📜

ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ

ຂຸທ຺ທກນິກາເຍ

ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ຄ-ອຏ຺ຐກຖາ

(ປຐໂມ ຠາໂຄ)

ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ

ໂຍ ສພ຺ພໂລກາຕິຄສພ຺ພໂສຠາ-

ຍຸຕ຺ເຕຫິ ສພ຺ເພຫິ ຄຸເຓຫິ ຍຸຕ຺ໂຕ;

ໂທເສຫິ ສພ຺ເພຫິ ສວາສເນຫິ,

ມຸຕ຺ໂຕ ວິມຸຕ຺ຕິໍ ປຣມຎ຺ຈ ທາຕາ.

ນິຈ຺ຈໍ ທຍາຈນ຺ທນສີຕຈິຕ຺ໂຕ,

ປຎ຺ຎາຣວິຊ຺ໂຊຕິຕສພ຺ພເນຍ຺ໂຍ;

ສພ຺ເພສຸ ຠູເຕສຸ ຕມຄ຺ຄຠູຕໍ,

ຠູຕຕ຺ຖນາຖໍ ສິຣສາ ນມິຕ຺ວາ.

ໂຍ ສພ຺ພຠູເຕສຸ ມຸນີວ ອຄ຺ໂຄ, ອນນ຺ຕສງ຺ເຂສຸ ຊິນຕ຺ຕເຊສຸ;

ອຫູ ທຍາຎາຓຄຸເຓຫິ ສຕ຺ຖຸລີລານຸກາຣີ ຊນຕາຫິເຕສຸ.

ຕໍ ສາຣິປຸຕ຺ຕໍ ມຸນິຣາຊປຸຕ຺ຕໍ, ເຖຣໍ ຖິຣາເນກຄຸຓາຠິຣາມໍ;

ປຎ຺ຎາປຠາວຸຄ຺ຄຕຈາຣຸກິຕ຺ຕິໍ, ສຸສນ຺ຕວຸຕ຺ຕິຎ຺ຈ ອໂຖ ນມິຕ຺ວາ.

ສທ຺ຘມ຺ມຈກ຺ການຸປວຕ຺ຕເກນ, ສທ຺ຘມ຺ມເສນາປຕິສາວເກນ;

ສຸຕ຺ເຕສຸ ວຸຕ຺ເຕສຸ ຕຖາຄເຕນ, ຠູຕຕ຺ຖເວທິຕ຺ຕມຸປາຄເຕນ.

ໂຍ ຠາສິໂຕ ຠາສິຕໂກວິເທນ, ຘມ຺ມປ຺ປທີປຸຊ຺ຊລນາຍເກນ;

ປາໂຐ ວິສິຏ຺ໂຐ ປຏິສມ຺ຠິທານໍ, ມຄ຺ໂຄຕິ ຕນ຺ນາມວິເສສິໂຕ ຈ.

ວິຈິຕ຺ຕນານຕ຺ຕນໂຍປຄູຬ຺ໂຫ, ຄມ຺ຠີຣປຎ຺ເຎຫິ ສທາວຄາຬ຺ໂຫ;

ອຕ຺ຕຕ຺ຖໂລກຕ຺ຖປຣາຍເຓຫິ, ສໍເສວນີໂຍ ສຸຊເນຫິ ນິຈ຺ຈໍ.

ຎາຓປ຺ປເຠທາວຫນສ຺ສ ຕສ຺ສ, ໂຍຄີຫິເນເກຫິ ນິເສວິຕສ຺ສ;

ອຕ຺ຖໍ ອປຸພ຺ພໍ ອນຸວຓ຺ຓຍນ຺ໂຕ, ສຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ຍຸຕ຺ຕິຎ຺ຈ ອນຸກ຺ກມນ຺ໂຕ.

ອໂວກ຺ກມນ຺ໂຕ ສມຍາ ສກາ ຈ, ອນາມສນ຺ໂຕ ສມຍໍ ປຣຎ຺ຈ;

ປຸພ຺ໂພປເທສຏ຺ຐກຖານຍຎ຺ຈ, ຍຖານຸຣູປໍ ອຸປສໍຫຣນ຺ໂຕ.

ວກ຺ຂາມຫໍ ອຏ຺ຐກຖໍ ຊນສ຺ສ, ຫິຕາຍ ສທ຺ຘມ຺ມຈິຣຏ຺ຐິຕຕ຺ຖໍ;

ສກ຺ກຈ຺ຈ ສທ຺ຘມ຺ມປກາສິນິໍ ຕໍ, ສຸຓາຖ ຘາເຣຖ ຈ ສາຘຸ ສນ຺ໂຕຕິ.

ຕຕ຺ຖ ປຏິສມ຺ຠິທານໍ ມຄ຺ໂຄຕິ ຕນ຺ນາມວິເສສິໂຕ ຈາຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ຄສ຺ສ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ຄຕາ ຕາວ ວຕ຺ຕພ຺ພາ. ຈຕສ຺ໂສ ຫິ ປຏິສມ຺ຠິທາ – ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາ, ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ, ນິຣຸຕ຺ຕິປຏິສມ຺ຠິທາ, ປຏິຠານປຏິສມ຺ຠິທາຕິ. ຕາສໍ ປຏິສມ຺ຠິທານໍ ມຄ຺ໂຄ ອຘິຄມູປາໂຍຕິ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ໂຄ, ປຏິສມ຺ຠິທາປຏິລາຠເຫຕູຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກຖມຍໍ ຕາສໍ ມຄ຺ໂຄ ໂຫຕີຕິ ເຈ? ປເຠທໂຕ ເທສິຕາຍ ເທສນາຍ ປຏິສມ຺ຠິທາຎາຓາວຫຕ຺ຕາ. ນານາເຠທຠິນ຺ນານຎ຺ຫິ ຘມ຺ມານໍ ນານາເຠທຠິນ຺ນາ ເທສນາ ໂສຕູນໍ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລານໍ ປຏິສມ຺ຠິທາຎາຓປ຺ປເຠທຎ຺ຈ ສຎ຺ຊເນຕິ, ປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ອາຍຕິໍ ປຏິສມ຺ຠິທາຎາຓປ຺ປເຠທາຍ ຈ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຈ – ‘‘ປເຠທໂຕ ຫິ ເທສນາ ຆນວິນິພ຺ໂຠຄປຏິສມ຺ຠິທາຎາຓາວຫາ ໂຫຕີ’’ຕິ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໑.ກາມາວຈຣກຸສລປທຠາຊນີຍ). ອຍຎ຺ຈ ນານາເຠທຠິນ຺ນາ ເທສນາ, ເຕນສ຺ສາ ປຏິສມ຺ຠິທານໍ ມຄ຺ຄຕ຺ຕສິທ຺ຘິ.

ຕຕ຺ຖ ຈຕສ຺ໂສຕິ ຄຓນປຣິຈ຺ເຉໂທ. ປຏິສມ຺ຠິທາຕິ ປເຠທາ. ‘‘ອຕ຺ເຖ ຎາຓໍ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາ, ຘມ຺ເມ ຎາຓໍ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ, ຕຕ຺ຣ ຘມ຺ມນິຣຸຕ຺ຕາຠິລາເປ ຎາຓໍ ນິຣຸຕ຺ຕິປຏິສມ຺ຠິທາ, ຎາເຓສຸ ຎາຓໍ ປຏິຠານປຏິສມ຺ຠິທາ’’ຕິ (ວິຠ. ໗໑໘) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນ ອຎ຺ຎສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ປເຠທາ, ຎາຓສ຺ເສວ ປເຠທາ. ຕສ຺ມາ ‘‘ຈຕສ຺ໂສ ປຏິສມ຺ຠິທາ’’ຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຎາຓປ຺ປເຠທາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ຖປ຺ປເຠທສ຺ສ ສລ຺ລກ຺ຂຓວິຠາວນວວຕ຺ຖານກຣຓສມຕ຺ຖໍ ອຕ຺ເຖ ປເຠທຄຕໍ ຎາຓໍ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາ. ຘມ຺ມປ຺ປເຠທສ຺ສ ສລ຺ລກ຺ຂຓວິຠາວນວວຕ຺ຖານກຣຓສມຕ຺ຖໍ ຘມ຺ເມ ປເຠທຄຕໍ ຎາຓໍ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ. ນິຣຸຕ຺ຕິປ຺ປເຠທສ຺ສ ສລ຺ລກ຺ຂຓວິຠາວນວວຕ຺ຖານກຣຓສມຕ຺ຖໍ ນິຣຸຕ຺ຕາຠິລາເປ ປເຠທຄຕໍ ຎາຓໍ ນິຣຸຕ຺ຕິປຏິສມ຺ຠິທາ. ປຏິຠານປ຺ປເຠທສ຺ສ ສລ຺ລກ຺ຂຓວິຠາວນວວຕ຺ຖານກຣຓສມຕ຺ຖໍ ປຏິຠາເນ ປເຠທຄຕໍ ຎາຓໍ ປຏິຠານປຏິສມ຺ຠິທາ.

ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ ເຫຕຸຜລໍ. ຕຎ຺ຫິ ຍສ຺ມາ ເຫຕຸອນຸສາເຣນ ອຣີຍຕິ ອຘິຄມີຍຕິ ປາປຸຓີຍຕິ, ຕສ຺ມາ ອຕ຺ໂຖຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປເຠທໂຕ ປນ ຍໍກິຎ຺ຈິ ປຈ຺ຈຍສມຸປ຺ປນ຺ນໍ, ນິພ຺ພານໍ, ຠາສິຕຕ຺ໂຖ, ວິປາໂກ, ກິຣິຍາຕິ ອິເມ ປຎ຺ຈ ຘມ຺ມາ ອຕ຺ໂຖຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕໍ ອຕ຺ຖໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ປເຠທຄຕໍ ຎາຓໍ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາ.

ຘມ຺ໂມຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ ປຈ຺ຈໂຍ. ໂສ ຫິ ຍສ຺ມາ ຕໍ ຕໍ ວິທຫຕິ ປວຕ຺ເຕຕິ ເຈວ ປາເປຕິ ຈ, ຕສ຺ມາ ຘມ຺ໂມຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປເຠທໂຕ ປນ ໂຍ ໂກຈິ ຜລນິພ຺ພຕ຺ຕໂກ ເຫຕຸ, ອຣິຍມຄ຺ໂຄ, ຠາສິຕໍ, ກຸສລໍ, ອກຸສລນ຺ຕິ ອິເມ ປຎ຺ຈ ຘມ຺ມາ ຘມ຺ໂມຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕໍ ຘມ຺ມໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ຘມ຺ເມ ປເຠທຄຕໍ ຎາຓໍ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ. ອຍເມວ ຫິ ອຕ຺ໂຖ ອຠິຘມ຺ເມ (ວິຠ. ໗໑໙-໗໒໕) –

‘‘ທຸກ຺ເຂ ຎາຓໍ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາ, ທຸກ຺ຂສມຸທເຍ ຎາຓໍ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ, ທຸກ຺ຂນິໂຣເຘ ຎາຓໍ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາ, ທຸກ຺ຂນິໂຣຘຄາມິນິຍາ ປຏິປທາຍ ຎາຓໍ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ. ເຫຕຸມ຺ຫິ ຎາຓໍ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ, ເຫຕຸຜເລ ຎາຓໍ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາ.

‘‘ເຍ ຘມ຺ມາ ຊາຕາ ຠູຕາ ສຎ຺ຊາຕາ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕາ ປາຕຸຠູຕາ, ອິເມສຸ ຘມ຺ເມສຸ ຎາຓໍ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາ, ຍມ຺ຫາ ຘມ຺ມາ ເຕ ຘມ຺ມາ ຊາຕາ ຠູຕາ ສຎ຺ຊາຕາ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕາ ປາຕຸຠູຕາ, ເຕສຸ ຘມ຺ເມສຸ ຎາຓໍ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ.

‘‘ຊຣາມຣເຓ ຎາຓໍ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາ, ຊຣາມຣຓສມຸທເຍ ຎາຓໍ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ, ຊຣາມຣຓນິໂຣເຘ ຎາຓໍ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາ, ຊຣາມຣຓນິໂຣຘຄາມິນິຍາ ປຏິປທາຍ ຎາຓໍ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ.

‘‘ຊາຕິຍາ ຎາຓໍ…ເປ… ຠເວ ຎາຓໍ…ເປ… ອຸປາທາເນ ຎາຓໍ…ເປ… ຕຓ຺ຫາຍ ຎາຓໍ…ເປ… ເວທນາຍ ຎາຓໍ…ເປ… ຜສ຺ເສ ຎາຓໍ….ເປ… ສຬາຍຕເນ ຎາຓໍ….ເປ… ນາມຣູເປ ຎາຓໍ…ເປ… ວິຎ຺ຎາເຓ ຎາຓໍ…ເປ… ສງ຺ຂາເຣສຸ ຎາຓໍ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາ, ສງ຺ຂາຣສມຸທເຍ ຎາຓໍ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ, ສງ຺ຂາຣນິໂຣເຘ ຎາຓໍ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາ, ສງ຺ຂາຣນິໂຣຘຄາມິນິຍາ ປຏິປທາຍ ຎາຓໍ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ.

‘‘ອິຘ ຠິກ຺ຂຸ ຘມ຺ມໍ ຊານາຕິ – ສຸຕ຺ຕໍ ເຄຍ຺ຍໍ ເວຍ຺ຍາກຣຓໍ ຄາຖໍ ອຸທານໍ ອິຕິວຸຕ຺ຕກໍ ຊາຕກໍ ອພ຺ຠຸຕຘມ຺ມໍ ເວທລ຺ລໍ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ. ໂສ ຕສ຺ສ ຕສ຺ເສວ ຠາສິຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ຊານາຕິ ‘ອຍໍ ອິມສ຺ສ ຠາສິຕສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ, ອຍໍ ອິມສ຺ສ ຠາສິຕສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ’ຕິ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາ.

‘‘ກຕເມ ຘມ຺ມາ ກຸສລາ? ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ກາມາວຈຣໍ ກຸສລໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂຫຕິ ໂສມນສ຺ສສຫຄຕໍ ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ຣູປາຣມ຺ມຓໍ ວາ…ເປ… ຘມ຺ມາຣມ຺ມຓໍ ວາ ຍໍ ຍໍ ວາ ປນາຣພ຺ຠ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຜສ຺ໂສ ໂຫຕິ…ເປ… ອວິກ຺ເຂໂປ ໂຫຕິ. ອິເມ ຘມ຺ມາ ກຸສລາ. ອິເມສຸ ຘມ຺ເມສຸ ຎາຓໍ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ, ເຕສໍ ວິປາເກ ຎາຓໍ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວິຠຊິຕ຺ວາ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ສິໂຕ.

ຕຕ຺ຣ ຘມ຺ມນິຣຸຕ຺ຕາຠິລາເປ ຎາຓນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ຈ ຘມ຺ເມ ຈ ຍາ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິ ອພ຺ຍຠິຈາຣິໂວຫາໂຣ, ຕສ຺ສ ອຠິລາເປ ຠາສເນ ອຸທີຣເຓ ຕໍ ລປິຕໍ ຠາສິຕໍ ອຸທີຣິຕໍ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິສທ຺ທໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕາຠິລາເປ ‘‘ອຍໍ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິ, ອຍໍ ນ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕີ’’ຕິ ເອວໍ ຕສ຺ສາ ຘມ຺ມນິຣຸຕ຺ຕິສຎ຺ຎິຕາຍ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິຍາ ມາຄຘິກາຍ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ມູລຠາສາຍ ປເຠທຄຕໍ ຎາຓໍ ນິຣຸຕ຺ຕິປຏິສມ຺ຠິທາ. ເອວມຍໍ ນິຣຸຕ຺ຕິປຏິສມ຺ຠິທາ ສທ຺ທາຣມ຺ມຓາ ນາມ ຊາຕາ, ນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິອາຣມ຺ມຓາ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິ, ອຍໍ ນ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕີ’’ຕິ ຊານາຕິ. ປຏິສມ຺ຠິທາປ຺ປຕ຺ໂຕ ຫິ ‘‘ຜສ຺ໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອຍໍ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕີ’’ຕິ ຊານາຕິ, ‘‘ຜສ຺ສາ’’ຕິ ວາ ‘‘ຜສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ວາ ວຸຕ຺ເຕ ປນ ‘‘ອຍໍ ນ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕີ’’ຕິ ຊານາຕິ. ເວທນາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຎ຺ຎໍ ປເນສ ນາມາຂ຺ຍາຕອຸປສຄ຺ຄນິປາຕພ຺ຍຎ຺ຊນສທ຺ທໍ ຊານາຕິ ນ ຊານາຕີຕິ? ຍທຄ຺ເຄນ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິ, ອຍໍ ນ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕີ’’ຕິ ຊານາຕິ, ຕທຄ຺ເຄນ ຕມ຺ປິ ຊານິສ຺ສຕິ. ຕໍ ປນ ນຍິທໍ ປຏິສມ຺ຠິທາກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ຠາສໍ ນາມ ສຕ຺ຕາ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິທໍ ກຖິຕໍ – ມາຕາປິຕໂຣ ຫິ ທຫຣກາເລ ກຸມາຣເກ ມຎ຺ເຈ ວາ ປີເຐ ວາ ນິປຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ ຕໍ ຕໍ ກຖຍມານາ ຕານິ ຕານິ ກິຈ຺ຈານິ ກໂຣນ຺ຕິ, ທາຣກາ ເຕສໍ ຕໍ ຕໍ ຠາສໍ ວວຕ຺ຖາເປນ຺ຕິ ‘‘ອິມິນາ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິມິນາ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ກາເລ ສພ຺ພມ຺ປິ ຠາສໍ ຊານນ຺ຕິ. ມາຕາ ທມິຬີ, ປິຕາ ອນ຺ຘໂກ. ເຕສໍ ຊາຕທາຣໂກ ສເຈ ມາຕຸ ກຖໍ ປຐມໍ ສຸຓາຕິ, ທມິຬຠາສໍ ຠາສິສ຺ສຕິ. ສເຈ ປິຕຸ ກຖໍ ປຐມໍ ສຸຓາຕິ, ອນ຺ຘກຠາສໍ ຠາສິສ຺ສຕິ. ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ປນ ກຖໍ ອສຸຓນ຺ໂຕ ມາຄຘິກຠາສໍ ຠາສິສ຺ສຕິ.

ໂຍປິ ອຄາມເກ ມຫາອຣຎ຺ເຎ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ, ຕຕ຺ຖ ອຎ຺ໂຎ ກເຖນ຺ໂຕ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ໂສປິ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມຕາຍ ວຈນໍ ສມຸຏ຺ຐາເປນ຺ໂຕ ມາຄຘິກຠາສເມວ ຠາສິສ຺ສຕິ. ນິຣເຍ ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິຍໍ ເປຕ຺ຕິວິສເຍ ມນຸສ຺ສໂລເກ ເທວໂລເກຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ມາຄຘິກຠາສາວ ອຸສ຺ສນ຺ນາ. ຕຕ຺ຖ ເສສາ ໂອຏ຺ຏກິຣາຕອນ຺ຘກໂຍນກທມິຬຠາສາທິກາ ຠາສາ ປຣິວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ອຍເມເວກາ ຍຖາຠຸຈ຺ຈພ຺ຣຫ຺ມໂວຫາຣອຣິຍໂວຫາຣສງ຺ຂາຕາ ມາຄຘິກຠາສາ ນ ປຣິວຕ຺ຕຕິ. ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘປິ ເຕປິຏກໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ຕນ຺ຕິໍ ອາໂຣເປນ຺ໂຕ ມາຄຘິກຠາສາຍ ເອວ ອາໂຣເປສິ. ກສ຺ມາ? ເອວຎ຺ຫິ ອຕ຺ຖໍ ອາຫຣິຕຸໍ ສຸຂໍ ໂຫຕິ. ມາຄຘິກຠາສາຍ ຫິ ຕນ຺ຕິໍ ອາຣຸຬ຺ຫສ຺ສ ພຸທ຺ຘວຈນສ຺ສ ປຏິສມ຺ຠິທາປ຺ປຕ຺ຕານໍ ໂສຕປຖາຄມນເມວ ປປຎ຺ໂຈ. ໂສເຕ ປນ ສງ຺ຆຏ຺ຏິຕມຕ຺ເຕເຍວ ນຍສເຕນ ນຍສຫສ຺ເສນ ອຕ຺ໂຖ ອຸປຏ຺ຐາຕິ. ອຎ຺ຎາຍ ປນ ຠາສາຍ ຕນ຺ຕິໍ ອາຣຸຬ຺ຫກໍ ໂປເຖຕ຺ວາ ໂປເຖຕ຺ວາ ອຸຄ຺ຄເຫຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ. ພຫຸມ຺ປິ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປນ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ປຏິສມ຺ຠິທາປ຺ປຕ຺ຕິ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ອຣິຍສາວໂກ ໂນ ປຏິສມ຺ຠິທາປ຺ປຕ຺ໂຕ ນາມ ນຕ຺ຖິ.

ຎາເຓສຸ ຎາຓນ຺ຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖກຎາຓມາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ຎາເຓ ປເຠທຄຕໍ ຎາຓໍ, ຍຖາວຸຕ຺ເຕສຸ ວາ ເຕສຸ ຕີສຸ ຎາເຓສຸ ໂຄຈຣກິຈ຺ຈາທິວເສນ ວິຕ຺ຖາຣຄຕໍ ຎາຓໍ ປຏິຠານປຏິສມ຺ຠິທາ.

ອິມາ ປນ ຈຕສ຺ໂສ ປຏິສມ຺ຠິທາ ທ຺ວີສຸ ຐາເນສຸ ປເຠທໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ປຎ຺ຈຫິ ກາຣເຓຫິ ວິສທາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ກຕເມສຸ ທ຺ວີສຸ ຐາເນສຸ ປເຠທໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ? ເສກ຺ຂຠູມິຍຎ຺ຈ ອເສກ຺ຂຠູມິຍຎ຺ຈ. ຕຕ຺ຖ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖຣສ຺ສ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣສ຺ສ ມຫາກຈ຺ຈາຍນຕ຺ເຖຣສ຺ສ ມຫາໂກຏ຺ຐິຕຕ຺ເຖຣສ຺ສາຕິ ເອວມາທີນໍ ອສີຕິຍາປິ ມຫາເຖຣານໍ ປຏິສມ຺ຠິທາ ອເສກ຺ຂຠູມິຍໍ ປເຠທໍ ຄຕາ, ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສ, ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຄຫປຕິໂນ, ຘມ຺ມິກສ຺ສ ອຸປາສກສ຺ສ, ອຸປາລິສ຺ສ ຄຫປຕິໂນ, ຂຸຊ຺ຊຸຕ຺ຕຣາຍ ອຸປາສິກາຍາຕິເອວມາທີນໍ ປຏິສມ຺ຠິທາ ເສກ຺ຂຠູມິຍໍ ປເຠທໍ ຄຕາຕິ ອິມາສຸ ທ຺ວີສຸ ຠູມີສຸ ປເຠທໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ.

ກຕເມຫິ ປຎ຺ຈຫິ ກາຣເຓຫິ ວິສທາ ໂຫນ຺ຕິ? ອຘິຄເມນ, ປຣິຍຕ຺ຕິຍາ, ສວເນນ, ປຣິປຸຈ຺ຉາຍ, ປຸພ຺ພໂຍເຄນ. ຕຕ຺ຖ ອຘິຄໂມ ນາມ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິ. ອຣຫຕ຺ຕຎ຺ຫິ ປຕ຺ຕສ຺ສ ປຏິສມ຺ຠິທາ ວິສທາ ໂຫນ຺ຕິ. ປຣິຍຕ຺ຕິ ນາມ ພຸທ຺ຘວຈນໍ. ຕຎ຺ຫິ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ປຏິສມ຺ຠິທາ ວິສທາ ໂຫນ຺ຕິ. ສວນໍ ນາມ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ. ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ອຏ຺ຐິໍ ກຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ຕສ຺ສ ຫິ ປຏິສມ຺ຠິທາ ວິສທາ ໂຫນ຺ຕິ. ປຣິປຸຈ຺ຉາ ນາມ ປາຬິອຏ຺ຐກຖາທີສຸ ຄຓ຺ຐິປທອຕ຺ຖປທວິນິຈ຺ຉຍກຖາ. ອຸຄ຺ຄຫິຕປາຬິອາທີສຸ ຫິ ອຕ຺ຖໍ ປຣິປຸຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ປຏິສມ຺ຠິທາ ວິສທາ ໂຫນ຺ຕິ. ປຸພ຺ພໂຍໂຄ ນາມ ປຸພ຺ພພຸທ຺ຘານໍ ສາສເນ ໂຍຄາວຈຣຕາ ຄຕປຈ຺ຈາຄຕິກຠາເວນ ຍາວ ອນຸໂລມໂຄຕ຺ຣຠຸສມີປໍ ປຕ຺ຕວິປສ຺ສນານຸໂຍໂຄ. ປຸພ຺ພໂຍຄາວຈຣສ຺ສ ຫິ ປຏິສມ຺ຠິທາ ວິສທາ ໂຫນ຺ຕິ. ອິເມຫິ ປຎ຺ຈຫິ ກາຣເຓຫິ ວິສທາ ໂຫນ຺ຕີຕິ.

ເອເຕສຸ ປນ ກາຣເຓສຸ ປຣິຍຕ຺ຕິ ສວນໍ ປຣິປຸຈ຺ຉາຕິ ອິມານິ ຕີຓິ ປເຠທສ຺ເສວ ພລວກາຣຓານິ. ປຸພ຺ພໂຍໂຄ ອຘິຄມສ຺ສ ພລວປຈ຺ຈໂຍ, ປເຠທສ຺ສ ໂຫຕິ ນ ໂຫຕີຕິ? ໂຫຕິ, ນ ປນ ຕຖາ. ປຣິຍຕ຺ຕິສວນປຣິປຸຈ຺ຉາ ຫິ ປຸພ຺ເພ ໂຫນ຺ຕຸ ວາ ມາ ວາ, ປຸພ຺ພໂຍເຄນ ປນ ປຸພ຺ເພ ເຈວ ເອຕຣຫິ ຈ ສງ຺ຂາຣສມ຺ມສນໍ ວິນາ ປຏິສມ຺ຠິທາ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ອິເມ ປນ ທ຺ເວປິ ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ປຏິສມ຺ຠິທາ ອຸປຕ຺ຖມ຺ເຠຕ຺ວາ ວິສທາ ກໂຣນ຺ຕີຕິ. ອປເຣ ອາຫຸ –

‘‘ປຸພ຺ພໂຍໂຄ ພາຫຸສຈ຺ຈໍ, ເທສຠາສາ ຈ ອາຄໂມ;

ປຣິປຸຈ຺ຉາ ອຘິຄໂມ, ຄຣຸສນ຺ນິສ຺ສໂຍ ຕຖາ;

ມິຕ຺ຕສມ຺ປຕ຺ຕິ ເຈວາຕິ, ປຏິສມ຺ຠິທປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ປຸພ຺ພໂຍໂຄ ວຸຕ຺ຕນໂຍວ. ພາຫຸສຈ຺ຈໍ ນາມ ເຕສຸ ເຕສຸ ສຕ຺ເຖສຸ ຈ ສິປ຺ປາຍຕເນສຸ ຈ ກຸສລຕາ. ເທສຠາສາ ນາມ ເອກສຕໂວຫາຣກຸສລຕາ, ວິເສເສນ ປນ ມາຄຘິເກ ໂກສລ຺ລໍ. ອາຄໂມ ນາມ ອນ຺ຕມໂສ ໂອປມ຺ມວຄ຺ຄມຕ຺ຕສ຺ສປິ ພຸທ຺ຘວຈນສ຺ສ ປຣິຍາປຸຓນໍ. ປຣິປຸຈ຺ຉາ ນາມ ເອກຄາຖາຍປິ ອຕ຺ຖວິນິຈ຺ຉຍປຸຈ຺ຉນໍ. ອຘິຄໂມ ນາມ ໂສຕາປນ຺ນຕາ ວາ ສກທາຄາມິຕາ ວາ ອນາຄາມິຕາ ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ວາ. ຄຣຸສນ຺ນິສ຺ສໂຍ ນາມ ສຸຕປຏິຠານພຫຸລານໍ ຄຣູນໍ ສນ຺ຕິເກ ວາໂສ. ມິຕ຺ຕສມ຺ປຕ຺ຕິ ນາມ ຕຖາຣູປານໍເຍວ ມິຕ຺ຕານໍ ປຏິລາໂຠຕິ.

ຕຕ຺ຖ ພຸທ຺ຘາ ຈ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ຈ ປຸພ຺ພໂຍຄຎ຺ເຈວ ອຘິຄມຎ຺ຈ ນິສ຺ສາຍ ປຏິສມ຺ຠິທາ ປາປຸຓນ຺ຕິ, ສາວກາ ສພ຺ພານິປິ ເອຕານິ ກາຣຓານິ. ປຏິສມ຺ຠິທາປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ປາຏິເຍກ຺ໂກ ກມ຺ມຏ຺ຐານຠາວນານຸໂຍໂຄ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ເສກ຺ຂານໍ ປນ ເສກ຺ຂຜລວິໂມກ຺ຂນ຺ຕິກາ, ອເສກ຺ຂານໍ ອເສກ຺ຂຜລວິໂມກ຺ຂນ຺ຕິກາ ຈ ປຏິສມ຺ຠິທາປ຺ປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ. ຕຖາຄຕານຎ຺ຫິ ທສ ພລານິ ວິຍ ອຣິຍານໍ ອຣິຍຜເລເຫວ ປຏິສມ຺ຠິທາ ອິຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ. ອິມາສໍ ຈຕສ຺ສນ຺ນໍ ປຏິສມ຺ຠິທານໍ ມຄ຺ໂຄຕິ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ໂຄ, ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ໂຄ ເອວ ປກຣຓໍ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ຄປ຺ປກຣຓໍ, ປກາເຣນ ກຣີຍນ຺ເຕ ວຸຈ຺ຈນ຺ເຕ ເອຕ຺ຖ ນານາເຠທຠິນ຺ນາ ຄມ຺ຠີຣາ ອຕ຺ຖາ ອິຕິ ປກຣຓໍ.

ຕເທຕໍ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ຄປ຺ປກຣຓໍ ອຕ຺ຖສມ຺ປນ຺ນໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປນ຺ນໍ ຄມ຺ຠີຣໍ ຄມ຺ຠີຣຕ຺ຖໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣປ຺ປກາສນໍ ສຸຎ຺ຎຕາປຏິສຎ຺ຎຸຕ຺ຕໍ ປຏິປຕ຺ຕິຜລວິເສສສາຘນໍ ປຏິປຕ຺ຕິປຏິປກ຺ຂປຏິເສຘນໍ ໂຍຄາວຈຣານໍ ຎາຓວຣຣຕນາກຣຠູຕໍ ຘມ຺ມກຖິການໍ ຘມ຺ມກຖາວິລາສວິເສສເຫຕຸຠູຕໍ ສໍສາຣຠີຣຸການໍ ທຸກ຺ຂນິສ຺ສຣຓໍ ຕທຸປາຍທສ຺ສເນນ ອສ຺ສາສຊນນຕ຺ຖໍ ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂນາສນຕ຺ຖຎ຺ຈ ຄມ຺ຠີຣຕ຺ຖານຎ຺ຈ ອເນເກສໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປທານໍ ອຕ຺ຖວິວຣເຓນ ສຸຊນຫທຍປຣິໂຕສຊນນຕ຺ຖໍ ຕຖາຄເຕນ ອຣຫຕາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອປ຺ປຏິຫຕສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓມຫາປທີປາວຠາເສນ ສກລຊນວິຕ຺ຖຕມຫາກຣຸຓາສິເນຫສິນິທ຺ຘຫທເຍນ ເວເນຍ຺ຍຊນຫທຍຄຕກິເລສນ຺ຘກາຣວິຘມນຕ຺ຖມຸຊ຺ຊລິຕສ຺ສ ສທ຺ຘມ຺ມມຫາປທີປສ຺ສ ຕທຘິປ຺ປາຍວິກາສນສິເນຫປຣິເສເກນ ປຎ຺ຈວສ຺ສສຫສ຺ສມວິຣຕມຸຊ຺ຊລນມິຈ຺ຉຕາ ໂລການຸກມ຺ປເກນ ສຕ຺ຖຸກປ຺ເປນ ຘມ຺ມຣາຊສ຺ສ ຘມ຺ມເສນາປຕິນາ ອາຍສ຺ມຕາ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖເຣນ ຠາສິຕໍ ສຸຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມຕາ ອານນ຺ເທນ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກາເລ ຍຖາສຸຕເມວ ສງ຺ຄີຕິໍ ອາໂຣປິຕໍ.

ຕເທຕໍ ວິນຍປິຏກໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກໍ ອຠິຘມ຺ມປິຏກນ຺ຕິ ຕີສຸ ປິຏເກສຸ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກປຣິຍາປນ຺ນໍ. ທີຆນິກາໂຍ ມຊ຺ຌິມນິກາໂຍ ສໍຍຸຕ຺ຕນິກາໂຍ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣນິກາໂຍ ຂຸທ຺ທກນິກາໂຍຕິ ປຎ຺ຈສຸ ມຫານິກາເຍສຸ ຂຸທ຺ທກມຫານິກາຍປຣິຍາປນ຺ນໍ. ສຸຕ຺ຕໍ ເຄຍ຺ຍໍ ເວຍ຺ຍາກຣຓໍ ຄາຖາ ອຸທານໍ ອິຕິວຸຕ຺ຕກໍ ຊາຕກໍ ອພ຺ຠຸຕຘມ຺ມໍ ເວທລ຺ລນ຺ຕິ ນວສຸ ສຕ຺ຖຸ ສາສນງ຺ເຄສຸ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ເຄຍ຺ຍເວຍ຺ຍາກຣຓງ຺ຄທ຺ວຍສງ຺ຄຫິຕໍ.

‘‘ທ຺ວາສີຕິ ພຸທ຺ຘໂຕ ຄຓ຺ຫິໍ, ທ຺ເວ ສຫສ຺ສານິ ຠິກ຺ຂຸໂຕ;

ຈຕຸຣາສີຕິ ສຫສ຺ສານິ, ເຍ ເມ ຘມ຺ມາ ປວຕ຺ຕິໂນ’’ຕິ. (ເຖຣຄາ. ໑໐໒໗) –

ຘມ຺ມຠຓ຺ຑາຄາຣິກຕ຺ເຖເຣນ ປນ ປຎ຺ຈສຸ ຐາເນສຸ ເອຕທຄ຺ຄໍ ອາໂຣປິເຕນ ປຏິຎ຺ຎາຕານໍ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘສຫສ຺ສານໍ ຠິກ຺ຂຸໂຕ ຄຫິເຕສຸ ທ຺ວີສຸ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘສຫສ຺ເສສຸ ອເນກສຕຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘສງ຺ຄຫິຕໍ. ຕສ຺ສ ຕໂຍ ວຄ຺ຄາ – ມຫາວຄ຺ໂຄ, ມຊ຺ຌິມວຄ຺ໂຄ, ຈູຬວຄ຺ໂຄຕິ. ເອເກກສ຺ມິໍ ວຄ຺ຄສ຺ມິໍ ທສທສກໍ ກຕ຺ວາ ຎາຓກຖາທິກາ ມາຕິກາກຖາປຣິໂຍສານາ ສມຕິໍສ ກຖາ. ເອວມເນກຘາ ວວຕ຺ຖາປິຕສ຺ສ ອິມສ຺ສ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ຄປ຺ປກຣຓສ຺ສ ອນຸປຸພ຺ພໍ ອປຸພ຺ພປທຕ຺ຖວຓ຺ຓນໍ ກຣິສ຺ສາມ. ອິມຎ຺ຫິ ປກຣຓໍ ປາຐໂຕ ອຕ຺ຖໂຕ ອຸທ຺ທິສນ຺ເຕນ ຈ ນິທ຺ທິສນ຺ເຕນ ຈ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ອຸທ຺ທິສິຕພ຺ພໍ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ພຎ຺ຈ, ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ເຕນາປິ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ອຸຄ຺ຄເຫຕພ຺ພໍ ຘາເຣຕພ຺ພຎ຺ຈ. ຕໍ ກິສ຺ສເຫຕຸ? ຄມ຺ຠີຣຕ຺ຕາ ອິມສ຺ສ ປກຣຓສ຺ສ ໂລກຫິຕາຍ ໂລເກ ຈິຣຏ຺ຐິຕຕ຺ຖໍ.

ຕຕ຺ຖ ສມຕິໍສາຍ ກຖາສຸ ຎາຓກຖາ ກສ຺ມາ ອາທິໂຕ ກຖິຕາຕິ ເຈ? ຎາຓສ຺ສ ປຏິປຕ຺ຕິມລວິໂສຘກຕ຺ເຕນ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອາທິຠູຕຕ຺ຕາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຠຄວຕາ –

‘‘ຕສ຺ມາຕິຫ ຕ຺ວໍ ຠິກ຺ຂຸ, ອາທິເມວ ວິໂສເຘຫິ ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ. ໂກ ຈາທິ ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ, ສີລຎ຺ຈ ສຸວິສຸທ຺ຘໍ ທິຏ຺ຐິ ຈ ອຸຊຸກາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໓໖໙)?

ອຸຊຸກາ ທິຏ຺ຐີຕິ ຫິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິສງ຺ຂາຕໍ ຎາຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາປິ ຎາຓກຖາ ອາທິໂຕ ກຖິຕາ.

ອປຣມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ຕຕ຺ຣ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ໂຫຕິ. ກຖຎ຺ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ໂຫຕິ? ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິໍ ‘ສມ຺ມາທິຏ຺ຐີ’ຕິ ປຊານາຕິ, ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໍ ‘ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐີ’ຕິ ປຊານາຕິ. ສາສ຺ສ ໂຫຕິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ. ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປໍ ‘ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ໂປ’ຕິ ປຊານາຕິ, ມິຈ຺ຉາສງ຺ກປ຺ປໍ ‘ມິຈ຺ຉາສງ຺ກປ຺ໂປ’ຕິ ປຊານາຕິ. ສມ຺ມາວາຈໍ ‘ສມ຺ມາວາຈາ’ຕິ ປຊານາຕິ, ມິຈ຺ຉາວາຈໍ ‘ມິຈ຺ຉາວາຈາ’ຕິ ປຊານາຕິ. ສມ຺ມາກມ຺ມນ຺ຕໍ ‘ສມ຺ມາກມ຺ມນ຺ໂຕ’ຕິ ປຊານາຕິ, ມິຈ຺ຉາກມ຺ມນ຺ຕໍ ‘ມິຈ຺ຉາກມ຺ມນ຺ໂຕ’ຕິ ປຊານາຕິ. ສມ຺ມາອາຊີວໍ ‘ສມ຺ມາອາຊີໂວ’ຕິ ປຊານາຕິ, ມິຈ຺ຉາອາຊີວໍ ‘ມິຈ຺ຉາອາຊີໂວ’ຕິ ປຊານາຕິ. ສມ຺ມາວາຍາມໍ ‘ສມ຺ມາວາຍາໂມ’ຕິ ປຊານາຕິ, ມິຈ຺ຉາວາຍາມໍ ‘ມິຈ຺ຉາວາຍາໂມ’ຕິ ປຊານາຕິ. ສມ຺ມາສຕິໍ ‘ສມ຺ມາສຕີ’ຕິ ປຊານາຕິ, ມິຈ຺ຉາສຕິໍ ‘ມິຈ຺ຉາສຕີ’ຕິ ປຊານາຕິ. ສມ຺ມາສມາຘິໍ ‘ສມ຺ມາສມາຘີ’ຕິ ປຊານາຕິ, ມິຈ຺ຉາສມາຘິໍ ‘ມິຈ຺ຉາສມາຘີ’ຕິ ປຊານາຕິ. ສາສ຺ສ ໂຫຕິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໑໓໖ ອາທໂຍ).

ປຸພ຺ພງ຺ຄມຠູຕາຍ ຫິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ສິທ຺ຘາຍ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐີນມ຺ປິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຠາວໍ ຊານິສ຺ສຕີຕິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິສງ຺ຂາຕໍ ຎາຓໍ ຕາວ ໂສເຘຕຸໍ ຎາຓກຖາ ອາທິໂຕ ກຖິຕາ.

‘‘ອປິຈຸທາຍິ, ຕິຏ຺ຐຕຸ ປຸພ຺ພນ຺ໂຕ, ຕິຏ຺ຐຕຸ ອປຣນ຺ໂຕ, ຘມ຺ມໍ ເຕ ເທເສສ຺ສາມິ – ອິມສ຺ມິໍ ສຕິ ອິທໍ ໂຫຕິ, ອິມສ຺ສຸປ຺ປາທາ ອິທໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອິມສ຺ມິໍ ອສຕິ ອິທໍ ນ ໂຫຕິ, ອິມສ຺ສ ນິໂຣຘາ ອິທໍ ນິຣຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໒໗໑) ຈ –

ປຸພ຺ພນ຺ຕາປຣນ຺ຕທິຏ຺ຐິໂຍ ຐເປຕ຺ວາ ຎາຓສ຺ເສວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຎາຓກຖາ ອາທິໂຕ ກຖິຕາ.

‘‘ອລໍ, ສຸຠທ຺ທ, ຕິຏ຺ຐເຕຕໍ ‘ສພ຺ເພ ເຕ ສກາຍ ປຏິຎ຺ຎາຍ ອພ຺ຠຎ຺ຎິໍສຸ, ສພ຺ເພວ ນ ອພ຺ຠຎ຺ຎິໍສຸ, ອຸທາຫຸ ເອກຈ຺ເຈ ອພ຺ຠຎ຺ຎິໍສຸ, ເອກຈ຺ເຈ ນ ອພ຺ຠຎ຺ຎິໍສູ’ຕິ. ຘມ຺ມໍ ເຕ, ສຸຠທ຺ທ, ເທເສສ຺ສາມິ, ຕໍ ສຸຓາຫິ ສາຘຸກໍ ມນສິກໂຣຫິ, ຠາສິສ຺ສາມີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໒໑໓) ຈ –

ປຸຖຸສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓປຣປ຺ປວາທານໍ ວາເທ ຐເປຕ຺ວາ ອຣິຍສ຺ສ ອຏ຺ຐງ຺ຄິກສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ ເທສິຕຕ຺ຕາ, ອຏ຺ຐງ຺ຄິເກ ຈ ມຄ຺ເຄ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິສງ຺ຂາຕສ຺ສ ຎາຓສ຺ສ ປຘານຕ຺ຕາ ຎາຓກຖາ ອາທິໂຕ ກຖິຕາ.

‘‘ຈຕ຺ຕາຣິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂສຕາປຕ຺ຕິຍງ຺ຄານິ ສປ຺ປຸຣິສສໍເສໂວ, ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ, ໂຍນິໂສ ມນສິກາໂຣ, ຘມ຺ມານຸຘມ຺ມປຏິປຕ຺ຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໔໖; ທີ. ນິ. ໓.໓໑໑) ຈ –

‘‘ສທ຺ຘາຊາໂຕ ອຸປສງ຺ກມຕິ, ອຸປສງ຺ກມນ຺ໂຕ ປຍິຣຸປາສຕິ, ປຍິຣຸປາສນ຺ໂຕ ໂສຕໍ ໂອທຫຕິ, ໂອຫິຕໂສໂຕ ຘມ຺ມໍ ສຸຓາຕິ, ສຸຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ຘາເຣຕິ, ຘາຕານໍ ຘມ຺ມານໍ ປຎ຺ຎາຍ ອຕ຺ຖໍ ອຸປປຣິກ຺ຂຕິ, ອຕ຺ຖໍ ອຸປປຣິກ຺ຂໂຕ ຘມ຺ມາ ນິຊ຺ຌານໍ ຂມນ຺ຕິ, ຘມ຺ມນິຊ຺ຌານກ຺ຂນ຺ຕິຍາ ຉນ຺ໂທ ຊາຍຕິ, ຉນ຺ທຊາໂຕ ອຸສ຺ສຫຕິ, ອຸສ຺ສຫິຕ຺ວາ ຕຸເລຕິ, ຕຸລຍິຕ຺ວາ ປທຫຕິ, ປຫິຕຕ຺ໂຕ ກາເຍນ ເຈວ ປຣມຕ຺ຖສຈ຺ຈໍ ສຈ຺ຉິກໂຣຕິ, ປຎ຺ຎາຍ ຈ ນໍ ປຏິວິຊ຺ຌ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໑໘໓, ໔໓໒) ຈ –

‘‘ອິຘ ຕຖາຄໂຕ ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ…ເປ… ໂສ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ ອາທິກລ຺ຍາຓ’’ນ຺ຕິ ອາທີນິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໙໐) ຈ –

ອເນການິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປທານິ ອນຸໂລເມນ຺ເຕນ ສຸຕມເຍ ຎາຓໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ຍຖາກ຺ກເມນ ຎາຓກຖາ ອາທິໂຕ ກຖິຕາ.

ສາ ປນາຍໍ ຎາຓກຖາ ອຸທ຺ເທສນິທ຺ເທສວເສນ ທ຺ວິຘາ ຐິຕາ. ອຸທ຺ເທເສ ‘‘ໂສຕາວຘາເນ ປຎ຺ຎາ ສຸຕມເຍ ຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ເຕສຕ຺ຕຕິ ຎາຓານິ ມາຕິກາວເສນ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐານິ. ນິທ຺ເທເສ ‘‘ກຖໍ ໂສຕາວຘາເນ ປຎ຺ຎາ ສຸຕມເຍ ຎາຓໍ. ‘ອິເມ ຘມ຺ມາ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ’ຕິ ໂສຕາວຘານໍ, ຕໍປຊານນາ ປຎ຺ຎາ ສຸຕມເຍ ຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ຕານິເຍວ ເຕສຕ຺ຕຕິ ຎາຓານິ ວິຕ຺ຖາຣວເສນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐານີຕິ.

ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

(໑) ມຫາວຄ຺ໂຄ

໑. ຎາຓກຖາ

ມາຕິກາວຓ຺ຓນາ

໑. ຕຕ຺ຖ ອຸທ຺ເທເສ ຕາວ ໂສຕາວຘາເນ ປຎ຺ຎາ ສຸຕມເຍ ຎາຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ໂສຕສທ຺ໂທ ອເນກຕ຺ຖປ຺ປເຠໂທ. ຕຖາ ເຫສ –

ມໍສວິຎ຺ຎາຓຎາເຓສຸ, ຕຓ຺ຫາທີສຸ ຈ ທິສ຺ສຕິ;

ຘາຣາຍໍ ອຣິຍມຄ຺ເຄ, ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕຕິຍມ຺ປິ ຈ.

‘‘ໂສຕາຍຕນໍ ໂສຕຘາຕຸ ໂສຕິນ຺ທ຺ຣິຍ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ວິຠ. ໑໕໗) ຫິ ອຍໍ ໂສຕສທ຺ໂທ ມໍສໂສເຕ ທິສ຺ສຕິ. ‘‘ໂສເຕນ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໒໙໕) ໂສຕວິຎ຺ຎາເຓ. ‘‘ທິພ຺ພາຍ ໂສຕຘາຕຸຍາ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໓.໓໕໖) ຎາຓໂສເຕ. ‘‘ຍານິ ໂສຕານິ ໂລກສ຺ມິນ຺ຕິ ຍານິ ເອຕານິ ໂສຕານິ ມຍາ ກິຕ຺ຕິຕານິ ປກິຕ຺ຕິຕານິ ອາຈິກ຺ຂິຕານິ ເທສິຕານິ ປຎ຺ຎປິຕານິ ປຏ຺ຐປິຕານິ ວິວຣິຕານິ ວິຠຕ຺ຕານິ ອຸຕ຺ຕານີກຕານິ ປກາສິຕານິ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ຕຓ຺ຫາໂສໂຕ ທິຏ຺ຐິໂສໂຕ ກິເລສໂສໂຕ ທຸຈ຺ຈຣິຕໂສໂຕ ອວິຊ຺ຊາໂສໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ຈູຬນິ. ອຊິຕມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໔) ຕຓ຺ຫາທີສຸ ປຎ຺ຈສຸ ຘມ຺ເມສຸ. ‘‘ອທ຺ທສາ ໂຂ ຠຄວາ ມຫນ຺ຕໍ ທາຣຸກ຺ຂນ຺ຘໍ ຄງ຺ຄາຍ ນທິຍາ ໂສເຕນ ວຸຍ຺ຫມານ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໔.໒໔໑) ອຸທກຘາຣາຍໍ. ‘‘ອຣິຍສ຺ເສຕໍ, ອາວຸໂສ, ອຏ຺ຐງ຺ຄິກສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອຘິວຈນໍ, ຍທິທໍ ໂສໂຕ’’ຕິອາທີສຸ ອຣິຍມຄ຺ເຄ. ‘‘ປຸຣິສສ຺ສ ຈ ວິຎ຺ຎາຓໂສຕໍ ປຊານາຕິ ອຸຠຍໂຕ ອພ຺ໂພຈ຺ຉິນ຺ນໍ ອິຘ ໂລເກ ປຕິຏ຺ຐິຕຎ຺ຈ ປຣໂລເກ ປຕິຏ຺ຐິຕຎ຺ຈາ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໓.໑໔໙) ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕຕິຍໍ. ອິຘ ປນາຍໍ ມໍສໂສເຕ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເຕນ ໂສເຕນ ເຫຕຸຠູເຕນ, ກຣຓຠູເຕນ ວາ ອວຘີຍຕິ ອວຕ຺ຖາປີຍຕິ ອປ຺ປີຍຕີຕິ ໂສຕາວຘານໍ. ກິໍ ຕໍ? ສຸຕໍ. ສຸຕຎ຺ຈ ນາມ ‘‘ພຫຸສ຺ສຸໂຕ ໂຫຕິ ສຸຕຘໂຣ ສຸຕສນ຺ນິຈໂຍ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໓໓໙) ວິຍ ໂສຕທ຺ວາຣານຸສາເຣນ ວິຎ຺ຎາຕໍ ອວຘາຣິຕໍ ຘມ຺ມຊາຕໍ, ຕໍ ອິຘ ໂສຕາວຘານນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມິໍ ໂສຕາວຘານສງ຺ຂາເຕ ສຸເຕ ປວຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາ ໂສຕາວຘາເນ ປຎ຺ຎາ. ປຎ຺ຎາຕິ ຈ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ປາກຏກຣຓສງ຺ຂາເຕນ ປຎ຺ຎາປນຏ຺ເຐນ ປຎ຺ຎາ, ເຕນ ເຕນ ວາ ອນິຈ຺ຈາທິນາ ປກາເຣນ ຘມ຺ເມ ຊານາຕີຕິປິ ປຎ຺ຎາ.

ສຸຕມເຍ ຎາຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສຸຕສທ຺ໂທ ຕາວ ສອຸປສຄ຺ໂຄ ອນຸປສຄ຺ໂຄ ຈ –

ຄມເນ ວິສ຺ສຸເຕ ຕິນ຺ເຕນຸໂຍໂຄປຈິເຕປິ ຈ;

ສທ຺ເທ ຈ ໂສຕທ຺ວາຣານຸສາຣຎາເຕ ຈ ທິສ຺ສຕິ.

ຕຖາ ຫິສ຺ສ ‘‘ເສນາຍ ປສຸໂຕ’’ຕິອາທີສຸ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ສຸຕຘມ຺ມສ຺ສ ປສ຺ສໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ອຸທາ. ໑໑; ມຫາວ. ໕) ວິສ຺ສຸຕຘມ຺ມສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອວສ຺ສຸຕາ ອວສ຺ສຸຕສ຺ສ ປຸຣິສປຸຄ຺ຄລສ຺ສາ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຈິ. ໖໕໗) ຕິນ຺ຕາ ຕິນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ເຍ ຌານປສຸຕາ ຘີຣາ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ປ. ໑໘໑) ອນຸຍຸຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຕຸມ຺ເຫຫິ ປຸຎ຺ຎໍ ປສຸຕໍ ອນປ຺ປກ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ຂຸ. ປາ. ໗.໑໒; ເປ. ວ. ໒໕) ອຸປຈິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ທິຏ຺ຐໍ ສຸຕໍ ມຸຕໍ ວິຎ຺ຎາຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໒໔໑) ສທ຺ໂທຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ພຫຸສ຺ສຸໂຕ ໂຫຕິ ສຸຕຘໂຣ ສຸຕສນ຺ນິຈໂຍ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໓໓໙) ໂສຕທ຺ວາຣານຸສາຣວິຎ຺ຎາຕຘໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຘ ປນສ຺ສ ໂສຕທ຺ວາຣານຸສາເຣນ ວິຎ຺ຎາຕໍ ອຸປຘາຣິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸຕມເຍ ຎາຓນ຺ຕິ ຍາ ເອສາ ເອຕໍ ສຸຕໍ ວິຎ຺ຎາຕໍ ອວຘາຣິຕໍ ສທ຺ຘມ຺ມໍ ອາຣພ຺ຠ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ສພ຺ພປຐມຎ຺ຈ ອປຣາປຣຎ຺ຈ ປວຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາ, ຕໍ ‘‘ສຸຕມເຍ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ສຸຕມຍໍ ຎາຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸຕມເຍຕິ ຈ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນເມຕໍ, ຍຖາ ‘‘ນ ເຫວໍ ວຕ຺ຕພ຺ເພ’’ (ກຖາ. ໑, ໑໕-໑໘). ‘‘ວນປ຺ປຄຸມ຺ເພ ຍຖາ ຜຸສ຺ສິຕຄ຺ເຄ’’ (ຂຸ. ປາ. ໖.໑໓; ສຸ. ນິ. ໒໓໖). ‘‘ນຕ຺ຖິ ອຕ຺ຕກາເຣ ນຕ຺ຖິ ປຣກາເຣ ນຕ຺ຖິ ປຸຣິສກາເຣ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໑໖໘) ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ, ເອວມິຘາປິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ສຸຕມຍໍ ຎາຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ.

ອຖ ວາ ສຸເຕນ ປກໂຕ ຜສ຺ສາທິໂກ ຘມ຺ມປຸຎ຺ໂຊ ສຸຕມໂຍ, ຕສ຺ມິໍ ສຸຕມເຍ ຘມ຺ມປຸຎ຺ເຊ ປວຕ຺ຕໍ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ຎາຓໍ ສຸຕມເຍ ຎາຓໍ. ສຠາວສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓວເສນ ຘມ຺ເມ ຊານາຕີຕິ ຎາຓໍ. ຕໍເຍວ ຎາຓໍ ປຣິຍາຍວຈເນນ ອຘິປ຺ປາຍປກາສນຕ຺ຖໍ ອນິຍເມນ ‘‘ປຎ຺ຎາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ອຘິປ຺ເປຕໍ ‘‘ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ນິຍເມຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຎາຓຎ຺ຈ ນາມ ສຠາວປຏິເວຘລກ຺ຂຓໍ, ອກ຺ຂລິຕປຏິເວຘລກ຺ຂຓໍ ວາ ກຸສລິສ຺ສາສຂິຕ຺ຕອຸສຸປຏິເວໂຘ ວິຍ, ວິສໂຍຠາສນຣສໍ ປທີໂປ ວິຍ, ອສມ຺ໂມຫປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານໍ ອຣຎ຺ຎຄຕສຸເທສໂກ ວິຍ. ‘‘ສມາຫິໂຕ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໗໑) ວຈນໂຕ ສມາຘິປທຏ຺ຐານໍ. ລກ຺ຂຓາທີສຸ ຫິ ສຠາໂວ ວາ ສາມຎ຺ຎໍ ວາ ລກ຺ຂຓໍ ນາມ, ກິຈ຺ຈໍ ວາ ສມ຺ປຕ຺ຕິ ວາ ຣໂສ ນາມ, ອຸປຏ຺ຐານາກາໂຣ ວາ ຜລໍ ວາ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານໍ ນາມ, ອາສນ຺ນກາຣຓໍ ປທຏ຺ຐານໍ ນາມາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໒. ສຸຕ຺ວານ ສໍວເຣ ປຎ຺ຎາຕິ –

ປາຕິໂມກ຺ໂຂ ສຕີ ເຈວ, ຎາຓໍ ຂນ຺ຕິ ຕເຖວ ຈ;

ວີຣິຍໍ ປຎ຺ຈິເມ ຘມ຺ມາ, ສໍວຣາຕິ ປກາສິຕາ.

‘‘ອິມິນາ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວເຣນ ອຸເປໂຕ ໂຫຕິ ສມຸເປໂຕ ອຸປາຄໂຕ ສມຸປາຄໂຕ ອຸປປນ຺ໂນ ສມ຺ປນ຺ໂນ ສມນ຺ນາຄໂຕ’’ຕິ (ວິຠ. ໕໑໑) ອາຄໂຕ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວໂຣ. ‘‘ຈກ຺ຂຸນາ ຣູປໍ ທິສ຺ວາ ນ ນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄາຫີ ໂຫຕິ ນານຸພ຺ຍຎ຺ຊນຄ຺ຄາຫີ. ຍຕ຺ວາຘິກຣຓເມນໍ ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອສໍວຸຕໍ ວິຫຣນ຺ຕໍ ອຠິຊ຺ຌາໂທມນສ຺ສາ ປາປກາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອນ຺ວາສ຺ສເວຍ຺ຍຸໍ, ຕສ຺ສ ສໍວຣາຍ ປຏິປຊ຺ຊຕິ, ຣກ຺ຂຕິ ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິເຍ ສໍວຣໍ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໒໑໓; ມ. ນິ. ໑.໒໙໕; ສໍ. ນິ. ໔.໒໓໙; ອ. ນິ. ໓.໑໖) ນເຍນ ອາຄໂຕ ສຕິສໍວໂຣ.

‘‘ຍານິ ໂສຕານິ ໂລກສ຺ມິໍ (ອຊິຕາຕິ ຠຄວາ),

ສຕິ ເຕສໍ ນິວາຣຓໍ;

ໂສຕານໍ ສໍວຣໍ ພ຺ຣູມິ, ປຎ຺ຎາເຍເຕ ປິຘີຍເຣ’’ຕິ . (ຈູຬນິ. ອຊິຕມາຓວປຸຈ຺ຉາ ໖໐; ສຸ. ນິ. ໑໐໔໑) –

ອາຄໂຕ ຎາຓສໍວໂຣ. ‘‘ກຕເມ ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາສວາ ປຏິເສວນາ ປຫາຕພ຺ພາ? ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ປຏິສງ຺ຂາ ໂຍນິໂສ ຈີວຣໍ ປຏິເສວຕີ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໒໓; ອ. ນິ. ໖.໕໘) ນເຍນ ອາຄໂຕ ປຈ຺ຈຍປຏິເສວນາສໍວໂຣ, ໂສປິ ຎາຓສໍວເຣເນວ ສງ຺ຄຫິໂຕ. ‘‘ຂໂມ ໂຫຕິ ສີຕສ຺ສ ອຸຓ຺ຫສ຺ສ ຊິຆຈ຺ຉາຍ ປິປາສາຍ ຑໍສມກສວາຕາຕປສຣິສປສມ຺ຜສ຺ສານໍ ທຸຣຸຕ຺ຕານໍ ທຸຣາຄຕານໍ ວຈນປຖານໍ ອຸປ຺ປນ຺ນານໍ ສາຣີຣິການໍ ເວທນານໍ ທຸກ຺ຂານໍ ຕິພ຺ພານໍ ຂຣານໍ ກຏຸການໍ ອສາຕານໍ ອມນາປານໍ ປາຓຫຣານໍ ອຘິວາສກຊາຕິໂກ ໂຫຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໔; ອ. ນິ. ໔.໑໑໔; ໖.໕໘) ອາຄໂຕ ຂນ຺ຕິສໍວໂຣ. ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ກາມວິຕກ຺ກໍ ນາຘິວາເສຕິ ປຊຫຕິ ວິໂນເທຕິ ພ຺ຍນ຺ຕີກໂຣຕິ ອນຠາວໍ ຄເມຕີ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໒໖; ອ. ນິ. ໔.໑໑໔; ໖.໕໘) ນເຍນ ອາຄໂຕ ວີຣິຍສໍວໂຣ. ‘‘ອິຘ ອຣິຍສາວໂກ ມິຈ຺ຉາອາຊີວໍ ປຫາຍ ສມ຺ມາອາຊີເວນ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໘) ອາຄໂຕ ອາຊີວປາຣິສຸທ຺ຘິສໍວໂຣ, ໂສປິ ວີຣິຍສໍວເຣເນວ ສງ຺ຄຫິໂຕ. ເຕສຸ ສຕ຺ຕສຸ ສໍວເຣສຸ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣອາຊີວປາຣິສຸທ຺ຘິປຈ຺ຈຍປຏິເສວນສງ຺ຂາຕາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສໍວຣາ ອິຘາຘິປ຺ເປຕາ, ເຕສຸ ຈ ວິເສເສນ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວໂຣ. ສພ຺ໂພປິ ຈາຍໍ ສໍວໂຣ ຍຖາສກໍ ສໍວຣິຕພ຺ພານໍ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທີນໍ ສໍວຣຓໂຕ ສໍວໂຣຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສຸຕມຍຎາເຓ ວຸຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ສໍວຣນ຺ຕສ຺ສ ສໍວຣໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ສໍວເຣ ປວຕ຺ຕາ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາ ‘‘ສຸຕ຺ວານ ສໍວເຣ ປຎ຺ຎາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ອຖ ວາ ເຫຕຸອຕ຺ເຖ ສຸຕ຺ວາຕິ ວຈນສ຺ສ ສມ຺ຠວໂຕ ສຸຕເຫຕຸນາ ສໍວເຣ ປຎ຺ຎາຕິປິ ອຕ຺ໂຖ.

ສີລມເຍ ຎາຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສີລນ຺ຕິ ສີລນຏ຺ເຐນ ສີລໍ. ກິມິທໍ ສີລນໍ ນາມ? ສມາຘານໍ ວາ, ກາຍກມ຺ມາທີນໍ ສຸສີລ຺ຍວເສນ ອວິປ຺ປກິຓ຺ຓຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປຘາຣຓໍ ວາ, ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ປຕິຏ຺ຐາວເສນ ອາຘາຣຠາໂວຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕເທວ ຫິ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ຖທ຺ວຍໍ ສທ຺ທລກ຺ຂຓວິທູ ອນຸຊານນ຺ຕິ. ອຎ຺ເຎ ປນ ‘‘ອຘິເສວນຏ຺ເຐນ ອາຈາຣຏ຺ເຐນ ຕສ຺ສີລຏ຺ເຐນ ສິຣຏ຺ເຐນ ສີຕລຏ຺ເຐນ ສິວຏ຺ເຐນ ສີລ’’ນ຺ຕິ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ.

ສີລນໍ ລກ຺ຂຓໍ ຕສ຺ສ, ຠິນ຺ນສ຺ສາປິ ອເນກຘາ;

ສນິທສ຺ສນຕ຺ຕໍ ຣູປສ຺ສ, ຍຖາ ຠິນ຺ນສ຺ສ ເນກຘາ.

ຍຖາ ຫິ ນີລປີຕາທິເຠເທນ ອເນກຘາ ຠິນ຺ນສ຺ສາປິ ຣູປາຍຕນສ຺ສ ສນິທສ຺ສນຕ຺ຕໍ ລກ຺ຂຓໍ ນີລາທິເຠເທນ ຠິນ຺ນສ຺ສາປິ ສນິທສ຺ສນຠາວານຕິກ຺ກມນໂຕ, ຕຖາ ສີລສ຺ສ ເຈຕນາທິເຠເທນ ອເນກຘາ ຠິນ຺ນສ຺ສາປິ ຍເທຕໍ ກາຍກມ຺ມາທີນໍ ສມາຘານວເສນ ກຸສລານຎ຺ຈ ຘມ຺ມານໍ ປຕິຏ຺ຐານວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ ສີລນໍ, ຕເທວ ລກ຺ຂຓໍ ເຈຕນາທິເຠເທນ ຠິນ຺ນສ຺ສາປິ ສມາຘານປຕິຏ຺ຐານຠາວານຕິກ຺ກມນໂຕ. ເອວໍລກ຺ຂຓສ຺ສ ປນສ຺ສ –

‘‘ທຸສ຺ສີລ຺ຍວິທ຺ຘໍສນຕາ, ອນວຊ຺ຊຄຸໂຓ ຕຖາ;

ກິຈ຺ຈສມ຺ປຕ຺ຕິ ອຕ຺ເຖນ, ຣໂສ ນາມ ປວຸຈ຺ຈຕິ’’.

ຕສ຺ມາ ອິທໍ ສີລໍ ນາມ ກິຈ຺ຈຏ຺ເຐນ ຣເສນ ທຸສ຺ສີລ຺ຍວິທ຺ຘໍສນຣສໍ, ສມ຺ປຕ຺ຕິອຕ຺ເຖນ ຣເສນ ອນວຊ຺ຊຣສນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ໂສເຈຍ຺ຍປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານໍ, ຕຍິທໍ ຕສ຺ສ ວິຎ຺ຎຸຫິ;

ໂອຕ຺ຕປ຺ປຎ຺ຈ ຫິຣີ ເຈວ, ປທຏ຺ຐານນ຺ຕິ ວຓ຺ຓິຕໍ. –

ຕຍິທໍ ສີລໍ ‘‘ກາຍໂສເຈຍ຺ຍໍ ວຈີໂສເຈຍ຺ຍໍ ມໂນໂສເຈຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ (ອິຕິວຸ. ໖໖) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໂສເຈຍ຺ຍປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານໍ, ສຸຈິຠາເວນ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາຕິ ຄຫຓຠາວໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປຎ຺ຈ ປນ ຕສ຺ສ ວິຎ຺ຎູຫິ ປທຏ຺ຐານນ຺ຕິ ວຓ຺ຓິຕໍ, ອາສນ຺ນກາຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ເປ ຫິ ສຕິ ສີລໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ເຈວ ຕິຏ຺ຐຕິ ຈ, ອສຕິ ເນວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ນ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ເອວໍວິເຘນ ສີເລນ ສຫຄຕໍ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ຎາຓໍ ສີລມເຍ ຎາຓໍ. ອຖ ວາ ສີລເມວ ປກຕໍ ສີລມຍໍ, ຕສ຺ມິໍ ສີລມເຍ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ຎາຓໍ. ອສໍວເຣ ອາທີນວປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ຈ, ສໍວເຣ ອານິສໍສປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ຈ, ສໍວຣປາຣິສຸທ຺ຘິປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ຈ, ສໍວຣສໍກິເລສໂວທານປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ຈ ສີລມຍຎາເຓເນວ ສງ຺ຄຫິຕາ.

໓. ສໍວຣິຕ຺ວາ ສມາທຫເນ ປຎ຺ຎາຕິ ສີລມຍຎາເຓ ວຸຕ຺ຕສີລສໍວເຣນ ສໍວຣິຕ຺ວາ ສໍວຣໍ ກຕ຺ວາ ສີເລ ປຕິຏ຺ຐາຍ ສມາທຫນ຺ຕສ຺ສ ອຸປຈາຣປ຺ປນາວເສນ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ສມາທຫເນ ປວຕ຺ຕາ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາ. ສມໍ ສມ຺ມາ ຈ ອາທຫນໍ ຐປນນ຺ຕິ ຈ ສມາທຫນໍ, ສມາຘິສ຺ເສເວຕໍ ປຣິຍາຍວຈນໍ.

ສມາຘິຠາວນາມເຍ ຎາຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກຸສລຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາ ສມາຘິ. ເກນຏ຺ເຐນ ສມາຘິ? ສມາຘານຏ຺ເຐນ ສມາຘິ. ກິມິທໍ ສມາຘານໍ ນາມ? ເອກາຣມ຺ມເຓ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິການໍ ສມໍ ສມ຺ມາ ຈ ອາຘານໍ, ຐປນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ຍສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສານຸຠາເວນ ເອກາຣມ຺ມເຓ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິກາ ສມໍ ສມ຺ມາ ຈ ອວິກ຺ຂິປມານາ ອວິປ຺ປກິຓ຺ຓາ ຈ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ອິທໍ ສມາຘານນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ສ ໂຂ ປນ ສມາຘິສ຺ສ –

ລກ຺ຂຓໍ ຕຸ ອວິກ຺ເຂໂປ, ວິກ຺ເຂປວິທ຺ຘໍສນໍ ຣໂສ;

ອກມ຺ປນມຸປຏ຺ຐານໍ, ປທຏ຺ຐານໍ ສຸຂໍ ປນ.

ຠາວີຍຕິ ວຑ຺ຒີຍຕີຕິ ຠາວນາ, ສມາຘິ ເອວ ຠາວນາ ສມາຘິຠາວນາ, ສມາຘິສ຺ສ ວາ ຠາວນາ ວຑ຺ຒນາ ສມາຘິຠາວນາ. ສມາຘິຠາວນາວຈເນນ ອຎ຺ຎໍ ຠາວນໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ປຸພ຺ເພ ວິຍ ອຸປຈາຣປ຺ປນາວເສນ ສມາຘິຠາວນາມເຍ ຎາຓໍ.

໔. ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄເຫ ປຎ຺ຎາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຏິຈ຺ຈ ຜລເມຕີຕິ ປຈ຺ຈໂຍ. ປຏິຈ຺ຈາຕິ ນ ວິນາ ເຕນ, ອປຈ຺ຈກ຺ຂິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕີຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ເຈວ ປວຕ຺ຕຕິ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປິຈ ອຸປກາຣກຕ຺ໂຖ ປຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຍສ຺ສ ພຫຸວິຘຕ຺ຕາ ປຈ຺ຈຍານໍ ປຣິຄ຺ຄເຫ ວວຕ຺ຖາປເນ ຈ ປຎ຺ຎາ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄເຫ ປຎ຺ຎາ.

ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຘມ຺ມສທ຺ໂທ ຕາວ ສຠາວປຎ຺ຎາປຸຎ຺ຎປຎ຺ຎຕ຺ຕິອາປຕ຺ຕິປຣິຍຕ຺ຕິນິສ຺ສຕ຺ຕຕາວິກາຣຄຸຓປຈ຺ຈຍປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນາທີສຸ ທິສ຺ສຕິ. ອຍຎ຺ຫິ ‘‘ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອພ຺ຍາກຕາ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ຕິກມາຕິກາ ໑) ສຠາເວ ທິສ຺ສຕິ.

‘‘ຍສ຺ເສເຕ ຈຕຸໂຣ ຘມ຺ມາ, ສທ຺ຘສ຺ສ ຆຣເມສິໂນ;

ສຈ຺ຈໍ ຘມ຺ໂມ ຘິຕິ ຈາໂຄ, ສ ເວ ເປຈ຺ຈ ນ ໂສຈຕີ’’ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໑໙໐) –

ອາທີສຸ ປຎ຺ຎາຍໍ.

‘‘ນ ຫິ ຘມ຺ໂມ ອຘມ຺ໂມ ຈ, ອຸໂຠ ສມວິປາກິໂນ;

ອຘມ຺ໂມ ນິຣຍໍ ເນຕິ, ຘມ຺ໂມ ປາເປຕິ ສຸຄ຺ຄຕິ’’ນ຺ຕິ. (ເຖຣຄາ. ໓໐໔) –

ອາທີສຸ ປຸຎ຺ເຎ. ‘‘ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຘມ຺ມາ ນິຣຸຕ຺ຕິຘມ຺ມາ ອຘິວຈນຘມ຺ມາ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ທຸກມາຕິກາ ໑໐໖-໑໐໘) ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍໍ. ‘‘ປາຣາຊິກາ ຘມ຺ມາ ສງ຺ຆາທິເສສາ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໒໓໓-໒໓໔) ອາປຕ຺ຕິຍໍ. ‘‘ອິຘ ຠິກ຺ຂຸ ຘມ຺ມໍ ຊານາຕິ ສຸຕ຺ຕໍ ເຄຍ຺ຍໍ ເວຍ຺ຍາກຣຓ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໕.໗໓) ປຣິຍຕ຺ຕິຍໍ. ‘‘ຕສ຺ມິໍ ໂຂ ປນ ສມເຍ ຘມ຺ມາ ໂຫນ຺ຕິ (ຘ. ສ. ໑໒໑). ຘມ຺ເມສຸ ຘມ຺ມານຸປສ຺ສີ ວິຫຣຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໓໗໓; ມ. ນິ. ໑.໑໑໕) ນິສ຺ສຕ຺ຕຕາຍໍ. ‘‘ຊາຕິຘມ຺ມາ ຊຣາຘມ຺ມາ ມຣຓຘມ຺ມາ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໑໐.໑໐໗) ວິກາເຣ. ‘‘ຉນ຺ນໍ ພຸທ຺ຘຘມ຺ມານ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ມຫານິ. ໕໐) ຄຸເຓ. ‘‘ເຫຕຸມ຺ຫິ ຎາຓໍ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ’’ຕິອາທີສຸ (ວິຠ. ໗໒໐) ປຈ຺ຈເຍ. ‘‘ຐິຕາວ ສາ ຘາຕຸ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕຕາ ຘມ຺ມນິຍາມຕາ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໒.໒໐; ອ. ນິ. ໓.໑໓໗) ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ເນ. ສ຺ວາຍມິຘາປິ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ເນ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ສຠາວໍ ຘາເຣນ຺ຕີຕິ ວາ, ປຈ຺ຈເຍຫິ ຘາຣີຍນ຺ຕີຕິ ວາ, ອຕ຺ຕໂນ ຜລໍ ຘາເຣນ຺ຕີຕິ ວາ, ອຕ຺ຕໂນ ປຣິປູຣກໍ ອປາເຍສຸ ອປຕມານໍ ຘາເຣນ຺ຕີຕິ ວາ, ສກສກລກ຺ຂເຓ ຘາເຣນ຺ຕີຕິ ວາ, ຈິຕ຺ເຕນ ອວຘາຣີຍນ຺ຕີຕິ ວາ ຍຖາໂຍຄໍ ຘມ຺ມາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອິຘ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈເຍຫິ ຘາຣີຍນ຺ຕີຕິ ຘມ຺ມາ, ປຈ຺ຈຍສມຸປ຺ປນ຺ນາ ຘມ຺ມາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ເຈວ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈ ເອຕາຍາຕິ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິ, ປຈ຺ຈຍຘມ຺ມານເມຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຕສ຺ສໍ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຍໍ ຎາຓໍ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓໍ. ອິທຎ຺ຫິ ສມາຘິຠາວນາມຍຎາເຓ ວຸຕ຺ຕສມາຘິນາ ສມາຫິເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ ຍຖາຠູຕຎາຓທສ຺ສນຕ຺ຖາຍ ໂຍຄມາຣຠິຕ຺ວາ ວວຕ຺ຖາປິຕນາມຣູປສ຺ສ ເຕສໍ ນາມຣູປານໍ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄຫປຣິຍາຍໍ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ‘‘ນາມຣູປວວຕ຺ຖາເນ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ອວຕ຺ວາ ເອວ ກສ຺ມາ ‘‘ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຈ? ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄເຫເນວ ປຈ຺ຈຍສມຸປ຺ປນ຺ນປຣິຄ຺ຄຫສ຺ສ ສິທ຺ຘຕ຺ຕາ. ປຈ຺ຈຍສມຸປ຺ປນ຺ເນ ຫິ ອປຣິຄ຺ຄຫິເຕ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄໂຫ ນ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ ກາຕຸໍ. ຕສ຺ມາ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓຄຫເຓເນວ ຕສ຺ສ ເຫຕຸຠູຕໍ ປຸພ຺ເພ ສິທ຺ຘໍ ນາມຣູປວວຕ຺ຖານຎາຓໍ ວຸຕ຺ຕເມວ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ກສ຺ມາ ທຸຕິຍຕຕິຍຎາຓໍ ວິຍ ‘‘ສມາທຫິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄເຫ ປຎ຺ຎາ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຈ? ສມຖວິປສ຺ສນານໍ ຍຸຄນທ຺ຘຕ຺ຕາ.

‘‘ສມາທຫິຕ຺ວາ ຍຖາ ເຈ ວິປສ຺ສຕິ, ວິປສ຺ສມາໂນ ຕຖາ ເຈ ສມາທເຫ;

ວິປສ຺ສນາ ຈ ສມໂຖ ຕທາ ອຫຸ, ສມານຠາຄາ ຍຸຄນທ຺ຘາ ວຕ຺ຕເຣ’’ຕິ. –

ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ສມາຘິໍ ອວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ສມາຘິຎ຺ຈ ຎາຓຎ຺ຈ ຍຸຄນທ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ ຍາວ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ, ຕາວ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ຎາປນຕ຺ຖໍ ‘‘ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄເຫ ປຎ຺ຎາ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓ’’ມິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໕. ອຕີຕານາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນານໍ ຘມ຺ມານໍ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວວຕ຺ຖາເນ ປຎ຺ຎາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ຕໂນ ສຠາວໍ, ອຸປ຺ປາທາທິກ຺ຂຓໍ ວາ ປຕ຺ວາ ອຕິ ອິຕາ ອຕິກ຺ກນ຺ຕາຕິ ອຕີຕາ, ຕທຸຠຍມ຺ປິ ນ ອາຄຕາ ນ ສມ຺ປຕ຺ຕາຕິ ອນາຄຕາ, ຕໍ ຕໍ ກາຣຓໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປາທາທິອຸທ຺ຘໍ ປນ຺ນາ ຄຕາ ປວຕ຺ຕາຕິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາ. ອທ຺ຘາ ສນ຺ຕຕິຂຓປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ສນ຺ຕຕິປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ອິຘາຘິປ຺ເປຕໍ. ເຕສໍ ອຕີຕານາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນານໍ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘຘມ຺ມານໍ ເອເກກກ຺ຂນ຺ຘລກ຺ຂເຓ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ກລາປວເສນ ຣາສິໍ ກຕ຺ວາ ວວຕ຺ຖາເນ ນິຈ຺ຉຍເນ ສນ຺ນິຏ຺ຐາປເນ ປຎ຺ຎາ.

ສມ຺ມສເນ ຎາຓນ຺ຕິ ສມ຺ມາ ອາມສເນ ອນຸມຊ຺ຊເນ ເປກ຺ຂເຓ ຎາຓໍ, ກລາປສມ຺ມສນຎາຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທຎ຺ຫິ ນາມຣູປວວຕ຺ຖານຎາຓານນ຺ຕຣໍ ນາມຣູປປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄເຫ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາເຓ ຐິຕສ຺ສ ‘‘ຍໍກິຎ຺ຈິ ຣູປໍ ອຕີຕານາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ວາ ພຫິທ຺ຘາ ວາ ໂອຬາຣິກໍ ວາ ສຸຂຸມໍ ວາ ຫີນໍ ວາ ປຓີຕໍ ວາ ຍໍ ທູເຣ ສນ຺ຕິເກ ວາ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ຣູປໍ ອນິຈ຺ຈໂຕ ວວຕ຺ຖເປຕິ, ເອກໍ ສມ຺ມສນໍ, ທຸກ຺ຂໂຕ ວວຕ຺ຖເປຕິ, ເອກໍ ສມ຺ມສນໍ, ອນຕ຺ຕໂຕ ວວຕ຺ຖເປຕິ, ເອກໍ ສມ຺ມສນ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ປຏິ. ມ. ໑.໔໘) ນເຍນ ວຸຕ຺ຕສມ຺ມສນວເສນ ປຸພ຺ເພ ວວຕ຺ຖາປິເຕ ເອເກກສ຺ມິໍ ຂນ຺ເຘ ຕິລກ຺ຂຓໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ອນິຈ຺ຈໂຕ ທຸກ຺ຂໂຕ ອນຕ຺ຕໂຕ ວິປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ກລາປສມ຺ມສນຎາຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ.

໖. ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນານໍ ຘມ຺ມານໍ ວິປຣິຓາມານຸປສ຺ສເນ ປຎ຺ຎາຕິ ສນ຺ຕຕິວເສນ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນານໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘຘມ຺ມານໍ ວິປຣິຓາມທສ຺ສເນ ຠງ຺ຄທສ຺ສເນ ປຎ຺ຎາ. ຍສ຺ມາ ‘‘ອິເມ ຘມ຺ມາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ ອຸທຍໍ ຄເຫຕ຺ວາປິ ເຠເທເຍວ ຈິຕ຺ຕໍ ຐເປຕິ, ຕສ຺ມາ ອວຸຕ຺ໂຕປິ ອຸທໂຍ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນານໍ ຘມ຺ມານໍ ທສ຺ສເນນ ວາ ອຸທຍທສ຺ສນສ຺ສ ສິທ຺ຘຕ຺ຕາ ອຸທໂຍ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ ໂຫຕິ. ນ ຫິ ອຸທຍໍ ວິນາ ຘມ຺ມານໍ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕໍ ສິຊ຺ຌຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນານໍ ຘມ຺ມານໍ ອຸປ຺ປາທວິປຣິຓາມານຸປສ຺ສເນ ປຎ຺ຎາ’’ຕິ ອວຸຕ຺ເຕປິ ວຸຕ຺ຕເມວ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ອຸທຍພ຺ພຍານຸປສ຺ສເນ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ນິຍມິຕຕ຺ຕາ ຈ ອຸທຍທສ຺ສນໍ ສິທ຺ຘເມວ ໂຫຕີຕິ ອນນ຺ຕຣໍ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ສມ຺ມສນຎາຓສ຺ສ ປາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍສມ຺ມສເນເຍວ ປາກຏີຠູເຕ ອຸທຍພ຺ພເຍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ສງ຺ຂາຣານໍ ປຣິຈ຺ເຉທກຣຓຕ຺ຖໍ ອຸທຍພ຺ພຍານຸປສ຺ສນໍ ອາຣຠນ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ອຸທຍພ຺ພຍານຸປສ຺ສນາຎາຓໍ. ຕຎ຺ຫິ ອຸທຍພ຺ພເຍ ອນຸປສ຺ສນໂຕ ອຸທຍພ຺ພຍານຸປສ຺ສນາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

໗. ອາຣມ຺ມຓໍ ປຏິສງ຺ຂາຕິ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘາທິອາຣມ຺ມຓໍ ຠງ຺ຄໂຕ ປຏິສງ຺ຂາຍ ຊານິຕ຺ວາ ປສ຺ສິຕ຺ວາ. ຠງ຺ຄານຸປສ຺ສເນ ປຎ຺ຎາ ວິປສ຺ສເນ ຎາຓນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓໍ ຠງ຺ຄໂຕ ປຏິສງ຺ຂາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຎາຓສ຺ສ ຠງ຺ຄໍ ອນຸປສ຺ສເນ ຍາ ປຎ຺ຎາ, ຕໍ ‘‘ວິປສ຺ສເນ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວິປສ຺ສນາຕິ ຈ ວິວິຘາ ປສ຺ສນາ ວິປສ຺ສນາ. ອາຣມ຺ມຓປຏິສງ຺ຂາຕິປິ ປາໂຐ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ປຏິສງ຺ຂາ ຊານນາ ປສ຺ສນາຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອາຣມ຺ມຓປຏິສງ຺ຂາ ‘‘ຠງ຺ຄານຸປສ຺ສເນ ປຎ຺ຎາ ວິປສ຺ສເນ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ຠງ຺ຄານຸປສ຺ສນາຍ ເອວ ວິປສ຺ສນາ ສິຂໍ ປາປຸຓາຕິ, ຕສ຺ມາ ວິເສເສຕ຺ວາ ອິທເມວ ‘‘ວິປສ຺ສເນ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ອຸທຍພ຺ພຍານຸປສ຺ສນາຍ ຐິຕສ຺ສ ມຄ຺ຄາມຄ຺ຄຎາຓທສ຺ສນໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສາ ສິທ຺ຘາຍ ຕໍ ສິທ຺ຘເມວ ໂຫຕີຕິ ຕໍ ອວຕ຺ວາວ ຠງ຺ຄານຸປສ຺ສນາຍ ເອວ ວິປສ຺ສນາສິຂໍ ຎາຓໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຸທຍພ຺ພຍານຸປສ຺ສນາຍ ສຸປຣິທິຏ຺ຐອຸທຍພ຺ພຍສ຺ສ ສຸປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນສຸ ສງ຺ຂາເຣສຸ ລຫຸໍ ລຫຸໍ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ເຕສຸ ຎາເຓ ຕິກ຺ເຂ ວຫນ຺ເຕ ອຸທຍໍ ປຫາຍ ຠງ຺ເຄ ເອວ ສຕິ ສນ຺ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕສ຺ສ ‘‘ເອວໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ເອວໍ ນາມ ສງ຺ຂາຣາ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ ປສ຺ສໂຕ ເອຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ຠງ຺ຄານຸປສ຺ສນາຎາຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ.

໘. ຠຍຕຸປຏ຺ຐາເນ ປຎ຺ຎາຕິ ອຸປ຺ປາທປວຕ຺ຕນິມິຕ຺ຕອາຍູຫນາປຏິສນ຺ຘີນໍ ຠຍໂຕ ອຸປຏ຺ຐາເນ ປີຬາໂຍຄໂຕ ສປ຺ປຏິຠຍວເສນ ຄຫຓູປຄມເນ ປຎ຺ຎາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠຍໂຕ ອຸປຏ຺ຐາຕີຕິ ຠຍຕຸປຏ຺ຐານໍ ອາຣມ຺ມຓໍ, ຕສ຺ມິໍ ຠຍຕຸປຏ຺ຐາເນ. ອຖ ວາ ຠຍໂຕ ອຸປຕິຏ຺ຐຕີຕິ ຠຍຕຸປຏ຺ຐານໍ, ປຎ຺ຎາ, ຕໍ ‘‘ຠຍຕຸປຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອາທີນເວ ຎາຓນ຺ຕິ ຠຸມ຺ມວຈນເມວ. ‘‘ຍາ ຈ ຠຍຕຸປຏ຺ຐາເນ ປຎ຺ຎາ, ຍຎ຺ຈ ອາທີນເວ ຎາຓໍ, ຍາ ຈ ນິພ຺ພິທາ, ອິເມ ຘມ຺ມາ ເອກຏ຺ຐາ, ພ຺ຍຎ຺ຊນເມວ ນານ’’ນ຺ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໒໒໗) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອກມິວ ວຸຈ຺ຈມານມ຺ປິ ອວຕ຺ຖາເຠເທນ ມຸຎ຺ຈິຕຸກມ຺ຍຕາທິ ວິຍ ຕິວິຘເມວ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ຠຍຕຸປຏ຺ຐານອາທີນວານຸປສ຺ສນາສຸ ສິທ຺ຘາສຸ ນິພ຺ພິທານຸປສ຺ສນາ ສິທ຺ຘາ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ອວຸຕ຺ຕາປິ ວຸຕ຺ຕາວ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ສພ຺ພສງ຺ຂາຣານໍ ຠງ຺ຄາຣມ຺ມຓໍ ຠງ຺ຄານຸປສ຺ສນໍ ອາເສວນ຺ຕສ຺ສ ຠາເວນ຺ຕສ຺ສ ພຫຸລີກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ຕິຠວຈຕຸໂຍນິປຎ຺ຈຄຕິສຕ຺ຕວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິນວສຕ຺ຕາວາເສສຸ ປເຠທກາ ສງ຺ຂາຣາ ສຸເຂນ ຊີວິຕຸກາມສ຺ສ ຠີຣຸກປຸຣິສສ຺ສ ສີຫພ຺ຍຄ຺ຆທີປິອຈ຺ຉຕຣຈ຺ຉຍກ຺ຂຣກ຺ຂສຈຓ຺ຑໂຄຓຈຓ຺ຑກຸກ຺ກຸຣປຠິນ຺ນ- ມທຈຓ຺ຑຫຕ຺ຖິໂຆຣອາສິວິສອສນິວິຈກ຺ກສຸສານຣຓຠູມິຊລິຕອງ຺ຄາຣກາສຸອາທໂຍ ວິຍ ມຫາຠຍໍ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ‘‘ອຕີຕາ ສງ຺ຂາຣາ ນິຣຸທ຺ຘາ, ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ, ອນາຄຕາປິ ເອວເມວ ນິຣຸຊ຺ຌິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ປສ຺ສໂຕ ເອຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ຠຍຕຸປຏ຺ຐານໍ ຎາຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຕສ຺ສ ຕໍ ຠຍຕຸປຏ຺ຐານຎາຓໍ ອາເສວນ຺ຕສ຺ສ ຠາເວນ຺ຕສ຺ສ ພຫຸລີກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ສພ຺ພຠວໂຍນິຄຕິຐິຕິສຕ຺ຕາວາເສສຸ ເນວ ຕາຓໍ ນ ເລຓໍ ນ ຄຕິ ນ ປຏິສຣຓໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ສພ຺ພຠວໂຍນິຄຕິຐິຕິນິວາສຄເຕສຸ ສງ຺ຂາເຣສຸ ເອກສງ຺ຂາເຣປິ ປຕ຺ຖນາ ວາ ປຣາມາໂສ ວາ ນ ໂຫຕິ, ຕໂຍ ຠວາ ວີຕຈ຺ຈິຕງ຺ຄາຣປຸຓ຺ຓາ ອງ຺ຄາຣກາສຸໂຍ ວິຍ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາຠູຕາ ໂຆຣວິສາ ອາສິວິສາ ວິຍ, ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕາສິກາ ວຘກາ ວິຍ, ຉ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາຍຕນານິ ສຸຎ຺ຎຄາໂມ ວິຍ, ຉ ພາຫິຣາຍຕນານິ ຄາມຆາຕກໂຈຣາ ວິຍ, ສຕ຺ຕວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິໂຍ ນວ ຈ ສຕ຺ຕາວາສາ ເອກາທສຫິ ອຄ຺ຄີຫິ ອາທິຕ຺ຕາ ສມ຺ປຊ຺ຊລິຕາ ສໂຊຕິຠູຕາ ວິຍ ຈ, ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣາ ຄຓ຺ຑຠູຕາ ໂຣຄຠູຕາ ສລ຺ລຠູຕາ ອຆຠູຕາ ອາພາຘຠູຕາ ວິຍ ຈ ນິຣສ຺ສາທາ ນິຣສາ ມຫາອາທີນວຣາສິຠູຕາ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ສຸເຂນ ຊີວິຕຸກາມສ຺ສ ຠີຣຸກປຸຣິສສ຺ສ ຣມຓີຍາກາຣສຓ຺ຐິຕມ຺ປິ ສວາຬກມິວ ວນຄຫນໍ, ສສທ຺ທູລາ ວິຍ ຄຸຫາ, ສຄາຫຣກ຺ຂສໍ ວິຍ ອຸທກໍ, ສມຸສ຺ສິຕຂຄ຺ຄາ ວິຍ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ, ສວິສໍ ວິຍ ໂຠຊນໍ, ສໂຈໂຣ ວິຍ ມຄ຺ໂຄ, ອາທິຕ຺ຕມິວ ອຄາຣໍ, ອຸຍ຺ຍຸຕ຺ຕເສນາ ວິຍ ຣຓຠູມິ. ຍຖາ ຫິ ໂສ ປຸຣິໂສ ເອຕານິ ສວາຬກວນຄຫນາທີນິ ອາຄມ຺ມ ຠີໂຕ ສໍວິຄ຺ໂຄ ໂລມຫຏ຺ຐຊາໂຕ ສມນ຺ຕໂຕ ອາທີນວເມວ ປສ຺ສຕິ, ເອວເມວ ໂສ ໂຍຄາວຈໂຣ ຠງ຺ຄານຸປສ຺ສນາວເສນ ສພ຺ພສງ຺ຂາເຣສຸ ຠຍໂຕ ອຸປຏ຺ຐິເຕສຸ ສມນ຺ຕໂຕ ນິຣສໍ ນິຣສ຺ສາທໍ ອາທີນວເມວ ປສ຺ສຕິ. ຕສ຺ເສວໍ ປສ຺ສໂຕ ອາທີນວານຸປສ຺ສນາຎາຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ.

ໂສ ເອວໍ ສພ຺ພສງ຺ຂາເຣ ອາທີນວໂຕ ສມ຺ປສ຺ສນ຺ໂຕ ສພ຺ພຠວໂຍນິຄຕິວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິສຕ຺ຕາວາສຄເຕ ສເຠທເກ ສງ຺ຂາຣຄເຕ ນິພ຺ພິນ຺ທຕິ ອຸກ຺ກຓ຺ຐຕິ ນາຠິຣມຕິ. ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ຈິຕ຺ຕກູຏປພ຺ພຕປາທາຠິຣໂຕ ສຸວຓ຺ຓຣາຊຫໍໂສ ອສຸຈິມ຺ຫິ ຈຓ຺ຑາລຄາມທ຺ວາຣອາວາເຏ ນາຠິຣມຕິ, ສຕ຺ຕສຸ ມຫາສເຣສຸເຍວ ອຠິຣມຕິ, ເອວເມວ ອຍໍ ໂຍຄີຣາຊຫໍໂສ ສຸປຣິທິຏ຺ຐາທີນເວ ສເຠທເກ ສງ຺ຂາຣຄເຕ ນາຠິຣມຕິ, ຠາວນາຣາມຕາຍ ປນ ຠາວນາຣຕິຍາ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ສຕ຺ຕສຸ ອນຸປສ຺ສນາສຸເຍວ ອຠິຣມຕິ. ຍຖາ ຈ ສຸວຓ຺ຓປຎ຺ຊເຣປິ ປກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ສີໂຫ ມິຄຣາຊາ ນາຠິຣມຕິ, ຕິໂຍຊນສຫສ຺ສວິຕ຺ຖເຕ ປນ ຫິມວນ຺ເຕເຍວ ຣມຕິ, ເອວມຍມ຺ປິ ໂຍຄີສີໂຫ ຕິວິເຘ ສຸຄຕິຠເວປິ ນາຠິຣມຕິ, ຕີສຸ ອນຸປສ຺ສນາສຸເຍວ ຣມຕິ. ຍຖາ ຈ ສພ຺ພເສໂຕ ສຕ຺ຕປ຺ປຕິຏ຺ໂຐ ອິທ຺ຘິມາ ເວຫາສງ຺ຄໂມ ຉທ຺ທນ຺ໂຕ ນາຄຣາຊາ ນຄຣມຊ຺ເຌ ນາຠິຣມຕິ, ຫິມວຕິ ຉທ຺ທນ຺ຕຣຫເທເຍວ ຣມຕິ, ເອວມຍໍ ໂຍຄີວຣວາຣໂຓ ສພ຺ພສ຺ມິມ຺ປິ ສງ຺ຂາຣຄເຕ ນາຠິຣມຕິ, ‘‘ອນຸປ຺ປາໂທ ເຂມ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ປຏິ. ມ. ໑.໕໓) ນເຍນ ນິທ຺ທິຏ຺ເຐ ສນ຺ຕິປເທເຍວ ຣມຕິ, ຕນ຺ນິນ຺ນຕປ຺ໂປຓຕປ຺ປພ຺ຠາຣມານໂສ ໂຫຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ຕສ຺ສ ນິພ຺ພິທານຸປສ຺ສນາຎາຓໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂຫຕີຕິ.

໙. ມຸຎ຺ຈິຕຸກມ຺ຍຕາປຏິສງ຺ຂາສນ຺ຕິຏ຺ຐນາ ປຎ຺ຎາ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາສຸ ຎາຓນ຺ຕິ ມຸຎ຺ຈິຕຸໍ ຈຊິຕຸໍ ກາເມຕິ ອິຈ຺ຉຕີຕິ ມຸຎ຺ຈິຕຸກາໂມ, ມຸຎ຺ຈິຕຸກາມສ຺ສ ຠາໂວ ມຸຎ຺ຈິຕຸກມ຺ຍຕາ. ປຏິສງ຺ຂາຕິ ອຸປປຣິກ຺ຂຕີຕິ ປຏິສງ຺ຂາ, ປຏິສງ຺ຂານໍ ວາ ປຏິສງ຺ຂາ. ສນ຺ຕິຏ຺ຐຕິ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂຕີຕິ ສນ຺ຕິຏ຺ຐນາ, ສນ຺ຕິຏ຺ຐນໍ ວາ ສນ຺ຕິຏ຺ຐນາ. ມຸຎ຺ຈິຕຸກມ຺ຍຕາ ຈ ສາ ປຏິສງ຺ຂາ ຈ ສນ຺ຕິຏ຺ຐນາ ຈາຕິ ມຸຎ຺ຈິຕຸກມ຺ຍຕາປຏິສງ຺ຂາສນ຺ຕິຏ຺ຐນາ. ອິຕິ ປຸພ຺ພຠາເຄ ນິພ຺ພິທາຎາເຓນ ນິພ຺ພິນ຺ນສ຺ສ ອຸປ຺ປາທາທີນິ ປຣິຈ຺ຈຊິຕຸກາມຕາ ມຸຎ຺ຈິຕຸກມ຺ຍຕາ. ມຸຎ຺ຈນສ຺ສ ອຸປາຍກຣຓຕ຺ຖໍ ມຊ຺ເຌ ປຏິສງ຺ຂານໍ ປຏິສງ຺ຂາ. ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອວສາເນ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນໍ ສນ຺ຕິຏ຺ຐນາ. ເອວໍ ອວຕ຺ຖາເຠເທນ ຕິປ຺ປກາຣາ ປຎ຺ຎາ ສງ຺ຂາຣານໍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນາສຸ ຎາຓໍ, ມຸຎ຺ຈິຕຸກມ຺ຍຕາປຏິສງ຺ຂາສນ຺ຕິຏ຺ຐນາສງ຺ຂາຕານໍ ອວຕ຺ຖາເຠເທນ ຠິນ຺ນານໍ ຕິສ຺ສນ຺ນມ຺ປິ ປຎ຺ຎານໍ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂຕໍ ອິຈ຺ຉນ຺ເຕນ ປນ ‘‘ປຎ຺ຎາ’’ຕິ ຈ ‘‘ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາສູ’’ຕິ ຈ ພຫຸວຈນໍ ກຕໍ, ອວຕ຺ຖາເຠເທນ ຠິນ຺ນສ຺ສາປິ ເອກຕ຺ຕາ ‘‘ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ເອກວຈນໍ ກຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຈ – ‘‘ຍາ ຈ ມຸຎ຺ຈິຕຸກມ຺ຍຕາ ຍາ ຈ ປຏິສງ຺ຂານຸປສ຺ສນາ ຍາ ຈ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາ, ອິເມ ຘມ຺ມາ ເອກຏ຺ຐາ, ພ຺ຍຎ຺ຊນເມວ ນານ’’ນ຺ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໒໒໗). ເກຈິ ປນ ‘‘ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາສູຕິ ພຫຸວຈນໍ ສມຖວິປສ຺ສນາວເສນ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂານໍ ພຫຸຕ຺ຕາ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາສູຕິ ຈ ກິຣິຍາເປກ຺ຂນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອວຕ຺ຖາເຠເທນ ປນ ເຕນ ນິພ຺ພິທາຎາເຓນ ນິພ຺ພິນ຺ທນ຺ຕສ຺ສ ອຸກ຺ກຓ຺ຐນ຺ຕສ຺ສ ສພ຺ພຠວໂຍນິຄຕິວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິສຕ຺ຕາວາສຄເຕສຸ ສເຠທເກສຸ ສງ຺ຂາເຣສຸ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ສຊ຺ຊຕິ ນ ລຄ຺ຄຕິ ນ ພຊ຺ຌຕິ, ສພ຺ພສງ຺ຂາຣຄຕໍ ມຸຎ຺ຈິຕຸກາມໍ ຉຑ຺ເຑຕຸກາມໍ ໂຫຕິ.

ອຖ ວາ ຍຖາ ຊາລພ຺ຠນ຺ຕຣຄໂຕ ມຈ຺ໂຉ, ສປ຺ປມຸຂຄໂຕ ມຓ຺ຑູໂກ, ປຎ຺ຊຣປກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ວນກຸກ຺ກຸໂຏ, ທຬ຺ຫປາສວສໍຄໂຕ ມິໂຄ, ອຫິຕຸຓ຺ຑິກຫຕ຺ຖຄໂຕ ສປ຺ໂປ, ມຫາປງ຺ກປກ຺ຂນ຺ໂທ ກຸຎ຺ຊໂຣ, ສຸປຓ຺ຓມຸຂຄໂຕ ນາຄຣາຊາ, ຣາຫຸມຸຂປວິຏ຺ໂຐ ຈນ຺ໂທ, ສປຕ຺ຕປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ປຸຣິໂສຕິເອວມາທໂຍ ຕໂຕ ຕໂຕ ມຸຈ຺ຈິຕຸກາມາ ນິສ຺ສຣິຕຸກາມາວ ໂຫນ຺ຕິ, ເອວໍ ຕສ຺ສ ໂຍຄິໂນ ຈິຕ຺ຕໍ ສພ຺ພສ຺ມາ ສງ຺ຂາຣຄຕາ ມຸຈ຺ຈິຕຸກາມໍ ນິສ຺ສຣິຕຸກາມໍ ໂຫຕິ. ເອວຎ຺ຫິ ວຸຈ຺ຈມາເນ ‘‘ມຸຈ຺ຈິຕຸກາມສ຺ສ ມຸຈ຺ຈິຕຸກມ຺ຍຕາ’’ຕິ ປາໂຐ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ‘‘ອຸປ຺ປາທໍ ມຸຎ຺ຈິຕຸກມ຺ຍຕາ’’ຕິອາທີສຸ ‘‘ອຸປ຺ປາທາ ມຸຈ຺ຈິຕຸກມ຺ຍຕາ’’ຕິອາທິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ປຸຣິໂມ ເອວ ອຕ຺ໂຖ ສຸນ຺ທຣຕໂຣ. ອຖສ຺ສ ສພ຺ພສງ຺ຂາເຣສຸ ວິຄຕາລຍສ຺ສ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣຄຕໍ ມຸຎ຺ຈິຕຸກາມສ຺ສ ມຸຎ຺ຈິຕຸກມ຺ຍຕາຎາຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ໂສ ເອວໍ ສພ຺ພຠວໂຍນິຄຕິວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິສຕ຺ຕາວາສຄເຕ ສເຠທເກ ສງ຺ຂາເຣ ມຸຎ຺ຈິຕຸກາໂມ ມຸຎ຺ຈນສ຺ສ ອຸປາຍສມ຺ປາທນຕ຺ຖໍ ປຸນ ເຕ ເອວ ສງ຺ຂາເຣ ປຏິສງ຺ຂານຸປສ຺ສນາຎາເຓນ ຕິລກ຺ຂຓໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ວິປສ຺ສຕິ. ເອວຎ຺ຫິ ວິປສ຺ສໂຕ ຈສ຺ສ ອນິຈ຺ຈວເສນ ນິມິຕ຺ຕໍ ປຏິສງ຺ຂາຎາຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ທຸກ຺ຂວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ປຏິສງ຺ຂາຎາຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອນຕ຺ຕວເສນ ນິມິຕ຺ຕຎ຺ຈ ປວຕ຺ຕຎ຺ຈ ປຏິສງ຺ຂາຎາຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ໂສ ປຏິສງ຺ຂານຸປສ຺ສນາຎາເຓນ ‘‘ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣາ ສຸຎ຺ຎາ’’ຕິ ທິສ຺ວາ ຕິລກ຺ຂຓໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ສງ຺ຂາເຣ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຠຍຎ຺ຈ ນນ຺ທິຎ຺ຈ ວິປ຺ປຫາຍ ຠຣິຍາຍ ໂທສໍ ທິສ຺ວາ ວິສ຺ສຏ຺ຐຠຣິໂຍ ວິຍ ປຸຣິໂສ ຕສ຺ສາ ຠຣິຍາຍ ສງ຺ຂາເຣສຸ ອຸທາສີໂນ ໂຫຕິ ມຊ຺ຌຕ຺ໂຕ, ‘‘ອຫ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ມມ’’ນ຺ຕິ ວາ ນ ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕສ຺ສ ເອວໍ ຊານໂຕ ເອວໍ ປສ຺ສໂຕ ຕີສຸ ຠເວສຸ ຈິຕ຺ຕໍ ປຕິລີຍຕິ ປຏິກຸຏຕິ ປຏິວຕ຺ຕຕິ ນ ສມ຺ປສາຣິຍຕິ. ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ປທຸມປລາເສ ອີສກໍ ໂປເຓ ອຸທກຜຸສິຕານິ ປຕິລີຍນ຺ຕິ ປຏິກຸຏນ຺ຕິ ປຏິວຕ຺ຕນ຺ຕິ ນ ສມ຺ປສາຣິຍນ຺ຕິ. ເສຍ຺ຍຖາປິ ວາ ປນ ກຸກ຺ກຸຏປຕ຺ຕໍ ວາ ນ຺ຫາຣຸທທ຺ທຸລໍ ວາ ອຄ຺ຄິມ຺ຫິ ປກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ປຕິລີຍຕິ ປຏິກຸຏຕິ ປຏິວຕ຺ຕຕິ ນ ສມ຺ປສາຣິຍຕິ, ເອວໍ ຕສ຺ສ ຕີສຸ ຠເວສຸ ຈິຕ຺ຕໍ ປຕິລີຍຕິ ປຏິກຸຏຕິ ປຏິວຕ຺ຕຕິ ນ ສມ຺ປສາຣິຍຕິ, ອຸເປກ຺ຂາ ສຓ຺ຐາຕິ. ເອວມສ຺ສ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາຎາຓໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂຫຕິ. ອິມິນາ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາຎາເຓນ ສທ຺ຘິໍ ອຸປຣິ ໂຄຕ຺ຣຠຸຎາຓສ຺ສ ສາຘກໍ ອນຸໂລມຎາຓໍ ປຸພ຺ພາປຣຎາເຓຫິ ອວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕເມວ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຠຄວຕາ –

‘‘ໂສ ວຕ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ກຎ຺ຈິ ສງ຺ຂາຣໍ ນິຈ຺ຈໂຕ ສມນຸປສ຺ສນ຺ໂຕ ອນຸໂລມິກາຍ ຂນ຺ຕິຍາ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕິ, ອນຸໂລມິກາຍ ຂນ຺ຕິຍາ ອສມນ຺ນາຄໂຕ ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍາມໍ ໂອກ຺ກມິສ຺ສຕີຕິ ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕິ, ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍາມໍ ອໂນກ຺ກມມາໂນ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ວາ ສກທາຄາມິຜລໍ ວາ ອນາຄາມິຜລໍ ວາ ອຣຫຕ຺ຕຜລໍ ວາ ສຈ຺ຉິກຣິສ຺ສຕີຕິ ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໖.໙໘; ປຏິ. ມ. ໓.໓໖).

ວຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ຘມ຺ມເສນາປຕິນາ –

‘‘ກຕິຫາກາເຣຫິ ອນຸໂລມິກໍ ຂນ຺ຕິໍ ປຏິລຠຕິ? ກຕິຫາກາເຣຫິ ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍາມໍ ໂອກ຺ກມຕິ? ຈຕ຺ຕາລີສາຍ ອາກາເຣຫິ ອນຸໂລມິກໍ ຂນ຺ຕິໍ ປຏິລຠຕິ, ຈຕ຺ຕາລີສາຍ ອາກາເຣຫິ ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍາມໍ ໂອກ຺ກມຕີ’’ຕິອາທິ (ປຏິ. ມ. ໓.໓໗).

ປຏ຺ຐາເນ ເຈຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ ຠຄວຕາ –

‘‘ອນຸໂລມໍ ໂຄຕ຺ຣຠຸສ຺ສ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ. ອນຸໂລມໍ ໂວທານສ຺ສ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິອາທິ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໑.໔໑໗).

ຕສ຺ສ ຫິ ຕໍ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາຎາຓໍ ອາເສວນ຺ຕສ຺ສ ຠາເວນ຺ຕສ຺ສ ພຫຸລີກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ອຘິໂມກ຺ຂສທ຺ຘາ ພລວຕຣາ ໂຫຕິ, ວີຣິຍໍ ສຸປຄ຺ຄຫິຕໍ, ສຕິ ສູປຏ຺ຐິຕາ, ຈິຕ຺ຕໍ ສຸສມາຫິຕໍ, ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາຎາຓໍ ຕິກ຺ຂຕຣໍ ປວຕ຺ຕຕິ. ຕສ຺ສ ອິທານິ ມຄ຺ໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕີຕິ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາຍ ສງ຺ຂາເຣ ‘‘ອນິຈ຺ຈາ’’ຕິ ວາ ‘‘ທຸກ຺ຂາ’’ຕິ ວາ ‘‘ອນຕ຺ຕາ’’ຕິ ວາ ສມ຺ມສິຕ຺ວາ ຠວງ຺ຄໍ ໂອຕຣຕິ. ຠວງ຺ຄານນ຺ຕຣໍ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາຍ ກຕນເຍເນວ ສງ຺ຂາເຣ ‘‘ອນິຈ຺ຈາ’’ຕິ ວາ ‘‘ທຸກ຺ຂາ’’ຕິ ວາ ‘‘ອນຕ຺ຕາ’’ຕິ ວາ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຸຣຸມານໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ມໂນທ຺ວາຣາວຊ຺ຊນໍ. ຕທນນ຺ຕຣໍ ຕເຖວ ສງ຺ຂາເຣ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ທ຺ເວ ຕີຓິ ຈຕ຺ຕາຣິ ວາ ຊວນຈິຕ຺ຕານິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ຎາຓໍ ອນຸໂລມຎາຓໍ. ຕຎ຺ຫິ ປຸຣິມານຎ຺ຈ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ວິປສ຺ສນາຎາຓານໍ ຕຖກິຈ຺ຈຕາຍ ອນຸໂລເມຕິ, ອຸປຣິ ຈ ປຕ຺ຕພ຺ພານໍ ສຕ຺ຕຕິໍສາຍ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມານໍ ອນຸໂລເມຕິ. ຍຖາ ຫິ ຘມ຺ມິໂກ ຣາຊາ ວິນິຈ຺ຉຍຏ຺ຐາເນ ນິສິນ຺ໂນ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ໂວຫາຣິກມຫາມຕ຺ຕານໍ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ສຸຕ຺ວາ ອຄຕິຄມນໍ ປຫາຍ ມຊ຺ຌຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ເອວໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ອນຸໂມທມາໂນ ເຕສຎ຺ຈ ວິນິຈ຺ຉຍສ຺ສ ອນຸໂລເມຕິ, ໂປຣາຓສ຺ສ ຈ ຣາຊຘມ຺ມສ຺ສ. ຕຕ຺ຖ ຣາຊາ ວິຍ ອນຸໂລມຎາຓໍ, ອຏ຺ຐ ໂວຫາຣິກມຫາມຕ຺ຕາ ວິຍ ອຏ຺ຐ ວິປສ຺ສນາຎາຓານິ, ໂປຣາຓຣາຊຘມ຺ໂມ ວິຍ ສຕ຺ຕຕິໍສ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມາ, ຍຖາ ຣາຊາ ‘‘ເອວໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ອນຸໂມທມາໂນ ໂວຫາຣິການຎ຺ຈ ວິນິຈ຺ຉຍສ຺ສ ຣາຊຘມ຺ມສ຺ສ ຈ ອນຸໂລເມຕິ, ເອວມິທໍ ອນິຈ຺ຈາທິວເສນ ສງ຺ຂາເຣ ອາຣພ຺ຠ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານານໍ ອຏ຺ຐນ຺ນຎ຺ຈ ວິປສ຺ສນາຎາຓານໍ ຕຖກິຈ຺ຈຕາຍ ອນຸໂລເມຕິ, ອຸປຣິ ຈ ປຕ຺ຕພ຺ພານໍ ສຕ຺ຕຕິໍສາຍ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມານໍ. ຕສ຺ມາ ອນຸໂລມຎາຓນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

໑໐. ພຫິທ຺ຘາ ວຸຏ຺ຐານວິວຏ຺ຏເນ ປຎ຺ຎາ ໂຄຕ຺ຣຠຸຎາຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ພຫິທ຺ຘາຕິ ສງ຺ຂາຣນິມິຕ຺ຕໍ. ຕຎ຺ຫິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາເນ ອກຸສລກ຺ຂນ຺ເຘ ອຸປາທາຍ ພຫິທ຺ຘາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ພຫິທ຺ຘາ ສງ຺ຂາຣນິມິຕ຺ຕມ຺ຫາ ວຸຏ຺ຐາຕິ ວິຄຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘໍ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ວຸຏ຺ຐານໍ, ວິວຏ຺ຏຕິ ປຣາວຏ຺ຏຕິ ປຣມ຺ມຸຂໍ ໂຫຕີຕິ ວິວຏ຺ຏນໍ, ວຸຏ຺ຐານຎ຺ຈ ຕໍ ວິວຏ຺ຏນຎ຺ຈາຕິ ວຸຏ຺ຐານວິວຏ຺ຏນໍ. ເຕເນວາຫ –

‘‘ໂຄຕ຺ຣຠຸຎາຓໍ ສມຸທຍສ຺ສ ອສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນໂຕ ປວຕ຺ຕາ ນ ວຸຏ຺ຐາຕິ, ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓໂຕ ປນ ນິມິຕ຺ຕາ ວຸຏ຺ຐາຕີຕິ ເອກໂຕ ວຸຏ຺ຐານໍ ໂຫຕີ’’ຕິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໘໒໗).

ປຸຖຸຊ຺ຊນໂຄຕ຺ຕາຠິຠວນໂຕ ອຣິຍໂຄຕ຺ຕຠາວນໂຕ ໂຄຕ຺ຣຠຸ. ອິທຎ຺ຫິ ອນຸໂລມຎາເຓຫິ ປທຸມປລາສໂຕ ອຸທກມິວ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣໂຕ ປຕິລີຍມານຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອນຸໂລມຎາຓສ຺ສ ອາເສວນນ຺ເຕ ອນິມິຕ຺ຕໍ ນິພ຺ພານໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຸຣຸມານໍ ປຸຖຸຊ຺ຊນໂຄຕ຺ຕໍ ປຸຖຸຊ຺ຊນສງ຺ຂໍ ປຸຖຸຊ຺ຊນຠູມິໍ ອຕິກ຺ກມມານໍ ອຣິຍໂຄຕ຺ຕໍ ອຣິຍສງ຺ຂໍ ອຣິຍຠູມິໍ ໂອກ຺ກມມານໍ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມເຓ ປຐມາວຕ຺ຕນປຐມາໂຠຄປຐມສມນ຺ນາຫາຣຠູຕໍ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອນນ຺ຕຣສມນນ຺ຕຣາເສວນອຸປນິສ຺ສຍນຕ຺ຖິວິຄຕວເສນ ຉຫິ ອາກາເຣຫິ ປຈ຺ຈຍຠາວໍ ສາຘຍມານໍ ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕໍ ວິປສ຺ສນາຍ ມຸທ຺ຘຠູຕໍ ອປຸນຣາວຕ຺ຕກໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ.

໑໑. ທຸຠໂຕ ວຸຏ຺ຐານວິວຏ຺ຏເນ ປຎ຺ຎາ ມຄ຺ເຄ ຎາຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ທຸຠໂຕຕິ ອຸຠໂຕ, ທ຺ວຍໂຕຕິ ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກິເລສານໍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນໂຕ ກິເລເສຫິ ຈ ຕທນຸວຕ຺ຕກກ຺ຂນ຺ເຘຫິ ຈ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓກຣຓໂຕ ພຫິທ຺ຘາ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣນິມິຕ຺ເຕຫິ ຈ ວຸຏ຺ຐາຕິ ວິວຏ຺ຏຕີຕິ ທຸຠໂຕ ວຸຏ຺ຐານວິວຏ຺ຏເນ ປຎ຺ຎາ. ເຕເນວາຫ –

‘‘ຈຕ຺ຕາຣິປິ ມຄ຺ຄຎາຓານິ ອນິມິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ ນິມິຕ຺ຕໂຕ ວຸຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ສມຸທຍສ຺ສ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນໂຕ ປວຕ຺ຕາ ວຸຏ຺ຐຫນ຺ຕີຕິ ທຸຠໂຕ ວຸຏ຺ຐານານິ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໘໒໗).

ມຄ຺ເຄ ຎາຓນ຺ຕິ ນິພ຺ພານໍ ມຄ຺ຄຕິ ເປກ຺ຂຕິ, ນິພ຺ພານຕ຺ຖິເກຫິ ວາ ມຄ຺ຄີຍຕິ ອນ຺ເວສີຍຕິ, ກິເລເສ ວາ ມາເຣນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉຕິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ມຄ຺ໂຄ, ຕສ຺ມິໍ ມຄ຺ເຄ ຎາຓໍ. ຊາຕິຄ຺ຄຫເຓນ ເອກວຈນໍ ກຕໍ. ຕຎ຺ຫິ ໂຄຕ຺ຣຠຸຎາຓສ຺ສ ອນນ຺ຕຣໍ ນິພ຺ພານໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຸຣຸມານໍ ສຍໍວຊ຺ເຌ ກິເລເສ ນິຣວເສສໍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທມານໍ ອນມຕຄ຺ຄສໍສາຣວຏ຺ຏທຸກ຺ຂສມຸທ຺ທໍ ໂສສຍມານໍ ສພ຺ພາປາຍທ຺ວາຣານິ ປິທຫມານໍ ສຕ຺ຕອຣິຍຘນສມ຺ມຸຂີຠາວໍ ກຸຣຸມານໍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິກໍ ມິຈ຺ຉາມຄ຺ຄໍ ປຊຫມານໍ ສພ຺ພເວຣຠຍານິ ວູປສມຍມານໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ໂອຣສປຸຕ຺ຕຠາວມຸປນຍມານໍ ອຎ຺ຎານິ ຈ ອເນການິ ອານິສໍສສຕານິ ປຏິລາຠຍມານໍ ມຄ຺ຄຎາຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ.

ຐາຕຸໍ ອິຈ຺ຉໍ ປຸຣິໂສ, ລງ຺ຆິຕ຺ວາ ມາຕິກາຍ ປຣຕີເຣ;

ເວເຄນາຄມ຺ມ ຍຖາ, ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ໂອຣິມຕິຣຕຣຸພທ຺ຘໍ.

ຣຊ຺ຊຸໍ ວາ ທຓ຺ຑໍ ວາ, ອຸລ຺ລງ຺ຆິຕ຺ວານ ປາຣນິນ຺ນຕນຸ;

ປາຣາປນ຺ໂນ ປນ ຕໍ, ມຸຎ຺ຈິຍ ເວຘໍ ປຕິຏ຺ຐຫຕິ ປາເຣ.

ເອວໍ ໂຍຄາວຈໂຣ, ສກ຺ກາຍມຍມ຺ຫິ ໂອຣິເມ ຕີເຣ;

ທິຏ຺ຐຠໂຍ ອຠເຍ ປນ, ຐາຕຸໍ ອິຈ຺ຉໍ ອມຕປາເຣ.

ອຸທຍພ຺ພຍານຸປສ຺ສ, ປຠຸຕິກເວເຄນ ອາຄໂຕ ຣຊ຺ຊຸໍ;

ຣູປາວ຺ຫໍ ທຓ຺ຑໍ ວາ, ຕທິຕຣຂນ຺ຘາວ຺ຫຍໍ ສມ຺ມາ.

ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ອາວຊ຺ຊນ, ຈິຕ຺ເຕນ ຫິ ປຸພ຺ພວຸຕ຺ຕນຍໂຕວ;

ອນຸໂລເມຫຸລ຺ລງ຺ຆິຍ, ນິພ຺ພຸຕິນິນ຺ໂນ ຕທາສໂນປຄໂຕ.

ຕໍ ມຸຎ຺ຈິຍ ໂຄຕ຺ຣຠຸນາ, ອລທ຺ຘອາເສວເນນ ຕຸ ປເວຘໍ;

ປຕິໂຕ ສງ຺ຂຕປາເຣ, ຕໂຕ ປຕິຏ຺ຐາຕິ ມຄ຺ຄຎາເຓນ.

ປສ຺ສິຕຸກາໂມ ຈນ຺ທໍ, ຈນ຺ເທ ຉນ຺ນມ຺ຫິ ອພ຺ຠປຏເລຫິ;

ຖຸລກສຸຂຸມສຸຂຸເມສຸ, ອພ຺ເຠສຸ ຫເຏສຸ ວາຍຸນາ ກມໂຕ.

ຈນ຺ທໍ ປສ຺ເສຍ຺ຍ ນໂຣ, ຍຖາ ຕເຖວານຸໂລມຎາເຓຫິ ກມາ;

ສຈ຺ຈຈ຺ຉາທກໂມເຫ, ວິນາສິເຕ ເປກ຺ຂເຕ ຫິ ໂຄຕ຺ຣຠຸ ອມຕໍ.

ວາຕາ ວິຍ ເຕ ຈນ຺ທໍ, ອມຕໍ ນ ຫິ ເປກ຺ຂເຣນຸໂລມານິ;

ປຸຣິໂສ ອພ຺ຠານິ ຍຖາ, ໂຄຕ຺ຣຠຸ ນ ຕມໍ ວິໂນເທຕິ.

ຠມິຕມ຺ຫິ ຈກ຺ກຍນ຺ເຕ, ຐິໂຕ ນໂຣ ອຎ຺ຎທິນ຺ນສຎ຺ຎາຍ;

ອຸສຸປາເຕ ຜລກສຕໍ, ອເປກ຺ຂມາໂນ ຍຖາ ວິຊ຺ເຌ.

ເອວມິຘ ມຄ຺ຄຎາຓໍ, ໂຄຕ຺ຣຠຸນາ ທິນ຺ນສຎ຺ຎມວິຫາຍ;

ນິພ຺ພາເນ ວຕ຺ຕນ຺ຕໍ, ໂລຠກ຺ຂນ຺ຘາທິເກ ປທາເລຕິ.

ສໍສາຣທຸກ຺ຂຊລຘິໍ, ໂສສຍຕິ ປິທຫຕິ ທຸຄ຺ຄຕິທ຺ວາຣໍ;

ກຸຣຸເຕ ຈ ອຣິຍຘນິນໍ, ມິຈ຺ຉາມຄ຺ຄຎ຺ຈ ປຊຫາຕິ.

ເວຣຠຍານິ ສມຍເຕ, ກໂຣຕິ ນາຖສ຺ສ ໂອຣສສຸຕຕ຺ຕໍ;

ອຎ຺ເຎ ຈ ອເນກສເຕ, ອານີສໍເສ ທທາຕິ ຎາຓມິທນ຺ຕິ.

໑໒. ປໂຍຄປ຺ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິປຎ຺ຎາ ຜເລ ຎາຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປໂຍໂຄຕິ ຠຸໂສ ໂຍໂຄ, ຜລສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ມຄ຺ຄຠາວນາຍ ອຸຠໂຕ ວຸຏ຺ຐານປໂຍໂຄ, ຕສ຺ສ ປໂຍຄສ຺ສ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນໍ ນິຏ຺ຐານໍ ປໂຍຄປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິ. ກິໍ ຕໍ? ຈຕຸມຄ຺ຄກິຈ຺ຈປຣິໂຍສານໍ. ຕສ຺ສາ ປໂຍຄປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິຍາ ເຫຕຸຠູຕາຍ ປວຕ຺ຕາ ຜເລ ປຎ຺ຎາ ປໂຍຄປ຺ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິປຎ຺ຎາ. ຜລຕິ ວິປຈ຺ຈຕີຕິ ຜລໍ, ຕສ຺ມິໍ ຜເລ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ຎາຓໍ. ເອເກກສ຺ສ ຫິ ມຄ຺ຄຎາຓສ຺ສ ອນນ຺ຕຣາ ຕສ຺ສ ຕສ຺ເສວ ວິປາກຠູຕານິ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓານິ ຕີຓິ ວາ ທ຺ເວ ວາ ເອກໍ ວາ ຜລຈິຕ຺ຕານິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ອນນ຺ຕຣວິປາກຕ຺ຕາເຍວ ໂລກຸຕ຺ຕຣກຸສລານໍ ‘‘ສມາຘິມານນ຺ຕຣິກຎ຺ຎມາຫູ’’ຕິ (ຂຸ. ປາ. ໖.໕; ສຸ. ນິ. ໒໒໘) ຈ, ‘‘ທນ຺ຘໍ ອານນ຺ຕຣິກໍ ປາປຸຓາຕິ ອາສວານໍ ຂຍາຍາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໑໖໒) ຈ ອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ສ ທ຺ເວ ອນຸໂລມານິ, ຕສ຺ສ ຕຕິຍໍ ໂຄຕ຺ຣຠຸ, ຈຕຸຕ຺ຖໍ ມຄ຺ຄຈິຕ຺ຕໍ, ຕີຓິ ຜລຈິຕ຺ຕານິ ໂຫນ຺ຕິ. ຍສ຺ສ ຕີຓິ ອນຸໂລມານິ, ຕສ຺ສ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ໂຄຕ຺ຣຠຸ, ປຎ຺ຈມໍ ມຄ຺ຄຈິຕ຺ຕໍ, ທ຺ເວ ຜລຈິຕ຺ຕານິ ໂຫນ຺ຕິ. ຍສ຺ສ ຈຕ຺ຕາຣິ ອນຸໂລມານິ, ຕສ຺ສ ປຎ຺ຈມໍ ໂຄຕ຺ຣຠຸ, ຉຏ຺ຐໍ ມຄ຺ຄຈິຕ຺ຕໍ, ເອກໍ ຜລຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອິທໍ ມຄ຺ຄວີຖິຍໍ ຜລໍ. ກາລນ຺ຕຣຜລໍ ປນ ສມາປຕ຺ຕິວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ນິໂຣຘາ ວຸຏ຺ຐຫນ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານຎ຺ຈ ເອເຕເນວ ສງ຺ຄຫິຕໍ.

໑໓. ຉິນ຺ນວຏຸມານຸປສ຺ສເນ ປຎ຺ຎາຕິ ເຕນ ເຕນ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນໍ ຕໍ ຕໍ ອຸປກ຺ກິເລສໍ ປຈ຺ຉາ ປສ຺ສເນ ປຎ຺ຎາ. ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓນ຺ຕິ ວິມຸຕ຺ຕິຍາ ຎາຓໍ. ວິມຸຕ຺ຕີຕິ ຈ ອຸປກ຺ກິເລເສຫິ ວິມຸຕ຺ຕໍ ປຣິສຸທ຺ຘໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ວິມຸຕ຺ຕຠາໂວ ວາ. ຕສ຺ສາ ວິມຸຕ຺ຕິຍາ ຊານນໍ ຎາຓໍ ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓໍ. ກິເລເສຫິ ວິມຸຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕຕິມ຺ປິ ກິເລເສຫິ ວິມຸຕ຺ຕຠາວມ຺ປິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ໂຕ ກິເລເສຫິ ນ ວິນາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຕີຕິ ເອເຕນ ປຫີນກິເລສປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ວິມຸຕ຺ຕສ຺ມິໍ ວິມຸຕ຺ຕມິຕິ ຎາຓໍ ໂຫຕີ’’ຕິ (ມຫາວ. ໒໓; ທີ. ນິ. ໑.໒໔໘) ຫິ ອິທເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອວສິຏ຺ຐກິເລສປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓໍ ປນ ອວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ອິມິນາວ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຈ –

‘‘ວຸຕ຺ຕມ຺ຫິ ເອກຘມ຺ເມ, ເຍ ຘມ຺ມາ ເອກລກ຺ຂຓາ ເຕນ;

ວຸຕ຺ຕາ ຠວນ຺ຕິ ສພ຺ເພ, ອິຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ລກ຺ຂໂຓ ຫາໂຣ’’ຕິ. (ເນຕ຺ຕິ. ໔.໕ ນິທ຺ເທສວາຣ);

ອຖ ວາ ອຣຫໂຕ ອວສິຏ຺ຐກິເລສປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຠາວາ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣິຍານໍ ລພ຺ຠມານໍ ປຫີນກິເລສປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓເມວ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໑໔. ຕທາ ສມຸທາຄເຕ ຘມ຺ເມ ປສ຺ສເນ ປຎ຺ຎາຕິ ຕທາ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ຜລກ຺ຂເຓ ຈ ສມຸທາຄເຕ ປຏິລາຠວເສນ ຈ ປຏິເວຘວເສນ ຈ ສມາຄເຕ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ສມງ຺ຄິຠູເຕ ມຄ຺ຄຜລຘມ຺ເມ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ເມ ຈ ປສ຺ສນາ ເປກ຺ຂຓາ ປຊານນາ ປຎ຺ຎາ. ປຈ຺ຈເວກ຺ຂເຓ ຎາຓນ຺ຕິ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຠຸສໍ ປສ຺ສນໍ ຊານນໍ ຎາຓໍ. ອິມິນາ ຈ ຎາຓທ຺ວເຍນ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓານິ ວຸຕ຺ຕານິ ໂຫນ຺ຕິ. ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສ ຫິ ມຄ຺ຄວີຖິຍໍ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລປຣິໂຍສາເນ ຈິຕ຺ຕໍ ຠວງ຺ຄໍ ໂອຕຣຕິ, ຕໂຕ ຠວງ຺ຄໍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ມຄ຺ຄປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຕ຺ຖາຍ ມໂນທ຺ວາຣາວຊ຺ຊນໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມິໍ ນິຣຸທ຺ເຘ ປຏິປາຏິຍາ ສຕ຺ຕ ມຄ຺ຄປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຊວນານີຕິ. ປຸນ ຠວງ຺ຄໍ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ເຕເນວ ນເຍນ ຜລາທີນໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຕ຺ຖາຍ ອາວຊ຺ຊນາທີນິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ເຍສໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເອສ ມຄ຺ຄໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຕິ, ຜລໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຕິ, ປຫີນກິເລເສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຕິ, ອວສິຏ຺ຐກິເລເສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຕິ, ນິພ຺ພານໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຕິ. ໂສ ຫິ ‘‘ອິມິນາ ວຕາຫໍ ມຄ຺ເຄນ ອາຄໂຕ’’ຕິ ມຄ຺ຄໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຕິ, ຕໂຕ ‘‘ອຍໍ ເມ ອານິສໍໂສ ລທ຺ໂຘ’’ຕິ ຜລໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຕິ, ຕໂຕ ‘‘ອິເມ ນາມ ເມ ກິເລສາ ປຫີນາ’’ຕິ ປຫີນກິເລເສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຕິ, ຕໂຕ ‘‘ອິເມ ນາມ ເມ ກິເລສາ ອວສິຏ຺ຐາ’’ຕິ ອຸປຣິມຄ຺ຄວຊ຺ເຌ ກິເລເສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຕິ, ອວສາເນ ‘‘ອຍໍ ເມ ຘມ຺ໂມ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ປຏິລທ຺ໂຘ’’ຕິ ອມຕໍ ນິພ຺ພານໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຕິ. ອິຕິ ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສ ອຣິຍສາວກສ຺ສ ປຎ຺ຈ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓານິ ໂຫນ຺ຕິ. ຍຖາ ຈ ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສ, ເອວໍ ສກທາຄາມິອນາຄາມີນມ຺ປິ. ອຣຫໂຕ ປນ ອວສິຏ຺ຐກິເລສປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓໍ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ຈຕ຺ຕາຣິເຍວ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓານິ. ເອວໍ ສພ຺ພານິ ເອກູນວີສຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓານິ. ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉໂທເຍວ ເຈໂສ. ປຫີນາວສິຏ຺ຐກິເລສປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓໍ ເສກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ ວາ ນ ວາ. ຕສ຺ສ ຫິ ອຠາວໂຕເຍວ ມຫານາໂມ ສກ຺ໂກ ຠຄວນ຺ຕໍ ປຸຈ຺ຉິ ‘‘ໂກສຸ ນາມ ເມ ຘມ຺ໂມ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອປ຺ປຫີໂນ, ເຍນ ເມ ເອກທາ ໂລຠຘມ຺ມາປິ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຍາທາຍ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີ’’ຕິອາທິ (ມ. ນິ. ໑.໑໗໕).

ເອຕ຺ຖ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓາທີນໍ ເອກາທສນ຺ນໍ ຎາຓານໍ ວິຠາວນຕ຺ຖາຍ ອຍໍ ອຸປມາ ເວທິຕພ຺ພາ – ຍຖາ ປຸຣິໂສ ‘‘ມຈ຺ເຉ ຄເຫສ຺ສາມີ’’ຕິ ມຈ຺ຉຂິປ຺ປໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕທນຸຣູເປ ອຸທເກ ໂອສາເຣຕ຺ວາ ຂິປ຺ປມຸເຂນ ຫຕ຺ຖໍ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕອຸທເກ ກຓ຺ຫສປ຺ປໍ ມຈ຺ຉສຎ຺ຎາຍ ຄີວາຍ ທຬ຺ຫໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ມຫາ ວຕ ມຍາ ມຈ຺ໂຉ ລທ຺ໂຘ’’ຕິ ຕຸຏ຺ໂຐ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ໂສວຕ຺ຖິກຕ຺ຕຍທສ຺ສເນນ ‘‘ສປ຺ໂປ’’ຕິ ສຎ຺ຊານິຕ຺ວາ ຠີໂຕ ອາທີນວໍ ທິສ຺ວາ ຄຫເຓ ນິພ຺ພິນ຺ໂນ ມຸຎ຺ຈິຕຸກາໂມ ຫຸຕ຺ວາ ມຸຎ຺ຈນສ຺ສ ອຸປາຍໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອຄ຺ຄນງ຺ຄຸຏ຺ຐໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຫຕ຺ຖໍ ນິພ຺ເພເຐຕ຺ວາ ພາຫໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຸປຣິສີເສ ທ຺ເວ ຕໂຍ ວາເຣ ປຣິພ຺ຠເມຕ຺ວາ ສປ຺ປໍ ທຸພ຺ພລໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉ ເຣ ທຸຏ຺ຐສປ຺ປາ’’ຕິ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາ ເວເຄນ ຖລໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ຐິໂຕວ ‘‘ມຫນ຺ຕສ຺ສ ວຕ ໂຠ ສປ຺ປສ຺ສ ມຸຂໂຕ ມຸຕ຺ໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ ຫຏ຺ໂຐ ອາຄຕມຄ຺ຄໍ ໂອໂລເກຍ຺ຍ.

ຕຕ຺ຖ ຕສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ມຈ຺ຉສຎ຺ຎາຍ ກຓ຺ຫສປ຺ປໍ ທຬ຺ຫໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕຸສ຺ສນໍ ວິຍ ອິມສ຺ສ ໂຍຄິໂນ ອາທິໂຕ ພາລປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ອນິຈ຺ຈຕາທິວເສນ ຠຍານກໍ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ ນິຈ຺ຈາທິສຎ຺ຎາຍ ‘‘ອຫໍ ມມາ’’ຕິ ທິຏ຺ຐິຕຓ຺ຫາຫິ ທຬ຺ຫໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕຸສ຺ສນໍ, ຕສ຺ສ ຂິປ຺ປມຸຂໂຕ ສປ຺ປໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ໂສວຕ຺ຖິກຕ຺ຕຍໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ສປ຺ໂປ’’ຕິ ສຎ຺ຊານນໍ ວິຍ ສປ຺ປຈ຺ຈຍນາມຣູປປຣິຄ຺ຄເຫນ ຆນວິນິພ຺ໂຠຄໍ ກຕ຺ວາ ກລາປສມ຺ມສນາທີຫິ ຎາເຓຫິ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກສ຺ສ ອນິຈ຺ຈຕາທິລກ຺ຂຓຕ຺ຕຍໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອນິຈ຺ຈໍ ທຸກ຺ຂມນຕ຺ຕາ’’ຕິ ຕສ຺ສ ວວຕ຺ຖາປນໍ, ຕສ຺ສ ຠາຍນໍ ວິຍ ອິມສ຺ສ ຠຍຕຸປຏ຺ຐານຎາຓໍ, ສປ຺ເປ ອາທີນວທສ຺ສນໍ ວິຍ ອາທີນວານຸປສ຺ສນາຎາຓໍ, ສປ຺ປຄຫເຓ ນິພ຺ພິນ຺ທນໍ ວິຍ ນິພ຺ພິທານຸປສ຺ສນາຎາຓໍ, ສປ຺ປໍ ມຸຎ຺ຈິຕຸກາມຕາ ວິຍ ມຸຎ຺ຈິຕຸກມ຺ຍຕາຎາຓໍ, ມຸຎ຺ຈນສ຺ສ ອຸປາຍກຣຓໍ ວິຍ ປຏິສງ຺ຂານຸປສ຺ສນາຎາຓໍ, ສປ຺ປໍ ປຣິພ຺ຠເມຕ຺ວາ ທຸພ຺ພລໍ ກຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຑໍສິຕຸໍ ອສມຕ຺ຖຠາວປາປນໍ ວິຍ ຕິລກ຺ຂຓາໂຣປເນນ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂານຸໂລມຎາເຓຫິ ສງ຺ຂາເຣ ປຣິພ຺ຠເມຕ຺ວາ ທຸພ຺ພລໍ ກຕ຺ວາ ປຸນ ນິຈ຺ຈສຸຂຕ຺ຕາກາເຣນ ອຸປຏ຺ຐາຕຸໍ ອສມຕ຺ຖຕາປາປນໍ, ສປ຺ປວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ວິຍ ໂຄຕ຺ຣຠຸຎາຓໍ, ສປ຺ປໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຖລໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ຐານໍ ວິຍ ນິພ຺ພານຖລໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ຐິຕໍ ມຄ຺ຄຜລຎາຓໍ, ຫຏ຺ຐສ຺ສ ອາຄຕມຄ຺ໂຄໂລກນໍ ວິຍ ມຄ຺ຄາທິປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓນ຺ຕິ.

ອິເມສຎ຺ຈ ສຸຕມຍຎາຓາທີນໍ ຈຸທ຺ທສນ຺ນໍ ຎາຓານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກ຺ກເມນ ປຏິປຕ຺ຕິກ຺ກເມນ ຈ ເທສນກ຺ກມສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂເຓສຸ ປຐມໍ ກິເລສປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓໍ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ມຄ຺ຄຜລນິພ຺ພານປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓານີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

‘‘ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ ຌານໍ ຠາເວຕິ ນິຍ຺ຍານິກໍ ອປຈຍຄາມິໍ ທິຏ຺ຐິຄຕານໍ ປຫານາຍ, ກາມຣາຄພ຺ຍາປາທານໍ ຕນຸຠາວາຍ, ກາມຣາຄພ຺ຍາປາທານໍ ອນວເສສປ຺ປຫານາຍ, ຣູປຣາຄອຣູປຣາຄມານອຸທ຺ຘຈ຺ຈອວິຊ຺ຊານໍ ອນວເສສປ຺ປຫານາຍາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໒໗໗, ໓໖໑-໓໖໓) ຈ ກິເລສປ຺ປຫານໍເຍວ ອຘິກໍ ກຕ຺ວາ ມຄ຺ຄປຏິປຕ຺ຕິຍາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຏິປຕ຺ຕານຸຣູເປເນວ ກິເລສປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓສ຺ສ ອາທິຠາໂວ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕກ຺ກໂມ ປນ ທສ຺ສິໂຕເຍວ. ໂສ ປນ ກໂມ ປຎ຺ຈວິໂຘ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກ຺ກໂມ ປຫານກ຺ກໂມ ປຏິປຕ຺ຕິກ຺ກໂມ ຠູມິກ຺ກໂມ ເທສນກ຺ກໂມຕິ.

‘‘ປຐມໍ ກລລໍ ໂຫຕິ, ກລລາ ໂຫຕິ ອພ຺ພຸທໍ;

ອພ຺ພຸທາ ຊາຍເຕ ເປສິ, ເປສິ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕີ ຆໂນ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໒໓໕) –

ເອວມາທິ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກ຺ກໂມ. ‘‘ທສ຺ສເນນ ປຫາຕພ຺ພາ ຘມ຺ມາ, ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ພາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ຕິກມາຕິກາ ໘) ເອວມາທິ ປຫານກ຺ກໂມ. ‘‘ສີລວິສຸທ຺ຘິ ຈິຕ຺ຕວິສຸທ຺ຘິ ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘິ ກງ຺ຂາວິຕຣຓວິສຸທ຺ຘິ ມຄ຺ຄາມຄ຺ຄຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິ ປຏິປທາຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິ ຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘີ’’ຕິ ເອວມາທິ ປຏິປຕ຺ຕິກ຺ກໂມ. ‘‘ກາມາວຈຣາ ຘມ຺ມາ, ຣູປາວຈຣາ ຘມ຺ມາ, ອຣູປາວຈຣາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ທຸກມາຕິກາ ໙໓-໙໕) ເອວມາທິ ຠູມິກ຺ກໂມ. ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສມ຺ມປ຺ປຘານາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອິທ຺ຘິປາທາ ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ປຎ຺ຈ ພລານິ ສຕ຺ຕ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ອຣິໂຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໔໓; ມຫານິ. ໑໙໑; ຈູຬນິ. ເມຕ຺ຕຄູມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໒໒) ວາ, ‘‘ອນຸປຸພ຺ພິກຖໍ ກເຖສິ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ທານກຖໍ ສີລກຖໍ ສຄ຺ຄກຖໍ ກາມານໍ ອາທີນວໍ ໂອກາຣໍ ສໍກິເລສໍ ເນກ຺ຂມ຺ເມ ອານິສໍສໍ ປກາເສສີ’’ຕິ (ມຫາວ. ໓໑; ທີ. ນິ. ໑.໒໙໘; ໒.໘໓) ວາ ເອວມາທິ ເທສນກ຺ກໂມ. ອິຘ ປນ ຈຸທ຺ທສນ຺ນໍ ຎາຓານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກ຺ກໂມ ປຏິປຕ຺ຕິກ຺ກໂມ ຈ ຕທຸຠຍວເສນ ປຏິປາຏິຍາ ເທສິຕຕ຺ຕາ ເທສນກ຺ກໂມ ຈາຕິ ຕໂຍ ກມາ ເວທິຕພ຺ພາ.

໑໕. ອິທານິ ຍສ຺ມາ ເຫຏ຺ຐາ ສຣູເປນ ນາມຣູປວວຕ຺ຖານຎາຓໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ປຎ຺ຈຘາ ນາມຣູປປ຺ປເຠທໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕວວຕ຺ຖາເນ ປຎ຺ຎາ ວຕ຺ຖຸນານຕ຺ເຕ ຎາຓນ຺ຕິອາທີນິ ປຎ຺ຈ ຎາຓານິ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐານິ. ສກເລ ຫິ ນາມຣູເປ ວຸຕ຺ເຕ ຍໍ ປຣິຄ຺ຄເຫຕຸໍ ສກ຺ກາ, ຍຎ຺ຈ ປຣິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພໍ, ຕໍ ປຣິຄ຺ຄເຫສ຺ສຕິ. ໂລກຸຕ຺ຕຣນາມຎ຺ຫິ ປຣິຄ຺ຄເຫຕຸຎ຺ຈ ນ ສກ຺ກາ ອນຘິຄຕຕ຺ຕາ, ນ ຈ ປຣິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພໍ ອວິປສ຺ສນູປຄຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖ ອຊ຺ຌຕ຺ຕວວຕ຺ຖາເນຕິ ‘‘ເອວໍ ປວຕ຺ຕມານາ ມຍໍ ອຕ຺ຕາຕິ ຄຫຓໍ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອິມິນາ ວິຍ ອຘິປ຺ປາເຍນ ອຕ຺ຕານໍ ອຘິກາຣໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕາຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕາ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕສທ຺ໂທ ປນາຍໍ ໂຄຈຣຊ຺ຌຕ຺ເຕ ນິຍກຊ຺ຌຕ຺ເຕ ອຊ຺ຌຕ຺ຕຊ຺ຌຕ຺ເຕ ວິສຍຊ຺ຌຕ຺ເຕຕິ ຈຕູສຸ ອຕ຺ເຖສຸ ທິສ຺ສຕິ. ‘‘ເຕນ, ອານນ຺ທ, ຠິກ຺ຂຸນາ ຕສ຺ມິໍເຍວ ປຸຣິມສ຺ມິໍ ສມາຘິນິມິຕ຺ເຕ ອຊ຺ຌຕ຺ຕເມວ ຈິຕ຺ຕໍ ສຓ຺ຐເປຕພ຺ພໍ, ອຊ຺ຌຕ຺ຕຣໂຕ ສມາຫິໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ປ. ໓໖໒) ຫິ ອຍໍ ໂຄຈຣຊ຺ຌຕ຺ເຕ ທິສ຺ສຕິ. ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ສມ຺ປສາທນໍ (ທີ. ນິ. ໑.໒໒໘; ຘ. ສ. ໑໖໑), ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ວາ ຘມ຺ເມສຸ ຘມ຺ມານຸປສ຺ສີ ວິຫຣຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໓໗໓) ນິຍກຊ຺ຌຕ຺ເຕ. ‘‘ຉ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິການິ ອາຍຕນານິ, ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ຕິກມາຕິກາ ໒໐) ອຊ຺ຌຕ຺ຕຊ຺ຌຕ຺ເຕ. ‘‘ອຍໍ ໂຂ, ປນານນ຺ທ, ວິຫາໂຣ ຕຖາຄເຕນ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຍທິທໍ ສພ຺ພນິມິຕ຺ຕານໍ ອມນສິກາຣາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ສຸຎ຺ຎຕໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໓.໑໘໗) ວິສຍຊ຺ຌຕ຺ເຕ, ອິສ຺ສຣິຍຏ຺ຐາເນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຜລສມາປຕ຺ຕິ ຫິ ພຸທ຺ຘານໍ ອິສ຺ສຣິຍຏ຺ຐານໍ ນາມ. ອິຘ ປນ ອຊ຺ຌຕ຺ຕຊ຺ຌຕ຺ເຕ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເຕສໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕານໍ ວວຕ຺ຖາເນ ອຊ຺ຌຕ຺ຕວວຕ຺ຖາເນ. ວຕ຺ຖຸນານຕ຺ເຕຕິ ວຕ຺ຖູນໍ ນານາຠາເວ, ນານາວຕ຺ຖູສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ຊວນມໂນວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠູໂຕ ຠວງ຺ຄມໂນປິ ຈກ຺ຂາທິປຎ຺ຈກໍ ວິຍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານຕ຺ຕາ ວຕ຺ຖູຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ອາວຊ຺ຊນມ຺ປິ ຕນ຺ນິສ຺ສິຕເມວ ກາຕພ຺ພໍ.

໑໖.

ພຫິທ຺ຘາຕິ ຉຫິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕຊ຺ຌຕ຺ເຕຫິ ພຫິຠູເຕສຸ ເຕສໍ ວິສເຍສຸ. ໂຄຈຣນານຕ຺ເຕຕິ ວິສຍນານຕ຺ເຕ.

໑໗. ຈຣິຍາວວຕ຺ຖາເນຕິ ວິຎ຺ຎາຓຈຣິຍາອຎ຺ຎາຓຈຣິຍາຎາຓຈຣິຍາວເສນ ຈຣິຍານໍ ວວຕ຺ຖາເນ. ‘‘ຈຣິຍວວຕ຺ຖາເນ’’ຕິ ຣສ຺ສໍ ກຕ຺ວາປິ ປຐນ຺ຕິ.

໑໘. ຈຕຸຘມ຺ມວວຕ຺ຖາເນຕິ ກາມາວຈຣຠູມິອາທີນໍ ຈຸທ຺ທສນ຺ນໍ ຈຕຸກ຺ການໍ ວເສນ ຈຕຸນ຺ນໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ຘມ຺ມານໍ ວວຕ຺ຖາເນ. ຠູມີຕິ ຈ ‘‘ຠູມິຄຕຎ຺ຈ ເວຫາສຏ຺ຐຎ຺ຈາ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໓໖) ປຖວິຍໍ ວຕ຺ຕຕິ. ‘‘ອຠູມິໍ ຕາຕ, ມາ ເສວາ’’ຕິອາທີສຸ (ຊາ. ໑.໖.໓໔) ວິສເຍ. ‘‘ສຸຂຠູມິຍໍ ກາມາວຈເຣ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ໙໘໘) ອຸປ຺ປຊ຺ຊນຏ຺ຐາເນ. ອິຘ ປນ ໂກຏ຺ຐາເສ ວຕ຺ຕຕິ. ປຣິຈ຺ເຉເທຕິປິ ວທນ຺ຕິ.

໑໙. ນວຘມ຺ມວວຕ຺ຖາເນຕິ ກາມາວຈຣກຸສລາທິວເສນ ປາໂມຊ຺ຊມູລກວເສນ ໂຍນິໂສ ມນສິກາຣມູລກວເສນ ຈ ນວນ຺ນໍ ນວນ຺ນໍ ຘມ຺ມານໍ ວວຕ຺ຖາເນ. ອິເມສຸ ຈ ປຎ຺ຈສຸ ຎາເຓສຸ ປຐມໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕຘມ຺ມາ ວວຕ຺ຖາເປຕພ຺ພາຕິ ວຕ຺ຖຸນານຕ຺ເຕ ຎາຓໍ ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໂຕ ເຕສໍ ວິສຍາ ວວຕ຺ຖາເປຕພ຺ພາຕິ ຕທນນ຺ຕຣໍ ໂຄຈຣນານຕ຺ເຕ ຎາຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໂຕ ປຣານິ ຕີຓິ ຎາຓານິ ຕິຓ຺ຓໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ນວນ຺ນໍ ວເສນ ຄຓນານຸໂລເມນ ວຸຕ຺ຕານິ.

໒໐. ອິທານິ ຍສ຺ມາ ນາມຣູປສ຺ເສວ ປເຠທໂຕ ວວຕ຺ຖາປນຎາຓໍ ຎາຕປຣິຎ຺ຎາ, ຕທນນ຺ຕຣໍ ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາ, ຕທນນ຺ຕຣໍ ປຫານປຣິຎ຺ຎາຕິ ຕິສ຺ໂສ ປຣິຎ຺ຎາ. ຕໍສມ຺ພນ຺ຘາ ຈ ຠາວນາສຈ຺ຉິກິຣິຍາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຘມ຺ມນານຕ຺ຕຎາຓານນ຺ຕຣໍ ຎາຕຏ຺ເຐ ຎາຓາທີນິ ປຎ຺ຈ ຎາຓານິ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐານິ. ຕິສ຺ໂສ ຫິ ປຣິຎ຺ຎາ ຎາຕປຣິຎ຺ຎາ ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາ ປຫານປຣິຎ຺ຎາ ຈ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຣຸປ຺ປນລກ຺ຂຓໍ ຣູປໍ, ເວທຍິຕລກ຺ຂຓາ ເວທນາ’’ຕິ ເອວໍ ເຕສໍ ເຕສໍ ຘມ຺ມານໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຕລກ຺ຂຓສລ຺ລກ຺ຂຓວເສນ ປວຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາ ຎາຕປຣິຎ຺ຎາ ນາມ. ‘‘ຣູປໍ ອນິຈ຺ຈໍ ທຸກ຺ຂໍ ອນຕ຺ຕາ, ເວທນາ ອນິຈ຺ຈາ ທຸກ຺ຂາ ອນຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ເຕສໍ ເຕສໍ ຘມ຺ມານໍ ສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕາ ລກ຺ຂຓາຣມ຺ມຓິກວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາ ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາ ນາມ. ເຕສຸເຍວ ປນ ຘມ຺ເມສຸ ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາທິປຊຫນວເສນ ປວຕ຺ຕາ ລກ຺ຂຓາຣມ຺ມຓິກວິປສ຺ສນາວ ປຫານປຣິຎ຺ຎາ ນາມ.

ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຂາຣປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄຫາ ຎາຕປຣິຎ຺ຎາຍ ຠູມິ. ເອຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ອນ຺ຕເຣ ຘມ຺ມານໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຕລກ຺ຂຓປຏິເວຘສ຺ເສວ ອາຘິປຈ຺ຈໍ ໂຫຕິ. ກລາປສມ຺ມສນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ອຸທຍພ຺ພຍານຸປສ຺ສນາ ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາຍ ຠູມິ. ເອຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ອນ຺ຕເຣ ສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓປຏິເວຘສ຺ເສວ ອາຘິປຈ຺ຈໍ ໂຫຕິ. ຠງ຺ຄານຸປສ຺ສນໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ອຸປຣິ ປຫານປຣິຎ຺ຎາຍ ຠູມິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຫິ ‘‘ອນິຈ຺ຈໂຕ ອນຸປສ຺ສນ຺ໂຕ ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎໍ ປຊຫຕິ, ທຸກ຺ຂໂຕ ອນຸປສ຺ສນ຺ໂຕ ສຸຂສຎ຺ຎໍ ປຊຫຕິ, ອນຕ຺ຕໂຕ ອນຸປສ຺ສນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕສຎ຺ຎໍ ປຊຫຕິ, ນິພ຺ພິນ຺ທນ຺ໂຕ ນນ຺ທິໍ ປຊຫຕິ, ວິຣຊ຺ຊນ຺ໂຕ ຣາຄໍ ປຊຫຕິ, ນິໂຣເຘນ຺ໂຕ ສມຸທຍໍ ປຊຫຕິ, ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊນ຺ໂຕ ອາທານໍ ປຊຫຕີ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໕໒) ເອວໍ ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາທິປຫານສາຘິການໍ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ອນຸປສ຺ສນານໍ ອາຘິປຈ຺ຈໍ ໂຫຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອຠິຎ຺ຎາປຎ຺ຎາຕິ ຘມ຺ມານໍ ຣຸປ຺ປນາທິສຠາເວນ ຊານນປຎ຺ຎາ. ສາ ຫິ ໂສຠນຏ຺ເຐນ ອຠິສທ຺ເທນ ‘‘ເຕສໍ ເຕສໍ ຘມ຺ມານໍ ສຠາວຊານນວເສນ ໂສຠນໍ ຊານນ’’ນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ອຠິຎ຺ຎາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຎາຕຏ຺ເຐ ຎາຓນ຺ຕິ ຊານນສຠາວໍ ຎາຓໍ.

໒໑. ປຣິຎ຺ຎາປຎ຺ຎາຕິ ຊານນປຎ຺ຎາ. ສາ ຫິ ພ຺ຍາປນຏ຺ເຐນ ປຣິສທ຺ເທນ ‘‘ອນິຈ຺ຈາທິສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓວເສນ ສກິຈ຺ຈສມາປນວເສນ ວາ ພ຺ຍາປິຕໍ ຊານນ’’ນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ປຣິຎ຺ຎາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕີຣຓຏ຺ເຐ ຎາຓນ຺ຕິ ອຸປປຣິກ຺ຂຓສຠາວໍ, ສມ຺ມສນສຠາວໍ ວາ ຎາຓໍ.

໒໒. ປຫາເນ ປຎ຺ຎາຕິ ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາທີນໍ ປຊຫນາ ປຎ຺ຎາ, ປຊຫຕີຕິ ວາ, ປຊຫນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ວາ ປຫານໍ. ປຣິຈ຺ຈາຄຏ຺ເຐ ຎາຓນ຺ຕິ ປຣິຈ຺ຈຊນສຠາວໍ ຎາຓໍ.

໒໓. ຠາວນາປຎ຺ຎາຕິ ວຑ຺ຒນປຎ຺ຎາ. ເອກຣສຏ຺ເຐ ຎາຓນ຺ຕິ ເອກກິຈ຺ຈສຠາວໍ ຎາຓໍ, ວິມຸຕ຺ຕິຣເສນ ວາ ເອກຣສສຠາວໍ ຎາຓໍ.

໒໔. ສຈ຺ຉິກິຣິຍາປຎ຺ຎາຕິ ປຏິເວຘວເສນ ປຏິລາຠວເສນ ວາ ປຈ຺ຈກ຺ຂກຣຓປຎ຺ຎາ. ຜສ຺ສນຏ຺ເຐ ຎາຓນ຺ຕິ ຕທຸຠຍວເສເນວ ວິນ຺ທນສຠາວໍ ຎາຓໍ.

໒໕-໒໘. ອິທານິ ຍສ຺ມາ ປຫານຠາວນາສຈ຺ຉິກິຣິຍຎາຓານິ ອຣິຍມຄ຺ຄຜລສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານິປິ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕທນນ຺ຕຣໍ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລານໍເຍວ ລພ຺ຠມານານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ປຏິສມ຺ຠິທາຎາຓານິ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐານິ. ຕຕ຺ຖາປິ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ໂນ ອຕ຺ໂຖ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ ວິຍ ປາກໂຏ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍ ຈາຕິ ປຐມໍ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາຎາຓໍ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ, ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ເຫຕຸຘມ຺ມວິສຍຕ຺ຕາ ຕທນນ຺ຕຣໍ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາຎາຓໍ, ຕທຸຠຍສ຺ສ ນິຣຸຕ຺ຕິວິສຍຕ຺ຕາ ຕທນນ຺ຕຣໍ ນິຣຸຕ຺ຕິປຏິສມ຺ຠິທາຎາຓໍ, ເຕສຸ ຕີສຸປິ ຎາເຓສຸ ປວຕ຺ຕນໂຕ ຕທນນ຺ຕຣໍ ປຏິຠານປຏິສມ຺ຠິທາຎາຓໍ. ປ-ກາຣໍ ທີຆໍ ກຕ຺ວາ ຈ ປຐນ຺ຕິ.

໒໙-໓໑. ອິໂຕ ປຣານິ ວິຫາຣຏ຺ເຐ ຎາຓາທີນິ ຕີຓິ ຎາຓານິ ອຣິຍານໍເຍວ ສມ຺ຠວໂຕ ປຏິສມ຺ຠິທາປເຠທໂຕ ຈ ປຏິສມ຺ຠິທາຎາຓານນ຺ຕຣໍ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐານິ. ວິຫາຣຏ຺ເຐ ຎາຓຎ຺ຫິ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ ໂຫຕິ, ສມາປຕ຺ຕຏ຺ເຐ ຎາຓໍ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາ. ຘມ຺ມສຠາເວ ຎາຓຎ຺ຫິ ປຏິສມ຺ຠິທາກຖາຍໍ (ປຏິ. ມ. ໒.໓໐) ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິພ຺ພາເນ ຎາຓໍ ປນ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາ ເອວ. ຕຕ຺ຖ ວິຫາຣນານຕ຺ເຕຕິ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາທິວເສນ ນານາວິປສ຺ສນາວິຫາເຣ. ວິຫາຣຏ຺ເຐຕິ ວິປສ຺ສນາວິຫາຣສຠາເວ. ວິຫາໂຣຕິ ຈ ສສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ວິປສ຺ສນາ ເອວ. ສມາປຕ຺ຕິນານຕ຺ເຕຕິ ອນິມິຕ຺ຕາທິວເສນ ນານາຜລສມາປຕ຺ຕິຍໍ. ສມາປຕ຺ຕີຕິ ຈ ໂລກຸຕ຺ຕຣຜລຠູຕາ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິກຘມ຺ມາ. ວິຫາຣສມາປຕ຺ຕິນານຕ຺ເຕຕິ ອຸຠຍວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ.

໓໒. ຕໂຕ ວິຫາຣສມາປຕ຺ຕິຎາຓສາຘກສ຺ສ ‘‘ທຸຠໂຕ ວຸຏ຺ຐານວິວຏ຺ຏເນ ປຎ຺ຎາ’’ຕິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕສ຺ສາປິ ມຄ຺ຄຎາຓສ຺ສ ອາສວສມຸຈ຺ເຉທສມຕ຺ຖຕໍ ອນນ຺ຕຣຜລທາຍກຕ຺ຕຎ຺ຈ ກາຣເຓນ ວິເສເສຕ຺ວາ ອປເຣນາກາເຣນ ວຕ຺ຕຸກາເມນ ຕເທວ ‘‘ອານນ຺ຕຣິກສມາຘິມ຺ຫິ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ. ຕຕ຺ຖ ອວິກ຺ເຂປປຣິສຸທ຺ຘຕ຺ຕາຕິ ວິກ຺ຂິປຕິ ເຕນ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ວິກ຺ເຂໂປ, ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສ຺ເສຕໍ ນາມໍ. ນ ວິກ຺ເຂໂປ ອວິກ຺ເຂໂປ, ອຸທ຺ຘຈ຺ຈປຏິປກ຺ຂສ຺ສ ສມາຘິສ຺ເສຕໍ ນາມໍ. ປຣິສຸທ຺ຘສ຺ສ ຠາໂວ ປຣິສຸທ຺ຘຕ຺ຕໍ, ອວິກ຺ເຂປສ຺ສ ປຣິສຸທ຺ຘຕ຺ຕໍ ອວິກ຺ເຂປປຣິສຸທ຺ຘຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ອວິກ຺ເຂປປຣິສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ສມາຘິສ຺ສ ປຣິສຸທ຺ຘຠາເວນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທຎ຺ຫິ ອາສວສມຸຈ຺ເຉທສ຺ສ ອນນ຺ຕຣຜລທາຍກຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ກາຣຓວຈນໍ. ອາສວສມຸຈ຺ເຉເທຕິ ເອຕ຺ຖ ອາສວນ຺ຕີຕິ ອາສວາ, ຈກ຺ຂຸໂຕປິ…ເປ… ມນໂຕປິ ສນ຺ທນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຘມ຺ມໂຕ ຍາວ ໂຄຕ຺ຣຠຸໍ, ໂອກາສໂຕ ຍາວ ຠວຄ຺ຄໍ ສວນ຺ຕີຕິ ວາ ອາສວາ, ເອຕໍ ຘມ຺ມໍ ເອຕຎ຺ຈ ໂອກາສໍ ອນ຺ໂຕກຣິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນ຺ໂຕກຣຓຕ຺ໂຖ ຫິ ອຍໍ ອາ-ກາໂຣ. ຈິຣປາຣິວາສິກຏ຺ເຐນ ມທິຣາທໂຍ ອາສວາ ວິຍາຕິປິ ອາສວາ. ໂລກສ຺ມິຎ຺ຫິ ຈິຣປາຣິວາສິກາ ມທິຣາທໂຍ ອາສວາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຍທິ ຈ ຈິຣປາຣິວາສິກຏ຺ເຐນ ອາສວາ, ເອເຕເຍວ ຠວິຕຸມຣຫນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ປຸຣິມາ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂກຏິ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ ອວິຊ຺ຊາຍ, ອິໂຕ ປຸພ຺ເພ ອວິຊ຺ຊາ ນາໂຫສິ, ອຖ ປຈ຺ຉາ ສມຠວີ’’ຕິອາທິ.

ອາຍຕໍ ວາ ສໍສາຣທຸກ຺ຂໍ ສວນ຺ຕິ ປສວນ຺ຕີຕິປິ ອາສວາ, ສມຸຈ຺ຉິຊ຺ຊຕິ ເອເຕນາຕິ ສມຸຈ຺ເຉໂທ. ປຎ຺ຎາຕິ ກາມາສວາທີນໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ອາສວານໍ ສມຸຈ຺ເຉເທ ປຎ຺ຎາ.

ອານນ຺ຕຣິກສມາຘິມ຺ຫິ ຎາຓນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປວຕ຺ຕິສມນນ຺ຕຣໍ ນິຍເມເນວ ຜລປ຺ປທານໂຕ ອານນ຺ຕຣິໂກຕິ ລທ຺ຘນາໂມ ມຄ຺ຄສມາຘິ. ນ ຫິ ມຄ຺ຄສມາຘິມ຺ຫິ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ຕສ຺ສ ຜລຸປ຺ປຕ຺ຕິນິເສຘໂກ ໂກຈິ ອນ຺ຕຣາໂຍ ອຕ຺ຖິ. ຍຖາຫ –

‘‘ອຍຎ຺ຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ປຏິປນ຺ໂນ ອສ຺ສ, ກປ຺ປສ຺ສ ຈ ອຸຑ຺ຑຍ຺ຫນເວລາ ອສ຺ສ, ເນວ ຕາວ ກປ຺ໂປ ອຸຑ຺ຑຍ຺ເຫຍ຺ຍ, ຍາວາຍໍ ປຸຄ຺ຄໂລ ນ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ສຈ຺ຉິກໂຣຕິ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຸຄ຺ຄໂລ ຐິຕກປ຺ປີ. ສພ຺ເພປິ ມຄ຺ຄສມງ຺ຄິໂນ ປຸຄ຺ຄລາ ຐິຕກປ຺ປິໂນ’’ຕິ (ປຸ. ປ. ໑໗).

ອິທໍ ເຕນ ອານນ຺ຕຣິກສມາຘິນາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ຎາຓໍ.

໓໓. ອິມິນາ ມຄ຺ຄຎາເຓນ ຜລປ຺ປຕ຺ຕານໍ ອຣິຍານໍເຍວ ສມ຺ຠວໂຕ ອິມສ຺ສ ຎາຓສ຺ສ ອນນ຺ຕຣໍ ອຣຓວິຫາຣຎາຓາທີນິ ຈຕ຺ຕາຣິ ຎາຓານິ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐານິ. ຕຕ຺ຣາປິ ຈ ອຣຫໂຕເຍວ ສຕຕເມວ ຈ ສມ຺ຠວໂຕ ອຣຓວິຫາເຣ ຎາຓໍ ປຐມໍ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ, ຕທນນ຺ຕຣໍ ນິໂຣຘສ຺ສ ອນາຄາມິອຣຫນ຺ຕານໍ ສມ຺ຠເວປິ ພຫຸສມ຺ຠາຣຕ຺ຕາ ວິເສເສນ ຈ ນິໂຣຘສ຺ສ ນິພ຺ພານສມ຺ມຕຕ຺ຕາ ຈ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິຍາ ຎາຓໍ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ, ຕທນນ຺ຕຣໍ ປຣິນິພ຺ພານສ຺ສ ກາລນ຺ຕເຣ ປຣິນິພ຺ພານກາລໍ ອາຫຈ຺ຈ ຐິຕຕ຺ຕາ ທີຆກາລິກນ຺ຕິ ປຣິນິພ຺ພາເນ ຎາຓໍ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ, ຕທນນ຺ຕຣໍ ສມສີສຏ຺ຐສ຺ສ ສພ຺ພກິເລສຂຍານນ຺ຕຣໍ ປຣິນິພ຺ພານກາລໍ ອາຫຈ຺ຈ ຐິຕຕ຺ຕາ ຣສ຺ສກາລິກນ຺ຕິ ສມສີສຏ຺ເຐ ຎາຓໍ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ. ຕຕ຺ຖ ສນ຺ໂຕ ຈາຕິ ຈ-ກາໂຣ ທສ຺ສນາຘິປເຕຍ຺ຍຎ຺ຈ ສນ຺ໂຕ ວິຫາຣາຘິຄໂມ ຈ ປຓີຕາຘິມຸຕ຺ຕຕາ ຈາຕິ ຕີຫິປິ ປເທຫິ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ໂພ. ທສ຺ສນນ຺ຕິ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ, ອຘິປຕິເຍວ ອາຘິປເຕຍ຺ຍໍ, ອຘິປຕິໂຕ ວາ ອາຄຕຕ຺ຕາ ອາຘິປເຕຍ຺ຍໍ, ທສ຺ສນຎ຺ຈ ຕໍ ອາຘິປເຕຍ຺ຍຎ຺ຈາຕິ ທສ຺ສນາຘິປເຕຍ຺ຍໍ. ວິຫຣຕີຕິ ວິຫາໂຣ, ວິຫຣນ຺ຕິ ເຕນ ວາຕິ ວິຫາໂຣ, ອຘິຄມ຺ມຕິ ປາປຸຓີຍຕີຕິ ອຘິຄໂມ, ວິຫາໂຣ ເອວ ອຘິຄໂມ ວິຫາຣາຘິຄໂມ. ໂສ ຈ ກິເລສປຣິຬາຫວິຣຫິຕຕ຺ຕາ ນິພ຺ພຸໂຕຕິ ສນ຺ໂຕ. ໂສ ຈ ອຣຫຕ຺ຕຜລສມາປຕ຺ຕິປຎ຺ຎາ. ອຸຕ຺ຕມຏ຺ເຐນ ອຕປ຺ປກຏ຺ເຐນ ຈ ປຓີໂຕ, ປຘານຠາວໍ ນີໂຕຕິ ວາ ປຓີໂຕ, ປຓີເຕ ອຘິມຸຕ຺ໂຕ ວິສຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕ ຕປ຺ປຣໂມ ປຓີຕາຘິມຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ປຓີຕາຘິມຸຕ຺ຕຕາ. ສາ ຈ ຜລສມາປຕ຺ຕາຘິມຸຕ຺ຕາ ປຸພ຺ພຠາຄປຎ຺ຎາ ເອວ.

ອຣຓວິຫາເຣຕິ ນິກ຺ກິເລສວິຫາເຣ. ຣາຄາທໂຍ ຫິ ຣຓນ຺ຕິ ສຕ຺ເຕ ຈຸຓ຺ເຓນ຺ຕິ ປີເຬນ຺ຕີຕິ ຣຓາ, ຣຓນ຺ຕິ ເອເຕຫິ ສຕ຺ຕາ ກນ຺ທນ຺ຕິ ປຣິເທວນ຺ຕີຕິ ວາ ຣຓາ. ວຸຕ຺ໂຕ ຕິວິໂຘປິ ວິຫາໂຣ. ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສ ຣຓາຕິ ອຣໂຓ. ວິວິເຘ ປຈ຺ຈນີກຘມ຺ເມ ຫຣນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ວິຫາໂຣ. ຕສ຺ມິໍ ອຣເຓ ວິຫາເຣ. ນິທ຺ເທສວາເຣ (ປຏິ. ມ. ໑.໘໒) ວຸຕ຺ຕປຐມຊ຺ຌານາທີນິ ຈ ປຓີຕາຘິມຸຕ຺ຕຕາຍ ເອວ ສງ຺ຄຫິຕານິ. ຜລສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊິຕຸກາມຕາຍ ຫິ ປຐມຊ຺ຌານາທິໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ຌານສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມ ວິປສ຺ສຕິ, ຍາ ຈ ອຣຓວິຠງ຺ຄສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໓.໓໒໓ ອາທໂຍ) ຠຄວຕາ ເທສິຕາ ອຣຓປຏິປທາ, ສາປິ ອິມິນາວ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ຠຄວຕາ –

‘‘ອຣຓວິຠງ຺ຄໍ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ເທເສສ຺ສາມິ…ເປ… ນ ກາມສຸຂໍ ອນຸຍຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ ຫີນໍ ຄມ຺ມໍ ໂປຖຸຊ຺ຊນິກໍ ອນຣິຍໍ ອນຕ຺ຖສໍຫິຕໍ, ນ ຈ ອຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍຄໍ ອນຸຍຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ ທຸກ຺ຂໍ ອນຣິຍໍ ອນຕ຺ຖສໍຫິຕໍ. ເອເຕ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຸໂຠ ອນ຺ເຕ ອນຸປຄມ຺ມ ມຊ຺ຌິມາ ປຏິປທາ ຕຖາຄເຕນ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘາ ຈກ຺ຂຸກຣຓີ ຎາຓກຣຓີ ອຸປສມາຍ ອຠິຎ຺ຎາຍ ສມ຺ໂພຘາຍ ນິພ຺ພານາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ. ອຸສ຺ສາທນຎ຺ຈ ຊຎ຺ຎາ, ອປສາທນຎ຺ຈ ຊຎ຺ຎາ, ອຸສ຺ສາທນຎ຺ຈ ຎຕ຺ວາ ອປສາທນຎ຺ຈ ຎຕ຺ວາ ເນວຸສ຺ສາເທຍ຺ຍ ນ ອປສາເທຍ຺ຍ, ຘມ຺ມເມວ ເທເສຍ຺ຍ. ສຸຂວິນິຈ຺ຉຍໍ ຊຎ຺ຎາ, ສຸຂວິນິຈ຺ຉຍໍ ຎຕ຺ວາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ສຸຂມນຸຍຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ, ຣໂຫວາທໍ ນ ຠາເສຍ຺ຍ, ສມ຺ມຸຂາ ນ ຂີຓໍ ຠເຓ, ອຕຣມາໂນວ ຠາເສຍ຺ຍ ໂນ ຕຣມາໂນ, ຊນປທນິຣຸຕ຺ຕິໍ ນາຠິນິເວເສຍ຺ຍ, ສມຎ຺ຎໍ ນາຕິຘາເວຍ຺ຍາຕິ. ອຍມຸທ຺ເທໂສ ອຣຓວິຠງ຺ຄສ຺ສ …ເປ… ຕຕ຺ຣ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂຍ ກາມປຏິສນ຺ຘິສຸຂິໂນ ໂສມນສ຺ສານຸໂຍຄໍ ອນນຸໂຍໂຄ ຫີນໍ…ເປ… ອນຕ຺ຖສໍຫິຕໍ, ອທຸກ຺ໂຂ ເອໂສ ຘມ຺ໂມ ອວິຆາໂຕ ອນຸປາຍາໂສ ອປຣິຬາໂຫ ສມ຺ມາປຏິປທາ. ຕສ຺ມາ ເອໂສ ຘມ຺ໂມ ອຣໂຓ…ເປ… ຕຕ຺ຣ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂຍ ອຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍຄໍ ອນນຸໂຍໂຄ ທຸກ຺ຂໍ ອນຣິຍໍ ອນຕ຺ຖສໍຫິຕໍ. ອທຸກ຺ໂຂ ເອໂສ ຘມ຺ໂມ …ເປ… ຕສ຺ມາ ເອໂສ ຘມ຺ໂມ ອຣໂຓ. ຕຕ຺ຣ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍາຍໍ ມຊ຺ຌິມາ ປຏິປທາ ຕຖາຄເຕນ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘາ…ເປ… ອທຸກ຺ໂຂ ເອໂສ ຘມ຺ໂມ…ເປ… ຕສ຺ມາ ເອໂສ ຘມ຺ໂມ ອຣໂຓ…ເປ… ຕຕ຺ຣ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍາຍໍ ເນວຸສ຺ສາທນາ ນ ອປສາທນາ ຘມ຺ມເທສນາ ຈ, ອທຸກ຺ໂຂ ເອໂສ ຘມ຺ໂມ…ເປ… ຕສ຺ມາ ເອໂສ ຘມ຺ໂມ ອຣໂຓ…ເປ… ຕຕ຺ຣ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍທິທໍ ເນກ຺ຂມ຺ມສຸຂໍ ປວິເວກສຸຂໍ ອຸປສມສຸຂໍ ສມ຺ໂພຘິສຸຂໍ, ອທຸກ຺ໂຂ ເອໂສ ຘມ຺ໂມ…ເປ… ຕສ຺ມາ ເອໂສ ຘມ຺ໂມ ອຣໂຓ…ເປ… ຕຕ຺ຣ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍ຺ວາຍໍ ຣໂຫວາໂທ ຠູໂຕ ຕຈ຺ໂຉ ອຕ຺ຖສໍຫິໂຕ, ອທຸກ຺ໂຂ ເອໂສ ຘມ຺ໂມ…ເປ… ຕສ຺ມາ ເອໂສ ຘມ຺ໂມ ອຣໂຓ …ເປ… ຕຕ຺ຣ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍ຺ວາຍໍ ສມ຺ມຸຂາ ຂີຓວາໂທ ຠູໂຕ ຕຈ຺ໂຉ ອຕ຺ຖສໍຫິໂຕ, ອທຸກ຺ໂຂ ເອໂສ ຘມ຺ໂມ…ເປ… ຕສ຺ມາ ເອໂສ ຘມ຺ໂມ ອຣໂຓ…ເປ… ຕຕ຺ຣ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍທິທໍ ອຕຣມານສ຺ສ ຠາສິຕໍ, ອທຸກ຺ໂຂ ເອໂສ ຘມ຺ໂມ…ເປ… ຕສ຺ມາ ເອໂສ ຘມ຺ໂມ ອຣໂຓ…ເປ… ຕຕ຺ຣ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍ຺ວາຍໍ ຊນປທນິຣຸຕ຺ຕິຍາ ຈ ອນຠິນິເວໂສ ສມຎ຺ຎາຍ ຈ ອນຕິສາໂຣ, ອທຸກ຺ໂຂ ເອໂສ ຘມ຺ໂມ…ເປ… ຕສ຺ມາ ເອໂສ ຘມ຺ໂມ ອຣໂຓຕິ. ຕສ຺ມາຕິຫ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຣຓຎ຺ຈ ຘມ຺ມໍ ຊານິສ຺ສາມ, ອຣຓຎ຺ຈ ຘມ຺ມໍ ຊານິສ຺ສາມ. ສຣຓຎ຺ຈ ຘມ຺ມໍ ຎຕ຺ວາ ອຣຓຎ຺ຈ ຘມ຺ມໍ ຎຕ຺ວາ ອຣຓໍ ປຏິປທໍ ປຏິປຊ຺ຊິສ຺ສາມາຕິ ເອວຎ຺ຫິ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ. ສຸຠູຕິ ຈ ປນ, ຠິກ຺ຂເວ, ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ອຣຓປຏິປທໍ ປຏິປນ຺ໂນ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ມຊ຺ຌິມາ ປຏິປທາ ທສ຺ສນາຘິປເຕຍ຺ເຍນ ຈ ສນ຺ເຕນ ວິຫາຣາຘິຄເມນ ຈ ສງ຺ຄຫິຕາ. ກາມສຸຂໍ ອຕ຺ຕກິລມຖໍ ອນນຸໂຍໂຄ ມຊ຺ຌິມາ ປຏິປທາ ເອວ. ອຣຫໂຕ ຫິ ວິປສ຺ສນາປຸພ຺ພຠາຄມຊ຺ຌິມາ ປຏິປທາ ໂຫຕິ, ອຣຫຕ຺ຕຜລສມາປຕ຺ຕິ ອຏ຺ຐງ຺ຄມຄ຺ຄວເສນ ມຊ຺ຌິມາ ປຏິປທາ ຈ. ເສສາ ປນ ປຓີຕາຘິມຸຕ຺ຕຕາຍ ເອວ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ກິຎ຺ຈາປິ ສພ຺ເພປິ ອຣຫນ຺ໂຕ ອຣຓວິຫາຣິໂນ, ອຎ຺ເຎ ອຣຫນ຺ໂຕ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕາ ‘‘ສມ຺ມາປຏິປນ຺ເນ ສມ຺ມາປຏິປນ຺ນາ’’ຕິ ‘‘ມິຈ຺ຉາປຏິປນ຺ເນ ມິຈ຺ຉາປຏິປນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຄ຺ຄລວເສນາປິ ອຸສ຺ສາທນາປສາທນານິ ກຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕິ. ສຸຠູຕິຕ຺ເຖໂຣ ປນ ‘‘ອຍໍ ມິຈ຺ຉາປຏິປທາ, ອຍໍ ສມ຺ມາປຏິປທາ’’ຕິ ຘມ຺ມວເສເນວ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ເຕເນວ ຠຄວາ ຕໍເຍວ ອຣຓປຏິປທໍ ປຏິປນ຺ໂນຕິ ຈ ວຓ຺ເຓສິ, ‘‘ເອຕທຄ຺ຄໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມມ ສາວການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຣຓວິຫາຣີນໍ ຍທິທໍ ສຸຠູຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໑໙໘, ໒໐໑) ຈ ອຣຓວິຫາຣີນໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສີຕິ.

໓໔. ທ຺ວີຫິ ພເລຫີຕິ ສມຖພລວິປສ຺ສນາພເລຫິ. ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາຕິ ຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຣິປຸຓ຺ຓຕ຺ຕາ ວາ. ຕໂຍ ຈາຕິ ວິຠຕ຺ຕິວິປລ຺ລາໂສ, ຕິຓ຺ຓຎ຺ຈາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສງ຺ຂາຣານນ຺ຕິ ວຈີສງ຺ຂາຣກາຍສງ຺ຂາຣຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣານໍ. ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິຍາຕິ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘຕ຺ຖໍ ນິໂຣຘຕ຺ຖໍ, ອປ຺ປວຕ຺ຕຕ຺ຖນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂສຬສຫີຕິ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາທີນິ ອຏ຺ຐ, ມຄ຺ຄຜລານິ ອຏ຺ຐາຕິ ໂສຬສຫິ. ຎາຓຈຣິຍາຫີຕິ ຎາຓປ຺ປວຕ຺ຕີຫິ. ນວຫີຕິ ຣູປາຣູປາວຈຣສມາຘິ ຕທຸປຈາໂຣ ຈາຕິ ນວຫິ. ວສິຠາວຕາ ປຎ຺ຎາຕິ ລຫຸຕາ, ຍຖາສຸຂວຕ຺ຕນໍ ອິສ຺ສຣິຍໍ ວໂສ, ໂສ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ວສີ, ວສິໂນ ຠາໂວ ວສິຠາໂວ, ວສິຠາໂວ ເອວ ວສິຠາວຕາ, ຍຖາ ປາຏິກຸລ຺ຍເມວ ປາຏິກຸລ຺ຍຕາ. ເອວໍວິຘາ ປຎ຺ຎາ ວສິຠາວຕາຍ ປຎ຺ຎາຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ສິ-ກາຣໍ ທີຆໍ ກຕ຺ວາ ຈ ປຐນ຺ຕິ. ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ຈ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິຍາ ຈ ຎາຓຈຣິຍາຫິ ຈ ສມາຘິຈຣິຍາຫິ ຈາຕິ ຈ-ກາໂຣ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ໂພ.

ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິຍາ ຎາຓນ຺ຕິ ອນາຄາມິອຣຫນ຺ຕານໍ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕໍ ຎາຓໍ, ຍຖາ ອຊິນມ຺ຫິ ຫຎ຺ຎເຕ ທີປີຕິ. ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕີຕິ ຈ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນສ຺ສ ອຠາວມຕ຺ຕໍ, ນ ໂກຈິ ຘມ຺ໂມ, ປຎ຺ຎຕ຺ຕິມຕ຺ຕໍ ອຠາວມຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນິໂຣໂຘຕິ ຈ. ສມາປຊ຺ຊນ຺ເຕນ ສມາປຊ຺ຊີຍຕິ ນາມາຕິ ສມາປຕ຺ຕີຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ.

໓໕. ສມ຺ປຊານສ຺ສາຕິ ສມ຺ມາ ປກາເຣຫິ ຊານາຕີຕິ ສມ຺ປຊາໂນ. ຕສ຺ສ ສມ຺ປຊານສ຺ສ. ປວຕ຺ຕປຣິຍາທາເນຕິ ປວຕ຺ຕນໍ ປວຕ຺ຕໍ, ສມຸທາຈາໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກິເລສປວຕ຺ຕໍ ຂນ຺ຘປວຕ຺ຕຎ຺ຈ. ຕສ຺ສ ປວຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິຍາທານໍ ປຣິກ຺ຂໂຍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິ ປວຕ຺ຕປຣິຍາທານໍ. ຕສ຺ມິໍ ປວຕ຺ຕປຣິຍາທາເນ. ປຣິນິພ຺ພາເນ ຎາຓນ຺ຕິ ອຣຫໂຕ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທີນໍ ປຣິນິພ຺ພານໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕໍ ອນຸປາທິເສສປຣິນິພ຺ພານຎ຺ຈ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ກິເລສປຣິນິພ຺ພາເນ ຂນ຺ຘປຣິນິພ຺ພາເນ ຈ ປວຕ຺ຕໍ ຎາຓໍ.

໓໖. ສພ຺ພຘມ຺ມານນ຺ຕິ ສພ຺ເພສໍ ເຕຠູມກຘມ຺ມານໍ. ສມ຺ມາ ສມຸຈ຺ເຉເທຕິ ສນ຺ຕຕິສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ສຸຏ຺ຐຸ ນິໂຣເຘ. ນິໂຣເຘ ຈ ອນຸປຏ຺ຐານຕາຕິ ນິໂຣເຘ ຄເຕ ປຸນ ນ ອຸປຏ຺ຐານຕາຍ, ປຸນ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມ຺ມາສມຸຈ຺ເຉເທ ຈ ນິໂຣເຘ ຈ ອນຸປຏ຺ຐານຕາ ຈາຕິ ຈ-ກາໂຣ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ໂພ.

ສມສີສຏ຺ເຐ ຎາຓນ຺ຕິ ເນກ຺ຂມ຺ມາທີນິ ສຕ຺ຕຕິໍສ ສມານິ, ຕຓ຺ຫາທີນິ ເຕຣສ ສີສານິ. ປຈ຺ຈນີກຘມ຺ມານໍ ສມິຕຕ຺ຕາ ສມານິ, ຍຖາໂຍຄໍ ປຘານຕ຺ຕາ ຈ ໂກຏິຕ຺ຕາ ຈ ສີສານິ. ເອກສ຺ມິໍ ອິຣິຍາປເຖ ວາ ເອກສ຺ມິໍ ໂຣເຄ ວາ ສຠາຄສນ຺ຕຕິວເສນ ເອກສ຺ມິໍ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິເຍ ວາ ເນກ຺ຂມ຺ມາທີນິ ສມານິ ຈ ສທ຺ຘາທີນິ ສີສານິ ຈ ອສ຺ສ ສນ຺ຕີຕິ ສມສີສີ, ສມສີສິສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ສມສີສຏ຺ໂຐ. ຕສ຺ມິໍ ສມສີສຏ຺ເຐ, ສມສີສິຠາເວຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອກສ຺ມິໍ ອິຣິຍາປເຖ ໂຣເຄ ວາ ສຠາຄສນ຺ຕຕິວເສນ ຊີວິເຕ ວາ ວິປສ຺ສນໍ ອາຣຠິຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍເຍວ ອິຣິຍາປເຖ ໂຣເຄ ສຠາຄຊີວິເຕ ວາ ຈຕ຺ຕາຣິ ມຄ຺ຄຜລານິ ປຕ຺ວາ, ຕສ຺ມິໍເຍວ ປຣິນິພ຺ພາຍນ຺ຕສ຺ສ ອຣຫໂຕເຍວ ສມສີສິຠາໂວ ໂຫຕີຕິ ຕສ຺ມິໍ ສມສີສິຠາເວ ຎາຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ປຸຄ຺ຄລປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍໍ (ປຸ. ປ. ໑໖), ຕສ຺ສາ ຈ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ປຸ. ປ. ອຏ຺ຐ. ໑໖) –

‘‘ກຕໂມ ຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ສມສີສີ? ຍສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອປຸພ຺ພໍ ອຈຣິມໍ ອາສວປຣິຍາທານຎ຺ຈ ໂຫຕິ ຊີວິຕປຣິຍາທານຎ຺ຈ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຸຄ຺ຄໂລ ສມສີສີ’’ຕິ (ປຸ. ປ. ໑໖).

‘‘ສມສີສິນິທ຺ເທເສ ອປຸພ຺ພໍ ອຈຣິມນ຺ຕິ ອປຸເຣ ອປຈ຺ຉາ, ສນ຺ຕຕິປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນວເສນ ເອກວາຣໍເຍວ, ເອກກາລໍເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣິຍາທານນ຺ຕິ ປຣິກ຺ຂໂຍ. ອຍນ຺ຕິ ອຍໍ ປຸຄ຺ຄໂລ ສມສີສີ ນາມ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂສ ປເນສ ຕິວິໂຘ ໂຫຕິ ອິຣິຍາປຖສມສີສີ ໂຣຄສມສີສີ ຊີວິຕສມສີສີຕິ. ຕຕ຺ຖ ໂຍ ຈງ຺ກມນ຺ໂຕວ ວິປສ຺ສນໍ ອາຣຠິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ຈງ຺ກມນ຺ໂຕວ ປຣິນິພ຺ພາຕິ, ໂຍ ຐິຕໂກວ ວິປສ຺ສນໍ ອາຣຠິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ຐິຕໂກວ ປຣິນິພ຺ພາຕິ, ໂຍ ນິສິນ຺ໂນວ ວິປສ຺ສນໍ ອາຣຠິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ນິສິນ຺ໂນວ ປຣິນິພ຺ພາຕິ, ໂຍ ນິປນ຺ໂນວ ວິປສ຺ສນໍ ອາຣຠິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ນິປນ຺ໂນວ ປຣິນິພ຺ພາຕິ, ອຍໍ ອິຣິຍາປຖສມສີສີ ນາມ. ໂຍ ປນ ເອກໍ ໂຣຄໍ ປຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕໂຣເຄເຍວ ວິປສ຺ສນໍ ອາຣຠິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ເຕເນວ ໂຣເຄນ ປຣິນິພ຺ພາຕິ, ອຍໍ ໂຣຄສມສີສີ ນາມ. ກຕໂຣ ຊີວິຕສມສີສີ? ເຕຣສ ສີສານິ. ຕຕ຺ຖ ກິເລສສີສໍ ອວິຊ຺ຊໍ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ໂຄ ປຣິຍາທິຍຕິ, ປວຕ຺ຕສີສໍ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ຈຸຕິຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຍາທິຍຕິ, ອວິຊ຺ຊາປຣິຍາທາຍກໍ ຈິຕ຺ຕໍ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປຣິຍາທາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍປຣິຍາທາຍກໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອວິຊ຺ຊໍ ປຣິຍາທາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ອວິຊ຺ຊາປຣິຍາທາຍກໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຎ຺ຎໍ, ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍປຣິຍາທາຍກໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຎ຺ຎໍ. ຍສ຺ສ ເຈຕໍ ສີສທ຺ວຍໍ ສມໍ ປຣິຍາທານໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ໂສ ຊີວິຕສມສີສີ ນາມ. ກຖມິທໍ ສມໍ ໂຫຕີຕິ? ວາຣສມຕາຍ. ຍສ຺ມິຎ຺ຫິ ວາເຣ ມຄ຺ຄວຸຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ. ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ເຄ ປຎ຺ຈ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓານິ, ສກທາຄາມິມຄ຺ເຄ ປຎ຺ຈ, ອນາຄາມິມຄ຺ເຄ ປຎ຺ຈ, ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄ ຈຕ຺ຕາຣີຕິ ເອກູນວີສຕິເມ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາເຓ ປຕິຏ຺ຐາຍ ຠວງ຺ຄໍ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍຕິ. ອິມາຍ ວາຣສມຕາຍ ເອວ ອຸຠຍສີສປຣິຍາທານມ຺ປິ ສມໍ ໂຫຕິ ນາມ. ເຕນາຍໍ ປຸຄ຺ຄໂລ ‘ຊີວິຕສມສີສີ’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຍເມວ ຈ ອິຘ ອຘິປ຺ເປໂຕ’’ຕິ.

໓໗. ອິທານິ ຍສ຺ມາ ສຸຕມຍສີລມຍຠາວນາມຍຎາຓານິ ວຏ຺ຏປາທການິ ສລ຺ເລຂາ ນາມ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ໂລກຸຕ຺ຕຣປາທກາເນວ ເອຕານິ ຈ ອຎ຺ຎານິ ຈ ຎາຓານິ ສລ຺ເລຂາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ປຈ຺ຈນີກສລ຺ເລຂນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕານິ ຎາຓານິ ທສ຺ເສຕຸໍ ສມສີສຏ຺ເຐ ຎາຓານນ຺ຕຣໍ ສລ຺ເລຂຏ຺ເຐ ຎາຓໍ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ. ຕຕ຺ຖ ປຸຖຸນານຕ຺ຕເຕຊປຣິຍາທາເນ ປຎ຺ຎາຕິ ໂລກຸຕ຺ຕເຣຫິ ອສມ຺ມິສ຺ສຏ຺ເຐນ ປຸຖູນໍ ຣາຄາທີນຎ຺ຈ ນານຕ຺ຕານໍ ນານາສຠາວານໍ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທີນຎ຺ຈ ສນ຺ຕາປນຏ຺ເຐນ ‘‘ເຕຊາ’’ຕິ ລທ຺ຘນາມານໍ ທຸສ຺ສີລ຺ຍາທີນຎ຺ຈ ປຣິຍາທາເນ ເຂປເນ ປຎ຺ຎາ, ເນກ຺ຂມ຺ມາທິມ຺ຫິ ສຕ຺ຕຕິໍສເຠເທ ຘມ຺ເມ ປຎ຺ຎາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຖ ວາ ປຸຖຸຠູຕາ ນານຕ຺ຕຠູຕາ ຈ ເຕຊາ ເອວ ເຕສໍ ປຸຖຸຠູຕານໍ ນານຕ຺ຕຠູຕານໍ ທຸສ຺ສີລ຺ຍາທີນໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ເຕຊານໍ ປຣິຍາທາເນ ປຎ຺ຎາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕເຊຫິເຍວ ປຸຖູນໍ ນານຕ຺ຕານຎ຺ຈ ສງ຺ຄຫໍ ນິທ຺ເທສວາເຣ ປກາສຍິສ຺ສາມ.

ສລ຺ເລຂຏ຺ເຐ ຎາຓນ຺ຕິ ປຈ຺ຈນີກຘມ຺ເມ ສລ຺ເລຂຕິ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທຕີຕິ ສລ຺ເລໂຂ, ຕສ຺ມິໍ ເນກ຺ຂມ຺ມາທິເກ ສຕ຺ຕຕິໍສປ຺ປເຠເທ ສລ຺ເລຂສຠາເວ ຎາຓໍ. ‘‘ປເຣ ວິຫິໍສກາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ມຍເມຕ຺ຖ ອວິຫິໍສກາ ຠວິສ຺ສາມາຕິ ສລ຺ເລໂຂ ກຣຓີໂຍ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໘໓) ນເຍນ ຠຄວຕາ ສລ຺ເລຂສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ວຸຕ຺ໂຕ ຈຕຸຈຕ຺ຕາລີສເຠໂທປິ ສລ຺ເລໂຂ ອິມິນາ ສງ຺ຄຫິໂຕເຍວາຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໓໘. ອິທານິ ສລ຺ເລເຂ ຐິເຕນ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ສມ຺ມປ຺ປຘານວີຣິຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ຕທນນ຺ຕຣໍ ວີຣິຍາຣມ຺ເຠ ຎາຓໍ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ. ຕຕ຺ຖ ອສລ຺ລີນຕ຺ຕປຫິຕຕ຺ຕປຄ຺ຄຫຏ຺ເຐຕິ ໂກສຊ຺ຊວເສນ ອສລ຺ລີໂນ ອສງ຺ກຸຈິໂຕ ອຕ຺ຕາ ອສ຺ສາຕິ ອສລ຺ລີນຕ຺ໂຕ. ອຕ຺ຕາຕິ ຈິຕ຺ຕໍ. ຍຖາຫ –

‘‘ອຸທກຎ຺ຫິ ນຍນ຺ຕິ ເນຕ຺ຕິກາ, ອຸສຸກາຣາ ນມຍນ຺ຕິ ເຕຊນໍ;

ທາຣຸໍ ນມຍນ຺ຕິ ຕຈ຺ຉກາ, ອຕ຺ຕານໍ ທມຍນ຺ຕິ ປຓ຺ຑິຕາ’’ຕິ. ອາທິ (ຘ. ປ. ໘໐-໘໒) –

ກາເຍ ຈ ຊີວິເຕ ຈ ອນເປກ຺ຂຕາຍ ປຫິໂຕ ເປສິໂຕ ວິສ຺ສຏ຺ໂຐ ອຕ຺ຕາ ເອເຕນາຕິ ປຫິຕຕ຺ໂຕ. ອຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ຕຠາໂວ. ຍຖາຫ – ‘‘ຍາ ປນ ຠິກ຺ຂຸນີ ອຕ຺ຕານໍ ວຘິຕ຺ວາ ວຘິຕ຺ວາ ໂຣເທຍ຺ຍາ’’ຕິອາທິ (ປາຈິ. ໘໘໐). ອສລ຺ລີນຕ຺ໂຕ ຈ ໂສ ປຫິຕຕ຺ໂຕ ຈາຕິ ອສລ຺ລີນຕ຺ຕປຫິຕຕ຺ໂຕ. ສຫຊາຕຘມ຺ເມ ປຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ ອຸປຕ຺ຖມ຺ເຠຕີຕິ ປຄ຺ຄໂຫ, ປຄ຺ຄໂຫ ເອວ ອຕ຺ໂຖ ປຄ຺ຄຫຏ຺ໂຐ, ປຄ຺ຄຫສຠາໂວຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອສລ຺ລີນຕ຺ຕປຫິຕຕ຺ຕສ຺ສ ປຄ຺ຄຫຏ຺ໂຐ ອສລ຺ລີນຕ຺ຕປຫິຕຕ຺ຕປຄ຺ຄຫຏ຺ໂຐ. ຕສ຺ມິໍ ອສລ຺ລີນຕ຺ຕປຫິຕຕ຺ຕປຄ຺ຄຫຏ຺ເຐ. ‘‘ຕສ຺ມາຕິຫ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຸມ຺ເຫປິ ອປ຺ປຏິວານໍ ປທເຫຍ຺ຍາຖ. ກາມໍ ຕໂຈ ຈ ນ຺ຫາຣຸ ຈ ອຏ຺ຐິ ຈ ອວສິສ຺ສຕຸ, ອຸປສຸສ຺ສຕຸ ສຣີເຣ ມໍສໂລຫິຕໍ. ຍໍ ຕໍ ປຸຣິສຖາເມນ ປຸຣິສວີຣິເຍນ ປຸຣິສປຣກ຺ກເມນ ປຕ຺ຕພ຺ພໍ, ນ ຕໍ ອປາປຸຓິຕ຺ວາ ວີຣິຍສ຺ສ ສຓ຺ຐານໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໒.໕) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອສລ຺ລີນຕ຺ຕປຫິຕຕ຺ຕວຈເນນ ປຘານສ຺ມິໍ ອປ຺ປຏິວານິຕາ ອນິວຕ຺ຕນຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ປຄ຺ຄຫຏ຺ຐວຈເນນ ປນ ໂກສຊ຺ຊຸທ຺ຘຈ຺ຈວິມຸຕ຺ຕໍ ສມປ຺ປວຕ຺ຕໍ ວີຣິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ວີຣິຍາຣມ຺ເຠ ຎາຓນ຺ຕິ ວີຣຠາໂວ ວີຣິຍໍ, ວີຣານໍ ວາ ກມ຺ມໍ, ວິຘິນາ ວາ ນເຍນ ອຸປາເຍນ ອີຣຍິຕພ຺ພໍ ປວຕ຺ຕຍິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວີຣິຍໍ. ຕເທຕໍ ອຸສ຺ສາຫລກ຺ຂຓໍ, ສຫຊາຕານໍ ຘມ຺ມານໍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠນຣສໍ, ອສໍສີທນຠາວປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານໍ, ‘‘ສໍວິຄ຺ໂຄ ໂຍນິໂສ ປທຫຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໑໑໓) ວຈນໂຕ ສໍເວຄປທຏ຺ຐານໍ, ວີຣິຍາຣມ຺ຠວຕ຺ຖຸປທຏ຺ຐານໍ ວາ. ສມ຺ມາ ອາຣທ຺ຘໍ ສພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕີນໍ ມູລໍ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ວີຣິຍສງ຺ຂາໂຕ ອາຣມ຺ໂຠ ວີຣິຍາຣມ຺ໂຠ. ອິມິນາ ເສສາຣມ຺ເຠ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ອຍຎ຺ຫິ ອາຣມ຺ຠສທ຺ໂທ ກມ຺ເມ ອາປຕ຺ຕິຍໍ ກິຣິຍາຍໍ ວີຣິເຍ ຫິໍສາຍໍ ວິໂກປເນຕິ ອເນເກສຸ ອຕ຺ເຖສຸ ອາຄໂຕ.

‘‘ຍໍກິຎ຺ຈິ ທຸກ຺ຂໍ ສມ຺ໂຠຕິ, ສພ຺ພໍ ອາຣມ຺ຠປຈ຺ຈຍາ;

ອາຣມ຺ຠານໍ ນິໂຣເຘນ, ນຕ຺ຖິ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ສມ຺ຠໂວ’’ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໗໔໙) –

ເອຕ຺ຖ ຫິ ກມ຺ມໍ ອາຣມ຺ໂຠຕິ ອາຄຕໍ. ‘‘ອາຣມ຺ຠຕິ ຈ ວິປ຺ປຏິສາຣີ ຈ ໂຫຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໕.໑໔໒; ປຸ. ປ. ໑໙໑) ເອຕ຺ຖ ອາປຕ຺ຕິ. ‘‘ມຫາຍຎ຺ຎາ ມຫາຣມ຺ຠາ, ນ ເຕ ໂຫນ຺ຕິ ມຫປ຺ຜລາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໓໙; ສໍ. ນິ. ໑.໑໒໐) ເອຕ຺ຖ ຍູປຸສ຺ສາປນາທິກິຣິຍາ. ‘‘ອາຣມ຺ຠຖ ນິກ຺ກມຖ, ຍຸຎ຺ຊຖ ພຸທ຺ຘສາສເນ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໘໕) ເອຕ຺ຖ ວີຣິຍໍ. ‘‘ສມຓໍ ໂຄຕມໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ປາຓໍ ອາຣມ຺ຠນ຺ຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໕໑-໕໒) ເອຕ຺ຖ ຫິໍສາ. ‘‘ພີຊຄາມຠູຕຄາມສມາຣມ຺ຠາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໐; ມ. ນິ. ໑.໒໙໓) ເອຕ຺ຖ ເຉທນຠຎ຺ຊນາທິກໍ ວິໂກປນໍ. ອິຘ ປນ ວີຣິຍເມວ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວີຣິຍສງ຺ຂາໂຕ ອາຣມ຺ໂຠ ວີຣິຍາຣມ຺ໂຠ’’ຕິ. ວີຣິຍຎ຺ຫິ ອາຣຠນກວເສນ ອາຣມ຺ໂຠຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕສ຺ມິໍ ວີຣິຍາຣມ຺ເຠ ຎາຓໍ. ອສລ຺ລີນຕ຺ຕາ ປຫິຕຕ຺ຕາຕິປິ ປຐນ຺ຕິ, ອສລ຺ລີນຠາເວນ ປຫິຕຠາເວນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸຣິມປາໂຐເຍວ ສຸນ຺ທໂຣ. ເກຈິ ປນ ‘‘ສຕິຘມ຺ມວິຈຍວີຣິຍປີຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄານໍ ສມຕາ ອສລ຺ລີນຕ຺ຕຕາ, ສຕິສມາຘິປສ຺ສທ຺ຘິອຸເປກ຺ຂາສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄານໍ ສມຕາ ປຫິຕຕ຺ຕຕາ, ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄານໍ ສມຕາ ປຄ຺ຄຫຏ຺ໂຐ’’ຕິ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ.

໓໙. ອິທານິ ສມ຺ມາວາຍາມສິທ຺ຘໍ ມຄ຺ຄຜລໍ ປຕ຺ເຕນ ໂລກຫິຕຕ຺ຖໍ ຘມ຺ມເທສນາ ກາຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ຕທນນ຺ຕຣໍ ອຕ຺ຖສນ຺ທສ຺ສເນ ຎາຓໍ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ. ຕຕ຺ຖ ນານາຘມ຺ມປ຺ປກາສນຕາຕິ ສພ຺ພສງ຺ຂຕາສງ຺ຂຕວເສນ ນານາຘມ຺ມານໍ ປກາສນຕາ ທີປນຕາ ເທສນຕາ. ປກາສນຕາຕິ ຈ ປກາສນາ ເອວ. ອຕ຺ຖສນ຺ທສ຺ສເນຕິ ນານາອຕ຺ຖານໍ ປເຣສໍ ສນ຺ທສ຺ສເນ. ຘມ຺ມາ ຈ ອຕ຺ຖາ ຈ ເຕ ເອວ.

໔໐. ອິທານິ ປເຣສໍ ຘມ຺ມິຍາ ກຖາຍ ສນ຺ທສ຺ເສນ຺ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຍຖາສຠາວຘມ຺ມເທສນາກາຣຓໍ ທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ຕທນນ຺ຕຣໍ ທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິຎາຓໍ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ. ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ ເອກສງ຺ຄຫຕາ ນານຕ຺ເຕກຕ຺ຕປຏິເວເຘຕິ ສພ຺ເພສໍ ສງ຺ຂຕາສງ຺ຂຕຘມ຺ມານໍ ເອກສງ຺ຄຫຕາຍ ຈ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທີນໍ ນານຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ເນກ຺ຂມ຺ມາທີນໍ ເອກຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ປຏິເວໂຘ, ອຠິສມໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສ ປນ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາ ຜລປຎ຺ຎາ ຈ. ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາ ສຈ຺ຈາຠິສມຍກ຺ຂເຓ ສຈ຺ຈາຠິສມຍວເສນ ປຏິວິຊ຺ຌຕີຕິ ປຏິເວໂຘ, ຜລປຎ຺ຎາ ປຏິວິທ຺ຘຕ຺ຕາ ປຏິເວໂຘ. ເອກສງ຺ຄຫຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ຊາຕິສງ຺ຄໂຫ, ສຎ຺ຊາຕິສງ຺ຄໂຫ, ກິຣິຍາສງ຺ຄໂຫ, ຄຓນສງ຺ຄໂຫຕິ ຈຕຸພ຺ພິໂຘ ສງ຺ຄໂຫ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ສພ຺ເພ ຂຕ຺ຕິຍາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕຸ, ສພ຺ເພ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ, ສພ຺ເພ ເວສ຺ສາ, ສພ຺ເພ ສຸທ຺ທາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕຸ’’, ‘‘ຍາ, ຈາວຸໂສ ວິສາຂ, ສມ຺ມາວາຈາ, ໂຍ ຈ ສມ຺ມາກມ຺ມນ຺ໂຕ, ໂຍ ຈ ສມ຺ມາອາຊີໂວ, ອິເມ ຘມ຺ມາ ສີລກ຺ຂນ຺ເຘ ສງ຺ຄຫິຕາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໖໒) ອຍໍ ຊາຕິສງ຺ຄໂຫ ນາມ. ‘‘ເອກຊາຕິກາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ວິຍ ຫິ ອິຘ ສພ຺ເພ ຊາຕິຍາ ເອກສງ຺ຄຫິຕາ. ‘‘ສພ຺ເພ ໂກສລກາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕຸ, ສພ຺ເພ ມາຄຘິກາ, ສພ຺ເພ ຠາຣຸກຈ຺ຉກາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕຸ’’, ‘‘ໂຍ, ຈາວຸໂສ ວິສາຂ, ສມ຺ມາວາຍາໂມ, ຍາ ຈ ສມ຺ມາສຕິ, ໂຍ ຈ ສມ຺ມາສມາຘິ, ອິເມ ຘມ຺ມາ ສມາຘິກ຺ຂນ຺ເຘ ສງ຺ຄຫິຕາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໖໒) ອຍໍ ສຎ຺ຊາຕິສງ຺ຄໂຫ ນາມ. ‘‘ເອກຏ຺ຐາເນ ຊາຕາ ສໍວຑ຺ຒາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ວິຍ ຫິ ອິຘ ສພ຺ເພ ຊາຕິຏ຺ຐາເນນ ນິວຸຕ຺ໂຖກາເສນ ເອກສງ຺ຄຫິຕາ. ‘‘ສພ຺ເພ ຫຕ຺ຖາໂຣຫາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕຸ, ສພ຺ເພ ອສ຺ສາໂຣຫາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕຸ, ສພ຺ເພ ຣຖິກາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕຸ’’, ‘‘ຍາ, ຈາວຸໂສ ວິສາຂ, ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ, ໂຍ ຈ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ໂປ, ອິເມ ຘມ຺ມາ ປຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ເຘ ສງ຺ຄຫິຕາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໖໒) ອຍໍ ກິຣິຍາສງ຺ຄໂຫ ນາມ. ສພ຺ເພວ ຫິ ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ກິຣິຍາກຣເຓນ ເອກສງ຺ຄຫິຕາ. ‘‘ຈກ຺ຂາຍຕນໍ ກຕມໍ ຂນ຺ຘຄຓນໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຈກ຺ຂາຍຕນໍ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘຄຓນໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ຫຎ຺ຈິ ຈກ຺ຂາຍຕນໍ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘຄຓນໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ເຕນ ວຕ ເຣ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ຈກ຺ຂາຍຕນໍ ຣູປກ຺ຂນ຺ເຘນ ສງ຺ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ (ກຖາ. ໔໗໑) ອຍໍ ຄຓນສງ຺ຄໂຫ ນາມ. ອຍມິຘ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ຕຖຏ຺ຐາທີສຸ ທ຺ວາທສສຸ ອາກາເຣສຸ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ເອເກນ ສງ຺ຄໂຫ ຄຓນປຣິຈ຺ເຉໂທ ເອເຕສນ຺ຕິ ເອກສງ຺ຄຫາ, ເອກສງ຺ຄຫານໍ ຠາໂວ ເອກສງ຺ຄຫຕາ.

ທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິຎາຓນ຺ຕິ ມຄ຺ຄຜລຎາຓໍ ທສ຺ສນໍ. ທສ຺ສນເມວ ວິສຸທ຺ຘິ ທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິ, ທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິ ເອວ ຎາຓໍ ທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິຎາຓໍ. ມຄ຺ຄຎາຓໍ ວິສຸຊ຺ຌຕີຕິ ທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິ, ຜລຎາຓໍ ວິສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິ.

໔໑. ອິທານິ ທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິສາຘການິ ວິປສ຺ສນາຎາຓານິ ທ຺ວິຘາ ທສ຺ເສຕຸໍ ຕທນນ຺ຕຣໍ ຂນ຺ຕິຎາຓປຣິໂຍຄາຫຓຎາຓານິ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐານິ. ຕຕ຺ຖ ວິທິຕຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາຕິ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘາທີນໍ ອນິຈ຺ຈາທິໂຕ ວິທິຕຕ຺ຕາ ປວຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາ. ຂນ຺ຕິຎາຓນ຺ຕິ ວິທິຕເມວ ຂມຕີຕິ ຂນ຺ຕິ, ຂນ຺ຕິ ເອວ ຎາຓໍ ຂນ຺ຕິຎາຓໍ. ເອເຕນ ອຘິວາສນຂນ຺ຕິໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ເອຕໍ ກລາປສມ຺ມສນາທິວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ຕຣຸຓວິປສ຺ສນາຎາຓໍ.

໔໒. ຜຸຏ຺ຐຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາຕິ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘາທີນໍ ອນິຈ຺ຈາທິວເສນ ຎາຓຜສ຺ເສນ ຜຸຏ຺ຐຕ຺ຕາ ປວຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາ. ປຣິໂຍຄາຫເຓ ຎາຓນ຺ຕິ ຜຸຏ຺ຐເມວ ປຣິໂຍຄາຫຕິ ປວິສຕີຕິ ປຣິໂຍຄາຫຓໍ ຎາຓໍ. ຄາ-ກາຣໍ ຣສ຺ສໍ ກຕ຺ວາປິ ປຐນ຺ຕິ. ເອຕໍ ຠງ຺ຄານຸປສ຺ສນາທິວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ຕິກ຺ຂວິປສ຺ສນາຎາຓໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ວິປສ຺ສນາຎາຓເມວ ສທ຺ຘາວາຫິສ຺ສ ຂນ຺ຕິຎາຓໍ, ປຎ຺ຎາວາຫິສ຺ສ ປຣິໂຍຄາຫຓຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ເອຕານິ ທ຺ເວ ຎາຓານິ ເອກສ຺ສ ນ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ, ຕທສມ຺ຠເວ ເອກສ຺ສ ສາວກສ຺ສ ສຕ຺ຕສຏ຺ຐິ ສາວກສາຘາຣຓຎາຓານິ ນ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

໔໓. ອິທານິ ຍສ຺ມາ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ ເສກ຺ຂາ ຈ ວິປສ຺ສນູປເຄ ຂນ຺ຘາທໂຍ ຘມ຺ເມ ສກເລ ເອວ ສມ຺ມສນ຺ຕິ, ນ ເຕສໍ ເອກເທສໍ, ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ປເທສວິຫາໂຣ ນ ລພ຺ຠຕິ, ອຣຫໂຕເຍວ ຍຖາຣຸຈິ ປເທສວິຫາໂຣ ລພ຺ຠຕີຕິ ທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິສາຘການິ ຎາຓານິ ວຕ຺ວາ ຕທນນ຺ຕຣໍ ອຣຫໂຕ ທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິສິທ຺ຘໍ ປເທສວິຫາຣຎາຓໍ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ. ຕຕ຺ຖ ສໂມທຫເນ ປຎ຺ຎາຕິ ຂນ຺ຘາທີນໍ ເອກເທສສ຺ສ ເວທນາຘມ຺ມສ຺ສ ສໂມທຫນປຎ຺ຎາ, ສມ຺ປິຓ຺ຑນປຎ຺ຎາ ຣາສິກຣຓປຎ຺ຎາ. ສໂມຘາເນ ປຎ຺ຎາຕິປິ ປາໂຐ, ໂສເຍວ ອຕ຺ໂຖ.

ປເທສວິຫາເຣ ຎາຓນ຺ຕິ ຂນ຺ຘາທີນໍ ປເທເສນ ເອກເທເສນ ອວຍເວນ ວິຫາໂຣ ປເທສວິຫາໂຣ, ຕສ຺ມິໍ ປເທສວິຫາເຣ ຎາຓໍ. ຕຕ຺ຖ ປເທໂສ ນາມ ຂນ຺ຘປເທໂສ ອາຍຕນຘາຕຸສຈ຺ຈອິນ຺ທ຺ຣິຍປຈ຺ຈຍາກາຣສຕິປຏ຺ຐານຌານນາມຣູປຘມ຺ມປເທໂສຕິ ນານາວິໂຘ. ເອວໍ ນານາວິໂຘ ເຈສ ເວທນາ ເອວ. ກຖໍ? ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຂນ຺ຘານໍ ເວທນາກ຺ຂນ຺ຘວເສນ ຂນ຺ເຘກເທໂສ, ທ຺ວາທສນ຺ນໍ ອາຍຕນານໍ ເວທນາວເສນ ຘມ຺ມາຍຕເນກເທໂສ, ອຏ຺ຐາຣສນ຺ນໍ ຘາຕູນໍ ເວທນາວເສນ ຘມ຺ມຘາເຕກເທໂສ, ຈຕຸນ຺ນໍ ສຈ຺ຈານໍ ເວທນາວເສນ ທຸກ຺ຂສຈ຺ເຈກເທໂສ, ພາວີສຕິຍາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ປຎ຺ຈເວທນິນ຺ທ຺ຣິຍວເສນ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍກເທໂສ, ທ຺ວາທສນ຺ນໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທງ຺ຄານໍ ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ ເວທນາວເສນ ປຈ຺ຈຍາກາເຣກເທໂສ, ຈຕຸນ຺ນໍ ສຕິປຏ຺ຐານານໍ ເວທນານຸປສ຺ສນາວເສນ ສຕິປຏ຺ຐາເນກເທໂສ, ຈຕຸນ຺ນໍ ຌານານໍ ສຸຂອຸເປກ຺ຂາວເສນ ຌາເນກເທໂສ, ນາມຣູປານໍ ເວທນາວເສນ ນາມຣູເປກເທໂສ, ກຸສລາທີນໍ ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ ເວທນາວເສນ ຘມ຺ເມກເທໂສຕິ ເອວໍ ເວທນາ ເອວ ຂນ຺ຘາທີນໍ ປເທໂສ, ຕສ຺ສາ ເວທນາຍ ເອວ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວເສນ ປເທສວິຫາໂຣ.

໔໔. ອິທານິ ຍສ຺ມາ ສມາຘິຠາວນາມຍຎາຓາທີນິ ຠາເວນ຺ຕາ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ ເສກ຺ຂາ ຈ ເຕ ເຕ ຠາເວຕພ຺ພຠາວນາຘມ຺ເມ ອຘິປຕີ ເຊຏ຺ຐເກ ກຕ຺ວາ ເຕນ ເຕນ ປຫາຕພ຺ເພ ຕປ຺ປຈ຺ຈນີເກ ນານາສຠາເວ ຘມ຺ເມ ອເນກາທີນເວ ອາທີນວໂຕ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຠາວນາຘມ຺ມສ຺ສ ວເສນ ຈິຕ຺ຕໍ ປຕິຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ເຕ ເຕ ປຈ຺ຈນີກຘມ຺ເມ ປຊຫນ຺ຕິ. ປຊຫນ຺ຕາ ວິປສ຺ສນາກາເລ ສພ຺ພສງ຺ຂາເຣ ສຸຎ຺ຎໂຕ ທິສ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ສມຸຈ຺ເຉເທນ ປຊຫນ຺ຕິ, ຕຖາ ປຊຫນ຺ຕາ ຈ ເອກາຠິສມຍວເສນ ສຈ຺ຈານິ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕາ ປຊຫນ຺ຕິ. ຍຖາວຸຕ຺ເຕເຫວ ອາກາເຣຫິ ສພ຺ເພປິ ອຣິຍາ ຍຖາໂຍຄໍ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ປເທສວິຫາຣຎາຓານນ຺ຕຣໍ ສຎ຺ຎາວິວຏ຺ຏຎາຓາທີນິ ຉ ຎາຓານິ ຍຖາກ຺ກເມນ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐານິ. ຕຕ຺ຖ ອຘິປຕຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາຕິ ເນກ຺ຂມ຺ມາທີນໍ ອຘິປຕິຠາເວນ ເນກ຺ຂມ຺ມາທີນິ ອຘິການິ ກຕ຺ວາ ຕທຘິກຠາເວນ ປວຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຎ຺ຎາວິວຏ຺ເຏ ຎາຓນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ວິວຏ຺ຏນໍ ປຣາວຏ຺ຏນໍ ປຣມ຺ມຸຂຠາໂວຕິ ສຎ຺ຎາວິວຏ຺ໂຏ, ຍາຍ ສຎ຺ຎາຍ ເຕ ເຕ ຠາວນາຘມ຺ເມ ອຘິປຕິໍ ກໂຣຕິ, ຕາຍ ສຎ຺ຎາຍ ເຫຕຸຠູຕາຍ, ກຣຓຠູຕາຍ ວາ ຕໂຕ ຕໂຕ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທິໂຕ ວິວຏ຺ຏເນ ຎາຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອຕ຺ໂຕ ວິວຏ຺ໂຏຕິ ອວຸຕ຺ເຕປິ ຍໂຕ ວິວຏ຺ຏຕິ, ຕໂຕ ເອວ ວິວຏ຺ໂຏຕິ ຄຍ຺ຫຕິ ຍຖາ ວິວຏ຺ຏນານຸປສ຺ສນາຍ. ສາ ປນ ສຎ຺ຎາ ສຎ຺ຊານນລກ຺ຂຓາ, ຕເທເວຕນ຺ຕິ ປຸນ ສຎ຺ຊານນປຈ຺ຈຍນິມິຕ຺ຕກຣຓຣສາ ທາຣຸອາທີສຸ ຕຈ຺ຉກາທໂຍ ວິຍ, ຍຖາຄຫິຕນິມິຕ຺ຕວເສນ ອຠິນິເວສກຣຓປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ ຫຕ຺ຖິທສ຺ສກອນ຺ຘາ ວິຍ, ອາຣມ຺ມເຓ ອໂນຄາຬ຺ຫວຸຕ຺ຕິຕາຍ ອຈິຣຏ຺ຐານປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ ວາ ວິຊ຺ຊຸ ວິຍ, ຍຖາອຸປຏ຺ຐິຕວິສຍປທຏ຺ຐານາ ຕິຓປຸຣິສເກສຸ ມິຄໂປຕການໍ ປຸຣິສາຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນສຎ຺ຎາ ວິຍ.

໔໕. ນານຕ຺ເຕ ປຎ຺ຎາຕິ ນານາສຠາເວ ຠາເວຕພ຺ພໂຕ ອຎ຺ຎສຠາເວ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທິເກ ອາທີນວທສ຺ສເນນ ປວຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາ. ນານຕ຺ເຕຕິ ຈ ນິມິຕ຺ຕຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມວຈນໍ. ນານຕ຺ຕປ຺ປຫານໍ ວາ ນານຕ຺ຕໍ, ນານຕ຺ຕປ຺ປຫານນິມິຕ຺ຕໍ ນານຕ຺ຕປ຺ປຫານເຫຕຸ ເນກ຺ຂມ຺ມາທີສຸ ປຎ຺ຎາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຈໂຕວິວຏ຺ເຏ ຎາຓນ຺ຕິ ເຈຕໂສ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທິໂຕ ວິວຏ຺ຏນໍ ເນກ຺ຂມ຺ມາທີສຸ ຎາຓໍ. ເຈໂຕຕິ ເຈຕ຺ຖ ເຈຕນາ ອຘິປ຺ເປຕາ. ສາ ເຈຕນາຠາວລກ຺ຂຓາ, ອຠິສນ຺ທຫນລກ຺ຂຓາ ວາ, ອາຍູຫນຣສາ, ສໍວິທຫນປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ ສກິຈ຺ຈປຣກິຈ຺ຈສາຘກາ ເຊຏ຺ຐສິສ຺ສມຫາວຑ຺ຒກິອາທໂຍ ວິຍ. ອຈ຺ຈາຍິກກມ຺ມານຸສ຺ສຣຓາທີສຸ ຈ ປນາຍໍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ ອຸສ຺ສາຫນຠາເວນ ປາກຏາ ໂຫຕິ.

໔໖. ອຘິຏ຺ຐາເນ ປຎ຺ຎາຕິ ເນກ຺ຂມ຺ມາທິວເສນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐາປເນ ປຎ຺ຎາ. ຈິຕ຺ຕວິວຏ຺ເຏ ຎາຓນ຺ຕິ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທິປຫານວເສນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວິວຏ຺ຏເນ ຎາຓໍ. ຈິຕ຺ຕຎ຺ເຈຕ຺ຖ ວິຊານນລກ຺ຂຓໍ, ປຸພ຺ພງ຺ຄມຣສໍ, ສນ຺ຘານປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານໍ, ນາມຣູປປທຏ຺ຐານໍ.

໔໗. ສຸຎ຺ຎເຕ ປຎ຺ຎາຕິ ອຕ຺ຕຕ຺ຕນິຍສຸຎ຺ຎຕາຍ ອນຕ຺ຕານຕ຺ຕນິເຍ ປວຕ຺ຕາ ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາ ປຎ຺ຎາ. ຎາຓວິວຏ຺ເຏ ຎາຓນ຺ຕິ ຎາຓເມວ ອຠິນິເວສໂຕ ວິວຏ຺ຏຕີຕິ ວິວຏ຺ໂຏ, ຕໍ ຎາຓວິວຏ຺ຏຠູຕໍ ຎາຓໍ.

໔໘. ໂວສຄ຺ເຄ ປຎ຺ຎາຕິ ເອຕ຺ຖ ໂວສຊ຺ຊຕີຕິ ໂວສຄ຺ໂຄ, ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທີນໍ ໂວສຄ຺ໂຄ ເນກ຺ຂມ຺ມາທິມ຺ຫິ ປຎ຺ຎາ. ວິໂມກ຺ຂວິວຏ຺ເຏ ຎາຓນ຺ຕິ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທິເກຫິ ວິມຸຈ຺ຈຕີຕິ ວິໂມກ຺ໂຂ, ວິໂມກ຺ໂຂ ເອວ ວິວຏ຺ໂຏ ວິໂມກ຺ຂວິວຏ຺ໂຏ, ໂສ ເອວ ຎາຓໍ.

໔໙. ຕຖຏ຺ເຐ ປຎ຺ຎາຕິ ເອເກກສ຺ສ ສຈ຺ຈສ຺ສ ຈຕຸພ຺ພິເຘ ຈຕຸພ຺ພິເຘ ອວິປຣີຕສຠາເວ ກິຈ຺ຈວເສນ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ປວຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາ. ສຈ຺ຈວິວຏ຺ເຏ ຎາຓນ຺ຕິ ຈຕູສຸ ສຈ຺ເຈສຸ ທຸຠໂຕ ວຸຏ຺ຐານວເສນ ວິວຏ຺ຏຕີຕິ ສຈ຺ຈວິວຏ຺ໂຏ, ໂສ ເອວ ຎາຓໍ. ເອກເມວ ຎາຓໍ ອຘິປຕິກຕຘມ຺ມວເສນ ສຎ຺ຎາວິວຏ຺ໂຏຕິ, ປຫາຕພ຺ພຘມ຺ມວເສນ ເຈໂຕວິວຏ຺ໂຏຕິ, ຈິຕ຺ຕປຕິຏ຺ຐາປນວເສນ ຈິຕ຺ຕວິວຏ຺ໂຏຕິ, ປຈ຺ຈນີກປຫານວເສນ ວິໂມກ຺ຂວິວຏ຺ໂຏຕິ ເອວໍ ຈຕຸຘາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາວ ສຸຎ຺ຎຕາກາຣວເສນ ‘‘ຎາຓວິວຏ຺ເຏ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ມຄ຺ຄຎາຓເມວ ເຫຏ຺ຐາ ‘‘ມຄ຺ເຄ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ຈ, ‘‘ອານນ຺ຕຣິກສມາຘິມ຺ຫິ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ຈ ທ຺ວິຘາ ວຸຕ຺ຕໍ, ວິວຏ຺ຏນາກາຣວເສນ ‘‘ສຈ຺ຈວິວຏ຺ເຏ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໕໐. ອິທານິ ຕສ຺ສ ສຈ຺ຈວິວຏ຺ຏຎາຓວເສນ ປວຕ຺ຕສ຺ສ ອາສວານໍ ຂເຍ ຎາຓສ຺ສ ວເສນ ປວຕ຺ຕານິ ກມໂຕ ຉ ອຠິຎ຺ຎາຎາຓານິ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐານິ. ຕຕ຺ຖາປິ ໂລກປາກຏານຸຠາວຕ຺ຕາ ອຕິວິມ຺ຫາປນນ຺ຕິ ປຐມໍ ອິທ຺ຘິວິຘຎາຓໍ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ, ເຈໂຕປຣິຍຎາຓສ຺ສ ວິສຍໂຕ ທິພ຺ພໂສຕຎາຓໍ ໂອຬາຣິກວິສຍນ຺ຕິ ທຸຕິຍໍ ທິພ຺ພໂສຕຎາຓໍ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ, ສຸຂຸມວິສຍຕ຺ຕາ ຕຕິຍໍ ເຈໂຕປຣິຍຎາຓໍ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ. ຕີສຸ ວິຊ຺ຊາສຸ ປຸພ຺ເພນິວາສຈ຺ຉາທກາຕີຕຕມວິໂນທກຕ຺ຕາ ປຐມໍ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓໍ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ, ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນານາຄຕຕມວິໂນທກຕ຺ຕາ ທຸຕິຍໍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓໍ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ, ສພ຺ພຕມສມຸຈ຺ເຉທກຕ຺ຕາ ຕຕິຍໍ ອາສວານໍ ຂເຍ ຎາຓໍ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ. ຕຕ຺ຖ ກາຍມ຺ປີຕິ ຣູປກາຍມ຺ປິ. ຈິຕ຺ຕມ຺ປີຕິ ປາທກຊ຺ຌານຈິຕ຺ຕມ຺ປິ. ເອກວວຕ຺ຖານຕາຕິ ປຣິກມ຺ມຈິຕ຺ເຕນ ເອກໂຕ ຐປນຕາຍ ຈ ທິສ຺ສມານກາເຍນ, ອທິສ຺ສມານກາເຍນ ວາ ຄນ຺ຕຸກາມກາເລ ຍຖາໂຍຄໍ ກາຍສ຺ສປິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສປິ ມິສ຺ສີກຣຓຕາຍ ຈາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກາໂຍຕິ ເຈຕ຺ຖ ສຣີຣໍ. ສຣີຣຎ຺ຫິ ອສຸຈິສຎ຺ຈຍໂຕ ກຸຈ຺ຉິຕານໍ ເກສາທີນຎ຺ເຈວ ຈກ຺ຂຸໂຣຄາທີນໍ ໂຣຄສຕານຎ຺ຈ ອາຍຠູຕໂຕ ກາໂຍຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສຸຂສຎ຺ຎຎ຺ຈ ລຫຸສຎ຺ຎຎ຺ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ເອກໍເຍວ ສຎ຺ຎໍ ອາກາຣນານຕ຺ຕໂຕ ທ຺ວິຘາ ກຕ຺ວາ ສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ ຈ-ສທ຺ໂທ ປຍຸຕ຺ໂຕ. ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສ຺ມິຎ຺ຫິ ອຸເປກ຺ຂາ ສນ຺ຕຕ຺ຕາ ສຸຂນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ສຎ຺ຎາ ສຸຂສຎ຺ຎາ. ສາເຍວ ນີວຣເຓຫິ ເຈວ ວິຕກ຺ກາທິປຈ຺ຈນີເກຫິ ຈ ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ລຫຸສຎ຺ຎາ. ອຘິຏ຺ຐານວເສນາຕິ ອຘິກໍ ກຕ຺ວາ ຐານວເສນ, ປວິສນວເສນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຘິຏ຺ຐານວເສນ ຈາຕິ ຈ-ສທ຺ໂທ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ສພ຺ພປ຺ປກາຣສ຺ສ ອິທ຺ຘິວິຘສ຺ສ ຍຖາໂຍຄໍ ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອິຊ຺ຌນຏ຺ເຐ ປຎ຺ຎາຕິ ອິຊ຺ຌນສຠາເວ ປຎ຺ຎາ. ອິທ຺ຘິວິເຘ ຎາຓນ຺ຕິ ອິຊ຺ຌນຏ຺ເຐນ ອິທ຺ຘິ, ນິປ຺ຜຕ຺ຕິອຕ຺ເຖນ ປຏິລາຠຏ຺ເຐນ ຈາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຍຎ຺ຫິ ນິປ຺ຜຊ຺ຊຕິ ປຏິລພ຺ຠຕິ ຈ, ຕໍ ອິຊ຺ຌຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍຖາຫ – ‘‘ກາມໍ ກາມຍມານສ຺ສ, ຕສ຺ສ ເຈຕໍ ສມິຊ຺ຌຕີ’’ຕິ (ສຸ. ນິ. ໗໗໒). ຕຖາ ‘‘ເນກ຺ຂມ຺ມໍ ອິຊ຺ຌຕີຕິ ອິທ຺ຘິ, ປຏິຫຣຕີຕິ ປາຏິຫາຣິຍໍ, ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ໂຄ ອິຊ຺ຌຕີຕິ ອິທ຺ຘິ, ປຏິຫຣຕີຕິ ປາຏິຫາຣິຍ’’ນ຺ຕິ (ປຏິ. ມ. ໓.໓໒). ອປໂຣ ນໂຍ – ອິຊ຺ຌນຏ຺ເຐນ ອິທ຺ຘິ, ອຸປາຍສມ຺ປທາເຍຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອຸປາຍສມ຺ປທາ ຫິ ອິຊ຺ຌຕິ ອຘິປ຺ເປຕຜລປ຺ປສວນໂຕ. ຍຖາຫ – ‘‘ອຍໍ ໂຂ ຈິຕ຺ໂຕ ຄຫປຕິ ສີລວາ ກລ຺ຍາຓຘມ຺ໂມ, ສເຈ ປຓິທຫິສ຺ສຕິ, ອນາຄຕມທ຺ຘານໍ ຣາຊາ ອສ຺ສໍ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີຕິ. ອິຊ຺ຌິສ຺ສຕິ ຫິ ສີລວໂຕ ເຈໂຕປຓິຘິ ວິສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໓໕໒). ອປໂຣ ນໂຍ – ເອຕາຍ ສຕ຺ຕາ ອິຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ອິທ຺ຘິ, ອິຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ອິທ຺ຘາ ວຸທ຺ຘາ ອຸກ຺ກໍສຄຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອິທ຺ຘິ ເອວ ວິຘໍ ອິທ຺ຘິວິຘໍ, ອິທ຺ຘິໂກຏ຺ຐາໂສ ອິທ຺ຘິວິກປ຺ໂປຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ອິທ຺ຘິວິຘໍ ຎາຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໕໑. ວິຕກ຺ກວິປ຺ຜາຣວເສນາຕິ ທິພ຺ພໂສຕຘາຕຸອຸປ຺ປາທນຕ຺ຖໍ ປຣິກມ຺ມກຣຓກາເລ ສທ຺ທນິມິຕ຺ເຕສຸ ອຕ຺ຕໂນ ວິຕກ຺ກວິປ຺ຜາຣວເສນ ວິຕກ຺ກເວຄວເສນ. ວິຕກ຺ໂກຕິ ເຈຕ຺ຖ ວິຕກ຺ເກຕີຕິ ວິຕກ຺ໂກ, ວິຕກ຺ກນໍ ວາ ວິຕກ຺ໂກ, ອູຫນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສ຺ວາຍໍ ອາຣມ຺ມເຓ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຠິນິໂຣປນລກ຺ຂໂຓ, ອາຫນນປຣິຍາຫນນຣໂສ. ຕຖາ ຫິ ເຕນ ໂຍຄາວຈໂຣ ອາຣມ຺ມຓໍ ວິຕກ຺ກາຫຕໍ ວິຕກ຺ກປຣິຍາຫຕໍ ກໂຣຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອາຣມ຺ມເຓ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອານຍນປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາໂນ, ຕຊ຺ຊາສມນ຺ນາຫາເຣນ ປນ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍນ ຈ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ເຕ ວິສເຍ ອນນ຺ຕຣາເຍນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ອາປາຖຄຕວິສຍປທຏ຺ຐາໂນຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ນານຕ຺ເຕກຕ຺ຕສທ຺ທນິມິຕ຺ຕານນ຺ຕິ ນານາສຠາວານໍ ເອກສຠາວານຎ຺ຈ ສທ຺ທນິມິຕ຺ຕານໍ. ສທ຺ທາ ເອວ ເຈຕ຺ຖ ວິຕກ຺ກຸປ຺ປຕ຺ຕິກາຣຓຕ຺ຕາ ສງ຺ຂາຣນິມິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ນິມິຕ຺ຕານິ. ເຠຣິສທ຺ທາທິວເສນ ເອກຄ຺ຆນີຠູຕາ, ອເນກາ ວາ ສທ຺ທາ, ນານາທິສາສຸ ວາ ສທ຺ທາ, ນານາສຕ຺ຕານໍ ວາ ສທ຺ທາ ນານຕ຺ຕສທ຺ທາ, ເອກທິສາຍ ສທ຺ທາ, ເອກສຕ຺ຕສ຺ສ ວາ ສທ຺ທາ, ເຠຣິສທ຺ທາທິວເສນ ເອເກກສທ຺ທາ ວາ ເອກຕ຺ຕສທ຺ທາ. ສທ຺ໂທຕິ ເຈຕ຺ຖ ສປ຺ປຕີຕິ ສທ຺ໂທ, ກຖີຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣິໂຍຄາຫເຓ ປຎ຺ຎາຕິ ປວິສນປຎ຺ຎາ, ປຊານນປຎ຺ຎາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສຕຘາຕຸວິສຸທ຺ຘິຎາຓນ຺ຕິ ສວນຏ຺ເຐນ ຈ ນິຊ຺ຊີວຏ຺ເຐນ ຈ ໂສຕຘາຕຸ, ໂສຕຘາຕຸກິຈ຺ຈກຣຓວເສນ ຈ ໂສຕຘາຕຸ ວິຍາຕິປິ ໂສຕຘາຕຸ, ປຣິສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ນິຣຸປກ຺ກິເລສຕ຺ຕາ ວິສຸທ຺ຘິ, ໂສຕຘາຕຸ ເອວ ວິສຸທ຺ຘິ ໂສຕຘາຕຸວິສຸທ຺ຘິ, ໂສຕຘາຕຸວິສຸທ຺ຘິ ເອວ ຎາຓໍ ໂສຕຘາຕຸວິສຸທ຺ຘິຎາຓໍ.

໕໒. ຕິຓ຺ຓນ຺ນໍ ຈິຕ຺ຕານນ຺ຕິ ໂສມນສ຺ສສຫຄຕໂທມນສ຺ສສຫຄຕອຸເປກ຺ຂາສຫຄຕວເສນ ຕິຓ຺ຓນ຺ນໍ ຈິຕ຺ຕານໍ. ວິປ຺ຜາຣຕ຺ຕາຕິ ວິປ຺ຜາຣຠາເວນ ເວເຄນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຫຕຸອຕ຺ເຖ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນໍ, ເຈໂຕປຣິຍຎາຓຸປ຺ປາທນຕ຺ຖໍ ປຣິກມ຺ມກຣຓກາເລ ປເຣສໍ ຕິຓ຺ຓນ຺ນໍ ຈິຕ຺ຕານໍ ວິປ຺ຜາຣເຫຕຸນາ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ປສາທວເສນາຕິ ຈກ຺ຂາທີນໍ ຉນ຺ນໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ປສາທວເສນ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ປຕິຏ຺ຐິໂຕກາສາ ເຈຕ຺ຖ ຜລູປຈາເຣນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ຍຖາ ‘‘ວິປ຺ປສນ຺ນານິ ໂຂ ເຕ, ອາວຸໂສ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ປຣິສຸທ຺ໂຘ ຉວິວຓ຺ໂຓ ປຣິໂຍທາໂຕ’’ຕິ (ມຫາວ. ໖໐). ອິນ຺ທ຺ຣິຍປຕິຏ຺ຐິໂຕກາເສສຸປິ ຫທຍວຕ຺ຖຸ ເອວ ອິຘາຘິປ຺ເປຕໍ. ປສາທວເສນາຕິ ຈ ອນາວິລຠາວວເສນ. ‘‘ປສາທປ຺ປສາທວເສນາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ອປ຺ປສາທສທ຺ທສ຺ສ ໂລໂປ ກໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຖ ວາ ອິທມປ຺ປສນ຺ນນ຺ຕິ ຄຫຓສ຺ສ ປສາທມເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ເອວ ສມ຺ຠວໂຕ ‘‘ປສາທວເສນາ’’ຕິ ວຈເນເນວ ອປ຺ປສາໂທປິ ວຸຕ຺ໂຕວ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ນານຕ຺ເຕກຕ຺ຕວິຎ຺ຎາຓຈຣິຍາ ປຣິໂຍຄາຫເຓ ປຎ຺ຎາຕິ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ນານາສຠາວເອກສຠາວເອກູນນວຸຕິວິຎ຺ຎາຓປວຕ຺ຕິວິຊານນປຎ຺ຎາ. ເອຕ຺ຖ ອສມາຫິຕສ຺ສ ວິຎ຺ຎາຓຈຣິຍາ ນານຕ຺ຕາ, ສມາຫິຕສ຺ສ ວິຎ຺ຎາຓຈຣິຍາ ເອກຕ຺ຕາ. ສຣາຄາທິຈິຕ຺ຕໍ ວາ ນານຕ຺ຕໍ, ວີຕຣາຄາທິຈິຕ຺ຕໍ ເອກຕ຺ຕໍ. ເຈໂຕປຣິຍຎາຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຣິຍາຕີຕິ ປຣິຍໍ, ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຈຕໂສ ປຣິຍໍ ເຈໂຕປຣິຍໍ, ເຈໂຕປຣິຍຎ຺ຈ ຕໍ ຎາຓຎ຺ຈາຕິ ເຈໂຕປຣິຍຎາຓໍ. ວິປ຺ຜາຣຕາຕິປິ ປາໂຐ, ວິປ຺ຜາຣຕາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໕໓. ປຈ຺ຈຍປ຺ປວຕ຺ຕານໍ ຘມ຺ມານນ຺ຕິ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທວເສນ ປຈ຺ຈຍໂຕ ປວຕ຺ຕານໍ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຘມ຺ມານໍ. ນານຕ຺ເຕກຕ຺ຕກມ຺ມວິປ຺ຜາຣວເສນາຕິ ເອຕ຺ຖ ອກຸສລໍ ກມ຺ມໍ ນານຕ຺ຕໍ, ກຸສລໍ ກມ຺ມໍ ເອກຕ຺ຕໍ. ກາມາວຈຣໍ ວາ ກມ຺ມໍ ນານຕ຺ຕໍ, ຣູປາວຈຣາຣູປາວຈຣໍ ກມ຺ມໍ ເອກຕ຺ຕໍ. ນານຕ຺ເຕກຕ຺ຕກມ຺ມວິປ຺ຜາຣວເສນ ປຈ຺ຈຍປວຕ຺ຕານໍ ຘມ຺ມານໍ ປຣິໂຍຄາຫເຓ ປຎ຺ຎາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓນ຺ຕິ ປຸພ຺ເພ ອຕີຕຊາຕີສຸ ນິວຸຕ຺ຖຂນ຺ຘາ ປຸພ຺ເພນິວາໂສ. ນິວຸຕ຺ຖາຕິ ອຊ຺ຌາວຸຕ຺ຖາ ອນຸຠູຕາ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິຣຸທ຺ຘາ. ປຸພ຺ເພ ອຕີຕຊາຕີສຸ ນິວຸຕ຺ຖຘມ຺ມາ ວາ ປຸພ຺ເພນິວາໂສ. ນິວຸຕ຺ຖາຕິ ໂຄຈຣນິວາເສນ ນິວຸຕ຺ຖາ ອຕ຺ຕໂນ ວິຎ຺ຎາເຓນ ວິຎ຺ຎາຕາ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາ, ປຣວິຎ຺ຎາເຓນ ວິຎ຺ຎາຕາປິ ວາ. ຉິນ຺ນວຏຸມການຸສ຺ສຣຓາທີສຸ ເຕ ພຸທ຺ຘານໍເຍວ ລພ຺ຠນ຺ຕິ. ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕີຕິ ຍາຍ ສຕິຍາ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ, ສາ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິ, ຎາຓນ຺ຕິ ຕາຍ ສຕິຍາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ຎາຓໍ.

໕໔. ໂອຠາສວເສນາຕິ ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ຣູປທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປສາຣິຕສ຺ສ ເຕໂຊກສິຓໂອທາຕກສິຓອາໂລກກສິຓານໍ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານາຣມ຺ມຓສ຺ສ ກສິໂຓຠາສສ຺ສ ວເສນ. ນານຕ຺ເຕກຕ຺ຕຣູປນິມິຕ຺ຕານນ຺ຕິ ນານາສຕ຺ຕານໍ ຣູປານິ, ນານຕ຺ຕກາຍໍ ອຸປປນ຺ນານໍ ວາ ສຕ຺ຕານໍ ຣູປານິ, ນານາທິສາສຸ ວາ ຣູປານິ, ອສມ຺ມິສ຺ສານິ ວາ ຣູປານິ ນານຕ຺ຕຣູປານິ, ເອກສຕ຺ຕສ຺ສ ຣູປານິ, ເອກຕ຺ຕກາຍໍ ອຸປປນ຺ນສ຺ສ ວາ ຣູປານິ, ເອກທິສາຍ ວາ ຣູປານິ, ນານາທິສາທີນໍ ສມ຺ມິສ຺ສີຠູຕານິ ວາ ຣູປານິ ເອກຕ຺ຕຣູປານິ. ຣູປນ຺ຕິ ເຈຕ຺ຖ ວຓ຺ຓາຍຕນເມວ. ຕຎ຺ຫິ ຣູປຍຕີຕິ ຣູປໍ, ວຓ຺ຓວິກາຣໍ ອາປຊ຺ຊມານໍ ຫທຍງ຺ຄຕຠາວໍ ປກາເສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຣູປເມວ ຣູປນິມິຕ຺ຕໍ. ເຕສໍ ນານຕ຺ເຕກຕ຺ຕຣູປນິມິຕ຺ຕານໍ. ທສ຺ສນຏ຺ເຐ ປຎ຺ຎາຕິ ທສ຺ສນສຠາເວ ປຎ຺ຎາ.

ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓນ຺ຕິ ທິພ຺ພສທິສຕ຺ຕາ ທິພ຺ພໍ. ເທວານຎ຺ຫິ ສຸຈຣິຕກມ຺ມນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ປິຕ຺ຕເສມ຺ຫຣຸຫິຣາທີຫິ ອປລິພຸທ຺ຘໍ ອຸປກ຺ກິເລສວິມຸຕ຺ຕຕາຍ ທູເຣປິ ອາຣມ຺ມຓສມ຺ປຏິຈ຺ຉນສມຕ຺ຖໍ ທິພ຺ພໍ ປສາທຈກ຺ຂຸ ໂຫຕິ. ອິທຎ຺ຈາປິ ວີຣິຍຠາວນາພລນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ຎາຓຈກ຺ຂຸ ຕາທິສເມວາຕິ ທິພ຺ພສທິສຕ຺ຕາ ທິພ຺ພໍ, ທິພ຺ພວິຫາຣວເສນ ປຏິລທ຺ຘຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕນາ ທິພ຺ພວິຫາຣສນ຺ນິສ຺ສິຕຕ຺ຕາປິ ທິພ຺ພໍ, ອາໂລກປຣິຄ຺ຄເຫນ ມຫາຊຸຕິກຕ຺ຕາປິ ທິພ຺ພໍ, ຕິໂຣກຸຏ຺ຏາທິຄຕຣູປທສ຺ສເນນ ມຫາຄຕິກຕ຺ຕາປິ ທິພ຺ພໍ. ຕໍ ສພ຺ພໍ ສທ຺ທສຕ຺ຖານຸສາເຣນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ທສ຺ສນຏ຺ເຐນ ຈກ຺ຂຸ, ຈກ຺ຂຸກິຈ຺ຈກຣເຓນ ຈກ຺ຂຸມິວາຕິປິ ຈກ຺ຂຸ, ທິພ຺ພຎ຺ຈ ຕໍ ຈກ຺ຂຸ ຈາຕິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸ, ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸ ຈ ຕໍ ຎາຓຎ຺ຈາຕິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓໍ.

໕໕. ຈຕຸສຏ຺ຐິຍາ ອາກາເຣຫີຕິ ອຏ຺ຐສຸ ມຄ຺ຄຜເລສຸ ເອເກກສ຺ມິໍ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ວເສນ ຈຕຸສຏ຺ຐິຍາ ອາກາເຣຫິ. ຕິຓ຺ຓນ຺ນໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານນ຺ຕິ ອນຎ຺ຎາຕຎ຺ຎສ຺ສາມີຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຎ຺ຎາຕາວິນ຺ທ຺ຣິຍນ຺ຕິ, ອິເມສໍ ຕິຓ຺ຓນ຺ນໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ. ວສິຠາວຕາ ປຎ຺ຎາຕິ ວສິຠາວຕາຍ ປວຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາ, ອຣຫຕ຺ຕຜເລ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ວເສນ ອຏ຺ຐຫິ ອາກາເຣຫິ ອຎ຺ຎາຕາວິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ເສວ ວສິຠາວຕາຍ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ອຠາເວປິ ກາຣຓສິທ຺ຘິວເສນ ຕທຕ຺ຖສາຘນຕາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອາສວານໍ ຂເຍ ຎາຓນ຺ຕິ ອຕ຺ຕນາ ວຊ຺ຌານໍ ອາສວານໍ ຂຍກຣໍ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄຎາຓໍ.

໕໖-໕໙. ອິທານິ ອາສວານໍ ຂຍຎາຓສງ຺ຂາຕອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄຎາຓສມ຺ພນ຺ເຘ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ມຄ຺ຄຎາຓານໍ ເອເກກສ຺ສ ມຄ຺ຄຎາຓສ຺ສ ເອກາຠິສມຍຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຣິຎ຺ຎຏ຺ເຐ ປຎ຺ຎາ’’ຕິອາທີນິ ຈຕ຺ຕາຣິ ຎາຓານິ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐານິ. ຕຕ຺ຖາປິ ໂອຬາຣິກຕ຺ຕາ ສພ຺ພສຕ຺ຕສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ຈ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ເສວ ເຫຕຸທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຕທນນ຺ຕຣໍ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ, ເຫຕຸນິໂຣຘາ ຜລນິໂຣໂຘຕິ ຎາປນຕ຺ຖໍ ຕທນນ຺ຕຣໍ ນິໂຣຘສຈ຺ຈໍ, ຕທຘິຄມູປາຍທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອນ຺ເຕ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈໍ. ຠວສຸຂສ຺ສາທຄຘິຕານໍ ວາ ສຕ຺ຕານໍ ສໍເວຄຊນນຕ຺ຖໍ ປຐມໍ ທຸກ຺ຂມາຫ, ຕໍ ເນວ ອກຕໍ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ນ ອິສ຺ສຣນິມ຺ມານາທິໂຕ ໂຫຕິ, ອິໂຕ ປນ ໂຫຕີຕິ ຎາປນຕ຺ຖໍ ຕທນນ຺ຕຣໍ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ, ຕໂຕ ສເຫຕຸເກນ ທຸກ຺ເຂນ ອຠິຠູຕຕ຺ຕາ ສໍວິຄ຺ຄມານສານໍ ທຸກ຺ຂນິສ຺ສຣຓຄເວສີນໍ ນິສ຺ສຣຓທສ຺ສເນນ ອສ຺ສາສຊນນຕ຺ຖໍ ນິໂຣຘໍ, ຕໂຕ ນິໂຣຘາຘິຄມຕ຺ຖໍ ນິໂຣຘສມ຺ປາປກໍ ມຄ຺ຄນ຺ຕິ. ອິທານິ ຕພ຺ພິສຍານິ ຎາຓານິ ເຕເນວ ກເມນ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐານິ. ຕຕ຺ຖ ປຣິຎ຺ຎຏ຺ເຐຕິ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ປີຬນຏ຺ຐາທິເກ ຈຕຸພ຺ພິເຘ ປຣິຊານິຕພ຺ພສຠາເວ. ປຫານຏ຺ເຐຕິ ສມຸທຍສ຺ສ ອາຍູຫນຏ຺ຐາທິເກ ຈຕຸພ຺ພິເຘ ປຫາຕພ຺ພສຠາເວ. ສຈ຺ຉິກິຣິຍຏ຺ເຐຕິ ນິໂຣຘສ຺ສ ນິສ຺ສຣຓຏ຺ຐາທິເກ ຈຕຸພ຺ພິເຘ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພສຠາເວ. ຠາວນຏ຺ເຐຕິ ມຄ຺ຄສ຺ສ ນິຍ຺ຍານຏ຺ຐາທິເກ ຈຕຸພ຺ພິເຘ ຠາເວຕພ຺ພສຠາເວ.

໖໐-໖໓. ອິທານິ ຠາວິຕມຄ຺ຄສ຺ສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວເສນ ວາ ອຠາວິຕມຄ຺ຄສ຺ສ ອນຸສ຺ສວວເສນ ວາ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ສຈ຺ຈຎາຓານິ ທສ຺ເສຕຸໍ ທຸກ຺ເຂ ຎາຓາທີນິ ຈຕ຺ຕາຣິ ຎາຓານິ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐານິ. ຕຕ຺ຖ ທຸກ຺ເຂຕິ ເອຕ຺ຖ ທຸ-ອິຕິ ອຍໍ ສທ຺ໂທ ກຸຈ຺ຉິເຕ ທິສ຺ສຕິ. ກຸຈ຺ຉິຕຎ຺ຫິ ປຸຕ຺ຕໍ ທຸປຸຕ຺ໂຕຕິ ວທນ຺ຕິ. ຂໍ-ສທ຺ໂທ ປນ ຕຸຈ຺ເຉ. ຕຸຈ຺ຉຎ຺ຫິ ອາກາສໍ ‘ຂ’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິທຎ຺ຈ ປຐມສຈ຺ຈໍ ກຸຈ຺ຉິຕໍ ອເນກຸປທ຺ທວາຘິຏ຺ຐານໂຕ, ຕຸຈ຺ຉໍ ພາລຊນປຣິກປ຺ປິຕຘຸວສຸຠສຸຂຕ຺ຕຠາວວິຣຫິຕໂຕ. ຕສ຺ມາ ກຸຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ ຕຸຈ຺ຉຕ຺ຕາ ຈ ‘‘ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ທຸກ຺ຂສມຸທເຍຕິ ເອຕ຺ຖ ສໍ-ອິຕິ ອຍໍ ສທ຺ໂທ ‘‘ສມາຄໂມ ສເມຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ວິຠ. ໑໙໙; ທີ. ນິ. ໒.໓໙໖) ວິຍ ສໍໂຍຄໍ ທີເປຕິ. ອຸ-ອິຕິ ອຍໍ ສທ຺ໂທ ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ອຸທິຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໑໗໒; ຈູຬນິ. ຂຄ຺ຄວິສາຓສຸຕ຺ຕນິທ຺ເທສ ໑໔໑) ວິຍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ. ອຍ-ສທ຺ໂທ ປນ ກາຣຓໍ ທີເປຕິ. ອິທຎ຺ຈາປິ ທຸຕິຍສຈ຺ຈໍ ອວເສສປຈ຺ຈຍສມາໂຍເຄ ສຕິ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກາຣຓໍ. ອິຕິ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ສໍໂຍເຄ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກາຣຓຕ຺ຕາ ‘‘ທຸກ຺ຂສມຸທຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ທຸກ຺ຂນິໂຣເຘຕິ ເອຕ຺ຖ ນິ-ສທ຺ໂທ ອຠາວໍ, ໂຣຘ-ສທ຺ໂທ ຈ ຈາຣກໍ ທີເປຕິ. ຕສ຺ມາ ອຠາໂວ ເອຕ຺ຖ ສໍສາຣຈາຣກສງ຺ຂາຕສ຺ສ ທຸກ຺ຂໂຣຘສ຺ສ ສພ຺ພຄຕິສຸຎ຺ຎຕ຺ຕາ, ສມຘິຄເຕ ວາ ຕສ຺ມິໍ ສໍສາຣຈາຣກສ຺ສ ທຸກ຺ຂໂຣຘສ຺ສ ອຠາໂວ ໂຫຕິ ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂຕ຺ຕາຕິປິ ‘‘ທຸກ຺ຂນິໂຣຘ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ທຸກ຺ຂສ຺ສ ວາ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິນິໂຣຘປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ທຸກ຺ຂນິໂຣຘຄາມິນິຍາ ປຏິປທາຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ອຍໍ ເອຕໍ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘໍ ຄຈ຺ຉຕິ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ຕທຠິມຸຂີຠູຕຕ຺ຕາ, ປຏິປທາ ຈ ໂຫຕິ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘປ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ຕສ຺ມາ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘຄາມິນິປຏິປທາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຈຕ຺ຕາຣິ ມຄ຺ຄຎາຓາເນວ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຏ຺ຐານາກາຣທີປນວເສນ ‘‘ມຄ຺ເຄ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕານິ, ອນນ຺ຕຣຜລທາຍກຕ຺ຕສ຺ສ ກາຣຓປຣິທີປນວເສນ ‘‘ອານນ຺ຕຣິກສມາຘິມ຺ຫິ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕານິ, ວິວຏ຺ຏນາກາຣທີປນວເສນ ‘‘ສຈ຺ຈວິວຏ຺ເຏ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕານິ, ມຄ຺ຄປຏິປາຏິກ຺ກເມເນວ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄຎາຓຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ, ຕສ຺ສ ຈ ຎາຓສ຺ສ ອຠິຎ຺ຎາຠາວໍ ທີເປຕຸໍ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄຎາຓເມວ ‘‘ອາສວານໍ ຂເຍ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸນ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ມຄ຺ຄຎາຓານໍ ເອກາຠິສມຍຕໍ ທີເປຕຸໍ ‘‘ປຣິຎ຺ຎຏ຺ເຐ ປຎ຺ຎາ ທຸກ຺ເຂ ຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ຈຕ຺ຕາຣິ ຎາຓານິ ວຸຕ຺ຕານິ. ປຸນ ເອເກກສ຺ມິໍ ສຈ຺ເຈ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິທີປນວເສນ ‘‘ທຸກ຺ເຂ ຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ຈຕ຺ຕາຣິ ຎາຓານິ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐານີຕິ ເອວໍ ປຸພ຺ພາປຣວິເສໂສ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ.

໖໔-໖໗. ອິທານິ ສພ຺ເພສໍ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລານໍ ອຣິຍມຄ຺ຄານຸຠາເວເນວ ປຏິສມ຺ຠິທາຎາຓານິ ສິທ຺ຘານີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິເທ ຎາຓນ຺ຕິອາທີນິ ປຸນ ຈຕ຺ຕາຣິ ປຏິສມ຺ຠິທາຎາຓານິ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐານິ. ອິມານິ ຫິ ປຏິສມ຺ຠິທາປເຠທາຠາເວປິ ສພ຺ພອຣິຍປຸຄ຺ຄລສາຘາຣຓານິ ສຸທ຺ຘິກປຏິສມ຺ຠິທາຎາຓານິ, ເຫຏ຺ຐາ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐານິ ປນ ປຠິນ຺ນປຏິສມ຺ຠິທານໍ ປເຠທປ຺ປຕ຺ຕານິ ປຏິສມ຺ຠິທາຎາຓານີຕິ ເວທິຕພ຺ພານີຕິ ອຍເມເຕສໍ ອຸຠຍຕ຺ຖວຈເນ ວິເສໂສ. ຍສ຺ມາ ວາ ອນນ຺ຕຣໍ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ ທຸກ຺ຂາຣມ຺ມຓໍ ນິໂຣຘາຣມ຺ມຓຎ຺ຈ ຎາຓໍ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາ ໂຫຕິ, ສມຸທຍາຣມ຺ມຓໍ ມຄ຺ຄາຣມ຺ມຓຎ຺ຈ ຎາຓໍ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ, ຕທຠິລາເປ ຎາຓໍ ນິຣຸຕ຺ຕິປຏິສມ຺ຠິທາ, ເຕສຸ ຎາເຓສຸ ຎາຓໍ ປຏິຠານປຏິສມ຺ຠິທາ, ຕສ຺ມາ ຕມ຺ປິ ອຕ຺ຖວິເສສໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ສຸທ຺ຘິກປຏິສມ຺ຠິທາຎາຓານິ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐານີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ຕສ຺ມາເຍວ ຈ ເຫຏ຺ຐາ ນານຕ຺ຕສທ຺ເທນ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕານິ. ອິຘ ຕຖາ ອວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕານີຕິ.

໖໘. ເອວໍ ປຏິປາຏິຍາ ສຕ຺ຕສຏ຺ຐິ ສາວກສາຘາຣຓຎາຓານິ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ອິທານິ ສາວເກຫິ ອສາຘາຣຓານິ ຕຖາຄຕານໍເຍວ ອາເວຓິການິ ຎາຓານິ ທສ຺ເສຕຸໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍປໂຣປຣິຍຕ຺ຕຎາຓາທີນິ ຉ ອສາຘາຣຓຎາຓານິ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐານິ. ຕຕ຺ຖປິ ຍສ຺ມາ ຕຖາຄຕາ ສຕ຺ຕານໍ ຘມ຺ມເທສນາຍ ຠາຊນາຠາຊນຕ຺ຕໍ ໂອໂລເກນ຺ຕາ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸນາ ໂອໂລເກນ຺ຕິ. ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸ ນາມ ອິນ຺ທ຺ຣິຍປໂຣປຣິຍຕ຺ຕາສຍານຸສຍຎາຓທ຺ວຍເມວ. ຍຖາຫ –

‘‘ອທ຺ທສາ ໂຂ ຠຄວາ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸນາ ໂລກໍ ໂວໂລເກນ຺ໂຕ ສຕ຺ເຕ ອປ຺ປຣຊກ຺ເຂ ມຫາຣຊກ຺ເຂ ຕິກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິເຍ ມຸທິນ຺ທ຺ຣິເຍ’’ຕິອາທິ (ມຫາວ. ໙; ມ. ນິ. ໑.໒໘໓; ໒.໓໓໙).

ສຕ຺ຕສນ຺ຕາເນ ຈ ໂອໂລເກນ຺ຕາ ປຐມໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍປຣິປາກາປຣິປາກໍ ໂອໂລເກນ຺ຕິ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍປຣິປາກຎ຺ຈ ຎຕ຺ວາ ອາສຍາທີນໍ ອນຸຣູເປນ ຘມ຺ມເທສນຕ຺ຖໍ ຕໂຕ ອາສຍານຸສຍຈຣິຕານິ ໂອໂລເກນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາປິ ປຐມໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍປໂຣປຣິຍຕ຺ຕຎາຓໍ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ, ຕທນນ຺ຕຣໍ ອາສຍານຸສຍຎາຓໍ. ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕາ ຈ ຍສ຺ມາ ປາຏິຫາຣິເຍນ ວິເນຕພ຺ພານໍ ປາຏິຫາຣິຍໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອາສຍານຸສຍຎາຓານນ຺ຕຣໍ ຍມກປາຏິຫາຣິເຍ ຎາຓໍ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ. ອິເມສໍ ຕິຓ຺ຓໍ ຎາຓານໍ ເຫຕຸປຣິທີປນຕ຺ຖໍ ຕທນນ຺ຕຣໍ ມຫາກຣຸຓາຎາຓໍ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ. ມຫາກຣຸຓາຎາຓສ຺ສ ປຣິສຸທ຺ຘຠາວປຣິທີປນຕ຺ຖໍ ຕທນນ຺ຕຣໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸສ຺ສາປິ ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ ອາວຊ຺ຊນປຏິພທ຺ຘຠາວປຣິທີປນຕ຺ຖໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ສ ອນາວຣິຍຠາວປຣິທີປນຕ຺ຖຎ຺ຈ ຕທນນ຺ຕຣໍ ອນາວຣຓຎາຓໍ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອິນ຺ທ຺ຣິຍປໂຣປຣິຍຕ຺ຕຎາຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸປຣິ ‘‘ສຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ ປທໍ ອິເຘວ ອາຫຣິຕ຺ວາ ‘‘ສຕ຺ຕານໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍປໂຣປຣິຍຕ຺ຕຎາຓ’’ນ຺ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ປຣານິ ຈ ອປຣານິ ຈ ປຣາປຣານີຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ສນ຺ຘິວເສນ ໂຣ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ປໂຣປຣານີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປໂຣປຣານໍ ຠາໂວ ປໂຣປຣິຍໍ, ປໂຣປຣິຍເມວ ປໂຣປຣິຍຕ຺ຕໍ, ເວເນຍ຺ຍສຕ຺ຕານໍ ສທ຺ຘາທີນໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ປໂຣປຣິຍຕ຺ຕໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍປໂຣປຣິຍຕ຺ຕໍ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍປໂຣປຣິຍຕ຺ຕສ຺ສ ຎາຓໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍປໂຣປຣິຍຕ຺ຕຎາຓໍ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ອຸຕ຺ຕມານຸຕ຺ຕມຠາວຎາຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອິນ຺ທ຺ຣິຍວໂຣວຣິຍຕ຺ຕຎາຓ’’ນ຺ຕິປິ ປາໂຐ. ວຣານິ ຈ ອວຣິຍານິ ຈ ວໂຣວຣິຍານິ, ວໂຣວຣິຍານໍ ຠາໂວ ວໂຣວຣິຍຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອວຣິຍານີຕິ ຈ ນ ອຸຕ຺ຕມານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ປຣານິ ຈ ໂອປຣານິ ຈ ປໂຣປຣານິ, ເຕສໍ ຠາໂວ ປໂຣປຣິຍຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ໂອປຣານີຕິ ຈ ໂອຣານີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ລາມການີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ‘‘ປໂຣປຣາ ຍສ຺ສ ສເມຈ຺ຈ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທີສຸ (ສຸ. ນິ. ໔໗໙) ວິຍ. ‘‘ອິນ຺ທ຺ຣິຍປໂຣປຣິຍຕ຺ເຕ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ຠຸມ຺ມວຈເນນາປິ ປາໂຐ.

໖໙. ສຕ຺ຕານໍ ອາສຍານຸສເຍ ຎາຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຣູປາທີສຸ ຂນ຺ເຘສຸ ຉນ຺ທຣາເຄນ ສຕ຺ຕາ ວິສຕ຺ຕາຕິ ສຕ຺ຕາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ –

‘‘ຣູເປ ໂຂ, ຣາຘ, ໂຍ ຉນ຺ໂທ ໂຍ ຣາໂຄ ຍາ ນນ຺ທີ ຍາ ຕຓ຺ຫາ, ຕຕ຺ຣ ສຕ຺ໂຕ ຕຕ຺ຣ ວິສຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ‘ສຕ຺ໂຕ’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເວທນາຍ ສຎ຺ຎາຍ ສງ຺ຂາເຣສຸ ວິຎ຺ຎາເຓ ໂຍ ຉນ຺ໂທ ໂຍ ຣາໂຄ ຍາ ນນ຺ທີ ຍາ ຕຓ຺ຫາ, ຕຕ຺ຣ ສຕ຺ໂຕ ຕຕ຺ຣ ວິສຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ‘ສຕ຺ໂຕ’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໑໖໑).

ອກ຺ຂຣຈິນ຺ຕກາ ປນ ອຕ຺ຖໍ ອວິຈາເຣຕ຺ວາ ‘‘ນາມມຕ຺ຕເມຕ’’ນ຺ຕິ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເຍປິ ອຕ຺ຖໍ ວິຈາເຣນ຺ຕິ, ເຕ ສຕ຺ວໂຍເຄນ ສຕ຺ຕາຕິ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເຕສໍ ສຕ຺ຕານໍ. ອາສຍນ຺ຕິ ນິສ຺ສຍນ຺ຕິ ເອຕໍ ອິຕິ ອາສໂຍ, ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຍາ, ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ວາ ກາມາທີຫິ, ເນກ຺ຂມ຺ມາທີຫິ ວາ ປຣິຠາວິຕສ຺ສ ສນ຺ຕານສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ສຕ຺ຕສນ຺ຕາເນ ອນຸເສນ຺ຕິ ອນຸປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອນຸສຍາ, ຖາມຄຕານໍ ກາມຣາຄາທີນໍ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອາສໂຍ ຈ ອນຸສໂຍ ຈ ອາສຍານຸສໂຍ. ຊາຕິຄ຺ຄຫເຓນ ຈ ທ຺ວນ຺ທສມາສວເສນ ຈ ເອກວຈນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍສ຺ມາ ຈຣິຕາຘິມຸຕ຺ຕິໂຍ ອາສຍານຸສຍສງ຺ຄຫິຕາ, ຕສ຺ມາ ອຸທ຺ເທເສ ຈຣິຕາຘິມຸຕ຺ຕີສຸ ຎາຓານິ ອາສຍານຸສຍຎາເຓເນວ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອາສຍານຸສເຍ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຍເນວ ຫິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ອຸທ຺ເທໂສ ກໂຕ, ເຕເນວ ອຘິປ຺ປາເຍນ ນິທ຺ເທໂສ ກໂຕຕິ.

໗໐. ຍມກປາຏິຫີເຣ ຎາຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ຘອຸທກຘາຣາທີນໍ ອປຸພ຺ພໍ ອຈຣິມໍ ສກິໍເຍວ ປວຕ຺ຕິໂຕ ຍມກໍ, ອສ຺ສທ຺ຘິຍາທີນໍ ປຏິປກ຺ຂຘມ຺ມານໍ ຫຣຓໂຕ ປາຏິຫີຣໍ, ຍມກຎ຺ຈ ຕໍ ປາຏິຫີຣຎ຺ຈາຕິ ຍມກປາຏິຫີຣໍ.

໗໑. ມຫາກຣຸຓາສມາປຕ຺ຕິຍາ ຎາຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຣທຸກ຺ເຂ ສຕິ ສາຘູນໍ ຫທຍກມ຺ປນໍ ກໂຣຕີຕິ ກຣຸຓາ, ກິນາຕິ ວາ ປຣທຸກ຺ຂໍ ຫິໍສຕິ ວິນາເສຕີຕິ ກຣຸຓາ, ກິຣີຍຕິ ວາ ທຸກ຺ຂິເຕສຸ ຜຣຓວເສນ ປສາຣີຍຕີຕິ ກຣຸຓາ, ຜຣຓກມ຺ມວເສນ ກມ຺ມຄຸຓວເສນ ຈ ມຫຕີ ກຣຸຓາ ມຫາກຣຸຓາ, ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕິ ເອຕໍ ມຫາກາຣຸຓິກາຕິ ສມາປຕ຺ຕິ, ມຫາກຣຸຓາ ຈ ສາ ສມາປຕ຺ຕິ ຈາຕິ ມຫາກຣຸຓາສມາປຕ຺ຕິ. ຕສ຺ສໍ ມຫາກຣຸຓາສມາປຕ຺ຕິຍໍ, ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ຎາຓໍ.

໗໒-໗໓. ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ອນາວຣຓຎາຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຎ຺ຈເນຍ຺ຍປຖປ຺ປເຠທໍ ສພ຺ພໍ ອຎ຺ຎາສີຕິ ສພ຺ພຎ຺ຎູ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸສ຺ສ ຠາໂວ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາ, ສາ ເອວ ຎາຓໍ ‘‘ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສງ຺ຂຕາສງ຺ຂຕາທິເຠທາ ສພ຺ພຘມ຺ມາ ຫິ ສງ຺ຂາໂຣ ວິກາໂຣ ລກ຺ຂຓໍ ນິພ຺ພານໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ປຎ຺ເຈວ ເນຍ຺ຍປຖາ ໂຫນ຺ຕິ. ສພ຺ພຎ຺ຎູຕິ ຈ ກມສພ຺ພຎ຺ຎູ, ສກິໍສພ຺ພຎ຺ຎູ, ສຕຕສພ຺ພຎ຺ຎູ, ສຕ຺ຕິສພ຺ພຎ຺ຎູ, ຎາຕສພ຺ພຎ຺ຎູຕິ ປຎ຺ຈວິຘາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸໂນ ສິຍຸໍ. ກເມນ ສພ຺ພຊານນກາລາສມ຺ຠວໂຕ ກມສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາ ນ ໂຫຕິ, ສກິໍ ສພ຺ພາຣມ຺ມຓຄຫຓາຠາວໂຕ ສກິໍສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາ ນ ໂຫຕິ, ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທີນໍ ຍຖາຣມ຺ມຓຈິຕ຺ຕສມ຺ຠວໂຕ ຠວງ຺ຄຈິຕ຺ຕວິໂຣຘໂຕ ຍຸຕ຺ຕິອຠາວໂຕ ຈ ສຕຕສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາ ນ ໂຫຕິ, ປຣິເສສໂຕ ສພ຺ພຊານນສມຕ຺ຖຕ຺ຕາ ສຕ຺ຕິສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາ ວາ ສິຍາ, ວິທິຕສພ຺ພຘມ຺ມຕ຺ຕາ ຎາຕສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາ ວາ ສິຍາ. ສຕ຺ຕິສພ຺ພຎ຺ຎຸໂນ ສພ຺ພຊານນຕ຺ຕໍ ນຕ຺ຖີຕິ ຕມ຺ປິ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

‘‘ນ ຕສ຺ສ ອທ຺ທິຏ຺ຐມິຘຕ຺ຖິ ກິຎ຺ຈິ, ອໂຖ ອວິຎ຺ຎາຕມຊານິຕພ຺ພໍ;

ສພ຺ພໍ ອຠິຎ຺ຎາສິ ຍທຕ຺ຖິ ເນຍ຺ຍໍ, ຕຖາຄໂຕ ເຕນ ສມນ຺ຕຈກ຺ຂູ’’ຕິ. (ມຫານິ. ໑໕໖; ຈູຬນິ. ໂມຆຣາຊມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໘໕; ປຏິ. ມ. ໑.໒໐໘) –

ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຎາຕສພ຺ພຎ຺ຎຸຕ຺ຕເມວ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ເອວຎ຺ຫິ ສຕິ ກິຈ຺ຈໂຕ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ກາຣຓສິທ຺ຘິໂຕ ອາວຊ຺ຊນປຏິພທ຺ຘໂຕ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕ຺ຕເມວ ໂຫຕີຕິ. ອາວຊ຺ຊນປຏິພທ຺ຘຕ຺ຕາ ເອວ ຫິ ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສ ອາວຣຓນ຺ຕິ ອນາວຣຓໍ, ຕເທວ ອນາວຣຓຎາຓນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ.

ອິມານິ ເຕສຕ຺ຕຕິ ຎາຓານີຕິ ສາວເກຫິ ສາຘາຣຓາສາຘາຣຓວເສນ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐານິ ອິມານິ ເຕສຕ຺ຕຕິ ຎາຓານິ. ອິເມສໍ ເຕສຕ຺ຕຕິຍາ ຎາຓານນ຺ຕິ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ວຸຕ຺ຕານໍ ອິເມສໍ ເຕສຕ຺ຕຕິຎາຓານໍ. ອຸພ຺ພາຫນຕ຺ເຖ ເຈຕໍ ສາມິວຈນໍ. ເຕສຕ຺ຕຕີນນ຺ຕິປິ ປາໂຐ. ‘‘ເຕສຕ຺ຕຕິຍາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ເອກສ຺ມິໍ ພຫຸວຈນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສຕ຺ຕສຏ຺ຐິ ຎາຓານີຕິອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສຕ຺ຕສຏ຺ຐິ ຎາຓານິ. ສາວກສາຘາຣຓານີຕິ ສວນນ຺ເຕ ອຣິຍາຍ ຊາຕິຍາ ຊາຕຕ຺ຕາ ສາວກາ, ສມານໍ ຘາຣຓເມເຕສນ຺ຕິ ສາຘາຣຓານິ, ຕຖາຄຕານໍ ສາວເກຫິ ສາຘາຣຓານິ ສາວກສາຘາຣຓານິ. ຉ ຎາຓານີຕິ ອນ຺ເຕ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐານິ ຉ ຎາຓານິ. ອສາຘາຣຓານິ ສາວເກຫີຕິ ສາວເກຫິ ອສາຘາຣຓານິ ຕຖາຄຕານໍເຍວ ຎາຓານີຕິ.

ສທ຺ຘມ຺ມປ຺ປກາສິນິຍາ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ຄ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ຎາຓກຖາມາຕິກຸທ຺ເທສວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑. ສຸຕມຍຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

ວິສ຺ສຊ຺ຊນຸທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑. ອິທານິ ຍຖານິກ຺ຂິຕ຺ເຕນ ອຸທ຺ເທເສນ ສງ຺ຄຫິເຕ ຘມ຺ເມ ປເຠທໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ກຖໍ ໂສຕາວຘາເນ ປຎ຺ຎາ ສຸຕມເຍ ຎາຓນ຺ຕິອາທິ ນິທ຺ເທສວາໂຣ ອາຣທ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ໂສຕາວຘາເນ ປຎ຺ຎາ ສຸຕມເຍ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ, ຕໍ ກຖໍ ໂຫຕີຕິ? ອຍໍ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາປຸຈ຺ຉາ. ປຎ຺ຈວິຘາ ຫິ ປຸຈ຺ຉາ – ອທິຏ຺ຐໂຊຕນາປຸຈ຺ຉາ, ທິຏ຺ຐສໍສນ຺ທນາປຸຈ຺ຉາ, ວິມຕິຈ຺ເຉທນາປຸຈ຺ຉາ, ອນຸມຕິປຸຈ຺ຉາ, ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາປຸຈ຺ຉາຕິ. ຕາສໍ ອິທໍ ນານຕ຺ຕໍ –

ກຕມາ ອທິຏ຺ຐໂຊຕນາປຸຈ຺ຉາ? (ມຫານິ. ໑໕໐; ຈູຬນິ. ປຸຓ຺ຓກມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໑໒) ປກຕິຍາ ລກ຺ຂຓໍ ອຎ຺ຎາຕໍ ໂຫຕິ ອທິຏ຺ຐໍ ອຕຸລິຕໍ ອຕີຣິຕໍ ອວິຠູຕໍ ອວິຠາວິຕໍ, ຕສ຺ສ ຎາຓາຍ ທສ຺ສນາຍ ຕຸລນາຍ ຕີຣຓາຍ ວິຠູຕາຍ ວິຠາວນຕ຺ຖາຍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉຕິ, ອຍໍ ອທິຏ຺ຐໂຊຕນາປຸຈ຺ຉາ.

ກຕມາ ທິຏ຺ຐສໍສນ຺ທນາປຸຈ຺ຉາ? (ມຫານິ. ໑໕໐; ຈູຬນິ. ປຸຓ຺ຓກມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໑໒) ປກຕິຍາ ລກ຺ຂຓໍ ຎາຕໍ ໂຫຕິ ທິຏ຺ຐໍ ຕຸລິຕໍ ຕີຣິຕໍ ວິຠູຕໍ ວິຠາວິຕໍ, ໂສ ອຎ຺ເຎຫິ ປຓ຺ຑິເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ສໍສນ຺ທນຕ຺ຖາຍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉຕິ, ອຍໍ ທິຏ຺ຐສໍສນ຺ທນາປຸຈ຺ຉາ.

ກຕມາ ວິມຕິຈ຺ເຉທນາປຸຈ຺ຉາ? (ມຫານິ. ໑໕໐; ຈູຬນິ. ປຸຓ຺ຓກມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໑໒) ປກຕິຍາ ສໍສຍປກ຺ຂນ຺ໂທ ໂຫຕິ ວິມຕິປກ຺ຂນ຺ໂທ ທ຺ເວຬ຺ຫກຊາໂຕ ‘‘ເອວໍ ນຸ ໂຂ, ນນຸ ໂຂ, ກິໍ ນຸ ໂຂ, ກຖໍ ນຸ ໂຂ’’ຕິ? ໂສ ວິມຕິຈ຺ເຉທນຕ຺ຖາຍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉຕິ, ອຍໍ ວິມຕິຈ຺ເຉທນາປຸຈ຺ຉາ.

ກຕມາ ອນຸມຕິປຸຈ຺ຉາ? ຠຄວາ ຠິກ຺ຂູນໍ ອນຸມຕິຍາ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉຕິ – ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ຣູປໍ ນິຈ຺ຈໍ ວາ ອນິຈ຺ຈໍ ວາ’’ຕິ? ‘‘ອນິຈ຺ຈໍ, ຠນ຺ເຕ’’. ‘‘ຍໍ ປນານິຈ຺ຈໍ, ທຸກ຺ຂໍ ວາ ຕໍ ສຸຂໍ ວາ’’ຕິ? ‘‘ທຸກ຺ຂໍ, ຠນ຺ເຕ’’. ‘‘ຍໍ ປນານິຈ຺ຈໍ ທຸກ຺ຂໍ ວິປຣິຓາມຘມ຺ມໍ, ກລ຺ລໍ ນຸ ຕໍ ສມນຸປສ຺ສິຕຸໍ ‘ເອຕໍ ມມ, ເອໂສຫມສ຺ມິ, ເອໂສ ເມ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ? ‘‘ໂນ ເຫຕໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ (ມຫາວ. ໒໑), ອຍໍ ອນຸມຕິປຸຈ຺ຉາ.

ກຕມາ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາປຸຈ຺ຉາ? ຠຄວາ ຠິກ຺ຂູນໍ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາຍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉຕິ – ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຕິປຏ຺ຐານາ. ກຕເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໓໙໐)? ອຍໍ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາປຸຈ຺ຉາຕິ. ຕາສຸ ອຍໍ ເຖຣສ຺ສ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາປຸຈ຺ຉາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອິທານິ ສມາຕິກຸທ຺ເທສາຍ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາປຸຈ຺ຉາຍ ‘‘ອິເມ ຘມ຺ມາ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍາຕິ ໂສຕາວຘານໍ, ຕໍປຊານນາ ປຎ຺ຎາ ສຸຕມເຍ ຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທໂຍ ໂສຬສ ວິສ຺ສຊ຺ຊນຸທ຺ເທສາ. ຕຕ຺ຖ ອິເມ ຘມ຺ມາ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍາຕິ ‘‘ເທສຍນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ປາຐເສໂສ. ອິເມ ຘມ຺ມາ ອຠິຊານິຕພ຺ພາຕິ ສຕ຺ຖຸໂນ, ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ວາ ຄຣຸຏ຺ຐານິຍສ຺ສ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິສ຺ສ ຘມ຺ມໍ ເທສຍນ຺ຕສ຺ສ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ໂສຕາວຘານໍ ສຸຕໍ ໂສຕາວຘານໍ ນາມ. ຕໍປຊານນາ ປຎ຺ຎາ ຕສ຺ສ ສຸຕສ຺ສ ປຊານນາ ປຣິຍາຍປຣິຈ຺ຉິນ຺ທກປຎ຺ຎາ ສຸຕມເຍ ຎາຓໍ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ສ ປຊານນາ ຕໍປຊານນາຕິ ສາມິວຈນສມາໂສ. ຕໍ ປຊານນາຕິ ວິຠຕ຺ຕິວິປລ຺ລາສວເສນ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ວາ. ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍາຕິ ຈ ສຠາວລກ຺ຂຓາວໂພຘວເສນ ໂສຠເນນາກາເຣນ ຊານິຕພ຺ພາ. ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍາຕິ ສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓາວໂພຘວເສນ ກິຈ຺ຈສມາປນວເສນ ຈ ພ຺ຍາປິຕ຺ວາ ຊານິຕພ຺ພາ. ຠາເວຕພ຺ພາຕິ ວຑ຺ເຒຕພ຺ພາ. ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພາຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກາຕພ຺ພາ. ທຸວິຘາ ຫິ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາ ປຏິລາຠສຈ຺ຉິກິຣິຍາ ອາຣມ຺ມຓສຈ຺ຉິກິຣິຍາ ຈ. ປຈ຺ຈນີກສມຸທາຈາຣວເສນ ປຣິຫານິຍສງ຺ຂາຕໍ ຫານໍ ຠຊນ຺ຕີຕິ ຫານຠາຄິຍາ. ຕທນຸຘມ຺ມຕາຍ ສຕິຍາ ສຓ຺ຐານວເສນ ຐານສງ຺ຂາຕໍ ຐິຕິໍ ຠຊນ຺ຕີຕິ ຐິຕິຠາຄິຍາ. ອຸປຣິວິເສສາຘິຄມວເສນ ວິເສສໍ ຠຊນ຺ຕີຕິ ວິເສສຠາຄິຍາ. ອນິພ຺ພິທ຺ຘປຸພ຺ພໍ ອປ຺ປທາລິຕປຸພ຺ພໍ ໂລຠກ຺ຂນ຺ຘໍ ໂທສກ຺ຂນ຺ຘໍ ໂມຫກ຺ຂນ຺ຘໍ ນິພ຺ພິຊ຺ຌຕິ ປທາເລຕີຕິ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ນິພ຺ເພໂຘ ນາມ, ນິພ຺ພິທາສຫຄຕານໍ ສຎ຺ຎາມນສິກາຣານໍ ສມຸທາຈາຣວເສນ ຕໍ ນິພ຺ເພຘໍ ຠຊນ຺ຕີຕິ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍາ.

ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣາຕິ ສພ຺ເພ ສປ຺ປຈ຺ຈຍາ ຘມ຺ມາ. ເຕ ຫິ ສງ຺ຂຕສງ຺ຂາຣາ ນາມ. ປຈ຺ຈເຍຫິ ສງ຺ຄມ຺ມ ກຣີຍນ຺ຕີຕິ ສງ຺ຂາຣາ, ເຕ ເອວ ປຈ຺ຈເຍຫິ ສງ຺ຄມ຺ມ ກຕຕ຺ຕາ ສງ຺ຂຕາຕິ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕາ. ກມ຺ມນິພ຺ພຕ຺ຕາ ເຕຠູມກຣູປາຣູປຘມ຺ມາ ອຠິສງ຺ຂຕສງ຺ຂາຣາຕິ ອຏ຺ຐກຖາສຸ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໕໘໗; ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໒໒໖ ສງ຺ຂາຣປທນິທ຺ເທສ) ວຸຕ຺ຕາ. ເຕປິ ‘‘ອນິຈ຺ຈາ ວ ສງ຺ຂາຣາ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໘໖; ໒.໑໔໓; ທີ. ນິ. ໒.໒໒໑, ໒໗໒) ສງ຺ຂຕສງ຺ຂາເຣສຸ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ‘‘ອວິຊ຺ຊາຄໂຕ ອຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຣິສປຸຄ຺ຄໂລ ປຸຎ຺ຎຎ຺ເຈວ ສງ຺ຂາຣໍ ອຠິສງ຺ຂໂຣຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໒.໕໑) ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ ສງ຺ຂາຣາວ ອາຄຕາ ເຕຠູມິກກຸສລາກຸສລເຈຕນາ ອຠິສງ຺ຂຣຓກສງ຺ຂາຣາ ນາມ. ‘‘ຍາວຕິກາ ອຠິສງ຺ຂາຣສ຺ສ ຄຕິ, ຕາວຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອກ຺ຂາຫຕໍ ມຎ຺ເຎ ອຏ຺ຐາສີ’’ຕິອາທີສຸ ອາຄຕໍ ກາຍິກໍ ເຈຕສິກໍ ວີຣິຍໍ ປໂຍຄາຠິສງ຺ຂາໂຣ ນາມ. ‘‘ສຎ຺ຎາເວທຍິຕນິໂຣຘໍ ສມາປນ຺ນສ຺ສ ໂຂ, ອາວຸໂສ ວິສາຂ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ປຐມໍ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ ວຈີສງ຺ຂາໂຣ, ຕໂຕ ກາຍສງ຺ຂາໂຣ, ຕໂຕ ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາໂຣ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໔໖໔) ອາຄຕາ ວິຕກ຺ກວິຈາຣາ. ວາຈໍ ສງ຺ຂໂຣນ຺ຕີຕິ ວຈີສງ຺ຂາຣາ. ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ ກາເຍນ ສງ຺ຂຣີຍນ຺ຕີຕິ ກາຍສງ຺ຂາຣາ. ສຎ຺ຎາ ຈ ເວທນາ ຈ ຈິຕ຺ເຕນ ສງ຺ຂຣີຍນ຺ຕີຕິ ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣາ. ອິຘ ປນ ສງ຺ຂຕສງ຺ຂາຣາ ອຘິປ຺ເປຕາ.

ອນິຈ຺ຈາຕິ ຫຸຕ຺ວາ ອຠາວຏ຺ເຐນ. ທຸກ຺ຂາຕິ ປີຬນຏ຺ເຐນ. ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາຕິ ນິພ຺ພານມ຺ປິ ອນ຺ໂຕກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕາ. ອນຕ຺ຕາຕິ ອວສວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ. ອິທໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຣິຍສຈ຺ຈນ຺ຕິອາທີສຸ ‘‘ທຸກ຺ຂສມຸທໂຍ ທຸກ຺ຂນິໂຣໂຘ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ທຸກ຺ຂສມຸທຍໍ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘ’’ນ຺ຕິ ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາໂສ ກໂຕ. ຍສ຺ມາ ປນ ພຸທ຺ຘາທໂຍ ອຣິຍາ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອຣິຍສຈ຺ຈານີຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຍຖາຫ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຣິຍສຈ຺ຈານິ…ເປ… ອິມານິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈຕ຺ຕາຣິ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ. ອຣິຍາ ອິມານິ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອຣິຍສຈ຺ຈານີຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີ’’ຕິ. ອຣິຍສ຺ສ ສຈ຺ຈານີຕິປິ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ. ຍຖາຫ ‘‘ສເທວເກ ໂລເກ…ເປ… ສເທວມນຸສ຺ສາຍ ຕຖາຄໂຕ ອຣິໂຍ, ຕສ຺ມາ ອຣິຍສຈ຺ຈານີຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໙໘). ເອເຕສໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ອຣິຍຠາວສິທ຺ຘິໂຕປິ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ. ຍຖາຫ ‘‘ອິເມສໍ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣິຍສຈ຺ຈານໍ ຍຖາຠູຕໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ຕຖາຄໂຕ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ອຣິໂຍຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໙໓). ອຣິຍານິ ສຈ຺ຈານີຕິປິ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ. ອຣິຍານີຕິ ອວິຕຖານິ, ອວິສໍວາທການີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາຫ ‘‘ອິມານິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈຕ຺ຕາຣິ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ ຕຖານິ ອວິຕຖານິ ອນຎ຺ຎຖານິ, ຕສ຺ມາ ອຣິຍສຈ຺ຈານີຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໙໗). ສຈ຺ຈານີຕິ ໂກ ສຈ຺ຈຏ຺ໂຐຕິ ເຈ? ໂຍ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸນາ ອຸປປຣິກ຺ຂມານານໍ ມາຍາວ ວິປຣີໂຕ, ມຣີຈີວ ວິສໍວາທໂກ, ຕິຕ຺ຖິຍານໍ ປຣິກປ຺ປິຕອຕ຺ຕາວ ອນຸປລພ຺ຠສຠາໂວ ຈ ນ ໂຫຕິ, ອຖ ໂຂ ພາຘນປຠວສນ຺ຕິນິຍ຺ຍານປ຺ປກາເຣນ ຕຈ຺ຉາວິປຣີຕຠູຕຠາເວນ ອຣິຍຎາຓສ຺ສ ໂຄຈໂຣ ໂຫຕິເຍວ. ເອສ ອຄ຺ຄິລກ຺ຂຓໍ ວິຍ ໂລກປກຕິ ວິຍ ຈ ຕຈ຺ຉາວິປຣີຕຠູຕຠາໂວ ສຈ຺ຈຏ຺ໂຐຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍຖາຫ ‘‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖເມຕໍ ອວິຕຖເມຕໍ ອນຎ຺ຎຖເມຕ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໙໐) ວິຕ຺ຖາໂຣ. ອປິຈ –

ນາພາຘກໍ ຍໂຕ ທຸກ຺ຂໍ, ທຸກ຺ຂາ ອຎ຺ຎໍ ນ ພາຘກໍ;

ພາຘກຕ຺ຕນິຍາເມນ, ຕໂຕ ສຈ຺ຈມິທໍ ມຕໍ.

ຕໍ ວິນາ ນາຎ຺ຎໂຕ ທຸກ຺ຂໍ, ນ ໂຫຕິ ນ ຈ ຕໍ ຕໂຕ;

ທຸກ຺ຂເຫຕຸ ນິຍາເມນ, ອິຕິ ສຈ຺ຈໍ ວິສຕ຺ຕິກາ.

ນາຎ຺ຎາ ນິພ຺ພານໂຕ ສນ຺ຕິ, ສນ຺ຕໍ ນ ຈ ນ ຕໍ ຍໂຕ;

ສນ຺ຕຠາວນິຍາເມນ, ຕໂຕ ສຈ຺ຈມິທໍ ມຕໍ.

ມຄ຺ຄາ ອຎ຺ຎໍ ນ ນິຍ຺ຍານໍ, ອນິຍ຺ຍາໂນ ນ ຈາປິ ໂສ;

ຕຈ຺ຉນິຍ຺ຍານຠາເວນ, ອິຕິ ໂສ ສຈ຺ຈສມ຺ມໂຕ.

ອິຕິ ຕຈ຺ຉາວິປລ຺ລາສ-ຠູຕຠາວໍ ຈຕູສ຺ວປິ;

ທຸກ຺ຂາທີສ຺ວວິເສເສນ, ສຈ຺ຈຏ຺ຐໍ ອາຫຸ ປຓ຺ຑິຕາຕິ.

ໂສ ປນາຍໍ ສຈ຺ຈສທ຺ໂທ ອເນເກສຸ ອຕ຺ເຖສຸ ທິສ຺ສຕິ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ‘‘ສຈ຺ຈໍ ຠເຓ ນ ກຸຊ຺ເຌຍ຺ຍາ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ປ. ໒໒໔) ວາຈາສຈ຺ເຈ. ‘‘ສຈ຺ເຈ ຐິຕາ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ຈາ’’ຕິອາທີສຸ (ຊາ. ໒.໒໑.໔໓໓) ວິຣຕິສຈ຺ເຈ. ‘‘ກສ຺ມາ ນຸ ສຈ຺ຈານິ ວທນ຺ຕິ ນານາ, ປວາທິຍາເສ ກຸສລາວທານາ’’ຕິອາທີສຸ (ສຸ. ນິ. ໘໙໑) ທິຏ຺ຐິສຈ຺ເຈ. ‘‘ເອກຎ຺ຫິ ສຈ຺ຈໍ ນ ທຸຕີຍມຕ຺ຖິ, ຍສ຺ມິໍ ປຊາ ໂນ ວິວເທ ປຊານ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ສຸ. ນິ. ໘໙໐; ມຫານິ. ໑໑໙) ປຣມຕ຺ຖສຈ຺ເຈ ນິພ຺ພາເນ ເຈວ ມຄ຺ເຄ ຈ. ‘‘ຈຕຸນ຺ນໍ ສຈ຺ຈານໍ ກຕິ ກຸສລາ ກຕິ ອກຸສລາ’’ຕິອາທີສຸ (ວິຠ. ໒໑໖) ອຣິຍສຈ຺ເຈ. ສ຺ວາຍມິຘາປິ ອຣິຍສຈ຺ເຈ ປວຕ຺ຕຕີຕິ.

ນິທ຺ເທສວາຣສງ຺ຄຫິຕສ຺ສ ວິສ຺ສຊ຺ຊນຸທ຺ເທສສ຺ສ

ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໒. ອິທານິ ວິສ຺ສຊ຺ຊນຸທ຺ເທສສງ຺ຄຫິເຕ ຘມ຺ເມ ປເຠທໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ກຖໍ ອິເມ ຘມ຺ມາ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍາຕິອາທິ ນິທ຺ເທສວາໂຣ ອາຣທ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍນິທ຺ເທສາທີສຸ ປຎ຺ຈສຸ ອາທິໂຕ ເອກກາທິວເສນ ທສ ທສ ວິສ຺ສຊ຺ຊນານິ ທສຸຕ຺ຕຣປຣິຍາເຍນ ສໍສນ຺ເທຕ຺ວາ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐານິ. ເຕສຸ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍນິທ຺ເທເສ ຕາວ ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາຕິ ກາມຠວາທີສຸ ສຎ຺ຎາຠວາທີສຸ ເອກໂວກາຣຠວາທີສຸ ຈ ສພ຺ພຠເວສຸ ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາ. ອາຫາຣຏ຺ຐິຕິກາຕິ ອາຫາຣໂຕ ຐິຕິ ເອເຕສນ຺ຕິ ອາຫາຣຏ຺ຐິຕິກາ. ຐິຕີຕິ ເຈຕ຺ຖ ສກກ຺ຂເຓ ອຕ຺ຖິຕາ ອຘິປ຺ເປຕາ. ອິຕິ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ຐິຕິເຫຕຸ ອາຫາໂຣ ນາ ເອໂກ ຘມ຺ໂມ ອຘິເກນ ຎາເຓນ ຊານິຕພ຺ໂພ. ປຈ຺ຈເຍ ຫິ ອຠິຎ຺ຎາເຕ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນາປິ ອຠິຎ຺ຎາຕາ ໂຫນ຺ຕິ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎາເປກ຺ຂຕ຺ຕາ. ເອເຕນ ຎາຕປຣິຎ຺ຎາ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫຕິ. ນນຸ ຈ ເອວໍ ສນ຺ເຕ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອສຎ຺ຎສຕ຺ຕາ ເທວາ ອເຫຕຸກາ ອນາຫາຣາ ອຜສ຺ສກາ’’ຕິອາທິ (ວິຠ. ໑໐໑໗), ຕໍ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ. ຕຎ຺ຈ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ເຕສຎ຺ຫິ ຌານໍ ອາຫາໂຣຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາຫາຣາ ຠູຕານໍ ວາ ສຕ຺ຕານໍ ຐິຕິຍາ, ສມ຺ຠເວສີນໍ ວາ ອນຸຄ຺ຄຫາຍ. ກຕເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ? ກພຬີກາໂຣ ອາຫາໂຣ ໂອຬາຣິໂກ ວາ ສຸຂຸໂມ ວາ, ຜສ຺ໂສ ທຸຕິໂຍ, ມໂນສຎ຺ເຈຕນາ ຕຕິຍາ, ວິຎ຺ຎາຓໍ ຈຕຸຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໑) ອິທໍ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ. ອິທມ຺ປິ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ເອຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ສຸຕ຺ເຕ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ອາຫາຣລກ຺ຂຓາວ ຘມ຺ມາ ອາຫາຣາຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ອິຘ ປນ ປຣິຍາເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ ອາຫາໂຣຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ສພ຺ພສງ຺ຂຕຘມ຺ມານຎ຺ຫິ ປຈ຺ຈໂຍ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ໂສ ຈ ຍໍ ຍໍ ຜລໍ ຊເນຕິ, ຕໍ ຕໍ ອາຫຣຕິ ນາມ. ຕສ຺ມາ ອາຫາໂຣຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຕເນວາຫ –

‘‘ອວິຊ຺ຊມ຺ປາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສາຫາຣໍ ວທາມິ, ໂນ ອນາຫາຣໍ. ໂກ ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ອວິຊ຺ຊາຍ ອາຫາໂຣ? ‘ປຎ຺ຈ ນີວຣຓາ’ຕິສ຺ສ ວຈນີຍໍ. ປຎ຺ຈ ນີວຣເຓປາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສາຫາເຣ ວທາມິ, ໂນ ອນາຫາເຣ. ໂກ ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ນີວຣຓານໍ ອາຫາໂຣ. ‘ອໂຍນິໂສ ມນສິກາໂຣ’ຕິສ຺ສ ວຈນີຍ’’ນ຺ຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໑໐.໖໑). ອຍໍ ອິຘ ອຘິປ຺ເປໂຕ.

ເອຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ປຈ຺ຈຍາຫາເຣ ຄຫິເຕ ປຣິຍາຍາຫາໂຣປິ ນິປ຺ປຣິຍາຍາຫາໂຣປິ ສພ຺ໂພ ຄຫິໂຕວ ໂຫຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອສຎ຺ຎຠເວ ປຈ຺ຈຍາຫາໂຣ ລພ຺ຠຕິ. ອນຸປ຺ປນ຺ເນ ຫິ ພຸທ຺ເຘ ຕິຕ຺ຖາຍຕເນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ວາໂຍກສິເຓ ປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຕໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ‘‘ຘີ ຈິຕ຺ຕໍ, ຘີ ຈິຕ຺ຕໍ, ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ນາມ ອຠາໂວເຍວ ສາຘຸ. ຈິຕ຺ຕຎ຺ຫິ ນິສ຺ສາຍ ວຘພນ຺ຘນາທິປຈ຺ຈຍໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຈິຕ຺ເຕ ອສຕິ ນຕ຺ເຖຕ’’ນ຺ຕິ ຂນ຺ຕິໍ ຣຸຈິໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ອປຣິຫີນຊ຺ຌານາ ກາລໍກຕ຺ວາ ອສຎ຺ຎຠເວ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ. ໂຍ ຍສ຺ສ ອິຣິຍາປໂຖ ມນຸສ຺ສໂລເກ ປຓິຫິໂຕ ອໂຫສິ, ໂສ ເຕນ ອິຣິຍາປເຖນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ກປ຺ປສຕານິ ຕິຏ຺ຐຕິ. ເອຕ຺ຕກໍ ອທ຺ຘານໍ ນິປນ຺ໂນ ວິຍ ນິສິນ຺ໂນ ວິຍ ຐິໂຕ ວິຍ ໂຫຕິ. ເອວຣູປານຎ຺ຈ ສຕ຺ຕານໍ ປຈ຺ຈຍາຫາໂຣ ລພ຺ຠຕິ. ເຕ ຫິ ຍໍ ຌານໍ ຠາເວຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ, ຕເທ ເນສໍ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ຍຖາ ຊິຍາເວເຄນ ຂິຕ຺ຕສໂຣ ຍາວ ຊິຍາເວໂຄ ອຕ຺ຖິ, ຕາວ ຄຈ຺ຉຕິ, ເອວໍ ຍາວ ຌານປຈ຺ຈໂຍ ອຕ຺ຖິ, ຕາວ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ຕສ຺ມິໍ ນິຏ຺ຐິເຕ ຂີຓເວໂຄ ສໂຣ ວິຍ ປຕນ຺ຕິ.

ເຍ ປນ ເຕ ເນຣຍິກາ ‘‘ເນວຸຏ຺ຐານຜລູປຊີວິໂນ ນ ປຸຎ຺ຎຜລູປຊີວິໂນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ເຕສໍ ໂກ ອາຫາໂຣຕິ? ເຕສໍ ກມ຺ມເມວ ອາຫາໂຣຕິ. ກິໍ ປຎ຺ຈ ອາຫາຣາ ອຕ຺ຖີຕິ? ‘‘ປຎ຺ຈ, ນ ປຎ຺ຈາ’’ຕິ ອິທໍ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ນນຸ ‘‘ປຈ຺ຈໂຍ ອາຫາໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ເຍນ ກມ຺ເມນ ເຕ ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ, ຕເທວ ເຕສໍ ຐິຕິປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ ອາຫາໂຣ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນ ຕາວ ກາລໍ ກໂຣຕິ, ຍາວ ນ ຕໍ ປາປກມ຺ມໍ ພ຺ຍນ຺ຕີ ໂຫຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໓໖; ມ. ນິ. ໓.໒໕໐). ຕສ຺ມາ ອາຫາຣຏ຺ຐິຕິກາຕິ ປຈ຺ຈຍຏ຺ຐິຕິກາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກພຬີກາຣໍ ອາຫາຣໍ ອາຣພ຺ຠາຕິ ເຈຕ຺ຖ ວິວາໂທ ນ ກາຕພ຺ໂພ. ມຸເຂ ອຸປ຺ປນ຺ນເຂໂຬປິ ຫິ ເຕສໍ ອາຫາຣກິຈ຺ຈໍ ສາເຘຕິ. ເຂໂຬ ຫິ ນິຣເຍ ທຸກ຺ຂເວທນີໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ສຄ຺ເຄ ສຸຂເວທນີໂຍ. ອິຕິ ກາມຠເວ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາຫາຣາ, ຣູປາຣູປຠເວສຸ ຐເປຕ຺ວາ ອສຎ຺ຎຠວໍ ເສສານໍ ຕໂຍ, ອສຎ຺ຎານຎ຺ເຈວ ອວເສສານຎ຺ຈ ປຈ຺ຈຍາຫາໂຣຕິ ອິມິນາ ອາຫາເຣນ ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາ ອາຫາຣຏ຺ຐິຕິກາ.

ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາຕິ ຈ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານາ ຘມ຺ມເທສນາ, ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຠຄວໂຕປິ ຫິ ຘມ຺ມປຸຄ຺ຄລານໍ ວເສນ ຈຕຸພ຺ພິຘາ ເທສນາ – ຘມ຺ມາຘິຏ຺ຐານາ ຘມ຺ມເທສນາ, ຘມ຺ມາຘິຏ຺ຐານາ ປຸຄ຺ຄລເທສນາ, ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານາ ປຸຄ຺ຄລເທສນາ, ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານາ ຘມ຺ມເທສນາຕິ. ‘‘ນາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຎ຺ຎໍ ເອກຘມ຺ມມ຺ປິ ສມນຸປສ຺ສາມິ, ຍໍ ເອວໍ ຠາວິຕໍ ກມ຺ມນິຍໍ ໂຫຕິ, ຍຖຍິທໍ ຈິຕ຺ຕໍ. ຈິຕ຺ຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠາວິຕໍ ກມ຺ມນິຍໍ ໂຫຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໒໒) ເອວຣູປີ ຘມ຺ມາຘິຏ຺ຐານາ ຘມ຺ມເທສນາ. ‘‘ອຏ຺ຐານເມຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນວກາໂສ ຍໍ ທິຏ຺ຐິສມ຺ປນ຺ໂນ ປຸຄ຺ຄໂລ ກຎ຺ຈິ ສງ຺ຂາຣໍ ນິຈ຺ຈໂຕ ອຸປຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໒໖໘) ເອວຣູປີ ຘມ຺ມາຘິຏ຺ຐານາ ປຸຄ຺ຄລເທສນາ. ‘‘ເອກປຸຄ຺ຄໂລ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ພຫຸຊນຫິຕາຍ ພຫຸຊນສຸຂາຍ ໂລການຸກມ຺ປາຍ ອຕ຺ຖາຍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍ ເທວມນຸສ຺ສານ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໑໗໐, ໓໐໙), ເອວຣູປີ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານາ ປຸຄ຺ຄລເທສນາ. ‘‘ເອກປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຠິກ຺ຂເວ, ປາຕຸຠາວາ ມຫໂຕ ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ປາຕຸຠາໂວ ໂຫຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໑໗໕-໑໘໖) ເອວຣູປີ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານາ ຘມ຺ມເທສນາ. ຕາສຸ ອິຘ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານາ ຘມ຺ມເທສນາ. ອຸປຣິ ຍາວ ທສກາ ຘມ຺ມານໍເຍວ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ສຕ຺ຕຄ຺ຄຫເຓນ ຘມ຺ມຄ຺ຄຫຓໍ ກຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ, ວິເສເສນ ວາ ສຕ຺ຕສນ຺ຕານປຣິຍາປນ຺ນຘມ຺ມານໍເຍວ ອຘິເກນ ຎາເຓນ ສຠາວໂຕ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ສຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓໍ ກຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ, ສງ຺ຂາເຣ ອຸປາທາຍ ສຕ຺ໂຕຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິມຕ຺ຕສມ຺ຠວໂຕ ວາ ຜໂລປຈາເຣນ ສງ຺ຂາຣາ ‘‘ສຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ໂກຈິ ສຕ຺ໂຕ ປຈ຺ຈຍຏ຺ຐິຕິໂກ ອຕ຺ຖິ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສງ຺ຂາເຣຫິ, ໂວຫາຣວເສນ ປນ ເອວໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອວເມເຕນ ຎາຕປຣິຎ຺ຎາ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫຕິ.

ທ຺ເວ ຘາຕຸໂຍຕິ ສງ຺ຂຕາ ຈ ຘາຕຸ ອສງ຺ຂຕາ ຈ ຘາຕຸ. ຕຕ຺ຖ ອເນເກຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ສງ຺ຄມ຺ມ ກຕາ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ ສງ຺ຂຕາ ຘາຕຸ, ເກຫິຈິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ອກຕໍ ນິພ຺ພານໍ ອສງ຺ຂຕາ ຘາຕຸ.

ຕິສ຺ໂສ ຘາຕຸໂຍຕິ ກາມຘາຕຸ ຣູປຘາຕຸ ອຣູປຘາຕຸ (ວິຠ. ໑໘໑-໑໘໒). ຕຕ຺ຖ ກຕມາ ກາມຘາຕຸ? ເຫຏ຺ຐໂຕ ອວີຈິນິຣຍໍ ປຣິຍນ຺ຕໍ ກຣິຕ຺ວາ ອຸປຣິໂຕ ປຣນິມ຺ມິຕວສວຕ຺ຕີ ເທເວ ອນ຺ໂຕກຣິຕ຺ວາ ຍໍ ເອຕສ຺ມິໍ ອນ຺ຕເຣ ເອຕ຺ຖາວຈຣາ ເອຕ຺ຖ ປຣິຍາປນ຺ນາ ຂນ຺ຘາ ຘາຕູ ອາຍຕນາ ຣູປາ ເວທນາ ສຎ຺ຎາ ສງ຺ຂາຣາ ວິຎ຺ຎາຓໍ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ກາມຘາຕຸ (ວິຠ. ໑໘໒; ຘ. ສ. ໑໒໘໗). ຕຕ຺ຖ ກຕມາ ຣູປຘາຕຸ? ເຫຏ຺ຐໂຕ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກໍ ປຣິຍນ຺ຕໍ ກຣິຕ຺ວາ ອຸປຣິໂຕ ອກນິຏ຺ເຐ ເທເວ ອນ຺ໂຕກຣິຕ຺ວາ ຍໍ ເອຕສ຺ມິໍ ອນ຺ຕເຣ ເອຕ຺ຖາວຈຣາ ເອຕ຺ຖ ປຣິຍາປນ຺ນາ ສມາປນ຺ນສ຺ສ ວາ ອຸປປນ຺ນສ຺ສ ວາ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣິສ຺ສ ວາ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິກາ ຘມ຺ມາ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຣູປຘາຕຸ. ຕຕ຺ຖ ກຕມາ ອຣູປຘາຕຸ? ເຫຏ຺ຐໂຕ ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນູປເຄ ເທເວ ປຣິຍນ຺ຕໍ ກຣິຕ຺ວາ ອຸປຣິໂຕ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນູປເຄ ເທເວ ອນ຺ໂຕກຣິຕ຺ວາ ຍໍ ເອຕສ຺ມິໍ ອນ຺ຕເຣ ເອຕ຺ຖາວຈຣາ ເອຕ຺ຖ ປຣິຍາປນ຺ນາ ສມາປນ຺ນສ຺ສ ວາ ອຸປປນ຺ນສ຺ສ ວາ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣິສ຺ສ ວາ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິກາ ຘມ຺ມາ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ອຣູປຘາຕຸ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ກາມຘາຕູຕິ ກາມຠໂວ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ ລພ຺ຠນ຺ຕິ, ຣູປຘາຕູຕິ ຣູປຠໂວ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ ລພ຺ຠນ຺ຕິ. ອຣູປຘາຕູຕິ ອຣູປຠໂວ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຂນ຺ຘາ ລພ຺ຠນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍໍ ທສຸຕ຺ຕຣປຣິຍາເຍນ ໂຍຊນາ.

ສງ຺ຄີຕິປຣິຍາເຍນ ປນ ‘‘ຕິສ຺ໂສ ກຸສລຘາຕຸໂຍ – ເນກ຺ຂມ຺ມຘາຕຸ ອພ຺ຍາປາທຘາຕຸ ອວິຫິໍສາຘາຕຸ. ອປຣາປິ ຕິສ຺ໂສ ຘາຕຸໂຍ – ຣູປຘາຕຸ ອຣູປຘາຕຸ ນິໂຣຘຘາຕຸ. ອປຣາປິ ຕິສ຺ໂສ ຘາຕຸໂຍ – ຫີນາ ຘາຕຸ ມຊ຺ຌິມາ ຘາຕຸ ປຓີຕາ ຘາຕູ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໓.໓໐໕) ວຸຕ຺ຕາ ຘາຕຸໂຍປິ ເອຕ຺ຖ ຍຸຊ຺ຊນ຺ຕິ (ວິຠ. ໑໘໑-໑໘໒). ເນກ຺ຂມ຺ມປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ຕກ຺ໂກ ວິຕກ຺ໂກ…ເປ… ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ໂປ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ເນກ຺ຂມ຺ມຘາຕຸ. ສພ຺ເພປິ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ເນກ຺ຂມ຺ມຘາຕຸ. ອພ຺ຍາປາທປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ຕກ຺ໂກ ວິຕກ຺ໂກ…ເປ… ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ໂປ ອພ຺ຍາປາທຘາຕຸ. ຍາ ສຕ຺ເຕສຸ ເມຕ຺ຕິ ເມຕ຺ຕາຍນາ ເມຕ຺ຕາຍິຕຕ຺ຕໍ ເມຕ຺ຕາເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ອພ຺ຍາປາທຘາຕຸ. ອວິຫິໍສາປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ຕກ຺ໂກ ວິຕກ຺ໂກ…ເປ… ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ໂປ ອວິຫິໍສາຘາຕຸ. ຍາ ສຕ຺ເຕສຸ ກຣຸຓາ ກຣຸຓາຍນາ ກຣຸຓາຍິຕຕ຺ຕໍ ກຣຸຓາເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ອວິຫິໍສາຘາຕຸ (ວິຠ. ໑໘໒). ຣູປາຣູປຘາຕຸໂຍ ວຸຕ຺ຕາເຍວ. ນິໂຣຘຘາຕຸ ນິພ຺ພານໍ. ຫີນາ ຘາຕຸ ທ຺ວາທສາກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທາ, ມຊ຺ຌິມາ ຘາຕຸ ອວເສສາ ເຕຠູມກຘມ຺ມາ. ປຓີຕາ ຘາຕຸ ນວ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມາ. ສພ຺ພາປິ ຈ ນິຊ຺ຊີວຏ຺ເຐນ ຘາຕຸ.

ຈຕ຺ຕາຣິ ອຣິຍສຈ຺ຈານີຕິ ທຸກ຺ຂໍ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ, ທຸກ຺ຂສມຸທຍໍ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ, ທຸກ຺ຂນິໂຣຘໍ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ, ທຸກ຺ຂນິໂຣຘຄາມິນີ ປຏິປທາ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ. ອິເມສໍ ວຓ຺ຓນາ ສຈ຺ຈວິສ຺ສຊ຺ຊເນສຸເຍວ ຠວິສ຺ສຕິ.

ປຎ຺ຈ ວິມຸຕ຺ຕາຍຕນານີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຫິຕຕ຺ຖາຍ ປເຣຫິ ປວຕ຺ຕິຕຘມ຺ມເທສນາສວນໍ, ປເຣສໍ ຫິຕຕ຺ຖາຍ ອຕ຺ຕໂນ ຍຖາສຸຕຘມ຺ມເທສນາ, ຍຖາສຸຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ສຊ຺ຌາຍກຣຓໍ, ຍຖາສຸຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ເຈຕສາ ອນຸວິຕກ຺ກນໍ, ກສິຓາສຸຠາທີສຸ ອນຸກູລໍ ອາຣມ຺ມຓນ຺ຕິ, ອິມານິ ປຎ຺ຈ ວິມຸຈ຺ຈນກາຣຓານິ. ຍຖາຫ –

‘‘ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ສຕ຺ຖາ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ ອຎ຺ຎຕໂຣ ວາ ຄຣຸຏ຺ຐານິໂຍ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ, ຍຖາ ຍຖາ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ສຕ຺ຖາ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ ອຎ຺ຎຕໂຣ ວາ ຄຣຸຏ຺ຐານິໂຍ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ, ຕຖາ ຕຖາ ໂສ ຕສ຺ມິໍ ຘມ຺ເມ ອຕ຺ຖປຏິສໍເວທີ ຈ ໂຫຕິ ຘມ຺ມປຏິສໍເວທີ ຈ, ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖປຏິສໍເວທິໂນ ຘມ຺ມປຏິສໍເວທິໂນ ປາໂມຊ຺ຊໍ ຊາຍຕິ, ປມຸທິຕສ຺ສ ປີຕິ ຊາຍຕິ, ປີຕິມນສ຺ສ ກາໂຍ ປສ຺ສມ຺ຠຕິ, ປສ຺ສທ຺ຘກາໂຍ ສຸຂໍ ເວເທຕິ, ສຸຂິໂນ ຈິຕ຺ຕໍ ສມາຘິຍຕິ, ອິທໍ ປຐມໍ ວິມຸຕ຺ຕາຍຕນໍ.

‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ນ ເຫວ ໂຂ ສຕ຺ຖາ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ ອຎ຺ຎຕໂຣ ວາ ຄຣຸຏ຺ຐານິໂຍ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ, ອປິ ຈ ໂຂ ຍຖາສຸຕໍ ຍຖາປຣິຍຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມໍ ວິຕ຺ຖາເຣນ ປເຣສໍ ເທເສຕິ. ຍຖາ ຍຖາ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸໂນ…ເປ… ສຸຂິໂນ ຈິຕ຺ຕໍ ສມາຘິຍຕິ. ອິທໍ ທຸຕິຍໍ ວິມຸຕ຺ຕາຍຕນໍ.

‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ນເຫວ ໂຂ ສຕ຺ຖາ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ ອຎ຺ຎຕໂຣ ວາ ຄຣຸຏ຺ຐານິໂຍ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ, ນາປິ ຍຖາສຸຕໍ ຍຖາປຣິຍຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມໍ ວິຕ຺ຖາເຣນ ປເຣສໍ ເທເສຕິ, ອປິ ຈ ໂຂ ຍຖາສຸຕໍ ຍຖາປຣິຍຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມໍ ວິຕ຺ຖາເຣນ ສຊ຺ຌາຍໍ ກໂຣຕິ. ຍຖາ ຍຖາ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸໂນ…ເປ… ສຸຂິໂນ ຈິຕ຺ຕໍ ສມາຘິຍຕິ. ອິທໍ ຕຕິຍໍ ວິມຸຕ຺ຕາຍຕນໍ.

‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ນເຫວ ໂຂ ສຕ຺ຖາ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ ອຎ຺ຎຕໂຣ ວາ ຄຣຸຏ຺ຐານິໂຍ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ, ນາປິ ຍຖາສຸຕໍ ຍຖາປຣິຍຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມໍ ວິຕ຺ຖາເຣນ ປເຣສໍ ເທເສຕິ, ນາປິ ຍຖາສຸຕໍ ຍຖາປຣິຍຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມໍ ວິຕ຺ຖາເຣນ ສຊ຺ຌາຍໍ ກໂຣຕິ, ອປິ ຈ ໂຂ ຍຖາສຸຕໍ ຍຖາປຣິຍຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມໍ ເຈຕສາ ອນຸວິຕກ຺ເກຕິ ອນຸວິຈາເຣຕິ ມນສານຸເປກ຺ຂຕິ. ຍຖາ ຍຖາ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸໂນ…ເປ… ສຸຂິໂນ ຈິຕ຺ຕໍ ສມາຘິຍຕິ. ອິທໍ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ວິມຸຕ຺ຕາຍຕນໍ.

‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ນເຫວ ໂຂ ສຕ຺ຖາ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ ອຎ຺ຎຕໂຣ ວາ ຄຣຸຏ຺ຐານິໂຍ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ, ນາປິ ຍຖາສຸຕໍ ຍຖາປຣິຍຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມໍ ວິຕ຺ຖາເຣນ ປເຣສໍ ເທເສຕິ, ນາປິ ຍຖາສຸຕໍ ຍຖາປຣິຍຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມໍ ວິຕ຺ຖາເຣນ ສຊ຺ຌາຍໍ ກໂຣຕິ, ນາປິ ຍຖາສຸຕໍ ຍຖາປຣິຍຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມໍ ເຈຕສາ ອນຸວິຕກ຺ເກຕິ ອນຸວິຈາເຣຕິ ມນສານຸເປກ຺ຂຕິ, ອປິ ຈ ຂ຺ວສ຺ສ ອຎ຺ຎຕຣໍ ສມາຘິນິມິຕ຺ຕໍ ສຸຄ຺ຄຫິຕໍ ໂຫຕິ ສຸມນສິກຕໍ ສູປຘາຣິຕໍ ສຸປ຺ປຏິວິທ຺ຘໍ ປຎ຺ຎາຍ, ຍຖາ ຍຖາ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຎ຺ຎຕຣໍ ສມາຘິນິມິຕ຺ຕໍ ສຸຄ຺ຄຫິຕໍ ໂຫຕິ ສຸມນສິກຕໍ ສູປຘາຣິຕໍ ສຸປ຺ປຏິວິທ຺ຘໍ ປຎ຺ຎາຍ ຕຖາ ຕຖາ ໂສ ຕສ຺ມິໍ ຘມ຺ເມ ອຕ຺ຖປຏິສໍເວທີ ຈ ໂຫຕິ ຘມ຺ມປຏິສໍເວທີ ຈ. ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖປຏິສໍເວທິໂນ ຘມ຺ມປຏິສໍເວທິໂນ ປາໂມຊ຺ຊໍ ຊາຍຕິ, ປມຸທິຕສ຺ສ ປີຕິ ຊາຍຕິ, ປີຕິມນສ຺ສ ກາໂຍ ປສ຺ສມ຺ຠຕິ, ປສ຺ສທ຺ຘກາໂຍ ສຸຂໍ ເວເທຕິ, ສຸຂິໂນ ຈິຕ຺ຕໍ ສມາຘິຍຕິ. ອິທໍ ປຎ຺ຈມໍ ວິມຸຕ຺ຕາຍຕນ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ໕.໒໖; ທີ. ນິ. ໓.໓໒໒).

ຉ ອນຸຕ຺ຕຣິຍານີຕິ ເອຕ຺ຖ ນຕ຺ຖິ ເອເຕສໍ ອຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ອນຸຕ຺ຕຣານິ, ອນຸຕ຺ຕຣານິ ເອວ ອນຸຕ຺ຕຣິຍານິ, ເຊຏ຺ຐການີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ –

‘‘ຉຍິມານິ (ອ. ນິ. ໖.໘, ໓໐), ຠິກ຺ຂເວ, ອນຸຕ຺ຕຣິຍານິ. ກຕມານິ ຉ? ທສ຺ສນານຸຕ຺ຕຣິຍໍ, ສວນານຸຕ຺ຕຣິຍໍ, ລາຠານຸຕ຺ຕຣິຍໍ, ສິກ຺ຂານຸຕ຺ຕຣິຍໍ, ປາຣິຈຣິຍານຸຕ຺ຕຣິຍໍ, ອນຸສ຺ສຕານຸຕ຺ຕຣິຍນ຺ຕິ.

‘‘ກຕມຎ຺ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ທສ຺ສນານຸຕ຺ຕຣິຍໍ? ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອກຈ຺ໂຈ ຫຕ຺ຖິຣຕນມ຺ປິ ທສ຺ສນາຍ ຄຈ຺ຉຕິ, ອສ຺ສຣຕນມ຺ປິ ທສ຺ສນາຍ ຄຈ຺ຉຕິ, ມຓິຣຕນມ຺ປິ ທສ຺ສນາຍ ຄຈ຺ຉຕິ, ອຸຈ຺ຈາວຈໍ ວາ ປນ ທສ຺ສນາຍ ຄຈ຺ຉຕິ, ສມຓໍ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວາ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກໍ ມິຈ຺ຉາປຏິປນ຺ນໍ ທສ຺ສນາຍ ຄຈ຺ຉຕິ. ອຕ຺ເຖຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ທສ຺ສນໍ, ເນຕໍ ນຕ຺ຖີຕິ ວທາມິ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ເອຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ທສ຺ສນໍ ຫີນໍ ຄມ຺ມໍ ໂປຖຸຊ຺ຊນິກໍ ອນຣິຍໍ ອນຕ຺ຖສໍຫິຕໍ ນ ນິພ຺ພິທາຍ ນ ວິຣາຄາຍ ນ ນິໂຣຘາຍ ນ ອຸປສມາຍ ນ ອຠິຎ຺ຎາຍ ນ ສມ຺ໂພຘາຍ ນ ນິພ຺ພານາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ. ໂຍ ຈ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄຕໍ ວາ ຕຖາຄຕສາວກໍ ວາ ທສ຺ສນາຍ ຄຈ຺ຉຕິ ນິວິຏ຺ຐສທ຺ໂຘ ນິວິຏ຺ຐເປໂມ ເອກນ຺ຕຄໂຕ ອຠິປ຺ປສນ຺ໂນ. ເອຕທານຸຕ຺ຕຣິຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ທສ຺ສນານໍ ສຕ຺ຕານໍ ວິສຸທ຺ຘິຍາ ໂສກປຣິເທວານໍ ສມຕິກ຺ກມາຍ ທຸກ຺ຂໂທມນສ຺ສານໍ ອຕ຺ຖງ຺ຄມາຍ ຎາຍສ຺ສ ອຘິຄມາຍ ນິພ຺ພານສ຺ສ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ, ຍທິທໍ ຕຖາຄຕໍ ວາ ຕຖາຄຕສາວກໍ ວາ ທສ຺ສນາຍ ຄຈ຺ຉຕິ ນິວິຏ຺ຐສທ຺ໂຘ ນິວິຏ຺ຐເປໂມ ເອກນ຺ຕຄໂຕ ອຠິປ຺ປສນ຺ໂນ. ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ທສ຺ສນານຸຕ຺ຕຣິຍໍ. ອິຕິ ທສ຺ສນານຸຕ຺ຕຣິຍໍ.

‘‘ສວນານຸຕ຺ຕຣິຍຎ຺ຈ ກຖໍ ໂຫຕິ? ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອກຈ຺ໂຈ ເຠຣິສທ຺ທມ຺ປິ ສວນາຍ ຄຈ຺ຉຕິ, ວີຓາສທ຺ທມ຺ປິ ສວນາຍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຄີຕສທ຺ທມ຺ປິ ສວນາຍ ຄຈ຺ຉຕິ, ອຸຈ຺ຈາວຈໍ ວາ ປນ ສວນາຍ ຄຈ຺ຉຕິ, ສມຓສ຺ສ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ວາ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກສ຺ສ ມິຈ຺ຉາປຏິປນ຺ນສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສວນາຍ ຄຈ຺ຉຕິ. ອຕ຺ເຖຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສວນໍ, ເນຕໍ ນຕ຺ຖີຕິ ວທາມິ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ເອຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສວນໍ ຫີນໍ…ເປ… ນ ນິພ຺ພານາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ. ໂຍ ຈ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄຕສ຺ສ ວາ ຕຖາຄຕສາວກສ຺ສ ວາ ຘມ຺ມສ຺ສວນາຍ ຄຈ຺ຉຕິ ນິວິຏ຺ຐສທ຺ໂຘ ນິວິຏ຺ຐເປໂມ ເອກນ຺ຕຄໂຕ ອຠິປ຺ປສນ຺ໂນ. ເອຕທານຸຕ຺ຕຣິຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສວນານໍ ສຕ຺ຕານໍ ວິສຸທ຺ຘິຍາ…ເປ… ນິພ຺ພານສ຺ສ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ, ຍທິທໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ວາ ຕຖາຄຕສາວກສ຺ສ ວາ ຘມ຺ມສ຺ສວນາຍ ຄຈ຺ຉຕິ ນິວິຏ຺ຐສທ຺ໂຘ ນິວິຏ຺ຐເປໂມ ເອກນ຺ຕຄໂຕ ອຠິປ຺ປສນ຺ໂນ. ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສວນານຸຕ຺ຕຣິຍໍ. ອິຕິ ທສ຺ສນານຸຕ຺ຕຣິຍໍ, ສວນານຸຕ຺ຕຣິຍໍ.

‘‘ລາຠານຸຕ຺ຕຣິຍຎ຺ຈ ກຖໍ ໂຫຕິ? ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອກຈ຺ໂຈ ປຸຕ຺ຕລາຠມ຺ປິ ລຠຕິ, ທາຣລາຠມ຺ປິ ລຠຕິ, ຘນລາຠມ຺ປິ ລຠຕິ, ອຸຈ຺ຈາວຈໍ ວາ ປນ ລາຠມ຺ປິ ລຠຕິ. ສມເຓ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓ ວາ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິເກ ມິຈ຺ຉາປຏິປນ຺ເນ ສທ຺ຘໍ ປຏິລຠຕິ. ອຕ຺ເຖໂສ, ຠິກ຺ຂເວ, ລາໂຠ, ເນໂສ ນຕ຺ຖີຕິ ວທາມິ. ໂສ ຈ ໂຂ ເອໂສ, ຠິກ຺ຂເວ, ລາໂຠ ຫີໂນ…ເປ… ນ ນິພ຺ພານາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ. ໂຍ ຈ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄເຕ ວາ ຕຖາຄຕສາວເກ ວາ ສທ຺ຘໍ ປຏິລຠຕິ ນິວິຏ຺ຐສທ຺ໂຘ ນິວິຏ຺ຐເປໂມ ເອກນ຺ຕຄໂຕ ອຠິປ຺ປສນ຺ໂນ. ເອຕທານຸຕ຺ຕຣິຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ລາຠານໍ ສຕ຺ຕານໍ ວິສຸທ຺ຘິຍາ…ເປ… ນິພ຺ພານສ຺ສ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ, ຍທິທໍ ຕຖາຄເຕ ວາ ຕຖາຄຕສາວເກ ວາ ສທ຺ຘໍ ປຏິລຠຕິ ນິວິຏ຺ຐສທ຺ໂຘ ນິວິຏ຺ຐເປໂມ ເອກນ຺ຕຄໂຕ ອຠິປ຺ປສນ຺ໂນ. ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ລາຠານຸຕ຺ຕຣິຍໍ. ອິຕິ ທສ຺ສນານຸຕ຺ຕຣິຍໍ, ສວນານຸຕ຺ຕຣິຍໍ, ລາຠານຸຕ຺ຕຣິຍໍ.

‘‘ສິກ຺ຂານຸຕ຺ຕຣິຍຎ຺ຈ ກຖໍ ໂຫຕິ? ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອກຈ຺ໂຈ ຫຕ຺ຖິສ຺ມິມ຺ປິ ສິກ຺ຂຕິ, ອສ຺ສສ຺ມິມ຺ປິ ສິກ຺ຂຕິ, ຣຖສ຺ມິມ຺ປິ ສິກ຺ຂຕິ, ຘນຸສ຺ມິມ຺ປິ ສິກ຺ຂຕິ, ຖຣຸສ຺ມິມ຺ປິ ສິກ຺ຂຕິ, ອຸຈ຺ຈາວຈໍ ວາ ປນ ສິກ຺ຂຕິ, ສມຓສ຺ສ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ວາ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກສ຺ສ ມິຈ຺ຉາປຏິປນ຺ນສ຺ສ ສິກ຺ຂຕິ. ອຕ຺ເຖສາ, ຠິກ຺ຂເວ, ສິກ຺ຂາ, ເນສາ ນຕ຺ຖີຕິ ວທາມິ. ສາ ຈ ໂຂ ເອສາ, ຠິກ຺ຂເວ, ສິກ຺ຂາ ຫີນາ…ເປ… ນ ນິພ຺ພານາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ. ໂຍ ຈ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄຕປ຺ປເວທິເຕ ຘມ຺ມວິນເຍ ອຘິສີລມ຺ປິ ສິກ຺ຂຕິ, ອຘິຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ສິກ຺ຂຕິ, ອຘິປຎ຺ຎມ຺ປິ ສິກ຺ຂຕິ ນິວິຏ຺ຐສທ຺ໂຘ ນິວິຏ຺ຐເປໂມ ເອກນ຺ຕຄໂຕ ອຠິປ຺ປສນ຺ໂນ. ເອຕທານຸຕ຺ຕຣິຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສິກ຺ຂານໍ ສຕ຺ຕານໍ ວິສຸທ຺ຘິຍາ…ເປ… ນິພ຺ພານສ຺ສ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ, ຍທິທໍ ຕຖາຄຕປ຺ປເວທິເຕ ຘມ຺ມວິນເຍ ອຘິສີລມ຺ປິ ສິກ຺ຂຕິ, ອຘິຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ສິກ຺ຂຕິ, ອຘິປຎ຺ຎມ຺ປິ ສິກ຺ຂຕິ ນິວິຏ຺ຐສທ຺ໂຘ ນິວິຏ຺ຐເປໂມ ເອກນ຺ຕຄໂຕ ອຠິປ຺ປສນ຺ໂນ. ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສິກ຺ຂານຸຕ຺ຕຣິຍໍ. ອິຕິ ທສ຺ສນານຸຕ຺ຕຣິຍໍ, ສວນານຸຕ຺ຕຣິຍໍ, ລາຠານຸຕ຺ຕຣິຍໍ, ສິກ຺ຂານຸຕ຺ຕຣິຍໍ.

‘‘ປາຣິຈຣິຍານຸຕ຺ຕຣິຍຎ຺ຈ ກຖໍ ໂຫຕິ? ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອກຈ຺ໂຈ ຂຕ຺ຕິຍມ຺ປິ ປຣິຈຣຕິ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓມ຺ປິ ປຣິຈຣຕິ, ຄຫປຕິມ຺ປິ ປຣິຈຣຕິ, ອຸຈ຺ຈາວຈໍ ວາ ປນ ປຣິຈຣຕິ, ສມຓໍ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວາ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກໍ ມິຈ຺ຉາປຏິປນ຺ນໍ ປຣິຈຣຕິ. ອຕ຺ເຖສາ, ຠິກ຺ຂເວ, ປາຣິຈຣິຍາ, ເນສາ ນຕ຺ຖີຕິ ວທາມິ. ສາ ຈ ໂຂ ເອສາ, ຠິກ຺ຂເວ, ປາຣິຈຣິຍາ ຫີນາ…ເປ… ນ ນິພ຺ພານາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ. ໂຍ ຈ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄຕໍ ວາ ຕຖາຄຕສາວກໍ ວາ ປຣິຈຣຕິ ນິວິຏ຺ຐສທ຺ໂຘ ນິວິຏ຺ຐເປໂມ ເອກນ຺ຕຄໂຕ ອຠິປ຺ປສນ຺ໂນ. ເອຕທານຸຕ຺ຕຣິຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ປາຣິຈຣິຍານໍ ສຕ຺ຕານໍ ວິສຸທ຺ຘິຍາ…ເປ… ນິພ຺ພານສ຺ສ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ, ຍທິທໍ ຕຖາຄຕໍ ວາ ຕຖາຄຕສາວກໍ ວາ ປຣິຈຣຕິ ນິວິຏ຺ຐສທ຺ໂຘ ນິວິຏ຺ຐເປໂມ ເອກນ຺ຕຄໂຕ ອຠິປ຺ປສນ຺ໂນ. ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປາຣິຈຣິຍານຸຕ຺ຕຣິຍໍ. ອິຕິ ທສ຺ສນານຸຕ຺ຕຣິຍໍ, ສວນານຸຕ຺ຕຣິຍໍ, ລາຠານຸຕ຺ຕຣິຍໍ, ສິກ຺ຂານຸຕ຺ຕຣິຍໍ, ປາຣິຈຣິຍານຸຕ຺ຕຣິຍໍ.

‘‘ອນຸສ຺ສຕານຸຕ຺ຕຣິຍຎ຺ຈ ກຖໍ ໂຫຕິ? ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອກຈ຺ໂຈ ປຸຕ຺ຕລາຠມ຺ປິ ອນຸສ຺ສຣຕິ, ທາຣລາຠມ຺ປິ ອນຸສ຺ສຣຕິ, ຘນລາຠມ຺ປິ ອນຸສ຺ສຣຕິ, ອຸຈ຺ຈາວຈໍ ວາ ປນ ອນຸສ຺ສຣຕິ, ສມຓໍ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວາ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກໍ ມິຈ຺ຉາປຏິປນ຺ນໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ. ອຕ຺ເຖສາ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນຸສ຺ສຕິ, ເນສາ ນຕ຺ຖີຕິ ວທາມິ. ສາ ຈ ໂຂ ເອສາ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນຸສ຺ສຕິ ຫີນາ…ເປ… ນ ນິພ຺ພານາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ. ໂຍ ຈ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄຕໍ ວາ ຕຖາຄຕສາວກໍ ວາ ອນຸສ຺ສຣຕິ ນິວິຏ຺ຐສທ຺ໂຘ ນິວິຏ຺ຐເປໂມ ເອກນ຺ຕຄໂຕ ອຠິປ຺ປສນ຺ໂນ. ເອຕທານຸຕ຺ຕຣິຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນຸສ຺ສຕີນໍ ສຕ຺ຕານໍ ວິສຸທ຺ຘິຍາ…ເປ… ນິພ຺ພານສ຺ສ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ, ຍທິທໍ ຕຖາຄຕໍ ວາ ຕຖາຄຕສາວກໍ ວາ ອນຸສ຺ສຣຕິ ນິວິຏ຺ຐສທ຺ໂຘ ນິວິຏ຺ຐເປໂມ ເອກນ຺ຕຄໂຕ ອຠິປ຺ປສນ຺ໂນ. ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນຸສ຺ສຕານຸຕ຺ຕຣິຍໍ. ອິມານິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຉ ອນຸຕ຺ຕຣິຍານີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໖.໓໐).

ສຕ຺ຕ ນິທ຺ທສວຕ຺ຖູນີຕິ ເອຕ຺ຖ ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສ ທສາຕິ ນິທ຺ທໂສ. ນິທ຺ທສສ຺ສ ນິທ຺ທສຠາວສ຺ສ ວຕ຺ຖູນິ ກາຣຓານິ ນິທ຺ທສວຕ຺ຖູນິ. ຂີຓາສໂວ ຫິ ທສວສ຺ສກາເລ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ ປຸນ ປຏິສນ຺ຘິຍາ ອຠາວາ ປຸນ ທສວສ຺ໂສ ນ ໂຫຕີຕິ ນິທ຺ທໂສຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ທສວສ຺ໂສວ ນ ໂຫຕິ, ນວວສ຺ໂສປິ…ເປ… ເອກມຸຫຸຕ຺ຕິໂກປິ ນ ໂຫຕິເຍວ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ທສວສ຺ສກາເລ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ, ສຕ຺ຕວສ຺ສິກກາເລ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕປິ ນິສ຺ສຕ຺ໂຕ ນິທ຺ທໂສ ນິມຸຫຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິເຍວ. ຕິຕ຺ຖິຍສມເຍ ອຸປ຺ປນ຺ນໂວຫາຣໍ ປນ ສາສເນ ຂີຓາສວສ຺ສ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕາທິສສ຺ສ ອຠາວໍ, ອິຘ ຈ ສພ຺ຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຠຄວາ ຕາທິສສຠາວສ຺ສ ກາຣຓານິ ‘‘ສຕ຺ຕ ນິທ຺ທສວຕ຺ຖູນີ’’ຕິ ອາຫ. ຍຖາຫ –

‘‘ສຕ຺ຕິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ນິທ຺ທສວຕ຺ຖູນິ. ກຕມານິ ສຕ຺ຕ? ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ສິກ຺ຂາສມາທາເນ ຕິພ຺ພຈ຺ຉນ຺ໂທ ໂຫຕິ, ອາຍຕິຎ຺ຈ ສິກ຺ຂາສມາທາເນ ອວິຄຕເປໂມ. ຘມ຺ມນິສນ຺ຕິຍາ ຕິພ຺ພຈ຺ຉນ຺ໂທ ໂຫຕິ, ອາຍຕິຎ຺ຈ ຘມ຺ມນິສນ຺ຕິຍາ ອວິຄຕເປໂມ. ອິຈ຺ຉາວິນເຍ ຕິພ຺ພຈ຺ຉນ຺ໂທ ໂຫຕິ, ອາຍຕິຎ຺ຈ ອິຈ຺ຉາວິນເຍ ອວິຄຕເປໂມ. ປຏິສລ຺ລາເນ ຕິພ຺ພຈ຺ຉນ຺ໂທ ໂຫຕິ, ອາຍຕິຎ຺ຈ ປຏິສລ຺ລາເນ ອວິຄຕເປໂມ. ວີຣິຍາຣມ຺ເຠ ຕິພ຺ພຈ຺ຉນ຺ໂທ ໂຫຕິ, ອາຍຕິຎ຺ຈ ວີຣິຍາຣມ຺ເຠ ອວິຄຕເປໂມ. ສຕິເນປກ຺ເກ ຕິພ຺ພຈ຺ຉນ຺ໂທ ໂຫຕິ, ອາຍຕິຎ຺ຈ ສຕິເນປກ຺ເກ ອວິຄຕເປໂມ. ທິຏ຺ຐິປຏິເວເຘ ຕິພ຺ພຈ຺ຉນ຺ໂທ ໂຫຕິ, ອາຍຕິຎ຺ຈ ທິຏ຺ຐິປຏິເວເຘ ອວິຄຕເປໂມ. ອິມານິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຕ຺ຕ ນິທ຺ທສວຕ຺ຖູນີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໗.໒໐).

ເຖໂຣປິ ຕເຖວ ເທສນໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ‘‘ສຕ຺ຕ ນິທ຺ທສວຕ຺ຖູນີ’’ຕິ ອາຫ.

ອຏ຺ຐ ອຠິຠາຍຕນານີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຠິຠຸຍ຺ຍມານານິ ອາຍຕນານິ ເອເຕສໍ ຌານານນ຺ຕິ ອຠິຠາຍຕນານິ, ຌານານິ. ອາຍຕນານີຕິ ອຘິຏ຺ຐານຏ຺ເຐນ ອາຍຕນສງ຺ຂາຕານິ ກສິຓາຣມ຺ມຓານິ. ຎາຓຸຕ຺ຕຣິໂກ ຫິ ປຸຄ຺ຄໂລ ວິສທຎາໂຓ ‘‘ກິໍ ເອຕ຺ຖ ອາຣມ຺ມເຓ ສມາປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ນ ມຍ຺ຫໍ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາກຣເຓ ຠາໂຣ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ, ຕານິ ອາຣມ຺ມຓານິ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ສມາປຊ຺ຊຕິ, ສຫ ນິມິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທເນເວຕ຺ຖ ອປ຺ປນໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ອຸປ຺ປາທິຕານິ ຌານານິ ‘‘ອຠິຠາຍຕນານີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ.

‘‘ກຕມານິ (ອ. ນິ. ໘.໖໕) ອຏ຺ຐ? ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ຣູປສຎ຺ຎີ ເອໂກ ພຫິທ຺ຘາ ຣູປານິ ປສ຺ສຕິ ປຣິຕ຺ຕານິ ສຸວຓ຺ຓທຸພ຺ພຓ຺ຓານິ, ‘ຕານິ ອຠິຠຸຍ຺ຍ ຊານາມິ ປສ຺ສາມີ’ຕິ ເອວໍສຎ຺ຎີ ໂຫຕິ. ອິທໍ ປຐມໍ ອຠິຠາຍຕນໍ.

‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ຣູປສຎ຺ຎີ ເອໂກ ພຫິທ຺ຘາ ຣູປານິ ປສ຺ສຕິ ອປ຺ປມາຓານິ ສຸວຓ຺ຓທຸພ຺ພຓ຺ຓານິ, ‘ຕານິ ອຠິຠຸຍ຺ຍ ຊານາມິ ປສ຺ສາມີ’ຕິ ເອວໍສຎ຺ຎີ ໂຫຕິ. ອິທໍ ທຸຕິຍໍ ອຠິຠາຍຕນໍ.

‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອຣູປສຎ຺ຎີ ເອໂກ ພຫິທ຺ຘາ ຣູປານິ ປສ຺ສຕິ ປຣິຕ຺ຕານິ ສຸວຓ຺ຓທຸພ຺ພຓ຺ຓານິ, ‘ຕານິ ອຠິຠຸຍ຺ຍ ຊານາມິ ປສ຺ສາມີ’ຕິ ເອວໍສຎ຺ຎີ ໂຫຕິ. ອິທໍ ຕຕິຍໍ ອຠິຠາຍຕນໍ.

‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອຣູປສຎ຺ຎີ ເອໂກ ພຫິທ຺ຘາ ຣູປານິ ປສ຺ສຕິ ອປ຺ປມາຓານິ ສຸວຓ຺ຓທຸພ຺ພຓ຺ຓານິ, ‘ຕານິ ອຠິຠຸຍ຺ຍ ຊານາມິ ປສ຺ສາມີ’ຕິ ເອວໍສຎ຺ຎີ ໂຫຕິ. ອິທໍ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ອຠິຠາຍຕນໍ.

‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອຣູປສຎ຺ຎີ ເອໂກ ພຫິທ຺ຘາ ຣູປານິ ປສ຺ສຕິ ນີລານິ ນີລວຓ຺ຓານິ ນີລນິທສ຺ສນານິ ນີລນິຠາສານິ. ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ອຸມາປຸປ຺ຜໍ ນີລໍ ນີລວຓ຺ຓໍ ນີລນິທສ຺ສນໍ ນີລນິຠາສໍ, ເສຍ຺ຍຖາປິ ວາ ປນ ຕໍ ວຕ຺ຖໍ ພາຣາຓເສຍ຺ຍກໍ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຏ຺ຐໍ ນີລໍ ນີລວຓ຺ຓໍ ນີລນິທສ຺ສນໍ ນີລນິຠາສໍ, ເອວເມວ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອຣູປສຎ຺ຎີ ເອໂກ ພຫິທ຺ຘາ ຣູປານິ ປສ຺ສຕິ ນີລານິ ນີລວຓ຺ຓານິ ນີລນິທສ຺ສນານິ ນີລນິຠາສານິ, ‘ຕານິ ອຠິຠຸຍ຺ຍ ຊານາມິ ປສ຺ສາມີ’ຕິ ເອວໍສຎ຺ຎີ ໂຫຕິ. ອິທໍ ປຎ຺ຈມໍ ອຠິຠາຍຕນໍ.

‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອຣູປສຎ຺ຎີ ເອໂກ ພຫິທ຺ຘາ ຣູປານິ ປສ຺ສຕິ ປີຕານິ ປີຕວຓ຺ຓານິ ປີຕນິທສ຺ສນານິ ປີຕນິຠາສານິ. ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ກຓິກາຣປຸປ຺ຜໍ ປີຕໍ ປີຕວຓ຺ຓໍ ປີຕນິທສ຺ສນໍ ປີຕນິຠາສໍ, ເສຍ຺ຍຖາປິ ວາ ປນ ຕໍ ວຕ຺ຖໍ ພາຣາຓເສຍ຺ຍກໍ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຏ຺ຐໍ ປີຕໍ ປີຕວຓ຺ຓໍ ປີຕນິທສ຺ສນໍ ປີຕນິຠາສໍ, ເອວເມວ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອຣູປສຎ຺ຎີ ເອໂກ ພຫິທ຺ຘາ ຣູປານິ ປສ຺ສຕິ ປີຕານິ ປີຕວຓ຺ຓານິ ປີຕນິທສ຺ສນານິ ປີຕນິຠາສານິ, ‘ຕານິ ອຠິຠຸຍ຺ຍ ຊານາມິ ປສ຺ສາມີ’ຕິ ເອວໍສຎ຺ຎີ ໂຫຕິ. ອິທໍ ຉຏ຺ຐໍ ອຠິຠາຍຕນໍ.

‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອຣູປສຎ຺ຎີ ເອໂກ ພຫິທ຺ຘາ ຣູປານິ ປສ຺ສຕິ ໂລຫິຕການິ ໂລຫິຕກວຓ຺ຓານິ ໂລຫິຕກນິທສ຺ສນານິ ໂລຫິຕກນິຠາສານິ. ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ພນ຺ຘຸຊີວກປຸປ຺ຜໍ ໂລຫິຕກໍ ໂລຫິຕກວຓ຺ຓໍ ໂລຫິຕກນິທສ຺ສນໍ ໂລຫິຕກນິຠາສໍ, ເສຍ຺ຍຖາປິ ວາ ປນ ຕໍ ວຕ຺ຖໍ ພາຣາຓເສຍ຺ຍກໍ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຏ຺ຐໍ ໂລຫິຕກໍ ໂລຫິຕກວຓ຺ຓໍ ໂລຫິຕກນິທສ຺ສນໍ ໂລຫິຕກນິຠາສໍ, ເອວເມວ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອຣູປສຎ຺ຎີ ເອໂກ ພຫິທ຺ຘາ ຣູປານິ ປສ຺ສຕິ ໂລຫິຕການິ ໂລຫິຕກວຓ຺ຓານິ ໂລຫິຕກນິທສ຺ສນານິ ໂລຫິຕກນິຠາສານິ, ‘ຕານິ ອຠິຠຸຍ຺ຍ ຊານາມິ ປສ຺ສາມີ’ຕິ ເອວໍສຎ຺ຎີ ໂຫຕິ. ອິທໍ ສຕ຺ຕມໍ ອຠິຠາຍຕນໍ.

‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອຣູປສຎ຺ຎີ ເອໂກ ພຫິທ຺ຘາ ຣູປານິ ປສ຺ສຕິ ໂອທາຕານິ ໂອທາຕວຓ຺ຓານິ ໂອທາຕນິທສ຺ສນານິ ໂອທາຕນິຠາສານິ. ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ໂອສຘິຕາຣກາ ໂອທາຕາ ໂອທາຕວຓ຺ຓາ ໂອທາຕນິທສ຺ສນາ ໂອທາຕນິຠາສາ, ເສຍ຺ຍຖາປິ ວາ ປນ ຕໍ ວຕ຺ຖໍ ພາຣາຓເສຍ຺ຍກໍ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຏ຺ຐໍ ໂອທາຕໍ ໂອທາຕວຓ຺ຓໍ ໂອທາຕນິທສ຺ສນໍ ໂອທາຕນິຠາສໍ, ເອວເມວ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອຣູປສຎ຺ຎີ ເອໂກ ພຫິທ຺ຘາ ຣູປານິ ປສ຺ສຕິ ໂອທາຕານິ ໂອທາຕວຓ຺ຓານິ ໂອທາຕນິທສ຺ສນານິ ໂອທາຕນິຠາສານິ, ‘ຕານິ ອຠິຠຸຍ຺ຍ ຊານາມິ ປສ຺ສາມີ’ຕິ ເອວໍສຎ຺ຎີ ໂຫຕິ. ອິທໍ ອຏ຺ຐມໍ ອຠິຠາຍຕນໍ. ອິມານິ ອຏ຺ຐ ອຠິຠາຍຕນານິ (ອ. ນິ. ໘.໖໕; ທີ. ນິ. ໓.໓໕໘).

ນວ ອນຸປຸພ຺ພວິຫາຣາຕິ ປຸພ຺ພໍ ປຸພ຺ພໍ ອນຸ ອນຸປຸພ຺ພໍ, ອນຸປຸພ຺ພໍ ວິຫຣິຕພ຺ພໂຕ ສມາປຊ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ວິຫາຣາ ອນຸປຸພ຺ພວິຫາຣາ, ອນຸປຏິປາຏິຍາ ສມາປຊ຺ຊິຕພ຺ພວິຫາຣາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

‘‘ກຕເມ ນວ? ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫິ ວິວິຈ຺ຈ ອກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສວິຕກ຺ກໍ ສວິຈາຣໍ ວິເວກຊໍ ປີຕິສຸຂໍ ປຐມໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ. ວິຕກ຺ກວິຈາຣານໍ ວູປສມາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ສມ຺ປສາທນໍ ເຈຕໂສ ເອໂກທິຠາວໍ ອວິຕກ຺ກໍ ອວິຈາຣໍ ສມາຘິຊໍ ປີຕິສຸຂໍ ທຸຕິຍໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ. ປີຕິຍາ ຈ ວິຣາຄາ ອຸເປກ຺ຂໂກ ຈ ວິຫຣຕິ ສໂຕ ສມ຺ປຊາໂນ, ສຸຂຎ຺ຈ ກາເຍນ ປຏິສໍເວເທຕິ, ຍໍ ຕໍ ອຣິຍາ ອາຈິກ຺ຂນ຺ຕິ ‘ອຸເປກ຺ຂໂກ ສຕິມາ ສຸຂວິຫາຣີ’ຕິ, ຕຕິຍໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ. ສຸຂສ຺ສ ຈ ປຫານາ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຈ ປຫານາ ປຸພ຺ເພວ ໂສມນສ຺ສໂທມນສ຺ສານໍ ອຕ຺ຖງ຺ຄມາ ອທຸກ຺ຂມສຸຂໍ ອຸເປກ຺ຂາສຕິປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ. ສພ຺ພໂສ ຣູປສຎ຺ຎານໍ ສມຕິກ຺ກມາ ປຏິຆສຎ຺ຎານໍ ອຕ຺ຖງ຺ຄມາ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎານໍ ອມນສິກາຣາ ‘ອນນ຺ໂຕ ອາກາໂສ’ຕິ ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ. ສພ຺ພໂສ ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນໍ ສມຕິກ຺ກມ຺ມ ‘ອນນ຺ຕໍ ວິຎ຺ຎາຓ’ນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ. ສພ຺ພໂສ ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນໍ ສມຕິກ຺ກມ຺ມ ‘ນຕ຺ຖິ ກິຎ຺ຈີ’ຕິ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ. ສພ຺ພໂສ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນໍ ສມຕິກ຺ກມ຺ມ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ. ສພ຺ພໂສ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນໍ ສມຕິກ຺ກມ຺ມ ສຎ຺ຎາເວທຍິຕນິໂຣຘໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໙.໓໓; ທີ. ນິ. ໓.໓໔໓, ໓໕໙) ວຸຕ຺ຕາ ນວ ອນຸປຸພ຺ພວິຫາຣາວ.

ທສ ນິຊ຺ຊຣວຕ຺ຖູນີຕິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐາທີນິ ນິຊ຺ຊຣຍນ຺ຕິ ນາສຍນ຺ຕີຕິ ນິຊ຺ຊຣານິ. ວຕ຺ຖູນີຕິ ກາຣຓານິ. ນິຊ຺ຊຣານິ ຈ ຕານິ ວຕ຺ຖູນິ ຈາຕິ ນິຊ຺ຊຣວຕ຺ຖູນິ. ສມ຺ມາທິຏ຺ຐາທີນໍ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ.

‘‘ກຕມານິ (ອ. ນິ. ໑໐.໑໐໖; ທີ. ນິ. ໓.໓໖໐) ທສ? ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິກສ຺ສ, ຠິກ຺ຂເວ, ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ ນິຊ຺ຊິຓ຺ຓາ ໂຫຕິ. ເຍ ຈ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິປຈ຺ຈຍາ ອເນເກ ປາປກາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ, ເຕ ຈສ຺ສ ນິຊ຺ຊິຓ຺ຓາ ໂຫນ຺ຕິ, ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິປຈ຺ຈຍາ ຈ ອເນເກ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ຠາວນາປາຣິປູຣິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ.

‘‘ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປສ຺ສ, ຠິກ຺ຂເວ, ມິຈ຺ຉາສງ຺ກປ຺ໂປ ນິຊ຺ຊິຓ຺ໂຓ ໂຫຕິ. ເຍ ຈ ມິຈ຺ຉາສງ຺ກປ຺ປປຈ຺ຈຍາ ອເນເກ ປາປກາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ, ເຕ ຈສ຺ສ ນິຊ຺ຊິຓ຺ຓາ ໂຫນ຺ຕິ, ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປປຈ຺ຈຍາ ຈ ອເນເກ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ຠາວນາປາຣິປູຣິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ.

‘‘ສມ຺ມາວາຈສ຺ສ, ຠິກ຺ຂເວ, ມິຈ຺ຉາວາຈາ ນິຊ຺ຊິຓ຺ຓາ ໂຫຕິ. ເຍ ຈ ມິຈ຺ຉາວາຈາປຈ຺ຈຍາ ອເນເກ ປາປກາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ, ເຕ ຈສ຺ສ ນິຊ຺ຊິຓ຺ຓາ ໂຫນ຺ຕິ, ສມ຺ມາວາຈາປຈ຺ຈຍາ ຈ ອເນເກ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ຠາວນາປາຣິປູຣິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ.

‘‘ສມ຺ມາກມ຺ມນ຺ຕສ຺ສ, ຠິກ຺ຂເວ, ມິຈ຺ຉາກມ຺ມນ຺ໂຕ ນິຊ຺ຊິຓ຺ໂຓ ໂຫຕິ. ເຍ ຈ ມິຈ຺ຉາກມ຺ມນ຺ຕປຈ຺ຈຍາ ອເນເກ ປາປກາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ, ເຕ ຈສ຺ສ ນິຊ຺ຊິຓ຺ຓາ ໂຫນ຺ຕິ, ສມ຺ມາກມ຺ມນ຺ຕປຈ຺ຈຍາ ຈ ອເນເກ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ຠາວນາປາຣິປູຣິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ.

‘‘ສມ຺ມາອາຊີວສ຺ສ, ຠິກ຺ຂເວ, ມິຈ຺ຉາອາຊີໂວ ນິຊ຺ຊິຓ຺ໂຓ ໂຫຕິ. ເຍ ຈ ມິຈ຺ຉາອາຊີວປຈ຺ຈຍາ ອເນເກ ປາປກາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ, ເຕ ຈສ຺ສ ນິຊ຺ຊິຓ຺ຓາ ໂຫນ຺ຕິ, ສມ຺ມາອາຊີວປຈ຺ຈຍາ ຈ ອເນເກ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ຠາວນາປາຣິປູຣິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ.

‘‘ສມ຺ມາວາຍາມສ຺ສ, ຠິກ຺ຂເວ, ມິຈ຺ຉາວາຍາໂມ ນິຊ຺ຊິຓ຺ໂຓ ໂຫຕິ. ເຍ ຈ ມິຈ຺ຉາວາຍາມປຈ຺ຈຍາ ອເນເກ ປາປກາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ, ເຕ ຈສ຺ສ ນິຊ຺ຊິຓ຺ຓາ ໂຫນ຺ຕິ, ສມ຺ມາວາຍາມປຈ຺ຈຍາ ຈ ອເນເກ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ຠາວນາປາຣິປູຣິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ.

‘‘ສມ຺ມາສຕິສ຺ສ, ຠິກ຺ຂເວ, ມິຈ຺ຉາສຕິ ນິຊ຺ຊິຓ຺ຓາ ໂຫຕິ. ເຍ ຈ ມິຈ຺ຉາສຕິປຈ຺ຈຍາ ອເນເກ ປາປກາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ, ເຕ ຈສ຺ສ ນິຊ຺ຊິຓ຺ຓາ ໂຫນ຺ຕິ, ສມ຺ມາສຕິປຈ຺ຈຍາ ຈ ອເນເກ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ຠາວນາປາຣິປູຣິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ.

‘‘ສມ຺ມາສມາຘິສ຺ສ, ຠິກ຺ຂເວ, ມິຈ຺ຉາສມາຘິ ນິຊ຺ຊິຓ຺ໂຓ ໂຫຕິ. ເຍ ຈ ມິຈ຺ຉາສມາຘິປຈ຺ຈຍາ ອເນເກ ປາປກາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ, ເຕ ຈສ຺ສ ນິຊ຺ຊິຓ຺ຓາ ໂຫນ຺ຕິ, ສມ຺ມາສມາຘິປຈ຺ຈຍາ ຈ ອເນເກ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ຠາວນາປາຣິປູຣິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ.

‘‘ສມ຺ມາຎາຓິສ຺ສ, ຠິກ຺ຂເວ, ມິຈ຺ຉາຎາຓໍ ນິຊ຺ຊິຓ຺ຓໍ ໂຫຕິ. ເຍ ຈ ມິຈ຺ຉາຎາຓປຈ຺ຈຍາ ອເນເກ ປາປກາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ, ເຕ ຈສ຺ສ ນິຊ຺ຊິຓ຺ຓາ ໂຫນ຺ຕິ, ສມ຺ມາຎາຓປຈ຺ຈຍາ ຈ ອເນເກ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ຠາວນາປາຣິປູຣິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ.

‘‘ສມ຺ມາວິມຸຕ຺ຕິສ຺ສ, ຠິກ຺ຂເວ, ມິຈ຺ຉາວິມຸຕ຺ຕິ ນິຊ຺ຊິຓ຺ຓາ ໂຫຕິ. ເຍ ຈ ມິຈ຺ຉາວິມຸຕ຺ຕິປຈ຺ຈຍາ ອເນເກ ປາປກາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ, ເຕ ຈສ຺ສ ນິຊ຺ຊິຓ຺ຓາ ໂຫນ຺ຕິ, ສມ຺ມາວິມຸຕ຺ຕິປຈ຺ຈຍາ ຈ ອເນເກ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ຠາວນາປາຣິປູຣິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑໐.໑໐໖; ທີ. ນິ. ໓.໓໖໐) ວຸຕ຺ຕານິ ທສ ນິຊ຺ຊຣວຕ຺ຖູນິ.

໓. ສພ຺ພໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍນ຺ຕິອາທິ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ອິຘ ອາຫຣິຕ຺ວາ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ກິຎ຺ຈ-ອິຕິ ຈ-ກາໂຣ ປທປູຣຓມຕ຺ເຕ ນິປາໂຕ. ຈກ຺ຂາທີນິ ຕິໍສ ວິສ຺ສຊ຺ຊນານິ ຉສຸ ທ຺ວາເຣສຸ ເອເກກສ຺ມິໍ ປຎ຺ຈ ປຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ທ຺ວາຣາຣມ຺ມຓປວຕ຺ຕິກ຺ກເມນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐານິ. ຕຕ຺ຖ ທຸວິຘໍ ຈກ຺ຂຸ – ມໍສຈກ຺ຂຸ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸ ຈ. ເຕສຸ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸ ສມນ຺ຕຈກ຺ຂຸ ຎາຓຈກ຺ຂຸ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸ ຘມ຺ມຈກ຺ຂູຕິ ປຎ຺ຈວິຘໍ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸ. ‘‘ອທ຺ທສໍ ໂຂ ອຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸນາ ໂລກໍ ໂວໂລເກນ຺ໂຕ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໘໓; ໒.໓໓໙; ມຫາວ. ໙) ອິທໍ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸ ນາມ. ‘‘ສມນ຺ຕຈກ຺ຂຸ ວຸຈ຺ຈຕິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬນິ. ໂຘຕກມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໓໒; ໂມຆຣາຊມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໘໕) ອິທໍ ສມນ຺ຕຈກ຺ຂຸ ນາມ. ‘‘ຈກ຺ຂຸໍ ອຸທປາທິ ຎາຓໍ ອຸທປາທີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໘໑; ມຫາວ. ໑໕) ອິທໍ ຎາຓຈກ຺ຂຸ ນາມ. ‘‘ອທ຺ທສໍ ໂຂ ອຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ວິສຸທ຺ເຘນາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໘໕) ອິທໍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸ ນາມ. ‘‘ວິຣຊໍ ວີຕມລໍ ຘມ຺ມຈກ຺ຂຸໍ ອຸທປາທີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໓໙໕) ອິທໍ ເຫຏ຺ຐິມມຄ຺ຄຕ຺ຕຍສງ຺ຂາຕໍ ຎາຓໍ ຘມ຺ມຈກ຺ຂຸ ນາມ.

ມໍສຈກ຺ຂຸປິ ສສມ຺ຠາຣຈກ຺ຂຸ, ປສາທຈກ຺ຂູຕິ ທຸວິຘໍ ໂຫຕິ. ຍ຺ວາຍໍ ອກ຺ຂິກູປເກ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ອກ຺ຂິກູປກຏ຺ຐິເກນ ອຸປຣິ ຠມຸກຏ຺ຐິເກນ ອຸຠໂຕ ອກ຺ຂິກູເຏຫິ ພຫິທ຺ຘາ ອກ຺ຂິປຂຸເມຫິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ ອກ຺ຂິກູປກມຊ຺ຌາ ນິກ຺ຂນ຺ເຕນ ນ຺ຫາຣຸສຸຕ຺ຕເກນ ມຕ຺ຖລຸງ຺ເຄ ອາພທ຺ໂຘ ເສຕກຓ຺ຫາຕິກຓ຺ຫມຓ຺ຑລວິຈິຕ຺ໂຕ ມໍສປິຓ຺ໂຑ, ອິທໍ ສສມ຺ຠາຣຈກ຺ຂຸ ນາມ. ໂຍ ປນ ເອຕ຺ຖ ສິໂຕ ເອຕ຺ຖ ປຏິພທ຺ໂຘ ຈຕຸນ຺ນໍ ມຫາຠູຕານໍ ອຸປາທາຍ ປສາໂທ, ອິທໍ ປສາທຈກ຺ຂຸ ນາມ. ອິທມິຘາຘິປ຺ເປຕໍ. ຕເທຕໍ ຕສ຺ສ ສສມ຺ຠາຣຈກ຺ຂຸໂນ ເສຕມຓ຺ຑລປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ກຓ຺ຫມຓ຺ຑລສ຺ສ ມຊ຺ເຌ ອຠິມຸເຂ ຐິຕານໍ ສຣີຣສຓ຺ຐານຸປ຺ປຕ຺ຕິເທເສ ທິຏ຺ຐິມຓ຺ຑເລ ສຕ຺ຕສຸ ປິຈຸປຏເລສຸ ອາສິຕ຺ຕເຕລໍ ປິຈຸປຏລານິ ວິຍ ສຕ຺ຕ ອກ຺ຂິປຏລານິ ພ຺ຍາເປຕ຺ວາ ປມາຓໂຕ ມຸຄ຺ຄວິທລມຕ຺ຕໍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທີນໍ ຍຖາຣຫໍ ວຕ຺ຖຸທ຺ວາຣຠາວໍ ສາຘຍມານໍ ຕິຏ຺ຐຕິ. ຕໍ ຈກ຺ຂຕີຕິ ຈກ຺ຂຸ, ຣູປໍ ອສ຺ສາເທຕິ ວິຠາເວຕິ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຣູປຍນ຺ຕີຕິ ຣູປາ, ວຓ຺ຓວິກາຣໍ ອາປຊ຺ຊມານາ ຫທຍງ຺ຄຕຠາວໍ ປກາເສນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈກ຺ຂຸໂຕ ປວຕ຺ຕໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ, ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ວາ ວິຎ຺ຎາຓໍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ. ຜຸສຕີຕິ ຜສ຺ໂສ. ອຸປສຄ຺ເຄນ ປທໍ ມຓ຺ເຑຕ຺ວາ ສມ຺ຜສ຺ໂສຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈກ຺ຂຸໂຕ ປວຕ຺ໂຕ ສມ຺ຜສ຺ໂສ ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ໂສ. ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາຕິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ. ເວທຍິຕນ຺ຕິ ວິນ຺ທນໍ, ເວທນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕເທວ ສຸຂຍຕີຕິ ສຸຂໍ, ຍສ຺ສຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ສຸຂິຕໍ ກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸຏ຺ຐຸ ວາ ຂາທຕິ, ຂນຕິ ຈ ກາຍຈິຕ຺ຕາພາຘນ຺ຕິ ສຸຂໍ. ທຸກ຺ຂຍຕີຕິ ທຸກ຺ຂໍ, ຍສ຺ສຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ທຸກ຺ຂິຕໍ ກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ທຸກ຺ຂໍ ນ ສຸຂນ຺ຕິ ອທຸກ຺ຂມສຸຂໍ. ມ-ກາໂຣ ປທສນ຺ຘິວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ. ໂສ ປນ ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ໂສ ອຕ຺ຕນາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຍ ເວທນາຍ ສຫຊາຕ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎນິສ຺ສຍ ວິປາກອາຫາຣສມ຺ປຍຸຕ຺ຕອຕ຺ຖິອວິຄຕວເສນ ອຏ຺ຐຘາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຍ ອນນ຺ຕຣສມນນ຺ຕຣອນນ຺ຕຣູປນິສ຺ສຍນຕ຺ຖິວິຄຕວເສນປຎ຺ຈຘາ, ສນ຺ຕີຣຓາທິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ ອຸປນິສ຺ສຍວເສເນວ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ.

ສຸຓາຕີຕິ ໂສຕໍ. ຕໍ ສສມ຺ຠາຣໂສຕພິລສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ຕນຸຕມ຺ພໂລມາຈິເຕ ອງ຺ຄຸລິເວຘກສຓ຺ຐາເນ ປເທເສ ໂສຕວິຎ຺ຎາຓາທີນໍ ຍຖາຣຫໍ ວຕ຺ຖຸທ຺ວາຣຠາວໍ ສາຘຍມານໍ ຕິຏ຺ຐຕິ. ສປ຺ປນ຺ຕີຕິ ສທ຺ທາ, ອຸທາຫຣີຍນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຆາຍຕີຕິ ຆານໍ. ຕໍ ສສມ຺ຠາຣຆານພິລສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ອຊປທສຓ຺ຐາເນ ປເທເສ ຆານວິຎ຺ຎາຓາທີນໍ ຍຖາຣຫໍ ວຕ຺ຖຸທ຺ວາຣຠາວໍ ສາຘຍມານໍ ຕິຏ຺ຐຕິ. ຄນ຺ຘຍນ຺ຕີຕິ ຄນ຺ຘາ, ອຕ຺ຕໂນ ວຕ຺ຖຸໍ ສູເຈນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຊີວິຕມວ຺ຫາຍຕີຕິ ຊິວ຺ຫາ, ສາຍນຏ຺ເຐນ ວາ ຊິວ຺ຫາ. ສາ ສສມ຺ຠາຣຊິວ຺ຫາຍ ອຕິອຄ຺ຄມູລປສ຺ສານິ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອຸປຣິມຕລມຊ຺ເຌ ຠິນ຺ນອຸປ຺ປລທລຄ຺ຄສຓ຺ຐາເນ ປເທເສ ຊິວ຺ຫາວິຎ຺ຎາຓາທີນໍ ຍຖາຣຫໍ ວຕ຺ຖຸທ຺ວາຣຠາວໍ ສາຘຍມານາ ຕິຏ຺ຐຕິ. ຣສນ຺ຕິ ເຕ ສຕ຺ຕາຕິ ຣສາ, ອສ຺ສາເທນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຸຈ຺ຉິຕານໍ ສາສວຘມ຺ມານໍ ອາໂຍຕິ ກາໂຍ. ອາໂຍຕິ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິເທໂສ. ໂສ ຍາວຕາ ອິມສ຺ມິໍ ກາເຍ ອຸປາທິຓ຺ຓປ຺ປວຕ຺ຕິ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ກາຍປສາໂທ ກາຍວິຎ຺ຎາຓາທີນໍ ຍຖາຣຫໍ ວຕ຺ຖຸທ຺ວາຣຠາວໍ ສາຘຍມາໂນ ຕິຏ຺ຐຕິ. ຜຸສີຍນ຺ຕີຕິ ໂຜຏ຺ຐພ຺ພາ. ມຸນາຕີຕິ ມໂນ, ວິຊານາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ຕໂນ ລກ຺ຂຓໍ ຘາເຣນ຺ຕີຕິ ຘມ຺ມາ. ມໂນຕິ ສຫາວຊ຺ຊນໍ ຠວງ຺ຄໍ. ຘມ຺ມາຕິ ທ຺ວາທສປເຠທາ ຘມ຺ມາຣມ຺ມຓາ ຘມ຺ມາ. ມໂນວິຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ຊວນມໂນວິຎ຺ຎາຓໍ. ມໂນສມ຺ຜສ຺ໂສຕິ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ຜສ຺ໂສ. ໂສ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຍ ເວທນາຍ ວິປາກປຈ຺ຈຍວຊ຺ເຊຫິ ເສເສຫິ ສຕ຺ຕຫິ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ອນນ຺ຕຣາຍ ເຕເຫວ, ເສສານໍ ອຸປນິສ຺ສຍວເສເນວ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ.

ຣູປາທີນິ ປຎ຺ຈ ວິສ຺ສຊ຺ຊນານິ ຂນ຺ຘວເສນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐານິ. ສີຕາທີຫິ ຣຸປ຺ປຕິ ປີຬີຍຕີຕິ ຣູປໍ. ເວທຍຕີຕິ ເວທນາ. ສຎ຺ຊານາຕີຕິ ສຎ຺ຎາ. ສງ຺ຂໂຣນ຺ຕີຕິ ສງ຺ຂາຣາ. ວິຊານາຕີຕິ ວິຎ຺ຎາຓໍ. ຈກ຺ຂາທີນິ ຘມ຺ມວິຈາຣປຣິຍນ຺ຕານິ ທສ ຉກ຺ກວເສນ, ສຏ຺ຐິ ວິສ຺ສຊ຺ຊນານິ ປິຍຣູປສາຕຣູປວເສນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐານິ. ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສຊາທິກາ ເວທນາ ຕໍຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາວ. ຣູເປສຸ ສຎ຺ຎາ ຣູປສຎ຺ຎາ. ສຎ຺ເຈຕຍຕີຕິ ສຎ຺ເຈຕນາ, ອຠິສນ຺ທຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສຕີຕິ ຕຓ຺ຫາ, ປິປາສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິຕກ຺ເກຕີຕິ ວິຕກ຺ໂກ, ວິຕກ຺ກນໍ ວາ ວິຕກ຺ໂກ, ອູຫນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອາຣມ຺ມເຓ ເຕນ ຈິຕ຺ຕໍ ວິຈຣຕີຕິ ວິຈາໂຣ, ວິຈຣຓໍ ວາ ວິຈາໂຣ, ອນຸສຎ຺ຈຣຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໔. ປຖວີຘາຕາທີນິ ຉ ວິສ຺ສຊ຺ຊນານິ ສໍຂິຕ຺ເຕນ ນາມຣູປວວຕ຺ຖານວເສນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐານິ. ປຕ຺ຖຏຕ຺ຕາ ປຖວີ. ອປ຺ເປຕິ, ອາປີຍຕິ, ອປ຺ປາຍຕີຕິ ວາ ອາໂປ. ເຕຊຍຕີຕິ ເຕໂຊ. ວາຍຕີຕິ ວາໂຍ. ນ ກສ຺ສຕິ ນ ນິກສ຺ສຕິ, ກສິຕຸໍ ຉິນ຺ທິຕຸໍ ຠິນ຺ທິຕຸໍ ວາ ນ ສກ຺ກາຕິ ອາກາໂສ. ນິສ຺ສຕ຺ຕຏ຺ເຐນ ຘາຕຸ.

ປຖວີກສິຓາທີນິ ທສ ວິສ຺ສຊ຺ຊນານິ ກສິຓຠາວນາວເສນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐານິ. ກສິຓນ຺ຕິ ສກລຜຣຓວເສນ ກສິຓມຓ຺ຑລມ຺ປິ ຕສ຺ມິໍ ອຸປຏ຺ຐິຕນິມິຕ຺ຕມ຺ປິ ຕທາຣມ຺ມຓໍ ຌານມ຺ປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິຘ ປນ ຌານໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ອາທິມ຺ຫິ ຈຕ຺ຕາຣິ ມຫາຠູຕກສິຓາຣມ຺ມຓານິ ຌານານິ, ຕໂຕ ປຣານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ວຓ຺ຓກສິຓາຣມ຺ມຓານິ. ອາກາສກສິຓນ຺ຕິ ປຣິຈ຺ເຉທາກາໂສ, ຕທາຣມ຺ມຓຎ຺ຈ ຌານໍ, ກສິຓຸຄ຺ຆາຏິມາກາໂສ, ຕທາຣມ຺ມຓຎ຺ຈ ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນໍ. ວິຎ຺ຎາຓກສິຓນ຺ຕິ ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນວິຎ຺ຎາຓໍ, ຕທາຣມ຺ມຓຎ຺ຈ ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນໍ.

ເກສາທີນິ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສ ວິສ຺ສຊ຺ຊນານິ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາຣກມ຺ມຏ຺ຐານວເສນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐານິ. ເຕສຸ ປນ ເກສາທີສຸ ປຏິກູລໂຕ ອຸປຏ຺ຐິເຕສຸ ກາຍຄຕາສຕິວເສນ ອສຸຠກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ, ວຓ຺ຓໂຕ ອຸປຏ຺ຐິເຕສຸ ກສິຓກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ, ຘາຕຸໂຕ ອຸປຏ຺ຐິເຕສຸ ຈຕຸຘາຕຸວວຕ຺ຖານກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ, ເກສາຕິອາທີນິ ຈ ປຏິກູລໂຕ ວຓ຺ຓໂຕ ວາ ອຸປຏ຺ຐິຕານໍ ຕທາຣມ຺ມຓານິ ຌານານິ, ຘາຕຸໂຕ ອຸປຏ຺ຐິຕສ຺ສ ເຕ ຈ ໂກຏ຺ຐາສາ ຕທາຣມ຺ມຓາ ຈ ຘາຕຸຠາວນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ເກສາ ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ກຓ຺ຓຈູຬິກາຫິ ປຸຣໂຕ ນລາຏນ຺ເຕນ, ປຈ຺ຉໂຕ ຈ ຄລວາຏເກນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາ ສີສກຏາຫເວຐນຈມ຺ເມ ວີຫຄ຺ຄມຕ຺ຕໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຐິຕາ ອເນກສຕສຫສ຺ສສງ຺ຂາ.

ໂລມາ ຐເປຕ຺ວາ ເກສາທີນໍ ປຕິຏ຺ຐິໂຕກາສໍ ຫຕ຺ຖຕລປາທຕລານິ ຈ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ສຣີຣຈມ຺ເມ ນວນວຸຕິຍາ ໂລມກູປສຫສ຺ເສສຸ ລິກ຺ຂາມຕ຺ຕໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຐິຕາ.

ນຂາ ອງ຺ຄຸລີນໍ ອຄ຺ຄປິຏ຺ເຐສຸ ຐິຕາ ວີສຕິ.

ທນ຺ຕາ ທ຺ວີສຸ ຫຓຸກຏ຺ຐິເກສຸ ຐິຕາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສ.

ຕໂຈ ສກລສຣີຣໍ ປຣິໂຍນນ຺ຘິຕ຺ວາ ປາກຏກິໂລມກສ຺ສ ອຸປຣິ ຉວິຍາ ເຫຏ຺ຐາ ຐິຕໍ ຈມ຺ມໍ.

ມໍສໍ ສາຘິການິ ຕີຓິ ອຏ຺ຐິສຕານິ ອນຸລິມ຺ປິຕ຺ວາ ຐິຕານິ ນວມໍສເປສິສຕານິ.

ນ຺ຫາຣູ ສກລສຣີເຣ ອຏ຺ຐີນິ ອາພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຐິຕານິ ນວ ນ຺ຫາຣຸສຕານິ.

ອຏ຺ຐີ ສກລສຣີເຣ ເຫຏ຺ຐາ ອຏ຺ຐີນໍ ອຸປຣິ ຐິຕານິ ສາຘິການິ ຕີຓິ ອຏ຺ຐິສຕານິ.

ອຏ຺ຐິມິຎ຺ຊາ ເຕສໍ ເຕສໍ ອຏ຺ຐີນໍ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຐິຕາ ມິຎ຺ຊາ.

ວກ຺ກໍ ຄລວາຏກາ ນິກ຺ຂນ຺ເຕນ ເອກມູເລນ ໂຖກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ທ຺ວິຘາ ຠິນ຺ເນນ ຖູລນ຺ຫາຣຸນາ ວິນິພທ຺ຘາ ຫຸຕ຺ວາ ຫທຍມໍສໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຐິຕາ ທ຺ເວ ມໍສປິຓ຺ຑິກາ.

ຫທຍໍ ສຣີຣພ຺ຠນ຺ຕເຣ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຖນານໍ ມຊ຺ເຌ ຐິຕໍ ອນ຺ໂຕ ຈິຕ຺ຕສນ຺ນິສ຺ສຍໍ ອຑ຺ຒປສຕມຕ຺ຕໂລຫິຕປຸຓ຺ຓໍ ປຸນ຺ນາຄຏ຺ຐິປຕິຏ຺ຐານມຕ຺ຕາວາຏກໍ ຫທຍມໍສໍ.

ຍກນໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຖນານໍ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ທກ຺ຂິຓປສ຺ສໍ ນິສ຺ສາຍ ຐິຕໍ ຍມກມໍສປຏລໍ.

ກິໂລມກໍ ຫທຍວກ຺ການິ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ຐິຕໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນກິໂລມກສງ຺ຂາຕຎ຺ຈ ສກລສຣີເຣ ຈມ຺ມສ຺ສ ເຫຏ຺ຐໂຕ ມໍສໍ ປຣິໂຍນນ຺ຘິຕ຺ວາ ຐິຕໍ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນກິໂລມກສງ຺ຂາຕຎ຺ຈາຕິ ທຸວິຘໍ ປຣິໂຍນຫນມໍສໍ.

ປິຫກໍ ຫທຍສ຺ສ ວາມປສ຺ເສ ອຸທຣປຏລສ຺ສ ມຕ຺ຖກປສ຺ສໍ ນິສ຺ສາຍ ຐິຕໍ ອຸທຣຊິວ຺ຫາມໍສໍ.

ປປ຺ຜາສໍ ສຣີຣພ຺ຠນ຺ຕເຣ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຖນານໍ ອນ຺ຕເຣ ຫທຍຍກນານໍ ອຸປຣິ ຉາເທຕ຺ວາ ໂອລມ຺ພນ຺ຕໍ ຐິຕໍ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສມໍສຂຓ຺ຑປ຺ປເຠທໍ ປປ຺ຜາສມໍສໍ.

ອນ຺ຕໍ ອຸປຣິ ຄລວາຏເກ ເຫຏ຺ຐາ ກຣີສມຄ຺ເຄ ວິນິພນ຺ຘຕ຺ຕາ ຄລວາຏກກຣີສມຄ຺ຄປຣິຍນ຺ເຕ ສຣີຣພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຐິຕາ ປຸຣິສສ຺ສ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສຫຕ຺ຖາ ອິຕ຺ຖິຍາ ອຏ຺ຐວີສຕິຫຕ຺ຖາ ເອກວີສຕິຍາ ຐາເນສຸ ໂອຠຄ຺ຄາ ອນ຺ຕວຏ຺ຏິ.

ອນ຺ຕຄຸຓໍ ອນ຺ຕໂຠເຄ ເອກໂຕ ອຄລນ຺ເຕ ອາພນ຺ຘິຕ຺ວາ ເອກວີສຕິຍາ ອນ຺ຕໂຠຄານໍ ອນ຺ຕຣາ ຐິຕໍ ພນ຺ຘນໍ.

ອຸທຣິຍໍ ທນ຺ຕມຸສລສຎ຺ຈຸຓ຺ຓິຕໍ ຊິວ຺ຫາຫຕ຺ຖປຣິວຕ຺ຕິຕໍ ເຂຬລາລາປລິພຸທ຺ຘໍ ຕໍຂຓວິຄຕວຓ຺ຓຄນ຺ຘຣສາທິສມ຺ປທໍ ຕນ຺ຕວາຍຂລິສຸວານວມຖຸສທິສໍ ນິປຕິຕ຺ວາ ປິຕ຺ຕເສມ຺ຫວາຕປລິເວຐິຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ອຸທຣຄ຺ຄິສນ຺ຕາປເວຄກຸຖິຕໍ ກິມິກຸລາກຸລໍ ອຸປຣູປຣິ ເຜຓພຸພ຺ພຸຬການິ ມຸຎ຺ຈນ຺ຕໍ ປຣມກສມ຺ພຸກທຸຄ຺ຄນ຺ຘເຊຄຸຈ຺ຉຠາວໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອາມາສຍສງ຺ຂາເຕ ອຸປຣິນາຠິອນ຺ຕປຏເລ ຐິຕໍ ນານປ຺ປກາຣກໍ ອສິຕປີຕຂາຍິຕສາຍິຕໍ.

ກຣີສໍ ປກ຺ກາສຍສງ຺ຂາເຕ ເຫຏ຺ຐາ ນາຠິປິຏ຺ຐິກຓ຺ຏກມູລານໍ ອນ຺ຕເຣ ອຸພ຺ເພເຘນ ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລມຕ຺ເຕ ອນ຺ຕາວສາເນ ຐິຕໍ ວຈ຺ຈໍ.

ປິຕ຺ຕໍ ຫທຍມໍສປປ຺ຜາສານໍ ອນ຺ຕເຣ ຍກນມໍສໍ ນິສ຺ສາຍ ຐິຕໍ ມຫາໂກສາຕກີໂກສກສທິເສ ປິຕ຺ຕໂກສເກ ຐິຕໍ ພທ຺ຘປິຕ຺ຕສງ຺ຂາຕຎ຺ຈ, ເກສໂລມນຂທນ຺ຕານໍ ມໍສວິນິມຸຕ຺ຕຏ຺ຐານຎ຺ເຈວ ຖທ຺ຘສຸກ຺ຂຈມ຺ມຎ຺ຈ ຐເປຕ຺ວາ ອວເສສໍ ສຣີຣໍ ພ຺ຍາເປຕ຺ວາ ຐິຕໍ ອພທ຺ຘປິຕ຺ຕສງ຺ຂາຕຎ຺ຈາຕິ ທຸວິຘໍ ປິຕ຺ຕໍ.

ເສມ຺ຫໍ ອຸທຣປຏເລ ຐິຕໍ ເອກປຕ຺ຖປູຣປ຺ປມາຓໍ ເສມ຺ຫໍ.

ປຸພ຺ໂພ ຂາຓຸກຓ຺ຏກປຫຣຓຄ຺ຄິຊາລາທີຫິ ອຠິຫເຕ ວາ ສຣີຣປ຺ປເທເສ ອພ຺ຠນ຺ຕຣຘາຕຸກ຺ໂຂຠວເສນ ວາ ອຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ຄຓ຺ຑປີຬກາທີສຸ ປຣິປກ຺ກໂລຫິຕປຣິຓາໂມ. ໂລຫິຕໍ ຍກນສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາຠາຄໍ ປູເຣຕ຺ວາ ຫທຍວກ຺ກປປ຺ຜາສານໍ ອຸປຣິ ໂຖກໍ ໂຖກໍ ປຄ຺ຆຣນ຺ຕໍ ວກ຺ກຫທຍຍກນປປ຺ຜາເສ ເຕມຍມານໍ ຐິຕໍ ເອກປຕ຺ຖປູຣມຕ຺ຕໍ ສນ຺ນິຈິຕໂລຫິຕສງ຺ຂາຕຎ຺ຈ, ເກສໂລມນຂທນ຺ຕານໍ ມໍສວິນິມຸຕ຺ຕຏ຺ຐານຎ຺ເຈວ ຖທ຺ຘສຸກ຺ຂຈມ຺ມຎ຺ຈ ຐເປຕ຺ວາ ຘມນິຊາລານຸສາເຣນ ສພ຺ພໍ ອຸປາທິຓ຺ຓສຣີຣໍ ຜຣິຕ຺ວາ ຐິຕໍ ສໍສຣຓໂລຫິຕສງ຺ຂາຕຎ຺ຈາຕິ ທຸວິຘໍ ໂລຫິຕໍ.

ເສໂທ ອຄ຺ຄິສນ຺ຕາປສູຣິຍສນ຺ຕາປອຸຕຸວິກາຣາທີຫິ ສນ຺ຕຕ຺ເຕ ສຣີເຣ ສພ຺ພເກສໂລມກູປວິວເຣຫິ ປຄ຺ຆຣຓກອາໂປຘາຕຸ.

ເມໂທ ຖູລສ຺ສ ສກລສຣີເຣ ຈມ຺ມມໍສນ຺ຕເຣ ກິສສ຺ສ ຊງ຺ຆມໍສາທີນິ ນິສ຺ສາຍ ຐິໂຕ ຖິນສິເນໂຫ.

ອສ຺ສຸ ໂສມນສ຺ສໂທມນສ຺ສວິສຠາຄາຫາຣອຸຕູຫິ ສມຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ອກ຺ຂິກູປເກ ປູເຣຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີ ວາ ປຄ຺ຆຣນ຺ຕີ ວາ ອາໂປຘາຕຸ.

ວສາ ອຄ຺ຄິສນ຺ຕາປສູຣິຍສນ຺ຕາປອຸຕຸວິສຠາເຄຫິ ອຸສ຺ມາຊາເຕສຸ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຫຕ຺ຖຕລຫຕ຺ຖປິຏ຺ຐິປາທຕລປາທປິຏ຺ຐິນາສາປຸຏນລາຏອໍສກູເຏສຸ ຐິໂຕ ວິລີນສິເນໂຫ.

ເຂໂຬ ຕຖາຣູປໍ ອາຫາຣໍ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ວາ ສຣນ຺ຕສ຺ສ ວາ ມຸເຂ ວາ ຐເປນ຺ຕສ຺ສ ຫທຍໍ ວາ ອາກິລາຍນ຺ຕສ຺ສ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິເທວ ວາ ຊິຄຸຈ຺ຉໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕສ຺ສ ຠິຍ຺ໂຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຸໂຠຫິ ກໂປລປສ຺ເສຫິ ໂອຣຸຍ຺ຫ ຊິວ຺ຫາຍ ຕິຏ຺ຐມານາ ເຜຓມິສ຺ສາ ອາໂປຘາຕຸ.

ສິງ຺ຆາຓິກາ ວິສຠາຄາຫາຣອຸຕຸວເສນ ສຎ຺ຊາຕຘາຕຸກ຺ໂຂຠສ຺ສ ວາ ໂຣທນ຺ຕສ຺ສ ວາ ອນ຺ໂຕສີເສ ມຕ຺ຖລຸງ຺ຄໂຕ ຄລິຕ຺ວາ ຕາລຸມຕ຺ຖກວິວເຣນ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ນາສາປຸເຏ ປູເຣຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕໍ ວາ ປຄ຺ຆຣນ຺ຕໍ ວາ ປູຕິ ອສຸຈິ ປິຈ຺ຉິລໍ.

ລສິກາ ອຏ຺ຐິສນ຺ຘີນໍ ອພ຺ຠຎ຺ຊນກິຈ຺ຈໍ ສາຘຍມານໍ ອສີຕິສຕສນ຺ຘີນໍ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຐິຕໍ ປິຈ຺ຉິລກຸຓປໍ.

ມຸຕ຺ຕໍ ອາຫາຣອຸຕຸວເສນ ວຕ຺ຖິປຸຏພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຐິຕາ ອາໂປຘາຕຸ.

ມຕ຺ຖລຸງ຺ຄໍ ສີສກຏາຫພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສິພ຺ພິນິມຄ຺ເຄ ນິສ຺ສາຍ ຐິໂຕ ຈຕຸປິຓ຺ຑສໂມຘາໂນ ມິຎ຺ຊຣາສິ.

ຈກ຺ຂາຍຕນາທີນິ ທ຺ວາທສ ວິສ຺ສຊ຺ຊນານິ ທ຺ວາທສາຍຕນວເສນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐານິ. ອາຍຕນໂຕ, ອາຍານໍ ຕນນໂຕ, ອາຍຕສ຺ສ ຈ ນຍນໂຕ ອາຍຕນໍ. ຈກ຺ຂຸຣູປາທີສຸ ຫິ ຕໍຕໍທ຺ວາຣາຣມ຺ມຓາ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິກາ ຘມ຺ມາ ເສນ ເສນ ອນຸຠວນາທິນາ ກິຈ຺ເຈນ ອາຍຕນ຺ຕິ ອຸຏ຺ຐຫນ຺ຕິ ຆຏນ຺ຕິ, ວາຍມນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຕ ຈ ປນ ອາຍຠູເຕ ຘມ຺ເມ ເອຕານິ ຕໂນນ຺ຕິ, ວິຕ຺ຖາເຣນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອິທຎ຺ຈ ອນມຕຄ຺ເຄ ສໍສາເຣ ປວຕ຺ຕໍ ອຕີວ ອາຍຕໍ ສໍສາຣທຸກ຺ຂໍ ຍາວ ນ ນິວຕ຺ຕຕິ, ຕາວ ນຍນ຺ຕິ, ປວຕ຺ຕຍນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອປິຈ ນິວາສຏ຺ຐານຏ຺ເຐນ ອາກຣຏ຺ເຐນ ສໂມສຣຓຏ຺ຐານຏ຺ເຐນ ສຎ຺ຊາຕິເທສຏ຺ເຐນ ກາຣຓຏ຺ເຐນ ຈ ອາຍຕນໍ. ຕຖາ ຫິ ໂລເກ ‘‘ອິສ຺ສຣາຍຕນໍ ວາສຸເທວາຍຕນ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ນິວາສຏ຺ຐານໍ ‘‘ອາຍຕນ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ສຸວຓ຺ຓາຍຕນໍ ຣຊຕາຍຕນ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ອາກໂຣ. ສາສເນ ປນ ‘‘ມໂນຣເມ ອາຍຕເນ, ເສວນ຺ຕິ ນໍ ວິຫງ຺ຄມາ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໕.໓໘) ສໂມສຣຓຏ຺ຐານໍ. ‘‘ທກ຺ຂິຓາປໂຖ ຄຸນ຺ນໍ ອາຍຕນ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ສຎ຺ຊາຕິເທໂສ. ‘‘ຕຕ຺ຣ ຕຕ຺ເຣວ ສກ຺ຂິຠພ຺ພຕໍ ປາປຸຓາຕິ ສຕິ ສຕິອາຍຕເນ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໓.໑໐໒; ໕.໒໓) ກາຣຓໍ. ຈກ຺ຂຸອາທີສຸ ຈາປິ ເຕ ເຕ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິກາ ຘມ຺ມາ ນິວສນ຺ຕິ ຕທາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຕາຍາຕິ ຈກ຺ຂາທໂຍ ເນສໍ ນິວາສຏ຺ຐານໍ, ຈກ຺ຂາທີສຸ ຈ ເຕ ອາກິຓ຺ຓາ ຕນ຺ນິສ຺ສຍຕ຺ຕາ ຕທາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ ຈາຕິ ຈກ຺ຂາທໂຍ ຈ ເນສໍ ອາກໂຣ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວຕ຺ຖຸທ຺ວາຣາຣມ຺ມຓວເສນ ສໂມສຣຓໂຕ ຈກ຺ຂາທໂຍ ຈ ເນສໍ ສໂມສຣຓຏ຺ຐານໍ, ຕໍນິສ຺ສຍາຣມ຺ມຓຠາເວນ ຕຕ຺ເຖວ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ຈກ຺ຂາທໂຍ ຈ ເນສໍ ສຎ຺ຊາຕິເທໂສ, ຈກ຺ຂາທີນໍ ອຠາເວ ອຠາວໂຕ ຈກ຺ຂາທໂຍ ຈ ເນສໍ ກາຣຓນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນຕ຺ເຖນ ຈກ຺ຂຸ ຈ ຕໍ ອາຍຕນຎ຺ຈາຕິ ຈກ຺ຂາຍຕນໍ. ເອວໍ ເສສານິປິ.

ຈກ຺ຂຸຘາຕາທີນິ ອຏ຺ຐາຣສ ວິສ຺ສຊ຺ຊນານິ ອຏ຺ຐາຣສຘາຕຸວເສນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐານິ. ຈກ຺ຂາທີສຸ ເອເກໂກ ຘມ຺ໂມ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ວິທຫຕິ, ຘີຍເຕ, ວິຘານໍ ວິຘີຍເຕ, ເອຕາຍ, ເອຕ຺ຖ ວາ ຘີຍຕີຕິ ຘາຕຸ. ໂລກິຍາ ຫິ ຘາຕຸໂຍ ກາຣຓຠາເວນ ວວຕ຺ຖິຕາ ຫຸຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓຣຊຕາທິຘາຕຸໂຍ ວິຍ ສຸວຓ຺ຓຣຊຕາທິໍ, ອເນກປ຺ປກາຣໍ ສໍສາຣທຸກ຺ຂໍ ວິທຫນ຺ຕິ. ຠາຣຫາເຣຫິ ຈ ຠາໂຣ ວິຍ ສຕ຺ເຕຫິ ຘີຍນ຺ເຕ, ຘາຣີຍນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸກ຺ຂວິຘານມຕ຺ຕເມວ ເຈຕາ ອວສວຕ຺ຕນໂຕ. ເອຕາຫິ ຈ ກຣຓຠູຕາຫິ ສໍສາຣທຸກ຺ຂໍ ສຕ຺ເຕຫິ ອນຸວິຘີຍຕິ. ຕຖາວິຫິຕຎ຺ເຈຕໍ ເອຕາສ຺ເວວ ຘີຍຕິ, ຐປີຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປິຈ ຍຖາ ຕິຕ຺ຖິຍານໍ ອຕ຺ຕາ ນາມ ສຠາວໂຕ ນຕ຺ຖິ, ນ ເອວເມຕາ. ເອຕາ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ສຠາວໍ ຘາເຣນ຺ຕີຕິ ຘາຕຸໂຍ. ຍຖາ ຈ ໂລເກ ວິຈິຕ຺ຕາ ຫຣິຕາລມໂນສິລາທໂຍ ເສລາວຍວາ ຘາຕຸໂຍຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເອວເມຕາປິ ຘາຕຸໂຍ ວິຍາຕິ ຘາຕຸໂຍ. ວິຈິຕ຺ຕາ ເຫຕາ ຎາຓເນຍ຺ຍາວຍວາຕິ. ຍຖາ ວາ ສຣີຣສງ຺ຂາຕສ຺ສ ສມຸທາຍສ຺ສ ອວຍວຠູເຕສຸ ຣສໂສຓິຕາທີສຸ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວິສຠາຄລກ຺ຂຓປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນສຸ ຘາຕຸສມຎ຺ຎາ, ເອວເມເວເຕສຸປິ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ອວຍເວສຸ ຘາຕຸສມຎ຺ຎາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວິສຠາຄລກ຺ຂຓປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາ ເຫເຕ ຈກ຺ຂາທໂຍຕິ. ອປິຈ ຘາຕູຕິ ນິຊ຺ຊີວມຕ຺ຕສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຕຖາ ຫິ ຠຄວາ ‘‘ຉຘາຕຸໂຣ ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ປຸຣິໂສ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໓.໓໔໓-໓໔໔) ຊີວສຎ຺ຎາສມູຫນນຕ຺ຖໍ ຘາຕຸເທສນໍ ອກາສີຕິ. ຍຖາວຸຕ຺ເຕນຕ຺ເຖນ ຈກ຺ຂຸ ຈ ຕໍ ຘາຕຸ ຈາຕິ ຈກ຺ຂຸຘາຕຸ. ເອວໍ ເສສາປິ. ມໂນຘາຕູຕິ ຈ ຕິສ຺ໂສ ມໂນຘາຕຸໂຍ. ຘມ຺ມຘາຕູຕິ ເວທນາສຎ຺ຎາສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘາ ໂສຬສ ສຸຂຸມຣູປານິ ນິພ຺ພານຎ຺ຈ. ມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕູຕິ ຉສຕ຺ຕຕິ ມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸໂຍ.

ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍາທີນິ ພາວີສຕິ ວິສ຺ສຊ຺ຊນານິ ພາວີສຕິນ຺ທ຺ຣິຍວເສນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐານິ. ຈກ຺ຂຸເມວ ທສ຺ສນລກ຺ຂເຓ ອິນ຺ທຏ຺ຐໍ ກາເຣຕີຕິ ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍໍ. ໂສຕເມວ ສວນລກ຺ຂເຓ ອິນ຺ທຏ຺ຐໍ ກາເຣຕີຕິ ໂສຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ. ຆານເມວ ຆາຍນລກ຺ຂເຓ ອິນ຺ທຏ຺ຐໍ ກາເຣຕີຕິ ຆານິນ຺ທ຺ຣິຍໍ. ຊິວ຺ຫາ ເອວ ສາຍນລກ຺ຂເຓ ອິນ຺ທຏ຺ຐໍ ກາເຣຕີຕິ ຊິວ຺ຫິນ຺ທ຺ຣິຍໍ. ກາໂຍ ເອວ ຜຸສນລກ຺ຂເຓ ອິນ຺ທຏ຺ຐໍ ກາເຣຕີຕິ ກາຍິນ຺ທ຺ຣິຍໍ. ມນເຕ ອິຕິ ມໂນ, ວິຊານາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ ປນາຫຸ – ນາລິຍາ ມິນມາໂນ ວິຍ ມຫາຕຸລາຍ ຘາຣຍມາໂນ ວິຍ ຈ ອາຣມ຺ມຓໍ ມນຕິ ຊານາຕີຕິ ມໂນ, ຕເທວ ມນນລກ຺ຂເຓ ອິນ຺ທຏ຺ຐໍ ກາເຣຕີຕິ ມນິນ຺ທ຺ຣິຍໍ.

ຊີວນ຺ຕິ ເຕນ ຕໍສຫຊາຕາ ຘມ຺ມາຕິ ຊີວິຕໍ, ຕເທວ ອນຸປາລນລກ຺ຂເຓ ອິນ຺ທຏ຺ຐໍ ກາເຣຕີຕິ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ. ຕໍ ຣູປຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຣູປຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍນ຺ຕິ ທຸວິຘໍ. ສພ຺ພກມ຺ມຊຣູປສຫຊໍ ສຫຊຣູປານຸປາລນໍ ຣູປຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ສພ຺ພຈິຕ຺ຕສຫຊໍ ສຫຊອຣູປານຸປາລນໍ ອຣູປຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ.

ຖີຍຕິ ສງ຺ຆາຕໍ ຄຈ຺ຉຕິ ເອຕິສ຺ສາ ຄພ຺ໂຠຕິ ອິຕ຺ຖີ, ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄາທີສຸ ອິນ຺ທຏ຺ຐໍ ກາເຣຕີຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ນິຍມໂຕ ອິຕ຺ຖິຍາ ເອວ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອິຕ຺ຖິນ຺ທ຺ຣິຍໍ.

ປຸໍ-ວຸຈ຺ຈຕິ ນິຣໂຍ, ປຸໍ ສງ຺ຂາເຕ ນິຣເຍ ຣິສີຍຕິ ຫິໍສີຍຕີຕິ ປຸຣິໂສ, ປຸຣິສລິງ຺ຄາທີສຸ ອິນ຺ທຏ຺ຐໍ ກາເຣຕີຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ນິຍມໂຕ ປຸຣິສສ຺ເສວ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍໍ. ທ຺ວີສຸເປເຕສຸ ເອເກກໍ ສຠາວກສ຺ສ ເອເກກສ຺ສ ກມ຺ມຊຣູປສຫຊໍ ໂຫຕິ.

ກຸສລວິປາກກາຍວິຎ຺ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ສຸຂໍ, ກາຍິກສາຕລກ຺ຂເຓ ອິນ຺ທຏ຺ຐໍ ກາເຣຕີຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ສຸຂເມວ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ສຸຂິນ຺ທ຺ຣິຍໍ.

ອກຸສລວິປາກກາຍວິຎ຺ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ທຸກ຺ຂໍ, ກາຍິກອສາຕລກ຺ຂເຓ ອິນ຺ທຏ຺ຐໍ ກາເຣຕີຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ທຸກ຺ຂເມວ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ທຸກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິຍໍ.

ປີຕິໂສມນສ຺ສໂຍຄໂຕ ໂສຠນໍ ມໂນ ອສ຺ສາຕິ ສຸມໂນ, ສຸມນສ຺ສ ຠາໂວ ໂສມນສ຺ສໍ, ເຈຕສິກສາຕລກ຺ຂເຓ ອິນ຺ທຏ຺ຐໍ ກາເຣຕີຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ໂສມນສ຺ສເມວ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ໂສມນສ຺ສິນ຺ທ຺ຣິຍໍ.

ໂທມນສ຺ສໂຍຄໂຕ ທຸຏ຺ຐຸ ມໂນ ອສ຺ສາຕິ, ຫີນເວທນຕ຺ຕາ ວາ ກຸຈ຺ຉິຕໍ ມໂນ ອສ຺ສາຕິ ທຸມ຺ມໂນ, ທຸມ຺ມນສ຺ສ ຠາໂວ ໂທມນສ຺ສໍ, ເຈຕສິກອສາຕລກ຺ຂເຓ ອິນ຺ທຏ຺ຐໍ ກາເຣຕີຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ໂທມນສ຺ສເມວ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ໂທມນສ຺ສິນ຺ທ຺ຣິຍໍ. ສຸຂທຸກ຺ຂາກາຣປວຕ຺ຕິໍ ອຸເປກ຺ຂຕິ ມຊ຺ຌຕ຺ຕາກາຣສຓ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ເຕນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອຸເປກ຺ຂາ, ມຊ຺ຌຕ຺ຕລກ຺ຂເຓ ອິນ຺ທຏ຺ຐໍ ກາເຣຕີຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ອຸເປກ຺ຂາ ເອວ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຸເປກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິຍໍ.

ສທ຺ທຫນ຺ຕິ ເອຕາຍ, ສຍໍ ວາ ສທ຺ທຫຕິ, ສທ຺ທຫນມຕ຺ຕເມວ ວາ ເອສາຕິ ສທ຺ຘາ, ອສ຺ສທ຺ຘິຍສ຺ສ ອຠິຠວນໂຕ ອຘິປຕິອຕ຺ເຖນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ອຘິໂມກ຺ຂລກ຺ຂເຓ ວາ ອິນ຺ທຏ຺ຐໍ ກາເຣຕີຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ສທ຺ຘາເຍວ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ.

ວີຣຠາໂວ ວີຣິຍໍ, ວີຣານໍ ວາ ກມ຺ມໍ, ວິຘິນາ ວາ ນເຍນ ອີຣຍິຕພ຺ພໍ ປວຕ຺ຕຍິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວີຣິຍໍ, ໂກສຊ຺ຊສ຺ສ ອຠິຠວນໂຕ ອຘິປຕິອຕ຺ເຖນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ປຄ຺ຄຫຓລກ຺ຂເຓ ວາ ອິນ຺ທຏ຺ຐໍ ກາເຣຕີຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ວີຣິຍເມວ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ວີຣິຍິນ຺ທ຺ຣິຍໍ.

ສຣນ຺ຕິ ຕາຍ, ສຍໍ ວາ ສຣຕິ, ສຣຓມຕ຺ຕເມວ ວາ ເອສາຕິ ສຕິ, ມຸຏ຺ຐສຈ຺ຈສ຺ສ ອຠິຠວນໂຕ ອຘິປຕິອຕ຺ເຖນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ອຸປຏ຺ຐານລກ຺ຂເຓ ວາ ອິນ຺ທຏ຺ຐໍ ກາເຣຕີຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ສຕິ ເອວ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ສຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ.

ອາຣມ຺ມເຓ ຈິຕ຺ຕໍ ສມ຺ມາ ອາຘິຍຕິ ຐເປຕີຕິ ສມາຘິ, ວິກ຺ເຂປສ຺ສ ອຠິຠວນໂຕ ອຘິປຕິອຕ຺ເຖນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ອວິກ຺ເຂປລກ຺ຂເຓ ວາ ອິນ຺ທຏ຺ຐໍ ກາເຣຕີຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ສມາຘິ ເອວ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ສມາຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ.

‘‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ ປຊານາຕີຕິ ປຎ຺ຎາ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ອນິຈ຺ຈໍ ທຸກ຺ຂມນຕ຺ຕາຕິ ປຎ຺ຎາປນວເສນ ປຎ຺ຎາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອວິຊ຺ຊາຍ ອຠິຠວນໂຕ ອຘິປຕິອຕ຺ເຖນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ທສ຺ສນລກ຺ຂເຓ ວາ ອິນ຺ທຏ຺ຐໍ ກາເຣຕີຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ປຎ຺ຎາ ເອວ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍໍ.

ອນມຕຄ຺ເຄ ສໍສາຣວຏ຺ເຏ ອນຎ຺ຎາຕໍ ອມຕໍ ປທໍ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມເມວ ວາ ຊານິສ຺ສາມີຕິ ປຏິປນ຺ນສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ອິນ຺ທ຺ຣິຍຏ຺ຐສມ຺ຠວໂຕ ຈ ອນຎ຺ຎາຕຎ຺ຎສ຺ສາມີຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ. ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄຎາຓສ຺ເສຕໍ ນາມໍ.

ປຐມມຄ຺ເຄນ ຎາຕໍ ມຣິຍາທໍ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ເຕສໍເຍວ ເຕນ ມຄ຺ເຄນ ຎາຕານໍ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມານເມວ ຊານນໂຕ ອິນ຺ທ຺ຣິຍຏ຺ຐສມ຺ຠວໂຕ ຈ ອາຊານນກໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍໍ. ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີສຸ ຉສຸ ຐາເນສຸ ຎາຓສ຺ເສຕໍ ນາມໍ.

ອຎ຺ຎາຕາວິໂນ ຈຕຸສຈ຺ເຈສຸ ນິຏ຺ຐິຕຎາຓກິຈ຺ຈສ຺ສ ຂີຓາສວສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ອິນ຺ທ຺ຣິຍຏ຺ຐສມ຺ຠວໂຕ ຈ ອຎ຺ຎາຕາວິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ອຎ຺ຎາຕາວີນໍ ວາ ຈຕູສຸ ສຈ຺ເຈສຸ ນິຏ຺ຐິຕກິຈ຺ຈານໍ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ ປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຐິຕານໍ ຘມ຺ມານໍ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ອິນ຺ທຏ຺ຐສາຘເນນ ອຎ຺ຎາຕາວິນ຺ທ຺ຣິຍໍ. ອຣຫຕ຺ຕຜລຎາຓສ຺ເສຕໍ ນາມໍ. ສພ຺ພານິເປຕານິ ຍຖາໂຍຄໍ ອິນ຺ທລິງ຺ຄຏ຺ເຐນ ອິນ຺ທເທສິຕຏ຺ເຐນ ອິນ຺ທທິຏ຺ຐຏ຺ເຐນ ອິນ຺ທສິຏ຺ຐຏ຺ເຐນ ອິນ຺ທຊຸຏ຺ຐຏ຺ເຐນ ຈ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ. ຠຄວາ ຫິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ປຣມິສ຺ສຣິຍຠາວໂຕ ອິນ຺ໂທ, ກຸສລາກຸສລຎ຺ຈ ກມ຺ມໍ ກມ຺ເມສຸ ກສ຺ສຈິ ອິສ຺ສຣິຍາຠາວໂຕ. ເຕເນເວຕ຺ຖ ກມ຺ມຊນິຕານິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ກຸສລາກຸສລກມ຺ມໍ ອຸລ຺ລິງ຺ເຄນ຺ຕິ, ເຕນ ຈ ສິຏ຺ຐານີຕິ ອິນ຺ທລິງ຺ຄຏ຺ເຐນ ອິນ຺ທສິຏ຺ຐຏ຺ເຐນ ຈ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ. ສພ຺ພາເນວ ປເນຕານິ ຠຄວຕາ ມຸນິນ຺ເທນ ຍຖາຠູຕໂຕ ປກາສິຕານິ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘານິ ຈາຕິ ອິນ຺ທເທສິຕຏ຺ເຐນ ອິນ຺ທທິຏ຺ຐຏ຺ເຐນ ຈ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ. ເຕເນວ ຈ ຠຄວຕາ ມຸນິນ຺ເທນ ການິຈິ ໂຄຈຣາເສວນາຍ, ການິຈິ ຠາວນາເສວນາຍ ເສວິຕານີຕິ ອິນ຺ທຊຸຏ຺ຐຏ຺ເຐນປິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ. ອປິ ຈ ອາຘິປຈ຺ຈສງ຺ຂາເຕນ ອິສ຺ສຣິຍຏ຺ເຐນປິ ເອຕານິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ. ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທິປວຕ຺ຕິຍຎ຺ຫິ ຈກ຺ຂາທີນໍ ສິທ຺ຘມາຘິປຈ຺ຈໍ ຕສ຺ມິໍ ຕິກ຺ເຂ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕາ ມນ຺ເທ ຈ ມນ຺ທຕ຺ຕາຕິ.

໕.

ກາມຘາຕຸອາທີນິ ທ຺ວາທສ ວິສ຺ສຊ຺ຊນານິ ຠວປ຺ປເຠທວເສນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐານິ. ກາມຣາຄສງ຺ຂາເຕນ ກາເມນ ຍຸຕ຺ຕາ ຘາຕຸ ກາມຘາຕຸ, ກາມສງ຺ຂາຕາ ວາ ຘາຕຸ ກາມຘາຕຸ.

ກາມໍ ປຫາຍ ຣູເປນ ຍຸຕ຺ຕາ ຘາຕຸ ຣູປຘາຕຸ, ຣູປສງ຺ຂາຕາ ວາ ຘາຕຸ ຣູປຘາຕຸ.

ກາມຎ຺ຈ ຣູປຎ຺ຈ ປຫາຍ ອຣູເປນ ຍຸຕ຺ຕາ ຘາຕຸ ອຣູປຘາຕຸ, ອຣູປສງ຺ຂາຕາ ວາ ຘາຕຸ ອຣູປຘາຕຸ.

ຕາ ເອວ ຘາຕຸໂຍ ປຸນ ຠວປຣິຍາເຍນ ວຸຕ຺ຕາ. ຠວຕີຕິ ຫິ ຠໂວຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສຎ຺ຎາຍ ຍຸຕ຺ໂຕ ຠໂວ ສຎ຺ຎາຠໂວ, ສຎ຺ຎາສຫຄໂຕ ວາ ຠໂວ ສຎ຺ຎາຠໂວ, ສຎ຺ຎາ ວາ ເອຕ຺ຖ ຠເວ ອຕ຺ຖີຕິ ສຎ຺ຎາຠໂວ. ໂສ ກາມຠໂວ ຈ ອສຎ຺ຎາຠວມຸຕ຺ໂຕ ຣູປຠໂວ ຈ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຠວມຸຕ຺ໂຕ ອຣູປຠໂວ ຈ ໂຫຕິ.

ນ ສຎ຺ຎາຠໂວ ອສຎ຺ຎາຠໂວ, ໂສ ຣູປຠເວກເທໂສ.

ໂອຬາຣິກຕ຺ຕາຠາວໂຕ ເນວສຎ຺ຎາ, ສຸຂຸມຕ຺ເຕນ ສມ຺ຠວໂຕ ນາສຎ຺ຎາຕິ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາ, ຕາຍ ຍຸຕ຺ໂຕ ຠໂວ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຠໂວ. ອຖ ວາ ໂອຬາຣິກາຍ ສຎ຺ຎາຍ ອຠາວາ, ສຸຂຸມາຍ ຈ ຠາວາ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາ ອສ຺ມິໍ ຠເວຕິ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຠໂວ, ໂສ ອຣູປຠເວກເທໂສ.

ເອເກນ ຣູປກ຺ຂນ຺ເຘນ ໂວກິຓ຺ໂຓ ຠໂວ ເອເກນ ໂວກາໂຣ ອສ຺ສ ຠວສ຺ສາຕິ ເອກໂວກາຣຠໂວ, ໂສ ອສຎ຺ຎຠໂວວ.

ຈຕູຫິ ອຣູປກ຺ຂນ຺ເຘຫິ ໂວກິຓ຺ໂຓ ຠໂວ ຈຕູຫິ ໂວກາໂຣ ອສ຺ສ ຠວສ຺ສາຕິ ຈຕຸໂວກາຣຠໂວ, ໂສ ອຣູປຠໂວ ເອວ.

ປຎ຺ຈຫິ ຂນ຺ເຘຫິ ໂວກິຓ຺ໂຓ ຠໂວ ປຎ຺ຈຫິ ໂວກາໂຣ ອສ຺ສ ຠວສ຺ສາຕິ ປຎ຺ຈໂວກາຣຠໂວ, ໂສ ກາມຠໂວ ຈ ຣູປຠເວກເທໂສ ຈ ໂຫຕິ.

໖. ປຐມຊ຺ຌານາທີນິ ທ຺ວາທສ ວິສ຺ສຊ຺ຊນານິ ຌານສມາປຕ຺ຕິວເສນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐານິ. ຌານນ຺ຕິ ອິຘ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣມຕ຺ຕໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ວິຕກ຺ກວິຈາຣປີຕິສຸຂຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ປຐມໍ ຌານໍ. ປີຕິສຸຂຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ທຸຕິຍໍ ຌານໍ. ສຸຂຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ຕຕິຍໍ ຌານໍ. ອຸເປກ຺ຂາຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ຌານໍ.

ເມທຕິ ເມຊ຺ຊຕີຕິ ເມຕ຺ຕາ, ສິນິຍ຺ຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມິຕ຺ເຕ ວາ ຠວາ, ມິຕ຺ຕສ຺ສ ວາ ເອສາ ປວຕ຺ຕີຕິ ເມຕ຺ຕາ, ປຈ຺ຈນີກຘມ຺ເມຫິ ມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອາຣມ຺ມເຓ ຈາຘິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິມຸຕ຺ຕິ, ເຈຕໂສ ວິມຸຕ຺ຕິ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິ, ເມຕ຺ຕາ ເອວ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິ ເມຕ຺ຕາເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິ.

ກຣຸຓາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາ ເອວ.

ໂມທນ຺ຕິ ຕາຍ ຕໍສມງ຺ຄິໂນ, ສຍໍ ວາ ໂມທຕິ, ໂມທນມຕ຺ຕເມວ ວາ ຕນ຺ຕິ ມຸທິຕາ. ‘‘ອເວຣາ ໂຫນ຺ຕູ’’ຕິອາທິພ຺ຍາປາຣປ຺ປຫາເນນ ມຊ຺ຌຕ຺ຕຠາວູປຄມເນນ ຈ ອຸເປກ຺ຂຕີຕິ ອຸເປກ຺ຂາ. ເມຕ຺ຕາທໂຍ ຕໂຍ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣາ ປຐມາທີຫິ ຕີຫິ ຌາເນຫິ ຍຸຕ຺ຕາ. ອຸເປກ຺ຂາພ຺ຣຫ຺ມວິຫາໂຣ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌາເນນ ຍຸຕ຺ໂຕ.

ຜຣຓວເສນ ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສ ອນ຺ໂຕຕິ ອນນ຺ໂຕ. ອາກາໂສ ອນນ຺ໂຕ ອາກາສານນ຺ໂຕ, ກສິຓຸຄ຺ຆາຏິມາກາໂສ. ອາກາສານນ຺ໂຕເຍວ ອາກາສານຎ຺ຈໍ, ຕໍ ອາກາສານຎ຺ຈໍ ອຘິຏ຺ຐານຏ຺ເຐນ ອາຍຕນມສ຺ສ ສສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມສ຺ສ ຌານສ຺ສ ‘‘ເທວານໍ ເທວາຍຕນມິວາ’’ຕິ ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນໍ. ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນເມວ ສມາປຕ຺ຕິ ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນສມາປຕ຺ຕິ. ຜຣຓວເສນ ຈ ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສ ອນ຺ໂຕຕິ ອນນ຺ຕໍ, ຕໍ ອາກາສາຣມ຺ມຓໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ. ອນນ຺ຕເມວ ອານຎ຺ຈໍ, ວິຎ຺ຎາຓໍ ອານຎ຺ຈໍ ‘‘ວິຎ຺ຎາຓານຎ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ຣຸຬ຺ຫິສທ຺ໂທ. ຕໍ ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈໍ ອຘິຏ຺ຐານຏ຺ເຐນ ອາຍຕນມສ຺ສ ສສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມສ຺ສ ຌານສ຺ສ ‘‘ເທວານໍ ເທວາຍຕນມິວາ’’ຕິ ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນໍ. ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສ ກິຎ຺ຈນນ຺ຕິ ອກິຎ຺ຈນໍ, ອນ຺ຕມໂສ ຠງ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ອສ຺ສ ອວສິຏ຺ຐໍ ນຕ຺ຖີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອກິຎ຺ຈນສ຺ສ ຠາໂວ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎໍ. ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນວິຎ຺ຎາຓາຠາວສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຕໍ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎໍ. ອຘິຏ຺ຐານຏ຺ເຐນ ອາຍຕນມສ຺ສ ສສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມສ຺ສ ຌານສ຺ສ ‘‘ເທວານໍ ເທວາຍຕນມິວາ’’ຕິ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນໍ. ໂອຬາຣິກາຍ ສຎ຺ຎາຍ ອຠາວໂຕ, ສຸຂຸມາຍ ຈ ຠາວໂຕ ເນວສ຺ສ ສສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມສ຺ສ ຌານສ຺ສ ສຎ຺ຎາ ນາສຎ຺ຎາຕິ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎໍ. ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎຎ຺ຈ ຕໍ ມນາຍຕນຘມ຺ມາຍຕນປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ ອາຍຕນຎ຺ຈາຕິ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນໍ. ອຖ ວາ ຍາຍເມຕ຺ຖ ສຎ຺ຎາ ສາ ປຏຸສຎ຺ຎາກິຈ຺ຈໍ ກາຕຸໍ ອສມຕ຺ຖຕາຍ ເນວສຎ຺ຎາ, ສງ຺ຂາຣາວເສສສຸຂຸມຠາເວນ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ ນາສຎ຺ຎາຕິ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາ, ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາ ຈ ສາ ເສສຘມ຺ມານໍ ອຘິຏ຺ຐານຏ຺ເຐນ ອາຍຕນຎ຺ຈາຕິ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນໍ. ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນາຣມ຺ມຓາຍ ສມາປຕ຺ຕິຍາ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ. ນ ເກວລໍ ເອຕ຺ຖ ສຎ຺ຎາ ເອທິສີ, ອຖ ໂຂ ເວທນາປິ ເນວເວທນາ ນາເວທນາ. ຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ເນວຈິຕ຺ຕໍ ນາຈິຕ຺ຕໍ. ຜສ຺ໂສປິ ເນວຜສ຺ໂສ ນາຜສ຺ໂສ. ເອສ ນໂຍ ເສສສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມສຸ. ສຎ຺ຎາສີເສນ ປນາຍໍ ເທສນາ ກຕາຕິ.

ອວິຊ຺ຊາທີນິ ທ຺ວາທສ ວິສ຺ສຊ຺ຊນານິ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທງ຺ຄວເສນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐານິ. ປູເຣຕຸໍ ອຍຸຕ຺ຕຏ຺ເຐນ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທິ ອວິນ຺ທິຍໍ ນາມ, ອລທ຺ຘພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ອວິນ຺ທິຍໍ ວິນ຺ທຕີຕິ ອວິຊ຺ຊາ. ຕພ຺ພິປຣີຕໂຕ ກາຍສຸຈຣິຕາທິ ວິນ຺ທິຍໍ ນາມ, ຕໍ ວິນ຺ທິຍໍ ນ ວິນ຺ທຕີຕິ ອວິຊ຺ຊາ. ຂນ຺ຘານໍ ຣາສຏ຺ຐໍ, ອາຍຕນານໍ ອາຍຕນຏ຺ຐໍ, ຘາຕູນໍ ສຸຎ຺ຎຏ຺ຐໍ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ອຘິປຕິຍຏ຺ຐໍ, ສຈ຺ຈານໍ ຕຖຏ຺ຐໍ ອວິທິຕໍ ກໂຣຕີຕິ ອວິຊ຺ຊາ. ທຸກ຺ຂາທີນໍ ປີຬນາທິວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ອຕ຺ຖໍ ອວິທິຕໍ ກໂຣຕີຕິປິ ອວິຊ຺ຊາ, ອນ຺ຕວິຣຫິເຕ ສໍສາເຣ ສພ຺ພໂຍນິຄຕິຠວວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິສຕ຺ຕາວາເສສຸ ສຕ຺ເຕ ຊວາເປຕີຕິ ອວິຊ຺ຊາ, ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອວິຊ຺ຊມາເນສຸ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສາທີສຸ ຊວຕິ, ວິຊ຺ຊມາເນສຸປິ ຂນ຺ຘາທີສຸ ນ ຊວຕີຕິ ອວິຊ຺ຊາ, ອປິ ຈ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທີນໍ ວຕ຺ຖາຣມ຺ມຓານໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນານຎ຺ຈ ຘມ຺ມານໍ ຉາທນໂຕປິ ອວິຊ຺ຊາ. ສງ຺ຂຕມຠິສງ຺ຂໂຣນ຺ຕີຕິ ສງ຺ຂາຣາ. ວິຊານາຕີຕິ ວິຎ຺ຎາຓໍ. ນມຕີຕິ ນາມໍ, ນາມຍຕີຕິ ວາ ນາມໍ. ຣຸປ຺ປຕີຕິ ຣູປໍ. ອາເຍ ຕໂນຕິ, ອາຍຕຎ຺ຈ ນຍຕີຕິ ອາຍຕນໍ. ຜຸສຕີຕິ ຜສ຺ໂສ. ເວທຍຕີຕິ ເວທນາ. ປຣິຕສ຺ສຕີຕິ ຕຓ຺ຫາ. ອຸປາທິຍຕິ ຠຸສໍ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ອຸປາທານໍ. ຠວຕິ, ຠາວຍຕີຕິ ວາ ຠໂວ. ຊນນໍ ຊາຕິ. ຊີຣຓໍ ຊຣາ. ມຣນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ມຣຓໍ.

໗. ທຸກ຺ຂາທີນິ ອຏ຺ຐສຕານິ ອຏ຺ຐ ຈ ວິສ຺ສຊ຺ຊນານິ ຈຕຸສຈ຺ຈໂຍຊນາວເສນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐານິ. ‘‘ທຸກ຺ຂໍ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ຫິ ຉນ຺ນໍ ຈຕຸກ຺ການໍ ວເສນ ຈຕຸວີສຕິ ວິສ຺ສຊ຺ຊນານິ ‘‘ຈກ຺ຂຸ ຊຣາມຣຓ’’ນ຺ຕິ ເປຍ຺ຍາເລ ‘‘ຈກ຺ຂຸ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ ໂສຕໍ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ‘‘ຊາຕິ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ’’ຕິ ປຣິໂຍສາເນນ ປຎ຺ຈນວຸຕາຘິເກນ ວິສ຺ສຊ຺ຊນສເຕນ ໂຍເຊຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕານິ. ປຎ຺ຈນວຸຕາຘິກໍ ຈຕຸກ຺ກສຕໍ ໂຫຕິ, ເຕສໍ ຈຕຸກ຺ການໍ ວເສນ ອສີຕິອຘິການິ ສຕ຺ຕ ວິສ຺ສຊ຺ຊນສຕານິ. ‘‘ຊຣາມຣຓໍ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິອາທິເກ ຈຕຸກ຺ເກ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິ ວິສ຺ສຊ຺ຊນານີ’’ຕິ ເອວໍ ສພ຺ພານິ ອຏ຺ຐ ຈ ສຕານິ ອຏ຺ຐ ຈ ວິສ຺ສຊ຺ຊນານິ ໂຫນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ປຘານຠູໂຕ ປຈ຺ຈໂຍ ສມຸທໂຍຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສພ຺ພສງ຺ຂາເຣຫິ ສຸຎ຺ຎໍ ນິພ຺ພານໍ ນິໂຣໂຘຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອນຎ຺ຎາຕຎ຺ຎສ຺ສາມີຕິນ຺ທ຺ຣິຍາທີນໍ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ຫິ ໂລກຸຕ຺ຕຣິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ເອຕ຺ຖ ອຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ອນຎ຺ຎາຕຎ຺ຎສ຺ສາມີຕິນ຺ທ຺ຣິຍນິໂຣໂຘຕິອາທິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ນິໂຣຘຄາມິນິປຏິປທາຕິ ຈ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ເອວ. ເອວຎ຺ຫິ ວຸຈ຺ຈມາເນ ຜເລປິ ມຄ຺ຄໂວຫາຣສມ຺ຠວໂຕ ອຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍອຎ຺ຎາຕາວິນ຺ທ຺ຣິຍານມ຺ປິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ປຸນ ທຸກ຺ຂາທີນໍ ປຣິຎ຺ຎຏ຺ຐາທິວເສນ ອຏ຺ຐສຕານິ ອຏ຺ຐ ຈ ວິສ຺ສຊ຺ຊນານິ ນິທ຺ທິຏ຺ຐານິ, ປຸນ ທຸກ຺ຂາທີນໍ ປຣິຎ຺ຎາປຏິເວຘຏ຺ຐາທິວເສນ ອຏ຺ຐສຕານິ ອຏ຺ຐ ຈ ວິສ຺ສຊ຺ຊນານິ ນິທ຺ທິຏ຺ຐານິ. ປຣິຎ຺ຎາ ຈ ສາ ປຏິວິຊ຺ຌິຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ປຏິເວໂຘ ຈາຕິ ປຣິຎ຺ຎາປຏິເວໂຘ. ປຣິຎ຺ຎາປຏິເວໂຘວ ອຕ຺ໂຖ ປຣິຎ຺ຎາປຏິເວຘຏ຺ໂຐ.

໘. ປຸນ ຕາເນວ ທຸກ຺ຂາທີນິ ຊຣາມຣຓປຣິຍນ຺ຕານິ ທ຺ວິອຘິການິ ທ຺ເວ ປທສຕານິ ສມຸທຍາທີຫິ ສຕ຺ຕຫິ ສຕ຺ຕຫິ ປເທຫິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ທ຺ວິອຘິການໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອຏ຺ຐກສຕານໍ ວເສນ ສຫສ຺ສຎ຺ຈ ຉ ຈ ສຕານິ ໂສຬສ ຈ ວິສ຺ສຊ຺ຊນານິ ນິທ຺ທິຏ຺ຐານິ. ຕຕ຺ຖ ປຘານຠູໂຕ ປຈ຺ຈໂຍ ສມຸທໂຍ, ຕສ຺ສ ນິໂຣໂຘ ສມຸທຍນິໂຣໂຘ. ຉນ຺ໂທ ເອວ ຣາໂຄ ຉນ຺ທຣາໂຄ, ທຸກ຺ເຂ ສຸຂສຎ຺ຎາຍ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຉນ຺ທຣາໂຄ, ຕສ຺ສ ນິໂຣໂຘ ຉນ຺ທຣາຄນິໂຣໂຘ. ທຸກ຺ຂໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ສຸຂໍ ໂສມນສ຺ສໍ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອສ຺ສາໂທ. ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອນິຈ຺ຈຕາ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ວິປຣິຓາມຘມ຺ມຕາ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອາທີນໂວ. ທຸກ຺ເຂ ຉນ຺ທຣາຄວິນໂຍ ຉນ຺ທຣາຄປ຺ປຫານໍ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ນິສ຺ສຣຓໍ. ‘‘ຍໍ ໂຂ ປນ ກິຎ຺ຈິ ຠູຕໍ ສງ຺ຂຕໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນໍ ນິໂຣໂຘ ຕສ຺ສ ນິສ຺ສຣຓ’’ນ຺ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໒໔) ວຈນໂຕ ນິພ຺ພານເມວ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ນິສ຺ສຣຓໍ. ‘‘ທຸກ຺ຂນິໂຣໂຘ ສມຸທຍນິໂຣໂຘ ຉນ຺ທຣາຄນິໂຣໂຘ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ນິສ຺ສຣຓ’’ນ຺ຕິ ນານາສງ຺ຂຕປຏິປກ຺ຂວເສນ ນານາປຣິຍາຍວຈເນຫິ ຈຕູສຸ ຐາເນສຸ ນິພ຺ພານເມວ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອາຫາຣສມຸທຍາ ທຸກ຺ຂສມຸທໂຍ ອາຫາຣນິໂຣຘາ ທຸກ຺ຂນິໂຣໂຘ ສຣສວເສນ ສມຸທຍນິໂຣໂຘ, ອຖ ວາ ອຸທຍພ຺ພຍທສ຺ສເນນ ສມຸທຍນິໂຣໂຘ ສຫ ວິປສ຺ສນາຍ ມຄ຺ໂຄ ຉນ຺ທຣາຄນິໂຣໂຘ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ວຸຈ຺ຈມາເນ ໂລກຸຕ຺ຕຣິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ອວິປສ຺ສນູປຄຕ຺ຕາ ນ ສພ຺ພສາຘາຣຓໍ ໂຫຕີຕິ ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕນໂຍວ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ໂລກຸຕ຺ຕຣິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ຫິ ຉນ຺ທຣາຄາຠາວໂຕເຍວ ຉນ຺ທຣາຄນິໂຣໂຘຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ສຣີເຣ ຉນ຺ທຣາເຄເນວ ສຣີເຣກເທເສສຸ ເກສາທີສຸປິ ຉນ຺ທຣາໂຄ ກໂຕວ ໂຫຕິ, ຊຣາມຣຓວນ຺ເຕສຸ ຉນ຺ທຣາເຄເນວ ຊຣາມຣເຓສຸປິ ຉນ຺ທຣາໂຄ ກໂຕວ ໂຫຕິ. ເອວໍ ອສ຺ສາທາທີນວາປິ ໂຍເຊຕພ຺ພາ. ປຸນ ທຸກ຺ຂາທີນິ ຊຣາມຣຓປຣິຍນ຺ຕານິ ທ຺ວິອຘິການິ ທ຺ເວ ປທສຕານິ ສມຸທຍາທີຫິ ຉຫິ ຉຫິ ປເທຫິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ທ຺ວິອຘິການໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ສຕ຺ຕກສຕານໍ ວເສນ ນຍສຫສ຺ສຎ຺ຈ ຈຕ຺ຕາຣິ ຈ ສຕານິ ຈຸທ຺ທສ ຈ ວິສ຺ສຊ຺ຊນານິ ນິທ຺ທິຏ຺ຐານິ.

໙. ອິທານິ ຣູປາທີນິ ຊຣາມຣຓປຣິຍນ຺ຕານິ ເອກາຘິການິ ທ຺ເວ ປທສຕານິ ສຕ຺ຕຫິ ອນຸປສ຺ສນາຫິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ນິທ຺ທິສິຕຸໍ ປຐມໍ ຕາວ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາທໂຍ ສຕ຺ຕ ອນຸປສ຺ສນາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ. ຕານິ ສພ຺ພານິ ສຕ຺ຕຫິ ສຸທ຺ຘິກອນຸປສ຺ສນາວິສ຺ສຊ຺ຊເນຫິ ສທ຺ຘິໍ ສຫສ຺ສຎ຺ຈ ຈຕ຺ຕາຣິ ຈ ສຕານິ ຈຸທ຺ທສ ຈ ວິສ຺ສຊ຺ຊນານິ ໂຫນ຺ຕິ. ອນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ອນຸປສ຺ສນາ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາ. ສາ ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາປຏິປກ຺ຂາ. ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ອນຸປສ຺ສນາ ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາ. ສາ ສຸຂສຎ຺ຎາປຏິປກ຺ຂາ. ອນຕ຺ຕາຕິ ອນຸປສ຺ສນາ ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາ. ສາ ອຕ຺ຕສຎ຺ຎາປຏິປກ຺ຂາ. ຕິສ຺ສນ຺ນໍ ອນຸປສ຺ສນານໍ ປຣິປູຣຕ຺ຕາ ນິພ຺ພິນ຺ທຕີຕິ ນິພ຺ພິທາ, ນິພ຺ພິທາ ຈ ສາ ອນຸປສ຺ສນາ ຈາຕິ ນິພ຺ພິທານຸປສ຺ສນາ. ສາ ນນ຺ທິປຏິປກ຺ຂາ. ຈຕສ຺ສນ຺ນໍ ອນຸປສ຺ສນານໍ ປຣິປູຣຕ຺ຕາ ວິຣຊ຺ຊຕີຕິ ວິຣາໂຄ, ວິຣາໂຄ ຈ ໂສ ອນຸປສ຺ສນາ ຈາຕິ ວິຣາຄານຸປສ຺ສນາ. ສາ ຣາຄປຏິປກ຺ຂາ. ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອນຸປສ຺ສນານໍ ປຣິປູຣຕ຺ຕາ ຣາຄໍ ນິໂຣເຘຕີຕິ ນິໂຣໂຘ, ນິໂຣໂຘ ຈ ໂສ ອນຸປສ຺ສນາ ຈາຕິ ນິໂຣຘານຸປສ຺ສນາ. ສາ ສມຸທຍປຏິປກ຺ຂາ. ຉນ຺ນໍ ອນຸປສ຺ສນານໍ ປຣິປູຣຕ຺ຕາ ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊຕີຕິ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ໂຄ, ປຏິນິສ຺ສຄ຺ໂຄ ຈ ໂສ ອນຸປສ຺ສນາ ຈາຕິ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສນາ. ສາ ອາທານປຏິປກ຺ຂາ. ໂລກຸຕ຺ຕຣິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ອສຕິປິ ວິປສ຺ສນູປຄຕ຺ເຕ ‘‘ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣາ ອນິຈ຺ຈາ, ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣາ ທຸກ຺ຂາ, ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາ ອນຕ຺ຕາ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໒໗໗-໒໗໙; ປຏິ. ມ. ໑.໓໑) ວຈນໂຕ ເຕສມ຺ປິ ອນິຈ຺ຈທຸກ຺ຂານຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ນິຈ຺ຈສຸຂຕ຺ຕສຎ຺ຎານໍ ນນ຺ທິຍາ ຣາຄສ຺ສ ຈ ອຠາວາ ນິໂຣຘວນ຺ຕານີຕິ ອນຸປສ຺ສນໂຕ ປຣິຈ຺ຈາຄປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄປກ຺ຂນ຺ທນປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄສມ຺ຠວໂຕ ຈ ເຕຫິປິ ສຕ຺ຕ ອນຸປສ຺ສນາ ໂຍຊິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຊຣາມຣຓວນ຺ເຕສຸ ອນິຈ຺ຈາທິໂຕ ທິຏ຺ເຐສຸ ຊຣາມຣຓມ຺ປິ ອນິຈ຺ຈາທິໂຕ ທິຏ຺ຐໍ ນາມ ໂຫຕິ, ຊຣາມຣຓວນ຺ເຕສຸ ນິພ຺ພິນ຺ທນ຺ໂຕ ວິຣຊ຺ຊນ຺ໂຕ ຊຣາມຣເຓ ນິພ຺ພິນ຺ໂນ ຈ ວິຣຕ຺ໂຕ ຈ ໂຫຕິ, ຊຣາມຣຓວນ຺ເຕສຸ ນິໂຣຘໂຕ ທິຏ຺ເຐສຸ ຊຣາມຣຓມ຺ປິ ນິໂຣຘໂຕ ທິຏ຺ຐໍ ນາມ ໂຫຕິ, ຊຣາມຣຓວນ຺ເຕສຸ ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊນ຺ໂຕ ຊຣາມຣຓໍ ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊນ຺ໂຕວ ໂຫຕີຕິ ຊຣາມຣເຓຫິ ສຕ຺ຕ ອນຸປສ຺ສນາ ໂຍຊິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

໑໐. ອິທານິ ອາທີນວຎາຓສ຺ສ ວຕ຺ຖຸຠູຕານໍ ອຸປ຺ປາທາທີນໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອາຣມ຺ມຓານໍ ວເສນ ອຸປ຺ປາທາທີນິ ເຕສໍ ເວວຈນານິ ປຎ຺ຈທສ ວິສ຺ສຊ຺ຊນານິ ນິທ຺ທິຏ຺ຐານິ, ສນ຺ຕິປທຎາຓສ຺ສ ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂາຣມ຺ມຓວເສນ ອນຸປ຺ປາທາທີນິ ປຎ຺ຈທສ ວິສ຺ສຊ຺ຊນານິ ນິທ຺ທິຏ຺ຐານິ, ປຸນ ຕາເນວ ອຸປ຺ປາທານຸປ຺ປາທາທີນິ ປທານິ ຍຸຄຬກວເສນ ໂຍເຊຕ຺ວາ ຕິໍສ ວິສ຺ສຊ຺ຊນານິ ນິທ຺ທິຏ຺ຐານິ. ເອວໍ ອິມສ຺ມິໍ ນເຍວ ສຏ຺ຐິ ວິສ຺ສຊ຺ຊນານິ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຸປ຺ປາໂທຕິ ປຸຣິມກມ຺ມປຈ຺ຈຍາ ອິຘ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ. ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕຖາອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ປວຕ຺ຕິ. ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ສພ຺ພມ຺ປິ ສງ຺ຂາຣນິມິຕ຺ຕໍ. ໂຍຄາວຈຣສ຺ສ ຫິ ສງ຺ຂາຣາ ສສຓ຺ຐານາ ວິຍ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອາຍູຫນາຕິ ອາຍຕິໍ ປຏິສນ຺ຘິເຫຕຸຠູຕໍ ກມ຺ມໍ. ຕຎ຺ຫິ ອຠິສງ຺ຂຣຓຏ຺ເຐນ ອາຍູຫນາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ປຏິສນ຺ຘີຕິ ອາຍຕິໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ. ສາ ຫິ ຠວນ຺ຕຣປຏິສນ຺ຘານໂຕ ປຏິສນ຺ຘີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຄຕີຕິ ຍາຍ ຄຕິຍາ ສາ ປຏິສນ຺ຘິ ໂຫຕິ. ສາ ຫິ ຄນ຺ຕພ຺ພໂຕ ຄຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ນິພ຺ພຕ຺ຕີຕິ ຂນ຺ຘານໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕນໍ. ອຸປປຕ຺ຕີຕິ ‘‘ສມາປນ຺ນສ຺ສ ວາ ອຸປປນ຺ນສ຺ສ ວາ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໗໒) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາ ວິປາກປວຕ຺ຕິ. ຊາຕີຕິ ຊນນໍ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ພຕ຺ຕມານານໍ ສຕ຺ຕານໍ ເຍ ເຍ ຂນ຺ຘາ ປາຕຸຠວນ຺ຕິ, ເຕສໍ ເຕສໍ ປຐມໍ ປາຕຸຠາໂວ. ຊຣາຕິ ຊີຣຓໍ. ສາ ທຸວິຘາ ຐິຕຎ຺ຎຖຕ຺ຕລກ຺ຂຓສງ຺ຂາຕໍ ສງ຺ຂຕລກ຺ຂຓຎ຺ຈ ຂຓ຺ຑິຈ຺ຈາທິສມ຺ມໂຕ ສນ຺ຕຕິຍໍ ເອກຠວປຣິຍາປນ຺ນຂນ຺ຘານໍ ປຸຣາຓຠາໂວ ຈ. ສາ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕາ. ພ຺ຍາຘີຕິ ຘາຕຸກ຺ໂຂຠປຈ຺ຈຍສມຸຏ຺ຐິໂຕ ປິຕ຺ຕເສມ຺ຫວາຕສນ຺ນິປາຕອຸຕຸວິປຣິຓາມວິສມປຣິຫາຣອຸປກ຺ກມກມ຺ມວິປາກວເສນ ອຏ຺ຐວິໂຘ ອາພາໂຘ. ວິວິຘໍ ທຸກ຺ຂໍ ອາທຫຕິ ວິທຫຕີຕິ ພ຺ຍາຘິ, ພ຺ຍາຘຍຕິ ຕາເປຕິ, ກມ຺ປຍຕີຕິ ວາ ພ຺ຍາຘິ. ມຣຓນ຺ຕິ ມຣນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ມຣຓໍ. ຕໍ ທຸວິຘໍ ວຍລກ຺ຂຓສງ຺ຂາຕໍ ສງ຺ຂຕລກ຺ຂຓຎ຺ຈ ເອກຠວປຣິຍາປນ຺ນຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍປ຺ປພນ຺ຘວິຈ຺ເຉໂທ ຈ. ຕໍ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕໍ.

ໂສໂກຕິ ໂສຈນໍ. ຎາຕິໂຠຄໂຣຄສີລທິຏ຺ຐິພ຺ຍສເນຫິ ຜຸຏ຺ຐສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາໂປ. ປຣິເທໂວຕິ ປຣິເທວນໍ. ຎາຕິພ຺ຍສນາທີຫິເຍວ ຜຸຏ຺ຐສ຺ສ ວຈີປລາໂປ. ອຸປາຍາໂສຕິ ຠຸໂສ ອາຍາໂສ. ຎາຕິພ຺ຍສນາທີຫິເຍວ ຜຸຏ຺ຐສ຺ສ ອຘິມຕ຺ຕເຈໂຕທຸກ຺ຂປ຺ປຠາວິໂຕ ໂທໂສເຍວ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອຸປ຺ປາທາທໂຍ ປຎ຺ເຈວ ອາທີນວຎາຓສ຺ສ ວຕ຺ຖຸວເສນ ວຸຕ຺ຕາ, ເສສາ ເຕສໍ ເວວຈນວເສນ. ‘‘ນິພ຺ພຕ຺ຕີ’’ຕິ ຫິ ອຸປ຺ປາທສ຺ສ, ‘‘ຊາຕີ’’ຕິ ປຏິສນ຺ຘິຍາ ເວວຈນໍ, ‘‘ຄຕິ ອຸປປຕ຺ຕີ’’ຕິ ອິທໍ ທ຺ວຍໍ ປວຕ຺ຕສ຺ສ, ຊຣາທໂຍ ນິມິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ. ອນຸປ຺ປາທາທິວຈເນຫິ ປນ ນິພ຺ພານເມວ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປຸນ ຕາເນວ ອຸປ຺ປາທານຸປ຺ປາທາທີນິ ສຏ຺ຐິ ປທານິ ທຸກ຺ຂສຸຂປເທຫິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ສຏ຺ຐິ ວິສ຺ສຊ຺ຊນານິ, ຠຍເຂມປເທຫິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ສຏ຺ຐິ ວິສ຺ສຊ຺ຊນານິ, ສາມິສນິຣາມິສປເທຫິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ສຏ຺ຐິ ວິສ຺ສຊ຺ຊນານິ, ສງ຺ຂາຣນິພ຺ພານປເທຫິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ສຏ຺ຐິ ວິສ຺ສຊ຺ຊນານິ ນິທ຺ທິຏ຺ຐານິ. ຕຕ຺ຖ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ອນິຈ຺ຈຕ຺ຕາ ທຸກ຺ຂໍ. ທຸກ຺ຂປຏິປກ຺ຂໂຕ ສຸຂໍ. ຍໍ ທຸກ຺ຂໍ, ຕໍ ຠຍໍ. ຠຍປຏິປກ຺ຂໂຕ ເຂມໍ. ຍໍ ຠຍໍ, ຕໍ ວຏ຺ຏາມິສໂລກາມິເສຫິ ອວິປ຺ປມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສາມິສໍ. ສາມິສປຏິປກ຺ຂໂຕ ນິຣາມິສໍ. ຍໍ ສາມິສໍ, ຕໍ ສງ຺ຂາຣມຕ຺ຕເມວ. ສງ຺ຂາຣປຏິປກ຺ຂໂຕ ສນ຺ຕຕ຺ຕາ ນິພ຺ພານໍ. ສງ຺ຂາຣາ ຫິ ອາທິຕ຺ຕາ, ນິພ຺ພານໍ ສນ຺ຕນ຺ຕິ. ທຸກ຺ຂາກາເຣນ ຠຍາກາເຣນ ສາມິສາກາເຣນ ສງ຺ຂາຣາກາເຣນາຕິ ເອວໍ ເຕນ ເຕນ ອາກາເຣນ ປວຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ຕຖາ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ.

໑໑. ປຣິຄ຺ຄຫຏ຺ຐາທີນິ ເອກຕິໍສ ວິສ຺ສຊ຺ຊນານິ ອຣິຍມຄ຺ຄກ຺ຂຓວເສນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐານິ. ອຣິຍມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຫິ ຘມ຺ມາ ອາທິໂຕ ປຠຸຕິ ອຸປ຺ປາທນຕ຺ຖໍ ປຣິຄ຺ຄຍ຺ຫນ຺ເຕ ອິຕິ ປຣິຄ຺ຄຫາ, ເຕສໍ ສຠາໂວ ປຣິຄ຺ຄຫຏ຺ໂຐ. ເຕສໍເຍວ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎປຣິວາຣຠາເວນ ປຣິວາຣຏ຺ໂຐ. ຠາວນາປາຣິປູຣິວເສນ ປຣິປູຣຏ຺ໂຐ. ເຕສໍເຍວ ສມາຘິວເສນ ເອກາຣມ຺ມຓປຣິຄ຺ຄຫມເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ເອກຄ຺ຄຏ຺ໂຐ. ນານາຣມ຺ມຓວິກ຺ເຂປາຠາວມເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ອວິກ຺ເຂປຏ຺ໂຐ. ວີຣິຍວເສນ ປຄ຺ຄຫຏ຺ໂຐ. ສມາຘິວເສນ ອຸທເກນ ນ຺ຫານີຍຈຸຓ຺ຓານໍ ວິຍ ອວິປ຺ປກິຓ຺ຓຕາ ອວິສາຣຏ຺ໂຐ. ສມາຘິໂຍເຄນ ອລຸລິຕຕ຺ຕາ ອນາວິລຏ຺ໂຐ. ອວິກມ຺ປິຕຕ຺ຕາ ອນິຎ຺ຊນຏ຺ໂຐ. ເອກຕ຺ຕຸປຏ຺ຐານວເສນາຕິ ສມາຘິໂຍເຄນ ຈ ເອກາຣມ຺ມເຓ ຠຸສໍ ປຕິຏ຺ຐານວເສນ ຈ. ຐິຕຏ຺ໂຐຕິ ອາຣມ຺ມເຓ ນິຈ຺ຈລຠາເວນ ປຕິຏ຺ຐິຕຏ຺ໂຐ. ຕສ຺ສ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓສ຺ສ ອາລມ຺ພນຠາເວນ ອາຣມ຺ມຓຏ຺ໂຐ. ຕຕ຺ເຖວ ນິກາມຈາຣຠາເວນ ໂຄຈຣຏ຺ໂຐ. ນິສ຺ສຣຓປຫານຠາເວນ ນິພ຺ພານສ຺ສ ປຫານຏ຺ໂຐ. ກິເລສປຣິຈ຺ຈາຄວເສນ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ປຣິຈ຺ຈາຄຏ຺ໂຐ. ທຸຠໂຕ ວຸຏ຺ຐານວເສນ ວຸຏ຺ຐານຏ຺ໂຐ. ນິມິຕ຺ຕປວຕ຺ເຕຫິ ນິວຕ຺ຕນວເສນ ນິວຕ຺ຕນຏ຺ໂຐ. ນິພ຺ພຸຕຕ຺ຕາ ສນ຺ຕຏ຺ໂຐ. ອຕປ຺ປກຕ຺ຕາ ອຸຕ຺ຕມຕ຺ຕາ ຈ ປຓີຕຏ຺ໂຐ. ກິເລເສຫິ ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ອາຣມ຺ມເຓ ຈ ອຘິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິມຸຕ຺ຕຏ຺ໂຐ. ອາສວານໍ ອວິສຍຠາເວນ ປຣິສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ອນາສວຏ຺ໂຐ. ກິເລສກນ຺ຕາຣສໍສາຣກນ຺ຕາຣາຕິກ຺ກມເນນ ຕຣຓຏ຺ໂຐ. ສງ຺ຂາຣນິມິຕ຺ຕາຠາເວນ ອນິມິຕ຺ຕຏ຺ໂຐ. ຕຓ຺ຫາປຓິຘິອຠາເວນ ອປ຺ປຓິຫິຕຏ຺ໂຐ. ອຕ຺ຕສາຣາຠາເວນ ສຸຎ຺ຎຕຏ຺ໂຐ. ວິມຸຕ຺ຕິຣເສນ ເອກຣສຕາຍ, ສມຖວິປສ຺ສນານໍ ເອກຣສຕາຍ ວາ ເອກຣສຏ຺ໂຐ. ສມຖວິປສ຺ສນານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອນຕິວຕ຺ຕນຏ຺ໂຐ. ເຕສໍເຍວ ຍຸຄນທ຺ຘຏ຺ໂຐ. ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ສງ຺ຂາຣໂຕ ນິຄ຺ຄມເນ ນິຍ຺ຍານຏ຺ໂຐ. ນິພ຺ພານສມ຺ປາປເນນ ເຫຕຸຏ຺ໂຐ. ນິພ຺ພານປຈ຺ຈກ຺ຂກຣເຓນ ທສ຺ສນຏ຺ໂຐ. ອຘິປຕິຠາເວນ ອາຘິປເຕຍ຺ຍຏ຺ໂຐຕິ.

໑໒. ສມຖາທີນິ ຈຕ຺ຕາຣິ ວິສ຺ສຊ຺ຊນານິ ສມຖວິປສ຺ສນາວເສນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐານິ. ອນິຈ຺ຈາທິວເສນ ອນຸ ອນຸ ປສ຺ສນໂຕ ອນຸປສ຺ສນຏ຺ໂຐ. ຍຸຄນທ຺ຘສ຺ສ ສມຖວິປສ຺ສນາທ຺ວຍສ຺ສ ເອກຣສຠາເວນ ອນຕິວຕ຺ຕນຏ຺ໂຐ. ສິກ຺ຂາທີນິ ນວ ວິສ຺ສຊ຺ຊນານິ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານວເສນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐານິ. ສິກ຺ຂິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ສິກ຺ຂາ. ຕສ຺ສາ ສມາທາຕພ຺ພໂຕ ສມາທານຏ຺ໂຐ. ສີເລ ປຕິຏ຺ຐາຍ ກມ຺ມຏ຺ຐານວເສນ ຄຫິຕສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ຠາວນາປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານຕ຺ຕາ ໂຄຈຣຏ຺ຐານຕ຺ຕາ ຈ ໂຄຈຣຏ຺ໂຐ. ສມຖກາເລ ວິປສ຺ສນາກາເລ ວາ ໂກສຊ຺ຊວເສນ ລີນສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຘມ຺ມວິຈຍວີຣິຍປີຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄຠາວນາວເສນ ອຸສ຺ສາຫນຏ຺ໂຐ ປຄ຺ຄຫຏ຺ໂຐ. ອຸທ຺ຘຈ຺ຈວເສນ ອຸທ຺ຘຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປສ຺ສທ຺ຘິສມາຘິອຸເປກ຺ຂາສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄຠາວນາວເສນ ສນ຺ນິສີທາປນຏ຺ໂຐ ນິຄ຺ຄຫຏ຺ໂຐ. ອຸໂຠ ວິສຸທ຺ຘານນ຺ຕິ ອຸຠໂຕ ວິສຸທ຺ຘານໍ, ລີນຸທ຺ຘຕປກ຺ຂໂຕ ນິວາເຣຕ຺ວາ ວິສຸທ຺ຘານໍ ຈິຕ຺ຕານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຊ຺ຌິມຠາເວ ຐິຕານໍ ສນ຺ຕຕິວເສນ ປວຕ຺ຕມານານໍ ຈິຕ຺ຕານໍ ວເສນ ພຫຸວຈນໍ ກຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຸສ຺ສາຫນສນ຺ນິສີທາປເນສຸ ສພ຺ຍາປາຣາຠາໂວ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນຏ຺ໂຐ. ສມປ຺ປວຕ຺ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວເສນ ຠາວນາ ວິເສສາຘິຄມຏ຺ໂຐ. ອຣິຍມຄ຺ຄປາຕຸຠາວວເສນ ອຸຕ຺ຕຣິປຏິເວຘຏ຺ໂຐ. ອຣິຍມຄ຺ຄສິທ຺ຘຈຕຸສຈ຺ຈປຏິເວຘວເສນ ສຈ຺ຈາຠິສມຍຏ຺ໂຐ. ຜລສມາປຕ຺ຕິວເສນ ນິໂຣເຘ ປຕິຏ຺ຐາປກຏ຺ໂຐ. ສາ ຫິ ຕໍສມງ຺ຄິປຸຄ຺ຄລໍ ນິໂຣຘສງ຺ຂາເຕ ນິພ຺ພາເນ ປຕິຏ຺ຐາເປຕິ.

ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍາທີນິ ປຎ຺ຈ ວິສ຺ສຊ຺ຊນານິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍຏ຺ຐວເສນ ວຸຕ຺ຕານິ. ອຘິໂມກ຺ຂຏ຺ໂຐຕິ ອຘິມຸຈ຺ຈນຏ຺ໂຐ. ອຸປຏ຺ຐານຏ຺ໂຐຕິ ອາຣມ຺ມຓໍ ອຸເປຈ຺ຈ ປຕິຏ຺ຐານຏ຺ໂຐ. ທສ຺ສນຏ຺ໂຐຕິ ສຠາວເປກ຺ຂນຏ຺ໂຐ. ສທ຺ຘາພລາທີນິ ປຎ຺ຈ ວິສ຺ສຊ຺ຊນານິ ພລຏ຺ຐວເສນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐານິ. ອກມ຺ປິຍຏ຺ເຐນ ສທ຺ຘາວ ພລນ຺ຕິ ສທ຺ຘາພລໍ. ອສ຺ສທ຺ຘິເຍຕິ ອສ຺ສທ຺ຘິເຍນ. ອສ຺ສທ຺ຘິຍນ຺ຕິ ຈ ສທ຺ຘາປຏິປກ຺ຂຠູໂຕ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ. ອກມ຺ປິຍຏ຺ໂຐຕິ ອກມ຺ເປຕພ຺ພຏ຺ໂຐ, ກມ຺ເປຕຸໍ ນ ສກ຺ກາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂກສຊ຺ເຊຕິ ກຸສີຕຠາວສງ຺ຂາເຕນ ຖິນມິທ຺ເຘນ. ປມາເທຕິ ສຕິປຏິປກ຺ເຂນ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທນ. ອຸທ຺ຘຈ຺ເຈຕິ ອວູປສມສງ຺ຂາເຕນ ອຸທ຺ຘຈ຺ເຈນ. ອວິຊ຺ຊາຍາຕິ ໂມເຫນ. ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາທີນິ ສຕ຺ຕ ວິສ຺ສຊ຺ຊນານິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄຏ຺ຐວເສນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐານິ. ພຸຊ຺ຌນກສ຺ສ ອງ຺ໂຄ ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ. ປສຕ຺ໂຖ ສຸນ຺ທໂຣ ຈ ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ ສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ, ສຕິເຍວ ສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ. ຘມ຺ເມ ວິຈິນາຕີຕິ ຘມ຺ມວິຈໂຍ. ປຎ຺ຎາເຍຕໍ ນາມໍ. ປວິຈຍຏ຺ໂຐຕິ ວິຈາຣຏ຺ໂຐ. ປີນຍຕີຕິ ປີຕິ. ຜຣຓຏ຺ໂຐຕິ ວິສຣຓຏ຺ໂຐ. ປສ຺ສມ຺ຠນໍ ປສ຺ສທ຺ຘິ. ອຸປສມຏ຺ໂຐຕິ ນິທ຺ທຣຖຏ຺ໂຐ. ອຸປປຕ຺ຕິໂຕ ອິກ຺ຂຕີຕິ ອຸເປກ຺ຂາ, ສມໍ ເປກ຺ຂຕິ ອປກ຺ຂປຕິຕາວ ຫຸຕ຺ວາ ເປກ຺ຂຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສາ ອິຘ ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາ, ໂພຊ຺ຌງ຺ຄຸເປກ຺ຂາຕິປິ ຕສ຺ສາ ນາມໍ. ສມວາຫິຕລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ ປຏິສງ຺ຂານຏ຺ໂຐ.

ສມ຺ມາທິຏ຺ຐາທີນິ ອຏ຺ຐ ວິສ຺ສຊ຺ຊນານິ ມຄ຺ຄວເສນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐານິ. ສມ຺ມາ ປສ຺ສຕິ, ສມ຺ມາ ວາ ຕາຍ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ປສຕ຺ຖາ ສຸນ຺ທຣາ ວາ ທິຏ຺ຐີຕິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ. ຕສ຺ສາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ. ສມ຺ມາ ສງ຺ກປ຺ເປຕິ, ສມ຺ມາ ວາ ເຕນ ສງ຺ກປ຺ເປນ຺ຕິ, ປສຕ຺ໂຖ ສຸນ຺ທໂຣ ວາ ສງ຺ກປ຺ໂປຕິ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ໂປ. ອຠິໂຣປນຏ຺ໂຐຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓາໂຣປນຏ຺ໂຐ. ອາຣມ຺ມຓາຠິນິໂຣປນຏ຺ໂຐຕິປິ ປາໂຐ. ສມ຺ມາ ວທຕິ, ສມ຺ມາ ວາ ຕາຍ ວທນ຺ຕິ, ປສຕ຺ຖາ ສຸນ຺ທຣາ ວາ ວາຈາຕິ ສມ຺ມາວາຈາ. ມິຈ຺ຉາວາຈາວິຣຕິຍາ ເອຕໍ ນາມໍ. ປຣິຄ຺ຄຫຏ຺ໂຐຕິ ຈຕຸພ຺ພິຘວຈີສໍວຣປຣິຄ຺ຄຫຏ຺ໂຐ. ສມ຺ມາ ກໂຣຕິ, ສມ຺ມາ ວາ ເຕນ ກໂຣນ຺ຕິ, ປສຕ຺ຖໍ ສຸນ຺ທຣໍ ວາ ກມ຺ມນ຺ຕິ ສມ຺ມາກມ຺ມໍ, ສມ຺ມາກມ຺ມເມວ ສມ຺ມາກມ຺ມນ຺ໂຕ. ມິຈ຺ຉາກມ຺ມນ຺ຕວິຣຕິຍາ ເອຕໍ ນາມໍ. ສມຸຏ຺ຐານຏ຺ໂຐຕິ ຕິວິຘກາຍສໍວຣສມຸຏ຺ຐານຏ຺ໂຐ. ສມ຺ມາ ອາຊີວຕິ, ສມ຺ມາ ວາ ເຕນ ອາຊີວນ຺ຕິ, ປສຕ຺ໂຖ ສຸນ຺ທໂຣ ວາ ອາຊີໂວຕິ ສມ຺ມາອາຊີໂວ. ມິຈ຺ຉາຊີວວິຣຕິຍາ ເອຕໍ ນາມໍ. ໂວທານຏ຺ໂຐຕິ ປຣິສຸທ຺ຘຏ຺ໂຐ. ສມ຺ມາ ວາຍມຕິ, ສມ຺ມາ ວາ ເຕນ ວາຍມນ຺ຕິ, ປສຕ຺ໂຖ ສຸນ຺ທໂຣ ວາ ວາຍາໂມຕິ ສມ຺ມາວາຍາໂມ. ສມ຺ມາ ສຣຕິ, ສມ຺ມາ ວາ ຕາຍ ສຣນ຺ຕິ, ປສຕ຺ຖາ ສຸນ຺ທຣາ ວາ ສຕີຕິ ສມ຺ມາສຕິ. ສມ຺ມາ ສມາຘິຍຕິ, ສມ຺ມາ ວາ ເຕນ ສມາຘິຍນ຺ຕິ, ປສຕ຺ໂຖ ສຸນ຺ທໂຣ ວາ ສມາຘີຕິ ສມ຺ມາສມາຘິ.

໑໓. ອິນ຺ທ຺ຣິຍາທີນິ ທສ ວິສ຺ສຊ຺ຊນານິ ຣາສິກຕ຺ວາ ອນຸປຸພ຺ພປຏິປາຏິວເສນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐານິ. ອາຘິປເຕຍ຺ຍຏ຺ໂຐຕິ ອິນ຺ທຏ຺ຐກຣຓວເສນ ອຘິປຕິອຕ຺ໂຖ. ອກມ຺ປິຍຏ຺ໂຐຕິ ປຏິປກ຺ເຂຫິ ກມ຺ເປຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຏ຺ໂຐ. ນິຍ຺ຍານຏ຺ໂຐຕິ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣານມ຺ປິ ປຏິປກ຺ຂໂຕ ນິຄ຺ຄມນຏ຺ໂຐ. ເຫຕຸຏ຺ໂຐຕິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐາທີນໍ ປຫານາຍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐາທໂຍ ເຫຕູຕິ ວາ ສພ຺ເພປິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐາທໂຍ ນິພ຺ພານສມ຺ປາປກເຫຕູຕິ ວາ ເຫຕຸຏ຺ໂຐ. ສຕິປຏ຺ຐາເນສຸ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ໂອກ຺ຂນ຺ທິຕ຺ວາ ປກ຺ຂນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐານໂຕ ອຸປຏ຺ຐານໍ, ສຕິເຍວ ອຸປຏ຺ຐານໍ ສຕິປຏ຺ຐານໍ. ກາຍເວທນາຈິຕ຺ຕຘມ຺ເມສຸ ປນສ຺ສາ ອສຸຠທຸກ຺ຂານິຈ຺ຈານຕ຺ຕາກາຣຄຫຓວເສ ສຸຠສຸຂນິຈ຺ຈຕ຺ຕສຎ຺ຎາປຫານກິຈ຺ຈສາຘນວເສນ ຈ ປວຕ຺ຕິໂຕ ຈຕຸຘາ ເຠໂທ ໂຫຕິ. ເອຕານິ ປຸພ຺ພຠາເຄ ນານາຈິຕ຺ເຕສຸ ລພ຺ຠນ຺ຕິ, ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ປນ ເອກາເຍວ ສຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ນາມານິ ລຠຕິ.

ສມ຺ມປ຺ປຘາເນສຸ ປທຫນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ປຘານໍ, ໂສຠນໍ ປຘານໍ ສມ຺ມປ຺ປຘານໍ. ສມ຺ມາ ວາ ປທຫນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ສມ຺ມປ຺ປຘານໍ, ໂສຠນໍ ວາ ຕໍ ກິເລສວິຣູປຕ຺ຕວິຣຫໂຕ ປຘານຎ຺ຈ ຫິຕສຸຂນິປ຺ຜາທກຕ຺ເຕນ ເສຏ຺ຐຠາວາວຫນໂຕ ປຘານຠາວກຣຓໂຕ ວາ ສມ຺ມປ຺ປຘານໍ. ວີຣິຍສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອຸປ຺ປນ຺ນານຸປ຺ປນ຺ນານໍ ອນຸປ຺ປນ຺ນຸປ຺ປນ຺ນານຎ຺ຈ ອກຸສລກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ປຫານານຸປ຺ປຕ຺ຕິອຸປ຺ປາທຏ຺ຐິຕິກິຈ຺ຈສາຘນວເສນ ປວຕ຺ຕິໂຕ ປນສ຺ສ ຈຕຸຘາ ເຠໂທ ໂຫຕິ. ເອຕານິປິ ປຸພ຺ພຠາເຄ ນານາຈິຕ຺ເຕສຸ ລພ຺ຠນ຺ຕິ, ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ປນ ເອກເມວ ວີຣິຍໍ ຈຕ຺ຕາຣິ ນາມານິ ລຠຕິ. ປທຫນຏ຺ໂຐຕິ ອຸສ຺ສາຫນຏ຺ໂຐ. ປຘານຏ຺ໂຐຕິປິ ປາໂຐ, ໂສເຍວຕ຺ໂຖ.

ອິທ຺ຘິປາທານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຉນ຺ທວີຣິຍຈິຕ຺ຕວີມໍສາສຸ ເອເກໂກ ອິຊ຺ຌຕີຕິ ອິທ຺ຘິ, ສມິຊ຺ຌຕິ ນິປ຺ຜຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຊ຺ຌນ຺ຕິ ວາ ເອຕາຍ ສຕ຺ຕາ ອິທ຺ຘາ ວຸທ຺ຘາ ອຸກ຺ກໍສຄຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອິທ຺ຘິ, ປຐເມນຕ຺ເຖນ ອິທ຺ຘິ ເອວ ປາໂທ ອິທ຺ຘິປາໂທ, ອິທ຺ຘິໂກຏ຺ຐາໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸຕິເຍນຕ຺ເຖນ ອິທ຺ຘິຍາ ປາໂທຕິ ອິທ຺ຘິປາໂທ. ປາໂທຕິ ປຕິຏ຺ຐາ, ອຘິຄມູປາໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ຫິ ຍສ຺ມາ ອຸປຣູປຣິ ວິເສສສງ຺ຂາຕໍ ອິທ຺ຘິໍ ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ປາປຸຓນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ປາໂທຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອເຕ ຉນ຺ທາທໂຍ ປຸພ຺ພຠາເຄ ອຘິປຕິວເສນ ນານາຈິຕ຺ເຕສຸ ລພ຺ຠນ຺ຕິ, ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ປນ ສເຫວ ລພ຺ຠນ຺ຕິ. ອິຊ຺ຌນຏ຺ໂຐຕິ ນິປ຺ຜຊ຺ຊນຏ຺ໂຐ ປຕິຏ຺ຐານຏ຺ໂຐ ວາ. ສຈ຺ຈານນ຺ຕິ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣິຍສຈ຺ຈານໍ. ຕຖຏ຺ໂຐຕິ ຍຖາສຠາວຏ຺ໂຐ. ອິມານິ ອຏ຺ຐ ວິສ຺ສຊ຺ຊນານິ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣມິສ຺ສການິ. ປໂຍຄານນ຺ຕິ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣິຍມຄ຺ຄປໂຍຄານໍ. ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘຏ຺ໂຐຕິ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣິຍຜລານໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘຏ຺ໂຐ. ມຄ຺ຄປໂຍໂຄ ຫິ ຜລກ຺ຂເຓ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ໂຘ ໂຫຕິ ນິຏ຺ຐິຕກິຈ຺ຈຕ຺ຕາ. ມຄ຺ຄປໂຍຄານໍ ຜໂລທເຍນ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘຠາໂວ ວາ. ຜລານໍ ສຈ຺ຉິກິຣິຍຏ຺ໂຐຕິ ອຣິຍຜລານໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວເສນ ປຈ຺ຈກ຺ຂກຣຓຏ຺ໂຐ. ອາຣມ຺ມຓສຈ຺ຉິກິຣິຍາ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫຕິ, ຜລກ຺ຂເຓ ປຏິລາຠສຈ຺ຉິກິຣິຍາ ວາ. ວິຕກ຺ກາທີນິ ປຎ຺ຈ ວິສ຺ສຊ຺ຊນານິ ຌານງ຺ຄວເສນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐານິ. ວິຕກ຺ກນໍ ວິຕກ຺ໂກ, ອູຫນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວິຈຣຓໍ ວິຈາໂຣ, ອນຸສຎ຺ຈຣຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຸປວິຈາຣຏ຺ໂຐຕິ ອນຸມຊ຺ຊນຏ຺ໂຐ. ອຠິສນ຺ທນຏ຺ໂຐຕິ ເຕມນຏ຺ໂຐ ສມາຘິວເສນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ເອກຄ຺ຄຏ຺ໂຐ.

ອາວຊ຺ຊນາທີນິ ປຎ຺ຈທສ ວິສ຺ສຊ຺ຊນານິ ປກິຓ຺ຓກວເສນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐານິ. ປຎ຺ຈທ຺ວາຣມໂນທ຺ວາເຣສຸ ຠວງ຺ຄາຣມ຺ມຓໂຕ ອຎ຺ຎາຣມ຺ມເຓ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານໍ ນເມນ຺ຕານໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຈິຕ຺ຕານໍ ອາວຊ຺ຊນຏ຺ໂຐ. ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ວິຊານນຏ຺ໂຐ. ປຎ຺ຎາຍ ປຊານນຏ຺ໂຐ. ສຎ຺ຎາຍ ສຎ຺ຊານນຏ຺ໂຐ. ສມາຘິສ຺ສ ເອໂກທຏ຺ໂຐ. ທຸຕິຍຊ຺ຌານສ຺ມິຎ຺ຫິ ສມາຘິ ເອໂກ ອຸເທຕີຕິ ເອໂກທີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ວິຕກ຺ກວິຈາເຣຫິ ອນຊ຺ຌາຣຸຬ຺ຫຕ຺ຕາ ອຄ຺ໂຄ ເສຏ຺ໂຐ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສຏ຺ໂຐປິ ຫິ ໂລເກ ເອໂກຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວິຕກ຺ກວິຈາຣວິຣຫິໂຕ ວາ ເອໂກ ອສຫາໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ອຸເທຕີຕິປິ ວຏ຺ຏຕິ. ສພ຺ໂພປິ ວາ ກຸສລສມາຘິ ນີວຣຓາທີນໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສ຺ເສວ ວາ ປຏິປກ຺ຂຕ຺ຕາ ເຕຫິ ອນຊ຺ຌາຣຸຬ຺ໂຫຕິ ອຄ຺ໂຄ ຫຸຕ຺ວາ ອຸເທຕີຕິ ວາ ເຕຫິ ວິຣຫິໂຕຕິ ອສຫາໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ອຸເທຕີຕິ ວາ ເອໂກທີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ອຠິຎ຺ຎາຍ ຎາຕຏ຺ໂຐຕິ ຎາຕປຣິຎ຺ຎາຍ ສຠາວຊານນຏ຺ໂຐ. ປຣິຎ຺ຎາຍ ຕີຣຓຏ຺ໂຐຕິ ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາຍ ອນິຈ຺ຈາທິໂຕ ອຸປປຣິກ຺ຂຓຏ຺ໂຐ. ປຫານສ຺ສ ປຣິຈ຺ຈາຄຏ຺ໂຐຕິ ປຫານປຣິຎ຺ຎາຍ ປຏິປກ຺ຂປຊຫນຏ຺ໂຐ. ສມປ຺ປວຕ຺ຕາຍ ຠາວນາຍ ເອກຣສຏ຺ໂຐ. ຜສ຺ສນຏ຺ໂຐຕິ ຜຸສນຏ຺ໂຐ ວິນ຺ທນຏ຺ໂຐ. ປີຬາຠາຣວຫນາທິນາ ຂນ຺ຘຏ຺ໂຐ. ສຸຎ຺ຎາທິນາ ຘາຕຸຏ຺ໂຐ. ສກສກມຣິຍາທາຍຕນາທິນາ ອາຍຕນຏ຺ໂຐ. ປຈ຺ຈເຍຫິ ສງ຺ຄມ຺ມ ກຕວເສນ ສງ຺ຂຕຏ຺ໂຐ. ຕພ຺ພິປຣີເຕນ ອສງ຺ຂຕຏ຺ໂຐ.

໑໔. ຈິຕ຺ຕຏ຺ຐາທີນິ ປຎ຺ຈທສ ວິສ຺ສຊ຺ຊນານິ ຈິຕ຺ຕສມ຺ພນ຺ເຘນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐານິ. ຈິຕ຺ຕຏ຺ໂຐຕິ ເອຕ຺ຖ ອາຣມ຺ມຓໍ ຈິນ຺ເຕຕີຕິ ຈິຕ຺ຕໍ, ວິຊານາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ຊວນໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ຊວນວີຖິວເສນ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕານໍ ຈິໂນຕີຕິປິ ຈິຕ຺ຕໍ, ຍໍ ວິປາກໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ກມ຺ມກິເລເສຫິ ຈິຕນ຺ຕິປິ ຈິຕ຺ຕໍ, ສພ຺ພມ຺ປິ ຍຖານຸຣູປໍ ຈິຕ຺ຕຕາຍ ຈິຕ຺ຕໍ, ຈິຕ຺ຕກຣຓຕາຍ ຈິຕ຺ຕໍ, ຍໍ ວຏ຺ຏສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ຕໍ ສໍສາຣທຸກ຺ຂໍ ຈິໂນຕີຕິປິ ຈິຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ອາຣມ຺ມເຓ ຈິຕ຺ຕຕາທິໂຕ ຈິຕ຺ຕຏ຺ໂຐ. ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທເນ ຜລຸປ຺ປາທເນ ວາ ນາສ຺ສ ອນ຺ຕຣມຕ຺ຖີຕິ ອນນ຺ຕຣໍ, ອນນ຺ຕຣສ຺ສ ຠາໂວ ອານນ຺ຕຣິຍໍ, ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອານນ຺ຕຣິຍໍ ຈິຕ຺ຕານນ຺ຕຣິຍໍ, ໂສ ຈິຕ຺ຕານນ຺ຕຣິຍຏ຺ໂຐ. ອຣຫໂຕ ຈຸຕິຈິຕ຺ຕໍ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ສມນນ຺ຕຣນິຣຸທ຺ຘສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອນນ຺ຕຣຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທເນ ສມຕ຺ຖຠາໂວ ມຄ຺ຄຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອນນ຺ຕຣໍ ຜລຸປ຺ປາທເນ ສມຕ຺ຖຠາໂວຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວຸຏ຺ຐານຏ຺ໂຐຕິ ໂຄຕ຺ຣຠຸຈິຕ຺ຕສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕໂຕ, ມຄ຺ຄຈິຕ຺ຕສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕປວຕ຺ຕໂຕ ວຸຏ຺ຐານຏ຺ໂຐ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວິວຏ຺ຏນຏ຺ໂຐຕິ ຕສ຺ເສວ ຈິຕ຺ຕທ຺ວຍສ຺ສ ຍຖາວຸຕ຺ຕໂຕ ວຸຏ຺ຐິຕສ຺ສ ນິພ຺ພາເນ ວິວຏ຺ຏນຏ຺ໂຐ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ເຫຕຸຏ຺ໂຐຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍຠູຕານໍ ນວນ຺ນໍ ເຫຕູນໍ ເຫຕຸຏ຺ໂຐ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຏ຺ໂຐຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວຕ຺ຖາຣມ຺ມຓາທີນໍ ອເນເກສໍ ປຈ຺ຈຍານໍ ປຈ຺ຈຍຏ຺ໂຐ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວຕ຺ຖຸຏ຺ໂຐຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວຕ຺ຖຸຠູຕານໍ ຈກ຺ຂຸໂສຕຆານຊິວ຺ຫາກາຍຫທຍວຕ຺ຖູນໍ ວຕ຺ຖຸຏ຺ໂຐ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຠູມຏ຺ໂຐຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິເທສວເສນ ກາມາວຈຣາທິຠູມິອຕ຺ໂຖ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓຏ຺ໂຐຕິ ຣູປາທິອາຣມ຺ມຓຏ຺ໂຐ. ປຣິຈິຕສ຺ສາຣມ຺ມຓສ຺ສ ສຎ຺ຈຣຓຏ຺ຐານຏ຺ເຐນ ໂຄຈຣຏ຺ໂຐ. ອຸປຣິ ວຸຕ຺ຕວິຎ຺ຎາຓຈຣິຍາວເສນ ຈຣິຍຏ຺ໂຐ. ອຖ ວາ ປໂຍຄສມຸທາຈາຣຏ຺ໂຐ ຈຣິຍຏ຺ໂຐ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຄມນາຠາເວປິ ທູຣສນ຺ຕິກາຣມ຺ມຓຄຫຓວເສນ ຄຕຏ຺ໂຐ. ອຠິນີຫາຣຏ຺ໂຐຕິ ຄຫິຕາຣມ຺ມຓໂຕ ອຎ຺ຎາຣມ຺ມຓມນສິກາຣຕ຺ຖໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຠິນີຫຣຓຏ຺ໂຐ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ນິຍ຺ຍານຏ຺ໂຐຕິ ມຄ຺ຄຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວຏ຺ຏໂຕ ນິຍ຺ຍານຏ຺ໂຐ. ‘‘ເນກ຺ຂມ຺ມໍ ປຏິລທ຺ຘສ຺ສ ກາມຈ຺ຉນ຺ທໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ ນິສ຺ສຏໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ (ປຏິ. ມ. ໑.໒໔, ໑໙໑ ໂຖກໍ ວິສທິສໍ) ນເຍນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ນິສ຺ສຣຓຏ຺ໂຐ.

໑໕. ເອກຕ຺ຕາທີນິ ທ຺ວາຈຕ຺ຕາລີສ ວິສ຺ສຊ຺ຊນານິ ເອກຕ຺ຕສມ຺ພນ຺ເຘນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐານິ. ເອກຕ຺ເຕຕິ ອາຣມ຺ມເຓກຕ຺ເຕ, ເອກາຣມ຺ມເຓຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຐມຊ຺ຌານວເສນ ປກ຺ຂນ຺ທນຏ຺ໂຐ. ທຸຕິຍຊ຺ຌານວເສນ ປສີທນຏ຺ໂຐ. ຕຕິຍຊ຺ຌານວເສນ ສນ຺ຕິຏ຺ຐນຏ຺ໂຐ. ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານວເສນ ມຸຈ຺ຈນຏ຺ໂຐ. ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວເສນ ເອຕໍ ສນ຺ຕນ຺ຕິ ປສ຺ສນຏ຺ໂຐ. ຍານີກຕຏ຺ຐາທໂຍ ປຎ຺ຈ ສມາຘິສ຺ສ ວສີຠາວວິເສສາ. ຍານີກຕຏ຺ໂຐຕິ ຍຸຕ຺ຕຍານສທິສກຕຏ຺ໂຐ. ວຕ຺ຖຸກຕຏ຺ໂຐຕິ ປຕິຏ຺ຐຏ຺ເຐນ ວຕ຺ຖຸ ວິຍ ກຕຏ຺ໂຐ. ອນຸຏ຺ຐິຕຏ຺ໂຐຕິ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕຏ຺ໂຐ. ປຣິຈິຕຏ຺ໂຐຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ຈິຕຏ຺ໂຐ. ສຸສມາຣທ຺ຘຏ຺ໂຐຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ສມາຣທ຺ຘຏ຺ໂຐ, ສຸກຕຏ຺ໂຐຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາວຊ຺ຊນສມາປຊ຺ຊນອຘິຏ຺ຐານວຸຏ຺ຐານປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວສິຕາວເສນ ວາ ປຏິປາຏິຍາ ປຎ຺ຈ ປທານິ ໂຍເຊຕພ຺ພານິ. ກສິຓາທິອາຣມ຺ມຓຠາວນາຍ ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕກາເລ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິການໍ ປຣິຄ຺ຄຫປຣິວາຣປຣິປູຣຏ຺ໂຐ. ເຕສໍເຍວ ສມ຺ມາ ສມາຫິຕຕ຺ຕາ ເອກາຣມ຺ມເຓ ສໂມສຣເຓນ ສໂມຘານຏ຺ໂຐ. ເຕສໍເຍວ ພລປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອາຣມ຺ມຓໍ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ປຕິຏ຺ຐານວເສນ ອຘິຏ຺ຐານຏ຺ໂຐ. ສມຖສ຺ສ ວິປສ຺ສນາຍ ວາ ອາທິໂຕ, ອາທເຣນ ວາ ເສວນວເສນ ອາເສວນຏ຺ໂຐ. ວຑ຺ຒນວເສນ ຠາວນຏ຺ໂຐ. ປຸນປ຺ປຸນໍ ກຣຓວເສນ ພຫຸລີກມ຺ມຏ຺ໂຐ. ພຫຸລີກຕສ຺ສ ສຸຏ຺ຐຸ ສມຸຏ຺ຐິຕວເສນ ສຸສມຸຄ຺ຄຕຏ຺ໂຐ. ສຸສມຸຄ຺ຄຕສ຺ສ ປຈ຺ຈນີເກຫິ ສຸຏ຺ຐຸ ວິມຸຕ຺ຕິວເສນ ອາຣມ຺ມເຓ ຈ ສຸຏ຺ຐຸ ອຘິມຸຕ຺ຕິວເສນ ສຸວິມຸຕ຺ຕຏ຺ໂຐ.

ພຸຊ຺ຌນຏ຺ຐາທີນິ ຈຕ຺ຕາຣິ ປທານິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄວເສນ ວຸຕ຺ຕານິ. ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄໂພຊ຺ຌງ຺ຄານໍ ພຸຊ຺ຌນຏ຺ໂຐ. ສກທາຄາມິມຄ຺ຄໂພຊ຺ຌງ຺ຄານໍ ອນຸພຸຊ຺ຌນຏ຺ໂຐ. ອນາຄາມິມຄ຺ຄໂພຊ຺ຌງ຺ຄານໍ ປຏິພຸຊ຺ຌນຏ຺ໂຐ. ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄໂພຊ຺ຌງ຺ຄານໍ ສມ຺ພຸຊ຺ຌນຏ຺ໂຐ. ວິປສ຺ສນາໂພຊ຺ຌງ຺ຄານໍ ວາ ພຸຊ຺ຌນຏ຺ໂຐ. ທສ຺ສນມຄ຺ຄໂພຊ຺ຌງ຺ຄານໍ ອນຸພຸຊ຺ຌນຏ຺ໂຐ. ຠາວນາມຄ຺ຄໂພຊ຺ຌງ຺ຄານໍ ປຏິພຸຊ຺ຌນຏ຺ໂຐ. ຜລໂພຊ຺ຌງ຺ຄານໍ ສມ຺ພຸຊ຺ຌນຏ຺ໂຐ. ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄານໍ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ໂພຘນາທິກຣເຓນ ໂພຘນຏ຺ຐາທໂຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຕ຺ຖາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຍຖາວຸຕ຺ຕານໍເຍວ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄານໍ ພຸຊ຺ຌນຏ຺ເຐນ ‘‘ໂພໂຘ’’ຕິ ລທ຺ຘນາມສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ປກ຺ເຂ ຠວຕ຺ຕາ ໂພຘິປກ຺ຂິຍາ ນາມ. ເຕສໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕານໍເຍວ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຏ຺ຐາທໂຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຕ຺ຖາ ເວທິຕພ຺ພາ. ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາວເສນ ໂຊຕນຏ຺ໂຐ. ກມໂຕ ຈຕຸມຄ຺ຄປຎ຺ຎາວເສນ ອຸຊ຺ໂຊຕນານຸຊ຺ໂຊຕນປຏິຊ຺ໂຊຕນສຎ຺ໂຊຕນຏ຺ໂຐ. ກມໂຕ ຈຕຸມຄ຺ຄປຎ຺ຎາວເສນ ວາ ໂຊຕນຏ຺ຐາທໂຍ, ຜລປຎ຺ຎາວເສນ ສຎ຺ໂຊຕນຏ຺ໂຐ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໑໖. ປຕາປນຏ຺ຐາທີນິ ອຏ຺ຐາຣສ ວິສ຺ສຊ຺ຊນານິ ອຣິຍມຄ຺ຄວເສນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐານິ. ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ຫິ ຍສ຺ສຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ປຕາເປຕິ ປຠາເສຕິ ວິໂຣຈາເປຕີຕິ ປຕາປໂນ, ຕສ຺ສ ປຕາປນຏ຺ໂຐ. ຕສ຺ເສວ ອຕິປຠສ຺ສຣຠາເວນ ສຍໍ ວິໂຣຈນຏ຺ໂຐ. ກິເລສານໍ ວິໂສສເນນ ສນ຺ຕາປນຏ຺ໂຐ. ອມລນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ ອມລຏ຺ໂຐ. ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕມລາຠາເວນ ວິມລຏ຺ໂຐ. ອາຣມ຺ມຓກຣຓມລາຠາເວ ນິມ຺ມລຏ຺ໂຐ. ອຖ ວາ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄສ຺ສ ອມລຏ຺ໂຐ. ສກທາຄາມິອນາຄາມິມຄ຺ຄານໍ ວິມລຏ຺ໂຐ. ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄສ຺ສ ນິມ຺ມລຏ຺ໂຐ. ອຖ ວາ ສາວກມຄ຺ຄສ຺ສ ອມລຏ຺ໂຐ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘມຄ຺ຄສ຺ສ ວິມລຏ຺ໂຐ. ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘມຄ຺ຄສ຺ສ ນິມ຺ມລຏ຺ໂຐ. ກິເລສວິສມາຠາເວນ ສມຏ຺ໂຐ. ‘‘ສມ຺ມາ ມານາຠິສມຍາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໒໘; ອ. ນິ. ໓.໓໓; ໕.໒໐໐) ວິຍ ກິເລສປ຺ປຫານຏ຺ເຐນ ສມຍຏ຺ໂຐ. ວິກ຺ຂມ຺ຠນຕທງ຺ຄສມຸຈ຺ເຉທປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິນິສ຺ສຣຓສງ຺ຂາເຕສຸ ປຎ຺ຈສຸ ວິເວເກສຸ ສມຸຈ຺ເຉທວິເວກຕ຺ຕາ ວິເວກຏ຺ໂຐ, ວິນາຠາວຏ຺ໂຐ. ນິສ຺ສຣຓວິເວເກ ນິພ຺ພາເນ ຈຣຓໂຕ ວິເວກຈຣິຍຏ຺ໂຐ. ປຎ຺ຈສຸ ວິຣາເຄສຸ ສມຸຈ຺ເຉທວິຣາຄຕ຺ຕາ ວິຣາຄຏ຺ໂຐ, ວິຣຊ຺ຊນຏ຺ໂຐ. ນິສ຺ສຣຓວິຣາເຄ ນິພ຺ພາເນ ຈຣຓໂຕ ວິຣາຄຈຣິຍຏ຺ໂຐ. ປຎ຺ຈສຸ ນິໂຣເຘສຸ ສມຸຈ຺ເຉທນິໂຣຘຕ຺ຕາ ນິໂຣຘຏ຺ໂຐ. ທຸກ຺ຂນິໂຣເຘ ນິພ຺ພາເນ ຈຣຓໂຕ ນິໂຣຘຈຣິຍຏ຺ໂຐ. ປຣິຈ຺ຈາຄປກ຺ຂນ຺ທນໂວສຄ຺ຄຕ຺ຕາ ໂວສຄ຺ຄຏ຺ໂຐ. ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ຫິ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ກິເລສປ຺ປຫານໂຕ ປຣິຈ຺ຈາຄໂວສຄ຺ໂຄ, ອາຣມ຺ມຓກຣເຓນ ນິພ຺ພານປກ຺ຂນ຺ທນໂຕ ປກ຺ຂນ຺ທນໂວສຄ຺ໂຄ ຈ. ວິປສ຺ສນາ ປນ ຕທງ຺ຄວເສນ ກິເລສປ຺ປຫານໂຕ ປຣິຈ຺ຈາຄໂວສຄ຺ໂຄ, ຕນ຺ນິນ຺ນຠາເວນ ນິພ຺ພານປກ຺ຂນ຺ທນໂຕ ປກ຺ຂນ຺ທນໂວສຄ຺ໂຄ. ນ ໂສ ອິຘ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ໂວສຄ຺ຄຠາເວນ ຈຣຓໂຕ ໂວສຄ຺ຄຈຣິຍຏ຺ໂຐ. ປຎ຺ຈສຸ ວິມຸຕ຺ຕີສຸ ສມຸຈ຺ເຉທວິມຸຕ຺ຕິຕ຺ຕາ ວິມຸຕ຺ຕຏ຺ໂຐ. ນິສ຺ສຣຓວິມຸຕ຺ຕິຍໍ ຈຣຓໂຕ ວິມຸຕ຺ຕິຈຣິຍຏ຺ໂຐ.

ຉນ຺ທວີຣິຍຈິຕ຺ຕວີມໍສາສງ຺ຂາເຕສຸ ຈຕູສຸ ອິທ຺ຘິປາເທສຸ ເອເກກອິທ຺ຘິປາທວເສນ ທສ ທສ ກຕ຺ວາ ຈຕຸຣິທ຺ຘິປາທວເສນ ຉນ຺ທຏ຺ຐາທີນິ ຈຕ຺ຕາລີສ ວິສ຺ສຊ຺ຊນານິ ນິທ຺ທິຏ຺ຐານິ. ກຕ຺ຕຸກມ຺ຍຕຏ຺ໂຐ ຉນ຺ທຏ຺ໂຐ. ຉນ຺ທໍ ສີສໍ ກຕ຺ວາ ຠາວນາຣມ຺ຠກາເລ ມູລຏ຺ໂຐ. ສຫຊາຕານໍ ປຕິຏ຺ຐາຠາເວນ ປາທຏ຺ໂຐ. ປທຏ຺ໂຐຕິ ວາ ປາໂຐ. ອິທ຺ຘິປາທຕ຺ຕາ ອຘິປຕິຠາເວນ ປຘານຏ຺ໂຐ. ປໂຍຄກາເລ ອິຊ຺ຌນຏ຺ໂຐ. ສທ຺ຘາສມ຺ປໂຍເຄນ ອຘິໂມກ຺ຂຏ຺ໂຐ. ວີຣິຍສມ຺ປໂຍເຄນ ປຄ຺ຄຫຏ຺ໂຐ. ສຕິສມ຺ປໂຍເຄນ ອຸປຏ຺ຐານຏ຺ໂຐ. ສມາຘິສມ຺ປໂຍເຄນ ອວິກ຺ເຂປຏ຺ໂຐ. ປຎ຺ຎາສມ຺ປໂຍເຄນ ທສ຺ສນຏ຺ໂຐ. ປຄ຺ຄຫຏ຺ໂຐ ວີຣິຍຏ຺ໂຐ. ວີຣິຍໍ ສີສໍ ກຕ຺ວາ ຠາວນາຣມ຺ຠກາເລ ມູລຏ຺ໂຐ. ສຍໍ ວີຣິຍຕ຺ຕາ ປຄ຺ຄຫຏ຺ໂຐ. ຈິນ຺ຕນຏ຺ຐາທິໂກ ຈິຕ຺ຕຏ຺ໂຐ. ຈິຕ຺ຕໍ ສີສໍ ກຕ຺ວາ ຠາວນາຣມ຺ຠກາເລ ມູລຏ຺ໂຐ. ອຸປປຣິກ຺ຂນຏ຺ໂຐ ວີມໍສຏ຺ໂຐ. ວີມໍສໍ ສີສໍ ກຕ຺ວາ ຠາວນາຣມ຺ຠກາເລ ມູລຏ຺ໂຐ. ສຍໍ ວີມໍສຕ຺ຕາ ທສ຺ສນຏ຺ໂຐ.

໑໗. ທຸກ຺ຂສ຺ສ ປີຬນຏ຺ໂຐຕິອາທີນິ ໂສຬສ ວິສ຺ສຊ຺ຊນານິ ສຈ຺ຈານໍ ຕຖລກ຺ຂຓວເສນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐານິ. ທຸກ຺ຂທສ຺ສເນເນວ ປີຬນຏ຺ໂຐ. ທຸກ຺ຂາຍູຫນສມຸທຍທສ຺ສເນນ ສງ຺ຂຕຏ຺ໂຐ. ສພ຺ພກິເລສສນ຺ຕາປຫຣສຸສີຕລມຄ຺ຄທສ຺ສເນນ ສນ຺ຕາປຏ຺ໂຐ. ອວິປຣິຓາມຘມ຺ມນິໂຣຘທສ຺ສເນນ ວິປຣິຓາມຏ຺ໂຐ. ສມຸທຍທສ຺ສເນເນວ ອາຍູຫນຏ຺ໂຐ. ສມຸທຍາຍູຫິຕທຸກ຺ຂທສ຺ສເນນ ນິທານຏ຺ໂຐ. ວິສຎ຺ໂຎຄຠູຕນິໂຣຘທສ຺ສເນນ ສຎ຺ໂຎຄຏ຺ໂຐ. ນິຍ຺ຍານຠູຕມຄ຺ຄທສ຺ສເນນ ປລິໂພຘຏ຺ໂຐ. ນິໂຣຘທສ຺ສເນເນວ ນິສ຺ສຣຓຏ຺ໂຐ. ອວິເວກຠູຕສມຸທຍທສ຺ສເນນ ວິເວກຏ຺ໂຐ. ສງ຺ຂຕຠູຕມຄ຺ຄທສ຺ສເນນ ອສງ຺ຂຕຏ຺ໂຐ. ວິສຠູຕທຸກ຺ຂທສ຺ສເນນ ອມຕຏ຺ໂຐ. ມຄ຺ຄທສ຺ສເນເນວ ນິຍ຺ຍານຏ຺ໂຐ. ນິພ຺ພານສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອເຫຕຸຠູຕສມຸທຍທສ຺ສເນນ ເຫຕຸຏ຺ໂຐ. ສຸທຸທ຺ທສນິໂຣຘທສ຺ສເນນ ທສ຺ສນຏ຺ໂຐ. ກປຓຊນສທິສທຸກ຺ຂທສ຺ສເນນ ອຸຬາຣກຸລສທິໂສ ອາຘິປເຕຍ຺ຍຏ຺ໂຐ ປາຕຸຠວຕີຕິ. ເອວໍ ຕໍຕໍສຈ຺ຈທສ຺ສເນນ ຕທຎ຺ຎສຈ຺ຈທສ຺ສເນນ ຈ ເອເກກສ຺ສ ສຈ຺ຈສ຺ສ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຈຕ຺ຕາໂຣ ລກ຺ຂຓຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕາ.

ຕຖຏ຺ຐາທີນິ ທ຺ວາທສ ວິສ຺ສຊ຺ຊນານິ ສພ຺ພຘມ຺ມສງ຺ຄາຫກທ຺ວາທສປທວເສນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐານິ. ຕຖຏ຺ໂຐຕິ ຍຖາສຠາວຏ຺ໂຐ. ອນຕ຺ຕຏ຺ໂຐຕິ ອຕ຺ຕວິຣຫິຕຏ຺ໂຐ. ສຈ຺ຈຏ຺ໂຐຕິ ອວິສໍວາທນຏ຺ໂຐ. ປຏິເວຘຏ຺ໂຐຕິ ປຏິວິຊ຺ຌິຕພ຺ພຏ຺ໂຐ. ອຠິຊານນຏ຺ໂຐຕິ ອຠິຊານິຕພ຺ພຏ຺ໂຐ. ປຣິຊານນຏ຺ໂຐຕິ ຎາຕຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາຍ ປຣິຊານິຕພ຺ພຏ຺ໂຐ. ຘມ຺ມຏ຺ໂຐຕິ ສຠາວຘາຣຓາທິອຕ຺ໂຖ. ຘາຕຸຏ຺ໂຐຕິ ສຸຎ຺ຎາທິອຕ຺ໂຖ. ຎາຕຏ຺ໂຐຕິ ຊານິຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຏ຺ໂຐ. ສຈ຺ຉິກິຣິຍຏ຺ໂຐຕິ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພຏ຺ໂຐ. ຜສ຺ສນຏ຺ໂຐຕິ ຎາເຓນ ຜຸສິຕພ຺ພຏ຺ໂຐ. ອຠິສມຍຏ຺ໂຐຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາເຓນ ອຠິສມ຺ມາຄນ຺ຕພ຺ພຏ຺ໂຐ, ຎາເຓນ ປຏິລຠິຕພ຺ພຏ຺ໂຐ ວາ. ປຏິລາໂຠປິ ຫິ ‘‘ອຕ຺ຖາຠິສມຍາ ຘີໂຣ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໓໐) ວິຍ ອຠິສມໂຍຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

໑໘. ເນກ຺ຂມ຺ມາທີນິ ສຕ຺ຕ ວິສ຺ສຊ຺ຊນານິ ອຸປຈາຣຊ຺ຌານວເສນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐານິ. ເນກ຺ຂມ຺ມນ຺ຕິ ກາມຈ຺ຉນ຺ທສ຺ສ ປຏິປກ຺ໂຂ ອໂລໂຠ. ອາໂລກສຎ຺ຎາຕິ ຖິນມິທ຺ຘສ຺ສ ປຏິປກ຺ເຂ ອາໂລກນິມິຕ຺ເຕ ສຎ຺ຎາ. ອວິກ຺ເຂໂປຕິ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສ຺ສ ປຏິປກ຺ໂຂ ສມາຘິ. ຘມ຺ມວວຕ຺ຖານນ຺ຕິ ວິຈິກິຈ຺ຉາຍ ປຏິປກ຺ຂໍ ຎາຓໍ. ຎາຓນ຺ຕິ ອວິຊ຺ຊາຍ ປຏິປກ຺ຂໍ ຎາຓໍ. ປາໂມຊ຺ຊນ຺ຕິ ອຣຕິປຏິປກ຺ຂາ ປີຕິ. ປຐມຊ຺ຌານາທີນິ ອຏ຺ຐ ວິສ຺ສຊ຺ຊນານິ ຣູປາຣູປສມາປຕ຺ຕິວເສນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐານິ. ເຫຏ຺ຐາ ປນ ຣູປສມາປຕ຺ຕິອນນ຺ຕຣໍ ຣູປຊ຺ຌານສມ຺ພນ຺ເຘນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ.

ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາທີນິ ໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ຄສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາເຄ ອຏ຺ຐາຣສມຫາວິປສ຺ສນາວເສນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐານິ. ເຫຏ຺ຐາ ປນ ຣູປາທີຫິ ໂຍຊນູປຄາ ສຕ຺ຕ ອນຸປສ຺ສນາ ເອວ ວຸຕ຺ຕາ, ອິຘ ປນ ສພ຺ພາປິ ວຸຕ຺ຕາ. ກລາປສມ຺ມສນອຸທຍພ຺ພຍານຸປສ຺ສນາ ກສ຺ມາ ນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເຈ? ຕາສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ວເສນ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາທີນໍ ສິຊ຺ຌນໂຕ ອິມາສຸ ວຸຕ຺ຕາສຸ ຕາ ທ຺ເວປິ ວຸຕ຺ຕາວ ໂຫນ຺ຕິ, ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາທີຫິ ວາ ວິນາ ຕາສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິໂຕ ອິມາສຸ ວຸຕ຺ຕາສຸ ຕາ ທ຺ເວປິ ວຸຕ຺ຕາວ ໂຫນ຺ຕິ. ຂຍານຸປສ຺ສນາຕິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນານໍ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘາທີນໍ ຠງ຺ຄທສ຺ສນຎາຓຎ຺ຈ ຕໍຕໍຂນ຺ຘຠງ຺ຄທສ຺ສນານນ຺ຕຣໍ ຕທາຣມ຺ມຓຈິຕ຺ຕເຈຕສິກຠງ຺ຄທສ຺ສນຎາຓຎ຺ຈ. ວຍານຸປສ຺ສນາຕິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນານໍ ຂນ຺ຘານໍ ຠງ຺ຄທສ຺ສນານນ຺ຕຣໍ ຕທນ຺ວເຍເນວ ອຕີຕານາຄຕຂນ຺ຘານໍ ຠງ຺ຄທສ຺ສນຎາຓໍ. ວິປຣິຓາມານຸປສ຺ສນາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຠງ຺ຄສງ຺ຂາເຕ ນິໂຣເຘ ອຘິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ອຖ ສພ຺ເພປິ ອຕີຕານາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາ ຂນ຺ຘາ ວິປຣິຓາມວນ຺ໂຕຕິ ສພ຺ເພສໍ ວິປຣິຓາມທສ຺ສນຎາຓໍ. ອນິມິຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາຕິ ເອວໍ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣານໍ ວິປຣິຓາມໍ ທິສ຺ວາ ອນິຈ຺ຈໂຕ ວິປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາວ ນິຈ຺ຈນິມິຕ຺ຕປຊຫນວເສນ ນິຈ຺ຈນິມິຕ຺ຕາຠາວາ ອນິມິຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາ ນາມ ໂຫຕິ. ອປ຺ປຓິຫິຕານຸປສ຺ສນາຕິ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນານນ຺ຕຣໍ ປວຕ຺ຕາ ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາວ ສຸຂປຕ຺ຖນາປຊຫນວເສນ ປຓິຘິອຠາວາ ອປ຺ປຓິຫິຕານຸປສ຺ສນາ ນາມ ໂຫຕິ.

ສຸຎ຺ຎຕານຸປສ຺ສນາຕິ ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນານນ຺ຕຣໍ ປວຕ຺ຕາ ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາວ ອຕ຺ຕາຠິນິເວສປຊຫນວເສນ ອຕ຺ຕສຸຎ຺ຎຕາທສ຺ສນໂຕ ສຸຎ຺ຎຕານຸປສ຺ສນາ ນາມ ໂຫຕິ. ອຘິປຎ຺ຎາຘມ຺ມວິປສ຺ສນາຕິ ເອວໍ ສງ຺ຂາຣານໍ ຠງ຺ຄໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ອນິຈ຺ຈາທິໂຕ ວິປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ສງ຺ຂາຣາວ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕິ, ສງ຺ຂາຣານໍ ມຣຓໍ ນ ອຎ຺ໂຎ ໂກຈິ ອຕ຺ຖີຕິ ຠງ຺ຄວເສນ ສຸຎ຺ຎຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕາ ວິປສ຺ສນາ. ສາ ຫິ ອຘິປຎ຺ຎາ ຈ ຘມ຺ເມສຸ ຈ ວິປສ຺ສນາຕິ ກຕ຺ວາ ອຘິປຎ຺ຎາຘມ຺ມວິປສ຺ສນາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍຖາຠູຕຎາຓທສ຺ສນນ຺ຕິ ຠງ຺ຄໍ ທິສ຺ວາ ທິສ຺ວາ ‘‘ສຠຍາ ສງ຺ຂາຣາ’’ຕິ ປວຕ຺ຕໍ ຠຍຕຸປຏ຺ຐານຎາຓໍ. ອາທີນວານຸປສ຺ສນາຕິ ຠຍຕຸປຏ຺ຐານວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ສພ຺ພຠວາທີສຸ ອາທີນວທສ຺ສນຎາຓໍ. ‘‘ຍາ ຈ ຠຍຕຸປຏ຺ຐາເນ ປຎ຺ຎາ ຍຎ຺ຈ ອາທີນເວ ຎາຓໍ ຍາ ຈ ນິພ຺ພິທາ, ອິເມ ຘມ຺ມາ ເອກຕ຺ຖາ, ພ຺ຍຎ຺ຊນເມວ ນານ’’ນ຺ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໒໒໗) ວຈນໂຕ ຠຍຕຸປຏ຺ຐານາທີນວານຸປສ຺ສນາສຸ ວຸຕ຺ຕາສຸ ນິພ຺ພິທານຸປສ຺ສນາ ອິຘາປິ ວຸຕ຺ຕາວ ໂຫຕິ. ອາທິໂຕ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປນິຘ ນ ວຸຕ຺ຕາ. ປຏິສງ຺ຂານຸປສ຺ສນາຕິ ມຸຎ຺ຈິຕຸກມ຺ຍຕາຎາຓວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ມຸຎ຺ຈນສ຺ສ ອຸປາຍກຣຓໍ ປຏິສງ຺ຂານຸປສ຺ສນາສຎ຺ຎິຕໍ ອນິຈ຺ຈທຸກ຺ຂານຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາຎາຓໍ. ‘‘ຍາ ຈ ມຸຎ຺ຈິຕຸກມ຺ຍຕາ ຍາ ຈ ປຏິສງ຺ຂານຸປສ຺ສນາ ຍາ ຈ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາ, ອິເມ ຘມ຺ມາ ເອກຕ຺ຖາ, ພ຺ຍຎ຺ຊນເມວ ນານ’’ນ຺ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໒໒໗) ວຈນໂຕ ປຏິສງ຺ຂານຸປສ຺ສນາຍ ວຸຕ຺ຕາຍ ມຸຎ຺ຈິຕຸກມ຺ຍຕາສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາຎາຓານິ ວຸຕ຺ຕາເນວ ໂຫນ຺ຕິ. ວິວຏ຺ຏນານຸປສ຺ສນາຕິ ອນຸໂລມຎາຓວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂຄຕ຺ຣຠຸຎາຓໍ. ອນຸໂລມຎາເຓນ ໂຄຕ຺ຣຠຸຎາຓສ຺ສ ສິຊ຺ຌນໂຕ ໂຄຕ຺ຣຠຸຎາເຓ ວຸຕ຺ເຕ ອນຸໂລມຎາຓໍ ວຸຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ. ເອວຎ຺ຫິ ອຏ຺ຐາຣສນ຺ນໍ ມຫາວິປສ຺ສນານໍ ປຏິປາຏິ ວຸຈ຺ຈມານາ ປາຬິຍາ ສເມຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍກຖາຍໍ –

‘‘ປຸພ຺ພຠາເຄ ປຎ຺ຈຫິນ຺ທ຺ຣິເຍຫິ ປຐມຊ຺ຌານວເສນ ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ນິສ຺ສຏານິ ໂຫນ຺ຕິ, ປຐເມ ຌາເນ ປຎ຺ຈຫິນ຺ທ຺ຣິເຍຫິ ທຸຕິຍຊ຺ຌານວເສນ ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ນິສ຺ສຏານິ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໙໒) –

ອາທິນາ ນເຍນ ຍາວ ອຣຫຕ຺ຕຜລາ ອຸຕ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣິປຏິປາຏິຍາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ວຸຕ຺ຕານິ. ຕສ຺ມາ ອຏ຺ຐາຣສ ມຫາວິປສ຺ສນາ ຍຖາວຸຕ຺ຕກ຺ກເມນ ປາຬິຍາ ຍຸຊ຺ຊນ຺ຕິ. ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ ປນ –

‘‘ຂຍານຸປສ຺ສນາຕິ ຆນວິນິພ຺ໂຠຄໍ ກຕ຺ວາ ອນິຈ຺ຈໍ ຂຍຏ຺ເຐນາຕິ ເອວໍ ຂຍໍ ປສ຺ສໂຕ ຎາຓໍ. ວິປຣິຓາມານຸປສ຺ສນາຕິ ຣູປສຕ຺ຕກອຣູປສຕ຺ຕກາທິວເສນ ຕໍ ຕໍ ປຣິຈ຺ເຉທໍ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ອຎ຺ຎຖາ ປວຕ຺ຕິທສ຺ສນໍ. ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ວາ ຊຣາຍ ເຈວ ມຣເຓນ ຈ ທ຺ວີຫາກາເຣຫິ ວິປຣິຓາມທສ຺ສນໍ. ຍຖາຠູຕຎາຓທສ຺ສນນ຺ຕິ ສປຈ຺ຈຍນາມຣູປປຣິຄ຺ຄໂຫ’’ຕິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໘໕໐) –

ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ຕາຍ ປາຬິຍາ ວິຣຸທ຺ຘໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ. ວິວຏ຺ຏນານຸປສ຺ສນາຕິ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາ ເຈວ ອນຸໂລມຎ຺ຈາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຎ຺ຈ ປາຬິຍາ ວິຣຸທ຺ຘໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ. ຈຣິຍາກຖາຍຎ຺ຫິ –

‘‘ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນຕ຺ຖາຍ ອາວຊ຺ຊນກິຣິຍາພ຺ຍາກຕາ ວິຎ຺ຎາຓຈຣິຍາ. ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາ ຎາຓຈຣິຍາ…ເປ… ປຏິສງ຺ຂານຸປສ຺ສນຕ຺ຖາຍ ອາວຊ຺ຊນກິຣິຍາພ຺ຍາກຕາ ວິຎ຺ຎາຓຈຣິຍາ. ປຏິສງ຺ຂານຸປສ຺ສນາ ຎາຓຈຣິຍາ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໗໑) –

ຍສ຺ສ ຍສ຺ສ ຎາຓສ຺ສ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ອາວຊ຺ຊນໍ ລພ຺ຠຕິ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ອາວຊ຺ຊນໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິວຏ຺ຏນານຸປສ຺ສນາຍ ປນ ອາວຊ຺ຊນໍ ອວຕ຺ວາວ ‘‘ວິວຏ຺ຏນານຸປສ຺ສນາ ຎາຓຈຣິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍທິ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂານຸໂລມຎາຓານິ ວິວຏ຺ຏນານຸປສ຺ສນາ ນາມ ສິຍຸໍ, ຕທາວຊ຺ຊນສມ຺ຠວາ ຕທຕ຺ຖາຍ ຈ ອາວຊ຺ຊນໍ ວເທຍ຺ຍ, ນ ຈ ຕທຕ຺ຖາຍ ອາວຊ຺ຊນໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຄຕ຺ຣຠຸຎາຓສ຺ສ ປນ ວິສຸໍ ອາວຊ຺ຊນໍ ນຕ຺ຖິ ອນຸໂລມາວຊ຺ຊນວີຖິຍໍເຍວ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ. ຕສ຺ມາ ວິວຏ຺ຏນານຸປສ຺ສນຕ຺ຖາຍ ອາວຊ຺ຊນສ຺ສ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ໂຄຕ຺ຣຠຸຎາຓເມວ ‘‘ວິວຏ຺ຏນານຸປສ຺ສນາ’’ຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

໑໙. ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄາທີນິ ອຏ຺ຐ ວິສ຺ສຊ຺ຊນານິ ໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ຄຜລວເສນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐານິ. ໂສຕສ຺ສ ອາປຊ຺ຊນໍ ໂສຕາປຕ຺ຕິ, ໂສຕາປຕ຺ຕິ ເອວ ມຄ຺ໂຄ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ໂຄ. ໂສຕາປຕ຺ຕິຍາ ຜລໍ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ, ສມາປຊ຺ຊີຍຕີຕິ ສມາປຕ຺ຕິ, ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລເມວ ສມາປຕ຺ຕິ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລສມາປຕ຺ຕິ. ປຏິສນ຺ຘິວເສນ ສກິໍເຍວ ອິມໍ ໂລກໍ ອາຄຈ຺ຉຕີຕິ ສກທາຄາມີ, ຕສ຺ສ ມຄ຺ໂຄ ສກທາຄາມິມຄ຺ໂຄ. ສກທາຄາມິສ຺ສ ຜລໍ ສກທາຄາມິຜລໍ. ປຏິສນ຺ຘິວເສເນວ ກາມຠວໍ ນ ອາຄຈ຺ຉຕີຕິ ອນາຄາມີ, ຕສ຺ສ ມຄ຺ໂຄ ອນາຄາມິມຄ຺ໂຄ. ອນາຄາມິສ຺ສ ຜລໍ ອນາຄາມິຜລໍ. ກິເລເສຫິ ອາຣກຕ຺ຕາ, ກິເລສາຣີນໍ ຫຕຕ຺ຕາ, ສໍສາຣຈກ຺ກສ຺ສ ອຣານໍ ຫຕຕ຺ຕາ, ປາປກຣເຓ ຣຫາຠາວາ, ປຈ຺ຈຍາທີນໍ ອຣຫຕ຺ຕາ ອຣຫໍ, ອຣຫໂຕ ຠາໂວ ອຣຫຕ຺ຕໍ. ກິໍ ຕໍ? ອຣຫຕ຺ຕຜລໍ. ອຣຫຕ຺ຕສ຺ສ ມຄ຺ໂຄ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ໂຄ. ອຣຫຕ຺ຕເມວ ຜລໍ ອຣຫຕ຺ຕຜລໍ.

‘‘ອຘິໂມກ຺ຂຏ຺ເຐນ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ‘‘ຕຖຏ຺ເຐນ ສຈ຺ຈາ’’ຕິປຣິຍນ຺ຕານິ ເຕຕ຺ຕິໍສ ວິສ຺ສຊ຺ຊນານິ ນິທ຺ທິຏ຺ຐານິ. ເຫຏ຺ຐາ ‘‘ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອຘິໂມກ຺ຂຏ຺ໂຐ’’ຕິອາທີຫິ ເຕຕ຺ຕິໍສາຍ ວິສ຺ສຊ຺ຊເນຫິ ສມານານິ. ເກວລຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ເມຫິ ອຕ຺ຖາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ, ອິຘ ອຕ຺ເຖຫິ ຘມ຺ມາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາຕິ ອຍໍ ວິເສໂສ. ‘‘ອວິກ຺ເຂປຏ຺ເຐນ ສມໂຖ’’ຕິອາທີນຎ຺ຈ ຈຕຸນ຺ນໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນານໍ ເຫຏ຺ຐາ ‘‘ສມຖສ຺ສ ອວິກ຺ເຂປຏ຺ໂຐ’’ຕິອາທີນຎ຺ຈ ຈຕຸນ຺ນໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນານໍ ວິເສໂສ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ສໍວຣຏ຺ເຐນາຕິອາທີນິ ອຏ຺ຐ ວິສ຺ສຊ຺ຊນານິ ສີລາທິພລປຣິໂຍສານຘມ຺ມວເສນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐານິ. ສີລວິສຸທ຺ຘີຕິ ສຸປຣິສຸທ຺ຘປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣາທິຈຕຸພ຺ພິຘໍ ສີລໍ ທຸສ຺ສີລ຺ຍມລວິໂສຘນໂຕ. ຈິຕ຺ຕວິສຸທ຺ຘີຕິ ສອຸປຈາຣາ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ. ຈິຕ຺ຕສີເສນ ເຫຕ຺ຖ ສມາຘິ ວຸຕ຺ໂຕ. ໂສ ຈິຕ຺ຕມລວິໂສຘນໂຕ ຈິຕ຺ຕວິສຸທ຺ຘິ. ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘີຕິ ນາມຣູປານໍ ຍຖາສຠາວທສ຺ສນໍ ສຕ຺ຕທິຏ຺ຐິມລວິໂສຘນໂຕ ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘິ. ມຸຕ຺ຕຏ຺ເຐນາຕິ ຕທງ຺ຄວເສນ ອຸປກ຺ກິເລສໂຕ ວິມຸຕ຺ຕຏ຺ເຐນ ອາຣມ຺ມເຓ ຈ ອຘິມຸຕ຺ຕຏ຺ເຐນ. ວິໂມກ຺ໂຂຕິ ຕທງ຺ຄວິໂມກ຺ໂຂ. ປຏິເວຘຏ຺ເຐນ ວິຊ຺ຊາຕິ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓໍ ປຸຣິມຠວປຏິເວຘຏ຺ເຐນ ວິຊ຺ຊາ, ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓໍ ສຕ຺ຕານໍ ຈຸຕູປປາຕປຏິເວຘຏ຺ເຐນ ວິຊ຺ຊາ, ອາສວານໍ ຂເຍ ຎາຓໍ ສຈ຺ຈປຏິເວຘຏ຺ເຐນ ວິຊ຺ຊາ. ປຏິເວຘຏ຺ເຐນາຕິ ຊານນຏ຺ເຐນ. ປຣິຈ຺ຈາຄຏ຺ເຐນ ວິມຸຕ຺ຕີຕິ ຍໍ ຍໍ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕໍ, ຕໂຕ ຕໂຕ ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຜລວິມຸຕ຺ຕິ. ສມຸຈ຺ເຉທຏ຺ເຐນ ຂເຍ ຎາຓນ຺ຕິ ກິເລສສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນຕ຺ເຖນ ກິເລສກ຺ຂຍກເຣ ອຣິຍມຄ຺ເຄ ຎາຓໍ. ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘຏ຺ເຐນ ອນຸປ຺ປາເທ ຎາຓນ຺ຕິ ມຄ຺ຄກິຈ຺ຈສງ຺ຂາຕປໂຍຄປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘຕ຺ຕາ ປຏິສນ຺ຘິວເສນ ອນຸປ຺ປາທຠູເຕ ຕໍຕໍມຄ຺ຄວຊ຺ຌກິເລສານໍ ອນຸປ຺ປາທປຣິໂຍສາເນ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ອຣິຍຜເລ ຎາຓໍ.

໒໐. ຉນ຺ໂທ ມູລຏ຺ເຐນາຕິອາທີນິ ນວ ວິສ຺ສຊ຺ຊນານິ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານວເສນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐານິ. ຉນ຺ໂທ ມູລຏ຺ເຐນາຕິ ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ກຕ຺ຕຸກມ຺ຍຕາຉນ຺ໂທ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ຈ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິຍາ ຈ ມູລຕ຺ຕາ ມູລຏ຺ເຐນ. ມນສິກາໂຣ ສມຸຏ຺ຐານຏ຺ເຐນາຕິ ໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ ສພ຺ພກຸສລຘມ຺ເມ ສມຸຏ຺ຐາເປຕີຕິ ສມຸຏ຺ຐານຏ຺ເຐນ. ຜສ຺ໂສ ສໂມຘານຏ຺ເຐນາຕິ ຍສ຺ມາ ຕຓ຺ຫາຍ ວິເສເສນ ເວທນາ ປຘານກາຣຓໍ, ຕຓ຺ຫາ ຈ ປຫີຍມານາ ວິເສເສນ ເວທນາຍ ປຣິຎ຺ຎາຕາຍ ປຫີຍຕິ, ຕສ຺ສາ ຈ ເວທນາຍ ຜສ຺ໂສວ ປຘານກາຣຓໍ, ຕສ຺ມິໍ ປຣິຎ຺ຎາເຕ ເວທນາ ປຣິຎ຺ຎາຕາ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ສຕ຺ຕສຸ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍວຕ຺ຖູສຸ ຜສ຺ໂສ ປຐມໍ ວຸຕ຺ໂຕ. ໂສ ຈ ຕິກສນ຺ນິປາຕສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ກາຣຓສ຺ສ ວເສນ ປເວທິຕຕ຺ຕາ ‘‘ຕິກສນ຺ນິປາຕປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາໂນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສໂມຘານຏ຺ເຐນ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຎາຓຜສ຺ໂສ ຜສ຺ໂສ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ຍສ຺ມາ ປນ ເວທນາ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິເກ ອຕ຺ຕໂນ ວເສ ວຕ຺ຕາປຍມານາ ຕຕ຺ຖ ສໂມສຣຕິ ປວິສຕິ, ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານເມວ ວາ ປວິສຕິ, ຕສ຺ມາ ສໂມສຣຓຏ຺ເຐນ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍາຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ເກຈິ ປນ ‘‘ສພ຺ພານິປິ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍານິ ເວທນາສຸ ສໂມສຣນ຺ຕິ, ເວທນາສຸ ປຣິຎ຺ຎາຕາສຸ ສພ຺ພໍ ຕຓ຺ຫາວຕ຺ຖຸ ປຣິຎ຺ຎາຕໍ ໂຫຕິ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ເວທນາປຈ຺ຈຍາ ຫິ ສພ຺ພາປິ ຕຓ຺ຫາ. ຕສ຺ມາ ເວທນາ ສໂມສຣຓຏ຺ເຐນ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ສພ຺ພໂຄປານສີນໍ ອາພນ຺ຘນໂຕ ກູຏາຄາຣກຓ຺ຓິກາ ວິຍ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິການໍ ສມ຺ປິຓ຺ຑນໂຕ ສມາຘິ ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ປມຸໂຂ ໂຫຕິ ເຊຏ຺ຐໂກ, ຕສ຺ມາ ສມາຘິ ປມຸຂຏ຺ເຐນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປາມຸຂຏ຺ເຐນາຕິປິ ປາໂຐ. ຍສ຺ມາ ສມຖວິປສ຺ສນໍ ຠາເວນ຺ຕສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓູປຏ຺ຐານາຘິປຕິ ໂຫຕິ ສຕິ, ສຕິຍາ ອຸປຏ຺ຐິເຕ ອາຣມ຺ມເຓ ສພ຺ເພປິ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ສກໍ ສກໍ ກິຈ຺ຈໍ ສາເຘນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ສຕິ ອາຘິປເຕຍ຺ຍຏ຺ເຐນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຎ຺ຎາ ຕທຸຕ຺ຕຣຏ຺ເຐນາຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄປຎ຺ຎາ ເຕສໍ ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ອຸຕ຺ຕຣຏ຺ເຐນ ເສຏ຺ຐຏ຺ເຐນ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ. ອຖ ວາ ຕໂຕ ກິເລເສຫິ, ສໍສາຣວຏ຺ຏໂຕ ວາ ອຸຕ຺ຕຣຕິ ສມຕິກ຺ກມຕີຕິ ຕທຸຕ຺ຕຣາ, ຕສ຺ສາ ອຕ຺ໂຖ ຕທຸຕ຺ຕຣຏ຺ໂຐ. ເຕນ ຕທຸຕ຺ຕຣຏ຺ເຐນ. ຕຕຸຕ຺ຕຣຏ຺ເຐນາຕິປິ ປາໂຐ, ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣຏ຺ເຐນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິມຸຕ຺ຕິ ສາຣຏ຺ເຐນາຕິ ຜລວິມຸຕ຺ຕິ ອປຣິຫານິວເສນ ຖິຣຕ຺ຕາ ສາໂຣ, ຕໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ປຣິເຍສິຕພ຺ພສ຺ສ ອຠາວໂຕປິ ສາໂຣ. ສາ ວິມຸຕ຺ຕິ ເຕນ ສາຣຏ຺ເຐນ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ. ອມໂຕຄຘໍ ນິພ຺ພານນ຺ຕິ ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສ ມຣຓສງ຺ຂາຕໍ ມຕນ຺ຕິ ອມຕໍ, ກິເລສວິສປຏິປກ຺ຂຕ຺ຕາ ອຄທນ຺ຕິປິ ອມຕໍ, ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ສຕ຺ຕານໍ ປຕິຏ຺ຐາຠູຕນ຺ຕິ ໂອຄຘໍ, ສໍສາຣທຸກ຺ຂສນ຺ຕິຠູຕຕ຺ຕາ ນິພ຺ພຸຕນ຺ຕິ ນິພ຺ພານໍ, ນຕ຺ເຖຕ຺ຖ ຕຓ຺ຫາສງ຺ຂາຕໍ ວານນ຺ຕິປິ ນິພ຺ພານໍ. ຕໍ ສາສນສ຺ສ ນິຏ຺ຐາຠູຕຕ຺ຕາ ປຣິໂຍສານຏ຺ເຐນ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ. ເອວໍ ອິມສ຺ມິໍ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍນິທ຺ເທເສ ສຕ຺ຕສຫສ຺ສານິ ສຕ຺ຕສຕານິ ຈຕ຺ຕາລີສຎ຺ຈ ວິສ຺ສຊ຺ຊນານິ ໂຫນ຺ຕິ.

ອິທານິ ເຕສໍ ເອວໍ ນິທ຺ທິຏ຺ຐານໍ ຘມ຺ມານໍ ‘‘ເຍ ເຍ ຘມ຺ມາ ອຠິຎ຺ຎາຕາ, ເຕ ເຕ ຘມ຺ມາ ຎາຕາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ນິຄມນໍ ກໂຣຕິ, ຕສ຺ສ ອຠິມຸຂໍ ກຕ຺ວາ ຎາຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕໍຎາຕຏ຺ເຐນ ຎາຓນ຺ຕິ ເຕສໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣານໍ ຘມ຺ມານໍ ຊານນຏ຺ເຐນ ຎາຓໍ. ປຊານນຏ຺ເຐນ ປຎ຺ຎາຕິ ປກາຣໂຕ ຊານນຏ຺ເຐນ ປຎ຺ຎາ. ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕີຕິອາທິໂຕ ປຸຈ຺ຉິຕປຸຈ຺ຉາ ນິຄເມຕ຺ວາ ທສ຺ສິຕາ. ເຕນ ກາຣເຓນ ‘‘ອິເມ ຘມ຺ມາ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍາຕິ ໂສຕາວຘານໍ, ຕໍປຊານນາ ປຎ຺ຎາ ສຸຕມເຍ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຕ຺ໂຖຕິ.

ສທ຺ຘມ຺ມປ຺ປກາສິນິຍາ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ຄຏ຺ຐກຖາຍ

ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໒໑. ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍນິທ຺ເທເສ ກິຎ຺ຈາປິ ປຣິຎ຺ຎາສທ຺ເທນ ຎາຕປຣິຎ຺ຎາ, ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາ, ປຫານປຣິຎ຺ຎາຕິ ຕິສ຺ໂສ ປຣິຎ຺ຎາ ສງ຺ຄຫິຕາ. ເຫຏ຺ຐາ ‘‘ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ’’ຕິ ຎາຕປຣິຎ຺ຎາຍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸປຣິ ‘‘ປຫາຕພ຺ພາ’’ຕິ ປຫານປຣິຎ຺ຎາຍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາວ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕາ. ຜສ຺ໂສ ສາສໂວ ອຸປາທານິໂຍຕິ ອາສວານຎ຺ເຈວ ອຸປາທານານຎ຺ຈ ປຈ຺ຈຍຠູໂຕ ເຕຠູມກຜສ຺ໂສ. ໂສປິ ຫິ ອຕ຺ຕານໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕມາເນຫິ ສຫ ອາສເວຫີຕິ ສາສໂວ, ອາຣມ຺ມຓຠາວໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸປາທານສມ຺ພນ຺ຘເນນ ອຸປາທານານໍ ຫິໂຕຕິ ອຸປາທານິໂຍ. ຍສ຺ມາ ຜສ຺ເສ ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາຍ ປຣິຎ຺ຎາເຕ ຜສ຺ສມຸເຂນ ເສສາປິ ອຣູປຘມ຺ມາ ຕທນຸສາເຣນ ຈ ຣູປຘມ຺ມາ ປຣິຎ຺ຎາຍນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເອໂກວ ຜສ຺ໂສ ວຸຕ຺ໂຕ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ ຍຖາໂຍຄໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ນາມນ຺ຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຂນ຺ຘາ ອຣູປິໂນ ນິພ຺ພານຎ຺ຈ. ຣູປນ຺ຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ຈ ມຫາຠູຕານິ ຈຕຸນ຺ນຎ຺ຈ ມຫາຠູຕານໍ ອຸປາທາຍຣູປານິ ຈຕຸວີສຕິ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ຂນ຺ຘາ ນມນຏ຺ເຐນ ນາມໍ. ເຕ ຫິ ອາຣມ຺ມຓາຠິມຸຂາ ນມນ຺ຕິ. ສພ຺ພມ຺ປິ ນາມນຏ຺ເຐນ ນາມໍ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ຫິ ຂນ຺ຘາ ອາຣມ຺ມເຓ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ນາເມນ຺ຕິ, ນິພ຺ພານໍ ອາຣມ຺ມຓາຘິປຕິປຈ຺ຈຍຕາຍ ອຕ຺ຕນິ ອນວຊ຺ຊຘມ຺ເມ ນາເມຕິ. ສນ຺ຕຕິວເສນ ສີຕາທີຫິ ຣຸປ຺ປນຏ຺ເຐນ ຣູປໍ. ຣຸປ຺ປນຏ຺ເຐນາຕິ ກຸປ຺ປນຏ຺ເຐນ. ສນ຺ຕຕິວິປຣິຓາມວເສນ ຫິ ສີຕາທີຫິ ຆຏ຺ຏນີຍໍ ຘມ຺ມຊາຕໍ ຣູປນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິຘ ປນ ນາມນ຺ຕິ ໂລກິກເມວ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ຣູປໍ ປນ ເອກນ຺ເຕນ ໂລກິກເມວ.

ຕິສ຺ໂສ ເວທນາຕິ ສຸຂາ ເວທນາ, ທຸກ຺ຂາ ເວທນາ, ອທຸກ຺ຂມສຸຂາ ເວທນາ. ຕາ ໂລກິກາ ເອວ. ອາຫາຣາຕິ ປຈ຺ຈຍາ. ປຈ຺ຈຍາ ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ຜລໍ ອາຫຣນ຺ຕີຕິ ອາຫາຣາ. ກພຬີກາໂຣ ອາຫາໂຣ ຜສ຺ສາຫາໂຣ ມໂນສຎ຺ເຈຕນາຫາໂຣ ວິຎ຺ຎາຓາຫາໂຣຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ. ວຕ຺ຖຸວເສນ ກພຬີກາຕພ຺ພຕ຺ຕາ ກພຬີກາໂຣ, ອຊ຺ໂຌຫຣິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ອາຫາໂຣ. ໂອທນກຸມ຺ມາສາທິວຕ຺ຖຸກາຍ ໂອຊາເຍຕໍ ນາມໍ. ສາ ຫິ ໂອຊຏ຺ຐມກຣູປານິ ອາຫຣຕີຕິ ອາຫາໂຣ. ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສາທິໂກ ຉພ຺ພິໂຘ ຜສ຺ໂສ ຕິສ຺ໂສ ເວທນາ ອາຫຣຕີຕິ ອາຫາໂຣ. ມນໂສ ສຎ຺ເຈຕນາ, ນ ສຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ມໂນສຎ຺ເຈຕນາ ຍຖາ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາ. ມນສາ ວາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ສຎ຺ເຈຕນາ ມໂນສຎ຺ເຈຕນາ ຍຖາ ອາຊຎ຺ຎຣໂຖ. ເຕຠູມກກຸສລາກຸສລເຈຕນາ. ສາ ຫິ ຕໂຍ ຠເວ ອາຫຣຕີຕິ ອາຫາໂຣ. ວິຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ເອກູນວີສຕິເຠທໍ ປຏິສນ຺ຘິວິຎ຺ຎາຓໍ. ຕຎ຺ຫິ ປຏິສນ຺ຘິນາມຣູປໍ ອາຫຣຕີຕິ ອາຫາໂຣ. ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາຕິ ອຸປາທານໂຄຈຣາ ຂນ຺ຘາ, ມຊ຺ຌປທໂລໂປ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຸປາທານສມ຺ຠູຕາ ວາ ຂນ຺ຘາ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ ຍຖາ ຕິຓຄ຺ຄິ ຖຸສຄ຺ຄິ. ອຸປາທານວິເຘຍ຺ຍາ ວາ ຂນ຺ຘາ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ ຍຖາ ຣາຊປຸຣິໂສ. ອຸປາທານປ຺ປຠວາ ວາ ຂນ຺ຘາ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ ຍຖາ ປຸປ຺ຜຣຸກ຺ໂຂ ຜລຣຸກ຺ໂຂ. ອຸປາທານານິ ປນ ກາມຸປາທານໍ ທິຏ຺ຐຸປາທານໍ ສີລພ຺ພຕຸປາທານໍ ອຕ຺ຕວາທຸປາທານນ຺ຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ. ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ຠຸສໍ ອາທານນ຺ຕິ ອຸປາທານໍ. ຣູປຸປາທານກ຺ຂນ຺ໂຘ, ເວທນຸປາທານກ຺ຂນ຺ໂຘ, ສຎ຺ຎຸປາທານກ຺ຂນ຺ໂຘ, ສງ຺ຂາຣຸປາທານກ຺ຂນ຺ໂຘ, ວິຎ຺ຎາຓຸປາທານກ຺ຂນ຺ໂຘຕິ ປຎ຺ຈ.

ຉ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິການິ ອາຍຕນານີຕິ ຈກ຺ຂາຍຕນໍ, ໂສຕາຍຕນໍ, ຆານາຍຕນໍ, ຊິວ຺ຫາຍຕນໍ, ກາຍາຍຕນໍ, ມນາຍຕນໍ.

ສຕ຺ຕ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິໂຍຕິ ກຕມາ ສຕ຺ຕ? ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ –

‘‘ສນ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂເວ (ອ. ນິ. ໗.໔໔; ທີ. ນິ. ໓.໓໓໒), ສຕ຺ຕາ ນານຕ຺ຕກາຍາ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎິໂນ. ເສຍ຺ຍຖາປິ ມນຸສ຺ສາ ເອກຈ຺ເຈ ຈ ເທວາ ເອກຈ຺ເຈ ຈ ວິນິປາຕິກາ. ອຍໍ ປຐມາ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິ.

‘‘ສນ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຕ຺ຕາ ນານຕ຺ຕກາຍາ ເອກຕ຺ຕສຎ຺ຎິໂນ. ເສຍ຺ຍຖາປິ ເທວາ ພ຺ຣຫ຺ມກາຍິກາ ປຐມາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕາ. ອຍໍ ທຸຕິຍາ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິ.

‘‘ສນ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຕ຺ຕາ ເອກຕ຺ຕກາຍາ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎິໂນ. ເສຍ຺ຍຖາປິ ເທວາ ອາຠສ຺ສຣາ. ອຍໍ ຕຕິຍາ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິ.

‘‘ສນ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຕ຺ຕາ ເອກຕ຺ຕກາຍາ ເອກຕ຺ຕສຎ຺ຎິໂນ. ເສຍ຺ຍຖາປິ ເທວາ ສຸຠກິຓ຺ຫາ. ອຍໍ ຈຕຸຕ຺ຖາ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິ.

‘‘ສນ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຕ຺ຕາ ສພ຺ພໂສ ຣູປສຎ຺ຎານໍ ສມຕິກ຺ກມາ ປຏິຆສຎ຺ຎານໍ ອຕ຺ຖງ຺ຄມາ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎານໍ ອມນສິກາຣາ ‘ອນນ຺ໂຕ ອາກາໂສ’ຕິ ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນູປຄາ. ອຍໍ ປຎ຺ຈມີ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິ.

‘‘ສນ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຕ຺ຕາ ສພ຺ພໂສ ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນໍ ສມຕິກ຺ກມ຺ມ ‘ອນນ຺ຕໍ ວິຎ຺ຎາຓ’ນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນູປຄາ. ອຍໍ ຉຏ຺ຐາ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິ.

‘‘ສນ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຕ຺ຕາ ສພ຺ພໂສ ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນໍ ສມຕິກ຺ກມ຺ມ ‘ນຕ຺ຖິ ກິຎ຺ຈີ’ຕິ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນູປຄາ. ອຍໍ ສຕ຺ຕມີ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິ. ອິມາ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຕ຺ຕ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິໂຍ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໗.໔໔; ທີ. ນິ. ໓.໓໓໒).

ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິໂຍຕິ ປຏິສນ຺ຘິວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ຐານານິ ສວິຎ຺ຎາຓກາ ຂນ຺ຘາ ເອວ. ຕຕ຺ຖ ເສຍ຺ຍຖາປີຕິ ນິທສ຺ສນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ມນຸສ຺ສາຕິ ອປຣິມາເຓສຸປິ ຈກ຺ກວາເຬສຸ ອປຣິມາຓານໍ ມນຸສ຺ສານໍ ວຓ຺ຓສຓ຺ຐານາທິວເສນ ທ຺ເວປິ ເອກສທິສາ ນຕ຺ຖິ. ເຍປິ ວຓ຺ເຓນ ວາ ສຓ຺ຐາເນນ ວາ ສທິສາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕປິ ອາໂລກິຕວິໂລກິຕາທີຫິ ວິສທິສາວ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ນານຕ຺ຕກາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ປຏິສນ຺ຘິສຎ຺ຎາ ປນ ເນສໍ ຕິເຫຕຸກາປິ ທຸເຫຕຸກາປິ ອເຫຕຸກາປິ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎິໂນຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ເອກຈ຺ເຈ ຈ ເທວາຕິ ຉ ກາມາວຈຣເທວາ. ເຕສຸ ຫິ ເກສຎ຺ຈິ ກາໂຍ ນີໂລ ໂຫຕິ, ເກສຎ຺ຈິ ປີຕກາທິວຓ຺ໂຓ, ສຎ຺ຎາ ປນ ເນສໍ ຕິເຫຕຸກາປິ ທຸເຫຕຸກາປິ ໂຫຕິ, ອເຫຕຸກາ ນ ໂຫຕິ. ເອກຈ຺ເຈ ຈ ວິນິປາຕິກາຕິ ຈຕຸອປາຍວິນິມຸຕ຺ຕາ ປຸນພ຺ພສຸມາຕາ ຍກ຺ຂິນີ, ປິຍງ຺ກຣມາຕາ, ຜຸສ຺ສມິຕ຺ຕາ, ຘມ຺ມຄຸຕ຺ຕາຕິ ເອວມາທໂຍ ອຎ຺ເຎ ຈ ເວມານິກາ ເປຕາ. ເອເຕສຎ຺ຫິ ໂອທາຕກາຬມງ຺ຄຸຣຈ຺ຉວິສາມວຓ຺ຓາທິວເສນ ເຈວ ກິສຖູລຣສ຺ສທີຆວເສນ ຈ ກາໂຍ ນານາ ໂຫຕິ, ມນຸສ຺ສານໍ ວິຍ ຕິເຫຕຸກທ຺ວິເຫຕຸກາເຫຕຸກວເສນ ສຎ຺ຎາປິ. ເຕ ປນ ເທວາ ວິຍ ນ ມເຫສກ຺ຂາ, ກປຓມນຸສ຺ສາ ວິຍ ອປ຺ເປສກ຺ຂາ ທຸລ຺ລຠຆາສຈ຺ຉາທນາ ທຸກ຺ຂປີຬິຕາ ວິຫຣນ຺ຕິ. ເອກຈ຺ເຈ ກາຬປກ຺ເຂ ທຸກ຺ຂິຕາ ຊຸຓ຺ຫປກ຺ເຂ ສຸຂິຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ສຸຂສມຸສ຺ສຍໂຕ ວິນິປຕິຕຕ຺ຕາ ວິນິປາຕິກາຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ເຍ ປເນຕ຺ຖ ຕິເຫຕຸກາ, ເຕສໍ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍປິ ໂຫຕິ ປິຍງ຺ກຣມາຕາທີນໍ ວິຍ.

ພ຺ຣຫ຺ມກາຍິກາຕິ ພ຺ຣຫ຺ມປາຣິສຊ຺ຊພ຺ຣຫ຺ມປຸໂຣຫິຕມຫາພ຺ຣຫ຺ມາໂນ. ປຐມາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕາຕິ ເຕ ສພ຺ເພປິ ປຐມຊ຺ຌາເນນ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ. ພ຺ຣຫ຺ມປາຣິສຊ຺ຊາ ປນ ປຣິຕ຺ເຕນ, ພ຺ຣຫ຺ມປຸໂຣຫິຕາ ມຊ຺ຌິເມນ, ກາໂຍ ຈ ເຕສໍ ວິປ຺ຜາຣິກຕໂຣ ໂຫຕິ. ມຫາພ຺ຣຫ຺ມາໂນ ປຓີເຕນ, ກາໂຍ ປນ ເນສໍ ອຕິວິປ຺ຜາຣິກຕໂຣ ໂຫຕິ. ອິຕິ ເຕ ກາຍສ຺ສ ນານຕ຺ຕາ, ປຐມຊ຺ຌານວເສນ ສຎ຺ຎາຍ ເອກຕ຺ຕາ ນານຕ຺ຕກາຍາ ເອກຕ຺ຕສຎ຺ຎິໂນຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຍຖາ ຈ ເຕ, ເອວໍ ຈຕູສຸ ອປາເຍສຸ ສຕ຺ຕາ. ນິຣເຍສຸ ຫິ ເກສຎ຺ຈິ ຄາວຸຕໍ, ເກສຎ຺ຈິ ອຑ຺ຒໂຍຊນໍ, ເກສຎ຺ຈິ ຕິຄາວຸຕໍ ອຕ຺ຕຠາໂວ ໂຫຕິ, ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ ປນ ໂຍຊນສຕິໂກ ຊາໂຕ. ຕິຣຈ຺ຉາເນສຸປິ ເກຈິ ຂຸທ຺ທກາ ໂຫນ຺ຕິ, ເກຈິ ມຫນ຺ຕາ. ເປຕ຺ຕິວິສເຍສຸປິ ເກຈິ ສຏ຺ຐິຫຕ຺ຖາ ເກຈິ ອສີຕິຫຕ຺ຖາ ໂຫນ຺ຕິ ເກຈິ ສຸວຓ຺ຓາ ເກຈິ ທຸພ຺ພຓ຺ຓາ. ຕຖາ ກາລກຎ຺ຈິກາ ອສຸຣາ. ອປິເຈຕ຺ຖ ທີຆປິຏ຺ຐິກາ ເປຕາ ນາມ ສຏ຺ຐິໂຍຊນິກາປິ ໂຫນ຺ຕິ, ສຎ຺ຎາ ປນ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ອກຸສລວິປາກາເຫຕຸກາວ ໂຫຕິ. ອິຕິ ອປາຍິກາປິ ‘‘ນານຕ຺ຕກາຍາ ເອກຕ຺ຕສຎ຺ຎິໂນ’’ຕິ ສງ຺ຂໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ.

ອາຠສ຺ສຣາຕິ ທຓ຺ຑອຸກ຺ກາຍ ອຈ຺ຈິ ວິຍ ເອເຕສໍ ສຣີຣໂຕ ອາຠາ ຉິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຉິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຕນ຺ຕີ ວິຍ ສຣຕິ ວິສຣຕີຕິ ອາຠສ຺ສຣາ. ເຕສຸ ປຎ຺ຈກນເຍ ທຸຕິຍຕຕິຍຊ຺ຌານທ຺ວຍໍ ປຣິຕ຺ຕໍ ຠາເວຕ຺ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ປຣິຕ຺ຕາຠາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ມຊ຺ຌິມໍ ຠາເວຕ຺ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ອປ຺ປມາຓາຠາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ປຓີຕໍ ຠາເວຕ຺ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ອາຠສ຺ສຣາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ. ອິຘ ປນ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉທວເສນ ສພ຺ເພວ ເຕ ຄຫິຕາ. ສພ຺ເພສຎ຺ຫິ ເຕສໍ ກາໂຍ ເອກວິປ຺ຜາໂຣວ ໂຫຕິ, ສຎ຺ຎາ ປນ ອວິຕກ຺ກວິຈາຣມຕ຺ຕາ ຈ ອວິຕກ຺ກອວິຈາຣາ ຈາຕິ ນານາ.

ສຸຠກິຓ຺ຫາຕິ ສຸເຠນ ໂວກິຓ຺ຓາ ວິກິຓ຺ຓາ, ສຸເຠນ ສຣີຣປ຺ປຠາວຓ຺ເຓນ ເອກຄ຺ຆນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອເຕສຎ຺ຫິ ນ ອາຠສ຺ສຣານໍ ວິຍ ຉິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຉິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຠາ ຄຈ຺ຉຕີຕິ. ຈຕຸກ຺ກນເຍ ຕຕິຍສ຺ສ, ປຎ຺ຈກນເຍ ຈຕຸຕ຺ຖສ຺ສ ປຣິຕ຺ຕມຊ຺ຌິມປຓີຕສ຺ສ ຌານສ຺ສວເສນ ປຣິຕ຺ຕສຸຠອປ຺ປມາຓສຸຠສຸຠກິຓ຺ຫາ ນາມ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ. ອິຕິ ສພ຺ເພປິ ເຕ ເອກຕ຺ຕກາຍາ ເຈວ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສຎ຺ຎາຍ ເອກຕ຺ຕສຎ຺ຎິໂນ ຈາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເວຫປ຺ຜລາປິ ຈຕຸຕ຺ຖວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິເມວ ຠຊນ຺ຕິ. ອສຎ຺ຎສຕ຺ຕາ ວິຎ຺ຎາຓາຠາວາ ເອຕ຺ຖ ສງ຺ຄຫໍ ນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ສຕ຺ຕາວາເສສຸ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ.

ສຸທ຺ຘາວາສາ ວິວຏ຺ຏປກ຺ເຂ ຐິຕາ ນ ສພ຺ພກາລິກາ, ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສມ຺ປິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍມ຺ປິ ພຸທ຺ຘສຸຎ຺ເຎ ໂລເກ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ໂສຬສກປ຺ປສຫສ຺ສພ຺ຠນ຺ຕເຣ ພຸທ຺ເຘສຸ ອຸປ຺ປນ຺ເນສຸເຍວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຂນ຺ຘາວາຣສທິສາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເນວ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິໍ, ນ ຈ ສຕ຺ຕາວາສໍ ຠຊນ຺ຕິ. ມຫາສີວຕ຺ເຖໂຣ ປນ – ‘‘ນ ໂຂ ປນ ໂສ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ສຕ຺ຕາວາໂສ ສຸລຠຣູໂປ, ໂຍ ມຍາ ອນາວຸຕ຺ຖປຸພ຺ໂພ ອິມິນາ ທີເຆນ ອທ຺ຘຸນາ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສຸທ຺ຘາວາເສຫິ ເທເວຫີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໖໐) ອິມິນາ ສຸຕ຺ເຕນ ສຸທ຺ຘາວາສາປິ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິໍ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ສຕ຺ຕາວາສຎ຺ຈ ຠຊນ຺ຕີຕິ ວທຕິ, ຕໍ ອປ຺ປຏິພາຫິຕຕ຺ຕາ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ.

ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນໍ ຍເຖວ ສຎ຺ຎາຍ, ເອວໍ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສາປິ ສຸຂຸມຕ຺ຕາ ເນວວິຎ຺ຎາຓໍ ນາວິຎ຺ຎາຓໍ, ຕສ຺ມາ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕີສຸ ນ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຏ຺ຐ ໂລກຘມ຺ມາຕິ ລາໂຠ, ອລາໂຠ, ຍໂສ, ອຍໂສ, ນິນ຺ທາ, ປສໍສາ, ສຸຂໍ, ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ອິເມ ອຏ຺ຐ ໂລກປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ສຕິ ອນຸປຣມຘມ຺ມກຕ຺ຕາ ໂລກສ຺ສ ຘມ຺ມາຕິ ໂລກຘມ຺ມາ. ເອເຕຫິ ມຸຕ຺ໂຕ ສຕ຺ໂຕ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ພຸທ຺ຘານມ຺ປິ ໂຫນ຺ຕິເຍວ. ຍຖາຫ –

‘‘ອຏ຺ຐິເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂລກຘມ຺ມາ ໂລກໍ ອນຸປຣິວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ໂລໂກ ຈ ອຏ຺ຐ ໂລກຘມ຺ເມ ອນຸປຣິວຕ຺ຕຕິ. ກຕເມ ອຏ຺ຐ? ລາໂຠ ຈ ອລາໂຠ ຈ ຍໂສ ຈ ອຍໂສ ຈ ນິນ຺ທາ ຈ ປສໍສາ ຈ ສຸຂຎ຺ຈ ທຸກ຺ຂຎ຺ຈ. ອິເມ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຏ຺ຐ ໂລກຘມ຺ມາ ໂລກໍ ອນຸປຣິວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ໂລໂກ ຈ ອິເມ ອຏ຺ຐ ໂລກຘມ຺ເມ ອນຸປຣິວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໘.໖).

ຕຕ຺ຖ ອນຸປຣິວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອນຸພນ຺ຘນ຺ຕິ ນປ຺ປຊຫນ຺ຕິ, ໂລກໂຕ ນ ນິວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ລາໂຠຕິ ປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ຈີວຣາທິ, ຄຫຏ຺ຐສ຺ສ ຘນຘຎ຺ຎາທິ ລາໂຠ. ໂສເຍວ ອລພ຺ຠມາໂນ ລາໂຠ ອລາໂຠ. ນ ລາໂຠ ອລາໂຠຕິ ວຸຈ຺ຈມາເນ ອຕ຺ຖາຠາວາປຕ຺ຕິໂຕ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍ ນ ສິຍາ. ຍໂສຕິ ປຣິວາໂຣ. ໂສເຍວ ອລພ຺ຠມານາ ຍໂສ ອຍໂສ. ນິນ຺ທາຕິ ອວຓ຺ຓຠຓນໍ. ປສໍສາຕິ ວຓ຺ຓຠຓນໍ. ສຸຂນ຺ຕິ ກາມາວຈຣານໍ ກາຍິກເຈຕສິກໍ. ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນໂສຕາປນ຺ນສກທາຄາມີນໍ ກາຍິກເຈຕສິກໍ, ອນາຄາມິອຣຫນ຺ຕານໍ ກາຍິກເມວ.

ນວ ສຕ຺ຕາວາສາຕິ ສຕ຺ຕານໍ ອາວາສາ, ວສນຏ຺ຐານານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕານິ ປນ ຕຖາປກາສິຕາ ຂນ຺ຘາ ເອວ. ກຕເມ ນວ? ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ –

‘‘ນວຍິເມ, ຠິກ຺ຂເວ (ອ. ນິ. ໙.໒໔; ທີ. ນິ. ໓.໓໔໑), ສຕ຺ຕາວາສາ. ກຕເມ ນວ? ສນ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຕ຺ຕາ ນານຕ຺ຕກາຍາ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎິໂນ, ເສຍ຺ຍຖາປິ ມນຸສ຺ສາ ເອກຈ຺ເຈ ຈ ເທວາ ເອກຈ຺ເຈ ຈ ວິນິປາຕິກາ. ອຍໍ ປຐໂມ ສຕ຺ຕາວາໂສ.

‘‘ສນ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຕ຺ຕາ ນານຕ຺ຕກາຍາ ເອກຕ຺ຕສຎ຺ຎິໂນ, ເສຍ຺ຍຖາປິ ເທວາ ພ຺ຣຫ຺ມກາຍິກາ ປຐມາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕາ. ອຍໍ ທຸຕິໂຍ ສຕ຺ຕາວາໂສ.

‘‘ສນ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຕ຺ຕາ ເອກຕ຺ຕກາຍາ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎິໂນ, ເສຍ຺ຍຖາປິ ເທວາ ອາຠສ຺ສຣາ. ອຍໍ ຕຕິໂຍ ສຕ຺ຕາວາໂສ.

‘‘ສນ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຕ຺ຕາ ເອກຕ຺ຕກາຍາ ເອກຕ຺ຕສຎ຺ຎິໂນ, ເສຍ຺ຍຖາປິ ເທວາ ສຸຠກິຓ຺ຫາ. ອຍໍ ຈຕຸຕ຺ໂຖ ສຕ຺ຕາວາໂສ.

‘‘ສນ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຕ຺ຕາ ອສຎ຺ຎິໂນ ອປ຺ປຏິສໍເວທິໂນ, ເສຍ຺ຍຖາປິ ເທວາ ອສຎ຺ຎສຕ຺ຕາ. ອຍໍ ປຎ຺ຈໂມ ສຕ຺ຕາວາໂສ.

‘‘ສນ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຕ຺ຕາ ສພ຺ພໂສ ຣູປສຎ຺ຎານໍ ສມຕິກ຺ກມາ ປຏິຆສຎ຺ຎານໍ ອຕ຺ຖງ຺ຄມາ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎານໍ ອມນສິກາຣາ ‘ອນນ຺ໂຕ ອາກາໂສ’ຕິ ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນູປຄາ. ອຍໍ ຉຏ຺ໂຐ ສຕ຺ຕາວາໂສ.

‘‘ສນ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຕ຺ຕາ ສພ຺ພໂສ ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນໍ ສມຕິກ຺ກມ຺ມ ‘ອນນ຺ຕໍ ວິຎ຺ຎາຓ’ນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນູປຄາ. ອຍໍ ສຕ຺ຕໂມ ສຕ຺ຕາວາໂສ.

‘‘ສນ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຕ຺ຕາ ສພ຺ພໂສ ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນໍ ສມຕິກ຺ກມ຺ມ ‘ນຕ຺ຖິ ກິຎ຺ຈີ’ຕິ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນູປຄາ. ອຍໍ ອຏ຺ຐໂມ ສຕ຺ຕາວາໂສ.

‘‘ສນ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຕ຺ຕາ ສພ຺ພໂສ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນໍ ສມຕິກ຺ກມ຺ມ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນູປຄາ. ອຍໍ ນວໂມ ສຕ຺ຕາວາໂສ. ອິເມ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ນວ ສຕ຺ຕາວາສາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໙.໒໔; ທີ. ນິ. ໓.໓໔໑).

ທສາຍຕນານີຕິ ຈກ຺ຂາຍຕນໍ ຣູປາຍຕນໍ ໂສຕາຍຕນໍ ສທ຺ທາຍຕນໍ ຆານາຍຕນໍ ຄນ຺ຘາຍຕນໍ ຊິວ຺ຫາຍຕນໍ ຣສາຍຕນໍ ກາຍາຍຕນໍ ໂຜຏ຺ຐພ຺ພາຍຕນນ຺ຕິ ເອວໍ ທສ. ມນາຍຕນຘມ຺ມາຍຕນານິ ປນ ໂລກຸຕ຺ຕຣມິສ຺ສກຕ຺ຕາ ນ ຄຫິຕານິ. ອິເມສຸ ທສສຸ ວິສ຺ສຊ຺ຊເນສຸ ວິປສ຺ສນາວເສນ ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາ ວຸຕ຺ຕາ, ‘‘ສພ຺ພໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ປນ ອນຎ຺ຎາຕຎ຺ຎສ຺ສາມີຕິນ຺ທ຺ຣິຍາທີນໍ ຕິຓ຺ຓໍ, ນິໂຣຘປຏິປທານໍ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠາວນຏ຺ຐານໍ ເຕສໍເຍວ ປຏິເວຘຏ຺ຐານໍ ທຸກ຺ຂາທີນໍ ນິສ຺ສຣຓສ຺ສ ອນຸປ຺ປາທາທີນໍ ປຎ຺ຈທສນ຺ນໍ, ປຣິຄ຺ຄຫຏ຺ຐາທີນໍ ເອກຕິໍສາຍ, ອຸຕ຺ຕຣິປຏິເວຘຏ຺ຐາທີນໍ ຕິຓ຺ຓໍ, ມຄ຺ຄງ຺ຄານໍ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ, ‘‘ປໂຍຄານໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘຏ຺ໂຐ’’ຕິອາທີນໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ, ອສງ຺ຂຕຏ຺ຐສ຺ສ ວຸຏ຺ຐານຏ຺ຐາທີນໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ, ນິຍ຺ຍານຏ຺ຐສ຺ສ ອນຸພຸຊ຺ຌນຏ຺ຐາທີນໍ ຕິຓ຺ຓໍ, ອນຸໂພຘນຏ຺ຐາທີນໍ ຕິຓ຺ຓໍ, ອນຸໂພຘປກ຺ຂິຍາທີນໍ ຕິຓ຺ຓໍ, ອຸຊ຺ໂຊຕນຏ຺ຐາທີນໍ ຈຕຸນ຺ນໍ, ປຕາປນຏ຺ຐາທີນໍ ອຏ຺ຐາຣສນ຺ນໍ, ວິວຏ຺ຏນານຸປສ຺ສນາທີນໍ ນວນ຺ນໍ, ຂເຍຎາຓອນຸປ຺ປາເທຎາຓານໍ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິນິພ຺ພານານນ຺ຕິ ອິເມສໍ ຘມ຺ມານໍ ປຏິລາຠວເສນ ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາ ວຸຕ຺ຕາ, ເສສານໍ ຍຖາໂຍຄໍ ວິປສ຺ສນາວເສນ ຈ ປຏິລາຠວເສນ ຈ ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ເຍສໍ ເຍສໍ ຘມ຺ມານໍ ປຏິລາຠຕ຺ຖາຍ ວາຍມນ຺ຕສ຺ສ, ເຕ ເຕ ຘມ຺ມາ ປຏິລທ຺ຘາ ໂຫນ຺ຕິ. ເອວໍ ເຕ ຘມ຺ມາ ປຣິຎ຺ຎາຕາ ເຈວ ໂຫນ຺ຕິ ຕີຣິຕາ ຈາຕິ ຫິ ກິຈ຺ຈສມາປນຏ຺ເຐນ ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາ ວຸຕ຺ຕາ. ກິຈ຺ເຈ ຫິ ສມາປິເຕ ເຕ ຘມ຺ມາ ປຏິລທ຺ຘາ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອວິປສ຺ສນູປຄານໍ ຎາຕປຣິຎ຺ຎາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ເຍນ ຎາຕປຣິຎ຺ຎາຍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕໍ ນ ສຸນ຺ທຣໍ. ປຣິຎ຺ຎາຕາ ເຈວ ໂຫນ຺ຕິ ຕີຣິຕາ ຈາຕິ ເຕ ປຏິລທ຺ຘາ ເອວ ຘມ຺ມາ ປຣິຎ຺ຎາຕາ ຈ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ຕີຣິຕາ ຈ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ກິຈ຺ຈສມາປນຕ຺ຖວເສນ ປຣິຎ຺ຎາຕຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ.

໒໒. ອິທານິ ຕເມວຕ຺ຖໍ ເອເກກຘມ຺ເມ ປຏິລາຠວເສນ ໂຍເຊຕ຺ວາ ອນ຺ເຕ ຈ ນິຄເມຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ເນກ຺ຂມ຺ມນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕໍ ສພ຺ພໍ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕານຸສາເຣເນວ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ.

ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຫາຕພ຺ພນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໒໓. ປຫາຕພ຺ພນິທ຺ເທເສ ອສ຺ມິມາໂນຕິ ຣູປາທີສຸ ປຎ຺ຈສຸ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ເຘສຸ ອສ຺ມີຕິ ມາໂນ. ຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ປຫີເນ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຣູປຣາຄາທີສຸ ວິຊ຺ຊມາເນສຸປິ ເສສານິ ອວຕ຺ວາ ອສ຺ມິມານສ຺ເສວ ວຈນໍ ທິຏ຺ຐິປຕິຣູປກຕ຺ເຕນ ຕສ຺ສ ໂອຬາຣິກຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອວິຊ຺ຊາຕິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິຍາເຍນ ທຸກ຺ຂາທີສຸ ຈຕູສຸ ຐາເນສຸ ອຎ຺ຎາຓໍ, ອຠິຘມ຺ມປຣິຍາເຍນ ປຸພ຺ພນ຺ຕາທີຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຏ຺ຐສຸ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມາ ອວິຊ຺ຊາ? ທຸກ຺ເຂ ອຎ຺ຎາຓໍ, ທຸກ຺ຂສມຸທເຍ ອຎ຺ຎາຓໍ, ທຸກ຺ຂນິໂຣເຘ ອຎ຺ຎາຓໍ, ທຸກ຺ຂນິໂຣຘຄາມິນິຍາ ປຏິປທາຍ ອຎ຺ຎາຓໍ, ປຸພ຺ພນ຺ເຕ ອຎ຺ຎາຓໍ, ອປຣນ຺ເຕ ອຎ຺ຎາຓໍ, ປຸພ຺ພນ຺ຕາປຣນ຺ເຕ ອຎ຺ຎາຓໍ, ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍຕາປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ຘມ຺ເມສຸ ອຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ສ. ໑໑໐໖; ວິຠ. ໒໒໖).

ຠວຕຓ຺ຫາຕິ ກາມຠວາທີສຸ ຠເວສຸ ປຕ຺ຖນາ. ຍຖາຫ –

‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມາ ຠວຕຓ຺ຫາ? ໂຍ ຠເວສຸ ຠວຈ຺ຉນ຺ໂທ ຠວຣາໂຄ ຠວນນ຺ທີ ຠວຕຓ຺ຫາ ຠວສິເນໂຫ ຠວປຣິຬາໂຫ ຠວມຸຈ຺ຉາ ຠວຊ຺ໂຌສານ’’ນ຺ຕິ (ວິຠ. ໘໙໕).

ຕິສ຺ໂສ ຕຓ຺ຫາຕິ ກາມຕຓ຺ຫາ, ຠວຕຓ຺ຫາ, ວິຠວຕຓ຺ຫາ. ຕາສໍ ອຠິຘມ຺ເມ ເອວໍ ນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ – ຕຕ຺ຖ ກຕມາ ຠວຕຓ຺ຫາ? ຠວທິຏ຺ຐິສຫຄໂຕ ຣາໂຄ…ເປ… ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສາຣາໂຄ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຠວຕຓ຺ຫາ. ຕຕ຺ຖ ກຕມາ ວິຠວຕຓ຺ຫາ? ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິສຫຄໂຕ ຣາໂຄ…ເປ… ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສາຣາໂຄ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ວິຠວຕຓ຺ຫາ. ອວເສສາ ຕຓ຺ຫາ ກາມຕຓ຺ຫາ. ຕຕ຺ຖ ກຕມາ ກາມຕຓ຺ຫາ? ກາມຘາຕຸປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ຣາໂຄ…ເປ… ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສາຣາໂຄ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ກາມຕຓ຺ຫາ. ຕຕ຺ຖ ກຕມາ ຠວຕຓ຺ຫາ? ຣູປຘາຕຸອຣູປຘາຕຸປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ຣາໂຄ…ເປ… ຕຕ຺ຖ ກຕມາ ວິຠວຕຓ຺ຫາ? ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິສຫຄໂຕ ຣາໂຄ…ເປ… (ວິຠ. ໙໑໖).

ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ປຎ຺ຈກາມຄຸຓິໂກ ຣາໂຄ ກາມຕຓ຺ຫາ, ຣູປາຣູປຠເວສຸ ຣາໂຄ ຌານນິກນ຺ຕິສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິສຫຄໂຕ ຣາໂຄ ຠວວເສນ ປຕ຺ຖນາ ຠວຕຓ຺ຫາ, ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິສຫຄໂຕ ຣາໂຄ ວິຠວຕຓ຺ຫາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍໍ ທສຸຕ຺ຕຣສຸຕ຺ຕປຣິຍາເຍນ ໂຍຊນາ. ສງ຺ຄີຕິປຣິຍາເຍນ ປນ ອຠິຘມ຺ມປຣິຍາເຍນ ຈ ‘‘ອປຣາປິ ຕິສ຺ໂສ ຕຓ຺ຫາ ກາມຕຓ຺ຫາ ຣູປຕຓ຺ຫາ ອຣູປຕຓ຺ຫາ. ອປຣາປິ ຕິສ຺ໂສ ຕຓ຺ຫາ ຣູປຕຓ຺ຫາ ອຣູປຕຓ຺ຫາ ນິໂຣຘຕຓ຺ຫາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໐໕; ວິຠ. ໙໑໗-໙໑໘) ວຸຕ຺ຕາ ຕຓ຺ຫາປິ ເອຕ຺ຖ ຍຸຊ຺ຊນ຺ຕິ. ຕາສຸ ປຎ຺ຈ ກາມຘາຕຸຣູປຘາຕຸອຣູປຘາຕຸປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາ, ອນ຺ຕິມາ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິສຫຄຕາ.

ຈຕ຺ຕາໂຣ ໂອຆາຕິ ກາໂມໂຆ, ຠໂວໂຆ, ທິຏ຺ໂຐໂຆ, ອວິຊ຺ໂຊໂຆ. ຍສ຺ສ ສໍວິຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕໍ ວຏ຺ຏສ຺ມິໍ ໂອຫນນ຺ຕິ ໂອສີທາເປນ຺ຕີຕິ ໂອຆາ. ພລວກິເລສາ ເອເຕ. ກາມຄຸຓສງ຺ຂາເຕ ກາເມ ໂອໂຆ ກາໂມໂຆ. ກາມຕຓ຺ຫາເຍຕໍ ນາມໍ. ຣູປາຣູປສງ຺ຂາເຕ ກມ຺ມໂຕ ຈ ອຸປປຕ຺ຕິໂຕ ຈ ທຸວິເຘປິ ຠເວ ໂອໂຆ ຠໂວໂຆ. ຠວຕຓ຺ຫາເຍຕໍ ນາມໍ. ທິຏ຺ຐິ ເອວ ໂອໂຆ ທິຏ຺ໂຐໂຆ. ‘‘ສສ຺ສໂຕ ໂລໂກ’’ຕິອາທິກາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ເອຕໍ ນາມໍ. ອວິຊ຺ຊາ ເອວ ໂອໂຆ ອວິຊ຺ໂຊໂຆ, ທຸກ຺ຂາທີສຸ ອຎ຺ຎາຓສ຺ເສຕໍ ນາມໍ.

ປຎ຺ຈ ນີວຣຓານີຕິ ກາມຈ຺ຉນ຺ທນີວຣຓໍ ພ຺ຍາປາທນີວຣຓໍ ຖິນມິທ຺ຘນີວຣຓໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈນີວຣຓໍ ວິຈິກິຈ຺ຉານີວຣຓໍ. ຈິຕ຺ຕໍ ນີວຣນ຺ຕິ ປຣິໂຍນນ຺ຘນ຺ຕີຕິ ນີວຣຓານິ. ກາມີຍນ຺ຕີຕິ ກາມາ. ປຎ຺ຈ ກາມຄຸຓາ. ກາເມສຸ ຉນ຺ໂທ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ. ກາມຍຕີຕິ ວາ ກາໂມ, ກາໂມ ເອວ ຉນ຺ໂທ, ນ ກຕ຺ຕຸກມ຺ຍຕາຉນ຺ໂທ ນ ຘມ຺ມຈ຺ຉນ຺ໂທຕິ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ. ກາມຕຓ຺ຫາເຍຕໍ ນາມໍ. ພ຺ຍາປຊ຺ຊຕິ ເຕນ ຈິຕ຺ຕໍ ປູຕິຠາວໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ພ຺ຍາປາທຍຕິ ວາ ວິນຍາຈາຣຣູປສມ຺ປຕ຺ຕິຫິຕສຸຂານີຕິ ພ຺ຍາປາໂທ. ໂທສສ຺ເສຕໍ ນາມໍ. ຖິນນຕາ ຖິນໍ, ມິທ຺ຘນຕາ ມິທ຺ຘໍ, ອນຸສ຺ສາຫສໍຫນນຕາ ອສຕ຺ຕິວິຆາໂຕ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອນຸສ຺ສາໂຫ ຖິນໍ, ເຈຕສິການໍ ອກມ຺ມຎ຺ຎຕາ ມິທ຺ຘໍ, ຖິນຎ຺ຈ ມິທ຺ຘຎ຺ຈ ຖິນມິທ຺ຘໍ. ອຸທ຺ຘຕສ຺ສ ຠາໂວ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈໍ, ອວູປສໂມຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິກ຺ເຂປສ຺ເສຕໍ ນາມໍ. ກຸຈ຺ຉິຕໍ ກຕໍ ກຸກຕໍ, ກຸກຕສ຺ສ ຠາໂວ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ, ຄຣຫິຕກິຣິຍຠາໂວຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຈ຺ຉານຸຕາປສ຺ເສຕໍ ນາມໍ. ວິຄຕາ ຈິກິຈ຺ຉາຕິ ວິຈິກິຈ຺ຉາ, ວິຄຕປຎ຺ຎາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຠາວໍ ວາ ວິຈິນນ຺ໂຕ ເອຕາຍ ກິຈ຺ຉຕິ ກິລມຕີຕິ ວິຈິກິຈ຺ຉາ. ພຸທ຺ຘາທີສຸ ສໍສຍສ຺ເສຕໍ ນາມໍ. ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ ເອວ ນີວຣຓໍ ກາມຈ຺ຉນ຺ທນີວຣຓໍ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ.

ຉ ຘມ຺ມາ, ຉທ຺ຘມ຺ມາຕິ ວາ ປາໂຐ. ຉ ຕຓ຺ຫາກາຍາຕິ ຣູປຕຓ຺ຫາ ສທ຺ທຕຓ຺ຫາ ຄນ຺ຘຕຓ຺ຫາ ຣສຕຓ຺ຫາ ໂຜຏ຺ຐພ຺ພຕຓ຺ຫາ ຘມ຺ມຕຓ຺ຫາ. ຣູເປ ຕຓ຺ຫາ ຣູປຕຓ຺ຫາ. ສາ ເອວ ກາມຕຓ຺ຫາທິເຠເທນ ອເນກເຠທຕ຺ຕາ ຣາສຏ຺ເຐນ ກາໂຍຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ.

ສຕ຺ຕານຸສຍາຕິ ກາມຣາຄານຸສໂຍ ປຏິຆານຸສໂຍ ມານານຸສໂຍ ທິຏ຺ຐານຸສໂຍ ວິຈິກິຈ຺ຉານຸສໂຍ ຠວຣາຄານຸສໂຍ ອວິຊ຺ຊານຸສໂຍ. ອປ຺ປຫີນຏ຺ເຐນ ອນຸເສນ຺ຕີຕິ ອນຸສຍາ. ກາເມສຸ ຣາໂຄ ກາມຣາໂຄ, ກາໂມ ເອວ ວາ ຣາໂຄຕິ ກາມຣາໂຄ. ອາຣມ຺ມຓສ຺ມິໍ ປຏິຫຎ຺ຎຕີຕິ ປຏິຆໍ. ອຍາຖາວທສ຺ສນຏ຺ເຐນ ທິຏ຺ຐິ. ເສຍ຺ຍາທິວເສນ ມຎ຺ຎຕີຕິ ມາໂນ. ຠເວສຸ ຣາໂຄ ຠວຣາໂຄ. ຖາມຄໂຕ ກາມຣາໂຄ ກາມຣາຄານຸສໂຍ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ.

ອຏ຺ຐ ມິຈ຺ຉຕ຺ຕາຕິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ ມິຈ຺ຉາສງ຺ກປ຺ໂປ ມິຈ຺ຉາວາຈາ ມິຈ຺ຉາກມ຺ມນ຺ໂຕ ມິຈ຺ຉາອາຊີໂວ ມິຈ຺ຉາວາຍາໂມ ມິຈ຺ຉາສຕິ ມິຈ຺ຉາສມາຘິ. ‘‘ຫິຕສຸຂາວຫາ ເມ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ເອວໍ ອາສີສິຕາປິ ຕຖາອຠາວໂຕ ອສຸຠາທີສຸເຍວ ສຸຠນ຺ຕິອາທິວິປຣີຕປ຺ປວຕ຺ຕິໂຕ ຈ ມິຈ຺ຉາສຠາວາຕິ ມິຈ຺ຉຕ຺ຕາ. ມິຈ຺ຉາ ປສ຺ສຕິ, ມິຈ຺ຉາ ວາ ເອຕາຍ ປສ຺ສນ຺ຕີຕິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ. ອຖ ວາ ວິປຣີຕາ ທິຏ຺ຐີຕິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ, ອຍາຖາວທິຏ຺ຐີຕິ ວາ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ, ວິຣຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຄຫຓໂຕ ວາ ວິຕຖາ ທິຏ຺ຐີຕິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ, ອນຕ຺ຕາວຫຕ຺ຕາ ປຓ຺ຑິເຕຫິ ກຸຈ຺ຉິຕາ ທິຏ຺ຐີຕິ ວາມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ. ມິຈ຺ຉາສງ຺ກປ຺ປາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐີຕິ ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທາຠິນິເວໂສ. ມິຈ຺ຉາສງ຺ກປ຺ໂປຕິ ກາມວິຕກ຺ກາທິຕິວິໂຘ ວິຕກ຺ໂກ. ມິຈ຺ຉາວາຈາຕິ ມຸສາວາທາທິຈຕຸພ຺ພິຘາ ເຈຕນາ. ມິຈ຺ຉາກມ຺ມນ຺ໂຕຕິ ປາຓາຕິປາຕາທິຕິວິຘາ ເຈຕນາ. ມິຈ຺ຉາອາຊີໂວຕິ ມິຈ຺ຉາຊີວປໂຍຄສມຸຏ຺ຐາປິກາ ເຈຕນາ. ມິຈ຺ຉາວາຍາໂມຕິ ອກຸສລຈິຕ຺ຕສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ວີຣິຍໍ. ມິຈ຺ຉາສຕີຕິ ສຕິປຏິປກ຺ຂຠູໂຕ ອກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ. ມິຈ຺ຉາສມາຘີຕິ ອກຸສລສມາຘິ.

ນວ ຕຓ຺ຫາມູລກາຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໑໐໓; ໓.໓໕໙) ຕຓ຺ຫໍ ປຏິຈ຺ຈ ປຣິເຍສນາ, ປຣິເຍສນໍ ປຏິຈ຺ຈ ລາໂຠ, ລາຠໍ ປຏິຈ຺ຈ ວິນິຈ຺ຉໂຍ, ວິນິຈ຺ຉຍໍ ປຏິຈ຺ຈ ຉນ຺ທຣາໂຄ, ຉນ຺ທຣາຄໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຊ຺ໂຌສານໍ, ອຊ຺ໂຌສານໍ ປຏິຈ຺ຈ ປຣິຄ຺ຄໂຫ, ປຣິຄ຺ຄຫໍ ປຏິຈ຺ຈ ມຈ຺ຉຣິຍໍ, ມຈ຺ຉຣິຍໍ ປຏິຈ຺ຈ ອາຣກ຺ໂຂ, ອາຣກ຺ຂາຘິກຣຓໍ ທຓ຺ຑາທານສຕ຺ຖາທານກລຫວິຄ຺ຄຫວິວາທຕຸວໍຕຸວໍເປສຸຎ຺ຎມຸສາວາທາ ອເນເກ ປາປກາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໑໐໔; ໓.໓໕໙). ອິເມ ນວ ຕຓ຺ຫາມູລກາ ຘມ຺ມາ. ຕຓ຺ຫາ ມູລໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາມູລກາ. ປຣິເຍສນາທໂຍ ອກຸສລາ ເອວ. ຕຓ຺ຫໍ, ປຏິຈ຺ຈາຕິ ຕຓ຺ຫໍ ນິສ຺ສາຍ. ປຣິເຍສນາຕິ ຣູປາທິອາຣມ຺ມຓປຣິເຍສນາ. ສາ ຫິ ຕຓ຺ຫາຍ ສຕິ ໂຫຕິ. ລາໂຠຕິ ຣູປາທິອາຣມ຺ມຓປຏິລາໂຠ, ໂສ ຫິ ປຣິເຍສນາຍ ສຕິ ໂຫຕິ. ວິນິຈ຺ຉໂຍ ປນ ຎາຓຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິວິຕກ຺ກວເສນ ຈຕຸພ຺ພິໂຘ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ສຸຂວິນິຈ຺ຉຍໍ ຊຎ຺ຎາ, ສຸຂວິນິຈ຺ຉຍໍ ຎຕ຺ວາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ສຸຂມນຸຍຸຎ຺ເຊຍ຺ຍາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໓໒໓) ອຍໍ ຎາຓວິນິຈ຺ຉໂຍ. ‘‘ວິນິຈ຺ຉໂຍຕິ ທ຺ເວ ວິນິຈ຺ຉຍາ ຕຓ຺ຫາວິນິຈ຺ຉໂຍ ຈ ທິຏ຺ຐິວິນິຈ຺ຉໂຍ ຈາ’’ຕິ (ມຫານິ. ໑໐໒) ເອວໍ ອາຄຕານິ ອຏ຺ຐສຕຕຓ຺ຫາວິຈຣິຕານິ ຕຓ຺ຫາວິນິຈ຺ຉໂຍ. ທ຺ວາສຏ຺ຐິ ທິຏ຺ຐິໂຍ ທິຏ຺ຐິວິນິຈ຺ຉໂຍ. ‘‘ຉນ຺ໂທ ໂຂ, ເທວານມິນ຺ທ, ວິຕກ຺ກນິທາໂນ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໓໕໘) ອິມສ຺ມິໍ ປນ ສຸຕ຺ເຕ ອິຘ ວິນິຈ຺ຉໂຍຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ວິຕກ຺ໂກເຍວ ອາຄໂຕ. ລາຠໍ ລຠິຕ຺ວາ ຫິ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐໍ ສຸນ຺ທຣາສຸນ຺ທຣຎ຺ຈ ວິຕກ຺ເກເນວ ວິນິຈ຺ຉິນາຕິ ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ເມ ຣູປາຣມ຺ມຓຕ຺ຖາຍ ຠວິສ຺ສຕິ, ເອຕ຺ຕກໍ ສທ຺ທາທິອາຣມ຺ມຓຕ຺ຖາຍ, ເອຕ຺ຕກໍ ມຍ຺ຫໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ເອຕ຺ຕກໍ ປຣສ຺ສ, ເອຕ຺ຕກໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິສ຺ສາມິ, ເອຕ຺ຕກໍ ນິທຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ລາຠໍ ປຏິຈ຺ຈ ວິນິຈ຺ຉໂຍ’’ຕິ. ຉນ຺ທຣາໂຄຕິ ເອວໍ ອກຸສລວິຕກ຺ເກນ ວິຕກ຺ກິເຕ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ທຸພ຺ພລຣາໂຄ ຈ ພລວຣາໂຄ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຉນ຺ໂທຕິ ເອຕ຺ຖ ທຸພ຺ພລຣາຄສ຺ສາຘິວຈນໍ, ຣາໂຄຕິ ພລວຣາຄສ຺ສ. ອຊ຺ໂຌສານນ຺ຕິ ອຫໍ ມມາຕິ ພລວສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ. ປຣິຄ຺ຄໂຫຕິ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິວເສນ ປຣິຄ຺ຄຫກຣຓໍ. ມຈ຺ຉຣິຍນ຺ຕິ ປເຣຫິ ສາຘາຣຓຠາວສ຺ສ ອສຫນຕາ. ເຕເນວສ຺ສ ໂປຣາຓາ ເອວໍ ວຈນຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ ‘‘ອິທໍ ອຈ຺ຉຣິຍໍ ມຍ຺ຫເມວ ໂຫຕຸ, ມາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອຈ຺ຉຣິຍໍ ໂຫຕູຕິ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ມຈ຺ຉຣິຍນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. ອາຣກ຺ໂຂຕິ ທ຺ວາຣປິທຫນມຎ຺ຊູສໂຄປນາທິວເສນ ສຸຏ຺ຐຸ ຣກ຺ຂຓໍ. ອຘິກໂຣຕີຕິ ອຘິກຣຓໍ. ກາຣຓສ຺ເສຕໍ ນາມໍ. ອາຣກ຺ຂາຘິກຣຓນ຺ຕິ ຠາວນປຸໍສກໍ, ອາຣກ຺ຂເຫຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຓ຺ຑາທານາທີສຸ ປຣນິເສຘນຕ຺ຖໍ ທຓ຺ຑສ຺ສ ອາທານໍ ທຓ຺ຑາທານໍ. ເອກໂຕຘາຣາທິນາ ສຕ຺ຖສ຺ສ ອາທານໍ ສຕ຺ຖາທານໍ. ກາຍກລໂຫປິ ວາຈາກລໂຫປິ ກລໂຫ. ປຸຣິໂມ ປຸຣິໂມ ວິໂຣໂຘ ວິຄ຺ຄໂຫ. ປຈ຺ຉິໂມ ປຈ຺ຉິໂມ ວິວາໂທ. ຕຸວໍຕຸວນ຺ຕິ ອຄາຣວວເສນ ຕຸວໍຕຸວໍວຈນໍ.

ທສ ມິຈ຺ຉຕ຺ຕາຕິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ…ເປ… ມິຈ຺ຉາສມາຘິ ມິຈ຺ຉາຎາຓໍ ມິຈ຺ຉາວິມຸຕ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ມິຈ຺ຉາຎາຓນ຺ຕິ ປາປກິຣິຍາສຸ ອຸປາຍຈິນ຺ຕາວເສນ ປາປໍ ກຕ຺ວາ ສຸກຕໍ ມຍາຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາກາເຣນ ຈ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ໂມໂຫ. ມິຈ຺ຉາວິມຸຕ຺ຕີຕິ ອວິມຸຕ຺ຕສ຺ເສວ ສໂຕ ວິມຸຕ຺ຕິສຎ຺ຎິຕາ.

໒໔.

ອິທານິ ອເນກເຠເທນ ປຫາເນນ ປຫາຕພ຺ເພ ທສ຺ເສຕຸໍ ທ຺ເວ ປຫານານີຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ປຫາເນສຸ ຫິ ວິຎ຺ຎາເຕສຸ ເຕນ ເຕນ ປຫາຕພ຺ພາ ຘມ຺ມາ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ ໂຫນ຺ຕິ. ປຎ຺ຈສຸ ປຫາເນສຸ ໂລກິການິ ຈ ທ຺ເວ ປຫານານິ ອປ຺ປໂຍຄໍ ນິສ຺ສຣຓປ຺ປຫານຎ຺ຈ ຐເປຕ຺ວາ ອປ຺ປໂຍຄາເນວ ທ຺ເວ ໂລກຸຕ຺ຕຣປຫານານິ ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕານິ. ສມ຺ມາ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊນ຺ຕິ ເອເຕນ ກິເລສາຕິ ສມຸຈ຺ເຉໂທ, ປຫີຍນ຺ຕິ ເອເຕນ ກິເລສາຕິ ປຫານໍ. ສມຸຈ຺ເຉທສງ຺ຂາຕໍ ປຫານໍ, ນ ເສສປ຺ປຫານນ຺ຕິ ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານໍ. ກິເລສານໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘຕ຺ຕາ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິ, ປຫີນຕ຺ຕາ ປຫານໍ, ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິສງ຺ຂາຕໍ ປຫານໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິປ຺ປຫານໍ. ໂລກໍ ອຸຕ຺ຕຣຕີຕິ ໂລກຸຕ຺ຕໂຣ. ນິພ຺ພານສງ຺ຂາຕໍ ຂຍໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ຂຍຄາມີ, ຂຍຄາມີ ຈ ໂສ ມຄ຺ໂຄ ຈາຕິ ຂຍຄາມິມຄ຺ໂຄ, ຕໍ ຠາວຍໂຕ ໂສ ມຄ຺ໂຄ ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຖາ ຜລກ຺ຂເຓ ໂລກຸຕ຺ຕຣຜລເມວ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິປ຺ປຫານໍ.

ກາມານເມຕໍ ນິສ຺ສຣຓນ຺ຕິອາທີສຸ ກາມໂຕ ຣູປໂຕ ສງ຺ຂຕໂຕ ນິສ຺ສຣນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ນິສ຺ສຣຓໍ, ເຕຫິ ວາ ນິສ຺ສຏຕ຺ຕາ ນິສ຺ສຣຓໍ. ອສຸຠຊ຺ຌານໍ. ກາເມຫິ ນິກ຺ຂນ຺ຕຕ຺ຕາ ເນກ຺ຂມ຺ມໍ. ອນາຄາມິມຄ຺ໂຄ ວາ. ອສຸຠຊ຺ຌານຎ຺ຫິ ວິກ຺ຂມ຺ຠນໂຕ ກາມານໍ ນິສ຺ສຣຓໍ, ຕໍ ຌານໍ ປາທກໍ ກຕ຺ວາ ອຸປ຺ປາທິຕອນາຄາມິມຄ຺ໂຄ ປນ ສມຸຈ຺ເຉທໂຕ ສພ຺ພໂສ ກາມານໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕນິສ຺ສຣຓໍ. ຣຸປ຺ປຕີຕິ ຣູປໍ, ນ ຣູປໍ ອຣູປໍ ມິຕ຺ຕປຏິປກ຺ຂາ ອມິຕ຺ຕາ ວິຍ, ໂລຠາທິປຏິປກ຺ຂາ ອໂລຠາທໂຍ ວິຍ ຈ ຣູປປຏິປກ຺ໂຂຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຜລວເສນ ວາ ນຕ຺ເຖຕ຺ຖ ຣູປນ຺ຕິ ອຣູປໍ, ອຣູປເມວ ອາຣຸປ຺ປໍ. ອຣູປຊ຺ຌານານິ. ຕານິ ຣູປານໍ ນິສ຺ສຣຓໍ ນາມ. ອຣູເປຫິປິ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ໂຄ ປຸນ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິນິວາຣຓໂຕ ສພ຺ພໂສ ຣູປານໍ ນິສ຺ສຣຓໍ ນາມ. ຠູຕນ຺ຕິ ຊາຕໍ. ສງ຺ຂຕນ຺ຕິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ສງ຺ຄມ຺ມ ກຕໍ. ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ເຕ ເຕ ປຈ຺ຈເຍ ປຏິຈ຺ຈ ສມ຺ມາ ສຫ ຈ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ. ປຐເມນ ສຎ຺ຊາຕຕ຺ຕທີປເນນ ອນິຈ຺ຈຕາ, ທຸຕິເຍນ ອນິຈ຺ຈສ຺ສາປິ ສໂຕ ປຈ຺ຈຍານຸຠາວທີປເນນ ປຣາຍຕ຺ຕຕາ, ຕຕິເຍນ ປຣາຍຕ຺ຕສ຺ສາປິ ສໂຕ ປຈ຺ຈຍານໍ ອພ຺ຍາປາຣຕ຺ຕທີປເນນ ເອວໍຘມ຺ມຕາ ທີປິຕາ ໂຫຕິ. ນິໂຣໂຘຕິ ນິພ຺ພານໍ. ນິພ຺ພານຎ຺ຫິ ອາຄມ຺ມ ທຸກ຺ຂໍ ນິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ນິໂຣໂຘຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂສ ເອວ ຈ ສພ຺ພສງ຺ຂຕໂຕ ນິສ຺ສຏຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ສງ຺ຂຕສ຺ສ ນິສ຺ສຣຓໍ ນາມ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ –

‘‘ນິໂຣໂຘ ຕສ຺ສ ນິສ຺ສຣຓນ຺ຕິ ອິຘ ອຣຫຕ຺ຕຜລໍ ນິໂຣໂຘຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ອຣຫຕ຺ຕຜເລນ ຫິ ນິພ຺ພາເນ ທິຏ຺ເຐ ປຸນ ອາຍຕິໍ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣາ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຣຫຕ຺ຕສງ຺ຂາຕສ຺ສ ນິໂຣຘສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ ນິໂຣໂຘຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເນກ຺ຂມ຺ມໍ ປຏິລທ຺ຘສ຺ສາຕິອາທີສຸ ອສຸຠຊ຺ຌານສ຺ສ ນິສ຺ສຣຓຕ຺ເຕ ວິກ຺ຂມ຺ຠນປ຺ປຫາເນນ, ອນາຄາມິມຄ຺ຄສ຺ສ ນິສ຺ສຣຓຕ຺ເຕ ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫາເນນ ກາມາ ປຫີນາ ເຈວ ໂຫນ຺ຕິ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕາ ຈ. ອຣູປຊ຺ຌານານໍ ນິສ຺ສຣຓຕ຺ເຕ ຈ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄສ຺ສ ນິສ຺ສຣຓຕ຺ເຕ ຈ ເອວເມວ ຣູປາ ໂຍເຊຕພ຺ພາ. ຣູເປສຸ ຫິ ຉນ຺ທຣາຄປ຺ປຫາເນນ ຣູປານໍ ສມຸຈ຺ເຉໂທ ໂຫຕິ. ຣູປາຕິ ເຈຕ຺ຖ ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາໂສ ກໂຕ. ນິພ຺ພານສ຺ສ ນິສ຺ສຣຓຕ຺ເຕ ນິສ຺ສຣຓປ຺ປຫາເນນ, ອຣຫຕ຺ຕຜລສ຺ສ ນິສ຺ສຣຓຕ຺ເຕ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິປ຺ປຫາເນນ ສງ຺ຂາຣາ ປຫີນາ ເຈວ ໂຫນ຺ຕິ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕາ ຈ. ນິພ຺ພານສ຺ສ ຈ ນິສ຺ສຣຓຕ຺ເຕ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ປຏິລາໂຠ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈນ຺ຕິອາທີສຸ ປຣິຎ຺ຎາປຏິເວຘນ຺ຕິອາທິ ຠາວນປຸໍສກວຈນໍ. ປຣິຎ຺ຎາຍ ປຏິເວໂຘ ປຣິຎ຺ຎາປຏິເວໂຘ. ຕໍ ປຣິຎ຺ຎາປຏິເວຘໍ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ປຊຫາຕີຕິ ຕຖາ ຕຖາ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ໂຕ ປຫາຕພ຺ເພ ກິເລເສ ປຊຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕເຣສຸປິ ຉນ຺ທຣາຄປ຺ປຫາເນນ ວາ ຕານິ ປຊຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຊຫຕີຕິປິ ປາໂຐ. ຍຖາ ນາວາ ອປຸພ຺ພໍ ອຈຣິມໍ ເອກກ຺ຂເຓ ຈຕ຺ຕາຣິ ກິຈ຺ຈານິ ກໂຣຕິ, ໂອຣິມໍ ຕີຣໍ ປຊຫຕິ, ໂສຕໍ ຉິນ຺ທຕິ, ຠຓ຺ຑໍ ວຫຕິ, ປາຣິມໍ ຕີຣໍ ອປ຺ເປຕິ, ເອວເມວໍ ມຄ຺ຄຎາຓໍ ອປຸພ຺ພໍ ອຈຣິມໍ ເອກກ຺ຂເຓ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ ອຠິສເມຕິ, ທຸກ຺ຂໍ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມເຍນ ອຠິສເມຕິ, ສມຸທຍໍ ປຫານາຠິສມເຍນ ອຠິສເມຕິ, ມຄ຺ຄໍ ຠາວນາຠິສມເຍນ ອຠິສເມຕິ, ນິໂຣຘໍ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠິສມເຍນ ອຠິສເມຕິ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ‘‘ນິໂຣຘໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ ປາປຸຓາຕິ ປສ຺ສຕິ ປຏິວິຊ຺ຌຕີ’’ຕິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໘໓໙) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອກກ຺ຂເຓປິ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ວິຍ ປຫານານິ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ.

ປຎ຺ຈສຸ ປຫາເນສຸ ຍໍ ສເສວາເລ ອຸທເກ ປກ຺ຂິຕ຺ເຕນ ຆເຏນ ເສວາລສ຺ສ ວິຍ ເຕນ ເຕນ ໂລກິຍສມາຘິນາ ນີວຣຓາທີນໍ ປຈ຺ຈນີກຘມ຺ມານໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນໍ ທູຣີກຣຓໍ, ອິທໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນປ຺ປຫານໍ ນາມ. ວິກ຺ຂມ຺ຠນປ຺ປຫານຎ຺ຈ ນີວຣຓານໍ ປຐມໍ ຌານໍ ຠາວຍໂຕຕິ ນີວຣຓານໍເຍວ ປຫານໍ ປາກຏຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ນີວຣຓານິ ຫິ ຌານສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາເຄປິ ປຈ຺ຉາຠາເຄປິ ນ ສຫສາ ຈິຕ຺ຕໍ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣນ຺ຕິ, ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖເຏສຸ ຈ ເຕສຸ ຌານໍ ປຣິຫາຍຕິ, ວິຕກ຺ກາທໂຍ ປນ ທຸຕິຍຊ຺ຌານາທິໂຕ ປຸພ຺ເພ ປຈ຺ຉາ ຈ ອປ຺ປຏິປກ຺ຂາ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ນີວຣຓານໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນໍ ປາກຏໍ. ຍໍ ປນ ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ສມຸຊ຺ຊລິເຕນ ປທີເປນ ອນ຺ຘກາຣສ຺ສ ວິຍ ເຕນ ເຕນ ວິປສ຺ສນາຍ ອວຍວຠູເຕນ ຌານງ຺ເຄນ ປຏິປກ຺ຂວເສເນວ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຈ ປຫາຕພ຺ພຘມ຺ມສ຺ສ ປຫານໍ, ອິທໍ ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານໍ ນາມ. ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານຎ຺ຈ ທິຏ຺ຐິຄຕານໍ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍໍ ສມາຘິໍ ຠາວຍໂຕຕິ ທິຏ຺ຐິຄຕານໍເຍວ ປຫານໍ ໂອຬາຣິກວເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ທິຏ຺ຐິຄຕຎ຺ຫິ ໂອຬາຣິກໍ, ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາທໂຍ ສຸຂຸມາ. ຕຕ຺ຖ ທິຏ຺ຐິຄຕານນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐິເຍວ ທິຏ຺ຐິຄຕໍ ‘‘ຄູຖຄຕໍ ມຸຕ຺ຕຄຕ’’ນ຺ຕິອາທີນິ (ອ. ນິ. ໙.໑໑) ວິຍ. ຄນ຺ຕພ຺ພາຠາວໂຕ ຈ ທິຏ຺ຐິຍາ ຄຕມຕ຺ຕເມເວຕນ຺ຕິປິ ທິຏ຺ຐິຄຕໍ, ທ຺ວາສຏ຺ຐິທິຏ຺ຐີສຸ ອນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ທິຏ຺ຐີສຸ ຄຕນ຺ຕິປິ ທິຏ຺ຐິຄຕໍ. ພຫຸວຈເນນ ເຕສໍ ທິຏ຺ຐິຄຕານໍ. ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍໍ ສມາຘິນ຺ຕິ ວິປສ຺ສນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ສມາຘິໍ. ຍໍ ປນ ອສນິວິຈກ຺ກາຠິຫຕສ຺ສ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໘໕໑) ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ວິຍ ອຣິຍມຄ຺ຄຎາເຓນ ສໍໂຍຊນານໍ ຘມ຺ມານໍ ຍຖາ ນ ປຸນ ປວຕ຺ຕຕິ, ເອວໍ ປຫານໍ, ອິທໍ ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານໍ ນາມ. ນິໂຣໂຘ ນິພ຺ພານນ຺ຕິ ນິໂຣຘສງ຺ຂາຕໍ ນິພ຺ພານໍ.

ເອວໍ ປຫານວເສນ ປຫາຕພ຺ເພ ຘມ຺ເມ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ສຣູເປເນວ ປຸນ ປຫາຕພ຺ເພ ຘມ຺ເມ ທສ຺ເສຕຸໍ ສພ຺ພໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຫາຕພ຺ພນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຈກ຺ຂາທີນິ ຉນ຺ທຣາຄປ຺ປຫາເນນ ປຫາຕພ຺ພານິ. ຣູປໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ປຊຫາຕີຕິອາທີສຸ ຣູປໍ ອນິຈ຺ຈາທິໂຕ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ປຫາຕພ຺ເພ ກິເລເສ ປຊຫາຕິ. ຈກ຺ຂຸໍ…ເປ… ຊຣາມຣຓໍ…ເປ… ອມໂຕຄຘໍ ນິພ຺ພານນ຺ຕິ ເປຍ຺ຍາລທ຺ວເຍ ອນຎ຺ຎາຕຎ຺ຎສ຺ສາມີຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ‘‘ປສ຺ສນ຺ໂຕ ປຊຫາຕີ’’ຕິອາທີສຸ ເຕສຸ ໂລກຸຕ຺ຕເຣສຸ ອນຎ຺ຎາຕຎ຺ຎສ຺ສາມີຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ອຸທິກ຺ຂນ຺ໂຕ ອເປກ຺ຂມາໂນ ອິຈ຺ຉມາໂນ ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓສຸ ປຫາຕພ຺ເພ ກິເລເສ ປຊຫາຕີຕິ ຕໍຕໍຘມ຺ມານຸຣູເປນ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ປຫາຕພ຺ພນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຠາເວຕພ຺ພນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໒໕. ຠາເວຕພ຺ພນິທ຺ເທເສ ກາຍຄຕາສຕີຕິ ກາຍຄຕາສຕິສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໓.໑໕໓ ອາທໂຍ) ວຸຕ຺ຕາ ອານາປານຈຕຸອິຣິຍາປຖຂຸທ຺ທກອິຣິຍາປຖທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາຣຈຕຸຘາຕຸນວສິວຖິກາປຏິກູລ- ວວຕ຺ຖາປກມນສິກາຣສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຍຖານຸຣູປໍ ຣູປຊ຺ຌານສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຈ ສຕິ. ສາ ຫິ ເຕສຸ ກາເຍສຸ ຄຕາ ປວຕ຺ຕາຕິ ກາຍຄຕາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສາຕສຫຄຕາຕິ ມຘຸຣສຸຂເວທຍິຕສງ຺ຂາເຕນ ສາເຕນ ສຫ ເອກຸປ຺ປາທາທິຠາວໍ ຄຕາ. ຕພ຺ຠາເວ ໂວກິຓ຺ເຓ ອາຣມ຺ມເຓ ນິສ຺ສເຍ ສໍສຏ຺ເຐ ທິສ຺ສຕິ ສຫຄຕສທ຺ໂທ ປຎ຺ຈສຸ ອຕ຺ເຖສຸ ຊິນວຈເນ. ‘‘ຍາຍໍ ຕຓ຺ຫາ ໂປໂນພ຺ຠວິກາ ນນ຺ທິຣາຄສຫຄຕາ’’ຕິ (ວິຠ. ໒໐໓) ເອຕ຺ຖ ຕພ຺ຠາເວ, ນນ຺ທິຣາຄຠູຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຍາ, ຠິກ຺ຂເວ, ວີມໍສາ ໂກສຊ຺ຊສຫຄຕາ ໂກສຊ຺ຊສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໘໓໒) ເອຕ຺ຖ ໂວກິຓ຺ເຓ, ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາເນນ ໂກສຊ຺ເຊນ ໂວກິຓ຺ຓາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ລາຠີ ໂຫຕິ ຣູປສຫຄຕານໍ ວາ ສມາປຕ຺ຕີນໍ ອຣູປສຫຄຕານໍ ວາ ສມາປຕ຺ຕີນ’’ນ຺ຕິ (ປຸ. ປ. ໓-໘) ເອຕ຺ຖ ອາຣມ຺ມເຓ, ຣູປາຣູປາຣມ຺ມຓານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອຏ຺ຐິກສຎ຺ຎາສຫຄຕໍ ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄໍ ຠາເວຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໒໓໘) ເອຕ຺ຖ ນິສ຺ສເຍ, ອຏ຺ຐິກສຎ຺ຎານິສ຺ສຍໍ ອຏ຺ຐິກສຎ຺ຎໍ ຠາເວຕ຺ວາ ປຏິລທ຺ຘນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອິທໍ ສຸຂໍ ອິມາຍ ປີຕິຍາ ສຫຄຕໍ ໂຫຕິ ສຫຊາຕໍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ວິຠ. ໕໗໘) ເອຕ຺ຖ ສໍສຏ຺ເຐ, ສມ຺ມິສ຺ສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິມສ຺ມິມ຺ປິ ປເທ ສໍສຏ຺ໂຐ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ສາຕສໍສຏ຺ຐາ ຫິ ສາຕສຫຄຕາຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ສາ ຫິ ຐເປຕ຺ວາ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ຌານໍ ເສເສສຸ ສາຕສຫຄຕາ ໂຫຕິ, ສຕິປິ ຈ ອຸເປກ຺ຂາສຫຄຕຕ຺ເຕ ເຍຠຸຍ຺ຍວເສນ ສາຕສຫຄຕາຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ປຸຣິມຊ຺ຌານມູລກຕ຺ຕາ ວາ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສ຺ສ ສາຕສຫຄຕາຍ ອຸເປກ຺ຂາສຫຄຕາປິ ວຸຕ຺ຕາວ ໂຫຕິ, ອຸເປກ຺ຂາຍ ປນ ສນ຺ເຕ ສຸເຂ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຠຄວຕາ ສາຕສຫຄຕາຕິ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາປິ ວຸຕ຺ຕາວ ໂຫຕິ.

ສມໂຖ ຈ ວິປສ຺ສນາ ຈາຕິ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທໂຍ ປຈ຺ຈນີກຘມ຺ເມ ສເມຕິ ວິນາເສຕີຕິ ສມໂຖ. ສມາຘິສ຺ເສຕໍ ນາມໍ. ອນິຈ຺ຈຕາທິວເສນ ວິວິເຘຫິ ອາກາເຣຫິ ຘມ຺ເມ ປສ຺ສຕີຕິ ວິປສ຺ສນາ. ປຎ຺ຎາເຍຕໍ ນາມໍ. ອິເມ ປນ ທ຺ເວ ທສຸຕ຺ຕຣປຣິຍາເຍ ປຸພ຺ພຠາຄາຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ສງ຺ຄີຕິປຣິຍາເຍ ຈ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣມິສ຺ສກາຕິ. ຕໂຍ ສມາຘີຕິ ສວິຕກ຺ໂກ ສວິຈາໂຣ ສມາຘິ, ອວິຕກ຺ໂກ ວິຈາຣມຕ຺ໂຕ ສມາຘິ, ອວິຕກ຺ໂກ ອວິຈາໂຣ ສມາຘິ. ສມ຺ປໂຍຄວເສນ ວຕ຺ຕມາເນນ ສຫ ວິຕກ຺ເກນ ສວິຕກ຺ໂກ, ສຫ ວິຈາເຣນ ສວິຈາໂຣ. ໂສ ຂຓິກສມາຘິ, ວິປສ຺ສນາສມາຘິ, ອຸປຈາຣສມາຘິ, ປຐມຊ຺ຌານສມາຘິ. ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສ ວິຕກ຺ໂກຕິ ອວິຕກ຺ໂກ. ວິຕກ຺ກວິຈາເຣສຸ ວິຈາໂຣ ມຕ຺ຕາ ປຣມາ ປມາຓໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ວິຈາຣມຕ຺ໂຕ, ວິຈາຣໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ວິຕກ຺ເກນ ສມ຺ປໂຍຄໍ ນ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສ ປຎ຺ຈກນເຍ ທຸຕິຍຊ຺ຌານສມາຘິ, ຕທຸຠຍວິຣຫິໂຕ ອວິຕກ຺ໂກ ອວິຈາໂຣ ສມາຘິ. ໂສ ຈຕຸກ຺ກນເຍ ທຸຕິຍຊ຺ຌານາທິ, ປຎ຺ຈກນເຍ ຕຕິຍຊ຺ຌານາທິ ຣູປາວຈຣສມາຘິ. ອິເມ ຕໂຍປິ ໂລກິຍາ ເອວ. ສງ຺ຄີຕິປຣິຍາເຍ ອປເຣປິ ຕໂຍ ສມາຘີ ວຸຕ຺ຕາ – ‘‘ສຸຎ຺ຎໂຕ ສມາຘິ, ອນິມິຕ຺ໂຕ ສມາຘິ, ອປ຺ປຓິຫິໂຕ ສມາຘີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໐໕). ນ ເຕ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕາ.

ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາຕິ ກາຍານຸປສ຺ສນາສຕິປຏ຺ຐານໍ, ເວທນານຸປສ຺ສນາສຕິປຏ຺ຐານໍ, ຈິຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາສຕິປຏ຺ຐານໍ, ຘມ຺ມານຸປສ຺ສນາສຕິປຏ຺ຐານໍ. ປຸພ຺ພຠາເຄ ຈຸທ຺ທສວິເຘນ ກາຍໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫໂຕ ກາຍານຸປສ຺ສນາສຕິປຏ຺ຐານໍ, ນວວິເຘນ ເວທນໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫໂຕ ເວທນານຸປສ຺ສນາສຕິປຏ຺ຐານໍ, ໂສຬສວິເຘນ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫໂຕ ຈິຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາສຕິປຏ຺ຐານໍ, ປຎ຺ຈວິເຘນ ຘມ຺ເມ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫໂຕ ຘມ຺ມານຸປສ຺ສນາສຕິປຏ຺ຐານໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ ປນ ອິຘ ນ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ປຎ຺ຈງ຺ຄິໂກ ສມາຘີຕິ ປຎ຺ຈ ອງ຺ຄານິ ອສ຺ສ ສນ຺ຕີຕິ ປຎ຺ຈງ຺ຄິໂກ, ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສມາຘິ. ປີຕິຜຣຓຕາ, ສຸຂຜຣຓຕາ, ເຈໂຕຜຣຓຕາ, ອາໂລກຜຣຓຕາ, ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຎ຺ຈ ອງ຺ຄານິ. ປີຕິໍ ຜຣມານາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ທ຺ວີສຸ ຌາເນສຸ ປຎ຺ຎາ ປີຕິຜຣຓຕາ ນາມ. ສຸຂໍ ຜຣມານາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ຕີສຸ ຌາເນສຸ ປຎ຺ຎາ ສຸຂຜຣຓຕາ ນາມ. ປເຣສໍ ເຈໂຕ ຜຣມານາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ເຈໂຕປຣິຍປຎ຺ຎາ ເຈໂຕຜຣຓຕາ ນາມ. ອາໂລກໍ ຜຣມານາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸປຎ຺ຎາ ອາໂລກຜຣຓຕາ ນາມ. ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓນິມິຕ຺ຕໍ ນາມ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ –

‘‘ທ຺ວີສຸ ຌາເນສຸ ປຎ຺ຎາ ປີຕິຜຣຓຕາ, ຕີສຸ ຌາເນສຸ ປຎ຺ຎາ ສຸຂຜຣຓຕາ, ປຣຈິຕ຺ຕປຎ຺ຎາ ເຈໂຕຜຣຓຕາ, ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸປຎ຺ຎາ ອາໂລກຜຣຓຕາ, ຕມ຺ຫາ ຕມ຺ຫາ ສມາຘິມ຺ຫາ ວຸຏ຺ຐິຕສ຺ສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ວິຠ. ໘໐໔).

ຕຎ຺ຫິ ວຸຏ຺ຐິຕສມາຘິສ຺ສ ປວຕ຺ຕາກາຣຄຫຓໂຕ ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຈ ປີຕິຜຣຓຕາ ສຸຂຜຣຓຕາ ທ຺ເວ ປາທາ ວິຍ, ເຈໂຕຜຣຓຕາ ອາໂລກຜຣຓຕາ ທ຺ເວ ຫຕ຺ຖາ ວິຍ, ອຠິຎ຺ຎາປາທກໍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ມຊ຺ຌິມກາໂຍ ວິຍ, ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓນິມິຕ຺ຕໍ ສີສໍ ວິຍ. ອິຕິ ອາຍສ຺ມາ ຘມ຺ມເສນາປຕິ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ ປຎ຺ຈງ຺ຄິກໍ ສມ຺ມາສມາຘິໍ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄສມ຺ປນ຺ນໍ ປຸຣິສໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສສິ.

ຉ ອນຸສ຺ສຕິຏ຺ຐານານີຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ສຕິໂຍ ເອວ ອນຸສ຺ສຕິໂຍ, ປວຕ຺ຕິຕພ຺ພຏ຺ຐານສ຺ມິໍເຍວ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສທ຺ຘາປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ກຸລປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອນຸຣູປາ ສຕິໂຍຕິປິ ອນຸສ຺ສຕິໂຍ, ອນຸສ຺ສຕິໂຍ ເອວ ປີຕິອາທີນໍ ຐານຕ຺ຕາ ອນຸສ຺ສຕິຏ຺ຐານານິ. ກຕມານິ ຉ? ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິ ຘມ຺ມານຸສ຺ສຕິ ສງ຺ຆານຸສ຺ສຕິ ສີລານຸສ຺ສຕິ ຈາຄານຸສ຺ສຕິ ເທວຕານຸສ຺ສຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໒໗). ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາຕິ ໂພຘິຍາ, ໂພຘິສ຺ສ ວາ ອງ຺ຄາ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍາ ເອສາ ຘມ຺ມສາມຄ຺ຄີ ຍາຍ ໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາຍ ລີນຸທ຺ຘຈ຺ຈປຕິຏ຺ຐານາຍູຫນກາມສຸຂຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍຄອຸຈ຺ເຉທສສ຺ສຕາຠິນິເວສາທີນໍ ອເນເກສໍ ອຸປທ຺ທວານໍ ປຏິປກ຺ຂຠູຕາຍ ສຕິຘມ຺ມວິຈຍວີຣິຍປີຕິປສ຺ສທ຺ຘິສມາຘິອຸເປກ຺ຂາສງ຺ຂາຕາຍ ຘມ຺ມສາມຄ຺ຄິຍາ ອຣິຍສາວໂກ ພຸຊ຺ຌຕີຕິ ກຕ຺ວາ ໂພຘີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ພຸຊ຺ຌຕີຕິ ກິເລສສນ຺ຕານນິທ຺ທາຍ ວຸຏ຺ຐຫຕິ, ຈຕ຺ຕາຣິ ວາ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ ປຏິວິຊ຺ຌຕິ, ນິພ຺ພານເມວ ວາ ສຈ຺ຉິກໂຣຕິ, ຕສ຺ສາ ຘມ຺ມສາມຄ຺ຄິສງ຺ຂາຕາຍ ໂພຘິຍາ ອງ຺ຄາຕິປິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ຌານງ຺ຄມຄ຺ຄງ຺ຄາທໂຍ ວິຍ. ໂຍ ປເນສ ຍຖາວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາຍ ເອຕາຍ ຘມ຺ມສາມຄ຺ຄິຍາ ພຸຊ຺ຌຕີຕິ ກຕ຺ວາ ອຣິຍສາວໂກ ໂພຘີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ສ ໂພຘິສ຺ສ ອງ຺ຄາຕິປິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ເສນງ຺ຄຣຖງ຺ຄາທໂຍ ວິຍ. ເຕນາຫຸ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ ‘‘ພຸຊ຺ຌນກສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອງ຺ຄາຕິ ວາ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ’’ຕິ. ອປິຈ ‘‘ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາຕິ ເກນຏ຺ເຐນ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ, ໂພຘາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ’’ຕິອາທິນາ (ປຏິ. ມ. ໒.໑໗) ນເຍນ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄຏ຺ໂຐ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຣິໂຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄຕິ ຕໍຕໍມຄ຺ຄວຊ຺ຌກິເລເສຫິ ອາຣກຕ຺ຕາ ອຣິຍຠາວກຣຕ຺ຕາ ອຣິຍຜລປຏິລາຠກຣຕ຺ຕາ ຈ ອຣິໂຍ. ອຏ຺ຐ ອງ຺ຄານິ ອສ຺ສາຕິ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ. ໂສຍໍ ຈຕຸຣງ຺ຄິກາ ວິຍ ເສນາ, ປຎ຺ຈງ຺ຄິກໍ ວິຍ ຈ ຕູຣິຍໍ ອງ຺ຄມຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ, ອງ຺ຄວິນິມຸຕ຺ໂຕ ນຕ຺ຖິ. ໂພຊ຺ຌງ຺ຄມຄ຺ຄງ຺ຄາ ໂລກຸຕ຺ຕຣາ, ທສຸຕ຺ຕຣປຣິຍາເຍນ ປຸພ຺ພຠາຄາປິ ລພ຺ຠນ຺ຕິ.

ນວ ປາຣິສຸທ຺ຘິປຘານິຍງ຺ຄານີຕິ ສີລວິສຸທ຺ຘິ ປາຣິສຸທ຺ຘິປຘານິຍງ຺ຄໍ, ຈິຕ຺ຕວິສຸທ຺ຘິ ປາຣິສຸທ຺ຘິປຘານິຍງ຺ຄໍ, ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘິ ປາຣິສຸທ຺ຘິປຘານິຍງ຺ຄໍ, ກງ຺ຂາວິຕຣຓວິສຸທ຺ຘິ ປາຣິສຸທ຺ຘິປຘານິຍງ຺ຄໍ, ມຄ຺ຄາມຄ຺ຄຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິ ປາຣິສຸທ຺ຘິປຘານິຍງ຺ຄໍ, ປຏິປທາຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິ ປາຣິສຸທ຺ຘິປຘານິຍງ຺ຄໍ, ຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິ ປາຣິສຸທ຺ຘິປຘານິຍງ຺ຄໍ, ປຎ຺ຎາ ປາຣິສຸທ຺ຘິປຘານິຍງ຺ຄໍ, ວິມຸຕ຺ຕິ ປາຣິສຸທ຺ຘິປຘານິຍງ຺ຄໍ (ທີ. ນິ. ໓.໓໕໙). ສີລວິສຸທ຺ຘີຕິ ວິສຸທ຺ຘິໍ ປາເປຕຸໍ ສມຕ຺ຖໍ ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີລໍ. ຕຎ຺ຫິ ທຸສ຺ສີລ຺ຍມລໍ ວິໂສເຘຕິ. ປາຣິສຸທ຺ຘິປຘານິຍງ຺ຄນ຺ຕິ ປຣິສຸທ຺ຘຠາວສ຺ສ ປຘານໍ ອຸຕ຺ຕມໍ ອງ຺ຄໍ. ຈິຕ຺ຕວິສຸທ຺ຘີຕິ ວິປສ຺ສນາຍ ປທຏ຺ຐານຠູຕາ ປຄຸຓາ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ. ຕາ ຫິ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທິຈິຕ຺ຕມລໍ ວິໂສເຘນ຺ຕິ. ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘີຕິ ສປ຺ປຈ຺ຈຍນາມຣູປທສ຺ສນໍ. ຕຎ຺ຫິ ສຕ຺ຕທິຏ຺ຐິມລໍ ວິໂສເຘຕິ. ກງ຺ຂາວິຕຣຓວິສຸທ຺ຘີຕິ ປຈ຺ຈຍາກາຣຎາຓໍ. ເຕນ ຫິ ຕີສຸ ອທ຺ຘາສຸ ປຈ຺ຈຍວເສນ ຘມ຺ມາ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ຕີສຸປິ ອທ຺ຘາສຸ ສຕ຺ຕກງ຺ຂາມລໍ ວິຕຣນ຺ໂຕ ວິສຸຊ຺ຌຕິ. ມຄ຺ຄາມຄ຺ຄຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘີຕິ ອຸທຍພ຺ພຍານຸປສ຺ສນກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ໂອຠາສຎາຓປີຕິປສ຺ສທ຺ຘິສຸຂອຘິໂມກ຺ຂປຄ຺ຄຫອຸປຏ຺ຐານອຸເປກ຺ຂານິກນ຺ຕີຕິ ທສ ວິປສ຺ສນຸປກ຺ກິເລສາ, ນ ມຄ຺ໂຄ, ວີຖິປຏິປນ຺ນໍ ອຸທຍພ຺ພຍຎາຓໍ ມຄ຺ໂຄຕິ ເອວໍ ມຄ຺ຄາມຄ຺ເຄ ຎາຓໍ ນາມ. ເຕນ ຫິ ອມຄ຺ຄມລໍ ວິໂສເຘຕິ. ປຏິປທາຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘີຕິ ວີຖິປຏິປນ຺ນໍ ອຸທຍພ຺ພຍານຸປສ຺ສນາຎາຓໍ ຠງ຺ຄານຸປສ຺ສນາຎາຓໍ ຠຍຕຸປຏ຺ຐານານຸປສ຺ສນາຎາຓໍ ອາທີນວານຸປສ຺ສນາຎາຓໍ ນິພ຺ພິທານຸປສ຺ສນາຎາຓໍ ມຸຎ຺ຈິຕຸກມ຺ຍຕາຎາຓໍ ປຏິສງ຺ຂານຸປສ຺ສນາຎາຓໍ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາຎາຓໍ ອນຸໂລມຎາຓນ຺ຕິ ອິມານິ ນວ ວິປສ຺ສນາຎາຓານິ. ຕານິ ຫິ ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາທິມລໍ ວິໂສເຘນ຺ຕິ. ຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘີຕິ ຈຕຸອຣິຍມຄ຺ຄປຎ຺ຎາ. ສາ ຫິ ສມຸຈ຺ເຉທໂຕ ສກສກມຄ຺ຄວຊ຺ຌກິເລສມລໍ ວິໂສເຘຕິ. ປຎ຺ຎາຕິ ອຣຫຕ຺ຕຜລປຎ຺ຎາ. ວິມຸຕ຺ຕີຕິ ອຣຫຕ຺ຕຜລວິມຸຕ຺ຕິ.

ທສ ກສິຓາຍຕນານີຕິ ‘‘ປຖວີກສິຓເມໂກ ສຎ຺ຊານາຕິ ອຸທ຺ຘໍ ອໂຘ ຕິຣິຍໍ ອທ຺ວຍໍ ອປ຺ປມາຓໍ, ອາໂປກສິຓເມໂກ ສຎ຺ຊານາຕິ…ເປ… ເຕໂຊກສິຓເມໂກ ສຎ຺ຊານາຕິ…ເປ… ວາໂຍກສິຓເມໂກ ສຎ຺ຊານາຕິ…ເປ… ນີລກສິຓເມໂກ ສຎ຺ຊານາຕິ…ເປ… ປີຕກສິຓເມໂກ ສຎ຺ຊານາຕິ…ເປ… ໂລຫິຕກສິຓເມໂກ ສຎ຺ຊານາຕິ…ເປ… ໂອທາຕກສິຓເມໂກ ສຎ຺ຊານາຕິ…ເປ… ອາກາສກສິຓເມໂກ ສຎ຺ຊານາຕິ…ເປ… ວິຎ຺ຎາຓກສິຓເມໂກ ສຎ຺ຊານາຕິ ອຸທ຺ຘໍ ອໂຘ ຕິຣິຍໍ ອທ຺ວຍໍ ອປ຺ປມາຓ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ໑໐.໒໕; ທີ. ນິ. ໓.໓໖໐) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕານິ ທສ. ເອຕານິ ຫິ ສກລຜຣຓຏ຺ເຐນ ກສິຓານິ, ຕທາຣມ຺ມຓານໍ ຘມ຺ມານໍ ເຂຕ຺ຕຏ຺ເຐນ ອຘິຏ຺ຐານຏ຺ເຐນ ວາ ອາຍຕນານິ. ອຸທ຺ຘນ຺ຕິ ອຸປຣິຄຄນຕລາຠິມຸຂໍ. ອໂຘຕິ ເຫຏ຺ຐາຠູມິຕລາຠິມຸຂໍ. ຕິຣິຍນ຺ຕິ ເຂຕ຺ຕມຓ຺ຑລມິວ ສມນ຺ຕາ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນໍ. ເອກຈ຺ໂຈ ຫິ ອຸທ຺ຘເມວ ກສິຓໍ ວຑ຺ເຒຕິ ເອກຈ຺ໂຈ ອໂຘ, ເອກຈ຺ໂຈ ສມນ຺ຕໂຕ. ເອໂກປິ ເຕນ ເຕນ ວາ ກາຣເຓນ ເອວໍ ປສາເຣຕິ ອາໂລກມິວ ຣູປທສ຺ສນກາໂມ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ປຖວີກສິຓເມໂກ ສຎ຺ຊານາຕິ ອຸທ຺ຘໍ ອໂຘ ຕິຣິຍ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ໑໐.໒໕; ທີ. ນິ. ໓.໓໖໐). ອທ຺ວຍນ຺ຕິ ອິທໍ ປນ ເອກສ຺ສ ອຎ຺ຎຠາວານຸປຄມນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ຫິ ອຸທກໍ ປວິຏ຺ຐສ຺ສ ສພ຺ພທິສາສຸ ອຸທກເມວ ໂຫຕິ ນ ອຎ຺ຎໍ, ເອວເມວ ປຖວີກສິຓໍ ປຖວີກສິຓເມວ ໂຫຕິ, ນຕ຺ຖິ ຕສ຺ສ ອຎ຺ຎກສິຓສມ຺ເຠໂທຕິ. ເອສ ນໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ອປ຺ປມາຓນ຺ຕິ ອິທໍ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຜຣຓອປ຺ປມາຓວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຎ຺ຫິ ມນສາ ຜຣນ຺ໂຕ ສກລເມວ ຜຣຕິ, ນ ‘‘ອຍມສ຺ສ ອາທິ ອິທໍ ມຊ຺ຌ’’ນ຺ຕິ ປມາຓໍ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ. ອາກາສກສິຓນ຺ຕິ ກສິຓຸຄ຺ຆາຏິມາກາໂສ ປຣິຈ຺ເຉທາກາສກສິຓຎ຺ຈ. ວິຎ຺ຎາຓກສິຓນ຺ຕິ ກສິຓຸຄ຺ຆາຏິມາກາເສ ປວຕ຺ຕວິຎ຺ຎາຓໍ. ຕຕ຺ຖ ກສິຓວເສນ ກສິຓຸຄ຺ຆາຏິມາກາເສ, ກສິຓຸຄ຺ຆາຏິມາກາສວເສນ ຕຕ຺ຖ ປວຕ຺ຕວິຎ຺ຎາເຓ ອຸທ຺ຘໍອໂຘຕິຣິຍຕາ ເວທິຕພ຺ພາ, ປຣິຈ຺ເຉທາກາສກສິຓສ຺ສປິ ວຑ຺ຒນີຍຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ວເສນປີຕິ.

໒໖. ອິທານິ ຠາວນາປເຠທໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ທ຺ເວ ຠາວນາຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ໂລກິຍາຕິອາທີສຸ ໂລໂກ ວຸຈ຺ຈຕິ ລຸຊ຺ຊນປລຸຊ຺ຊນຏ຺ເຐນ ວຏ຺ຏໍ, ຕສ຺ມິໍ ປຣິຍາປນ຺ນຠາເວນ ໂລເກ ນິຍຸຕ຺ຕາຕິ ໂລກິຍາ, ໂລກິຍານໍ ຘມ຺ມານໍ ຠາວນາ ໂລກິຍາ. ກິຎ຺ຈາປິ ຘມ຺ມານໍ ຠາວນາຕິ ໂວຫາຣວເສນ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເຕຫິ ປນ ວິສຸໍ ຠາວນາ ນຕ຺ຖິ. ເຕ ເອວ ຫິ ຘມ຺ມາ ຠາວິຍມານາ ຠາວນາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອຸຕ຺ຕິຓ຺ຓາຕິ ອຸຕ຺ຕຣາ, ໂລເກ ອປຣິຍາປນ຺ນຠາເວນ ໂລກໂຕ ອຸຕ຺ຕຣາຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣາ.

ຣູປຠວສງ຺ຂາເຕ ຣູເປ ອວຈຣນ຺ຕີຕິ ຣູປາວຈຣາ. ກຸສລສທ຺ໂທ ປເນຕ຺ຖ ອາໂຣຄ຺ຍອນວຊ຺ຊເຉກສຸຂວິປາເກສຸ ທິສ຺ສຕິ. ‘‘ກຈ຺ຈິ ນຸ ໂຠໂຕ ກຸສລໍ? ກຈ຺ຈິ ໂຠໂຕ ອນາມຍ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ຊາ. ໑.໑໕.໑໔໖; ໒.໒໐.໑໒໙) ອາໂຣຄ຺ເຍ. ‘‘ກຕໂມ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ກາຍສມາຈາໂຣ ກຸສໂລ? ໂຍ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ກາຍສມາຈາໂຣ ອນວຊ຺ໂຊ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໓໖໑) ຈ ‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ຠນ຺ເຕ, ເອຕທານຸຕ຺ຕຣິຍໍ, ຍຖາ ຠຄວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ ກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສູ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໑໔໕) ຈ ເອວມາທີສຸ ອນວຊ຺ເຊ. ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ຣາຊກຸມາຣ, ກຸສໂລ ຕ຺ວໍ ຣຖສ຺ສ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄານ’’ນ຺ຕິ? (ມ. ນິ. ໒.໘໗) ‘‘ກຸສລາ ນຈ຺ຈຄີຕສ຺ສ ສິກ຺ຂິຕາ ຈາຕຸຣິຕ຺ຖິໂຍ’’ຕິ (ຊາ. ໒.໒໒.໙໔) ຈ ອາທີສຸ ເຉເກ. ‘‘ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ສມາທານເຫຕຸ ເອວມິທໍ ປຸຎ຺ຎໍ ປວຑ຺ຒຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໘໐) ‘‘ກຸສລສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ອຸປຈິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໔໓໑) ຈ ອາທີສຸ ສຸຂວິປາເກ. ສ຺ວາຍມິຘ ອາໂຣຄ຺ເຍປິ ອນວຊ຺ເຊປິ ສຸຂວິປາເກປິ ວຏ຺ຏຕິ. ວຈນຕ຺ໂຖ ປເນຕ຺ຖ ກຸຈ຺ຉິເຕ ປາປເກ ຘມ຺ເມ ສລຍນ຺ຕິ ຈລຍນ຺ຕິ ກມ຺ເປນ຺ຕິ ວິທ຺ຘໍເສນ຺ຕີຕິ ກຸສລາ, ກຸຈ຺ຉິເຕນ ວາ ອາກາເຣນ ສຍນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ກຸສາ, ເຕ ອກຸສລສງ຺ຂາເຕ ກຸເສ ລຸນນ຺ຕິ ຉິນ຺ທນ຺ຕີຕິ ກຸສລາ, ກຸຈ຺ຉິຕານໍ ວາ ສານໂຕ ຕນຸກຣຓໂຕ ກຸສໍ, ຎາຓໍ. ເຕນ ກຸເສນ ລາຕພ຺ພາ ຄເຫຕພ຺ພາ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພາຕິ ກຸສລາ, ຍຖາ ວາ ກຸສາ ອຸຠຍຠາຄຄຕໍ ຫຕ຺ຖປ຺ປເທສໍ ລຸນນ຺ຕິ, ເອວມິເມປິ ອຸປ຺ປນ຺ນານຸປ຺ປນ຺ນຠາເວນ ອຸຠຍຠາຄຄຕໍ ສໍກິເລສປກ຺ຂໍ ລຸນນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ກຸສາ ວິຍ ລຸນນ຺ຕີຕິ ກຸສລາ. ເຕສໍ ຣູປາວຈຣກຸສລານໍ ຠາວນາ. ອຣູປຠວສງ຺ຂາເຕ ອຣູເປ ອວຈຣນ຺ຕີຕິ ອຣູປາວຈຣາ. ເຕຠູມກວຏ຺ເຏ ປຣິຍາປນ຺ນາ ອນ຺ໂຕຄຘາຕິ ປຣິຍາປນ຺ນາ, ຕສ຺ມິໍ ນ ປຣິຍາປນ຺ນາຕິ ອປຣິຍາປນ຺ນາ, ໂລກຸຕ຺ຕຣາ.

ກາມາວຈຣກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ຠາວນາ ກສ຺ມາ ນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເຈ? ອປ຺ປນາປ຺ປຕ຺ຕາຍ ເອວ ຠາວນາຍ ອຠິຘມ຺ເມ ຠາວນາຕິ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ –

‘‘ໂຍຄວິຫິເຕສຸ ວາ ກມ຺ມາຍຕເນສຸ ໂຍຄວິຫິເຕສຸ ວາ ສິປ຺ປາຍຕເນສຸ ໂຍຄວິຫິເຕສຸ ວາ ວິຊ຺ຊາຏ຺ຐາເນສຸ ກມ຺ມສ຺ສກຕໍ ວາ ສຈ຺ຈານຸໂລມິກໍ ວາ ຣູປໍ ອນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ວາ, ເວທນາ ອນິຈ຺ຈາຕິ ວາ, ສຎ຺ຎາ ອນິຈ຺ຈາຕິ ວາ, ສງ຺ຂາຣາ ອນິຈ຺ຈາຕິ ວາ, ວິຎ຺ຎາຓໍ ອນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ວາ ຍໍ ເອວຣູປໍ ອນຸໂລມິກໍ ຂນ຺ຕິໍ ທິຏ຺ຐິໍ ຣຸຈິໍ ມຸທິໍ ເປກ຺ຂໍ ຘມ຺ມນິຊ຺ຌານກ຺ຂນ຺ຕິໍ ປຣໂຕ ອສຸຕ຺ວາ ປຏິລຠຕິ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຈິນ຺ຕາມຍາ ປຎ຺ຎາ. ໂຍຄວິຫິເຕສຸ ວາ ກມ຺ມາຍຕເນສຸ…ເປ… ຘມ຺ມນິຊ຺ຌານກ຺ຂນ຺ຕິໍ ປຣໂຕ ສຸຕ຺ວາ ປຏິລຠຕິ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ສຸຕມຍາ ປຎ຺ຎາ. ສພ຺ພາປິ ສມາປນ຺ນສ຺ສ ປຎ຺ຎາ ຠາວນາມຍາ ປຎ຺ຎາ’’ຕິ (ວິຠ. ໗໖໘).

ສາ ປນ ກາມາວຈຣຠາວນາ ອາວຊ຺ຊນຠວງ຺ຄປາເຕຫິ ອນ຺ຕຣິຕຕ຺ຕາ ຠາວນາຕິ ນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ສພ຺ເພສໍ ປນ ປຸຎ຺ຎານໍ ຕິວິຘປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖູນໍ ອນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ອຸປຈາຣສມາຘິວິປສ຺ສນາສມາຘີນໍ ຠາວນາມຍປຸຎ຺ຎຕາ ສິທ຺ຘາ. ອິຘ ປນ ໂລກິຍຠາວນາຍ ເອວ ສງ຺ຄຫິຕາ. ຣູປາຣູປາວຈຣານໍ ຕິວິຘຠາເວ ຫີນາຕິ ລາມກາ. ຫີນຸຕ຺ຕມານໍ ມຊ຺ເຌ ຠວາ ມຊ຺ຌາ, ມຊ຺ຌິມາຕິປິ ປາໂຐ. ປຘານຠາວໍ ນີຕາຕິ ປຓີຕາ, ອຸຕ຺ຕມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາຍູຫນວເສນ ອຍໍ ຫີນມຊ຺ຌິມປຓີຕຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຍສ຺ສາ ຫິ ອາຍູຫນກ຺ຂເຓ ຉນ຺ໂທ ວາ ຫີໂນ ໂຫຕິ ວີຣິຍໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ວາ ວີມໍສາ ວາ, ສາ ຫີນາ ນາມ. ຍສ຺ສາ ເຕ ຘມ຺ມາ ມຊ຺ຌິມາ, ສາ ມຊ຺ຌິມາ ນາມ. ຍສ຺ສາ ເຕ ຘມ຺ມາ ປຓີຕາ, ສາ ປຓີຕາ ນາມ. ມຸທຸເກຫິ ວາ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍຫິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຫີນາ ນາມ, ມຊ຺ຌິເມຫິ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍຫິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ມຊ຺ຌິມາ, ອຘິມຕ຺ເຕຫິ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍຫິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ປຓີຕາ ນາມ. ອປຣິຍາປນ຺ນາຍ ຫີນມຊ຺ຌິມຕ຺ຕາຠາວາ ປຓີຕຕາ ເອວ ວຸຕ຺ຕາ. ສາ ຫິ ອຸຕ຺ຕມຏ຺ເຐນ ອຕປ຺ປກຏ຺ເຐນ ຈ ປຓີຕາ.

໒໗. ປຐມຠາວນາຈຕຸກ຺ເກ ຠາເວຕີຕິ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ຂເຓ ຕຖາ ຕຖາ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ໂຕ ອຣິຍມຄ຺ຄໍ ຠາເວຕິ. ທຸຕິຍຠາວນາຈຕຸກ຺ເກ ເອສນາຠາວນາຕິ ອປ຺ປນາປຸພ຺ພຠາເຄ ຠາວນາ. ສາ ຫິ ອປ຺ປນໍ ເອສນ຺ຕິ ເອຕາຍາຕິ ເອສນາຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ປຏິລາຠຠາວນາຕິ ອປ຺ປນາຠາວນາ. ສາ ຫິ ຕາຍ ເອສນາຍ ປຏິລພ຺ຠຕີຕິ ປຏິລາໂຠຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ເອກຣສາຠາວນາຕິ ປຏິລາເຠ ວສີຠາວໍ ປຕ຺ຕຸກາມສ຺ສ ປໂຍຄກາເລ ຠາວນາ. ສາ ຫິ ເຕນ ເຕນ ປຫາເນນ ເຕຫິ ເຕຫິ ກິເລເສຫິ ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິມຸຕ຺ຕິຣເສນ ເອກຣສາຕິ ກຕ຺ວາ ເອກຣສາຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ອາເສວນາຠາວນາຕິ ປຏິລາເຠ ວສິປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ຍຖາຣຸຈິ ປຣິໂຠຄກາເລ ຠາວນາ. ສາ ຫິ ຠຸສໍ ເສວີຍຕີຕິ ອາເສວນາຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອາເສວນາຠາວນາ ວສີກມ຺ມໍ, ເອກຣສາຠາວນາ ສພ຺ພຕ຺ຖິກາ’’ຕິ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ. ຈຕຸກ຺ກວິຠາເຄ ສມາຘິໍ ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕານນ຺ຕິ ວຕ຺ຕມານສມີເປ ວຕ຺ຕມານວຈນໍ. ຕຕ຺ຖ ຊາຕາຕິ ຕສ຺ມິໍ ປຸພ຺ພຠາເຄ ຊາຕາ. ເອກຣສາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອປ຺ປນຸປ຺ປາທເນ ສມານກິຈ຺ຈາ ໂຫນ຺ຕິ. ສມາຘິໍ ສມາປນ຺ນານນ຺ຕິ ອປ຺ປິຕປ຺ປນານໍ. ຕຕ຺ຖ ຊາຕາຕິ ຕສ຺ສາ ອປ຺ປນາຍ ຊາຕາ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ນາຕິວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ສມປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ນາຕິກ຺ກມນ຺ຕິ. ອຘິໂມກ຺ຂຏ຺ເຐນ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ຠາວຍໂຕຕິອາທີສຸ ເອກກ຺ຂເຓປິ ເອເກກສ຺ສ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ສກສກກິຈ຺ຈກຣເຓ ຕໍຕໍນິສ຺ສຍວເສນ ສກສກກິຈ຺ຈກາຣການິ ເສສານິປິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ວິມຸຕ຺ຕິຣເສນ ເອກຣສາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວິມຸຕ຺ຕິຣເສເນວ ເອກຣສຏ຺ເຐນ ຠາວນາ. ພລໂພຊ຺ຌງ຺ຄມຄ຺ຄງ຺ເຄສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເອກຣສາຕິ ຈ ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາໂສ ກໂຕ.

ອິຘ ຠິກ຺ຂູຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ຠິກ຺ຂຸ. ສໍສາເຣ ຠຍໍ ອິກ຺ຂຕີຕິ ຠິກ຺ຂຸ. ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍນ຺ຕິອາທີສຸ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍຄຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນໍ, ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ຠຸມ຺ມເມວ, ທິວສສ຺ສ ປຸພ຺ພກາເລຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາເສວຕີຕິ ວສິປ຺ປຕ຺ຕໍ ສມາຘິໍ ຠຸສໍ ເສວຕິ. ມຊ຺ຌນ຺ຫິກສມຍນ຺ຕິ ທິວສສ຺ສ ມຊ຺ຌກາເລ. ສາຍນ຺ຫສມຍນ຺ຕິ ທິວສສ຺ສ ສາຍນ຺ຫກາເລ. ປຸເຣຠຕ຺ຕນ຺ຕິ ທິວາຠຕ຺ຕໂຕ ປຸເຣກາເລ. ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕນ຺ຕິ ທິວາຠຕ຺ຕໂຕ ປຈ຺ຉາກາເລ. ປຸຣິເມປິ ຍາເມຕິ ຣຕ຺ຕິຍາ ປຐເມ ໂກຏ຺ຐາເສ. ກາເຬຕິ ກາຬປກ຺ເຂ. ຊຸຓ຺ເຫຕິ ສຸກ຺ກປກ຺ເຂ. ປຸຣິເມປິ ວໂຍຂນ຺ເຘຕິ ປຐເມ ວໂຍໂກຏ຺ຐາເສ, ປຐມວເຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕີສຸ ຈ ວເຍສຸ ວສ຺ສສຕາຍຸກສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ເອເກກສ຺ມິໍ ວເຍ ຈຕຸມາສາຘິການິ ເຕຕ຺ຕິໍສ ວສ຺ສານິ ໂຫນ຺ຕິ.

໒໘. ຕຕິຍຠາວນາຈຕຸກ຺ເກ ຕຕ຺ຖ ຊາຕານໍ ຘມ຺ມານໍ ອນຕິວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນາຕິ ຕຕ຺ຖ ເນກ຺ຂມ຺ມາທີສຸ ຠາວນາວິເສເສສຸ ຊາຕານໍ ສມາຘິປຎ຺ຎາສງ຺ຂາຕານໍ ຍຸຄນທ຺ຘຘມ຺ມານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອນຕິກ຺ກມນຠາເວນ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ເອກຣສຏ຺ເຐນາຕິ ຕຕ຺ເຖວ ສທ຺ຘາທີນໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ນານາກິເລເສຫິ ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິມຸຕ຺ຕິຣເສນ ເອກຣສຠາເວນ. ຕທຸປຄວີຣິຍວາຫນຏ຺ເຐນາຕິ ເຕສໍ ອນຕິວຕ຺ຕນເອກຣສຠາວານໍ ອນຸຈ຺ຉວິກສ຺ສ ວີຣິຍສ຺ສ ວາຫນຠາເວນ. ອາເສວນຏ຺ເຐນາຕິ ຍາ ຕສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ປວຕ຺ຕາ ອາເສວນາ. ຕສ຺ສາ ອາເສວນາຍ ອາເສວນຠາເວນ.

ຣູປສຎ຺ຎນ຺ຕິ ກຸສລວິປາກກິຣິຍວເສນ ປຎ຺ຈທສວິຘໍ ຣູປາວຈຣຊ຺ຌານສງ຺ຂາຕໍ ຣູປສຎ຺ຎໍ. ຣູປາວຈຣຊ຺ຌານມ຺ປິ ຫິ ຣູປນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ຣູປີ ຣູປານິ ປສ຺ສຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໑໗໔; ອ. ນິ. ໘.໖໖; ຘ. ສ. ໒໔໘), ຕສ຺ສ ຌານສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓມ຺ປິ ‘‘ພຫິທ຺ຘາ ຣູປານິ ປສ຺ສຕິ ສຸວຓ຺ຓທຸພ຺ພຓ຺ຓານີ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໑໗໓; ອ. ນິ. ໘.໖໕-໖໖; ຘ. ສ. ໒໔໗, ໒໔໙). ຣູປາວຈຣຊ຺ຌານຎ຺ຫິ ສຎ຺ຎາສີເສນ ຣູເປ ສຎ຺ຎາຕິ ກຕ຺ວາ ຣູປສຎ຺ຎາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຏິຆສຎ຺ຎນ຺ຕິ ກຸສລວິປາກາ ປຎ຺ຈ, ອກຸສລວິປາກາ ປຎ຺ຈາຕິ ເອວໍ ທສວິຘໍ ປຏິຆສຎ຺ຎໍ. ທ຺ວິປຎ຺ຈວິຎ຺ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຫິ ສຎ຺ຎາ ຈກ຺ຂາທີນໍ ວຕ຺ຖູນໍ ຣູປາທີນໍ ອາຣມ຺ມຓານຎ຺ຈ ປຏິຆາເຕນ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ປຏິຆສຎ຺ຎາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຣູປສຎ຺ຎາ ສທ຺ທສຎ຺ຎາ ຄນ຺ຘສຎ຺ຎາ ຣສສຎ຺ຎາ ໂຜຏ຺ຐພ຺ພສຎ຺ຎາຕິປິ ເອຕິສ຺ສາ ເອວ ນາມໍ. ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎນ຺ຕິ ອຏ຺ຐ ກາມາວຈຣກຸສລສຎ຺ຎາ, ທ຺ວາທສ ອກຸສລສຎ຺ຎາ, ເອກາທສ ກາມາວຈຣກຸສລວິປາກສຎ຺ຎາ, ທ຺ເວ ອກຸສລວິປາກສຎ຺ຎາ, ເອກາທສ ກາມາວຈຣກິຣິຍສຎ຺ຎາຕິ ເອວໍ ຈຕຸຈຕ຺ຕາລີສວິຘໍ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎໍ. ສາ ຫິ ນານຕ຺ເຕ ນານາສຠາເວ ຣູປສທ຺ທາທິເຠເທ ໂຄຈເຣ ປວຕ຺ຕາ ສຎ຺ຎາຕິ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎາ, ຈຕຸຈຕ຺ຕາລີສເຠທໂຕ ນານຕ຺ຕາ ນານາສຠາວາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອສທິສາ ສຎ຺ຎາຕິ ວາ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສຎ຺ຎາພຫຸກຕ຺ເຕປິ ຊາຕິຄ຺ຄຫເຓນ ເອກວຈນໍ ກຕໍ.

ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎນ຺ຕິ ນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ສຎ຺ຎໍ ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎໍ. ເອວໍ ສຸຂສຎ຺ຎໍ ອຕ຺ຕສຎ຺ຎໍ. ນນ຺ທິນ຺ຕິ ສປ຺ປີຕິກໍ ຕຓ຺ຫໍ. ຣາຄນ຺ຕິ ນິປ຺ປີຕິກໍ ຕຓ຺ຫໍ. ສມຸທຍນ຺ຕິ ຣາຄສ຺ສ ສມຸທຍໍ. ອຖ ວາ ຠງ຺ຄານຸປສ຺ສນາຍ ຠງ຺ຄສ຺ເສວ ທສ຺ສນໂຕ ສງ຺ຂາຣານໍ ອຸທຍໍ. ອາທານນ຺ຕິ ນິພ຺ພຕ຺ຕນວເສນ ກິເລສານໍ, ອໂທສທສ຺ສາວິຕາຍ ສງ຺ຂຕາຣມ຺ມຓສ຺ສ ວາ ອາທານໍ. ຆນສຎ຺ຎນ຺ຕິ ສນ຺ຕຕິວເສນ ຆນນ຺ຕິ ສຎ຺ຎໍ. ອາຍູຫນນ຺ຕິ ສງ຺ຂາຣານໍ ອຕ຺ຖາຍ ປໂຍຄກຣຓໍ. ຘຸວສຎ຺ຎນ຺ຕິ ຖິຣນ຺ຕິ ສຎ຺ຎໍ. ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ນິຈ຺ຈນິມິຕ຺ຕໍ. ປຓິຘິນ຺ຕິ ສຸຂປຕ຺ຖນໍ. ອຠິນິເວສນ຺ຕິ ອຕ຺ຖິ ອຕ຺ຕາຕິ ອຠິນິເວສໍ. ສາຣາທານາຠິນິເວສນ຺ຕິ ນິຈ຺ຈສາຣຕ຺ຕສາຣຄຫຓາຠິນິເວສໍ. ສມ຺ໂມຫາຠິນິເວສນ຺ຕິ ‘‘ອໂຫສິໍ ນຸ ໂຂ ອຫໍ ອຕີຕມທ຺ຘານ’’ນ຺ຕິອາທິວເສນ (ສໍ. ນິ. ໒.໒໐) ‘‘ອິສ຺ສຣໂຕ ໂລໂກ ສມ຺ໂຠຕີ’’ຕິອາທິວເສນ ຈ ສມ຺ໂມຫາຠິນິເວສໍ. ອາລຍາຠິນິເວສນ຺ຕິ ອາທີນວາທສ຺ສເນນ ອລ຺ລີຍິຕພ຺ພມິທນ຺ຕິ ອຠິນິເວສໍ. ອປ຺ປຏິສງ຺ຂນ຺ຕິ ອນຸປາຍຄຫຓໍ. ສຎ຺ໂຎຄາຠິນິເວສນ຺ຕິ ກາມໂຍຄາທິກໍ ກິເລສປ຺ປວຕ຺ຕິໍ.

ທິຏ຺ເຐກຏ຺ເຐຕິ ທິຏ຺ຐີຫິ ສຫ ເອກສ຺ມິໍ ຐິຕາຕິ ທິຏ຺ເຐກຏ຺ຐາ. ເຕ ທິຏ຺ເຐກຏ຺ເຐ. ກິເລເສນ຺ຕິ ອຸປຕາເປນ຺ຕິ, ວິພາເຘນ຺ຕິ ວາຕິ ກິເລສາ. ເຕ ກິເລເສ. ທຸວິຘຎ຺ຫິ ເອກຏ຺ຐໍ ປຫາເນກຏ຺ຐໍ ສຫເຊກຏ຺ຐຎ຺ຈ. ປຫາເນກຏ຺ຐໍ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິປມຸຂາຫິ ເຕສຏ຺ຐິຍາ ທິຏ຺ຐີຫິ ສຫ (ປຏິ. ມ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑.໑໑໘) ຍາວ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ເຄນ ປຫານາ, ຕາວ ເອກສ຺ມິໍ ປຸຄ຺ຄເລ ຐິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທມິຘາຘິປ຺ເປຕໍ. ທສສຸ ຫິ ກິເລເສສຸ ອິຘ ທິຏ຺ຐິກິເລໂສເຍວ ອາຄໂຕ. ເສເສສຸ ປນ ອປາຍຄມນີໂຍ ໂລໂຠ ໂທໂສ ໂມໂຫ ມາໂນ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ຖິນໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈໍ ອຫິຣິກໍ ອໂນຕ຺ຕປ຺ປນ຺ຕິ ນວ ກິເລສາ ທິຏ຺ຐິຍາ ສຫ ປຫາເນກຏ຺ຐາ ຫຸຕ຺ວາ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ເຄນ ປຫີຍນ຺ຕິ, ຣາຄໂທສໂມຫປມຸເຂສຸ ວາ ທິຍຑ຺ເຒສຸ ກິເລສສຫສ຺ເສສຸ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ເຄນ ທິຏ຺ຐິຍາ ປຫີຍມານາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ສຫ ອປາຍຄມນີຍາ ສພ຺ພກິເລສາ ປຫາເນກຏ຺ຐວເສນ ປຫີຍນ຺ຕິ, ສຫເຊກຏ຺ເຐ ທິຏ຺ຐິຍາ ສຫ ເອກສ຺ມິໍ ຈິຕ຺ເຕ ຐິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ເຄນ ຫິ ທ຺ວີສຸ ທິຏ຺ຐິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕອສງ຺ຂາຣິກຈິຕ຺ເຕສຸ ປຫີຍມາເນສຸ ເຕຫິ ສຫຊາໂຕ ໂລໂຠ ໂມໂຫ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈໍ ອຫິຣິກໍ ອໂນຕ຺ຕປ຺ປນ຺ຕິ ອິເມ ກິເລສາ ສຫເຊກຏ຺ຐວເສນ ປຫີຍນ຺ຕິ, ທ຺ວີສຸ ທິຏ຺ຐິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສສງ຺ຂາຣິກຈິຕ຺ເຕສຸ ປຫີຍມາເນສຸ ເຕຫິ ສຫຊາໂຕ ໂລໂຠ ໂມໂຫ ຖິນໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈໍ ອຫິຣິກໍ ອໂນຕ຺ຕປ຺ປນ຺ຕິ ອິເມ ກິເລສາ ສຫເຊກຏ຺ຐວເສນ ປຫີຍນ຺ຕິ. ໂອຬາຣິເກ ກິເລເສຕິ ໂອຬາຣິກຠູເຕ ກາມຣາຄພ຺ຍາປາເທ. ອນຸສຫຄເຕ ກິເລເສຕິ ສຸຂຸມຠູເຕ ກາມຣາຄພ຺ຍາປາເທ. ສພ຺ພກິເລເສຕິ ມຄ຺ຄຕ຺ຕເຍນ ປຫີນາວເສເສ.

ວີຣິຍໍ ວາເຫຕີຕິ ໂຍຄາວຈໂຣ ວີຣິຍໍ ປວຕ຺ເຕຕິ. ເຫຏ຺ຐາ ເອສນາປຏິລາຠເອກຣສອາເສວນວຈນານິ ຠາວນານໍ ວິເສສທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕານິ ‘‘ເອວໍຠູຕາ ຈ ຠາວນາ’’ຕິ. ອິຘ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຊາຕານໍ ຘມ຺ມານໍ ອນຕິວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ເອກຣສຏ຺ເຐນ ຕທຸປຄວີຣິຍວາຫນຏ຺ເຐນ ອາເສວນຏ຺ເຐນາ’’ຕິ ວຈນານິ ຠາວນາເຫຕຸທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕານິ ‘‘ອິມິນາ ຈ ອິມິນາ ຈ ເຫຕຸນາ ຠາວນາ’’ຕິ. ເຫຏ຺ຐາ ອາເສວນາຠາວນາຕິ ນານາກ຺ຂຓວເສນ ວຸຕ຺ຕາ, ອິຘ ອາເສວນຏ຺ເຐນ ຠາວນາຕິ ເອກກ຺ຂຓວເສນາຕິ ວິເສໂສ. ຣູປໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ຠາເວຕີຕິອາທີສຸ ຣູປາທີນິ ປສ຺ສິຕພ຺ພາກາເຣນ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ຠາເວຕພ຺ພໍ ຠາວນໍ ຠາເວຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອກຣສາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວິມຸຕ຺ຕິຣເສນ, ກິຈ຺ຈຣເສນ ວາ ເອກຣສາ ໂຫນ຺ຕິ. ວິມຸຕ຺ຕິຣໂສຕິ ສມ຺ປຕ຺ຕິຣໂສ. ກິຈ຺ຈສມ຺ປຕ຺ຕິອຕ຺ເຖນ ຣໂສ ນາມ ປວຸຈ຺ຈຕີຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ.

ຠາເວຕພ຺ພນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໒໙. ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພນິທ຺ເທເສ ທສ ເອກຸຕ຺ຕຣວິສ຺ສຊ຺ຊນານິ ປຏິລາຠສຈ຺ຉິກິຣິຍາວເສນ ວຸຕ຺ຕານິ. ຕຕ຺ຖ ອກຸປ຺ປາ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕີຕິ ອຣຫຕ຺ຕຜລວິມຸຕ຺ຕິ. ສາ ຫິ ນ ກຸປ຺ປຕິ ນ ຈລຕິ ນ ປຣິຫາຍຕີຕິ ອກຸປ຺ປາ, ສພ຺ພກິເລເສຫິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວິຊ຺ຊາຕິ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ. ວິມຸຕ຺ຕີຕິ ທສຸຕ຺ຕຣປຣິຍາເຍນ ອຣຫຕ຺ຕຜລໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ສງ຺ຄີຕິປຣິຍາເຍນ ປນ ‘‘ວິມຸຕ຺ຕີຕິ ທ຺ເວ ວິມຸຕ຺ຕິໂຍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ອຘິມຸຕ຺ຕິ ນິພ຺ພານຎ຺ຈາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໓໐໔) ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ນີວຣຓາທີຫິ ສຸຏ຺ຐຸ ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິມຸຕ຺ຕິ ນາມ, ນິພ຺ພານໍ ສພ຺ພສງ຺ຂຕໂຕ ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິມຸຕ຺ຕິ ນາມ. ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາຕິ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓໍ ວິຊ຺ຊາ ສຕ຺ຕານໍ ຈຸຕູປປາເຕ ຎາຓໍ ວິຊ຺ຊາ ອາສວານໍ ຂເຍ ຎາຓໍ ວິຊ຺ຊາ. ຕມວິຊ຺ຌນຏ຺ເຐນ ວິຊ຺ຊາ, ວິທິຕກຣຓຏ຺ເຐນາປິ ວິຊ຺ຊາ. ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓຎ຺ຫິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ຉາເທຕ຺ວາ ຐິຕໍ ຕມໍ ວິຊ຺ຌຕິ, ປຸພ຺ເພນິວາສຎ຺ຈ ວິທິຕໍ ກໂຣຕີຕິ ວິຊ຺ຊາ. ຈຸຕູປປາເຕ ຎາຓໍ ຈຸຕິປຏິສນ຺ຘິຈ຺ຉາທກໍ ຕມໍ ວິຊ຺ຌຕິ, ຈຸຕູປປາຕຎ຺ຈ ວິທິຕໍ ກໂຣຕີຕິ ວິຊ຺ຊາ. ອາສວານໍ ຂເຍ ຎາຓໍ ຈຕຸສຈ຺ຈຈ຺ຉາທກໍ ຕມໍ ວິຊ຺ຌຕິ, ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ເມ ຈ ວິທິຕໍ ກໂຣຕີຕິ ວິຊ຺ຊາ. ຈຕ຺ຕາຣິ ສາມຎ຺ຎຜລານີຕິ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ, ສກທາຄາມິຜລໍ, ອນາຄາມິຜລໍ, ອຣຫຕ຺ຕຜລໍ. ປາປຘມ຺ເມ ສເມຕິ ວິນາເສຕີຕິ ສມໂຓ, ສມຓສ຺ສ ຠາໂວ ສາມຎ຺ຎໍ. ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣິຍມຄ຺ຄານເມຕໍ ນາມໍ. ສາມຎ຺ຎສ຺ສ ຜລານິ ສາມຎ຺ຎຜລານິ.

ປຎ຺ຈ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘາຕິ ສີລກ຺ຂນ຺ໂຘ, ສມາຘິກ຺ຂນ຺ໂຘ, ປຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ໂຘ, ວິມຸຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ໂຘ, ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນກ຺ຂນ຺ໂຘ. ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘາຕິ ຘມ຺ມວິຠາຄາ ຘມ຺ມໂກຏ຺ຐາສາ. ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣາ ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາ ເອວ ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ຘາ. ສມຸຈ຺ເຉທປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິນິສ຺ສຣຓວິມຸຕ຺ຕິໂຍ ເອວ ວິມຸຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ໂຘ. ຕິວິຘາ ວິມຸຕ຺ຕິປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ເອວ ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນກ຺ຂນ຺ໂຘ. ໂສ ໂລກິໂຍ ເອວ. ຊານນຏ຺ເຐນ ຎາຓເມວ ທສ຺ສນຏ຺ເຐນ ທສ຺ສນນ຺ຕິ ຎາຓທສ຺ສນໍ, ວິມຸຕ຺ຕີນໍ ຎາຓທສ຺ສນໍ ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວິກ຺ຂມ຺ຠນຕທງ຺ຄວິມຸຕ຺ຕິໂຍ ປນ ສມາຘິປຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ເຘເຫວ ສງ຺ຄຫິຕາ. ອິເມ ປຎ຺ຈ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘາ ເສກ຺ຂານໍ ເສກ຺ຂາ, ອເສກ຺ຂານໍ ອເສກ຺ຂາຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ເອເຕສຸ ຫິ ໂລກິຍາ ຈ ນິສ຺ສຣຓວິມຸຕ຺ຕິ ຈ ເນວເສກ຺ຂານາເສກ຺ຂາ. ເສກ຺ຂາ ໂຫນ຺ຕາປິ ເສກ຺ຂານໍ ອິເມ ອິຕິ ເສກ຺ຂາ, ອເສກ຺ຂານໍ ອິເມ ອິຕິ ອເສກ຺ຂາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ‘‘ເສກ຺ເຂນ ວິມຸຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ເຘນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ນິສ຺ສຣຓວິມຸຕ຺ຕິຍາ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ສມນ຺ນາຄໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຉ ອຠິຎ຺ຎາຕິ ຉ ອຘິການິ ຎາຓານິ. ກຕມາ ຉ? ອິທ຺ຘິວິຘຎາຓໍ, ທິພ຺ພໂສຕຘາຕຸຎາຓໍ, ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓໍ, ເຈໂຕປຣິຍຎາຓໍ, ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓໍ, ອາສວານໍ ຂເຍ ຎາຓນ຺ຕິ ອິມາ ຉ.

ສຕ຺ຕ ຂີຓາສວພລານີຕິ ຂີຓາ ອາສວາ ອສ຺ສາຕິ ຂີຓາສໂວ, ຂີຓາສວສ຺ສ ພລານິ ຂີຓາສວພລານິ. ກຕມານິ ສຕ຺ຕ? ວຸຕ຺ຕານິ ຠຄວຕາ –

‘‘ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ຂີຓາສວສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອນິຈ຺ຈໂຕ ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣາ ຍຖາຠູຕໍ ສມ຺ມປ຺ປຎ຺ຎາຍ ສຸທິຏ຺ຐາ ໂຫນ຺ຕິ. ຍມ຺ປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຂີຓາສວສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອນິຈ຺ຈໂຕ ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣາ ຍຖາຠູຕໍ ສມ຺ມປ຺ປຎ຺ຎາຍ ສຸທິຏ຺ຐາ ໂຫນ຺ຕິ, ອິທມ຺ປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຂີຓາສວສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ພລໍ ໂຫຕິ, ຍໍ ພລໍ ອາຄມ຺ມ ຂີຓາສໂວ ຠິກ຺ຂຸ ອາສວານໍ ຂຍໍ ປຏິຊານາຕິ ‘ຂີຓາ ເມ ອາສວາ’ຕິ.

‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຂີຓາສວສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອງ຺ຄາຣກາສູປມາ ກາມາຕິ ຍຖາຠູຕໍ ສມ຺ມປ຺ປຎ຺ຎາຍ ສຸທິຏ຺ຐາ ໂຫນ຺ຕິ. ຍມ຺ປິ, ຠິກ຺ຂເວ…ເປ… ອິທມ຺ປິ ຂີຓາສວສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ພລໍ ໂຫຕິ…ເປ….

‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຂີຓາສວສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ວິເວກນິນ຺ນໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ວິເວກໂປຓໍ ວິເວກປພ຺ຠາຣໍ ວິເວກຏ຺ຐໍ ເນກ຺ຂມ຺ມາຠິຣຕໍ ພ຺ຍນ຺ຕີຠູຕໍ ສພ຺ພໂສ ອາສວຏ຺ຐານິເຍຫິ ຘມ຺ເມຫິ. ຍມ຺ປິ, ຠິກ຺ຂເວ…ເປ… ອິທມ຺ປິ ຂີຓາສວສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ພລໍ ໂຫຕິ…ເປ….

‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຂີຓາສວສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ ຠາວິຕາ ໂຫນ຺ຕິ ສຸຠາວິຕາ. ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ຠາວິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ ສຸຠາວິຕານິ. ສຕ຺ຕ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ຠາວິຕາ ໂຫນ຺ຕິ ສຸຠາວິຕາ. ອຣິໂຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄ ຠາວິໂຕ ໂຫຕິ ສຸຠາວິໂຕ. ຍມ຺ປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຂີຓາສວສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຣິໂຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄ ຠາວິໂຕ ໂຫຕິ ສຸຠາວິໂຕ, ອິທມ຺ປິ ຂີຓາສວສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ພລໍ ໂຫຕິ, ຍໍ ພລໍ ອາຄມ຺ມ ຂີຓາສໂວ ຠິກ຺ຂຸ ອາສວານໍ ຂຍໍ ປຏິຊານາຕິ ‘ຂີຓາ ເມ ອາສວາ’’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑໐.໙໐; ທີ. ນິ. ໓.໓໕໗; ປຏິ. ມ. ໒.໔໔).

ຕຕ຺ຖ ປຐເມນ ພເລນ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈປຏິເວໂຘ, ທຸຕິເຍນ ສມຸທຍສຈ຺ຈປຏິເວໂຘ, ຕຕິເຍນ ນິໂຣຘສຈ຺ຈປຏິເວໂຘ, ຈຕູຫິ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈປຏິເວໂຘ ປກາສິໂຕ ໂຫຕິ.

ອຏ຺ຐ ວິໂມກ຺ຂາຕິ ອາຣມ຺ມເຓ ອຘິມຸຈ຺ຈນຏ຺ເຐນ ປຈ຺ຈນີກຘມ຺ເມຫິ ຈ ສຸຏ຺ຐຸ ມຸຈ຺ຈນຏ຺ເຐນ ວິໂມກ຺ຂາ. ‘‘ກຕເມ ອຏ຺ຐ? ຣູປີ ຣູປານິ ປສ຺ສຕິ, ອຍໍ ປຐໂມ ວິໂມກ຺ໂຂ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອຣູປສຎ຺ຎີ ພຫິທ຺ຘາ ຣູປານິ ປສ຺ສຕິ, ອຍໍ ທຸຕິໂຍ ວິໂມກ຺ໂຂ. ‘ສຸຠ’ນ຺ເຕວ ອຘິມຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ອຍໍ ຕຕິໂຍ ວິໂມກ຺ໂຂ. ສພ຺ພໂສ ຣູປສຎ຺ຎານໍ ສມຕິກ຺ກມາ ປຏິຆສຎ຺ຎານໍ ອຕ຺ຖງ຺ຄມາ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎານໍ ອມນສິກາຣາ ‘ອນນ຺ໂຕ ອາກາໂສ’ຕິ ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ, ອຍໍ ຈຕຸຕ຺ໂຖ ວິໂມກ຺ໂຂ. ສພ຺ພໂສ ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນໍ ສມຕິກ຺ກມ຺ມ ‘ອນນ຺ຕໍ ວິຎ຺ຎາຓ’ນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ, ອຍໍ ປຎ຺ຈໂມ ວິໂມກ຺ໂຂ. ສພ຺ພໂສ ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນໍ ສມຕິກ຺ກມ຺ມ ‘ນຕ຺ຖິ ກິຎ຺ຈີ’ຕິ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ, ອຍໍ ຉຏ຺ໂຐ ວິໂມກ຺ໂຂ. ສພ຺ພໂສ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນໍ ສມຕິກ຺ກມ຺ມ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ, ອຍໍ ສຕ຺ຕໂມ ວິໂມກ຺ໂຂ. ສພ຺ພໂສ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນໍ ສມຕິກ຺ກມ຺ມ ສຎ຺ຎາເວທຍິຕນິໂຣຘໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ, ອຍໍ ອຏ຺ຐໂມ ວິໂມກ຺ໂຂ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໑໗໔; ໓.໓໕໘; ອ. ນິ. ໘.໖໖).

ນວ ອນຸປຸພ຺ພນິໂຣຘາຕິ ນວ ອນຸປຏິປາຏິຍາ ນິໂຣຘາ. ‘‘ກຕເມ ນວ? ປຐມໍ ຌານໍ ສມາປນ຺ນສ຺ສ ກາມສຎ຺ຎາ ນິຣຸທ຺ຘາ ໂຫຕິ, ທຸຕິຍໍ ຌານໍ ສມາປນ຺ນສ຺ສ ວິຕກ຺ກວິຈາຣາ ນິຣຸທ຺ຘາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຕິຍໍ ຌານໍ ສມາປນ຺ນສ຺ສ ປີຕິ ນິຣຸທ຺ຘາ ໂຫຕິ, ຈຕຸຕ຺ຖໍ ຌານໍ ສມາປນ຺ນສ຺ສ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ ນິຣຸທ຺ຘາ ໂຫນ຺ຕິ, ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນໍ ສມາປນ຺ນສ຺ສ ຣູປສຎ຺ຎາ ນິຣຸທ຺ຘາ ໂຫຕິ, ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນໍ ສມາປນ຺ນສ຺ສ ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນສຎ຺ຎາ ນິຣຸທ຺ຘາ ໂຫຕິ, ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນໍ ສມາປນ຺ນສ຺ສ ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນສຎ຺ຎາ ນິຣຸທ຺ຘາ ໂຫຕິ, ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນໍ ສມາປນ຺ນສ຺ສ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນສຎ຺ຎາ ນິຣຸທ຺ຘາ ໂຫຕິ, ສຎ຺ຎາເວທຍິຕນິໂຣຘໍ ສມາປນ຺ນສ຺ສ ສຎ຺ຎາ ຈ ເວທນາ ຈ ນິຣຸທ຺ຘາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໙.໓໑; ທີ. ນິ. ໓.໓໔໔, ໓໕໙).

ທສ ອເສກ຺ຂາ ຘມ຺ມາຕິ ອຸປຣິ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພາຠາວໂຕ ນ ສິກ຺ຂນ຺ຕີຕິ ອເສກ຺ຂາ. ອຖ ວາ ຕີສຸ ສິກ຺ຂາສຸ ສິກ຺ຂນ຺ຕີຕິ ເສກ຺ຂາ, ວຸທ຺ຘິປ຺ປຕ຺ຕາ ເສກ຺ຂາຕິ ອເສກ຺ຂາ, ອຣຫນ຺ໂຕ. ອເສກ຺ຂານໍ ອິເມ ອິຕິ ອເສກ຺ຂາ. ‘‘ກຕເມ ທສ? ອເສກ຺ຂາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ, ອເສກ຺ໂຂ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ໂປ, ອເສກ຺ຂາ ສມ຺ມາວາຈາ, ອເສກ຺ໂຂ ສມ຺ມາກມ຺ມນ຺ໂຕ, ອເສກ຺ໂຂ ສມ຺ມາອາຊີໂວ, ອເສກ຺ໂຂ ສມ຺ມາວາຍາໂມ, ອເສກ຺ຂາ ສມ຺ມາສຕິ, ອເສກ຺ໂຂ ສມ຺ມາສມາຘິ, ອເສກ຺ຂໍ ສມ຺ມາຎາຓໍ, ອເສກ຺ຂາ ສມ຺ມາວິມຸຕ຺ຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໔໘, ໓໖໐). ອເສກ຺ຂໍ ສມ຺ມາຎາຓນ຺ຕິ ອຣຫຕ຺ຕຜລປຎ຺ຎໍ ຐເປຕ຺ວາ ເສສໂລກິຍປຎ຺ຎາ. ສມ຺ມາວິມຸຕ຺ຕີຕິ ອຣຫຕ຺ຕຜລວິມຸຕ຺ຕິ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໓໔໘) ປນ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ອເສກ຺ຂາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐີຕິອາທໂຍ ສພ຺ເພປິ ຜລສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ ເອວ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ສມ຺ມາຎາຓນ຺ຕິ ທ຺ວີສຸ ຐາເນສຸ ປຎ຺ຎາວ ກຖິຕາ. ສມ຺ມາວິມຸຕ຺ຕີຕິ ອິມິນາ ປນ ປເທນ ວຸຕ຺ຕາວເສສາ ຜລສມາປຕ຺ຕິຘມ຺ມາ ສງ຺ຄຫິຕາ’’ຕິ.

ສພ຺ພໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພນ຺ຕິອາທີສຸ ອາຣມ຺ມຓສຈ຺ຉິກິຣິຍາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຣູປໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ສຈ຺ຉິກໂຣຕີຕິອາທີສຸ ຣູປາທີນິ ໂລກິຍານິ ປສ຺ສິຕພ຺ພາກາເຣນ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ຕາເນວ ຣູປາທີນິ ອາຣມ຺ມຓສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ສຈ຺ຉິກໂຣຕິ, ຣູປາທີນິ ວາ ປສ຺ສິຕພ຺ພາກາເຣນ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ເຕນ ເຫຕຸນາ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພໍ ນິພ຺ພານໍ ສຈ຺ຉິກໂຣຕິ. ປສ຺ສນ຺ໂຕຕິ ຫິ ປທໍ ເຫຕຸອຕ຺ເຖປິ ອກ຺ຂຣຈິນ຺ຕກາ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ. ອນຎ຺ຎາຕຎ຺ຎສ຺ສາມີຕິນ຺ທ຺ຣິຍາທີນິ ປນ ໂລກຸຕ຺ຕຣານິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວເສນ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ຕາເນວ ອາຣມ຺ມຓສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ສຈ຺ຉິກໂຣຕິ. ‘‘ອມໂຕຄຘໍ ນິພ຺ພານໍ ປຣິໂຍສານຏ຺ເຐນ ສຈ຺ຉິກໂຣຕີ’’ຕິ ອິທໍ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍປຫາຕພ຺ພສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພຠາເວຕພ຺ເພສຸ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພຕ຺ຕາ ອຸຊຸກເມວ. ເຍ ເຍ ຘມ຺ມາ ສຈ຺ຉິກຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕ ເຕ ຘມ຺ມາ ຜສ຺ສິຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຣມ຺ມຓສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ສຈ຺ຉິກຕາ ອາຣມ຺ມຓຜສ຺ເສນ ຜຸຏ຺ຐາ ໂຫນ຺ຕິ, ປຏິລາຠສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ສຈ຺ຉິກຕາ ປຏິລາຠຜສ຺ເສນ ຜຸຏ຺ຐາ ໂຫນ຺ຕີຕິ.

ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຫານຠາຄິຍຈຕຸກ຺ກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໓໐. ອິທານິ ຍສ຺ມາ ຫານຠາຄິຍາທິຕາ ເອເກກສ຺ເສວ ສມາຘິສ຺ສ ອວຕ຺ຖາເຠເທນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຫານຠາຄິຍຈຕຸກ຺ກໍ ເອກໂຕເຍວ ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ. ຕຕ຺ຖ ປຐມສ຺ສ ຌານສ຺ສ ລາຠິນ຺ຕິ ປຐມສ຺ສ ຌານສ຺ສ ລາຠິໂນ. ສາມິອຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ລາໂຠ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ລາຠີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ກາມສຫຄຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ສຫຄຕສທ຺ທສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓຕ຺ໂຖ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ວຕ຺ຖຸກາມກິເລສກາມາຣມ຺ມຓາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຎ຺ຎາມນສິກາຣາຕິ ຊວນສຎ຺ຎາ ຈ ຕທາວຊ຺ຊນມນສິກາໂຣ ຈ, ສຎ຺ຎາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕມນສິກາໂຣປິ ວຏ຺ຏຕິ. ສມຸທາຈຣນ຺ຕີຕິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຘມ຺ໂມຕິ ປຐມຊ຺ຌານຘມ຺ໂມ. ຌານາ ປຣິຫາຍນ຺ໂຕ ຕີຫິ ກາຣເຓຫິ ປຣິຫາຍຕິ ກິເລສສມຸທາຈາເຣນ ວາ ອສປ຺ປາຍກິຣິຍາຍ ວາ ອນນຸໂຍເຄນ ວາ. ກິເລສສມຸທາຈາເຣນ ປຣິຫາຍນ຺ໂຕ ສີຆໍ ປຣິຫາຍຕິ, ກມ຺ມາຣາມຕາຠສ຺ສາຣາມຕານິທ຺ທາຣາມຕາສງ຺ຄຓິກາຣາມຕານຸໂຍຄວເສນ ອສປ຺ປາຍກິຣິຍາຍ ປຣິຫາຍນ຺ໂຕ ທນ຺ຘໍ ປຣິຫາຍຕິ, ເຄລຎ຺ຎປຈ຺ຈຍເວກລ຺ລາທິນາ ປລິໂພເຘນ ອຠິກ຺ຂຓໍ ອສມາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ອນນຸໂຍເຄນ ປຣິຫາຍນ຺ໂຕປິ ທນ຺ຘໍ ປຣິຫາຍຕິ. ອິຘ ປນ ພລວກາຣຓເມວ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ກິເລສສມຸທາຈາຣເມວາຫ. ທຸຕິຍຊ຺ຌານາທີຫິ ປນ ປຣິຫາຍນ຺ໂຕ ເຫຏ຺ຐິມເຫຏ຺ຐິມຊ຺ຌານນິກນ຺ຕິສມຸທາຈາເຣນປິ ປຣິຫາຍຕິ. ກິຕ຺ຕາວຕາ ປຣິຫີໂນ ໂຫຕີຕິ? ຍທາ ນ ສກ຺ໂກຕິ ສມາປຊ຺ຊິຕຸໍ, ເອຕ຺ຕາວຕາ ປຣິຫີໂນ ໂຫຕີຕິ. ຕທນຸຘມ຺ມຕາຕິ ອນຸປວຕ຺ໂຕ ຘມ຺ໂມ ອນຸຘມ຺ໂມ, ຌານໍ ອຘິກໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕສ຺ສ ນິກນ຺ຕິຘມ຺ມສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອນຸຘມ຺ໂມ ເອວ ອນຸຘມ຺ມຕາ, ຕສ຺ສ ຌານສ຺ສ ອນຸຘມ຺ມຕາ ຕທນຸຘມ຺ມຕາ. ສຕີຕິ ນິກນ຺ຕິ. ສນ຺ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ປຕິຏ຺ຐາຕິ. ຕໍ ປຐມຊ຺ຌານໍ ອນຸວຕ຺ຕມານາ ນິກນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອວິຕກ຺ກສຫຄຕາຕິ ທຸຕິຍຊ຺ຌານາຣມ຺ມຓາ. ຕຎ຺ຫິ ນຕ຺ເຖຕ຺ຖ ວິຕກ຺ໂກຕິ ອວິຕກ຺ກນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ນິພ຺ພິທາສຫຄຕາຕິ ວິປສ຺ສນາຣມ຺ມຓາ. ສາ ຫິ ສງ຺ຂາເຣສຸ ນິພ຺ພິນ຺ທນໂຕ ນິພ຺ພິທາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ນິພ຺ພິນ຺ທໍ ວິຣຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ມຫາວ. ໒໓; ສໍ. ນິ. ໓.໖໑) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິຣາຄູປສໍຫິຕາຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄປຏິສຎ຺ຎຸຕ຺ຕາ ວິປສ຺ສນາ. ວິປສ຺ສນາ ຫິ ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕາ ມຄ຺ຄວຸຏ຺ຐານໍ ປາເປຕິ. ຕສ຺ມາ ວິປສ຺ສນາຣມ຺ມຓາ ສຎ຺ຎາມນສິກາຣາ ‘‘ວິຣາຄູປສໍຫິຕາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ‘‘ວິຣາຄາ ວິມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ວິຕກ຺ກສຫຄຕາຕິ ວິຕກ຺ກວເສນ ປຐມຊ຺ຌານາຣມ຺ມຓາ. ອຸເປກ຺ຂາສຸຂສຫຄຕາຕິ ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາຍ ຈ ສຸຂເວທນາຍ ຈ ວເສນ ຕຕິຍຊ຺ຌານາຣມ຺ມຓາ. ປີຕິສຸຂສຫຄຕາຕິ ປີຕິຍາ ຈ ສຸຂເວທນາຍ ຈ ວເສນ ທຸຕິຍຊ຺ຌານາຣມ຺ມຓາ. ອທຸກ຺ຂມສຸຂສຫຄຕາຕິ ອຸເປກ຺ຂາເວທນາວເສນ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານາຣມ຺ມຓາ. ສາ ຫິ ເວທນາ ນ ທຸກ຺ຂາ ນ ສຸຂາຕິ ອທຸກ຺ຂມສຸຂາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ມ-ກາໂຣ ປເນຕ຺ຖ ປທສນ຺ຘິວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ. ຣູປສຫຄຕາຕິ ຣູປຊ຺ຌານາຣມ຺ມຓາ. ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕເນ ຐິຕສ຺ສ ຫານຠາຄິຍຐິຕິຠາຄິຍນິພ຺ເພຘຠາຄິຍຕ຺ເຕສຸ ວິຊ຺ຊມາເນສຸປິ ວິເສສຠາຄິຍຕ຺ຕາຠາວາ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນໍ ນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ. ສພ຺ໂພປິ ເຈສ ໂລກິໂຍ ສມາຘິ ປມາທວິຫາຣິສ຺ສ ມຸທິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ຫານຠາຄິໂຍ ໂຫຕິ, ອປ຺ປມາທວິຫາຣິສ຺ສ ມຸທິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ຐິຕິຠາຄິໂຍ ໂຫຕິ, ຕຓ຺ຫາຈຣິຕສ຺ສ ຕິກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ວິເສສຠາຄິໂຍ ໂຫຕິ, ທິຏ຺ຐິຈຣິຕສ຺ສ ຕິກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ນິພ຺ເພຘຠາຄິໂຍ ໂຫຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ຫານຠາຄິຍຈຕຸກ຺ກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ລກ຺ຂຓຕ຺ຕິກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໓໑. ອິທານິ ຍສ຺ມາ ເອເກໂກປິ ໂລກິຍຘມ຺ໂມ ຕິລກ຺ຂຓພ຺ຠາຫໂຕ, ຕສ຺ມາ ລກ຺ຂຓຕ຺ຕິກໍ ເອກໂຕ ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ. ຕຕ຺ຖ ອນິຈ຺ຈໍ ຂຍຏ຺ເຐນາຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ຂີຍນຠາເວນ ອນິຈ຺ຈໍ. ‘‘ຂຍຘມ຺ມຕ຺ຕາ, ວຍຘມ຺ມຕ຺ຕາ, ວິຣາຄຘມ຺ມຕ຺ຕາ, ນິໂຣຘຘມ຺ມຕ຺ຕາ ອນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ເອເກ. ທຸກ຺ຂໍ ຠຍຏ຺ເຐນາຕິ ສປ຺ປຏິຠຍຕາຍ ທຸກ຺ຂໍ. ຍຎ຺ຫິ ອນິຈ຺ຈໍ, ຕໍ ຠຍາວຫໍ ໂຫຕິ ສີໂຫປມສຸຕ຺ເຕ (ສໍ. ນິ. ໓.໗໘) ເທວານໍ ວິຍ. ‘‘ຊາຕິຊຣາພ຺ຍາຘິມຣຓຠຍຏ຺ເຐນ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ເອເກ. ອນຕ຺ຕາ ອສາຣກຏ຺ເຐນາຕິ ‘‘ອຕ຺ຕາ ນິວາສີ ກາຣໂກ ເວທໂກ ສຍໍວສີ’’ຕິ ເອວໍ ປຣິກປ຺ປິຕສ຺ສ ອຕ຺ຕສາຣສ຺ສ ອຠາເວນ ອນຕ຺ຕາ. ຍຎ຺ຫິ ອນິຈ຺ຈໍ ທຸກ຺ຂໍ, ຕໍ ອຕ຺ຕໂນປິ ອນິຈ຺ຈຕໍ ວາ ອຸທຍພ຺ພຍປີຬນໍ ວາ ຘາເຣຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ກຸໂຕ ຕສ຺ສ ກາຣກາທິຠາໂວ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ‘‘ຣູປຎ຺ຈ ຫິທໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຕ຺ຕາ ອຠວິສ຺ສ, ນຍິທໍ ຣູປໍ ອາພາຘາຍ ສໍວຕ຺ເຕຍ຺ຍາ’’ຕິອາທິ (ມຫາວ. ໒໐). ‘‘ອຕ຺ຕສາຣນິຈ຺ຈສາຣວິຣຫິຕຕ຺ຕາ ອນຕ຺ຕາ’’ຕິ ເອເກ.

ລກ຺ຂຓຕ຺ຕິກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໓໒-໓໓.

ອຣິຍສຈ຺ຈຈຕຸກ຺ກມ຺ປິ ຕຖຏ຺ເຐນ ສຈ຺ຈານໍ ເອກສມ຺ພນ຺ຘຕ຺ຕາ ເອກໂຕ ເອວ ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ຈຕູສຸ ອຣິຍສຈ຺ເຈສຸ. ກຕມນ຺ຕິ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາປຸຈ຺ຉາ. ທຸກ຺ຂໍ ອຣິຍສຈ຺ຈນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕຘມ຺ມນິທສ຺ສນໍ. ຕຕ຺ຖ ຊາຕິປິ ທຸກ຺ຂາຕິອາທີສຸ ຊາຕິສທ຺ທສ຺ສ ຕາວ ອເນເກ ອຕ຺ຖາ ປເວທິຕາ. ຍຖາຫ –

‘‘ຠໂວ ກຸລໍ ນິກາໂຍ ຈ, ສີລໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ລກ຺ຂຓໍ;

ປສູຕິ ສນ຺ຘິ ເຈວາຕິ, ຊາຕິອຕ຺ຖາ ປເວທິຕາ’’.

ຕຖາ ຫິສ຺ສ ‘‘ເອກມ຺ປິ ຊາຕິໍ ທ຺ເວປິ ຊາຕິໂຍ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໑໒) ຠໂວ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ອນຸປກ຺ກຸຏ຺ໂຐ ຊາຕິວາເທນາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໓໓໑) ເອຕ຺ຖ ກຸລໍ. ‘‘ອຕ຺ຖິ, ວິສາເຂ, ນິຄຓ຺ຐາ ນາມ ສມຓຊາຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໗໑) ເອຕ຺ຖ ນິກາໂຍ. ‘‘ຍໂຕຫໍ, ຠຄິນິ, ອຣິຍາຍ ຊາຕິຍາ ຊາໂຕ ນາຠິຊານາມີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໓໕໑) ເອຕ຺ຖ ອຣິຍສີລໍ. ‘‘ຕິຣິຍາ ນາມ ຕິຓຊາຕິ ນາຠິຍາ ອຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ນຠໍ ອາຫຈ຺ຈ ຐິຕາ ອໂຫສີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໕.໑໙໖) ເອຕ຺ຖ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ‘‘ຊາຕິ ທ຺ວີຫິ ຂນ຺ເຘຫິ ສງ຺ຄຫິຕາ’’ຕິ (ຘາຕຸ. ໗໑) ເອຕ຺ຖ ສງ຺ຂຕລກ຺ຂຓໍ. ‘‘ສມ຺ປຕິຊາໂຕ, ອານນ຺ທ, ໂພຘິສຕ຺ໂຕ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໒໐໗) ເອຕ຺ຖ ປສູຕິ. ‘‘ຠວປຈ຺ຈຍາ ຊາຕີ’’ຕິ (ວິຠ. ໓໕໔) ຈ ‘‘ຊາຕິປິ ທຸກ຺ຂາ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໓໓; ວິຠ. ໑໙໐) ຈ ເອຕ຺ຖ ປຣິຍາຍໂຕ ປຏິສນ຺ຘິຂນ຺ຘາ. ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ປນ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ພຕ຺ຕມານານໍ ສຕ຺ຕານໍ ເຍ ເຍ ຂນ຺ຘາ ປາຕຸຠວນ຺ຕິ, ເຕສໍ ເຕສໍ ປຐມໍ ປາຕຸຠາໂວ.

ກສ຺ມາ ປເນສາ ຊາຕິ ທຸກ຺ຂາຕິ ເຈ? ອເນເກສໍ ທຸກ຺ຂານໍ ວຕ຺ຖຸຠາວໂຕ. ອເນການິ ຫິ ທຸກ຺ຂານິ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂໍ, ວິປຣິຓາມທຸກ຺ຂໍ, ສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂໍ, ປຏິຈ຺ຉນ຺ນທຸກ຺ຂໍ, ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນທຸກ຺ຂໍ, ປຣິຍາຍທຸກ຺ຂໍ, ນິປ຺ປຣິຍາຍທຸກ຺ຂນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ກາຍິກເຈຕສິກາ ທຸກ຺ຂາ ເວທນາສຠາວໂຕ ຈ ນາມໂຕ ຈ ທຸກ຺ຂຕ຺ຕາ ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສຸຂາ ເວທນາ ວິປຣິຓາເມນ ທຸກ຺ຂຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸໂຕ ວິປຣິຓາມທຸກ຺ຂໍ. ອຸເປກ຺ຂາເວທນາ ເຈວ ອວເສສາ ຈ ເຕຠູມກສງ຺ຂາຣາ ອຸທຍພ຺ພຍປຏິປີຬິຕຕ຺ຕາ ສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂໍ. ກຓ຺ຓສູລທນ຺ຕສູລຣາຄຊປຣິຬາຫໂທສຊປຣິຬາຫາທິ ກາຍິກເຈຕສິໂກ ອາພາໂຘ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຊານິຕພ຺ພໂຕ ອຸປກ຺ກມສ຺ສ ຈ ອປາກຏຠາວໂຕ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນທຸກ຺ຂໍ. ທ຺ວຕ຺ຕິໍສກມ຺ມກາຣຓາທິສມຸຏ຺ຐາໂນ ອາພາໂຘ ອປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາວ ຊານິຕພ຺ພໂຕ ອຸປກ຺ກມສ຺ສ ຈ ປາກຏຠາວໂຕ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນທຸກ຺ຂໍ. ຐເປຕ຺ວາ ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂໍ ເສສໍ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈວິຠງ຺ເຄ (ວິຠ. ໑໙໐ ອາທໂຍ) ອາຄຕໍ ຊາຕິອາທິ ສພ຺ພມ຺ປິ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ວຕ຺ຖຸຠາວໂຕ ປຣິຍາຍທຸກ຺ຂໍ. ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂໍ ປນ ນິປ຺ປຣິຍາຍທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ຊາຕິ ຍໍ ຕໍ ພາລປຓ຺ຑິຕສຸຕ຺ຕາທີສຸ (ມ. ນິ. ໓.໒໔໖ ອາທໂຍ) ຠຄວຕາປິ ອຸປມາວເສນ ປກາສິຕໍ ອາປາຍິກໍ ທຸກ຺ຂໍ, ຍຎ຺ຈ ສຸຄຕິຍມ຺ປິ ມນຸສ຺ສໂລເກ ຄພ຺ໂຠກ຺ກນ຺ຕິມູລກາທິເຠທໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ວຕ຺ຖຸຠາວໂຕ ທຸກ຺ຂາ. ຕຕ຺ຣິທໍ ຄພ຺ໂຠກ຺ກນ຺ຕິມູລກາທິເຠທໍ ທຸກ຺ຂໍ – ອຍຎ຺ຫິ ສຕ຺ໂຕ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕມາໂນ ນ ອຸປ຺ປລປທຸມປຸຓ຺ຑຣີກາທີສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ, ອຖ ໂຂ ເຫຏ຺ຐາ ອາມາສຍສ຺ສ ອຸປຣິ ປກ຺ກາສຍສ຺ສ ອຸທຣປຏລປິຏ຺ຐິກຓ຺ຏການໍ ເວມຊ຺ເຌ ປຣມສມ຺ພາເຘ ຕິພ຺ພນ຺ຘກາເຣ ນານາກຸຓປຄນ຺ຘປຣິຠາວິຕປຣມທຸຄ຺ຄນ຺ຘປວນວິຈຣິເຕ ອຘິມຕ຺ຕເຊຄຸຈ຺ເຉ ກຸຈ຺ຉິປ຺ປເທເສ ປູຕິມຈ຺ຉປູຕິກຸມ຺ມາສຈນ຺ທນິກາທີສຸ ກິມິ ວິຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ. ໂສ ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ທສ ມາເສ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິສມ຺ຠເວນ ອຸສ຺ມນາ ປຸຏປາກໍ ວິຍ ປຈ຺ຈມາໂນ ປິຏ຺ຐປິຓ຺ຑິ ວິຍ ເສທິຍມາໂນ ສມິຎ຺ຊນປສາຣຓາທິວິຣຫິໂຕ ອຘິມຕ຺ຕໍ ທຸກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈນຸໂຠຕີຕິ. ອິທໍ ຕາວ ຄພ຺ໂຠກ຺ກນ຺ຕິມູລກໍ ທຸກ຺ຂໍ.

ຍໍ ປນ ໂສ ມາຕຸ ສຫສາ ອຸປກ຺ຂລນຄມນນິສີທນອຸຏ຺ຐານປຣິວຕ຺ຕນາທີສຸ ສຸຣາຘຸຕ຺ຕຫຕ຺ຖຄໂຕ ເອຬໂກ ວິຍ ອຫິຕຸຓ຺ຑິກຫຕ຺ຖຄໂຕ ສປ຺ປໂປຕໂກ ວິຍ ຈ ອາກຑ຺ຒນປຣິກຑ຺ຒນໂອຘຸນນນິທ຺ຘຸນນາທິນາ ອຸປກ຺ກເມນ ອຘິມຕ຺ຕໍ ທຸກ຺ຂມນຸໂຠຕິ, ຍຎ຺ຈ ມາຕຸ ສີຕຸທກປານກາເລ ສີຕນຣກູປປນ຺ໂນ ວິຍ ອຸຓ຺ຫຍາຄຸຠຕ຺ຕາທິອຊ຺ໂຌຫຣຓກາເລ ອງ຺ຄາຣວຸຏ຺ຐິສມ຺ປຣິກິຓ຺ໂຓ ວິຍ ໂລຓມ຺ພິລາທິອຊ຺ໂຌຫຣຓກາເລ ຂາຣາປຕຈ຺ຉິກາທິກມ຺ມກາຣຓປ຺ປຕ຺ໂຕ ວິຍ ອຘິມຕ຺ຕໍ ທຸກ຺ຂມນຸໂຠຕິ. ອິທໍ ຄພ຺ຠປຣິຫຣຓມູລກໍ ທຸກ຺ຂໍ.

ຍໍ ປນສ຺ສ ມູຬ຺ຫຄພ຺ຠາຍ ມາຕຸຍາ ມິຕ຺ຕາມຈ຺ຈສຸຫຊ຺ຊາທີຫິປິ ອທສ຺ສນາຣເຫ ທຸກ຺ຂຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐາເນ ເຉທນຜາລນາທີຫິ ທຸກ຺ຂມນຸຠວຕິ. ອິທໍ ຄພ຺ຠວິປຕ຺ຕິມູລກໍ ທຸກ຺ຂໍ.

ຍໍ ວິຊາຍມານາຍ ມາຕຸຍາ ກມ຺ມເຊຫິ ວາເຕຫິ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ນຣກປ຺ປປາຕໍ ວິຍ ອຕິຠຍານກໍ ໂຍນິມຄ຺ຄໍ ປຏິປາທິຍມານສ຺ສ ປຣມສມ຺ພາເຘນ ຈ ໂຍນິມຸເຂນ ຕາຬຈ຺ຉິຄ຺ຄເຬນ ວິຍ ນິກຑ຺ຒິຍມານສ຺ສ ມຫານາຄສ຺ສ ນຣກສຕ຺ຕສ຺ສ ວິຍ ຈ ສງ຺ຆາຕປພ຺ພເຕຫິ ວິຈຸຓ຺ຓິຍມານສ຺ສ ທຸກ຺ຂມຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ອິທໍ ວິຊາຍນມູລກໍ ທຸກ຺ຂໍ.

ຍໍ ປນ ຊາຕສ຺ສ ຕຣຸຓວຓສທິສສ຺ສ ສຸກຸມາຣສຣີຣສ຺ສ ຫຕ຺ຖຄຫຓນ຺ຫາປນໂຘວນໂຈຬປຣິມຊ຺ຊນາທິກາເລ ສູຈິມຸຂຂຸຣຘາຣາວິຊ຺ຌນຜາລນສທິສໍ ທຸກ຺ຂມຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ອິທໍ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິໂຕ ພຫິ ນິກ຺ຂມນມູລກໍ ທຸກ຺ຂໍ.

ຍໍ ຕໂຕ ປຣໍ ປວຕ຺ຕິຍໍ ອຕ຺ຕນາວ ອຕ຺ຕານໍ ວເຘນ຺ຕສ຺ສ ອເຈລກວຕາທິວເສນ ອາຕາປນປຣິຕາປນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ໂກຘວເສນ ອຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອຸພ຺ພນ຺ຘນ຺ຕສ຺ສ ຈ ທຸກ຺ຂໍ ໂຫຕິ. ອິທໍ ອຕ຺ຕຸປກ຺ກມມູລກໍ ທຸກ຺ຂໍ.

ຍໍ ປນ ປຣໂຕ ວຘພນ຺ຘນາທີນິ ອນຸຠວນ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ອິທໍ ປຣູປກ຺ກມມູລກໍທຸກ຺ຂນ຺ຕິ. ອິຕິ ອິມສ຺ສ ສພ຺ພສ຺ສາປິ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອຍໍ ຊາຕິ ວຕ຺ຖຸເມວ ໂຫຕິ. ເຕເນຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ –

‘‘ຊາເຍຖ ໂນ ເຈ ນຣເກສຸ ສຕ຺ໂຕ, ຕຕ຺ຖຄ຺ຄິທາຫາທິກມປ຺ປສຍ຺ຫໍ;

ລເຠຖ ທຸກ຺ຂໍ ນຸ ກຸຫິໍ ປຕິຏ຺ຐໍ, ອິຈ຺ຈາຫ ທຸກ຺ຂາຕິ ມຸນີຘ ຊາຕິໍ.

‘‘ທຸກ຺ຂໍ ຕິຣຈ຺ເຉສຸ ກສາປໂຕທ-

ທຓ຺ຑາຠິຆາຕາທິຠວໍ ອເນກໍ;

ຍໍ ຕໍ ກຖໍ ຕຕ຺ຖ ຠເວຍ຺ຍ ຊາຕິໍ,

ວິນາ ຕຫິໍ ຊາຕິ ຕໂຕປິ ທຸກ຺ຂາ.

‘‘ເປເຕສຸ ທຸກ຺ຂໍ ປນ ຂຸປ຺ປິປາສາ-

ວາຕາຕປາທິປ຺ປຠວໍ ວິຈິຕ຺ຕໍ;

ຍສ຺ມາ ອຊາຕສ຺ສ ນ ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຖິ,

ຕສ຺ມາປິ ທຸກ຺ຂໍ ມຸນິ ຊາຕິມາຫ.

‘‘ຕິພ຺ພນ຺ຘກາເຣ ຈ ອສຍ຺ຫສີເຕ,

ໂລກນ຺ຕເຣ ຍໍ ອສຸເຣສຸ ທຸກ຺ຂໍ;

ນ ຕໍ ຠເວ ຕຕ຺ຖ ນ ຈສ຺ສ ຊາຕິ,

ຍໂຕ ອຍໍ ຊາຕິ ຕໂຕປິ ທຸກ຺ຂາ.

‘‘ຍຎ຺ຈາປິ ຄູຖນຣເກ ວິຍ ມາຕຸຄພ຺ເຠ,

ສຕ຺ໂຕ ວສໍ ຈິຣມໂຕ ພຫິ ນິກ຺ຂມຎ຺ຈ;

ປປ຺ໂປຕິ ທຸກ຺ຂມຕິໂຆຣມິທມ຺ປິ ນຕ຺ຖິ,

ຊາຕິໍ ວິນາ ອິຕິປິ ຊາຕິ ອຍຎ຺ຫິ ທຸກ຺ຂາ.

‘‘ກິໍ ຠາສິເຕນ ພຫຸນາ ນນຸ ຍໍ ກຸຫິຎ຺ຈິ,

ອຕ຺ຖີຘ ກິຎ຺ຈິທປິ ທຸກ຺ຂມິທໍ ກທາຈິ;

ເນວຕ຺ຖິ ຊາຕິວິຣເຫ ຍທໂຕ ມເຫສີ,

ທຸກ຺ຂາຕິ ສພ຺ພປຐມໍ ອິມມາຫ ຊາຕິ’’ນ຺ຕິ.

ຊຣາປິ ທຸກ຺ຂາຕິ ເອຕ຺ຖ ທຸວິຘາ ຊຣາ ສງ຺ຂຕລກ຺ຂຓຎ຺ຈ, ຂຓ຺ຑິຈ຺ຈາທິສມ຺ມໂຕ ສນ຺ຕຕິຍໍ ເອກຠວປຣິຍາປນ຺ນຂນ຺ຘປຸຣາຓຠາໂວ ຈ. ສາ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕາ. ສາ ປເນສາ ທຸກ຺ຂາ ສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂຠາວໂຕ ເຈວ ທຸກ຺ຂວຕ຺ຖຸໂຕ ຈ. ຍໍ ຫິທໍ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄສິຖິລີຠາວອິນ຺ທ຺ຣິຍວິກາຣວິຣູປຕາ ໂຍພ຺ພນວິນາສພລູປຆາຕສຕິມຕິວິປ຺ປວາສປຣປຣິຠວາທິອເນກປ຺ປຈ຺ຈຍໍ ກາຍິກເຈຕສິກໍ ທຸກ຺ຂມຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຊຣາ ຕສ຺ສ ວຕ຺ຖຸ. ເຕເນຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ –

‘‘ອງ຺ຄານໍ ສິຖິລີຠາວາ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ວິກາຣໂຕ;

ໂຍພ຺ພນສ຺ສ ວິນາເສນ, ພລສ຺ສ ອຸປຆາຕໂຕ.

‘‘ວິປ຺ປວາສາ ສຕາທີນໍ, ປຸຕ຺ຕທາເຣຫິ ອຕ຺ຕໂນ;

ອປ຺ປສາທນີຍໂຕ ເຈວ, ຠິຍ຺ໂຍ ພາລຕ຺ຕປຕ຺ຕິຍາ.

‘‘ປປ຺ໂປຕິ ທຸກ຺ຂໍ ຍໍ ມຈ຺ໂຈ, ກາຍິກໍ ມານສໍ ຕຖາ;

ສພ຺ພເມຕໍ ຊຣາເຫຕຸ, ຍສ຺ມາ ຕສ຺ມາ ຊຣາ ທຸຂາ’’ຕິ.

ຊຣາທຸກ຺ຂານນ຺ຕຣໍ ພ຺ຍາຘິທຸກ຺ເຂ ວຕ຺ຕພ຺ເພປິ ກາຍິກທຸກ຺ຂຄຫເຓເນວ ພ຺ຍາຘິທຸກ຺ຂໍ ຄຫິຕໍ ໂຫຕີຕິ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ມຣຓມ຺ປິ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ທຸວິຘໍ ມຣຓໍ – ສງ຺ຂຕລກ຺ຂຓຎ຺ຈ, ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຊຣາມຣຓໍ ທ຺ວີຫິ ຂນ຺ເຘຫິ ສງ຺ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ (ຘາຕຸ. ໗໑). ເອກຠວປຣິຍາປນ຺ນຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍປ຺ປພນ຺ຘວິຈ຺ເຉໂທ ຈ, ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ນິຈ຺ຈໍ ມຣຓໂຕ ຠຍ’’ນ຺ຕິ (ສຸ. ນິ. ໕໘໑). ຕໍ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ຊາຕິປຈ຺ຈຍມຣຓໍ ອຸປກ຺ກມມຣຓໍ ສຣສມຣຓໍ ອາຍຸກ຺ຂຍມຣຓໍ ປຸຎ຺ຎກ຺ຂຍມຣຓນ຺ຕິປິ ຕສ຺ເສວ ນາມໍ. ປຸນ ຂຓິກມຣຓໍ ສມ຺ມຸຕິມຣຓໍ ສມຸຈ຺ເຉທມຣຓນ຺ຕິ ອຍມ຺ເປຕ຺ຖ ເຠໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປວຕ຺ເຕ ຣູປາຣູປຘມ຺ມານໍ ເຠໂທ ຂຓິກມຣຓໍ ນາມ. ‘‘ຕິສ຺ໂສ ມໂຕ, ຜຸສ຺ໂສ ມໂຕ’’ຕິ ອິທໍ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ສຕ຺ຕສ຺ສ ອຠາວາ, ‘‘ສສ຺ສໍ ມຕໍ, ຣຸກ຺ໂຂ ມໂຕ’’ຕິ ອິທໍ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອຠາວາ ສມ຺ມຸຕິມຣຓໍ ນາມ. ຂີຓາສວສ຺ສ ອປ຺ປຏິສນ຺ຘິກາ ກາລກິຣິຍາ ສມຸຈ຺ເຉທມຣຓໍ ນາມ. ພາຫິຣກໍ ສມ຺ມຸຕິມຣຓໍ ຐເປຕ຺ວາ ອິຕຣໍ ສມ຺ມຸຕິມຣຓຎ຺ຈ ສມຸຈ຺ເຉທມຣຓຎ຺ຈ ຍຖາວຸຕ຺ຕປພນ຺ຘວິຈ຺ເຉເທເນວ ສງ຺ຄຫິຕໍ. ທຸກ຺ຂສ຺ສ ປນ ວຕ຺ຖຸຠາວໂຕ ທຸກ຺ຂໍ. ເຕເນຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ –

‘‘ປາປສ຺ສ ປາປກມ຺ມາທິນິມິຕ຺ຕມນຸປສ຺ສໂຕ;

ຠທ຺ທສ຺ສາປສຫນ຺ຕສ຺ສ, ວິໂຍຄໍ ປິຍວຕ຺ຖຸກໍ;

ມີຍມານສ຺ສ ຍໍ ທຸກ຺ຂໍ, ມານສໍ ອວິເສສໂຕ.

‘‘ສພ຺ເພສຎ຺ຈາປິ ຍໍ ສນ຺ຘິພນ຺ຘນຈ຺ເຉທນາທິກໍ;

ວິຕຸຊ຺ຊມານມມ຺ມານໍ, ໂຫຕິ ທຸກ຺ຂໍ ສຣີຣຊໍ.

‘‘ອສຍ຺ຫມປ຺ປຏິກາຣໍ, ທຸກ຺ຂສ຺ເສຕສ຺ສິທໍ ຍໂຕ;

ມຣຓໍ ວຕ຺ຖຸ ເຕເນຕໍ, ທຸກ຺ຂມິຈ຺ເຈວ ຠາສິຕ’’ນ຺ຕິ.

ໂສກາທີສຸ ໂສໂກ ນາມ ຎາຕິພ຺ຍສນາທີຫິ ຜຸຏ຺ຐສ຺ສ ອນ຺ໂຕນິຊ຺ຌານລກ຺ຂໂຓ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາໂປ. ທຸກ຺ໂຂ ປນ ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂໂຕ ທຸກ຺ຂວຕ຺ຖຸໂຕ ຈ. ເຕເນຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ –

‘‘ສຕ຺ຕານໍ ຫທຍໍ ໂສໂກ, ວິສສລ຺ລໍວ ຕຸຊ຺ຊຕິ;

ອຄ຺ຄິຕຕ຺ໂຕວ ນາຣາໂຈ, ຠຸສໍວ ທຫເຕ ປຸນ.

‘‘ສມາວຫຕິ ພ຺ຍາຘິຎ຺ຈ, ຊຣາມຣຓເຠທນໍ;

ທຸກ຺ຂມ຺ປິ ວິວິຘໍ ຍສ຺ມາ, ຕສ຺ມາ ທຸກ຺ໂຂຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ.

ປຣິເທໂວ ນາມ ຎາຕິພ຺ຍສນາທີຫິ ຜຸຏ຺ຐສ຺ສ ວຈີປລາໂປ. ທຸກ຺ໂຂ ປນ ສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂຠາວໂຕ ທຸກ຺ຂວຕ຺ຖຸໂຕ ຈ. ເຕເນຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ –

‘‘ຍໍ ໂສກສລ຺ລວິຫໂຕ ປຣິເທວມາໂນ, ກຓ຺ໂຐຏ຺ຐຕາລຸຕລໂສສຊມປ຺ປສຍ຺ຫໍ;

ຠິຍ຺ໂຍຘິມຕ຺ຕມຘິຄຈ຺ຉຕິເຍວ ທຸກ຺ຂໍ, ທຸກ຺ໂຂຕິ ເຕນ ຠຄວາ ປຣິເທວມາຫາ’’ຕິ.

ທຸກ຺ຂໍ ນາມ ກາຍປີຬນລກ຺ຂຓໍ ກາຍິກທຸກ຺ຂໍ. ທຸກ຺ຂໍ ປນ ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂໂຕ ມານສທຸກ຺ຂາວຫນໂຕ ຈ. ເຕເນຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ –

‘‘ປີເຬຕິ ກາຍິກມິທໍ, ທຸກ຺ຂໍ ທຸກ຺ຂຎ຺ຈ ມານສໍ ຠິຍ຺ໂຍ;

ຊນຍຕິ ຍສ຺ມາ ຕສ຺ມາ, ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ວິເສສໂຕ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ.

ໂທມນສ຺ສໍ ນາມ ຈິຕ຺ຕປີຬນລກ຺ຂຓໍ ມານສໍ ທຸກ຺ຂໍ. ທຸກ຺ຂໍ ປນ ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂໂຕ ກາຍິກທຸກ຺ຂາວຫນໂຕ ຈ. ເຈໂຕທຸກ຺ຂສມປ຺ປິຕາ ຫິ ເກເສ ປກິຣິຍ ກນ຺ທນ຺ຕິ, ອຸຣານິ ປຏິປິສນ຺ຕິ, ອາວຏ຺ຏນ຺ຕິ, ວິວຏ຺ຏນ຺ຕິ, ອຸທ຺ຘໍປາທໍ ປປຕນ຺ຕິ, ສຕ຺ຖໍ ອາຫຣນ຺ຕິ, ວິສໍ ຂາທນ຺ຕິ, ຣຊ຺ຊຸຍາ ອຸພ຺ພນ຺ຘນ຺ຕິ, ອຄ຺ຄິໍ ປວິສນ຺ຕີຕິ ນານປ຺ປກາຣກໍ ທຸກ຺ຂມນຸຠວນ຺ຕິ. ເຕເນຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ –

‘‘ປີເຬຕິ ຍໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ, ກາຍສ຺ສ ຈ ປີຬນໍ ສມາວຫຕິ;

ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ໂທມນສ຺ສໍ, ວິໂທມນສ຺ສາ ຕໂຕ ອາຫູ’’ຕິ.

ອຸປາຍາໂສ ນາມ ຎາຕິພ຺ຍສນາທີຫິ ຜຸຏ຺ຐສ຺ສ ອຘິມຕ຺ຕເຈໂຕທຸກ຺ຂປ຺ປຠາວິໂຕ ໂທໂສເຍວ. ‘‘ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘປຣິຍາປນ຺ໂນ ເອໂກ ຘມ຺ໂມ’’ຕິ ເອເກ. ທຸກ຺ໂຂ ປນ ສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂຠາວໂຕ ຈິຕ຺ຕປຣິທຫນໂຕ ກາຍວິສາທນໂຕ ຈ. ເຕເນຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ –

‘‘ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ປຣິທຫນາ, ກາຍສ຺ສ ວິສາທນາ ຈ ອຘິມຕ຺ຕໍ;

ຍໍ ທຸກ຺ຂມຸປາຍາໂສ, ຊເນຕິ ທຸກ຺ໂຂ ຕໂຕ ວຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ມນ຺ທຄ຺ຄິນາ ອນ຺ໂຕຠາຊເນ ປາໂກ ວິຍ ໂສໂກ, ຕິກ຺ຂຄ຺ຄິນາ ປຈ຺ຈມານສ຺ສ ຠາຊນໂຕ ພຫິນິກ຺ຂມນໍ ວິຍ ປຣິເທໂວ, ພຫິນິກ຺ຂນ຺ຕາວເສສສ຺ສ ນິກ຺ຂມິຕຸມ຺ປິ ອປ຺ປໂຫນ຺ຕສ຺ສ ອນ຺ໂຕຠາຊເນເຍວ ຍາວ ປຣິກ຺ຂຍາ ປາໂກ ວິຍ ອຸປາຍາໂສ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ອປ຺ປິຍສມ຺ປໂຍໂຄ ນາມ ອປ຺ປິເຍຫິ ສຕ຺ຕສງ຺ຂາເຣຫິ ສໂມຘານໍ. ທຸກ຺ໂຂ ປນ ທຸກ຺ຂວຕ຺ຖຸໂຕ. ເຕເນຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ –

‘‘ທິສ຺ວາວ ອປ຺ປິເຍ ທຸກ຺ຂໍ, ປຐມໍ ໂຫຕິ ເຈຕສິ;

ຕທຸປກ຺ກມສມ຺ຠູຕມຖ ກາເຍ ຍໂຕ ອິຘ.

‘‘ຕໂຕ ທຸກ຺ຂທ຺ວຍສ຺ສາປິ, ວຕ຺ຖຸໂຕ ໂສ ມເຫສິນາ;

ທຸກ຺ໂຂ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ວິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍ, ອປ຺ປິເຍຫິ ສມາຄໂມ’’ຕິ.

ປິຍວິປ຺ປໂຍໂຄ ນາມ ປິເຍຫິ ສຕ຺ຕສງ຺ຂາເຣຫິ ວິນາຠາໂວ. ທຸກ຺ໂຂ ປນ ທຸກ຺ຂວຕ຺ຖຸໂຕ. ເຕເນຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ –

‘‘ຎາຕິຘນາທິວິໂຍຄາ, ໂສກສຣສມປ຺ປິຕາ ວິຕຸຊ຺ຊນ຺ຕິ;

ພາລາ ຍໂຕ ຕໂຕຍໍ, ທຸກ຺ໂຂຕິ ມໂຕ ປິຍວິໂຍໂຄ’’ຕິ.

ອິຈ຺ຉິຕາລາເຠ ອລພ຺ຠເນຍ຺ຍວຕ຺ຖູສຸ ອິຈ຺ຉາວ ຍມ຺ປິຈ຺ຉໍ ນ ລຠຕິ, ຕມ຺ປິ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ເຍນປິ ຘມ຺ເມນ ອລພ຺ຠເນຍ຺ຍໍ ວຕ຺ຖຸໍ ອິຈ຺ຉນ຺ໂຕ ນ ລຠຕິ, ຕມ຺ປິ ອລພ຺ຠເນຍ຺ຍວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ອິຈ຺ຉນໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸກ຺ຂໍ ປນ ທຸກ຺ຂວຕ຺ຖຸໂຕ. ເຕເນຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ –

‘‘ຕໍ ຕໍ ປຕ຺ຖຍມານານໍ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອລາຠໂຕ;

ຍໍ ວິຆາຕມຍໍ ທຸກ຺ຂໍ, ສຕ຺ຕານໍ ອິຘ ຊາຍຕິ.

‘‘ອລພ຺ຠເນຍ຺ຍວຕ຺ຖູນໍ, ປຕ຺ຖນາ ຕສ຺ສ ກາຣຓໍ;

ຍສ຺ມາ ຕສ຺ມາ ຊິໂນ ທຸກ຺ຂໍ, ອິຈ຺ຉິຕາລາຠມພ຺ຣວີ’’ຕິ.

ສງ຺ຂິຕ຺ເຕນ ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ສງ຺ຂິຕ຺ເຕນາຕິ ເທສນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ທຸກ຺ຂຎ຺ຫິ ເອຕ຺ຕການິ ທຸກ຺ຂສຕານີຕິ ວາ ເອຕ຺ຕການິ ທຸກ຺ຂສຫສ຺ສານີຕິ ວາ ສງ຺ຂິປິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ເທສນາ ປນ ສກ຺ກາ. ຕສ຺ມາ ‘‘ທຸກ຺ຂໍ ນາມ ນ ອຎ຺ຎໍ ກິຎ຺ຈິ, ສໍຂິຕ຺ເຕນ ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ ທຸກ຺ຂາ’’ຕິ ເທສນໍ ສງ຺ຂິປນ຺ໂຕ ເອວມາຫ. ປຎ຺ຈາຕິ ຄຓນປຣິຈ຺ເຉໂທ. ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາຕິ ອຸປາທານໂຄຈຣາ ຂນ຺ຘາ.

ຊາຕິປ຺ປຠຸຕິກໍ ທຸກ຺ຂໍ, ຍໍ ວຸຕ຺ຕມິຘ ຕາທິນາ;

ອວຸຕ຺ຕໍ ຍຎ຺ຈ ຕໍ ສພ຺ພໍ, ວິນາ ເອເຕນ ວິຊ຺ຊຕິ.

ຍສ຺ມາ ຕສ຺ມາ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ ສງ຺ເຂປໂຕ ອິເມ;

ທຸກ຺ຂາຕິ ວຸຕ຺ຕາ ທຸກ຺ຂນ຺ຕ-ເທສເກນ ມເຫສິນາ.

ຕຖາ ຫິ ອິນ຺ຘນມິວ ປາວໂກ, ລກ຺ຂມິວ ປຫຣຓານິ, ໂຄຣູປໍ ວິຍ ຑໍສມກສາທໂຍ, ເຂຕ຺ຕມິວ ລາຍກາ, ຄາມໍ ວິຍ ຄາມຆາຕກາ, ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກເມວ ຊາຕິອາທໂຍ ນານປ຺ປກາເຣຫິ ວິພາເຘນ຺ຕາ ຕິຓລຕາທີນິ ວິຍ ຠູມິຍໍ, ປຸປ຺ຜຜລປລ຺ລວານິ ວິຍ ຣຸກ຺ເຂສຸ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ເຘສຸເຍວ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ. ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘານຎ຺ຈ ອາທິທຸກ຺ຂໍ ຊາຕິ, ມຊ຺ເຌທຸກ຺ຂໍ ຊຣາ, ປຣິໂຍສານທຸກ຺ຂໍ ມຣຓໍ, ມາຣຓນ຺ຕິກທຸກ຺ຂາຠິຆາເຕນ ປຣິຑຍ຺ຫນທຸກ຺ຂໍ ໂສໂກ, ຕທສຫນໂຕ ລາລປ຺ປນທຸກ຺ຂໍ ປຣິເທໂວ, ຕໂຕ ຘາຕຸກ຺ໂຂຠສງ຺ຂາຕອນິຏ຺ຐໂຜຏ຺ຐພ຺ພສມາໂຍຄໂຕ ກາຍສ຺ສ ອາພາຘນທຸກ຺ຂໍ ທຸກ຺ຂໍ, ເຕນ ອາພາຘິຍມານານໍ ປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ຕຕ຺ຖ ປຏິຆຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ເຈໂຕພາຘນທຸກ຺ຂໍ ໂທມນສ຺ສໍ, ໂສກາທິວຸທ຺ຘິຍາ ຊນິຕວິສາທານໍ ອນຸຕ຺ຖຸນນທຸກ຺ຂໍ ອຸປາຍາໂສ, ມໂນຣຖວິຆາຕປ຺ປຕ຺ຕານໍ ອິຈ຺ຉາວິຆາຕທຸກ຺ຂໍ ອິຈ຺ຉິຕາລາໂຠຕິ ເອວໍ ນານປ຺ປກາຣໂຕ ອຸປປຣິກ຺ຂິຍມານາ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາວ ທຸກ຺ຂາຕິ ຍເທຕໍ ເອກເມກໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ວຸຈ຺ຈມານໍ ອເນເກຫິປິ ກປ຺ເປຫິ ນ ສກ຺ກາ ອນວເສສໂຕ ວຕ຺ຕຸໍ, ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ທຸກ຺ຂໍ ເອກຊລພິນ຺ທຸມ຺ຫິ ສກລສມຸທ຺ທຊລຣສໍ ວິຍ ເຍສຸ ເກສຸຈິ ປຎ຺ຈສຸ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ເຘສຸ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສງ຺ຂິຕ຺ເຕນ ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ ທຸກ຺ຂາ’’ຕິ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕເມວ ເຖໂຣ ອໂວຈາຕິ.

ຕຕ຺ຖ ກຕມາ ຊາຕີຕິອາທີສຸ ປທຠາຊນີເຍສຸ ຕຕ຺ຖາຕິ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈນິທ຺ເທເສ ວຸຕ຺ເຕສຸ ຊາຕິອາທີສຸ. ຍາ ເຕສໍ ເຕສໍ ສຕ຺ຕານນ຺ຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ ອເນເກສໍ ສຕ຺ຕານໍ ສາຘາຣຓນິທ຺ເທໂສ. ຍາ ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ ຊາຕິ, ຍາ ໂສມທຕ຺ຕສ຺ສ ຊາຕີຕິ ເອວຎ຺ຫິ ທິວສມ຺ປິ ກຖິຍມາເນ ເນວ ສຕ຺ຕາ ປຣິຍາທານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ນ ສພ຺ພໍ ອປຣຕ຺ຖທີປນໍ ສິຊ຺ຌຕິ, ອິເມຫິ ປນ ທ຺ວີຫິ ປເທຫິ ນ ໂກຈິ ສຕ຺ໂຕ ອປຣິຍາທິນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ນ ກິຎ຺ຈິ ອປຣຕ຺ຖທີປນໍ ນ ສິຊ຺ຌຕິ. ຕມ຺ຫິ ຕມ຺ຫີຕິ ອຍໍ ຄຕິຊາຕິວເສນ ອເນເກສໍ ສຕ຺ຕນິກາຍານໍ ສາຘາຣຓນິທ຺ເທໂສ. ສຕ຺ຕນິກາເຍຕິ ສຕ຺ຕານໍ ນິກາເຍ, ສຕ຺ຕຆຏາຍໍ ສຕ຺ຕສມູເຫຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຊາຕີຕິ ຊາຍນວເສນ. ອິທເມຕ຺ຖ ສຠາວປຈ຺ຈຕ຺ຕໍ. ສຎ຺ຊາຕີຕິ ສຎ຺ຊາຍນວເສນ. ອຸປສຄ຺ເຄນ ປທໍ ວຑ຺ຒິຕໍ. ໂອກ຺ກນ຺ຕີຕິ ໂອກ຺ກມນວເສນ. ຊາຍນຏ຺ເຐນ ວາ ຊາຕິ, ສາ ອປຣິປຸຓ຺ຓາຍຕນວເສນ ວຸຕ຺ຕາ. ສຎ຺ຊາຍນຏ຺ເຐນ ສຎ຺ຊາຕິ, ສາ ປຣິປຸຓ຺ຓາຍຕນວເສນ ວຸຕ຺ຕາ. ໂອກ຺ກມນຏ຺ເຐນ ໂອກ຺ກນ຺ຕິ, ສາ ອຓ຺ຑຊຊລາພຸຊວເສນ ວຸຕ຺ຕາ. ເຕ ຫິ ອຓ຺ຑໂກສໍ ວຕ຺ຖິໂກສຎ຺ຈ ໂອກ຺ກມນ຺ຕິ, ໂອກ຺ກມນ຺ຕາ ປວິສນ຺ຕາ ວິຍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ສາ ສໍເສທຊໂອປປາຕິກວເສນ ວຸຕ຺ຕາ. ເຕ ຫິ ປາກຏາ ເອວ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ, ອຍໍ ຕາວ ສມ຺ມຸຕິກຖາ.

ອິທານິ ຂນ຺ຘານໍ ປາຕຸຠາໂວ, ອາຍຕນານໍ ປຏິລາໂຠຕິ ປຣມຕ຺ຖກຖາ ໂຫຕິ. ຂນ຺ຘາ ເອວ ຫິ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ປາຕຸຠວນ຺ຕິ, ນ ສຕ຺ຕາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຂນ຺ຘານນ຺ຕິ ເອກໂວກາຣຠເວ ເອກສ຺ສ, ຈຕຸໂວກາຣຠເວ ຈຕຸນ຺ນໍ, ປຎ຺ຈໂວກາຣຠເວ ປຎ຺ຈນ຺ນມ຺ປິ ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປາຕຸຠາໂວຕິ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ. ອາຍຕນານນ຺ຕິ ຕຕ຺ຣ ຕຕ຺ຣ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາຍຕນວເສນ ສງ຺ຄໂຫ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຏິລາໂຠຕິ ສນ຺ຕຕິຍໍ ປາຕຸຠາໂວເຍວ. ປາຕຸຠວນ຺ຕາເນວ ຫິ ຕານິ ປຏິລທ຺ຘານິ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຊາຕີຕິ ອຍໍ ຊາຕິ ນາມ ກຖີຍຕິ.

ຊຣານິທ຺ເທເສ ຊຣາຕິ ສຠາວປຈ຺ຈຕ຺ຕໍ. ຊີຣຓຕາຕິ ອາກາຣນິທ຺ເທໂສ. ຂຓ຺ຑິຈ຺ຈນ຺ຕິອາທໂຍ ຕໂຍ ກາລາຕິກ຺ກເມ ກິຈ຺ຈນິທ຺ເທສາ, ປຈ຺ຉິມາ ທ຺ເວ ປກຕິນິທ຺ເທສາ. ອຍຎ຺ຫິ ຊຣາຕິ ອິມິນາ ປເທນ ສຠາວໂຕ ທີປິຕາ, ເຕນສ຺ສາ ອິທໍ ສຠາວປຈ຺ຈຕ຺ຕໍ. ຊີຣຓຕາຕິ ອິມິນາ ອາກາຣໂຕ, ເຕນສ຺ສາຍໍ ອາກາຣນິທ຺ເທໂສ. ຂຓ຺ຑິຈ຺ຈນ຺ຕິ ອິມິນາ ກາລາຕິກ຺ກເມ ທນ຺ຕນຂານໍ ຂຓ຺ຑິຕຠາວກຣຓກິຈ຺ຈໂຕ. ປາລິຈ຺ຈນ຺ຕິ ອິມິນາ ເກສໂລມານໍ ປລິຕຠາວກຣຓກິຈ຺ຈໂຕ. ວລິຕ຺ຕຈຕາຕິ ອິມິນາ ມໍສໍ ມິລາເປຕ຺ວາ ຕເຈ ວລິຠາວກຣຓກິຈ຺ຈໂຕ ທີປິຕາ. ເຕນສ຺ສາ ອິເມ ຕໂຍ ກາລາຕິກ຺ກເມ ກິຈ຺ຈນິທ຺ເທສາ. ເຕຫິ ອິເມສໍ ວິກາຣານໍ ທສ຺ສນວເສນ ປາກຏີຠູຕາ ປາກຏຊຣາ ທສ຺ສິຕາ. ຍເຖວ ຫິ ອຸທກສ຺ສ ວາ ວາຕສ຺ສ ວາ ອຄ຺ຄິໂນ ວາ ຕິຓຣຸກ຺ຂາທີນໍ ສມ຺ຠຄ຺ຄປລິຠຄ຺ຄຕາຍ ວາ ຌາມຕາຍ ວາ ຄຕມຄ຺ໂຄ ປາກໂຏ ໂຫຕິ, ນ ຈ ໂສ ຄຕມຄ຺ໂຄ ຕາເນວ ອຸທກາທີນິ, ເອວເມວ ຊຣາຍ ທນ຺ຕາທີສຸ ຂຓ຺ຑິຈ຺ຈາທິວເສນ ຄຕມຄ຺ໂຄ ປາກໂຏ ຈກ຺ຂຸໍ ອຸມ຺ມີເລຕ຺ວາປິ ຄຍ຺ຫຕິ, ນ ຈ ຂຓ຺ຑິຈ຺ຈາທີເນວ ຊຣາ. ນ ຫິ ຊຣາ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ ໂຫຕິ.

ອາຍຸໂນ ສໍຫານິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ປຣິປາໂກຕິ ອິເມຫິ ປນ ປເທຫິ ກາລາຕິກ຺ກເມເຍວ ອຠິພ຺ຍຕ຺ຕາຍ ອາຍຸກ຺ຂຍຈກ຺ຂາທິອິນ຺ທ຺ຣິຍປຣິປາກສງ຺ຂາຕາຍ ປກຕິຍາ ທີປິຕາ, ເຕນສ຺ສິເມ ທ຺ເວ ປກຕິນິທ຺ເທສາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ຊຣໍ ປຕ຺ຕສ຺ສ ອາຍຸ ຫາຍຕິ, ຕສ຺ມາ ຊຣາ ‘‘ອາຍຸໂນ ສໍຫານີ’’ຕິ ຜລູປຈາເຣນ ວຸຕ຺ຕາ. ຍສ຺ມາ ຈ ທຫຣກາເລ ສຸປ຺ປສນ຺ນານິ ສຸຂຸມມ຺ປິ ອຕ຺ຕໂນ ວິສຍໍ ສຸເຂເນວ ຄຓ຺ຫນສມຕ຺ຖານິ ຈກ຺ຂາທີນິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ຊຣໍ ປຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິປກ຺ການິ ອາລຸຬິຕານິ ອວິສທານິ ໂອຬາຣິກມ຺ປິ ອຕ຺ຕໂນ ວິສຍໍ ຄເຫຕຸໍ ອສມຕ຺ຖານິ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ປຣິປາໂກ’’ຕິ ຜລູປຈາເຣເນວ ວຸຕ຺ຕາ.

ສາ ປເນສາ ເອວໍ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ ສພ຺ພາປິ ຊຣາ ປາກຏາ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາຕິ ທຸວິຘາ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ທນ຺ຕາທີສຸ ຂຓ຺ຑາທິຠາວທສ຺ສນໂຕ ຣູປຘມ຺ເມສຸ ຊຣາ ປາກຏຊຣາ ນາມ. ອຣູປຘມ຺ເມສຸ ປນ ຊຣາ ຕາທິສສ຺ສ ວິກາຣສ຺ສ ອທສ຺ສນໂຕ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຊຣາ ນາມ. ຕຕ຺ຣ ຍ຺ວາຍໍ ຂຓ຺ຑາທິຠາໂວ ທິສ຺ສຕິ, ໂສ ຕາທິສານໍ ທນ຺ຕາທີນໍ ວຓ຺ໂຓເຍວ. ຕໍ ຈກ຺ຂຸນາ ທິສ຺ວາ ມໂນທ຺ວາເຣນ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ອິເມ ທນ຺ຕາ ຊຣາຍ ປຫຏາ’’ຕິ ຊຣໍ ຊານາຕິ, ອຸທກຏ຺ຐາເນ ພທ຺ຘານິ ໂຄສິງ຺ຄາທີນິ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐາ ອຸທກສ຺ສ ອຕ຺ຖິຠາວຊານນໍ ວິຍ. ປຸນ ອຍໍ ຊຣາ ສວີຈິ ອວີຈີຕິ ເອວມ຺ປິ ທຸວິຘາ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ມຓິກນກຣຊຕປວາຬຈນ຺ທສູຣິຍາທີນໍ ມນ຺ທທສກາທີສຸ ປາຓີນໍ ວິຍ, ປຸປ຺ຜຜລປລ຺ລວາທີສຸ ອປາຓີນໍ ວິຍ ຈ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ວຓ຺ຓວິເສສາທີນໍ ທຸພ຺ພິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕ຺ຕາ ຊຣາ ອວີຈິຊຣາ ນາມ, ນິຣນ຺ຕຣຊຣາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໂຕ ອຎ຺ເຎສຸ ປນ ຍຖາວຸຕ຺ເຕສຸ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ວຓ຺ຓວິເສສາທີນໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕ຺ຕາ ຊຣາ ສວີຈິຊຣາ ນາມ.

ຕຕ຺ຖ ສວີຈິຊຣາ ອຸປາທິຓ຺ຓກອນຸປາທິຓ຺ຓກວເສນ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພາ – ທຫຣກຸມາຣການຎ຺ຫິ ປຐມເມວ ຂີຣທນ຺ຕາ ນາມ ອຸຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ນ ເຕ ຖິຣາ. ເຕສຸ ປນ ປຕິເຕສຸ ປຸນ ທນ຺ຕາ ອຸຏ຺ຐຫນ຺ຕິ. ເຕ ປຐມເມວ ເສຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ຊຣາວາເຕນ ປຫຏກາເລ ກາຬກາ ໂຫນ຺ຕິ. ເກສາ ປຐມເມວ ຕມ຺ພາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕໂຕ ກາຬກາ, ຕໂຕ ເສຕາ. ຉວິ ປນ ສໂລຫິຕິກາ ໂຫຕິ. ວຑ຺ຒນ຺ຕານໍ ວຑ຺ຒນ຺ຕານໍ ໂອທາຕານໍ ໂອທາຕຠາໂວ, ກາຬການໍ ກາຬກຠາໂວ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ຊຣາວາເຕນ ປນ ປຫຏກາເລ ວລິໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ສພ຺ພມ຺ປິ ສສ຺ສໍ ວປິຕກາເລ ເສຕໍ ໂຫຕິ, ປຈ຺ຉາ ນີລໍ. ຊຣາວາເຕນ ປນ ປຫຏກາເລ ປຓ຺ຑຸກໍ ໂຫຕິ. ອມ຺ພງ຺ກຸເຣນາປິ ທີເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ມຣຓນິທ຺ເທເສ ຈຸຕີຕິ ຈວນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອກຈຕຸປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘານໍ ສາມຎ຺ຎວຈນເມຕໍ. ຈວນຕາຕິ ຠາວວຈເນນ ລກ຺ຂຓນິທສ຺ສນໍ. ເຠໂທຕິ ຈຸຕິຂນ຺ຘານໍ ຠງ຺ຄຸປ຺ປຕ຺ຕິປຣິທີປນໍ. ອນ຺ຕຣຘານນ຺ຕິ ຆຏສ຺ສ ວິຍ ຠິນ຺ນສ຺ສ ຠິນ຺ນານໍ ຈຸຕິຂນ຺ຘານໍ ເຍນ ເກນຈິ ປຣິຍາເຍນ ຐານາຠາວປຣິທີປນໍ. ມຈ຺ຈຸ ມຣຓນ຺ຕິ ມຈ຺ຈຸສງ຺ຂາຕໍ ມຣຓໍ, ນ ຂຓິກມຣຓໍ. ກາໂລ ນາມ ອນ຺ຕໂກ, ຕສ຺ສ ກິຣິຍາຕິ ກາລກິຣິຍາ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ ສມ຺ມຸຕິຍາ ມຣຓໍ ທີປິຕໍ.

ອິທານິ ປຣມຕ຺ເຖນ ທີເປຕຸໍ ຂນ຺ຘານໍ ເຠໂທຕິອາທິມາຫ. ປຣມຕ຺ເຖນ ຫິ ຂນ຺ຘາເຍວ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕິ, ນ ສຕ຺ໂຕ ນາມ ໂກຈິ ມຣຕິ. ຂນ຺ເຘສຸ ປນ ຠິຊ຺ຊມາເນສຸ ສຕ຺ໂຕ ມຣຕິ, ຠິນ຺ເນສຸ ມໂຕຕິ ໂວຫາໂຣ ໂຫຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຈຕຸໂວກາຣປຎ຺ຈໂວກາຣວເສນ ຂນ຺ຘານໍ ເຠໂທ, ເອກໂວກາຣວເສນ ກເຬວຣສ຺ສ ນິກ຺ເຂໂປ, ຈຕຸໂວກາຣວເສນ ວາ ຂນ຺ຘານໍ ເຠໂທ, ເສສທ຺ວຍວເສນ ກເຬວຣສ຺ສ ນິກ຺ເຂໂປ ເວທິຕພ຺ໂພ. ກສ຺ມາ? ຠວທ຺ວເຍປິ ຣູປກາຍສງ຺ຂາຕສ຺ສ ກເຬວຣສ຺ສ ສມ຺ຠວໂຕ. ຍສ຺ມາ ວາ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກາທີສຸປິ ຂນ຺ຘາ ຠິຊ຺ຊນ຺ເຕວ, ນ ກິຎ຺ຈິ ນິກ຺ຂິປຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ວເສນ ຂນ຺ຘານໍ ເຠໂທ, ມນຸສ຺ສາທີສຸ ກເຬວຣສ຺ສ ນິກ຺ເຂໂປ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກເຬວຣສ຺ສ ນິກ຺ເຂປກຣຓໂຕ ມຣຓໍ ‘‘ກເຬວຣສ຺ສ ນິກ຺ເຂໂປ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສຸປຈ຺ເຉໂທຕິ ອິມິນາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ຘສ຺ເສວ ມຣຓໍ ນາມ ໂຫຕິ, ອນິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ຘສ຺ສ ມຣຓໍ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ສສ຺ສໍ ມຕໍ, ຣຸກ຺ໂຂ ມໂຕ’’ຕິ ອິທໍ ປນ ໂວຫາຣມຕ຺ຕເມວ, ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ເອວຣູປານິ ວຈນານິ ສສ຺ສາທີນໍ ຂຍວຍຠາວເມວ ທີເປນ຺ຕິ.

ອປິຈ ອິມານິ ຊາຕິຊຣາມຣຓານິ ນາມ ອິເມສໍ ສຕ຺ຕານໍ ວຘກປຈ຺ຈາມິຕ຺ຕາ ວິຍ ໂອຕາຣໍ ຄເວສນ຺ຕານິ ວິຈຣນ຺ຕິ. ຍຖາ ຫິ ປຸຣິສສ຺ສ ຕີສຸ ປຈ຺ຈາມິຕ຺ເຕສຸ ໂອຕາຣາເປກ຺ເຂສຸ ວິຈຣນ຺ເຕສຸ ເອໂກ ວເທຍ຺ຍ ‘‘ອຫໍ ອສຸກອຣຎ຺ຎສ຺ສ ນາມ ວຓ຺ຓໍ ກເຖຕ຺ວາ ເອຕໍ ອາທາຍ ຕຕ຺ຖ ຄມິສ຺ສາມິ, ເອຕ຺ຖ ມຍ຺ຫໍ ທຸກ຺ກຣໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ທຸຕິໂຍ ວເທຍ຺ຍ ‘‘ອຫໍ ຕວ ເອຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຕກາເລ ໂປເຖຕ຺ວາ ທຸພ຺ພລໍ ກຣິສ຺ສາມິ, ເອຕ຺ຖ ມຍ຺ຫໍ ທຸກ຺ກຣໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ຕຕິໂຍ ວເທຍ຺ຍ ‘‘ຕຍາ ເອຕສ຺ມິໍ ໂປເຖຕ຺ວາ ທຸພ຺ພເລ ກເຕ ຕິຓ຺ເຫນ ອສິນາ ສີສຈ຺ເຉທນໍ ນາມ ມຍ຺ຫໍ ຠາໂຣ ໂຫຕູ’’ຕິ ເຕ ເອວໍ ວຕ຺ວາ ຕຖາ ກເຣຍ຺ຍຸໍ. ຕຕ຺ຖ ປຐມປຈ຺ຈາມິຕ຺ຕສ຺ສ ອຣຎ຺ຎວຓ຺ຓໍ ກເຖຕ຺ວາ ຕໍ ອາທາຍ ຕຕ຺ຖ ຄຕກາໂລ ວິຍ ສຸຫຊ຺ຊຎາຕິມຓ຺ຑລໂຕ ນິກ຺ກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ນິພ຺ພຕ຺ຕາປນໍ ນາມ ຊາຕິຍາ ກິຈ຺ຈໍ, ທຸຕິຍສ຺ສ ໂປເຖຕ຺ວາ ທຸພ຺ພລກຣຓໍ ວິຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕກ຺ຂນ຺ເຘສຸ ນິປຕິຕ຺ວາ ປຣາຘີນມຎ຺ຈປຣາຍຓຠາວກຣຓໍ ຊຣາຍ ກິຈ຺ຈໍ, ຕຕິຍສ຺ສ ຕິຓ຺ເຫນ ອສິນາ ສີສຈ຺ເຉທນໍ ວິຍ ຊີວິຕກ຺ຂຍປາປນໍ ມຣຓສ຺ສ ກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອປິເຈຕ຺ຖ ຊາຕິທຸກ຺ຂໍ ສາທີນວມຫາກນ຺ຕາຣປ຺ປເວໂສ ວິຍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ຊຣາທຸກ຺ຂໍ ຕຕ຺ຖ ອນ຺ນປານຣຫິຕສ຺ສ ທຸພ຺ພລໍ ວິຍ, ມຣຓທຸກ຺ຂໍ ທຸພ຺ພລສ຺ສ ອິຣິຍາປຖປວຕ຺ຕເນ ວິຫຕປຣກ຺ກມສ຺ສ ວາຬາທີຫິ ອນຍພ຺ຍສນາປາທນໍ ວິຍ ທຏ຺ຐພ຺ພນ຺ຕິ.

ໂສກນິທ຺ເທເສ ວິຍສຕີຕິ ພ຺ຍສນໍ, ຫິຕສຸຂໍ ຂິປຕິ ວິທ຺ຘໍເສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຎາຕີນໍ ພ຺ຍສນໍ ຎາຕິພ຺ຍສນໍ, ໂຈຣໂຣຄຠຍາທີຫິ ຎາຕິກ຺ຂໂຍ ຎາຕິວິນາໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ຎາຕິພ຺ຍສເນນ. ຜຸຏ຺ຐສ຺ສາຕິ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຏສ຺ສ ອຠິຠູຕສ຺ສ, ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ໂຠຄານໍ ພ຺ຍສນໍ ໂຠຄພ຺ຍສນໍ, ຣາຊໂຈຣາທິວເສນ ໂຠຄກ຺ຂໂຍ ໂຠຄວິນາໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂຣໂຄເຍວ ພ຺ຍສນໍ ໂຣຄພ຺ຍສນໍ. ໂຣໂຄ ຫິ ອາໂຣຄ຺ຍໍ ວິຍສຕິ ວິນາເສຕີຕິ ພ຺ຍສນໍ. ສີລສ຺ສ ພ຺ຍສນໍ ສີລພ຺ຍສນໍ. ທຸສ຺ສີລ຺ຍສ຺ເສຕໍ ນາມໍ. ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິໍ ວິນາສຍມານາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ທິຏ຺ຐິ ເອວ ພ຺ຍສນໍ ທິຏ຺ຐິພ຺ຍສນໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຸຣິມານິ ທ຺ເວ ອນິປ຺ຜນ຺ນານິ, ປຈ຺ຉິມານິ ຕີຓິ ນິປ຺ຜນ຺ນານິ ຕິລກ຺ຂຓພ຺ຠາຫຕານິ. ປຸຣິມານິ ຈ ຕີຓິ ເນວ ກຸສລານິ ນ ອກຸສລານິ, ສີລທິຏ຺ຐິພ຺ຍສນທ຺ວຍໍ ອກຸສລໍ.

ອຎ຺ຎຕຣຎ຺ຎຕເຣນາຕິ ຄຫິເຕສຸ ວາ ເຍນ ເກນຈິ ອຄ຺ຄຫິເຕສຸ ວາ ມິຕ຺ຕາມຈ຺ຈພ຺ຍສນາທີສຸ ເຍນ ເກນຈິ. ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສາຕິ ສມນຸພນ຺ຘສ຺ສ ອປຣິມຸຈ຺ຈມານສ຺ສ. ອຎ຺ຎຕຣຎ຺ຎຕເຣນ ທຸກ຺ຂຘມ຺ເມນາຕິ ເຍນ ເກນຈິ ໂສກທຸກ຺ຂສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸນາ. ໂສໂກຕິ ໂສຈນກວເສນ ໂສໂກ. ອິທໍ ເຕຫິ ກາຣເຓຫິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກໂສກສ຺ສ ສຠາວປຈ຺ຈຕ຺ຕໍ. ໂສຈນາຕິ ໂສຈນາກາໂຣ. ໂສຈິຕຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂສຈິຕຠາໂວ. ອນ຺ໂຕໂສໂກຕິ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໂສໂກ. ທຸຕິຍປທໍ ອຸປສຄ຺ເຄນ ວຑ຺ຒິຕໍ. ໂສ ຫິ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ສຸກ຺ຂາເປນ຺ໂຕ ວິຍ ປຣິສຸກ຺ຂາເປນ຺ໂຕ ວິຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ‘‘ອນ຺ໂຕໂສໂກ ອນ຺ໂຕປຣິໂສໂກ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຈຕໂສ ປຣິຊ຺ຌາຍນາຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິຊ຺ຌາຍນາກາໂຣ. ໂສໂກ ຫິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ອຄ຺ຄິ ວິຍ ຈິຕ຺ຕໍ ຌາເປຕິ ທຫຕິ, ‘‘ຈິຕ຺ຕໍ ເມ ຌາມໍ, ນ ເມ ກິຎ຺ຈິ ປຏິຠາຕີ’’ຕິ ວທາເປຕິ. ທຸກ຺ຂິໂຕ ມໂນ ທຸມ຺ມໂນ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ໂທມນສ຺ສໍ. ອນຸປວິຏ຺ຐຏ຺ເຐນ ໂສໂກວ ສລ຺ລນ຺ຕິ ໂສກສລ຺ລໍ.

ປຣິເທວນິທ຺ເທເສ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ຘີຕາ, ມຍ຺ຫໍ ປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ເອວໍ ອາທິສ຺ສ ອາທິສ຺ສ ເທວນ຺ຕິ ໂຣທນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ອາເທໂວ. ຕໍ ຕໍ ວຓ຺ຓໍ ປຣິກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ປຣິກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ເທວນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ປຣິເທໂວ. ຕໂຕ ປຣານິ ທ຺ເວ ທ຺ເວ ປທານິ ປຸຣິມທ຺ວຍສ຺ເສວ ອາກາຣຠາວນິທ຺ເທສວເສນ ວຸຕ຺ຕານິ. ວາຈາຕິ ວຈນໍ. ປລາໂປຕິ ຕຸຈ຺ຉໍ ນິຣຕ຺ຖກວຈນໍ. ອຸປຑ຺ຒຠຓິຕອຎ຺ຎຠຓິຕາທິວເສນ ວິຣູໂປ ປລາໂປຕິ ວິປ຺ປລາໂປ. ລາລປ຺ໂປຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ລປນໍ. ລາລປ຺ປນາກາໂຣ ລາລປ຺ປນາ. ລາລປ຺ປິຕສ຺ສ ຠາໂວ ລາລປ຺ປິຕຕ຺ຕໍ.

ທຸກ຺ຂນິທ຺ເທເສ ກາຍນິສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ກາຍິກໍ. ອມຘຸຣຏ຺ເຐນ ອສາຕໍ. ກາຍິກປເທນ ເຈຕສິກອສາຕໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ, ອສາຕປເທນ ກາຍິກສາຕໍ. ຕເທວ ທຸກ຺ຂຍຕີຕິ ທຸກ຺ຂໍ, ຍສ຺ສຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ທຸກ຺ຂິຕໍ ກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸກ຺ຂມຕ຺ຕາ ວາ ທຸກ຺ຂໍ. ກາຍສມ຺ຜສ຺ສຊນ຺ຕິ ກາຍສມ຺ຜສ຺ເສ ຊາຕໍ. ອສາຕໍ ທຸກ຺ຂໍ ເວທຍິຕນ຺ຕິ ອສາຕໍ ເວທຍິຕໍ ນ ສາຕໍ, ທຸກ຺ຂໍ ເວທຍິຕໍ ນ ສຸຂໍ. ປຣໂຕ ຕີຓິ ປທານິ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄວເສນ ວຸຕ຺ຕານິ. ອສາຕາ ເວທນາ ນ ສາຕາ, ທຸກ຺ຂາ ເວທນາ ນ ສຸຂາຕິ ອຍເມວ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ. ຍໍ ກາຍິກໍ ອສາຕໍ ທຸກ຺ຂໍ ເວທຍິຕໍ, ຍາ ກາຍສມ຺ຜສ຺ສຊາ ອສາຕາ ທຸກ຺ຂາ ເວທນາ, ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ເອວໍ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ໂທມນສ຺ສນິທ຺ເທເສ ທຸຏ຺ຐຸ ມໂນຕິ ທຸມ຺ມໂນ, ຫີນເວທນຕ຺ຕາ ວາ ກຸຈ຺ຉິຕໍ ມໂນຕິ ທຸມ຺ມໂນ, ທຸມ຺ມນສ຺ສ ຠາໂວ ໂທມນສ຺ສໍ. ຈິຕ຺ຕນິສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ເຈຕສິກໍ. ເຈໂຕສມ຺ຜສ຺ສຊນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕສມ຺ຜສ຺ເສ ຊາຕໍ.

ອຸປາຍາສນິທ຺ເທເສ ອາຍາສນຏ຺ເຐນ ອາຍາໂສ. ສໍສີທນວິສີທນາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕກິລມຖສ຺ເສຕໍ ນາມໍ. ພລວອາຍາໂສ ອຸປາຍາໂສ. ອາຍາສິຕຠາໂວ ອາຍາສິຕຕ຺ຕໍ. ອຸປາຍາສິຕຠາໂວ ອຸປາຍາສິຕຕ຺ຕໍ.

ອປ຺ປິຍສມ຺ປໂຍຄນິທ຺ເທເສ ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ໂລເກ. ຍສ຺ສາຕິ ເຍ ອສ຺ສ. ອນິຏ຺ຐາຕິ ອປຣິເຍສິຕາ. ປຣິເຍສິຕາ ວາ ໂຫນ຺ຕຸ ອປຣິເຍສິຕາ ວາ, ນາມເມເວຕໍ ອມນາປາຣມ຺ມຓານໍ. ມນສ຺ມິໍ ນ ກມນ຺ຕິ ນ ປວິສນ຺ຕີຕິ ອກນ຺ຕາ. ມນສ຺ມິໍ ນ ອປ຺ປິຍນ຺ຕິ, ນ ວາ ມນໍ ວຑ຺ເຒນ຺ຕີຕິ ອມນາປາ. ຣູປາຕິອາທິ ເຕສໍ ສຠາວນິທສ຺ສນໍ. ອນຕ຺ຖໍ ກາເມນ຺ຕິ ອິຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອນຕ຺ຖກາມາ. ອຫິຕໍ ກາເມນ຺ຕິ ອິຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອຫິຕກາມາ. ອຜາສຸໍ ທຸກ຺ຂວິຫາຣໍ ກາເມນ຺ຕິ ອິຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອຜາສຸກາມາ. ຈຕູຫິ ໂຍເຄຫິ ເຂມໍ ນິພ຺ຠຍໍ ວິວຏ຺ຏໍ ນ ກາເມນ຺ຕິ, ສຠຍໍ ວຏ຺ຏເມວ ເນສໍ ກາເມນ຺ຕິ ອິຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອໂຍຄກ຺ເຂມກາມາ. ອປິຈ ສທ຺ຘາທີນໍ ວຸທ຺ຘິສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອກາມນໂຕ, ເຕສໍເຍວ ຫານິສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອນຕ຺ຖສ຺ສ ຈ ກາມນໂຕ ອນຕ຺ຖກາມາ. ສທ຺ຘາທີນໍເຍວ ອຸປາຍຠູຕສ຺ສ ຫິຕສ຺ສ ອກາມນໂຕ, ສທ຺ຘາຫານິອາທີນໍ ອຸປາຍຠູຕສ຺ສ ອຫິຕສ຺ສ ຈ ກາມນໂຕ ອຫິຕກາມາ. ຜາສຸວິຫາຣສ຺ສ ອກາມນໂຕ, ອຜາສຸວິຫາຣສ຺ສ ຈ ກາມນໂຕ ອຜາສຸກາມາ. ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ນິພ຺ຠຍສ຺ສ ອກາມນໂຕ, ຠຍສ຺ສ ຈ ກາມນໂຕ ອໂຍຄກ຺ເຂມກາມາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ສງ຺ຄຕີຕິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສໍໂຍໂຄ. ສມາຄໂມຕິ ອາຄເຕຫິ ສໍໂຍໂຄ. ສໂມຘານນ຺ຕິ ຐານນິສຊ຺ຊາທີສຸ ສຫຠາໂວ. ມິສ຺ສີຠາໂວຕິ ສພ຺ພກິຈ຺ຈານໍ ສຫກຣຓໍ. ອຍໍ ສຕ຺ຕວເສນ ໂຍຊນາ. ສງ຺ຂາຣວເສນ ປນ ຍໍ ລພ຺ຠຕິ, ຕໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ໂສ ປນ ອປ຺ປິຍສມ຺ປໂຍໂຄ ອຕ຺ຖໂຕ ເອໂກ ຘມ຺ໂມ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ເກວລໍ ອປ຺ປິຍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ ທຸວິຘສ຺ສາປິ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ວຕ຺ຖຸຠາວໂຕ ທຸກ຺ໂຂຕິ ວຸຕ຺ໂຕ.

ປິຍວິປ຺ປໂຍຄນິທ຺ເທໂສ ວຸຕ຺ຕປຏິປກ຺ຂນເຍນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ມາຕາ ວາຕິອາທິ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ຖກາເມ ສຣູເປນ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ມມາຍຕີຕິ ມາຕາ, ປິຍາຍຕີຕິ ປິຕາ. ຠຊຕີຕິ ຠາຕາ, ຕຖາ ຠຄິນີ. ເມຕ຺ຕາຍນ຺ຕີຕິ ມິຕ຺ຕາ, ມິນນ຺ຕິ ວາ ສພ຺ພຄຸຍ຺ເຫສຸ ອນ຺ໂຕ ປກ຺ຂິປນ຺ຕີຕິ ມິຕ຺ຕາ. ກິຈ຺ຈກຣຓີເຍສຸ ສຫຠາວຏ຺ເຐນ ອມາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອມຈ຺ຈາ. ‘‘ອຍໍ ອມ຺ຫາກໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິໂກ’’ຕິ ເອວໍ ຊານນ຺ຕິ, ຎາຍນ຺ຕີຕິ ວາ ຎາຕີ. ໂລຫິເຕນ ສມ຺ພນ຺ຘາຕິ ສາໂລຫິຕາ. ປິຕຸປກ຺ຂິກາ ຎາຕີ, ມາຕຸປກ຺ຂິກາ ສາໂລຫິຕາ. ມາຕາປິຕຸປກ຺ຂິກາ ວາ ຎາຕີ, ສສ຺ສຸສສຸຣປກ຺ຂິກາ ສາໂລຫິຕາ. ອຍມ຺ປິ ປິຍວິປ຺ປໂຍໂຄ ອຕ຺ຖໂຕ ເອໂກ ຘມ຺ໂມ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ເກວລໍ ປິຍວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ ທຸວິຘສ຺ສາປິ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ວຕ຺ຖຸຠາວໂຕ ທຸກ຺ໂຂຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ອິທເມຕ຺ຖ ສພ຺ພອຏ຺ຐກຖາວຈນໍ. ສຈ຺ຈານໍ ປນ ຕຖລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ ສມ຺ປໂຍຄວິປ຺ປໂຍຄວຈເນຫິ ອປ຺ປິຍປິຍວຕ຺ຖູນິເຍວ ວິເສສິຕານີຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ.

ອິຈ຺ຉິຕາລາຠນິທ຺ເທເສ ຊາຕິຘມ຺ມານນ຺ຕິ ຊາຕິສຠາວານໍ ຊາຕິປກຕິການໍ. ອິຈ຺ຉາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ຕຓ຺ຫາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ອໂຫ ວຕາຕິ ປຕ຺ຖນາ. ອສ຺ສາມາຕິ ຠເວຍ຺ຍາມ. ນ ໂຂ ປເນຕໍ ອິຈ຺ຉາຍ ປຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ຍໍ ເອຕໍ ‘‘ອໂຫ ວຕ ມຍໍ ນ ຊາຕິຘມ຺ມາ ອສ຺ສາມ, ນ ຈ ວຕ ໂນ ຊາຕິ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາ’’ຕິ ເອວໍ ປຫີນສມຸທເຍສຸ ສາຘູສຸ ວິຊ຺ຊມານໍ ອຊາຕິຘມ຺ມຕ຺ຕໍ ປຣິນິພ຺ພຸເຕສຸ ຈ ວິຊ຺ຊມານໍ ຊາຕິຍາ ອນາຄມນໍ ອິຈ຺ຉິຕໍ, ຕໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສາປິ ມຄ຺ຄຠາວນາຍ ວິນາ ອປ຺ປຕ຺ຕພ຺ພໂຕ, ອນິຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສາປິ ຈ ຠາວນາຍ ປຕ຺ຕພ຺ພໂຕ ນ ອິຈ຺ຉາຍ ປຕ຺ຕພ຺ພໍ ນາມ ໂຫຕິ. ອິທມ຺ປີຕິ ເອຕມ຺ປິ. ອຸປຣິ ເສສານິ ອຸປາທາຍ ອປິສທ຺ໂທ.

ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘນິທ຺ເທເສ ເສຍ຺ຍຖິທນ຺ຕິ ນິປາໂຕ, ຕສ຺ສ ເຕ ກຕເມ ອິຕິ ເຈຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຣູປເມວ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ໂຘຕິ ຣູປຸປາທານກ຺ຂນ຺ໂຘ. ເອເສວ ນໂຍ ເສເສສຸປິ.

ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສມຸທຍສຈ຺ຈນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໓໔. ສມຸທຍສຈ຺ຈນິທ຺ເທເສ ຍາຍໍ ຕຓ຺ຫາຕິ ຍາ ອຍໍ ຕຓ຺ຫາ. ໂປໂນຠວິກາຕິ ປຸນພ຺ຠວກຣຓໍ ປຸໂນຠໂວ, ປຸໂນຠໂວ ສີລມສ຺ສາຕິ ໂປໂນຠວິກາ. ອປິຈ ປຸນພ຺ຠວໍ ເທຕິ, ປຸນພ຺ຠວາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ປຸນປ຺ປຸນໍ ຠເວ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕີຕິ ໂປໂນຠວິກາ. ສາ ປເນສາ ປຸນພ຺ຠວສ຺ສ ທາຍິກາປິ ອຕ຺ຖິ ອທາຍິກາປິ, ປຸນພ຺ຠວາຍ ສໍວຕ຺ຕນິກາປິ ອຕ຺ຖິ ອສໍວຕ຺ຕນິກາປິ, ທິນ຺ນາຍ ປຏິສນ຺ຘິຍາ ອຸປຘິເວປກ຺ກມຕ຺ຕາປິ. ສາ ຕິປ຺ປກາຣາປິ ໂປໂນຠວິກາຕິ ນາມໍ ລຠຕິ. ໂປນພ຺ຠວິກາຕິປິ ປາໂຐ, ໂສເຍວຕ຺ໂຖ. ອຠິນນ຺ທນສງ຺ຂາເຕນ ນນ຺ທິຣາເຄນ ສຫ ຄຕາຕິ ນນ຺ທິຣາຄສຫຄຕາ. ນນ຺ທິຣາເຄນ ສທ຺ຘິໍ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກຕ຺ຕເມວ ຄຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຣ ຕຕ຺ຣາຠິນນ຺ທິນີຕິ ຍຕ຺ຣ ຍຕ຺ຣ ອຕ຺ຕຠາໂວ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ, ຕຕ຺ຣ ຕຕ຺ຣ ອຠິນນ຺ທິນີ. ຣູປາທີສຸ ວາ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ຕຕ຺ຣ ຕຕ຺ຣາຠິນນ຺ທິນີ, ຣູປາຠິນນ຺ທິນີ ສທ຺ທຄນ຺ຘຣສໂຜຏ຺ຐພ຺ພຘມ຺ມາຠິນນ຺ທິນີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຣ ຕຕ຺ຣາຠິນນ຺ທີຕິປິ ປາໂຐ, ຕຕ຺ຣ ຕຕ຺ຣ ອຠິນນ຺ທຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສຍ຺ຍຖິທນ຺ຕິ ນິປາໂຕ, ຕສ຺ສ ສາ ກຕມາ ອິຕິ ເຈຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກາມຕຓ຺ຫາຕິ ກາເມ ຕຓ຺ຫາ, ປຎ຺ຈກາມຄຸຓິກຣາຄສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຠວຕຓ຺ຫາຕິ ຠເວ ຕຓ຺ຫາ. ຠວປຕ຺ຖນາວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິສຫຄຕສ຺ສ ຣາຄສ຺ສ ຣູປາຣູປຠວຣາຄສ຺ສ ຈ ຌານນິກນ຺ຕິຍາ ຈ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ. ວິຠວຕຓ຺ຫາຕິ ວິຠເວ ຕຓ຺ຫາ. ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິສຫຄຕຣາຄສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ.

ອິທານິ ຕສ຺ສາ ຕຓ຺ຫາຍ ວຕ຺ຖຸໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ສາ ໂຂ ປເນສາຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ຊາຍຕິ. ນິວິສຕີຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ປວຕ຺ຕິວເສນ ປຕິຏ຺ຐາຕິ. ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ກຕ຺ຖ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ນິວິສມານາ ກຕ຺ຖ ນິວິສຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຍໍ ໂລເກ ປິຍຣູປໍ ສາຕຣູປນ຺ຕິ ຍໍ ໂລກສ຺ມິໍ ປິຍສຠາວຎ຺ເຈວ ມຘຸຣສຠາວຎ຺ຈ. ຈກ຺ຂຸ ໂລເກຕິອາທີສຸ ໂລກສ຺ມິຎ຺ຫິ ຈກ຺ຂຸອາທີສຸ ມມຕ຺ເຕນ ອຠິນິວິຏ຺ຐາ ສຕ຺ຕາ ສມ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ປຕິຏ຺ຐິຕາ ອຕ຺ຕໂນ ຈກ຺ຂຸໍ ອາທາສາທີສຸ ນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓານຸສາເຣນ ວິປ຺ປສນ຺ນໍ ປຎ຺ຈປສາທໍ ສຸວຓ຺ຓວິມາເນ ອຸຄ຺ຆາຏິຕມຓິສີຫປຎ຺ຊຣໍ ວິຍ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ, ໂສຕໍ ຣຊຕປນາຬິກໍ ວິຍ ປາມງ຺ຄສຸຕ຺ຕກໍ ວິຍ ຈ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ, ຕຸງ຺ຄນາສາຕິ ລທ຺ຘໂວຫາຣໍ ຆານໍ ວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ຐປິຕຫຣິຕາລວຏ຺ຏິໍ ວິຍ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ, ຊິວ຺ຫໍ ຣຕ຺ຕກມ຺ພລປຏລໍ ວິຍ ມຸທຸສິນິທ຺ຘມຘຸຣຣສທໍ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ, ກາຍໍ ສາລລຏ຺ຐິໍ ວິຍ ສຸວຓ຺ຓໂຕຣຓໍ ວິຍ ຈ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ, ມນໍ ອຎ຺ເຎສໍ ມເນນ ອສທິສໍ ອຸຬາຣໍ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ, ຣູປໍ ສຸວຓ຺ຓກຓິກາຣປຸປ຺ຜາທິວຓ຺ຓໍ ວິຍ, ສທ຺ທໍ ມຕ຺ຕກຣວີກໂກກິລມນ຺ທຘມິຕມຓິວໍສນິຄ຺ໂຆສໍ ວິຍ, ອຕ຺ຕນາ ປຏິລທ຺ຘານິ ຈຕຸສມຸຏ຺ຐານິກຄນ຺ຘາຣມ຺ມຓາທີນິ ‘‘ກສ຺ສຎ຺ຎສ຺ສ ເອວຣູປານິ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ, ເຕສໍ ເອວໍ ມຎ຺ຎມານານໍ ຕານິ ຈກ຺ຂາທີນິ ປິຍຣູປານິ ເຈວ ສາຕຣູປານິ ຈ ໂຫນ຺ຕິ. ອຖ ເນສໍ ຕຕ຺ຖ ອນຸປ຺ປນ຺ນາ ເຈວ ຕຓ຺ຫາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອຸປ຺ປນ຺ນາ ຈ ປຸນປ຺ປຸນໍ ປວຕ຺ຕິວເສນ ນິວິສຕິ. ຕສ຺ມາ ເຖໂຣ ‘‘ຈກ຺ຂຸ ໂລເກ ປິຍຣູປໍ ສາຕຣູປໍ, ເອຕ຺ເຖສາ ຕຓ຺ຫາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາຕິ ຍທາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕທາ ເອຕ຺ຖ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສມຸທຍສຈ຺ຈນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິໂຣຘສຈ຺ຈນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໓໕.

ນິໂຣຘສຈ຺ຈນິທ຺ເທເສ ໂຍ ຕສ຺ສາເຍວ ຕຓ຺ຫາຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ໂຍ ຕສ຺ເສວ ທຸກ຺ຂສ຺ສາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ຍສ຺ມາ ສມຸທຍນິໂຣເຘເນວ ທຸກ຺ຂໍ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ, ໂນ ອຎ຺ຎຖາ. ຍຖາຫ –

‘‘ຍຖາປິ ມູເລ ອນຸປທ຺ທເວ ທຬ຺ເຫ, ຉິນ຺ໂນປິ ຣຸກ຺ໂຂ ປຸນເຣວ ຣູຫຕິ;

ເອວມ຺ປິ ຕຓ຺ຫານຸສເຍ ອນູຫເຕ, ນິພ຺ພຕ຺ຕຕີ ທຸກ຺ຂມິທໍ ປຸນປ຺ປຸນ’’ນ຺ຕິ. (ຘ. ປ. ໓໓໘);

ຕສ຺ມາ ຕໍ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ສມຸທຍນິໂຣເຘນ ທສ຺ເສຕຸໍ ເອວມາຫ. ສີຫສມານວຸຕ຺ຕິໂນ ຫິ ຕຖາຄຕາ, ເຕ ທຸກ຺ຂໍ ນິໂຣເຘນ຺ຕາ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘຎ຺ຈ ທສ຺ເສນ຺ຕາ ເຫຕຸມ຺ຫິ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ນ ຜເລ. ສຸວານວຸຕ຺ຕິໂນ ປນ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍາ, ເຕ ທຸກ຺ຂໍ ນິໂຣເຘນ຺ຕາ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘຎ຺ຈ ທສ຺ເສນ຺ຕາ ອຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍເຄນ ເຈວ ຕສ຺ເສວ ຈ ເທສນາຍ ຜເລ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ນ ເຫຕຸມ຺ຫີຕິ. ສີຫສມານວຸຕ຺ຕິຕາຍ ສຕ຺ຖາ ເຫຕຸມ຺ຫິ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ‘‘ໂຍ ຕສ຺ສາເຍວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຘມ຺ມເສນາປຕິປິ ສຕ຺ຖາຣາ ວຸຕ຺ຕກ຺ກເມເນວາຫ.

ຕຕ຺ຖ ຕສ຺ສາເຍວ ຕຓ຺ຫາຍາຕິ ຍາ ສາ ຕຓ຺ຫາ ‘‘ໂປໂນຠວິກາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ກາມຕຓ຺ຫາທິວເສນ ວິຠຕ຺ຕາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິນິເວສນວເສນ ຈ ເຫຏ຺ຐາ ປກາສິຕາ, ຕສ຺ສາເຍວ ຕຓ຺ຫາຍ. ອເສສວິຣາຄນິໂຣໂຘຕິ ວິຣາໂຄ ວຸຈ຺ຈຕິ ມຄ຺ໂຄ, ‘‘ວິຣາຄາ ວິມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໔໕; ສໍ. ນິ. ໓.໑໒; ມຫາວ. ໒໓) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິຣາເຄນ ນິໂຣໂຘ ວິຣາຄນິໂຣໂຘ, ອນຸສຍສມຸຄ຺ຆາຕໂຕ ອເສໂສ ວິຣາຄນິໂຣໂຘ ອເສສວິຣາຄນິໂຣໂຘ. ອຖ ວາ ວິຣາໂຄຕິ ຫິ ປຫານໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມາ ອເສໂສ ວິຣາໂຄ ອເສໂສ ນິໂຣໂຘຕິ ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ໂຍຊນາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ສພ຺ພາເນວ ປເນຕານິ ອເສສວິຣາຄນິໂຣໂຘຕິອາທີນິ ນິພ຺ພານສ຺ເສວ ເວວຈນານິ. ປຣມຕ຺ຖໂຕ ຫິ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘໍ ອຣິຍສຈ຺ຈນ຺ຕິ ນິພ຺ພານໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ຕໍ ອາຄມ຺ມ ຕຓ຺ຫາ ອເສສາ ວິຣຊ຺ຊຕິ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ‘‘ຕສ຺ສາເຍວ ຕຓ຺ຫາຍ ອເສສວິຣາຄນິໂຣໂຘ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ນິພ຺ພານຎ຺ຈ ອາຄມ຺ມ ຕຓ຺ຫາ ຈຊີຍຕິ ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊີຍຕິ ມຸຈ຺ຈຕິ ນ ອລ຺ລີຍຕິ, ກາມຄຸຓາລເຍສຸ ເຈຕ຺ຖ ເອໂກປິ ອາລໂຍ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ນິພ຺ພານໍ ຈາໂຄ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ໂຄ ມຸຕ຺ຕິ ອນາລໂຍຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອກເມວ ຫິ ນິພ຺ພານໍ, ນາມານິ ປນສ຺ສ ສພ຺ພສງ຺ຂຕານໍ ນາມປຏິປກ຺ຂວເສນ ອເນການິ ໂຫນ຺ຕິ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ອເສສວິຣາໂຄ ອເສສນິໂຣໂຘ ຈາໂຄ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ໂຄ ມຸຕ຺ຕິ ອນາລໂຍ ຣາຄກ຺ຂໂຍ ໂທສກ຺ຂໂຍ ໂມຫກ຺ຂໂຍ ຕຓ຺ຫາກ຺ຂໂຍ ອນຸປ຺ປາໂທ ອປ຺ປວຕ຺ຕໍ ອນິມິຕ຺ຕໍ ອປ຺ປຓິຫິຕໍ ອນາຍູຫນໍ ອປ຺ປຏິສນ຺ຘິ ອນຸປປຕ຺ຕິ ອຄຕິ ອຊາຕໍ ອຊຣໍ ອພ຺ຍາຘິ ອມຕໍ ອໂສກໍ ອປຣິເທວໍ ອນຸປາຍາສໍ ອສໍກິລິຏ຺ຐນ຺ຕິອາທີນິ.

ອິທານິ ມຄ຺ເຄນ ຉິນ຺ນາຍ ນິພ຺ພານໍ ອາຄມ຺ມ ອປ຺ປວຕ຺ຕິປ຺ປຕ຺ຕາຍປິ ຈ ຕຓ຺ຫາຍ ເຍສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ຕສ຺ສາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ທສ຺ສິຕາ, ຕຕ຺ເຖວ ອຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ສາ ໂຂ ປເນສາຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ປຸຣິໂສ ເຂຕ຺ເຕ ຊາຕໍ ຕິຕ຺ຕກາລາພຸວລ຺ລິໍ ທິສ຺ວາ ອຄ຺ຄໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມູລໍ ປຣິເຍສິຕ຺ວາ ຉິນ຺ເທຍ຺ຍ, ສາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ມິລາຍິຕ຺ວາ ອປ຺ປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ຕໂຕ ຕສ຺ມິໍ ເຂຕ຺ເຕ ຕິຕ຺ຕກາລາພຸ ນິຣຸທ຺ຘາ ປຫີນາຕິ ວຸຈ຺ເຈຍ຺ຍ, ເອວເມວ ເຂຕ຺ເຕ ຕິຕ຺ຕກາລາພຸ ວິຍ ຈກ຺ຂາທີສຸ ຕຓ຺ຫາ. ສາ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ມູລຈ຺ຉິນ຺ນາ ນິພ຺ພານໍ ອາຄມ຺ມ ອປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ເອວໍ ຄຕາ ປນ ເຕສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ເຂຕ຺ເຕ ຕິຕ຺ຕກາລາພຸ ວິຍ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ຍຖາ ຈ ອຏວິໂຕ ໂຈເຣ ອາເນຕ຺ວາ ນຄຣສ຺ສ ທກ຺ຂິຓທ຺ວາເຣ ຆາເຕຍ຺ຍຸໍ, ຕໂຕ ອຏວິຍໍ ໂຈຣາ ມຕາຕິ ວາ ມາຣິຕາຕິ ວາ ວຸຈ຺ເຈຍ຺ຍຸໍ, ເອວເມວ ອຏວິຍໍ ໂຈຣາ ວິຍ ຍາ ຈກ຺ຂາທີສຸ ຕຓ຺ຫາ, ສາ ທກ຺ຂິຓທ຺ວາເຣ ໂຈຣາ ວິຍ ນິພ຺ພານໍ ອາຄມ຺ມ ນິຣຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ນິພ຺ພາເນ ນິຣຸທ຺ຘາ. ເອວໍ ນິຣຸທ຺ຘາ ປນ ເຕສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ອຏວິຍໍ ໂຈຣາ ວິຍ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ເຕນສ຺ສາ ຕຕ຺ເຖວ ນິໂຣຘໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຈກ຺ຂຸ ໂລເກ ປິຍຣູປໍ ສາຕຣູປໍ, ເອຕ຺ເຖສາ ຕຓ຺ຫາ ປຫີຍມານາ ປຫີຍຕີ’’ຕິອາທິມາຫ. ອຖ ວາ ຕຓ຺ຫຸປ຺ປາທວຕ຺ຖຸສ຺ສ ປຣິຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ປຣິຎ຺ຎາຕວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ປຸນ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ອນຸປ຺ປາທນິໂຣຘວເສນ ຕຓ຺ຫຸປ຺ປາທວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍເຍວ ນິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນປຏິປກ຺ຂວເສນ ປຫີຍຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນິວິສນປຏິປກ຺ຂວເສນ ນິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ.

ນິໂຣຘສຈ຺ຈນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ມຄ຺ຄສຈ຺ຈນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໓໖.

ມຄ຺ຄສຈ຺ຈນິທ຺ເທເສ ອຍເມວາຕິ ອຎ຺ຎມຄ຺ຄປຏິກ຺ເຂປນຕ຺ຖໍ ນິຍມນໍ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໒໐໕). ອຣິໂຍຕິ ຕໍຕໍມຄ຺ຄວຊ຺ຌກິເລເສຫິ ອາຣກຕ຺ຕາ, ອຣິຍຠາວກຣຕ຺ຕາ, ອຣິຍຜລປຏິລາຠກຣຕ຺ຕາ ຈ ອຣິໂຍ. ອຏ຺ຐ ອງ຺ຄານິ ອສ຺ສາຕິ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ. ສ຺ວາຍໍ ຈຕຸຣງ຺ຄິກາ ວິຍ ເສນາ, ປຎ຺ຈງ຺ຄິກໍ ວິຍ ຕູຣິຍໍ ອງ຺ຄມຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ, ອງ຺ຄວິນິມຸຕ຺ໂຕ ນຕ຺ຖິ.

ອິທານິ ອງ຺ຄມຕ຺ຕເມວ ມຄ຺ໂຄ ອງ຺ຄວິນິມຸຕ຺ໂຕ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ…ເປ… ສມ຺ມາສມາຘີຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສມ຺ມາ ທສ຺ສນລກ຺ຂຓາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ. ສມ຺ມາ ອຠິນິໂຣປນລກ຺ຂໂຓ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ໂປ. ສມ຺ມາ ປຣິຄ຺ຄຫລກ຺ຂຓາ ສມ຺ມາວາຈາ. ສມ຺ມາ ສມຸຏ຺ຐາປນລກ຺ຂໂຓ ສມ຺ມາກມ຺ມນ຺ໂຕ. ສມ຺ມາ ໂວທາປນລກ຺ຂໂຓ ສມ຺ມາອາຊີໂວ. ສມ຺ມາ ປຄ຺ຄຫລກ຺ຂໂຓ ສມ຺ມາວາຍາໂມ. ສມ຺ມາ ອຸປຏ຺ຐານລກ຺ຂຓາ ສມ຺ມາສຕິ. ສມ຺ມາ ສມາຘານລກ຺ຂໂຓ ສມ຺ມາສມາຘິ. ເຕສຸ ເອເກກສ຺ສ ຕີຓິ ຕີຓິ ກິຈ຺ຈານິ ໂຫນ຺ຕິ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ຕາວ ອຎ຺ເຎຫິປິ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈນີກກິເລເສຫິ ສທ຺ຘິໍ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໍ ປຊຫຕິ, ນິໂຣຘຎ຺ຈ ອາຣມ຺ມຓໍ ກໂຣຕິ, ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມ ຈ ປສ຺ສຕິ ຕປ຺ປຏິຈ຺ຉາທກໂມຫວິຘມນວເສນ ອສມ຺ໂມຫໂຕ. ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປາທໂຍປິ ຕເຖວ ມິຈ຺ຉາສງ຺ກປ຺ປາທີນິ ຈ ປຊຫນ຺ຕິ, ນິພ຺ພານຎ຺ຈ ອາຣມ຺ມຓໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ວິເສສໂຕ ປເນຕ຺ຖ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ໂປ ສຫຊາຕຘມ຺ເມ ສມ຺ມາ ອຠິນິໂຣເປຕິ, ສມ຺ມາວາຈາ ສມ຺ມາ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ສມ຺ມາກມ຺ມນ຺ໂຕ ສມ຺ມາ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ, ສມ຺ມາອາຊີໂວ ສມ຺ມາ ໂວທາເປຕິ, ສມ຺ມາວາຍາໂມ ສມ຺ມາ ປຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ສມ຺ມາສຕິ ສມ຺ມາ ອຸປຏ຺ຐາເປຕິ, ສມ຺ມາສມາຘິ ສມ຺ມາ ສມາທຫຕິ.

ອປິເຈສາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ນາມ ປຸພ຺ພຠາເຄ ນານາກ຺ຂຓາ ນານາຣມ຺ມຓາ ໂຫຕິ, ມຄ຺ຄກາເລ ເອກກ຺ຂຓາ ເອກາຣມ຺ມຓາ. ກິຈ຺ຈໂຕ ປນ ‘‘ທຸກ຺ເຂ ຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ຈຕ຺ຕາຣິ ນາມານິ ລຠຕິ. ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປາທໂຍປິ ປຸພ຺ພຠາເຄ ນານາກ຺ຂຓາ ນານາຣມ຺ມຓາ ໂຫນ຺ຕິ, ມຄ຺ຄກາເລ ເອກກ຺ຂຓາ ເອກາຣມ຺ມຓາ. ເຕສຸ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ໂປ ກິຈ຺ຈໂຕ ເນກ຺ຂມ຺ມສງ຺ກປ຺ໂປຕິອາທີນິ ຕີຓິ ນາມານິ ລຠຕິ. ສມ຺ມາວາຈາທໂຍ ຕໂຍ ປຸພ຺ພຠາເຄ ວິຣຕິໂຍປິ ໂຫນ຺ຕິ ເຈຕນາໂຍປິ, ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ປນ ວິຣຕິໂຍເຍວ. ສມ຺ມາວາຍາໂມ ສມ຺ມາສຕີຕິ ອິທມ຺ປິ ທ຺ວຍໍ ກິຈ຺ຈໂຕ ສມ຺ມປ຺ປຘານສຕິປຏ຺ຐານວເສນ ຈຕ຺ຕາຣິ ນາມານິ ລຠຕິ. ສມ຺ມາສມາຘິ ປນ ປຸພ຺ພຠາເຄປິ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓປິ ສມ຺ມາສມາຘິເຍວ.

ອິຕິ ອິເມສຸ ອຏ຺ຐສຸ ຘມ຺ເມສຸ ຠຄວຕາ ນິພ຺ພານາຘິຄມາຍ ປຏິປນ຺ນສ຺ສ ໂຍຄິໂນ ພຫູປກາຣຕ຺ຕາ ປຐມໍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ເທສິຕາ. ອຍຎ຺ຫິ ‘‘ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊໂຕ ປຎ຺ຎາສຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ສ. ໑໖, ໒໐, ໒໙) ຈ ວຸຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາ ເອຕາຍ ປຸພ຺ພຠາເຄ ວິປສ຺ສນາຎາຓສງ຺ຂາຕາຍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ອວິຊ຺ຊນ຺ຘກາຣໍ ວິຘມິຕ຺ວາ ກິເລສໂຈເຣ ຆາເຕນ຺ໂຕ ເຂເມນ ໂຍຄາວຈໂຣ ນິພ຺ພານໍ ປາປຸຓາຕິ. ຕສ຺ມາ ປຐມໍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ເທສິຕາ.

ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ໂປ ປນ ຕສ຺ສາ ພຫູປກາໂຣ. ຕສ຺ມາ ຕທນນ຺ຕຣໍ ວຸຕ຺ໂຕ. ຍຖາ ຫິ ເຫຣຎ຺ຎິໂກ ຫຕ຺ເຖນ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຈກ຺ຂຸນາ ກຫາປຓໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ‘‘ອຍໍ ກູໂຏ ອຍໍ ເຉໂກ’’ຕິ ຊານາຕິ, ເອວໍ ໂຍຄາວຈໂຣປິ ປຸພ຺ພຠາເຄ ວິຕກ຺ເກນ ວິຕກ຺ເກຕ຺ວາ ວິຕກ຺ເກຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາຍ ໂອໂລກຍມາໂນ ‘‘ອິເມ ຘມ຺ມາ ກາມາວຈຣາ, ອິເມ ຣູປາວຈຣາທໂຍ’’ຕິ ຊານາຕິ. ຍຖາ ວາ ປນ ປຸຣິເສນ ໂກຏິຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ທິນ຺ນໍ ມຫາຣຸກ຺ຂໍ ຕຈ຺ຉໂກ ວາສິຍາ ຕຈ຺ເຉຕ຺ວາ ກມ຺ເມ ອຸປເນຕິ, ເອວໍ ວິຕກ຺ເກນ ວິຕກ຺ເກຕ຺ວາ ວິຕກ຺ເກຕ຺ວາ ທິນ຺ນຘມ຺ເມ ໂຍຄາວຈໂຣ ປຎ຺ຎາຍ ‘‘ອິເມ ຘມ຺ມາ ກາມາວຈຣາ, ອິເມ ຣູປາວຈຣາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ກມ຺ເມ ອຸປເນຕິ. ຕສ຺ມາ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ໂປ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐານນ຺ຕຣໍ ວຸຕ຺ໂຕ.

ສ຺ວາຍໍ ຍຖາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ, ເອວໍ ສມ຺ມາວາຈາຍປິ ອຸປກາຣໂກ. ຍຖາຫ – ‘‘ປຸພ຺ເພ ໂຂ, ຄຫປຕິ, ວິຕກ຺ເກຕ຺ວາ ວິຈາເຣຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ວາຈໍ ຠິນ຺ທຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໖໓). ຕສ຺ມາ ຕທນນ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາວາຈາ ວຸຕ຺ຕາ.

ຍສ຺ມາ ປນ ‘‘ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ປຐມໍ ວາຈາຍ ສໍວິທຫິຕ຺ວາ ໂລເກ ກມ຺ມນ຺ເຕ ປໂຍເຊນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ວາຈາ ກາຍກມ຺ມສ຺ສ ອຸປກາຣິກາຕິ ສມ຺ມາວາຈາຍ ອນນ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາກມ຺ມນ຺ໂຕ ວຸຕ຺ໂຕ.

ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ປນ ວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕໍ, ຕິວິຘໍ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ປຫາຍ ອຸຠຍໍ ສຸຈຣິຕໍ ປູເຣນ຺ຕສ຺ເສວ ຍສ຺ມາ ອາຊີວຏ຺ຐມກສີລໍ ປູຣຕິ, ນ ອິຕຣສ຺ສ, ຕສ຺ມາ ຕທຸຠຍານນ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາອາຊີໂວ ວຸຕ຺ໂຕ.

ເອວໍ ວິສຸທ຺ຘາຊີເວນ ປນ ‘‘ປຣິສຸທ຺ໂຘ ເມ ອາຊີໂວ’’ຕິ ເອຕ຺ຕາວຕາ ປຣິໂຕສໍ ກຕ຺ວາ ສຸຕ຺ຕປ຺ປມຕ຺ເຕນ ວິຫຣິຕຸໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ, ອຖ ໂຂ ສພ຺ພອິຣິຍາປເຖສຸ ອິທໍ ວີຣິຍມາຣຠິຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ຕທນນ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາວາຍາໂມ ວຸຕ຺ໂຕ.

ຕໂຕ ອາຣທ຺ຘວີຣິເຍນາປິ ກາຍາທີສຸ ຈຕູສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ສຕິ ສູປຏ຺ຐິຕາ ກາຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ຕທນນ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສຕິ ວຸຕ຺ຕາ.

ຍສ຺ມາ ປນ ເອວໍ ສູປຏ຺ຐິຕາຍ ສຕິຍາ ສມາຘິສ຺ສ ອຸປກາຣານຸປກາຣານໍ ຘມ຺ມານໍ ຄຕິໂຍ ສມນ຺ເວສິຕ຺ວາ ປໂຫຕິ ເອກຕ຺ຕາຣມ຺ມເຓ ຈິຕ຺ຕໍ ສມາຘາຕຸໍ, ຕສ຺ມາ ສມ຺ມາສຕິອນນ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມາຘິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ.

ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິນິທ຺ເທເສ ‘‘ທຸກ຺ເຂ ຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຈຕຸສຈ຺ຈກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ທສ຺ສິຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປຸຣິມານິ ທ຺ເວ ສຈ຺ຈານິ ວຏ຺ຏໍ, ປຈ຺ຉິມານິ ທ຺ເວ ວິວຏ຺ຏໍ. ເຕສຸ ຠິກ຺ຂຸໂນ ວຏ຺ເຏ ກມ຺ມຏ຺ຐານາຠິນິເວໂສ ໂຫຕິ, ວິວຏ຺ເຏ ນຕ຺ຖິ ອຠິນິເວໂສ. ປຸຣິມານິ ຫິ ທ຺ເວ ສຈ຺ຈານິ ‘‘ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ ທຸກ຺ຂໍ, ຕຓ຺ຫາ ສມຸທໂຍ’’ຕິ ເອວໍ ສງ຺ເຂເປນ ຈ, ‘‘ກຕເມ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ? ຣູປກ຺ຂນ຺ໂຘ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວິຕ຺ຖາເຣນ ຈ ອາຈຣິຍສນ຺ຕິເກ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ວາຈາຍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ປຣິວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ໂຍຄາວຈໂຣ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ. ອິຕເຣສຸ ປນ ທ຺ວີສຸ ສຈ຺ເຈສຸ ‘‘ນິໂຣຘສຈ຺ຈໍ ອິຏ຺ຐໍ ກນ຺ຕໍ ມນາປໍ, ມຄ຺ຄສຈ຺ຈໍ ອິຏ຺ຐໍ ກນ຺ຕໍ ມນາປ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ສວເນເນວ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ. ໂສ ເອວໍ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ ເອກປຏິເວເຘນ ປຏິວິຊ຺ຌຕິ, ເອກາຠິສມເຍນ ອຠິສເມຕິ. ທຸກ຺ຂໍ ປຣິຎ຺ຎາປຏິເວເຘນ ປຏິວິຊ຺ຌຕິ, ສມຸທຍໍ ປຫານປຏິເວເຘນ ປຏິວິຊ຺ຌຕິ. ນິໂຣຘໍ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາປຏິເວເຘນ ປຏິວິຊ຺ຌຕິ, ມຄ຺ຄໍ ຠາວນາປຏິເວເຘນ ປຏິວິຊ຺ຌຕິ. ທຸກ຺ຂໍ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມເຍນ…ເປ… ມຄ຺ຄໍ ຠາວນາຠິສມເຍນ ອຠິສເມຕິ.

ເອວມສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາເຄ ທ຺ວີສຸ ສຈ຺ເຈສຸ ອຸຄ຺ຄຫປຣິປຸຈ຺ຉາສວນຘາຣຓສມ຺ມສນປຏິເວໂຘ ໂຫຕິ, ທ຺ວີສຸ ສວນປຏິເວໂຘເຍວ. ອປຣຠາເຄ ຕີສຸ ກິຈ຺ຈໂຕ ປຏິເວໂຘ ໂຫຕິ ນິໂຣເຘ ອາຣມ຺ມຓປຏິເວໂຘ. ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພມ຺ປິ ປຏິເວຘຎາຓໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ, ສວນຘາຣຓສມ຺ມສນຎາຓໍ ໂລກິຍໍ ກາມາວຈຣໍ. ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ປນ ປຕ຺ຕສຈ຺ຈສ຺ສ ໂຫຕິ, ອຍຎ຺ຈ ອາທິກມ຺ມິໂກ. ຕສ຺ມາ ສາ ອິຘ ນ ວຸຕ຺ຕາ. ອິມສ຺ສ ຈ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປຸພ຺ເພ ປຣິຄ຺ຄຫໂຕ ‘‘ທຸກ຺ຂໍ ປຣິຊານາມິ, ສມຸທຍໍ ປຊຫາມິ, ນິໂຣຘໍ ສຈ຺ຉິກໂຣມິ, ມຄ຺ຄໍ ຠາເວມີ’’ຕິ ອາໂຠຄສມນ຺ນາຫາຣມນສິກາຣປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ນຕ຺ຖິ, ປຣິຄ຺ຄຫໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ໂຫຕິ. ອປຣຠາເຄ ປນ ທຸກ຺ຂໍ ປຣິຎ຺ຎາຕເມວ ໂຫຕິ…ເປ… ມຄ຺ໂຄ ຠາວິໂຕວ ໂຫຕິ.

ຕຕ຺ຖ ທ຺ເວ ສຈ຺ຈານິ ທຸທ຺ທສຕ຺ຕາ ຄມ຺ຠີຣານິ, ທ຺ເວ ຄມ຺ຠີຣຕ຺ຕາ ທຸທ຺ທສານິ. ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈຎ຺ຫິ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ປາກຏໍ, ຂາຓຸກຓ຺ຏກປ຺ປຫາຣາທີສຸ ‘‘ອໂຫ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕມ຺ປິ ອາປຊ຺ຊຕິ. ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ ຂາທິຕຸກາມຕາຠຸຎ຺ຊິຕຸກາມຕາທິວເສນ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ປາກຏໍ. ລກ຺ຂຓປຏິເວຘໂຕ ປນ ອຸຠຍມ຺ປິ ຄມ຺ຠີຣໍ. ອິຕິ ຕານິ ທຸທ຺ທສຕ຺ຕາ ຄມ຺ຠີຣານິ. ອິຕເຣສໍ ປນ ທ຺ວິນ຺ນໍ ທສ຺ສນຕ຺ຖາຍ ປໂຍໂຄ ຠວຄ຺ຄຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ຫຕ຺ຖປສາຣຓໍ ວິຍ, ອວີຈິຜຸສນຕ຺ຖໍ ປາທປສາຣຓໍ ວິຍ, ສຕຘາ ຠິນ຺ນສ຺ສ ວາລສ຺ສ ໂກຏິຍາ ໂກຏິປຏິປາທນໍ ວິຍ ຈ ໂຫຕິ. ອິຕິ ຕານິ ຄມ຺ຠີຣຕ຺ຕາ ທຸທ຺ທສານິ. ເອວໍ ທຸທ຺ທສຕ຺ຕາ ຄມ຺ຠີເຣສຸ ຄມ຺ຠີຣຕ຺ຕາ ຈ ທຸທ຺ທເສສຸ ຈຕູສຸ ສຈ຺ເຈສຸ ອຸຄ຺ຄຫາທິວເສນ ປຸພ຺ພຠາຄຎາຓຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ອິທໍ ‘‘ທຸກ຺ເຂ ຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຏິເວຘກ຺ຂເຓ ປນ ເອກເມວ ຕໍ ຎາຓໍ ໂຫຕິ.

ອປເຣ ປນາຫຸ – ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ສຈ຺ເຈສຸ ຎາຓໍ ສຸຕມຍຎາຓໍ ວວຕ຺ຖານຎາຓໍ ສມ຺ມສນຎາຓໍ ອຠິສມຍຎາຓນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ກຕມໍ ສຸຕມຍຎາຓໍ? ສໍຂິຕ຺ເຕນ ວາ ວິຕ຺ຖາເຣນ ວາ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ ສຸຕ຺ວາ ຊານາຕິ ‘‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂໍ, ອຍໍ ສມຸທໂຍ, ອຍໍ ນິໂຣໂຘ, ອຍໍ ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ. ອິທໍ ສຸຕມຍຎາຓໍ. ກຕມໍ ວວຕ຺ຖານຎາຓໍ? ໂສ ສຸຕານໍ ອຕ຺ຖໍ ອຸປປຣິກ຺ຂຕິ ຘມ຺ມໂຕ ຈ ລກ຺ຂຓໂຕ ຈ, ‘‘ອິເມ ຘມ຺ມາ ອິມສ຺ມິໍ ສຈ຺ເຈ ປຣິຍາປນ຺ນາ, ອິມສ຺ສ ສຈ຺ຈສ຺ສ ອິທໍ ລກ຺ຂຓ’’ນ຺ຕິ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ກໂຣຕິ. ອິທໍ ວວຕ຺ຖານຎາຓໍ. ກຕມໍ ສມ຺ມສນຎາຓໍ? ໂສ ເອວໍ ຍຖານຸປຸພ຺ພໍ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ອຖ ທຸກ຺ຂເມວ ຄເຫຕ຺ວາ ຍາວ ໂຄຕ຺ຣຠຸຎາຓໍ ອນິຈ຺ຈໂຕ ທຸກ຺ຂໂຕ ອນຕ຺ຕໂຕ ສມ຺ມສຕິ. ອິທໍ ສມ຺ມສນຎາຓໍ. ກຕມໍ ອຠິສມຍຎາຓໍ? ໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ເອເກນ ຎາເຓນ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ ອປຸພ຺ພໍ ອຈຣິມໍ ອຠິສເມຕິ ‘‘ທຸກ຺ຂໍ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມເຍນ, ສມຸທຍໍ ປຫານາຠິສມເຍນ, ນິໂຣຘໍ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠິສມເຍນ ມຄ຺ຄໍ ຠາວນາຠິສມເຍນ ອຠິສເມຕີ’’ຕິ. ອິທໍ ອຠິສມຍຎາຓນ຺ຕິ.

ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປນິທ຺ເທເສ ກາມໂຕ ນິສ຺ສໂຏຕິ ເນກ຺ຂມ຺ມສງ຺ກປ຺ໂປ. ພ຺ຍາປາທໂຕ ນິສ຺ສໂຏຕິ ອພ຺ຍາປາທສງ຺ກປ຺ໂປ. ວິຫິໍສາຍ ນິສ຺ສໂຏຕິ ອວິຫິໍສາສງ຺ກປ຺ໂປ. ຕຕ຺ຖ ເນກ຺ຂມ຺ມວິຕກ຺ໂກ ກາມວິຕກ຺ກສ຺ສ ປທຆາຕໍ ປທຈ຺ເຉທໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອພ຺ຍາປາທວິຕກ຺ໂກ ພ຺ຍາປາທວິຕກ຺ກສ຺ສ, ອວິຫິໍສາວິຕກ຺ໂກ ວິຫິໍສາວິຕກ຺ກສ຺ສ. ຕຖາ ເນກ຺ຂມ຺ມອພ຺ຍາປາທອວິຫິໍສາວິຕກ຺ກາ ກາມພ຺ຍາປາທວິຫິໍສາວິຕກ຺ການໍ ປຈ຺ຈນີກາ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ໂຍຄາວຈໂຣ ກາມວິຕກ຺ກສ຺ສ ປທຆາຕນຕ຺ຖໍ ກາມວິຕກ຺ກໍ ວາ ສມ຺ມສຕິ ອຎ຺ຎໍ ວາ ປນ ກິຎ຺ຈິ ສງ຺ຂາຣໍ. ອຖສ຺ສ ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓ ວິປສ຺ສນາສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ສງ຺ກປ຺ໂປ ຕທງ຺ຄວເສນ ກາມວິຕກ຺ກສ຺ສ ປທຆາຕໍ ປທຈ຺ເຉທໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ວິປສ຺ສນໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາເປຕ຺ວາ ມຄ຺ຄໍ ປາເປຕິ. ອຖສ຺ສ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ສງ຺ກປ຺ໂປ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ກາມວິຕກ຺ກສ຺ສ ປທຆາຕໍ ປທຈ຺ເຉທໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ພ຺ຍາປາທວິຕກ຺ກສ຺ສປິ ປທຆາຕນຕ຺ຖໍ ພ຺ຍາປາທວິຕກ຺ກໍ ວາ ອຎ຺ຎໍ ວາ ສງ຺ຂາຣໍ, ວິຫິໍສາວິຕກ຺ກສ຺ສ ປທຆາຕນຕ຺ຖໍ ວິຫິໍສາວິຕກ຺ກໍ ວາ ອຎ຺ຎໍ ວາ ສງ຺ຂາຣໍ ສມ຺ມສຕິ. ອຖສ຺ສ ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓຕິ ສພ຺ພໍ ປຸຣິມນເຍເນວ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ກາມວິຕກ຺ກາທີນໍ ປນ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ປາຬິຍໍ ວິຠຕ຺ເຕສຸ ອຏ຺ຐຕິໍສາຣມ຺ມເຓສຸ ເອກກມ຺ມຏ຺ຐານມ຺ປິ ອປຈ຺ຈນີກໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ເອກນ຺ຕໂຕ ປນ ກາມວິຕກ຺ກສ຺ສ ຕາວ ອສຸເຠສຸ ປຐມຊ຺ຌານເມວ ປຈ຺ຈນີກໍ, ພ຺ຍາປາທວິຕກ຺ກສ຺ສ ເມຕ຺ຕາຍ ຕິກຈຕຸກ຺ກຊ຺ຌານານິ, ວິຫິໍສອາວິຕກ຺ກສ຺ສ ກຣຸຓາຍ ຕິກຈຕຸກ຺ກຊ຺ຌານານິ. ຕສ຺ມາ ອສຸຠປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຌານໍ ສມາປນ຺ນສ຺ສ ສມາປຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ຌານສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ວິຕກ຺ໂກ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ ກາມວິຕກ຺ກສ຺ສ ປຈ຺ຈນີໂກ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຌານໍ ປາທກໍ ກຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ປຏ຺ຐເປນ຺ຕສ຺ສ ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓ ວິປສ຺ສນາສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ສງ຺ກປ຺ໂປ ຕທງ຺ຄວເສນ ກາມວິຕກ຺ກສ຺ສ ປຈ຺ຈນີໂກ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ວິປສ຺ສນໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາເປຕ຺ວາ ມຄ຺ຄໍ ປາເປນ຺ຕສ຺ສ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ສງ຺ກປ຺ໂປ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ກາມວິຕກ຺ກສ຺ສ ປຈ຺ຈນີໂກ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ເອວໍ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ເນກ຺ຂມ຺ມສງ຺ກປ຺ໂປຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເມຕ຺ຕາຍ ປນ ປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ, ກຣຸຓາຍ ປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຌານໍ ສມາປນ຺ນສ຺ສາຕິ ສພ຺ພໍ ປຸຣິມນເຍເນວ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ອພ຺ຍາປາທສງ຺ກປ຺ໂປຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອວິຫິໍສາສງ຺ກປ຺ໂປຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອວເມເຕ ເນກ຺ຂມ຺ມສງ຺ກປ຺ປາທໂຍ ວິປສ຺ສນາຌານວເສນ ອຸປ຺ປຕ຺ຕີນໍ ນານຕ຺ຕາ ປຸພ຺ພຠາເຄ ນານາ, ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ປນ ອິເມສຸ ຕີສຸ ຐາເນສຸ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ອກຸສລສງ຺ກປ຺ປສ຺ສ ປທຈ຺ເຉທໂຕ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິສາຘນວເສນ ມຄ຺ຄງ຺ຄໍ ປູຣຍມາໂນ ເອໂກວ ກຸສລສງ຺ກປ຺ໂປ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ອຍໍ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ໂປ ນາມ.

ສມ຺ມາວາຈານິທ຺ເທເສປິ ຍສ຺ມາ ອຎ຺ເຎເນວ ຈິຕ຺ເຕນ ມຸສາວາທາ ວິຣມຕິ, ອຎ຺ເຎນ ອຎ຺ເຎນ ປິສຸຓາວາຈາທີຫິ, ຕສ຺ມາ ຈຕສ຺ໂສເປຕາ ເວຣມຓິໂຍ ປຸພ຺ພຠາເຄ ນານາ, ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ປນ ມິຈ຺ຉາວາຈາສງ຺ຂາຕາຍ ຈຕຸພ຺ພິຘາຍ ອກຸສລທຸສ຺ສີລ຺ຍເຈຕນາຍ ປທຈ຺ເຉທໂຕ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິສາຘນວເສນ ມຄ຺ຄງ຺ຄໍ ປູຣຍມານາ ເອກາວ ສມ຺ມາວາຈາສງ຺ຂາຕາ ກຸສລເວຣມຓິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ອຍໍ ສມ຺ມາວາຈາ ນາມ.

ສມ຺ມາກມ຺ມນ຺ຕນິທ຺ເທເສປິ ຍສ຺ມາ ອຎ຺ເຎເນວ ຈິຕ຺ເຕນ ປາຓາຕິປາຕາ ວິຣມຕິ, ອຎ຺ເຎນ ອທິນ຺ນາທານາ, ອຎ຺ເຎນ ມິຈ຺ຉາຈາຣາ, ຕສ຺ມາ ຕິສ຺ໂສເປຕາ ເວຣມຓິໂຍ ປຸພ຺ພຠາເຄ ນານາ, ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ປນ ມິຈ຺ຉາກມ຺ມນ຺ຕສງ຺ຂາຕາຍ ຕິວິຘາຍ ອກຸສລທຸສ຺ສີລ຺ຍເຈຕນາຍ ປທຈ຺ເຉທໂຕ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິສາຘນວເສນ ມຄ຺ຄງ຺ຄໍ ປູຣຍມານາ ເອກາວ ສມ຺ມາກມ຺ມນ຺ຕສງ຺ຂາຕາ ກຸສລເວຣມຓິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ອຍໍ ສມ຺ມາກມ຺ມນ຺ໂຕ ນາມ.

ສມ຺ມາອາຊີວນິທ຺ເທເສ ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ. ອຣິຍສາວໂກຕິ ອຣິຍສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາວໂກ. ມິຈ຺ຉາອາຊີວໍ ປຫາຍາຕິ ປາປກໍ ອາຊີວໍ ປຊຫິຕ຺ວາ. ສມ຺ມາອາຊີເວນາຕິ ພຸທ຺ຘປ຺ປສຕ຺ເຖນ ກຸສລອາຊີເວນ. ຊີວິກໍ ກປ຺ເປຕີຕິ ຊີວິຕປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ປວຕ຺ເຕຕິ. ອິຘາປິ ຍສ຺ມາ ອຎ຺ເຎເນວ ຈິຕ຺ເຕນ ກາຍທ຺ວາຣວີຕິກ຺ກມາ ວິຣມຕິ, ອຎ຺ເຎເນວ ວຈີທ຺ວາຣວີຕິກ຺ກມາ, ຕສ຺ມາ ປຸພ຺ພຠາເຄ ນານາກ຺ຂເຓສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ປນ ທ຺ວີສຸ ທ຺ວາເຣສຸ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ກມ຺ມປຖານໍ ວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນາຍ ມິຈ຺ຉາອາຊີວທຸສ຺ສີລ຺ຍເຈຕນາຍ ປທຈ຺ເຉທໂຕ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິສາຘນວເສນ ມຄ຺ຄງ຺ຄໍ ປູຣຍມານາ ເອກາວ ສມ຺ມາອາຊີວສງ຺ຂາຕາ ກຸສລເວຣມຓິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ອຍໍ ສມ຺ມາອາຊີໂວ ນາມ.

ສມ຺ມາວາຍາມນິທ຺ເທເສ ອິຘ ຠິກ຺ຂູຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ປຏິປນ຺ນໂກ ຠິກ຺ຂຸ. ອນຸປ຺ປນ຺ນານນ຺ຕິ ອນິພ຺ພຕ຺ຕານໍ. ປາປການນ຺ຕິ ລາມການໍ. ອກຸສລານໍ ຘມ຺ມານນ຺ຕິ ອໂກສລ຺ລສມ຺ຠູຕານໍ ຘມ຺ມານໍ. ອນຸປ຺ປາທາຍາຕິ ນ ອຸປ຺ປາທນຕ຺ຖາຍ. ຉນ຺ທໍ ຊເນຕີຕິ ກຕ຺ຕຸກມ຺ຍຕາສງ຺ຂາຕໍ ກຸສລຈ຺ຉນ຺ທໍ ຊເນຕິ ອຸປ຺ປາເທຕິ. ວາຍມຕີຕິ ປໂຍຄໍ ຊເນຕິ ປຣກ຺ກມໍ ກໂຣຕິ. ວີຣິຍໍ ອາຣຠຕີຕິ ກາຍິກໍ ເຈຕສິກໍ ວີຣິຍໍ ກໂຣຕິ. ຈິຕ຺ຕໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ເຕເນວ ສຫຊາຕວີຣິເຍນ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸກ຺ຂິປຕິ. ປທຫຕີຕິ ປຘານວີຣິຍໍ ກໂຣຕິ. ປຏິປາຏິຍາ ປເນຕານິ ຈຕ຺ຕາຣິປິ ປທານິ ອາເສວນາຠາວນາພຫຸລີກມ຺ມສາຕຈ຺ຈກິຣິຍາຫິ ໂຍເຊຕພ຺ພານິ.

ອຸປ຺ປນ຺ນານນ຺ຕິ ອນຸປ຺ປນ຺ນານນ຺ຕິ ອວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອາປນ຺ນານໍ. ປຫານາຍາຕິ ປຊຫນຕ຺ຖາຍ. ອນຸປ຺ປນ຺ນານໍ ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານນ຺ຕິ ອນິພ຺ພຕ຺ຕານໍ ໂກສລ຺ລສມ຺ຠູຕານໍ ຘມ຺ມານໍ. ອຸປ຺ປາທາຍາຕິ ອຸປ຺ປາທນຕ຺ຖາຍ. ອຸປ຺ປນ຺ນານນ຺ຕິ ນິພ຺ພຕ຺ຕານໍ. ຐິຕິຍາຕິ ຐິຕຕ຺ຖາຍ. ອສມ຺ໂມສາຍາຕິ ອນສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ຠິຍ຺ໂຍຠາວາຍາຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຠາວາຍ. ເວປຸລ຺ລາຍາຕິ ວິປຸລຠາວາຍ. ຠາວນາຍາຕິ ວຑ຺ຒິຍາ. ປາຣິປູຣິຍາຕິ ປຣິປູຣຓຕ຺ຖາຍ.

ເອເຕ ປນ ສມ຺ມາວາຍາມສງ຺ຂາຕາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສມ຺ມປ຺ປຘານາ ປຸພ຺ພຠາເຄ ໂລກິຍາ, ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ໂລກຸຕ຺ຕຣາ. ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ປນ ເອກເມວ ວີຣິຍໍ ຈຕຸກິຈ຺ຈສາຘນວເສນ ຈຕ຺ຕາຣິ ນາມານິ ລຠຕິ. ຕຕ຺ຖ ໂລກິຍາ ກສ຺ສປສໍຍຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ –

‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣເມ, ອາວຸໂສ, ສມ຺ມປ຺ປຘານາ; ກຕເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ? ອິຘາວຸໂສ, ຠິກ຺ຂຸ ‘ອນຸປ຺ປນ຺ນາ ເມ ປາປກາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ອນຕ຺ຖາຍ ສໍວຕ຺ເຕຍ຺ຍຸ’ນ຺ຕິ ອາຕປ຺ປໍ ກໂຣຕິ, ‘ອຸປ຺ປນ຺ນາ ເມ ປາປກາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອປ຺ປຫີຍມານາ ອນຕ຺ຖາຍ ສໍວຕ຺ເຕຍ຺ຍຸ’ນ຺ຕິ ອາຕປ຺ປໍ ກໂຣຕິ, ‘ອນຸປ຺ປນ຺ນາ ເມ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ອນຕ຺ຖາຍ ສໍວຕ຺ເຕຍ຺ຍຸ’ນ຺ຕິ ອາຕປ຺ປໍ ກໂຣຕິ, ‘ອຸປ຺ປນ຺ນາ ເມ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ນິຣຸຊ຺ຌມານາ ອນຕ຺ຖາຍ ສໍວຕ຺ເຕຍ຺ຍຸ’ນ຺ຕິ ອາຕປ຺ປໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໔໕);

ຕຕ຺ຖ ຈ ອນຸປ຺ປນ຺ນາຕິ ອສມຸທາຈາຣວເສນ ວາ ອນນຸຠູຕາຣມ຺ມຓວເສນ ວາ ອນຸປ຺ປນ຺ນາ. ອຎ຺ຎຖາ ຫິ ອນມຕຄ຺ເຄ ສໍສາເຣ ອນຸປ຺ປນ຺ນາ ປາປກາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ອນຸປ຺ປນ຺ນາ ປນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາປິ ເອເຕເຍວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ປຫີຍມານາປິ ເອເຕເຍວ ປຫີຍນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ວຕ຺ຕຄນ຺ຖຘຸຕງ຺ຄສມາຘິວິປສ຺ສນານວກມ຺ມຠວານໍ ອຎ຺ຎຕຣວເສນ ກິເລສາ ນ ສມຸທາຈຣນ຺ຕິ. ກຖໍ? ເອກຈ຺ໂຈ ຫິ ວຕ຺ຕສມ຺ປນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ອສີຕິ ຂນ຺ຘກວຕ຺ຕານິ ຈຸທ຺ທສ ມຫາວຕ຺ຕານິ ເຈຕິຍງ຺ຄຓໂພຘິຍງ຺ຄຓປານີຍມາຬກອຸໂປສຖາຄາຣອາຄນ຺ຕຸກຄມິກວຕ຺ຕານິ ຈ ກໂຣນ຺ຕສ຺ເສວ ກິເລສາ ໂອກາສໍ ນ ລຠນ຺ຕິ. ອປຣຠາເຄ ປນສ຺ສ ວຕ຺ຕານິ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຠິນ຺ນວຕ຺ຕສ຺ສ ຈຣໂຕ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣໍ ສຕິໂວສ຺ສຄ຺ຄຎ຺ຈ ອາຄມ຺ມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ເອວມ຺ປິ ອສມຸທາຈາຣວເສນ ອນຸປ຺ປນ຺ນາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ນາມ.

ເອກຈ຺ໂຈ ຄນ຺ຖຍຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ເອກມ຺ປິ ນິກາຍໍ ຄຓ຺ຫາຕິ ທ຺ເວປິ ຕໂຍປິ ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ປຎ຺ຈປິ. ຕສ຺ສ ເຕປິຏກໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ອຕ຺ຖວເສນ ປາຬິວເສນ ອນຸສນ຺ຘິວເສນ ປຸພ຺ພາປຣວເສນ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ສຊ຺ຌາຍນ຺ຕສ຺ສ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕສ຺ສ ວາເຈນ຺ຕສ຺ສ ເທເສນ຺ຕສ຺ສ ປກາເສນ຺ຕສ຺ສ ກິເລສາ ໂອກາສໍ ນ ລຠນ຺ຕິ. ອປຣຠາເຄ ປນສ຺ສ ຄນ຺ຖກມ຺ມໍ ປຫາຍ ກຸສີຕສ຺ສ ຈຣໂຕ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣສຕິໂວສ຺ສຄ຺ເຄ ອາຄມ຺ມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ເອວມ຺ປິ ອສມຸທາຈາຣວເສນ ອນຸປ຺ປນ຺ນາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ນາມ.

ເອກຈ຺ໂຈ ປນ ຘຸຕງ຺ຄຘໂຣ ໂຫຕິ, ເຕຣສ ຘຸຕງ຺ຄຄຸເຓ ສມາທາຍ ວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ສ ຘຸຕງ຺ຄຄຸເຓ ປຣິຫຣນ຺ຕສ຺ສ ກິເລສາ ໂອກາສໍ ນ ລຠນ຺ຕິ. ອປຣຠາເຄ ປນສ຺ສ ຘຸຕງ຺ຄານິ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ພາຫຸລ຺ລາຍ ອາວຕ຺ຕສ຺ສ ຈຣໂຕ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣສຕິໂວສ຺ສຄ຺ເຄ ອາຄມ຺ມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ເອວມ຺ປິ ອສມຸທາຈາຣວເສນ ອນຸປ຺ປນ຺ນາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ນາມ.

ເອກຈ຺ໂຈ ອຏ຺ຐສຸ ສມາປຕ຺ຕີສຸ ຈິຓ຺ຓວສີ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ປຐມຊ຺ຌານາທີສຸ ອາວຊ຺ຊນວສີອາທີນໍ ວເສນ ວິຫຣນ຺ຕສ຺ສ ກິເລສາ ໂອກາສໍ ນ ລຠນ຺ຕິ. ອປຣຠາເຄ ປນສ຺ສ ປຣິຫີນຊ຺ຌານສ຺ສ ວາ ວິສ຺ສຏ຺ຐຊ຺ຌານສ຺ສ ວາ ຠສ຺ສາທີສຸ ອນຸຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ວິຫຣໂຕ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣສຕິໂວສ຺ສຄ຺ເຄ ອາຄມ຺ມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ເອວມ຺ປິ ອສມຸທາຈາຣວເສນ ອນຸປ຺ປນ຺ນາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ນາມ.

ເອກຈ຺ໂຈ ປນ ວິປສ຺ສໂກ ໂຫຕິ, ສຕ຺ຕສຸ ວາ ອນຸປສ຺ສນາສຸ (ປຏິ. ມ. ໓.໓໕) ອຏ຺ຐາຣສສຸ ວາ ມຫາວິປສ຺ສນາສຸ (ປຏິ. ມ. ໑.໒໒) ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ວິຫຣຕິ, ຕສ຺ສ ເອວໍ ວິຫຣໂຕ ກິເລສາ ໂອກາສໍ ນ ລຠນ຺ຕິ. ອປຣຠາເຄ ປນສ຺ສ ວິປສ຺ສນາກມ຺ມໍ ປຫາຍ ກາຍທຬ຺ຫີພຫຸລສ຺ສ ວິຫຣໂຕ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣສຕິໂວສ຺ສຄ຺ເຄ ອາຄມ຺ມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ເອວມ຺ປິ ອສມຸທາຈາຣວເສນ ອນຸປ຺ປນ຺ນາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ນາມ.

ເອກຈ຺ໂຈ ນວກມ຺ມິໂກ ໂຫຕິ, ອຸໂປສຖາຄາຣໂຠຊນສາລາທີນິ ກໂຣຕິ, ຕສ຺ສ ເຕສໍ ອຸປກຣຓານິ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕສ຺ສ ກິເລສາ ໂອກາສໍ ນ ລຠນ຺ຕິ. ອປຣຠາເຄ ປນສ຺ສ ນວກມ຺ເມ ນິຏ຺ຐິເຕ ວາ ວິສ຺ສຏ຺ເຐ ວາ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣສຕິໂວສ຺ສຄ຺ເຄ ອາຄມ຺ມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ເອວມ຺ປິ ອສມຸທາຈາຣວເສນ ອນຸປ຺ປນ຺ນາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ນາມ.

ເອກຈ຺ໂຈ ປນ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກໂຕ ອາຄໂຕ ສຸທ຺ຘສຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ອນາເສວນາຍ ກິເລສາ ໂອກາສໍ ນ ລຠນ຺ຕິ. ອປຣຠາເຄ ປນສ຺ສ ລທ຺ຘາເສວນສ຺ສ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣສຕິໂວສ຺ສຄ຺ເຄ ອາຄມ຺ມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ເອວມ຺ປິ ອສມຸທາຈາຣວເສນ ອນຸປ຺ປນ຺ນາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ນາມ. ເອວໍ ຕາວ ອສມຸທາຈາຣວເສນ ອນຸປ຺ປນ຺ນຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ກຖໍ ອນນຸຠູຕາຣມ຺ມຓວເສນ? ອິເຘກຈ຺ໂຈ ອນນຸຠູຕປຸພ຺ພໍ ມນາປິກາທິເຠທໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ລຠຕິ, ຕສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣສຕິໂວສ຺ສຄ຺ເຄ ອາຄມ຺ມ ຣາຄາທໂຍ ກິເລສາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ເອວໍ ອນນຸຠູຕາຣມ຺ມຓວເສນ ອນຸປ຺ປນ຺ນາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ນາມ. ເອວໍ ອນຸປ຺ປນ຺ນານໍ ອກຸສລານໍ ອຸປ຺ປາເທ ສຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອນຕ຺ຖໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ເຕສໍ ອນຸປ຺ປາທາຍ ສຕິປຏ຺ຐານຠາວນານຸໂຍເຄນ ປຐມໍ ສມ຺ມປ຺ປຘານໍ ຠາເວຕິ, ອຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ປນ ເຕສຸ ເຕສໍ ອປ຺ປຫານໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ອນຕ຺ຖໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ເຕສໍ ປຫານາຍ ທຸຕິຍໍ ຕເຖວ ສມ຺ມປ຺ປຘານໍ ຠາເວຕິ.

ອນຸປ຺ປນ຺ນາ ກຸສລາ ຘມ຺ມາຕິ ສມຖວິປສ຺ສນາ ເຈວ ມຄ຺ໂຄ ຈ. ເຕສໍ ອນຸປ຺ປາເທ ອຕ຺ຕໂນ ອນຕ຺ຖໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ເຕສໍ ອຸປ຺ປາທນຕ຺ຖາຍ ຕເຖວ ຕຕິຍໍ ສມ຺ມປ຺ປຘານໍ ຠາເວຕິ. ອຸປ຺ປນ຺ນາ ກຸສລາ ຘມ຺ມາຕິ ສມຖວິປສ຺ສນາວ. ມຄ຺ໂຄ ປນ ສກິໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິຣຸຊ຺ຌມາໂນ ອນຕ຺ຖາຍ ສໍວຕ຺ຕນໂກ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ໂສ ຫິ ຜລສ຺ສ ປຈ຺ຈຍໍ ທຕ຺ວາວ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ. ຕາສໍ ສມຖວິປສ຺ສນານໍ ນິໂຣຘໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ອນຕ຺ຖໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ຕາສໍ ຐິຕິຍາ ຕເຖວ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ສມ຺ມປ຺ປຘານໍ ຠາເວຕິ. ໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ປນ ເອກເມວ ວີຣິຍໍ.

ເຍ ເອວໍ ອນຸປ຺ປນ຺ນາ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ, ເຕ ຍຖາ ເນວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ເອວໍ ເຕສໍ ອນຸປ຺ປນ຺ນານໍ ອນຸປ຺ປາທກິຈ຺ຈໍ, ອຸປ຺ປນ຺ນານຎ຺ຈ ປຫານກິຈ຺ຈໍ ສາເຘຕິ. ອຸປ຺ປນ຺ນາຕິ ເຈຕ຺ຖ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ວຕ຺ຕມານຸປ຺ປນ຺ນໍ ຠູຕາປຄຕຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂອກາສກຕຸປ຺ປນ຺ນໍ ຠູມິລທ຺ຘຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພມ຺ປິ ອຸປ຺ປາທຊຣາຠງ຺ຄສມງ຺ຄິສງ຺ຂາຕໍ ວຕ຺ຕມານຸປ຺ປນ຺ນໍ ນາມ. ອາຣມ຺ມຓຣສໍ ອນຸຠວິຕ຺ວາ ນິຣຸທ຺ຘໍ ອນຸຠູຕາປຄຕສງ຺ຂາຕໍ ກຸສລາກຸສລໍ ອຸປ຺ປາທາທິຕ຺ຕຍມນຸປ຺ປຕ຺ວາ ນິຣຸທ຺ຘໍ ຠຸຕ຺ວາປຄຕສງ຺ຂາຕໍ ເສສສງ຺ຂຕຎ຺ຈ ຠູຕາປຄຕຸປ຺ປນ຺ນໍ ນາມ. ‘‘ຍານິສ຺ສ ຕານິ ປຸພ຺ເພ ກຕານິ ກມ຺ມານີ’’ຕິ ເອວມາທິນາ (ມ. ນິ. ໓.໒໔໘) ນເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ ກມ຺ມໍ ອຕີຕມ຺ປິ ສມານໍ ອຎ຺ຎໍ ວິປາກໍ ປຏິພາຫິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວິປາກສ຺ສ ໂອກາສໍ ກຕ຺ວາ ຐິຕຕ຺ຕາ ຕຖາ ກໂຕກາສຎ຺ຈ ວິປາກໍ ອນຸປ຺ປນ຺ນມ຺ປິ ສມານໍ ເອວໍ ກເຕ ໂອກາເສ ເອກນ຺ເຕນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ໂອກາສກຕຸປ຺ປນ຺ນໍ ນາມ. ຕາສຸ ຕາສຸ ຠູມີສຸ ອສມູຫຕໍ ອກຸສລໍ ຠູມິລທ຺ຘຸປ຺ປນ຺ນໍ ນາມ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ຠູມິຍາ ຠູມິລທ຺ຘສ຺ສ ຈ ນານຕ຺ຕໍ ເວທິຕພ຺ພໍ – ຠູມີຕິ ຫິ ວິປສ຺ສນາຍ ອາຣມ຺ມຓຠູຕາ ເຕຠູມກາ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ. ຠູມິລທ຺ຘໍ ນາມ ເຕສຸ ຂນ຺ເຘສຸ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຣຫໍ ກິເລສຊາຕໍ. ເຕນ ຫິ ສາ ຠູມິລທ຺ຘາ ນາມ ໂຫຕີຕິ ຕສ຺ມາ ຠູມິລທ຺ຘນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສາ ຈ ໂຂ ນ ອາຣມ຺ມຓວເສນ. ອາຣມ຺ມຓວເສນ ຫິ ສພ຺ເພປິ ອຕີຕານາຄເຕ ປຣິຎ຺ຎາເຕປິ ຈ ຂີຓາສວານໍ ຂນ຺ເຘ ອາຣພ຺ຠ ກິເລສາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ຍທິ ຈ ຕໍ ຠູມິລທ຺ຘໍ ນາມ ສິຍາ, ຕສ຺ສ ອປ຺ປເຫຍ຺ຍໂຕ ນ ໂກຈິ ຠວມູລໍ ປຊເຫຍ຺ຍ. ວຕ຺ຖຸວເສນ ປນ ຠູມິລທ຺ຘໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ຫິ ວິປສ຺ສນາຍ ອປຣິຎ຺ຎາຕາ ຂນ຺ຘາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອຸປ຺ປາທໂຕ ປຠຸຕິ ເຕສຸ ວຏ຺ຏມູລໍ ກິເລສຊາຕໍ ອນຸເສຕິ. ຕໍ ອປ຺ປຫີນຏ຺ເຐນ ຠູມິລທ຺ຘນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຕຕ຺ຖ ຈ ຍສ຺ສ ເຍສຸ ຂນ຺ເຘສຸ ອປ຺ປຫີນຏ຺ເຐນ ອນຸສຍິຕາ ກິເລສາ, ຕສ຺ສ ເຕ ເອວ ຂນ຺ຘາ ເຕສໍ ກິເລສານໍ ວຕ຺ຖຸ, ນ ອຎ຺ເຎສໍ ສນ຺ຕກາ ຂນ຺ຘາ. ອຕີຕກ຺ຂນ຺ເຘສຸ ຈ ອປ຺ປຫີນານຸສຍິຕານໍ ກິເລສານໍ ອຕີຕກ຺ຂນ຺ຘາວ ວຕ຺ຖຸ, ນ ອິຕເຣ. ເອສ ນໂຍ ອນາຄຕາທີສຸ. ຕຖາ ກາມາວຈຣກ຺ຂນ຺ເຘສຸ ອປ຺ປຫີນານຸສຍິຕານໍ ກິເລສານໍ ກາມາວຈຣກ຺ຂນ຺ຘາ ເອວ ວຕ຺ຖຸ, ນ ອິຕເຣ. ເອສ ນໂຍ ຣູປາຣູປາວຈເຣສຸ. ໂສຕາປນ຺ນາທີສຸ ປນ ຍສ຺ສ ຍສ຺ສ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຂນ຺ເຘສຸ ຕໍ ຕໍ ວຏ຺ຏມູລໍ ກິເລສຊາຕໍ ເຕນ ເຕນ ມຄ຺ເຄນ ປຫີນໍ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ເຕ ເຕ ຂນ຺ຘາ ປຫີນານໍ ເຕສໍ ເຕສໍ ວຏ຺ຏມູລການໍ ກິເລສານໍ ອວຕ຺ຖຸໂຕ ຠູມີຕິ ສງ຺ຂໍ ນ ລຠນ຺ຕິ. ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ສພ຺ພໂສ ວຏ຺ຏມູລກິເລສານໍ ອປ຺ປຫີນຕ຺ຕາ ຍໍກິຎ຺ຈິ ກຣິຍມານໍ ກມ຺ມໍ ກຸສລມກຸສລໍ ວາ ໂຫຕິ, ອິຈ຺ຈສ຺ສ ກມ຺ມກິເລສປຈ຺ຈຍາວ ວຏ຺ຏໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ເສວ ຕໍ ວຏ຺ຏມູລໍ ຣູປກ຺ຂນ຺ເຘເຍວ, ນ ເວທນາທີສຸ. ວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ເຘເຍວ ວາ, ນ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘາທີສູຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ກສ຺ມາ? ອວິເສເສນ ປຎ຺ຈສຸປິ ຂນ຺ເຘສຸ ອນຸສຍິຕຕ຺ຕາ. ກຖໍ? ປຖວີຣສາທິ ວິຍ ຣຸກ຺ເຂ. ຍຖາ ຫິ ມຫາຣຸກ຺ເຂ ປຖວີຕລໍ ອຘິຏ຺ຐາຍ ປຖວີຣສຎ຺ຈ ອາໂປຣສຎ຺ຈ ນິສ຺ສາຍ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ ມູລຂນ຺ຘສາຂາປສາຂາປລ຺ລວປລາສປຸປ຺ຜຜເລຫິ ວຑ຺ຒິຕ຺ວາ ນຠໍ ປູເຣຕ຺ວາ ຍາວ ກປ຺ປາວສານາ ພີຊປຣມ຺ປຣາຍ ຣຸກ຺ຂປເວຓິໍ ສນ຺ຕານຍມາເນ ຐິເຕ ຕໍ ປຖວີຣສາທິມູເລເຍວ, ນ ຂນ຺ຘາທີສຸ. ຜເລເຍວ ວາ, ນ ມູລາທີສູຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ກສ຺ມາ? ອວິເສເສນ ສພ຺ເພສຸ ມູລາທີສຸ ອນຸຄຕຕ຺ຕາຕິ. ຍຖາ ປນ ຕສ຺ເສວ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ປຸປ຺ຜຜລາທີສຸ ນິພ຺ພິນ຺ໂນ ໂກຈິ ປຸຣິໂສ ຈຕູສຸ ທິສາສຸ ມຓ຺ຑູກກຓ຺ຏກໍ ນາມ ວິສກຓ຺ຏກໍ ອາໂກເຏຍ຺ຍ, ອຖ ໂສ ຣຸກ຺ໂຂ ເຕນ ວິສສມ຺ຜສ຺ເສນ ຜຸຏ຺ໂຐ ປຖວີຣສອາໂປຣສານໍ ປຣິຍາທິນ຺ນຕ຺ຕາ ອປ຺ປສວຘມ຺ມຕໍ ອາຄມ຺ມ ປຸນ ສນ຺ຕານໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕຸໍ ນ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍ, ເອວເມວ ຂນ຺ຘປ຺ປວຕ຺ຕິຍໍ ນິພ຺ພິນ຺ໂນ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ຈຕູສຸ ທິສາສຸ ຣຸກ຺ເຂ ວິສໂຍຊນໍ ວິຍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ ຈຕຸມຄ຺ຄຠາວນໍ ອາຣຠຕິ. ອຖສ຺ສ ໂສ ຂນ຺ຘສນ຺ຕາໂນ ເຕນ ຈຕຸມຄ຺ຄວິສສມ຺ຜສ຺ເສນ ສພ຺ພໂສ ວຏ຺ຏມູລກິເລສານໍ ປຣິຍາທິນ຺ນຕ຺ຕາ ກິຣິຍສຠາວມຕ຺ຕໍ ອຸປຄຕກາຍກມ຺ມາທິສພ຺ພກມ຺ມປ຺ປເຠໂທ ຫຸຕ຺ວາ ອາຍຕິໍ ປຸນພ຺ຠວານຠິນິພ຺ພຕ຺ຕນຘມ຺ມຕໍ ອາຄມ຺ມ ຠວນ຺ຕຣສນ຺ຕານໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ເກວລໍ ຈຣິມວິຎ຺ຎາຓນິໂຣເຘນ ນິຣິນ຺ຘໂນ ວິຍ ຊາຕເວໂທ ອນຸປາທາໂນ ປຣິນິພ຺ພາຍຕິ. ເອວໍ ຠູມິຍາ ຠູມິລທ຺ຘສ຺ສ ຈ ນານຕ຺ຕໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອປຣມ຺ປິ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ສມຸທາຈາຣຸປ຺ປນ຺ນໍ ອາຣມ຺ມຓາຘິຄ຺ຄຫິຕຸປ຺ປນ຺ນໍ ອວິກ຺ຂມ຺ຠິຕຸປ຺ປນ຺ນໍ ອສມູຫຕຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ວຕ຺ຕມານຸປ຺ປນ຺ນເມວ ສມຸທາຈາຣຸປ຺ປນ຺ນໍ. ຈກ຺ຂາທີນໍ ປນ ອາປາຖຄເຕ ອາຣມ຺ມເຓ ປຸພ຺ພຠາເຄ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊມານມ຺ປິ ກິເລສຊາຕໍ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ອຘິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ເອວ ອປຣຠາເຄ ເອກນ຺ເຕນ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ອາຣມ຺ມຓາຘິຄ຺ຄຫິຕຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສມຖວິປສ຺ສນານໍ ອຎ຺ຎຕຣວເສນ ອວິກ຺ຂມ຺ຠິຕໍ ກິເລສຊາຕໍ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕຕິມນາຣູຬ຺ຫມ຺ປິ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິນິວາຣກສ຺ສ ເຫຕຸໂນ ອຠາວາ ອວິກ຺ຂມ຺ຠິຕຸປ຺ປນ຺ນໍ ນາມ. ສມຖວິປສ຺ສນາວເສນ ປນ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕມ຺ປິ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ອສມູຫຕຕ຺ຕາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຘມ຺ມຕໍ ອນຕີຕຕ຺ຕາ ອສມູຫຕຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕິວິຘມ຺ປິ ເຈຕໍ ອາຣມ຺ມຓາຘິຄ຺ຄຫິຕາວິກ຺ຂມ຺ຠິຕາສມູຫຕຸປ຺ປນ຺ນໍ ຠູມິລທ຺ເຘເນວ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອິຈ຺ເຈຕສ຺ມິໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປເຠເທ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ຍເທຕໍ ວຕ຺ຕມານຠູຕາປຄໂຕກາສກຕສມຸທາຈາຣສງ຺ຂາຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ຕໍ ອມຄ຺ຄວຊ຺ຌຕ຺ຕາ ເກນຈິ ມຄ຺ຄຎາເຓນ ປຫາຕພ຺ພໍ ນ ໂຫຕິ. ຍໍ ປເນຕໍ ຠູມິລທ຺ຘາຣມ຺ມຓາຘິຄ຺ຄຫິຕາວິກ຺ຂມ຺ຠິຕາສມູຫຕສງ຺ຂາຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ຕສ຺ສ ຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນຠາວໍ ນາສຍມານໍ ຍສ຺ມາ ຕໍ ຕໍ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣຎາຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ປຫາຕພ຺ພໍ ໂຫຕີຕິ. ເອວໍ ເຍ ມຄ຺ໂຄ ກິເລເສ ປຊຫຕິ, ເຕ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນານ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຖ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ກຖໍ ອນຸປ຺ປນ຺ນານໍ ກຸສລານໍ ອຸປ຺ປາທາຍ ຠາວນາ ໂຫຕິ, ກຖຎ຺ຈ ອຸປ຺ປນ຺ນານໍ ຐິຕິຍາຕິ? ມຄ຺ຄປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ເອວ. ມຄ຺ໂຄ ຫິ ປວຕ຺ຕມາໂນ ປຸພ຺ເພ ອນຸປ຺ປນ຺ນປຸພ຺ພຕ຺ຕາ ອນຸປ຺ປນ຺ໂນ ນາມ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອນາຄຕປຸພ຺ພຎ຺ຫິ ຐານໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອນນຸຠູຕປຸພ຺ພໍ ວາ ອາຣມ຺ມຓໍ ອນຸຠວິຕ຺ວາ ວຕ຺ຕາໂຣ ຠວນ຺ຕິ ‘‘ອນາຄຕຏ຺ຐານໍ ອາຄຕມ຺ຫ, ອນນຸຠູຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ອນຸຠວາມາ’’ຕິ. ຍາວສ຺ສ ປວຕ຺ຕິ, ອຍເມວ ຐິຕິ ນາມາຕິ ຐິຕິຍາ ຠາເວຕີຕິປິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເອວເມຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອິທໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ເອກເມວ ວີຣິຍໍ ‘‘ອນຸປ຺ປນ຺ນານໍ ປາປການໍ ອກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ອນຸປ຺ປາທາຍາ’’ຕິອາທີນິ ຈຕ຺ຕາຣິ ນາມານິ ລຠຕິ. ອຍໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ສມ຺ມປ຺ປຘານກຖາ. ເອວເມຕ຺ຖ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣມິສ຺ສກາ ສມ຺ມປ຺ປຘານາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາຕິ.

ສມ຺ມາສຕິນິທ຺ເທເສ ກາເຍຕິ ຣູປກາເຍ. ຣູປກາໂຍ ຫິ ອິຘ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄານໍ ເກສາທີນຎ຺ຈ ຘມ຺ມານໍ ສມູຫຏ຺ເຐນ ຫຕ຺ຖິກາຍຣຖກາຍາທໂຍ ວິຍ ກາໂຍຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ຍຖາ ຈ ສມູຫຏ຺ເຐນ, ເອວໍ ກຸຈ຺ຉິຕານໍ ອາຍຏ຺ເຐນ. ກຸຈ຺ຉິຕານຎ຺ຫິ ປຣມເຊຄຸຈ຺ຉານໍ ໂສ ອາໂຍຕິປິ ກາໂຍ. ອາໂຍຕິ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິເທໂສ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ວຈນຕ຺ໂຖ – ອາຍນ຺ຕິ ຕໂຕຕິ ອາໂຍ. ເກ ອາຍນ຺ຕິ? ກຸຈ຺ຉິຕາ ເກສາທໂຍ. ອິຕິ ກຸຈ຺ຉິຕານໍ ອາໂຍຕິ ກາໂຍ.

ກາຍານຸປສ຺ສີຕິ ກາຍໍ ອນຸປສ຺ສນສີໂລ, ກາຍໍ ວາ ອນຸປສ຺ສມາໂນ. ກາເຍຕິ ຈ ວຕ຺ວາປິ ປຸນ ກາຍານຸປສ຺ສີຕິ ທຸຕິຍໍ ກາຍຄ຺ຄຫຓໍ ອສມ຺ມິສ຺ສໂຕ ວວຕ຺ຖານຆນວິນິພ຺ໂຠຄາທິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ກຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຕນ ນ ກາເຍ ເວທນານຸປສ຺ສີ ຈິຕ຺ຕຘມ຺ມານຸປສ຺ສີ ວາ, ອຖ ໂຂ ກາຍານຸປສ຺ສີເຍວາຕິ ກາຍສງ຺ຂາເຕ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ກາຍານຸປສ຺ສນາກາຣສ຺ເສວ ທສ຺ສເນນ ອສມ຺ມິສ຺ສໂຕ ວວຕ຺ຖານໍ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ. ຕຖາ ນ ກາເຍ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄວິນິມຸຕ຺ຕເອກຘມ຺ມານຸປສ຺ສີ, ນາປິ ເກສໂລມາທິວິນິມຸຕ຺ຕອິຕ຺ຖິປຸຣິສານຸປສ຺ສີ. ໂຍປິ ເຈຕ຺ຖ ເກສໂລມາທິໂກ ຠູຕຸປາທາຍສມູຫສງ຺ຂາໂຕ ກາໂຍ, ຕຕ຺ຖາປິ ນ ຠູຕຸປາທາຍວິນິມຸຕ຺ຕເອກຘມ຺ມານຸປສ຺ສີ, ອຖ ໂຂ ຣຖສມ຺ຠາຣານຸປສ຺ສໂກ ວິຍ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄສມູຫານຸປສ຺ສີ, ນຄຣາວຍວານຸປສ຺ສໂກ ວິຍ ເກສໂລມາທິສມູຫານຸປສ຺ສີ, ກທລິກ຺ຂນ຺ຘປຕ຺ຕວຏ຺ຏິວິນິຠຸຊ຺ຊໂກ ວິຍ ຣິຕ຺ຕມຸຏ຺ຐິວິນິເວຐໂກ ວິຍ ຈ ຠູຕຸປາທາຍສມູຫານຸປສ຺ສີເຍວາຕິ ສມູຫວເສເນວ ກາຍສງ຺ຂາຕສ຺ສ ວຕ຺ຖຸໂນ ນານປ຺ປກາຣໂຕ ທສ຺ສເນນ ຆນວິນິພ຺ໂຠໂຄ ທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ. ນ ເຫຕ຺ຖ ຍຖາວຸຕ຺ຕສມູຫວິນິມຸຕ຺ໂຕ ກາໂຍ ວາ ອິຕ຺ຖີ ວາ ປຸຣິໂສ ວາ ອຎ຺ໂຎ ວາ ໂກຈິ ຘມ຺ໂມ ທິສ຺ສຕິ, ຍຖາວຸຕ຺ຕຘມ຺ມສມູຫມຕ຺ເຕເຍວ ປນ ຕຖາ ຕຖາ ສຕ຺ຕາ ມິຈ຺ຉາຠິນິເວສໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ເຕນາຫຸ ໂປຣາຓາ –

‘‘ຍໍ ປສ຺ສຕິ ນ ຕໍ ທິຏ຺ຐໍ, ຍໍ ທິຏ຺ຐໍ ຕໍ ນ ປສ຺ສຕິ;

ອປສ຺ສໍ ພຊ຺ຌເຕ ມູຬ຺ໂຫ, ພຊ຺ຌມາໂນ ນ ມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ.

ຆນວິນິພ຺ໂຠຄາທິທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາທິສທ຺ເທນ ເຈຕ຺ຖ ອຍມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ – ອຍຎ຺ຫິ ເອຕສ຺ມິໍ ກາເຍ ກາຍານຸປສ຺ສີເຍວ, ນ ອຎ຺ຎຘມ຺ມານຸປສ຺ສີ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ຍຖາ ອນຸທກຠູຕາຍປິ ມຣີຈິຍາ ອຸທການຸປສ຺ສິໂນ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ເອວໍ ອນິຈ຺ຈທຸກ຺ຂານຕ຺ຕາສຸຠຠູເຕເຍວ ອິມສ຺ມິໍ ກາເຍ ນິຈ຺ຈສຸຂຕ຺ຕສຸຠຠາວານຸປສ຺ສີ, ອຖ ໂຂ ກາຍານຸປສ຺ສີ

ອນິຈ຺ຈທຸກ຺ຂານຕ຺ຕາສຸຠາກາຣສມູຫານຸປສ຺ສີເຍວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຖ ວາ ຍ຺ວາຍໍ ມຫາສຕິປຏ຺ຐາເນ ‘‘ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ອຣຎ຺ຎຄໂຕ ວາ ຣຸກ຺ຂມູລຄໂຕ ວາ…ເປ… ໂສ ສໂຕວ ອສ຺ສສຕີ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໒.໓໗໔; ມ. ນິ. ໑.໑໐໗) ນເຍນ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາທິ ຈຸຓ຺ຓກຊາຕອຏ຺ຐິກປຣິໂຍສາໂນ ກາໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂຍ ຈ ປຣໂຕ ສຕິປຏ຺ຐານກຖາຍໍ ‘‘ອິເຘກຈ຺ໂຈ ປຖວີກາຍໍ ອນິຈ຺ຈໂຕ ອນຸປສ຺ສຕິ, ອາໂປກາຍໍ, ເຕໂຊກາຍໍ, ວາໂຍກາຍໍ, ເກສກາຍໍ, ໂລມກາຍໍ, ຉວິກາຍໍ, ຈມ຺ມກາຍໍ, ມໍສກາຍໍ, ຣຸຫິຣກາຍໍ, ນ຺ຫາຣຸກາຍໍ, ອຏ຺ຐິກາຍໍ, ອຏ຺ຐິມິຎ຺ຊກາຍ’’ນ຺ຕິ (ປຏິ. ມ. ໓.໓໕) ກາໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ສ ສພ຺ພສ຺ສ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ກາເຍ ອນຸປສ຺ສນໂຕ ກາເຍ ກາຍານຸປສ຺ສີຕິ ເອວມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ອຖ ວາ ກາເຍ ອຫນ຺ຕິ ວາ ມມນ຺ຕິ ວາ ເອວໍ ຄເຫຕພ຺ພສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອນນຸປສ຺ສນໂຕ ຕສ຺ສ ຕສ຺ເສວ ປນ ເກສໂລມາທິກສ຺ສ ນານາຘມ຺ມສມູຫສ຺ສ ອນຸປສ຺ສນໂຕ ກາເຍ ເກສາທິຘມ຺ມສມູຫສງ຺ຂາຕກາຍານຸປສ຺ສີຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອປິຈ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ກາເຍ ອນິຈ຺ຈໂຕ ອນຸປສ຺ສຕິ, ໂນ ນິຈ຺ຈໂຕ’’ຕິອາທິນາ ອນຸກ຺ກເມນ ປຣໂຕ ອາຄຕນຍສ຺ສ ສພ຺ພສ຺ເສວ ອນິຈ຺ຈລກ຺ຂຓາທິໂນ ອາກາຣສມູຫສງ຺ຂາຕສ຺ສ ກາຍສ຺ສ ອນຸປສ຺ສນໂຕປິ ກາເຍ ກາຍານຸປສ຺ສີຕິ ເອວມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຍໍ ປນ ຈຕຸສຕິປຏ຺ຐານສາຘາຣໂຓ ອຕ຺ໂຖ.

ກາເຍ ກາຍານຸປສ຺ສີຕິ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສກາຍາທິເກ ພຫຸຘາ ວຸຕ຺ເຕ ກາເຍ ເອເກກກາຍານຸປສ຺ສີ. ວິຫຣຕີຕິ ຈຕູສຸ ອິຣິຍາປຖວິຫາເຣສຸ ອຎ຺ຎຕຣວິຫາຣສມາໂຍຄປຣິທີປນເມຕໍ, ເອກໍ ອິຣິຍາປຖພາຘນໍ ອຎ຺ເຎນ ອິຣິຍາປເຖນ ວິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອປຕມານໍ ອຕ຺ຕານໍ ຫຣຕິ ປວຕ຺ເຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາຕາປີຕິ ກາຍປຣິຄ຺ຄາຫກວີຣິຍສມາໂຍຄປຣິທີປນເມຕໍ. ໂສ ຫິ ຍສ຺ມາ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຍໍ ຕໍ ວີຣິຍໍ ຕີສຸ ຠເວສຸ ກິເລສານໍ ອາຕາປນໂຕ ອາຕາໂປຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເຕນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອາຕາປີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສມ຺ປຊາໂນຕິ ກາຍປຣິຄ຺ຄາຫເກນ ສມ຺ປຊຎ຺ຎສງ຺ຂາເຕນ ຎາເຓນ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ສຕິມາຕິ ກາຍປຣິຄ຺ຄາຫິກາຍ ສຕິຍາ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ອຍໍ ປນ ຍສ຺ມາ ສຕິຍາ ອາຣມ຺ມຓໍ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຎ຺ຎາຍ ອນຸປສ຺ສຕິ. ນ ຫິ ສຕິວິຣຫິຕສ຺ສ ອນຸປສ຺ສນາ ນາມ ອຕ຺ຖິ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ສຕິຎ຺ຈ ຂ຺ວາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສພ຺ພຕ຺ຖິກໍ ວທາມີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໒໓໔). ຕສ຺ມາ ເອຕ຺ຖ ‘‘ກາເຍ ກາຍານຸປສ຺ສີ ວິຫຣຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕາວຕາ ກາຍານຸປສ຺ສນາສຕິປຏ຺ຐານກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຖ ວາ ຍສ຺ມາ ອນາຕາປິໂນ ອນ຺ໂຕສງ຺ເຂໂປ ອນ຺ຕຣາຍກໂຣ ໂຫຕິ, ອສມ຺ປຊາໂນ ອຸປາຍປຣິຄ຺ຄເຫ ອນຸປາຍປຣິວຊ຺ຊເນ ຈ ສມ຺ມຸຍ຺ຫຕິ, ມຸຏ຺ຐສ຺ສຕິ ອຸປາຍາປຣິຈ຺ຈາເຄ ອນຸປາຍາປຣິຄ຺ຄເຫ ຈ ອສມຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ, ເຕນສ຺ສ ຕໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ນ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ເຍສໍ ຘມ຺ມານໍ ອານຸຠາເວນ ຕໍ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເຕສໍ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ອາຕາປີ ສມ຺ປຊາໂນ ສຕິມາ’’ຕິ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອິຕິ ກາຍານຸປສ຺ສນາສຕິປຏ຺ຐານໍ ສມ຺ປໂຍຄງ຺ຄຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ປຫານງ຺ຄໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວິເນຍ຺ຍ ໂລເກ ອຠິຊ຺ຌາໂທມນສ຺ສນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ວິເນຍ຺ຍາຕິ ຕທງ຺ຄວິນເຍນ ວາ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວິນເຍນ ວາ ວິນຍິຕ຺ວາ. ໂລເກຕິ ຍ຺ວາຍໍ ກາໂຍ ປຸພ຺ເພ ປຣິຄ຺ຄຫິໂຕ, ສ຺ເວວ ອິຘ ລຸຊ຺ຊນປລຸຊ຺ຊນຏ຺ເຐນ ໂລໂກ ນາມ. ຕສ຺ມິໍ ໂລເກ ອຠິຊ຺ຌໍ ໂທມນສ຺ສຎ຺ຈ ປຊຫິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ມາ ປນສ຺ສ ນ ກາຍມຕ຺ເຕເຍວ ອຠິຊ຺ຌາໂທມນສ຺ສໍ ປຫີຍຕິ, ເວທນາທີສຸປິ ປຫີຍຕິເຍວ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປຎ຺ຈປິ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ ໂລໂກ’’ຕິ (ວິຠ. ໓໖໒) ວິຠງ຺ເຄ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂລກສງ຺ຂາຕຕ຺ຕາເຍວ ເຕສໍ ຘມ຺ມານໍ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣວເສເນຕໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍໍ ປນາຫ – ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ໂລໂກ (ວິຠ. ໕໓໘), ສ຺ເວວ ກາໂຍ ໂລໂກ’’ຕິ ອຍເມເວຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ. ອຠິຊ຺ຌາໂທມນສ຺ສນ຺ຕິ ຈ ສມາເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ສໍຍຸຕ຺ຕງ຺ຄຸຕ຺ຕຣປາຐນ຺ຕເຣສຸ ປນ ວິສຸໍ ກຕ຺ວາ ປຐນ຺ຕິ. ສາ ປນ ອຠິຊ຺ຌາຍນ຺ຕິ ປຕ຺ຖຍນ຺ຕິ ເອຕາຍ, ສຍໍ ວາ ອຠິຊ຺ຌາຍຕິ, ອຠິຊ຺ຌາຍນມຕ຺ຕເມວ ວາ ເອສາຕິ ອຠິຊ຺ຌາ. ຍສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ອຠິຊ຺ຌາຄຫເຓນ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ, ໂທມນສ຺ສຄຫເຓນ ພ຺ຍາປາໂທ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ມາ ນີວຣຓປຣິຍາປນ຺ນພລວຘມ຺ມທ຺ວຍທສ຺ສເນນ ນີວຣຓປ຺ປຫານໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ວິເສເສນ ປເນຕ຺ຖ ອຠິຊ຺ຌາວິນເຍນ ກາຍສມ຺ປຕ຺ຕິມູລກສ຺ສ ອນຸໂຣຘສ຺ສ, ໂທມນສ຺ສວິນເຍນ ກາຍວິປຕ຺ຕິມູລກສ຺ສ ວິໂຣຘສ຺ສ, ອຠິຊ຺ຌາວິນເຍນ ຈ ກາເຍ ອຠິຣຕິຍາ, ໂທມນສ຺ສວິນເຍນ ກາຍຠາວນາຍ ອນຠິຣຕິຍາ, ອຠິຊ຺ຌາວິນເຍນ ກາເຍ ອຠູຕານໍ ສຸຠສຸຂຠາວາທີນໍ ປກ຺ເຂປສ຺ສ, ໂທມນສ຺ສວິນເຍນ ກາເຍ ຠູຕານໍ ອສຸຠາສຸຂຠາວາທີນໍ ອປນຍນສ຺ສ ປຫານໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ໂຍຄາວຈຣສ຺ສ ໂຍຄານຸຠາໂວ ໂຍຄສມຕ຺ຖຕາ ຈ ທີປິຕາ ໂຫຕິ. ໂຍຄານຸຠາໂວ ຫິ ເອສ, ຍທຍໍ ອນຸໂຣຘວິໂຣຘວິປ຺ປມຸຕ຺ໂຕ ອຣຕິຣຕິສໂຫ ອຠູຕປກ຺ເຂປຠູຕາປນຍນວິຣຫິໂຕ ຈ ໂຫຕິ. ອນຸໂຣຘວິໂຣຘວິປ຺ປມຸຕ຺ໂຕ ເຈສ ອຣຕິຣຕິສໂຫ ອຠູຕໍ ອປກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ຠູຕຎ຺ຈ ອນປເນນ຺ໂຕ ໂຍຄສມຕ຺ໂຖ ໂຫຕີຕິ.

ອປໂຣ ນໂຍ – ‘‘ກາເຍ ກາຍານຸປສ຺ສີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອນຸປສ຺ສນາຍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ວິຫຣຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕວິຫາເຣນ ກມ຺ມຏ຺ຐານິກສ຺ສ ກາຍປຣິຫຣຓໍ. ‘‘ອາຕາປີ’’ຕິອາທີສຸ ອາຕາເປນ ສມ຺ມປ຺ປຘານໍ, ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ເຎນ ສພ຺ພຕ຺ຖກກມ຺ມຏ຺ຐານໍ, ກມ຺ມຏ຺ຐານປຣິຫຣຓູປາໂຍ ວາ. ສຕິຍາ ວາ ກາຍານຸປສ຺ສນາວເສນ ປຏິລທ຺ຘສມໂຖ, ສມ຺ປຊຎ຺ເຎນ ວິປສ຺ສນາ, ອຠິຊ຺ຌາໂທມນສ຺ສວິນເຍນ ຠາວນາຜລໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ເວທນາສຸ ເວທນານຸປສ຺ສີຕິອາທີສຸ ຈ ເວທນາທີນໍ ປຸນ ວຈເນ ປໂຍຊນໍ ກາຍານຸປສ຺ສນາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຍຖາໂຍຄໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຍໍ ປນ ອສາຘາຣຓຕ຺ໂຖ – ສຸຂາທີສຸ ອເນກປ຺ປເຠທາສຸ ເວທນາສຸ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ອນິຈ຺ຈາທິໂຕ ເອເກກເວທນານຸປສ຺ສີຕິ, ສຣາຄາທິເກ ໂສຬສປ຺ປເຠເທ ຈິຕ຺ເຕ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ອນິຈ຺ຈາທິໂຕ ເອເກກຈິຕ຺ຕານຸປສ຺ສີຕິ, ກາຍເວທນາຈິຕ຺ຕານິ ຐເປຕ຺ວາ ເສສເຕຠູມກຘມ຺ເມສຸ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ອນິຈ຺ຈາທິໂຕ ເອເກກຘມ຺ມານຸປສ຺ສີຕິ, ສຕິປຏ຺ຐານສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ (ທີ. ນິ. ໒.໓໘໒; ມ. ນິ. ໑.໑໑໕) ວຸຕ຺ຕນເຍນ ນີວຣຓາທິຘມ຺ມານຸປສ຺ສີຕິ ວາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ກາເຍ’’ຕິ ເອກວຈນໍ ສຣີຣສ຺ສ ເອກຕ຺ຕາ, ‘‘ຈິຕ຺ເຕ’’ຕິ ເອກວຈນໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສຠາວເຠທາຠາວໂຕ ຊາຕິຄ຺ຄຫເຓນ ກຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍຖາ ຈ ເວທນາທໂຍ ອນຸປສ຺ສິຕພ຺ພາ, ຕຖາ ອນຸປສ຺ສນ຺ໂຕ ເວທນາສຸ ເວທນານຸປສ຺ສີ, ຈິຕ຺ເຕ ຈິຕ຺ຕານຸປສ຺ສີ, ຘມ຺ເມສຸ ຘມ຺ມານຸປສ຺ສີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ກຖໍ ຕາວ ເວທນາ ອນຸປສ຺ສິຕພ຺ພາ? ສຸຂາ ຕາວ ເວທນາ ທຸກ຺ຂໂຕ, ທຸກ຺ຂາ ເວທນາ ສລ຺ລໂຕ, ອທຸກ຺ຂມສຸຂາ ເວທນາ ອນິຈ຺ຈໂຕ ອນຸປສ຺ສິຕພ຺ພາ. ຍຖາຫ –

‘‘ໂຍ ສຸຂໍ ທຸກ຺ຂໂຕ ອທ຺ທ, ທຸກ຺ຂມທ຺ທກ຺ຂິ ສລ຺ລໂຕ;

ອທຸກ຺ຂມສຸຂໍ ສນ຺ຕໍ, ອທ຺ທກ຺ຂິ ນໍ ອນິຈ຺ຈໂຕ;

ສ ເວ ສມ຺ມທ຺ທໂສ ຠິກ຺ຂຸ, ປຣິຊານາຕິ ເວທນາ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໔.໒໕໓);

ສພ຺ພາ ເອວ ເຈຕາ ທຸກ຺ຂໂຕປິ ອນຸປສ຺ສິຕພ຺ພາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ຍໍກິຎ຺ຈິ ເວທຍິຕໍ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ທຸກ຺ຂສ຺ມິນ຺ຕິ ວທາມີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໒໕໙). ສຸຂທຸກ຺ຂໂຕປິ ຈ ອນຸປສ຺ສິຕພ຺ພາ. ຍຖາຫ – ‘‘ສຸຂາ ເວທນາ ຐິຕິສຸຂາ ວິປຣິຓາມທຸກ຺ຂາ. ທຸກ຺ຂາ ເວທນາ ຐິຕິທຸກ຺ຂາ ວິປຣິຓາມສຸຂາ. ອທຸກ຺ຂມສຸຂາ ເວທນາ ຎາຓສຸຂາ ອຎ຺ຎາຓທຸກ຺ຂາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໖໕). ອປິຈ ອນິຈ຺ຈາທິສຕ຺ຕອນຸປສ຺ສນາວເສນາປິ ອນຸປສ຺ສິຕພ຺ພາ.

ຈິຕ຺ຕຘມ຺ເມສຸປິ ຈິຕ຺ຕໍ ຕາວ ອາຣມ຺ມຓາຘິປຕິສຫຊາຕຠູມິກມ຺ມວິປາກກິຣິຍາທິນານຕ຺ຕເຠທານໍ ອນິຈ຺ຈາທິສຕ຺ຕອນຸປສ຺ສນານໍ ສຣາຄາທິໂສຬສເຠທານຎ຺ຈ ວເສນ ອນຸປສ຺ສິຕພ຺ພໍ, ຘມ຺ມາ ສລກ຺ຂຓສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓານໍ ສຸຎ຺ຎຕາຘມ຺ມສ຺ສ ອນິຈ຺ຈາທິສຕ຺ຕອນຸປສ຺ສນານໍ ສນ຺ຕາສນ຺ຕາທີນຎ຺ຈ ວເສນ ອນຸປສ຺ສິຕພ຺ພາ. ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຍສ຺ສ ກາຍສງ຺ຂາເຕ ໂລເກ ອຠິຊ຺ຌາໂທມນສ຺ສໍ ປຫີນໍ, ຕສ຺ສ ເວທນາທິໂລເກສຸປິ ຕໍ ປຫີນເມວ, ນານາປຸຄ຺ຄລວເສນ ປນ ນານາກ຺ຂຓິກສຕິປຏ຺ຐານຠາວນາວເສນ ຈ ສພ຺ພຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍໂຕ ວາ ເອກຕ຺ຖ ປຫີນໍ, ເສເສສຸປິ ປຫີນໍ ໂຫຕິ. ເຕເນວສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ປຫານທສ຺ສນຕ຺ຖມ຺ປິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອິຕິ ອິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ ປຸພ຺ພຠາເຄ ນານາຈິຕ຺ເຕສຸ ລພ຺ຠນ຺ຕິ. ອຎ຺ເຎເນວ ຫິ ຈິຕ຺ເຕນ ກາຍໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ອຎ຺ເຎນ ເວທນໍ, ອຎ຺ເຎນ ຈິຕ຺ຕໍ, ອຎ຺ເຎນ ຘມ຺ເມ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ປນ ເອກຈິຕ຺ເຕເຍວ ລພ຺ຠນ຺ຕິ. ອາທິໂຕ ຫິ ກາຍໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ອາຄຕສ຺ສ ວິປສ຺ສນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ສຕິ ກາຍານຸປສ຺ສນາ ນາມ, ຕາຍ ສຕິຍາ ສມນ຺ນາຄໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ ກາຍານຸປສ຺ສີ ນາມ. ວິປສ຺ສນໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາເປຕ຺ວາ ອຣິຍມຄ຺ຄໍ ປຕ຺ຕສ຺ສ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ສຕິ ກາຍານຸປສ຺ສນາ ນາມ, ຕາຍ ສຕິຍາ ສມນ຺ນາຄໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ ກາຍານຸປສ຺ສີ ນາມ. ເວທນໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ຘມ຺ເມ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ອາຄຕສ຺ສ ວິປສ຺ສນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ສຕິ ຘມ຺ມານຸປສ຺ສນາ ນາມ, ຕາຍ ສຕິຍາ ສມນ຺ນາຄໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ ຘມ຺ມານຸປສ຺ສີ ນາມ. ວິປສ຺ສນໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາເປຕ຺ວາ ອຣິຍມຄ຺ຄໍ ປຕ຺ຕສ຺ສ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ສຕິ ຘມ຺ມານຸປສ຺ສນາ ນາມ, ຕາຍ ສຕິຍາ ສມນ຺ນາຄໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ ຘມ຺ມານຸປສ຺ສີ ນາມ. ເອວໍ ຕາວ ເທສນາ ປຸຄ຺ຄເລ ຕິຏ຺ຐຕິ. ກາເຍ ປນ ‘‘ສຸຠ’’ນ຺ຕິ ວິປລ຺ລາສປ຺ປຫານາ ກາຍປຣິຄ຺ຄາຫິກາ ສຕິ ມຄ຺ເຄນ ສມິຊ຺ຌຕີຕິ ກາຍານຸປສ຺ສນາ ນາມ. ເວທນາຍ ‘‘ສຸຂາ’’ຕິ ວິປລ຺ລາສປ຺ປຫານາ ເວທນາປຣິຄ຺ຄາຫິກາ ສຕິ ມຄ຺ເຄນ ສມິຊ຺ຌຕີຕິ ເວທນານຸປສ຺ສນາ ນາມ. ຈິຕ຺ເຕ ‘‘ນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ວິປລ຺ລາສປ຺ປຫານາ ຈິຕ຺ຕປຣິຄ຺ຄາຫິກາ ສຕິ ມຄ຺ເຄນ ສມິຊ຺ຌຕີຕິ ຈິຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາ ນາມ. ຘມ຺ເມສຸ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ວິປລ຺ລາສປ຺ປຫານາ ຘມ຺ມປຣິຄ຺ຄາຫິກາ ສຕິ ມຄ຺ເຄນ ສມິຊ຺ຌຕີຕິ ຘມ຺ມານຸປສ຺ສນາ ນາມ. ອິຕິ ເອກາວ ມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ສຕິ ຈຕຸກິຈ຺ຈສາຘກຕ຺ເຕນ ຈຕ຺ຕາຣິ ນາມານິ ລຠຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ປນ ເອກຈິຕ຺ເຕເຍວ ລພ຺ຠນ຺ຕີ’’ຕິ.

ສມ຺ມາສມາຘິນິທ຺ເທເສ ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫີຕິ ກາເມຫິ ວິວິຈ຺ຈິຕ຺ວາ ວິນາ ຫຸຕ຺ວາ ອປກ຺ກມິຕ຺ວາ. ໂຍ ປນາຍເມຕ຺ຖ ເອວກາໂຣ, ໂສ ນິຍມຕ຺ໂຖຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍສ຺ມາ ຈ ນິຍມຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ມາ ປຐມຊ຺ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຓສມເຍ ອວິຊ຺ຊມານານມ຺ປິ ກາມານໍ ຕສ຺ສ ປຐມຊ຺ຌານສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂຠາວໍ ກາມປຣິຈ຺ຈາເຄເນວ ຈສ຺ສ ອຘິຄມໍ ທີເປຕິ. ກຖໍ? ‘‘ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫີ’’ຕິ ເອວຎ຺ຫິ ນິຍເມ ກຍິຣມາເນ ອິທໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ – ນູນິມສ຺ສ ຌານສ຺ສ ກາມາ ປຏິປກ຺ຂຠູຕາ, ເຍສຸ ສຕິ ອິທໍ ນ ປວຕ຺ຕຕິ, ອນ຺ຘກາເຣ ສຕິ ປທີໂປຠາໂສ ວິຍ, ເຕສໍ ປຣິຈ຺ຈາເຄເນວ ຈສ຺ສ ອຘິຄໂມ ໂຫຕິ ໂອຣິມຕີຣປຣິຈ຺ຈາເຄນ ປາຣິມຕີຣສ຺ສ ວິຍ. ຕສ຺ມາ ນິຍມໍ ກໂຣຕີຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສິຍາ, ກສ຺ມາ ປເນສ ປຸພ຺ພປເທເຍວ ວຸຕ຺ໂຕ, ນ ອຸຕ຺ຕຣປເທ, ກິໍ ອກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫິ ອວິວິຈ຺ຈາປິ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫເຣຍ຺ຍາຕິ? ນ ໂຂ ປເນຕໍ ເອວໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕໍນິສ຺ສຣຓໂຕ ຫິ ປຸພ຺ພປເທ ເອສ ວຸຕ຺ໂຕ. ກາມຘາຕຸສມຕິກ຺ກມນໂຕ ຫິ ກາມຣາຄປຏິປກ຺ຂໂຕ ຈ ອິທໍ ຌານໍ ກາມານເມວ ນິສ຺ສຣຓໍ. ຍຖາຫ – ‘‘ກາມານເມຕໍ ນິສ຺ສຣຓໍ ຍທິທໍ ເນກ຺ຂມ຺ມ’’ນ຺ຕິ (ອິຕິວຸ. ໗໒). ອຸຕ຺ຕຣປເທປິ ປນ ຍຖາ ‘‘ອິເຘວ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມໂຓ, ອິຘ ທຸຕິໂຍ ສມໂຓ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໓໙; ອ. ນິ. ໔.໒໔໑) ເອຕ຺ຖ ເອວກາໂຣ ອາເນຕ຺ວາ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ນ ຫິ ສກ຺ກາ ອິໂຕ ອຎ຺ເຎຫິປິ ນີວຣຓສງ຺ຂາເຕຫິ ອກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫິ ອວິວິຈ຺ຈ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣິຕຸໍ. ຕສ຺ມາ ‘‘ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫິ ວິວິຈ຺ເຈວ ອກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫີ’’ຕິ ເອວໍ ປທທ຺ວເຍປິ ເອສ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ປທທ຺ວເຍປິ ຈ ກິຎ຺ຈາປິ ວິວິຈ຺ຈາຕິ ອິມິນາ ສາຘາຣຓວຈເນນ ຕທງ຺ຄວິກ຺ຂມ຺ຠນສມຸຈ຺ເຉທປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິນິສ຺ສຣຓວິເວກາ ຈິຕ຺ຕກາຍອຸປຘິວິເວກາ ຈ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕຖາປິ ປຸພ຺ພຠາເຄ ກາຍວິເວກຈິຕ຺ຕວິເວກວິກ຺ຂມ຺ຠນວິເວກາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ, ໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ກາຍວິເວກຈິຕ຺ຕວິເວກສມຸຈ຺ເຉທວິເວກປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິວິເວກນິສ຺ສຣຓວິເວກາ.

ກາເມຫີຕິ ອິມິນາ ປນ ປເທນ ເຍ ຈ ມຫານິທ຺ເທເສ ‘‘ກຕເມ ວຕ຺ຖຸກາມາ ມນາປິກາ ຣູປາ’’ຕິອາທິນາ (ມຫານິ. ໑) ນເຍນ ວຕ຺ຖຸກາມາ ວຸຕ຺ຕາ, ເຍ ຈ ຕຕ຺ເຖວ ວິຠງ຺ເຄ ຈ ‘‘ຉນ຺ໂທ ກາໂມ, ຣາໂຄ ກາໂມ, ຉນ຺ທຣາໂຄ ກາໂມ, ສງ຺ກປ຺ໂປ ກາໂມ, ຣາໂຄ ກາໂມ, ສງ຺ກປ຺ປຣາໂຄ ກາໂມ’’ຕິ (ມຫານິ. ໑; ວິຠ. ໕໖໔) ເອວໍ ກິເລສກາມາ ວຸຕ຺ຕາ, ເຕ ສພ຺ເພປິ ສງ຺ຄຫິຕາ ອິຈ຺ເຈວ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ເອວຎ຺ຫິ ສຕິ ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫີຕິ ວຕ຺ຖຸກາເມຫິປິ ວິວິຈ຺ເຈວາຕິ ອຕ຺ໂຖ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ເຕນ ກາຍວິເວໂກ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ.

ວິວິຈ຺ຈ ອກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫີຕິ ກິເລສກາເມຫິ ສພ຺ພາກຸສເລຫິ ວາ ວິວິຈ຺ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ເຕນ ຈິຕ຺ຕວິເວໂກ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ປຸຣິເມນ ເຈຕ຺ຖ ວຕ຺ຖຸກາເມຫິ ວິເວກວຈນໂຕ ເອວ ກາມສຸຂປຣິຈ຺ຈາໂຄ, ທຸຕິເຍນ ກິເລສກາເມຫິ ວິເວກວຈນໂຕ ເນກ຺ຂມ຺ມສຸຂປຣິຄ຺ຄໂຫ ວິຠາວິໂຕ ໂຫຕິ. ເອວໍ ວຕ຺ຖຸກາມກິເລສກາມວິເວກວຈນໂຕເຍວ ຈ ເອເຕສໍ ປຐເມນ ສໍກິເລສວຕ຺ຖຸປ຺ປຫານໍ, ທຸຕິເຍນ ສໍກິເລສປ຺ປຫານໍ. ປຐເມນ ໂລລຠາວສ຺ສ ເຫຕຸປຣິຈ຺ຈາໂຄ, ທຸຕິເຍນ ພາລຠາວສ຺ສ. ປຐເມນ ຈ ປໂຍຄສຸທ຺ຘິ, ທຸຕິເຍນ ອາສຍໂປສນໍ ວິຠາວິຕໍ ໂຫຕີຕິ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ພໍ. ເອສ ຕາວ ນໂຍ ກາເມຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕກາເມສຸ ວຕ຺ຖຸກາມປກ຺ເຂ.

ກິເລສກາມປກ຺ເຂ ປນ ຉນ຺ໂທຕິ ຈ ຣາໂຄຕິ ຈ ເອວມາທີຫິ ອເນກເຠໂທ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທວ ກາໂມຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ໂສ ຈ ອກຸສລປຣິຍາປນ຺ໂນປິ ສມາໂນ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕເມ ກາມາ, ຉນ຺ໂທ ກາໂມ’’ຕິອາທິນາ (ວິຠ. ໕໖໔) ນເຍນ ວິຠງ຺ເຄ ອຸປຣິ ຌານງ຺ຄປຏິປກ຺ຂໂຕ ວິສຸໍ ວຸຕ຺ໂຕ, ກິເລສກາມຕ຺ຕາ ວາ ປຸຣິມປເທ ວຸຕ຺ໂຕ, ອກຸສລປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ ທຸຕິຍປເທ. ອເນກເຠທໂຕ ຈສ຺ສ ກາມໂຕຕິ ອວຕ຺ວາ ກາເມຫີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ຈ ຘມ຺ມານໍ ອກຸສລຠາເວ ວິຊ຺ຊມາເນ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕເມ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ, ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ’’ຕິອາທິນາ (ວິຠ. ໕໖໔) ນເຍນ ວິຠງ຺ເຄ ອຸປຣິ ຌານງ຺ຄປຈ຺ຈນີກປຏິປກ຺ຂຠາວທສ຺ສນໂຕ ນີວຣຓາເນວ ວຸຕ຺ຕານິ. ນີວຣຓານິ ຫິ ຌານງ຺ຄປຈ຺ຈນີການິ, ເຕສໍ ຌານງ຺ຄາເນວ ປຏິປກ຺ຂານິ ວິທ຺ຘໍສການິ ວິນາສການີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ສມາຘິ ກາມຈ຺ຉນ຺ທສ຺ສ ປຏິປກ຺ໂຂ, ປີຕິ ພ຺ຍາປາທສ຺ສ, ວິຕກ຺ໂກ ຖິນມິທ຺ຘສ຺ສ, ສຸຂໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈສ຺ສ, ວິຈາໂຣ ວິຈິກິຈ຺ຉາຍາ’’ຕິ ເປຏເກ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອວເມຕ຺ຖ ‘‘ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫີ’’ຕິ ອິມິນາ ກາມຈ຺ຉນ຺ທສ຺ສ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວິເວໂກ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ‘‘ວິວິຈ຺ຈ ອກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫີ’’ຕິ ອິມິນາ ປຎ຺ຈນ຺ນມ຺ປິ ນີວຣຓານໍ. ອຄຫິຕຄ຺ຄຫເຓນ ປນ ປຐເມນ ກາມຈ຺ຉນ຺ທສ຺ສ, ທຸຕິເຍນ ເສສນີວຣຓານໍ. ຕຖາ ປຐເມນ ຕີສຸ ອກຸສລມູເລສຸ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓເຠທວິສຍສ຺ສ ໂລຠສ຺ສ, ທຸຕິເຍນ ອາຆາຕວຕ຺ຖຸເຠທາທິວິສຍານໍ ໂທສໂມຫານໍ. ໂອຆາທີສຸ ວາ ຘມ຺ເມສຸ ປຐເມນ ກາໂມຆກາມໂຍຄກາມາສວກາມຸປາທານອຠິຊ຺ຌາກາຍຄນ຺ຖ ກາມຣາຄສຎ຺ໂຎຊນານໍ, ທຸຕິເຍນ ອວເສສໂອຆໂຍຄາສວອຸປາທານຄນ຺ຖສໍໂຍຊນານໍ. ປຐເມນ ຕຓ຺ຫາຍ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕການຎ຺ຈ, ທຸຕິເຍນ ອວິຊ຺ຊາຍ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕການຎ຺ຈ. ອປິຈ ປຐເມນ ໂລຠສມ຺ປຍຸຕ຺ຕອຏ຺ຐຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທານໍ, ທຸຕິເຍນ ເສສານໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ອກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທານໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວິເວໂກ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ ປຐມສ຺ສ ຌານສ຺ສ ປຫານງ຺ຄໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ສມ຺ປໂຍຄງ຺ຄໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ສວິຕກ຺ກໍ ສວິຈາຣນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອາຣມ຺ມເຓ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຠິນິໂຣປນລກ຺ຂໂຓ ວິຕກ຺ໂກ. ອາຣມ຺ມຓານຸມຊ຺ຊນລກ຺ຂໂຓ ວິຈາໂຣ. ສນ຺ເຕປິ ຈ ເນສໍ ກຕ຺ຖຈິ ອວິປ຺ປໂຍເຄ ໂອຬາຣິກຏ຺ເຐນ ປຸພ຺ພງ຺ຄມຏ຺ເຐນ ຈ ຆຓ຺ຑາຠິຆາໂຕ ວິຍ ເຈຕໂສ ປຐມາຠິນິປາໂຕ ວິຕກ຺ໂກ, ສຸຂຸມຏ຺ເຐນ ອນຸມຊ຺ຊນສຠາເວນ ຈ ຆຓ຺ຑານຸຣໂວ ວິຍ ອນຸປ຺ປພນ຺ໂຘ ວິຈາໂຣ. ວິປ຺ຜາຣວາ ເຈຕ຺ຖ ວິຕກ຺ໂກ ປຐມຸປ຺ປຕ຺ຕິກາເລ ປຣິປ຺ຜນ຺ທນຠູໂຕ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ, ອາກາເສ ອຸປ຺ປຕິຕຸກາມສ຺ສ ປກ຺ຂິໂນ ປກ຺ຂວິກ຺ເຂໂປ ວິຍ, ປທຸມາຠິມຸຂປາໂຕ ວິຍ ຈ ຄນ຺ຘານຸພນ຺ຘເຈຕໂສ ຠມຣສ຺ສ. ສນ຺ຕວຸຕ຺ຕິ ວິຈາໂຣ ນາຕິປຣິປ຺ຜນ຺ທນຠູໂຕ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ, ອາກາເສ ອຸປ຺ປຕິຕສ຺ສ ປກ຺ຂິໂນ ປກ຺ຂປ຺ປສາຣຓໍ ວິຍ, ປຣິພ຺ຠມນໍ ວິຍ ຈ ປທຸມາຠິມຸຂປຕິຕສ຺ສ ຠມຣສ຺ສ ປທຸມສ຺ສ ອຸປຣິຠາເຄ.

ທຸກນິປາຕຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ອາກາເສ ຄຈ຺ຉໂຕ ມຫາສກຸຓສ຺ສ ອຸໂຠຫິ ປກ຺ເຂຫິ ວາຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປກ຺ເຂ ສນ຺ນິສີທາເປຕ຺ວາ ຄມນໍ ວິຍ ອາຣມ຺ມເຓ ເຈຕໂສ ອຠິນິໂຣປນຠາເວນ ປວຕ຺ໂຕ ວິຕກ຺ໂກ, ວາຕຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ປກ຺ເຂ ຜນ຺ທາປຍມານສ຺ສ ຄມນໍ ວິຍ ອນຸມຊ຺ຊນຠາເວນ ປວຕ຺ໂຕ ວິຈາໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ອນຸປ຺ປພນ຺ເຘນ ປວຕ຺ຕິຍໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ໂສ ປນ ເຕສໍ ວິເສໂສ ປຐມທຸຕິຍຊ຺ຌາເນສຸ ປາກໂຏ ໂຫຕິ. ອປິຈ ມລຄ຺ຄຫິຕໍ ກໍສຠາຊນໍ ເອເກນ ຫຕ຺ເຖນ ທຬ຺ຫໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອິຕເຣນ ຫຕ຺ເຖນ ຈຸຓ຺ຓເຕລວາລຓ຺ຑຸປເກນ ປຣິມຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ທຬ຺ຫຄ຺ຄຫຓຫຕ຺ໂຖ ວິຍ ວິຕກ຺ໂກ, ປຣິມຊ຺ຊນຫຕ຺ໂຖ ວິຍ ວິຈາໂຣ. ຕຖາ ກຸມ຺ຠກາຣສ຺ສ ທຓ຺ຑປ຺ປຫາເຣນ ຈກ຺ກໍ ຠມຍິຕ຺ວາ ຠາຊນໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປີຬນຫຕ຺ໂຖ ວິຍ ວິຕກ຺ໂກ, ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ສໍສຣຓຫຕ຺ໂຖ ວິຍ ວິຈາໂຣ. ຕຖາ ມຓ຺ຑລໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ມຊ຺ເຌ ສນ຺ນິຣຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຐິຕກຓ຺ຏໂກ ວິຍ ອຠິນິໂຣປໂນ ວິຕກ຺ໂກ, ພຫິ ປຣິພ຺ຠມນກຓ຺ຏໂກ ວິຍ ອນຸມຊ຺ຊໂນ ວິຈາໂຣ. ອິຕິ ອິມິນາ ຈ ວິຕກ຺ເກນ ອິມິນາ ຈ ວິຈາເຣນ ສຫ ວຕ຺ຕຕິ ຣຸກ຺ໂຂ ວິຍ ປຸປ຺ເຜນ ຜເລນ ຈາຕິ ອິທໍ ຌານໍ ‘‘ສວິຕກ຺ກໍ ສວິຈາຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ວິເວກຊນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວິວິຕ຺ຕິ ວິເວໂກ, ນີວຣຓວິຄໂມຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິວິຕ຺ໂຕຕິ ວາ ວິເວໂກ, ນີວຣຓວິວິຕ຺ໂຕ ຌານສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມຣາສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມາ ວິເວກາ, ຕສ຺ມິໍ ວາ ວິເວເກ ຊາຕນ຺ຕິ ວິເວກຊໍ. ປີຕິສຸຂນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປີຓຍຕີຕິ ປີຕິ, ສາ ສມ຺ປິຍາຍນລກ຺ຂຓາ. ສາ ປເນສາ ຂຸທ຺ທິກາ ປີຕິ, ຂຓິກາ ປີຕິ, ໂອກ຺ກນ຺ຕິກາ ປີຕິ, ອຸພ຺ເພຄາ ປີຕິ, ຜຣຓາ ປີຕີຕິ ປຎ຺ຈວິຘາ ໂຫຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຂຸທ຺ທິກາ ປີຕິ ສຣີເຣ ໂລມຫໍສນມຕ຺ຕເມວ ກາຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ. ຂຓິກາ ປີຕິ ຂເຓ ຂເຓ ວິຊ຺ຊຸປ຺ປາທສທິສາ ໂຫຕິ. ໂອກ຺ກນ຺ຕິກາ ປີຕິ ສມຸທ຺ທຕີຣໍ ວີຈິ ວິຍ ກາຍໍ ໂອກ຺ກມິຕ຺ວາ ໂອກ຺ກມິຕ຺ວາ ຠິຊ຺ຊຕິ. ອຸພ຺ເພຄາ ປີຕິ ພລວຕີ ໂຫຕິ ກາຍໍ ອຸທ຺ຘຄ຺ຄໍ ກຕ຺ວາ ອາກາເສ ລງ຺ຆາປນປ຺ປມາຓປ຺ປຕ຺ຕາ. ຜຣຓາ ປີຕິ ອຕິພລວຕີ ໂຫຕິ. ຕາຍ ຫິ ອຸປ຺ປນ຺ນາຍ ສກລສຣີຣໍ ຘມິຕ຺ວາ ປູຣິຕວຕ຺ຖິ ວິຍ ມຫຕາ ອຸທໂກເຆນ ປກ຺ຂນ຺ທປພ຺ພຕກຸຈ຺ຉິ ວິຍ ຈ ອນຸປຣິຜຸຏໍ ໂຫຕິ. ສາ ປເນສາ ປຎ຺ຈວິຘາ ປີຕິ ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີ ປຣິປາກໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ ທຸວິຘໍ ປສ຺ສທ຺ຘິໍ ປຣິປູເຣຕິ ກາຍປສ຺ສທ຺ຘິຎ຺ຈ ຈິຕ຺ຕປສ຺ສທ຺ຘິຎ຺ຈ. ປສ຺ສທ຺ຘິ ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີ ປຣິປາກໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ ທຸວິຘມ຺ປິ ສຸຂໍ ປຣິປູເຣຕິ ກາຍິກຎ຺ຈ ເຈຕສິກຎ຺ຈ. ສຸຂໍ ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕໍ ປຣິປາກໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ຕິວິຘໍ ສມາຘິໍ ປຣິປູເຣຕິ – ຂຓິກສມາຘິໍ, ອຸປຈາຣສມາຘິໍ, ອປ຺ປນາສມາຘິຎ຺ຈາຕິ. ຕາສຸ ຈ ຍາ ອປ຺ປນາສມາຘິສ຺ສ ມູລໍ ຫຸຕ຺ວາ ວຑ຺ຒມານາ ສມາຘິສມ຺ປໂຍຄໍ ຄຕາ ຜຣຓາ ປີຕິ, ອຍໍ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ອຘິປ຺ເປຕາ ປີຕີຕິ.

ອິຕຣໍ ປນ ສຸຂຍຕີຕິ ສຸຂໍ, ຍສ຺ສຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ສຸຂິຕໍ ກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸຂນໍ ວາ ສຸຂໍ, ສຸຏ຺ຐຸ ວາ ຂາທຕິ, ຂຓຕິ ຈ ກາຍຈິຕ຺ຕາພາຘນ຺ຕິ ສຸຂໍ, ໂສມນສ຺ສເວທນາເຍຕໍ ນາມໍ. ຕໍ ສາຕລກ຺ຂຓໍ. ສນ຺ເຕປິ ຈ ເນສໍ ກຕ຺ຖຈິ ອວິປ຺ປໂຍເຄ ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓປຏິລາຠຕຸຏ຺ຐິ ປີຕິ, ປຏິລທ຺ຘຣສານຸຠວນໍ ສຸຂໍ. ຍຕ຺ຖ ປີຕິ, ຕຕ຺ຖ ສຸຂໍ. ຍຕ຺ຖ ສຸຂໍ, ຕຕ຺ຖ ນ ນິຍມໂຕ ປີຕິ. ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘສງ຺ຄຫິຕາ ປີຕິ, ເວທນາກ຺ຂນ຺ຘສງ຺ຄຫິຕໍ ສຸຂໍ. ກນ຺ຕາຣຂິນ຺ນສ຺ສ ວນນ຺ຕຸທກທສ຺ສນສວເນສຸ ວິຍ ປີຕິ, ວນຈ຺ຉາຍາປເວສນອຸທກປຣິໂຠເຄສຸ ວິຍ ສຸຂໍ. ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ປາກຏຠາວໂຕ ເຈຕໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິຕິ ອຍຎ຺ຈ ປີຕິ ອິທຎ຺ຈ ສຸຂໍ ອສ຺ສ ຌານສ຺ສ, ອສ຺ມິໍ ວາ ຌາເນ ອຕ຺ຖີຕິ ອິທໍ ຌານໍ ‘‘ປີຕິສຸຂ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຖ ວາ ປີຕິ ຈ ສຸຂຎ຺ຈ ປີຕິສຸຂໍ ຘມ຺ມວິນຍາທໂຍ ວິຍ. ວິເວກຊໍ ປີຕິສຸຂໍ ອສ຺ສ ຌານສ຺ສ, ອສ຺ມິໍ ວາ ຌາເນ ອຕ຺ຖີຕິ ເອວມ຺ປິ ວິເວກຊໍ ປີຕິສຸຂໍ. ຍເຖວ ຫິ ຌານໍ, ເອວໍ ປີຕິສຸຂມ຺ເປຕ຺ຖ ວິເວກຊເມວ ໂຫຕິ. ຕຎ຺ຈສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຕສ຺ມາ ອໂລປສມາສໍ ກຕ຺ວາ ເອກປເທເນວ ‘‘ວິເວກຊໍປີຕິສຸຂ’’ນ຺ຕິປິ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

ປຐມນ຺ຕິ ຄຓນານຸປຸພ຺ພຕາ ປຐມໍ, ປຐມໍ ອຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິປິ ປຐມໍ. ຌານນ຺ຕິ ທຸວິຘໍ ຌານໍ ອາຣມ຺ມຓູປນິຊ຺ຌານຎ຺ຈ ລກ຺ຂຓູປນິຊ຺ຌານຎ຺ຈ. ຕຕ຺ຖ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ປຖວີກສິຓາທິອາຣມ຺ມຓໍ ອຸປນິຊ຺ຌາຍນ຺ຕີຕິ ‘‘ອາຣມ຺ມຓູປນິຊ຺ຌານ’’ນ຺ຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຕາ. ວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄຜລານິ ປນ ລກ຺ຂຓູປນິຊ຺ຌານໍ ນາມ. ຕຕ຺ຖ ວິປສ຺ສນາ ອນິຈ຺ຈາທິລກ຺ຂຓສ຺ສ ອຸປນິຊ຺ຌານໂຕ ລກ຺ຂຓູປນິຊ຺ຌານໍ, ວິປສ຺ສນາຍ ກຕກິຈ຺ຈສ຺ສ ມຄ຺ເຄນ ອິຊ຺ຌນໂຕ ມຄ຺ໂຄ ລກ຺ຂຓູປນິຊ຺ຌານໍ, ຜລໍ ປນ ນິໂຣຘສຈ຺ຈໍ ຕຖລກ຺ຂຓໍ ອຸປນິຊ຺ຌາຍຕີຕິ ລກ຺ຂຓູປນິຊ຺ຌານໍ. ເຕສຸ ອິຘ ປຸພ຺ພຠາເຄ ອາຣມ຺ມຓູປນິຊ຺ຌານໍ, ໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ລກ຺ຂຓູປນິຊ຺ຌານໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ຕສ຺ມາ ອາຣມ຺ມຓູປນິຊ຺ຌານໂຕ ລກ຺ຂຓູປນິຊ຺ຌານໂຕ ປຈ຺ຈນີກຊ຺ຌາປນໂຕ ຈ ‘‘ຌານ’’ນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊາຕິ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ, ປາປຸຓິຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຸປສມ຺ປາທຍິຕ຺ວາ ວາ, ນິປ຺ຜາເທຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວິຫຣຕີຕິ ຕທນຸຣູເປນ ອິຣິຍາປຖວິຫາເຣນ ອິຣິຍຕິ, ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣຌານສມງ຺ຄີ ຫຸຕ຺ວາ ອຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ວຸຕ຺ຕິໍ ອຠິນິປ຺ຜາເທຕິ.

ວິຕກ຺ກວິຈາຣານໍ ວູປສມາຕິ ເອຕ຺ຖ ວິຕກ຺ກສ຺ສ ຈ ວິຈາຣສ຺ສ ຈາຕິ ອິເມສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ວູປສມາ ສມຕິກ຺ກມາ, ທຸຕິຍຊ຺ຌານກ຺ຂເຓ ອປາຕຸຠາວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ທຸຕິຍຊ຺ຌາເນ ສພ຺ເພປິ ປຐມຊ຺ຌານຘມ຺ມາ ນ ສນ຺ຕິ, ອຎ຺ເຎເຍວ ຫິ ປຐມຊ຺ຌາເນ ຜສ຺ສາທໂຍ, ອຎ຺ເຎ ອິຘາຕິ. ໂອຬາຣິກສ຺ສ ປນ ໂອຬາຣິກສ຺ສ ອງ຺ຄສ຺ສ ສມຕິກ຺ກມາ ປຐມຊ຺ຌານໂຕ ປເຣສໍ ທຸຕິຍຊ຺ຌານາທີນໍ ອຘິຄໂມ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ວິຕກ຺ກວິຈາຣານໍ ວູປສມາ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິຘ ນິຍກຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ຕສ຺ມາ ອຕ຺ຕນິ ຊາຕໍ, ອຕ຺ຕສນ຺ຕາເນ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສມ຺ປສາທນນ຺ຕິ ສມ຺ປສາທນໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ສທ຺ຘາ. ສມ຺ປສາທນໂຍຄໂຕ ຌານມ຺ປິ ສມ຺ປສາທນໍ ນີລວຓ຺ຓໂຍຄໂຕ ນີລວຕ຺ຖໍ ວິຍ. ຍສ຺ມາ ວາ ຕໍ ຌານໍ ສມ຺ປສາທນສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ວິຕກ຺ກວິຈາຣກ຺ໂຂຠວູປສມເນນ ຈ ເຈໂຕ ສມ຺ປສາທຍຕິ, ຕສ຺ມາປິ ສມ຺ປສາທນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມສ຺ມິຎ຺ຈ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ສມ຺ປສາທນໍ ເຈຕໂສຕິ ເອວໍ ປທສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ, ປຸຣິມສ຺ມິໍ ປນ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ເຈຕໂສຕິ ເອຕໍ ເອໂກທິຠາເວນ ສທ຺ຘິໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ອຕ຺ຖໂຍຊນາ – ເອໂກ ອຸເທຕີຕິ ເອໂກທິ, ວິຕກ຺ກວິຈາເຣຫິ ອນຊ຺ຌາຣູຬ຺ຫຕ຺ຕາ ອຄ຺ໂຄ ເສຏ຺ໂຐ ຫຸຕ຺ວາ ອຸເທຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສຏ຺ໂຐປິ ຫິ ໂລເກ ເອໂກຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວິຕກ຺ກວິຈາຣວິຣຫິໂຕ ວາ ເອໂກ ອສຫາໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ອິຕິປິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອຖ ວາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມ ອຸທາຍຕີຕິ ອຸທິ, ອຸຏ຺ຐເປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສຏ຺ຐຏ຺ເຐນ ເອໂກ ຈ ໂສ ອຸທິ ຈາຕິ ເອໂກທິ. ສມາຘິສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອິຕິ ອິມໍ ເອໂກທິໍ ຠາເວຕິ ວຑ຺ເຒຕີຕິ ອິທໍ ທຸຕິຍໍ ຌານໍ ເອໂກທິຠາວໍ. ໂສ ປນາຍໍ ເອໂກທິ ຍສ຺ມາ ເຈຕໂສ, ນ ສຕ຺ຕສ຺ສ ນ ຊີວສ຺ສ. ຕສ຺ມາ ເອຕໍ ‘‘ເຈຕໂສ ເອໂກທິຠາວ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ນນຸ ຈາຍໍ ສທ຺ຘາ ປຐມຊ຺ຌາເນປິ ອຕ຺ຖິ, ອຍຎ຺ຈ ເອໂກທິນາມໂກ ສມາຘິ. ອຖ ກສ຺ມາ ອິທເມວ ‘‘ສມ຺ປສາທນໍ ເຈຕໂສ ເອໂກທິຠາວ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ອທຸຎ຺ຫິ ປຐມຊ຺ຌານໍ ວິຕກ຺ກວິຈາຣກ຺ໂຂເຠນ ວີຈິຕຣງ຺ຄສມາກຸລມິວ ຊລໍ ນ ສຸປ຺ປສນ຺ນໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ສຕິຍາປິ ສທ຺ຘາຍ ‘‘ສມ຺ປສາທນ’’ນ຺ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ສຸປ຺ປສນ຺ນຕ຺ຕາເຍວ ເຈຕ຺ຖ ສມາຘິປິ ນ ສຸຏ຺ຐຸ ປາກໂຏ. ຕສ຺ມາ ‘‘ເອໂກທິຠາວ’’ນ຺ຕິປິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມສ຺ມິໍ ປນ ຌາເນ ວິຕກ຺ກວິຈາຣປລິໂພຘາຠາເວນ ລທ຺ໂຘກາສາ ພລວຕີ ສທ຺ຘາ, ພລວສທ຺ຘາສຫາຍປຏິລາເຠເນວ ຈ ສມາຘິປິ ປາກໂຏ, ຕສ຺ມາ ອິທເມວ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອວິຕກ຺ກໍ ອວິຈາຣນ຺ຕິ ຠາວນາຍ ປຫີນຕ຺ຕາ ເອຕສ຺ມິໍ, ເອຕສ຺ສ ວາ ວິຕກ຺ໂກ ນຕ຺ຖີຕິ ອວິຕກ຺ກໍ. ອິມິນາວ ນເຍນ ອວິຈາຣໍ. ເອຕ຺ຖາຫ – ‘‘ນນຸ ຈ ‘ວິຕກ຺ກວິຈາຣານໍ ວູປສມາ’ຕິ ອິມິນາປິ ອຍມຕ຺ໂຖ ສິທ຺ໂຘ. ອຖ ກສ຺ມາ ປຸນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘ອວິຕກ຺ກໍ ອວິຈາຣ’ນ຺ຕິ’’? ວຸຈ຺ຈເຕ – ເອວເມຕໍ, ສິທ຺ໂຘວາຍມຕ຺ໂຖ, ນ ປເນຕໍ ຕທຕ຺ຖທີປກໍ, ນນຸ ອໂວຈຸມ຺ຫ ‘‘ໂອຬາຣິກສ຺ສ ປນ ໂອຬາຣິກສ຺ສ ອງ຺ຄສ຺ສ ສມຕິກ຺ກມາ ປຐມຊ຺ຌານໂຕ ປເຣສໍ ທຸຕິຍຊ຺ຌານາທີນໍ ສມຘິຄໂມ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວິຕກ຺ກວິຈາຣານໍ ວູປສມາຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ.

ອປິຈ ວິຕກ຺ກວິຈາຣານໍ ວູປສມາ ອິທໍ ສມ຺ປສາທນໍ, ນ ກິເລສກາລຸສ຺ສິຍສ຺ສ. ວິຕກ຺ກວິຈາຣານຎ຺ຈ ວູປສມາ ເອໂກທິຠາວໍ, ນ ອຸປຈາຣຊ຺ຌານມິວ ນີວຣຓປ຺ປຫານາ, ນ ປຐມຊ຺ຌານມິວ ຈ ອງ຺ຄປາຕຸຠາວາຕິ ເອວໍ ສມ຺ປສາທນເອໂກທິຠາວານໍ ເຫຕຸປຣິທີປກມິທໍ ວຈນໍ. ຕຖາ ວິຕກ຺ກວິຈາຣານໍ ວູປສມາ ອິທໍ ອວິຕກ຺ກອວິຈາຣໍ, ນ ຕຕິຍຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານານິ ວິຍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທີນິ ວິຍ ຈ ອຠາວາຕິ ເອວໍ ອວິຕກ຺ກອວິຈາຣຠາວສ຺ສ ເຫຕຸປຣິທີປກຎ຺ຈ. ນ ວິຕກ຺ກວິຈາຣາຠາວມຕ຺ຕປຣິທີປກໍ, ວິຕກ຺ກວິຈາຣາຠາວມຕ຺ຕປຣິທີປກເມວ ປນ ‘‘ອວິຕກ຺ກໍ ອວິຈາຣ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ວຈນໍ. ຕສ຺ມາ ປຸຣິມໍ ວຕ຺ວາປິ ປຸນ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວາຕິ.

ສມາຘິຊນ຺ຕິ ປຐມຊ຺ຌານສມາຘິໂຕ, ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສມາຘິໂຕ ວາ ຊາຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ປຐມຊ຺ຌານມ຺ປິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສມາຘິໂຕ ຊາຕໍ, ອຖ ໂຂ ອຍເມວ ສມາຘິ ‘‘ສມາຘີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫຕິ ວິຕກ຺ກວິຈາຣກ຺ໂຂຠວິຣເຫນ ອຕິວິຍ ອຈລຕ຺ຕາ ສຸປ຺ປສນ຺ນຕ຺ຕາ ຈ. ຕສ຺ມາ ອິມສ຺ສ ວຓ຺ຓຠຓນຕ຺ຖໍ ອິທເມວ ‘‘ສມາຘິຊ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປີຕິສຸຂນ຺ຕິ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ທຸຕິຍນ຺ຕິ ຄຓນານຸປຸພ຺ພຕາ ທຸຕິຍໍ, ອິທໍ ທຸຕິຍໍ ອຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິປິ ທຸຕິຍໍ.

ປີຕິຍາ ຈ ວິຣາຄາຕິ ວິຣາໂຄ ນາມ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາຍ ປີຕິຍາ ຊິຄຸຈ຺ຉນໍ ວາ ສມຕິກ຺ກໂມ ວາ, ອຸຠິນ຺ນໍ ປນ ອນ຺ຕຣາ ຈສທ຺ໂທ ສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ, ໂສ ວູປສມໍ ວາ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕິ ວິຕກ຺ກວິຈາຣວູປສມໍ ວາ. ຕຕ຺ຖ ຍທາ ວູປສມເມວ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕິ, ຕທາ ປີຕິຍາ ວິຣາຄາ ຈ, ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍ ວູປສມາ ຈາຕິ ເອວໍ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອິມິສ຺ສາ ຈ ໂຍຊນາຍ ວິຣາໂຄ ຊິຄຸຈ຺ຉນຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ປີຕິຍາ ຊິຄຸຈ຺ຉນາ ຈ ສມຕິກ຺ກມາ ຈາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຍທາ ປນ ວິຕກ຺ກວິຈາຣວູປສມໍ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕິ, ຕທາ ປີຕິຍາ ຈ ວິຣາຄາ, ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍ ວິຕກ຺ກວິຈາຣານຎ຺ຈ ວູປສມາຕິ ເອວໍ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອິມິສ຺ສາ ຈ ໂຍຊນາຍ ວິຣາໂຄ ສມຕິກ຺ກມນຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ປີຕິຍາ ຈ ສມຕິກ຺ກມາ, ວິຕກ຺ກວິຈາຣານຎ຺ຈ ວູປສມາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ກາມຎ຺ເຈເຕ ວິຕກ຺ກວິຈາຣາ ທຸຕິຍຊ຺ຌາເນເຍວ ວູປສນ຺ຕາ, ອິມສ຺ສ ປນ ຌານສ຺ສ ມຄ຺ຄປຣິທີປນຕ຺ຖໍ ວຓ຺ຓຠຓນຕ຺ຖຎ຺ເຈຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິຕກ຺ກວິຈາຣານໍ ວູປສມາຕິ ຫິ ວຸຕ຺ເຕ ອິທໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ ‘‘ນູນ ວິຕກ຺ກວິຈາຣວູປສໂມ ມຄ຺ໂຄ ອິມສ຺ສ ຌານສ຺ສາ’’ຕິ. ຍຖາ ຈ ຕຕິເຍ ອຣິຍມຄ຺ເຄ ອປ຺ປຫີນານມ຺ປິ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐາທີນໍ ‘‘ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍານໍ ສໍໂຍຊນານໍ ປຫານາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໓໗໓; ມ. ນິ. ໒.໑໓໓; ສໍ. ນິ. ໕.໑໘໔; ອ. ນິ. ໓.໘໘) ເອວໍ ປຫານໍ ວຸຈ຺ຈມານໍ ວຓ຺ຓຠຓນໍ ໂຫຕິ, ຕທຘິຄມາຍ ອຸສ຺ສຸກ຺ການໍ ອຸສ຺ສາຫຊນກໍ, ເອວເມວ ອິຘ ອວູປສນ຺ຕານມ຺ປິ ວິຕກ຺ກວິຈາຣານໍ ວູປສໂມ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ວຓ຺ຓຠຓນໍ ໂຫຕິ. ເຕນາຍມຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ ‘‘ປີຕິຍາ ຈ ສມຕິກ຺ກມາ ວິຕກ຺ກວິຈາຣານຎ຺ຈ ວູປສມາ’’ຕິ.

ອຸເປກ຺ຂໂກ ຈ ວິຫຣຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸປປຕ຺ຕິໂຕ ອິກ຺ຂຕີຕິ ອຸເປກ຺ຂາ, ສມໍ ປສ຺ສຕິ ອປກ຺ຂປຕິຕາ ຫຸຕ຺ວາ ປສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕາຍ ວິສທາຍ ວິປຸລາຍ ຖາມຄຕາຍ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ຕຕິຍຊ຺ຌານສມງ຺ຄີ ‘‘ອຸເປກ຺ຂໂກ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ອຸເປກ຺ຂາ ປນ ທສວິຘາ ໂຫຕິ ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຸເປກ຺ຂາ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ ວີຣິຍຸເປກ຺ຂາ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາ ເວທນຸເປກ຺ຂາ ວິປສ຺ສນຸເປກ຺ຂາ ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາ ຌານຸເປກ຺ຂາ ປາຣິສຸທ຺ຘຸເປກ຺ຂາຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຍາ ‘‘ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ຂີຓາສໂວ ຠິກ຺ຂຸ ຈກ຺ຂຸນາ ຣູປໍ ທິສ຺ວາ ເນວ ສຸມໂນ ໂຫຕິ ນ ທຸມ຺ມໂນ, ອຸເປກ຺ຂໂກ ຈ ວິຫຣຕິ ສໂຕ ສມ຺ປຊາໂນ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໖.໑) ເອວມາຄຕາ ຂີຓາສວສ຺ສ ຉສຸ ທ຺ວາເຣສຸ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐຉຬາຣມ຺ມຓາປາເຖ ປຣິສຸທ຺ຘປກຕິຠາວາວິຊຫນາກາຣຠູຕາ ອຸເປກ຺ຂາ, ອຍໍ ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ ນາມ.

ຍາ ປນ ‘‘ອຸເປກ຺ຂາສຫຄເຕນ ເຈຕສາ ເອກໍ ທິສໍ ຜຣິຕ຺ວາ ວິຫຣຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໕໕໖; ມ. ນິ. ໑.໗໗) ເອວມາຄຕາ ສຕ຺ເຕສຸ ມຊ຺ຌຕ຺ຕາກາຣຠູຕາ ອຸເປກ຺ຂາ, ອຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຸເປກ຺ຂາ ນາມ.

ຍາ ປນ ‘‘ອຸເປກ຺ຂາສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄໍ ຠາເວຕິ ວິເວກນິສ຺ສິຕ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໒໔໗) ເອວມາຄຕາ ສຫຊາຕຘມ຺ມານໍ ມຊ຺ຌຕ຺ຕາກາຣຠູຕາ ອຸເປກ຺ຂາ, ອຍໍ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ ນາມ.

ຍາ ປນ ‘‘ກາເລນ ກາລໍ ອຸເປກ຺ຂານິມິຕ຺ຕໍ ມນສິກໂຣຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໑໐໓) ເອວມາຄຕາ ອນຈ຺ຈາຣທ຺ຘນາຕິສິຖິລວີຣິຍສງ຺ຂາຕາ ອຸເປກ຺ຂາ, ອຍໍ ວີຣິຍຸເປກ຺ຂາ ນາມ.

ຍາ ປນ ‘‘ກຕິ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາ ສມຖວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ກຕິ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາ ວິປສ຺ສນາວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ? ອຏ຺ຐ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາ ສມຖວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ທສ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາ ວິປສ຺ສນາວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໕໗) ເອວມາຄຕາ ນີວຣຓາທິປຏິສງ຺ຂາສນ຺ຕິຏ຺ຐນາຄຫເຓ ມຊ຺ຌຕ຺ຕຠູຕາ ອຸເປກ຺ຂາ, ອຍໍ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາ ນາມ.

ຍາ ປນ ‘‘ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ກາມາວຈຣໍ ກຸສລໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂຫຕິ ອຸເປກ຺ຂາສຫຄຕ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ສ. ໑໕໐) ເອວມາຄຕາ ອທຸກ຺ຂມສຸຂສຎ຺ຎິຕາ ອຸເປກ຺ຂາ, ອຍໍ ເວທນຸເປກ຺ຂາ ນາມ.

ຍາ ‘‘ຍທຕ຺ຖິ ຍໍ ຠູຕໍ, ຕໍ ປຊຫຕິ, ອຸເປກ຺ຂໍ ປຏິລຠຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໗໑; ອ. ນິ. ໗.໕໕) ເອວມາຄຕາ ວິຈິນເນ ມຊ຺ຌຕ຺ຕຠູຕາ ອຸເປກ຺ຂາ, ອຍໍ ວິປສ຺ສນຸເປກ຺ຂາ ນາມ.

ຍາ ປນ ຉນ຺ທາທີສຸ ເຍວາປນເກສຸ ອາຄຕາ ສຫຊາຕານໍ ສມວາຫິຕຠູຕາ ອຸເປກ຺ຂາ, ອຍໍ ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາ ນາມ.

ຍາ ປນ ‘‘ອຸເປກ຺ຂໂກ ຈ ວິຫຣຕີ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໖໓; ທີ. ນິ. ໑.໒໓໐) ເອວມາຄຕາ ອຄ຺ຄສຸເຂປິ ຕສ຺ມິໍ ອປກ຺ຂປາຕຊນນີ ອຸເປກ຺ຂາ, ອຍໍ ຌານຸເປກ຺ຂາ ນາມ.

ຍາ ປນ ‘‘ອຸເປກ຺ຂາສຕິປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ຌານ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ສ. ໑໖໕; ທີ. ນິ. ໑.໒໓໒) ເອວມາຄຕາ ສພ຺ພປຈ຺ຈນີກປຣິສຸທ຺ຘາ ປຈ຺ຈນີກວູປສມເນປິ ອພ຺ຍາປາຣຠູຕາ ອຸເປກ຺ຂາ, ອຍໍ ປາຣິສຸທ຺ຘຸເປກ຺ຂາ ນາມ.

ຕຕ຺ຖ ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ ຈ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຸເປກ຺ຂາ ຈ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ ຈ ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາ ຈ ຌານຸເປກ຺ຂາ ຈ ປາຣິສຸທ຺ຘຸເປກ຺ຂາ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກາ, ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາວ ໂຫຕິ. ເຕນ ເຕນ ອວຕ຺ຖາເຠເທນ ປນສ຺ສາຍໍ ເຠໂທ. ເອກສ຺ສາປິ ສໂຕ ສຕ຺ຕສ຺ສ ກຸມາຣຍຸວຕ຺ເຖຣເສນາປຕິຣາຊາທິວເສນ ເຠໂທ ວິຍ, ຕສ຺ມາ ຕາສຸ ຍຕ຺ຖ ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ, ນ ຕຕ຺ຖ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄຸເປກ຺ຂາທໂຍ. ຍຕ຺ຖ ວາ ປນ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ, ນ ຕຕ຺ຖ ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາທໂຍ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຍຖາ ເຈຕາສໍ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກີຠາໂວ, ເອວໍ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາວິປສ຺ສນຸເປກ຺ຂານມ຺ປິ. ປຎ຺ຎາ ເອວ ຫິ ສາ, ກິຈ຺ຈວເສນ ທ຺ວິຘາ ຠິນ຺ນາ. ຍຖາ ຫິ ປຸຣິສສ຺ສ ສາຍໍ ເຄຫໍ ປວິຏ຺ຐໍ ສປ຺ປໍ ອຊປທທຓ຺ຑໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິເຍສມານສ຺ສ ຕໍ ຖຸສໂກຏ຺ຐເກ ນິປນ຺ນໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ສປ຺ໂປ ນຸ ໂຂ, ໂນ’’ຕິ ອວໂລເກນ຺ຕສ຺ສ ໂສວຕ຺ຖິກຕ຺ຕຍໍ ທິສ຺ວາ ນິພ຺ເພມຕິກສ຺ສ ‘‘ສປ຺ໂປ, ນ ສປ຺ໂປ’’ຕິ ວິຈິນເນ ມຊ຺ຌຕ຺ຕຕາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເອວເມວ ຍາ ອາຣທ຺ຘວິປສ຺ສກສ຺ສ ວິປສ຺ສນາຎາເຓນ ລກ຺ຂຓຕ຺ຕເຍ ທິຏ຺ເຐ ສງ຺ຂາຣານໍ ອນິຈ຺ຈຠາວາທິວິຈິນເນ ມຊ຺ຌຕ຺ຕຕາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອຍໍ ວິປສ຺ສນຸເປກ຺ຂາ. ຍຖາ ປນ ຕສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ອຊປທທຓ຺ເຑນ ຄາຬ຺ຫໍ ສປ຺ປໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ກິນ຺ຕາຫໍ ອິມໍ ສປ຺ປໍ ອວິເຫເຐນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕານຎ຺ຈ ອິມິນາ ອຑໍສາເປນ຺ໂຕ ມຸຎ຺ເຈຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ມຸຎ຺ຈນາກາຣເມວ ປຣິເຍສໂຕ ຄຫເຓ ມຊ຺ຌຕ຺ຕຕາ ໂຫຕິ, ເອວເມວ ຍາ ລກ຺ຂຓຕ຺ຕຍສ຺ສ ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ອາທິຕ຺ເຕ ວິຍ ຕໂຍ ຠເວ ປສ຺ສໂຕ ສງ຺ຂາຣຄຫເຓ ມຊ຺ຌຕ຺ຕຕາ, ອຍໍ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາ. ອິຕິ ວິປສ຺ສນຸເປກ຺ຂາຍ ສິທ຺ຘາຍ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາປິ ສິທ຺ຘາວ ໂຫຕິ. ອິມິນາ ປເນສາ ວິຈິນນຄຫເຓສຸ ມຊ຺ຌຕ຺ຕສງ຺ຂາເຕນ ກິຈ຺ເຈນ ທ຺ວິຘາ ຠິນ຺ນາຕິ. ວີຣິຍຸເປກ຺ຂາ ປນ ເວທນຸເປກ຺ຂາ ຈ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎຎ຺ຈ ອວເສສາຫິ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ຠິນ຺ນາ ເອວາຕິ. ອາຫ ເຈຕ຺ຖ –

‘‘ມຊ຺ຌຕ຺ຕພ຺ຣຫ຺ມໂພຊ຺ຌງ຺ຄຉຬງ຺ຄຌານສຸທ຺ຘິໂຍ;

ວິປສ຺ສນາ ຈ ສງ຺ຂາຣເວທນາ ວີຣິຍໍ ອິຕິ.

ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທໂສເປກ຺ຂາ, ຉ ມຊ຺ຌຕ຺ຕາທິໂຕ ຕໂຕ;

ທຸເວ ປຎ຺ຎາ ຕໂຕ ທ຺ວີຫິ, ຈຕສ຺ໂສວ ຠວນ຺ຕິມາ’’ຕິ.

ອິຕິ ອິມາສຸ ອຸເປກ຺ຂາສຸ ຌານຸເປກ຺ຂາ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕາ. ສາ ມຊ຺ຌຕ຺ຕລກ຺ຂຓາ. ເອຕ຺ຖາຫ – ‘‘ນນຸ ຈາຍໍ ອຕ຺ຖໂຕ ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາວ ໂຫຕິ, ສາ ຈ ປຐມທຸຕິຍຊ຺ຌາເນສຸປິ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຣປິ ‘ອຸເປກ຺ຂໂກ ຈ ວິຫຣຕີ’ຕິ ເອວມຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ສິຍາ, ສາ ກສ຺ມາ ນ ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ? ອປຣິພ຺ຍຕ຺ຕກິຈ຺ຈໂຕ. ອປຣິພ຺ຍຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຕສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ກິຈ຺ຈໍ ວິຕກ຺ກາທີຫິ ອຠິຠູຕຕ຺ຕາ, ອິຘ ປນາຍໍ ວິຕກ຺ກວິຈາຣປີຕີຫິ ອນຠິຠູຕຕ຺ຕາ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕສິຣາ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ປຣິພ຺ຍຕ຺ຕກິຈ຺ຈາ ຊາຕາ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕາຕິ.

ອິທານິ ສໂຕ ຈ ສມ຺ປຊາໂນຕິ ເອຕ຺ຖ ສຣຕີຕິ ສໂຕ. ສມ຺ປຊານາຕີຕິ ສມ຺ປຊາໂນ. ອິຕິ ປຸຄ຺ຄເລນ ສຕິ ຈ ສມ຺ປຊຎ຺ຎຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສຣຓລກ຺ຂຓາ ສຕິ. ອສມ຺ໂມຫລກ຺ຂຓໍ ສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ. ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ອິທໍ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ ປຸຣິມຊ຺ຌາເນສຸປິ ອຕ຺ຖິ, ມຸຏ຺ຐສ຺ສຕິສ຺ສ ຫິ ອສມ຺ປຊານສ຺ສ ອຸປຈາຣມຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ, ປເຄວ ອປ຺ປນາ. ໂອຬາຣິກຕ຺ຕາ ປນ ເຕສໍ ຌານານໍ ຠູມິຍໍ ວິຍ ປຸຣິສສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຄຕິ ສຸຂາ ໂຫຕິ, ອພ຺ຍຕ຺ຕໍ ຕຕ຺ຖ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎກິຈ຺ຈໍ. ໂອຬາຣິກງ຺ຄປ຺ປຫາເນນ ປນ ສຸຂຸມຕ຺ຕາ ອິມສ຺ສ ຌານສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ຂຸຣຘາຣາຍໍ ວິຍ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎກິຈ຺ຈປຣິຄ຺ຄຫິຕາ ເອວ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຄຕິ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາຕິ ອິເຘວ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍ – ຍຖາ ເຘນຸປໂຄ ວຈ຺ໂຉ ເຘນຸໂຕ ອປນີໂຕ ອຣກ຺ຂິຍມາໂນ ປຸນເທວ ເຘນຸໍ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ, ເອວມິທໍ ຕຕິຍຊ຺ຌານສຸຂໍ ປີຕິໂຕ ອປນີຕມ຺ປິ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎາຣກ຺ເຂນ ອຣກ຺ຂິຍມານໍ ປຸນເທວ ປີຕິໍ ອຸປຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ປີຕິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕເມວ ສິຍາ. ສຸເຂ ວາປິ ສຕ຺ຕາ ສາຣຊ຺ຊນ຺ຕິ, ອິທຎ຺ຈ ອຕິມຘຸຣໍ ສຸຂໍ ຕໂຕ ປຣໍ ສຸຂາຠາວາ. ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎານຸຠາເວນ ປເນຕ຺ຖ ສຸເຂ ອສາຣຊ຺ຊນາ ໂຫຕິ, ໂນ ອຎ຺ຎຖາຕິ ອິມມ຺ປິ ອຕ຺ຖວິເສສໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອິທໍ ອິເຘວ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອິທານິ ສຸຂຎ຺ຈ ກາເຍນ ປຏິສໍເວເທຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ຕຕິຍຊ຺ຌານສມງ຺ຄິໂນ ສຸຂປຏິສໍເວທນາໂຠໂຄ ນຕ຺ຖິ, ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ຍສ຺ມາ ຕສ຺ສ ນາມກາເຍນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ສຸຂໍ, ຍໍ ວາ ຕໍ ນາມກາຍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ສຸຂໍ, ຕໍສມຸຏ຺ຐາເນນສ຺ສ ຍສ຺ມາ ອຕິປຓີເຕນ ຣູເປນ ຣູປກາໂຍ ຜຸຏ຺ໂຐ, ຍສ຺ສ ຜຸຏ຺ຐຕ຺ຕາ ຌານາ ວຸຏ຺ຐິໂຕປິ ສຸຂໍ ປຏິສໍເວເທຍ຺ຍ, ຕສ຺ມາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສຸຂຎ຺ຈ ກາເຍນ ປຏິສໍເວເທຫີ’’ຕິ ອາຫ.

ອິທານິ ຍໍ ຕໍ ອຣິຍາ ອາຈິກ຺ຂນ຺ຕິ ອຸເປກ຺ຂໂກ ສຕິມາ ສຸຂວິຫາຣີຕິ ເອຕ຺ຖ ຍໍຌານເຫຕຸ ຍໍຌານກາຣຓາ ຕໍ ຕຕິຍຊ຺ຌານສມງ຺ຄິປຸຄ຺ຄລໍ ພຸທ຺ຘາທໂຍ ອຣິຍາ ອາຈິກ຺ຂນ຺ຕິ ເທເສນ຺ຕິ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ ປຏ຺ຐເປນ຺ຕິ ວິວຣນ຺ຕິ ວິຠຊນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕານີກໂຣນ຺ຕິ ປກາເສນ຺ຕິ, ປສໍສນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ກິນ຺ຕິ? ອຸເປກ຺ຂໂກ ສຕິມາ ສຸຂວິຫາຣີຕິ. ຕໍ ຕຕິຍໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ກສ຺ມາ ປນ ຕໍ ເຕ ເອວໍ ປສໍສນ຺ຕີຕິ? ປສໍສາຣຫໂຕ. ອຍຎ຺ຫິ ຍສ຺ມາ ອຕິມຘຸຣສຸເຂ ສຸຂປາຣມິປ຺ປຕ຺ເຕປິ ຕຕິຍຊ຺ຌາເນ ອຸເປກ຺ຂໂກ, ນ ຕຕ຺ຖ ສຸຂາຠິສງ຺ເຄນ ອາກຑ຺ຒີຍຕິ. ຍຖາ ຈ ປີຕິ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເອວໍ ອຸປຏ຺ຐິຕສ຺ສຕິຕາຍ ສຕິມາ. ຍສ຺ມາ ຈ ອຣິຍກນ຺ຕໍ ອຣິຍຊນເສວິຕເມວ ຈ ອສໍກິລິຏ຺ຐໍ ສຸຂໍ ນາມກາເຍນ ປຏິສໍເວເທຕິ, ຕສ຺ມາ ປສໍສາຣໂຫ ໂຫຕິ. ອິຕິ ປສໍສາຣຫໂຕ ນໍ ອຣິຍາ ເຕ ເອວໍ ປສໍສາຣຫເຫຕຸຠູເຕ ຄຸເຓ ປກາເສນ຺ຕາ ‘‘ອຸເປກ຺ຂໂກ ສຕິມາ ສຸຂວິຫາຣີ’’ຕິ ເອວໍ ປສໍສນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຕິຍນ຺ຕິ ຄຓນານຸປຸພ຺ພຕາ ຕຕິຍໍ, ຕຕິຍໍ ອຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິປິ ຕຕິຍໍ.

ສຸຂສ຺ສ ຈ ປຫານາ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຈ ປຫານາຕິ ກາຍິກສຸຂສ຺ສ ຈ ກາຍິກທຸກ຺ຂສ຺ສ ຈ ປຫານາ. ປຸພ຺ເພວາຕິ ຕຎ຺ຈ ໂຂ ປຸພ຺ເພວ, ນ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານກ຺ຂເຓ. ໂສມນສ຺ສໂທມນສ຺ສານໍ ອຕ຺ຖງ຺ຄມາຕິ ເຈຕສິກສຸຂສ຺ສ ເຈຕສິກທຸກ຺ຂສ຺ສ ຈາຕິ ອິເມສມ຺ປິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປຸພ຺ເພວ ອຕ຺ຖງ຺ຄມາ, ປຫານາ ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກທາ ປນ ເນສໍ ປຫານໍ ໂຫຕິ? ຈຕຸນ຺ນໍ ຌານານໍ ອຸປຈາຣກ຺ຂເຓ. ໂສມນສ຺ສຎ຺ຫິ ຈຕຸຕ຺ຖສ຺ສ ຌານສ຺ສ ອຸປຈາຣກ຺ຂເຓເຍວ ປຫີຍຕິ, ທຸກ຺ຂໂທມນສ຺ສສຸຂານິ ປຐມທຸຕິຍຕຕິຍານໍ ອຸປຈາຣກ຺ຂເຓສຸ. ເອວເມເຕສໍ ປຫານກ຺ກເມນ ອວຸຕ຺ຕານໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍວິຠງ຺ເຄ (ວິຠ. ໒໑໙ ອາທໂຍ) ປນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ອຸທ຺ເທສກ຺ກເມເນວ ອິຘາປິ ວຸຕ຺ຕານໍ ສຸຂທຸກ຺ຂໂສມນສ຺ສໂທມນສ຺ສານໍ ປຫານໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຍທິ ປເນຕານິ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຌານສ຺ສ ອຸປຈາຣກ຺ຂເຓເຍວ ປຫີຍນ຺ຕິ, ອຖ ກສ຺ມາ ‘‘ກຕ຺ຖ ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ທຸກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອປຣິເສສໍ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ? ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫິ…ເປ… ປຐມຊ຺ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ທຸກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອປຣິເສສໍ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ. ກຕ຺ຖ ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂທມນສ຺ສິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ສຸຂິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ໂສມນສ຺ສິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອປຣິເສສໍ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ? ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ສຸຂສ຺ສ ຈ ປຫານາ…ເປ… ຈຕຸຕ຺ຖໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂສມນສ຺ສິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອປຣິເສສໍ ນິຣຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໕໑໐) ເອວໍ ຌາເນສ຺ເວວ ນິໂຣໂຘ ວຸຕ຺ໂຕຕິ? ອຕິສຍນິໂຣຘຕ຺ຕາ. ອຕິສຍນິໂຣໂຘ ຫິ ເຕສໍ ປຐມຊ຺ຌານາທີສຸ, ນ ນິໂຣໂຘເຍວ. ນິໂຣໂຘເຍວ ປນ ອຸປຈາຣກ຺ຂເຓ, ນາຕິສຍນິໂຣໂຘ. ຕຖາ ຫິ ນານາວຊ຺ຊເນ ປຐມຊ຺ຌານູປຈາເຣ ນິຣຸທ຺ຘສ຺ສາປິ ທຸກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ຑໍສມກສາທິສມ຺ຜສ຺ເສນ ວາ ວິສມາສນູປຕາເປນ ວາ ສິຍາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ, ນ ຕ຺ເວວ ອນ຺ໂຕອປ຺ປນາຍໍ. ອຸປຈາເຣ ວາ ນິຣຸທ຺ຘມ຺ເປຕໍ ນ ສຸຏ຺ຐຸ ນິຣຸທ຺ຘໍ ໂຫຕິ ປຏິປກ຺ເຂນ ອວິຫຕຕ຺ຕາ. ອນ຺ໂຕອປ຺ປນາຍໍ ປນ ປີຕິຜຣເຓນ ສພ຺ໂພ ກາໂຍ ສຸໂຂກ຺ກນ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ສຸໂຂກ຺ກນ຺ຕກາຍສ຺ສ ຈ ສຸຏ຺ຐຸ ນິຣຸທ຺ຘໍ ໂຫຕິ ທຸກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປຏິປກ຺ເຂນ ວິຫຕຕ຺ຕາ. ນານາວຊ຺ຊເນເຍວ ຈ ທຸຕິຍຊ຺ຌານູປຈາເຣ ປຫີນສ຺ສາປິ ໂທມນສ຺ສິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ, ຍສ຺ມາ ເອຕໍ ວິຕກ຺ກວິຈາຣປຈ຺ຈເຍປິ ກາຍກິລມເຖ ຈິຕ຺ຕູປຆາເຕ ຈ ສຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ວິຕກ຺ກວິຈາຣາຠາເວ ເນວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຍຕ຺ຖ ປນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕຕ຺ຖ ວິຕກ຺ກວິຈາຣຠາເວ. ອປ຺ປຫີນາເຍວ ຈ ທຸຕິຍຊ຺ຌານູປຈາເຣ ວິຕກ຺ກວິຈາຣາຕິ ຕຕ຺ຖສ຺ສ ສິຍາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ, ນຕ຺ເວວ ທຸຕິຍຊ຺ຌາເນ ປຫີນປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຕຕິຍຊ຺ຌານູປຈາເຣ ປຫີນສ຺ສາປິ ສຸຂິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ປີຕິສມຸຏ຺ຐານປຓີຕຣູປຜຸຏ຺ຐກາຍສ຺ສ ສິຍາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ, ນຕ຺ເວວ ຕຕິຍຊ຺ຌາເນ. ຕຕິຍຊ຺ຌາເນ ຫິ ສຸຂສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠູຕາ ປີຕິ ສພ຺ພໂສ ນິຣຸທ຺ຘາ ໂຫຕິ. ຕຖາ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານູປຈາເຣ ປຫີນສ຺ສາປິ ໂສມນສ຺ສິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອາສນ຺ນຕ຺ຕາ, ອປ຺ປນາປ຺ປຕ຺ຕາຍ ອຸເປກ຺ຂາຍ ອຠາເວນ ສມ຺ມາ ອນຕິກ຺ກນ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ສິຍາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ, ນຕ຺ເວວ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌາເນ. ຕສ຺ມາ ເອວ ຈ ‘‘ເອຕ຺ຖຸປ຺ປນ຺ນໍ ທຸກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອປຣິເສສໍ ນິຣຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອປຣິເສສຄ຺ຄຫຓໍ ກຕນ຺ຕິ.

ເອຕ຺ຖາຫ – ‘‘ອເຖວໍ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຌານສ຺ສູປຈາເຣ ປຫີນາປິ ເອຕາ ເວທນາ ອິຘ ກສ຺ມາ ສມາຫຣີ’’ຕິ? ສຸຂຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ. ຍາ ຫິ ອຍໍ ‘‘ອທຸກ຺ຂມສຸຂ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອທຸກ຺ຂມສຸຂາ ເວທນາ ວຸຕ຺ຕາ, ສາ ສຸຂຸມາ ທຸພ຺ພິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ ນ ສກ຺ກາ ສຸເຂນ ຄເຫຕຸໍ, ຕສ຺ມາ ຍຖາ ນາມ ທຸຏ຺ຐສ຺ສ ຍຖາ ຕຖາ ວາ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຄເຫຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍສ຺ສ ໂຄຓສ຺ສ ຄຫຓຕ຺ຖໍ ໂຄໂປ ເອກສ຺ມິໍ ວເຊ ສພ຺ພາ ຄາໂວ ສມາຫຣຕິ, ອເຖເກກໍ ນີຫຣນ຺ໂຕ ປຏິປາຏິຍາ ອາຄຕໍ ‘‘ອຍໍ ໂສ ຄຓ຺ຫຖ ນ’’ນ຺ຕິ ຕມ຺ປິ ຄາຫາເປຕິ, ເອວເມວໍ ສຸຂຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ສພ຺ພາປິ ເອຕາ ສມາຫຣິ. ເອວຎ຺ຫິ ສມາຫຏາ ເອຕາ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ຍໍ ເນວ ສຸຂໍ, ນ ທຸກ຺ຂໍ, ນ ໂສມນສ຺ສໍ, ນ ໂທມນສ຺ສໍ, ອຍໍ ອທຸກ຺ຂມສຸຂາເວທນາ’’ຕິ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ ເອສາ ຄາຫຍິຕຸໍ.

ອປິຈ ອທຸກ຺ຂມສຸຂາຍ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຈຍທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ຈາປິ ເອຕາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ສຸຂທຸກ຺ຂປ຺ປຫານາທໂຍ ຫິ ຕສ຺ສາ ປຈ຺ຈຍາ. ຍຖາຫ – ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ປຈ຺ຈຍາ ອທຸກ຺ຂມສຸຂາຍ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິຍາ ສມາປຕ຺ຕິຍາ. ອິຘາວຸໂສ, ຠິກ຺ຂຸ ສຸຂສ຺ສ ຈ ປຫານາ…ເປ… ຈຕຸຕ຺ຖໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ. ອິເມ ໂຂ ອາວຸໂສ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈຍາ ອທຸກ຺ຂມສຸຂາຍ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິຍາ ສມາປຕ຺ຕິຍາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໕໘). ຍຖາ ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ປຫີນາປິ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິອາທໂຍ ຕຕິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ວຓ຺ຓຠຓນຕ຺ຖໍ ຕຕ຺ຖ ປຫີນາຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ເອວໍ ວຓ຺ຓຠຓນຕ຺ຖມ຺ເປຕສ຺ສ ຌານສ຺ເສຕາ ອິຘ ວຸຕ຺ຕາຕິປິ ເວທິຕພ຺ພາ. ປຈ຺ຈຍຆາເຕນ ວາ ເອຕ຺ຖ ຣາຄໂທສານໍ ອຕິທູຣຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸມ຺ເປຕາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອຕາສຸ ຫິ ສຸຂໍ ໂສມນສ຺ສສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ, ໂສມນສ຺ສໍ ຣາຄສ຺ສ, ທຸກ຺ຂໍ ໂທມນສ຺ສສ຺ສ, ໂທມນສ຺ສໍ ໂທສສ຺ສ. ສຸຂາທິຆາເຕນ ຈ ສປ຺ປຈ຺ຈຍາ ຣາຄໂທສາ ຫຕາຕິ ອຕິທູເຣ ໂຫນ຺ຕີຕິ.

ອທຸກ຺ຂມສຸຂນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂາຠາເວນ ອທຸກ຺ຂໍ. ສຸຂາຠາເວນ ອສຸຂໍ. ເອເຕເນຕ຺ຖ ທຸກ຺ຂສຸຂປຏິປກ຺ຂຠູຕໍ ຕຕິຍເວທນໍ ທີເປຕິ, ນ ທຸກ຺ຂສຸຂາຠາວມຕ຺ຕໍ. ຕຕິຍເວທນາ ນາມ ອທຸກ຺ຂມສຸຂາ, ອຸເປກ຺ຂາຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສາ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐວິປຣີຕານຸຠວນລກ຺ຂຓາ. ອຸເປກ຺ຂາສຕິປາຣິສຸທ຺ຘິນ຺ຕິ ອຸເປກ຺ຂາຍ ຊນິຕສຕິປາຣິສຸທ຺ຘິໍ. ອິມສ຺ມິຎ຺ຫິ ຌາເນ ສຸປຣິສຸທ຺ຘາ ສຕິ, ຍາ ຈ ຕສ຺ສາ ສຕິຍາ ປາຣິສຸທ຺ຘິ, ສາ ອຸເປກ຺ຂາຍ ກຕາ, ນ ອຎ຺ເຎນ. ຕສ຺ມາ ເອຕໍ ‘‘ອຸເປກ຺ຂາສຕິປາຣິສຸທ຺ຘິ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍາຍ ຈ ອຸເປກ຺ຂາຍ ເອຕ຺ຖ ສຕິຍາ ປາຣິສຸທ຺ຘິ ໂຫຕິ, ສາ ອຕ຺ຖໂຕ ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ນ ເກວລຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຕາຍ ສຕິເຍວ ປຣິສຸທ຺ຘາ, ອປິຈ ໂຂ ສພ຺ເພປິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ, ສຕິສີເສນ ປນ ເທສນາ ວຸຕ຺ຕາ.

ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ອຍໍ ອຸເປກ຺ຂາ ເຫຏ຺ຐາປິ ຕີສຸ ຌາເນສຸ ວິຊ຺ຊຕິ, ຍຖາ ປນ ທິວາ ສູຣິຍປ຺ປຠາຠິຠວາ ໂສມ຺ມຠາເວນ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປກາຣກຕ຺ເຕນ ວາ ສຠາຄາຍ ຣຕ຺ຕິຍາ ອລາຠາ ທິວາ ວິຊ຺ຊມານາປິ ຈນ຺ທເລຂາ ອປຣິສຸທ຺ຘາ ໂຫຕິ ອປຣິໂຍທາຕາ, ເອວມຍມ຺ປິ ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາຈນ຺ທເລຂາ ວິຕກ຺ກາທິປຈ຺ຈນີກຘມ຺ມເຕຊາຠິຠວາ ສຠາຄາຍ ຈ ອຸເປກ຺ຂາເວທນາຣຕ຺ຕິຍາ ອລາຠາ ວິຊ຺ຊມານາປິ ປຐມຊ຺ຌານາທິເຠເທ ອປຣິສຸທ຺ຘາ ໂຫຕິ. ຕສ຺ສາ ຈ ອປຣິສຸທ຺ຘາຍ ທິວາ ອປຣິສຸທ຺ຘຈນ຺ທເລຂາຍ ປຠາ ວິຍ ສຫຊາຕາປິ ສຕິອາທໂຍ ອປຣິສຸທ຺ຘາວ ໂຫນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ເຕສຸ ເອກມ຺ປິ ‘‘ອຸເປກ຺ຂາສຕິປາຣິສຸທ຺ຘິ’’ນ຺ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຘ ປນ ວິຕກ຺ກາທິປຈ຺ຈນີກເຕຊາຠິຠວາຠາວາ ສຠາຄາຍ ຈ ອຸເປກ຺ຂາເວທນາຣຕ຺ຕິຍາ ປຏິລາຠາ ອຍໍ ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາຈນ຺ທເລຂາ ອຕິວິຍ ປຣິສຸທ຺ຘາ. ຕສ຺ສາ ປຣິສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ປຣິສຸທ຺ຘຈນ຺ທເລຂາຍ ປຠາ ວິຍ ສຫຊາຕາປິ ສຕິອາທໂຍ ປຣິສຸທ຺ຘາ ໂຫນ຺ຕິ ປຣິໂຍທາຕາ. ຕສ຺ມາ ອິທເມວ ‘‘ອຸເປກ຺ຂາສຕິປາຣິສຸທ຺ຘິ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຈຕຸຕ຺ຖນ຺ຕິ ຄຓນານຸປຸພ຺ພຕາ ຈຕຸຕ຺ຖໍ, ຈຕຸຕ຺ຖໍ ອຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິປິ ຈຕຸຕ຺ຖໍ.

ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ຌານານິ ປຸພ຺ພຠາເຄປິ ນານາ, ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓປິ. ປຸພ຺ພຠາເຄ ສມາປຕ຺ຕິວເສນ ນານາ, ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ນານາມຄ຺ຄວເສນ. ເອກສ຺ສ ຫິ ປຐມມຄ຺ໂຄ ປຐມຊ຺ຌານິໂກ ໂຫຕິ, ທຸຕິຍມຄ຺ຄາທໂຍປິ ປຐມຊ຺ຌານິກາ ວາ ທຸຕິຍາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣຊ຺ຌານິກາ ວາ. ເອກສ຺ສ ປຐມມຄ຺ໂຄ ທຸຕິຍາທີນໍ ອຎ຺ຎຕຣຊ຺ຌານິໂກ ໂຫຕິ, ທຸຕິຍາທໂຍປິ ທຸຕິຍາທີນໍ ອຎ຺ຎຕຣຊ຺ຌານິກາ ວາ ປຐມຊ຺ຌານິກາ ວາ. ເອວໍ ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ມຄ຺ຄາ ຌານວເສນ ສທິສາ ວາ ອສທິສາ ວາ ເອກຈ຺ຈສທິສາ ວາ ໂຫນ຺ຕິ. ອຍໍ ປນສ຺ສ ວິເສໂສ ປາທກຊ຺ຌານນິຍເມນ ໂຫຕິ. ປຐມຊ຺ຌານລາຠິໂນ ຫິ ປຐມຊ຺ຌານາ ວຸຏ຺ຐາຍ ວິປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນມຄ຺ໂຄ ປຐມຊ຺ຌານິໂກ ໂຫຕິ, ມຄ຺ຄງ຺ຄໂພຊ຺ຌງ຺ຄານິ ປເນຕ຺ຖ ປຣິປຸຓ຺ຓາເນວ ໂຫນ຺ຕິ. ທຸຕິຍຊ຺ຌານໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ວິປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ທຸຕິຍຊ຺ຌານິໂກ ໂຫຕິ, ມຄ຺ຄງ຺ຄານິ ປເນຕ຺ຖ ສຕ຺ຕ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຕິຍຊ຺ຌານໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ວິປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ຕຕິຍຊ຺ຌານິໂກ, ມຄ຺ຄງ຺ຄານິ ປເນຕ຺ຖ ສຕ຺ຕ, ໂພຊ຺ຌງ຺ຄານິ ຉ ໂຫນ຺ຕິ. ເອສ ນໂຍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນາ. ອາຣຸປ຺ເປ ຈຕຸກ຺ກປຎ຺ຈກຊ຺ຌານໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ, ນ ໂລກິຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ກຖນ຺ຕິ? ເອຕ຺ຖປິ ປຐມຊ຺ຌານາທີສຸ ຍໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ອຣູປສມາປຕ຺ຕິໍ ຠາເວຕ຺ວາ ໂຍ ອາຣຸປ຺ເປ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ຕໍຌານິກາວ ຕສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ຕໂຍ ມຄ຺ຄາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ເອວໍ ປາທກຊ຺ຌານເມວ ນິຍເມຕິ. ເກຈິ ປນ ເຖຣາ ‘‘ວິປສ຺ສນາຍ ອາຣມ຺ມຓຠູຕາ ຂນ຺ຘາ ນິຍເມນ຺ຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເກຈິ ‘‘ປຸຄ຺ຄລຊ຺ຌາສໂຍ ນິຍເມຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເກຈິ ‘‘ວຸຏ຺ຐານຄາມິນີ ວິປສ຺ສນາ ນິຍເມຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ອນຸປຸພ຺ພິກຖາ – ວິປສ຺ສນານິຍເມນ ຫິ ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສກສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນມຄ຺ໂຄປິ, ສມາປຕ຺ຕິລາຠິໂນ ຌານໍ ປາທກໍ ອກຕ຺ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນມຄ຺ໂຄປິ, ປຐມຊ຺ຌານໍ ປາທກໍ ກຕ຺ວາ ປກິຓ຺ຓກສງ຺ຂາເຣ ສມ຺ມສິຕ຺ວາ ອຸປ຺ປາທິຕມຄ຺ໂຄປິ ປຐມຊ຺ຌານິໂກວ ໂຫຕິ, ສພ຺ເພສຸ ສຕ຺ຕ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄານິ ອຏ຺ຐ ມຄ຺ຄງ຺ຄານິ ປຎ຺ຈ ຌານງ຺ຄານິ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕສຎ຺ຫິ ປຸພ຺ພຠາຄວິປສ຺ສນາ ໂສມນສ຺ສສຫຄຕາປິ ອຸເປກ຺ຂາສຫຄຕາປິ ຫຸຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐານກາເລ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາຠາວໍ ປຕ຺ຕາ ໂສມນສ຺ສສຫຄຕາວ ໂຫຕິ.

ປຎ຺ຈກນເຍ ທຸຕິຍຕຕິຍຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານານິ ປາທການິ ກຕ຺ວາ ອຸປ຺ປາທິຕມຄ຺ເຄສຸ ຍຖາກ຺ກເມເນວ ຌານໍ ຈຕຸຣງ຺ຄິກໍ ຕິວງ຺ຄິກໍ ທຸວງ຺ຄິກຎ຺ຈ ໂຫຕິ, ສພ຺ເພສຸ ປນ ສຕ຺ຕ ມຄ຺ຄງ຺ຄານິ ໂຫນ຺ຕິ, ຈຕຸຕ຺ເຖ ຉ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄານິ. ອຍໍ ວິເສໂສ ປາທກຊ຺ຌານນິຍເມນ ເຈວ ວິປສ຺ສນານິຍເມນ ຈ ໂຫຕິ. ເຕສມ຺ປິ ຫິ ປຸພ຺ພຠາຄວິປສ຺ສນາ ໂສມນສ຺ສສຫຄຕາປິ ອຸເປກ຺ຂາສຫຄຕາປິ ໂຫຕິ, ວຸຏ຺ຐານຄາມິນີ ໂສມນສ຺ສສຫຄຕາວ.

ປຎ຺ຈມຊ຺ຌານໍ ປາທກໍ ກຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕມຄ຺ເຄ ປນ ອຸເປກ຺ຂາຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາວເສນ ທ຺ເວ ຌານງ຺ຄານິ, ໂພຊ຺ຌງ຺ຄມຄ຺ຄງ຺ຄານິ ຉ ສຕ຺ຕ ເຈວ. ອຍມ຺ປິ ວິເສໂສ ອຸຠຍນິຍມວເສນ ໂຫຕິ. ອິມສ຺ມິຎ຺ຫິ ນເຍ ປຸພ຺ພຠາຄວິປສ຺ສນາ ໂສມນສ຺ສສຫຄຕາ ວາ ອຸເປກ຺ຂາສຫຄຕາ ວາ ໂຫຕິ, ວຸຏ຺ຐານຄາມິນີ ອຸເປກ຺ຂາສຫຄຕາວ ໂຫຕິ. ອຣູປຊ຺ຌານານິ ປາທການິ ກຕ຺ວາ ອຸປ຺ປາທິຕມຄ຺ເຄປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອິຘ ປນ ຈຕຸກ຺ກນເຍ ອວິຕກ຺ກວິຈາຣມຕ຺ຕສ຺ສ ທຸຕິຍຊ຺ຌານສ຺ສ ອຠາວາ ຕໍ ອປເນຕ຺ວາ ເສສານໍ ວເສນ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ປາທກຊ຺ຌານໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ເຍ ເກຈິ ສງ຺ຂາເຣ ສມ຺ມສິຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕມຄ຺ຄສ຺ສ ອາສນ຺ນປເທເສ ວຸຏ຺ຐິຕສມາປຕ຺ຕິ ອຕ຺ຕນາ ສທິສຠາວໍ ກໂຣຕິ ຠູມິວຓ຺ໂຓ ວິຍ ໂຄຘາວຓ຺ຓສ຺ສ.

ທຸຕິຍຕ຺ເຖຣວາເທ ປນ ຍໂຕ ຍໂຕ ສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ເຍ ເຍ ສມາປຕ຺ຕິຘມ຺ເມ ສມ຺ມສິຕ຺ວາ ມຄ຺ໂຄ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໂຕ ໂຫຕິ, ຕໍຕໍສມາປຕ຺ຕິສທິໂສວ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຣາປິ ຈ ວິປສ຺ສນານິຍໂມ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຕຕິຍຕ຺ເຖຣວາເທ ອຕ຺ຕໂນ ອຊ຺ຌາສຍານຸຣູເປນ ຍໍ ຍໍ ຌານໍ ປາທກໍ ກຕ຺ວາ ເຍ ເຍ ຌານຘມ຺ເມ ສມ຺ມສິຕ຺ວາ ມຄ຺ໂຄ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໂຕ, ຕໍຕໍຌານສທິໂສວ ໂຫຕິ. ປາທກຊ຺ຌານໍ ປນ ສມ຺ມສິຕຊ຺ຌານໍ ວາ ວິນາ ອຊ຺ຌາສຍມຕ຺ເຕເນວ ຕໍ ນ ອິຊ຺ຌຕິ. ເອຕ຺ຖາປິ ຈ ວິປສ຺ສນານິຍໂມ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ສມ຺ມາສມາຘີຕິ ຍາ ອິເມສຸ ຈຕູສຸ ຌາເນສຸ ເອກຄ຺ຄຕາ, ອຍໍ ປຸພ຺ພຠາເຄ ໂລກິໂຍ, ອປຣຠາເຄ ໂລກຸຕ຺ຕໂຣ ສມ຺ມາສມາຘິ ນາມ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອວໍ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣວເສນ ຘມ຺ມເສນາປຕິ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈໍ ເທເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ໂລກິຍມຄ຺ເຄ ສພ຺ພາເນວ ມຄ຺ຄງ຺ຄານິ ຍຖານຸຣູປໍ ຉສຸ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ອຎ຺ຎຕຣາຣມ຺ມຓານິ ໂຫນ຺ຕິ. ໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ເຄ ປນ ຈຕຸສຈ຺ຈປ຺ປຏິເວຘາຍ ປວຕ຺ຕສ຺ສ ອຣິຍສາວກສ຺ສ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓໍ ອວິຊ຺ຊານຸສຍສມຸຄ຺ຆາຕກໍ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ, ຕຖາ ສມ຺ປນ຺ນທິຏ຺ຐິສ຺ສ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ຕິວິຘມິຈ຺ຉາສງ຺ກປ຺ປສມຸຄ຺ຆາຕໂກ ເຈຕໂສ ນິພ຺ພານປທາຠິນິໂຣປໂນ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ໂປ, ຕຖາ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ວິຕກ຺ເກນ຺ຕສ຺ສ ຈ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາວ ຈຕຸພ຺ພິຘວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕສມຸຄ຺ຆາຕິກາ ມິຈ຺ຉາວາຈາຍ ວິຣຕິ ສມ຺ມາວາຈາ, ຕຖາ ວິຣມນ຺ຕສ຺ສ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາວ ຕິວິຘມິຈ຺ຉາກມ຺ມນ຺ຕສມຸຈ຺ເຉທິກາ ມິຈ຺ຉາກມ຺ມນ຺ຕາ ວິຣຕິ ສມ຺ມາກມ຺ມນ຺ໂຕ, ເຕສໍເຍວ ຈສ຺ສ ວາຈາກມ຺ມນ຺ຕານໍ ໂວທານຠູຕາ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາວ ກຸຫນາທິສມຸຈ຺ເຉທິກາ ມິຈ຺ຉາອາຊີວາ ວິຣຕິ ສມ຺ມາອາຊີໂວ, ຕສ຺ສາເຍວສ຺ສ ສມ຺ມາວາຈາກມ຺ມນ຺ຕາຊີວສງ຺ຂາຕາຍ ສີລຠູມິຍໍ ປຕິຏ຺ຐມານສ຺ສ ຕທນຸຣູໂປ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕວ ໂກສຊ຺ຊສມຸຈ຺ເຉທໂກ, ອນຸປ຺ປນ຺ນຸປ຺ປນ຺ນານໍ ອກຸສລກຸສລານໍ ອນຸປ຺ປາທປ຺ປຫານຸປ຺ປາທຏ຺ຐິຕິສາຘໂກ ຈ ວີຣິຍາຣມ຺ໂຠ ສມ຺ມາວາຍາໂມ, ເອວໍ ວາຍມນ຺ຕສ຺ສ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕວ ມິຈ຺ຉາສຕິວິນິທ຺ຘຸນໂກ, ກາຍາທີສຸ ກາຍານຸປສ຺ສນາທິສາຘໂກ ຈ ເຈຕໂສ ອສມ຺ໂມໂສ ສມ຺ມາສຕິ. ເອວໍ ອນຸຕ຺ຕຣາຍ ສຕິຍາ ສຸວິຫິຕຈິຕ຺ຕາຣກ຺ຂສ຺ສ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາວ ມິຈ຺ຉາສມາຘິວິທ຺ຘໍສິກາ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາ ສມ຺ມາສມາຘິ. ເອສ ໂລກຸຕ຺ຕໂຣ ອຣິໂຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄ.

ໂຍ ສຫ ໂລກິເຍນ ມຄ຺ເຄນ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘຄາມິນິປຏິປທາຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄໂຕ, ໂສ ໂຂ ປເນສ ມຄ຺ໂຄ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິສງ຺ກປ຺ປານໍ ວິຊ຺ຊາຍ ເສສຘມ຺ມານໍ ຈຣເຓນ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ວິຊ຺ຊາ ເຈວ ຈຣຓຎ຺ຈ. ຕຖາ ເຕສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ວິປສ຺ສນາຍາເນນ ອິຕເຣສໍ ສມຖຍາເນນ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ສມໂຖ ເຈວ ວິປສ຺ສນາ ຈ. ເຕສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ເຘນ ຕທນນ຺ຕຣານໍ ຕິຓ຺ຓໍ ສີລກ຺ຂນ຺ເຘນ ອວເສສານໍ ຕິຓ຺ຓໍ ສມາຘິກ຺ຂນ຺ເຘນ ອຘິປຎ຺ຎາອຘິສີລອຘິຈິຕ຺ຕສິກ຺ຂາຫິ ຈ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຂນ຺ຘຕ຺ຕຍຎ຺ເຈວ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍຎ຺ຈ ໂຫຕິ. ເຍນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ອຣິຍສາວໂກ ທສ຺ສນສມຕ຺ເຖຫິ ຈກ຺ຂູຫິ ຄມນສມຕ຺ເຖຫິ ຈ ປາເທຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ອທ຺ຘິໂກ ວິຍ ວິຊ຺ຊາຈຣຓສມ຺ປນ຺ໂນ ຫຸຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນາຍາເນນ ກາມສຸຂລ຺ລິການຸໂຍຄໍ ສມຖຍາເນນ ອຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍຄນ຺ຕິ ອນ຺ຕທ຺ວຍໍ ປຣິວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ມຊ຺ຌິມປຏິປທໍ ປຏິປນ຺ໂນ ປຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ເຘນ ໂມຫກ຺ຂນ຺ຘໍ, ສີລກ຺ຂນ຺ເຘນ ໂທສກ຺ຂນ຺ຘໍ, ສມາຘິກ຺ຂນ຺ເຘນ ຈ ໂລຠກ຺ຂນ຺ຘໍ ປທາເລນ຺ໂຕ ອຘິປຎ຺ຎາສິກ຺ຂາຍ ປຎ຺ຎາສມ຺ປທໍ, ອຘິສີລສິກ຺ຂາຍ ສີລສມ຺ປທໍ, ອຘິຈິຕ຺ຕສິກ຺ຂາຍ ສມາຘິສມ຺ປທນ຺ຕິ ຕິສ຺ໂສ ສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ປຕ຺ວາ ອມຕໍ ນິພ຺ພານໍ ສຈ຺ຉິກໂຣຕິ. ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານກລ຺ຍາຓໍ ສຕ຺ຕຕິໍສໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມຣຕນວິຈິຕ຺ຕໍ ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍາມສງ຺ຂາຕໍ ອຣິຍຠູມິໍ ໂອກ຺ກນ຺ໂຕ ໂຫຕີຕິ.

ມຄ຺ຄສຈ຺ຈນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສຈ຺ຈປກິຓ຺ຓກວຓ຺ຓນາ

ຈຕູສຸ ປນ ສຈ຺ເຈສຸ ພາຘນລກ຺ຂຓໍ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ, ປຠວລກ຺ຂຓໍ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ, ສນ຺ຕິລກ຺ຂຓໍ ນິໂຣຘສຈ຺ຈໍ, ນິຍ຺ຍານລກ຺ຂຓໍ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈໍ, ອປິຈ ປວຕ຺ຕິປວຕ຺ຕກນິວຕ຺ຕິນິວຕ຺ຕກລກ຺ຂຓານິ ປຏິປາຏິຍາ. ຕຖາ ສງ຺ຂຕຕຓ຺ຫາອສງ຺ຂຕທສ຺ສນລກ຺ຂຓານິ ຈ.

ກສ຺ມາ ປນ ຈຕ຺ຕາເຣວ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ ວຸຕ຺ຕານິ ອນູນານິ ອນຘິການີຕິ ເຈ? ອຎ຺ຎສ຺ສ ອສມ຺ຠວໂຕ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ຈ ອນປເນຍ຺ຍຠາວໂຕ. ນ ຫິ ເອເຕຫິ ອຎ຺ຎໍ ອຘິກໍ ວາ, ເອເຕສໍ ວາ ເອກມ຺ປິ ອປເນຕພ຺ພໍ ສມ຺ໂຠຕິ. ຍຖາຫ –

‘‘ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ ສມໂຓ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ວາ ‘ເນຕໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ, ອຎ຺ຎໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ. ຍໍ ສມເຓນ ໂຄຕເມນ ເທສິຕໍ, ອຫເມຕໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ ປຎ຺ຎເປສ຺ສາມີ’ຕິ ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທິ.

ຍຖາ ຈາຫ –

‘‘ໂຍ ຫິ ໂກຈິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມໂຓ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ວາ ເອວໍ ວເທຍ຺ຍ ‘ເນຕໍ ທຸກ຺ຂໍ ປຐມໍ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ, ຍໍ ສມເຓນ ໂຄຕເມນ ເທສິຕໍ, ອຫເມຕໍ ທຸກ຺ຂໍ ປຐມໍ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ອຎ຺ຎໍ ທຸກ຺ຂໍ ປຐມໍ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ ປຎ຺ຎເປສ຺ສາມີ’ຕິ ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໘໖).

ອປິຈ ປວຕ຺ຕິມາຈິກ຺ຂນ຺ໂຕ ຠຄວາ ສເຫຕຸກໍ ອາຈິກ຺ຂິ, ນິວຕ຺ຕິຎ຺ຈ ສອຸປາຍໍ. ອິຕິ ປວຕ຺ຕິນິວຕ຺ຕິຕທຸຠຍເຫຕູນໍ ເອຕປ຺ປຣມໂຕ ຈຕ຺ຕາເຣວ ວຸຕ຺ຕານິ. ຕຖາ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍປຫາຕພ຺ພສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພຠາເວຕພ຺ພານໍ, ຕຓ຺ຫາວຕ຺ຖຸຕຓ຺ຫາຕຓ຺ຫານິໂຣຘຕຓ຺ຫານິໂຣຘູປາຍານໍ, ອາລຍອາລຍຣາມຕາອາລຍສມຸຄ຺ຆາຕອາລຍສມຸຄ຺ຆາຕູປາຍານຎ຺ຈ ວເສນາປິ ຈຕ຺ຕາເຣວ ວຸຕ຺ຕານີຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ໂອຬາຣິກຕ຺ຕາ ສພ຺ພສຕ຺ຕສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ຈ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ເສວ ເຫຕຸທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຕທນນ຺ຕຣໍ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ, ເຫຕຸນິໂຣຘາ ຜລນິໂຣໂຘຕິ ຎາປນຕ຺ຖໍ ຕໂຕ ນິໂຣຘສຈ຺ຈໍ, ຕທຘິຄມູປາຍທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອນ຺ເຕ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈໍ. ຠວສຸຂສ຺ສາທຄຘິຕານໍ ວາ ສຕ຺ຕານໍ ສໍເວຄຊນນຕ຺ຖໍ ປຐມໍ ທຸກ຺ຂມາຫ. ຕໍ ເນວ ອກຕໍ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ນ ອິສ຺ສຣນິມ຺ມານາທິໂຕ ໂຫຕິ, ອິໂຕ ປນ ໂຫຕີຕິ ຎາປນຕ຺ຖໍ ຕທນນ຺ຕຣໍ ສມຸທຍໍ. ຕໂຕ ສເຫຕຸເກນ ທຸກ຺ເຂນ ອຠິຠູຕຕ຺ຕາ ສໍວິຄ຺ຄມານສານໍ ທຸກ຺ຂນິສ຺ສຣຓຄເວສີນໍ ນິສ຺ສຣຓທສ຺ສເນນ ອສ຺ສາສຊນນຕ຺ຖໍ ນິໂຣຘໍ. ຕໂຕ ນິໂຣຘາຘິຄມນຕ຺ຖໍ ນິໂຣຘສມ຺ປາປກໍ ມຄ຺ຄນ຺ຕິ ອຍເມເຕສໍ ກໂມ.

ເອເຕສຸ ປນ ຠາໂຣ ວິຍ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ຠາຣາທານມິວ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ, ຠາຣນິກ຺ເຂປນມິວ ນິໂຣຘສຈ຺ຈໍ, ຠາຣນິກ຺ເຂປນູປາໂຍ ວິຍ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈໍ. ໂຣໂຄ ວິຍ ວາ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ, ໂຣຄນິທານມິວ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ, ໂຣຄວູປສໂມ ວິຍ ນິໂຣຘສຈ຺ຈໍ, ເຠສຊ຺ຊມິວ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈໍ. ທຸພ຺ຠິກ຺ຂມິວ ວາ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ, ທຸພ຺ພຸຏ຺ຐິ ວິຍ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ, ສຸຠິກ຺ຂມິວ ນິໂຣຘສຈ຺ຈໍ, ສຸວຸຏ຺ຐິ ວິຍ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈໍ. ອປິຈ ເວຣີເວຣມູລເວຣສມຸຄ຺ຆາຕເວຣສມຸຄ຺ຆາຕູປາເຍຫິ, ວິສຣຸກ຺ຂຣຸກ຺ຂມູລມູລູປຈ຺ເຉທຕທຸປຈ຺ເຉທູປາເຍຫິ, ຠຍຠຍມູລນິພ຺ຠຍຕທຘິຄມູປາເຍຫິ, ໂອຣິມຕີຣມໂຫຆປາຣິມຕີຣຕໍສມ຺ປາປກວາຍາເມຫິ ຈ ໂຍເຊຕ຺ວາເປຕານິ ອຸປມາໂຕ ເວທິຕພ຺ພານີຕິ.

ສພ຺ພາເນວ ປເນຕານິ ສຈ຺ຈານິ ປຣມຕ຺ເຖນ ເວທກກາຣກນິພ຺ພຸຕຄມກາຠາວໂຕ ສຸຎ຺ຎານີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ເຕເນຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ –

‘‘ທຸກ຺ຂເມວ ຫິ ນ ໂກຈິ ທຸກ຺ຂິໂຕ, ກາຣໂກ ນ ກິຣິຍາວ ວິຊ຺ຊຕິ;

ອຕ຺ຖິ ນິພ຺ພຸຕິ ນ ນິພ຺ພຸໂຕ ປຸມາ, ມຄ຺ຄມຕ຺ຖິ ຄມໂກ ນ ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ.

ອຖ ວາ –

ຘຸວສຸຠສຸຂຕ຺ຕສຸຎ຺ຎໍ, ປຸຣິມທ຺ວຍມຕ຺ຕສຸຎ຺ຎມມຕປທໍ;

ຘຸວສຸຂອຕ຺ຕວິຣຫິໂຕ, ມຄ຺ໂຄ ອິຕິ ສຸຎ຺ຎຕາ ເຕສຸ.

ນິໂຣຘສຸຎ຺ຎານິ ວາ ຕີຓິ, ນິໂຣໂຘ ຈ ເສສຕ຺ຕຍສຸຎ຺ໂຎ. ຜລສຸຎ຺ໂຎ ວາ ເອຕ຺ຖ ເຫຕຸ ສມຸທເຍ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອຠາວໂຕ, ມຄ຺ເຄ ຈ ນິໂຣຘສ຺ສ, ນ ຜເລນ ສຄພ຺ໂຠ ປກຕິວາທີນໍ ປກຕິ ວິຍ. ເຫຕຸສຸຎ຺ຎຎ຺ຈ ຜລໍ ທຸກ຺ຂສມຸທຍານໍ ນິໂຣຘມຄ຺ຄານຎ຺ຈ ອສມວາຍາ, ນ ເຫຕຸສມເວຕໍ ເຫຕຸຜລໍ ສມວາຍວາທີນໍ ທ຺ວິອຓຸກາທິ ວິຍ. ເຕເນຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ –

‘‘ຕຍມິຘ ນິໂຣຘສຸຎ຺ຎໍ, ຕເຍນ ເຕນາປິ ນິພ຺ພຸຕີ ສຸຎ຺ຎາ;

ສຸຎ຺ໂຎ ຜເລນ ເຫຕຸ, ຜລມ຺ປິ ຕໍເຫຕຸນາ ສຸຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ.

ສພ຺ພາເນວ ສຈ຺ຈານິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສຠາຄານິ ອວິຕຖໂຕ ອຕ຺ຕສຸຎ຺ຎໂຕ ທຸກ຺ກຣປຏິເວຘໂຕ ຈ. ຍຖາຫ –

‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສິ, ອານນ຺ທ, ກຕມໍ ນຸ ໂຂ ທຸກ຺ກຣຕຣໍ ວາ ທຸຣຠິສມ຺ຠວຕຣໍ ວາ, ໂຍ ທູຣໂຕວ ສຸຂຸເມນ ຕາຬຈ຺ຉິຄ຺ຄເຬນ ອສນໍ ອຕິປາເຕຍ຺ຍ ໂປງ຺ຂານຸໂປງ຺ຂໍ ອວິຣາຘິຕໍ, ໂຍ ວາ ສຕ຺ຕຘາ ຠິນ຺ນສ຺ສ ວາລສ຺ສ ໂກຏິຍາ ໂກຏິໍ ປຏິວິຊ຺ເຌຍ຺ຍາຕິ? ເອຕເທວ, ຠນ຺ເຕ, ທຸກ຺ກຣຕຣຎ຺ເຈວ ທຸຣຠິສມ຺ຠວຕຣຎ຺ຈ; ໂຍ ວາ ສຕ຺ຕຘາ ຠິນ຺ນສ຺ສ ວາລສ຺ສ ໂກຏິຍາ ໂກຏິໍ ປຏິວິຊ຺ເຌຍ຺ຍາຕິ; ອຖ ໂຂ ເຕ, ອານນ຺ທ, ທຸປ຺ປຏິວິຊ຺ຌຕຣໍ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕິ, ເຍ ‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂ’ນ຺ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕິ…ເປ… ‘ອຍໍ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘຄາມິນີ ປຏິປທາ’ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໑໑໕);

ວິສຠາຄານິ ສລກ຺ຂຓວວຕ຺ຖານໂຕ. ປຸຣິມານິ ຈ ທ຺ເວ ສຠາຄານິ ທຸຣວຄາຫຕ຺ເຖນ ຄມ຺ຠີຣຕ຺ຕາ ໂລກິຍຕ຺ຕາ ສາສວຕ຺ຕາ ຈ, ວິສຠາຄານິ ຜລເຫຕຸເຠທໂຕ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍປຫາຕພ຺ພໂຕ ຈ. ປຈ຺ຉິມານິປິ ທ຺ເວ ສຠາຄານິ ຄມ຺ຠີຣຕ຺ເຕນ ທຸຣວຄາຫຕ຺ຕາ ໂລກຸຕ຺ຕຣຕ຺ຕາ ອນາສວຕ຺ຕາ ຈ, ວິສຠາຄານິ ວິສຍວິສຍີເຠທໂຕ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພຠາເວຕພ຺ພໂຕ ຈ. ປຐມຕຕິຍານິ ຈາປິ ສຠາຄານິ ຜລາປເທສໂຕ, ວິສຠາຄານິ ສງ຺ຂຕາສງ຺ຂຕໂຕ. ທຸຕິຍຈຕຸຕ຺ຖານິ ຈາປິ ສຠາຄານິ ເຫຕຸອປເທສໂຕ, ວິສຠາຄານິ ເອກນ຺ຕກຸສລາກຸສລໂຕ. ປຐມຈຕຸຕ຺ຖານິ ຈາປິ ສຠາຄານິ ສງ຺ຂຕໂຕ, ວິສຠາຄານິ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣໂຕ. ທຸຕິຍຕຕິຍານິ ຈາປິ ສຠາຄານິ ເນວເສກ຺ຂນາເສກ຺ຂຠາວໂຕ, ວິສຠາຄານິ ສາຣມ຺ມຓານາຣມ຺ມຓໂຕ.

‘‘ອິຕິ ເອວໍ ປກາເຣຫິ, ນເຍຫິ ຈ ວິຈກ຺ຂໂຓ;

ວິຊຎ຺ຎາ ອຣິຍສຈ຺ຈານໍ, ສຠາຄວິສຠາຄຕ’’ນ຺ຕິ.

ສພ຺ພເມວ ເຈຕ຺ຖ ທຸກ຺ຂໍ ເອກວິຘໍ ປວຕ຺ຕິຠາວໂຕ, ທຸວິຘໍ ນາມຣູປໂຕ, ຕິວິຘໍ ກາມຣູປາຣູປູປປຕ຺ຕິຠວເຠທໂຕ, ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ຈຕຸອາຫາຣເຠທໂຕ, ປຎ຺ຈວິຘໍ ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘເຠທໂຕ. ສມຸທໂຍປິ ເອກວິໂຘ ປວຕ຺ຕກຠາວໂຕ, ທຸວິໂຘ ທິຏ຺ຐິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໂຕ, ຕິວິໂຘ ກາມຠວວິຠວຕຓ຺ຫາເຠທໂຕ, ຈຕຸພ຺ພິໂຘ ຈຕຸມຄ຺ຄປ຺ປເຫຍ຺ຍໂຕ, ປຎ຺ຈວິໂຘ ຣູປາຠິນນ຺ທນາທິເຠທໂຕ, ຉພ຺ພິໂຘ ຉຕຓ຺ຫາກາຍເຠທໂຕ. ນິໂຣໂຘປິ ເອກວິໂຘ ອສງ຺ຂຕຘາຕຸຠາວໂຕ, ປຣິຍາຍໂຕ ປນ ທຸວິໂຘ ສອຸປາທິເສສອນຸປາທິເສສໂຕ, ຕິວິໂຘ ຠວຕ຺ຕຍວູປສມໂຕ, ຈຕຸພ຺ພິໂຘ ຈຕຸມຄ຺ຄາຘິຄມນີຍໂຕ, ປຎ຺ຈວິໂຘ ປຎ຺ຈາຠິນນ຺ທນວູປສມໂຕ, ຉພ຺ພິໂຘ ຉຕຓ຺ຫາກາຍກ຺ຂຍເຠທໂຕ. ມຄ຺ໂຄປິ ເອກວິໂຘ ຠາເວຕພ຺ພໂຕ, ທຸວິໂຘ ສມຖວິປສ຺ສນາເຠທໂຕ, ທສ຺ສນຠາວນາເຠທໂຕ ວາ, ຕິວິໂຘ ຂນ຺ຘຕ຺ຕຍເຠທໂຕ. ອຍຎ຺ຫິ ສປ຺ປເທສຕ຺ຕາ ນຄຣໍ ວິຍ ຣຊ຺ເຊນ ນິປ຺ປເທເສຫິ ຕີຫິ ຂນ຺ເຘຫິ ສງ຺ຄຫິໂຕ. ຍຖາຫ –

‘‘ນ ໂຂ, ອາວຸໂສ ວິສາຂ, ອຣິເຍນ ອຏ຺ຐງ຺ຄິເກນ ມຄ຺ເຄນ ຕໂຍ ຂນ຺ຘາ ສງ຺ຄຫິຕາ, ຕີຫິ ຈ ໂຂ, ອາວຸໂສ ວິສາຂ, ຂນ຺ເຘຫິ ອຣິໂຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄ ສງ຺ຄຫິໂຕ. ຍາ, ຈາວຸໂສ ວິສາຂ, ສມ຺ມາວາຈາ ໂຍ ຈ ສມ຺ມາກມ຺ມນ຺ໂຕ ໂຍ ຈ ສມ຺ມາອາຊີໂວ, ອິເມ ຘມ຺ມາ ສີລກ຺ຂນ຺ເຘ ສງ຺ຄຫິຕາ. ໂຍ ຈ ສມ຺ມາວາຍາໂມ ຍາ ຈ ສມ຺ມາສຕິ ໂຍ ຈ ສມ຺ມາສມາຘິ, ອິເມ ຘມ຺ມາ ສມາຘິກ຺ຂນ຺ເຘ ສງ຺ຄຫິຕາ. ຍາ ຈ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ໂຍ ຈ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ໂປ, ອິເມ ຘມ຺ມາ ປຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ເຘ ສງ຺ຄຫິຕາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໖໒).

ຈຕຸພ຺ພິໂຘ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄາທິວເສນ.

ອປິຈ ສພ຺ພາເນວ ສຈ຺ຈານິ ເອກວິຘານິ ອວິຕຖຕ຺ຕາ, ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕ຺ຕາ ວາ. ທຸວິຘານິ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣໂຕ, ສງ຺ຂຕາສງ຺ຂຕໂຕ ວາ. ຕິວິຘານິ ທສ຺ສນຠາວນາຫິ ປຫາຕພ຺ພໂຕ ອປ຺ປຫາຕພ຺ພໂຕ ເນວປຫາຕພ຺ພນາປຫາຕພ຺ພໂຕ ຈ. ຈຕຸພ຺ພິຘານິ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍປຫາຕພ຺ພສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພຠາເວຕພ຺ພໂຕຕິ.

‘‘ເອວໍ ອຣິຍສຈ຺ຈານໍ, ທຸພ຺ໂພຘານໍ ພຸໂຘ ວິຘິໍ;

ອເນກເຠທໂຕ ຊຎ຺ຎາ, ຫິຕາຍ ຈ ສຸຂາຍ ຈາ’’ຕິ.

ສຈ຺ຈປກິຓ຺ຓກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອິທານິ ຘມ຺ມເສນາປຕິ ຠຄວຕາ ເທສິຕກ຺ກເມເນວ ອນ຺ເຕ ສຈ຺ຈຈຕຸກ຺ກໍ ນິທ຺ທິສິຕ຺ວາ ‘‘ຕໍ ຎາຕຏ຺ເຐນ ຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ສຈ຺ຈຈຕຸກ຺ກວເສນ ສຸຕມເຍ ຎາຓໍ ນິຄເມຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ. ເອວໍ ‘‘ໂສຕາວຘາເນ ປຎ຺ຎາ ສຸຕມເຍ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕໍ ສພ຺ພໍ ນິຄເມຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕີຕິ.

ສທ຺ຘມ຺ມປ຺ປກາສິນິຍາ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ຄຏ຺ຐກຖາຍ

ສຸຕມຍຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ສີລມຍຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໓໗. ສີລມຍຎາຓນິທ຺ເທເສ ປຎ຺ຈາຕິ ຄຓນປຣິຈ຺ເຉໂທ. ສີລານີຕິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຘມ຺ມນິທສ຺ສນໍ. ປຣິຍນ຺ຕປາຣິສຸທ຺ຘິສີລນ຺ຕິອາທິ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ສຣູປໂຕ ທສ຺ສນໍ. ປຣິຍນ຺ຕປາຣິສຸທ຺ຘີຕິອາທີສຸ ຍຖາ ນີລວຓ຺ຓໂຍຄໂຕ ວຕ຺ຖມ຺ປິ ນີລມສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ນີລນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ຄຓນວເສນ ປຣິຍນ຺ໂຕ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ອສ຺ສາ ອຕ຺ຖີຕິ ປຣິຍນ຺ຕາ, ອຸປສມ຺ປນ຺ນສີເລ ປຕ຺ໂຕ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສີລສ຺ສ ອວສານສພ຺ຠາວໂຕ ວາ ປຣິຍນ຺ໂຕ ອວສານໍ ອສ຺ສາ ອຕ຺ຖີຕິ ປຣິຍນ຺ຕາ. ສປຣິຍນ຺ຕາຕິ ວາ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ສກາຣໂລໂປ ກໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ ‘‘ທກໍ ທກາສຍາ ປວິສນ຺ຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໗໘; ອ. ນິ. ໔.໓໓) ເອຕ຺ຖ ອຸກາຣໂລໂປ ວິຍ. ປຣິສຸທ຺ຘຠາໂວ ປາຣິສຸທ຺ຘິ, ປຣິຍນ຺ຕາ ຈ ສາ ປາຣິສຸທ຺ຘິ ຈາຕິ ປຣິຍນ຺ຕປາຣິສຸທ຺ຘິ, ປຣິຍນ຺ຕປາຣິສຸທ຺ຘິສງ຺ຂາຕໍ ສີລໍ ປຣິຍນ຺ຕປາຣິສຸທ຺ຘິສີລໍ. ວຸຕ຺ຕປຏິປກ຺ເຂນ ນ ປຣິຍນ຺ຕາຕິ ອປຣິຍນ຺ຕາ, ນຕ຺ຖິ ເອຕິສ຺ສາ ປຣິຍນ຺ໂຕຕິປິ ອປຣິຍນ຺ຕາ, ວຸທ຺ໂຘ ເອຕິສ຺ສາ ປຣິຍນ຺ໂຕຕິປິ ອປຣິຍນ຺ຕາ. ສມາທານໂຕ ປຠຸຕິ ອຂຓ຺ຑິຕຕ຺ຕາ ຂຓ຺ຑິຕາປິ ກຕປຏິກມ຺ມຕ຺ຕາ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທມຕ຺ຕເກນາປິ ມເລນ ວິຣຫິຕຕ຺ຕາ ຈ ປຣິສຸທ຺ຘຊາຕິມຓິ ວິຍ ສຸຘນ຺ຕສຸປຣິກມ຺ມກຕສຸວຓ຺ຓໍ ວິຍ ຈ ປຣິສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ປທຏ຺ຐານຠູຕາ ອນູນຏ຺ເຐນ ປຣິປູຓ຺ຓາ. ທິຏ຺ຐິຍາ ປຫີນຕ຺ຕາ ທິຏ຺ຐິປຣາມາເສນ ອຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ອປຣາມຏ຺ຐາ.ອຍໍ ເຕ ສີເລ ໂທໂສຕິ ເກນຈິ ໂຈທເກນ ປຣາມສິຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ ວາ ອປຣາມຏ຺ຐາ. ອຣຫຕ຺ຕຜລກ຺ຂເຓ ສພ຺ພທຣຖປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິຍາ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິ. ອນຸປສມ຺ປນ຺ນານນ຺ຕິ ອນວເສສສມາທານວເສນ ສີລສມ຺ປທາຍ ຠຸສໍ ສມ຺ປນ຺ນາຕິ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາ, ນ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນາ. ເຕສໍ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນານໍ.

ປຣິຍນ຺ຕສິກ຺ຂາປທານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ສິກ຺ຂາ, ໂກຏ຺ຐາສຏ຺ເຐນ ປທານິ, ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໂກຏ຺ຐາສານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປິຈ ສີເລ ປຕິຏ຺ຐິເຕນ ອຸປຣິປຕ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາ ສພ຺ເພ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ສິກ຺ຂາ, ສີລານິ ຕາສໍ ສິກ຺ຂານໍ ປຕິຏ຺ຐຏ຺ເຐນ ປທານີຕິ ສິກ຺ຂານໍ ປທຕ຺ຕາ ສິກ຺ຂາປທານິ, ປຣິຍນ຺ຕານິ ສິກ຺ຂາປທານິ ເອເຕສນ຺ຕິ ປຣິຍນ຺ຕສິກ຺ຂາປທາ. ເຕສໍ ປຣິຍນ຺ຕສິກ຺ຂາປທານໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ທ຺ເວ ປຣິຍນ຺ຕາ ສິກ຺ຂາປທປຣິຍນ຺ໂຕ ຈ ກາລປຣິຍນ຺ໂຕ ຈ. ກຕໂມ ສິກ຺ຂາປທປຣິຍນ຺ໂຕ? ອຸປາສໂກປາສິການໍ ຍຖາສມາທານວເສນ ເອກໍ ວາ ທ຺ເວ ວາ ຕີຓິ ວາ ຈຕ຺ຕາຣິ ວາ ປຎ຺ຈ ວາ ອຏ຺ຐ ວາ ທສ ວາ ສິກ຺ຂາປທານິ ໂຫນ຺ຕິ, ສິກ຺ຂມານສາມເຓຣສາມເຓຣີນໍ ທສ ສິກ຺ຂາປທານິ. ອຍໍ ສິກ຺ຂາປທປຣິຍນ຺ໂຕ. ກຕໂມ ກາລປຣິຍນ຺ໂຕ? ອຸປາສໂກປາສິກາ ທານໍ ທທມານາ ປຣິເວສນປຣິຍນ຺ຕໍ ສີລໍ ສມາທິຍນ຺ຕິ, ວິຫາຣຄຕາ ວິຫາຣປຣິຍນ຺ຕໍ ສີລໍ ສມາທິຍນ຺ຕິ, ເອກໍ ວາ ທ຺ເວ ວາ ຕໂຍ ວາ ຠິຍ຺ໂຍ ວາ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວານິ ປຣິຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ ສີລໍ ສມາທິຍນ຺ຕິ. ອຍໍ ກາລປຣິຍນ຺ໂຕ. ອິເມສຸ ທ຺ວີສຸ ປຣິຍນ຺ເຕສຸ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຣິຍນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ສມາທິນ຺ນໍ ສີລໍ ວີຕິກ຺ກມເນນ ວາ ມຣເຓນ ວາ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ, ກາລໍ ປຣິຍນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ສມາທິນ຺ນໍ ຕໍຕໍກາລາຕິກ຺ກເມນ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ.

ອປຣິຍນ຺ຕສິກ຺ຂາປທານນ຺ຕິ –

‘‘ນວ ໂກຏິສຫສ຺ສານິ, ອສີຕິ ສຕໂກຏິໂຍ;

ປຎ຺ຎາສ ສຕສຫສ຺ສານິ, ຉຕ຺ຕິໍສ ຈ ປຸນາປເຣ.

‘‘ເອເຕ ສໍວຣວິນຍາ, ສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ປກາສິຕາ;

ເປຍ຺ຍາລມຸເຂນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ, ສິກ຺ຂາ ວິນຍສໍວເຣ’’ຕິ. –

ເອວໍ ຄຓນວເສນ ປຣິຍນ຺ຕານມ຺ປິ ສິກ຺ຂາປທານໍ ອນວເສສສມາທານຠາວວເສນ ລາຠຍສຎາຕິອງ຺ຄຊີວິຕເຫຕຸ ອທິຏ຺ຐປຣິຍນ຺ຕຠາວວເສນ ອຸປຣິ ຣກ຺ຂິຕພ຺ພສີລປຣິຈ຺ເຉທາຠາວວເສນ ຈ ນຕ຺ຖິ ເອເຕສໍ ປຣິຍນ຺ໂຕຕິ ອປຣິຍນ຺ຕານິ. ອປຣິຍນ຺ຕານິ ສິກ຺ຂາປທານິ ເອເຕສນ຺ຕິ ອປຣິຍນ຺ຕສິກ຺ຂາປທາ. ເຕສໍ ອປຣິຍນ຺ຕສິກ຺ຂາປທານໍ, ວຸທ຺ຘປຣິຍນ຺ຕສິກ຺ຂາປທານນ຺ຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ.

ປຸຖຸຊ຺ຊນກລ຺ຍາຓການນ຺ຕິອາທີສຸ –

‘‘ປຸຖູນໍ ຊນນາທີຫິ, ກາຣເຓຫິ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ;

ປຸຖຸຊ຺ຊນນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ, ປຸຖຸວາຍໍ ຊໂນ ອິຕິ’’. –

ວຸຕ຺ຕປຸຖຸຊ຺ຊນລກ຺ຂຓານຕິກ຺ກເມປິ –

‘‘ທຸເວ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ ວຸຕ຺ຕາ, ພຸທ຺ເຘນາທິຈ຺ຈພນ຺ຘຸນາ;

ອນ຺ໂຘ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ເອໂກ, ກລ຺ຍາເຓໂກ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ’’ຕິ. –

ວຸຕ຺ຕປຸຖຸຊ຺ຊນທ຺ວເຍ ກລ຺ຍາຓຘມ຺ມສມາຄເມນ ອນ຺ຘປຸຖຸຊ຺ຊນຠາວໍ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊນຠາເວ ຐິຕານໍ ປຸຖຸຊ຺ຊນກລ຺ຍາຓການໍ ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊນານນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປຸຖຸຊ຺ຊເນສຸ ວາ ກລ຺ຍາຓການໍ ປຸຖຸຊ຺ຊນກລ຺ຍາຓການໍ.

ກຸສລຘມ຺ເມ ຍຸຕ຺ຕານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກຸສລສທ຺ໂທ ຕາວ ອາໂຣຄ຺ຍານວຊ຺ຊເຉກສຸຂວິປາເກສຸ ທິສ຺ສຕິ. ອຍຎ຺ຫິ ‘‘ກຈ຺ຈິ ນຸ ໂຠໂຕ ກຸສລໍ, ກຈ຺ຈິ ໂຠໂຕ ອນາມຍ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ຊາ. ໑.໑໕.໑໔໖; ໒.໒໐.໑໒໙) ອາໂຣຄ຺ເຍ ທິສ຺ສຕິ. ‘‘ກຕໂມ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ກາຍສມາຈາໂຣ ກຸສໂລ? ໂຍ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ກາຍສມາຈາໂຣ ອນວຊ຺ໂຊ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໓໖໑) ຈ ‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ຠນ຺ເຕ, ເອຕທານຸຕ຺ຕຣິຍໍ ຍຖາ ຠຄວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ ກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສູ’’ຕິ ຈ (ທີ. ນິ. ໓.໑໔໕) ເອວມາທີສຸ ອນວຊ຺ເຊ. ‘‘ກຸສໂລ ຕ຺ວໍ ຣຖສ຺ສ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄານໍ (ມ. ນິ. ໒.໘໗), ກຸສລາ ນຈ຺ຈຄີຕສ຺ສ ສິກ຺ຂິຕາ ຈາຕຸຣິຕ຺ຖິໂຍ’’ຕິອາທີສຸ (ຊາ. ໒.໒໒.໙໔) ເຉເກ. ‘‘ກຸສລານໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມານໍ ສມາທານເຫຕຸ (ທີ. ນິ. ໓.໘໐). ກຸສລສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ອຸປຈິຕຕ຺ຕາ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ໔໓໑) ສຸຂວິປາເກ. ສ຺ວາຍມິຘ ອາໂຣຄ຺ເຍປິ ອນວຊ຺ເຊປິ ສຸຂວິປາເກປິ ວຏ຺ຏຕິ.

ວຈນຕ຺ໂຖ ປເນຕ຺ຖ ກຸຈ຺ຉິເຕ ປາປເກ ຘມ຺ເມ ສລຍນ຺ຕິ ຈລຍນ຺ຕິ ກມ຺ເປນ຺ຕິ ວິທ຺ຘໍເສນ຺ຕີຕິ ກຸສລາ. ກຸຈ຺ຉິເຕນ ວາ ອາກາເຣນ ສຍນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ກຸສາ, ເຕ ກຸເສ ລຸນນ຺ຕິ ຉິນ຺ທນ຺ຕີຕິ ກຸສລາ. ກຸຈ຺ຉິຕານໍ ວາ ສານໂຕ ຕນຸກຣຓໂຕ ກຸສໍ ຎາຓໍ. ເຕນ ກຸເສນ ລາຕພ຺ພາ ຄເຫຕພ຺ພາ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພາຕິ ກຸສລາ, ຍຖາ ວາ ກຸສາ ອຸຠຍຠາຄຄຕໍ ຫຕ຺ຖປ຺ປເທສໍ ລຸນນ຺ຕິ, ເອວມິເມປິ ອຸປ຺ປນ຺ນານຸປ຺ປນ຺ນຠາເວນ ອຸຠຍຠາຄຄຕໍ ສໍກິເລສປກ຺ຂໍ ລຸນນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ກຸສາ ວິຍ ລຸນນ຺ຕີຕິ ກຸສລາ. ອປິຈ ອາໂຣຄ຺ຍຏ຺ເຐນ ອນວຊ຺ຊຏ຺ເຐນ ໂກສລ຺ລສມ຺ຠູຕຏ຺ເຐນ ວາ ກຸສລາ. ອິຘ ປນ ຍສ຺ມາ ວິປສ຺ສນາກຸສລເມວ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ຕສ຺ມາ ເສເສ ວິຫາຍ ຕສ຺ເສວ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ກຸສລຘມ຺ເມ’’ຕິ ເອກວຈນໍ ກຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວິປສ຺ສນາກຸສລຘມ຺ເມ ສາຕຈ຺ຈກິຣິຍຕາຍ ສກ຺ກຈ຺ຈກາຣິຕາຍ ຈ ຍຸຕ຺ຕານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເສກ຺ຂປຣິຍນ຺ເຕ ປຣິປູຣກາຣີນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຕີສຸ ສິກ຺ຂາສຸ ຊາຕາຕິປິ ເສກ຺ຂາ, ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ເສກ຺ຂານໍ ເອເຕຕິປິ ເສກ຺ຂາ, ສຍເມວ ສິກ຺ຂນ຺ຕີຕິປິ ເສກ຺ຂາ. ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄຜລສກທາຄາມິມຄ຺ຄຜລອນາຄາມິມຄ຺ຄຜລອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄຘມ຺ມາ. ເຕ ເສກ຺ຂາ ຘມ຺ມາ ປຣິຍນ຺ເຕ ອວສາເນ ເອຕສ຺ສ, ເຕ ວາ ເສກ຺ຂາ ຘມ຺ມາ ປຣິຍນ຺ໂຕ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ເອຕສ຺ສາຕິ ເສກ຺ຂປຣິຍນ຺ໂຕ. ຕສ຺ມິໍ ເສກ຺ຂປຣິຍນ຺ເຕ ຘມ຺ເມຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປຣິປູຣໍ ປຣິປຸຓ຺ຓຕໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ປຣິປູຣກາຣິໂນ, ປຣິປູຣກາໂຣ ປຣິປູຣກິຣິຍາ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ວາ ປຣິປູຣກາຣິໂນ. ເຕສໍ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາຄຠູເຕ ເສກ຺ຂປຣິຍນ຺ເຕ ປຏິປທາຘມ຺ເມ ວິປສ຺ສນາປາຣິປູຣິຍາ ປຣິປູຣກາຣີນໍ. ກາເຍ ຈ ຊີວິເຕ ຈ ອນເປກ຺ຂານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກາເຍຕິ ສຣີເຣ. ສຣີຣຎ຺ຫິ ອສຸຈິສຎ຺ຈຍໂຕ ກຸຈ຺ຉິຕານຎ຺ຈ ເກສາທີນໍ ຈກ຺ຂຸໂຣຄາທີນຎ຺ຈ ໂຣຄສຕານໍ ອາຍຠູຕຕ຺ຕາ ກາໂຍຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຊີວິເຕຕິ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິເຍ. ຕຎ຺ຫິ ຊີວນ຺ຕິ ເຕນາຕິ ຊີວິຕນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ນຕ຺ຖິ ເອເຕສໍ ອເປກ຺ຂາຕິ ອນເປກ຺ຂາ, ນິສ຺ສິເນຫາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕສໍ ຕສ຺ມິໍ ກາເຍ ຈ ຊີວິເຕ ຈ ອນເປກ຺ຂານໍ.

ອິທານິ ເຕສໍ ເຕສຸ ອນເປກ຺ຂຕ຺ຕສ຺ສ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕຊີວິຕານນ຺ຕິ ອາຫ. ຠຄວໂຕ ອາຈຣິຍສ຺ສ ວາ ສກຊີວິຕປຣິຈ຺ຈາເຄເນວ ຫິ ເຕ ກິລມມາເນປິ ກາເຍ ວິນສ຺ສມາເນປິ ຊີວິເຕ ອນເປກ຺ຂາ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ເສກ຺ຂານນ຺ຕິ ສິກ຺ຂນ຺ຕີຕິ ເສກ຺ຂາຕິ ລທ຺ຘນາມານໍ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄຏ຺ຐາທີນໍ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລານໍ. ຕຖາຄຕສາວການນ຺ຕິ ຕຖາຄຕສ຺ສ ສາວການໍ. ອຏ຺ຐປິ ຫິ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລາ ສວນນ຺ເຕ ອຣິຍາຍ ຊາຕິຍາ ຊາຕຕ຺ຕາ ຠຄວໂຕ ເທສນໍ ອນຸສິຏ຺ຐິໍ ອເວຈ຺ຈປ຺ປສາທໂຍເຄນ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ສຸຓນ຺ຕີຕິ ສາວກາ. ເຕສຸປິ ອຣຫຕ຺ຕຜລຏ຺ເຐເຍວ ວິເສເສຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຂີຓາສວານນ຺ຕິ ອາຫ, ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄຎາເຓນ ປຣິກ຺ຂີຓສພ຺ພາສວານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານນ຺ຕິ ຕໍ ຕໍ ກາຣຓໍ ປຏິຈ຺ຈ ເອໂກວ ອນາຈຣິຍໂກ ຈຕຸສຈ຺ຈໍ ພຸຊ຺ຌິຕວາຕິ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ. ຕາທິສານໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານໍ.

ຕຖາຄຕານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຏ຺ຐຫິ ກາຣເຓຫິ ຠຄວາ ຕຖາຄໂຕ – ຕຖາ ອາຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ, ຕຖາ ຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ, ຕຖລກ຺ຂຓໍ ອາຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ, ຕຖຘມ຺ເມ ຍາຖາວໂຕ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ ຕຖາຄໂຕ, ຕຖທສ຺ສິຕາຍ ຕຖາຄໂຕ, ຕຖວາທິຕາຍ ຕຖາຄໂຕ, ຕຖາ ກາຣິຕາຍ ຕຖາຄໂຕ, ອຠິຠວນຏ຺ເຐນ ຕຖາຄໂຕ.

ກຖໍ ຠຄວາ ຕຖາ ອາຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ? ຍຖາ ສພ຺ພໂລກຫິຕາຍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກມາປນ຺ນາ ປຸຣິມກາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ ອາຄຕາ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ເຍນາຠິນີຫາເຣນ ປຸຣິມກາ ຠຄວນ຺ໂຕ ອາຄຕາ, ເຕເນວ ອມ຺ຫາກມ຺ປິ ຠຄວາ ອາຄໂຕ. ອຖ ວາ ຍຖາ ປຸຣິມກາ ຠຄວນ຺ໂຕ ທານສີລເນກ຺ຂມ຺ມປຎ຺ຎາວີຣິຍຂນ຺ຕິສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານເມຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາສງ຺ຂາຕາ ທສ ປາຣມິໂຍ, ທສ ອຸປປາຣມິໂຍ, ທສ ປຣມຕ຺ຖປາຣມິໂຍຕິ ສມຕິໍສ ປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ ອງ຺ຄປຣິຈ຺ຈາຄໍ ນຍນຘນຣຊ຺ຊປຸຕ຺ຕທາຣປຣິຈ຺ຈາຄນ຺ຕິ ອິເມ ປຎ຺ຈ ມຫາປຣິຈ຺ຈາເຄ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ, ປຸພ຺ພໂຍຄປຸພ຺ພຈຣິຍຘມ຺ມກ຺ຂານຎາຕຕ຺ຖຈຣິຍາທໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘິຈຣິຍາຍ ໂກຏິໍ ປຕ຺ວາ ອາຄຕາ, ຕຖາ ອມ຺ຫາກມ຺ປິ ຠຄວາ ອາຄໂຕ. ຍຖາ ຈ ປຸຣິມກາ ຠຄວນ຺ໂຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐາເນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສມ຺ມປ຺ປຘາເນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອິທ຺ຘິປາເທ ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ປຎ຺ຈ ພລານິ ສຕ຺ຕ ໂພຊ຺ຌງ຺ເຄ ອຣິຍໍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິກໍ ມຄ຺ຄໍ ຠາເວຕ຺ວາ ພ຺ຣູເຫຕ຺ວາ ອາຄຕາ, ຕຖາ ອມ຺ຫາກມ຺ປິ ຠຄວາ ອາຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ.

‘‘ຍເຖວ ທີປງ຺ກຣພຸທ຺ຘອາທໂຍ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸຠາວໍ ມຸນໂຍ ອິຘາຄຕາ;

ຕຖາ ອຍໍ ສກ຺ຍມຸນີປິ ອາຄໂຕ, ຕຖາຄໂຕ ວຸຈ຺ຈຕິ ເຕນ ຈກ຺ຂຸມາ’’ຕິ.

ກຖໍ ຕຖາ ຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ? ຍຖາ ສມ຺ປຕິຊາຕາ ປຸຣິມກາ ຠຄວນ຺ໂຕ ຄຕາ. ກຖຎ຺ຈ ເຕ ຄຕາ? ເຕ ຫິ ສມ຺ປຕິຊາຕາ ສເມຫິ ປາເທຫິ ປຖວິຍໍ ປຕິຏ຺ຐາຍ ອຸຕ຺ຕເຣນມຸຂາ ສຕ຺ຕປທວີຕິຫາເຣນ ຄຕາ. ຍຖາຫ ‘‘ສມ຺ປຕິຊາໂຕ, ອານນ຺ທ, ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ສເມຫິ ປາເທຫິ ປຖວິຍໍ ປຕິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣາຠິມຸໂຂ ສຕ຺ຕປທວີຕິຫາເຣນ ຄຈ຺ຉຕິ ເສຕມ຺ຫິ ຉຕ຺ເຕ ອນຸຘາຣຍມາເນ, ສພ຺ພາ ຈ ທິສາ ອນຸວິໂລເກຕິ, ອາສຠິຎ຺ຈ ວາຈໍ ຠາສຕິ ‘ອຄ຺ໂຄຫມສ຺ມິ ໂລກສ຺ສ, ເຊຏ຺ໂຐຫມສ຺ມິ ໂລກສ຺ສ, ເສຏ຺ໂຐຫມສ຺ມິ ໂລກສ຺ສ, ອຍມນ຺ຕິມາ ຊາຕິ, ນຕ຺ຖິ ທານິ ປຸນພ຺ຠໂວ’’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໒໐໗; ທີ. ນິ. ໒.໓໑). ຕຎ຺ຈສ຺ສ ຄມນໍ ຕຖໍ ອໂຫສິ ອວິຕຖໍ ອເນເກສໍ ວິເສສາຘິຄມານໍ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕຠາເວນ. ຍຎ຺ຫິ ໂສ ສມ຺ປຕິຊາໂຕ ສເມຫິ ປາເທຫິ ປຕິຏ຺ຐຫິ, ອິທມສ຺ສ ຈຕຸຣິທ຺ຘິປາທປຏິລາຠສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ, ອຸຕ຺ຕຣມຸຂຠາໂວ ປນສ຺ສ ສພ຺ພໂລກຸຕ຺ຕຣຠາວສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ, ສຕ຺ຕປທວີຕິຫາໂຣ ສຕ຺ຕໂພຊ຺ຌງ຺ຄຣຕນປຏິລາຠສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ, ‘‘ສຸວຓ຺ຓທຓ຺ຑາ ວີຕິປຕນ຺ຕິ ຈາມຣາ’’ຕິ (ສຸ. ນິ. ໖໙໓) ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕຈາມຣຸກ຺ເຂໂປ ປນ ສພ຺ພຕິຕ຺ຖິຍນິມ຺ມຖນສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ, ເສຕຈ຺ຉຕ຺ຕຘາຣຓໍ ອຣຫຕ຺ຕຜລວິມຸຕ຺ຕິວຣວິມລເສຕຈ຺ຉຕ຺ຕປຏິລາຠສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ, ສພ຺ພາທິສານຸວິໂລກນໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕານາວຣຓຎາຓປຏິລາຠສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ, ອາສຠິວາຈາຠາສນໍ ປນ ອປ຺ປຏິວຕ຺ຕິຍວຣຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ. ຕຖາຍໍ ຠຄວາປິ ຄໂຕ. ຕຎ຺ຈສ຺ສ ຄມນໍ ຕຖໍ ອໂຫສິ ອວິຕຖໍ ເຕສໍເຍວ ວິເສສາຘິຄມານໍ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕຠາເວນ. ເຕນາຫຸ ໂປຣາຓາ –

‘‘ມຸຫຸຕ຺ຕຊາໂຕວ ຄວໍປຕີ ຍຖາ, ສເມຫິ ປາເທຫິ ຜຸສີ ວສຸນ຺ຘຣໍ;

ໂສ ວິກ຺ກມີ ສຕ຺ຕ ປທານິ ໂຄຕໂມ, ເສຕຎ຺ຈ ຉຕ຺ຕໍ ອນຸຘາຣຍຸໍ ມຣູ.

‘‘ຄນ຺ຕ຺ວານ ໂສ ສຕ຺ຕ ປທານິ ໂຄຕໂມ, ທິສາ ວິໂລເກສິ ສມາ ສມນ຺ຕໂຕ;

ອຏ຺ຐງ຺ຄຸເປຕໍ ຄິຣມພ຺ຠຸທີຣຍິ, ສີໂຫ ຍຖາ ປພ຺ພຕມຸທ຺ຘນິຏ຺ຐິໂຕ’’ຕິ.

ເອວໍ ຕຖາ ຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ.

ອຖ ວາ ຍຖາ ປຸຣິມກາ ຠຄວນ຺ໂຕ, ອຍມ຺ປິ ຠຄວາ ຕເຖວ ເນກ຺ຂມ຺ເມນ ກາມຈ຺ຉນ຺ທໍ…ເປ… ປຐມຊ຺ຌາເນນ ນີວຣເຓ…ເປ… ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາຍ ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎໍ…ເປ… ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ ສພ຺ພກິເລເສ ປຫາຍ ຄໂຕ. ເອວມ຺ປິ ຕຖາ ຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ.

ກຖໍ ຕຖລກ຺ຂຓໍ ອາຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ? ປຖວີຘາຕຸຍາ ກກ຺ຂຬຕ຺ຕລກ຺ຂຓໍ ຕຖໍ ອວິຕຖໍ, ອາໂປຘາຕຸຍາ ປຄ຺ຆຣຓລກ຺ຂຓໍ, ເຕໂຊຘາຕຸຍາ ອຸຓ຺ຫຕ຺ຕລກ຺ຂຓໍ, ວາໂຍຘາຕຸຍາ ວິຕ຺ຖມ຺ຠນລກ຺ຂຓໍ, ອາກາສຘາຕຸຍາ ອສມ຺ຜຸຏ຺ຐລກ຺ຂຓໍ, ວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸຍາ ວິຊານນລກ຺ຂຓໍ.

ຣູປສ຺ສ ຣຸປ຺ປນລກ຺ຂຓໍ, ເວທນາຍ ເວທຍິຕລກ຺ຂຓໍ, ສຎ຺ຎາຍ ສຎ຺ຊານນລກ຺ຂຓໍ, ສງ຺ຂາຣານໍ ອຠິສງ຺ຂຣຓລກ຺ຂຓໍ, ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ວິຊານນລກ຺ຂຓໍ.

ວິຕກ຺ກສ຺ສ ອຠິນິໂຣປນລກ຺ຂຓໍ, ວິຈາຣສ຺ສ ອນຸມຊ຺ຊນລກ຺ຂຓໍ, ປີຕິຍາ ຜຣຓລກ຺ຂຓໍ, ສຸຂສ຺ສ ສາຕລກ຺ຂຓໍ, ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາຍ ອວິກ຺ເຂປລກ຺ຂຓໍ, ຜສ຺ສສ຺ສ ຜຸສນລກ຺ຂຓໍ.

ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອຘິໂມກ຺ຂລກ຺ຂຓໍ, ວີຣິຍິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ປຄ຺ຄຫລກ຺ຂຓໍ, ສຕິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐານລກ຺ຂຓໍ, ສມາຘິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອວິກ຺ເຂປລກ຺ຂຓໍ, ປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ປຊານນລກ຺ຂຓໍ.

ສທ຺ຘາພລສ຺ສ ອສ຺ສທ຺ຘິເຍ ອກມ຺ປິຍລກ຺ຂຓໍ, ວີຣິຍພລສ຺ສ ໂກສຊ຺ເຊ, ສຕິພລສ຺ສ ມຸຏ຺ຐສ຺ສຈ຺ເຈ, ສມາຘິພລສ຺ສ ອຸທ຺ຘຈ຺ເຈ, ປຎ຺ຎາພລສ຺ສ ອວິຊ຺ຊາຍ ອກມ຺ປິຍລກ຺ຂຓໍ.

ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐານລກ຺ຂຓໍ, ຘມ຺ມວິຈຍສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ປວິຈຍລກ຺ຂຓໍ, ວີຣິຍສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ປຄ຺ຄຫລກ຺ຂຓໍ, ປີຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ຜຣຓລກ຺ຂຓໍ, ປສ຺ສທ຺ຘິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ອຸປສມລກ຺ຂຓໍ, ສມາຘິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ອວິກ຺ເຂປລກ຺ຂຓໍ, ອຸເປກ຺ຂາສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ປຏິສງ຺ຂານລກ຺ຂຓໍ.

ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ທສ຺ສນລກ຺ຂຓໍ, ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປສ຺ສ ອຠິນິໂຣປນລກ຺ຂຓໍ, ສມ຺ມາວາຈາຍ ປຣິຄ຺ຄຫລກ຺ຂຓໍ, ສມ຺ມາກມ຺ມນ຺ຕສ຺ສ ສມຸຏ຺ຐານລກ຺ຂຓໍ, ສມ຺ມາອາຊີວສ຺ສ ໂວທານລກ຺ຂຓໍ, ສມ຺ມາວາຍາມສ຺ສ ປຄ຺ຄຫລກ຺ຂຓໍ, ສມ຺ມາສຕິຍາ ອຸປຏ຺ຐານລກ຺ຂຓໍ, ສມ຺ມາສມາຘິສ຺ສ ອວິກ຺ເຂປລກ຺ຂຓໍ.

ອວິຊ຺ຊາຍ ອຎ຺ຎາຓລກ຺ຂຓໍ, ສງ຺ຂາຣານໍ ເຈຕນາລກ຺ຂຓໍ, ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ວິຊານນລກ຺ຂຓໍ, ນາມສ຺ສ ນມນລກ຺ຂຓໍ, ຣູປສ຺ສ ຣຸປ຺ປນລກ຺ຂຓໍ, ສຬາຍຕນສ຺ສ ອາຍຕນລກ຺ຂຓໍ, ຜສ຺ສສ຺ສ ຜຸສນລກ຺ຂຓໍ, ເວທນາຍ ເວທຍິຕລກ຺ຂຓໍ, ຕຓ຺ຫາຍ ເຫຕຸລກ຺ຂຓໍ, ອຸປາທານສ຺ສ ຄຫຓລກ຺ຂຓໍ, ຠວສ຺ສ ອາຍູຫນລກ຺ຂຓໍ, ຊາຕິຍາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິລກ຺ຂຓໍ, ຊຣາຍ ຊີຣຓລກ຺ຂຓໍ, ມຣຓສ຺ສ ຈຸຕິລກ຺ຂຓໍ.

ຘາຕູນໍ ສຸຎ຺ຎຕາລກ຺ຂຓໍ, ອາຍຕນານໍ ອາຍຕນລກ຺ຂຓໍ, ສຕິປຏ຺ຐານານໍ ອຸປຏ຺ຐານລກ຺ຂຓໍ, ສມ຺ມປ຺ປຘານານໍ ປທຫນລກ຺ຂຓໍ, ອິທ຺ຘິປາທານໍ ອິຊ຺ຌນລກ຺ຂຓໍ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ອຘິປຕິລກ຺ຂຓໍ, ພລານໍ ອກມ຺ປິຍລກ຺ຂຓໍ, ໂພຊ຺ຌງ຺ຄານໍ ນິຍ຺ຍານລກ຺ຂຓໍ, ມຄ຺ຄສ຺ສ ເຫຕຸລກ຺ຂຓໍ.

ສຈ຺ຈານໍ ຕຖລກ຺ຂຓໍ, ສມຖສ຺ສ ອວິກ຺ເຂປລກ຺ຂຓໍ, ວິປສ຺ສນາຍ ອນຸປສ຺ສນາລກ຺ຂຓໍ, ສມຖວິປສ຺ສນານໍ ເອກຣສລກ຺ຂຓໍ, ຍຸຄນທ຺ຘານໍ ອນຕິວຕ຺ຕນລກ຺ຂຓໍ.

ສີລວິສຸທ຺ຘິຍາ ສໍວຣລກ຺ຂຓໍ, ຈິຕ຺ຕວິສຸທ຺ຘິຍາ ອວິກ຺ເຂປລກ຺ຂຓໍ, ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘິຍາ ທສ຺ສນລກ຺ຂຓໍ.

ຂເຍ ຎາຓສ຺ສ ສມຸຈ຺ເຉທລກ຺ຂຓໍ, ອນຸປ຺ປາເທ ຎາຓສ຺ສ ປສ຺ສທ຺ຘິລກ຺ຂຓໍ.

ຉນ຺ທສ຺ສ ມູລລກ຺ຂຓໍ, ມນສິກາຣສ຺ສ ສມຸຏ຺ຐານລກ຺ຂຓໍ, ຜສ຺ສສ຺ສ ສໂມຘານລກ຺ຂຓໍ, ເວທນາຍ ສໂມສຣຓລກ຺ຂຓໍ, ສມາຘິສ຺ສ ປມຸຂລກ຺ຂຓໍ, ສຕິຍາ ອາຘິປເຕຍ຺ຍລກ຺ຂຓໍ, ປຎ຺ຎາຍ ຕຕຸຕ຺ຕຣິລກ຺ຂຓໍ, ວິມຸຕ຺ຕິຍາ ສາຣລກ຺ຂຓໍ, ອມໂຕຄຘສ຺ສ ນິພ຺ພານສ຺ສ ປຣິໂຍສານລກ຺ຂຓໍ ຕຖໍ ອວິຕຖໍ. ເອຕໍ ຕຖລກ຺ຂຓໍ ຎາຓຄຕິຍາ ອາຄໂຕ ອວິຣຊ຺ຌິຕ຺ວາ ປຕ຺ໂຕ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ. ເອວໍ ຕຖລກ຺ຂຓໍ ອາຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ.

ກຖໍ ຕຖຘມ຺ເມ ຍາຖາວໂຕ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ ຕຖາຄໂຕ? ຕຖຘມ຺ມາ ນາມ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ. ຍຖາຫ – ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖານິ ອວິຕຖານິ ອນຎ຺ຎຖານິ. ກຕມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ? ‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂ’ນ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖເມຕໍ ອວິຕຖເມຕໍ ອນຎ຺ຎຖເມຕ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໙໐) ວິຕ຺ຖາໂຣ. ຕານິ ຈ ຠຄວາ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ ຕຖານໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ຕຖາຄໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຠິສມ຺ໂພຘຕ຺ໂຖ ຫິ ເອຕ຺ຖ ຄຕສທ຺ໂທ.

ອປິຈ ຊຣາມຣຓສ຺ສ ຊາຕິປຈ຺ຈຍສມ຺ຠູຕສມຸທາຄຕຏ຺ໂຐ ຕໂຖ ອວິຕໂຖ ອນຎ຺ຎໂຖ…ເປ… ສງ຺ຂາຣານໍ ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍສມ຺ຠູຕສມຸທາຄຕຏ຺ໂຐ ຕໂຖ ອວິຕໂຖ ອນຎ຺ຎໂຖ. ຕຖາ ອວິຊ຺ຊາຍ ສງ຺ຂາຣານໍ ປຈ຺ຈຍຏ຺ໂຐ ຕໂຖ ອວິຕໂຖ ອນຎ຺ຎໂຖ…ເປ… ຊາຕິຍາ ຊຣາມຣຓສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຏ຺ໂຐ ຕໂຖ ອວິຕໂຖ ອນຎ຺ຎໂຖ. ຕໍ ສພ຺ພໍ ຠຄວາ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ. ຕສ຺ມາປິ ຕຖານໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ຕຖາຄໂຕ. ເອວໍ ຕຖຘມ຺ເມ ຍາຖາວໂຕ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ ຕຖາຄໂຕ.

ກຖໍ ຕຖທສ຺ສິຕາຍ ຕຖາຄໂຕ? ຠຄວາ ຍໍ ສເທວເກ ໂລເກ…ເປ… ສເທວມນຸສ຺ສາຍ ອປຣິມາຓາສຸ ໂລກຘາຕູສຸ ອປຣິມາຓານໍ ສຕ຺ຕານໍ ຈກ຺ຂຸທ຺ວາເຣ ອາປາຖໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ຣູປາຣມ຺ມຓໍ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ສພ຺ພາກາເຣນ ຊານາຕິ ປສ຺ສຕິ. ເອວໍ ຊານຕາ ປສ຺ສຕາ ຈ ເຕນ ຕໍ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐາທິວເສນ ວາ ທິຏ຺ຐສຸຕມຸຕວິຎ຺ຎາເຕສຸ ລພ຺ຠມານກປທວເສນ ວາ ‘‘ກຕມໍ ຕໍ ຣູປໍ ຣູປາຍຕນໍ? ຍໍ ຣູປໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ມຫາຠູຕານໍ ອຸປາທາຍ ວຓ຺ຓນິຠາ ສນິທສ຺ສນໍ ສປ຺ປຏິຆໍ ນີລໍ ປີຕກ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ໖໑໖) ນເຍນ ອເນເກຫິ ນາເມຫິ ເຕຣສຫິ ວາເຣຫິ ທ຺ວິປຎ຺ຎາສາຍ ນເຍຫິ ວິຠຊ຺ຊມານໍ ຕຖເມວ ໂຫຕິ, ວິຕຖໍ ນຕ຺ຖິ. ເອສ ນໂຍ ໂສຕທ຺ວາຣາທີສຸປິ ອາປາຖມາຄຈ຺ຉນ຺ເຕສຸ ສທ຺ທາທີສຸ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ຠຄວຕາ ‘‘ຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ…ເປ… ສເທວມນຸສ຺ສາຍ ທິຏ຺ຐໍ ສຸຕໍ ມຸຕໍ ວິຎ຺ຎາຕໍ ປຕ຺ຕໍ ປຣິເຍສິຕໍ ອນຸວິຈຣິຕໍ ມນສາ, ຕມຫໍ ຊານາມິ, ຕມຫໍ ອພ຺ຠຎ຺ຎາສິໍ, ຕໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ວິທິຕໍ, ຕໍ ຕຖາຄໂຕ ນ ອຸປຏ຺ຐາສີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໒໔). ເອວໍ ຕຖທສ຺ສິຕາຍ ຕຖາຄໂຕ. ຕຕ຺ຖ ຕຖທສ຺ສີອຕ຺ເຖ ຕຖາຄໂຕຕິ ປທສມ຺ຠໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ກຖໍ ຕຖວາທິຕາຍ ຕຖາຄໂຕ? ຍໍ ຣຕ຺ຕິໍ ຠຄວາ ໂພຘິມຓ຺ເຑ ອປຣາຊິຕປລ຺ລງ຺ເກ ນິສິນ຺ໂນ ຈຕຸນ຺ນໍ ມາຣານໍ ມຕ຺ຖກໍ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ຍຎ຺ຈ ຣຕ຺ຕິໍ ຍມກສາລານມນ຺ຕເຣ ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ປຣິນິພ຺ພາຍິ, ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ປຎ຺ຈຈຕ຺ຕາລີສວສ຺ສປຣິມາເຓ ກາເລ ປຐມໂພຘິຍາປິ ມຊ຺ຌິມໂພຘິຍາປິ ປຈ຺ຉິມໂພຘິຍາປິ ຍໍ ຠຄວຕາ ຠາສິຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ ເຄຍ຺ຍໍ…ເປ… ເວທລ຺ລໍ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ອຕ຺ຖໂຕ ຈ ພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ຈ ອນວຊ຺ຊໍ ອນຸປວຊ຺ຊໍ ອນູນມນຘິກໍ ສພ຺ພາກາຣປຣິປຸຓ຺ຓໍ ຣາຄມທນິມ຺ມທນໍ ໂທສໂມຫມທນິມ຺ມທນໍ, ນຕ຺ຖິ ຕຕ຺ຖ ວາລຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ປກ຺ຂລິຕໍ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ເອກມຸທ຺ທິກາຍ ລຎ຺ຉິຕໍ ວິຍ, ເອກນາຬິກາຍ ມິຕໍ ວິຍ, ເອກຕຸລາຍ ຕຸລິຕໍ ວິຍ, ຈ ຕຖເມວ ໂຫຕິ. ຍຖາຫ ‘‘ຍຎ຺ຈ, ຈຸນ຺ທ, ຣຕ຺ຕິໍ ຕຖາຄໂຕ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌຕິ, ຍຎ຺ຈ ຣຕ຺ຕິໍ ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ປຣິນິພ຺ພາຍຕິ, ຍໍ ເອຕສ຺ມິໍ ອນ຺ຕເຣ ຠາສຕິ ລປຕິ ນິທ຺ທິສຕິ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ຕຖເມວ ໂຫຕິ, ໂນ ອຎ຺ຎຖາ. ຕສ຺ມາ ‘ຕຖາຄໂຕ’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໑໘໘). ຄທອຕ຺ໂຖ ຫິ ເອຕ຺ຖ ຄຕສທ຺ໂທ. ເອວໍ ຕຖວາທິຕາຍ ຕຖາຄໂຕ.

ອປິຈ ອາຄທນໍ ອາຄໂທ, ວຈນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໂຖ ອວິປຣີໂຕ ອາຄໂທ ອສ຺ສາຕິ ທກາຣສ຺ສ ຕກາຣໍ ກຕ຺ວາ ຕຖາຄໂຕຕິ ເອວເມຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ປທສິທ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ກຖໍ ຕຖາກາຣິຕາຍ ຕຖາຄໂຕ? ຠຄວໂຕ ຫິ ວາຈາຍ ກາໂຍ ອນຸໂລເມຕິ, ກາຍສ຺ສາປິ ວາຈາ, ຕສ຺ມາ ຍຖາວາທີ ຕຖາກາຣີ ຍຖາກາຣີ ຕຖາວາທີ ຈ ໂຫຕິ. ເອວໍຠູຕສ຺ສ ຈສ຺ສ ຍຖາ ວາຈາ, ກາໂຍປິ ຕຖາ ຄໂຕ ປວຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາ ຈ ກາໂຍ, ວາຈາປິ ຕຖາ ຄຕາ ປວຕ຺ຕາຕິ ຕຖາຄໂຕ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ຍຖາວາທີ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄໂຕ ຕຖາກາຣີ, ຍຖາກາຣີ ຕຖາວາທີ. ອິຕິ ຍຖາວາທີ ຕຖາກາຣີ, ຍຖາກາຣີ ຕຖາວາທີ. ຕສ຺ມາ ‘ຕຖາຄໂຕ’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. ເອວໍ ຕຖາກາຣິຕາຍ ຕຖາຄໂຕ.

ກຖໍ ອຠິຠວນຏ຺ເຐນ ຕຖາຄໂຕ? ອຸປຣິ ຠວຄ຺ຄໍ ເຫຏ຺ຐາ ອວີຈິໍ ປຣິຍນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ຕິຣິຍໍ ອປຣິມາຓາສຸ ໂລກຘາຕູສຸ ສພ຺ພສຕ຺ເຕ ອຠິຠວຕິ ສີເລນ ສມາຘິນາ ປຎ຺ຎາຍ ວິມຸຕ຺ຕິຍາ ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສເນນ, ນ ຕສ຺ສ ຕຸລາ ວາ ປມາຓໍ ວາ ອຕ຺ຖິ, ອຕຸໂລ ອປ຺ປເມຍ຺ໂຍ ອນຸຕ຺ຕໂຣ ຣາຊາຘິຣາຊາ ເທວານໍ ອຕິເທໂວ ສກ຺ການໍ ອຕິສກ຺ໂກ ພ຺ຣຫ຺ມານໍ ອຕິພ຺ຣຫ຺ມາ. ເຕນາຫ – ‘‘ສເທວເກ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂລເກ…ເປ… ສເທວມນຸສ຺ສາຍ ຕຖາຄໂຕ ອຠິຠູ ອນຠິຠູໂຕ ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ທໂສ ວສວຕ຺ຕີ. ຕສ຺ມາ ‘ຕຖາຄໂຕ’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໒໓).

ຕຕ຺ເຖວໍ ປທສິທ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ – ອຄໂທ ວິຍ ອຄໂທ. ໂກ ປເນສ? ເທສນາວິລາໂສ ເຈວ ປຸຎ຺ຎຸສ຺ສໂຍ ຈ. ເຕນ ເຫສ ມຫານຸຠາໂວ ຠິສກ຺ໂກ ທິພ຺ພາຄເທນ ສປ຺ເປ ວິຍ ສພ຺ພປຣປ຺ປວາທິໂນ ສເທວກຎ຺ຈ ໂລກໍ ອຠິຠວຕິ. ອິຕິ ສພ຺ພໂລກາຠິຠວເນ ຕໂຖ ອວິປຣີໂຕ ເທສນາວິລາສມໂຍ ເຈວ ປຸຎ຺ຎມໂຍ ຈ ອຄໂທ ອສ຺ສາຕິ ທກາຣສ຺ສ ຕກາຣໍ ກຕ຺ວາ ຕຖາຄໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອວໍ ອຠິຠວນຏ຺ເຐນ ຕຖາຄໂຕ.

ອປິຈ ຕຖາຍ ຄໂຕຕິປິ ຕຖາຄໂຕ, ຕຖໍ ຄໂຕຕິປິ ຕຖາຄໂຕຕິ. ຄໂຕຕິ ອວຄໂຕ ອຕີໂຕ ປຕ຺ໂຕ ປຏິປນ຺ໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ສກລໍ ໂລກໍ ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາຍ ຕຖາຍ ຄໂຕ ອວຄໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ, ໂລກສມຸທຍໍ ປຫານປຣິຎ຺ຎາຍ ຕຖາຍ ຄໂຕ ອຕີໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ, ໂລກນິໂຣຘໍ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ຕຖາຍ ຄໂຕ ປຕ຺ໂຕຕິ ຕຖາຄໂຕ, ໂລກນິໂຣຘຄາມິນິປຏິປທໍ ຕຖໍ ຄໂຕ ປຏິປນ຺ໂນຕິ ຕຖາຄໂຕ. ເຕນ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ຠຄວຕາ – ‘‘ໂລໂກ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄເຕນ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ໂລກສ຺ມາ ຕຖາຄໂຕ ວິສໍຍຸຕ຺ໂຕ. ໂລກສມຸທໂຍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄເຕນ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ໂລກສມຸທໂຍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຫີໂນ. ໂລກນິໂຣໂຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄເຕນ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ໂລກນິໂຣໂຘ ຕຖາຄຕສ຺ສ ສຈ຺ຉິກໂຕ. ໂລກນິໂຣຘຄາມິນີ ປຏິປທາ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄເຕນ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘາ, ໂລກນິໂຣຘຄາມິນີປຏິປທາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຠາວິຕາ. ຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ…ເປ… ອນຸວິຈຣິຕໍ ມນສາ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ຕຖາຄເຕນ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘໍ. ຕສ຺ມາ ‘ຕຖາຄໂຕ’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໒໓). ຕສ຺ສ ເອວມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອິທມ຺ປິ ຈ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຕຖາຄຕຠາວທີປເນ ມຸຂມຕ຺ຕເມວ. ສພ຺ພາກາເຣນ ປນ ຕຖາຄໂຕວ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຕຖາຄຕຠາວໍ ວຓ຺ເຓຍ຺ຍ. ຍສ຺ມາ ປນ ສພ຺ພພຸທ຺ຘາ ຕຖາຄຕຄຸເຓນາປິ ສມສມາ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ເພສໍ ວເສນ ຕຖາຄຕານນ຺ຕິ ອາຫ.

ອຣຫນ຺ຕານນ຺ຕິ ກິເລເສຫິ ອາຣກຕ຺ຕາ, ອຣີນໍ ອຣານຎ຺ຈ ຫຕຕ຺ຕາ, ປຈ຺ຈຍາທີນໍ ອຣຫຕ຺ຕາ, ປາປກຣເຓ ຣຫາຠາວາ ຕຖາຄໂຕ ອຣຫໍ. ອາຣກາ ຫິ ໂສ ສພ຺ພກິເລເສຫິ ສຸວິທູຣວິທູເຣ ຐິໂຕ ມຄ຺ເຄນ ສວາສນານໍ ກິເລສານໍ ປຫີນຕ຺ຕາຕິ ອຣຫໍ.

ໂສ ຕໂຕ ອາຣກາ ນາມ, ຍສ຺ສ ເຍນາສມງ຺ຄິຕາ;

ອສມງ຺ຄີ ຈ ໂທເສຫິ, ນາໂຖ ເຕນາຣຫໍ ມໂຕ.

ເຕ ຈາເນນ ກິເລສາຣໂຍ ມຄ຺ເຄນ ຫຕາຕິ ອຣີນໍ ຫຕຕ຺ຕາປິ ອຣຫໍ.

ຍສ຺ມາ ຣາຄາທິສງ຺ຂາຕາ, ສພ຺ເພປິ ອຣໂຍ ຫຕາ;

ປຎ຺ຎາສຕ຺ເຖນ ນາເຖນ, ຕສ຺ມາປິ ອຣຫໍ ມໂຕ.

ຍຎ຺ເຈຕໍ ອວິຊ຺ຊາຠວຕຓ຺ຫາມຍນາຠິປຸຎ຺ຎາທິອຠິສງ຺ຂາຣານໍ ຊຣາມຣຓເນມິ ອາສວສມຸທຍມເຍນ ອກ຺ເຂນ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຕິຠວຣເຖ ສມາໂຍຊິຕໍ ອນາທິກາລປ຺ປວຕ຺ຕໍ ສໍສາຣຈກ຺ກໍ, ຕສ຺ສາເນນ ໂພຘິມຓ຺ເຑ ວີຣິຍປາເທຫິ ສີລປຖວິຍໍ ປຕິຏ຺ຐາຍ ສທ຺ຘາຫຕ຺ເຖນ ກມ຺ມກ຺ຂຍກຣໍ ຎາຓຜຣສຸໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສພ຺ເພ ອຣາ ຫຕາຕິ ອຣານໍ ຫຕຕ຺ຕາປິ ອຣຫໍ.

ອຣາ ສໍສາຣຈກ຺ກສ຺ສ, ຫຕາ ຎາຓາສິນາ ຍໂຕ;

ໂລກນາເຖນ ເຕເນສ, ອຣຫນ຺ຕິ ປວຸຈ຺ຈຕິ.

ອຄ຺ຄທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ ຈ ຈີວຣາທິປຈ຺ຈເຍ ອຣຫຕິ ປູຊາວິເສສຎ຺ຈ. ເຕເນວ ຈ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ຕຖາຄເຕ ເຍ ເກຈິ ມເຫສກ຺ຂາ ເທວມນຸສ຺ສາ, ນ ເຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ປູຊໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ພ຺ຣຫ຺ມາ ສຫມ຺ປຕິ ສິເນຣຸມຕ຺ເຕນ ຣຕນທາເມນ ຕຖາຄຕໍ ປູເຊສິ, ຍຖາພລຎ຺ຈ ອຎ຺ເຎ ເທວາ ມນຸສ຺ສາ ຈ ພິມ຺ພິສາຣໂກສລຣາຊາທໂຍ. ປຣິນິພ຺ພຸຕມ຺ປິ ຈ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຉນ຺ນວຸຕິໂກຏິຘນໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອໂສກມຫາຣາຊາ ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ຈຕຸຣາສີຕິ ວິຫາຣສຫສ຺ສານິ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ, ໂກ ປນ ວາໂທ ອຎ຺ເຎສໍ ປູຊາວິເສສານນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຍາທີນໍ ອຣຫຕ຺ຕາປິ ອຣຫໍ.

ປູຊາວິເສສໍ ສຫ ປຈ຺ຈເຍຫິ, ຍສ຺ມາ ອຍໍ ອຣຫຕິ ໂລກນາໂຖ;

ອຕ຺ຖານຸຣູປໍ ອຣຫນ຺ຕິ ໂລເກ, ຕສ຺ມາ ຊິໂນ ອຣຫຕິ ນາມເມຕໍ.

ຍຖາ ຈ ໂລເກ ເຍ ເກຈິ ປຓ຺ຑິຕມານິໂນ ພາລາ ອສິໂລກຠເຍນ ຣໂຫ ປາປໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ເອວເມສ ນ ກທາຈິ ກໂຣຕີຕິ ປາປກຣເຓ ຣຫາຠາວໂຕປິ ອຣຫໍ.

ຍສ຺ມາ ນຕ຺ຖິ ຣໂຫ ນາມ, ປາປກມ຺ເມສຸ ຕາທິໂນ;

ຣຫາຠາເວນ ເຕເນສ, ອຣຫໍ ອິຕິ ວິສ຺ສຸໂຕ.

ເອວໍ ສພ຺ພຖາປິ –

ອາຣກຕ຺ຕາ ຫຕຕ຺ຕາ ຈ, ກິເລສາຣີນ ໂສ ມຸນິ;

ຫຕສໍສາຣຈກ຺ກາໂຣ, ປຈ຺ຈຍາທີນ ຈາຣໂຫ;

ນ ຣໂຫ ກໂຣຕິ ປາປານິ, ອຣຫໍ ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ.

ຍສ຺ມາ ປນ ສພ຺ພພຸທ຺ຘາ ອຣຫຕ຺ຕຄຸເຓນາປິ ສມສມາ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ເພສໍ ວເສນ ‘‘ອຣຫນ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ ອາຫ.

ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘານນ຺ຕິ ສມ຺ມາ ສາມຎ຺ຈ ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ. ຕຖາ ເຫສ ສພ຺ພຘມ຺ເມ ສມ຺ມາ ສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ເຍ ຘມ຺ເມ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍໂຕ ພຸທ຺ໂຘ, ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ເຍ ຘມ຺ເມ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍໂຕ, ປຫາຕພ຺ເພ ຘມ຺ເມ ປຫາຕພ຺ພໂຕ, ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ເພ ຘມ຺ເມ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພໂຕ, ຠາເວຕພ຺ເພ ຘມ຺ເມ ຠາເວຕພ຺ພໂຕ. ເຕເນວາຫ –

‘‘ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ ອຠິຎ຺ຎາຕໍ, ຠາເວຕພ຺ພຎ຺ຈ ຠາວິຕໍ;

ປຫາຕພ຺ພໍ ປຫີນໍ ເມ, ຕສ຺ມາ ພຸທ຺ໂຘສ຺ມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ’’ຕິ. (ມ. ນິ. ໒.໓໙໙; ສຸ. ນິ. ໕໖໓);

ອຖ ວາ ຈກ຺ຂຸ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ, ຕສ຺ສ ມູລກາຣຓຠາເວນ ສມຸຏ຺ຐາປິກາ ປຸຣິມຕຓ຺ຫາ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ, ອຸຠິນ຺ນໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິ ນິໂຣຘສຈ຺ຈໍ, ນິໂຣຘປ຺ປຊານນາ ປຏິປທາ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈນ຺ຕິ ເອວໍ ເອເກກປທຸທ຺ຘາເຣນາປິ ສພ຺ພຘມ຺ເມ ສມ຺ມາ ສາມຎ຺ຈ ພຸທ຺ໂຘ. ເອສ ນໂຍ ໂສຕຆານຊິວ຺ຫາກາຍມເນສຸ. ເອເຕເນວ ນເຍນ ຣູປາທີນິ ຉ ອາຍຕນານິ, ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທໂຍ ຉ ວິຎ຺ຎາຓກາຍາ, ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສາທໂຍ ຉ ຜສ຺ສາ, ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສຊາທໂຍ ຉ ເວທນາ, ຣູປສຎ຺ຎາທໂຍ ຉ ສຎ຺ຎາ, ຣູປສຎ຺ເຈຕນາທໂຍ ຉ ເຈຕນາ, ຣູປຕຓ຺ຫາທໂຍ ຉ ຕຓ຺ຫາກາຍາ, ຣູປວິຕກ຺ກາທໂຍ ຉ ວິຕກ຺ກາ, ຣູປວິຈາຣາທໂຍ ຉ ວິຈາຣາ, ຣູປກ຺ຂນ຺ຘາທໂຍ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ, ທສ ກສິຓານິ, ທສ ອນຸສ຺ສຕິໂຍ, ອຸທ຺ຘຸມາຕກສຎ຺ຎາທິວເສນ ທສ ສຎ຺ຎາ, ເກສາທໂຍ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາຣາ, ທ຺ວາທສາຍຕນານິ, ອຏ຺ຐາຣສ ຘາຕຸໂຍ, ກາມຠວາທໂຍ ນວ ຠວາ, ປຐມາທີນິ ຈຕ຺ຕາຣິ ຌານານິ, ເມຕ຺ຕາຠາວນາທໂຍ ຈຕສ຺ໂສ ອປ຺ປມຎ຺ຎາ, ຈຕສ຺ໂສ ອຣູປສມາປຕ຺ຕິໂຍ, ປຏິໂລມໂຕ ຊຣາມຣຓາທີນິ, ອນຸໂລມໂຕ ອວິຊ຺ຊາທີນິ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທງ຺ຄານິ ຈ ໂຍເຊຕພ຺ພານິ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ເອກປທໂຍຊນາ – ຊຣາມຣຓໍ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ, ຊາຕິ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ, ອຸຠິນ຺ນໍ ນິສ຺ສຣຓໍ ນິໂຣຘສຈ຺ຈໍ, ນິໂຣຘປ຺ປຊານນາ ປຏິປທາ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈນ຺ຕິ ເອວໍ ເອເກກປທຸທ຺ຘາເຣນ ສພ຺ພຘມ຺ເມ ສມ຺ມາ ສາມຎ຺ຈ ພຸທ຺ໂຘ ອນຸພຸທ຺ໂຘ ປຏິວິທ຺ໂຘ. ຍໍ ວາ ປນ ກິຎ຺ຈິ ອຕ຺ຖິ ເນຍ຺ຍໍ ນາມ, ສພ຺ພສ຺ສ ສມ຺ມາ ສມ຺ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ວິໂມກ຺ຂນ຺ຕິກຎາຓວເສນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ. ຕສ຺ສ ປນ ວິຠາໂຄ ອຸປຣິ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕີຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ສພ຺ພພຸທ຺ຘາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘຄຸເຓນາປິ ສມສມາ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ເພສໍ ວເສນ ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘານ’’ນ຺ຕິ ອາຫ.

໓໘. ອິທານິ ປຣິຍນ຺ຕປາຣິສຸທ຺ຘິອປຣິຍນ຺ຕປາຣິສຸທ຺ຘິສີລທ຺ວເຍ ເອເກກເມວ ສີລໍ ປຎ຺ຈຘາ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ອຕ຺ຖິ ສີລໍ ປຣິຍນ຺ຕໍ, ອຕ຺ຖິ ສີລໍ ອປຣິຍນ຺ຕນ຺ຕິອາທິມາຫ. ອິຕເຣສຸ ປນ ຕີສຸ ສີເລສຸ ຕຖາວິໂຘ ເຠໂທ ນຕ຺ຖີຕິ. ຕຕ຺ຖ ລາຠປຣິຍນ຺ຕນ຺ຕິ ລາເຠນ ປຣິຍນ຺ໂຕ ເຠໂທ ເອຕສ຺ສາຕິ ລາຠປຣິຍນ຺ຕໍ. ເອວໍ ເສສານິປິ. ຍໂສຕິ ປເນຕ຺ຖ ປຣິວາໂຣ. ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ໂລເກ. ເອກຈ຺ໂຈຕິ ເອໂກ. ລາຠເຫຕູຕິ ລາໂຠເຍວ ເຫຕຸ ລາຠເຫຕຸ, ຕສ຺ມາ ລາຠເຫຕຸໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຫຕ຺ວຕ຺ເຖ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນໍ. ‘‘ລາຠປຈ຺ຈຍາ ລາຠກາຣຓາ’’ຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ເຫຕຸເມວ ຫິ ປຏິຈ຺ຈ ເອຕໍ ຜລເມຕີຕິ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ຈ, ຜລຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ກາຣຍຕີຕິ ກາຣຓນ຺ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ຍຖາສມາທິນ຺ນນ຺ຕິ ຍໍ ຍໍ ສມາທິນ຺ນໍ ຄຫິຕໍ. ວີຕິກ຺ກມຕີຕິ ອຊ຺ຌາຈຣຕິ. ເອວຣູປານີຕິ ເອວໍສຠາວານິ, ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣານີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສີລານີຕິ ຄຫຏ຺ຐສີລານິ ວາ ໂຫນ຺ຕຸ ປພ຺ພຊິຕສີລານິ ວາ, ເຍສໍ ອາທິມ຺ຫິ ວາ ອນ຺ເຕ ວາ ເອກໍ ຠິນ຺ນໍ, ຕານິ ປຣິຍນ຺ເຕ ຉິນ຺ນສາຏໂກ ວິຍ ຂຓ຺ຑານິ. ເຍສໍ ເວມຊ຺ເຌ ເອກໍ ຠິນ຺ນໍ, ຕານິ ມຊ຺ເຌ ວິນິວິທ຺ຘສາຏໂກ ວິຍ ຉິທ຺ທານິ. ເຍສໍ ປຏິປາຏິຍາ ທ຺ເວ ວາ ຕີຓິ ວາ ຠິນ຺ນານິ, ຕານິ ປິຏ຺ຐິຍາ ວາ ກຸຈ຺ຉິຍາ ວາ ອຸຏ຺ຐິເຕນ ທີຆວຏ຺ຏາທິສຓ຺ຐາເນນ ວິສຠາຄວຓ຺ເຓນ ກາຬຣຕ຺ຕາທີນໍ ອຎ຺ຎຕຣສຣີຣວຓ຺ຓາ ຄາວີ ວິຍ ສພລານິ. ເຍສໍ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ເອເກການິ ຠິນ຺ນານິ, ຕານິ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ວິສຠາຄວຓ຺ຓພິນ຺ທຸວິຈິຕ຺ຣາ ຄາວີ ວິຍ ກມ຺ມາສານິ. ອວິເສເສນ ວາ ສພ຺ພານິປິ ສຕ຺ຕວິເຘນ ເມຖຸນສໍໂຍເຄນ ໂກຘູປນາຫາທີຫິ ຈ ປາປຘມ຺ເມຫິ ອຸປຫຕຕ຺ຕາ ຂຓ຺ຑານິ ຉິທ຺ທານິ ສພລານິ ກມ຺ມາສານີຕິ. ຕານິເຍວ ຕຓ຺ຫາທາສພ຺ຍໂຕ ໂມເຈຕ຺ວາ ຠຸຊິສ຺ສຠາວາກຣເຓນ ນ ຠຸຊິສ຺ສານິ. ພຸທ຺ຘາທີຫິ ວິຎ຺ຎູຫິ ນ ປສຕ຺ຖຕ຺ຕາ ນ ວິຎ຺ຎຸປ຺ປສຕ຺ຖານິ. ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐີຫິ ປຣາມຏ຺ຐຕ຺ຕາ, ເກນຈິ ວາ ‘‘ອຍໍ ເຕ ສີເລສຸ ໂທໂສ’’ຕິ ປຣາມຏ຺ຐຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາຍ ປຣາມຏ຺ຐານິ. ອຸປຈາຣສມາຘິໍ ອປ຺ປນາສມາຘິໍ ວາ, ອຖ ວາ ມຄ຺ຄສມາຘິໍ ຜລສມາຘິໍ ວາ ນ ສໍວຕ຺ຕຍນ຺ຕີຕິ ອສມາຘິສໍວຕ຺ຕນິການິ. ນ ສມາຘິສໍວຕ຺ຕນິການີຕິປິ ປາໂຐ.

ເກຈິ ປນ ‘‘ຂຓ຺ຑານີຕິ ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ອປ຺ປຕິຏ຺ຐາຠູຕຕ຺ຕາ, ຉິທ຺ທານີຕິປິ ເອວໍ. ສພລານີຕິ ວິວຓ຺ຓກຣຓຕ຺ຕາ, ກມ຺ມາສານີຕິປິ ເອວໍ. ນ ຠຸຊິສ຺ສານີຕິ ຕຓ຺ຫາທາສພ຺ຍໍ ຄຕຕ຺ຕາ. ນ ວິຎ຺ຎຸປ຺ປສຕ຺ຖານີຕິ ກຸສເລຫິ ຄຣຫິຕຕ຺ຕາ. ປຣາມຏ຺ຐານີຕິ ຕຓ຺ຫາຍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ອສມາຘິສໍວຕ຺ຕນິການີຕິ ວິປ຺ປຏິສາຣວຕ຺ຖຸຠູຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ເອວມຕ຺ຖໍ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ.

ນ ອວິປ຺ປຏິສາຣວຕ຺ຖຸການີຕິ ວິປ຺ປຏິສາຣາວຫຕ຺ຕາ ອວິປ຺ປຏິສາຣສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐາ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ປາໂມຊ຺ຊວຕ຺ຖຸການີຕິ ອວິປ຺ປຏິສາຣຊາຍ ທຸພ຺ພລປີຕິຍາ ນ ວຕ຺ຖຸຠູຕານິ ຕສ຺ສາ ອນາວຫຕ຺ຕາ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ. ນ ປີຕິວຕ຺ຖຸການີຕິ ທຸພ຺ພລປີຕິຊາຍ ພລວປີຕິຍາ ນ ວຕ຺ຖຸຠູຕານິ. ນ ປສ຺ສທ຺ຘິວຕ຺ຖຸການີຕິ ພລວປີຕິຊາຍ ກາຍຈິຕ຺ຕປສ຺ສທ຺ຘິຍາ ນ ວຕ຺ຖຸຠູຕານິ. ນ ສຸຂວຕ຺ຖຸການີຕິ ປສ຺ສທ຺ຘິຊສ຺ສ ກາຍິກເຈຕສິກສຸຂສ຺ສ ນ ວຕ຺ຖຸຠູຕານິ. ນ ສມາຘິວຕ຺ຖຸການີຕິ ສຸຂຊສ຺ສ ສມາຘິສ຺ສ ນ ວຕ຺ຖຸຠູຕານິ. ນ ຍຖາຠູຕຎາຓທສ຺ສນວຕ຺ຖຸການີຕິ ສມາຘິປທຏ຺ຐານສ຺ສ ຍຖາຠູຕຎາຓທສ຺ສນສ຺ສ ນ ວຕ຺ຖຸຠູຕານິ.

ນ ເອກນ຺ຕນິພ຺ພິທາຍາຕິອາທີສຸ ນ-ກາຣເມວ ອາຫຣິຕ຺ວາ ‘‘ນ ວິຣາຄາຍາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ເສສປເທຫິປິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ນ ວິຣາຄາຍາຕິອາທີສຸ ສນກາໂຣ ວາ ປາໂຐ. ຕຕ຺ຖ ເອກນ຺ຕນິພ຺ພິທາຍາຕິ ເອກນ຺ເຕນ ວຏ຺ເຏ ນິພ຺ພິນ຺ທນຕ຺ຖາຍ ນ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ວິຣາຄາຍາຕິ ວຏ຺ເຏ ວິຣຊ຺ຊນຕ຺ຖາຍ. ນິໂຣຘາຍາຕິ ວຏ຺ຏສ຺ສ ນິໂຣຘນຕ຺ຖາຍ. ອຸປສມາຍາຕິ ນິໂຣຘິຕສ຺ສ ປຸນ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ວຏ຺ຏສ຺ສ ອຸປສມນຕ຺ຖາຍ. ອຠິຎ຺ຎາຍາຕິ ວຏ຺ຏສ຺ສ ອຠິຊານນຕ຺ຖາຍ. ສມ຺ໂພຘາຍາຕິ ກິເລສນິທ຺ທາວິຄເມນ ວຏ຺ຏໂຕ ປພຸຊ຺ຌນຕ຺ຖາຍ. ນິພ຺ພານາຍາຕິ ອມຕນິພ຺ພານຕ຺ຖາຍ.

ຍຖາສມາທິນ຺ນໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ວີຕິກ຺ກມາຍາຕິ ຍຖາສມາທິນ຺ນສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ວີຕິກ຺ກມນຕ຺ຖາຍ. ວິຠຕ຺ຕິວິປລ຺ລາສວເສນ ປເນຕ຺ຖ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ກຕໍ. ຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ອຸປ຺ປາເທຕີຕິ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທສຸທ຺ຘິຍາ ສີລສ຺ສ ອຕິວິສຸທ຺ຘຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທມຕ຺ເຕນ ສີລໍ ຠິຊ຺ຊຕິ. ກິໍ ໂສ ວີຕິກ຺ກມິສ຺ສຕີຕິ ກິມຕ຺ຖໍ ວີຕິກ຺ກມໍ ກຣິສ຺ສຕິ, ເນວ ວີຕິກ຺ກມໍ ກຣິສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຂຓ຺ຑານີຕິອາທີນິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕປຏິປກ຺ຂນເຍນ ເວທິຕພ຺ພານິ. ນ ຂຓ຺ຑານີຕິປິ ປາໂຐ. ‘‘ເອກນ຺ຕນິພ຺ພິທາຍາ’’ຕິອາທີສຸ ເອກນ຺ເຕນ ວຏ຺ເຏ ນິພ຺ພິນ຺ທນຕ຺ຖາຍາຕິອາທິນາ ນເຍນ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖ ປນ ນິພ຺ພິທາຍາຕິ ວິປສ຺ສນາ. ວິຣາຄາຍາຕິ ມຄ຺ໂຄ. ນິໂຣຘາຍ ອຸປສມາຍາຕິ ນິພ຺ພານໍ. ອຠິຎ຺ຎາຍ ສມ຺ໂພຘາຍາຕິ ມຄ຺ໂຄ. ນິພ຺ພານາຍາຕິ ນິພ຺ພານເມວ. ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ວິປສ຺ສນາ, ທ຺ວີສຸ ມຄ຺ໂຄ, ຕີສຸ ນິພ຺ພານໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອວໍ ອວຕ຺ຖານກຖາ ເວທິຕພ຺ພາ. ປຣິຍາເຍນ ປນ ສພ຺ພານິເປຕານິ ມຄ຺ຄເວວຈນານິປິ ນິພ຺ພານເວວຈນານິປິ ໂຫນ຺ຕິເຍວ.

໓໙. ອິທານິ ປຣິຍນ຺ຕາປຣິຍນ຺ຕວເສນ ວິຊ຺ຊມານປເຠທໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຸນ ຘມ຺ມວເສນ ຊາຕິວເສນ ປຈ຺ຈຍວເສນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕວເສນ ສີລສ຺ສ ປເຠທໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ກິໍ ສີລນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສມຸຏ຺ຐາຕິ ເອເຕນາຕິ ສມຸຏ຺ຐານໍ. ປຈ຺ຈຍສ຺ເສຕໍ ນາມໍ. ກິໍ ສມຸຏ຺ຐານມສ຺ສາຕິ ກິໍສມຸຏ຺ຐານໍ. ກຕິນໍ ຘມ຺ມານໍ ສໂມຘານໍ ສມວາໂຍ ອສ຺ສາຕິ ກຕິຘມ຺ມສໂມຘານໍ.

ເຈຕນາ ສີລນ຺ຕິ ປາຓາຕິປາຕາທີຫິ ວິຣມນ຺ຕສ຺ສ, ວຕ຺ຕປຏິປຕ຺ຕິໍ ວາ ປູເຣນ຺ຕສ຺ສ ເຈຕນາ. ເຈຕສິກໍ ສີລນ຺ຕິ ປາຓາຕິປາຕາທີຫິ ວິຣມນ຺ຕສ຺ສ ວິຣຕິ. ອປິຈ ເຈຕນາ ສີລໍ ນາມ ປາຓາຕິປາຕາທີນິ ປຊຫນ຺ຕສ຺ສ ສຕ຺ຕກມ຺ມປຖເຈຕນາ. ເຈຕສິກໍ ສີລໍ ນາມ ‘‘ອຠິຊ຺ຌໍ ໂລເກ ປຫາຍ ວິຄຕາຠິຊ຺ເຌນ ເຈຕສາ ວິຫຣຕີ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໒໑໗) ນເຍນ ວຸຕ຺ຕາ ອນຠິຊ຺ຌາອພ຺ຍາປາທສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຘມ຺ມາ. ສໍວໂຣ ສີລນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຎ຺ຈວິໂຘ ສໍວໂຣ ເວທິຕພ຺ໂພ – ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວໂຣ, ສຕິສໍວໂຣ, ຎາຓສໍວໂຣ, ຂນ຺ຕິສໍວໂຣ, ວີຣິຍສໍວໂຣຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອິມິນາ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວເຣນ ອຸເປໂຕ ໂຫຕິ ສມຸເປໂຕ’’ຕິ (ວິຠ. ໕໑໑) ອຍໍ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວໂຣ. ‘‘ຣກ຺ຂຕິ ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິເຍ ສໍວຣໍ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໒໑໓; ມ. ນິ. ໑.໒໙໕; ສໍ. ນິ. ໔.໒໓໙; ອ. ນິ. ໓.໑໖) ອຍໍ ສຕິສໍວໂຣ.

‘‘ຍານິ ໂສຕານິ ໂລກສ຺ມິໍ, (ອຊິຕາຕິ ຠຄວາ;)

ສຕິ ເຕສໍ ນິວາຣຓໍ;

ໂສຕານໍ ສໍວຣໍ ພ຺ຣູມິ, ປຎ຺ຎາເຍເຕ ປິຘີຍເຣ’’ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໑໐໔໑) –

ອຍໍ ຎາຓສໍວໂຣ. ປຈ຺ຈຍປຏິເສວນມ຺ປິ ເອຕ຺ເຖວ ສໂມຘານໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ໂຍ ປນາຍໍ ‘‘ຂໂມ ໂຫຕິ ສີຕສ຺ສ ອຸຓ຺ຫສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໒໔; ອ. ນິ. ໔.໑໑໔; ໖.໕໘) ນເຍນ ອາຄໂຕ, ອຍໍ ຂນ຺ຕິສໍວໂຣ ນາມ. ໂຍ ຈາຍໍ ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ກາມວິຕກ຺ກໍ ນາຘິວາເສຕີ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໒໖; ອ. ນິ. ໔.໑໑໔; ໖.໕໘) ນເຍນ ອາຄໂຕ, ອຍໍ ວີຣິຍສໍວໂຣ ນາມ. ອາຊີວປາຣິສຸທ຺ຘິປິ ເອຕ຺ເຖວ ສໂມຘານໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ອິຕິ ອຍໍ ປຎ຺ຈວິໂຘປິ ສໍວໂຣ, ຍາ ຈ ປາປຠີຣຸການໍ ກຸລປຸຕ຺ຕານໍ ສມ຺ປຕ຺ຕວຕ຺ຖຸໂຕ ວິຣຕິ, ສພ຺ພເມຕໍ ສໍວຣສີລນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອວີຕິກ຺ກໂມ ສີລນ຺ຕິ ສມາທິນ຺ນສີລສ຺ສ ກາຍິກວາຈສິໂກ ອວີຕິກ຺ກໂມ. ອິທໍ ຕາວ ກິໍ ສີລນ຺ຕິ ປຎ຺ຫສ຺ສ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ.

ກຕິ ສີລານີຕິ ປຎ຺ຫສ຺ສ ວິສ຺ສຊ຺ຊເນ ກຸສລສີລໍ ອກຸສລສີລໍ ອພ຺ຍາກຕສີລນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ໂລເກ ເຕສໍ ເຕສໍ ສຕ຺ຕານໍ ປກຕິ ສີລນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອຍໍ ສຸຂສີໂລ, ອຍໍ ທຸກ຺ຂສີໂລ, ອຍໍ ກລຫສີໂລ, ອຍໍ ມຓ຺ຑນສີໂລ’’ຕິ ຠຓນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ເຕນ ປຣິຍາເຍນ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣວເສນ ອກຸສລສີລມປິ ສີລນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ປນ ‘‘ສຸຕ຺ວານ ສໍວເຣ ປຎ຺ຎາ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໓໗) ວຈນໂຕ ອິຘາຘິປ຺ເປຕສີລໍ ນ ໂຫຕີຕິ.

ຍສ຺ມາ ປນ ເຈຕນາທິເຠທສ຺ສ ສີລສ຺ສ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕໍ ສມຸຏ຺ຐານໍ, ຕສ຺ມາ ກຸສລຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານໍ ກຸສລສີລນ຺ຕິອາທິມາຫ.

ສໍວຣສໂມຘານໍ ສີລນ຺ຕິ ສໍວຣສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຂນ຺ຘາ. ເຕ ຫິ ສໍວເຣນ ສມາຄຕາ ມິສ຺ສີຠູຕາຕິ ສໍວຣສໂມຘານນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ເອວໍ ອວີຕິກ຺ກມສໂມຘານໍ ສີລມ຺ປິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຖາຠາເວ ຊາຕເຈຕນາ ສໂມຘານໍ ສີລນ຺ຕິ ສໍວຣຠາເວ ອວີຕິກ຺ກມຠາເວ ຊາຕເຈຕນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຂນ຺ຘາ. ຍສ຺ມາ ຈ ຕີສຸປິ ເຈເຕສຸ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຘມ຺ມາ ອຘິປ຺ເປຕາ, ຕສ຺ມາ ເຈຕນາສໂມຘາເນນ ເຈຕສິການມ຺ປິ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ເຈຕສິກສໂມຘານສີລໍ ວິສຸໍ ນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຫຏ຺ຐາ ເຈຕນາທໂຍ ຘມ຺ມາ ‘‘ສີລ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ນ ເກວລໍ ເຕ ເອວ ສີລໍ, ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຘມ຺ມາປິ ສີລເມວາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອຍໍ ຕິໂກ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໔໐. ອິທານິ ຍສ຺ມາ ເຈຕນາເຈຕສິກາ ສໍວຣາວີຕິກ຺ກມາເຍວ ໂຫນ຺ຕິ ນ ວິສຸໍ, ຕສ຺ມາ ສໍວຣາວີຕິກ຺ກເມເຍວ ຍາວ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄາ ສາຘາຣຓກ຺ກເມນ ໂຍເຊນ຺ໂຕ ປາຓາຕິປາຕໍ ສໍວຣຏ຺ເຐນ ສີລໍ, ອວີຕິກ຺ກມຏ຺ເຐນ ສີລນ຺ຕິອາທິມາຫ. ປາຓາຕິປາຕາ ເວຣມຓິອາທໂຍ ຫິ ຍສ຺ມາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈນີກໍ ສໍວຣນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ວີຕິກ຺ກມນ຺ຕິ ຈ, ຕສ຺ມາ ສໍວຣຓໂຕ ອວີຕິກ຺ກມນໂຕ ຈ ສໍວຣຏ຺ເຐນ ສີລໍ ອວີຕິກ຺ກມຏ຺ເຐນ ສີລໍ ນາມ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ປາຓາຕິປາຕໍ ສໍວຣຏ຺ເຐນາຕິ ປາຓາຕິປາຕສ຺ສ ປິທຫນຏ຺ເຐນ ສີລໍ. ກິໍ ຕໍ? ປາຓາຕິປາຕາ ເວຣມຓີ. ສາ ຈ ຕໍ ສໍວຣນ຺ຕີເຍວ ຕໍ ນ ວີຕິກ຺ກມຕີຕິ ອວີຕິກ຺ກມຏ຺ເຐນ ສີລໍ. ເອວເມວ ອທິນ຺ນາທານາ ເວຣມຓິອາທໂຍ ອນຠິຊ຺ຌາອພ຺ຍາປາທສມ຺ມາທິຏ຺ຐິໂຍ ໂຍເຊຕພ຺ພາ.

ປາຓາຕິປາຕນ຺ຕິອາທີສຸ ປນ ທສສຸ ອກຸສລກມ຺ມປເຖສຸ ປາຓສ຺ສ ອຕິປາໂຕ ປາຓາຕິປາໂຕ. ປາຓວໂຘ ປາຓຆາໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປາໂຓຕິ ເຈຕ຺ຖ ໂວຫາຣໂຕ ສຕ຺ໂຕ, ປຣມຕ຺ຖໂຕ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ. ຕສ຺ມິໍ ປນ ປາເຓ ປາຓສຎ຺ຎິໂນ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍຸປຈ຺ເຉທກອຸປກ຺ກມສມຸຏ຺ຐາປິກາ ກາຍວຈີທ຺ວາຣານໍ ອຎ຺ຎຕຣທ຺ວາຣປ຺ປວຕ຺ຕາ ວຘກເຈຕນາ ປາຓາຕິປາໂຕ. ໂສ ຄຸຓວິຣຫິເຕສຸ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາທີສຸ ປາເຓສຸ ຂຸທ຺ທເກ ປາເຓ ອປ຺ປສາວຊ຺ໂຊ, ມຫາສຣີເຣ ມຫາສາວຊ຺ໂຊ. ກສ຺ມາ? ປໂຍຄມຫນ຺ຕຕາຍ. ປໂຍຄສມຕ຺ເຕປິ ວຕ຺ຖຸມຫນ຺ຕຕາຍ. ຄຸຓວນ຺ເຕສຸ ມນຸສ຺ສາທີສຸ ອປ຺ປຄຸເຓ ປາເຓ ອປ຺ປສາວຊ຺ໂຊ, ມຫາຄຸເຓ ມຫາສາວຊ຺ໂຊ. ສຣີຣຄຸຓານໍ ປນ ສມຠາເວ ສຕິ ກິເລສານໍ ອຸປກ຺ກມານຎ຺ຈ ມຸທຸຕາຍ ອປ຺ປສາວຊ຺ໂຊ, ຕິພ຺ພຕາຍ ມຫາສາວຊ຺ໂຊຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕສ຺ສ ປຎ຺ຈ ສມ຺ຠາຣາ – ປາໂຓ, ປາຓສຎ຺ຎິຕາ, ວຘກຈິຕ຺ຕໍ, ອຸປກ຺ກໂມ, ເຕນ ມຣຓນ຺ຕິ.

ອທິນ຺ນສ຺ສ ອາທານໍ ອທິນ຺ນາທານໍ, ປຣສໍຫຣຓໍ, ເຖຍ຺ຍໍ, ໂຈຣິກາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ອທິນ຺ນນ຺ຕິ ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ, ຍຕ຺ຖ ປໂຣ ຍຖາກາມກາຣິຕໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ອທຓ຺ຑາຣໂຫ ອນຸປວຊ຺ໂຊ ຈ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມິໍ ປຣປຣິຄ຺ຄຫິເຕ ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕສຎ຺ຎິໂນ ຕທາທາຍກອຸປກ຺ກມສມຸຏ຺ຐາປິກາ ກາຍວຈີທ຺ວາຣານໍ ອຎ຺ຎຕຣທ຺ວາຣປ຺ປວຕ຺ຕາ ເຖຍ຺ຍເຈຕນາ ອທິນ຺ນາທານໍ. ຕໍ ຫີເນ ປຣສນ຺ຕເກ ອປ຺ປສາວຊ຺ຊໍ, ປຓີເຕ ມຫາສາວຊ຺ຊໍ. ກສ຺ມາ? ວຕ຺ຖຸປຓີຕຕາຍ. ວຕ຺ຖຸສມຕ຺ເຕ ສຕິ ຄຸຓາຘິການໍ ສນ຺ຕເກ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ມຫາສາວຊ຺ຊໍ, ຕໍ ຕໍ ຄຸຓາຘິກໍ ອຸປາທາຍ ຕໂຕ ຕໂຕ ຫີນຄຸຓສ຺ສ ສນ຺ຕເກ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອປ຺ປສາວຊ຺ຊໍ. ຕສ຺ສ ປຎ຺ຈ ສມ຺ຠາຣາ – ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ, ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕສຎ຺ຎິຕາ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕໍ, ອຸປກ຺ກໂມ, ເຕນ ຫຣຓນ຺ຕິ.

ກາເມສູຕິ ເມຖຸນສມາຈາເຣສຸ. ມິຈ຺ຉາຈາໂຣຕິ ເອກນ຺ຕນິນ຺ທິໂຕ ລາມກາຈາໂຣ. ລກ຺ຂຓໂຕ ປນ ອສທ຺ຘມ຺ມາຘິປ຺ປາເຍນ ກາຍທ຺ວາຣປ຺ປວຕ຺ຕາ ອຄມນີຍຏ຺ຐານວີຕິກ຺ກມເຈຕນາ ກາເມສຸ ມິຈ຺ຉາຈາໂຣ.

ຕຕ຺ຖ ອຄມນີຍຏ຺ຐານໍ ນາມ ປຸຣິສານໍ ຕາວ ມາຕຸຣກ຺ຂິຕາ, ປິຕຸຣກ຺ຂິຕາ, ມາຕາປິຕຸຣກ຺ຂິຕາ, ຠາຕຸຣກ຺ຂິຕາ, ຠຄິນິຣກ຺ຂິຕາ, ຎາຕິຣກ຺ຂິຕາ, ໂຄຕ຺ຕຣກ຺ຂິຕາ, ຘມ຺ມຣກ຺ຂິຕາ, ສາຣກ຺ຂາ, ສປຣິທຓ຺ຑາຕິ ມາຕຸຣກ຺ຂິຕາທໂຍ ທສ, ຘນກ຺ກີຕາ, ຉນ຺ທວາສິນີ, ໂຠຄວາສິນີ, ປຏວາສິນີ, ໂອທປຕ຺ຕກິນີ, ໂອຠຕຈຸມ຺ພຏາ, ທາສີ ຈ, ຠຣິຍາ ຈ, ກມ຺ມກາຣີ ຈ ຠຣິຍາ ຈ, ຘຊາຫຏາ ມຸຫຸຕ຺ຕິກາຕິ ຘນກ຺ກີຕາທໂຍ ທສາຕິ ວີສຕິ ອິຕ຺ຖິໂຍ. ອິຕ຺ຖີສຸ ປນ ທ຺ວິນ຺ນໍ ສາຣກ຺ຂສປຣິທຓ຺ຑານໍ ທສນ຺ນຎ຺ຈ ຘນກ຺ກີຕາທີນນ຺ຕິ ທ຺ວາທສນ຺ນໍ ອິຕ຺ຖີນໍ ອຎ຺ເຎ ປຸຣິສາ, ອິທໍ ອຄມນີຍຏ຺ຐານໍ ນາມ.

ໂສ ປເນສ ມິຈ຺ຉາຈາໂຣ ສີລາທິຄຸຓຣຫິເຕ ອຄມນີຍຏ຺ຐາເນ ອປ຺ປສາວຊ຺ໂຊ, ສີລາທິຄຸຓສມ຺ປນ຺ເນ ມຫາສາວຊ຺ໂຊ. ຕສ຺ສ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສມ຺ຠາຣາ – ອຄມນີຍວຕ຺ຖຸ, ຕສ຺ມິໍ ເສວນຈິຕ຺ຕໍ, ເສວນປໂຍໂຄ, ມຄ຺ເຄນມຄ຺ຄປຏິປຕ຺ຕິອຘິວາສນນ຺ຕິ.

ມຸສາຕິ ວິສໍວາທນປຸເຣກ຺ຂາຣສ຺ສ ອຕ຺ຖຠຎ຺ຊໂກ ວຈີປໂຍໂຄ, ກາຍປໂຍໂຄ ວາ. ວິສໍວາທນາຘິປ຺ປາເຍນ ປນສ຺ສ ປຣວິສໍວາທກກາຍວຈີປໂຍຄສມຸຏ຺ຐາປິກາ ເຈຕນາ ມຸສາວາໂທ. ອປໂຣ ນໂຍ – ມຸສາຕິ ອຠູຕໍ ອຕຈ຺ຉໍ ວຕ຺ຖຸ. ວາໂທຕິ ຕສ຺ສ ຠູຕໂຕ ຕຈ຺ຉໂຕ ວິຎ຺ຎາປນໍ. ລກ຺ຂຓໂຕ ປນ ອຕຖໍ ວຕ຺ຖຸໍ ຕຖໂຕ ປຣໍ ວິຎ຺ຎາເປຕຸກາມສ຺ສ ຕຖາວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐາປິກາ ເຈຕນາ ມຸສາວາໂທ. ໂສ ຍມຕ຺ຖໍ ຠຎ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ອປ຺ປຕາຍ ອປ຺ປສາວຊ຺ໂຊ, ມຫນ຺ຕຕາຍ ມຫາສາວຊ຺ໂຊ. ອປິຈ ຄຫຏ຺ຐານໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ອທາຕຸກາມຕາຍ ນຕ຺ຖີຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ໂຕ ອປ຺ປສາວຊ຺ໂຊ, ສກ຺ຂິນາ ຫຸຕ຺ວາ ອຕ຺ຖຠຎ຺ຊນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ໂຕ ມຫາສາວຊ຺ໂຊ. ປພ຺ພຊິຕານໍ ອປ຺ປກມ຺ປິ ເຕລໍ ວາ ສປ຺ປິໍ ວາ ລຠິຕ຺ວາ ຫສາຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ອຊ຺ຊ ຄາເມ ເຕລໍ ນທີ ມຎ຺ເຎ ສນ຺ທຕີ’’ຕິ ປູຣຓກຖານເຍນ ປວຕ຺ໂຕ ອປ຺ປສາວຊ຺ໂຊ, ອທິຏ຺ຐໍເຍວ ປນ ທິຏ຺ຐນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວທນ຺ຕານໍ ມຫາສາວຊ຺ໂຊ. ຕສ຺ສ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສມ຺ຠາຣາ – ອຕຖໍ ວຕ຺ຖຸ, ວິສໍວາທນຈິຕ຺ຕໍ, ຕຊ຺ໂຊ ວາຍາໂມ, ປຣສ຺ສ ຕທຕ຺ຖວິຊານນນ຺ຕິ.

ຍາຍ ວາຈາຍ ຍສ຺ສ ຕໍ ວາຈໍ ຠາສຕິ, ຕສ຺ສ ຫທເຍ ອຕ຺ຕໂນ ປິຍຠາວໍ, ປຣສ຺ສ ຈ ສຸຎ຺ຎຠາວໍ ກໂຣຕິ, ສາ ປິສຸຓາ ວາຈາ. ຍາຍ ປນ ອຕ຺ຕານມ຺ປິ ປຣມ຺ປິ ຜຣຸສໍ ກໂຣຕິ, ຍາ ວາຈາ ສຍມ຺ປິ ຜຣຸສາ ເນວ ກຓ຺ຓສຸຂາ ນ ຫທຍສຸຂາ ວາ, ອຍໍ ຜຣຸສາ ວາຈາ. ເຍນ ສມ຺ຜໍ ປລປຕິ ນິຣຕ຺ຖກໍ, ໂສ ສມ຺ຜປ຺ປລາໂປ. ເຕສໍ ມູລຠູຕາ ເຈຕນາປິ ປິສຸຓາວາຈາທິນາມເມວ ລຠຕິ. ສາ ເອວ ຈ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສໍກິລິຏ຺ຐຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປເຣສໍ ວາ ເຠທາຍ ອຕ຺ຕໂນ ປິຍກມ຺ຍຕາຍ ວາ ກາຍວຈີປໂຍຄສມຸຏ຺ຐາປິກາ ເຈຕນາ ປິສຸຓາ ວາຈາ. ສາ ຍສ຺ສ ເຠທໍ ກໂຣຕິ, ຕສ຺ສ ອປ຺ປຄຸຓຕາຍ ອປ຺ປສາວຊ຺ຊາ, ມຫາຄຸຓຕາຍ ມຫາສາວຊ຺ຊາ. ຕສ຺ສາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສມ຺ຠາຣາ – ຠິນ຺ທິຕພ຺ໂພ ປໂຣ, ‘‘ອິຕິ ອິເມ ນານາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ເຠທປຸເຣກ຺ຂາຣຕາ ວາ ‘‘ອິຕິ ອຫໍ ປິໂຍ ຠວິສ຺ສາມິ ວິສ຺ສາສິໂກ’’ຕິ ປິຍກມ຺ຍຕາ ວາ, ຕຊ຺ໂຊ ວາຍາໂມ, ຕສ຺ສ ຕທຕ຺ຖວິຊານນນ຺ຕິ. ປເຣ ປນ ອຠິນ຺ເນ ກມ຺ມປຖເຠໂທ ນຕ຺ຖິ, ຠິນ຺ເນເຍວ ໂຫຕິ.

ປຣສ຺ສ ມມ຺ມຈ຺ເຉທກກາຍວຈີປໂຍຄສມຸຏ຺ຐາປິກາ ເອກນ຺ຕຜຣຸສເຈຕນາ ຜຣຸສາ ວາຈາ. ມມ຺ມຈ຺ເຉທໂກປິ ປນ ປໂຍໂຄ ຈິຕ຺ຕສຓ຺ຫຕາຍ ຜຣຸສາ ວາຈາ ນ ໂຫຕິ. ມາຕາປິຕໂຣ ຫິ ກທາຈິ ປຸຕ຺ຕເກ ເອວມ຺ປິ ວທນ຺ຕິ ‘‘ໂຈຣາ ໂວ ຂຓ຺ຑາຂຓ຺ຑິກໍ ກໂຣນ຺ຕູ’’ຕິ. ອຸປ຺ປລປຕ຺ຕມ຺ປິ ຈ ເນສໍ ອຸປຣິ ປຕນ຺ຕໍ ນ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ. ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍາ ຈ ກທາຈິ ນິສ຺ສິຕເກ ເອວໍ ວທນ຺ຕິ ‘‘ກິໍ ອິເມ ອຫິຣິກາ ອໂນຕ຺ຕປ຺ປິໂນ, ນິທ຺ຘມຖ ເນ’’ຕິ. ອຖ ຈ ເນສໍ ອາຄມາຘິຄມສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຍຖາ ຈ ຈິຕ຺ຕສຓ຺ຫຕາຍ ຜຣຸສາ ວາຈາ ນ ໂຫຕິ, ເອວໍ ວຈນສຓ຺ຫຕາຍ ອຜຣຸສາ ວາຈາປິ ນ ໂຫຕິ. ນ ຫິ ມາຣາເປຕຸກາມສ຺ສ ‘‘ອິມໍ ສຸຂໍ ສຍາເປຖາ’’ຕິ ວຈນໍ ອຜຣຸສາ ວາຈາ ໂຫຕິ, ຈິຕ຺ຕຜຣຸສຕາຍ ປເນສາ ຜຣຸສາ ວາຈາວ. ສາ ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ປວຕ຺ຕິຕາ, ຕສ຺ສ ອປ຺ປຄຸຓຕາຍ ອປ຺ປສາວຊ຺ຊາ, ມຫາຄຸຓຕາຍ ມຫາສາວຊ຺ຊາ. ຕສ຺ສາ ຕໂຍ ສມ຺ຠາຣາ – ອກ຺ໂກສິຕພ຺ໂພ ປໂຣ, ກຸປິຕຈິຕ຺ຕໍ, ອກ຺ໂກສນາຕິ.

ອນຕ຺ຖວິຎ຺ຎາປິກາ ກາຍວຈີປໂຍຄສມຸຏ຺ຐາປິກາ ອກຸສລເຈຕນາ ສມ຺ຜປ຺ປລາໂປ. ໂສ ອາເສວນມນ຺ທຕາຍ ອປ຺ປສາວຊ຺ໂຊ, ອາເສວນມຫນ຺ຕຕາຍ ມຫາສາວຊ຺ໂຊ. ຕສ຺ສ ທ຺ເວ ສມ຺ຠາຣາ – ຠາຣຕຍຸທ຺ຘສີຕາຫຣຓາທິນິຣຕ຺ຖກກຖາປຸເຣກ຺ຂາຣຕາ, ຕຖາຣູປິກຖາກຖນຎ຺ຈາຕິ. ປເຣ ປນ ຕໍ ກຖໍ ອຄຓ຺ຫນ຺ເຕ ກມ຺ມປຖເຠໂທ ນຕ຺ຖິ, ປເຣນ ສມ຺ຜປ຺ປລາເປ ຄຫິເຕເຍວ ໂຫຕິ.

ອຠິຊ຺ຌາຍຕີຕິ ອຠິຊ຺ຌາ, ປຣຠຓ຺ຑາຠິມຸຂີ ຫຸຕ຺ວາ ຕນ຺ນິນ຺ນຕາຍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສາ ‘‘ອໂຫ ວຕ ອິທໍ ມມສ຺ສາ’’ຕິ ເອວໍ ປຣຠຓ຺ຑາຠິຊ຺ຌາຍນລກ຺ຂຓາ, ອທິນ຺ນາທານໍ ວິຍ ອປ຺ປສາວຊ຺ຊາ ມຫາສາວຊ຺ຊາ ຈ. ຕສ຺ສ ທ຺ເວ ສມ຺ຠາຣາ – ປຣຠຓ຺ຑໍ, ອຕ຺ຕໂນ ປຣິຓາມນຎ຺ຈາຕິ. ປຣຠຓ຺ຑວຕ຺ຖຸເກ ຫິ ໂລເຠ ອຸປ຺ປນ຺ເນປິ ນ ຕາວ ກມ຺ມປຖເຠໂທ ໂຫຕິ, ຍາວ ‘‘ອໂຫ ວຕ ອິທໍ ມມສ຺ສາ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ນ ປຣິຓາເມຕິ.

ຫິຕສຸຂໍ ພ຺ຍາປາທຍຕີຕິ ພ຺ຍາປາໂທ. ໂສ ປຣວິນາສາຍ ມໂນປໂທສລກ຺ຂໂຓ, ຜຣຸສາ ວາຈາ ວິຍ ອປ຺ປສາວຊ຺ໂຊ ມຫາສາວຊ຺ໂຊ ຈ. ຕສ຺ສ ທ຺ເວ ສມ຺ຠາຣາ – ປຣສຕ຺ໂຕ ຈ, ຕສ຺ສ ຈ ວິນາສຈິນ຺ຕາຕິ. ປຣສຕ຺ຕວຕ຺ຖຸເກ ຫິ ໂກເຘ ອຸປ຺ປນ຺ເນປິ ນ ຕາວ ກມ຺ມປຖເຠໂທ ໂຫຕິ, ຍາວ ‘‘ອໂຫ ວຕາຍໍ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ເຊຍ຺ຍ ວິນສ຺ເສຍ຺ຍາ’’ຕິ ຕສ຺ສ ວິນາສໍ ນ ຈິນ຺ເຕຕິ.

ຍຖາຠຸຈ຺ຈຄຫຓາຠາເວນ ມິຈ຺ຉາ ປສ຺ສຕີຕິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ. ສາ ‘‘ນຕ຺ຖິ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວິປຣີຕທສ຺ສນລກ຺ຂຓາ, ສມ຺ຜປ຺ປລາໂປ ວິຍ ອປ຺ປສາວຊ຺ຊາ, ມຫາສາວຊ຺ຊາ ຈ. ອປິຈ ອນິຍຕາ ອປ຺ປສາວຊ຺ຊາ, ນິຍຕາ ມຫາສາວຊ຺ຊາ. ຕສ຺ສາ ທ຺ເວ ສມ຺ຠາຣາ – ວຕ຺ຖຸໂນ ຈ ຄຫິຕາກາຣວິປຣີຕຕາ, ຍຖາ ຈ ຕໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕຖາຠາເວນ ຕສ຺ສູປຏ຺ຐານນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ນຕ຺ຖິກາເຫຕຸກອກິຣິຍທິຏ຺ຐີຫິ ເອວ ກມ຺ມປຖເຠໂທ ໂຫຕິ, ນ ອຎ຺ຎທິຏ຺ຐີຫິ.

ອິເມສໍ ປນ ທສນ຺ນໍ ອກຸສລກມ຺ມປຖານໍ ຘມ຺ມໂຕ, ໂກຏ຺ຐາສໂຕ, ອາຣມ຺ມຓໂຕ, ເວທນາໂຕ, ມູລໂຕຕິ ປຎ຺ຈຫາກາເຣຫິ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ມໂຕຕິ ເອເຕສຸ ຫິ ສຕ຺ຕ ປຏິປາຏິຍາ ເຈຕນາຘມ຺ມາວ ໂຫນ຺ຕິ, ອຠິຊ຺ຌາທໂຍ ຕໂຍ ເຈຕນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ.

ໂກຏ຺ຐາສໂຕຕິ ປຏິປາຏິຍາ ສຕ຺ຕ, ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ ຈາຕິ ອິເມ ອຏ຺ຐ ກມ຺ມປຖາ ເອວ ໂຫນ຺ຕິ, ໂນ ມູລານິ. ອຠິຊ຺ຌາພ຺ຍາປາທາ ກມ຺ມປຖາ ເຈວ ມູລານິ ຈ. ອຠິຊ຺ຌາ ຫິ ມູລໍ ປຕ຺ວາ ໂລໂຠ ອກຸສລມູລໍ ໂຫຕິ, ພ຺ຍາປາໂທ ໂທໂສ ອກຸສລມູລໍ.

ອາຣມ຺ມຓໂຕຕິ ປາຓາຕິປາໂຕ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍາຣມ຺ມຓໂຕ ສງ຺ຂາຣາຣມ຺ມໂຓ. ອທິນ຺ນາທານໍ ສຕ຺ຕາຣມ຺ມຓໍ ວາ ສງ຺ຂາຣາຣມ຺ມຓໍ ວາ. ມິຈ຺ຉາຈາໂຣ ໂຜຏ຺ຐພ຺ພວເສນ ສງ຺ຂາຣາຣມ຺ມໂຓ, ສຕ຺ຕາຣມ຺ມໂຓຕິປິ ເອເກ. ມຸສາວາໂທ ສຕ຺ຕາຣມ຺ມໂຓ ວາ ສງ຺ຂາຣາຣມ຺ມໂຓ ວາ. ຕຖາ ປິສຸຓາ ວາຈາ. ຜຣຸສາ ວາຈາ ສຕ຺ຕາຣມ຺ມຓາວ ສມ຺ຜປ຺ປລາໂປ ທິຏ຺ຐສຸຕມຸຕວິຎ຺ຎາຕວເສນ ສຕ຺ຕາຣມ຺ມໂຓ ວາ ສງ຺ຂາຣາຣມ຺ມໂຓ ວາ. ຕຖາ ອຠິຊ຺ຌາ. ພ຺ຍາປາໂທ ສຕ຺ຕາຣມ຺ມໂຓວ. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ ເຕຠູມກຘມ຺ມວເສນ ສງ຺ຂາຣາຣມ຺ມຓາວ.

ເວທນາໂຕຕິ ປາຓາຕິປາໂຕ ທຸກ຺ຂເວທໂນ ໂຫຕິ. ກິຎ຺ຈາປິ ຫິ ຣາຊາໂນ ໂຈຣໍ ທິສ຺ວາ ຫສມານາປິ ‘‘ຄຈ຺ຉຖ ຠເຓ, ມາເຣຖ ນ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ສນ຺ນິຏ຺ຐາປກເຈຕນາ ປນ ເນສໍ ທຸກ຺ຂສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາວ ໂຫຕິ. ອທິນ຺ນາທານໍ ຕິເວທນໍ. ຕຎ຺ຫິ ປຣຠຓ຺ຑໍ ທິສ຺ວາ ຫຏ຺ຐຕຸຏ຺ຐສ຺ສ ຄຓ຺ຫໂຕ ສຸຂເວທນໍ ໂຫຕິ, ຠີຕຕສິຕສ຺ສ ຄຓ຺ຫໂຕ ທຸກ຺ຂເວທນໍ, ຕຖາ ວິປາກນິສ຺ສນ຺ທຜລານິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ. ຄຫຓກາເລ ມຊ຺ຌຕ຺ຕຠາເວ ຐິຕສ຺ສ ປນ ຄຓ຺ຫໂຕ ອທຸກ຺ຂມສຸຂເວທນໍ ໂຫຕິ. ມິຈ຺ຉາຈາໂຣ ສຸຂມຊ຺ຌຕ຺ຕວເສນ ທ຺ວິເວທໂນ, ສນ຺ນິຏ຺ຐາປກຈິຕ຺ເຕ ປນ ມຊ຺ຌຕ຺ຕເວທໂນ ນ ໂຫຕິ. ມຸສາວາໂທ ອທິນ຺ນາທາເນ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຕິເວທໂນ, ຕຖາ ປິສຸຓາ ວາຈາ. ຜຣຸສາ ວາຈາ ທຸກ຺ຂເວທນາ. ສມ຺ຜປ຺ປລາໂປ ຕິເວທໂນ. ປເຣສຸ ຫິ ສາຘຸກາຣໍ ເທນ຺ເຕສຸ ເຈລາທີນິ ອຸກ຺ຂິປນ຺ເຕສຸ ຫຏ຺ຐຕຸຏ຺ຐສ຺ສ ສີຕາຫຣຓຠາຣຕຍຸທ຺ຘາທີນິ ກຖນກາເລ ໂສ ສຸຂເວທໂນ ໂຫຕິ, ປຐມໍ ທິນ຺ນເວຕເນນ ເອເກນ ປຈ຺ຉາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ກເຖຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນິຣວເສສໍ ຍຖານຸສນ຺ຘິກໍ ປກິຓ຺ຓກກຖໍ ກເຖສ຺ສາມິ ນຸ ໂຂ, ໂນ’’ຕິ ໂທມນສ຺ສິຕສ຺ສ ກຖນກາເລ ທຸກ຺ຂເວທໂນ ໂຫຕິ, ມຊ຺ຌຕ຺ຕສ຺ສ ກຖຍໂຕ ອທຸກ຺ຂມສຸຂເວທໂນ ໂຫຕິ. ອຠິຊ຺ຌາ ສຸຂມຊ຺ຌຕ຺ຕວເສນ ທ຺ວິເວທນາ, ຕຖາ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ. ພ຺ຍາປາໂທ ທຸກ຺ຂເວທໂນ.

ມູລໂຕຕິ ປາຓາຕິປາໂຕ ໂທສໂມຫວເສນ ທ຺ວິມູລໂກ ໂຫຕິ, ອທິນ຺ນາທານໍ ໂທສໂມຫວເສນ ວາ ໂລຠໂມຫວເສນ ວາ, ມິຈ຺ຉາຈາໂຣ ໂລຠໂມຫວເສນ, ມຸສາວາໂທ ໂທສໂມຫວເສນ ວາ ໂລຠໂມຫວເສນ ວາ. ຕຖາ ປິສຸຓາ ວາຈາ ສມ຺ຜປ຺ປລາໂປ ຈ. ຜຣຸສາ ວາຈາ ໂທສໂມຫວເສນ, ອຠິຊ຺ຌາ ໂມຫວເສນ ເອກມູລາ, ຕຖາ ພ຺ຍາປາໂທ. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ ໂລຠໂມຫວເສນ ທ຺ວິມູລາຕິ.

ອກຸສລກມ຺ມປຖກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປາຓາຕິປາຕາທີຫິ ປນ ວິຣຕິໂຍ, ອນຠິຊ຺ຌາອພ຺ຍາປາທສມ຺ມາທິຏ຺ຐິໂຍ ຈາຕິ ອິເມ ທສ ກຸສລກມ຺ມປຖາ ນາມ. ປາຓາຕິປາຕາທີຫິ ເອຕາຍ ວິຣມນ຺ຕິ, ສຍໍ ວາ ວິຣມຕິ, ວິຣມຓມຕ຺ຕເມວ ວາ ເອຕນ຺ຕິ ວິຣຕິ. ຍາ ປາຓາຕິປາຕາທີຫິ ວິຣມນ຺ຕສ຺ສ ກຸສລຈິຕ຺ຕສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ວິຣຕິ, ສາ ປເຠທໂຕ ຕິວິຘາ ໂຫຕິ ສມ຺ປຕ຺ຕວິຣຕິ ສມາທານວິຣຕິ ສມຸຈ຺ເຉທວິຣຕີຕິ. ຕຕ຺ຖ ອສມາທິນ຺ນສິກ຺ຂາປທານໍ ອຕ຺ຕໂນ ຊາຕິວຍພາຫຸສຈ຺ຈາທີນິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ອຍຸຕ຺ຕໍ ອມ຺ຫາກໍ ເອວຣູປໍ ປາປໍ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ ສມ຺ປຕ຺ຕວຕ຺ຖຸໍ ອວີຕິກ຺ກມນ຺ຕານໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ວິຣຕິ ສມ຺ປຕ຺ຕວິຣຕິ ນາມ. ສມາທິນ຺ນສິກ຺ຂາປທານໍ ປນ ສິກ຺ຂາປທສມາທາເນ ຈ ຕຕຸຕ຺ຕຣິ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ຊີວິຕມ຺ປິ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ວຕ຺ຖຸໍ ອວີຕິກ຺ກມນ຺ຕານໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ວິຣຕິ ສມາທານວິຣຕິ ນາມ. ອຣິຍມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ປນ ວິຣຕິ ສມຸຈ຺ເຉທວິຣຕິ ນາມ, ຍສ຺ສາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ປຠຸຕິ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລານໍ ‘‘ປາຓໍ ຆາເຕສ຺ສາມາ’’ຕິອາທິຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ.

ອິທານິ ອກຸສລກມ຺ມປຖານໍ ວິຍ ອິເມສໍ ກຸສລກມ຺ມປຖານໍ ຘມ຺ມໂຕ, ໂກຏ຺ຐາສໂຕ, ອາຣມ຺ມຓໂຕ, ເວທນາໂຕ, ມູລໂຕຕິ ປຎ຺ຈຫາກາເຣຫິ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ມໂຕຕິ ເອເຕສຸປິ ປຏິປາຏິຍາ ສຕ຺ຕ ເຈຕນາປິ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ ວິຣຕິໂຍປິ, ອນ຺ເຕ ຕໂຍ ເຈຕນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາວ.

ໂກຏ຺ຐາສໂຕຕິ ປຏິປາຏິຍາ ສຕ຺ຕ ກມ຺ມປຖາ ເອວ, ໂນ ມູລານິ, ອນ຺ເຕ ຕໂຍ ກມ຺ມປຖາ ເຈວ ມູລານິ ຈ. ອນຠິຊ຺ຌາ ຫິ ມູລໍ ປຕ຺ວາ ອໂລໂຠ ກຸສລມູລໍ ໂຫຕິ, ອພ຺ຍາປາໂທ ອໂທໂສ ກຸສລມູລໍ, ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ອໂມໂຫ ກຸສລມູລໍ.

ອາຣມ຺ມຓໂຕຕິ ປາຓາຕິປາຕາທີນໍ ອາຣມ຺ມຓາເນວ ເອເຕສໍ ອາຣມ຺ມຓານິ. ວີຕິກ຺ກມິຕພ຺ພໂຕເຍວ ຫິ ເວຣມຓີ ນາມ ໂຫຕິ. ຍຖາ ປນ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມໂຓ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ກິເລເສ ປຊຫຕິ, ເອວໍ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍາທິອາຣມ຺ມຓາເປເຕ ກມ຺ມປຖາ ປາຓາຕິປາຕາທີນິ ທຸສ຺ສີລ຺ຍານິ ປຊຫນ຺ຕີຕິ.

ເວທນາໂຕຕິ ສພ຺ເພ ສຸຂເວທນາ ວາ ໂຫນ຺ຕິ ມຊ຺ຌຕ຺ຕເວທນາ ວາ. ກຸສລໍ ປຕ຺ວາ ຫິ ທຸກ຺ຂາ ເວທນາ ນາມ ນຕ຺ຖິ.

ມູລໂຕຕິ ປຏິປາຏິຍາ ສຕ຺ຕ ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕນ ວິຣມນ຺ຕສ຺ສ ອໂລຠອໂທສອໂມຫວເສນ ຕິມູລາ ໂຫນ຺ຕິ. ຎາຓວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕນ ວິຣມນ຺ຕສ຺ສ ອໂລຠາໂທສວເສນ ທ຺ວິມູລາ. ອນຠິຊ຺ຌາ ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕນ ວິຣມນ຺ຕສ຺ສ ອໂທສອໂມຫວເສນ ທ຺ວິມູລາ. ຎາຓວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕນ ວິຣມນ຺ຕສ຺ສ ອໂທສວເສນ ເອກມູລາ. ອໂລໂຠ ປນ ອຕ຺ຕນາວ ອຕ຺ຕໂນ ມູລໍ ນ ໂຫຕິ. ອພ຺ຍາປາເທປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ອໂລຠາໂທສວເສນ ທ຺ວິມູລາວາຕິ.

ກຸສລກມ຺ມປຖກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔໑.

ເອວໍ ທສກຸສລກມ຺ມປຖວເສນ ສີລໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ເນກ຺ຂມ຺ມາທີນໍ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄປຣິໂຍສານານໍ ສຕ຺ຕຕິໍສຘມ຺ມານໍ ວເສນ ທສ຺ເສຕຸໍ ເນກ຺ຂມ຺ເມນ ກາມຈ຺ຉນ຺ທໍ ສໍວຣຏ຺ເຐນ ສີລໍ, ອວີຕິກ຺ກມຏ຺ເຐນ ສີລນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ເນກ຺ຂມ຺ເມນ ກາມຈ຺ຉນ຺ທໍ ສໍວຣຕິ ນ ວີຕິກ຺ກມຕິ, ຕສ຺ມາ ເນກ຺ຂມ຺ມໍ ສີລນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຈ຺ຈຕ຺ຕຕ຺ເຖ ວາ ກຣຓວຈນໍ, ເນກ຺ຂມ຺ມນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸ. ປາຬິຍໍ ປນ ເນກ຺ຂມ຺ມອພ຺ຍາປາເທ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາ ເສສໍ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອນ຺ເຕ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ໂຄເຍວ ທສ຺ສິໂຕ.

ເອວໍ ສໍວຣອວີຕິກ຺ກມວເສນ ສີລໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ເຕສໍເຍວ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປເຠທທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປຎ຺ຈ ສີລານິ ປາຓາຕິປາຕສ຺ສ ປຫານໍ ສີລນ຺ຕິອາທິມາຫ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປາຓາຕິປາຕສ຺ສ ປຫານໍ ສີລໍ, ປາຓາຕິປາຕາ ເວຣມຓີ ສີລໍ, ປາຓາຕິປາຕສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂເຈຕນາ ສີລໍ, ປາຓາຕິປາຕສ຺ສ ສໍວໂຣ ສີລໍ, ປາຓາຕິປາຕສ຺ສ ອວີຕິກ຺ກໂມ ສີລນ຺ຕິ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ. ປຫານນ຺ຕິ ຈ ໂກຈິ ຘມ຺ໂມ ນາມ ນຕ຺ຖິ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣານໍ ປາຓາຕິປາຕາທີນໍ ອນຸປ຺ປາທມຕ຺ຕໂຕ. ຍສ຺ມາ ປນ ຕໍ ຕໍ ປຫານໍ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ກຸສລສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐານຏ຺ເຐນ ອຸປຘາຣຓໍ ໂຫຕິ, ວິປ຺ປກິຓ຺ຓສຠາວາກຣເຓນ ຈ ສໂມຘານໍ, ຕສ຺ມາ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ເຕເນວ ອຸປຘາຣຓສໂມຘານສງ຺ຂາເຕນ ສີລນຏ຺ເຐນ ສີລນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຕເຣ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຘມ຺ມາ ຕໂຕ ຕໂຕ ເວຣມຓິວເສນ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ສໍວຣວເສນ ຕທຸຠຍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕເຈຕນາວເສນ ຕໍ ຕໍ ອວີຕິກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ອວີຕິກ຺ກມວເສນ ຈ ເຈຕໂສ ປວຕ຺ຕິສຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕາ.

ອຖ ວາ ປຫານມ຺ປິ ຘມ຺ມໂຕ ອຕ຺ຖິເຍວ. ກຖໍ? ປຫີຍເຕ ອເນນ ປາຓາຕິປາຕາທິປຏິປກ຺ໂຂ, ປຊຫຕິ ວາ ຕໍ ປຏິປກ຺ຂນ຺ຕິ ປຫານໍ. ກິໍ ຕໍ? ສພ຺ເພປິ ກຸສລາ ຂນ຺ຘາ. ອຎ຺ເຎ ປນ ອາຈຣິຍາ ‘‘ເນກ຺ຂມ຺ມາທີສຸປິ ‘ເວຣມຓີ ສີລ’ນ຺ຕິ ວຈນມຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສພ຺ພກຸສເລສຸປິ ນິຍຕເຍວາປນກຠູຕາ ວິຣຕິ ນາມ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ນ ຕຖາ ອິຘາຕິ. ເອວມິເມຫິ ປຫານາທີຫິ ປຎ຺ຈຫິ ປເທຫິ ວິເສເສຕ຺ວາ ປຣິຍນ຺ຕາປຣິຍນ຺ຕສີລທ຺ວເຍ ອປຣິຍນ຺ຕສີລເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ເອວ ຫິ ເອວຣູປານິ ສີລານິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອວິປ຺ປຏິສາຣາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ…ເປ… ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພໍ ສຈ຺ຉິກໂຣນ຺ໂຕ ສິກ຺ຂຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຕ຺ຖ ອວິປ຺ປຏິສາຣາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ‘‘ສໍວໂຣ ອວິປ຺ປຏິສາຣຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ (ປຣິ. ໓໖໖) ຈ ‘‘ອວິປ຺ປຏິສາຣຕ຺ຖານິ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ກຸສລານິ ສີລານິ ອວິປ຺ປຏິສາຣານິສໍສານີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑໐.໑; ໑໑.໑) ຈ ວຈນໂຕ ອວິປ຺ປຏິສາຣຕ຺ຖາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ‘‘ອວິປ຺ປຏິສາໂຣ ປາໂມຊ຺ຊຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ (ປຣິ. ໓໖໖) ຈ ‘‘ໂຍນິໂສ ມນສິກໂຣໂຕ ປາໂມຊ຺ຊໍ ຊາຍຕີ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໗໔) ຈ ວຈນໂຕ ປາໂມຊ຺ຊາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ‘‘ປາໂມຊ຺ຊໍ ປີຕຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ (ປຣິ. ໓໖໖) ຈ ‘‘ປມຸທິຕສ຺ສ ປີຕິ ຊາຍຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໕.໒໖; ສໍ. ນິ. ໕.໓໗໖; ທີ. ນິ. ໓.໓໒໒) ຈ ວຈນໂຕ ປີຕິຍາ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ‘‘ປີຕິ ປສ຺ສທ຺ຘຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ (ປຣິ. ໓໖໖) ຈ ‘‘ປີຕິມນສ຺ສ ກາໂຍ ປສ຺ສມ຺ຠຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໕.໒໖; ສໍ. ນິ. ໕.໓໗໖; ທີ. ນິ. ໓.໓໒໒) ຈ ວຈນໂຕ ປສ຺ສທ຺ຘິຍາ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ‘‘ປສ຺ສທ຺ຘິ ສຸຂຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ (ປຣິ. ໓໖໖) ຈ ‘‘ປສ຺ສທ຺ຘກາໂຍ ສຸຂໍ ເວເທຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໕.໒໖; ສໍ. ນິ. ໕.໓໗໖; ທີ. ນິ. ໓.໓໒໒) ຈ ວຈນໂຕ ໂສມນສ຺ສາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ເຈຕສິກໍ ສຸຂຎ຺ຫິ ໂສມນສ຺ສນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອາເສວນາຍາຕິ ຠຸສາ ເສວນາ ອາເສວນາ. ກສ຺ສ ອາເສວນາ? ອນນ຺ຕຣໍ ໂສມນສ຺ສວຈເນນ ສຸຂສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສຸຂໍ ສິທ຺ຘໍ. ‘‘ສຸຂິໂນ ຈິຕ຺ຕໍ ສມາຘິຍຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໕.໒໖; ສໍ. ນິ. ໕.໓໗໖; ທີ. ນິ. ໓.໓໒໒) ຈ ວຈນໂຕ ເຕນ ສຸເຂນ ສມາຘິ ສິທ຺ໂຘ ໂຫຕິ. ເອວໍ ສິທ຺ຘສ຺ສ ສມາຘິສ຺ສ ອາເສວນາ. ຕສ຺ສ ສມາຘິສ຺ສ ອາເສວນາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ປຄຸຓພລວຠາວາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠາວນາຍາຕິ ຕສ຺ເສວ ສມາຘິສ຺ສ ວຸທ຺ຘິຍາ. ພຫຸລີກມ຺ມາຍາຕິ ຕສ຺ເສວ ສມາຘິສ຺ສ ປຸນປ຺ປຸນໍ ກິຣິຍາຍ. ອວິປ຺ປຏິສາຣາທິປວຕ຺ຕິຍາ ມູລກາຣຓໍ ຫຸຕ຺ວາ ສມາຘິສ຺ສ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍາທິອລງ຺ກາຣສາຘເນນ ອລງ຺ກາຣາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ອວິປ຺ປຏິສາຣາທິກສ຺ສ ສມາຘິສມ຺ຠາຣສ຺ສ ສາຘເນນ ປຣິກ຺ຂາຣາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ‘‘ເຍ ຈ ໂຂ ອິເມ ປພ຺ພຊິເຕນ ຊີວິຕປຣິກ຺ຂາຣາ ສມຸທາເນຕພ຺ພາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໑໙໒) ວິຍ ຫິ ເອຕ຺ຖ ສມ຺ຠາຣຕ຺ໂຖ ປຣິກ຺ຂາຣສທ຺ໂທ. ‘‘ຣໂຖ ສີລປຣິກ຺ຂາໂຣ, ຌານກ຺ໂຂ ຈກ຺ກວີຣິໂຍ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໓.໕໔) ປນ ອລງ຺ກາຣຕ຺ໂຖ. ‘‘ສຕ຺ຕຫິ ນຄຣປຣິກ຺ຂາເຣຫິ ສຸປຣິກ຺ຂຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໗.໖໗) ປຣິວາຣຕ຺ໂຖ. ອິຘ ປນ ອລງ຺ກາຣປຣິວາຣານໍ ວິສຸໍ ອາຄຕຕ຺ຕາ ສມ຺ຠາຣຕ຺ໂຖຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມ຺ຠາຣຕ຺ໂຖ ຈ ປຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖຕິ. ມູລກາຣຓຠາເວເນວ ສມາຘິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຜສ຺ສາທິຘມ຺ມສມ຺ປຕ຺ຕິສາຘເນນ ປຣິວາຣາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ສມາຘິສ຺ສ ວິປສ຺ສນາຍ ຈ ປທຏ຺ຐານຠາວປາປເນນ ວສີຠາວປາປເນນ ຈ ປຣິປຸຓ຺ຓຠາວສາຘນໂຕ ປາຣິປູຣິຍາ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ.

ເອວໍ ສີລູປນິສ຺ສເຍນ ສພ຺ພາກາຣປຣິປູຣໍ ສມາຘິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ‘‘ສມາຫິເຕ ຈິຕ຺ເຕ ຍຖາຠູຕໍ ຊານາຕິ ປສ຺ສຕິ, ຍຖາຠູຕໍ ຊານໍ ປສ຺ສໍ ນິພ຺ພິນ຺ທຕິ, ນິພ຺ພິນ຺ທໍ ວິຣຊ຺ຊຕິ, ວິຣາຄາ ວິມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໗໓; ທີ. ນິ. ໓.໓໕໙) ວຈນໂຕ ສີລມູລການິ ສມາຘິປທຏ຺ຐານານິ ຍຖາຠູຕຎາຓທສ຺ສນາທີນິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ເອກນ຺ຕນິພ຺ພິທາຍາຕິອາທິມາຫ. ນິພ຺ພິທາຍ ຫິ ທສ຺ສິຕາຍ ຕສ຺ສາ ປທຏ຺ຐານຠູຕໍ ຍຖາຠູຕຎາຓທສ຺ສນໍ ທສ຺ສິຕເມວ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ອສິທ຺ເຘ ນິພ຺ພິທາ ນ ສິຊ຺ຌຕີຕິ. ຕານິ ປນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາເນວ. ຍຖາຠູຕຎາຓທສ຺ສນໍ ປເນຕ຺ຖ ສປ຺ປຈ຺ຈຍນາມຣູປປຣິຄ຺ຄໂຫ.

ເອວໍ ອມຕມຫານິພ຺ພານປຣິໂຍສານໍ ສີລປ຺ປໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຕສ຺ສ ສີລສ຺ສ ອຘິສີລສິກ຺ຂາຠາວໍ ຕມ຺ມູລກາ ຈ ອຘິຈິຕ຺ຕອຘິປຎ຺ຎາສິກ຺ຂາ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ ເອວຣູປານໍ ສີລານໍ ສໍວຣປາຣິສຸທ຺ຘິ ອຘິສີລນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສໍວໂຣເຍວ ປາຣິສຸທ຺ຘິ ສໍວຣປາຣິສຸທ຺ຘິ. ເອວຣູປານໍ ອປຣິຍນ຺ຕຠູຕານໍ ວິວຏ຺ຏນິສ຺ສິຕານໍ ສີລານໍ ສໍວຣປາຣິສຸທ຺ຘິ ວິວຏ຺ຏນິສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ເສສສີລໂຕ ອຘິກໍ ສີລນ຺ຕິ ອຘິສີລນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສໍວຣປາຣິສຸທ຺ຘິຍາ ຐິຕໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອທິສາຍ ສີລສໍວຣປາຣິສຸທ຺ຘິຍາ ປຕິຏ຺ຐິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ສຸຏ຺ຐຸ ອວິປ຺ປຏິສາຣາທີນໍ ອາວຫນໂຕ ນ ວິກ຺ເຂປໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ສມາຘິສ຺ມິໍ ປຕິຏ຺ຐາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອວິກ຺ເຂໂປເຍວ ປາຣິສຸທ຺ຘິ ອວິກ຺ເຂປປາຣິສຸທ຺ຘິ. ໂສ ສພ຺ພມລວິຣຫິໂຕ ນິພ຺ເພຘຠາຄິໂຍ ສມາຘິ ເສສສມາຘິໂຕ ອຘິກຕ຺ຕາ ອຘິຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຈິຕ຺ຕສີເສນ ເຫຕ຺ຖ ສມາຘິ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ. ສໍວຣປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ສມ຺ມາ ປສ຺ສຕີຕິ ປຣິສຸທ຺ຘໍ ສີລສໍວຣໍ ຎາຕປຣິຎ຺ຎາວເສນ ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາວເສນ ຈ ສມ຺ມາ ປສ຺ສຕິ, ເອວເມວ ອວິກ຺ເຂປປາຣິສຸທ຺ຘິສງ຺ຂາຕໍ ປຣິສຸທ຺ຘໍ ສມາຘິໍ ສມ຺ມາ ປສ຺ສຕິ. ເອວໍ ປສ຺ສໂຕ ຈສ຺ສ ທສ຺ສນສງ຺ຂາຕາ ປາຣິສຸທ຺ຘິ ທສ຺ສນປາຣິສຸທ຺ຘິ. ສາເຍວ ເສສປຎ຺ຎາຍ ອຘິກຕ຺ຕາ ອຘິປຎ຺ຎາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂຍ ຕຕ຺ຖາຕິ ໂຍ ຕຕ຺ຖ ສໍວຣອວິກ຺ເຂປທສ຺ສເນສຸ. ສໍວຣຏ຺ໂຐຕິ ສໍວຣຠາໂວ. ເອວເມວ ອວິກ຺ເຂປຏ຺ຐທສ຺ສນຏ຺ຐາ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຘິສີລເມວ ສິກ຺ຂາ ອຘິສີລສິກ຺ຂາ. ເອວໍ ອິຕຣາປິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ເອວໍ ຕິສ຺ໂສ ສິກ຺ຂາໂຍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຕາສໍ ປາຣິປູຣິກ຺ກມໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອິມາ ຕິສ຺ໂສ ສິກ຺ຂາໂຍ ອາວຊ຺ຊນ຺ໂຕ ສິກ຺ຂຕີຕິອາທິມາຫ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ປຈ຺ເຈກໍ ປຣິປູເຣຕຸໍ ອາວຊ຺ຊນ຺ໂຕປິ ສິກ຺ຂຕິ ນາມ, ອາວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ນາມ ສິກ຺ຂາ’’ຕິ ຊານນ຺ໂຕປິ ສິກ຺ຂຕິ ນາມ, ຊານິຕ຺ວາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕປິ ສິກ຺ຂຕິ ນາມ, ປສ຺ສິຕ຺ວາ ຍຖາທິຏ຺ຐໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ໂຕປິ ສິກ຺ຂຕິ ນາມ, ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ຈິຕ຺ຕໍ ອຈລໍ ກຕ຺ວາ ປຕິຏ຺ຐເປນ຺ໂຕປິ ສິກ຺ຂຕິ ນາມ, ຕໍຕໍສິກ຺ຂາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສທ຺ຘາວີຣິຍສຕິສມາຘິປຎ຺ຎາຫິ ສກສກກິຈ຺ຈໍ ກໂຣນ຺ໂຕປິ ສິກ຺ຂຕິ ນາມ, ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍາຠິຊານນາທິກາເລປິ ຕໍ ຕໍ ກິຈ຺ຈໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຕິສ຺ໂສປິ ສິກ຺ຂາໂຍ ສິກ຺ຂຕິ ນາມາຕິ. ປຸນ ປຎ຺ຈ ສີລານີຕິອາທີນິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາເນວ. ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ ສພ຺ພກິເລສານນ຺ຕິອາທີສຸ ປນ ອຣຫນ຺ຕານໍ ສຸຏ຺ຐຸ ວິປ຺ປຏິສາຣາທິອຠາວໂຕ ອາເສວນາທິຠາວໂຕ ຈ ຕານິ ປທານິ ຍຸຊ຺ຊນ຺ເຕວ. ເອກນ຺ຕນິພ຺ພິທາຍາຕິອາທີນິ ປນ ສຕິປຏ຺ຐານສມ຺ມປ຺ປຘານານິ ວິຍ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓເຍວ ໂຍເຊຕພ຺ພານິ.

໔໒.

ສໍວຣປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ສມ຺ມາ ປສ຺ສຕິ, ອວິກ຺ເຂປປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ສມ຺ມາ ປສ຺ສຕີຕິ ອິທໍ ປນ ວຈນທ຺ວຍໍ ຜລສມາປຕ຺ຕຕ຺ຖາຍ ວິປສ຺ສນາວເສນ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ, ທຸຕິຍວຈນໍ ປນ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕຕ຺ຖາຍ ວິປສ຺ສນາວເສນາປິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ອາວຊ຺ຊນ຺ໂຕ ສິກ຺ຂຕີຕິອາທີສຸ ປຎ຺ຈສຸ ວຈເນສຸ ອຣຫໂຕ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພາຠາເວປິ ອເສກ຺ຂສີລກ຺ຂນ຺ຘາທິສຠາວໂຕ ‘‘ສິກ຺ຂຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສທ຺ຘາຍ ອຘິມຸຈ຺ຈນ຺ໂຕ ສິກ຺ຂຕີຕິອາທີນິ ປນ ມຄ຺ຄກ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕານິ. ອຎ຺ຎານິປິ ອຸປຈາຣປ຺ປນາວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄວເສນ ວຸຕ຺ຕານິ ວຈນານິ ຍຖາໂຍຄໍ ໂຍເຊຕພ຺ພານີຕິ.

ສີລມຍຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ສມາຘິຠາວນາມຍຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໔໓. ສມາຘິຠາວນາມຍຎາຓນິທ຺ເທເສ ອາທິໂຕ ຕາວ ເອກກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ທສກາ ສມາຘິປ຺ປເຠທໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ເອໂກ ສມາຘີຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ເອກຄ຺ຄຕາຕິ ນານາຣມ຺ມຓວິກ຺ເຂປາຠາວໂຕ ເອກໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ອຄ຺ຄໍ ອຸຕ຺ຕມໍ ອສ຺ສາຕິ ເອກຄ຺ໂຄ, ເອກຄ຺ຄສ຺ສ ຠາໂວ ເອກຄ຺ຄຕາ. ສາ ປນ ເອກຄ຺ຄຕາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ, ນ ສຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ຈິຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທຸເກ ໂລກິໂຍຕິ ໂລໂກ ວຸຈ຺ຈຕິ ລຸຊ຺ຊນປລຸຊ຺ຊນຏ຺ເຐນ ວຏ຺ຏໍ, ຕສ຺ມິໍ ປຣິຍາປນ຺ນຠາເວນ ໂລເກ ນິຍຸຕ຺ໂຕຕິ ໂລກິໂຍ. ໂລກຸຕ຺ຕໂຣຕິ ອຸຕ຺ຕິຓ຺ໂຓຕິ ອຸຕ຺ຕໂຣ, ໂລເກ ອປຣິຍາປນ຺ນຠາເວນ ໂລກໂຕ ອຸຕ຺ຕໂຣຕິ ໂລກຸຕ຺ຕໂຣ. ຕິເກ ສວິຕກ຺ໂກ ຈ ໂສ ສວິຈາໂຣ ຈາຕິ ສວິຕກ຺ກສວິຈາໂຣ. ເອວໍ ອວິຕກ຺ກອວິຈາໂຣ. ວິຕກ຺ກວິຈາເຣສຸ ວິຈາໂຣວ ມຕ຺ຕາ ປມາຓໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ວິຈາຣມຕ຺ໂຕ, ວິຈາຣໂຕ ອຸຕ຺ຖຣິ ວິຕກ຺ເກນ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ປໂຍຄໍ ນ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອວິຕກ຺ໂກ ຈ ໂສ ວິຈາຣມຕ຺ໂຕ ຈາຕິ ອວິຕກ຺ກວິຈາຣມຕ຺ໂຕ. ຕີສຸປິ ວິຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາປິ ປຐນ຺ຕິ. ຈຕຸກ຺ກປຎ຺ຈກາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາ. ຉກ຺ເກ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ສຕິເຍວ ອນຸສ຺ສຕິ, ປວຕ຺ຕິຕພ຺ພຏ຺ຐານມ຺ຫິເຍວ ວາ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສທ຺ຘາປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ກຸລປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອນຸຣູປາ ສຕີຕິປິ ອນຸສ຺ສຕິ, ພຸທ຺ຘໍ ອາຣພ຺ຠ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ອນຸສ຺ສຕິ ພອຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິ. ອຣຫຕາທິພຸທ຺ຘຄຸຓາຣມ຺ມຓາຍ ສຕິຍາ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຕສ຺ສາ ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິຍາ ວເສນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ເອກຄ຺ຄຕາເຍວ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສງ຺ຂາຕສ຺ສ ວິກ຺ເຂປສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂຠາວໂຕ ນ ວິກ຺ເຂໂປຕິ ອວິກ຺ເຂໂປ. ຘມ຺ມໍ ອາຣພ຺ຠ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ອນຸສ຺ສຕິ ຘມ຺ມານຸສ຺ສຕິ. ສ຺ວາກ຺ຂາຕຕາທິຘມ຺ມຄຸຓາຣມ຺ມຓາຍ ສຕິຍາ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ. ສງ຺ຆໍ ອາຣພ຺ຠ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ອນຸສ຺ສຕິ ສງ຺ຆານຸສ຺ສຕິ. ສຸປ຺ປຏິປນ຺ນຕາທິສງ຺ຆຄຸຓາຣມ຺ມຓາຍ ສຕິຍາ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ. ສີລໍ ອາຣພ຺ຠ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ອນຸສ຺ສຕິ ສີລານຸສ຺ສຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ອຂຓ຺ຑຕາທິສີລຄຸຓາຣມ຺ມຓາຍ ສຕິຍາ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຈາຄໍ ອາຣພ຺ຠ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ອນຸສ຺ສຕິ ຈາຄານຸສ຺ສຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ມຸຕ຺ຕຈາຄຕາທິຈາຄຄຸຓາຣມ຺ມຓາຍ ສຕິຍາ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ. ເທວຕາ ອາຣພ຺ຠ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ອນຸສ຺ສຕິ ເທວຕານຸສ຺ສຕິ. ເທວຕາ ສກ຺ຂິຏ຺ຐາເນ ຐເປຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສທ຺ຘາທິຄຸຓາຣມ຺ມຓາຍ ສຕິຍາ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ.

ສຕ຺ຕເກ ສມາຘິກຸສລຕາຕິ ເອກວິຘາທິເຠເທນ ອເນກເຠເທ ສມາຘິມ຺ຫິ ‘‘ອຍເມວໍວິໂຘ ສມາຘິ, ອຍເມວໍວິໂຘ ສມາຘີ’’ຕິ ເຉກຠາໂວ. ສມາຘິປຣິຈ຺ເຉທກປຎ຺ຎາເຍຕໍ ອຘິວຈນໍ. ສມາຘິອຸປ຺ປາທນວິຘາເນປິ ເຉກຠາໂວ ສມາຘິກຸສລຕາ.

ສມາຘິສ຺ສ ສມາປຕ຺ຕິກຸສລຕາຕິ ອຸປ຺ປາທິຕສ຺ສ ສມາຘິສ຺ສ ສມາປຊ຺ຊເນ ເຉກຠາໂວ. ເອເຕນ ສມາປຊ຺ຊນວສິຕາ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫຕິ.

ສມາຘິສ຺ສ ຐິຕິກຸສລຕາຕິ ສມາປນ຺ນສ຺ສ ສມາຘິສ຺ສ ສນ຺ຕຕິວເສນ ຍຖາຣຸຈິ ຐປເນ ເຉກຠາໂວ. ເອເຕນ ອຘິຏ຺ຐານວສິຕາ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫຕິ. ອຖ ວາ ນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄຫເຓນ ຈສ຺ສ ປຸນ ເຕ ອາກາເຣ ສມ຺ປາທຍໂຕ ອປ຺ປນາມຕ຺ຕເມວ ອິຊ຺ຌຕິ, ນ ຈິຣຏ຺ຐານໍ. ຈິຣຏ຺ຐານໍ ປນ ສມາຘິປຣິປນ຺ຖານໍ ຘມ຺ມານໍ ສຸວິໂສຘິຕຕ຺ຕາ ໂຫຕິ. ໂຍ ຫິ ຠິກ຺ຂຸ ກາມາທີນວປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາທີຫິ ກາມຈ຺ຉນ຺ທໍ ນ ສຸຏ຺ຐຸ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕ຺ວາ, ກາຍປສ຺ສທ຺ຘິວເສນ ກາຍທຸຏ຺ຐຸລ຺ລໍ ນ ສຸປ຺ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ, ອາຣມ຺ຠຘາຕຸມນສິກາຣາທິວເສນ ຖິນມິທ຺ຘໍ ນ ສຸຏ຺ຐຸ ປຏິວິໂນເທຕ຺ວາ, ສມຖນິມິຕ຺ຕມນສິກາຣາທິວເສນ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ນ ສຸຏ຺ຐຸ ສມູຫຕໍ ກຕ຺ວາ, ອຎ຺ເຎປິ ສມາຘິປຣິປນ຺ເຖ ຘມ຺ເມ ນ ສຸຏ຺ຐຸ ວິໂສເຘຕ຺ວາ ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊຕິ, ໂສ ອວິໂສຘິຕໍ ອາສຍໍ ປວິຏ຺ຐຠມໂຣ ວິຍ, ອສຸທ຺ຘໍ ອຸຍ຺ຍານໍ ປວິຏ຺ຐຣາຊາ ວິຍ ຈ ຂິປ຺ປເມວ ນິກ຺ຂມຕິ. ໂຍ ປນ ສມາຘິປຣິປນ຺ເຖ ຘມ຺ເມ ສຸຏ຺ຐຸ ວິໂສເຘຕ຺ວາ ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊຕິ, ໂສ ສຸວິໂສຘິຕໍ ອາສຍໍ ປວິຏ຺ຐຠມໂຣ ວິຍ, ສຸປຣິສຸທ຺ຘໍ ອຸຍ຺ຍານໍ ປວິຏ຺ຐຣາຊາ ວິຍ ຈ ສກລມ຺ປິ ທິວສຠາຄໍ ອນ຺ໂຕສມາປຕ຺ຕິຍໍເຍວ ໂຫຕິ. ເຕນາຫຸ ໂປຣາຓາ –

‘‘ກາເມສຸ ຉນ຺ທໍ ປຏິຆໍ ວິໂນທເຍ, ອຸທ຺ຘຈ຺ຈຖີນໍ ວິຈິກິຈ຺ຉປຎ຺ຈມໍ;

ວິເວກປາໂມຊ຺ຊກເຣນ ເຈຕສາ, ຣາຊາວ ສຸທ຺ຘນ຺ຕຄໂຕ ຕຫິໍ ຣເມ’’ຕິ .

ຕສ຺ມາ ‘‘ຈິຣຏ຺ຐິຕິກາເມນ ປາຣິປນ຺ຖິກຘມ຺ເມ ໂສເຘຕ຺ວາ ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕໍ ວິຘິໍ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ສມາຘິສ຺ສ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກຣເຓ ເຉກຠາໂວຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ສມາຘິສ຺ສ ວຸຏ຺ຐານກຸສລຕາຕິ ສນ຺ຕຕິວເສນ ຍຖາຣຸຈິ ປວຕ຺ຕສ຺ສ ສມາຘິສ຺ສ ຍຖາປຣິຈ຺ຉິນ຺ນກາເລເຍວ ວຸຏ຺ຐາເນນ ສມາຘິສ຺ສ ວຸຏ຺ຐາເນ ເຉກຠາໂວ. ‘‘ຍສ຺ສ ຫິ ຘມ຺ມໍ ປຸຣິໂສ ວິຊຎ຺ຎາ’’ຕິອາທີສຸ (ຊາ. ໑.໑໐.໑໕໒) ວິຍ ນິສ຺ສກ຺ກຕ຺ເຖ ວາ ສາມິວຈນໍ ກຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ. ເອເຕນ ວຸຏ຺ຐານວສິຕາ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫຕິ.

ສມາຘິສ຺ສ ກລ຺ລຕາກຸສລຕາຕິ ອຄິລານຠາໂວ ອໂຣຄຠາໂວ ກລ຺ລຕາ. ຄິລາໂນ ຫິ ອກລ຺ລໂກຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວິນເຍປິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນາຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ອກລ຺ລໂກ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໕໑). ອນງ຺ຄຓສຸຕ຺ຕວຕ຺ຖສຸຕ຺ເຕສຸ (ມ. ນິ. ໑.໕໗ ອາທໂຍ, ໗໐ ອາທໂຍ) ວຸຕ຺ຕານໍ ຌານປຏິລາຠປຈ຺ຈນີການໍ ປາປການໍ ອິຈ຺ຉາວຈຣານໍ ອຠາເວນ ຈ ອຠິຊ຺ຌາທີນໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປກ຺ກິເລສານໍ ວິຄເມນ ຈ ສມາຘິສ຺ສ ອຄິລານຠາວກຣເຓ ເຉກຠາໂວ ສມາຘິສ຺ສ ກລ຺ລຕາກຸສລຕາ, ກິເລສເຄລຎ຺ຎຣຫິຕຠາເວ ກຸສລຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຖ ວາ ກລ຺ລຕາຕິ ກມ຺ມຎ຺ຎຕາ ກມ຺ມຎ຺ຎຕາປຣິຍາຍຕ຺ຕາ ກລ຺ລວຈນສ຺ສ. ‘‘ຍາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອກລ຺ລຕາ ອກມ຺ມຎ຺ຎຕາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໑໖໒) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກລ຺ລຈິຕ຺ຕໍ ມຸທຸຈິຕ຺ຕໍ ວິນີວຣຓຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໒໙໘; ມ. ນິ. ໒.໓໙໕; ມຫາວ. ໒໖) ຈ. ເອຕ຺ຖ ກລ຺ລສທ຺ໂທ ກມ຺ມຎ຺ຎຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມາ ກສິຓານຸໂລມໂຕ ກສິຓປຏິໂລມໂຕ ກສິຓານຸໂລມປຏິໂລມໂຕ ຌານານຸໂລມໂຕ ຌານປຏິໂລມໂຕ ຌານານຸໂລມປຏິໂລມໂຕ ຌານຸກ຺ກນ຺ຕິກໂຕ ກສິຓຸກ຺ກນ຺ຕິກໂຕ ຌານກສິຓຸກ຺ກນ຺ຕິກໂຕ ອງ຺ຄສງ຺ກນ຺ຕິໂຕ ອາຣມ຺ມຓສງ຺ກນ຺ຕິໂຕ ອງ຺ຄາຣມ຺ມຓສງ຺ກນ຺ຕິໂຕ ອງ຺ຄວວຕ຺ຖານໂຕ ອາຣມ຺ມຓວວຕ຺ຖານໂຕຕິ ອິເມຫິ ຈຸທ຺ທສຫິ ອາກາເຣຫິ, ອງ຺ຄາຣມ຺ມຓວວຕ຺ຖານໂຕຕິ ອິມິນາ ສຫ ປຎ຺ຈທສຫິ ວາ ອາກາເຣຫິ ຈິຕ຺ຕປຣິທມເນນ ສມາຘິສ຺ສ ກມ຺ມຎ຺ຎຠາວກຣເຓ ກຸສລຠາໂວຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ສມາຘິສ຺ສ ໂຄຈຣກຸສລຕາຕິ ສມາຘິສ຺ສ ໂຄຈເຣສຸ ກສິຓາທີສຸ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ຕໍ ຕໍ ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕຸກາມຕາຍ ຍຖາຣຸຈິ ອາວຊ຺ຊນກຣຓວເສນ ເຕສຸ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ເຉກຠາໂວ. ເອເຕນ ກສິຓາວຊ຺ຊນວເສນ ອາວຊ຺ຊນວສິຕາ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫຕິ. ອຖ ວາ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ທິສາຠາເຄ ກສິຓຜຣຓວເສນ ເອວໍ ຜຸຏ຺ຐສ຺ສ ກສິຓສ຺ສ ຈິຣຏ຺ຐານວເສນ ຈ ສມາຘິສ຺ສ ໂຄຈເຣສຸ ເຉກຠາໂວ.

ສມາຘິສ຺ສ ອຠິນີຫາຣກຸສລຕາຕິ ເອກຕ຺ຕນເຍນ ເຫຏ຺ຐາເຫຏ຺ຐາສມາຘິໍ ອຸປຣູປຣິສມາຘິຠາວູປນຍເນນ ອຠິນີຫຣເຓ ອຠິນິນ຺ນາມເນ ເຉກຠາໂວ. ອຸປຈາຣຊ຺ຌານຎ຺ຫິ ວສິປ຺ປຕ຺ຕໍ ປຐມຊ຺ຌານຕ຺ຖາຍ ວິປສ຺ສນຕ຺ຖາຍ ວາ ອຠິນີຫຣຕິ, ເອວໍ ປຐມຊ຺ຌານາທີນິ ທຸຕິຍຊ຺ຌານາທິອຕ຺ຖາຍ ວິປສ຺ສນຕ຺ຖາຍ ວາ, ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ອຣູປສມາປຕ຺ຕຕ຺ຖາຍ ອຠິຎ຺ຎຕ຺ຖາຍ ວິປສ຺ສນຕ຺ຖາຍ ວາ, ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນາທໂຍ ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນາທິອຕ຺ຖາຍ ວິປສ຺ສນຕ຺ຖາຍ ວາ ອຠິນີຫຣຕີຕິ ເອວໍ ສມາຘິສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອຠິນີຫາຣກຸສລຕາ. ຍສ຺ມາ ປນ ກຸສລຕາ ນາມ ປຎ຺ຎາ, ສາ ສມາຘິ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ສມາຘິປຣິຓາຍກປຎ຺ຎາວເສນ ສຕ຺ຕວິໂຘ ສມາຘິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເກຈິ ປນ ອາຈຣິຍາ ‘‘ສມາຘິກຸສລຕາຕິ ເຍນ ມນສິກາເຣນ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ວິກ຺ຂິປຕິ, ຕຕ຺ຖ ກຸສລຕາ. ສມາປຕ຺ຕິກຸສລຕາຕິ ເຍນ ມນສິກາເຣນ ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ຌານງ຺ຄານິ ປາຕຸຠວນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ກຸສລຕາ. ຐິຕິກຸສລຕາຕິ ເຍນ ມນສິກາເຣນ ອປ຺ປິໂຕ ສມາຘິ ນ ວິກ຺ຂິປຕິ, ຕຕ຺ຖ ກຸສລຕາ. ວຸຏ຺ຐານກຸສລຕາຕິ ນີວຣຓວຸຏ຺ຐານໍ ຊານາຕິ ປຐມຊ຺ຌາເນ, ອງ຺ຄວຸຏ຺ຐານໍ ຊານາຕິ ຕີສຸ ຌາເນສຸ, ອາຣມ຺ມຓວຸຏ຺ຐານໍ ຊານາຕິ ອຣູປສມາປຕ຺ຕີສຸ, ວິກ຺ເຂປວຸຏ຺ຐານໍ ຊານາຕິ ວິສຍາຘິມຕ຺ເຕສຸ, ສຈ຺ຉນ຺ທວຸຏ຺ຐານໍ ຊານາຕິ ປຣິຍນ຺ຕກາເລ ຈ ອວສານກຣຓີຍກາເລ ຈ. ກລ຺ລຕາກຸສລຕາຕິ ຈິຕ຺ຕຜາສຸຕາຍ ສຣີຣຜາສຸຕາຍ ອາຫາຣຜາສຸຕາຍ ເສນາສນຜາສຸຕາຍ ປຸຄ຺ຄລຜາສຸຕາຍ ຈ ສມາຘິສ຺ສ ກລ຺ລຕາ ໂຫຕີຕິ ຊານາຕິ. ໂຄຈຣກຸສລຕາຕິ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ປຣິຈ຺ເຉທໍ ກາຕຸໍ ຊານາຕິ, ທິສາຜຣຓໍ ກາຕຸໍ ຊານາຕິ, ວຑ຺ເຒຕຸໍ ຊານາຕິ. ອຠິນີຫາຣກຸສລຕາຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສມ຺ມາ ມນສິກາເຣນ ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນີຫຣຕິ ອຠິນິນ຺ນາເມຕິ, ອຸປຈາເຣ ວສິປ຺ປຕ຺ເຕ ປຐມຊ຺ຌາເນ ອຠິນີຫຣຕິ, ເອວໍ ອຸປຣູປຣິຌາເນສຸ ອຠິຎ຺ຎາສຸ ອຣູປສມາປຕ຺ຕີສຸ ວິປສ຺ສນາສຸ ຈ ອຠິນີຫຣຕິ. ເອວໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອຠິນີຫາຣກຸສລຕາ’’ຕິ ເອວເມເຕສໍ ປທານໍ ອຕ຺ຖໍ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ.

ອຏ຺ຐກໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖເມວ. ນວເກ ຣູປາວຈໂຣຕິ ‘‘ກຕເມ ຘມ຺ມາ ຣູປາວຈຣາ? ເຫຏ຺ຐໂຕ ພ຺ຣຫ຺ມປາຣິສຊ຺ຊໍ ປຣິຍນ຺ຕໍ ກຣິຕ຺ວາ ອຸປຣິໂຕ ອກນິຏ຺ເຐ ເທເວ ອນ຺ໂຕກຣິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ໑໒໘໙) ນເຍນ ວຸຕ຺ເຕສຸ ຣູປາວຈຣຘມ຺ເມສຸ ປຣິຍາປນ຺ໂນ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ວຈນຕ຺ໂຖ – ຣູປກ຺ຂນ຺ຘສງ຺ຂາຕໍ ຣູປໍ ເອຕ຺ຖ ອວຈຣຕິ, ນ ກາໂມຕິ ຣູປາວຈໂຣ. ຣູປກ຺ຂນ຺ໂຘປິ ຫິ ຣູປນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ຣູປກ຺ຂນ຺ໂຘ ຣູປ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ຍມ. ໑.ຂນ຺ຘຍມກ.໒) ວິຍ. ໂສ ປນ ພ຺ຣຫ຺ມປາຣິສຊ຺ຊພ຺ຣຫ຺ມປຸໂຣຫິຕມຫາພ຺ຣຫ຺ມານໍ ປຣິຕ຺ຕາຠອປ຺ປມາຓາຠອາຠສ຺ສຣານໍ ປຣິຕ຺ຕສຸຠອປ຺ປມາຓສຸຠສຸຠກິຓ຺ຫານໍ ອສຎ຺ຎສຕ຺ຕເວຫປ຺ຜລານໍ ອວິຫາຕປ຺ປສຸທສ຺ສສຸທສ຺ສີອກນິຏ຺ຐານຎ຺ຈ ວເສນ ໂສຬສວິໂຘ ປເທໂສ. ໂສ ຣູປາວຈຣສງ຺ຂາໂຕ ປເທໂສ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລປໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ຣູປ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມິໍ ຣູເປ ອວຈຣຕີຕິ ຣູປາວຈໂຣ. ຣູປຠໂວ ວາ ຣູປໍ, ຕສ຺ມິໍ ອວຈຣຕີຕິ ຣູປາວຈຣໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ຫິ ເອໂສ ສມາຘິ ກາມຠເວປິ ອວຈຣຕິ, ຍຖາ ປນ ສງ຺ຄາເມ ອວຈຣຓໂຕ ສງ຺ຄາມາວຈໂຣຕິ ລທ຺ຘນາໂມ ນາໂຄ ນຄເຣ ຈຣນ຺ໂຕປິ ສງ຺ຄາມາວຈໂຣຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຖລຈຣາ ຊລຈຣາ ຈ ປາຓິໂນ ອຖເລ ອຊເລ ຈ ຐິຕາປິ ຖລຈຣາ ຊລຈຣາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເອວມຍໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ອວຈຣນ຺ໂຕປິ ຣູປາວຈໂຣຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ອປິຈ ຣູປຠວສງ຺ຂາເຕ ຣູເປ ປຏິສນ຺ຘິໍ ອວຈາເຣຕີຕິປິ ຣູປາວຈໂຣ. ຫີໂນຕິ ລາມໂກ. ຫີນຸຕ຺ຕມານໍ ມຊ຺ເຌ ຠໂວ ມຊ຺ໂຌ. ມຊ຺ຌິໂມຕິປິ ປາໂຐ, ໂສເຍວຕ຺ໂຖ. ປຘານຠາວໍ ນີໂຕ ປຓີໂຕ, ອຸຕ຺ຕໂມຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອເຕ ປນ ອາຍູຫນວເສນ ເວທິຕພ຺ພາ. ຍສ຺ສ ຫິ ອາຍູຫນກ຺ຂເຓ ຉນ຺ໂທ ວາ ຫີໂນ ໂຫຕິ ວີຣິຍໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ວາ ວີມໍສາ ວາ, ໂສ ຫີໂນ ນາມ. ຍສ຺ສ ເຕ ຘມ຺ມາ ມຊ຺ຌິມາ, ໂສ ມຊ຺ຌິໂມ. ຍສ຺ສ ປຓີຕາ, ໂສ ປຓີໂຕ. ອຸປ຺ປາທິຕມຕ຺ໂຕ ວາ ຫີໂນ, ນາຕິສຸຠາວິໂຕ ມຊ຺ຌິໂມ, ອຕິສຸຠາວິໂຕ ວສິປ຺ປຕ຺ໂຕ ປຓີໂຕ. ອຣູປາວຈໂຣ ຣູປາວຈເຣ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ສຸຎ຺ຎໂຕ ສມາຘີຕິອາທີສຸ ‘‘ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣາ ອນິຈ຺ຈາ ທຸກ຺ຂາ ອນຕ຺ຕາ’’ຕິ ວິປສ຺ສນາປຏິປາຏິຍາ ວິປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາຍ ມຄ຺ຄວຸຏ຺ຐາເນ ຊາເຕ ຍສ຺ມາ ສາ ວິປສ຺ສນາ ອຕ຺ຕວິຣຫິເຕສຸ ສງ຺ຂາເຣສຸ ສຸຎ຺ຎໂຕ ປວຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ສຸຎ຺ຎຕາ ນາມ ໂຫຕິ. ຕາຍ ສິທ຺ໂຘ ອຣິຍມຄ຺ຄສມາຘິ ສຸຎ຺ຎໂຕ ສມາຘິ ນາມ ໂຫຕິ, ສຸຎ຺ຎຕວເສນ ປວຕ຺ຕສມາຘີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິປສ຺ສນາຍ ປວຕ຺ຕາກາເຣນ ຫິ ໂສ ປວຕ຺ຕຕິ. ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາຍ ມຄ຺ຄວຸຏ຺ຐາເນ ຊາເຕ ຍສ຺ມາ ສາ ວິປສ຺ສນາ ນິຈ຺ຈນິມິຕ຺ຕປຏິປກ຺ຂວເສນ ປວຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ອນິມິຕ຺ຕາ ນາມ ໂຫຕິ. ຕາຍ ສິທ຺ໂຘ ອຣິຍມຄ຺ຄສມາຘິ ອນິມິຕ຺ໂຕ ສມາຘິ ນາມ ໂຫຕິ, ນິຈ຺ຈນິມິຕ຺ຕວິຣຫິໂຕ ສມາຘີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິປສ຺ສນາຍ ປວຕ຺ຕາກາເຣນ ຫິ ໂສ ປວຕ຺ຕຕິ. ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາຍ ມຄ຺ຄວຸຏ຺ຐາເນ ຊາເຕ ຍສ຺ມາ ສາ ວິປສ຺ສນາ ປຓິຘິປຏິປກ຺ຂວເສນ ປວຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ອປ຺ປຓິຫິຕາ ນາມ ໂຫຕິ. ຕາຍ ສິທ຺ໂຘ ອຣິຍມຄ຺ຄສມາຘິ ອປ຺ປຓິຫິໂຕ ສມາຘິ ນາມ ໂຫຕິ, ປຓິຘິວິຣຫິໂຕ ສມາຘີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິປສ຺ສນາຍ ປວຕ຺ຕາກາເຣນ ຫິ ໂສ ປວຕ຺ຕຕິ. ຕາທິສາ ເອວ ຕໂຍ ຜລສມາຘໂຍປິ ເອເຕຫິເຍວ ຕີຫິ ສມາຘີຫິ ຄຫິຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ໂລກຸຕ຺ຕຣສມາຘີນໍ ປນ ປຓີຕຕ຺ຕາ ຫີນາທິເຠໂທ ນ ອຸທ຺ຘໂຏ.

ທສເກ ອຸທ຺ຘຸມາຕກສຎ຺ຎາວເສນາຕິອາທີສຸ ຠສ຺ຕາ ວິຍ ວາຍຸນາ ອຸທ຺ຘໍ ຊີວິຕປຣິຍາທານາ ຍຖານຸກ຺ກມໍ ສມຸຄ຺ຄເຕນ ສູນຠາເວນ ອຸທ຺ຘຸມາຕຕ຺ຕາ ອຸທ຺ຘຸມາຕໍ, ອຸທ຺ຘຸມາຕເມວ ອຸທ຺ຘຸມາຕກໍ, ປຏິກູລຕ຺ຕາ ວາ ກຸຈ຺ຉິຕໍ ອຸທ຺ຘຸມາຕນ຺ຕິ ອຸທ຺ຘຸມາຕກໍ. ຕຖາຣູປສ຺ສ ຉວສຣີຣສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ວິນີລໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ວິປຣິຠິນ຺ນວຓ຺ຓໍ, ວິນີລເມວ ວິນີລກໍ, ປຏິກູລຕ຺ຕາ ວາ ກຸຈ຺ຉິຕໍ ວິນີລນ຺ຕິ ວິນີລກໍ. ມໍສຸສ຺ສທຏ຺ຐາເນສຸ ຣຕ຺ຕວຓ຺ຓສ຺ສ, ປຸພ຺ພສນ຺ນິຈຍຏ຺ຐາເນສຸ ເສຕວຓ຺ຓສ຺ສ, ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຈ ນີລວຓ຺ຓສ຺ສ ນີລຏ຺ຐາເນ ນີລສາຏກປາຣຸຕສ຺ເສວ ຉວສຣີຣສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ປຣິຠິນ຺ນຏ຺ຐາເນສຸ ວິສ຺ສນ຺ທມານປຸພ຺ພໍ ວິປຸພ຺ພໍ, ວິປຸພ຺ພເມວ ວິປຸພ຺ພກໍ, ປຏິກູລຕ຺ຕາ ວາ ກຸຈ຺ຉິຕໍ ວິປຸພ຺ພນ຺ຕິ ວິປຸພ຺ພກໍ. ຕຖາຣູປສ຺ສ ຉວສຣີຣສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ວິຈ຺ຉິທ຺ທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ທ຺ວິຘາ ຉິນ຺ທເນນ ອປຘາຣິຕໍ, ວິຈ຺ຉິທ຺ທເມວ ວິຈ຺ຉິທ຺ທກໍ, ປຏິກູລຕ຺ຕາ ວາ ກຸຈ຺ຉິຕໍ ວິຈ຺ຉິທ຺ທນ຺ຕິ ວິຈ຺ຉິທ຺ທກໍ. ເວມຊ຺ເຌ ຉິນ຺ນສ຺ສ ຉວສຣີຣສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອິໂຕ ຈ ເອຕ຺ໂຕ ຈ ວິວິຘາກາເຣນ ໂສຓສິງ຺ຄາລາທີຫິ ຂາຍິຕນ຺ຕິ ວິກ຺ຂາຍິຕໍ, ວິຂາຍິຕນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ວິກ຺ຂາຍິຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິກ຺ຂາຍິຕເມວ ວິກ຺ຂາຍິຕກໍ, ປຏິກູລຕ຺ຕາ ວາ ກຸຈ຺ຉິຕໍ ວິກ຺ຂາຍິຕນ຺ຕິ ວິກ຺ຂາຍິຕກໍ. ຕຖາຣູປສ຺ສ ຉວສຣີຣສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ວິວິຘໍ ຂິຕ຺ຕໍ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ວິກ຺ຂິຕ຺ຕເມວ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕກໍ, ປຏິກູລຕ຺ຕາ ວາ ກຸຈ຺ຉິຕໍ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕນ຺ຕິ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕກໍ. ອຎ຺ເຎນ ຫຕ຺ຖໍ ອຎ຺ເຎນ ປາທໍ ອຎ຺ເຎນ ສີສນ຺ຕິ ເອວໍ ຕໂຕ ຕໂຕ ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຉວສຣີຣສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຫຕຎ຺ຈ ຕໍ ປຸຣິມນເຍເນວ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕກຎ຺ຈາຕິ ຫຕວິກ຺ຂິຕ຺ຕກໍ. ກາກປທາກາເຣນ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ເຄສຸ ສຕ຺ເຖນ ຫນິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຉວສຣີຣສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ໂລຫິຕໍ ກິຣຕິ ວິກ຺ຂິປຕິ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ປຄ຺ຆຣຕີຕິ ໂລຫິຕກໍ. ປຄ຺ຆຣິຕໂລຫິຕມກ຺ຂິຕສ຺ສ ຉວສຣີຣສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ປຸຬວາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ກິມໂຍ, ປຸຬເວ ກິຣຕີຕິ ປຸຬວກໍ. ກິມິປຣິປຸຓ຺ຓສ຺ສ ຉວສຣີຣສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອຏ຺ຐິເຍວ ອຏ຺ຐິກໍ, ປຏິກູລຕ຺ຕາ ວາ ກຸຈ຺ຉິຕໍ ອຏ຺ຐີຕິ ອຏ຺ຐິກໍ. ອຏ຺ຐິສງ຺ຂລິກາຍປິ ເອກຏ຺ຐິກສ຺ສປິ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອິມານິ ຈ ປນ ອຸທ຺ຘຸມາຕກາທີນິ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນນິມິຕ຺ຕານມ຺ປິ ນິມິຕ຺ເຕສຸ ປຏິລທ຺ຘຊ຺ຌານານມ຺ປິ ເອຕາເນວ ນາມານິ. ອິຘ ປນ ອຸທ຺ຘຸມາຕກນິມິຕ຺ເຕ ປຏິກູລາກາຣຄາຫິກາ ອປ຺ປນາວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ສຎ຺ຎາ ອຸທ຺ຘຸມາຕກສຎ຺ຎາ, ຕສ຺ສາ ອຸທ຺ຘຸມາຕກສຎ຺ຎາຍ ວເສນ ອຸທ຺ຘຸມາຕກສຎ຺ຎາວເສນ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ປຎ຺ຈປຎ຺ຎາສ ສມາຘີຕິ ເອກກາທິວເສນ ວຸຕ຺ຕາ.

໔໔. ເອວໍ ເອກກາທິວເສນ ສມາຘິປ຺ປເຠທໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອຎ຺ເຎນປິ ປຣິຍາເຍນ ສມາຘິໍ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ ອປິຈາຕິ ອຎ຺ຎໍ ປຣິຍາຍາຣມ຺ຠໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຎ຺ຈວີສຕີຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສມາຘິສ຺ສ ສມາຘິຏ຺ຐາຕິ ສມາຘິສ຺ສ ສມາຘິຠາເວ ສຠາວາ, ເຍຫິ ສຠາເວຫິ ໂສ ສມາຘິ ໂຫຕິ, ເຕ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ຖາ ນາມ. ປຣິຄ຺ຄຫຏ຺ເຐນ ສມາຘີຕິ ສທ຺ຘາທີຫິ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍຫິ ປຣິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຕສ຺ມາ ປຣິຄ຺ຄຫິຕສຠາເວນ ສມາຘິ. ຕາເນວ ຈ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎປຣິວາຣານິ ໂຫນ຺ຕິ, ຠາວນາປາຣິປູຣິຍາ ປຣິປຸຓ຺ຓານິ ຈ ໂຫນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ປຣິວາຣຏ຺ເຐນ ປຣິປູຣຏ຺ເຐນ ສມາຘິ. ເຕສໍເຍວ ສມາຘິວເສນ ເອກາຣມ຺ມຓມເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ເອກຄ຺ຄຏ຺ເຐນ, ນານາຣມ຺ມຓວິກ຺ເຂປາຠາວມເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ອວິກ຺ເຂປຏ຺ເຐນ, ໂລກຸຕ຺ຕຣສ຺ເສວ ມຫຕາ ວີຣິຍພລປຄ຺ຄເຫນ ປຕ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາ ໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ຄສ຺ເສວ ຈ ປຣິຫານິວເສນ ວິສາຣາຠາວໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ຄຫິຕປຄ຺ຄຫຏ຺ຐອວິສາຣຏ຺ຐາ ອິຘ ນ ຄຫິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ກິເລສກາລຸສ຺ສິຍສ຺ສາຠາເວນ ອນາວິລຏ຺ເຐນ ສມາຘິ. ອວິກມ຺ປຕ຺ຕາ ອນິຎ຺ຊນຏ຺ເຐນ ສມາຘິ. ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ວາ ກິເລເສຫິ ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອາຣມ຺ມເຓ ຈ ອຘິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິມຸຕ຺ຕຏ຺ເຐນ ສມາຘິ.

ເອກຕ຺ຕຸປຏ຺ຐານວເສນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຐິຕຕ຺ຕາຕິ ສມາຘິໂຍເຄເນວ ເອກາຣມ຺ມເຓ ຠຸສໍ ປຕິຏ຺ຐານວເສນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອາຣມ຺ມເຓ ນິຈ຺ຈລຠາເວນ ປຕິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ. ອຏ຺ຐສຸ ຍຸຄເລສຸ ເອສຕິ ເນສຕິ, ອາທິຍຕິ ນາທິຍຕິ, ປຏິປຊ຺ຊຕິ ນ ປຏິປຊ຺ຊຕີຕິ ອິມານິ ຕີຓິ ຍຸຄລານິ ອປ຺ປນາວີຖິໂຕ ປຸພ຺ພຠາເຄ ອຸປຈາຣສ຺ສ ມຸທຸມຊ຺ຌາຘິມຕ຺ຕຕາວເສນ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ, ຌາຍຕິ ຌາເປຕີຕິ ອິທໍ ອປ຺ປນາວີຖິຍໍ ອຸປຈາຣວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອສິຕຕ຺ຕາ ເນສິຕຕ຺ຕາ, ອາທິນ຺ນຕ຺ຕາ ອນາທິນ຺ນຕ຺ຕາ, ປຏິປນ຺ນຕ຺ຕາ ນປ຺ປຏິປນ຺ນຕ຺ຕາ, ຌາຕຕ຺ຕາ ນ ຌາປິຕຕ຺ຕາຕິ ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ຍຸຄລານິ ອປ຺ປນາວເສນ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ.

ຕຕ຺ຖ ສມໍ ເອສຕີຕິ ສມາຘີຕິອາທີສຸ ສມນ຺ຕິ ອປ຺ປນໍ. ສາ ຫິ ປຈ຺ຈນີກຘມ຺ເມ ສເມຕິ ນາເສຕີຕິ ສມາ, ປຈ຺ຈນີກວິສມາຠາວໂຕ ວາ ສມຠູຕາຕິ ສມາ. ຕໍ ສມໍ ເອສຕິ ອຊ຺ຌາສຍວເສນ ຄເວສຕິ. ອິຕິສທ຺ໂທ ກາຣຓຕ຺ໂຖ, ຍສ຺ມາ ສມໍ ເອສຕິ, ຕສ຺ມາ ສມາຘີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິສມໍ ເນສຕີຕິ ຕໍ ຕໍ ຌານປຈ຺ຈນີກສງ຺ຂາຕໍ ວິສມໍ ນ ເອສຕິ. ມຸທຸຠູໂຕ ຫິ ປຸພ຺ພຠາຄສມາຘິ ອາທິຠູຕຕ຺ຕາ ສມໍ ເອສຕິ, ວິສມໍ ເນສຕິ ນາມ. ມຊ຺ຌິມຠູໂຕ ຖິຣຠູຕຕ຺ຕາ ສມໍ ອາທິຍຕິ, ວິສມໍ ນາທິຍຕິ ນາມ. ອຘິມຕ຺ຕຠູໂຕ ອປ຺ປນາວີຖິຍາ ອາສນ຺ນຠູຕຕ຺ຕາ ສມໍ ປຏິປຊ຺ຊຕິ, ວິສມໍ ນປ຺ປຏິປຊ຺ຊຕິ ນາມ. ສມໍ ຌາຍຕີຕິ ຠາວນປຸໍສກວຈນໍ, ສມໍ ຫຸຕ຺ວາ ຌາຍຕິ, ສເມນ ວາ ອາກາເຣນ ຌາຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປ຺ປນາວີຖິຍຎ຺ຫິ ສມາຘິ ປຈ຺ຈນີກຘມ຺ມວິຄເມນ ສນ຺ຕຕ຺ຕາ, ສນ຺ຕາຍ ອປ຺ປນາຍ ອນຸກູລຠາເວນ ຈ ຐິຕຕ຺ຕາ ສເມນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕຕິ. ຌາຍຕີຕິ ຈ ປຊ຺ຊລຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ ‘‘ເອເຕ ມຓ຺ຑລມາເຬ ທີປາ ຌາຍນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໕໙) ສພ຺ພຣຕ຺ຕິໍ, ສພ຺ພຣຕ຺ຕິໂຍ ຈ ເຕລປ຺ປທີໂປ ຌາຍຕິ, ເຕລປ຺ປທີໂປ ເຈຕ຺ຖ ຌາເຍຍ຺ຍາ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໔.໒໕໕-໒໕໖) ວິຍ. ສມໍ ຊາຍຕີຕິປິ ປາໂຐ, ສເມນາກາເຣນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຌາຍຕິ ຌາເປຕີຕິ ຍຸຄລຕ຺ຕາ ປນ ປຸຣິມປາໂຐວ ສຸນ຺ທຣຕໂຣ. ຌາເປຕີຕິ ຈ ທຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສ ຫິ ສມາຘິປຈ຺ຈນີກຘມ຺ເມ ທູຣຕຣກຣເຓນ ທຫຕິ ນາມ. ເອສນາເນສນາທີນໍ ປນ ອປ຺ປນາຍ ສິທ຺ຘຕ຺ຕາ ‘‘ເອສິຕຕ຺ຕາ ເນສິຕຕ຺ຕາ’’ຕິອາທີຫິ ອປ຺ປນາສມາຘິ ວຸຕ຺ໂຕ. ສມໍ ຌາຕຕ຺ຕາຕິ ສມໍ ຊລິຕຕ຺ຕາ. ສມໍ ຊາຕຕ຺ຕາຕິປິ ປາໂຐ. ອິຕິ ອິເມສໍ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ຍຸຄລານໍ ວເສນ ໂສຬສ, ປຸຣິມາ ຈ ນວາຕິ ອິເມ ປຎ຺ຈວີສຕິ ສມາຘິສ຺ສ ສມາຘິຏ຺ຐາ.

ສໂມ ຈ ຫິໂຕ ຈ ສຸໂຂ ຈາຕິ ສມາຘີຕິ ອິທໍ ປນ ປຎ຺ຈວີສຕິຍາ ອາກາເຣຫິ ສາຘິຕສ຺ສ ສມາຘິສ຺ສ ອຕ຺ຖສາຘນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສໂມຕິ ສມສທ຺ທສ຺ສ, ສໍສທ຺ທສ຺ສ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ໂສ ຫິ ປຈ຺ຈນີກກ຺ໂຂຠວິສມວິຣຫິຕຕ຺ຕາ ສໂມ. ຫິໂຕຕິ ອາຘິສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ, ອາຣມ຺ມເຓ ອາຫິໂຕ ນິຈ຺ຈລຠາວກຣເຓນ ປຕິຏ຺ຐາປິໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຸຠເຍນ ສໂມ ຈ ອາຫິໂຕ ຈາຕິ ສມາຘີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສຸໂຂຕິ ສນ຺ຕຏ຺ເຐນ ສຸໂຂ. ‘‘ຍາຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ອທຸກ຺ຂມສຸຂາ ເວທນາ, ສນ຺ຕສ຺ມິໍ ເອສາ ປຓີເຕ ສຸເຂ ວຸຕ຺ຕາ ຠຄວຕາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໘໘) ຈ ‘‘ອຸເປກ຺ຂາ ປນ ສນ຺ຕຕ຺ຕາ, ສຸຂມິຈ຺ເຈວ ຠາສິຕາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເຕນ ສນ຺ຕຕ຺ເຖນ ສຸຂສທ຺ເທນ ອຸເປກ຺ຂາສຫຄຕສມາຘິປິ ຄຫິໂຕ ໂຫຕິ. ອນິຍາເມນ ຫິ ສພ຺ພສມາຘໂຍ ອິຘ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເຕນ ຈ ສຸຂສທ຺ເທນ ອາຫິຕຠາວສ຺ສ ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຍສ຺ມາ ສນ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ເອກາຣມ຺ມເຓ ອາຫິໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ.

ສມາຘິຠາວນາມຍຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໔໕. ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓນິທ຺ເທເສ ອວິຊ຺ຊາສງ຺ຂາຣານໍ ອຸປ຺ປາທຏ຺ຐິຕີຕິອາທີສຸ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ ເອຕາຍ ສງ຺ຂາຣາຕິ ຐິຕິ. ກາ ສາ? ອວິຊ຺ຊາ. ສາ ຫິ ສງ຺ຂາຣານໍ ອຸປ຺ປາທາຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຍາ ຐິຕິ ກາຣຓນ຺ຕິ ອຸປ຺ປາທຏ຺ຐິຕິ. ອຸປ຺ປນ຺ນານໍ ປວຕ຺ຕິຍາປິ ກາຣຓນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕຏ຺ຐິຕິ. ກິຎ຺ຈາປິ ຫິ ຊນກປຈ຺ຈຍສ຺ສ ຊນນກ຺ຂເຓເຍວ ກິຈ຺ຈານຸຠາໂວ ໂຫຕິ, ເຕນ ປນ ຊນິຕານໍເຍວ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສກກ຺ຂເຓ ປວຕ຺ຕິຍາປິ ກາຣຓໍ ນາມ ໂຫຕິ, ສນ຺ຕຕິວເສນ ວາ ປວຕ຺ຕິຍາ ກາຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈ ນປຸໍສເກ ຠາວວຈນເມຕໍ, ຕສ຺ມາ ປວຕ຺ຕໍ ປວຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກໍ. ປວຕ຺ຕິສທ຺ທສ຺ສ ປນ ປາກຏຕ຺ຕາ ເຕນ ໂຍເຊຕ຺ວາ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ຠາເວປິ ຐິຕິສທ຺ທສ຺ສ ສິຊ຺ຌນໂຕ ນ ອິຘ ຠາເວ ຐິຕິສທ຺ໂທ, ກາຣເຓ ຐິຕິສທ຺ໂທຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຕໍ ນິມິຕ຺ຕຏ຺ຐິຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນິມິຕ຺ຕຠູຕາ ຐິຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ກາຣຓຠູຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ນ ເກວລໍ ນິມິຕ຺ຕມຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ອຖ ໂຂ ສງ຺ຂາຣຊນເນ ສພ຺ຍາປາຣາ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ອາຍູຫຕິ ວາຍມຕີຕິ ປຈ຺ຈຍສມຕ຺ຖຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຍູຫນຏ຺ຐິຕີຕິ ອາຫ, ອາຍູຫນຠູຕາ ຐິຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ມາ ອວິຊ຺ຊາ ສງ຺ຂາເຣ ອຸປ຺ປາທຍມານາ ອຸປ຺ປາເທ ສໍໂຍເຊຕິ ນາມ, ຆເຏຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສງ຺ຂາເຣ ປວຕ຺ຕຍມານາ ປວຕ຺ຕິຍໍ ປລິພຸນ຺ຘຕິ ນາມ, ພນ຺ຘຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມາ ສຎ຺ໂຎຄຏ຺ຐິຕິ ປລິໂພຘຏ຺ຐິຕີຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ສຎ຺ໂຎຄຠູຕາ ຐິຕິ, ປລິໂພຘຠູຕາ ຐິຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ມາ ອວິຊ຺ຊາວ ສງ຺ຂາເຣ ອຸປ຺ປາທຍມານາ ອຸປ຺ປາທາຍ ປວຕ຺ຕິຍາ ຈ ມູລກາຣຓຏ຺ເຐນ ສມຸທໂຍ ນາມ, ສມຸທຍຠູຕາ ຐິຕີຕິ ສມຸທຍຏ຺ຐິຕິ, ມູລກາຣຓຠູຕາ ຐິຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອວິຊ຺ຊາວ ສງ຺ຂາຣານໍ ອຸປ຺ປາເທ ຊນກປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ, ປວຕ຺ຕິຍໍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ ເຫຕຸຏ຺ຐິຕິ ປຈ຺ຈຍຏ຺ຐິຕີຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ເຫຕຸຠູຕາ ຐິຕິ, ປຈ຺ຈຍຠູຕາ ຐິຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຊນກປຈ຺ຈໂຍ ຫິ ເຫຕູຕິ, ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠໂກ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ຠໂວ ຊາຕິຍາ, ຊາຕິ ຊຣາມຣຓສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ອຸປ຺ປາທຏ຺ຐິຕິ ສຎ຺ໂຎຄຏ຺ຐິຕິ ເຫຕຸຏ຺ຐິຕີຕິ ອຸປ຺ປາທວເສນ ໂຍຊິຕານິ ປທານິ ຊາຕິຊຣາມຣຓວນ຺ຕານໍ ຂນ຺ຘານໍ ວເສນ ປຣິຍາເຍນ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອຸປ຺ປາທາຍ ຐິຕິ ອຸປ຺ປາທຏ຺ຐິຕີ’’ຕິ ເອວມາທິນາ ນເຍເນຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໍ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ. ອວິຊ຺ຊາ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ອວິຊ຺ຊາຍ ສງ຺ຂາຣານໍ ປຈ຺ຈຍຠາວໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອວິຊ຺ຊາຍປິ ປຈ຺ຈຍສມ຺ຠູຕຕ຺ຕາ ຕສ຺ສາ ອປິ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄຫຓທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອຸໂຠເປເຕ ຘມ຺ມາ ປຈ຺ຈຍສມຸປ຺ປນ຺ນາຕິ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄເຫ ປຎ຺ຎາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຊາຕິ ປຈ຺ຈໂຍ, ຊຣາມຣຓໍ ປຈ຺ຈຍສມຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ປນ ປຣິຍາເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕີຕມ຺ປິ ອທ຺ຘານນ຺ຕິ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມ຺ປິ ກາລໍ. ອນາຄຕມ຺ປິ ອທ຺ຘານນ຺ຕິ ອປ຺ປຕ຺ຕມ຺ປິ ກາລໍ. ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍຄຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນໍ.

໔໖. ອິທານິ ນວາກາຣວາຣານນ຺ຕຣໍ ເຕ ນວາກາເຣ ວິຫາຍ ເຫຕຸປຏິຈ຺ຈປຈ຺ຈຍປເທເຫວ ໂຍເຊຕ຺ວາ ອວິຊ຺ຊາ ເຫຕຸ, ສງ຺ຂາຣາ ເຫຕຸສມຸປ຺ປນ຺ນາຕິອາທໂຍ ຕໂຍ ວາຣາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ. ນວາກາຣວາເຣ ຊນກອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກວເສນ ປຈ຺ຈໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ. ອິຘ ປນ ເຫຕຸວາຣສ຺ສ ປຈ຺ຈຍວາຣສ຺ສ ຈ ວິສຸໍ ອາຄຕຕ຺ຕາ ເຫຕູຕິ ຊນກປຈ຺ຈຍຕ຺ຕໍ, ປຈ຺ຈໂຍຕິ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກປຈ຺ຈຍຕ຺ຕໍ ເວທິຕພ຺ພໍ ເອເກກສ຺ສາປິ ອວິຊ຺ຊາທິກສ຺ສ ປຈ຺ຈຍສ຺ສ ອຸຠຍຖາ ສມ຺ຠວໂຕ. ປຏິຈ຺ຈວາເຣ ອວິຊ຺ຊາ ປຏິຈ຺ຈາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປ຺ປາເທ ສງ຺ຂາຣານໍ ອວິຊ຺ຊາເປກ຺ຂຕ຺ຕາ ສງ຺ຂາເຣຫິ ອວິຊ຺ຊາ ປຏິມຸຂໍ ເອຕພ຺ພາ ຄນ຺ຕພ຺ພາຕິ ປຏິຈ຺ຈາ. ເອເຕນ ອວິຊ຺ຊາຍ ສງ຺ຂາຣຸປ຺ປາທນສມຕ຺ຖຕາ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫຕິ. ສງ຺ຂາຣາ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນາຕິ ສງ຺ຂາຣາ ອວິຊ຺ຊໍ ປຏິຈ຺ຈ ຕທຠິມຸຂໍ ປວຕ຺ຕນໂຕ ປຏິມຸຂໍ ກຕ຺ວາ ນ ວິຫາຍ ສມໍ ອຸປ຺ປນ຺ນາ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ ລິງ຺ຄານຸຣູເປນ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອວິຊ຺ຊາ ປຏິຈ຺ຈາຕິ ອຸສ຺ສຸກ຺ກວເສນ ວາ ປາໂຐ, ອຕ຺ໂຖ ປເນຕ຺ຖ ອວິຊ຺ຊາ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈເຍ ປຏິຈ຺ຈ ປວຕ຺ຕາຕິ ປາຐເສສວເສນ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ. ຈຕູສຸປິ ຈ ເອເຕສຸ ວາເຣສຸ ທ຺ວາທສນ຺ນໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທງ຺ຄານໍ ປຈ຺ຈຍສ຺ເສວ ວເສນ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓສ຺ສ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ອວິຊ຺ຊາທີນໍ ເອກາທສນ຺ນໍເຍວ ອງ຺ຄານໍ ວເສນ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓໍ ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ, ຊຣາມຣຓສ຺ສ ປນ ອນ຺ເຕ ຐິຕຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ວເສນ ນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ. ຊຣາມຣຓສ຺ສາປິ ໂສກປຣິເທວທຸກ຺ຂໂທມນສ຺ສຸປາຍາສານໍ ປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ ຊຣາມຣຓໍ ເຕສໍ ປຈ຺ຈຍໍ ກຕ຺ວາ ອຸປປຣິກ຺ຂມານສ຺ສ ຕສ຺ສາປິ ຊຣາມຣຓສ຺ສ ວເສນ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓໍ ຍຸຊ຺ຊເຕວ.

໔໗. ອິທານິ ຕາເນວ ທ຺ວາທສ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທງ຺ຄານິ ວີສຕິອາກາຣວເສນ ວິຠຊິຕ຺ວາ ຈຕຸສງ຺ເຂປຕິຍທ຺ຘຕິສນ຺ຘິໂຍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓໍ ນິທ຺ທິສິຕຸກາໂມ ປຸຣິມກມ຺ມຠວສ຺ມິນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປຸຣິມກມ຺ມຠວສ຺ມິນ຺ຕິ ປຸຣິເມ ກມ຺ມຠເວ, ອຕີຕຊາຕິຍໍ ກມ຺ມຠເວ ກຣິຍມາເນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂມໂຫ ອວິຊ຺ຊາຕິ ໂຍ ຕທາ ທຸກ຺ຂາທີສຸ ໂມໂຫ, ເຍນ ມູຬ຺ໂຫ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ສາ ອວິຊ຺ຊາ. ອາຍູຫນາ ສງ຺ຂາຣາຕິ ຕໍ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ປຸຣິມເຈຕນາໂຍ, ຍຖາ ‘‘ທານໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ມາສມ຺ປິ ສໍວຈ຺ຉຣມ຺ປິ ທານູປກຣຓານິ ສຊ຺ເຊນ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ປຸຣິມເຈຕນາໂຍ. ປຏິຄ຺ຄາຫການໍ ປນ ຫຕ຺ເຖ ທກ຺ຂິຓໍ ປຕິຏ຺ຐາປຍໂຕ ເຈຕນາ ຠໂວຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອກາວຊ຺ຊເນສຸ ວາ ຉສຸ ຊວເນສຸ ເຈຕນາ ອາຍູຫນາ ສງ຺ຂາຣາ ນາມ, ສຕ຺ຕມຊວເນ ເຈຕນາ ຠໂວ. ຍາ ກາຈິ ວາ ປນ ເຈຕນາ ຠໂວ, ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ອາຍູຫນາ ສງ຺ຂາຣາ ນາມ.

ນິກນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາຕິ ຍາ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຜເລ ອຸປປຕ຺ຕິຠເວ ນິກາມນາ ປຕ຺ຖນາ, ສາ ຕຓ຺ຫາ ນາມ. ອຸປຄມນໍ ອຸປາທານນ຺ຕິ ຍໍ ກມ຺ມຠວສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠູຕໍ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ນາມ ກມ຺ເມ ກເຕ ກາມາ ສມ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ ວາ ‘‘ອິທໍ ກຕ຺ວາ ອສຸກສ຺ມິໍ ນາມ ຐາເນ ກາເມ ເສວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວາ ‘‘ອຕ຺ຕາ ອຸຈ຺ຉິນ຺ໂນ ສຸອຸຈ຺ຉິນ຺ໂນ ໂຫຕີ’’ຕິ ວາ ‘‘ສຸຂີ ໂຫຕິໍ ວິຄຕປຣິຬາໂຫ’’ຕິ ວາ ‘‘ສີລພ຺ພຕໍ ສຸເຂນ ປຣິປູຣຕີ’’ຕິ ວາ ປວຕ຺ຕໍ ອຸປຄມນໍ ທຬ຺ຫຄຫຓໍ, ອິທໍ ອຸປາທານໍ ນາມ. ເຈຕນາ ຠໂວຕິ ອາຍູຫນາວສາເນ ວຸຕ຺ຕາ ເຈຕນາ ຠໂວ ນາມ. ປຸຣິມກມ຺ມຠວສ຺ມິນ຺ຕິ ອຕີຕຊາຕິຍາ ກມ຺ມຠເວ ກຣິຍມາເນ ປວຕ຺ຕາ. ອິຘ ປຏິສນ຺ຘິຍາ ປຈ຺ຈຍາຕິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນປຏິສນ຺ຘິຍາ ປຈ຺ຈຍຠູຕາ.

ອິຘ ປຏິສນ຺ຘິ ວິຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ຍໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຠວສ຺ສ ຠວນ຺ຕຣປຏິສນ຺ຘານວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ປຏິສນ຺ຘີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ. ໂອກ຺ກນ຺ຕິ ນາມຣູປນ຺ຕິ ຍາ ຄພ຺ເຠ ຣູປາຣູປຘມ຺ມານໍ ໂອກ຺ກນ຺ຕິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ປວິສນໍ ວິຍ, ອິທໍ ນາມຣູປໍ. ປສາໂທ ອາຍຕນນ຺ຕິ ໂຍ ປສນ຺ນຠາໂວ, ອິທໍ ອາຍຕນໍ. ຊາຕິຄ຺ຄຫເຓນ ເອກວຈນໍ ກຕໍ. ເອເຕນ ຈກ຺ຂາທີນິ ປຎ຺ຈາຍຕນານິ ວຸຕ຺ຕານິ. ‘‘ປຠສ຺ສຣມິທໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈິຕ຺ຕໍ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ອາຄນ຺ຕຸເກຫິ ອຸປກ຺ກິເລເສຫິ ອຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໔໙) ເອຕ຺ຖ ຠວງ຺ຄຈິຕ຺ຕໍ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ອິຘາປິ ມນາຍຕນສ຺ສ ວິປາກຠູຕຕ຺ຕາ, ຕສ຺ສ ຈ ກິເລສກາລຸສ຺ສິຍາຠາເວນ ປສນ຺ນຕ຺ຕາ ປສາທວຈເນນ ມນາຍຕນມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຜຸຏ຺ໂຐ ຜສ຺ໂສຕິ ໂຍ ອາຣມ຺ມຓໍ ຜຸຏ຺ໂຐ ຜຸສນ຺ໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ອຍໍ ຜສ຺ໂສ. ເວທຍິຕໍ ເວທນາຕິ ຍໍ ປຏິສນ຺ຘິວິຎ຺ຎາເຓນ ວາ ສຬາຍຕນປຈ຺ຈເຍນ ວາ ຜສ຺ເສນ ສຫ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ວິປາກເວທຍິຕໍ, ອຍໍ ເວທນາ. ອິຘຸປປຕ຺ຕິຠວສ຺ມິໍ ປຸເຣກຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ປຈ຺ຈຍາຕິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນ ວິປາກຠເວ ອຕີຕຊາຕິຍໍ ກຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ປຈ຺ຈເຍນ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອິຘ ປຣິປກ຺ກຕ຺ຕາ ອາຍຕນານນ຺ຕິ ປຣິປກ຺ກາຍຕນສ຺ສ ກມ຺ມກຣຓກາເລ ໂມຫາທໂຍ ທສ຺ສິຕາ. ອາຍຕິໍ ປຏິສນ຺ຘິຍາຕິ ອນາຄເຕ ປຏິສນ຺ຘິຍາ. ອາຍຕິໍ ປຏິສນ຺ຘິ ວິຎ຺ຎາຓນ຺ຕິອາທີນິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖານິ.

ກຖໍ ປນ ທ຺ວາທສຫິ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທງ຺ເຄຫິ ອິເມ ວີສຕິ ອາກາຣາ ຄຫິຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ? ອວິຊ຺ຊາ ສງ຺ຂາຣາຕິ ອິເມ ທ຺ເວ ອຕີຕເຫຕຸໂຍ ສຣູປໂຕ ວຸຕ຺ຕາ. ຍສ຺ມາ ປນ ອວິທ຺ວາ ປຣິຕສ຺ສຕິ, ປຣິຕສ຺ສິໂຕ ອຸປາທິຍຕິ, ຕສ຺ສຸປາທານປຈ຺ຈຍາ ຠໂວ, ຕສ຺ມາ ເຕຫິ ທ຺ວີຫິ ຄຫິເຕຫິ ຕຓ຺ຫຸປາທານຠວາປິ ຄຫິຕາວ ໂຫນ຺ຕິ. ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນ ວິຎ຺ຎາຓນາມຣູປສຬາຍຕນຜສ຺ສເວທນາ ສຣູປໂຕ ວຸຕ຺ຕາເຍວ. ຕຓ຺ຫຸປາທານຠວາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນເຫຕຸໂຍ ສຣູປໂຕ ວຸຕ຺ຕາ. ຠເວ ປນ ຄຫິເຕ ຕສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາຄາ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ວາ ສງ຺ຂາຣາ ຄຫິຕາວ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຓ຺ຫຸປາທານຄ຺ຄຫເຓນ ຈ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ. ຍາຍ ວາ ມູຬ຺ໂຫ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ສາ ອວິຊ຺ຊາ ຄຫິຕາວ ໂຫຕິ. ອນາຄເຕ ຊາຕິ ຊຣາມຣຓນ຺ຕິ ທ຺ເວ ສຣູເປນ ວຸຕ຺ຕານິ, ຊາຕິຊຣາມຣຓຄ຺ຄຫເຓເນວ ປນ ວິຎ຺ຎາຓາທີນິ ປຎ຺ຈ ອນາຄຕຜລານິ ຄຫິຕາເນວ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕສໍເຍວ ຫິ ຊາຕິຊຣາມຣຓານີຕິ ເອວໍ ທ຺ວາທສຫິ ອງ຺ເຄຫິ ວີສຕິ ອາກາຣາ ຄຫິຕາ ໂຫນ຺ຕິ.

‘‘ອຕີເຕ ເຫຕໂວ ປຎ຺ຈ, ອິທານິ ຜລປຎ຺ຈກໍ;

ອິທານິ ເຫຕໂວ ປຎ຺ຈ, ອາຍຕິໍ ຜລປຎ຺ຈກ’’ນ຺ຕິ. –

ຄາຖາຍ ອຍເມວຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ອິຕິເມຕິ ອິຕິ ອິເມ. ອິຕິ ອິເມຕິ ວາ ປາໂຐ.

ຈຕຸສງ຺ເຂເປຕິ ຈຕຸໂຣ ຣາສີ. ອຕີເຕ ປຎ຺ຈ ເຫຕຸຘມ຺ມາ ເອໂກ ເຫຕຸສງ຺ເຂໂປ, ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນ ປຎ຺ຈ ຜລຘມ຺ມາ ເອໂກ ຜລສງ຺ເຂໂປ, ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນ ປຎ຺ຈ ເຫຕຸຘມ຺ມາ ເອໂກ ເຫຕຸສງ຺ເຂໂປ, ອນາຄເຕ ປຎ຺ຈ ຜລຘມ຺ມາ ເອໂກ ຜລສງ຺ເຂໂປ.

ຕໂຍ ອທ຺ເຘຕິ ຕໂຍ ກາເລ. ປຐມປຎ຺ຈກວເສນ ອຕີຕກາໂລ, ທຸຕິຍຕຕິຍປຎ຺ຈກວເສນ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນກາໂລ, ຈຕຸຕ຺ຖປຎ຺ຈກວເສນ ອນາຄຕກາໂລ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຕິສນ຺ຘິນ຺ຕິ ຕໂຍ ສນ຺ຘໂຍ ອສ຺ສາຕິ ຕິສນ຺ຘິ, ຕໍ ຕິສນ຺ຘິໍ. ອຕີຕເຫຕຸປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຜລານມນ຺ຕຣາ ເອໂກ ເຫຕຸຜລສນ຺ຘິ, ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຜລອນາຄຕເຫຕູນມນ຺ຕຣາ ເອໂກ ຜລເຫຕຸສນ຺ຘິ, ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນເຫຕຸອນາຄຕຜລານມນ຺ຕຣາ ເອໂກ ເຫຕຸຜລສນ຺ຘິ.

ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທປາຬິຍໍ ສຣູປໂຕ ອາຄຕວເສນ ປນ ອວິຊ຺ຊາສງ຺ຂາຣາ ເອໂກ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຎ຺ຎາຓນາມຣູປສຬາຍຕນຜສ຺ສເວທນາ ທຸຕິໂຍ, ຕຓ຺ຫຸປາທານຠວາ ຕຕິໂຍ, ຊາຕິຊຣາມຣຓໍ ຈຕຸຕ຺ໂຖ. ອວິຊ຺ຊາສງ຺ຂາຣາຕິ ທ຺ເວ ອງ຺ຄານິ ອຕີຕກາລານິ, ວິຎ຺ຎາຓາທີນິ ຠວາວສານານິ ອຏ຺ຐ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນກາລານິ, ຊາຕິຊຣາມຣຓນ຺ຕິ ທ຺ເວ ອນາຄຕກາລານິ. ສງ຺ຂາຣວິຎ຺ຎາຓານໍ ອນ຺ຕຣາ ເອໂກ ເຫຕຸຜລສນ຺ຘິ, ເວທນາຕຓ຺ຫານມນ຺ຕຣາ ເອໂກ ຜລເຫຕຸສນ຺ຘິ, ຠວຊາຕີນມນ຺ຕຣາ ເອໂກ ເຫຕຸຜລສນ຺ຘິ.

ວີສຕິຍາ ອາກາເຣຫີຕິ ວີສຕິຍາ ໂກຏ຺ຐາເສຫິ. ຈຕຸສງ຺ເຂເປ ຈ ຕໂຍ ອທ຺ເຘ ຈ ຕິສນ຺ຘິໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທຎ຺ຈ ວີສຕິຍາ ອາກາເຣຫິ ຊານາຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ຊານາຕີຕິ ສຸຕານຸສາເຣນ ຠາວນາຣມ຺ຠຎາເຓນ ຊານາຕິ. ປສ຺ສຕີຕິ ຎາຕເມວ ຈກ຺ຂຸນາ ທິຏ຺ຐໍ ວິຍ ຫຕ຺ຖຕເລ ອາມລກໍ ວິຍ ຈ ຜຸຏໍ ກຕ຺ວາ ຎາເຓເນວ ປສ຺ສຕິ. ອຎ຺ຎາຕີຕິ ທິຏ຺ຐມຣິຍາເທເນວ ອາເສວນໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຎາເຓເນວ ຊານາຕິ. ມຣິຍາທຕ຺ໂຖ ຫິ ເອຕ຺ຖ ອາກາໂຣ. ປຏິວິຊ຺ຌຕີຕິ ຠາວນາປາຣິປູຣິຍາ ນິຏ຺ຐໍ ປາເປນ຺ໂຕ ຎາເຓເນວ ປຏິເວຘໍ ກໂຣຕິ. ສລກ຺ຂຓວເສນ ວາ ຊານາຕິ, ສຣສວເສນ ປສ຺ສຕິ, ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານວເສນ ອຎ຺ຎາຕິ, ປທຏ຺ຐານວເສນ ປຏິວິຊ຺ຌຕິ.

ຕຕ຺ຖ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທຕິ ປຈ຺ຈຍຘມ຺ມາ ເວທິຕພ຺ພາ. ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນາ ຘມ຺ມາຕິ ເຕຫິ ເຕຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕຘມ຺ມາ. ກຖມິທໍ ຊານິຕພ຺ພນ຺ຕິ ເຈ? ຠຄວໂຕ ວຈເນນ. ຠຄວຕາ ຫິ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນຘມ຺ມເທສນາສຸຕ຺ເຕ –

‘‘ກຕໂມ ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ, ຊາຕິປຈ຺ຈຍາ, ຠິກ຺ຂເວ, ຊຣາມຣຓໍ, ອຸປ຺ປາທາ ວາ ຕຖາຄຕານໍ ອນຸປ຺ປາທາ ວາ ຕຖາຄຕານໍ ຐິຕາວ ສາ ຘາຕຸ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕຕາ ຘມ຺ມນິຍາມຕາ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍຕາ, ຕໍ ຕຖາຄໂຕ ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌຕິ ອຠິສເມຕິ, ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອຠິສເມຕ຺ວາ ອາຈິກ຺ຂຕິ ເທເສຕິ ປຎ຺ຎາເປຕິ ປຏ຺ຐເປຕິ ວິວຣຕິ ວິຠຊຕິ ອຸຕ຺ຕານີກໂຣຕິ ‘ປສ຺ສຖາ’ຕິ ຈາຫ. ຊາຕິປຈ຺ຈຍາ, ຠິກ຺ຂເວ, ຊຣາມຣຓໍ, ຠວປຈ຺ຈຍາ, ຠິກ຺ຂເວ, ຊາຕິ…ເປ… ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ, ຠິກ຺ຂເວ, ສງ຺ຂາຣາ. ອຸປ຺ປາທາ ວາ ຕຖາຄຕານໍ…ເປ… ອຸຕ຺ຕານີກໂຣຕິ ‘ປສ຺ສຖາ’ຕິ ຈາຫ. ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ, ຠິກ຺ຂເວ, ສງ຺ຂາຣາ. ອິຕິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍາ ຕຕ຺ຣຕ ຖຕາ ອວິຕຖຕາ ອນຎ຺ຎຖຕາ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍຕາ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໒໐) –

ເອວໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທໍ ເທເສນ຺ເຕນ ຕຖຕາທີຫິ ເວວຈເນຫິ ປຈ຺ຈຍຘມ຺ມາວ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາ ຊຣາມຣຓາທີນໍ ປຈ຺ຈຍລກ຺ຂໂຓ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ, ທຸກ຺ຂານຸພນ຺ຘນຣໂສ ກຸມ຺ມຄ຺ຄປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາໂນ, ອຍມ຺ປິ ສປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ວິເສສປຈ຺ຈຍປທຏ຺ຐາໂນ.

ອຸປ຺ປາທາ ວາ ອນຸປ຺ປາທາ ວາຕິ ອຸປ຺ປາເທ ວາ ອນຸປ຺ປາເທ ວາ, ຕຖາຄເຕສຸ ອຸປ຺ປນ຺ເນສຸປິ ອນຸປ຺ປນ຺ເນສຸປີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຐິຕາວ ສາ ຘາຕູຕິ ຐິໂຕວ ໂສ ປຈ຺ຈຍສຠາໂວ, ນ ກທາຈິ ຊາຕິຊຣາມຣຓສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕຕາ ຘມ຺ມນິຍາມຕາ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍຕາຕິ ຊາຕິປຈ຺ຈໂຍເຍວ. ຊາຕິປຈ຺ຈເຍນ ຫິ ຊຣາມຣຓສງ຺ຂາໂຕ ປຈ຺ຈຍສມຸປ຺ປນ຺ນຘມ຺ໂມ ຕທາຍຕ຺ຕຕາຍ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຊາຕິປຈ຺ຈໂຍວ ຊຣາມຣຓຘມ຺ມໍ ນິຍເມຕິ, ຕສ຺ມາ ຊາຕິ ‘‘ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕຕາ ຘມ຺ມນິຍາມຕາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຊາຕິເຍວ ອິມສ຺ສ ຊຣາມຣຓສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ອິທປ຺ປຈ຺ຈໂຍ, ອິທປ຺ປຈ຺ຈໂຍວ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍຕາ. ຕນ຺ຕິ ຕໍ ປຈ຺ຈຍໍ. ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌຕີຕິ ຎາເຓນ ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌຕິ. ອຠິສເມຕີຕິ ຎາເຓນ ອຠິສມາຄຈ຺ຉຕິ. ອາຈິກ຺ຂຕີຕິ ກເຖຕິ. ເທເສຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ປຎ຺ຎາເປຕີຕິ ຊານາເປຕິ. ປຏ຺ຐເປຕີຕິ ຎາຓມຸເຂ ຐເປຕິ. ວິວຣຕີຕິ ວິວຣິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ. ວິຠຊຕີຕິ ວິຠາຄໂຕ ທສ຺ເສຕິ. ອຸຕ຺ຕານີກໂຣຕີຕິ ປາກຏໍ ກໂຣຕິ. ອິຕິ ໂຂຕິ ເອວໍ ໂຂ. ຍາ ຕຕ຺ຣາຕິ ຍາ ເຕສຸ ‘‘ຊາຕິປຈ຺ຈຍາ ຊຣາມຣຓ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ. ໂສ ປນາຍໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ ເຕຫິ ເຕຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ອນູນາຘິເກເຫວ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ສມ຺ຠວໂຕ ຕຖຕາຕິ, ສາມຄ຺ຄິໍ ອຸປຄເຕສຸ ປຈ຺ຈເຍສຸ ມຸຫຸຕ຺ຕມ຺ປິ ຕໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕນຘມ຺ມານໍ ອສມ຺ຠວາຠາວໂຕ ອວິຕຖຕາຕິ, ອຎ຺ຎຘມ຺ມປຈ຺ຈເຍຫິ ອຎ຺ຎຘມ຺ມານຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ອນຎ຺ຎຖຕາຕິ, ຍຖາວຸຕ຺ຕານໍ ເອເຕສໍ ຊຣາມຣຓາທີນໍ ປຈ຺ຈຍໂຕ ວາ ປຈ຺ຈຍສມູຫໂຕ ວາ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍຕາຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ວຈນຕ຺ໂຖ – ອິເມສໍ ປຈ຺ຈຍາ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍາ, ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍາ ເອວ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍຕາ, ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍານໍ ວາ ສມູໂຫ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍຕາ. ລກ຺ຂຓໍ ປເນຕ຺ຖ ສທ຺ທສຕ຺ຖໂຕ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ.

ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ສມ຺ມສນຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໔໘. ສມ຺ມສນຎາຓນິທ຺ເທເສ ຍໍ ກິຎ຺ຈີຕິ ອນວເສສປຣິຍາທານໍ. ຣູປນ຺ຕິ ອຕິປ຺ປສງ຺ຄນິຍມນໍ. ເອວໍ ປທທ຺ວເຍນາປິ ຣູປສ຺ສ ອເສສປຣິຄ຺ຄໂຫ ກໂຕ ໂຫຕິ. ອຖສ຺ສ ອຕີຕາທິນາ ວິຠາຄໍ ອາຣຠຕິ. ຕຎ຺ຫິ ກິຎ຺ຈິ ອຕີຕໍ ກິຎ຺ຈິ ອນາຄຕາທິເຠທນ຺ຕິ. ເອສ ນໂຍ ເວທນາທີສຸປິ. ຕຕ຺ຖ ຣູປໍ ຕາວ ອທ຺ຘາສນ຺ຕຕິສມຍຂຓວເສນ ຈຕຸຘາ ອຕີຕໍ ນາມ ໂຫຕິ, ຕຖາ ອນາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ. ຕຕ຺ຖ ອທ຺ຘາວເສນ ຕາວ ເອກສ຺ສ ເອກສ຺ມິໍ ຠເວ ປຏິສນ຺ຘິໂຕ ປຸພ຺ເພ ອຕີຕໍ, ຈຸຕິໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ອນາຄຕໍ, ອຸຠິນ຺ນມນ຺ຕເຣ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ. ສນ຺ຕຕິວເສນ ສຠາຄເອກອຸຕຸສມຸຏ຺ຐານໍ ເອກາຫາຣສມຸຏ຺ຐານຎ຺ຈ ປຸພ຺ພາປຣິຍຠາເວນ ວຕ຺ຕມານມ຺ປິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ, ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ວິສຠາຄອຸຕຸອາຫາຣສມຸຏ຺ຐານໍ ອຕີຕໍ, ປຈ຺ຉາ ອນາຄຕໍ. ຈິຕ຺ຕຊໍ ເອກວີຖິເອກຊວນເອກສມາປຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐານໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ, ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ອຕີຕໍ, ປຈ຺ຉາ ອນາຄຕໍ, ກມ຺ມສມຸຏ຺ຐານສ຺ສ ປາຏິເຍກ຺ກໍ ສນ຺ຕຕິວເສນ ອຕີຕາທິເຠໂທ ນຕ຺ຖິ, ເຕສຎ຺ເຎວ ປນ ອຸຕຸອາຫາຣຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານານໍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠນວເສນ ຕສ຺ສ ອຕີຕາທິຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສມຍວເສນ ເອກມຸຫຸຕ຺ຕປຸພ຺ພຓ຺ຫສາຍນ຺ຫຣຕ຺ຕິນ຺ທິວາທີສຸ ສມເຍສຸ ສນ຺ຕານວເສນ ປວຕ຺ຕມານໍ ຕໍ ຕໍ ສມຍໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ນາມ, ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ອຕີຕໍ, ປຈ຺ຉາ ອນາຄຕໍ. ຂຓວເສນ ອຸປ຺ປາທາທິຂຓຕ຺ຕຍປຣິຍາປນ຺ນໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ, ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ອນາຄຕໍ, ປຈ຺ຉາ ອຕີຕໍ. ອປິຈ ອຕິກ຺ກນ຺ຕເຫຕຸປຈ຺ຈຍກິຈ຺ຈໍ ອຕີຕໍ, ນິຏ຺ຐິຕເຫຕຸກິຈ຺ຈມນິຏ຺ຐິຕປຈ຺ຈຍກິຈ຺ຈໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ, ອຸຠຍກິຈ຺ຈມສມ຺ປຕ຺ຕໍ ອນາຄຕໍ. ສກິຈ຺ຈກ຺ຂເຓ ວາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ, ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ອນາຄຕໍ, ປຈ຺ຉາ ອຕີຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຂຓາທິກຖາວ ນິປ຺ປຣິຍາຍາ ເສສາ ສປຣິຍາຍາ.

ອຊ຺ຌຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຎ຺ຈສຸປິ ຂນ຺ເຘສຸ ອິຘ ນິຍກຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ຕສ຺ມາ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ ປວຕ຺ຕໍ ປາຏິປຸຄ຺ຄລິກໍ ຣູປໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕໂຕ ພຫິຠູຕໍ ປນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ຘໍ ວາ ອນິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ຘໍ ວາ ຣູປໍ ພຫິທ຺ຘາ ນາມ. ໂອຬາຣິກນ຺ຕິ ຈກ຺ຂຸໂສຕຆານຊິວ຺ຫາກາຍຣູປສທ຺ທຄນ຺ຘຣສໂຜຏ຺ຐພ຺ພສງ຺ຂາຕາ ປຖວີເຕໂຊວາໂຍ ຈາຕິ ທ຺ວາທສວິຘໍ ຣູປໍ ຆຏ຺ຏນວເສນ ຄເຫຕພ຺ພໂຕ ໂອຬາຣິກໍ. ເສສໍ ປນ ອາໂປຘາຕຸ ອິຕ຺ຖິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ຫທຍວຕ຺ຖຸ ໂອຊາ ອາກາສຘາຕຸ ກາຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ວຈີວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ຣູປສ຺ສ ລຫຸຕາ ມຸທຸຕາ ກມ຺ມຎ຺ຎຕາ ອຸປຈໂຍ ສນ຺ຕຕິ ຊຣຕາ ອນິຈ຺ຈຕາຕິ ໂສຬສວິຘໍ ຣູປໍ ຆຏ຺ຏນວເສນ ອຄເຫຕພ຺ພໂຕ ສຸຂຸມໍ. ຫີນໍ ວາ ປຓີຕໍ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ຫີນປຓີຕຠາໂວ ປຣິຍາຍໂຕ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ຈ. ຕຕ຺ຖ ອກນິຏ຺ຐານໍ ຣູປໂຕ ສຸທສ຺ສີນໍ ຣູປໍ ຫີນໍ, ຕເທວ ສຸທສ຺ສານໍ ຣູປໂຕ ປຓີຕໍ. ເອວໍ ຍາວ ນຣກສຕ຺ຕານໍ ຣູປໍ, ຕາວ ປຣິຍາຍໂຕ ຫີນປຓີຕຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ປນ ຍຕ຺ຖ ອກຸສລວິປາກໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ຫີນໍ. ຍຕ຺ຖ ກຸສລວິປາກໍ, ຕໍ ປຓີຕໍ. ຍໍ ທູເຣ ສນ຺ຕິເກ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ຍໍ ສຸຂຸມໍ, ຕເທວ ທຸປ຺ປຏິວິຊ຺ຌສຠາວຕ຺ຕາ ທູເຣ. ຍໍ ໂອຬາຣິກໍ, ຕເທວ ສຸປ຺ປຏິວິຊ຺ຌສຠາວຕ຺ຕາ ສນ຺ຕິເກ.

ສພ຺ພໍ ຣູປໍ ອນິຈ຺ຈໂຕ ວວຕ຺ເຖຕິ ເອກໍ ສມ຺ມສນໍ, ທຸກ຺ຂໂຕ ວວຕ຺ເຖຕິ ເອກໍ ສມ຺ມສນໍ, ອນຕ຺ຕໂຕ ວວຕ຺ເຖຕິ ເອກໍ ສມ຺ມສນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ‘‘ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຣູປ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ອນິຍມນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ຣູປໍ ອຕີຕຕ຺ຕິເກນ ເຈວ ຈຕູຫິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕາທິທຸເກຫິ ຈາຕິ ເອກາທສຫິ ໂອກາເສຫິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ຣູປໍ ອນິຈ຺ຈໂຕ ວວຕ຺ເຖຕິ ອນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ສມ຺ມສຕິ. ກຖໍ? ປຣໂຕ ວຸຕ຺ຕນເຍນ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ – ‘‘ຣູປໍ ອຕີຕານາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ອນິຈ຺ຈໍ ຂຍຏ຺ເຐນາ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໔໘). ຕສ຺ມາ ເອສ ຍໍ ອຕີຕໍ ຣູປໍ, ຕໍ ຍສ຺ມາ ອຕີເຕເຍວ ຂີຓໍ, ນຍິມໍ ຠວໍ ສມ຺ປຕ຺ຕນ຺ຕິ ອນິຈ຺ຈໍ ຂຍຏ຺ເຐນ, ຍໍ ອນາຄຕໍ ຣູປໍ ອນນ຺ຕຣຠເວ ນິພ຺ພຕ຺ຕິສ຺ສຕິ, ຕມ຺ປິ ຕຕ຺ເຖວ ຂີຍິສ຺ສຕິ, ນ ຕໂຕ ປຣໍ ຠວໍ ຄມິສ຺ສຕີຕິ ອນິຈ຺ຈໍ ຂຍຏ຺ເຐນ, ຍໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ຣູປໍ, ຕໍ ອິເຘວ ຂີຍຕິ, ນ ອິໂຕ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອນິຈ຺ຈໍ ຂຍຏ຺ເຐນ, ຍໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ຣູປໍ, ຕມ຺ປິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕເມວ ຂີຍຕິ, ນ ພຫິທ຺ຘາຠາວໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອນິຈ຺ຈໍ ຂຍຏ຺ເຐນ, ຍໍ ພຫິທ຺ຘາ ໂອຬາຣິກໍ ສຸຂຸມໍ ຫີນໍ ປຓີຕໍ ທູເຣ ສນ຺ຕິເກ, ຕມ຺ປິ ເອຕ຺ເຖວ ຂີຍຕິ, ນ ທູຣຠາວໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອນິຈ຺ຈໍ ຂຍຏ຺ເຐນາຕິ ສມ຺ມສຕິ. ອິທໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ‘‘ອນິຈ຺ຈໍ ຂຍຏ຺ເຐນາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ວເສນ ເອກໍ ສມ຺ມສນໍ, ປເຠທໂຕ ປນ ເອກາທສວິຘໍ ໂຫຕິ.

ສພ຺ພເມວ ເຈຕໍ ທຸກ຺ຂໍ ຠຍຏ຺ເຐນາຕິ ສມ຺ມສຕິ. ຠຍຏ຺ເຐນາຕິ ສປ຺ປຏິຠຍຕາຍ. ຍຎ຺ຫິ ອນິຈ຺ຈໍ, ຕໍ ຠຍາວຫໍ ໂຫຕິ ສີໂຫປມສຸຕ຺ເຕ (ອ. ນິ. ໔.໓໓; ສໍ. ນິ. ໓.໗໘) ເທວານໍ ວິຍ. ອິຕິ ອິທມ຺ປິ ‘‘ທຸກ຺ຂໍ ຠຍຏ຺ເຐນາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ວເສນ ເອກໍ ສມ຺ມສນໍ, ປເຠທໂຕ ປນ ເອກາທສວິຘໍ ໂຫຕິ.

ຍຖາ ຈ ທຸກ຺ຂໍ, ເອວໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ຕໍ ອນຕ຺ຕາ ອສາຣກຏ຺ເຐນາຕິ ສມ຺ມສຕິ. ອສາຣກຏ຺ເຐນາຕິ ‘‘ອຕ຺ຕາ ນິວາສີ ກາຣໂກ ເວທໂກ ສຍໍວສີ’’ຕິ ເອວໍ ປຣິກປ຺ປິຕສ຺ສ ອຕ຺ຕສາຣສ຺ສ ອຠາເວນ. ຍຎ຺ຫິ ອນິຈ຺ຈໍ ທຸກ຺ຂໍ, ອຕ຺ຕໂນປິ ອນິຈ຺ຈຕໍ ວາ ອຸທຍພ຺ພຍປີຬນໍ ວາ ວາເຣຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ກຸໂຕ ຕສ຺ສ ກາຣກາທິຠາໂວ. ເຕນາຫ – ‘‘ຣູປຎ຺ຈ ຫິທໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຕ຺ຕາ ອຠວິສ຺ສ, ນຍິທໍ ຣູປໍ ອາພາຘາຍ ສໍວຕ຺ເຕຍ຺ຍາ’’ຕິອາທິ (ສໍ. ນິ. ໓.໕໙). ອິຕິ ອິທໍ ‘‘ອນຕ຺ຕາ ອສາຣກຏ຺ເຐນາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ວເສນ ເອກໍ ສມ຺ມສນໍ, ປເຠທໂຕ ປນ ເອກາທສວິຘໍ ໂຫຕິ. ເອເສວ ນໂຍ ເວທນາທີສຸ. ອິຕິ ເອເກກສ຺ມິໍ ຂນ຺ເຘ ເອກາທສ ເອກາທສ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ຈສຸ ຂນ຺ເຘສຸ ປຎ຺ຈປຎ຺ຎາສ ສມ຺ມສນານິ ໂຫນ຺ຕິ, ອນິຈ຺ຈໂຕ ປຎ຺ຈປຎ຺ຎາສ, ທຸກ຺ຂໂຕ ປຎ຺ຈປຎ຺ຎາສ, ອນຕ຺ຕໂຕ ປຎ຺ຈປຎ຺ຎາສາຕິ ຕິວິຘານຸປສ຺ສນາວເສນ ສພ຺ພານິ ປຎ຺ຈສຏ຺ຐິສຕສມ຺ມສນານິ ໂຫນ຺ຕິ.

ເກຈິ ປນ ‘‘ສພ຺ພໍ ຣູປໍ, ສພ຺ພໍ ເວທນໍ, ສພ຺ພໍ ສຎ຺ຎໍ, ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາເຣ, ສພ຺ພໍ ວິຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ປທມ຺ປິ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ເອເກກສ຺ມິໍ ຂນ຺ເຘ ທ຺ວາທສ ທ຺ວາທສ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ຈສຸ ສຏ຺ຐິ, ອນຸປສ຺ສນາໂຕ ອສີຕິສຕສມ຺ມສນານີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ອຕີຕາທິວິຠາເຄ ປເນຕ຺ຖ ສນ຺ຕຕິວເສນ ຂຓາທິວເສນ ຈ ເວທນາຍ ອຕີຕານາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ສນ຺ຕຕິວເສນ ເອກວີຖິເອກຊວນເອກສມາປຕ຺ຕິປຣິຍາປນ຺ນາ ເອກວິຘວິສຍສມາໂຍຄປ຺ປວຕ຺ຕາ ຈ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາ, ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ອຕີຕາ, ປຈ຺ຉາ ອນາຄຕາ. ຂຓາທິວເສນ ຂຓຕ຺ຕຍປຣິຍາປນ຺ນາ ປຸພ຺ພນ຺ຕາປຣນ຺ຕມຊ຺ຌຄຕາ ສກິຈ຺ຈຎ຺ຈ ກຸຣຸມານາ ເວທນາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາ, ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ອຕີຕາ, ປຈ຺ຉາ ອນາຄຕາ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາເຠໂທ ນິຍກຊ຺ຌຕ຺ຕວເສເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ໂອຬາຣິກສຸຂຸມຠາໂວ ‘‘ອກຸສລາ ເວທນາ ໂອຬາຣິກາ, ກຸສລາພ຺ຍາກຕາ ເວທນາ ສຸຂຸມາ’’ຕິອາທິນາ (ວິຠ. ໔) ນເຍນ ວິຠງ຺ເຄ ວຸຕ຺ເຕນ ຊາຕິສຠາວປຸຄ຺ຄລໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຊາຕິວເສນ ຕາວ ອກຸສລາ ເວທນາ ສາວຊ຺ຊກິຣິຍເຫຕຸໂຕ, ກິເລສສນ຺ຕາປຠາວໂຕ ຈ ອວູປສນ຺ຕວຸຕ຺ຕີຕິ ກຸສລເວທນາຍ ໂອຬາຣິກາ, ສພ຺ຍາປາຣໂຕ ສອຸສ຺ສາຫໂຕ ສວິປາກໂຕ ກິເລສສນ຺ຕາປຠາວໂຕ ສາວຊ຺ຊໂຕ ຈ ວິປາກາພ຺ຍາກຕາຍ ໂອຬາຣິກາ, ສວິປາກໂຕ ກິເລສສນ຺ຕາປຠາວໂຕ ສພ຺ຍາພຊ຺ຌໂຕ ສາວຊ຺ຊໂຕ ຈ ກິຣິຍາພ຺ຍາກຕາຍ ໂອຬາຣິກາ. ກຸສລາພ຺ຍາກຕາ ປນ ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາຍໂຕ ອກຸສລາຍ ເວທນາຍ ສຸຂຸມາ. ທ຺ເວປິ ກຸສລາກຸສລາ ເວທນາ ສພ຺ຍາປາຣໂຕ ສອຸສ຺ສາຫໂຕ ສວິປາກໂຕ ຈ ຍຖາໂຍຄໍ ທຸວິຘາຍປິ ອພ຺ຍາກຕາຍ ໂອຬາຣິກາ, ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ທຸວິຘາປິ ອພ຺ຍາກຕາ ຕາຫິ ສຸຂຸມາ. ເອວໍ ຕາວ ຊາຕິວເສນ ໂອຬາຣິກສຸຂຸມຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ສຠາວວເສນ ປນ ທຸກ຺ຂາ ເວທນາ ນິຣສ຺ສາທໂຕ ສວິປ຺ຜາຣໂຕ ໂຂຠກຣຓໂຕ ອຸພ຺ເພຊນີຍໂຕ ອຠິຠວນໂຕ ຈ ອິຕຣາຫິ ທ຺ວີຫິ ໂອຬາຣິກາ, ອິຕຣາ ປນ ທ຺ເວ ສາຕໂຕ ສນ຺ຕໂຕ ປຓີຕໂຕ ມນາປໂຕ ມຊ຺ຌຕ຺ຕໂຕ ຈ ຍຖາໂຍຄໍ ທຸກ຺ຂາຍ ສຸຂຸມາ. ອຸໂຠ ປນ ສຸຂທຸກ຺ຂາ ສວິປ຺ຜາຣໂຕ ອຸພ຺ເພຊນີຍໂຕ ໂຂຠກຣຓໂຕ ປາກຏໂຕ ຈ ອທຸກ຺ຂມສຸຂາຍ ໂອຬາຣິກາ, ສາ ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ຕທຸຠຍໂຕ ສຸຂຸມາ. ເອວໍ ສຠາວວເສນ ໂອຬາຣິກສຸຂຸມຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ປຸຄ຺ຄລວເສນ ປນ ອສມາປນ຺ນສ຺ສ ເວທນາ ນານາຣມ຺ມເຓ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຠາວໂຕ ສມາປນ຺ນສ຺ສ ເວທນາຍ ໂອຬາຣິກາ, ວິປຣິຍາເຍນ ອິຕຣາ ສຸຂຸມາ. ເອວໍ ປຸຄ຺ຄລວເສນ ໂອຬາຣິກສຸຂຸມຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣວເສນ ປນ ສາສວາ ເວທນາ ໂລກິຍາ, ສາ ອາສວຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸໂຕ ໂອຆນິຍໂຕ ໂຍຄນິຍໂຕ ຄນ຺ຖນິຍໂຕ ນີວຣຓິຍໂຕ ອຸປາທານິຍໂຕ ສໍກິເລສິກໂຕ ປຸຖຸຊ຺ຊນສາຘາຣຓໂຕ ຈ ອນາສວາຍ ໂອຬາຣິກາ, ອນາສວາ ຈ ວິປຣິຍາເຍນ ສາສວາຍ ສຸຂຸມາ. ເອວໍ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣວເສນ ໂອຬາຣິກສຸຂຸມຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຕຕ຺ຖ ຊາຕິອາທິວເສນ ສມ຺ເຠໂທ ປຣິຫຣິຕພ຺ໂພ. ອກຸສລວິປາກກາຍວິຎ຺ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຫິ ເວທນາ ຊາຕິວເສນ ອພ຺ຍາກຕຕ຺ຕາ ສຸຂຸມາປິ ສມານາ ສຠາວາທິວເສນ ໂອຬາຣິກາ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ອພ຺ຍາກຕາ ເວທນາ ສຸຂຸມາ, ທຸກ຺ຂາ ເວທນາ ໂອຬາຣິກາ. ສມາປນ຺ນສ຺ສ ເວທນາ ສຸຂຸມາ, ອສມາປນ຺ນສ຺ສ ເວທນາ ໂອຬາຣິກາ. ອນາສວາ ເວທນາ ສຸຂຸມາ, ສາສວາ ເວທນາ ໂອຬາຣິກາ’’ຕິ (ວິຠ. ໑໑).

ຍຖາ ຈ ທຸກ຺ຂາ ເວທນາ, ເອວໍ ສຸຂາທໂຍປິ. ຕາປິ ຫິ ຊາຕິວເສນ ໂອຬາຣິກາ, ສຠາວາທິວເສນ ສຸຂຸມາ ໂຫນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ຍຖາ ຊາຕິອາທິວເສນ ສມ຺ເຠໂທ ນ ໂຫຕິ, ຕຖາ ເວທນານໍ ໂອຬາຣິກສຸຂຸມຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ, ອພ຺ຍາກຕາ ຊາຕິວເສນ ກຸສລາກຸສລາຫິ ສຸຂຸມາ. ຕຕ຺ຖ ກຕມາ ອພ຺ຍາກຕາ? ກິໍ ທຸກ຺ຂາ? ກິໍ ສຸຂາ? ກິໍ ສມາປນ຺ນສ຺ສ? ກິໍ ອສມາປນ຺ນສ຺ສ? ກິໍ ສາສວາ? ກິໍ ອນາສວາຕິ? ເອວໍ ສຠາວາທິເຠໂທ ນ ປຣາມສິຕພ຺ໂພ. ເອສ ນໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ.

ອປິຈ ‘‘ຕໍ ຕໍ ວາ ປນ ເວທນໍ ອຸປາທາຍຸປາທາຍ ເວທນາ ໂອຬາຣິກາ ສຸຂຸມາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ອກຸສລາທີສຸປິ ໂລຠສຫຄຕາຍ ໂທສສຫຄຕາ ເວທນາ ອຄ຺ຄິ ວິຍ ນິສ຺ສຍທຫນໂຕ ໂອຬາຣິກາ, ໂລຠສຫຄຕາ ສຸຂຸມາ. ໂທສສຫຄຕາປິ ນິຍຕາ ໂອຬາຣິກາ, ອນິຍຕາ ສຸຂຸມາ. ນິຍຕາປິ ກປ຺ປຏ຺ຐິຕິກາ ໂອຬາຣິກາ, ອິຕຣາ ສຸຂຸມາ. ກປ຺ປຏ຺ຐິຕິກາສຸປິ ອສງ຺ຂາຣິກາ ໂອຬາຣິກາ, ອິຕຣາ ສຸຂຸມາ. ໂລຠສຫຄຕາ ປນ ທິຏ຺ຐິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ໂອຬາຣິກາ, ອິຕຣາ ສຸຂຸມາ. ສາປິ ນິຍຕາ ກປ຺ປຏ຺ຐິຕິກາ ອສງ຺ຂາຣິກາ ໂອຬາຣິກາ, ອິຕຣາ ສຸຂຸມາ. ອວິເສເສນ ຈ ອກຸສລາ ພຫຸວິປາກາ ໂອຬາຣິກາ, ອປ຺ປວິປາກາ ສຸຂຸມາ. ກຸສລາ ປນ ອປ຺ປວິປາກາ ໂອຬາຣິກາ, ພຫຸວິປາກາ ສຸຂຸມາ.

ອປິຈ ກາມາວຈຣກຸສລາ ໂອຬາຣິກາ, ຣູປາວຈຣາ ສຸຂຸມາ, ຕໂຕ ອຣູປາວຈຣາ, ຕໂຕ ໂລກຸຕ຺ຕຣາ. ກາມາວຈຣາ ຈ ທານມຍາ ໂອຬາຣິກາ, ສີລມຍາ ສຸຂຸມາ. ສີລມຍາປິ ໂອຬາຣິກາ, ຕໂຕ ຠາວນາມຍາ ສຸຂຸມາ. ຠາວນາມຍາປິ ທຸເຫຕຸກາ ໂອຬາຣິກາ, ຕິເຫຕຸກາ ສຸຂຸມາ. ຕິເຫຕຸກາປິ ສສງ຺ຂາຣິກາ ໂອຬາຣິກາ, ອສງ຺ຂາຣິກາ ສຸຂຸມາ. ຣູປາວຈຣາ ຈ ປຐມຊ຺ຌານິກາ ໂອຬາຣິກາ…ເປ… ປຎ຺ຈມຊ຺ຌານິກາ ສຸຂຸມາວ. ອຣູປາວຈຣາ ຈ ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ໂອຬາຣິກາ…ເປ… ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ສຸຂຸມາວ. ໂລກຸຕ຺ຕຣາ ຈ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ໂອຬາຣິກາ…ເປ… ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ສຸຂຸມາວ. ເອສ ນໂຍ ຕໍຕໍຠູມິວິປາກກິຣິຍາເວທນາສຸ ທຸກ຺ຂາທິອສມາປນ຺ນາທິສາສວາທິວເສນ ວຸຕ຺ຕເວທນາສຸ ຈ. ໂອກາສວເສນ ວາປິ ນິຣເຍ ທຸກ຺ຂາ ໂອຬາຣິກາ, ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິຍໍ ສຸຂຸມາ…ເປ… ປຣນິມ຺ມິຕວສວຕ຺ຕີສຸ ສຸຂຸມາວ. ຍຖາ ຈ ທຸກ຺ຂາ, ເອວໍ ສຸຂາປິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຍຖານຸຣູປໍ ໂຍເຊຕພ຺ພາ. ວຕ຺ຖຸວເສນ ຈາປິ ຫີນວຕ຺ຖຸກາ ຍາ ກາຈິ ເວທນາ ໂອຬາຣິກາ, ປຓີຕວຕ຺ຖຸກາ ສຸຂຸມາ. ຫີນປຓີຕເຠເທ ຍາ ໂອຬາຣິກາ, ສາ ຫີນາ. ຍາ ຈ ສຸຂຸມາ, ສາ ປຓີຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

ທູຣສນ຺ຕິກປເທ ປນ ‘‘ອກຸສລາ ເວທນາ ກຸສລາພ຺ຍາກຕາຫິ ເວທນາຫິ ທູເຣ, ອກຸສລາ ເວທນາ ອກຸສລາຍ ເວທນາຍ ສນ຺ຕິເກ’’ຕິອາທິນາ (ວິຠ. ໑໓) ນເຍນ ວິຠງ຺ເຄ ວິຠຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາ ອກຸສລາ ເວທນາ ວິສຠາຄໂຕ ອສໍສຏ຺ຐໂຕ ອສຣິກ຺ຂໂຕ ຈ ກຸສລາພ຺ຍາກຕາຫິ ທູເຣ, ຕຖາ ກຸສລາພ຺ຍາກຕາ ອກຸສລາຍ. ເອສ ນໂຍ ສພ຺ພວາເຣສຸ. ອກຸສລາ ປນ ເວທນາ ສຠາຄໂຕ ສໍສຏ຺ຐໂຕ ສຣິກ຺ຂໂຕ ຈ ອກຸສລາຍ ສນ຺ຕິເກຕິ ອິທໍ ເວທນາຍ ອຕີຕາທິວິຠາເຄ ວິຕ຺ຖາຣກຖາມຸຂໍ. ຕໍຕໍເວທນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ ປນ ສຎ຺ຎາທີນມ຺ປິ ເອຕໍ ເອວເມວ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ເຍ ປເນຕ຺ຖ ເວທນາທີສຸ ຈກ຺ຂຸ…ເປ… ຊຣາມຣຓນ຺ຕິ ເປຍ຺ຍາເລນ ສໍຂິຕ຺ເຕສຸ ຈ ຘມ຺ເມສຸ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມາ ອາຄຕາ, ເຕ ອສມ຺ມສນູປຄຕ຺ຕາ ອິມສ຺ມິໍ ອຘິກາເຣ ນ ຄເຫຕພ຺ພາ. ເຕ ປນ ເກວລໍ ເຕນ ເຕນ ປເທນ ສງ຺ຄຫິຕຘມ຺ມທສ຺ສນວເສນ ຈ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍນິທ຺ເທເສ ອາຄຕນເຍນ ຈ ວຸຕ຺ຕາ. ເຍປິ ຈ ສມ຺ມສນູປຄາ, ເຕສຸ ເຍ ຍສ຺ສ ປາກຏາ ໂຫນ຺ຕິ, ສຸເຂນ ປຣິຄ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເຕສຸ ເຕນ ສມ຺ມສນໍ ອາຣຠິຕພ຺ພໍ. ຊາຕິຊຣາມຣຓວເສນ ວິສຸໍ ສມ຺ມສນາຠາເວປິ ຊາຕິຊຣາມຣຓວນ຺ເຕສຸເຍວ ປນ ສມ຺ມສິເຕສຸ ຕານິປິ ສມ຺ມສິຕານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ປຣິຍາເຍນ ເຕສມ຺ປິ ວເສນ ສມ຺ມສນໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຕີຕານາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ອນິຈ຺ຈໂຕ ວວຕ຺ເຖຕີຕິອາທິນາ ນເຍນ ອຕີຕຕ຺ຕິກສ຺ເສວ ຈ ວເສນ ສມ຺ມສນສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕາທິເຠທໍ ອນາມສິຕ຺ວາປິ ອຕີຕຕ຺ຕິກສ຺ເສວ ວເສນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາປິ ອນິຈ຺ຈາທິໂຕ ສມ຺ມສນໍ ກາຕພ຺ພເມວ.

ຍໍ ປນ ອນິຈ຺ຈໍ, ຕໍ ຍສ຺ມາ ນິຍມໂຕ ສງ຺ຂຕາທິເຠທໍ ໂຫຕິ, ເຕນສ຺ສ ປຣິຍາຍທສ຺ສນຕ຺ຖໍ, ນານາກາເຣຫິ ວາ ມນສິກາຣປ຺ປວຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຣູປໍ ອຕີຕານາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ອນິຈ຺ຈໍ ສງ຺ຂຕນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຎ຺ຫິ ຫຸຕ຺ວາ ອຠາວຏ຺ເຐນ ອນິຈ຺ຈໍ, ອນິຈ຺ຈນ຺ຕິກຕາຍ ອາທິອນ຺ຕວນ຺ຕຕາຍ ວາ ອນິຈ຺ຈໍ. ປຈ຺ຈເຍຫິ ສມາຄນ຺ຕ຺ວາ ກຕຕ຺ຕາ ສງ຺ຂຕໍ. ປຈ຺ຈເຍ ປຏິຈ຺ຈ ນິສ຺ສາຍ ສມໍ, ສຫ ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນໍ. ເອເຕນ ປຈ຺ຈເຍຫິ ກເຕປິ ປຈ຺ຈຍານໍ ອພ຺ຍາປາຣຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ຂຍຘມ຺ມນ຺ຕິ ຂີຍນຘມ຺ມໍ ຂີຍນປກຕິກໍ. ວຍຘມ຺ມນ຺ຕິ ນສ຺ສນຘມ຺ມໍ. ນຍິທໍ ມນ຺ທີຠາວກ຺ຂຍວເສນ ຂຍຘມ຺ມໍ, ເກວລໍ ວິຄມນປກຕິກໍ. ປຫູຕສ຺ສ ມນ຺ທີຠາໂວປິ ຫິ ໂລເກ ຂໂຍຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວິຣາຄຘມ຺ມນ຺ຕິ ນຍິທໍ ກຸຫິຎ຺ຈິ ຄມນວເສນ ວຍຘມ຺ມໍ, ເກວລໍ ສຠາວາຕິກ຺ກມນປກຕິກໍ. ‘‘ວິຣາໂຄ ນາມ ຊິຄຸຈ຺ຉນໍ ວາ ສມຕິກ຺ກໂມ ວາ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິໂຣຘຘມ຺ມນ຺ຕິ ນຍິທໍ ສຠາວາຕິກ຺ກເມນ ປຸນຣາວຕ຺ຕິຘມ຺ມໍ, ເກວລໍ ອປຸນຣາວຕ຺ຕິນິໂຣເຘນ ນິຣຸຊ຺ຌນປກຕິກນ຺ຕິ ປຸຣິມປຸຣິມປທສ຺ສ ອຕ຺ຖວິວຣຓວເສນ ປຈ຺ຉິມປຈ຺ຉິມປທໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອຖ ວາ ເອກຠວປຣິຍາປນ຺ນຣູປຠງ຺ຄວເສນ ຂຍຘມ຺ມໍ, ເອກສນ຺ຕຕິປຣິຍາປນ຺ນຣູປກ຺ຂຍວເສນ ວຍຘມ຺ມໍ, ຣູປສ຺ສ ຂຓຠງ຺ຄວເສນ ວິຣາຄຘມ຺ມໍ, ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ອປຸນປ຺ປວຕ຺ຕິວເສນ ນິໂຣຘຘມ຺ມນ຺ຕິປິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ຊຣາມຣຓໍ ອນິຈ຺ຈນ຺ຕິອາທີສຸ ຊຣາມຣຓໍ ນ ອນິຈ຺ຈໍ, ອນິຈ຺ຈສຠາວານໍ ປນ ຂນ຺ຘານໍ ຊຣາມຣຓຕ຺ຕາ ອນິຈ຺ຈໍ ນາມ ຊາຕໍ. ສງ຺ຂຕາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອນ຺ຕຣເປຍ຺ຍາເລ ຊາຕິຍາປິ ອນິຈ຺ຈາທິຕາຍ ເອເສວ ນໂຍ.

ຊາຕິປຈ຺ຈຍາ ຊຣາມຣຓນ຺ຕິອາທິ ນ ວິປສ຺ສນາວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ເກວລໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທສ຺ສ ເອເກກອງ຺ຄວເສນ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວວຕ຺ຖານໂຕ ສມ຺ມສນຎາຓໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ປຣິຍາເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ປເນຕໍ ກລາປສມ຺ມສນຎາຓໍ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓເມວ ຕໍ ໂຫຕີຕິ. ອສຕິ ຊາຕິຍາຕິ ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາໂສ ກໂຕ, ອສຕິຍາ ຊາຕິຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອສຕິ ສງ຺ຂາເຣສູຕິ ວຈນວິປລ຺ລາໂສ ກໂຕ, ອສນ຺ເຕສຸ ສງ຺ຂາເຣສູຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຠວປຈ຺ຈຍາ ຊາຕິ, ອສຕີຕິອາທິ ‘‘ຠວປຈ຺ຈຍາ ຊາຕິ, ອສຕິ ຠເວ ນຕ຺ຖິ ຊາຕີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ສມ຺ມສນຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ອຸທຍພ຺ພຍຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໔໙. ອິທານິ ອນນ຺ຕຣໍ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ສມ຺ມສນຎາຓສ຺ສ ນານານເຍຫິ ຠາວນາຖິຣກຣເຓນ ປາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຐິເຕນ ອນິຈ຺ຈາທິໂຕ ທິຏ຺ເຐ ສງ຺ຂາເຣ ອຸທຍພ຺ພເຍນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອນິຈ຺ຈາທິໂຕ ວິປສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຸທຍພ຺ພຍານຸປສ຺ສນາຎາຓສ຺ສ ນິທ຺ເທເສ ຊາຕໍ ຣູປນ຺ຕິອາທີສຸ ສນ຺ຕຕິວເສນ ຍຖາສກໍ ປຈ຺ຈເຍຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ຣູປໍ. ຕສ຺ສ ຊາຕສ຺ສ ຣູປສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕິລກ຺ຂຓໍ ຊາຕິໍ ອຸປ຺ປາທໍ ອຠິນວາກາຣໍ ອຸທໂຍຕິ, ວິປຣິຓາມລກ຺ຂຓໍ ຂຍໍ ຠງ຺ຄໍ ວໂຍຕິ, ອນຸປສ຺ສນາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ນິສາມນາ, ອຸທຍພ຺ພຍ ອນຸປສ຺ສນາຎາຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເວທນາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຊາຕິຊຣາມຣຓວນ຺ຕານໍເຍວ ອຸທຍພ຺ພຍສ຺ສ ປຣິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພຕ຺ຕາ ຊາຕິຊຣາມຣຓານໍ ອຸທຍພ຺ພຍາຠາວໂຕ ຊາຕິຊຣາມຣຓໍ ອນາມສິຕ຺ວາ ຊາຕໍ ຈກ຺ຂຸ…ເປ… ຊາໂຕ ຠໂວຕິ ເປຍ຺ຍາລໍ ກຕໍ. ໂສ ເອວໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຂນ຺ຘານໍ ອຸທຍພ຺ພຍໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ເອວໍ ຊານາຕິ ‘‘ອິເມສໍ ຂນ຺ຘານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ປຸພ຺ເພ ອນຸປ຺ປນ຺ນານໍ ຣາສິ ວາ ນິຈໂຍ ວາ ນຕ຺ຖິ, ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານານມ຺ປິ ຣາສິໂຕ ວາ ນິຈຍໂຕ ວາ ອາຄມນໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ນິຣຸຊ຺ຌມານານມ຺ປິ ທິສາວິທິສາຄມນໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ນິຣຸທ຺ຘານມ຺ປິ ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ຣາສິໂຕ ນິຈຍໂຕ ນິຘານໂຕ ອວຏ຺ຐານໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ຍຖາ ປນ ວີຓາຍ ວາທິຍມານາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ສທ຺ທສ຺ສ ເນວ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ປຸພ຺ເພ ສນ຺ນິຈໂຍ ອຕ຺ຖິ, ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ສນ຺ນິຈຍໂຕ ອາຄໂຕ, ນ ນິຣຸຊ຺ຌມານສ຺ສ ທິສາວິທິສາຄມນໍ ອຕ຺ຖິ, ນ ນິຣຸທ຺ໂຘ ກຕ຺ຖຈິ ສນ຺ນິຈິໂຕ ຕິຏ຺ຐຕິ, ອຖ ໂຂ ວີຓຎ຺ຈ ອຸປວີຓຎ຺ຈ ປຸຣິສສ຺ສ ຈ ຕຊ຺ຊໍ ວາຍາມໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຫຸຕ຺ວາ ສມ຺ໂຠຕິ, ຫຸຕ຺ວາ ປຏິເວຕິ, ເອວໍ ສພ຺ເພປິ ຣູປາຣູປິໂນ ຘມ຺ມາ ອຫຸຕ຺ວາ ສມ຺ໂຠນ຺ຕິ, ຫຸຕ຺ວາ ປຏິເວນ຺ຕີ’’ຕິ.

໕໐. ເອວໍ ສງ຺ເຂປໂຕ ອຸທຍພ຺ພຍທສ຺ສນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຂນ຺ຘານໍ ອຸທຍໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ກຕິ ລກ຺ຂຓານິ ປສ຺ສຕີຕິອາທີຫິ ຣາສິໂຕ ຄຓນໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຂນ຺ຘານໍ ອຸທຍໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ປຎ຺ຈວີສຕິ ລກ຺ຂຓານິ ປສ຺ສຕີຕິອາທີຫິ ຣາສິໂຕວ ຄຓນໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ, ປຸນ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ອຸທຍໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ກຕິ ລກ຺ຂຓານິ ປສ຺ສຕີຕິອາທີຫິ ວິຠາຄໂຕ ຄຓນໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ອຸທຍໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ປຎ຺ຈ ລກ຺ຂຓານິ ປສ຺ສຕີຕິອາທີຫິ ວິຠາຄໂຕ ຄຓນໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ, ປຸນ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ອຸທຍໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ກຕມານິ ປຎ຺ຈ ລກ຺ຂຓານິ ປສ຺ສຕີຕິອາທີຫິ ລກ຺ຂຓວິຠາຄໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ກຕໍ.

ຕຕ຺ຖ ອວິຊ຺ຊາສມຸທຍາ ຣູປສມຸທໂຍຕິ ‘‘ປຸຣິມກມ຺ມຠວສ຺ມິໍ ໂມໂຫ ອວິຊ຺ຊາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາຍ ອວິຊ຺ຊາຍ ສຕິ ອິມສ຺ມິໍ ຠເວ ຣູປສ຺ສ ອຸປ຺ປາໂທ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຈ຺ຈຍສມຸທຍຏ຺ເຐນາຕິ ປຈ຺ຈຍສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນຠາເວນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອວິຊ຺ຊາຕຓ຺ຫາກມ຺ມານິ ເຈຕ຺ຖ ອິຘ ປຏິສນ຺ຘິເຫຕຸຠູຕາ ອຕີຕປຈ຺ຈຍາ. ອິເມສຸ ຈ ຕີສຸ ຄຫິເຕສຸ ສງ຺ຂາຣຸປາທານານິ ຄຫິຕາເນວ ໂຫນ຺ຕິ. ອາຫາຣສມຸທຍາຕິ ປວຕ຺ຕິປຈ຺ຈເຍສຸ ກພຬີກາຣາຫາຣສ຺ສ ພລວຕ຺ຕາ ໂສເຍວ ຄຫິໂຕ. ຕສ຺ມິໍ ປນ ຄຫິເຕ ປວຕ຺ຕິເຫຕຸຠູຕານິ ອຸຕຸຈິຕ຺ຕານິປິ ຄຫິຕາເນວ ໂຫນ຺ຕິ. ນິພ຺ພຕ຺ຕິລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ອທ຺ຘາສນ຺ຕຕິຂຓວເສນ ຣູປສ຺ສ ອຸປ຺ປາທໍ, ອຸປ຺ປາໂທເຍວ ສງ຺ຂຕລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ ລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ. ປຎ຺ຈ ລກ຺ຂຓານີຕິ ອວິຊ຺ຊາ ຕຓ຺ຫາ ກມ຺ມາຫາຣາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ ຈາຕິ ອິມານິ ປຎ຺ຈ ລກ຺ຂຓານິ. ອວິຊ຺ຊາທໂຍປິ ຫິ ຣູປສ຺ສ ອຸທໂຍ ລກ຺ຂີຍຕິ ເອເຕຫີຕິ ລກ຺ຂຓານິ. ນິພ຺ພຕ຺ຕິ ປນ ສງ຺ຂຕລກ຺ຂຓເມວ, ຕມ຺ປິ ສງ຺ຂຕນ຺ຕິ ລກ຺ຂີຍຕິ ເອເຕນາຕິ ລກ຺ຂຓໍ.

ອວິຊ຺ຊານິໂຣຘາ ຣູປນິໂຣໂຘຕິ ອນາຄຕຠວສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠູຕາຍ ອິມສ຺ມິໍ ຠເວ ອວິຊ຺ຊາຍ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄຎາເຓນ ນິໂຣເຘ ກເຕ ປຈ຺ຈຍາຠາວາ ອນາຄຕສ຺ສ ຣູປສ຺ສ ອນຸປ຺ປາໂທ ນິໂຣໂຘ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຈ຺ຈຍນິໂຣຘຏ຺ເຐນາຕິ ປຈ຺ຈຍສ຺ສ ນິຣຸທ຺ຘຠາເວນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິໂຣໂຘ ເຈຕ຺ຖ ອນາຄຕປຏິສນ຺ຘິປຈ຺ຈຍານໍ ອິຘ ອວິຊ຺ຊາຕຓ຺ຫາກມ຺ມານໍເຍວ ນິໂຣໂຘ. ອາຫາຣນິໂຣຘາ ຣູປນິໂຣໂຘຕິ ປວຕ຺ຕິປຈ຺ຈຍສ຺ສ ກພຬີກາຣາຫາຣສ຺ສ ອຠາເວ ຕໍສມຸຏ຺ຐານຣູປາຠາໂວ ໂຫຕິ. ວິປຣິຓາມລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ອທ຺ຘາສນ຺ຕຕິຂຓວເສນ ຣູປສ຺ສ ຠງ຺ຄໍ, ຠງ຺ໂຄເຍວ ສງ຺ຂຕລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ ລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ອິຘ ປຎ຺ຈ ລກ຺ຂຓານີຕິ ອວິຊ຺ຊາຕຓ຺ຫາກມ຺ມາຫາຣານໍ ອຠາວນິໂຣຘາ ຈຕ຺ຕາຣິ, ວິປຣິຓາໂມ ເອກນ຺ຕິ ປຎ຺ຈ. ເອສ ນໂຍ ເວທນາກ຺ຂນ຺ຖາທີສຸ. ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ອຣູປກ຺ຂນ຺ຘານໍ ອຸທຍພ຺ພຍທສ຺ສນໍ ອທ຺ຘາສນ຺ຕຕິວເສນ, ນ ຂຓວເສນ. ຜສ຺ໂສ ເວທນາສຎ຺ຎາສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘານໍ ປວຕ຺ຕິປຈ຺ຈໂຍ, ຕໍນິໂຣຘາ ຈ ເຕສໍ ນິໂຣໂຘ. ນາມຣູປໍ ວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ປວຕ຺ຕິປຈ຺ຈໂຍ, ຕໍນິໂຣຘາ ຈ ຕສ຺ສ ນິໂຣໂຘຕິ.

ເກຈິ ປນາຫຸ – ‘‘ຈຕຸຘາ ປຈ຺ຈຍໂຕ ອຸທຍພ຺ພຍທສ຺ສເນ ອຕີຕາທິວິຠາຄໍ ອນາມສິຕ຺ວາວ ສພ຺ພສາມຎ຺ຎວເສນ ອວິຊ຺ຊາທີຫິ ອຸເທຕີຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານຠາວມຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ນ ອຸປ຺ປາທໍ. ອວິຊ຺ຊາທິນິໂຣຘາ ນິຣຸຊ຺ຊຕີຕິ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊມານຠາວມຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ນ ຠງ຺ຄໍ. ຂຓໂຕ ອຸທຍພ຺ພຍທສ຺ສເນ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນານໍ ອຸປ຺ປາທໍ ຠງ຺ຄໍ ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ.

ວິປສ຺ສມາໂນ ປນ ວິປສ຺ສໂກ ປຐມໍ ປຈ຺ຈຍໂຕ ອຸທຍພ຺ພຍໍ ມນສິກຣິຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນາກາເລ ອວິຊ຺ຊາທິເກ ຈຕຸໂຣ ຘມ຺ເມ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອຸທຍພ຺ພຍວນ຺ເຕເຍວ ຂນ຺ເຘ ຄເຫຕ຺ວາ ເຕສໍ ອຸທຍພ຺ພຍໍ ປສ຺ສຕິ, ເອວຎ຺ຈ ຕສ຺ສ ວິປສ຺ສກສ຺ສ ‘‘ເອວໍ ຣູປາທີນໍ ອຸທໂຍ, ເອວໍ ວໂຍ, ເອວໍ ຣູປາທໂຍ ອຸເທນ຺ຕິ, ເອວໍ ເວນ຺ຕີ’’ຕິ ປຈ຺ຈຍໂຕ ຈ ຂຓໂຕ ຈ ວິຕ຺ຖາເຣນ ອຸທຍພ຺ພຍໍ ປສ຺ສໂຕ ‘‘ອິຕິ ກິຣ ອິເມ ຘມ຺ມາ ອຫຸຕ຺ວາ ສມ຺ໂຠນ຺ຕິ, ຫຸຕ຺ວາ ປຏິເວນ຺ຕີ’’ຕິ ຎາຓໍ ວິສທຕຣໍ ໂຫຕິ, ສຈ຺ຈປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທນຍລກ຺ຂຓເຠທາ ປາກຏາ ໂຫນ຺ຕິ. ຍຎ຺ຫິ ໂສ ອວິຊ຺ຊາທິສມຸທຍາ ຂນ຺ຘານໍ ສມຸທຍໍ ອວິຊ຺ຊາທິນິໂຣຘາ ຈ ຂນ຺ຘານໍ ນິໂຣຘໍ ປສ຺ສຕິ, ອິທມສ຺ສ ປຈ຺ຈຍໂຕ ອຸທຍພ຺ພຍທສ຺ສນໍ. ຍໍ ປນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິລກ຺ຂຓວິປຣິຓາມລກ຺ຂຓານິ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ຂນ຺ຘານໍ ອຸທຍພ຺ພຍໍ ປສ຺ສຕິ, ອິທມສ຺ສ ຂຓໂຕ ອຸທຍພ຺ພຍທສ຺ສນໍ. ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກ຺ຂເຓເຍວ ຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິລກ຺ຂຓໍ, ຠງ຺ຄກ຺ຂເຓ ຈ ວິປຣິຓາມລກ຺ຂຓໍ.

ອິຈ຺ຈສ຺ເສວໍ ປຈ຺ຈຍໂຕ ເຈວ ຂຓໂຕ ຈ ທ຺ເວຘາ ອຸທຍພ຺ພຍໍ ປສ຺ສໂຕ ປຈ຺ຈຍໂຕ ອຸທຍທສ຺ສເນນ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ ປາກຏໍ ໂຫຕິ ຊນກາວໂພຘໂຕ. ຂຓໂຕ ອຸທຍທສ຺ສເນນ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ ປາກຏໍ ໂຫຕິ ຊາຕິທຸກ຺ຂາວໂພຘໂຕ. ປຈ຺ຈຍໂຕ ວຍທສ຺ສເນນ ນິໂຣຘສຈ຺ຈໍ ປາກຏໍ ໂຫຕິ ປຈ຺ຈຍານຸປ຺ປາເທນ ປຈ຺ຈຍວຕໍ ອນຸປ຺ປາທາວໂພຘໂຕ. ຂຓໂຕ ວຍທສ຺ສເນນ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈເມວ ປາກຏໍ ໂຫຕິ ມຣຓທຸກ຺ຂາວໂພຘໂຕ. ຍຎ຺ຈສ຺ສ ອຸທຍພ຺ພຍທສ຺ສນໍ, ມຄ຺ໂຄວາຍໍ ໂລກິໂກຕິ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈໍ ປາກຏໍ ໂຫຕິ ຕຕ຺ຣ ສມ຺ໂມຫວິຆາຕໂຕ.

ປຈ຺ຈຍໂຕ ຈສ຺ສ ອຸທຍທສ຺ສເນນ ອນຸໂລໂມ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ ປາກໂຏ ໂຫຕິ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ສຕິ ອິທໍ ໂຫຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໐໔; ສໍ. ນິ. ໒.໒໑; ອຸທາ. ໑) ອວໂພຘໂຕ. ປຈ຺ຈຍໂຕ ວຍທສ຺ສເນນ ປຏິໂລໂມ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ ປາກໂຏ ໂຫຕິ ‘‘ອິມສ຺ສ ນິໂຣຘາ ອິທໍ ນິຣຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໐໖; ສໍ. ນິ. ໒.໒໑; ອຸທາ. ໒) ອວໂພຘໂຕ. ຂຓໂຕ ປນ ອຸທຍພ຺ພຍທສ຺ສເນນ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນາ ຘມ຺ມາ ປາກຏາ ໂຫນ຺ຕິ ສງ຺ຂຕລກ຺ຂຓາວໂພຘໂຕ. ອຸທຍພ຺ພຍວນ຺ໂຕ ຫິ ສງ຺ຂຕາ, ເຕ ຈ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນາຕິ.

ປຈ຺ຈຍໂຕ ຈສ຺ສ ອຸທຍທສ຺ສເນນ ເອກຕ຺ຕນໂຍ ປາກໂຏ ໂຫຕິ ເຫຕຸຜລສມ຺ພນ຺ເຘນ ສນ຺ຕານສ຺ສ ອນຸປຈ຺ເຉທາວໂພຘໂຕ. ອຖ ສຸຏ຺ຐຸຕຣໍ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິໍ ປຊຫຕິ. ຂຓໂຕ ອຸທຍທສ຺ສເນນ ນານຕ຺ຕນໂຍ ປາກໂຏ ໂຫຕິ ນວນວານໍ ອຸປ຺ປາທາວໂພຘໂຕ. ອຖ ສຸຏ຺ຐຸຕຣໍ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິໍ ປຊຫຕິ. ປຈ຺ຈຍໂຕ ຈສ຺ສ ອຸທຍພ຺ພຍທສ຺ສເນນ ອພ຺ຍາປາຣນໂຍ ປາກໂຏ ໂຫຕິ ຘມ຺ມານໍ ອວສວຕ຺ຕິຠາວາວໂພຘໂຕ. ອຖ ສຸຏ຺ຐຸຕຣໍ ອຕ຺ຕທິຏ຺ຐິໍ ປຊຫຕິ. ປຈ຺ຈຍໂຕ ປນ ອຸທຍທສ຺ສເນນ ເອວໍຘມ຺ມຕານໂຍ ປາກໂຏ ໂຫຕິ ປຈ຺ຈຍານຸຣູເປນ ຜລສ຺ສຸປ຺ປາທາວໂພຘໂຕ. ອຖ ສຸຏ຺ຐຸຕຣໍ ອກິຣິຍທິຏ຺ຐິໍ ປຊຫຕິ.

ປຈ຺ຈຍໂຕ ຈສ຺ສ ອຸທຍທສ຺ສເນນ ອນຕ຺ຕລກ຺ຂຓໍ ປາກຏໍ ໂຫຕິ ຘມ຺ມານໍ ນິຣີຫກຕ຺ຕປຈ຺ຈຍປຏິພທ຺ຘວຸຕ຺ຕິຕາວໂພຘໂຕ. ຂຓໂຕ ອຸທຍພ຺ພຍທສ຺ສເນນ ອນິຈ຺ຈລກ຺ຂຓໍ ປາກຏໍ ໂຫຕິ ຫຸຕ຺ວາ ອຠາວາວໂພຘໂຕ, ປຸພ຺ພນ຺ຕາປຣນ຺ຕວິເວກາວໂພຘໂຕ ຈ. ທຸກ຺ຂລກ຺ຂຓມ຺ປິ ປາກຏໍ ໂຫຕິ ອຸທຍພ຺ພເຍຫິ ປຏິປີຬນາວໂພຘໂຕ. ສຠາວລກ຺ຂຓມ຺ປິ ປາກຏໍ ໂຫຕິ ອຸທຍພ຺ພຍປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາວໂພຘໂຕ. ສຠາວລກ຺ຂເຓ ສງ຺ຂຕລກ຺ຂຓສ຺ສ ຕາວກາລິກຕ຺ຕມ຺ປິ ປາກຏໍ ໂຫຕິ, ອຸທຍກ຺ຂເຓ ວຍສ຺ສ, ວຍກ຺ຂເຓ ຈ ອຸທຍສ຺ສ ອຠາວາວໂພຘໂຕຕິ.

ຕສ຺ເສວໍ ປາກຏີຠູຕສຈ຺ຈປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທນຍລກ຺ຂຓເຠທສ຺ສ ‘‘ເອວໍ ກິຣ ນາມິເມ ຘມ຺ມາ ອນຸປ຺ປນ຺ນປຸພ຺ພາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ອຸປ຺ປນ຺ນາ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕີ’’ຕິ ນິຈ຺ຈນວາວ ຫຸຕ຺ວາ ສງ຺ຂາຣາ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ນິຈ຺ຈນວາວ, ສູຣິຍຸຄ຺ຄມເນ ອຸສ຺ສາວພິນ຺ທຸ ວິຍ ອຸທກປຸພ຺ພຸໂຬ ວິຍ ອຸທເກ ທຓ຺ຑຣາຊິ ວິຍ ອາຣຄ຺ເຄ ສາສໂປ ວິຍ ວິຊ຺ຊຸປ຺ປາໂທ ວິຍ ຈ ປຣິຕ຺ຕຏ຺ຐາຍິໂນ ມາຍາມຣີຈິສຸປິນນ຺ຕອລາຕຈກ຺ກຄນ຺ຘພ຺ພນຄຣເຜຓກທລິອາທໂຍ ວິຍ ອສາຣາ ນິສ຺ສາຣາຕິ ຈາປິ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ເຕນ ‘‘ວຍຘມ຺ມເມວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອຸປ຺ປນ຺ນຎ຺ຈ ວຍໍ ອຸເປຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ອາກາເຣນ ສມປຎ຺ຎາສ ລກ຺ຂຓານິ ປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຐິຕໍ ອຸທຍພ຺ພຍານຸປສ຺ສນາ ນາມ ປຐມໍ ຕຣຸຓວິປສ຺ສນາຎາຓໍ ອຘິຄຕໍ ໂຫຕິ, ຍສ຺ສາຘິຄມາ ‘‘ອາຣທ຺ຘວິປສ຺ສໂກ’’ຕິ ສງ຺ຂໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ອິມສ຺ມິໍ ຎາເຓ ຐິຕສ຺ສ ໂອຠາສາທໂຍ ທສ ວິປສ຺ສນູປກ຺ກິເລສາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ເຍສໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອກຸສໂລ ໂຍຄາວຈໂຣ ເຕສຸ ມຄ຺ຄຎາຓສຎ຺ຎີ ຫຸຕ຺ວາ ອມຄ຺ຄເມວ ‘‘ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ, ອຸປກ຺ກິເລສຊຏາຊຏິໂຕ ຈ ໂຫຕິ. ກຸສໂລ ປນ ໂຍຄາວຈໂຣ ເຕສຸ ວິປສ຺ສນໍ ອາໂຣເປນ຺ໂຕ ອຸປກ຺ກິເລສຊຏໍ ວິຊເຏຕ຺ວາ ‘‘ເອເຕ ຘມ຺ມາ ນ ມຄ຺ໂຄ, ອຸປກ຺ກິເລສວິມຸຕ຺ຕໍ ປນ ວີຖິປຏິປນ຺ນໍ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ມຄ຺ຄຎ຺ຈ ອມຄ຺ຄຎ຺ຈ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ຕສ຺ເສວໍ ມຄ຺ຄຎ຺ຈ ອມຄ຺ຄຎ຺ຈ ຎຕ຺ວາ ຐິຕໍ ຎາຓໍ ມຄ຺ຄາມຄ຺ຄຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິ ນາມ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ ປນ ເຕນ ຈຕຸນ຺ນໍ ສຈ຺ຈານໍ ວວຕ຺ຖານໍ ກຕໍ ໂຫຕິ. ກຖໍ? ນາມຣູປປຣິຄ຺ຄເຫ ສຕິ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄຫສມ຺ຠວໂຕ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓວຈເນເນວ ວຸຕ຺ເຕນ ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘິສງ຺ຂາເຕນ ນາມຣູປວວຕ຺ຖາປເນນ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈສ຺ສ ວວຕ຺ຖານໍ ກຕໍ ໂຫຕິ, ກງ຺ຂາວິຕຣຓວິສຸທ຺ຘິສງ຺ຂາເຕນ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄຫເຓນ ສມຸທຍສຈ຺ຈສ຺ສ ວວຕ຺ຖານໍ, ອຸທຍພ຺ພຍານຸປສ຺ສເນນ ຈ ຂຓໂຕ ອຸທຍພ຺ພຍທສ຺ສເນນ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈສ຺ສ ວວຕ຺ຖານໍ ກຕໍ, ປຈ຺ຈຍໂຕ ອຸທຍທສ຺ສເນນ ສມຸທຍສຈ຺ຈສ຺ສ ວວຕ຺ຖານໍ, ປຈ຺ຈຍໂຕ ວຍທສ຺ສເນນ ນິໂຣຘສຈ຺ຈສ຺ສ ວວຕ຺ຖານໍ, ຍຎ຺ຈສ຺ສ ອຸທຍພ຺ພຍທສ຺ສນໍ, ມຄ຺ໂຄວາຍໍ ໂລກິໂກຕິ ຕຕ຺ຣ ສມ຺ໂມຫວິຆາຕໂຕ ອິມິສ຺ສຎ຺ຈ ມຄ຺ຄາມຄ຺ຄຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິຍໍ ວິປສ຺ສໂຕ ສມ຺ມາ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອວຘາຣເຓນ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈສ຺ສ ວວຕ຺ຖານໍ ກຕໍ. ເອວໍ ໂລກິເຍນ ຕາວ ຎາເຓນ ຈຕຸນ຺ນໍ ສຈ຺ຈານໍ ວວຕ຺ຖານໍ ກຕໍ ໂຫຕີຕິ.

ອຸທຍພ຺ພຍຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ຠງ຺ຄານຸປສ຺ສນາຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໕໑. ໂສ ອຸທຍພ຺ພຍານຸປສ຺ສນາຍໍ ຐິໂຕ ໂຍຄາວຈໂຣ ມຄ຺ຄາມຄ຺ຄວວຕ຺ຖາປເນນ ອຸປກ຺ກິເລສວິມຸຕ຺ຕໍ ວີຖິປຏິປນ຺ນໍ ອຸທຍພ຺ພຍານຸປສ຺ສນາຎາຓໍ ‘‘ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ຕິລກ຺ຂຓສລ຺ລກ຺ຂເຓນ ຕສ຺ເສວ ມຄ຺ຄສ຺ສ ສຸວິສທກຣຓຕ຺ຖໍ ປຸນ ອຸທຍພ຺ພຍານຸປສ຺ສນໍ ອາຣຠິຕ຺ວາ ອຸທຍພ຺ພເຍນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນ ສງ຺ຂາເຣ ອນິຈ຺ຈາທິໂຕ ວິປສ຺ສຕິ. ເອວໍ ຕສ຺ສ ຕໍ ຎາຓໍ ຕິກ຺ຂໍ ຫຸຕ຺ວາ ວຫຕິ, ສງ຺ຂາຣາ ລຫຸໍ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ຎາເຓ ຕິກ຺ເຂ ວຫນ຺ເຕ ສງ຺ຂາເຣສຸ ລຫຸໍ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ເຕສຸ ອຸປ຺ປາທໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຠງ຺ເຄ ເອວ ສຕິ ສນ຺ຕິຏ຺ຐຕິ. ນິໂຣຘາຘິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວາ ອຸທຍໍ ປຫາຍ ຠງ຺ເຄເຍວ ສຕິໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕິ. ເອຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ຠງ຺ຄານຸປສ຺ສນາຎາຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ອິທານິ ຕສ຺ສ ຎາຓສ຺ສ ນິທ຺ເທເສ ຣູປາຣມ຺ມຓຕາ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຠິຊ຺ຊຕີຕິ ຣູປາຣມ຺ມຓໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຠິຊ຺ຊຕິ. ອຖ ວາ ຣູປາຣມ຺ມຓຠາເວ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຠິຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ປຏິສງ຺ຂາຕິ ຕໍ ຣູປາຣມ຺ມຓໍ ປຏິສງ຺ຂາຍ ຊານິຕ຺ວາ, ຂຍໂຕ ວຍໂຕ ທິສ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຠງ຺ຄໍ ອນຸປສ຺ສຕີຕິ ເຍນ ຈິຕ຺ເຕນ ຕໍ ຣູປາຣມ຺ມຓໍ ຂຍໂຕ ວຍໂຕ ທິຏ຺ຐໍ, ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອປເຣນ ຈິຕ຺ເຕນ ຠງ຺ຄໍ ອນຸປສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫຸ ໂປຣາຓາ – ‘‘ຎາຕຎ຺ຈ ຎາຓຎ຺ຈ ອຸໂຠ ວິປສ຺ສຕີ’’ຕິ. ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຈຕ຺ຖ ສສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ.

ອນຸປສ຺ສຕີຕິ ອນຸ ອນຸ ປສ຺ສຕິ, ອເນເກຫິ ອາກາເຣຫິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ປສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ອນຸປສ຺ສຕີຕິ ກຖໍ ອນຸປສ຺ສຕິ, ອນິຈ຺ຈໂຕ ອນຸປສ຺ສຕີຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ຠງ຺ໂຄ ນາມ ອນິຈ຺ຈຕາຍ ປຣມາ ໂກຏິ, ຕສ຺ມາ ຠງ຺ຄານຸປສ຺ສໂກ ໂຍຄາວຈໂຣ ສພ຺ພໍ ຣູປຄຕໍ ອນິຈ຺ຈໂຕ ອນຸປສ຺ສຕິ, ໂນ ນິຈ຺ຈໂຕ. ຕໂຕ ອນິຈ຺ຈສ຺ສ ທຸກ຺ຂຕ຺ຕາ, ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຈ ອນຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ຕເທວ ທຸກ຺ຂໂຕ ອນຸປສ຺ສຕິ, ໂນ ສຸຂໂຕ. ອນຕ຺ຕໂຕ ອນຸປສ຺ສຕິ, ໂນ ອຕ຺ຕໂຕ. ຍສ຺ມາ ປນ ຍໍ ອນິຈ຺ຈໍ ທຸກ຺ຂມນຕ຺ຕາ, ນ ຕໍ ອຠິນນ຺ທິຕພ຺ພໍ. ຍຎ຺ຈ ນ ອຠິນນ຺ທິຕພ຺ພໍ, ນ ຕຕ຺ຖ ຣຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ມາ ເອສ ຕສ຺ມິໍ ຠງ຺ຄານຸປສ຺ສນານຸສາເຣນ ‘‘ອນິຈ຺ຈໍ ທຸກ຺ຂມນຕ຺ຕາ’’ຕິ ທິຏ຺ເຐ ຣູປຄເຕ ນິພ຺ພິນ຺ທຕິ, ໂນ ນນ຺ທຕິ. ວິຣຊ຺ຊຕິ, ໂນ ຣຊ຺ຊຕິ. ໂສ ເອວໍ ວິຣຊ຺ຊນ຺ໂຕ ໂລກິເກເນວ ຕາວ ຎາເຓນ ຣາຄໍ ນິໂຣເຘຕິ, ໂນ ສມຸເທຕິ, ສມຸທຍໍ ນ ກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ໂສ ເອວໍ ວິຣຕ຺ໂຕ ຍຖາ ທິຏ຺ຐໍ ຣູປຄຕໍ, ຕຖາ ອທິຏ຺ຐມ຺ປິ ອນ຺ວຍຎາຓວເສນ ນິໂຣເຘຕິ, ໂນ ສມຸເທຕິ. ນິໂຣຘໂຕວ ມນສິ ກໂຣຕິ, ນິໂຣຘເມວສ຺ສ ປສ຺ສຕິ, ໂນ ສມຸທຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສ ເອວໍ ປຏິປນ຺ໂນ ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊຕິ, ໂນ ອາທິຍຕິ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ອຍມ຺ປິ ຫິ ອນິຈ຺ຈາທິອນຸປສ຺ສນາ ຕທງ຺ຄວເສນ ສທ຺ຘິໍ ຂນ຺ຘາຠິສງ຺ຂາເຣຫິ ກິເລສານໍ ປຣິຈ຺ຈຊນໂຕ, ສງ຺ຂຕໂທສທສ຺ສເນນ ຈ ຕພ຺ພິປຣີເຕ ນິພ຺ພາເນ ຕນ຺ນິນ຺ນຕາຍ ປກ຺ຂນ຺ທນໂຕ ປຣິຈ຺ຈາຄປຏິນິສ຺ສຄ຺ໂຄ ເຈວ ປກ຺ຂນ຺ທນປຏິນິສ຺ສຄ຺ໂຄ ຈາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕສ຺ມາ ຕາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ນເຍນ ກິເລເສ ຈ ປຣິຈ຺ຈຊຕິ, ນິພ຺ພາເນ ຈ ປກ຺ຂນ຺ທຕິ. ນາປິ ນິພ຺ພຕ຺ຕນວເສນ ກິເລເສ ອາທິຍຕິ, ນ ອໂທສທສ຺ສິຕາວເສນ ສງ຺ຂຕາຣມ຺ມຓໍ. ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊຕິ, ໂນ ອາທິຍຕີຕິ.

໕໒. ອິທານິສ຺ສ ເຕຫິ ຎາເຓຫິ ເຍສໍ ຘມ຺ມານໍ ປຫານໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອນິຈ຺ຈໂຕ ອນຸປສ຺ສນ຺ໂຕ ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎໍ ປຊຫຕີຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ນນ຺ທິນ຺ຕິ ສປ຺ປີຕິກໍ ຕຓ຺ຫໍ. ຣາຄນ຺ຕິ ເສສໍ ຕຓ຺ຫໍ. ສມຸທຍນ຺ຕິ ຣາຄສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ. ອຖ ວາ ຣູປຄຕສ຺ສ ອຸທຍໍ. ອາທານນ຺ຕິ ນິພ຺ພຕ຺ຕນວເສນ ກິເລສານໍ ອາທານໍ. ເວທນາຣມ຺ມຓຕາຕິອາທີນິ ອິຘ ຈ ເຫຏ຺ຐາ ຈ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພານິ.

ຄາຖາສຸ ປນ ວຕ຺ຖຸສງ຺ກມນາຕິ ຣູປາທີສຸ ເອເກກສ຺ສ ຠງ຺ຄໍ ທິສ຺ວາ ປຸນ ເຍນ ຈິຕ຺ເຕນ ຠງ຺ໂຄ ທິຏ຺ໂຐ, ຕສ຺ສາປິ ຠງ຺ຄທສ຺ສນວເສນ ປຸຣິມວຕ຺ຖຸໂຕ ອຎ຺ຎວຕ຺ຖຸສງ຺ກມນາ. ປຎ຺ຎາຍ ຈ ວິວຏ຺ຏນາຕິ ອຸທຍໍ ປຫາຍ ວເຍ ສນ຺ຕິຏ຺ຐນາ. ອາວຊ຺ຊນາ ພລຎ຺ເຈວາຕິ ຣູປາທີສຸ ເອເກກສ຺ສ ຠງ຺ຄໍ ທິສ຺ວາ ປຸນ ຠງ຺ຄາຣມ຺ມຓສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຠງ຺ຄທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອນນ຺ຕຣເມວ ອາວຊ຺ຊນສມຕ຺ຖຕາ. ປຏິສງ຺ຂາ ວິປສ຺ສນາຕິ ເອສາ ອາຣມ຺ມຓປຏິສງ຺ຂາ ຠງ຺ຄານຸປສ຺ສນາ ນາມ. ອາຣມ຺ມຓອນ຺ວເຍນ ອຸໂຠ ເອກວວຕ຺ຖນາຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ທິຏ຺ຐສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ອນ຺ວເຍນ ອນຸຄມເນນ ຍຖາ ອິທໍ, ຕຖາ ອຕີເຕປິ ສງ຺ຂາຣຄຕໍ ຠິຊ຺ຊິ, ອນາຄເຕປິ ຠິຊ຺ຊິສ຺ສຕີຕິ ເອວໍ ອຸຠິນ຺ນໍ ເອກສຠາເວເນວ ວວຕ຺ຖາປນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ໂປຣາເຓຫິ –

‘‘ສໍວິຊ຺ຊມານມ຺ຫິ ວິສຸທ຺ຘທສ຺ສໂນ, ຕທນ຺ວຍໍ ເນຕິ ອຕີຕນາຄເຕ;

ສພ຺ເພປິ ສງ຺ຂາຣຄຕາ ປໂລກິໂນ, ອຸສ຺ສາວພິນ຺ທູ ສູຣິເຍວ ອຸຄ຺ຄເຕ’’ຕິ.

ນິໂຣເຘ ອຘິມຸຕ຺ຕຕາຕິ ເອວໍ ອຸຠິນ຺ນໍ ຠງ຺ຄວເສນ ເອກວວຕ຺ຖານໍ ກຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍເຍວ ຠງ຺ຄສງ຺ຂາເຕ ນິໂຣເຘ ອຘິມຸຕ຺ຕຕາ ຕຄ຺ຄຣຸຕາ ຕນ຺ນິນ຺ນຕາ ຕປ຺ໂປຓຕາ ຕປ຺ປພ຺ຠາຣຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຍລກ຺ຂຓວິປສ຺ສນາຕິ ເອສາ ວຍລກ຺ຂຓວິປສ຺ສນາ ນາມາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອາຣມ຺ມຓຎ຺ຈ ປຏິສງ຺ຂາຕິ ປຸຣິມຎ຺ຈ ຣູປາທິອາຣມ຺ມຓໍ ຊານິຕ຺ວາ. ຠງ຺ຄຎ຺ຈ ອນຸປສ຺ສຕີຕິ ຕສ຺ສາຣມ຺ມຓສ຺ສ ຠງ຺ຄໍ ທິສ຺ວາ ຕທາຣມ຺ມຓສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ຠງ຺ຄໍ ອນຸປສ຺ສຕິ. ສຸຎ຺ຎໂຕ ຈ ອຸປຏ຺ຐານນ຺ຕິ ຕສ຺ເສວໍ ຠງ຺ຄມນຸປສ຺ສໂຕ ‘‘ສງ຺ຂາຣາວ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕິ, ເຕສໍ ເຠໂທ ມຣຓໍ, ນ ອຎ຺ໂຎ ໂກຈິ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ສຸຎ຺ຎໂຕ ອຸປຏ຺ຐານໍ ອິຊ຺ຌຕິ. ເຕນາຫຸ ໂປຣາຓາ –

‘‘ຂນ຺ຘາ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ ນ ຈຕ຺ຖິ ອຎ຺ໂຎ, ຂນ຺ຘານ ເຠໂທ ມຣຓນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ;

ເຕສໍ ຂຍໍ ປສ຺ສຕິ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ, ມຓິໍວ ວິຊ຺ຌໍ ວຊິເຣນ ໂຍນິໂສ’’ຕິ.

ອຘິປຎ຺ຎາ ວິປສ຺ສນາຕິ ຍາ ຈ ອາຣມ຺ມຓປຏິສງ຺ຂາ, ຍາ ຈ ຠງ຺ຄານຸປສ຺ສນາ, ຍຎ຺ຈ ສຸຎ຺ຎໂຕ ອຸປຏ຺ຐານໍ, ອຍໍ ອຘິປຎ຺ຎາ ວິປສ຺ສນາ ນາມາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກຸສໂລ ຕີສຸ ອນຸປສ຺ສນາສູຕິ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາທີສຸ ຕີສຸ ເຉໂກ ຠິກ຺ຂຸ. ຈຕສ຺ໂສ ຈ ວິປສ຺ສນາສູຕິ ນິພ຺ພິທາທີສຸ ຈ ຈຕູສຸ ວິປສ຺ສນາສຸ. ຕໂຍ ອຸປຏ຺ຐາເນ ກຸສລຕາຕິ ຂຍໂຕ ວຍໂຕ ສຸຎ຺ຎໂຕຕິ ອິມສ຺ມິຎ຺ຈ ຕິວິເຘ ອຸປຏ຺ຐາເນ ກຸສລຕາຍ. ນານາທິຏ຺ຐີສຸ ນ ກມ຺ປຕີຕິ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິອາທີສຸ ນານປ຺ປກາຣາສຸ ທິຏ຺ຐີສຸ ນ ເວຘຕິ. ໂສ ເອວໍ ອເວຘມາໂນ ‘‘ອນິຣຸທ຺ຘເມວ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ, ອຠິນ຺ນເມວ ຠິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ປວຕ຺ຕມນສິກາໂຣ ທຸພ຺ພລຠາຊນສ຺ສ ວິຍ ຠິຊ຺ຊມານສ຺ສ, ສຸຂຸມຣຊສ຺ເສວ ວິປ຺ປກິຣິຍມານສ຺ສ, ຕິລານໍ ວິຍ ຠຊ຺ຊິຍມານານໍ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣານໍ ອຸປ຺ປາທຏ຺ຐິຕິປວຕ຺ຕນິມິຕ຺ຕໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ເຠທເມວ ປສ຺ສຕິ. ໂສ ຍຖາ ນາມ ຈກ຺ຂຸມາ ປຸຣິໂສ ໂປກ຺ຂຣຓີຕີເຣ ວາ ນທີຕີເຣ ວາ ຐິໂຕ ຖູລຜຸສິຕເກ ເທເວ ວສ຺ສນ຺ເຕ ອຸທກປິຏ຺ເຐ ມຫນ຺ຕມຫນ຺ຕານິ ອຸທກປຸພ຺ພຸຬານິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສີຆໍ ສີຆໍ ຠິຊ຺ຊມານານິ ປສ຺ເສຍ຺ຍ, ເອວເມວ ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣາ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕິ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ປສ຺ສຕິ. ເອວຣູປຎ຺ຫິ ໂຍຄາວຈຣໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ຠຄວຕາ –

‘‘ຍຖາ ປຸພ຺ພຸຬກໍ ປສ຺ເສ, ຍຖາ ປສ຺ເສ ມຣີຈິກໍ;

ເອວໍ ໂລກໍ ອເວກ຺ຂນ຺ຕໍ, ມຈ຺ຈຸຣາຊາ ນ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໑໗໐);

ຕສ຺ເສວໍ ‘‘ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣາ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕິ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ ອຠິຓ຺ຫໍ ປສ຺ສໂຕ ອຏ຺ຐານິສໍສປຣິວາຣໍ ຠງ຺ຄານຸປສ຺ສນາຎາຓໍ ພລປ຺ປຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຣິເມ ອຏ຺ຐານິສໍສາ – ຠວທິຏ຺ຐິປ຺ປຫານໍ, ຊີວິຕນິກນ຺ຕິປຣິຈ຺ຈາໂຄ, ສທາຍຸຕ຺ຕປຍຸຕ຺ຕຕາ, ວິສຸທ຺ຘາຊີວິຕາ, ອຸສ຺ສຸກ຺ກປ຺ປຫານໍ, ວິຄຕຠຍຕາ, ຂນ຺ຕິໂສຣຈ຺ຈປຏິລາໂຠ, ອຣຕິຣຕິສຫນຕາຕິ. ເຕນາຫຸ ໂປຣາຓາ –

‘‘ອິມານິ ອຏ຺ຐຄ຺ຄຸຓມຸຕ຺ຕມານິ, ທິສ຺ວາ ຕຫິໍ ສມ຺ມສຕີ ປຸນປ຺ປຸນໍ;

ອາທິຕ຺ຕເຈລສ຺ສິຣສູປໂມ ມຸນິ, ຠງ຺ຄານຸປສ຺ສີ ອມຕສ຺ສ ປຕ຺ຕິຍາ’’ຕິ.

ຠງ຺ຄານຸປສ຺ສນາຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ອາທີນວຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໕໓. ອາທີນວຎາຓນິທ຺ເທເສ ອຸປ຺ປາໂທຕິ ປຸຣິມກມ຺ມປຈ຺ຈຍາ ອິຘ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ. ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕຖາອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ປວຕ຺ຕິ. ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ສພ຺ພມ຺ປິ ສງ຺ຂາຣນິມິຕ຺ຕໍ. ອາຍູຫນາຕິ ອາຍຕິໍ ປຏິສນ຺ຘິເຫຕຸຠູຕໍ ກມ຺ມໍ. ປຏິສນ຺ຘີຕິ ອາຍຕິໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ. ຄຕີຕິ ຍາຍ ຄຕິຍາ ສາ ປຏິສນ຺ຘິ ໂຫຕິ. ນິພ຺ພຕ຺ຕີຕິ ຂນ຺ຘານໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕນໍ. ອຸປປຕ຺ຕີຕິ ‘‘ສມາປນ຺ນສ຺ສ ວາ ອຸປປນ຺ນສ຺ສ ວາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໒໘໙) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາ ວິປາກປ຺ປວຕ຺ຕິ. ຊາຕີຕິ ຊຣາທີນໍ ປຈ຺ຈຍຠູຕາ ຠວປຈ຺ຈຍາ ຊາຕິ. ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ພຕ຺ຕມານານໍ ສຕ຺ຕານໍ ເຍ ເຍ ຂນ຺ຘາ ປາຕຸຠວນ຺ຕິ, ເຕສໍ ປຐມປາຕຸຠາໂວ ຊາຕິ. ຊຣາຕິ ຂຓ຺ຑິຈ຺ຈາທິສມ຺ມໂຕ ສນ຺ຕຕິຍໍ ເອກຠວປຣິຍາປນ຺ນຂນ຺ຘສນ຺ຕານສ຺ສ ປຸຣາຓຠາໂວ. ໂສໂກຕິ ຎາຕິພ຺ຍສນາທີຫິ ຜຸຏ຺ຐສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາໂປ. ປຣິເທໂວຕິ ຎາຕິພ຺ຍສນາທີຫິ ຜຸຏ຺ຐສ຺ສ ວຈີປລາໂປ. ອຸປາຍາໂສຕິ ຠຸໂສ ອາຍາໂສ, ຎາຕິພ຺ຍສນາທີຫິ ຜຸຏ຺ຐສ຺ສ ອຘິມຕ຺ຕເຈໂຕທຸກ຺ຂປ຺ປຠາວິໂຕ ໂທໂສເຍວ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອຸປ຺ປາທາທໂຍ ປຎ຺ເຈວ ອາທີນວຎາຓສ຺ສ ວຕ຺ຖຸວເສນ ວຸຕ຺ຕາ, ເສສາ ເຕສໍ ເວວຈນວເສນ. ‘‘ນິພ຺ພຕ຺ຕິ ຊາຕີ’’ຕິ ອິທຎ຺ຫິ ທ຺ວຍໍ ອຸປ຺ປາທສ຺ສ ເຈວ ປຏິສນ຺ຘິຍາ ຈ ເວວຈນໍ, ‘‘ຄຕິ ອຸປປຕ຺ຕີ’’ຕິ ອິທໍ ທ຺ວຍໍ ປວຕ຺ຕສ຺ສ, ຊຣາທໂຍ ນິມິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ. ເຕນາຫ –

‘‘ອຸປ຺ປາທຎ຺ຈ ປວຕ຺ຕຎ຺ຈ, ນິມິຕ຺ຕໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ປສ຺ສຕິ;

ອາຍູຫນໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ, ຎາຓໍ ອາທີນເວ ອິທ’’ນ຺ຕິ. ຈ

‘‘ອິທໍ ອາທີນເວ ຎາຓໍ, ປຎ຺ຈຐາເນສຸ ຊາຍຕີ’’ຕິ. ຈ

ສພ຺ພປເທສຸ ຈ ຠຍນ຺ຕິ ອິຈ຺ເຈຕສ຺ສ ວຈນສ຺ສ ຠຍໍ ອິຕີຕິ ປທຈ຺ເຉໂທ. ຠຍນ຺ຕິ ປີຬາໂຍຄໂຕ ສປ຺ປຏິຠຍຕາຍ ຠຍໍ. ອິຕີຕິ ຠຍຕຸປຏ຺ຐານສ຺ສ ກາຣຓນິທ຺ເທໂສ.

ອນຸປ຺ປາໂທ ເຂມນ຺ຕິ ສນ຺ຕິປເທ ຎາຓນ຺ຕິອາທິ ປນ ອາທີນວຎາຓສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂຎາຓທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠຍຕຸປຏ຺ຐາເນນ ວາ ອາທີນວໍ ທິສ຺ວາ ອຸພ຺ພິຄ຺ຄຫທຍານໍ ອຠຍມ຺ປິ ອຕ຺ຖິ ເຂມໍ ນິຣາທີນວນ຺ຕິ ອສ຺ສາສຊນນຕ຺ຖມ຺ປິ ເອຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ວາ ຍສ຺ສ ອຸປ຺ປາທາທໂຍ ຠຍໂຕ ສູປຏ຺ຐິຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂນິນ຺ນໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຠຍຕຸປຏ຺ຐານວເສນ ສິທ຺ຘສ຺ສ ອາທີນວຎາຓສ຺ສ ອານິສໍສທສ຺ສນຕ຺ຖມ຺ເປຕໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອນຸປ຺ປາໂທ ອປ຺ປວຕ຺ຕນ຺ຕິອາທິ ນິພ຺ພານເມວ. ສນ຺ຕິປເທຕິ ສນ຺ຕິໂກຏ຺ຐາເສ, ນິພ຺ພາເນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນຸສ຺ສວວເສນາປິ ຫິ ສນ຺ຕິປທນ຺ຕິ ນາມມຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ຎາຓມ຺ປິ ‘‘ສນ຺ຕິປເທ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຸປ຺ປາໂທ ຠຍໍ, ອນຸປ຺ປາໂທ ເຂມນ຺ຕິອາທິ ວິປກ຺ຂປຏິປກ຺ຂວເສນ ອຸຠຍໍ ສມາເສຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ຎາຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຍໍ ຠຍໍ, ຕໍ ຍສ຺ມາ ນິຍມໂຕ ທຸກ຺ຂໍ. ຍຎ຺ຈ ທຸກ຺ຂໍ, ຕໍ ວຏ຺ຏາມິສໂລກາມິສກິເລສາມິເສຫິ ອວິປ຺ປມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສາມິສເມວ. ຍຎ຺ຈ ສາມິສໍ, ຕໍ ສງ຺ຂາຣມຕ຺ຕເມວ. ຕສ຺ມາ ອຸປ຺ປາໂທ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ຠຍຕຸປຏ຺ຐາເນ ປຎ຺ຎາ ອາທີນເວ ຎາຓນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ຠຍາກາເຣນ ທຸກ຺ຂາກາເຣນ ສາມິສາກາເຣນ ສງ຺ຂາຣາກາເຣນາຕິ ເອວໍ ອາກາຣນານຕ຺ຕໂຕ ປວຕ຺ຕິວເສເນຕ຺ຖ ນານຕ຺ຕໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຸປ຺ປາໂທ ຠຍໍ, ທຸກ຺ຂໍ, ສາມິສໍ, ສງ຺ຂາຣາ ຈາຕິ ອຸປ຺ປາທາທິລິງ຺ຄມນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ເນຕໍ ໂຂ ສຣຓໍ ເຂມໍ, ເນຕໍ ສຣຓມຸຕ຺ຕມ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ຘ. ປ. ໑໘໙) ວິຍ ອຕ຺ຕໂນ ລິງ຺ຄາເປກ຺ຂເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ສງ຺ຂາຣາຕິ ຈ ເອກຕ຺ຕມນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ອປ຺ປຈ຺ຈຍາ ຘມ຺ມາ, ອສງ຺ຂຕາ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ທຸກມາຕິກາ ໗-໘) ວິຍ ພຫຸວຈນໍ ກຕໍ, ອຸປ຺ປາທາທີນໍ ວາ ສງ຺ຂາເຣກເທສຕ຺ຕາ ‘‘ອຸຕ຺ຕເຣ ປຎ຺ຈາລາ, ທກ຺ຂິເຓ ປຎ຺ຈາລາ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ພຫຸນ຺ນໍ ເອກເທເສປິ ພຫຸວຈນໍ ກຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຂມໍ ສຸຂໍ ນິຣາມິສໍ ນິພ຺ພານນ຺ຕິ ນິພ຺ພານເມວ ວຸຕ຺ຕາກາຣານໍ ປຏິປກ຺ຂວເສນ ຈຕຸຘາ ວຸຕ຺ຕໍ. ທສ ຎາເຓ ປຊານາຕີຕິ ອາທີນເວ ຎາຓໍ ປຊານນ຺ໂຕ ອຸປ຺ປາທາທິວຕ຺ຖຸການິ ປຎ຺ຈ, ອນຸປ຺ປາທາທິວຕ຺ຖຸການິ ປຎ຺ຈາຕິ ທສ ຎາເຓ ປຊານາຕິ ປຏິວິຊ຺ຌຕິ ສຈ຺ຉິກໂຣຕິ. ທ຺ວິນ຺ນໍ ຎາຓານໍ ກຸສລຕາຕິ ອາທີນວຎາຓສ຺ສ ເຈວ ສນ຺ຕິປທຎາຓສ຺ສ ຈາຕິ ອິເມສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຎາຓານໍ ກຸສລຕາຍ. ນານາທິຏ຺ຐີສຸ ນ ກມ຺ປຕີຕິ ປຣມທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານາທິວເສນ ປວຕ຺ຕາສຸ ທິຏ຺ຐີສຸ ນ ເວຘຕີຕິ.

ອາທີນວຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໕໔. ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາຎາຓນິທ຺ເທເສ ອຸປ຺ປາທາທີນິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາເນວ. ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ຠຍນ຺ຕິ ສາມິສນ຺ຕິ ສງ຺ຂາຣາຕິ ອຸປ຺ປາທາທິມຸຎ຺ຈນຎາຓສ຺ສ ກາຣຓວຈນານິ. ເອວຎ຺ຈ ລກ຺ຂຓໂຕ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອຕ຺ຖໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ອຸປ຺ປາໂທ ສງ຺ຂາຣາ, ເຕ ສງ຺ຂາເຣ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂຕີຕິ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຂາເຣ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂຕີຕິ ຕສ຺ສ ອາຣທ຺ຘວິປສ຺ສກສ຺ສ ວິປສ຺ສນາຎາເຓນ ລກ຺ຂຓຕ຺ຕຍສ຺ສ ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ລກ຺ຂຓວິຈິນເນ ປຫີນພ຺ຍາປາຣສ຺ສ ອາທິຕ຺ເຕ ວິຍ ຕໂຍ ຠເວ ປສ຺ສໂຕ ສງ຺ຂາຣຄ຺ຄຫເຓ ມຊ຺ຌຕ຺ຕສ຺ສ ຕໍ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ ເຕ ສງ຺ຂາເຣ ວິເສເສນ ຈ ອິກ຺ຂຕິ, ຄຫເຓນ ວຊ຺ຊິຕຎ຺ຈ ຫຸຕ຺ວາ ອິກ຺ຂຕິ ໂອໂລເກຕີຕິ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາ ໂລເກ ວິເສເສນ ຊຍນ຺ໂຕ ອຘິຊຍຕີຕິ, ອນ຺ເນນ ວຊ຺ຊິໂຕ ວສນ຺ໂຕ ອຸປວສຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຸນ ສງ຺ຂາເຣ ອນິຈ຺ຈາທິໂຕ ວິປສ຺ສິຕ຺ວາ ຄຫເຓ ມຊ຺ຌຕ຺ຕຠາວສຓ຺ຐິຕໍ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂມ຺ປິ ອນິຈ຺ຈາທິໂຕ ວິປສ຺ສິຕ຺ວາ ຕສ຺ສາປິ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາຍ ຄຫເຓ ມຊ຺ຌຕ຺ຕາກາຣສຓ຺ຐິຕາຍ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາຍ ສພ຺ຠາວໂຕ ເຍ ຈ ສງ຺ຂາຣາ ຍາ ຈ ອຸເປກ຺ຂາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໕໕. ອິທານິ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາຍ ຈິຕ຺ຕາຠິນີຫາຣເຠທໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ກຕິຫາກາເຣຫີຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາຍາຕິ ຠຸມ຺ມວຈນໍ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຠິນີຫາໂຣຕິ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາລາຠິໂນ ຕໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາຠິມຸຂໍ ກຕ຺ວາ ຠຸສໍ ຫຣຓໍ. ອຠິມຸຂຕ຺ໂຖ ຫິ ເອຕ຺ຖ ອຠິສທ຺ໂທ, ຠຸສຕ຺ໂຖ ນີສທ຺ໂທ. ກຕິຫາກາເຣຫີຕິ ປຸຈ຺ຉິຕໍ ປຸຈ຺ຉໍ ອຏ຺ຐຫາກາເຣຫີຕິ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ທຸຕິຍປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊເນເນວ ເຕ ອຏ຺ຐາກາເຣ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ ເຕ ອທສ຺ເສຕ຺ວາວ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ກຕິຫາກາເຣຫີຕິອາທິ ປຸຈ຺ຉໍ ອກາສິ. ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ –

ທຸເວ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ ວຸຕ຺ຕາ, ພຸທ຺ເຘນາທິຈ຺ຈພນ຺ຘຸນາ;

ອນ຺ໂຘ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ເອໂກ, ກລ຺ຍາເຓໂກ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ສ ຂນ຺ຘຘາຕຸອາຍຕນາທີສຸ ອຸຄ຺ຄຫປຣິປຸຈ຺ຉາສວນຘາຣຓປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາທີນິ ນຕ຺ຖິ, ອຍໍ ອນ຺ຘປຸຖຸຊ຺ຊໂນ. ຍສ຺ສ ຕານິ ອຕ຺ຖິ, ໂສ ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊໂນ. ທຸວິໂຘປິ ປເນສ –

ປຸຖູນໍ ຊນນາທີຫິ, ກາຣເຓຫິ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ;

ປຸຖຸຊ຺ຊນນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ, ປຸຖຸວາຍໍ ຊໂນ ອິຕິ.

ໂສ ຫິ ປຸຖູນໍ ນານປ຺ປກາຣານໍ ກິເລສາທີນໍ ຊນນາທີຫິ ກາຣເຓຫິ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ. ຍຖາຫ – ‘‘ປຸຖຸ ກິເລເສ ຊເນນ຺ຕີຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ, ປຸຖຸ ອວິຫຕສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິກາຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ, ປຸຖຸ ສຕ຺ຖາຣານໍ ມຸຂຸລ຺ໂລກິກາຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ, ປຸຖຸ ສພ຺ພຄຕີຫິ ອວຸຏ຺ຐິຕາຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ, ປຸຖຸ ນານາຠິສງ຺ຂາເຣ ອຠິສງ຺ຂໂຣນ຺ຕີຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ, ປຸຖຸ ນານາໂອເຆຫິ ວຸຍ຺ຫນ຺ຕີຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ, ປຸຖຸ ນານາສນ຺ຕາເປຫິ ສນ຺ຕປ຺ເປນ຺ຕີຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ, ປຸຖຸ ນານາປຣິຬາເຫຫິ ປຣິຑຍ຺ຫນ຺ຕີຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ, ປຸຖຸ ປຎ຺ຈສຸ ກາມຄຸເຓສຸ ຣຕ຺ຕາ ຄິທ຺ຘາ ຄຘິຕາ ມຸຈ຺ຉິຕາ ອຊ຺ໂຌສນ຺ນາ ລຄ຺ຄາ ລຄ຺ຄິຕາ ປລິພຸທ຺ຘາຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ, ປຸຖຸ ປຎ຺ຈຫິ ນີວຣເຓຫິ ອາວຸຕາ ນິວຸຕາ ໂອວຸຕາ ປິຫິຕາ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາ ປຏິກຸຊ຺ຊິຕາຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ’’ຕິ (ມຫານິ. ໙໔). ປຸຖູນໍ ວາ ຄຓນປຖາຕີຕານໍ ອຣິຍຘມ຺ມປຣມ຺ມຸຂານໍ ນີຈຘມ຺ມສມາຈາຣານໍ ຊນານໍ ອນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາປິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ, ປຸຖຸ ວາ ອຍໍ ວິສຸໍເຍວ ສງ຺ຂໍ ຄໂຕ, ວິສໍສຏ຺ໂຐ ສີລສຸຕາທິຄຸຓຍຸຕ຺ເຕຫິ ອຣິເຍຫິ ຊໂນຕິປິ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ. ເຕສຸ ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕ ອິຕຣສ຺ສ ຠາວນາຍ ເອວ ອຠາວາ.

ເສກ຺ຂສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ສຕ຺ຕ ເສກ຺ຂາ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄຜລສກທາຄາມິມຄ຺ຄຜລອນາຄາມິມຄ຺ຄຜລອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄຏ຺ຐາ. ເຕ ຫິ ຕິສ຺ໂສ ສິກ຺ຂາ ສິກ຺ຂນ຺ຕີຕິ ເສກ຺ຂາ. ເຕສຸ ໂສຕາປຕ຺ຕິສກທາຄາມິອນາຄາມິຜລຏ຺ຐາ ຕໂຍ ອິຘາຘິປ຺ເປຕາ ມຄ຺ຄຏ຺ຐານໍ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາຍ ຈິຕ຺ຕາຠິນີຫາຣາຠາວາ.

ວີຕຣາຄສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ສມຸຈ຺ເຉທວິຄເມນ ວິຄໂຕ ຣາໂຄ ອສ຺ສາຕິ ວີຕຣາໂຄ. ອຣຫໂຕ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຕີສຸປິ ປເທສຸ ຊາຕິຄ຺ຄຫເຓນ ເອກວຈນໍ ກຕໍ.

ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂໍ ອຠິນນ຺ທຕີຕິ ຕສ຺ມິໍ ອຸເປກ຺ຂາວິຫາເຣ ຜາສຸວິຫາຣສຎ຺ຎໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ຜາສຸວິຫາຣນິກນ຺ຕິຍາ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາຠິມຸໂຂ ຫຸຕ຺ວາ ນນ຺ທຕິ, ສປ຺ປີຕິກໍ ຕຓ຺ຫໍ ອຸປ຺ປາເທຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິປສ຺ສຕີຕິ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄປຏິລາຠຕ຺ຖໍ ອນິຈ຺ຈາທິວເສນ ວິວິຘາ ປສ຺ສຕິ, ເສກ຺ໂຂ ອຸປຣິມຄ຺ຄຕ຺ຖໍ, ວີຕຣາໂຄ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣຕ຺ຖໍ ວິປສ຺ສຕິ. ປຏິສງ຺ຂາຍາຕິ ອນິຈ຺ຈາທິວເສເນວ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ. ຍສ຺ມາ ປນ ໂສຕາປນ຺ນາທໂຍ ອຣິຍາ ສກໍ ສກໍ ຜລສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊມານາ ອຸທຍພ຺ພຍຎາຓາທີຫິ ນວຫິ ວິປສ຺ສນາຎາເຓຫິ ອວິປສ຺ສິຕ຺ວາ ສມາປຊ຺ຊິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ປຏິສງ຺ຂາຍ ວາ ຜລສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຜລສມາປຕ຺ຕິຍາ ປວຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປນ ເຕສໍ ອິທໍ ປຎ຺ຫກມ຺ມໍ – ກາ ຜລສມາປຕ຺ຕິ? ເກ ຕໍ ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕິ? ເກ ນ ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕິ? ກສ຺ມາ ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕິ? ກຖຎ຺ຈສ຺ສາ ສມາປຊ຺ຊນໍ ໂຫຕິ? ກຖໍ ຐານໍ? ກຖໍ ວຸຏ຺ຐານໍ? ກິໍ ຜລສ຺ສ ອນນ຺ຕຣໍ? ກສ຺ສ ຈ ຜລໍ ອນນ຺ຕຣນ຺ຕິ?

ຕຕ຺ຖ ກາ ຜລສມາປຕ຺ຕີຕິ? ຍາ ອຣິຍຜລສ຺ສ ນິໂຣເຘ ອປ຺ປນາ.

ເກ ຕໍ ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕິ? ເກ ນ ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ? ສພ຺ເພປິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ ນ ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ກສ຺ມາ? ອນຘິຄຕຕ຺ຕາ. ອຣິຍາ ປນ ສພ຺ເພປິ ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ກສ຺ມາ? ອຘິຄຕຕ຺ຕາ. ອຸປຣິມາ ປນ ເຫຏ຺ຐິມໍ ນ ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕິ ປຸຄ຺ຄລນ຺ຕຣຠາວູປຄມເນນ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘຕ຺ຕາ, ເຫຏ຺ຐິມາ ຈ ອຸປຣິມໍ ອນຘິຄຕຕ຺ຕາ. ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນເຍວ ປນ ຜລໍ ສພ຺ເພປິ ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ອິທເມຕ຺ຖ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ.

ເກຈິ ປນ ‘‘ໂສຕາປນ຺ນສກທາຄາມິໂນປິ ນ ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ອຸປຣິມາ ທ຺ເວເຍວ ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອິທຎ຺ຈ ເນສໍ ກາຣຓໍ – ເອເຕ ຫິ ສມາຘິສ຺ມິໍ ປຣິປູຣກາຣິໂນຕິ. ຕໍ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສາປິ ອຕ຺ຕນາ ປຏິລທ຺ຘໍ ໂລກິຍສມາຘິໍ ສມາປຊ຺ຊນໂຕ ອກາຣຓເມວ. ກິຎ຺ເຈຕ຺ຖ ກາຣຓາກາຣຓຈິນ຺ຕາຍ. ນນຸ ອິເຘວ ປາຬິຍໍ ‘‘ກຕເມ ທສ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາ ວິປສ຺ສນາວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ກຕເມ ທສ ໂຄຕ຺ຣຠຸຘມ຺ມາ ວິປສ຺ສນາວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໖໐) ອິເມສໍ ປຎ຺ຫານໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊເນ ‘‘ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລສມາປຕ຺ຕຕ຺ຖາຍ ສກທາຄາມິຜລສມາປຕ຺ຕຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໖໐) ວິສຸໍ ວິສຸໍ ວຸຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາ ສພ຺ເພປິ ອຣິຍາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ຜລໍ ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ນິຏ຺ຐເມຕ຺ຖ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ.

ກສ຺ມາ ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ? ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣຕ຺ຖໍ. ຍຖາ ຫິ ຣາຊາໂນ ຣຊ຺ຊສຸຂໍ, ເທວຕາ ທິພ຺ພສຸຂມນຸຠວນ຺ຕິ, ເອວໍ ອຣິຍາ ‘‘ໂລກຸຕ຺ຕຣສຸຂໍ ອນຸຠວິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອທ຺ຘານປຣິຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ ອິຈ຺ຉິຕິຈ຺ຉິຕກ຺ຂເຓ ຜລສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕິ.

ກຖຎ຺ຈສ຺ສາ ສມາປຊ຺ຊນໍ ໂຫຕິ, ກຖໍ ຐານໍ, ກຖໍ ວຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ? ທ຺ວີຫິ ຕາວ ອາກາເຣຫິ ອສ຺ສາ ສມາປຊ຺ຊນໍ ໂຫຕິ ນິພ຺ພານໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ອມນສິກາຣາ, ນິພ຺ພານສ຺ສ ຈ ມນສິກາຣາ. ຍຖາຫ – ‘‘ທ຺ເວ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ປຈ຺ຈຍາ ອນິມິຕ຺ຕາຍ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິຍາ ສມາປຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ພນິມິຕ຺ຕານຎ຺ຈ ອມນສິກາໂຣ, ອນິມິຕ຺ຕາຍ ຈ ຘາຕຸຍາ ມນສິກາໂຣ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໕໘). ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ສມາປຊ຺ຊນກ຺ກໂມ – ຜລສມາປຕ຺ຕຕ຺ຖິເກນ ຫິ ອຣິຍສາວເກນ ຣໂຫຄເຕນ ປຏິສລ຺ລີເນນ ອຸທຍພ຺ພຍາທິວເສນ ສງ຺ຂາຣາ ວິປສ຺ສິຕພ຺ພາ. ຕສ຺ສ ປວຕ຺ຕານຸປຸພ຺ພວິປສ຺ສນສ຺ສ ສງ຺ຂາຣາຣມ຺ມຓໂຄຕ຺ຣຠຸຎາຓານນ຺ຕຣໍ ຜລສມາປຕ຺ຕິວເສນ ນິໂຣເຘ ຈິຕ຺ຕໍ ອປ຺ເປຕິ. ຜລສມາປຕ຺ຕິນິນ຺ນຕາຍ ເຈຕ຺ຖ ເສກ຺ຂສ຺ສາປິ ຜລເມວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ນ ມຄ຺ໂຄ. ເຍ ປນ ວທນ຺ຕິ ‘‘ໂສຕາປນ຺ໂນ ‘ຜລສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊິສ຺ສາມີ’ຕິ ວິປສ຺ສນໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ສກທາຄາມີ ໂຫຕິ, ສກທາຄາມີ ຈ ອນາຄາມີ’’ຕິ. ເຕ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ‘‘ເອວໍ ສຕິ ອນາຄາມີ ອຣຫາ ຠວິສ຺ສຕິ, ອຣຫາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ, ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ຈ ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ.

ຕສ຺ມາ ນ ກິຎ຺ຈິ ເອຕໍ, ປາຬິວເສເນວ ຈ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕນ຺ຕິປິ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອິທເມວ ປນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເສກ຺ຂສ຺ສາປິ ຜລເມວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ນ ມຄ຺ໂຄ. ຜລຎ຺ຈສ຺ສ ສເຈ ອເນນ ປຐມຊ຺ຌານິໂກ ມຄ຺ໂຄ ອຘິຄໂຕ ໂຫຕິ, ປຐມຊ຺ຌານິກເມວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ສເຈ ທຸຕິຍາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣຊ຺ຌານິໂກ, ທຸຕິຍາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣຊ຺ຌານິກເມວາຕິ ເອວໍ ຕາວສ຺ສາ ສມາປຊ຺ຊນໍ ໂຫຕິ.

‘‘ຕໂຍ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ປຈ຺ຈຍາ ອນິມິຕ຺ຕາຍ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິຍາ ຐິຕິຍາ ສພ຺ພນິມິຕ຺ຕານຎ຺ຈ ອມນສິກາໂຣ, ອນິມິຕ຺ຕາຍ ຈ ຘາຕຸຍາ ມນສິກາໂຣ, ປຸພ຺ເພ ຈ ອຠິສງ຺ຂາໂຣ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໕໘) ວຈນໂຕ ປນສ຺ສາ ຕີຫາກາເຣຫິ ຐານໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຸພ຺ເພ ຈ ອຠິສງ຺ຂາໂຣຕິ ສມາປຕ຺ຕິໂຕ ປຸພ຺ເພ ກາລປຣິຈ຺ເຉໂທ. ‘‘ອສຸກສ຺ມິໍ ນາມ ກາເລ ວຸຏ຺ຐຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ຫິສ຺ສາ ຍາວ ໂສ ກາໂລ ນາຄຈ຺ຉຕິ, ຕາວ ຐານໍ ໂຫຕິ. ເອວມສ຺ສ ຐານໍ ໂຫຕິ.

‘‘ທ຺ເວ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ປຈ຺ຈຍາ ອນິມິຕ຺ຕາຍ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິຍາ ວຸຏ຺ຐານາຍ ສພ຺ພນິມິຕ຺ຕານຎ຺ຈ ມນສິກາໂຣ, ອນິມິຕ຺ຕາຍ ຈ ຘາຕຸຍາ ອມນສິກາໂຣ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໕໘) ວຈນໂຕ ປນສ຺ສາ ທ຺ວີຫາກາເຣຫິ ວຸຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພນິມິຕ຺ຕານນ຺ຕິ ຣູປນິມິຕ຺ຕເວທນາສຎ຺ຎາສງ຺ຂາຣວິຎ຺ຎາຓນິມິຕ຺ຕານໍ. ກາມຎ຺ຈ ນ ສພ຺ພາເນເວຕານິ ເອກໂຕ ມນສິ ກໂຣຕິ, ສພ຺ພສງ຺ຄາຫິກວເສນ ປເນຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ຍໍ ຠວງ຺ຄສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ມນສິກໂຣໂຕ ຜລສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐານໍ ໂຫຕີຕິ ເອວມສ຺ສາ ວຸຏ຺ຐານໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ກິໍ ຜລສ຺ສ ອນນ຺ຕຣໍ, ກສ຺ສ ຈ ຜລໍ ອນນ຺ຕຣນ຺ຕິ? ຜລສ຺ສ ຕາວ ຜລເມວ ວາ ອນນ຺ຕຣໍ ໂຫຕິ ຠວງ຺ຄໍ ວາ. ຜລໍ ປນ ອຕ຺ຖິ ມຄ຺ຄານນ຺ຕຣໍ, ອຕ຺ຖິ ຜລານນ຺ຕຣໍ, ອຕ຺ຖິ ໂຄຕ຺ຣຠຸອນນ຺ຕຣໍ, ອຕ຺ຖິ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນານນ຺ຕຣນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ມຄ຺ຄວີຖິຍໍ ມຄ຺ຄານນ຺ຕຣໍ, ປຸຣິມສ຺ສ ປຸຣິມສ຺ສ ປຈ຺ຉິມໍ ປຈ຺ຉິມໍ ຜລານນ຺ຕຣໍ, ຜລສມາປຕ຺ຕີສຸ ປຸຣິມໍ ປຸຣິມໍ ໂຄຕ຺ຣຠຸອນນ຺ຕຣໍ. ໂຄຕ຺ຣຠູຕິ ເຈຕ຺ຖ ອນຸໂລມໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ປຏ຺ຐາເນ ‘‘ອຣຫໂຕ ອນຸໂລມໍ ຜລສມາປຕ຺ຕິຍາ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ. ເສກ຺ຂານໍ ອນຸໂລມໍ ຜລສມາປຕ຺ຕິຍາ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໑.໔໑໗). ເຍນ ຜເລນ ນິໂຣຘາ ວຸຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນານນ຺ຕຣນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຐເປຕ຺ວາ ມຄ຺ຄວີຖິຍໍ ອຸປ຺ປນ຺ນຜລໍ ອວເສສໍ ສພ຺ພໍ ຜລສມາປຕ຺ຕິວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ນາມ. ເອວເມຕໍ ມຄ຺ຄວີຖິຍໍ ວາ ຜລສມາປຕ຺ຕິຍໍ ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນວເສນ –

‘‘ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘທຣຖໍ, ອມຕາຣມ຺ມຓໍ ສຸຠໍ;

ວນ຺ຕໂລກາມິສໍ ສນ຺ຕໍ, ສາມຎ຺ຎຜລມຸຕ຺ຕມ’’ນ຺ຕິ.

ອຍເມຕ຺ຖ ຜລສມາປຕ຺ຕິກຖາ.

ຕທຊ຺ຌຸເປກ຺ຂິຕ຺ວາຕິ ຕໍ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂໍ ອຎ຺ເຎນ ຕາທິເສເນວ ວິປສ຺ສນາຎາເຓນ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂິຕ຺ວາ. ສຸຎ຺ຎຕວິຫາເຣນ ວາຕິອາທີສຸ ຜລສມາປຕ຺ຕິໍ ວິນາ ວິປສ຺ສນາວິຫາເຣເນວ ວິຫຣິຕຸກາມສ຺ສ ອຣຫໂຕ ອຕ຺ຕາຠິນິເວສໍ ຠຍໂຕ ທິສ຺ວາ ສຸຎ຺ຎຕາຘິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາຍ ວຍໍ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ວິປສ຺ສນຕ຺ຕຍວິຫາໂຣ ສຸຎ຺ຎຕວິຫາໂຣ ນາມ, ສງ຺ຂາຣນິມິຕ຺ຕໍ ຠຍໂຕ ທິສ຺ວາ ອນິມິຕ຺ຕາຘິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາຍ ວຍໍ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ວິປສ຺ສນຕ຺ຕຍວິຫາໂຣ ອນິມິຕ຺ຕວິຫາໂຣ ນາມ, ຕຓ຺ຫາປຓິຘິໍ ຠຍໂຕ ທິສ຺ວາ ອປ຺ປຓິຫິຕາຘິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາຍ ວຍໍ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ວິປສ຺ສນຕ຺ຕຍວິຫາໂຣ ອປ຺ປຓິຫິຕວິຫາໂຣ ນາມ. ຕຖາ ຫິ ປຣໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ອຠິນິເວສໍ ຠຍໂຕ ສມ຺ປສ຺ສມາໂນ ສຸຎ຺ຎເຕ ອຘິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຜຸສ຺ສ ຜຸສ຺ສ ວຍໍ ປສ຺ສຕິ, ສຸຎ຺ຎໂຕ ວິຫາໂຣ. ນິມິຕ຺ຕໍ ຠຍໂຕ ສມ຺ປສ຺ສມາໂນ ອນິມິຕ຺ເຕ ອຘິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຜຸສ຺ສ ຜຸສ຺ສ ວຍໍ ປສ຺ສຕິ, ອນິມິຕ຺ໂຕ ວິຫາໂຣ. ປຓິຘິໍ ຠຍໂຕ ສມ຺ປສ຺ສມາໂນ ອປ຺ປຓິຫິເຕ ອຘິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຜຸສ຺ສ ຜຸສ຺ສ ວຍໍ ປສ຺ສຕິ, ອປ຺ປຓິຫິໂຕ ວິຫາໂຣ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໗໘).

ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາສພ຺ຠາເວນ ຈ ປຏິກູເລ ອປ຺ປຏິກູລສຎ຺ຎາທິວິຫາຣສພ຺ຠາເວນ ຈ ອຣຫໂຕເຍວ ສພ຺ພາກາເຣນ ຈິຕ຺ຕໍ ວເສ ວຕ຺ຕຕິ, ຕໂຕ ອຍໍ ວິປສ຺ສນາວິຫາໂຣ ອຣຫໂຕເຍວ ອິຊ຺ຌຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວີຕຣາໂຄ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂໍ ວິປສ຺ສຕິ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ຕິຘາ ຈ ຠຍໍ, ຕິຘາ ຈ ອຘິມຸຕ຺ຕິໍ ອນາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ເກວລໍ ວິປສ຺ສນາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອວຎ຺ຫິ ສຕິ ປຸພ຺ພາປຣວິເສໂສ ໂຫຕິ.

໕໖. ອິທານິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຕິຓ຺ຓໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ວເສນ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາຍ ເອກຕ຺ຕນານຕ຺ຕເຠທໍ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ ກຖໍ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ຈ ເສກ຺ຂສ຺ສ ຈາຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຠິນີຫາໂຣ ເອກຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ ເອໂກ ໂຫຕິ, ສກຕ຺ເຖ ຠາວວຈນນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍຖາ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍາ ເອວ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາ ເອໂກວ ເອກຕ຺ຕໍ. ອຠິນີຫາໂຣຕິ ສາມິອຕ຺ເຖ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ ວາ, ອຠິນີຫາຣສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ໂສ ເທໂສ ສມ຺ມຊ຺ຊິຕ຺ວາ’’ຕິອາທີສຸ (ມຫາວ. ໑໖໘) ວິຍ ວິຠຕ຺ຕິວິປລ຺ລາໂສ ກໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຈິຕ຺ຕໍ ກິລິສ຺ສຕີຕິ ວິປສ຺ສນານິກນ຺ຕິສງ຺ຂາເຕນ ໂລຠກິເລເສນ ຈິຕ຺ຕໍ ກິລິສ຺ສຕິ, ຕາປີຍຕິ ພາຘີຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠາວນາຍ ປຣິປນ຺ໂຖ ໂຫຕີຕິ ປຏິລທ຺ຘາຍ ວິປສ຺ສນາຠາວນາຍ ອຸປຆາໂຕ ໂຫຕິ. ປຏິເວຘສ຺ສ ອນ຺ຕຣາໂຍ ໂຫຕີຕິ ວິປສ຺ສນາຠາວນາຍ ປຏິລຠິຕພ຺ພສ຺ສ ສຈ຺ຈປ຺ປຏິເວຘສ຺ສ ປຏິລາຠນ຺ຕຣາໂຍ ໂຫຕິ. ອາຍຕິໍ ປຏິສນ຺ຘິຍາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕກມ຺ມສ຺ສ ພລວຕ຺ຕາ ເຕເນວ ສຸຄຕິປຏິສນ຺ຘິຍາ ທີຍມານາຍ ອຕິນນ຺ທນສງ຺ຂາໂຕ ໂລຠກິເລໂສ ອນາຄເຕ ກາມາວຈຣສຸຄຕິປຏິສນ຺ຘິຍາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ຍສ຺ມາ ກິເລສສຫາຍໍ ກມ຺ມໍ ວິປາກໍ ຊເນຕິ, ຕສ຺ມາ ກມ຺ມໍ ຊນກປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ກິເລໂສ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກປຈ຺ຈໂຍ. ເສກ຺ຂສ຺ສ ປນ ອຸຕ຺ຕຣິປຏິເວຘສ຺ສາຕິ ສກທາຄາມິມຄ຺ຄາທິວເສນ ສຈ຺ຈປ຺ປຏິເວຘສ຺ສ. ອາຍຕິໍ ປຏິສນ຺ຘິຍາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ເສກ຺ເຂສຸ ໂສຕາປນ຺ນສກທາຄາມີນໍ ອນຘິຄຕຊ຺ຌານານໍ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາກມ຺ເມນ ທີຍມານາຍ ກາມາວຈຣສຸຄຕິປຏິສນ຺ຘິຍາ ອຠິນນ຺ທນກິເລໂສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ຌານລາຠີນໍ ປນ ອນາຄາມິສ຺ສ ຈ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກເຍວ ປຏິສນ຺ຘານໂຕ ປຈ຺ຈໂຍ ນ ໂຫຕິ, ອນຸໂລມໂຄຕ຺ຣຠູຫິ ຈ ທີຍມານາຍ ປຏິສນ຺ຘິຍາ ອຍເມວ ກິເລໂສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອນິຈ຺ຈໂຕຕິ ຫຸຕ຺ວາ ອຠາວຏ຺ເຐນ ອນິຈ຺ຈນ຺ຕິກຕາຍ ອາທິອນ຺ຕວນ຺ຕຕາຍ ຈ ອນິຈ຺ຈໂຕ. ທຸກ຺ຂໂຕຕິ ອຠິຓ຺ຫໍ ປຏິປີຬນຏ຺ເຐນ ອຸປ຺ປາທວຍປຏິປີຬນຕາຍ ທຸກ຺ຂວຕ຺ຖຸຕາຍ ຈ ທຸກ຺ຂໂຕ. ອນຕ຺ຕໂຕຕິ ອວສວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ ປຈ຺ຈຍາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຕາຍ ສາມິນິວາສີກາຣກເວທກາຠາເວນ ຈ ອນຕ຺ຕໂຕ. ອນຸປສ຺ສນຏ຺ເຐນາຕິ ອນຸ ອນຸ ອນິຈ຺ຈາທິໂຕ ປສ຺ສນຏ຺ເຐນ. ອຠິນີຫາໂຣ ນານຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ ອຠິນີຫາໂຣ ນານາ ໂຫຕີຕິ ວາ ອຠິນີຫາຣສ຺ສ ນານາຠາໂວ ໂຫຕີຕິ ວາ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ກຸສລາຕິ ອາໂຣຄ຺ຍຏ຺ເຐນ ອນວຊ຺ຊຏ຺ເຐນ ໂກສລ຺ລສມ຺ຠູຕຏ຺ເຐນ ຈ. ອພ຺ຍາກຕາຕິ ກຸສລາກຸສລຠາເວນ ນ ພ຺ຍາກຕາ. ກິຎ຺ຈິກາເລ ສຸວິທິຕາຕິ ວິປສ຺ສນາກາເລ ສຸຏ຺ຐຸ ວິທິຕາ. ກິຎ຺ຈິກາເລ ນ ສຸວິທິຕາຕິ ອຠິນນ຺ທນກາເລ ນ ສຸຏ຺ຐຸ ວິທິຕາ. ອຈ຺ຈນ຺ຕໍ ສຸວິທິຕາຕິ ອຠິນນ຺ທນາຍ ປຫີນຕ຺ຕາ ເອກນ຺ເຕນ ສຸວິທິຕາ. ວິທິຕຏ຺ເຐນ ຈ ອວິທິຕຏ຺ເຐນ ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸຖຸຊ຺ຊນເສກ຺ຂານໍ ສຸວິທິຕຏ຺ໂຐປິ ວີຕຣາຄສ຺ສ ອຈ຺ຈນ຺ຕສຸວິທິຕຏ຺ໂຐປິ ວິທິຕຏ຺ໂຐວ ໂຫຕິ, ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ນ ສຸວິທິຕຏ຺ໂຐ ອວິທິຕຏ຺ໂຐວ.

ອຕິຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ວິປສ຺ສນາຍ ກຣຓີຍສ຺ສ ອປຣິໂຍສິຕຕ຺ຕາ ອປ຺ປຓີຕຠາເວນ. ຕພ຺ພິປຣີເຕນ ຕິຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຕິຓ຺ຓໍ ສຎ຺ໂຎຊນານໍ ປຫານາຍາຕິ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິວິຈິກິຈ຺ຉາສີລພ຺ພຕປຣາມາສານໍ ປຫານຕ຺ຖໍ. ປຈ຺ຉິມຠວິກາປິ ໂພຘິສຕ຺ຕາ ເອຕ຺ເຖວ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ອປຈ຺ຉິມຠວິກາ ປນ ວິປສ຺ສນໍ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂໍ ປາເປຕ຺ວາ ຐເປນ຺ຕິ. ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄໍ ປຏິລາຠຕ຺ຖາຍາຕິ ອສມາເສຕ຺ວາ ປຐນ຺ຕິ, ສມາເສຕ຺ວາ ປາໂຐ ສຸນ຺ທຣຕໂຣ. ເສກ຺ໂຂ ຕິຓ຺ຓໍ ສຎ຺ໂຎຊນານໍ ປຫີນຕ຺ຕາຕິ ໂສຕາປນ຺ນສກທາຄາມິອນາຄາມີນໍ ສາມຎ຺ເຎນ ວຸຕ຺ຕໍ. ສກທາຄາມິອນາຄາມີນມ຺ປິ ຫິ ຕານິ ປຫີນາເນວ. ອຸຕ຺ຕຣິປຏິລາຠຕ຺ຖາຍາຕິ ອຸປຣູປຣິມຄ຺ຄປຏິລາຠຕ຺ຖໍ. ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣຕ຺ຖາຍາຕິ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ປຈ຺ຈກ຺ເຂ ອຕ຺ຕຠາເວ ໂຍ ສຸໂຂ ວິຫາໂຣ, ຕທຕ຺ຖາຍ. ວິຫາຣສມາປຕ຺ຕຏ຺ເຐນາຕິ ເສກ຺ຂສ຺ສ ຜລສມາປຕ຺ຕຏ຺ເຐນ, ວີຕຣາຄສ຺ສ ວິປສ຺ສນາວິຫາຣຜລສມາປຕ຺ຕຏ຺ເຐນ.

໕໗. ອິທານິ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂານໍ ຄຓນປຣິຈ຺ເຉທໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ກຕິ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສມຖວເສນາຕິ ສມາຘິວເສນ. ອຍເມວ ວາ ປາໂຐ. ນີວຣເຓ ປຏິສງ຺ຂາຕິ ປຎ຺ຈ ນີວຣຓານິ ປຫາຕພ຺ພຠາເວນ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ. ສນ຺ຕິຏ຺ຐນາຕິ ນີວຣຓານໍ ປຫານາຠິມຸຂີຠູຕຕ຺ຕາ ເຕສໍ ປຫາເນປິ ອພ຺ຍາປາຣຠາວູປຄມເນນ ມຊ຺ຌຕ຺ຕຕາຍ ສນ຺ຕິຏ຺ຐນາ. ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາສູຕິ ນີວຣຓປ຺ປຫາເນ ພ຺ຍາປາຣາກຣເຓນ ນີວຣຓສງ຺ຂາຕານໍ ສງ຺ຂາຣານໍ ອຸເປກ຺ຂນາສຸ. ເອສ ນໂຍ ວິຕກ຺ກວິຈາຣາທີສຸ ຈ. ສມເຖ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາ ນາມ ອປ຺ປນາວີຖິຍາ ອາສນ຺ນປຸພ຺ພຠາເຄ ພລປ຺ປຕ຺ຕຠາວນາມຍຎາຓໍ. ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄໍ ປຏິລາຠຕ຺ຖາຍາຕິອາທີສຸ ຈຕູສຸ ມຄ຺ຄວາເຣສຸ ສຸຎ຺ຎຕານິມິຕ຺ຕອປ຺ປຓິຫິຕມຄ຺ຄານໍ ອຎ຺ຎຕຣຎ຺ຎຕໂຣ ມຄ຺ໂຄ ລພ຺ຠຕິ. ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລສມາປຕ຺ຕຕ຺ຖາຍາຕິອາທີສຸ ຈຕູສຸ ຜລວາເຣສຸ ປນ ອປ຺ປຓິຫິຕາ ຜລສມາປຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ກສ຺ມາ? ‘‘ສຸຎ຺ຎຕວິຫາຣສມາປຕ຺ຕຕ຺ຖາຍ ອນິມິຕ຺ຕວິຫາຣສມາປຕ຺ຕຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ອິຕຣາສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຜລສມາປຕ຺ຕີນໍ ວິສຸໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາວຸຏ຺ຐານວເສນ ຫິ ອນິມິຕ຺ຕມຄ຺ໂຄ, ຕເຖວ ຜລສມາປຕ຺ຕິກາເລ ອນິມິຕ຺ຕຜລສມາປຕ຺ຕິ, ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາວຸຏ຺ຐານວເສນ ອປ຺ປຓິຫິຕມຄ຺ຄຜລສມາປຕ຺ຕິໂຍ, ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາວຸຏ຺ຐານວເສນ ສຸຎ຺ຎຕມຄ຺ຄຜລສມາປຕ຺ຕິໂຍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພາ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ຈຕູສຸ ມຄ຺ຄວາເຣສຸ ອຸປ຺ປາທນ຺ຕິອາທີນິ ປຎ຺ຈ ມູລປທານິ, ຄຕິນ຺ຕິອາທີນິ ທສ ເວວຈນປທານີຕິ ປນ຺ນຣສ ປທານິ ວຸຕ຺ຕານິ. ຉສຸ ປນ ຜລສມາປຕ຺ຕິວາເຣສຸ ປຎ຺ຈ ມູລປທາເນວ ວຸຕ຺ຕານິ. ຕໍ ກສ຺ມາ ອິຕິ ເຈ? ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາຍ ຕິກ຺ຂຠາເວ ສຕິ ກິເລສປ຺ປຫາເນ ສມຕ຺ຖສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ ສມ຺ຠວໂຕ ຕສ຺ສາ ຕິກ຺ຂຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ເວວຈນປເທຫິ ສຫ ທຬ຺ຫໍ ກຕ຺ວາ ມູລປທານິ ວຸຕ຺ຕານິ. ຜລສ຺ສ ນິຣຸສ຺ສາຫຠາເວນ ສນ຺ຕສຠາວຕ຺ຕາ ມຄ຺ຄາຍຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ມນ຺ທຠູຕາປິ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາ ຜລສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ມູລປທາເນວ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ.

໕໘. ອິທານິ ຊາຕິວເສນ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ລພ຺ຠມານວເສນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕຸໍ ກຕິ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາ ກຸສລາຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປນ຺ນຣສ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາຕິ ສມຖວເສນ ອຏ຺ຐ, ຈຕຸນ຺ນໍ ມຄ຺ຄານໍ ຕິຓ຺ຓໍ ຜລານໍ ວເສນ ສຕ຺ຕາຕິ ປນ຺ນຣສ. ສມຖວເສນ ອຏ຺ຐ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາ ອຣຫໂຕ ນີວຣຓປຏິສງ຺ຂາອຠາວໂຕ, ວິຕກ຺ກວິຈາຣາທີນໍ ປຫານພ຺ຍາປາຣໍ ວິນາ ສຸເຂນ ປຫານໂຕ ຈ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂານາມສ຺ສ ອນນຸຣູປາຕິ ກຕ຺ວາ ຕາສໍ ອພ຺ຍາກຕຕາ ນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຣຫຕາ ປນ ຜລສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊນ຺ເຕນ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂໍ ວິນາ ສມາປຊ຺ຊິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາຕິ ຕິສ຺ໂສ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາ ອພ຺ຍາກຕາຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ອປ຺ປຓິຫິຕສຸຎ຺ຎຕານິມິຕ຺ຕວເສນ ຫິ ອຣຫໂຕ ຕິສ຺ໂສ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາ.

ອິທານິ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂານໍ ສໍວຓ຺ຓນາວເສນ ວຸຕ຺ຕາສຸ ຕີສຸ ຄາຖາສຸ ປຏິສງ຺ຂາສນ຺ຕິຏ຺ຐນາ ປຎ຺ຎາຕິ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ໂຄຈຣາຕິ ສມຖວເສນ ວຸຕ຺ຕາ ອຏ຺ຐ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາ ສມາຘິສ຺ສ ວິສຍາ, ຠູມິໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຈິຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຎຎ຺ຈ ຠາວຍ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໓, ໑໙໒) ວິຍ ຈິຕ຺ຕສີເສນ ສມາຘິ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ, ‘‘ໂຄຈເຣ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈຣຖ ສເກ ເປຕ຺ຕິເກ ວິສເຍ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໕.໓໗໒) ວິຍ ໂຄຈຣສທ຺ເທນ ວິສໂຍ. ຍຎ຺ຫິ ຍທາຍຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ເສໂສ ວິສໂຍຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ທ຺ເວຕິ ສມຖວເສນ ວິປສ຺ສນາວເສນ ຈ. ຕໂຍ ເສກ຺ຂສ຺ສາຕິ ສມຖວິປສ຺ສນາສມາປຕ຺ຕິວເສນ. ຕໂຍ ຈ ວີຕຣາຄສ຺ສາຕິ ອປ຺ປຓິຫິຕສຸຎ຺ຎຕານິມິຕ຺ຕຜລສມາປຕ຺ຕິວເສນ. ‘‘ຕິສ຺ໂສ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ຕໂຍ’’ຕິ ຈ ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາໂສ ກໂຕ. ຕໂຍ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາ ຘມ຺ມາຕິ ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເຍຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິວຏ຺ຏຕີຕິ ເຍຫິ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາຘມ຺ເມຫິ ວິຕກ຺ກວິຈາຣາທິໂຕ, ອຸປ຺ປາທາທິໂຕ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ອປຄຈ຺ຉຕິ. ວີຕຣາຄສ຺ສາປິ ຫິ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາສພ຺ຠາວໂຕ ຈ ສງ຺ຂາຣໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ ວິວຏ຺ຏິຕ຺ວາ ນິພ຺ພານໍ ປກ຺ຂນ຺ທຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຏ຺ຐ ສມາຘິສ຺ສ ປຈ຺ຈຍາຕິ ສມຖວເສນ ວຸຕ຺ຕາ ອຏ຺ຐ ອປ຺ປນາສມ຺ປາປກຕ຺ຕາ ອປ຺ປນາສມາຘິສ຺ສ ປຈ຺ຈຍາ. ທສ ຎາຓສ຺ສ ໂຄຈຣາຕິ ວິປສ຺ສນາວເສນ ວຸຕ຺ຕາ ທສ ມຄ຺ຄຎາຓສ຺ສ ຜລຎາຓສ຺ສ ຈ ຠູມິໂຍ. ຕິຓ຺ຓໍ ວິໂມກ຺ຂານ ປຈ຺ຈຍາຕິ ສຸຎ຺ຎຕານິມິຕ຺ຕອປ຺ປຓິຫິຕວິໂມກ຺ຂານໍ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈຍາ. ນານາທິຏ຺ຐີສຸ ນ ກມ຺ປຕີຕິ ຠງ຺ຄໍ ອວິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາວ ສງ຺ຂາເຣ ອນິຈ຺ຈາທິວເສນ ວິປສ຺ສນ຺ໂຕ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິອາທີສຸ ນານປ຺ປກາຣາສຸ ທິຏ຺ຐີສຸ ນ ເວຘຕີຕິ.

ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ໂຄຕ຺ຣຠຸຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໕໙. ໂຄຕ຺ຣຠຸຎາຓນິທ຺ເທເສ ອຠິຠຸຍ຺ຍຕີຕິ ອຠິຠວຕິ ອຕິກ຺ກມຕິ. ພຫິທ຺ຘາ ສງ຺ຂາຣນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ສກສນ຺ຕານປ຺ປວຕ຺ຕອກຸສລກ຺ຂນ຺ຘໂຕ ພຫິທ຺ຘາຠູຕໍ ສງ຺ຂາຣນິມິຕ຺ຕໍ. ໂລກິກສງ຺ຂາຣາ ຫິ ກິເລສານໍ ນິມິຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ນິມິຕ຺ຕາກາເຣນ ອຸປຏ຺ຐານໂຕ ວາ ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອຠິຠຸຍ຺ຍຕີຕິ ໂຄຕ຺ຣຠູຕິ ຈ ປຸຖຸຊ຺ຊນໂຄຕ຺ຕາຠິຠວນໂຕ ໂຄຕ຺ຣຠຸຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ. ປກ຺ຂນ຺ທຕີຕິ ໂຄຕ຺ຣຠູຕິ ອຣິຍໂຄຕ຺ຕຠາວນໂຕ ໂຄຕ຺ຣຠຸຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຠິຠຸຍ຺ຍິຕ຺ວາ ປກ຺ຂນ຺ທຕີຕິ ໂຄຕ຺ຣຠູຕິ ອຸໂຠ ອຕ຺ເຖ ສມາເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຸຏ຺ຐາຕີຕິ ໂຄຕ຺ຣຠູຕິ ຈ ວິວຏ຺ຏຕີຕິ ໂຄຕ຺ຣຠູຕິ ຈ ມາຕິກາຍ ວຸຏ຺ຐານວິວຏ຺ຏນປທານຸຣູເປນ ປຸຖຸຊ຺ຊນໂຄຕ຺ຕາຠິຠວນຕ຺ໂຖເຍວ ວຸຕ຺ໂຕ. ສມຖວເສນ ວຸຕ຺ຕໂຄຕ຺ຣຠູນໍ ປນ ນີວຣຓາທິໂຄຕ຺ຕາຠິຠວນໂຕ ໂຄຕ຺ຣຠູຕິ, ‘‘ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລສມາປຕ຺ຕຕ຺ຖາຍາ’’ຕິອາທີສຸ ຉສຸ ສມາປຕ຺ຕິວາເຣສຸ ອຸປ຺ປາທາທິໂຄຕ຺ຕາຠິຠວນໂຕ ໂຄຕ຺ຣຠູຕິ, ‘‘ສກທາຄາມິມຄ຺ຄໍ ປຏິລາຠຕ຺ຖາຍາ’’ຕິອາທີສຸ ຕີສຸ ມຄ຺ຄວາເຣສຸ ໂສຕາປນ຺ນາທິໂຄຕ຺ຕາຠິຠວນໂຕ ໂຄຕ຺ຣຠູຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂຄຕ຺ຕຕ຺ໂຖ ເຈຕ຺ຖ ພີຊຕ຺ໂຖ. ວຕ຺ຕນິປກຣເຓ ກິຣ ວຸຕ຺ຕໍ – ໂຄຕ຺ຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ນິພ຺ພານໍ ສພ຺ພປຣິປນ຺ເຖຫິ ຄຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ຕໍ ປຏິປຊ຺ຊຕີຕິ ໂຄຕ຺ຣຠູຕິ, ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍປິ ໂຄຕ຺ຕໍ ໂຄຕ຺ຣຠຸປຣິປນ຺ເຖຫິ ຄຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ຕໍ ໂຄຕ຺ຕໍ ປຏິປຊ຺ຊຕີຕິ ໂຄຕ຺ຣຠູຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຈຕຸນ຺ນໍ ມຄ຺ຄານໍເຍວ ໂຄຕ຺ຣຠຸ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓໍ, ຈຕສ຺ສນ຺ນໍ ຜລສມາປຕ຺ຕີນໍ ໂຄຕ຺ຣຠຸ ສງ຺ຂາຣາຣມ຺ມຓໍ ຜລສມາປຕ຺ຕິນິນ຺ນຕ຺ຕາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ – ‘‘ຕສ຺ສ ປວຕ຺ຕານຸປຸພ຺ພວິປສ຺ສນສ຺ສ ສງ຺ຂາຣາຣມ຺ມຓໂຄຕ຺ຣຠຸຎາຓານນ຺ຕຣໍ ຜລສມາປຕ຺ຕິວເສນ ນິໂຣເຘ ຈິຕ຺ຕໍ ອປ຺ເປຕີ’’ຕິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໘໖໓). ເຕເນເວຕ຺ຖ ມຄ຺ຄວາເຣສຸ ໂສຬສມໍ ກຕ຺ວາ ຄຫິຕສ຺ສ ພຫິທ຺ຘາສງ຺ຂາຣນິມິຕ຺ຕປທສ຺ສ ສມາປຕ຺ຕິວາເຣສຸ ຉຏ຺ຐໍ ກຕ຺ວາ ຄຫຓໍ ນ ກຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິຕຣຖາ ຫິ ມູລປທຄຫເຓນ ຄເຫຕພ຺ພໍ ຠເວຍ຺ຍ.

ອຎ຺ເຎ ປນ ‘‘ໂຍ ນິພ຺ພາເນ ປຐມາໂຠໂຄ ປຐມສມນ຺ນາຫາໂຣ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ໂຄຕ຺ຣຠູ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕໍ ຜລໍ ສນ຺ຘາຍ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ປນ຺ນຣສ ໂຄຕ຺ຣຠຸຘມ຺ມາ ກຸສລາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຣຫໂຕ ອຠິຠວິຕພ຺ພນີວຣຓາຠາວໂຕ ວິຕກ຺ກວິຈາຣາທີນໍ ສຸເຂເນວ ປຫາຕພ຺ພຠາວໂຕ ຈ ອຠິຠວນຏ຺ເຐນ ໂຄຕ຺ຣຠຸນາມໍ ນາຣຫນ຺ຕີຕິ ກຕ຺ວາ ໂຄຕ຺ຣຠູນໍ ອພ຺ຍາກຕຕາ ນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຣຫຕາ ປນ ຜລສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊນ຺ເຕນ ສງ຺ຂາເຣ ອນຠິຠຸຍ຺ຍ ສມາປຊ຺ຊິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາຕິ ‘‘ຕໂຍ ໂຄຕ຺ຣຠຸຘມ຺ມາ ອພ຺ຍາກຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍາ ເອວ ອິຘ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ, ຕສ຺ມາ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຄຕ຺ຣຠູ ກຸສລາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕຖາ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາຍປິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໖໐. ສາມິສຎ຺ຈາຕິອາທີສຸ ວຏ຺ຏາມິສໂລກາມິສກິເລສາມິສານໍ ກິເລສາມິເສນ ສາມິສໍ ສນິກນ຺ຕິກຕ຺ຕາ. ກິໍ ຕໍ? ອຏ຺ຐວິຘໍ ສມຖໂຄຕ຺ຣຠຸຎາຓໍ. ວຏ຺ຏາມິສນ຺ຕິ ເຈຕ຺ຖ ເຕຠູມກວຏ຺ຏເມວ. ໂລກາມິສນ຺ຕິ ປຎ຺ຈ ກາມຄຸຓາ. ກິເລສາມິສນ຺ຕິ ກິເລສາ ເອວ. ນິຣາມິສນ຺ຕິ ທສວິຘໍ ວິປສ຺ສນາໂຄຕ຺ຣຠຸຎາຓໍ ອນິກນ຺ຕິກຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ອຣິຍາ ໂຄຕ຺ຣຠຸສ຺ມິໍ ນິກນ຺ຕິໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ໂປຕ຺ຖເກ ‘‘ສາມິສຎ຺ເຈ’’ຕິ ລິຂນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ສຸນ຺ທຣຕຣໍ. ເອວເມວ ປຓິຫິຕຎ຺ຈ ອປ຺ປຓິຫິຕໍ ສຎ຺ຎຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ວິສຎ຺ຎຸຕ຺ຕໍ ວຸຏ຺ຐິຕຎ຺ຈ ອວຸຏ຺ຐິຕໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ນິກນ຺ຕິປຓິຘິຍາ ຫິ ປຓິຫິຕໍ ປຕ຺ຖິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕທຠາເວນ ອປ຺ປຓິຫິຕໍ. ນິກນ຺ຕິສຎ຺ໂຎເຄເນວ ສຎ຺ຎຸຕ຺ຕໍ. ຕທຠາເວນ ວິສຎ຺ຎຸຕ຺ຕໍ. ວຸຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ ວິປສ຺ສນາໂຄຕ຺ຣຠຸຎາຓເມວ. ຕຎ຺ຫິ ນິກນ຺ຕິຈ຺ເຉທກຕ຺ຕາ ວຸຏ຺ຐິຕໍ ນາມ. ອິຕຣໍ ອວຸຏ຺ຐິຕໍ. ພຫິທ຺ຘາ ວຸຏ຺ຐານຕ຺ຕາ ວາ ວຸຏ຺ຐິຕໍ. ຜລໂຄຕ຺ຣຠຸປິ ຫິ ນິພ຺ພານຊ຺ຌາສຍວເສນ ນິພ຺ພານາຠິມຸຂີຠູຕຕ຺ຕາ ພຫິທ຺ຘາສງ຺ຂາຣນິມິຕ຺ຕາ ວຸຏ຺ຐິຕໍ ນາມາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຫຏ຺ຐາຠິຠວນວຸຏ຺ຐານວິວຏ຺ຏນວາເຣສຸປິ ຜລໂຄຕ຺ຣຠຸ ອຊ຺ຌາສຍວເສນ ນິພ຺ພານາຠິມຸຂີຠູຕຕ຺ຕາ ອຠິຠຸຍ຺ຍຕິ ວຸຏ຺ຐາຕິ ວິວຏ຺ຏຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕິຓ຺ຓໍ ວິໂມກ຺ຂານ ປຈ຺ຈຍາຕິ ຕິຓ຺ຓໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣວິໂມກ຺ຂານໍ ສມຖໂຄຕ຺ຣຠຸ ປກຕູປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ, ວິປສ຺ສນາໂຄຕ຺ຣຠຸ ອນນ຺ຕຣສມນນ຺ຕຣູປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ. ປຎ຺ຎາ ຍສ຺ສ ປຣິຈ຺ຈິຕາຕິ ປຸພ຺ພຠາຄປຎ຺ຎາ ຍສ຺ສ ປຣິຈິຕາ ປຣິຈິຓ຺ຓາ. ກຸສໂລ ວິວຏ຺ເຏ ວຸຏ຺ຐາເນຕິ ອສມ຺ໂມຫວເສເນວ ວິວຏ຺ຏສງ຺ຂາເຕ ໂຄຕ຺ຣຠຸຎາເຓ ກຸສໂລ ເຉໂກ, ປຸພ຺ພຠາຄຎາເຓນ ວາ ກຸສໂລ. ນານາທິຏ຺ຐີສຸ ນ ກມ຺ປຕີຕິ ສມຸຈ຺ເຉເທນ ປຫີນາສຸ ນານປ຺ປກາຣາສຸ ທິຏ຺ຐີສຸ ນ ເວຘຕີຕິ.

ໂຄຕ຺ຣຠຸຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໑. ມຄ຺ຄຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໖໑. ມຄ຺ຄຎາຓນິທ຺ເທເສ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຍາ ວຸຏ຺ຐາຕີຕິ ທິຏ຺ຐານຸສຍປ຺ປຫາເນນ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ທ຺ວາສຏ຺ຐິເຠທໂຕ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໂຕ ວຸຏ຺ຐາຕິ. ຕທນຸວຕ຺ຕກກິເລເສຫີຕິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິສມ຺ປໂຍຄວເສນ ຈ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິອຸປນິສ຺ສເຍນ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາເນຫິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິອນຸວຕ຺ຕມາເນຫິ ນານາວິເຘຫິ ກິເລເສຫິ. ເຕນ ຕເທກຏ຺ຐກິເລສປ຺ປຫານໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ທຸວິຘຎ຺ຫິ ເອກຏ຺ຐໍ ສຫເຊກຏ຺ຐໍ ປຫາເນກຏ຺ຐຎ຺ຈ. ຕາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ສຫ ເອກສ຺ມິໍ ຈິຕ຺ເຕ, ເອກສ຺ມິໍ ປຸຄ຺ຄເລ ວາ ຍາວ ປຫານາ ຐິຕາຕິ ຕເທກຏ຺ຐາ. ທິຏ຺ຐິຍາ ຫິ ປຫີຍມານາຍ ທິຏ຺ຐິສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕສຸ ທ຺ວີສຸ ອສງ຺ຂາຣິກຈິຕ຺ເຕສຸ ຕາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ສຫຊາຕາ ໂລໂຠ ໂມໂຫ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈໍ ອຫິຣິກໍ ອໂນຕ຺ຕປ຺ປນ຺ຕິ ອິເມ ກິເລສາ, ທ຺ວີສຸ ສສງ຺ຂາຣິກຈິຕ຺ເຕສຸ ຕາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ສຫຊາຕາ ໂລໂຠ ໂມໂຫ ຖິນໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈໍ ອຫິຣິກໍ ອໂນຕ຺ຕປ຺ປນ຺ຕິ ອິເມ ກິເລສາ ສຫເຊກຏ຺ຐວເສນ ປຫີຍນ຺ຕິ. ທິຏ຺ຐິກິເລເສເຍວ ປຫີຍມາເນ ເຕນ ສຫ ເອກສ຺ມິໍ ປຸຄ຺ຄເລ ຐິຕາ ອປາຍຄມນີຍາ ໂລໂຠ ໂທໂສ ໂມໂຫ ມາໂນ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ຖິນໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈໍ ອຫິຣິກໍ ອໂນຕ຺ຕປ຺ປນ຺ຕິ ອິເມ ກິເລສາ ປຫາເນກຏ຺ຐວເສນ ປຫີຍນ຺ຕິ. ຂນ຺ເຘຫີຕິ ຕທນຸວຕ຺ຕເກເຫວ ຂນ຺ເຘຫິ, ຕໍ ທິຏ຺ຐິໍ ອນຸວຕ຺ຕມາເນຫິ ສຫເຊກຏ຺ເຐຫິ ຈ ປຫາເນກຏ຺ເຐຫິ ຈ ຈຕູຫິ ອຣູປກ຺ຂນ຺ເຘຫິ, ຕໍສມຸຏ຺ຐານຣູເປຫິ ວາ ສຫ ປຎ຺ຈຫິ ຂນ຺ເຘຫິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິອາທິກິເລສປຈ຺ຈຍາ ອນາຄເຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕພ຺ເພຫິ ວິປາກກ຺ຂນ຺ເຘຫິ. ພຫິທ຺ຘາ ຈ ສພ຺ພນິມິຕ຺ເຕຫີຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕກິເລສກ຺ຂນ຺ຘໂຕ ພຫິຠູເຕຫິ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣນິມິຕ຺ເຕຫິ. ມິຈ຺ຉາສງ຺ກປ຺ປາ ວຸຏ຺ຐາຕີຕິ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ເຄນ ປຫາຕພ຺ເພສຸ ຈຕູສຸ ທິຏ຺ຐິສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕສຸ, ວິຈິກິຈ຺ຉາສຫຄເຕ ຈາຕິ ປຎ຺ຈສຸ ຈິຕ຺ເຕສຸ ອປາຍຄມນີຍເສສາກຸສລຈິຕ຺ເຕສຸ ຈ ມິຈ຺ຉາສງ຺ກປ຺ປາ ວຸຏ຺ຐາຕິ.

ມິຈ຺ຉາວາຈາຍ ວຸຏ຺ຐາຕີຕິ ມຸສາວາທໂຕ ເຈວ ອປາຍຄມນີຍປິສຸຓຜຣຸສສມ຺ຜປ຺ປລາເປຫິ ຈ ວຸຏ຺ຐາຕິ. ມິຈ຺ຉາກມ຺ມນ຺ຕາ ວຸຏ຺ຐາຕີຕິ ປາຓາຕິປາຕາທິນ຺ນາທານມິຈ຺ຉາຈາເຣຫິ ວຸຏ຺ຐາຕິ. ມິຈ຺ຉາອາຊີວາ ວຸຏ຺ຐາຕີຕິ ກຸຫນາ ລປນາ ເນມິຕ຺ຕິກຕາ ນິປ຺ເປສິກຕາ ລາເຠນລາຠໍນິຊິຄີສນຕາ, ອາຊີວເຫຕຸເກຫິ ວາ ສຕ຺ຕຫິປິ ກາຍວຈີກມ຺ເມຫິ ວຸຏ຺ຐາຕິ. ມິຈ຺ຉາວາຍາມມິຈ຺ຉາສຕິມິຈ຺ຉາສມາຘີຫິ ວຸຏ຺ຐານໍ ມິຈ຺ຉາສງ຺ກປ຺ປວຸຏ຺ຐາເນ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ມິຈ຺ຉາສຕີຕິ ຈ ສຕິຍາ ປຏິປກ຺ຂາກາເຣນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ອກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທມຕ຺ຕເມວ. ອຸປຣິມຄ຺ຄຕ຺ຕເຍ ‘‘ທສ຺ສນຏ຺ເຐນ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐີ’’ຕິອາທີນິ ອຏ຺ຐ ມຄ຺ຄງ຺ຄານິ ຍຖາ ປຐມຊ຺ຌານິເກ ປຐມມຄ຺ເຄ ລພ຺ຠນ຺ຕິ, ຕເຖວ ລພ຺ຠນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຐມມຄ຺ເຄ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໍ ປຊຫຕີຕິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ. ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປາທໂຍປິ ມິຈ຺ຉາສງ຺ກປ຺ປາທີນໍ ປຊຫນຏ຺ເຐເນວ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ປຐມມຄ຺ເຄເນວ ທ຺ວາສຏ຺ຐິຍາ ທິຏ຺ຐິຄຕານໍ ປຫີນຕ຺ຕາ ອຸປຣິມຄ຺ຄຕ຺ຕເຍນ ປຫາຕພ຺ພາ ທິຏ຺ຐິ ນາມ ນຕ຺ຖິ.

ຕຕ຺ຖ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐີຕິ ນາມໍ ກຖໍ ໂຫຕີຕິ? ຍຖາ ວິສໍ ອຕ຺ຖິ ວາ ໂຫຕຸ ມາ ວາ, ອຄໂທ ອຄໂທຕ຺ເວວ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ ອຕ຺ຖິ ວາ ໂຫຕຸ ມາ ວາ, ອຍໍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ເອວ ນາມ. ຍທິ ເອວໍ ນາມມຕ຺ຕເມເວຕໍ ໂຫຕິ, ອຸປຣິມຄ຺ຄຕ຺ຕເຍ ປນ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ກິຈ຺ຈາຠາໂວ ອາປຊ຺ຊຕິ, ມຄ຺ຄງ຺ຄານິ ນ ປຣິປູເຣນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ສກິຈ຺ຈກາ ກາຕພ຺ພາ, ມຄ຺ຄງ຺ຄານິ ປຣິປູເຣຕພ຺ພານີຕິ. ສກິຈ຺ຈກາ ເຈຕ຺ຖ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ຍຖາລາຠນິຍເມນ ທີເປຕພ຺ພາ. ອຸປຣິມຄ຺ຄຕ຺ຕຍວຊ຺ໂຌ ຫິ ເອໂກ ມາໂນ ອຕ຺ຖິ, ໂສ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐາເນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ສາ ຕໍ ມານໍ ປຊຫຕີຕິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ. ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄສ຺ມິຎ຺ຫິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໍ ປຊຫຕິ. ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສ ປນ ສກທາຄາມິມຄ຺ຄວຊ຺ໂຌ ມາໂນ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ມານໍ ປຊຫຕີຕິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ. ຕສ຺ເສວ ສຕ຺ຕອກຸສລຈິຕ຺ຕສຫຊາໂຕ ສງ຺ກປ຺ໂປ ອຕ຺ຖິ, ເຕເຫວ ຈິຕ຺ເຕຫິ ວາຈງ຺ຄໂຈປນໍ ອຕ຺ຖິ, ກາຍງ຺ຄໂຈປນໍ ອຕ຺ຖິ, ປຈ຺ຈຍປຣິໂຠໂຄ ອຕ຺ຖິ, ສຫຊາຕວາຍາໂມ ອຕ຺ຖິ, ອສ຺ສຕິຍຠາໂວ ອຕ຺ຖິ, ສຫຊາຕຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາ ອຕ຺ຖິ, ເອເຕ ມິຈ຺ຉາສງ຺ກປ຺ປາທໂຍ ນາມ. ສກທາຄາມິມຄ຺ເຄ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປາທໂຍ ເຕສໍ ປຫາເນນ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປາທໂຍຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອວໍ ສກທາຄາມິມຄ຺ເຄ ອຏ຺ຐງ຺ຄານິ ສກິຈ຺ຈການິ ໂຫນ຺ຕິ. ສກທາຄາມິສ຺ສ ອນາຄາມິມຄ຺ຄວຊ຺ໂຌ ມາໂນ ອຕ຺ຖິ, ໂສ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐາເນ ຕິຏ຺ຐຕິ. ຕສ຺ເສວ ສຕ຺ຕຫິ ຈິຕ຺ເຕຫິ ສຫຊາຕາ ສງ຺ກປ຺ປາທໂຍ ອຕ຺ຖິ. ເຕສໍ ປຫາເນນ ອນາຄາມິມຄ຺ເຄ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ອງ຺ຄານໍ ສກິຈ຺ຈກຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອນາຄາມິສ຺ສ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄວຊ຺ໂຌ ມາໂນ ອຕ຺ຖິ, ໂສ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐາເນ ຕິຏ຺ຐຕິ. ຍານິ ປນສ຺ສ ປຎ຺ຈ ອກຸສລຈິຕ຺ຕານິ, ເຕຫິ ສຫຊາຕາ ສງ຺ກປ຺ປາທໂຍ ອຕ຺ຖິ. ເຕສໍ ປຫາເນນ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ອງ຺ຄານໍ ສກິຈ຺ຈກຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ໂອຬາຣິກາຕິ ກາຍວຈີທ຺ວາເຣ ວີຕິກ຺ກມສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠາເວນ ຖູລຠູຕມ຺ຫາ. ກາມຣາຄສຎ຺ໂຎຊນາຕິ ເມຖຸນຣາຄສງ຺ຂາຕາ ສຎ຺ໂຎຊນາ. ໂສ ຫິ ກາມຠເວ ສຎ຺ໂຎເຊຕີຕິ ສຎ຺ໂຎຊນນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຏິຆສຎ຺ໂຎຊນາຕິ ພ຺ຍາປາທສຎ຺ໂຎຊນາ. ໂສ ຫິ ອາຣມ຺ມເຓ ປຏິຫຎ຺ຎຕີຕິ ປຏິຆນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຕ ເອວ ຖາມຄຕຏ຺ເຐນ ສນ຺ຕາເນ ອນຸເສນ຺ຕີຕິ ອນຸສຍາ. ອຓຸສຫຄຕາຕິ ອຓຸຠູຕາ, ສຸຂຸມຠູຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕພ຺ຠາເວ ຫິ ເອຕ຺ຖ ສຫຄຕສທ຺ໂທ. ສກທາຄາມິສ຺ສ ຫິ ກາມຣາຄພ຺ຍາປາທາ ທ຺ວີຫິ ກາຣເຓຫິ ອຓຸຠູຕາ ອຘິຈ຺ຈຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ປຣິຍຸຏ຺ຐານມນ຺ທຕາຍ ຈ. ຕສ຺ສ ຫິ ພາລປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ວິຍ ກິເລສາ ອຠິຓ຺ຫໍ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ກທາຈິ ກຣຫຈິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ຈ ພາລປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ວິຍ ມທ຺ທນ຺ຕາ ຜຣນ຺ຕາ ຉາເທນ຺ຕາ ອນ຺ຘອນ຺ຘໍ ກໂຣນ຺ຕາ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ທ຺ວີຫິ ປນ ມຄ຺ເຄຫິ ປຫີນຕ຺ຕາ ມນ຺ທມນ຺ທາ ຕນຸກາກາຣາ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ວີຕິກ຺ກມໍ ປາເປຕຸໍ ສມຕ຺ຖາ ນ ໂຫນ຺ຕິ. ເອວໍ ຕນຸຠູຕາ ອນາຄາມິມຄ຺ເຄນ ປຫີຍນ຺ຕິ ຣູປຣາຄາຕິ ຣູປຠເວ ຉນ຺ທຣາຄາ. ອຣູປຣາຄາຕິ ອຣູປຠເວ ຉນ຺ທຣາຄາ. ມານາຕິ ອຸນ຺ນຕິລກ຺ຂຓາ. ອຸທ຺ຘຈ຺ຈາຕິ ອວູປສມລກ຺ຂຓາ. ອວິຊ຺ຊາຍາຕິ ອນ຺ຘລກ຺ຂຓາຍ. ຠວຣາຄານຸສຍາຕິ ຣູປຣາຄາຣູປຣາຄວເສນ ປວຕ຺ຕຠວຣາຄານຸສຍາ.

໖໒. ອິທານິ ມຄ຺ຄຎາຓສໍວຓ຺ຓນໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອຊາຕໍ ຌາເປຕີຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຈ ອຊາຕໍ ຌາເປຕິ ຊາເຕນ, ຌານໍ ເຕນ ປວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ ປາຕຸຠູເຕນ ເຕນ ເຕນ ໂລກຸຕ຺ຕຣຊ຺ຌາເນນ ຕໍສມງ຺ຄີປຸຄ຺ຄໂລ ອຊາຕເມວ ຕໍ ຕໍ ກິເລສໍ ຌາເປຕິ ທຫຕິ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທຕິ, ເຕນ ກາຣເຓນ ຕໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ ຌານນ຺ຕິ ປວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຌານວິໂມກ຺ເຂ ກຸສລຕາຕິ ຕສ຺ມິໍ ອຣິຍມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕ ວິຕກ຺ກາທິເກ ຌາເນ ຈ ວິໂມກ຺ຂສງ຺ຂາເຕ ອຣິຍມຄ຺ເຄ ຈ ອສມ຺ໂມຫວເສນ ກຸສລຕາຍ ປຐມມຄ຺ເຄເນວ ປຫີນາສຸ ນານາທິຏ຺ຐີສຸ ນ ກມ຺ປຕິ. ຌານໍ ນາມ ທຸວິຘໍ ອາຣມ຺ມຓູປນິຊ຺ຌານຎ຺ຈ ລກ຺ຂຓູປນິຊ຺ຌານຎ຺ຈ. ໂລກິຍປຐມຊ຺ຌານາທິກໍ ກສິຓາທິອາຣມ຺ມຓູປນິຊ຺ຌານຏ຺ເຐນ ຌານໍ, ວິປສ຺ສນາສງ຺ຂາຣານໍ ສຠາວສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓູປນິຊ຺ຌານຏ຺ເຐນ ຌານໍ, ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ ນິພ຺ພາເນ ຕຖລກ຺ຂຓູປນິຊ຺ຌານຏ຺ເຐນ ຌານໍ. ອິຘ ປນ ໂຄຕ຺ຣຠຸນາປິ ສາຘາຣຓໍ ລກ຺ຂຓູປນິຊ຺ຌານຏ຺ຐໍ ອນາມສິຕ຺ວາ ອສາຘາຣເຓນ ກິເລສຌາປນຏ຺ເຐນ ຌານໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິໂມກ຺ຂຏ຺ໂຐ ປເນຕ຺ຖ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມເຓ ສຸຏ຺ຐຸ ອຘິມຸຈ຺ຈນຏ຺ໂຐ ກິເລເສຫິ ຈ ສຸຏ຺ຐຸ ມຸຈ຺ຈນຏ຺ໂຐ.

ສມາທຫິຕ຺ວາ ຍຖາ ເຈ ວິປສ຺ສຕີຕິ ອປ຺ປນູປຈາຣຂຓິກສມາຘີນໍ ອຎ຺ຎຕເຣນ ສມາຘິນາ ປຐມໍ ຈິຕ຺ຕສມາຘານໍ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ຍຖາ ວິປສ຺ສຕິ ຈ. ສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ ເຈ-ສທ຺ໂທ ວິປສ຺ສນໍ ສມຸຈ຺ຈິໂນຕິ. ວິປສ຺ສມາໂນ ຕຖາ ເຈ ສມາທເຫຕິ ວິປສ຺ສນາ ນາເມສາ ລູຂຠູຕາ ນິຣສ຺ສາທາ, ສມໂຖ ຈ ນາມ ສິນິທ຺ຘຠູໂຕ ສອສ຺ສາໂທ. ຕສ຺ມາ ຕາຍ ລູຂຠູຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ສິເນເຫຕຸໍ ວິປສ຺ສມາໂນ ຕຖາ ຈ ສມາທເຫ. ວິປສ຺ສມາໂນ ປຸນ ສມາຘິໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕສມາຘານຎ຺ຈ ຕເຖວ ກເຣຍ຺ຍ, ຍເຖວ ວິປສ຺ສນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຘ ເຈ-ສທ຺ໂທ ສມາທຫນໍ ສມຸຈ຺ຈິໂນຕິ. ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ ຄາຖາພນ຺ຘານຸວຕ຺ຕເນນ ເຈ-ກາໂຣ ກໂຕ, ອຕ຺ໂຖ ປນ ຈ-ກາຣຕ຺ໂຖ ເອວ. ວິປສ຺ສນາ ຈ ສມໂຖ ຕທາ ອຫູຕິ ຍສ຺ມາ ສມຖວິປສ຺ສນານໍ ຍຸຄນທ຺ຘຠາເວ ສຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄປາຕຸຠາໂວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ອຣິຍມຄ຺ຄຊນນສມຕ຺ຖຕ຺ຕາ ຍທາ ຕທຸຠຍສມາໂຍໂຄ ໂຫຕິ, ຕທາ ວິປສ຺ສນາ ຈ ສມໂຖ ຈ ອຫຸ, ສມຖວິປສ຺ສນາ ຠູຕາ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕາ ຈ ສມຖວິປສ຺ສນາ ອຣິຍມຄ຺ຄາຠິມຸຂີກາເລ ຈ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ຈ ສມານຠາຄາ ຍຸຄນທ຺ຘາ ວຕ຺ຕເຣ ສມາໂນ ສໂມ ຠາໂຄ ໂກຏ຺ຐາໂສ ເອເຕສນ຺ຕິ ສມານຠາຄາ, ຍຸເຄ ນທ຺ຘາ ວິຍາຕິ ຍຸຄນທ຺ຘາ, ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອນຕິວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ ສມຘຸຣາ ສມພລາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນສ຺ສ ຍຸຄນທ຺ຘກຖາຍໍ ອາວິຠວິສ຺ສຕິ.

ທຸກ຺ຂາ ສງ຺ຂາຣາ ສຸໂຂ, ນິໂຣໂຘ ອິຕິ ທສ຺ສນໍ. ທຸຠໂຕ ວຸຏ຺ຐິຕາ ປຎ຺ຎາ, ຜສ຺ເສຕິ ອມຕໍ ປທນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂາ ສງ຺ຂາຣາ, ສຸໂຂ ນິໂຣໂຘ ນິພ຺ພານນ຺ຕິ ປຏິປນ຺ນສ຺ສ ຕໂຕ ນິພ຺ພານທສ຺ສນໍ ອຣິຍມຄ຺ຄຎາຓໍ ທຸຠໂຕ ວຸຏ຺ຐິຕາ ປຎ຺ຎາ ນາມ. ສາ ເອວ ຈ ປຎ຺ຎາ ອມຕໍ ປທໍ ນິພ຺ພານໍ ອາຣມ຺ມຓຜຸສເນນ ຜຸສຕິ, ປຏິລຠຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິພ຺ພານຎ຺ຫິ ອຕປ຺ປກຏ຺ເຐນ ອມຕສທິສນ຺ຕິ ອມຕໍ, ນາສ຺ສ ມຕໍ ມຣຓໍ ວໂຍ ອຕ຺ຖີຕິປິ ອມຕໍ, ປຸພ຺ພຠາຄໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມຫຕາ ອຸສ຺ສາເຫນ ມຫຕິຍາ ປຏິປທາຍ ປຊ຺ຊຕິ ປຏິປຊ຺ຊີຍຕີຕິ ປທນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ວິໂມກ຺ຂຈຣິຍໍ ຊານາຕີຕິ ວິໂມກ຺ຂປວຕ຺ຕິໍ ອສມ຺ໂມຫວເສນ ຊານາຕິ, ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວເສນ ຊານາຕິ. ‘‘ທຸຠໂຕ ວຸຏ຺ຐາໂນ ວິໂມກ຺ໂຂ, ທຸຠໂຕ ວຸຏ຺ຐານາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວິໂມກ຺ຂາ, ທຸຠໂຕ ວຸຏ຺ຐານານໍ ອນຸໂລມາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວິໂມກ຺ຂາ, ທຸຠໂຕ ວຸຏ຺ຐານປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວິໂມກ຺ຂາ’’ຕິ ຫິ ອຸປຣິ ວິໂມກ຺ຂກຖາຍໍເຍວ (ປຏິ. ມ. ໑.໒໐໙ ອາທໂຍ) ອາຄຕາ ວິໂມກ຺ຂຈຣິຍາ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຕສໍ ວິຕ຺ຖາໂຣ ຕຕ຺ເຖວ ອາຄໂຕ. ນານຕ຺ເຕກຕ຺ຕໂກວິໂທຕິ ເຕສໍ ວິໂມກ຺ຂານໍ ນານາຠາເວ ເອກຠາເວ ຈ ກຸສໂລ. ທຸຠໂຕ ວຸຏ຺ຐານວິໂມກ຺ຂວເສນ ຫິ ເຕສໍ ເອກຕ຺ຕໍ, ຈຕຸອຣິຍມຄ຺ຄວເສນ ນານຕ຺ຕໍ, ເອເກກສ຺ສາປິ ວາ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ອນຸປສ຺ສນາເຠເທນ ນານຕ຺ຕໍ, ອຣິຍມຄ຺ຄຠາເວນ ເອກຕ຺ຕໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ທ຺ວິນ຺ນໍ ຎາຓານໍ ກຸສລຕາຕິ ທສ຺ສນສງ຺ຂາຕສ຺ສ ຈ ຠາວນາສງ຺ຂາຕສ຺ສ ຈາຕິ ອິເມສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຎາຓານໍ ກຸສລຕາຍ. ທສ຺ສນນ຺ຕິ ຫິ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ໂຄ. ໂສ ຫິ ປຐມໍ ນິພ຺ພານທສ຺ສນໂຕ ທສ຺ສນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ໂຄຕ຺ຣຠຸ ປນ ກິຎ຺ຈາປິ ປຐມຕຣໍ ນິພ຺ພານໍ ປສ຺ສຕິ, ຍຖາ ປນ ຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິກໍ ເກນຈິເທວ ກຣຓີເຍນ ອາຄໂຕ ປຸຣິໂສ ທູຣໂຕວ ຣຖິກາຍ ຈຣນ຺ຕໍ ຫຕ຺ຖິກ຺ຂນ຺ຘຄຕໍ ຣາຊານໍ ທິສ຺ວາປິ ‘‘ທິຏ຺ໂຐ ເຕ ຣາຊາ’’ຕິ ປຸຏ຺ໂຐ ທິສ຺ວາ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈສ຺ສ ອກຕຕ຺ຕາ ‘‘ນ ປສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ, ເອວເມວ ນິພ຺ພານໍ ທິສ຺ວາ ກຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ກິເລສປ຺ປຫານສ຺ສາຠາວາ ນ ‘‘ທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຎ຺ຫິ ຎາຓໍ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອາວຊ຺ຊນຏ຺ຐາເນ ຕິຏ຺ຐຕິ. ຠາວນາຕິ ເສສມຄ຺ຄຕ຺ຕຍໍ. ຕຎ຺ຫິ ປຐມມຄ຺ເຄນ ທິຏ຺ຐສ຺ມິໍເຍວ ຘມ຺ເມ ຠາວນາວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ນ ອທິຏ຺ຐປຸພ຺ພໍ ກິຎ຺ຈິ ປສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຠາວນາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຫຏ຺ຐາ ປນ ຠາວນາມຄ຺ຄສ຺ສ ອປຣິນິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ‘‘ທ຺ວິນ຺ນໍ ຎາຓານ’’ນ຺ຕິ ອວຕ຺ວາ ໂສຕາປຕ຺ຕິສກທາຄາມິອນາຄາມິມຄ຺ຄລາຠິໂນ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຌານວິໂມກ຺ເຂ ກຸສລຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄລາຠິໂນ ປນ ຠາວນາມຄ຺ຄສ຺ສ ປຣິນິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ‘‘ທ຺ວິນ຺ນໍ ຎາຓານໍ ກຸສລຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ມຄ຺ຄຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໒. ຜລຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໖໓. ຜລຎາຓນິທ຺ເທເສ ຕໍປໂຍຄປ຺ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘຕ຺ຕາຕິ ຕສ຺ສ ອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາ ວຸຏ຺ຐານປໂຍຄສ຺ສ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘຕ຺ຕາ. ມຄ຺ໂຄ ຫິ ສກກ຺ຂເຓ ກິເລສປ຺ປຫາເນນ ອຸຠໂຕ ວຸຏ຺ຐານປໂຍຄໍ ກໂຣຕິ ນາມ, ຜລກ຺ຂເຓ ກິເລສານໍ ປຫີນຕ຺ຕາ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອຸຠໂຕ ວຸຏ຺ຐານປໂຍໂຄ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ໂຘ ວູປສນ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕິ. ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ມຄ຺ຄານນ຺ຕຣໍ ສກິໍ ວາ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຜລສມາປຕ຺ຕິກາເລ ປນ ພຫຸກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ, ນິໂຣຘາ ວຸຏ຺ຐຫນ຺ຕສ຺ສ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ສພ຺ພມ຺ປິ ຫິ ຕໍ ປໂຍຄປ຺ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘຕ຺ຕາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ມຄ຺ຄສ຺ເສຕໍ ຜລນ຺ຕິ ຜລໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ນປຸໍສກວຈນໍ ກຕໍ. ສກທາຄາມິມຄ຺ຄກ຺ຂຓາທີສຸປິ ເອເກກມຄ຺ຄງ຺ຄວເສເນວ ວຸຏ຺ຐານໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຜລຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໓. ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໖໔. ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓນິທ຺ເທເສ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐີຕິ ວິຊ຺ຊມານຏ຺ເຐນ ສຕິ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກສງ຺ຂາເຕ ກາເຍ, ສຍໍ ວາ ສຕີ ຕສ຺ມິໍ ກາເຍ ທິຏ຺ຐີຕິ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິ. ວິຈິກິຈ຺ຉາຕິ ວິຄຕາ ຈິກິຈ຺ຉາ, ສຠາວໍ ວາ ວິຈິນນ຺ໂຕ ເອຕາຍ ກິຈ຺ຉຕິ ກິລມຕີຕິ ວິຈິກິຈ຺ຉາ. ສີລພ຺ພຕປຣາມາໂສຕິ ສີເລນ ສຸທ຺ຘິ ວເຕນ ສຸທ຺ຘິ ສີລພ຺ພເຕນ ສຸທ຺ຘີຕິ ຄຫິຕອຠິນິເວໂສ. ໂສ ຫິ ສຠາວໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ປຣໂຕ ອາມສຕີຕິ ສີລພ຺ພຕປຣາມາໂສ. ອຸຠິນ຺ນໍ ສມາເນປິ ທິຏ຺ຐິຠາເວ ຕກ຺ກຎ຺ຈ ປຣູປເທສຎ຺ຈ ວິນາ ປກຕິຍາ ເອວ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິຄຫຓໂຕ ປກຕິຠູຕາຍ ວີສຕິວຕ຺ຖຸກາຍ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິຍາ ປຫາເນເນວ ສພ຺ພທິຏ຺ຐິປ຺ປຫານທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິ ວຸຕ຺ຕາ. ສີລພ຺ພຕປຣາມາໂສ ປນ ‘‘ສຸທ຺ຘິປຏິປທໍ ປຏິປຊ຺ຊາມາ’’ຕິ ປຏິປນ຺ນານໍ ປຏິປທາຍ ມິຈ຺ຉາຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວິສຸໍ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ອນຸສຍປ຺ປຫາເນເນວ ປຫານໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ທິຏ຺ຐານຸສໂຍ ວິຈິກິຈ຺ຉານຸສໂຍຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ວິສຸໍ ກິເລສຕ຺ຕາ. ອຸປກ຺ກິເລສາຕິ ກິເລເສນ຺ຕິ ອຸປຕາເປນ຺ຕິ ວິພາເຘນ຺ຕີຕິ ກິເລສາ, ຖາມຄຕຏ຺ເຐນ ຠຸສາ ກິເລສາຕິ ອຸປກ຺ກິເລສາ. ສມ຺ມາ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫາເນນ ອນຸປ຺ປາທນິໂຣເຘນ ສມ຺ມາ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນາ ໂຫນ຺ຕິ. ສປຣິຍຸຏ຺ຐາເນຫີຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິໂຍນນ຺ຘນ຺ຕານິ ອຸຏ຺ເຐນ຺ຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ປຣິຍຸຏ຺ຐານານິ, ສມຸທາຈາຣປ຺ປຕ຺ຕານໍ ກິເລສານເມຕໍ ອຘິວຈນໍ. ສຫ ປຣິຍຸຏ຺ຐາເນຫີຕິ ສປຣິຍຸຏ຺ຐານານິ. ເຕຫິ ສປຣິຍຸຏ຺ຐາເນຫິ ອນຸສຍິຕອຸປກ຺ກິເລເສຫິ. ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ ເຕສໍ ອຠພ຺ພຸປ຺ປຕ຺ຕິກຠູຕຕ຺ຕາ ສນ຺ຕຕິວເສນ ປວຕ຺ຕມານໍ ຈິຕ຺ຕໍ ຕໂຕ ວິມຸຕ຺ຕໍ ນາມ ໂຫຕິ. ຕເທວ ສຸຏ຺ຐຸ ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສຸວິມຸຕ຺ຕໍ. ຕໍວິມຸຕ຺ຕິຎາຕຏ຺ເຐນາຕິ ຕສ຺ສາ ວິມຸຕ຺ຕິຍາ ຊານນຏ຺ເຐນ.

ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໔. ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໖໕. ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓນິທ຺ເທເສ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓເຍວ ເຫຕຸຏ຺ເຐນ ປຐມໍ ມຄ຺ຄງ຺ຄານິ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ວຕ຺ວາ ປຸນ ມຄ຺ຄງ຺ຄຠູເຕ ຈ ອມຄ຺ຄງ຺ຄຠູເຕ ຈ ຘມ຺ເມ ‘‘ພຸຊ຺ຌນຏ຺ເຐນ ໂພຘີ’’ຕິ ລທ຺ຘນາມສ຺ສ ອຣິຍສ຺ສ ອງ຺ຄຠາເວນ ໂພຊ຺ຌງ຺ເຄ ວິສຸໍ ທສ຺ເສສິ. ສຕິຘມ຺ມວິຈຍວີຣິຍສມາຘິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ຫິ ມຄ຺ຄງ຺ຄາເນວ, ປີຕິປສ຺ສທ຺ຘິອຸເປກ຺ຂາສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ອມຄ຺ຄງ຺ຄານິ. ປຸນ ພລວເສນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍວເສນ ຈ ວິສຸໍ ນິທ຺ທິຏ຺ເຐສຸ ສທ຺ຘາ ເອວ ອມຄ຺ຄງ຺ຄຠູຕາ. ປຸນ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ຊາເຕເຍວ ຘມ຺ເມ ຣາສິວເສນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຘິປເຕຍ຺ຍຏ຺ເຐນາຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຸປຏ຺ຐານຏ຺ເຐນ ສຕິປຏ຺ຐານາຕິ ເອກາວ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓາ ສຕິ ກາຍເວທນາຈິຕ຺ຕຘມ຺ເມສຸ ສຸຠສຸຂນິຈ຺ຈອຕ຺ຕສຎ຺ຎາປຫານກິຈ຺ຈສາຘນວເສນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ ນາມ. ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓໍ ເອກເມວ ວີຣິຍໍ ອຸປ຺ປນ຺ນານຸປ຺ປນ຺ນານໍ ອກຸສລານໍ ປຫານານຸປ຺ປຕ຺ຕິກິຈ຺ຈສ຺ສ, ອນຸປ຺ປນ຺ນຸປ຺ປນ຺ນານໍ ກຸສລານໍ ອຸປ຺ປາທຏ຺ຐິຕິກິຈ຺ຈສ຺ສ ສາຘນວເສນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສມ຺ມປ຺ປຘານາ ນາມ.

ຕຖຏ຺ເຐນ ສຈ຺ຈາຕິ ທຸກ຺ຂຠາວາທີສຸ ອວິສໍວາທກຏ຺ເຐນ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ. ເອຕາເນວ ເຈຕ຺ຖ ປຏິເວຘຏ຺ເຐນ ຕທາ ສມຸທາຄຕານິ, ‘‘ອມໂຕຄຘໍ ນິພ຺ພານ’’ນ຺ຕິ ວິສຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ ນິພ຺ພານຎ຺ຈ, ເສສາ ປນ ຘມ຺ມາ ປຏິລາຠຏ຺ເຐນ ຕທາ ສມຸທາຄຕາ. ‘‘ຕຖຏ຺ເຐນ ສຈ຺ຈາ ຕທາ ສມຸທາຄຕາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ມຄ຺ຄຜລປຣິໂຍສາເນ ອວສ຺ສໍ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຕີຕິ ນິຏ຺ຐເມຕ຺ຖ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ‘‘ກຕໍ ກຣຓີຍໍ ນາປຣໍ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕາຍາຕິ ປຊານາຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໒໔໘) ວຈນໂຕ ຈ ‘‘ທຸກ຺ຂໍ ເມ ປຣິຎ຺ຎາຕໍ, ສມຸທໂຍ ເມ ປຫີໂນ, ນິໂຣໂຘ ເມ ສຈ຺ຉິກໂຕ, ມຄ຺ໂຄ ຈ ເມ ຠາວິໂຕ’’ຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓໍ ວຸຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ. ຕຖາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ ຈ. ສມຸທໂຍຕິ ເຈຕ຺ຖ ຕໍຕໍມຄ຺ຄວຊ຺ໂຌເຍວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕສມຸທຍປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວເສເນວ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ທຸວິຘໍ ກິເລສປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓໍ ມຄ຺ຄຜລນິພ຺ພານປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓານິ ອິຘ ສຣູເປເນວ ອາຄຕານີຕິ ວຸຕ຺ຕານິ. ເກວລໍ ທຸກ຺ຂປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓເມວ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຖ ໂຂ ປາຐສພ຺ຠາວໂຕ ຍຸຕ຺ຕິສພ຺ຠາວໂຕ ຈ ຄເຫຕພ຺ພເມວ. ສຈ຺ຈປຏິເວຘຕ຺ຖຎ຺ຫິ ປຏິປນ຺ນສ຺ສ ນິຏ຺ຐິເຕ ສຈ຺ຈປຏິເວເຘ ສຍໍ ກຕກິຈ຺ຈປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓໍ ຍຸຕ຺ຕເມວາຕິ. ອວິກ຺ເຂປຏ຺ເຐນ ສມໂຖຕິອາທິ ມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕ ເອວ ສມຖວິປສ຺ສນາຘມ຺ເມ ເອກຣສຏ຺ເຐນ ອນຕິວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ ຈ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສໍວຣຏ຺ເຐນ ສີລວິສຸທ຺ຘີຕິ ສມ຺ມາວາຈາກມ຺ມນ຺ຕາຊີວາ ເອວ. ອວິກ຺ເຂປຏ຺ເຐນ ຈິຕ຺ຕວິສຸທ຺ຘີຕິ ສມ຺ມາສມາຘິ ເອວ. ທສ຺ສນຏ຺ເຐນ ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘີຕິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິເຍວ. ວິມຸຕ຺ຕຏ຺ເຐນາຕິ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ມຄ຺ຄວຊ຺ຌກິເລເສຫິ ມຸຈ຺ຈນຏ຺ເຐນ, ນິພ຺ພານາຣມ຺ມເຓ ວາ ອຘິມຸຈ຺ຈນຏ຺ເຐນ. ວິໂມກ຺ໂຂຕິ ສມຸຈ຺ເຉທວິໂມກ຺ໂຂ, ອຣິຍມຄ຺ໂຄເຍວ. ປຏິເວຘຏ຺ເຐນ ວິຊ຺ຊາຕິ ສຈ຺ຈປຏິເວຘຏ຺ເຐນ ວິຊ຺ຊາ, ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິເຍວ. ປຣິຈ຺ຈາຄຏ຺ເຐນ ວິມຸຕ຺ຕີຕິ ມຄ຺ຄວຊ຺ຌກິເລສານໍ ປຊຫນຏ຺ເຐນ ຕໂຕ ມຸຈ຺ຈນໂຕ ວິມຸຕ຺ຕິ, ອຣິຍມຄ຺ໂຄເຍວ. ສມຸຈ຺ເຉທຏ຺ເຐນ ຂເຍ ຎາຓນ຺ຕິ ກິເລສສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນຏ຺ເຐນ ກິເລສກ຺ຂຍກເຣ ອຣິຍມຄ຺ເຄ ຎາຓໍ, ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິເຍວ.

ຉນ຺ທາທໂຍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພາ. ເກວລຎ຺ເຫຕ຺ຖ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓເຍວ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານາກາເຣນ ທສ຺ສິຕາ. ວິມຸຕ຺ຕີຕິ ເຈຕ຺ຖ ມຄ຺ຄວິມຸຕ຺ຕິເຍວ. ‘‘ຕຖຏ຺ເຐນ ສຈ຺ຈາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຄຫິຕມ຺ປິ ຈ ນິພ຺ພານໍ ອິຘ ປຣິໂຍສານຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປຸນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຜລກ຺ຂເຓປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເອຕ຺ຖ ປນ ເຫຕຸຏ຺ເຐນ ມຄ຺ໂຄຕິ ຜລມຄ຺ຄຠາເວເນວ. ສມ຺ມປ຺ປຘານາຕິ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ຈຕຸກິຈ຺ຈສາຘກສ຺ສ ວີຣິຍກິຈ຺ຈສ຺ສ ຜລສ຺ສ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓ ສິທ຺ຘຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຎ຺ຎຖາ ຫິ ຜລກ຺ຂເຓ ສມ຺ມປ຺ປຘານາ ເອວ ນ ລພ຺ຠນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ສຕ຺ຕຕິໍສ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ເມ ອຸທ຺ຘຣນ຺ເຕນ ເຖເຣນ ‘‘ຜລກ຺ຂເຓ ຐເປຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສມ຺ມປ຺ປຘາເນ ອວເສສາ ເຕຕ຺ຕິໍສ ຘມ຺ມາ ລພ຺ຠນ຺ຕີ’’ຕິ. ເອວເມວ ປຏິເວຘກິຈ຺ຈາທິສິທ຺ຘິວເສນ ສຈ຺ຈາທີນິປິ ຍຖາໂຍຄໍ ເວທິຕພ຺ພານິ. ວິໂມກ຺ໂຂຕິ ຈ ຜລວິໂມກ຺ໂຂ. ວິມຸຕ຺ຕີຕິ ຜລວິມຸຕ຺ຕິ. ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘຏ຺ເຐນ ອນຸປ຺ປາເທ ຎາຓໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖເມວ. ວຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາຕິ ອນ຺ຕຣາ ວຸຏ຺ຐານາຠາວາ ຜລາວສາເນນ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິເມ ຘມ຺ມາ ຕທາ ສມຸທາຄຕາຕິ ອິເມ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາ ຘມ຺ມາ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ຜລກ຺ຂເຓ ຈ ສມຸທາຄຕາຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຕີຕິ ອິຕິ-ສທ຺ທໍ ປາຐເສສໍ ກຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໕. ວຕ຺ຖຸນານຕ຺ຕຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໖໖. ວຕ຺ຖຸນານຕ຺ຕຎາຓນິທ຺ເທເສ ຈກ຺ຂຸໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ວວຕ຺ເຖຕີຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕຠູຕໍ ຈກ຺ຂຸໍ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ຍຖາ ໂສ ຈກ຺ຂຸໍ ວວຕ຺ຖເປຕິ, ຕຖາ ວຕ຺ຕຸກາໂມ ກຖໍ ຈກ຺ຂຸໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ວວຕ຺ເຖຕີຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປຸນ ຈກ຺ຂຸ ອວິຊ຺ຊາສມ຺ຠູຕນ຺ຕິ ວວຕ຺ເຖຕີຕິອາທິນາ ວວຕ຺ຖາປນາກາຣໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ອວິຊ຺ຊາຕຓ຺ຫາ ອຕີຕາ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກເຫຕຸໂຍ, ກມ຺ມໍ ອຕີຕໍ ຊນກເຫຕຸ, ອາຫາໂຣ ອິທານິ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກເຫຕຸ. ເອເຕນ ຈກ຺ຂູປຕ຺ຖມ຺ຠການິ ອຸຕຸຈິຕ຺ຕານິ ຄຫິຕາເນວ ໂຫນ຺ຕິ. ຈຕຸນ຺ນໍ ມຫາຠູຕານໍ ອຸປາທາຍາຕິ ອຸປໂຍຄຕ຺ເຖ ສາມິວຈນໍ, ຈຕ຺ຕາຣິ ມຫາຠູຕານິ ອຸປາທິຍິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອເຕນ ປສາທຈກ຺ຂຸຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ, ສສມ຺ຠາຣຠາໂວ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ. ອຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ອທ຺ຘາວເສນ, ສນ຺ຕຕິຂຓວເສນ ວາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ. ສມຸທາຄຕນ຺ຕິ ເຫຕຸໂຕ ສມຸຏ຺ຐິຕໍ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ວິປສ຺ສນາປຸພ຺ພຠາເຄ ຈກ຺ຂຸວວຕ຺ຖານໍ ທສ຺ສິຕໍ. ອຫຸຕ຺ວາ ສມ຺ຠູຕນ຺ຕິອາທີຫິ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາ. ປຸພ຺ເພ ອຸທຍາ ອວິຊ຺ຊມານໂຕ ອຫຸຕ຺ວາ ສມ຺ຠູຕໍ, ອຸທ຺ຘໍ ວຍາ ອຠາວໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ນ ຠວິສ຺ສຕິ. ອນ຺ຕວນ຺ຕໂຕຕິ ອນ຺ໂຕ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອນ຺ຕວາ, ອນ຺ຕວາ ເອວ ອນ຺ຕວນ຺ໂຕ ຍຖາ ‘‘ສຕິມນ຺ໂຕ, ຄຕິມນ຺ໂຕ, ຘິຕິມນ຺ໂຕ ຈ ໂຍ ອິສີ’’ຕິ (ເຖຣຄາ. ໑໐໕໒). ຕໂຕ ອນ຺ຕວນ຺ຕໂຕ, ຠງ຺ຄວິຊ຺ຊມານໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອທ຺ຘຸວນ຺ຕິ ສພ຺ພາວຕ຺ຖານິປາຕິຕາຍ, ຖິຣຠາວສ຺ສ ຈ ອຠາວຕາຍ ນ ຖິຣໍ. ອສສ຺ສຕນ຺ຕິ ນ ນິຈ຺ຈໍ. ວິປຣິຓາມຘມ຺ມນ຺ຕິ ຊຣາຍ ເຈວ ມຣເຓນ ຈາຕິ ທ຺ເວຘາ ວິປຣິຓາມປກຕິກໍ. ຈກ຺ຂຸ ອນິຈ຺ຈນ຺ຕິອາທີນິ ຈກ຺ຂຸໍ ອນິຈ຺ຈໂຕຕິອາທີນິ ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖານິ. ມໂນຕິ ອິຘ ຠວງ຺ຄມນສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ອວິຊ຺ຊາສມ຺ຠູໂຕຕິອາທິ ຍຸຊ຺ຊຕິເຍວ. ອາຫາຣສມ຺ຠູໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຜສ຺ສາຫາຣມໂນສຎ຺ເຈຕນາຫາຣວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຸປ຺ປນ຺ໂນຕິ ຈ ອທ຺ຘາສນ຺ຕຕິວເສນ.

ວຕ຺ຖຸນານຕ຺ຕຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໖. ໂຄຈຣນານຕ຺ຕຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໖໗. ໂຄຈຣນານຕ຺ຕຎາຓນິທ຺ເທເສ ຣູເປ ພຫິທ຺ຘາ ວວຕ຺ເຖຕີຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໂຕ ພຫິທ຺ຘາຠູເຕ ຣູປາຍຕນຘມ຺ເມ ວວຕ຺ຖເປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອວິຊ຺ຊາສມ຺ຠູຕາຕິອາທິ ອຕ຺ຕຠາວປຣິຍາປນ຺ນກມ຺ມຊຣູປຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຫາໂຣປິ ຫິ ກມ຺ມຊຣູປສ຺ສ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ສທ຺ທສ຺ສ ປນ ອຸຕຸຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານຕ຺ຕາ ອວິຊ຺ຊາສມ຺ຠູຕາທິຈຕຸກ຺ກໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຜຏ຺ຐພ຺ພານໍ ສຍໍ ມຫາຠູຕຕ຺ຕາ ‘‘ຈຕຸນ຺ນໍ ມຫາຠູຕານໍ ອຸປາທາຍາ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຘມ຺ມາຕິ ເຈຕ຺ຖ ຠວງ຺ຄມໂນສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຕໂຍ ອຣູປິໂນ ຂນ຺ຘາ, ຘມ຺ມາຍຕນປຣິຍາປນ຺ນານິ ສຸຂຸມຣູປານິ ຈ ກມ຺ມສມຸຏ຺ຐານານິ, ສພ຺ພານິປິ ຣູປາທີນິ ຈ. ອປິຈ ຍານິ ຍານິ ເຍນ ເຍນ ສມຸຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ຕານິ ຕານິ ເຕນ ເຕນ ເວທິຕພ຺ພານິ. ອິຕຣຖາ ຫິ ສກສນ຺ຕານປຣິຍາປນ຺ນາປິ ຣູປາທໂຍ ຘມ຺ມາ ສພ຺ເພ ນ ສງ຺ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍຸໍ. ຍສ຺ມາ ອນິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ຘຣູປາທໂຍປິ ວິປສ຺ສນູປຄາ, ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ກມ຺ມສມ຺ຠູຕປເທນ ສງ຺ຄໂຫ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເຕປິ ຫິ ສພ຺ພສຕ຺ຕສາຘາຣຓກມ຺ມປຈ຺ຈຍອຸຕຸສມຸຏ຺ຐານາ. ອຎ຺ເຎ ປນ ‘‘ອນິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ຘາ ຣູປາທໂຍ ອວິປສ຺ສນູປຄາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕໍ ປນ –

‘‘ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣາ ອນິຈ຺ຈາຕິ, ຍທາ ປຎ຺ຎາຍ ປສ຺ສຕິ;

ອຖ ນິພ຺ພິນ຺ທຕິ ທຸກ຺ເຂ, ເອສ ມຄ຺ໂຄ ວິສຸທ຺ຘິຍາ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໒໗໗) –

ອາທິກາຍ ປາຬິຍາ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ – ‘‘ອິເຘກຈ຺ໂຈ ອາທິໂຕວ ອຊ຺ຌຕ຺ຕສງ຺ຂາເຣ ອຠິນິວິສິຕ຺ວາ ວິປສ຺ສຕິ, ຍສ຺ມາ ປນ ນ ສຸທ຺ຘອຊ຺ຌຕ຺ຕທສ຺ສນມຕ຺ເຕເນວ ມຄ຺ຄວຸຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ, ພຫິທ຺ຘາປິ ທຏ຺ຐພ຺ພເມວ, ຕສ຺ມາ ປຣສ຺ສ ຂນ຺ເຘປິ ອນຸປາທິນ຺ນສງ຺ຂາເຣປິ ອນິຈ຺ຈໍ ທຸກ຺ຂມນຕ຺ຕາຕິ ວິປສ຺ສຕີ’’ຕິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໗໘໔). ຕສ຺ມາ ປເຣສໍ ຈກ຺ຂາທິວວຕ຺ຖານມ຺ປິ ອນິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ຘຣູປາທິວວຕ຺ຖານມ຺ປິ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພເມວ, ຕສ຺ມາ ເຕຠູມກສງ຺ຂາຣາ ອວິປສ຺ສນູປຄາ ນາມ ນຕ຺ຖິ.

ໂຄຈຣນານຕ຺ຕຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໗. ຈຣິຍານານຕ຺ຕຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໖໘. ຈຣິຍານານຕ຺ຕຎາຓນິທ຺ເທເສ ວິຎ຺ຎາຓຈຣິຍາຕິອາທີສຸ ອາຣມ຺ມເຓ ຈຣຕີຕິ ຈຣິຍາ, ວິຎ຺ຎາຓເມວ ຈຣິຍາ ວິຎ຺ຎາຓຈຣິຍາ. ອຎ຺ຎາເຓນ ຈຣຓໍ, ອຎ຺ຎາເຓນ ວາ ຈຣຕິ, ອຎ຺ຎາເຕ ວາ ຈຣຕິ, ອຎ຺ຎາຓສ຺ສ ວາ ຈຣຓນ຺ຕິ ອຎ຺ຎາຓຈຣິຍາ. ຎາຓເມວ ຈຣິຍາ, ຎາເຓນ ວາ ຈຣິຍາ, ຎາເຓນ ວາ ຈຣຕິ, ຎາເຕ ວາ ຈຣຕິ, ຎາຓສ຺ສ ວາ ຈຣຓນ຺ຕິ ຎາຓຈຣິຍາ. ທສ຺ສນຕ຺ຖາຍາຕິ ຣູປທສ຺ສນຕ຺ຖາຍ ປວຕ຺ຕາ. ອາວຊ຺ຊນກິຣິຍາພ຺ຍາກຕາຕິ ຠວງ຺ຄສນ຺ຕານໂຕ ອປເນຕ຺ວາ ຣູປາຣມ຺ມເຓ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານໍ ອາວຊ຺ເຊຕິ ນາເມຕີຕິ ອາວຊ຺ຊນໍ, ວິປາກາຠາວໂຕ ກຣຓມຕ຺ຕນ຺ຕິ ກິຣິຍາ, ກຸສລາກຸສລວເສນ ນ ພ຺ຍາກຕາຕິ ອພ຺ຍາກຕາ. ທສ຺ສນຏ຺ໂຐຕິ ປສ຺ສນ຺ຕິ ເຕນ, ສຍໍ ວາ ປສ຺ສຕິ, ທສ຺ສນມຕ຺ຕເມວ ວາ ຕນ຺ຕິ ທສ຺ສນໍ, ທສ຺ສນເມວ ອຕ຺ໂຖ ທສ຺ສນຏ຺ໂຐ. ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ກຸສລວິປາກໍ ວາ ອກຸສລວິປາກໍ ວາ. ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາຕິ ອທິຏ຺ເຐ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນສ຺ສ ອຠາວໂຕ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາເຓນ ຣູປາຣມ຺ມຓສ຺ສ ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ. ອຠິນິໂຣປນາ ວິປາກມໂນຘາຕູຕິ ທິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓເມວ ອາໂຣຫຕີຕິ ອຕິນິໂຣປນາ, ອຸຠຍວິປາກາ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນມໂນຘາຕຸ. ອຠິນິໂຣປິຕຕ຺ຕາຕິ ຣູປາຣມ຺ມຓໍ ອຠິຣຸຬ຺ຫຕ຺ຕາ. ວິປາກມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕູຕິ ອຸຠຍວິປາກາ ສນ຺ຕີຣຓມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸ. ເອສ ນໂຍ ໂສຕທ຺ວາຣາທີສຸປິ. ສນ຺ຕີຣຓານນ຺ຕຣໍ ໂວຏ຺ຐພ຺ພເນ ອວຸຕ຺ເຕປິ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິເຍຫິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ລພ຺ຠຕີຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ວິຊານນຕ຺ຖາຍາຕິ ຘມ຺ມາຣມ຺ມຓສ຺ສ ເຈວ ຣູປາທິອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ຈ ວິຊານນຕ຺ຖາຍ. ອາວຊ຺ຊນກິຣິຍາພ຺ຍາກຕາຕິ ມໂນທ຺ວາຣາວຊ຺ຊນຈິຕ຺ຕໍ. ວິຊານນຏ຺ໂຐຕິ ຕທນນ຺ຕຣຊວນວເສນ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ວິຊານນເມວ ອຕ຺ໂຖ, ນ ອຎ຺ໂຎ. ອຸປຣິ ອກຸສລຊວນານໍ ວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄຜລຊວນານຎ຺ຈ ວິສຸໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເສສຊວນານິ ອິຘ ຄເຫຕພ຺ພານິ ສິຍຸໍ. ‘‘ກຸສເລຫິ ກມ຺ເມຫິ ວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຈຣຕີຕິ ວິຎ຺ຎາຓຈຣິຍາ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ (ປຏິ. ມ. ໑.໗໐) ປນ ຫສິຕຸປ຺ປາທຈິຕ຺ຕຊວນເມວ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຉສຸ ທ຺ວາເຣສຸ ອເຫຕຸການໍເຍວ ຈິຕ຺ຕານໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ທ຺ເວ ອາວຊ຺ຊນານິ ທ຺ເວ ປຎ຺ຈວິຎ຺ຎາຓານິ ທ຺ເວ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນານິ ຕີຓິ ສນ຺ຕີຣຓານິ ເອກໍ ຫສິຕຸປ຺ປາທຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຏ຺ຐາຣສ ອເຫຕຸກຈິຕ຺ຕານິເຍວ ວິຎ຺ຎາຓຈຣິຍາຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ.

໖໙. ອິທານິ ວິສຍວິຊານນມຕ຺ຕຏ຺ເຐນ ວິຎ຺ຎາຓຈຣິຍາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ນີຣາຄາ ຈຣຕີຕິອາທິມາຫ, ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຫິ ຣາຄາທິສມ຺ປໂຍເຄ ສທ຺ຘາທິສມ຺ປໂຍເຄ ຈ ອວຕ຺ຖນ຺ຕຣໍ ປາປຸຓາຕິ, ເຕສຸ ອສຕິ ສກາວຕ຺ຖາຍເມວ ຕິຏ຺ຐຕິ. ຕສ຺ມາ ນີຣາຄາທິວຈເນນ ເຕສໍ ວຸຕ຺ຕວິຎ຺ຎາຓານໍ ວິຎ຺ຎາຓກິຈ຺ຈມຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ນຕ຺ຖິ ເອຕິສ຺ສາ ຣາໂຄຕິ ນີຣາຄາ. ນິຣາຄາຕິ ຣສ຺ສໍ ກຕ຺ວາປິ ປຐນ຺ຕິ. ໂສ ປນ ຣຊ຺ຊນວເສນ ຣາໂຄ. ອິຕເຣສຸ ທຸສ຺ສນວເສນ ໂທໂສ. ມຸຍ຺ຫນວເສນ ໂມໂຫ. ມຎ຺ຎນວເສນ ມາໂນ. ວິປຣີຕທສ຺ສນວເສນ ທິຏ຺ຐິ. ອຸທ຺ຘຕຠາໂວ, ອວູປສນ຺ຕຠາໂວ ວາ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈໍ. ວິຈິກິຈ຺ຉາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາ. ອນຸເສນ຺ຕີຕິ ອນຸສຍາ. ‘‘ນິຣນຸສຍາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ນານຸສຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ໂສເຍວຕ຺ໂຖ. ປຣິຍຸຏ຺ຐານປ຺ປຕ຺ຕານເມເວຕ຺ຖ ອຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ນ ຫິ ວິຎ຺ຎາຓຈຣິຍາ ປຫີນານຸສຍານໍເຍວ ວຸຕ຺ຕາ. ຍາ ຈ ນີຣາຄາທິນາມາ, ສາ ຣາຄາທີຫິ ວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕາວ ນາມ ໂຫຕີຕິ ປຣິຍາຍນ຺ຕຣທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຣາຄວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕາຕິອາທິມາຫ. ປຸນ ອຎ຺ເຎຫິ ຈ ວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ກຸສເລຫິ ກມ຺ເມຫີຕິອາທິມາຫ. ກຸສລານິເຍວ ຣາຄາທິວຊ຺ຊາຠາວາ ອນວຊ຺ຊານິ. ປຣິສຸທ຺ຘຠາວກເຣຫິ ຫິຣິໂອຕ຺ຕປ຺ເປຫິ ຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສຸກ຺ການິ. ປວຕ຺ຕິສຸຂຕ຺ຕາ ສຸໂຂ ອຸທໂຍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ເອເຕສນ຺ຕິ ສຸຂຸທ຺ຣຍານິ, ສຸຂວິປາກຕ຺ຕາ ວາ ສຸໂຂ ອຸທໂຍ ວຑ຺ຒິ ເອເຕສນ຺ຕິ ສຸຂຸທ຺ຣຍານິ. ວຸຕ຺ຕວິປກ຺ເຂນ ອກຸສລານິ ໂຍເຊຕພ຺ພານິ. ວິຎ຺ຎາເຕ ຈຣຕີຕິ ວິຎ຺ຎາເຓນ ວິຎ຺ຎາຍມານໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ວິຎ຺ຎາຕໍ ນາມ, ຕສ຺ມິໍ ວິຎ຺ຎາເຕ ອາຣມ຺ມເຓ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ນີລວຓ຺ຓໂຍຄໂຕ ນີລວຕ຺ຖໍ ວິຍ ວິຎ຺ຎາຓໂຍຄໂຕ ວິຎ຺ຎາຕໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ນາມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມິໍ ວິຎ຺ຎາເຓ ຈຣຕີຕິ ວິຎ຺ຎາຓຈຣິຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ເອວຣູປາ ຈຣິຍາ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣສ຺ສ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາ ຈຣິຍາ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ຈຣິຍາ’’ຕິ ຈ ໂວຫາຣວເສນ ວຸຈ຺ຈຕິ, ວິຎ຺ຎາຓໂຕ ປນ ວິສຸໍ ຈຣິຍາ ນຕ຺ຖິ. ປກຕິປຣິສຸທ຺ຘມິທໍ ຈິຕ຺ຕໍ ນິກ຺ກິເລສຏ຺ເຐນາຕິ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ຈິຕ຺ຕໍ ຣາຄາທິກິເລສາຠາເວນ ປກຕິຍາ ເອວ ປຣິສຸທ຺ຘໍ. ຕສ຺ມາ ວິຊານນມຕ຺ຕເມວ ຈຣິຍາຕິ ວິຎ຺ຎາຓຈຣິຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ນິກ຺ເລສຏ຺ເຐນາຕິປິ ປາໂຐ.

ອຎ຺ຎາຓຈຣິຍາຍ ມນາປິເຍສູຕິ ມນສິ ອປ຺ເປນ຺ຕິ ປສີທນ຺ຕິ, ມນໍ ວາ ອປ຺ປາຍນ຺ຕິ ວຑ຺ເຒນ຺ຕີຕິ ມນາປານິ, ມນາປານິເຍວ ມນາປິຍານິ. ເຕສຸ ມນາປິເຍສຸ. ຕານິ ປນ ອິຏ຺ຐານິ ວາ ໂຫນ຺ຕຸ ອນິຏ຺ຐານິ ວາ, ຄຫຓວເສນ ມນາປິຍານິ. ນ ຫິ ອິຏ຺ຐສ຺ມິໍເຍວ ຣາໂຄ ອນິຏ຺ຐສ຺ມິໍເຍວ ໂທໂສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຣາຄສ຺ສ ຊວນຕ຺ຖາຍາຕິ ສນ຺ຕຕິວເສນ ຣາຄສ຺ສ ຊວນຕ຺ຖາຍ ປວຕ຺ຕາ. ອາວຊ຺ຊນກິຣິຍາພ຺ຍາກຕາຕິ ຈກ຺ຂຸທ຺ວາເຣ ອໂຍນິໂສ ມນສິກາຣຠູຕາ ອາວຊ຺ຊນກິຣິຍາພ຺ຍາກຕາ ມໂນຘາຕຸ. ຣາຄສ຺ສ ຊວນາຕິ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຣາຄສ຺ສ ປວຕ຺ຕິ, ປຸນປ຺ປຸນໍ ປວຕ຺ໂຕ ຣາໂຄເຍວ. ອຎ຺ຎາຓຈຣິຍາຕິ ອຎ຺ຎາເຓນ ຣາຄສ຺ສ ສມ຺ຠວໂຕ ອຎ຺ຎາເຓນ ຣາຄສ຺ສ ຈຣິຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕທຸຠເຍນ ອສມເປກ຺ຂນສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິນ຺ຕິ ຣາຄໂທສວເສນ ສມເປກ຺ຂນວິຣຫິເຕ ຣູປາຣມ຺ມຓສງ຺ຂາເຕ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ. ໂມຫສ຺ສ ຊວນຕ຺ຖາຍາຕິ ວິຈິກິຈ຺ຉາອຸທ຺ຘຈ຺ຈວເສນ ໂມຫສ຺ສ ຊວນຕ຺ຖາຍ. ອຎ຺ຎາຓຈຣິຍາຕິ ອຎ຺ຎາຓສ຺ເສວ ຈຣິຍາ, ນ ອຎ຺ຎສ຺ສ. ວິນິພນ຺ຘສ຺ສາຕິອາທີນິ ມານາທີນໍ ສຠາວວຈນານິ. ຕຕ຺ຖ ວິນິພນ຺ຘສ຺ສາຕິ ອຸນ຺ນຕິວເສນ ວິນິພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຐິຕສ຺ສ. ປຣາມຏ຺ຐາຍາຕິ ຣູປສ຺ສ ອນິຈ຺ຈຠາວາທິໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ປຣໂຕ ນິຈ຺ຈຠາວາທິໍ ອາມຏ຺ຐາຍ ຄຫິຕາຍ. ວິກ຺ເຂປຄຕສ຺ສາຕິ ຣູປາຣມ຺ມເຓ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຠາວໍ ຄຕສ຺ສ. ອນິຏ຺ຐງ຺ຄຕາຍາຕິ ອສນ຺ນິຏ຺ຐານຠາວໍ ຄຕາຍ. ຖາມຄຕສ຺ສາຕິ ພລປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ. ຘມ຺ເມສູຕິ ຣູປາທີສຸ ວາ ຘມ຺ມາຣມ຺ມຓຠູເຕສຸ ວາ ຘມ຺ເມສຸ.

໗໐. ຍສ຺ມາ ຣາຄາທໂຍ ອຎ຺ຎາເຓນ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຣາຄາທິສມ຺ປໂຍເຄນ ອຎ຺ຎາຓໍ ວິເສເສນ຺ໂຕ ສຣາຄາ ຈຣຕີຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສຣາຄາ ຈຣຕີຕິ ໂມຫມານທິຏ຺ຐິມານານຸສຍທິຏ຺ຐານຸສຍອວິຊ຺ຊານຸສຍຊວນວເສນ ຈຣິຍາ ເວທິຕພ຺ພາ. ສໂທສາ ຈຣຕີຕິ ໂມຫອວິຊ຺ຊານຸສຍຊວນວເສນ. ສໂມຫາ ຈຣຕີຕິ ຣາຄໂທສມານທິຏ຺ຐິອຸທ຺ຘຈ຺ຈວິຈິກິຈ຺ຉານຸສຍຊວນວເສນ. ສມານາ ຈຣຕີຕິ ຣາຄໂມຫກາມຣາຄຠວຣາຄາວິຊ຺ຊານຸສຍຊວນວເສນ. ສທິຏ຺ຐິ ຈຣຕີຕິ ຣາຄໂມຫກາມຣາຄາວິຊ຺ຊານຸສຍຊວນວເສນ. ສອຸທ຺ຘຈ຺ຈາ ຈຣຕິ ສວິຈິກິຈ຺ຉາ ຈຣຕີຕິ ໂມຫອວິຊ຺ຊານຸສຍຊວນວເສນ. ສານຸສຍາ ຈຣຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເອເກກໍ ອນຸສຍໍ ມູລໍ ກຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ຈິຕ຺ເຕ ລພ຺ຠມານກເສສານຸສຍວເສນ ສານຸສຍຕາ ໂຍເຊຕພ຺ພາ. ຣາຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຕິອາທິ ສຣາຄາທິເວວຈນເມວ. ສາ ເອວ ຫິ ຈຣິຍາ ສມ຺ປໂຍຄວເສນ ສຫ ຣາຄາທີຫິ ວຕ຺ຕຕີຕິ ສຣາຄາທິອາທີນິ ນາມານິ ລຠຕິ. ຣາຄາທີຫິ ສມໍ ເອກຸປ຺ປາເທກນິໂຣເຘກວຕ຺ເຖກາຣມ຺ມຓາທີຫິ ປກາເຣຫິ ຍຸຕ຺ຕາຕິ ຣາຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານີຕິອາທີນິ ນາມານິ ລຠຕິ. ສາເຍວ ຈ ຍສ຺ມາ ກຸສລາທີຫິ ກມ຺ເມຫິ ວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕາ, ອກຸສລາທີຫິ ກມ຺ເມຫິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາປິ ອຎ຺ຎາຓຈຣິຍາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ກຸສເລຫິ ກມ຺ເມຫີຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຎ຺ຎາເຕຕິ ໂມຫສ຺ສ ອຎ຺ຎາຓລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ ຍຖາສຠາເວນ ອຎ຺ຎາເຕ ອາຣມ຺ມເຓ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖເມວ.

໗໑. ຎາຓຈຣິຍາຍໍ ຍສ຺ມາ ວິວຏ຺ຏນານຸປສ຺ສນາທີນໍ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈຍຠູຕາ ອາວຊ຺ຊນກິຣິຍາພ຺ຍາກຕາ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ອຕ຺ຖາຍ ອາວຊ຺ຊນກິຣິຍາພ຺ຍາກຕໍ ອວຕ຺ວາ ວິວຏ຺ຏນານຸປສ຺ສນາທໂຍວ ວຸຕ຺ຕາ. ອນຸໂລມຎາຓຕ຺ຖາຍ ເອວ ຫິ ອາວຊ຺ຊນາ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ວິວຏ຺ຏນານຸປສ຺ສນາມຄ຺ຄຜລານິ. ຜລສມາປຕ຺ຕີຕິ ເຈຕ຺ຖ ມຄ຺ຄານນ຺ຕຣຊາ ວາ ໂຫຕຸ ກາລນ຺ຕຣຊາ ວາ, ອຸໂຠປິ ອຘິປ຺ເປຕາ. ນີຣາຄາ ຈຣຕີຕິອາທີສຸ ຣາຄາທີນໍ ປຏິປກ຺ຂວເສນ ນີຣາຄາທິຕາ ເວທິຕພ຺ພາ, ວິຎ຺ຎາຓຈຣິຍາຍໍ ຣາຄາທີນໍ ອຠາວມຕ຺ຕຏ຺ເຐນ. ຎາເຕຕິ ຍຖາສຠາວໂຕ ຎາເຕ. ອຎ຺ຎາ ວິຎ຺ຎາຓຈຣິຍາຕິອາທີຫິ ຕິສ຺ສນ຺ນໍ ຈຣິຍານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎມສມ຺ມິສ຺ສຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ວິຎ຺ຎາຓກິຈ຺ຈມຕ຺ຕວເສນ ຫິ ອເຫຕຸກຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທາ ວິຎ຺ຎາຓຈຣິຍາ, ອຎ຺ຎາຓກິຈ຺ຈວຕໍ ທ຺ວາທສນ຺ນໍ ອກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທານໍ ວເສເນວ ອຎ຺ຎາຓຈຣິຍາ, ວິເສເສນ ຎາຓກິຈ຺ຈກາຣີນໍ ວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄຜລານໍ ວເສນ ຎາຓຈຣິຍາ. ເອວມິມາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎມສມ຺ມິສ຺ສາ ຈ, ວິປສ຺ສນໍ ຐເປຕ຺ວາ ສເຫຕຸກກາມາວຈຣກິຣິຍາກຸສລາ ຈ, ສເຫຕຸກກາມາວຈຣວິປາກາ ຈ, ຣູປາວຈຣາຣູປາວຈຣກຸສລາພ຺ຍາກຕາ ຈ ຕີຫິ ຈຣິຍາຫິ ວິນິມຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓາຍ ວິວຏ຺ຏນານຸປສ຺ສນາຍ ຎາຓຈຣິຍາຍ ນິທ຺ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ນິພ຺ພານມຄ຺ຄຜລປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຠູຕານິ ເສກ຺ຂາເສກ຺ຂານໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓານິ ຎາຓຈຣິຍາຍ ສງ຺ຄຫິຕານີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ຕານິປິ ຫິ ວິເສເສນ ຎາຓກິຈ຺ຈກຣາເນວາຕິ.

ຈຣິຍານານຕ຺ຕຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໘. ຠູມິນານຕ຺ຕຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໗໒. ຠູມິນານຕ຺ຕຎາຓນິທ຺ເທເສ ຠູມິໂຍຕິ ຠາຄາ ປຣິຈ຺ເຉທາ ວາ. ກາມາວຈຣາຕິ ເອຕ຺ຖ ທຸວິໂຘ ກາໂມ ກິເລສກາໂມ ວຕ຺ຖຸກາໂມ ຈ. ກິເລສກາໂມ ຉນ຺ທຣາໂຄ, ວຕ຺ຖຸກາໂມ ເຕຠູມກວຏ຺ຏໍ. ກິເລສກາໂມ ກາເມຕີຕິ ກາໂມ, ວຕ຺ຖຸກາໂມ ກາມີຍຕີຕິ ກາໂມ. ໂສ ທຸວິໂຘ ກາໂມ ປວຕ຺ຕິວເສນ ຍສ຺ມິໍ ປເທເສ ອວຈຣຕິ, ໂສ ປເທໂສ ກາໂມ ເອຕ຺ຖ ອວຈຣຕີຕິ ກາມາວຈໂຣ. ໂສ ປນ ປເທໂສ ຈຕຸນ຺ນໍ ອປາຍານໍ, ມນຸສ຺ສໂລກສ຺ສ, ຉນ຺ນຎ຺ຈ ເທວໂລການໍ ວເສນ ເອກາທສວິໂຘ. ຍຖາ ຫິ ຍສ຺ມິໍ ປເທເສ ສສຕ຺ຖາ ປຸຣິສາ ອວຈຣນ຺ຕິ, ໂສ ວິຊ຺ຊມາເນສຸປິ ອຎ຺ເຎສຸ ທ຺ວິປທຈຕຸປ຺ປເທສຸ ອວຈຣນ຺ເຕສຸ ເຕສໍ ອຠິລກ຺ຂິຕຕ຺ຕາ ‘‘ສສຕ຺ຖາວຈໂຣ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ວິຊ຺ຊມາເນສຸປິ ອຎ຺ເຎສຸ ຣູປາວຈຣາທີສຸ ຕຕ຺ຖ ອວຈຣນ຺ເຕສຸ ເຕສໍ ອຠິລກ຺ຂິຕຕ຺ຕາ ອຍໍ ປເທໂສ ‘‘ກາມາວຈໂຣ’’ຕ຺ເວວ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສ຺ວາຍໍ ຍຖາ ຣູປຠໂວ ຣູປໍ, ເອວໍ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລປໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ກາໂມ’’ຕ຺ເວວ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕປ຺ປຏິພທ຺ໂຘ ເອເກໂກ ຘມ຺ໂມ ອິມສ຺ມິໍ ເອກາທສວິຘປເທສສງ຺ຂາເຕ ກາເມ ອວຈຣຕີຕິ ກາມາວຈໂຣ. ກິຎ຺ຈາປິ ຫິ ເອຕ຺ຖ ເກຈິ ຘມ຺ມາ ຣູປາຣູປຠເວສຸປິ ອວຈຣນ຺ຕິ, ຍຖາ ປນ ສງ຺ຄາເມ ອວຈຣຓໂຕ ‘‘ສງ຺ຄາມາວຈໂຣ’’ຕິ ລທ຺ຘນາໂມ ນາໂຄ ນຄເຣ ຈຣນ຺ໂຕປິ ‘‘ສງ຺ຄາມາວຈໂຣ’’ຕ຺ເວວ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຖລຊລຈຣາ ຈ ປາຓິໂນ ອຖເລ ອຊເລ ຈ ຐິຕາປິ ‘‘ຖລຈຣາ ຊລຈຣາ’’ຕ຺ເວວ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເອວໍ ເຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ອວຈຣນ຺ຕາປິ ກາມາວຈຣາເຍວາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ວາ ເອເຕສຸ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣສຸ ຘມ຺ເມສຸ ກາໂມ ອວຈຣຕີຕິ ກາມາວຈຣາ. ກາມຎ຺ເຈສ ຣູປາຣູປາວຈຣຘມ຺ເມສຸປິ ອວຈຣຕິ, ຍຖາ ປນ ‘‘ວທຕີຕິ ວຈ຺ໂຉ, ມຫິຍໍ ເສຕີຕິ ມຫິໍໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ນ ຍຕ຺ຕກາ ວທນ຺ຕິ, ມຫິຍໍ ວາ ເສນ຺ຕິ, ສພ຺ເພສໍ ຕໍ ນາມໍ ໂຫຕິ. ເອວໍສມ຺ປທມິທໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖ ສພ຺ເພ ເຕ ຘມ຺ເມ ເອກຣາສິໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕຠູມິສທ຺ທມເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ກາມາວຈຣາຕິ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄວຈນໍ ກຕໍ. ຣູປາວຈຣາຕິອາທີສຸ ຣູປຠໂວ ຣູປໍ, ຕສ຺ມິໍ ຣູເປ ອວຈຣນ຺ຕີຕິ ຣູປາວຈຣາ. ອຣູປຠໂວ ອຣູປໍ, ຕສ຺ມິໍ ອຣູເປ ອວຈຣນ຺ຕີຕິ ອຣູປາວຈຣາ. ເຕຠູມກວຏ຺ເຏ ປຣິຍາປນ຺ນາ ອນ຺ໂຕຄຘາຕິ ປຣິຍາປນ຺ນາ, ຕສ຺ມິໍ ນ ປຣິຍາປນ຺ນາຕິ ອປຣິຍາປນ຺ນາ.

ກາມາວຈຣາທິຠູມິນິທ຺ເທເສສຸ ເຫຏ຺ຐໂຕຕິ ເຫຏ຺ຐາຠາເຄນ. ອວີຈິນິຣຍນ຺ຕິ ຊາລານໍ ວາ ສຕ຺ຕານໍ ວາ ເວທນານໍ ວາ ວີຈິ ອນ຺ຕຣໍ ຉິທ຺ທໍ ເອຕ຺ຖ ນຕ຺ຖີຕິ ອວີຈິ. ສຸຂສງ຺ຂາໂຕ ອໂຍ ເອຕ຺ຖ ນຕ຺ຖີຕິ ນິຣໂຍ, ນິຣຕິອຕ຺ເຖນປິ ນິຣໂຍ. ປຣິຍນ຺ຕໍ ກຣິຕ຺ວາຕິ ຕໍ ອວີຈິສງ຺ຂາຕໍ ນິຣຍໍ ອນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ. ອຸປຣິໂຕຕິ ອຸປຣິຠາເຄນ. ປຣນິມ຺ມິຕວສວຕ຺ຕີ ເທເວຕິ ປຣນິມ຺ມິເຕສຸ ກາເມສຸ ວສໍ ວຕ຺ຕນໂຕ ເອວໍລທ຺ຘໂວຫາເຣ ເທເວ. ອນ຺ໂຕ ກຣິຕ຺ວາຕິ ອນ຺ໂຕ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ. ຍໍ ເອຕສ຺ມິໍ ອນ຺ຕເຣຕິ ເຍ ເອຕສ຺ມິໍ ໂອກາເສ. ຍນ຺ຕິ ຈ ລິງ຺ຄວຈນວິປລ຺ລາໂສ ກໂຕ. ເອຕ຺ຖາວຈຣາຕິ ອິມິນາ ຍສ຺ມາ ຕສ຺ມິໍ ອນ຺ຕເຣ ອຎ຺ເຎປິ ຈຣນ຺ຕິ ກທາຈິ ກຕ຺ຖຈິ ສມ຺ຠວໂຕ, ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ອສງ຺ຄຓ຺ຫນຕ຺ຖໍ ອວຈຣາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ເຍ ເອກສ຺ມິໍ ອນ຺ຕເຣ ໂອຄາຬ຺ຫາ ຫຸຕ຺ວາ ຈຣນ຺ຕິ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ສທາ ຈ ສມ຺ຠວໂຕ, ອໂຘຠາເຄ ຈ ຈຣນ຺ຕິ ອວີຈິນິຣຍສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ຠູຕູປາທາຍ ປວຕ຺ຕິຠາເວນ, ເຕສໍ ສງ຺ຄໂຫ ກໂຕ ໂຫຕິ. ເຕ ຫິ ໂອຄາຬ຺ຫາ ຈຣນ຺ຕິ, ອໂຘຠາເຄ ຈ ຈຣນ຺ຕີຕິ ອວຈຣາ. ເອຕ຺ຖ ປຣິຍາປນ຺ນາຕິ ອິມິນາ ປນ ຍສ຺ມາ ເອເຕ ເອຕ຺ຖາວຈຣາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ ອວຈຣນ຺ຕິ, ນ ປນ ຕຕ຺ຖ ປຣິຍາປນ຺ນາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ ອວຈຣນ຺ຕານໍ ປຣິຄ຺ຄໂຫ ກໂຕ ໂຫຕິ.

ອິທານິ ເຕ ເອຕ຺ຖ ປຣິຍາປນ຺ເນ ຘມ຺ເມ ຣາສິສຸຎ຺ຎຕາປຈ຺ຈຍຠາວໂຕ ເຈວ ສຠາວໂຕ ຈ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຂນ຺ຘຘາຕຸອາຍຕນາຕິອາທິມາຫ. ພ຺ຣຫ຺ມໂລກນ຺ຕິ ປຐມຊ຺ຌານຠູມິສງ຺ຂາຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຏ຺ຐານໍ. ອກນິຏ຺ເຐຕິ ອຸຕ຺ຕມຏ຺ເຐນ ນ ກນິຏ຺ເຐ. ສມາປນ຺ນສ຺ສາຕິ ສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປນ຺ນສ຺ສ. ເອເຕນ ກຸສລຊ຺ຌານໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປປນ຺ນສ຺ສາຕິ ວິປາກວເສນ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ອຸປປນ຺ນສ຺ສ. ເອເຕນ ວິປາກຊ຺ຌານໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣິສ຺ສາຕິ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ປຈ຺ຈກ຺ເຂ ອຕ຺ຕຠາເວ ສຸໂຂ ວິຫາໂຣ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາໂຣ, ໂສ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣີ, ອຣຫາ. ຕສ຺ສ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣິສ຺ສ. ເອເຕນ ກິຣິຍຊ຺ຌານໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຈຕສິກາຕິ ເຈຕສິ ຠວາ ເຈຕສິກາ, ຈິຕ຺ຕສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນູປເຄຕິ ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນສງ຺ຂາຕໍ ຠວໍ ອຸປຄເຕ. ທຸຕິຍປເທປິ ເອເສວ ນໂຍ. ມຄ຺ຄາຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຣິຍມຄ຺ຄາ. ມຄ຺ຄຜລານີຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຣິຍມຄ຺ຄຜລານິ. ອສງ຺ຂຕາ ຈ ຘາຕູຕິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ອກຕາ ນິພ຺ພານຘາຕຸ.

ອປຣາປິ ຈຕສ຺ໂສ ຠູມິໂຍຕິ ເອເກກຈຕຸກ຺ກວເສນ ເວທິຕພ຺ພາ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາຕິ ກາຍານຸປສ຺ສນາສຕິປຏ຺ຐານໍ ເວທນານຸປສ຺ສນາສຕິປຏ຺ຐານໍ ຈິຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາສຕິປຏ຺ຐານໍ ຘມ຺ມານຸປສ຺ສນາສຕິປຏ຺ຐານໍ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ປຕິຏ຺ຐາຕີຕິ ປຏ຺ຐານໍ, ອຸປຏ຺ຐາຕິ ໂອກ຺ກນ຺ທິຕ຺ວາ ປກ຺ຂນ຺ທິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຕິເຍວ ປຏ຺ຐານໍ ສຕິປຏ຺ຐານໍ. ອຖ ວາ ສຣຓຏ຺ເຐນ ສຕິ, ອຸປຏ຺ຐານຏ຺ເຐນ ປຏ຺ຐານໍ, ສຕິ ຈ ສາ ປຏ຺ຐານຎ຺ຈາຕິປິ ສຕິປຏ຺ຐານໍ. ອາຣມ຺ມຓວເສນ ພຫຸກາ ຕາ ສຕິໂຍຕິ ສຕິປຏ຺ຐານາ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ສມ຺ມປ຺ປຘານາຕິ ອນຸປ຺ປນ຺ນານໍ ອກຸສລານໍ ອນຸປ຺ປາທາຍ ສມ຺ມປ຺ປຘານໍ, ອຸປ຺ປນ຺ນານໍ ອກຸສລານໍ ປຫານາຍ ສມ຺ມປ຺ປຘານໍ, ອນຸປ຺ປນ຺ນານໍ ກຸສລານໍ ອຸປ຺ປາທາຍ ສມ຺ມປ຺ປຘານໍ, ອຸປ຺ປນ຺ນານໍ ກຸສລານໍ ຐິຕິຍາ ສມ຺ມປ຺ປຘານໍ. ປທຫນ຺ຕິ ວາຍມນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ປຘານໍ, ວີຣິຍສ຺ເສຕໍ ນາມໍ. ສມ຺ມປ຺ປຘານນ຺ຕິ ອວິປຣີຕປ຺ປຘານໍ ກາຣຓປ຺ປຘານໍ ອຸປາຍປ຺ປຘານໍ ໂຍນິໂສປຘານໍ. ເອກເມວ ວີຣິຍໍ ກິຈ຺ຈວເສນ ຈຕຸຘາ ກຕ຺ວາ ສມ຺ມປ຺ປຘານາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ອິທ຺ຘິປາທາຕິ ຉນ຺ທິທ຺ຘິປາໂທ, ຈິຕ຺ຕິທ຺ຘິປາໂທ, ວີຣິຍິທ຺ຘິປາໂທ, ວີມໍສິທ຺ຘິປາໂທ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ. ຈຕ຺ຕາຣິ ຌານານີຕິ ວິຕກ຺ກວິຈາຣປີຕິສຸຂຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາວເສນ ປຎ຺ຈງ຺ຄິກໍ ປຐມຊ຺ຌານໍ. ປີຕິສຸຂຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາວເສນ ຕິວງ຺ຄິກໍ ທຸຕິຍຊ຺ຌານໍ, ສຸຂຈິຕ຺ຕກຄ຺ຄຕາວເສນ ທຸວງ຺ຄິກໍ ຕຕິຍຊ຺ຌານໍ, ອຸເປກ຺ຂາຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາວເສນ ທຸວງ຺ຄິກໍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ. ອິມານິ ຫິ ອງ຺ຄານິ ອາຣມ຺ມຓູປນິຊ຺ຌານຏ຺ເຐນ ຌານນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຈຕສ຺ໂສ ອປ຺ປມຎ຺ຎາໂຍຕິ ເມຕ຺ຕາ, ກຣຸຓາ, ມຸທິຕາ, ອຸເປກ຺ຂາ. ຜຣຓອປ຺ປມາຓວເສນ ອປ຺ປມຎ຺ຎາໂຍ. ເອຕາໂຍ ຫິ ອາຣມ຺ມຓວເສນ ອປ຺ປມາເຓ ວາ ສຕ຺ເຕ ຜຣນ຺ຕິ, ເອກໍ ສຕ຺ຕມ຺ປິ ວາ ອນວເສສຜຣຓວເສນ ຜຣນ຺ຕີຕິ ຜຣຓອປ຺ປມາຓວເສນ ອປ຺ປມຎ຺ຎາໂຍຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຈຕສ຺ໂສ ອຣູປສມາປຕ຺ຕິໂຍຕິ ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນສມາປຕ຺ຕິ, ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນສມາປຕ຺ຕິ, ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນສມາປຕ຺ຕິ, ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນສມາປຕ຺ຕິ. ຈຕສ຺ໂສ ປຏິສມ຺ຠິທາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາ ເອວ.

ຈຕສ຺ໂສ ປຏິປທາຕິ ‘‘ທຸກ຺ຂາ ປຏິປທາ ທນ຺ຘາຠິຎ຺ຎາ, ທຸກ຺ຂາ ປຏິປທາ ຂິປ຺ປາຠິຎ຺ຎາ, ສຸຂາ ປຏິປທາ ທນ຺ຘາຠິຎ຺ຎາ, ສຸຂາ ປຏິປທາ ຂິປ຺ປາຠິຎ຺ຎາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໑໑) ວຸຕ຺ຕາ ຈຕສ຺ໂສ ປຏິປທາ. ຈຕ຺ຕາຣິ ອາຣມ຺ມຓານີຕິ ປຣິຕ຺ຕໍ ປຣິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓໍ, ປຣິຕ຺ຕໍ ອປ຺ປມາຓາຣມ຺ມຓໍ, ອປ຺ປມາຓໍ ປຣິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓໍ, ອປ຺ປມາຓໍ ອປ຺ປມາຓາຣມ຺ມຓນ຺ຕິ (ຘ. ສ. ໑໘໑ ອາທໂຍ) ວຸຕ຺ຕານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອາຣມ຺ມຓານິ. ກສິຓາທິອາຣມ຺ມຓານໍ ອວວຕ຺ຖາເປຕພ຺ພໂຕ ອາຣມ຺ມຓວນ຺ຕານິ ຌານານິ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຣິຍວໍສາຕິ ອຣິຍາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘາ ຈ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ຈ ຕຖາຄຕສາວກາ ຈ, ເຕສໍ ອຣິຍານໍ ວໍສາ ຕນ຺ຕິໂຍ ປເວຓິໂຍຕິ ອຣິຍວໍສາ. ເກ ປນ ເຕ? ຈີວຣສນ຺ໂຕໂສ ປິຓ຺ຑປາຕສນ຺ໂຕໂສ ເສນາສນສນ຺ໂຕໂສ ຠາວນາຣາມຕາຕິ ອິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ. ຄິລານປຈ຺ຈຍສນ຺ໂຕໂສ ປິຓ຺ຑປາຕສນ຺ໂຕເສ ວຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ ໂຫຕິ. ໂຍ ຫິ ປິຓ຺ຑປາເຕ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ, ໂສ ກຖໍ ຄິລານປຈ຺ຈເຍ ອສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ ຠວິສ຺ສຕິ.

ຈຕ຺ຕາຣິ ສງ຺ຄຫວຕ຺ຖູນີຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ຊນສງ຺ຄຓ຺ຫນກາຣຓານິ – ທານຎ຺ຈ ເປຍ຺ຍວຊ຺ຊຎ຺ຈ ອຕ຺ຖຈຣິຍາ ຈ ສມານຕ຺ຕຕາ ຈາຕິ ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ. ທານນ຺ຕິ ຍຖາຣຫໍ ທານໍ. ເປຍ຺ຍວຊ຺ຊນ຺ຕິ ຍຖາຣຫໍ ປິຍວຈນໍ. ອຕ຺ຖຈຣິຍາຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ກຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ກຣຓວເສນ ກຕ຺ຕພ຺ພາກຕ຺ຕພ຺ພານຸສາສນວເສນ ຈ ວຸທ຺ຘິກິຣິຍາ. ສມານຕ຺ຕຕາຕິ ສຫ ມາເນນ ສມາໂນ, ສປຣິມາໂຓ ສປຣິຄຓໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມາໂນ ປຣສ຺ສ ອຕ຺ຕາ ເອເຕນາຕິ ສມານຕ຺ໂຕ, ສມານຕ຺ຕສ຺ສ ຠາໂວ ສມານຕ຺ຕຕາ, ‘‘ອຍໍ ມຍາ ຫີໂນ, ອຍໍ ມຍາ ສທິໂສ, ອຍໍ ມຍາ ອຘິໂກ’’ຕິ ປຣິຄເຓຕ຺ວາ ຕທນຸຣູເປນ ອຸປຈຣຓໍ ກຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ສມານສຸຂທຸກ຺ຂຕາ ສມານຕ຺ຕຕາ’’ຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ.

ຈຕ຺ຕາຣິ ຈກ຺ການີຕິ ເອຕ຺ຖ ຈກ຺ກໍ ນາມ ທາຣຸຈກ຺ກໍ, ຣຕນຈກ຺ກໍ, ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ, ອິຣິຍາປຖຈກ຺ກໍ, ສມ຺ປຕ຺ຕິຈກ຺ກນ຺ຕິ ປຎ຺ຈວິຘໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຍໍ ປນ ຕໍ, ເທວ, ຈກ຺ກໍ ຉຫິ ມາເສຫິ ນິຏ຺ຐິຕໍ ຉາຣຕ຺ຕູເນຫີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໑໕) ອິທໍ ທາຣຸຈກ຺ກໍ. ‘‘ຈກ຺ກໍ ວຕ຺ຕຍໂຕ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິ (ຊາ. ໑.໑໓.໖໘) ອິທໍ ຣຕນຈກ຺ກໍ. ‘‘ມຍາ ປວຕ຺ຕິຕໍ ຈກ຺ກ’’ນ຺ຕິ (ສຸ. ນິ. ໕໖໒) ອິທໍ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ. ‘‘ຈຕຸຈກ຺ກໍ ນວທ຺ວາຣ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໙) ອິທໍ ອິຣິຍາປຖຈກ຺ກໍ. ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈກ຺ການິ, ເຍຫິ ສມນ຺ນາຄຕານໍ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ຈຕຸຈກ຺ກໍ ວຕ຺ຕຕິ. ກຕມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ? ປຕິຣູປເທສວາໂສ, ສປ຺ປຸຣິສາວສ຺ສໂຍ, ອຕ຺ຕສມ຺ມາປຓິຘິ, ປຸພ຺ເພ ຈ ກຕປຸຎ຺ຎຕາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໓໑) ອິທໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິຈກ຺ກໍ. ອິຘາປິ ເອຕເທວ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປຕິຣູປເທສວາໂສຕິ ຍຕ຺ຖ ຈຕສ຺ໂສ ປຣິສາ ສນ຺ທິສ຺ສນ຺ຕິ, ເອວຣູເປ ອນຸຈ຺ຉວິເກ ເທເສ ວາໂສ. ສປ຺ປຸຣິສາວສ຺ສໂຍຕິ ພຸທ຺ຘາທີນໍ ສປ຺ປຸຣິສານໍ ອວສ຺ສຍນໍ ເສວນໍ ຠຊນໍ. ອຕ຺ຕສມ຺ມາປຓິຘີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສມ຺ມາ ປຕິຏ຺ຐາປນໍ. ສເຈ ປຸພ຺ເພ ອສ຺ສທ຺ຘາທີຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ໂຫຕິ, ຕານິ ປຫາຍ ສທ຺ຘາທີສຸ ປຕິຏ຺ຐາປນໍ. ປຸພ຺ເພ ຈ ກຕປຸຎ຺ຎຕາຕິ ປຸພ຺ເພ ອຸປຈິຕກຸສລຕາ. ອິທເມວ ເຈຕ຺ຖ ປມາຓໍ. ເຍນ ຫິ ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕນ ກຸສລກມ຺ມໍ ກຕໍ ໂຫຕິ, ຕເທວ ກຸສລໍ ຕໍ ປຸຣິສໍ ປຕິຣູປເທເສ ອຸປເນຕິ, ສປ຺ປຸຣິເສ ຠຊາເປຕິ, ໂສ ເອວ ປຸຄ຺ຄໂລ ອຕ຺ຕານໍ ສມ຺ມາ ຐເປຕີຕິ.

ຈຕ຺ຕາຣິ ຘມ຺ມປທານີຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຘມ຺ມໂກຏ຺ຐາສາ. ກຕມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ? ອນຠິຊ຺ຌາ ຘມ຺ມປທໍ, ອພ຺ຍາປາໂທ ຘມ຺ມປທໍ, ສມ຺ມາສຕິ ຘມ຺ມປທໍ, ສມ຺ມາສມາຘິ ຘມ຺ມປທໍ. ອນຠິຊ຺ຌາ ຘມ຺ມປທໍ ນາມ ອໂລໂຠ ວາ ອນຠິຊ຺ຌາວເສນ ອຘິຄຕຊ຺ຌານວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄຜລນິພ຺ພານານິ ວາ. ອພ຺ຍາປາໂທ ຘມ຺ມປທໍ ນາມ ອໂກໂປ ວາ ເມຕ຺ຕາສີເສນ ອຘິຄຕຊ຺ຌານາທີນິ ວາ. ສມ຺ມາສຕິ ຘມ຺ມປທໍ ນາມ ສູປຏ຺ຐິຕສ຺ສຕິ ວາ ສຕິສີເສນ ອຘິຄຕຊ຺ຌານາທີນິ ວາ. ສມ຺ມາສມາຘິ ຘມ຺ມປທໍ ນາມ ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິ ວາ ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິສີເສນ ອຘິຄຕຊ຺ຌານາທີນິ ວາ. ທສອສຸຠວເສນ ວາ ອຘິຄຕຊ຺ຌານາທີນິ ອນຠິຊ຺ຌາ ຘມ຺ມປທໍ, ຈຕຸພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣວເສນ ອຘິຄຕານິ ອພ຺ຍາປາໂທ ຘມ຺ມປທໍ, ທສານຸສ຺ສຕິອາຫາເຣປຏິກູລສຎ຺ຎາວເສນ ອຘິຄຕານິ ສມ຺ມາສຕິ ຘມ຺ມປທໍ, ທສກສິຓອານາປານວເສນ ອຘິຄຕານິ ສມ຺ມາສມາຘິ ຘມ຺ມປທນ຺ຕິ. ອິມາ ຈຕສ຺ໂສ ຠູມິໂຍຕິ ເອເກກໍ ຈຕຸກ຺ກວເສເນວ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ຠູມິນານຕ຺ຕຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໙. ຘມ຺ມນານຕ຺ຕຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໗໓. ຘມ຺ມນານຕ຺ຕຎາຓນິທ຺ເທເສ ກມ຺ມປເຖຕິ ກມ຺ມານິ ຈ ຕານິ ປຖາ ຈ ອປາຍຄມນາຍາຕິ ກມ຺ມປຖາ, ເຕ ກມ຺ມປເຖ. ທສ ກຸສລກມ຺ມປຖາ ນາມ ປາຓາຕິປາຕາ ອທິນ຺ນາທານາ ກາເມສຸມິຈ຺ຉາຈາຣາ ເວຣມຓີຕິ ຕີຓິ ກາຍສຸຈຣິຕານິ, ມຸສາວາທາ ປິສຸຓາຍ ວາຈາຍ ຜຣຸສາຍ ວາຈາຍ ສມ຺ຜປ຺ປລາປາ ເວຣມຓີຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ວຈີສຸຈຣິຕານິ, ອນຠິຊ຺ຌາ ອພ຺ຍາປາໂທ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐີຕິ ຕີຓິ ມໂນສຸຈຣິຕານິ. ທສ ອກຸສລກມ຺ມປຖາ ນາມ ປາຓາຕິປາໂຕ ອທິນ຺ນາທານໍ ກາເມສຸມິຈ຺ຉາຈາໂຣຕິ ຕີຓິ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕານິ, ມຸສາວາໂທ ປິສຸຓາ ວາຈາ ຜຣຸສາ ວາຈາ ສມ຺ຜປ຺ປລາໂປຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕານິ, ອຠິຊ຺ຌາ ພ຺ຍາປາໂທ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐີຕິ ຕີຓິ ມໂນທຸຈ຺ຈຣິຕານິ. ກຸສລາກຸສລາປິ ຈ ປຏິສນ຺ຘິຊນກາເຍວ ກມ຺ມປຖາຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ວຸຕ຺ຕາວເສສາ ປຏິສນ຺ຘິຊນເນ ອເນກນ຺ຕິ ກຕ຺ຕາ ກມ຺ມປຖາຕິ ນ ວຸຕ຺ຕາ. ໂອຬາຣິກກຸສລາກຸສລຄຫເຓເນວ ເສສກຸສລາກຸສລາປິ ຄຫິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຣູປນ຺ຕິ ຠູໂຕປາທາຍເຠທໂຕ ອຏ຺ຐວີສຕິວິຘໍ ຣູປໍ. ວິປາກນ຺ຕິ ກາມາວຈຣກຸສລວິປາການໍ ໂສຬສນ຺ນໍ, ອກຸສລວິປາການໍ ສຕ຺ຕນ຺ນຎ຺ຈ ວເສນ ເຕວີສຕິວິຘໍ ວິປາກໍ. ກິຣິຍນ຺ຕິ ຕິຓ຺ຓມເຫຕຸກກິຣິຍານໍ, ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ສເຫຕຸກກິຣິຍານຎ຺ຈ ວເສນ ເອກາທສວິຘໍ ກາມາວຈຣກິຣິຍໍ. ວິປາກາຠາວໂຕ ກິຣິຍາມຕ຺ຕາຕິ ກິຣິຍາ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ກາມາວຈຣເມວ ຣູປາພ຺ຍາກຕວິປາກາພ຺ຍາກຕກິຣິຍາພ຺ຍາກຕວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອິຘຏ຺ຐສ຺ສາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ໂລເກ ຐິຕສ຺ສ. ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ມນຸສ຺ສໂລເກ ຌານຠາວນາສພ຺ຠາວໂຕ ມນຸສ຺ສໂລກວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຌານານິ ປນ ກທາຈິ ກຣຫຈິ ເທວໂລເກປິ ລພ຺ຠນ຺ຕິ, ຣູປີພ຺ຣຫ຺ມໂລເກປິ ຕຕ຺ຣູປປຕ຺ຕິກເຫຏ຺ຐູປປຕ຺ຕິກອຸປຣູປປຕ຺ຕິການໍ ວເສນ ລພ຺ຠນ຺ຕິ. ສຸທ຺ຘາວາເສ ປນ ອຣູປາວຈເຣ ຈ ເຫຏ຺ຐູປປຕ຺ຕິກາ ນຕ຺ຖິ. ຣູປາຣູປາວຈເຣສຸ ອຠາວິຕຊ຺ຌານາ ເຫຏ຺ຐາ ນິພ຺ພຕ຺ຕມານາ ກາມາວຈຣສຸຄຕິຍໍເຍວ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ, ນ ທຸຄ຺ຄຕິຍໍ. ຕຕ຺ຣູປປນ຺ນສ຺ສາຕິ ວິປາກວເສນ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ອຸປປນ຺ນສ຺ສ ປຏິສນ຺ຘິຠວງ຺ຄຈຸຕິວເສນ ວຕ຺ຕມານານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ວິປາກຊ຺ຌານານິ. ຣູປາຣູປາວຈຣຊ຺ຌານສມາປຕ຺ຕີສຸ ກິຣິຍາພ຺ຍາກຕານິ ນ ວຸຕ຺ຕານິ. ກິຎ຺ຈາປິ ນ ວຸຕ຺ຕານິ, ອຖ ໂຂ ກຸສເລຫິ ສມານປວຕ຺ຕິຕ຺ຕາ ກຸສເລສຸ ວຸຕ຺ເຕສຸ ວຸຕ຺ຕາເນວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ຍຖາ ປຏ຺ຐາເນ ‘‘ກຸສລາກຸສເລ ນິຣຸທ຺ເຘ ວິປາໂກ ຕທາຣມ຺ມຓຕາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໑.໔໐໖, ໔໐໙) ກຸສລຊວນຄ຺ຄຫເຓເນວ ກິຣິຍຊວນໍ ສງ຺ຄຫິຕໍ, ເອວມິຘາປິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສາມຎ຺ຎຜລານີຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ສາມຎ຺ຎຜລານິ. ເອເຕນ ໂລກຸຕ຺ຕຣວິປາກາພ຺ຍາກຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິພ຺ພານນ຺ຕິ ນິພ຺ພານາພ຺ຍາກຕໍ.

ປາໂມຊ຺ຊມູລກາຕິ ປາໂມຊ຺ຊໍ ມູລໍ ອາທິ ເອເຕສນ຺ຕິ ປາໂມຊ຺ຊມູລກາ, ປາໂມຊ຺ຊາທິກາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປາໂມຊ຺ເຊນ ຫິ ສມາຄຕາເນວ ໂຫນ຺ຕິ. ອນິຈ຺ຈໂຕ ມນສິກໂຣໂຕ ປາໂມຊ຺ຊໍ ຊາຍຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ໂຍນິໂສມນສິກໂຣໂຕເຍວ ປາໂມຊ຺ຊໍ ຊາຍຕິ, ນ ອໂຍນິໂສມນສິກໂຣໂຕ. ອໂຍນິໂສມນສິກໂຣໂຕ ກຸສລຸປ຺ປຕ຺ຕິເຍວ ນຕ຺ຖິ, ປເຄວ ວິປສ຺ສນາ. ກສ຺ມາ ສຣູເປນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຈ? ປາໂມຊ຺ຊສ຺ສ ພລວຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ປາໂມຊ຺ເຊ ຫິ ອສຕິ ປນ຺ເຕສຸ ຈ ເສນາສເນສຸ ອຘິກຸສເລສຸ ຈ ຘມ຺ເມສຸ ອຣຕິ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ເອວໍ ສຕິ ຠາວນາເຍວ ອຸກ຺ກມຕິ. ປາໂມຊ຺ເຊ ປນ ສຕິ ອຣຕິອຠາວໂຕ ຠາວນາປາຣິປູຣິໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ໂຍນິໂສມນສິກາຣສ຺ສ ປນ ມູລຠາເວນ ຠາວນາຍ ພຫູປກາຣຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອຸປຣິ ນວກໍ ວກ຺ຂຕິ.

‘‘ຍໂຕ ຍໂຕ ສມ຺ມສຕິ, ຂນ຺ຘານໍ ອຸທຍພ຺ພຍໍ;

ລຠຕີ ປີຕິປາໂມຊ຺ຊໍ, ອມຕໍ ຕໍ ວິຊານຕ’’ນ຺ຕິ. (ຘ. ປ. ໓໗໔) –

ວຈນໂຕ ວິປສ຺ສກສ຺ສ ວິປສ຺ສນາປຈ຺ຈຍາ ປາໂມຊ຺ຊໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ອິຘ ປນ ກລາປສມ຺ມສນປຈ຺ຈຍາ ປາໂມຊ຺ຊໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ປມຸທິຕສ຺ສ ຠາໂວ ປາໂມຊ຺ຊໍ, ທຸພ຺ພລາ ປີຕິ. ອາທິກມ຺ມຕ຺ເຖ ປ-ກາໂຣ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ປມຸທິຕສ຺ສາຕິ ເຕນ ປາໂມຊ຺ເຊນ ປມຸທິຕສ຺ສ ຕຸຏ຺ຐສ຺ສ. ປໂມທິຕສ຺ສາຕິປິ ປາໂຐ. ໂສເຍວຕ຺ໂຖ. ປີຕີຕິ ພລວປີຕິ. ປີຕິມນສ຺ສາຕິ ປີຕິຍຸຕ຺ຕມນສ຺ສ. ຍຸຕ຺ຕສທ຺ທສ຺ສ ໂລໂປ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ຍຖາ ອສ຺ສຣໂຖຕິ. ກາໂຍຕິ ນາມກາໂຍ, ຣູປກາເຍນ ສຫ ວາ. ປສ຺ສມ຺ຠຕີຕິ ວູປສນ຺ຕທຣໂຖ ໂຫຕິ. ປສ຺ສທ຺ຘກາໂຍຕິ ອຸຠຍປສ຺ສທ຺ຘິໂຍເຄນ ນິພ຺ພຸຕກາໂຍ. ສຸຂໍ ເວເທຕີຕິ ເຈຕສິກໍ ສຸຂໍ ວິນ຺ທຕິ, ກາຍິກສຸເຂນ ສຫ ວາ. ສຸຂິໂນຕິ ສຸຂສມງ຺ຄິສ຺ສ. ຈິຕ຺ຕໍ ສມາຘິຍຕີຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ສມໍ ອາຘິຍຕິ, ເອກຄ຺ຄໍ ໂຫຕິ. ສມາຫິເຕ ຈິຕ຺ເຕຕິ ຠາເວນຠາວລກ຺ຂຓຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມວຈນໍ. ຈິຕ຺ຕສມາຫິຕຠາເວນ ຫິ ຍຖາຠູຕຊານນໍ ລກ຺ຂີຍຕິ. ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕີຕິ ອຸທຍພ຺ພຍຎາຓາທິວເສນ ສງ຺ຂາຣໍ ຍຖາສຠາວໍ ຊານາຕິ. ປສ຺ສຕີຕິ ຕໍເຍວ ຈກ຺ຂຸນາ ທິຏ຺ຐໍ ວິຍ ຜຸຏໍ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸນາ ປສ຺ສຕິ. ນິພ຺ພິນ຺ທຕີຕິ ນວວິຘວິປສ຺ສນາຎາຓໂຍເຄນ ສງ຺ຂາເຣສຸ ອຸກ຺ກຓ຺ຐຕິ. ນິພ຺ພິນ຺ທໍ ວິຣຊ຺ຊຕີຕິ ຕໍ ວິປສ຺ສນໍ ສິຂໍ ປາເປນ຺ໂຕ ມຄ຺ຄຎາຓໂຍເຄນ ສງ຺ຂາເຣຫິ ວິຣຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ວິຣາຄາ ວິມຸຈ຺ຈຕີຕິ ວິຣາຄສງ຺ຂາຕມຄ຺ຄເຫຕຸ ຜລວິມຸຕ຺ຕິຍາ ນິພ຺ພາເນ ອຘິໂມກ຺ເຂນ ວິມຸຈ຺ຈຕິ. ເກສຸຈິ ປນ ໂປຕ຺ຖເກສຸ ອິມສ຺ມິໍ ວາເຣ ‘‘ສມາຫິເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ ອິທໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕີ’’ຕິອາທິ ສຈ຺ຈນໂຍ ລິຂິໂຕ, ໂສປິ ຈ ເກສຸຈິ ໂປຕ຺ຖເກສຸ ‘‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ໂຍນິໂສ ມນສິ ກໂຣຕີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ລິຂິໂຕ. ວາຣທ຺ວເຍປິ ພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕເຍວ ວິເສໂສ, ນ ອຕ຺ຖໂຕ. ‘‘ນິພ຺ພິນ຺ທໍ ວິຣຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ຫິ ມຄ຺ຄຎາຓສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ມຄ຺ຄຎາເຓ ຈ ສິທ຺ເຘ ຈຕຸສຈ຺ຈາຠິສມຍກິຈ຺ຈໍ ສິທ຺ຘເມວ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ຈຕຸສຈ຺ຈນເຍນ ວຸຕ຺ຕວາໂຣປິ ອິມິນາ ວາເຣນ ອຕ຺ຖໂຕ ອວິສິຏ຺ໂຐເຍວ.

໗໔. ອິທານິ ອນິຈ຺ຈໂຕຕິອາທີຫິ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ອວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອາຣມ຺ມຓໍ ວິເສເສນ຺ໂຕ ຣູປໍ ອນິຈ຺ຈໂຕ ມນສິ ກໂຣຕີຕິອາທິມາຫ. ໂຍນິໂສມນສິກາຣມູລກາຕິ ໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ ມູລໍ ປຕິຏ຺ຐາ ເອເຕສນ຺ຕິ ໂຍນິໂສມນສິກາຣມູລກາ. ໂຍນິໂສມນສິກາຣໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາເຍວ ຫິ ປາໂມຊ຺ຊາທໂຍ ນວ ນ ໂຫນ຺ຕິ. ສມາຫິເຕນ ຈິຕ຺ເຕນາຕິ ກາຣຓຠູເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ. ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕີຕິ ປຎ຺ຎາຍ ປຊານາຕິ. ‘‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ໂຍນິໂສ ມນສິ ກໂຣຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈມາເນ ອນຸສ຺ສວວເສນ ປຸພ຺ພຠາຄສຈ຺ຈານຸໂພໂຘປິ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ. ໂຍນິໂສມນສິກາໂຣຕິ ຈ ອຸປາເຍນ ມນສິກາໂຣ.

ຘາຕຸນານຕ຺ຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຜສ຺ສນານຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈກ຺ຂາທິຘາຕຸນານຕ຺ຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສາທິນານຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຜສ຺ສນານຕ຺ຕໍ ປຏິຈ຺ຈາຕິ ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສາທິນານຕ຺ຕໍ ປຏິຈ຺ຈ. ເວທນານານຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສຊາທິເວທນານານຕ຺ຕໍ. ສຎ຺ຎານານຕ຺ຕນ຺ຕິ ກາມສຎ຺ຎາທິນານຕ຺ຕໍ. ສງ຺ກປ຺ປນານຕ຺ຕນ຺ຕິ ກາມສງ຺ກປ຺ປາທິນານຕ຺ຕໍ. ຉນ຺ທນານຕ຺ຕນ຺ຕິ ສງ຺ກປ຺ປນານຕ຺ຕຕາຍ ຣູເປ ຉນ຺ໂທ ສທ຺ເທ ຉນ຺ໂທຕິ ເອວໍ ຉນ຺ທນານຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ປຣິຬາຫນານຕ຺ຕນ຺ຕິ ຉນ຺ທນານຕ຺ຕຕາຍ ຣູປປຣິຬາໂຫ ສທ຺ທປຣິຬາໂຫຕິ ເອວໍ ປຣິຬາຫນານຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ປຣິເຍສນານານຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຣິຬາຫນານຕ຺ຕຕາຍ ຣູປປຣິເຍສນາທິນານຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ລາຠນານຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຣິເຍສນານານຕ຺ຕຕາຍ ຣູປປຏິລາຠາທິນານຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ.

ຘມ຺ມນານຕ຺ຕຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒໐-໒໔. ຎາຓປຎ຺ຈກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໗໕. ຎາຓປຎ຺ຈກນິທ຺ເທເສ ເຕສໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຎາຓານໍ ອນຸປຸພ຺ພສມ຺ພນ຺ຘສພ຺ຠາວໂຕ ເອກໂຕວ ປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊນານິ ກຕານິ. ອຠິຎ຺ຎາຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຘມ຺ມສຠາວລກ຺ຂຓຊານນວເສນ ສຸຏ຺ຐຸ ຎາຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ຎາຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຎາຕປຣິຎ຺ຎາວເສນ ສຠາວໂຕ ຎາຕຕ຺ຕາ ຎາຕາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ. ເຍນ ຎາເຓນ ເຕ ຘມ຺ມາ ຎາຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕໍ ຎາຕຏ຺ເຐນ ຎາຓໍ, ປຊານນຏ຺ເຐນ ປຎ຺ຎາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອິມິນາວ ນເຍນ ເສສຎາຓານິປິ ໂຍເຊຕພ຺ພານິ. ປຣິຎ຺ຎາຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓວເສນ ສມນ຺ຕໂຕ ຎາຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ຕີຣິຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາວເສນ ອນິຈ຺ຈາທິໂຕ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕາ ສມາປິຕາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ. ປຫີນາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາທິນາ ຎາເຓນ ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາທໂຍ ຠງ຺ຄານຸປສ຺ສນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຫີນາ ໂຫນ຺ຕິ. ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ປຫານວເສເນວ ຉຑ຺ຑິຕາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ. ຠາວິຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວຑ຺ຒິຕາ ປຣິຠາວິຕາ ຈ ໂຫນ຺ຕິ. ເອກຣສາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ສກິຈ຺ຈສາຘນປຏິປກ຺ຂປຫາເນນ ເອກກິຈ຺ຈາ ໂຫນ຺ຕິ, ປຈ຺ຈນີກໂຕ ວາ ວິມຸຕ຺ຕິວເສນ ວິມຸຕ຺ຕິຣເສນ ເອກຣສາ ໂຫນ຺ຕິ. ສຈ຺ຉິກຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ປຏິລາຠວເສນ ຜລຘມ຺ໂມ ປຏິເວຘວເສນ ນິພ຺ພານຘມ຺ໂມຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂກຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ຜສ຺ສິຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ປຏິລາຠຜຸສເນນ ປຏິເວຘຜຸສເນນ ຈ ຜສ຺ສິຕາ ອນຸຠູຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ອິມານິ ປຎ຺ຈ ຎາຓານິ ເຫຏ຺ຐາ ສຸຕມຍຎາຓວເສນ ວຸຕ຺ຕານິ, ອິຘ ສກິຈ຺ຈສາຘນວເສນ.

ຎາຓປຎ຺ຈກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒໕-໒໘. ປຏິສມ຺ຠິທາຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໗໖. ປຏິສມ຺ຠິທາຎາຓນິທ຺ເທເສ ຍສ຺ມາ ຘມ຺ເມ ອວຸຕ຺ເຕ ຕສ຺ສ ກິຈ຺ຈໍ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ, ຕສ຺ມາ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐານໍ ປຏິປາຏິໍ ອນາທິຍິຕ຺ວາ ປຐມໍ ຘມ຺ມາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ. ຘມ຺ມາທີນໍ ອຕ຺ຖາ ວຸຕ຺ຕາເຍວ. ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ຘມ຺ໂມຕິອາທີຫິ ຘມ຺ມສທ຺ທປຣິຍາປນ຺ເນ ຘມ຺ເມ ວຕ຺ວາ ນານຕ຺ຕສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອຎ຺ໂຎ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ຘມ຺ໂມຕິອາທິມາຫ. ‘‘ອຎ຺ໂຎ ຘມ຺ໂມ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ເຕ ຘມ຺ມານໍ ນານຕ຺ຕໍ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ. ປຏິວິທິຕາຕິ ອຠິມຸຂຠາເວນ ວິທິຕາ ປາກຏາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕນ ປຏິສມ຺ຠິທາປທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຘິໂມກ຺ຂຏ຺ໂຐ ອຕ຺ໂຖຕິອາທີຫິ ເຕສໍ ສທ຺ຘາທີນໍ ອຘິມຸຈ຺ຈນາທິກິຈ຺ຈໍ ອຕ຺ໂຖ ນາມາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສນ຺ທສ຺ເສຕຸນ຺ຕິ ປຣໍ ຎາເປຕຸກາມສ຺ສ ປຣໍ ສນ຺ທສ຺ເສຕຸໍ. ປຣສ຺ສ ປນ ວຈນໍ ສຸຓນ຺ຕສ຺ສາປິ ລພ຺ຠຕິເຍວ. ພ຺ຍຎ຺ຊນນິຣຸຕ຺ຕາຠິລາປາຕິ ນາມພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ນາມນິຣຸຕ຺ຕິ ນາມາຠິລາໂປ. ນາມຎ຺ຫິ ອຕ຺ຖໍ ພ຺ຍຎ຺ຊຍຕີຕິ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ, ‘‘ສງ຺ຂຕມຠິສງ຺ຂໂຣນ຺ຕີຕິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕສ຺ມາ ສງ຺ຂາຣາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໗໙) ເອວໍ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ສເຫຕຸກໍ ກຕ຺ວາ ວຸຈ຺ຈມານຕ຺ຕາ ນິຣຸຕ຺ຕິ, ອຠິລປີຍຕິ ເອເຕນ ອຕ຺ໂຖຕິ ອຠິລາໂປຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ນາມຎ຺ຈ ນາເມຕໍ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ – ສາມຎ຺ຎນາມໍ, ຄຸຓນາມໍ, ກິຕ຺ຕິມນາມໍ, ໂອປປາຕິກນາມນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຐມກປ຺ປິເກສຸ ມຫາຊເນນ ສມ຺ມນ຺ນິຕ຺ວາ ຐປິຕຕ຺ຕາ ‘‘ມຫາສມ຺ມໂຕ’’ຕິ ຣຎ຺ໂຎ ນາມໍ ສາມຎ຺ຎນາມໍ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມຫາຊນສມ຺ມໂຕຕິ ໂຂ, ວາເສຏ຺ຐ, ‘ມຫາສມ຺ມໂຕ ມຫາສມ຺ມໂຕ’ຕ຺ເວວ ປຐມໍ ອກ຺ຂຣໍ ອຸປນິພ຺ພຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໑໓໑). ‘‘ຘມ຺ມກຖິໂກ ປໍສຸກູລິໂກ ວິນຍຘໂຣ ຕິປິຏກຘໂຣ ສທ຺ໂຘ ສໂຕ’’ຕິ ເອວຣູປໍ ຄຸຓໂຕ ອາຄຕນາມໍ ຄຸຓນາມໍ. ‘‘ຠຄວາ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິອາທີນິປິ ຕຖາຄຕສ຺ສ ອເນການິ ນາມສຕານິ ຄຸຓນາມາເນວ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ນາມານິ, ສຄຸເຓນ ມເຫສິໂນ;

ຄຸເຓຫິ ນາມມຸທ຺ເຘຍ຺ຍໍ, ອປິ ນາມສຫສ຺ສໂຕ’’ຕິ.

ຍໍ ປນ ຊາຕສ຺ສ ກຸມາຣກສ຺ສ ນາມຄ຺ຄຫຓທິວເສ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍານໍ ສກ຺ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ສມີເປ ຐິຕາ ຎາຕກາ ກປ຺ເປຕ຺ວາ ປກປ຺ເປຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ອສຸໂກ ນາມາ’’ຕິ ນາມໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ອິທໍ ກິຕ຺ຕິມນາມໍ. ຍາ ປນ ປຸຣິມປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ອປຣປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍໍ ປຕຕິ, ປຸຣິມໂວຫາໂຣ ປຈ຺ຉິມໂວຫາເຣ ປຕຕິ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ, ປຸຣິມກປ຺ເປປິ ຈນ຺ໂທ ຈນ຺ໂທເຍວ ນາມ, ເອຕຣຫິປິ ຈນ຺ໂທເຍວ. ອຕີເຕ ສູຣິໂຍ, ສມຸທ຺ໂທ, ປຖວີ, ປພ຺ພໂຕ ປພ຺ພໂຕເຍວ ນາມ, ເອຕຣຫິປິ ປພ຺ພໂຕເຍວາຕິ, ອິທໍ ໂອປປາຕິກນາມໍ. ອິທໍ ຈຕຸພ຺ພິຘມ຺ປິ ນາມໍ ເອກໍ ນາມເມວ ໂຫຕິ, ຕໍ ໂລກສງ຺ເກຕມຕ຺ຕສິທ຺ຘໍ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອວິຊ຺ຊມານໍ. ອຎ຺ເຎ ປນ ‘‘ນາມໍ ນາມ ອຕ຺ຖໂຊຕໂກ ສທ຺ໂທ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ພລໂພຊ຺ຌງ຺ຄມຄ຺ຄງ຺ຄານໍ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣເນວ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ປຏິສມ຺ຠິທາຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒໙-໓໑. ຎາຓຕ຺ຕຍນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໗໘. ຎາຓຕ຺ຕຍນິທ຺ເທເສ ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ສງ຺ຂາຣນິມິຕ຺ຕໍ. ອນິມິຕ຺ເຕຕິ ສງ຺ຂາຣນິມິຕ຺ຕປຏິປກ຺ເຂ ນິພ຺ພາເນ. ອຘິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ຕນ຺ນິນ຺ນຠາເວນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວິສ຺ສຏ຺ຐຕ຺ຕາ. ຜຸສ຺ສ ຜຸສ຺ສ ວຍໍ ປສ຺ສຕີຕິ ສງ຺ຂາຣນິມິຕ຺ຕໍ ຎາເຓນ ຜຸສິຕ຺ວາ ຜຸສິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຠງ຺ຄໍ ວິປສ຺ສນາຎາເຓເນວ ປສ຺ສຕິ. ເອເຕນ ຠງ຺ຄານຸປສ຺ສນາ ສິທ຺ຘາ. ສາ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນໍ ສາເຘຕິ, ອນິຈ຺ຈສ຺ສ ທຸກ຺ຂຕ຺ຕາ ສາ ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນໍ, ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອນຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສາ ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນນ຺ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ຕິສ຺ໂສ ອນຸປສ຺ສນາ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ອນິມິຕ຺ໂຕ ວິຫາໂຣຕິ ນິມິຕ຺ຕໍ ຠຍໂຕ ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ໂສ ວິປສ຺ສນຕ຺ຕຍວິຫາໂຣ ອນິມິຕ຺ຕວິຫາໂຣ ນາມ ໂຫຕິ. ປຓິຘິນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫໍ. ອປ຺ປຓິຫິເຕຕິ ຕຓ຺ຫາປຏິປກ຺ເຂ ນິພ຺ພາເນ. ອຠິນິເວສນ຺ຕິ ອຕ຺ຕາຠິນິເວສໍ. ສຸຎ຺ຎເຕຕິ ອຕ຺ຕວິຣຫິເຕ ນິພ຺ພາເນ. ສຸຎ຺ຎໂຕຕິ ສຸຎ຺ຎໍເຍວ ສຸຎ຺ຎໂຕ. ປວຕ຺ຕໍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂິຕ຺ວາຕິ ວິປາກປ຺ປວຕ຺ຕໍ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາຍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂິຕ຺ວາ. ສຸຄຕິສງ຺ຂາຕວິປາກປ຺ປວຕ຺ຕາຠິນນ຺ທິໂນ ຫິ ສຕ຺ຕາ. ອຍໍ ປນ ຜລສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊິຕຸກາໂມ ຕໍ ປວຕ຺ຕໍ, ສພ຺ພຎ຺ຈ ສງ຺ຂາຣຄຕໍ ອນິຈ຺ຈາທິໂຕ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂຕິເຍວ. ເອວຎ຺ຫິ ທິຏ຺ເຐ ຜລສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊິຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ນ ອຎ຺ຎຖາ. ອາວຊ຺ຊິຕ຺ວາຕິ ອາວຊ຺ຊເນນ ອາວຊ຺ຊິຕ຺ວາ. ສມາປຊ຺ຊຕີຕິ ຜລສມາປຕ຺ຕິໍ ປຏິປຊ຺ຊຕິ. ອນິມິຕ຺ຕາ ສມາປຕ຺ຕີຕິ ນິມິຕ຺ຕໍ ຠຍໂຕ ທິສ຺ວາ ສມາປນ຺ນຕ຺ຕາ ອນິມິຕ຺ຕາ ສມາປຕ຺ຕິ ນາມ. ອນິມິຕ຺ຕວິຫາຣສມາປຕ຺ຕີຕິ ວິປສ຺ສນາວິຫາຣວເສນ ຈ ຜລສມາປຕ຺ຕິວເສນ ຈ ຕທຸຠຍໍ ນາມ ໂຫຕິ.

໗໙. ອິທານິ ສງ຺ຂາຣນິມິຕ຺ຕເມວ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຣູປນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຊຣາມຣຓຄ຺ຄຫເຓ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕເມວ. ‘‘ອຎ຺ໂຎ ອນິມິຕ຺ຕວິຫາໂຣ’’ຕິອາທີຫິ ວຸຕ຺ເຕເຍວ ນິຄເມຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ. ສງ຺ເຂເປນ ວິຫາຣຏ຺ເຐ ຎາຓໍ ນາມ ຜລສມາປຕ຺ຕິຍາ ປຸພ຺ພຠາເຄ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາຎາເຓ ຐິຕສ຺ສ ວິປສ຺ສນາວິຫາຣນານຕ຺ເຕ ຎາຓໍ ສມາປຕ຺ຕຏ຺ເຐ ຎາຓໍ ນາມ ຜລສມາປຕ຺ຕິນານຕ຺ເຕ ຎາຓໍ. ວິຫາຣສມາປຕ຺ຕຏ຺ເຐ ຎາຓໍ ນາມ ຕທຸຠຍນານຕ຺ເຕ ຎາຓໍ. ວິປສ຺ສນາວິຫາເຣເນວ ວີຕິນາເມຕຸກາໂມ ວິປສ຺ສນາວິຫາຣເມວ ປວຕ຺ເຕຕິ, ຜລສມາປຕ຺ຕິວິຫາເຣເນວ ວີຕິນາເມຕຸກາໂມ ວິປສ຺ສນາປຏິປາຏິຍາ ອຸສ຺ສກ຺ກິຕ຺ວາ ຜລສມາປຕ຺ຕິວິຫາຣເມວ ປວຕ຺ເຕຕິ, ຕທຸຠເຍນ ວີຕິນາເມຕຸກາໂມ ຕທຸຠຍໍ ປວຕ຺ເຕຕິ. ເອວໍ ປຸຄ຺ຄລາຘິປ຺ປາຍວເສນ ຕິວິຘໍ ຊາຕໍ. ເສສເມຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາຎາຓວຓ຺ຓນາຍໍ ວຸຕ຺ຕເມວ.

ຎາຓຕ຺ຕຍນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓໒. ອານນ຺ຕຣິກສມາຘິຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໘໐. ອານນ຺ຕຣິກສມາຘິຎາຓນິທ຺ເທເສ ເນກ຺ຂມ຺ມວເສນາຕິອາທີສຸ ເນກ຺ຂມ຺ມອພ຺ຍາປາທອາໂລກສຎ຺ຎາອວິກ຺ເຂປຘມ຺ມວວຕ຺ຖານຎາຓປາໂມຊ຺ຊານິ ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສກສ຺ສ ອຸປຈາຣຊ຺ຌານສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ກິເລສສ຺ສ ວິປກ຺ຂຠູຕາ ສຕ຺ຕ ຘມ຺ມາ ເອກຈິຕ຺ຕສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ເອວ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ເອກຄ຺ຄຕາ ອວິກ຺ເຂໂປຕິ ເອກຄ຺ຄສ຺ສ ຠາໂວ ເອກຄ຺ຄຕາ, ນານາຣມ຺ມເຓ ນ ວິກ຺ຂິປຕິ ເຕນ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອວິກ຺ເຂໂປ, ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ເອກຄ຺ຄຕາສງ຺ຂາໂຕ ອວິກ຺ເຂໂປຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມາຘີຕິ ເອກາຣມ຺ມເຓ ສມໍ ອາຘີຍຕິ ເຕນ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ສມາຘິ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ສ ສມາຘິສ຺ສ ວເສນາຕິ ອຸປຈາຣສມາຘິນາປິ ສມາຫິຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຍຖາຠູຕາວໂພຘໂຕ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣສ຺ສ ສມາຘິສ຺ສ ວເສນ. ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຎາຓນ຺ຕິ ມຄ຺ຄຎາຓໍ ຍຖາກ຺ກເມນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຂີຍນ຺ຕີຕິ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ຂີຍນ຺ຕິ. ອິຕີຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ນິຄມນໍ. ປຐມໍ ສມໂຖຕິ ປຸພ຺ພຠາເຄ ສມາຘິ ໂຫຕິ. ປຈ຺ຉາ ຎາຓນ຺ຕິ ອປຣຠາເຄ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ຎາຓໍ ໂຫຕິ.

ກາມາສໂວຕິ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓິກຣາໂຄ. ຠວາສໂວຕິ ຣູປາຣູປຠເວສຸ ຉນ຺ທຣາໂຄ ຌານນິກນ຺ຕິ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິສຫຊາໂຕ ຣາໂຄ ຠວວເສນ ປຕ຺ຖນາ. ທິຏ຺ຐາສໂວຕິ ທ຺ວາສຏ຺ຐິ ທິຏ຺ຐິໂຍ. ອວິຊ຺ຊາສໂວຕິ ທຸກ຺ຂາທີສຸ ອຏ຺ຐສຸ ຐາເນສຸ ອຎ຺ຎາຓໍ. ຠຸມ຺ມວຈເນນ ໂອກາສປຸຈ຺ຉໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ເຄນາ’’ຕິອາທິນາ ອາສວກ຺ຂຍກເຣນ ມຄ຺ເຄນ ອາສວກ຺ຂຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ເອຕ຺ຖາ’’ຕິ ໂອກາສວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ກຕໍ, ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອນວເສໂສຕິ ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສ ອວເສໂສຕິ ອນວເສໂສ. ອປາຍຄມນີໂຍຕິ ນິຣຍຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິເປຕ຺ຕິວິສຍາສຸຣກາຍາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຸຂສງ຺ຂາຕາ ອຍາ ອເປຕຕ຺ຕາ ອປາຍາ, ຍສ຺ສ ສໍວິຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ອປາເຍ ຄເມຕີຕິ ອປາຍຄມນີໂຍ. ອາສວກ຺ຂຍກຖາ ທຸຠໂຕວຸຏ຺ຐານກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕາ.

ອວິກ຺ເຂປວເສນາຕິ ປວຕ຺ຕມານສ຺ສ ສມາຘິສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍຠູຕສມາຘິວເສນ. ປຖວີກສິຓວເສນາຕິອາທີສຸ ທສ ກສິຓານິ ຕທາຣມ຺ມຓິກອປ຺ປນາສມາຘິວເສນ ວຸຕ຺ຕານິ, ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິອາທໂຍ ມຣຓສ຺ສຕິ ອຸປສມານຸສ຺ສຕິ ຈ ອຸປຈາຣຊ຺ຌານວເສນ ວຸຕ຺ຕາ, ອານາປານສ຺ສຕິ ກາຍຄຕາສຕິ ຈ ອປ຺ປນາສມາຘິວເສນ ວຸຕ຺ຕາ, ທສ ອສຸຠາ ປຐມຊ຺ຌານວເສນ ວຸຕ຺ຕາ.

ພຸທ຺ຘໍ ອາຣພ຺ຠ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ອນຸສ຺ສຕິ ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິ. ‘‘ອິຕິປິ ໂສ ຠຄວາ ອຣຫ’’ນ຺ຕິອາທິພຸທ຺ຘຄຸຓາຣມ຺ມຓາຍ (ມ. ນິ. ໑.໗໔; ອ. ນິ. ໓.໗໑; ໙.໒໗) ສຕິຍາ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ, ຕສ຺ສາ ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິຍາ ວເສນ. ຕຖາ ຘມ຺ມໍ ອາຣພ຺ຠ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ອນຸສ຺ສຕິ ຘມ຺ມານຸສ຺ສຕິ. ‘‘ສ຺ວາກ຺ຂາໂຕ ຠຄວຕາ ຘມ຺ໂມ’’ຕິອາທິຘມ຺ມຄຸຓາຣມ຺ມຓາຍ ສຕິຍາ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ. ສງ຺ຆໍ ອາຣພ຺ຠ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ອນຸສ຺ສຕິ ສງ຺ຆານຸສ຺ສຕິ. ‘‘ສຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ຠຄວໂຕ ສາວກສງ຺ໂຆ’’ຕິອາທິສງ຺ຆຄຸຓາຣມ຺ມຓາຍ ສຕິຍາ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ. ສີລໍ ອາຣພ຺ຠ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ອນຸສ຺ສຕິ ສີລານຸສ຺ສຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ອຂຓ຺ຑຕາທິສີລຄຸຓາຣມ຺ມຓາຍ ສຕິຍາ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຈາຄໍ ອາຣພ຺ຠ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ອນຸສ຺ສຕິ ຈາຄານຸສ຺ສຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ມຸຕ຺ຕຈາຄຕາທິຈາຄຄຸຓາຣມ຺ມຓາຍ ສຕິຍາ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ. ເທວຕາ ອາຣພ຺ຠ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ອນຸສ຺ສຕິ ເທວຕານຸສ຺ສຕິ. ເທວຕາ ສກ຺ຂິຏ຺ຐາເນ ຐເປຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສທ຺ຘາທິຄຸຓາຣມ຺ມຓາຍ ສຕິຍາ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອານາປາເນ ອາຣພ຺ຠ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ສຕິ ອານາປານສ຺ສຕິ. ອານາປານນິມິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓາຍ ສຕິຍາ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ. ມຣຓໍ ອາຣພ຺ຠ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ສຕິ ມຣຓສ຺ສຕິ. ເອກຠວປຣິຍາປນ຺ນຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍຸປຈ຺ເຉທສງ຺ຂາຕມຣຓາຣມ຺ມຓາຍ ສຕິຍາ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ. ກຸຈ຺ຉິຕານໍ ເກສາທີນໍ ປຏິກູລານໍ ອາຍຕ຺ຕາ ອາກຣຕ຺ຕາ ກາໂຍຕິສງ຺ຂາເຕ ສຣີເຣ ຄຕາ ປວຕ຺ຕາ, ຕາທິສໍ ວາ ກາຍໍ ຄຕາ ສຕິ ກາຍຄຕາສຕິ. ‘‘ກາຍຄຕສຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ຣສ຺ສໍ ອກຕ຺ວາ ‘‘ກາຍຄຕາສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຕເຖວ ອິຘາປິ ກາຍຄຕາສຕິວເສນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກສາທິເກສຸ ກາຍໂກຏ຺ຐາເສສຸ ປຏິກູລນິມິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓາຍ ສຕິຍາ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອຸປສມໍ ອາຣພ຺ຠ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ອນຸສ຺ສຕິ ອຸປສມານຸສ຺ສຕິ. ສພ຺ພທຸກ຺ຂູປສມາຣມ຺ມຓາຍ ສຕິຍາ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ. ທສ ອສຸຠາ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາ.

໘໑. ທີຆໍ ອສ຺ສາສວເສນາຕິອາທີນິ ອປ຺ປນູປຈາຣສມາຘິເຠທໍເຍວ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕານິ. ທີຆໍ ອສ຺ສາສວເສນາຕິ ທີຆນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕອສ຺ສາສວເສນ. ‘‘ທີຆໍ ວາ ອສ຺ສສນ຺ໂຕ ທີຆໍ ອສ຺ສສາມີຕິ ປຊານາຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໓໗໔; ມ. ນິ. ໑.໑໐໗; ໓.໑໔໘) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ສພ຺ພກາຍປຏິສໍເວທີຕິ ສພ຺ພສ຺ສ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສກາຍສ຺ສ ປຏິສໍເວທີ. ປສ຺ສມ຺ຠຍໍ ກາຍສງ຺ຂາຣນ຺ຕິ ໂອຬາຣິກໍ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສງ຺ຂາຕໍ ກາຍສງ຺ຂາຣໍ ປສ຺ສມ຺ເຠນ຺ໂຕ ວູປສເມນ຺ໂຕ. ‘‘ທີຆໍ ຣສ຺ສໍ ສພ຺ພກາຍປຏິສໍເວທີ ປສ຺ສມ຺ຠຍໍ ກາຍສງ຺ຂາຣ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາວ ຈຕຸກ຺ເກນ ອປ຺ປນາສມາຘິ ວຸຕ຺ໂຕ. ປີຕິປຏິສໍເວທີຕິ ປີຕິໍ ປາກຏໍ ກໂຣນ຺ໂຕ. ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣປຏິສໍເວທີຕິ ສຎ຺ຎາເວທນາສງ຺ຂາຕໍ ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣໍ ປາກຏໍ ກໂຣນ຺ໂຕ. ອຠິປ຺ປໂມທຍໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ໂມເທນ຺ໂຕ. ສມາທຫໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຣມ຺ມເຓ ຈິຕ຺ຕໍ ສມໍ ຐເປນ຺ໂຕ. ວິໂມຈຍໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ນີວຣຓາທີຫິ ວິໂມເຈນ຺ໂຕ. ປີຕິປຏິສໍເວທີ ສຸຂປຏິສໍເວທີ ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣປຏິສໍເວທີ ປສ຺ສມ຺ຠຍໍ ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣນ຺ຕິ ຈຕຸກ຺ກຎ຺ຈ ຈິຕ຺ຕປຏິສໍເວທີ ອຠິປ຺ປໂມທຍໍ ຈິຕ຺ຕໍ ສມາທຫໍ ຈິຕ຺ຕໍ ວິໂມຈຍໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈຕຸກ຺ກຎ຺ຈ ອປ຺ປນາສມາຘິວເສນ ວິປສ຺ສນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສມາຘິວເສນ ຈ ວຸຕ຺ຕານິ. ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສີຕິ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາວເສນ. ວິຣາຄານຸປສ຺ສີຕິ ນິພ຺ພິທານຸປສນາວເສນ. ນິໂຣຘານຸປສ຺ສີຕິ ຠງ຺ຄານຸປສ຺ສນາວເສນ. ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສີຕິ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນີວິປສ຺ສນາວເສນ. ສາ ຫິ ຕທງ຺ຄວເສນ ສທ຺ຘິໍ ຂນ຺ຘາຠິສງ຺ຂາເຣຫິ ກິເລເສ ປຣິຈ຺ຈຊຕິ. ສງ຺ຂຕໂທສທສ຺ສເນນ ຈ ຕພ຺ພິປຣີເຕ ນິພ຺ພາເນ ຕນ຺ນິນ຺ນຕາຍ ປກ຺ຂນ຺ທຕິ. ອິທໍ ຈຕຸກ຺ກໍ ວິປສ຺ສນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສມາຘິວເສເນວ ວຸຕ຺ຕໍ. ອສ຺ສາສວເສນ ປສ຺ສາສວເສນາຕິ ເຈຕ຺ຖ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສປວຕ຺ຕິມຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຕທາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ. ວິຕ຺ຖາໂຣ ປເນຕ຺ຖ ອານາປານກຖາຍໍ ອາວິຠວິສ຺ສຕິ.

ອານນ຺ຕຣິກສມາຘິຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓໓. ອຣຓວິຫາຣຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໘໒. ອຣຓວິຫາຣຎາຓນິທ຺ເທເສ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາທໂຍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາ. ສຸຎ຺ຎໂຕ ວິຫາໂຣຕິ ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາຍ ວຸຏ຺ຐິຕສ຺ສ ສຸຎ຺ຎຕາກາເຣເນວ ປວຕ຺ຕາ ອຣຫຕ຺ຕຜລສມາປຕ຺ຕິ. ອນິມິຕ຺ໂຕ ວິຫາໂຣຕິ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາຍ ວຸຏ຺ຐິຕສ຺ສ ອນິມິຕ຺ຕາກາເຣນ ປວຕ຺ຕາ ອຣຫຕ຺ຕຜລສມາປຕ຺ຕິ. ອປ຺ປຓິຫິໂຕ ວິຫາໂຣຕິ ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາຍ ວຸຏ຺ຐິຕສ຺ສ ອປ຺ປຓິຫິຕາກາເຣນ ປວຕ຺ຕາ ອຣຫຕ຺ຕຜລສມາປຕ຺ຕິ. ສຸຎ຺ຎເຕ ອຘິມຸຕ຺ຕຕາຕິ ສຸຎ຺ຎເຕ ຜລສມາປຕ຺ຕິຍາ ປຸພ຺ພຠາຄປຎ຺ຎາວເສນ ອຘິມຸຕ຺ຕຕາ. ເສສທ຺ວເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ. ປຐມໍ ຌານນ຺ຕິອາທີຫິ ອຣຫຕ຺ຕຜລສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊິຕຸກາມສ຺ສ ວິປສ຺ສນາຍ ອາຣມ຺ມຓຠູຕາ ຌານສມາປຕ຺ຕິໂຍ ວຸຕ຺ຕາ. ອຣຫໂຕເຍວ ຫິ ວິປສ຺ສນາຜລສມາປຕ຺ຕິປຓີຕາຘິມຸຕ຺ຕິຌານສມາປຕ຺ຕິໂຍ ສພ຺ພກິເລສານໍ ປຫີນຕ຺ຕາ ‘‘ອຣຓວິຫາໂຣ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ອຣຫນ຺ຕິ.

ປຐເມນ ຌາເນນ ນີວຣເຓ ຫຣຕີຕິ ອຣຓວິຫາໂຣຕິ ປຐມຊ຺ຌານສມງ຺ຄີ ປຐເມນ ຌາເນນ ນີວຣເຓ ຫຣຕີຕິ ຕໍ ປຐມໍ ຌານໍ ອຣຓວິຫາໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຣຫໂຕ ນີວຣຓາຠາເວປິ ນີວຣຓວິປກ຺ຂຕ຺ຕາ ປຐມສ຺ສ ຌານສ຺ສ ນີວຣເຓ ຫຣຕີຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວິປສ຺ສນາຜລສມາປຕ຺ຕິປຓີຕາຘິມຸຕ຺ຕິວເສນ ຕິຘາ ອຣຓວິຫາຣຎາຓໍ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ກສ຺ມາ ຌານສມາປຕ຺ຕິໂຍວ ອຣຓວິຫາໂຣຕິ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາຕິ ເຈ? ອຸທ຺ເທສວເສເນວ ຕາສໍ ຕິສ຺ສນ຺ນໍ ອຣຓວິຫາຣຕາຍ ສິທ຺ຘຕ຺ຕາ. ຜລສມາປຕ຺ຕິວິປສ຺ສນາຍ ປນ ຠູມິຠູຕານໍ ຌານສມາປຕ຺ຕີນໍ ອຣຓວິຫາຣຕາ ອວຸຕ຺ເຕ ນ ສິຊ຺ຌຕິ, ຕສ຺ມາ ອສິທ຺ຘເມວ ສາເຘຕຸໍ ‘‘ປຐມໍ ຌານໍ ອຣຓວິຫາໂຣ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕາສຎ຺ຫິ ອຣຓວິຫາຣຕາ ອຸທ຺ເທສວເສນ ອສິທ຺ຘາປິ ນິທ຺ເທເສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສິທ຺ຘາຕິ. ເຕສໍ ວາ ໂຍຊິຕນເຍເນວ ‘‘ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາ ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎໍ ຫຣຕີຕິ ອຣຓວິຫາໂຣ, ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາ ສຸຂສຎ຺ຎໍ ຫຣຕີຕິ ອຣຓວິຫາໂຣ, ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາ ອຕ຺ຕສຎ຺ຎໍ ຫຣຕີຕິ ອຣຓວິຫາໂຣ, ສຸຎ຺ຎໂຕ ວິຫາໂຣ ອສຸຎ຺ຎຕໍ ຫຣຕີຕິ ອຣຓວິຫາໂຣ, ອນິມິຕ຺ໂຕ ວິຫາໂຣ ນິມິຕ຺ຕໍ ຫຣຕີຕິ ອຣຓວິຫາໂຣ, ອປ຺ປຓິຫິໂຕ ວິຫາໂຣ ປຓິຘິໍ ຫຣຕີຕິ ອຣຓວິຫາໂຣ, ສຸຎ຺ຎຕາຘິມຸຕ຺ຕຕາ ອສຸຎ຺ຎຕາຘິມຸຕ຺ຕິໍ ຫຣຕີຕິ ອຣຓວິຫາໂຣ, ອນິມິຕ຺ຕາຘິມຸຕ຺ຕຕາ ນິມິຕ຺ຕາຘິມຸຕ຺ຕິໍ ຫຣຕີຕິ ອຣຓວິຫາໂຣ, ອປ຺ປຓິຫິຕາຘິມຸຕ຺ຕຕາ ປຓິຫິຕາຘິມຸຕ຺ຕິໍ ຫຣຕີຕິ ອຣຓວິຫາໂຣ’’ຕິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ອຣຓວິຫາຣຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓໔. ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໘໓. ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິຎາຓນິທ຺ເທເສ ສມຖພລນ຺ຕິ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທໂຍ ປຈ຺ຈນີກຘມ຺ເມ ສເມຕີຕິ ສມໂຖ, ໂສເຍວ ອກມ຺ປນີຍຏ຺ເຐນ ພລໍ. ອນາຄາມິອຣຫນ຺ຕານໍເຍວ ສມາຘິປຏິປກ຺ຂສ຺ສ ກາມຈ຺ຉນ຺ທສ຺ສ ປຫາເນນ ສມາຘິສ຺ມິໍ ປຣິປູຣກາຣິຠາວປ຺ປຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເຕສໍເຍວ ສມາຘິ ພລປ຺ປຕ຺ໂຕຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ສມຖພລ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນ ອຎ຺ເຎສໍ. ສມາຘິພລນ຺ຕິປິ ປາໂຐ. ວິປສ຺ສນາພລນ຺ຕິ ອນິຈ຺ຈາທິວເສນ ວິວິເຘຫິ ອາກາເຣຫິ ຘມ຺ເມ ປສ຺ສຕີຕິ ວິປສ຺ສນາ, ສາເຍວ ອກມ຺ປນີຍຏ຺ເຐນ ພລໍ. ເຕສໍເຍວ ອຸຠິນ຺ນໍ ພລປ຺ປຕ຺ຕໍ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ. ຕຕ຺ຖ ສມຖພລໍ ອນຸປຸພ຺ເພນ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານວູປສມນຕ຺ຖໍ ນິໂຣເຘ ຈ ປຏິປາທນຕ຺ຖໍ, ວິປສ຺ສນາພລໍ ປວຕ຺ເຕ ອາທີນວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ນິໂຣເຘ ຈ ອານິສໍສທສ຺ສນຕ຺ຖໍ.

ນີວຣເຓຕິ ນິມິຕ຺ຕຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມວຈນໍ, ນີວຣຓນິມິຕ຺ຕໍ ນີວຣຓປຈ຺ຈຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຣຓຕ຺ເຖ ວາ ຠຸມ຺ມວຈນໍ, ນີວຣເຓນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ກມ຺ປຕີຕິ ຌານສມງ຺ຄີປຸຄ຺ຄໂລ. ອຖ ວາ ຌານນ຺ຕິ ຌານງ຺ຄານໍ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ປຐເມນ ຌາເນນ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສມາຘິ ນີວຣເຓ ນ ກມ຺ປຕິ. ອຍເມວ ເຈຕ຺ຖ ໂຍຊນາ ຄເຫຕພ຺ພາ. ອຸທ຺ຘຈ຺ເຈ ຈາຕິ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສຫຄຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທ ອຸທ຺ຘຈ຺ເຈ ຈ. ອຸທ຺ຘຈ຺ຈນ຺ຕິ ຈ ອຸທ຺ຘຕຠາໂວ, ຕໍ ອວູປສມລກ຺ຂຓໍ. ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສຫຄຕກິເລເສ ຈາຕິ ອຸທ຺ຘຈ຺ເຈນ ສຫຄເຕ ເອກຸປ຺ປາທາທິຠາວໍ ຄເຕ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕ ໂມຫອຫິຣິກອໂນຕ຺ຕປ຺ປກິເລເສ ຈ. ຂນ຺ເຘ ຈາຕິ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຈຕຸກ຺ຂນ຺ເຘ ຈ. ນ ກມ຺ປຕິ ນ ຈລຕິ ນ ເວຘຕີຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎເວວຈນານິ. ອຸທ຺ຘຈ຺ເຈ ນ ກມ຺ປຕິ, ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສຫຄຕກິເລເສ ນ ຈລຕິ, ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສຫຄຕກ຺ຂນ຺ເຘ ນ ເວຘຕີຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ວິປສ຺ສນາພລໍ ສຕ຺ຕນ຺ນໍເຍວ ອນຸປສ຺ສນານໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕາສໍເຍວ ວເສນ ວິປສ຺ສນາພລໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອວິຊ຺ຊາຍ ຈາຕິ ທ຺ວາທສສຸປິ ອກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທສຸ ອວິຊ຺ຊາຍ ຈ. ອວິຊ຺ຊາສຫຄຕກິເລເສ ຈາຕິ ຍຖາໂຍຄໍ ອວິຊ຺ຊາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໂລຠໂທສມານທິຏ຺ຐິວິຈິກິຈ຺ຉາຖິນອຸທ຺ຘຈ຺ຈອຫິຣິກອໂນຕ຺ຕປ຺ປກິເລເສ ຈ.

ວຈີສງ຺ຂາຣາຕິ ວິຕກ຺ກວິຈາຣາ. ‘‘ປຸພ຺ເພ ໂຂ, ອາວຸໂສ ວິສາຂ, ວິຕກ຺ເກຕ຺ວາ ວິຈາເຣຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ວາຈໍ ຠິນ຺ທຕິ, ຕສ຺ມາ ວິຕກ຺ກວິຈາຣາ ວຈີສງ຺ຂາໂຣ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໖໓) ວຈນໂຕ ວາຈໍ ສງ຺ຂໂຣນ຺ຕິ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕີຕິ ວຈີສງ຺ຂາຣາ. ກາຍສງ຺ຂາຣາຕິ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ. ‘‘ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ ໂຂ, ອາວຸໂສ ວິສາຂ, ກາຍິກາ ເອເຕ ຘມ຺ມາ ກາຍປຏິພທ຺ຘາ, ຕສ຺ມາ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ ກາຍສງ຺ຂາໂຣ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໖໓) ວຈນໂຕ ກາເຍນ ສງ຺ຂຣີຍນ຺ຕີຕິ ກາຍສງ຺ຂາຣາ. ສຎ຺ຎາເວທຍິຕນິໂຣຘນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ເວທນາຍ ຈ ນິໂຣຘໍ. ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣາຕິ ສຎ຺ຎາ ຈ ເວທນາ ຈ. ‘‘ເຈຕສິກາ ເອເຕ ຘມ຺ມາ ຈິຕ຺ຕປຏິພທ຺ຘາ, ຕສ຺ມາ ສຎ຺ຎາ ຈ ເວທນາ ຈ ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາໂຣ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໖໓) ວຈນໂຕ ຈິຕ຺ເຕນ ສງ຺ຂຣີຍນ຺ຕີຕິ ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣາ.

໘໔. ຎາຓຈຣິຍາສຸ ອນຸປສ຺ສນາວສາເນ, ວິວຏ຺ຏນານຸປສ຺ສນາຄຫເຓນ ວາ ຕສ຺ສາ ອາທິຠູຕາ ຈຣິຍາກຖາຍ ຎາຓຈຣິຍາຕິ ວຸຕ຺ຕາ ເສສານຸປສ຺ສນາປິ ຄຫິຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ໂສຬສຫິ ຎາຓຈຣິຍາຫີຕິ ຈ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉໂທ, ອນາຄາມິສ຺ສ ປນ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄຜລວຊ຺ຊາຫິ ຈຸທ຺ທສຫິປິ ໂຫຕິ ປຣິປຸຓ຺ຓພລຕ຺ຕາ.

໘໕. ນວຫິ ສມາຘິຈຣິຍາຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ປຐມຊ຺ຌານາທີຫິ ອຏ຺ຐ, ປຐມຊ຺ຌານາທີນໍ ປຏິລາຠຕ຺ຖາຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຸປຈາຣຊ຺ຌານວເສນ ເອກາຕິ ນວ ສມາຘິຈຣິຍາ. ພລຈຣິຍານໍ ກິໍ ນານຕ຺ຕໍ? ສມຖພເລນປິ ຫິ ‘‘ເນກ຺ຂມ຺ມວເສນາ’’ຕິອາທີຫິ ສຕ຺ຕຫິ ປຣິຍາເຍຫິ ອຸປຈາຣສມາຘິ ວຸຕ຺ໂຕ, ເປຍ຺ຍາລວິຕ຺ຖາຣໂຕ ‘‘ປຐມຊ຺ຌານວເສນາ’’ຕິອາທີຫິ ສມສຕ຺ຕຕິຍາ ວາເຣຫິ ຍຖາໂຍຄໍ ອປ຺ປນູປຈາຣສມາຘິ ວຸຕ຺ໂຕ, ສມາຘິຈຣິຍາຍປິ ‘‘ປຐມໍ ຌານ’’ນ຺ຕິອາທີຫິ ອຏ຺ຐຫິ ປຣິຍາເຍຫິ ອປ຺ປນາສມາຘິ ວຸຕ຺ໂຕ. ປຐມໍ ຌານໍ ປຏິລາຠຕ຺ຖາຍາຕິອາທີຫິ ອຏ຺ຐຫິ ປຣິຍາເຍຫິ ອຸປຈາຣສມາຘິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ ອປ຺ປນູປຈາຣສມາຘິເຍວ ວຸຕ຺ໂຕ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ອກມ຺ປິຍຏ຺ເຐນ ພລານິ ວສີຠາວຏ຺ເຐນ ຈຣິຍາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ວິປສ຺ສນາພເລ ປນ ສຕ຺ຕ ອນຸປສ຺ສນາວ ‘‘ວິປສ຺ສນາພລ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ຎາຓຈຣິຍາຍ ສຕ຺ຕ ຈ ອນຸປສ຺ສນາ ວຸຕ຺ຕາ, ວິວຏ຺ຏນານຸປສ຺ສນາທໂຍ ນວ ຈ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕາ. ອິທໍ ເນສໍ ນານຕ຺ຕໍ. ສຕ຺ຕ ອນຸປສ຺ສນາ ປນ ອກມ຺ປິຍຏ຺ເຐນ ພລານິ ວສີຠາວຏ຺ເຐນ ຈຣິຍາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

‘‘ວສີຠາວຕາ ປຎ຺ຎາ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໓໔ ມາຕິກາ) ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕວສິໂຍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕຸໍ ວສີຕິ ປຎ຺ຈ ວສິໂຍຕິ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄໂວຫາເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ. ວໂສ ເອວ ວສີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປຸນ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານາຍ ເທສນາຍ ຕາ ວສິໂຍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ອາວຊ຺ຊນວສີຕິອາທິມາຫ. ອາວຊ຺ຊນາຍ ວໂສ ອາວຊ຺ຊນວໂສ, ໂສ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອາວຊ຺ຊນວສີ. ເອເສວ ນໂຍ ເສເສສຸ. ປຐມໍ ຌານໍ ຍຕ຺ຖິຈ຺ຉກນ຺ຕິ ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ປເທເສ ອິຈ຺ຉຕິ ຄາເມ ວາ ອຣຎ຺ເຎ ວາ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອາວຊ຺ຊຕິ. ຍທິຈ຺ຉກນ຺ຕິ ຍທາ ຍທາ ກາເລ ສີຕກາເລ ວາ ອຸຓ຺ຫກາເລ ວາ, ຕທາ ຕທາ ອາວຊ຺ຊຕິ. ອຖ ວາ ຍໍ ຍໍ ປຐມໍ ຌານໍ ອິຈ຺ຉຕິ ປຖວີກສິຓາຣມ຺ມຓໍ ວາ ເສສາຣມ຺ມຓໍ ວາ, ຕໍ ຕໍ ອາວຊ຺ຊຕິ. ເອເກກກສິຓາຣມ຺ມຓສ຺ສາປິ ຌານສ຺ສ ວສິຕານໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຸຣິມໂຍຊນາເຍວ ສຸນ຺ທຣຕຣາ. ຍາວຕິຈ຺ຉກນ຺ຕິ ຍາວຕກໍ ກາລໍ ອິຈ຺ຉຕິ ອຈ຺ຉຣາສງ຺ຆາຕມຕ຺ຕໍ ສຕ຺ຕາຫໍ ວາ, ຕາວຕກໍ ກາລໍ ອາວຊ຺ຊຕິ. ອາວຊ຺ຊນາຍາຕິ ມໂນທ຺ວາຣາວຊ຺ຊນາຍ. ທນ຺ຘາຍິຕຕ຺ຕນ຺ຕິ ອວສວຕ຺ຕິຠາໂວ, ອລສຠາໂວ ວາ. ສມາປຊ຺ຊຕີຕິ ປຏິປຊ຺ຊຕິ, ອປ຺ເປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຘິຏ຺ຐາຕີຕິ ອນ຺ໂຕສມາປຕ຺ຕິຍໍ ອຘິກໍ ກຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ. ວຸຏ຺ຐານວສິຍໍປຐມໍ ຌານນ຺ຕິ ນິສ຺ສກ຺ກຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນໍ, ປຐມຊ຺ຌານາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຕີຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຊວເນຫິ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ປສ຺ສຕິ. ອຍເມຕ຺ຖ ປາຬິວຓ຺ຓນາ.

ອຍໍ ປນ ອຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ – ປຐມຊ຺ຌານໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ວິຕກ຺ກໍ ອາວຊ຺ຊຍໂຕ ຠວງ຺ຄໍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕາວຊ຺ຊນານນ຺ຕຣໍ ວິຕກ຺ກາຣມ຺ມຓາເນວ ຈຕ຺ຕາຣິ ປຎ຺ຈ ວາ ຊວນານິ ຊວນ຺ຕິ, ຕໂຕ ທ຺ເວ ຠວງ຺ຄານິ, ຕໂຕ ປຸນ ວິຈາຣາຣມ຺ມຓໍ ອາວຊ຺ຊນໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຊວນານີຕິ ເອວໍ ປຎ຺ຈສຸ ຌານງ຺ເຄສຸ ຍທາ ນິຣນ຺ຕຣໍ ຈິຕ຺ຕໍ ເປເສຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ອຖສ຺ສ ອາວຊ຺ຊນວສີ ສິທ຺ຘາວ ໂຫຕິ. ອຍໍ ປນ ມຕ຺ຖກປ຺ປຕ຺ຕາ ວສີ ຠຄວໂຕ ຍມກປາຏິຫາຣິເຍວ ລພ຺ຠຕິ. ອິໂຕ ປຣໍ ສີຆຕຣາ ອາວຊ຺ຊນວສີ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ອຎ຺ເຎສໍ ປນ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ຠວງ຺ຄວາເຣ ຄຓນາ ນຕ຺ຖິ. ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖຣສ຺ສ ນນ຺ໂທປນນ຺ທທມເນ ວິຍ ສີຆໍ ສມາປຕ຺ຕິສມາປຊ຺ຊນສມຕ຺ຖຕາ ສມາປຊ຺ຊນວສີ ນາມ. ອຈ຺ຉຣາມຕ຺ຕໍ ວາ ທສຈ຺ຉຣາມຕ຺ຕໍ ວາ ຂຓໍ ສມາປຕ຺ຕິໍ ຐເປຕຸໍ ສມຕ຺ຖຕາ ອຘິຏ຺ຐານວສີ ນາມ. ຕເຖວ ຕໂຕ ລຫຸໍ ວຸຏ຺ຐານສມຕ຺ຖຕາ ວຸຏ຺ຐານວສີ ນາມ. ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວສີ ປນ ອາວຊ຺ຊນວສິຍາ ເອວ ວຸຕ຺ຕາ. ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຊວນາເນວ ຫິ ຕຕ຺ຖ ອາວຊ຺ຊນານນ຺ຕຣານີຕິ. ອິຕິ ອາວຊ຺ຊນວສິຍາ ສິທ຺ຘາຍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວສີ ສິທ຺ຘາ ໂຫຕິ, ອຘິຏ຺ຐານວສິຍາ ຈ ສິທ຺ຘາຍ ວຸຏ຺ຐານວສີ ສິທ຺ຘາ ໂຫຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ‘‘ອຍໍ ປນ ມຕ຺ຖກປ຺ປຕ຺ຕາ ວສີ ຠຄວໂຕ ຍມກປາຏິຫາຣິເຍວ ລພ຺ຠຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປາຏິຫາຣິຍກາເລ ຌານງ຺ຄປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓານໍ ອຠາວໂຕ ນານາວິຘວຓ຺ຓາທິນິມ຺ມານສ຺ສ ນານາກສິຓວເສນ ອິຊ຺ຌນໂຕ ຕໍຕໍກສິຓາຣມ຺ມຓໍ ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕຸກາມສ຺ສ ຍຖາຣຸຈິ ລຫຸໍ ຕສ຺ມິໍ ກສິເຓ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອາວຊ຺ຊນປວຕ຺ຕນສມຕ຺ຖຕາ ອາວຊ຺ຊນວສີ, ຕທາວຊ຺ຊນວີຖິຍໍເຍວ ຕສ຺ສ ຌານສ຺ສ ອປ຺ປນາສມຕ຺ຖຕາສມາປຊ຺ຊນສມຕ຺ຖຕາ ສມາປຊ຺ຊນວສີ. ເອວຎ຺ຫິ ວຸຈ຺ຈມາເນ ຍຸຕ຺ຕິ ຈ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ, ວສີປຏິປາຏິ ຈ ຍຖາກ຺ກເມເນວ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ຌານງ຺ຄປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຍໍ ປນ ‘‘ມຕ຺ຖກປ຺ປຕ຺ຕາເຍວ ປຎ຺ຈ ຊວນານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສຕ຺ຕສຸປິ ຊວເນສຸ ຊວນ຺ເຕສຸ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວສີເຍວ ໂຫຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ‘‘ປຐມຊ຺ຌານໍ ອາວຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຈນໍ ນ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ເຈ? ຍຖາ ກສິເຓ ປວຕ຺ຕໍ ຌານໍ ກາຣໂຓປຈາເຣນ ກສິຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາ ຌານປຈ຺ຈຍໍ ກສິຓໍ ‘‘ສຸໂຂ ພຸທ຺ຘານມຸປ຺ປາໂທ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ປ. ໑໙໔) ວິຍ ຜໂລປຈາເຣນ ຌານນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນ ກາເລ ຐຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐິຕສ຺ສ ນິທ຺ທາຍ ປພຸທ຺ຘສ຺ສ ປຸນ ນິທ຺ໂທກ຺ກມເນ ວິຍ ປຸນ ຌາໂນກ຺ກມເນ ສຕິປິ ອຘິຏ຺ຐານວສີເຍວ ນາມ, ຍຖາປຣິຈ຺ເຉເທນ ວຸຏ຺ຐິຕສ຺ສ ປນ ວຸຏ຺ຐາເນເຍວ ອຘິຏ຺ຐາເນ ສຕິປິ ວຸຏ຺ຐານວສີ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອຍໍ ເຕສໍ ວິເສໂສ.

ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິຍາ ວິຠາວນຕ຺ຖໍ ປນ ອິທໍ ປຎ຺ຫກມ຺ມໍ – ກາ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິ, ເກ ຕໍ ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ເກ ນ ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ກຕ຺ຖ ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ກສ຺ມາ ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ກຖຎ຺ຈສ຺ສາ ສມາປຊ຺ຊນໍ ໂຫຕິ, ກຖໍ ຐານໍ, ກຖໍ ວຸຏ຺ຐານໍ, ວຸຏ຺ຐິຕສ຺ສ ກິນ຺ນິນ຺ນໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ມຕສ຺ສ ຈ ສມາປນ຺ນສ຺ສ ຈ ໂກ ວິເສໂສ, ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິ ກິໍ ສງ຺ຂຕາ ອສງ຺ຂຕາ ໂລກິຍາ ໂລກຸຕ຺ຕຣາ ນິປ຺ຜນ຺ນາ ອນິປ຺ຜນ຺ນາຕິ?

ຕຕ຺ຖ ກາ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕີຕິ? ຍາ ອນຸປຸພ຺ພນິໂຣຘວເສນ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິການໍ ຘມ຺ມານໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິ.

ເກ ຕໍ ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ເກ ນ ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ? ສພ຺ເພປິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ ໂສຕາປນ຺ນາ ສກທາຄາມິໂນ ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສກາ ຈ ອນາຄາມີ ອຣຫນ຺ໂຕ ນ ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິລາຠິໂນ ປນ ອນາຄາມິໂນ ຈ ຂີຓາສວາ ຈ ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕິ.

ກຕ຺ຖ ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ? ປຎ຺ຈໂວກາຣຠເວ. ກສ຺ມາ? ອນຸປຸພ຺ພສມາປຕ຺ຕິສພ຺ຠາວໂຕ. ຈຕຸໂວກາຣຠເວ ປນ ປຐມຊ຺ຌານາທີນໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິເຍວ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ນ ສກ຺ກາ ຕຕ຺ຖ ສມາປຊ຺ຊິຕຸໍ.

ກສ຺ມາ ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ? ສງ຺ຂາຣານໍ ປວຕ຺ຕິເຠເທ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕ຺ວາ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ອຈິຕ຺ຕກາ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ນິໂຣຘໍ ນິພ຺ພານໍ ປຕ຺ວາ ສຸຂໍ ວິຫຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕິ.

ກຖໍ ຈສ຺ສາ ສມາປຊ຺ຊນໍ ໂຫຕີຕິ? ສມຖວິປສ຺ສນາວເສນ ອຸສ຺ສກ຺ກິຕ຺ວາ ກຕປຸພ຺ພກິຈ຺ຈສ຺ສ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນໍ ນິໂຣຘຍໂຕ ເອວມສ຺ສາ ສມາປຊ຺ຊນໍ ໂຫຕິ. ໂຍ ຫິ ສມຖວເສເນວ ອຸສ຺ສກ຺ກຕິ, ໂສ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນສມາປຕ຺ຕິໍ ປຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ. ໂຍ ວິປສ຺ສນາວເສເນວ ອຸສ຺ສກ຺ກຕິ, ໂສ ຜລສມາປຕ຺ຕິໍ ປຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ. ໂຍ ປນ ອຸຠຍວເສນ ອຸສ຺ສກ຺ກິຕ຺ວາ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນໍ ນິໂຣເຘຕິ, ໂສ ຕໍ ສມາປຊ຺ຊຕີຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ.

ອຍໍ ປນ ວິຕ຺ຖາໂຣ – ອິຘ ຠິກ຺ຂຸ ນິໂຣຘໍ ສມາປຊ຺ຊິຕຸກາໂມ ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ໂຈ ສຸໂຘຕຫຕ຺ຖປາໂທ ວິວິຕ຺ເຕ ໂອກາເສ ສຸປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ອາສເນ ນິສີທຕິ ປລ຺ລງ຺ກໍ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ ອຸຊຸໍ ກາຍໍ ປຓິຘາຍ ປຣິມຸຂໍ ສຕິໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ. ໂສ ປຐມຊ຺ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຂາເຣ ອນິຈ຺ຈໂຕ ທຸກ຺ຂໂຕ ອນຕ຺ຕໂຕ ວິປສ຺ສຕິ. ວິປສ຺ສນາ ປເນສາ ຕິວິຘາ ໂຫຕິ – ສງ຺ຂາຣປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນກວິປສ຺ສນາ, ຜລສມາປຕ຺ຕິວິປສ຺ສນາ, ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິວິປສ຺ສນາຕິ. ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຂາຣປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນກວິປສ຺ສນາ ມນ຺ທາ ວາ ໂຫຕຸ ຕິກ຺ຂາ ວາ, ມຄ຺ຄສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິເຍວ. ຜລສມາປຕ຺ຕິວິປສ຺ສນາ ຕິກ຺ຂາວ ວຏ຺ຏຕິ ມຄ຺ຄຠາວນາສທິສາ. ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິວິປສ຺ສນາ ປນ ນາຕິມນ຺ທາ ນາຕິຕິກ຺ຂາ ວຏ຺ຏຕິ. ຕສ຺ມາ ເອສ ນາຕິມນ຺ທາຍ ນາຕິຕິກ຺ຂາຍ ວິປສ຺ສນາຍ ເຕ ສງ຺ຂາເຣ ວິປສ຺ສຕິ. ຕໂຕ ທຸຕິຍຊ຺ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຂາເຣ ຕເຖວ ວິປສ຺ສຕິ. ຕໂຕ ຕຕິຍຊ຺ຌານໍ…ເປ… ຕໂຕ ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຂາເຣ ຕເຖວ ວິປສ຺ສຕິ. ອຖ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ກໂຣຕິ – ນານາພທ຺ຘອວິໂກປນໍ, ສງ຺ຆປຏິມານນໍ, ສຕ຺ຖຸປກ຺ໂກສນໍ, ອທ຺ຘານປຣິຈ຺ເຉທນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ນານາພທ຺ຘອວິໂກປນນ຺ຕິ ຍໍ ອິມິນາ ຠິກ຺ຂຸນາ ສທ຺ຘິໍ ເອກາພທ຺ຘໍ ນ ໂຫຕິ, ນານາພທ຺ຘໍ ຫຸຕ຺ວາ ຐິຕໍ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ວາ ມຎ຺ຈປີຐໍ ວາ ນິວາສເຄຫໍ ວາ ອຎ຺ຎໍ ວາ ປນ ກິຎ຺ຈິ ປຣິກ຺ຂາຣຊາຕໍ, ຕໍ ຍຖາ ນ ວິກຸປ຺ປຕິ, ອຄ຺ຄິອຸທກວາຕໂຈຣອຸນ຺ທູຣາທີນໍ ວເສນ ນ ວິນສ຺ສຕິ, ເອວໍ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຣິທໍ ອຘິຏ຺ຐານວິຘານໍ – ‘‘ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ອິມສ຺ມິໍ ສຕ຺ຕາຫພ຺ຠນ຺ຕເຣ ມາ ອຄ຺ຄິນາ ຌາຍຕຸ, ມາ ອຸທເກນ ວຸຍ຺ຫຕຸ, ມາ ວາເຕນ ວິທ຺ຘໍສຕຸ, ມາ ໂຈເຣຫິ ຫຣີຍຕຸ, ມາ ອຸນ຺ທູຣາທີຫິ ຂຊ຺ຊຕູ’’ຕິ. ເອວໍ ອຘິຏ຺ຐິເຕ ຕໍ ສຕ຺ຕາຫໍ ຕສ຺ສ ນ ໂກຈິ ປຣິສ຺ສໂຍ ໂຫຕິ, ອນຘິຏ຺ຐຫໂຕ ປນ ອຄ຺ຄິອາທີຫິ ວິນສ຺ສຕິ. ອິທໍ ນານາພທ຺ຘອວິໂກປນໍ ນາມ. ຍໍ ປນ ເອກາພທ຺ຘໍ ໂຫຕິ ນິວາສນປາຣຸປນໍ ວາ ນິສິນ຺ນາສນໍ ວາ, ຕຕ຺ຖ ວິສຸໍ ອຘິຏ຺ຐານກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ສມາປຕ຺ຕິເຍວ ນໍ ຣກ຺ຂຕິ.

ສງ຺ຆປຏິມານນນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ປຏິມານນໍ ອຸທິກ຺ຂນໍ. ຍາວ ເອໂສ ຠິກ຺ຂຸ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ຕາວ ສງ຺ຆກມ຺ມສ຺ສ ອກຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ຈ ນ ປຏິມານນໍ ເອຕສ຺ສ ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈໍ, ປຏິມານນາວຊ຺ຊນໍ ປນ ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈໍ. ຕສ຺ມາ ເອວໍ ອາວຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ – ‘‘ສເຈ ມຍິ ສຕ຺ຕາຫໍ ນິໂຣຘໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ເນ ສງ຺ໂຆ ອປໂລກນກມ຺ມາທີສຸ ກິຎ຺ຈິເທວ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ຍາວ ມໍ ໂກຈິ ຠິກ຺ຂຸ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ນ ປກ຺ໂກສຕິ, ຕາວເທວ ວຸຏ຺ຐຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ເອວໍ ກຕ຺ວາ ສມາປນ຺ໂນ ຫິ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ວຸຏ຺ຐາຕິເຍວ. ໂຍ ປນ ເອວໍ ນ ກໂຣຕິ, ສງ຺ໂຆ ຈ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ຕໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ‘‘ອສຸໂກ ຠິກ຺ຂຸ ກຸຫິ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ນິໂຣຘໍ ສມາປນ຺ໂນ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ກຎ຺ຈິ ຠິກ຺ຂຸໍ ເປເສຕິ ‘‘ຄຈ຺ຉ ຕໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ວຈເນນ ປກ຺ໂກສາ’’ຕິ. ອຖສ຺ສ ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ສວນູປຈາເຣ ຐຕ຺ວາ ‘‘ສງ຺ໂຆ ຕໍ ອາວຸໂສ ປຏິມາເນຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕເຍວ ວຸຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ. ເອວໍຄຣຸກາ ຫິ ສງ຺ຆສ຺ສ ອາຓາ ນາມ. ຕສ຺ມາ ຕໍ ອາວຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຍຖາ ສຍເມວ ວຸຏ຺ຐາຕິ, ເອວໍ ສມາປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ.

ສຕ຺ຖຸປກ຺ໂກສນນ຺ຕິ ອິຘາປິ ສຕ຺ຖຸປກ຺ໂກສນາວຊ຺ຊນເມວ ອິມສ຺ສ ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈໍ. ຕສ຺ມາ ຕມ຺ປິ ເອວໍ ອາວຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ – ‘‘ສເຈ ມຍິ ສຕ຺ຕາຫໍ ນິໂຣຘໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ເນ ສຕ຺ຖາ ໂອຕິຓ຺ເຓ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ວາ ປຎ຺ຎເປຕິ, ຕຖາຣູປາຍ ວາ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ. ຍາວ ມໍ ໂກຈິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ນ ປກ຺ໂກສຕິ, ຕາວເທວ ວຸຏ຺ຐຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ເອວໍ ກຕ຺ວາ ນິສິນ຺ໂນ ຫິ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ວຸຏ຺ຐາຕິເຍວ. ໂຍ ປນ ເອວໍ ນ ກໂຣຕິ, ສຕ຺ຖາ ຈ ສງ຺ເຆ ສນ຺ນິປຕິເຕ ຕໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ‘‘ອສຸໂກ ຠິກ຺ຂຸ ກຸຫິ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ນິໂຣຘໍ ສມາປນ຺ໂນ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ກຎ຺ຈິ ຠິກ຺ຂຸໍ ເປເສຕິ ‘‘ຄຈ຺ຉ ຕໍ ມມ ວຈເນນ ປກ຺ໂກສາ’’ຕິ. ອຖສ຺ສ ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ສວນູປຈາເຣ ຐຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອາມນ຺ເຕຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕເຍວ ວຸຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ. ເອວໍຄຣຸກຎ຺ຫິ ສຕ຺ຖຸປກ຺ໂກສນໍ. ຕສ຺ມາ ຕໍ ອາວຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຍຖາ ສຍເມວ ວຸຏ຺ຐາຕິ, ເອວໍ ສມາປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ.

ອທ຺ຘານປຣິຈ຺ເຉໂທຕິ ຊີວິຕທ຺ຘານສ຺ສ ປຣິຈ຺ເຉໂທ. ອິມິນາ ຫິ ຠິກ຺ຂຸນາ ອທ຺ຘານປຣິຈ຺ເຉເທ ກຸສເລນ ຠວິຕພ຺ພໍ. ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ອາຍຸສງ຺ຂາຣາ ສຕ຺ຕາຫໍ ປວຕ຺ຕິສ຺ສນ຺ຕິ, ນ ປວຕ຺ຕິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ອາວຊ຺ຊິຕ຺ວາວ ສມາປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ສເຈ ຫິ ສຕ຺ຕາຫພ຺ຠນ຺ຕເຣ ນິຣຸຊ຺ຌນເກ ອາຍຸສງ຺ຂາເຣ ອນາວຊ຺ຊິຕ຺ວາວ ສມາປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິ ມຣຓໍ ປຏິພາຫິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ອນ຺ໂຕນິໂຣເຘ ມຣຓສ຺ສ ນຕ຺ຖິຕາຍ ອນ຺ຕຣາວ ສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐາຕິ, ຕສ຺ມາ ເອຕໍ ອາວຊ຺ຊິຕ຺ວາວ ສມາປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ອວເສສຎ຺ຫິ ອນາວຊ຺ຊິຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ, ອິທໍ ປນ ອາວຊ຺ຊິຕພ຺ພເມວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂສ ເອວໍ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ອິມໍ ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນໍ ສມາປຊ຺ຊຕິ. ອເຖກໍ ວາ ທ຺ເວ ວາ ຈິຕ຺ຕວາເຣ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ອຈິຕ຺ຕໂກ ໂຫຕິ, ນິໂຣຘໍ ຜຸສຕິ. ກສ຺ມາ ປນສ຺ສ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຈິຕ຺ຕານໍ ອຸປຣິ ຈິຕ຺ຕານິ ນປ຺ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ? ນິໂຣຘສ຺ສ ປໂຍຄຕ຺ຕາ. ອິທຎ຺ຫິ ອິມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ທ຺ເວ ສມຖວິປສ຺ສນາຘມ຺ເມ ຍຸຄນທ຺ເຘ ກຕ຺ວາ ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິອາໂຣຫນໍ ອນຸປຸພ຺ພນິໂຣຘສ຺ສ ປໂຍໂຄ, ນ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນສມາປຕ຺ຕິຍາຕິ ນິໂຣຘສ຺ສ ປໂຍຄຕ຺ຕາ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຈິຕ຺ຕານໍ ອຸປຣິ ນປ຺ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ.

ກຖໍ ຐານນ຺ຕິ? ເອວໍ ສມາປນ຺ນາຍ ປນສ຺ສາ ກາລປຣິຈ຺ເຉທວເສນ ເຈວ ອນ຺ຕຣາ ອາຍຸກ຺ຂຍສງ຺ຆປຏິມານນສຕ຺ຖຸປກ຺ໂກສນາຠາເວນ ຈ ຐານໍ ໂຫຕິ.

ກຖໍ ວຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ? ອນາຄາມິສ຺ສ ອນາຄາມິຜລສມາປຕ຺ຕິຍາ ອຣຫໂຕ ອຣຫຕ຺ຕຜລສມາປຕ຺ຕິຍາຕິ ເອວໍ ທ຺ເວຘາ ວຸຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ.

ວຸຏ຺ຐິຕສ຺ສ ກິນ຺ນິນ຺ນໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ? ນິພ຺ພານນິນ຺ນໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ – ‘‘ສຎ຺ຎາເວທຍິຕນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິຍາ ວຸຏ຺ຐິຕສ຺ສ ໂຂ, ອາວຸໂສ ວິສາຂ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ວິເວກນິນ຺ນໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ວິເວກໂປຓໍ ວິເວກປພ຺ຠາຣ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໖໔).

ມຕສ຺ສ ຈ ສມາປນ຺ນສ຺ສ ຈ ໂກ ວິເສໂສຕິ? ອຍມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ. ຍຖາຫ – ‘‘ໂຍ ຈາຍໍ, ອາວຸໂສ, ມໂຕ ກາລງ຺ກໂຕ, ຕສ຺ສ ກາຍສງ຺ຂາຣາ ນິຣຸທ຺ຘາ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘາ, ວຈີສງ຺ຂາຣາ, ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣາ ນິຣຸທ຺ຘາ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘາ, ອາຍຸ ປຣິກ຺ຂີໂຓ, ອຸສ຺ມາ ວູປສນ຺ຕາ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ປຣິຠິນ຺ນານິ. ຍ຺ວາຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ສຎ຺ຎາເວທຍິຕນິໂຣຘໍ ສມາປນ຺ໂນ, ຕສ຺ສປິ ກາຍສງ຺ຂາຣາ ນິຣຸທ຺ຘາ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘາ, ວຈີສງ຺ຂາຣາ, ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣາ ນິຣຸທ຺ຘາ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘາ, ອາຍຸ ອປຣິກ຺ຂີໂຓ, ອຸສ຺ມາ ອວູປສນ຺ຕາ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ອປຣິຠິນ຺ນານີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໕໗).

ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິ ກິໍ ສງ຺ຂຕາຕິອາທິປຸຈ຺ຉາຍໍ ປນ ‘‘ສງ຺ຂຕາ’’ຕິປິ ‘‘ອສງ຺ຂຕາ’’ຕິປິ ‘‘ໂລກິຍາ’’ຕິປິ ‘‘ໂລກຸຕ຺ຕຣາ’’ຕິປິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາ. ກສ຺ມາ? ສຠາວໂຕ ນຕ຺ຖິຕາຍ. ຍສ຺ມາ ປນ ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ວເສນ ສມາປນ຺ໂນ ນາມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ນິປ຺ຜນ຺ນາຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ໂນ ອນິປ຺ຜນ຺ນາຕິ.

‘‘ອິຕິ ສນ຺ຕາ ສມາປຕ຺ຕິ, ອຍໍ ອຣິຍນິເສວິຕາ;

ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ນິພ຺ພານມິຕິ ສງ຺ຂມຸປາຄຕາ’’ຕິ.

ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓໕. ປຣິນິພ຺ພານຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໘໖. ປຣິນິພ຺ພານຎາຓນິທ຺ເທເສ ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ. ສມ຺ປຊາໂນຕິ ສາຕ຺ຖກສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ, ສປ຺ປາຍສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ, ໂຄຈຣສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ, ອສມ຺ໂມຫສມ຺ປຊຎ຺ຎນ຺ຕິ ອິເມຫິ ຈຕູຫິ ສມ຺ປຊຎ຺ເຎຫິ ສມ຺ປຊາໂນ. ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຍຖານຸຣູປໍ ປຣິຍຸຏ຺ຐານປວຕ຺ຕຎ຺ຈ ອນຸສຍປ຺ປວຕ຺ຕຎ຺ຈ. ປຣິຍາທິຍຕີຕິ ອຸປຈາຣປ຺ປນາວເສນ ວຸຕ຺ເຕສຸ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ, ວິປສ຺ສນາວເສນ ວຸຕ຺ເຕສຸ ຕທງ຺ຄວເສນ, ມຄ຺ຄວເສນ ວຸຕ຺ເຕສຸ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ເຂເປຕິ ອປ຺ປວຕ຺ຕໍ ກໂຣຕິ. ເປຍ຺ຍາລມຸເຂນ ຫິ ທຸຕິຍາທິຌານສມາປຕ຺ຕິມຫາວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄາ ສໍຂິຕ຺ຕາ. ຍສ຺ມາ ເອຕໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ ປວຕ຺ຕໍ ຎາຓໍ ປຣິນິພ຺ພາເນ ຎາຓໍ ນາມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວິກ຺ຂມ຺ຠນປຣິນິພ຺ພານໍ ຕທງ຺ຄປຣິນິພ຺ພານໍ ສມຸຈ຺ເຉທປຣິນິພ຺ພານນ຺ຕິປິ ວຸຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ. ເອເຕຫິ ກິເລສປຣິນິພ຺ພານປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ປນາຕິອາທີຫິ ຂນ຺ຘປຣິນິພ຺ພານປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓໍ ນິທ຺ທິສຕິ. ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາຕິ ທຸວິຘາ ຫິ ນິພ຺ພານຘາຕຸ ສອຸປາທິເສສາ ຈ ອນຸປາທິເສສາ ຈ. ຕຕ຺ຖ ອຸປາທີຍເຕ ‘‘ອຫໍ ມມາ’’ຕິ ຠຸສໍ ຄຓ຺ຫີຍຕີຕິ ອຸປາທິ, ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອຸປາທິເຍວ ເສໂສ ອວສິຏ຺ໂຐຕິ ອຸປາທິເສໂສ, ສຫ ອຸປາທິເສເສນ ວຕ຺ຕຕີຕິ ສອຸປາທິເສສາ. ນຕ຺ເຖຕ຺ຖ ອຸປາທິເສໂສຕິ ອນຸປາທິເສສາ. ສອຸປາທິເສສາ ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕາ. ອຍໍ ປນ ອນຸປາທິເສສາ. ຕາຍ ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ. ຈກ຺ຂຸປວຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈກ຺ຂຸປວຕ຺ຕິ ຈກ຺ຂຸສມຸທາຈາໂຣ. ປຣິຍາທິຍຕີຕິ ເຂປີຍຕິ ມທ຺ທີຍຕີຕິ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸ.

ປຣິນິພ຺ພານຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓໖. ສມສີສຏ຺ຐຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໘໗. ສມສີສຏ຺ຐຎາຓນິທ຺ເທເສ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາຕິອາທີຫິ ທສຫິ ຣາສີຫິ ສພ຺ພຘມ຺ມສງ຺ຄໂຫ ເວທິຕພ຺ໂພ. ນ ຫິ ເອເກກສ຺ສ ວເສນ ອາຍຕນຘາຕຸຣາສິວຊ຺ເຊຫິ ເສເສຫິ ອຏ຺ຐຫິ ຣາສີຫິ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ສພ຺ພຘມ຺ໂມ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕີຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມາ ເຫຕຸສມຸຈ຺ເຉເທນ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ພາ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ພຘມ຺ມສທ຺ເທນ ສງ຺ຄຫິຕາປິ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມາ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ສມ຺ຠວໂຕ ອິຘ ນ ຄເຫຕພ຺ພາ, ເຫຕຸສມຸຈ຺ເຉເທນ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ພາ ເອວ ເຕຠູມກຘມ຺ມາ ຄເຫຕພ຺ພາ. ສມ຺ມາ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທຕີຕິ ຍຖາໂຍຄໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນຕທງ຺ຄສມຸຈ຺ເຉທປຫານວເສນ ປຣິຍຸຏ຺ຐານໍ ອນຸສຍຎ຺ຈ ນິໂຣເຘນ຺ໂຕ ສມ຺ມາ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທຕິ. ເອວໍ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານາຍ ເທສນາຍ ສມ຺ມາ ສມຸຈ຺ເຉໂທ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ. ນິໂຣເຘຕີຕິ ອນຸປ຺ປາທນິໂຣເຘນ ນິໂຣເຘຕິ. ອິມິນາ ສມຸຈ຺ເຉທຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ນ ອຸປຏ຺ຐາຕີຕິ ເອວໍ ນິໂຣເຘ ກເຕ ໂສ ໂສ ຘມ຺ໂມ ປຸນ ນ ອຸປຕິຏ຺ຐຕິ, ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິມິນາ ນິໂຣຘຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ເອວໍ ອນຸປຏ຺ຐຫນຘມ຺ມວເສນ ອນຸປຏ຺ຐານຠາໂວ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ. ສມນ຺ຕິ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທີນໍ ສມິຕຕ຺ຕາ ສມໍ. ຕານິ ປນ ເນກ຺ຂມ຺ມາທີນິ ສຕ຺ຕ, ຣູປາຣູປຊ຺ຌານານິ ອຏ຺ຐ, ມຫາວິປສ຺ສນາ ອຏ຺ຐາຣສ, ອຣິຍມຄ຺ຄາ ຈຕ຺ຕາໂຣຕິ ສຕ຺ຕຕິໍສ ໂຫນ຺ຕິ.

ເຕຣສ ສີສານິ ສີສຠູຕານໍ ສພ຺ເພສໍ ສງ຺ຄຫວເສນ ວຸຕ຺ຕານິ. ອິຘ ປນ ສທ຺ຘາທີນິ ອຏ຺ເຐວ ສີສານິ ຍຸຊ຺ຊນ຺ຕິ. ນ ຫິ ອຣຫໂຕ ຕຓ຺ຫາທີນິ ປຎ຺ຈ ສີສານິ ສນ຺ຕິ. ປລິໂພຘສີສນ຺ຕິ ປລິພຸນ຺ຘນໍ ປລິໂພໂຘ, ນິພ຺ພານມຄ຺ຄາວຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສີສນ຺ຕິ ປຘານໍ, ອຘິກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປລິໂພໂຘເຍວ ສີສໍ, ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາທິສພ຺ພປລິໂພເຘສຸ ວາ ສີສນ຺ຕິ ປລິໂພຘສີສໍ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸ. ວິເສສໂຕ ປນ ວິນິພນ຺ຘນນ຺ຕິ ອຸນ຺ນຕິວເສນ ສໍສາເຣ ພນ຺ຘນໍ. ປຣາມາໂສຕິ ອຠິນິເວໂສ. ວິກ຺ເຂໂປຕິ ວິປ຺ປກິຓ຺ຓຕາ. ກິເລໂສຕິ ກິລິສ຺ສນໍ. ອຘິໂມກ຺ໂຂຕິ ອຘິມຸຈ຺ຈນໍ. ປຄ຺ຄໂຫຕິ ອຸສ຺ສາຫນໍ. ອຸປຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອປິລາປນໍ. ອວິກ຺ເຂໂປຕິ ອວິປ຺ປກິຓ຺ຓຕາ. ທສ຺ສນນ຺ຕິ ຍຖາສຠາວປຏິເວໂຘ. ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຸປາທິນ຺ນກ຺ຂນ຺ຘປວຕ຺ຕໍ. ໂຄຈໂຣຕິ ອາຣມ຺ມຓໍ. ອິເມສຸ ທ຺ວາທສສຸປິ ວາເຣສຸ ປຘານຏ຺ໂຐ ສີສຏ຺ໂຐ. ວິໂມກ຺ໂຂຕິ ວິກ຺ຂມ຺ຠນຕທງ຺ຄສມຸຈ຺ເຉທປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິນິສ຺ສຣຓວິມຸຕ຺ຕີສຸ ປຎ຺ຈສຸ ນິສ຺ສຣຓວິມຸຕ຺ຕິ ນິພ຺ພານໍ. ສງ຺ຂາຣສີສນ຺ຕິ ສພ຺ພສງ຺ຂຕສງ຺ຂາຣານໍ ສີສໍ, ໂກຏິ ອວສານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອເຕນ ອນຸປາທິເສສປຣິນິພ຺ພານໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສງ຺ຂາຣາຠາວມຕ຺ຕວເສນ ວາ ຂນ຺ຘປຣິນິພ຺ພານເມວ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເນກ຺ຂມ຺ມາທິກໍ ສມຎ຺ຈ ສທ຺ຘາທິກໍ ສີສຎ຺ຈ, ສມສີສໍ ວາ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ສມສີສີຕິ. ອຖ ວາ ເຕຣສນ຺ນໍ ສີສານໍ ຕຓ຺ຫາທີນິ ປຎ຺ຈ ສີສານິ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ, ສທ຺ຘາທີນິ ປຎ຺ຈ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈໍ, ປວຕ຺ຕສີສໍ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ, ໂຄຈຣສີສຎ຺ຈ ສງ຺ຂາຣສີສຎ຺ຈ ນິໂຣຘສຈ຺ຈນ຺ຕິ ອິເມສໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣິຍສຈ຺ຈານໍ ເອກສ຺ມິໍ ໂຣເຄ ວາ ເອກສ຺ມິໍ ອິຣິຍາປເຖ ວາ ເອກສ຺ມິໍ ສຠາຄຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິເຍ ວາ ອຠິສມໂຍ ຈ ອນຸປາທິເສສປຣິນິພ຺ພານຎ຺ຈ ຍສ຺ສ ໂຫຕິ, ໂສ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕສມານຎ຺ຈ ອິເມສຎ຺ຈ ສີສານໍ ອຕ຺ຖິຕາຍ ສມສີສີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ສມສີສຏ຺ຐຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓໗. ສລ຺ເລຂຏ຺ຐຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໘໘. ສລ຺ເລຂຏ຺ຐຎາຓນິທ຺ເທເສ ຣາໂຄ ປຸຖູຕິ ຣາໂຄ ວິສຸໍ, ໂລກຸຕ຺ຕເຣຫິ ອສມ຺ມິສ຺ໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸ. ຣາໂຄຕິ ຣຎ຺ຊນຏ຺ເຐນ. ໂທໂສຕິ ທຸສ຺ສນຏ຺ເຐນ. ໂມໂຫຕິ ມຸຍ຺ຫນຏ຺ເຐນ. ຣຎ຺ຊນລກ຺ຂໂຓ ຣາໂຄ, ທຸສ຺ສນລກ຺ຂໂຓ ໂທໂສ, ມຸຍ຺ຫນລກ຺ຂໂຓ ໂມໂຫຕິ ອິເມ ຕໂຍ ສີສກິເລເສ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ປເຠທໂຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ໂກໂຘຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ກຸຊ຺ຌນລກ຺ຂໂຓ ໂກໂຘຕິ ອິຘ ສຕ຺ຕວຕ຺ຖຸໂກ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ອຸປນນ຺ຘນລກ຺ຂໂຓ ອຸປນາໂຫ, ທຬ຺ຫຠາວປ຺ປຕ຺ໂຕ ໂກໂຘເຍວ. ປຣຄຸຓມກ຺ຂນລກ຺ຂໂຓ ມກ຺ໂຂ, ປຣຄຸຓປຸຎ຺ຉນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຸຄຄ຺ຄາຫລກ຺ຂໂຓ ປຬາໂສ, ຍຸຄຄ຺ຄາຫວເສນ ປຣຄຸຓທສ຺ສນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣສມ຺ປຕ຺ຕິຂີຍນລກ຺ຂຓາ ອິສ຺ສາ, ອຸສູຍນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ຕສມ຺ປຕ຺ຕິນິຄູຫນລກ຺ຂຓໍ ມຈ຺ຉຣິຍໍ, ‘‘ມຍ຺ຫໍ ອຈ຺ຉຣິຍໍ ມາ ປຣສ຺ສ ໂຫຕູ’’ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ຕນາ ກຕປາປປຏິຈ຺ຉາທນລກ຺ຂຓາ ມາຍາ, ປຏິຈ຺ຉາທນຏ຺ເຐນ ມາຍາ ວິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ຕໂນ ອວິຊ຺ຊມານຄຸຓປ຺ປກາສນລກ຺ຂຓໍ ສາເຐຍ຺ຍໍ, ສຐຠາໂວຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸທ຺ຘຸມາຕຠາວລກ຺ຂໂຓ ຖມ຺ໂຠ, ຖທ຺ຘຠາໂວຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຣຓຸຕ຺ຕຣິຍລກ຺ຂໂຓ ສາຣມ຺ໂຠ. ອຸນ຺ນຕິລກ຺ຂໂຓ ມາໂນ. ອພ຺ຠຸນ຺ນຕິລກ຺ຂໂຓ ອຕິມາໂນ. ມຕ຺ຕຠາວລກ຺ຂໂຓ ມໂທ. ປຎ຺ຈສຸ ກາມຄຸເຓສຸ ຈິຕ຺ຕໂວສຄ຺ຄລກ຺ຂໂຓ ປມາໂທ.

ເອວໍ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ກິເລສວເສນ ປຸຖູ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕກິເລເສ ຈ ອວຸຕ຺ເຕ ຈ ອຎ຺ເຎ ສພ຺ພສງ຺ຄາຫິກວເສນ ທສ຺ເສຕຸໍ ສພ຺ເພ ກິເລສາຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສມ຺ປຣາເຍສຸ ສຕ຺ເຕ ກິເລເສນ຺ຕິ ອຸປຕາເປນ຺ຕິ ວິພາເຘນ຺ຕີຕິ ກິເລສາ. ອກຸສລກມ຺ມປຖສງ຺ຄຫິຕາ ຈ ອສງ຺ຄຫິຕາ ຈ. ທຸຏ຺ຐຸ ຈຣິຕາ, ທຸຏ຺ຐາ ວາ ຈຣິຕາຕິ ທຸຈ຺ຈຣິຕາ. ເຕ ປນ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ມໂນທຸຈ຺ຈຣິຕນ຺ຕິ ຕິປ຺ປກາຣາ. ວິປາກໍ ອຠິສງ຺ຂໂຣນ຺ຕີຕິ ອຠິສງ຺ຂາຣາ. ເຕປິ ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາໂຣ ອປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາໂຣ ອາເນຎ຺ຊາຠິສງ຺ຂາໂຣຕິ ຕິປ຺ປກາຣາ. ວິປາກວເສນ ຠວໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິຠວຄາມິໂນ, ຠວຄາມິໂນ ກມ຺ມາ ຠວຄາມິກມ຺ມາ. ອິມິນາ ອຠິສງ຺ຂາຣຠາເວປິ ສຕິ ອເວທນີຍານິ ກມ຺ມານິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຍໍ ວິເສໂສ. ‘‘ທຸຈ຺ຈຣິຕາ’’ຕິ ຈ ‘‘ກມ຺ມາ’’ຕິ ຈ ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາໂສ ກໂຕ. ນານຕ຺ເຕກຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸທ຺ເທເສ ເອກຕ຺ຕສທ຺ທສ຺ສ ອຠາເວປິ ນານຕ຺ເຕກຕ຺ຕານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎາເປກ຺ຂຕ຺ຕາ ເອກຕ຺ຕມ຺ປິ ນິທ຺ທິສິຕຸກາເມນ ‘‘ນານຕ຺ເຕກຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອຸທ຺ເທໂສ ກໂຕ. ນານຕ຺ຕສລ຺ເລຂເກ ເອກຕ຺ເຕ ທສ຺ສິເຕ ສລ຺ເລຂຎາຓໍ ສຸເຂນ ທສ຺ສີຍຕີຕິ. ນານຕ຺ຕນ຺ຕິ ອນວຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ສປຣິປ຺ຜນ຺ທຕ຺ຕາ ຈ ນານາສຠາໂວ. ເອກຕ຺ຕນ຺ຕິ ອວຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ອປຣິປ຺ຜນ຺ທຕ຺ຕາ ຈ ເອກສຠາໂວ.

ຈຣຓເຕໂຊຕິ ຈຣນ຺ຕິ ເຕນ ອຄຕໍ ທິສໍ ນິພ຺ພານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ຈຣຓໍ. ກິໍ ຕໍ? ສີລໍ. ຕເທວ ປຏິປກ຺ຂຕາປນຏ຺ເຐນ ເຕໂຊ. ຄຸຓເຕໂຊຕິ ສີເລນ ລທ຺ຘປຕິຏ຺ໂຐ ສມາຘິເຕໂຊ. ປຎ຺ຎາເຕໂຊຕິ ສມາຘິນາ ລທ຺ຘປຕິຏ຺ໂຐ ວິປສ຺ສນາເຕໂຊ. ປຸຎ຺ຎເຕໂຊຕິ ວິປສ຺ສນາຫິ ລທ຺ຘປຕິຏ຺ໂຐ ອຣິຍມຄ຺ຄກຸສລເຕໂຊ. ຘມ຺ມເຕໂຊຕິ ຈຕຸນ຺ນໍ ເຕຊານໍ ປຕິຏ຺ຐາຠູໂຕ ພຸທ຺ຘວຈນເຕໂຊ. ຈຣຓເຕເຊນ ເຕຊິຕຕ຺ຕາຕິ ສີລເຕເຊນ ຕິຂິຓີກຕຕ຺ຕາ. ທຸສ຺ສີລ຺ຍເຕຊນ຺ຕິ ທຸສ຺ສີລຠາວສງ຺ຂາຕໍ ເຕຊໍ. ຕມ຺ປິ ຫິ ສນ຺ຕານໍ ຕາປນໂຕ ເຕໂຊ ນາມ. ປຣິຍາທິຍຕີຕິ ເຂເປຕິ. ອຄຸຓເຕຊນ຺ຕິ ສມາຘິສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂໍ ວິກ຺ເຂປເຕຊໍ. ທຸປ຺ປຎ຺ຎເຕຊນ຺ຕິ ວິປສ຺ສນາຎາຓປຏິປກ຺ຂໍ ໂມຫເຕຊໍ. ອປຸຎ຺ຎເຕຊນ຺ຕິ ຕໍຕໍມຄ຺ຄວຊ຺ຌກິເລສປ຺ປຫາເນນ ກິເລສສຫາຍໍ ອກຸສລກມ຺ມເຕຊໍ. ນ ເກວລຎ຺ເຫຕໍ ອປຸຎ຺ຎເມວ ເຂເປຕິ, ‘‘ອຕ຺ຖິ, ຠິກ຺ຂເວ, ກມ຺ມໍ ອກຓ຺ຫໍ ອສຸກ຺ກໍ ອກຓ຺ຫອສຸກ຺ກວິປາກໍ ກມ຺ມໍ ກມ຺ມກ຺ຂຍາຍ ສໍວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໒໓໓; ທີ. ນິ. ໓.໓໑໒; ມ. ນິ. ໒.໑໘) ວຈນໂຕ ກຸສລກມ຺ມມ຺ປິ ເຂເປຕິເຍວ. ປຸຎ຺ຎເຕຊປຏິປກ຺ຂວເສນ ອປຸຎ຺ຎເຕຊເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຘມ຺ມເຕຊນ຺ຕິ ນານາຕິຕ຺ຖິຍານໍ ສມຍວຈນເຕຊໍ. ອິມສ຺ສ ຎາຓສ຺ສ ອຸທ຺ເທສວຓ຺ຓນາຍໍ ວຸຕ຺ເຕ ທຸຕິເຍ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ຣາຄາທໂຍ ເອກູນວີສຕິ ປຸຖຸ ທຸສ຺ສີລ຺ຍເຕຊາ ໂຫນ຺ຕິ. ‘‘ອຠິສງ຺ຂາຣາ, ຠວຄາມິກມ຺ມາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາຣາ ອກຸສລກມ຺ມຎ຺ຈ ອປຸຎ຺ຎເຕຊາ ໂຫນ຺ຕິ, ອາເນຎ຺ຊາຠິສງ຺ຂາຣານິ ໂລກິຍກຸສລກມ຺ມານິ ປຸຎ຺ຎເຕເຊເນວ ເຂປນີຍໂຕ ອປຸຎ຺ຎເຕຊປກ຺ຂິກາວ ໂຫນ຺ຕິ. ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທໂຍ ປຎ຺ຈທສ ນານຕ຺ຕາ ອຄຸຓເຕຊາ ໂຫນ຺ຕິ, ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາທໂຍ ອຏ຺ຐາຣສ ນານຕ຺ຕາ ທຸປ຺ປຎ຺ຎເຕຊາ ໂຫນ຺ຕິ, ຈຕຸມຄ຺ຄວຊ຺ຌາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ນານຕ຺ຕາ ອປຸຎ຺ຎເຕຊາ ໂຫນ຺ຕິ. ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄວຊ຺ຌນານຕ຺ເຕນ ອຘມ຺ມເຕໂຊ ສງ຺ຄເຫຕພ຺ໂພ.

ນິທ຺ເທເສ ສລ຺ເລຂປຏິປກ຺ເຂນ ອສລ຺ເລເຂນ ສລ຺ເລຂໍ ທສ຺ເສຕຸກາເມນ ອສລ຺ເລຂປຸພ຺ພໂກ ສລ຺ເລໂຂ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ. ເນກ຺ຂມ຺ມາທໂຍ ສຕ຺ຕຕິໍສ ເອກຕ຺ຕຘມ຺ມາວ ປຈ຺ຈນີການໍ ສລ຺ລິຂນໂຕ ‘‘ສລ຺ເລໂຂ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມິໍ ເນກ຺ຂມ຺ມາທິເກ ສຕ຺ຕຕິໍສປເຠເທ ສລ຺ເລເຂ ຎາຓໍ ສລ຺ເລຂຏ຺ເຐ ຎາຓນ຺ຕິ.

ສລ຺ເລຂຏ຺ຐຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓໘. ວີຣິຍາຣມ຺ຠຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໘໙. ວີຣິຍາຣມ຺ຠຎາຓນິທ຺ເທເສ ອນຸປ຺ປນ຺ນານນ຺ຕິ ເອກສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ, ເອກສ຺ມິໍ ວາ ອາຣມ຺ມເຓ ອນິພ຺ພຕ຺ຕານໍ. ອນມຕຄ຺ເຄ ຫິ ສໍສາເຣ ອນຸປ຺ປນ຺ນາ ອກຸສລາ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ກຸສລາ ປນ ອຕ຺ຖິ. ປາປການນ຺ຕິ ລາມການໍ. ອກຸສລານໍ ຘມ຺ມານນ຺ຕິ ອໂກສລ຺ລສມ຺ຠູຕານໍ ຘມ຺ມານໍ. ອນຸປ຺ປາທາຍາຕິ ນ ອຸປ຺ປາທນຕ຺ຖາຍ. ອຸປ຺ປນ຺ນານນ຺ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ນິພ຺ພຕ຺ຕານໍ. ປຫານາຍາຕິ ປຊຫນຕ຺ຖາຍ. ອນຸປ຺ປນ຺ນານໍ ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານນ຺ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ອນິພ຺ພຕ຺ຕປຸພ຺ພານໍ ໂກສລ຺ລສມ຺ຠູຕານໍ ຘມ຺ມານໍ. ອຸປ຺ປາທາຍາຕິ ອຸປ຺ປາທນຕ຺ຖາຍ. ອຸປ຺ປນ຺ນານນ຺ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ນິພ຺ພຕ຺ຕານໍ. ຐິຕິຍາຕິ ຐິຕຕ຺ຖາຍ. ອສມ຺ໂມສາຍາຕິ ອວິນາສຕ຺ຖາຍ. ຠິຍ຺ໂຍຠາວາຍາຕິ ປຸນປ຺ປຸນຠາວາຍ. ເວປຸລ຺ລາຍາຕິ ວິປຸລຠາວາຍ. ຠາວນາຍາຕິ ວຑ຺ຒິຍາ. ປາຣິປູຣິຍາຕິ ປຣິປູຣຓຕ຺ຖາຍ.

ອິທານິ ອກຸສເລສຸ ກາມຈ຺ຉນ຺ທໍ, ກຸສເລສຸ ເນກ຺ຂມ຺ມໍ ວິເສເສຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ອນຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ກາມຈ຺ຉນ຺ທສ຺ສາຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທຕິ ສມາຘິປຏິປກ຺ໂຂ ກາມຣາໂຄ. ເນກ຺ຂມ຺ມນ຺ຕິ ປຐມຊ຺ຌານສມາຘິ, ປຐມຊ຺ຌານໍ ວາ, ສພ຺ເພ ເອວ ວາ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ເນກ຺ຂມ຺ມໍ.

ອິທານິ ສພ຺ພກິເລສານໍ ສພ຺ພກິເລສປຏິປກ຺ຂສ຺ສ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄສ຺ສ ຈ ວເສນ ໂຍເຊຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ອນຸປ຺ປນ຺ນານໍ ສພ຺ພກິເລສານນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄສ຺ສ ຐິຕິຍາຕິອາທີສຸ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄສ຺ສ ຐິຕິກ຺ຂຓຠງ຺ຄກ຺ຂຓວເສນ ‘‘ຐິຕິຍາ’’ຕິອາທິໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ວິຠງ຺ຄຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ‘‘ຍາ ຈສ຺ສ ປວຕ຺ຕິ, ອຍເມວ ຐິຕິ ນາມາ’’ຕິ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໔໐໖) ວຸຕ຺ຕໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາຄມຄ຺ໂຄ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ວີຣິຍາຣມ຺ຠຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓໙. ອຕ຺ຖສນ຺ທສ຺ສນຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໙໐. ອຕ຺ຖສນ຺ທສ຺ສນຎາຓນິທ຺ເທເສ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາຕິອາທີນິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາເນວ. ປກາເສຕີຕິ ປາກຏໍ ກໂຣຕິ, ໂສຕູນໍ ຎາຓຈກ຺ຂຸນາ ທສ຺ສນໍ ສມ຺ປາເທຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນານາຘມ຺ມາຕິ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣາ ສພ຺ພຘມ຺ມາ ວຸຕ຺ຕາ. ກສ຺ມາ ປກາສນານິທ຺ເທເສ ໂລກິຍາ ເອວ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເຈ? ອນິຈ຺ຈາທິວເສນ ປກາສນາຍ ອາຣທ຺ຘຕ຺ຕາ. ໂລກຸຕ຺ຕຣານຎ຺ຈ ອສມ຺ມສນູປຄຕ຺ຕາ ໂລກຸຕ຺ຕຣາ ນ ວຸຕ຺ຕາ. ນານາຘມ຺ມນິທ຺ເທເສນ ປນ ອຕ຺ຖສນ຺ທສ຺ສນນິທ຺ເທເສນ ຈ ເຕສໍ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຍຖາ ເຕ ປກາເສຕພ຺ພາ, ຕຖາ ປກາສນາ ປກາສນາເຍວ. ປຊຫນ຺ໂຕຕິ ໂສຕາຣໍ ປຊຫາເປນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສນ຺ທສ຺ເສຕີຕິ ໂສຕູນໍ ສມ຺ມາ ທສ຺ເສຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ກາມຈ຺ຉນ຺ທສ຺ສ ປຫີນຕ຺ຕາ ເນກ຺ຂມ຺ມຕ຺ຖໍ ສນ຺ທສ຺ເສຕີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ປຐນ຺ຕິ. ເຕສໍ ອຸຊຸກເມວ ໂສຕູນໍ ໂທສປ຺ປຫາເນ ຄຸຓປຏິລາເຠ ຈ ກເຕ ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕໍ ເທສນາຎາຓໍ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອຍໍ ນໂຍ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອຕ຺ຖສນ຺ທສ຺ສນຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔໐. ທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໙໑. ທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິຎາຓນິທ຺ເທເສ ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາ ເອກສງ຺ຄຫິຕາຕິ ສພ຺ເພ ສງ຺ຂຕາສງ຺ຂຕາ ຘມ຺ມາ ເອເກນ ສງ຺ຄຫິຕາ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາ. ຕຖຏ຺ເຐນາຕິ ຠູຕຏ຺ເຐນ, ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ສຠາວວເສນ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ເຖນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນຕ຺ຕຏ຺ເຐນາຕິ ກາຣກເວທກສງ຺ຂາເຕນ ອຕ຺ຕນາ ຣຫິຕຏ຺ເຐນ. ສຈ຺ຈຏ຺ເຐນາຕິ ອວິສໍວາທກຏ຺ເຐນ, ອຕ຺ຕໂນ ສຠາວຎ຺ຎຖຕ຺ຕາຠາເວນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຏິເວຘຏ຺ເຐນາຕິ ສຠາວໂຕ ຎາເຓນ ປຏິວິຊ຺ຌິຕພ຺ພຏ຺ເຐນ. ອິຘ ໂລກຸຕ຺ຕຣຎາເຓນ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ຈ ປຏິເວໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຠິຊານນຏ຺ເຐນາຕິ ໂລກິເກນ ຎາເຓນ ອາຣມ຺ມຓໂຕ, ໂລກຸຕ຺ຕເຣນ ຎາເຓນ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ຈ ເຕສໍ ເຕສໍ ຘມ຺ມານໍ ສຠາວໂຕ ອຠິຊານິຕພ຺ພຏ຺ເຐນ. ‘‘ສພ຺ພໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໔໖) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິຊານນຏ຺ເຐນາຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕເຣຫິ ຎາເຓຫິ ສຠາວໂຕ ອຠິຎ຺ຎາຕານໍ ຘມ຺ມານໍ ອນິຈ຺ຈາທິໂຕ ນິຍ຺ຍານາທິໂຕ ຈ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຊານິຕພ຺ພຏ຺ເຐນ. ‘‘ສພ຺ພໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຘມ຺ມຏ຺ເຐນາຕິ ສຠາວຘາຣຓາທິນາ ຘມ຺ມຏ຺ເຐນ. ຘາຕຸຏ຺ເຐນາຕິ ນິຊ຺ຊີວຕາທິນາ ຘາຕຸຏ຺ເຐນ. ຎາຕຏ຺ເຐນາຕິ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕເຣຫິ ຎາເຓຫິ ຎາຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຏ຺ເຐນ. ຍຖາ ທຏ຺ຐຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍາທິນາ ອຕ຺ເຖນ ‘‘ທິຏ຺ຐໍ ສຸຕໍ ມຸຕໍ ວິຎ຺ຎາຕໍ ຣູປ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວມິຘາປິ ຎາຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຏ຺ໂຐ ຎາຕຏ຺ໂຐຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສຈ຺ຉິກິຣິຍຏ຺ເຐນາຕິ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ປຈ຺ຈກ຺ຂກາຕພ຺ພຏ຺ເຐນ. ຜຸສນຏ຺ເຐນາຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂກຕສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຜຸສິຕພ຺ພຏ຺ເຐນ. ອຠິສມຍຏ຺ເຐນາຕິ ໂລກິເກນ ຎາເຓນ ອຠິສມາຄນ຺ຕພ຺ພຏ຺ເຐນ. ກິຎ຺ຈາປິ ຫິ ‘‘ຕຖຏ຺ເຐ ປຎ຺ຎາ ສຈ຺ຈວິວຏ຺ເຏ ຎາຓໍ, ອຠິຎ຺ຎາປຎ຺ຎາ ຎາຕຏ຺ເຐ ຎາຓໍ, ສຈ຺ຉິກິຣິຍາປຎ຺ຎາ ຜສ຺ສນຏ຺ເຐ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ເອເກກເມວ ຎາຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ –

‘‘ສມວາເຍ ຂເຓ ກາເລ, ສມູເຫ ເຫຕຸທິຏ຺ຐິສຸ;

ປຏິລາເຠ ປຫາເນ ຈ, ປຏິເວເຘ ຈ ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ . –

ຄາຖາວຓ຺ຓນາຍໍ ອຠິສມຍສທ຺ທສ຺ສ ປຏິເວຘຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ, ອິຘ ປນ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ອຕ຺ເຖນ ເຕສໍ ນານຕ຺ຕໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຏ຺ຐກຖາຍເມວ ຫິ ໂສ ໂລກິຍຎາຓວເສນ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ວຸຕ຺ໂຕຕິ.

ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ ນານຕ຺ຕນ຺ຕິ ວິກ຺ເຂປສພ຺ຠາວໂຕ ນານາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ ຈ ນານາສຠາໂວຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ສພ຺ພກິເລສາ ເວທິຕພ຺ພາ. ເນກ຺ຂມ຺ມໍ ເອກຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາສພ຺ຠາວໂຕ ນານາຣມ຺ມຓວິກ຺ເຂປາຠາວໂຕ ຈ ເອກສຠາວນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ສພ຺ພກຸສລາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອິຘ ເປຍ຺ຍາເລນ ສໍຂິຕ຺ຕານໍ ພ຺ຍາປາທາທີນໍ ອກຸສລານໍ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ອຕ຺ເຖນ ນານຕ຺ຕໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວິຕກ຺ກວິຈາຣາທີນໍ ປນ ເຫຏ຺ຐິມານໍ ເຫຏ຺ຐິມານໍ ອຸປຣິມໂຕ ອຸປຣິມໂຕ ໂອຬາຣິກຏ຺ເຐນ ນານຕ຺ຕໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍສ຺ມາ ເອກສງ຺ຄຫິຕນານຕ຺ເຕກຕ຺ຕານໍ ປຏິເວໂຘ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ສຈ຺ຈປຏິເວເຘນ ສິຊ຺ຌຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປຏິເວໂຘ’’ຕິ ປທໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ສຈ຺ຈາຠິສມຍໍ ທສ຺ເສສິ.

ປຣິຎ຺ຎາ ປຏິເວຘໍ ປຏິວິຊ຺ຌຕີຕິ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມເຍນ ອຠິສເມຕິ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸ. ສຈ຺ຈາຠິສມຍກາລສ຺ມິຎ຺ຫິ ມຄ຺ຄຎາຓສ຺ສ ເອກກ຺ຂເຓ ປຣິຎ຺ຎາ, ປຫານໍ, ສຈ຺ຉິກິຣິຍາ, ຠາວນາຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ກິຈ຺ຈານິ ໂຫນ຺ຕິ. ຍຖາ ນາວາ ອປຸພ຺ພໍ ອຈຣິມໍ ເອກກ຺ຂເຓ ຈຕ຺ຕາຣິ ກິຈ຺ຈານິ ກໂຣຕິ, ໂອຣິມໍ ຕີຣໍ ປຊຫຕິ, ໂສຕໍ ຉິນ຺ທຕິ, ຠຓ຺ຑໍ ວຫຕິ, ປາຣິມໍ ຕີຣໍ ອປ຺ເປຕິ, ເອວເມວ ມຄ຺ຄຎາຓໍ ອປຸພ຺ພໍ ອຈຣິມໍ ເອກກ຺ຂເຓ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ ອຠິສເມຕິ, ທຸກ຺ຂໍ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມເຍນ ອຠິສເມຕິ, ສມຸທຍໍ ປຫານາຠິສມເຍນ ອຠິສເມຕິ, ມຄ຺ຄໍ ຠາວນາຠິສມເຍນ ອຠິສເມຕິ, ນິໂຣຘໍ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠິສມເຍນ ອຠິສເມຕິ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ນິໂຣຘໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ກິຈ຺ຈວເສນ ຈຕ຺ຕາຣິປິ ສຈ຺ຈານິ ປາປຸຓາຕິ ປສ຺ສຕິ ປຏິວິຊ຺ຌຕີຕິ. ຍຖາ ໂອຣິມໍ ຕີຣໍ ປຊຫຕິ, ເອວໍ ມຄ຺ຄຎາຓໍ ທຸກ຺ຂໍ ປຣິຊານາຕິ. ຍຖາ ໂສຕໍ ຉິນ຺ທຕິ, ເອວໍ ສມຸທຍໍ ປຊຫຕິ. ຍຖາ ຠຓ຺ຑໍ ວຫຕິ, ເອວໍ ສຫຊາຕາທິປຈ຺ຈຍຕາຍ ມຄ຺ຄໍ ຠາເວຕິ. ຍຖາ ປາຣິມໍ ຕີຣໍ ອປ຺ເປຕິ, ເອວໍ ປາຣິມຕີຣຠູຕໍ ນິໂຣຘໍ ສຈ຺ຉິກໂຣຕີຕິ ເອວໍ ອຸປມາສໍສນ຺ທນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ທສ຺ສນໍ ວິສຸຊ຺ຌຕີຕິ ຕໍຕໍມຄ຺ຄວຊ຺ຌກິເລສຕມປ຺ປຫາເນນ ຎາຓທສ຺ສນໍ ວິສຸທ຺ຘິຠາວໍ ປາປຸຓາຕິ. ທສ຺ສນໍ ວິສຸທ຺ຘນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຜລສ຺ສ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ມຄ຺ຄຎາຓສ຺ສ ກິຈ຺ຈສິທ຺ຘິປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ຎາຓທສ຺ສນໍ ວິສຸທ຺ຘິຠາວໍ ປຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ ເອກສງ຺ຄຫິຕາຍ ນານຕ຺ເຕກຕ຺ຕປຏິເວຘປຎ຺ຎາຍ ມຄ຺ຄຜລຎາເຓຫິ ສິທ຺ຘິໂຕ ອນ຺ເຕ ມຄ຺ຄຜລຎາຓານິ ວຸຕ຺ຕານິ.

ທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔໑-໔໒. ຂນ຺ຕິຎາຓປຣິໂຍຄາຫຓຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໙໒-໙໓. ຂນ຺ຕິຎາຓປຣິໂຍຄາຫຓຎາຓນິທ຺ເທເສສຸ ຣູປໍ ອນິຈ຺ຈໂຕ ວິທິຕນ຺ຕິ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາຍ ອນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ຎາຕໍ. ຣູປໍ ທຸກ຺ຂໂຕ ວິທິຕນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາຍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ຎາຕໍ. ຣູປໍ ອນຕ຺ຕໂຕ ວິທິຕນ຺ຕິ ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາຍ ອນຕ຺ຕາຕິ ຎາຕໍ. ຍໍ ຍໍ ວິທິຕໍ, ຕໍ ຕໍ ຂມຕີຕິ ຍໍ ຍໍ ຣູປໍ ອນິຈ຺ຈາທິໂຕ ວິທິຕໍ, ຕໍ ຕໍ ຣູປໍ ອນິຈ຺ຈາທິໂຕ ຂມຕິ ຣຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ຣູປໍ ອນິຈ຺ຈໂຕ ວິທິຕໍ, ຍໍ ຍໍ ວິທິຕໍ, ຕໍ ຕໍ ຂມຕີ’’ຕິ ວິສຸໍ ວິສຸຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ເກສຸຈິ ໂປຕ຺ຖເກສຸ ລິຂິຕໍ. ‘‘ເວທນາ ສຎ຺ຎາ ສງ຺ຂາຣາ ອນິຈ຺ຈໂຕ ວິທິຕາ’’ຕິອາທິນາ ລິງ຺ຄວຈນານິ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພານິ. ຜຸສຕີຕິ ວິປສ຺ສນາຎາຓຜຸສເນນ ຜຸສຕິ ຜຣຕິ. ປຣິໂຍຄຫຕີຕິ ວິປສ຺ສນາຎາເຓນ ປວິສຕິ. ປຣິໂຍຄາຫຕີຕິປິ ປາໂຐ.

ຂນ຺ຕິຎາຓປຣິໂຍຄາຫຓຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔໓. ປເທສວິຫາຣຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໙໔. ປເທສວິຫາຣຎາຓນິທ຺ເທເສ ເຍນາກາເຣນ ມາຕິກາຍ ອຸທ຺ທິຏ຺ໂຐ ປເທໂສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ໂພ, ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິປຈ຺ຈຍາປິ ເວທຍິຕນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິປຈ຺ຈຍາຕິ ທິຏ຺ຐິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕເວທນາປິ ວຏ຺ຏຕິ ທິຏ຺ຐິໍ ອຸປນິສ຺ສຍໍ ກຕ຺ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ກຸສລາກຸສລເວທນາປິ ວິປາກເວທນາປິ. ຕຕ຺ຖ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ອກຸສລາວ ໂຫຕິ, ທິຏ຺ຐິໍ ປນ ອຸປນິສ຺ສາຍ ກຸສລາປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ອກຸສລາປິ. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກາ ຫິ ທິຏ຺ຐິໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ປກ຺ຂທິວເສສຸ ຍາຄຸຠຕ຺ຕາທີນິ ເທນ຺ຕິ, ອນ຺ຘກຸຏ຺ຐິອາທີນໍ ວຕ຺ຕໍ ປຏ຺ຐເປນ຺ຕິ, ຈຕຸມຫາປເຖ ສາລໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ໂປກ຺ຂຣຓິໍ ຂຓາເປນ຺ຕິ, ປຸປ຺ຜາຣາມໍ ຜລາຣາມໍ ໂຣເປນ຺ຕິ, ນທີວິທຸຄ຺ເຄສຸ ເສຕຸໍ ອຕ຺ຖຣນ຺ຕິ, ວິສມໍ ສມໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ອິຕິ ເຕສໍ ກຸສລາ ເວທນາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໍ ປນ ນິສ຺ສາຍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິເກ ອກ຺ໂກສນ຺ຕິ ປຣິຠາສນ຺ຕິ ວຘພນ຺ຘາທີນິ ກໂຣນ຺ຕິ, ປາຓໍ ວຘິຕ຺ວາ ເທວຕານໍ ອຸປຫຣນ຺ຕິ. ອິຕິ ເນສໍ ອກຸສລາ ເວທນາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ວິປາກເວທນາ ປນ ຠວນ຺ຕຣຄຕານໍ ໂຫຕິ. ສາ ປນ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ ສຫຊາຕາຍ ເວທນາຍ ສຫຊາຕອຎ຺ຎມຎ຺ຎນິສ຺ສຍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕອຕ຺ຖິອວິຄຕປຈ຺ຈເຍຫິ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ສມນນ຺ຕຣນິຣຸທ຺ຘາ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຍ ເວທນາຍ ອນນ຺ຕຣສມນນ຺ຕຣູປນິສ຺ສຍອາເສວນນຕ຺ຖິວິຄຕປຈ຺ຈເຍຫິ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໍ ຄຣຸໍ ກຕ຺ວາ ອຠິນນ຺ທນ຺ຕສ຺ສ ໂລຠສຫຄຕເວທນາຍ ອາຣມ຺ມຓອາຣມ຺ມຓາຘິປຕິອາຣມ຺ມຓູປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈເຍຫິ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ສພ຺ພາກຸສເລຫິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໍ ອາຣມ຺ມຓມຕ຺ຕໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ສພ຺ພາກຸສລເວທນາຍ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ ວິປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ກຸສລາພ຺ຍາກຕເວທນາຍ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິປຈ຺ຈເຍນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານານໍ ກຸສລາກຸສລເວທນານໍ ຠວນ຺ຕເຣ ວິປາກເວທນານຎ຺ຈ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ.

ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິວູປສມປຈ຺ຈຍາຕິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິວູປສໂມ ນາມ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ, ຕສ຺ມາ ຍໍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິປຈ຺ຈຍາ ເວທຍິຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕເທວ ‘‘ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິວູປສມປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິວູປສໂມ ນາມ ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ຈາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິປຈ຺ຈຍາປິ ເວທຍິຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕເວທນາປິ ວຏ຺ຏຕິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິໍ ອຸປນິສ຺ສຍໍ ກຕ຺ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ກຸສລາກຸສລເວທນາປິ ວິປາກເວທນາປິ. ຕຕ຺ຖ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ກຸສລາວ ໂຫຕິ, ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິໍ ປນ ອຸປນິສ຺ສາຍ ພຸທ຺ຘປູຊາ ທີປມາລາໂຣປນໍ ມຫາຘມ຺ມສ຺ສວນໍ ອປ຺ປຕິຏ຺ຐິເຕ ທິສາຠາເຄ ເຈຕິຍປຕິຏ຺ຐາປນນ຺ຕິ ເອວມາທີນິ ປຸຎ຺ຎານິ ກໂຣນ຺ຕິ. ອິຕິ ເນສໍ ກຸສລາ ເວທນາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິເມວ ນິສ຺ສາຍ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິເກ ອກ຺ໂກສນ຺ຕິ ປຣິຠາສນ຺ຕິ, ອຕ຺ຕານໍ ອຸກ຺ກໍສນ຺ຕິ, ປຣໍ ວມ຺ເຠນ຺ຕິ. ອິຕິ ເນສໍ ອກຸສລາ ເວທນາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ວິປາກເວທນາ ປນ ຠວນ຺ຕຣຄຕານໍເຍວ ໂຫຕິ. ສາ ປນ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ສຫຊາຕາຍ ສມນນ຺ຕຣນິຣຸທ຺ຘາຍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຍ ເວທນາຍ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຍາ ວຸຕ຺ຕປຈ຺ຈເຍເຫວ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ໂລກິກສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຍ ວິປສ຺ສນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຍ ນິກນ຺ຕິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຍ ຈ ເວທນາຍ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຍາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ມຄ຺ຄຜລສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຍ ເວທນາຍ ອາຣມ຺ມຓອາຣມ຺ມຓາຘິປຕິອາຣມ຺ມຓູປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈຍວເສນ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ.

ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິວູປສມປຈ຺ຈຍາປິ ເວທຍິຕນ຺ຕິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິວູປສໂມ ນາມ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ, ຕສ຺ມາ ຍໍ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິປຈ຺ຈຍາ ເວທຍິຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕເທວ ‘‘ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິວູປສມປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ມິຈ຺ຉາສງ຺ກປ຺ປປຈ຺ຈຍາ ມິຈ຺ຉາສງ຺ກປ຺ປວູປສມປຈ຺ຈຍາຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຍສ຺ສ ຍສ຺ສ ຫິ ‘‘ວູປສມປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂຘມ຺ມປຈ຺ຈຍາວ ຕໍ ຕໍ ເວທຍິຕໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ມິຈ຺ຉາຎາຓາທີສຸ ປນ ມິຈ຺ຉາຎາຓໍ ນາມ ປາປກິຣິຍາສຸ ອຸປາຍຈິນ຺ຕາ. ອຖ ວາ ມິຈ຺ຉາຎາຓໍ ມິຈ຺ຉາປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓໍ. ສມ຺ມາຎາຓໍ ນາມ ວິປສ຺ສນາສມ຺ມາທິຏ຺ຐິໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຎ຺ຈ ຐເປຕ຺ວາ ອວເສສກຸສລາພ຺ຍາກຕໍ ຎາຓໍ. ມິຈ຺ຉາວິມຸຕ຺ຕິ ນາມ ປາປາຘິມຸຕ຺ຕິຕາ. ອຖ ວາ ອຍາຖາວວິມຸຕ຺ຕິ ອນິຍ຺ຍານິກວິມຸຕ຺ຕິ ອວິມຸຕ຺ຕສ຺ເສວ ສໂຕ ວິມຸຕ຺ຕິສຎ຺ຎີຕິ. ສມ຺ມາວິມຸຕ຺ຕິ ນາມ ກລ຺ຍາຓາຘິມຸຕ຺ຕິຕາ ຜລວິມຸຕ຺ຕິ ຈ. ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທໂຍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາເຍວ.

ຉນ຺ທປຈ຺ຈຍາປີຕິອາທີສຸ ປນ ຉນ຺ໂທ ນາມ ໂລໂຠ, ຉນ຺ທປຈ຺ຈຍາ ອຏ຺ຐໂລຠສຫຄຕຈິຕ຺ຕສມ຺ປຍຸຕ຺ຕເວທນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຉນ຺ທວູປສມປຈ຺ຈຍາ ປຐມຊ຺ຌານເວທນາວ. ວິຕກ຺ກປຈ຺ຈຍາ ປຐມຊ຺ຌານເວທນາ. ວິຕກ຺ກວູປສມປຈ຺ຈຍາ ທຸຕິຍຊ຺ຌານເວທນາ. ສຎ຺ຎາປຈ຺ຈຍາ ຐເປຕ຺ວາ ປຐມຊ຺ຌານໍ ເສສາ ຉ ສມາປຕ຺ຕິເວທນາ. ສຎ຺ຎາວູປສມປຈ຺ຈຍາ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນເວທນາ.

ຉນ຺ໂທ ຈ ອວູປສນ຺ໂຕ ໂຫຕີຕິອາທີສຸ ສເຈ ຉນ຺ທວິຕກ຺ກສຎ຺ຎາ ອວູປສນ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາຕິ ໂສ ຉນ຺ທວິຕກ຺ກສຎ຺ຎານໍ ອວູປສໂມ ເອວ ປຈ຺ຈໂຍ ຕປ຺ປຈ຺ຈໂຍ, ຕສ຺ມາ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ. ຉນ຺ທວິຕກ຺ກສຎ຺ຎາອວູປສມປຈ຺ຈຍາ ເວທນາ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສາ ອຏ຺ຐໂລຠສຫຄຕຈິຕ຺ຕສມ຺ປຍຸຕ຺ຕເວທນາ ໂຫຕິ. ສເຈ ຉນ຺ໂທ ວູປສນ຺ໂຕ ວິຕກ຺ກສຎ຺ຎາ ອວູປສນ຺ຕາ. ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາຕິ ໂສ ຉນ຺ທສ຺ສ ວູປສໂມ ວິຕກ຺ກສຎ຺ຎານໍ ອວູປສໂມ ເອວ ປຈ຺ຈໂຍ ຕປ຺ປຈ຺ຈໂຍ, ຕສ຺ມາ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ. ສາ ປຐມຊ຺ຌານເວທນາວ. ສເຈ ຉນ຺ທວິຕກ຺ກາ ວູປສນ຺ຕາ ສຎ຺ຎາ ອວູປສນ຺ຕາ. ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາຕິ ໂສ ຉນ຺ທວິຕກ຺ການໍ ວູປສໂມ ສຎ຺ຎາຍ ອວູປສໂມ ເອວ ປຈ຺ຈໂຍ ຕປ຺ປຈ຺ຈໂຍ, ຕສ຺ມາ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ. ສາ ທຸຕິຍຊ຺ຌານເວທນາວ. ສເຈ ຉນ຺ທວິຕກ຺ກສຎ຺ຎາ ວູປສນ຺ຕາ. ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາຕິ ໂສ ຉນ຺ທວິຕກ຺ກສຎ຺ຎານໍ ວູປສໂມ ເອວ ປຈ຺ຈໂຍ ຕປ຺ປຈ຺ຈໂຍ, ຕສ຺ມາ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ. ສາ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນເວທນາວ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຉນ຺ໂທ ນາມ ອປ຺ປນໍ ປາປຸຓິສ຺ສາມີຕິ ປຸພ຺ພຠາເຄ ຘມ຺ມຈ຺ຉນ຺ໂທ, ອປ຺ປນາປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ໂສ ຉນ຺ໂທ ວູປສນ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ປຐມຊ຺ຌາເນ ວິຕກ຺ໂກ ໂຫຕິ, ທຸຕິຍຊ຺ຌານປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ວິຕກ຺ໂກ ວູປສນ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ສຕ຺ຕສຸ ສມາປຕ຺ຕີສຸ ສຎ຺ຎາ ໂຫຕິ, ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນໍ ສມາປນ຺ນສ຺ສ ຈ ນິໂຣຘໍ ສມາປນ຺ນສ຺ສ ຈ ສຎ຺ຎາ ວູປສນ຺ຕາ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອວໍ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ. ອິຘ ປນ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ອປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ປຕ຺ຕິຍາຕິ ອຣຫຕ຺ຕຜລສ຺ສ ປຕ຺ຕຕ຺ຖາຍ. ອຕ຺ຖິ ອາຍວນ຺ຕິ ອຕ຺ຖິ ວີຣິຍໍ. ອາຍາວນ຺ຕິປິ ປາໂຐ. ຕສ຺ມິມ຺ປິ ຐາເນ ອນຸປ຺ປຕ຺ເຕຕິ ຕສ຺ສ ວີຣິຍາຣມ຺ຠສ຺ສ ວເສນ ຕສ຺ມິໍ ອຣຫຕ຺ຕຜລສ຺ສ ກາຣເຓ ອຣິຍມຄ຺ເຄ ອນຸປ຺ປຕ຺ເຕ. ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາປິ ເວທຍິຕນ຺ຕິ ອຣຫຕ຺ຕສ຺ສ ຐານປຈ຺ຈຍາ ເວທຍິຕໍ. ເອເຕນ ຈຕຸມຄ຺ຄສຫຊາຕາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕໂລກຸຕ຺ຕຣເວທນາ ຄຫິຕາ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອາຍວນ຺ຕິ ປຏິປຕ຺ຕິ. ຕສ຺ມິມ຺ປິ ຐາເນ ອນຸປ຺ປຕ຺ເຕຕິ ຕສ຺ສາ ຠູມິຍາ ປຕ຺ຕິຍາ’’ຕິ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ.

ປເທສວິຫາຣຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔໔-໔໙. ວິວຏ຺ຏຎາຓຉກ຺ກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໙໕. ວິວຏ຺ຏຎາຓຉກ຺ກນິທ຺ເທເສ ເນກ຺ຂມ຺ມາຘິປຕຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາຕິ ເນກ຺ຂມ຺ມໍ ອຘິກໍ ກຕ຺ວາ ເນກ຺ຂມ຺ມາຘິກຠາເວນ ປວຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາ. ກາມຈ຺ຉນ຺ທໂຕ ສຎ຺ຎາຍ ວິວຏ຺ຏຕີຕິ ເນກ຺ຂມ຺ມາຘິປຕິກຕປຎ຺ຎາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສຎ຺ຎາຍ ເຫຕຸຠູຕາຍ, ກຣຓຠູຕາຍ ວາ ກາມຈ຺ຉນ຺ທໂຕ ວິວຏ຺ຏຕິ ປຣາວຕ຺ຕຕິ, ປຣມ຺ມຸຂີ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸ.

໙໖. ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ ນານຕ຺ຕນ຺ຕິ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ ສນ຺ຕວຸຕ຺ຕິຕາຍ ອຠາວໂຕ ນ ເອກສຠາໂວ. ເນກ຺ຂມ຺ມໍ ເອກຕ຺ຕນ຺ຕິ ເນກ຺ຂມ຺ມໍ ສນ຺ຕວຸຕ຺ຕິຠາວໂຕ ເອກສຠາໂວ. ເນກ຺ຂມ຺ເມກຕ຺ຕໍ ເຈຕຍໂຕຕິ ກາມຈ຺ຉນ຺ເທ ອາທີນວທສ຺ສເນນ ເນກ຺ຂມ຺ມໍ ປວຕ຺ຕຍໂຕ. ກາມຈ຺ຉນ຺ທໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ ວິວຏ຺ຏຕີຕິ ທິຏ຺ຐາທີນວໂຕ ກາມຈ຺ຉນ຺ທໂຕ ເນກ຺ຂມ຺ມກ຺ຂເຓ ຈິຕ຺ຕໍ ວິວຏ຺ຏຕິ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸ.

໙໗. ກາມຈ຺ຉນ຺ທໍ ປຊຫນ຺ໂຕຕິ ເນກ຺ຂມ຺ມປວຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ກາມຈ຺ຉນ຺ທໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນປ຺ປຫາເນນ ປຊຫນ຺ໂຕ. ເນກ຺ຂມ຺ມວເສນ ຈິຕ຺ຕໍ ອຘິຏ຺ຐາຕີຕິ ປຏິລທ຺ຘສ຺ສ ເນກ຺ຂມ຺ມສ຺ສ ວເສນ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕໍ ອຘິຕິຏ຺ຐຕິ ອຘິກໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຕິຏ຺ຐຕິ, ປວຕ຺ເຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸ.

໙໘. ຈກ຺ຂຸ ສຸຎ຺ຎໍ ອຕ຺ເຕນ ວາຕິ ພາລຊນປຣິກປ຺ປິຕສ຺ສ ກາຣກເວທກສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ອຠາວາ ຈກ຺ຂຸ ອຕ຺ເຕນ ຈ ສຸຎ຺ຎໍ. ຍຎ຺ຫິ ຍຕ຺ຖ ນ ໂຫຕິ, ເຕນ ຕໍ ສຸຎ຺ຎໍ ນາມ ໂຫຕິ. ອຕ຺ຕນິເຍນ ວາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຠາເວເນວ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກສ຺ສປິ ອຠາວາ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕເກນ ຈ ສຸຎ຺ຎໍ. ໂລກສ຺ສ ອຕ຺ຕາຕິ ຈ ອຕ຺ຕນິຍນ຺ຕິ ຈ ອຸຠຍຖາ ຄາຫສມ຺ຠວໂຕ ຕທຸຠຍຄາຫປຏິເສຘນຕ຺ຖໍ ອຕ຺ຕາຠາໂວ ຈ ອຕ຺ຕນິຍາຠາໂວ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ. ນິຈ຺ເຈນ ວາຕິ ຠງ຺ຄໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອຠາວໂຕ ນິຈ຺ເຈນ ຈ ສຸຎ຺ຎໍ. ຘຸເວນ ວາຕິ ປວຕ຺ຕິກ຺ຂເຓປິ ຖິຣສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອຠາວໂຕ ຘຸເວນ ຈ ສຸຎ຺ຎໍ. ສສ຺ສເຕນ ວາຕິ ສພ຺ພກາເລປິ ວິຊ຺ຊມານສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອຠາວໂຕ ສສ຺ສເຕນ ຈ ສຸຎ຺ຎໍ. ອວິປຣິຓາມຘມ຺ເມນ ວາຕິ ຊຣາຠງ຺ຄວເສນ ທ຺ວິຘາ ອປຣິວຕ຺ຕມານປກຕິກສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອຠາວໂຕ ອວິປຣິຓາມຘມ຺ເມນ ຈ ສຸຎ຺ຎໍ. ອຖ ວາ ນິຈ຺ຈຠາເວນ ຈ ຘຸວຠາເວນ ຈ ສສ຺ສຕຠາເວນ ຈ ອວິປຣິຓາມຘມ຺ມຠາເວນ ຈ ສຸຎ຺ຎນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ ວາ-ສທ຺ໂທ. ຍຖາຠູຕໍ ຊານໂຕ ປສ຺ສໂຕຕິ ອິຈ຺ເຈວໍ ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາຎາເຓນ ຍຖາສຠາເວນ ຊານນ຺ຕສ຺ສ ຈກ຺ຂຸນາ ວິຍ ຈ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ. ຈກ຺ຂາຠິນິເວສໂຕ ຎາຓໍ ວິວຏ຺ຏຕີຕິ ຈກ຺ຂຸ ອຕ຺ຕາຕິ ວາ ອຕ຺ຕນິຍນ຺ຕິ ວາ ປວຕ຺ຕມານໂຕ ທິຏ຺ຐາຠິນິເວສໂຕ ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານວເສນ ຎາຓໍ ວິວຏ຺ຏຕິ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸ.

໙໙. ເນກ຺ຂມ຺ເມນ ກາມຈ຺ຉນ຺ທໍ ໂວສຊ຺ຊຕີຕິ ເນກ຺ຂມ຺ມລາຠີ ປຸຄ຺ຄໂລ ເນກ຺ຂມ຺ເມນ ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂໍ ກາມຈ຺ຉນ຺ທໍ ປຣິຈ຺ຈຊຕິ. ໂວສຄ຺ເຄ ປຎ຺ຎາຕິ ກາມຈ຺ຉນ຺ທສ຺ສ ໂວສຄ຺ຄຠູເຕ ເນກ຺ຂມ຺ເມ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸ. ປີຬນຏ຺ຐາທໂຍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາ ເອວ. ປຣິຊານນ຺ໂຕ ວິວຏ຺ຏຕີຕິ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານາ ເທສນາ, ມຄ຺ຄສມງ຺ຄີປຸຄ຺ຄໂລ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ອຕ຺ຖໍ ກິຈ຺ຈວເສນ ປຣິຊານນ຺ໂຕ ທຸຠໂຕ ວຸຏ຺ຐານວເສນ ວິວຏ຺ຏຕິ, ຎາຓວິວຏ຺ຏເນປິ ຎາຓສມງ຺ຄີ ວິວຏ຺ຏຕີຕິ ວຸຕ຺ໂຕ.

໑໐໐. ຕຖຏ຺ເຐ ປຎ຺ຎາຕິ ເອຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ເສວ ຕຖຏ຺ເຐ ວິວຏ຺ຏນາ ປຎ຺ຎາ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸ. ອິທານິ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ເອວ ກິຈ຺ຈວເສນ ອາກາຣນານຕ຺ຕໂຕ ຉ ວິວຏ຺ຏຎາຓານິ ທສ຺ເສຕຸໍ ສຎ຺ຎາວິວຏ຺ໂຏຕິອາທິມາຕິກໍ ຐເປຕ຺ວາ ຕໍ ອຕ຺ຖໂຕ ວິຠຊນ຺ໂຕ ສຎ຺ຊານນ຺ໂຕ ວິວຏ຺ຏຕີຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສຎ຺ຊານນ຺ໂຕ ວິວຏ຺ຏຕີຕິ ສຎ຺ຎາວິວຏ຺ໂຏຕິ ຍສ຺ມາ ປຸພ຺ພຠາເຄ ເນກ຺ຂມ຺ມາທິໍ ອຘິປຕິໂຕ ສຎ຺ຊານນ຺ໂຕ ໂຍຄີ ປຈ຺ຉາ ເນກ຺ຂມ຺ມສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຎາເຓນ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທິໂຕ ວິວຏ຺ຏຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ຎາຓໍ ສຎ຺ຎາວິວຏ຺ໂຏ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຈຕຍນ຺ໂຕ ວິວຏ຺ຏຕີຕິ ເຈໂຕວິວຏ຺ໂຏຕິ ຍສ຺ມາ ໂຍຄີ ເນກ຺ຂມ຺ເມກຕ຺ຕາທີນິ ເຈຕຍນ຺ໂຕ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຎາເຓນ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທິໂຕ ວິວຏ຺ຏຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ຎາຓໍ ເຈໂຕວິວຏ຺ໂຏ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິຊານນ຺ໂຕ ວິວຏ຺ຏຕີຕິ ຈິຕ຺ຕວິວຏ຺ໂຏຕິ ຍສ຺ມາ ໂຍຄີ ເນກ຺ຂມ຺ມາທິວເສນ ຈິຕ຺ຕາຘິຏ຺ຐາເນນ ວິຊານນ຺ໂຕ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຎາເຓນ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທິໂຕ ວິວຏ຺ຏຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ຎາຓໍ ຈິຕ຺ຕວິວຏ຺ໂຏ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຎາຓໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ວິວຏ຺ຏຕີຕິ ຎາຓວິວຏ຺ໂຏຕິ ຍສ຺ມາ ໂຍຄີ ຉພ຺ພິຘໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາຍຕນໍ ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາຎາເຓນ ສຸຎ຺ຎໂຕ ວິທິຕໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ເຕເນວ ຎາເຓນ ທິຏ຺ຐາຠິນິເວສໂຕ ວິວຏ຺ຏຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ຎາຓໍ ຎາຓວິວຏ຺ໂຏ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂວສຊ຺ຊນ຺ໂຕ ວິວຏ຺ຏຕີຕິ ວິໂມກ຺ຂວິວຏ຺ໂຏຕິ ຍສ຺ມາ ໂຍຄີ ເນກ຺ຂມ຺ມາທີຫິ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທີນິ ໂວສຊ຺ຊນ຺ໂຕ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຎາເຓນ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທິໂຕ ວິວຏ຺ຏຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ຎາຓໍ ວິໂມກ຺ຂວິວຏ຺ໂຏ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຖຏ຺ເຐ ວິວຏ຺ຏຕີຕິ ສຈ຺ຈວິວຏ຺ໂຏຕິ ຍສ຺ມາ ໂຍຄີ ຈຕຸພ຺ພິເຘ ຕຖຏ຺ເຐ ທຸຠໂຕ ວຸຏ຺ຐານວເສນ ວິວຏ຺ຏຕິ, ຕສ຺ມາ ມຄ຺ຄຎາຓໍ ສຈ຺ຈວິວຏ຺ໂຏ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຄ຺ຄຎາຓເມວ ວາ ຕຖຏ຺ເຐ ທຸຠໂຕ ວຸຏ຺ຐານຠາເວນ ວິວຏ຺ຏຕີຕິ ສຈ຺ຈວິວຏ຺ໂຏຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຍຕ຺ຖ ສຎ຺ຎາວິວຏ຺ໂຏຕິອາທິ ສຈ຺ຈວິວຏ຺ຏຎາຓນິທ຺ເທເສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສຈ຺ຈວິວຏ຺ຏຎາຓກ຺ຂຓເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓເຍວ ຫິ ສພ຺ພານິ ຍຸຊ຺ຊນ຺ຕິ. ກຖໍ? ຎາຓວິວຏ຺ເຏ ຎາຓຎ຺ຫິ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ເສເສສຸ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ສຣູເປເນວ ອາຄໂຕ. ວິປສ຺ສນາກິຈ຺ຈສ຺ສ ປນ ມຄ຺ເຄເນວ ສິຊ຺ຌນໂຕ ວິປສ຺ສນາກິຈ຺ຈສິທ຺ຘິວເສນ ຎາຓວິວຏ຺ຏຎາຓມ຺ປິ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ມຄ຺ຄຎາເຓເນວ ວາ ‘‘ຈກ຺ຂຸ ສຸຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິອາທິ ກິຈ຺ຈວເສນ ປຏິວິທ຺ຘເມວ ໂຫຕີຕິ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ຕໍ ຎາຓໍ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຊ຺ຊຕິເຍວ. ອຕ຺ຖໂຍຊນາ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ຍຕ຺ຖ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ສຎ຺ຎາວິວຏ຺ໂຏ, ຕຕ຺ຖ ເຈໂຕວິວຏ຺ໂຏ. ຍຕ຺ຖ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ເຈໂຕວິວຏ຺ໂຏ, ຕຕ຺ຖ ສຎ຺ຎາວິວຏ຺ໂຏ’’ຕິ ເອວມາທິນາ ນເຍນ ສພ຺ພສໍສນ຺ທເນສຸ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ. ອຖ ວາ ສຎ຺ຎາວິວຏ຺ຏເຈໂຕວິວຏ຺ຏຈິຕ຺ຕວິວຏ຺ຏວິໂມກ຺ຂວິວຏ຺ເຏສຸ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣິຍມຄ຺ຄານໍ ອາຄຕຕ຺ຕາ ສຈ຺ຈວິວຏ຺ໂຏ ອາຄໂຕເຍວ ໂຫຕິ. ຎາຓວິວຏ຺ໂຏ ຈ ສຈ຺ຈວິວຏ຺ເຏເນວ ກິຈ຺ຈວເສນ ສິທ຺ໂຘ ໂຫຕິ. ສຎ຺ຎາເຈໂຕຈິຕ຺ຕວິໂມກ຺ຂວິວຏ຺ເຏສ຺ເວວ ຈ ເປຍ຺ຍາເລ ວິຕ຺ຖາຣິຍມາເນ ‘‘ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາຘິປຕຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາ ອຠິນິເວສໂຕ ສຎ຺ຎາຍ ວິວຏ຺ຏຕີຕິ ອຘິປຕຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາ ສຎ຺ຎາວິວຏ຺ເຏ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ຈ, ‘‘ອຠິນິເວໂສ ນານຕ຺ຕໍ, ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາ ເອກຕ຺ຕໍ. ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສເນກຕ຺ຕໍ ເຈຕຍໂຕ ອຠິນິເວສໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ ວິວຏ຺ຏຕີຕິ ນານຕ຺ເຕ ປຎ຺ຎາ ເຈໂຕວິວຏ຺ເຏ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ຈ, ‘‘ອຠິນິເວສໍ ປຊຫນ຺ໂຕ ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາວເສນ ຈິຕ຺ຕໍ ອຘິຏ຺ຐາຕີຕິ ອຘິຏ຺ຐາເນ ປຎ຺ຎາ ຈິຕ຺ຕວິວຏ຺ເຏ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ຈ, ‘‘ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາຍ ອຠິນິເວສໍ ໂວສຊ຺ຊຕີຕິ ໂວສຄ຺ເຄ ປຎ຺ຎາ ວິໂມກ຺ຂວິວຏ຺ເຏ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ຈ ປາຐສມ຺ຠວໂຕ ຎາຓວິວຏ຺ເຏ ຎາຓມ຺ປິ ເຕສຸ ອາຄຕເມວ ໂຫຕິ. ຎາຓວິວຏ຺ເຏ ຈ ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາຍ ວຸຏ຺ຐາຍ ອຣິຍມຄ຺ຄໍ ປຏິລທ຺ຘສ຺ສ ກິຈ຺ຈວເສນ ‘‘ຈກ຺ຂຸ ສຸຎ຺ຎໍ ອຕ຺ເຕນ ວາ ອຕ຺ຕນິເຍນ ວາ’’ຕິອາທິຍຸຊ຺ຊນໂຕ ສຈ຺ຈວິວຏ຺ໂຏ ລພ຺ຠຕິ, ຕສ຺ມາ ເອເກກສ຺ມິໍ ວິວຏ຺ເຏ ເສສາ ປຎ຺ຈ ປຎ຺ຈ ວິວຏ຺ຏາ ລພ຺ຠນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ເອວໍ ‘‘ຍຕ຺ຖ ສຎ຺ຎາວິວຏ຺ໂຏ, ຕຕ຺ຖ ເຈໂຕວິວຏ຺ໂຏ’’ຕິອາທິການິ ສໍສນ຺ທນານິ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ວິວຏ຺ຏຎາຓຉກ຺ກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕໐. ອິທ຺ຘິວິຘຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໐໑. ອິທ຺ຘິວິຘຎາຓນິທ຺ເທສໍ ອິຘ ຠິກ຺ຂູຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ຠິກ຺ຂຸ. ຉນ຺ທສມາຘິປຘານສງ຺ຂາຣສມນ຺ນາຄຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຉນ຺ທເຫຕຸໂກ ສມາຘິ, ຉນ຺ທາຘິໂກ ວາ ສມາຘິ ຉນ຺ທສມາຘິ, ກຕ຺ຕຸກມ຺ຍຕາຉນ຺ທໍ ອຘິປຕິໍ ກຣິຕ຺ວາ ປຏິລທ຺ຘສມາຘິສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ປຘານຠູຕາ ສງ຺ຂາຣາ ປຘານສງ຺ຂາຣາ, ຈຕຸກິຈ຺ຈສາຘກສ຺ສ ສມ຺ມປ຺ປຘານວີຣິຍສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຈຕຸກິຈ຺ຈສາຘນວເສນ ພຫຸວຈນໍ ກຕໍ. ສມນ຺ນາຄຕນ຺ຕິ ຉນ຺ທສມາຘິນາ ຈ ປຘານສງ຺ຂາເຣຫິ ຈ ອຸເປຕໍ. ອິທ຺ຘິປາທນ຺ຕິ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິປຣິຍາເຍນ ວາ ອິຊ຺ຌນຏ຺ເຐນ, ອິຊ຺ຌນ຺ຕິ ເອຕາຍ ສຕ຺ຕາ ອິທ຺ຘາ ວຸທ຺ຘາ ອຸກ຺ກໍສຄຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອິມິນາ ວາ ປຣິຍາເຍນ ອິທ຺ຘີຕິ ສງ຺ຂໍ ຄຕານໍ ອຸປຈາຣຊ຺ຌານາທິກຸສລຈິຕ຺ຕສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ ຉນ຺ທສມາຘິປຘານສງ຺ຂາຣານໍ ອຘິຏ຺ຐານຏ຺ເຐນ ປາທຠູຕໍ ເສສຈິຕ຺ຕເຈຕສິກຣາສິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ອິທ຺ຘິປາທວິຠງ຺ເຄ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີເຍ ‘‘ອິທ຺ຘິປາໂທຕິ ຕຖາຠູຕສ຺ສ ເວທນາກ຺ຂນ຺ໂຘ…ເປ… ວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ໂຘ’’ຕິ (ວິຠ. ໔໓໔). ອຠິຘມ຺ມຠາຊນີເຍ ຈ ‘‘ອິທ຺ຘິປາໂທຕິ ຕຖາຠູຕສ຺ສ ຜສ຺ໂສ ເວທນາ…ເປ… ປຄ຺ຄາໂຫ ອວິກ຺ເຂໂປ’’ຕິ (ວິຠ. ໔໔໗) ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ‘‘ເສສຈິຕ຺ຕເຈຕສິກຣາສິ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ? ຉນ຺ທສມາຘິປຘານສງ຺ຂາເຣສຸ ເອເກກໍ ອິທ຺ຘິໍ ກຕ຺ວາ ທ຺ວີຫິ ທ຺ວີຫິ ສຫ ເສສວຈນໍ ກຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອວຎ຺ຫິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຂນ຺ຘາ ສພ຺ເພ ຈ ຜສ຺ສາທໂຍ ຘມ຺ມາ ສງ຺ຄຫິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ອິມິນາ ນເຍນ ເສເສສຸປິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍເຖວ ຫິ ຉນ຺ທໍ ອຘິປຕິໍ ກຣິຕ຺ວາ ປຏິລທ຺ຘສມາຘິ ຉນ຺ທສມາຘີຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ເອວໍ ວີຣິຍໍ ຈິຕ຺ຕໍ ວີມໍສໍ ອຘິປຕິໍ ກຣິຕ຺ວາ ປຏິລທ຺ຘສມາຘິ ວີມໍສາສມາຘີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອວເມເກກສ຺ມິໍ ອິທ຺ຘິປາເທ ຉນ຺ທາທໂຍ ວີຣິຍາທໂຍ ຈິຕ຺ຕາທໂຍ ວີມໍສາທໂຍຕິ ຕໂຍ ຕໂຍ ຘມ຺ມາ ອິທ຺ຘີປິ ໂຫນ຺ຕິ ອິທ຺ຘິປາທາປິ, ເສສາ ປນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕກາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຂນ຺ຘາ ອິທ຺ຘິປາທາເຍວ. ຍສ຺ມາ ວາ ອິເມ ຕໂຍ ຕໂຍ ຘມ຺ມາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕເກຫິ ຈຕູຫິ ຂນ຺ເຘຫິ ສທ຺ຘິໍເຍວ ອິຊ຺ຌນ຺ຕິ, ນ ວິນາ ເຕຫິ, ຕສ຺ມາ ເຕນ ປຣິຍາເຍນ ສພ຺ເພ ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ຂນ຺ຘາ ອິຊ຺ຌນຏ຺ເຐນ ອິທ຺ຘິ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ປຕິຏ຺ຐຏ຺ເຐນ ປາທາ ນາມາຕິປິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ວີຣິຍສມາຘິປຘານສງ຺ຂາຣສມນ຺ນາຄຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ວີຣິຍນ຺ຕິ ຈ ປຘານສງ຺ຂາໂຣຕິ ຈ ເອໂກເຍວ. ກສ຺ມາ ທ຺ວິຘາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຈ? ວີຣິຍສ຺ສ ອຘິປຕິຠາວທສ຺ສນວເສເນຕ຺ຖ ປຐມໍ ວີຣິຍຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ, ຕສ຺ເສວ ຈຕຸກິຈ຺ຈສາຘກຕ຺ຕທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປຘານສງ຺ຂາຣວຈນໍ ກຕໍ. ເອວໍ ທ຺ວິຘາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອວ ເຈຕ຺ຖາປິ ຕໂຍ ຕໂຍ ຘມ຺ມາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ວິຠງ຺ເຄ ‘ອິທ຺ຘີຕິ ຍາ ເຕສໍ ເຕສໍ ຘມ຺ມານໍ ອິທ຺ຘິ ສມິທ຺ຘິ ອິຊ຺ຌນາ ສມິຊ຺ຌນາ’ຕິ (ວິຠ. ໔໓໔) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິທ຺ຘິ ນາມ ອນິປ຺ຜນ຺ນາ, ອິທ຺ຘິປາໂທ ນິປ຺ຜນ຺ໂນ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອິຘ ປນ ອິທ຺ຘິປິ ອິທ຺ຘິປາໂທປິ ນິປ຺ຜນ຺ໂນ ລກ຺ຂຓພ຺ຠາຫໂຕຕິ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ກຕໍ. ອິທ຺ຘິ ສມິທ຺ຘີຕິອາທີຫິ ອິຊ຺ຌນາກາເຣນ ຘມ຺ມາ ເອວ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຠາເວຕີຕິ ອາເສວຕິ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີເຍ (ວິຠ. ໔໓໑ ອາທໂຍ) ວິຍ ອິຘາປິ ອິທ຺ຘິປາທຠາວນາ ໂລກິຍາ ເອວ. ຕສ຺ມາ ອິທ຺ຘິວິຘໍ ຕາວ ສມ຺ປາເທຕຸກາໂມ ໂລກິຍໍ ອິທ຺ຘິປາທໍ ຠາເວນ຺ໂຕ ປຖວີກສິຓາທີສຸ ອຏ຺ຐສຸ ກສິເຓສຸ ອຘິກຕວສິປ຺ປຕ຺ຕອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິໂກ ກສິຓານຸໂລມໂຕ ກສິຓປຏິໂລມໂຕ ກສິຓານຸໂລມປຏິໂລມໂຕ ຌານານຸໂລມໂຕ ຌານປຏິໂລມໂຕ ຌານານຸໂລມປຏິໂລມໂຕ ຌານຸກ຺ກນ຺ຕິກໂຕ ກສິຓຸກ຺ກນ຺ຕິກໂຕ ຌານກສິຓຸກ຺ກນ຺ຕິກໂຕ ອງ຺ຄສງ຺ກນ຺ຕິກໂຕ ອາຣມ຺ມຓສງ຺ກນ຺ຕິກໂຕ ອງ຺ຄາຣມ຺ມຓສງ຺ກນ຺ຕິກໂຕ ອງ຺ຄວວຕ຺ຖານໂຕ ອາຣມ຺ມຓວວຕ຺ຖານໂຕຕິ ອິເມຫິ ຈຸທ຺ທສຫິ ອາກາເຣຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິທເມຕ຺ວາ ຉນ຺ທສີສວີຣິຍສີສຈິຕ຺ຕສີສວີມໍສາສີສວເສນ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊຕິ. ອງ຺ຄາຣມ຺ມຓວວຕ຺ຖານມ຺ປິ ເກຈິ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ. ປຸພ຺ພເຫຕຸສມ຺ປນ຺ເນນ ປນ ກສິເຓສຸ ຈຕຸກ຺ກຊ຺ຌານມຕ຺ເຕ ຈິຓ຺ຓວສິນາປິ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຕໍ ຕໍ ອິທ຺ຘິປາທໍ ສມາຘິໍ ຠາເວນ຺ໂຕ ‘‘ອນຸປ຺ປນ຺ນານໍ ປາປການໍ ອກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ອນຸປ຺ປາທາຍາ’’ຕິອາທິກໍ (ວິຠ. ໔໓໒) ຈຕຸປ຺ປກາຣໍ ວີຣິຍໍ ອຘິຏ຺ຐາຕິ, ຕສ຺ສ ຈ ຫານິວຸທ຺ຘິໂຍ ຎຕ຺ວາ ວີຣິຍສມຕໍ ອຘິຏ຺ຐາຕິ. ໂສ ເອວໍ ຈຕູສຸ ອິທ຺ຘິປາເທສຸ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຠາເວຕ຺ວາ ອິທ຺ຘິວິຘໍ ສມ຺ປາເທຕິ.

ໂສ ອິເມສຸ ຈຕູສຸ ອິທ຺ຘິປາເທສູຕິອາທີສຸ ໂສຕິ ໂສ ຠາວິຕຈຕຸຣິທ຺ຘິປາໂທ ຠິກ຺ຂຸ. ຈຕູສຸ ອິທ຺ຘິປາເທສຸ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຠາເວຕີຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຉນ຺ທາທີສຸ ເອເກກໍ ອຘິປຕິໍ ກຕ຺ວາ ຌານສມາປຊ຺ຊນວເສນ ເຕສຸ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຠາເວຕິ ນາມ, ຉນ຺ທາທິວາສນໍ ຄາຫາເປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣິທເມຕີຕິ ນິພ຺ພິເສວນໍ ກໂຣຕິ. ປຸຣິມໍ ປຈ຺ຉິມສ຺ສ ກາຣຓວຈນໍ. ປຣິຠາວິຕຎ຺ຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິທມິຕໍ ໂຫຕີຕິ. ມຸທຸໍ ກໂຣຕີຕິ ຕຖາ ທນ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ວສິປ຺ປຕ຺ຕໍ ກໂຣຕິ. ວເສ ວຕ຺ຕມານຎ຺ຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ‘‘ມຸທູ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ກມ຺ມນິຍນ຺ຕິ ກມ຺ມກ຺ຂມໍ ກມ຺ມໂຍຄ຺ຄໍ ກໂຣຕິ. ມຸທຸ ຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ກມ຺ມນິຍໍ ໂຫຕິ ສຸຘນ຺ຕມິວ ສຸວຓ຺ຓໍ, ອິຘ ປນ ອິທ຺ຘິວິຘກມ຺ມກ຺ຂມໍ. ໂສຕິ ໂສ ປຣິຠາວິຕຈິຕ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ. ກາຍມ຺ປິ ຈິຕ຺ເຕ ສໂມທຫຕີຕິອາທິ ອິທ຺ຘິກຣຓກາເລ ຍຖາສຸຂໍ ຈິຕ຺ຕຈາຣສ຺ສ ອິຊ຺ຌນຕ຺ຖໍ ໂຍຄວິຘານໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ກາຍມ຺ປິ ຈິຕ຺ເຕ ສໂມທຫຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ກຣຊກາຍມ຺ປິ ປາທກຊ຺ຌານຈິຕ຺ເຕ ສໂມທຫຕິ ປເວເສຕິ ອາໂຣເປຕິ, ກາຍໍ ຈິຕ຺ຕານຸຄຕິກໍ ກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ກຣຓໍ ອທິສ຺ສມາເນນ ກາເຍນ ຄມນສ຺ສ ອຸປກາຣາຍ ໂຫຕິ. ຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ກາເຍ ສໂມທຫຕີຕິ ປາທກຊ຺ຌານຈິຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ກຣຊກາເຍ ສໂມທຫຕິ ອາໂຣເປຕິ, ຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ກາຍານຸຄຕິກໍ ກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ກຣຓໍ ທິສ຺ສມາເນນ ກາເຍນ ຄມນສ຺ສ ອຸປກາຣາຍ ໂຫຕິ. ສມາທຫຕີຕິປິ ປາໂຐ, ປຕິຏ຺ຐາເປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກາຍວເສນ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຓາເມຕີຕິ ປາທກຊ຺ຌານຈິຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກຣຊກາເຍ ອາໂຣເປຕິ ກາຍານຸຄຕິກໍ ກໂຣຕິ, ອິທໍ ຈິຕ຺ຕໍ ກາເຍ ສໂມທຫນສ຺ສ ເວວຈນໍ. ຈິຕ຺ຕວເສນ ກາຍໍ ປຣິຓາເມຕີຕິ ກຣຊກາຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປາທກຊ຺ຌານຈິຕ຺ເຕ ອາໂຣເປຕິ, ຈິຕ຺ຕານຸຄຕິກໍ ກໂຣຕິ, ອິທໍ ກາຍໍ ຈິຕ຺ເຕ ສໂມທຫນສ຺ສ ເວວຈນໍ. ອຘິຏ຺ຐາຕີຕິ ‘‘ເອວໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐາຕິ. ສໂມທຫນສ຺ສ ອຕ຺ຖວິວຣຓຕ຺ຖໍ ປຣິຓາໂມ ວຸຕ຺ໂຕ, ປຣິຓາມສ຺ສ ອຕ຺ຖວິວຣຓຕ຺ຖໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ສໂມທຫຕີຕິ ມູລປທໍ, ປຣິຓາເມຕິ ອຘິຏ຺ຐາຕີຕິ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖນິທ຺ເທສປທານິ, ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍເຍວ ປທານໍ ວເສນ ປຣິຓາເມຕ຺ວາຕິ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ວຸຕ຺ຕໍ ສໂມທຫິຕ຺ວາຕິ.

ສຸຂສຎ຺ຎຎ຺ຈ ລຫຸສຎ຺ຎຎ຺ຈ ກາເຍ ໂອກ຺ກມິຕ຺ວາ ວິຫຣຕີຕິ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌາເນນ ສຫຊາຕສຸຂສຎ຺ຎຎ຺ຈ ລຫຸສຎ຺ຎຎ຺ຈ ສມາປຊ຺ຊນວເສນ ກຣຊກາເຍ ໂອກ຺ກມິຕ຺ວາ ປເວເສຕ຺ວາ ວິຫຣຕິ. ຕາຍ ສຎ຺ຎາຍ ໂອກ຺ກນ຺ຕກາຍສ຺ສ ປນສ຺ສ ກຣຊກາໂຍປິ ຕູລປິຈຸ ວິຍ ລຫຸໂກ ໂຫຕິ. ໂສຕິ ໂສ ກຕໂຍຄວິຘາໂນ ຠິກ຺ຂຸ. ຕຖາຠາວິເຕນ ຈິຕ຺ເຕນາຕິ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕລກ຺ຂເຓ ກຣຓວຈນໍ, ເຫຕຸອຕ຺ເຖ ວາ, ຕຖາຠາວິເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ ເຫຕຸຠູເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣິສຸທ຺ເຘນາຕິ ອຸເປກ຺ຂາສຕິປາຣິສຸທ຺ຘິຠາວໂຕ ປຣິສຸທ຺ເຘນ. ປຣິສຸທ຺ຘຕ຺ຕາເຍວ ປຣິໂຍທາເຕນ, ປຠສ຺ສເຣນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທ຺ຘິວິຘຎາຓາຍາຕິ ອິທ຺ຘິໂກຏ຺ຐາເສ, ອິທ຺ຘິວິກປ຺ເປ ວາ ຎາຓຕ຺ຖາຍ. ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນີຫຣຕີຕິ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣວເສນ ຕສ຺ມິໍ ຈິຕ຺ເຕ ອຠິຎ຺ຎາປາທເກ ຊາເຕ ອິທ຺ຘິວິຘຎາຓາຘິຄມຕ຺ຖາຍ ປຣິກມ຺ມຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນີຫຣຕິ, ກສິຓາຣມ຺ມຓໂຕ ອປເນຕ຺ວາ ອິທ຺ຘິວິຘາຠິມຸຂໍ ເປເສຕິ. ອຠິນິນ຺ນາເມຕີຕິ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ພອິທ຺ຘິໂປຓໍ ອິທ຺ຘິປພ຺ຠາຣໍ ກໂຣຕິ. ໂສຕິ ໂສ ເອວໍ ກຕຈິຕ຺ຕາຠິນີຫາໂຣ ຠິກ຺ຂຸ. ອເນກວິຫິຕນ຺ຕິ ອເນກວິຘໍ ນານປ຺ປກາຣກໍ. ອິທ຺ຘິວິຘນ຺ຕິ ອິທ຺ຘິໂກຏ຺ຐາສໍ, ອິທ຺ຘິວິກປ຺ປໍ ວາ. ປຈ຺ຈນຸໂຠຕີຕິ ປຈ຺ຈນຸຠວຕິ, ຜສ຺ເສຕິ ສຈ຺ຉິກໂຣຕິ ປາປຸຓາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໐໒. ອິທານິສ຺ສ ອເນກວິຫິຕຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ເອໂກປິ ຫຸຕ຺ວາຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເອໂກປິ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອິທ຺ຘິກຣຓໂຕ ປຸພ຺ເພ ປກຕິຍາ ເອໂກປິ ຫຸຕ຺ວາ. ພຫຸຘາ ໂຫຕີຕິ ພຫຸນ຺ນໍ ສນ຺ຕິເກ ຈງ຺ກມິຕຸກາໂມ ວາ, ສຊ຺ຌາຍໍ ວາ ກຕ຺ຕຸກາໂມ, ປຎ຺ຫໍ ວາ ປຸຈ຺ຉິຕຸກາໂມ ຫຸຕ຺ວາ ສຕມ຺ປິ ສຫສ຺ສມ຺ປິ ໂຫຕິ. ກຖໍ ປນາຍເມວໍ ໂຫຕິ? ອິທ຺ຘິຍາ ຠູມິປາທປທມູລຠູເຕ ຘມ຺ເມ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ອຠິຎ຺ຎາປາທກຊ຺ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ສເຈ ສຕໍ ອິຈ຺ຉຕິ, ‘‘ສຕໍ ໂຫມິ ສຕໍ ໂຫມີ’’ຕິ ປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ປຸນ ປາທກຊ຺ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ອຘິຏ຺ຐາຕິ. ອຘິຏ຺ຐານຈິຕ຺ເຕນ ສເຫວ ສຕໍ ໂຫຕິ. ສຫສ຺ສາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສເຈ ເອວໍ ນ ອິຊ຺ຌຕິ, ປຸນ ປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ທຸຕິຍມ຺ປິ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ. ສໍຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຫິ ‘‘ເອກວາຣໍ ທ຺ເວວາຣໍ ສມາປຊ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປາທກຊ຺ຌານຈິຕ຺ຕໍ ນິມິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓໍ, ປຣິກມ຺ມຈິຕ຺ຕານິ ສຕາຣມ຺ມຓານິ ວາ ສຫສ຺ສາຣມ຺ມຓານິ ວາ. ຕານິ ຈ ໂຂ ວຓ຺ຓວເສເນວ, ໂນ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວເສນ. ອຘິຏ຺ຐານຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ຕເຖວ ສຕາຣມ຺ມຓໍ ວາ ສຫສ຺ສາຣມ຺ມຓໍ ວາ, ຕໍ ປຐມປ຺ປນາຈິຕ຺ຕມິວ ໂຄຕ຺ຣຠຸອນນ຺ຕຣໍ ເອກເມວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຣູປາວຈຣຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານິກໍ. ຕຕ຺ຖ ເຍ ເຕ ພຫູ ນິມ຺ມິຕາ, ເຕ ອນິຍເມຕ຺ວາ ນິມ຺ມິຕຕ຺ຕາ ອິທ຺ຘິມຕາ ສທິສາວ ໂຫນ຺ຕິ. ຐານນິສຊ຺ຊາທີສຸ ວາ ຠາສິຕຕຸຓ຺ຫີຠາວາທີສຸ ວາ ຍໍ ຍໍ ອິທ຺ຘິມາ ກໂຣຕິ, ຕໍຕເທວ ກໂຣນ຺ຕິ. ສເຈ ປນ ນານາວຓ຺ເຓ ກາຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ເກຈິ ປຐມວເຍ ເກຈິ ມຊ຺ຌິມວເຍ ເກຈິ ປຈ຺ຉິມວເຍ, ຕຖາ ທີຆເກເສ ອຸປຑ຺ຒມຸຓ຺ຑມຸຓ຺ເຑ ມິສ຺ສກເກເສ ອຸປຑ຺ຒຣຕ຺ຕຈີວເຣ ປຓ຺ຑຸກຈີວເຣ ປທຠາຓຘມ຺ມກຖາສຣຠຎ຺ຎປຎ຺ຫປຸຈ຺ຉນປຎ຺ຫວິສ຺ສຊ຺ຊນຣຊນປຈນຈີວຣສິພ຺ພນໂຘວນາທີນິ ກໂຣນ຺ເຕ, ອປເຣປິ ວາ ນານປ຺ປກາຣເກ ກາຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ເຕນ ປາທກຊ຺ຌານໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ‘‘ເອຕ຺ຕກາ ຠິກ຺ຂູ ປຐມວຍາ ໂຫນ຺ຕູ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ປຸນ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ. ອຘິຏ຺ຐານຈິຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ອິຈ຺ຉິຕປ຺ປກາຣາເຍວ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ເອສ ນໂຍ ‘‘ພຫຸຘາປິ ຫຸຕ຺ວາ ເອໂກ ໂຫຕີ’’ຕິອາທີສຸ. ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ອິມິນາ ຫິ ຠິກ຺ຂຸນາ ເອວໍ ພຫຸຠາວໍ ນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ ປຸນ ‘‘ເອໂກວ ຫຸຕ຺ວາ ຈງ຺ກມິສ຺ສາມິ, ສຊ຺ຌາຍໍ ກຣິສ຺ສາມິ, ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ວາ ‘‘ອຍໍ ວິຫາໂຣ ອປ຺ປຠິກ຺ຂຸໂກ, ສເຈ ເກຈິ ອາຄມິສ຺ສນ຺ຕິ, ກຸໂຕ ອິເມ ເອຕ຺ຕກາ ເອກສທິສາ ຠິກ຺ຂູ ອທ຺ຘາ ເຖຣສ຺ສ ເອສານຸຠາໂວຕິ ມໍ ຊານິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາຍ ວາ ອນ຺ຕຣາວ ‘‘ເອໂກ ໂຫມີ’’ຕິ ອິຈ຺ຉນ຺ເຕນ ປາທກຊ຺ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ‘‘ເອໂກ ໂຫມີ’’ຕິ ປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ປຸນ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ‘‘ເອໂກ ໂຫມີ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ. ອຘິຏ຺ຐານຈິຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍເຍວ ເອໂກ ໂຫຕິ. ເອວໍ ອກໂຣນ຺ໂຕ ປນ ຍຖາປຣິຈ຺ຉິນ຺ນກາລວເສນ ສຍເມວ ເອໂກ ໂຫຕິ.

ອາວິຠາວນ຺ຕິ ປາກຏຠາວໍ ກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕິໂຣຠາວນ຺ຕິ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຠາວໍ ກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາວິຠາວໍ ປຈ຺ຈນຸໂຠຕິ, ຕິໂຣຠາວໍ ປຈ຺ຈນຸໂຠຕີຕິ ປຸຣິເມນ ວາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ອິທ຺ຘິມາ ອາວິຠາວໍ ກຕ຺ຕຸກາໂມ ອນ຺ຘກາຣໍ ວາ ອາໂລກໍ ກໂຣຕິ, ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ວາ ວິວຏໍ ກໂຣຕິ, ອນາປາຖໍ ວາ ອາປາຖໍ ກໂຣຕິ. ກຖໍ? ອຍຎ຺ຫິ ຍຖາ ປຏິຈ຺ຉນ຺ໂນປິ ທູເຣ ຐິໂຕປິ ວາ ທິສ຺ສຕິ, ເອວໍ ອຕ຺ຕານໍ ວາ ປຣໍ ວາ ກຕ຺ຕຸກາໂມ ປາທກຊ຺ຌານໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ‘‘ອິທໍ ອນ຺ຘກາຣໍ ອາໂລກຊາຕໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ວາ, ‘‘ອິທໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ວິວຏໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ວາ, ‘‘ອິທໍ ອນາປາຖໍ ອາປາຖໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ວາ ອາວຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຘິຏ຺ຐາຕິ. ສຫ ອຘິຏ຺ຐານາ ຍຖາຘິຏ຺ຐິຕເມວ ໂຫຕິ. ປເຣ ທູເຣ ຐິຕາປິ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ສຍມ຺ປິ ປສ຺ສິຕຸກາໂມ ປສ຺ສຕິ. ຕິໂຣຠາວໍ ກຕ຺ຕຸກາໂມ ປນ ອາໂລກໍ ວາ ອນ຺ຘກາຣໍ ກໂຣຕິ, ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ວາ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ, ອາປາຖໍ ວາ ອນາປາຖໍ ກໂຣຕິ. ກຖໍ? ອຍຎ຺ຫິ ຍຖາ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ໂນປິ ສມີເປ ຐິໂຕປິ ວາ ນ ທິສ຺ສຕິ, ເອວໍ ອຕ຺ຕານໍ ວາ ປຣໍ ວາ ກຕ຺ຕຸກາໂມ ປາທກຊ຺ຌານາ ວຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ອາໂລກຏ຺ຐານໍ ອນ຺ຘກາຣໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ວາ, ‘‘ອິທໍ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ວາ, ‘‘ອິທໍ ອາປາຖໍ ອນາປາຖໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ວາ ອາວຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຘິຏ຺ຐາຕິ. ສຫ ອຘິຏ຺ຐານາ ຍຖາຘິຏ຺ຐິຕເມວ ໂຫຕິ. ປເຣ ສມີເປ ຐິຕາປິ ນ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ສຍມ຺ປິ ອປສ຺ສິຕຸກາໂມ ນ ປສ຺ສຕິ. ອປິຈ ສພ຺ພມ຺ປິ ປາກຏປາຏິຫາຣິຍໍ ອາວິຠາໂວ ນາມ, ອປາກຏປາຏິຫາຣິຍໍ ຕິໂຣຠາໂວ ນາມ. ຕຕ຺ຖ ປາກຏປາຏິຫາຣິເຍ ອິທ຺ຘິປິ ປຎ຺ຎາຍຕິ ອິທ຺ຘິມາປິ. ຕໍ ຍມກປາຏິຫາຣິເຍນ ທີເປຕພ຺ພໍ. ອປາກຏປາຏິຫາຣິເຍ ອິທ຺ຘິເຍວ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ນ ອິທ຺ຘິມາ. ຕໍ ມຫກສຸຕ຺ເຕນ (ສໍ. ນິ. ໔.໓໔໖) ຈ ພ຺ຣຫ຺ມນິມນ຺ຕນິກສຸຕ຺ເຕນ (ມ. ນິ. ໑.໕໐໑ ອາທໂຍ) ຈ ທີເປຕພ຺ພໍ.

ຕິໂຣກຸຏ຺ຏນ຺ຕິ ປຣກຸຏ຺ຏໍ, ກຸຏ຺ຏສ຺ສ ປຣຠາຄນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອສ ນໂຍ ຕິໂຣປາກາຣຕິໂຣປພ຺ພເຕສຸ. ກຸຏ຺ໂຏຕິ ຈ ເຄຫຠິຕ຺ຕິ. ປາກາໂຣຕິ ເຄຫວິຫາຣຄາມາທີນໍ ປຣິກ຺ເຂປປາກາໂຣ. ປພ຺ພໂຕຕິ ປໍສຸປພ຺ພໂຕ ວາ ປາສາຓປພ຺ພໂຕ ວາ. ອສຊ຺ຊມາໂນຕິ ອລຄ຺ຄມາໂນ. ເສຍ຺ຍຖາປິ ອາກາເສຕິ ອາກາເສ ວິຍ. ເອວໍ ຄນ຺ຕຸກາເມນ ປນ ອາກາສກສິຓໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ກຸຏ຺ຏໍ ວາ ປາກາຣໍ ວາ ປພ຺ພຕໍ ວາ ອາວຊ຺ຊິຕ຺ວາ ກຕປຣິກມ຺ເມນ ‘‘ອາກາໂສ ໂຫຕູ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ໂພ, ອາກາໂສວ ໂຫຕິ. ອໂຘ ໂອຕຣິຕຸກາມສ຺ສ, ອຸທ຺ຘໍ ວາ ອາໂຣຫິຕຸກາມສ຺ສ ສຸສິໂຣ ໂຫຕິ, ວິນິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຄນ຺ຕຸກາມສ຺ສ ຉິທ຺ໂທ. ໂສ ຕຕ຺ຖ ອສຊ຺ຊມາໂນ ຄຈ຺ຉຕິ. ສເຈ ປນສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ອນ຺ຕຣາ ປພ຺ພໂຕ ວາ ຣຸກ຺ໂຂ ວາ ອຸຏ຺ເຐຕິ, ກິໍ ປຸນ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ? ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ. ປຸນ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐານຎ຺ຫິ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ນິສ຺ສຍຄ຺ຄຫຓສທິສໍ ໂຫຕິ. ອິມິນາ ປນ ຠິກ຺ຂຸນາ ‘‘ອາກາໂສ ໂຫຕູ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ອາກາໂສ ໂຫຕິເຍວ. ປຸຣິມາຘິຏ຺ຐານພເລເນວ ຈສ຺ສ ອນ຺ຕຣາ ອຎ຺ໂຎ ປພ຺ພໂຕ ວາ ຣຸກ຺ໂຂ ວາ ອຸຕຸມໂຍ ອຸຏ຺ຐຫິສ຺ສຕີຕິ ອຏ຺ຐານເມຕໍ. ອຎ຺ເຎນ ອິທ຺ຘິມຕາ ນິມ຺ມິເຕ ປນ ປຐມໍ ນິມ຺ມານໍ ພລວໍ ໂຫຕິ. ອິຕເຣນ ຕສ຺ສ ອຸທ຺ຘໍ ວາ ອໂຘ ວາ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ.

ປຖວິຍາປິ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊນິມຸຊ຺ຊນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊນ຺ຕິ ອຸຏ຺ຐານໍ, ນິມຸຊ຺ຊນ຺ຕິ ສໍສີທນໍ, ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊຎ຺ຈ ນິມຸຊ຺ຊຎ຺ຈ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊນິມຸຊ຺ຊໍ. ເອວໍ ກຕ຺ຕຸກາເມນ ປນ ອາໂປກສິຓໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍ ‘‘ເອຕ຺ຕເກ ຐາເນ ປຖວີ ອຸທກໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ. ສຫ ອຘິຏ຺ຐານາ ຍຖາປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນ ຐາເນ ປຖວີ ອຸທກເມວ ໂຫຕິ. ໂສ ຕຕ຺ຖ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊນິມຸຊ຺ຊໍ ກໂຣຕິ ເສຍ຺ຍຖາປິ ອຸທເກ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊນິມຸຊ຺ຊເມວ, ນ຺ຫານປານມຸຂໂຘວນຠຓ຺ຑກໂຘວນາທີສຸ ຍໍ ຍໍ ອິຈ຺ຉຕິ, ຕໍ ຕໍ ກໂຣຕິ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ອຸທກເມວ ກໂຣຕິ, ສປ຺ປິເຕລມຘຸຜາຓິຕາທີສຸປິ ຍໍ ຍໍ ອິຈ຺ຉຕິ, ຕໍ ຕໍ ‘‘ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ເອຕ຺ຕກໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ອາວຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐຫນ຺ຕສ຺ສ ຍຖາຘິຏ຺ຐິຕເມວ ໂຫຕິ. ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ຠາຊນຄຕໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ສປ຺ປິ ສປ຺ປິເຍວ ໂຫຕິ, ເຕລາທີນິ ເຕລາທີນິເຍວ, ອຸທກໍ ອຸທກເມວ. ໂສ ຕຕ຺ຖ ເຕມິຕຸກາໂມວ ເຕເມຕິ, ນ ເຕມິຕຸກາໂມ ນ ເຕເມຕິ. ຕສ຺ເສວ ຈ ສາ ປຖວີ ອຸທກໍ ໂຫຕິ, ເສສຊນສ຺ສ ປຖວີເຍວ. ຕຕ຺ຖ ມນຸສ຺ສາ ປຕ຺ຕິກາປິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຍານາທີຫິປິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ກສິກມ຺ມາທີນິປິ ກໂຣນ຺ຕິເຍວ. ສເຈ ປນາຍໍ ‘‘ເຕສມ຺ປິ ອຸທກໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ອິຈ຺ຉຕິ, ໂຫຕິເຍວ. ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນກາລໍ ປນ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຍໍ ປກຕິຍາ ຆຏຕຬາກາທີສຸ ອຸທກໍ, ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ອວເສສໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຏ຺ຐານໍ ປຖວີເຍວ ໂຫຕິ.

ອຸທເກປິ ອຠິຊ຺ຊມາເນ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຍໍ ອຸທກໍ ອກ຺ກມິຕ຺ວາ ສໍສີທຕິ, ຕໍ ຠິຊ຺ຊມານນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ວິປຣີຕໍ ອຠິຊ຺ຊມານໍ. ເອວໍ ຄນ຺ຕຸກາເມນ ປນ ປຖວີກສິຓໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ‘‘ເອຕ຺ຕເກ ຐາເນ ອຸທກໍ ປຖວີ ໂຫຕູ’’ຕິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ. ສຫ ອຘິຏ຺ຐານາ ຍຖາປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຏ຺ຐາເນ ອຸທກໍ ປຖວີເຍວ ໂຫຕິ. ໂສ ຕຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉຕິ ເສຍ຺ຍຖາປິ ປຖວິຍໍ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ຄຈ຺ຉຕິ, ຍໍ ຍໍ ອິຣິຍາປຖໍ ອິຈ຺ຉຕິ, ຕໍ ຕໍ ກປ຺ເປຕິ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ປຖວິເມວ ກໂຣຕິ, ມຓິສຸວຓ຺ຓປພ຺ພຕຣຸກ຺ຂາທີສຸປິ ຍໍ ຍໍ ອິຈ຺ຉຕິ, ຕໍ ຕໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອາວຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐາຕິ, ຍຖາຘິຏ຺ຐິຕເມວ ໂຫຕິ. ຕສ຺ເສວ ຈ ຕໍ ອຸທກໍ ປຖວີ ໂຫຕິ, ເສສຊນສ຺ສ ອຸທກເມວ. ມຈ຺ຉກຈ຺ຉປາ ຈ ອຸທກກາກາທໂຍ ຈ ຍຖາຣຸຈິ ວິຈຣນ຺ຕິ. ສເຈ ປນາຍໍ ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ມນຸສ຺ສານໍ ຕໍ ປຖວິໍ ກາຕຸໍ ອິຈ຺ຉຕິ, ກໂຣຕິເຍວ. ຍຖາປຣິຈ຺ຉິນ຺ນກາລາຕິກ຺ກເມນ ປນ ອຸທກເມວ ໂຫຕິ.

ອາກາເສປິ ປລ຺ລງ຺ເກນ ກມຕີຕິ ອນ຺ຕລິກ຺ເຂ ສມນ຺ຕໂຕ ອູຣຸພທ຺ຘາສເນນ ຄຈ຺ຉຕິ. ປກ຺ຂີ ສກຸໂຓຕິ ປກ຺ເຂຫິ ຍຸຕ຺ໂຕ ສກຸໂຓ, ນ ອປຣິປຸຓ຺ຓປກ຺ໂຂ ລູນປກ຺ໂຂ ວາ. ຕາທິໂສ ຫິ ອາກາເສ ຄນ຺ຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ເອວມາກາເສ ຄນ຺ຕຸກາເມນ ປນ ປຖວີກສິຓໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ສເຈ ນິສິນ຺ໂນ ຄນ຺ຕຸມິຈ຺ຉຕິ, ປລ຺ລງ຺ກປ຺ປມາຓໍ ຐານໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ. ສເຈ ນິປນ຺ໂນ ຄນ຺ຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ມຎ຺ຈປ຺ປມາຓໍ, ສເຈ ປທສາ ຄນ຺ຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ມຄ຺ຄປ຺ປມາຓນ຺ຕິ ເອວໍ ຍຖານຸຣູປໍ ຐານໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ‘‘ປຖວີ ໂຫຕູ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ. ສຫ ອຘິຏ຺ຐານາ ປຖວີເຍວ ໂຫຕິ. ອາກາເສ ຄນ຺ຕຸກາເມນ ຈ ຠິກ຺ຂຸນາ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸລາຠິນາປິ ຠວິຕພ຺ພໍ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ອນ຺ຕຣາ ອຸຕຸສມຸຏ຺ຐານາ ວາ ປພ຺ພຕຣຸກ຺ຂາທໂຍ ໂຫນ຺ຕິ, ນາຄສຸປຓ຺ຓາທໂຍ ວາ ອຸສູຍນ຺ຕາ ມາເປນ຺ຕິ, ເຕສໍ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ເຕ ປນ ທິສ຺ວາ ກິໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ? ປາທກຊ຺ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ‘‘ອາກາໂສ ໂຫຕູ’’ຕິ ປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ. ອປິຈ ໂອກາເສ ໂອໂຣຫຓຕ຺ຖມ຺ປິ ອິມິນາ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸລາຠິນາ ຠວິຕພ຺ພໍ. ອຍຎ຺ຫິ ສເຈ ອໂນກາເສ ນ຺ຫານຕິຕ຺ເຖ ວາ ຄາມທ຺ວາເຣ ວາ ໂອໂຣຫຕິ, ມຫາຊນສ຺ສ ປາກໂຏ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ອໂນກາສໍ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ໂອກາເສ ໂອຕຣຕີຕິ.

ອິເມປິ ຈນ຺ທິມສູຣິເຍ ເອວໍມຫິທ຺ຘິເກ ເອວໍມຫານຸຠາເວຕິ ເອຕ຺ຖ ຈນ຺ທິມສູຣິຍານໍ ທ຺ວາຈຕ຺ຕາລີສໂຍຊນສຫສ຺ໂສປຣິຈຣເຓນ ມຫິທ຺ຘິກຕາ, ຕີສຸ ທີເປສຸ ເອກກ຺ຂເຓ ອາໂລກກຣເຓນ ມຫານຸຠາວຕາ ເວທິຕພ຺ພາ, ເອວໍ ອຸປຣິຈຣຓອາໂລກຜຣເຓຫິ ວາ ມຫິທ຺ຘິເກ, ເຕເນວ ມຫິທ຺ຘິກຕ຺ເຕນ ມຫານຸຠາເວ. ປຣາມສຕີຕິ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ເອກເທເສ ວາ ຜຸສຕິ. ປຣິມຊ຺ຊຕີຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ອາທາສຕລໍ ວິຍ ປຣິມຊ຺ຊຕິ. ອຍໍ ປນສ຺ສ ອິທ຺ຘິ ອຠິຎ຺ຎາປາທກຊ຺ຌານວເສເນວ ອິຊ຺ຌຕິ, ນຕ຺ເຖຕ຺ຖ ກສິຓສມາປຕ຺ຕິນິຍໂມ. ສ຺ວາຍໍ ຍທິ ອິຈ຺ຉຕິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຣາມສິຕຸໍ, ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຣາມສຕິ. ສເຈ ປນ ອິເຘວ ນິສິນ຺ນໂກ ວາ ນິປນ຺ນໂກ ວາ ປຣາມສິຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ‘‘ຫຕ຺ຖປາເສ ໂຫຕູ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐາຕິ. ອຘິຏ຺ຐານພເລນ ວຓ຺ຏາ ມຸຕ຺ຕຕາລຜລໍ ວິຍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖປາເສ ຐິເຕ ວາ ປຣາມສຕິ, ຫຕ຺ຖໍ ວາ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ປຣາມສຕິ. ຫຕ຺ຖໍ ວຑ຺ເຒນ຺ຕສ຺ສ ປນ ກິໍ ອຸປາທິນ຺ນກໍ ວຑ຺ຒຕິ ອນຸປາທິນ຺ນກໍ ວາຕິ? ອຸປາທິນ຺ນກໍ ນິສ຺ສາຍ ອນຸປາທິນ຺ນກໍ ວຑ຺ຒຕິ. ໂຍ ເອວໍ ກຕ຺ວາ ນ ເກວລໍ ຈນ຺ທິມສູຣິເຍ ປຣາມສຕິ, ສເຈ ອິຈ຺ຉຕິ, ປາທກຖລິກໍ ກຕ຺ວາ ປາເທ ຐເປຕິ, ປີຐໍ ກຕ຺ວາ ນິສີທຕິ, ມຎ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊຕິ, ອປສ຺ເສນຜລກໍ ກຕ຺ວາ ອປສ຺ສຍຕິ. ຍຖາ ເອໂກ, ເອວໍ ອປໂຣປິ. ອເນເກສຸປິ ຫິ ຠິກ຺ຂຸສຕສຫສ຺ເສສຸ ເອວໍ ກໂຣນ຺ເຕສຸ ເຕສຎ຺ຈ ເອກເມກສ຺ສ ຕເຖວ ອິຊ຺ຌຕິ. ຈນ຺ທິມສູຣິຍານຎ຺ຈ ຄມນມ຺ປິ ອາໂລກກຣຓມ຺ປິ ຕເຖວ ໂຫຕິ. ຍຖາ ຫິ ປາຕິສຫສ຺ເສສຸ ອຸທກປູເຣສຸ ສພ຺ພປາຕີສຸ ຈນ຺ທມຓ຺ຑລານິ ທິສ຺ສນ຺ຕິ, ປາກຕິກເມວ ຈນ຺ທສ຺ສ ຄມນໍ ອາໂລກກຣຓຎ຺ຈ ໂຫຕິ, ຕຖູປມເມຕໍ ປາຏິຫາຣິຍໍ. ຍາວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກາປິ ກາເຍນ ວສໍ ວຕ຺ເຕຕີຕິ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກໍ ປຣິຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ອເນກວິຘໍ ອຠິຎ຺ຎໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ກາເຍນ ວສໍ ອິສ຺ສຣິຍໍ ວຕ຺ເຕຕິ. ວິຕ຺ຖາໂຣ ປເນຕ຺ຖ ອິທ຺ຘິກຖາຍໍ ອາວິຠວິສ຺ສຕີຕິ.

ອິທ຺ຘິວິຘຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕໑. ໂສຕຘາຕຸວິສຸທ຺ຘິຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໐໓. ໂສຕຘາຕຸວິສຸທ຺ຘິຎາຓນິທ຺ເທເສ ທູເຣປິ ສທ຺ທານນ຺ຕິອາທິ ທິພ຺ພໂສຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕຸກາມສ຺ສ ອາທິກມ຺ມິກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຸປາຍສນ຺ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ທູເຣປິ ສທ຺ທານໍ ສທ຺ທນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ທູເຣ ສທ຺ທານໍ ອນ຺ຕເຣ ສທ຺ທໍ. ສທ຺ໂທເຍວ ຫິ ນິມິຕ຺ຕກຣຓວເສນ ສທ຺ທນິມິຕ຺ຕໍ. ‘‘ທູເຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ປກຕິໂສຕສ຺ສ ອາປາຖຏ຺ຐາເນເຍວ. ໂອຬາຣິການນ຺ຕິ ຖູລານໍ. ສຸຂຸມານນ຺ຕິ ອຓູນໍ. ສຓ຺ຫສຓ຺ຫານນ຺ຕິ ສຓ຺ຫໂຕປິ ສຓ຺ຫານໍ, ອຕິສຓ຺ຫານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອເຕນ ປຣມສຸຂຸມາ ສທ຺ທາ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ອິມໍ ຎາຓໍ ອຸປ຺ປາເທຕຸກາເມນ ອາທິກມ຺ມິເກນ ຌາຍິນາ ອຠິຎ຺ຎາປາທກຊ຺ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ປຣິກມ຺ມສມາຘິຈິຕ຺ເຕນ ປຐມຕຣໍ ປກຕິໂສຕປເຖ ທູເຣ ໂອຬາຣິໂກ ອຣຎ຺ເຎ ສີຫາທີນໍ ສທ຺ໂທ ອາວຊ຺ຊິຕພ຺ໂພ. ວິຫາເຣ ຆຓ຺ຑິສທ຺ໂທ ເຠຣິສທ຺ໂທ ສງ຺ຂສທ຺ໂທ ສາມເຓຣທຫຣຠິກ຺ຂູນໍ ສພ຺ພຖາເມນ ສຊ຺ຌາຍນ຺ຕານໍ ສຊ຺ຌາຍນສທ຺ໂທ ປກຕິກຖໍ ກເຖນ຺ຕານໍ ‘‘ກິໍ, ຠນ຺ເຕ, ກິໍ, ອາວຸໂສ’’ຕິອາທິສທ຺ໂທ ສກຸຓສທ຺ໂທ ວາຕສທ຺ໂທ ປທສທ຺ໂທ ປກ຺ກຸຖິຕອຸທກສ຺ສ ຈິຈ຺ຈິຏາຍນສທ຺ໂທ ອາຕເປ ສຸສ຺ສມານຕາລປຓ຺ຓສທ຺ໂທ ກຸນ຺ຖກິປິລ຺ລິກາທິສທ຺ໂທຕິ ເອວໍ ສພ຺ໂພຬາຣິກໂຕ ປຠຸຕິ ຍຖາກ຺ກເມນ ສຸຂຸມສຸຂຸມສທ຺ທາ ອາວຊ຺ຊິຕພ຺ພາ.

ເອວໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ຈ ປຸຣຕ຺ຖິມາທີສຸ ທສສຸ ທິສາສຸ ກເມນ ເອເກກິສ຺ສາ ທິສາຍ ສທ຺ທນິມິຕ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ມນສິ ກາຕພ຺ພໍ. ມນສິ ກໂຣນ຺ເຕນ ຈ ເຍ ສທ຺ທາ ປກຕິໂສຕສ຺ສ ສຸຍ຺ຍນ຺ຕິ, ເຕສຸ ປກຕິໂສຕໂມຘາຍ ມໂນທ຺ວາຣິເກນ ຈິຕ຺ເຕນ ມນສິ ກາຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ສ ເຕ ສທ຺ທາ ປກຕິຈິຕ຺ຕສ຺ສາປິ ປາກຏາ ໂຫນ຺ຕິ, ປຣິກມ຺ມສມາຘິຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປນ ອຕິວິຍ ປາກຏາ ໂຫນ຺ຕິ. ຕສ຺ເສວໍ ສທ຺ທນິມິຕ຺ຕໍ ມນສິກໂຣໂຕ ອິທານິ ທິພ຺ພໂສຕຘາຕຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕີຕິ ເຕສຸ ສທ຺ເທສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ມໂນທ຺ວາຣາວຊ຺ຊນໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມິໍ ນິຣຸທ຺ເຘ ຈຕ຺ຕາຣິ ປຎ຺ຈ ວາ ຊວນານິ ຊວນ຺ຕິ. ເຍສໍ ປຸຣິມານິ ຕີຓິ ຈຕ຺ຕາຣິ ວາ ປຣິກມ຺ໂມປຈາຣານຸໂລມໂຄຕ຺ຣຠຸນາມການິ ກາມາວຈຣານິ, ຈຕຸຕ຺ຖໍ ປຎ຺ຈມໍ ວາ ອປ຺ປນາຈິຕ຺ຕໍ ຣູປາວຈຣຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານິກໍ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ເຕນ ອປ຺ປນາຈິຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ຎາຓໍ, ອຍໍ ທິພ຺ພໂສຕຘາຕຸ. ຕໍ ຖາມຄຕໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ‘‘ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ສທ຺ທໍ ສຸຓາມີ’’ຕິ ເອກງ຺ຄຸລມຕ຺ຕໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ວຑ຺ເຒຕພ຺ພໍ, ຕໂຕ ທ຺ວງ຺ຄຸລຈຕຸຣງ຺ຄຸລອຏ຺ຐງ຺ຄຸລວິທຕ຺ຖິຣຕນອນ຺ໂຕຄພ຺ຠປມຸຂ- ປາສາທປຣິເວຓສງ຺ຆາຣາມໂຄຈຣຄາມຊນປທາທິວເສນ ຍາວ ຈກ຺ກວາຬໍ, ຕໂຕ ວາ ຠິຍ຺ໂຍປິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ວຑ຺ເຒຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ອຘິຄຕາຠິຎ຺ໂຎ ເອສ ປາທກຊ຺ຌານາຣມ຺ມເຓນ ຜຸຏ຺ໂຐກາສພ຺ຠນ຺ຕຣຄເຕ ສທ຺ເທ ປຸນ ປາທກຊ຺ຌານໍ ອສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາປິ ອຠິຎ຺ຎາຎາເຓນ ສຸຓາຕິເຍວ. ເອວໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ຈ ສເຈປິ ຍາວພ຺ຣຫ຺ມໂລກາ ສງ຺ຂເຠຣິປຓວາທິສທ຺ເທຫິ ເອກໂກລາຫລໍ ໂຫຕິ, ປາຏິເຍກ຺ກໍ ວວຕ຺ຖາເປຕຸກາມຕາຍ ສຕິ ‘‘ອຍໍ ສງ຺ຂສທ຺ໂທ, ອຍໍ ເຠຣິສທ຺ໂທ’’ຕິ ວວຕ຺ຖາເປຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິເຍວ. ອຠິຎ຺ຎາຎາເຓນ ສຸເຕ ສາຕ຺ຖເກ ສທ຺ເທ ປຈ຺ຉາ ກາມາວຈຣຈິຕ຺ເຕນ ອຕ຺ຖໍ ຊານາຕິ. ທິພ຺ພໂສຕໍ ປກຕິໂສຕວໂຕເຍວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ໂນ ພຘິຣສ຺ສ. ປຈ຺ຉາ ປກຕິໂສເຕ ວິນຏ຺ເຐປິ ທິພ຺ພໂສຕໍ ນ ວິນສ຺ສຕີຕິ ວທນ຺ຕິ.

ໂສ ທິພ຺ພາຍ ໂສຕຘາຕຸຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ທິພ຺ພສທິສຕ຺ຕາ ທິພ຺ພາ. ເທວານຎ຺ຫິ ສຸຈຣິຕກມ຺ມາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕາ ປິຕ຺ຕເສມ຺ຫຣຸຘິຣາທີຫິ ອປລິພຸທ຺ຘາ ອຸປກ຺ກິເລສວິມຸຕ຺ຕຕາຍ ທູເຣປິ ອາຣມ຺ມຓສມ຺ປຏິຈ຺ຉນສມຕ຺ຖາ ທິພ຺ພາ ປສາທໂສຕຘາຕຸ ໂຫຕິ. ອຍຎ຺ຈາປິ ອິມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ວີຣິຍຠາວນາພລນິພ຺ພຕ຺ຕາ ຎາຓໂສຕຘາຕຸ ຕາທິສາເຍວາຕິ ທິພ຺ພສທິສຕ຺ຕາ ທິພ຺ພາ. ອປິຈ ທິພ຺ພວິຫາຣວເສນ ປຏິລທ຺ຘຕ຺ຕາ, ອຕ຺ຕນາ ຈ ທິພ຺ພວິຫາຣສນ຺ນິສ຺ສິຕຕ຺ຕາປິ ທິພ຺ພາ, ສວນຏ຺ເຐນ ນິຊ຺ຊີວຏ຺ເຐນ ຈ ໂສຕຘາຕຸ, ໂສຕຘາຕຸກິຈ຺ຈກຣເຓນ ຈ ໂສຕຘາຕຸ ວິຍາຕິປິ ໂສຕຘາຕຸ. ຕາຍ ທິພ຺ພາຍ ໂສຕຘາຕຸຍາ. ວິສຸທ຺ຘາຍາຕິ ປຣິສຸທ຺ຘາຍ ນິຣຸປກ຺ກິເລສາຍ. ອຕິກ຺ກນ຺ຕມານຸສິກາຍາຕິ ມນຸສ຺ສູປຈາຣໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ສທ຺ທສວເນນ ມານຸສິກໍ ມໍສໂສຕຘາຕຸໍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕາຍ ວີຕິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຐິຕາຍ. ອຸໂຠ ສທ຺ເທ ສຸຓາຕີຕິ ທ຺ເວ ສທ຺ເທ ສຸຓາຕິ. ກຕເມ ທ຺ເວ? ທິພ຺ເພ ຈ ມານຸເສ ຈ, ເທວານຎ຺ຈ ມນຸສ຺ສານຎ຺ຈ ສທ຺ເທຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອເຕນ ປເທສປຣິຍາທານໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຍ ທູເຣ ສນ຺ຕິເກ ຈາຕິ ເຍ ສທ຺ທາ ທູເຣ ປຣຈກ຺ກວາເຬປິ, ເຍ ຈ ສນ຺ຕິເກ ອນ຺ຕມໂສ ສເທຫສນ຺ນິສ຺ສິຕປາຓກສທ຺ທາປິ, ເຕ ສຸຓາຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອເຕນ ນິປ຺ປເທສປຣິຍາທານໍ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ.

ໂສຕຘາຕຸວິສຸທ຺ຘິຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕໒. ເຈໂຕປຣິຍຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໐໔. ເຈໂຕປຣິຍຎາຓນິທ຺ເທເສ ໂສ ເອວໍ ປຊານາຕີຕິ ອິທານິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ວິຘານໍ ອຸປທິສຕິ. ອິທໍ ຣູປໍ ໂສມນສ຺ສິນ຺ທ຺ຣິຍສມຸຏ຺ຐິຕນ຺ຕິອາທິ ອາທິກມ຺ມິເກນ ຌາຍິນາ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ ວິຘານໍ. ກຖໍ? ເອຕຎ຺ຫິ ຎາຓໍ ອຸປ຺ປາເທຕຸກາເມນ ຌາຍິນາ ປຐມໍ ຕາວ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓໍ ອຸປ຺ປາເທຕພ຺ພໍ. ເອຕຎ຺ຫິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸວເສນ ອິຊ຺ຌຕິ, ຕໍ ເອຕສ຺ສ ປຣິກມ຺ມໍ. ຕສ຺ມາ ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ອາໂລກໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ປຣສ຺ສ ຫທຍຣູປໍ ນິສ຺ສາຍ ວຕ຺ຕມານສ຺ສ ໂລຫິຕສ຺ສ ວຓ຺ຓໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິເຍສິຕພ຺ພໍ. ຕຎ຺ຫິ ໂລຫິຕໍ ກຸສລໂສມນສ຺ເສ ວຕ຺ຕມາເນ ຣຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ນິຄ຺ໂຣຘປກ຺ກວຓ຺ຓໍ, ອກຸສລໂສມນສ຺ເສ ວຕ຺ຕມາເນ ຕເທວ ລຸຬິຕໍ ໂຫຕິ, ໂທມນສ຺ເສ ວຕ຺ຕມາເນ ກາຬກໍ ໂຫຕິ ຊມ຺ພຸປກ຺ກວຓ຺ຓໍ ລຸຬິຕໍ. ກຸສລູເປກ຺ຂາຍ ວຕ຺ຕມານາຍ ປສນ຺ນໍ ໂຫຕິ ຕິລເຕລວຓ຺ຓໍ. ອກຸສລູເປກ຺ຂາຍ ວຕ຺ຕມານາຍ ຕເທວ ລຸຬິຕໍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ເຕນ ‘‘ອິທໍ ຣູປໍ ໂສມນສ຺ສິນ຺ທ຺ຣິຍສມຸຏ຺ຐິຕໍ, ອິທໍ ຣູປໍ ໂທມນສ຺ສິນ຺ທ຺ຣິຍສມຸຏ຺ຐິຕໍ, ອິທໍ ຣູປໍ ອຸເປກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິຍສມຸຏ຺ຐິຕ’’ນ຺ຕິ ປຣສ຺ສ ຫທຍໂລຫິຕວຓ຺ຓໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິເຍສນ຺ເຕນ ເຈໂຕປຣິຍຎາຓໍ ຖາມຄຕໍ ກາຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ຖາມຄເຕ ຫິ ຕສ຺ມິໍ ອນຸກ຺ກເມນ ສພ຺ພມ຺ປິ ກາມາວຈຣາທິເຠທໍ ຈິຕ຺ຕໍ ປຊານາຕິ ຈິຕ຺ຕາ ຈິຕ຺ຕເມວ ສງ຺ກມນ຺ໂຕ ວິນາ ຫທຍຣູປທສ຺ສເນນ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ –

‘‘ອາຣຸປ຺ເປ ປຣສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ຊານິຕຸກາໂມ ກສ຺ສ ຫທຍຣູປໍ ປສ຺ສຕິ, ກສ຺ສິນ຺ທ຺ຣິຍວິກາຣໍ ໂອໂລເກຕີຕິ? ນ ກສ຺ສຈິ. ອິທ຺ຘິມໂຕ ວິສໂຍ ເອສ, ຍທິທໍ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ຈິຕ຺ຕໍ ອາວຊ຺ຊນ຺ໂຕ ໂສຬສປ຺ປເຠທໍ ຈິຕ຺ຕໍ ຊານາຕິ. ອກຕາຠິນິເວສສ຺ສ ປນ ວເສນ ອຍໍ ກຖາ’’ຕິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໔໐໑).

ປຣສຕ຺ຕານນ຺ຕິ ອຕ຺ຕານໍ ຐເປຕ຺ວາ ເສສສຕ຺ຕານໍ. ປຣປຸຄ຺ຄລານນ຺ຕິ ອິທມ຺ປິ ອິມິນາ ເອກຕ຺ຖເມວ, ເວເນຍ຺ຍວເສນ ປນ ເທສນາວິລາເສນ ຈ ພ຺ຍຎ຺ຊເນນ ນານຕ຺ຕໍ ກຕໍ. ເຈຕສາ ເຈໂຕ ປຣິຈ຺ຈ ປຊານາຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ເຕນ ເຕສໍ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ສຣາຄາທິວເສນ ນານປ຺ປກາຣໂຕ ຊານາຕິ. ສຣາຄໍ ວາຕິອາທີສຸ ວາ-ສທ຺ໂທ ສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ອຏ຺ຐວິຘໍ ໂລຠສຫຄຕຈິຕ຺ຕໍ ສຣາຄໍ ຈິຕ຺ຕໍ ນາມ, ອວເສສໍ ຈຕຸຠູມກກຸສລາພ຺ຍາກຕຈິຕ຺ຕໍ ວີຕຣາຄໍ ນາມ. ທ຺ເວ ໂທມນສ຺ສຈິຕ຺ຕານິ, ທ຺ເວ ວິຈິກິຈ຺ຉາອຸທ຺ຘຈ຺ຈຈິຕ຺ຕານີຕິ ອິມານິ ປນ ຈຕ຺ຕາຣິ ຈິຕ຺ຕານິ ອິມສ຺ມິໍ ທຸເກ ສງ຺ຄຫໍ ນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເກຈິ ປນ ເຖຣາ ຕານິປິ ວີຕຣາຄປເທນ ສງ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ທຸວິຘໍ ປນ ໂທມນສ຺ສສຫຄຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ສໂທສໍ ຈິຕ຺ຕໍ ນາມ, ສພ຺ພມ຺ປິ ຈຕຸຠູມກໍ ກຸສລາພ຺ຍາກຕໍ ວີຕໂທສໍ ນາມ. ເສສານິ ທສ ອກຸສລຈິຕ຺ຕານິ ອິມສ຺ມິໍ ທຸເກ ສງ຺ຄຫໍ ນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເກຈິ ປນ ເຖຣາ ຕານິປິ ວີຕໂທສປເທນ ສງ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ສໂມຫໍ ວີຕໂມຫນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ໂມເຫກເຫຕຸກວເສນ ວິຈິກິຈ຺ຉາອຸທ຺ຘຈ຺ຈສຫຄຕທ຺ວຍເມວ ສໂມຫໍ. ໂມຫສ຺ສ ປນ ສພ຺ພາກຸສເລສຸ ສມ຺ຠວໂຕ ທ຺ວາທສວິຘມ຺ປິ ອກຸສລໍ ຈິຕ຺ຕໍ ‘‘ສໂມຫ’’ນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອວເສສໍ ກຸສລາພ຺ຍາກຕໍ ວີຕໂມຫໍ. ຖິນມິທ຺ຘານຸຄຕໍ ປນ ສໍຂິຕ຺ຕໍ, ອຸທ຺ຘຈ຺ຈານຸຄຕໍ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ. ຣູປາວຈຣາຣູປາວຈຣໍ ມຫຄ຺ຄຕໍ, ອວເສສໍ ອມຫຄ຺ຄຕໍ. ສພ຺ພມ຺ປິ ເຕຠູມກໍ ສອຸຕ຺ຕຣໍ, ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ ອນຸຕ຺ຕຣໍ. ອຸປຈາຣປ຺ປຕ຺ຕໍ ອປ຺ປນາປ຺ປຕ຺ຕຎ຺ຈ ສມາຫິຕໍ, ຕທຸຠຍມສມ຺ປຕ຺ຕໍ ອສມາຫິຕໍ. ຕທງ຺ຄວິກ຺ຂມ຺ຠນສມຸຈ຺ເຉທປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິນິສ຺ສຣຓວິມຸຕ຺ຕິປ຺ປຕ຺ຕໍ ວິມຸຕ຺ຕໍ, ປຎ຺ຈວິຘມ຺ປິ ເອຕໍ ວິມຸຕ຺ຕິມປ຺ປຕ຺ຕໍ ອວິມຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິຕິ ເຈໂຕປຣິຍຎາຓລາຠີ ຠິກ຺ຂຸ ໂສຬສປ຺ປເຠທມ຺ປິ ຈິຕ຺ຕໍ ປຊານາຕິ. ປຸຖຸຊ຺ຊນາ ປນ ອຣິຍານໍ ມຄ຺ຄຜລຈິຕ຺ຕໍ ນ ຊານນ຺ຕິ, ອຣິຍາປິ ຈ ເຫຏ຺ຐິມາ ເຫຏ຺ຐິມາ ອຸປຣິມານໍ ອຸປຣິມານໍ ມຄ຺ຄຜລຈິຕ຺ຕໍ ນ ຊານນ຺ຕິ, ອຸປຣິມາ ອຸປຣິມາ ປນ ເຫຏ຺ຐິມານໍ ເຫຏ຺ຐິມານໍ ຈິຕ຺ຕໍ ຊານນ຺ຕີຕິ.

ເຈໂຕປຣິຍຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕໓. ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໐໕. ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓນິທ຺ເທເສ ເອວໍ ປຊານາຕີຕິອາທິ ຈຕູສຸ ອິທ຺ຘິປາເທສຸ ປຣິຠາວິຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓໍ ອຸປ຺ປາເທຕຸກາມສ຺ສ ຕທຸປ຺ປາທນວິຘານທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກມໂຕ ຫິ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ວິຎ຺ຎາຓນາມຣູປສຬາຍຕນຜສ຺ສເວທນາສງ຺ຂາຕໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ຜລສງ຺ເຂປໍ ປສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຍໍ ປຸຣິມຠເວ ກມ຺ມກິເລສສງ຺ຂາຕໍ ເຫຕຸສງ຺ເຂປໍ ປສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຍໍ ປຸຣິມຠເວເຍວ ຜລສງ຺ເຂປໍ ປສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຍໍ ຕຕິຍຠເວ ເຫຕຸສງ຺ເຂປໍ ປສ຺ສຕິ. ເອວໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທທສ຺ສເນນ ຊາຕິປຣມ຺ປຣໍ ປສ຺ສຕິ. ເອວໍ ພຫູປກາໂຣ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓສ຺ສ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທມນສິກາໂຣ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ສຕິ ອິທໍ ໂຫຕິ, ອິມສ຺ສຸປ຺ປາທາ ອິທໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ອິທໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທນິທ຺ເທສສ຺ສ ອຸທ຺ເທສວຈນໍ. ເອວໍ ເຕສໍ ອຎ຺ຎຕຣວຈເນເນວ ອຕ຺ເຖ ສິທ຺ເຘ ທ຺ວິຘາ ວຈນໍ ກສ຺ມາຕິ ເຈ? ອຕ຺ຖນານຕ຺ຕສພ຺ຠາວໂຕ. ກຖໍ? ອິມສ຺ມິໍ ສຕີຕິ ອິມສ຺ມິໍ ປຈ຺ຈເຍ ວິຊ຺ຊມາເນ. ອິທໍ ສພ຺ພປຈ຺ຈຍານໍ ສາຘາຣຓວຈນໍ. ອິທໍ ໂຫຕີຕິ ອິທໍ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນໍ ຠວຕິ. ອິທໍ ສພ຺ພປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນານໍ ສາຘາຣຓວຈນໍ. ອິມິນາ ສກເລນ ວຈເນນ ອເຫຕຸກວາໂທ ປຏິສິທ຺ໂຘ ໂຫຕິ. ເຍ ຫິ ຘມ຺ມາ ປຈ຺ຈຍສມ຺ຠວາ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ປຈ຺ຈຍາຠາວາ, ເຕ ອເຫຕຸກາ ນາມ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ອິມສ຺ສຸປ຺ປາທາຕິ ອິມສ຺ສ ປຈ຺ຈຍສ຺ສ ອຸປ຺ປາທເຫຕຸ. ອິທໍ ສພ຺ພປຈ຺ຈຍານໍ ອຸປ຺ປາທວນ຺ຕຕາທີປນວຈນໍ. ອິທໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອິທໍ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ອິທໍ ສພ຺ພປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນານໍ ຕໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານຕາທີປນວຈນໍ. ອິມິນາ ສກເລນ ວຈເນນ ສສ຺ສຕາເຫຕຸກວາໂທ ປຏິສິທ຺ໂຘ ໂຫຕິ. ເຍ ຫິ ອຸປ຺ປາທວນ຺ໂຕ ຘມ຺ມາ, ເຕ ອນິຈ຺ຈາ. ຕສ຺ມາ ສຕິປິ ສເຫຕຸກຕ຺ເຕ ອນິຈ຺ຈເຫຕຸກາ ເອເຕ ຘມ຺ມາ ນ ໂລເກ ນິຈ຺ຈສມ຺ມຕປກຕິປຸຣິສາທິເຫຕຸກາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ຍທິທນ຺ຕິ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ພຕ຺ຖສນ຺ທສ຺ສນໍ. ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ ສງ຺ຂາຣາຕິ ເອຕ຺ຖ ຍໍ ປຏິຈ຺ຈ ຜລເມຕິ, ໂສ ປຈ຺ຈໂຍ. ປຏິຈ຺ຈາຕິ ນ ວິນາ, ອປຈ຺ຈກ຺ຂິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕີຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ເຈວ ປວຕ຺ຕຕິ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປິຈ ອຸປກາຣກຏ຺ໂຐ ປຈ຺ຈຍຏ຺ໂຐ, ອວິຊ຺ຊາ ຈ ສາ ປຈ຺ຈໂຍ ຈາຕິ ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈໂຍ. ຕສ຺ມາ ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ ສງ຺ຂາຣາ ສມ຺ຠວນ຺ຕີຕິ ໂຍຊນາ. ເອວໍ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ-ສທ຺ທສ຺ສ ເສສປເທຫິປິ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ. ໂສກາທີສຸ ຈ ໂສຈນໍ ໂສໂກ. ປຣິເທວນໍ ປຣິເທໂວ. ທຸກ຺ຂຕີຕິ ທຸກ຺ຂໍ. ອຸປ຺ປາທຏ຺ຐິຕິວເສນ ວາ ທ຺ເວຘາ ຂນຕີຕິປິ ທຸກ຺ຂໍ. ທຸມ຺ມນສ຺ສ ຠາໂວ ໂທມນສ຺ສໍ. ຠຸໂສ ອາຍາໂສ ອຸປາຍາໂສ. ສມ຺ຠວນ຺ຕີຕິ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ. ເອວນ຺ຕິ ນິທ຺ທິຏ຺ຐນຍນິທສ຺ສນໍ. ເຕນ ອວິຊ຺ຊາທີເຫວ ກາຣເຓຫິ, ນ ອິສ຺ສຣນິມ຺ມານາທີຫີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເອຕສ຺ສາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ. ເກວລສ຺ສາຕິ ອສມ຺ມິສ຺ສສ຺ສ, ສກລສ຺ສ ວາ. ທຸກ຺ຂກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສາຕິ ທຸກ຺ຂສມູຫສ຺ສ, ນ ສຕ຺ຕສ຺ສ ນ ສຸຂສຸຠາທີນໍ. ສມຸທໂຍຕິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ໂຫຕີຕິ ສມ຺ຠວຕິ.

ຕຕ຺ຖ ກຕມາ ອວິຊ຺ຊາ? ທຸກ຺ເຂ ອຎ຺ຎາຓໍ, ທຸກ຺ຂສມຸທເຍ ອຎ຺ຎາຓໍ, ທຸກ຺ຂນິໂຣເຘ ອຎ຺ຎາຓໍ, ທຸກ຺ຂນິໂຣຘຄາມິນິຍາ ປຏິປທາຍ ອຎ຺ຎາຓໍ, ປຸພ຺ພນ຺ເຕ ອຎ຺ຎາຓໍ, ອປຣນ຺ເຕ ອຎ຺ຎາຓໍ, ປຸພ຺ພນ຺ຕາປຣນ຺ເຕ ອຎ຺ຎາຓໍ, ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍຕາປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ຘມ຺ເມສຸ ອຎ຺ຎາຓໍ. ກຕເມ ສງ຺ຂາຣາ? ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາໂຣ, ອປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາໂຣ, ອາເນຎ຺ຊາຠິສງ຺ຂາໂຣ, ກາຍສງ຺ຂາໂຣ, ວຈີສງ຺ຂາໂຣ, ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາໂຣ. ອຏ຺ຐ ກາມາວຈຣກຸສລເຈຕນາ ປຎ຺ຈ ຣູປາວຈຣກຸສລເຈຕນາ ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາໂຣ, ທ຺ວາທສ ອກຸສລເຈຕນາ ອປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາໂຣ, ຈຕສ຺ໂສ ອຣູປາວຈຣກຸສລເຈຕນາ ອາເນຎ຺ຊາຠິສງ຺ຂາໂຣ. ກາຍສຎ຺ເຈຕນາ ກາຍສງ຺ຂາໂຣ, ວຈີສຎ຺ເຈຕນາ ວຈີສງ຺ຂາໂຣ, ມໂນສຎ຺ເຈຕນາ ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາໂຣ.

ຕຕ຺ຖ ສິຍາ – ກຖໍ ປເນຕໍ ຊານິຕພ຺ພໍ ‘‘ອິເມ ສງ຺ຂາຣາ ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ? ອວິຊ຺ຊາຠາເວ ຠາວໂຕ. ຍສ຺ສ ຫິ ທຸກ຺ຂາທີສຸ ອວິຊ຺ຊາສງ຺ຂາຕໍ ອຎ຺ຎາຓໍ ອປ຺ປຫີນໍ ໂຫຕິ. ໂສ ທຸກ຺ເຂ ຕາວ ປຸພ຺ພນ຺ຕາທີສຸ ຈ ອຎ຺ຎາເຓນ ສໍສາຣທຸກ຺ຂໍ ສຸຂສຎ຺ຎາຍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕສ຺ເສວ ເຫຕຸຠູເຕ ຕິວິເຘປິ ສງ຺ຂາເຣ ອາຣຠຕິ. ສມຸທເຍ ອຎ຺ຎາເຓນ ທຸກ຺ຂເຫຕຸຠູເຕປິ ຕຓ຺ຫາປຣິກ຺ຂາເຣ ສງ຺ຂາເຣ ສຸຂເຫຕຸໂຕ ມຎ຺ຎມາໂນ ອາຣຠຕິ. ນິໂຣເຘ ປນ ມຄ຺ເຄ ຈ ອຎ຺ຎາເຓນ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອນິໂຣຘຠູເຕປິ ຄຕິວິເສເສ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘສຎ຺ຎີ ຫຸຕ຺ວາ ນິໂຣຘສ຺ສ ຈ ອມຄ຺ຄຠູເຕສຸປິ ຍຎ຺ຎາມຣຕປາທີສຸ ນິໂຣຘມຄ຺ຄສຎ຺ຎີ ຫຸຕ຺ວາ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘໍ ປຕ຺ຖຍມາໂນ ຍຎ຺ຎາມຣຕປາທິມຸເຂນ ຕິວິເຘປິ ສງ຺ຂາເຣ ອາຣຠຕິ.

ອປິຈ ໂສ ຕາຍ ຈຕູສຸ ສຈ຺ເຈສຸ ອປ຺ປຫີນາວິຊ຺ຊຕາຍ ວິເສສໂຕ ຊາຕິຊຣາໂຣຄມຣຓາທິອເນກາທີນວໂວກິຓ຺ຓມ຺ປິ ປຸຎ຺ຎຜລສງ຺ຂາຕໍ ທຸກ຺ຂໍ ທຸກ຺ຂໂຕ ອຊານນ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ອຘິຄມາຍ ກາຍວຈີຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣເຠທໍ ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາຣໍ ອາຣຠຕິ ເທວຈ຺ຉຣກາມໂກ ວິຍ ມຣຸປປາຕໍ. ສຸຂສມ຺ມຕສ຺ສາປິ ຈ ຕສ຺ສ ປຸຎ຺ຎຜລສ຺ສ ອນ຺ເຕ ມຫາປຣິຬາຫຊນິກໍ ວິປຣິຓາມທຸກ຺ຂຕໍ ອປ຺ປສ຺ສາທຕຎ຺ຈ ອປສ຺ສນ຺ໂຕປິ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣເມວ ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາຣໍ ອາຣຠຕິ ສລໂຠ ວິຍ ທີປສິຂາຠິນິປາຕໍ, ມຘຸພິນ຺ທຸຄິທ຺ໂຘ ວິຍ ຈ ມຘຸລິຕ຺ຕສຕ຺ຖຘາຣາເລຫນໍ. ກາມູປເສວນາທີສຸ ຈ ສວິປາເກສຸ ອາທີນວໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ສຸຂສຎ຺ຎາຍ ເຈວ ກິເລສາຠິຠູຕຕາຍ ຈ ທ຺ວາຣຕ຺ຕຍປ຺ປວຕ຺ຕມ຺ປິ ອປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາຣໍ ອາຣຠຕິ ພາໂລ ວິຍ ຄູຖກີຬນໍ, ມຣິຕຸກາໂມ ວິຍ ຈ ວິສຂາທນໍ. ອາຣຸປ຺ປວິປາເກສຸ ຈາປິ ສງ຺ຂາຣວິປຣິຓາມທຸກ຺ຂຕໍ ອນວພຸຊ຺ຌມາໂນ ສສ຺ສຕາທິວິປລ຺ລາເສນ ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣຠູຕໍ ອາເນຎ຺ຊາຠິສງ຺ຂາຣໍ ອາຣຠຕິ ທິສາມູຬ຺ໂຫ ວິຍ ປິສາຈນຄຣາຠິມຸຂມຄ຺ຄຄມນໍ. ເອວໍ ຍສ຺ມາ ອວິຊ຺ຊາຠາວໂຕວ ສງ຺ຂາຣຠາໂວ, ນ ອຠາວໂຕ, ຕສ຺ມາ ຊານິຕພ຺ພເມຕໍ ‘‘ອິເມ ສງ຺ຂາຣາ ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ.

ເອຕ຺ຖາຫ – ຄຓ຺ຫາມ ຕາວ ເອຕໍ ‘‘ອວິຊ຺ຊາ ສງ຺ຂາຣານໍ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ. ກິໍ ປນາຍເມກາວ ອວິຊ຺ຊາ ສງ຺ຂາຣານໍ ປຈ຺ຈໂຍ, ອຸທາຫຸ ອຎ຺ເຎປິ ປຈ຺ຈຍາ ສນ຺ຕີຕິ? ກິໍ ປເນຕ຺ຖ ຍທິ ຕາວ ເອກາວ, ເອກກາຣຓວາໂທ ອາປຊ຺ຊຕິ. ອຖ ອຎ຺ເຎປິ ສນ຺ຕິ, ‘‘ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ ສງ຺ຂາຣາ’’ຕິ ເອກກາຣຓນິທ຺ເທໂສ ນຸປປຊ຺ຊຕີຕິ? ນ ນຸປປຊ຺ຊຕິ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ –

‘‘ເອກໍ ນ ເອກໂຕ ອິຘ, ນາເນກມເນກໂຕປິ ໂນ ເອກໍ;

ຜລມຕ຺ຖິ ອຕ຺ຖິ ປນ ເອກ-ເຫຕຸຜລທີປເນ ອຕ຺ໂຖ’’.

ຠຄວາ ຫິ ກຕ຺ຖຈິ ປຘານຕ຺ຕາ ກຕ຺ຖຈິ ປາກຏຕ຺ຕາ ກຕ຺ຖຈິ ອສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ເທສນາວິລາສສ຺ສ ຈ ເວເນຍ຺ຍານຎ຺ຈ ອນຸຣູປໂຕ ເອກເມວ ເຫຕຸຎ຺ຈ ຜລຎ຺ຈ ທີເປຕິ. ຕສ຺ມາ ອຍມິຘ ອວິຊ຺ຊາ ວິຊ຺ຊມາເນສຸປິ ອຎ຺ເຎສຸ ວຕ຺ຖາຣມ຺ມຓສຫຊາຕຘມ຺ມາທີສຸ ສງ຺ຂາຣກາຣເຓສຸ ‘‘ອສ຺ສາທານຸປສ຺ສິໂນ ຕຓ຺ຫາ ປວຑ຺ຒຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໕໒) ຈ, ‘‘ອວິຊ຺ຊາສມຸທຍາ ອາສວສມຸທໂຍ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໐໔) ຈ ວຈນໂຕ ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ຕຓ຺ຫາທີນໍ ສງ຺ຂາຣເຫຕູນໍ ເຫຕູຕິ ປຘານຕ຺ຕາ, ‘‘ອວິທ຺ວາ, ຠິກ຺ຂເວ, ອວິຊ຺ຊາຄໂຕ ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາຣມ຺ປິ ອຠິສງ຺ຂໂຣຕີ’’ຕິ ປາກຏຕ຺ຕາ, ອສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ຈ ສງ຺ຂາຣານໍ ເຫຕຸຠາເວນ ທີປິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອເຕເນວ ຈ ເອເກກເຫຕຸຜລທີປນປຣິຫາຣວຈເນນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ເອເກກເຫຕຸຜລທີປເນ ປໂຍຊນໍ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ.

ເອຕ຺ຖາຫ – ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ເອກນ຺ຕານິຏ຺ຐຜລາຍ ສາວຊ຺ຊາຍ ອວິຊ຺ຊາຍ ກຖໍ ປຸຎ຺ຎາເນຎ຺ຊາຠິສງ຺ຂາຣປຈ຺ຈຍຕ຺ຕໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ? ນ ຫິ ນິມ຺ພພີຊໂຕ ອຸຈ຺ຉຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ. ກຖໍ ນ ຍຸຊ຺ຊິສ຺ສຕິ? ໂລກສ຺ມິຎ຺ຫິ –

‘‘ວິຣຸທ຺ໂຘ ຈາວິຣຸທ຺ໂຘ ຈ, ສທິສາສທິໂສ ຕຖາ;

ຘມ຺ມານໍ ປຈ຺ຈໂຍ ສິທ຺ໂຘ, ວິປາກາ ເອວ ເຕ ຈ ນ’’.

ອິຕິ ອຍໍ ອວິຊ຺ຊາ ວິປາກວເສນ ເອກນ຺ຕານິຏ຺ຐຜລາ, ສຠາວວເສນ ຈ ສາວຊ຺ຊາປິ ສມານາ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ເອເຕສໍ ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາຣາທີນໍ ຍຖານຸຣູປໍ ຐານກິຈ຺ຈສຠາວວິຣຸທ຺ຘາວິຣຸທ຺ຘປຈ຺ຈຍວເສນ ສທິສາສທິສປຈ຺ຈຍວເສນ ຈ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອປິຈ –

‘‘ຈຸຕູປປາເຕ ສໍສາເຣ, ສງ຺ຂາຣານຎ຺ຈ ລກ຺ຂເຓ;

ໂຍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນ-ຘມ຺ເມສຸ ຈ ວິມຸຍ຺ຫຕິ.

‘‘ອຠິສງ຺ຂໂຣຕິ ໂສ ເອເຕ, ສງ຺ຂາເຣ ຕິວິເຘ ຍໂຕ;

ອວິຊ຺ຊາ ປຈ຺ຈໂຍ ເຕສໍ, ຕິວິຘານໍ ອຍໍ ຕໂຕ.

‘‘ຍຖາປິ ນາມ ຊຈ຺ຈນ຺ໂຘ, ນໂຣ ອປຣິຓາຍໂກ;

ເອກທາ ຍາຕິ ມຄ຺ເຄນ, ອຸມ຺ມຄ຺ເຄນາປິ ເອກທາ.

‘‘ສໍສາເຣ ສໍສຣໍ ພາໂລ, ຕຖາ ອປຣິຓາຍໂກ;

ກໂຣຕິ ເອກທາ ປຸຎ຺ຎໍ, ອປຸຎ຺ຎມປິ ເອກທາ.

‘‘ຍທາ ຈ ຎຕ຺ວາ ໂສ ຘມ຺ມໍ, ສຈ຺ຈານິ ອຠິສເມສ຺ສຕິ;

ຕທາ ອວິຊ຺ຊູປສມາ, ອຸປສນ຺ໂຕ ຈຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ.

ສງ຺ຂາຣປຈ຺ຈຍາ ວິຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ຉ ວິຎ຺ຎາຓກາຍາ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ ໂສຕວິຎ຺ຎາຓໍ ຆານວິຎ຺ຎາຓໍ ຊິວ຺ຫາວິຎ຺ຎາຓໍ ກາຍວິຎ຺ຎາຓໍ ມໂນວິຎ຺ຎາຓໍ. ຕຕ຺ຖ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ ກຸສລວິປາກໍ ອກຸສລວິປາກນ຺ຕິ ທຸວິຘໍ. ຕຖາ ໂສຕຆານຊິວ຺ຫາກາຍວິຎ຺ຎາຓານິ. ມໂນວິຎ຺ຎາຓໍ ທ຺ເວ ວິປາກມໂນຘາຕຸໂຍ, ຕິສ຺ໂສ ອເຫຕຸກມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸໂຍ, ອຏ຺ຐ ສເຫຕຸກວິປາກຈິຕ຺ຕານິ, ປຎ຺ຈ ຣູປາວຈຣານິ, ຈຕ຺ຕາຣິ ອຣູປາວຈຣານີຕິ ພາວີສຕິວິຘໍ. ອິຕິ ສພ຺ພານິ ພາຕ຺ຕິໍສ ໂລກິຍວິປາກວິຎ຺ຎາຓານິ.

ຕຕ຺ຖ ສິຍາ – ກຖໍ ປເນຕໍ ຊານິຕພ຺ພໍ ‘‘ອິທໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ສງ຺ຂາຣປຈ຺ຈຍາ ໂຫຕີ’’ຕິ? ອຸປຈິຕກມ຺ມາຠາເວ ວິປາກາຠາວໂຕ. ວິປາກຎ຺ເຫຕໍ, ວິປາກຎ຺ຈ ນ ອຸປຈິຕກມ຺ມາຠາເວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຍທິ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ສພ຺ເພສໍ ສພ຺ພວິປາການິ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ, ນ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ຊານິຕພ຺ພເມຕໍ ‘‘ສງ຺ຂາຣປຈ຺ຈຍາ ອິທໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ສພ຺ພເມວ ຫິ ອິທໍ ປວຕ຺ຕິປຏິສນ຺ຘິວເສນ ທ຺ເວຘາ ປວຕ຺ຕຕິ. ຕຕ຺ຖ ທ຺ເວ ປຎ຺ຈວິຎ຺ຎາຓານິ ທ຺ເວ ມໂນຘາຕຸໂຍ ໂສມນສ຺ສສຫຄຕາເຫຕຸກມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕູຕິ ອິມານິ ເຕຣສ ປຎ຺ຈໂວກາຣຠເວ ປວຕ຺ຕິຍໍເຍວ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ເສສານິ ເອກູນວີສຕິ ຕີສຸ ຠເວສຸ ຍຖານຸຣູປໍ ປວຕ຺ຕິຍມ຺ປິ ປຏິສນ຺ຘິຍມ຺ປິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ.

‘‘ລທ຺ຘປ຺ປຈ຺ຈຍມິຕິ ຘມ຺ມມຕ຺ຕເມຕໍ ຠວນ຺ຕຣມຸເປຕິ;

ນາສ຺ສ ຕໂຕ ສງ຺ກນ຺ຕິ, ນ ຕໂຕ ເຫຕຸໍ ວິນາ ໂຫຕິ’’.

ອິຕິ ເຫຕໍ ລທ຺ຘປ຺ປຈ຺ຈຍໍ ຣູປາຣູປຘມ຺ມມຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ຠວນ຺ຕຣມຸເປຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນ ສຕ຺ໂຕ, ນ ຊີໂວ. ຕສ຺ສ ຈ ນາປິ ອຕີຕຠວໂຕ ອິຘ ສງ຺ກນ຺ຕິ ອຕ຺ຖິ, ນາປິ ຕໂຕ ເຫຕຸໍ ວິນາ ອິຘ ປາຕຸຠາໂວ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຸຣິມໍ ຈວນໂຕ ຈຸຕິ, ປຈ຺ຉິມໍ ຠວນ຺ຕຣາທິປຏິສນ຺ຘານໂຕ ປຏິສນ຺ຘີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ເອຕ຺ຖາຫ – ນນຸ ເອວໍ ອສງ຺ກນ຺ຕິປາຕຸຠາເວ ສຕິ ເຍ ອິມສ຺ມິໍ ມນຸສ຺ສຕ຺ຕຠາເວ ຂນ຺ຘາ, ເຕສໍ ນິຣຸທ຺ຘຕ຺ຕາ, ຜລປ຺ປຈ຺ຈຍສ຺ສ ຈ ກມ຺ມສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ອຄມນໂຕ, ອຎ຺ຎສ຺ສ ອຎ຺ຎໂຕ ຈ ຕໍ ຜລໍ ສິຍາ. ອຸປຠຸຎ຺ຊເກ ຈ ອສຕິ ກສ຺ສ ຕໍ ຜລໍ ສິຍາ. ຕສ຺ມາ ນ ສຸນ຺ທຣມິທໍ ວິຘານນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຣິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ –

‘‘ສນ຺ຕາເນ ຍໍ ຜລໍ ເອຕໍ, ນາຎ຺ຎສ຺ສ ນ ຈ ອຎ຺ຎໂຕ;

ພີຊານໍ ອຠິສງ຺ຂາໂຣ, ເອຕສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສ ສາຘໂກ.

‘‘ຜລສ຺ສຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເອວ, ສິທ຺ຘາ ຠຸຎ຺ຊກສມ຺ມຸຕິ;

ຜລຸປ຺ປາເທນ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ, ຍຖາ ຜລຕິ ສມ຺ມຸຕີ’’ຕິ.

ໂຍປິ ວເທຍ຺ຍ ‘‘ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ເອເຕ ສງ຺ຂາຣາ ວິຊ຺ຊມານາ ວາ ຜລສ຺ສ ປຈ຺ຈຍາ ສິຍຸໍ ອວິຊ຺ຊມານາ ວາ. ຍທິ ຈ ວິຊ຺ຊມານາ, ປວຕ຺ຕິກ຺ຂເຓເຍວ ເນສໍ ວິປາເກນ ຠວິຕພ຺ພໍ. ອຖາປິ ອວິຊ຺ຊມານາ, ປວຕ຺ຕິໂຕ ປຸພ຺ເພ ປຈ຺ຉາ ຈ ນິຈ຺ຈໍ ຜລາວຫາ ສິຍຸ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ເອວໍ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ –

‘‘ກຕຕ຺ຕາ ປຈ຺ຈຍາ ເອເຕ, ນ ຈ ນິຈ຺ຈໍ ຜລາວຫາ;

ປາຏິໂຠຄາທິກໍ ຕຕ຺ຖ, ເວທິຕພ຺ພໍ ນິທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ.

ວິຎ຺ຎາຓປຈ຺ຈຍາ ນາມຣູປນ຺ຕິ ອິຘ ເວທນາ ສຎ຺ຎາ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘາ ນາມໍ, ຈຕ຺ຕາຣິ ຈ ມຫາຠູຕານິ ຈຕຸນ຺ນຎ຺ຈ ມຫາຠູຕານໍ ອຸປາທາຍຣູປໍ ຣູປໍ. ອຠາວກຄພ຺ຠເສຍ຺ຍການໍ ອຓ຺ຑຊານຎ຺ຈ ປຏິສນ຺ຘິກ຺ຂເຓ ວຕ຺ຖຸທສກໍ ກາຍທສກນ຺ຕິ ວີສຕິ ຣູປານິ, ຕໂຍ ຈ ອຣູປິໂນ ຂນ຺ຘາຕິ ເອເຕ ເຕວີສຕິ ຘມ຺ມາ ວິຎ຺ຎາຓປຈ຺ຈຍາ ນາມຣູປນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ສຠາວການໍ ຠາວທສກໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ເຕຕ຺ຕິໍສ, ໂອປປາຕິກສຕ຺ເຕສຸ ພ຺ຣຫ຺ມກາຍິກາທີນໍ ປຏິສນ຺ຘິກ຺ຂເຓ ຈກ຺ຂຸໂສຕວຕ຺ຖຸທສການິ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍນວກຎ຺ຈາຕິ ເອກູນຈຕ຺ຕາລີສ ຣູປານິ, ຕໂຍ ຈ ອຣູປິໂນ ຂນ຺ຘາຕິ ເອເຕ ທ຺ວາຈຕ຺ຕາລີສ ຘມ຺ມາ ວິຎ຺ຎາຓປຈ຺ຈຍາ ນາມຣູປໍ. ກາມຠເວ ປນ ເສສໂອປປາຕິການໍ ສໍເສທຊານໍ ວາ ສຠາວກປຣິປຸຓ຺ຓາຍຕນານໍ ປຏິສນ຺ຘິກ຺ຂເຓ ຈກ຺ຂຸໂສຕຆານຊິວ຺ຫາກາຍວຕ຺ຖຸຠາວທສການີຕິ ສຕ຺ຕຕິ ຣູປານິ, ຕໂຍ ຈ ອຣູປິໂນ ຂນ຺ຘາຕິ ເອເຕ ເຕສຕ຺ຕຕິ ຘມ຺ມາ ວິຎ຺ຎາຓປຈ຺ຈຍາ ນາມຣູປໍ. ເອສ ອຸກ຺ກໍໂສ. ອວກໍເສນ ປນ ຕໍຕໍທສກວິກລານໍ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ວເສນ ຫາເປຕ຺ວາ ຫາເປຕ຺ວາ ປຏິສນ຺ຘິຍໍ ວິຎ຺ຎາຓປຈ຺ຈຍາ ນາມຣູປສງ຺ຂາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຣູປີນໍ ປນ ຕໂຍວ ອຣູປິໂນ ຂນ຺ຘາ, ອສຎ຺ຎານໍ ຣູປໂຕ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍນວກເມວາຕິ. ເອສ ຕາວ ປຏິສນ຺ຘິຍໍ ນໂຍ.

ຕຕ຺ຖ ສິຍາ – ກຖໍ ປເນຕໍ ຊານິຕພ຺ພໍ ‘‘ປຏິສນ຺ຘິນາມຣູປໍ ວິຎ຺ຎາຓປຈ຺ຈຍາ ໂຫຕີ’’ຕິ? ສຸຕ຺ຕໂຕ ຍຸຕ຺ຕິໂຕ ຈ. ສຸຕ຺ເຕ ຫິ ‘‘ຈິຕ຺ຕານຸປຣິວຕ຺ຕິໂນ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ທຸກມາຕິກາ ໖໒) ນເຍນ ພຫຸຘາ ເວທນາທີນໍ ວິຎ຺ຎາຓປຈ຺ຈຍຕາ ສິທ຺ຘາ. ຍຸຕ຺ຕິໂຕ ປນ –

ຈິຕ຺ຕເຊນ ຫິ ຣູເປນ, ອິຘ ທິຏ຺ເຐນ ສິຊ຺ຌຕິ;

ອທິຏ຺ຐສ຺ສາປິ ຣູປສ຺ສ, ວິຎ຺ຎາຓໍ ປຈ຺ຈໂຍ ອິຕິ.

ນາມຣູປປຈ຺ຈຍາ ສຬາຍຕນນ຺ຕິ ນາມໍ ວຸຕ຺ຕເມວ. ອິຘ ປນ ຣູປໍ ນິຍມໂຕ ຈຕ຺ຕາຣິ ຠູຕານິ ຉ ວຕ຺ຖູນິ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍນ຺ຕິ ເອກາທສວິຘໍ. ສຬາຍຕນໍ – ຈກ຺ຂາຍຕນໍ, ໂສຕາຍຕນໍ, ຆານາຍຕນໍ, ຊິວ຺ຫາຍຕນໍ, ກາຍາຍຕນໍ, ມນາຍຕນໍ.

ຕຕ຺ຖ ສິຍາ – ກຖໍ ປເນຕໍ ຊານິຕພ຺ພໍ ‘‘ນາມຣູປໍ ສຬາຍຕນສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ? ນາມຣູປຠາເວ ຠາວໂຕ. ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຫິ ນາມສ຺ສ ຣູປສ຺ສ ຈ ຠາເວ ຕໍ ຕໍ ອາຍຕນໍ ໂຫຕິ, ນ ອຎ຺ຎຖາຕິ.

ສຬາຍຕນປຈ຺ຈຍາ ຜສ຺ໂສຕິ –

‘‘ຉເຬວ ຜສ຺ສາ ສງ຺ເຂປາ, ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສອາທໂຍ;

ວິຎ຺ຎາຓມິວ ພາຕ຺ຕິໍສ, ວິຕ຺ຖາເຣນ ຠວນ຺ຕິ ເຕ’’.

ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ ເວທນາຕິ –

‘‘ທ຺ວາຣໂຕ ເວທນາ ວຸຕ຺ຕາ, ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສຊາທິກາ;

ຉເຬວ ຕາ ປເຠເທນ, ອິຘ ພາຕ຺ຕິໍສ ເວທນາ’’.

ເວທນາປຈ຺ຈຍາ ຕຓ຺ຫາຕິ –

‘‘ຣູປຕຓ຺ຫາທິເຠເທນ, ຉ ຕຓ຺ຫາ ອິຘ ທີປິຕາ;

ເອເກກາ ຕິວິຘາ ຕຕ຺ຖ, ປວຕ຺ຕາກາຣໂຕ ມຕາ.

‘‘ທຸກ຺ຂີ ສຸຂໍ ປຕ຺ຖຍຕິ, ສຸຂີ ຠິຍ຺ໂຍປິ ອິຈ຺ຉຕິ;

ອຸເປກ຺ຂາ ປນ ສນ຺ຕຕ຺ຕາ, ສຸຂມິຈ຺ເຈວ ຠາສິຕາ.

‘‘ຕຓ຺ຫາຍ ປຈ຺ຈຍາ ຕສ຺ມາ, ໂຫນ຺ຕິ ຕິສ຺ໂສປິ ເວທນາ;

ເວທນາປຈ຺ຈຍາ ຕຓ຺ຫາ, ອິຕິ ວຸຕ຺ຕາ ມເຫສິນາ’’.

ຕຓ຺ຫາປຈ຺ຈຍາ ອຸປາທານນ຺ຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຸປາທານານິ – ກາມຸປາທານໍ, ທິຏ຺ຐຸປາທານໍ, ສີລພ຺ພຕຸປາທານໍ, ອຕ຺ຕວາທຸປາທານໍ. ອຸປາທານປຈ຺ຈຍາ ຠໂວຕິ ອິຘ ກມ຺ມຠໂວ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ອຸປປຕ຺ຕິຠໂວ ປນ ປທຸທ຺ຘາຣວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ. ຠວປຈ຺ຈຍາ ຊາຕີຕິ ກມ຺ມຠວປຈ຺ຈຍາ ປຏິສນ຺ຘິຂນ຺ຘານໍ ປາຕຸຠາໂວ.

ຕຕ຺ຖ ສິຍາ – ກຖໍ ປເນຕໍ ຊານິຕພ຺ພໍ ‘‘ຠໂວ ຊາຕິຍາ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ ເຈ? ພາຫິຣປຈ຺ຈຍສມຕ຺ເຕປິ ຫີນປຓີຕາທິວິເສສທສ຺ສນໂຕ. ພາຫິຣານຎ຺ຫິ ຊນກຊນນິສຸກ຺ກໂສຓິຕາຫາຣາທີນໍ ປຈ຺ຈຍານໍ ສມຕ຺ເຕປິ ສຕ຺ຕານໍ ຍມການມ຺ປິ ສຕໍ ຫີນປ຺ປຓີຕຕາທິວິເສໂສ ທິສ຺ສຕິ. ໂສ ຈ ນ ອເຫຕຸໂກ ສພ຺ພທາ ຈ ສພ຺ເພສຎ຺ຈ ອຠາວໂຕ, ນ ກມ຺ມຠວໂຕ ອຎ຺ຎເຫຕຸໂກ ຕທຠິນິພ຺ພຕ຺ຕກສຕ຺ຕານໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕສນ຺ຕາເນ ອຎ຺ຎສ຺ສ ກາຣຓສ຺ສ ອຠາວໂຕຕິ ກມ຺ມຠວເຫຕຸໂກເຍວ. ກມ຺ມຎ຺ຫິ ສຕ຺ຕານໍ ຫີນປ຺ປຓີຕຕາທິວິເສສສ຺ສ ເຫຕຸ. ເຕນາຫ ຠຄວາ – ‘‘ກມ຺ມໍ ສຕ຺ເຕ ວິຠຊຕິ, ຍທິທໍ ຫີນປ຺ປຓີຕຕາຍາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໒໘໙).

ຊາຕິປຈ຺ຈຍາ ຊຣາມຣຓນ຺ຕິອາທີສຸ ຍສ຺ມາ ອສຕິ ຊາຕິຍາ ຊຣາມຣຓໍ ນາມ ໂສກາທໂຍ ວາ ຘມ຺ມາ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ຊາຕິຍາ ປນ ສຕິ ຊຣາມຣຓຎ຺ເຈວ ຊຣາມຣຓສງ຺ຂາຕທຸກ຺ຂຘມ຺ມຜຸຏ຺ຐສ຺ສ ຈ ພາລສ຺ສ ຊຣາມຣຓາຠິສມ຺ພນ຺ຘາ ວາ ເຕນ ເຕນ ທຸກ຺ຂຘມ຺ເມນ ຜຸຏ຺ຐສ຺ສ ອນຠິສມ຺ພນ຺ຘາ ວາ ໂສກາທໂຍ ຈ ຘມ຺ມາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອຍໍ ຊາຕິ ຊຣາມຣຓສ຺ສ ເຈວ ໂສກາທີນຎ຺ຈ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ໂສ ຕຖາຠາວິເຕນ ຈິຕ຺ເຕນາຕິອາທີສຸ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓາຍາຕິ ເອຕສ຺ສ ຎາຓສ຺ສ ອຘິຄມາຍ, ປຕ຺ຕິຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອເນກວິຫິຕນ຺ຕິ ອເນກວິຘໍ ນານປ຺ປກາຣໍ, ອເນເກຫິ ວາ ປກາເຣຫິ ປວຕ຺ຕິຕໍ, ສໍວຓ຺ຓິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸພ຺ເພນິວາສນ຺ຕິ ສມນນ຺ຕຣາຕີຕໍ ຠວໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ນິວຸຕ຺ຖສນ຺ຕານໍ. ອນຸສ຺ສຣຕີຕິ ຂນ຺ຘປຏິປາຏິວເສນ ຈຸຕິປຏິສນ຺ຘິວເສນ ວາ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ສຣຕິ. ອິມຎ຺ຫິ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ຉ ຊນາ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕິ ຕິຕ຺ຖິຍາ ປກຕິສາວກາ ມຫາສາວກາ ອຄ຺ຄສາວກາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ພຸທ຺ຘາຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕິຕ຺ຖິຍາ ຈຕ຺ຕາລີສໍເຍວ ກປ຺ເປ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕິ, ນ ຕໂຕ ປຣໍ. ກສ຺ມາ? ທຸພ຺ພລປຎ຺ຎຕ຺ຕາ. ເຕສຎ຺ຫິ ນາມຣູປປຣິຈ຺ເຉທວິຣຫິຕຕ຺ຕາ ທຸພ຺ພລາ ປຎ຺ຎາ ໂຫຕິ. ປກຕິສາວກາ ກປ຺ປສຕມ຺ປິ ກປ຺ປສຫສ຺ສມ຺ປິ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕິເຍວ ພລວປຎ຺ຎຕ຺ຕາ. ອສີຕິ ມຫາສາວກາ ສຕສຫສ຺ສກປ຺ເປ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕິ. ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວກາ ເອກມສງ຺ເຂຍ຺ຍໍ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສຎ຺ຈ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ທ຺ເວ ອສງ຺ເຂຍ຺ຍານິ ສຕສຫສ຺ສຎ຺ຈ. ເອຕ຺ຕໂກ ຫິ ເຕສໍ ອຠິນີຫາໂຣ. ພຸທ຺ຘານໍ ປນ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ຕິຕ຺ຖິຍາ ຈ ຂນ຺ຘປຏິປາຏິເມວ ສຣນ຺ຕິ, ປຏິປາຏິໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ຈຸຕິປຏິສນ຺ຘິວເສນ ສຣິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ. ຍຖາ ອນ຺ຘາ ຍຏ຺ຐິໍ ອມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາວ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເອວໍ ເຕ ຂນ຺ຘປຏິປາຏິໍ ອມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາວ ສຣນ຺ຕິ. ປກຕິສາວກາ ຂນ຺ຘປຏິປາຏິຍາປິ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕິ, ຈຸຕິປຏິສນ຺ຘິວເສນາປິ ສງ຺ກມນ຺ຕິ, ຕຖາ ອສີຕິ ມຫາສາວກາ. ທ຺ວິນ຺ນໍ ປນ ອຄ຺ຄສາວການໍ ຂນ຺ຘປຏິປາຏິກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ. ເອກສ຺ສ ອຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ຈຸຕິໍ ທິສ຺ວາ ປຏິສນ຺ຘິໍ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ປຸນ ອປຣສ຺ສ ຈຸຕິໍ ທິສ຺ວາ ປຏິສນ຺ຘິນ຺ຕິ ເອວໍ ຈຸຕິປຏິສນ຺ຘິວເສເນວ ສງ຺ກມນ຺ຕາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕຖາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ. ພຸທ຺ຘານໍ ປນ ເນວ ຂນ຺ຘປຏິປາຏິກິຈ຺ຈໍ, ນ ຈຸຕິປຏິສນ຺ຘິວເສນ ສງ຺ກມນກິຈ຺ຈໍ ອຕ຺ຖິ. ເຕສຎ຺ຫິ ອເນກາສຸ ກປ຺ປໂກຏີສຸ ເຫຏ຺ຐາ ວາ ອຸປຣິ ວາ ຍໍ ຍໍ ຐານໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕໍ ຕໍ ປາກຏເມວ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ອເນກາປິ ກປ຺ປໂກຏິໂຍ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຍໍ ຍໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ໂອກ຺ກມນ຺ຕາ ສີໂຫກ຺ກນ຺ຕວເສນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເອວໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕານຎ຺ຈ ເນສໍ ຎາຓໍ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາສຸ ຊາຕີສຸ ອສຊ຺ຊມານໍ ອິຈ຺ຉິຕິຈ຺ຉິຕຏ຺ຐານເມວ ຄຓ຺ຫາຕິ.

ອິເມສຸ ປນ ຉສຸ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣນ຺ເຕສຸ ຕິຕ຺ຖິຍານໍ ປຸພ຺ເພນິວາສທສ຺ສນໍ ຂຊ຺ໂຊປນກປ຺ປຠາສທິສໍ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐາຕິ, ປກຕິສາວການໍ ທີປປ຺ປຠາສທິສໍ, ມຫາສາວການໍ ອຸກ຺ກາປຠາສທິສໍ, ອຄ຺ຄສາວການໍ ໂອສຘິຕາຣກາປຠາສທິສໍ, ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານໍ ຈນ຺ທປ຺ປຠາສທິສໍ. ພຸທ຺ຘານໍ ຣສ຺ມິສຫສ຺ສປຏິມຓ຺ຑິຕສຣທສູຣິຍມຓ຺ຑລສທິສໍ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐາຕິ. ຕິຕ຺ຖິຍານໍ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຣຓໍ ອນ຺ຘານໍ ຍຏ຺ຐິໂກຏິຄມນໍ ວິຍ ໂຫຕິ. ປກຕິສາວການໍ ທຓ຺ຑກເສຕຸຄມນໍ ວິຍ, ມຫາສາວການໍ ຊງ຺ຆເສຕຸຄມນໍ ວິຍ, ອຄ຺ຄສາວການໍ ສກຏເສຕຸຄມນໍ ວິຍ, ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານໍ ຊງ຺ຆມຄ຺ຄຄມນໍ ວິຍ, ພຸທ຺ຘານໍ ມຫາສກຏມຄ຺ຄຄມນໍ ວິຍ ໂຫຕິ. ອິມສ຺ມິໍ ປນ ອຘິກາເຣ ສາວການໍ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຣຓໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ.

ຕສ຺ມາ ເອວໍ ອນຸສ຺ສຣິຕຸກາເມນ ອາທິກມ຺ມິເກນ ຠິກ຺ຂຸນາ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕປຏິກ຺ກນ຺ເຕນ ຣໂຫຄເຕນ ປຏິສລ຺ລີເນນ ປຏິປາຏິຍາ ຈຕ຺ຕາຣິ ຌານານິ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຠິຎ຺ຎາປາທກຊ຺ຌານໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ສພ຺ພປຈ຺ຉິມາ ນິສຊ຺ຊາ ອາວຊ຺ຊິຕພ຺ພາ. ຕໂຕ ອາສນປຎ຺ຎາປນໍ ເສນາສນປ຺ປເວສນໍ ປຕ຺ຕຈີວຣປຏິສາມນໍ ໂຠຊນກາໂລ ຄາມໂຕ ອາຄມນກາໂລ ຄາເມ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕກາໂລ ຄາມໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິຏ຺ຐກາໂລ ວິຫາຣໂຕ ນິກ຺ຂມນກາໂລ ເຈຕິຍໂພຘິວນ຺ທນກາໂລ ປຕ຺ຕໂຘວນກາໂລ ປຕ຺ຕປຏິຄ຺ຄຫຓກາໂລ ປຕ຺ຕປຏິຄ຺ຄຫຓໂຕ ຍາວ ມຸຂໂຘວນາ ກຕກິຈ຺ຈໍ ປຈ຺ຈູສກາເລ ກຕກິຈ຺ຈໍ, ມຊ຺ຌິມຍາເມ ປຐມຍາເມ ກຕກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ເອວໍ ປຏິໂລມກ຺ກເມນ ສກລໍ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວໍ ກຕກິຈ຺ຈໍ ອາວຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຕກໍ ປນ ປກຕິຈິຕ຺ຕສ຺ສປິ ປາກຏໍ ໂຫຕິ, ປຣິກມ຺ມສມາຘິຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປນ ອຕິປາກຏເມວ. ສເຈ ປເນຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈິ ນ ປາກຏໍ ໂຫຕິ, ປຸນ ປາທກຊ຺ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ອາວຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຕເກນ ທີເປ ຊລິເຕ ວິຍ ປາກຏໍ ໂຫຕິ. ເອວໍ ປຏິໂລມກ຺ກເມເນວ ທຸຕິຍທິວເສປິ ຕຕິຍຈຕຸຕ຺ຖປຎ຺ຈມທິວເສສຸປິ ທສາເຫປິ ອທ຺ຘມາເສປິ ມາເສປິ ສໍວຈ຺ຉເຣປິ ກຕກິຈ຺ຈໍ ອາວຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ເອເຕເນວ ອຸປາເຍນ ທສ ວສ຺ສານິ ວີສຕິ ວສ຺ສານີຕິ ຍາວ ອິມສ຺ມິໍ ຠເວ ອຕ຺ຕໂນ ປຏິສນ຺ຘິ, ຕາວ ອາວຊ຺ຊນ຺ເຕນ ປຸຣິມຠເວ ຈຸຕິກ຺ຂເຓ ປວຕ຺ຕໍ ນາມຣູປໍ ອາວຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ປໂຫຕິ ຫິ ປຓ຺ຑິໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ປຐມວາເຣເນວ ປຏິສນ຺ຘິໍ ອຸຄ຺ຆາເຏຕ຺ວາ ຈຸຕິກ຺ຂເຓ ນາມຣູປໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກາຕຸໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ປຸຣິມຠເວ ນາມຣູປໍ ອເສສໍ ນິຣຸທ຺ຘໍ, ອິຘ ອຎ຺ຎໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ຐານໍ ອາຫຸນ຺ທຣິກໍ ອນ຺ຘຕມມິວ ໂຫຕິ ສຸທຸທ຺ທສໍ ທຸປ຺ປຎ຺ເຎນ. ເຕນາປິ ‘‘ນ ສກ຺ໂກມຫໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ອຸຄ຺ຆາເຏຕ຺ວາ ຈຸຕິກ຺ຂເຓ ນາມຣູປາຣມ຺ມຓໍ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ ຘຸຣນິກ຺ເຂໂປ ນ ກາຕພ຺ໂພ. ຕເທວ ປນ ປາທກຊ຺ຌານໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ວຸຏ຺ຐາຍ ຕໍ ຐານໍ ອາວຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ.

ເອວໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຫິ ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ພລວາ ປຸຣິໂສ ກູຏາຄາຣກຓ຺ຓິກຕ຺ຖາຍ ມຫາຣຸກ຺ຂໍ ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ ສາຂາປລາສຈ຺ເຉທນມຕ຺ເຕເນວ ຜຣສຸຘາຣາຍ ວິປນ຺ນາຍ ມຫາຣຸກ຺ຂໍ ຉິນ຺ທິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕປິ ຘຸຣນິກ຺ເຂປໍ ອກຕ຺ວາວ ກມ຺ມາຣສາລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕິຂິຓໍ ຜຣສຸໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ປຸນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຉິນ຺ເທຍ຺ຍ, ປຸນ ວິປນ຺ນາຍ ຈ ປຸນປິ ຕເຖວ ກາເຣຕ຺ວາ ຉິນ຺ເທຍ຺ຍ, ໂສ ເອວໍ ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ ຉິນ຺ນສ຺ສ ຉິນ຺ນສ຺ສ ປຸນ ເຉຕ຺ຕພ຺ພາຠາວໂຕ ອຉິນ຺ນສ຺ສ ຈ ເຉທນໂຕ ນຈິຣສ຺ເສວ ມຫາຣຸກ຺ຂໍ ປາເຕຍ຺ຍ, ເອວເມວ ປາທກຊ຺ຌານາ ວຸຏ຺ຐາຍ ປຸພ຺ເພ ອາວຊ຺ຊິຕໍ ອນາວຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຏິສນ຺ຘິເມວ ອາວຊ຺ຊນ຺ໂຕ ຕໍ ນຈິຣສ຺ເສວ ປຏິສນ຺ຘິໍ ອຸຄ຺ຆາເຏຕ຺ວາ ຈຸຕິກ຺ຂເຓ ນາມຣູປໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກເຣຍ຺ຍາຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຈ຺ຉິມນິສຊ຺ຊໂຕ ປຠຸຕິ ຍາວ ປຏິສນ຺ຘິໂຕ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕໍ ຎາຓໍ ປຸພ຺ເພນິວາສຎາຓໍ ນາມ ນ ໂຫຕິ, ຕໍ ປນ ປຣິກມ຺ມສມາຘິຎາຓໍ ນາມ ໂຫຕິ. ‘‘ອຕີຕໍສຎາຓ’’ນ຺ຕິ ເປຕໍ ເອເກ ວທນ຺ຕິ. ຕໍ ອຕີຕໍສຎາຓສ຺ສ ຣູປາວຈຣຕ຺ຕາ ຣູປາວຈຣໍ ສນ຺ຘາຍ ວຈນໍ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ຍທາ ປນສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປຏິສນ຺ຘິໍ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ຈຸຕິກ຺ຂເຓ ປວຕ຺ຕໍ ນາມຣູປໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ມໂນທ຺ວາຣາວຊ຺ຊນໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອປ຺ປນາຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕທາສ຺ສ ເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ຎາຓໍ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓໍ ນາມ. ເຕນ ຎາເຓນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຍ ສຕິຍາ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ.

ຕຕ຺ຖ ເສຍ຺ຍຖິທນ຺ຕິ ອາຣທ຺ຘປ຺ປກາຣທສ຺ສນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ເຕເນວ ຍ຺ວາຍໍ ປຸພ຺ເພນິວາໂສ ອາຣທ຺ໂຘ, ຕສ຺ສ ປກາຣປ຺ປເຠທໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ເອກມ຺ປິ ຊາຕິນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເອກມ຺ປິ ຊາຕິນ຺ຕິ ເອກມ຺ປິ ປຏິສນ຺ຘິມູລໍ ຈຸຕິປຣິໂຍສານໍ ເອກຠວປຣິຍາປນ຺ນໍ ຂນ຺ຘສນ຺ຕານໍ. ເອສ ນໂຍ ທ຺ເວປິ ຊາຕິໂຍຕິອາທີສຸ. ອເນເກປິ ສໍວຏ຺ຏກປ຺ເປຕິອາທີສຸ ປນ ປຣິຫາຍມາໂນ ກປ຺ໂປ ສໍວຏ຺ຏກປ຺ໂປ ຕທາ ສພ຺ເພສໍ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ສນ຺ນິປຕນໂຕ. ວຑ຺ຒມາໂນ ກປ຺ໂປ ວິວຏ຺ຏກປ຺ໂປ ຕທາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກໂຕ ສຕ຺ຕານໍ ວິວຏ຺ຏນໂຕ. ຕຕ຺ຖ ສໍວຏ຺ເຏນ ສໍວຏ຺ຏຏ຺ຐາຍີ ຄຫິໂຕ ໂຫຕິ ຕໍມູລກຕ຺ຕາ. ວິວຏ຺ເຏນ ຈ ວິວຏ຺ຏຏ຺ຐາຍີ. ເອວຎ຺ຫິ ສຕິ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ກປ຺ປສ຺ສ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ. ກຕມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ? ຍທາ, ຠິກ຺ຂເວ, ກປ຺ໂປ ສໍວຏ຺ຏຕິ, ຕໍ ນ ສຸກຣໍ ສງ຺ຂາຕຸໍ. ຍທາ, ຠິກ຺ຂເວ, ກປ຺ໂປ ສໍວຏ຺ໂຏ ຕິຏ຺ຐຕິ…ເປ… ຍທາ, ຠິກ຺ຂເວ, ກປ຺ໂປ ວິວຏ຺ຏຕິ…ເປ… ຍທາ, ຠິກ຺ຂເວ, ກປ຺ໂປ ວິວຏ຺ໂຏ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕໍ ນ ສຸກຣໍ ສງ຺ຂາຕຸ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໑໕໖) ວຸຕ຺ຕານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອສງ຺ເຂຍ຺ຍານິ ປຣິຄ຺ຄຫິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຕໂຍ ສໍວຏ຺ຏາ – ເຕໂຊສໍວຏ຺ໂຏ, ອາໂປສໍວຏ຺ໂຏ, ວາໂຍສໍວຏ຺ໂຏຕິ. ຕິສ຺ໂສ ສໍວຏ຺ຏສີມາ – ອາຠສ຺ສຣາ, ສຸຠກິຓ຺ຫາ, ເວຫປ຺ຜລາຕິ. ຍທາ ກປ຺ໂປ ເຕເຊນ ສໍວຏ຺ຏຕິ, ອາຠສ຺ສຣໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ອຄ຺ຄິນາ ຑຍ຺ຫຕິ. ຍທາ ອາເປນ ສໍວຏ຺ຏຕິ, ສຸຠກິຓ຺ຫໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ອຸທເກນ ວິລີຍຕິ. ຍທາ ວາຍຸນາ ສໍວຏ຺ຏຕິ, ເວຫປ຺ຜລໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ວາເຕນ ວິທ຺ຘໍສີຍຕິ. ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປນ ສທາປິ ເອກໍ ພຸທ຺ຘກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ວິນສ຺ສຕິ. ພຸທ຺ຘກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ນາມ ຕິວິຘໍ ໂຫຕິ – ຊາຕິກ຺ເຂຕ຺ຕໍ, ອາຓາກ຺ເຂຕ຺ຕໍ, ວິສຍກ຺ເຂຕ຺ຕຎ຺ຈ. ຕຕ຺ຖ ຊາຕິກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາຬປຣິຍນ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຍໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຏິສນ຺ຘິຄຫຓາທີສຸ ກມ຺ປຕິ. ອາຓາກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ໂກຏິສຕສຫສ຺ສຈກ຺ກວາຬປຣິຍນ຺ຕໍ, ຍຕ຺ຖ ຣຕນປຣິຕ຺ຕໍ, ຂນ຺ຘປຣິຕ຺ຕໍ, ຘຊຄ຺ຄປຣິຕ຺ຕໍ, ອາຏານາຏິຍປຣິຕ຺ຕໍ, ໂມຣປຣິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິເມສໍ ປຣິຕ຺ຕານໍ ອານຸຠາໂວ ວຕ຺ຕຕິ. ວິສຍກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ອນນ຺ຕມປຣິມາຓໍ, ຍໍ ‘‘ຍາວຕາ ວາ ປນ ອາກງ຺ເຂຍ຺ຍາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໘໑) ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ຍໍ ຕຖາຄໂຕ ອາກງ຺ຂຕິ, ຕໍ ຕໍ ຊານາຕິ. ເອວເມເຕສຸ ຕີສຸ ພຸທ຺ຘກ຺ເຂຕ຺ເຕສຸ ເອກໍ ອາຓາກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ວິນສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມິໍ ປນ ວິນສ຺ສນ຺ເຕ ຊາຕິກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ວິນຏ຺ຐເມວ ໂຫຕິ, ວິນສ຺ສນ຺ຕຎ຺ຈ ເອກໂຕວ ວິນສ຺ສຕິ, ສຓ຺ຐຫນ຺ຕຎ຺ຈ ເອກໂຕວ ສຓ຺ຐຫຕິ.

ຕສ຺ເສວໍ ວິນາໂສ ຈ ສຓ຺ຐຫນຎ຺ຈ ເວທິຕພ຺ພໍ – ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ກປ຺ໂປ ອຄ຺ຄິນາ ນສ຺ສຕິ, ອາທິໂຕວ ກປ຺ປວິນາສກມຫາເມໂຆ ວຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ໂກຏິສຕສຫສ຺ສຈກ຺ກວາເຬ ເອກໍ ມຫາວສ຺ສໍ ວສ຺ສຕິ. ມນຸສ຺ສາ ຕຸຏ຺ຐາ ສພ຺ພພີຊານິ ນີຫຣິຕ຺ວາ ວປນ຺ຕິ. ສສ຺ເສສຸ ປນ ໂຄຂາຍິຕກມຕ຺ເຕສຸ ຊາເຕສຸ ຄທ຺ຣຠຣວໍ ຣວນ຺ໂຕ ເອກພິນ຺ທຸມຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ວສ຺ສຕິ, ຕທາ ປຈ຺ຉິນ຺ນໍ ປຈ຺ຉິນ຺ນເມວ ວສ຺ສໍ ໂຫຕິ. ວສ຺ສູປຊີວິໂນ ສຕ຺ຕາ ກເມນ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ, ປຸປ຺ຜຜລູປຊີວິນິໂຍ ຈ ເທວຕາ. ເອວໍ ທີເຆ ອທ຺ຘາເນ ວີຕິວຕ຺ເຕ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອຸທກໍ ປຣິກ຺ຂຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ອຖານຸກ຺ກເມນ ມຈ຺ຉກຈ຺ຉປາປິ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ, ເນຣຍິກສຕ຺ຕາປິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ເນຣຍິກາ ສຕ຺ຕມສູຣິຍປາຕຸຠາເວ ວິນສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ເອເກ. ຌານໍ ວິນາ ນຕ຺ຖິ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ເອເຕສຎ຺ຈ ເກຈິ ທຸພ຺ຠິກ຺ຂປີຬິຕາ, ເກຈິ ອຠພ຺ພາ ຌານາຘິຄມາຍ, ເຕ ກຖໍ ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ? ເທວໂລເກ ປຏິລທ຺ຘຊ຺ຌານວເສນ. ຕທາ ຫິ ‘‘ວສ຺ສສຕສຫສ຺ສສ຺ສ ອຈ຺ຈເຍນ ກປ຺ປວຸຏ຺ຐານໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ໂລກພ຺ຍູຫາ ນາມ ກາມາວຈຣເທວາ ມຸຕ຺ຕສິຣາ ວິກິຓ຺ຓເກສາ ຣຸທມຸຂາ ອສ຺ສູນິ ຫຕ຺ເຖຫິ ປຸຎ຺ຉມານາ ຣຕ຺ຕວຕ຺ຖນິວຕ຺ຖາ ອຕິວິຍ ວິຣູປເວສຘາຣິໂນ ຫຸຕ຺ວາ ມນຸສ຺ສປເຖ ວິຈຣນ຺ຕາ ເອວໍ ອາໂຣເຈນ຺ຕິ – ‘‘ມາຣິສາ, ມາຣິສາ, ອິໂຕ ວສ຺ສສຕສຫສ຺ສສ຺ສ ອຈ຺ຈເຍນ ກປ຺ປວຸຏ຺ຐານໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ອຍໍ ໂລໂກ ວິນສ຺ສິສ຺ສຕິ, ມຫາສມຸທ຺ໂທປິ ອຸສ຺ສຸສ຺ສິສ຺ສຕິ, ອຍຎ຺ຈ ມຫາປຖວີ ສິເນຣຸ ຈ ປພ຺ພຕຣາຊາ ອຸທ຺ທຍ຺ຫິສ຺ສນ຺ຕິ ວິນສ຺ສິສ຺ສນ຺ຕິ, ຍາວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກາ ໂລກວິນາໂສ ຠວິສ຺ສຕິ. ເມຕ຺ຕໍ, ມາຣິສາ, ຠາເວຖ. ກຣຸຓໍ… ມຸທິຕໍ… ອຸເປກ຺ຂໍ, ມາຣິສາ, ຠາເວຖ. ມາຕຣໍ ອຸປຏ຺ຐຫຖ, ປິຕຣໍ ອຸປຏ຺ຐຫຖ, ກຸເລ ເຊຏ຺ຐາປຈາຍິໂນ ໂຫຖາ’’ຕິ. ເຕສໍ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ມນຸສ຺ສາ ຈ ຠຸມ຺ມາ ເທວາ ຈ ສໍເວຄຊາຕາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ມຸທຸຈິຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ເມຕ຺ຕາທີນິ ປຸຎ຺ຎານິ ກຣິຕ຺ວາ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ທິພ຺ພສຸຘາໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ວາໂຍກສິເຓ ປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຌານໍ ປຏິລຠນ຺ຕິ. ຕທຎ຺ເຎ ປນ ອປຣປຣິຍເວທນີເຍນ ກມ຺ເມນ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ. ອປຣປຣິຍເວທນີຍກມ຺ມຣຫິໂຕ ຫິ ສໍສາເຣ ສໍສຣນ຺ໂຕ ນາມ ສຕ຺ໂຕ ນຕ຺ຖິ. ເຕປິ ຕຕ຺ຖ ຕເຖວ ຌານໍ ປຏິລຠນ຺ຕິ. ເອວໍ ເທວໂລເກ ປຏິລທ຺ຘຊ຺ຌານວເສນ ສພ຺ເພປິ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ.

ວສ຺ສູປຈ຺ເຉທໂຕ ປນ ອຸທ຺ຘໍ ທີຆສ຺ສ ອທ຺ຘຸໂນ ອຈ຺ຈເຍນ ທຸຕິໂຍ ສູຣິໂຍ ປາຕຸຠວຕິ, ຕສ຺ມິໍ ປາຕຸຠູເຕ ເນວ ຣຕ຺ຕິປຣິຈ຺ເຉໂທ, ນ ທິວາປຣິຈ຺ເຉໂທ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ເອໂກ ສູຣິໂຍ ອຸເທຕິ, ເອໂກ ອຕ຺ຖໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ອວິຈ຺ຉິນ຺ນສູຣິຍສນ຺ຕາໂປວ ໂລໂກ ໂຫຕິ. ຍຖາ ຈ ປກຕິສູຣິເຍ ສູຣິຍເທວປຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ເອວໍ ກປ຺ປວິນາສກສູຣິເຍ ນຕ຺ຖິ. ຕຕ຺ຖ ປກຕິສູຣິເຍ ວຕ຺ຕມາເນ ອາກາເສ ວລາຫກາປິ ຘູມສິຂາປິ ຈຣນ຺ຕິ. ກປ຺ປວິນາສກສູຣິເຍ ວຕ຺ຕມາເນ ວິຄຕຘູມວລາຫກໍ ອາທາສມຓ຺ຑລໍ ວິຍ ນິມ຺ມລໍ ນຠໍ ໂຫຕິ. ຐເປຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ມຫານທິໂຍ ເສສກຸນ຺ນທີອາທີສຸ ອຸທກໍ ສຸສ຺ສຕິ.

ຕໂຕປິ ທີຆສ຺ສ ອທ຺ຘຸໂນ ອຈ຺ຈເຍນ ຕຕິໂຍ ສູຣິໂຍ ປາຕຸຠວຕິ, ຍສ຺ສ ປາຕຸຠາວາ ມຫານທິໂຍປິ ສຸສ຺ສນ຺ຕິ.

ຕໂຕປິ ທີຆສ຺ສ ອທ຺ຘຸໂນ ອຈ຺ຈເຍນ ຈຕຸຕ຺ໂຖ ສູຣິໂຍ ປາຕຸຠວຕິ, ຍສ຺ສ ປາຕຸຠາວາ ຫິມວຕິ ມຫານທີນໍ ປຠວາ – ‘‘ສີຫປປາຕໂນ, ຫໍສປາຕໂນ, ກຓ຺ຓມຸຓ຺ຑໂກ, ຣຖກາຣທໂຫ, ອໂນຕຕ຺ຕທໂຫ, ຉທ຺ທນ຺ຕທໂຫ, ກຸຓາລທໂຫ’’ຕິ ອິເມ ສຕ຺ຕ ມຫາສຣາ ສຸສ຺ສນ຺ຕິ.

ຕໂຕປິ ທີຆສ຺ສ ອທ຺ຘຸໂນ ອຈ຺ຈເຍນ ປຎ຺ຈໂມ ສູຣິໂຍ ປາຕຸຠວຕິ, ຍສ຺ສ ປາຕຸຠາວາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ມຫາສມຸທ຺ເທ ອງ຺ຄຸລິປພ຺ພເຕມນມຕ຺ຕມ຺ປິ ອຸທກໍ ນ ສຓ຺ຐາຕິ.

ຕໂຕປິ ທີຆສ຺ສ ອທ຺ຘຸໂນ ອຈ຺ຈເຍນ ຉຏ຺ໂຐ ສູຣິໂຍ ປາຕຸຠວຕິ, ຍສ຺ສ ປາຕຸຠາວາ ສກລຈກ຺ກວາຬໍ ເອກຘູມໍ ໂຫຕິ ປຣິຍາທິນ຺ນສິເນຫໍ ຘູເມນ. ຍຖາ ຈິທໍ, ເອວໍ ໂກຏິສຕສຫສ຺ສຈກ຺ກວາຬານິປິ.

ຕໂຕປິ ທີຆສ຺ສ ອທ຺ຘຸໂນ ອຈ຺ຈເຍນ ສຕ຺ຕໂມ ສູຣິໂຍ ປາຕຸຠວຕິ, ຍສ຺ສ ປາຕຸຠາວາ ສກລຈກ຺ກວາຬໍ ເອກຊາລໍ ໂຫຕິ ສທ຺ຘິໍ ໂກຏິສຕສຫສ຺ສຈກ຺ກວາເຬຫິ. ໂຍຊນສຕິກາທິເຠທານິ ສິເນຣຸກູຏານິປິ ປລຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອາກາເສເຍວ ອນ຺ຕຣຘາຍນ຺ຕິ. ສາ ອຄ຺ຄິຊາລາ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຈາຕຸມຫາຣາຊິເກ ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕຕ຺ຖ ກນກວິມານຣຕນວິມານມຓິວິມານານິ ຌາເປຕ຺ວາ ຕາວຕິໍສຠວນໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ເອເຕເນວ ອຸປາເຍນ ຍາວ ປຐມຊ຺ຌານຠູມິໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕໂຍປິ. ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ຌາເປຕ຺ວາ ອາຠສ຺ສເຣ ອາຫຈ຺ຈ ຕິຏ຺ຐຕິ. ສາ ຍາວ ອຓຸມຕ຺ຕມ຺ປິ ສງ຺ຂາຣຄຕໍ ອຕ຺ຖິ, ຕາວ ນ ນິພ຺ພາຍຕິ. ສພ຺ພສງ຺ຂາຣປຣິກ຺ຂຍາ ປນ ສປ຺ປິເຕລຌາປນຄ຺ຄິສິຂາ ວິຍ ຉາຣິກມ຺ປິ ອນວເສເສຕ຺ວາ ນິພ຺ພາຍຕິ. ເຫຏ຺ຐາອາກາເສນ ສຫ ອຸປຣິອາກາໂສ ເອໂກ ໂຫຕິ ມຫນ຺ຘກາໂຣ.

ອຖ ທີຆສ຺ສ ອທ຺ຘຸໂນ ອຈ຺ຈເຍນ ມຫາເມໂຆ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປຐມໍ ສຸຂຸມໍ ສຸຂຸມໍ ວສ຺ສຕິ. ອນຸປຸພ຺ເພນ ກຸມຸທນາຬຍຏ຺ຐິມຸສລຕາລກ຺ຂນ຺ຘາທິປ຺ປມາຓາຫິ ຘາຣາຫິ ວສ຺ສນ຺ໂຕ ໂກຏິສຕສຫສ຺ສຈກ຺ກວາເຬສຸ ສພ຺ພໍ ທຑ຺ຒຏ຺ຐານໍ ປູເຣຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣຘາຍຕິ. ຕໍ ອຸທກໍ ເຫຏ຺ຐາ ຈ ຕິຣິຍຎ຺ຈ ວາໂຕ ສມຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຆນໍ ກໂຣຕິ ປຣິວຏຸມໍ ປທຸມິນິປຕ຺ເຕ ອຸທກພິນ຺ທຸສທິສໍ. ກຖໍ ຕາວ ມຫນ຺ຕໍ ອຸທກຣາສິໍ ຆນໍ ກໂຣຕີຕິ ເຈ? ວິວຣສມ຺ປທານໂຕ. ຕໍ ຫິສ຺ສ ຕຫິໍ ຕຫິໍ ວິວຣໍ ເທຕິ. ຕໍ ເອວໍ ວາເຕນ ສມ຺ປິຓ຺ຑິຍມານໍ ຆນໍ ກຣິຍມານໍ ປຣິກ຺ຂຍມານໍ ອນຸປຸພ຺ເພນ ເຫຏ຺ຐາ ໂອຕຣຕິ. ໂອຕິຓ຺ເຓ ໂອຕິຓ຺ເຓ ອຸທເກ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກຏ຺ຐາເນ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກາ, ອຸປຣິ ຈຕຸກາມາວຈຣເທວໂລກຏ຺ຐາເນ ຈ ເທວໂລກາ ປາຕຸຠວນ຺ຕິ. ປຸຣິມປຖວິຏ຺ຐານໍ ໂອຕິຓ຺ເຓ ປນ ພລວວາຕາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ເຕ ຕໍ ປິຫິຕທ຺ວາເຣ ຘມກຣເຓ ຐິຕອຸທກມິວ ນິຣຸສ຺ສາສໍ ກຕ຺ວາ ຣຸມ຺ຠນ຺ຕິ. ມຘຸໂຣທກໍ ປຣິກ຺ຂຍໍ ຄຈ຺ຉມານໍ ອຸປຣິ ຣສປຖວິໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ. ສາ ວຓ຺ຓສມ຺ປນ຺ນາ ເຈວ ໂຫຕິ ຄນ຺ຘຣສສມ຺ປນ຺ນາ ຈ ນິຣຸທກປາຍາສສ຺ສ ອຸປຣິ ປຏລໍ ວິຍ. ຕທາ ຈ ອາຠສ຺ສຣພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ປຐມຕຣາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕາ ສຕ຺ຕາ ອາຍຸກ຺ຂຍາ ວາ ປຸຎ຺ຎກ຺ຂຍາ ວາ ຕໂຕ ຈວິຕ຺ວາ ອິຘູປປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ເຕ ໂຫນ຺ຕິ ສຍໍປຠາ ອນ຺ຕລິກ຺ຂຈຣາ. ເຕ ອຄ຺ຄຎ຺ຎສຸຕ຺ເຕ (ທີ. ນິ. ໓.໑໒໐) ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຕໍ ຣສປຖວິໍ ສາຍິຕ຺ວາ ຕຓ຺ຫາຠິຠູຕາ ອາລຸປ຺ປກາຣກໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ອຸປກ຺ກມນ຺ຕິ.

ອຖ ເຕສໍ ສຍໍປຠາ ອນ຺ຕຣຘາຍຕິ, ອນ຺ຘກາໂຣ ໂຫຕິ. ເຕ ອນ຺ຘກາຣໍ ທິສ຺ວາ ຠາຍນ຺ຕິ. ຕໂຕ ເນສໍ ຠຍໍ ນາເສຕ຺ວາ ສູຣຠາວໍ ຊນຍນ຺ຕໍ ປຣິປຸຓ຺ຓປຎ຺ຎາສໂຍຊນໍ ສູຣິຍມຓ຺ຑລໍ ປາຕຸຠວຕິ. ເຕ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອາໂລກໍ ປຏິລຠິມ຺ຫາ’’ຕິ ຫຏ຺ຐຕຸຏ຺ຐາ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ຠີຕານໍ ຠຍໍ ນາເສຕ຺ວາ ສູຣຠາວໍ ຊນຍນ຺ໂຕ ອຸຏ຺ຐິໂຕ, ຕສ຺ມາ ສູຣິໂຍ ໂຫຕູ’’ຕິ ສູຣິໂຍຕ຺ເວວສ຺ສ ນາມໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ອຖ ສູຣິເຍ ທິວສໍ ອາໂລກໍ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ຖງ຺ຄເຕ ‘‘ຍມ຺ປິ ອາໂລກໍ ລຠິມ຺ຫ, ໂສປິ ໂນ ນຏ຺ໂຐ’’ຕິ ປຸນ ຠີຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕສໍ ເອວໍ ໂຫຕິ ‘‘ສາຘຸ ວຕສ຺ສ ສເຈ ອຎ຺ຎໍ ອາໂລກໍ ລເຠຍ຺ຍາມາ’’ຕິ. ເຕສໍ ຈິຕ຺ຕໍ ຎຕ຺ວາ ວິຍ ເອກູນປຎ຺ຎາສໂຍຊນໍ ຈນ຺ທມຓ຺ຑລໍ ປາຕຸຠວຕິ. ເຕ ຕໍ ທິສ຺ວາ ຠິຍ຺ໂຍໂສມຕ຺ຕາຍ ຫຏ຺ຐຕຸຏ຺ຐາ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ຉນ຺ທໍ ຎຕ຺ວາ ວິຍ ອຸຏ຺ຐິໂຕ, ຕສ຺ມາ ຈນ຺ໂທ ໂຫຕູ’’ຕິ ຈນ຺ໂທຕ຺ເວວສ຺ສ ນາມໍ ກໂຣນ຺ຕິ.

ເອວໍ ຈນ຺ທິມສູຣິເຍສຸ ປາຕຸຠູເຕສຸ ນກ຺ຂຕ຺ຕານິ ຕາຣກຣູປານິ ປາຕຸຠວນ຺ຕິ. ຕໂຕ ປຠຸຕິ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວາ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕິ ອນຸກ຺ກເມນ ຈ ມາສທ຺ຘມາສອຸຕຸສໍວຈ຺ຉຣາ. ຈນ຺ທິມສູຣິຍານໍ ປນ ປາຕຸຠູຕທິວເສເຍວ ສິເນຣຸຈກ຺ກວາຬຫິມວນ຺ຕປພ຺ພຕາ ປາຕຸຠວນ຺ຕິ. ເຕ ຈ ໂຂ ອປຸພ຺ພໍ ອຈຣິມໍ ຜຄ຺ຄຸຓປຸຓ຺ຓມທິວເສເຍວ ປາຕຸຠວນ຺ຕິ. ກຖໍ? ຍຖາ ນາມ ກງ຺ຄຸຠຕ຺ເຕ ປຈ຺ຈມາເນ ເອກປ຺ປຫາເຣເນວ ປຸພ຺ພຸຬກາ ອຸຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ເອເກ ປເທສາ ຖູປຖູປາ ໂຫນ຺ຕິ, ເອເກ ນິນ຺ນນິນ຺ນາ ເອເກ ສມສມາ, ເອວເມວໍ ຖູປຖູປຏ຺ຐາເນ ປພ຺ພຕາ ໂຫນ຺ຕິ ນິນ຺ນນິນ຺ນຏ຺ຐາເນ ສມຸທ຺ທາ ສມສມຏ຺ຐາເນ ທີປາຕິ.

ອຖ ເຕສໍ ສຕ຺ຕານໍ ຣສປຖວິໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕານໍ ກເມນ ເອກຈ຺ເຈ ວຓ຺ຓວນ຺ໂຕ, ເອກຈ຺ເຈ ທຸພ຺ພຓ຺ຓາ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ວຓ຺ຓວນ຺ໂຕ ທຸພ຺ພຓ຺ເຓ ອຕິມຎ຺ຎນ຺ຕິ. ເຕສໍ ອຕິມານປຈ຺ຈຍາ ສາ ຣສປຖວີ ອນ຺ຕຣຘາຍຕິ, ຠູມິປປ຺ປຏໂກ ປາຕຸຠວຕິ. ອຖ ເຕສໍ ເຕເນວ ນເຍນ ໂສປິ ອນ຺ຕຣຘາຍຕິ, ປທາລຕາ ປາຕຸຠວຕິ. ເຕເນວ ນເຍນ ສາປິ ອນ຺ຕຣຘາຍຕິ, ອກຏ຺ຐປາໂກ ສາລິ ປາຕຸຠວຕິ ອກໂຓ ອຖຸໂສ ສຸທ຺ໂຘ ສຸຄນ຺ຘາ ຕຓ຺ຑຸລປ຺ຜໂລ. ຕໂຕ ເນສໍ ຠາຊນານິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ເຕ ສາລິໍ ຠາຊເນ ຐເປຕ຺ວາ ປາສາຓປິຏ຺ຐິຍໍ ຐເປນ຺ຕິ. ສຍເມວ ຊາລາສິຂາ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຕໍ ປຈຕິ. ໂສ ໂຫຕິ ໂອທໂນ ສຸມນຊາຕິປຸປ຺ຜສທິໂສ. ນ ຕສ຺ສ ສູເປນ ວາ ພ຺ຍຎ຺ຊເນນ ວາ ກຣຓີຍໍ ອຕ຺ຖິ, ຍໍ ຍໍ ຣສໍ ຠຸຎ຺ຊິຕຸກາມາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕໍ ຕໍ ຣໂສວ ໂຫຕິ. ເຕສໍ ຕໍ ໂອຬາຣິກໍ ອາຫາຣໍ ອາຫຣຍຕໍ ຕໂຕ ປຠຸຕິ ມຸຕ຺ຕກຣີສໍ ສຎ຺ຊາຍຕິ. ອຖ ເນສໍ ຕສ຺ສ ນິກ຺ຂມນຕ຺ຖາຍ ວຓມຸຂານິ ປຠິຊ຺ຊນ຺ຕິ. ປຸຣິສສ຺ສ ປຸຣິສຠາໂວ, ອິຕ຺ຖິຍາ ອິຕ຺ຖິຠາໂວ ປາຕຸຠວຕິ. ຕຕ຺ຣ ສຸທໍ ອິຕ຺ຖີ ປຸຣິສໍ, ປຸຣິໂສ ຈ ອິຕ຺ຖິໍ ອຕິເວລໍ ອຸປນິຊ຺ຌາຍຕິ. ເຕສໍ ອຕິເວລໍ ອຸປນິຊ຺ຌາຍນປຈ຺ຈຍາ ກາມປຣິຬາໂຫ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຕໂຕ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວນ຺ຕິ. ເຕ ອສທ຺ຘມ຺ມປຏິເສວນປຈ຺ຈຍາ ວິຎ຺ຎູຫິ ຄຣຫິຍມານາ ວິເຫຐິຍມານາ ຕສ຺ສ ອສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສ ປຏິຈ຺ຉາທນເຫຕຸ ອຄາຣານິ ກໂຣນ຺ຕິ. ເຕ ອຄາຣໍ ອຊ຺ຌາວສມານາ ອນຸກ຺ກເມນ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ອລສຊາຕິກສ຺ສ ສຕ຺ຕສ຺ສ ທິຏ຺ຐານຸຄຕິໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕາ ສນ຺ນິຘິໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ຕໂຕ ປຠຸຕິ ກໂຓປິ ຖຸໂສປິ ຕຓ຺ຑຸລໍ ປຣິໂຍນນ຺ຘຕິ, ລາຍິຕຏ຺ຐານມ຺ປິ ນ ປຏິວິຣູຫຕິ. ເຕ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ອນຸຕ຺ຖຸນນ຺ຕິ ‘‘ປາປກາ ວຕ ໂຠ ຘມ຺ມາ ສຕ຺ເຕສຸ ປາຕຸຠູຕາ, ມຍຎ຺ຫິ ປຸພ຺ເພ ມໂນມຍາ ອຫຸມ຺ຫາ’’ຕິ ອຄ຺ຄຎ຺ຎສຸຕ຺ເຕ (ທີ. ນິ. ໓.໑໒໘) ວຸຕ຺ຕນເຍນ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພໍ. ຕໂຕ ມຣິຍາທໍ ຐເປນ຺ຕິ.

ອຖ ອຎ຺ຎຕໂຣ ສຕ຺ໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຠາຄໍ ອທິນ຺ນໍ ອາທິຍຕິ. ຕໍ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປຣິຠາສິຕ຺ວາ ຕຕິຍວາເຣ ປາຓິເລຑ຺ຑຸທຓ຺ເຑຫິ ປຫຣນ຺ຕິ. ເຕ ເອວໍ ອທິນ຺ນາທານຄຣຫມຸສາວາທທຓ຺ຑາທາເນສຸ ອຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ຈິນ຺ຕຍນ຺ຕິ ‘‘ຍໍນູນ ມຍໍ ເອກໍ ສຕ຺ຕໍ ສມ຺ມນ຺ເນຍ຺ຍາມ, ໂຍ ໂນ ສມ຺ມາ ຂີຍິຕພ຺ພໍ ຂີເຍຍ຺ຍ, ຄຣຫິຕພ຺ພໍ ຄຣເຫຍ຺ຍ, ປພ຺ພາເຊຕພ຺ພໍ ປພ຺ພາເຊຍ຺ຍ. ມຍໍ ປນສ຺ສ ສາລີນໍ ຠາຄໍ ອນຸປທສ຺ສາມາ’’ຕິ. ເອວໍ ກຕສນ຺ນິຏ຺ຐາເນສຸ ປນ ສຕ຺ເຕສຸ ອິມສ຺ມິໍ ຕາວ ກປ຺ເປ ອຍເມວ ຠຄວາ ໂພຘິສຕ຺ຕຠູໂຕ ເຕນ ສມເຍນ ເຕສຸ ສຕ຺ເຕສຸ ອຠິຣູປຕໂຣ ຈ ທສ຺ສນີຍຕໂຣ ຈ ມເຫສກ຺ຂຕໂຣ ຈ ພຸທ຺ຘິສມ຺ປນ຺ໂນ ປຏິພໂລ ນິຄ຺ຄຫປຄ຺ຄຫໍ ກາຕຸໍ. ເຕ ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຍາຈິຕ຺ວາ ສມ຺ມນ຺ນິໍສຸ. ໂສ ‘‘ເຕນ ມຫາຊເນນ ສມ຺ມໂຕຕິ ມຫາສມ຺ມໂຕ, ເຂຕ຺ຕານໍ ອຘິປຕີຕິ ຂຕ຺ຕິໂຍ, ຘມ຺ເມນ ສເມນ ປເຣ ຣຎ຺ເຊຕີຕິ ຣາຊາ’’ຕິ ຕີຫິ ນາເມຫິ ປຎ຺ຎາຍິຕ຺ຖ. ຍຎ຺ຫິ ໂລເກ ອຈ຺ຉຣິຍຏ຺ຐານໍ, ໂພຘິສຕ຺ໂຕວ ຕຕ຺ຖ ອາທິປຸຣິໂສຕິ. ເອວໍ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ຂຕ຺ຕິຍມຓ຺ຑເລ ສຓ຺ຐິເຕ ອນຸປຸພ຺ເພນ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາທໂຍປິ ວຓ຺ຓາ ສຓ຺ຐຫິໍສຸ. ຕຕ຺ຖ ກປ຺ປວິນາສກມຫາເມຆໂຕ ຍາວ ຊາລູປຈ຺ເຉໂທ, ອິທເມກມສງ຺ເຂຍ຺ຍໍ ສໍວຏ຺ໂຏຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ກປ຺ປວິນາສກຊາລູປຈ຺ເຉທໂຕ ຍາວ ໂກຏິສຕສຫສ຺ສຈກ຺ກວາຬປຣິປູຣໂກ ສມ຺ປຕ຺ຕິມຫາເມໂຆ, ອິທໍ ທຸຕິຍມສງ຺ເຂຍ຺ຍໍ ສໍວຏ຺ຏຏ຺ຐາຍີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສມ຺ປຕ຺ຕິມຫາເມຆໂຕ ຍາວ ຈນ຺ທິມສູຣິຍປາຕຸຠາໂວ, ອິທໍ ຕຕິຍມສງ຺ເຂຍ຺ຍໍ ວິວຏ຺ໂຏຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຈນ຺ທິມສູຣິຍປາຕຸຠາວໂຕ ຍາວ ປຸນ ກປ຺ປວິນາສກມຫາເມໂຆ, ອິທໍ ຈຕຸຕ຺ຖມສງ຺ເຂຍ຺ຍໍ ວິວຏ຺ຏຏ຺ຐາຍີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອສງ຺ເຂຍ຺ຍານິ ເອໂກ ມຫາກປ຺ໂປ ໂຫຕິ. ເອວໍ ຕາວ ອຄ຺ຄິນາ ວິນາໂສ ຈ ສຓ຺ຐຫນຎ຺ຈ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຍສ຺ມິໍ ປນ ສມເຍ ກປ຺ໂປ ອຸທເກນ ນສ຺ສຕິ, ອາທິໂຕວ ກປ຺ປວິນາສກມຫາເມໂຆ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາຕິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພໍ. ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ຍຖາ ຕຕ຺ຖ ທຸຕິໂຍ ສູຣິໂຍ, ເອວມິຘ ກປ຺ປວິນາສໂກ ຂາຣູທກມຫາເມໂຆ ອຸຏ຺ຐາຕິ. ໂສ ອາທິໂຕ ສຸຂຸມໍ ສຸຂຸມໍ ວສ຺ສນ຺ໂຕ ອນຸກ຺ກເມນ ມຫາຘາຣາຫິ ໂກຏິສຕສຫສ຺ສຈກ຺ກວາຬານໍ ປູເຣນ຺ໂຕ ວສ຺ສຕິ. ຂາຣູທເກນ ຜຸຏ຺ຐຜຸຏ຺ຐາ ປຖວີປພ຺ພຕາທໂຍ ວິລີຍນ຺ຕິ. ອຸທກໍ ສມນ຺ຕໂຕ ວາເຕຫິ ຘາຣີຍຕິ. ປຖວິໂຕ ຍາວ ທຸຕິຍຊ຺ຌານຠູມິໍ ອຸທກໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕໂຍປິ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ວິລີຍາເປຕ຺ວາ ສຸຠກິຓ຺ເຫ ອາຫຈ຺ຈ ຕິຏ຺ຐຕິ. ຕໍ ຍາວ ອຓຸມຕ຺ຕມ຺ປິ ສງ຺ຂາຣຄຕໍ ອຕ຺ຖິ, ຕາວ ນ ວູປສມ຺ມຕິ.

ອຸທການຸຄຕໍ ປນ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣຄຕໍ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ສຫສາ ວູປສມ຺ມຕິ, ອນ຺ຕຣຘານໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ເຫຏ຺ຐາອາກາເສນ ສຫ ອຸປຣິອາກາໂສ ເອໂກ ໂຫຕິ ມຫນ຺ຘກາໂຣຕິ ສພ຺ພໍ ວຸຕ຺ຕສທິສໍ. ເກວລໍ ປນິຘ ອາຠສ຺ສຣພ຺ຣຫ຺ມໂລກໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ໂລໂກ ປາຕຸຠວຕິ. ສຸຠກິຓ຺ຫໂຕ ຈ ຈວິຕ຺ວາ ອາຠສ຺ສຣຏ຺ຐານາທີສຸ ສຕ຺ຕາ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ກປ຺ປວິນາສກມຫາເມຆໂຕ ຍາວ ກປ຺ປວິນາສກຂາຣູທກູປຈ຺ເຉໂທ, ອິທເມກໍ ອສງ຺ເຂຍ຺ຍໍ. ອຸທກູປຈ຺ເຉທໂຕ ຍາວ ສມ຺ປຕ຺ຕິມຫາເມໂຆ, ອິທໍ ທຸຕິຍມສງ຺ເຂຍ຺ຍໍ. ສມ຺ປຕ຺ຕິມຫາເມຆໂຕ…ເປ… ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອສງ຺ເຂຍ຺ຍານິ ເອໂກ ມຫາກປ຺ໂປ ໂຫຕິ. ເອວໍ ອຸທເກນ ວິນາໂສ ຈ ສຓ຺ຐຫນຎ຺ຈ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຍສ຺ມິໍ ປນ ສມເຍ ກປ຺ໂປ ວາເຕນ ວິນສ຺ສຕິ, ອາທິໂຕວ ກປ຺ປວິນາສກມຫາເມໂຆ ວຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາຕິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພໍ. ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ຍຖາ ຕຕ຺ຖ ທຸຕິຍສູຣິໂຍ, ເອວມິຘ ກປ຺ປວິນາສນຕ຺ຖໍ ວາໂຕ ສມຸຏ຺ຐາຕິ. ໂສ ປຐມໍ ຖູລຣຊໍ ອຸຏ຺ຐາເປຕິ, ຕໂຕ ສຓ຺ຫຣຊໍ ສຸຂຸມວາລິກໍ ຖູລວາລິກໍ ສກ຺ຂຣປາສາຓາທໂຍຕິ ຍາວ ກູຏາຄາຣມຕ຺ເຕ ປາສາເຓ ວິສມຏ຺ຐາເນ ຐິຕມຫາຣຸກ຺ເຂ ຈ ອຸຏ຺ຐາເປຕິ. ເຕ ປຖວິໂຕ ນຠມຸຄ຺ຄຕາ ນ ປຸນ ປຕນ຺ຕິ, ຕຕ຺ເຖວ ຈຸຓ຺ຓວິຈຸຓ຺ຓາ ຫຸຕ຺ວາ ອຠາວໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ອຖານຸກ຺ກເມນ ເຫຏ຺ຐາມຫາປຖວິຍາ ວາໂຕ ສມຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປຖວິໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘໍ ມູລໍ ກຕ຺ວາ ອາກາເສ ຂິປຕິ. ໂຍຊນສຕປ຺ປມາຓາ ປຖວິປ຺ປເທສາ ທ຺ວິໂຍຊນຕິໂຍຊນຈຕຸໂຍຊນປຎ຺ຈໂຍຊນສຕປ຺ປມາຓາປິ ຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວາຕເວຄຸກ຺ຂິຕ຺ຕາ ອາກາເສເຍວ ຈຸຓ຺ຓວິຈຸຓ຺ຓາ ຫຸຕ຺ວາ ອຠາວໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຈກ຺ກວາຬປພ຺ພຕມ຺ປິ ສິເນຣຸປພ຺ພຕມ຺ປິ ວາໂຕ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອາກາເສ ຂິປຕິ. ເຕ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອຠິຫນ຺ຕ຺ວາ ຈຸຓ຺ຓວິຈຸຓ຺ຓາ ຫຸຕ຺ວາ ວິນສ຺ສນ຺ຕິ. ເອເຕເນວ ອຸປາເຍນ ຠູມຏ຺ຐກວິມານານິ ຈ ອາກາສຏ຺ຐກວິມານານິ ຈ ວິນາເສນ຺ໂຕ ຉ ກາມາວຈຣເທວໂລເກ ວິນາເສຕ຺ວາ ໂກຏິສຕສຫສ຺ສຈກ຺ກວາຬານິ ວິນາເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ຈກ຺ກວາຬາ ຈກ຺ກວາເຬຫິ, ຫິມວນ຺ຕາ ຫິມວນ຺ເຕຫິ, ສິເນຣູ ສິເນຣູຫິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສມາຄນ຺ຕ຺ວາ ຈຸຓ຺ຓວິຈຸຓ຺ຓາ ຫຸຕ຺ວາ ວິນສ຺ສນ຺ຕິ. ປຖວິໂຕ ຍາວ ຕຕິຍຊ຺ຌານຠູມິໍ ວາໂຕ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕໂຍ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ວິນາເສຕ຺ວາ ເວຫປ຺ຜເລ ອາຫຈ຺ຈ ຕິຏ຺ຐຕິ. ເອວໍ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣຄຕໍ ວິນາເສຕ຺ວາ ສຍມ຺ປິ ວິນສ຺ສຕິ. ເຫຏ຺ຐາອາກາເສນ ສຫ ອຸປຣິອາກາໂສ ເອໂກ ໂຫຕິ ມຫນ຺ຘກາໂຣຕິ ສພ຺ພໍ ວຸຕ຺ຕສທິສໍ. ອິຘ ປນ ສຸຠກິຓ຺ຫພ຺ຣຫ຺ມໂລກໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ໂລໂກ ປາຕຸຠວຕິ. ເວຫປ຺ຜລໂຕ ຈ ຈວິຕ຺ວາ ສຸຠກິຓ຺ຫຏ຺ຐານາທີສຸ ສຕ຺ຕາ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ກປ຺ປວິນາສກມຫາເມຆໂຕ ຍາວ ກປ຺ປວິນາສກວາຕູປຈ຺ເຉໂທ, ອິທເມກໍ ອສງ຺ເຂຍ຺ຍໍ. ວາຕູປຈ຺ເຉທໂຕ ຍາວ ສມ຺ປຕ຺ຕິມຫາເມໂຆ, ອິທໍ ທຸຕິຍມສງ຺ເຂຍ຺ຍໍ…ເປ… ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອສງ຺ເຂຍ຺ຍານິ ເອໂກ ມຫາກປ຺ໂປ ໂຫຕິ. ເອວໍ ວາເຕນ ວິນາໂສ ຈ ສຓ຺ຐຫນຎ຺ຈ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ກິໍ ກາຣຓາ ເອວໍ ໂລໂກ ວິນສ຺ສຕິ? ອກຸສລມູລກາຣຓາ. ອກຸສລມູເລສຸ ຫິ ອຸສ຺ສນ຺ເນສຸ ເອວໍ ໂລໂກ ວິນສ຺ສຕິ. ໂສ ຈ ໂຂ ຣາເຄ ອຸສ຺ສນ຺ນຕເຣ ອຄ຺ຄິນາ ວິນສ຺ສຕິ, ໂທເສ ອຸສ຺ສນ຺ນຕເຣ ອຸທເກນ ວິນສ຺ສຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ໂທເສ ອຸສ຺ສນ຺ນຕເຣ ອຄ຺ຄິນາ, ຣາເຄ ອຸທເກນາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ໂມເຫ ອຸສ຺ສນ຺ນຕເຣ ວາເຕນ ວິນສ຺ສຕິ. ເອວໍ ວິນສ຺ສນ຺ໂຕປິ ຈ ນິຣນ຺ຕຣເມວ ສຕ຺ຕ ວາເຣ ອຄ຺ຄິນາ ນສ຺ສຕິ, ອຏ຺ຐເມ ວາເຣ ອຸທເກນ. ປຸນ ສຕ຺ຕ ວາເຣ ອຄ຺ຄິນາ, ອຏ຺ຐເມ ວາເຣ ອຸທເກນາຕິ ເອວໍ ອຏ຺ຐເມ ອຏ຺ຐເມ ວາເຣ ວິນສ຺ສນ຺ໂຕ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອຸທເກນ ວິນສ຺ສິຕ຺ວາ ປຸນ ສຕ຺ຕ ວາເຣ ອຄ຺ຄິນາ ນສ຺ສຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ເຕສຏ຺ຐິ ກປ຺ປາ ອຕີຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ອຸທເກນ ນສ຺ສນວາຣໍ ສມ຺ປຕ຺ຕມ຺ປິ ປຏິພາຫິຕ຺ວາ ລທ຺ໂຘກາໂສ ວາໂຕ ປຣິປຸຓ຺ຓຈຕຸສຏ຺ຐິກປ຺ປາຍຸເກ ສຸຠກິຓ຺ເຫ ວິທ຺ຘໍເສນ຺ໂຕ ໂລກໍ ວິນາເສຕິ.

ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣນ຺ໂຕປິ ຈ ກປ຺ປານຸສ຺ສຣຓໂກ ຠິກ຺ຂຸ ເອເຕສຸ ກປ຺ເປສຸ ອເນເກປິ ສໍວຏ຺ຏກປ຺ເປ ອເນເກປິ ວິວຏ຺ຏກປ຺ເປ ອເນເກປິ ສໍວຏ຺ຏວິວຏ຺ຏກປ຺ເປ ອນຸສ຺ສຣຕິ. ສໍວຏ຺ຏກປ຺ເປ ວິວຏ຺ຏກປ຺ເປຕິ ຈ ກປ຺ປສ຺ສ ອຑ຺ຒໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ສໍວຏ຺ຏວິວຏ຺ຏກປ຺ເປຕິ ສກລກປ຺ປໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຖໍ ອນຸສ຺ສຣຕີຕິ ເຈ? ອມຸຕ຺ຣາສິນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ. ຕຕ຺ຖ ອມຸຕ຺ຣາສິນ຺ຕິ ອມຸມ຺ຫິ ສໍວຏ຺ຏກປ຺ເປ ອຫໍ ອມຸມ຺ຫິ ຠເວ ວາ ໂຍນິຍາ ວາ ຄຕິຍາ ວາ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິຍາ ວາ ສຕ຺ຕາວາເສ ວາ ສຕ຺ຕນິກາເຍ ວາ ອາສິໍ. ເອວໍນາໂມຕິ ຕິສ຺ໂສ ວາ ຜຸສ຺ໂສ ວາ. ເອວໍໂຄຕ຺ໂຕຕິ ກຈ຺ຈາໂນ ວາ ກສ຺ສໂປ ວາ. ອິທມສ຺ສ ອຕີຕຠເວ ອຕ຺ຕໂນ ນາມໂຄຕ຺ຕານຸສ຺ສຣຓວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ສເຈ ປນ ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ອຕ຺ຕໂນ ວຓ຺ຓສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ວາ ລູຂປຓີຕຊີວິກຠາວໍ ວາ ສຸຂທຸກ຺ຂພຫຸລຕໍ ວາ ອປ຺ປາຍຸກທີຆາຍຸກຠາວໍ ວາ ອນຸສ຺ສຣິຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ຕມ຺ປິ ອນຸສ຺ສຣຕິເຍວ. ເຕນາຫ ‘‘ເອວໍວຓ຺ໂຓ…ເປ… ເອວມາຍຸປຣິຍນ຺ໂຕ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ເອວໍວຓ຺ໂຓຕິ ໂອທາໂຕ ວາ ສາໂມ ວາ. ເອວມາຫາໂຣຕິ ສາລິມໍໂສທນາຫາໂຣ ວາ ປວຕ຺ຕຜລໂຠຊໂນ ວາ. ເອວໍສຸຂທຸກ຺ຂປ຺ປຏິສໍເວທີຕິ ອເນກປ຺ປກາເຣນ ກາຍິກເຈຕສິການໍ ສາມິສນິຣາມິສາທິປ຺ປເຠທານໍ ວາ ສຸຂທຸກ຺ຂານໍ ປຏິສໍເວທີ. ເອວມາຍຸປຣິຍນ຺ໂຕຕິ ເອວໍ ວສ຺ສສຕປຣິມາຓາຍຸປຣິຍນ຺ໂຕ ວາ ຈຕຸຣາສີຕິກປ຺ປສຕສຫສ຺ສາຍຸປຣິຍນ຺ໂຕ ວາ.

ໂສ ຕໂຕ ຈຸໂຕ ອມຸຕ຺ຣ ອຸທປາທິນ຺ຕິ ໂສ ອຫໍ ຕໂຕ ຠວໂຕ ໂຍນິໂຕ ຄຕິໂຕ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິໂຕ ສຕ຺ຕາວາສໂຕ ສຕ຺ຕນິກາຍໂຕ ວາ ຈຸໂຕ ປຸນ ອມຸກສ຺ມິໍ ນາມ ຠເວ ໂຍນິຍາ ຄຕິຍາ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິຍາ ສຕ຺ຕາວາເສ ສຕ຺ຕນິກາເຍ ວາ ອຸທປາທິໍ. ຕຕ຺ຣາປາສິນ຺ຕິ ອຖ ຕຕ຺ຣາປິ ຠເວ ໂຍນິຍາ ຄຕິຍາ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິຍາ ສຕ຺ຕາວາເສ ສຕ຺ຕນິກາເຍ ວາ ປຸນ ອໂຫສິໍ. ເອວໍນາໂມຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ອປິຈ ຍສ຺ມາ ອມຸຕ຺ຣາສິນ຺ຕິ ອິທໍ ອນຸປຸພ຺ເພນ ອາໂຣຫນ຺ຕສ຺ສ ຍາວຕິຈ຺ຉກໍ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໔໑໐) ອນຸສ຺ສຣຓໍ, ໂສ ຕໂຕ ຈຸໂຕຕິ ປຏິນິວຕ຺ຕນ຺ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓໍ, ຕສ຺ມາ ອິຘູປປນ຺ໂນຕິ ອິມິສ຺ສາ ອິຘູປປຕ຺ຕິຍາ ອນນ຺ຕຣເມວສ຺ສ ອຸປປຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ ສນ຺ຘາຍ ອມຸຕ຺ຣ ອຸທປາທິນ຺ຕິ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຣາປາສິນ຺ຕິ ເອວມາທິ ປນສ຺ສ ຕຕ຺ຣ ອິມິສ຺ສາ ອຸປປຕ຺ຕິຍາ ອນນ຺ຕເຣ ອຸປປຕ຺ຕິຏ຺ຐາເນ ນາມໂຄຕ຺ຕາທີນໍ ອນຸສ຺ສຣຓທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂສ ຕໂຕ ຈຸໂຕ ອິຘູປປນ຺ໂນຕິ ສ຺ວາຫໍ ຕໂຕ ອນນ຺ຕຣູປປຕ຺ຕິຏ຺ຐານໂຕ ຈຸໂຕ ອິຘ ອມຸກສ຺ມິໍ ນາມ ຂຕ຺ຕິຍກຸເລ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸເລ ວາ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕຕິ. ອິຕີຕິ ເອວໍ. ສາກາຣໍ ສອຸທ຺ເທສນ຺ຕິ ນາມໂຄຕ຺ຕວເສນ ສອຸທ຺ເທສໍ, ວຓ຺ຓາທິວເສນ ສາກາຣໍ. ນາມໂຄຕ຺ເຕນ ຫິ ສຕ຺ໂຕ ຕິສ຺ໂສ ຜຸສ຺ໂສ ກສ຺ສໂປຕິ ອຸທ຺ທິສີຍຕິ, ວຓ຺ຓາທີຫິ ສາໂມ ໂອທາໂຕຕິ ນານຕ຺ຕໂຕ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ຕສ຺ມາ ນາມໂຄຕ຺ຕໍ ອຸທ຺ເທໂສ, ອິຕເຣ ອາກາຣາຕິ.

ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕໔. ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໐໖. ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓນິທ຺ເທເສ ອາໂລກສຎ຺ຎໍ ມນສິ ກໂຣຕີຕິ ທິວາ ວາ ຣຕ຺ຕິໍ ວາ ສູຣິຍໂຊຕິຈນ຺ທມຓິອາໂລກໍ ອາໂລໂກຕິ ມນສິ ກໂຣຕິ. ເອວໍ ມນສິກໂຣນ຺ໂຕ ຈ ອາໂລໂກຕິ ສຎ຺ຎໍ ມນສິ ປວຕ຺ຕນໂຕ ‘‘ອາໂລກສຎ຺ຎໍ ມນສິ ກໂຣຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ທິວາສຎ຺ຎໍ ອຘິຏ຺ຐາຕີຕິ ເອວໍ ອາໂລກສຎ຺ຎໍ ມນສິກຣິຕ຺ວາ ທິວາຕິ ສຎ຺ຎໍ ຐເປຕິ. ຍຖາ ທິວາ ຕຖາ ຣຕ຺ຕິນ຺ຕິ ຍຖາ ທິວາ ອາໂລໂກ ທິຏ຺ໂຐ, ຕເຖວ ຣຕ຺ຕິມ຺ປິ ມນສິ ກໂຣຕິ. ຍຖາ ຣຕ຺ຕິໍ ຕຖາ ທິວາຕິ ຍຖາ ຣຕ຺ຕິໍ ອາໂລໂກ ທິຏ຺ໂຐ, ຕເຖວ ທິວາປິ ມນສິ ກໂຣຕິ. ອິຕິ ວິວເຏນ ເຈຕສາຕິ ເອວໍ ອປິຫິເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ. ອປຣິໂຍນທ຺ເຘນາຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ອນທ຺ເຘນ. ສປ຺ປຠາສໍ ຈິຕ຺ຕໍ ຠາເວຕີຕິ ສໂອຠາສໍ ຈິຕ຺ຕໍ ວຑ຺ເຒຕິ. ເອເຕນ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸສ຺ສ ປຣິກມ຺ມາໂລກາຣມ຺ມຓໍ ຈິຕ຺ຕໍ ກຖິຕໍ. ອາໂລກກສິຓາຣມ຺ມຓໍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານເມວ ວາ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ເສວໍ ຠາວຍໂຕ ໂອຠາສຊາຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ວິຄຕນ຺ຘກາຣາວຣຓໍ. ເຕນ ຫິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸໍ ອຸປ຺ປາເທຕຸກາເມນ ອາທິກມ຺ມິເກນ ກຸລປຸຕ຺ເຕນ ອິມິສ຺ສາເຍວ ປາຬິຍາ ອນຸສາເຣນ ກສິຓາຣມ຺ມຓໍ ອຠິຎ຺ຎາປາທກຊ຺ຌານໍ ສພ຺ພາກາເຣນ ອຠິນີຫາຣກ຺ຂມໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ເຕໂຊກສິຓໍ ໂອທາຕກສິຓໍ ອາໂລກກສິຓ’’ນ຺ຕິ ອິເມສຸ ຕີສຸ ກສິເຓສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ອາສນ຺ນໍ ກາຕພ຺ພໍ, ອຸປຈາຣຊ຺ຌານໂຄຈຣໍ ກຕ຺ວາ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ຐເປຕພ຺ພໍ, ນ ຕຕ຺ຖ ອປ຺ປນາ ອຸປ຺ປາເທຕພ຺ພາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສເຈ ຫິ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ປາທກຊ຺ຌານນິສ຺ສຍໍ ໂຫຕິ, ນ ປຣິກມ຺ມນິສ຺ສຍໍ. ອິເມສຸ ຈ ປນ ຕີສຸ ອາໂລກກສິຓໍເຍວ ເສຏ຺ຐຕຣໍ, ຕທນຸໂລເມນ ປນ ອິຕຣໍ ກສິຓທ຺ວຍມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ອາໂລກກສິຓໍ ອິຕເຣສໍ ວາ ອຎ຺ຎຕຣໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາຣິ ຌານານິ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ປຸນ ອຸປຈາຣຠູມິຍໍເຍວ ຐຕ຺ວາ ກສິຓໍ ວຑ຺ເຒຕພ຺ພໍ. ວຑ຺ຒິຕວຑ຺ຒິຕຏ຺ຐານສ຺ສ ອນ຺ໂຕເຍວ ຣູປຄຕໍ ປສ຺ສິຕພ຺ພໍ. ຣູປຄຕໍ ປສ຺ສໂຕ ປນສ຺ສ ເຕນ ພ຺ຍາປາເຣນ ປຣິກມ຺ມຈິຕ຺ເຕນ ອາໂລກຜຣຓໍ ອກຸພ຺ພໂຕ ປຣິກມ຺ມສ຺ສ ວາໂຣ ອຕິກ຺ກມຕິ, ຕໂຕ ອາໂລໂກ ອນ຺ຕຣຘາຍຕິ, ຕສ຺ມິໍ ອນ຺ຕຣຫິເຕ ຣູປຄຕມ຺ປິ ນ ທິສ຺ສຕິ. ອຖາເນນ ປຸນປ຺ປຸນໍ ປາທກຊ຺ຌານເມວ ປວິສິຕ຺ວາ ຕໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ອາໂລໂກ ຜຣິຕພ຺ໂພ. ເອວໍ ອນຸກ຺ກເມນ ອາໂລໂກ ຖາມຄໂຕ ໂຫຕີຕິ. ‘‘ເອຕ຺ຖ ອາໂລໂກ ໂຫຕູ’’ຕິ ຍຕ຺ຕກໍ ຐານໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທຕິ, ຕຕ຺ຖ ອາໂລໂກ ຕິຏ຺ຐຕິເຍວ. ທິວສມ຺ປິ ນິສີທິຕ຺ວາ ປສ຺ສໂຕ ຣູປທສ຺ສນໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍທາ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ມໍສຈກ຺ຂຸສ຺ສ ອນາປາຖຄຕໍ ອນ຺ໂຕກຸຈ຺ຉິຄຕໍ ຫທຍວຕ຺ຖຸນິສ຺ສິຕໍ ເຫຏ຺ຐາປຖວີຕລນິສ຺ສິຕໍ ຕິໂຣກຸຏ຺ຏປພ຺ພຕປາກາຣຄຕໍ ປຣຈກ຺ກວາຬຄຕນ຺ຕິ ອິທໍ ຣູປໍ ຎາຓຈກ຺ຂຸສ຺ສ ອາປາຖໍ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ມໍສຈກ຺ຂຸນາ ທິສ຺ສມານໍ ວິຍ ໂຫຕິ, ຕທາ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂຫຕິ. ຕເທວ ເຈຕ຺ຖ ຣູປທສ຺ສນສມຕ຺ຖໍ, ນ ປຸພ຺ພຠາຄຈິຕ຺ຕານິ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸໂນ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກ຺ກໂມ – ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣເມຕໍ ຣູປມາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ມໂນທ຺ວາຣາວຊ຺ຊເນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິຣຸທ຺ເຘ ຕເທວ ຣູປມາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາຣິ ປຎ຺ຈ ວາ ຊວນານິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິທໍ ປນ ຎາຓໍ ‘‘ສຕ຺ຕານໍ ຈຸຕູປປາເຕ ຎາຓ’’ນ຺ຕິປິ ‘‘ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓ’’ນ຺ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕໍ ປເນຕໍ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ປຣິປນ຺ໂຖ ໂຫຕິ. ໂສ ຫິ ‘‘ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ອາໂລໂກ ໂຫຕູ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐາຕິ, ຕໍ ຕໍ ປຖວີສມຸທ຺ທປພ຺ພເຕ ວິນິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາປິ ເອກາໂລກໍ ໂຫຕິ. ອຖສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ຠຍານການິ ຍກ຺ຂຣກ຺ຂສາທິຣູປານິ ປສ຺ສໂຕ ຠຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ເຕນ ຈິຕ຺ຕວິກ຺ເຂປໍ ປຕ຺ວາ ຌານວິພ຺ຠນ຺ຕໂກ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ຣູປທສ຺ສເນ ອປ຺ປມຕ຺ເຕນ ຠວິຕພ຺ພໍ.

ສຕ຺ຕານໍ ຈຸຕູປປາຕຎາຓາຍາຕິ ສຕ຺ຕານໍ ຈຸຕິຍາ ຈ ອຸປປາເຕ ຈ ຎາຓາຍ. ເຍນ ຎາເຓນ ສຕ຺ຕານໍ ຈຸຕິ ຈ ອຸປປາໂຕ ຈ ຎາຍຕິ, ຕທຕ຺ຖໍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓຕ຺ຖນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖເມວ. ວິສຸທ຺ເຘນາຕິ ຈຸຕູປປາຕທສ຺ສເນນ ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘິເຫຕຸຕ຺ຕາ ວິສຸທ຺ຘໍ. ໂຍ ຫິ ຈຸຕິມຕ຺ຕເມວ ປສ຺ສຕິ, ນ ອຸປປາຕໍ, ໂສ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ໂຍ ອຸປປາຕເມວ ປສ຺ສຕິ, ນ ຈຸຕິໍ, ໂສ ນວສຕ຺ຕປາຕຸຠາວທິຏ຺ຐິໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ໂຍ ປນ ຕທຸຠຍໍ ປສ຺ສຕິ, ໂສ ຍສ຺ມາ ທຸວິຘມ຺ປິ ຕໍ ທິຏ຺ຐິຄຕມຕິວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາສ຺ສ ຕໍ ທສ຺ສນໍ ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘິເຫຕຸ ໂຫຕິ. ອຸຠຍຎ຺ເຈຕໍ ພຸທ຺ຘປຸຕ຺ຕາ ປສ຺ສນ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຈຸຕູປປາຕທສ຺ສເນນ ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘິເຫຕຸຕ຺ຕາ ວິສຸທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ. ມນຸສ຺ສູປຈາຣໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຣູປທສ຺ສເນນ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມານຸສກໍ, ມານຸສກໍ ວາ ມໍສຈກ຺ຂຸໍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕຕ຺ຕາ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມານຸສກໍ. ເຕນ ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ວິສຸທ຺ເຘນ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມານຸສເກນ.

ສຕ຺ເຕ ປສ຺ສຕີຕິ ມນຸສ຺ສານໍ ມໍສຈກ຺ຂຸນາ ວິຍ ສຕ຺ເຕ ໂອໂລເກຕິ. ຈວມາເນ ອຸປປຊ຺ຊມາເນຕິ ເອຕ຺ຖ ຈຸຕິກ຺ຂເຓ ອຸປປຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ວາ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ທຏ຺ຐຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ເຍ ປນ ອາສນ຺ນຈຸຕິກາ ອິທານິ ຈວິສ຺ສນ຺ຕິ. ເຕ ຈວມານາ. ເຍ ຈ ຄຫິຕປຏິສນ຺ຘິກາ ສມ຺ປຕິນິພ຺ພຕ຺ຕາ ວາ, ເຕ ອຸປປຊ຺ຊມານາຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ. ເຕ ເອວຣູເປ ຈວມາເນ ຈ ອຸປປຊ຺ຊມາເນ ຈ ປສ຺ສຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຫີເນຕິ ໂມຫນິສ຺ສນ຺ທຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຫີນານໍ ຊາຕິກຸລໂຠຄາທີນໍ ວເສນ ຫີຬິເຕ ໂອຫີຬິເຕ ໂອຎ຺ຎາເຕ ອວຎ຺ຎາເຕ. ປຓີເຕຕິ ອໂມຫນິສ຺ສນ຺ທຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕພ຺ພິປຣີເຕ. ສຸວຓ຺ເຓຕິ ອໂທສນິສ຺ສນ຺ທຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິຏ຺ຐກນ຺ຕມນາປວຓ຺ຓຍຸຕ຺ເຕ. ທຸພ຺ພຓ຺ເຓຕິ ໂທສນິສ຺ສນ຺ທຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອນິຏ຺ຐາກນ຺ຕາມນາປວຓ຺ຓຍຸຕ຺ເຕ, ອນຠິຣູເປ ວິຣູເປຕິປິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸຄເຕຕິ ສຸຄຕິຄເຕ, ອໂລຠນິສ຺ສນ຺ທຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວາ ອຑ຺ເຒ ມຫທ຺ຘເນ. ທຸຄ຺ຄເຕຕິ ທຸຄ຺ຄຕິຄເຕ, ໂລຠນິສ຺ສນ຺ທຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວາ ທລິທ຺ເທ ອປ຺ປນ຺ນປາເນ. ຍຖາກມ຺ມູປເຄຕິ ຍໍ ຍໍ ກມ຺ມໍ ອຸປຈິຕໍ, ເຕນ ເຕນ ອຸປຄເຕ. ຕຕ຺ຖ ປຸຣິເມຫິ ‘‘ຈວມາເນ’’ຕິອາທີຫິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸກິຈ຺ຈໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິມິນາ ປນ ປເທນ ຍຖາກມ຺ມູປຄຎາຓກິຈ຺ຈໍ.

ຕສ຺ສ ຈ ຎາຓສ຺ສ ອຍມຸປ຺ປຕ຺ຕິກ຺ກໂມ – ອິຘ ຠິກ຺ຂຸ ເຫຏ຺ຐານິຣຍາຠິມຸຂໍ ອາໂລກໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ເນຣຍິເກ ສຕ຺ເຕ ປສ຺ສຕິ ມຫາທຸກ຺ຂມນຸຠວມາເນ, ຕໍ ທສ຺ສນໍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸກິຈ຺ຈເມວ. ໂສ ເອວໍ ມນສິ ກໂຣຕິ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ອິເມ ສຕ຺ຕາ ເອຕໍ ທຸກ຺ຂມນຸຠວນ຺ຕີ’’ຕິ. ອຖສ຺ສ ‘‘ອິທໍ ນາມ ກຕ຺ວາ’’ຕິ ຕໍກມ຺ມາຣມ຺ມຓໍ ຎາຓມຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຕຖາ ອຸປຣິເທວໂລກາຠິມຸຂໍ ອາໂລກໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ນນ຺ທນວນມິສ຺ສກວນຜາຣຸສກວນາທີສຸ ສຕ຺ເຕ ປສ຺ສຕິ ມຫາສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວມາເນ, ຕມ຺ປິ ທສ຺ສນໍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸກິຈ຺ຈເມວ. ໂສ ເອວໍ ມນສິ ກໂຣຕິ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ອິເມ ສຕ຺ຕາ ເອຕໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວນ຺ຕີ’’ຕິ. ອຖສ຺ສ ‘‘ອິທໍ ນາມ ກຕ຺ວາ’’ຕິ ຕໍກມ຺ມາຣມ຺ມຓໍ ຎາຓມຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ອິທໍ ຍຖາກມ຺ມູປຄຎາຓໍ ນາມ. ອິມສ຺ສ ວິສຸໍ ປຣິກມ຺ມໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ຍຖາ ຈິມສ຺ສ, ເອວໍ ອນາຄຕໍສຎາຓສ຺ສາປິ. ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸປາທກາເນວ ຫິ ອິມານິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ສເຫວ ອິຊ຺ຌນ຺ຕິ.

ອິເມ ວຕ ໂຠນ຺ໂຕຕິອາທີສຸ ອິເມຕິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ທິຏ຺ຐານໍ ນິທສ຺ສນວຈນໍ. ວຕາຕິ ອນຸໂລມວຈນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ໂຠນ຺ໂຕຕິ ຠວນ຺ໂຕ. ທຸຏ຺ຐຸ ຈຣິຕໍ, ທຸຏ຺ຐໍ ວາ ຈຣິຕໍ ກິເລສປູຕິກຕ຺ຕາຕິ ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ, ກາເຍນ ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ, ກາຍໂຕ ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ທຸຈ຺ຈຣິຕນ຺ຕິ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕໍ. ອິຕເຣສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສມນ຺ນາຄຕາຕິ ສມງ຺ຄີຠູຕາ. ອຣິຍານໍ ອຸປວາທກາຕິ ພຸທ຺ຘປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສາວການໍ ອຣິຍານໍ ອນ຺ຕມໂສ ຄິຫິໂສຕາປນ຺ນານມ຺ປິ ອນຕ຺ຖກາມາ ຫຸຕ຺ວາ ອນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸນາ ວາ ຄຸຓປຣິຘໍສເນນ ວາ ອຸປວາທກາ, ອກ຺ໂກສກາ ຄຣຫກາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ນຕ຺ຖິ ອິເມສໍ ສມຓຘມ຺ໂມ, ອສ຺ສມຓາ ເອເຕ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ອນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸນາ ອຸປວທຕິ, ‘‘ນຕ຺ຖິ ອິເມສໍ ຌານໍ ວາ ວິໂມກ຺ໂຂ ວາ ມຄ຺ໂຄ ວາ ຜລໍ ວາ’’ຕິອາທີນິ ວທນ຺ໂຕ ຄຸຓປຣິຘໍສເນນ ອຸປວທຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂສ ຈ ຊານໍ ວາ ອຸປວເທຍ຺ຍ ອຊານໍ ວາ, ອຸຠຍຖາປິ ອຣິຍູປວາໂທວ ໂຫຕິ. ຠາຣິຍໍ ກມ຺ມໍ ອານນ຺ຕຣິຍສທິສໍ ສຄ຺ຄາວຣຓໍ ມຄ຺ຄາວຣຓຎ຺ຈ, ສເຕກິຈ຺ຉໍ ປນ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ໂຍ ອຣິຍໍ ອຸປວທຕິ, ເຕນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສເຈ ອຕ຺ຕນາ ວຸຑ຺ຒຕໂຣ ໂຫຕິ, ອຸກ຺ກຸຏິກໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ອວຈໍ, ຕໍ ເມ ຂມາຫີ’’ຕິ ຂມາເປຕພ຺ໂພ. ສເຈ ນວກຕໂຣ ໂຫຕິ, ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸກ຺ກຸຏິກໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫ ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ອວຈໍ, ຕໍ ເມ ຂມຖາ’’ຕິ ຂມາເປຕພ຺ໂພ. ສເຈ ທິສາປກ຺ກນ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ສຍໍ ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກາທິເກ ວາ ເປເສຕ຺ວາ ຂມາເປຕພ຺ໂພ. ສເຈ ນາປິ ຄນ຺ຕຸໍ ນ ເປເສຕຸໍ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ, ເຍ ຕສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ຠິກ຺ຂູ ວສນ຺ຕິ, ເຕສໍ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສເຈ ນວກຕຣາ ໂຫນ຺ຕິ, ອຸກ຺ກຸຏິກໍ ນິສີທິຕ຺ວາ, ສເຈ ວຸຑ຺ຒຕຣາ, ວຸຑ຺ເຒ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ປຏິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ອສຸກໍ ນາມ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ອວຈໍ, ຂມຕຸ ເມ ໂສ ອາຍສ຺ມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຂມາເປຕພ຺ໂພ. ສມ຺ມຸຂາ ອກ຺ຂມນ຺ເຕປິ ເອຕເທວ ກາຕພ຺ພໍ. ສເຈ ເອກຈາຣິກຠິກ຺ຂຸ ໂຫຕິ, ເນວ ຕສ຺ສ ວສນຏ຺ຐານໍ, ນ ຄຕຏ຺ຐານໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ເອກສ຺ສ ປຓ຺ຑິຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ອສຸກໍ ນາມ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ອວຈໍ, ຕໍ ເມ ອນຸສ຺ສຣໂຕ ວິປ຺ປຏິສາໂຣ ໂຫຕິ, ກິໍ ກໂຣມີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ໂສ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ມາ ຈິນ຺ຕຍິຕ຺ຖ, ເຖໂຣ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຂມຕິ, ຈິຕ຺ຕໍ ວູປສເມຖາ’’ຕິ. ເຕນາປິ ອຣິຍສ຺ສ ຄຕທິສາຠິມຸເຂນ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ຂມຖາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ຍທິ ໂສ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ ໂຫຕິ, ປຣິນິພ຺ພຸຕມຎ຺ຈຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຍາວ ສິວຖິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາປິ ຂມາເປຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ກເຕ ເນວ ສຄ຺ຄາວຣຓໍ, ນ ມຄ຺ຄາວຣຓໍ ໂຫຕິ, ປາກຕິກເມວ ໂຫຕີຕິ.

ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກາຕິ ວິປຣີຕທສ຺ສນາ. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກມ຺ມສມາທານາຕິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິວເສນ ສມາທິນ຺ນນານາວິຘກມ຺ມາ, ເຍ ຈ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິມູລເກສຸ ກາຍກມ຺ມາທີສຸ ອຎ຺ເຎປິ ສມາທເປນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕຄ຺ຄຫເຓເນວ ອຣິຍູປວາເທ, ມໂນທຸຈ຺ຈຣິຕຄ຺ຄຫເຓນ ຈ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຍາ ສງ຺ຄຫິຕາຍປິ ອິເມສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປຸນ ວຈນໍ ມຫາສາວຊ຺ຊຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ມຫາສາວຊ຺ໂຊ ຫິ ອຣິຍູປວາໂທ ອານນ຺ຕຣິຍສທິສຕ຺ຕາ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຠິກ຺ຂຸ ສີລສມ຺ປນ຺ໂນ ສມາຘິສມ຺ປນ຺ໂນ ປຎ຺ຎາສມ຺ປນ຺ໂນ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ອຎ຺ຎໍ ອາຣາເຘຍ຺ຍ, ເອວໍສມ຺ປທມິທໍ ສາຣິປຸຕ຺ຕ ວທາມິ ຕໍ ວາຈໍ ອປ຺ປຫາຍ ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອປ຺ປຫາຍ ຕໍ ທິຏ຺ຐິໍ ອປ຺ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຍຖາຠຕໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ, ເອວໍ ນິຣເຍ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໔໙). ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໂຕ ຈ ມຫາສາວຊ຺ຊຕຣໍ ນາມ ອຎ຺ຎໍ ນຕ຺ຖິ. ຍຖາຫ – ‘‘ນາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຎ຺ຎໍ ເອກຘມ຺ມມ຺ປິ ສມນຸປສ຺ສາມິ, ຍໍ ເອວໍ ມຫາສາວຊ຺ຊໍ, ຍຖຍິທໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ, ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິປຣມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ວຊ຺ຊານີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໓໑໐).

ກາຍສ຺ສ ເຠທາຕິ ອຸປາທິນ຺ນກ຺ຂນ຺ຘປຣິຈ຺ຈາຄາ. ປຣໍ ມຣຓາຕິ ຕທນນ຺ຕຣໍ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘຄ຺ຄຫເຓ. ອຖ ວາ ກາຍສ຺ສ ເຠທາຕິ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສຸປຈ຺ເຉທາ. ປຣໍ ມຣຓາຕິ ຈຸຕິຈິຕ຺ຕໂຕ ອຸທ຺ຘໍ. ອປາຍນ຺ຕິ ເອວມາທິ ສພ຺ພໍ ນິຣຍເວວຈນເມວ. ນິຣໂຍ ຫິ ສຄ຺ຄໂມກ຺ຂເຫຕຸຠູຕາ ປຸຎ຺ຎສມ຺ມຕາ ອຍາ ອເປຕຕ຺ຕາ, ສຸຂານໍ ວາ ອາຍສ຺ສ ອຠາວາ ອປາໂຍ. ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຄຕິ ປຏິສຣຓນ຺ຕິ ທຸຄ຺ຄຕິ, ໂທສພຫຸລຕາຍ ວາ ທຸຏ຺ເຐນ ກມ຺ມຸນາ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ຄຕິ ທຸຄ຺ຄຕິ. ວິວສາ ນິປຕນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ທຸກ຺ກຏກາຣິໂນຕິ ວິນິປາໂຕ, ວິນສ຺ສນ຺ຕາ ວາ ເອຕ຺ຖ ປຕນ຺ຕິ ສມ຺ຠິຊ຺ຊມານງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄາຕິປິ ວິນິປາໂຕ. ນຕ຺ຖິ ເອຕ຺ຖ ອສ຺ສາທສຎ຺ຎິໂຕ ອໂຍຕິ ນິຣໂຍ.

ອຖ ວາ ອປາຍຄ຺ຄຫເຓນ ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິໍ ທີເປຕິ. ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິ ຫິ ອປາໂຍ ສຸຄຕິໂຕ ອເປຕຕ຺ຕາ, ນ ທຸຄ຺ຄຕິ ມເຫສກ຺ຂານໍ ນາຄຣາຊາທີນໍ ສມ຺ຠວໂຕ. ທຸຄ຺ຄຕິຄ຺ຄຫເຓນ ເປຕ຺ຕິວິສຍໍ. ໂສ ຫິ ອປາໂຍ ເຈວ ທຸຄ຺ຄຕິ ຈ ສຸຄຕິໂຕ ອເປຕຕ຺ຕາ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຈ ຄຕິຠູຕຕ຺ຕາ, ນ ຕຸ ວິນິປາໂຕ ອສຸຣສທິສໍ ອວິນິປຕິຕຕ຺ຕາ. ວິນິປາຕຄ຺ຄຫເຓນ ອສຸຣກາຍໍ. ໂສ ຫິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ອຕ຺ເຖນ ອປາໂຍ ເຈວ ທຸຄ຺ຄຕິ ຈ ສພ຺ພສມຸສ຺ສເຍຫິ ຈ ວິນິປຕິຕຕ຺ຕາ ວິນິປາໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ນິຣຍຄ຺ຄຫເຓນ ອວີຈິອາທິມເນກປ຺ປກາຣໍ ນິຣຍເມວາຕິ. ອຸປປນ຺ນາຕິ ອຸປຄຕາ, ຕຕ຺ຖ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ສຸກ຺ກປກ຺ໂຂ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ຕຕ຺ຖ ສຸຄຕິຄ຺ຄຫເຓນ ມນຸສ຺ສຄຕິປິ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ, ສຄ຺ຄຄ຺ຄຫເຓນ ເທວຄຕິເຍວ. ຕຕ຺ຖ ສຸນ຺ທຣາ ຄຕີຕິ ສຸຄຕິ. ຣູປາທີຫິ ວິສເຍຫິ ສຸຏ຺ຐຸ ອຄ຺ໂຄຕິ ສຄ຺ໂຄ. ໂສ ສພ຺ໂພປິ ລຸຊ຺ຊນປລຸຊ຺ຊນຏ຺ເຐນ ໂລໂກຕິ ອຍໍ ວຈນຕ຺ໂຖ. ອິຕິ ‘‘ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ’’ຕິອາທິ ສພ຺ພໍ ນິຄມນວຈນໍ. ເອວໍ ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ປສ຺ສຕີຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖຕິ.

ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຎ຺ຈຎາຓປກິຓ຺ຓກໍ

ອິເມສຸ ປຎ຺ຈສຸ ຎາເຓສຸ ອິທ຺ຘິວິຘຎາຓໍ ປຣິຕ຺ຕມຫຄ຺ຄຕອຕີຕານາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາຣມ຺ມຓວເສນ ສຕ຺ຕສຸ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ປວຕ຺ຕຕິ. ໂສຕຘາຕຸວິສຸທ຺ຘິຎາຓໍ ປຣິຕ຺ຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາຣມ຺ມຓວເສນ ຈຕູສຸ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ປວຕ຺ຕຕິ. ເຈໂຕປຣິຍຎາຓໍ ປຣິຕ຺ຕມຫຄ຺ຄຕອປ຺ປມາຓມຄ຺ຄອຕີຕານາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນພຫິທ຺ຘາຣມ຺ມຓວເສນ ອຏ຺ຐສຸ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ປວຕ຺ຕຕິ. ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓໍ

ປຣິຕ຺ຕມຫຄ຺ຄຕອປ຺ປມາຓມຄ຺ຄອຕີຕອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘານວຕ຺ຕພ຺ພາຣມ຺ມຓວເສນ ອຏ຺ຐສຸ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ປວຕ຺ຕຕິ. ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓໍ ປຣິຕ຺ຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາຣມ຺ມຓວເສນ ຈຕູສຸ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ປວຕ຺ຕຕິ. ຍຖາກມ຺ມູປຄຎາຓໍ ປຣິຕ຺ຕມຫຄ຺ຄຕອຕີຕອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາຣມ຺ມຓວເສນ ປຎ຺ຈສຸ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ປວຕ຺ຕຕິ. ອນາຄຕໍສຎາຓໍ ປຣິຕ຺ຕມຫຄ຺ຄຕອປ຺ປມາຓມຄ຺ຄອນາຄຕອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘານວຕ຺ຕພ຺ພາຣມ຺ມຓວເສນ ອຏ຺ຐສຸ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ປວຕ຺ຕຕີຕິ.

ປຎ຺ຈຎາຓປກິຓ຺ຓກໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ.

໕໕. ອາສວກ຺ຂຍຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໐໗. ອາສວກ຺ຂຍຎາຓນິທ຺ເທເສ ອນຎ຺ຎາຕຎ຺ຎສ຺ສາມີຕິນ຺ທ຺ຣິຍາທີນິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖານິ. ກຕິ ຐານານິ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ເອເກກສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານນິຍມນຕ຺ຖໍ ປຸຈ຺ຉາ. ເອກໍ ຐານໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໂອກາສຏ຺ຐານຎ຺ຫິ ຕິຏ຺ຐຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ຐານນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຉ ຐານານີຕິ ຉ ມຄ຺ຄຜລກ຺ຂເຓ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ອນຎ຺ຎາຕຎ຺ຎສ຺ສາມີຕິນ຺ທ຺ຣິຍາທີສຸ ຕີສຸ ເອເກກເມວ ອຘິກໍ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຘິໂມກ຺ຂປຣິວາຣໍ ໂຫຕີຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ‘‘ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອຘິໂມກ຺ຂຏ຺ໂຐ’’ຕິອາທີສຸ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໒) ອຘິໂມກ຺ຂາທໂຍ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍາທີນໍ ກິຈ຺ຈວເສນ ວຸຕ຺ຕາ, ເອວມິຘາປິ ‘‘ອຘິໂມກ຺ຂປຣິວາຣໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຘິໂມກ຺ຂຕ຺ເຖນ ປຣິວາຣໍ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ປຣິວາຣນ຺ຕິ ຈ ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາໂສ ກໂຕ. ປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍນ຺ຕິ ອນຎ຺ຎາຕຎ຺ຎສ຺ສາມີຕິນ຺ທ຺ຣິຍເມວ ປຊານນສຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວິສຸໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຠິຘມ຺ເມປິ (ວິຠ. ໒໑໙) ຫິ ປຎ຺ຎາຍ ກິຈ຺ຈວິເສສທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ຈ ຜລກ຺ຂເຓ ຈ ເອກາວ ປຎ຺ຎາ ອຏ຺ຐຘາ ວິຠຕ຺ຕາ. ອຠິສນ຺ທນປຣິວາຣນ຺ຕິ ນ຺ຫານິຍຈຸຓ຺ຓານໍ ອຸທກໍ ວິຍ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິການໍ ສິເນຫນກິຈ຺ເຈນ ປຣິວາຣໍ ໂຫຕິ. ອິທໍ ໂສມນສ຺ສສມ຺ປຍຸຕ຺ຕມຄ຺ຄວເສເນວ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸເປກ຺ຂາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕມຄ຺ເຄ ປນ ໂສມນສ຺ສິນ຺ທ຺ຣິຍຏ຺ຐາເນ ອຸເປກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕໍ ປນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ ນາຕິອຸປພ຺ຣູຫນປຣິວາຣນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ປວຕ຺ຕສນ຺ຕຕາຘິປເຕຍ຺ຍປຣິວາຣນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕາ ສນ຺ຕຕິ ປວຕ຺ຕສນ຺ຕຕິ, ວຕ຺ຕມານສນ຺ຕານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຘິປຕິຠາໂວ ອາຘິປເຕຍ຺ຍໍ, ປວຕ຺ຕສນ຺ຕຕິຍາ ອາຘິປເຕຍ຺ຍໍ ປວຕ຺ຕສນ຺ຕຕາຘິປເຕຍ຺ຍໍ. ວຕ຺ຕມານຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອຸປຣິປວຕ຺ຕິຍາ ຈ ປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ ປຸພ຺ພາປຣວເສນ ປວຕ຺ຕສນ຺ຕຕິຍາ ອຘິປຕິຠາເວນ ອນຎ຺ຎາຕຎ຺ຎສ຺ສາມີຕິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ປຣິວາຣໍ ໂຫຕິ.

ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ຊາຕາ ຘມ຺ມາຕິອາທິ ສພ຺ເພສໍ ມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕການໍ ວຓ຺ຓຠຓນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ຊາຕາຕິ ມຄ຺ຄສມຸຏ຺ຐິຕາ ເອວ, ນ ອຎ຺ເຎ. ຍສ຺ມາ ປນ ມຄ຺ຄສມຸຏ຺ຐິຕມ຺ປິ ຣູປໍ ກຸສລາທິນາມໍ ນ ລຠຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ອປເນນ຺ໂຕ ຐເປຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານໍ ຣູປນ຺ຕິ ອາຫ. ສພ຺ເພວ ຫິ ເຕ ຘມ຺ມາ ກຸຈ຺ຉິຕານໍ ສລນາທີຫິ ອຕ຺ເຖຫິ ກຸສລາ. ເຕ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕມານາ ນຕ຺ຖິ ເອເຕສໍ ອາສວາຕິ ອນາສວາ. ວຏ຺ຏມູລໍ ຉິນ຺ທນ຺ຕາ ນິພ຺ພານໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ວຏ຺ຏໂຕ ນິຍ຺ຍນ຺ຕີຕິ ນິຍ຺ຍານິກາ. ກຸສລາກຸສລສງ຺ຂາຕາ ຈຍາ ອເປຕຕ຺ຕາ ອປຈຍສງ຺ຂາຕໍ ນິພ຺ພານໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕນໂຕ ອປຈຍໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອປຈຍຄາມິໂນ, ປວຕ຺ຕໍ ອປຈິນນ຺ຕາ ວິທ຺ຘໍເສນ຺ຕາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິປິ ອປຈຍຄາມິໂນ. ໂລເກ ອປຣິຍາປນ຺ນຠາເວນ ໂລກໂຕ ອຸຕ຺ຕຣາ ອຸຕ຺ຕິຓ຺ຓາຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣາ. ນິພ຺ພານໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓາ.

ອິມານິ ອຏ຺ຐິນ຺ທ຺ຣິຍານີຕິອາທິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕປຣິວາຣຠາວສ຺ສ ຈ ເຕນ ສຫຄຕາທິຠາວສ຺ສ ຈ ອາທິວຸຕ຺ຕອາກາຣານຎ຺ຈ ທີປນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຏ຺ຐິນ຺ທ຺ຣິຍານີຕິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິເຍນ ສຫ ອຏ຺ຐ. ສຫຊາຕປຣິວາຣາຕິ ອຏ຺ຐສຸ ເອເກເກນ ສຫ ອິຕເຣ ອິຕເຣ ສຕ຺ຕ ສຫຊາຕາ ຫຸຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສຫຊາຕປຣິວາຣາ ໂຫນ຺ຕິ. ຕເຖວ ອຎ຺ຎໍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອຎ຺ຎໍ ອຎ຺ຎສ຺ສາຕິ ເອວໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎປຣິວາຣາ ໂຫນ຺ຕິ. ຕເຖວ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ນິສ຺ສຍປຣິວາຣາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕປຣິວາຣາ ຈ ໂຫນ຺ຕິ. ສຫຄຕາຕິ ເຕນ ອນຎ຺ຎາຕຎ຺ຎສ຺ສາມີຕິນ຺ທ຺ຣິເຍນ ສຫ ເອກຸປ຺ປາທາທິຠາວໍ ຄຕາ. ສຫຊາຕາຕິ ເຕເນວ ສຫ ຊາຕາ. ສໍສຏ຺ຐາຕິ ເຕເນວ ສຫ ມິສ຺ສິຕາ. ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຕິ ເຕເນວ ສມໍ ເອກຸປ຺ປາທາທິປກາເຣຫິ ຍຸຕ຺ຕາ. ເຕວາຕິ ເຕ ເອວ ອຏ຺ຐ ອິນ຺ທ຺ຣິຍຘມ຺ມາ. ຕສ຺ສາຕິ ອນຎ຺ຎາຕຎ຺ຎສ຺ສາມີຕິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ. ອາກາຣາຕິ ປຣິວາຣໂກຏ຺ຐາສາ.

ຜລກ຺ຂເຓ ຊາຕາ ຘມ຺ມາ ສພ຺ເພວ ອພ຺ຍາກຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຣູປສ຺ສປິ ອພ຺ຍາກຕຕ຺ຕາ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານຣູເປນ ສຫ ວຸຕ຺ຕາ. ມຄ຺ຄສ຺ເສວ ກຸສລຕ຺ຕາ ນິຍ຺ຍານິກຕ຺ຕາ ອປຈຍຄາມິຕ຺ຕາ ຈ ຜລກ຺ຂເຓ ‘‘ກຸສລາ’’ຕິ ຈ ‘‘ນິຍ຺ຍານິກາ’’ຕິ ຈ ‘‘ອປຈຍຄາມິໂນ’’ຕິ ຈ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຕີຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣນິຄມນໍ. ຕຕ຺ຖ ອຏ຺ຐຏ຺ຐການີຕິ ອຏ຺ຐສຸ ມຄ຺ຄຜເລສຸ ເອເກກສ຺ສ ອຏ຺ຐກສ຺ສ ວເສນ ອຏ຺ຐ ອິນ຺ທ຺ຣິຍອຏ຺ຐການິ. ຈຕຸສຏ຺ຐິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຈຕຸສຏ຺ຐິ ອາກາຣາ ໂຫນ຺ຕິ. ອາສວາຕິອາທິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖເມວ. ອິຘ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄວຊ຺ເຌເຍວ ອາສເວ ອວຕ຺ວາ ເສສມຄ຺ຄຕ຺ຕຍວຊ຺ຌານມ຺ປິ ວຈນໍ ອາສວກ຺ຂຍວຈນສາມຎ຺ຎມຕ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄຎາຓເມວ ຫິ ເກຈິ ອາສເວ ອເສເສຕ຺ວາ ອາສວານໍ ເຂປນໂຕ ‘‘ຂເຍ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕສ຺ມາເຍວ ຈ ອຣຫາເຍວ ຂີຓາສໂວຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ.

ອາສວກ຺ຂຍຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕໖-໖໓. ສຈ຺ຈຎາຓຈຕຸກ຺ກທ຺ວຍນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໐໘-໙. ສຈ຺ຈຎາຓຈຕຸກ຺ກທ຺ວຍນິທ຺ເທເສ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ປີຬນຏ຺ໂຐຕິອາທີນິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາເນວ. ມຄ຺ຄສມງ຺ຄິສ຺ສ ຎາຓໍ ທຸກ຺ເຂເປຕໍ ຎາຓນ຺ຕິອາທິ ອນນ຺ຕຣຈຕຸກ຺ເກ ວິຍ ເອກາຠິສມຍວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ທຸວິຘຎ຺ຫິ ສຈ຺ຈຎາຓໍ ໂລກິຍໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣຎ຺ຈ. ໂລກິກໍ ທຸວິຘໍ ອນຸໂພຘຎາຓໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓຎ຺ຈ. ອນຸໂພຘຎາຓໍ ອາທິກມ຺ມິກສ຺ສ ອນຸສ຺ສວາທິວເສນ ນິໂຣເຘ ມຄ຺ເຄ ຈ ປວຕ຺ຕຕິ, ທຸກ຺ເຂ ສມຸທເຍ ຈ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ. ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓໍ ປຏິວິທ຺ຘສຈ຺ຈສ຺ສ ຈຕູສຸປິ ສຈ຺ເຈສຸ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ. ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ ປຏິເວຘຎາຓໍ ນິໂຣຘມາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ກິຈ຺ຈໂຕ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ ປຏິວິຊ຺ຌຕິ. ຍຖາຫ – ‘‘ໂຍ, ຠິກ຺ຂເວ, ທຸກ຺ຂໍ ປສ຺ສຕິ, ທຸກ຺ຂສມຸທຍມ຺ປິ ໂສ ປສ຺ສຕິ, ທຸກ຺ຂນິໂຣຘມ຺ປິ ປສ຺ສຕິ, ທຸກ຺ຂນິໂຣຘຄາມິນິໍ ປຏິປທມ຺ປິ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໑໐໐) ສພ຺ພໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ອິຘາປິ ອິມິນາ ວາເຣນ ອິທເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ປນ ໂລກຸຕ຺ຕຣມ຺ປິ ‘‘ທຸກ຺ເຂ ຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ນາມານິ ລຠຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຘ ປນ ໂລກິກຎາຓເມວ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ຕສ຺ມາເຍວ ຈ ຕຕ຺ຖ ກຕມໍ ທຸກ຺ເຂ ຎາຓນ຺ຕິອາທິມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ທຸກ຺ຂໍ ອາຣພ຺ຠາຕິ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ ອາລມ຺ພິຕ຺ວາ, ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຎ຺ຎາຕິອາທີສຸ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ປາກຏກຣຓສງ຺ຂາເຕນ ປຎ຺ຎາປນຏ຺ເຐນ ປຎ຺ຎາ, ເຕນ ເຕນ ວາ ອນິຈ຺ຈາທິນາ ປກາເຣນ ຘມ຺ເມ ຊານາຕີຕິປິ ປຎ຺ຎາ. ອິທມສ຺ສາ ສຠາວປທໍ. ປຊານນາກາໂຣ ປຊານນາ. ອນິຈ຺ຈາທີນິ ວິຈິນາຕີຕິ ວິຈໂຍ. ປວິຈໂຍຕິ ອຸປສຄ຺ເຄນ ປທໍ ວຑ຺ຒິຕໍ, ປກາເຣນ ວິຈໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມໍ ວິຈິນາຕີຕິ ຘມ຺ມວິຈໂຍ. ອນິຈ຺ຈາທີນໍ ສມ຺ມາ ລກ຺ຂຓວເສນ ສລ຺ລກ຺ຂຓາ. ສາ ເອວ ອຸປສຄ຺ຄນານຕ຺ເຕນ ອຸປລກ຺ຂຓາ ປຈ຺ຈຸປລກ຺ຂຓາຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຠຸສໍ ລກ຺ຂຓາ ເຕ ເຕ ອນິຈ຺ຈາທິຘມ຺ເມ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປລກ຺ຂຓາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຓ຺ຑິຕຠາໂວ ປຓ຺ຑິຈ຺ຈໍ. ກຸສລຠາໂວ ໂກສລ຺ລໍ. ນິປຸຓຠາໂວ ເນປຸຎ຺ຎໍ. ອນິຈ຺ຈາທີນໍ ວິຠາວນວເສນ ເວຠພ຺ຍາ. ອນິຈ຺ຈາທີນໍ ຈິນ຺ຕນກວເສນ ຈິນ຺ຕາ, ຍສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ອນິຈ຺ຈາທີນິ ຈິນ຺ຕາເປຕີຕິປິ ຈິນ຺ຕາ. ອນິຈ຺ຈາທີນິ ອຸປປຣິກ຺ຂຕີຕິ ອຸປປຣິກ຺ຂາ. ຠູຣີຕິ ປຖວີ. ອຍມ຺ປິ ສຓ຺ຫຏ຺ເຐນ ວິຕ຺ຖຕຏ຺ເຐນ ຈ ຠູຣີ ວິຍາຕິ ຠູຣີ. ອຖ ວາ ປຎ຺ຎາເຍວ ຠູເຕ ອຕ຺ເຖ ຣມຕີຕິ ຠູຣີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອສນິ ວິຍ ສິລຸຈ຺ຈເຍ ກິເລເສ ເມຘຕິ ຫິໍສຕີຕິ ເມຘາ, ຂິປ຺ປໍ ຄຫຓຘາຣຓຏ຺ເຐນ ວາ ເມຘາ. ຍສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ອຕ຺ຕຫິຕປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມ ຈ ຍາຖາວລກ຺ຂຓປຏິເວເຘ ປຣິເນຕີຕິ ປຣິຓາຍິກາ. ຘມ຺ເມ ອນິຈ຺ຈາທິວເສນ ວິວິຘາ ປສ຺ສຕີຕິ ວິປສ຺ສນາ. ສມ຺ມາ ປກາເຣຫິ ອນິຈ຺ຈາທີນິ ຊານາຕີຕິ ສມ຺ປຊາໂນ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ. ອຸປ຺ປຖປຏິປນ຺ເນ ສິນ຺ຘເວ ວີຖິອາໂຣປນຕ຺ຖໍ ປໂຕໂທ ວິຍ ອຸປ຺ປເຖ ຘາວນກໍ ກູຏຈິຕ຺ຕໍ ວີຖິອາໂຣປນຕ຺ຖໍ ວິຊ຺ຌຕີຕິ ປໂຕໂທ ວິຍ ປໂຕໂທ.

ທສ຺ສນລກ຺ຂເຓ ອິນ຺ທຏ຺ຐໍ ກໂຣຕີຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ປຎ຺ຎາສງ຺ຂາຕໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍໍ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ນຍິທໍ ‘‘ປຸຣິສສ຺ສ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍ’’ນ຺ຕິອາທິ ວິຍ ປຎ຺ຎາຍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍໍ. ອຖ ໂຂ ປຎ຺ຎາ ເອວ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອວິຊ຺ຊາຍ ນ ກມ຺ປຕີຕິ ປຎ຺ຎາພລໍ. ກິເລສຈ຺ເຉທນຏ຺ເຐນ ປຎ຺ຎາວ ສຕ຺ຖໍ ປຎ຺ຎາສຕ຺ຖໍ. ອຈ຺ຈຸຄ຺ຄຕຏ຺ເຐນ ປຎ຺ຎາວ ປາສາໂທ ປຎ຺ຎາປາສາໂທ. ອາໂລກນຏ຺ເຐນ ປຎ຺ຎາວ ອາໂລໂກ ປຎ຺ຎາອາໂລໂກ. ໂອຠາສນຏ຺ເຐນ ປຎ຺ຎາວ ໂອຠາໂສ ປຎ຺ຎາໂອຠາໂສ. ປຊ຺ໂຊຕນຏ຺ເຐນ ປຎ຺ຎາວ ປຊ຺ໂຊໂຕ ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊໂຕ. ປຎ຺ຎວໂຕ ຫິ ເອກປລ຺ລງ຺ເກນ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸ ເອກາໂລກາ ເອໂກຠາສາ ເອກປຊ຺ໂຊຕາ ໂຫຕິ. ເຕເນຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິເມສຸ ປນ ຕີສຸ ປເທສຸ ເອກປເທນາປິ ເອຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ສິທ຺ເຘ ຍານິ ປເນຕານິ ຠຄວຕາ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາໂລກາ. ກຕເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ? ຈນ຺ທາໂລໂກ, ສູຣິຍາໂລໂກ, ອຄ຺ຄາໂລໂກ, ປຎ຺ຎາໂລໂກ. ອິເມ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາໂລກາ. ເອຕທຄ຺ຄໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິເມສໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ອາໂລການໍ ຍທິທໍ ປຎ຺ຎາໂລໂກ’’. ຕຖາ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂອຠາສາ. ຈຕ຺ຕາໂຣເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຊ຺ໂຊຕາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໑໔໔-໑໔໕) ສຕ຺ຕານໍ ອຊ຺ຌາສຍວເສນ ສຸຕ຺ຕານິ ເທສິຕານິ. ຕທນຸຣູເປເນວ ອິຘາປິ ເຖເຣນ ເທສນາ ກຕາ. ອຕ຺ໂຖ ຫິ ອເນເກຫິ ອາກາເຣຫິ ວິຠຊ຺ຊມາໂນ ສຸວິຠຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ອຎ຺ຎຖາ ຈ ອຎ຺ໂຎ ພຸຊ຺ຌຕິ, ອຎ຺ຎຖາ ອຎ຺ໂຎຕິ. ຣຕິກຣຓຏ຺ເຐນ ປນ ຣຕິທາຍກຏ຺ເຐນ ຣຕິຊນກຏ຺ເຐນ ຈິຕ຺ຕີກຕຏ຺ເຐນ ທຸລ຺ລຠປາຕຸຠາວຏ຺ເຐນ ອຕຸລຏ຺ເຐນ ອໂນມສຕ຺ຕປຣິໂຠຄຏ຺ເຐນ ຈ ປຎ຺ຎາວ ຣຕນໍ ປຎ຺ຎາຣຕນໍ.

ນ ເຕນ ສຕ຺ຕາ ມຸຍ຺ຫນ຺ຕິ, ສຍໍ ວາ ອາຣມ຺ມເຓ ນ ມຸຍ຺ຫຕີຕິ ອໂມໂຫ. ຘມ຺ມວິຈຍປທໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖເມວ. ກສ຺ມາ ປເນຕໍ ປຸນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ອໂມຫສ຺ສ ໂມຫປຏິປກ຺ຂຠາວທີປນຕ຺ຖໍ. ເຕເນຕໍ ທີເປຕິ ‘‘ຍ຺ວາຍໍ ອໂມໂຫ, ໂສ ນ ເກວລໍ ໂມຫໂຕ ອຎ຺ໂຎ ຘມ຺ໂມ, ໂມຫສ຺ສ ປນ ປຏິປກ຺ໂຂ ຘມ຺ມວິຈຍສງ຺ຂາໂຕ ອໂມໂຫ ນາມ ອິຘ ອຘິປ຺ເປໂຕ’’ຕິ. ສມ຺ມາທິຏ຺ຐີຕິ ຍາຖາວນິຍ຺ຍານິກກຸສລທິຏ຺ຐິ. ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມໍ ທຸກ຺ຂສມຸທເຍ ຎາຓໍ, ຕຕ຺ຖ ກຕມໍ ທຸກ຺ຂນິໂຣເຘ ຎາຓໍ, ຕຕ຺ຖ ກຕມໍ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘຄາມິນິຍາ ປຏິປທາຍ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉາວຈນານິ ສງ຺ເຂປວເສນ ວຸຕ຺ຕານີຕິ.

ສຈ຺ຈຎາຓຈຕຸກ຺ກທ຺ວຍນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖໔-໖໗. ສຸທ຺ຘິກປຏິສມ຺ຠິທາຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໑໐. ສຸທ຺ຘິກປຏິສມ຺ຠິທາຎາຓນິທ຺ເທເສ ອິເມສໍ ຎາຓານໍ ປເຠທາຠາວໂຕເຍວ ເຫຏ຺ຐາ ວິຍ ປເຠທໍ ອທສ຺ເສຕ຺ວາເຍວ ອຕ຺ເຖສຸ ຎາຓໍ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຎ຺ຎາປເຠທາຠາເວປິ ອຕ຺ຕນາ ປຏິວິທ຺ຘຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມມຕ຺ຕວເສນ ນານຕ຺ຕສພ຺ຠາວໂຕ ອຕ຺ຖນານຕ຺ເຕ ປຎ຺ຎາ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິເທ ຎາຓນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ນານຕ຺ເຕຕິ ອຕ຺ຖາທີນໍ ອເນກຠາເວ. ວວຕ຺ຖາເນຕິ ອຕ຺ຖາທີນໍ ນິຈ຺ຉຍເນ. ສລ຺ລກ຺ຂເຓຕິ ອຕ຺ຖາທີນໍ ສມ຺ມາທສ຺ສເນ. ອຸປລກ຺ຂເຓຕິ ອຕ຺ຖາທີນໍ ຠຸສໍທສ຺ສເນ. ປເຠເທຕິ ອຕ຺ຖາທີນໍ ນານາເຠເທ. ປຠາວເນຕິ ອຕ຺ຖາທີນໍ ປາກຏີກຣເຓນ ອຸປ຺ປາທເນ. ໂຊຕເນຕິ ອຕ຺ຖາທີນໍ ທີປເນ. ວິໂຣຈເນຕິ ອຕ຺ຖາທີນໍ ວິວິຘາ ທີປເນ. ປກາສເນຕິ ອຕ຺ຖາທີນໍ ປຠາສເນ. ‘‘ນານຕ຺ເຕ’’ຕິ ມູລປທໍ ກຕ຺ວາ ສພ຺ພສາຘາຣຓວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ວວຕ຺ຖາເນ’’ຕິ ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສ ວເສນ, ‘‘ສລ຺ລກ຺ຂເຓ ອຸປລກ຺ຂເຓ’’ຕິ ສກທາຄາມິສ຺ສ ວເສນ, ‘‘ປເຠເທ ປຠາວເນ’’ຕິ ອນາຄາມິສ຺ສ ວເສນ, ‘‘ໂຊຕເນ ວິໂຣຈເນ ປກາສເນ’’ຕິ ອຣຫໂຕ ວເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາຕິ.

ສຸທ຺ຘິກປຏິສມ຺ຠິທາຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອິຕິ ສທ຺ຘມ຺ມປ຺ປກາສິນິຍາ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ຄ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ປຐໂມ ຠາໂຄ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ

ຂຸທ຺ທກນິກາເຍ

ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ຄ-ອຏ຺ຐກຖາ

(ທຸຕິໂຍ ຠາໂຄ)

໖໘. ອິນ຺ທ຺ຣິຍປໂຣປຣິຍຕ຺ຕຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໑໑. ອິນ຺ທ຺ຣິຍປໂຣປຣິຍຕ຺ຕຎາຓນິທ຺ເທເສ ຕຖາຄຕສ຺ສາຕິ ວຈເນ ອຸທ຺ເທເສ ສຣູປໂຕ ອວິຊ຺ຊມາເນປິ ‘‘ຉ ຎາຓານິ ອສາຘາຣຓານິ ສາວເກຫີ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ມາຕິກາ ໑.໗໓) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ຕຖາຄຕສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ອຸທ຺ເທເສ ອຕ຺ຖໂຕ ສິທ຺ຘສ຺ສ ຕຖາຄຕວຈນສ຺ສ ນິທ຺ເທເສ ຄຫຓໍ ກຕໍ. ສຕ຺ເຕ ປສ຺ສຕີຕິ ຣູປາທີສຸ ຉນ຺ທຣາເຄນ ສຕ຺ຕຕາຍ ລຄ຺ຄຕາຍ ສຕ຺ຕາ, ເຕ ສຕ຺ເຕ ອິນ຺ທ຺ຣິຍປໂຣປຣິຍຕ຺ຕຎາເຓນ ຈກ຺ຂຸນາ ປສ຺ສຕິ ໂອໂລເກຕິ. ອປ຺ປຣຊກ຺ເຂຕິ ປຎ຺ຎາມເຍ ອກ຺ຂິມ຺ຫິ ອປ຺ປໍ ຣາຄາທິຣໂຊ ເອເຕສນ຺ຕິ ອປ຺ປຣຊກ຺ຂາ, ອປ຺ປໍ ຣາຄາທິຣໂຊ ເອເຕສນ຺ຕິ ວາ ອປ຺ປຣຊກ຺ຂາ. ເຕ ອປ຺ປຣຊກ຺ເຂ. ມຫາຣຊກ຺ເຂຕິ ປຎ຺ຎາມເຍ ອກ຺ຂິມ຺ຫິ ມຫນ຺ຕໍ ຣາຄາທິຣໂຊ ເອເຕສນ຺ຕິ ມຫາຣຊກ຺ຂາ, ມຫນ຺ຕໍ ຣາຄາທິຣໂຊ ເອເຕສນ຺ຕິ ວາ ມຫາຣຊກ຺ຂາ. ຕິກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິເຍ ມຸທິນ຺ທ຺ຣິເຍຕິ ຕິກ຺ຂານິ ສທ຺ຘາທີນິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ເອເຕສນ຺ຕິ ຕິກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິຍາ, ມຸທູນິ ສທ຺ຘາທີນິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ເອເຕສນ຺ຕິ ມຸທິນ຺ທ຺ຣິຍາ. ສ຺ວາກາເຣ ທ຺ວາກາເຣຕິ ສຸນ຺ທຣາ ສທ຺ຘາທໂຍ ອາກາຣາ ໂກຏ຺ຐາສາ ເອເຕສນ຺ຕິ ສ຺ວາກາຣາ, ກຸຈ຺ຉິຕາ ຄຣຫິຕາ ສທ຺ຘາທໂຍ ອາກາຣາ ໂກຏ຺ຐາສາ ເອເຕສນ຺ຕິ ທ຺ວາກາຣາ. ສຸວິຎ຺ຎາປເຍ ທຸວິຎ຺ຎາປເຍຕິ ເຍ ກຖິຕໍ ກາຣຓໍ ສລ຺ລກ຺ເຂນ຺ຕິ ສຸເຂນ ສກ຺ກາ ໂຫນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາເປຕຸໍ, ເຕ ສຸວິຎ຺ຎາປຍາ, ຕພ຺ພິປຣີຕາ ທຸວິຎ຺ຎາປຍາ. ອປ຺ເປກຈ຺ເຈ ປຣໂລກວຊ຺ຊຠຍທສ຺ສາວິໂນຕິ ອປິ ເອເກ ປຣໂລກຎ຺ເຈວ ຣາຄາທິວຊ຺ຊຎ຺ຈ ຠຍໂຕ ປສ຺ສນ຺ເຕ, ອິມສ຺ສ ປນ ປທສ຺ສ ນິທ຺ເທເສ ປຣໂລກສ຺ເສວ ນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຂນ຺ຘາທິໂລເກ ຈ ຣາຄາທິວຊ຺ເຊ ຈ ປຣໍ ພາຬ຺ຫໍ ຠຍໍ ປສ຺ສນສີລາຕິ ປຣໂລກວຊ຺ຊຠຍທສ຺ສາວິໂນ. ເຕ ປຣໂລກວຊ຺ຊຠຍທສ຺ສາວິເນຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ອປ຺ເປກຈ຺ເຈ ນ ປຣໂລກວຊ຺ຊຠຍທສ຺ສາວິໂນຕິ ຕພ຺ພິປຣີເຕ. ໂລໂກຕິ ຈ ລຸຊ຺ຊນປລຸຊ຺ຊນຏ຺ເຐນ. ວຊ຺ຊນ຺ຕິ ຈ ວຊ຺ຊນີຍຏ຺ເຐນ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ອຸທ຺ເທສສ຺ສ ນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ ໂຫຕິ.

ປຸນ ນິທ຺ເທສສ຺ສ ປຏິນິທ຺ເທສໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອປ຺ປຣຊກ຺ເຂ ມຫາຣຊກ຺ເຂຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຕີສຸ ຣຕເນສຸ ໂອກປ຺ປນສງ຺ຂາຕາ ສທ຺ຘາ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ສທ຺ໂຘ. ໂສ ສທ຺ຘາສມ຺ປນ຺ໂນ ປຸຄ຺ຄໂລ ອສ຺ສທ຺ຘິຍຣຊສ຺ສ ເຈວ ອສ຺ສທ຺ຘິຍມູລກສ຺ສ ເສສາກຸສລຣຊສ຺ສ ຈ ອປ຺ປກຕ຺ຕາ ອປ຺ປຣຊກ຺ໂຂ. ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສ ສທ຺ຘາຕິ ອສ຺ສທ຺ໂຘ. ໂສ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣສ຺ສ ຣຊສ຺ສ ມຫນ຺ຕຕ຺ຕາ ມຫາຣຊກ຺ໂຂ. ອາຣທ຺ຘໍ ວີຣິຍມເນນາຕິ ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍ. ໂສ ໂກສຊ຺ຊຣຊສ຺ສ ເຈວ ໂກສຊ຺ຊມູລກສ຺ສ ເສສາກຸສລຣຊສ຺ສ ຈ ອປ຺ປກຕ຺ຕາ ອປ຺ປຣຊກ຺ໂຂ. ຫີນວີຣິຍຕ຺ຕາ ກຸຈ຺ຉິເຕນ ອາກາເຣນ ສີທຕີຕິ ກຸສີໂທ, ກຸສີໂທ ເອວ ກຸສີໂຕ. ໂສ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣສ຺ສ ຣຊສ຺ສ ມຫນ຺ຕຕ຺ຕາ ມຫາຣຊກ຺ໂຂ. ອາຣມ຺ມຓໍ ອຸເປຈ຺ຈ ຐິຕາ ສຕິ ອສ຺ສາຕິ ອຸປຏ຺ຐິຕສ຺ສຕິ. ໂສ ມຸຏ຺ຐສ຺ສຈ຺ຈຣຊສ຺ສ ເຈວ ມຸຏ຺ຐສ຺ສຈ຺ຈມູລກສ຺ສ ເສສາກຸສລຣຊສ຺ສ ຈ ອປ຺ປກຕ຺ຕາ ອປ຺ປຣຊກ຺ໂຂ. ມຸຏ຺ຐາ ນຏ຺ຐາ ສຕິ ອສ຺ສາຕິ ມຸຏ຺ຐສ຺ສຕິ. ໂສ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣສ຺ສ ຣຊສ຺ສ ມຫນ຺ຕຕ຺ຕາ ມຫາຣຊກ຺ໂຂ. ອປ຺ປນາສມາຘິນາ ອຸປຈາຣສມາຘິນາ ວາ ອາຣມ຺ມເຓ ສມໍ, ສມ຺ມາ ວາ ອາຫິໂຕ ຐິໂຕຕິ ສມາຫິໂຕ, ສມາຫິຕຈິຕ຺ໂຕຕິ ວາ ສມາຫິໂຕ. ໂສ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈຣຊສ຺ສ ເຈວ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈມູລກສ຺ສ ເສສາກຸສລຣຊສ຺ສ ຈ ອປ຺ປກຕ຺ຕາ ອປ຺ປຣຊກ຺ໂຂ. ນ ສມາຫິໂຕ ອສມາຫິໂຕ. ໂສ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣສ຺ສ ຣຊສ຺ສ ມຫນ຺ຕຕ຺ຕາ ມຫາຣຊກ຺ໂຂ. ອຸທຍຕ຺ຖຄາມິນີ ປຎ຺ຎາ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ປຎ຺ຎວາ. ໂສ ໂມຫຣຊສ຺ສ ເຈວ ໂມຫມູລກສ຺ສ ເສສາກຸສລຣຊສ຺ສ ຈ ອປ຺ປກຕ຺ຕາ ອປ຺ປຣຊກ຺ໂຂ. ໂມຫມູຬ຺ຫຕ຺ຕາ ທຸຏ຺ຐາ ປຎ຺ຎາ ອສ຺ສາຕິ ທຸປ຺ປຎ຺ໂຎ. ໂສ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣສ຺ສ ຣຊສ຺ສ ມຫນ຺ຕຕ຺ຕາ ມຫາຣຊກ຺ໂຂ. ສທ຺ໂຘ ປຸຄ຺ຄໂລ ຕິກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິໂຍຕິ ພຫຸລໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາຍ ພລວຕິຍາ ສທ຺ຘາຍ ສທ຺ໂຘ, ເຕເນວ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິເຍນ ຕິກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິໂຍ. ອສ຺ສທ຺ໂຘ ປຸຄ຺ຄໂລ ມຸທິນ຺ທ຺ຣິໂຍຕິ ພຫຸລໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາເນນ ອສ຺ສທ຺ຘິເຍນ ອສ຺ສທ຺ໂຘ, ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາເນນ ທຸພ຺ພເລນ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິເຍນ ມຸທິນ຺ທ຺ຣິໂຍ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ສທ຺ໂຘ ປຸຄ຺ຄໂລ ສ຺ວາກາໂຣຕິ ຕາຍ ເອວ ສທ຺ຘາຍ ໂສຠນາກາໂຣ. ອສ຺ສທ຺ໂຘ ປຸຄ຺ຄໂລ ທ຺ວາກາໂຣຕິ ເຕເນວ ອສ຺ສທ຺ຘິເຍນ ວິຣູປາກາໂຣ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ສຸວິຎ຺ຎາປໂຍຕິ ສຸເຂນ ວິຎ຺ຎາເປຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ໂຍ. ທຸວິຎ຺ຎາປໂຍຕິ ທຸກ຺ເຂນ ວິຎ຺ຎາເປຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ໂຍ. ປຣໂລກວຊ຺ຊຠຍທສ຺ສາວີຕິ ເອຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ປຎ຺ຎາສມ຺ປນ຺ນສ຺ເສວ ສທ຺ຘາທີນິ ສຸປຣິສຸທ຺ຘານິ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ສຸປຣິສຸທ຺ຘສທ຺ຘາທິສມ຺ປນ຺ໂນ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຍ, ສຸປຣິສຸທ຺ຘສທ຺ຘາທິສມ຺ປນ຺ໂນປິ ວາ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາຍ ປຎ຺ຎາຍ ປຣໂລກວຊ຺ຊຠຍທສ຺ສາວີ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ເອວ ຫິ ສທ຺ຘາທໂຍປິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ‘‘ປຣໂລກວຊ຺ຊຠຍທສ຺ສາວີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ.

໑໑໒. ອິທານິ ‘‘ປຣໂລກວຊ຺ຊຠຍທສ຺ສາວີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ ໂລກຎ຺ຈ ວຊ຺ຊຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕຸໍ ໂລໂກຕິອາທິມາຫ. ເອຕ຺ຖ ຂນ຺ຘາ ເອວ ລຸຊ຺ຊນປລຸຊ຺ຊນຏ຺ເຐນ ໂລໂກຕິ ຂນ຺ຘໂລໂກ. ເສສທ຺ວເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ. ວິປຕ຺ຕິຠວໂລໂກຕິ ອປາຍໂລໂກ. ໂສ ຫິ ອນິຏ຺ຐຜລຕ຺ຕາ ວິຣູໂປ ລາໂຠຕິ ວິປຕ຺ຕິ, ຠວຕີຕິ ຠໂວ, ວິປຕ຺ຕິ ເອວ ຠໂວ ວິປຕ຺ຕິຠໂວ, ວິປຕ຺ຕິຠໂວ ເອວ ໂລໂກ ວິປຕ຺ຕິຠວໂລໂກ. ວິປຕ຺ຕິສມ຺ຠວໂລໂກຕິ ອປາຍູປຄໍ ກມ຺ມໍ. ຕຎ຺ຫິ ສມ຺ຠວຕິ ເອຕສ຺ມາ ຜລນ຺ຕິ ສມ຺ຠໂວ, ວິປຕ຺ຕິຍາ ສມ຺ຠໂວ ວິປຕ຺ຕິສມ຺ຠໂວ, ວິປຕ຺ຕິສມ຺ຠໂວ ເອວ ໂລໂກ ວິປຕ຺ຕິສມ຺ຠວໂລໂກ. ສມ຺ປຕ຺ຕິຠວໂລໂກຕິ ສຸຄຕິໂລໂກ. ໂສ ຫິ ອິຏ຺ຐຜລຕ຺ຕາ ສຸນ຺ທໂຣ ລາໂຠຕິ ສມ຺ປຕ຺ຕິ, ຠວຕີຕິ ຠໂວ, ສມ຺ປຕ຺ຕິ ເອວ ຠໂວ ສມ຺ປຕ຺ຕິຠໂວ, ສມ຺ປຕ຺ຕິຠໂວ ເອວ ໂລໂກ ສມ຺ປຕ຺ຕິຠວໂລໂກ. ສມ຺ປຕ຺ຕິສມ຺ຠວໂລໂກຕິ ສຸຄຕູປຄໍ ກມ຺ມໍ. ຕຎ຺ຫິ ສມ຺ຠວຕິ ເອຕສ຺ມາ ຜລນ຺ຕິ ສມ຺ຠໂວ, ສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສມ຺ຠໂວ ສມ຺ປຕ຺ຕິສມ຺ຠໂວ, ສມ຺ປຕ຺ຕິສມ຺ຠໂວ ເອວ ໂລໂກ ສມ຺ປຕ຺ຕິສມ຺ຠວໂລໂກ. ເອໂກ ໂລໂກຕິອາທີນິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາເນວ.

ວຊ຺ຊນ຺ຕິ ນປຸໍສກວຈນໍ ອສຸໂກຕິ ອນິທ຺ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ກຕໍ. ກິເລສາຕິ ຣາຄາທໂຍ. ທຸຈ຺ຈຣິຕາຕິ ປາຓາຕິປາຕາທໂຍ. ອຠິສງ຺ຂາຣາຕິ ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາຣາທໂຍ. ຠວຄາມິກມ຺ມາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວິປາກທານວເສນ ຠວໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ຠວຄາມິໂນ, ອຠິສງ຺ຂາເຣສຸປິ ວິປາກຊນກາເນວ ກມ຺ມານິ ວຸຕ຺ຕານິ. ອິຕີຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣນິທສ຺ສນໍ. ອິມສ຺ມິຎ຺ຈ ໂລເກ ອິມສ຺ມິຎ຺ຈ ວຊ຺ເຊຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣ ໂລເກ ຈ ວຊ຺ເຊ ຈ. ຕິພ຺ພາ ຠຍສຎ຺ຎາຕິ ພລວຕີ ຠຍສຎ຺ຎາ. ຕິພ຺ພາຕິ ປຣສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ, ຠຍສຎ຺ຎາຕິ ຠຍສທ຺ທສ຺ສ, ໂລກວຊ຺ຊທ຺ວຍມ຺ປິ ຫິ ຠຍວຕ຺ຖຸຕ຺ຕາ ສຍຎ຺ຈ ສຠຍຕ຺ຕາ ຠຍໍ, ຠຍມິຕິ ສຎ຺ຎາ ຠຍສຎ຺ຎາ. ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕາ ໂຫຕີຕິ ຕໍ ຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຸເປຈ຺ຈ ຐິຕາ ໂຫຕິ. ເສຍ຺ຍຖາປິ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕາສິເກ ວຘເກຕິ ຍຖາ ນາມ ປຫຣິຕຸໍ ອຸຈ຺ຈາຣິຕຂຄ຺ເຄ ປຈ຺ຈາມິຕ຺ເຕ ຕິພ຺ພາ ຠຍສຎ຺ຎາ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕາ ໂຫຕິ, ເອວເມວ ໂລເກ ຈ ວຊ຺ເຊ ຈ ຕິພ຺ພາ ຠຍສຎ຺ຎາ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕາ ໂຫຕິ. ອິເມຫິ ປຎ຺ຎາສາຍ ອາກາເຣຫີຕິ ອປ຺ປຣຊກ຺ຂປຎ຺ຈກາທີສຸ ທສສຸ ປຎ຺ຈເກສຸ ເອເກກສ຺ມິໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອາກາຣານໍ ວເສນ ປຎ຺ຎາສາຍ ອາກາເຣຫິ. ອິມານິ ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານີຕິ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍາທີນິ ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານິ. ຊານາຕີຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຎ຺ຎາຍ ປຊານາຕິ. ປສ຺ສຕີຕິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ທິຏ຺ຐໍ ວິຍ ກໂຣຕິ. ອຎ຺ຎາຕີຕິ ສພ຺ພາກາຣມຣິຍາທາຫິ ຊານາຕິ. ປຏິວິຊ຺ຌຕີຕິ ເອກເທສໍ ອເສເສຕ຺ວາ ນິຣວເສສທສ຺ສນວເສນ ປຎ຺ຎາຍ ປທາເລຕີຕິ.

ອິນ຺ທ຺ຣິຍປໂຣປຣິຍຕ຺ຕຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖໙. ອາສຍານຸສຍຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໑໓. ອາສຍານຸສຍຎາຓນິທ຺ເທເສ ອິຘ ຕຖາຄໂຕຕິອາທິ ປຎ຺ຈຘາ ຐປິໂຕ ນິທ຺ເທໂສ. ຕຕ຺ຖ ອາສຍານຸສຍາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາ ເອວ. ຈຣິຕນ຺ຕິ ປຸພ຺ເພ ກຕໍ ກຸສລາກຸສລໍ ກມ຺ມໍ. ອຘິມຸຕ຺ຕິນ຺ຕິ ສມ຺ປຕິ ກຸສເລ ອກຸສເລ ວາ ຈິຕ຺ຕໂວສຄ຺ໂຄ. ຠພ຺ພາຠພ຺ເພຕິ ຠພ຺ເພ ຈ ອຠພ຺ເພ ຈ. ອຣິຍາຍ ຊາຕິຍາ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ ຊາຍນ຺ຕີຕິ ຠພ຺ພາ. ວຕ຺ຕມານສມີເປ ວຕ຺ຕມານວຈນໍ. ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ ຊາຍິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ວາ ຠພ຺ພາ, ຠາຊນຠູຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຍ ອຣິຍມຄ຺ຄປຏິເວຘສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິກາ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປນ຺ນາ, ເຕ ຠພ຺ພາ. ວຸຕ຺ຕປຏິປກ຺ຂາ ອຠພ຺ພາ.

ກຕໂມ ສຕ຺ຕານໍ ອາສໂຍຕິອາທິ ນິທ຺ເທສສ຺ສ ປຏິນິທ຺ເທໂສ. ຕຕ຺ຖ ສສ຺ສໂຕຕິ ນິຈ຺ໂຈ. ໂລໂກຕິ ອຕ຺ຕາ. ອິຘ ສຣີຣໍເຍວ ນສ຺ສຕິ, ອຕ຺ຕາ ປນ ອິຘ ປຣຕ຺ຖ ຈ ໂສເຍວາຕິ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ. ໂສ ຫິ ສຍໍເຍວ ອາໂລເກຕີຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ໂລໂກ’’ຕິ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ. ອສສ຺ສໂຕຕິ ອນິຈ຺ໂຈ. ອຕ຺ຕາ ສຣີເຣເນວ ສຫ ນສ຺ສຕີຕິ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ. ອນ຺ຕວາຕິ ປຣິຕ຺ເຕ ກສິເຓ ຌານໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ຕໍປຣິຕ຺ຕກສິຓາຣມ຺ມຓໍ ຈິຕ຺ຕໍ ສປຣິຍນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕາຕິ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ. ອນນ຺ຕວາຕິ ນ ອນ຺ຕວາ ອປ຺ປມາເຓ ກສິເຓ ຌານໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ຕໍອປ຺ປມາຓກສິຓາຣມ຺ມຓໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອປຣິຍນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕາຕິ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ. ຕໍ ຊີວໍ ຕໍ ສຣີຣນ຺ຕິ ຊີໂວ ຈ ສຣີຣຎ຺ຈ ຕໍເຍວ. ຊີໂວຕິ ອຕ຺ຕາ, ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາເສນ ນປຸໍສກວຈນໍ ກຕໍ. ສຣີຣນ຺ຕິ ຣາສຏ຺ເຐນ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ. ອຎ຺ຎໍ ຊີວໍ ອຎ຺ຎໍ ສຣີຣນ຺ຕິ ອຎ຺ໂຎ ຊີໂວ ອຎ຺ຎໍ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ. ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາຕິ ຂນ຺ຘາ ອິເຘວ ວິນສ຺ສນ຺ຕິ, ສຕ຺ໂຕ ມຣຓໂຕ ປຣໍ ໂຫຕິ ວິຊ຺ຊຕິ ນ ນສ຺ສຕິ. ‘‘ຕຖາຄໂຕ’’ຕິ ເຈຕ຺ຖ ສຕ຺ຕາຘິວຈນນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຕຖາຄໂຕຕິ ອຣຫາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອິເມ ‘‘ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ປກ຺ເຂ ໂທສໍ ທິສ຺ວາ ເອວໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ນ ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາຕິ ຂນ຺ຘາປິ ອິເຘວ ນສ຺ສນ຺ຕິ, ຕຖາຄໂຕ ຈ ມຣຓໂຕ ປຣໍ ນ ໂຫຕິ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊຕິ ວິນສ຺ສຕິ. ອິເມ ‘‘ໂຫຕີ’’ຕິ ປກ຺ເຂ ໂທສໍ ທິສ຺ວາ ເອວໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ໂຫຕິ ຈ ນ ຈ ໂຫຕີຕິ ອິເມ ເອເກກປກ຺ຂປຣິຄ຺ຄເຫ ໂທສໍ ທິສ຺ວາ ອຸຠຍປກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ເນວ ໂຫຕິ ນ ນ ໂຫຕີຕິ ອິເມ ອຸຠຍປກ຺ຂປຣິຄ຺ຄເຫ ອຸຠຍໂທສາປຕ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ໂຫຕີຕິ ຈ ນ ໂຫຕິ, ເນວ ໂຫຕີຕິ ຈ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ອມຣາວິກ຺ເຂປປກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ.

ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຏ຺ຐກຖານໂຍ – ‘‘ສສ຺ສໂຕ ໂລໂກຕິ ວາ’’ຕິອາທີຫິ ທສຫາກາເຣຫິ ທິຏ຺ຐິປເຠໂທວ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຕ຺ຖ ສສ຺ສໂຕ ໂລໂກຕິ ຈ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ ໂລໂກຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ໂລໂກ ນິຈ຺ໂຈ ຘຸໂວ ສພ຺ພກາລິໂກ’’ຕິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ສສ຺ສຕນ຺ຕິ ຄຫຓາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕາ ທິຏ຺ຐິ. ອສສ຺ສໂຕຕິ ຕເມວ ໂລກໍ ‘‘ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊຕິ ວິນສ຺ສຕີ’’ຕິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ອຸຈ຺ເຉທຄ຺ຄຫຓາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕາ ທິຏ຺ຐິ. ອນ຺ຕວາຕິ ປຣິຕ຺ຕກສິຓລາຠິໂນ ສຸປ຺ປມຕ຺ເຕ ວາ ສຣາວມຕ຺ເຕ ວາ ກສິເຓ ສມາປນ຺ນສ຺ສ ອນ຺ໂຕສມາປຕ຺ຕິຍໍ ປວຕ຺ຕິຕຣູປາຣູປຘມ຺ເມ ‘‘ໂລໂກ’’ຕິ ຈ ກສິຓປຣິຈ຺ເຉທນ຺ເຕນ ‘‘ອນ຺ຕວາ’’ຕິ ຈ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ‘‘ອນ຺ຕວາ ໂລໂກ’’ຕິ ຄຫຓາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕາ ທິຏ຺ຐິ. ສາ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິປິ ໂຫຕິ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິປິ. ວິປຸລກສິຓລາຠິໂນ ປນ ຕສ຺ມິໍ ກສິເຓ ສມາປນ຺ນສ຺ສ ອນ຺ໂຕສມາປຕ຺ຕິຍໍ ປວຕ຺ຕິຕຣູປາຣູປຘມ຺ເມ ‘‘ໂລໂກ’’ຕິ ຈ ກສິຓປຣິຈ຺ເຉທນ຺ເຕນ ‘‘ນ ອນ຺ຕວາ’’ຕິ ຈ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ‘‘ອນນ຺ຕວາ ໂລໂກ’’ຕິ ຄຫຓາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕາ ທິຏ຺ຐິ. ສາ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິປິ ໂຫຕິ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິປິ. ຕໍ ຊີວໍ ຕໍ ສຣີຣນ຺ຕິ ເຠທນຘມ຺ມສ຺ສ ສຣີຣສ຺ເສວ ‘‘ຊີວ’’ນ຺ຕິ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ສຣີເຣ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊມາເນ ຊີວມ຺ປິ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ອຸຈ຺ເຉທຄ຺ຄຫຓາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕາ ທິຏ຺ຐິ. ທຸຕິຍປເທ ສຣີຣໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຊີວສ຺ສ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ສຣີເຣ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊມາເນປິ ຊີວໍ ນ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ສສ຺ສຕຄ຺ຄຫຓາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕາ ທິຏ຺ຐິ. ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕຕິອາທີສຸ ‘‘ສຕ຺ໂຕ ຕຖາຄໂຕ ນາມ, ໂສ ປຣໍ ມຣຓາ ໂຫຕີ’’ຕິ ຄຓ຺ຫໂຕ ປຐມາ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິ. ‘‘ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ຄຓ຺ຫໂຕ ທຸຕິຍາ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິ. ‘‘ໂຫຕິ ຈ ນ ຈ ໂຫຕີ’’ຕິ ຄຓ຺ຫໂຕ ຕຕິຍາ ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິ. ‘‘ເນວ ໂຫຕິ ນ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ຄຓ຺ຫໂຕ ຈຕຸຕ຺ຖາ ອມຣາວິກ຺ເຂປທິຏ຺ຐີຕິ.

ອິຕີຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣທິຏ຺ຐິນິສ຺ສຍນິທສ຺ສນໍ. ຠວທິຏ຺ຐິສນ຺ນິສ຺ສິຕາ ວາ ສຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ ວິຠວທິຏ຺ຐິສນ຺ນິສ຺ສິຕາ ວາຕິ ຠໂວ ວຸຈ຺ຈຕິ ສສ຺ສໂຕ, ສສ຺ສຕວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານທິຏ຺ຐິ ຠວທິຏ຺ຐິ, ຠໂວຕິ ທິຏ຺ຐີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວິຠໂວ ວຸຈ຺ຈຕິ ອຸຈ຺ເຉໂທ, ອຸຈ຺ເຉທວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານທິຏ຺ຐິ ວິຠວທິຏ຺ຐິ, ວິຠໂວຕິ ທິຏ຺ຐີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາ ທສວິຘາ ທິຏ຺ຐິ ຠວທິຏ຺ຐິ ຈ ວິຠວທິຏ຺ຐິ ຈາຕິ ທ຺ວິຘາວ ໂຫຕິ. ຕາສຸ ທ຺ວີສຸ ເອເກກໍ ສນ຺ນິສ຺ສິຕາ ອປສ຺ສິຕາ ອລ຺ລີນາ ສຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ.

ເອເຕ ວາ ປນ ອຸໂຠ ອນ຺ເຕ ອນຸປຄມ຺ມາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອຄ຺ຄິໂຕ ວາ ອຸທກໂຕ ວາ ມິຖຸເຠທາ ວາ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໑໕໒) ວິຍ ວາ-ສທ຺ໂທ ສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ. ເອເຕ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣ ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທວເສນ ທ຺ເວ ປກ຺ເຂ ຈ ນ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ອນລ຺ລີຍິຕ຺ວາ ປຫາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອນຸໂລມິກາ ວາ ຂນ຺ຕີ’’ຕິ ວິກປ຺ປຕ຺ໂຖວ. ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍຕາປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ເນສູຕິ ອິເມສໍ ຊຣາມຣຓາທີນໍ ປຈ຺ຈຍາ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍາ, ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍາ ເອວ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍຕາ, ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍານໍ ວາ ສມູໂຫ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍຕາ. ລກ຺ຂຓໍ ປເນຕ຺ຖ ສທ຺ທສຕ຺ຖໂຕ ປຣິເຍສິຕພ຺ພໍ. ເຕ ເຕ ປຈ຺ຈເຍ ປຏິຈ຺ຈ ສຫ ສມ຺ມາ ຈ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນາ. ຕສ຺ສາ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍຕາຍ ຈ ເຕສຸ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ຈ ຘມ຺ເມສຸ. ອນຸໂລມິກາຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມານໍ ອນຸໂລມໂຕ ອນຸໂລມິກາ. ຂນ຺ຕີຕິ ຎາຓໍ. ຎາຓຎ຺ຫິ ຂມນໂຕ ຂນ຺ຕິ. ປຏິລທ຺ຘາ ໂຫຕີຕິ ສຕ຺ເຕຫິ ອຘິຄຕາ ໂຫຕິ. ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍຕາຍ ຂນ຺ຕິຍາ ອຸຈ຺ເຉທຕ຺ຕານຸປຄໂມ ໂຫຕິ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຘມ຺ມານໍ ປຈ຺ຈຍສາມຄ຺ຄິຍໍ ອາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຕ຺ຕາ ປຈ຺ຈຍານຸປຣມທສ຺ສເນນ ຜລານຸປຣມທສ຺ສນໂຕ. ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ຘມ຺ເມສຸ ຂນ຺ຕິຍາ ສສ຺ສຕຕ຺ຕານຸປຄໂມ ໂຫຕິ ປຈ຺ຈຍສາມຄ຺ຄິຍໍ ນວນວານໍ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຘມ຺ມານໍ ອຸປ຺ປາທທສ຺ສນໂຕ. ເອວເມເຕ ອຸໂຠ ອນ຺ເຕ ອນຸປຄມ຺ມ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນຘມ຺ມທສ຺ສເນນ ນ ອຸຈ຺ເຉໂທ ນ ສສ຺ສໂຕຕິ ປວຕ຺ຕໍ ສມ຺ມາທສ຺ສນໍ ‘‘ອນຸໂລມິກາ ຂນ຺ຕີ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອວຎ຺ຫິ ຕທຸຠຍທິຏ຺ຐິປຏິປກ຺ຂຠູຕາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫຕິ. ຍຖາຠູຕໍ ວາ ຎາຓນ຺ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ຍຖາສຠາວໍ ເນຍ຺ຍໍ. ຕຕ຺ຖ ປວຕ຺ຕຎາຓມ຺ປິ ວິສຍໂວຫາເຣນ ‘‘ຍຖາຠູຕຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ປນ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາປຣິຍນ຺ຕໍ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ ອິຘາຘິປ຺ເປຕໍ. ເຫຏ຺ຐາ ປນ ‘‘ຍຖາຠູຕຎາຓທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ ຠຍຕູປຏ຺ຐານຎາຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາຠູຕໍ ວາ ຎາຓໍ ສຕ຺ເຕຫິ ປຏິລທ຺ຘໍ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ອິທານິ ‘‘ສສ຺ສໂຕ ໂລໂກ’’ຕິອາທີຫິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິປຣິຠາວິຕໍ ‘‘ເອເຕ ວາ ປນາ’’ຕິອາທີຫິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິປຣິຠາວິຕໍ ສຕ຺ຕສນ຺ຕານໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ກາມໍ ເສວນ຺ຕຎ຺ເຎວາ’’ຕິອາທີຫິ ເສສາກຸສເລຫິ ເສສກຸສເລຫິ ຈ ປຣິຠາວິຕໍ ສຕ຺ຕສນ຺ຕານໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ກາມໍ ເສວນ຺ຕໍເຍວ ປຸຄ຺ຄລໍ ຕຖາຄໂຕ ຊານາຕີຕິ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ. ເສວນ຺ຕນ຺ຕິ ຈ ອຠິຓ຺ຫສມຸທາຈາຣວເສນ ເສວມານໍ. ປຸພ຺ເພ ອາເສວິຕວເສນ ກິເລສກາໂມ ຄຣຸ ອສ຺ສາຕິ ກາມຄຣຸໂກ. ຕເຖວ ກາໂມ ອາສເຍ ສນ຺ຕາເນ ອສ຺ສາຕິ ກາມາສໂຍ. ສນ຺ຕານວເສເນວ ກາເມ ອຘິມຸຕ຺ໂຕ ລຄ຺ໂຄຕິ ກາມາຘິມຸຕ຺ໂຕ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເນກ຺ຂມ຺ມາທີນິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາເນວ. ກາມາທີຫິ ຈ ຕີຫິ ເສສາກຸສລາ, ເນກ຺ຂມ຺ມາທີຫິ ຕີຫິ ເສສກຸສລາ ຄຫິຕາວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ‘‘ອຍໍ ສຕ຺ຕານໍ ອາສໂຍ’’ຕິ ຕິຘາ ວຸຕ຺ຕໍ ສນ຺ຕານເມວ ທສ຺ເສຕິ.

ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຏ຺ຐກຖານໂຍ – ‘‘ອິຕິ ຠວທິຏ຺ຐິສນ຺ນິສ຺ສິຕາ ວາ’’ຕິ ເອວໍ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິໍ ວາ ສນ຺ນິສ຺ສິຕາ. ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິ ຫິ ເອຕ຺ຖ ຠວທິຏ຺ຐີຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິ ຈ ວິຠວທິຏ຺ຐີຕິ. ສພ຺ພທິຏ຺ຐີນຎ຺ຫິ ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐີຫິ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ສພ຺ເພປິເມ ທິຏ຺ຐິຄຕິກາ ສຕ຺ຕາ ອິມາວ ທ຺ເວ ທິຏ຺ຐິໂຍ ສນ຺ນິສ຺ສິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ‘‘ທ຺ວຍນິສ຺ສິໂຕ ຂ຺ວາຍໍ, ກຈ຺ຈານ, ໂລໂກ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອຕ຺ຖິຕຎ຺ເຈວ ນຕ຺ຖິຕຎ຺ຈາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໕). ເອຕ຺ຖ ຫິ ອຕ຺ຖິຕາຕິ ສສ຺ສຕໍ. ນຕ຺ຖິຕາຕິ ອຸຈ຺ເຉໂທ. ອຍໍ ຕາວ ວຏ຺ຏນິສ຺ສິຕານໍ ປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ສຕ຺ຕານໍ ອາສໂຍ. ອິທານິ ວິວຏ຺ຏນິສ຺ສິຕານໍ ສຸທ຺ຘສຕ຺ຕານໍ ອາສຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອເຕ ວາ ປນ ອຸໂຠ ອນ຺ເຕ ອນຸປຄມ຺ມາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ເອເຕ ວາ ປນາ’’ຕິ ເອເຕເຍວ. ‘‘ອຸໂຠ ອນ຺ເຕ’’ຕິ ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທສງ຺ຂາເຕ ທ຺ເວ ອນ຺ເຕ. ‘‘ອນຸປຄມ຺ມາ’’ຕິ ນ ອລ຺ລີຍິຕ຺ວາ. ‘‘ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍຕາປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ຘມ຺ເມສູ’’ຕິ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍຕາຍ ເຈວ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນຘມ຺ເມສຸ ຈ. ‘‘ອນຸໂລມິກາ ຂນ຺ຕີ’’ຕິ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ. ‘‘ຍຖາຠູຕໍ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ມຄ຺ຄຎາຓໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍາ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາເທ ເຈວ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນຘມ຺ເມສຸ ຈ ເອເຕ ອຸໂຠ ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທອນ຺ເຕ ອນຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນາ ປຏິລທ຺ຘາ, ຍຎ຺ຈ ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ມຄ຺ຄຎາຓໍ, ອຍໍ ສຕ຺ຕານໍ ອາສໂຍ. ອຍໍ ວຏ຺ຏນິສ຺ສິຕານຎ຺ຈ ວິວຏ຺ຏນິສ຺ສິຕານຎ຺ຈ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ສຕ຺ຕານໍ ອາສໂຍ ອິທໍ ວສນຏ຺ຐານນ຺ຕິ. ອຍໍ ອາຈຣິຍານໍ ສມານຏ຺ຐກຖາ.

ວິຕຓ຺ຑວາທີ ປນາຫ ‘‘ມຄ຺ໂຄ ນາມ ວາສໍ ວິທ຺ຘໍເສນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕ຺ວໍ ມຄ຺ໂຄ ວາໂສຕິ ວເທສີ’’ຕິ? ໂສ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ‘‘ຕ຺ວໍ ອຣິຍວາສຠາຓໂກ ໂຫສິ ນ ໂຫສີ’’ຕິ? ສເຈ ‘‘ນ ໂຫມີ’’ຕິ ວທຕິ, ‘‘ຕ຺ວໍ ອຠາຓກຕາຍ ນ ຊານາສີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ສເຈ ‘‘ຠາຓໂກສ຺ມີ’’ຕິ ວທຕິ, ‘‘ສຸຕ຺ຕໍ ອາຫຣາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ສເຈ ອາຫຣຕິ, ອິຈ຺ເຈຕໍ ກຸສລໍ. ໂນ ເຈ ອາຫຣຕິ, ສຍໍ ອາຫຣິຕພ຺ພໍ ‘‘ທສຍິເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຣິຍາວາສາ, ຍທຣິຍາ ອາວສິໍສຸ ວາ ອາວສນ຺ຕິ ວາ ອາວສິສ຺ສນ຺ຕິ ວາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑໐.໑໙). ເອຕຎ຺ຫິ ສຸຕ຺ຕໍ ມຄ຺ຄສ຺ສ ວາສຠາວໍ ທີເປຕິ. ຕສ຺ມາ ສຸກຖິຕເມເວຕນ຺ຕິ. ອິມໍ ປນ ຠຄວາ ສຕ຺ຕານໍ ອາສຍໍ ຊານນ຺ໂຕ ອິເມສຎ຺ຈ ທິຏ຺ຐິຄຕານໍ ອິເມສຎ຺ຈ ວິປສ຺ສນາຎາຓມຄ຺ຄຎາຓານໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິກ຺ຂເຓປິ ຊານາຕິ ເອວ. ຕສ຺ມາເຍວ ຈ ‘‘ກາມໍ ເສວນ຺ຕໍເຍວ ຊານາຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ.

ອນຸສຍນິທ຺ເທເສ ອນຸສຍາຕິ ເກນຏ຺ເຐນ ອນຸສຍາ? ອນຸສຍນຏ຺ເຐນ. ໂກ ເອສ ອນຸສຍນຏ຺ໂຐ ນາມາຕິ? ອປ຺ປຫີນຏ຺ໂຐ. ເອເຕ ຫິ ອປ຺ປຫີນຏ຺ເຐນ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕາເນ ອນຸເສນ຺ຕິ ນາມ. ຕສ຺ມາ ‘‘ອນຸສຍາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອນຸເສນ຺ຕີຕິ ອນຸຣູປໍ ກາຣຓໍ ລຠິຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖາປິ ສິຍາ – ອນຸສຍນຏ຺ໂຐ ນາມ ອປ຺ປຫີນາກາໂຣ, ໂສ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ນ ອນຸສຍາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ. ຕຕ຺ຣິທໍ ປຏິວຈນໍ – ນ ອປ຺ປຫີນາກາໂຣ, ອນຸສໂຍຕິ ປນ ອປ຺ປຫີນຏ຺ເຐນ ຖາມຄຕກິເລໂສ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂສ ຈິຕ຺ຕສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ສາຣມ຺ມໂຓ ສປ຺ປຈ຺ຈຍຏ຺ເຐນ ສເຫຕຸໂກ ເອກນ຺ຕາກຸສໂລ ອຕີໂຕປິ ໂຫຕິ ອນາຄໂຕປິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ໂນປິ, ຕສ຺ມາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ. ຕຕ຺ຣິທໍ ປມາຓໍ – ອິເຘວ ຕາວ ອຠິສມຍກຖາຍ (ປຏິ. ມ. ໓.໒໑) ‘‘ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນ ກິເລເສ ປຊຫຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉໍ ກຕ຺ວາ ອນຸສຍານໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຠາວສ຺ສ ອຕ຺ຖິຕາຍ ‘‘ຖາມຄໂຕ ອນຸສຍໍ ປຊຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຘມ຺ມສງ຺ຄຓິຍໍ ໂມຫສ຺ສ ປທຠາຊເນ ‘‘ອວິຊ຺ຊານຸສໂຍ ອວິຊ຺ຊາປຣິຍຸຏ຺ຐານໍ ອວິຊ຺ຊາລງ຺ຄີ ໂມໂຫ ອກຸສລມູລໍ, ອຍໍ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ໂມໂຫ ໂຫຕີ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໓໙໐) ອກຸສລຈິຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ໂມຫສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ. ກຖາວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ‘‘ອນຸສຍາ ອພ຺ຍາກຕາ ອນຸສຍາ ອເຫຕຸກາ ອນຸສຍາ ຈິຕ຺ຕວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ສພ຺ເພ ວາທາ ປຏິເສຘິຕາ. ອນຸສຍຍມເກ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ມຫາວາຣານໍ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນວາເຣ ‘‘ຍສ຺ສ ກາມຣາຄານຸສໂຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ປຏິຆານຸສໂຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທິ (ຍມ. ໒.ອນຸສຍຍມກ.໓໐໐) ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ‘‘ອນຸເສນ຺ຕີຕິ ອນຸຣູປໍ ກາຣຓໍ ລຠິຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອິມິນາ ຕນ຺ຕິປ຺ປມາເຓນ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍມ຺ປິ ‘‘ຈິຕ຺ຕສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ສາຣມ຺ມໂຓ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕມ຺ປິ ສຸວຸຕ຺ຕເມວ. ອນຸສໂຍ ຫິ ນາເມສ ປຣິນິປ຺ຜນ຺ໂນ ຈິຕ຺ຕສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ອກຸສລຘມ຺ໂມຕິ ນິຏ຺ຐເມຕ຺ຖ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ.

ກາມຣາຄານຸສໂຍຕິອາທີສຸ ກາມຣາໂຄ ຈ ໂສ ອປ຺ປຫີນຏ຺ເຐນ ອນຸສໂຍ ຈາຕິ ກາມຣາຄານຸສໂຍ. ເສສປເທສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ກາມຣາຄານຸສໂຍ ເຈຕ຺ຖ ໂລຠສຫຄຕຈິຕ຺ເຕສຸ ສຫຊາຕວເສນ ອາຣມ຺ມຓວເສນ ຈ ມນາເປສຸ ອວເສສກາມາວຈຣຘມ຺ເມສຸ ອາຣມ຺ມຓວເສເນວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ໂລໂຠ. ປຏິຆານຸສໂຍ ຈ ໂທມນສ຺ສສຫຄຕຈິຕ຺ເຕສຸ ສຫຊາຕວເສນ ອາຣມ຺ມຓວເສນ ຈ ອມນາເປສຸ ອວເສສກາມາວຈຣຘມ຺ເມສຸ ອາຣມ຺ມຓວເສເນວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ໂທໂສ. ມານານຸສໂຍ ທິຏ຺ຐິຄຕວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕໂລຠສຫຄຕຈິຕ຺ເຕສຸ ສຫຊາຕວເສນ ອາຣມ຺ມຓວເສນ ຈ ທຸກ຺ຂເວທນາວຊ຺ເຊສຸ ອວເສສກາມາວຈຣຘມ຺ເມສຸ ຣູປາຣູປາວຈຣຘມ຺ເມສຸ ຈ ອາຣມ຺ມຓວເສເນວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ມາໂນ. ທິຏ຺ຐານຸສໂຍ ຈຕູສຸ ທິຏ຺ຐິຄຕສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕສຸ. ວິຈິກິຈ຺ຉານຸສໂຍ ວິຈິກິຈ຺ຉາສຫຄເຕ. ອວິຊ຺ຊານຸສໂຍ ທ຺ວາທສສຸ ອກຸສລຈິຕ຺ເຕສຸ ສຫຊາຕວເສນ ອາຣມ຺ມຓວເສນ ຈ. ຕໂຍປິ ອວເສສເຕຠູມກຘມ຺ເມສຸ ອາຣມ຺ມຓວເສເນວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ທິຏ຺ຐິວິຈິກິຈ຺ຉາໂມຫາ. ຠວຣາຄານຸສໂຍ ຈຕູສຸ ທິຏ຺ຐິຄຕວິປ຺ປຍຸຕ຺ເຕສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນປິ ສຫຊາຕວເສນ ນ ວຸຕ຺ໂຕ, ອາຣມ຺ມຓວເສເນວ ປນ ຣູປາຣູປາວຈຣຘມ຺ເມສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ໂລໂຠ ວຸຕ຺ໂຕ.

໑໑໔. ອິທານິ ຍຖາວຸຕ຺ຕານໍ ອນຸສຍານໍ ອນຸສຍນຏ຺ຐານໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຍໍ ໂລເກຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ໂລເກ ປິຍຣູປນ຺ຕິ ຍໍ ອິມສ຺ມິໍ ໂລເກ ປິຍຊາຕິກໍ ປິຍສຠາວໍ. ສາຕຣູປນ຺ຕິ ສາຕຊາຕິກໍ ອສ຺ສາທປທຏ຺ຐານໍ ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓໍ. ເອຕ຺ຖ ສຕ຺ຕານໍ ກາມຣາຄານຸສໂຍ ອນຸເສຕີຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມເຓ ສຕ຺ຕານໍ ອປ຺ປຫີນຏ຺ເຐນ ກາມຣາຄານຸສໂຍ ອນຸເສຕິ. ‘‘ປິຍຣູປໍ ສາຕຣູປ’’ນ຺ຕິ ຈ ອິຘ ກາມາວຈຣຘມ຺ໂມເຍວ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ຍຖາ ນາມ ອຸທເກ ນິມຸຄ຺ຄສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ຈ ອຸປຣິ ຈ ສມນ຺ຕາ ຈ ອຸທກເມວ ໂຫຕິ, ເອວເມວ ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມເຓ ຣາຄຸປ຺ປຕ຺ຕິ ນາມ ສຕ຺ຕານໍ ອາຈິຓ຺ຓສມາຈິຓ຺ຓາ. ຕຖາ ອນິຏ຺ຐາຣມ຺ມເຓ ປຏິຆຸປ຺ປຕ຺ຕິ. ອິຕິ ອິເມສຸ ທ຺ວີສຸ ຘມ຺ເມສູຕິ ເອວໍ ອິເມສຸ ທ຺ວີສຸ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓຘມ຺ເມສຸ. ອວິຊ຺ຊານຸປຕິຕາຕິ ກາມຣາຄປຏິຆສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ອວິຊ຺ຊາ ອນຸປຕິຕາ ອນຸຄຕາ. ວິຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາປິ ປາໂຐ. ຕເທກຏ຺ໂຐຕິ ຕາຍ ອວິຊ຺ຊາຍ ສຫເຊກຏ຺ຐວເສນ ເອກໂຕ ຐິໂຕ. ມາໂນ ຈ ທິຏ຺ຐິ ຈ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ຈາຕິ ນວວິຘມາໂນ, ທ຺ວາສຏ຺ຐິວິຘາ ທິຏ຺ຐິ, ອຏ຺ຐວຕ຺ຖຸກາ ວິຈິກິຈ຺ຉາ, ຕເທກຏ຺ໂຐ ມາໂນ ຈ ຕເທກຏ຺ຐາ ທິຏ຺ຐິ ຈ ຕເທກຏ຺ຐາ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ຈາຕິ ໂຍຊນາ. ທຏ຺ຐພ຺ພາຕິ ປສ຺ສິຕພ຺ພາ ອວຄນ຺ຕພ຺ພາ. ຕໂຍ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ພຫຸວຈນໍ ກຕໍ. ຠວຣາຄານຸສໂຍ ປເນຕ຺ຖ ກາມຣາຄານຸສເຍເນວ ສງ຺ຄຫິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຈຣິຕນິທ຺ເທເສ ເຕຣສ ເຈຕນາ ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາໂຣ. ທ຺ວາທສ ອປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາໂຣ. ຈຕສ຺ໂສ ອາເນຎ຺ຊາຠິສງ຺ຂາໂຣ. ຕຕ຺ຖ ກາມາວຈໂຣ ປຣິຕ຺ຕຠູມໂກ. ອິຕໂຣ ມຫາຠູມໂກ. ຕີສຸປິ ວາ ເອເຕສຸ ໂຍ ໂກຈິ ອປ຺ປວິປາໂກ ປຣິຕ຺ຕຠູມໂກ, ມຫາວິປາໂກ ມຫາຠູມໂກຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໑໑໕. ອຘິມຸຕ຺ຕິນິທ຺ເທເສ ສນ຺ຕີຕິ ສໍວິຊ຺ຊນ຺ຕິ. ຫີນາຘິມຸຕ຺ຕິກາຕິ ລາມກຊ຺ຌາສຍາ. ປຓີຕາຘິມຸຕ຺ຕິກາຕິ ກລ຺ຍາຓຊ຺ຌາສຍາ. ເສວນ຺ຕີຕິ ນິສ຺ສຍນ຺ຕິ ອລ຺ລີຍນ຺ຕິ. ຠຊນ຺ຕີຕິ ອຸປສງ຺ກມນ຺ຕິ. ປຍິຣຸປາສນ຺ຕີຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຸປສງ຺ກມນ຺ຕິ. ສເຈ ຫິ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍາ ນ ສີລວນ຺ໂຕ ໂຫນ຺ຕິ, ອນ຺ເຕວາສິກສທ຺ຘິວິຫາຣິກາ ສີລວນ຺ໂຕ, ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາເຍປິ ນ ອຸປສງ຺ກມນ຺ຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ສທິເສ ສາຣຸປ຺ເປ ຠິກ຺ຂູເຍວ ອຸປສງ຺ກມນ຺ຕິ. ສເຈປິ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍາ ສາຣຸປ຺ປາ ຠິກ຺ຂູ, ອິຕເຣ ອສາຣຸປ຺ປາ, ເຕປິ ນ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາເຍ ອຸປສງ຺ກມນ຺ຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ສທິເສ ຫີນາຘິມຸຕ຺ຕິເກເຍວ ອຸປສງ຺ກມນ຺ຕິ. ເອວໍ ອຸປສງ຺ກມນໍ ປນ ນ ເກວລໍ ເອຕຣຫິເຍວ, ອຕີຕານາຄເຕປີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ອຕີຕມ຺ປິ ອທ຺ຘານນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຕີຕມ຺ປິ ອທ຺ຘານນ຺ຕິ ອຕີຕສ຺ມິໍ ກາເລ, ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍຄຕ຺ເຖ ວາ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ. ອິທໍ ປນ ທຸສ຺ສີລານໍ ທຸສ຺ສີລເສວນເມວ, ສີລວນ຺ຕານໍ ສີລວນ຺ຕເສວນເມວ, ທຸປ຺ປຎ຺ຎານໍ ທຸປ຺ປຎ຺ຎເສວນເມວ, ປຎ຺ຎວນ຺ຕານໍ ປຎ຺ຎວນ຺ຕເສວນເມວ ໂກ ນິຍເມຕີຕິ? ອຊ຺ຌາສຍຘາຕຸ ນິຍເມຕີຕິ.

ຠພ຺ພາຠພ຺ພນິທ຺ເທເສ ຉຑ຺ເຑຕພ຺ເພ ປຐມໍ ນິທ຺ທິສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ເພ ປຈ຺ຉາ ນິທ຺ທິສິຕຸໍ ອຸທ຺ເທສສ຺ສ ອຸປ຺ປຏິປາຏິຍາ ປຐມໍ ອຠພ຺ພາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ. ອຸທ຺ເທເສ ປນ ທ຺ວນ຺ທສມາເສ ອຈ຺ຈິຕສ຺ສ ຈ ມນ຺ທກ຺ຂຣສ຺ສ ຈ ປທສ຺ສ ປຸພ຺ພນິປາຕລກ຺ຂຓວເສນ ຠພ຺ພສທ຺ໂທ ປຸພ຺ພໍ ປຍຸຕ຺ໂຕ. ກມ຺ມາວຣເຓນາຕິ ປຎ຺ຈວິເຘນ ອານນ຺ຕຣິຍກມ຺ເມນ. ສມນ຺ນາຄຕາຕິ ສມງ຺ຄີຠູຕາ. ກິເລສາວຣເຓນາຕິ ນິຍຕມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຍາ. ອິມານິ ທ຺ເວ ສຄ຺ຄມຄ຺ຄານໍ ອາວຣຓໂຕ ອາວຣຓານິ. ຠິກ຺ຂຸນີທູສກາທີນິ ກມ຺ມານິປິ ກມ຺ມາວຣເຓເນວ ສງ຺ຄຫິຕານິ. ວິປາກາວຣເຓນາຕິ ອເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິຍາ. ຍສ຺ມາ ປນ ທຸເຫຕຸການມ຺ປິ ອຣິຍມຄ຺ຄປຏິເວໂຘ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ທຸເຫຕຸກາ ປຏິສນ຺ຘິປິ ວິປາກາວຣຓເມວາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ, ອສ຺ສທ຺ຘາຕິ ພຸທ຺ຘາທີສຸ ສທ຺ຘາຣຫິຕາ. ອຈ຺ຉນ຺ທິກາຕິ ກຕ຺ຕຸກມ຺ຍຕາກຸສລຈ຺ຉນ຺ທຣຫິຕາ. ອຸຕ຺ຕຣກຸຣຸກາ ມນຸສ຺ສາ ອຈ຺ຉນ຺ທິກຏ຺ຐານໍ ປວິຏ຺ຐາ. ທຸປ຺ປຎ຺ຎາຕິ ຠວງ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ປຣິຫີນາ. ຠວງ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ປນ ປຣິປຸຓ຺ຓາຍປິ ຍສ຺ສ ຠວງ຺ຄໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ປາທກໍ ນ ໂຫຕິ, ໂສປິ ທຸປ຺ປຎ຺ໂຎເຍວ ນາມ. ອຠພ຺ພາ ນິຍາມໍ ໂອກ຺ກມິຕຸໍ ກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສຸ ສມ຺ມຕ຺ຕນ຺ຕິ ກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສຸ ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍາມສງ຺ຂາຕໍ ອຣິຍມຄ຺ຄໍ ໂອກ຺ກມິຕຸໍ ອຠພ຺ພາ. ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ຫິ ສມ຺ມາ ສຠາໂວຕິ ສມ຺ມຕ຺ຕໍ, ໂສເຍວ ອນນ຺ຕຣຜລທາເນ, ສຍເມວ ວາ ອຈລຠາວໂຕ ນິຍາໂມ, ຕໍ ໂອກ຺ກມິຕຸໍ ປວິສິຕຸໍ ອຠພ຺ພາ. ນ ກມ຺ມາວຣເຓນາຕິອາທີນິ ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພານີຕິ.

ອາສຍານຸສຍຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗໐. ຍມກປາຏິຫີຣຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໑໖. ຍມກປາຏິຫີຣຎາຓນິທ຺ເທເສ ອສາຘາຣຓໍ ສາວເກຫີຕິ ເສສາສາຘາຣຓຎາຓນິທ຺ເທເສ ອຎ຺ຎວຈເນຫິ ໂອກາສາຠາວໂຕ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຘ ປນ ອຎ຺ຎວຈນາຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຸປຣິມກາຍໂຕຕິ ນາຠິຍາ ອຸທ຺ຘໍ ສຣີຣໂຕ. ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ໂຘ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ເຕໂຊກສິຓາຣມ຺ມຓໍ ປາທກຊ຺ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ‘‘ອຸປຣິມກາຍໂຕ ອຄ຺ຄິຊາລາ ວຸຏ຺ຐາຕູ’’ຕິ ອາວຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ອນນ຺ຕຣໍ ອຠິຎ຺ຎາຎາເຓນ ‘‘ອຸປຣິມກາຍໂຕ ອຄ຺ຄິຊາລາ ວຸຏ຺ຐາຕູ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐິເຕ ສຫ ອຘິຏ຺ຐານາ ອຸປຣິມກາຍໂຕ ອຄ຺ຄິຊາລາ ວຸຏ຺ຐາຕິ. ສາ ຫິ ອິຘ ຣາສຏ຺ເຐນ ຂນ຺ໂຘຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ເຫຏ຺ຐິມກາຍໂຕຕິ ນາຠິໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ສຣີຣໂຕ. ອຸທກຘາຣາ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອາໂປກສິຓາຣມ຺ມຓໍ ປາທກຊ຺ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ‘‘ເຫຏ຺ຐິມກາຍໂຕ ອຸທກຘາຣາ ວຸຏ຺ຐາຕູ’’ຕິ ອາວຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ອນນ຺ຕຣໍ ອຠິຎ຺ຎາຎາເຓນ ‘‘ເຫຏ຺ຐິມກາຍໂຕ ອຸທກຘາຣາ ວຸຏ຺ຐາຕູ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐິເຕ ສຫ ອຘິຏ຺ຐານາ ເຫຏ຺ຐິມກາຍໂຕ ອຸທກຘາຣາ ວຸຏ຺ຐາຕິ. ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ ອພ຺ໂພຈ຺ເຉທວເສນ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຘິຏ຺ຐານສ຺ສ ອາວຊ຺ຊນສ຺ສ ຈ ອນ຺ຕເຣ ທ຺ເວ ຠວງ຺ຄຈິຕ຺ຕານິ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາເຍວ ຍຸຄລາ ຫຸຕ຺ວາ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ຘອຸທກຘາຣາ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ອນ຺ຕຣໍ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ອຎ຺ເຎສໍ ປນ ຠວງ຺ຄປຣິຈ຺ເຉໂທ ນຕ຺ຖິ. ປຸຣຕ຺ຖິມກາຍໂຕຕິ ອຠິມຸຂປສ຺ສໂຕ. ປຈ຺ຉິມກາຍໂຕຕິ ປິຏ຺ຐິປສ຺ສໂຕ. ທກ຺ຂິຓອກ຺ຂິໂຕ ວາມອກ຺ຂິໂຕຕິອາທິ ສມາສປາໂຐເຍວ, ນ ອຎ຺ໂຎ. ທກ຺ຂິຓນາສິກາໂສຕໂຕ ວາມນາສິກາໂສຕໂຕຕິ ປາໂຐ ສຸນ຺ທໂຣ. ຣສ຺ສໍ ກຕ຺ວາປິ ປຐນ຺ຕິ. ອໍສກູຏໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄຕຏ຺ເຐນ ກູໂຏ ວິຍາຕິ ກູໂຏ, ອໍໂສເຍວ ກູໂຏ ອໍສກູໂຏ. ອງ຺ຄຸລງ຺ຄຸເລຫີຕິ ອງ຺ຄຸລີຫິ ອງ຺ຄຸລີຫິ. ອງ຺ຄຸລນ຺ຕຣິກາຫີຕິ ອງ຺ຄຸລີນໍ ອນ຺ຕຣິກາຫິ. ເອເກກໂລມໂຕ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ໂຘ ປວຕ຺ຕຕິ, ເອເກກໂລມໂຕ ອຸທກຘາຣາ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ ອາເມຑິຕວຈເນນ ສພ຺ພໂລມານໍ ປຣິຍາທິນ຺ນຕ຺ຕາ ເອເກກໂລມໂຕວ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ຘອຸທກຘາຣາ ຍຸຄລາ ຍຸຄລາ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂລມກູປໂຕ ໂລມກູປໂຕ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ໂຘ ປວຕ຺ຕຕິ, ໂລມກູປໂຕ ໂລມກູປໂຕ ອຸທກຘາຣາ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເກສຸຈິ ໂປຕ຺ຖເກສຸ ‘‘ເອເກກໂລມໂຕ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ໂຘ ປວຕ຺ຕຕິ. ໂລມກູປໂຕ ໂລມກູປໂຕ ອຸທກຘາຣາ ປວຕ຺ຕຕິ, ໂລມກູປໂຕ ໂລມກູປໂຕ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ໂຘ ປວຕ຺ຕຕິ, ເອເກກໂລມໂຕ ອຸທກຘາຣາ ປວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ຕມ຺ປິ ຍຸຊ຺ຊຕິເຍວ. ປາຏິຫີຣສ຺ສ ອຕິສຸຂຸມຕ຺ຕທີປນໂຕ ປນ ປຸຣິມປາໂຐເຍວ ສຸນ຺ທຣຕໂຣ.

ອິທານິ ຉນ຺ນໍ ວຓ຺ຓານນ຺ຕິ ໂກ ສມ຺ພນ຺ໂຘ? ເຫຏ຺ຐາ ‘‘ອຸປຣິມກາຍໂຕ’’ຕິອາທີຫິ ອເນເກຫິ ສຣີຣາວຍວາ ວຸຕ຺ຕາ. ເຕນ ສຣີຣາວຍວສມ຺ພນ຺ໂຘ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ວຈນສມ຺ພນ຺ເຘນ ຈ ຍມກປາຏິຫີຣາຘິກາເຣນ ຈ ຉນ຺ນໍ ວຓ຺ຓານໍ ສຣີຣາວຍວຠູຕານໍ ຣສ຺ມິໂຍ ຍມກາ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສາມິວຈນສມ຺ພນ຺ເຘນ ຈ ອວສ຺ສໍ ‘‘ຣສ຺ມິໂຍ’’ຕິ ປາຐເສໂສ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພເຍວ. ນີລານນ຺ຕິ ອຸມາປຸປ຺ຜວຓ຺ຓານໍ. ປີຕການນ຺ຕິ ກຓິກາຣປຸປ຺ຜວຓ຺ຓານໍ. ໂລຫິຕການນ຺ຕິ ອິນ຺ທໂຄປກວຓ຺ຓານໍ. ໂອທາຕານນ຺ຕິ ໂອສຘິຕາຣກວຓ຺ຓານໍ. ມຎ຺ຊິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ມນ຺ທຣຕ຺ຕວຓ຺ຓານໍ. ປຠສ຺ສຣານນ຺ຕິ ປຠາສນປກຕິການໍ ປຠສ຺ສຣວຓ຺ຓານໍ. ປຠສ຺ສຣວຓ຺ເຓ ວິສຸໍ ອວິຊ຺ຊມາເນປິ ວຸຕ຺ເຕສຸ ປຎ຺ຈສຸ ວຓ຺ເຓສຸ ເຍ ເຍ ປຠາ ສມຸຊ຺ຊລາ, ເຕ ເຕ ປຠສ຺ສຣາ. ຕຖາ ຫິ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຍມກປາຏິຫີຣໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ຍມກປາຏິຫີຣຎາຓພເລເນວ ເກສມສ຺ສູນຎ຺ເຈວ ອກ຺ຂີນຎ຺ຈ ນີລຏ຺ຐາເນຫິ ນີລຣສ຺ມິໂຍ ນິກ຺ຂມນ຺ຕິ, ຍາສໍ ວເສນ ຄຄນຕລໍ ອຎ຺ຊນຈຸຓ຺ຓສໂມກິຓ຺ຓໍ ວິຍ ອຸມາປຸປ຺ຜນີລຸປ຺ປລທລສຎ຺ຉນ຺ນໍ ວິຍ ວີຕິປຕນ຺ຕມຓິຕາລວຓ຺ຏໍ ວິຍ ປສາຣິຕເມຈກປຏໍ ວິຍ ຈ ໂຫຕິ. ຉວິໂຕ ເຈວ ອກ຺ຂີນຎ຺ຈ ປີຕກຏ຺ຐາເນຫິ ປີຕຣສ຺ມິໂຍ ນິກ຺ຂມນ຺ຕິ, ຍາສໍ ວເສນ ທິສາຠາຄາ ສຸວຓ຺ຓຣສນິສິຎ຺ຈມານາ ວິຍ ສຸວຓ຺ຓປຏປສາຣິຕາ ວິຍ ກຸງ຺ກຸມຈຸຓ຺ຓກຓິກາຣປຸປ຺ຜສມ຺ປຣິກິຓ຺ຓາ ວິຍ ຈ ວິໂຣຈນ຺ຕິ. ມໍສໂລຫິເຕຫິ ເຈວ ອກ຺ຂີນຎ຺ຈ ຣຕ຺ຕຏ຺ຐາເນຫິ ໂລຫິຕຣສ຺ມິໂຍ ນິກ຺ຂມນ຺ຕິ, ຍາສໍ ວເສນ ທິສາຠາຄາ ຈິນປິຏ຺ຐຈຸຓ຺ຓຣຎ຺ຊິຕາ ວິຍ ສຸປກ຺ກລາຂາຣສນິສິຎ຺ຈມານາ ວິຍ ຣຕ຺ຕກມ຺ພລປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕາ ວິຍ ຊຍສຸມນປາລິຠທ຺ທກພນ຺ຘຸຊີວກກຸສຸມສມ຺ປຣິກິຓ຺ຓາ ວິຍ ຈ ວິໂຣຈນ຺ຕິ. ອຏ຺ຐີຫິ ເຈວ ທນ຺ເຕຫິ ຈ ອກ຺ຂີນຎ຺ຈ ເສຕຏ຺ຐາເນຫິ ໂອທາຕຣສ຺ມິໂຍ ນິກ຺ຂມນ຺ຕິ, ຍາສໍ ວເສນ ທິສາຠາຄາ ຣຊຕກຸເຏຫິ ອາສິຎ຺ຈມານຂີຣຘາຣາສມ຺ປຣິກິຓ຺ຓາ ວິຍ ປສາຣິຕຣຊຕປຏ຺ຏວິຕານາ ວິຍ ວີຕິປຕນ຺ຕຣຊຕຕາລວຓ຺ຏາ ວິຍ ກຸນ຺ທກຸມຸທສິນ຺ທຸວາຣສຸມນມລ຺ລິກາທິກຸສຸມສຎ຺ຉນ຺ນາ ວິຍ ຈ ວິໂຣຈນ຺ຕິ. ຫຕ຺ຖຕລປາທຕລາທີຫິ ມນ຺ທຣຕ຺ຕຏ຺ຐາເນຫິ ມຎ຺ຊິຏ຺ຐຣສ຺ມິໂຍ ນິກ຺ຂມນ຺ຕິ, ຍາສໍ ວເສນ ທິສາຠາຄາ ປວາຬຊາລປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕາ ວິຍ ຣຕ຺ຕກຸຣວກກຸສຸມສໂມກິຓ຺ຓາ ວິຍ ຈ ວິໂຣຈນ຺ຕິ. ອຸຓ຺ຓານຂາທີຫິ ປຠສ຺ສຣຏ຺ຐາເນຫິ ປຠສ຺ສຣຣສ຺ມິໂຍ ນິກ຺ຂມນ຺ຕິ, ຍາສໍ ວເສນ ທິສາຠາຄາ ໂອສຘິຕາຣກປຸຎ຺ຊປຸຓ຺ຓາ ວິຍ ວິຊ຺ຊຸປຏລາທິປຣິປຸຓ຺ຓາ ວິຍ ຈ ວິໂຣຈນ຺ຕິ.

ຠຄວາ ຈງ຺ກມຕີຕິອາທິ ‘‘ຠຄວໂຕ ຈ ນິມ຺ມິຕານຎ຺ຈ ນານາອິຣິຍາປຖກຣຓໍ ຍມກປາຏິຫີເຣເນວ ໂຫຕີ’’ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕສຎ຺ຫິ ນິມ຺ມິຕານໍ ອິຣິຍາປຖາ ຍຸຄລາວ ຫຸຕ຺ວາ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຍທິ ນິມ຺ມິຕາ ພຫຸກາ ໂຫນ຺ຕິ, ‘‘ນິມ຺ມິໂຕ’’ຕິອາທິ ກສ຺ມາ ເອກວຈນໍ ກຕນ຺ຕິ ເຈ? ນິມ຺ມິເຕສຸປິ ເອເກກສ຺ສ ນານາອິຣິຍາປຖຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ພຫຸວຈເນນ ຫິ ວຸຕ຺ເຕ ສພ຺ເພປິ ນິມ຺ມິຕາ ສກິໍ ເອເກກອິຣິຍາປຖິກາ ວິຍ ໂຫນ຺ຕິ. ເອກວຈເນນ ປນ ວຸຕ຺ເຕ ນິມ຺ມິເຕສຸ ເອເກໂກ ນານາອິຣິຍາປຖິໂກຕິ ຎາຍຕິ. ຕສ຺ມາ ເອກວຈນນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ. ຈູຬປນ຺ຖກຕ຺ເຖໂຣປິ ຕາວ ນານາອິຣິຍາປຖິກຠິກ຺ຂູນໍ ສຫສ຺ສໍ ມາເປສິ, ກິໍ ປນ ຠຄວາ ຍມກປາຏິຫີເຣ ພຫູ ນິມ຺ມິເຕ ນ ກຣິສ຺ສຕິ. ຈູຬປນ຺ຖກຕ຺ເຖຣໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎສໍ ສາວການໍ ເອກາວຊ຺ຊເນນ ນານາອິຣິຍປຖິການໍ ນານາຣູປານຎ຺ຈ ນິມ຺ມານໍ ນ ອິຊ຺ຌຕິ. ອນິຍເມຕ຺ວາ ຫິ ນິມ຺ມິຕາ ອິທ຺ຘິມຕາ ສທິສາວ ໂຫນ຺ຕິ. ຐານນິສຊ຺ຊາທີສຸ ວາ ຠາສິຕຕຸຓ຺ຫີຠາວາທີສຸ ວາ ຍໍ ຍໍ ອິທ຺ຘິມາ ກໂຣຕິ, ຕໍ ຕເທວ ກໂຣນ຺ຕິ, ວິສທິສກຣຓໍ ນານາກິຣິຍາກຣຓຎ຺ຈ ‘‘ເອຕ຺ຕກາ ອີທິສາ ໂຫນ຺ຕຸ, ເອຕ຺ຕກາ ອິມໍ ນາມ ກໂຣນ຺ຕູ’’ຕິ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ອາວຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐາເນນ ອິຊ຺ຌຕິ. ຕຖາຄຕສ຺ສ ປນ ເອກາວຊ຺ຊນາຘິຏ຺ຐາເນເນວ ນານປ຺ປກາຣນິມ຺ມານໍ ອິຊ຺ຌຕິ. ເອວເມວ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ຘອຸທກຘາຣານິມ຺ມາເນ ຈ ນານາວຓ຺ຓນິມ຺ມາເນ ຈ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ຠຄວາ ຈງ຺ກມຕີຕິ ອາກາເສ ວາ ປຖວິຍໍ ວາ ຈງ຺ກມຕິ. ນິມ຺ມິໂຕຕິ ອິທ຺ຘິຍາ ມາປິຕພຸທ຺ຘຣູປໍ. ຕິຏ຺ຐຕິ ວາຕິອາທີນິປິ ອາກາເສ ວາ ປຖວິຍໍ ວາ. ກປ຺ເປຕີຕິ ກໂຣຕິ. ຠຄວາ ຕິຏ຺ຐຕີຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍຕິ.

ຍມກປາຏິຫີຣຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗໑. ມຫາກຣຸຓາຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໑໗. ມຫາກຣຸຓາຎາຓນິທ຺ເທເສ ພຫຸເກຫິ ອາກາເຣຫີຕິ ອິທານິ ວຸຈ຺ຈມາເນຫິ ເອກູນນວຸຕິຍາ ປກາເຣຫິ. ປສ຺ສນ຺ຕານນ຺ຕິ ຎາຓຈກ຺ຂຸນາ ຈ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸນາ ຈ ໂອໂລເກນ຺ຕານໍ. ໂອກ຺ກມຕີຕິ ໂອຕຣຕິ ປວິສຕິ. ອາທິຕ຺ໂຕຕິ ທຸກ຺ຂລກ຺ຂຓວເສນ ປີຬາໂຍຄໂຕ ສນ຺ຕາປນຏ຺ເຐນ ອາທີປິໂຕ. ‘‘ຍທນິຈ຺ຈໍ, ຕໍ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໑໕) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສພ຺ພສງ຺ຂຕສ຺ສ ເຈວ ທຸກ຺ຂລກ຺ຂຓວເສນ ປີຬິຕຕ຺ຕາ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຈ ກຣຸຓາຍ ມູລຠູຕຕ຺ຕາ ປຐມໍ ທຸກ຺ຂລກ຺ຂຓວເສນ ‘‘ອາທິຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຣາຄາທີຫິ ອາທິຕ຺ຕຕໍ ປນ ອຸປຣິ ວກ຺ຂຕິ. ອຖ ວາ ອາທິຕ຺ໂຕຕິ ຣາຄາທີຫິເຍວ ອາທິຕ຺ໂຕ. ອຸປຣິ ປນ ‘‘ຕສ຺ສ ນຕ຺ຖຎ຺ໂຎ ໂກຈິ ນິພ຺ພາເປຕາ’’ຕິ ອຕ຺ຖາເປກ຺ຂນວເສນ ປຸນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ໂລກສນ຺ນິວາໂສຕິ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ ລຸຊ຺ຊນປລຸຊ຺ຊນຏ຺ເຐນ ໂລໂກ, ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິວເສນ ສນ຺ນິວສນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສຕ຺ຕາຕິ ສນ຺ນິວາໂສ, ໂລໂກວ ສນ຺ນິວາໂສ ໂລກສນ຺ນິວາໂສ. ທຸກ຺ຂິຕໍ ຂນ຺ຘສນ຺ຕານໍ ອຸປາທາຍ ສຕ຺ຕໂວຫາຣສພ຺ຠາວໂຕ ໂລກສນ຺ນິວາສໂຍຄໂຕ ສຕ຺ຕສມູໂຫປິ ໂລກສນ຺ນິວາໂສ. ໂສປິ ຈ ສຫຂນ຺ຘໂກເຍວ. ອຸຍ຺ຍຸຕ຺ໂຕຕິ ອເນເກສຸ ກິຈ຺ເຈສຸ ນິຈ຺ຈພ຺ຍາປາຣຕາຍ ກຕໂຍໂຄ ກຕອຸສ຺ສາໂຫ, ສຕຕກິຈ຺ເຈສຸ ສອຸສ຺ສຸກ຺ໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຆຏ຺ຏນຍຸຕ຺ໂຕຕິ ວາ ອຸຍ຺ຍຸຕ຺ໂຕ. ປຍາໂຕຕິ ປພ຺ພເຕຍ຺ຍາ ນທີ ວິຍ ອນວຏ຺ຐິຕຄມເນນ ມຣຓາຍ ຍາຕຸໍ ອາຣທ຺ໂຘ. ກຸມ຺ມຄ຺ຄປ຺ປຏິປນ຺ໂນຕິ ກຸຈ຺ຉິຕໍ ມິຈ຺ຉາມຄ຺ຄໍ ປຏິປນ຺ໂນ. ອຸປຣິ ປນ ‘‘ວິປຖປກ຺ຂນ຺ໂທ’’ຕິ ນານາປເທຫິ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຸປນີຍຕີຕິ ຊຣາວເສນ ມຣຓາຍ ອຸປນີຍຕິ ຫຣີຍຕິ. ຊຣາ ຫິ ‘‘ອາຍຸໂນ ສໍຫານີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໒) ວຸຕ຺ຕາ. ອທ຺ຘຸໂວຕິ ນ ຖິໂຣ, ສທາ ຕເຖວ ນ ໂຫຕິ. ຍສ຺ມາ ອທ຺ຘຸໂວ, ຕສ຺ມາ ອຸປນີຍຕີຕິ ປຸຣິມສ຺ສ ກາຣຓວຈນເມຕໍ. ເອເຕນ ສກາຣຓໍ ຊຣາທຸກ຺ຂໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ຊຣາທຸກ຺ຂໍ ທິສ຺ວາ ຊຣາປາຣິຊຸຎ຺ຎຣຫິຕາປິ ວິຎ຺ຎູ ປພ຺ພຊນ຺ຕິ. ອຕາໂຓຕິ ຕາຍິຕຸໍ ຣກ຺ຂິຕຸໍ ສມຕ຺ເຖນ ຣຫິໂຕ, ອນາຣກ຺ໂຂຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອນຠິສ຺ສໂຣຕິ ອຠິສຣິຕ຺ວາ ອຠິຄນ຺ຕ຺ວາ ພ຺ຍາຫຣເຓນ ອສ຺ສາເສຕຸໍ ສມຕ຺ເຖນ ຣຫິໂຕ, ອສຫາໂຍຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ມາ ອນຠິສ຺ສໂຣ, ຕສ຺ມາ ອຕາໂຓຕິ ປຸຣິມສ຺ສ ກາຣຓວຈນເມຕໍ. ເອເຕນ ສກາຣຓໍ ປິຍວິປ຺ປໂຍຄທຸກ຺ຂໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ປິຍວິປ຺ປໂຍຄທຸກ຺ຂໍ ທິສ຺ວາ ຎາຕິປາຣິຊຸຎ຺ຎຣຫິຕາປິ ວິຎ຺ຎູ ປພ຺ພຊນ຺ຕິ. ອສ຺ສໂກຕິ ສກຠຓ຺ຑຣຫິໂຕ. ສພ຺ພໍ ປຫາຍ ຄມນີຍນ຺ຕິ ສກຠຓ຺ຑນ຺ຕິ ສລ຺ລກ຺ຂິຕໍ ສພ຺ພໍ ປຫາຍ ໂລເກນ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ຍສ຺ມາ ສພ຺ພໍ ປຫາຍ ຄມນີຍໍ, ຕສ຺ມາ ອສ຺ສໂກຕິ ປຸຣິມສ຺ສ ກາຣຓວຈນເມຕໍ. ເອເຕນ ສກາຣຓໍ ມຣຓທຸກ຺ຂໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ທິສ຺ວາ ໂຠຄປາຣິຊຸຎ຺ຎຣຫິຕາປິ ວິຎ຺ຎູ ປພ຺ພຊນ຺ຕິ. ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ‘‘ກມ຺ມສ຺ສກາ ມາຓວສຕ຺ຕາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໒໘໙) ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຘ ຈ ຣຏ຺ຐປາລສຸຕ຺ເຕ ຈ ‘‘ອສ຺ສໂກ ໂລໂກ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໓໐໕) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ກຖໍ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ເຈ? ປຫາຍ ຄມນີຍໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອສ຺ສໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ກມ຺ມໍ ປນ ນ ປຫາຍ ຄມນີຍໍ. ຕສ຺ມາ ‘‘ກມ຺ມສ຺ສກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຣຏ຺ຐປາລສຸຕ຺ເຕເຍວ ຈ ເອວເມຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕ຺ວໍ ປນ ຍຖາກມ຺ມໍ ຄມິສ຺ສສີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໓໐໖). ອູໂນຕິ ປາຣິປູຣິຣຫິໂຕ. ອຕິຕ຺ໂຕຕິ ຠິຍ຺ໂຍ ຠິຍ຺ໂຍ ປຕ຺ຖນາຍປິ ນ ສຸຫິໂຕ. ອິທໍ ອູນຠາວສ຺ສ ກາຣຓວຈນໍ. ຕຓ຺ຫາທາໂສຕິ ຕຓ຺ຫາຍ ວເສ ວຕ຺ຕນໂຕ ຕຓ຺ຫາຍ ທາສຠູໂຕ. ອິທໍ ອຕິຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ກາຣຓວຈນໍ. ເອເຕນ ອິຈ຺ຉາໂຣຄາປເທເສນ ສກາຣຓໍ ພ຺ຍາຘິທຸກ຺ຂໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ພ຺ຍາຘິທຸກ຺ຂໍ ທິສ຺ວາ ພ຺ຍາຘິປາຣິຊຸຎ຺ຎຣຫິຕາປິ ວິຎ຺ຎູ ປພ຺ພຊນ຺ຕິ. ອຕາຍໂນຕິ ປຸຕ຺ຕາທີຫິປິ ຕາຍນສ຺ສ ອຠາວໂຕ ອຕາຍໂນ ອນາຣກ຺ໂຂ, ອລພ຺ຠເນຍ຺ຍເຂໂມ ວາ. ອເລໂຓຕິ ອລ຺ລີຍິຕຸໍ ນິສ຺ສິຕຸໍ ອນຣໂຫ ອລ຺ລີນານມ຺ປິ ຈ ເລຓກິຈ຺ຈາກາຣໂກ. ອສຣໂຓຕິ ນິສ຺ສິຕານໍ ນ ຠຍສາຣໂກ ນ ຠຍວິນາສໂກ. ອສຣຓີຠູໂຕຕິ ປຸເຣ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຕ຺ຕໂນ ອຠາເວເນວ ອສຣໂຓ, ອຸປ຺ປຕ຺ຕິສມກາລເມວ ອສຣຓີຠູໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຸທ຺ຘໂຕຕິ ສພ຺ພາກຸສເລສຸ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ສຕ຺ຕສນ຺ຕາເນ ຈ ອກຸສລຸປ຺ປຕ຺ຕິພາຫຸລ຺ລໂຕ ອກຸສລສມງ຺ຄີໂລໂກ ເຕນ ອຸທ຺ຘຈ຺ເຈນ ອຸທ຺ຘໂຕ. ອວູປສນ຺ໂຕຕິ ອວູປສມນລກ຺ຂຓສ຺ສ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສ຺ເສວ ໂຍເຄນ ອວູປສນ຺ໂຕ ຠນ຺ຕມິຄປຏິຠາໂຄ. ‘‘ອຸປນີຍຕິ ໂລໂກ’’ຕິອາທີສຸ ຈຕູສຸ ຈ ‘‘ອຸທ຺ຘໂຕ ໂລໂກ’’ຕິ ຈ ປຎ຺ຈສຸ ຐາເນສຸ ໂລໂກຕິ ອາຄຕໍ, ເສເສສຸ ໂລກສນ຺ນິວາໂສຕິ. ອຸຠຍຖາປິ ໂລໂກເຍວ. ສສລ຺ໂລຕິ ປີຬາຊນກຕາຍ ອນ຺ໂຕຕຸທນຕາຍ ທຸນ຺ນີຫຣຓີຍຕາຍ ຈ ສລ຺ລາຕິ ສງ຺ຂໍ ຄເຕຫິ ຣາຄາທີຫິ ສລ຺ເລຫິ ສຫວຕ຺ຕນໂກ. ວິທ຺ໂຘຕິ ມິຄາທໂຍ ກທາຈິ ປເຣຫິ ວິທ຺ຘາ ໂຫນ຺ຕິ, ອຍໍ ປນ ໂລໂກ ນິຈ຺ຈໍ ອຕ຺ຕນາວ ວິທ຺ໂຘ. ປຸຖຸສລ຺ເລຫີຕິ ‘‘ສຕ຺ຕ ສລ຺ລານິ – ຣາຄສລ຺ລໍ, ໂທສສລ຺ລໍ, ໂມຫສລ຺ລໍ, ມານສລ຺ລໍ, ທິຏ຺ຐິສລ຺ລໍ, ກິເລສສລ຺ລໍ, ທຸຈ຺ຈຣິຕສລ຺ລ’’ນ຺ຕິ (ມຫານິ. ໑໗໔) ວຸຕ຺ເຕຫິ ສຕ຺ຕຫິ ສລ຺ເລຫິ. ຕສ຺ສາຕິ ຕສ຺ສ ໂລກສນ຺ນິວາສສ຺ສ. ສລ຺ລານໍ ອຸທ຺ຘຕາຕິ ເຕສໍ ສລ຺ລານໍ ສຕ຺ຕສນ຺ຕານໂຕ ອຸທ຺ຘຣິຕາ ປຸຄ຺ຄໂລ. ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ມຍາຕິ ມໍ ຐເປຕ຺ວາ. ເຍປິ ຠຄວໂຕ ສາວກາ ສລ຺ລານິ ອຸທ຺ຘຣນ຺ຕິ, ເຕສໍ ຠຄວໂຕ ວຈເນເນວ ອຸທ຺ຘຣຓໂຕ ຠຄວາວ ອຸທ຺ຘຣຕິ ນາມ. ອວິຊ຺ຊນ຺ຘກາຣາວຣໂຓຕິ ອວິຊ຺ຊາ ເອວ ສຠາວທສ຺ສນຈ຺ຉາທເນນ ອນ຺ຘໍ ວິຍ ກໂຣຕີຕິ ອວິຊ຺ຊນ຺ຘກາໂຣ, ໂສວ ສຠາວາວຄມນນິວາຣເຓນ ອາວຣຓໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ອວິຊ຺ຊນ຺ຘກາຣາວຣໂຓ. ກິເລສປຎ຺ຊຣປກ຺ຂິຕ຺ໂຕຕິ ກິເລສາ ເອວ ກຸສລຄມນສນ຺ນິຣຸຊ຺ຌນຏ຺ເຐນ ປຎ຺ຊໂຣຕິ ກິເລສປຎ຺ຊໂຣ, ອວິຊ຺ຊາປຠເວ ກິເລສປຎ຺ຊເຣ ປກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ປາຕິໂຕ. ອາໂລກໍ ທສ຺ເສຕາຕິ ປຎ຺ຎາໂລກໍ ທສ຺ສນສີໂລ, ປຎ຺ຎາໂລກສ຺ສ ທສ຺ເສຕາຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ອວິຊ຺ຊາຄໂຕຕິ ອວິຊ຺ຊໍ ຄໂຕ ປວິຏ຺ໂຐ. ນ ເກວລໍ ອວິຊ຺ຊາຍ ອາວຣຓມຕ຺ຕເມວ, ອຖ ໂຂ ຄຫນຄໂຕ ວິຍ ອວິຊ຺ຊາໂກສສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ປວິຏ຺ໂຐຕິ ປຸຣິມໂຕ ວິເສໂສ. ອຓ຺ຑຠູໂຕຕິອາທໂຍ ຈ ວິເສສາເຍວ. ອຓ຺ຑຠູໂຕຕິ ອຓ຺ເຑ ຠູໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ. ຍຖາ ຫິ ອຓ຺ເຑ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ເອກຈ຺ເຈ ສຕ຺ຕາ ‘‘ອຓ຺ຑຠູຕາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເອວມຍໍ ໂລໂກ ອວິຊ຺ຊຓ຺ຑໂກເສ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ອຓ຺ຑຠູໂຕ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຣິໂຍນທ຺ໂຘຕິ ເຕນ ອວິຊ຺ຊຓ຺ຑໂກເສນ ສມນ຺ຕໂຕ ໂອນທ຺ໂຘ ພທ຺ໂຘ ເວຐິໂຕ.

ຕນ຺ຕາກຸລກຊາໂຕຕິ ຕນ຺ຕໍ ວິຍ ອາກຸລຠູໂຕ. ຍຖາ ນາມ ທຸນ຺ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ມູສິກຈ຺ຉິນ຺ນໍ ເປສກາຣານໍ ຕນ຺ຕໍ ຕຫິໍ ຕຫິໍ ອາກຸລໍ ໂຫຕິ, ອິທໍ ອຄ຺ຄໍ ອິທໍ ມູລນ຺ຕິ ອຄ຺ເຄນ ວາ ອຄ຺ຄໍ, ມູເລນ ວາ ມູລໍ ສມາເນຕຸໍ ທຸກ຺ກຣໍ ໂຫຕິ, ເອວເມວ ສຕ຺ຕາ ປຈ຺ຈຍາກາເຣ ຂລິຕາ ອາກຸລາ ພ຺ຍາກຸລາ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຍາກາຣໍ ອຸຊຸໍ ກາຕຸໍ. ຕຕ຺ຖ ຕນ຺ຕໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຕປຸຣິສກາເຣ ຐຕ຺ວາ ສກ຺ກາປິ ຠເວຍ຺ຍ ອຸຊຸໍ ກາຕຸໍ, ຐເປຕ຺ວາ ປນ ທ຺ເວ ໂພຘິສຕ຺ເຕ ອຎ຺ໂຎ ສຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມຕາຍ ປຈ຺ຈຍາກາຣໍ ອຸຊຸໍ ກາຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ຍຖາ ປນ ອາກຸລໍ ຕນ຺ຕໍ ກຎ຺ຊິກໍ ທຕ຺ວາ ໂກຈ຺ເຉນ ປຫຏໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ກຸລກຊາຕໍ ໂຫຕິ ຄຓ຺ຐິພທ຺ຘໍ, ເອວມຍໍ ໂລໂກ ປຈ຺ຈເຍສຸ ປກ຺ຂລິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈເຍ ອຸຊຸໍ ກາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ທ຺ວາສຏ຺ຐິທິຏ຺ຐິຄຕວເສນ ກຸລກຊາໂຕ ໂຫຕິ ຄຓ຺ຐິພທ຺ໂຘ. ເຍ ຫິ ເກຈິ ທິຏ຺ຐິໂຍ ນິສ຺ສິຕາ, ສພ຺ເພ ເຕ ປຈ຺ຈຍໍ ອຸຊຸໍ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິເຍວ. ກຸລາຄຓ຺ຐິກຊາໂຕຕິ ກຸລາຄຓ຺ຐິກໍ ວິຍ ຠູໂຕ. ກຸລາຄຓ຺ຐິກໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ເປສກາຣກຎ຺ຊິກສຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ກຸລາ ນາມ ສກຸຓິກາ, ຕສ຺ສາ ກຸລາວໂກ’’ຕິປິ ເອເກ. ຍຖາ ຕທຸຠຍມ຺ປິ ອາກຸລໍ ອຄ຺ເຄນ ວາ ອຄ຺ຄໍ, ມູເລນ ວາ ມູລໍ ສມາເນຕຸໍ ທຸກ຺ກຣນ຺ຕິ ປຸຣິມນເຍເນວ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ມຸຎ຺ຊປພ຺ພຊຠູໂຕຕິ ມຸຎ຺ຊຕິຓໍ ວິຍ ປພ຺ພຊຕິຓໍ ວິຍ ຈ ຠູໂຕ ມຸຎ຺ຊຕິຓປພ຺ພຊຕິຓສທິໂສ ຊາໂຕ. ຍຖາ ຕານິ ຕິຓານິ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ກຕຣຊ຺ຊຸ ຊິຓ຺ຓກາເລ ກຕ຺ຖຈິ ປຕິຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເຕສໍ ຕິຓານໍ ‘‘ອິທໍ ອຄ຺ຄໍ ອິທໍ ມູລ’’ນ຺ຕິ ອຄ຺ເຄນ ວາ ອຄ຺ຄໍ, ມູເລນ ວາ ມູລໍ ສມາເນຕຸໍ ທຸກ຺ກຣໍ, ຕມ຺ປິ ປຈ຺ຈຕ຺ຕປຸຣິສກາເຣ ຐຕ຺ວາ ສກ຺ກາ ຠເວຍ຺ຍ ອຸຊຸໍ ກາຕຸໍ, ຐເປຕ຺ວາ ປນ ທ຺ເວ ໂພຘິສຕ຺ເຕ ອຎ຺ໂຎ ສຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມຕາຍ ປຈ຺ຈຍາກາຣໍ ອຸຊຸໍ ກາຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ເອວມຍໍ ໂລໂກ ປຈ຺ຈຍາກາຣໍ ອຸຊຸໍ ກາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ທ຺ວາສຏ຺ຐິທິຏ຺ຐິຄຕວເສນ ຄຓ຺ຐິຊາໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ອປາຍໍ ທຸຄ຺ຄຕິໍ ວິນິປາຕໍ ສໍສາຣໍ ນາຕິວຕ຺ຕຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອປາໂຍຕິ ນິຣໂຍ ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິ ເປຕ຺ຕິວິສໂຍ ອສຸຣກາໂຍ. ສພ຺ເພປິ ຫິ ເຕ ວຑ຺ຒິສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອາຍສ຺ສ ອຠາວໂຕ ‘‘ອປາໂຍ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຕຖາ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຄຕິຠາວໂຕ ທຸຄ຺ຄຕິ. ສຸຂສມຸສ຺ສຍໂຕ ວິນິປຕິຕຕ຺ຕາ ວິນິປາໂຕ. ອິຕໂຣ ປນ –

‘‘ຂນ຺ຘານຎ຺ຈ ປຏິປາຏິ, ຘາຕຸອາຍຕນານ ຈ;

ອພ຺ໂພຈ຺ຉິນ຺ນໍ ວຕ຺ຕມານາ, ສໍສາໂຣຕິ ປວຸຈ຺ຈຕິ’’.

ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ນາຕິວຕ຺ຕຕິ ນາຕິກ຺ກມຕິ. ອຖ ໂຂ ຈຸຕິໂຕ ປຏິສນ຺ຘິໍ, ປຏິສນ຺ຘິໂຕ ຈຸຕິນ຺ຕິ ເອວໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຈຸຕິປຏິສນ຺ຘິໂຍ ຄຓ຺ຫມາໂນ ຕີສຸ ຠເວສຸ ຈຕູສຸ ໂຍນີສຸ ປຎ຺ຈສຸ ຄຕີສຸ ສຕ຺ຕສຸ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕີສຸ ນວສຸ ສຕ຺ຕາວາເສສຸ ມຫາສມຸທ຺ເທ ວາຕຸກ຺ຂິຕ຺ຕນາວາ ວິຍ ຍນ຺ຕໂຄໂຓ ວິຍ ຈ ປຣິພ຺ຠມຕິເຍວ. ອວິຊ຺ຊາວິສໂທສສລ຺ລິຕ຺ໂຕຕິ ອວິຊ຺ຊາເຍວ ອກຸສລຸປ຺ປາທເນນ ກຸສລຊີວິຕນາສນໂຕ ວິສນ຺ຕິ ອວິຊ຺ຊາວິສໍ, ຕເທວ ສນ຺ຕານທູສນໂຕ ອວິຊ຺ຊາວິສໂທໂສ, ເຕນ ອນຸສຍປຣິຍຸຏ຺ຐານທຸຈ຺ຈຣິຕຠູເຕນ ຠຸສໍ ລິຕ຺ໂຕ ມກ຺ຂິໂຕຕິ ອວິຊ຺ຊາວິສໂທສສລ຺ລິຕ຺ໂຕ. ກິເລສກລລີຠູໂຕຕິ ອວິຊ຺ຊາທິມູລກາ ກິເລສາ ເອວ ໂອສີທນຏ຺ເຐນ ກລລໍ ກທ຺ທໂມຕິ ກິເລສກລລໍ, ຕທສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ກິເລສກລລີ, ເອວໍຠູໂຕ. ຣາຄໂທສໂມຫຊຏາຊຏິໂຕຕິ ໂລຠປຏິຆາວິຊ຺ຊາສງ຺ຂາຕາ ຣາຄໂທສໂມຫາ ເອວ ຣູປາທີສຸ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ເຫຏ຺ຐຸປຣິຍວເສນ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ສໍສິພ຺ພນຏ຺ເຐນ ເວຬຸຄຸມ຺ພາທີນໍ ສາຂາຊາລສງ຺ຂາຕາ ຊຏາ ວິຍາຕິ ຊຏາ, ຕາຍ ຣາຄໂທສໂມຫຊຏາຍ ຊຏິໂຕ. ຍຖາ ນາມ ເວຬຸຊຏາທີຫິ ເວຬຸອາທໂຍ, ເອວໍ ຕາຍ ຊຏາຍ ອຍໍ ໂລໂກ ຊຏິໂຕ ວິນທ຺ໂຘ ສໍສິພ຺ພິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຊຏໍ ວິຊເຏຕາຕິ ອິມໍ ເອວໍ ເຕຘາຕຸກໍ ໂລກໍ ຊເຏຕ຺ວາ ຐິຕໍ ຊຏໍ ວິຊເຏຕາ ສໍຉິນ຺ທິຕາ ສມ຺ປທາລຍິຕາ.

ຕຓ຺ຫາສງ຺ຆາຏປຏິມຸກ຺ໂກຕິ ຕຓ຺ຫາ ເອວ ອພ຺ໂພຈ຺ຉິນ຺ນໍ ປວຕ຺ຕິໂຕ ສງ຺ຆຏິຕຏ຺ເຐນ ສງ຺ຆາໂຏຕິ ຕຓ຺ຫາສງ຺ຆາໂຏ, ຕສ຺ມິໍ ຕຓ຺ຫາສງ຺ຆາເຏ ປຏິມຸກ຺ໂກ ອນຸປວິຏ຺ໂຐ ອນ຺ໂຕຄໂຕຕິ ຕຓ຺ຫາສງ຺ຆາຏປຏິມຸກ຺ໂກ. ຕຓ຺ຫາຊາເລນ ໂອຕ຺ຖໂຏຕິ ຕຓ຺ຫາ ເອວ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສໍສິພ຺ພນຏ຺ເຐນ ຊາລນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາຊາລໍ, ເຕນ ຕຓ຺ຫາຊາເລນ ໂອຕ຺ຖໂຏ ສມນ຺ຕໂຕ ຉາທິໂຕ ປລິເວຐິໂຕ. ຕຓ຺ຫາໂສເຕນ ວຸຍ຺ຫຕີຕິ ຕຓ຺ຫາ ເອວ ສໍສາເຣ ອາກຑ຺ຒນຏ຺ເຐນ ໂສໂຕຕິ ຕຓ຺ຫາໂສໂຕ, ເຕນ ຕຓ຺ຫາໂສເຕນ ວຸຍ຺ຫຕິ ອາກຑ຺ຒີຍຕິ. ຕຓ຺ຫາສຎ຺ໂຎຊເນນ ສຎ຺ຎຸຕ຺ໂຕຕິ ຕຓ຺ຫາ ເອວ ໂລກໍ ວຏ຺ຏສ຺ມິໍ ສໍໂຍຊນໂຕ ພນ຺ຘນໂຕ ສໍໂຍຊນນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາສໍໂຍຊນໍ, ເຕນ ຕຓ຺ຫາສໍໂຍຊເນນ ສຎ຺ຎຸຕ຺ໂຕ ພທ຺ໂຘ. ຕຓ຺ຫານຸສເຍນ ອນຸສໂຏຕິ ຕຓ຺ຫາ ເອວ ອນຸສຍນຏ຺ເຐນ ອນຸສໂຍຕິ ຕຓ຺ຫານຸສໂຍ, ເຕນ ຕຓ຺ຫານຸສເຍນ ອນຸສໂຏ ອນຸຄໂຕ ຖາມຄໂຕ. ຕຓ຺ຫາສນ຺ຕາເປນ ສນ຺ຕປ຺ປຕີຕິ ຕຓ຺ຫາ ເອວ ປວຕ຺ຕິກາເລ ຜລກາເລ ຈ ໂລກໍ ສນ຺ຕາເປຕີຕິ ສນ຺ຕາໂປ, ເຕນ ຕຓ຺ຫາສນ຺ຕາເປນ ສນ຺ຕປ຺ປຕິ ສນ຺ຕາປີຍຕິ. ຕຓ຺ຫາປຣິຬາເຫນ ປຣິຑຍ຺ຫຕີຕິ ຕຓ຺ຫາ ເອວ ພລວຠູຕາ ປວຕ຺ຕິກາເລ ຜລກາເລ ຈ ສມນ຺ຕໂຕ ທຫນຏ຺ເຐນ ມຫາປຣິຬາໂຫຕິ ຕຓ຺ຫາປຣິຬາໂຫ, ເຕນ ຕຓ຺ຫາປຣິຬາເຫນ ປຣິຑຍ຺ຫຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ຑຫີຍຕິ. ທິຏ຺ຐິສງ຺ຆາຏາທໂຍ ອິມິນາວ ນເຍນ ໂຍເຊຕພ຺ພາ.

ອນຸຄໂຕຕິ ອນຸປວິຏ຺ໂຐ. ອນຸສໂຏຕິ ອນຸຘາວິໂຕ. ອຠິຠູໂຕຕິ ປີຬິໂຕ. ອພ຺ຠາຫໂຕຕິ ອຠິອາຫໂຕ ອຠິມຸຂໍ ຠຸສໍ ປຫໂຕ. ທຸກ຺ເຂ ປຕິຏ຺ຐິໂຕຕິ ທຸກ຺ເຂ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈເກ ສຸຂວິປລ຺ລາເສນ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ ອຠິນິວິຏ຺ໂຐ.

ຕຓ຺ຫາຍ ອຸຑ຺ຑິໂຕຕິ ຕຓ຺ຫາຍ ອຸລ຺ລງ຺ຆິໂຕ. ຈກ຺ຂຸ ຫິ ຕຓ຺ຫາຣຊ຺ຊຸນາ ອາວຸນິຕ຺ວາ ຣູປນາຄທນ຺ເຕ ອຸຑ຺ຑິຕໍ, ໂສຕາທີນິ ຕຓ຺ຫາຣຊ຺ຊຸນາ ອາວຸນິຕ຺ວາ ສທ຺ທາທິນາຄທນ຺ເຕສຸ ອຸຑ຺ຑິຕານິ. ຕໍສມງ຺ຄີໂລໂກປິ ອຸຑ຺ຑິໂຕເຍວ ນາມ. ຊຣາປາກາຣປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕຕິ ອນຕິກ຺ກມນີຍຏ຺ເຐນ ປາກາຣຠູຕາຍ ຊຣາຍ ປຣິວາຣິໂຕ. ມຈ຺ຈຸປາເສນ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕຕິ ທຸມ຺ໂມຈນີຍຏ຺ເຐນ ປາສຠູເຕນ ມຣເຓນ ພທ຺ໂຘ. ມຫາພນ຺ຘນພທ຺ໂຘຕິ ທຬ຺ຫຕ຺ຕາ ທຸຈ຺ເຉທຕ຺ຕາ ຈ ມຫນ຺ເຕຫິ ພນ຺ຘເນຫິ ພທ຺ໂຘ. ຣາຄພນ຺ຘເນນາຕິ ຣາໂຄ ເອວ ພນ຺ຘຕິ ສໍສາຣໂຕ ຈລິຕຸໍ ນ ເທຕີຕິ ຣາຄພນ຺ຘນໍ. ເຕນ ຣາຄພນ຺ຘເນນ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ກິເລສພນ຺ຘເນນາຕິ ວຸຕ຺ຕາວເສເສນ ກິເລສພນ຺ຘເນນ. ທຸຈ຺ຈຣິຕພນ຺ຘເນນາຕິ ຕິວິເຘນ. ສຸຈຣິຕໍ ປນ ພນ຺ຘນໂມກ຺ຂສ຺ສ ເຫຕຸຠູຕໍ ພນ຺ຘນໂມກ຺ຂຠູຕຎ຺ຈ ອຕ຺ຖິ. ຕສ຺ມາ ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ພນ຺ຘນໍ ໂມເຈຕາຕິ ຕສ຺ສ ພນ຺ຘນໍ ໂມເຈຕາ. ພນ຺ຘນາ ໂມເຈຕາຕິປິ ປາໂຐ, ພນ຺ຘນໂຕ ຕໍ ໂມເຈຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຫາສມ຺ພາຘປ຺ປຏິປນ຺ໂນຕິ ກຸສລສຎ຺ຈາຣປີຬເນນ ມຫາສມ຺ພາຘສງ຺ຂາຕໍ ຣາຄໂທສໂມຫມານທິຏ຺ຐິກິເລສທຸຈ຺ຈຣິຕຄຫນໍ ປຏິປນ຺ໂນ. ໂອກາສໍ ທສ຺ເສຕາຕິ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣສມາຘິປຎ຺ຎາໂອກາສໍ ທສ຺ເສຕາ. ມຫາປລິໂພເຘນ ປລິພຸທ຺ໂຘຕິ ມຫານິວາຣເຓນ ນິວຸໂຕ. ມຫາເລເປນ ວາ ລິຕ຺ໂຕ. ປລິໂພໂຘຕິ ຈ ຣາຄາທິສຕ຺ຕວິໂຘ ເອວ. ‘‘ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິປລິໂພໂຘ’’ຕິ ເອເກ. ປລິໂພຘໍ ເຉຕາຕິ ຕໍ ປລິໂພຘໍ ຉິນ຺ທິຕາ. ມຫາປປາເຕຕິ ປຎ຺ຈຄຕິປປາເຕ, ຊາຕິຊຣາມຣຓປປາເຕ ວາ. ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ທຸຣຸຕ຺ຕຣຓຏ຺ເຐນ ປປາໂຕ. ປປາຕາ ອຸທ຺ຘຕາຕິ ຕມ຺ຫາ ປປາຕໂຕ ອຸທ຺ຘຣິຕາ. ມຫາກນ຺ຕາຣປ຺ປຏິປນ຺ໂນຕິ ຊາຕິຊຣາພ຺ຍາຘິມຣຓໂສກປຣິເທວທຸກ຺ຂໂທມນສ຺ສຸປາຍາສກນ຺ຕາຣໍ ປຏິປນ຺ໂນ. ສພ຺ພມ຺ປິ ຕໍ ທຸຣຕິກ຺ກມນຏ຺ເຐນ ກນ຺ຕາໂຣ, ຕໍ ກນ຺ຕາຣໍ ຕາເຣຕາ. ກນ຺ຕາຣາ ຕາເຣຕາຕິ ວາ ປາໂຐ. ມຫາສໍສາຣປ຺ປຏິປນ຺ໂນຕິ ອພ຺ໂພຈ຺ຉິນ຺ນໍ ຂນ຺ຘສນ຺ຕານໍ ປຏິປນ຺ໂນ. ສໍສາຣາ ໂມເຈຕາຕິ ສໍສາຣໂຕ ໂມເຈຕາ. ສໍສາຣໍ ໂມເຈຕາຕິ ວາ ປາໂຐ. ມຫາວິທຸຄ຺ເຄຕິ ສໍສາຣວິທຸຄ຺ເຄ. ສໍສາໂຣເຍວ ຫິ ທຸຄ຺ຄມນຏ຺ເຐນ ວິທຸຄ຺ໂຄ. ສມ຺ປຣິວຕ຺ຕຕີຕິ ຠຸສໍ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຈຣຕິ. ມຫາປລິເປຕິ ມຫນ຺ເຕ ກາມກທ຺ທເມ. ກາໂມ ຫິ ໂອສີທນຏ຺ເຐນ ປລິໂປ. ປລິປນ຺ໂນຕິ ລຄ຺ໂຄ. ມຫາປລິປປລິປນ຺ໂນຕິປິ ປາໂຐ.

ອພ຺ຠາຫໂຕຕິ ສພ຺ໂພປທ຺ທເວຫິ ອພ຺ຠາຫໂຕ. ຣາຄຄ຺ຄິນາຕິ ຣາຄາທໂຍເຍວ ອນຸທຫນຏ຺ເຐນ ອຄ຺ຄິ, ເຕນ ຣາຄຄ຺ຄິນາ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຸນ຺ນີຕໂກຕິ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ນີໂຕ, ຊາຕິຍາ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຊຣາທິອຸປທ຺ທວາຍ ນີໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກ-ກາໂຣ ປເນຕ຺ຖ ອນຸກມ຺ປາຍ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຫຎ຺ຎຕິ ນິຈ຺ຈມຕາໂຓຕິ ປຣິຕ຺ຕາຍເກນ ຣຫິໂຕ ສຕຕໍ ປີຬີຍຕິ. ປຕ຺ຕທຓ຺ໂຑຕິ ຣາຊາທີຫິ ລທ຺ຘອາໂຓ. ຕກ຺ກໂຣຕິ ໂຈໂຣ. ວຊ຺ຊພນ຺ຘນພທ຺ໂຘຕິ ຣາຄາທິວຊ຺ຊພນ຺ຘເນຫິ ພທ຺ໂຘ. ອາຆາຕນປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິໂຕຕິ ມຣຓຘມ຺ມຄຓ຺ຐິກຏ຺ຐານໍ ອຸເປຈ຺ຈ ຐິໂຕ. ໂກຈິ ພນ຺ຘນາ ໂມເຈຕາ. ໂກຈິ ພນ຺ຘນໍ ໂມເຈຕາຕິປິ ປາໂຐ. ອນາໂຖຕິ ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສ ນາໂຖ ອິສ຺ສໂຣ, ສຍໍ ວາ ນ ນາໂຖ ນ ອິສ຺ສໂຣຕິ ອນາໂຖ, ອສຣໂຓຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ປຣມກາປຎ຺ຎປ຺ປຕ຺ໂຕຕິ ຊຣາທິປຏິພາຫເນ ອປ຺ປຫຸຕາຍ ອຕີວ ກປຓຠາວໍ ປຕ຺ໂຕ. ຕາເຍຕາຕິ ຣກ຺ຂິຕາ. ຕາຍິຕາຕິ ວາ ປາໂຐ ສຸນ຺ທໂຣ. ທຸກ຺ຂາຠິຕຸນ຺ໂນຕິ ຊາຕິທຸກ຺ຂາທີຫິ ອເນເກຫິ ທຸກ຺ເຂຫິ ອຠິຕຸນ຺ໂນ ອຕິພ຺ຍາຘິໂຕ ອຕິກມ຺ປິໂຕ ຈ. ຈິຣຣຕ຺ຕໍ ປີຬິໂຕຕິ ທຸກ຺ເຂເຫວ ທີຆມທ຺ຘານໍ ປີຬິໂຕ ຆຏ຺ຏິໂຕ. ຄຘິໂຕຕິ ເຄເຘນ ຄິທ຺ໂຘ, ອຠິຊ຺ຌາກາຍຄນ຺ເຖນ ວາ ຄນ຺ຖິໂຕ. ນິຈ຺ຈໍ ປິປາສິໂຕຕິ ປາຕຸໍ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ອິຈ຺ຉາ ປິປາສາ, ສາ ຕຓ຺ຫາ ເອວ, ຕຓ຺ຫາປິປາສາຍ ນິຣນ຺ຕຣໍ ປິປາສິໂຕ.

ອນ຺ໂຘຕິ ທສ຺ສນຏ຺ເຐນ ຈກ຺ຂູຕິ ສງ຺ຂໍ ຄຕາຍ ປຎ຺ຎາຍ ອຠາວໂຕ ກາໂຓ. ປຎ຺ຎາ ຫິ ຘມ຺ມສຠາວໍ ປສ຺ສຕິ. ອຈກ຺ຂຸໂກຕິ ຕໍ ປນ ອນ຺ຘຕ຺ຕໍ ນ ປຈ຺ຉາ ສມ຺ຠູຕໍ, ປກຕິຍາ ເອວ ອວິຊ຺ຊມານຈກ຺ຂຸໂກຕິ ຕເມວ ອນ຺ຘຕ຺ຕໍ ວິເສເສຕິ. ຫຕເນຕ຺ໂຕຕິ ນຍນຏ຺ເຐນ ເນຕ຺ຕນ຺ຕິ ສງ຺ຂໍ ຄຕາຍ ປຎ຺ຎາຍ ອຠາວໂຕເຍວ ວິນຏ຺ຐເນຕ຺ຕໂກ. ສມວິສມໍ ທສ຺ເສນ຺ຕໍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ເນຕີຕິ ເນຕ຺ຕນ຺ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຎ຺ຎາຍ ສຸຄຕິຎ຺ຈ ອຄຕິຎ຺ຈ ນຍຕິ. ຫຕເນຕ຺ຕຕ຺ຕາເຍວສ຺ສ ເນຕຸອຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອປຣິຓາຍໂກຕິ ອາຫ, ອວິຊ຺ຊມານເນຕ຺ຕໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຎ຺ໂຎປິສ຺ສ ເນຕາ ນ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວິປຖປກ຺ຂນ຺ໂທຕິ ວິປຣີໂຕ, ວິສໂມ ວາ ປໂຖ ວິປໂຖ, ຕໍ ວິປຖໍ ປກ຺ຂນ຺ໂທ ປວິຏ຺ໂຐ ປຏິປນ຺ໂນຕິ ວິປຖປກ຺ຂນ຺ໂທ, ມິຈ຺ຉາປຖສງ຺ຂາຕໍ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໍ ປຏິປນ຺ໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຎ຺ຊສາປຣທ຺ໂຘຕິ ອຎ຺ຊເສ ອຸຊຸມຄ຺ຄສ຺ມິໍ ມຊ຺ຌິມປຏິປທາຍ ອປຣທ຺ໂຘ ວິຣທ຺ໂຘ. ອຣິຍປຖໍ ອາເນຕາຕິ ອຣິຍໍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິກໍ ມຄ຺ຄໍ ອຸປເນຕາ ປຏິປາທຍິຕາ. ມໂຫຆປກ຺ຂນ຺ໂທຕິ ຍສ຺ສ ສໍວິຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕໍ ວຏ຺ຏສ຺ມິໍ ໂອຫນນ຺ຕິ ໂອສີທາເປນ຺ຕີຕິ ໂອຆາ, ປກຕິໂອຆໂຕ ມຫນ຺ຕາ ໂອຆາຕິ ມໂຫຆາ. ເຕ ກາໂມໂຆ ຠໂວໂຆ ທິຏ຺ໂຐໂຆ ອວິຊ຺ໂຊໂຆຕິ ຈຕຸປ຺ປເຠທາ. ເຕ ມໂຫເຆ ປກ຺ຂນ຺ໂທ ປວິຏ຺ໂຐຕິ ມໂຫຆປກ຺ຂນ຺ໂທ, ສໍສາຣສງ຺ຂາຕໍ ມໂຫຆໍ ວາ ປກ຺ຂນ຺ໂທຕິ.

໑໑໘. ອິທານິ ເອກຸຕ຺ຕຣິກນໂຍ. ຕຕ຺ຖ ທ຺ວີຫິ ທິຏ຺ຐິຄເຕຫີຕິ ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐີຫິ. ຕຕ຺ຖ ທິຏ຺ຐິເຍວ ທິຏ຺ຐິຄຕໍ ‘‘ຄູຖຄຕໍ ມຸຕ຺ຕຄຕ’’ນ຺ຕິອາທີນິ (ອ. ນິ. ໙.໑໑) ວິຍ. ຄນ຺ຕພ຺ພາຠາວໂຕ ວາ ທິຏ຺ຐິຍາ ຄຕມຕ຺ຕເມເວຕນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐິຄຕໍ, ທິຏ຺ຐີສຸ ຄຕໍ ອິທໍ ທສ຺ສນໍ ທ຺ວາສຏ຺ຐິທິຏ຺ຐິອນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາຕິປິ ທິຏ຺ຐິຄຕໍ. ທ຺ວາສຏ຺ຐິເຕສຏ຺ຐິທິຏ຺ຐິໂຍປິ ຫິ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐີຕິ ທ຺ເວວ ທິຏ຺ຐິໂຍ ໂຫນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ສງ຺ເຂເປນ ສພ຺ພາ ທິຏ຺ຐິໂຍ ອນ຺ໂຕ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ທ຺ວີຫິ ທິຏ຺ຐິຄເຕຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິຍຸຏ຺ຐິໂຕຕິ ປຣິຍຸຏ຺ຐານໍ ປຕ຺ໂຕ ສມຸທາຈາຣໍ ປຕ຺ໂຕ, ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕຸໍ ອປ຺ປທາເນນ ກຸສລຈາຣສ຺ສ ຄຫຓໍ ປຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ – ‘‘ທ຺ວີຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ທິຏ຺ຐິຄເຕຫິ ປຣິຍຸຏ຺ຐິຕາ ເທວມນຸສ຺ສາ ໂອລີຍນ຺ຕິ ເອເກ, ອຕິຘາວນ຺ຕິ ເອເກ, ຈກ຺ຂຸມນ຺ໂຕ ຈ ປສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິອາທິ (ອິຕິວຸ. ໔໙).

ຕີຫິ ທຸຈ຺ຈຣິເຕຫີຕິ ຕິວິຘກາຍທຸຈ຺ຈຣິເຕນ ຈຕຸພ຺ພິຘວຈີທຸຈ຺ຈຣິເຕນ ຕິວິຘມໂນທຸຈ຺ຈຣິເຕນ. ວິປ຺ປຏິປນ຺ໂນຕິ ວິຣູປໍ ປຏິປນ຺ໂນ, ມິຈ຺ຉາປຏິປນ຺ໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂຍເຄຫິ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ ວຏ຺ຏສ຺ມິໍ ໂຍເຊນ຺ຕີຕິ ໂຍຄາ, ອີຕິອຕ຺ເຖນ ວາ ໂຍຄາ, ເຕຫິ ໂຍເຄຫິ ຍຸຕ຺ໂຕ ສມປ຺ປິໂຕ. ຈຕຸໂຍຄໂຍຊິໂຕຕິ ກາມໂຍໂຄ, ຠວໂຍໂຄ, ທິຏ຺ຐິໂຍໂຄ, ອວິຊ຺ຊາໂຍໂຄຕິ ອິເມຫິ ຈຕູຫິ ໂຍເຄຫິ ສກຏສ຺ມິໍ ໂຍໂຄ ວິຍ ວຏ຺ຏສ຺ມິໍ ໂຍຊິໂຕ. ປຎ຺ຈກາມຄຸຓິໂກ ຣາໂຄ ກາມໂຍໂຄ. ຣູປາຣູປຠເວສຸ ຉນ຺ທຣາໂຄ, ຌານນິກນ຺ຕິ ຈ, ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິສຫຊາໂຕ ຣາໂຄ ຠວວເສນ ປຕ຺ຖນາ ຠວໂຍໂຄ. ທ຺ວາສຏ຺ຐິ ທິຏ຺ຐິໂຍ ທິຏ຺ຐິໂຍໂຄ. ອຏ຺ຐສຸ ຐາເນສຸ ອຎ຺ຎາຓໍ ອວິຊ຺ຊາໂຍໂຄ. ເຕ ເອວ ຈຕ຺ຕາໂຣ ພລວຠູຕາ ໂອຆາ, ທຸພ຺ພລຠູຕາ ໂຍຄາ.

ຈຕູຫິ ຄນ຺ເຖຫີຕິ ຍສ຺ສ ສໍວິຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕໍ ຈຸຕິປຏິສນ຺ຘິວເສນ ວຏ຺ຏສ຺ມິໍ ຄນ຺ເຖນ຺ຕິ ຆເຏນ຺ຕີຕິ ຄນ຺ຖາ. ເຕ ອຠິຊ຺ຌາ ກາຍຄນ຺ໂຖ, ພ຺ຍາປາໂທ ກາຍຄນ຺ໂຖ, ສີລພ຺ພຕປຣາມາໂສ ກາຍຄນ຺ໂຖ, ອິທໍສຈ຺ຈາຠິນິເວໂສ ກາຍຄນ຺ໂຖຕິ ຈຕຸປ຺ປເຠທາ. ອຠິຊ຺ຌາຍນ຺ຕິ ເອຕາຍ, ສຍໍ ວາ ອຠິຊ຺ຌາຍຕິ, ອຠິຊ຺ຌາຍນມຕ຺ຕເມວ ວາ ເອສາຕິ ອຠິຊ຺ຌາ, ໂລໂຠເຍວ. ນາມກາຍໍ ຄນ຺ເຖຕິ ຈຸຕິປຏິສນ຺ຘິວເສນ ວຏ຺ຏສ຺ມິໍ ຆເຏຕີຕິ ກາຍຄນ຺ໂຖ. ພ຺ຍາປຊ຺ຊຕິ ເຕນ ຈິຕ຺ຕໍ ປູຕິຠາວໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ພ຺ຍາປາທຍຕິ ວາ ວິນຍາຈາຣຣູປສມ຺ປຕ຺ຕິຫິຕສຸຂາທີນີຕິ ພ຺ຍາປາໂທ. ອິໂຕ ພຫິທ຺ຘາ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ສີເລນ ສຸທ຺ຘິ ວເຕນ ສຸທ຺ຘິ ສີລວເຕນ ສຸທ຺ຘີຕິ ປຣາມສນໍ ສີລພ຺ພຕປຣາມາໂສ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸຠາສິຕມ຺ປິ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ສສ຺ສໂຕ ໂລໂກ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອາກາເຣນ ອຠິນິວິສຕີຕິ ອິທໍສຈ຺ຈາຠິນິເວໂສ. ເຕຫິ ຈຕູຫິ ຄນ຺ເຖຫິ ຄນ຺ຖິໂຕ, ພທ຺ໂຘຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຈຕູຫິ ອຸປາທາເນຫີຕິ ຠຸສໍ ອາທິຍນ຺ຕິ ທຬ຺ຫຄ຺ຄາຫໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີຕິ ອຸປາທານາ. ເຕ ກາມຸປາທານໍ ທິຏ຺ຐຸປາທານໍ ສີລພ຺ພຕຸປາທານໍ ອຕ຺ຕວາທຸປາທານນ຺ຕິ ຈຕຸປ຺ປເຠທາ. ວຕ຺ຖຸສງ຺ຂາຕໍ ກາມໍ ອຸປາທິຍຕີຕິ ກາມຸປາທານໍ, ກາໂມ ຈ ໂສ ອຸປາທານຎ຺ຈາຕິປິ ກາມຸປາທານໍ. ທິຏ຺ຐິ ຈ ສາ ອຸປາທານຎ຺ຈາຕິ ທິຏ຺ຐຸປາທານໍ, ທິຏ຺ຐິໍ ອຸປາທິຍຕີຕິປິ ທິຏ຺ຐຸປາທານໍ. ‘‘ສສ຺ສໂຕ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈາ’’ຕິອາທີສຸ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໔໗) ຫິ ປຸຣິມທິຏ຺ຐິໍ ອຸຕ຺ຕຣທິຏ຺ຐິ ອຸປາທິຍຕິ. ສີລພ຺ພຕໍ ອຸປາທິຍຕີຕິ ສີລພ຺ພຕຸປາທານໍ, ສີລພ຺ພຕຎ຺ຈ ຕໍ ອຸປາທານຎ຺ຈາຕິປິ ສີລພ຺ພຕຸປາທານໍ. ໂຄສີລໂຄວຕາທີນິ ຫິ ເອວໍ ວິສຸທ຺ຘີຕິ ອຠິນິເວສໂຕ ສຍເມວ ອຸປາທານານິ. ວທນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ວາໂທ, ອຸປາທິຍນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ອຸປາທານໍ. ກິໍ ວທນ຺ຕິ, ອຸປາທິຍນ຺ຕິ ວາ? ອຕ຺ຕານໍ. ອຕ຺ຕໂນ ວາທຸປາທານໍ ອຕ຺ຕວາທຸປາທານໍ, ອຕ຺ຕວາທມຕ຺ຕເມວ ວາ ອຕ຺ຕາຕິ ອຸປາທິຍນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ອຕ຺ຕວາທຸປາທານໍ. ຐເປຕ຺ວາ ອິມາ ທ຺ເວ ທິຏ຺ຐິໂຍ ສພ຺ພາປິ ທິຏ຺ຐີ ທິຏ຺ຐຸປາທານໍ. ເຕຫິ ຈຕູຫິ ອຸປາທາເນຫິ. ອຸປາທີຍຕີຕິ ຠຸສໍ ຄຓ຺ຫີຍຕິ. ອຸປາທິຍຕີຕິ ວາ ປາໂຐ, ໂລໂກ ອຸປາທາເນຫິ ຕໍ ຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ຠຸສໍ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປຎ຺ຈຄຕິສມາຣຸຬ຺ໂຫຕິ ສຸກຕທຸກ຺ກຏກາຣເຓຫິ ຄມ຺ມຕິ ອຸປສງ຺ກມີຍຕີຕິ ຄຕິ, ສໂຫກາສກາ ຂນ຺ຘາ. ນິຣໂຍ ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິ ເປຕ຺ຕິວິສໂຍ ມນຸສ຺ສາ ເທວາຕິ ອິມາ ປຎ຺ຈ ຄຕິໂຍ ໂວກ຺ກມນຠາເວນ ຠຸສໍ ອາຣຸຬ຺ໂຫ. ປຎ຺ຈຫິ ກາມຄຸເຓຫີຕິ ຣູປສທ຺ທຄນ຺ຘຣສໂຜຏ຺ຐພ຺ພສງ຺ຂາເຕຫິ ປຎ຺ຈຫິ ວຕ຺ຖຸກາມໂກຏ຺ຐາເສຫິ. ຣຊ຺ຊຕີຕິ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣໍ ປຏິຈ຺ຈ ຣາຄຸປ຺ປາທເນນ ເຕຫິ ຣຎ຺ຊີຍຕິ, ສາຣຕ຺ໂຕ ກຣີຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຎ຺ຈຫິ ນີວຣເຓຫີຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ນີວຣນ຺ຕິ ປຣິໂຍນນ຺ຘນ຺ຕີຕິ ນີວຣຓາ. ກາມຈ຺ຉນ຺ທພ຺ຍາປາທຖິນມິທ຺ຘອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈວິຈິກິຈ຺ຉາສງ຺ຂາເຕຫິ ປຎ຺ຈຫິ ນີວຣເຓຫິ. ໂອຕ຺ຖໂຏຕິ ອຸປຣິໂຕ ປິຫິໂຕ.

ຉຫິ ວິວາທມູເລຫີຕິ ຉຫິ ວິວາທສ຺ສ ມູເລຫິ. ຍຖາຫ –

‘‘ຉຍິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ວິວາທມູລານິ. ກຕມານິ ຉ? ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ໂກຘໂນ ໂຫຕິ ອຸປນາຫີ. ໂຍ ໂສ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ໂກຘໂນ ໂຫຕິ ອຸປນາຫີ. ໂສ ສຕ຺ຖຣິປິ ອຄາຣໂວ ວິຫຣຕິ ອປ຺ປຕິສ຺ໂສ, ຘມ຺ເມປິ, ສງ຺ເຆປິ, ສິກ຺ຂາຍປິ ນ ປຣິປູຣກາຣີ. ໂຍ ໂສ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ສຕ຺ຖຣິ ອຄາຣໂວ ວິຫຣຕິ ອປ຺ປຕິສ຺ໂສ, ຘມ຺ເມປິ, ສງ຺ເຆປິ, ສິກ຺ຂາຍປິ ນ ປຣິປູຣກາຣີ, ໂສ ສງ຺ເຆ ວິວາທໍ ຊເນຕິ. ໂຍ ໂຫຕິ ວິວາໂທ ພຫຸຊນາຫິຕາຍ ພຫຸຊນາສຸຂາຍ ພຫຸໂນ ຊນສ຺ສ ອນຕ຺ຖາຍ ອຫິຕາຍ ທຸກ຺ຂາຍ ເທວມນຸສ຺ສານໍ. ເອວຣູປໍ ເຈ ຕຸມ຺ເຫ, ຠິກ຺ຂເວ, ວິວາທມູລໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ວາ ພຫິທ຺ຘາ ວາ ສມນຸປສ຺ເສຍ຺ຍາຖ, ຕຕ຺ຣ ຕຸມ຺ເຫ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕສ຺ເສວ ປາປກສ຺ສ ວິວາທມູລສ຺ສ ປຫານາຍ ວາຍເມຍ຺ຍາຖ. ເອວຣູປໍ ເຈ ຕຸມ຺ເຫ, ຠິກ຺ຂເວ, ວິວາທມູລໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ວາ ພຫິທ຺ຘາ ວາ ນ ສມນຸປສ຺ເສຍ຺ຍາຖ. ຕຕ຺ຣ ຕຸມ຺ເຫ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕສ຺ເສວ ປາປກສ຺ສ ວິວາທມູລສ຺ສ ອາຍຕິໍ ອນວສ຺ສວາຍ ປຏິປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຖ. ເອວເມຕສ຺ສ ປາປກສ຺ສ ວິວາທມູລສ຺ສ ປຫານໍ ໂຫຕິ. ເອວເມຕສ຺ສ ປາປກສ຺ສ ວິວາທມູລສ຺ສ ອາຍຕິໍ ອນວສ຺ສໂວ ໂຫຕິ.

‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ມກ຺ຂີ ໂຫຕິ ປຬາສີ. ອິສ຺ສຸກີ ໂຫຕິ ມຈ຺ຉຣີ. ສໂຐ ໂຫຕິ ມາຍາວີ. ປາປິຈ຺ໂຉ ໂຫຕິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ. ສນ຺ທິຏ຺ຐິປຣາມາສີ ໂຫຕິ ອາຘານຄ຺ຄາຫີ ທຸປ຺ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄີ. ໂຍ ໂສ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ສນ຺ທິຏ຺ຐິປຣາມາສີ ໂຫຕິ ອາຘານຄ຺ຄາຫີ ທຸປ຺ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄີ, ໂສ ສຕ຺ຖຣິປິ…ເປ… ອາຍຕິໍ ອນວສ຺ສໂວ ໂຫຕີ’’ຕິ (ປຣິ. ໒໗໒; ອ. ນິ. ໖.໓໖).

ຕຕ຺ຖ ໂກຘໂນຕິ ກຸຊ຺ຌນລກ຺ຂເຓນ ໂກເຘນ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ອຸປນາຫີຕິ ເວຣອປ຺ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊນລກ຺ຂເຓນ ອຸປນາເຫນ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ອຫິຕາຍ ທຸກ຺ຂາຍ ເທວມນຸສ຺ສານນ຺ຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ວິວາໂທ ກຖໍ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ອຫິຕາຍ ທຸກ຺ຂາຍ ສໍວຕ຺ຕຕີຕິ? ໂກສມ຺ພກກ຺ຂນ຺ຘເກ (ມຫາວ. ໔໕໑ ອາທໂຍ) ວິຍ ທ຺ວີສຸ ຠິກ຺ຂູສຸ ວິວາທໍ ອາປນ຺ເນສຸ ຕສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ເຕສໍ ອນ຺ເຕວາສິກາ ວິວທນ຺ຕິ, ເຕສໍ ໂອວາທໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ໂຆ ວິວທຕິ, ຕໂຕ ເຕສໍ ອຸປຏ຺ຐາກາປິ ວິວທນ຺ຕິ. ອຖ ມນຸສ຺ສານໍ ອາຣກ຺ຂເທວຕາ ທ຺ເວ ໂກຏ຺ຐາສາ ໂຫນ຺ຕິ. ຘມ຺ມວາທີນໍ ອາຣກ຺ຂເທວຕາ ຘມ຺ມວາທິນິໂຍ ໂຫນ຺ຕິ ອຘມ຺ມວາທີນໍ ອຘມ຺ມວາທິນິໂຍ. ຕໂຕ ອາຣກ຺ຂເທວຕານໍ ມິຕ຺ຕາ ຠຸມ຺ມຏ຺ຐເທວຕາ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕິ. ເອວໍ ປຣມ຺ປຣາຍ ຍາວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກາ ຐເປຕ຺ວາ ອຣິຍສາວເກ ສພ຺ເພ ເທວມນຸສ຺ສາ ທ຺ເວ ໂກຏ຺ຐາສາ ໂຫນ຺ຕິ. ຘມ຺ມວາທີຫິ ປນ ອຘມ຺ມວາທິໂນວ ພຫຸຕຣາ ໂຫນ຺ຕິ. ຕໂຕ ຍໍ ພຫຸເກຫິ ຄຫິຕໍ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ສຈ຺ຈນ຺ຕິ ຘມ຺ມໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ພຫຸຕຣາວ ອຘມ຺ມໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ເຕ ອຘມ຺ມໍ ປຸຣກ຺ຂຕ຺ວາ ວິຫຣນ຺ຕາ ອປາເຍສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ. ເອວໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ວິວາໂທ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ອຫິຕາຍ ທຸກ຺ຂາຍ ໂຫຕິ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ວາຕິ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອພ຺ຠນ຺ຕຣປຣິສາຍ ວາ. ພຫິທ຺ຘາ ວາຕິ ປເຣສໍ ປຣິສາຍ ວາ. ມກ຺ຂີຕິ ປເຣສໍ ຄຸຓມກ຺ຂຓລກ຺ຂເຓນ ມກ຺ເຂນ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ປຬາສີຕິ ຍຸຄຄ຺ຄາຫລກ຺ຂເຓນ ປຬາເສນ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ອິສ຺ສຸກີຕິ ປເຣສໍ ສກ຺ກາຣາທິອິສ຺ສາຍນລກ຺ຂຓາຍ ອິສ຺ສາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ມຈ຺ຉຣີຕິ ອາວາສມຈ຺ຉຣິຍາທີຫິ ປຎ຺ຈຫິ ມຈ຺ຉຣິເຍຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ສໂຐຕິ ເກຣາຏິໂກ. ມາຍາວີຕິ ກຕປາປປຏິຈ຺ຉາທໂກ. ປາປິຈ຺ໂຉຕິ ອສນ຺ຕສມ຺ຠາວນິຈ຺ຉໂກ ທຸສ຺ສີໂລ. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐີຕິ ນຕ຺ຖິກວາທີ ອເຫຕຸກວາທີ ອກິຣິຍວາທີ. ສນ຺ທິຏ຺ຐິປຣາມາສີຕິ ສຍໍ ທິຏ຺ຐິເມວ ປຣາມສຕິ. ອາຘານຄ຺ຄາຫີຕິ ທຬ຺ຫຄ຺ຄາຫີ. ທຸປ຺ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄີຕິ ນ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ ຄຫິຕໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊາເປຕຸໍ. ຂຸທ຺ທກວຕ຺ຖຸວິຠງ຺ເຄ ປນ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມານິ ຉ ວິວາທມູລານິ? ໂກໂຘ ມກ຺ໂຂ ອິສ຺ສາ ສາເຐຍ຺ຍໍ ປາປິຈ຺ຉຕາ ສນ຺ທິຏ຺ຐິປຣາມາສິຕາ, ອິມານິ ຉ ວິວາທມູລານີ’’ຕິ (ວິຠ. ໙໔໔) ປຘານວເສນ ເອເກໂກເຍວ ຘມ຺ໂມ ວຸຕ຺ໂຕ.

ຉຫິ ຕຓ຺ຫາກາເຍຫີຕິ ‘‘ຣູປຕຓ຺ຫາ, ສທ຺ທຕຓ຺ຫາ, ຄນ຺ຘຕຓ຺ຫາ, ຣສຕຓ຺ຫາ, ໂຜຏ຺ຐພ຺ພຕຓ຺ຫາ, ຘມ຺ມຕຓ຺ຫາ’’ຕິ (ວິຠ. ໙໔໔) ວຸຕ຺ຕາຫິ ຉຫິ ຕຓ຺ຫາຫິ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ເອເກກາເຍວ ຕຓ຺ຫາ ອເນກວິສຍຕ຺ຕາ ເອເກກສ຺ມິມ຺ປິ ວິສເຍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ອເນກາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ສມູຫຏ຺ເຐນ ກາຍສທ຺ເທນ ໂຍເຊຕ຺ວາ ຕຓ຺ຫາກາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຓ຺ຫາກາຍາຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ຕຓ຺ຫາ ເອວ. ຣຊ຺ຊຕີຕິ ສຍໍ ອາຣມ຺ມເຓ ຣຊ຺ຊຕິ, ສາຣຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ.

ຉຫິ ທິຏ຺ຐິຄເຕຫີຕິ ສພ຺ພາສວສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ເຕຫິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ –

‘‘ຕສ຺ສ ເອວໍ ອໂຍນິໂສ ມນສິກໂຣໂຕ ຉນ຺ນໍ ທິຏ຺ຐີນໍ ອຎ຺ຎຕຣາ ທິຏ຺ຐິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ‘ອຕ຺ຖິ ເມ ອຕ຺ຕາ’ຕິ ວາ ອສ຺ສ ສຈ຺ຈໂຕ ເຖຕໂຕ ທິຏ຺ຐິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ‘ນຕ຺ຖິ ເມ ອຕ຺ຕາ’ຕິ ວາ ອສ຺ສ ສຈ຺ຈໂຕ ເຖຕໂຕ ທິຏ຺ຐິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ‘ອຕ຺ຕນາວ ອຕ຺ຕານໍ ສຎ຺ຊານາມີ’ຕິ ວາ ອສ຺ສ ສຈ຺ຈໂຕ ເຖຕໂຕ ທິຏ຺ຐິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ‘ອຕ຺ຕນາວ ອນຕ຺ຕານໍ ສຎ຺ຊານາມີ’ຕິ ວາ ອສ຺ສ ສຈ຺ຈໂຕ ເຖຕໂຕ ທິຏ຺ຐິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ‘ອນຕ຺ຕນາວ ອຕ຺ຕານໍ ສຎ຺ຊານາມີ’ຕິ ວາ ອສ຺ສ ສຈ຺ຈໂຕ ເຖຕໂຕ ທິຏ຺ຐິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ອຖ ວາ ປນສ຺ສ ເອວໍ ທິຏ຺ຐິ ໂຫຕິ ‘ໂຍ ເມ ອຍໍ ອຕ຺ຕາ ວໂທ ເວເທຍ຺ໂຍ ຕຕ຺ຣ ຕຕ຺ຣ ກລ຺ຍາຓປາປການໍ ກມ຺ມານໍ ວິປາກໍ ປຏິສໍເວເທຕິ, ໂສ ຈ ໂຂ ປນ ເມ ອຍໍ ອຕ຺ຕາ ນິຈ຺ໂຈ ຘຸໂວ ສສ຺ສໂຕ ອວິປຣິຓາມຘມ຺ໂມ ສສ຺ສຕິສມໍ ຕເຖວ ຐສ຺ສຕີ’’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໙).

ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຖິ ເມ ອຕ຺ຕາຕິ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິ ສພ຺ພກາເລສຸ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖິຕໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ສຈ຺ຈໂຕ ເຖຕໂຕຕິ ຠູຕໂຕ ຈ ຖິຣໂຕ ຈ, ‘‘ອິທໍ ສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ທຬ຺ຫຠາເວນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ນຕ຺ຖິ ເມ ອຕ຺ຕາຕິ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິ ສໂຕ ສຕ຺ຕສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວິຠວຄ຺ຄຫຓໂຕ. ອຖ ວາ ປຸຣິມາປິ ຕີສຸ ກາເລສຸ ອຕ຺ຖີຕິ ຄຫຓໂຕ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິ, ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນເມວ ອຕ຺ຖີຕິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິ, ປຈ຺ຉິມາປິ ອຕີຕານາຄເຕສຸ ນຕ຺ຖີຕິ ຄຫຓໂຕ ‘‘ຠສ຺ສນ຺ຕາ ອາຫຸຕິໂຍ’’ຕິ ຄຫິຕທິຏ຺ຐິຄຕິການໍ ວິຍ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິ. ອຕີເຕ ເອວ ນຕ຺ຖີຕິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີ ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນກສ຺ສ ວິຍ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິ. ອຕ຺ຕນາວ ອຕ຺ຕານໍ ສຎ຺ຊານາມີຕິ ສຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ຘສີເສນ ຂນ຺ເຘ ອຕ຺ຕາຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ສຎ຺ຎາຍ ອວເສສກ຺ຂນ຺ເຘ ສຎ຺ຊານໂຕ ອິມິນາ ອຕ຺ຕນາ ອິມໍ ອຕ຺ຕານໍ ສຎ຺ຊານາມີຕິ ໂຫຕິ. ອຕ຺ຕນາວ ອນຕ຺ຕານນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ຘໍເຍວ ອຕ຺ຕາຕິ ຄເຫຕ຺ວາ, ອິຕເຣ ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ອນຕ຺ຕາຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ສຎ຺ຎາຍ ເຕ ສຎ຺ຊານໂຕ ເອວໍ ໂຫຕິ. ອນຕ຺ຕນາວ ອຕ຺ຕານນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ຘໍ ອນຕ຺ຕາຕິ ຄເຫຕ຺ວາ, ອິຕເຣ ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ອຕ຺ຕາຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ສຎ຺ຎາຍ ເຕ ສຎ຺ຊານໂຕ ເອວໍ ໂຫຕິ. ສພ຺ພາປິ ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິໂຍວ. ວໂທ ເວເທຍ຺ໂຍຕິອາທໂຍ ປນ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິຍາ ເອວ ອຠິນິເວສາກາຣາ. ຕຕ຺ຖ ວທຕີຕິ ວໂທ, ວຈີກມ຺ມສ຺ສ ກາຣໂກຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເວທຍຕີຕິ ເວເທຍ຺ໂຍ, ຊານາຕິ ອນຸຠວຕິ ຈາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກິໍ ເວເທຕີຕິ? ຕຕ຺ຣ ຕຕ຺ຣ ກລ຺ຍາຓປາປການໍ ກມ຺ມານໍ ວິປາກໍ ປຏິສໍເວເທຕິ. ຕຕ຺ຣ ຕຕ຺ຣາຕິ ເຕສຸ ເຕສຸ ໂຍນິຄຕິຐິຕິນິວາສນິກາເຍສຸ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ວາ. ນິຈ຺ໂຈຕິ ອຸປ຺ປາທວຍຣຫິໂຕ. ຘຸໂວຕິ ຖິໂຣ ສາຣຠູໂຕ. ສສ຺ສໂຕຕິ ສພ຺ພກາລິໂກ. ອວິປຣິຓາມຘມ຺ໂມຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປກຕິຠາວໍ ອວິຊຫນຘມ຺ໂມ, ກກຓ຺ຏໂກ ວິຍ ນານປ຺ປກາຣຕໍ ນາປຊ຺ຊຕິ. ສສ຺ສຕິສມນ຺ຕິ ຈນ຺ທສູຣິຍສມຸທ຺ທມຫາປຖວີປພ຺ພຕາ ໂລກໂວຫາເຣນ ສສ຺ສຕິໂຍຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ສສ຺ສຕີຫິ ສມໍ ສສ຺ສຕິສມໍ. ຍາວ ສສ຺ສຕິໂຍ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ຕາວ ຕເຖວ ຐສ຺ສຕີຕິ ຄຓ຺ຫໂຕ ເອວໍ ທິຏ຺ຐິ ໂຫຕິ.

ຂຸທ຺ທກວຕ຺ຖຸວິຠງ຺ເຄ ປນ ‘‘ຕຕ຺ຣ ຕຕ຺ຣ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ກລ຺ຍາຓປາປການໍ ກມ຺ມານໍ ວິປາກໍ ປຈ຺ຈນຸໂຠຕິ, ນ ໂສ ຊາໂຕ ນາໂຫສິ, ນ ໂສ ຊາໂຕ ນ ຠວິສ຺ສຕິ, ນິຈ຺ໂຈ ຘຸໂວ ສສ຺ສໂຕ ອວິປຣິຓາມຘມ຺ໂມຕິ ວາ ປນສ຺ສ ສຈ຺ຈໂຕ ເຖຕໂຕ ທິຏ຺ຐິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ວິຠ. ໙໔໘) ຉ ທິຏ຺ຐີ ເອວໍ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕາ.

ຕຕ຺ຖ ນ ໂສ ຊາໂຕ ນາໂຫສີຕິ ໂສ ອຕ຺ຕາ ອຊາຕິຘມ຺ມໂຕ ນ ຊາໂຕ ນາມ, ສທາ ວິຊ຺ຊມາໂນເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕເນວ ອຕີເຕ ນາໂຫສິ, ອນາຄເຕ ນ ຠວິສ຺ສຕິ. ໂຍ ຫິ ຊາໂຕ, ໂສ ອໂຫສິ. ໂຍ ຈ ຊາຍິສ຺ສຕິ, ໂສ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຖ ວາ ນ ໂສ ຊາໂຕ ນາໂຫສີຕິ ໂສ ສທາ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ ອຕີເຕປິ ນ ຊາຕຸ ນ ອໂຫສິ, ອນາຄເຕປິ ນ ຊາຕຸ ນ ຠວິສ຺ສຕິ. ອນຸສຍາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາ.

ສຕ຺ຕຫິ ສຎ຺ໂຎຊເນຫີຕິ ສຕ຺ຕກນິປາເຕ ວຸຕ຺ເຕຫິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ –

‘‘ສຕ຺ຕິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສໍໂຍຊນານິ. ກຕມານິ ສຕ຺ຕ? ອນຸນຍສໍໂຍຊນໍ, ປຏິຆສໍໂຍຊນໍ, ທິຏ຺ຐິສໍໂຍຊນໍ, ວິຈິກິຈ຺ຉາສໍໂຍຊນໍ, ມານສໍໂຍຊນໍ, ຠວຣາຄສໍໂຍຊນໍ, ອວິຊ຺ຊາສໍໂຍຊນໍ. ອິມານິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຕ຺ຕ ສໍໂຍຊນານີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໗.໘).

ຕຕ຺ຖ ອນຸນຍສໍໂຍຊນນ຺ຕິ ກາມຣາຄສໍໂຍຊນໍ. ສພ຺ພາເນເວຕານິ ພນ຺ຘນຏ຺ເຐນ ສໍໂຍຊນານິ.

ສຕ຺ຕຫິ ມາເນຫີຕິ ຂຸທ຺ທກວຕ຺ຖຸວິຠງ຺ເຄ ວຸຕ຺ເຕຫິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ –

‘‘ມາໂນ, ອຕິມາໂນ, ມານາຕິມາໂນ, ໂອມາໂນ, ອຘິມາໂນ, ອສ຺ມິມາໂນ, ມິຈ຺ຉາມາໂນ’’ຕິ (ວິຠ. ໙໕໐).

ຕຕ຺ຖ ມາໂນຕິ ເສຍ຺ຍາທິວເສນ ປຸຄ຺ຄລໍ ອນາມສິຕ຺ວາ ຊາຕິອາທີສຸ ວຕ຺ຖຸວເສເນວ ອຸນ຺ນຕິ. ອຕິມາໂນຕິ ຊາຕິອາທີຫິ ‘‘ມຍາ ສທິໂສ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ອຸນ຺ນຕິ. ມານາຕິມາໂນຕິ ‘‘ອຍໍ ປຸພ຺ເພ ມຍາ ສທິໂສ, ອິທານິ ອຫໍ ເສຏ຺ໂຐ, ອຍໍ ຫີນຕໂຣ’’ຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນມາໂນ. ໂອມາໂນຕິ ຊາຕິອາທີຫິ ອຕ຺ຕານໍ ເຫຏ຺ຐາ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕມາໂນ, ຫີໂນຫມສ຺ມີຕິ ມາໂນເຍວ. ອຘິມາໂນຕິ ອນຘິຄເຕເຍວ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ເມ ອຘິຄໂຕຕິ ມາໂນ. ອຍໍ ປນ ອຘິມາໂນ ປຣິສຸທ຺ຘສີລສ຺ສ ກມ຺ມຏ຺ຐາເນ ອປ຺ປມຕ຺ຕສ຺ສ ນາມຣູປໍ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄເຫນ ວິຕິຓ຺ຓກງ຺ຂສ຺ສ ຕິລກ຺ຂຓໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ສງ຺ຂາເຣ ສມ຺ມສນ຺ຕສ຺ສ ອາຣທ຺ຘວິປສ຺ສກສ຺ສ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ນ ອຎ຺ເຎສໍ. ອສ຺ມິມາໂນຕິ ຣູປາທີສຸ ຂນ຺ເຘສຸ ອສ຺ມີຕິ ມາໂນ, ‘‘ອຫໍ ຣູປ’’ນ຺ຕິອາທິວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນມາໂນຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ມິຈ຺ຉາມາໂນຕິ ປາປເກນ ກມ຺ມາຍຕນາທິນາ ອຸປ຺ປນ຺ນມາໂນ.

ໂລກຘມ຺ມາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາ. ສມ຺ປຣິວຕ຺ຕຕີຕິ ໂລກຘມ຺ເມຫິ ເຫຕຸຠູເຕຫິ ລາຠາທີສຸ ຈຕູສຸ ອນຸໂຣຘວເສນ, ອລາຠາທີສຸ ຈຕູສຸ ປຏິວິໂຣຘວເສນ ຠຸສໍ ນິວຕ຺ຕຕິ, ປກຕິຠາວໍ ຊຫາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມິຈ຺ຉຕ຺ຕາປິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາ. ນິຍ຺ຍາໂຕຕິ ຄໂຕ ປກ຺ຂນ຺ໂທ, ອຠິຠູໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຏ຺ຐຫິ ປຸຣິສໂທເສຫີຕິ ອຏ຺ຐກນິປາເຕ ອຸປມາຫິ ສຫ, ຂຸທ຺ທກວຕ຺ຖຸວິຠງ຺ເຄ ອຸປມໍ ວິນາ ວຸຕ຺ເຕຫິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ –

‘‘ກຕເມ ອຏ຺ຐ ປຸຣິສໂທສາ? ອິຘ ຠິກ຺ຂູ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ໂຈເທນ຺ຕິ. ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ຠິກ຺ຂູຫິ ອາປຕ຺ຕິຍາ ໂຈທິຍມາໂນ ‘ນ ສຣາມິ ນ ສຣາມີ’ຕິ ອສ຺ສຕິຍາວ ນິພ຺ເພເຐຕິ. ອຍໍ ປຐໂມ ປຸຣິສໂທໂສ.

‘‘ປຸນ ຈປຣໍ ຠິກ຺ຂູ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ໂຈເທນ຺ຕິ. ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ຠິກ຺ຂູຫິ ອາປຕ຺ຕິຍາ ໂຈທິຍມາໂນ ໂຈທກໍເຍວ ປຏິປ຺ຜຣຕິ ‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ຕຸຍ຺ຫໍ ພາລສ຺ສ ອພ຺ຍຕ຺ຕສ຺ສ ຠຓິເຕນ, ຕ຺ວມ຺ປິ ນາມ ມໍ ຠຓິຕພ຺ພໍ ມຎ຺ຎສີ’ຕິ? ອຍໍ ທຸຕິໂຍ ປຸຣິສໂທໂສ.

‘‘ປຸນ ຈປຣໍ ຠິກ຺ຂູ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ໂຈເທນ຺ຕິ. ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ຠິກ຺ຂູຫິ ອາປຕ຺ຕິຍາ ໂຈທິຍມາໂນ ໂຈທກໍເຍວ ປຈ຺ຈາໂຣເປຕິ ‘ຕ຺ວມ຺ປິ ໂຂສິ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ໂນ, ຕ຺ວໍ ຕາວ ປຐມໍ ປຏິກໂຣຫີ’ຕິ. ອຍໍ ຕຕິໂຍ ປຸຣິສໂທໂສ.

‘‘ປຸນ ຈປຣໍ ຠິກ຺ຂູ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ໂຈເທນ຺ຕິ. ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ຠິກ຺ຂູຫິ ອາປຕ຺ຕິຍາ ໂຈທິຍມາໂນ ອຎ຺ເຎນຎ຺ຎໍ ປຏິຈຣຕິ, ພຫິທ຺ຘາ ກຖໍ ອປນາເມຕິ, ໂກປຎ຺ຈ ໂທສຎ຺ຈ ອປ຺ປຈ຺ຈຍຎ຺ຈ ປາຕຸກໂຣຕິ. ອຍໍ ຈຕຸຕ຺ໂຖ ປຸຣິສໂທໂສ.

‘‘ປຸນ ຈປຣໍ ຠິກ຺ຂູ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ໂຈເທນ຺ຕິ. ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ຠິກ຺ຂູຫິ ອາປຕ຺ຕິຍາ ໂຈທິຍມາໂນ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ພາຫາວິກ຺ເຂປກໍ ຠຓຕິ. ອຍໍ ປຎ຺ຈໂມ ປຸຣິສໂທໂສ.

‘‘ປຸນ ຈປຣໍ ຠິກ຺ຂູ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ໂຈເທນ຺ຕິ. ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ຠິກ຺ຂູຫິ ອາປຕ຺ຕິຍາ ໂຈທິຍມາໂນ ອນາທິຍິຕ຺ວາ ສງ຺ຆໍ ອນາທິຍິຕ຺ວາ ໂຈທກໍ ສາປຕ຺ຕິໂກວ ເຍນ ກາມໍ ປກ຺ກມຕິ. ອຍໍ ຉຏ຺ໂຐ ປຸຣິສໂທໂສ.

‘‘ປຸນ ຈປຣໍ ຠິກ຺ຂູ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ໂຈເທນ຺ຕິ. ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ຠິກ຺ຂູຫິ ອາປຕ຺ຕິຍາ ໂຈທິຍມາໂນ ‘ເນວາຫໍ ອາປນ຺ໂນມ຺ຫິ, ນ ປນາຫໍ ອນາປນ຺ໂນມ຺ຫີ’ຕິ ໂສ ຕຸຓ຺ຫີຠູໂຕ ສງ຺ຆໍ ວິເຫເສຕິ. ອຍໍ ສຕ຺ຕໂມ ປຸຣິສໂທໂສ.

‘‘ປຸນ ຈປຣໍ ຠິກ຺ຂູ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ໂຈເທນ຺ຕິ. ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ຠິກ຺ຂູຫິ ອາປຕ຺ຕິຍາ ໂຈທິຍມາໂນ ເອວມາຫ – ‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ຕຸມ຺ເຫ ອາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ອຕິພາຬ຺ຫໍ ມຍິ ພ຺ຍາວຏາ? ອິທານາຫໍ ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ຫີນາຍາວຕ຺ຕິສ຺ສາມີ’ຕິ. ໂສ ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ຫີນາຍາວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ເອວມາຫ ‘ອິທານິ ໂຂ ຕຸມ຺ເຫ ອາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕມນາ ໂຫຖາ’ຕິ. ອຍໍ ອຏ຺ຐໂມ ປຸຣິສໂທໂສ. ອິເມ ອຏ຺ຐ ປຸຣິສໂທສາ’’ຕິ (ວິຠ. ໙໕໗; ອ. ນິ. ໘.໑໔).

ຕຕ຺ຖ ປຸຣິສໂທສາຕິ ປຸຣິສານໍ ໂທສາ, ເຕ ປນ ປຸຣິສສນ຺ຕານໍ ທູເສນ຺ຕີຕິ ໂທສາ. ນ ສຣາມິ ນ ສຣາມີຕິ ‘‘ມຍາ ເອຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ກຕຏ຺ຐານໍ ນສ຺ສຣາມິ ນ ສລ຺ລກ຺ເຂມີ’’ຕິ ເອວໍ ອສ຺ສຕິຠາເວນ ນິພ຺ເພເຐຕິ ໂມເຈຕິ. ໂຈທກໍເຍວ ປຏິປ຺ຜຣຕີຕິ ປຏິວິຣຸທ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາ ຜຣຕິ, ປຏິອາຓິຠາເວນ ຕິຏ຺ຐຕິ. ກິໍ ນຸ ໂຂ ຕຸຍ຺ຫນ຺ຕິ ຕຸຍ຺ຫໍ ພາລສ຺ສ ອພ຺ຍຕ຺ຕສ຺ສ ຠຓິເຕນ ນາມ ກິໍ, ໂຍ ຕ຺ວໍ ເນວ ວຕ຺ຖຸໍ, ນ ອາປຕ຺ຕິໍ, ນ ໂຈທນໍ ຊານາສີຕິ ທີເປຕິ. ຕ຺ວມ຺ປິ ນາມ ເອວໍ ກິຎ຺ຈິ ອຊານນ຺ໂຕ ຠຓິຕພ຺ພໍ ມຎ຺ຎສີຕິ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣຕິ. ປຈ຺ຈາໂຣເປຕີຕິ ‘‘ຕ຺ວມ຺ປິ ໂຂສີ’’ຕິອາທີນິ ວທນ຺ໂຕ ປຕິອາໂຣເປຕິ. ປຏິກໂຣຫີຕິ ເທສນາຄາມິນິໍ ເທເສຫິ, ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິໂຕ ວຸຏ຺ຐາຫິ, ຕໂຕ ສຸທ຺ຘນ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ ອຎ຺ຎໍ ໂຈເທສ຺ສສີຕິ ທີເປຕິ. ອຎ຺ເຎນຎ຺ຎໍ ປຏິຈຣຕີຕິ ອຎ຺ເຎນ ກາຣເຓນ, ວຈເນນ ວາ ອຎ຺ຎໍ ກາຣຓໍ, ວຈນໍ ວາ ປຏິຈ຺ຉາເທຕິ. ‘‘ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ໂນສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ‘‘ໂກ ອາປນ຺ໂນ, ກິໍ ອາປນ຺ໂນ, ກິສ຺ມິໍ ອາປນ຺ໂນ, ກຖໍ ອາປນ຺ໂນ, ກໍ ຠຓຖ, ກິໍ ຠຓຖາ’’ຕິ ຠຓຕິ. ‘‘ເອວຣູປໍ ກິຎ຺ຈິ ຕຍາ ທິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນ ສຸຓາມີ’’ຕິ ໂສຕໍ ອຸປເນຕິ. ພຫິທ຺ຘາ ກຖໍ ອປນາເມຕີຕິ ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ໂນສີ’’ຕິ ປຸຏ຺ໂຐ ‘‘ປາຏລິປຸຕ຺ຕໍ ຄໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ‘‘ນ ຕວ ປາຏລິປຸຕ຺ຕຄມນໍ ປຸຈ຺ຉາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕໂຕ ຣາຊຄຫໍ ຄໂຕມ຺ຫີຕິ. ‘‘ຣາຊຄຫໍ ວາ ຍາຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓເຄຫໍ ວາ, ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ໂນສີ’’ຕິ. ‘‘ຕຕ຺ຖ ເມ ສູກຣມໍສໍ ລທ຺ຘ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ວທນ຺ໂຕ ກຖໍ ພຫິທ຺ຘາ ວິກ຺ຂິປຕິ. ໂກປນ຺ຕິ ກຸປິຕຠາວໍ, ໂທສນ຺ຕິ ທຸຏ຺ຐຠາວໍ. ອຸຠຍມ຺ເປຕໍ ໂກຘສ຺ເສວ ນາມໍ. ອປ຺ປຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ອສນ຺ຕຸຏ຺ຐາກາຣໍ, ໂທມນສ຺ສສ຺ເສຕໍ ນາມໍ. ປາຕຸກໂຣຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ ປກາເສຕິ. ພາຫາວິກ຺ເຂປກໍ ຠຓຕີຕິ ພາຫໍ ວິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອລຊ຺ຊິວຈນໍ ວທຕິ. ອນາທິຍິຕ຺ວາຕິ ຈິຕ຺ຕີກາເຣນ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອວຊານິຕ຺ວາ, ອນາທໂຣ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິເຫເສຕີຕິ ວິເຫເຐຕິ ພາຘຕິ. ອຕິພາຬ຺ຫນ຺ຕິ ອຕິທຬ຺ຫໍ ອຕິປ຺ປມາຓໍ. ມຍິ ພ຺ຍາວຏາຕິ ມຍິ ພ຺ຍາປາຣໍ ອາປນ຺ນາ. ຫີນາຍາວຕ຺ຕິຕ຺ວາຕິ ຫີນສ຺ສ ຄິຫິຠາວສ຺ສ ອຕ຺ຖາຍ ອາວຕ຺ຕິຕ຺ວາ, ຄິຫີ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ຕມນາ ໂຫຖາຕິ ຕຸຏ຺ຐຈິຕ຺ຕາ ໂຫຖ, ‘‘ມຍາ ລຠິຕພ຺ພໍ ລຠຖ, ມຍາ ວສິຕພ຺ພຏ຺ຐາເນ ວສຖ, ຜາສຸວິຫາໂຣ ໂວ ມຍາ ກໂຕ’’ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ວທຕິ. ທຸສ຺ສຕີຕິ ທຸຏ຺ໂຐ ໂຫຕິ.

ນວຫິ ອາຆາຕວຕ຺ຖູຫີຕິ ສຕ຺ເຕສຸ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສເນວ ກຖິຕານິ. ຍຖາຫ –

‘‘ນວຍິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາຆາຕວຕ຺ຖູນິ. ກຕມານິ ນວ? ‘ອນຕ຺ຖໍ ເມ ອຈຣີ’ຕິ ອາຆາຕໍ ພນ຺ຘຕິ, ‘ອນຕ຺ຖໍ ເມ ຈຣຕີ’ຕິ ອາຆາຕໍ ພນ຺ຘຕິ, ‘ອນຕ຺ຖໍ ເມ ຈຣິສ຺ສຕີ’ຕິ ອາຆາຕໍ ພນ຺ຘຕິ, ‘ປິຍສ຺ສ ເມ ມນາປສ຺ສ ອນຕ຺ຖໍ ອຈຣິ, ອນຕ຺ຖໍ ຈຣຕິ, ອນຕ຺ຖໍ ຈຣິສ຺ສຕີ’ຕິ ອາຆາຕໍ ພນ຺ຘຕິ, ‘ອປ຺ປິຍສ຺ສ ເມ ອມນາປສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ອຈຣິ, ອຕ຺ຖໍ ຈຣຕິ, ອຕ຺ຖໍ ຈຣິສ຺ສຕີ’ຕິ ອາຆາຕໍ ພນ຺ຘຕິ. ອິມານິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ນວ ອາຆາຕວຕ຺ຖູນີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໙.໒໙).

ຕຕ຺ຖ ອາຆາຕວຕ຺ຖູນີຕິ ອາຆາຕກາຣຓານິ. ອາຆາຕນ຺ຕິ ເຈຕ຺ຖ ໂກໂປ, ໂສເຍວ ອຸປຣູປຣິ ໂກປສ຺ສ ວຕ຺ຖຸຕ຺ຕາ ອາຆາຕວຕ຺ຖຸ. ອາຆາຕໍ ພນ຺ຘຕີຕິ ໂກປໍ ພນ຺ຘຕິ ກໂຣຕິ ອຸປ຺ປາເທຕິ. ‘‘ອຕ຺ຖໍ ເມ ນາຈຣິ, ນ ຈຣຕິ, ນ ຈຣິສ຺ສຕິ. ປິຍສ຺ສ ເມ ມນາປສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ນາຈຣິ, ນ ຈຣຕິ, ນ ຈຣິສ຺ສຕິ. ອປ຺ປິຍສ຺ສ ເມ ອມນາປສ຺ສ ອນຕ຺ຖໍ ນາຈຣິ, ນ ຈຣຕິ, ນ ຈຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ (ມຫານິ. ໘໕; ວິຠ. ໙໖໐; ຘ. ສ. ໑໐໖໖) ນິທ຺ເທເສ ວຸຕ຺ຕານິ ອປຣານິປິ ນວ ອາຆາຕວຕ຺ຖູນິ ອິເມເຫວ ນວຫິ ສງ຺ຄຫິຕານິ. ອາຆາຕິໂຕຕິ ຆຏ຺ຏິໂຕ.

ນວວິຘມາເນຫີຕິ ກຕເມ ນວວິຘມານາ? ເສຍ຺ຍສ຺ສ ເສຍ຺ໂຍຫມສ຺ມີຕິ ມາໂນ, ເສຍ຺ຍສ຺ສ ສທິໂສຫມສ຺ມີຕິ ມາໂນ, ເສຍ຺ຍສ຺ສ ຫີໂນຫມສ຺ມີຕິ ມາໂນ. ສທິສສ຺ສ ເສຍ຺ໂຍຫມສ຺ມີຕິ ມາໂນ, ສທິສສ຺ສ ສທິໂສຫມສ຺ມີຕິ ມາໂນ, ສທິສສ຺ສ ຫີໂນຫມສ຺ມີຕິ ມາໂນ. ຫີນສ຺ສ ເສຍ຺ໂຍຫມສ຺ມີຕິ ມາໂນ, ຫີນສ຺ສ ສທິໂສຫມສ຺ມີຕິ ມາໂນ, ຫີນສ຺ສ ຫີໂນຫມສ຺ມີຕິ ມາໂນ. ອິເມ ນວວິຘມານາ (ວິຠ. ໙໖໒).

ເອຕ຺ຖ ປນ ເສຍ຺ຍສ຺ສ ເສຍ຺ໂຍຫມສ຺ມີຕິ ມາໂນ ຣາຊູນຎ຺ເຈວ ປພ຺ພຊິຕານຎ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຣາຊາ ຫິ ‘‘ຣຏ຺ເຐນ ວາ ຘເນນ ວາ ວາຫເນຫິ ວາ ໂກ ມຍາ ສທິໂສ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ເອຕໍ ມານໍ ກໂຣຕິ, ປພ຺ພຊິໂຕປິ ‘‘ສີລຘຸຕງ຺ຄາທີຫິ ໂກ ມຍາ ສທິໂສ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ເອຕໍ ມານໍ ກໂຣຕິ.

ເສຍ຺ຍສ຺ສ ສທິໂສຫມສ຺ມີຕິ ມາໂນປິ ເອເຕສໍເຍວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຣາຊາ ຫິ ‘‘ຣຏ຺ເຐນ ວາ ຘເນນ ວາ ວາຫເນຫິ ວາ ອຎ຺ຎຣາຊູຫິ ສທ຺ຘິໍ ມຍ຺ຫໍ ກິໍ ນານາກຣຓ’’ນ຺ຕິ ເອຕໍ ມານໍ ກໂຣຕິ, ປພ຺ພຊິໂຕປິ ‘‘ສີລຘຸຕງ຺ຄາທີຫິ ອຎ຺ເຎນ ຠິກ຺ຂຸນາ ມຍ຺ຫໍ ກິໍ ນານາກຣຓ’’ນ຺ຕິ ເອຕໍ ມານໍ ກໂຣຕິ.

ເສຍ຺ຍສ຺ສ ຫີໂນຫມສ຺ມີຕິ ມາໂນປິ ເອເຕສໍເຍວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຍສ຺ສ ຫິ ຣຎ຺ໂຎ ຣຏ຺ຐໍ ວາ ຘນໍ ວາ ວາຫນາທີນິ ວາ ນາຕິສມ຺ປນ຺ນານິ ໂຫນ຺ຕິ, ໂສ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ຣາຊາຕິ ໂວຫາຣສຸຂມຕ຺ຕກເມວ, ກິໍ ຣາຊາ ນາມ ອຫ’’ນ຺ຕິ ເອຕໍ ມານໍ ກໂຣຕິ, ປພ຺ພຊິໂຕປິ ອປ຺ປລາຠສກ຺ກາໂຣ ‘‘ອຫໍ ຘມ຺ມກຖິໂກ ພຫຸສ຺ສຸໂຕ ມຫາເຖໂຣຕິ ກຖາມຕ຺ຕເມວ, ກິໍ ຘມ຺ມກຖິໂກ ນາມາຫໍ, ກິໍ ພຫຸສ຺ສຸໂຕ ນາມາຫໍ, ກິໍ ມຫາເຖໂຣ ນາມາຫໍ, ຍສ຺ສ ເມ ລາຠສກ຺ກາໂຣ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ເອຕໍ ມານໍ ກໂຣຕິ.

ສທິສສ຺ສ ເສຍ຺ໂຍຫມສ຺ມີຕິ ມານາທໂຍ ອມຈ຺ຈາທີນໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ອມຈ຺ໂຈ ວາ ຫິ ຣຏ຺ຐິໂຍ ວາ ‘‘ໂຠຄຍານວາຫນາທີຫິ ໂກ ມຍາ ສທິໂສ ອຎ຺ໂຎ ຣາຊປຸຣິໂສ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ວາ, ‘‘ມຍ຺ຫໍ ອຎ຺ເຎຫິ ສທ຺ຘິໍ ກິໍ ນານາກຣຓ’’ນ຺ຕິ ວາ, ‘‘ອມຈ຺ໂຈຕິ ນາມເມວ ມຍ຺ຫໍ, ຆາສຈ຺ຉາທນມຕ຺ຕມ຺ປິ ເມ ນຕ຺ຖິ, ກິໍ ອມຈ຺ໂຈ ນາມາຫ’’ນ຺ຕິ ວາ ເອຕໍ ມານໍ ກໂຣຕິ.

ຫີນສ຺ສ ເສຍ຺ໂຍຫມສ຺ມີຕິ ມານາທໂຍ ທາສາທີນໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ທາໂສ ຫິ ‘‘ມາຕິໂຕ ວາ ປິຕິໂຕ ວາ ໂກ ມຍາ ສທິໂສ ອຎ຺ໂຎ ທາໂສ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ອຎ຺ເຎ ຊີວິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ກຸຈ຺ຉິເຫຕຸ ທາສາ ນາມ ຊາຕາ, ອຫໍ ປນ ປເວຓິອາຄຕຕ຺ຕາ ເສຍ຺ໂຍ’’ຕິ ວາ, ‘‘ປເວຓິອາຄຕຠາເວນ ອຸຠໂຕສຸທ຺ຘິກທາສຕ຺ເຕນ ອສຸກທາເສນ ນາມ ສທ຺ຘິໍ ມຍ຺ຫໍ ກິໍ ນານາກຣຓ’’ນ຺ຕິ ວາ, ‘‘ກຸຈ຺ຉິວເສນາຫໍ ທາສພ຺ຍໍ ອຸປຄໂຕ, ມາຕາປິຕຸໂກຏິຍາ ປນ ເມ ທາສຏ຺ຐານໍ ນຕ຺ຖິ, ກິໍ ທາໂສ ນາມ ອຫ’’ນ຺ຕິ ວາ ເອຕໍ ມານໍ ກໂຣຕິ. ຍຖາ ຈ ທາໂສ, ເອວໍ ປຸກ຺ກຸສຈຓ຺ຑາລາທໂຍປິ ເອຕໍ ມານໍ ກໂຣນ຺ຕິເຍວ. ເອຕ຺ຖ ຈ ເສຍ຺ຍສ຺ສ ເສຍ຺ໂຍຫມສ຺ມີຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນມາໂນວ ຍາຖາວມາໂນ, ອິຕເຣ ທ຺ເວ ອຍາຖາວມານາ. ຕຖາ ສທິສສ຺ສ ສທິໂສຫມສ຺ມີຕິ ຫີນສ຺ສ ຫີໂນຫມສ຺ມີຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນມາໂນວ ຍາຖາວມາໂນ, ອິຕເຣ ທ຺ເວ ອຍາຖາວມານາ. ຕຕ຺ຖ ຍາຖາວມານາ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄວຊ຺ຌາ, ອຍາຖາວມານາ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄວຊ຺ຌາຕິ.

ຕຓ຺ຫາມູລກາ ວຸຕ຺ຕາເຍວ. ຣຊ຺ຊຕີຕິ ນ ເກວລໍ ຣາເຄເນວ ຣຊ຺ຊຕິ, ອຖ ໂຂ ຕຓ຺ຫາມູລການໍ ປຣິເຍສນາທີນມ຺ປິ ສມ຺ຠວໂຕ ຕຓ຺ຫາມູລເກຫິ ສພ຺ເພຫິ ອກຸສລຘມ຺ເມຫິ ຣຊ຺ຊຕິ, ຍຸຊ຺ຊຕິ ພຊ຺ຌຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ທສຫິ ກິເລສວຕ຺ຖູຫີຕິ ກຕມານິ ທສ ກິເລສວຕ຺ຖູນິ? ໂລໂຠ, ໂທໂສ, ໂມໂຫ, ມາໂນ, ທິຏ຺ຐິ, ວິຈິກິຈ຺ຉາ, ຖິນໍ, ອຸທ຺ຘຈ຺ຈໍ, ອຫິຣິກໍ, ອໂນຕ຺ຕປ຺ປນ຺ຕິ ອິມານິ ທສ ກິເລສວຕ຺ຖູນິ (ວິຠ. ໙໖໖).

ຕຕ຺ຖ ກິເລສາ ເອວ ກິເລສວຕ຺ຖູນິ, ວສນ຺ຕິ ວາ ເອຕ຺ຖ ອຂີຓາສວາ ສຕ຺ຕາ ໂລຠາທີສຸ ປຕິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາຕິ ວຕ຺ຖູນິ, ກິເລສາ ຈ ເຕ ຕປ຺ປຕິຏ຺ຐານໍ ສຕ຺ຕານໍ ວຕ຺ຖູນິ ຈາຕິ ກິເລສວຕ຺ຖູນິ. ຍສ຺ມາ ເຈຕ຺ຖ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈຍາທິຠາເວນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາປິ ກິເລສາ ວສນ຺ຕິ ເອວ ນາມ, ຕສ຺ມາ ກິເລສານໍ ວຕ຺ຖູນີຕິປິ ກິເລສວຕ຺ຖູນິ. ລຸພ຺ຠນ຺ຕິ ເຕນ, ສຍໍ ວາ ລຸພ຺ຠຕິ, ລຸພ຺ຠນມຕ຺ຕເມວ ວາ ຕນ຺ຕິ ໂລໂຠ. ທຸສ຺ສນ຺ຕິ ເຕນ, ສຍໍ ວາ ທຸສ຺ສຕິ, ທຸສ຺ສນມຕ຺ຕເມວ ວາ ຕນ຺ຕິ ໂທໂສ. ມຸຍ຺ຫນ຺ຕິ ເຕນ, ສຍໍ ວາ ມຸຍ຺ຫຕິ, ມຸຍ຺ຫນມຕ຺ຕເມວ ວາ ຕນ຺ຕິ ໂມໂຫ. ມຎ຺ຎຕີຕິ ມາໂນ. ທິຏ຺ຐິອາທໂຍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາວ. ນ ຫິຣີຍຕີຕິ ອຫິຣິໂກ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ອຫິຣິກໍ. ນ ໂອຕ຺ຕປ຺ປຕີຕິ ອໂນຕ຺ຕປ຺ປີ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ອໂນຕ຺ຕປ຺ປໍ. ເຕສຸ ອຫິຣິກໍ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທີຫິ ອຊິຄຸຈ຺ຉນລກ຺ຂຓໍ, ອໂນຕ຺ຕປ຺ປໍ ເຕເຫວ ອສາຣຊ຺ຊນລກ຺ຂຓໍ, ກິລິສ຺ສຕີຕິ ອຸປຕາປີຍຕິ ວິພາຘີຍຕິ.

ທສຫິ ອາຆາຕວຕ຺ຖູຫີຕິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ເຕຫິ ນວຫິ ຈ ‘‘ອຏ຺ຐາເນ ວາ ປນາຆາໂຕ ຊາຍຕີ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໐໖໖) ວຸຕ຺ເຕນ ຈາຕິ ທສຫິ. ອນຕ຺ຖໍ ເມ ອຈຣີຕິອາທີນິປິ ຫິ ອວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ຂາຓຸກຓ຺ຏກາທິມ຺ຫິປິ ອຏ຺ຐາເນ ອາຆາໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ.

ທສຫິ ອກຸສລກມ຺ມປເຖຫີຕິ ກຕເມ ທສ ອກຸສລກມ຺ມປຖາ (ທີ. ນິ. ໓.໓໖໐)? ປາຓາຕິປາໂຕ, ອທິນ຺ນາທານໍ, ກາເມສຸມິຈ຺ຉາຈາໂຣ, ມຸສາວາໂທ, ປິສຸຓາ ວາຈາ, ຜຣຸສາ ວາຈາ, ສມ຺ຜປ຺ປລາໂປ, ອຠິຊ຺ຌາ, ພ຺ຍາປາໂທ, ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ. ອິເມ ທສ ອກຸສລກມ຺ມປຖາ. ຕຕ຺ຖ ອກຸສລກມ຺ມານິ ຈ ຕານິ ປຖາ ຈ ທຸຄ຺ຄຕິຍາຕິ ອກຸສລກມ຺ມປຖາ. ສມນ຺ນາຄໂຕຕິ ສມງ຺ຄີຠູໂຕ.

ທສຫິ ສຎ຺ໂຎຊເນຫີຕິ ກຕມານິ ທສ ສໍໂຍຊນານິ (ຘ. ສ. ໑໑໑໘)? ກາມຣາຄສໍໂຍຊນໍ, ປຏິຆສໍໂຍຊນໍ, ມານສໍໂຍຊນໍ, ທິຏ຺ຐິສໍໂຍຊນໍ, ວິຈິກິຈ຺ຉາສໍໂຍຊນໍ, ສີລພ຺ພຕປຣາມາສສໍໂຍຊນໍ, ຠວຣາຄສໍໂຍຊນໍ, ອິສ຺ສາສໍໂຍຊນໍ, ມຈ຺ຉຣິຍສໍໂຍຊນໍ, ອວິຊ຺ຊາສໍໂຍຊນໍ, ອິມານິ ທສ ສໍໂຍຊນານິ. ມິຈ຺ຉຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕາເຍວ.

ທສວຕ຺ຖຸກາຍ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຍາຕິ ກຕມາ ທສວຕ຺ຖຸກາ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ (ວິຠ. ໙໗໑)? ນຕ຺ຖິ ທິນ຺ນໍ, ນຕ຺ຖິ ຍິຏ຺ຐໍ, ນຕ຺ຖິ ຫຸຕໍ, ນຕ຺ຖິ ສຸກຕທຸກ຺ກຏານໍ ກມ຺ມານໍ ຜລໍ ວິປາໂກ, ນຕ຺ຖິ ອຍໍ ໂລໂກ, ນຕ຺ຖິ ປໂຣ ໂລໂກ, ນຕ຺ຖິ ມາຕາ, ນຕ຺ຖິ ປິຕາ, ນຕ຺ຖິ ສຕ຺ຕາ ໂອປປາຕິກາ, ນຕ຺ຖິ ໂລເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ສມ຺ມຄ຺ຄຕາ ສມ຺ມາປຏິປນ຺ນາ ເຍ ອິມຎ຺ຈ ໂລກໍ ປຣຎ຺ຈ ໂລກໍ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ປເວເທນ຺ຕິ. ອຍໍ ທສວຕ຺ຖຸກາ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ.

ຕຕ຺ຖ ທສວຕ຺ຖຸກາຕິ ທສ ວຕ຺ຖູນິ ເອຕິສ຺ສາຕິ ທສວຕ຺ຖຸກາ. ນຕ຺ຖິ ທິນ຺ນນ຺ຕິ ທິນ຺ນໍ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ສກ຺ກາ ກສ຺ສຈິ ກິຎ຺ຈິ ທາຕຸນ຺ຕິ ຊານາຕິ. ທິນ຺ນສ຺ສ ປນ ຜລໍ ວິປາໂກ ນຕ຺ຖີຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ. ນຕ຺ຖິ ຍິຏ຺ຐນ຺ຕິ ຍິຏ຺ຐໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ມຫາຍາໂຄ, ຕໍ ຍຊິຕຸໍ ສກ຺ກາຕິ ຊານາຕິ. ຍິຏ຺ຐສ຺ສ ປນ ຜລໍ ວິປາໂກ ນຕ຺ຖີຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ. ຫຸຕນ຺ຕິ ອາຫຸນປາຫຸນມງ຺ຄລກິຣິຍາ, ຕໍ ກາຕຸໍ ສກ຺ກາຕິ ຊານາຕິ. ຕສ຺ສ ປນ ຜລໍ ວິປາໂກ ນຕ຺ຖີຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ. ສຸກຕທຸກ຺ກຏານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ທສ ກຸສລກມ຺ມປຖາ ສຸກຕກມ຺ມານິ ນາມ, ທສ ອກຸສລກມ຺ມປຖາ ທຸກ຺ກຏກມ຺ມານິ ນາມ. ເຕສໍ ອຕ຺ຖິຠາວໍ ຊານາຕິ. ຜລໍ ວິປາໂກ ປນ ນຕ຺ຖີຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ. ນຕ຺ຖິ ອຍໍ ໂລໂກຕິ ປຣໂລເກ ຐິໂຕ ອິມໍ ໂລກໍ ນຕ຺ຖີຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ. ນຕ຺ຖິ ປໂຣ ໂລໂກຕິ ອິຘໂລເກ ຐິໂຕ ປຣໂລກໍ ນຕ຺ຖີຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ. ນຕ຺ຖິ ມາຕາ ນຕ຺ຖິ ປິຕາຕິ ມາຕາປິຕູນໍ ອຕ຺ຖິຠາວໍ ຊານາຕິ. ເຕສຸ ກຕປ຺ປຈ຺ຈເຍນ ໂກຈິ ຜລໍ ວິປາໂກ ນຕ຺ຖີຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ. ນຕ຺ຖິ ສຕ຺ຕາ ໂອປປາຕິກາຕິ ຈວນກອຸປປຊ຺ຊນກສຕ຺ຕາ ນຕ຺ຖີຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ. ສມ຺ມຄ຺ຄຕາ ສມ຺ມາປຏິປນ຺ນາຕິ ອນຸໂລມປຏິປທໍ ປຏິປນ຺ນາ ຘມ຺ມິກສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ໂລກສ຺ມິໍ ນຕ຺ຖີຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ. ເຍ ອິມຎ຺ຈ ໂລກໍ…ເປ… ປເວເທນ຺ຕີຕິ ອິມຎ຺ຈ ປຣຎ຺ຈ ໂລກໍ ອຕ຺ຕນາວ ອຠິວິສິຏ຺ເຐນ ຎາເຓນ ຎຕ຺ວາ ປເວທນສມຕ຺ໂຖ ສພ຺ພຎ຺ຎູ ພຸທ຺ໂຘ ນຕ຺ຖີຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ.

ອນ຺ຕຄ຺ຄາຫິກາຍ ທິຏ຺ຐິຍາຕິ ‘‘ສສ຺ສໂຕ ໂລໂກ’’ຕິອາທິກໍ ເອເກກໍ ອນ຺ຕໍ ຠາຄໍ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ອນ຺ຕຄ຺ຄາຫິກາ. ອຖ ວາ ອນ຺ຕສ຺ສ ຄາໂຫ ອນ຺ຕຄ຺ຄາໂຫ, ອນ຺ຕຄ຺ຄາໂຫ ອສ຺ສາ ອຕ຺ຖີຕິ ອນ຺ຕຄ຺ຄາຫິກາ. ຕາຍ ອນ຺ຕຄ຺ຄາຫິກາຍ. ສາ ປນ ວຸຕ຺ຕາເຍວ.

ອຏ຺ຐສຕຕຓ຺ຫາປປຎ຺ຈສເຕຫີຕິ ອຏ຺ຐຸຕ຺ຕຣໍ ສຕໍ ອຏ຺ຐສຕໍ. ສໍສາເຣ ປປຎ຺ເຈຕິ ຈິຣໍ ວສາເປຕີຕິ ປປຎ຺ໂຈ, ຕຓ຺ຫາ ເອວ ປປຎ຺ໂຈ ຕຓ຺ຫາປປຎ຺ໂຈ, ອາຣມ຺ມຓເຠເທນ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ຈ ຕຓ຺ຫານໍ ພຫຸກຕ຺ຕາ ພຫຸວຈນໍ ກຕ຺ວາ ຕຓ຺ຫາປປຎ຺ຈານໍ ສຕໍ ຕຓ຺ຫາປປຎ຺ຈສຕໍ. ເຕນ ‘‘ຕຓ຺ຫາປປຎ຺ຈສເຕນາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ວຈນວິປລ຺ລາສວເສນ ‘‘ຕຓ຺ຫາປປຎ຺ຈສເຕຫີ’’ຕິ ພຫຸວຈນນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ. ອຏ຺ຐສຕນ຺ຕິ ສງ຺ຂາເຕນ ຕຓ຺ຫາປປຎ຺ຈສເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຏ຺ຐ ອພ຺ໂພຫາຣິການິ ກຕ຺ວາ ສຕເມວ ຄຫິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຂຸທ຺ທກວຕ຺ຖຸວິຠງ຺ເຄ ປນ ຕຓ຺ຫາວິຈຣິຕານີຕິ ອາຄຕໍ. ຍຖາຫ –

‘‘ອຏ຺ຐາຣສ ຕຓ຺ຫາວິຈຣິຕານິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກສ຺ສ ອຸປາທາຍ, ອຏ຺ຐາຣສ ຕຓ຺ຫາວິຈຣິຕານິ ພາຫິຣສ຺ສ ອຸປາທາຍ, ຕເທກຊ຺ຌໍ ອຠິສຎ຺ຎຸຫິຕ຺ວາ ອຠິສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຉຕ຺ຕິໍສ ຕຓ຺ຫາວິຈຣິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ. ອິຕິ ອຕີຕານິ ຉຕ຺ຕິໍສ ຕຓ຺ຫາວິຈຣິຕານິ, ອນາຄຕານິ ຉຕ຺ຕິໍສ ຕຓ຺ຫາວິຈຣິຕານິ, ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນານິ ຉຕ຺ຕິໍສ ຕຓ຺ຫາວິຈຣິຕານິ ຕເທກຊ຺ຌໍ ອຠິສຎ຺ຎຸຫິຕ຺ວາ ອຠິສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐຕຓ຺ຫາວິຈຣິຕສຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ (ວິຠ. ໘໔໒).

ຕຓ຺ຫາປປຎ຺ຈາເຍວ ປເນຕ຺ຖ ຕຓ຺ຫາວິຈຣິຕານີຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຓ຺ຫາສມຸທາຈາຣາ ຕຓ຺ຫາປວຕ຺ຕິໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກສ຺ສ ອຸປາທາຍາຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກໍ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ ອຸປາທາຍ. ອິທຎ຺ຫິ ອຸປໂຍຄຕ຺ເຖ ສາມິວຈນໍ. ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນສ຺ສ ຕສ຺ສ ນິທ຺ເທເສ (ວິຠ. ໙໗໓) ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຍໍ ປນ ອປໂຣ ນໂຍ – ຣູປາຣມ຺ມຓາເຍວ ກາມຕຓ຺ຫາ, ຠວຕຓ຺ຫາ, ວິຠວຕຓ຺ຫາຕິ ຕິສ຺ໂສ ຕຓ຺ຫາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຖາ ສທ຺ທາທິອາຣມ຺ມຓາຕິ ຉສຸ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ອຏ຺ຐາຣສ ຕຓ຺ຫາ ໂຫນ຺ຕິ, ອຊ຺ຌຕ຺ຕາຣມ຺ມຓາ ອຏ຺ຐາຣສ, ພຫິທ຺ຘາຣມ຺ມຓາ ອຏ຺ຐາຣສາຕິ ຉຕ຺ຕິໍສ ໂຫນ຺ຕິ. ຕາ ເອວ ອຕີຕາຣມ຺ມຓາ ຉຕ຺ຕິໍສ, ອນາຄຕາຣມ຺ມຓາ ຉຕ຺ຕິໍສ, ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມຓາ ຉຕ຺ຕິໍສາຕິ ອຏ຺ຐຕຓ຺ຫາວິຈຣິຕສຕໍ ໂຫຕິ. ປປຎ຺ຈິໂຕຕິ ອາຣມ຺ມເຓ, ສໍສາເຣ ວາ ປປຎ຺ຈິໂຕ ຈິຣວາສິໂຕ.

ທ຺ວາສຏ຺ຐິຍາ ທິຏ຺ຐິຄເຕຫີຕິ ‘‘ກຕມານິ ທ຺ວາສຏ຺ຐິ ທິຏ຺ຐິຄຕານິ ພ຺ຣຫ຺ມຊາເລ ເວຍ຺ຍາກຣເຓ ວຸຕ຺ຕານິ ຠຄວຕາ? ຈຕ຺ຕາໂຣ ສສ຺ສຕວາທາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕວາທາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ອນ຺ຕານນ຺ຕິກາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ອມຣາວິກ຺ເຂປິກາ, ທ຺ເວ ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນິກາ, ໂສຬສ ສຎ຺ຎີວາທາ, ອຏ຺ຐ ອສຎ຺ຎີວາທາ, ອຏ຺ຐ ເນວສຎ຺ຎີນາສຎ຺ຎີວາທາ, ສຕ຺ຕ ອຸຈ຺ເຉທວາທາ, ປຎ຺ຈ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານວາທາຕິ ອິມານິ ທ຺ວາສຏ຺ຐິ ທິຏ຺ຐິຄຕານິ ພ຺ຣຫ຺ມຊາເລ ເວຍ຺ຍາກຣເຓ ວຸຕ຺ຕານິ ຠຄວຕາ’’ຕິ (ວິຠ. ໙໗໗). ວິຕ຺ຖາໂຣ ປເນຕ຺ຖ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອຫຎ຺ຈມ຺ຫິ ຕິຓ຺ໂຓຕິ ອຫຎ຺ຈ ຈຕຸໂຣຆໍ, ສໍສາຣສມຸທ຺ທໍ ວາ ຕິຓ຺ໂຓ ອມ຺ຫິ ຠວາມິ. ມຸຕ຺ໂຕຕິ ຣາຄາທິພນ຺ຘເນຫິ ມຸຕ຺ໂຕ. ທນ຺ໂຕຕິ ນິພ຺ພິເສວໂນ ນິປ຺ປຣິປ຺ຜນ຺ໂທ. ສນ຺ໂຕຕິ ສີຕີຠູໂຕ. ອສ຺ສຕ຺ໂຖຕິ ນິພ຺ພານທສ຺ສເນ ລທ຺ຘສ຺ສາໂສ. ປຣິນິພ຺ພຸໂຕຕິ ກິເລສປຣິນິພ຺ພາເນນ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ. ປໂຫມີຕິ ສມຕ຺ໂຖມ຺ຫິ. ໂຂອິຕິ ເອກໍສຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ປເຣ ຈ ປຣິນິພ຺ພາເປຕຸນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປເຣ ຈ-ສທ຺ໂທ ‘‘ປເຣ ຈ ຕາເຣຕຸ’’ນ຺ຕິອາທີຫິປິ ໂຍເຊຕພ຺ໂພຕິ.

ມຫາກຣຸຓາຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗໒-໗໓. ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໑໙. ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓນິທ຺ເທເສ ກຕມໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ເຕນ ສມຄຕິກຕ຺ຕາ ເຕເນວ ສຫ ອນາວຣຓຎາຓໍ ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ. ນ ຫິ ອນາວຣຓຎາຓໍ ຘມ຺ມໂຕ ວິສຸໍ ອຕ຺ຖິ, ເອກເມວ ເຫຕໍ ຎາຓໍ ອາກາຣເຠທໂຕ ທ຺ເວຘາ ວຸຈ຺ຈຕິ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍສທ຺ຘາພລາທີນິ ວິຍ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓເມວ ຫິ ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສ ອາວຣຓນ຺ຕິ, ເກນຈິ ຘມ຺ເມນ, ປຸຄ຺ຄເລນ ວາ ອາວຣຓໍ ກາຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາຍ ອນາວຣຓນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ອາວຊ຺ຊນປຏິພທ຺ຘຕ຺ຕາ ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ. ອຎ຺ເຎ ປນ ອາວຊ຺ຊິຕ຺ວາປິ ນ ຊານນ຺ຕິ. ເກຈິ ປນາຫຸ ‘‘ມໂນວິຎ຺ຎາຓໍ ວິຍ ສພ຺ພາຣມ຺ມຓິກຕ຺ຕາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ. ຕໍເຍວ ຎາຓໍ ອິນ຺ທວຊິຣໍ ວິຍ ວິສເຍສຸ ອປ຺ປຏິຫຕຕ຺ຕາ ອນາວຣຓຎາຓໍ. ອນຸປຸພ຺ພສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາປຏິກ຺ເຂໂປ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ, ສກິໍສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາປຏິກ຺ເຂໂປ ອນາວຣຓຎາຓໍ, ຠຄວາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓປຏິລາເຠນປິ ສພ຺ພຎ຺ຎູຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນ ຈ ອນຸປຸພ຺ພສພ຺ພຎ຺ຎູ. ອນາວຣຓຎາຓປຏິລາເຠນປິ ສພ຺ພຎ຺ຎູຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນ ຈ ສກິໍສພ຺ພຎ຺ຎູ’’ຕິ.

ສພ຺ພໍ ສງ຺ຂຕມສງ຺ຂຕໍ ອນວເສສໍ ຊານາຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ສພ຺ພນ຺ຕິ ຊາຕິວເສນ ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ ນິສ຺ເສສປຣິຍາທານໍ. ອນວເສສນ຺ຕິ ເອເກກສ຺ເສວ ຘມ຺ມສ຺ສ ສພ຺ພາກາຣວເສນ ນິສ຺ເສສປຣິຍາທານໍ. ສງ຺ຂຕມສງ຺ຂຕນ຺ຕິ ທ຺ວິຘາ ປເຠທທສ຺ສນໍ. ສງ຺ຂຕຎ຺ຫິ ເອໂກ ປເຠໂທ, ອສງ຺ຂຕໍ ເອໂກ ປເຠໂທ. ປຈ຺ຈເຍຫິ ສງ຺ຄມ຺ມ ກຕນ຺ຕິ ສງ຺ຂຕໍ. ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ. ຕຖາ ນ ສງ຺ຂຕນ຺ຕິ ອສງ຺ຂຕໍ. ນິພ຺ພານໍ. ສງ຺ຂຕໍ ອນິຈ຺ຈທຸກ຺ຂານຕ຺ຕາທີຫິ ອາກາເຣຫິ ອນວເສສໍ ຊານາຕິ, ອສງ຺ຂຕໍ ສຸຎ຺ຎຕານິມິຕ຺ຕອປ຺ປຓິຫິຕາທີຫິ ອາກາເຣຫິ ອນວເສສໍ ຊານາຕິ. ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສ ສງ຺ຂຕສ຺ສ ອສງ຺ຂຕສ຺ສ ຈ ອວເສໂສຕິ ອນວເສສໍ. ສງ຺ຂຕໍ ອສງ຺ຂຕຎ຺ຈ. ອເນກເຠທາປິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ອກຕຕ຺ຕາ ອສງ຺ຂຕປກ຺ຂໍ ຠຊຕິ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓຎ຺ຫິ ສພ຺ພາປິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຍ ອເນກເຠທໂຕ ຊານາຕິ. ອຖ ວາ ສພ຺ພນ຺ຕິ ສພ຺ພຘມ຺ມຄ຺ຄຫຓໍ. ອນວເສສນ຺ຕິ ນິປ຺ປເທສຄ຺ຄຫຓໍ. ຕຕ຺ຖ ອາວຣຓໍ ນຕ຺ຖີຕິ ຕຕ຺ຖ ຕສ຺ມິໍ ອນວເສເສ ສງ຺ຂຕາສງ຺ຂເຕ ນິສ຺ສງ຺ຄຕ຺ຕາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ສ ອາວຣຓໍ ນຕ຺ຖີຕິ ຕເທວ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ອນາວຣຓຎາຓໍ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໒໐. ອິທານິ ອເນກວິສຍເຠທໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ອຕີຕນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຕີຕໍ ອນາຄຕໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ກາລເຠທໂຕ ທສ຺ສິຕໍ, ຈກ຺ຂຸ ເຈວ ຣູປາ ຈາຕິອາທິ ວຕ຺ຖາຣມ຺ມຓເຠທໂຕ. ເອວໍ ຕໍ ສພ຺ພນ຺ຕິ ເຕສໍ ຈກ຺ຂຸຣູປານໍ ອນວເສສປຣິຍາທານໍ. ເອວໍ ເສເສສຸ. ຍາວຕາຕິ ອນວເສສປຣິຍາທານໍ. ອນິຈ຺ຈຏ຺ຐນ຺ຕິອາທິ ສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓເຠທໂຕ ທສ຺ສິຕໍ. ອນິຈ຺ຈຏ຺ຐນ຺ຕິ ຈ ອນິຈ຺ຈາກາຣໍ. ປຈ຺ຈຕ຺ຕຕ຺ເຖ ວາ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ເອສ ນໂຍ ເອທິເສສຸ. ຣູປສ຺ສາຕິອາທິ ຂນ຺ຘເຠທໂຕ ທສ຺ສິຕໍ. ຈກ຺ຂຸສ຺ສ…ເປ… ຊຣາມຣຓສ຺ສາຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເປຍ຺ຍາລນເຍນ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອຠິຎ຺ຎາຍາຕິອາທີສຸ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕຎາຓາເນວ. ອຠິຎ຺ຎຏ຺ຐນ຺ຕິ ອຠິຊານນສຠາວໍ. ເອສ ນໂຍ ເອທິເສສຸ. ຂນ຺ຘານໍ ຂນ຺ຘຏ຺ຐນ຺ຕິອາທິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ກຸສເລ ຘມ຺ເມຕິອາທິ ກຸສລຕ຺ຕິກວເສນ ເຠໂທ. ກາມາວຈເຣ ຘມ຺ເມຕິອາທິ ຈຕຸຠູມກວເສນ. ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ ‘‘ສພ຺ເພ ຊານາຕີ’’ຕິ ພຫຸວຈນປາໂຐ ສຸນ຺ທໂຣ. ເອກວຈນໂສເຕ ປຕິຕຕ຺ຕາ ປນ ໂປຕ຺ຖເກສຸ ເອກວຈເນນ ລິຂິຕໍ. ທຸກ຺ຂສ຺ສາຕິອາທິ ຈຸທ຺ທສນ຺ນໍ ພຸທ຺ຘຎາຓານໍ ວິສຍເຠໂທ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍປໂຣປຣິຍຕ຺ເຕ ຎາຓນ຺ຕິອາທີນິ ຈຕ຺ຕາຣິ ຎາຓານິ ວຕ຺ວາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ກສ຺ມາ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຈ? ວຸຈ຺ຈມານສ຺ສ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓຕ຺ຕາ. ວິສຍເຠທໂຕ ຫິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓ ວຸຈ຺ຈມາເນ ຕໍ ຎາຓໍ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ປນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ສ ວິສໂຍ ໂຫຕິເຍວ.

ປຸນ ກາຬກາຣາມສຸຕ຺ຕນ຺ຕາທີສຸ (ອ. ນິ. ໔.໒໔) ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓຠູມິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຍາວຕາ ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສາຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສຫ ເທເວຫິ ສເທວກສ຺ສ. ສຫ ມາເຣນ ສມາຣກສ຺ສ. ສຫ ພ຺ຣຫ຺ມຸນາ ສພ຺ຣຫ຺ມກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ. ສຫ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມເຓຫິ ສສ຺ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓິຍາ. ສຫ ເທວມນຸສ຺ເສຫິ ສເທວມນຸສ຺ສາຍ ປຊາຍ. ປຊາຕຕ຺ຕາ ປຊາຕິ ສຕ຺ຕໂລກສ຺ສ ປຣິຍາຍວຈນເມຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສເທວກວຈເນນ ປຎ຺ຈກາມາວຈຣເທວຄ຺ຄຫຓໍ, ສມາຣກວຈເນນ ຉຏ຺ຐກາມາວຈຣເທວຄ຺ຄຫຓໍ, ສພ຺ຣຫ຺ມກວຈເນນ ພ຺ຣຫ຺ມກາຍິກາທິພ຺ຣຫ຺ມຄ຺ຄຫຓໍ, ສສ຺ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓິວຈເນນ ສາສນສ຺ສ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກປຈ຺ຈາມິຕ຺ຕສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓຄ຺ຄຫຓໍ ສມິຕປາປພາຫິຕປາປສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓຄ຺ຄຫຓຎ຺ຈ, ປຊາວຈເນນ ສຕ຺ຕໂລກຄ຺ຄຫຓໍ, ສເທວມນຸສ຺ສວຈເນນ ສມ຺ມຸຕິເທວເສສມນຸສ຺ສຄ຺ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອວເມຕ຺ຖ ຕີຫິ ປເທຫິ ໂອກາສໂລໂກ, ທ຺ວີຫິ ປຊາວເສນ ສຕ຺ຕໂລໂກ ຄຫິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອປໂຣ ນໂຍ – ສເທວກຄ຺ຄຫເຓນ ອຣູປາວຈຣໂລໂກ ຄຫິໂຕ, ສມາຣກຄ຺ຄຫເຓນ ຉກາມາວຈຣເທວໂລໂກ, ສພ຺ຣຫ຺ມກຄ຺ຄຫເຓນ ຣູປາວຈຣພ຺ຣຫ຺ມໂລໂກ, ສສ຺ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາທິຄ຺ຄຫເຓນ ຈຕຸປຣິສວເສນ, ສມ຺ມຸຕິເທເວຫິ ວາ ສຫ ມນຸສ຺ສໂລໂກ, ອວເສສສຕ຺ຕໂລໂກ ວາ.

ອປິເຈຕ຺ຖ ສເທວກວຈເນນ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ສພ຺ພສ຺ສປິ ໂລກສ຺ສ ທິຏ຺ຐາທິຊານນຠາວໍ ສາເຘຕິ. ຕໂຕ ເຍສໍ ສິຍາ ‘‘ມາໂຣ ມຫານຸຠາໂວ ຉກາມາວຈຣິສ຺ສໂຣ ວສວຕ຺ຕີ, ກິໍ ຕສ຺ສາປິ ທິຏ຺ຐາທິໍ ຊານາຕີ’’ຕິ, ເຕສໍ ວິມຕິໍ ວິຘມນ຺ໂຕ ‘‘ສມາຣກສ຺ສາ’’ຕິ ອາຫ. ເຍສໍ ປນ ສິຍາ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມາ ມຫານຸຠາໂວ ເອກງ຺ຄຸລິຍາ ເອກສ຺ມິໍ ຈກ຺ກວາຬສຫສ຺ເສ ອາໂລກໍ ຜຣຕິ, ທ຺ວີຫິ…ເປ… ທສຫິ ອງ຺ຄຸລີຫິ ທສສຸ ຈກ຺ກວາຬສຫສ຺ເສສຸ ອາໂລກໍ ຜຣຕິ, ອນຸຕ຺ຕຣຎ຺ຈ ຌານສມາປຕ຺ຕິສຸຂໍ ປຏິສໍເວເທຕິ, ກິໍ ຕສ຺ສາປິ ທິຏ຺ຐາທິໍ ຊານາຕີ’’ຕິ, ເຕສໍ ວິມຕິໍ ວິຘມນ຺ໂຕ ‘‘ສພ຺ຣຫ຺ມກສ຺ສາ’’ຕິ ອາຫ. ຕໂຕ ເຍສໍ ສິຍາ ‘‘ປຸຖູ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ສາສນສ຺ສ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ, ກິໍ ເຕສມ຺ປິ ທິຏ຺ຐາທິໍ ຊານາຕີ’’ຕິ, ເຕສໍ ວິມຕິໍ ວິຘມນ຺ໂຕ ‘‘ສສ຺ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓິຍາ ປຊາຍາ’’ຕິ ອາຫ. ເອວໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐານໍ ທິຏ຺ຐາທິຊານນຠາວໍ ປກາເສຕ຺ວາ ອຖ ສມ຺ມຸຕິເທເວ ອວເສສມນຸສ຺ເສ ຈ ອຸປາທາຍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉທວເສນ ເສສສຕ຺ຕໂລກສ຺ສ ທິຏ຺ຐາທິຊານນຠາວໍ ປກາເສຕິ. ອຍເມຕ຺ຖ ອນຸສນ຺ຘິກ຺ກໂມ. ໂປຣາຓາ ປນາຫຸ – ສເທວກສ຺ສາຕິ ເທວຕາຫິ ສທ຺ຘິໍ ອວເສສໂລກສ຺ສ. ສມາຣກສ຺ສາຕິ ມາເຣນ ສທ຺ຘິໍ ອວເສສໂລກສ຺ສ. ສພ຺ຣຫ຺ມກສ຺ສາຕິ ພ຺ຣຫ຺ເມຫິ ສທ຺ຘິໍ ອວເສສໂລກສ຺ສ. ເອວໍ ສພ຺ເພປິ ຕິຠວູປເຄ ສຕ຺ເຕ ຕີຫາກາເຣຫິ ຕີສຸ ປເທສຸ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຸນ ທ຺ວີຫາກາເຣຫິ ປຣິຍາທາຕຸໍ ສສ຺ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓິຍາ ປຊາຍ ສເທວມນຸສ຺ສາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ປຎ຺ຈຫິ ປເທຫິ ເຕນ ເຕນ ອາກາເຣນ ເຕຘາຕຸກເມວ ປຣິຍາທິນ຺ນໍ ໂຫຕີຕິ.

ທິຏ຺ຐນ຺ຕິ ຣູປາຍຕນໍ. ສຸຕນ຺ຕິ ສທ຺ທາຍຕນໍ. ມຸຕນ຺ຕິ ປຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໂຕ ຄນ຺ຘາຍຕນໍ, ຣສາຍຕນໍ, ໂຜຏ຺ຐພ຺ພາຍຕນໍ. ວິຎ຺ຎາຕນ຺ຕິ ສຸຂທຸກ຺ຂາທິຘມ຺ມາຣມ຺ມຓໍ. ປຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຣິເຍສິຕ຺ວາ ວາ ອປຣິເຍສິຕ຺ວາ ວາ ປຕ຺ຕໍ. ປຣິເຍສິຕນ຺ຕິ ປຕ຺ຕໍ ວາ ອປ຺ປຕ຺ຕໍ ວາ ປຣິເຍສິຕໍ. ອນຸວິຈຣິຕໍ ມນສາຕິ ຈິຕ຺ເຕນ ອນຸສຎ຺ຈຣິຕໍ. ສພ຺ພໍ ຊານາຕີຕິ ອິມິນາ ເອຕໍ ທສ຺ເສຕິ – ຍໍ ອປຣິມານາສຸ ໂລກຘາຕູສຸ ອິມສ຺ສ ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ‘‘ນີລໍ ປີຕ’’ນ຺ຕິອາທິ (ຘ. ສ. ໖໑໙) ຣູປາຣມ຺ມຓໍ ຈກ຺ຂຸທ຺ວາເຣ ອາປາຖໍ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ອຍໍ ສຕ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ຂເຓ ອິມໍ ນາມ ຣູປາຣມ຺ມຓໍ ທິສ຺ວາ ສຸມໂນ ວາ ທຸມ຺ມໂນ ວາ ມຊ຺ຌຕ຺ໂຕ ວາ ຊາໂຕຕິ ຕໍ ສພ຺ພໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ຊານາຕິ. ຕຖາ ຍໍ ອປຣິມາຓາສຸ ໂລກຘາຕູສຸ ອິມສ຺ສ ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ‘‘ເຠຣິສທ຺ໂທ, ມຸທິງ຺ຄສທ຺ໂທ’’ຕິອາທິ ສທ຺ທາຣມ຺ມຓໍ ໂສຕທ຺ວາເຣ ອາປາຖໍ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ‘‘ມູລຄນ຺ໂຘ ຕຈຄນ຺ໂຘ’’ຕິອາທິ (ຘ. ສ. ໖໒໔-໖໒໗) ຄນ຺ຘາຣມ຺ມຓໍ ຆານທ຺ວາເຣ ອາປາຖໍ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ‘‘ມູລຣໂສ, ຂນ຺ຘຣໂສ’’ຕິອາທິ (ຘ. ສ. ໖໒໘-໖໓໑) ຣສາຣມ຺ມຓໍ ຊິວ຺ຫາທ຺ວາເຣ ອາປາຖໍ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ‘‘ກກ຺ຂຬໍ, ມຸທຸກ’’ນ຺ຕິອາທິ (ຘ. ສ. ໖໔໗-໖໕໐) ປຖວີຘາຕຸເຕໂຊຘາຕຸວາໂຍຘາຕຸເຠທໍ ໂຜຏ຺ຐພ຺ພາຣມ຺ມຓໍ ກາຍທ຺ວາເຣ ອາປາຖໍ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ອຍໍ ສຕ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ຂເຓ ອິມໍ ນາມ ໂຜຏ຺ຐພ຺ພາຣມ຺ມຓໍ ຜຸສິຕ຺ວາ ສຸມໂນ ວາ ທຸມ຺ມໂນ ວາ ມຊ຺ຌຕ຺ໂຕ ວາ ຊາໂຕຕິ ຕໍ ສພ຺ພໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ຊານາຕິ. ຕຖາ ຍໍ ອປຣິມາຓາສຸ ໂລກຘາຕູສຸ ອິມສ຺ສ ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ສຸຂທຸກ຺ຂາທິເຠທໍ ຘມ຺ມາຣມ຺ມຓໍ ມໂນທ຺ວາເຣ ອາປາຖໍ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ອຍໍ ສຕ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ຂເຓ ອິມໍ ນາມ ຘມ຺ມາຣມ຺ມຓໍ ວິຊານິຕ຺ວາ ສຸມໂນ ວາ ທຸມ຺ມໂນ ວາ ມຊ຺ຌຕ຺ໂຕ ວາ ຊາໂຕຕິ ຕໍ ສພ຺ພໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ຊານາຕິ. ອິມສ຺ສ ປນ ມຫາຊນສ຺ສ ປຣິເຍສິຕ຺ວາ ອປ຺ປຕ຺ຕມ຺ປິ ອຕ຺ຖິ, ປຣິເຍສິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕມ຺ປິ ອຕ຺ຖິ. ອປຣິເຍສິຕ຺ວາ ອປ຺ປຕ຺ຕມ຺ປິ ອຕ຺ຖິ, ອປຣິເຍສິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕມ຺ປິ ອຕ຺ຖິ. ສພ຺ພໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓນ ອປ຺ປຕ຺ຕໍ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ.

໑໒໑. ປຸນ ອປເຣນ ປຣິຍາເຍນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓຠາວສາຘນຕ຺ຖໍ ນ ຕສ຺ສາຕິ ຄາຖມາຫ. ຕຕ຺ຖ ນ ຕສ຺ສ ອທ຺ທິຏ຺ຐມິຘຕ຺ຖິ ກິຎ຺ຈີຕິ ຕສ຺ສ ຕຖາຄຕສ຺ສ ອິຘ ອິມສ຺ມິໍ ເຕຘາຕຸເກ ໂລເກ, ອິມສ຺ມິໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນກາເລ ວາ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸນາ ອທ຺ທິຏ຺ຐໍ ນາມ ກິຎ຺ຈິ ອປ຺ປມຕ຺ຕກມ຺ປິ ນ ອຕ຺ຖິ ນ ສໍວິຊ຺ຊຕິ. ອຕ຺ຖີຕິ ອິທໍ ວຕ຺ຕມານກາລິກໍ ອາຂ຺ຍາຕປທໍ. ອິມິນາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນກາລິກສ຺ສ ສພ຺ພຘມ຺ມສ຺ສ ຎາຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ຄາຖາພນ຺ຘສຸຂຕ຺ຖໍ ປເນຕ຺ຖ ທ-ກາໂຣ ສໍຍຸຕ຺ໂຕ. ອໂຖ ອວິຎ຺ຎາຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອໂຖອິຕິ ວຈໂນປາທາເນ ນິປາໂຕ. ອວິຎ຺ຎາຕນ຺ຕິ ອຕີຕກາລິກໍ ອວິຎ຺ຎາຕໍ ນາມ ກິຎ຺ຈິ ຘມ຺ມຊາຕໍ. ນາໂຫສີຕິ ປາຐເສໂສ. ອພ຺ຍຍຠູຕສ຺ສ ອຕ຺ຖິສທ຺ທສ຺ສ ຄຫເຓ ປາຐເສສໍ ວິນາປິ ຍຸຊ຺ຊຕິເຍວ. ອິມິນາ ອຕີຕກາລິກສ຺ສ ສພ຺ພຘມ຺ມສ຺ສ ຎາຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ອຊານິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອນາຄຕກາລິກໍ ອຊານິຕພ຺ພໍ ນາມ ຘມ຺ມຊາຕໍ ນ ຠວິສ຺ສຕິ, ນຕ຺ຖິ ວາ. ອິມິນາ ອນາຄຕກາລິກສ຺ສ ສພ຺ພຘມ຺ມສ຺ສ ຎາຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ຊານນກິຣິຍາວິເສສນມຕ຺ຕເມວ ວາ ເອຕ຺ຖ ອ-ກາໂຣ. ສພ຺ພໍ ອຠິຎ຺ຎາສິ ຍທຕ຺ຖິ ເນຍ຺ຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍໍ ເຕກາລິກໍ ວາ ກາລວິມຸຕ຺ຕໍ ວາ ເນຍ຺ຍໍ ຊານິຕພ຺ພໍ ກິຎ຺ຈິ ຘມ຺ມຊາຕໍ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ຕຖາຄໂຕ ອຠິຎ຺ຎາສິ ອຘິເກນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓນ ຊານິ ປຏິວິຊ຺ຌິ. ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ຖິສທ຺ເທນ ເຕກາລິກສ຺ສ ກາລວິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ຄຫຓາ ອຕ຺ຖິ-ສທ຺ໂທ ອພ຺ຍຍຠູໂຕເຍວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕຖາຄໂຕ ເຕນ ສມນ຺ຕຈກ຺ຂູຕິ ກາລວເສນ ໂອກາສວເສນ ຈ ນິປ຺ປເທສຕ຺ຕາ ສມນ຺ຕາ ສພ຺ພໂຕ ປວຕ຺ຕໍ ຎາຓຈກ຺ຂຸ ອສ຺ສາຕິ ສມນ຺ຕຈກ຺ຂຸ. ເຕນ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ກາຣເຓນ ຕຖາຄໂຕ ສມນ຺ຕຈກ຺ຂຸ, ສພ຺ພຎ຺ຎູຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອິມິສ຺ສາ ຄາຖາຍ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານາຍ ເທສນາຍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ສາຘິຕໍ.

ປຸນ ພຸທ຺ຘຎາຓານໍ ວິສຍວເສນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ ສມນ຺ຕຈກ຺ຂູຕິ ເກນຏ຺ເຐນ ສມນ຺ຕຈກ຺ຂູຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຄາຖາຍ ສມນ຺ຕຈກ຺ຂູຕິ ວຸຕ຺ຕປເທ ຍໍ ຕໍ ສມນ຺ຕຈກ຺ຂຸ, ຕໍ ເກນຏ຺ເຐນ ສມນ຺ຕຈກ຺ຂູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ໂຖ ປນສ຺ສ ຍາວຕາ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ທຸກ຺ຂຏ຺ໂຐຕິອາທີຫິ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ ໂຫຕິ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓຎ຺ຫິ ສມນ຺ຕຈກ຺ຂຸ. ຍຖາຫ – ‘‘ສມນ຺ຕຈກ຺ຂຸ ວຸຈ຺ຈຕິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬນິ. ໂຘຕກມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໓໒). ຕສ຺ມິໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓຏ຺ເຐ ວຸຕ຺ເຕ ສມນ຺ຕຈກ຺ຂຸຏ຺ໂຐ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ ໂຫຕີຕິ. ພຸທ຺ຘສ຺ເສວ ຎາຓານີຕິ ພຸທ຺ຘຎາຓານິ. ທຸກ຺ເຂ ຎາຓາທີນິປິ ຫິ ສພ຺ພາກາເຣນ ພຸທ຺ຘສ຺ເສວ ຠຄວໂຕ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ອິຕເຣສໍ ປນ ເອກເທສມຕ຺ເຕເນວ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ສາວກສາຘາຣຓານີຕິ ປນ ເອກເທເສນາປິ ອຕ຺ຖິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ໂພ ຎາໂຕຕິ ສພ຺ໂພ ຎາເຓນ ຎາໂຕ. ອຎ຺ຎາໂຕ ທຸກ຺ຂຏ຺ໂຐ ນຕ຺ຖີຕິ ວຸຕ຺ຕເມວ ອຕ຺ຖໍ ປຏິເສເຘນ ວິຠາເວຕິ. ສພ຺ໂພ ທິຏ຺ໂຐຕິ ນ ເກວລໍ ຎາຕມຕ຺ໂຕເຍວ, ອຖ ໂຂ ຈກ຺ຂຸນາ ທິຏ຺ໂຐ ວິຍ ກໂຕ. ສພ຺ໂພ ວິທິໂຕຕິ ນ ເກວລໍ ທິຏ຺ຐມຕ຺ໂຕເຍວ, ອຖ ໂຂ ປາກໂຏ. ສພ຺ໂພ ສຈ຺ຉິກໂຕຕິ ນ ເກວລໍ ວິທິໂຕເຍວ, ອຖ ໂຂ ຕຕ຺ຖ ຎາຓປຏິລາຠວເສນ ປຈ຺ຈກ຺ຂີກໂຕ. ສພ຺ໂພ ຜສ຺ສິໂຕຕິ ນ ເກວລໍ ສຈ຺ຉິກໂຕເຍວ, ອຖ ໂຂ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຍຖາຣຸຈິ ສມຸທາຈາຣວເສນ ຜຸຏ຺ໂຐຕິ. ອຖ ວາ ຎາໂຕ ສຠາວລກ຺ຂຓວເສນ. ທິຏ຺ໂຐ ສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓວເສນ. ວິທິໂຕ ຣສວເສນ. ສຈ຺ຉິກໂຕ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານວເສນ. ຜສ຺ສິໂຕ ປທຏ຺ຐານວເສນ. ອຖ ວາ ຎາໂຕ ຎາຓຸປ຺ປາທວເສນ. ທິຏ຺ໂຐ ຈກ຺ຂຸປ຺ປາທວເສນ. ວິທິໂຕ ປຎ຺ຎຸປ຺ປາທວເສນ. ສຈ຺ຉິກໂຕ ວິຊ຺ຊຸປ຺ປາທວເສນ. ຜສ຺ສິໂຕ ອາໂລກຸປ຺ປາທວເສນ. ‘‘ຍາວຕາ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ທຸກ຺ຂຏ຺ໂຐ, ສພ຺ໂພ ທິຏ຺ໂຐ, ອທິຏ຺ໂຐ ທຸກ຺ຂຏ຺ໂຐ ນຕ຺ຖີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ຈ ‘‘ຍາວຕາ ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ…ເປ… ອນຸວິຈຣິຕໍ ມນສາ, ສພ຺ພໍ ຎາຕໍ, ອຎ຺ຎາຕໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ຈ ວິຕ຺ຖາໂຣ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕຄາຖາ ນິຄມນວເສນ ປຸນ ວຸຕ຺ຕາ. ຕໍນິຄມເນເຍວ ຫິ ກເຕ ຎາຓນິຄມນມ຺ປິ ກຕເມວ ໂຫຕີຕິ.

ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສທ຺ຘມ຺ມປ຺ປກາສິນິຍາ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ຄ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ຎາຓກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ທິຏ຺ຐິກຖາ

໑. ອສ຺ສາທທິຏ຺ຐິນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໒໒. ອິທານິ ຎາຓກຖານນ຺ຕຣໍ ກຖິຕາຍ ທິຏ຺ຐິກຖາຍ ອນຸປຸພ຺ພອນຸວຓ຺ຓນາ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕາ. ອຍຎ຺ຫິ ທິຏ຺ຐິກຖາ ຎາຓກຖາຍ ກຕຎາຓປຣິຈຍສ຺ສ ສມຘິຄຕສມ຺ມາທິຏ຺ຐິສ຺ສ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິມລວິໂສຘນາ ສຸກຣາ ໂຫຕິ, ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ຈ ສຸປຣິສຸທ຺ຘາ ໂຫຕີຕິ ຎາຓກຖານນ຺ຕຣໍ ກຖິຕາ. ຕຕ຺ຖ ກາ ທິຏ຺ຐີຕິອາທິກາ ປຸຈ຺ຉາ. ກາ ທິຏ຺ຐີຕິ ອຠິນິເວສປຣາມາໂສ ທິຏ຺ຐີຕິອາທິກໍ ປຸຈ຺ຉິຕປຸຈ຺ຉາຍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ. ກຖໍ ອຠິນິເວສປຣາມາໂສ ທິຏ຺ຐີຕິອາທິໂກ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕວິສ຺ສຊ຺ຊນສ຺ສ ວິຕ຺ຖາຣນິທ຺ເທໂສ, ສພ຺ພາວ ຕາ ທິຏ຺ຐິໂຍ ອສ຺ສາທທິຏ຺ຐິໂຍຕິອາທິກາ ທິຏ຺ຐິສຸຕ຺ຕສໍສນ຺ທນາຕິ ເອວມິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຣິຈ຺ເຉທາ. ຕຕ຺ຖ ປຸຈ຺ຉາປຣິຈ຺ເຉເທ ຕາວ ກາ ທິຏ຺ຐີຕິ ຘມ຺ມປຸຈ຺ຉາ, ສຠາວປຸຈ຺ຉາ. ກຕິ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານານີຕິ ເຫຕຸປຸຈ຺ຉາ ປຈ຺ຈຍປຸຈ຺ຉາ, ກິຕ຺ຕການິ ທິຏ຺ຐີນໍ ກາຣຓານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຕິ ທິຏ຺ຐິປຣິຍຸຏ຺ຐານານີຕິ ສມຸທາຈາຣປຸຈ຺ຉາ ວິກາຣປຸຈ຺ຉາ. ທິຏ຺ຐິໂຍ ເອວ ຫິ ສມຸທາຈາຣວເສນ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິໂຍນນ຺ຘນ຺ຕິໂຍ ອຸຏ຺ຐຫນ຺ຕີຕິ ທິຏ຺ຐິປຣິຍຸຏ຺ຐານານິ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ. ກຕິ ທິຏ຺ຐິໂຍຕິ ທິຏ຺ຐີນໍ ສງ຺ຂາປຸຈ຺ຉາ ຄຓນາປຸຈ຺ຉາ. ກຕິ ທິຏ຺ຐາຠິນິເວສາຕິ ວຕ຺ຖຸປ຺ປເຠທວເສນ ອາຣມ຺ມຓນານຕ຺ຕວເສນ ທິຏ຺ຐິປ຺ປເຠທປຸຈ຺ຉາ. ທິຏ຺ຐິໂຍ ເອວ ຫິ ຕໍ ຕໍ ວຕ຺ຖຸໍ ຕໍ ຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ອຠິນິວິສນ຺ຕິ ປຣາມສນ຺ຕີຕິ ທິຏ຺ຐິປຣາມາສາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ກຕໂມ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານສມຸຄ຺ຆາໂຕຕິ ທິຏ຺ຐີນໍ ປຏິປກ຺ຂປຸຈ຺ຉາ ປຫານູປາຍປຸຈ຺ຉາ. ທິຏ຺ຐິກາຣຓານິ ຫິ ຂນ຺ຘາທີນິ ທິຏ຺ຐິສມຸຄ຺ຆາເຕນ ຕາສໍ ກາຣຓານິ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຕານິ ຈ ກາຣຓານິ ສມຸຄ຺ຆາຕິຕານິ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານານິ ສມ຺ມາ ຠຸສໍ ຫຎ຺ຎນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານສມຸຄ຺ຆາໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ອິທານິ ເອຕາສໍ ຉນ຺ນໍ ປຸຈ຺ຉານໍ ກາ ທິຏ຺ຐີຕິອາທີນິ ຉ ວິສ຺ສຊ຺ຊນານິ. ຕຕ຺ຖ ກາ ທິຏ຺ຐີຕິ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕພ຺ພປຸຈ຺ຉາ. ອຠິນິເວສປຣາມາໂສ ທິຏ຺ຐີຕິ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ. ສາ ປນ ອນິຈ຺ຈາທິເກ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ນິຈ຺ຈາທິວເສນ ອຠິນິວິສຕິ ປຕິຏ຺ຐຫຕິ ທຬ຺ຫໍ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ອຠິນິເວໂສ. ອນິຈ຺ຈາທິອາກາຣໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ນິຈ຺ຈນ຺ຕິອາທິວເສນ ວຕ຺ຕມາໂນ ປຣໂຕ ອາມສຕິ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ປຣາມາໂສ. ອຖ ວາ ນິຈ຺ຈນ຺ຕິອາທິກໍ ປຣໍ ອຸຕ຺ຕມໍ ສຈ຺ຈນ຺ຕິ ອາມສຕິ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ປຣາມາໂສ, ອຠິນິເວໂສ ຈ ໂສ ປຣາມາໂສ ຈາຕິ ອຠິນິເວສປຣາມາໂສ. ເອວໍປກາໂຣ ທິຏ຺ຐີຕິ ກິຈ຺ຈໂຕ ທິຏ຺ຐິສຠາວໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕິ. ຕີຓິ ສຕນ຺ຕິ ຕີຓິ ສຕານິ, ວຈນວິປລ຺ລາໂສ ກໂຕ. ກຕໂມ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານສມຸຄ຺ຆາໂຕຕິ ປຸຈ຺ຉໍ ອນຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາວ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ໂຄ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານສມຸຄ຺ຆາໂຕຕິ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ກຕໍ.

໑໒໓. ອິທານິ ກຖໍ ອຠິນິເວສປຣາມາໂສຕິອາທິ ວິຕ຺ຖາຣນິທ຺ເທໂສ. ຕຕ຺ຖ ຣູປນ຺ຕິ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ຣູປໍ ອຠິນິເວສປຣາມາໂສຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຣູປນ຺ຕິ ເຈຕ຺ຖ ຣູປຸປາທານກ຺ຂນ຺ໂຘ ກສິຓຣູປຎ຺ຈ. ‘‘ເອຕໍ ມມາ’’ຕິ ອຠິນິເວສປຣາມາໂສ ທິຏ຺ຐິ, ‘‘ເອໂສຫມສ຺ມີ’’ຕິ ອຠິນິເວສປຣາມາໂສ ທິຏ຺ຐິ, ‘‘ເອໂສ ເມ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ອຠິນິເວສປຣາມາໂສ ທິຏ຺ຐີຕິ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເອຕນ຺ຕິ ສາມຎ຺ຎວຈນໍ. ເຕເນວ ‘‘ເວທນໍ ເອຕໍ ມມ, ສງ຺ຂາເຣ ເອຕໍ ມມາ’’ຕິ ນປຸໍສກວຈນໍ ເອກວຈນຎ຺ຈ ກຕໍ. ເອໂສຕິ ປນ ວຕ຺ຕພ຺ພມເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ປຸລ຺ລິງ຺ເຄກວຈນໍ ກຕໍ. ເອຕໍ ມມາຕິ ຕຓ຺ຫາມຎ຺ຎນາມູລິກາ ທິຏ຺ຐິ. ເອໂສຫມສ຺ມີຕິ ມານມຎ຺ຎນາມູລິກາ ທິຏ຺ຐິ. ເອໂສ ເມ ອຕ຺ຕາຕິ ທິຏ຺ຐິມຎ຺ຎນາ ເອວ. ເກຈິ ປນ ‘‘ເອຕໍ ມມາຕິ ມມໍກາຣກປ຺ປນາ, ເອໂສຫມສ຺ມີຕິ ອຫໍກາຣກປ຺ປນາ, ເອໂສ ເມ ອຕ຺ຕາຕິ ອຫໍກາຣມມໍກາຣກປ຺ປິໂຕ ອຕ຺ຕາຠິນິເວໂສຕິ ຈ, ຕຖາ ຍຖາກ຺ກເມເນວ ຕຓ຺ຫາມູລນິເວໂສ ມານປຄ຺ຄາໂຫ, ຕຓ຺ຫາມູລນິວິຏ຺ໂຐ ມານປຄ຺ຄຫິໂຕ, ອຕ຺ຕາຠິນິເວໂສຕິ ຈ, ສງ຺ຂາຣານໍ ທຸກ຺ຂລກ຺ຂຓາທສ຺ສນໍ, ສງ຺ຂາຣານໍ ອນິຈ຺ຈລກ຺ຂຓາທສ຺ສນໍ, ສງ຺ຂາຣານໍ ຕິລກ຺ຂຓາທສ຺ສນເຫຕຸໂກ ອຕ຺ຕາຠິນິເວໂສຕິ ຈ, ທຸກ຺ເຂ ອສຸເຠ ຈ ສຸຂໍ ສຸຠນ຺ຕິ ວິປລ຺ລາສຄຕສ຺ສ, ອນິຈ຺ເຈ ນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ວິປລ຺ລາສຄຕສ຺ສ, ຈຕຸພ຺ພິຘວິປລ຺ລາສຄຕສ຺ສ ຈ ອຕ຺ຕາຠິນິເວໂສຕິ ຈ, ປຸພ຺ເພນິວາສຎາຓສ຺ສ ອາກາຣກປ຺ປນາ, ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓສ຺ສ ອນາຄຕປຏິລາຠກປ຺ປນາ, ປຸພ຺ພນ຺ຕາປຣນ຺ຕອິທປ຺ປຈ຺ຈຍຕາປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ຘມ຺ເມສຸ ກປ຺ປນິສ຺ສິຕສ຺ສ ອຕ຺ຕາຠິນິເວໂສຕິ ຈ, ນນ຺ທິຍາ ອຕີຕມນ຺ວາຄເມຕິ, ນນ຺ທິຍາ ອນາຄຕໍ ປຏິກງ຺ຂຕິ, ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ຘມ຺ເມສຸ ສໍຫີຣຕິ ອຕ຺ຕາຠິນິເວໂສຕິ ຈ, ປຸພ຺ພນ຺ເຕ ອຎ຺ຎາຓເຫຕຸກາ ທິຏ຺ຐິ, ອປຣນ຺ເຕ ອຎ຺ຎາຓເຫຕຸກາ ທິຏ຺ຐິ, ປຸພ຺ພນ຺ຕາປຣນ຺ເຕ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍຕາປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ຘມ຺ເມສຸ ອຎ຺ຎາຓເຫຕຸໂກ ອຕ຺ຕາຠິນິເວໂສ’’ຕິ ຈ ເອເຕສໍ ຕິຓ຺ຓໍ ວຈນານໍ ອຕ຺ຖໍ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ.

ທິຏ຺ຐິໂຍ ປເນຕ຺ຖ ປຐມໍ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘວຕ຺ຖຸກາ. ຕໂຕ ຉອຊ຺ຌຕ຺ຕິກພາຫິຣາຍຕນວິຎ຺ຎາຓ- ກາຍສມ຺ຜສ຺ສກາຍເວທນາກາຍສຎ຺ຎາກາຍເຈຕນາກາຍຕຓ຺ຫາກາຍວິຕກ຺ກວິຈາຣຘາຕຸທສກສິຓ- ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາຣວຕ຺ຖຸກາ ທິຏ຺ຐິໂຍ ວຸຕ຺ຕາ. ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາເຣສຸ ຈ ຍຕ຺ຖ ວິສຸໍ ອຠິນິເວໂສ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ຕຕ຺ຖ ສກລສຣີຣາຠິນິເວສວເສເນວ ວິສຸໍ ອຠິນິເວໂສ ວິຍ ກໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕໂຕ ທ຺ວາທສາຍຕນອຏ຺ຐາຣສຘາຕຸເອກູນວີສຕິອິນ຺ທ຺ຣິຍວເສນ ໂຍຊນາ ກຕາ. ຕີຓິ ເອກນ຺ຕໂລກຸຕ຺ຕຣິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ນ ໂຍຊິຕານິ. ນ ຫິ ໂລກຸຕ຺ຕຣວຕ຺ຖຸກາ ທິຏ຺ຐິໂຍ ໂຫນ຺ຕິ. ສພ຺ພຕ຺ຖາປິ ຈ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣມິສ຺ເສສຸ ຘມ຺ເມສຸ ໂລກຸຕ຺ຕເຣ ຐເປຕ຺ວາ ໂລກິຍາ ເອວ ຄເຫຕພ຺ພາ. ອນິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ຘຣູປຎ຺ຈ ນ ຄເຫຕພ຺ພເມວ. ຕໂຕ ເຕຘາຕຸກວເສນ ນວວິຘຠວວເສນ ຌານພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣສມາປຕ຺ຕິວເສນ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທງ຺ຄວເສນ ຈ ໂຍຊນາ ກຕາ. ຊາຕິຊຣາມຣຓານໍ ວິສຸໍ ຄຫເຓ ປຣິຫາໂຣ ວຸຕ຺ຕນໂຍ ເອວ. ສພ຺ພານິ ເຈຕານິ ຣູປາທິການິ ຊຣາມຣຓນ຺ຕານິ ອຏ຺ຐນວຸຕິສຕໍ ປທານິ ຠວນ຺ຕິ.

໑໒໔. ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐາເນສຸ ຂນ຺ຘາປິ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ວີສຕິວຕ຺ຖຸກາຍປິ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິຍາ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຂນ຺ຘານໍເຍວ ວຕ຺ຖຸຕ຺ຕາ ‘‘ເຍ ຫິ ເກຈິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມຓາ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ວາ ອຕ຺ຕານໍ ສມນຸປສ຺ສມານາ ສມນຸປສ຺ສນ຺ຕິ, ສພ຺ເພ ເຕ ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ເຘສຸເຍວ ສມນຸປສ຺ສນ຺ຕິ, ເອເຕສໍ ວາ ອຎ຺ຎຕຣ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໔໗) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ ທິຏ຺ຐີນໍ ກາຣຓໍ. ອວິຊ຺ຊາປິ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອວິຊ຺ຊາຍ ອນ຺ຘີກຕານໍ ທິຏ຺ຐິອຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ‘‘ຍາຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ທິຏ຺ຐິ ‘ອສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘສຸ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ’ຕິ, ອຍໍ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ທິຏ຺ຐິ ກິໍ ປຏິຈ຺ຈ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ? ມຫຕີ ໂຂ ເອສາ, ກຈ຺ຈານ, ຘາຕຸ, ຍທິທໍ ອວິຊ຺ຊາຘາຕຸ. ຫີນໍ, ກຈ຺ຈານ, ຘາຕຸໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຫີນາ ສຎ຺ຎາ ຫີນາ ທິຏ຺ຐີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໙໗) ວຈນໂຕ ຈ ອວິຊ຺ຊາ ທິຏ຺ຐີນໍ ກາຣຓໍ. ຜສ຺ໂສປິ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ເຕນ ຜສ຺ເສນ ຜຸຏ຺ຐສ຺ສ ທິຏ຺ຐິອຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ‘‘ເຍ ເຕ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ປຸພ຺ພນ຺ຕກປ຺ປິກາ ປຸພ຺ພນ຺ຕານຸທິຏ຺ຐິໂນ ປຸພ຺ພນ຺ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ອເນກວິຫິຕານິ ອຘິວຸຕ຺ຕິປທານິ ອຠິວທນ຺ຕິ, ຕທປິ ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໒໓) ວຈນໂຕ ຈ ຜສ຺ໂສ ທິຏ຺ຐີນໍ ກາຣຓໍ. ສຎ຺ຎາປິ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອາກາຣມຕ຺ຕຄ຺ຄຫເຓນ ອຍາຖາວສຠາວຄາຫເຫຕຸຕ຺ຕາ ສຎ຺ຎາຍ –

‘‘ຍານິ ຈ ຕີຓິ ຍານິ ຈ ສຏ຺ຐິ, ສມຓປ຺ປວາທສິຕານິ ຠູຣິປຎ຺ຎ;

ສຎ຺ຎກ຺ຂຣສຎ຺ຎນິສ຺ສິຕານິ, ໂອສຣຓານິ ວິເນຍ຺ຍ ໂອຆຕມຄາ’’ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໕໔໓) –

ວຈນໂຕ ‘‘ສຎ຺ຎານິທານາ ຫິ ປປຎ຺ຈສງ຺ຂາ’’ຕິ (ສຸ. ນິ. ໘໘໐; ມຫານິ. ໑໐໙) ວຈນໂຕ ຈ ສຎ຺ຎາ ທິຏ຺ຐີນໍ ກາຣຓໍ. ວິຕກ຺ໂກປິ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອາກາຣປຣິວິຕກ຺ເກນ ທິຏ຺ຐິອຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ –

‘‘ນເຫວ ສຈ຺ຈານິ ພຫູນິ ນານາ, ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສຎ຺ຎາຍ ນິຈ຺ຈານິ ໂລເກ;

ຕກ຺ກຎ຺ຈ ທິຏ຺ຐີສຸ ປກປ຺ປຍິຕ຺ວາ, ສຈ຺ຈໍ ມຸສາຕິ ທ຺ວຍຘມ຺ມມາຫູ’’ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໘໙໒) –

ວຈນໂຕ ຈ ວິຕກ຺ໂກ ທິຏ຺ຐີນໍ ກາຣຓໍ. ອໂຍນິໂສມນສິກາໂຣປິ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອໂຍນິໂສ ມນສິກາຣສ຺ສ ອກຸສລານໍ ອສາຘາຣຓເຫຕຸຕ຺ຕາ ‘‘ຕສ຺ເສວໍ ອໂຍນິໂສ ມນສິກໂຣໂຕ ຉນ຺ນໍ ທິຏ຺ຐີນໍ ອຎ຺ຎຕຣາ ທິຏ຺ຐິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໙) ວຈນໂຕ ຈ ອໂຍນິໂສ ມນສິກາໂຣ ທິຏ຺ຐີນໍ ກາຣຓໍ. ປາປມິຕ຺ໂຕປິ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ປາປມິຕ຺ຕສ຺ສ ທິຏ຺ຐານຸຄຕິອາປຊ຺ຊເນນ ທິຏ຺ຐິອຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ‘‘ພາຫິຣໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອງ຺ຄນ຺ຕິ ກຣິຕ຺ວາ ນ ອຎ຺ຎໍ ເອກງ຺ຄມ຺ປິ ສມນຸປສ຺ສາມິ, ຍໍ ເອວໍ ມຫໂຕ ອນຕ຺ຖາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ. ຍຖຍິທໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ປາປມິຕ຺ຕຕາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໑໑໐) ວຈນໂຕ ຈ ປາປມິຕ຺ໂຕ ທິຏ຺ຐີນໍ ກາຣຓໍ. ປຣໂຕປິ ໂຆໂສ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ທຸຣກ຺ຂາຕຘມ຺ມສ຺ສວເນນ ທິຏ຺ຐິອຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ‘‘ທ຺ເວເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ເຫຕູ ທ຺ເວ ປຈ຺ຈຍາ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຍາ ອຸປ຺ປາທາຍ ປຣໂຕ ຈ ໂຆໂສ ອໂຍນິໂສ ຈ ມນສິກາໂຣ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໒.໑໒໖) ວຈນໂຕ ຈ ປຣໂຕ ໂຆໂສ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກໂຕ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິປຏິສຎ຺ຎຸຕ຺ຕກຖາ ທິຏ຺ຐີນໍ ກາຣຓໍ.

ອິທານິ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ວິວຣນ຺ໂຕ ຂນ຺ຘາ ເຫຕຸ ຂນ຺ຘາ ປຈ຺ຈໂຍຕິອາທິມາຫ. ຂນ຺ຘາ ເອວ ທິຏ຺ຐີນໍ ອຸປາທາຍ, ຊນກເຫຕຸ ເຈວ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກປຈ຺ຈໂຍ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມຸຏ຺ຐານຏ຺ເຐນາຕິ ສມຸຏ຺ຐຫນ຺ຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ສມຸຏ຺ຐານໍ, ກາຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ສມຸຏ຺ຐານຏ຺ເຐນ, ທິຏ຺ຐິກາຣຓຠາເວນາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໒໕. ອິທານິ ກິຈ຺ຈເຠເທນ ທິຏ຺ຐິເຠທໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ກຕມານິ ອຏ຺ຐາຣສ ທິຏ຺ຐິປຣິຍຸຏ຺ຐານານີຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຍາ ທິຏ຺ຐີຕິ ອິທານິ ວຸຈ຺ຈມານານໍ ອຏ຺ຐາຣສນ຺ນໍ ປທານໍ ສາຘາຣຓໍ ມູລປທໍ. ຍາ ທິຏ຺ຐິ, ຕເທວ ທິຏ຺ຐິຄຕໍ, ຍາ ທິຏ຺ຐິ, ຕເທວ ທິຏ຺ຐິຄຫນນ຺ຕິ ສພ຺ເພຫິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ກາຕພ຺ໂພ. ອຍາຖາວທສ຺ສນຏ຺ເຐນ ທິຏ຺ຐິ, ຕເທວ ທິຏ຺ຐີສຸ ຄຕໍ ທສ຺ສນໍ ທ຺ວາສຏ຺ຐິທິຏ຺ຐິອນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາຕິ ທິຏ຺ຐິຄຕໍ. ເຫຏ຺ຐາປິສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ. ທ຺ວິນ຺ນໍ ອນ຺ຕານໍ ເອກນ຺ຕຄຕຕ຺ຕາປິ ທິຏ຺ຐິຄຕໍ. ສາ ເອວ ທິຏ຺ຐິ ທຸຣຕິກ຺ກມນຏ຺ເຐນ ທິຏ຺ຐິຄຫນໍ ຕິຓຄຫນວນຄຫນປພ຺ພຕຄຫນານິ ວິຍ. ສາສງ຺ກສປ຺ປຏິຠຍຏ຺ເຐນ ທິຏ຺ຐິກນ຺ຕາຣໍ ໂຈຣກນ຺ຕາຣວາຬກນ຺ຕາຣນິຣຸທກກນ຺ຕາຣທຸພ຺ຠິກ຺ຂກນ຺ຕາຣາ ວິຍ. ຘມ຺ມສງ຺ຄຓິຍໍ ‘‘ທິຏ຺ຐິກນ຺ຕາໂຣ’’ຕິ ສກລິງ຺ເຄເນວ ອາຄຕໍ. ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ວິນິວິຊ຺ຌນຏ຺ເຐນ ປຏິໂລມຏ຺ເຐນ ຈ ທິຏ຺ຐິວິສູກໍ. ມິຈ຺ຉາທສ຺ສນຎ຺ຫິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ສມ຺ມາທສ຺ສນໍ ວິນິວິຊ຺ຌຕິ ເຈວ ວິໂລເມຕິ ຈ. ຘມ຺ມສງ຺ຄຓິຍໍ (ຘ. ສ. ໓໙໒, ໑໑໐໕) ‘‘ທິຏ຺ຐິວິສູກາຍິກ’’ນ຺ຕິ ອາຄຕໍ. ກທາຈິ ສສ຺ສຕສ຺ສ, ກທາຈິ ອຸຈ຺ເຉທສ຺ສ ຄຫຓໂຕ ທິຏ຺ຐິຍາ ວິຣູປໍ ຜນ຺ທິຕນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐິວິປ຺ຜນ຺ທິຕໍ. ທິຏ຺ຐິຄຕິໂກ ຫິ ເອກສ຺ມິໍ ປຕິຏ຺ຐາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ກທາຈິ ສສ຺ສຕໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ, ກທາຈິ ອຸຈ຺ເຉທໍ. ທິຏ຺ຐິເຍວ ອນຕ຺ເຖ ສໍໂຍເຊຕີຕິ ທິຏ຺ຐິສຎ຺ໂຎຊນໍ. ທິຏ຺ຐິເຍວ ອນ຺ໂຕຕຸທນຏ຺ເຐນ ທຸນ຺ນີຫຣຓີຍຏ຺ເຐນ ຈ ສລ຺ລນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐິສລ຺ລໍ. ທິຏ຺ຐິເຍວ ປີຬາກຣຓຏ຺ເຐນ ສມ຺ພາໂຘຕິ ທິຏ຺ຐິສມ຺ພາໂຘ. ທິຏ຺ຐິເຍວ ໂມກ຺ຂາວຣຓຏ຺ເຐນ ປລິໂພໂຘຕິ ທິຏ຺ຐິປລິໂພໂຘ. ທິຏ຺ຐິເຍວ ທຸມ຺ໂມຈນີຍຏ຺ເຐນ ພນ຺ຘນນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐິພນ຺ຘນໍ. ທິຏ຺ຐິເຍວ ທຸຣຸຕ຺ຕຣຏ຺ເຐນ ປປາໂຕຕິ ທິຏ຺ຐິປປາໂຕ. ທິຏ຺ຐິເຍວ ຖາມຄຕຏ຺ເຐນ ອນຸສໂຍຕິ ທິຏ຺ຐານຸສໂຍ. ທິຏ຺ຐິເຍວ ອຕ຺ຕານໍ ສນ຺ຕາເປຕີຕິ ທິຏ຺ຐິສນ຺ຕາໂປ. ທິຏ຺ຐິເຍວ ອຕ຺ຕານໍ ອນຸທຫຕີຕິ ທິຏ຺ຐິປຣິຬາໂຫ. ທິຏ຺ຐິເຍວ ກິເລສກາຍໍ ຄນ຺ເຖຕີຕິ ທິຏ຺ຐິຄນ຺ໂຖ. ທິຏ຺ຐິເຍວ ຠຸສໍ ອາທິຍຕີຕິ ທິຏ຺ຐຸປາທານໍ. ທິຏ຺ຐິເຍວ ‘‘ສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິອາທິວເສນ ອຠິນິວິສຕີຕິ ທິຏ຺ຐາຠິນິເວໂສ. ທິຏ຺ຐິເຍວ ອິທໍ ປຣນ຺ຕິ ອາມສຕິ, ປຣໂຕ ວາ ອາມສຕີຕິ ທິຏ຺ຐິປຣາມາໂສ.

໑໒໖. ອິທານິ ຣາສິວເສນ ໂສຬສ ທິຏ຺ຐິໂຍ ອຸທ຺ທິສນ຺ໂຕ ກຕມາ ໂສຬສ ທິຏ຺ຐິໂຍຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສຸຂໂສມນສ຺ສສງ຺ຂາເຕ ອສ຺ສາເທ ທິຏ຺ຐິ ອສ຺ສາທທິຏ຺ຐິ. ອຕ຺ຕານໍ ອນຸຄຕາ ທິຏ຺ຐິ ອຕ຺ຕານຸທິຏ຺ຐິ. ນຕ຺ຖີຕິ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິປຣີຕາ ທິຏ຺ຐິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ. ສຕິ ກາເຍ ທິຏ຺ຐິ, ສນ຺ຕີ ວາ ກາເຍ ທິຏ຺ຐິ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິ. ກາໂຍຕິ ເຈຕ຺ຖ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ, ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກສງ຺ຂາໂຕ ສກ຺ກາໂຍ ວຕ຺ຖຸ ປຕິຏ຺ຐາ ເອຕິສ຺ສາຕິ ສກ຺ກາຍວຕ຺ຖຸກາ. ສສ຺ສຕນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕາ ທິຏ຺ຐິ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິ. ອຸຈ຺ເຉໂທຕິ ປວຕ຺ຕາ ທິຏ຺ຐິ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິ. ສສ຺ສຕາທິອນ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ອນ຺ຕຄ຺ຄາຫິກາ, ອນ຺ຕຄ຺ຄາໂຫ ວາ ອສ຺ສາ ອຕ຺ຖີຕິ ອນ຺ຕຄ຺ຄາຫິກາ. ອຕີຕສງ຺ຂາຕໍ ປຸພ຺ພນ຺ຕໍ ອນຸຄຕາ ທິຏ຺ຐິ ປຸພ຺ພນ຺ຕານຸທິຏ຺ຐິ. ອນາຄຕສງ຺ຂາຕໍ ອປຣນ຺ຕໍ ອນຸຄຕາ ທິຏ຺ຐິ ອປຣນ຺ຕານຸທິຏ຺ຐິ. ອນຕ຺ເຖ ສໍໂຍເຊຕີຕິ ສຎ຺ໂຎຊນິກາ. ອຫງ຺ກາຣວເສນ ອຫນ຺ຕິ ອຸປ຺ປນ຺ເນນ ມາເນນ ທິຏ຺ຐິຍາ ມູລຠູເຕນ ວິນິພນ຺ຘາ ຆຏິຕາ ອຸປ຺ປາທິຕາ ທິຏ຺ຐິ ອຫນ຺ຕິ ມານວິນິພນ຺ຘາ ທິຏ຺ຐິ. ຕຖາ ມມງ຺ກາຣວເສນ ມມນ຺ຕິ ອຸປ຺ປນ຺ເນນ ມາເນນ ວິນິພນ຺ຘາ ທິຏ຺ຐິ ມມນ຺ຕິ ມານວິນິພນ຺ຘາ ທິຏ຺ຐິ. ອຕ຺ຕໂນ ວທນໍ ກຖນໍ ອຕ຺ຕວາໂທ, ເຕນ ປຏິສຎ຺ຎຸຕ຺ຕາ ພທ຺ຘາ ທິຏ຺ຐິ ອຕ຺ຕວາທປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາ ທິຏ຺ຐິ. ອຕ຺ຕານໍ ໂລໂກຕິ ວທນໍ ກຖນໍ ໂລກວາໂທ, ເຕນ ປຏິສຎ຺ຎຸຕ຺ຕາ ທິຏ຺ຐິ ໂລກວາທປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາ ທິຏ຺ຐິ. ຠໂວ ວຸຈ຺ຈຕິ ສສ຺ສຕໍ, ສສ຺ສຕວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນທິຏ຺ຐິ ຠວທິຏ຺ຐິ. ວິຠໂວ ວຸຈ຺ຈຕິ ອຸຈ຺ເຉໂທ, ອຸຈ຺ເຉທວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນທິຏ຺ຐິ ວິຠວທິຏ຺ຐິ.

໑໒໗-໑໒໘. ອິທານິ ຕີຓິ ສຕໍ ທິຏ຺ຐາຠິນິເວເສ ນິທ຺ທິສິຕຸກາໂມ ກຕເມ ຕີຓິ ສຕໍ ທິຏ຺ຐາຠິນິເວສາຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ເຕ ອວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາວ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ອຠິນິເວສວິສ຺ສຊ຺ຊເນເນວ ເຕ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕຸກາໂມ ອສ຺ສາທທິຏ຺ຐິຍາ, ກຕິຫາກາເຣຫິ ອຠິນິເວໂສ ໂຫຕີຕິອາທິນາ ນເຍນ ໂສຬສນ຺ນໍ ທິຏ຺ຐີນໍ ອຠິນິເວສາກາຣຄຓນໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປຸນ ອສ຺ສາທທິຏ຺ຐິຍາ ປຎ຺ຈຕິໍສາຍ ອາກາເຣຫິ ອຠິນິເວໂສ ໂຫຕີຕິ ຕາສໍ ໂສຬສນ຺ນໍ ທິຏ຺ຐີນໍ ອຠິນິເວສາກາຣຄຓນໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ປຸນ ຕານິ ຄຓນານິ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ອສ຺ສາທທິຏ຺ຐິຍາ ກຕເມຫິ ປຎ຺ຈຕິໍສາຍ ອາກາເຣຫິ ອຠິນິເວໂສ ໂຫຕີຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຣູປໍ ປຏິຈ຺ຈາຕິ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘໍ ປຏິຈ຺ຈ. ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ສຸຂໍ ໂສມນສ຺ສນ຺ຕິ ‘‘ອຍໍ ເມ ກາໂຍ ອີທິໂສ’’ຕິ ຣູປສມ຺ປທໍ ນິສ຺ສາຍ ເຄຫສິຕໍ ຣາຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ສຸຂໍ ໂສມນສ຺ສໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ເຕນຏ຺ເຐນ ສຸຂຎ຺ຈ ໂສມນສ຺ສຎ຺ຈ. ຕໍເຍວ ຣູປສ຺ສ ອສ຺ສາໂທຕິ ຣູປນິສ຺ສໂຍ ອສ຺ສາໂທ. ຕຎ຺ຫິ ສຸຂໍ ຕຓ຺ຫາວເສນ ອສ຺ສາທີຍຕິ ອຸປຠຸຎ຺ຊີຍຕີຕິ ອສ຺ສາໂທ. ອຠິນິເວສປຣາມາໂສ ທິຏ຺ຐີຕິ ໂສ ອສ຺ສາໂທ ສສ຺ສໂຕຕິ ວາ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊິສ຺ສຕີຕິ ວາ ສສ຺ສຕໍ ວາ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊມານໍ ວາ ອຕ຺ຕານໍ ສຸຂິຕໍ ກໂຣຕີຕິ ວາ ອຠິນິເວສປຣາມາໂສ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ຍາ ຈ ທິຏ຺ຐິ ໂຍ ຈ ອສ຺ສາໂທຕິ ອສ຺ສາທສ຺ສ ທິຏ຺ຐິຠາວາຠາເວປິ ອສ຺ສາທໍ ວິນາ ສາ ທິຏ຺ຐິ ນ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ອຸຠຍມ຺ປິ ສມຸຈ຺ຈິຕໍ. ອສ຺ສາທທິຏ຺ຐີຕິ ອສ຺ສາເທ ປວຕ຺ຕາ ທິຏ຺ຐີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອິທານິ ນານາສຸຕ຺ເຕຫິ ສໍສນ຺ເທຕ຺ວາ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໍ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກຎ຺ຈ ຄຣຫິຕຸກາໂມ ອສ຺ສາທທິຏ຺ຐິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐີຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ທິຏ຺ຐິວິປຕ຺ຕີຕິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິວິນາສກມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິສງ຺ຂາຕທິຏ຺ຐິຍາ ວິປຕ຺ຕິ. ທິຏ຺ຐິວິປນ຺ໂນຕິ ວິປນ຺ນາ ວິນຏ຺ຐາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ອສ຺ສາຕິ ທິຏ຺ຐິວິປນ຺ໂນ, ວິປນ຺ນທິຏ຺ຐີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຍາ ວາ ວິປນ຺ໂນ ວິນຏ຺ໂຐຕິ ທິຏ຺ຐິວິປນ຺ໂນ. ນ ເສວິຕພ຺ໂພ ອຸປສງ຺ກມເນນ. ນ ຠຊິຕພ຺ໂພ ຈິຕ຺ເຕນ. ນ ປຍິຣຸປາສິຕພ຺ໂພ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ນິສີທເນນ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕູຕິ ‘‘ຕໍ ເສວນາທິກໍ ເກນ ກາຣເຓນ ນ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ກາຣຓປຸຈ຺ຉາ. ທິຏ຺ຐິ ຫິສ຺ສ ປາປິກາຕິ ກາຣຓວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ. ຍສ຺ມາ ອສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ທິຏ຺ຐິ ປາປິກາ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ເສວນາທິກໍ ນ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທິຏ຺ຐິຍາ ຣາໂຄຕິ ‘‘ສຸນ຺ທຣາ ເມ ທິຏ຺ຐີ’’ຕິ ທິຏ຺ຐິໍ ອາຣພ຺ຠ ທິຏ຺ຐິຍາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນຣາໂຄ. ທິຏ຺ຐິຣາຄຣຕ຺ໂຕຕິ ເຕນ ທິຏ຺ຐິຣາເຄນ ຣງ຺ເຄນ ຣຕ຺ຕໍ ວຕ຺ຖໍ ວິຍ ຣຕ຺ໂຕ. ນ ມຫປ຺ຜລນ຺ຕິ ວິປາກຜເລນ. ນ ມຫານິສໍສນ຺ຕິ ນິສ຺ສນ຺ທຜເລນ.

ປຸຣິສປຸຄ຺ຄລສ຺ສາຕິ ປຸຣິສສງ຺ຂາຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ. ໂລກິຍໂວຫາເຣນ ຫິ ປຸຣິ ວຸຈ຺ຈຕິ ສຣີຣໍ, ຕສ຺ມິໍ ປຸຣິສ຺ມິໍ ເສຕິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ປຸຣິໂສ, ປຸໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ນິຣໂຍ, ຕໍ ປຸໍ ຄລຕິ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ປຸຄ຺ຄໂລ. ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຫິ ສຕ຺ຕາ ສຸຄຕິໂຕ ຈຸຕາ ທຸຄ຺ຄຕິຍໍເຍວ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕູຕິ ຕໍ ນ ມຫປ຺ຜລຕ຺ຕໍ ເກນ ກາຣເຓນ ໂຫຕິ. ທິຏ຺ຐິ ຫິສ຺ສ ປາປິກາຕິ ຍສ຺ມາ ອສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ທິຏ຺ຐິ ປາປິກາ, ຕສ຺ມາ ນ ມຫປ຺ຜລໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທ຺ເວວ ຄຕິໂຍຕິ ປຎ຺ຈສຸ ຄຕີສຸ ທ຺ເວວ ຄຕິໂຍ. ວິປຊ຺ຊມານາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ນິຣໂຍ. ສມ຺ປຊ຺ຊມານາຍ ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິ. ຍຎ຺ເຈວ ກາຍກມ຺ມນ຺ຕິ ສກລິງ຺ຄຘາຣຓປຏິປທານຸໂຍຄອຠິວາທນປຈ຺ຈຸຏ຺ຐານອຎ຺ຊລິກມ຺ມາທິ ກາຍກມ຺ມໍ. ຍຎ຺ຈ ວຈີກມ຺ມນ຺ຕິ ສກສມຍປຣິຍາປຸຓນສຊ຺ຌາຍນເທສນາສມາທປນາທິ ວຈີກມ຺ມໍ. ຍຎ຺ຈ ມໂນກມ຺ມນ຺ຕິ ອິຘໂລກຈິນ຺ຕາປຏິສໍຍຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ປຣໂລກຈິນ຺ຕາປຏິສໍຍຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ກຕາກຕຈິນ຺ຕາປຏິສໍຍຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ມໂນກມ຺ມໍ. ຕິຓກຏ຺ຐຘຎ຺ຎພີເຊສຸ ສຕ຺ຕທິຏ຺ຐິສ຺ສ ທານານຸປ຺ປທານປຏິຄ຺ຄຫຓປຣິໂຠເຄສຸ ຈ ກາຍວຈີມໂນກມ຺ມານິ. ຍຖາທິຏ຺ຐີຕິ ຍາ ອຍໍ ທິຏ຺ຐິ, ຕສ຺ສານຸຣູປໍ. ສມຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ. ສມາທິນ຺ນນ຺ຕິ ຄຫິຕໍ.

ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ – ຕເທຕໍ ຍຖາທິຏ຺ຐິຍໍ ຐິຕກາຍກມ຺ມໍ, ທິຏ຺ຐິສຫຊາຕກາຍກມ຺ມໍ, ທິຏ຺ຐານຸໂລມິກກາຍກມ຺ມນ຺ຕິ ຕິວິຘໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ປາຓໍ ຫນໂຕ ອທິນ຺ນໍ ອາທິຍໂຕ ມິຈ຺ຉາຈຣໂຕ ນຕ຺ຖິ ຕໂຕນິທານໍ ປາປໍ, ນຕ຺ຖິ ປາປສ຺ສ ອາຄໂມ’’ຕິ ຍໍ ເອວໍ ທິຏ຺ຐິກສ຺ສ ສໂຕ ປາຓາຕິປາຕອທິນ຺ນາທານມິຈ຺ຉາຈາຣສງ຺ຂາຕໍ ກາຍກມ຺ມໍ, ອິທໍ ຍຖາທິຏ຺ຐິຍໍ ຐິຕກາຍກມ຺ມໍ ນາມ. ‘‘ປາຓໍ ຫນໂຕ ອທິນ຺ນໍ ອາທິຍໂຕ ມິຈ຺ຉາຈຣໂຕ ນຕ຺ຖິ ຕໂຕນິທານໍ ປາປໍ, ນຕ຺ຖິ ປາປສ຺ສ ອາຄໂມ’’ຕິ ຍໍ ອິມາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ອິມິນາ ທສ຺ສເນນ ສຫຊາຕໍ ກາຍກມ຺ມໍ, ອິທໍ ທິຏ຺ຐິສຫຊາຕກາຍກມ຺ມໍ ນາມ. ຕເທວ ປນ ສມຕ຺ຕໍ ສມາທິນ຺ນໍ ຄຫິຕໍ ປຣາມຏ຺ຐໍ ທິຏ຺ຐານຸໂລມິກກາຍກມ຺ມໍ ນາມ. ວຈີກມ຺ມມໂນກມ຺ເມສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເອຕ຺ຖ ປນ ມຸສາ ຠຓໂຕ ປິສຸຓໍ ຠຓໂຕ ຜຣຸສໍ ຠຓໂຕ ສມ຺ຜໍ ປລປໂຕ ອຠິຊ຺ຌາລຸໂນ ພ຺ຍາປນ຺ນຈິຕ຺ຕສ຺ສ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກສ຺ສ ສໂຕ ນຕ຺ຖິ ຕໂຕນິທານໍ ປາປໍ, ນຕ຺ຖິ ປາປສ຺ສ ອາຄໂມຕິ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ. ລິງ຺ຄຘາຣຓາທິປຣິຍາປຸຓນາທິໂລກຈິນ຺ຕາທິວເສນ ວຸຕ຺ຕນໂຍ ເຈຕ຺ຖ ສຸນ຺ທໂຣ.

ເຈຕນາທີສຸ ທິຏ຺ຐິສຫຊາຕາ ເຈຕນາ ເຈຕນາ ນາມ. ທິຏ຺ຐິສຫຊາຕາ ປຕ຺ຖນາ ປຕ຺ຖນາ ນາມ. ເຈຕນາປຕ຺ຖນານໍ ວເສນ ຈິຕ຺ຕຏ຺ຐປນາ ປຓິຘິ ນາມ. ເຕຫິ ປນ ເຈຕນາທີຫິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຜສ຺ສາທໂຍ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘປຣິຍາປນ຺ນາ ຘມ຺ມາ ສງ຺ຂາຣາ ນາມ. ອນິຏ຺ຐາຍາຕິອາທີຫິ ທຸກ຺ຂເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ທຸກ຺ຂຎ຺ຫິ ສຸຂກາເມຫິ ສຕ຺ເຕຫິ ນ ເອສິຕຕ຺ຕາ ອນິຏ຺ຐໍ. ອປ຺ປິຍຕ຺ຕາ ອກນ຺ຕໍ. ມນສ຺ສ ອວຑ຺ຒນໂຕ, ມນສິ ອວິສປ຺ປນໂຕ ຈ ອມນາປໍ. ອາຍຕິໍ ອຠທ຺ທຕາຍ ອຫິຕໍ. ປີຬນໂຕ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕູຕິ ຕໍ ເອວໍ ສໍວຕ຺ຕນໍ ເກນ ກາຣເຓນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທານິສ຺ສ ກາຣຓໍ ທິຏ຺ຐິ ຫິສ຺ສ ປາປິກາຕິ. ຍສ຺ມາ ຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ທິຏ຺ຐິ ປາປິກາ ລາມກາ, ຕສ຺ມາ ເອວໍ ສໍວຕ຺ຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອລ຺ລາຍ ປຖວິຍາ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຸທເກນ ຕິນ຺ຕາຍ ຠູມິຍາ ໂຣປິຕໍ. ປຖວີຣສໍ ອາໂປຣສນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ປຖວິຍາ ຈ ສມ຺ປທໍ ອາປສ຺ສ ຈ ສມ຺ປທໍ. ພີຊນິກ຺ຂິຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ຫິ ນ ສພ຺ພາ ປຖວີ ນ ສພ຺ໂພ ອາໂປ ຈ ພີຊໍ ຜລໍ ຄຓ຺ຫາເປຕິ. ໂຍ ປນ ເຕສໍ ປເທໂສ ພີຊໍ ຜຸສຕິ, ໂສເຍວ ພີຊໍ ຜລໍ ຄຓ຺ຫາເປຕິ. ຕສ຺ມາ ພີຊໂປສນາຍ ປຈ຺ຈຍຠູໂຕເຍວ ໂສ ປເທໂສ ປຖວີຣໂສ ອາໂປຣໂສຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຣສສທ຺ທສ຺ສ ຫິ ສມ຺ປຕ຺ຕິ ຈ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາຫ ‘‘ກິຈ຺ຈສມ຺ປຕ຺ຕິອຕ຺ເຖນ ຣໂສ ນາມ ປວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. ໂລເກ ຈ ‘‘ສຸຣໂສ ຄນ຺ຘພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສຸສມ຺ປນ຺ໂນ ຄນ຺ຘພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ ຎາຍຕິ. ອຸປາທິຍຕີຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ. ໂຍ ຫິ ປເທໂສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ຕໍ ປຈ຺ຈຍໍ ລຠມານໍ ພີຊໍ ຕໍ ຄຓ຺ຫາຕິ ນາມ. ສພ຺ພໍ ຕນ຺ຕິ ສພ຺ພໍ ຕໍ ຣສຊາຕໍ. ຕິຕ຺ຕກຕ຺ຕາຍາຕິ ໂສ ປຖວີຣໂສ ອາໂປຣໂສ ຈ ອຕິຕ຺ຕໂກ ສມາໂນປິ ຕິຕ຺ຕກໍ ພີຊໍ ນິສ຺ສາຍ ນິມ຺ພຣຸກ຺ຂາທີນໍ ເຕສໍ ຜລານຎ຺ຈ ຕິຕ຺ຕກຠາວາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ. ກຏຸກຕ຺ຕາຍາຕິ ອິທໍ ປຸຣິມສ຺ເສວ ເວວຈນໍ.

‘‘ວຓ຺ຓຄນ຺ຘຣສູເປໂຕ, ອມ຺ໂພຍໍ ອຫຸວາ ປຸເຣ;

ຕເມວ ປູຊໍ ລຠມາໂນ, ເກນມ຺ໂພ ກຏຸກປ຺ຜໂລ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໒.໗໑) –

ອາຄຕຏ຺ຐາເນ ວິຍ ຫິ ອິຘາປິ ຕິຕ຺ຕກເມວ ອປ຺ປິຍຏ຺ເຐນ ກຏຸກນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອສາຕຕ຺ຕາຍາຕິ ອມຘຸຣຠາວາຍ. ອສາທຸຕ຺ຕາຍາຕິປິ ປາໂຐ, ອສາທຸຠາວາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສາທູຕິ ຫິ ມຘຸຣໍ. ພີຊໍ ຫິສ຺ສາຕິ ອສ຺ສ ນິມ຺ພາທິກສ຺ສ ພີຊໍ. ເອວເມວນ຺ຕິ ເອວໍ ເອວໍ. ຍສ຺ມາ ສຸຂາ ເວທນາ ປຣໂມ ອສ຺ສາໂທ, ຕສ຺ມາ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຍາ ທຸກ຺ຂເວທນາວເສນ ອາທີນໂວ ທສ຺ສິໂຕຕິ. ປຸນ ອຏ຺ຐາຣສເຠເທນ ທິຏ຺ຐິຍາ ອາທີນວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອສ຺ສາທທິຏ຺ຐິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐີຕິອາທິມາຫ. ຕໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖເມວ. ອິເມຫິ ອຏ຺ຐາຣສຫິ ອາກາເຣຫິ ປຣິຍຸຏ຺ຐິຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສຎ຺ໂຎໂຄຕິ ທິຏ຺ຐິຍາ ເອວ ສໍສາເຣ ພນ຺ຘນໍ ທສ຺ເສຕິ.

໑໒໙. ຍສ຺ມາ ປນ ທິຏ຺ຐິຠູຕານິປິ ສຎ຺ໂຎຊນານິ ອຕ຺ຖິ ອທິຏ຺ຐິຠູຕານິປິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ປເຠທໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອຕ຺ຖິ ສຎ຺ໂຎຊນານິ ເຈວາຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ກາມຣາຄສຎ຺ໂຎຊນສ຺ເສວ ອນຸນຍສຎ຺ໂຎຊນນ຺ຕິ ອາຄຕຏ຺ຐານມ຺ປິ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ອນຸນຍສຎ຺ໂຎຊນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາມຣາຄຠາວໍ ອປ຺ປຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕໍ ໂລຠໍ ສນ຺ຘາຍ ເອຕໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເສສຂນ຺ຘາຍຕນາທິມູລເກສຸປິ ວາເຣສຸ ອິມິນາວ ນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເວທນາປຣມຕ຺ຕາ ຈ ອສ຺ສາທສ຺ສ ເວທນາປຣິໂຍສານາ ເອວ ເທສນາ ກຕາ. ສຎ຺ຎາທໂຍ ນ ຄຫິຕາ. ອິເມຫິ ປຎ຺ຈຕິໍສາຍ ອາກາເຣຫີຕິ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາຍຕນາທີນິ ປຎ຺ຈ ຉກ຺ການິ ຈາຕິ ອິມານິ ປຎ຺ຈຕິໍສ ວຕ຺ຖູນິ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນອສ຺ສາທາຣມ຺ມຓວເສນ ປຎ຺ຈຕິໍສາຍ ອາກາເຣຫິ.

ອສ຺ສາທທິຏ຺ຐິນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ອຕ຺ຕານຸທິຏ຺ຐິນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໓໐. ອຕ຺ຕານຸທິຏ຺ຐິຍໍ ອສ຺ສຸຕວາ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນຕິ ອາຄມາຘິຄມາຠາວາ ເຎຍ຺ໂຍ ອສ຺ສຸຕວາ ອິຕິ. ຍສ຺ສ ຫິ ຂນ຺ຘຘາຕຸອາຍຕນສຈ຺ຈປຈ຺ຈຍາກາຣສຕິປຏ຺ຐານາທີສຸ ອຸຄ຺ຄຫປຣິປຸຈ຺ຉາວິນິຈ຺ຉຍວິຣຫິຕຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕານຸທິຏ຺ຐິປຏິເສຘກໂຣ ເນວ ອາຄໂມ, ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ອນຘິຄຕຕ຺ຕາ ນ ຈ ອຘິຄໂມ ອຕ຺ຖິ, ໂສ ອາຄມາຘິຄມານໍ ອຠາວາ ເຎຍ຺ໂຍ ອສ຺ສຸຕວາ ອິຕິ. ສຸຕນ຺ຕິ ຫິ ພຸທ຺ຘວຈນາຄໂມ ຈ ສຸຕຜລຕ຺ຕາ ເຫຕຸໂວຫາຣວເສນ ອຘິຄໂມ ຈ, ຕໍ ສຸຕໍ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ສຸຕວາ, ນ ສຸຕວາ ອສ຺ສຸຕວາ. ສ຺ວາຍໍ –

ປຸຖູນໍ ຊນນາທີຫິ, ກາຣເຓຫິ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ;

ປຸຖຸຊ຺ຊນນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ, ປຸຖຸວາຍໍ ຊໂນ ອິຕິ.

ໂສ ຫິ ປຸຖູນໍ ນານປ຺ປກາຣານໍ ກິເລສາທີນໍ ຊນນາທີຫິ ກາຣເຓຫິ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ. ຍຖາຫ – ‘‘ປຸຖຸ ກິເລເສ ຊເນນ຺ຕີຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ, ປຸຖຸ ອວິຫຕສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິກາຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ, ປຸຖຸ ສຕ຺ຖາຣານໍ ມຸຂຸລ຺ໂລກິກາຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ, ປຸຖຸ ສພ຺ພຄຕີຫິ ອວຸຏ຺ຐິຕາຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ, ປຸຖຸ ນານາຠິສງ຺ຂາເຣ ອຠິສງ຺ຂໂຣນ຺ຕີຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ, ປຸຖຸ ນານາໂອເຆຫິ ວຸຍ຺ຫນ຺ຕີຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ, ປຸຖຸ ນານາສນ຺ຕາເປຫິ ສນ຺ຕປ຺ເປນ຺ຕີຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ, ປຸຖຸ ນານາປຣິຬາເຫຫິ ປຣິທຍ຺ຫນ຺ຕີຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ, ປຸຖຸ ປຎ຺ຈສຸ ກາມຄຸເຓສຸ ຣຕ຺ຕາ ຄິທ຺ຘາ ຄຘິຕາ ມຸຈ຺ຉິຕາ ອຊ຺ໂຌສນ຺ນາ ລຄ຺ຄາ ລຄ຺ຄິຕາ ປລິພຸທ຺ຘາຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ, ປຸຖຸ ປຎ຺ຈຫິ ນີວຣເຓຫິ ອາວຸຕາ ນິວຸຕາ ໂອວຸຕາ ປິຫິຕາ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາ ປຏິກຸຊ຺ຊິຕາຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ’’ຕິ (ມຫານິ. ໙໔). ປຸຖູນໍ ວາ ຄຓນປຖມຕີຕານໍ ອຣິຍຘມ຺ມປຣມ຺ມຸຂານໍ ນີຈຘມ຺ມສມຸທາຈາຣານໍ ຊນານໍ ອນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາປິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ, ປຸຖຸ ວາ ອຍໍ, ວິສຸໍເຍວ ສງ຺ຂໍ ຄໂຕ ວິສໍສຏ຺ໂຐ ສີລສຸຕາທິຄຸຓຍຸຕ຺ເຕຫິ ອຣິເຍຫິ ຊໂນຕິປິ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ. ເອວເມເຕຫິ ‘‘ອສ຺ສຸຕວາ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ’’ຕິ ທ຺ວີຫິ ປເທຫິ ເຍ ເຕ –

‘‘ທຸເວ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ ວຸຕ຺ຕາ, ພຸທ຺ເຘນາທິຈ຺ຈພນ຺ຘຸນາ;

ອນ຺ໂຘ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ເອໂກ, ກລ຺ຍາເຓໂກ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ’’ຕິ. –

ທ຺ເວ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ ວຸຕ຺ຕາ, ເຕສຸ ອນ຺ຘປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອຣິຍານໍ ອທສ຺ສາວີຕິອາທີສຸ ອຣິຍາຕິ ອາຣກຕ຺ຕາ ກິເລເສຫິ, ອນເຍ ນ ອິຣິຍນໂຕ, ອເຍ ຈ ອິຣິຍນໂຕ, ສເທວເກນ ຈ ໂລເກນ ອຣຓີຍໂຕ ພຸທ຺ຘາ ຈ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ຈ ພຸທ຺ຘສາວກາ ຈ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ພຸທ຺ຘາ ເອວ ວາ ອິຘ ອຣິຍາ. ຍຖາຫ – ‘‘ສເທວເກ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂລເກ…ເປ… ຕຖາຄໂຕ ອຣິໂຍຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໙໘).

ສປ຺ປຸຣິສາຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ຕຖາຄຕສາວກາ ຈ ‘‘ສປ຺ປຸຣິສາ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຕ ຫິ ໂລກຸຕ຺ຕຣຄຸຓໂຍເຄນ ໂສຠນາ ປຸຣິສາຕິ ສປ຺ປຸຣິສາ. ສພ຺ເພເຍວ ວາ ເອເຕ ທ຺ເວຘາປິ ວຸຕ຺ຕາ. ພຸທ຺ຘາປິ ຫິ ອຣິຍາ ຈ ສປ຺ປຸຣິສາ ຈ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ພຸທ຺ຘສາວກາປິ. ຍຖາຫ –

‘‘ໂຍ ເວ ກຕຎ຺ຎູ ກຕເວທິ ຘີໂຣ, ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ໂຕ ທຬ຺ຫຠຕ຺ຕິ ຈ ໂຫຕິ;

ທຸຂິຕສ຺ສ ສກ຺ກຈ຺ຈ ກໂຣຕິ ກິຈ຺ຈໍ, ຕຖາວິຘໍ ສປ຺ປຸຣິສໍ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ. (ຊາ. ໒.໑໗.໗໘);

ເອຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ກຕຎ຺ຎູ ກຕເວທິ ຘີໂຣ’’ຕິ ປຈ຺ເຈກສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ວຸຕ຺ໂຕ, ‘‘ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ໂຕ ທຬ຺ຫຠຕ຺ຕິ ຈາ’’ຕິ ພຸທ຺ຘສາວໂກ, ‘‘ທຸຂິຕສ຺ສ ສກ຺ກຈ຺ຈ ກໂຣຕິ ກິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ. ອິທານິ ໂຍ ເຕສໍ ອຣິຍານໍ ອທສ຺ສນສີໂລ, ນ ຈ ທສ຺ສເນ ສາຘຸກາຣີ, ໂສ ‘‘ອຣິຍານໍ ອທສ຺ສາວີ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂສ ຈ ຈກ຺ຂຸນາ ອທສ຺ສາວີ ຎາເຓນ ອທສ຺ສາວີຕິ ທຸວິໂຘ. ເຕສຸ ຎາເຓນ ອທສ຺ສາວີ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕ. ມໍສຈກ຺ຂຸນາ ຫິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ວາ ອຣິຍາ ທິຏ຺ຐາປິ ອທິຏ຺ຐາວ ໂຫນ຺ຕິ ເຕສໍ ຈກ຺ຂູນໍ ວຓ຺ຓມຕ຺ຕຄຫຓໂຕ ນ ອຣິຍຠາວໂຄຈຣໂຕ. ໂສຓສິງ຺ຄາລາທໂຍປິ ຫິ ຈກ຺ຂຸນາ ອຣິເຍ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ນ ຈ ເຕ ອຣິຍານໍ ທສ຺ສາວິໂນ, ຕສ຺ມາ ຈກ຺ຂຸນາ ທສ຺ສນໍ ນ ທສ຺ສນໍ, ຎາເຓນ ທສ຺ສນເມວ ທສ຺ສນໍ. ຍຖາຫ – ‘‘ກິໍ ເຕ, ວກ຺ກລິ, ອິມິນາ ປູຕິກາເຍນ ທິຏ຺ເຐນ, ໂຍ ໂຂ, ວກ຺ກລິ, ຘມ຺ມໍ ປສ຺ສຕິ, ໂສ ມໍ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໘໗). ຕສ຺ມາ ຈກ຺ຂຸນາ ປສ຺ສນ຺ໂຕປິ ຎາເຓນ ອຣິເຍຫິ ທິຏ຺ຐໍ ອນິຈ຺ຈາທິລກ຺ຂຓໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ອຣິຍາຘິຄຕຎ຺ຈ ຘມ຺ມໍ ອນຘິຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອຣິຍກຣຘມ຺ມານໍ ອຣິຍຠາວສ຺ສ ຈ ອທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ‘‘ອຣິຍານໍ ອທສ຺ສາວີ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອຣິຍຘມ຺ມສ຺ສ ອໂກວິໂທຕິ ສຕິປຏ຺ຐານາທິເຠເທ ອຣິຍຘມ຺ເມ ອກຸສໂລ. ອຣິຍຘມ຺ເມ ອວິນີໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ –

ທຸວິໂຘ ວິນໂຍ ນາມ, ເອກເມເກຕ຺ຖ ປຎ຺ຈຘາ;

ອຠາວໂຕ ຕສ຺ສ ອຍໍ, ‘‘ອວິນີໂຕ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ອຍຎ຺ຫິ ສໍວຣວິນໂຍ ປຫານວິນໂຍຕິ ທຸວິໂຘ ວິນໂຍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ທຸວິເຘປິ ວິນເຍ ເອກເມໂກ ວິນໂຍ ປຎ຺ຈຘາ ຠິຊ຺ຊຕິ. ສໍວຣວິນໂຍປິ ຫິ ສີລສໍວໂຣ, ສຕິສໍວໂຣ, ຎາຓສໍວໂຣ, ຂນ຺ຕິສໍວໂຣ, ວີຣິຍສໍວໂຣຕິ ປຎ຺ຈວິໂຘ. ປຫານວິນໂຍປິ ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານໍ, ວິກ຺ຂມ຺ຠນປ຺ປຫານໍ, ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານໍ, ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິປ຺ປຫານໍ, ນິສ຺ສຣຓປ຺ປຫານນ຺ຕິ ປຎ຺ຈວິໂຘ.

ຕຕ຺ຖ ‘‘ອິມິນາ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວເຣນ ອຸເປໂຕ ໂຫຕິ ສມຸເປໂຕ’’ຕິ (ວິຠ. ໕໑໑) ອຍໍ ສີລສໍວໂຣ. ‘‘ຣກ຺ຂຕິ ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍໍ ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິເຍ ສໍວຣໍ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໒໑໓; ມ. ນິ. ໑.໒໙໕; ສໍ. ນິ. ໔.໒໓໙; ອ. ນິ. ໓.໑໖) ອຍໍ ສຕິສໍວໂຣ.

‘‘ຍານິ ໂສຕານິ ໂລກສ຺ມິໍ, (ອຊິຕາຕິ ຠຄວາ)

ສຕິ ເຕສໍ ນິວາຣຓໍ;

ໂສຕານໍ ສໍວຣໍ ພ຺ຣູມິ, ປຎ຺ຎາເຍເຕ ປິຘີຍເຣ’’ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໑໐໔໑; ຈູຬນິ. ອຊິຕມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໔) –

ອຍໍ ຎາຓສໍວໂຣ. ‘‘ຂໂມ ໂຫຕິ ສີຕສ຺ສ ອຸຓ຺ຫສ຺ສາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໔; ອ. ນິ. ໔.໑໑໔; ໖.໕໘) ອຍໍ ຂນ຺ຕິສໍວໂຣ. ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ກາມວິຕກ຺ກໍ ນາຘິວາເສຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໖; ອ. ນິ. ໔.໑໑໔; ໖.໕໘) ອຍໍ ວີຣິຍສໍວໂຣ. ສພ຺ໂພປິ ຈາຍໍ ສໍວໂຣ ຍຖາສກໍ ສໍວຣິຕພ຺ພານໍ ວິເນຕພ຺ພານຎ຺ຈ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທີນໍ ສໍວຣຓໂຕ ‘‘ສໍວໂຣ’’, ວິນຍນໂຕ ‘‘ວິນໂຍ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອວໍ ຕາວ ສໍວຣວິນໂຍ ປຎ຺ຈຘາ ຠິຊ຺ຊຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຕຖາ ຍໍ ນາມຣູປປຣິຈ຺ເຉທາທີສຸ ວິປສ຺ສນາຎາເຓສຸ ປຏິປກ຺ຂຠາວໂຕ ທີປາໂລເກນ ວິຍ ຕມສ຺ສ ເຕນ ເຕນ ວິປສ຺ສນາຎາເຓນ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອນຕ຺ຖສ຺ສ ປຫານໍ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ນາມຣູປວວຕ຺ຖາເນນ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິຍາ, ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄເຫນ ອເຫຕຸວິສມເຫຕຸທິຏ຺ຐີນໍ, ກງ຺ຂາວິຕຣເຓນ ກຖໍກຖີຠາວສ຺ສ, ກລາປສມ຺ມສເນນ ‘‘ອຫໍ ມມາ’’ຕິ ຄາຫສ຺ສ, ມຄ຺ຄາມຄ຺ຄວວຕ຺ຖາເນນ ອມຄ຺ເຄ ມຄ຺ຄສຎ຺ຎາຍ, ອຸທຍທສ຺ສເນນ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິຍາ, ວຍທສ຺ສເນນ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິຍາ, ຠຍທສ຺ສເນນ ສຠເຍ ອຠຍສຎ຺ຎາຍ, ອາທີນວທສ຺ສເນນ ອສ຺ສາທສຎ຺ຎາຍ, ນິພ຺ພິທານຸປສ຺ສເນນ ອຠິຣຕິສຎ຺ຎາຍ, ມຸຎ຺ຈິຕຸກມ຺ຍຕາຎາເຓນ ອມຸຎ຺ຈິຕຸກມ຺ຍຕາຍ, ອຸເປກ຺ຂາຎາເຓນ ອນຸເປກ຺ຂາຍ, ອນຸໂລມຎາເຓນ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຍໍ ນິພ຺ພາເນ ຈ ປຏິໂລມຠາວສ຺ສ, ໂຄຕ຺ຣຠຸນາ ສງ຺ຂາຣນິມິຕ຺ຕຄາຫສ຺ສ ປຫານໍ, ເອຕໍ ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານໍ ນາມ.

ຍໍ ປນ ອຸປຈາຣປ຺ປນາເຠເທນ ສມາຘິນາ ປວຕ຺ຕິຠາວນິວາຣຓໂຕ ຆຏປ຺ປຫາເຣນ ວິຍ ອຸທກປິຏ຺ເຐ ເສວາລສ຺ສ ເຕສໍ ເຕສໍ ນີວຣຓາທິຘມ຺ມານໍ ປຫານໍ, ອິທໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນປ຺ປຫານໍ ນາມ. ຍໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣິຍມຄ຺ຄານໍ ຠາວິຕຕ຺ຕາ ຕໍຕໍມຄ຺ຄວໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ ‘‘ທິຏ຺ຐິຄຕານໍ ປຫານາຍາ’’ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ໒໗໗; ວິຠ. ໖໒໘) ນເຍນ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ສມຸທຍປກ຺ຂິກສ຺ສ ກິເລສຄ຺ຄຓສ຺ສ ອຈ຺ຈນ຺ຕອປ຺ປວຕ຺ຕິຠາເວນ ປຫານໍ, ອິທໍ ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານໍ ນາມ. ຍໍ ປນ ຜລກ຺ຂເຓ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘຕ຺ຕໍ ກິເລສານໍ, ອິທໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິປ຺ປຫານໍ ນາມ. ຍໍ ສພ຺ພສງ຺ຂຕນິສ຺ສຏຕ຺ຕາ ປຫີນສພ຺ພສງ຺ຂຕໍ ນິພ຺ພານໍ, ອິທໍ ນິສ຺ສຣຓປ຺ປຫານໍ ນາມ. ສພ຺ພມ຺ປິ ເຈຕໍ ປຫານໍ ຍສ຺ມາ ຈາຄຏ຺ເຐນ ປຫານໍ, ວິນຍນຏ຺ເຐນ ວິນໂຍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປຫານວິນໂຍ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍຕໍປຫານວໂຕ ວາ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ວິນຍສ຺ສ ສມ຺ຠວໂຕເປຕໍ ‘‘ປຫານວິນໂຍ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອວໍ ປຫານວິນໂຍປິ ປຎ຺ຈຘາ ຠິຊ຺ຊຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເອວມຍໍ ສງ຺ເຂປໂຕ ທຸວິໂຘ, ປເຠທໂຕ ຈ ທສວິໂຘ ວິນໂຍ ຠິນ຺ນສໍວຣຕ຺ຕາ ປຫາຕພ຺ພສ຺ສ ຈ ອປ຺ປຫີນຕ຺ຕາ ຍສ຺ມາ ເອຕສ຺ສ ອສ຺ສຸຕວໂຕ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ອຠາວໂຕ ຕສ຺ສ ອຍໍ ‘‘ອວິນີໂຕ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ. ເອສ ນໂຍ ສປ຺ປຸຣິສານໍ ອທສ຺ສາວີ ສປ຺ປຸຣິສຘມ຺ມສ຺ສ ອໂກວິໂທ ສປ຺ປຸຣິສຘມ຺ເມ ອວິນີໂຕຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ນິນ຺ນານາກາຣຓຎ຺ຫິ ເອຕໍ ອຕ຺ຖໂຕ. ຍຖາຫ – ‘‘ເຍວ ເຕ ອຣິຍາ, ເຕວ ເຕ ສປ຺ປຸຣິສາ. ເຍວ ເຕ ສປ຺ປຸຣິສາ, ເຕວ ເຕ ອຣິຍາ. ໂຍວ ໂສ ອຣິຍານໍ ຘມ຺ໂມ, ໂສວ ໂສ ສປ຺ປຸຣິສານໍ ຘມ຺ໂມ. ໂຍວ ໂສ ສປ຺ປຸຣິສານໍ ຘມ຺ໂມ, ໂສວ ໂສ ອຣິຍານໍ ຘມ຺ໂມ. ເຍວ ເຕ ອຣິຍວິນຍາ, ເຕວ ເຕ ສປ຺ປຸຣິສວິນຍາ. ເຍວ ເຕ ສປ຺ປຸຣິສວິນຍາ, ເຕວ ເຕ ອຣິຍວິນຍາ. ອຣິເຍຕິ ວາ ສປ຺ປຸຣິເສຕິ ວາ, ອຣິຍຘມ຺ເມຕິ ວາ ສປ຺ປຸຣິສຘມ຺ເມຕິ ວາ, ອຣິຍວິນເຍຕິ ວາ ສປ຺ປຸຣິສວິນເຍຕິ ວາ ເອເສເສ ເອເກ ເອກຏ຺ເຐ ສເມ ສມຠາເຄ ຕຊ຺ຊາເຕ ຕຎ຺ເຎວາ’’ຕິ.

ກສ຺ມາ ປນ ເຖໂຣ ອຕ຺ຕານຸທິຏ຺ຐິຍາ ກຕເມຫິ ວີສຕິຍາ ອາກາເຣຫິ ອຠິນິເວໂສ ໂຫຕີຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕໍ ອວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາວ ‘‘ອິຘ ອສ຺ສຸຕວາ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ’’ຕິ ເອວໍ ປຸຖຸຊ຺ຊນໍ ນິທ຺ທິສີຕິ? ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານາຍ ເທສນາຍ ຕໍ ອຕ຺ຖໍ ອາວິກາຕຸໍ ປຐມໍ ປຸຖຸຊ຺ຊນໍ ນິທ຺ທິສີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໑໓໑. ເອວໍ ປຸຖຸຊ຺ຊນໍ ນິທ຺ທິສິຕ຺ວາ ອິທານິ ອຠິນິເວສຸທ຺ເທສໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຣູປໍ ອຕ຺ຕໂຕ ສມນຸປສ຺ສຕີຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຣູປໍ ອຕ຺ຕໂຕ ສມນຸປສ຺ສຕີຕິ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘໍ ກສິຓຣູປຎ຺ຈ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ທິຏ຺ຐິປສ຺ສນາຍ ສມນຸປສ຺ສຕິ. ນິທ຺ເທເສ ປນສ຺ສ ຣູປກ຺ຂນ຺ເຘ ອຠິນິເວໂສ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາຘິກາຣຕ຺ຕາ ປາກໂຏຕິ ຕໍ ອວຕ຺ວາ ກສິຓຣູປເມວ ‘‘ຣູປ’’ນ຺ຕິ ສາມຎ຺ຎວເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຣູປວນ຺ຕໍ ວາ ອຕ຺ຕານນ຺ຕິ ອຣູປໍ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ຕໍ ອຕ຺ຕານໍ ຣູປວນ຺ຕໍ ສມນຸປສ຺ສຕິ. ອຕ຺ຕນິ ວາ ຣູປນ຺ຕິ ອຣູປເມວ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕນິ ຣູປໍ ສມນຸປສ຺ສຕິ. ຣູປສ຺ມິໍ ວາ ອຕ຺ຕານນ຺ຕິ ອຣູປເມວ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ຕໍ ອຕ຺ຕານໍ ຣູປສ຺ມິໍ ສມນຸປສ຺ສຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຣູປໍ ອຕ຺ຕໂຕ ສມນຸປສ຺ສຕີຕິ ສຸທ຺ຘຣູປເມວ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ກຖິຕໍ. ຣູປວນ຺ຕໍ ວາ ອຕ຺ຕານໍ, ອຕ຺ຕນິ ວາ ຣູປໍ, ຣູປສ຺ມິໍ ວາ ອຕ຺ຕານໍ, ເວທນໍ ອຕ຺ຕໂຕ ສມນຸປສ຺ສຕິ, ສຎ຺ຎໍ, ສງ຺ຂາເຣ, ວິຎ຺ຎາຓໍ ອຕ຺ຕໂຕ ສມນຸປສ຺ສຕີຕິ ອິເມສຸ ສຕ຺ຕສຸ ຐາເນສຸ ອຣູປໍ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ກຖິຕໍ. ເວທນາວນ຺ຕໍ ວາ ອຕ຺ຕານໍ, ອຕ຺ຕນິ ວາ ເວທນໍ, ເວທນາຍ ວາ ອຕ຺ຕານນ຺ຕິ ເອວໍ ຈຕູສຸ ຂນ຺ເຘສຸ ຕິຓ຺ຓໍ ຕິຓ຺ຓໍ ວເສນ ທ຺ວາທສສຸ ຐາເນສຸ ຣູປາຣູປມິສ຺ສໂກ ອຕ຺ຕາ ກຖິໂຕ. ຕາ ປນ ວີສຕິປິ ທິຏ຺ຐິໂຍ ມຄ຺ຄາວຣຓາ, ນ ສຄ຺ຄາວຣຓາ, ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄວຊ຺ຌາ.

ອິທານິ ຕໍ ນິທ຺ທິສນ຺ໂຕ ກຖໍ ຣູປນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປຖວີກສິຓນ຺ຕິ ປຖວີມຓ຺ຑລໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປາທິຕໍ ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕສງ຺ຂາຕໍ ສກລຜຣຓວເສນ ປຖວີກສິຓໍ. ອຫນ຺ຕິ ອຕ຺ຕານເມວ ສນ຺ຘາຍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ອຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຕານໍ. ອທ຺ວຍນ຺ຕິ ເອກເມວ. ເຕລປ຺ປທີປສ຺ສາຕິ ເຕລຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ປທີປສ຺ສ. ຌາຍໂຕຕິ ຊລໂຕ. ຍາ ອຈ຺ຈິ, ໂສ ວຓ຺ໂຓຕິອາທິ ອຈ຺ຈິໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ວຓ຺ຓສ຺ສ ອຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍາ ຈ ທິຏ຺ຐິ ຍຎ຺ຈ ວຕ຺ຖູຕິ ຕທຸຠຍໍ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ຣູປວຕ຺ຖຸກາ ອຕ຺ຕານຸທິຏ຺ຐິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອາໂປກສິຓາທີນິ ອາປາທີນິ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປາທິຕກສິຓນິມິຕ຺ຕາເນວ. ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາກາສກສິຓໍ ປນ ຣູປຊ຺ຌານສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓໍ ໂຫນ຺ຕມ຺ປິ ອາກາສກສິຓນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈມາເນ ອຣູປຊ຺ຌານາຣມ຺ມເຓນ ກສິຓຸຄ຺ຆາຏິມາກາເສນ ສໍກິຓ຺ຓໍ ໂຫຕີຕິ ນ ຄຫິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຣູປາຘິກາຣຕ຺ຕາ ວິຎ຺ຎາຓກສິຓໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພເມວາຕິ. ອິເຘກຈ຺ໂຈ ເວທນໍ ສຎ຺ຎໍ ສງ຺ຂາເຣ ວິຎ຺ຎາຓໍ ອຕ຺ຕໂຕ ສມນຸປສ຺ສຕີຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຂນ຺ເຘ ອຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກໂຕ ຄຫຓວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂສ ຫິ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິການໍ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ກຣເຓ ອສມຕ຺ຖຕ຺ຕາ ສພ຺ເພ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ. ອິມິນາ ຣູເປນ ຣູປວາຕິ ເອຕ຺ຖ ສຣີຣຣູປມ຺ປິ ກສິຓຣູປມ຺ປິ ລພ຺ຠຕິ. ຉາຍາສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ຉາຍາຍ ສມ຺ປນ຺ໂນ ອວິຣໂຬ. ຕເມນາຕິ ເອຕ຺ຖ ເອນ-ສທ຺ໂທ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ, ຕເມຕນ຺ຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ຉາຍາວາຕິ ວິຊ຺ຊມານຈ຺ຉາໂຍ. ຣູປໍ ອຕ຺ຕາຕິ ອຄ຺ຄຫິເຕປິ ຣູປໍ ອມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ທິຏ຺ຐິຍາ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ຣູປວຕ຺ຖຸກາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຕ຺ຕນິ ຣູປໍ ສມນຸປສ຺ສຕີຕິ ສຣີຣຣູປສ຺ສ ກສິຓຣູປສ຺ສ ຈ ຈິຕ຺ຕນິສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ຕສ຺ມິໍ ອຣູປສມຸທາເຍ ອຕ຺ຕນິ ຕໍ ຣູປໍ ສມນຸປສ຺ສຕິ. ອຍໍ ຄນ຺ໂຘຕິ ຆາຍິຕຄນ຺ຘໍ ອາຫ. ອິມສ຺ມິໍ ປຸປ຺ເຜຕິ ປຸປ຺ຜນິສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ຄນ຺ຘສ຺ສ ເອວມາຫ.

ຣູປສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕານໍ ສມນຸປສ຺ສຕີຕິ ຍຕ຺ຖ ຣູປໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ຕສ຺ມາ ຣູປນິສ຺ສິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕໍ ອຣູປສມຸທາຍໍ ອຕ຺ຕານໍ ຕສ຺ມິໍ ຣູເປ ສມນຸປສ຺ສຕິ. ໂອຬາຣິກຕ຺ຕາ ຣູປສ຺ສ ໂອຬາຣິກາຘາຣໍ ກຣຓ຺ຑກມາຫ.

໑໓໒. ອິເຘກຈ຺ໂຈ ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສຊໍ ເວທນນ຺ຕິອາທີສຸ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ເວທນາຍ ທິຏ຺ຐິຄຫເຓ ອສຕິປິ ເວທນາຕິ ເອກຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິເຕ ສພ຺ພາສໍ ເວທນານໍ ອນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ຄຫິຕາ ເອວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ໂຍຊນາ ກຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ໂສ ຫິ ອນຸຠວນວເສນ ເວທນາຍ ໂອຬາຣິກຕ຺ຕາ ເວທນໍເຍວ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ. ສຎ຺ຎໍ ສງ຺ຂາເຣ ວິຎ຺ຎາຓໍ ຣູປໍ ອຕ຺ຕໂຕ ສມນຸປສ຺ສຕີຕິ ສຎ຺ຎາທໂຍ ອຣູປຘມ຺ເມ ຣູປຎ຺ຈ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ສມນຸປສ຺ສຕິ. ອຸມ຺ມຕ຺ຕໂກ ວິຍ ຫິ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ຍຖາ ຍຖາ ອຸປຏ຺ຐາຕິ, ຕຖາ ຕຖາ ຄຓ຺ຫາຕິ.

໑໓໓. ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສຊໍ ສຎ຺ຎນ຺ຕິອາທີສຸ ສຎ຺ຊານນວເສນ ສຎ຺ຎາຍ ປາກຏຕ຺ຕາ ສຎ຺ຎໍ ‘‘ອຕ຺ຕາ’ຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ. ເສສໍ ເວທນາຍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໑໓໔. ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສຊໍ ເຈຕນນ຺ຕິອາທີສຸ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘປຣິຍາປນ຺ເນສຸ ຘມ຺ເມສຸ ເຈຕນາຍ ປຘານຕ຺ຕາ ປາກຏຕ຺ຕາ ຈ ເຈຕນາ ເອວ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ. ຕາຍ ອິຕເຣປິ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາວ ໂຫນ຺ຕິ. ໂສ ປນ ເຈຕສິກຠາວວເສນ ປາກຏຕ຺ຕາ ເຈຕນໍ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

໑໓໕. ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຊານນວເສນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປາກຏຕ຺ຕາ ຈິຕ຺ຕໍ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ. ເສສເມຕ຺ຖາປິ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ອຕ຺ຕານຸທິຏ຺ຐິນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໓໖. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາເຍວ. ອຍໍ ປນ ອປໂຣ ນໂຍ – ນຕ຺ຖິ ທິນ຺ນນ຺ຕິ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິກຕ຺ຕາ ທານຜລໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ນຕ຺ຖິ ຍິຏ຺ຐນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍິຏ຺ຐນ຺ຕິ ຂຸທ຺ທກຍຎ຺ໂຎ. ຫຸຕນ຺ຕິ ມຫາຍຎ຺ໂຎ. ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ຜລໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ນຕ຺ຖິ ສຸກຕທຸກ຺ກຏານໍ ກມ຺ມານໍ ຜລໍ ວິປາໂກຕິ ທານຜລສ຺ສ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສີລາທີນໍ ປຸຎ຺ຎກມ຺ມານໍ, ປາຓາຕິປາຕາທີນໍ ປາປກມ຺ມານໍ ຜລໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ນຕ຺ຖິ ອຍໍ ໂລໂກຕິ ປຸເຣ ກເຕນ ກມ຺ມຸນາ. ນຕ຺ຖິ ປໂຣ ໂລໂກຕິ ອິຘ ກເຕນ ກມ຺ມຸນາ. ນຕ຺ຖິ ມາຕາ, ນຕ຺ຖິ ປິຕາຕິ ເຕສຸ ກຕກມ຺ມານໍ ຜລໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ນຕ຺ຖິ ສຕ຺ຕາ ໂອປປາຕິກາຕິ ກມ຺ມເຫຕຸກໍ ອຸປປຕ຺ຕິໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ນຕ຺ຖິ ໂລເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ…ເປ… ປເວເທນ຺ຕີຕິ ອິຘໂລກປຣໂລເກ ປສ຺ສິຕຸໍ ອຠິຎ຺ຎາປຏິລາຠາຍ ປຏິປທໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ອິຘ ປາຬິຍໍ ປນ ນຕ຺ຖິ ທິນ຺ນນ຺ຕິ ວຕ຺ຖູຕິ ນຕ຺ຖິ ທິນ຺ນນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈມານໍ ທານໍ, ຕສ຺ສາ ທິຏ຺ຐິຍາ ວຕ຺ຖູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍວາໂທ ມິຈ຺ຉາຕິ ເອວໍ ນຕ຺ຖິ ທິນ຺ນນ຺ຕິ ວາໂທ ວຈນໍ ມິຈ຺ຉາ ວິປຣີໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໓໗. ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິ ປນ ອຕ຺ຕານຸທິຏ຺ຐິເຍວ, ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ອາຄຕປຣິຍາຍວຈນທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໓໘. ສກ຺ກາຍວຕ຺ຖຸກາຍ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິຍາຕິ ກມ຺ມຘາຣຍສມາໂສ. ຣູປວນ຺ຕໍ ວາ ອຕ຺ຕານນ຺ຕິອາທີນໍ ປນ຺ນຣສນ຺ນໍ ວຈນານໍ ອນ຺ເຕ ສມນຸປສ຺ສຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ກາຕພ຺ໂພ, ປາໂຐ ວາ. ອຎ຺ຎຖາ ຫິ ນ ຆຏີຍຕີຕິ. ເອວໍ ‘‘ຣູປວນ຺ຕໍ ວາ ອຕ຺ຕານໍ ສມນຸປສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອກເມວ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ເສສາ ຈຸທ຺ທສ ສໍຂິຕ຺ຕາ.

ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໓໙. ສກ຺ກາຍວຕ຺ຖຸກາຍ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິຍາ ເອວໍ ‘‘ຣູປໍ ອຕ຺ຕໂຕ ສມນຸປສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອກເມວ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ເສສາ ຈຕສ຺ໂສ ສໍຂິຕ຺ຕາ.

ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ອນ຺ຕຄ຺ຄາຫິກາທິຏ຺ຐິນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໔໐. ອນ຺ຕຄ຺ຄາຫິກາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ປຐມວາເຣ ອາກາຣປຸຈ຺ຉາ. ທຸຕິເຍ ອາກາຣຄຫຓໍ. ຕຕິເຍ ອາກາຣວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ. ຕຕ຺ຖ ໂລໂກຕິ ອຕ຺ຕາ. ໂສ ອນ຺ໂຕຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎປຏິປກ຺ເຂສຸ ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທນ຺ເຕສຸ ສສ຺ສຕຄ຺ຄາເຫ ສສ຺ສຕນ຺ໂຕ, ອສສ຺ສຕຄ຺ຄາເຫ ອຸຈ຺ເຉທນ຺ໂຕ. ປຣິຕ຺ຕໍ ໂອກາສນ຺ຕິ ສຸປ຺ປມຕ຺ຕໍ ວາ ສຣາວມຕ຺ຕໍ ວາ ຂຸທ຺ທກໍ ຐານໍ. ນີລກໂຕ ຜຣຕີຕິ ນີລນ຺ຕິ ອາຣມ຺ມຓໍ ກໂຣຕິ. ອຍໍ ໂລໂກຕິ ອຕ຺ຕານໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິວຏຸໂມຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ປຣິຈ຺ເຉທວາ. ອນ຺ຕສຎ຺ຎີຕິ ອນ຺ຕວາຕິສຎ຺ຎີ. ອນ຺ໂຕ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອນ຺ໂຕຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຍໍ ຜຣຕີຕິ ຍໍ ກສິຓຣູປໍ ຜຣຕິ. ຕໍ ວຕ຺ຖຸ ເຈວ ໂລໂກ ຈາຕິ ຕໍ ກສິຓຣູປໍ ອາຣມ຺ມຓຎ຺ເຈວ ອາໂລກິຍຏ຺ເຐນ ໂລໂກ ຈ. ເຍນ ຜຣຕີຕິ ເຍນ ຈິຕ຺ເຕນ ຜຣຕິ. ໂສ ອຕ຺ຕາ ເຈວ ໂລໂກ ຈາຕິ ອຕ຺ຕານມເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ປຸລ຺ລິງ຺ຄໍ ກຕໍ, ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕາ ເຈວ ອາໂລກນຏ຺ເຐນ ໂລໂກ ຈາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອນ຺ຕວາຕິ ອນ຺ໂຕ. ໂອກາສກໂຕ ຜຣຕີຕິ ອາໂລກກສິຓວເສນ ເຕໂຊກສິຓວເສນ ໂອທາຕກສິຓວເສນ ວາ ໂອຠາໂສຕິ ຜຣຕິ. ນີລາທີນໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ປຠສ຺ສຣກສິຓານໍເຍວ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ປຖວີອາໂປວາໂຍກສິຓວເສນ ອຕ຺ຕາຠິນິເວໂສ ນ ໂຫຕີຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ວິປຸລໍ ໂອກາສນ຺ຕິ ຂລມຓ຺ຑລມຕ຺ຕາທິວເສນ ມຫນ຺ຕໍ ຐານໍ. ອນນ຺ຕວາຕິ ວຸທ຺ຘອນນ຺ຕວາ. ອປຣິຍນ຺ໂຕຕິ ວຸທ຺ຘອປຣິຍນ຺ໂຕ. ອນນ຺ຕສຎ຺ຎີຕິ ອນນ຺ໂຕຕິສຎ຺ຎີ. ຕໍ ຊີວນ຺ຕິ ໂສ ຊີໂວ. ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາໂສ ກໂຕ. ຊີໂວຕິ ຈ ອຕ຺ຕາ ເອວ. ຣູປາທີນິ ປຎ຺ຈປິ ປຣິວຏຸມຏ຺ເຐນ ສຣີຣໍ. ຊີວໍ ນ ສຣີຣນ຺ຕິ ອຕ຺ຕສງ຺ຂາໂຕ ຊີໂວ ຣູປສງ຺ຂາຕໍ ສຣີຣໍ ນ ໂຫຕິ. ເອສ ນໂຍ ເວທນາທີສຸ. ຕຖາຄໂຕຕິ ສຕ຺ໂຕ. ອຣຫນ຺ຕິ ເອເກ. ປຣໍ ມຣຓາຕິ ມຣຓໂຕ ອຸທ຺ຘໍ, ປຣໂລເກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຣູປໍ ອິເຘວ ມຣຓຘມ຺ມນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປາກຏກ຺ຂນ຺ຘສີເສນ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘຄ຺ຄຫຓໍ, ຕໍ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ໂລເກ ນສ຺ສນປກຕິກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສກ຺ຂນ຺ເຘສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ກາຍສ຺ສ ເຠທາຕິ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກສງ຺ຂາຕສ຺ສ ກາຍສ຺ສ ເຠທໂຕ ປຣໍ. ອິມິນາ ວຈເນນ ‘‘ປຣໍ ມຣຓາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ອຸທ຺ເທສສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ໂຫຕິປີຕິອາທີສຸ ໂຫຕີຕິ ມູລປທໍ. ຈຕູສຸປິ ອປິ-ສທ຺ໂທ ສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ. ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ສສ຺ສຕຕ຺ຕາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ນ ຈວຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ໂຫຕີ’’ຕິ ປທສ຺ສ ວາ ອຕ຺ຖວິເສສນຕ຺ຖໍ ‘‘ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ ປທໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອຓ຺ຑຊຊລາພຸຊໂຍນິປເວສວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ນາມ, ນິພ຺ພຕ຺ຕຕີຕິ ສໍເສທຊໂອປປາຕິກໂຍນິປເວສວເສນ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ ນາມາຕິ ອຕ຺ຖໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊຕີຕິ ປພນ຺ຘາຠາວວເສນ. ວິນສ຺ສຕີຕິ ຠງ຺ຄວເສນ. ນ ໂຫຕິ ປຣໍ ມຣຓາຕິ ປຸຣິມປທານໍ ອຕ຺ຖວິວຣຓໍ, ຈຸຕິໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ນ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂຫຕິ ຈ ນ ຈ ໂຫຕີຕິ ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕິການໍ ທິຏ຺ຐິ, ເອເກນ ປຣິຍາເຍນ ໂຫຕິ, ເອເກນ ປຣິຍາເຍນ ນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຊີວຠາເວນ ໂຫຕິ, ປຸພ຺ພຊີວສ຺ສ ອຠາເວນ ນ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເນວ ໂຫຕິ ນ ນ ໂຫຕີຕິ ອມຣາວິກ຺ເຂປິການໍ ທິຏ຺ຐິ, ໂຫຕີຕິ ຈ ເນວ ໂຫຕິ, ນ ໂຫຕີຕິ ຈ ນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນຸວາທຠຍາ ມຸສາວາທຠຍາ ຈ ມນ຺ທຕ຺ຕາ ໂມມູຫຕ຺ຕາ ຈ ປຸພ຺ພວຸຕ຺ຕນຍສ຺ສ ປຏິກ຺ເຂປມຕ຺ຕໍ ກໂຣຕິ. ອິເມຫິ ປຎ຺ຎາສາຍ ອາກາເຣຫີຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕານໍ ທສນ຺ນໍ ປຎ຺ຈການໍ ວເສນ ປຎ຺ຎາສາຍ ອາກາເຣຫີຕິ.

ອນ຺ຕຄ຺ຄາຫິກາທິຏ຺ຐິນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ປຸພ຺ພນ຺ຕານຸທິຏ຺ຐິນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໔໑. ປຸພ຺ພນ຺ຕາປຣນ຺ຕານຸທິຏ຺ຐີສຸ ສສ຺ສຕໍ ວທນ຺ຕີຕິ ສສ຺ສຕວາທາ. ອຖ ວາ ວທນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ວາໂທ, ທິຏ຺ຐິຄຕສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ສສ຺ສຕນ຺ຕິ ວາໂທປິ ສສ຺ສຕໂຍເຄນ ສສ຺ສໂຕ, ສສ຺ສໂຕ ວາໂທ ເອເຕສນ຺ຕິ ສສ຺ສຕວາທາ. ຕຖາ ເອກຈ຺ຈໍ ສສ຺ສຕນ຺ຕິ ວາໂທ ເອກຈ຺ຈສສ຺ສໂຕ, ໂສ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕິກາ. ຕຖາ ອນ຺ຕວາ, ອນນ຺ຕວາ, ອນ຺ຕວາ ຈ ອນນ຺ຕວາ ຈ, ເນວນ຺ຕວາ ນານນ຺ຕວາຕິ ປວຕ຺ໂຕ ວາໂທ ອນ຺ຕານນ຺ໂຕ, ໂສ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ອນ຺ຕານນ຺ຕິກາ. ນ ມຣຕີຕິ ອມຣາ. ກາ ສາ? ‘‘ເອວມ຺ປິ ເມ ໂນ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໖໒-໖໓) ນເຍນ ປຣິຍນ຺ຕຣຫິຕສ຺ສ ທິຏ຺ຐິຄຕິກສ຺ສ ທິຏ຺ຐິ ເຈວ ວາຈາ ຈ. ວິວິໂຘ ເຂໂປ ວິກ຺ເຂໂປ, ອມຣາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ, ວາຈາຍ ວາ ວິກ຺ເຂໂປ ອມຣາວິກ຺ເຂໂປ, ໂສ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ອມຣາວິກ຺ເຂປິກາ. ອປໂຣ ນໂຍ – ອມຣາ ນາມ ມຈ຺ຉຊາຕິ, ສາ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊນນິມຸຊ຺ຊນາທິວເສນ ອຸທເກ ສນ຺ຘາວມານາ ຄເຫຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ, ເອວເມວໍ ອຍມ຺ປິ ວາໂທ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ສນ຺ຘາວຕິ, ຄາຫໍ ນ ອຸປຄຈ຺ຉຕີຕິ ອມຣາວິກ຺ເຂໂປຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂສ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ອມຣາວິກ຺ເຂປິກາ. ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ໂນຕິ ອກາຣຓສມຸປ຺ປນ຺ໂນ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈາຕິ ທສ຺ສນໍ ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນໍ, ຕໍ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນິກາ.

ປຸພ຺ພນ຺ຕານຸທິຏ຺ຐິນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ອປຣນ຺ຕານຸທິຏ຺ຐິນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໔໒. ສຎ຺ຎິໍ ວທນ຺ຕີຕິ ສຎ຺ຎີວາທາ. ອສຎ຺ຎິໍ ວທນ຺ຕີຕິ ອສຎ຺ຎີວາທາ. ເນວສຎ຺ຎີນາສຎ຺ຎິໍ ວທນ຺ຕີຕິ ເນວສຎ຺ຎີນາສຎ຺ຎີວາທາ. ອຖ ວາ ສຎ຺ຎີຕິ ປວຕ຺ໂຕ ວາໂທ ສຎ຺ຎີວາໂທ, ໂສ ເຍສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ເຕ ສຎ຺ຎີວາທາ, ຕຖາ ອສຎ຺ຎີວາທາ, ເນວສຎ຺ຎີນາສຎ຺ຎີວາທາ ຈ. ອຸຈ຺ເຉທໍ ວທນ຺ຕີຕິ ອຸຈ຺ເຉທວາທາ. ທິຏ຺ຐຘມ຺ໂມຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂຘມ຺ໂມ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປຏິລທ຺ຘອຕ຺ຕຠາວສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ທິຏ຺ຐຘມ຺ເມ ນິພ຺ພານໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານໍ, ອິມສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ ທຸກ຺ຂວູປສໂມຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຕໍ ວທນ຺ຕີຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານວາທາ. ອິມສ຺ມິໍ ປນຕ຺ເຖ ວິຕ຺ຖາຣິຍມາເນ ສາຏ຺ຐກຖໍ ສກລໍ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລສຸຕ຺ຕໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ. ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ອຕິປປຎ຺ໂຈ ໂຫຕີຕິ ນ ວິຕ຺ຖາຣິໂຕ. ຕທຕ຺ຖິເກຫິ ຕໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ໂພ.

ອປຣນ຺ຕານຸທິຏ຺ຐິນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐-໑໒. ສຎ຺ໂຎຊນິກາທິທິຏ຺ຐິນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໔໓. ຍສ຺ມາ ສຎ຺ໂຎຊນິກາ ທິຏ຺ຐິ ສພ຺ພທິຏ຺ຐິສາຘາຣຓາ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສາ ສພ຺ພທິຏ຺ຐິສຎ຺ໂຎຊນຕ຺ຕາ ສພ຺ພທິຏ຺ຐິສາຘາຣໂຓ ອຕ຺ໂຖ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ. ໂສ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕທິຏ຺ຐິປຣິຍຸຏ຺ຐານາເນວ.

໑໔໔. ມານວິນິພນ຺ຘທິຏ຺ຐີສຸ ຈກ຺ຂຸ ອຫນ຺ຕິ ອຠິນິເວສປຣາມາໂສຕິ ມານປຸພ຺ພໂກ ອຠິນິເວສປຣາມາໂສ. ນ ຫິ ທິຏ຺ຐິ ມານສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ໂຫຕິ. ເຕເນວ ຈ ມານວິນິພນ຺ຘາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ມານປຏິພນ຺ຘາ ມານມູລກາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໔໕. ຈກ຺ຂຸ ມມນ຺ຕິ ອຠິນິເວສປຣາມາໂສຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເອຕ຺ຖ ປນ ‘‘ມມາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ມມ’’ນ຺ຕິ ອນຸນາສິກາຄໂມ ເວທິຕພ຺ໂພ. ‘‘ອຫ’’ນ຺ຕິ ມານວິນິພນ຺ຘາຍ ຣູປາທີນິປິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາເນວ. ນ ຫິ ກສິຓຣູປໍ ວິນາ ພາຫິຣານິ ‘‘ອຫ’’ນ຺ຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ. ‘‘ມມ’’ນ຺ຕິ ມານວິນິພນ຺ຘາຍ ປນ ພາຫິຣານິປິ ລພ຺ຠນ຺ຕິ. ພາຫິຣານິປິ ຫິ ‘‘ມມ’’ນ຺ຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ທຸກ຺ຂາ ເວທນາ ອນິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ມານວຕ຺ຖຸ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຉ ເວທນາ ຕາສໍ ມູລປຈ຺ຈຍາ ຉ ຜສ຺ສາ ຈ ນ ຄຫິຕາ. ສຎ຺ຎາທໂຍ ປນ ອິຘ ປຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ນ ຄຫິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ສໍໂຍຊນິກາທິທິຏ຺ຐິນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໓. ອຕ຺ຕວາທປຏິສໍຍຸຕ຺ຕທິຏ຺ຐິນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໔໖. ອຕ຺ຕວາທປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາ ທິຏ຺ຐິ ອຕ຺ຕານຸທິຏ຺ຐິເຍວ. ອຕ຺ຕາຕິ ວາເທນ ປຏິສໍຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຸນ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາ.

ອຕ຺ຕວາທປຏິສໍຍຸຕ຺ຕທິຏ຺ຐິນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໔. ໂລກວາທປຏິສໍຍຸຕ຺ຕທິຏ຺ຐິນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໔໗. ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈາຕິ ໂສ ເອວ ອຕ຺ຕາ ຈ ອາໂລກນຏ຺ເຐນ ໂລໂກ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສສ຺ສໂຕຕິ ສສ຺ສຕວາທານໍ ທິຏ຺ຐິ. ອສສ຺ສໂຕຕິ ອຸຈ຺ເຉທວາທານໍ. ສສ຺ສໂຕ ຈ ອສສ຺ສໂຕ ຈາຕິ ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕິການໍ. ເນວ ສສ຺ສໂຕ ນາສສ຺ສໂຕຕິ ອມຣາວິກ຺ເຂປິການໍ. ອນ຺ຕວາຕິ ປຣິຕ຺ຕກສິຓລາຠີນໍ ຕກ຺ກິການຎ຺ຈ ນິຄຓ຺ຐາຊີວິການຎ຺ຈ. ອຖ ວາ ອຸຈ຺ເຉທວາທິໂນ ‘‘ສຕ຺ໂຕ ຊາຕິຍາ ປຸພ຺ພນ຺ຕວາ, ມຣເຓນ ອປຣນ຺ຕວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນິກາ ‘‘ສຕ຺ໂຕ ຊາຕິຍາ ປຸພ຺ພນ຺ຕວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອນນ຺ຕວາຕິ ອປ຺ປມາຓກສິຓລາຠີນໍ. ສສ຺ສຕວາທິໂນ ປນ ‘‘ປຸພ຺ພນ຺ຕາປຣນ຺ຕາ ນຕ຺ຖິ, ເຕນ ອນນ຺ຕວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນິກາ ‘‘ອປຣນ຺ເຕນ ອນນ຺ຕວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ອນ຺ຕວາ ຈ ອນນ຺ຕວາ ຈາຕິ ອຸທ຺ຘມໂຘ ອວຑ຺ຒິຕ຺ວາ ຕິຣິຍໍ ວຑ຺ຒິຕກສິຓານໍ. ເນວ ອນ຺ຕວາ ນ ອນນ຺ຕວາຕິ ອມຣາວິກ຺ເຂປິການໍ.

ໂລກວາທປຏິສໍຍຸຕ຺ຕທິຏ຺ຐິນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໕-໑໖. ຠວວິຠວທິຏ຺ຐິນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໔໘. ຠວວິຠວທິຏ຺ຐີນໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕທິຏ຺ຐິໂຕ ວິສຸໍ ອຠິນິເວສາຠາວໂຕ ວິສຸໍ ນິທ຺ເທສໍ ອກຕ຺ວາ ຍຖາວຸຕ຺ຕທິຏ຺ຐີນໍເຍວ ວເສນ ‘‘ໂອລີຍນໍ ອຕິຘາວນ’’ນ຺ຕິ ເອເກກໍ ອາກາຣໍ ນິທ຺ທິສິຕຸໍ ປຸຈ຺ຉໍ ອກຕ຺ວາ ຈ ໂອລີຍນາຠິນິເວໂສ ຠວທິຏ຺ຐິ, ອຕິຘາວນາຠິນິເວໂສ ວິຠວທິຏ຺ຐີຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຠວນິໂຣຘາຍ ຘມ຺ເມ ເທສິຍມາເນ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ປກ຺ຂນ຺ທຕີ’’ຕິ (ອິຕິວຸ. ໔໙) ວຸຕ຺ຕໂອລີຍນາຠິນິເວໂສ, ສສ຺ສຕສຎ຺ຎາຍ ນິພ຺ພານໂຕ ສງ຺ໂກຈນາຠິນິເວໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຠເວເນວ ໂຂ ປເນເກ ອຏ຺ຏີຍມານາ ຫຣາຍມານາ ຊິຄຸຈ຺ຉມານາ ວິຠວໍ ອຠິນນ຺ທນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕອຕິຘາວນາຠິນິເວໂສ, ອຸຈ຺ເຉທສຎ຺ຎາຍ ນິໂຣຘຄາມິນິປຏິປທາຕິກ຺ກມນາຠິນິເວໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອິທານິ ຕາວ ຠວວິຠວທິຏ຺ຐິໂຍ ສພ຺ພທິຏ຺ຐີສຸ ໂຍເຊຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ອສ຺ສາທທິຏ຺ຐິຍາຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ອສ຺ສາທທິຏ຺ຐິກາ ສສ຺ສຕໍ ວາ ອຸຈ຺ເຉທໍ ວາ ນິສ຺ສາຍ ‘‘ນຕ຺ຖິ ກາເມສຸ ໂທໂສ’’ຕິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ປຎ຺ຈຕິໍສາກາຣາປິ ອສ຺ສາທທິຏ຺ຐິໂຍ ສິຍາ ຠວທິຏ຺ຐິໂຍ, ສິຍາ ວິຠວທິຏ຺ຐິໂຍຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ເອເກກາປິ ທິຏ຺ຐິໂຍ ສສ຺ສຕຄ຺ຄາຫວເສນ ຠວທິຏ຺ຐິໂຍ ຠເວຍ຺ຍຸໍ, ອຸຈ຺ເຉທຄ຺ຄາຫວເສນ ວິຠວທິຏ຺ຐິໂຍ ຠເວຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ຕານຸທິຏ຺ຐິຍາ ຣູປໍ ອຕ຺ຕໂຕ ສມນຸປສ຺ສຕິ, ເວທນໍ… ສຎ຺ຎໍ… ສງ຺ຂາເຣ… ວິຎ຺ຎາຓໍ ອຕ຺ຕໂຕ ສມນຸປສ຺ສຕີຕິ ປຎ຺ຈສຸ ຣູປາທິໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ອນຎ຺ຎຕ຺ຕາ ເຕສຸ ອຸຈ຺ຉິນ຺ເນສຸ ອຕ຺ຕາ ອຸຈ຺ຉິນ຺ໂນຕິ ຄຫຓໂຕ ປຎ຺ຈ ວິຠວທິຏ຺ຐິໂຍຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສເສສຸ ປຎ຺ຈທສສຸ ຐາເນສຸ ຣູປາທິໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ອຎ຺ຎຕ຺ຕາ ເຕສຸ ອຸຈ຺ຉິນ຺ເນສຸປິ ‘‘ອຕ຺ຕາ ສສ຺ສໂຕຕິ ຄຫຓໂຕ ປນ຺ນຣສ ຠວທິຏ຺ຐິໂຍຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຍາ ‘‘ສພ຺ພາວ ຕາ ວິຠວທິຏ຺ຐິໂຍ’’ຕິ ອຸຈ຺ເຉທວເສນ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອນ຺ຕວານນ຺ຕວາທິຏ຺ຐີສຸ ປຣິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓອປ຺ປມາຓາຣມ຺ມຓຌານລາຠິໂນ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ຣູປຘາຕຸຍາ ຈວິຕ຺ວາ ສຕ຺ເຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ອຸປປນ຺ເນ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ຠວທິຏ຺ຐິໍ ອປສ຺ສິຕ຺ວາ ວິຠວທິຏ຺ຐິໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ສິຍາ ຠວທິຏ຺ຐິໂຍ, ສິຍາ ວິຠວທິຏ຺ຐິໂຍຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຫຕິ ຈ ນ ຈ ໂຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ໂຫຕິ ຈາຕິ ຠວທິຏ຺ຐິ, ນ ຈ ໂຫຕີຕິ ວິຠວທິຏ຺ຐິ. ເນວ ໂຫຕິ ນ ນ ໂຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ເນວ ໂຫຕີຕິ ວິຠວທິຏ຺ຐິ, ນ ນ ໂຫຕີຕິ ຠວທິຏ຺ຐິ. ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ‘‘ສິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປຸພ຺ພນ຺ຕານຸທິຏ຺ຐິຍາ ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕິກາ ສສ຺ສຕຎ຺ຈ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ, ອສສ຺ສຕຎ຺ຈ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ສາ ຠວທິຏ຺ຐິ ຈ ວິຠວທິຏ຺ຐິ ຈ ໂຫຕິ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ອນ຺ຕານນ຺ຕິກາ ອນ຺ຕານນ຺ຕໍ ອຕ຺ຕານໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ສາ ອຕ຺ຕານຸທິຏ຺ຐິສທິສາ ຠວທິຏ຺ຐິ ຈ ວິຠວທິຏ຺ຐິ ຈ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ອມຣາວິກ຺ເຂປິກາ ຠວທິຏ຺ຐິໍ ວາ ວິຠວທິຏ຺ຐິໍ ວາ ນິສ຺ສາຍ ວາຈາວິກ຺ເຂປໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ອວເສສາ ປນ ຠວທິຏ຺ຐິໂຍວ. ຕສ຺ມາ ເຕ ເຕ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ສິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປຣນ຺ຕານຸທິຏ຺ຐິຍາ ສຕ຺ຕ ອຸຈ຺ເຉທວາທາ ວິຠວທິຏ຺ຐິໂຍ, ອວເສສາ ຠວທິຏ຺ຐິໂຍ. ຕສ຺ມາ ເຕ ເຕ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ສິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຎ຺ໂຎຊນິກທິຏ຺ຐິຍາ ສພ຺ພທິຏ຺ຐີນໍ ວເສນ ‘‘ສິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຫນ຺ຕິ ມານວິນິພນ຺ຘາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ຈກ຺ຂາທີນໍ ອຫນ຺ຕິ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ເຕສໍ ວິນາເສ ອຕ຺ຕາ ວິນຏ຺ໂຐ ໂຫຕີຕິ ສພ຺ພາວ ຕາ ວິຠວທິຏ຺ຐິໂຍຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຕານຸທິຏ຺ຐິໂຍ ວິຍ ມມນ຺ຕິ ມານວິນິພນ຺ຘາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ຈກ຺ຂາທິໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ອຎ຺ຎຕ຺ຕາ ເຕສໍ ວິນາເສປິ ອຕ຺ຕາ ນ ວິນສ຺ສຕີຕິ ສພ຺ພາວ ຕາ ຠວທິຏ຺ຐິໂຍຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂລກວາທປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ‘‘ສສ຺ສໂຕ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈາ’’ຕິອາທິນາ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໔໗) ນເຍນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຠວວິຠວທິຏ຺ຐິ ປາກຏາເຍວ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ອສ຺ສາທທິຏ຺ຐາທິກາ ວິຠວທິຏ຺ຐິປຣິໂຍສານາ ໂສຬສ ທິຏ຺ຐິໂຍ ຕີຓິສຕຎ຺ຈ ທິຏ຺ຐາຠິນິເວສາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ ໂຫນ຺ຕິ. ອຕ຺ຕານຸທິຏ຺ຐິ ຈ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິ ຈ ອຕ຺ຕວາທປຏິສຎ຺ຎຸຕ຺ຕາ ທິຏ຺ຐິ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກາ ປຣິຍາເຍນ ຕິວິຘາ ວຸຕ຺ຕາ. ສຎ຺ໂຎຊນິກາ ປນ ທິຏ຺ຐິ ອວຕ຺ຖາເຠເທນ ສພ຺ພາປິ ທິຏ຺ຐິໂຍ ໂຫນ຺ຕິ.

ອິທານິ ສພ຺ພາວ ຕາ ທິຏ຺ຐິໂຍ ອສ຺ສາທທິຏ຺ຐິໂຍຕິອາທິ ອຎ຺ເຎນ ປຣິຍາເຍນ ຍຖາໂຍຄໍ ທິຏ຺ຐິສໍສນ຺ທນາ. ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພາວ ຕາ ທິຏ຺ຐິໂຍຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕາ ອນວເສສາ ທິຏ຺ຐິໂຍ. ທິຏ຺ຐິຣາຄຣຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕຓ຺ຫາສ຺ສາທນິສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ຈ ອສ຺ສາທທິຏ຺ຐິໂຍ, ອຕ຺ຕສິເນຫານຸຄຕຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕານຸທິຏ຺ຐິໂຍ, ວິປຣີຕທສ຺ສນຕ຺ຕາ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໂຍ, ຂນ຺ຘວຕ຺ຖຸກຕ຺ຕາ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິໂຍ, ເອເກກສ຺ສ ອນ຺ຕສ຺ສ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ອນ຺ຕຄ຺ຄາຫິກາ ທິຏ຺ຐິໂຍ, ອນຕ຺ຖສໍໂຍຊນິກຕ຺ຕາ ສຎ຺ໂຎຊນິກາ ທິຏ຺ຐິໂຍ, ອຕ຺ຕວາເທນ ຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕວາທປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາ ທິຏ຺ຐິໂຍຕິ ອິມາ ສຕ຺ຕ ທິຏ຺ຐິໂຍ ສພ຺ພທິຏ຺ຐິສງ຺ຄາຫິກາ, ເສສາ ປນ ນວ ທິຏ຺ຐິໂຍ ນ ສພ຺ພທິຏ຺ຐິສງ຺ຄາຫິກາ.

ອິທານິ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ວຸຕ຺ຕາ ສພ຺ພາວ ຕາ ທິຏ຺ຐິໂຍ ທ຺ວີສຸເຍວ ທິຏ຺ຐີສຸ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕານໍ ທິຏ຺ຐິທ຺ວຍນິສ຺ສຍໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຠວຎ຺ຈ ທິຏ຺ຐິນ຺ຕິຄາຖມາຫ. ສພ຺ພາປິ ຫິ ຕາ ທິຏ຺ຐິໂຍ ຠວທິຏ຺ຐີ ວາ ໂຫນ຺ຕິ ວິຠວທິຏ຺ຐີ ວາ. ຠວຎ຺ຈ ທິຏ຺ຐິໍ ວິຠວຎ຺ຈ ທິຏ຺ຐິນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ຈ-ສທ຺ໂທ ທິຏ຺ຐິເມວ ສມຸຈ຺ຈິໂນຕິ, ນ ນິສ຺ສຍໍ. ນ ຫິ ເອໂກ ຠວວິຠວທິຏ຺ຐິທ຺ວຍໍ ນິສ຺ສຍຕິ. ຍຖາຫ – ‘‘ອິຕິ ຠວທິຏ຺ຐິສນ຺ນິສ຺ສິຕາ ວາ ສຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ ວິຠວທິຏ຺ຐິສນ຺ນິສ຺ສິຕາ ວາ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໑໓). ຕກ຺ກິກາຕິ ຕກ຺ເກນ ວທນ຺ຕີຕິ ຕກ຺ກິກາ. ເຕ ຫິ ທິຏ຺ຐິຄຕິກາ ສຠາວປຏິເວຘປຎ຺ຎາຍ ອຠາວາ ເກວລໍ ຕກ຺ເກນ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ເຍປິ ຈ ຌານລາຠິໂນ ອຠິຎ຺ຎາລາຠິໂນ ວາ ທິຏ຺ຐິໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ເຕປິ ຕກ຺ເກຕ຺ວາ ຄຫຓໂຕ ຕກ຺ກິກາ ເອວ. ນິສ຺ສິຕາເສຕິ ນິສ຺ສິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອກເມວ ປທໍ, ‘‘ເສ’’ຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ ວາ. ເຕສໍ ນິໂຣຘມ຺ຫິ ນ ຫຕ຺ຖິ ຎາຓນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐິນິສ຺ສຍສ຺ສ ກາຣຓວຈນເມຕໍ. ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິນິໂຣເຘ ນິພ຺ພາເນ ຍສ຺ມາ ເຕສໍ ຎາຓໍ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ເອຕໍ ທິຏ຺ຐິທ຺ວຍໍ ນິສ຺ສິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ນ ຫິ ອຕ຺ຖິ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຫິ-ກາໂຣ ກາຣໂຓປເທເສ ນິປາໂຕ. ຍຕ຺ຖາຍໍ ໂລໂກ ວິປຣີຕສຎ຺ຎີຕິ ຍຕ຺ຖ ສຸເຂ ນິໂຣຘມ຺ຫິ ອຍໍ ສເທວໂກ ໂລໂກ ‘‘ທຸກ຺ຂ’’ມິຕິ ວິປຣີຕສຎ຺ຎີ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມິໍ ນິໂຣຘມ຺ຫິ ນ ຫຕ຺ຖິ ຎາຓນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ທຸກ຺ຂມິຕິ ວິປຣີຕສຎ຺ຎິຕາຍ ອິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ຣູປາ ສທ຺ທາ ຣສາ ຄນ຺ຘາ, ຜສ຺ສາ ຘມ຺ມາ ຈ ເກວລາ;

ອິຏ຺ຐາ ກນ຺ຕາ ມນາປາ ຈ, ຍາວຕຕ຺ຖີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

‘‘ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ, ເອເຕ ໂວ ສຸຂສມ຺ມຕາ;

ຍຕ຺ຖ ເຈເຕ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ, ຕໍ ເນສໍ ທຸກ຺ຂສມ຺ມຕໍ.

‘‘ສຸຂນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐມຣິເຍຫິ, ສກ຺ກາຍສ຺ສຸປໂຣຘນໍ;

ປຈ຺ຈນີກມິທໍ ໂຫຕິ, ສພ຺ພໂລເກນ ປສ຺ສຕໍ.

‘‘ຍໍ ປເຣ ສຸຂໂຕ ອາຫຸ, ຕທຣິຍາ ອາຫຸ ທຸກ຺ຂໂຕ;

ຍໍ ປເຣ ທຸກ຺ຂໂຕ ອາຫຸ, ຕທຣິຍາ ສຸຂໂຕ ວິທູ.

‘‘ປສ຺ສ ຘມ຺ມໍ ທຸຣາຊານໍ, ສມ຺ປມູຬ຺ເຫຕ຺ຖວິທ຺ທສຸ;

ນິວຸຕານໍ ຕໂມ ໂຫຕິ, ອນ຺ຘກາໂຣ ອປສ຺ສຕໍ.

‘‘ສຕຎ຺ຈ ວິວຏໍ ໂຫຕິ, ອາໂລໂກ ປສ຺ສຕາມິວ;

ສນ຺ຕິເກ ນ ວິຊານນ຺ຕິ, ມຄາ ຘມ຺ມສ຺ສໂກວິທາ.

‘‘ຠວຣາຄປເຣເຕຫິ, ຠວໂສຕານຸສາຣິຠິ;

ມາຣເຘຍ຺ຍານຸປນ຺ເນຫິ, ນາຍໍ ຘມ຺ໂມ ສຸສມ຺ພຸໂຘ.

‘‘ໂກ ນຸ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອຣິເຍຠິ, ປທໍ ສມ຺ພຸທ຺ຘຸມຣຫຕິ;

ຍໍ ປທໍ ສມ຺ມທຎ຺ຎາຍ, ປຣິນິພ຺ພນ຺ຕິ ອນາສວາ’’ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໗໖໔-໗໗໑);

໑໔໙. ອິທານິ ສພ຺ພາສໍ ທິຏ຺ຐີນໍ ທິຏ຺ຐິທ຺ວຍຠາວໍ ທິຏ຺ຐິສມຸຄ຺ຆາຕກຎ຺ຈ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິໍ ສຸຕ຺ຕໂຕ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ, ທ຺ວີຫິ ຠິກ຺ຂເວຕິ ສຸຕ຺ຕໍ ອາຫຣິ. ຕຕ຺ຖ ເທວາຕິ ພ຺ຣຫ຺ມາໂນປິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ໂອລີຍນ຺ຕີຕິ ສງ຺ກຸຈນ຺ຕິ. ອຕິຘາວນ຺ຕີຕິ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຈກ຺ຂຸມນ຺ໂຕຕິ ປຎ຺ຎວນ຺ໂຕ. ຈ-ສທ຺ໂທ ອຕິເຣກຕ຺ໂຖ. ຠວາຣາມາຕິ ຠໂວ ອາຣາໂມ ອຠິຣມຏ຺ຐານໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ຠວາຣາມາ. ຠວຣຕາຕິ ຠເວ ອຠິຣຕາ. ຠວສມ຺ມຸທິຕາຕິ ຠເວນ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐາ. ເທສິຍມາເນຕິ ຕຖາຄເຕນ ວາ ຕຖາຄຕສາວເກນ ວາ ເທສິຍມາເນ. ນ ປກ຺ຂນ຺ທຕີຕິ ຘມ຺ມເທສນໍ ວາ ຠວນິໂຣຘໍ ວາ ນ ປວິສຕິ. ນ ປສີທຕີຕິ ຕຕ຺ຖ ປສາທໍ ນ ປາປຸຓາຕິ. ນ ສນ຺ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ຕຕ຺ຖ ນ ປຕິຏ຺ຐາຕິ. ນາຘິມຸຈ຺ຈຕີຕິ ຕຕ຺ຖ ຆນຠາວໍ ນ ປາປຸຓາຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິ ວຸຕ຺ຕາ.

ອຏ຺ຏີຍມານາຕິ ທຸກ຺ຂໍ ປາປຸຓມານາ. ຫຣາຍມານາຕິ ລຊ຺ຊໍ ປາປຸຓມານາ. ຊິຄຸຈ຺ຉມານາຕິ ຊິຄຸຈ຺ຉໍ ປາປຸຓມານາ. ວິຠວໍ ອຠິນນ຺ທນ຺ຕີຕິ ອຸຈ຺ເຉທໍ ປຏິຈ຺ຈ ຕຸສ຺ສນ຺ຕິ, ອຸຈ຺ເຉທໍ ປຕ຺ຖຍນ຺ຕີຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ກິຣາຕິ ອນຸສ຺ສວນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ໂຠຕິ ອາລປນເມຕໍ. ສນ຺ຕນ຺ຕິ ນິພ຺ພຸຕໍ. ປຓີຕນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂາຠາວໂຕ ປຓີຕໍ, ປຘານຠາວໍ ນີຕນ຺ຕິ ວາ ປຓີຕໍ. ຍາຖາວນ຺ຕິ ຍຖາສຠາວໍ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິ ວຸຕ຺ຕາ.

ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ. ຠູຕນ຺ຕິ ເຫຕຸໂຕ ສຎ຺ຊາຕໍ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກສງ຺ຂາຕໍ ທຸກ຺ຂໍ. ຠູຕໂຕ ປສ຺ສຕີຕິ ອິທໍ ຠູຕໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ປສ຺ສຕິ. ນິພ຺ພິທາຍາຕິ ວິປສ຺ສນຕ຺ຖາຍ. ວິຣາຄາຍາຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄຕ຺ຖາຍ. ນິໂຣຘາຍາຕິ ນິພ຺ພານຕ຺ຖາຍ. ປຏິປນ຺ໂນ ໂຫຕີຕິ ຕທນຸຣູປໍ ປຏິປທໍ ປຏິປນ຺ໂນ ໂຫຕິ. ເອວໍ ປສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອິມິນາ ປກາເຣນ ປຸພ຺ພຠາເຄ ໂລກິຍຎາເຓນ, ປຏິເວຘກາເລ ໂລກຸຕ຺ຕຣຎາເຓນ ປສ຺ສນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ວຸຕ຺ຕາ.

ອິທານິ ທ຺ວີຫິ ຄາຖາຫິ ຕສ຺ສາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ອານິສໍສໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ໂຍ ຠູຕໍ ຠູຕໂຕ ທິສ຺ວາຕິ ທຸກ຺ຂໍ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມເຍນ ອຠິສເມຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠູຕສ຺ສ ຈ ອຕິກ຺ກມນ຺ຕິ ນິໂຣຘໍ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠິສມເຍນ ອຠິສເມຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາຠູເຕຘິມຸຈ຺ຈຕີຕິ ມຄ຺ຄຠາວນາຠິສມຍວເສນ ຍຖາສຠາເວ ນິໂຣເຘ ‘‘ເອຕໍ ສນ຺ຕໍ, ເອຕໍ ປຓີຕ’’ນ຺ຕິ ອຘິມຸຈ຺ຈຕິ. ຠວຕຓ຺ຫາ ປຣິກ຺ຂຍາຕິ ສມຸທຍສ຺ສ ປຫາເນນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອສຕິປິ ເຈຕ຺ຖ ສຈ຺ຈານໍ ນານາຠິສມຍຕ຺ເຕ ‘‘ທິສ຺ວາ’’ຕິ ປຸພ຺ພກາລິກວຈນໍ ສທ຺ຘິໍ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທາຍ ໂວຫາຣວເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ປຸພ຺ພໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ອຘິມຸຈ຺ຈຕິ. ຈຕຸສຈ຺ຈາຠິສມໂຍ ສມານກາລເມວ ໂຫຕິ. ສມານກາເລປິ ວາ ປຸພ຺ພກາລິການິ ປທານິ ຠວນ຺ຕີຕິ ນ ໂທໂສ. ສ ເວຕິ ເອກໍເສນ ໂສ ອຣຫໍ. ຠູຕປຣິຎ຺ຎາໂຕຕິ ທຸກ຺ຂໍ ປຣິຎ຺ຎາຕວາ. ວີຕຕຓ຺ໂຫຕິ ວິຄຕຕຓ຺ໂຫ. ຠວາຠເວຕິ ຂຸທ຺ທເກ ຈ ມຫນ຺ເຕ ຈ ຠເວ. ວຸທ຺ຘິອຕ຺ເຖປິ ຫິ ອ-ກາຣສ຺ສ ສມ຺ຠວໂຕ ອຠໂວຕິ ມຫາຠໂວ. ໂສ ປນ ຂຸທ຺ທກມຫນ຺ຕຠາໂວ ອຸປາທາຍຸປາທາຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຖ ວາ ຠເວຕິ ສສ຺ສເຕ. ອຠເວຕິ ອຸຈ຺ເຉເທ. ຕທຸຠເຍປິ ທິຏ຺ຐິຣາຄາຠາເວນ ວີຕຕຓ຺ໂຫ. ຠູຕສ຺ສ ວິຠວາຕິ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂສ຺ສ ສມຸຈ຺ເຉທາ. ນາຄຈ຺ຉຕິ ປຸນພ຺ຠວນ຺ຕິ ອຣຫໂຕ ປຣິນິພ຺ພານໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໕໐. ຕໂຍ ປຸຄ຺ຄລາຕິອາທິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກຄຣຫຓຕ຺ຖໍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິກປສໍສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ວິຣູປຠາວໍ ປນ຺ນາ ຄຕາ ທິຏ຺ຐິ ເອເຕສນ຺ຕິ ວິປນ຺ນທິຏ຺ຐີ. ສຸນ຺ທຣຠາວໍ ປນ຺ນາ ຄຕາ ທິຏ຺ຐິ ເອເຕສນ຺ຕິ ສມ຺ປນ຺ນທິຏ຺ຐີ. ຕິຕ຺ຖິໂຍຕິ ຕິຕ຺ຖໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ທິຏ຺ຐິ, ຕໍ ປຏິປນ຺ນຕ຺ຕາ ຕິຕ຺ເຖ ສາຘຸ, ຕິຕ຺ຖໍ ຍສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ວາ ຕິຕ຺ຖິໂຍ. ອິໂຕ ພຫິທ຺ຘາ ປພ຺ພຊ຺ຊູປຄໂຕ. ຕິຕ຺ຖິຍສາວໂກຕິ ເຕສໍ ທິຏ຺ຐານຸຄຕິມາປນ຺ໂນ ຄຫຏ຺ໂຐ. ໂຍ ຈ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໂກຕິ ຕທຸຠຍຠາວໍ ອນຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ຍາຍ ກາຍຈິ ທິຏ຺ຐິຍາ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໂກ.

ຕຖາຄໂຕຕິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘປິ ເອຕ຺ເຖວ ສງ຺ຄຫິໂຕ. ຕຖາຄຕສາວໂກຕິ ມຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ໂຕ ຜລປ຺ປຕ຺ໂຕ ຈ. ໂຍ ຈ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິໂກຕິ ຕທຸຠຍວິນິມຸຕ຺ໂຕ ໂລກິຍສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິໂກ.

ຄາຖາສຸ ໂກຘໂນຕິ ໂຍ ອຠິຓ຺ຫໍ ກຸຊ຺ຌຕິ, ໂສ. ອຸປນາຫີຕິ ຕເມວ ໂກຘໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຸປນນ຺ຘນສີໂລ. ປາປມກ຺ຂີຕິ ລາມກຠູຕມກ຺ຂວາ. ມາຍາວີຕິ ກຕປາປປຏິຈ຺ຉາທນວາ. ວສໂລຕິ ຫີນຊຈ຺ໂຈ. ວິສຸທ຺ໂຘຕິ ຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິຍາ ວິສຸທ຺ໂຘ. ສຸທ຺ຘຕໍ ຄໂຕຕິ ມຄ຺ຄຜລສງ຺ຂາຕໍ ສຸທ຺ຘຠາວໍ ຄໂຕ. ເມຘາວີຕິ ປຎ຺ຎວາ. ອິມາຍ ຄາຖາຍ ໂລກຸຕ຺ຕຣສມ຺ມາທິຏ຺ຐິສມ຺ປນ຺ໂນ ເອວ ໂຖມິໂຕ.

ວິປນ຺ນທິຏ຺ຐິໂຍ ສມ຺ປນ຺ນທິຏ຺ຐິໂຍຕິ ປຸຄ຺ຄລໂວຫາຣໍ ປຫາຍ ຘມ຺ມເມວ ຄຣຫນ຺ໂຕ ໂຖເມນ຺ໂຕ ຈ ອາຫ. ເອຕໍ ມມາຕິ ຕຓ຺ຫາມຎ຺ຎນວເສນ ທິຏ຺ຐິ. ເອໂສຫມສ຺ມີຕິ ມານມຎ຺ຎນມູລິກາ ທິຏ຺ຐິ. ເອໂສ ເມ ອຕ຺ຕາຕິ ທິຏ຺ຐິມຎ຺ຎນເມວ.

ເອຕໍ ມມາຕິ ກາ ທິຏ຺ຐີຕິອາທີຫິ ຕິສ຺ສນ຺ນໍ ວິປນ຺ນທິຏ຺ຐີນໍ ວິຠາຄຎ຺ຈ ຄຓນຎ຺ຈ ກາລສງ຺ຄຫຎ຺ຈ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ກຕໍ. ຕຕ຺ຖ ກາ ທິຏ຺ຐີຕິ ອເນກາສຸ ທິຏ຺ຐີສຸ ກຕມາ ທິຏ຺ຐີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຕມນ຺ຕານຸຄ຺ຄຫິຕາຕິ ປຸພ຺ພນ຺ຕາປຣນ຺ຕສງ຺ຂາຕກາລທ຺ວເຍ ກຕເມນ ກາເລນ ອນຸຄ຺ຄຫິຕາ, ອນຸພທ຺ຘາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ມາ ‘‘ເອຕໍ ມມາ’’ຕິ ປຣາມສນ຺ໂຕ ‘‘ເອຕໍ ມມ ອໂຫສິ, ເອວໍ ມມ ອໂຫສິ, ເອຕ຺ຕກໍ ມມ ອໂຫສີ’’ຕິ ອຕີຕໍ ວຕ຺ຖຸໍ ອປທິສິຕ຺ວາ ປຣາມສຕິ, ຕສ຺ມາ ປຸພ຺ພນ຺ຕານຸທິຏ຺ຐິ ໂຫຕິ. ປຸພ຺ພນ຺ຕານຸຄ຺ຄຫິຕາ ຈ ຕາ ທິຏ຺ຐິໂຍ ໂຫນ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ‘‘ເອໂສຫມສ຺ມີ’’ຕິ ປຣາມສນ຺ໂຕ ‘‘ອິມິນາຫໍ ສີເລນ ວາ ວເຕນ ວາ ຕເປນ ວາ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍນ ວາ ເອໂສສ຺ມິ ວິສຸຊ຺ຌິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອນາຄຕຜລໍ ອຸປາທາຍ ປຣາມສຕິ, ຕສ຺ມາ ອປຣນ຺ຕານຸທິຏ຺ຐິ ໂຫຕິ. ອປຣນ຺ຕານຸຄ຺ຄຫິຕາ ຈ ຕາ ທິຏ຺ຐິໂຍ ໂຫນ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ‘‘ເອໂສ ເມ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ປຣາມສນ຺ໂຕ ອຕີຕານາຄຕໍ ອຸປາທິນ຺ນສນ຺ຕຕິໍ ອຸປາທາຍ ‘‘ເອໂສ ເມ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ປຣາມສຕິ, ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິວເສນ ຈ ປຣາມສຕິ, ຕສ຺ມາ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິ ໂຫຕິ. ປຸພ຺ພນ຺ຕາປຣນ຺ຕານຸຄ຺ຄຫິຕາ ຈ ຕາ ທິຏ຺ຐິໂຍ ໂຫນ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິປ຺ປມຸຂາເຍວ ທ຺ວາສຏ຺ຐິ ທິຏ຺ຐິໂຍ ໂຫນ຺ຕິ, ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິສມຸຄ຺ຆາເຕເນວ ຈ ທ຺ວາສຏ຺ຐິ ທິຏ຺ຐິໂຍ ສມຸຄ຺ຆາຕໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິປ຺ປມຸເຂນ ທ຺ວາສຏ຺ຐິ ທິຏ຺ຐິຄຕານີຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິປ຺ປມຸເຂນ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິທ຺ວາເຣນ ທ຺ວາສຏ຺ຐິ ທິຏ຺ຐິຄຕານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິປ຺ປມຸຂານີຕິ ປາໂຐ ສຸນ຺ທຣຕໂຣ. ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິ ປມຸຂາ ອາທິ ເອເຕສນ຺ຕິ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິປ຺ປມຸຂານິ. ການິ ຕານິ? ທ຺ວາສຏ຺ຐິ ທິຏ຺ຐິຄຕານິ.

‘‘ກາ ທິຏ຺ຐີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉາຍ ວີສຕິວຕ຺ຖຸກາ ອຕ຺ຕານຸທິຏ຺ຐິ, ວີສຕິວຕ຺ຖຸກາ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐີຕິ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ. ‘‘ກຕິ ທິຏ຺ຐິໂຍ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉາຍ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິປ຺ປມຸຂານິ ທ຺ວາສຏ຺ຐິ ທິຏ຺ຐິຄຕານີຕິ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ. ສາເຍວ ປນ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິ ‘‘ເອໂສ ເມ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຈນສາມຎ຺ເຎນ ອຕ຺ຕານຸທິຏ຺ຐີຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຕສ຺ສາ ວຸຕ຺ຕາຍ ອຕ຺ຕວາທປຏິສຎ຺ຎຸຕ຺ຕາ ທິຏ຺ຐິປິ ວຸຕ຺ຕາເຍວ ໂຫຕິ.

໑໕໑. ເຍ ເກຈິ, ຠິກ຺ຂເວຕິອາທິສຸຕ຺ຕາຫຣຓໍ ສມ຺ປນ຺ນທິຏ຺ຐິປຸຄ຺ຄລສມ຺ພນ຺ເຘນ ສມ຺ປນ຺ນທິຏ຺ຐິປຸຄ຺ຄລວິຠາຄທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ກຕໍ. ຕຕ຺ຖ ນິຏ຺ຐໍ ຄຕາຕິ ມຄ຺ຄຎາຓວເສນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາຕິ ນິຈ຺ຉຍໍ ຄຕາ, ນິພ຺ເພມຕິກາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິຏ຺ຐາຄຕາຕິ ປາໂຐ ສມາສປທໍ ໂຫຕິ, ອຕ຺ໂຖ ປນ ໂສເຍວ. ທິຏ຺ຐິສມ຺ປນ຺ນາຕິ ທິຏ຺ຐິຍາ ສຸນ຺ທຣຠາວໍ ຄຕາ. ອິຘ ນິຏ຺ຐາຕິ ອິມິສ຺ສາ ກາມຘາຕຸຍາ ປຣິນິພ຺ພານໍ. ອິຘ ວິຫາຍ ນິຏ຺ຐາຕິ ອິມໍ ກາມຠວໍ ວິຊຫິຕ຺ວາ ສຸທ຺ຘາວາສພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ປຣິນິພ຺ພານໍ. ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸປຣມສ຺ສາຕິ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍປຣມາ ສຕ຺ຕວາຣປຣມາ ຠວູປປຕ຺ຕິ ອຕ຺ຕຠາວຄ຺ຄຫຓໍ ອສ຺ສ, ຕໂຕ ປຣໍ ອຏ຺ຐມໍ ຠວໍ ນາທິຍຕີຕິ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸປຣໂມ. ຕສ຺ສ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸປຣມສ຺ສ ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສ. ໂກລໍໂກລສ຺ສາຕິ ກຸລໂຕ ກຸລໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ໂກລໍໂກໂລ. ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລສຈ຺ຉິກິຣິຍໂຕ ຫິ ປຏ຺ຐາຍ ນີເຈ ກຸເລ ອຸປປຕ຺ຕິ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ມຫາໂຠຄກຸເລສຸເຍວ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ສ ໂກລໍໂກລສ຺ສ ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສ. ເອກພີຊິສ຺ສາຕິ ຂນ຺ຘພີຊໍ ນາມ ກຖິຕໍ. ຍສ຺ສ ຫິ ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສ ເອກໍເຍວ ຂນ຺ຘພີຊໍ ອຕ຺ຖິ, ເອກໍ ອຕ຺ຕຠາວຄ຺ຄຫຓໍ, ໂສ ເອກພີຊີ ນາມ. ຕສ຺ສ ເອກພີຊິສ຺ສ ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສ. ຠຄວຕາ ຄຫິຕນາມວເສເນເວຕານິ ເອເຕສໍ ນາມານິ. ເອຕ຺ຕກຎ຺ຫິ ຐານໍ ຄໂຕ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸປຣໂມ ນາມ ໂຫຕິ, ເອຕ຺ຕກໍ ໂກລໍໂກໂລ, ເອຕ຺ຕກໍ ເອກພີຊີຕິ ຠຄວຕາ ເອເຕສໍ ນາມໍ ຄຫິຕໍ. ຠຄວາ ຫິ ‘‘ອຍໍ ເອຕ຺ຕກໍ ຐານໍ ຄມິສ຺ສຕິ, ອຍໍ ເອຕ຺ຕກໍ ຐານໍ ຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ເຕສໍ ຕານິ ຕານິ ນາມານິ ອຄ຺ຄເຫສິ. ມຸທຸປຎ຺ໂຎ ຫິ ໂສຕາປນ຺ໂນ ສຕ຺ຕ ຠເວ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸປຣໂມ ນາມ, ມຊ຺ຌິມປຎ຺ໂຎ ປຣໍ ຉຏ຺ຐໍ ຠວໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ໂກລໍໂກໂລ ນາມ, ຕິກ຺ຂປຎ຺ໂຎ ເອກໍ ຠວໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ເອກພີຊີ ນາມ. ຕໍ ປເນຕໍ ເຕສໍ ມຸທຸມຊ຺ຌິມຕິກ຺ຂປຎ຺ຎຕໍ ປຸພ຺ພເຫຕຸ ນິຍເມຕິ. ອິເມ ຕໂຍປິ ໂສຕາປນ຺ນາ ກາມຠວວເສນ ວຸຕ຺ຕາ, ຣູປາຣູປຠເວ ປນ ພຫຸກາປິ ປຏິສນ຺ຘິໂຍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ສກທາຄາມິສ຺ສາຕິ ປຏິສນ຺ຘິວເສນ ສກິໍ ກາມຠວໍ ອາຄຈ຺ຉຕີຕິ ສກທາຄາມີ. ຕສ຺ສ ສກທາຄາມິສ຺ສ. ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ອຣຫາຕິ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ ອຣຫາ. ອຣຫນ຺ຕິປິ ປາໂຐ. ອິຘ ນິຏ຺ຐາຕິ ກາມຠວໍ ສໍສຣນ຺ເຕເຍວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຣູປາຣູປຠເວ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ປນ ອຣິຍາ ກາມຠເວ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕຕ຺ເຖວ ປຣິນິພ຺ພາຍນ຺ຕິ.

ອນ຺ຕຣາປຣິນິພ຺ພາຍິສ຺ສາຕິ ອາຍຸເວມຊ຺ຌສ຺ສ ອນ຺ຕຣາເຍວ ກິເລສປຣິນິພ຺ພາເນນ ປຣິນິພ຺ພາຍນໂຕ ອນ຺ຕຣາປຣິນິພ຺ພາຍີ. ໂສ ປນ ອຸປ຺ປນ຺ນສມນນ຺ຕຣາ ປຣິນິພ຺ພາຍີ, ອາຍຸເວມຊ຺ຌໍ ອປ຺ປຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍີ, ອາຍຸເວມຊ຺ຌໍ ປຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍີຕິ ຕິວິໂຘ ໂຫຕິ. ຕສ຺ສ ອນ຺ຕຣາປຣິນິພ຺ພາຍິສ຺ສ ອນາຄາມິໂນ. ອຸປຫຈ຺ຈປຣິນິພ຺ພາຍິສ຺ສາຕິ ອາຍຸເວມຊ຺ຌໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ວາ ກາລກິຣິຍໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ວາ ກິເລສປຣິນິພ຺ພາເນນ ປຣິນິພ຺ພາຍນ຺ຕສ຺ສ ອນາຄາມິໂນ. ອສງ຺ຂາຣປຣິນິພ຺ພາຍິສ຺ສາຕິ ອສງ຺ຂາເຣນ ອປ຺ປໂຍເຄນ ອຘິມຕ຺ຕປ຺ປໂຍຄໍ ອກຕ຺ວາວ ກິເລສປຣິນິພ຺ພາເນນ ປຣິນິພ຺ພາຍນຘມ຺ມສ຺ສ ອນາຄາມິໂນ. ສສງ຺ຂາຣປຣິນິພ຺ພາຍິສ຺ສາຕິ ສສງ຺ຂາເຣນ ທຸກ຺ເຂນ ກສິເຣນ ອຘິມຕ຺ຕປ຺ປໂຍຄໍ ກຕ຺ວາວ ກິເລສປຣິນິພ຺ພາເນນ ປຣິນິພ຺ພາຍນຘມ຺ມສ຺ສ ອນາຄາມິໂນ. ອຸທ຺ຘໍໂສຕສ຺ສ ອກນິຏ຺ຐຄາມິໂນຕິ ອຸທ຺ຘໍວາຫິຠາເວນ ອຸທ຺ຘມສ຺ສ ຕຓ຺ຫາໂສຕໍ ວຏ຺ຏໂສຕໍ ວາຕິ ອຸທ຺ຘໍໂສໂຕ, ອຸທ຺ຘໍ ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຏິລຠິຕພ຺ພໂຕ ອຸທ຺ຘມສ຺ສ ມຄ຺ຄໂສຕນ຺ຕິ ອຸທ຺ຘໍໂສໂຕ, ອກນິຏ຺ຐໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອກນິຏ຺ຐຄາມີ. ຕສ຺ສ ອຸທ຺ຘໍໂສຕສ຺ສ ອກນິຏ຺ຐຄາມິໂນ ອນາຄາມິສ຺ສ. ອຍໍ ປນ ອນາຄາມີ ຈຕຸປ຺ປເຠໂທ – ໂຍ ອວິຫໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ໂສເຘຕ຺ວາ ອກນິຏ຺ຐໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍຕິ, ອຍໍ ອຸທ຺ຘໍໂສໂຕ ອກນິຏ຺ຐຄາມີ ນາມ. ໂຍ ເຫຏ຺ຐາ ຕໂຍ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ໂສເຘຕ຺ວາ ສຸທສ຺ສີພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ຐຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍຕິ, ອຍໍ ອຸທ຺ຘໍໂສໂຕ ນ ອກນິຏ຺ຐຄາມີ ນາມ. ໂຍ ອິໂຕ ອກນິຏ຺ຐເມວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍຕິ, ອຍໍ ນ ອຸທ຺ຘໍໂສໂຕ ອກນິຏ຺ຐຄາມີ ນາມ. ໂຍ ເຫຏ຺ຐາ ຈຕູສຸ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກສຸ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ປຣິນິພ຺ພາຍຕິ, ອຍໍ ນ ອຸທ຺ຘໍໂສໂຕ ນ ອກນິຏ຺ຐຄາມີ ນາມາຕິ. ອິເມ ປຎ຺ຈ ອນາຄາມິໂນ ສຸທ຺ຘາວາສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕາ. ອນາຄາມິໂນ ປນ ຣູປຣາຄາຣູປຣາຄານໍ ອປ຺ປຫີນຕ຺ຕາ ອາກງ຺ຂມານາ ເສສຣູປາຣູປຠເວສຸປິ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ. ສຸທ຺ຘາວາເສ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ປນ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ນ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ. ອເວຈ຺ຈປ຺ປສນ຺ນາຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄວເສນ ຊານິຕ຺ວາ ພຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອຈລປ຺ປສາເທນ ປສນ຺ນາ. ໂສຕາປນ຺ນາຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄໂສຕໍ ອາປນ຺ນາ. ອິມິນາ ສພ຺ເພປິ ອຣິຍຜລຏ຺ຐາ ປຸຄ຺ຄລາ ຄຫິຕາຕິ.

ຠວວິຠວທິຏ຺ຐິນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສທ຺ຘມ຺ມປ຺ປກາສິນິຍາ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ຄຏ຺ຐກຖາຍ

ທິຏ຺ຐິກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ອານາປານສ຺ສຕິກຖາ

໑. ຄຓນວາຣວຓ຺ຓນາ

໑໕໒. ອິທານິ ທິຏ຺ຐິກຖານນ຺ຕຣໍ ກຖິຕາຍ ອານາປານສ຺ສຕິກຖາຍ ອປຸພ຺ພຕ຺ຖານຸວຓ຺ຓນາ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕາ. ອຍຎ຺ຫິ ອານາປານສ຺ສຕິກຖາ ທິຏ຺ຐິກຖາຍ ສຸວິທິຕທິຏ຺ຐາທີນວສ຺ສ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິມລວິໂສຘເນນ ສຸວິສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຍຖາຠູຕາວໂພຘາຍ ສມາຘິຠາວນາ ສຸກຣາ ໂຫຕິ, ສພ຺ພສມາຘິຠາວນາສຸ ຈ ສພ຺ພສພ຺ພຎ຺ຎຸໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ໂພຘິມູເລ ອິມິນາວ ສມາຘິນາ ສມາຫິຕຈິຕ຺ຕານໍ ຍຖາຠູຕາວໂພຘໂຕ ອຍເມວ ສມາຘິຠາວນາ ປຘານາຕິ ຈ ທິຏ຺ຐິກຖານນ຺ຕຣໍ ກຖິຕາ. ຕຕ຺ຖ ໂສຬສວຕ຺ຖຸກໍ ອານາປານສ຺ສຕິສມາຘິໍ ຠາວຍໂຕ ສມຘິການິ ທ຺ເວ ຎາຓສຕານິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ຎາຓຄຓນຸທ຺ເທໂສ, ອຏ຺ຐ ປຣິປນ຺ເຖ ຎາຓານີຕິອາທິ ຎາຓຄຓນນິທ຺ເທໂສ, ກຕມານິ ອຏ຺ຐ ປຣິປນ຺ເຖ ຎາຓານີຕິອາທິ. ອິມານິ ເອກວີສຕິ ວິມຸຕ຺ຕິສຸເຂ ຎາຓານີຕິປຣິຍນ຺ຕໍ ສພ຺ພຎາຓານໍ ວິຕ຺ຖາຣນິທ຺ເທໂສ, ອນ຺ເຕ ໂສຬສວຕ຺ຖຸກໍ ອານາປານສ຺ສຕິສມາຘິໍ ຠາວຍໂຕຕິອາທິ ນິຄມນນ຺ຕິ ເອວໍ ຕາວ ປາຬິວວຕ຺ຖານໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຕຕ຺ຖ ຄຓນຸທ຺ເທເສ ຄຓນວາເຣ ຕາວ ໂສຬສວຕ຺ຖຸກນ຺ຕິ ທີຆໍ ຣສ຺ສໍ ສພ຺ພກາຍປຏິສໍເວທີ ປສ຺ສມ຺ຠຍໍ ກາຍສງ຺ຂາຣນ຺ຕິ ກາຍານຸປສ຺ສນາຈຕຸກ຺ກໍ, ປີຕິປຏິສໍເວທີ ສຸຂປຏິສໍເວທີ ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣປຏິສໍເວທີ ປສ຺ສມ຺ຠຍໍ ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣນ຺ຕິ ເວທນານຸປສ຺ສນາຈຕຸກ຺ກໍ, ຈິຕ຺ຕປຏິສໍເວທີ ອຠິປ຺ປໂມທຍໍ ຈິຕ຺ຕໍ ສມາທຫໍ ຈິຕ຺ຕໍ ວິໂມຈຍໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາຈຕຸກ຺ກໍ, ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສີ ວິຣາຄານຸປສ຺ສີ ນິໂຣຘານຸປສ຺ສີ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສີຕິ ຘມ຺ມານຸປສ຺ສນາຈຕຸກ຺ກນ຺ຕິ ອິເມສໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ຈຕຸກ຺ການໍ ວເສນ ໂສຬສ ວຕ຺ຖູນິ ປຕິຏ຺ຐາ ອາຣມ຺ມຓານິ ອສ຺ສາຕິ ໂສຬສວຕ຺ຖຸໂກ. ຕໍ ໂສຬສວຕ຺ຖຸກໍ. ສມາສວເສນ ປເນຕ຺ຖ ວິຠຕ຺ຕິໂລໂປ ກໂຕ. ອານນ຺ຕິ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ປວິສນວາໂຕ. ອປານນ຺ຕິ ພຫິນິກ຺ຂມນວາໂຕ. ເກຈິ ປນ ວິປຣິຍາເຍນ ວທນ຺ຕິ. ອປານຎ຺ຫິ ອເປຕໍ ອານໂຕຕິ ອປານນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນິທ຺ເທເສ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໖໐) ປນ ນາ-ກາຣສ຺ສ ທີຆຕ຺ຕມຊ຺ຌຸເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ອາປານນ຺ຕິ. ຕສ຺ມິໍ ອານາປາເນ ສຕິ ອານາປານສ຺ສຕິ, ອສ຺ສາສປສ຺ສາສປຣິຄ຺ຄາຫິກາຍ ສຕິຍາ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອານາປານສ຺ສຕິຍາ ຍຸຕ຺ໂຕ ສມາຘິ, ອານາປານສ຺ສຕິຍໍ ວາ ສມາຘິ ອານາປານສ຺ສຕິສມາຘິ. ຠາວຍໂຕຕິ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍໍ ຠາເວນ຺ຕສ຺ສ. ສມຘິການີຕິ ສຫ ອຘິເກນ ວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ສມຘິການິ, ສາຕິເຣການີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມ-ກາໂຣ ປເນຕ຺ຖ ປທສນ຺ຘິກໂຣ. ເກຈິ ປນ ‘‘ສໍອຘິການີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເອວໍ ສຕິ ທ຺ເວ ຎາຓສຕານິເຍວ ອຘິການີຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ອິມານິ ຫິ ວີສຕິອຘິການິ ທ຺ເວ ຎາຓສຕານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ.

ປຣິປນ຺ເຖ ຎາຓານີຕິ ປຣິປນ຺ຖໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຎາຓານິ. ຕຖາ ອຸປກາເຣ ອຸປກ຺ກິເລເສ ຎາຓານິ. ໂວທາເນ ຎາຓານີຕິ ໂວທາຍຕິ, ເຕນ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິສຸທ຺ຘໍ ໂຫຕີຕິ ໂວທານໍ. ກິໍ ຕໍ? ຎາຓໍ. ‘‘ໂວທານຎາຓານີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ສຸຕມເຍ ຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ປຏິ. ມ. ມາຕິກາ ໑.໑; ປຏິ. ມ. ໑.໑) ວິຍ ‘‘ໂວທາເນ ຎາຓານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສໂຕ ສມ຺ປຊາໂນ ຫຸຕ຺ວາ ກໂຣຕີຕິ ສໂຕກາຣີ, ຕສ຺ສ ສໂຕກາຣິສ຺ສ ຎາຓານິ. ນິພ຺ພິທາຎາຓານີຕິ ນິພ຺ພິທາຠູຕານິ ຎາຓານິ. ນິພ຺ພິທານຸໂລມຎາຓານີຕິ ນິພ຺ພິທາຍ ອນຸກູລານິ ຎາຓານິ. ນິພ຺ພິທານຸໂລມິຎາຓານີຕິປິ ປາໂຐ, ນິພ຺ພິທານຸໂລໂມ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ນິພ຺ພິທານຸໂລມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິພ຺ພິທາປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິຎາຓານີຕິ ນິພ຺ພິທາຍ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິຍໍ ຎາຓານິ. ວິມຸຕ຺ຕິສຸເຂ ຎາຓານີຕິ ວິມຸຕ຺ຕິສຸເຂນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານິ ຎາຓານິ.

ກຕມານິ ອຏ຺ຐາຕິອາທີຫິ ປຣິປນ຺ຖອຸປກາຣານໍ ປຏິປກ຺ຂວິປກ຺ຂຍຸຄລຕ຺ຕາ ເຕສຸ ຎາຓານິ ສເຫວ ນິທ຺ທິຏ຺ຐານິ. ກາມຈ຺ຉນ຺ທເນກ຺ຂມ຺ມາທີນິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖານິ. ອຸປກາຣນ຺ຕິ ຈ ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາສວເສນ ນປຸໍສກວຈນໍ ກຕໍ. ສພ຺ເພປິ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາຕິ ວຸຕ຺ຕາວເສສາ ເຍ ເກຈິ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ. ຕຖາ ສພ຺ເພປິ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍາ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ. ‘‘ປຣິປນ຺ໂຖ ອຸປກາຣ’’ນ຺ຕິ ຈ ຕໍ ຕເທວ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ເອກວຈນໍ ກຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຣິປນ຺ເຖ ຎາຓານິ ຈ ອຸປກາເຣ ຎາຓານິ ຈ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ເຕສໍ ອາຣມ຺ມຓາເນວ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາ ເຕເຫວ ຕານິ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຕທາຣມ຺ມຓານິ ຎາຓານິ ນິຄເມຕ຺ວາ ທສ຺ເສສິ. ອຸປກ຺ກິເລເສ ຎາຓາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ຄຓນວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ໂສຬສຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໕໓. ໂສຬສຫິ ອາກາເຣຫີຕິ ອຸຠຍປກ຺ຂວເສນ ວຸຕ຺ເຕຫິ ໂສຬສຫິ ຎາຓໂກຏ຺ຐາເສຫິ. ອຸທຸຈິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ສມຸທຸຈິຕນ຺ຕິ ອຸປຈາຣຠູມິຍໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸທ຺ຘໍ ອຸຈິຕໍ, ສມ຺ມາ ອຸທ຺ຘໍ ອຸຈິຕໍ, ອຸປຣູປຣິ ກຕປຣິຈຍໍ ສມ຺ມາ ອຸປຣູປຣິ ກຕປຣິຈຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸທຸຊິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ສມຸທຸຊິຕນ຺ຕິປິ ປາໂຐ. ອຸປຣິຠາວາຍ ຊິຕໍ, ອຸປຣິຠາວກເຣຫິ ວາ ຎາເຓຫິ ຊິຕໍ ອຸທຸຊິຕໍ. ສມຸທຸຊິຕນ຺ຕິ ສມາ ອຸປຣິຠາວາຍ, ອຸປຣິຠາວກເຣຫິ ວາ ຎາເຓຫິ ຊິຕໍ. ສມາຕິ ເຈຕ຺ຖ ວິສມຠາວປຏິກ຺ເຂໂປ. ອິມສ຺ມິໍ ປາເຐ ອຸ, ທຸ-ອິຕິ ທ຺ເວ ທ຺ເວ ອຸປສຄ຺ຄາ ໂຫນ຺ຕິ. ອຸຣູຊິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ສມ຺ມາຣູຊິຕນ຺ຕິປິ ປາໂຐ. ເອຕ຺ຖາປິ ຊິຕຕ຺ໂຖເຍວ. ອຸຣູ ອຣູຕິ ອິທໍ ປນ ນິປາຕມຕ຺ຕເມວາຕິ ວທນ຺ຕິ. ວີໂຓປມຏ຺ຐກຖາຍ ຕຊ຺ຊິຕໍ ສຸຕຊ຺ຊິຕນ຺ຕິ ຈ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ອິຘ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ເອກຕ຺ເຕ ສນ຺ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອຸປຈາຣຠູມິຍໍ ຕາວ ນານາຣມ຺ມຓວິກ຺ເຂປາຠາເວນ ເອກຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐາຕິ. ນິຍ຺ຍານາວຣຓຏ຺ເຐນ ນີວຣຓາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຣຕິປິ ສພ຺ເພປິ ອກຸສລາ ອາວຣຓຏ຺ເຐນ ນີວຣຓາຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ນິຍ຺ຍານາວຣຓຏ຺ເຐນາຕິ ນິຍ຺ຍານານໍ ອາຄມນມຄ຺ຄປິທຫນຏ຺ເຐນ. ນິຍ຺ຍານວາຣຓຏ຺ເຐນາຕິປິ ປາໂຐ, ນິຍ຺ຍານານໍ ປຏິກ຺ເຂປນຏ຺ເຐນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເນກ຺ຂມ຺ມໍ ອຣິຍານໍ ນິຍ຺ຍານນ຺ຕິ ມຄ຺ຄຏ຺ຐານໍ ອຣິຍານໍ ນິຍ຺ຍານສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ເຫຕຸຕ຺ຕາ ຜລູປຈາເຣນ ອຣິຍານໍ ນິຍ຺ຍານໍ. ເຕນ ຈ ເຫຕຸຠູເຕນ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ອຣິຍາ ນິຍ຺ຍນ຺ຕິ ນິຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ນິຍ຺ຍານນ຺ຕິ ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອິຘ ອຸປຈາຣສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ຈ ອາໂລກສຎ຺ຎາຍ ສພ຺ພກຸສລຘມ຺ມານຎ຺ຈ ອຠາວາ ຕໍ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ນິວຸຕຕ຺ຕາຕິ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຕ຺ຕາ. ນປ຺ປຊານາຕີຕິ ປຸຄ຺ຄລວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ.

ວິສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຸປຈາຣຠູມິຍໍເຍວ. ຂຓິກສໂມຘານາຕິ ຈິຕ຺ຕກ຺ຂເຓ ຈິຕ຺ຕກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ຂໂຓ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ຂຓິກາ, ອຸປກ຺ກິເລສາ, ຂຓິການໍ ສໂມຘາໂນ ສມາຄໂມ ປພນ຺ໂຘ ຂຓິກສໂມຘາໂນ. ຕສ຺ມາ ຂຓິກສໂມຘານາ, ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ອຸປກ຺ກິເລສາ ຂຓິກປ຺ປພນ຺ຘວເສນ ຂຓິກປຣມ຺ປຣາວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ນ ເອກຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓວເສນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ໂສຬສຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ອຸປກ຺ກິເລສຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

ປຐມຈ຺ຉກ຺ກໍ

໑໕໔. ປຐມຈ຺ຉກ຺ເກ ອສ຺ສາສາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານນ຺ຕິ ອພ຺ຠນ຺ຕຣປວິສນວາຕສ຺ສ ນາສິກຄ຺ຄໍ ວາ ມຸຂນິມິຕ຺ຕໍ ວາ ອາທິ, ຫທຍໍ ມຊ຺ຌໍ, ນາຠິ ປຣິໂຍສານໍ. ຕໍ ຕສ຺ສ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານໍ ສຕິຍາ ອນຸຄຈ຺ຉໂຕ ໂຍຄິສ຺ສ ຐານນານຕ຺ຕານຸຄມເນນ ຈິຕ຺ຕໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ວິກ຺ເຂປໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕວິກ຺ເຂປຄຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ເອກຕ຺ເຕ ອສຓ຺ຐຫນໂຕ ສມາຘິສ຺ສ ປຣິປນ຺ໂຖ. ປສ຺ສາສາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານນ຺ຕິ ພຫິນິກ຺ຂມນວາຕສ຺ສ ນາຠິ ອາທິ, ຫທຍໍ ມຊ຺ຌໍ, ນາສິກຄ຺ຄໍ ວາ ມຸຂນິມິຕ຺ຕໍ ວາ ພຫິອາກາໂສ ວາ ປຣິໂຍສານໍ. ໂຍຊນາ ປເນຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພາ. ອສ຺ສາສປຏິກງ຺ຂນາ ນິກນ຺ຕິຕຓ຺ຫາຈຣິຍາຕິ ‘‘ນາສິກາວາຕາຍຕ຺ຕມິທໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ໂອຬາຣິໂກຬາຣິກສ຺ສ ອສ຺ສາສສ຺ສ ປຕ຺ຖນາສງ຺ຂາຕາ ນິກາມນາ ເອວ ຕຓ຺ຫາປວຕ຺ຕິ. ຕຓ຺ຫາປວຕ຺ຕິຍາ ສຕິ ເອກຕ຺ເຕ ອສຓ຺ຐຫນໂຕ ສມາຘິສ຺ສ ປຣິປນ຺ໂຖ. ປສ຺ສາສປຏິກງ຺ຂນາ ນິກນ຺ຕີຕິ ປຸນ ອສ຺ສາສປຸພ຺ພກສ຺ສ ປສ຺ສາສສ຺ສ ປຕ຺ຖນາສງ຺ຂາຕາ ນິກນ຺ຕິ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອສ຺ສາເສນາຠິຕຸນ຺ນສ຺ສາຕິ ອຕິທີຆໍ ອຕິຣສ຺ສໍ ວາ ອສ຺ສາສໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ອສ຺ສາສມູລກສ຺ສ ກາຍຈິຕ຺ຕກິລມຖສ຺ສ ສພ຺ຠາວໂຕ ເຕນ ອສ຺ສາເສນ ວິທ຺ຘສ຺ສ ປີຬິຕສ຺ສ. ປສ຺ສາສປຏິລາເຠ ມຸຈ຺ຉນາຕິ ອສ຺ສາເສນ ປີຬິຕຕ຺ຕາເຍວ ປສ຺ສາເສ ອສ຺ສາທສຎ຺ຎິໂນ ປສ຺ສາສໍ ປຕ຺ຖຍໂຕ ຕສ຺ມິໍ ປສ຺ສາສປຏິລາເຠ ຣຊ຺ຊນາ. ປສ຺ສາສມູລເກປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ວຸຕ຺ຕສ຺ເສວ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອນຸວຓ຺ຓນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ເຕສຸ ຄາຖາພນ຺ເຘສຸ ອນຸຄຈ຺ຉນາຕິ ອນຸຄຈ຺ຉມານາ. ສຕີຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາວິກ຺ເຂປເຫຕຸຠູຕາ ສຕິ. ວິກ຺ຂິປຕິ ອເນນ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ວິກ຺ເຂໂປ. ໂກ ໂສ? ອສ຺ສາໂສ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ວິກ຺ເຂໂປ ອຊ຺ຌຕ຺ຕວິກ຺ເຂໂປ, ຕສ຺ສ ອາກງ຺ຂນາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕວິກ຺ເຂປາກງ຺ຂນາ, ອສມ຺ມາມນສິກາຣວເສນ ອຊ຺ຌຕ຺ຕວິກ຺ເຂປກສ຺ສ ອສ຺ສາສສ຺ສ ອາກງ຺ຂນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອເຕເນວ ນເຍນ ພຫິທ຺ຘາວິກ຺ເຂປປຕ຺ຖນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຍຫີຕິ ເຍຫິ ອຸປກ຺ກິເລເສຫິ. ວິກ຺ຂິປ຺ປມານສ຺ສາຕິ ວິກ຺ຂິປິຍມານສ຺ສ ວິກ຺ເຂປໍ ອາປາທິຍມານສ຺ສ. ໂນ ຈ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຈ຺ຈຕີຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາຣມ຺ມເຓ ຈ ນາຘິມຸຈ຺ຈຕິ, ປຈ຺ຈນີກຘມ຺ເມຫິ ຈ ນ ວິມຸຈ຺ຈຕິ. ຈິຕ຺ຕໍ ໂນ ຈ ວິມຸຈ຺ຈຕິ ປຣປຕ຺ຕິຍາ ຈ ໂຫນ຺ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ວິໂມກ຺ຂໍ ອປ຺ປຊານນ຺ຕາຕິ ໂສ ວາ ອຎ຺ໂຎ ວາ ອາຣມ຺ມຓາຘິມຸຕ຺ຕິວິໂມກ຺ຂຎ຺ຈ ປຈ຺ຈນີກວິມຸຕ຺ຕິວິໂມກ຺ຂຎ຺ຈ ເອວໍ ອປ຺ປຊານນ຺ຕາ. ປຣປຕ຺ຕິຍາຕິ ປຣປຈ຺ຈຍໍ ປຣສທ຺ທຫນໍ ອຣຫນ຺ຕິ, ນ ອຕ຺ຕປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ຎາຓນ຺ຕິ ‘‘ປຣປຈ຺ຈຍິກາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ປຣປຕ຺ຕິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ໂຖ ປນ ໂສເຍວ.

ທຸຕິຍຈ຺ຉກ຺ກໍ

໑໕໕. ທຸຕິຍຈ຺ຉກ຺ເກ ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ຜຸສນຏ຺ຐານໍ. ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ ຫິ ທີຆນາສິກສ຺ສ ນາສາປຸຏໍ ຆຏ຺ເຏນ຺ຕາ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ຣສ຺ສນາສິກສ຺ສ ອຸຕ຺ຕໂຣຏ຺ຐໍ. ຍທິ ຫິ ອຍໍ ໂຍຄີ ຕໍ ນິມິຕ຺ຕເມວ ອາວຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕເມວ ອາວຊ຺ຊມານສ຺ສ ອສ຺ສາເສ ຈິຕ຺ຕໍ ວິກມ຺ປຕິ, ນ ປຕິຏ຺ຐາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ຈິຕ຺ເຕ ອປ຺ປຕິຏ຺ຐິເຕ ສມາຘິສ຺ສ ອຠາວໂຕ ຕໍ ວິກມ຺ປນໍ ສມາຘິສ຺ສ ປຣິປນ຺ໂຖ. ຍທິ ອສ຺ສາສເມວ ອາວຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ອພ຺ຠນ຺ຕຣປເວສນວເສນ ວິກ຺ເຂປໍ ອາວຫຕິ, ນິມິຕ຺ເຕ ນ ປຕິຏ຺ຐາຕິ, ຕສ຺ມາ ນິມິຕ຺ເຕ ວິກມ຺ປຕິ. ອິມິນາ ນເຍນ ເສເສສຸປິ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ. ຄາຖາສຸ ວິກ຺ຂິປ຺ປເຕຕິ ວິກ຺ຂິປີຍຕິ ວິກ຺ເຂປໍ ອາປາທີຍຕິ.

ຕຕິຍຈ຺ຉກ຺ກໍ

໑໕໖. ຕຕິຍຈ຺ຉກ຺ເກ ອຕີຕານຸຘາວນໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຜຸສນຏ຺ຐານໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຄຕໍ ອສ຺ສາສໍ ວາ ປສ຺ສາສໍ ວາ ອນຸຄຈ຺ຉມານໍ ຈິຕ຺ຕໍ. ວິກ຺ເຂປານຸປຕິຕນ຺ຕິ ວິກ຺ເຂເປນ ອນຸຄຕໍ, ວິກ຺ເຂປໍ ວາ ສຍໍ ອນຸປຕິຕໍ ອນຸຄຕໍ. ອນາຄຕປຏິກງ຺ຂນໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຜຸສນຏ຺ຐານໍ ອປ຺ປຕ຺ຕໍ ອສ຺ສາສໍ ວາ ປສ຺ສາສໍ ວາ ປຏິກງ຺ຂມານໍ ປຈ຺ຈາສີສມານໍ ຈິຕ຺ຕໍ. ວິກມ຺ປິຕນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍ ອປ຺ປຕິຏ຺ຐາເນເນວ ວິກ຺ເຂເປນ ວິກມ຺ປິຕໍ. ລີນນ຺ຕິ ອຕິສິຖິລວີຣິຍຕາທີຫິ ສງ຺ກຸຈິຕໍ. ໂກສຊ຺ຊານຸປຕິຕນ຺ຕິ ກຸສີຕຠາວານຸຄຕໍ. ອຕິປຄ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ອຈ຺ຈາຣທ຺ຘວີຣິຍຕາທີຫິ ອຕິອຸສ຺ສາຫິຕໍ. ອຸທ຺ຘຈ຺ຈານຸປຕິຕນ຺ຕິ ວິກ຺ເຂປານຸຄຕໍ. ອຠິນຕນ຺ຕິ ອສ຺ສາທວຕ຺ຖູສຸ ຠຸສໍ ນຕໍ ອລ຺ລີນໍ. ອປນຕນ຺ຕິ ນິຣສ຺ສາທວຕ຺ຖູສຸ ປຕິຫຕໍ, ຕໂຕ ອປຄຕໍ ວາ, ອປຄຕນຕໍ ວາ, ນ ຕໂຕ ອປຄຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຣາຄານຸປຕິຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສນິມິຕ຺ຕໍ ມນສິກໂຣໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນປີຕິສຸເຂ ວາ ປຸພ຺ເພ ຫສິຕລປິຕກີຬິຕວຕ຺ຖູສຸ ວາ ຣາໂຄ ອນຸປຕຕິ. ພ຺ຍາປາທານຸປຕິຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ມນສິກາເຣ ນິຣສ຺ສາທຄຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນໂທມນສ຺ສວເສນ ວາ ປຸພ຺ເພ ສມຸທາຈິຓ຺ເຓສຸ ອາຆາຕວຕ຺ຖູສຸ ວາ ພ຺ຍາປາໂທ ອນຸປຕຕິ. ຄາຖາສຸ ນ ສມາຘິຍຕີຕິ ນ ສມາຫິຕໍ ໂຫຕິ. ອຘິຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕສີເສນ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ ອຘິໂກ ສມາຘິ.

໑໕໗. ເອຕ຺ຕາວຕາ ຕີຫິ ຉກ຺ເກຫິ ອຏ຺ຐາຣສ ອຸປກ຺ກິເລເສ ນິທ຺ທິສິຕ຺ວາ ອິທານິ ເຕສໍ ອຸປກ຺ກິເລສານໍ ສມາຘິສ຺ສ ປຣິປນ຺ຖຠາວສາຘເນນ ອາທີນວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ປຸນ ອສ຺ສາສາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ກາໂຍປິ ຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ສາຣທ຺ຘາ ຈ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວິກ຺ເຂປສມຸຏ຺ຐານຣູປານໍ ວເສນ ຣູປກາໂຍປິ, ວິກ຺ເຂປສນ຺ຕຕິວເສນ ຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ມຫຕາ ໂຂເຠນ ຂຸຠິຕາ ສທຣຖາ ຈ ໂຫນ຺ຕິ. ຕໂຕ ມນ຺ທຕເຣນ ອິຎ຺ຊິຕາ ກມ຺ປິຕາ, ຕໂຕ ມນ຺ທຕເຣນ ຜນ຺ທິຕາ ຈລິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ພລວາປິ ມຊ຺ຌິໂມປິ ມນ຺ໂທປິ ໂຂໂຠ ໂຫຕິເຍວ, ນ ສກ຺ກາ ໂຂເຠນ ນ ຠວິຕຸນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຈິຕ຺ຕໍ ວິກມ຺ປິຕຕ຺ຕາຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວິກມ຺ປິຕຕ຺ຕາ. ຄາຖາສຸ ປຣິປຸຓ຺ຓາ ອຠາວິຕາຕິ ຍຖາ ປຣິປຸຓ຺ຓາ ໂຫຕິ, ຕຖາ ອຠາວິຕາ. ອິຎ຺ຊິໂຕຕິ ກມ຺ປິໂຕ. ຜນ຺ທິໂຕຕິ ມນ຺ທກມ຺ປິໂຕ. ເຫຏ຺ຐາ ນີວຣຓານໍ ອນນ຺ຕຣຕ຺ຕາ ‘‘ອິເມຫິ ຈ ປນ ນີວຣເຓຫີ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໕໓) ອຈ຺ຈນ຺ຕສມີປນິທສ຺ສນວຈນໍ ກຕໍ. ອິຘ ປນ ນິຄມເນ ນີວຣຓານໍ ສນ຺ຕຣຕ຺ຕາ ເຕຫິ ຈ ປນ ນີວຣເຓຫີຕິ ປຣມ຺ມຸຂນິທສ຺ສນວຈນໍ ກຕໍ.

ອຸປກ຺ກິເລສຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ໂວທານຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໕໘. ໂວທາເນ ຎາຓານີຕິ ວິສຸທ຺ຘຎາຓານິ. ຕໍ ວິວຊ຺ຊຍິຕ຺ວາຕິ ຍໍ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕໍ ອຕີຕານຸຘາວນໍ ຈິຕ຺ຕໍ ວິກ຺ເຂປານຸປຕິຕໍ, ຕໍ ວິວຊ຺ຊຍິຕ຺ວາຕິ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ເອກຏ຺ຐາເນ ສມາທຫຕີຕິ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ຜຸສນຏ຺ຐາເນ ສມໍ ອາທຫຕິ ປຕິຏ຺ຐາເປຕິ. ຕຕ຺ເຖວ ອຘິໂມເຈຕີຕິ ເອກຏ຺ຐາເນຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ຜຸສນຏ຺ຐາເນເຍວ ສນ຺ນິຏ຺ຐເປຕິ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ກໂຣຕິ. ປຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາຕິ ຘມ຺ມວິຈຍປີຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄຠາວນາຍ ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ. ວິນິຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາຕິ ປສ຺ສທ຺ຘິສມາຘິອຸເປກ຺ຂາສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄຠາວນາຍ ວິນິຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ. ‘‘ສຕິນ຺ທ຺ຣິຍວີຣິຍິນ຺ທ຺ຣິເຍຫິ ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ, ສຕິນ຺ທ຺ຣິຍສມາຘິນ຺ທ຺ຣິເຍຫິ ວິນິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ສມ຺ປຊາໂນ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອສຸຠຠາວນາທີຫິ. ປຸນ ສມ຺ປຊາໂນ ຫຸຕ຺ວາຕິ ເມຕ຺ຕາຠາວນາທີຫິ. ເຍນ ຣາເຄນ ອນຸປຕິຕໍ, ເຍນ ພ຺ຍາປາເທນ ອນຸປຕິຕໍ, ຕໍ ປຊຫຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອີທິສນ຺ຕິ ສມ຺ປຊານນ຺ໂຕ ຕປ຺ປຏິປກ຺ເຂນ ຣາຄໍ ປຊຫຕິ, ພ຺ຍາປາທໍ ປຊຫຕີຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ປຣິສຸທ຺ຘນ຺ຕິ ນິຣຸປກ຺ກິເລສໍ. ປຣິໂຍທາຕນ຺ຕິ ປຠສ຺ສຣໍ. ເອກຕ຺ຕຄຕໍ ໂຫຕີຕິ ຕໍ ຕໍ ວິເສສໍ ປຕ຺ຕສ຺ສ ຕໍ ຕໍ ເອກຕ຺ຕໍ ຄຕໍ ໂຫຕິ.

ກຕເມ ເຕ ເອກຕ຺ຕາຕິ ອິຘ ຍຸຊ຺ຊມານາຍຸຊ຺ຊມາເນປິ ເອກຕ຺ເຕ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉຕິ. ທານູປສຄ຺ຄຸປຏ຺ຐາເນກຕ຺ຕນ຺ຕິ ທານວຕ຺ຖຸສງ຺ຂາຕສ຺ສ ທານສ຺ສ ອຸປສຄ຺ໂຄ ໂວສຊ຺ຊນໍ ທານູປສຄ຺ໂຄ, ທານວຕ຺ຖຸປຣິຈ຺ຈາຄເຈຕນາ. ຕສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐານໍ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ຐານໍ ທານູປສຄ຺ຄຸປຏ຺ຐານໍ, ຕເທວ ເອກຕ຺ຕໍ, ເຕນ ວາ ເອກຕ຺ຕໍ ເອກຄ຺ຄຠາໂວ ທານູປສຄ຺ຄຸປຏ຺ຐາເນກຕ຺ຕໍ. ທານໂວສຄ຺ຄຸປຏ຺ຐາເນກຕ຺ຕນ຺ຕິ ປາໂຐ ສຸນ຺ທຣຕໂຣ, ໂສ ເອວຕ຺ໂຖ. ເອເຕນ ປທຸທ຺ຘາຣວເສນ ຈາຄານຸສ຺ສຕິສມາຘິ ວຸຕ຺ໂຕ. ປທຸທ຺ຘາຣວເສນ ວຸຕ຺ໂຕປິ ເຈສ ອິຕເຣສໍ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ເອກຕ຺ຕານໍ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ອິຘ ນິທ຺ທິຏ຺ຐນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ວິສາຂາປິ ຫິ ມຫາອຸປາສິກາ ອາຫ – ‘‘ອິຘ, ຠນ຺ເຕ, ທິສາສຸ ວສ຺ສໍວຸຏ຺ຐາ ຠິກ຺ຂູ ສາວຕ຺ຖິໍ ອາຄຈ຺ຉິສ຺ສນ຺ຕິ ຠຄວນ຺ຕໍ ທສ຺ສນາຍ, ເຕ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສນ຺ຕິ ‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ, ຠນ຺ເຕ, ຠິກ຺ຂຸ ກາລງ຺ກໂຕ, ຕສ຺ສ ກາ ຄຕິ, ໂກ ອຠິສມ຺ປຣາໂຍ’ຕິ? ຕໍ ຠຄວາ ພ຺ຍາກຣິສ຺ສຕິ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ວາ ສກທາຄາມິຜເລ ວາ ອນາຄາມິຜເລ ວາ ອຣຫຕ຺ເຕ ວາ. ຕ຺ຍາຫໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມິ ‘ອາຄຕປຸພ຺ພາ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ເຕນ ອຍ຺ເຍນ ສາວຕ຺ຖີ’ຕິ? ສເຈ ເມ ວກ຺ຂນ຺ຕິ ‘ອາຄຕປຸພ຺ພາ ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ສາວຕ຺ຖີ’ຕິ. ນິຏ຺ຐເມຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉິສ຺ສາມິ ນິສ຺ສໍສຍໍ ປຣິຠຸຕ຺ຕໍ ເຕນ ອຍ຺ເຍນ ວສ຺ສິກສາຏິກາ ວາ ອາຄນ຺ຕຸກຠຕ຺ຕໍ ວາ ຄມິກຠຕ຺ຕໍ ວາ ຄິລານຠຕ຺ຕໍ ວາ ຄິລານຸປຏ຺ຐາກຠຕ຺ຕໍ ວາ ຄິລານເຠສຊ຺ຊໍ ວາ ຘຸວຍາຄຸ ວາຕິ. ຕສ຺ສາ ເມ ຕທນຸສ຺ສຣນ຺ຕິຍາ ປາໂມຊ຺ຊໍ ຊາຍິສ຺ສຕິ, ປມຸທິຕາຍ ປີຕິ ຊາຍິສ຺ສຕິ, ປີຕິມນາຍ ກາໂຍ ປສ຺ສມ຺ຠິສ຺ສຕິ, ປສ຺ສທ຺ຘກາຍາ ສຸຂໍ ເວທຍິສ຺ສາມິ, ສຸຂິນິຍາ ຈິຕ຺ຕໍ ສມາຘິຍິສ຺ສຕິ, ສາ ເມ ຠວິສ຺ສຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍຠາວນາ ພລຠາວນາ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄຠາວນາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໓໕໑). ອຖ ວາ ເອກຕ຺ເຕສຸ ປຐມໍ ອຸປຈາຣສມາຘິວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ທຸຕິຍໍ ອປ຺ປນາສມາຘິວເສນ, ຕຕິຍໍ ວິປສ຺ສນາວເສນ, ຈຕຸຕ຺ຖໍ ມຄ຺ຄຜລວເສນາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສມຖສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕໍ ສມຖນິມິຕ຺ຕໍ. ວໂຍ ຠງ຺ໂຄ ເອວ ລກ຺ຂຓໍ ວຍລກ຺ຂຓໍ. ນິໂຣໂຘ ນິພ຺ພານໍ. ເສສເມເຕສຸ ຕີສຸ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ຈາຄາຘິມຸຕ຺ຕານນ຺ຕິ ທາເນ ອຘິມຸຕ຺ຕານໍ. ອຘິຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ວິປສ຺ສນາປາທກສມາຘິ. ວິປສ຺ສການນ຺ຕິ ຠງ຺ຄານຸປສ຺ສນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕີຫິ ອນຸປສ຺ສນາຫິ ສງ຺ຂາເຣ ວິປສ຺ສນ຺ຕານໍ. ອຣິຍປຸຄ຺ຄລານນ຺ຕິ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ. ທຸຕິຍາທີນິ ຕີຓິ ເອກຕ຺ຕານິ ອານາປານສ຺ສຕິວເສນ ເສສກມ຺ມຏ຺ຐານວເສນ ຈ ຍຸຊ຺ຊນ຺ຕິ. ຈຕູຫິ ຐາເນຫີຕິ ຈຕູຫິ ກາຣເຓຫິ. ສມາຘິວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄຜລານໍ ວເສນ ‘‘ເອກຕ຺ຕຄຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ປຏິປທາວິສຸທ຺ຘິປກ຺ຂນ຺ທຎ຺ເຈວ ໂຫຕິ ອຸເປກ຺ຂານຸພ຺ຣູຫິຕຎ຺ຈ ຎາເຓນ ຈ ສມ຺ປຫໍສິຕ’’ນ຺ຕິ ອຸທ຺ເທສປທານິ. ‘‘ປຐມສ຺ສ ຌານສ຺ສ ໂກ ອາທີ’’ຕິອາທີນິ ເຕສໍ ອຸທ຺ເທສປທານໍ ວິຕ຺ຖາເຣຕຸກມ຺ຍຕາປຸຈ຺ຉາປຸພ຺ພງ຺ຄມານິ ນິທ຺ເທສປທານິ. ຕຕ຺ຖ ປຏິປທາວິສຸທ຺ຘິປກ຺ຂນ຺ທນ຺ຕິ ປຏິປທາ ເອວ ນີວຣຓມລວິໂສຘນໂຕ ວິສຸທ຺ຘິ, ຕໍ ປຏິປທາວິສຸທ຺ຘິໍ ປກ຺ຂນ຺ທໍ ປວິຏ຺ຐໍ. ອຸເປກ຺ຂານຸພ຺ຣູຫິຕນ຺ຕິ ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາຍ ພ຺ຣູຫິຕໍ ວຑ຺ຒິຕໍ. ຎາເຓນ ຈ ສມ຺ປຫໍສິຕນ຺ຕິ ປຣິໂຍທາປເກນ ຎາເຓນ ສມ຺ປຫໍສິຕໍ ປຣິໂຍທາປິຕໍ ວິໂສຘິຕໍ. ປຏິປທາວິສຸທ຺ຘິ ນາມ ສສມ຺ຠາຣິໂກ ອຸປຈາໂຣ, ອຸເປກ຺ຂານຸພ຺ຣູຫນາ ນາມ ອປ຺ປນາ, ສມ຺ປຫໍສນາ ນາມ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຕິ ເອວເມເກ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ‘‘ເອກຕ຺ຕຄຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ປຏິປທາວິສຸທ຺ຘິປກ຺ຂນ຺ທຎ຺ເຈວ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ອນ຺ໂຕອປ຺ປນາຍເມວ ອາຄມນວເສນ ປຏິປທາວິສຸທ຺ຘິ, ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາຍ ກິຈ຺ຈວເສນ ອຸເປກ຺ຂານຸພ຺ຣູຫນາ, ຘມ຺ມານໍ ອນຕິວຕ຺ຕນາທິຠາວສາຘເນນ ປຣິໂຍທາປກສ຺ສ ຎາຓສ຺ສ ກິຈ຺ຈນິປ຺ຜຕ຺ຕິວເສນ ສມ຺ປຫໍສນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ກຖໍ? ຍສ຺ມິຎ຺ຫິ ວາເຣ ອປ຺ປນາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມິໍ ໂຍ ນີວຣຓສງ຺ຂາໂຕ ກິເລສຄໂຓ ຕສ຺ສ ຌານສ຺ສ ປຣິປນ຺ໂຖ, ຕໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ ວິສຸຊ຺ຌຕິ, ວິສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ອາວຣຓວິຣຫິຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ມຊ຺ຌິມໍ ສມຖນິມິຕ຺ຕໍ ປຏິປຊ຺ຊຕິ. ມຊ຺ຌິມໍ ສມຖນິມິຕ຺ຕໍ ນາມ ສມປ຺ປວຕ຺ໂຕ ອປ຺ປນາສມາຘິເຍວ. ຕທນນ຺ຕຣໍ ປນ ປຸຣິມຈິຕ຺ຕໍ ເອກສນ຺ຕຕິປຣິຓາມນເຍນ ຕຖຕ຺ຕໍ ອຸປຄຈ຺ຉມານໍ ມຊ຺ຌິມໍ ສມຖນິມິຕ຺ຕໍ ປຏິປຊ຺ຊຕິ ນາມ. ເອວໍ ປຏິປນ຺ນຕ຺ຕາ ຕຖຕ຺ຕຸປຄມເນນ ຕຕ຺ຖ ປກ຺ຂນ຺ທຕິ ນາມ. ເອວໍ ຕາວ ປຸຣິມຈິຕ຺ເຕ ວິຊ຺ຊມານາກາຣນິປ຺ຜາທິກາ ປຐມສ຺ສ ຌານສ຺ສ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓເຍວ ອາຄມນວເສນ ປຏິປທາວິສຸທ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອວໍ ວິສຸທ຺ຘສ຺ສ ປນ ຕສ຺ສ ປຸນ ວິໂສເຘຕພ຺ພາຠາວໂຕ ວິໂສຘເນ ພ຺ຍາປາຣໍ ອກໂຣນ຺ໂຕ ວິສຸທ຺ຘໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂຕິ ນາມ. ສມຖຠາວູປຄມເນນ ສມຖປຏິປນ຺ນສ຺ສ ປຸນ ສມາທາເນ ພ຺ຍາປາຣໍ ອກໂຣນ຺ໂຕ ສມຖປຏິປນ຺ນໍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂຕິ ນາມ. ສມຖປຏິປນ຺ນຠາວໂຕ ເອວ ຈສ຺ສ ກິເລສສໍສຄ຺ຄໍ ປຫາຍ ເອກຕ຺ເຕນ ອຸປຏ຺ຐິຕສ຺ສ ປຸນ ເອກຕ຺ຕຸປຏ຺ຐາເນ ພ຺ຍາປາຣໍ ອກໂຣນ຺ໂຕ ເອກຕ຺ຕຸປຏ຺ຐານໍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂຕິ ນາມ. ເອວໍ ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາຍ ກິຈ຺ຈວເສນ ອຸເປກ຺ຂານຸພ຺ຣູຫນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ເຍ ປເນເຕ ເອວໍ ອຸເປກ຺ຂານຸພ຺ຣູຫິເຕ ຕຕ຺ຖ ຊາຕາ ສມາຘິປຎ຺ຎາສງ຺ຂາຕາ ຍຸຄນທ຺ຘຘມ຺ມາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອນຕິວຕ຺ຕມານາ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕາ, ຍານິ ຈ ສທ຺ຘາທີນິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ນານາກິເລເສຫິ ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິມຸຕ຺ຕິຣເສນ ເອກຣສານິ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕານິ, ຍໍ ເຈສ ຕທຸປຄໍ ເຕສໍ ອນຕິວຕ຺ຕນເອກຣສຠາວານໍ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ວີຣິຍໍ ວາຫຍຕິ, ຍາ ຈສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ປວຕ຺ຕາ ອາເສວນາ, ສພ຺ເພປິ ເຕ ອາກາຣາ ຍສ຺ມາ ຎາເຓນ ສໍກິເລສໂວທາເນສຸ ຕໍ ຕໍ ອາທີນວຎ຺ຈ ອານິສໍສຎ຺ຈ ທິສ຺ວາ ຕຖາ ຕຖາ ສມ຺ປຫໍສິຕຕ຺ຕາ ວິໂສຘິຕຕ຺ຕາ ປຣິໂຍທາປິຕຕ຺ຕາ ນິປ຺ຜນ຺ນາ, ຕສ຺ມາ ຘມ຺ມານໍ ອນຕິວຕ຺ຕນາທິຠາວສາຘເນນ ປຣິໂຍທາປກສ຺ສ ຎາຓສ຺ສ ກິຈ຺ຈນິປ຺ຜຕ຺ຕິວເສນ ສມ຺ປຫໍສນາ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ອຸເປກ຺ຂາວເສນ ຎາຓໍ ປາກຏໍ ໂຫຕິ, ຍຖາຫ – ‘‘ຕຖາປຄ຺ຄຫິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ສາຘຸກໍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂຕິ, ອຸເປກ຺ຂາວເສນ ປຎ຺ຎາວເສນ ປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຘິມຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຸເປກ຺ຂາວເສນ ນານຕ຺ຕກິເລເສຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຈ຺ຈຕິ, ວິໂມກ຺ຂວເສນ ປຎ຺ຎາວເສນ ປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຘິມຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເຕ ຘມ຺ມາ ເອກຣສາ ໂຫນ຺ຕິ, ເອກຣສຏ຺ເຐນ ຠາວນາ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໒໐໑). ຕສ຺ມາ ຎາຓກິຈ຺ຈຠູຕາ ສມ຺ປຫໍສນາ ປຣິໂຍສານນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ.

ເອວໍ ຕິວຕ຺ຕຄຕນ຺ຕິອາທີນິ ຕສ຺ເສວ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ໂຖມນວຈນານິ. ຕຕ຺ຖ ເອວໍ ຕິວຕ຺ຕຄຕນ຺ຕິ ເອວໍ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ວິຘິນາ ປຏິປທາວິສຸທ຺ຘິປກ຺ຂນ຺ທນອຸເປກ຺ຂານຸພ຺ຣູຫນາຎາຓສມ຺ປຫໍສນາວເສນ ຕິວິຘຠາວໍ ຄຕໍ. ວິຕກ຺ກສມ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ກິເລສກ຺ໂຂຠວິຣຫິຕຕ຺ຕາ ວິຕກ຺ເກນ ສຸນ຺ທຣຠາວໍ ປນ຺ນໍ ຄຕໍ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານສມ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍເຍວ ອາຣມ຺ມເຓ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ນິຣນ຺ຕຣປ຺ປວຕ຺ຕິສງ຺ຂາເຕນ ອຘິຏ຺ຐາເນນ ສມ຺ປນ຺ນໍ ອນູນໍ. ຍຖາ ອຘິຏ຺ຐານວສິຍໍ ອຘິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ຌານປ຺ປວຕ຺ຕິ, ຕຖາ ອິຘາປິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາປິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ເຕນ ຫິ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ອາຣມ຺ມເຓ ຈິຕ຺ຕໍ ອຘິຏ຺ຐາຕິ, ນ ເອຕ຺ຖ ວິກ຺ຂິປຕີຕິ. ‘‘ສມາຘິສມ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ວິສຸໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປນ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອຖ ວາ ສມາຘິສ຺ເສວ ຌານສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານສມ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ຌານງ຺ຄປຎ຺ຈກວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມາຘິສມ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍປຎ຺ຈກວເສນ, ທຸຕິຍຊ຺ຌານາທີສຸ ປນ ອລພ຺ຠມານານິ ປທານິ ປຫາຍ ລພ຺ຠມານກວເສນ ປີຕິສມ຺ປນ຺ນນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາທີສຸ ອຏ຺ຐາຣສສຸ ມຫາວິປສ຺ສນາສຸ ວິຕກ຺ກາທໂຍ ປຣິປຸຓ຺ຓາເຍວ ຕາສໍ ກາມາວຈຣຕ຺ຕາ. ເອຕາສຸ ຈ ອປ຺ປນາຍ ອຠາວໂຕ ປຏິປທາວິສຸທ຺ຘິອາທໂຍ ຂຓິກສມາຘິວເສນ ໂຍເຊຕພ຺ພາ. ຈຕູສຸ ມຄ຺ເຄສຸ ປຐມຊ຺ຌານິກວເສນ ວິຕກ຺ກາທີນໍ ລພ຺ຠນໂຕ ລພ຺ຠມານກວເສເນວ ວິຕກ຺ກາທໂຍ ປຣິປຸຓ຺ຓາ ວຸຕ຺ຕາ. ທຸຕິຍຊ຺ຌານິກາທີສຸ ຫິ ມຄ຺ເຄສຸ ວິຕກ຺ກາທໂຍ ຌາເນສຸ ວິຍ ປຣິຫາຍນ຺ຕີຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ເຕຣສ ໂວທານຎາຓານິ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ນິທ຺ທິຏ຺ຐານິ ໂຫນ຺ຕິ. ກຖໍ? ເອກຏ຺ຐາເນ ສມາທຫເນນ ຕຕ຺ເຖວ ອຘິມຸຈ຺ຈເນນ ໂກສຊ຺ຊປ຺ປຊຫເນນ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈປ຺ປຊຫເນນ ຣາຄປ຺ປຊຫເນນ ພ຺ຍາປາທປ຺ປຊຫເນນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານິ ຉ ຎາຓານິ, ຈຕູຫິ ເອກຕ຺ເຕຫິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ຎາຓານິ, ປຏິປທາວິສຸທ຺ຘິອຸເປກ຺ຂານຸພ຺ຣູຫນາສມ຺ປຫໍສນາຫິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານິ ຕີຓິ ຎາຓານີຕິ ເອວໍ ເຕຣສ ຎາຓານິ ນິທ຺ທິຏ຺ຐານິ.

໑໕໙. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ອານາປານສ຺ສຕິສມາຘິຠາວນາວເສນ ເຕສໍ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ ຕານິ ຎາຓານິ ອນິຄເມຕ຺ວາວ ນິມິຕ຺ຕໍ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາຕິອາທິນາ ນເຍນ ໂຈທນາປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ອານາປານສ຺ສຕິສມາຘິຠາວນາວິຘິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອນ຺ເຕ ຕານິ ຎາຓານິ ນິຄເມຕ຺ວາ ທສ຺ເສສິ. ຕຕ຺ຖ ນິມິຕ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕເມວ. ອນາຣມ຺ມຓາເມກຈິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ອນາຣມ຺ມຓາ ເອກຈິຕ຺ຕສ຺ສ. ມ-ກາໂຣ ປເນຕ຺ຖ ປທສນ຺ຘິກໂຣ. ອນາຣມ຺ມຓເມກຈິຕ຺ຕສ຺ສາຕິປິ ປາໂຐ, ເອກສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓໍ ນ ຠວນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໂຍ ຘມ຺ເມຕິ ນິມິຕ຺ຕາທໂຍ ຕໂຍ ຘມ຺ເມ. ຠາວນາຕິ ອານາປານສ຺ສຕິສມາຘິຠາວນາ. ກຖນ຺ຕິ ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕາຍ ໂຈທນາຄາຖາຍ ອນນ຺ຕຣໍ ວຸຕ຺ຕາຍ ປຣິຫາຣຄາຖາຍ ອຕ຺ຖໍ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາປຸຈ຺ຉາ. ນ ຈິເມຕິ ນ ຈ ອິເມ. ນ ຈເມຕິປິ ປາໂຐ, ໂສເຍວ ປທຈ຺ເຉໂທ. ກຖໍ ນ ຈ ອວິທິຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ກຖໍ ນ ຈ ຈິຕ຺ຕໍ ວິກ຺ເຂປໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ເອວໍ ກຖໍ ສທ຺ໂທ ເສເສຫິ ປຎ຺ຈຫິ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ປຘານຎ຺ຈ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ອານາປານສ຺ສຕິສມາຘິຠາວນາຣມ຺ຠກໍ ວີຣິຍໍ ສນ຺ທິສ຺ສຕິ. ວີຣິຍຎ຺ຫິ ປທຫນ຺ຕິ ເຕນາຕິ ປຘານນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປໂຍຄຎ຺ຈ ສາເຘຕີຕິ ນີວຣຓວິກ຺ຂມ຺ຠກໍ ຌານຎ຺ຈ ໂຍຄີ ນິປ຺ຜາເທຕິ. ຌານຎ຺ຫິ ນີວຣຓວິກ຺ຂມ຺ຠນາຍ ປຍຸຎ຺ຊີຍຕີຕິ ປໂຍໂຄຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິເສສມຘິຄຈ຺ຉຕີຕິ ສໍໂຍຊນປ຺ປຫານກຣໍ ມຄ຺ຄຎ຺ຈ ປຏິລຠຕິ. ມຄ຺ໂຄ ຫິ ສມຖວິປສ຺ສນານໍ ອານິສໍສຕ຺ຕາ ວິເສໂສຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ວິເສສສ຺ສ ຈ ປມຸຂຠູຕຕ຺ຕາ ຈ-ກາເຣນ ສມຸຈ຺ຈໂຍ ນ ກໂຕ.

ອິທານິ ຕໍ ປຸຈ຺ຉິຕມຕ຺ຖໍ ອຸປມາຍ ສາເຘນ຺ໂຕ ເສຍ຺ຍຖາປິ ຣຸກ຺ໂຂຕິອາທິມາຫ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຍຖາ ນາມ ກກເຈນ ຜາລນຕ຺ຖໍ ວາສິຍາ ຕຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຣຸກ຺ໂຂ ຜາລນກາເລ ນິຈ຺ຈລຠາວຕ຺ຖໍ ສເມ ຠູມິປເທເສ ປໂຍຄກ຺ຂມໍ ກຕ຺ວາ ຐປິໂຕ. ກກເຈນາຕິ ຫຕ຺ຖກກເຈນ. ອາຄເຕຕິ ຣຸກ຺ຂໍ ຜຸສິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສມີປຠາຄໍ ອາຄເຕ. ຄເຕຕິ ຣຸກ຺ຂໍ ຜຸສິຕ຺ວາ ປຣຠາຄໍ ຄເຕ. ວາ-ສທ຺ໂທ ສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ. ນ ອວິທິຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຣຸກ຺ເຂ ກກຈທນ຺ເຕຫິ ຜຸຏ຺ຐໍ ປຸຣິເສນ ເປກ຺ຂມານໍ ຐານໍ ອປ຺ປຕ຺ວາ ເຕສໍ ອາຄມນຄມນາຠາວໂຕ ສພ຺ເພປິ ກກຈທນ຺ຕາ ວິທິຕາວ ໂຫນ຺ຕິ. ປຘານນ຺ຕິ ຣຸກ຺ຂຈ຺ເຉທນວີຣິຍໍ. ປໂຍຄນ຺ຕິ ຣຸກ຺ຂຈ຺ເຉທນກິຣິຍໍ. ‘‘ວິເສສມຘິຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ວຈນໍ ອຸປມາຍ ນຕ຺ຖິ. ອຸປນິພນ຺ຘນາ ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຸປນິພນ຺ຘນາຍ ສຕິຍາ ນິມິຕ຺ຕຠູຕໍ ກາຣຓຠູຕໍ ນາສິກຄ຺ຄໍ ວາ ມຸຂນິມິຕ຺ຕໍ ວາ. ອຸປນິພນ຺ຘຕິ ເອຕາຍ ອາຣມ຺ມເຓ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຸປນິພນ຺ຘນາ ນາມ ສຕິ. ນາສິກຄ຺ເຄ ວາຕິ ທີຆນາສິໂກ ນາສິກຄ຺ເຄ. ມຸຂນິມິຕ຺ເຕ ວາຕິ ຣສ຺ສນາສິໂກ ອຸຕ຺ຕໂຣຏ຺ເຐ. ອຸຕ຺ຕໂຣຏ຺ໂຐ ຫິ ມຸເຂ ສຕິຍາ ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ມຸຂນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ອາຄເຕຕິ ຜຸຏ຺ຐຏ຺ຐານໂຕ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ອາຄເຕ. ຄເຕຕິ ຜຸຏ຺ຐຏ຺ຐານໂຕ ພຫິທ຺ຘາ ຄເຕ. ນ ອວິທິຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຜຸສນຏ຺ຐານໍ ອປ຺ປຕ຺ວາ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ອາຄມນຄມນາຠາວໂຕ ສພ຺ເພປິ ເຕ ວິທິຕາ ເອວ ໂຫນ຺ຕິ. ກມ຺ມນິຍໍ ໂຫຕີຕິ ເຍນ ວີຣິເຍນ ກາໂຍປິ ຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ກມ຺ມນິຍໍ ຠາວນາກມ຺ມກ຺ຂມໍ ຠາວນາກມ຺ມໂຍຄ຺ຄໍ ໂຫຕິ. ອິທໍ ວີຣິຍໍ ປຘານໍ ນາມາຕິ ຜເລນ ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຸປກ຺ກິເລສາ ປຫີຍນ຺ຕີຕິ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ ນີວຣຓານິ ປຫີຍນ຺ຕິ. ວິຕກ຺ກາ ວູປສມ຺ມນ຺ຕີຕິ ນານາຣມ຺ມຓຈາຣິໂນ ອນວຏ຺ຐິຕາ ວິຕກ຺ກາ ອຸປສມໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເຍນ ຌາເນນ ອຸປກ຺ກິເລສາ ປຫີຍນ຺ຕິ, ວິຕກ຺ກາ ວູປສມ຺ມນ຺ຕິ. ອຍໍ ປໂຍໂຄຕິ ປໂຍຄມເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ປຸລ຺ລິງ຺ຄນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ. ສຎ຺ໂຎຊນາ ປຫີຍນ຺ຕີຕິ ຕໍຕໍມຄ຺ຄວຊ຺ຌາ ສຎ຺ໂຎຊນາ ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫາເນນ ປຫີຍນ຺ຕິ. ອນຸສຍາ ພ຺ຍນ຺ຕີໂຫນ຺ຕີຕິ ປຫີນານໍ ປຸນ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຘມ຺ມກຕ຺ຕາ ວິຄໂຕ ອຸປ຺ປາທນ຺ໂຕ ວາ ວຍນ຺ໂຕ ວາ ເອເຕສນ຺ຕິ ພ຺ຍນ຺ຕາ, ປຸພ຺ເພ ອພ຺ຍນ຺ຕາ ພ຺ຍນ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ພ຺ຍນ຺ຕີໂຫນ຺ຕິ, ວິນສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຎ຺ໂຎຊນປ຺ປຫານໍ ອນຸສຍປ຺ປຫາເນນ ໂຫຕິ, ນ ອຎ຺ຎຖາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອນຸສຍປ຺ປຫານມາຫ. ເຍນ ມຄ຺ເຄນ ສຎ຺ໂຎຊນາ ປຫີຍນ຺ຕິ ອນຸສຍາ ພ຺ຍນ຺ຕີໂຫນ຺ຕິ, ອຍໍ ວິເສໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈຕຸຕ຺ຖຈຕຸກ຺ເກ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສາປິ ນິທ຺ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ອິຘ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ວຸຕ຺ໂຕ. ເອກຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓທ຺ວຍາຠາວສ຺ສ ອວຸຕ຺ເຕປິ ສິທ຺ຘຕ຺ຕາ ຕໍ ອວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາວ ເອວໍ ອິເມ ຕໂຍ ຘມ຺ມາ ເອກຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓາ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ນິຄມນໍ ກຕໍ.

໑໖໐. ອິທານິ ຕໍ ຠາວນາສິທ຺ຘິສາຘກໍ ໂຍຄາວຈຣໍ ຖຸນນ຺ໂຕ ອານາປານສ຺ສຕິ ຍສ຺ສາຕິ ຄາຖໍ ວຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ນິທ຺ເທສມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອານາປານສ຺ສຕິໂຍ ຍຖາ ພຸທ຺ເຘນ ເທສິຕາ, ຕຖາ ປຣິປຸຓ຺ຓາ ສຸຠາວິຕາ ອນຸປຸພ຺ພໍ ປຣິຈິຕາ ຍສ຺ສ ອຕ຺ຖິ ສໍວິຊ຺ຊນ຺ຕິ. ໂສ ອິມໍ ໂລກໍ ປຠາເສຕິ. ກິໍ ວິຍ? ອພ຺ຠາ ມຸຕ຺ໂຕວ ຈນ຺ທິມາ ຍຖາ ອພ຺ຠາທີຫິ ມຸຕ຺ໂຕ ຈນ຺ທິມາ ອິມໍ ໂອກາສໂລກໍ ປຠາເສຕິ, ຕຖາ ໂສ ໂຍຄາວຈໂຣ ອິມໍ ຂນ຺ຘາທິໂລກໍ ປຠາເສຕີຕິ ຄາຖາຍ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ອພ຺ຠາ ມຸຕ຺ໂຕວ ຈນ຺ທິມາ’’ຕິ ຈ ປທສ຺ສ ນິທ຺ເທເສ ມຫິກາທີນມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອຕ຺ຖ ອາທິສທ຺ທໂລໂປ ກໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຄາຖານິທ຺ເທເສ ໂນ ປສ຺ສາໂສ ໂນ ອສ຺ສາໂສຕິ ໂສ ໂສເຍວ ອຕ຺ໂຖ ປຏິເສເຘນ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຸປຏ຺ຐານໍ ສຕີຕິ ອສມ຺ມຸສ຺ສນຕາຍ ຕເມວ ອສ຺ສາສໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ຐານໍ ສຕິ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຖາ ປສ຺ສາສໍ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ອານາປາເນສຸ ສຕິ ອານາປານສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ.

ອິທານິ ສຕິວເສເນວ ‘‘ຍສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ນິທ຺ທິສິຕຸກາໂມ ໂຍ ອສ຺ສສຕິ, ຕສ຺ສຸປຏ຺ຐາຕິ. ໂຍ ປສ຺ສສຕິ, ຕສ຺ສຸປຏ຺ຐາຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຍ ອສ຺ສສຕິ, ຕສ຺ສ ສຕິ ອສ຺ສາສໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ. ໂຍ ປສ຺ສສຕິ, ຕສ຺ສ ສຕິ ປສ຺ສາສໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣິປຸຓ຺ຓາຕິ ຌານວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄປຣມ຺ປຣາຍ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຣິປຸຓ຺ຓາ. ເຕເຍວ ຫິ ຌານວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄຘມ຺ເມ ສນ຺ຘາຍ ປຣິຄ຺ຄຫຏ຺ເຐນາຕິອາທິມາຫ. ເຕ ຫິ ຘມ຺ມາ ອິມິນາ ໂຍຄິນາ ປຣິຄ຺ຄຍ຺ຫມານຕ຺ຕາ ປຣິຄ຺ຄຫາ, ເຕນ ປຣິຄ຺ຄຫຏ຺ເຐນ ປຣິປຸຓ຺ຓາ. ຕຕ຺ຖ ສພ຺ເພສໍ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິການໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎປຣິວາຣຕ຺ຕາ ປຣິວາຣຏ຺ເຐນ ປຣິປຸຓ຺ຓາ. ຠາວນາປາຣິປູຣິວເສນ ປຣິປູຣຏ຺ເຐນ ປຣິປຸຓ຺ຓາ. ຈຕສ຺ໂສ ຠາວນາຕິອາທີນິ ສຸຠາວິຕາຕິ ວຸຕ຺ຕປທສ຺ສ ອຕ຺ຖວເສນ ວຸຕ຺ຕານິ. ຈຕສ຺ໂສ ຠາວນາ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕາເຍວ. ຍານີກຕາຕິ ຍຸຕ຺ຕຍານສທິສາ ກຕາ. ວຕ຺ຖຸກຕາຕິ ປຕິຏ຺ຐຏ຺ເຐນ ວຕ຺ຖຸສທິສາ ກຕາ. ອນຸຏ຺ຐິຕາຕິ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕາ. ປຣິຈິຕາຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ຈິຕາ ອຸປຈິຕາ. ສຸສມາຣທ຺ຘາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ສມາຣທ຺ຘາ ສຸກຕາ. ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ອາກງ຺ຂຕີຕິ ເຍສຸ ເຍສຸ ຌາເນສຸ ຍາສຸ ຍາສຸ ວິປສ຺ສນາສຸ ສເຈ ອິຈ຺ຉຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ເຕສຸ ຌາເນສຸ ຕາສຸ ຕາສຸ ວິປສ຺ສນາສຸ. ວສິປ຺ປຕ຺ໂຕຕິ ວສີຠາວໍ ພຫຸຠາວໍ ປຕ຺ໂຕ. ພລປ຺ປຕ຺ໂຕຕິ ສມຖວິປສ຺ສນາພລປ຺ປຕ຺ໂຕ. ເວສາຣຊ຺ຊປ຺ປຕ຺ໂຕຕິ ວິສາຣທຠາວໍ ປຏຸຠາວໍ ປຕ຺ໂຕ. ເຕ ຘມ຺ມາຕິ ສມຖວິປສ຺ສນາ ຘມ຺ມາ. ອາວຊ຺ຊນປຏິພທ຺ຘາຕິ ອາວຊ຺ຊນາຍຕ຺ຕາ, ອາວຊ຺ຊິຕມຕ຺ເຕເຍວ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕາເນນ, ຎາເຓນ ວາ ສມ຺ປໂຍຄໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາກງ຺ຂປຏິພທ຺ຘາຕິ ຣຸຈິອາຍຕ຺ຕາ, ໂຣຈິຕມຕ຺ເຕເຍວ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສມ຺ປໂຍຄໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມນສິກາໂຣ ປເນຕ຺ຖ ອາວຊ຺ຊນາຍ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ. ອາກງ຺ຂນາຍ ເວວຈນວເສນ ອຕ຺ຖວິວຣຓຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ ຍານີກຕາຕິ ເອວໍ ກຕຕ຺ຕາເຍວ ເຕ ຍຸຕ຺ຕຍານສທິສາ ກຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ຍສ຺ມິໍ ຍສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິນ຺ຕິ ໂສຬສສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ເອເກກສ຺ມິໍ. ສ຺ວາຘິຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕໍ. ສູປຏ຺ຐິຕາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ອຸປຏ຺ຐິຕາ. ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕສຕີນໍ ສເຫວ ສກສກກິຈ຺ຈກຣຓໂຕ ອນຸໂລມປຏິໂລມວເສນ ໂຍເຊຕ຺ວາ ເຕ ທ຺ເວ ຘມ຺ມາ ທສ຺ສິຕາ. ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ ວຕ຺ຖຸກຕາຕິ ເອວໍ ຠູຕຕ຺ຕາເຍວ ກຕປຕິຏ຺ຐາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຍນ ເຍນ ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນີຫຣຕີຕິ ປຸພ຺ພປ຺ປວຕ຺ຕິໂຕ ອປເນຕ຺ວາ ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ຠາວນາວິເສເສ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປເນຕິ. ເຕນ ເຕນ ສຕິ ອນຸປຣິວຕ຺ຕຕີຕິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍເຍວ ຠາວນາວິເສເສ ສຕິ ອນຸກູລາ ຫຸຕ຺ວາ ປຸພ຺ພປ຺ປວຕ຺ຕິໂຕ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕິ. ‘‘ເຍນ, ເຕນາ’’ຕິ ເຈຕ຺ຖ ‘‘ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມີ’’ຕິອາທີສຸ (ຂຸ. ປາ. ໕.໑; ສຸ. ນິ. ມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕ) ວິຍ ຠຸມ຺ມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ ອນຸຏ຺ຐິຕາຕິ ເອວໍ ກຣຓໂຕເຍວ ຕໍ ຕໍ ຠາວນໍ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ຐິຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອານາປານສ຺ສຕິຍາ ສຕິປຘານຕ຺ຕາ ວຕ຺ຖຸກຕານຸຏ຺ຐິຕປເທສຸ ສຕິຍາ ສຫ ໂຍຊນາ ກຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຍສ຺ມາ ປນ ປຣິປຸຓ຺ຓາເຍວ ປຣິຈິຕາ ໂຫນ຺ຕິ ວຑ຺ຒິຕາ ລທ຺ຘາເສວນາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປຣິປຸຓ຺ຓາ’’ຕິປເທ ວຸຕ຺ຕາ ຕໂຍ ອຕ຺ຖາ ‘‘ປຣິຈິຕາ’’ຕິປເທປິ ວຸຕ຺ຕາ, ຈຕຸຕ຺ໂຖ ວິເສສຕ຺ໂຖປິ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຕ຺ຖ ສຕິຍາ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕຕິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຍ, ປຸພ຺ພຠາຄາຍ ວາ ສຕິຍາ ປຣິຄ຺ຄເຫຕພ຺ເພ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ໂຍຄີ. ຊິນາຕິ ປາປເກ ອກຸສເລ ຘມ຺ເມຕິ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ລາມເກ ກິເລເສ ຊິນາຕິ ອຠິຠວຕິ. ອຍຎ຺ຈ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານາ ຘມ຺ມເທສນາ. ຘມ຺ເມສຸ ຫິ ຊິນນ຺ເຕສຸ ຕໍຘມ຺ມສມງ຺ຄີປຸຄ຺ຄໂລປິ ຊິນາຕິ ນາມ. ເຕ ຈ ຘມ຺ມາ ສຕິໍ ອວິຫາຍ ອຕ຺ຕໂນ ປວຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ຊິນິຕຸມາຣທ຺ຘາ ຊິຕາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ຍຖາ ‘‘ຠຸຎ຺ຊິຕຸມາຣທ຺ໂຘ ຠຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ລກ຺ຂຓໍ ປເນຕ຺ຖ ສທ຺ທສຕ຺ຖໂຕ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ‘‘ປຣິຊິຕາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ຊ-ກາຣສ຺ສ ຈ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ປຣິຈິຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຍຖາ ສມ຺ມາ ຄໂທ ອສ຺ສາຕິ ສຸຄໂຕຕິ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ທ-ກາຣສ຺ສ ຕ-ກາໂຣ ນິຣຸຕ຺ຕິລກ຺ຂເຓນ ກໂຕ, ເອວມິຘາປິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ປຣິຈິຕາຕິ ປທໍ ກຕ຺ຕຸສາຘນໍ, ປຸຣິມານິ ຕີຓິ ກມ຺ມສາຘນານິ.

ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຸສມາຣທ຺ຘາຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຸສມາຣທ຺ຘຕ຺ຖາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ອຕ຺ຖສທ຺ທສ຺ສ ໂລໂປ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ສຸສມາຣທ຺ຘາຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ຖາປິ ຫິ ອິຘ ສຸສມາຣທ຺ຘາຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ, ສຸສມາຣທ຺ຘຘມ຺ມາ ວາ. ຈຕຸຣຕ຺ຖເຠທໂຕ ຈຕ຺ຕາໂຣຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ, ນ ຘມ຺ມເຠທໂຕ. ຍສ຺ມາ ປນ ສຸຠາວິຕາເຍວ ສຸສມາຣທ຺ຘາ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ອຎ຺ເຎ, ຕສ຺ມາ ຕໂຍ ຠາວນຕ຺ຖາ ອິຘາປິ ວຸຕ຺ຕາ. ອາເສວນຕ຺ໂຖປິ ຕີສຸ ວຸຕ຺ເຕສຸ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ອວຕ຺ວາ ຕປ຺ປຈ຺ຈນີການໍ ສຸສມູຫຕຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ປຈ຺ຈນີກສມຸຄ຺ຆາເຕນ ຫິ ອາຣທ຺ຘປຣິໂຍສານໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ເຕນ ສຸສມາຣທ຺ຘສ຺ສ ສິຂາປ຺ປຕ຺ໂຕ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕປ຺ປຈ຺ຈນີການນ຺ຕິ ເຕສໍ ຌານວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄານໍ ປຏິປກ຺ຂຠູຕານໍ. ກິເລສານນ຺ຕິ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທີນໍ ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາທິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐາທີນຎ຺ຈ. ສຸສມູຫຕຕ຺ຕາຕິ ວິກ຺ຂມ຺ຠນຕທງ຺ຄສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ສຸຏ຺ຐຸ ສມູຫຕຕ຺ຕາ ນາສິຕຕ຺ຕາ. ໂປຕ຺ຖເກສຸ ປນ ‘‘ສຸສມຸຄ຺ຆາຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ລິຂນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ສຸນ຺ທຣໍ.

໑໖໑. ປຸນ ຕສ຺ເສວ ປທສ຺ສ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ອຕ຺ຖວິກປ຺ປໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ສຸສມນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຊາຕາຕິ ຕສ຺ມິໍ ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕຠາວນາວິເສເສ ຊາຕາ. ອນວຊ຺ຊາຕິ ກິເລສານໍ ອາຣມ຺ມຓຠາວານຸປຄມເນນ ກິເລສໂທສວິຣຫິຕາ. ກຸສລາຕິ ຊາຕິວເສນ ກຸສລາ. ໂພຘິປກ຺ຂິຍາຕິ ພຸຊ຺ຌນຏ຺ເຐນ ໂພຘີຕິ ລທ຺ຘນາມສ຺ສ ອຣິຍສ຺ສ ປກ຺ເຂ ຠວຕ຺ຕາ ໂພຘິປກ຺ຂິຍາ. ປກ຺ເຂ ຠວຕ຺ຕາຕິ ຫິ ອຸປກາຣຠາເວ ຐິຕຕ຺ຕາ. ເຕ ຈ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ສມ຺ມປ຺ປຘານາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ອິທ຺ຘິປາທາ, ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານິ, ປຎ຺ຈ ພລານິ, ສຕ຺ຕ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ, ອຣິໂຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໓໕; ຈູຬນິ. ເມຕ຺ຕຄູມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໒໒; ມິ. ປ. ໕.໔.໑) ສຕ຺ຕຕິໍສ ຘມ຺ມາ. ອິທໍ ສມນ຺ຕິ ອິທໍ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ຘມ຺ມຊາຕໍ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ກິເລເສ ສເມຕິ ວິນາເສຕີຕິ ສມໍ ນາມ. ນິໂຣໂຘ ນິພ຺ພານນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘຕ຺ຕາ ນິໂຣໂຘ, ວານສງ຺ຂາຕາຍ ຕຓ຺ຫາຍ ອຠາວາ ນິພ຺ພານໍ. ອິທໍ ສຸສມນ຺ຕິ ອິທໍ ນິພ຺ພານໍ ສພ຺ພສງ຺ຂຕວິສມາປຄຕຕ຺ຕາ ສຸຏ຺ຐຸ ສມນ຺ຕິ ສຸສມໍ ນາມ. ຎາຕນ຺ຕິ ໂພຘິປກ຺ຂິຍສງ຺ຂາຕໍ ສມໍ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ຎາເຓນ ຎາຕໍ, ນິພ຺ພານສງ຺ຂາຕໍ ສຸສມໍ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ຎາເຓນ ຎາຕໍ. ຕເທວ ທ຺ວຍໍ ເຕເນວ ຈກ຺ຂຸນາ ວິຍ ທິຏ຺ຐໍ. ວິທິຕນ຺ຕິ ຕເທວ ທ຺ວຍໍ ສນ຺ຕາເນ ອຸປ຺ປາທເນນ ອາຣມ຺ມຓກຣເຓນ ຈ ປຏິລທ຺ຘໍ. ຎາຕໍ ວິຍ ປຎ຺ຎາຍ ສຈ຺ຉິກຕໍ ຜສ຺ສິຕຎ຺ຈ. ‘‘ອສລ຺ລີນໍ ອສມ຺ມຸຏ຺ຐາ ອສາຣທ຺ໂຘ ເອກຄ຺ຄ’’ນ຺ຕິ ປຸຣິມສ຺ສ ປຸຣິມສ຺ສ ປທສ຺ສ ອຕ຺ຖປ຺ປກາສນໍ. ຕຕ຺ຖ ອາຣທ຺ຘນ຺ຕິ ປຏ຺ຐປິຕໍ. ອສລ຺ລີນນ຺ຕິ ອສງ຺ກຸຈິຕໍ. ອຸປຏ຺ຐິຕາຕິ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ຐິຕາ. ອສມ຺ມຸຏ຺ຐາຕິ ອວິນຏ຺ຐາ. ປສ຺ສທ຺ໂຘຕິ ນິພ຺ພຸໂຕ. ອສາຣທ຺ໂຘຕິ ນິທ຺ທຣໂຖ. ສມາຫິຕນ຺ຕິ ສມໍ ຐປິຕໍ. ເອກຄ຺ຄນ຺ຕິ ອວິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ.

‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຸສມາຣທ຺ຘາ’’ຕິອາທິ ສກລສ຺ສ ສຸສມາຣທ຺ຘວຈນສ຺ສ ມູລຕ຺ໂຖ. ‘‘ອຕ຺ຖິ ສມ’’ນ຺ຕິອາທິ ປນ ສຸສມວຈນສ຺ສ, ‘‘ຎາຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘວຈນສ຺ສ ວິກປ຺ປຕ຺ຖາ. ຕຕ຺ຖາຍໍ ປທຕ຺ຖສໍສນ຺ທນາ – ‘‘ສມາ ຈ ສຸສມາ ຈ ສມສຸສມາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ເອກເທສສຣູເປກເສສໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ສຸສມາ’’ ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕາ ຍຖາ ນາມຎ຺ຈ ຣູປຎ຺ຈ ນາມຣູປຎ຺ຈ ນາມຣູປນ຺ຕິ. ‘‘ອິທໍ ສມໍ, ອິທໍ ສຸສມ’’ນ຺ຕິ ປນ ອນຎ຺ຎາເປກ຺ຂໍ ກຕ຺ວາ ນປຸໍສກວຈນໍ ກຕໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ຎາຕມ຺ປິ ທິຏ຺ຐນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ທິຏ຺ຐຎ຺ຈ ອາຣທ຺ຘຎ຺ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກໍ. ວິທິຕສຈ຺ຉິກຕຜສ຺ສິຕານິ ປນ ຎາຕເວວຈນານິ, ຕສ຺ມາ ຎາຕນ຺ຕິ ອາຣທ຺ຘຕ຺ໂຖເຍວ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ.

ອາຣທ຺ຘໍ ໂຫຕິ ວີຣິຍໍ ອສລ຺ລີນນ຺ຕິ ອຍໍ ປນ ອາຣທ຺ຘວຈນສ຺ສ ອຸຊຸກຕ຺ໂຖເຍວ. ອຸປຏ຺ຐິຕາ ສຕີຕິອາທີນິ ປນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕວີຣິຍສ຺ສ ອຸປກາຣກຘມ຺ມທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕານິ, ນ ອາຣທ຺ຘວຈນສ຺ສ ອຕ຺ຖທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ປຸຣິເມນ ອຕ຺ເຖນ ສຸຏ຺ຐຸ ສມາຣທ຺ຘາຕິ ສຸສມາຣທ຺ຘາ ຈ, ອິມິນາ ອຕ຺ເຖນ ສຸສມາ ອາຣທ຺ຘາຕິ ສຸສມາຣທ຺ຘາ ຈ ເອກເສເສ ກເຕ ‘‘ສຸສມາຣທ຺ຘາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອິມມຕ຺ຖໍ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ ສຸສມາຣທ຺ຘາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອນຸປຸພ຺ພນ຺ຕິ ຍຖານຸກ຺ກເມນາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ປຸພ຺ພໍ ປຸພ຺ພໍ ອນູຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ທີຆໍ ອສ຺ສາສວເສນາຕິ ທີຆນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕອສ຺ສາສວເສນ. ປຸຣິມາ ປຸຣິມາຕິ ປຸຣິມາ ປຸຣິມາ ສຕິ. ເອເຕນ ປຸພ຺ພນ຺ຕິປທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ປຈ຺ຉິມາ ປຈ຺ຉິມາຕິ ສຕິເຍວ. ເອເຕນ ອນູຕິປທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ອຸຠເຍນ ປຸພ຺ພຎ຺ຈ ອນຸ ຈ ປຣິຈິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ອຸປຣິ ໂສຬສ ວຕ຺ຖູນິ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ວຈນໂຕ ອິຘ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສີ’’ຕິ ອນ຺ຕິມເມວ ທສ຺ສິຕໍ. ຍສ຺ມາ ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕຠາວນສ຺ສ ສພ຺ພາປິ ອານາປານສ຺ສຕິໂຍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຍຖາຣຸຈິ ປວຕ຺ຕນໂຕ ອນຸປຣິຈິຕາປິ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ປຣິຈິຕາ ເຈວ ໂຫນ຺ຕິ ອນຸປຣິຈິຕາ ຈາ’’ຕິ.

ຍຖຕ຺ຖາຕິ ຍຖາສຠາວຕ຺ຖາ. ອຕ຺ຕທມຖຕ຺ໂຖຕິ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ອຕ຺ຕໂນ ນິພ຺ພິເສວນຕ຺ໂຖ. ສມຖຕ຺ໂຖຕິ ສີຕິຠາວຕ຺ໂຖ. ປຣິນິພ຺ພາປນຕ຺ໂຖຕິ ກິເລສປຣິນິພ຺ພາເນນ. ອຠິຎ຺ຎຕ຺ໂຖຕິ ສພ຺ພຘມ຺ມວເສນ. ປຣິຎ຺ຎຕ຺ຖາທໂຍ ມຄ຺ຄຎາຓກິຈ຺ຈວເສນ. ສຈ຺ຈາຠິສມຍຕ຺ໂຖ ຈຕຸນ຺ນໍ ສຈ຺ຈານໍ ເອກປຏິເວຘທສ຺ສນວເສນ. ນິໂຣເຘ ປຕິຏ຺ຐາປກຕ຺ໂຖ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ.

ພຸທ຺ໂຘຕິປທສ຺ສ ອຠາເວປິ ພຸທ຺ເຘນາຕິປເທ ໂຍ ໂສ ພຸທ຺ໂຘ, ຕໍ ນິທ຺ທິສິຕຸກາເມນ ພຸທ຺ໂຘຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຍມ຺ຠູຕິ ອຸປເທສໍ ວິນາ ສຍເມວ ຠູໂຕ. ອນາຈຣິຍໂກຕິ ສຍມ຺ຠູປທສ຺ສ ອຕ຺ຖວິວຣຓໍ. ໂຍ ຫິ ອາຈຣິຍໍ ວິນາ ສຈ຺ຈານິ ປຏິວິຊ຺ຌຕິ, ໂສ ສຍມ຺ຠູ ນາມ ໂຫຕິ. ປຸພ຺ເພ ອນນຸສ຺ສຸເຕສູຕິອາທິ ອນາຈຣິຍກຠາວສ຺ສ ອຕ຺ຖປ຺ປກາສນໍ. ອນນຸສ຺ສຸເຕສູຕິ ອາຈຣິຍໍ ອນນຸສ຺ສຸເຕສຸ. ສາມນ຺ຕິ ສຍເມວ. ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌີຕິ ຠຸສໍ ສມ຺ມາ ປຏິວິຊ຺ຌິ. ຕຕ຺ຖ ຈ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປາປຸຓີຕິ ເຕສຸ ຈ ສຈ຺ເຈສຸ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຠາວໍ ປາປຸຓິ. ຍຖາ ສຈ຺ຈານິ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸໂນ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຖາ ສຈ຺ຈານໍ ປຏິວິທ຺ຘຕ຺ຕາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ໂຕຕິປິ ປາໂຐ. ພເລສຸ ຈ ວສີຠາວນ຺ຕິ ທສສຸ ຈ ຕຖາຄຕພເລສຸ ອິສ຺ສຣຠາວໍ ປາປຸຓິ. ໂຍ ໂສ ເອວໍ ຠູໂຕ, ໂສ ພຸທ຺ໂຘຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ສພ຺ເພສຸ ຘມ຺ເມສຸ ອປ຺ປຏິຫຕຎາຓນິມິຕ຺ຕານຸຕ຺ຕຣວິໂມກ຺ຂາຘິຄມປຣິຠາວິຕໍ ຂນ຺ຘສນ຺ຕານໍ ອຸປາທາຍ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິໂກ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕປທຏ຺ຐານໍ ວາ ສຈ຺ຈາຠິສມ຺ໂພຘິມຸປາທາຍ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິໂກ ສຕ຺ຕວິເສໂສ ພຸທ຺ໂຘ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ອຕ຺ຖໂຕ ພຸທ຺ຘວິຠາວນາ ກຕາ ໂຫຕິ.

໑໖໒. ອິທານິ ພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ພຸທ຺ໂຘຕິ ເກນຏ຺ເຐນ ພຸທ຺ໂຘຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ໂລເກ ອວຄນ຺ຕາ ອວຄໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ພຸຊ຺ຌິຕາ ສຈ຺ຈານີຕິ ພຸທ຺ໂຘ. ຍຖາ ປຓ຺ຓໂສສາ ວາຕາ ປຓ຺ຓສຸສາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເອວໍ ໂພເຘຕາ ປຊາຍາຕິ ພຸທ຺ໂຘ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາຍ ພຸທ຺ໂຘຕິ ສພ຺ພຘມ຺ມພຸຊ຺ຌນສມຕ຺ຖາຍ ພຸທ຺ຘິຍາ ພຸທ຺ໂຘຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສພ຺ພທສ຺ສາວິຕາຍ ພຸທ຺ໂຘຕິ ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ ຎາຓຈກ຺ຂຸນາ ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ພຸທ຺ໂຘຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອນຎ຺ຎເນຍ຺ຍຕາຍ ພຸທ຺ໂຘຕິ ອຎ຺ເຎນ ອໂພຘນີຍໂຕ ສຍເມວ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ພຸທ຺ໂຘຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວິສວິຕາຍ ພຸທ຺ໂຘຕິ ນານາຄຸຓວິສວນໂຕ ປທຸມມິວ ວິກສນຏ຺ເຐນ ພຸທ຺ໂຘຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຂີຓາສວສງ຺ຂາເຕນ ພຸທ຺ໂຘຕິອາທີຫິ ຉຫິ ປຣິຍາເຍຫິ ຈິຕ຺ຕສງ຺ໂກຈກຣຘມ຺ມປ຺ປຫາເນນ ນິທ຺ທກ຺ຂຍວິພຸທ຺ໂຘ ປຸຣິໂສ ວິຍ ສພ຺ພກິເລສນິທ຺ທກ຺ຂຍວິພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ພຸທ຺ໂຘຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສງ຺ຂາ ສງ຺ຂາຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກຕ຺ຕາ ສງ຺ຂາເຕນາຕິ ວຈນສ຺ສ ໂກຏ຺ຐາເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຓ຺ຫາເລປທິຏ຺ຐິເລປາຠາເວນ ນິຣຸປເລປສງ຺ຂາເຕນ. ສວາສນານໍ ສພ຺ພກິເລສານໍ ປຫີນຕ຺ຕາ ເອກນ຺ຕວຈເນນ ວິເສເສຕ຺ວາ ເອກນ຺ຕວີຕຣາໂຄຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອກນ຺ຕນິກ຺ກິເລໂສຕິ ຣາຄໂທສໂມຫາວເສເສຫິ ສພ຺ພກິເລເສຫິ ນິກ຺ກິເລໂສ. ເອກາຍນມຄ຺ຄໍ ຄໂຕຕິ ພຸທ຺ໂຘຕິ ຄມນຕ຺ຖານໍ ຘາຕູນໍ ພຸຊ຺ຌນຕ຺ຖຕ຺ຕາ ພຸຊ຺ຌນຕ຺ຖາປິ ຘາຕຸໂຍ ຄມນຕ຺ຖາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເອກາຍນມຄ຺ຄໍ ຄຕຕ຺ຕາ ພຸທ຺ໂຘຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອກາຍນມຄ຺ໂຄຕິ ເຈຕ຺ຖ –

‘‘ມຄ຺ໂຄ ປນ຺ໂຖ ປໂຖ ປຊ຺ໂຊ, ອຎ຺ຊສໍ ວຏຸມາຍນໍ;

ນາວາ ອຸຕ຺ຕຣເສຕຸ ຈ, ກຸລ຺ໂລ ຈ ຠິສິ ສງ຺ກໂມ’’ຕິ . (ຈູຬນິ. ປາຣາຍນຕ຺ຖຸຕິຄາຖານິທ຺ເທສ ໑໐໑) –

ມຄ຺ຄສ຺ສ ພຫູສຸ ນາເມສຸ ອຍນນາເມນ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕສ຺ມາ ເອກມຄ຺ຄຠູໂຕ ມຄ຺ໂຄ, ນ ທ຺ເວຘາປຖຠູໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ເອເກນ ອຍິຕພ຺ໂພ ມຄ຺ໂຄຕິ ເອກາຍນມຄ຺ໂຄ. ເອເກນາຕິ ຄຓສງ຺ຄຓິກໍ ປຫາຍ ປວິເວເກນ ຈິຕ຺ເຕນ. ອຍິຕພ຺ໂພຕິ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ໂພ. ອຍນ຺ຕິ ວາ ເອເຕນາຕິ ອຍໂນ, ສໍສາຣໂຕ ນິພ຺ພານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອເກສໍ ອຍໂນ ເອກາຍໂນ. ເອເກຕິ ເສຏ຺ຐາ, ສພ຺ພສຕ຺ຕເສຏ຺ຐາ ຈ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ, ຕສ຺ມາ ເອກາຍນມຄ຺ໂຄຕິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘານໍ ອຍນຠູໂຕ ມຄ຺ໂຄຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຍຕີຕິ ວາ ອຍໂນ, ຄຈ຺ຉຕິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອກສ຺ມິໍ ອຍໂນ ມຄ຺ໂຄຕິ ເອກາຍນມຄ຺ໂຄ, ເອກສ຺ມິໍເຍວ ພຸທ຺ຘສາສເນ ປວຕ຺ຕມາໂນ ມຄ຺ໂຄ, ນ ອຎ຺ຎຕ຺ຖາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອປິ ຈ ເອກໍ ອຍຕີຕິ ເອກາຍໂນ, ປຸພ຺ພຠາເຄ ນານາມຸຂຠາວນານຍປ຺ປວຕ຺ໂຕປິ ອປຣຠາເຄ ເອກໍ ນິພ຺ພານເມວ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ເອກາຍນມຄ຺ໂຄຕິ ເອກນິພ຺ພານຄມນມຄ຺ໂຄຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອໂກ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ ພຸທ຺ໂຘຕິ ນ ປເຣຫິ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ພຸທ຺ໂຘ, ກິໍ ປນ ສຍເມວ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ພຸທ຺ໂຘຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອພຸທ຺ຘິວິຫຕຕ຺ຕາ ພຸທ຺ຘິປຏິລາຠາ ພຸທ຺ໂຘຕິ ພຸທ຺ຘິ ພຸທ຺ຘໍ ໂພໂຘຕິ ປຣິຍາຍວຈນເມຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ນີລຣຕ຺ຕຄຸຓໂຍຄາ ນີໂລ ປໂຏ ຣຕ຺ໂຕ ປໂຏຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ພຸທ຺ຘຄຸຓໂຍຄາ ພຸທ຺ໂຘຕິ ຎາເປຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕໂຕ ປຣໍ ພຸທ຺ໂຘຕິ ເນຕໍ ນາມນ຺ຕິອາທິ ‘‘ອຕ຺ຖມນຸຄຕາ ອຍໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ ຎາປນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ມິຕ຺ຕາ ສຫາຍາ. ອມຈ຺ຈາ ຠຈ຺ຈາ. ຎາຕີ ປິຕຸປກ຺ຂິກາ. ສາໂລຫິຕາ ມາຕຸປກ຺ຂິກາ. ສມຓາ ປພ຺ພຊ຺ຊູປຄຕາ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ໂຠວາທິໂນ, ສມິຕປາປພາຫິຕປາປາ ວາ. ເທວຕາ ສກ຺ກາທໂຍ ພ຺ຣຫ຺ມາໂນ ຈ. ວິໂມກ຺ຂນ຺ຕິກນ຺ຕິ ວິໂມກ຺ໂຂ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ໂຄ, ວິໂມກ຺ຂສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ອຣຫຕ຺ຕຜລໍ, ຕສ຺ມິໍ ວິໂມກ຺ຂນ຺ເຕ ຠວໍ ວິໂມກ຺ຂນ຺ຕິກໍ ນາມ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸຠາໂວ ຫິ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ ສິຊ຺ຌຕິ, ອຣຫຕ຺ຕຜໂລທເຍ ສິທ຺ໂຘ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຠາໂວ ວິໂມກ຺ຂນ຺ເຕ ຠໂວ ໂຫຕິ. ຕໍ ເນມິຕ຺ຕິກມ຺ປິ ນາມໍ ວິໂມກ຺ຂນ຺ເຕ ຠວໍ ນາມ ໂຫຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ວິໂມກ຺ຂນ຺ຕິກເມຕໍ ພຸທ຺ຘານໍ ຠຄວນ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ. ໂພຘິຍາ ມູເລ ສຫ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຏິລາຠາຕິ ມຫາໂພຘິຣຸກ຺ຂມູເລ ຍຖາວຸຕ຺ຕກ຺ຂເຓ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຏິລາເຠນ ສຫ. ສຈ຺ຉິກາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ອຣຫຕ຺ຕຜລສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ, ສພ຺ພຘມ຺ມສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ວາ ຊາຕາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ຍທິທໍ ພຸທ຺ໂຘຕິ ຍາ ອຍໍ ພຸທ຺ໂຘຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ອຍໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ພຸທ຺ຘວິຠາວນາ.

‘‘ຍຖາ ພຸທ຺ເຘນ ເທສິຕາ’’ຕິຄາຖາປາທສ຺ສ ປນ ອິມິນາ ປທຠາຊນີເຍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ເຖນ ອຍໍ ສໍສນ຺ທນາ – ອານາປານສ຺ສຕິໂຍ ຈ ຍຖາ ພຸທ຺ເຘນ ເທສິຕາ, ເຍນ ປກາເຣນ ເທສິຕາ. ຍຖາສທ຺ເທນ ສງ຺ຄຫິຕາ ທສ ຍຖຕ຺ຖາ ຈ ຍຖາ ພຸທ຺ເຘນ ເທສິຕາ, ເຍນ ປກາເຣນ ເທສິຕາຕິ ປກາຣຕ຺ຖສ຺ສ ຈ ຍຖາສທ຺ທສ຺ສ, ສຠາວຕ຺ຖສ຺ສ ຈ ຍຖາສທ຺ທສ຺ສ ສຣູເປກເສສວເສນ ເອກເສສໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ຍຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປທຠາຊນີເຍ ປນສ຺ສ ຍຖຕ຺ເຖສຸ ເອເກກສ຺ສ ໂຍຊນາວເສນ ‘‘ເທສິໂຕ’’ຕິ ເອກວຈນໍ ກຕໍ.

‘‘ໂສຕິ ຄຫຏ຺ໂຐ ວາ ໂຫຕິ ປພ຺ພຊິໂຕ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອາທິປເທປິ ຍສ຺ສ ຄຫຏ຺ຐສ຺ສ ວາ ປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ວາຕິ ວຸຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ. ໂລກຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ. ປຠາເສຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຎາຓສ຺ສ ປາກຏໍ ກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາຕິ ສາວກປາຣມິຎາເຓນປິ ປຏິວິທ຺ຘຠາເວນ. ໂອຠາເສຕີຕິ ກາມາວຈຣຠູຕໍ ໂລກໍ. ຠາເສຕີຕິ ຣູປາວຈຣຠູຕໍ ໂລກໍ. ປຠາເສຕີຕິ ອຣູປາວຈຣຠູຕໍ ໂລກໍ.

ອຣິຍຎາຓນ຺ຕິ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄຎາຓໍ. ມຫິກາ ມຸຕ຺ໂຕຕິ ມຫິກາຍ ມຸຕ຺ໂຕ. ມຫິກາຕິ ນີຫາໂຣ ວຸຈ຺ຈຕິ. ມຫິຍາ ມຸຕ຺ໂຕຕິປິ ປາໂຐ. ຘູມຣຊາ ມຸຕ຺ໂຕຕິ ຘູມໂຕ ຈ ຣຊໂຕ ຈ ມຸຕ຺ໂຕ. ຣາຫຸຄຫຓາ ວິປ຺ປມຸຕ຺ໂຕຕິ ຣາຫຸໂນ ຈນ຺ທສ຺ສ ອາສນ຺ນຸປກ຺ກິເລສຕ຺ຕາ ທ຺ວີຫິ ອຸປສຄ຺ເຄຫິ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠາສເຕ ອິຕິ ສໂອຠາສຏ຺ເຐນ. ຕປເຕ ອິຕິ ສເຕຊຏ຺ເຐນ. ວິໂຣຈເຕ ອິຕິ ຣຸຈິຣຏ຺ເຐນ. ເອວເມວນ຺ຕິ ເອວໍ ເອວໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ຈນ຺ໂທປິ ສຍໍ ຠາສນ຺ໂຕ ຕປນ຺ໂຕ ວິໂຣຈນ຺ໂຕ ອິມໍ ໂອກາສໂລກໍ ໂອຠາເສຕິ, ຠິກ຺ຂຸ ຈ ປຎ຺ຎາຍ ຠາສນ຺ໂຕ ຕປນ຺ໂຕ ວິໂຣຈນ຺ໂຕ ອິມໍ ຂນ຺ຘາທິໂລກໍ ປຎ຺ຎາຍ ໂອຠາເສຕິ, ຕສ຺ມາ ອຸຠຍຕ຺ຣາປິ ‘‘ຠາເສຕີ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ຠາສເຕ’’ ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວຎ຺ຫິ ວຸຕ຺ເຕ ເຫຕຸອຕ຺ໂຖປິ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ອຕິວິສທຕຣາຠສູຣິໂຍປມໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ກສ຺ມາ ຈນ຺ໂທປມາ ຄຫິຕາຕິ ເຈ? ສພ຺ພກິເລສປຣິຬາຫວູປສເມນ ສນ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສນ຺ຕຄຸຓຍຸຕ຺ຕຈນ຺ໂທປມາ ອນຸຈ຺ຉວິກາຕິ ຄຫິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ອານາປານສ຺ສຕິຠາວນາສິທ຺ຘິສາຘກໍ ໂຍຄາວຈຣໍ ຖຸນິຕ຺ວາ ອິມານິ ເຕຣສ ໂວທາເນ ຎາຓານີຕິ ຕານິ ຎາຓານິ ນິຄເມຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕີຕິ.

ໂວທານຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ສໂຕກາຣິຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໖໓. ສໂຕກາຣິຎາຓນິທ຺ເທເສ ມາຕິກາຍໍ ອິຘ ຠິກ຺ຂູຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ຠິກ຺ຂຸ. ອຍຎ຺ຫິ ເອຕ຺ຖ ອິຘ-ສທ຺ໂທ ສພ຺ພປ຺ປກາຣອານາປານສ຺ສຕິສມາຘິນິພ຺ພຕ຺ຕກສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ສນ຺ນິສ຺ສຍຠູຕສາສນປຣິທີປໂນ, ອຎ຺ຎສາສນສ຺ສ ຕຖາຠາວປຏິເສຘໂນ ຈ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ – ‘‘ອິເຘວ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມໂຓ…ເປ… ສຸຎ຺ຎາ ປຣປ຺ປວາທາ ສມເຓຠິ ອຎ຺ເຎຫີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໓໙; ອ. ນິ. ໔.໒໔໑).

ອຣຎ຺ຎຄໂຕ ວາ ຣຸກ຺ຂມູລຄໂຕ ວາ ສຸຎ຺ຎາຄາຣຄໂຕ ວາຕິ ອິທມສ຺ສ ອານາປານສ຺ສຕິສມາຘິ ຠາວນານຸຣູປເສນາສນປຣິຄ຺ຄຫປຣິທີປນໍ. ອິມສ຺ສ ຫິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຣູປາທີສຸ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ອນຸວິສຏໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອານາປານສ຺ສຕິສມາຘິອາຣມ຺ມຓໍ ອຠິຣຸຫິຕຸໍ ນ ອິຈ຺ຉຕິ, ກູຏໂຄຓຍຸຕ຺ຕຣໂຖ ວິຍ ອຸປ຺ປຖເມວ ຘາວຕິ. ຕສ຺ມາ ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ໂຄໂປ ກູຏເຘນຸຍາ ສພ຺ພໍ ຂີຣໍ ປິວິຕ຺ວາ ວຑ຺ຒິຕໍ ກູຏວຈ຺ຉໍ ທເມຕຸກາໂມ ເຘນຸໂຕ ອປເນຕ຺ວາ ເອກມນ຺ເຕ ມຫນ຺ຕໍ ຖມ຺ຠໍ ນິຂຓິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ໂຍຕ຺ເຕນ ພນ຺ເຘຍ຺ຍ, ອຖສ຺ສ ໂສ ວຈ຺ໂຉ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ວິປ຺ຜນ຺ທິຕ຺ວາ ປລາຍິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ຕເມວ ຖມ຺ຠໍ ອຸປນິສີເທຍ຺ຍ ວາ ອຸປນິປຊ຺ເຊຍ຺ຍ ວາ, ເອວເມວ ອິມິນາປິ ຠິກ຺ຂຸນາ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຣູປາຣມ຺ມຓາທິຣສປານວຑ຺ຒິຕໍ ທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ຕໍ ທເມຕຸກາເມນ ຣູປາທິອາຣມ຺ມຓໂຕ ອປເນຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎໍ ວາ ຣຸກ຺ຂມູລໍ ວາ ສຸຎ຺ຎາຄາຣໍ ວາ ປເວເສຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສຖມ຺ເຠ ສຕິໂຍຕ຺ເຕນ ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ເອວມສ຺ສ ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ວິປ຺ຜນ຺ທິຕ຺ວາປິ ປຸພ຺ເພ ອາຈິຓ຺ຓາຣມ຺ມຓໍ ອລຠມານໍ ສຕິໂຍຕ຺ຕໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ປລາຍິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕໍ ຕເມວາຣມ຺ມຓໍ ອຸປຈາຣປ຺ປນາວເສນ ອຸປນິສີທຕິ ເຈວ ອຸປນິປຊ຺ຊຕິ ຈ. ເຕນາຫຸ ໂປຣາຓາ –

‘‘ຍຖາ ຖມ຺ເຠ ນິພນ຺ເຘຍ຺ຍ, ວຈ຺ຉໍ ທມໍ ນໂຣ ອິຘ;

ພນ຺ເຘຍ຺ເຍວໍ ສກໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ສຕິຍາຣມ຺ມເຓ ທຬ຺ຫ’’ນ຺ຕິ. (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໒໑໗; ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໖໕; ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໗໔; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໐໗) –

ເອວມສ຺ສ ຕໍ ເສນາສນໍ ຠາວນານຸຣູປໍ ໂຫຕິ. ອຖ ວາ ຍສ຺ມາ ອິທໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານປ຺ປເຠເທ ມຸທ຺ຘຠູຕໍ ສພ຺ພພຸທ຺ຘປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘພຸທ຺ຘສາວການໍ ວິເສສາຘິຄມທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣປທຏ຺ຐານໍ ອານາປານສ຺ສຕິກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສຫຕ຺ຖິອສ຺ສາທິສທ຺ທສມາກຸລໍ ຄາມນ຺ຕໍ ອປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ນ ສຸກຣໍ ຠາເວຕຸໍ ສທ຺ທກຓ຺ຏກຕ຺ຕາ ຌານສ຺ສ. ອຄາມເກ ປນ ອຣຎ຺ເຎ ສຸກຣໍ ໂຍຄາວຈເຣນ ອິທໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອານາປານຈຕຸກ຺ກຊ຺ຌານໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຕເທວ ປາທກໍ ກຕ຺ວາ ສງ຺ຂາເຣ ສມ຺ມສິຕ຺ວາ ອຄ຺ຄຜລໍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິຕຸໍ. ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ອນຸຣູປໍ ເສນາສນໍ ອຸປທິສນ຺ໂຕ ຠຄວາ ‘‘ອຣຎ຺ຎຄໂຕ ວາ’’ຕິອາທິມາຫ, ຕເຖວ ເຖໂຣ.

ວຕ຺ຖຸວິຊ຺ຊາຈຣິໂຍ ວິຍ ຫິ ຠຄວາ, ໂສ ຍຖາ ວຕ຺ຖຸວິຊ຺ຊາຈຣິໂຍ ນຄຣຠູມິໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ສຸຏ຺ຐຸ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ເອຕ຺ຖ ນຄຣໍ ມາເປຖາ’’ຕິ ອຸປທິສຕິ, ໂສຕ຺ຖິນາ ຈ ນຄເຣ ນິຏ຺ຐິເຕ ຣາຊກຸລໂຕ ມຫາສກ຺ກາຣໍ ລຠຕິ, ເອວເມວໍ ໂຍຄາວຈຣສ຺ສ ອນຸຣູປໍ ເສນາສນໍ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ເອຕ຺ຖ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອຸປທິສຕິ, ຕໂຕ ຕຕ຺ຖ ກມ຺ມຏ຺ຐານມນຸຍຸຕ຺ເຕນ ໂຍຄິນາ ກເມນ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕ຺ເຕ ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ວຕ ໂສ ຠຄວາ’’ຕິ ມຫນ຺ຕໍ ສກ຺ກາຣໍ ລຠຕິ. ອຍໍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ‘‘ທີປິສທິໂສ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍຖາ ຫິ ມຫາທີປິຣາຊາ ອຣຎ຺ເຎ ຕິຓຄຫນໍ ວາ ວນຄຫນໍ ວາ ປພ຺ພຕຄຫນໍ ວາ ນິສ຺ສາຍ ນິລີຍິຕ຺ວາ ວນມຫິໍສໂຄກຓ຺ຓສູກຣາທໂຍ ມິເຄ ຄຓ຺ຫາຕິ, ເອວເມວໍ ອຍໍ ອຣຎ຺ຎາທີສຸ ກມ຺ມຏ຺ຐານມນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ຍຖາກ຺ກເມນ ໂສຕາປຕ຺ຕິສກທາຄາມິອນາຄາມິອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄ ເຈວ ອຣິຍຜລານິ ຈ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເຕນາຫຸ ໂປຣາຓາ –

‘‘ຍຖາປິ ທີປິໂກ ນາມ, ນິລີຍິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫເຕ ມິເຄ;

ຕເຖວາຍໍ ພຸທ຺ຘປຸຕ຺ໂຕ, ຍຸຕ຺ຕໂຍໂຄ ວິປສ຺ສໂກ;

ອຣຎ຺ຎໍ ປວິສິຕ຺ວານ, ຄຓ຺ຫາຕິ ຜລມຸຕ຺ຕມ’’ນ຺ຕິ. (ມິ. ປ. ໖.໑.໕);

ເຕນສ຺ສ ປຣກ຺ກມຊວໂຍຄ຺ຄຠູມິໍ ອຣຎ຺ຎເສນາສນໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຣຎ຺ຎຄໂຕ ວາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ອຣຎ຺ຎຄໂຕຕິ ອຸປຣິ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂຓໍ ຍໍກິຎ຺ຈິ ປວິເວກສຸຂໍ ອຣຎ຺ຎໍ ຄໂຕ. ຣຸກ຺ຂມູລຄໂຕຕິ ຣຸກ຺ຂສມີປໍ ຄໂຕ. ສຸຎ຺ຎາຄາຣຄໂຕຕິ ສຸຎ຺ຎໍ ວິວິຕ຺ໂຕກາສໍ ຄໂຕ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຐເປຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎຎ຺ຈ ຣຸກ຺ຂມູລຎ຺ຈ ອວເສສສຕ຺ຕວິຘເສນາສນໍ ຄໂຕປິ ‘‘ສຸຎ຺ຎາຄາຣຄໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ນວວິຘຎ຺ຫິ ເສນາສນໍ. ຍຖາຫ – ‘‘ໂສ ວິວິຕ຺ຕໍ ເສນາສນໍ ຠຊຕິ ອຣຎ຺ຎໍ ຣຸກ຺ຂມູລໍ ປພ຺ພຕໍ ກນ຺ທຣໍ ຄິຣິຄຸຫໍ ສຸສານໍ ວນປຕ຺ຖໍ ອພ຺ໂຠກາສໍ ປລາລປຸຎ຺ຊ’’ນ຺ຕິ (ວິຠ. ໕໐໘). ເອວມສ຺ສ ອຸຕຸຕ຺ຕຍານຸກູລໍ ຘາຕຸຈຣິຍານຸກູລຎ຺ຈ ອານາປານສ຺ສຕິຠາວນານຸຣູປໍ ເສນາສນໍ ອຸປທິສິຕ຺ວາ ອລີນານຸທ຺ຘຈ຺ຈປກ຺ຂິກໍ ສນ຺ຕມິຣິຍາປຖໍ ອຸປທິສນ຺ໂຕ ນິສີທຕີຕິ ອາຫ. ອຖສ຺ສ ນິສຊ຺ຊາຍ ທຬ຺ຫຠາວໍ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ປວຕ຺ຕນສມຕ຺ຖຕໍ ອາຣມ຺ມຓປຣິຄ຺ຄຫູປາຍຎ຺ຈ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ປລ຺ລງ຺ກໍ ອາຠຸຊິຕ຺ວາຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປລ຺ລງ຺ກນ຺ຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ອູຣຸພທ຺ຘາສນໍ. ອາຠຸຊິຕ຺ວາຕິ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ. ອຸຊຸໍ ກາຍໍ ປຓິຘາຍາຕິ ອຸປຣິມສຣີຣໍ ອຸຊຸກໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາຣສ ປິຏ຺ຐິກຓ຺ຏເກ ໂກຏິຍາ ໂກຏິໍ ປຏິປາເທຕ຺ວາ. ເອວຎ຺ຫິ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ຘມ຺ມມໍສນ຺ຫາຣູນິ ນ ປຓມນ຺ຕິ. ອຖສ຺ສ ຍາ ເຕສໍ ປຓມນປຈ຺ຈຍາ ຂເຓ ຂເຓ ເວທນາ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ, ຕາ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ຕາສຸ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊມານາສຸ ຈິຕ຺ຕໍ ເອກຄ຺ຄໍ ໂຫຕິ, ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ນ ປຣິປຕຕິ, ວຸທ຺ຘິໍ ຜາຕິໍ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ.

ປຣິມຸຂໍ ສຕິໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານາຠິມຸຂໍ ສຕິໍ ຐປຍິຕ຺ວາ. ໂສ ສໂຕວ ອສ຺ສສຕິ ສໂຕ ປສ຺ສສຕີຕິ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ເອວໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ເອວຎ຺ຈ ສຕິໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ຕໍ ສຕິໍ ອວິຊຫນ຺ໂຕ ສໂຕ ເອວ ອສ຺ສສຕິ ສໂຕ ປສ຺ສສຕິ, ສໂຕກາຣີ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອິທານິ ເຍຫິ ປກາເຣຫິ ສໂຕກາຣີ ໂຫຕິ, ເຕ ປກາເຣ ທສ຺ເສຕຸໍ ທີຆໍ ວາ ອສ຺ສສນ຺ໂຕຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ທີຆໍ ວາ ອສ຺ສສນ຺ໂຕຕິ ທີຆໍ ວາ ອສ຺ສາສໍ ປວຕ຺ຕຍນ຺ໂຕ. ຕຖາ ຣສ຺ສໍ. ຍາ ປນ ເນສໍ ທີຆຣສ຺ສຕາ, ສາ ກາລວເສນ ເວທິຕພ຺ພາ. ກທາຈິ ຫິ ມນຸສ຺ສາ ຫຕ຺ຖິອຫິອາທໂຍ ວິຍ ກາລວເສນ ທີຆໍ ອສ຺ສສນ຺ຕິ ຈ ປສ຺ສສນ຺ຕິ ຈ, ກທາຈິ ສຸນຂສສາທໂຍ ວິຍ ຣສ຺ສໍ. ອຎ຺ຎຖາ ຫິ ຈຸຓ຺ຓວິຈຸຓ຺ຓາ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ ທີຆຣສ຺ສາ ນາມ ນ ໂຫນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ເຕ ທີຆໍ ກາລໍ ປວິສນ຺ຕາ ຈ ນິກ຺ຂມນ຺ຕາ ຈ ທີຆາ, ຣສ຺ສໍ ກາລໍ ປວິສນ຺ຕາ ຈ ນິກ຺ຂມນ຺ຕາ ຈ ຣສ຺ສາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ອຸປຣິ ວຸຕ຺ເຕຫິ ນວຫາກາເຣຫິ ທີຆໍ ອສ຺ສສນ຺ໂຕ ຈ ປສ຺ສສນ຺ໂຕ ຈ ທີຆໍ ອສ຺ສສາມິ, ປສ຺ສສາມີຕິ ປຊານາຕິ, ຕຖາ ຣສ຺ສໍ.

ເອວໍ ປຊານໂຕ ຈ –

‘‘ທີໂຆ ຣສ຺ໂສ ຈ ອສ຺ສາໂສ, ປສ຺ສາໂສປິ ຈ ຕາທິໂສ;

ຈຕ຺ຕາໂຣ ວຓ຺ຓາ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ນາສິກຄ຺ເຄວ ຠິກ຺ຂຸໂນ’’ຕິ. (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໒໑໙; ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໖໕);

ນວນ຺ນຎ຺ຈສ຺ສ ອາກາຣານໍ ເອເກນາກາເຣນ ກາຍານຸປສ຺ສນາສຕິປຏ຺ຐານຠາວນາ ສມ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ສພ຺ພກາຍປຏິສໍເວທີ ອສ຺ສສິສ຺ສາມີຕິ ສິກ຺ຂຕິ. ສພ຺ພກາຍປຏິສໍເວທີ ປສ຺ສສິສ຺ສາມີຕິ ສິກ຺ຂຕີຕິ ສກລສ຺ສ ອສ຺ສາສກາຍສ຺ສາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານໍ ວິທິຕໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ປາກຏໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອສ຺ສສິສ຺ສາມີຕິ ສິກ຺ຂຕິ. ສກລສ຺ສ ປສ຺ສາສກາຍສ຺ສາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານໍ ວິທິຕໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ປາກຏໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ປສ຺ສສິສ຺ສາມີຕິ ສິກ຺ຂຕິ. ເອວໍ ວິທິຕໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ປາກຏໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕນ ອສ຺ສສຕິ ເຈວ ປສ຺ສສຕິ ຈ. ຕສ຺ມາ ‘‘ອສ຺ສສິສ຺ສາມິ ປສ຺ສສິສ຺ສາມີຕິ ສິກ຺ຂຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອກສ຺ສ ຫິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຈຸຓ຺ຓວິຈຸຓ຺ຓວິສເຏ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໒໑໙; ປາຣາ. ໒.໑໖໕) ອສ຺ສາສກາເຍ, ປສ຺ສາສກາເຍ ວາ ອາທິ ປາກໂຏ ໂຫຕິ, ນ ມຊ຺ຌປຣິໂຍສານໍ. ໂສ ອາທິເມວ ປຣິຄ຺ຄເຫຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ມຊ຺ຌປຣິໂຍສາເນ ກິລມຕິ. ເອກສ຺ສ ມຊ຺ຌໍ ປາກຏໍ ໂຫຕິ, ນ ອາທິປຣິໂຍສານໍ. ໂສ ມຊ຺ຌເມວ ປຣິຄ຺ຄເຫຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ອາທິປຣິໂຍສາເນ ກິລມຕິ. ເອກສ຺ສ ປຣິໂຍສານໍ ປາກຏໍ ໂຫຕິ, ນ ອາທິມຊ຺ຌໍ. ໂສ ປຣິໂຍສານໍເຍວ ປຣິຄ຺ຄເຫຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ອາທິມຊ຺ເຌ ກິລມຕິ. ເອກສ຺ສ ສພ຺ພໍ ປາກຏໍ ໂຫຕິ, ໂສ ສພ຺ພມ຺ປິ ປຣິຄ຺ຄເຫຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ນ ກຕ຺ຖຈິ ກິລມຕິ. ຕາທິເສນ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ສພ຺ພກາຍປຏິສໍເວທີ’’ຕິອາທິ.

ຕຕ຺ຖ ສິກ຺ຂຕີຕິ ເອວໍ ຆຏຕິ ວາຍມຕິ. ໂຍ ວາ ຕຖາຠູຕສ຺ສ ສໍວໂຣ, ອຍເມຕ຺ຖ ອຘິສີລສິກ຺ຂາ. ໂຍ ຕຖາຠູຕສ຺ສ ສມາຘິ, ອຍໍ ອຘິຈິຕ຺ຕສິກ຺ຂາ. ຍາ ຕຖາຠູຕສ຺ສ ປຎ຺ຎາ, ອຍໍ ອຘິປຎ຺ຎາສິກ຺ຂາຕິ ອິມາ ຕິສ຺ໂສ ສິກ຺ຂາໂຍ ຕສ຺ມິໍ ອາຣມ຺ມເຓ ຕາຍ ສຕິຍາ ເຕນ ມນສິກາເຣນ ສິກ຺ຂຕິ ອາເສວຕິ ຠາເວຕິ ພຫຸລີກໂຣຕີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ປຸຣິມນເຍນ ເກວລໍ ອສ຺ສສິຕພ຺ພໍ ປສ຺ສສິຕພ຺ພເມວ ຈ, ນ ອຎ຺ຎໍ ກິຎ຺ຈິ ກາຕພ຺ພໍ, ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປນ ຎາຓຸປ຺ປາທນາທີສຸ ໂຍໂຄ ກຣຓີໂຍ. ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ‘‘ອສ຺ສສາມີຕິ ປຊານາຕິ ປສ຺ສສາມີຕິ ປຊານາຕິ’’ຈ຺ເຈວ ວຕ຺ຕມານກາລວເສນ ປາຬິໍ ວຕ຺ວາ ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ກຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ຎາຓຸປ຺ປາທນາທິໂນ ອາ-ກາຣສ຺ສ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ສພ຺ພກາຍປຏິສໍເວທີ ອສ຺ສສິສ຺ສາມີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອນາຄຕກາລວເສນ ປາຬິ ອາໂຣປິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ປສ຺ສມ຺ຠຍໍ ກາຍສງ຺ຂາຣໍ…ເປ… ສິກ຺ຂຕີຕິ ໂອຬາຣິກໍ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສສງ຺ຂາຕໍ ກາຍສງ຺ຂາຣໍ ປສ຺ສມ຺ເຠນ຺ໂຕ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ເຠນ຺ໂຕ ນິໂຣເຘນ຺ໂຕ ວູປສເມນ຺ໂຕ ອສ຺ສສິສ຺ສາມິ ປສ຺ສສິສ຺ສາມີຕິ ສິກ຺ຂຕິ.

ຕຕ຺ເຣວໍ ໂອຬາຣິກສຸຂຸມຕາ ຈ ປສ຺ສທ຺ຘິ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ – ອິມສ຺ສ ຫິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປຸພ຺ເພ ອປຣິຄ຺ຄຫິຕກາເລ ກາໂຍ ຈ ຈິຕ຺ຕຎ຺ຈ ສທຣຖາ ໂຫນ຺ຕິ ໂອຬາຣິກາ. ກາຍຈິຕ຺ຕານໍ ໂອຬາຣິກຕ຺ເຕ ອວູປສນ຺ເຕ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາປິ ໂອຬາຣິກາ ໂຫນ຺ຕິ, ພລວຕຣາ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ນາສິກາ ນປ຺ປໂຫຕິ, ມຸເຂນ ອສ຺ສສນ຺ໂຕປິ ປສ຺ສສນ຺ໂຕປິ ຕິຏ຺ຐຕິ. ຍທາ ປນສ຺ສ ກາໂຍປິ ຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ປຣິຄ຺ຄຫິຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕທາ ເຕ ສນ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ ວູປສນ຺ຕາ. ເຕສຸ ວູປສນ຺ເຕສຸ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ ສຸຂຸມາ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ‘‘ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ, ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວິເຈຕພ຺ພາກາຣປ຺ປຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ເສຍ຺ຍຖາປິ ປຸຣິສສ຺ສ ຘາວິຕ຺ວາ ປພ຺ພຕາ ວາ ໂອໂຣຫິຕ຺ວາ ມຫາຠາຣໍ ວາ ສີສໂຕ ໂອໂຣເປຕ຺ວາ ຐິຕສ຺ສ ໂອຬາຣິກາ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ ໂຫນ຺ຕິ, ນາສິກາ ນປ຺ປໂຫຕິ, ມຸເຂນ ອສ຺ສສນ຺ໂຕປິ ປສ຺ສສນ຺ໂຕປິ ຕິຏ຺ຐຕິ. ຍທາ ປເນສ ຕໍ ປຣິສ຺ສມໍ ວິໂນເທຕ຺ວາ ນ຺ຫຕ຺ວາ ຈ ປິວິຕ຺ວາ ຈ ອລ຺ລສາຏກໍ ຫທເຍ ກຕ຺ວາ ສີຕາຍ ຉາຍາຍ ນິປນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ອຖສ຺ສ ເຕ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ ສຸຂຸມາ ໂຫນ຺ຕິ ‘‘ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ, ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວິເຈຕພ຺ພາກາຣປ຺ປຕ຺ຕາ, ເອວເມວໍ ອິມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອປຣິຄ຺ຄຫິຕກາເລຕິ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພໍ. ຕຖາ ຫິສ຺ສ ປຸພ຺ເພ ອປຣິຄ຺ຄຫິຕກາເລ ‘‘ໂອຬາຣິໂກຬາຣິເກ ກາຍສງ຺ຂາເຣ ປສ຺ສມ຺ເຠມີ’’ຕິ ອາໂຠຄສມນ຺ນາຫາຣມນສິກາໂຣ ນຕ຺ຖິ, ປຣິຄ຺ຄຫິຕກາເລ ປນ ອຕ຺ຖິ. ເຕນສ຺ສ ອປຣິຄ຺ຄຫິຕກາລໂຕ ປຣິຄ຺ຄຫິຕກາເລ ກາຍສງ຺ຂາໂຣ ສຸຂຸໂມ ໂຫຕິ. ເຕນາຫຸ ໂປຣາຓາ –

‘‘ສາຣທ຺ເຘ ກາເຍ ຈິຕ຺ເຕ ຈ, ອຘິມຕ຺ຕໍ ປວຕ຺ຕຕິ;

ອສາຣທ຺ຘມ຺ຫິ ກາຍມ຺ຫິ, ສຸຂຸມໍ ສມ຺ປວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ. (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໒໒໐; ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໖໕);

ປຣິຄ຺ຄເຫປິ ໂອຬາຣິໂກ, ປຐມຊ຺ຌານູປຈາເຣ ສຸຂຸໂມ. ຕສ຺ມິມ຺ປິ ໂອຬາຣິໂກ, ປຐມຊ຺ຌາເນ ສຸຂຸໂມ. ປຐມຊ຺ຌາເນ ຈ ທຸຕິຍຊ຺ຌານູປຈາເຣ ຈ ໂອຬາຣິໂກ, ທຸຕິຍຊ຺ຌາເນ ສຸຂຸໂມ. ທຸຕິຍຊ຺ຌາເນ ຈ ຕຕິຍຊ຺ຌານູປຈາເຣ ຈ ໂອຬາຣິໂກ, ຕຕິຍຊ຺ຌາເນ ສຸຂຸໂມ. ຕຕິຍຊ຺ຌາເນ ຈ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານູປຈາເຣ ຈ ໂອຬາຣິໂກ, ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌາເນ ອຕິສຸຂຸໂມ ອປ຺ປວຕ຺ຕິເມວ ປາປຸຓາຕິ. ອິທໍ ຕາວ ທີຆຠາຓກສໍຍຸຕ຺ຕຠາຓການໍ ມຕໍ.

ມຊ຺ຌິມຠາຓກາ ປນ ‘‘ປຐມຊ຺ຌາເນ ໂອຬາຣິໂກ, ທຸຕິຍຊ຺ຌານູປຈາເຣ ສຸຂຸໂມ’’ຕິ ເອວໍ ເຫຏ຺ຐິມເຫຏ຺ຐິມຊ຺ຌານໂຕ ອຸປຣູປຣິຊ຺ຌານູປຈາເຣປິ ສຸຂຸມຕຣໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ. ສພ຺ເພສໍເຍວ ປນ ມເຕນ ອປຣິຄ຺ຄຫິຕກາເລ ປວຕ຺ຕກາຍສງ຺ຂາໂຣ ປຣິຄ຺ຄຫິຕກາເລ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ, ປຣິຄ຺ຄຫິຕກາເລ ປວຕ຺ຕກາຍສງ຺ຂາໂຣ ປຐມຊ຺ຌານູປຈາເຣ…ເປ… ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານູປຈາເຣ ປວຕ຺ຕກາຍສງ຺ຂາໂຣ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌາເນ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ. ອຍໍ ຕາວ ສມເຖ ນໂຍ.

ວິປສ຺ສນາຍໍ ປນ ອປຣິຄ຺ຄຫິຕກາເລ ປວຕ຺ຕກາຍສງ຺ຂາໂຣ ໂອຬາຣິໂກ, ມຫາຠູຕປຣິຄ຺ຄເຫ ສຸຂຸໂມ. ໂສປິ ໂອຬາຣິໂກ, ອຸປາທາຣູປປຣິຄ຺ຄເຫ ສຸຂຸໂມ. ໂສປິ ໂອຬາຣິໂກ, ສກລຣູປປຣິຄ຺ຄເຫ ສຸຂຸໂມ. ໂສປິ ໂອຬາຣິໂກ, ອຣູປປຣິຄ຺ຄເຫ ສຸຂຸໂມ. ໂສປິ ໂອຬາຣິໂກ, ຣູປາຣູປປຣິຄ຺ຄເຫ ສຸຂຸໂມ. ໂສປິ ໂອຬາຣິໂກ, ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄເຫ ສຸຂຸໂມ. ໂສປິ ໂອຬາຣິໂກ, ສປ຺ປຈ຺ຈຍນາມຣູປທສ຺ສເນ ສຸຂຸໂມ. ໂສປິ ໂອຬາຣິໂກ, ລກ຺ຂຓາຣມ຺ມຓິກ ວິປສ຺ສນາຍ ສຸຂຸໂມ. ໂສປິ ທຸພ຺ພລວິປສ຺ສນາຍ ໂອຬາຣິໂກ, ພລວວິປສ຺ສນາຍ ສຸຂຸໂມ. ຕຕ຺ຖ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ປຸຣິມສ຺ສ ປຸຣິມສ຺ສ ປຈ຺ຉິເມນ ປຈ຺ຉິເມນ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອວເມຕ຺ຖ ໂອຬາຣິກສຸຂຸມຕາ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຍໍ ຕາເວຕ຺ຖ ກາຍານຸປສ຺ສນາວເສນ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຐມຈຕຸກ຺ກສ຺ສ ອນຸປຸພ຺ພປທວຓ຺ຓນາ.

ຍສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ອິທເມວ ຈຕຸກ຺ກໍ ອາທິກມ຺ມິກສ຺ສ ກມ຺ມຏ຺ຐານວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຕຣານິ ປນ ຕີຓິ ຈຕຸກ຺ການິ ເອຕ຺ຖ ປຕ຺ຕຊ຺ຌານສ຺ສ ເວທນາຈິຕ຺ຕຘມ຺ມານຸປສ຺ສນາວເສນ, ຕສ຺ມາ ອິມໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຠາເວຕ຺ວາ ອານາປານຈຕຸກ຺ກຊ຺ຌານປທຏ຺ຐານາຍ ວິປສ຺ສນາຍ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິຕຸກາເມນ ອາທິກມ຺ມິເກນ ກຸລປຸຕ຺ເຕນ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສີລປຣິໂສຘນາທີນິ ສພ຺ພກິຈ຺ຈານິ ກຕ຺ວາ ສຕ຺ຕງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ ອາຈຣິຍສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປຎ຺ຈສນ຺ຘິກໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອຸຄ຺ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຣິເມ ປຎ຺ຈ ສນ຺ຘໂຍ ອຸຄ຺ຄໂຫ ປຣິປຸຈ຺ຉາ ອຸປຏ຺ຐານໍ ອປ຺ປນາ ລກ຺ຂຓນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຸຄ຺ຄໂຫ ນາມ ກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ. ປຣິປຸຈ຺ຉາ ນາມ ກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ປຣິປຸຈ຺ຉນໍ. ອຸປຏ຺ຐານໍ ນາມ ກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐານໍ. ອປ຺ປນາ ນາມ ກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ອປ຺ປນາ. ລກ຺ຂຓໍ ນາມ ກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ລກ຺ຂຓໍ, ‘‘ເອວໍ ລກ຺ຂຓມິທໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານສຠາວູປຘາຣຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ເອວໍ ປຎ຺ຈສນ຺ຘິກໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕນາປິ ນ ກິລມຕິ, ອາຈຣິຍມ຺ປິ ນ ວິເຫເສຕິ. ຕສ຺ມາ ໂຖກໍ ອຸທ຺ທິສາເປຕ຺ວາ ພຫຸໍ ກາລໍ ສຊ຺ຌາຍິຕ຺ວາ ເອວໍ ປຎ຺ຈສນ຺ຘິກໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອາຈຣິຍສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ວາ ອຏ຺ຐາຣສ ໂທສຍຸຕ຺ເຕ ວິຫາເຣ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ປຎ຺ຈງ຺ຄສມນ຺ນາຄເຕ ເສນາສເນ ວສນ຺ເຕນ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ນຂຸທ຺ທກປລິໂພເຘນ ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ເຈນ ຠຕ຺ຕສມ຺ມທໍ ປຏິວິໂນເທຕ຺ວາ ສຸຂນິສິນ຺ເນນ ຣຕນຕ຺ຕຍຄຸຓານຸສ຺ສຣເຓນ ຈິຕ຺ຕໍ ສມ຺ປຫໍເສຕ຺ວາ ອາຈຣິຍຸຄ຺ຄຫໂຕ ເອກປທມ຺ປິ ອປຣິຫາເປນ຺ເຕນ ອິທໍ ອານາປານສ຺ສຕິກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ມນສິ ກາຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ມນສິກາຣວິຘິ –

‘‘ຄຓນາ ອນຸພນ຺ຘນາ, ຜຸສນາ ຐປນາ ສລ຺ລກ຺ຂຓາ;

ວິວຏ຺ຏນາ ປາຣິສຸທ຺ຘິ, ເຕສຎ຺ຈ ປຏິປສ຺ສນາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຄຓນາຕິ ຄຓນາເຍວ. ອນຸພນ຺ຘນາຕິ ອນຸຄມນາ. ຜຸສນາຕິ ຜຸຏ຺ຐຏ຺ຐານໍ. ຐປນາຕິ ອປ຺ປນາ. ສລ຺ລກ຺ຂຓາຕິ ວິປສ຺ສນາ. ວິວຏ຺ຏນາຕິ ມຄ຺ໂຄ. ປາຣິສຸທ຺ຘີຕິ ຜລໍ. ເຕສຎ຺ຈ ປຏິປສ຺ສນາຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ. ຕຕ຺ຖ ອິມິນາ ອາທິກມ຺ມິເກນ ກຸລປຸຕ຺ເຕນ ປຐມໍ ຄຓນາຍ ອິທໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ມນສິ ກາຕພ຺ພໍ. ຄເຓນ຺ເຕນ ປນ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ເຫຏ຺ຐາ ນ ຐເປຕພ຺ພໍ, ທສນ຺ນໍ ອຸປຣິ ນ ເນຕພ຺ພໍ, ອນ຺ຕຣາ ຂຓ຺ຑໍ ນ ທສ຺ເສຕພ຺ພໍ. ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ເຫຏ຺ຐາ ຐເປນ຺ຕສ຺ສ ຫິ ສມ຺ພາເຘ ໂອກາເສ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ວິປ຺ຜນ຺ທຕິ ສມ຺ພາເຘ ວເຊ ສນ຺ນິຣຸທ຺ຘໂຄຄໂຓ ວິຍ. ທສນ຺ນໍ ອຸປຣິ ເນນ຺ຕສ຺ສ ຄຓນນິສ຺ສິໂຕວ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ໂຫຕິ. ອນ຺ຕຣາ ຂຓ຺ຑໍ ທສ຺ເສນ຺ຕສ຺ສ ‘‘ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕໍ ນຸ ໂຂ ເມ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ, ໂນ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິກມ຺ປຕິ, ຕສ຺ມາ ເອເຕ ໂທເສ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຄເຓຕພ຺ພໍ.

ຄເຓນ຺ເຕນ ຈ ປຐມໍ ທນ຺ຘຄຓນາຍ ຘຎ຺ຎມາປກຄຓນາຍ ຄເຓຕພ຺ພໍ. ຘຎ຺ຎມາປໂກ ຫິ ນາຬິໍ ປູເຣຕ຺ວາ ‘‘ເອກ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ໂອກິຣຕິ, ປຸນ ປູເຣນ຺ໂຕ ກິຎ຺ຈິ ກຈວຣໍ ທິສ຺ວາ ຉຑ຺ເຑນ຺ໂຕ ‘‘ເອກໍ ເອກ’’ນ຺ຕິ ວທຕິ. ເອເສວ ນໂຍ ທ຺ເວ ທ຺ເວຕິອາທີສຸ. ເອວເມວໍ ອິມິນາປິ ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສສຸ ໂຍ ອຸປຏ຺ຐາຕິ, ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ເອກໍ ເອກ’’ນ຺ຕິອາທິໍ ກຕ຺ວາ ຍາວ ‘‘ທສ ທສາ’’ຕິ ປວຕ຺ຕມານໍ ປວຕ຺ຕມານໍ ອຸປລກ຺ເຂຕ຺ວາວ ຄເຓຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ສ ເອວໍ ຄຓຍໂຕ ນິກ຺ຂມນ຺ຕາ ຈ ປວິສນ຺ຕາ ຈ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ ປາກຏາ ໂຫນ຺ຕິ.

ອຖາເນນ ຕໍ ທນ຺ຘຄຓນໍ ຘຎ຺ຎມາປກຄຓນໍ ປຫາຍ ສີຆຄຓນາຍ ໂຄປາລກຄຓນາຍ ຄເຓຕພ຺ພໍ. ເຉໂກ ຫິ ໂຄປາລໂກ ສກ຺ຂຣາທໂຍ ອຸຈ຺ຉງ຺ເຄນ ຄເຫຕ຺ວາ ຣຊ຺ຊຸທຓ຺ຑຫຕ຺ໂຖ ປາໂຕວ ວຊໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຄາໂວ ປິຏ຺ຐິຍໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ປລິຆຕ຺ຖມ຺ຠມຕ຺ຖເກ ນິສິນ຺ໂນ ທ຺ວາຣໍ ປຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕໍເຍວ ຄາວໍ ‘‘ເອໂກ ທ຺ເວ’’ຕິ ສກ຺ຂຣໍ ຂິປິຕ຺ວາ ຂິປິຕ຺ວາ ຄເຓຕິ. ຕິຍາມຣຕ຺ຕິໍ ສມ຺ພາເຘ ໂອກາເສ ທຸກ຺ຂໍ ວຸຕ຺ຖໂຄຄໂຓ ນິກ຺ຂມນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອຸປນິຆໍສນ຺ໂຕ ເວເຄນ ເວເຄນ ປຸຎ຺ຊປຸຎ຺ໂຊ ຫຸຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມຕິ. ໂສ ເວເຄນ ເວເຄນ ‘‘ຕີຓິ ຈຕ຺ຕາຣິ ປຎ຺ຈ ທສາ’’ຕິ ຄເຓຕິເຍວ, ເອວມສ຺ສາປິ ປຸຣິມນເຍນ ຄຓຍໂຕ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ ປາກຏາ ຫຸຕ຺ວາ ສີຆໍ ສີຆໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ສຎ຺ຈຣນ຺ຕິ. ຕໂຕ ເຕນ ‘‘ປຸນປ຺ປຸນໍ ສຎ຺ຈຣນ຺ຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕ ຈ ພຫິ ຈ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ທ຺ວາຣປ຺ປຕ຺ຕໍ ທ຺ວາຣປ຺ປຕ຺ຕໍເຍວ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ເອໂກ ທ຺ເວ ຕີຓິ ຈຕ຺ຕາຣິ ປຎ຺ຈ, ເອໂກ ທ຺ເວ ຕີຓິ ຈຕ຺ຕາຣິ ປຎ຺ຈ ຉ, ເອໂກ ທ຺ເວ ຕີຓິ ຈຕ຺ຕາຣິ ປຎ຺ຈ ຉ ສຕ຺ຕ…ເປ… ອຏ຺ຐ ນວ ທສາ’’ຕິ ສີຆໍ ສີຆໍ ຄເຓຕພ຺ພເມວ. ຄຓນາປຏິພທ຺ເຘ ຫິ ກມ຺ມຏ຺ຐາເນ ຄຓນພເລເນວ ຈິຕ຺ຕໍ ເອກຄ຺ຄໍ ໂຫຕິ ອຣິຕ຺ຕຸປຕ຺ຖມ຺ຠນວເສນ ຈຓ຺ຑໂສເຕ ນາວາຐປນມິວ.

ຕສ຺ເສວໍ ສີຆໍ ສີຆໍ ຄຓຍໂຕ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ນິຣນ຺ຕຣໍ ປວຕ຺ຕໍ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐາຕິ. ອຖ ‘‘ນິຣນ຺ຕຣໍ ປວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕ ຈ ພຫິ ຈ ວາຕໍ ອປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຸຣິມນເຍເນວ ເວເຄນ ເວເຄນ ຄເຓຕພ຺ພໍ. ອນ຺ໂຕປວິສນວາເຕນ ຫິ ສທ຺ຘິໍ ຈິຕ຺ຕໍ ປເວສຍໂຕ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ວາຕພ຺ຠາຫຕໍ ເມທປູຣິຕໍ ວິຍ ໂຫຕິ. ພຫິນິກ຺ຂມນວາເຕນ ສທ຺ຘິໍ ຈິຕ຺ຕໍ ນີຫຣໂຕ ພຫິທ຺ຘາ ປຸຖຸຕ຺ຕາຣມ຺ມເຓ ຈິຕ຺ຕໍ ວິກ຺ຂິປຕິ. ຜຸຏ຺ຐຜຸຏ຺ໂຐກາເສ ປນ ສຕິໍ ຐເປຕ຺ວາ ຠາເວນ຺ຕສ຺ເສວ ຠາວນາ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອນ຺ໂຕ ຈ ພຫິ ຈ ວາຕໍ ອປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຸຣິມນເຍເນວ ເວເຄນ ເວເຄນ ຄເຓຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ.

ກີວຈິຣໍ ປເນຕໍ ຄເຓຕພ຺ພນ຺ຕິ? ຍາວ ວິນາ ຄຓນາຍ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາຣມ຺ມເຓ ສຕິ ສນ຺ຕິຏ຺ຐຕິ. ພຫິ ວິສຏວິຕກ຺ກວິຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາຣມ຺ມເຓ ສຕິ ສຓ຺ຐາປນຕ຺ຖໍເຍວ ຫິ ຄຓນາຕິ.

ເອວໍ ຄຓນາຍ ມນສິ ກຕ຺ວາ ອນຸພນ຺ຘນາຍ ມນສິ ກາຕພ຺ພໍ. ອນຸພນ຺ຘນາ ນາມ ຄຓນໍ ປຏິສໍຫຣິຕ຺ວາ ສຕິຍາ ນິຣນ຺ຕຣໍ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ອນຸຄມນໍ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ນ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານານຸຄມນວເສນ. ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານານິ ຕສ຺ສານຸຄມເນ ອາທີນວາ ຈ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕາເຍວ.

ຕສ຺ມາ ອນຸພນ຺ຘນາຍ ມນສິກໂຣນ຺ເຕນ ນ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານວເສນ ມນສິ ກາຕພ຺ພໍ, ອປິຈ ໂຂ ຜຸສນາວເສນ ຈ ຐປນາວເສນ ຈ ມນສິ ກາຕພ຺ພໍ. ຄຓນານຸພນ຺ຘນາວເສນ ວິຍ ຫິ ຜຸສນາຐປນາວເສນ ວິສຸໍ ມນສິກາໂຣ ນຕ຺ຖິ, ຜຸຏ຺ຐຜຸຏ຺ຐຏ຺ຐາເນເຍວ ປນ ຄເຓນ຺ໂຕ ຄຓນາຍ ຈ ຜຸສນາຍ ຈ ມນສິ ກໂຣຕິ, ຕຕ຺ເຖວ ຄຓນໍ ປຏິສໍຫຣິຕ຺ວາ ເຕ ສຕິຍາ ອນຸພນ຺ຘນ຺ໂຕ, ອປ຺ປນາວເສນ ຈ ຈິຕ຺ຕໍ ຐເປນ຺ໂຕ ‘‘ອນຸພນ຺ຘນາຍ ຈ ຜຸສນາຍ ຈ ຐປນາຍ ຈ ມນສິ ກໂຣຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສ຺ວາຍມຕ຺ໂຖ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕປງ຺ຄຸຬໂທວາຣິໂກປມາຫິ ອິເຘວ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕກກຈູປມາຍ ຈ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ປງ຺ຄຸໂຬປມາ – ເສຍ຺ຍຖາປິ ປງ຺ຄຸໂຬ ໂທລາຍ ກີຬຕໍ ມາຕາປຸຕ຺ຕານໍ ໂທລໍ ຂິປິຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ໂທລາຖມ຺ຠມູເລ ນິສິນ຺ໂນ ກເມນ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ຈ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ຈ ໂທລາຜລກສ຺ສ ອຸໂຠ ໂກຏິໂຍ ມຊ຺ຌຎ຺ຈ ປສ຺ສຕິ, ນ ຈ ອຸໂຠໂກຏິມຊ຺ຌານໍ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ພ຺ຍາວໂຏ ໂຫຕິ, ເອວເມວ ຠິກ຺ຂຸ ສຕິວເສນ ອຸປນິພນ຺ຘນຕ຺ຖມ຺ຠມູເລ ຐຕ຺ວາ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສໂທລໍ ຂິປິຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ນິມິຕ຺ເຕ ສຕິຍາ ນິສີທນ຺ໂຕ ກເມນ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕານຎ຺ຈ ຄຈ຺ຉນ຺ຕານຎ຺ຈ ຜຸຏ຺ຐຏ຺ຐາເນ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານໍ ສຕິຍາ ອນຸຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຕຕ຺ເຖວ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໒໒໕) ຈິຕ຺ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ປສ຺ສຕິ, ນ ຈ ເຕສໍ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ພ຺ຍາວໂຏ ໂຫຕິ. ອຍໍ ປງ຺ຄຸໂຬປມາ.

ອຍໍ ປນ ໂທວາຣິໂກປມາ – ເສຍ຺ຍຖາປິ ໂທວາຣິໂກ ນຄຣສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ຈ ພຫິ ຈ ປຸຣິເສ ‘‘ໂກ ຕ຺ວໍ, ກຸໂຕ ວາ ອາຄໂຕ, ກຸຫິໍ ວາ ຄຈ຺ຉສິ, ກິໍ ວາ ເຕ ຫຕ຺ເຖ’’ຕິ ນ ວີມໍສຕິ. ນ ຫິ ຕສ຺ສ ເຕ ຠາຣາ, ທ຺ວາຣປ຺ປຕ຺ຕໍ ທ຺ວາຣປ຺ປຕ຺ຕໍເຍວ ປນ ວີມໍສຕິ, ເອວເມວ ອິມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອນ຺ໂຕປວິຏ຺ຐວາຕາ ຈ ພຫິນິກ຺ຂນ຺ຕວາຕາ ຈ ນ ຠາຣາ ໂຫນ຺ຕິ, ທ຺ວາຣປ຺ປຕ຺ຕາ ທ຺ວາຣປ຺ປຕ຺ຕາເຍວ ຠາຣາຕິ ອຍໍ ໂທວາຣິໂກປມາ.

ກກຈູປມາ ປນ ‘‘ນິມິຕ຺ຕໍ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ’’ຕິອາທິນາ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໕໙) ນເຍນ ອິຘ ວຸຕ຺ຕາເຍວ. ອິຘ ປນສ຺ສ ອາຄຕາຄຕວເສນ ອມນສິກາຣມຕ຺ຕເມວ ປໂຍຊນນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອິທໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ມນສິກໂຣໂຕ ກສ຺ສຈິ ນ ຈິເຣເນວ ນິມິຕ຺ຕຎ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອວເສສຌານງ຺ຄປຏິມຓ຺ຑິຕາ ອປ຺ປນາສງ຺ຂາຕາ ຐປນາ ຈ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ. ກສ຺ສຈິ ປນ ຄຓນາວເສເນວ ມນສິກາຣກາລໂຕ ປຠຸຕິ ຍຖາ ສາຣທ຺ຘກາຍສ຺ສ ມຎ຺ເຈ ວາ ປີເຐ ວາ ນິສີທໂຕ ມຎ຺ຈປີຐໍ ໂອນມຕິ ວິກູຊຕິ, ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓໍ ວລິໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ອສາຣທ຺ຘກາຍສ຺ສ ປນ ນິສີທໂຕ ເນວ ມຎ຺ຈປີຐໍ ໂອນມຕິ ນ ວິກູຊຕິ, ນ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓໍ ວລິໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕູລປິຈຸປູຣິຕໍ ວິຍ ມຎ຺ຈປີຐໍ ໂຫຕິ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ອສາຣທ຺ໂຘ ກາໂຍ ລຫຸໂກ ໂຫຕິ, ເອວເມວໍ ຄຓນາວເສນ ມນສິກາຣກາລໂຕ ປຠຸຕິ ອນຸກ຺ກມໂຕ ໂອຬາຣິກອສ຺ສາສປສ຺ສາສນິໂຣຘວເສນ ກາຍທຣເຖ ວູປສນ຺ເຕ ກາໂຍປິ ຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ລຫຸກໍ ໂຫຕິ, ສຣີຣໍ ອາກາເສ ລງ຺ຆນາກາຣປ຺ປຕ຺ຕໍ ວິຍ ໂຫຕິ.

ຕສ຺ສ ໂອຬາຣິເກ ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສ ນິຣຸທ຺ເຘ ສຸຂຸມອສ຺ສາສປສ຺ສາສນິມິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓໍ ຈິຕ຺ຕໍ ປວຕ຺ຕຕິ. ຕສ຺ມິມ຺ປິ ນິຣຸທ຺ເຘ ອປຣາປຣໍ ຕໂຕ ສຸຂຸມຕຣໍ ສຸຂຸມຕຣໍ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສນິມິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓໍ ປວຕ຺ຕຕິເຍວ. ສ຺ວາຍມຕ຺ໂຖ ອຸປຣິ ວຸຕ຺ຕກໍສຖາໂລປມາຍ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຍຖາ ຫິ ອຎ຺ຎານິ ກມ຺ມຏ຺ຐານານິ ອຸປຣູປຣິ ວິຠູຕານິ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ຕຖາ ອິທໍ. ອິທໍ ປນ ອຸປຣູປຣິ ຠາເວນ຺ຕສ຺ສ ສຸຂຸມຕ຺ຕໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ອຸປຏ຺ຐານມ຺ປິ ນ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ. ເອວໍ ອນຸປຏ຺ຐຫນ຺ເຕ ປນ ຕສ຺ມິໍ ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ‘‘ອາຈຣິຍໍ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວາ ‘‘ນຏ຺ຐໍ ທານິ ເມ ກມ຺ມຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ນ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ອິຣິຍາປຖໍ ວິໂກເປຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉໂຕ ຫິ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ນວນວເມວ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ຍຖານິສິນ຺ເນເນວ ເທສໂຕ ອາຫຣິຕພ຺ພໍ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ອາຫຣຓູປາໂຍ – ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ອນຸປຏ຺ຐານຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ອິຕິ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ ‘‘ອິເມ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ ນາມ ກຕ຺ຖ ອຕ຺ຖິ, ກຕ຺ຖ ນຕ຺ຖິ. ກສ຺ສ ວາ ອຕ຺ຖິ, ກສ຺ສ ວາ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ອເຖວໍ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂໂຕ ‘‘ອິເມ ອນ຺ໂຕມາຕຸກຸຈ຺ຉິຍໍ ນຕ຺ຖິ, ອຸທເກ ນິມຸຄ຺ຄານໍ ນຕ຺ຖິ, ຕຖາ ອສຎ຺ຎີຠູຕານໍ ມຕານໍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສມາປນ຺ນານໍ ຣູປາຣູປຠວສມງ຺ຄີນໍ ນິໂຣຘສມາປນ຺ນານ’’ນ຺ຕິ ຎຕ຺ວາ ເອວໍ ອຕ຺ຕນາວ ອຕ຺ຕາ ປຏິໂຈເທຕພ຺ໂພ ‘‘ນນຸ, ຕ຺ວໍ ປຓ຺ຑິຕ, ເນວ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິຄໂຕ, ນ ອຸທເກ ນິມຸຄ຺ໂຄ, ນ ອສຎ຺ຎີຠູໂຕ, ນ ມໂຕ, ນ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສມາປນ຺ໂນ, ນ ຣູປາຣູປຠວສມງ຺ຄີ, ນ ນິໂຣຘສມາປນ຺ໂນ. ອຕ຺ຖິເຍວ ເຕ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ, ມນ຺ທປຎ຺ຎຕາຍ ປນ ປຣິຄ຺ຄເຫຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກສີ’’ຕິ. ອຖາເນນ ປກຕິຜຸຏ຺ຐວເສນ ຈິຕ຺ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ມນສິກາໂຣ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ໂພ. ອິເມ ຫິ ທີຆນາສິກສ຺ສ ນາສາປຸຏໍ ຆຏ຺ເຏນ຺ຕາ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ຣສ຺ສນາສິກສ຺ສ ອຸຕ຺ຕໂຣຏ຺ຐໍ. ຕສ຺ມາເນນ ອິມໍ ນາມ ຐານໍ ຆຏ຺ເຏນ຺ຕີຕິ ນິມິຕ຺ຕໍ ຐເປຕພ຺ພໍ. ອິມເມວ ຫິ ອຕ຺ຖວສໍ ປຏິຈ຺ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ຠຄວຕາ – ‘‘ນາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຸຏ຺ຐສ຺ສຕິສ຺ສ ອສມ຺ປຊານສ຺ສ ອານາປານສ຺ສຕິຠາວນໍ ວທາມີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໑໔໙; ສໍ. ນິ. ໕.໙໙໒). ກິຎ຺ຈາປິ ຫິ ຍໍກິຎ຺ຈິ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ສຕສ຺ສ ສມ຺ປຊານສ຺ເສວ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອິໂຕ ອຎ຺ຎໍ ປນ ມນສິກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ປາກຏໍ ໂຫຕິ. ອິທໍ ປນ ອານາປານສ຺ສຕິກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄຣຸກໍ ຄຣຸກຠາວນໍ ພຸທ຺ຘປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘພຸທ຺ຘປຸຕ຺ຕານໍ ມຫາປຸຣິສານໍເຍວ ມນສິກາຣຠູມິຠູຕໍ, ນ ເຈວ ອິຕ຺ຕຣໍ, ນ ຈ ອິຕ຺ຕຣສຕ຺ຕສມາເສວິຕໍ. ຍຖາ ຍຖາ ມນສິ ກຣີຍຕິ, ຕຖາ ຕຖາ ສນ຺ຕຎ຺ເຈວ ໂຫຕິ ສຸຂຸມຎ຺ຈ. ຕສ຺ມາ ເອຕ຺ຖ ພລວຕີ ສຕິ ຈ ປຎ຺ຎາ ຈ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ.

ຍຖາ ຫິ ມຏ຺ຐສາຏກສ຺ສ ຕຸນ຺ນກຣຓກາເລ ສູຈິປິ ສຸຂຸມາ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ, ສູຈິປາສເວຘນມ຺ປິ ຕໂຕ ສຸຂຸມຕຣໍ, ເອວເມວໍ ມຏ຺ຐສາຏກສທິສສ຺ສ ອິມສ຺ສ ກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ຠາວນາກາເລ ສູຈິປຏິຠາຄາ ສຕິປິ ສູຈິປາສເວຘນປຏິຠາຄາ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາປິ ພລວຕີ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ. ຕາຫິ ຈ ປນ ສຕິປຎ຺ຎາຫິ ສມນ຺ນາຄເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ນ ເຕ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ປກຕິຜຸຏ຺ໂຐກາສາ ປຣິເຍສິຕພ຺ພາ.

ຍຖາ ຫິ ກສ຺ສໂກ ເຂຕ຺ຕໍ ກສິຕ຺ວາ ພລີພທ຺ເທ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ໂຄຈຣມຸເຂ ກຕ຺ວາ ຉາຍາຍ ນິສິນ຺ໂນ ວິສ຺ສເມຍ຺ຍ, ອຖສ຺ສ ເຕ ພລີພທ຺ທາ ເວເຄນ ອຏວິໍ ປວິເສຍ຺ຍຸໍ. ໂຍ ໂຫຕິ ເຉໂກ ກສ຺ສໂກ, ໂສ ປຸນ ເຕ ຄເຫຕ຺ວາ ໂຍເຊຕຸກາໂມ ນ ເຕສໍ ອນຸປທໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຏວິໍ ອາຫິຓ຺ຑຕິ. ອຖ ໂຂ ຣສ຺ມິຎ຺ຈ ປໂຕທຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸຊຸກເມວ ເຕສໍ ນິປາຕນຕິຕ຺ຖໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິສີທຕິ ວາ ນິປຊ຺ຊຕິ ວາ. ອຖ ເຕ ໂຄເຓ ທິວສຠາຄໍ ຈຣິຕ຺ວາ ນິປາຕນຕິຕ຺ຖໍ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ນ຺ຫຕ຺ວາ ຈ ປິວິຕ຺ວາ ຈ ປຈ຺ຈຸຕ຺ຕຣິຕ຺ວາ ຐິເຕ ທິສ຺ວາ ຣສ຺ມິຍາ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ປໂຕເທນ ວິຊ຺ຌນ຺ໂຕ ອາເນຕ຺ວາ ໂຍເຊຕ຺ວາ ປຸນ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ. ເອວເມວໍ ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ນ ເຕ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ປກຕິຜຸຏ຺ໂຐກາສາ ປຣິເຍສິຕພ຺ພາ. ສຕິຣສ຺ມິໍ ປນ ປຎ຺ຎາປໂຕທຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ປກຕິຜຸຏ຺ໂຐກາເສ ຈິຕ຺ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ມນສິກາໂຣ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ໂພ. ເອວໍ ຫິສ຺ສ ມນສິກໂຣໂຕ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ເຕ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ ນິປາຕນຕິຕ຺ເຖ ວິຍ ໂຄຓາ. ຕໂຕ ເຕນ ສຕິຣສ຺ມິຍາ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍເຍວ ຐາເນ ໂຍເຊຕ຺ວາ ປຎ຺ຎາປໂຕເທນ ວິຊ຺ຌນ຺ເຕນ ປຸນປ຺ປຸນໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ເສວມນຸຍຸຎ຺ຊໂຕ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ນິມິຕ຺ຕໍ ອຸປຏ຺ຐາຕິ. ຕໍ ປເນຕໍ ນ ສພ຺ເພສໍ ເອກສທິສໍ ໂຫຕິ, ອປິຈ ໂຂ ກສ຺ສຈິ ສຸຂສມ຺ຜສ຺ສໍ ອຸປ຺ປາທຍມາໂນ ຕູລປິຈຸ ວິຍ ກປ຺ປາສປິຈຸ ວິຍ ວາຕຘາຣາ ວິຍ ຈ ອຸປຏ຺ຐາຕີຕິ ເອກຈ຺ເຈ ອາຫຸ.

ອຍໍ ປນ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວິນິຈ຺ຉໂຍ – ອິທຎ຺ຫິ ກສ຺ສຈິ ຕາຣກຣູປໍ ວິຍ ມຓິຄຸຬິກາ ວິຍ ມຸຕ຺ຕາຄຸຬິກາ ວິຍ ຈ, ກສ຺ສຈິ ຂຣສມ຺ຜສ຺ສໍ ຫຸຕ຺ວາ ກປ຺ປາສຏ຺ຐິ ວິຍ ທາຣຸສາຣສູຈິ ວິຍ ຈ, ກສ຺ສຈິ ທີຆປາມງ຺ຄສຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ກຸສຸມທາມໍ ວິຍ ຘູມສິຂາ ວິຍ ຈ, ກສ຺ສຈິ ວິຕ຺ຖຕໍ ມກ຺ກຏກສຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ວລາຫກປຏລໍ ວິຍ ປທຸມປຸປ຺ຜໍ ວິຍ ຣຖຈກ຺ກໍ ວິຍ ຈນ຺ທມຓ຺ຑລໍ ວິຍ ສູຣິຍມຓ຺ຑລໍ ວິຍ ຈ ອຸປຏ຺ຐາຕິ, ຕຎ຺ຈ ປເນຕໍ ຍຖາ ສມ຺ພຫຸເລສຸ ຠິກ຺ຂູສຸ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ສຊ຺ຌາຍິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ເນສຸ ເອເກນ ຠິກ຺ຂຸນາ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ກີທິສໍ ຫຸຕ຺ວາ ອິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ ອຸປຏ຺ຐາຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ເອໂກ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ມຫຕີ ປພ຺ພເຕຍ຺ຍາ ນທີ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐາຕີ’’ຕິ ອາຫ. ອປໂຣ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ເອກາ ວນຣາຊິ ວິຍ’’. ອຎ຺ໂຎ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ເອໂກ ສີຕຈ຺ຉາໂຍ ສາຂາສມ຺ປນ຺ໂນ ຜລຠາຣຠຣິໂຕ ຣຸກ຺ໂຂ ວິຍາ’’ຕິ. ເຕສຎ຺ຫິ ຕໍ ເອກເມວ ສຸຕ຺ຕໍ ສຎ຺ຎານານຕາຍ ນານໂຕ ອຸປຏ຺ຐາຕິ. ເອວໍ ເອກເມວ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ສຎ຺ຎານານຕາຍ ນານໂຕ ອຸປຏ຺ຐາຕິ. ສຎ຺ຎຊຎ຺ຫິ ເອຕໍ ສຎ຺ຎານິທານໍ ສຎ຺ຎາປຠວໍ, ຕສ຺ມາ ສຎ຺ຎານານຕາຍ ນານໂຕ ອຸປຏ຺ຐາຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ເອວໍ ອຸປຏ຺ຐິເຕ ປນ ນິມິຕ຺ເຕ ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ອາຈຣິຍສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາໂຣເຈຕພ຺ພໍ ‘‘ມຍ຺ຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ເອວຣູປໍ ນາມ ອຸປຏ຺ຐາຕີ’’ຕິ. ອາຈຣິເຍນ ປນ ‘‘ນິມິຕ຺ຕມິທໍ, ອາວຸໂສ, ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ມນສິ ກໂຣຫິ ສປ຺ປຸຣິສາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ອຖາເນນ ນິມິຕ຺ເຕເຍວ ຈິຕ຺ຕໍ ຐເປຕພ຺ພໍ. ເອວມສ຺ສາຍໍ ອິໂຕ ປຠຸຕິ ຐປນາວເສນ ຠາວນາ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ໂປຣາເຓຫິ –

‘‘ນິມິຕ຺ເຕ ຐປຍໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ນານາກາຣໍ ວິຠາວຍໍ;

ຘີໂຣ ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສ, ສກໍ ຈິຕ຺ຕໍ ນິພນ຺ຘຕີ’’ຕິ. (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໖໕; ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໒໓໒);

ຕສ຺ເສວໍ ນິມິຕ຺ຕຸປຏ຺ຐານໂຕ ປຠຸຕິ ນີວຣຓານິ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕາເນວ ໂຫນ຺ຕິ, ກິເລສາ ສນ຺ນິສິນ຺ນາວ, ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປຈາຣສມາຘິນາ ສມາຫິຕເມວ. ອຖາເນນ ຕໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ເນວ ວຓ຺ຓໂຕ ມນສິ ກາຕພ຺ພໍ, ນ ລກ຺ຂຓໂຕ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພໍ, ອປິຈ ໂຂ ຂຕ຺ຕິຍມເຫສິຍາ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຄພ຺ໂຠ ວິຍ ກສ຺ສເກນ ສາລິຍວຄພ຺ໂຠ ວິຍ ຈ ອາວາສາທີນິ ສຕ຺ຕ ອສປ຺ປາຍານິ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຕາເນວ ສຕ຺ຕ ສປ຺ປາຍານິ ເສວນ຺ເຕນ ສາຘຸກໍ ຣກ຺ຂິຕພ຺ພໍ, ອຖ ນໍ ເອວໍ ຣກ຺ຂິຕ຺ວາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ມນສິກາຣວເສນ ວຸທ຺ຘິໍ ວິຣູຬ຺ຫິໍ ຄມຍິຕ຺ວາ ທສວິຘໍ ອປ຺ປນາໂກສລ຺ລໍ ສມ຺ປາເທຕພ຺ພໍ, ວີຣິຍສມຕາ ໂຍເຊຕພ຺ພາ. ຕສ຺ເສວໍ ຆເຏນ຺ຕສ຺ສ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ ວຸຕ຺ຕານຸກ຺ກເມນ ຕສ຺ມິໍ ນິມິຕ຺ເຕ ຈຕຸກ຺ກປຎ຺ຈກຊ຺ຌານານິ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ. ເອວໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕຈຕຸກ຺ກປຎ຺ຈກຊ຺ຌາໂນ ປເນຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂຸ ສລ຺ລກ຺ຂຓາວິວຏ຺ຏນາວເສນ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ປຕ຺ຕຸກາໂມ ຕເທວ ຌານໍ ປຎ຺ຈຫາກາເຣຫິ ວສິປ຺ປຕ຺ຕໍ ປຄຸຓໍ ກຕ຺ວາ ນາມຣູປໍ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ປຏ຺ຐເປຕິ. ກຖໍ? ໂສ ຫິ ສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ສມຸທໂຍ ກຣຊກາໂຍ ຈ ຈິຕ຺ຕຎ຺ຈາຕິ ປສ຺ສຕິ. ຍຖາ ຫິ ກມ຺ມາຣຄຄ຺ຄຣິຍາ ຘມມານາຍ ຠສ຺ຕຎ຺ຈ ປຸຣິສສ຺ສ ຈ ຕຊ຺ຊໍ ວາຍາມໍ ປຏິຈ຺ຈ ວາໂຕ ສຎ຺ຈຣຕິ, ເອວເມວໍ ກາຍຎ຺ຈ ຈິຕ຺ຕຎ຺ຈ ປຏິຈ຺ຈ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາຕິ. ຕໂຕ ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສ ຈ ກາຍຎ຺ຈ ຣູປນ຺ຕິ, ຈິຕ຺ຕຎ຺ຈ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕ ຈ ຘມ຺ເມ ອຣູປນ຺ຕິ ວວຕ຺ຖເປຕິ.

ເອວໍ ນາມຣູປໍ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຍໍ ປຣິເຍສຕິ, ປຣິເຍສນ຺ໂຕ ຈ ຕໍ ທິສ຺ວາ ຕີສຸປິ ອທ຺ຘາສຸ ນາມຣູປສ຺ສ ປວຕ຺ຕິໍ ອາຣພ຺ຠ ກງ຺ຂໍ ວິຕຣຕິ, ວິຕິຓ຺ຓກງ຺ໂຂ ກລາປສມ຺ມສນວເສນ ‘‘ອນິຈ຺ຈໍ ທຸກ຺ຂມນຕ຺ຕາ’’ຕິ ຕິລກ຺ຂຓໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ອຸທຍພ຺ພຍານຸປສ຺ສນາຍ ປຸພ຺ພຠາເຄ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ໂອຠາສາທໂຍ ທສ ວິປສ຺ສນຸປກ຺ກິເລເສ ປຫາຍ ອຸປກ຺ກິເລສວິມຸຕ຺ຕໍ ອຸທຍພ຺ພຍານຸປສ຺ສນາຎາຓໍ ‘‘ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ອຸທຍໍ ປຫາຍ ຠງ຺ຄານຸປສ຺ສນໍ ປຕ຺ວາ ນິຣນ຺ຕຣໍ ຠງ຺ຄານຸປສ຺ສເນນ ຠຍໂຕ ອຸປຏ຺ຐິເຕສຸ ສພ຺ພສງ຺ຂາເຣສຸ ນິພ຺ພິນ຺ທນ຺ໂຕ ວິຣຊ຺ຊນ຺ໂຕ ວິມຸຈ຺ຈນ຺ໂຕ ຍຖາກ຺ກເມນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຣິຍມຄ຺ເຄ ປາປຸຓິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕຜເລ ປຕິຏ຺ຐາຍ ເອກູນວີສຕິເຠທສ຺ສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຎາຓສ຺ສ ປຣິຍນ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕ ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ອຄ຺ຄທກ຺ຂິເຓຍ຺ໂຍ ໂຫຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈສ຺ສ ຄຓນໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນາປຣິໂຍສານາ ອານາປານສ຺ສຕິສມາຘິຠາວນາ ສມຕ຺ຕາ ໂຫຕີຕິ. ອຍໍ ສພ຺ພາກາຣໂຕ ປຐມຈຕຸກ຺ກວຓ຺ຓນາ.

ອິຕເຣສຸ ປນ ຕີສຸ ຈຕຸກ຺ເກສຸ ຍສ຺ມາ ວິສຸໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານຠາວນານໂຍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ອນຸປທວຓ຺ຓນານເຍເນວ ເຕສໍ ເອວມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປີຕິປຏິສໍເວທີຕິ ປີຕິໍ ປຏິສໍວິທິຕໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ປາກຏໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອສ຺ສສິສ຺ສາມິ ປສ຺ສສິສ຺ສາມີຕິ ສິກ຺ຂຕິ. ຕຕ຺ຖ ທ຺ວີຫາກາເຣຫິ ປີຕິ ປຏິສໍວິທິຕາ ໂຫຕິ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ຈ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ຈ.

ກຖໍ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ປີຕິ ປຏິສໍວິທິຕາ ໂຫຕິ? ສປ຺ປີຕິເກ ທ຺ເວ ຌາເນ ສມາປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ສມາປຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ຌານປຏິລາເຠນ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ປີຕິ ປຏິສໍວິທິຕາ ໂຫຕິ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ປຏິສໍວິທິຕຕ຺ຕາ.

ກຖໍ ອສມ຺ໂມຫໂຕ? ສປ຺ປີຕິເກ ທ຺ເວ ຌາເນ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ຌານສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ປີຕິໍ ຂຍໂຕ ວຍໂຕ ສມ຺ມສຕິ, ຕສ຺ສ ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓ ລກ຺ຂຓປຏິເວເຘນ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ປີຕິ ປຏິສໍວິທິຕາ ໂຫຕິ. ເອເຕເນວ ນເຍນ ອວເສສປທານິປິ ອຕ຺ຖໂຕ ເວທິຕພ຺ພານິ. ອິທໍ ປເນຕ຺ຖ ວິເສສມຕ຺ຕໍ – ຕິຓ຺ຓໍ ຌານານໍ ວເສນ ສຸຂປຏິສໍວິທິຕາ ໂຫຕິ. ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ຌານານໍ ວເສນ ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣປຏິສໍວິທິຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາໂຣຕິ ເວທນາສຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ຘາ. ປສ຺ສມ຺ຠຍໍ ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣນ຺ຕິ ໂອຬາຣິກໍ ໂອຬາຣິກໍ ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣໍ ປສ຺ສມ຺ເຠນ຺ໂຕ, ນິໂຣເຘນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ກາຍສງ຺ຂາເຣ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອປິເຈຕ຺ຖ ປີຕິປເທ ປີຕິສີເສນ ເວທນາ ວຸຕ຺ຕາ, ສຸຂປເທ ສຣູເປເນວ ເວທນາ. ທ຺ວີສຸ ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣປເທສຸ ‘‘ສຎ຺ຎາ ຈ ເວທນາ ຈ ເຈຕສິກາ, ເອເຕ ຘມ຺ມາ ຈິຕ຺ຕປຏິພທ຺ຘາ ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣາ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໗໔; ມ. ນິ. ໑.໔໖໓) ວຈນໂຕ ສຎ຺ຎາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ເວທນາຕິ ເອວໍ ເວທນານຸປສ຺ສນານເຍນ ອິທໍ ຈຕຸກ຺ກໍ ຠາສິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຕຕິຍຈຕຸກ຺ເກປິ ຈຕຸນ຺ນໍ ຌານານໍ ວເສນ ຈິຕ຺ຕປຏິສໍວິທິຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຠິປ຺ປໂມທຍໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ໂມເທນ຺ໂຕ ປໂມເທນ຺ໂຕ ຫາເສນ຺ໂຕ ປຫາເສນ຺ໂຕ ອສ຺ສສິສ຺ສາມິ ປສ຺ສສິສ຺ສາມີຕິ ສິກ຺ຂຕິ. ຕຕ຺ຖ ທ຺ວີຫາກາເຣຫິ ອຠິປ຺ປໂມໂທ ໂຫຕິ ສມາຘິວເສນ ຈ ວິປສ຺ສນາວເສນ ຈ.

ກຖໍ ສມາຘິວເສນ? ສປ຺ປີຕິເກ ທ຺ເວ ຌາເນ ສມາປຊ຺ຊຕິ, ໂສ ສມາປຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຍ ປີຕິຍາ ຈິຕ຺ຕໍ ອາໂມເທຕິ ປໂມເທຕິ. ກຖໍ ວິປສ຺ສນາວເສນ? ສປ຺ປີຕິເກ ທ຺ເວ ຌາເນ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ຌານສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ປີຕິໍ ຂຍໂຕ ວຍໂຕ ສມ຺ມສຕິ. ເອວໍ ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓ ຌານສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ປີຕິໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ອາໂມເທຕິ ປໂມເທຕິ. ເອວໍ ປຏິປນ຺ໂນ ‘‘ອຠິປ຺ປໂມທຍໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອສ຺ສສິສ຺ສາມິ ປສ຺ສສິສ຺ສາມີຕິ ສິກ຺ຂຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ສມາທຫໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຐມຊ຺ຌານາທິວເສນ ອາຣມ຺ມເຓ ຈິຕ຺ຕໍ ສມໍ ອາທຫນ຺ໂຕ ສມໍ ຐເປນ຺ໂຕ, ຕານິ ວາ ປນ ຌານານິ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ຌານສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ຂຍໂຕ ວຍໂຕ ສມ຺ມສໂຕ ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓ ລກ຺ຂຓປຏິເວເຘນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຂຓິກຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາ, ເອວໍ ອຸປ຺ປນ຺ນາຍ ຂຓິກຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາຍ ວເສນປິ ອາຣມ຺ມເຓ ຈິຕ຺ຕໍ ສມໍ ອາທຫນ຺ໂຕ ສມໍ ຐເປນ຺ໂຕ ‘‘ສມາທຫໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອສ຺ສສິສ຺ສາມິ ປສ຺ສສິສ຺ສາມີຕິ ສິກ຺ຂຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ວິໂມຈຍໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຐມຊ຺ຌາເນນ ນີວຣເຓຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ໂມເຈນ຺ໂຕ ວິໂມເຈນ຺ໂຕ, ທຸຕິເຍນ ວິຕກ຺ກວິຈາເຣຫິ, ຕຕິເຍນ ປີຕິຍາ, ຈຕຸຕ຺ເຖນ ສຸຂທຸກ຺ເຂຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ໂມເຈນ຺ໂຕ ວິໂມເຈນ຺ໂຕ, ຕານິ ວາ ປນ ຌານານິ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ຌານສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ຂຍໂຕ ວຍໂຕ ສມ຺ມສຕິ. ໂສ ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາຍ ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ ໂມເຈນ຺ໂຕ ວິໂມເຈນ຺ໂຕ, ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາຍ ສຸຂສຎ຺ຎາໂຕ, ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາຍ ອຕ຺ຕສຎ຺ຎາໂຕ, ນິພ຺ພິທານຸປສ຺ສນາຍ ນນ຺ທິໂຕ, ວິຣາຄານຸປສ຺ສນາຍ ຣາຄໂຕ, ນິໂຣຘານຸປສ຺ສນາຍ ສມຸທຍໂຕ, ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສນາຍ ອາທານໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ ໂມເຈນ຺ໂຕ ວິໂມເຈນ຺ໂຕ ອສ຺ສສຕິ ເຈວ ປສ຺ສສຕິ ຈ. ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ – ‘‘ວິໂມຈຍໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອສ຺ສສິສ຺ສາມິ ປສ຺ສສິສ຺ສາມີຕິ ສິກ຺ຂຕີ’’ຕິ. ເອວໍ ຈິຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາວເສນ ອິທໍ ຈຕຸກ຺ກໍ ຠາສິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຈຕຸຕ຺ຖຈຕຸກ຺ເກ ປນ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສີຕິ ເອຕ຺ຖ ຕາວ ອນິຈ຺ຈໍ ເວທິຕພ຺ພໍ, ອນິຈ຺ຈຕາ ເວທິຕພ຺ພາ, ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາ ເວທິຕພ຺ພາ, ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສີ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ອນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ. ກສ຺ມາ? ອຸປ຺ປາທວຍຎ຺ຎຖຕ຺ຕຠາວາ. ອນິຈ຺ຈຕາຕິ ເຕສໍເຍວ ອຸປ຺ປາທວຍຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ, ຫຸຕ຺ວາ ອຠາໂວ ວາ, ນິພ຺ພຕ຺ຕານໍ ເຕເນວາກາເຣນ ອຏ຺ຐຕ຺ວາ ຂຓຠງ຺ເຄນ ເຠໂທຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາຕິ ຕສ຺ສາ ອນິຈ຺ຈຕາຍ ວເສນ ຣູປາທີສຸ ‘‘ອນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ອນຸປສ຺ສນາ. ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສີຕິ ຕາຍ ອນຸປສ຺ສນາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ຕສ຺ມາ ເອວໍຠູໂຕ ອສ຺ສສນ຺ໂຕ ຈ ປສ຺ສສນ຺ໂຕ ຈ ອິຘ ‘‘ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສີ ອສ຺ສສິສ຺ສາມິ ປສ຺ສສິສ຺ສາມີຕິ ສິກ຺ຂຕີ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ວິຣາຄານຸປສ຺ສີຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ທ຺ເວ ວິຣາຄາ ຂຍວິຣາໂຄ ຈ ອຈ຺ຈນ຺ຕວິຣາໂຄ ຈ. ຕຕ຺ຖ ຂຍວິຣາໂຄຕິ ສງ຺ຂາຣານໍ ຂຓຠງ຺ໂຄ. ອຈ຺ຈນ຺ຕວິຣາໂຄຕິ ນິພ຺ພານໍ. ວິຣາຄານຸປສ຺ສນາຕິ ຕທຸຠຍທສ຺ສນວເສນ ປວຕ຺ຕາ ວິປສ຺ສນາ ຈ ມຄ຺ໂຄ ຈ. ຕາຍ ທຸວິຘາຍປິ ອນຸປສ຺ສນາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ອສ຺ສສນ຺ໂຕ ຈ ປສ຺ສສນ຺ໂຕ ຈ ‘‘ວິຣາຄານຸປສ຺ສີ ອສ຺ສສິສ຺ສາມິ ປສ຺ສສິສ຺ສາມີຕິ ສິກ຺ຂຕີ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ນິໂຣຘານຸປສ຺ສີປເທປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ທ຺ເວ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄາ ປຣິຈ຺ຈາຄປຏິນິສ຺ສຄ຺ໂຄ ຈ ປກ຺ຂນ຺ທນປຏິນິສ຺ສຄ຺ໂຄ ຈ. ປຏິນິສ຺ສຄ຺ໂຄເຍວ ອນຸປສ຺ສນາ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສນາ, ວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄານເມຕໍ ອຘິວຈນໍ. ວິປສ຺ສນາຕິ ຕທງ຺ຄວເສນ ສທ຺ຘິໍ ຂນ຺ຘາຠິສງ຺ຂາເຣຫິ ກິເລເສ ປຣິຈ຺ຈຊຕິ, ສງ຺ຂຕໂທສທສ຺ສເນນ ຈ ຕພ຺ພິປຣີເຕ ນິພ຺ພາເນ ຕນ຺ນິນ຺ນຕາຍ ປກ຺ຂນ຺ທຕີຕິ ປຣິຈ຺ຈາຄປຏິນິສ຺ສຄ຺ໂຄ ເຈວ ປກ຺ຂນ຺ທນປຏິນິສ຺ສຄ຺ໂຄ ຈາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ມຄ຺ໂຄ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ສທ຺ຘິໍ ຂນ຺ຘາຠິສງ຺ຂາເຣຫິ ກິເລເສ ປຣິຈ຺ຈຊຕິ, ອາຣມ຺ມຓກຣເຓນ ຈ ນິພ຺ພາເນ ປກ຺ຂນ຺ທຕີຕິ ປຣິຈ຺ຈາຄປຏິນິສ຺ສຄ຺ໂຄ ເຈວ ປກ຺ຂນ຺ທນປຏິນິສ຺ສຄ຺ໂຄ ຈາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຸຠຍມ຺ປິ ປນ ປຸຣິມປຸຣິມຎາຓານໍ ອນຸອນຸ ປສ຺ສນໂຕ ອນຸປສ຺ສນາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕາຍ ທຸວິຘາຍປິ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສນາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ອສ຺ສສນ຺ໂຕ ຈ ປສ຺ສສນ຺ໂຕ ຈ ‘‘ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສີ ອສ຺ສສິສ຺ສາມິ ປສ຺ສສິສ຺ສາມີຕິ ສິກ຺ຂຕີ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສີ’’ຕິ ຕຣຸຓວິປສ຺ສນາຍ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ວິຣາຄານຸປສ຺ສີ’’ຕິ ຕໂຕ ພລວຕຣາຍ ສງ຺ຂາເຣສຸ ວິຣຊ຺ຊນສມຕ຺ຖາຍ ວິປສ຺ສນາຍ ວເສນ, ‘‘ນິໂຣຘານຸປສ຺ສີ’’ຕິ ຕໂຕ ພລວຕຣາຍ ກິເລສນິໂຣຘນສມຕ຺ຖາຍ ວິປສ຺ສນາຍ ວເສນ, ‘‘ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສີ’’ຕິ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອາສນ຺ນຠູຕາຍ ອຕິຕິກ຺ຂາຍ ວິປສ຺ສນາຍ ວເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍຕ຺ຖ ປນ ມຄ຺ໂຄປິ ລພ຺ຠຕິ, ໂສ ອຠິນ຺ໂນເຍວ. ເອວມິທໍ ຈຕຸກ຺ກໍ ສຸທ຺ຘວິປສ຺ສນາວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ປຸຣິມານິ ປນ ຕີຓິ ສມຖວິປສ຺ສນາວເສນາຕິ.

ອານາປານສ຺ສຕິມາຕິກາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໖໔. ອິທານິ ຍຖານິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ມາຕິກໍ ປຏິປາຏິຍາ ຠາເຊຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ອິຘາຕິ ອິມິສ຺ສາ ທິຏ຺ຐິຍາຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ອິມິສ຺ສາ ທິຏ຺ຐິຍາຕິອາທີຫິ ທສຫິ ປເທຫິ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍສງ຺ຂາຕໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸພຸທ຺ຘສາສນເມວ ກຖິຕໍ. ຕຎ຺ຫິ ພຸທ຺ເຘນ ຠຄວຕາ ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ທິຏ຺ຐີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ເສວ ຂມນວເສນ ຂນ຺ຕິ, ຣຸຈ຺ຈນວເສນ ຣຸຈິ, ຄຫຓວເສນ ອາທາໂຍ, ສຠາວຏ຺ເຐນ ຘມ຺ໂມ, ສິກ຺ຂິຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ວິນໂຍ, ຕທຸຠເຍນປິ ຘມ຺ມວິນໂຍ, ປວຸຕ຺ຕວເສນ ປາວຈນໍ, ເສຏ຺ຐຈຣິຍຏ຺ເຐນ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ, ອນຸສິຏ຺ຐິທານວເສນ ສຕ຺ຖຸສາສນນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ອິມິສ຺ສາ ທິຏ຺ຐິຍາ’’ຕິອາທີສຸ ອິມິສ຺ສາ ພຸທ຺ຘທິຏ຺ຐິຍາ, ອິມິສ຺ສາ ພຸທ຺ຘຂນ຺ຕິຍາ, ອິມິສ຺ສາ ພຸທ຺ຘຣຸຈິຍາ, ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘອາທາເຍ, ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຘມ຺ເມ, ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘວິນເຍ, ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຘມ຺ມວິນເຍ, ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘປາວຈເນ, ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍ, ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘສຕ຺ຖຸສາສເນຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອປິເຈຕໍ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍສງ຺ຂາຕໍ ສກລໍ ປາວຈນໍ ຠຄວຕາ ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິປຸພ຺ພງ຺ຄມຕ຺ຕາ ຈ ທິຏ຺ຐິ. ຠຄວໂຕ ຂມນວເສນ ຂນ຺ຕິ. ຣຸຈ຺ຈນວເສນ ຣຸຈິ. ຄຫຓວເສນ ອາທາໂຍ. ອຕ຺ຕໂນ ກາຣກໍ ອປາເຍ ອປຕມານໍ ຘາເຣຕີຕິ ຘມ຺ໂມ. ໂສວ ສໍກິເລສປກ຺ຂໍ ວິເນຕີຕິ ວິນໂຍ. ຘມ຺ໂມ ຈ ໂສ ວິນໂຍ ຈາຕິ ຘມ຺ມວິນໂຍ, ກຸສລຘມ຺ເມຫິ ວາ ອກຸສລຘມ຺ມານໍ ເອສ ວິນໂຍຕິ ຘມ຺ມວິນໂຍ. ເຕເນວ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ເຍ ຈ ໂຂ ຕ຺ວໍ, ໂຄຕມິ, ຘມ຺ເມ ຊາເນຍ຺ຍາສິ ອິເມ ຘມ຺ມາ ວິຣາຄາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ໂນ ສຣາຄາຍ…ເປ… ເອກໍເສນ, ໂຄຕມິ, ຘາເຣຍ຺ຍາສິ ເອໂສ ຘມ຺ໂມ ເອໂສ ວິນໂຍ ເອຕໍ ສຕ຺ຖຸສາສນ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ໘.໕໓; ຈູຬວ. ໔໐໖). ຘມ຺ເມນ ວາ ວິນໂຍ, ນ ທຓ຺ຑາທີຫີຕິ ຘມ຺ມວິນໂຍ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ –

‘‘ທຓ຺ເຑເນເກ ທມຍນ຺ຕິ, ອງ຺ກຸເສຫິ ກສາຫິ ຈ;

ອທຓ຺ເຑນ ອສຕ຺ເຖນ, ນາໂຄ ທນ຺ໂຕ ມເຫສິນາ’’ຕິ. (ມ. ນິ. ໒.໓໕໒; ຈູຬວ. ໓໔໒);

ຕຖາ ‘‘ຘມ຺ເມນ ນຍມານານໍ, ກາ ອຸສູຍາ ວິຊານຕ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໖໓). ຘມ຺ມາຍ ວາ ວິນໂຍ ຘມ຺ມວິນໂຍ. ອນວຊ຺ຊຘມ຺ມຕ຺ຖໍ ເຫສ ວິນໂຍ, ນ ຠວໂຠຄາມິສຕ຺ຖໍ. ເຕນາຫ ຠຄວາ – ‘‘ນຍິທໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ວຸສ຺ສຕິ ຊນກຸຫນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ (ອິຕິວຸ. ໓໕; ອ. ນິ. ໔.໒໕) ວິຕ຺ຖາໂຣ. ປຸຓ຺ຓຕ຺ເຖໂຣປິ ອາຫ – ‘‘ອນຸປາທາປຣິນິພ຺ພານຕ຺ຖໍ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ຠຄວຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ວຸສ຺ສຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໕໙). ວິສຸທ຺ຘໍ ວາ ນຍຕີຕິ ວິນໂຍ, ຘມ຺ມໂຕ ວິນໂຍ ຘມ຺ມວິນໂຍ. ສໍສາຣຘມ຺ມໂຕ ຫິ ໂສກາທິຘມ຺ມໂຕ ວາ ເອສ ວິສຸທ຺ຘໍ ນິພ຺ພານໍ ນຍຕິ, ຘມ຺ມສ຺ສ ວາ ວິນໂຍ, ນ ຕິຕ຺ຖກຣານນ຺ຕິ ຘມ຺ມວິນໂຍ. ຘມ຺ມຠູໂຕ ຫິ ຠຄວາ, ຕສ຺ເສວ ເອສ ວິນໂຍ. ຍສ຺ມາ ວາ ຘມ຺ມາ ເອວ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ ປຫາຕພ຺ພາ ຠາເວຕພ຺ພາ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພາ ຈ, ຕສ຺ມາ ເອສ ຘມ຺ເມສຸ ວິນໂຍ, ນ ສຕ຺ເຕສຸ ນ ຊີເວສຸ ຈາຕິ ຘມ຺ມວິນໂຍ. ສາຕ຺ຖສພ຺ຍຎ຺ຊນຕາທີຫິ ອຎ຺ເຎສໍ ວຈນໂຕ ປຘານໍ ວຈນນ຺ຕິ ປວຈນໍ, ປວຈນເມວ ປາວຈນໍ. ສພ຺ພຈຣິຍາຫິ ວິສິຏ຺ຐຈຣິຍຠາເວນ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ. ເທວມນຸສ຺ສານໍ ສຕ຺ຖຸຠູຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສາສນນ຺ຕິ ສຕ຺ຖຸສາສນໍ, ສຕ຺ຖຸຠູຕໍ ວາ ສາສນນ຺ຕິປິ ສຕ຺ຖຸສາສນໍ. ‘‘ໂຍ ໂວ, ອານນ຺ທ, ມຍາ ຘມ຺ໂມ ຈ ວິນໂຍ ຈ ເທສິໂຕ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ, ໂສ ໂວ ມມຈ຺ຈເຍນ ສຕ຺ຖາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໒໑໖) ຫິ ຘມ຺ມວິນໂຍວ ສຕ຺ຖາຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ເອວເມເຕສໍ ປທານໍ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍສ຺ມາ ປນ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ສາສເນ ສພ຺ພາກາຣອານາປານສ຺ສຕິສມາຘິນິພ຺ພຕ຺ຕໂກ ຠິກ຺ຂຸ ວິຊ຺ຊຕິ, ນ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ‘‘ອິມິສ຺ສາ’’ຕິ ຈ ‘‘ອິມສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ ຈ ອຍໍ ນິຍໂມ ກໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຍໍ ‘‘ອິຘາ’’ຕິມາຕິກາຍ ນິທ຺ເທສສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ.

ປຸຖຸຊ຺ຊນກລ຺ຍາຓໂກ ວາຕິອາທິນາ ຈ ຠິກ຺ຂຸສທ຺ທສ຺ສ ວຈນຕ຺ຖໍ ອວຕ຺ວາ ອິຘາຘິປ຺ເປຕຠິກ຺ຂຸເຍວ ທສ຺ສິໂຕ. ຕຕ຺ຖ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ຈ ໂສ ກິເລສານໍ ອສມຸຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ, ກລ຺ຍາໂຓ ຈ ສີລາທິປຏິປຕ຺ຕິຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນກລ຺ຍາໂຓ, ປຸຖຸຊ຺ຊນກລ຺ຍາໂຓວ ປຸຖຸຊ຺ຊນກລ຺ຍາຓໂກ. ອຘິສີລາທີນິ ສິກ຺ຂຕີຕິ ເສກ຺ໂຂ. ໂສຕາປນ຺ໂນ ວາ ສກທາຄາມີ ວາ ອນາຄາມີ ວາ. ອກຸປ຺ໂປ ຈລຍິຕຸມສກ຺ກຸເຓຍ຺ໂຍ ອຣຫຕ຺ຕຜລຘມ຺ໂມ ອສ຺ສາຕິ ອກຸປ຺ປຘມ຺ໂມ. ໂສປິ ຫິ ອິມໍ ສມາຘິໍ ຠາເວຕິ.

ອຣຎ຺ຎນິທ຺ເທເສ ວິນຍປຣິຍາເຍນ ຕາວ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ຄາມຎ຺ຈ ຄາມູປຈາຣຎ຺ຈ ອວເສສໍ ອຣຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໙໒) ອາຄຕໍ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິຍາເຍນ ອາຣຎ຺ຎກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອາຣຎ຺ຎກໍ ນາມ ເສນາສນໍ ປຎ຺ຈຘນຸສຕິກໍ ປຈ຺ຉິມ’’ນ຺ຕິ (ປາຈິ. ໕໗໓) ອາຄຕໍ. ວິນຍສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ ປນ ອຸໂຠປິ ປຣິຍາຍເທສນາ ນາມ, ອຠິຘມ຺ໂມ ນິປ຺ປຣິຍາຍເທສນາຕິ ອຠິຘມ຺ມປຣິຍາເຍນ (ວິຠ. ໕໒໙) ອຣຎ຺ຎໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ພຫິ ອິນ຺ທຂີລາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິນ຺ທຂີລໂຕ ພຫິ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ພຫິ ອິນ຺ທຂີລນ຺ຕິປິ ປາໂຐ, ອິນ຺ທຂີລໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ພຫີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອິນ຺ທຂີໂລຕິ ເຈຕ຺ຖ ຄາມສ຺ສ ວາ ນຄຣສ຺ສ ວາ ອຸມ຺ມາໂຣ.

ຣຸກ຺ຂມູລນິທ຺ເທເສ ຣຸກ຺ຂມູລສ຺ສ ປາກຏຕ຺ຕາ ຕໍ ອວຕ຺ວາວ ຍຕ຺ຖາຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖາຕິ ຍສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ຂມູເລ. ອາສນ຺ຕິ ນິສີທນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ອາສນໍ. ປຎ຺ຎຕ຺ຕນ຺ຕິ ຐປິຕໍ. ມຎ຺ໂຈ ວາຕິອາທີນິ ອາສນສ຺ສ ປເຠທວຈນານິ. ມຎ຺ໂຈປິ ຫິ ນິສຊ຺ຊາຍປິ ໂອກາສຕ຺ຕາ ອິຘ ອາສເນສຸ ວຸຕ຺ໂຕ. ໂສ ປນ ມສາຣກພຸນ຺ທິກາພທ຺ຘກຸຬີຣປາທກອາຫຈ຺ຈປາທການໍ ອຎ຺ຎຕໂຣ. ປີຐໍ ເຕສໍ ອຎ຺ຎຕຣເມວ. ຠິສີຕິ ອຸຓ຺ຓາຠິສິໂຈຬຠິສິວາກຠິສິຕິຓຠິສິປຓ຺ຓຠິສີນໍ ອຎ຺ຎຕຣາ. ຕຏ຺ຏິກາຕິ ຕາລປຓ຺ຓາທີຫິ ຈິນິຕ຺ວາ ກຕາ. ຈມ຺ມຂຓ຺ໂຑຕິ ນິສຊ຺ຊາຣໂຫ ໂຍ ໂກຈິ ຈມ຺ມຂຓ຺ໂຑ. ຕິຓສນ຺ຖຣາທໂຍ ຕິຓາທີນິ ຄຸມ຺ເພຕ຺ວາ ກຕາ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ຂມູເລ. ຈງ຺ກມຕິ ວາຕິອາທີຫິ ຣຸກ຺ຂມູລສ຺ສ ຈຕຸອິຣິຍາປຖປວຕ຺ຕນໂຍຄ຺ຍຕາ ກຖິຕາ. ‘‘ຍຕ຺ຖາ’’ຕິອາທີຫິ ສພ຺ພປເທຫິ ຣຸກ຺ຂມູລສ຺ສ ສນ຺ທຈ຺ຉາຍຕາ ຊນວິວິຕ຺ຕຕາ ຈ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫຕິ. ເກນຈີຕິ ເກນຈິ ສມູເຫນ. ຕໍ ສມູຫໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ວິຕ຺ຖາເຣນ຺ໂຕ ຄຫຏ຺ເຐຫິ ວາ ປພ຺ພຊິເຕຫິ ວາຕິ ອາຫ. ອນາກິຓ຺ຓນ຺ຕິ ອສໍກິຓ຺ຓໍ ອສມ຺ພາຘໍ. ຍສ຺ສ ເສນາສນສ຺ສ ສມນ຺ຕາ ຄາວຸຕມ຺ປິ ອຑ຺ຒໂຍຊນມ຺ປິ ປພ຺ພຕຄຫນໍ ວນຄຫນໍ ນທີຄຫນໍ ໂຫຕິ, ນ ໂກຈິ ອເວລາຍ ອຸປສງ຺ກມິຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ອິທໍ ສນ຺ຕິເກປິ ອນາກິຓ຺ຓໍ ນາມ. ຍໍ ປນ ອຑ຺ຒໂຍຊນິກໍ ວາ ໂຍຊນິກໍ ວາ ໂຫຕິ, ອິທໍ ທູຣຕາຍ ເອວ ອນາກິຓ຺ຓໍ ນາມ.

ວິຫາໂຣຕິ ອຑ຺ຒໂຍຄາທິມຸຕ຺ຕໂກ ອວເສສາວາໂສ. ອຑ຺ຒໂຍໂຄຕິ ສຸປຓ຺ຓວງ຺ກເຄຫໍ. ປາສາໂທຕິ ທ຺ເວ ກຓ຺ຓິກາ ຄເຫຕ຺ວາ ກໂຕ ທີຆປາສາໂທ. ຫມ຺ມິຍນ຺ຕິ ອຸປຣິອາກາສຕເລ ປຕິຏ຺ຐິຕກູຏາຄາຣປາສາໂທເຍວ. ຄຸຫາຕິ ອິຏ຺ຐກາຄຸຫາ ສິລາຄຸຫາ ທາຣຸຄຸຫາ ປໍສຸຄຸຫາຕິ ເອວຎ຺ຫິ ຂນ຺ຘກຏ຺ຐກຖາຍໍ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໒໙໔) ວຸຕ຺ຕໍ. ວິຠງ຺ຄຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ວິຫາໂຣຕິ ສມນ຺ຕາ ປຣິຫາຣປຖໍ ອນ຺ໂຕເຍວ ຣຕ຺ຕິຏ຺ຐານທິວາຏ຺ຐານານິ ຈ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ກຕເສນາສນໍ. ຄຸຫາຕິ ຠູມິຄຸຫາ, ຍຕ຺ຖ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວໍ ທີປໍ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ປພ຺ພຕຄຸຫາ ວາ ຠູມິຄຸຫາ ວາຕິ ອິທໍ ທ຺ວຍໍ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ມາຕິກາຍ ສພ຺ພກາລສາຘາຣຓລກ຺ຂຓວເສນ ‘‘ນິສີທຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຕມານວຈນໍ ກຕໍ, ອິຘ ປນ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ຠາວນາຣມ຺ຠສພ຺ຠາວໂຕ ນິສຊ຺ຊາຣມ຺ຠປຣິໂຍສານທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ນິສິນ຺ໂນຕິ ນິຏ຺ຐານວຈນໍ ກຕໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ອຸຊຸໍ ກາຍໍ ປຓິຘາຍ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ກາໂຍ ອຸຊຸໂກ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ພ຺ຍຎ຺ຊເນ ອາທຣໍ ອກຕ຺ວາ ອຘິປ຺ເປຕມ ເອວ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອຸຊຸໂກຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຐິໂຕ ສຸປຓິຫິໂຕຕິ ອຸຊຸກໍ ປຓິຫິຕຕ຺ຕາ ອຸຊຸໂກ ຫຸຕ຺ວາ ຐິໂຕ, ນ ສຍເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣິຄ຺ຄຫຏ຺ໂຐຕິ ປຣິຄ຺ຄຫິຕຏ຺ໂຐ. ກິໍ ປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ? ນິຍ຺ຍານໍ. ກິໍ ນິຍ຺ຍານໍ? ອານາປານສ຺ສຕິສມາຘິເຍວ ຍາວ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄາ ນິຍ຺ຍານໍ. ເຕນາຫນິຍ຺ຍານຏ຺ໂຐຕິ ມຸຂສທ຺ທສ຺ສ ເຊຏ຺ຐກຕ຺ຖວເສນ ສໍສາຣໂຕ ນິຍ຺ຍານຏ຺ໂຐ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຸປຏ຺ຐານຏ຺ໂຐຕິ ສຠາວຏ຺ໂຐເຍວ. ສພ຺ເພຫິ ປເນເຕຫິ ປເທຫິ ປຣິຄ຺ຄຫິຕນິຍ຺ຍານໍ ສຕິໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ປຣິຄ຺ຄຫຏ຺ໂຐຕິ ສຕິຍາ ປຣິຄ຺ຄຫຏ຺ໂຐ, ນິຍ຺ຍານຏ຺ໂຐຕິ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ປວິສນນິກ຺ຂມນທ຺ວາຣຏ຺ໂຐ’’ຕິ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ. ປຣິຄ຺ຄຫິຕອສ຺ສາສປສ຺ສາສນິຍ຺ຍານໍ ສຕິໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໑໖໕. ພາຕ຺ຕິໍສາຍ ອາກາເຣຫີຕິ ຕາສຸ ຕາສຸ ອວຕ຺ຖາສຸ ຍຖາກ຺ກເມນ ລພ຺ຠມານານໍ ອນວເສສປຣິຍາທານວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ທີຆໍ ອສ຺ສາສວເສນາຕິ ມາຕິກາຍ ‘‘ທີຆ’’ນ຺ຕິວຸຕ຺ຕອສ຺ສາສວເສນ. ເອວໍ ເສເສສຸ. ເອກຄ຺ຄຕນ຺ຕິ ເອກຄ຺ຄຠາວໍ. ອວິກ຺ເຂປນ຺ຕິ ອວິກ຺ຂິປນໍ. ເອກຄ຺ຄຕາ ເອວ ຫິ ນານາຣມ຺ມເຓສຸ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອວິກ຺ຂິປນໂຕ ອວິກ຺ເຂໂປຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຊານໂຕຕິ ອສມ຺ໂມຫວເສນ ປຊານນ຺ຕສ຺ສ, ວິນ຺ທນ຺ຕສ຺ສາຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອວິກ຺ເຂໂປ ເມ ປຏິລທ຺ໂຘ’’ຕິ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ປຊານນ຺ຕສ຺ສ ວາ. ຕາຍ ສຕິຍາຕິ ຕາຍ ອຸປຏ຺ຐິຕາຍ ສຕິຍາ. ເຕນ ຎາເຓນາຕິ ເຕນ ອວິກ຺ເຂປຊານນຎາເຓນ. ສໂຕ ກາຣີ ໂຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ເອວ ສຕິ ສຕີຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ, ຍຖາຫ – ‘‘ສຕິມາ ໂຫຕິ ປຣເມນ ສຕິເນປກ຺ເກນ ສມນ຺ນາຄໂຕ’’ຕິ (ວິຠ. ໔໖໗). ຕສ຺ມາ ‘‘ສໂຕ’’ຕິ ວຈເນເນວ ຎາຓມ຺ປິ ຄຫິຕເມວ ໂຫຕິ.

໑໖໖. ອທ຺ຘານສງ຺ຂາເຕຕິ ທີຆສງ຺ຂາເຕ ກາເລ. ທີໂຆ ຫິ ມຄ຺ໂຄ ອທ຺ຘາໂນຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຍມ຺ປິ ກາໂລ ທີຆຕ຺ຕາ ອທ຺ຘາໂນ ວິຍ ອທ຺ຘາໂນຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ອສ຺ສສຕີ’’ຕິ ຈ ‘‘ປສ຺ສສຕີ’’ຕິ ຈ ອສ຺ສາສຎ຺ຈ ປສ຺ສາສຎ຺ຈ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ວຕ຺ວາປິ ຠາວນາຍ ນິຣນ຺ຕຣປ຺ປວຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ອສ຺ສສຕິປິ ປສ຺ສສຕິປີ’’ຕິ ປຸນ ສມາເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຉນ຺ໂທ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ຠາວນາຠິວຸທ຺ຘິຍາ ຠິຍ຺ໂຍຠາວາຍ ຉນ຺ໂທ ຊາຍຕິ. ສຸຂຸມຕຣນ຺ຕິ ປສ຺ສມ຺ຠນສພ຺ຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ປາໂມຊ຺ຊໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ຠາວນາປາຣິປູຣິຍາ ປີຕິ ຊາຍຕິ. ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາປິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິວຕ຺ຕຕີຕິ ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສ ນິສ຺ສາຍ ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ເຕ ປກຕິອສ຺ສາສປສ຺ສາສໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ ນິວຕ຺ຕຕິ. ອຸເປກ຺ຂາ ສຓ຺ຐາຕີຕິ ຕສ຺ມິໍ ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ເຕ ອຸປຈາຣປ຺ປນາສມາຘິປຕ຺ຕິຍາ ປຸນ ສມາຘາເນ ພ຺ຍາປາຣາຠາວໂຕ ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາ ສຓ຺ຐາຕິ ນາມ. ນວຫາກາເຣຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ຠາວນາຣມ຺ຠໂຕ ປຠຸຕິ ປຸເຣ ຉນ຺ທຸປ຺ປາທາ ‘‘ອສ຺ສສຕິປິ ປສ຺ສສຕິປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ຕໂຍ ອາກາຣາ, ຉນ຺ທຸປ຺ປາທໂຕ ປຠຸຕິ ປຸເຣ ປາໂມຊ຺ຊຸປ຺ປາທາ ຕໂຍ, ປາໂມຊ຺ຊຸປ຺ປາທໂຕ ປຠຸຕິ ຕໂຍຕິ ນວ ອາກາຣາ. ກາໂຍຕິ ຈຸຓ຺ຓວິຈຸຓ຺ຓາປິ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ ສມູຫຏ຺ເຐນ ກາໂຍ. ປກຕິອສ຺ສາສປກຕິປສ຺ສາເສ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນນິມິຕ຺ຕມ຺ປິ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາຕິ ນາມໍ ລຠຕິ. ອຸປຏ຺ຐານໍ ສຕີຕິ ຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ອຸເປຈ຺ຈ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ສຕິ ອຸປຏ຺ຐານໍ ນາມ. ອນຸປສ຺ສນາ ຎາຓນ຺ຕິ ສມຖວເສນ ນິມິຕ຺ຕກາຍານຸປສ຺ສນາ, ວິປສ຺ສນາວເສນ ນາມກາຍຣູປກາຍານຸປສ຺ສນາ ຎາຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກາໂຍ ອຸປຏ຺ຐານນ຺ຕິ ໂສ ກາໂຍ ອຸເປຈ຺ຈ ຕິຏ຺ຐຕິ ເອຕ຺ຖ ສຕີຕິ ອຸປຏ຺ຐານໍ ນາມ. ໂນ ສຕີຕິ ໂສ ກາໂຍ ສຕິ ນາມ ນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕາຍ ສຕິຍາຕິ ອິທານິ ວຸຕ຺ຕາຍ ສຕິຍາ. ເຕນ ຎາເຓນາຕິ ອິທາເນວ ວຸຕ຺ເຕນ ຎາເຓນ. ຕໍ ກາຍໍ ອນຸປສ຺ສຕີຕິ ສມຖວິປສ຺ສນາວເສນ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ກາຍໍ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ຌານສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຎາເຓນ ວາ ວິປສ຺ສນາຎາເຓນ ວາ ປສ຺ສຕິ.

ມາຕິກາຍ ກາຍາທີນໍ ປທານໍ ອຠາເວປິ ອິມສ຺ສ ຈຕຸກ຺ກສ຺ສ ກາຍານຸປສ຺ສນາວເສນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິທານິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ‘‘ກາເຍ ກາຍານຸປສ຺ສນາສຕິປຏ຺ຐານຠາວນາ’’ຕິ ວຈນໍ ສນ຺ຘາຍ ກາຍປທນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ. ກາເຍ ກາຍານຸປສ຺ສນາຕິ ພຫຸວິເຘ ກາເຍ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ກາຍສ຺ສ ອນຸປສ຺ສນາ. ອຖ ວາ ກາເຍ ກາຍານຸປສ຺ສນາ, ນ ອຎ຺ຎຘມ຺ມານຸປສ຺ສນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອນິຈ຺ຈທຸກ຺ຂານຕ຺ຕາສຸຠຠູເຕ ກາເຍ ນ ນິຈ຺ຈສຸຂຕ຺ຕສຸຠານຸປສ຺ສນາ, ອຖ ໂຂ ອນິຈ຺ຈທຸກ຺ຂານຕ຺ຕາສຸຠໂຕ ກາຍສ຺ເສວ ອນຸປສ຺ສນາ. ອຖ ວາ ກາເຍ ອຫນ຺ຕິ ວາ ມມນ຺ຕິ ວາ ອິຕ຺ຖີຕິ ວາ ປຸຣິໂສຕິ ວາ ຄເຫຕພ຺ພສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອນນຸປສ຺ສນໂຕ ຕສ຺ເສວ ກາຍມຕ຺ຕສ຺ສ ອນຸປສ຺ສນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຸປຣິ ເວທນາສຸ ເວທນານຸປສ຺ສນາຕິອາທີສຸ ຕີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສຕິເຍວ ອຸປຏ຺ຐານໍ ສຕິປຏ຺ຐານໍ, ກາຍານຸປສ຺ສນາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ສຕິປຏ຺ຐານໍ ກາຍານຸປສ຺ສນາສຕິປຏ຺ຐານໍ, ຕສ຺ສ ຠາວນາ ກາຍານຸປສ຺ສນາສຕິປຏ຺ຐານຠາວນາ.

໑໖໗. ຕໍ ກາຍນ຺ຕິ ອນິທ຺ທິຏ຺ເຐປິ ນາມຣູປກາເຍ ກາຍສທ຺ເທນ ຕສ຺ສາປິ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາທໂຍ ຫິ ນາມຣູປກາເຍ ເອວ ລພ຺ຠນ຺ຕິ, ນ ນິມິຕ຺ຕກາເຍ. ອນຸປສ຺ສນາ ຈ ຠາວນາ ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາ ເອວ. ທີຆໍ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສວເສນາຕິອາທິ ອານາປານສ຺ສຕິຠາວນາຍ ອານິສໍສໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສາ ຫິ ສຕິເວປຸລ຺ລຕາຎາຓເວປຸລ຺ລຕາ ຈ ອານິສໍໂສ. ຕຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ເອກຄ຺ຄຕໍ ອວິກ຺ເຂປໍ ປຊານໂຕຕິ ປຏິລທ຺ຘຊ຺ຌານສ຺ສ ວິປສ຺ສນາກາເລ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິທິຕາ ເວທນາຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ອຸທຍທສ຺ສເນນ ວິທິຕາ ເວທນາ. ວິທິຕາ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕີຕິ ຂຍໂຕ ວຍໂຕ ສຸຎ຺ຎໂຕ ວິທິຕາ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ. ວິທິຕາ ອພ຺ຠຕ຺ຖໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຍທສ຺ສເນນ ວິທິຕາ ວິນາສໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຠິຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຎ຺ຎາວິຕກ຺ເກສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອິເມສຸ ປນ ຕີສຸ ວຸຕ຺ເຕສຸ ເສສາ ຣູປຘມ຺ມາປິ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ກສ຺ມາ ປນ ອິເມ ຕໂຍ ເອວ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເຈ? ທຸປ຺ປຣິຄ຺ຄຫຕ຺ຕາ. ເວທນາສຸ ຕາວ ສຸຂທຸກ຺ຂາ ປາກຏາ, ອຸເປກ຺ຂາ ປນ ສຸຂຸມາ ທຸປ຺ປຣິຄ຺ຄຫາ, ນ ສຸຏ຺ຐຸ ປາກຏາ. ສາປິ ຈສ຺ສ ປາກຏາ ໂຫຕິ, ສຎ຺ຎາ ອາກາຣມຕ຺ຕຄ຺ຄາຫກຕ຺ຕາ ນ ຍຖາສຠາວຄ຺ຄາຫິນີ. ສາ ຈ ສຠາວສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓຄ຺ຄາຫເກນ ວິປສ຺ສນາຎາເຓນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ອຕິ ວິຍ ອປາກຏາ. ສາປິ ຈສ຺ສ ປາກຏາ ໂຫຕິ, ວິຕກ຺ໂກ ຎາຓປຕິຣູປກຕ຺ຕາ ຎາຓໂຕ ວິສຸໍ ກຕ຺ວາ ທຸປ຺ປຣິຄ຺ຄໂຫ. ຎາຓປຕິຣູປໂກ ຫິ ວິຕກ຺ໂກ. ຍຖາຫ – ‘‘ຍາ ຈາວຸໂສ ວິສາຂ, ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ໂຍ ຈ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ໂປ, ອິເມ ຘມ຺ມາ ປຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ເຘ ສງ຺ຄຫິຕາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໖໒). ໂສປິ ຈສ຺ສ ວິຕກ຺ໂກ ປາກໂຏ ໂຫຕີຕິ ເອວໍ ທຸປ຺ປຣິຄ຺ຄເຫສຸ ວຸຕ຺ເຕສຸ ເສສາ ວຸຕ຺ຕາວ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ອິເມສໍ ປນ ປທານໍ ນິທ຺ເທເສ ກຖໍ ວິທິຕາ ເວທນາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕໍ ອວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາວ ເວທນຸປ຺ປາທສ຺ສ ວິທິຕຕ຺ເຕເຍວ ວິສ຺ສຊ຺ຊິເຕ ເວທນາຍ ວິທິຕຕ຺ຕໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕໍ ໂຫຕີຕິ ກຖໍ ເວທນາຍ ອຸປ຺ປາໂທ ວິທິໂຕ ໂຫຕີຕິອາທິມາຫ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອວິຊ຺ຊາສມຸທຍາ ອວິຊ຺ຊານິໂຣຘາຕິອາທໂຍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາ ເອວ. ອິມິນາວ ນເຍນ ສຎ຺ຎາວິຕກ຺ກາປິ ເວທິຕພ຺ພາ. ວິຕກ຺ກວາເຣ ປນ ‘‘ຜສ຺ສສມຸທຍາ ຜສ຺ສນິໂຣຘາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ຜສ຺ສຏ຺ຐາເນ ສຎ຺ຎາສມຸທຍາ ສຎ຺ຎານິໂຣຘາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ກສ຺ມາ ອິຕິ ເຈ? ສຎ຺ຎາມູລກຕ຺ຕາ ວິຕກ຺ກສ຺ສ. ‘‘ສຎ຺ຎານານຕ຺ຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ສງ຺ກປ຺ປນານຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໕໙) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອນິຈ຺ຈໂຕ ມນສິກໂຣໂຕຕິອາທີສຸ ຈ ‘‘ເວທນໍ ອນິຈ຺ຈໂຕ ມນສິກໂຣໂຕ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ວາເຣ ໂສ ໂສເຍວ ຘມ຺ໂມ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ຍສ຺ມາ ປນ ວິປສ຺ສນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ເວທນາ ວິປສ຺ສນາກິຈ຺ຈກຣເຓ ອສມຕ຺ຖຕ຺ຕາ ວິປສ຺ສນາຍ ອນຸປກາຣິກາ, ຕສ຺ມາເຍວ ຈ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ເມສຸ ນາຄຕາ. ວິປສ຺ສນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຍ ປນ ສຎ຺ຎາຍ ກິຈ຺ຈເມວ ອປຣິພ຺ຍຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ສາ ວິປສ຺ສນາຍ ເອກນ຺ຕມນຸປກາຣິກາ ເອວ. ວິຕກ຺ກໍ ປນ ວິນາ ວິປສ຺ສນາກິຈ຺ຈເມວ ນຕ຺ຖິ. ວິຕກ຺ກສຫາຍາ ຫິ ວິປສ຺ສນາ ສກກິຈ຺ຈໍ ກໂຣຕິ. ຍຖາຫ –

‘‘ປຎ຺ຎາ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມຕາຍ ອນິຈ຺ຈໍ ທຸກ຺ຂມນຕ຺ຕາຕິ ອາຣມ຺ມຓໍ ນິຈ຺ເຉຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ວິຕກ຺ເກ ປນ ອາໂກເຏຕ຺ວາ ອາໂກເຏຕ຺ວາ ເທນ຺ເຕ ສກ຺ໂກຕິ. ກຖໍ? ຍຖາ ຫິ ເຫຣຎ຺ຎິໂກ ກຫາປຓໍ ຫຕ຺ເຖ ຐເປຕ຺ວາ ສພ຺ພຠາເຄສຸ ໂອໂລເກຕຸກາໂມ ສມາໂນປິ ນ ຈກ຺ຂຸຕເລເນວ ປຣິວຕ຺ເຕຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ອງ຺ຄຸລິປພ຺ເພຫິ ປນ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ໂອໂລເກຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ເອວເມວ ນ ປຎ຺ຎາ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມຕາຍ ອນິຈ຺ຈາທິວເສນ ອາຣມ຺ມຓໍ ນິຈ຺ເຉຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ອຠິນິໂຣປນລກ຺ຂເຓນ ປນ ອາຫນນປຣິຍາຫນນຣເສນ ວິຕກ຺ເກນ ອາໂກເຏນ຺ເຕນ ວິຍ ປຣິວຕ຺ເຕນ຺ເຕນ ວິຍ ຈ ອາທາຍາທາຍ ທິນ຺ນເມວ ນິຈ຺ເຉຕຸໍ ສກ຺ໂກຕີ’’ຕິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໕໖໘).

ຕສ຺ມາ ເວທນາສຎ຺ຎານໍ ວິປສ຺ສນາຍ ອນຸປກາຣຕ຺ຕາ ລກ຺ຂຓມຕ຺ຕວເສເນວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເວທນາຍ ສຎ຺ຎາຍາ’’ຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ເອກວຈເນນ ນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ. ຍຕ຺ຕໂກ ປນ ວິປສ຺ສນາຍ ເຠໂທ, ຕຕ຺ຕໂກ ເອວ ວິຕກ຺ກສ຺ສາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວິຕກ຺ການ’’ນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ພຫຸວຈເນນ ນິທ຺ເທໂສ ກໂຕຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

໑໖໘. ປຸນ ທີຆໍ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສວເສນາຕິອາທິ ອານາປານສ຺ສຕິຠາວນາຍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ຠາວນາຜລຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສໂມຘາເນຕີຕິ ອາຣມ຺ມຓໍ ຐເປຕິ, ອາຣມ຺ມຓໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕີຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ສໂມທຫນພ຺ຍາປາຣາຠາເວປິ ຠາວນາປາຣິປູຣິຍາ ເອວ ສໂມທຫຕິ ນາມ. ໂຄຈຣນ຺ຕິ ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓ ສງ຺ຂາຣາຣມ຺ມຓໍ, ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ຜລກ຺ຂເຓ ຈ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓໍ. ສມຕ຺ຖນ຺ຕິ ສມເມວ ອຕ຺ໂຖ, ສມສ຺ສ ວາ ອຕ຺ໂຖຕິ ສມຕ຺ໂຖ. ຕໍ ສມຕ຺ຖໍ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ມຄ຺ຄໍ ສໂມຘາເນຕີຕິ ມຄ຺ຄຜລກ຺ຂເຓເຍວ ໂຄຈຣໍ ນິພ຺ພານເມວ. ອຍໍ ປຸຄ຺ຄໂລຕິ ອານາປານສ຺ສຕິຠາວນໍ ອນຸຍຸຕ຺ໂຕ ໂຍຄາວຈໂຣວ. ອິມສ຺ມິໍ ອາຣມ຺ມເຓຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ‘‘ກາເຍ’’ຕິປເທນ ສງ຺ຄຫິເຕ ນາມຣູປກາຍສງ຺ຂາເຕ ສງ຺ຂຕາຣມ຺ມເຓ ເຕເນວ ກເມນ ມຄ຺ເຄ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມເຓ ຈ. ຍໍ ຕສ຺ສາຕິອາທີຫິ ອາຣມ຺ມຓໂຄຈຣສທ຺ທານໍ ເອກຕ຺ຖຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ຕສ຺ສາຕິ ຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ. ປຊານາຕີຕິ ປຸຄ຺ຄໂລ ປຊານນາ ປຎ຺ຎາຕິ ປຸຄ຺ຄໂລ ປຎ຺ຎາຍ ປຊານາຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐານນ຺ຕິ ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓ ສງ຺ຂາຣາຣມ຺ມຓສ຺ສ, ມຄ຺ຄຜລກ຺ຂເຓ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐານໍ ສຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກມ຺ມຕ຺ເຖ ສາມິວຈນໍ ຍຖາ ຣຎ຺ໂຎ ອຸປຏ຺ຐານນ຺ຕິ. ອວິກ຺ເຂໂປຕິ ສມາຘິ. ອຘິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສງ຺ຂາຣາຣມ຺ມຓໍ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓຎ຺ຈ. ຕຎ຺ຫິ ອຘິຏ຺ຐາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິຏ຺ຐານໍ. ໂວທານນ຺ຕິ ຎາຓໍ. ຕຎ຺ຫິ ໂວທາຍຕິ ວິສຸຊ຺ຌຕິ ເຕນ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂວທານໍ. ລີນປກ຺ຂິໂກ ສມາຘິ ອລີນຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສມຠູຕຕ຺ຕາ ສມໍ, ອຸທ຺ຘຈ຺ຈປກ຺ຂິກໍ ຎາຓໍ ອນຸທ຺ຘຕຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສມຠູຕຕ຺ຕາ ສມໍ. ເຕນ ວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄຜລກ຺ຂເຓສຸ ສມຖວິປສ຺ສນານໍ ຍຸຄນທ຺ຘຕາ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫຕິ. ສຕິ ປນ ສພ຺ພຕ຺ຖິກຕ຺ຕາ ຕທຸຠຍສມຕາຍ ອຸປກາຣິກາຕິ ສມໍ, ອາຣມ຺ມຓໍ ສມຕາຘິຏ຺ຐານຕ຺ຕາ ສມໍ. ອນວຊ຺ຊຏ຺ໂຐຕິ ວິປສ຺ສນາຍ ອນວຊ຺ຊສຠາໂວ. ນິກ຺ເລສຏ຺ໂຐຕິ ມຄ຺ຄສ຺ສ ນິກ຺ກິເລສສຠາໂວ. ນິກ຺ກິເລສຏ຺ໂຐຕິ ວາ ປາໂຐ. ໂວທານຏ຺ໂຐຕິ ຜລສ຺ສ ປຣິສຸທ຺ຘສຠາໂວ. ປຣມຏ຺ໂຐຕິ ນິພ຺ພານສ຺ສ ສພ຺ພຘມ຺ມຸຕ຺ຕມສຠາໂວ. ປຏິວິຊ຺ຌຕີຕິ ຕໍ ຕໍ ສຠາວໍ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ປຏິວິຊ຺ຌຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິອາທີຫິ ສມ຺ມາ ປຏິເວໂຘ ວຸຕ຺ໂຕ. ເອຕ຺ເຖວ ຈ ໂວທານຏ຺ຐປຏິເວຘສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເຕນ ເອກລກ຺ຂຓາ ອນວຊ຺ຊຏ຺ຐນິກ຺ກິເລສຏ຺ຐປຣມຏ຺ຐາ ລກ຺ຂຓຫາຣວເສນ ວຸຕ຺ຕາເຍວ ໂຫນ຺ຕິ. ຍຖາຫ –

‘‘ວຸຕ຺ຕມ຺ຫິ ເອກຘມ຺ເມ, ເຍ ຘມ຺ມາ ເອກລກ຺ຂຓາ ເກຈິ;

ວຸຕ຺ຕາ ຠວນ຺ຕິ ສພ຺ເພ, ໂສ ຫາໂຣ ລກ຺ຂໂຓ ນາມາ’’ຕິ. (ເນຕ຺ຕິ. ໔.໕ ນິທ຺ເທສວາຣ);

ອນວຊ຺ຊຏ຺ໂຐ ນິກ຺ກິເລສຏ຺ໂຐ ເຈຕ຺ຖ ອວິກ຺ເຂປສງ຺ຂາຕສ຺ສ ສມສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ປໂຍຊນນ຺ຕິ ສມຕ຺ໂຖ, ໂວທານຏ຺ໂຐ ວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄໂວທານໍ ສນ຺ຘາຍ ສມເມວ ອຕ຺ໂຖຕິ ສມຕ຺ໂຖ, ຜລໂວທານໍ ສນ຺ຘາຍ ມຄ຺ຄໂວທານສງ຺ຂາຕສ຺ສ ສມສ຺ສ ອຕ຺ໂຖຕິ ສມຕ຺ໂຖ, ປຣມຏ຺ໂຐ ປນ ສມເມວ ອຕ຺ໂຖຕິ ວາ ນິພ຺ພານປໂຍຊນຕ຺ຕາ ສພ຺ພສ຺ສ ສມສ຺ສ ອຕ຺ໂຖຕິ ວາ ສມຕ຺ໂຖ, ຕໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ສມຎ຺ຈ ສມຕ຺ຖຎ຺ຈ ເອກເທສສຣູເປກເສສໍ ກຕ຺ວາ ສມຕ຺ຖຎ຺ຈ ປຏິວິຊ຺ຌຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍພລໂພຊ຺ຌງ຺ຄຘມ຺ມາ ວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄຜລກ຺ຂເຓປິ ລພ຺ຠນ຺ຕິ, ມຄ຺ໂຄ ຈ ຕິສ຺ໂສ ຈ ວິສຸທ຺ຘິໂຍ ມຄ຺ຄຜລກ຺ຂເຓເຍວ, ວິໂມກ຺ໂຂ ຈ ວິຊ຺ຊາ ຈ ຂເຍ ຎາຓຎ຺ຈ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓເຍວ, ວິມຸຕ຺ຕິ ຈ ອນຸປ຺ປາເທ ຎາຓຎ຺ຈ ຜລກ຺ຂເຓເຍວ, ເສສາ ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓປີຕິ. ຘມ຺ມວາເຣ ອິເມ ຘມ຺ເມ ອິມສ຺ມິໍ ອາຣມ຺ມເຓ ສໂມຘາເນຕີຕິ ນິພ຺ພານໍ ຐເປຕ຺ວາ ເສສາ ຍຖາໂຍຄໍ ເວທິຕພ຺ພາ. ອິທໍ ປນ ເຍຠຸຍ຺ຍວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາ ປເນຕ຺ຖ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕາ ເອວ. ເອເກກຈຕຸກ຺ກວເສເນຕ຺ຖ ນິຍ຺ຍາເນ ທສ຺ສິເຕປິ ຈຕຸກ຺ກນ຺ໂຕຄຘສ຺ສ ເອເກກສ຺ສາປິ ຠາຄສ຺ສ ນິຍ຺ຍານສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍຕ຺ຕາ ເອເກກຠາຄວເສນ ນິຍ຺ຍານໍ ທສ຺ສິຕໍ. ນ ຫິ ເອເກກໍ ວິນາ ນິຍ຺ຍານໍ ໂຫຕີຕິ.

ທີຆໍອສ຺ສາສປສ຺ສາສນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໖໙. ຣສ຺ສນິທ຺ເທເສ ອິຕ຺ຕຣສງ຺ຂາເຕຕິ ປຣິຕ຺ຕສງ຺ຂາເຕ ກາເລ. ເສສເມຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໑໗໐. ສພ຺ພກາຍປຏິສໍເວທິນິທ຺ເທເສ ອຣູປຘມ຺ເມສຸ ເວທນາຍ ໂອຬາຣິກຕ຺ຕາ ສຸຂຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ປຐມໍ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓສໍເວທິກາ ເວທນາ ວຸຕ຺ຕາ, ຕໂຕ ຍໍ ເວເທຕິ, ຕໍ ສຎ຺ຊານາຕີຕິ ເອວໍ ເວທນາວິສຍສ຺ສ ອາກາຣຄ຺ຄາຫິກາ ສຎ຺ຎາ, ຕໂຕ ສຎ຺ຎາວເສນ ອຠິສງ຺ຂາຣິກາ ເຈຕນາ, ຕໂຕ ‘‘ຜຸຏ຺ໂຐ ເວເທຕິ, ຜຸຏ຺ໂຐ ສຎ຺ຊານາຕິ, ຜຸຏ຺ໂຐ ເຈເຕຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໙໓) ວຈນໂຕ ຜສ຺ໂສ, ຕໂຕ ສພ຺ເພສໍ ສາຘາຣຓລກ຺ຂໂຓ ມນສິກາໂຣ, ເຈຕນາທີຫິ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ໂຘ ວຸຕ຺ໂຕ. ເອວໍ ຕີສຸ ຂນ຺ເຘສຸ ວຸຕ຺ເຕສຸ ຕໍນິສ຺ສໂຍ ວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ໂຘ ວຸຕ຺ໂຕວ ໂຫຕິ. ນາມຎ຺ຈາຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ນາມຎ຺ຈ. ນາມກາໂຍ ຈາຕິ ອິທໍ ປນ ນາເມນ ນິພ຺ພານສ຺ສປິ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ໂລກຸຕ຺ຕຣານຎ຺ຈ ອວິປສ຺ສນຸປຄຕ຺ຕາ ຕໍ ອປເນຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ກາໂຍ’’ຕິ ຫິ ວຈເນນ ນິພ຺ພານໍ ອປນີຕໍ ໂຫຕິ ນິພ຺ພານສ຺ສ ຣາສິວິນິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເຍ ຈ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣາຕິ ‘‘ສຎ຺ຎາ ຈ ເວທນາ ຈ ເຈຕສິກາ ເອເຕ ຘມ຺ມາ ຈິຕ຺ຕປຏິພທ຺ຘາ ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣາ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໗໔; ມ. ນິ. ໑.໔໖໓) ເອວໍ ວຸຈ຺ຈມານາປິ ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣາ ອິຘ ນາມກາເຍເນວ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ມຫາຠູຕາຕິ ມຫນ຺ຕປາຕຸຠາວໂຕ ມຫາຠູຕສາມຎ຺ຎໂຕ ມຫາປຣິຫາຣໂຕ ມຫາວິກາຣໂຕ ມຫນ຺ຕຠູຕຕ຺ຕາ ຈາຕິ ມຫາຠູຕາ. ເຕ ປນ – ປຖວີ ອາໂປ ເຕໂຊ ວາໂຍຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ. ຈຕຸນ຺ນຎ຺ຈ ມຫາຠູຕານໍ ອຸປາທາຍຣູປນ຺ຕິ ອຸປໂຍຄຕ຺ເຖ ສາມິວຈນໍ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາຠູເຕ ອຸປາທາຍ ນິສ຺ສາຍ ອມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຣູປນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ປນ – ຈກ຺ຂຸ ໂສຕໍ ຆານໍ ຊິວ຺ຫາ ກາໂຍ ຣູປໍ ສທ຺ໂທ ຄນ຺ໂຘ ຣໂສ ອິຕ຺ຖິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ຫທຍວຕ຺ຖຸ ໂອຊາ ກາຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ວຈີວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ອາກາສຘາຕຸ ຣູປສ຺ສ ລຫຸຕາ ມຸທຸຕາ ກມ຺ມຎ຺ຎຕ຺ຕາ ອຸປຈໂຍ ສນ຺ຕຕິ ຊຣຕາ ອນິຈ຺ຈຕາຕິ ຈຕຸວີສຕິວິຘໍ. ອສ຺ສາໂສ ຈ ປສ຺ສາໂສ ຈາຕິ ປາກຕິໂກເຍວ. ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕມ຺ປິ ຕເທວ ນາມໍ ລຠຕິ ປຖວີກສິຓາທີນິ ວິຍ. ຣູປສຣິກ຺ຂກຕ຺ຕາ ຣູປນ຺ຕິ ຈ ນາມໍ ລຠຕິ ‘‘ພຫິທ຺ຘາ ຣູປານິ ປສ຺ສຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ໒໐໔; ທີ. ນິ. ໓.໓໓໘) ວິຍ. ນິມິຕ຺ຕຎ຺ຈ ອຸປນິພນ຺ຘນາຕິ ສຕິອຸປນິພນ຺ຘນາຍ ນິມິຕ຺ຕຠູຕໍ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ຜຸສນຏ຺ຐານໍ. ເຍ ຈ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ກາຍສງ຺ຂາຣາຕິ ‘‘ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ ກາຍິກາ ເອເຕ ຘມ຺ມາ ກາຍປຏິພທ຺ຘາ ກາຍສງ຺ຂາຣາ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໗໑; ມ. ນິ. ໑.໔໖໓) ເອວໍ ວຸຈ຺ຈມານາປິ ກາຍສງ຺ຂາຣາ ອິຘ ຣູປກາເຍເນວ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ເຕ ກາຍາ ປຏິວິທິຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຌານກ຺ຂເຓ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສນິມິຕ຺ຕກາຍາ ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓ ອວເສສຣູປາຣູປກາຍາ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ປຏິວິທິຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ປຏິວິທິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ອສ຺ສາສປສ຺ສາສວເສນ ປຏິລທ຺ຘຊ຺ຌານສ຺ສ ໂຍຄິສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນວິປສ຺ສນາມຄ຺ເຄປິ ສນ຺ຘາຍ ທີຆໍ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສວເສນາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອາວຊ຺ຊໂຕ ປຊານໂຕຕິອາທີນິ ສີລກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖານິ. ເຕ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣ ກາເຍ ອນ຺ໂຕກຣິຕ຺ວາ ‘‘ສພ຺ພກາຍປຏິສໍເວທີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສພ຺ພກາຍປຏິສໍເວທີ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ສໍວຣຏ຺ເຐນາຕິອາທີສຸ ‘‘ສພ຺ພກາຍປຏິສໍເວທີ’’ຕິວຸຕ຺ຕອສ຺ສາສປສ຺ສາສໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນຊ຺ຌານວິປສ຺ສນາມຄ຺ເຄສຸ ສໍວໂຣເຍວ ສໍວຣຏ຺ເຐນ ສີລວິສຸທ຺ຘິ. ອວິກ຺ເຂໂປເຍວ ອວິກ຺ເຂປຏ຺ເຐນ ຈິຕ຺ຕວິສຸທ຺ຘິ. ປຎ຺ຎາເຍວ ທສ຺ສນຏ຺ເຐນ ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘິ. ຌານວິປສ຺ສນາສຸ ວິຣຕິອຠາເວປິ ປາປາຠາວມຕ຺ຕເມວ ສໍວໂຣ ນາມາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໑໗໑. ປສ຺ສມ຺ຠຍນ຺ຕິອາທີນໍ ນິທ຺ເທເສ ກາຍິກາຕິ ຣູປກາເຍ ຠວາ. ກາຍປຏິພທ຺ຘາຕິ ກາຍໍ ປຏິພທ຺ຘາ ກາຍໍ ນິສ຺ສິຕາ, ກາເຍ ສຕິ ໂຫນ຺ຕິ, ອສຕິ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາເຍວ ເຕ ກາເຍນ ສງ຺ຂຣີຍນ຺ຕີຕິ ກາຍສງ຺ຂາຣາ. ປສ຺ສມ຺ເຠນ຺ໂຕຕິ ນິພ຺ພາເປນ຺ໂຕ ສນ຺ນິສີທາເປນ຺ໂຕ. ປສ຺ສມ຺ຠນວຈເນເນວ ໂອຬາຣິການໍ ປສ຺ສມ຺ຠນໍ ສິທ຺ຘໍ. ນິໂຣເຘນ຺ໂຕຕິ ໂອຬາຣິການໍ ອນຸປ຺ປາທເນນ ນິໂຣເຘນ຺ໂຕ. ວູປສເມນ຺ໂຕຕິ ໂອຬາຣິເກເຍວ ເອກສນ຺ຕຕິປຣິຓາມນເຍນ ສນ຺ຕຠາວໍ ນຍນ຺ໂຕ. ສິກ຺ຂຕີຕິ ອຘິກາຣວເສນ ອສ຺ສສິສ຺ສາມີຕິ ສິກ຺ຂຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ຕິສ຺ໂສ ສິກ຺ຂາ ສິກ຺ຂຕີຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ.

ອິທານິ ໂອຬາຣິກປສ຺ສມ຺ຠນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ຍຖາຣູເປຫີຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາຣູເປຫີຕິ ຍາທິເສຫິ. ອານມນາຕິ ປຈ຺ຉໂຕ ນມນາ. ວິນມນາຕິ ອຸຠຍປສ຺ສໂຕ ນມນາ. ສນ຺ນມນາຕິ ສພ຺ພໂຕປິ ນມນ຺ຕສ຺ສ ສຸຏ຺ຐຸ ນມນາ. ປຓມນາຕິ ປຸຣໂຕ ນມນາ. ອິຎ຺ຊນາຕິ ກມ຺ປນາ. ຜນ຺ທນາຕິ ອີສກໍ ຈລນາ. ປກມ຺ປນາຕິ ຠຸສໍ ກມ຺ປນາ. ຍຖາຣູເປຫິ ກາຍສງ຺ຂາເຣຫິ ກາຍສ຺ສ ອານມນາ…ເປ… ປກມ຺ປນາ, ຕຖາຣູປໍ ກາຍສງ຺ຂາຣໍ ປສ຺ສມ຺ຠຍນ຺ຕິ ຈ, ຍາ ກາຍສ຺ສ ອານມນາ…ເປ… ປກມ຺ປນາ, ຕຎ຺ຈ ປສ຺ສມ຺ຠຍນ຺ຕິ ຈ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ກາຕພ຺ໂພ. ກາຍສງ຺ຂາເຣສຸ ຫິ ປສ຺ສມ຺ຠິເຕສຸ ກາຍສ຺ສ ອານມນາທໂຍ ຈ ປສ຺ສມ຺ຠິຕາເຍວ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ຍຖາຣູເປຫິ ກາຍສງ຺ຂາເຣຫິ ກາຍສ຺ສ ນ ອານມນາທິກາ ໂຫຕິ, ຕຖາຣູປໍ ສນ຺ຕໍ ສຸຂຸມມ຺ປິ ກາຍສງ຺ຂາຣໍ ປສ຺ສມ຺ຠຍນ຺ຕິ ຈ, ຍາ ກາຍສ຺ສ ນ ອານມນາທິກາ, ຕຎ຺ຈ ສນ຺ຕໍ ສຸຂຸມໍ ປສ຺ສມ຺ຠຍນ຺ຕິ ຈ ສມ຺ພນ຺ຘໂຕ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສນ຺ຕໍ ສຸຂຸມນ຺ຕິ ຈ ຠາວນປຸໍສກວຈນເມຕໍ. ອິຕິ ກິຣາຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ ເອວມຕ຺ເຖ, ກິຣ ຍທິອຕ຺ເຖ. ຍທິ ເອວໍ ສຸຂຸມເກປິ ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສ ປສ຺ສມ຺ຠຍໍ ອສ຺ສສິສ຺ສາມິ ປສ຺ສສິສ຺ສາມີຕິ ສິກ຺ຂຕີຕິ ໂຈທເກນ ໂຈທນາ ອາຣທ຺ຘາ ໂຫຕິ. ອຖ ວາ ກິຣາຕິ ໂຈທກວຈນຕ຺ຕາ ອສທ຺ທຫນຕ຺ເຖ ອສຫນຕ຺ເຖ ປໂຣກ຺ຂຕ຺ເຖ ຈ ຍຸຊ຺ຊຕິເຍວ, ເອວໍ ສຸຂຸມານມ຺ປິ ປສ຺ສມ຺ຠນໍ ສິກ຺ຂຕີຕິ ນ ສທ຺ທຫາມິ ນ ສຫາມິ ອປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ເມຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ເອວໍ ສນ຺ເຕຕິ ເອວໍ ສຸຂຸມານໍ ປສ຺ສມ຺ຠເນ ສນ຺ເຕ. ວາຕູປລທ຺ຘິຍາ ຈ ປຠາວນາ ນ ໂຫຕີຕິ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສວາຕສ຺ສ ອຸປລທ຺ຘິຍາ. ອຸປລທ຺ຘີຕິ ວິຎ຺ຎາຓໍ. ອສ຺ສາສປສ຺ສາສວາຕໍ ອຸປລພ຺ຠມານສ຺ສ ຕທາຣມ຺ມຓສ຺ສ ຠາວນາວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຠາວນາ ອຸປ຺ປາທນາ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ຠາວນາ ນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານຎ຺ຈ ປຠາວນາ ນ ໂຫຕີຕິ ຠາວນາຍ ສຸຂຸມການມ຺ປິ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ນິໂຣຘນໂຕ ເຕສຎ຺ຈ ອຸປ຺ປາທນາ ປວຕ຺ຕນາ ນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອານາປານສ຺ສຕິຍາ ຈ ປຠາວນາ ນ ໂຫຕີຕິ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາຠາວໂຕເຍວ ຕທາຣມ຺ມຓາຍ ຠາວນາວິຎ຺ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຍ ສຕິຍາ ຈ ປວຕ຺ຕນາ ນ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາເຍວ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ອານາປານສ຺ສຕິສມາຘິສ຺ສ ຈ ຠາວນາ ນ ໂຫຕິ. ນ ຈ ນໍ ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ ນນ຺ຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ ‘‘ຠິກ຺ຂຸ ຈ ນ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໒໗໓) ວິຍ. ຕໍ ວຸຕ຺ຕວິຘິໍ ສມາປຕ຺ຕິໍ ປຓ຺ຑິຕາ ນ ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕິປິ ຕໂຕ ນ ວຸຏ຺ຐຫນ຺ຕິປີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ໂຈທນາປກ຺ຂສ຺ສ ປຣິຫາຣວຈເນ ອິຕິ ກິຣາຕິ ເອວເມວ. ເອຕ຺ຖ ເອວກາຣຕ຺ເຖ ກິຣສທ຺ໂທ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເອວໍ ສນ຺ເຕຕິ ເອວໍ ປສ຺ສມ຺ຠເນ ສນ຺ເຕ ເອວ.

ຍຖາ ກຖໍ ວິຍາຕິ ຍຖາ ຕໍ ວຸຕ຺ຕວິຘານໍ ໂຫຕິ, ຕຖາ ຕໍ ກຖໍ ວິຍາຕິ ອຸປມໍ ປຸຈ຺ຉຕິ. ອິທານິ ເສຍ຺ຍຖາປີຕິ ຕໍ ອຸປມໍ ທສ຺ເສຕິ. ກໍເສຕິ ກໍສມຍຠາຊເນ. ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຕສໍ ສທ຺ທານໍ ອາກາຣໍ. ‘‘ນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຈ ສາມິອຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນໍ, ນິມິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສທ຺ທນິມິຕ຺ຕຎ຺ຈ ສທ຺ທໂຕ ອນຎ຺ຎໍ. ສຸຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ອຸຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ສຸຄຫິຕຕ຺ຕາຕິປິ ປາໂຐ, ສຸຏ຺ຐຸ ຄຫິຕຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸມນສິກຕຕ຺ຕາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ອາວຊ຺ຊິຕຕ຺ຕາ. ສູປຘາຣິຕຕ຺ຕາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ຈິຕ຺ເຕ ຐປິຕຕ຺ຕາ. ສຸຂຸມສທ຺ທນິມິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓຕາປີຕິ ຕທາ ສຸຂຸມານມ຺ປິ ສທ຺ທານໍ ນິຣຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ອນຸຄ຺ຄຫິຕສທ຺ທນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ອນາຣມ຺ມຓມ຺ປິ ສຸຂຸມຕຣໍ ສທ຺ທນິມິຕ຺ຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ສຸຂຸມຕຣໍ ສທ຺ທນິມິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓມ຺ປິ ຈິຕ຺ຕໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ສຸຂຸມຕຣສທ຺ທນິມິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓຠາວໂຕປີຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ອິມິນາວ ນເຍນ ອປ຺ປນາຍມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ປສ຺ສມ຺ຠຍນ຺ຕິອາທີສຸ ‘‘ປສ຺ສມ຺ຠຍໍ ກາຍສງ຺ຂາຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ ກາໂຍຕິ ວາ ‘‘ປສ຺ສມ຺ຠຍໍ ກາຍສງ຺ຂາຣ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ ກາໂຍຕິ ວາ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຠາວນາວິສຸທ຺ຘິຍາ ກາຍສງ຺ຂາເຣ ປສ຺ສມ຺ຠມາເນປິ ໂອຬາຣິກໍ ກາຍສງ຺ຂາຣໍ ປສ຺ສມ຺ເຠມີຕິ ໂຍຄິໂນ ອາໂຠເຄ ສຕິ ເຕນາທເຣນ ອຕິວິຍ ປສ຺ສມ຺ຠຕິ. ອນຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕມ຺ປິ ສຸຂຸມໍ ສຸອານຍໍ ໂຫຕິ.

ອຏ຺ຐ ອນຸປສ຺ສນາຎາຓານີຕິ ‘‘ທີຆໍ ຣສ຺ສໍ ສພ຺ພກາຍປຏິສໍເວທີ ປສ຺ສມ຺ຠຍໍ ກາຍສງ຺ຂາຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕສຸ ຈຕູສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ອສ຺ສາສວເສນ ຈຕສ຺ໂສ, ປສ຺ສາສວເສນ ຈຕສ຺ໂສຕິ ອຏ຺ຐ ອນຸປສ຺ສນາຎາຓານິ. ອຏ຺ຐ ຈ ອຸປຏ຺ຐານານຸສ຺ສຕິໂຍຕິ ‘‘ທີຆໍ ອສ຺ສາສວເສນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ເອກຄ຺ຄຕໍ ອວິກ຺ເຂປໍ ປຊານໂຕ ສຕິ ອຸປຏ຺ຐິຕາ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໗໐) ນເຍນ ວຸຕ຺ເຕສຸ ຈຕູສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ອສ຺ສາສວເສນ ຈຕສ຺ໂສ, ປສ຺ສາສວເສນ ຈຕສ຺ໂສຕິ ອຏ຺ຐ ຈ ອຸປຏ຺ຐານານຸສ຺ສຕິໂຍ. ອຏ຺ຐ ຈຸປຏ຺ຐານານຸສ຺ສຕິໂຍຕິປິ ປາໂຐ. ຈຕ຺ຕາຣິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິກວຕ຺ຖູນີຕິ ຠຄວຕາ ອານາປານສ຺ສຕິສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໓.໑໔໔ ອາທໂຍ) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຐມຈຕຸກ຺ກວເສນ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິກວຕ຺ຖູນີຕິ.

ປຐມຈຕຸກ຺ກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໗໒. ທຸຕິຍຈຕຸກ຺ກສ຺ສ ປີຕິປຏິສໍເວທິນິທ຺ເທເສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ປີຕິ ປາໂມຊ຺ຊນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປີຕີຕິ ມູລປທໍ. ປາໂມຊ຺ຊນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖປທໍ, ປມຸທິຕຠາໂວຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍາ ປີຕິ ປາໂມຊ຺ຊນ຺ຕິອາທີສຸ ຍາ ‘‘ປີຕີ’’ຕິ ຈ ‘‘ປາໂມຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິ ຈ ເອວມາທີນິ ນາມານິ ລຠຕິ, ສາ ປີຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ປີຕີຕິ ສຠາວປທໍ. ປມຸທິຕສ຺ສ ຠາໂວ ປາໂມຊ຺ຊໍ. ອາໂມທນາກາໂຣ ອາໂມທນາ. ປໂມທນາກາໂຣ ປໂມທນາ. ຍຖາ ວາ ເຠສຊ຺ຊານໍ ວາ ເຕລານໍ ວາ ອຸຓ຺ໂຫທກສີໂຕທການໍ ວາ ເອກໂຕກຣຓໍ ໂມທນາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວມຍມ຺ປິ ຘມ຺ມານໍ ເອກໂຕກຣເຓນ ໂມທນາ, ອຸປສຄ຺ຄວເສນ ປນ ປທໍ ມຓ຺ເຑຕ຺ວາ ອາໂມທນາ ປໂມທນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຫາເສຕີຕິ ຫາໂສ, ປຫາເສຕີຕິ ປຫາໂສ, ຫຏ຺ຐປຫຏ຺ຐາກາຣານເມຕໍ ອຘິວຈນໍ. ວິຕ຺ຕີຕິ ວິຕ຺ຕໍ, ຘນສ຺ເສຕໍ ນາມໍ. ອຍໍ ປນ ໂສມນສ຺ສປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ ວິຕ຺ຕິສຣິກ຺ຂຕາຍ ວິຕ຺ຕິ. ຍຖາ ຫິ ຘນິໂນ ຘນໍ ປຏິຈ຺ຈ ໂສມນສ຺ສໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເອວໍ ປີຕິມໂຕປິ ປີຕິໍ ປຏິຈ຺ຈ ໂສມນສ຺ສໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ວິຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຸຏ຺ຐິສຠາວສຓ຺ຐິຕາຍ ຫິ ປີຕິຍາ ເອຕໍ ນາມໍ. ປີຕິມາ ປນ ປຸຄ຺ຄໂລ ກາຍຈິຕ຺ຕານໍ ອຸຄ຺ຄຕຕ຺ຕາ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄຕຕ຺ຕາ ‘‘ອຸທຄ຺ໂຄ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອຸທຄ຺ຄສ຺ສ ຠາໂຄ ໂອທຄ຺ຍໍ. ອຕ຺ຕໂນ ມນຕາ ອຕ຺ຕມນຕາ. ອນຠິຣທ຺ຘສ຺ສ ຫິ ມໂນ ທຸກ຺ຂປທຏ຺ຐານຕ຺ຕາ ນ ອຕ຺ຕໂນ ມໂນ ນາມ ໂຫຕິ, ອຠິຣທ຺ຘສ຺ສ ສຸຂປທຏ຺ຐານຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ມໂນ ນາມ ໂຫຕິ, ອິຕິ ອຕ຺ຕໂນ ມນຕາ ອຕ຺ຕມນຕາ, ສກມນຕາ ສກມນສ຺ສ ຠາໂວຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສາ ປນ ຍສ຺ມາ ນ ອຎ຺ຎສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອຕ຺ຕໂນ ມນຕາ, ຈິຕ຺ຕສ຺ເສວ ປເນໂສ ຠາໂວ ເຈຕສິໂກ ຘມ຺ໂມ, ຕສ຺ມາ ອຕ຺ຕມນຕາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ເສສເມຕ຺ຖ ຈ ອຸປຣິ ຈ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ໂຍເຊຕ຺ວາ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໑໗໓. ສຸຂປຏິສໍເວທິນິທ຺ເທເສ ທ຺ເວ ສຸຂານີຕິ ສມຖວິປສ຺ສນາຠູມິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາຍິກຎ຺ຫິ ສຸຂໍ ວິປສ຺ສນາຍ ຠູມິ, ເຈຕສິກໍ ສຸຂໍ ສມຖສ຺ສ ຈ ວິປສ຺ສນາຍ ຈ ຠູມິ. ກາຍິກນ຺ຕິ ປສາທກາຍໍ ວິນາ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ກາເຍ ນິຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ກາຍິກໍ. ເຈຕສິກນ຺ຕິ ອວິປ຺ປໂຍຄວເສນ ເຈຕສິ ນິຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຈຕສິກໍ. ຕຕ຺ຖ ກາຍິກປເທນ ເຈຕສິກໍ ສຸຂໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ, ສຸຂປເທນ ກາຍິກໍ ທຸກ຺ຂໍ. ຕຖາ ເຈຕສິກປເທນ ກາຍິກໍ ສຸຂໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ, ສຸຂປເທນ ເຈຕສິກໍ ທຸກ຺ຂໍ. ສາຕນ຺ຕິ ມຘຸຣໍ ສຸມຘຸຣໍ. ສຸຂນ຺ຕິ ສຸຂເມວ, ນ ທຸກ຺ຂໍ. ກາຍສມ຺ຜສ຺ສຊນ຺ຕິ ກາຍສມ຺ຜສ຺ເສ ຊາຕໍ. ສາຕໍ ສຸຂໍ ເວທຍິຕນ຺ຕິ ສາຕໍ ເວທຍິຕໍ, ນ ອສາຕໍ ເວທຍິຕໍ. ສຸຂໍ ເວທຍິຕໍ, ນ ທຸກ຺ຂໍ ເວທຍິຕໍ. ປຣໂຕ ຕີຓິ ປທານິ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄວເສນ ວຸຕ຺ຕານິ. ສາຕາ ເວທນາ, ນ ອສາຕາ. ສຸຂາ ເວທນາ, ນ ທຸກ຺ຂາຕິ ອຍເມວ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ.

ເຈຕສິກສຸຂນິທ຺ເທໂສ ວຸຕ຺ຕປຏິປກ຺ຂນເຍນ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ເຕ ສຸຂາຕິ ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາໂສ ກໂຕ, ຕານິ ສຸຂານີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ຈຕຸກ຺ເກ ເຫຏ຺ຐາ ປຐມຈຕຸກ຺ເກ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຈຕ຺ຕາຣິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິກວຕ຺ຖູນິ ທຸຕິຍຈຕຸກ຺ກວເສນ ເວທິຕພ຺ພານີຕິ.

ທຸຕິຍຈຕຸກ຺ກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໗໖. ຕຕິຍຈຕຸກ຺ກນິທ຺ເທເສ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ມູລປທໍ. ວິຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ອຕ຺ຖປທໍ. ຍໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິອາທິ ປີຕິຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິອາທີສຸ ຈິຕ຺ຕວິຈິຕ຺ຕຕາຍ ຈິຕ຺ຕໍ. ອາຣມ຺ມຓໍ ມິນມານໍ ຊານາຕີຕິ ມໂນ. ມານສນ຺ຕິ ມໂນເຍວ. ‘‘ອນ຺ຕລິກ຺ຂຈໂຣ ປາໂສ, ຍ຺ວາຍໍ ຈຣຕິ ມານໂສ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໕໑; ມຫາວ. ໓໓) ຫິ ເອຕ຺ຖ ປນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕກຘມ຺ໂມ ມານໂສຕິ ວຸຕ຺ໂຕ.

‘‘ກຖຎ຺ຫິ ຠຄວາ ຕຸຍ຺ຫໍ, ສາວໂກ ສາສເນ ຣໂຕ;

ອປ຺ປຕ຺ຕມານໂສ ເສກ຺ໂຂ, ກາລໍ ກຍິຣາ ຊເນ ສຸຕາ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໑໕໙) –

ເອຕ຺ຖ ອຣຫຕ຺ຕໍ ມານສນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຘ ປນ ມໂນວ ມານສໍ. ພ຺ຍຎ຺ຊນວເສນ ເຫຕໍ ປທໍ ວຑ຺ຒິຕໍ.

ຫທຍນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ. ‘‘ຈິຕ຺ຕໍ ວາ ເຕ ຂິປິສ຺ສາມິ, ຫທຍໍ ວາ ເຕ ຜາເລສ຺ສາມີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໓໗; ສຸ. ນິ. ອາຬວກສຸຕ຺ຕ) ເອຕ຺ຖ ອຸໂຣ ຫທຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຫທຍາ ຫທຍໍ ມຎ຺ເຎ ອຎ຺ຎາຍ ຕຈ຺ຉຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໖໓) ເອຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕໍ. ‘‘ວກ຺ກໍ ຫທຍ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໓໗໗; ມ. ນິ. ໑.໑໑໐) ເອຕ຺ຖ ຫທຍວຕ຺ຖຸ. ອິຘ ປນ ຈິຕ຺ຕເມວ ອພ຺ຠນ຺ຕຣຏ຺ເຐນ ‘‘ຫທຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕເທວ ປຣິສຸທ຺ຘຏ຺ເຐນ ປຓ຺ຑຣໍ. ຠວງ຺ຄໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາຫ – ‘‘ປຠສ຺ສຣມິທໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈິຕ຺ຕໍ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ອາຄນ຺ຕຸເກຫິ ອຸປກ຺ກິເລເສຫິ ອຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໔໙). ຕໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕຕ຺ຕາ ປນ ອກຸສລມ຺ປິ ຄງ຺ຄາຍ ນິກ຺ຂນ຺ຕາ ນທີ ຄງ຺ຄາ ວິຍ, ໂຄຘາວຣິໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕາ ໂຄຘາວຣີ ວິຍ ຈ ‘‘ປຓ຺ຑຣ’’ນ຺ຕ຺ເວວ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ອາຣມ຺ມຓວິຊານນລກ຺ຂຓໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປກ຺ກິເລເສນ ກິເລໂສ ນ ໂຫຕິ, ສຠາວໂຕ ປຣິສຸທ຺ຘເມວ ໂຫຕິ, ອຸປກ຺ກິເລສໂຍເຄ ປນ ສຕິ ອຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐໍ ນາມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາປິ ‘‘ປຓ຺ຑຣ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

ມໂນ ມນາຍຕນນ຺ຕິ ອິຘ ປນ ມໂນຄຫຓໍ ມນສ຺ເສວ ອາຍຕນຠາວທີປນຕ຺ຖໍ. ເຕເນຕໍ ທີເປຕິ – ‘‘ນຍິທໍ ເທວາຍຕນໍ ວິຍ ມນສ຺ສ ອາຍຕນຕ຺ຕາ ມນາຍຕນໍ, ອຖ ໂຂ ມໂນ ເອວ ອາຍຕນໍ ມນາຍຕນ’’ນ຺ຕິ.

ອາຍຕນຏ຺ໂຐ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ. ມນເຕ ອິຕິ ມໂນ, ວິຊານາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ ປນາຫຸ – ນາຬິຍາ ມິນມາໂນ ວິຍ ມຫາຕຸລາຍ ຘາຣຍມາໂນ ວິຍ ຈ ອາຣມ຺ມຓໍ ຊານາຕີຕິ ມໂນ, ຕເທວ ມນນລກ຺ຂເຓ ອິນ຺ທຏ຺ຐໍ ກາເຣຕີຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ມໂນວ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ມນິນ຺ທ຺ຣິຍໍ.

ວິຊານາຕີຕິ ວິຎ຺ຎາຓໍ. ວິຎ຺ຎາຓເມວ ຂນ຺ໂຘ ວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ໂຘ. ຣຸຬ຺ຫິໂຕ ຂນ຺ໂຘ ວຸຕ຺ໂຕ. ຣາສຏ຺ເຐນ ຫິ ວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ເອກເທໂສ ເອກໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ. ຕສ຺ມາ ຍຖາ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ເອກເທສໍ ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ ຣຸກ຺ຂໍ ຉິນ຺ທຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວເມວ ວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ເອກເທສຠູຕໍ ເອກມ຺ປິ ວິຎ຺ຎາຓໍ ຣຸຬ຺ຫິໂຕ ‘‘ວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ໂຘ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ຣາສຏ຺ໂຐເຍວ ຂນ຺ຘຏ຺ໂຐ ນ ໂຫຕິ, ໂກຏ຺ຐາສຏ຺ໂຐປິ ຂນ຺ຘຏ຺ໂຐເຍວ, ຕສ຺ມາ ໂກຏ຺ຐາສຏ຺ເຐນ ວິຎ຺ຎາຓໂກຏ຺ຐາໂສຕິປິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຊ຺ຊາ ມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕູຕິ ເຕສໍ ຜສ຺ສາທີນໍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ອນຸຈ຺ຉວິກາ ມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸ. ອິມສ຺ມິຎ຺ຫິ ປເທ ເອກເມວ ຈິຕ຺ຕໍ ມິນນຏ຺ເຐນ ມໂນ, ວິຊານນຏ຺ເຐນ ວິຎ຺ຎາຓໍ, ສຠາວຏ຺ເຐນ, ນິສ຺ສຕ຺ຕຏ຺ເຐນ ວາ ຘາຕູຕິ ຕີຫິ ນາເມຫິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໗໗.

ອຠິປ຺ປໂມໂທຕິ ອຘິກາ ຕຸຏ຺ຐິ.

໑໗໘. ສມາຘິນິທ຺ເທເສ ອຈລຠາເວນ ອາຣມ຺ມເຓ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ຐິຕິ. ປຣໂຕ ປທທ຺ວຍໍ ອຸປສຄ຺ຄວເສນ ວຑ຺ຒິຕໍ. ອປິຈ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມ ອາຣມ຺ມຓມ຺ຫິ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ສຓ຺ຐິຕິ. ອາຣມ຺ມຓໍ ໂອຄາເຫຕ຺ວາ ອນຸປວິສິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອວຏ຺ຐິຕິ. ກຸສລປກ຺ຂສ຺ມິໍ ຫິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຘມ຺ມາ ອາຣມ຺ມຓໍ ໂອຄາຫນ຺ຕິ ສທ຺ຘາ ສຕິ ສມາຘິ ປຎ຺ຎາຕິ. ເຕເນວ ສທ຺ຘາ ‘‘ໂອກປ຺ປນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ສຕິ ‘‘ອປິລາປນຕາ’’ຕິ, ສມາຘິ ‘‘ອວຏ຺ຐິຕີ’’ຕິ, ປຎ຺ຎາ ‘‘ປຣິໂຍຄາຫນາ’’ຕິ. ອກຸສລປກ຺ເຂ ປນ ຕໂຍ ຘມ຺ມາ ອາຣມ຺ມຓໍ ໂອຄາຫນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາ ທິຏ຺ຐິ ອວິຊ຺ຊາຕິ. ເຕເນວ ເຕ ‘‘ໂອຆາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ອຸທ຺ຘຈ຺ຈວິຈິກິຈ຺ຉາວເສນ ປວຕ຺ຕສ຺ສ ວິສາຫາຣສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂໂຕ ອວິສາຫາໂຣ, ອວິສາຫຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸທ຺ຘຈ຺ຈວິຈິກິຈ຺ຉາວເສເນວ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ວິກ຺ຂິປຕິ ນາມ, ອຍໍ ປນ ຕຖາ ນ ໂຫຕີຕິ ອວິກ຺ເຂໂປ. ອຸທ຺ຘຈ຺ຈວິຈິກິຈ຺ຉາວເສເນວ ຈິຕ຺ຕໍ ວິສາຫຏໍ ນາມ ໂຫຕິ, ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ຫຣີຍຕິ, ອຍໍ ປນ ອວິສາຫຏສ຺ສ ມານສສ຺ສ ຠາໂວຕິ ອວິສາຫຏມານສຕາ.

ສມໂຖຕິ ຕິວິໂຘ ສມໂຖ ຈິຕ຺ຕສມໂຖ ອຘິກຣຓສມໂຖ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣສມໂຖຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຏ຺ຐສຸ ສມາປຕ຺ຕີສຸ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາ ຈິຕ຺ຕສມໂຖ ນາມ. ຕຎ຺ຫິ ອາຄມ຺ມ ຈິຕ຺ຕຈລນໍ ຈິຕ຺ຕວິປ຺ຜນ຺ທນໍ ສມ຺ມຕິ ວູປສມ຺ມຕິ, ຕສ຺ມາ ໂສ ‘‘ຈິຕ຺ຕສມໂຖ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສມ຺ມຸຂາວິນຍາທິສຕ຺ຕວິໂຘ ອຘິກຣຓສມໂຖ ນາມ. ຕຎ຺ຫິ ອາຄມ຺ມ ຕານິ ຕານິ ອຘິກຣຓານິ ສມ຺ມນ຺ຕິ ວູປສມ຺ມນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ໂສ ‘‘ອຘິກຣຓສມໂຖ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣາ ນິພ຺ພານໍ ອາຄມ຺ມ ສມ຺ມນ຺ຕິ ວູປສມ຺ມນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣສມໂຖຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ຈິຕ຺ຕສມໂຖ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ສມາຘິລກ຺ຂເຓ ອິນ຺ທຏ຺ຐໍ ກາເຣຕີຕິ ສມາຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ. ອຸທ຺ຘຈ຺ເຈ ນ ກມ຺ປຕີຕິ ສມາຘິພລໍ. ສມ຺ມາສມາຘີຕິ ຍາຖາວສມາຘິ ນິຍ຺ຍານິກສມາຘິ ກຸສລສມາຘິ.

໑໗໙. ຣາຄໂຕ ວິໂມຈຍໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິອາທີຫິ ທສຫິ ກິເລສວຕ຺ຖູຫິ ວິໂມຈນໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຖິນຄ຺ຄຫເຓເນວ ເຈຕ຺ຖ ມິທ຺ຘຄ຺ຄຫຓໍ, ອຸທ຺ຘຈ຺ຈຄ຺ຄຫເຓເນວ ຈ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ ໂຫຕີຕິ ອຎ຺ເຎສຸ ປາເຐສຸ ສຫຈາຣິຕ຺ຕາ ກິເລສວຕ຺ຖຸໂຕ ວິໂມຈນວຈເນເນວ ປຐມຊ຺ຌານາທີຫິ ນີວຣຓາທິໂຕ ວິໂມຈນໍ, ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາທີຫິ ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາທິໂຕ ຈ ວິໂມຈນໍ ວຸຕ຺ຕເມວ ໂຫຕີຕິ. ກຖໍ ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອນຸປສ຺ສຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ເປຍ຺ຍາເລ ຈ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາທີຫິ ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາທີນໍ ປຫານໍ ວຸຕ຺ຕເມວ. ຈຕ຺ຕາຣິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິກວຕ຺ຖູນິ ຕຕິຍຈຕຸກ຺ກວເສນ ເວທິຕພ຺ພານີຕິ.

ຕຕິຍຈຕຸກ຺ກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໘໐. ຈຕຸຕ຺ຖຈຕຸກ຺ກນິທ຺ເທເສ ‘‘ອນິທ຺ທິຏ຺ເຐ ນປຸໍສກ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ອສຸກນ຺ຕິ ອນິທ຺ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ‘‘ອນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ກິໍ ອນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ນປຸໍສກວຈເນນ ປຸຈ຺ຉາ ກຕາ. ອຸປ຺ປາທວຍຏ຺ເຐນາຕິ ອຸປ຺ປາທວຍສງ຺ຂາເຕນ ອຕ຺ເຖນ, ອຸປ຺ປາທວຍສຠາເວນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ ສຠາວລກ຺ຂຓໍ, ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຂນ຺ຘານໍ ອຸປ຺ປາທວຍາ ວິກາຣລກ຺ຂຓໍ. ເອເຕນ ຫຸຕ຺ວາ ອຠາເວນ ອນິຈ຺ຈາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຕເນວ ຈ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ສງ຺ຂຕລກ຺ຂຓວເສນ ອນິຈ຺ຈຕາຕິ ເຕສໍເຍວ ອຸປ຺ປາທວຍຎ຺ຎຖຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຕ຺ວາປິ ‘‘ຫຸຕ຺ວາ ອຠາໂວ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອເຕນ ຫຸຕ຺ວາ ອຠາວາກາໂຣ ອນິຈ຺ຈລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຂນ຺ຘານໍ ອຸທຍພ຺ພຍໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ອິມານິ ປຎ຺ຎາຍ ລກ຺ຂຓານີ’’ຕິ ເປຍ຺ຍາລໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຘມ຺ມາຕິ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘາທໂຍ ຍຖາວຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ.

ວິຣາຄານຸປສ຺ສີນິທ຺ເທເສ ຣູເປ ອາທີນວໍ ທິສ຺ວາຕິ ຠງ຺ຄານຸປສ຺ສນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຣໂຕ ວຸຕ຺ເຕຫິ ອນິຈ຺ຈຏ຺ຐາທີຫິ ຣູປກ຺ຂນ຺ເຘ ອາທີນວໍ ທິສ຺ວາ. ຣູປວິຣາເຄຕິ ນິພ຺ພາເນ. ນິພ຺ພານຎ຺ຫິ ອາຄມ຺ມ ຣູປໍ ວິຣຊ຺ຊຕິ ອປຸນຣຸປ຺ປຕ຺ຕິຘມ຺ມຕໍ ອາປຊ຺ຊເນນ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ, ຕສ຺ມາ ນິພ຺ພານໍ ‘‘ຣູປວິຣາໂຄ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຉນ຺ທຊາໂຕ ໂຫຕີຕິ ອນຸສ຺ສວວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນຘມ຺ມຈ຺ຉນ຺ໂທ ໂຫຕິ. ສທ຺ຘາຘິມຸຕ຺ໂຕຕິ ຕສ຺ມິໍເຍວ ນິພ຺ພາເນ ສທ຺ຘາຍ ຈ ອຘິມຸຕ຺ໂຕ ນິຈ຺ຉິໂຕ. ຈິຕ຺ຕຎ຺ຈສ຺ສ ສ຺ວາຘິຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ ອສ຺ສ ໂຍຄິສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ຂຍວິຣາຄສງ຺ຂາເຕ ຣູປຠງ຺ເຄ ອາຣມ຺ມຓວເສນ, ອຈ຺ຈນ຺ຕ ວິຣາຄສງ຺ຂາເຕ ຣູປວິຣາເຄ ນິພ຺ພາເນ ອນຸສ຺ສວວເສນ ສຸຏ຺ຐຸ ອຘິຏ຺ຐິຕໍ ສຸຏ຺ຐຸ ປຕິຏ຺ຐິຕໍ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ຘໂຕ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຣູເປ ວິຣາຄານຸປສ຺ສີຕິ ຣູປສ຺ສ ຂຍວິຣາໂຄ ຣູເປ ວິຣາໂຄຕິ ປກຕິຠຸມ຺ມວຈເນນ ວຸຕ຺ໂຕ. ຣູປສ຺ສ ອຈ຺ຈນ຺ຕວິຣາໂຄ ຣູເປ ວິຣາໂຄຕິ ນິມິຕ຺ຕຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມວຈເນນ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕໍ ທຸວິຘມ຺ປິ ວິຣາຄໍ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ອຊ຺ຌາສຍໂຕ ຈ ອນຸປສ຺ສນສີໂລ ‘‘ຣູເປ ວິຣາຄານຸປສ຺ສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ເອສ ນໂຍ ເວທນາທີສຸ. ນິໂຣຘານຸປສ຺ສີປທນິທ຺ເທເສປິ ເອເສວ ນໂຍ.

໑໘໑. ກຕິຫາກາເຣຫີຕິອາທິ ປເນຕ຺ຖ ວິເສໂສ – ຕຕ຺ຖ ອວິຊ຺ຊາທີນໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທງ຺ຄານໍ ອາທີນວນິໂຣຘທສ຺ສເນເນວ ຣູປາທີນມ຺ປິ ອາທີນວນິໂຣຘາ ທສ຺ສິຕາ ໂຫນ຺ຕິ ເຕສມ຺ປິ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທງ຺ຄານຕິວຕ຺ຕນໂຕ. ອິມິນາ ເອວ ຈ ວິເສສວຈເນນ ວິຣາຄານຸປສ຺ສນໂຕ ນິໂຣຘານຸປສ຺ສນາຍ ວິສິຏ຺ຐຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ອນິຈ຺ຈຏ຺ເຐນາຕິ ຂຍຏ຺ເຐນ, ຫຸຕ຺ວາ ອຠາວຏ຺ເຐນ ວາ. ທຸກ຺ຂຏ຺ເຐນາຕິ ຠຍຏ຺ເຐນ, ປຏິປີຬນຏ຺ເຐນ ວາ. ອນຕ຺ຕຏ຺ເຐນາຕິ ອສາຣກຏ຺ເຐນ, ອວສວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ ວາ. ສນ຺ຕາປຏ຺ເຐນາຕິ ກິເລສສນ຺ຕາປນຏ຺ເຐນ. ວິປຣິຓາມຏ຺ເຐນາຕິ ຊຣາຠງ຺ຄວເສນ ທ຺ວິຘາ ປຣິຓາມນຏ຺ເຐນ. ນິທານນິໂຣເຘນາຕິ ມູລປຈ຺ຈຍາຠາເວນ. ນິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ນ ຠວຕິ. ສມຸທຍນິໂຣເຘນາຕິ ອາສນ຺ນປຈ຺ຈຍາຠາເວນ. ມູລປຈ຺ຈໂຍ ຫິ ພ຺ຍາຘິສ຺ສ ອສປ຺ປາຍໂຠຊນໍ ວິຍ ນິທານນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ອາສນ຺ນປຈ຺ຈໂຍ ພ຺ຍາຘິສ຺ສ ວາຕປິຕ຺ຕເສມ຺ຫາ ວິຍ ສມຸທໂຍຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ນິທານຎ຺ຫິ ນິຈ຺ຉເຍນ ທທາຕິ ຜລມິຕິ ນິທານໍ, ສມຸທໂຍ ປນ ສຸຏ຺ຐຸ ອຸເທຕິ ເອຕສ຺ມາ ຜລມິຕິ ສມຸທໂຍ. ຊາຕິນິໂຣເຘນາຕິ ມູລປຈ຺ຈຍສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິອຠາເວນ. ປຠວນິໂຣເຘນາຕິ ອາສນ຺ນປຈ຺ຈຍສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິອຠາເວນ. ຊາຕິເຍວ ຫິ ປຠວຕິ ເອຕສ຺ມາ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ປຠໂວຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ເຫຕຸນິໂຣເຘນາຕິ ຊນກປຈ຺ຈຍາຠາເວນ. ປຈ຺ຈຍນິໂຣເຘນາຕິ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກປຈ຺ຈຍາຠາເວນ. ມູລປຈ຺ຈໂຍປິ ຫິ ອາສນ຺ນປຈ຺ຈໂຍ ຈ ຊນກປຈ຺ຈໂຍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກປຈ຺ຈໂຍ ຈ ໂຫຕິເຍວ. ເອເຕຫິ ຕິກ຺ຂວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓ ຕທງ຺ຄນິໂຣໂຘ, ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ສມຸຈ຺ເຉທນິໂຣໂຘ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ຎາຓຸປ຺ປາເທນາຕິ ຕິກ຺ຂວິປສ຺ສນາຎາຓສ຺ສ ວາ ມຄ຺ຄຎາຓສ຺ສ ວາ ອຸປ຺ປາເທນ. ນິໂຣຘຸປຏ຺ຐາເນນາຕິ ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ຂຍນິໂຣຘສ຺ສ ອນຸສ຺ສວວເສນ ນິໂຣຘສງ຺ຂາຕສ຺ສ ນິພ຺ພານສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐາເນນ, ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ຈ ນິພ຺ພານສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐາເນນ. ເອເຕຫິ ວິສຍວິສຍິນິຍໂມວ ກໂຕ ໂຫຕິ, ຕທງ຺ຄສມຸຈ຺ເຉທນິໂຣໂຘ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ.

໑໘໒. ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສີປທນິທ຺ເທເສ ຣູປໍ ປຣິຈ຺ຈຊຕີຕິ ອາທີນວທສ຺ສເນນ ນິຣເປກ຺ຂຕາຍ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘໍ ປຣິຈ຺ຈຊຕິ. ປຣິຈ຺ຈາຄປຏິນິສ຺ສຄ຺ໂຄຕິ ປຣິຈ຺ຈາຄຏ຺ເຐນ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ໂຄຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອເຕນ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄປທສ຺ສ ປຣິຈ຺ຈາຄຏ຺ໂຐ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ກິເລສານໍ ປຊຫນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ຈ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນີ ວິປສ຺ສນາ ກິເລເສ ຕທງ຺ຄວເສນ ປຣິຈ຺ຈຊຕິ, ມຄ຺ໂຄ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ. ຣູປນິໂຣເຘ ນິພ຺ພາເນ ຈິຕ຺ຕໍ ປກ຺ຂນ຺ທຕີຕິ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນີ ຕໍນິນ຺ນຕາຍ ປກ຺ຂນ຺ທຕິ, ມຄ຺ໂຄ ອາຣມ຺ມຓກຣເຓນ. ປກ຺ຂນ຺ທນປຏິນິສ຺ສຄ຺ໂຄຕິ ປກ຺ຂນ຺ທນຏ຺ເຐນ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ໂຄຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອເຕນ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄປທສ຺ສ ປກ຺ຂນ຺ທນຏ຺ໂຐ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ນິພ຺ພາເນ ວິສ຺ສຊ຺ຊນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈຕ຺ຕາຣິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິກວຕ຺ຖູນິ ຈຕຸຕ຺ຖຈຕຸກ຺ກວເສນ ເວທິຕພ຺ພານິ. ອິມສ຺ມິໍ ຈຕຸກ຺ເກ ຊຣາມຣເຓ ວຕ຺ຕພ຺ພໍເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສຕິປຏ຺ຐາເນສຸ ຈ ‘‘ກາເຍ ກາຍານຸປສ຺ສນາ, ຈິຕ຺ເຕ ຈິຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາ’’ຕິ ກາຍຈິຕ຺ຕານໍ ເອກຕ຺ຕໂວຫາຣວເສນ ເອກວຈນນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ. ‘‘ເວທນາສຸ ເວທນານຸປສ຺ສນາ, ຘມ຺ເມສຸ ຘມ຺ມານຸປສ຺ສນາ’’ຕິ ເວທນາຘມ຺ມານໍ ນານຕ຺ຕໂວຫາຣວເສນ ພຫຸວຈນນິທ຺ເທໂສ ກໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ.

ຈຕຸຕ຺ຖຈຕຸກ຺ກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິຏ຺ຐິຕາ ຈ ສໂຕກາຣິຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ.

໖. ຎາຓຣາສິຉກ຺ກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໘໓. ອິທານິ ຉຫິ ຣາສີຫິ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐຎາເຓສຸ ຈຕຸວີສຕິສມາຘິຎາຓນິທ຺ເທເສ ຕາວ ກາຍານຸປສ຺ສນາທີນໍ ຕິຓ຺ຓໍ ຈຕຸກ຺ການໍ ວເສນ ທ຺ວາທສນ຺ນໍ ວຕ຺ຖູນໍ ເອເກກສ຺ມິໍ ອສ຺ສາສວເສນ ເອໂກ, ປສ຺ສາສວເສນ ເອໂກຕິ ທ຺ເວ ທ຺ເວ ສມາຘີຕິ ທ຺ວາທສສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ຈຕຸວີສຕິ ສມາຘໂຍ ໂຫນ຺ຕິ. ຌານກ຺ຂເຓ ເຕຫິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານິ ຈຕຸວີສຕິສມາຘິວເສນ ຎາຓານິ.

ທ຺ວາສຕ຺ຕຕິວິປສ຺ສນາຎາຓນິທ຺ເທເສ ທີຆໍ ອສ຺ສາສາຕິ ‘‘ທີຆ’’ນ຺ຕິວຸຕ຺ຕອສ຺ສາສໂຕ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ທີຆໍ ອສ຺ສາສເຫຕຸ ຌານໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ສມາຫິເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓ ອນິຈ຺ຈໂຕ ອນຸປສ຺ສນຏ຺ເຐນ ວິປສ຺ສນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອສ ນໂຍ ອຸຕ຺ຕຣຕ຺ຣາປິ. ເຕສໍເຍວ ທ຺ວາທສນ຺ນໍ ວຕ຺ຖູນໍ ເອເກກສ຺ມິໍ ອສ຺ສາສວເສນ ຕິສ຺ໂສ, ປສ຺ສາສວເສນ ຕິສ຺ໂສຕິ ຉ ຉ ອນຸປສ຺ສນາຕິ ທ຺ວາທສສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ທ຺ວາສຕ຺ຕຕິ ອນຸປສ຺ສນາ ໂຫນ຺ຕິ. ຕາ ເອວ ທ຺ວາສຕ຺ຕຕິ ອນຸປສ຺ສນາ ທ຺ວາສຕ຺ຕຕິວິປສ຺ສນາວເສນ ຎາຓານິ.

ນິພ຺ພິທາຎາຓນິທ຺ເທເສ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສີ ອສ຺ສສນ຺ຕິ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສີ ຫຸຕ຺ວາ ອສ຺ສສນ຺ໂຕ, ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສີ ຫຸຕ຺ວາ ວຕ຺ເຕນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອສ຺ສສ’’ນ຺ຕິ ຈ ອິທໍ ວຈນໍ ເຫຕຸອຕ຺ເຖ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍຖາຠູຕໍ ຊານາຕິ ປສ຺ສຕີຕິ ນິພ຺ພິທາຎາຓນ຺ຕິ ກລາປສມ຺ມສນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ຠງ຺ຄານຸປສ຺ສນາ ປວຕ຺ຕວິປສ຺ສນາຎາເຓນ ສງ຺ຂາຣານໍ ຍຖາສຠາວໍ ຊານາຕິ, ຈກ຺ຂຸນາ ທິຏ຺ຐມິວ ຈ ເຕເນວ ຎາຓຈກ຺ຂຸນາ ປສ຺ສຕິ. ຕສ຺ມາ ນິພ຺ພິທາຎາຓໍ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ສງ຺ຂາເຣສຸ ນິພ຺ພິນ຺ທຎາຓໍ ນາມາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຸປຣິ ຠຍຕູປຏ຺ຐານາທີນໍ ມຸຎ຺ຈິຕຸກມ຺ຍຕາທີນຎ຺ຈ ຎາຓານໍ ວິສຸໍ ອາຄຕຕ຺ຕາ ອິຘ ຍຖາວຸຕ຺ຕາເນວ ວິປສ຺ສນາຎາຓານິ ນິພ຺ພິທາຎາຓານີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ.

ນິພ຺ພິທານຸໂລມຎາຓນິທ຺ເທເສ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສີ ອສ຺ສສນ຺ຕິ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສິໂນ ອສ຺ສສນ຺ຕສ຺ສ. ສາມິອຕ຺ເຖ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ. ຠຍຕຸປຏ຺ຐາເນ ປຎ຺ຎາຕິວຈເນເນວ ຠຍຕຸປຏ຺ຐານອາທີນວານຸປສ຺ສນານິພ຺ພິທານຸປສ຺ສນາຎາຓານິ ວຸຕ຺ຕານິ ໂຫນ຺ຕິ ຕິຓ຺ຓໍ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ. ອິມານິ ຕີຓິ ຎາຓານິ ອນນ຺ຕຣາ ວຸຕ຺ຕານໍ ນິພ຺ພິທາຎາຓານໍ ອນຸກູລຠາເວນ ອນຸໂລມໂຕ ນິພ຺ພິທານຸໂລມຎາຓານີຕິ ວຸຕ຺ຕານິ.

ນິພ຺ພິທາປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິຎາຓນິທ຺ເທເສ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສີ ອສ຺ສສນ຺ຕິ ອນນ຺ຕຣສທິສເມວ. ປຏິສງ຺ຂາ ສນ຺ຕິຏ຺ຐນາ ປຎ຺ຎາຕິວຈເນເນວ ມຸຎ຺ຈິຕຸກມ຺ຍຕາປຏິສງ຺ຂານຸປສ຺ສນາສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາຎາຓານິ ວຸຕ຺ຕານິ ໂຫນ຺ຕິ ຕິຓ຺ຓໍ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ. ‘‘ປຏິສງ຺ຂາ ສນ຺ຕິຏ຺ຐນາ’’ຕິວຈເນເນວ ອນຸໂລມຎາຓມຄ຺ຄຎາຓານິປິ ຄຫິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ. ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາຎາຓອນຸໂລມຎາຓານິປິ ຫິ ນິພ຺ພິທາຍ ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນິພ຺ພິທາຊນນພ຺ຍາປາຣປ຺ປຫາເນນ ນິພ຺ພິທາປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິຎາຓານິ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ. ມຄ຺ຄຎາຓໍ ປນ ນິພ຺ພິທາປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘນ຺ເຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ນິພ຺ພິທາປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິຎາຓໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອຕິວິຍ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ. ນິພ຺ພິທານຸໂລມຎາເຓສຸ ວິຍ ອາທິຠູຕໍ ມຸຎ຺ຈິຕຸກມ຺ຍຕາຎາຓໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ປຏິສງ຺ຂາ ສນ຺ຕິຏ຺ຐນາ’’ຕິ ອນ຺ເຕ ຎາຓທ຺ວຍຄ຺ຄຫຓໍ ມຄ຺ຄຎາຓສງ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ. ມຸຎ຺ຈິຕຸກມ຺ຍຕາຕິ ຫິ ວຸຕ຺ເຕ ອນຸໂລມຎາຓໍ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ, ນ ມຄ຺ຄຎາຓໍ. ມຄ຺ຄຎາຓຎ຺ຫິ ມຸຎ຺ຈິຕຸກມ຺ຍຕາ ນາມ ນ ໂຫຕິ, ກິຈ຺ຈສິທ຺ຘິຍໍ ສນ຺ຕິຏ຺ຐນໂຕ ປນ ສນ຺ຕິຏ຺ຐນາ ນາມ ໂຫຕິ. ອຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ຈ ‘‘ຜຸສນາຕິ ອປ຺ປນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທຎ຺ຈ ມຄ຺ຄຎາຓໍ ນິພ຺ພາເນ ອປ຺ປນາຕິ ກຕ຺ວາ ສນ຺ຕິຏ຺ຐນາ ນາມ ໂຫຕີຕິ ‘‘ສນ຺ຕິຏ຺ຐນາ’’ຕິວຈເນນ ມຄ຺ຄຎາຓມ຺ປິ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ. ນິພ຺ພິທານຸໂລມຎາຓານິປິ ອຕ຺ຖໂຕ ນິພ຺ພິທາຎາຓາເນວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຕານິປິ ນິພ຺ພິທາຎາເຓຫິ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ນິພ຺ພິທາປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິຎາຓານີຕິ ນິພ຺ພິທາຄຫຓເມວ ກຕໍ, ນ ນິພ຺ພິທານຸໂລມຄ຺ຄຫຓໍ. ຕີສຸປິ ເຈເຕສຸ ຎາຓຏ຺ຐກນິທ຺ເທເສສຸ ຈຕຸຕ຺ຖສ຺ສ ຘມ຺ມານຸປສ຺ສນາຈຕຸກ຺ກສ຺ສ ວເສນ ວຸຕ຺ຕານໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ວຕ຺ຖູນໍ ເອເກກສ຺ມິໍ ອສ຺ສາສວເສນ ເອກໍ, ປສ຺ສາສວເສນ ເອກນ຺ຕິ ທ຺ເວ ທ຺ເວ ຎາຓານີຕິ ຈຕູສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ອຏ຺ຐ ຎາຓານິ ໂຫນ຺ຕິ.

ວິມຸຕ຺ຕິສຸຂຎາຓນິທ຺ເທເສ ປຫີນຕ຺ຕາຕິ ປຫານໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປຫານສ຺ສ ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາຕິ ອາຫ. ວິມຸຕ຺ຕິສຸເຂ ຎາຓນ຺ຕິ ຜລວິມຸຕ຺ຕິສຸຂສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຎາຓຎ຺ຈ ຜລວິມຸຕ຺ຕິສຸຂາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓຎ຺ຈ. ອນຸສຍວຕ຺ຖຸສ຺ສ ກິເລສສ຺ສ ປຫາເນນ ປຣິຍຸຏ຺ຐານທຸຈ຺ຈຣິຕວຕ຺ຖຸປ຺ປຫານໍ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປຸນ ອນຸສຍານໍ ປຫານໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອກວີສຕິຜລຎາຓໍ ສນ຺ຘາຍ ປຫີນກິເລສຄຓນາຍປິ ຎາຓຄຓນາ ກຕາ ໂຫຕິ, ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍ ປຫີນກິເລສປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຄຓນາຍ ຜລປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓຄຓນາ ກຕາ ໂຫຕີຕິ.

ຎາຓຣາສິຉກ຺ກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສທ຺ຘມ຺ມປ຺ປກາສິນິຍາ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ຄຏ຺ຐກຖາຍ

ອານາປານສ຺ສຕິກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ອິນ຺ທ຺ຣິຍກຖາ

໑. ປຐມສຸຕ຺ຕນ຺ຕນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໘໔. ອິທານິ ອານາປານສ຺ສຕິກຖານນ຺ຕຣໍ ກຖິຕາຍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍກຖາຍ ອປຸພ຺ພຕ຺ຖານຸວຓ຺ຓນາ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕາ. ອຍຎ຺ຫິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍກຖາ ອານາປານສ຺ສຕິຠາວນາຍ ອຸປກາຣການໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ອຠາເວ ອານາປານສ຺ສຕິຠາວນາຍ ອຠາວໂຕ ຕທຸປກາຣການໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ວິໂສຘນາທິວິຘິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອານາປານສ຺ສຕິກຖານນ຺ຕຣໍ ກຖິຕາຕິ ຕຎ຺ຈ ກເຖຕພ຺ພໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍກຖໍ ອຕ຺ຕນາ ຠຄວໂຕ ສມ຺ມຸຂາ ສຸຕໍ ວິຎ຺ຎາຕາຘິປ຺ປາຍສຸຕ຺ຕນ຺ຕິກເທສນໍ ປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ກຕ຺ວາ ຕທຕ຺ຖປ຺ປກາສນວເສນ ກເຖຕຸກາໂມ ປຐມໍ ຕາວ ເອວໍ ເມ ສຸຕນ຺ຕິອາທິມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ເອວນ຺ຕິ ນິປາຕປທໍ. ເມຕິອາທີນິ ນາມປທານິ. ວິຫຣຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ວິ-ອິຕິ ອຸປສຄ຺ຄປທໍ, ຫຣຕີຕິ ອາຂ຺ຍາຕປທນ຺ຕິ ອິມິນາ ຕາວ ນເຍນ ປທວິຠາໂຄ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ອຸປມູປເທສຄຣຫປສໍສນາກາຣວຈນຄ຺ຄຫເຓສຸ ເອວໍ-ສທ຺ໂທ ທິສ຺ສຕິ ນິທສ຺ສນຕ຺ເຖ ຈ ອວຘາຣຓຕ຺ເຖ ຈ. ອິຘ ປນ ເອວໍສທ຺ໂທ ອາກາຣຕ຺ເຖ ນິທສ຺ສນຕ຺ເຖ ຈ ວິຎ຺ຎຸຊເນນ ປວຸຕ຺ໂຕ, ຕເຖວ ອວຘາຣຓຕ຺ເຖ ຈ.

ຕຕ຺ຖ ອາກາຣຕ຺ເຖນ ເອວໍສທ຺ເທນ ເອຕມຕ຺ຖໍ ທີເປຕິ – ນານານຍນິປຸຓມເນກຊ຺ຌາສຍສມຸຏ຺ຐານໍ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປນ຺ນໍ ວິວິຘປາຏິຫາຣິຍໍ ຘມ຺ມຕ຺ຖເທສນາປຏິເວຘຄມ຺ຠີຣໍ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ສກສກຠາສານຸຣູປໂຕ ໂສຕປຖມາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ວຈນໍ ສພ຺ພປ຺ປກາເຣນ ໂກ ສມຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ, ສພ຺ພຖາເມນ ປນ ໂສຕຸກາມຕໍ ຊເນຕ຺ວາປິ ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ, ມຍາປິ ເອເກນາກາເຣນ ສຸຕນ຺ຕິ.

ນິທສ຺ສນຕ຺ເຖນ ‘‘ນາຫໍ ສຍມ຺ຠູ, ນ ມຍາ ອິທໍ ສຈ຺ຉິກຕ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ຕານໍ ປຣິໂມເຈນ຺ໂຕ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ, ມຍາປິ ເອວໍ ສຸຕ’’ນ຺ຕິ ອິທານິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສກລໍ ສຸຕ຺ຕໍ ນິທສ຺ເສຕິ.

ອວຘາຣຓຕ຺ເຖນ ເຖໂຣ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ‘‘ເອຕທຄ຺ຄໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມມ ສາວການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ມຫາປຎ຺ຎານໍ ຍທິທໍ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໑໘໘-໑໘໙), ‘‘ນາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຎ຺ຎໍ ເອກປຸຄ຺ຄລມ຺ປິ ສມນຸປສ຺ສາມິ, ໂຍ ເອວໍ ຕຖາຄເຕນ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ປວຕ຺ຕິຕໍ ສມ຺ມເທວ ອນຸປ຺ປວຕ຺ເຕຕິ ຍຖຍິທໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ. ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄເຕນ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ປວຕ຺ຕິຕໍ ສມ຺ມເທວ ອນຸປ຺ປວຕ຺ເຕຕີ’’ຕິເອວມາທິນາ (ອ. ນິ. ໑.໑໘໗) ນເຍນ ຠຄວຕາ ປສຕ຺ຖຠາວານຸຣູປໍ ອຕ຺ຕໂນ ຘາຣຓພລໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ສຕ຺ຕານໍ ໂສຕຸກາມຕໍ ຊເນຕິ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ອຕ຺ຖໂຕ ວາ ພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ວາ ອນູນມນຘິກໍ, ເອວເມວ, ນ ອຎ຺ຎຖາ ທຏ຺ຐພ຺ພ’’ນ຺ຕິ.

ເມສທ຺ໂທ ກຣຓສມ຺ປທານສາມິອຕ຺ເຖສຸ ທິສ຺ສຕິ. ອິຘ ປນ ‘‘ມຍາ ສຸຕໍ, ມມ ສຸຕ’’ນ຺ຕິ ຈ ອຕ຺ຖທ຺ວເຍ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

ສຸຕນ຺ຕິ ອຍໍສທ຺ໂທ ສອຸປສຄ຺ໂຄ ອນຸປສຄ຺ໂຄ ຈ ວິສ຺ສຸຕຄມນກິລິນ຺ນອຸປຈິຕອນຸໂຍຄໂສຕວິຎ຺ເຎຍ຺ເຍສຸ ທິສ຺ສຕິ ວິຎ຺ຎາເຕປິ ຈ ໂສຕທ຺ວາຣານຸສາເຣນ. ອິຘ ປນສ຺ສ ໂສຕທ຺ວາຣານຸສາເຣນ ອຸປຘາຣິຕນ຺ຕິ ວາ ອຸປຘາຣຓນ຺ຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ເມ-ສທ຺ທສ຺ສ ຫິ ມຍາຕິອຕ຺ເຖ ສຕິ ‘‘ເອວໍ ມຍາ ສຸຕໍ ໂສຕທ຺ວາຣານຸສາເຣນ ອຸປຘາຣິຕ’’ນ຺ຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ມມາຕິອຕ຺ເຖ ສຕິ ‘‘ເອວໍ ມມ ສຸຕໍ ໂສຕທ຺ວາຣານຸສາເຣນ ອຸປຘາຣຓ’’ນ຺ຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

ອປິຈ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ຕນາ ອຸປ຺ປາທິຕຠາວໍ ອປ຺ປຏິຊານນ຺ໂຕ ປຸຣິມສວນໍ ວິວຣນ຺ໂຕ ‘‘ສມ຺ມຸຂາ ປຏິຄ຺ຄຫິຕມິທໍ ມຍາ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຈຕຸເວສາຣຊ຺ຊວິສາຣທສ຺ສ ທສພລຘຣສ຺ສ ອາສຠຏ຺ຐານຏ຺ຐາຍິໂນ ສີຫນາທນາທິໂນ ສພ຺ພສຕ຺ຕຸຕ຺ຕມສ຺ສ ຘມ຺ມິສ຺ສຣສ຺ສ ຘມ຺ມຣາຊສ຺ສ ຘມ຺ມາຘິປຕິໂນ ຘມ຺ມທີປສ຺ສ ຘມ຺ມສຣຓສ຺ສ ສທ຺ຘມ຺ມວຣຈກ຺ກວຕ຺ຕິໂນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ວຈນໍ, ນ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ເຖ ວາ ຘມ຺ເມ ວາ ປເທ ວາ ພ຺ຍຎ຺ຊເນ ວາ ກງ຺ຂາ ວາ ວິມຕິ ວາ ກາຕພ຺ພາ’’ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ຘມ຺ເມ ອສ຺ສທ຺ຘິຍໍ ວິນາເສຕິ, ສທ຺ຘາສມ຺ປທໍ ອຸປ຺ປາເທຕີຕິ. ເຕເນຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ –

‘‘ວິນາສຍຕິ ອສ຺ສທ຺ຘໍ, ສທ຺ຘໍ ວຑ຺ເຒຕິ ສາສເນ;

ເອວໍ ເມ ສຸຕມິຈ຺ເຈວໍ, ວທໍ ໂຄຕມສາວໂກ’’ຕິ.

ເອກນ຺ຕິ ຄຓນປຣິຈ຺ເຉທນິທ຺ເທໂສ. ສມຍນ຺ຕິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນນິທ຺ເທໂສ. ເອກໍ ສມຍນ຺ຕິ ອນິຍມິຕປຣິທີປນໍ. ຕຕ຺ຖ ສມຍສທ຺ໂທ –

ສມວາເຍ ຂເຓ ກາເລ, ສມູເຫ ເຫຕຸທິຏ຺ຐິສຸ;

ປຏິລາເຠ ປຫາເນ ຈ, ປຏິເວເຘ ຈ ທິສ຺ສຕິ.

ອິຘ ປນສ຺ສ ກາໂລ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ສໍວຈ຺ຉຣອຸຕຸມາສທ຺ຘມາສຣຕ຺ຕິນ຺ທິວປຸພ຺ພຓ຺ຫມຊ຺ຌນ຺ຫິກສາຍນ຺ຫປຐມ- ມຊ຺ຌິມປຈ຺ຉິມຍາມມຸຫຸຕ຺ຕາທີສຸ ກາລປ຺ປເຠທຠູເຕສຸ ສມເຍສຸ ເອກໍ ສມຍນ຺ຕິ ທີເປຕິ.

ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ເອເຕສຸ ສໍວຈ຺ຉຣາທີສຸ ສມເຍສຸ ຍໍ ຍໍ ສຸຕ຺ຕໍ ຍມ຺ຫິ ຍມ຺ຫິ ສໍວຈ຺ຉເຣ ອຸຕຸມ຺ຫິ ມາເສ ປກ຺ເຂ ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ທິວສຠາເຄ ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ເຖຣສ຺ສ ສຸວິທິຕໍ ສຸວວຕ຺ຖາປິຕໍ ປຎ຺ຎາຍ. ຍສ຺ມາ ປນ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ ອສຸກສໍວຈ຺ຉເຣ ອສຸກອຸຕຸມ຺ຫິ ອສຸກມາເສ ອສຸກປກ຺ເຂ ອສຸກຣຕ຺ຕິຠາເຄ ອສຸກທິວສຠາເຄ ວາ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ນ ສກ຺ກາ ສຸເຂນ ຘາເຣຕຸໍ ວາ ອຸທ຺ທິສິຕຸໍ ວາ ອຸທ຺ທິສາເປຕຸໍ ວາ, ພຫຸ ຈ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ເອເກເນວ ປເທນ ຕມຕ຺ຖໍ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ‘‘ເອກໍ ສມຍ’’ນ຺ຕິ ອາຫ.

ເຍ ວາ ອິເມ ຄພ຺ໂຠກ຺ກນ຺ຕິສມໂຍ ຊາຕິສມໂຍ ສໍເວຄສມໂຍ ອຠິນິກ຺ຂມນສມໂຍ ທຸກ຺ກຣກາຣິກສມໂຍ ມາຣວິຊຍສມໂຍ ອຠິສມ຺ໂພຘິສມໂຍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣສມໂຍ ເທສນາສມໂຍ ປຣິນິພ຺ພານສມໂຍຕິເອວມາທໂຍ ຠຄວໂຕ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ອຕິວິຍ ປກາສາ ອເນກກາລປ຺ປເຠທາ ເອວ ສມຍາ, ເຕສຸ ສມເຍສຸ ເທສນາສມຍສງ຺ຂາຕໍ ເອກໍ ສມຍນ຺ຕິ ທີເປຕິ. ໂຍ ຈາຍໍ ຎາຓກຣຸຓາກິຈ຺ຈສມເຍສຸ ກຣຸຓາກິຈ຺ຈສມໂຍ, ອຕ຺ຕຫິຕປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິສມເຍສຸ ປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິສມໂຍ, ສນ຺ນິປຕິຕານໍ ກຣຓີຍທ຺ວຍສມເຍສຸ ຘມ຺ມິກຖາສມໂຍ, ເທສນາປຏິປຕ຺ຕິສມເຍສຸ ເທສນາສມໂຍ, ເຕສຸປິ ສມເຍສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ສມຍໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ເອກໍ ສມຍ’’ນ຺ຕິ ອາຫ.

ຍສ຺ມາ ປນ ‘‘ເອກໍ ສມຍ’’ນ຺ຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍຄຕ຺ໂຖ ສມ຺ຠວຕິ. ຍຎ຺ຫິ ສມຍໍ ຠຄວາ ອິມໍ ອຎ຺ຎໍ ວາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ເທເສສິ, ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ຕໍ ສມຍໍ ກຣຸຓາວິຫາເຣນ ວິຫາສິ, ຕສ຺ມາ ຕທຕ຺ຖໂຊຕນຕ຺ຖໍ ອິຘ ອຸປໂຍຄວຈນນິທ຺ເທໂສ ກໂຕຕິ.

ເຕເນຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ –

‘‘ຕໍ ຕໍ ອຕ຺ຖມເປກ຺ຂິຕ຺ວາ, ຠຸມ຺ເມນ ກຣເຓນ ຈ;

ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສມໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ, ອຸປໂຍເຄນ ໂສ ອິຘາ’’ຕິ.

ໂປຣາຓາ ປນ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ – ‘‘ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ’’ຕິ ວາ ‘‘ເຕນ ສມເຍນາ’’ຕິ ວາ ‘‘ຕໍ ສມຍ’’ນ຺ຕິ ວາ ອຠິລາປມຕ຺ຕເຠໂທ ເອສ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ຠຸມ຺ມເມວຕ຺ໂຖຕິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ເອກໍ ສມຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ‘‘ເອກສ຺ມິໍ ສມເຍ’’ຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຠຄວາຕິ ຄຣຸ. ຄຣຸຎ຺ຫິ ໂລເກ ‘‘ຠຄວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຍຎ຺ຈ ສພ຺ພຄຸຓວິສິຏ຺ຐຕາຍ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ຄຣຸ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຠຄວາ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂປຣາເຓຫິປິ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ຠຄວາຕິ ວຈນໍ ເສຏ຺ຐໍ, ຠຄວາຕິ ວຈນມຸຕ຺ຕມໍ;

ຄຣຸ ຄາຣວຍຸຕ຺ໂຕ ໂສ, ຠຄວາ ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ.

ອປິຈ –

‘‘ຠາຄ຺ຍວາ ຠຄ຺ຄວາ ຍຸຕ຺ໂຕ, ຠເຄຫິ ຈ ວິຠຕ຺ຕວາ;

ຠຕ຺ຕວາ ວນ຺ຕຄມໂນ, ຠເວສຸ ຠຄວາ ຕໂຕ’’ຕິ. –

ອິມິສ຺ສາປິ ຄາຖາຍ ວເສນ ອສ຺ສ ປທສ຺ສ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂສ ຈ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິນິທ຺ເທເສ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໒໓ ອາທໂຍ) ວຸຕ຺ໂຕເຍວ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ເຈຕ຺ຖ ເອວນ຺ຕິ ວຈເນນ ເທສນາສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ນິທ຺ທິສຕິ, ເມ ສຸຕນ຺ຕິ ສາວກສມ຺ປຕ຺ຕິໍ, ເອກໍ ສມຍນ຺ຕິ ກາລສມ຺ປຕ຺ຕິໍ, ຠຄວາຕິ ເທສກສມ຺ປຕ຺ຕິໍ.

ສາວຕ຺ຖິຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ ສວຕ຺ຖສ຺ສ ອິສິໂນ ນິວາສຏ຺ຐານຠູຕາ ນຄຣີ ສາວຕ຺ຖີ, ຍຖາ ກາກນ຺ທີ ມາກນ຺ທີຕິ ເອວໍ ຕາວ ອກ຺ຂຣຈິນ຺ຕກາ. ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ ປນ ຠຓນ຺ຕິ – ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ມນຸສ຺ສານໍ ອຸປໂຠຄປຣິໂຠຄໍ ສພ຺ພເມຕ຺ຖ ອຕ຺ຖີຕິ ສາວຕ຺ຖີ, ສຕ຺ຖສມາໂຍເຄ ຈ ກິໍ ຠຓ຺ຑມຕ຺ຖີຕິ ປຸຈ຺ຉິເຕ ສພ຺ພມຕ຺ຖີຕິປິ ວຈນມຸປາທາຍ ສາວຕ຺ຖີ.

‘‘ສພ຺ພທາ ສພ຺ພູປກຣຓໍ, ສາວຕ຺ຖິຍໍ ສໂມຫິຕໍ;

ຕສ຺ມາ ສພ຺ພມຸປາທາຍ, ສາວຕ຺ຖີຕິ ປວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. –

ຕສ຺ສໍ ສາວຕ຺ຖິຍໍ. ສມີປຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມວຈນໍ. ວິຫຣຕີຕິ ອວິເສເສນ ອິຣິຍາປຖທິພ຺ພພ຺ຣຫ຺ມອຣິຍວິຫາເຣສຸ ອຎ຺ຎຕຣວິຫາຣສມງ຺ຄິປຣິທີປນເມຕໍ, ອິຘ ປນ ຐານຄມນາສນສຍນປ຺ປເຠເທສຸ ອິຣິຍາປເຖສຸ ອຎ຺ຎຕຣອິຣິຍາປຖສມາໂຍຄປຣິທີປນໍ. ເຕນ ຐິໂຕປິ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕປິ ນິສິນ຺ໂນປິ ສຍາໂນປິ ຠຄວາ ‘‘ວິຫຣຕິ’’ຈ຺ເຈວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂສ ຫິ ຠຄວາ ເອກໍ ອິຣິຍາປຖພາຘນໍ ອຎ຺ເຎນ ອິຣິຍາປເຖນ ວິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອປຣິປຕນ຺ຕມຕ຺ຕຠາວໍ ຫຣຕິ ປວຕ຺ເຕຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ວິຫຣຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ເຊຕວເນຕິ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກຊນໍ ຊິນາຕີຕິ ເຊໂຕ, ຣຎ຺ໂຎ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກຊເນ ຊິເຕ ຊາໂຕຕິ ເຊໂຕ, ມງ຺ຄລກມ຺ຍຕາຍ ວາ ຕສ຺ສ ເອວໍນາມເມວ ກຕນ຺ຕິ ເຊໂຕ, ວນຍຕີຕິ ວນໍ, ອຕ຺ຕສມ຺ປທາຍ ສຕ຺ຕານໍ ຠຕ຺ຕິໍ ກາເຣຕິ, ອຕ຺ຕນິ ສິເນຫໍ ອຸປ຺ປາເທຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວນຸເຕ ອິຕິ ວາ ວນໍ, ນານາວິຘກຸສຸມຄນ຺ຘສມ຺ໂມທມຕ຺ຕໂກກິລາທິວິຫງ຺ຄາຠິຣຸເຕຫິ ມນ຺ທມາຣຸຕຈລິຕຣຸກ຺ຂສາຂາວິຏປປລ຺ລວປລາເສຫິ ‘‘ເອຖ ມໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊຖາ’’ຕິ ປາຓິໂນ ຍາຈຕິ ວິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຊຕສ຺ສ ວນໍ ເຊຕວນໍ. ຕຎ຺ຫິ ເຊເຕນ ຣາຊກຸມາເຣນ ໂຣປິຕໍ ສໍວທ຺ຘິຕໍ ປຣິປາລິຕໍ, ໂສ ຈ ຕສ຺ສ ສາມີ ອໂຫສິ, ຕສ຺ມາ ເຊຕວນນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕສ຺ມິໍ ເຊຕວເນ. ວນຎ຺ຈ ນາມ ໂຣປິມໍ ສຍໍຊາຕນ຺ຕິ ທຸວິຘໍ. ອິທຎ຺ຈ ເວຬຸວນາທີນິ ຈ ໂຣປິມານິ, ອນ຺ຘວນມຫາວນາທີນິ ສຍໍຊາຕານິ.

ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມຕິ ສຸທຕ຺ໂຕ ນາມ ໂສ ຄຫປຕິ ມາຕາປິຕູຫິ ກຕນາມວເສນ. ສພ຺ພກາມສມິທ຺ຘຕາຍ ປນ ວິຄຕມຈ຺ເຉຣຕາຍ ກຣຸຓາທິຄຸຓສມງ຺ຄິຕາຍ ຈ ນິຈ຺ຈກາລໍ ອນາຖານໍ ປິຓ຺ຑມທາສິ, ເຕນ ອນາຖປິຓ຺ຑິໂກຕິ ສງ຺ຂໍ ຄໂຕ. ອາຣມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປາຓິໂນ, ວິເສເສນ ວາ ປພ຺ພຊິຕາຕິ ອາຣາໂມ, ຕສ຺ສ ປຸປ຺ຜຜລາທິໂສຠາຍ ນາຕິທູຣນຈ຺ຈາສນ຺ນຕາທິປຎ຺ຈວິຘເສນາສນງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ຕໂຕ ຕໂຕ ອາຄມ຺ມ ຣມນ຺ຕິ ອຠິຣມນ຺ຕິ, ອນຸກ຺ກຓ຺ຐິຕາ ຫຸຕ຺ວາ ນິວສນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາຍ ວາ ສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຄເຕປິ ອຕ຺ຕໂນ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ອາເນຕ຺ວາ ຣມາເປຕີຕິ ອາຣາໂມ. ໂສ ຫິ ອນາຖປິຓ຺ຑິເກນ ຄຫປຕິນາ ເຊຕສ຺ສ ຣາຊກຸມາຣສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ອຏ຺ຐາຣສຫິ ຫິຣຎ຺ຎໂກຏີຫິ ໂກຏິສນ຺ຖເຣນ ກີຓິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາຣສຫິ ຫິຣຎ຺ຎໂກຏີຫິ ເສນາສນານິ ກາຣາເປຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາຣສຫິ ຫິຣຎ຺ຎໂກຏີຫິ ວິຫາຣມຫໍ ນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ເອວໍ ຈຕຸປຎ຺ຎາສຫິຣຎ຺ຎໂກຏິປຣິຈ຺ຈາເຄນ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ນິຍ຺ຍາທິໂຕ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາໂມ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕສ຺ມິໍ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ເຊຕວເນ’’ຕິວຈນໍ ປຸຣິມສາມິປຣິກິຕ຺ຕນໍ, ‘‘ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ’’ຕິ ປຈ຺ຉິມສາມິປຣິກິຕ຺ຕນໍ. ກິເມເຕສໍ ປຣິກິຕ຺ຕເນ ປໂຍຊນນ຺ຕິ? ປຸຎ຺ຎກາມານໍ ທິຏ຺ຐານຸຄຕິອາປຊ຺ຊນໍ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐກປາສາທມາປເນ ຠູມິວິກ຺ກຍລທ຺ຘາ ອຏ຺ຐາຣສ ຫິຣຎ຺ຎໂກຏິໂຍ ອເນກໂກຏິອຄ຺ຆນກາ ຣຸກ຺ຂາ ຈ ເຊຕສ຺ສ ປຣິຈ຺ຈາໂຄ, ຈຕຸປຎ຺ຎາສ ຫິຣຎ຺ຎໂກຏິໂຍ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ. ອິຕິ ເຕສໍ ປຣິກິຕ຺ຕເນນ ເອວໍ ປຸຎ຺ຎກາມາ ປຸຎ຺ຎານິ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ອຎ຺ເຎປິ ປຸຎ຺ຎກາເມ ເຕສໍ ທິຏ຺ຐານຸຄຕິອາປຊ຺ຊເນ ນິໂຍເຊຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສິຍາ – ຍທິ ຕາວ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ, ‘‘ເຊຕວເນ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ’’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ອຖ ຕຕ຺ຖ ວິຫຣຕິ, ‘‘ສາວຕ຺ຖິຍ’’ນ຺ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ສກ຺ກາ ອຸຠຍຕ຺ຖ ເອກໍ ສມຍໍ ວິຫຣິຕຸນ຺ຕິ. ນ ໂຂ ປເນຕໍ ເອວໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ນນຸ ອໂວຈຸມ຺ຫ ‘‘ສມີປຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມວຈນ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ຍຖາ ຄງ຺ຄາຍມຸນາທີນໍ ສມີເປ ໂຄຍູຖານິ ຈຣນ຺ຕານິ ‘‘ຄງ຺ຄາຍ ຈຣນ຺ຕິ, ຍມຸນາຍ ຈຣນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເອວມິຘາປິ ຍທິທໍ ສາວຕ຺ຖິຍາ ສມີເປ ເຊຕວນໍ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາໂມ, ຕຕ຺ຖ ວິຫຣນ຺ໂຕ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ ເຊຕວເນ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ’’ຕິ. ໂຄຈຣຄາມນິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຫິສ຺ສ ສາວຕ຺ຖິວຈນໍ, ປພ຺ພຊິຕານຸຣູປນິວາສຏ຺ຐານນິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ເສສວຈນໍ.

ຕຕ຺ຖ ສາວຕ຺ຖິກິຕ຺ຕເນນ ອາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ຠຄວໂຕ ຄຫຏ຺ຐານຸຄ຺ຄຫກຣຓໍ ທສ຺ເສຕິ, ເຊຕວນາທິກິຕ຺ຕເນນ ປພ຺ພຊິຕານຸຄ຺ຄຫກຣຓໍ. ຕຖາ ປຸຣິເມນ ປຈ຺ຈຍຄ຺ຄຫຓໂຕ ອຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍຄວິວຊ຺ຊນໍ, ປຈ຺ຉິເມນ ວຕ຺ຖຸກາມປ຺ປຫານໂຕ ກາມສຸຂລ຺ລິການຸໂຍຄວິວຊ຺ຊນູປາຍໍ. ອຖ ວາ ປຸຣິເມນ ຈ ຘມ຺ມເທສນາຠິໂຍຄໍ, ປຈ຺ຉິເມນ ວິເວກາຘິມຸຕ຺ຕິໍ. ປຸຣິເມນ ກຣຸຓາຍ ອຸປຄມນໍ, ປຈ຺ຉິເມນ ປຎ຺ຎາຍ ອປຄມນໍ. ປຸຣິເມນ ສຕ຺ຕານໍ ຫິຕສຸຂນິປ຺ຜາທນາຘິມຸຕ຺ຕຕໍ, ປຈ຺ຉິເມນ ປຣຫິຕສຸຂກຣເຓ ນິຣຸປເລປຕໍ. ປຸຣິເມນ ຘມ຺ມິກສຸຂາປຣິຈ຺ຈາຄນິມິຕ຺ຕໍ ຜາສຸວິຫາຣໍ, ປຈ຺ຉິເມນ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມານຸໂຍຄນິມິຕ຺ຕໍ. ປຸຣິເມນ ມນຸສ຺ສານໍ ອຸປກາຣພຫຸລຕໍ, ປຈ຺ຉິເມນ ເທວານໍ. ປຸຣິເມນ ໂລເກ ຊາຕສ຺ສ ໂລເກ ສໍວທ຺ຘຠາວໍ, ປຈ຺ຉິເມນ ໂລເກນ ອນຸປລິຕ຺ຕຕໍ. ປຸຣິເມນ ‘‘ເອກປຸຄ຺ຄໂລ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ພຫຸຊນຫິຕາຍ ພຫຸຊນສຸຂາຍ ໂລການຸກມ຺ປາຍ ອຕ຺ຖາຍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍ ເທວມນຸສ຺ສານໍ. ກຕໂມ ເອກປຸຄ຺ຄໂລ? ຕຖາຄໂຕ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໑໗໐) ວຈນໂຕ ຍທຕ຺ຖໍ ຠຄວາ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ຕທຕ຺ຖປຣິທີປນໍ, ປຈ຺ຉິເມນ ຍຕ຺ຖ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ຕທນຸຣູປວິຫາຣປຣິທີປນໍ. ຠຄວາ ຫິ ປຐມໍ ລຸມ຺ພິນິວເນ, ທຸຕິຍໍ ໂພຘິມຓ຺ເຑຕິ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວເນເຍວ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ເຕນສ຺ສ ວເນເຍວ ວິຫາຣໍ ທສ຺ເສຕີຕິ ເອວມາທິນາ ນເຍເນຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຕຕ຺ຣາຕິ ເທສກາລປຣິທີປນໍ. ຕຎ຺ຫິ ຍໍ ສມຍໍ ວິຫຣຕິ, ຕຕ຺ຣ ສມເຍ, ຍສ຺ມິຎ຺ຈ ເຊຕວເນ ວິຫຣຕິ, ຕຕ຺ຣ ເຊຕວເນຕິ ທີເປຕິ. ຠາສິຕພ຺ພຍຸຕ຺ເຕ ວາ ເທສກາເລ ທີເປຕິ. ນ ຫິ ຠຄວາ ອຍຸຕ຺ເຕ ເທເສ ກາເລ ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ. ‘‘ອກາໂລ ໂຂ ຕາວ ພາຫິຍາ’’ຕິອາທິ (ອຸທາ. ໑໐) ເຈຕ຺ຖ ສາຘກໍ. ໂຂຕິ ປທປູຣຓມຕ຺ເຕ ອວຘາຣຓຕ຺ເຖ ອາທິກາລຕ຺ເຖ ວາ ນິປາໂຕ. ຠຄວາຕິ ໂລກຄຣຸທີປນໍ. ຠິກ຺ຂູຕິ ກຖາສວນຍຸຕ຺ຕປຸຄ຺ຄລວຈນໍ. ອປິເຈຕ຺ຖ ‘‘ຠິກ຺ຂໂກຕິ ຠິກ຺ຂຸ, ຠິກ຺ຂາຈຣິຍໍ ອຊ຺ຌຸປຄໂຕຕິ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິອາທິນາ (ວິຠ. ໕໑໐; ປາຣາ. ໔໕) ນເຍນ ວຈນຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອາມນ຺ເຕສີຕິ ອາລປິ ອຠາສິ ສມ຺ໂພເຘສິ, ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ. ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ປນ ຎາປເນປິ ປກ຺ໂກສເນປິ. ຠິກ຺ຂໂວຕິ ອາມນ຺ຕນາກາຣທີປນໍ. ເຕນ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຠິກ຺ຂນສີລຕາຠິກ຺ຂນຘມ຺ມຕາຠິກ຺ຂເນສາຘຸກາຣິຕາທິຄຸຓໂຍຄສິທ຺ເຘນ ວຈເນນ ຫີນາຘິກຊນເສວິຕໍ ວຸຕ຺ຕິໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ອຸທ຺ຘຕທີນຠາວນິຄ຺ຄຫໍ ກໂຣຕິ. ‘‘ຠິກ຺ຂໂວ’’ຕິ ອິມິນາ ຈ ກຣຸຓາວິປ຺ຜາຣໂສມ຺ມຫທຍນຍນນິປາຕປຸພ຺ພງ຺ຄເມນ ວຈເນນ ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ມຸຂາຠິມຸເຂ ກໂຣນ຺ໂຕ ເຕເນວ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາທີປເກນ ວຈເນນ ເນສໍ ໂສຕຸກມ຺ຍຕໍ ຊເນຕິ. ເຕເນວ ຈ ສມ຺ໂພຘນຕ຺ເຖນ ວຈເນນ ສາຘຸກສວນມນສິກາເຣປິ ເຕ ນິໂຍເຊຕິ. ສາຘຸກສວນມນສິກາຣາຍຕ຺ຕາ ຫິ ສາສນສມ຺ປຕ຺ຕິ.

ອປເຣສຸ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ວິຊ຺ຊມາເນສຸ ກສ຺ມາ ຠິກ຺ຂູເຍວ ອາມນ຺ເຕສີຕິ ເຈ? ເຊຏ຺ຐເສຏ຺ຐາສນ຺ນສທາສນ຺ນິຫິຕຠາຊນຠາວໂຕ. ສພ຺ພປຣິສສາຘາຣຓາ ຫິ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມເທສນາ. ປຣິສາຍ ຈ ເຊຏ຺ຐາ ຠິກ຺ຂູ ປຐມຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ, ເສຏ຺ຐາ ອນຄາຣິຍຠາວໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ຈຣິຍານຸວິຘາຍກຕ຺ຕາ ສກລສາສນປຏິຄ຺ຄາຫກຕ຺ຕາ ຈ, ອາສນ຺ນາ ຕຕ຺ຖ ນິສິນ຺ເນສຸ ສຕ຺ຖຸສນ຺ນິກຕ຺ຕາ, ສທາສນ຺ນິຫິຕາ ສຕ຺ຖຸສນ຺ຕິກາວຈຣຕ຺ຕາ, ຘມ຺ມເທສນາຍ ຈ ເຕ ເອວ ຠາຊນໍ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຕ຺ຕິສພ຺ຠາວໂຕ.

ຕຕ຺ຖ ສິຍາ – ກິມຕ຺ຖໍ ປນ ຠຄວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ປຐມໍ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສິ, ນ ຘມ຺ມເມວ ເທເສສີຕິ? ສຕິຊນນຕ຺ຖໍ. ປຣິສາຍ ຫິ ຠິກ຺ຂູ ອຎ຺ຎໍ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕາປິ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕາປິ ຘມ຺ມໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕາປິ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ມນສິກໂຣນ຺ຕາປິ ນິສິນ຺ນາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕ ອນາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ຘມ຺ເມ ເທສິຍມາເນ ‘‘ອຍໍ ເທສນາ ກິໍນິທານາ ກິໍປຈ຺ຈຍາ ກຕມາຍ ອຕ຺ຖຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເທສິຕາ’’ຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ວິກ຺ເຂປໍ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ, ທຸຄ຺ຄຫິຕໍ ວາ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍຸໍ. ເຕນ ເຕສໍ ສຕິຊນນຕ຺ຖໍ ຠຄວາ ປຐມໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ.

ຠທນ຺ເຕຕິ ຄາຣວວຈນເມຕໍ, ສຕ຺ຖຸໂນ ປຏິວຈນທານໍ ວາ. ອປິເຈຕ຺ຖ ‘‘ຠິກ຺ຂໂວ’’ຕິ ວທມາໂນ ຠຄວາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອາລປຕິ, ‘‘ຠທນ຺ເຕ’’ຕິ ວທມານາ ເຕ ຠຄວນ຺ຕໍ ປຈ຺ຈາລປນ຺ຕິ. ຕຖາ ‘‘ຠິກ຺ຂໂວ’’ຕິ ຠຄວາ ອາຠາສຕິ, ‘‘ຠທນ຺ເຕ’’ຕິ ເຕ ປຈ຺ຈາຠາສນ຺ຕິ. ‘‘ຠິກ຺ຂໂວ’’ຕິ ປຏິວຈນໍ ທາເປຕິ, ຠທນ຺ເຕຕິ ປຏິວຈນໍ ເທນ຺ຕິ. ເຕ ຠິກ຺ຂູຕິ ເຍ ຠຄວາ ອາມນ຺ເຕສິ. ຠຄວໂຕ ປຈ຺ຈສ຺ໂສສຸນ຺ຕິ ຠຄວໂຕ ອາມນ຺ຕນໍ ປຏິອສ຺ໂສສຸໍ, ອຠິມຸຂາ ຫຸຕ຺ວາ ສຸຓິໍສຸ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິໍສຸ ປຏິຄ຺ຄເຫສຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠຄວາ ເອຕທໂວຈາຕິ ຠຄວາ ເອຕໍ ອິທານິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສກລສຸຕ຺ຕໍ ອໂວຈ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ ຍໍ ອາຍສ຺ມຕາ ສາຣິປຸຕ຺ເຕນ ກມລກຸວລຍຸຊ຺ຊລວິມລສາທຸຣສສລິລາຍ ໂປກ຺ຂຣຓິຍາ ສຸຂາວຕຣຓຕ຺ຖໍ ນິມ຺ມລສິລາຕລຣຈນວິລາສໂສປານໍ ວິປ຺ປກິຓ຺ຓມຸຕ຺ຕາຊາລສທິສວາລິກາກິຓ຺ຓປຓ຺ຑຣຠູມິຠາຄໍ ຕິຕ຺ຖໍ ວິຍ, ສຸວິຠຕ຺ຕຠິຕ຺ຕິວິຈິຕ຺ຣເວທິກາປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ນກ຺ຂຕ຺ຕປຖໍ ຜຸສິຕຸກາມຕາຍ ວິຍ, ວິຊມ຺ຠິຕສມຸສ຺ສຍສ຺ສ ປາສາທວຣສ຺ສ ສຸຂາໂຣຫຓຕ຺ຖໍ ທນ຺ຕມຍສຓ຺ຫມຸທຸຜລກກຎ຺ຈນລຕາວິນທ຺ຘມຓິຄຓປ຺ປຠາສມຸທຍຸຊ຺ຊລໂສຠໍ ໂສປານໍ ວິຍ, ສຸວຓ຺ຓວລຍນູປຸຣາທິສງ຺ຆຏ຺ຏນສທ຺ທສມ຺ມິສ຺ສິຕກຖິຕຫສິຕມຘຸຣສ຺ສຣເຄຫຊນວິຈຣິຕສ຺ສ ອຸຬາຣິສ຺ສຣິຍວິຠວໂສຠິຕສ຺ສ ມຫາຆຣສ຺ສ ສຸຂປ຺ປເວສນຕ຺ຖໍ ສຸວຓ຺ຓຣຊຕມຓິມຸຕ຺ຕາປວາຬາທິຊຸຕິວິສທວິຊ຺ໂຊຕິຕສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕວິສາລທ຺ວາຣກວາຏໍ ມຫາທ຺ວາຣໍ ວິຍ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ພຸທ຺ຘານໍ ເທສນາຎາຓຄມ຺ຠີຣຠາວສໍສູຈກສ຺ສ ອິມສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ສຸຂາວຄາຫຓຕ຺ຖໍ ກາລເທສເທສກປຣິສາປເທສປຏິມຓ຺ຑິຕໍ ນິທານໍ ຠາສິຕໍ, ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ສມຕ຺ຕາ.

ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ປຎ຺ຈາຕິ ຄຓນປຣິຈ຺ເຉໂທ. ອິມານິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານີຕິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຘມ຺ມນິທສ຺ສນໍ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍຏ຺ໂຐ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ໂຕ.

໑໘໕. ອິທານິ ອິມໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕານໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ວິສຸທ຺ຘິຠາວນາວິຘານໍ ຠາວິຕຕ຺ຕໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ ອິມານິ ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານີຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ວິສຸຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ວິສຸທ຺ຘິໍ ປາປຸຓນ຺ຕິ. ອສ຺ສທ຺ເຘຕິ ຕີສຸ ຣຕເນສຸ ສທ຺ຘາວິຣຫິເຕ. ສທ຺ເຘຕິ ຕີສຸ ຣຕເນສຸ ສທ຺ຘາສມ຺ປນ຺ເນ. ເສວໂຕຕິ ຈິຕ຺ເຕນ ເສວນ຺ຕສ຺ສ. ຠຊໂຕຕິ ອຸປສງ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ. ປຍິຣຸປາສໂຕຕິ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ອຸປນິສີທນ຺ຕສ຺ສ. ປສາທນີເຍ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕຕິ ປສາທຊນເກ ຣຕນຕ຺ຕຍຄຸຓປຏິສໍຍຸຕ຺ເຕ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ. ກຸສີເຕຕິ ກຸຈ຺ຉິເຕນ ອາກາເຣນ ສີທນ຺ຕີຕິ ກຸສີທາ, ກຸສີທາ ເອວ ກຸສີຕາ. ເຕ ກຸສີເຕ. ສມ຺ມປ຺ປຘາເນຕິ ຈຕຸກິຈ຺ຈສາຘກວີຣິຍປຏິສໍຍຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ. ມຸຏ຺ຐສ຺ສຕີຕິ ນຏ຺ຐສ຺ສຕິເກ. ສຕິປຏ຺ຐາເນຕິ ສຕິປຏ຺ຐານາຘິກາຣເກ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ. ຌານວິໂມກ຺ເຂຕິ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານອຏ຺ຐວິໂມກ຺ຂຕິວິຘວິໂມກ຺ຂາຘິກາຣເກ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ. ທຸປ຺ປຎ຺ເຎຕິ ນິປ຺ປຎ຺ເຎ, ປຎ຺ຎາຠາວໂຕ ວາ ທຸຏ຺ຐາ ປຎ຺ຎາ ເອເຕສນ຺ຕິ ທຸປ຺ປຎ຺ຎາ. ເຕ ທຸປ຺ປຎ຺ເຎ. ຄມ຺ຠີຣຎາຓຈຣິຍນ຺ຕິ ຈຕຸສຈ຺ຈປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທາທິປຏິສໍຍຸຕ຺ເຕ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ, ຎາຓກຖາສທິເສ ວາ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕກ຺ຂນ຺ເຘຕິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕໂກຏ຺ຐາເສ. ອສ຺ສທ຺ຘິຍນ຺ຕິອາທີສຸ ອສ຺ສທ຺ຘິຍນ຺ຕິ ອສ຺ສທ຺ຘຠາວໍ. ອສ຺ສທ຺ຘິເຍ ອາທີນວທສ຺ສາວີ ອສ຺ສທ຺ຘິຍໍ ປຊຫນ຺ໂຕ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ຠາເວຕິ, ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິເຍ ອານິສໍສທສ຺ສາວີ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ຠາເວນ຺ໂຕ ອສ຺ສທ຺ຘິຍໍ ປຊຫຕິ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸ. ໂກສຊ຺ຊນ຺ຕິ ກຸສີຕຠາວໍ. ປມາທນ຺ຕິ ສຕິວິປ຺ປວາສໍ. ອຸທ຺ຘຈ຺ຈນ຺ຕິ ອຸທ຺ຘຕຠາວໍ, ວິກ຺ເຂປນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຫີນຕ຺ຕາຕິ ອປ຺ປນາວເສນ ຌານປາຣິປູຣິຍາ ປຫີນຕ຺ຕາ. ສຸປ຺ປຫີນຕ຺ຕາຕິ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິວເສນ ວິປສ຺ສນາປາຣິປູຣິຍາ ສຸຏ຺ຐຸ ປຫີນຕ຺ຕາ. ຠາວິຕໍ ໂຫຕິ ສຸຠາວິຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕກ຺ກເມເນວ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ວິປສ຺ສນາຍ ຫິ ວິປກ຺ຂວເສນ ປຫີນຕ຺ຕາ ‘‘ສຸປ຺ປຫີນຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ຕສ຺ມາເຍວ ຈ ‘‘ສຸຠາວິຕ’’ນ຺ຕິ, ນ ຕຖາ ຌາເນນ. ຍສ຺ມາ ປນ ປຫາຕພ຺ພານໍ ປຫາເນນ ຠາວນາສິທ຺ຘິ, ຠາວນາສິທ຺ຘິຍາ ຈ ປຫາຕພ຺ພານໍ ປຫານສິທ຺ຘິ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຍມກໍ ກຕ຺ວາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ.

໑໘໖. ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິວາເຣ ຠາວິຕານິ ເຈວ ໂຫນ຺ຕິ ສຸຠາວິຕານິ ຈາຕິ ຠາວິຕານໍເຍວ ສຸຠາວິຕຕາ. ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘານິ ຈ ສຸປ຺ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘານິ ຈາຕິ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘານໍເຍວ ສຸປ຺ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ຜລກ຺ຂເຓ ມຄ຺ຄກິຈ຺ຈນິພ຺ພຕ຺ຕິວເສນ ຠາວິຕຕາ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘຕາ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ. ສມຸຈ຺ເຉທວິສຸທ຺ຘິໂຍຕິ ມຄ຺ຄວິສຸທ຺ຘິໂຍເຍວ. ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິວິສຸທ຺ຘິໂຍຕິ ຜລວິສຸທ຺ຘິໂຍ ເອວ.

ອິທານິ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕວິຘານານິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ກາຣກປຸຄ຺ຄລວເສນ ໂຍເຊຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ກຕິນໍ ປຸຄ຺ຄລານນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສວເນນ ພຸທ຺ໂຘຕິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໂຕ ຘມ຺ມກຖາສວເນນ ຈຕຸສຈ຺ຈໍ ພຸທ຺ຘວາ, ຎາຕວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທໍ ຠາວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍຠາວສ຺ສ ກາຣຓວຈນໍ. ຠາວນາຠິສມຍວເສນ ຫິ ມຄ຺ຄສ຺ສ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ຜລກ຺ຂເຓ ຠາວິຕິນ຺ທ຺ຣິໂຍ ໂຫຕິ. ອຏ຺ຐນ຺ນມ຺ປິ ອຣິຍານໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ສາວກຕ຺ຕາ ວິເສເສຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕຜລຏ຺ຐເມວ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຂີຓາສໂວຕິ ອາຫ. ໂສເຍວ ຫິ ສພ຺ພກິຈ຺ຈນິປ຺ຜຕ຺ຕິຍາ ຠາວິຕິນ຺ທ຺ຣິໂຍຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ອິຕເຣປິ ປນ ຕໍຕໍມຄ຺ຄກິຈ຺ຈນິປ຺ຜຕ຺ຕິຍາ ປຣິຍາເຍນ ຠາວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍາ ເອວ. ຕສ຺ມາ ເອວ ຈ ຈຕູສຸ ຜລກ຺ຂເຓສຸ ‘‘ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ຠາວິຕານິ ເຈວ ໂຫນ຺ຕິ ສຸຠາວິຕານິ ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ເຕສໍ ອຸປຣິມຄ຺ຄຕ຺ຖາຍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍຠາວນາ ອຕ຺ຖິເຍວ, ຕສ຺ມາ ເຕ ນ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ຠາວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍາ. ສຍໍ ຠູຕຏ຺ເຐນາຕິ ອນາຈຣິໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ສຍເມວ ອຣິຍາຍ ຊາຕິຍາ ຠູຕຏ຺ເຐນ ຊາຕຏ຺ເຐນ ຠຄວາ. ໂສປິ ຫິ ຠາວນາສິທ຺ຘິວເສນ ຜລກ຺ຂເຓ ສຍມ຺ຠູ ນາມ ໂຫຕິ. ເອວໍ ສຍໍ ຠູຕຏ຺ເຐນ ຠາວິຕິນ຺ທ຺ຣິໂຍ. ອປ຺ປເມຍ຺ຍຏ຺ເຐນາຕິ ອນນ຺ຕຄຸຓໂຍຄໂຕ ປມາເຓຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຏ຺ເຐນ. ຠຄວາ ຜລກ຺ຂເຓ ຠາວນາສິທ຺ຘິໂຕ ອປ຺ປເມຍ຺ໂຍຕິ. ຕສ຺ມາເຍວ ຠາວິຕິນ຺ທ຺ຣິໂຍ.

ປຐມສຸຕ຺ຕນ຺ຕນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ທຸຕິຍສຸຕ຺ຕນ຺ຕນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໘໗. ປຸນ ອຎ຺ຎໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍວິຘານໍ ນິທ຺ທິສິຕຸກາໂມ ປຎ຺ຈິມານິ, ຠິກ຺ຂເວຕິອາທິກໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ເຍ ຫິ ເກຈີຕິ ອນວເສສປຣິຍາທານໍ, ຫິ-ກາໂຣ ປທປູຣຓມຕ຺ເຕ ນິປາໂຕ. ສມຓາ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ວາຕິ ໂລກໂວຫາຣວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມຸທຍນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຍໍ. ອຕ຺ຖງ຺ຄມນ຺ຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນານໍ ອຠາວຄມນໍ, ອນຸປ຺ປນ຺ນານໍ ອນຸປ຺ປາທໍ ວາ. ອສ຺ສາທນ຺ຕິ ອານິສໍສໍ. ອາທີນວນ຺ຕິ ໂທສໍ. ນິສ຺ສຣຓນ຺ຕິ ນິຄ຺ຄມນໍ. ຍຖາຠູຕນ຺ຕິ ຍຖາສຠາວໍ. ສມເຓສູຕິ ສມິຕປາເປສຸ. ສມຓສມ຺ມຕາຕິ ນ ມຍາ ສມຓາຕິ ສມ຺ມຕາ. ‘‘ສມ຺ມຕາ’’ຕິ ວຕ຺ຕມານກາລວເສນ ວຸຈ຺ຈມາເນ ສທ຺ທລກ຺ຂຓວເສນ ‘‘ເມ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ສາມິວຈນເມວ ໂຫຕິ. ພ຺ຣາຫ຺ມເຓສູຕິ ພາຫິຕປາເປສຸ. ສາມຎ຺ຎຕ຺ຖນ຺ຕິ ສມຓຠາວສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ. ພ຺ຣຫ຺ມຎ຺ຎຕ຺ຖນ຺ຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຠາວສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ. ທ຺ວເຍນາປິ ອຣຫຕ຺ຕຜລເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ສາມຎ຺ຎຕ຺ຖນ຺ຕິ ເຫຏ຺ຐາ ຕີຓິ ຜລານິ. ພ຺ຣຫ຺ມຎ຺ຎຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຣຫຕ຺ຕຜລໍ. ສາມຎ຺ຎພ຺ຣຫ຺ມຎ຺ຎນ຺ຕິ ຫິ ອຣິຍມຄ຺ໂຄເຍວ. ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມຕິ ປຈ຺ຈກ຺ເຂເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ. ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ຕນາເຍວ ອຘິເກນ ຎາເຓນ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກຕ຺ວາ. ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊາຕິ ປາປຸຓິຕ຺ວາ, ນິປ຺ຜາເທຕ຺ວາ ວາ.

໑໘໘. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕນິທ຺ເທເສ ປຐມໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສມຸທຍາທີນໍ ປເຠທຄຓນໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປຸນ ປເຠທຄຓນາ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕາ. ຕຕ຺ຖ ອສີຕິສຕນ຺ຕິ ອສີຕິອຸຕ຺ຕຣໍ ສຕໍ. ປຓ຺ຑິເຕຫິ ‘‘ອສີຕິສຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕຫິ ອາກາເຣຫີຕິ ໂຍຊນາ.

ປຸນ ປເຠທຄຓນາປຸຈ຺ຉາປຸພ຺ພງ຺ຄເມ ຄຓນານິທ຺ເທເສ ອຘິໂມກ຺ຂຕ຺ຖາຍາຕິ ອຘິມຸຈ຺ຈນຕ຺ຖາຍ ສທ຺ທຫນຕ຺ຖາຍ. ອາວຊ຺ຊນາຍ ສມຸທໂຍຕິ ມໂນທ຺ວາຣາວຊ຺ຊນຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສມຸທໂຍ. ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ສມຸທໂຍຕິ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ, ສທ຺ຘໍ ອຸປ຺ປາເທສ຺ສາມີຕິ ປຸພ຺ພຠາຄາວຊ຺ຊນໍ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈໂຍ, ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍຊວນສ຺ສ ອາວຊ຺ຊນໍ ປຐມສ຺ສ ຊວນສ຺ສ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈໂຍ, ທຸຕິຍຊວນາທີນໍ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈໂຍ. ອຘິໂມກ຺ຂວເສນາຕິ ຉນ຺ທສມ຺ປຍຸຕ຺ຕອຘິໂມກ຺ຂວເສນ. ຉນ຺ທສ຺ສ ສມຸທໂຍຕິ ປຸພ຺ພຠາຄາວຊ຺ຊນປຈ຺ຈຍາ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ອຘິໂມກ຺ຂສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ເຍວາປນກຠູຕສ຺ສ ຘມ຺ມຈ຺ຉນ຺ທສ຺ສ ສມຸທໂຍ. ໂສ ປນ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ສຫຊາຕອຎ຺ຎມຎ຺ຎນິສ຺ສຍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕອຕ຺ຖິອວິຄຕວເສນ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ຉນ຺ທາຘິປຕິກາເລ ອຘິປຕິປຈ຺ຈໂຍ ຈ ໂຫຕິ, ໂສເຍວ ທຸຕິຍສ຺ສ ອນນ຺ຕຣສມນນ຺ຕຣອນນ຺ຕຣູປນິສ຺ສຍາເສວນນຕ຺ຖິວິຄຕວເສນ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ອິມິນາວ ນເຍນ ມນສິກາຣສ຺ສປິ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ. ເກວລຎ຺ເຫຕ຺ຖ ມນສິກາໂຣຕິ ສາຣຓລກ຺ຂໂຓ ເຍວາປນກມນສິກາໂຣ. ອຘິປຕິປຈ຺ຈຍຕາ ປນສ຺ສ ນ ໂຫຕິ. ສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕສຸ ອິເມສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍເຍວ ຄຫຓໍ ພລວປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ວເສນາຕິ ຠາວນາຠິວຸທ຺ຘິຍາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍຠາວໍ ປຕ຺ຕສ຺ສ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ວເສນ. ເອກຕ຺ຕຸປຏ຺ຐານນ຺ຕິ ເອກາຣມ຺ມເຓ ອຈລຠາເວນ ຠຸສໍ ຐານໍ ອຸປຣູປຣິ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິເຍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເສສິນ຺ທ຺ຣິຍານິປິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ເອວເມເກກສ຺ສ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສມຸທຍາຕິ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ວີສຕິ ສມຸທຍາ ໂຫນ຺ຕິ. ປຸນ ຈຕຸນ຺ນໍ ສມຸທຍານໍ ເອເກກສ຺ມິໍ ສມຸທເຍ ປຎ຺ຈ ປຎ຺ຈ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ວີສຕິ ສມຸທຍາ ວຸຕ຺ຕາ. ປຐມວີສຕິ ນານາມຄ຺ຄວເສນ ທຏ຺ຐພ຺ພາ, ທຸຕິຍວີສຕິ ເອກມຄ຺ຄວເສນ ທຏ຺ຐພ຺ພາຕິ ວທນ຺ຕິ. ເອວໍ ຈຕ຺ຕາລີສ ອາກາຣາ ໂຫນ຺ຕິ. ອຕ຺ຖງ຺ຄມວາໂຣປິ ອິມິນາວ ນເຍນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂສ ປນ ອຕ຺ຖງ຺ຄໂມ ອິນ຺ທ຺ຣິຍຠາວນໍ ອນນຸຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ອປ຺ປຏິລທ຺ຘາ ປຏິລາຠຕ຺ຖງ຺ຄໂມ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍຠາວນາຍ ປຣິຫີນສ຺ສ ປຏິລທ຺ຘປຣິຫານິ ອຕ຺ຖງ຺ຄໂມ, ຜລປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິອຕ຺ຖງ຺ຄໂມ. ເອກຕ຺ຕອນຸປຏ຺ຐານນ຺ຕິ ເອກຕ຺ເຕ ອນຸປຏ຺ຐານໍ.

ກ. ອສ຺ສາທນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໘໙. ອສ຺ສາທນິທ຺ເທເສ ອສ຺ສທ຺ຘິຍສ຺ສ ອນຸປຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອສ຺ສທ຺ເຘ ປຸຄ຺ຄເລ ປຣິວຊ຺ຊຍໂຕ ສທ຺ເຘ ປຸຄ຺ຄເລ ເສວໂຕ ປສາທນີຍສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂໂຕ ຕຕ຺ຖ ໂຍນິໂສມນສິກາຣໍ ພຫຸລີກໂຣໂຕ ຈ ອສ຺ສທ຺ຘິຍສ຺ສ ອນຸປຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ. ອສ຺ສທ຺ຘິຍປຣິຬາຫສ຺ສ ອນຸປຏ຺ຐານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອສ຺ສທ຺ຘສ຺ສ ສທ຺ຘາກຖາຍ ປວຕ຺ຕມານາຍ ທຸກ຺ຂໍ ໂທມນສ຺ສໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ອຍໍ ອສ຺ສທ຺ຘິຍປຣິຬາໂຫ. ອຘິໂມກ຺ຂຈຣິຍາຍ ເວສາຣຊ຺ຊນ຺ຕິ ສທ຺ຘາວຕ຺ຖຸວເສນ ວາ ຠາວນາຍ ວາ ວສິປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ສທ຺ຘາປວຕ຺ຕິຍາ ວິສາຣທຠາໂວ ໂຫຕິ. ສນ຺ໂຕ ຈ ວິຫາຣາຘິຄໂມຕິ ສມຖສ຺ສ ວາ ວິປສ຺ສນາຍ ວາ ປຏິລາໂຠ. ສຸຂໍ ໂສມນສ຺ສນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເຈຕສິກສຸຂຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ໂສມນສ຺ສວຈນໍ. ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍສມຸຏ຺ຐິຕປຓີຕຣູປຜຸຏ຺ຐກາຍສ຺ສ ກາຍິກສຸຂມ຺ປິ ລພ຺ຠຕິເຍວ. ສຸຂໂສມນສ຺ສສ຺ສ ປຘານສ຺ສາທຕ຺ຕາ ‘‘ອຍໍ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອສ຺ສາໂທ’’ຕິ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມິນາວ ນເຍນ ເສສິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສາທາປິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຂ. ອາທີນວນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໙໐. ອາທີນວນິທ຺ເທເສ ອນິຈ຺ຈຏ຺ເຐນາຕິ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອນິຈ຺ຈຏ຺ເຐນ. ໂສ ອນິຈ຺ຈຏ຺ໂຐ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອາທີນໂວຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອິຕຣທ຺ວເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອິເມ ສມຸທຍຕ຺ຖງ຺ຄມສ຺ສາທາທີນວາ ໂລກິຍອິນ຺ທ຺ຣິຍານເມວາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຄ. ນິສ຺ສຣຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໙໑. ນິສ຺ສຣຓນິທ຺ເທເສ ອຘິໂມກ຺ຂຏ຺ເຐນາຕິອາທີສຸ ເອເກກສ຺ມິໍ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍ ປຎ຺ຈ ປຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ປຎ຺ຈວີສຕິ ນິສ຺ສຣຓານິ ມຄ຺ຄຜລວເສນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐານິ. ຕຕ຺ຖ ຕໂຕ ປຓີຕຕຣສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ປຏິລາຠາຕິ ຕໂຕ ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓ ປວຕ຺ຕສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໂຕ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ປຓີຕຕຣສ຺ສ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ປຏິລາຠວເສນ. ປຸຣິມຕຣສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍາ ນິສ຺ສຏໍ ໂຫຕີຕິ ຕສ຺ມິໍ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປຸຣິມຕຣໂຕ ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓ ປວຕ຺ຕສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອິມິນາວ ນເຍນ ຜລກ຺ຂເຓ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍມ຺ປິ ອຸຠຍຕ຺ຖ ເສສິນ຺ທ຺ຣິຍານິປິ ໂຍເຊຕພ຺ພານິ.

໑໙໒. ປຸພ຺ພຠາເຄ ປຎ຺ຈຫິ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍຫີຕິ ປຐມຊ຺ຌານູປຈາເຣ ປຎ຺ຈຫິ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍຫິ ປຐມຊ຺ຌານາທິອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິວເສນ ອຏ຺ຐ ນິສ຺ສຣຓານິ, ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາທິອຏ຺ຐາຣສມຫາວິປສ຺ສນາວເສນ ອຏ຺ຐາຣສ ນິສ຺ສຣຓານິ, ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄາທິວເສນ ອຏ຺ຐ ໂລກຸຕ຺ຕຣນິສ຺ສຣຓານິ. ເອວໍ ຌານສມາປຕ຺ຕິມຫາວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄຜລວເສນ ຈຕຸຕ຺ຕິໍສ ນິສ຺ສຣຓານິ ປຸຣິມປຸຣິມສມຕິກ຺ກມໂຕ ນິທ຺ທິຏ຺ຐານິ. ເນກ຺ຂມ຺ເມ ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານີຕິອາທີນິ ປນ ສຕ຺ຕຕິໍສ ນິສ຺ສຣຓານິ ປຏິປກ຺ຂປຫານວເສນ ປຏິປກ຺ຂໂຕ ນິທ຺ທິຏ຺ຐານິ. ຕຕ຺ຖ ເນກ຺ຂມ຺ມາທີສຸ ສຕ຺ຕສຸ ສຕ຺ຕ ນິສ຺ສຣຓານິ ອຸປຈາຣຠູມິວເສນ ວຸຕ຺ຕານິ, ຜລານິ ປນ ປຏິປກ຺ຂປຫານາຠາວໂຕ ນ ວຸຕ຺ຕານິ.

໑໙໓. ທິຏ຺ເຐກຏ຺ເຐຫີຕິ ຍາວ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄາ ທິຏ຺ຐິຍາ ສຫ ເອກສ຺ມິໍ ປຸຄ຺ຄເລ ຐິຕາຕິ ທິຏ຺ເຐກຏ຺ຐາ. ເຕຫິ ທິຏ຺ເຐກຏ຺ເຐຫິ. ໂອຬາຣິເກຫີຕິ ຖູເລຫິ ກາມຣາຄພ຺ຍາປາເທຫິ. ອຓຸສຫຄເຕຫີຕິ ສຸຂຸມຠູເຕຫິ ກາມຣາຄພ຺ຍາປາເທຫິເຍວ. ສພ຺ພກິເລເສຫີຕິ ຣູປຣາຄາທີຫິ. ເຕສຸ ຫິ ປຫີເນສຸ ສພ຺ພກິເລສາ ປຫີນາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສພ຺ພກິເລເສຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຖານິ ປເນຕ຺ຖ ປທານິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາເນວາຕິ. ສພ຺ເພສຎ຺ເຎວ ຂີຓາສວານໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານີຕິ ‘‘ອຘິໂມກ຺ຂຏ຺ເຐນາ’’ຕິອາທີສຸ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ເຕສຸ ຐາເນສຸ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ພຸທ຺ຘປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສາວການໍ ຂີຓາສວານໍ ຍຖາໂຍຄໍ ຕໂຕ ຕໂຕ ນິສ຺ສຏານິ ໂຫນ຺ຕິ. ອິມສ຺ມິໍ ວາເຣ ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕນຍາ ເອວ ຍຖາໂຍຄໍ ຂີຓາສວວເສນ ວຸຕ຺ຕາ.

ກຖໍ ປເນຕານິ ນິສ຺ສຣຓານິ ອສີຕິສຕໍ ໂຫນ຺ຕີຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ມຄ຺ຄຜລວເສນ ວຸຕ຺ຕານິ ປຎ຺ຈວີສຕິ, ສມຕິກ຺ກມວເສນ ວຸຕ຺ຕານິ ຈຕຸຕ຺ຕິໍສ, ປຏິປກ຺ຂວເສນ ວຸຕ຺ຕານິ ສຕ຺ຕຕິໍສາຕິ ປຐມວາເຣ ສພ຺ພານິ ຉນ຺ນວຸຕິ ນິສ຺ສຣຓານິ ໂຫນ຺ຕິ, ເອຕານິເຍວ ທຸຕິຍວາເຣ ຂີຓາສວານໍ ວເສນ ທ຺ວາທສສຸ ອປນີເຕສຸ ຈຕຸຣາສີຕິ ໂຫນ຺ຕິ. ອິຕິ ປຸຣິມານິ ຉນ຺ນວຸຕິ, ອິມານິ ຈ ຈຕຸຣາສີຕີຕິ ອສີຕິສຕໍ ໂຫນ຺ຕິ. ກຕມານິ ປນ ທ຺ວາທສ ຂີຓາສວານໍ ອປເນຕພ຺ພານິ? ສມຕິກ຺ກມໂຕ ວຸຕ຺ເຕສຸ ມຄ຺ຄຜລວເສນ ວຸຕ຺ຕານິ ອຏ຺ຐ ນິສ຺ສຣຓານິ, ປຏິປກ຺ຂໂຕ ວຸຕ຺ເຕສຸ ມຄ຺ຄວເສນ ວຸຕ຺ຕານິ ຈຕ຺ຕາຣີຕິ ອິມານິ ທ຺ວາທສ ອປເນຕພ຺ພານິ. ອຣຫຕ຺ຕຜລວເສນ ວຸຕ຺ຕານິ ກສ຺ມາ ອປເນຕພ຺ພານີຕິ ເຈ? ສພ຺ພປຐມໍ ວຸຕ຺ຕານໍ ປຎ຺ຈວີສຕິຍາ ນິສ຺ສຣຓານໍ ມຄ຺ຄຜລວເສເນວ ລພ຺ຠນໂຕ. ອຣຫຕ຺ຕຜລວເສນ ນິສ຺ສຣຓານິ ວຸຕ຺ຕາເນວ ໂຫນ຺ຕິ. ເຫຏ຺ຐິມໍ ເຫຏ຺ຐິມໍ ປນ ຜລສມາປຕ຺ຕິໍ ອຸປຣິມາ ອຸປຣິມາ ນ ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕິເຍວາຕິ ເຫຏ຺ຐາ ຕີຓິປິ ຜລານິ ນ ລພ຺ຠນ຺ຕິເຍວ. ຌານສມາປຕ຺ຕິວິປສ຺ສນາເນກ຺ຂມ຺ມາທີນິ ຈ ກິຣິຍາວເສນ ລພ຺ຠນ຺ຕິ. ປຎ຺ຈປິ ເຈຕານິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ປຸພ຺ພເມວ ປຏິປກ຺ຂານໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘຕ຺ຕາ ປຏິປກ຺ຂໂຕ ນິສ຺ສຏາເນວ ໂຫນ຺ຕີຕິ.

ທຸຕິຍສຸຕ຺ຕນ຺ຕນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ຕຕິຍສຸຕ຺ຕນ຺ຕນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໙໔. ປຸນ ອຎ຺ຎໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍວິຘານໍ ນິທ຺ທິສິຕຸກາໂມ ປຎ຺ຈິມານິ, ຠິກ຺ຂເວຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ໂສຕາປຕ຺ຕິຍງ຺ເຄສູຕິ ເອຕ຺ຖ ໂສໂຕ ອຣິໂຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄ, ໂສຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ຠຸສໍ ປາປຸຓນໍ ໂສຕາປຕ຺ຕິ, ໂສຕາປຕ຺ຕິຍາ ອງ຺ຄານິ ສມ຺ຠາຣານິ ໂສຕາປຕ຺ຕິອງ຺ຄານິ. ໂສຕາປນ຺ນຕາຍ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິລາຠອງ຺ຄານິ. ສປ຺ປຸຣິສສໍເສໂວ ໂສຕາປຕ຺ຕິອງ຺ຄໍ, ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ ໂສຕາປຕ຺ຕິອງ຺ຄໍ, ໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ ໂສຕາປຕ຺ຕິອງ຺ຄໍ, ຘມ຺ມານຸຘມ຺ມປຏິປຕ຺ຕິ ໂສຕາປຕ຺ຕິອງ຺ຄໍ, ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ໂສຕາປຕ຺ຕິອງ຺ຄານິ. ເສສາ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕາ ເອວ. ອິທຎ຺ຈ ອິເມສໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ສກວິສເຍ ເຊຏ຺ຐກຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ຫິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ຕາ ຣາຊາຕິຣາຊປຎ຺ຈເມສຸ ສຫາເຍສຸ ‘‘ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ກີຬິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວີຖິໍ ໂອຕິຓ຺ເຓສຸ ເອກສ຺ສ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເຄຫໍ ຄຕກາເລ ອິຕເຣ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຕຸຓ຺ຫີ ນິສີທນ຺ຕິ, ເຄຫສາມິໂກວ ‘‘ອິເມສໍ ຂາທນີຍໍ ໂຠຊນີຍໍ ເທຖ, ອິເມສໍ ຄນ຺ຘມາລາລງ຺ກາຣາທີນິ ເທຖາ’’ຕິ ເຄເຫ ວິຈາເຣຕິ, ທຸຕິຍສ຺ສ ຕຕິຍສ຺ສ ຈຕຸຕ຺ຖສ຺ສ ເຄຫໍ ຄຕກາເລ ອິຕເຣ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຕຸຓ຺ຫີ ນິສີທນ຺ຕິ, ເຄຫສາມິໂກວ ‘‘ອິເມສໍ ຂາທນີຍໍ ໂຠຊນີຍໍ ເທຖ, ອິເມສໍ ຄນ຺ຘມາລາລງ຺ກາຣາທີນິ ເທຖາ’’ຕິ ເຄເຫ ວິຈາເຣຕິ, ອຖ ສພ຺ພປຈ຺ຉາ ຣຎ຺ໂຎ ເຄຫໍ ຄຕກາເລ ກິຎ຺ຈາປິ ຣາຊາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອິສ຺ສໂຣວ, ອິມສ຺ມິໍ ປນ ກາເລ ອຕ຺ຕໂນ ເຄເຫເຍວ ‘‘ອິເມສໍ ຂາທນີຍໍ ໂຠຊນີຍໍ ເທຖ, ອິເມສໍ ຄນ຺ຘມາລາລງ຺ກາຣາທີນິ ເທຖາ’’ຕິ ວິຈາເຣຕິ, ເອວເມວ ສທ຺ຘາປຎ຺ຈມເກສຸ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ເຕສຸ ສຫາເຍສຸ ເອກໂຕ ວີຖິໍ ໂອຕຣນ຺ເຕສຸ ວິຍ ເອກາຣມ຺ມເຓ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາເນສຸປິ ຍຖາ ປຐມສ຺ສ ເຄເຫ ອິຕເຣ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຕຸຓ຺ຫີ ນິສີທນ຺ຕິ, ເຄຫສາມິໂກວ ວິຈາເຣຕິ, ເອວໍ ໂສຕາປຕ຺ຕິອງ຺ຄານິ ປຕ຺ວາ ອຘິໂມກ຺ຂລກ຺ຂຓໍ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍເມວ ເຊຏ຺ຐກໍ ໂຫຕິ ປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ, ເສສານິ ຕທນ຺ວຍານິ ໂຫນ຺ຕິ. ຍຖາ ທຸຕິຍສ຺ສ ເຄເຫ ອິຕເຣ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຕຸຓ຺ຫີ ນິສີທນ຺ຕິ, ເຄຫສາມິໂກວ ວິຈາເຣຕິ, ເອວໍ ສມ຺ມປ຺ປຘານານິ ປຕ຺ວາ ປຄ຺ຄຫຓລກ຺ຂຓໍ ວີຣິຍິນ຺ທ຺ຣິຍເມວ ເຊຏ຺ຐກໍ ໂຫຕິ ປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ, ເສສານິ ຕທນ຺ວຍານິ ໂຫນ຺ຕິ. ຍຖາ ຕຕິຍສ຺ສ ເຄເຫ ອິຕເຣ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຕຸຓ຺ຫີ ນິສີທນ຺ຕິ, ເຄຫສາມິໂກວ ວິຈາເຣຕິ, ເອວໍ ສຕິປຏ຺ຐານານິ ປຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐານລກ຺ຂຓໍ ສຕິນ຺ທ຺ຣິຍເມວ ເຊຏ຺ຐກໍ ໂຫຕິ ປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ, ເສສານິ ຕທນ຺ວຍານິ ໂຫນ຺ຕິ. ຍຖາ ຈຕຸຕ຺ຖສ຺ສ ເຄເຫ ອິຕເຣ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຕຸຓ຺ຫີ ນິສີທນ຺ຕິ, ເຄຫສາມິໂກວ ວິຈາເຣຕິ, ເອວໍ ຌານານິ ປຕ຺ວາ ອວິກ຺ເຂປລກ຺ຂຓໍ ສມາຘິນ຺ທ຺ຣິຍເມວ ເຊຏ຺ຐກໍ ໂຫຕິ ປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ, ເສສານິ ຕທນ຺ວຍານິ ໂຫນ຺ຕິ. ສພ຺ພປຈ຺ຉາ ຣຎ຺ໂຎ ເຄຫໍ ຄຕກາເລ ປນ ຍຖາ ອິຕເຣ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຕຸຓ຺ຫີ ນິສີທນ຺ຕິ, ຣາຊາວ ວິຈາເຣຕິ, ເອວໍ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ ປຕ຺ວາ ປຊານນລກ຺ຂຓໍ ປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍເມວ ເຊຏ຺ຐກໍ ໂຫຕິ ປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ, ເສສານິ ຕທນ຺ວຍານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ.

ກ. ປເຠທຄຓນນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໙໕. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕສ຺ສ ປເຠທຄຓນາປຸຈ຺ຉາປຸພ຺ພງ຺ຄເມວ ປເຠທຄຓນນິທ຺ເທເສ ສປ຺ປຸຣິສສໍເສເວຕິ ໂສຠນານໍ ປຸຣິສານໍ ສມ຺ມາ ເສວເນ. ອຘິໂມກ຺ຂາຘິປເຕຍ຺ຍຏ຺ເຐນາຕິ ອຘິໂມກ຺ຂສງ຺ຂາເຕນ ເສສິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ອຘິປຕິຠາວຏ຺ເຐນ, ເສສິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ປຸພ຺ພງ຺ຄມຏ຺ເຐນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສທ຺ຘມ຺ມສວເນຕິ ສຕໍ ຘມ຺ໂມ, ໂສຠໂນ ວາ ຘມ຺ໂມຕິ ສທ຺ຘມ຺ໂມ. ຕສ຺ສ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສ ສວເນ. ໂຍນິໂສມນສິກາເຣຕິ ອຸປາເຍນ ມນສິກາເຣ. ຘມ຺ມານຸຘມ຺ມປຏິປຕ຺ຕິຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ນວ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ເມ ອນຸຄໂຕ ຘມ຺ໂມ ຘມ຺ມານຸຘມ຺ໂມ, ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາສງ຺ຂາຕສ຺ສ ຘມ຺ມານຸຘມ຺ມສ຺ສ ປຏິປຕ຺ຕິ ປຏິປຊ຺ຊນໍ ຘມ຺ມານຸຘມ຺ມປຏິປຕ຺ຕິ. ສມ຺ມປ຺ປຘານາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ຂ. ຈຣິຍາວາຣວຓ຺ຓນາ

໑໙໖. ຈຣິຍາວາເຣປິ ອິມິນາວ ນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເກວລໍ ປຐມວາໂຣ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ອຸປ຺ປາທນກາລວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ, ຈຣິຍາວາໂຣ ອຸປ຺ປນ຺ນານໍ ອາເສວນກາລວເສນ ຈ ປາຣິປູຣິກາລວເສນ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ. ຈຣິຍາ ປກຕິ ອຸສ຺ສນ຺ນຕາຕິ ຫິ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກໍ.

ຈາຣວິຫາຣນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໙໗. ອິທານິ ຈຣິຍາສມ຺ພນ຺ເຘເນວ ຈາຣວິຫາຣນິທ຺ເທສວເສນ ອປເຣນ ປຣິຍາເຍນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍວິຘານໍ ນິທ຺ທິສິຕຸກາໂມ ຈາໂຣ ຈ ວິຫາໂຣ ຈາຕິອາທິກໍ ອຸທ຺ເທສໍ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ນິທ຺ເທສມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຸທ຺ເທເສ ຕາວ ຍຖາ ຈຣນ຺ຕໍ ວິຫຣນ຺ຕໍ ວິຎ຺ຎູ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ ຄມ຺ຠີເຣສຸ ຐາເນສຸ ໂອກປ຺ເປຍ຺ຍຸໍ – ອທ຺ຘາ ອຍມາຍສ຺ມາ ປຕ຺ໂຕ ວາ ປາປຸຓິສ຺ສຕິ ວາຕິ, ຕຖາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຈາໂຣ ຈ ວິຫາໂຣ ຈ ວິຎ຺ຎູຫິ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີຫິ ອນຸພຸທ຺ໂຘ ໂຫຕິ ປຏິວິທ຺ໂຘຕິ ອຸທ຺ເທສສ຺ສ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຸທ຺ເທສນິທ຺ເທເສ ຈຣິຍາ ຈາໂຣເຍວ. ຈາໂຣ ຈຣິຍາຕິ ຫິ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກໍ. ຕສ຺ມາ ‘‘ຈາໂຣ’’ຕິປທສ຺ສ ນິທ຺ເທເສ ‘‘ຈຣິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຣິຍາປຖຈຣິຍາຕິ ອິຣິຍາປຖານໍ ຈຣິຍາ, ປວຕ຺ຕນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອາຍຕນຈຣິຍາ ປນ ອາຍຕເນສຸ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎານໍ ຈຣິຍາ. ປຕ຺ຕີຕິ ຜລານິ. ຕານິ ຫິ ປາປຸຓິຍນ຺ຕີຕິ ‘‘ປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ສຕ຺ຕໂລກສ຺ສ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກາ ອຕ຺ຖາ ໂລກຕ຺ຖາຕິ ອຍໍ ວິເສໂສ.

ອິທານິ ຕາສໍ ຈຣິຍານໍ ຠູມິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຈຕູສຸ ອິຣິຍາປເຖສູຕິອາທິມາຫ. ສຕິປຏ຺ຐາເນສູຕິ ອາຣມ຺ມຓສຕິປຏ຺ຐາເນສຸ. ສຕິປຏ຺ຐາເນສຸປິ ວຸຈ຺ຈມາເນສຸ ສຕິໂຕ ອນຎ຺ຎານິ ໂວຫາຣວເສນ ອຎ຺ຎານິ ວິຍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຣິຍສຈ຺ເຈສູຕິ ປຸພ຺ພຠາຄໂລກິຍສຈ຺ຈຎາເຓນ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ສຈ຺ຈປຣິຄ຺ຄຫວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຣິຍມຄ຺ເຄສຸ ສາມຎ຺ຎຜເລສູຕິ ຈ ໂວຫາຣວເສເນວ ວຸຕ຺ຕໍ. ປເທເສຕິ ໂລກຕ຺ຖຈຣິຍາຍ ເອກເທເສ. ນິປ຺ປເທສໂຕ ຫິ ໂລກຕ຺ຖຈຣິຍໍ ພຸທ຺ຘາ ເອວ ກໂຣນ຺ຕິ. ປຸນ ຕາ ເອວ ຈຣິຍາໂຍ ກາຣກປຸຄ຺ຄລວເສນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ປຓິຘິສມ຺ປນ຺ນານນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປຓິຘິສມ຺ປນ຺ນາ ນາມ ອິຣິຍາປຖານໍ ສນ຺ຕຕ຺ຕາ ອິຣິຍາປຖຄຸຕ຺ຕິຍາ ສມ຺ປນ຺ນາ ອກມ຺ປິຕອິຣິຍາປຖາ ຠິກ຺ຂຸຠາວານຸຣູເປນ ສນ຺ເຕນ ອິຣິຍາປເຖນ ສມ຺ປນ຺ນາ. ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ຄຸຕ຺ຕທ຺ວາຣານນ຺ຕິ ຈກ຺ຂາທີສຸ ຉສຸ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ວິສເຍ ປວຕ຺ຕເອເກກທ຺ວາຣວເສນ ຄຸຕ຺ຕໍ ທ຺ວາຣໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ຄຸຕ຺ຕທ຺ວາຣາ. ເຕສໍ ຄຸຕ຺ຕທ຺ວາຣານໍ. ທ຺ວາຣນ຺ຕິ ເຈຕ຺ຖ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິທ຺ວາຣວເສນ ຈກ຺ຂາທໂຍ ເອວ. ອປ຺ປມາທວິຫາຣີນນ຺ຕິ ສີລາທີສຸ ອປ຺ປມາທວິຫາຣວຕໍ. ອຘິຈິຕ຺ຕມນຸຍຸຕ຺ຕານນ຺ຕິ ວິປສ຺ສນາຍ ປາທກຠາເວນ ອຘິຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຕໍ ສມາຘິມນຸຍຸຕ຺ຕານໍ. ພຸທ຺ຘິສມ຺ປນ຺ນານນ຺ຕິ ນາມຣູປວວຕ຺ຖານໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ຍາວ ໂຄຕ຺ຣຠຸ, ຕາວ ປວຕ຺ເຕນ ຎາເຓນ ສມ຺ປນ຺ນານໍ. ສມ຺ມາປຏິປນ຺ນານນ຺ຕິ ຈຕຸມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ. ອຘິຄຕຜລານນ຺ຕິ ຈຕຸຜລກ຺ຂເຓ.

ອຘິມຸຈ຺ຈນ຺ໂຕຕິ ອຘິໂມກ຺ຂໍ ກໂຣນ຺ໂຕ. ສທ຺ຘາຍ ຈຣຕີຕິ ສທ຺ຘາວເສນ ປວຕ຺ຕຕິ. ປຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕຕິ ຈຕຸສມ຺ມປ຺ປຘານວີຣິເຍນ ປທຫນ຺ໂຕ. ອຸປຏ຺ຐາເປນ຺ໂຕຕິ ສຕິຍາ ອາຣມ຺ມຓໍ ອຸປຏ຺ຐາເປນ຺ໂຕ. ອວິກ຺ເຂປໍ ກໂຣນ຺ໂຕຕິ ສມາຘິວເສນ ວິກ຺ເຂປໍ ອກໂຣນ຺ໂຕ. ປຊານນ຺ໂຕຕິ ຈຕຸສຈ຺ຈປຊານນປຎ຺ຎາຍ ປກາເຣນ ຊານນ຺ໂຕ. ວິຊານນ຺ໂຕຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຊວນປຸພ຺ພງ຺ຄເມນ ອາວຊ຺ຊນວິຎ຺ຎາເຓນ ອາຣມ຺ມຓໍ ວິຊານນ຺ໂຕ. ວິຎ຺ຎາຓຈຣິຍາຍາຕິ ອາວຊ຺ຊນວິຎ຺ຎາຓຈຣິຍວເສນ. ເອວໍ ປຏິປນ຺ນສ຺ສາຕິ ສຫຊວນາຍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍຈຣິຍາຍ ປຏິປນ຺ນສ຺ສ. ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອາຍາເປນ຺ຕີຕິ ສມຖວິປສ຺ສນາວເສນ ປວຕ຺ຕາ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ຠຸສໍ ຍາເປນ຺ຕິ, ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາຍຕນຈຣິຍາຍາຕິ ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ຠຸສໍ ຍຕນຈຣິຍາຍ, ຆຏນຈຣິຍາຍ ປວຕ຺ຕນຈຣິຍາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວິເສສມຘິຄຈ຺ຉຕີຕິ ວິກ຺ຂມ຺ຠນຕທງ຺ຄສມຸຈ຺ເຉທປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິວເສນ ວິເສສໍ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ. ທສ຺ສນຈຣິຍາທໂຍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາເຍວ.

ສທ຺ຘາຍ ວິຫຣຕີຕິອາທີສຸ ສທ຺ຘາທິສມງ຺ຄິສ຺ສ ອິຣິຍາປຖວິຫາໂຣ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອນຸພຸທ຺ໂຘຕິ ອນຸມານພຸທ຺ຘິຍາ. ປຏິວິທ຺ໂຘຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂພຸທ຺ຘິຍາ. ຍສ຺ມາ ອຘິໂມກ຺ຂຏ຺ຐາທີສຸ ອນຸພຸທ຺ເຘສຸ ປຏິວິທ຺ເຘສຸ ຈ ຈາໂຣ ຈ ວິຫາໂຣ ຈ ອນຸພຸທ຺ໂຘ ໂຫຕິ ປຏິວິທ຺ໂຘ, ຕສ຺ມາ ອນຸໂພຘປຏິເວເຘສຸ ອຘິໂມກ຺ຂຏ຺ຐາທໂຍ ຈ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ.

ເອວໍ ສທ຺ຘາຍ ຈຣນ຺ຕນ຺ຕິອາທີສຸ ເອວນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ນິທ຺ທິສນ຺ໂຕ ຍຖາສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ນິທ຺ທິສຕິ. ວິຎ຺ຎູຕິອາທີສຸປິ ຍຖາສຠາວໍ ຊານນ຺ຕີຕິ ວິຎ຺ຎູ. ວິຎ຺ຎາຕໍ ສຠາວໍ ວິຠາເວນ຺ຕິ ປາກຏໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ວິຠາວີ. ອສນິ ວິຍ ສິລຸຈ຺ຈເຍ ກິເລເສ ເມຘຕິ ຫິໍສຕີຕິ ເມຘາ, ຂິປ຺ປໍ ຄຫຓຘາຣຓຏ຺ເຐນ ວາ ເມຘາ, ເມຘາ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ເມຘາວີ. ຎາຓຄຕິຍາ ປຓ຺ຑນ຺ຕິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ປຓ຺ຑິຕາ. ພຸທ຺ຘິສມ຺ປທາຍ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ພຸທ຺ຘິສມ຺ປນ຺ນາ. ສຫ ພ຺ຣຫ຺ມໍ ຈຣິຍໍ ອຸຕ຺ຕມໍ ປຏິປທໍ ຈຣນ຺ຕີຕິ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິໂນ. ອປໂລກນກມ຺ມາທິຈຕຸພ຺ພິຘໍ ກມ຺ມໍ ເອກໂຕ ກຣຓວເສນ ເອກໍ ກມ຺ມໍ. ຕຖາ ປຎ຺ຈວິໂຘ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທໂສ ເອກຸທ຺ເທໂສ. ສມາ ສິກ຺ຂາ ເອເຕສນ຺ຕິ ສມສິກ຺ຂາ, ສມສິກ຺ຂານໍ ຠາໂວ ສມສິກ຺ຂຕາ. ສມສິກ຺ຂາຕາຕິປິ ປຐນ຺ຕິ. ເຍສໍ ເອກໍ ກມ຺ມໍ ເອໂກ ອຸທ຺ເທໂສ ສມສິກ຺ຂຕາ, ເຕ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ຌານານີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ຌານາຕິ ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາໂສ ກໂຕ. ວິໂມກ຺ຂາຕິ ຕໂຍ ວາ ອຏ຺ຐ ວາ ວິໂມກ຺ຂາ. ສມາຘີຕິ ສວິຕກ຺ກສວິຈາຣອວິຕກ຺ກວິຈາຣມຕ຺ຕອວິຕກ຺ກາວິຈາຣາ ຕໂຍ ສມາຘີ. ສມາປຕ຺ຕິໂຍຕິ ສຸຎ຺ຎຕານິມິຕ຺ຕາປ຺ປຓິຫິຕາ. ອຠິຎ຺ຎາໂຍຕິ ຉ ອຠິຎ຺ຎາ.

ເອໂກ ອໍໂສ ຠາໂຄ, ນ ທຸຕິໂຍຕິ ເອກໍໂສ, ເອກໍສສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວຈນໍ ເອກໍສວຈນໍ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ. ວິເສສໂຕ ປນ ສມໍ, ສມນ຺ຕາ ວາ ເສຕິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ສໍສໂຍ, ນຕ຺ເຖຕ຺ຖ ສໍສໂຍຕິ ນິສ຺ສໍສໂຍ. ເອກສ຺ມິໍເຍວ ອນິຈ຺ຉຍຕາ ຫຸຕ຺ວາ ອິຕຣມ຺ປິ ກງ຺ຂຕີຕິ ກງ຺ຂາ, ນຕ຺ເຖຕ຺ຖ ກງ຺ຂາຕິ ນິກ຺ກງ຺ໂຂ. ທ຺ວິຘາ ຠາໂວ ທ຺ເວຊ຺ຌໍ, ນຕ຺ເຖຕ຺ຖ ທ຺ເວຊ຺ຌນ຺ຕິ ອທ຺ເວຊ຺ໂຌ. ທ຺ວິຘາ ເອລຍຕິ ກມ຺ເປຕີຕິ ທ຺ເວຬ຺ຫກໍ, ນຕ຺ເຖຕ຺ຖ ທ຺ເວຬ຺ຫກນ຺ຕິ ອທ຺ເວຬ຺ຫໂກ. ນິໂຍເຄນ ນິຍເມນ ວຈນໍ ນິໂຍຄວຈນໍ. ນິຍ຺ໂຍຄວຈນນ຺ຕິປິ ປຐນ຺ຕິ. ອປຓ຺ຓກສ຺ສ ອວິຣທ຺ຘສ຺ສ ນິຍ຺ຍານິກສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວຈນໍ ອປຓ຺ຓກວຈນໍ. ອວຕ຺ຖາປນວຈນນ຺ຕິ ນິຈ຺ຉຍວຈນໍ. ສພ຺ພມ຺ປິ ເຫຕໍ ວິຈິກິຈ຺ຉາຠາວສ຺ສ ເວວຈນໍ. ປິຍສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສພ຺ຠາວໂຕ ວຈນໍ, ປິຍເມວາຕິ ປິຍວຈນໍ. ຕຖາ ຄຣຸວຈນໍ. ສຫ ຄາຣເວນ ຄຣຸຠາເວນ ສຄາຣວໍ. ປຕິສ຺ສຍນໍ ປຕິສ຺ສໂຍ ປຣໍ ຄຣຸໍ ກຕ຺ວາ ນິສ຺ສຍນໍ ອປສ຺ສຍນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຕິສ຺ສວນໍ ວາ ປຕິສ຺ສໂວ, ນິວາຕວຸຕ຺ຕິຕາຍ ປຣວຈນສວນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸຠຍຖາປິ ປຣເຊຏ຺ຐກຠາວສ຺ເສຕໍ ນາມໍ. ສຫ ຄາຣເວນ ວຕ຺ຕຕີຕິ ສຄາຣວໍ. ສຫ ປຕິສ຺ສເຍນ, ປຕິສ຺ສເວນ ວາ ວຕ຺ຕຕີຕິ ສປ຺ປຕິສ຺ສຍໍ. ‘‘ສປ຺ປຕິສ຺ສວ’’ນ຺ຕິ ວາ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ຍ-ກາຣໍ, ວ-ກາຣໍ ວາ ໂລປໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ສປ຺ປຕິສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຘິກໍ ວິສິຏ຺ຐໍ ວຈນໍ ອຘິວຈນໍ, ສຄາຣວຎ຺ຈ ຕໍ ສປ຺ປຕິສ຺ສຎ຺ຈາຕິ ສຄາຣວສປ຺ປຕິສ຺ສໍ, ສຄາຣວສປ຺ປຕິສ຺ສໍ ອຘິວຈນໍ ສຄາຣວສປ຺ປຕິສ຺ສາຘິວຈນໍ. ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ ເວວຈນວິກປ຺ປນານຕ຺ຕວເສນ ປຸນປ຺ປຸນໍ ເອຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຕ຺ໂຕ ວາ ປາປຸຓິສ຺ສຕິ ວາຕິ ຌານາທີນິເຍວາຕິ.

ຕຕິຍສຸຕ຺ຕນ຺ຕນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ຈຕຸຕ຺ຖສຸຕ຺ຕນ຺ຕນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໙໘. ປຸນ ປຐມສຸຕ຺ຕເມວ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອປເຣນ ອາກາເຣນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ນິທ຺ທິສຕິ. ຕຕ຺ຖ ກຕິຫາກາເຣຫິ ເກນຏ຺ເຐນ ທຏ຺ຐພ຺ພານີຕິ ກຕິຫິ ອາກາເຣຫິ ທຏ຺ຐພ຺ພານິ. ເກນຏ຺ເຐນ ທຏ຺ຐພ຺ພານີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາກາເຣ ຈ ທຏ຺ຐພ຺ພຏ຺ຐຎ຺ຈ ປຸຈ຺ຉຕິ. ຉຫາກາເຣຫິ ເຕນຏ຺ເຐນ ທຏ຺ຐພ຺ພານີຕິ ຉຫິ ອາກາເຣຫິ ທຏ຺ຐພ຺ພານິ, ເຕເນວ ຉອາກາຣສງ຺ຂາເຕນຏ຺ເຐນ ທຏ຺ຐພ຺ພານິ. ອາຘິປເຕຍ຺ຍຏ຺ເຐນາຕິ ອຘິປຕິຠາວຏ຺ເຐນ. ອາທິວິໂສຘນຏ຺ເຐນາຕິ ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ອາທິຠູຕສ຺ສ ສີລສ຺ສ ວິໂສຘນຏ຺ເຐນ. ອຘິມຕ຺ຕຏ຺ເຐນາຕິ ພລວຏ຺ເຐນ. ພລວຎ຺ຫິ ອຘິກາ ມຕ຺ຕາ ປມາຓໍ ອສ຺ສາຕິ ອຘິມຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຘິຏ຺ຐານຏ຺ເຐນາຕິ ປຕິຏ຺ຐານຏ຺ເຐນ. ປຣິຍາທານຏ຺ເຐນາຕິ ເຂປນຏ຺ເຐນ. ປຕິຏ຺ຐາປກຏ຺ເຐນາຕິ ປຕິຏ຺ຐາປນຏ຺ເຐນ.

ກ. ອາຘິປເຕຍ຺ຍຏ຺ຐນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໙໙. ອາຘິປເຕຍ຺ຍຏ຺ຐນິທ຺ເທເສ ອສ຺ສທ຺ຘິຍໍ ປຊຫໂຕຕິອາທິ ເອເກກສ຺ເສວ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂປຊຫນວຈນໍ ເອກກ຺ຂເຓປິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປຏິປກ຺ຂປຫານກິຈ຺ຈສາຘເນ ອຘິປຕິຠາວສາຘນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສສານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາເນວ ວຸຕ຺ຕານິ. ນານາກ຺ຂເຓສຸ ວາ ເອເກກໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ຘຸຣໍ ກຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂສ຺ສ ຕໍ ຕໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ເຊຏ຺ຐກໍ ກຕ຺ວາ ເສສານິ ຕທນ຺ວຍານິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິປິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ກາມຈ຺ຉນ຺ທໍ ປຊຫໂຕຕິອາທິ ປນ ເອກກ຺ຂຓວເສເນວ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຂ. ອາທິວິໂສຘນຏ຺ຐນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໒໐໐. ອາທິວິໂສຘນຏ຺ຐນິທ຺ເທເສ ອສ຺ສທ຺ຘິຍສໍວຣຏ຺ເຐນ ສີລວິສຸທ຺ຘີຕິ ອສ຺ສທ຺ຘິຍສ຺ສ ນິວາຣຓຏ຺ເຐນ ວິຣຕິອຕ຺ເຖນ ສີລມລວິໂສຘນໂຕ ສີລວິສຸທ຺ຘິ ນາມ. ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອາທິວິໂສຘນາຕິ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍວເສນ ອາທິຠູຕສ຺ສ ສີລສ຺ສ ວິໂສຘນາ. ອິມິນາວ ນເຍນ ເສສານິປິ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທິສໍວຣຓມູລການິ ຈ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ເວທິຕພ຺ພານິ.

ຄ. ອຘິມຕ຺ຕຏ຺ຐນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໒໐໑. ອຘິມຕ຺ຕຏ຺ຐນິທ຺ເທເສ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ຠາວນາຍ ຉນ຺ໂທ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ສທ຺ຘສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ສທ຺ຘາປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ວາ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍຠາວນາຍ ອສ຺ສາທໍ ທິສ຺ວາ ວາ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິເຍ ກຸສໂລ ຘມ຺ມຈ຺ຉນ຺ໂທ ຊາຍຕິ. ປາໂມຊ຺ຊໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ຉນ຺ທຊາຕຕ຺ຕາ ທຸພ຺ພລປີຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ປີຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ປມຸທິຕຕ຺ຕາ ພລວປີຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ປສ຺ສທ຺ຘິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ປີຕິຍາ ປີຓິຕຕ຺ຕາ ກາຍຈິຕ຺ຕປສ຺ສທ຺ຘິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ສຸຂໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ປສ຺ສທ຺ຘກາຍຈິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເຈຕສິກໍ ສຸຂໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ໂອຠາໂສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ສຸເຂນ ອຠິສນ຺ນຕ຺ຕາ ຎາໂຓຠາໂສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ສໍເວໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ຎາໂຓຠາເສນ ວິທິຕສງ຺ຂາຣາທີນວຕ຺ຕາ ສງ຺ຂາຣປວຕ຺ຕິຍໍ ສໍເວໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ສໍເວເຊຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ສມາທຫຕີຕິ ສໍເວຄໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ເຕເນວ ສໍເວເຄນ ຈິຕ຺ຕໍ ສມາຫິຕໍ ກໂຣຕິ. ສາຘຸກໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ລີນຸທ຺ຘຕຠາວໍ ໂມເຈຕ຺ວາ ສຸຏ຺ຐຸ ປຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ສາຘຸກໍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂຕີຕິ ວີຣິຍສ຺ສ ສມໍ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຸນ ວີຣິຍສມຕານິໂຍຊເນ ພ຺ຍາປາຣໍ ອກໂຣນ຺ໂຕ ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາວເສນ ສາຘຸກໍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂຕິ ນາມ. ອຸເປກ຺ຂາວເສນາຕິ ສມວາຫິຕລກ຺ຂຓາຍ ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາຍ ວເສນ. ນານຕ຺ຕກິເລເສຫີຕິ ວິປສ຺ສນາຍ ປຏິປກ຺ຂຠູເຕຫິ ນານາສຠາເວຫິ ກິເລເສຫິ. ວິໂມກ຺ຂວເສນາຕິ ຠງ຺ຄານຸປສ຺ສນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນານຕ຺ຕກິເລເສຫິ ວິມຸຈ຺ຈນວເສນ. ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ນານຕ຺ຕກິເລເສຫິ ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ.

ເຕ ຘມ຺ມາຕິ ຉນ຺ທາທໂຍ ຘມ຺ມາ. ເອກຣສາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວິມຸຕ຺ຕິຣເສນ ເອກຣສາ ໂຫນ຺ຕິ. ຠາວນາວເສນາຕິ ເອກຣສຠາວນາວເສນ. ຕໂຕ ປຓີຕຕເຣ ວິວຏ຺ຏນ຺ຕີຕິ ເຕນ ກາຣເຓນ ວິປສ຺ສນາຣມ຺ມຓໂຕ ປຓີຕຕເຣ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມເຓ ວິວຏ຺ຏນານຸປສ຺ສນາສງ຺ຂາເຕນ ໂຄຕ຺ຣຠຸຎາເຓນ ຉນ຺ທາທໂຍ ຘມ຺ມາ ນິວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ສງ຺ຂາຣາຣມ຺ມຓໂຕ ອປຄນ຺ຕ຺ວາ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມເຓ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິວຏ຺ຏນາວເສນາຕິ ເອວໍ ໂຄຕ຺ຣຠຸຂເຓ ສງ຺ຂາຣາຣມ຺ມຓໂຕ ວິວຏ຺ຏນວເສນ. ວິວຏ຺ຏິຕຕ຺ຕາ ຕໂຕ ໂວສຊ຺ຊຕີຕິ ມຄ຺ຄສມງ຺ຄິປຸຄ຺ຄໂລ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓເຍວ ທຸຠໂຕວຸຏ຺ຐານວເສນ ວິວຏ຺ຏິຕຕ຺ຕາ ເຕເນວ ກາຣເຓນ ກິເລເສ ຈ ຂນ຺ເຘ ຈ ໂວສຊ຺ຊຕິ. ໂວສຊ຺ຊິຕຕ຺ຕາ ຕໂຕ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓເຍວ ກິເລເສ ຈ ຂນ຺ເຘ ຈ ໂວສຊ຺ຊິຕຕ຺ຕາ ເຕເນວ ກາຣເຓນ ກິເລສາ ຈ ຂນ຺ຘາ ຈ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິນິໂຣຘວເສນ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ. ໂວສຊ຺ຊິຕຕ຺ຕາຕິ ຈ ອາສໍສາຍໍ ຠູຕວຈນໍ ກຕໍ. ກິເລສນິໂຣເຘ ສຕິ ຂນ຺ຘນິໂຣຘສພ຺ຠາວໂຕ ຈ ຂນ຺ຘນິໂຣໂຘ ວຸຕ຺ໂຕ. ນິໂຣຘວເສນາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕນິໂຣຘວເສນ. ຕສ຺ເສວ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓ ທ຺ເວ ໂວສຄ຺ເຄ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ ນິໂຣຘວເສນ ທ຺ເວ ໂວສຄ຺ຄາຕິອາທິມາຫ. ທ຺ເວປິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາ ເອວ. ອສ຺ສທ຺ຘິຍສ຺ສ ປຫານາຍ ຉນ຺ໂທ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິອາທີສຸປິ ອິມິນາວ ນເຍນ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ວີຣິຍິນ຺ທ຺ຣິຍາທິມູລເກສຸປິ ວາເຣສຸ ເອເສວ ນໂຍ. ອິມິນາວ ນເຍນ ອຘິຏ຺ຐານຏ຺ຐນິທ຺ເທໂສປິ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເກວລຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຘິຏ຺ຐາຕີຕິ ວິເສໂສ, ປຕິຏ຺ຐາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຆ-ງ. ປຣິຍາທານຏ຺ຐປຕິຏ຺ຐາປກຏ຺ຐນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໒໐໒-໒໐໓. ປຣິຍາທານຏ຺ຐນິທ຺ເທເສ ປຣິຍາທິຍຕີຕິ ເຂເປຕິ. ປຕິຏ຺ຐາປກຏ຺ຐນິທ຺ເທເສ ສທ຺ໂຘ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຘິໂມກ຺ເຂ ປຕິຏ຺ຐາເປຕີຕິ ສທ຺ຘາສມ຺ປນ຺ໂນ ‘‘ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣາ ອນິຈ຺ຈາ ທຸກ຺ຂາ ອນຕ຺ຕາ’’ຕິ ອຘິມຸຈ຺ຈນ຺ໂຕ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຘິໂມກ຺ເຂ ປຕິຏ຺ຐາເປຕິ. ອິມິນາ ປຸຄ຺ຄລວິເສເສນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍຠາວນາວິເສໂສ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ. ສທ຺ຘສ຺ສ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຘິໂມກ຺ເຂ ປຕິຏ຺ຐາເປຕີຕິ ສທ຺ຘາສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ຕໍເຍວ ສທ຺ຘໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕິ. ຕຖາ ອຘິມຸຈ຺ຈນ຺ຕໍ ອຘິໂມກ຺ເຂ ປຕິຏ຺ຐາເປຕີຕິ. ອິມິນາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍຠາວນາວິເສເສນ ປຸຄ຺ຄລວິເສໂສ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ. ເອວໍ ຈິຕ຺ຕໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ປຄ຺ຄເຫ ປຕິຏ຺ຐາເປຕິ, ສຕິໍ ອຸປຏ຺ຐາເປນ຺ໂຕ ອຸປຏ຺ຐາເນ ປຕິຏ຺ຐາເປຕິ, ຈິຕ຺ຕໍ ສມາທຫນ຺ໂຕ ອວິກ຺ເຂເປ ປຕິຏ຺ຐາເປຕິ, ອນິຈ຺ຈໍ ທຸກ຺ຂໍ ອນຕ຺ຕາຕິ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ທສ຺ສເນ ປຕິຏ຺ຐາເປຕີຕິ ເສເສສຸປິ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ໂຍຄາວຈໂຣຕິ ສມຖໂຍເຄ, ວິປສ຺ສນາໂຍເຄ ວາ ອວຈຣຕີຕິ ໂຍຄາວຈໂຣ. ອວຈຣຕີຕິ ປວິສິຕ຺ວາ ຈຣຕີຕິ.

ຈຕຸຕ຺ຖສຸຕ຺ຕນ຺ຕນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໂມຘານວຓ຺ຓນາ

໒໐໔. ອິທານິ ສມາຘິໍ ຠາວຍໂຕ ວິປສ຺ສນໍ ຠາວຍໂຕ ຈ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໂມຘານໍ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ ປຐມໍ ຕາວ ອຸປຏ຺ຐານໂກສລ຺ລປ຺ປເຠທໍ ນິທ຺ທິສິຕຸໍ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ສມາຘິໍ ຠາເວນ຺ໂຕຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ສມາຘິໍ ຠາເວນ຺ໂຕຕິ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍໍ ສມາຘິໍ ຠາເວນ຺ໂຕ. ເສກ຺ຂສ຺ສ ວີຕຣາຄສ຺ສ ຈ ປນ ໂລກຸຕ຺ຕໂຣປິ ສມາຘິ ລພ຺ຠຕິ. ອາວຊ຺ຊິຕຕ຺ຕາຕິ ກສິຓາທິນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ອາວຊ຺ຊິຕຕ຺ຕາ, ກສິຓາທິປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ອຸປ຺ປາທິຕນິມິຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອາຣມ຺ມຓູປຏ຺ຐານກຸສໂລຕິ ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປາທິຕສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕສ຺ເສວ ອຸປຏ຺ຐາເນ ກຸສໂລ. ສມຖນິມິຕ຺ຕູປຏ຺ຐານກຸສໂລຕິ ອຈ຺ຈາຣທ຺ຘວີຣິຍຕາທີຫິ ອຸທ຺ຘເຕ ຈິຕ຺ເຕ ປສ຺ສທ຺ຘິສມາຘິອຸເປກ຺ຂາສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄຠາວນາວເສນ ຈິຕ຺ໂຕປສມນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐາເນ ກຸສໂລ. ປຄ຺ຄຫນິມິຕ຺ຕູປຏ຺ຐານກຸສໂລຕິ ອຕິສິຖິລວີຣິຍຕາທີຫິ ລີເນ ຈິຕ຺ເຕ ຘມ຺ມວິຈຍວີຣິຍປີຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄຠາວນາວເສນ ຈິຕ຺ຕປຄ຺ຄຫນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐາເນ ກຸສໂລ. ອວິກ຺ເຂປູປຏ຺ຐານກຸສໂລຕິ ອນຸທ຺ຘຕາລີນຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ສມາຘິສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐາເນ ກຸສໂລ. ໂອຠາສູປຏ຺ຐານກຸສໂລຕິ ປຎ຺ຎາປໂຍຄມນ຺ທຕາຍ ນິຣສ຺ສາເທ ຈິຕ຺ເຕ ອຏ຺ຐສໍເວຄວຕ຺ຖຸປຈ຺ຈເວກ຺ຂເຓນ ຈິຕ຺ຕໍ ສໍເວເຊຕ຺ວາ ຎາໂຓຠາສສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐາເນ ກຸສໂລ. ອຏ຺ຐ ສໍເວຄວຕ຺ຖູນິ ນາມ ຊາຕິຊຣາພ຺ຍາຘິມຣຓານິ ຈຕ຺ຕາຣິ, ອປາຍທຸກ຺ຂໍ ປຎ຺ຈມໍ, ອຕີເຕ ວຏ຺ຏມູລກໍ ທຸກ຺ຂໍ, ອນາຄເຕ ວຏ຺ຏມູລກໍ ທຸກ຺ຂໍ, ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນ ອາຫາຣປຣິເຍຏ຺ຐິມູລກໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ. ສມ຺ປຫໍສນູປຏ຺ຐານກຸສໂລຕິ ອຸປສມສຸຂານຘິຄເມນ ນິຣສ຺ສາເທ ຈິຕ຺ເຕ ພຸທ຺ຘຘມ຺ມສງ຺ຆຄຸຓານຸສ຺ສຣເຓນ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທນ຺ໂຕ ສມ຺ປຫໍສນສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐາເນ ກຸສໂລ. ອຸເປກ຺ຂູປຏ຺ຐານກຸສໂລຕິ ອຸທ຺ຘຕາທິໂທສວິຣຫິເຕ ຈິຕ຺ເຕ ນິຄ຺ຄຫປຄ຺ຄຫາທີສຸ ພ຺ຍາປາຣາຠາວກຣເຓນ ອຸເປກ຺ຂາຍ ອຸປຏ຺ຐາເນ ກຸສໂລ. ເສກ຺ໂຂຕິ ຕິສ຺ໂສ ສິກ຺ຂາ ສິກ຺ຂຕີຕິ ເສກ຺ໂຂ. ເອກຕ຺ຕູປຏ຺ຐານກຸສໂລຕິ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐາທີນໍ ປຫີນຕ຺ຕາ ເນກ຺ຂມ຺ມາທິໂນ ເອກຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐາເນ ກຸສໂລ.

ວີຕຣາໂຄຕິ ສພ຺ພໂສ ປຫີນຣາຄຕ຺ຕາ ວີຕຣາໂຄ ຂີຓາສໂວ. ຎາຓູປຏ຺ຐານກຸສໂລຕິ ອຣຫາ ຘມ຺ເມສຸ ວິຄຕສມ຺ໂມຫຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອສມ຺ໂມຫຎາຓສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐາເນ ກຸສໂລ. ວິມຸຕ຺ຕູປຏ຺ຐານກຸສໂລຕິ ອຣຫຕ຺ຕຜລວິມຸຕ຺ຕິຍາ ອຸປຏ຺ຐາເນ ກຸສໂລ. ວິມຸຕ຺ຕີຕິ ຫິ ສພ຺ພກິເລເສຫິ ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຣຫຕ຺ຕຜລວິມຸຕ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ.

໒໐໕. ວິປສ຺ສນາຠາວນາຍ ອຸປຏ຺ຐານານຸປຏ຺ຐາເນສຸ ອນິຈ຺ຈໂຕຕິອາທີນິ ນິຈ຺ຈໂຕຕິອາທີນິ ຈ ສີລກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພານິ. ປາຐໂຕ ປນ ‘‘ອາຍູຫນານຸປຏ຺ຐານກຸສໂລ ວິປຣິຓາມູປຏ຺ຐານກຸສໂລ ອນິມິຕ຺ຕູປຏ຺ຐານກຸສໂລ ນິມິຕ຺ຕານຸປຏ຺ຐານກຸສໂລ ອປ຺ປຓິຫິຕູປຏ຺ຐານກຸສໂລ ປຓິຘິອນຸປຏ຺ຐານກຸສໂລ ອຠິນິເວສານຸປຏ຺ຐານກຸສໂລ’’ຕິ ເອເຕສຸ ສາມິວຈເນນ ສມາສປທຈ຺ເຉໂທ ກາຕພ຺ໂພ. ເສເສສຸ ປນ ນິສ຺ສກ຺ກວຈເນນ ປາໂຐ.

໒໐໖. ສຸຎ຺ຎຕູປຏ຺ຐານກຸສໂລຕິ ປເນຕ຺ຖ ສຸຎ຺ຎໂຕ ອຸປຏ຺ຐານກຸສໂລຕິ ວາ ສຸຎ຺ຎຕາຍ ອຸປຏ຺ຐານກຸສໂລຕິ ວາ ປທຈ຺ເຉໂທ ກາຕພ຺ໂພ. ຍສ຺ມາ ປນ ນິພ຺ພິທາວິຣາຄນິໂຣຘປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສນາ ອຘິປຎ຺ຎາຘມ຺ມວິປສ຺ສນາ ຍຖາຠູຕຎາຓທສ຺ສນໍ ປຏິສງ຺ຂານຸປສ຺ສນາ ວິວຏ຺ຏນານຸປສ຺ສນາຕິ ອິມາ ອຏ຺ຐ ມຫາວິປສ຺ສນາ ອຕ຺ຕໂນ ສຠາວວິເສເສນ ວິເສສິຕາ, ນ ອາຣມ຺ມຓວິເສເສນ, ຕສ຺ມາ ອິມາສໍ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ‘‘ອນິຈ຺ຈໂຕ ອຸປຏ຺ຐານກຸສໂລ ໂຫຕີ’’ຕິອາທີນິ ວຈນານິ ວິຍ ‘‘ນິພ຺ພິທາໂຕ ອຸປຏ຺ຐານກຸສໂລ ໂຫຕີ’’ຕິອາທີນິ ວຈນານິ ນ ຍຸຊ຺ຊນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ເອວ ອິມາ ອຏ຺ຐ ນ ໂຍຊິຕາ. ອາທີນວານຸປສ຺ສນາ ປນ ‘‘ສຸຎ຺ຎຕູປຏ຺ຐານກຸສໂລ ໂຫຕິ, ອຠິນິເວສານຸປຏ຺ຐານກຸສໂລ ໂຫຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ຍຸຄລກວຈເນເນວ ອຕ຺ຖໂຕ ‘‘ອາທີນວໂຕ ອຸປຏ຺ຐານກຸສໂລ ໂຫຕິ, ອາລຍາຠິນິເວສານຸປຏ຺ຐານກຸສໂລ ໂຫຕີ’’ຕິ ໂຍຊິຕາວ ໂຫຕີຕິ ສຣູເປນ ນ ໂຍຊິຕາ. ອິຕິ ປຸຣິມາ ຈ ອຏ຺ຐ, ອຍຎ຺ຈ ອາທີນວານຸປສ຺ສນາຕິ ອຏ຺ຐາຣສສຸ ມຫາວິປສ຺ສນາສຸ ອິມາ ນວ ອໂຍເຊຕ຺ວາ ອິຕຣາ ເອວ ນວ ໂຍຊິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຎາຓູປຏ຺ຐານກຸສໂລຕິ ເສກ຺ໂຂ ວິປສ຺ສນູປກ຺ກິເລສານໍ ອຠາວໂຕ ວິປສ຺ສນາຠາວນາຍ ຎາຓສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐາເນ ກຸສໂລ. ສມາຘິຠາວນາຍ ປນ ນິກນ຺ຕິສພ຺ຠາວໂຕ ຎາຓູປຏ຺ຐາເນ ກຸສໂລຕິ ນ ວຸຕ຺ໂຕ.

ວິສຎ຺ໂຎຄູປຏ຺ຐານກຸສໂລຕິ ‘‘ກາມໂຍຄວິສຎ຺ໂຎໂຄ ຠວໂຍຄວິສຎ຺ໂຎໂຄ ທິຏ຺ຐິໂຍຄວິສຎ຺ໂຎໂຄ ອວິຊ຺ຊາໂຍຄວິສຎ຺ໂຎໂຄ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໑໒) ຈຕຸຘາ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ວິສຎ຺ໂຎຄສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐາເນ ກຸສໂລ. ສຎ຺ໂຎຄານຸປຏ຺ຐານກຸສໂລຕິ ກາມໂຍຄຠວໂຍຄທິຏ຺ຐິໂຍຄາວິຊ຺ຊາໂຍຄວເສນ ຈຕຸຘາ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ສຎ຺ໂຎຄສ຺ສ ອນຸປຏ຺ຐາເນ ກຸສໂລ. ນິໂຣຘູປຏ຺ຐານກຸສໂລຕິ ‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຂີຓາສວສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ນິພ຺ພານນິນ຺ນໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ນິພ຺ພານໂປຓໍ ນິພ຺ພານປພ຺ຠາຣໍ ວິເວກຏ຺ຐໍ ເນກ຺ຂມ຺ມາຠິຣຕໍ ພ຺ຍນ຺ຕີຠູຕໍ ສພ຺ພໂສ ອາສວຏ຺ຐານິເຍຫິ ຘມ຺ເມຫີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑໐.໙໐; ປຏິ. ມ. ໒.໔໔ ອຕ຺ຖໂຕ ສມານໍ) ວຸຕ຺ຕຂີຓາສວພລວເສນ ນິພ຺ພານນິນ຺ນຈິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຂີຓາສໂວວ ນິໂຣຘສງ຺ຂາຕສ຺ສ ນິພ຺ພານສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐາເນ ກຸສໂລ.

ອາຣມ຺ມຓູປຏ຺ຐານກຸສລວເສນາຕິອາທີສຸ ກຸສລນ຺ຕິ ຎາຓໍ. ຎາຓມ຺ປິ ຫິ ກຸສລປຸຄ຺ຄລໂຍຄໂຕ ກຸສລໍ ຍຖາ ປຓ຺ຑິຕປຸຄ຺ຄລໂຍຄໂຕ ‘‘ປຓ຺ຑິຕາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ທຸກມາຕິກາ ໑໐໓). ຕສ຺ມາ ໂກສລ຺ລວເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໐໗. ອິທານິ ຈຕຸສຏ຺ຐິຍາ ອາກາເຣຫີຕິອາທິ ຎາຓກຖາຍໍ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໐໗) ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍກຖາສມ຺ພນ຺ເຘນ ອິຘາເນຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໒໐໘. ປຸນ ສມນ຺ຕຈກ຺ຂຸສມ຺ພນ຺ເຘນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍວິຘານໍ ວຕ຺ຕຸກາໂມ ນ ຕສ຺ສ ອທ຺ທິຏ຺ຐມິຘຕ຺ຖິ ກິຎ຺ຈີຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສມນ຺ຕຈກ຺ຂູຕິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ. ປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ວເສນາຕິອາທິນາ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ອວິໂຍຄິຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ສທ຺ທຫນ຺ໂຕ ປຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີຕິອາທີຫິ ເອເກກິນ຺ທ຺ຣິຍມູລເກຫິ ປຎ຺ຈຫິ ຈຕຸກ຺ເກຫິ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ນິນ຺ນປໂຍຄກາເລ ວາ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ວາ ເອກຣສຠາວໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎປຈ຺ຈຍຠາວຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕິ. ສທ຺ທຫິຕຕ຺ຕາ ປຄ຺ຄຫິຕນ຺ຕິອາທີຫິ ເອເກກິນ຺ທ຺ຣິຍມູລເກຫິ ປຎ຺ຈຫິ ຈຕຸກ຺ເກຫິ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິກາເລ ວາ ຜລກາເລ ວາ ເອກຣສຠາວໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎປຈ຺ຈຍຠາວຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕິ. ປຸນ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸສມ຺ພນ຺ເຘນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍວິຘານໍ ວຕ຺ຕຸກາໂມ ຍໍ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂູຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂູຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍປໂຣປຣິຍຕ຺ຕຎາຓໍ ອາສຍານຸສຍຎາຓຎ຺ຈ. ພຸທ຺ຘຎາຓນ຺ຕິ ຈ ອິທໍ ຕເທວ ທ຺ວຍໍ, ເສສໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖເມວາຕິ.

ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໂມຘານວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສທ຺ຘມ຺ມປ຺ປກາສິນິຍາ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ຄ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ອິນ຺ທ຺ຣິຍກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ວິໂມກ຺ຂກຖາ

໑. ວິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໒໐໙. ອິທານິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍກຖານນ຺ຕຣໍ ກຖິຕາຍ ວິໂມກ຺ຂກຖາຍ ອປຸພ຺ພຕ຺ຖານຸວຓ຺ຓນາ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕາ. ອຍຎ຺ຫິ ວິໂມກ຺ຂກຖາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍຠາວນານຸຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ວິໂມກ຺ຂສພ຺ຠາວໂຕ ອິນ຺ທ຺ຣິຍກຖານນ຺ຕຣໍ ກຖິຕາ. ຕຎ຺ຈ ກເຖນ຺ໂຕ ຠຄວໂຕ ສມ຺ມຸຂາ ສຸຕສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນາປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ກຕ຺ວາ ກເຖສິ. ຕຕ຺ຖ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ຕາວ ສຸຎ຺ຎໂຕ ວິໂມກ຺ໂຂຕິອາທີສຸ ສຸຎ຺ຎຕາກາເຣນ ນິພ຺ພານໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ໂຕ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ສຸຎ຺ຎໂຕ ວິໂມກ຺ໂຂ. ໂສ ຫິ ສຸຎ຺ຎຕາຍ ຘາຕຸຍາ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ສຸຎ຺ຎໂຕ, ກິເລເສຫິ ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິໂມກ຺ໂຂ. ເອເຕເນວ ນເຍນ ອນິມິຕ຺ຕາກາເຣນ ນິພ຺ພານໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ໂຕ ອນິມິຕ຺ໂຕ, ອປ຺ປຓິຫິຕາກາເຣນ ນິພ຺ພານໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ໂຕ ອປ຺ປຓິຫິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເອໂກ ຫິ ອາທິໂຕວ ອນິຈ຺ຈໂຕ ສງ຺ຂາເຣ ສມ຺ມສຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ນ ອນິຈ຺ຈໂຕ ສມ຺ມສນມຕ຺ເຕເນວ ມຄ຺ຄວຸຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ, ທຸກ຺ຂໂຕປິ ອນຕ຺ຕໂຕປິ ສມ຺ມສິຕພ຺ພເມວ, ຕສ຺ມາ ທຸກ຺ຂໂຕປິ ອນຕ຺ຕໂຕປິ ສມ຺ມສຕິ. ຕສ຺ສ ເອວໍ ປຏິປນ຺ນສ຺ສ ອນິຈ຺ຈໂຕ ເຈ ສມ຺ມສນກາເລ ມຄ຺ຄວຸຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ, ອຍໍ ອນິຈ຺ຈໂຕ ອຠິນິວິສິຕ຺ວາ ອນິຈ຺ຈໂຕ ວຸຏ຺ຐາຕິ ນາມ. ສເຈ ປນສ຺ສ ທຸກ຺ຂໂຕ ອນຕ຺ຕໂຕ ສມ຺ມສນກາເລ ມຄ຺ຄວຸຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ, ອຍໍ ອນິຈ຺ຈໂຕ ອຠິນິວິສິຕ຺ວາ ທຸກ຺ຂໂຕ, ອນຕ຺ຕໂຕ ວຸຏ຺ຐາຕິ ນາມ. ເອສ ນໂຍ ທຸກ຺ຂໂຕ ອນຕ຺ຕໂຕ ອຠິນິວິສິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາເນສຸປິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ໂຍປິ ອນິຈ຺ຈໂຕ ອຠິນິວິຏ຺ໂຐ, ໂຍປິ ທຸກ຺ຂໂຕ, ໂຍປິ ອນຕ຺ຕໂຕ. ວຸຏ຺ຐານກາເລ ເຈ ອນິຈ຺ຈໂຕ ວຸຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ, ຕໂຍປິ ຊນາ ອຘິໂມກ຺ຂພຫຸລາ ໂຫນ຺ຕິ, ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປຏິລຠນ຺ຕິ, ອນິມິຕ຺ຕວິໂມກ຺ເຂນ ວິມຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ປຐມມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ສທ຺ຘານຸສາຣິໂນ ໂຫນ຺ຕິ, ສຕ຺ຕສຸ ຐາເນສຸ ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ຕາ. ສເຈ ປນ ທຸກ຺ຂໂຕ ວຸຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ, ຕໂຍປິ ຊນາ ປສ຺ສທ຺ຘິພຫຸລາ ໂຫນ຺ຕິ, ສມາຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປຏິລຠນ຺ຕິ, ອປ຺ປຓິຫິຕວິໂມກ຺ເຂນ ວິມຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ກາຍສກ຺ຂິໂນ ໂຫນ຺ຕິ. ຍສ຺ສ ປເນຕ຺ຖ ອຣູປຊ຺ຌານໍ ປາທກໍ ໂຫຕິ, ໂສ ອຄ຺ຄຜເລ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ອຖ ເນສໍ ອນຕ຺ຕໂຕ ວຸຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ, ຕໂຍປິ ຊນາ ເວທພຫຸລາ ໂຫນ຺ຕິ, ປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປຏິລຠນ຺ຕິ, ສຸຎ຺ຎຕວິໂມກ຺ເຂນ ວິມຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ປຐມມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ຘມ຺ມານຸສາຣິໂນ ໂຫນ຺ຕິ, ຉສຸ ຐາເນສຸ ທິຏ຺ຐິປ຺ປຕ຺ຕາ, ອຄ຺ຄຜເລ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕາຕິ.

ອປິຈ ມຄ຺ໂຄ ນາມ ປຎ຺ຈຫິ ກາຣເຓຫິ ນາມໍ ລຠຕິ ສຣເສນ ວາ ປຈ຺ຈນີເກນ ວາ ສຄຸເຓນ ວາ ອາຣມ຺ມເຓນ ວາ ອາຄມເນນ ວາ. ສເຈ ຫິ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາ ອນິຈ຺ຈໂຕ ສງ຺ຂາເຣ ສມ຺ມສິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຕິ, ອນິມິຕ຺ຕວິໂມກ຺ເຂນ ວິມຸຈ຺ຈຕິ. ສເຈ ທຸກ຺ຂໂຕ ສມ຺ມສິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຕິ, ອປ຺ປຓິຫິຕວິໂມກ຺ເຂນ ວິມຸຈ຺ຈຕິ. ສເຈ ອນຕ຺ຕໂຕ ສມ຺ມສິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຕິ, ສຸຎ຺ຎຕວິໂມກ຺ເຂນ ວິມຸຈ຺ຈຕິ. ອິທໍ ສຣສໂຕ ນາມໍ ນາມ. ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາຍ ປນ ສງ຺ຂາຣານໍ ຆນວິນິພ຺ໂຠຄໍ ກຕ຺ວາ ນິຈ຺ຈນິມິຕ຺ຕຘຸວນິມິຕ຺ຕສສ຺ສຕນິມິຕ຺ຕານິ ປຫາຍ ອາຄຕຕ຺ຕາ ອນິມິຕ຺ໂຕ, ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາຍ ສຸຂສຎ຺ຎໍ ປຫາຍ ປຓິຘິປຕ຺ຖນໍ ສຸກ຺ຂາເປຕ຺ວາ ອາຄຕຕ຺ຕາ ອປ຺ປຓິຫິໂຕ, ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາຍ ອຕ຺ຕສຕ຺ຕປຸຄ຺ຄລສຎ຺ຎໍ ປຫາຍ ສງ຺ຂາເຣ ສຸຎ຺ຎໂຕ ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ສຸຎ຺ຎໂຕຕິ ອິທໍ ປຈ຺ຈນີກໂຕ ນາມໍ ນາມ. ຣາຄາທີຫິ ປນ ສຸຎ຺ຎຕ຺ຕາ ສຸຎ຺ຎໂຕ, ຣູປນິມິຕ຺ຕາທີນໍ, ຣາຄນິມິຕ຺ຕາທີນໍເຍວ ວາ ອຠາເວນ ອນິມິຕ຺ໂຕ, ຣາຄປຓິຘິອາທີນໍ ອຠາວໂຕ ອປ຺ປຓິຫິໂຕຕິ ອິທມສ຺ສ ສຄຸຓໂຕ ນາມໍ ນາມ. ໂສຍໍ ສຸຎ຺ຎໍ ອນິມິຕ຺ຕໍ ອປ຺ປຓິຫິຕຎ຺ຈ ນິພ຺ພານໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກໂຣຕີຕິປິ ສຸຎ຺ຎໂຕ ອນິມິຕ຺ໂຕ ອປ຺ປຓິຫິໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິທມສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ນາມໍ ນາມ. ອາຄມນໍ ປນ ທຸວິຘໍ ວິປສ຺ສນາຄມນໍ ມຄ຺ຄາຄມນຎ຺ຈ. ຕຕ຺ຖ ມຄ຺ເຄ ວິປສ຺ສນາຄມນໍ ລພ຺ຠຕິ, ຜເລ ມຄ຺ຄາຄມນໍ. ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາ ຫິ ສຸຎ຺ຎຕາ ນາມ, ສຸຎ຺ຎຕວິປສ຺ສນາຍ ມຄ຺ໂຄ ສຸຎ຺ຎໂຕ, ສຸຎ຺ຎຕມຄ຺ຄສ຺ສ ຜລໍ ສຸຎ຺ຎຕໍ. ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາ ອນິມິຕ຺ຕາ ນາມ, ອນິມິຕ຺ຕວິປສ຺ສນາຍ ມຄ຺ໂຄ ອນິມິຕ຺ໂຕ. ອິທໍ ປນ ນາມໍ ອຠິຘມ຺ມປຣິຍາເຍ ນ ລພ຺ຠຕິ, ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິຍາເຍ ປນ ລພ຺ຠຕິ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ໂຄຕ຺ຣຠຸຎາຓໍ ອນິມິຕ຺ຕໍ ນິພ຺ພານໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ອນິມິຕ຺ຕນາມກໍ ຫຸຕ຺ວາ ສຍໍ ອາຄມນີຍຏ຺ຐາເນ ຐຕ຺ວາ ມຄ຺ຄສ຺ສ ນາມໍ ເທຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ເຕນ ມຄ຺ໂຄ ອນິມິຕ຺ໂຕຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ມຄ຺ຄາຄມເນນ ຜລໍ ອນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິເຍວ. ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາ ສງ຺ຂາເຣສຸ ປຓິຘິໍ ສຸກ຺ຂາເປຕ຺ວາ ອາຄຕຕ຺ຕາ ອປ຺ປຓິຫິຕາ ນາມ, ອປ຺ປຓິຫິຕວິປສ຺ສນາຍ ມຄ຺ໂຄ ອປ຺ປຓິຫິໂຕ, ອປ຺ປຓິຫິຕມຄ຺ຄສ຺ສ ຜລໍ ອປ຺ປຓິຫິຕນ຺ຕິ ເອວໍ ວິປສ຺ສນາ ອຕ຺ຕໂນ ນາມໍ ມຄ຺ຄສ຺ສ ເທຕິ, ມຄ຺ໂຄ ຜລສ຺ສາຕິ ອິທໍ ອາຄມນໂຕ ນາມໍ ນາມ. ເອວໍ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາ ວິໂມກ຺ຂວິເສສໍ ນິຍເມຕີຕິ.

ເອວໍ ຠຄວຕາ ເທສິເຕ ຕໂຍ ມຫາວຕ຺ຖຸເກ ວິໂມກ຺ເຂ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ຕໍນິທ຺ເທສວເສເນວ ອປເຣປິ ວິໂມກ຺ເຂ ນິທ຺ທິສິຕຸກາໂມ ອປິຈ ອຏ຺ຐສຏ຺ຐິ ວິໂມກ຺ຂາຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອປິຈາຕິ ອປຣປຣິຍາຍທສ຺ສນໍ. ກຖໍ ເຕ ອຏ຺ຐສຏ຺ຐິ ໂຫນ຺ຕິ, ນນຸ ເຕ ປຎ຺ຈສຕ຺ຕຕີຕິ? ສຈ຺ຈໍ ຍຖາຣຸຕວເສນ ປຎ຺ຈສຕ຺ຕຕິ. ຠຄວຕາ ປນ ເທສິເຕ ຕໂຍ ວິໂມກ຺ເຂ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎວິໂມກ຺ເຂ ນິທ຺ທິສນໂຕ ອິເມສໍ ຕທວໂຣຘໂຕ ຈ ອິເມ ຕໂຍ ນ ຄເຓຕພ຺ພາ, ອຊ຺ຌຕ຺ຕວິໂມກ຺ຂາທໂຍ ຕໂຍປິ ວິໂມກ຺ຂາ ຈຕຸຘາ ວິຕ຺ຖາຣວຈເນເຍວ ອນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ນ ຄເຓຕພ຺ພາ, ‘‘ປຓິຫິໂຕ ວິໂມກ຺ໂຂ, ອປ຺ປຓິຫິໂຕ ວິໂມກ຺ໂຂ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອປ຺ປຓິຫິໂຕ ວິໂມກ຺ໂຂ ປຐມໍ ອຸທ຺ທິຏ຺ເຐນ ເອກນາມິກຕ຺ຕາ ນ ຄເຓຕພ຺ໂພ, ເອວໍ ອິເມສຸ ສຕ຺ຕສຸ ອປນີເຕສຸ ເສສາ ອຏ຺ຐສຏ຺ຐິ ວິໂມກ຺ຂາ ໂຫນ຺ຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ສຸຎ຺ຎຕວິໂມກ຺ຂາທໂຍ ຕໂຍ ປຸນ ກສ຺ມາ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐາຕິ ເຈ? ອຸທ຺ເທເສນ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ເຕສມ຺ປິ ນິທ຺ເທສກຣຓຕ຺ຖໍ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕວຸຏ຺ຐານາທໂຍ ປນ ຕໂຍ ປເຠທໍ ວິນາ ມູລຣາສິວເສນ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐາ, ປຓິຫິຕວິໂມກ຺ຂປຏິປກ຺ຂວເສນ ປຸນ ອປ຺ປຓິຫິໂຕ ວິໂມກ຺ໂຂ ອຸທ຺ທິຏ຺ໂຐຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອຊ຺ຌຕ຺ຕວຸຏ຺ຐານາທີສຸ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໂຕ ວຸຏ຺ຐາຕີຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕວຸຏ຺ຐາໂນ. ອນຸໂລເມນ຺ຕີຕິ ອນຸໂລມາ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕວຸຏ຺ຐານານໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິ ອປຄມາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕວຸຏ຺ຐານປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິ. ຣູປີຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ເກສາທີສຸ ອຸປ຺ປາທິຕໍ ຣູປຊ຺ຌານໍ ຣູປໍ, ຕໍ ຣູປມສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຣູປີ ຣູປານິ ປສ຺ສຕີຕິ ພຫິທ຺ຘາ ນີລກສິຓາທິຣູປານິ ຌານຈກ຺ຂຸນາ ປສ຺ສຕິ. ອິມິນາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາວຕ຺ຖຸເກສຸ ກສິເຓສຸ ຌານປຏິລາໂຠ ທສ຺ສິໂຕ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອຣູປສຎ຺ຎີຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ນ ຣູປສຎ຺ຎີ, ອຕ຺ຕໂນ ເກສາທີສຸ ອນຸປ຺ປາທິຕຣູປາວຈຣຊ຺ຌາໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິມິນາ ພຫິທ຺ຘາ ປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ພຫິທ຺ຘາວ ປຏິລທ຺ຘຊ຺ຌານຕາ ທສ຺ສິຕາ. ສຸຠນ຺ເຕວ ອຘິມຸຕ຺ໂຕຕິ ‘‘ສຸຠ’’ມິຈ຺ເຈວ ອາຣມ຺ມເຓ ອຘິມຸຕ຺ໂຕ. ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ອນ຺ໂຕອປ຺ປນາຍໍ ‘‘ສຸຠ’’ນ຺ຕິ ອາໂຠໂຄ ນຕ຺ຖິ, ໂຍ ປນ ອປ຺ປຏິກູລາກາເຣນ ສຕ຺ຕາຣມ຺ມຓໍ ຜຣນ຺ໂຕ ວິຫຣຕິ, ໂສ ຍສ຺ມາ ‘‘ສຸຠ’’ນ຺ເຕວ ອຘິມຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ເອວໍ ອຸທ຺ເທໂສ ກໂຕຕິ. ອປ຺ປິຕປ຺ປິຕສມເຍ ເອວ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວິມຸຕ຺ຕິສພ຺ຠາວໂຕ ສມຍວິໂມກ຺ໂຂ. ໂສເຍວ ສກິຈ຺ຈກຣຓວເສນ ອປ຺ປິຕສມເຍ ເອວ ນິຍຸຕ຺ໂຕຕິ ສາມຍິໂກ. ສາມາຍິໂກຕິປິ ປາໂຐ. ໂກເປຕຸໍ ຠຎ຺ຊິຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາຍ ກຸປ຺ໂປ. ໂລກໍ ອນຕິກ຺ກມນໂຕ ໂລເກ ນິຍຸຕ຺ໂຕຕິ ໂລກິໂກ. ໂລກິໂຍຕິປິ ປາໂຐ. ໂລກໍ ອຸຕ຺ຕຣຕິ, ອຸຕ຺ຕິຓ຺ໂຓຕິ ວາ ໂລກຸຕ຺ຕໂຣ. ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ສຫ ອາສເວຫີຕິ ສາສໂວ. ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ສມ຺ປໂຍຄວເສນ ຈ ນຕ຺ເຖຕ຺ຖ ອາສວາຕິ ອນາສໂວ. ຣູປສງ຺ຂາເຕນ ສຫ ອາມິເສນາຕິ ສາມິໂສ. ສພ຺ພໂສ ຣູປາຣູປປ຺ປຫານາ ນິຣາມິສໂຕປິ ນິຣາມິສຕໂຣຕິ ນິຣາມິສາ ນິຣາມິສຕໂຣ. ປຓິຫິໂຕຕິ ຕຓ຺ຫາວເສນ ປຓິຫິໂຕ ປຕ຺ຖິໂຕ. ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ສຎ຺ໂຎຊເນຫິ ສໍຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສຎ຺ຎຸຕ຺ໂຕ. ເອກຕ຺ຕວິໂມກ຺ໂຂຕິ ກິເລເສຫິ ອນຊ຺ຌາຣຸຬ຺ຫຕ຺ຕາ ເອກສຠາໂວ ວິໂມກ຺ໂຂ. ສຎ຺ຎາວິໂມກ຺ໂຂຕິ ວິປສ຺ສນາຎາຓເມວ ວິປຣີຕສຎ຺ຎາຍ ວິມຸຈ຺ຈນໂຕ ສຎ຺ຎາວິໂມກ຺ໂຂ. ຕເທວ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ ສມ຺ໂມຫໂຕ ວິມຸຈ຺ຈນວເສນ ຎາຓເມວ ວິໂມກ຺ໂຂຕິ ຎາຓວິໂມກ຺ໂຂ. ສີຕິສິຍາວິໂມກ຺ໂຂຕິ ວິປສ຺ສນາຎາຓເມວ ສີຕິ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ປວຕ຺ໂຕ ວິໂມກ຺ໂຂ ສີຕິສິຍາວິໂມກ຺ໂຂ. ສີຕິສິກາວິໂມກ຺ໂຂຕິປິ ປາໂຐ, ສີຕິຠາວິກາຍ ວິໂມກ຺ໂຂຕິ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ. ຌານວິໂມກ຺ໂຂຕິ ອຸປຈາຣປ຺ປນາເຠທໍ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣເຠທຎ຺ຈ ຌານເມວ ວິໂມກ຺ໂຂ. ອນຸປາທາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວິໂມກ຺ໂຂຕິ ອນຸປາທິຍິຕ຺ວາ ຄຫຓໍ ອກຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວິໂມກ຺ໂຂ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ.

ວິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ວິໂມກ຺ຂນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໒໑໐. ກຕໂມຕິອາທິເກ ອຸທ຺ເທສສ຺ສ ນິທ຺ເທເສ ອິຕິ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂຕີຕິ ເອວໍ ອຸປປຣິກ຺ຂຕິ. ສຸຎ຺ຎມິທນ຺ຕິ ອິທໍ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ ສຸຎ຺ຎໍ. ເກນ ສຸຎ຺ຎໍ? ອຕ຺ເຕນ ວາ ອຕ຺ຕນິເຍນ ວາ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ເຕນ ວາຕິ ພາລຊນປຣິກປ຺ປິຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ອຠາວາ ເຕນ ອຕ຺ຕນາ ຈ ສຸຎ຺ຎໍ. ອຕ຺ຕນິເຍນ ວາຕິ ຕສ຺ສ ປຣິກປ຺ປິຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕເກນ ຈ ສຸຎ຺ຎໍ. ອຕ຺ຕໂນ ອຠາເວເນວ ອຕ຺ຕນິຍາຠາໂວ. ອຕ຺ຕນິຍຎ຺ຈ ນາມ ນິຈ຺ຈໍ ວາ ສິຍາ ສຸຂໍ ວາ, ຕທຸຠຍມ຺ປິ ນຕ຺ຖິ. ເຕນ ນິຈ຺ຈປຏິກ຺ເຂເປນ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາ, ສຸຂປຏິກ຺ເຂເປນ ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາ ຈ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫຕິ. ສຸຎ຺ຎມິທໍ ອຕ຺ເຕນ ວາຕິ ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາເຍວ ວຸຕ຺ຕາ. ໂສຕິ ໂສ ເອວໍ ຕີຫິ ອນຸປສ຺ສນາຫິ ວິປສ຺ສມາໂນ ຠິກ຺ຂຸ. ອຠິນິເວສໍ ນ ກໂຣຕີຕິ ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາວເສນ ອຕ຺ຕາຠິນິເວສໍ ນ ກໂຣຕິ.

ນິມິຕ຺ຕໍ ນ ກໂຣຕີຕິ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາວເສນ ນິຈ຺ຈນິມິຕ຺ຕໍ ນ ກໂຣຕິ. ປຓິຘິໍ ນ ກໂຣຕີຕິ ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາວເສນ ປຓິຘິໍ ນ ກໂຣຕິ. ອິເມ ຕໂຍ ວິໂມກ຺ຂາ ປຣິຍາເຍນ ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓ ຕທງ຺ຄວເສນາປິ ລພ຺ຠນ຺ຕິ, ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ປນ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓເຍວ. ຈຕ຺ຕາຣິ ຌານານິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ນີວຣຓາທີຫິ ວຸຏ຺ຐານໂຕ ອຊ຺ຌຕ຺ຕວຸຏ຺ຐາໂນ ວິໂມກ຺ໂຂ. ຈຕສ຺ໂສ ອຣູປສມາປຕ຺ຕິໂຍ ອາຣມ຺ມເຓຫິ ວຸຏ຺ຐານໂຕ ພຫິທ຺ຘາວຸຏ຺ຐາໂນ ວິໂມກ຺ໂຂ. ອາຣມ຺ມຓມ຺ປິ ຫິ ພາຫິຣາຍຕນານິ ວິຍ ອິຘ ‘‘ພຫິທ຺ຘາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິເມ ທ຺ເວ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວິໂມກ຺ຂາ, ທຸຠໂຕ ວຸຏ຺ຐາໂນ ປນ ສມຸຈ຺ເຉທວິໂມກ຺ໂຂ.

ນີວຣເຓຫິ ວຸຏ຺ຐາຕີຕິອາທີຫິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕວຸຏ຺ຐານໍ ສຣູປໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ຣູປສຎ຺ຎາຍາຕິອາທີຫິ ກສິຓາທິອາຣມ຺ມຓສມຕິກ຺ກມສ຺ສ ປາກຏຕ຺ຕາ ຕໍ ອວຕ຺ວາ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕສຸ ວຸຕ຺ຕຣູປສຎ຺ຎາທິສມຕິກ຺ກໂມ ວຸຕ຺ໂຕ. ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິວິຈິກິຈ຺ຉາສີລພ຺ພຕປຣາມາສາຕິ ສມາສປທໍ, ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິຍາ ວິຈິກິຈ຺ຉາຍ ສີລພ຺ພຕປຣາມາສາຕິ ວິຈ຺ເຉໂທ. ອຍເມວ ວາ ປາໂຐ.

໒໑໑. ວິຕກ຺ໂກ ຈາຕິອາທີຫິ ຌານານໍ ສມາປຕ຺ຕີນຎ຺ຈ ອຸປຈາຣຠູມິໂຍ ວຸຕ຺ຕາ. ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາຕິອາທີຫິ ຈຕຸນ຺ນໍ ມຄ຺ຄານໍ ປຸພ຺ພຠາຄວິປສ຺ສນາ ວຸຕ຺ຕາ. ປຏິລາໂຠ ວາຕິ ປຎ຺ຈວິຘວສິປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ພ຺ຍາປິໂຕ ປຕ຺ຖໂຏ ລາໂຠຕິ ປຏິລາໂຠ. ວສິປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຫິ ສພ຺ໂພ ຌານປໂຍໂຄ ຈ ສມາປຕ຺ຕິປໂຍໂຄ ຈ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ໂຘ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ປຏິລາໂຠ ‘‘ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິວິໂມກ຺ໂຂ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ວິປາໂກ ປນ ຌານສ຺ສ ສມາປຕ຺ຕິຍາ ຈ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິ ໂຫຕີຕິ ອຸຊຸກເມວ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອຸປຈາຣປໂຍຄສ຺ສ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘຕ຺ຕາ ຌານສ຺ສ ສມາປຕ຺ຕິຍາ ຈ ປຏິລາໂຠ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຌານສມາປຕ຺ຕິປຏິລາໂຠ ‘ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິວິໂມກ຺ໂຂ’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

໒໑໒. ອຊ຺ຌຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຕານໍ ອຘິກິຈ຺ຈ ປວຕ຺ຕໍ. ປຈ຺ຈຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຕານໍ ປຏິຈ຺ຈ ປວຕ຺ຕໍ. ອຸຠເຍນາປິ ນິຍກຊ຺ຌຕ຺ຕເມວ ທີເປຕິ ນີລນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ນີລເມວ. ນີລສຎ຺ຎໍ ປຏິລຠຕີຕິ ຕສ຺ມິໍ ນີລນິມິຕ຺ເຕ ນີລມິຕິສຎ຺ຎໍ ປຏິລຠຕິ. ສຸຄ຺ຄຫິຕໍ ກໂຣຕີຕິ ປຣິກມ຺ມຠູມິຍໍ ສຸຏ຺ຐຸ ອຸຄ຺ຄຫິຕໍ ກໂຣຕິ. ສູປຘາຣິຕໍ ອຸປຘາເຣຕີຕິ ອຸປຈາຣຠູມິຍໍ ສຸຏ຺ຐຸ ອຸປຘາຣິຕໍ ກຕ຺ວາ ອຸປຘາເຣຕິ. ສ຺ວາວຕ຺ຖິຕໍ ອວຕ຺ຖາເປຕີຕິ ອປ຺ປນາຠູມິຍໍ ສຸຏ຺ຐຸ ນິຈ຺ຉິຕໍ ນິຈ຺ຉິນາຕິ. ວວຕ຺ຖາເປຕີຕິປິ ປາໂຐ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕຎ຺ຫິ ນີລປຣິກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ເກເສ ວາ ປິຕ຺ເຕ ວາ ອກ຺ຂິຕາຣກາຍໍ ວາ ກໂຣຕິ. ພຫິທ຺ຘາ ນີລນິມິຕ຺ເຕຕິ ນີລປຸປ຺ຜນີລວຕ຺ຖນີລຘາຕູນໍ ອຎ຺ຎຕເຣ ນີລກສິເຓ. ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປສໍຫຣຕີຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປເນຕິ. ປີຕາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອາເສວຕີຕິ ຕເມວ ສຎ຺ຎໍ ອາທິໂຕ ເສວຕິ. ຠາເວຕີຕິ ວຑ຺ເຒຕິ. ພຫຸລີກໂຣຕີຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ກໂຣຕິ. ຣູປນ຺ຕິ ນີລນິມິຕ຺ຕໍ ຣູປໍ. ຣູປສຎ຺ຎີຕິ ຕສ຺ມິໍ ຣູເປ ສຎ຺ຎາ ຣູປສຎ຺ຎາ, ສາ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຣູປສຎ຺ຎີ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ປີຕນິມິຕ຺ຕາທີສຸ ປີຕປຣິກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ເມເທ ວາ ຉວິຍາ ວາ ອກ຺ຂີນໍ ປີຕຏ຺ຐາເນ ວາ ກໂຣຕິ. ໂລຫິຕປຣິກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ມໍເສ ວາ ໂລຫິເຕ ວາ ຊິວ຺ຫາຍ ວາ ຫຕ຺ຖຕລປາທຕເລສຸ ວາ ອກ຺ຂີນໍ ຣຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ວາ ກໂຣຕິ. ໂອທາຕປຣິກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອຏ຺ຐິມ຺ຫິ ວາ ທນ຺ເຕ ວາ ນເຂ ວາ ອກ຺ຂີນໍ ເສຕຏ຺ຐາເນ ວາ ກໂຣຕິ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອຣູປນ຺ຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ຣູປນິມິຕ຺ຕໍ ນຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເມຕ຺ຕາສຫຄເຕນາຕິ ປຐມທຸຕິຍຕຕິຍຊ຺ຌານວເສນ ເມຕ຺ຕາຍ ສມນ຺ນາຄເຕນ. ເຈຕສາຕິ ຈິຕ຺ເຕນ. ເອກໍ ທິສນ຺ຕິ ເອກໍ ເອກິສ຺ສາ ທິສາຍ ປຐມປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ສຕ຺ຕໍ ອຸປາທາຍ ເອກທິສາປຣິຍາປນ຺ນສຕ຺ຕຜຣຓວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຜຣິຕ຺ວາຕິ ຜຸສິຕ຺ວາ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ. ວິຫຣຕີຕິ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣາຘິຏ຺ຐິຕໍ ອິຣິຍາປຖວິຫາຣໍ ປວຕ຺ເຕຕິ. ຕຖາ ທຸຕິຍນ຺ຕິ ຍຖາ ປຸຣຕ຺ຖິມາທີສຸ ຍໍກິຎ຺ຈິ ເອກໍ ທິສໍ ຜຣິຕ຺ວາ ວິຫຣຕິ, ຕເຖວ ຕທນນ຺ຕຣໍ ທຸຕິຍໍ ຕຕິຍໍ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຕິ ອຸທ຺ຘນ຺ຕິ ເອເຕເນວ ນເຍນ ອຸປຣິມໍ ທິສນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອໂຘ ຕິຣິຍນ຺ຕິ ອໂຘທິສມ຺ປິ ຕິຣິຍໍ ທິສມ຺ປິ ເອວເມວ. ຕຕ຺ຖ ຈ ອໂຘຕິ ເຫຏ຺ຐາ. ຕິຣິຍນ຺ຕິ ອນຸທິສາ. ເອວໍ ສພ຺ພທິສາສຸ ອສ຺ສມຓ຺ຑລິກາຍ ອສ຺ສມິວ ເມຕ຺ຕາສຫຄຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ສາເຣຕິປິ ປຈ຺ຈາສາເຣຕິປີຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ເອກເມກໍ ທິສໍ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ໂອຘິໂສ ເມຕ຺ຕາຜຣຓໍ ທສ຺ສິຕໍ. ສພ຺ພຘີຕິອາທິ ປນ ອໂນຘິໂສ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພຘີຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ສພ຺ພຕ຺ຕຕາຍາຕິ ສພ຺ເພສຸ ຫີນມຊ຺ຌິມຸກ຺ກຏ຺ຐມິຕ຺ຕສປຕ຺ຕມຊ຺ຌຕ຺ຕາທິປ຺ປເຠເທສຸ ອຕ຺ຕຕາຍ, ‘‘ອຍໍ ປຣສຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວິຠາຄໍ ອກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕສມຕາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຖ ວາ ສພ຺ພຕ຺ຕຕາຍາຕິ ສພ຺ເພນ ຈິຕ຺ຕຠາເວນ, ອີສກມ຺ປິ ພຫິ ອວິກ຺ຂິປມາໂນຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສພ຺ພາວນ຺ຕນ຺ຕິ ສພ຺ພສຕ຺ຕວນ຺ຕໍ, ສພ຺ພສຕ຺ຕຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສພ຺ພວນ຺ຕນ຺ຕິປິ ປາໂຐ. ໂລກນ຺ຕິ ສຕ຺ຕໂລກໍ.

ວິປຸເລນາຕິ ເອວມາທິປຣິຍາຍທສ຺ສນໂຕ ປເນຕ຺ຖ ປຸນ ‘‘ເມຕ຺ຕາສຫຄເຕນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ວາ ເອຕ຺ຖ ໂອຘິໂສ ຜຣເຓ ວິຍ ປຸນ ຕຖາສທ຺ໂທ ວາ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ວາ ນ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ປຸນ ‘‘ເມຕ຺ຕາສຫຄເຕນ ເຈຕສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນິຄມນວເສນ ວາ ເອຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິປຸເລນາຕິ ເອຕ຺ຖ ຜຣຓວເສນ ວິປຸລຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ຠູມິວເສນ ປນ ຕໍ ມຫຄ຺ຄຕໍ. ຕຎ຺ຫິ ກິເລສວິກ຺ຂມ຺ຠນສມຕ຺ຖຕາຍ ວິປຸລຜລຕາຍ ທີຆສນ຺ຕານຕາຍ ຈ ມຫນ຺ຕຠາວໍ ຄຕໍ, ມຫນ຺ເຕຫິ ວາ ອຸຬາຣຈ຺ຉນ຺ທວີຣິຍຈິຕ຺ຕປຎ຺ເຎຫິ ຄຕໍ ປຏິປນ຺ນນ຺ຕິ ມຫຄ຺ຄຕໍ. ປຄຸຓວເສນ ອປ຺ປມາຓສຕ຺ຕາຣມ຺ມຓວເສນ ຈ ອປ຺ປມາຓໍ. ພ຺ຍາປາທປຈ຺ຈຕ຺ຖິກປ຺ປຫາເນນ ອເວຣໍ. ໂທມນສ຺ສປ຺ປຫານໂຕ ອພ຺ຍາປຊ຺ຊໍ, ນິທ຺ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອປ຺ປຏິກູລາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອປ຺ປຏິກູລາ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ. ເສເສສຸປິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ກຣຸຓາມຸທິຕາອຸເປກ຺ຂາວເສນ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ກຣຸຓາຍ ວິເຫສາປຈ຺ຈຕ຺ຖິກປ຺ປຫາເນນ ອເວຣໍ, ມຸທິຕາຍ ອຣຕິປຈ຺ຈຕ຺ຖິກປ຺ປຫາເນນ.

ອຸເປກ຺ຂາສຫຄເຕນາຕິ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານວເສນ ອຸເປກ຺ຂາຍ ສມນ຺ນາຄເຕນ. ຣາຄປຈ຺ຈຕ຺ຖິກປ຺ປຫາເນນ ອເວຣໍ, ເຄຫສິຕໂສມນສ຺ສປ຺ປຫານໂຕ ອພ຺ຍາປຊ຺ຊໍ. ສພ຺ພມ຺ປິ ຫິ ອກຸສລໍ ກິເລສປຣິຬາຫໂຍຄໂຕ ສພ຺ຍາປຊ຺ຊເມວາຕິ ອຍເມເຕສໍ ວິເສໂສ.

໒໑໓. ສພ຺ພໂສຕິ ສພ຺ພາກາເຣນ, ສພ຺ພາສໍ ວາ, ອນວເສສານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຣູປສຎ຺ຎານນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາສີເສນ ວຸຕ຺ຕຣູປາວຈຣຊ຺ຌານານຎ຺ເຈວ ຕທາຣມ຺ມຓານຎ຺ຈ. ຣູປາວຈຣຊ຺ຌານມ຺ປິ ຫິ ຣູປນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ຣູປີ ຣູປານິ ປສ຺ສຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ປຏິ. ມ. ໑.໒໐໙; ຘ. ສ. ໒໔໘), ຕສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓມ຺ປິ ພຫິທ຺ຘາ ຣູປານິ ປສ຺ສຕິ ‘‘ສຸວຓ຺ຓທຸພ຺ພຓ຺ຓານີ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ໒໒໓). ຕສ຺ມາ ອິຘ ຣູເປ ສຎ຺ຎາ ຣູປສຎ຺ຎາຕິ ເອວໍ ສຎ຺ຎາສີເສນ ວຸຕ຺ຕຣູປາວຈຣຊ຺ຌານສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຣູປໍ ສຎ຺ຎາ ອສ຺ສາຕິ ຣູປສຎ຺ຎໍ, ຣູປມສ຺ສ ນາມນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອວໍ ປຖວີກສິຓາທິເຠທສ຺ສ ຕທາຣມ຺ມຓສ຺ສ ເຈຕໍ ອຘິວຈນນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສມຕິກ຺ກມາຕິ ວິຣາຄາ ນິໂຣຘາ ຈ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ເອຕາສໍ ກຸສລວິປາກກິຣິຍາວເສນ ປຎ຺ຈທສນ຺ນໍ ຌານສງ຺ຂາຕານໍ ຣູປສຎ຺ຎານໍ, ເອເຕສຎ຺ຈ ປຖວີກສິຓາທິວເສນ ນວນ຺ນໍ ອາຣມ຺ມຓສງ຺ຂາຕານໍ ຣູປສຎ຺ຎານໍ ສພ຺ພາກາເຣນ, ອນວເສສານໍ ວາ ວິຣາຄາ ຈ ນິໂຣຘາ ຈ ວິຣາຄເຫຕຸ ເຈວ ນິໂຣຘເຫຕຸ ຈ ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ. ນ ຫິ ສກ຺ກາ ສພ຺ພໂສ ອນຕິກ຺ກນ຺ຕຣູປສຎ຺ເຎນ ເອຕໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣິຕຸນ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ອາຣມ຺ມຓສມຕິກ຺ກເມນ ປຕ຺ຕພ຺ພາ ເອຕາ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ, ນ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ອາຣມ຺ມເຓ ປຐມຊ຺ຌານາທີນິ ວິຍ. ອາຣມ຺ມເຓ ອວິຣຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ສຎ຺ຎາສມຕິກ຺ກໂມ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ອຍໍ ອາຣມ຺ມຓສມຕິກ຺ກມວເສນາປິ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ກຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ປຏິຆສຎ຺ຎານໍ ອຕ຺ຖງ຺ຄມາຕິ ຈກ຺ຂາທີນໍ ວຕ຺ຖູນໍ ຣູປາທີນໍ ອາຣມ຺ມຓານຎ຺ຈ ປຏິຆາເຕນ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ສຎ຺ຎາ ປຏິຆສຎ຺ຎາ, ຣູປສຎ຺ຎາທີນໍ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຕາສໍ ກຸສລວິປາການໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ, ອກຸສລວິປາການໍ ປຎ຺ຈນ຺ນນ຺ຕິ ສພ຺ພໂສ ທສນ຺ນມ຺ປິ ປຏິຆສຎ຺ຎານໍ ອຕ຺ຖງ຺ຄມາ ປຫານາ ອສມຸປ຺ປາທາ, ອປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກາມຎ຺ເຈຕາ ປຐມຊ຺ຌານາທີນິ ສມາປນ຺ນສ຺ສປິ ນ ສນ຺ຕິ, ນ ຫິ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ປຎ຺ຈທ຺ວາຣວເສນ ຈິຕ຺ຕໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ປຫີນານໍ ສຸຂທຸກ຺ຂານໍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌາເນ ວິຍ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐາທີນໍ ຕຕິຍມຄ຺ເຄ ວິຍ ຈ ອິມສ຺ມິໍ ຌາເນ ອຸສ຺ສາຫຊນນຕ຺ຖໍ ອິມສ຺ສ ຌານສ຺ສ ປສໍສາວເສນ ເອຕາສໍ ເອຕ຺ຖ ວຈນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຖ ວາ ກິຎ຺ຈາປິ ຕາ ຣູປາວຈຣໍ ສມາປນ຺ນສ຺ສ ນ ສນ຺ຕິ, ອຖ ໂຂ ນ ປຫີນຕ຺ຕາ ນ ສນ຺ຕິ. ນ ຫິ ຣູປວິຣາຄາຍ ຣູປາວຈຣຠາວນາ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ຣູປາຍຕ຺ຕາເຍວ ຈ ເອຕາສໍ ປວຕ຺ຕິ. ອຍໍ ປນ ຠາວນາ ຣູປວິຣາຄາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ຕາ ເອຕ຺ຖ ປຫີນາຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ວຕ຺ຕຸໍ, ເອກໍເສເນວ ເອວໍ ຘາເຣຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ. ຕາສຎ຺ຫິ ອິໂຕ ປຸພ຺ເພ ອປ຺ປຫີນຕ຺ຕາເຍວ ‘‘ປຐມຊ຺ຌານໍ ສມາປນ຺ນສ຺ສ ສທ຺ໂທ ກຓ຺ຏໂກ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑໐.໗໒) ວຸຕ຺ໂຕ ຠຄວຕາ. ອິຘ ຈ ປຫີນຕ຺ຕາເຍວ ອຣູປສມາປຕ຺ຕີນໍ ອາເນຎ຺ຊຕາ ສນ຺ຕວິໂມກ຺ຂຕາ ຈ ວຸຕ຺ຕາ.

ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎານໍ ອມນສິກາຣາຕິ ນານຕ຺ເຕ ວາ ໂຄຈເຣ ປວຕ຺ຕານໍ ສຎ຺ຎານໍ, ນານຕ຺ຕານໍ ວາ ສຎ຺ຎານໍ. ຍສ຺ມາ ເຫຕາ ຣູປສທ຺ທາທິເຠເທ ນານຕ຺ເຕ ນານາສຠາເວ ໂຄຈເຣ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ຍສ຺ມາ ເຈຕາ ອຏ຺ຐ ກາມາວຈຣກຸສລສຎ຺ຎາ, ທ຺ວາທສ ອກຸສລສຎ຺ຎາ, ເອກາທສ ກາມາວຈຣກຸສລວິປາກສຎ຺ຎາ, ທ຺ເວ ອກຸສລວິປາກສຎ຺ຎາ, ເອກາທສ ກາມາວຈຣກິຣິຍາສຎ຺ຎາຕິ ເອວໍ ຈຕຸຈຕ຺ຕາລີສມ຺ປິ ສຎ຺ຎາ ນານຕ຺ຕາ ນານາສຠາວາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວິສທິສາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຕາສໍ ສພ຺ພໂສ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎານໍ ອມນສິກາຣາ ອນາວຊ຺ຊນາ ຈິຕ຺ເຕ ຈ ອນຸປ຺ປາທນາ. ຍສ຺ມາ ຕາ ນາວຊ຺ຊຕິ ຈິຕ຺ເຕ ຈ ນ ອຸປ຺ປາເທຕິ ນ ມນສິກໂຣຕິ ນ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຕິ, ຕສ຺ມາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຍສ຺ມາ ເຈຕ຺ຖ ປຸຣິມາ ຣູປສຎ຺ຎາ ປຏິຆສຎ຺ຎາ ຈ ອິມິນາ ຌາເນນ ນິພ຺ພຕ຺ເຕ ຠເວປິ ນ ວິຊ຺ຊນ຺ຕິ, ປເຄວ ຕສ຺ມິໍ ຠເວ ອິມໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຓກາເລ, ຕສ຺ມາ ຕາສໍ ສມຕິກ຺ກມາ ອຕ຺ຖງ຺ຄມາຕິ ທ຺ເວຘາປິ ອຠາໂວເຍວ ວຸຕ຺ໂຕ. ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎາສຸ ປນ ຍສ຺ມາ ອຏ຺ຐ ກາມາວຈຣກຸສລສຎ຺ຎາ, ນວ ກິຣິຍາສຎ຺ຎາ, ທສາກຸສລສຎ຺ຎາຕິ ອິມາ ສຕ຺ຕວີສຕິ ສຎ຺ຎາ ອິມິນາ ຌາເນນ ນິພ຺ພຕ຺ເຕ ຠເວ ວິຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕາສໍ ອມນສິກາຣາຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖາປິ ຫິ ອິມໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຕາສໍ ອມນສິກາຣາເຍວ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ. ຕາ ປນ ມນສິກໂຣນ຺ໂຕ ອສມາປນ຺ໂນ ໂຫຕີຕິ. ສງ຺ເຂປໂຕ ເຈຕ຺ຖ ‘‘ຣູປສຎ຺ຎານໍ ສມຕິກ຺ກມາ’’ຕິອິມິນາ ສພ຺ພຣູປາວຈຣຘມ຺ມານໍ ປຫານໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ປຏິຆສຎ຺ຎານໍ ອຕ຺ຖງ຺ຄມາ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎານໍ ອມນສິກາຣາ’’ຕິອິມິນາ ສພ຺ເພສໍ ກາມາວຈຣຈິຕ຺ຕເຈຕສິການໍ ປຫານຎ຺ຈ ອມນສິກາໂຣ ຈ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອນນ຺ໂຕ ອາກາໂສຕິ ເອຕ຺ຖ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິມຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນາສ຺ສ ອຸປ຺ປາທນ຺ໂຕ ວາ ວຍນ຺ໂຕ ວາ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ອນນ຺ໂຕ, ອນນ຺ຕຜຣຓວເສນາປິ ອນນ຺ໂຕ. ນ ຫິ ໂສ ໂຍຄີ ເອກເທສວເສນ ຜຣຕິ, ສກລວເສເນວ ຜຣຕິ. ອາກາໂສຕິ ກສິຓຸຄ຺ຆາຏິມາກາໂສ. ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນາທີນິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖານິ. ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕີຕິ ຕໍ ປຕ຺ວາ ນິປ຺ຜາເທຕ຺ວາ ຕທນຸຣູເປນ ອິຣິຍາປເຖນ ວິຫຣຕິ. ຕເທວ ສມາປຊ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ສມາປຕ຺ຕິ.

ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນໍ ສມຕິກ຺ກມ຺ມາຕິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຌານມ຺ປິ ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນໍ ອາຣມ຺ມຓມ຺ປິ. ອາຣມ຺ມຓມ຺ປິ ຫິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອາກາສານຎ຺ຈໍ ຈ ຕໍ ປຐມສ຺ສ ອາຣຸປ຺ປຊ຺ຌານສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ ເທວານໍ ເທວາຍຕນໍ ວິຍ ອຘິຏ຺ຐານຏ຺ເຐນ ອາຍຕນຎ຺ຈາຕິ ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນໍ, ຕຖາ ອາກາສານຎ຺ຈໍ ຈ ຕໍ ຕສ຺ສ ຌານສ຺ສ ສຎ຺ຊາຕິເຫຕຸຕ຺ຕາ ‘‘ກມ຺ໂພຊາ ອສ຺ສານໍ ອາຍຕນ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ວິຍ ສຎ຺ຊາຕິເທສຏ຺ເຐນ ອາຍຕນຎ຺ຈາຕິປິ ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນໍ. ເອວເມຕໍ ຌານຎ຺ຈ ອາຣມ຺ມຓຎ຺ຈາຕິ ອຸຠຍມ຺ປິ ອປ຺ປວຕ຺ຕິກຣເຓນ ຈ ອມນສິກຣເຓນ ຈ ສມຕິກ຺ກມິຕ຺ວາວ ຍສ຺ມາ ອິທໍ ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫາຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ ອຸຠຍມ຺ເປຕເມກຊ຺ຌໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນໍ ສມຕິກ຺ກມ຺ມາ’’ຕິ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອນນ຺ຕໍ ວິຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ຕໍເຍວ ‘‘ອນນ຺ໂຕ ອາກາໂສ’’ຕິ ຜຣິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ‘‘ອນນ຺ຕໍ ວິຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ມນສິກໂຣນ຺ໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ມນສິກາຣວເສນ ວາ ອນນ຺ຕໍ. ໂສ ຫິ ຕໍ ອາກາສາຣມ຺ມຓໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ອນວເສສໂຕ ມນສິກໂຣນ຺ໂຕ ອນນ຺ຕໍ ມນສິ ກໂຣຕິ.

ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນໍ ສມຕິກ຺ກມ຺ມາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ຈ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຌານມ຺ປິ ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນໍ ອາຣມ຺ມຓມ຺ປິ. ອາຣມ຺ມຓມ຺ປິ ຫິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈໍ ຈ ຕໍ ທຸຕິຍສ຺ສ ອາຣຸປ຺ປຊ຺ຌານສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ ອຘິຏ຺ຐານຏ຺ເຐນ ອາຍຕນຎ຺ຈາຕິ ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນໍ, ຕຖາ ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈໍ ຈ ຕໍ ຕສ຺ເສວ ຌານສ຺ສ ສຎ຺ຊາຕິເຫຕຸຕ຺ຕາ ສຎ຺ຊາຕິເທສຏ຺ເຐນ ອາຍຕນຎ຺ຈາຕິປິ ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນໍ. ເອວເມຕໍ ຌານຎ຺ຈ ອາຣມ຺ມຓຎ຺ຈາຕິ ອຸຠຍມ຺ປິ ອປ຺ປວຕ຺ຕິກຣເຓນ ຈ ອມນສິກຣເຓນ ຈ ສມຕິກ຺ກມິຕ຺ວາວ ຍສ຺ມາ ອິທໍ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫາຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ ອຸຠຍມ຺ເປຕເມກຊ຺ຌໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນໍ ສມຕິກ຺ກມ຺ມາ’’ຕິ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ນຕ຺ຖິ ກິຎ຺ຈີຕິ ນຕ຺ຖິ ນຕ຺ຖິ, ສຸຎ຺ຎໍ ສຸຎ຺ຎໍ, ວິວິຕ຺ຕໍ ວິວິຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອວໍ ມນສິກໂຣນ຺ໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນໍ ສມຕິກ຺ກມ຺ມາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຌານມ຺ປິ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນໍ ອາຣມ຺ມຓມ຺ປິ. ອາຣມ຺ມຓມ຺ປິ ຫິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎຎ຺ຈ ຕໍ ຕຕິຍສ຺ສ ອາຣຸປ຺ປຊ຺ຌານສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ ອຘິຏ຺ຐານຏ຺ເຐນ ອາຍຕນຎ຺ຈາຕິ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນໍ, ຕຖາ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎຎ຺ຈ ຕໍ ຕສ຺ເສວ ຌານສ຺ສ ສຎ຺ຊາຕິເຫຕຸຕ຺ຕາ ສຎ຺ຊາຕິເທສຏ຺ເຐນ ອາຍຕນຎ຺ຈາຕິປິ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນໍ. ເອວເມຕໍ ຌານຎ຺ຈ ອາຣມ຺ມຓຎ຺ຈາຕິ ອຸຠຍມ຺ປິ ອປ຺ປວຕ຺ຕິກຣເຓນ ຈ ອມນສິກຣເຓນ ຈ ສມຕິກ຺ກມິຕ຺ວາວ ຍສ຺ມາ ອິທໍ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫາຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ ອຸຠຍມ຺ເປຕເມກຊ຺ຌໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນໍ ສມຕິກ຺ກມ຺ມາ’’ຕິ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສຎ຺ຎາເວທຍິຕນິໂຣຘກຖາ ເຫຏ຺ຐາ ກຖິຕາວ.

‘‘ຣູປີ ຣູປານິ ປສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິກາ ສຕ຺ຕ ວິໂມກ຺ຂາ ປຈ຺ຈນີກຘມ຺ເມຫິ ສຸຏ຺ຐຸ ວິມຸຈ຺ຈນຏ຺ເຐນ ອາຣມ຺ມເຓ ອຠິຣຕິວເສນ ສຸຏ຺ຐຸ ມຸຈ຺ຈນຏ຺ເຐນ ຈ ວິໂມກ຺ຂາ, ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິ ປນ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິເກຫິ ວິມຸຕ຺ຕຏ຺ເຐນ ວິໂມກ຺ໂຂ. ສມາປຕ຺ຕິສມາປນ຺ນສມເຍ ວິມຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ວຸຏ຺ຐິຕສມເຍ ອວິມຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕີຕິ ສມຍວິໂມກ຺ໂຂ. ສມຸຈ຺ເຉທວິມຸຕ຺ຕິວເສນ ອຈ຺ຈນ຺ຕວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຣິຍມຄ຺ຄາ, ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິວິມຸຕ຺ຕິວເສນ ອຈ຺ຈນ຺ຕວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສາມຎ຺ຎຜລານິ, ນິສ຺ສຣຓວິມຸຕ຺ຕິວເສນ ອຈ຺ຈນ຺ຕວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນິພ຺ພານໍ ອສມຍວິໂມກ຺ໂຂ. ຕຖາ ສາມຍິກາສາມຍິກວິໂມກ຺ຂາ.

ປມາທໍ ອາຄມ຺ມ ປຣິຫາຍຕີຕິ ກຸປ຺ໂປ. ຕຖາ ນ ປຣິຫາຍຕີຕິ ອກຸປ຺ໂປ. ໂລກາຍ ສໍວຕ຺ຕຕີຕິ ໂລກິໂຍ. ອຣິຍມຄ຺ຄາ ໂລກໍ ອຸຕ຺ຕຣນ຺ຕີຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣາ, ສາມຎ຺ຎຜລານິ ນິພ຺ພານຎ຺ຈ ໂລກໂຕ ອຸຕ຺ຕິຓ຺ຓາຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣາ. ອາທິຕ຺ຕໍ ອໂຍຄຸຬໍ ມກ຺ຂິກາ ວິຍ ເຕຊຸສ຺ສທໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ ຘມ຺ມໍ ອາສວາ ນາລມ຺ພນ຺ຕີຕິ ອນາສໂວ. ຣູປປ຺ປຏິສຎ຺ຎຸຕ຺ໂຕຕິ ຣູປຊ຺ຌານານິ. ອຣູປປ຺ປຏິສຎ຺ຎຸຕ຺ໂຕຕິ ອຣູປສມາປຕ຺ຕິໂຍ. ຕຓ຺ຫາຍ ອາລມ຺ພິໂຕ ປຓິຫິໂຕ. ອນາລມ຺ພິໂຕ ອປ຺ປຓິຫິໂຕ. ມຄ຺ຄຜລານິ ເອກາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ ເອກນິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ຈ ເອກຕ຺ຕວິໂມກ຺ໂຂ, ນິພ຺ພານໍ ອທຸຕິຍຕ຺ຕາ ເອກຕ຺ຕວິໂມກ຺ໂຂ, ອາຣມ຺ມຓນານຕ຺ຕາ ວິປາກນານຕ຺ຕາ ຈ ນານຕ຺ຕວິໂມກ຺ໂຂ.

໒໑໔. ສິຍາຕິ ຠເວຍ຺ຍ, ທສ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຈ ເອໂກ ໂຫຕີຕິ ຈ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ສິຍາ’’ຕິ ຈ ເອຕໍ ວິຘິວຈນໍ, ນ ປຸຈ຺ຉາວຈນໍ. ວຕ຺ຖຸວເສນາຕິ ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາທິທສວຕ຺ຖຸວເສນ ທສ ໂຫນ຺ຕິ. ປຣິຍາເຍນາຕິ ວິມຸຈ຺ຈນປຣິຍາເຍນ ເອໂກ ໂຫຕິ. ສິຍາຕິ ກຖຎ຺ຈ ສິຍາຕິ ຍໍ ວາ ສິຍາຕິ ວິຫິຕໍ, ຕໍ ກຖໍ ສິຍາຕິ ປຸຈ຺ຉຕິ. ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນຎາຓນ຺ຕິ ສມາສປທໍ. ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາຎາຓນ຺ຕິ ວາ ປາໂຐ. ຕຖາ ເສເສສຸປິ. ນິຈ຺ຈໂຕ ສຎ຺ຎາຍາຕິ ນິຈ຺ຈໂຕ ປວຕ຺ຕາຍ ສຎ຺ຎາຍ, ‘‘ນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕາຍ ສຎ຺ຎາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອສ ນໂຍ ສຸຂໂຕ ອຕ຺ຕໂຕ ນິມິຕ຺ຕໂຕ ສຎ຺ຎາຍາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ນິມິຕ຺ຕໂຕຕິ ຈ ນິຈ຺ຈນິມິຕ຺ຕໂຕ. ນນ຺ທິຍາ ສຎ຺ຎາຍາຕິ ນນ຺ທິວເສນ ປວຕ຺ຕາຍ ສຎ຺ຎາຍ, ນນ຺ທິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຍ ສຎ຺ຎາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອສ ນໂຍ ຣາຄໂຕ ສມຸທຍໂຕ ອາທານໂຕ ປຓິຘິໂຕ ອຠິນິເວສໂຕ ສຎ຺ຎາຍາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ຍສ຺ມາ ປນ ຂຍວຍວິປຣິຓາມານຸປສ຺ສນາ ຕິສ຺ໂສ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາທີນໍ ພລວຠາວາຍ ພລວປຈ຺ຈຍຠູຕາ ຠງ຺ຄານຸປສ຺ສນາວິເສສາ. ຠງ຺ຄທສ຺ສເນນ ຫິ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາ ພລວຕີ ໂຫຕິ. ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາຍ ຈ ພລວຕິຍາ ຊາຕາຍ ‘‘ຍທນິຈ຺ຈໍ ຕໍ ທຸກ຺ຂໍ, ຍໍ ທຸກ຺ຂໍ ຕທນຕ຺ຕາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໑໕) ທຸກ຺ຂານຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາປິ ພລວຕິໂຍ ໂຫນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາທີສຸ ວຸຕ຺ຕາສຸ ຕາປິ ຕິສ຺ໂສ ວຸຕ຺ຕາວ ໂຫນ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ຈ ສຸຎ຺ຎຕານຸປສ຺ສນາ ‘‘ອຠິນິເວສໂຕ ສຎ຺ຎາຍ ມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ວຈເນເນວ ສາຣາທານາຠິນິເວສສມ຺ໂມຫາຠິນິເວສອາລຍາຠິນິເວສສຎ຺ໂຎຄາຠິນິເວສໂຕ ສຎ຺ຎາຍ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ວຸຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ, ອຠິນິເວສາຠາເວເນວ ອປ຺ປຏິສງ຺ຂາໂຕ ສຎ຺ຎາຍ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ວຸຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ອຘິປຎ຺ຎາຘມ຺ມວິປສ຺ສນາທໂຍ ປຎ຺ຈປິ ອນຸປສ຺ສນາ ນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອວໍ ອຏ຺ຐາຣສສຸ ມຫາວິປສ຺ສນາສຸ ເອຕາ ອຏ຺ຐ ອນຸປສ຺ສນາ ອວຕ຺ວາ ທເສວ ອນຸປສ຺ສນາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

໒໑໕. ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາ ຍຖາຠູຕໍ ຎາຓນ຺ຕິ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາເຍວ ຍຖາຠູຕຎາຓໍ. ອຸຠຍມ຺ປິ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ. ຍຖາຠູຕຎາຓນ຺ຕິ ຎາຓຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ. ສມ຺ໂມຫາ ອຎ຺ຎາຓາຕິ ສມ຺ໂມຫຠູຕາ ອຎ຺ຎາຓາ. ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ວິໂມກ຺ຂຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ.

໒໑໖. ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສີຕິຠາວຎາຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສາສເນເຍວ ສພ຺ຠາວໂຕ ອຸຕ຺ຕມຏ຺ເຐນ ອນຸຕ຺ຕຣໍ, ອນຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ ວາ ອນຸຕ຺ຕຣໍ, ສີຕິຠາໂວ ເອວ ຎາຓໍ ສີຕິຠາວຎາຓໍ. ຕໍ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາສງ຺ຂາຕໍ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສີຕິຠາວຎາຓໍ. ‘‘ຉຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ຠພ຺ໂພ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສີຕິຠາວໍ ສຈ຺ຉິກາຕຸ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ໖.໘໕) ເອຕ຺ຖ ນິພ຺ພານໍ ອນຸຕ຺ຕໂຣ ສີຕິຠາໂວ ນາມ. ອິຘ ປນ ວິປສ຺ສນາ ອນຸຕ຺ຕໂຣ ສີຕິຠາໂວ. ນິຈ຺ຈໂຕ ສນ຺ຕາປປຣິຬາຫທຣຖາ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕກິເລສາ ເອວ ອິຘ ຈາມຸຕ຺ຣ ຈ ສນ຺ຕາປນຏ຺ເຐນ ສນ຺ຕາໂປ, ປຣິທຫນຏ຺ເຐນ ປຣິຬາໂຫ, ອຸຓ຺ຫຏ຺ເຐນ ທຣໂຖຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ.

໒໑໗. ເນກ຺ຂມ຺ມໍ ຌາຍຕີຕິ ຌານນ຺ຕິອາທໂຍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາ. ເນກ຺ຂມ຺ມາທີນິ ເຈຕ຺ຖ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ຈ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍາເນວ.

໒໑໘. ອນຸປາທາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວິໂມກ຺ໂຂຕິ ອິຘ ວິປສ຺ສນາເຍວ. ‘‘ເອຕທຕ຺ຖາ ກຖາ, ເອຕທຕ຺ຖາ ມນ຺ຕນາ, ຍທິທໍ ອນຸປາທາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວິໂມກ຺ໂຂ’’ຕິ (ປຣິ. ໓໖໖; ອ. ນິ. ໓.໖໘) ເອຕ຺ຖ ປນ ນິພ຺ພານໍ ອນຸປາທາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວິໂມກ຺ໂຂ. ກຕິຫຸປາທາເນຫີຕິ ກຕິຫິ ອຸປາທາເນຫິ. ກຕມາ ເອກຸປາທານາຕິ ກຕມໂຕ ເອກຸປາທານໂຕ. ອິທໍ ເອກຸປາທານາຕິ ອິໂຕ ເອກໂຕ ອຸປາທານໂຕ. ອິທນ຺ຕິ ປຸພ຺ພຎາຓາເປກ຺ຂໍ ວາ. ອຸປາທານໂຕ ມຸຈ຺ຈເນສຸ ຍສ຺ມາ ອາທິໂຕ ສງ຺ຂາຣານໍ ອຸທຍພ຺ພຍໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາຍ ວິປສ຺ສຕິ, ປຈ຺ຉາ ສງ຺ຂາຣານໍ ຠງ຺ຄເມວ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ອນິມິຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາຍ ວິປສ຺ສຕິ. ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາວິເສໂສເຍວ ຫິ ອນິມິຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາ. ສງ຺ຂາຣານໍ ອຸທຍພ຺ພຍທສ຺ສເນນ ຈ ຠງ຺ຄທສ຺ສເນນ ຈ ອຕ຺ຕາຠາໂວ ປາກໂຏ ໂຫຕິ. ເຕນ ທິຏ຺ຐຸປາທານສ຺ສ ຈ ອຕ຺ຕວາທຸປາທານສ຺ສ ຈ ປຫານໍ ໂຫຕິ. ທິຏ຺ຐິປ຺ປຫາເນເນວ ຈ ‘‘ສີລພ຺ພເຕນ ອຕ຺ຕາ ສຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ ທສ຺ສນສ຺ສ ອຠາວໂຕ ສີລພ຺ພຕຸປາທານສ຺ສ ປຫານໍ ໂຫຕິ. ຍສ຺ມາ ຈ ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາຍ ອຸຊຸກເມວ ອຕ຺ຕາຠາວໍ ປສ຺ສຕິ, ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາວິເສໂສເຍວ ຈ ສຸຎ຺ຎຕານຸປສ຺ສນາ, ຕສ຺ມາ ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ຎາຓານິ ທິຏ຺ຐຸປາທານາທີຫິ ຕີຫິ ອຸປາທາເນຫິ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາທີນໍເຍວ ປນ ຈຕສ຺ສນ຺ນໍ ຕຓ຺ຫາຍ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກຕ຺ຕາ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາທີນໍ ຈຕສ຺ສນ຺ນໍ ກາມຸປາທານໂຕ ມຸຈ຺ຈນໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ອາທິໂຕ ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາຍ ‘‘ສງ຺ຂາຣາ ທຸກ຺ຂາ’’ຕິ ປສ຺ສໂຕ ປຈ຺ຉາ ອປ຺ປຓິຫິຕານຸປສ຺ສນາຍ ຈ ‘‘ສງ຺ຂາຣາ ທຸກ຺ຂາ’’ຕິ ປສ຺ສໂຕ ສງ຺ຂາຣານໍ ປຕ຺ຖນາ ປຫີຍຕິ. ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາວິເສໂສເຍວ ຫິ ອປ຺ປຓິຫິຕານຸປສ຺ສນາ. ຍສ຺ມາ ຈ ສງ຺ຂາເຣສຸ ນິພ຺ພິທານຸປສ຺ສນາຍ ນິພ຺ພິນ຺ທນ຺ຕສ຺ສ ວິຣາຄານຸປສ຺ສນາຍ ວິຣຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ສງ຺ຂາຣານໍ ປຕ຺ຖນາ ປຫີຍຕິ, ຕສ຺ມາ ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ຎາຓານິ ກາມຸປາທານໂຕ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ນິໂຣຘານຸປສ຺ສນາຍ ກິເລເສ ນິໂຣເຘຕິ, ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສນາຍ ກິເລເສ ປຣິຈ຺ຈຊຕິ, ຕສ຺ມາ ອິມານິ ທ຺ເວ ຎາຓານິ ຈຕູຫິ ອຸປາທາເນຫິ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ ເອວໍ ສຠາວນານຕ຺ເຕນ ຈ ອາກາຣນານຕ຺ເຕນ ຈ ອຏ຺ຐສຏ຺ຐິ ວິໂມກ຺ຂາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ.

໒໑໙. ອິທານິ ອາທິໂຕ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐານໍ ຕິຓ຺ຓໍ ວິໂມກ຺ຂານໍ ມຸຂານິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ວິໂມກ຺ຂມຸຂປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍວິເສສໍ ປຸຄ຺ຄລວິເສສຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ ຕີຓິ ໂຂ ປນິມານີຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ວິໂມກ຺ຂມຸຂານີຕິ ຕິຓ຺ຓໍ ວິໂມກ຺ຂານໍ ມຸຂານິ. ໂລກນິຍ຺ຍານາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ເຕຘາຕຸກໂລກໂຕ ນິຍ຺ຍານາຍ ນິຄ຺ຄມນາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ສພ຺ພສງ຺ຂາເຣ ປຣິຈ຺ເຉທປຣິວຏຸມໂຕ ສມນຸປສ຺ສນຕາຍາຕິ ສພ຺ເພສໍ ສງ຺ຂາຣານໍ ອຸທຍພ຺ພຍວເສນ ປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ເຈວ ປຣິວຏຸມໂຕ ຈ ສມນຸປສ຺ສນຕາຍ. ໂລກນິຍ຺ຍານໍ ໂຫຕີຕິ ປາຐເສໂສ. ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາ ຫິ ອຸທຍໂຕ ປຸພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣາ ນຕ຺ຖີຕິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ເຕສໍ ຄຕິໍ ສມນ຺ເນສມານາ ວຍໂຕ ປຣໍ ນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເອຕ຺ເຖວ ອນ຺ຕຣຘາຍນ຺ຕີຕິ ປຣິວຏຸມໂຕ ປຣິຍນ຺ຕໂຕ ສມນຸປສ຺ສຕິ. ສພ຺ພສງ຺ຂາຣາ ຫິ ອຸທເຍນ ປຸພ຺ພນ຺ຕປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາ, ວເຍນ ອປຣນ຺ຕປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາ. ອນິມິຕ຺ຕາຍ ຈ ຘາຕຸຍາ ຈິຕ຺ຕສມ຺ປກ຺ຂນ຺ທນຕາຍາຕິ ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓປິ ນິພ຺ພານນິນ຺ນຕາຍ ອນິມິຕ຺ຕາກາເຣນ ອຸປຏ຺ຐານໂຕ ອນິມິຕ຺ຕສງ຺ຂາຕາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ຈິຕ຺ຕປວິສນຕາຍ ຈ ໂລກນິຍ຺ຍານໍ ໂຫຕິ. ມໂນສມຸຕ຺ເຕຊນຕາຍາຕິ ຈິຕ຺ຕສໍເວຊນຕາຍ. ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາຍ ຫິ ສງ຺ຂາເຣສຸ ຈິຕ຺ຕໍ ສໍວິຊ຺ຊຕິ. ອປ຺ປຓິຫິຕາຍ ຈ ຘາຕຸຍາຕິ ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓປິ ນິພ຺ພານນິນ຺ນຕາຍ ອປ຺ປຓິຫິຕາກາເຣນ ອຸປຏ຺ຐານໂຕ ອປ຺ປຓິຫິຕສງ຺ຂາຕາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ. ສພ຺ພຘມ຺ເມຕິ ນິພ຺ພານສ຺ສ ອວິປສ຺ສນຸປຄຕ຺ເຕປິ ອນຕ຺ຕສຠາວສພ຺ຠາວໂຕ ‘‘ສພ຺ພສງ຺ຂາເຣ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ສພ຺ພຘມ຺ເມ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣໂຕ ສມນຸປສ຺ສນຕາຍາຕິ ປຈ຺ຈຍາຍຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອວສຕາຍ ອວິເຘຍ຺ຍຕາຍ ຈ ‘‘ນາຫໍ ນ ມມ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ອນຕ຺ຕໂຕ ສມນຸປສ຺ສນຕາຍ. ສຸຎ຺ຎຕາຍ ຈ ຘາຕຸຍາຕິ ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓປິ ນິພ຺ພານນິນ຺ນຕາຍ ສຸຎ຺ຎຕາກາເຣນ ອຸປຏ຺ຐານໂຕ ສຸຎ຺ຎຕາສງ຺ຂາຕາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ. ອິຕິ ອິມານິ ຕີຓິ ວຈນານິ ອນິຈ຺ຈທຸກ຺ຂານຕ຺ຕານຸປສ຺ສນານໍ ວເສນ ວຸຕ຺ຕານິ. ເຕເນວ ຕທນນ຺ຕຣໍ ອນິຈ຺ຈໂຕ ມນສິກໂຣໂຕຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຂຍໂຕຕິ ຂີຍນໂຕ. ຠຍໂຕຕິ ສຠຍໂຕ. ສຸຎ຺ຎໂຕຕິ ອຕ຺ຕຣຫິຕໂຕ.

ອຘິໂມກ຺ຂພຫຸລນ຺ຕິ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາຍ ‘‘ຂຓຠງ຺ຄວເສນ ສງ຺ຂາຣາ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ ສທ຺ຘາຍ ປຏິປນ຺ນສ຺ສ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ຂຓຠງ຺ຄທສ຺ສເນນ ‘‘ສຈ຺ຈໍ ວຕາຫ ຠຄວາ’’ຕິ ຠຄວຕິ ສທ຺ຘາຍ ສທ຺ຘາພຫຸລໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຖ ວາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນານໍ ປເທສສງ຺ຂາຣານໍ ອນິຈ຺ຈຕໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ‘‘ເອວໍ ອນິຈ຺ຈາ ອຕີຕານາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາ ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣາ’’ຕິ ອຘິມຸຈ຺ຈນໂຕ ອຘິໂມກ຺ຂພຫຸລໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປສ຺ສທ຺ຘິພຫຸລນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາຍ ຈິຕ຺ຕກ຺ໂຂຠກຣາຍ ປຓິຘິຍາ ປຊຫນໂຕ ຈິຕ຺ຕທຣຖາຠາເວນ ປສ຺ສທ຺ຘິພຫຸລໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຖ ວາ ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາຍ ສໍເວຄຊນນໂຕ ສໍວິຄ຺ຄສ຺ສ ຈ ໂຍນິໂສ ປທຫນໂຕ ວິກ຺ເຂປາຠາເວນ ປສ຺ສທ຺ຘິພຫຸລໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເວທພຫຸລນ຺ຕິ ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາຍ ພາຫິຣເກຫິ ອທິຏ຺ຐໍ ຄມ຺ຠີຣໍ ອນຕ຺ຕລກ຺ຂຓໍ ປສ຺ສໂຕ ຎາຓພຫຸລໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຖ ວາ ‘‘ສເທວເກນ ໂລເກນ ອທິຏ຺ຐໍ ອນຕ຺ຕລກ຺ຂຓໍ ທິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ ຕຸຏ຺ຐສ຺ສ ຕຸຏ຺ຐິພຫຸລໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອຘິໂມກ຺ຂພຫຸໂລ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປຏິລຠຕີຕິ ປຸພ຺ພຠາເຄ ອຘິໂມກ຺ໂຂ ພຫຸລໍ ປວຕ຺ຕມາໂນ ຠາວນາປາຣິປູຣິຍາ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ນາມ ໂຫຕິ, ຕໍ ໂສ ປຏິລຠຕິ ນາມ. ປສ຺ສທ຺ຘິພຫຸໂລ ສມາຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປຏິລຠຕີຕິ ປຸພ຺ພຠາເຄ ປສ຺ສທ຺ຘິພຫຸລສ຺ສ ‘‘ປສ຺ສທ຺ຘກາໂຍ ສຸຂໍ ເວເທຕິ, ສຸຂິໂນ ຈິຕ຺ຕໍ ສມາຘິຍຕີ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໗໓; ອ. ນິ. ໕.໒໖) ວຈນໂຕ ຠາວນາປາຣິປູຣິຍາ ປສ຺ສທ຺ຘິປຈ຺ຈຍາ ສມາຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ໂສ ປຏິລຠຕິ ນາມ. ເວທພຫຸໂລ ປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປຏິລຠຕີຕິ ປຸພ຺ພຠາເຄ ເວໂທ ພຫຸລໍ ປວຕ຺ຕມາໂນ ຠາວນາປາຣິປູຣິຍາ ປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ນາມ ໂຫຕິ, ຕໍ ໂສ ປຏິລຠຕິ ນາມ.

ອາຘິປເຕຍ຺ຍໍ ໂຫຕີຕິ ຉນ຺ທາທິເກ ອຘິປຕິຠູເຕປິ ສກິຈ຺ຈນິປ຺ຜາທນວເສນ ອຘິປຕິ ໂຫຕິ ປຘາໂນ ໂຫຕິ. ຠາວນາຍາຕິ ຠຸມ຺ມວຈນໍ, ອຸປຣູປຣິ ຠາວນຕ຺ຖາຍ ວາ. ຕທນ຺ວຍາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຕໍ ອນຸຄາມິນີ ຕໍ ອນຸວຕ຺ຕິນີ ໂຫນ຺ຕິ. ສຫຊາຕປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ຈ ສຫອຸປ຺ປາທນຠາເວນ ອຸປກາຣກາ ໂຫນ຺ຕິ ປກາສສ຺ສ ປທີໂປ ວິຍ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອຸປ຺ປາທນຸປຕ຺ຖມ຺ຠນຠາເວນ ອຸປກາຣກາ ໂຫນ຺ຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎູປຕ຺ຖມ຺ຠກໍ ຕິທຓ຺ຑໍ ວິຍ. ນິສ຺ສຍປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຘິຏ຺ຐານາກາເຣນ ນິສ຺ສຍາກາເຣນ ຈ ອຸປກາຣກາ ໂຫນ຺ຕິ ຕຣຸຈິຕ຺ຕກມ຺ມານໍ ປຖວີປຏາທິ ວິຍ. ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເອກວຕ຺ຖຸກເອກາຣມ຺ມຓເອກຸປ຺ປາທເອກນິໂຣຘສງ຺ຂາເຕນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຠາເວນ ອຸປກາຣກາ ໂຫນ຺ຕິ.

໒໒໐. ປຏິເວຘກາເລຕິ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ສຈ຺ຈປຏິເວຘກາເລ. ປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອາຘິປເຕຍ຺ຍໍ ໂຫຕີຕິ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ນິພ຺ພານໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ສຈ຺ຈທສ຺ສນກິຈ຺ຈກຣຓວເສນ ຈ ກິເລສປ຺ປຫານກິຈ຺ຈກຣຓວເສນ ຈ ປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍເມວ ເຊຏ຺ຐກໍ ໂຫຕິ. ປຏິເວຘາຍາຕິ ສຈ຺ຈປຏິວິຊ຺ຌນຕ຺ຖາຍ. ເອກຣສາຕິ ວິມຸຕ຺ຕິຣເສນ. ທສ຺ສນຏ຺ເຐນາຕິ ສຈ຺ຈທສ຺ສນຏ຺ເຐນ. ເອວໍ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ໂຕປິ ຠາເວຕິ, ຠາເວນ຺ໂຕປິ ປຏິວິຊ຺ຌຕີຕິ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ສກິໍເຍວ ຠາວນາຍ ຈ ປຏິເວຘສ຺ສ ຈ ສພ຺ຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາຍ ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓປິ ປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ເສວ ອາຘິປເຕຍ຺ຍຕ຺ຕາ ‘‘ປຏິເວຘກາເລປີ’’ຕິ ອປິສທ຺ໂທ ປຍຸຕ຺ໂຕ.

໒໒໑. ອນິຈ຺ຈໂຕ ມນສິກໂຣໂຕ ກຕມິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຘິມຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິອາທິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍວິເສເສນ ປຸຄ຺ຄລວິເສສໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຘິມຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິກໍ. ຕຕ຺ຖ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍສມາຘິນ຺ທ຺ຣິຍປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ອຘິມຕ຺ຕຕາ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາຍ ເວທິຕພ຺ພາ. ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ອວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ເຕປິ ອຸປຣິ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄໍ ຐເປຕ຺ວາ ເສເສສຸ ສຕ຺ຕສຸ ຐາເນສຸ ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ໂຕ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອຘິມຕ຺ຕຕ຺ຕາ ໂຫຕິ, ນ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອຘິມຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ໂຕຕິປິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອຘິມຕ຺ຕຕ຺ຕາເຍວ ເສເສສຸ ສມາຘິນ຺ທ຺ຣິຍປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍາຘິມຕ຺ຕຕ຺ເຕປິ ສຕິ ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ໂຕເຍວ ນາມ ໂຫຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ກາຍສກ຺ຂີ ໂຫຕີຕິ ອຏ຺ຐສຸປິ ຐາເນສຸ ກາຍສກ຺ຂີ ນາມ ໂຫຕິ. ທິຏ຺ຐິປ຺ປຕ຺ໂຕ ໂຫຕີຕິ ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ສທ຺ທຫນ຺ໂຕ ວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອຘິມຕ຺ຕຕ຺ຕາ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ສທ຺ທຫນ຺ໂຕ ຈຕູສຸປິ ຜລກ຺ຂເຓສຸ ວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຸປຣິມຄ຺ຄຕ຺ຕຍກ຺ຂເຓ ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕໍ ອິທານິ ວກ຺ຂຕິ. ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ປນ ສທ຺ຘານຸສາຣິຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຉາ ວກ຺ຂຕິ. ຜຸຏ຺ຐຕ຺ຕາ ສຈ຺ຉິກໂຕຕິ ກາຍສກ຺ຂີຕິ ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສກຕ຺ເຕ ສຕິ ອຸປຈາຣຊ຺ຌານຜສ຺ສສ຺ສ ຣູປາຣູປຊ຺ຌານລາຠິຕ຺ເຕ ສຕິ ຣູປາຣູປຊ຺ຌານຜສ຺ສສ຺ສ ຜຸຏ຺ຐຕ຺ຕາ ນິພ຺ພານໍ ສຈ຺ຉິກໂຕຕິ ກາຍສກ຺ຂີ, ນາມກາເຍນ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣ ຌານຜສ຺ເສ ຈ ນິພ຺ພາເນ ຈ ສກ຺ຂີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ປຕ຺ໂຕຕິ ທິຏ຺ຐິປ຺ປຕ຺ໂຕຕິ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕນ ປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິເຍນ ປຐມໍ ນິພ຺ພານສ຺ສ ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ປຈ຺ຉາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທິວເສນ ນິພ຺ພານໍ ປຕ຺ໂຕຕິ ທິຏ຺ຐິປ຺ປຕ຺ໂຕ, ປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍສງ຺ຂາຕາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ນິພ຺ພານໍ ປຕ຺ໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ປນ ຘມ຺ມານຸສາຣິຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຉາ ວກ຺ຂຕິ. ສທ຺ທຫນ຺ໂຕ ວິມຸຈ຺ຈຕີຕິ ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອຘິມຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສກທາຄາມິອນາຄາມິອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄກ຺ຂເຓສຸ ສທ຺ທຫນ຺ໂຕ ວິມຸຈ຺ຈຕີຕິ ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ໂຕ. ເອຕ຺ຖ ວິມຸຈ຺ຈມາໂນປິ ອາສໍສາຍ ຠູຕວຈນວເສນ ‘‘ວິມຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ຌານຜສ຺ສນ຺ຕິ ຕິວິຘໍ ຌານຜສ຺ສໍ. ‘‘ຌານຜສ຺ສ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ‘‘ທຸກ຺ຂາ ສງ຺ຂາຣາ’’ຕິອາທີນິ ຈ ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕໍ ທ຺ວຍເມວ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕານິ. ຎາຕໍ ໂຫຕີຕິອາທີນິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖານິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຌານລາຠີ ປຸຄ຺ຄໂລ ສມາຘິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອນຸກູລາຍ ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາຍ ເອວ ວຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ມຄ຺ຄຜລານິ ປາປຸຓາຕີຕິ ອາຈຣິຍານໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ສິຍາຕິ ສິຍຸໍ, ຠເວຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ສິຍາ’’ຕິ ເອຕໍ ວິຘິວຈນເມວ. ຕໂຍ ປຸຄ຺ຄລາຕິ ວິປສ຺ສນານິຍເມນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍນິຍເມນ ຈ ວຸຕ຺ຕາ ຕໂຍ ປຸຄ຺ຄລາ. ວຕ຺ຖຸວເສນາຕິ ຕີສຸ ອນຸປສ຺ສນາສຸ ເອເກກອິນ຺ທ຺ຣິຍວຕ຺ຖຸວເສນ. ປຣິຍາເຍນາຕິ ເຕເນວ ປຣິຍາເຍນ. ອິມິນາ ວາເຣນ ກິໍ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ? ເຫຏ຺ຐາ ເອເກກິສ຺ສາ ອນຸປສ຺ສນາຍ ເອເກກສ຺ສ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອາຘິປຈ຺ຈໍ ເຍຠຸຍ຺ຍວເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈ, ກທາຈິ ຕີສຸປິ ອນຸປສ຺ສນາສຸ ເອເກກສ຺ເສວ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອາຘິປຈ຺ຈໍ ໂຫຕີຕິ ຈ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ. ອຖ ວາ ປຸພ຺ພຠາຄວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓ ຕິສ຺ສນ຺ນມ຺ປິ ອນຸປສ຺ສນານໍ ສພ຺ຠາວໂຕ ຕາສຸ ປຸພ຺ພຠາຄວິປສ຺ສນາສຸ ເຕສໍ ເຕສໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ອາຘິປຈ຺ຈໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ມຄ຺ຄຜລກ຺ຂເຓສຸ ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ຕາທີນິ ນາມານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ເອວຎ຺ຫິ ວຸຈ຺ຈມາເນ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິວິປສ຺ສນາຍ ອຸປຣິ ຈ ກໂຕ ອິນ຺ທ຺ຣິຍາຘິປຈ຺ຈປຸຄ຺ຄລນິຍໂມ ສຸກໂຕເຍວ ນິຈ຺ຈໂລເຍວ ຈ ໂຫຕິ. ອນນ຺ຕຣວາເຣ ສິຍາຕິ ອຎ຺ໂຎເຍວາຕິ ເອວໍ ສິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ ນິຍໂມ.

ອິທານິ ມຄ຺ຄຜລວເສນ ປຸຄ຺ຄລວິເສສໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ອນິຈ຺ຈໂຕ ມນສິກໂຣໂຕ…ເປ… ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄໍ ປຏິລຠຕີຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສທ຺ຘໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ ອນຸຄຈ຺ຉຕິ, ສທ຺ຘາຍ ວາ ນິພ຺ພານໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ ອນຸຄຈ຺ຉຕີຕິ ສທ຺ຘານຸສາຣີ. ສຈ຺ຉິກຕນ຺ຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂກຕໍ. ອຣຫຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຣຫຕ຺ຕຜລໍ. ປຎ຺ຎາສງ຺ຂາຕໍ ຘມ຺ມໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ, ເຕນ ວາ ຘມ຺ເມນ ນິພ຺ພານໍ ອນຸສ຺ສຣຕີຕິ ຘມ຺ມານຸສາຣີ.

໒໒໒. ປຸນ ອປເຣຫິ ປຣິຍາເຍຫິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍຕ຺ຕຍວິເສເສນ ປຸຄ຺ຄລວິເສສໍ ວຓ຺ເຓຕຸກາໂມ ເຍ ຫິ ເກຈີຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຠາວິຕາ ວາຕິ ອຕີເຕ ຠາວຍິໍສຸ ວາ. ຠາເວນ຺ຕິ ວາຕິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນ. ຠາວິສ຺ສນ຺ຕິ ວາຕິ ອນາຄເຕ. ອຘິຄຕາ ວາຕິອາທິ ເອເກກນ຺ຕິກໍ ປຸຣິມສ຺ສ ປຸຣິມສ຺ສ ອຕ຺ຖວິວຣຓຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຜສ຺ສິຕາ ວາຕິ ຎາຓຜຸສນາຍ ຜຸສິໍສຸ ວາ. ວສິປ຺ປຕ຺ຕາຕິ ອິສ຺ສຣຠາວໍ ປຕ຺ຕາ. ປາຣມິປ຺ປຕ຺ຕາຕິ ໂວສານໍ ປຕ຺ຕາ. ເວສາຣຊ຺ຊປ຺ປຕ຺ຕາຕິ ວິສາຣທຠາວໍ ປຕ຺ຕາ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ຕາທໂຍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕກ຺ຂເຓສຸເຍວ, ສຕິປຏ຺ຐານາທໂຍ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓເຍວ. ອຏ຺ຐ ວິໂມກ຺ເຂຕິ ‘‘ຣູປີ ຣູປານິ ປສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິເກ (ປຏິ. ມ. ໑.໒໐໙; ຘ. ສ. ໒໔໘) ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເອວ ປຕ຺ຕາ.

ຕິສ຺ໂສ ສິກ຺ຂາຕິ ອຘິສີລສິກ຺ຂາ ອຘິຈິຕ຺ຕສິກ຺ຂາ ອຘິປຎ຺ຎາສິກ຺ຂາ ມຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕາ ເອວ ສິກ຺ຂມານາ. ທຸກ຺ຂໍ ປຣິຊານນ຺ຕີຕິອາທີນິ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓເຍວ. ປຣິຎ຺ຎາປຏິເວຘໍ ປຏິວິຊ຺ຌຕີຕິ ປຣິຎ຺ຎາປຏິເວເຘນ ປຏິວິຊ຺ຌຕິ, ປຣິຎ຺ຎາຍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວາ ປຣິຎ຺ຎາປຏິເວຘໍ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ. ສພ຺ພຘມ຺ມາທີຫິ ວິເສເສຕ຺ວາ ອຠິຎ຺ຎາປຏິເວຘາທໂຍ ວຸຕ຺ຕາ. ສຈ຺ຉິກິຣິຍາປຏິເວໂຘ ປນ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓເຍວ ນິພ຺ພານປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓສິທ຺ຘິວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ. ເອວມິຘ ປຎ຺ຈ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ ໂຫນ຺ຕິ, ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ໂຕ ຈ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ໂຕ ຈາຕິ ອິເມ ທ຺ເວ ອນິທ຺ທິຏ຺ຐາ. ອຎ຺ຎຕ຺ຖ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໗໗໓) ປນ ‘‘ໂຍ ປນ ທຸກ຺ຂໂຕ ມນສິກໂຣນ຺ໂຕ ປສ຺ສທ຺ຘິພຫຸໂລ ສມາຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປຏິລຠຕິ, ໂສ ສພ຺ພຕ຺ຖ ກາຍສກ຺ຂີ ນາມ ໂຫຕິ, ອຣູປຊ຺ຌານໍ ປນ ປຕ຺ວາ ອຄ຺ຄຜລໍ ປຕ຺ໂຕ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕິ. ໂຍ ປນ ອນຕ຺ຕໂຕ ມນສິກໂຣນ຺ໂຕ ເວທພຫຸໂລ ປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປຏິລຠຕິ, ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ຘມ຺ມານຸສາຣີ ໂຫຕິ, ຉສຸ ຐາເນສຸ ທິຏ຺ຐິປ຺ປຕ຺ໂຕ, ອຄ຺ຄຜເລ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕ ອິຘ ກາຍສກ຺ຂິທິຏ຺ຐິປ຺ປຕ຺ເຕຫິເຍວ ສງ຺ຄຫິຕາ. ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ອຣູປຊ຺ຌາເນນ ເຈວ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ຈາຕິ ອຸຠໂຕຠາເຄນ ວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ໂຕ. ປຊານນ຺ໂຕ ວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ໂຕຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍປຸຄ຺ຄລວິເສສາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ ໂຫນ຺ຕິ.

໒໒໓-໒໒໖. ອິທານິ ວິໂມກ຺ຂປຸພ຺ພງ຺ຄມເມວ ວິໂມກ຺ຂວິເສສໍ ປຸຄ຺ຄລວິເສສຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ ອນິຈ຺ຈໂຕ ມນສິກໂຣໂຕຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ທ຺ເວ ວິໂມກ຺ຂາຕິ ອປ຺ປຓິຫິຕສຸຎ຺ຎຕວິໂມກ຺ຂາ. ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາຄມນວເສນ ຫິ ອນິມິຕ຺ຕວິໂມກ຺ໂຂຕິ ລທ຺ຘນາໂມ ມຄ຺ໂຄ ຣາຄໂທສໂມຫປຓິຘີນໍ ອຠາວາ ສຄຸຓໂຕ ຈ ເຕສໍເຍວ ປຓິຘີນໍ ອຠາວາ ອປ຺ປຓິຫິຕນ຺ຕິ ລທ຺ຘນາມໍ ນິພ຺ພານໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກໂຣຕີຕິ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ຈ ອປ຺ປຓິຫິຕວິໂມກ຺ໂຂຕິ ນາມມ຺ປິ ລຠຕິ. ຕຖາ ຣາຄໂທສໂມເຫຫິ ສຸຎ຺ຎຕ຺ຕາ ສຄຸຓໂຕ ຈ ຣາຄາທີຫິເຍວ ສຸຎ຺ຎຕ຺ຕາ ສຸຎ຺ຎຕນ຺ຕິ ລທ຺ຘນາມໍ ນິພ຺ພານໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກໂຣຕີຕິ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ຈ ສຸຎ຺ຎຕວິໂມກ຺ໂຂຕິ ນາມມ຺ປິ ລຠຕິ. ຕສ຺ມາ ເຕ ທ຺ເວ ວິໂມກ຺ຂາ ອນິມິຕ຺ຕວິໂມກ຺ຂນ຺ວຍາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ. ອນິມິຕ຺ຕມຄ຺ຄໂຕ ອນຎ຺ເຎປິ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ມຄ຺ຄງ຺ຄານໍ ເອເກກສ຺ສ ມຄ຺ຄງ຺ຄສ຺ສ ວເສນ ສຫຊາຕາທິປຈ຺ຈຍາ ຈ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ປຸນ ທ຺ເວ ວິໂມກ຺ຂາຕິ ສຸຎ຺ຎຕານິມິຕ຺ຕວິໂມກ຺ຂາ. ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາຄມນວເສນ ຫິ ອປ຺ປຓິຫິຕວິໂມກ຺ໂຂຕິ ລທ຺ຘນາໂມ ມຄ຺ໂຄ ຣູປນິມິຕ຺ຕາທີນໍ ຣາຄນິມິຕ຺ຕາທີນໍ ນິຈ຺ຈນິມິຕ຺ຕາທີນຎ຺ຈ ອຠາວາ ສຄຸຓໂຕ ຈ ເຕສໍເຍວ ນິມິຕ຺ຕານໍ ອຠາວາ ອນິມິຕ຺ຕສງ຺ຂາຕໍ ນິພ຺ພານໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກໂຣຕີຕິ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ຈ ອນິມິຕ຺ຕວິໂມກ຺ໂຂຕິ ນາມມ຺ປິ ລຠຕິ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ປຸນ ທ຺ເວ ວິໂມກ຺ຂາຕິ ອນິມິຕ຺ຕອປ຺ປຓິຫິຕວິໂມກ຺ຂາ. ໂຍຊນາ ປເນຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນຍາ ເອວ.

ປຏິເວຘກາເລຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ວຸຕ຺ຕກ຺ກເມເນວ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຄ຺ຄກ຺ຂຓໍ ປນ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓ ວິໂມກ຺ໂຂ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ປຐມໍ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ ປນ ມຄ຺ຄວິໂມກ຺ໂຂ ‘‘ປຏິເວຘກາເລ’’ຕິ ວຈເນນ ວິເສເສຕ຺ວາ ທສ຺ສິໂຕ. ‘‘ໂຍ ຈາຍໍ ປຸຄ຺ຄໂລ ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ໂຕ’’ຕິອາທິກາ ທ຺ເວ ວາຣາ ຈ ‘‘ອນິຈ຺ຈໂຕ ມນສິກໂຣນ຺ໂຕ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄໍ ປຏິລຠຕີ’’ຕິອາທິໂກ ວາໂຣ ຈ ສງ຺ຂິຕ຺ໂຕ, ວິໂມກ຺ຂວເສນ ປນ ໂຍເຊຕ຺ວາ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເຍ ຫິ ເກຈິ ເນກ຺ຂມ຺ມນ຺ຕິອາທິໂກ ວາໂຣ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ວິໂມກ຺ຂປຸຄ຺ຄລວິເສສາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ ໂຫນ຺ຕີຕິ.

໒໒໗. ປຸນ ວິໂມກ຺ຂມຸຂານິ ຈ ວິໂມກ຺ເຂ ຈ ອເນກຘາ ນິທ຺ທິສິຕຸກາໂມ ອນິຈ຺ຈໂຕ ມນສິກໂຣນ຺ໂຕຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາຠູຕນ຺ຕິ ຍຖາສຠາເວນ. ຊານາຕີຕິ ຎາເຓນ ຊານາຕິ. ປສ຺ສຕີຕິ ເຕເນວ ຎາເຓນ ຈກ຺ຂຸນາ ວິຍ ປສ຺ສຕິ. ຕທນ຺ວເຍນາຕິ ຕທນຸຄມເນນ, ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ຎາເຓນ ທິຏ຺ຐສ຺ສ ອນຸຄມເນນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກງ຺ຂາ ປຫີຍຕີຕິ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາຍ ນິຈ຺ຈານິຈ຺ຈກງ຺ຂາ, ອິຕຣາຫິ ອິຕຣກງ຺ຂາ. ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ສນ຺ຕຕິຆນວິນິພ຺ໂຠເຄນ ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາຍ ປຫີນຕ຺ຕາ ອາຣມ຺ມຓຠູຕໍ ສງ຺ຂາຣນິມິຕ຺ຕໍ ຍຖາຠູຕໍ ຊານາຕິ. ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ ສມ຺ມາທສ຺ສນນ຺ຕິ ເຕນ ຍຖາຠູຕຊານເນນ ຕໍ ຎາຓໍ ‘‘ສມ຺ມາທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂປ຺ປຕ຺ຕາກາເຣ ສຸຂສຎ຺ຎໍ ອຸຄ຺ຆາເຏຕ຺ວາ ສຸຂສຎ຺ຎາຍ ປຫາເນນ ປຓິຘິສງ຺ຂາຕາຍ ຕຓ຺ຫາຍ ປຫີນຕ຺ຕາ ສຸຂສມ຺ມຕມ຺ປິ ວິປາກປວຕ຺ຕໍ ຍຖາຠູຕໍ ຊານາຕິ. ນິມິຕ຺ຕຎ຺ຈ ປວຕ຺ຕຎ຺ຈາຕິ ນານາຘາຕຸມນສິກາຣສມ຺ຠເວນ ສມູຫຆນວິນິພ຺ໂຠເຄນ ອຸຠຍຖາປິ ອຕ຺ຕສຎ຺ຎາຍ ປຫີນຕ຺ຕາ ສງ຺ຂາຣນິມິຕ຺ຕຎ຺ຈ ວິປາກປວຕ຺ຕຎ຺ຈ ຍຖາຠູຕໍ ຊານາຕິ. ຍຎ຺ຈ ຍຖາຠູຕໍ ຎາຓນ຺ຕິອາທິຕ຺ຕຍໍ ອິທານິ ວຸຕ຺ຕເມວ, ນ ອຎ຺ຎໍ. ຠຍໂຕ ອຸປຏ຺ຐາຕີຕິ ນິຈ຺ຈສຸຂອຕ຺ຕາຠາວທສ຺ສນໂຕ ຍຖາກ຺ກມໍ ຕໍ ຕໍ ຠຍໂຕ ອຸປຏ຺ຐາຕິ. ຍາ ຈ ຠຍຕຸປຏ຺ຐາເນ ປຎ຺ຎາຕິອາທິນາ ‘‘ອຸທຍພ຺ພຍານຸປສ຺ສນາຎາຓໍ ຠງ຺ຄານຸປສ຺ສນາຎາຓໍ ຠຍຕຸປຏ຺ຐານຎາຓໍ ອາທີນວານຸປສ຺ສນາຎາຓໍ ນິພ຺ພິທານຸປສ຺ສນາຎາຓໍ ມຸຎ຺ຈິຕຸກມ຺ຍຕາຎາຓໍ ປຏິສງ຺ຂານຸປສ຺ສນາຎາຓໍ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາຎາຓໍ ອນຸໂລມຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕສຸ ປຏິປທາຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິສງ຺ຂາເຕສຸ ນວສຸ ວິປສ຺ສນາຎາເຓສຸ ຠຍຕຸປຏ຺ຐານສມ຺ພນ຺ເຘນ ອວຕ຺ຖາເຠເທນ ຠິນ຺ນານິ ເອກຏ຺ຐານິ ຕີຓິ ຎາຓານິ ວຸຕ຺ຕານິ, ນ ເສສານິ.

ປຸນ ຕີສຸ ອນຸປສ຺ສນາສຸ ອນ຺ເຕ ຐິຕາຍ ອນນ຺ຕຣາຍ ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາຍ ສມ຺ພນ຺ເຘນ ຕາຍ ສຫ ສຸຎ຺ຎຕານຸປສ຺ສນາຍ ເອກຏ຺ຐຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ຍາ ຈ ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາ ຍາ ຈ ສຸຎ຺ຎຕານຸປສ຺ສນາຕິອາທິມາຫ. ອິມານິ ຫິ ທ຺ເວ ຎາຓານິ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກເມວ, ອວຕ຺ຖາເຠເທນ ປນ ຠິນ຺ນານິ. ຍຖາ ຈ ອິມານິ, ຕຖາ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາ ຈ ອນິມິຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກເມວ ຎາຓໍ, ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາ ຈ ອປ຺ປຓິຫິຕານຸປສ຺ສນາ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກເມວ ຎາຓໍ, ເກວລໍ ອວຕ຺ຖາເຠເທເນວ ຠິນ຺ນານິ. ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາສຸຎ຺ຎຕານຸປສ຺ສນານຎ຺ຈ ເອກຏ຺ຐຕາຍ ວຸຕ຺ຕາຍ ເຕສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ຎາຓານໍ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ ເອກຏ຺ຐຕາ ວຸຕ຺ຕາວ ໂຫຕີຕິ. ນິມິຕ຺ຕໍ ປຏິສງ຺ຂາ ຎາຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ‘‘ສງ຺ຂາຣນິມິຕ຺ຕໍ ອທ຺ຘຸວໍ ຕາວກາລິກ’’ນ຺ຕິ ອນິຈ຺ຈລກ຺ຂຓວເສນ ຊານິຕ຺ວາ ຎາຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ກາມຎ຺ຈ ນ ປຐມໍ ຊານິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ຎາຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ໂວຫາຣວເສນ ປນ ‘‘ມນຎ຺ຈ ປຏິຈ຺ຈ ຘມ຺ເມ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ມໂນວິຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທີນິ (ສໍ. ນິ. ໔.໖໐; ມ. ນິ. ໑.໔໐໐; ໓.໔໒໑) ວິຍ ເອວໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສທ຺ທສຕ຺ຖວິທູປິ ຈ ‘‘ອາທິຈ຺ຈໍ ປາປຸຓິຕ຺ວາ ຕໂມ ວິຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ສມານກາເລປິ ອິມໍ ປທໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເອກຕ຺ຕນເຍນ ວາ ປຸຣິມຎ຺ຈ ປຈ຺ຉິມຎ຺ຈ ເອກໍ ກຕ຺ວາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິມິນາ ນເຍນ ອິຕຣສ຺ມິມ຺ປິ ປທທ຺ວເຍ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ມຸຎ຺ຈິຕຸກມ຺ຍຕາທີນໍ ຕິຓ຺ຓໍ ຎາຓານໍ ເອກຏ຺ຐຕາ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍາ ເອວ.

ນິມິຕ຺ຕາ ຈິຕ຺ຕໍ ວຸຏ຺ຐາຕີຕິ ສງ຺ຂາຣນິມິຕ຺ເຕ ໂທສທສ຺ສເນນ ຕຕ຺ຖ ອນລ຺ລີນຕາຍ ສງ຺ຂາຣນິມິຕ຺ຕາ ຈິຕ຺ຕໍ ວຸຏ຺ຐາຕິ ນາມ. ອນິມິຕ຺ເຕ ຈິຕ຺ຕໍ ປກ຺ຂນ຺ທຕີຕິ ສງ຺ຂາຣນິມິຕ຺ຕປຏິປກ຺ເຂນ ອນິມິຕ຺ຕສງ຺ຂາເຕ ນິພ຺ພາເນ ຕນ຺ນິນ຺ນຕາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ປວິສຕິ. ເສສານຸປສ຺ສນາທ຺ວເຍປິ ອິມິນາ ນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ນິໂຣເຘ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາຕິ ອິຘ ວຸຕ຺ເຕເນວ ປຐມານຸປສ຺ສນາທ຺ວຍມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ. ນິໂຣເຘຕິປິ ປາໂຐ. ພຫິທ຺ຘາວຸຏ຺ຐານວິວຏ຺ຏເນ ປຎ຺ຎາຕິ ວຸຏ຺ຐານສມ຺ພນ຺ເຘນ ໂຄຕ຺ຣຠຸຎາຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຄຕ຺ຣຠູ ຘມ຺ມາຕິ ໂຄຕ຺ຣຠຸຎາຓເມວ. ອິຕຣຖາ ຫິ ເອກຏ຺ຐຕາ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ‘‘ອສງ຺ຂຕາ ຘມ຺ມາ, ອປ຺ປຈ຺ຈຍາ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ທຸກມາຕິກາ ໗, ໘) ວິຍ ວາ ຈຕຸມຄ຺ຄວເສນ ວາ ພຫຸວຈນໍ ກຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍສ຺ມາ ວິໂມກ຺ໂຂຕິ ມຄ຺ໂຄ, ມຄ຺ໂຄ ຈ ທຸຠໂຕວຸຏ຺ຐາໂນ, ຕສ຺ມາ ເຕນ ສມ຺ພນ຺ເຘນ ຍາ ຈ ທຸຠໂຕວຸຏ຺ຐານວິວຏ຺ຏເນ ປຎ຺ຎາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໒໒໘. ປຸນ ວິໂມກ຺ຂານໍ ນານາກ຺ຂຓານໍ ເອກກ຺ຂຓປຣິຍາຍໍ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ ກຕິຫາກາເຣຫີຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອາຘິປເຕຍ຺ຍຏ຺ເຐນາຕິ ເຊຏ຺ຐກຏ຺ເຐນ. ອຘິຏ຺ຐານຏ຺ເຐນາຕິ ປຕິຏ຺ຐານຏ຺ເຐນ. ອຠິນີຫາຣຏ຺ເຐນາຕິ ວິປສ຺ສນາວີຖິໂຕ ນີຫຣຓຏ຺ເຐນ. ນິຍ຺ຍານຏ຺ເຐນາຕິ ນິພ຺ພານຸປຄມນຏ຺ເຐນ. ອນິຈ຺ຈໂຕ ມນສິກໂຣໂຕຕິ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓເຍວ. ອນິມິຕ຺ໂຕ ວິໂມກ຺ໂຂຕິ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓເຍວ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸ. ຈິຕ຺ຕໍ ອຘິຏ຺ຐາຕີຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຘິກໍ ກຕ຺ວາ ຐາຕິ, ຈິຕ຺ຕໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນີຫຣຕີຕິ ວິປສ຺ສນາວີຖິໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ ນີຫຣຕິ. ນິໂຣຘໍ ນິພ຺ພານໍ ນິຍ຺ຍາຕີຕິ ນິໂຣຘສງ຺ຂາຕໍ ນິພ຺ພານໍ ອຸປຄຈ຺ຉຕີຕິ ເອວໍ ອາກາຣນານຕ຺ຕໂຕ ຈຕຸຘາ ນານາກ຺ຂຓຕາ ທສ຺ສິຕາ.

ເອກກ຺ຂຓຕາຍ ສໂມຘານຏ຺ເຐນາຕິ ເອກຊ຺ຌໍ ສໂມສຣຓຏ຺ເຐນ. ອຘິຄມນຏ຺ເຐນາຕິ ວິນ຺ທນຏ຺ເຐນ. ປຏິລາຠຏ຺ເຐນາຕິ ປາປຸຓນຏ຺ເຐນ. ປຏິເວຘຏ຺ເຐນາຕິ ຎາເຓນ ປຏິວິຊ຺ຌນຏ຺ເຐນ. ສຈ຺ຉິກິຣິຍຏ຺ເຐນາຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂກຣຓຏ຺ເຐນ. ຜສ຺ສນຏ຺ເຐນາຕິ ຎາຓຜຸສນາຍ ຜຸສນຏ຺ເຐນ. ອຠິສມຍຏ຺ເຐນາຕິ ອຠິມຸຂໍ ສມາຄມນຏ຺ເຐນ. ເອຕ຺ຖ ‘‘ສໂມຘານຏ຺ເຐນາ’’ຕິ ມູລປທໍ, ເສສານິ ອຘິຄມເວວຈນານິ. ຕສ຺ມາເຍວ ຫິ ສພ຺ເພສໍ ເອກໂຕ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ກຕໍ. ນິມິຕ຺ຕາ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ນິຈ຺ຈນິມິຕ຺ຕໂຕ ມຸຈ຺ຈຕິ. ອິມິນາ ວິໂມກ຺ຂຏ຺ໂຐ ວຸຕ຺ໂຕ. ຍໂຕ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ຍໂຕ ນິມິຕ຺ຕໂຕ ມຸຈ຺ຈຕິ. ຕຕ຺ຖ ນ ປຓິທຫຕີຕິ ຕສ຺ມິໍ ນິມິຕ຺ເຕ ປຕ຺ຖນໍ ນ ກໂຣຕິ. ຍຕ຺ຖ ນ ປຓິທຫຕີຕິ ຍສ຺ມິໍ ນິມິຕ຺ເຕ ນ ປຓິທຫຕິ. ເຕນ ສຸຎ຺ໂຎຕິ ເຕນ ນິມິຕ຺ເຕນ ສຸຎ຺ໂຎ. ເຍນ ສຸຎ຺ໂຎຕິ ເຍນ ນິມິຕ຺ເຕນ ສຸຎ຺ໂຎ. ເຕນ ນິມິຕ຺ເຕນ ອນິມິຕ຺ໂຕຕິ ອິມິນາ ອນິມິຕ຺ຕຏ຺ໂຐ ວຸຕ຺ໂຕ.

ປຓິຘິຍາ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ປຓິຘິໂຕ ມຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ປຓິຘິ ມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ປາໂຐ ນິສ຺ສກ຺ກຕ຺ໂຖເຍວ. ອິມິນາ ວິໂມກ຺ຂຏ຺ໂຐ ວຸຕ຺ໂຕ. ຍຕ຺ຖ ນ ປຓິທຫຕີຕິ ຍສ຺ມິໍ ທຸກ຺ເຂ ນ ປຓິທຫຕິ. ເຕນ ສຸຎ຺ໂຎຕິ ເຕນ ທຸກ຺ເຂນ ສຸຎ຺ໂຎ. ເຍນ ສຸຎ຺ໂຎຕິ ເຍນ ທຸກ຺ຂນິມິຕ຺ເຕນ ສຸຎ຺ໂຎ. ເຍນ ນິມິຕ຺ເຕນາຕິ ເຍນ ທຸກ຺ຂນິມິຕ຺ເຕນ. ຕຕ຺ຖ ນ ປຓິທຫຕີຕິ ອິມິນາ ອປ຺ປຓິຫິຕຏ຺ໂຐ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຠິນິເວສາ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ອິມິນາ ວິໂມກ຺ຂຏ຺ໂຐ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຍນ ສຸຎ຺ໂຎຕິ ເຍນ ອຠິນິເວສນິມິຕ຺ເຕນ ສຸຎ຺ໂຎ. ເຍນ ນິມິຕ຺ເຕນາຕິ ເຍນ ອຠິນິເວສນິມິຕ຺ເຕນ. ຍຕ຺ຖ ນ ປຓິທຫຕິ, ເຕນ ສຸຎ຺ໂຎຕິ ຍສ຺ມິໍ ອຠິນິເວສນິມິຕ຺ເຕ ນ ປຓິທຫຕິ, ເຕນ ອຠິນິເວສນິມິຕ຺ເຕນ ສຸຎ຺ໂຎ. ອິມິນາ ສຸຎ຺ຎຕຏ຺ໂຐ ວຸຕ຺ໂຕ.

໒໒໙. ປຸນ ອຏ຺ຐວິໂມກ຺ຂາທີນິ ນິທ຺ທິສິຕຸກາໂມ ອຕ຺ຖິ ວິໂມກ຺ໂຂຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ນິຈ຺ຈໂຕ ອຠິນິເວສາຕິອາທີນິ ສຎ຺ຎາວິໂມກ຺ເຂ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພານິ. ສພ຺ພາຠິນິເວເສຫີຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣຫິ ອຠິນິເວເສຫິ. ອິຕິ ອຠິນິເວສມຸຈ຺ຈນວເສນ ສຸຎ຺ຎຕວິໂມກ຺ຂາ ນາມ ຊາຕາ, ເຕເຍວ ນິຈ຺ຈາທິນິມິຕ຺ຕມຸຈ຺ຈນວເສນ ອນິມິຕ຺ຕວິໂມກ຺ຂາ, ນິຈ຺ຈນ຺ຕິອາທິປຓິຘີຫິ ມຸຈ຺ຈນວເສນ ອປ຺ປຓິຫິຕວິໂມກ຺ຂາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຓິຘິ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ນິສ຺ສກ຺ກຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຓິຘິຍາ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ວາ ປາໂຐ. ‘‘ສພ຺ພປຓິຘີຫິ ມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ເຈຕ຺ຖ ສາຘກໍ. ເອວໍ ຕິສ຺ໂສ ອນຸປສ຺ສນາ ຕທງ຺ຄວິໂມກ຺ຂຕ຺ຕາ ຈ ສມຸຈ຺ເຉທວິໂມກ຺ຂສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ ຈ ປຣິຍາເຍນ ວິໂມກ຺ຂາຕິ ວຸຕ຺ຕາ.

໒໓໐. ຕຕ຺ຖ ຊາຕາຕິ ອນນ຺ຕເຣ ວິປສ຺ສນາວິໂມກ຺ເຂປິ ສຕິ ອິມິສ຺ສາ ກຖາຍ ມຄ຺ຄວິໂມກ຺ຂາຘິກາຣຕ຺ຕາ ຕສ຺ມິໍ ມຄ຺ຄວິໂມກ຺ເຂ ຊາຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອນວຊ຺ຊກຸສລາຕິ ຣາຄາທິວຊ຺ຊວິຣຫິຕາ ກຸສລາ. ວິຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ ວາ ປາໂຐ. ໂພຘິປກ຺ຂິຍາ ຘມ຺ມາຕິ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ສມ຺ມປ຺ປຘານາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ອິທ຺ຘິປາທາ, ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານິ, ປຎ຺ຈ ພລານິ, ສຕ຺ຕ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ, ອຣິໂຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໓໕, ໔໓; ຈູຬນິ. ເມຕ຺ຕຄູມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໒໒; ມິ. ປ. ໕.໔.໑) ວຸຕ຺ຕາ ສຕ຺ຕຕິໍສ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມາ. ອິທໍ ມຸຂນ຺ຕິ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ຘມ຺ມຊາຕໍ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ນິພ຺ພານປເວສາຍ ມຸຂຕ຺ຕາ ມຸຂໍ ນາມາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຕສໍ ຘມ຺ມານນ຺ຕິ ເຕສໍ ໂພຘິປກ຺ຂິຍານໍ ຘມ຺ມານໍ. ອິທໍ ວິໂມກ຺ຂມຸຂນ຺ຕິ ນິພ຺ພານໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນຕທງ຺ຄສມຸຈ຺ເຉທປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິນິສ຺ສຣຓວິໂມກ຺ເຂສຸ ນິສ຺ສຣຓວິໂມກ຺ໂຂວ, ‘‘ຍາວຕາ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມາ ສງ຺ຂຕາ ວາ ອສງ຺ຂຕາ ວາ, ວິຣາໂຄ ເຕສໍ ຘມ຺ມານໍ ອຄ຺ຄມກ຺ຂາຍຕີ’’ຕິ (ອິຕິວຸ. ໙໐; ອ. ນິ. ໔.໓໔) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸຕ຺ຕມຏ຺ເຐນ ມຸຂຎ຺ຈາຕິ ວິໂມກ຺ຂມຸຂໍ. ວິໂມກ຺ຂຎ຺ຈ ຕໍ ມຸຂຎ຺ຈ ວິໂມກ຺ຂມຸຂນ຺ຕິ ກມ຺ມຘາຣຍສມາສວເສນ ອຍເມວ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ວິໂມກ຺ຂຎ຺ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາໂສ ກໂຕ. ຕີຓິ ອກຸສລມູລານີຕິ ໂລຠໂທສໂມຫາ. ຕີຓິ ທຸຈ຺ຈຣິຕານີຕິ ກາຍວຈີມໂນທຸຈ຺ຈຣິຕານິ. ສພ຺ເພປິ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາຕິ ອກຸສລມູເລຫິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ທຸຈ຺ຈຣິເຕຫິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຈ ອສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຈ ເສວິຕພ຺ພໂທມນສ຺ສາທີນິ ຐເປຕ຺ວາ ສພ຺ເພປິ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ. ກຸສລມູລສຸຈຣິຕານິ ວຸຕ຺ຕປຏິປກ຺ເຂນ ເວທິຕພ຺ພານິ. ສພ຺ເພປິ ກຸສລາ ຘມ຺ມາຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ອສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຈ ວິໂມກ຺ຂສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍຠູຕາ ສພ຺ເພປິ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ. ວິວຏ຺ຏກຖາ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕາ. ວິໂມກ຺ຂວິວຏ຺ຏສມ຺ພນ຺ເຘນ ປເນຕ຺ຖ ເສສວິວຏ຺ຏາປິ ວຸຕ຺ຕາ. ອາເສວນາຕິ ອາທິໂຕ ເສວນາ. ຠາວນາຕິ ຕສ຺ເສວ ວຑ຺ຒນາ. ພຫຸລີກມ຺ມນ຺ຕິ ຕສ຺ເສວ ວສິປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ກຣຓໍ. ມຄ຺ຄສ຺ສ ປນ ເອກກ຺ຂເຓເຍວ ກິຈ຺ຈສາຘນວເສນ ອາເສວນາທີນິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ປຏິລາໂຠ ວາ ວິປາໂກ ວາຕິອາທີນິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາເນວາຕິ.

ວິໂມກ຺ຂນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສທ຺ຘມ຺ມປ຺ປກາສິນິຍາ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ຄ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ວິໂມກ຺ຂກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ຄຕິກຖາ

ຄຕິກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໓໑. ອິທານິ ຕສ຺ສາ ວິໂມກ຺ຂຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເຫຕຸຠູຕໍ ເຫຕຸສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ກຖິຕາຍ ຄຕິກຖາຍ ອປຸພ຺ພຕ຺ຖານຸວຓ຺ຓນາ. ທຸເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິກສ຺ສາປິ ຫິ ‘‘ນຕ຺ຖິ ຌານໍ ອປຎ຺ຎສ຺ສາ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໓໗໒) ວຈນໂຕ ຌານມ຺ປິ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ກິໍ ປນ ວິໂມກ຺ໂຂ. ຕຕ຺ຖ ຄຕິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາຕິ ນິຣຍຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິເປຕ຺ຕິວິສຍມນຸສ຺ສເທວສງ຺ຂາຕາສຸ ປຎ຺ຈສຸ ຄຕີສຸ ມນຸສ຺ສເທວສງ຺ຂາຕາຍ ຄຕິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ. ເອເຕນ ປຸຣິມາ ຕິສ຺ໂສ ຄຕິວິປຕ຺ຕິໂຍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ຄຕິຍາ ສມ຺ປຕ຺ຕິ ຄຕິສມ຺ປຕ຺ຕິ, ສຸຄຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຄຕີຕິ ຈ ສໂຫກາສາ ຂນ຺ຘາ. ປຎ຺ຈສຸ ຈ ຄຕີສຸ ເປຕ຺ຕິວິສຍຄ຺ຄຫເຓເນວ ອສຸຣກາໂຍປິ ຄຫິໂຕ. ເທວາຕິ ຉ ກາມາວຈຣເທວາ ພ຺ຣຫ຺ມາໂນ ຈ. ເທວຄ຺ຄຫເຓນ ອສຸຣາປິ ສງ຺ຄຫິຕາ. ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕຕິ ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕປຏິສນ຺ຘິກ຺ຂເຓ. ຂໂຓປິ ຫິ ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໂຍເຄນ ເຕເນວ ໂວຫາເຣນ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ກຕິນໍ ເຫຕູນນ຺ຕິ ອໂລຠາໂທສາໂມຫເຫຕູສຸ ກຕິນໍ ເຫຕູນໍ. ອຸປປຕ຺ຕີຕິ ອຸປປຊ຺ຊນໍ, ນິພ຺ພຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຍສ຺ມາ ປນ ສຸທ຺ທກຸລຊາຕາປິ ຕິເຫຕຸກາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕ ສນ຺ຘາຍ ປຐມປຸຈ຺ຉາ. ຍສ຺ມາ ຈ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ມຫາປຸຎ຺ຎາ ຕີສຸ ມຫາສາລກຸເລສຸ ຊາຍນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ຕິຓ຺ຓໍ ກຸລານໍ ວເສນ ຕິສ຺ໂສ ປຸຈ຺ຉາ. ປາໂຐ ປນ ສງ຺ຂິຕ຺ໂຕ. ມຫຕີ ສາລາ ເອເຕສນ຺ຕິ ມຫາສາລາ, ມຫາຆຣາ ມຫາວິຠວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ມຫາ ສາໂຣ ເອເຕສນ຺ຕິ ມຫາສາຣາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ຣ-ກາຣສ຺ສ ລ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ມຫາສາລາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຂຕ຺ຕິຍາ ມຫາສາລາ, ຂຕ຺ຕິເຍສຸ ວາ ມຫາສາລາຕິ ຂຕ຺ຕິຍມຫາສາລາ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ສ ຂຕ຺ຕິຍສ຺ສ ເຄເຫ ປຈ຺ຉິມນ຺ເຕນ ໂກຏິສຕໍ ຘນໍ ນິຘານຄຕໍ ໂຫຕິ, ກຫາປຓານຎ຺ຈ ວີສຕິ ອມ຺ພຓານິ ທິວສໍ ວລຎ຺ເຊ ນິກ຺ຂມນ຺ຕິ, ອຍໍ ຂຕ຺ຕິຍມຫາສາໂລ ນາມ. ຍສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ເຄເຫ ປຈ຺ຉິມນ຺ເຕນ ອສີຕິໂກຏິຘນໍ ນິຘານຄຕໍ ໂຫຕິ, ກຫາປຓານຎ຺ຈ ທສ ອມ຺ພຓານິ ທິວສໍ ວລຎ຺ເຊ ນິກ຺ຂມນ຺ຕິ, ອຍໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓມຫາສາໂລ ນາມ. ຍສ຺ສ ຄຫປຕິສ຺ສ ເຄເຫ ປຈ຺ຉິມນ຺ເຕນ ຈຕ຺ຕາລີສໂກຏິຘນໍ ນິຘານຄຕໍ ໂຫຕິ, ກຫາປຓານຎ຺ຈ ປຎ຺ຈ ອມ຺ພຓານິ ທິວສໍ ວລຎ຺ເຊ ນິກ຺ຂມນ຺ຕິ, ອຍໍ ຄຫປຕິມຫາສາໂລ ນາມ.

ຣູປາວຈຣານໍ ອຣູປາວຈຣານຎ຺ຈ ເອກນ຺ຕຕິເຫຕຸກຕ຺ຕາ ‘‘ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ມນຸສ຺ເສສຸ ປນ ທຸເຫຕຸກາເຫຕຸການຎ຺ຈ ສພ຺ຠາວໂຕ, ກາມາວຈເຣສຸ ເທເວສຸ ທຸເຫຕຸການຎ຺ຈ ສພ຺ຠາວໂຕ ເສເສສຸ ‘‘ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກາມາວຈຣເທວາ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓຣຕິຍາ ກີຬນ຺ຕິ, ສຣີຣຊຸຕິຍາ ຈ ໂຊຕນ຺ຕີຕິ ເທວາ, ຣູປາວຈຣພ຺ຣຫ຺ມາໂນ ຌານຣຕິຍາ ກີຬນ຺ຕິ, ສຣີຣຊຸຕິຍາ ຈ ໂຊຕນ຺ຕີຕິ ເທວາ, ອຣູປາວຈຣພ຺ຣຫ຺ມາໂນ ຌານຣຕິຍາ ກີຬນ຺ຕິ, ຎາຓຊຸຕິຍາ ຈ ໂຊຕນ຺ຕີຕິ ເທວາ.

໒໓໒. ກຸສລກມ຺ມສ຺ສ ຊວນກ຺ຂເຓຕິ ອຕີຕຊາຕິຍາ ອິຘ ຕິເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິຊນກສ຺ສ ຕິເຫຕຸກກາມາວຈຣກຸສລກມ຺ມສ຺ສ ຈ ຊວນວີຖິຍໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ສຕ຺ຕວາຣໍ ຊວນກ຺ຂເຓ, ປວຕ຺ຕນກາເລຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໂຍ ເຫຕູ ກຸສລາຕິ ອໂລໂຠ ກຸສລເຫຕຸ ອໂທໂສ ກຸສລເຫຕຸ ອໂມໂຫ ກຸສລເຫຕຸ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ຊາຕເຈຕນາຍາຕິ ຕສ຺ມິໍ ວຸຕ຺ຕກ຺ຂເຓເຍວ ຊາຕາຍ ກຸສລເຈຕນາຍ. ສຫຊາຕປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ຈ ສຫອຸປ຺ປາທນຠາເວນ ອຸປກາຣກາ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ເຕນ ສຫຊາຕປຈ຺ຈຍຠາເວເນວ ວຸຈ຺ຈຕິ. ກຸສລມູລປຈ຺ຈຍາປິ ສງ຺ຂາຣາຕິ ເອກຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓິກປຈ຺ຈຍາກາຣນເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ສງ຺ຂາຣາ’’ຕິ ຈ ພຫຸວຈເນນ ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘສງ຺ຄຫິຕາ ສພ຺ເພ ເຈຕສິກາ ຄຫິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອປິສທ຺ເທນ ສງ຺ຂາຣປຈ຺ຈຍາປິ ກຸສລມູລານີຕິປິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ນິກນ຺ຕິກ຺ຂເຓຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວິປາກໍ ທາຕຸໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕກມ຺ເມ ວາ ຕຖາ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕກມ຺ເມນ ອຸປຏ຺ຐາປິເຕ ກມ຺ມນິມິຕ຺ເຕ ວາ ຄຕິນິມິຕ຺ເຕ ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານານໍ ນິກນ຺ຕິກ຺ຂເຓ. ນິກນ຺ຕີຕິ ນິກາມນາ ປຕ຺ຖນາ. ອາສນ຺ນມຣຓສ຺ສ ຫິ ໂມເຫນ ອາກຸລຈິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອວີຈິຊາລາຍປິ ນິກນ຺ຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ກິໍ ປນ ເສເສສຸ ນິມິຕ຺ເຕສຸ. ທ຺ເວ ເຫຕູຕິ ໂລໂຠ ອກຸສລເຫຕຸ ໂມໂຫ ອກຸສລເຫຕຸ. ຠວນິກນ຺ຕິ ປນ ປຏິສນ຺ຘິອນນ຺ຕຣໍ ປວຕ຺ຕຠວງ຺ຄວີຖິໂຕ ວຸຏ຺ຐິຕມຕ຺ຕສ຺ເສວ ອຕ຺ຕໂນ ຂນ຺ຘສນ຺ຕານໍ ອາຣພ຺ຠ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ‘‘ຍສ຺ສ ວາ ປນ ຍຕ຺ຖ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ຖ, ຕສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ຖາຕິ ອາມນ຺ຕາ’’ຕິ ເອວມາທິ ອິທເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ຊາຕເຈຕນາຍາຕິ ອກຸສລເຈຕນາຍ.

ປຏິສນ຺ຘິກ຺ຂເຓຕິ ເຕນ ກມ຺ເມນ ຄຫິຕປຏິສນ຺ຘິກ຺ຂເຓ. ຕໂຍ ເຫຕູຕິ ອໂລໂຠ ອພ຺ຍາກຕເຫຕຸ ອໂທໂສ ອພ຺ຍາກຕເຫຕຸ ອໂມໂຫ ອພ຺ຍາກຕເຫຕຸ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ຊາຕເຈຕນາຍາຕິ ວິປາກາພ຺ຍາກຕເຈຕນາຍ. ນາມຣູປປຈ຺ຈຍາປິ ວິຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຕສ຺ມິໍ ປຏິສນ຺ຘິກ຺ຂເຓ ຕໂຍ ວິປາກເຫຕູ ເສສເຈຕສິກາ ຈ ນາມໍ, ຫທຍວຕ຺ຖຸ ຣູປໍ. ຕໂຕ ນາມຣູປປຈ຺ຈຍໂຕປິ ປຏິສນ຺ຘິວິຎ຺ຎາຓໍ ປວຕ຺ຕຕິ. ວິຎ຺ຎາຓປຈ຺ຈຍາປິ ນາມຣູປນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ນາມໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣເມວ, ຣູປໍ ປນ ອິຘ ສເຫຕຸກມນຸສ຺ສປຏິສນ຺ຘິຍາ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ຄພ຺ຠເສຍ຺ຍການໍ ວຕ຺ຖຸທສກໍ ກາຍທສກໍ ຠາວທສກນ຺ຕິ ສມຕິໍສ ຣູປານິ, ສໍເສທຊານໍ ໂອປປາຕິການຎ຺ຈ ປຣິປຸຓ຺ຓາຍຕນານໍ ຈກ຺ຂຸທສກໍ ໂສຕທສກໍ ຆານທສກໍ ຊິວ຺ຫາທສກຎ຺ຈາຕິ ສມສຕ຺ຕຕິ ຣູປານິ. ຕໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ນາມຣູປໍ ປຏິສນ຺ຘິກ຺ຂເຓ ປຏິສນ຺ຘິວິຎ຺ຎາຓປຈ຺ຈຍາ ປວຕ຺ຕຕິ.

ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຏິສນ຺ຘິຈິຕ຺ເຕນ ປຏິສນ຺ຘິກ຺ຂເຓ ລພ຺ຠມານານິ ຣູປານິ ຣູປກ຺ຂນ຺ໂຘ, ສຫຊາຕາ ເວທນາ ເວທນາກ຺ຂນ຺ໂຘ, ສຎ຺ຎາ ສຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ໂຘ, ເສສເຈຕສິກາ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ໂຘ, ປຏິສນ຺ຘິຈິຕ຺ຕໍ ວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ໂຘ. ສຫຊາຕປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຣູປິໂນ ຂນ຺ຘາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສຫຊາຕປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ, ຣູປກ຺ຂນ຺ເຘ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາຠູຕາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສຫຊາຕປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ, ອຣູປິໂນ ຂນ຺ຘາ ຈ ຫທຍຣູປຎ຺ຈ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສຫຊາຕປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ, ມຫາຠູຕາປິ ອຸປາທາຣູປານໍ ສຫຊາຕປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອຸປ຺ປາທນຸປຕ຺ຖມ຺ຠນຠາເວນ ອຸປກາຣກາ ໂຫນ຺ຕິ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຣູປິໂນ ຂນ຺ຘາ ຈ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາຠູຕາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ. ນິສ຺ສຍປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຘິຏ຺ຐານາກາເຣນ ນິສ຺ສຍາກາເຣນ ຈ ອຸປກາຣກາ ໂຫນ຺ຕິ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຣູປິໂນ ຂນ຺ຘາ ຈ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ນິສ຺ສຍປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ສຫຊາຕາ ວິຍ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພາ. ວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເອກວຕ຺ຖຸກາທິຠາວານຸປຄມເນນ ວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕຠາເວນ ອຸປກາຣກາ ໂຫນ຺ຕິ, ອຣູປິໂນ ຂນ຺ຘາ ປຏິສນ຺ຘິຣູປານໍ ວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ, ຫທຍຣູປໍ ອຣູປີນໍ ຂນ຺ຘານໍ ວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ‘‘ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ’’ຕິ ເຫຕ຺ຖ ເອວໍ ຍຖາລາຠວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາຠູຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ຕໂຍ ປຈ຺ຈຍາ ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕາເຍວ. ຕໂຍ ຊີວິຕສງ຺ຂາຣາຕິ ອາຍຸ ຈ ອຸສ຺ມາ ຈ ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈ. ອາຍູຕິ ຣູປຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຣູປຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍຎ຺ຈ. ອຸສ຺ມາຕິ ເຕໂຊຘາຕຸ. ວິຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ປຏິສນ຺ຘິວິຎ຺ຎາຓໍ. ເອຕານິ ຫິ ອຸປຣູປຣິ ຊີວິຕສງ຺ຂາຣໍ ສງ຺ຂໂຣນ຺ຕິ ປວຕ຺ເຕນ຺ຕີຕິ ຊີວິຕສງ຺ຂາຣາ. ສຫຊາຕປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຣູປຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປຏິສນ຺ຘິວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕການໍ ຂນ຺ຘານຎ຺ຈ ຫທຍຣູປສ຺ສ ຈ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສຫຊາຕປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕໂຊຘາຕຸ ຕິຓ຺ຓໍ ມຫາຠູຕານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສຫຊາຕປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ອຸປາທາຣູປານໍ ສຫຊາຕປຈ຺ຈໂຍວ, ຣູປຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ສຫຊາຕຣູປານໍ ປຣິຍາເຍນ ສຫຊາຕປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ, ນິສ຺ສຍປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ທ຺ວຍໍ ອຣູປຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປຏິສນ຺ຘິວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຂນ຺ຘານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎນິສ຺ສຍປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ໂຍເຊຕ຺ວາ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຣູປຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປຏິສນ຺ຘິວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈ ປຏິສນ຺ຘິຣູປານໍ ວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ. ຣູປຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎນິສ຺ສຍວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕປຈ຺ຈຍຕ຺ເຕ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ຕໂຍ ຊີວິຕສງ຺ຂາຣາ’’ຕິ ຍຖາລາຠວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ນາມຎ຺ຈ ຣູປຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຈຕຸປຈ຺ຈຍຕ຺ເຕ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຈຸທ຺ທສ ຘມ຺ມາຕິ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາຠູຕາ, ຕໂຍ ຊີວິຕສງ຺ຂາຣາ, ນາມຎ຺ຈ ຣູປຎ຺ຈາຕິ ເອວໍ ຄຓນາວເສນ ຈຸທ຺ທສ ຘມ຺ມາ. ເຕສຎ຺ຈ ອຸປຣິ ອຎ຺ເຎສຎ຺ຈ ສຫຊາຕາທິປຈ຺ຈຍຠາໂວ ວຸຕ຺ຕນໂຍ ເອວ. ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ປຸນ ເອກວຕ຺ຖຸກເອກາຣມ຺ມຓເອກຸປ຺ປາທເອກນິໂຣຘສງ຺ຂາເຕນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຠາເວນ ອຸປກາຣກາ ໂຫນ຺ຕິ.

ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານີຕິ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍາທີນິ. ນາມຎ຺ຈາຕິ ອິຘ ເວທນາທໂຍ ຕໂຍ ຂນ຺ຘາ. ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຕິ ປຏິສນ຺ຘິວິຎ຺ຎາຓໍ. ປຸນ ຈຸທ຺ທສ ຘມ຺ມາຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຂນ຺ຘາ, ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານິ, ຕໂຍ ເຫຕູ, ນາມຎ຺ຈ ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຕິ ເອວໍ ຄຓນາວເສນ ຈຸທ຺ທສ ຘມ຺ມາ. ອຏ຺ຐວີສຕິ ຘມ຺ມາຕິ ປຸຣິມາ ຈ ຈຸທ຺ທສ, ອິເມ ຈ ຈຸທ຺ທສາຕິ ອຏ຺ຐວີສຕິ. ອິຘ ຣູປສ຺ສາປິ ປວິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕປຈ຺ຈຍໍ ອປເນຕ຺ວາ ວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕປຈ຺ຈໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ.

ເອວໍ ປຏິສນ຺ຘິກ຺ຂເຓ ວິຊ຺ຊມານສ຺ສ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ຕໍ ຕໍ ປຈ຺ຈຍເຠທໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຐມໍ ນິທ຺ທິຏ຺ເຐ ເຫຕູ ນິຄເມຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອິເມສໍ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ເຫຕູນໍ ປຈ຺ຈຍາ ອຸປປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ອາຫ. ກມ຺ມາຍູຫນກ຺ຂເຓ ຕໂຍ ກຸສລເຫຕູ, ນິກນ຺ຕິກ຺ຂເຓ ທ຺ເວ ອກຸສລເຫຕູ, ປຏິສນ຺ຘິກ຺ຂເຓ ຕໂຍ ອພ຺ຍາກຕເຫຕູຕິ ເອວໍ ອຏ຺ຐ ເຫຕູ. ຕຕ຺ຖ ຕໂຍ ກຸສລເຫຕູ, ທ຺ເວ ອກຸສລເຫຕູ ຈ ອິຘ ປຏິສນ຺ຘິກ຺ຂເຓ ປວຕ຺ຕິຍາ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ. ຕໂຍ ອພ຺ຍາກຕເຫຕູ ຍຖາໂຍຄໍ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍສຫຊາຕປຈ຺ຈຍວເສນ ປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ. ເສສວາເຣສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ອຣູປາວຈຣານໍ ປນ ຣູປາຠາວາ ນາມປຈ຺ຈຍາປິ ວິຎ຺ຎາຓໍ, ວິຎ຺ຎາຓປຈ຺ຈຍາປິ ນາມນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຣູປມິສ຺ສກຈຸທ຺ທສໂກປິ ຈ ປຣິຫີໂນ. ຕສ຺ສ ປຣິຫີນຕ຺ຕາ ‘‘ອຏ຺ຐວີສຕິ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ວາໂຣ ຈ ນ ລພ຺ຠຕິ.

໒໓໓. ອິທານິ ວິໂມກ຺ຂສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠູຕໍ ຕິເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ເຕເນວ ສມ຺ພນ຺ເຘນ ທຸເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິວິເສສຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ ຄຕິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຎາຓວິປ຺ປຍຸຕ຺ເຕຕິອາທິມາຫ. ກຸສລກມ຺ມສ຺ສ ຊວນກ຺ຂເຓຕິ ອຕີຕຊາຕິຍາ ອິຘ ປຏິສນ຺ຘິຊນກສ຺ສ ທຸເຫຕຸກກຸສລກມ຺ມສ຺ສ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຊວນກ຺ຂເຓ. ທ຺ເວ ເຫຕູຕິ ຎາຓວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອໂລໂຠ ກຸສລເຫຕຸ ອໂທໂສ ກຸສລເຫຕຸ. ທ຺ເວ ອພ຺ຍາກຕເຫຕູປິ ອໂລຠາໂທສາເຍວ.

ຈຕ຺ຕາຣິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານີຕິ ປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍວຊ຺ຊານິ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍາທີນິ ຈຕ຺ຕາຣິ. ທ຺ວາທສ ຘມ຺ມາຕິ ປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອໂມຫເຫຕຸສ຺ສ ຈ ປຣິຫີນຕ຺ຕາ ທ຺ວາທສ. ເຕສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍເຍວ ປຣິຫີນຕ຺ຕາ ຉພ຺ພີສຕິ. ຉນ຺ນໍ ເຫຕູນນ຺ຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ກຸສລເຫຕູນໍ, ທ຺ວິນ຺ນໍ ອກຸສລເຫຕູນໍ, ທ຺ວິນ຺ນໍ ວິປາກເຫຕູນນ຺ຕິ ເອວໍ ຉນ຺ນໍ ເຫຕູນໍ. ຣູປາຣູປາວຈຣາ ປເນຕ຺ຖ ເອກນ຺ຕຕິເຫຕຸກຕ຺ຕາ ນ ຄຫິຕາ. ເສສໍ ປຐມວາເຣ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິມສ຺ມິໍ ວາເຣ ທຸເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິຍາ ທຸເຫຕຸກກມ຺ມສ຺ເສວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕິເຫຕຸກກມ຺ເມນ ທຸເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິ ນ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ຍໍ ຘມ຺ມສງ຺ຄຫຏ຺ຐກຖາຍໍ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໔໙໘) ຕິປິຏກມຫາຘມ຺ມຣກ຺ຂິຕຕ຺ເຖຣວາເທ ‘‘ຕິເຫຕຸກກມ຺ເມນ ປຏິສນ຺ຘິ ຕິເຫຕຸກາວ ໂຫຕິ, ທຸເຫຕຸກາເຫຕຸກາ ນ ໂຫຕິ. ທຸເຫຕຸກກມ຺ເມນ ທຸເຫຕຸກາເຫຕຸກາ ໂຫຕິ, ຕິເຫຕຸກາ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອິມາຍ ປາຬິຍາ ສເມຕິ. ຍໍ ປນ ຕິປິຏກຈູຬນາຄຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຈ ໂມຣວາປິວາສິມຫາທຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຈ ວາເທສຸ ‘‘ຕິເຫຕຸກກມ຺ເມນ ປຏິສນ຺ຘິ ຕິເຫຕຸກາປິ ໂຫຕິ ທຸເຫຕຸກາປິ, ອເຫຕຸກາ ນ ໂຫຕິ. ທຸເຫຕຸກກມ຺ເມນ ທຸເຫຕຸກາປິ ໂຫຕິ ອເຫຕຸກາປິ, ຕິເຫຕຸກາ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອິມາຍ ປາຬິຍາ ວິຣຸທ຺ຘໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ. ອິມິສ຺ສາ ກຖາຍ ເຫຕຸອຘິກາຣຕ຺ຕາ ອເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິ ນ ວຸຕ຺ຕາຕິ.

ຄຕິກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ກມ຺ມກຖາວຓ຺ຓນາ

ກມ຺ມກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໓໔. ອິທານິ ຕສ຺ສາ ເຫຕຸສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຈຍຠູຕໍ ກມ຺ມໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ກຖິຕາຍ ກມ຺ມກຖາຍ ອປຸພ຺ພຕ຺ຖານຸວຓ຺ຓນາ. ຕຕ຺ຖ ອໂຫສິ ກມ຺ມໍ ອໂຫສິ ກມ຺ມວິປາໂກຕິອາທີສຸ ອຕີຕຠເວສຸ ກຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ອຕີຕຠເວສຸເຍວ ວິປກ຺ກວິປາກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອໂຫສິ ກມ຺ມໍ ອໂຫສິ ກມ຺ມວິປາໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ເສວ ອຕີຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມເວທນີຍສ຺ສ ອຸປປຊ຺ຊເວທນີຍສ຺ສ ຈ ປຈ຺ຈຍເວກລ຺ເລນ ອຕີຕຠເວສຸເຍວ ອວິປກ຺ກວິປາກຎ຺ຈ ອຕີເຕເຍວ ປຣິນິພ຺ພຸຕສ຺ສ ຈ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມເວທນີຍອຸປປຊ຺ຊເວທນີຍອປຣປຣິຍາຍເວທນີຍສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ອວິປກ຺ກວິປາກຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ອໂຫສິ ກມ຺ມໍ ນາໂຫສິ ກມ຺ມວິປາໂກຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕີຕສ຺ເສວ ກມ຺ມສ຺ສ ອວິປກ຺ກວິປາກສ຺ສ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຠເວ ປຈ຺ຈຍສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວິປຈ຺ຈມານໍ ວິປາກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອໂຫສິ ກມ຺ມໍ ອຕ຺ຖິ ກມ຺ມວິປາໂກຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕີຕສ຺ເສວ ກມ຺ມສ຺ສ ອຕິກ຺ກນ຺ຕວິປາກກາລສ຺ສ ຈ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຠເວ ປຣິນິພ຺ພາຍນ຺ຕສ຺ສ ຈ ອວິປຈ຺ຈມານໍ ວິປາກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອໂຫສິ ກມ຺ມໍ ນຕ຺ຖິ ກມ຺ມວິປາໂກຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕີຕສ຺ເສວ ກມ຺ມສ຺ສ ວິປາກາຣຫສ຺ສ ອວິປກ຺ກວິປາກສ຺ສ ອນາຄເຕ ຠເວ ປຈ຺ຈຍສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວິປຈ຺ຈິຕພ຺ພໍ ວິປາກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອໂຫສິ ກມ຺ມໍ ຠວິສ຺ສຕິ ກມ຺ມວິປາໂກຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕີຕສ຺ເສວ ກມ຺ມສ຺ສ ອຕິກ຺ກນ຺ຕວິປາກກາລສ຺ສ ຈ ອນາຄຕຠເວ ປຣິນິພ຺ພາຍິຕພ຺ພສ຺ສ ຈ ອວິປຈ຺ຈິຕພ຺ພໍ ວິປາກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອໂຫສິ ກມ຺ມໍ ນ ຠວິສ຺ສຕິ ກມ຺ມວິປາໂກຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ອຕີຕກມ຺ມໍ ອຕີຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນານາຄຕວິປາກາວິປາກວເສນ ຉຘາ ທສ຺ສິຕໍ.

ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຠເວ ກຕສ຺ສ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມເວທນີຍສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ອິເຘວ ວິປຈ຺ຈມານໍ ວິປາກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຖິ ກມ຺ມໍ ອຕ຺ຖິ ກມ຺ມວິປາໂກຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ເສວ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ປຈ຺ຈຍເວກລ຺ເລນ ອິຘ ອວິປຈ຺ຈມານຎ຺ຈ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ປຣິນິພ຺ພາຍນ຺ຕສ຺ສ ອິຘ ອວິປຈ຺ຈມານຎ຺ຈ ວິປາກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຖິ ກມ຺ມໍ ນຕ຺ຖິ ກມ຺ມວິປາໂກຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນສ຺ເສວ ກມ຺ມສ຺ສ ອຸປປຊ຺ຊເວທນີຍສ຺ສ ຈ ອປຣປຣິຍາຍເວທນີຍສ຺ສ ຈ ອນາຄຕຠເວ ວິປຈ຺ຈິຕພ຺ພໍ ວິປາກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຖິ ກມ຺ມໍ ຠວິສ຺ສຕິ ກມ຺ມວິປາໂກຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນສ຺ເສວ ກມ຺ມສ຺ສ ອຸປປຊ຺ຊເວທນີຍສ຺ສ ປຈ຺ຈຍເວກລ຺ເລນ ອນາຄຕຠເວ ອວິປຈ຺ຈິຕພ຺ພຎ຺ຈ ອນາຄຕຠເວ ປຣິນິພ຺ພາຍິຕພ຺ພສ຺ສ ອປຣປຣິຍາຍເວທນີຍສ຺ສ ອວິປຈ຺ຈິຕພ຺ພຎ຺ຈ ວິປາກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຖິ ກມ຺ມໍ ນ ຠວິສ຺ສຕິ ກມ຺ມວິປາໂກຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນກມ຺ມໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນານາຄຕວິປາກາວິປາກວເສນ ຈຕຸຘາ ທສ຺ສິຕໍ.

ອນາຄຕຠເວ ກາຕພ຺ພສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ອນາຄຕຠເວ ວິປຈ຺ຈິຕພ຺ພໍ ວິປາກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຠວິສ຺ສຕິ ກມ຺ມໍ ຠວິສ຺ສຕິ ກມ຺ມວິປາໂກຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ເສວ ອນາຄຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ປຈ຺ຈຍເວກລ຺ເລນ ອວິປຈ຺ຈິຕພ຺ພຎ຺ຈ ອນາຄຕຠເວ ປຣິນິພ຺ພາຍິຕພ຺ພສ຺ສ ອວິປຈ຺ຈິຕພ຺ພຎ຺ຈ ວິປາກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຠວິສ຺ສຕິ ກມ຺ມໍ ນ ຠວິສ຺ສຕິ ກມ຺ມວິປາໂກຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ອນາຄຕກມ຺ມໍ ອນາຄຕວິປາກາວິປາກວເສນ ທ຺ວິຘາ ທສ຺ສິຕໍ. ຕໍ ສພ຺ພໍ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ທ຺ວາທສວິເຘນ ກມ຺ມໍ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ.

ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ຐຕ຺ວາ ຕີຓິ ກມ຺ມຈຕຸກ຺ການິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ – ເຕສຸ ຫິ ວຸຕ຺ເຕສຸ ອຍມຕ຺ໂຖ ປາກຏຕໂຣ ຠວິສ຺ສຕີຕິ. ຈຕຸພ຺ພິຘຎ຺ຫິ ກມ຺ມໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມເວທນີຍໍ ອຸປປຊ຺ຊເວທນີຍໍ ອປຣປຣິຍາຍເວທນີຍໍ ອໂຫສິກມ຺ມນ຺ຕິ. ເຕສຸ ເອກຊວນວີຖິຍໍ ສຕ຺ຕສຸ ຈິຕ຺ເຕສຸ ກຸສລາ ວາ ອກຸສລາ ວາ ປຐມຊວນເຈຕນາ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມເວທນີຍກມ຺ມໍ ນາມ. ຕໍ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ ວິປາກໍ ເທຕິ. ຕຖາ ອສກ຺ໂກນ຺ຕໍ ປນ ‘‘ອໂຫສິ ກມ຺ມໍ ນາໂຫສິ ກມ຺ມວິປາໂກ, ນ ຠວິສ຺ສຕິ ກມ຺ມວິປາໂກ, ນຕ຺ຖິ ກມ຺ມວິປາໂກ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ຕິກສ຺ສ ວເສນ ອໂຫສິກມ຺ມໍ ນາມ ໂຫຕິ. ອຕ຺ຖສາຘິກາ ປນ ສຕ຺ຕມຊວນເຈຕນາ ອຸປປຊ຺ຊເວທນີຍກມ຺ມໍ ນາມ. ຕໍ ອນນ຺ຕເຣ ອຕ຺ຕຠາເວ ວິປາກໍ ເທຕິ. ຕຖາ ອສກ຺ໂກນ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອໂຫສິກມ຺ມໍ ນາມ ໂຫຕິ. ອຸຠິນ຺ນໍ ອນ຺ຕເຣ ປນ ປຎ຺ຈຊວນເຈຕນາ ອປຣປຣິຍາຍເວທນີຍກມ຺ມໍ ນາມ. ຕໍ ອນາຄເຕ ຍທາ ໂອກາສໍ ລຠຕິ, ຕທາ ວິປາກໍ ເທຕິ. ສຕິ ສໍສາຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ອໂຫສິກມ຺ມໍ ນາມ ນ ໂຫຕິ.

ອປຣມ຺ປິ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ກມ຺ມໍ ຍຄ຺ຄຣຸກໍ ຍພ຺ພຫຸລໍ ຍທາສນ຺ນໍ ກຏຕ຺ຕາ ວາ ປນ ກມ຺ມນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ກຸສລໍ ວາ ໂຫຕຸ ອກຸສລໍ ວາ, ຄຣຸກາຄຣຸເກສຸ ຍໍ ຄຣຸກໍ ມາຕຸຆາຕາທິກມ຺ມໍ ວາ ມຫຄ຺ຄຕກມ຺ມໍ ວາ, ຕເທວ ປຐມໍ ວິປຈ຺ຈຕິ. ຕຖາ ພຫຸລາພຫຸເລສຸປິ ຍໍ ພຫຸລໍ ໂຫຕິ ສຸສີລ຺ຍໍ ວາ ທຸສ຺ສີລ຺ຍໍ ວາ, ຕເທວ ປຐມໍ ວິປຈ຺ຈຕິ. ຍທາສນ຺ນໍ ນາມ ມຣຓກາເລ ອນຸສ຺ສຣິຕກມ຺ມໍ ວາ ກຕກມ຺ມໍ ວາ. ຍຎ຺ຫິ ອາສນ຺ນມຣເຓ ອນຸສ຺ສຣິຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ ກາຕຸໍ ວາ, ເຕເນວ ອຸປປຊ຺ຊຕິ. ເອເຕຫິ ປນ ຕີຫິ ມຸຕ຺ຕໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ລທ຺ຘາເສວນໍ ກຏຕ຺ຕາ ວາ ປນ ກມ຺ມໍ ນາມ ໂຫຕິ. ເຕສໍ ອຠາເວ ຕໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ອາກຑ຺ຒຕິ.

ອປຣໍ ວາ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ກມ຺ມໍ ຊນກໍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກໍ ອຸປປີຬກໍ ອຸປຆາຕກນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຊນກໍ ນາມ ກຸສລມ຺ປິ ໂຫຕິ ອກຸສລມ຺ປິ. ຕໍ ປຏິສນ຺ຘິຍໍ ປວຕ຺ເຕປິ ຣູປາຣູປວິປາກໍ ຊເນຕິ. ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກໍ ປນ ຊເນຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ອຎ຺ເຎນ ກມ຺ເມນ ທິນ຺ນາຍ ປຏິສນ຺ຘິຍາ ຊນິເຕ ວິປາເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກສຸຂທຸກ຺ຂໍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ເຠຕິ, ອທ຺ຘານໍ ປວຕ຺ເຕຕິ. ອຸປປີຬກໍ ອຎ຺ເຎນ ກມ຺ເມນ ທິນ຺ນາຍ ປຏິສນ຺ຘິຍາ ຊນິເຕ ວິປາເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກສຸຂທຸກ຺ຂໍ ປີເຬຕິ ພາຘຕິ, ອທ຺ຘານໍ ປວຕ຺ຕິຕຸໍ ນ ເທຕິ. ອຸປຆາຕກໍ ປນ ກຸສລມ຺ປິ ອກຸສລມ຺ປິ ສມານໍ ອຎ຺ຎໍ ທຸພ຺ພລກມ຺ມໍ ຆາເຕຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ວິປາກໍ ປຏິພາຫິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວິປາກສ຺ສ ໂອກາສໍ ກໂຣຕິ. ເອວໍ ປນ ກມ຺ເມນ ກເຕ ໂອກາເສ ຕໍ ວິປາກໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ນາມ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ອິຕິ ອິເມສໍ ທ຺ວາທສນ຺ນໍ ກມ຺ມານໍ ກມ຺ມນ຺ຕຣຎ຺ຈ ວິປາກນ຺ຕຣຎ຺ຈ ພຸທ຺ຘານໍ ກມ຺ມວິປາກຎາຓສ຺ເສວ ຍາຖາວສຣສໂຕ ປາກຏໍ ໂຫຕິ ອສາຘາຣຓໍ ສາວເກຫິ. ວິປສ຺ສເກນ ປນ ກມ຺ມນ຺ຕຣໍ ວິປາກນ຺ຕຣຎ຺ຈ ເອກເທສໂຕ ຊານິຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ມາ ອຍໍ ມຸຂມຕ຺ຕທສ຺ສເນນ ກມ຺ມວິເສໂສ ປກາສິໂຕຕິ.

໒໓໕. ເອວໍ ສຸທ຺ຘິກກມ຺ມວເສນ ປຐມວາຣໍ ວຕ຺ວາ ຕເທວ ກມ຺ມໍ ທ຺ວິຘາ ວິຠຊິຕ຺ວາ ກຸສລາກຸສລາທິຍຸຄລວເສນ ທສຫິ ປຣິຍາເຍຫິ ອປເຣ ທສ ວາຣາ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖ ອາໂຣຄ຺ຍຏ຺ເຐນ ກຸສລໍ, ອນາໂຣຄ຺ຍຏ຺ເຐນ ອກຸສລໍ, ອິທໍ ທຸກໍ ຊາຕິວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອກຸສລເມວ ຣາຄາທິໂທສສໍໂຍເຄນ ສາວຊ຺ຊໍ, ກຸສລໍ ຕທຠາເວນ ອນວຊ຺ຊໍ. ອກຸສລໍ ອປຣິສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ, ກຓ຺ຫາຠິຊາຕິເຫຕຸຕ຺ຕາ ວາ ກຓ຺ຫໍ, ກຸສລໍ ປຣິສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ, ສຸກ຺ກາຠິຊາຕິເຫຕຸຕ຺ຕາ ວາ ສຸກ຺ກໍ. ກຸສລໍ ສຸຂວຸທ຺ຘິມຕ຺ຕາ ສຸຂຸທ຺ຣຍໍ, ອກຸສລໍ ທຸກ຺ຂວຸທ຺ຘິມຕ຺ຕາ ທຸກ຺ຂຸທ຺ຣຍໍ. ກຸສລໍ ສຸຂຜລວຕ຺ຕາ ສຸຂວິປາກໍ, ອກຸສລໍ ທຸກ຺ຂຜລວຕ຺ຕາ ທຸກ຺ຂວິປາກນ຺ຕິ ເອວເມເຕສໍ ນານາກາໂຣ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ.

ກມ຺ມກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ວິປລ຺ລາສກຖາ

ວິປລ຺ລາສກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໓໖. ອິທານິ ຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠູເຕ ວິປລ຺ລາເສ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ກຖິຕາຍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍ ວິປລ຺ລາສກຖາຍ ອປຸພ຺ພຕ຺ຖານຸວຓ຺ຓນາ. ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ຕາວ ສຎ຺ຎາວິປລ຺ລາສາຕິ ສຎ຺ຎາຍ ວິປລ຺ລຕ຺ຖຠາວາ ວິປຣີຕຠາວາ, ວິປຣີຕສຎ຺ຎາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສທ຺ວເຍສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຈິຕ຺ຕກິຈ຺ຈສ຺ສ ທຸພ຺ພລຏ຺ຐາເນ ທິຏ຺ຐິວິຣຫິຕາຍ ອກຸສລສຎ຺ຎາຍ ສກກິຈ຺ຈສ຺ສ ພລວກາເລ ສຎ຺ຎາວິປລ຺ລາໂສ. ທິຏ຺ຐິວິຣຫິຕສ຺ເສວ ອກຸສລຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສກກິຈ຺ຈສ຺ສ ພລວກາເລ ຈິຕ຺ຕວິປລ຺ລາໂສ. ທິຏ຺ຐິສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕ ຈິຕ຺ເຕ ທິຏ຺ຐິວິປລ຺ລາໂສ. ຕສ຺ມາ ສພ຺ພທຸພ຺ພໂລ ສຎ຺ຎາວິປລ຺ລາໂສ, ຕໂຕ ພລວຕໂຣ ຈິຕ຺ຕວິປລ຺ລາໂສ, ສພ຺ພພລວຕໂຣ ທິຏ຺ຐິວິປລ຺ລາໂສ. ອຊາຕພຸທ຺ຘິທາຣກສ຺ສ ກຫາປຓທສ຺ສນໍ ວິຍ ຫິ ສຎ຺ຎາ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐານາກາຣມຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓໂຕ. ຄາມິກປຸຣິສສ຺ສ ກຫາປຓທສ຺ສນໍ ວິຍ ຈິຕ຺ຕໍ ລກ຺ຂຓປຏິເວຘສ຺ສາປິ ສມ຺ປາປນໂຕ. ກມ຺ມາຣສ຺ສ ມຫາສຓ຺ຑາເສນ ອໂຍຄຫຓໍ ວິຍ ທິຏ຺ຐິ ອຠິນິວິສ຺ສ ປຣາມສນໂຕ. ອນິຈ຺ເຈ ນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາວິປລ຺ລາໂສຕິ ອນິຈ຺ເຈ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ‘‘ນິຈ຺ຈໍ ອິທ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກສຎ຺ຎາ ສຎ຺ຎາວິປລ຺ລາໂສ. ອິມິນາ ນເຍນ ສພ຺ພປເທສຸ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ນ ສຎ຺ຎາວິປລ຺ລາໂສ ນ ຈິຕ຺ຕວິປລ຺ລາໂສ ນ ທິຏ຺ຐິວິປລ຺ລາໂສຕິ ຈຕູສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ທ຺ວາທສນ຺ນໍ ວິປລ຺ລາສຄ຺ຄາຫານໍ ອຠາວາ ຍາຖາວຄ຺ຄຫຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຄາຖາສຸ ອນຕ຺ຕນິ ຈ ອຕ຺ຕາຕິ ອນຕ຺ຕນິ ອຕ຺ຕາຕິ ເອວໍສຎ຺ຎິໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຫຕາຕິ ນ ເກວລໍ ສຎ຺ຎິໂນວ, ສຎ຺ຎາຍ ວິຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາຍ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຍາປິ ຫຕາ. ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕາຕິ ສຎ຺ຎາທິຏ຺ຐີຫິ ວິຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາເນນ ຂິຕ຺ເຕນ ວິພ຺ຠນ຺ເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ ສມນ຺ນາຄຕາ. ວິສຎ຺ຎິໂນຕິ ເທສນາມຕ຺ຕເມຕໍ, ວິປຣີຕສຎ຺ຎາຈິຕ຺ຕທິຏ຺ຐິໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ສຎ຺ຎາປຸພ຺ພງ຺ຄມຕ຺ຕາ ທິຏ຺ຐິຍາ ປຐມໍ ຈຕູຫິ ປເທຫິ ສຎ຺ຎາວິປລ຺ລາໂສ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕໂຕ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຫຕາຕິ ທິຏ຺ຐິວິປລ຺ລາໂສ, ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕາຕິ ຈິຕ຺ຕວິປລ຺ລາໂສ. ວິສຎ຺ຎິໂນຕິ ຕີຫິ ວິປລ຺ລາສຄ຺ຄາເຫຫິ ປກຕິສຎ຺ຎາວິຣຫິຕາ ໂມຫໍ ຄຕາ ‘‘ມຸຈ຺ຉິໂຕ ວິສເວເຄນ, ວິສຎ຺ຎີ ສມປຊ຺ຊຖາ’’ຕິເອຕ຺ຖ (ຊາ. ໒.໒໒.໓໒໘) ວິຍ. ເຕ ໂຍຄຍຸຕ຺ຕາ ມາຣສ຺ສາຕິ ເຕ ຊນາ ສຕ຺ຕາ ມາຣສ຺ສ ໂຍເຄ ຍຸຕ຺ຕາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ. ອໂຍຄກ຺ເຂມິໂນຕິ ຈຕູຫິ ໂຍເຄຫິ ອີຕີຫິ ເຂມໍ ນິພ຺ພານໍ ອປ຺ປຕ຺ຕາ. ສຕ຺ຕາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ສໍສາຣນ຺ຕິ ເຕເຍວ ປຸຄ຺ຄລາ ສໍສາຣໍ ສໍສຣນ຺ຕິ. ກສ຺ມາ? ຊາຕິມຣຓຄາມິໂນ ຫິ ເຕ, ຕສ຺ມາ ສໍສຣນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພຸທ຺ຘາຕິ ຈຕຸສຈ຺ຈພຸທ຺ຘາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸໂນ. ກາລຕ຺ຕຍສາຘາຣຓວເສນ ພຫຸວຈນໍ. ໂລກສ຺ມິນ຺ຕິ ໂອກາສໂລເກ. ປຠງ຺ກຣາຕິ ໂລກສ຺ສ ປຎ຺ຎາໂລກໍ ກຣາ. ອິມໍ ຘມ຺ມໍ ປກາເສນ຺ຕີຕິ ວິປລ຺ລາສປ຺ປຫານໍ ຘມ຺ມໍ ໂຊເຕນ຺ຕິ. ທຸກ຺ຂູປສມຄາມິນນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂວູປສມໍ ນິພ຺ພານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ. ເຕສໍ ສຸຕ຺ວານາຕິ ເຕສໍ ພຸທ຺ຘານໍ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວານ. ສປ຺ປຎ຺ຎາຕິ ຠພ຺ພຠູຕາ ປຎ຺ຎວນ຺ໂຕ. ສຈິຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຈລທ຺ຘູຕິ ວິປລ຺ລາສວຊ຺ຊິຕໍ ສກຈິຕ຺ຕໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ. ປຏິອລທ຺ຘູຕິ ປທຈ຺ເຉໂທ. ອຖ ວາ ປຏິລຠິໍສຸ ປຏິອລທ຺ຘຸນ຺ຕິ ປທຈ຺ເຉໂທ. ອນິຈ຺ຈໂຕ ທກ຺ຂຸນ຺ຕິ ອນິຈ຺ຈວເສເນວ ອທ຺ທສໍສຸ. ອນຕ຺ຕນິ ອນຕ຺ຕາຕິ ອນຕ຺ຕານໍ ອນຕ຺ຕາຕິ ອທ຺ທກ຺ຂຸໍ. ອຖ ວາ ອນຕ຺ຕນິ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕາ ນຕ຺ຖີຕິ ອທ຺ທກ຺ຂຸໍ. ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິສມາທານາຕິ ຄຫິຕສມ຺ມາທສ຺ສນາ. ສພ຺ພໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຸປຈ຺ຈຄຸນ຺ຕິ ສກລໍ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໍ ສມຕິກ຺ກນ຺ຕາ.

ປຫີນາປຫີນປຸຈ຺ຉາຍ ທິຏ຺ຐິສມ຺ປນ຺ນສ຺ສາຕິ ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສ. ທຸກ຺ເຂ ສຸຂນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ໂມຫກາລຸສ຺ສິຍສ຺ສ ອປ຺ປຫີນຕ຺ຕາ ສຎ຺ຎາມຕ຺ຕໍ ວາ ຈິຕ຺ຕມຕ຺ຕໍ ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອນາຄາມິສ຺ສປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ກິໍ ປນ ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສ. ອິເມ ທ຺ເວ ອຣຫໂຕເຍວ ປຫີນາ. ອສຸເຠ ສຸຠນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ສກທາຄາມິສ຺ສປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ກິໍ ປນ ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສ. ອິເມ ທ຺ເວ ອນາຄາມິສ຺ສ ປຫີນາຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ອິທໍ ທ຺ວຍໍ ໂສຕາປນ຺ນສກທາຄາມິໂນ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອນາຄາມິໂນ ກາມຣາຄສ຺ສ ປຫີນຕ຺ຕາ ‘‘ອສຸເຠ ສຸຠ’’ນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາຈິຕ຺ຕວິປລ຺ລາສານຎ຺ຈ ປຫານໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ທ຺ວີສຸ ວຕ຺ຖູສູຕິອາທີຫິ ປເທຫິ ປຫີນາປຫີເນ ນິຄເມຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອນິຈ຺ເຈ ນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ, ‘‘ອນຕ຺ຕນິ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິເມສຸ ທ຺ວີສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ຉ ວິປລ຺ລາສາ ປຫີນາ. ‘‘ທຸກ຺ເຂ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ, ‘‘ອສຸເຠ ສຸຠ’’ນ຺ຕິ ອິເມສຸ ທ຺ວີສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ທ຺ເວ ທິຏ຺ຐິວິປລ຺ລາສາ ປຫີນາ. ເກສຸຈິ ໂປຕ຺ຖເກສຸ ທ຺ເວຕິ ປຐມໍ ລິຂິຕໍ, ປຈ຺ຉາ ຉາຕິ. ຈຕູສຸ ວຕ຺ຖູສູຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຏ຺ຐາຕິ ທ຺ວີສຸ ຉ, ທ຺ວີສຸ ທ຺ເວຕິ ອຏ຺ຐ. ຈຕ຺ຕາໂຣຕິ ທຸກ຺ຂາສຸຠວຕ຺ຖູສຸ ເອເກກສ຺ມິໍ ທ຺ເວ ທ຺ເວ ສຎ຺ຎາຈິຕ຺ຕວິປລ຺ລາສາຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ. ເກສຸຈິ ໂປຕ຺ຖເກສຸ ‘‘ຉ ທ຺ວີສູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນສຸປິ ເອວເມວ ລິຂິຕນ຺ຕິ.

ວິປລ຺ລາສກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ມຄ຺ຄກຖາ

ມຄ຺ຄກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໓໗. ອິທານິ ເຕສໍ ຕິຓ຺ຓໍ ວິປລ຺ລາສານໍ ປຫານກຣໍ ອຣິຍມຄ຺ຄໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ກຖິຕາຍ ມຄ຺ຄກຖາຍ ອປຸພ຺ພຕ຺ຖານຸວຓ຺ຓນາ. ຕຕ຺ຖ ມຄ຺ໂຄຕິ ເກນຏ຺ເຐນ ມຄ຺ໂຄຕິ ໂຍ ພຸທ຺ຘສາສເນ ມຄ຺ໂຄຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂສ ເກນຏ຺ເຐນ ມຄ຺ໂຄ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຍາ ປຫານາຍາຕິອາທີສຸ ທສສຸ ປຣິຍາເຍສຸ ປຐໂມ ປຐໂມ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ມຄ຺ຄງ຺ຄສ຺ສ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ. ມຄ຺ໂຄ ເຈວ ເຫຕຸ ຈາຕິ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ກິຈ຺ຈສ຺ສ ກຣຓາຍ ປຏິປທຏ຺ເຐນ ມຄ຺ໂຄ, ສມ຺ປາປກຏ຺ເຐນ ເຫຕຸ. ເຕນ ມຄ຺ຄສ຺ສ ປຏິປທຏ຺ໂຐ ສມ຺ປາປກຏ຺ໂຐ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ‘‘ອຍໍ ມຄ຺ໂຄ ອຍໍ ປຏິປທາ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໕.໕, ໔໘) ຫິ ປຏິປທາ ມຄ຺ໂຄ, ‘‘ມຄ຺ຄສ຺ສ ນິຍ຺ຍານຏ຺ໂຐ ເຫຕຸຏ຺ໂຐ’’ຕິອາທີສຸ (ປຏິ. ມ. ໒.໘) ສມ຺ປາປໂກ ເຫຕຸ. ເອວໍ ທ຺ວີຫິ ທ຺ວີຫິ ປເທຫິ ‘‘ມຄ຺ໂຄຕິ ເກນຏ຺ເຐນ ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉາຍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ກຕໍ ໂຫຕິ. ສຫຊາຕານໍ ຘມ຺ມານໍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠນາຍາຕິ ອຕ຺ຕນາ ສຫຊາຕານໍ ອຣູປຘມ຺ມານໍ ສຫຊາຕອຎ຺ຎມຎ຺ຎນິສ຺ສຍາທິຠາເວນ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠນຠາວາຍ. ກິເລສານໍ ປຣິຍາທານາຍາຕິ ຕໍຕໍມຄ຺ຄວຊ຺ຌານໍ ວຸຕ຺ຕາວເສສກິເລສານໍ ເຂປນາຍ. ປຏິເວຘາທິວິໂສຘນາຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ‘‘ໂກ ຈາທິ ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ, ສີລຎ຺ຈ ສຸວິສຸທ຺ຘໍ ທິຏ຺ຐິ ຈ ອຸຊຸກາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໓໖໙, ໓໘໑) ວຈນໂຕ ສີລຎ຺ຈ ທິຏ຺ຐິ ຈ ສຈ຺ຈປຏິເວຘສ຺ສ ອາທິ. ໂສ ຈ ອາທິມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ວິສຸຊ຺ຌຕິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ປຏິເວຘາທິວິໂສຘນາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານາຍາຕິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສກກິຈ຺ເຈ ປຕິຏ຺ຐານາຍ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ໂວທານາຍາຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິສຸທ຺ຘຠາວາຍ. ວິເສສາຘິຄມາຍາຕິ ໂລກິຍໂຕ ວິເສສປຏິລາຠາຍ. ອຸຕ຺ຕຣິ ປຏິເວຘາຍາຕິ ໂລກິຍໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ປຏິວິຊ຺ຌນຕ຺ຖາຍ. ສຈ຺ຈາຠິສມຍາຍາຕິ ຈຕຸນ຺ນໍ ສຈ຺ຈານໍ ເອກາຠິສມຍາຍ ກິຈ຺ຈນິປ຺ຜຕ຺ຕິວເສນ ເອກປຏິເວຘາຍ. ນິໂຣເຘ ປຕິຏ຺ຐາປນາຍາຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວາ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວາ ນິພ຺ພາເນ ປຕິຏ຺ຐາປນຕ຺ຖາຍ. ສກທາຄາມິມຄ຺ຄກ຺ຂຓາທີສຸ ອຏ຺ຐ ມຄ຺ຄງ຺ຄານິ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ຕໍຕໍມຄ຺ຄວຊ຺ຌກິເລສປ຺ປຫານໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ວຈເນ ກາຣຓໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ. ຍສ຺ມາ ອຸປຣູປຣິມຄ຺ເຄນາປິ ສຸຏ຺ຐຸ ອາທິວິໂສຘນາ ສຸຏ຺ຐຸ ຈິຕ຺ຕໂວທານຎ຺ຈ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕານິປິ ປທານິ ວຸຕ຺ຕານິ.

ທສ຺ສນມຄ຺ໂຄຕິອາທີຫິ ຍາວ ປຣິໂຍສານາ ຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ລກ຺ຂຓວເສນ ມຄ຺ຄຏ຺ໂຐ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕານິ ສພ຺ພານິປິ ປທານິ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍນິທ຺ເທເສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາເນວ. ເອວເມຕ຺ຖ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕໂຣ ມຄ຺ໂຄ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ. ເຫຕຸຏ຺ເຐນ ມຄ຺ໂຄຕິ ຈ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ. ນິປ຺ປຣິຍາຍມຄ຺ຄຕ຺ຕາ ຈສ຺ສ ປຸນ ‘‘ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຘິປເຕຍ຺ຍຏ຺ເຐນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍາຕິ ອາທີນິ ຈ ອິນ຺ທ຺ຣິຍາທີນໍ ອຕ຺ຖວເສນ ວຸຕ຺ຕານິ, ນ ມຄ຺ຄຏ຺ຐວເສນ. ສຈ຺ຈານີຕິ ເຈຕ຺ຖ ສຈ຺ຈຎາຓານິ. ສພ຺ເພປິ ເຕ ຘມ຺ມາ ນິພ຺ພານສ຺ສ ປຏິປທຏ຺ເຐນ ມຄ຺ໂຄ. ອນ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕໍ ນິພ຺ພານໍ ປນ ສໍສາຣທຸກ຺ຂາຠິຠູເຕຫິ ທຸກ຺ຂນິສ຺ສຣຓຕ຺ຖິເກຫິ ສປ຺ປຸຣິເສຫິ ມຄ຺ຄີຍຕິ ຄເວສີຍຕີຕິ ມຄ຺ໂຄຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ.

ມຄ຺ຄກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ມຓ຺ຑເປຍ຺ຍກຖາ

ມຓ຺ຑເປຍ຺ຍກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໓໘. ອິທານິ ຕສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ ມຓ຺ຑເປຍ຺ຍຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ກຖິຕາຍ ຠຄວໂຕ ວຈເນກເທສປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍ ມຓ຺ຑເປຍ຺ຍກຖາຍ ອປຸພ຺ພຕ຺ຖານຸວຓ຺ຓນາ. ຕຕ຺ຖ ມຓ຺ຑເປຍ຺ຍນ຺ຕິ ຍຖາ ສມ຺ປນ຺ນໍ ນິມ຺ມລໍ ວິປ຺ປສນ຺ນໍ ສປ຺ປິ ສປ຺ປິມຓ຺ໂຑຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ວິປ຺ປສນ຺ນຏ຺ເຐນ ມຓ຺ໂຑ, ປາຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ເປຍ຺ຍໍ. ຍຎ຺ຫິ ປິວິຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣວີຖິຍໍ ປຕິຕາ ວິສຎ຺ຎິໂນ ອຕ຺ຕໂນ ສາຏກາທີນມ຺ປິ ອສ຺ສາມິກາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕໍ ປສນ຺ນມ຺ປິ ນ ປາຕພ຺ພໍ. ມຍ຺ຫໍ ປນ ອິທໍ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫິຕໍ ສາສນພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ສມ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ນິມ຺ມລຕ຺ຕາ ວິປ຺ປສນ຺ນຕ຺ຕາ ມຓ຺ຑຎ຺ຈ ຫິຕສຸຂາວຫຕ຺ຕາ ເປຍ຺ຍຎ຺ຈາຕິ ມຓ຺ຑເປຍ຺ຍນ຺ຕິ ທີເປຕິ. ມຓ຺ໂຑ ເປຍ຺ໂຍ ເອຕ຺ຖາຕິ ມຓ຺ຑເປຍ຺ຍໍ. ກິໍ ຕໍ? ສາສນພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ. ກສ຺ມາ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ນາມ? ອຸຕ຺ຕມຏ຺ເຐນ ນິພ຺ພານໍ ພ຺ຣຫ຺ມໍ ນາມ, ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍໍ ນິພ຺ພານຕ຺ຖາຍ ປວຕ຺ຕນໂຕ ພ຺ຣຫ຺ມຕ຺ຖາຍ ຈຣິຍາຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສາສນພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິ ຕໍເຍວ. ສຕ຺ຖາ ສມ຺ມຸຂີຠູໂຕຕິ ອິທເມຕ຺ຖ ກາຣຓວຈນໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ສຕ຺ຖາ ສມ຺ມຸຂີຠູໂຕ, ຕສ຺ມາ ວີຣິຍປໂຍຄໍ ກຕ຺ວາ ປິວເຖຕໍ ມຓ຺ຑໍ. ພາຫິຣກຎ຺ຫິ ເຠສຊ຺ຊມຓ຺ຑໍ ເວຊ຺ຊສ຺ສ ອສມ຺ມຸຂາ ປິວນ຺ຕານໍ ປມາຓໍ ວາ ອຸຄ຺ຄມນນິຄ຺ຄມນໍ ວາ ນ ຊານາມາຕິ ອາສງ຺ກາ ໂຫຕິ. ເວຊ຺ຊສ຺ສ ສມ຺ມຸຂາ ປນ ເວຊ຺ໂຊ ຊານິສ຺ສຕີຕິ ນິຣາສງ຺ກາ ປິວນ຺ຕິ. ເອວເມວໍ ອມ຺ຫາກຎ຺ຈ ຘມ຺ມສ຺ສາມີ ສຕ຺ຖາ ສມ຺ມຸຂີຠູໂຕຕິ ວີຣິຍໍ ກຕ຺ວາ ປິວຖາຕິ ມຓ຺ຑປາເນ ສນ຺ນິໂຍເຊຕິ. ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກປຣມຕ຺ເຖຫິ ຍຖາຣຫໍ ອນຸສາສຕີຕິ ສຕ຺ຖາ. ອປິຈ ‘‘ສຕ຺ຖາ ຠຄວາ ສຕ຺ຖວາໂຫ’’ຕິອາທິນາ (ມຫານິ. ໑໙໐) ນິທ຺ເທສນເຍນເປຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສນ຺ທິສ຺ສມາໂນ ມຸໂຂ ຠູໂຕຕິ ສມ຺ມຸຂີຠູໂຕ.

ມຓ຺ຑເປຍ຺ຍນິທ຺ເທເສ ຕິຘຕ຺ຕມຓ຺ໂຑຕິ ຕິຘາຠາໂວ ຕິຘຕ຺ຕໍ. ຕິຘຕ຺ເຕນ ມຓ຺ໂຑ ຕິຘຕ຺ຕມຓ຺ໂຑ, ຕິວິເຘນ ມຓ຺ໂຑຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຕ຺ຖຣິ ສມ຺ມຸຂີຠູເຕຕິ ອິທໍ ສພ຺ພາກາຣປຣິປຸຓ຺ຓມຓ຺ຑຕ຺ຕຍທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິນິພ຺ພຸເຕປິ ປນ ສຕ຺ຖຣິ ເອກເທເສນ ມຓ຺ຑຕ຺ຕຍໍ ປວຕ຺ຕຕິເຍວ. ເຕເນວ ຈສ຺ສ ນິທ຺ເທເສ ‘‘ສຕ຺ຖຣິ ສມ຺ມຸຂີຠູເຕ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ກຕໂມ ເທສນາມຓ຺ໂຑຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ເທສນາມຓ຺ໂຑຕິ ຘມ຺ມເທສນາ ເອວ ມຓ຺ໂຑ. ປຏິຄ຺ຄຫມຓ຺ໂຑຕິ ເທສນາປຏິຄ຺ຄາຫໂກ ເອວ ມຓ຺ໂຑ. ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍມຓ຺ໂຑຕິ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍເມວ ມຓ຺ໂຑ.

ອາຈິກ຺ຂນາຕິ ເທເສຕພ຺ພານໍ ສຈ຺ຈາທີນໍ ອິມານິ ນາມານີຕິ ນາມວເສນ ກຖນາ. ເທສນາຕິ ທສ຺ສນາ. ປຎ຺ຎາປນາຕິ ຊານາປນາ, ຎາຓມຸເຂ ຐປນາ ວາ. ອາສນໍ ຐເປນ຺ໂຕ ຫິ ‘‘ອາສນໍ ປຎ຺ຎາເປຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຏ຺ຐປນາຕິ ປຎ຺ຎາປນາ, ປວຕ຺ຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຎາຓມຸເຂ ຐປນາ ວາ. ວິວຣຓາຕິ ວິວຏກຣຓໍ, ວິວຣິຕ຺ວາ ທສ຺ສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິຠຊນາຕິ ວິຠາຄກິຣິຍາ, ວິຠາຄໂຕ ທສ຺ສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸຕ຺ຕານີກມ຺ມນ຺ຕິ ປາກຏຠາວກຣຓໍ. ອຖ ວາ ອາຈິກ຺ຂນາຕິ ເທສນາທີນໍ ຉນ຺ນໍ ປທານໍ ມູລປທໍ. ເທສນາທີນິ ຉ ປທານິ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖວິວຣຓຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕານິ. ຕຕ຺ຖ ເທສນາຕິ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎູນໍ ວເສນ ສງ຺ເຂປໂຕ ປຐມໍ ອຸທ຺ເທສວເສນ ເທສນາ. ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎູ ຫິ ສງ຺ເຂເປນ ວຸຕ຺ຕໍ ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕິ. ປຎ຺ຎາປນາຕິ ວິປຎ຺ຈິຕຎ຺ຎູນໍ ວເສນ ເຕສໍ ຈິຕ຺ຕໂຕສເນນ ພຸທ຺ຘິນິສາເນນ ຈ ປຐມໍ ສງ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ນິທ຺ເທສວເສນ ປຎ຺ຎາປນາ. ປຏ຺ຐປນາຕິ ເຕສໍເຍວ ນິທ຺ທິຏ຺ຐສ຺ສ ນິທ຺ເທສສ຺ສ ປຏິນິທ຺ເທສວເສນ ວິຕ຺ຖາຣຕຣວຈເນນ ປຎ຺ຎາປນາ. ວິວຣຓາຕິ ນິທ຺ທິຏ຺ຐສ຺ສາປິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ວຈເນນ ວິວຣຓາ. ວິຠຊນາຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ວຸຕ຺ຕສ຺ສາປິ ວິຠາຄກຣເຓນ ວິຠຊນາ. ອຸຕ຺ຕານີກມ຺ມນ຺ຕິ ວິວຏສ຺ສ ວິຕ຺ຖາຣຕຣວຈເນນ, ວິຠຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ນິທສ຺ສນວຈເນນ ອຸຕ຺ຕານີກຣຓໍ. ອຍໍ ເທສນາ ເນຍ຺ຍານມ຺ປິ ປຏິເວຘາຍ ໂຫຕິ. ເຍວາປນຎ຺ເຎປິ ເກຈີຕິ ປິຍງ຺ກຣມາຕາທິກາ ວິນິປາຕິກາ ຄຫິຕາ. ວິຎ຺ຎາຕາໂຣຕິ ປຏິເວຘວເສນ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມໍ ວິຎ຺ຎາຕາໂຣ. ເອເຕ ຫິ ຠິກ຺ຂຸອາທໂຍ ປຏິເວຘວເສນ ຘມ຺ມເທສນໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕີຕິ ປຏິຄ຺ຄຫາ. ອຍເມວາຕິອາທີນິ ປຐມຎາຓນິທ຺ເທເສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖານິ. ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ນິພ຺ພາເນນ ສໍສນ຺ທນໂຕ ພ຺ຣຫ຺ມຕ຺ຖາຍ ຈຣິຍາຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

໒໓໙. ອິທານິ ອຘິໂມກ຺ຂມຓ຺ໂຑຕິອາທີຫິ ຕສ຺ມິໍ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ວິຊ຺ຊມານານິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍພລໂພຊ຺ຌງ຺ຄມຄ຺ຄງ຺ຄານິ ມຓ຺ຑເປຍ຺ຍວິຘາເນ ໂຍເຊຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຘິໂມກ຺ຂມຓ຺ໂຑຕິ ອຘິໂມກ຺ຂສງ຺ຂາໂຕ ມຓ຺ໂຑ. ກສໂຏຕິ ປສາທວິຣຫິໂຕ ອາວິໂລ. ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາຕິ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ປຫາຍ. ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອຘິໂມກ຺ຂມຓ຺ຑໍ ປິວຕີຕິ ມຓ຺ຑເປຍ຺ຍນ຺ຕິ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໂຕ ອຘິໂມກ຺ຂມຓ຺ຑສ຺ສ ອນຎ຺ຎຕ຺ເຕປິ ສຕິ ອຎ຺ຎໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ ໂວຫາຣວເສນ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຍຖາ ໂລເກ ນິສທໂປຕໂກ ນິສທໂປຕສຣີຣສ຺ສ ອນຎ຺ຎຕ຺ເຕປິ ສຕິ ນິສທໂປຕສ຺ສ ສຣີຣນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຍຖາ ຈ ປາຬິຍໍ ‘‘ຜຸສິຕຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ຘມ຺ມໂຕ ອນຎ຺ໂຎປິ ຠາໂວ ອຎ຺ໂຎ ວິຍ ວຸຕ຺ໂຕ, ຍຖາ ຈ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຜຸສນລກ຺ຂໂຓ ຜສ຺ໂສ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໑ ຘມ຺ມຸທ຺ເທສວາຣ ຜສ຺ສປຎ຺ຈມກຣາສິວຓ຺ຓນາ) ຘມ຺ມໂຕ ອນຎ຺ຎມ຺ປິ ລກ຺ຂຓໍ ອຎ຺ຎໍ ວິຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວມິທນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປິວຕີຕິ ເຈຕ຺ຖ ຕໍສມງ຺ຄິປຸຄ຺ຄໂລຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕໍສມງ຺ຄິປຸຄ຺ຄໂລ ຕໍ ມຓ຺ຑໍ ປິວຕີຕິ ກຕ຺ວາ ເຕນ ປຸຄ຺ຄເລນ ໂສ ມຓ຺ໂຑ ປາຕພ຺ພໂຕ ມຓ຺ຑເປຍ຺ຍໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ມຓ຺ຑເປຍ຺ໂຍ’’ຕິ ຈ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ມຓ຺ຑເປຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາໂສ ກໂຕ. ເສສານມ຺ປິ ອິມິນາ ນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອປຸພ຺ເພສຸ ປນ ປຣິຬາໂຫຕິ ປີຓນລກ຺ຂຓາຍ ປີຕິຍາ ປຏິປກ຺ໂຂ ກິເລສສນ຺ຕາໂປ. ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລນ຺ຕິ ອຸປສມປຏິປກ຺ໂຂ ກິເລສວເສນ ໂອຬາຣິກຠາໂວ ອສນ຺ຕຠາໂວ. ອປ຺ປຏິສງ຺ຂາຕິ ປຏິສງ຺ຂານປຏິປກ຺ໂຂ ກິເລສວເສນ ອສມວາຫິຕຠາໂວ.

໒໔໐. ປຸນ ອຎ຺ເຎນ ປຣິຍາເຍນ ມຓ຺ຑເປຍ຺ຍວິຘິໍ ນິທ຺ທິສິຕຸກາໂມ ອຕ຺ຖິ ມຓ຺ໂຑຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິເຍ. ອຕ຺ຖຣໂສຕິອາທີສຸ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອຘິມຸຈ຺ຈນໍ ອຕ຺ໂຖ, ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ຘມ຺ໂມ, ຕເທວ ນານາກິເລເສຫິ ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິມຸຕ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສມ຺ປຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖຣໂສ. ຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ສມ຺ປຕ຺ຕິ ຘມ຺ມຣໂສ. ຕສ຺ສາ ວິມຸຕ຺ຕິຍາ ສມ຺ປຕ຺ຕິ ວິມຸຕ຺ຕິຣໂສ. ອຖ ວາ ອຕ຺ຖປຏິລາຠຣຕິ ອຕ຺ຖຣໂສ, ຘມ຺ມປຏິລາຠຣຕິ ຘມ຺ມຣໂສ, ວິມຸຕ຺ຕິປຏິລາຠຣຕິ ວິມຸຕ຺ຕິຣໂສ. ຣຕີຕິ ຈ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ, ຕທາຣມ຺ມຓາ ວາ ປີຕິ. ອິມິນາ ນເຍນ ເສສປເທສຸປິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອິມສ຺ມິໍ ປຣິຍາເຍ ມຓ຺ຑສ຺ສ ເປຍ຺ຍໍ ມຓ຺ຑເປຍ຺ຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ.

ເອວໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍາທິໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມປຏິປາຏິຍາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍພລໂພຊ຺ຌງ຺ຄມຄ຺ຄງ຺ຄານໍ ວເສນ ມຓ຺ຑເປຍ຺ຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຸນ ອນ຺ເຕ ຐິຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍມຓ຺ຑໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ມຄ຺ຄສ຺ສ ປຘານຕ຺ຕາ ມຄ຺ຄໍ ປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ກຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຏິປາຏິວເສນ ມຄ຺ຄງ຺ຄໂພຊ຺ຌງ຺ຄພລອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ທສ຺ເສສິ. ອາຘິປເຕຍ຺ຍຏ຺ເຐນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍາ ມຓ຺ໂຑຕິອາທໂຍ ຍຖາໂຍຄໍ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣາ ມຓ຺ຑາ. ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຖຏ຺ເຐນ ສຈ຺ຈາ ມຓ຺ໂຑຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ທຸກ຺ຂສມຸທຍານໍ ມຓ຺ຑຕ຺ຕາຠາວາ ມຫາຫຕ຺ຖິປທສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໑.໓໐໐) ວິຍ ສຈ຺ຈຎາຓານິ ສຈ຺ຈາຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ສທ຺ຘມ຺ມປ຺ປກາສິນິຍາ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ຄ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ມຓ຺ຑເປຍ຺ຍກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິຏ຺ຐິຕາ ຈ ມຫາວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ.

(໒) ຍຸຄນທ຺ຘວຄ຺ໂຄ

໑. ຍຸຄນທ຺ຘກຖາ

ຍຸຄນທ຺ຘກຖາວຓ຺ຓນາ

໑. ອິທານິ ມຓ຺ຑເປຍ຺ຍຄຸຓສ຺ສ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ຍຸຄນທ຺ຘຄຸຓໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ກຖິຕາຍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍ ຍຸຄນທ຺ຘກຖາຍ ອປຸພ຺ພຕ຺ຖານຸວຓ຺ຓນາ. ຍສ຺ມາ ປນ ຘມ຺ມເສນາປຕິ ຘມ຺ມຣາເຊ ຘຣມາເນເຍວ ຘມ຺ມຣາຊສ຺ສ ປຣິນິພ຺ພານສໍວຈ຺ຉເຣ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ, ຕສ຺ມາ ຘມ຺ມຣາເຊ ຘຣມາເນເຍວ ຘມ຺ມຠຓ຺ຑາຄາຣິເກນ ເທສິຕໍ ອິທໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ຕສ຺ເສວ ສມ຺ມຸຂາ ສຸຕ຺ວາ ເອວໍ ເມ ສຸຕນ຺ຕິອາທິມາຫາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ອາຍສ຺ມາຕິ ປິຍວຈນໍ ຄຣຸວຈນໍ ສຄາຣວສປ຺ປຕິສ຺ສວຈນໍ, ອາຍຸມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອານນ຺ໂທຕິ ຕສ຺ສ ເຖຣສ຺ສ ນາມໍ. ໂສ ຫິ ຊາຍມາໂນເຍວ ກຸເລ ອານນ຺ທໍ ຠຸສໍ ຕຸຏ຺ຐິໍ ອກາສິ. ຕສ຺ມາສ຺ສ ‘‘ອານນ຺ໂທ’’ຕິ ນາມໍ ກຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ໂກສມ຺ພິຍນ຺ຕິ ເອວໍນາມເກ ນຄເຣ. ຕສ຺ສ ຫິ ນຄຣສ຺ສ ອາຣາມໂປກ຺ຂຣຓີອາທີສຸ ເຕສຸ ເຕສຸ ຐາເນສຸ ໂກສມ຺ພຣຸກ຺ຂາ ອຸສ຺ສນ຺ນາ ອເຫສຸໍ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ໂກສມ຺ພີຕິ ສງ຺ຂໍ ອຄມາສິ. ‘‘ກຸສມ຺ພສ຺ສ ອິສິໂນ ອສ຺ສມໂຕ ອວິທູເຣ ມາປິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ເອເກ.

ໂຆສິຕາຣາເມຕິ ໂຆສິຕເສຏ຺ຐິນາ ກາຣິເຕ ອາຣາເມ. ໂກສມ຺ພິຍຎ຺ຫິ ຕໂຍ ເສຏ຺ຐິໂນ ອເຫສຸໍ ໂຆສິຕເສຏ຺ຐິ ກຸກ຺ກຸຏເສຏ຺ຐິ ປາວາຣິກເສຏ຺ຐີຕິ. ເຕ ຕໂຍປິ ‘‘ໂລເກ ພຸທ຺ໂຘ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ປຎ຺ຈຫິ ປຎ຺ຈຫິ ສກຏສເຕຫິ ທານູປກຣຓານິ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ສາວຕ຺ຖິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຊຕວນສມີເປ ຂນ຺ຘາວາຣໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປຏິສນ຺ຖາຣໍ ກຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນາ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ອຑ຺ຒມາສມຕ຺ຕໍ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ປາທມູເລ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສກຊນປທຄມນຕ຺ຖໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ‘‘ສຸຎ຺ຎາຄາເຣ ໂຂ ຄຫປຕໂຍ ຕຖາຄຕາ ອຠິຣມນ຺ຕີ’’ຕິ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ທິນ຺ນາ ໂນ ຠຄວຕາ ປຏິຎ຺ຎາ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ອຕິວິຍ ຕຸຏ຺ຐາ ທສພລໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິກ຺ຂນ຺ຕາ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ໂຍຊເນ ໂຍຊເນ ຠຄວໂຕ ນິວາສຕ຺ຖໍ ວິຫາຣໍ ກາເຣນ຺ຕາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ໂກສມ຺ພິໍ ປຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ອາຣາເມ ມຫນ຺ຕໍ ຘນປຣິຈ຺ຈາຄໍ ກຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ວິຫາເຣ ກາຣາປຍິໍສຸ. ຕຕ຺ຖ ໂຆສິຕເສຏ຺ຐິນາ ກາຣິໂຕ ໂຆສິຕາຣາໂມ ນາມ ອໂຫສິ, ກຸກ຺ກຸຏເສຏ຺ຐິນາ ກາຣິໂຕ ກຸກ຺ກຸຏາຣາໂມ ນາມ, ປາວາຣິກເສຏ຺ຐິນາ ອມ຺ພວເນ ກາຣິໂຕ ປາວາຣິກມ຺ພວນໍ ນາມ. ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂຆສິຕເສຏ຺ຐິນາ ກາຣິເຕ ອາຣາເມ’’ຕິ.

ອາວຸໂສ ຠິກ຺ຂໂວຕິ ເອຕ຺ຖ ພຸທ຺ຘາ ຠຄວນ຺ໂຕ ສາວເກ ອາລປນ຺ຕາ ‘‘ຠິກ຺ຂໂວ’’ຕິ ອາລປນ຺ຕິ. ສາວກາ ປນ ‘‘ພຸທ຺ເຘຫິ ສທິສາ ມາ ໂຫມາ’’ຕິ ‘‘ອາວຸໂສ’’ຕິ ປຐມໍ ວຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ‘‘ຠິກ຺ຂໂວ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ພຸທ຺ເຘຫິ ຈ ອາລປິເຕ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ‘‘ຠທນ຺ເຕ’’ຕິ ປຏິວຈນໍ ເທຕິ, ສາວເກຫິ ອາລປິເຕ ‘‘ອາວຸໂສ’’ຕິ.

ໂຍ ຫິ ໂກຈີຕິ ອນິຍມວຈນໍ. ເອເຕນ ຕາທິສານໍ ສພ຺ພຠິກ຺ຂູນໍ ປຣິຍາທານໍ. ມມ ສນ຺ຕິເກຕິ ມມ ສມີເປ. ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຕນາ ອຣຫຕ຺ຕສ຺ສ ປຕ຺ຕໍ. ນປຸໍສເກ ຠາເວ ສິທ຺ຘວຈນໍ. ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕນ຺ຕິ ວາ ປທຈ຺ເຉໂທ, ອຕ຺ຕນາ ປຕ຺ຕໍ ອຣຫຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕານນ຺ຕິ ວາ ປາຐເສໂສ. ຈຕູຫິ ມຄ຺ເຄຫີຕິ ອຸປຣິ ວຸຈ຺ຈມາເນຫິ ຈຕູຫິ ປຏິປທາມຄ຺ເຄຫິ, ນ ອຣິຍມຄ຺ເຄຫິ. ‘‘ຈຕູຫິ ມຄ຺ເຄຫີ’’ຕິ ວິສຸຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ກສ຺ສຈິ ອຣຫໂຕ ປຐມສ຺ສ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ຘມ຺ມຸທ຺ຘຈ຺ຈປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ ມຄ຺ໂຄ, ເອກສ຺ສ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ສມຖປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ, ເອກສ຺ສ ວິປສ຺ສນາປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ, ເອກສ຺ສ ຍຸຄນທ຺ຘປຸພ຺ພງ຺ຄໂມຕິ ເອວໍ ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ປຏິປທາ ມຄ຺ຄາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອເຕສໍ ວາ ອຎ຺ຎຕເຣນາຕິ ເອເຕສໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ປຏິປທານໍ ມຄ຺ຄານໍ ເອເກນ ວາ, ປຏິປທາມຄ຺ເຄນ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕໍ ພ຺ຍາກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສກສ຺ສ ຫິ ອຣຫໂຕ ຘມ຺ມຸທ຺ຘຈ຺ຈປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄໍ ປຕ຺ວາ ເສສມຄ຺ຄຕ຺ຕຍມ຺ປິ ສຸທ຺ຘວິປສ຺ສນາຫິເຍວ ປຕ຺ຕສ຺ສ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິ ຘມ຺ມຸທ຺ຘຈ຺ຈປຸພ຺ພງ຺ຄມມຄ຺ຄາ ໂຫຕິ. ຘມ຺ມຸທ຺ຘຈ຺ຈວິຄ຺ຄຫໍ ປຕ຺ວາ ວາ ອປ຺ປຕ຺ວາ ວາ ສມຖປຸພ຺ພງ຺ຄມາທີນໍ ຕິຓ຺ຓໍ ປຏິປທານໍ ມຄ຺ຄານໍ ເອເກກສ຺ສ ວເສນ ປຕ຺ຕຈຕຸມຄ຺ຄສ຺ສ ອຣຫໂຕ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິ ອິຕຣເອເກກມຄ຺ຄປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ອາຫ – ‘‘ເອເຕສໍ ວາ ອຎ຺ຎຕເຣນາ’’ຕິ.

ສມຖປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ວິປສ຺ສນໍ ຠາເວຕີຕິ ສມຖໍ ປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ປຸເຣຈາຣິກໍ ກຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ຠາເວຕິ, ປຐມໍ ສມາຘິໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ວິປສ຺ສນໍ ຠາເວຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຄ຺ໂຄ ສຎ຺ຊາຍຕີຕິ ປຐໂມ ໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ໂຄ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ. ໂສ ຕໍ ມຄ຺ຄນ຺ຕິອາທີສຸ ເອກຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓິກສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອາເສວນາທີນິ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ທຸຕິຍມຄ຺ຄາທໂຍ ປນ ອຸປ຺ປາເທນ຺ໂຕ ຕເມວ ມຄ຺ຄໍ ‘‘ອາເສວຕິ ຠາເວຕິ ພຫຸລີກໂຣຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສຎ຺ໂຎຊນານິ ປຫີຍນ຺ຕິ, ອນຸສຍາ ພ຺ຍນ຺ຕີໂຫນ຺ຕີຕິ ຍາວ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄາ ກເມນ ສພ຺ເພ ສຎ຺ໂຎຊນາ ປຫີຍນ຺ຕິ, ອນຸສຍາ ພ຺ຍນ຺ຕີໂຫນ຺ຕິ. ອນຸສຍາ ພ຺ຍນ຺ຕີໂຫນ຺ຕີຕິ ຈ ປຸນ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວິຄຕນ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປຸນ ຈປຣນ຺ຕິ ປຸນ ຈ ອປຣໍ ກາຣຓໍ. ວິປສ຺ສນາປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ສມຖໍ ຠາເວຕີຕິ ວິປສ຺ສນໍ ປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ປຸເຣຈາຣິກໍ ກຕ຺ວາ ສມຖໍ ຠາເວຕິ, ປຐມໍ ວິປສ຺ສນໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ສມາຘິໍ ຠາເວຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຸຄນທ຺ຘໍ ຠາເວຕີຕິ ຍຸຄນທ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ ຠາເວຕິ. ເອຕ຺ຖ ເຕເນວ ຈິຕ຺ເຕນ ສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ເຕເນວ ສງ຺ຂາເຣ ສມ຺ມສິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ. ອຍໍ ປນ ຍາວຕາ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ສມາປຊ຺ຊຕິ, ຕາວຕາ ສງ຺ຂາເຣ ສມ຺ມສຕິ. ຍາວຕາ ສງ຺ຂາເຣ ສມ຺ມສຕິ, ຕາວຕາ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ສມາປຊ຺ຊຕິ. ກຖໍ? ປຐມຊ຺ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊຕິ, ຕໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ສງ຺ຂາເຣ ສມ຺ມສຕິ. ສງ຺ຂາເຣ ສມ຺ມສິຕ຺ວາ ທຸຕິຍຊ຺ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊຕິ, ຕໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ສງ຺ຂາເຣ ສມ຺ມສຕິ. ສງ຺ຂາເຣ ສມ຺ມສິຕ຺ວາ ຕຕິຍຊ຺ຌານໍ…ເປ… ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊຕິ, ຕໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ສງ຺ຂາເຣ ສມ຺ມສຕິ. ເອວໍ ສມຖວິປສ຺ສນໍ ຍຸຄນທ຺ຘໍ ຠາເວຕິ ນາມ.

ຘມ຺ມຸທ຺ຘຈ຺ຈວິຄ຺ຄຫິຕໍ ມານສໍ ໂຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ມນ຺ທປຎ຺ຎານໍ ວິປສ຺ສການໍ ອຸປກ຺ກິເລສວຕ຺ຖຸຕ຺ຕາ ວິປສ຺ສນຸປກ຺ກິເລສສຎ຺ຎິເຕສຸ ໂອຠາສາທີສຸ ທສສຸ ຘມ຺ເມສຸ ຠນ຺ຕຕາວເສນ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສຫຄຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວິກ຺ເຂປສງ຺ຂາຕໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈໍ ຘມ຺ມຸທ຺ຘຈ຺ຈໍ, ເຕນ ຘມ຺ມຸທ຺ຘຈ຺ເຈນ ວິຄ຺ຄຫິຕໍ ວິຣູປຄ຺ຄຫິຕໍ ວິໂຣຘມາປາທິຕໍ ມານສໍ ຈິຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມຸທ຺ຘຈ຺ຈວິຄ຺ຄຫິຕໍ ມານສໍ ໂຫຕິ, ເຕນ ວາ ຘມ຺ມຸທ຺ຘຈ຺ເຈນ ກາຣຓຠູເຕນ ຕມ຺ມູລກຕຓ຺ຫາມານທິຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວິຄ຺ຄຫິຕໍ ມານສໍ ໂຫຕິ. ຘມ຺ມຸທ຺ຘຈ຺ຈວິຄ຺ຄຫິຕມານສນ຺ຕິ ວາ ປາໂຐ. ໂຫຕິ ໂສ ອາວຸໂສ ສມໂຍຕິ ອິມິນາ ມຄ຺ຄາມຄ຺ຄວວຕ຺ຖາເນນ ຕໍ ຘມ຺ມຸທ຺ຘຈ຺ຈໍ ປຏິພາຫິຕ຺ວາ ປຸນ ວິປສ຺ສນາວີຖິໍ ປຏິປນ຺ນກາລໍ ທສ຺ເສຕິ. ຍໍ ຕໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ຕໍ ວິປສ຺ສນາວີຖິໍ ໂອກ຺ກມິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕເມວ ສນ຺ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ວິປສ຺ສນາວີຖິໍ ປຈ຺ໂຈຕຣິຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ໂຄຈຣຊ຺ຌຕ຺ຕສງ຺ຂາເຕ ອາຣມ຺ມເຓ ສນ຺ຕິຏ຺ຐຕິ ປຕິຏ຺ຐາຕິ. ສນ຺ນິສີທຕີຕິ ຕຕ຺ເຖວ ປວຕ຺ຕິວເສນ ສມ຺ມາ ນິສີທຕິ. ເອໂກທິ ໂຫຕີຕິ ເອກຄ຺ຄໍ ໂຫຕິ. ສມາຘິຍຕີຕິ ສມ຺ມາ ອາຘິຍຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ຐິຕໍ ໂຫຕີຕິ.

ອຍໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕວຓ຺ຓນາ.

໑. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໒. ຕສ຺ສ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕສ຺ສ ນິທ຺ເທສກຖາຍ ຕຕ຺ຖ ຊາເຕ ຘມ຺ເມຕິ ຕສ຺ມິໍ ສມາຘິສ຺ມິໍ ຊາເຕ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິເກ ຘມ຺ເມ. ອນິຈ຺ຈໂຕ ອນຸປສ຺ສນຏ຺ເຐນາຕິອາທິນາ ວິປສ຺ສນາຍ ເຠທໍ ທສ຺ເສຕິ. ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ມຄ຺ໂຄຕິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິສງ຺ຂາໂຕ ມຄ຺ໂຄ. ອຏ຺ຐສຸ ມຄ຺ຄງ຺ເຄສຸ ເອເກໂກປິ ຫິ ມຄ຺ໂຄຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.ອາເສວຕີຕິ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄວເສນ. ຠາເວຕີຕິ ສກທາຄາມິມຄ຺ຄຸປ຺ປາທເນນ. ພຫຸລີກໂຣຕີຕິ ອນາຄາມິອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄຸປ຺ປາທເນນ. ອິເມສໍ ຕິຓ຺ຓໍ ອວຕ຺ຖາເຠເທປິ ສຕິ ອາວຊ຺ຊນາທີນໍ ສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ສທິສເມວ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ກຕໍ.

໓. ອາໂລກສຎ຺ຎາປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສນານໍ ອນ຺ຕຣາເປຍ຺ຍາເລ ອວິກ຺ເຂປາທີນິ ຈ ຌານ ສມາປຕ຺ຕິກສິຓານຸສ຺ສຕິອສຸຠາ ຈ ທີຆໍ ອສ຺ສາສາທີນິ ຈ ອານນ຺ຕຣິກສມາຘິຎາຓນິທ຺ເທເສ (ປຏິ. ມ. ໑.໘໐-໘໑) ນິທ຺ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ສງ຺ຂິຕ຺ຕານິ. ຕຕ຺ຖ ຈ ອວິກ຺ເຂປວເສນາຕິ ປຸພ຺ພຠາຄາວິກ຺ເຂປວເສນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສີ ອສ຺ສາສວເສນາຕິອາທິເກ ສຸທ຺ຘວິປສ຺ສນາວເສນ ວຸຕ຺ຕຈຕຸກ຺ເກ ປນ ຕຣຸຓວິປສ຺ສນາກາເລ ວິປສ຺ສນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສມາຘິປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ພລວວິປສ຺ສນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

໔. ວິປສ຺ສນາປຸພ຺ພງ຺ຄມວາເຣ ປຐມໍ ອນິຈ຺ຈໂຕຕິອາທິນາ ອາຣມ຺ມຓໍ ອນິຍເມຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນາ ວຸຕ຺ຕາ, ປຈ຺ຉາ ຣູປໍ ອນິຈ຺ຈໂຕຕິອາທິນາ ອາຣມ຺ມຓໍ ນິຍເມຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖ ຊາຕານນ຺ຕິ ຕສ຺ສາ ວິປສ຺ສນາຍ ຊາຕານໍ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິການໍ ຘມ຺ມານໍ. ໂວສຄ຺ຄາຣມ຺ມຓຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ໂວສຄ຺ໂຄ ນິພ຺ພານໍ. ນິພ຺ພານຎ຺ຫິ ສງ຺ຂຕໂວສຄ຺ຄໂຕ ປຣິຈ຺ຈາຄໂຕ ‘‘ໂວສຄ຺ໂຄ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ວິປສ຺ສນາ ຈ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ ຈ ນິພ຺ພານນິນ຺ນຕາຍ ອຊ຺ຌາສຍວເສນ ນິພ຺ພາເນ ປຕິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ນິພ຺ພານປຕິຏ຺ຐາ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓາ. ປຕິຏ຺ຐາປິ ຫິ ອາລມ຺ພີຍຕີຕິ ອາຣມ຺ມຓໍ ນາມ ໂຫຕິ, ນິພ຺ພາເນ ປຕິຏ຺ຐຏ຺ເຐເນວ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓາ. ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ປາຬິຍມ຺ປິ ຫິ ປຕິຏ຺ຐາ ‘‘ອາຣມ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຍຖາຫ – ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ອາວຸໂສ, ນຬາຄາຣໍ ວາ ຕິຓາຄາຣໍ ວາ ສຸກ຺ຂໍ ໂກຬາປໍ ເຕໂຣວສ຺ສິກໍ ປຸຣຕ຺ຖິມາຍ ເຈປິ ທິສາຍ ປຸຣິໂສ ອາທິຕ຺ຕາຍ ຕິຓຸກ຺ກາຍ ອຸປສງ຺ກເມຍ຺ຍ, ລເຠຖ ອຄ຺ຄິ ໂອຕາຣໍ, ລເຠຖ ອຄ຺ຄິ ອາຣມ຺ມຓ’’ນ຺ຕິອາທິ (ສໍ. ນິ. ໔.໒໔໓). ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ຊາຕານໍ ຘມ຺ມານໍ ໂວສຄ຺ຄາຣມ຺ມຓຕາຍ ນິພ຺ພານປຕິຏ຺ຐາຠາເວນ ເຫຕຸຠູເຕນ ອຸປ຺ປາທິໂຕ ໂຍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ເອກຄ຺ຄຕາສງ຺ຂາໂຕ ອຸປຈາຣປ຺ປນາເຠໂທ ອວິກ຺ເຂໂປ, ໂສ ສມາຘີຕິ ວິປສ຺ສນາໂຕ ປຈ຺ຉາ ອຸປ຺ປາທິໂຕ ນິພ຺ເພຘຠາຄິໂຍ ສມາຘິ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາເຍວ ຫິ ອິຕິ ປຐມໍ ວິປສ຺ສນາ, ປຈ຺ຉາ ສມໂຖຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໕. ຍຸຄນທ຺ຘນິທ຺ເທເສ ຍສ຺ມາ ເຫຏ຺ຐາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ ວຸຕ຺ໂຕ ຍຸຄນທ຺ຘກ຺ກໂມ ປຸຣິມທ຺ວຍນິທ຺ເທສນເຍເນວ ປາກໂຏ, ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ຍຸຄນທ຺ຘກ຺ກໂມ ປນ ນ ປາກໂຏ, ຕສ຺ມາ ປຸພ຺ພຠາເຄ ອເນກນ຺ຕິກໍ ຍຸຄນທ຺ຘຠາວນໍ ອວຕ຺ວາ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ເອກນ຺ເຕນ ລພ຺ຠມານຍຸຄນທ຺ຘຠາວນເມວ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ໂສຬສຫິ ອາກາເຣຫີຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອາຣມ຺ມຓຏ຺ເຐນາຕິອາທີສຸ ສຕ຺ຕຣສສຸ ອາກາເຣສຸ ອນ຺ເຕ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ ຍຸຄນທ຺ຘໍ ມູລປເທນ ເອກຏ຺ຐຕ຺ຕາ ຕໍ ວິປ຺ປຫາຍ ເສສານໍ ວເສນ ‘‘ໂສຬສຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຣມ຺ມຓຏ຺ເຐນາຕິ ອາລມ຺ພນຏ຺ເຐນ, ອາຣມ຺ມຓວເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ. ໂຄຈຣຏ຺ເຐນາຕິ ອາຣມ຺ມຓຏ຺ເຐປິ ສຕິ ນິສ຺ສຍິຕພ຺ພຏ຺ຐານຏ຺ເຐນ. ປຫານຏ຺ເຐນາຕິ ປຊຫນຏ຺ເຐນ. ປຣິຈ຺ຈາຄຏ຺ເຐນາຕິ ປຫາເນປິ ສຕິ ປຸນ ອນາທິຍເນນ ປຣິຈ຺ຈາຄຏ຺ເຐນ. ວຸຏ຺ຐານຏ຺ເຐນາຕິ ອຸຄ຺ຄມນຏ຺ເຐນ. ວິວຏ຺ຏນຏ຺ເຐນາຕິ ອຸຄ຺ຄມເນປິ ສຕິ ອປຸນຣາວຏ຺ຏເນນ ນິວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ. ສນ຺ຕຏ຺ເຐນາຕິ ນິພ຺ພຸຕຏ຺ເຐນ. ປຓີຕຏ຺ເຐນາຕິ ນິພ຺ພຸຕຏ຺ເຐປິ ສຕິ ອຸຕ຺ຕມຏ຺ເຐນ, ອຕປ຺ປກຏ຺ເຐນ ວາ. ວິມຸຕ຺ຕຏ຺ເຐນາຕິ ພນ຺ຘນາປຄຕຏ຺ເຐນ. ອນາສວຏ຺ເຐນາຕິ ພນ຺ຘນໂມກ຺ເຂປິ ສຕິ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕມານາສວວິຣຫິຕຏ຺ເຐນ. ຕຣຓຏ຺ເຐນາຕິ ອໂນສີທິຕ຺ວາ ປິລວນຏ຺ເຐນ, ອຕິກ຺ກມນຏ຺ເຐນ ວາ. ອນິມິຕ຺ຕຏ຺ເຐນາຕິ ສງ຺ຂາຣນິມິຕ຺ຕວິຣຫິຕຏ຺ເຐນ. ອປ຺ປຓິຫິຕຏ຺ເຐນາຕິ ປຓິຘິວິຣຫິຕຏ຺ເຐນ. ສຸຎ຺ຎຕຏ຺ເຐນາຕິ ອຠິນິເວສວິຣຫິຕຏ຺ເຐນ. ເອກຣສຏ຺ເຐນາຕິ ເອກກິຈ຺ຈຏ຺ເຐນ. ອນຕິວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນາຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອນຕິກ຺ກມນຏ຺ເຐນ. ຍຸຄນທ຺ຘຏ຺ເຐນາຕິ ຍຸຄລກຏ຺ເຐນ.

ອຸທ຺ຘຈ຺ຈໍ ປຊຫໂຕ, ອວິຊ຺ຊໍ ປຊຫໂຕຕິ ໂຍຄິໂນ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂປ຺ປຫານວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິໂຣໂຘ ເຈຕ຺ຖ ນິພ຺ພານເມວ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ນາຕິວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ສມໂຖ ເຈ ວິປສ຺ສນໍ ອຕິວຕ຺ເຕຍ຺ຍ, ລີນປກ຺ຂິກຕ຺ຕາ ສມຖສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ໂກສຊ຺ຊາຍ ສໍວຕ຺ເຕຍ຺ຍ. ວິປສ຺ສນາ ເຈ ສມຖໍ ອຕິວຕ຺ເຕຍ຺ຍ, ອຸທ຺ຘຈ຺ຈປກ຺ຂິກຕ຺ຕາ ວິປສ຺ສນາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈາຍ ສໍວຕ຺ເຕຍ຺ຍ. ຕສ຺ມາ ສມໂຖ ຈ ວິປສ຺ສນໍ ອນຕິວຕ຺ຕມາໂນ ໂກສຊ຺ຊປາຕໍ ນ ກໂຣຕິ, ວິປສ຺ສນາ ສມຖໍ ອນຕິວຕ຺ຕມານາ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈປາຕໍ ນ ກໂຣຕິ. ສມໂຖ ສມໍ ປວຕ຺ຕມາໂນ ວິປສ຺ສນໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈປາຕໂຕ ຣກ຺ຂຕິ, ວິປສ຺ສນາ ສມໍ ປວຕ຺ຕມານາ ສມຖໍ ໂກສຊ຺ຊປາຕໂຕ ຣກ຺ຂຕິ. ເອວມິເມ ອຸໂຠ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອນຕິວຕ຺ຕນກິຈ຺ເຈນ ເອກກິຈ຺ຈາ, ສມາ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕມາເນນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອນຕິວຕ຺ຕມານາ ອຕ຺ຖສິທ຺ຘິກຣາ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕສໍ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ຍຸຄນທ຺ຘຕ຺ຕໍ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓ ຍຸຄນທ຺ຘຕ຺ຕາເຍວ ໂຫຕິ. ປຫານປຣິຈ຺ຈາຄວຸຏ຺ຐານວິວຏ຺ຏນກຣຓານໍ ມຄ຺ຄກິຈ຺ຈວເສນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສກລສ຺ສ ມຄ຺ຄກິຈ຺ຈສ຺ສ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສຫຄຕກິເລສາ ຈ ຂນ຺ຘາ ຈ ອວິຊ຺ຊາສຫຄຕກິເລສາ ຈ ຂນ຺ຘາ ຈ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ. ເສສານໍ ນ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຏິປກ຺ຂຘມ຺ມມຕ຺ຕທສ຺ສນວເສນ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈາວິຊ຺ຊາ ເອວ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ. ວິວຏ຺ຏໂຕຕິ ນິວຕ຺ຕນ຺ຕສ຺ສ.

ສມາຘິ ກາມາສວາ ວິມຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕີຕິ ສມາຘິສ຺ສ ກາມຈ຺ຉນ຺ທປຏິປກ຺ຂຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຣາຄວິຣາຄາຕິ ຣາຄສ຺ສ ວິຣາໂຄ ສມຕິກ຺ກໂມ ເອຕິສ຺ສາ ອຕ຺ຖີຕິ ຣາຄວິຣາຄາ, ‘‘ຣາຄວິຣາຄໂຕ’’ຕິ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນໍ ວາ. ຕຖາ ອວິຊ຺ຊາວິຣາຄາ. ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕີຕິ ມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ສມາຘິ. ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕີຕິ ມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາ. ຕຣໂຕຕິ ຕຣນ຺ຕສ຺ສ. ສພ຺ພປຓິຘີຫີຕິ ຣາຄໂທສໂມຫປຓິຘີຫິ, ສພ຺ພປຕ຺ຖນາຫິ ວາ. ເອວໍ ຈຸທ຺ທສ ອາກາເຣ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາ ເອກຣສຏ຺ຐຎ຺ຈ ອນຕິວຕ຺ຕນຏ຺ຐຎ຺ຈ ອວິຠຊິຕ຺ວາວ ອິເມຫິ ໂສຬສຫິ ອາກາເຣຫີຕິ ອາຫ. ກສ຺ມາ? ເຕສໍ ຈຸທ຺ທສນ຺ນໍ ອາກາຣານໍ ເອເກກສ຺ສ ອວສາເນ ‘‘ເອກຣສາ ໂຫນ຺ຕິ, ຍຸຄນທ຺ຘາ ໂຫນ຺ຕິ, ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ນາຕິວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິ ນິທ຺ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ເຕ ທ຺ເວປິ ອາກາຣາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາວ ໂຫນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ໂສຬສຫີ’’ຕິ ອາຫ. ຍຸຄນທ຺ຘຏ຺ໂຐ ປນ ອຸທ຺ເທເສປິ ນ ຠຓິໂຕເຍວາຕິ.

໒. ຘມ຺ມຸທ຺ຘຈ຺ຈວາຣນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໖. ຘມ຺ມຸທ຺ຘຈ຺ຈວາເຣ ອນິຈ຺ຈໂຕ ມນສິກໂຣໂຕ ໂອຠາໂສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອຸທຍພ຺ພຍານຸປສ຺ສນາຍ ຐິຕສ຺ສ ຕີຫິ ອນຸປສ຺ສນາຫິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ສງ຺ຂາເຣ ວິປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ວິປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ວິປສ຺ສນາຎາເຓສຸ ປຣິປາກຄເຕສຸ ຕທງ຺ຄວເສນ ກິເລສປ຺ປຫາເນນ ປຣິສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອນິຈ຺ຈໂຕ ວາ ທຸກ຺ຂໂຕ ວາ ອນຕ຺ຕໂຕ ວາ ມນສິກາຣກ຺ຂເຓ ວິປສ຺ສນາຎາຓານຸຠາເວນ ປກຕິຍາວ ໂອຠາໂສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ປຐມໍ ຕາວ ອນິຈ຺ຈໂຕ ມນສິກໂຣໂຕ ໂອຠາໂສ ກຖິໂຕ. ອກຸສໂລ ວິປສ຺ສໂກ ຕສ຺ມິໍ ໂອຠາເສ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ‘‘ນ ຈ ວຕ ເມ ອິໂຕ ປຸພ຺ເພ ເອວຣູໂປ ໂອຠາໂສ ອຸປ຺ປນ຺ນປຸພ຺ໂພ, ອທ຺ຘາ ມຄ຺ຄໍ ປຕ຺ໂຕມ຺ຫິ, ຜລໍ ປຕ຺ໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ ອມຄ຺ຄໍເຍວ ‘‘ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ, ອຜລເມວ ‘‘ຜລ’’ນ຺ຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕສ຺ສ ອມຄ຺ຄໍ ‘‘ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ, ອຜລໍ ‘‘ຜລ’’ນ຺ຕິ ຄຓ຺ຫໂຕ ວິປສ຺ສນາວີຖິ ອຸກ຺ກນ຺ຕາ ໂຫຕິ. ໂສ ອຕ຺ຕໂນ ວິປສ຺ສນາວີຖິໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ວິກ຺ເຂປມາປນ຺ໂນ ວາ ໂອຠາສເມວ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິມຎ຺ຎນາຫິ ມຎ຺ຎມາໂນ ວາ ນິສີທຕິ. ໂສ ໂຂ ປນາຍໍ ໂອຠາໂສ ກສ຺ສຈິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປລ຺ລງ຺ກຏ຺ຐານມຕ຺ຕເມວ ໂອຠາເສນ຺ໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ກສ຺ສຈິ ອນ຺ໂຕຄພ຺ຠໍ, ກສ຺ສຈິ ພຫິຄພ຺ຠມ຺ປິ, ກສ຺ສຈິ ສກລວິຫາຣໍ, ຄາວຸຕໍ ອຑ຺ຒໂຍຊນໍ ໂຍຊນໍ ທ຺ວິໂຍຊນໍ…ເປ… ກສ຺ສຈິ ປຖວິຕລໂຕ ຍາວ ອກນິຏ຺ຐພ຺ຣຫ຺ມໂລກາ ເອກາໂລກໍ ກຸຣຸມາໂນ. ຠຄວໂຕ ປນ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸໍ ໂອຠາເສນ຺ໂຕ ອຸທປາທິ. ອຍຎ຺ຫິ ໂອຠາໂສ ຈຕຸຣງ຺ຄສມນ຺ນາຄເຕປິ ອນ຺ຘກາເຣ ຕໍ ຕໍ ຐານໍ ໂອຠາເສນ຺ໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ.

ໂອຠາໂສ ຘມ຺ໂມຕິ ໂອຠາສໍ ອາວຊ຺ຊຕີຕິ ອຍໍ ໂອຠາໂສ ມຄ຺ຄຘມ຺ໂມ ຜລຘມ຺ໂມຕິ ວາ ຕໍ ຕໍ ໂອຠາສໍ ມນສິ ກໂຣຕິ. ຕໂຕ ວິກ຺ເຂໂປ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈນ຺ຕິ ຕໂຕ ໂອຠາສໂຕ ຘມ຺ໂມຕິ ອາວຊ຺ຊນກຣຓໂຕ ວາ ໂຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ວິກ຺ເຂໂປ, ໂສ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈໍ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ອຸທ຺ຘຈ຺ເຈນ ວິຄ຺ຄຫິຕມານໂສຕິ ເຕນ ເອວໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາເນນ ອຸທ຺ຘຈ຺ເຈນ ວິໂຣຘິຕຈິຕ຺ໂຕ, ເຕນ ວາ ອຸທ຺ຘຈ຺ເຈນ ກາຣຓຠູເຕນ ຕມ຺ມູລກກິເລສຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວິໂຣຘິຕຈິຕ຺ໂຕ ວິປສ຺ສໂກ ວິປສ຺ສນາວີຖິໍ ໂອກ຺ກມິຕ຺ວາ ວິກ຺ເຂປໍ ວາ ຕມ຺ມູລກກິເລເສສຸ ວາ ຐິຕຕ຺ຕາ ອນິຈ຺ຈໂຕ ທຸກ຺ຂໂຕ ອນຕ຺ຕໂຕ ອຸປຏ຺ຐານານິ ຍຖາຠູຕໍ ນປ຺ປຊານາຕິ. ‘‘ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ ຘມ຺ມຸທ຺ຘຈ຺ຈວິຄ຺ຄຫິຕມານໂສ’’ຕິ ເອວໍ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ໂຫຕິ ໂສ ສມໂຍຕິ ເອວໍ ອສ຺ສາທວເສນ ອຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐຈິຕ຺ຕສ຺ສາປິ ໂຍຄິໂນ ສເຈ ອຸປປຣິກ຺ຂາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ໂສ ເອວໍ ປຊານາຕິ – ‘‘ວິປສ຺ສນາ ນາມ ສງ຺ຂາຣາຣມ຺ມຓາ, ມຄ຺ຄຜລານິ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓານິ, ອິມານິ ຈ ຈິຕ຺ຕານິ ສງ຺ຂາຣາຣມ຺ມຓານິ, ຕສ຺ມາ ນາຍໂມຠາໂສ ມຄ຺ໂຄ, ອຸທຍພ຺ພຍານຸປສ຺ສນາເຍວ ນິພ຺ພານສ຺ສ ໂລກິໂກ ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ມຄ຺ຄາມຄ຺ຄໍ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ຕໍ ວິກ຺ເຂປໍ ປຣິວຊ຺ຊຍິຕ຺ວາ ອຸທຍພ຺ພຍານຸປສ຺ສນາຍ ຐຕ຺ວາ ສາຘຸກໍ ສງ຺ຂາເຣ ອນິຈ຺ຈໂຕ ທຸກ຺ຂໂຕ ອນຕ຺ຕໂຕ ວິປສ຺ສຕິ. ເອວໍ ອຸປປຣິກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ ໂສ ສມໂຍ ໂຫຕິ. ເອວໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ປນ ‘‘ມຄ຺ຄຜລປ຺ປຕ຺ໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ ອຘິມານິໂກ ໂຫຕິ.

ຍໍ ຕໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຍໍ ຕໍ ວິປສ຺ສນາຈິຕ຺ຕໍ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕເມວາຕິ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາຍ ອາຣມ຺ມເຓ ໂຄຈຣຊ຺ຌຕ຺ເຕເຍວ. ຎາຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ຕສ຺ເສວ ໂຍຄາວຈຣສ຺ສ ຣູປາຣູປຘມ຺ເມ ຕຸລຍນ຺ຕສ຺ສ ຕີຣຍນ຺ຕສ຺ສ ວິສ຺ສຏ຺ຐອິນ຺ທວຊິຣມິວ ອວິຫຕເວຄໍ ຕິຂິຓໍ ສູຣມຕິວິສທໍ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ປີຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ຕສ຺ເສວ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຂຸທ຺ທິກາ ປີຕິ, ຂຓິກາ ປີຕິ, ໂອກ຺ກນ຺ຕິກາ ປີຕິ, ອຸພ຺ເພຄາ ປີຕິ, ຜຣຓາ ປີຕີຕິ ອຍໍ ປຎ຺ຈວິຘາ ວິປສ຺ສນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ປີຕິ ສກລສຣີຣໍ ປູຣຍມານາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ປສ຺ສທ຺ຘິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ຕສ຺ເສວ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ກາຍຈິຕ຺ຕານໍ ເນວ ທຣໂຖ, ນ ຄາຣວຕາ, ນ ກກ຺ຂຬຕາ, ນ ອກມ຺ມຎ຺ຎຕາ, ນ ເຄລຎ຺ຎຕາ, ນ ວງ຺ກຕາ ໂຫຕິ. ອຖ ໂຂ ປນສ຺ສ ກາຍຈິຕ຺ຕານິ ປສ຺ສທ຺ຘານິ ລຫູນິ ມຸທູນິ ກມ຺ມຎ຺ຎານິ ປຄຸຓານິ ສຸວິສທານິ ອຸຊຸການິເຍວ ໂຫນ຺ຕິ. ໂສ ອິເມຫິ ປສ຺ສທ຺ຘາທີຫິ ອນຸຄ຺ຄຫິຕກາຍຈິຕ຺ໂຕ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ອມານຸສິໍ ນາມ ຣຕິໍ ອນຸຠວຕິ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ສຸຎ຺ຎາຄາຣໍ ປວິຏ຺ຐສ຺ສ, ສນ຺ຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ;

ອມານຸສີ ຣຕີ ໂຫຕິ, ສມ຺ມາ ຘມ຺ມໍ ວິປສ຺ສໂຕ.

‘‘ຍໂຕ ຍໂຕ ສມ຺ມສຕິ, ຂນ຺ຘານໍ ອຸທຍພ຺ພຍໍ;

ລຠຕີ ປີຕິປາໂມຊ຺ຊໍ, ອມຕໍ ຕໍ ວິຊານຕ’’ນ຺ຕິ. (ຘ. ປ. ໓໗໓-໔) –

ເອວມສ຺ສ ອິມໍ ອມານຸສິໍ ຣຕິໍ ສາຘຍມານາ ລຫຸຕາທີຫິ ສຫິຕາ ວິປສ຺ສນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ກາຍຈິຕ຺ຕປສ຺ສທ຺ຘິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ສຸຂໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ຕສ຺ເສວ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ສກລສຣີຣໍ ອຠິສນ຺ທຍມານໍ ວິປສ຺ສນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ສຸຂໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ອຘິໂມກ຺ໂຂ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ຕສ຺ເສວ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິການໍ ອຕິສຍປສາທຠູຕາ ວິປສ຺ສນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ສທ຺ຘາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ປຄ຺ຄໂຫ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ຕສ຺ເສວ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ອສິຖິລມນຈ຺ຈາຣທ຺ຘໍ ສຸປຄ຺ຄຫິຕໍ ວິປສ຺ສນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ວີຣິຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ອຸປຏ຺ຐານໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ຕສ຺ເສວ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ສູປຏ຺ຐິຕາ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕາ ນິຂາຕາ ອຈລາ ປພ຺ພຕຣາຊສທິສາ ວິປສ຺ສນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ສຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ໂສ ຍໍ ຍໍ ຐານໍ ອາວຊ຺ຊຕິ ສມນ຺ນາຫຣຕິ ມນສິ ກໂຣຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຕິ, ຕໍ ຕໍ ຐານມສ຺ສ ໂອກ຺ກນ຺ຕິຕ຺ວາ ປກ຺ຂນ຺ທິຕ຺ວາ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸໂນ ປຣໂລໂກ ວິຍ ສຕິຍາ ອຸປຏ຺ຐາຕິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໗໓໔).

ອຸເປກ຺ຂາຕິ ວິປສ຺ສນຸເປກ຺ຂາ ເຈວ ອາວຊ຺ຊນຸເປກ຺ຂາ ຈ. ຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ສມເຍ ສພ຺ພສງ຺ຂາເຣສຸ ມຊ຺ຌຕ຺ຕຠູຕາ ວິປສ຺ສນຸເປກ຺ຂາປິ ພລວຕີ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ມໂນທ຺ວາເຣ ອາວຊ຺ຊນຸເປກ຺ຂາປິ. ສາ ຫິສ຺ສ ຕໍ ຕໍ ຐານໍ ອາວຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ວິສ຺ສຏ຺ຐອິນ຺ທວຊິຣມິວ ປຕ຺ຕປຸເຏ ປກ຺ຂນ຺ທຕຕ຺ຕນາຣາໂຈ ວິຍ ຈ ສູຣາ ຕິຂິຓາ ຫຸຕ຺ວາ ວຫຕິ. ເອວຎ຺ຫິ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໗໓໔) ວຸຕ຺ຕໍ. ວິປສ຺ສນຸເປກ຺ຂາຕິ ເຈຕ຺ຖ ‘‘ວິປສ຺ສນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາ’’ຕິ ອາຈຣິຍາ ວທນ຺ຕິ. ວິປສ຺ສນາຎາເຓ ຫິ ຄຍ຺ຫມາເນ ‘‘ຎາຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວິປສ຺ສນາຎາຓສ຺ສ ອາຄຕຕ຺ຕາ ປຸນຣຸຕ຺ຕິໂທໂສ ໂຫຕິ. ຕຕິຍຊ຺ຌານວຓ຺ຓນາຍຎ຺ຈ ‘‘ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາວິປສ຺ສນຸເປກ຺ຂານມ຺ປິ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກີຠາໂວ. ປຎ຺ຎາ ເອວ ຫິ ສາ, ກິຈ຺ຈວເສນ ທ຺ວິຘາ ຠິນ຺ນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ວິປສ຺ສນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຍ ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາຍ ວຸຈ຺ຈມານາຍ ປຸນຣຸຕ຺ຕິໂທໂສ ຈ ນ ໂຫຕິ, ຕຕິຍຊ຺ຌານວຓ຺ຓນາຍ ຈ ສເມຕິ. ຍສ຺ມາ ຈ ປຎ຺ຈສຸ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ‘‘ຎາຓໍ ອຘິໂມກ຺ໂຂ ປຄ຺ຄໂຫ ອຸປຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍວີຣິຍິນ຺ທ຺ຣິຍສຕິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ນິທ຺ທິຏ຺ຐານິ, ສມາຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປນ ອນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ ໂຫຕິ, ຍຸຄນທ຺ຘວເສນາປິ ຈ ສມາຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ພເມວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ສມປ຺ປວຕ຺ໂຕ ສມາຘິ ປຸນ ສມາຘາເນ ພ຺ຍາປາຣປ຺ປຫານກຣເຓນ ‘‘ອຸເປກ຺ຂາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ນິກນ຺ຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ເອວໍ ໂອຠາສາທິປຏິມຓ຺ຑິຕາຍ ວິປສ຺ສນາຍ ອາລຍໍ ກຸຣຸມານາ ສຸຂຸມາ ສນ຺ຕາກາຣາ ນິກນ຺ຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຍາ ກິເລໂສຕິ ປຣິຄ຺ຄເຫຕຸມ຺ປິ ນ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ. ຍຖາ ຈ ໂອຠາເສ, ເອວໍ ເອເຕສຸປິ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ໂຍຄາວຈໂຣ ‘‘ນ ຈ ວຕ ເມ ອິໂຕ ປຸພ຺ເພ ເອວຣູປໍ ຎາຓໍ ອຸປ຺ປນ຺ນປຸພ຺ພໍ, ເອວຣູປາ ປີຕິ ປສ຺ສທ຺ຘິ ສຸຂໍ ອຘິໂມກ຺ໂຂ ປຄ຺ຄໂຫ ອຸປຏ຺ຐານໍ ອຸເປກ຺ຂາ ນິກນ຺ຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນປຸພ຺ພາ, ອທ຺ຘາ ມຄ຺ຄໍ ປຕ຺ໂຕມ຺ຫິ, ຜລໍ ປຕ຺ໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ ອມຄ຺ຄເມວ ‘‘ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ, ອຜລເມວ ‘‘ຜລ’’ນ຺ຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕສ຺ສ ອມຄ຺ຄໍ ‘‘ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ, ອຜລຎ຺ຈ ‘‘ຜລ’’ນ຺ຕິ ຄຓ຺ຫໂຕ ວິປສ຺ສນາວີຖິ ອຸກ຺ກນ຺ຕາ ໂຫຕິ. ໂສ ອຕ຺ຕໂນ ມູລກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ນິກນ຺ຕິເມວ ອສ຺ສາເທນ຺ໂຕ ນິສີທຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ໂອຠາສາທໂຍ ອຸປກ຺ກິເລສວຕ຺ຖຸຕາຍ ອຸປກ຺ກິເລສາຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ອກຸສລຕ຺ຕາ. ນິກນ຺ຕິ ປນ ອຸປກ຺ກິເລໂສ ເຈວ ອຸປກ຺ກິເລສວຕ຺ຖຸ ຈ. ວຕ຺ຖຸວເສເນວ ເຈເຕ ທສ, ຄາຫວເສນ ປນ ສມຕິໍສ ໂຫນ຺ຕິ. ກຖໍ? ‘‘ມມ ໂອຠາໂສ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ຄຓ຺ຫໂຕ ຫິ ທິຏ຺ຐິຄ຺ຄາໂຫ ໂຫຕິ, ‘‘ມນາໂປ ວຕ ໂອຠາໂສ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ຄຓ຺ຫໂຕ ມານຄ຺ຄາໂຫ, ໂອຠາສໍ ອສ຺ສາທຍໂຕ ຕຓ຺ຫາຄ຺ຄາໂຫ. ອິຕິ ໂອຠາເສ ທິຏ຺ຐິມານຕຓ຺ຫາວເສນ ຕໂຍ ຄາຫາ. ຕຖາ ເສເສສຸປີຕິ ເອວໍ ຄາຫວເສນ ສມຕິໍສ ອຸປກ຺ກິເລສາ ໂຫນ຺ຕິ. ທຸກ຺ຂໂຕ ມນສິກໂຣໂຕ, ອນຕ຺ຕໂຕ ມນສິກໂຣໂຕຕິ ວາເຣສຸປິ ອິມິນາວ ນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອເກກອນຸປສ຺ສນາວເສນ ເຫຕ຺ຖ ເອເກກສ຺ສ ວິປສ຺ສນຸປກ຺ກິເລສຸປ຺ປຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ, ນ ເອກສ຺ເສວ.

ຕີສຸ ອນຸປສ຺ສນາສຸ. ເອວໍ ອເຠທໂຕ ວິປສ຺ສນາວເສນ ອຸປກ຺ກິເລເສ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຸນ ເຠທວເສນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຣູປໍ ອນິຈ຺ຈໂຕ ມນສິກໂຣໂຕຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຊຣາມຣຓໍ ອນິຈ຺ຈໂຕ ອຸປຏ຺ຐານນ຺ຕິ ຊຣາມຣຓສ຺ສ ອນິຈ຺ຈໂຕ ອຸປຏ຺ຐານໍ.

໗. ຍສ຺ມາ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕານໍ ສມຕິໍສາຍ ອຸປກ຺ກິເລສານໍ ວເສນ ອກຸສໂລ ອພ຺ຍຕ຺ໂຕ ໂຍຄາວຈໂຣ ໂອຠາສາທີສຸ ວິກມ຺ປຕິ, ໂອຠາສາທີສຸ ເອເກກໍ ‘‘ເອຕໍ ມມ, ເອໂສຫມສ຺ມິ, ເອໂສ ເມ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ສມນຸປສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ ຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ໂອຠາເສ ເຈວ ຎາເຓ ຈາຕິອາທິຄາຖາທ຺ວຍມາຫ. ຕຕ຺ຖ ວິກມ຺ປຕີຕິ ໂອຠາສາທິເກ ອາຣມ຺ມເຓ ນານາກິເລສວເສນ ວິວິຘາ ກມ຺ປຕິ ເວຘຕິ. ເຍຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ປເວຘຕີຕິ ເຍຫິ ປສ຺ສທ຺ຘິສຸເຂຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ນານາກິເລສວເສນ ນານປ຺ປກາເຣນ ເວຘຕິ ກມ຺ປຕິ. ຕສ຺ມາ ປສ຺ສທ຺ຘິຍາ ສຸເຂ ເຈວ ໂຍຄາວຈໂຣ ວິກມ຺ປຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຸເປກ຺ຂາວຊ຺ຊນາຍ ເຈວາຕິ ອຸເປກ຺ຂາສງ຺ຂາຕາຍ ອາວຊ຺ຊນາຍ ເຈວ ວິກມ຺ປຕິ, ອາວຊ຺ຊນຸເປກ຺ຂາຍ ເຈວ ວິກມ຺ປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໗໓໖) ປນ ‘‘ອຸເປກ຺ຂາວຊ຺ຊນາຍຎ຺ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸເປກ຺ຂາຍ ຈາຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາຍ ອຸເປກ຺ຂາຍ ຈ ວິກມ຺ປຕິ, ນິກນ຺ຕິຍາ ຈ ວິກມ຺ປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ຈ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອຸເປກ຺ຂານໍ ນິທ຺ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ເຫຏ຺ຐາ ‘‘ອຸເປກ຺ຂາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ຈ ອຸຠຍຖາ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາທີສຸ ຈ ເອເກກິສ຺ສາເຍວ ອາວຊ຺ຊນຸເປກ຺ຂາຍ ສພ຺ຠາວໂຕ ເອເກກາເຍວ ອນຸປສ຺ສນາ ອນິຈ຺ຈໍ ອນິຈ຺ຈໍ, ທຸກ຺ຂໍ ທຸກ຺ຂໍ, ອນຕ຺ຕາ ອນຕ຺ຕາຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຠາວີຍຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ກຸສໂລ ປຓ຺ຑິໂຕ ພ຺ຍຕ຺ໂຕ ພຸທ຺ຘິສມ຺ປນ຺ໂນ ໂຍຄາວຈໂຣ ໂອຠາສາທີສຸ ອຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ‘‘ອຍໍ ໂຂ ເມ ໂອຠາໂສ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ໂສ ໂຂ ປນາຍໍ ອນິຈ຺ໂຈ ສງ຺ຂໂຕ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ໂນ ຂຍຘມ຺ໂມ ວຍຘມ຺ໂມ ວິຣາຄຘມ຺ໂມ ນິໂຣຘຘມ຺ໂມ’’ຕິ ອິຕິ ວາ ນໍ ປຎ຺ຎາຍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທຕິ ອຸປປຣິກ຺ຂຕິ. ອຖ ວາ ປນສ຺ສ ເອວໍ ໂຫຕິ – ສເຈ ໂອຠາໂສ ອຕ຺ຕາ ຠເວຍ຺ຍ, ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ເຏຍ຺ຍ. ອນຕ຺ຕາວ ປນາຍໍ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຄຫິໂຕ. ຕສ຺ມາຍໍ ອວສວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ ອນຕ຺ຕາຕິ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ທິຏ຺ຐິໍ ອຸຄ຺ຆາເຏຕິ. ສເຈ ໂອຠາໂສ ນິຈ຺ໂຈ ຠເວຍ຺ຍ, ‘‘ນິຈ຺ໂຈ’’ຕິ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ເຏຍ຺ຍ. ອນິຈ຺ໂຈວ ປນາຍໍ ‘‘ນິຈ຺ໂຈ’’ຕິ ຄຫິໂຕ. ຕສ຺ມາຍໍ ຫຸຕ຺ວາ ອຠາວຏ຺ເຐນ ອນິຈ຺ໂຈຕິ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ມານໍ ສມຸຄ຺ຆາເຏຕິ. ສເຈ ໂອຠາໂສ ສຸໂຂ ຠເວຍ຺ຍ, ‘‘ສຸໂຂ’’ຕິ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ເຏຍ຺ຍ. ທຸກ຺ໂຂວ ປນາຍໍ ‘‘ສຸໂຂ’’ຕິ ຄຫິໂຕ. ຕສ຺ມາຍໍ ອຸປ຺ປາທວຍປຏິປີຬນຏ຺ເຐນ ທຸກ຺ໂຂຕິ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ນິກນ຺ຕິໍ ປຣິຍາທິຍຕິ. ຍຖາ ຈ ໂອຠາເສ, ເອວໍ ເສເສສຸປິ.

ເອວໍ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ໂອຠາສໍ ‘‘ເນຕໍ ມມ, ເນໂສຫມສ຺ມິ, ນ ເມໂສ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ສມນຸປສ຺ສຕິ. ຎາຓໍ…ເປ… ນິກນ຺ຕິໍ ‘‘ເນຕໍ ມມ, ເນໂສຫມສ຺ມິ, ນ ເມໂສ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ສມນຸປສ຺ສຕິ. ເອວໍ ສມນຸປສ຺ສນ຺ໂຕ ໂອຠາສາທີສຸ ນ ກມ຺ປຕິ ນ ເວຘຕິ. ຕສ຺ມາ ຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອິມານິ ທສ ຐານານີຕິ ຄາຖມາຫ. ຕຕ຺ຖ ທສ ຐານານີຕິ ໂອຠາສາທີນິ. ປຎ຺ຎາ ຍສ຺ສ ປຣິຈ຺ຈິຕາຕິ ຍສ຺ສ ອຸປກ຺ກິເລສວິມຸຕ຺ຕາຍ ປຎ຺ຎາຍ ປຣິຈິຕານິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຜຸຏ຺ຐານິ ປຣິຠາວິຕານິ. ຘມ຺ມຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸສໂລ ໂຫຕີຕິ ໂສ ປຎ຺ຎາຍ ປຣິຈິຕທສຏ຺ຐາໂນ ໂຍຄາວຈໂຣ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣສ຺ສ ຘມ຺ມຸທ຺ຘຈ຺ຈສ຺ສ ຍຖາສຠາວປຏິເວເຘນ ເຉໂກ ໂຫຕິ. ນ ຈ ສມ຺ໂມຫ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ຘມ຺ມຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸສລຕ຺ຕາເຍວ ຕຓ຺ຫາມານທິຏ຺ຐຸຄ຺ຆາຏວເສນ ສມ຺ໂມຫຎ຺ຈ ນ ຄຈ຺ຉຕິ.

ອິທານິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕເມວ ວິຘິໍ ອປເຣນ ປຣິຍາເຍນ ວິຠາເວຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ວິກ຺ຂິປຕິ ເຈວ ກິລິສ຺ສຕິ ຈາຕິອາທິຄາຖມາຫ. ຕຕ຺ຖ ມນ຺ທປຎ຺ໂຎ ໂຍຄາວຈໂຣ ໂອຠາສາທີສຸ ວິກ຺ເຂປຎ຺ຈ ອວເສສກິເລສຸປ຺ປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ປາປຸຓາຕິ. ມຊ຺ຌິມປຎ຺ໂຎ ວິກ຺ເຂປເມວ ປາປຸຓາຕິ, ນາວເສສກິເລສຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ, ໂສ ອຘິມານິໂກ ໂຫຕິ. ຕິກ຺ຂປຎ຺ໂຎ ວິກ຺ເຂປໍ ປາປຸຓິຕ຺ວາປິ ຕໍ ອຘິມານໍ ປຫາຍ ວິປສ຺ສນໍ ອາຣຠຕິ. ອຕິຕິກ຺ຂປຎ຺ໂຎ ນ ວິກ຺ເຂປໍ ປາປຸຓາຕິ, ນ ຈາວເສສກິເລສຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ. ວິກ຺ຂິປ຺ປຕິ ເຈວາຕິ ເຕສຸ ມນ຺ທປຎ຺ໂຎ ຘມ຺ມຸທ຺ຘຈ຺ຈສງ຺ຂາຕໍ ວິກ຺ເຂປຎ຺ເຈວ ປາປຸຓີຍຕິ. ກິລິສ຺ສຕິ ຈາຕິ ຕຓ຺ຫາມານທິຏ຺ຐິກິເລເສຫິ ກິເລສີຍຕິ ຈ, ອຸປຕາປີຍຕິ ວິພາຘີຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈວຕິ ຈິຕ຺ຕຠາວນາຕິ ຕສ຺ສ ມນ຺ທປຎ຺ຎສ຺ສ ວິປສ຺ສນາຈິຕ຺ຕຠາວນາ ກິເລເສສຸເຍວ ຐານໂຕ ປຏິປກ຺ຂາວິຫຕຕ຺ຕາ ຈວຕິ, ປຣິປຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິກ຺ຂິປຕິ ນ ກິລິສ຺ສຕີຕິ ມຊ຺ຌິມປຎ຺ໂຎ ວິກ຺ເຂເປນ ວິກ຺ຂິປຕິ, ກິເລເສຫິ ນ ກິລິສ຺ສຕິ. ຠາວນາ ປຣິຫາຍຕີຕິ ຕສ຺ສ ມຊ຺ຌິມປຎ຺ຎສ຺ສ ອຘິມານິກຕ຺ຕາ ວິປສ຺ສນາຣມ຺ຠາຠາເວນ ວິປສ຺ສນາ ປຣິຫາຍຕິ, ນປ຺ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິກ຺ຂິປຕິ ນ ກິລິສ຺ສຕີຕິ ຕິກ຺ຂປຎ຺ໂຎປິ ວິກ຺ເຂເປນ ວິກ຺ຂິປຕິ, ກິເລເສຫິ ນ ກິລິສ຺ສຕິ. ຠາວນາ ນ ປຣິຫາຍຕີຕິ ຕສ຺ສ ຕິກ຺ຂປຎ຺ຎສ຺ສ ສນ຺ເຕປິ ວິກ຺ເຂເປ ຕໍ ອຘິມານວິກ຺ເຂປໍ ປຫາຍ ວິປສ຺ສນາຣມ຺ຠສພ຺ຠາເວນ ວິປສ຺ສນາຠາວນາ ນ ປຣິຫາຍຕິ, ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ຈ ວິກ຺ຂິປເຕ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ກິລິສ຺ສຕີຕິ ອຕິຕິກ຺ຂປຎ຺ຎສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ວິກ຺ເຂເປນ ວິກ຺ຂິປຕິ, ນ ຈ ກິເລເສຫິ ກິລິສ຺ສຕິ. ນ ຈວຕິ ຈິຕ຺ຕຠາວນາຕິ ຕສ຺ສ ວິປສ຺ສນາຈິຕ຺ຕຠາວນາ ນ ຈວຕິ, ວິກ຺ເຂປກິເລສາຠາເວນ ຍຖາຐາເນ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອິເມຫິ ຈຕູຫິ ຐາເນຫີຕິອາທີສຸ ອິທານິ ວຸຕ຺ເຕຫິ ອິເມຫິ ຈຕູຫິ ຐາເນຫິ ເຫຕຸຠູເຕຫິ, ກຣຓຠູເຕຫິ ວາ ໂອຠາສາທິເກ ທສ ຐາເນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສງ຺ເຂເປນ ຈ ວິກ຺ເຂເປນ ຈ ວິຄ຺ຄຫິຕໍ ມານສໍ ວິກ຺ເຂປກິເລສຸປ຺ປຕ຺ຕິວິຣຫິໂຕ ຈຕຸຕ຺ໂຖ ກຸສໂລ ມຫາປຎ຺ໂຎ ໂຍຄາວຈໂຣ ມນ຺ທປຎ຺ຎາທີນໍ ຕິຓ຺ຓໍ ໂຍຄາວຈຣານໍ ມານສໍ ເອວຎ຺ຈ ເອວຎ຺ຈ ໂຫຕີຕິ ນານປ຺ປກາຣໂຕ ຊານາຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ຘໂຕ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ສງ຺ເຂໂປຕິ ເຈຕ຺ຖ ວິກ຺ເຂປສ຺ສ ເຈວ ກິເລສານຎ຺ຈ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ລີນຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ວິກ຺ເຂໂປຕິ ‘‘ວິກ຺ຂິປຕິ ນ ກິລິສ຺ສຕີ’’ຕິ ທ຺ວີສຸ ຐາເນສຸ ວຸຕ຺ຕວິກ຺ເຂປວເສນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸທ຺ຘຕຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ.

ຍຸຄນທ຺ຘກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ສຈ຺ຈກຖາ

ສຈ຺ຈກຖາວຓ຺ຓນາ

໘. ອິທານິ ຍຸຄນທ຺ຘຄຸຓສ຺ສ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ວເສນ ສຈ຺ຈຏ຺ຐໍ ສຈ຺ຈປຏິເວຘວິເສສໍ ສຈ຺ຈລກ຺ຂຓາທິວິຘານຎ຺ຈ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ກຖິຕາຍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍ ສຈ຺ຈກຖາຍ ອປຸພ຺ພຕ຺ຖານຸວຓ຺ຓນາ. ຕຕ຺ຖ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ຕາວ ຕຖານີຕິ ຍຖາສຠາວວເສນ ຕຈ຺ຉານິ. ຍຖາສຠາວຠູຕາເນວ ຫິ ຘມ຺ມຊາຕານິ ສຈ຺ຈຏ຺ເຐນ ສຈ຺ຈານິ. ສຈ຺ຈຏ຺ໂຐ ປຐມຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາຍໍ ວຸຕ຺ໂຕ. ອວິຕຖານີຕິ ວຸຕ຺ຕສຠາເວ ວິປຣິຍາຍວິຣຫິຕານິ. ນ ຫິ ສຈ຺ຈານິ ອສຈ຺ຈານິ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ. ອນຎ຺ຎຖານີຕິ ອຎ຺ຎສຠາວວິຣຫິຕານິ. ນ ຫິ ອສຈ຺ຈານິ ສຈ຺ຈານິ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ. ອິທໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖເມຕນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂເວ, ອິທໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອຕໍ ຍຖາສຠາວຕ຺ຕາ ຕຖໍ. ທຸກ຺ຂເມວ ຫິ ທຸກ຺ຂໍ. ວຸຕ຺ຕສຠາເວ ວິປຣິຍາຍາຠາວໂຕ ອວິຕຖໍ. ນ ຫິ ທຸກ຺ຂໍ ອທຸກ຺ຂໍ ນາມ ໂຫຕິ. ອຎ຺ຎສຠາວວິຣຫິຕຕ຺ຕາ ອນຎ຺ຎຖໍ. ນ ຫິ ທຸກ຺ຂໍ ສມຸທຍາທິສຠາວໍ ໂຫຕິ. ສມຸທຍາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

໑. ປຐມສຸຕ຺ຕນ຺ຕນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

ຕຖຏ຺ເຐນາຕິ ຍຖາສຠາວຏ຺ເຐນ. ປີຬນຏ຺ຐາທໂຍ ຎາຓກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາເຍວ.

໙. ເອກປ຺ປຏິເວຘານີຕິ ເອເກນ ມຄ຺ຄຎາເຓນ ປຏິເວໂຘ, ເອກໂຕ ວາ ປຏິເວໂຘ ເອເຕສນ຺ຕິ ເອກປ຺ປຏິເວຘານິ. ອນຕ຺ຕຏ຺ເຐນາຕິ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ສຈ຺ຈານໍ ອຕ຺ຕວິຣຫິຕຕ຺ຕາ ອນຕ຺ຕຏ຺ເຐນ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໕໖໗) – ປຣມຕ຺ຖໂຕ ຫິ ສພ຺ພາເນວ ສຈ຺ຈານິ ເວທກກາຣກນິພ຺ພຸຕຄມກາຠາວໂຕ ສຸຎ຺ຎານີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ເຕເນຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ –

‘‘ທຸກ຺ຂເມວ ຫິ, ນ ໂກຈິ ທຸກ຺ຂິໂຕ, ກາຣໂກ ນ, ກິຣິຍາວ ວິຊ຺ຊຕິ;

ອຕ຺ຖິ ນິພ຺ພຸຕິ, ນ ນິພ຺ພຸໂຕ ປຸມາ, ມຄ຺ຄມຕ຺ຖິ, ຄມໂກ ນ ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໕໖໗);

ອຖ ວາ –

‘‘ຘຸວສຸຠສຸຂຕ຺ຕສຸຎ຺ຎໍ, ປຸຣິມທ຺ວຍມຕ຺ຕສຸຎ຺ຎມມຕປທໍ;

ຘຸວສຸຂອຕ຺ຕວິຣຫິໂຕ, ມຄ຺ໂຄ ອິຕິ ສຸຎ຺ຎຕາ ເຕສູ’’ຕິ. (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໕໖໗);

ສຈ຺ຈຏ຺ເຐນາຕິ ອວິສໍວາທກຏ຺ເຐນ. ປຏິເວຘຏ຺ເຐນາຕິ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ປຏິວິຊ຺ຌິຕພ຺ພຏ຺ເຐນ. ເອກສງ຺ຄຫິຕານີຕິ ຕຖຏ຺ຐາທິນາ ເອເກເກເນວ ອຕ຺ເຖນ ສງ຺ຄຫິຕານິ, ເອກຄຓນໍ ຄຕານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍໍ ເອກສງ຺ຄຫິຕໍ, ຕໍ ເອກຕ຺ຕນ຺ຕິ ຍສ຺ມາ ເອເກນ ສງ຺ຄຫິຕໍ, ຕສ຺ມາ ເອກຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຈ຺ຈານໍ ພຫຸຕ຺ເຕປິ ເອກຕ຺ຕມເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ເອກວຈນໍ ກຕໍ. ເອກຕ຺ຕໍ ເອເກນ ຎາເຓນ ປຏິວິຊ຺ຌຕີຕິ ປຸພ຺ພຠາເຄ ຈຕຸນ຺ນໍ ສຈ຺ຈານໍ ນານຕ຺ເຕກຕ຺ຕໍ ສ຺ວາວຕ຺ຖິຕໍ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ຐິໂຕ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ເອເກນ ມຄ຺ຄຎາເຓນ ຕຖຏ຺ຐາທິຕໍຕໍເອກຕ຺ຕໍ ປຏິວິຊ຺ຌຕິ. ກຖໍ? ນິໂຣຘສຈ຺ຈສ຺ສ ຕຖຏ຺ຐາທິເກ ເອກຕ຺ເຕ ປຏິວິທ຺ເຘ ເສສສຈ຺ຈານມ຺ປິ ຕຖຏ຺ຐາທິກໍ ເອກຕ຺ຕໍ ປຏິວິທ຺ຘເມວ ໂຫຕິ. ຍຖາ ປຸພ຺ພຠາເຄ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຂນ຺ຘານໍ ນານຕ຺ເຕກຕ຺ຕໍ ສ຺ວາວຕ຺ຖິຕໍ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ຐິຕສ຺ສ ມຄ຺ຄວຸຏ຺ຐານກາເລ ອນິຈ຺ຈໂຕ ວາ ທຸກ຺ຂໂຕ ວາ ອນຕ຺ຕໂຕ ວາ ວຸຏ຺ຐຫນ຺ຕສ຺ສ ເອກສ຺ມິມ຺ປິ ຂນ຺ເຘ ອນິຈ຺ຈາທິໂຕ ທິຏ຺ເຐ ເສສຂນ຺ຘາປິ ອນິຈ຺ຈາທິໂຕ ທິຏ຺ຐາວ ໂຫນ຺ຕິ, ເອວມິທນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ທຸກ຺ຂສ຺ສ ທຸກ຺ຂຏ຺ໂຐ ຕຖຏ຺ໂຐຕິ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈສ຺ສ ປີຬນຏ຺ຐາທິໂກ ຈຕຸພ຺ພິໂຘ ອຕ຺ໂຖ ສຠາວຏ຺ເຐນ ຕຖຏ຺ໂຐ. ເສສສຈ຺ເຈສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ໂສເຍວ ຈຕຸພ຺ພິໂຘ ອຕ຺ໂຖ ອຕ຺ຕາຠາວໂຕ ອນຕ຺ຕຏ຺ໂຐ. ວຸຕ຺ຕສຠາເວ ອວິສໍວາທກໂຕ ສຈ຺ຈຏ຺ໂຐ. ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ປຏິວິຊ຺ຌິຕພ຺ພໂຕ ປຏິເວຘຏ຺ໂຐ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໑໐. ຍໍ ອນິຈ຺ຈນ຺ຕິອາທິ ສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ສິຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ອນິຈ຺ຈໍ, ຕໍ ທຸກ຺ຂໍ. ຍໍ ທຸກ຺ຂໍ, ຕໍ ອນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂສມຸທຍມຄ຺ຄາ ຄຫິຕາ. ຕານິ ຫິ ຕີຓິ ສຈ຺ຈານິ ອນິຈ຺ຈານິ ເຈວ ອນິຈ຺ຈຕ຺ຕາ ທຸກ຺ຂານິ ຈ. ຍໍ ອນິຈ຺ຈຎ຺ຈ ທຸກ຺ຂຎ຺ຈ, ຕໍ ອນຕ຺ຕາຕິ ຕານິເຍວ ຕີຓິ ຄຫິຕານິ. ຍໍ ອນິຈ຺ຈຎ຺ຈ ທຸກ຺ຂຎ຺ຈ ອນຕ຺ຕາ ຈາຕິ ເຕຫິ ຕີຫິ ສຫ ນິໂຣຘສຈ຺ຈຎ຺ຈ ສງ຺ຄຫິຕໍ. ຈຕ຺ຕາຣິປິ ຫິ ອນຕ຺ຕາເຍວ. ຕໍ ຕຖນ຺ຕິ ຕໍ ສຈ຺ຈຈຕຸກ຺ກໍ ສຠາວຠູຕໍ. ຕໍ ສຈ຺ຈນ຺ຕິ ຕເທວ ສຈ຺ຈຈຕຸກ຺ກໍ ຍຖາສຠາເວ ອວິສໍວາທກໍ. ນວຫາກາເຣຫີຕິອາທີສຸ ‘‘ສພ຺ພໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໓; ສໍ. ນິ. ໔.໔໖) ວຈນໂຕ ອຠິຎ຺ຎຏ຺ເຐນ, ທຸກ຺ຂສ຺ສ ປຣິຎ຺ຎຏ຺ເຐ, ສມຸທຍສ຺ສ ປຫານຏ຺ເຐ, ມຄ຺ຄສ຺ສ ຠາວນຏ຺ເຐ, ນິໂຣຘສ຺ສ ສຈ຺ຉິກິຣິຍຏ຺ເຐ ອາເວນິເກປິ ອິຘ ຈຕູສຸປິ ສຈ຺ເຈສຸ ຎາຕປຣິຎ຺ຎາສພ຺ຠາວໂຕ ປຣິຎ຺ຎຏ຺ເຐນ, ຈຕຸສຈ຺ຈທສ຺ສເນນ ປຫານສພ຺ຠາວໂຕ ປຫານຏ຺ເຐນ, ຈຕຸສຈ຺ຈຠາວນາສພ຺ຠາວໂຕ ຠາວນຏ຺ເຐນ, ຈຕຸນ຺ນໍ ສຈ຺ຈານໍ ສຈ຺ຉິກິຣິຍສພ຺ຠາວໂຕ ສຈ຺ຉິກິຣິຍຏ຺ເຐນາຕິ ນິທ຺ທິຏ຺ຐນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ນວຫາກາເຣຫິ ຕຖຏ຺ເຐນາຕິອາທີສຸ ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ.

໑໑. ທ຺ວາທສຫິ ອາກາເຣຫີຕິອາທີສຸ ຕຖຏ຺ຐາທໂຍ ຎາຓກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາ. ເອເຕສໍ ນິທ຺ເທເສປິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

໑໒. ສຈ຺ຈານໍ ກຕິ ລກ຺ຂຓານີຕິອາທີສຸ ອຸປຣິ ວຕ຺ຕພ຺ພານິ ຉ ລກ຺ຂຓານິ ສງ຺ຂຕາສງ຺ຂຕວເສນ ທ຺ວິຘາ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ທ຺ເວ ລກ຺ຂຓານີຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຂຕລກ຺ຂຓຎ຺ຈ ອສງ຺ຂຕລກ຺ຂຓຎ຺ຈາຕິ ‘‘ຕີຓິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສງ຺ຂຕສ຺ສ ສງ຺ຂຕລກ຺ຂຓານິ ອຸປ຺ປາໂທ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ວໂຍ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ຐິຕສ຺ສ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ຕີຓິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອສງ຺ຂຕສ຺ສ ອສງ຺ຂຕລກ຺ຂຓານິ ນ ອຸປ຺ປາໂທ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ນ ວໂຍ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ນ ຐິຕສ຺ສ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຎາຍຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໔໗-໔໘) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ສງ຺ຂຕສ຺ສ ສງ຺ຂຕມິຕິ ລກ຺ຂຓຎ຺ຈ ອສງ຺ຂຕສ຺ສ ອສງ຺ຂຕມິຕິ ລກ຺ຂຓຎ຺ຈ. ສງ຺ຂຕໍ ປນ ນ ລກ຺ຂຓໍ, ລກ຺ຂຓໍ ນ ສງ຺ຂຕໍ. ນ ຈ ສງ຺ຂຕໍ ວິນາ ລກ຺ຂຓໍ ປຎ຺ຎາເປຕຸໍ ສກ຺ກາ, ນປິ ລກ຺ຂຓໍ ວິນາ ສງ຺ຂຕໍ. ລກ຺ຂເຓນ ປນ ສງ຺ຂຕໍ ປາກຏໍ ໂຫຕິ.

ປຸນ ຕເທວ ລກ຺ຂຓທ຺ວຍໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຉ ລກ຺ຂຓານີຕິ ອາຫ. ສງ຺ຂຕານໍ ສຈ຺ຈານນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂສມຸທຍມຄ຺ຄສຈ຺ຈານໍ. ຕານິ ຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ສງ຺ຄມ຺ມ ກຕຕ຺ຕາ ສງ຺ຂຕານິ. ອຸປ຺ປາໂທຕິ ຊາຕິ. ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ຊານີຍຕິ. ວໂຍຕິ ຠງ຺ໂຄ. ຐິຕານໍ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕນ຺ຕິ ຐິຕິປ຺ປຕ຺ຕານໍ ອຎ຺ຎຖາຠາໂວ ຊຣາ. ຕິຓ຺ຓໍ ສງ຺ຂຕສຈ຺ຈານໍ ນິປ຺ຜນ຺ນຕ຺ຕາ ອຸປ຺ປາທວຍຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕສໍເຍວ ປນ ອຸປ຺ປາທສ຺ສ, ຊຣາຍ ຠງ຺ຄສ຺ສ ຈ ອນິປ຺ຜນ຺ນຕ຺ຕາ ອຸປ຺ປາທວຍຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ສງ຺ຂຕນິສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ອຸປ຺ປາທວຍຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ ນ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ສງ຺ຂຕວິກາຣຕ຺ຕາ ປນ ສງ຺ຂຕນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ທຸກ຺ຂສມຸທຍານໍ ອຸປ຺ປາທຊຣາຠງ຺ຄາ ສຈ຺ຈປຣິຍາປນ຺ນາ, ມຄ຺ຄສຈ຺ຈສ຺ສ ອຸປ຺ປາທຊຣາຠງ຺ຄາ ນ ສຈ຺ຈປຣິຍາປນ຺ນາຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ສງ຺ຂຕານໍ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓ ສງ຺ຂຕາປິ ອຸປ຺ປາທລກ຺ຂຓມ຺ປິ ກາລສງ຺ຂາໂຕ ຕສ຺ສ ຂໂຓປິ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ອຸປ຺ປາເທ ວີຕິວຕ຺ເຕ ສງ຺ຂຕາປິ ຊຣາລກ຺ຂຓມ຺ປິ ກາລສງ຺ຂາໂຕ ຕສ຺ສ ຂໂຓປິ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ຠງ຺ຄກ຺ຂເຓ ສງ຺ຂຕາປິ ຊຣາປິ ຠງ຺ຄລກ຺ຂຓມ຺ປິ ກາລສງ຺ຂາໂຕ ຕສ຺ສ ຂໂຓປິ ປຎ຺ຎາຍຕີ’’ຕິ ຂນ຺ຘກວຄ຺ຄຏ຺ຐກຖາຍໍ (ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓.໓໗-໓໘) ວຸຕ຺ຕໍ. ອສງ຺ຂຕສ຺ສ ສຈ຺ຈສ຺ສາຕິ ນິໂຣຘສຈ຺ຈສ຺ສ. ຕຎ຺ຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ສມາຄມ຺ມ ອກຕຕ຺ຕາ ສຍເມວ ນິປ຺ຜນ຺ນນ຺ຕິ ອສງ຺ຂຕໍ. ຐິຕສ຺ສາຕິ ນິຈ຺ຈຕ຺ຕາ ຐິຕສ຺ສ, ນ ຐານປ຺ປຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ປຸນ ຕເທວ ລກ຺ຂຓທ຺ວຍໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ທ຺ວາທສ ລກ຺ຂຓານີຕິ ອາຫ.

ຈຕຸນ຺ນໍ ສຈ຺ຈານໍ ກຕິ ກຸສລາຕິອາທີສຸ ອພ຺ຍາກຕນ຺ຕິ ວິປາກາພ຺ຍາກຕໍ ກິຣິຍາພ຺ຍາກຕໍ ຣູປາພ຺ຍາກຕໍ ນິພ຺ພານາພ຺ຍາກຕນ຺ຕິ ຈຕູສຸ ອພ຺ຍາກເຕສຸ ນິພ຺ພານາພ຺ຍາກຕໍ. ຈຕ຺ຕາຣິປິ ຫິ ກຸສລາກຸສລລກ຺ຂເຓນ ນ ພ຺ຍາກຕຕ຺ຕາ ອພ຺ຍາກຕານິ. ສິຍາ ກຸສລນ຺ຕິ ກາມາວຈຣຣູປາວຈຣາຣູປາວຈຣກຸສລານໍ ວເສນ ກຸສລມ຺ປິ ຠເວຍ຺ຍ. ສິຍາ ອກຸສລນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫໍ ຐເປຕ຺ວາ ເສສາກຸສລວເສນ. ສິຍາ ອພ຺ຍາກຕນ຺ຕິ ກາມາວຈຣຣູປາວຈຣາຣູປາວຈຣວິປາກກິຣິຍານໍ ຣູປານຎ຺ຈ ວເສນ. ສິຍາ ຕີຓິ ສຈ຺ຈານີຕິອາທີສຸ ສງ຺ຄຫິຕານີຕິ ຄຓິຕານິ. ວຕ຺ຖຸວເສນາຕິ ອກຸສລກຸສລາພ຺ຍາກຕທຸກ຺ຂສມຸທຍນິໂຣຘມຄ຺ຄສງ຺ຂາຕວຕ຺ຖຸວເສນ. ຍໍ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ ອກຸສລນ຺ຕິ ຐເປຕ຺ວາ ຕຓ຺ຫໍ ອວເສສໍ ອກຸສລໍ. ອກຸສລຏ຺ເຐນ ທ຺ເວ ສຈ຺ຈານິ ເອກສຈ຺ເຈນ ສງ຺ຄຫິຕານີຕິ ອິມານິ ທ຺ເວ ທຸກ຺ຂສມຸທຍສຈ຺ຈານິ ອກຸສລຏ຺ເຐນ ເອກສຈ຺ເຈນ ສງ຺ຄຫິຕານິ, ອກຸສລສຈ຺ຈໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອກສຈ຺ຈໍ ທ຺ວີຫິ ສຈ຺ເຈຫິ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ເອກໍ ອກຸສລສຈ຺ຈໍ ທ຺ວີຫິ ທຸກ຺ຂສມຸທຍສຈ຺ເຈຫິ ສງ຺ຄຫິຕໍ. ຍໍ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ ກຸສລນ຺ຕິ ເຕຠູມກໍ ກຸສລໍ. ອິມານິ ທ຺ເວ ທຸກ຺ຂມຄ຺ຄສຈ຺ຈານິ ກຸສລຏ຺ເຐນ ເອກສຈ຺ເຈນ ສງ຺ຄຫິຕານິ, ກຸສລສຈ຺ຈໍ ນາມ ໂຫຕິ. ເອກໍ ກຸສລສຈ຺ຈໍ ທ຺ວີຫິ ທຸກ຺ຂມຄ຺ຄສຈ຺ເຈຫິ ສງ຺ຄຫິຕໍ. ຍໍ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ ອພ຺ຍາກຕນ຺ຕິ ເຕຠູມກວິປາກກິຣິຍາ ຣູປຎ຺ຈ. ອິມານິ ທ຺ເວ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘສຈ຺ຈານິ ອພ຺ຍາກຕຏ຺ເຐນ ເອກສຈ຺ເຈນ ສງ຺ຄຫິຕານິ, ເອກໍ ອພ຺ຍາກຕສຈ຺ຈໍ ນາມ ໂຫຕິ. ເອກໍ ອພ຺ຍາກຕສຈ຺ຈໍ ທ຺ວີຫິ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘສຈ຺ເຈຫິ ສງ຺ຄຫິຕໍ. ຕີຓິ ສຈ຺ຈານິ ເອກສຈ຺ເຈນ ສງ຺ຄຫິຕານີຕິ ສມຸທຍມຄ຺ຄນິໂຣຘສຈ຺ຈານິ ເອເກນ ອກຸສລກຸສລາພ຺ຍາກຕຠູເຕນ ທຸກ຺ຂສຈ຺ເຈນ ສງ຺ຄຫິຕານິ. ເອກໍ ສຈ຺ຈໍ ຕີຫິ ສຈ຺ເຈຫິ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ເອກໍ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ ວິສຸໍ ອກຸສລກຸສລອພ຺ຍາກຕຠູເຕຫິ ສມຸທຍມຄ຺ຄນິໂຣຘສຈ຺ເຈຫິ ສງ຺ຄຫິຕໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ທຸກ຺ຂສມຸທຍສຈ຺ຈານິ ອກຸສລຏ຺ເຐນ ສມຸທຍສຈ຺ເຈນ ສງ຺ຄຫິຕານິ, ທຸກ຺ຂມຄ຺ຄສຈ຺ຈານິ ກຸສລຏ຺ເຐນ ມຄ຺ຄສຈ຺ເຈນ ສງ຺ຄຫິຕານິ, ນ ທສ຺ສນຏ຺ເຐນ. ທຸກ຺ຂນິໂຣຘສຈ຺ຈານິ ອພ຺ຍາກຕຏ຺ເຐນ ນິໂຣຘສຈ຺ເຈນ ສງ຺ຄຫິຕານິ, ນ ອສງ຺ຂຕຏ຺ເຐນາ’’ຕິ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ.

໒. ທຸຕິຍສຸຕ຺ຕນ຺ຕປາຬິວຓ຺ຓນາ

໑໓. ປຸນ ອຎ຺ຎສ຺ສ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖວເສນ ສຈ຺ຈປ຺ປຏິເວຘໍ ນິທ຺ທິສິຕຸກາໂມ ປຸພ຺ເພ ເມ, ຠິກ຺ຂເວຕິອາທິກໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ທສ຺ເສສິ. ຕຕ຺ຖ ປຸພ຺ເພ ເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມ຺ໂພຘາຕິ ຠິກ຺ຂເວ, ມມ ສມ຺ໂພຘິໂຕ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໂຕ ປຸພ຺ເພ. ອນຠິສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສາຕິ ສພ຺ພຘມ຺ເມ ອປ຺ປຏິວິທ຺ຘສ຺ສ. ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ເສວ ສໂຕຕິ ໂພຘິສຕ຺ຕຠູຕສ຺ເສວ. ເອຕທໂຫສີຕິ ໂພຘິປລ຺ລງ຺ເກ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ເອຕໍ ປຣິວິຕກ຺ກິຕໍ ອໂຫສິ. ອສ຺ສາໂທຕິ ອສ຺ສາທີຍຕີຕິ ອສ຺ສາໂທ. ອາທີນໂວຕິ ໂທໂສ. ນິສ຺ສຣຓນ຺ຕິ ອປຄມນໍ. ສຸຂນ຺ຕິ ສຸຂຍຕີຕິ ສຸຂໍ, ຍສ຺ສຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ສຸຂິຕໍ ກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສມນສ຺ສນ຺ຕິ ປີຕິໂສມນສ຺ສໂຍຄໂຕ ໂສຠນໍ ມໂນ ອສ຺ສາຕິ ສຸມໂນ, ສຸມນສ຺ສ ຠາໂວ ໂສມນສ຺ສໍ, ສຸຂເມວ ປີຕິໂຍຄໂຕ ວິເສສິຕໍ. ອນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ອທ຺ຘຸວໍ. ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂວຕ຺ຖຸຕ຺ຕາ ສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂຕ຺ຕາ ຈ ທຸກ຺ຂໍ. ວິປຣິຓາມຘມ຺ມນ຺ຕິ ອວສີ ຫຸຕ຺ວາ ຊຣາຠງ຺ຄວເສນ ປຣິວຕ຺ຕນປກຕິກໍ. ເອເຕນ ອນຕ຺ຕຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ຉນ຺ທຣາຄວິນໂຍຕິ ຉນ຺ທສງ຺ຂາຕສ຺ສ ຣາຄສ຺ສ ສໍວຣຓໍ, ນ ວຓ຺ຓຣາຄສ຺ສ. ຉນ຺ທຣາຄປ຺ປຫານນ຺ຕິ ຕສ຺ເສວ ຉນ຺ທຣາຄສ຺ສ ປຊຫນໍ.

ຍາວກີວຎ຺ຈາຕິອາທີສຸ ຍາວ ອິເມສໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘານໍ…ເປ… ຍຖາຠູຕໍ ນາພ຺ຠຎ຺ຎາສິໍ ນ ອຘິເກນ ຎາເຓນ ປຏິວິຊ຺ຌິໍ, ຕາວ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຠາວໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ອຠິສເມຕາວີ ອຣຫນ຺ຕິ ເນວາຫໍ ປຈ຺ຈຎ຺ຎາສິໍ ເນວ ປຏິຎ຺ຎໍ ອກາສິນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ຘໂຕ ອຕ຺ໂຖ. ກີວຎ຺ຈາຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ຍໂຕຕິ ຍສ຺ມາ, ຍທາ ວາ. ອຖາຕິ ອນນ຺ຕຣໍ. ຎາຓຎ຺ຈ ປນ ເມ ທສ຺ສນໍ ອຸທປາທີຕິ ທສ຺ສນກິຈ຺ຈກຣເຓນ ທສ຺ສນສງ຺ຂາຕໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓຎ຺ຈ ເມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ອກຸປ຺ປາຕິ ໂກເປຕຸໍ ຈາເລຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍາ. ວິມຸຕ຺ຕີຕິ ອຣຫຕ຺ຕຜລວິມຸຕ຺ຕິ. ເອຕາຍ ເອວ ຜລປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຍ ມຄ຺ຄນິພ຺ພານປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາປິ ວຸຕ຺ຕາວ ໂຫນ຺ຕິ. ອຍມນ຺ຕິມາ ຊາຕີຕິ ອຍໍ ປຈ຺ຉິມາ ຂນ຺ຘປ຺ປວຕ຺ຕິ. ນຕ຺ຖິທານິ ປຸນພ຺ຠໂວຕິ ອິທານິ ປຸນ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖິ. ເອເຕນ ປຫີນກິເລສປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ວຸຕ຺ຕາ. ອຣຫໂຕ ຫິ ອວສິຏ຺ຐກິເລສປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ນ ໂຫຕິ.

໓. ທຸຕິຍສຸຕ຺ຕນ຺ຕນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໔. ສຈ຺ຈປ຺ປຏິເວຘຎາຓໂຍຊນກ຺ກເມ ຈ ອຍໍ ຣູປສ຺ສ ອສ຺ສາໂທຕິ ປຫານປ຺ປຏິເວໂຘຕິ ປຸພ຺ພຠາເຄ ‘‘ອຍໍ ຕຓ຺ຫາສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ຣູປສ຺ສ ອສ຺ສາໂທ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ສມຸທຍປ຺ປຫານສງ຺ຂາໂຕ ສມຸທຍສຈ຺ຈປ຺ປຏິເວໂຘ. ສມຸທຍສຈ຺ຈນ຺ຕິ ສມຸທຍສຈ຺ຈປ຺ປຏິເວຘຎາຓໍ. ອຣິຍສຈ຺ຈາຣມ຺ມຓຎາຓມ຺ປິ ຫິ ‘‘ເຍ ເກຈິ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ, ສພ຺ເພ ເຕ ຈຕູສຸ ອຣິຍສຈ຺ເຈສຸ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໓໐໐) ວິຍ ‘‘ສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຍໍ ຣູປສ຺ສ ອາທີນໂວຕິ ປຣິຎ຺ຎາປຏິເວໂຘຕິ ປຸພ຺ພຠາເຄ ‘‘ອຍໍ ຣູປສ຺ສ ອາທີນໂວ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ທຸກ຺ຂປຣິຎ຺ຎາສງ຺ຂາໂຕ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈປ຺ປຏິເວໂຘ. ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈປ຺ປຏິເວຘຎາຓໍ. ອິທໍ ຣູປສ຺ສ ນິສ຺ສຣຓນ຺ຕິ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາປຏິເວໂຘຕິ ປຸພ຺ພຠາເຄ ‘‘ອິທໍ ຣູປສ຺ສ ນິສ຺ສຣຓ’’ນ຺ຕິ ຎຕ຺ວາ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ນິໂຣຘສຈ຺ຉິກິຣິຍາສງ຺ຂາໂຕ ນິໂຣຘສຈ຺ຈປ຺ປຏິເວໂຘ. ນິໂຣຘສຈ຺ຈນ຺ຕິ ນິໂຣຘສຈ຺ຈາຣມ຺ມຓໍ ນິໂຣຘສຈ຺ຈປ຺ປຏິເວຘຎາຓໍ. ຍາ ອິເມສຸ ຕີສຸ ຐາເນສູຕິ ອິເມສຸ ຍຖາວຸຕ຺ເຕສຸ ຕີສຸ ສມຸທຍທຸກ຺ຂນິໂຣເຘສຸ ປຏິເວຘວເສນ ປວຕ຺ຕາ ຍາ ທິຏ຺ຐິ ໂຍ ສງ຺ກປ຺ໂປຕິ ໂຍຊນາ. ຠາວນາປຏິເວໂຘຕິ ອຍໍ ມຄ຺ຄຠາວນາສງ຺ຂາໂຕ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈປ຺ປຏິເວໂຘ. ມຄ຺ຄສຈ຺ຈນ຺ຕິ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈປ຺ປຏິເວຘຎາຓໍ.

໑໕. ປຸນ ອປເຣນ ປຣິຍາເຍນ ສຈ຺ຈານິ ຈ ສຈ຺ຈປ຺ປຏິເວຘຎ຺ຈ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ສຈ຺ຈນ຺ຕິ ກຕິຫາກາເຣຫິ ສຈ຺ຈນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ສພ຺ເພປິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸໂພຘິສຕ຺ຕາ ໂພຘິປລ຺ລງ຺ເກ ນິສິນ຺ນາ ຊຣາມຣຓາທິກສ຺ສ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈສ຺ສ ຊາຕິອາທິກໍ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ’’ຕິ ເອສນ຺ຕິ, ຕຖາ ເອສນ຺ຕາ ຈ ຊຣາມຣຓາທິກສ຺ສ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈສ຺ສ ຊາຕິອາທິກໍ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ ‘‘ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ ວວຕ຺ຖເປນ຺ໂຕ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ສາ ຈ ເອສນາ ໂສ ຈ ປຣິຄ຺ຄໂຫ ສຈ຺ຈານໍ ເອສນຕ຺ຕາ ປຣິຄ຺ຄຫຕ຺ຕາ ຈ ‘‘ສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ເອສນຏ຺ເຐນ ປຣິຄ຺ຄຫຏ຺ເຐນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍຎ຺ຈ ວິຘິ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານມ຺ປິ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄເຫ ລພ຺ຠຕິເຍວ, ສາວການໍ ປນ ອນຸສ຺ສວວເສນ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄເຫ ລພ຺ຠຕິ. ປຏິເວຘຏ຺ເຐນາຕິ ປຸພ຺ພຠາເຄ ຕຖາ ເອສິຕານໍ ປຣິຄ຺ຄຫິຕານຎ຺ຈ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ເອກປຏິເວຘຏ຺ເຐນ.

ກິໍນິທານນ຺ຕິອາທີສຸ ນິທານາທີນິ ສພ຺ພານິ ກາຣຓເວວຈນານິ. ກາຣຓຎ຺ຫິ ຍສ຺ມາ ຜລໍ ນິເທຕິ ‘‘ຫນ຺ທ ນໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ອປ຺ເປຕິ ວິຍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ນິທານ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍສ຺ມາ ຜລໍ ຕໂຕ ສມຸເທຕິ, ຊາຍຕິ, ປຠວຕິ; ຕສ຺ມາ ສມຸທໂຍ, ຊາຕິ, ປຠໂວຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ – ກິໍ ນິທານໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ກິໍນິທານໍ. ໂກ ສມຸທໂຍ ເອຕສ຺ສາຕິ ກິໍສມຸທຍໍ. ກາ ຊາຕິ ເອຕສ຺ສາຕິ ກິໍຊາຕິກໍ. ໂກ ປຠໂວ ເອຕສ຺ສາຕິ ກິໍປຠວໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ຕສ຺ສ ຊາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ອຕ຺ເຖນ ນິທານຎ຺ເຈວ ສມຸທໂຍ ຈ ຊາຕິ ຈ ປຠໂວ ຈ, ຕສ຺ມາ ຊາຕິນິທານນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຊຣາມຣຓນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ. ຊຣາມຣຓສມຸທຍນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຍໍ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ. ຊຣາມຣຓນິໂຣຘນ຺ຕິ ນິໂຣຘສຈ຺ຈໍ. ຊຣາມຣຓນິໂຣຘຄາມິນິໍ ປຏິປທນ຺ຕິ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈໍ. ອິມິນາວ ນເຍນ ສພ຺ພປເທສຸ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໑໖. ນິໂຣຘປ຺ປຊານນາຕິ ອາຣມ຺ມຓກຣເຓນ ນິໂຣຘສ຺ສ ປຊານນາ. ຊາຕິ ສິຍາ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ, ສິຍາ ສມຸທຍສຈ຺ຈນ຺ຕິ ຠວປຈ຺ຈຍາ ປຎ຺ຎາຍນຏ຺ເຐນ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ, ຊຣາມຣຓສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຏ຺ເຐນ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ອວິຊ຺ຊາ ສິຍາ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈນ຺ຕິ ປນ ອາສວສມຸທຍາ ອວິຊ຺ຊາສມຸທຍຏ຺ເຐນາຕິ.

ສຈ຺ຈກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ໂພຊ຺ຌງ຺ຄກຖາ

ໂພຊ຺ຌງ຺ຄກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໗. ອິທານິ ສຈ຺ຈປ຺ປຏິເວຘສິທ຺ຘໍ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄວິເສສໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ກຖິຕາຍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄກຖາຍ ອປຸພ຺ພຕ຺ຖານຸວຓ຺ຓນາ. ຕຕ຺ຖ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ຕາວ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາຕິ ໂພຘິຍາ, ໂພຘິສ຺ສ ວາ ອງ຺ຄາຕິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ (ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໕.໑໘໒) – ຍາ ຫິ ອຍໍ ຘມ຺ມສາມຄ຺ຄີ, ຍາຍ ໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາຍ ລີນຸທ຺ຘຈ຺ຈປຕິຏ຺ຐານາຍູຫນກາມສຸຂຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍຄອຸຈ຺ເຉທສສ຺ສຕາຠິນິເວສາທີນໍ ອເນເກສໍ ອຸປທ຺ທວານໍ ປຏິປກ຺ຂຠູຕາຍ ສຕິຘມ຺ມວິຈຍວີຣິຍປີຕິປສ຺ສທ຺ຘິສມາຘິອຸເປກ຺ຂາສງ຺ຂາຕາຍ ຘມ຺ມສາມຄ຺ຄິຍາ ອຣິຍສາວໂກ ພຸຊ຺ຌຕີຕິ ກຕ຺ວາ ໂພຘີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ພຸຊ຺ຌຕີຕິ ກິເລສສນ຺ຕານນິທ຺ທາຍ ວຸຏ຺ຐຫຕິ, ຈຕ຺ຕາຣິ ວາ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ ປຏິວິຊ຺ຌຕິ, ນິພ຺ພານເມວ ວາ ສຈ຺ຉິກໂຣຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຍຖາຫ – ‘‘ສຕ຺ຕ ໂພຊ຺ຌງ຺ເຄ ຠາເວຕ຺ວາ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໓໗໘; ທີ. ນິ. ໓.໑໔໓). ຕສ຺ສາ ຘມ຺ມສາມຄ຺ຄີສງ຺ຂາຕາຍ ໂພຘິຍາ ອງ຺ຄາຕິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ຌານງ຺ຄມຄ຺ຄງ຺ຄາທໂຍ ວິຍ. ໂຍເປສ ຍຖາວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາຍ ເອຕາຍ ຘມ຺ມສາມຄ຺ຄິຍາ ພຸຊ຺ຌຕີຕິ ກຕ຺ວາ ອຣິຍສາວໂກ ໂພຘີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ສ ໂພຘິສ຺ສ ອງ຺ຄາຕິປິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ເສນງ຺ຄຣຖງ຺ຄາທໂຍ ວິຍ. ເຕນາຫຸ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ ‘‘ພຸຊ຺ຌນກສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອງ຺ຄາຕິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ’’ຕິ. ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາທີນໍ ອຕ຺ໂຖ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍນິທ຺ເທເສ ວຸຕ຺ໂຕ.

ໂພຊ຺ຌງ຺ຄຕ຺ຖນິທ຺ເທເສ ໂພຘາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ພຸຊ຺ຌນຕ຺ຖາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ກສ຺ສ ພຸຊ຺ຌນຕ຺ຖາຍ? ມຄ຺ຄຜເລຫິ ນິພ຺ພານສ຺ສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຍ ກຕກິຈ຺ຈສ຺ສ ພຸຊ຺ຌນຕ຺ຖາຍ, ມຄ຺ເຄນ ວາ ກິເລສນິທ຺ທາໂຕ ປພຸຊ຺ຌນຕ຺ຖາຍ ຜເລນ ປພຸທ຺ຘຠາວຕ຺ຖາຍາປີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ພລວວິປສ຺ສນາຍປິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ໂພຘາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ອຍໍ ວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄຜລໂພຊ຺ຌງ຺ຄານໍ ສາຘາຣຓຕ຺ໂຖ. ຕີສຸປິ ຫິ ຐາເນສຸ ໂພຘາຍ ນິພ຺ພານປຏິເວຘາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ເອເຕນ ໂພຘິຍາ ອງ຺ຄາຕິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ພຸຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາຕິອາທີຫິ ປຎ຺ຈຫິ ຈຕຸກ຺ເກຫິ ວຸຕ຺ຕານໍ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍນິທ຺ເທເສ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປິ ຈ ພຸຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄານໍ ສກິຈ຺ຈກຣເຓ ສມຕ຺ຖຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ກຕ຺ຕຸນິທ຺ເທໂສ. ພຸຊ຺ຌນຏ຺ເຐນາຕິ ສກິຈ຺ຈກຣຓສມຕ຺ຖຕ຺ເຕປິ ສຕິ ກຕ຺ຕຸໂນ ອຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຠາວນິທ຺ເທໂສ. ໂພເຘນ຺ຕີຕິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄຠາວນາຍ ພຸຊ຺ຌນ຺ຕານໍ ໂຍຄີນໍ ປໂຍຊກຕ຺ຕາ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄານໍ ເຫຕຸກຕ຺ຕຸນິທ຺ເທໂສ. ໂພຘນຏ຺ເຐນາຕິ ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ປໂຍຊກເຫຕຸກຕ຺ຕຸນາ ຠາວນິທ຺ເທໂສ. ເອເຕຫິ ໂພຘິຍາ ອງ຺ຄາ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂພຘິປກ຺ຂິຍຏ຺ເຐນາຕິ ພຸຊ຺ຌນຏ຺ເຐນ ໂພຘີຕິ ລທ຺ຘນາມສ຺ສ ໂຍຄິສ຺ສ ປກ຺ເຂ ຠວຕ຺ຕາ. ອຍເມເຕສໍ ໂຍຄິໂນ ອຸປກາຣກຕ຺ຕນິທ຺ເທໂສ. ເອເຕຫິ ໂພຘິສ຺ສ ອງ຺ຄາຕິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ພຸທ຺ຘິລຠນຏ຺ເຐນາຕິອາທິເກ ຉກ຺ເກ ພຸທ຺ຘິລຠນຏ຺ເຐນາຕິ ໂຍຄາວຈເຣນ ພຸທ຺ຘິຍາ ປາປຸຓນຏ຺ເຐນ. ໂຣປນຏ຺ເຐນາຕິ ສຕ຺ຕານໍ ປຕິຏ຺ຐາປນຏ຺ເຐນ. ປາປນຏ຺ເຐນາຕິ ປຕິຏ຺ຐາປິຕາຍ ນິຏ຺ຐາປນຏ຺ເຐນ. ອິເມ ວິປສ຺ສນາໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ປຕິ-ອຠິ-ສໍ-ອິຕິ ຕີຫິ ອຸປສຄ຺ເຄຫິ ວິເສສິຕາ ມຄ຺ຄຜລໂພຊ຺ຌງ຺ຄາຕິ ວທນ຺ຕິ. ສພ຺ເພສມ຺ປິ ຘມ຺ມໂວຫາເຣນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐານໍ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄານໍ ໂພຘິຍາ ອງ຺ຄາຕິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ມູລມູລກາທິທສກວຓ຺ຓນາ

໑໘. ມູລຏ຺ເຐນາຕິອາທິເກ ມູລມູລເກ ທສເກ ມູລຏ຺ເຐນາຕິ ວິປສ຺ສນາທີສຸ ປຸຣິມາ ປຸຣິມາ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ປຈ຺ຉິມານໍ ປຈ຺ຉິມານໍ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄານຎ຺ຈ ສຫຊາຕຘມ຺ມານຎ຺ຈ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎຎ຺ຈ ມູລຏ຺ເຐນ. ມູລຈຣິຍຏ຺ເຐນາຕິ ມູລໍ ຫຸຕ຺ວາ ຈຣິຍາ ປວຕ຺ຕິ ມູລຈຣິຍາ. ເຕນ ມູລຈຣິຍຏ຺ເຐນ, ມູລໍ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມູລປຣິຄ຺ຄຫຏ຺ເຐນາຕິ ເຕ ເອວ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ອາທິໂຕ ປຠຸຕິ ອຸປ຺ປາທນຕ຺ຖາຍ ປຣິຄຍ຺ຫມານຕ຺ຕາ ປຣິຄ຺ຄຫາ, ມູລານິເຍວ ປຣິຄ຺ຄຫາ ມູລປຣິຄ຺ຄຫາ. ເຕນ ມູລປຣິຄ຺ຄຫຏ຺ເຐນ. ເຕ ເອວ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ປຣິວາຣວເສນ ປຣິວາຣຏ຺ເຐນ. ຠາວນາປາຣິປູຣິວເສນ ປຣິປູຣຓຏ຺ເຐນ. ນິຏ຺ຐໍ ປາປຸຓນວເສນ ປຣິປາກຏ຺ເຐນ. ເຕ ເອວ ມູລານິ ຈ ຉພ຺ພິຘາ ປເຠທຠິນ຺ນຕ຺ຕາ ປຏິສມ຺ຠິທາ ຈາຕິ ມູລປຏິສມ຺ຠິທາ. ເຕນ ມູລປຏິສມ຺ຠິທຏ຺ເຐນ. ມູລປຏິສມ຺ຠິທາປາປນຏ຺ເຐນາຕິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄຠາວນານຸຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ໂຍຄິໂນ ຕໍ ມູລປຏິສມ຺ຠິທໍ ປາປນຏ຺ເຐນ. ຕສ຺ເສວ ໂຍຄິໂນ ຕສ຺ສາ ມູລປຏິສມ຺ຠິທາຍ ວສີຠາວຏ຺ເຐນ. ເສເສສຸປິ ອີທິເສສຸ ປຸຄ຺ຄລໂວຫາເຣສຸ ໂພຘິສ຺ສ ອງ຺ຄາຕິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ມູລປຏິສມ຺ຠິທາຍ ວສີຠາວປ຺ປຕ຺ຕານມ຺ປີຕິ ອີທິເສສຸປິ ນິຏ຺ຐາວຈເນສຸ ຜລໂພຊ຺ຌງ຺ຄາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວສີຠາວໍ ປຕ຺ຕານນ຺ຕິປິ ປາໂຐ.

ມູລມູລກທສກໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ.

ເສເສສຸປິ ເຫຕຸມູລກາທີສຸ ນວສຸ ທສເກສຸ ອິມິນາວ ນເຍນ ສາຘາຣຓວຈນານໍ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອສາຘາຣເຓສຸ ປນ ຍຖາວຸຕ຺ຕາ ເອວ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ຍຖາວຸຕ຺ຕານໍ ຘມ຺ມານໍ ຊນກຕ຺ຕາ ເຫຕູ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ. ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກຕ຺ຕາ ປຈ຺ຈຍາ ນາມ. ເຕ ເອວ ຕທງ຺ຄສມຸຈ຺ເຉທປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິວິສຸທ຺ຘິຠູຕຕ຺ຕາ ວິສຸທ຺ຘິ ນາມ. ວຊ຺ຊວິຣຫິຕຕ຺ຕາ ອນວຊ຺ຊາ ນາມ. ‘‘ສພ຺ເພປິ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ເນກ຺ຂມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ເນກ຺ຂມ຺ມໍ ນາມ. ກິເລເສຫິ ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕທງ຺ຄວິມຸຕ຺ຕິອາທິວເສນ ວິມຸຕ຺ຕິ ນາມ. ມຄ຺ຄຜລໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ວິສຍີຠູເຕຫິ ອາສເວຫິ ວິຣຫິຕຕ຺ຕາ ອນາສວາ. ຕິວິຘາປິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ກິເລເສຫິ ສຸຎ຺ຎຕ຺ຕາ ຕທງ຺ຄວິເວກາທິວເສນ ວິເວກາ. ວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ປຣິຈ຺ຈາຄໂວສຄ຺ຄຕ຺ຕາ ປກ຺ຂນ຺ທນໂວສຄ຺ຄຕ຺ຕາ ຈ ໂວສຄ຺ຄາ. ຜລໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ປກ຺ຂນ຺ທນໂວສຄ຺ຄຕ຺ຕາ ໂວສຄ຺ຄາ.

໑໙. ມູລຏ຺ຐໍ ພຸຊ຺ຌນ຺ຕີຕິອາທໂຍ ເອເກກປທວເສນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ ນວ ທສກາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພາ. ວສີຠາວປ຺ປຕ຺ຕານນ຺ຕິ ປທໍ ປນ ວຕ຺ຕມານວຈນາຠາເວນ ນ ໂຍຊິຕໍ. ປຣິຄ຺ຄຫຏ຺ຐາທໂຍ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍນິທ຺ເທເສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາ.

໒໐. ປຸນ ເຖໂຣ ອຕ຺ຕນາ ເທສິຕໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ນິທ຺ເທສວເສນ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄວິຘິໍ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ ເອກໍ ສມຍນ຺ຕິອາທິກໍ ນິທານໍ ວຕ຺ວາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ຕາວ ອຸທ຺ທິສິ. ອຕ຺ຕນາ ເທສິຕສຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອວ ເຈຕ຺ຖ ເອວໍ ເມ ສຸຕນ຺ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕຕິ ປເນຕ຺ຖ ເທສກພ຺ຍຕ຺ຕິຠາວຕ຺ຖໍ ອຕ຺ຕານໍ ປຣໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອີທິສຎ຺ຫິ ວຈນໍ ໂລເກ ຄນ຺ເຖສຸ ປຍຸຊ຺ຊນ຺ຕິ. ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍນ຺ຕິ ສກລໍ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍໍ. ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍຄຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ເສສທ຺ວເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ ອິຕິ ເຈ ເມ ໂຫຕີຕິ ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄຕິ ເອວຎ຺ເຈ ມຍ຺ຫໍ ໂຫຕິ. ອປ຺ປມາໂຓຕິ ເມ ໂຫຕີຕິ ອປ຺ປມາໂຓຕິ ເອວໍ ເມ ໂຫຕິ. ສຸສມາຣທ຺ໂຘຕິ ເມ ໂຫຕີຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ປຣິປຸຓ຺ໂຓຕິ ເອວໍ ເມ ໂຫຕິ. ຕິຏ຺ຐນ຺ຕນ຺ຕິ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມເຓ ປວຕ຺ຕິວເສນ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕໍ. ຈວຕີຕິ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓໂຕ ອປຄຈ຺ຉຕິ. ເສສໂພຊ຺ຌງ຺ເຄສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ຣາຊມຫາມຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ຣຎ຺ໂຎ ມຫາອມຈ຺ຈສ຺ສ, ມຫຕິຍາ ວາ ໂຠຄມຕ຺ຕາຍ ໂຠຄປ຺ປມາເຓນ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ. ນານາຣຕ຺ຕານນ຺ຕິ ນານາຣງ຺ຄຣຕ຺ຕານໍ, ປູຣຓຕ຺ເຖ ສາມິວຈນໍ, ນານາຣຕ຺ເຕຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸສ຺ສກຣຓ຺ຑໂກຕິ ທຸສ຺ສເປຬາ. ທຸສ຺ສຍຸຄນ຺ຕິ ວຕ຺ຖຍຸຄລໍ. ປາຣຸປິຕຸນ຺ຕິ ອຈ຺ຉາເທຕຸໍ. ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ເຖຣສ຺ສ ຜລໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ກຖິຕາ. ຍທາ ຫິ ເຖໂຣ ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄໍ ສີສໍ ກຕ຺ວາ ຜລສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊຕິ, ຕທາ ອິຕເຣ ຕທນ຺ວຍາ ໂຫນ຺ຕິ. ຍທາ ຘມ຺ມວິຈຍາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ, ຕທາ ເສສາປິ ຕທນ຺ວຍາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເອວໍ ຜລສມາປຕ຺ຕິຍາ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຓ຺ຓວສີຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ເຖໂຣ ອິມໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ກເຖສີຕິ.

ສຸຕ຺ຕນ຺ຕນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໒໑. ກຖໍ ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ ອິຕິ ເຈ ໂຫຕີຕິ ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄຕິ ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄໍ ສີສໍ ກຕ຺ວາ ຜລສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອຎ຺ເຎສຸ ໂພຊ຺ຌງ຺ເຄສຸ ວິຊ຺ຊມາເນສຸ ເອວໍ ອຍໍ ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ ໂຫຕີຕິ ອິຕິ ເຈ ປວຕ຺ຕສ຺ສ ກຖໍ ໂສ ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍາວຕາ ນິໂຣຘູປຏ຺ຐາຕີຕິ ຍຕ຺ຕເກນ ກາເລນ ນິໂຣໂຘ ອຸປຏ຺ຐາຕິ, ຍຕ຺ຕເກ ກາເລ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ນິພ຺ພານໍ ອຸປຏ຺ຐາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍາວຕາ ອຈ຺ຈີຕິ ຍຕ຺ຕເກນ ປຣິມາເຓນ ຊາລາ. ກຖໍ ອປ຺ປມາໂຓ ອິຕິ ເຈ ໂຫຕີຕິ ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄຕິ ນ ອປ຺ປມາເຓປິ ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ເຄ ວິຊ຺ຊມາເນ ເອວໍ ອຍໍ ອປ຺ປມາໂຓ ໂຫຕີຕິ ອິຕິ ເຈ ປວຕ຺ຕສ຺ສ ໂສ ອປ຺ປມາໂຓ ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ ກຖໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປມາຓພທ຺ຘາຕິ ກິເລສາ ຈ ປຣິຍຸຏ຺ຐານາ ຈ ໂປໂນຠວິກສງ຺ຂາຣາ ຈ ປມາຓພທ຺ຘາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ. ‘‘ຣາໂຄປມາຓກຣໂຓ, ໂທໂສ ປມາຓກຣໂຓ, ໂມໂຫ ປມາຓກຣໂຓ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໕໙) ວຈນໂຕ ຣາຄາທໂຍ ຍສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ‘‘ອຍໍ ເອຕ຺ຕໂກ’’ຕິ ຕສ຺ສ ປມາຓກຣຓໂຕ ປມາຓໍ ນາມ. ຕສ຺ມິໍ ປມາເຓ ພທ຺ຘາ ປຏິພທ຺ຘາ ອາຍຕ຺ຕາຕິ ກິເລສາທໂຍ ປມາຓພທ຺ຘາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ. ກິເລສາຕິ ອນຸສຍຠູຕາ, ປຣິຍຸຏ຺ຐານາຕິ ສມຸທາຈາຣປ຺ປຕ຺ຕກິເລສາ. ສງ຺ຂາຣາ ໂປໂນຠວິກາຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຠວກຣຓໍ ປຸນຠໂວ, ປຸນຠໂວ ສີລເມເຕສນ຺ຕິ ໂປນຠວິກາ, ໂປນຠວິກາ ເອວ ໂປໂນຠວິກາ. ກຸສລາກຸສລກມ຺ມສງ຺ຂາຕາ ສງ຺ຂາຣາ. ອປ຺ປມາໂຓຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣສ຺ສ ປມາຓສ຺ສ ອຠາເວນ ອປ຺ປມາໂຓ. ມຄ຺ຄຜລານມ຺ປິ ອປ຺ປມາຓຕ຺ຕາ ຕໂຕ ວິເສສນຕ຺ຖໍ ອຈລຏ຺ເຐນ ອສງ຺ຂຕຏ຺ເຐນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠງ຺ຄາຠາວໂຕ ອຈໂລ, ປຈ຺ຈຍາຠາວໂຕ ອສງ຺ຂໂຕ. ໂຍ ຫິ ອຈໂລ ອສງ຺ຂໂຕ ຈ, ໂສ ອຕິວິຍ ປມາຓວິຣຫິໂຕ ໂຫຕິ.

ກຖໍ ສຸສມາຣທ຺ໂຘ ອິຕິ ເຈ ໂຫຕີຕິ ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄຕິ ອນນ຺ຕຣໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ວິສມາຕິ ສຍຎ຺ຈ ວິສມຕ຺ຕາ, ວິສມສ຺ສ ຈ ຠາວສ຺ສ ເຫຕຸຕ຺ຕາ ວິສມາ. ສມຘມ຺ໂມຕິ ສນ຺ຕຏ຺ເຐນ ປຓີຕຏ຺ເຐນ ສໂມ ຘມ຺ໂມ. ປມາຓາຠາວໂຕ ສນ຺ໂຕ. ‘‘ຍາວຕາ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມາ ສງ຺ຂຕາ ວາ ອສງ຺ຂຕາ ວາ, ວິຣາໂຄ ເຕສໍ ຘມ຺ມານໍ ອຄ຺ຄມກ຺ຂາຍຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໓໔; ອິຕິວຸ. ໙໐) ວຈນໂຕ ສພ຺ພຘມ຺ມຸຕ຺ຕມຏ຺ເຐນ ປຓີໂຕ. ຕສ຺ມິໍ ສມຘມ຺ໂມຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສຸສເມ ອາຣທ຺ໂຘ ສຸສມາຣທ຺ໂຘ. ອາວຊ຺ຊິຕຕ຺ຕາຕິ ຜລສມາປຕ຺ຕິຍາ ປວຕ຺ຕກາລໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນຸປ຺ປາທາທິສງ຺ຂາເຕ ນິພ຺ພາເນ ມໂນທ຺ວາຣາວຊ຺ຊນສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ປວຕ຺ຕຕິ. ອຸປ຺ປາທາທີນິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖານິ. ເສສໂພຊ຺ຌງ຺ຄມູລເກສຸປິ ວາເຣສຸ ເອເສວ ນໂຍ.

ໂພຊ຺ຌງ຺ຄກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ເມຕ຺ຕາກຖາ

ເມຕ຺ຕາກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໒. ອິທານິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄກຖານນ຺ຕຣໍ ກຖິຕາຍ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄກຖາຄຕິຍາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍ ເມຕ຺ຕາກຖາຍ ອປຸພ຺ພຕ຺ຖານຸວຓ຺ຓນາ. ຕຕ຺ຖ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ຕາວ ອາເສວິຕາຍາຕິ ອາທເຣນ ເສວິຕາຍ. ຠາວິຕາຍາຕິ ວຑ຺ຒິຕາຍ. ພຫຸລີກຕາຍາຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ກຕາຍ. ຍານີກຕາຍາຕິ ຍຸຕ຺ຕຍານສທິສາຍ ກຕາຍ. ວຕ຺ຖຸກຕາຍາຕິ ປຕິຏ຺ຐານຏ຺ເຐນ ວຕ຺ຖຸ ວິຍ ກຕາຍ. ອນຸຏ຺ຐິຕາຍາຕິ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕາຍ. ປຣິຈິຕາຍາຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ຈິຕາຍ ອຸປຈິຕາຍ. ສຸສມາຣທ຺ຘາຍາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ສມາຣທ຺ຘາຍ ສຸກຕາຍ. ອານິສໍສາຕິ ຄຸຓາ. ປາຏິກງ຺ຂາຕິ ປຏິກງ຺ຂິຕພ຺ພາ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ. ສຸຂໍ ສຸປຕີຕິ ຍຖາ ເສສຊນາ ສມ຺ປຣິວຕ຺ຕມານາ ກາກຈ຺ຉມານາ ທຸກ຺ຂໍ ສຸປນ຺ຕິ, ເອວໍ ອສຸປິຕ຺ວາ ສຸຂໍ ສຸປຕິ. ນິທ຺ທໍ ໂອກ຺ກນ຺ໂຕປິ ສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປນ຺ໂນ ວິຍ ໂຫຕິ. ສຸຂໍ ປຏິພຸຊ຺ຌຕີຕິ ຍຖາ ອຎ຺ເຎ ນິຕ຺ຖຸນນ຺ຕາ ວິຊມ຺ຠນ຺ຕາ ສມ຺ປຣິວຕ຺ຕນ຺ຕາ ທຸກ຺ຂໍ ປຏິພຸຊ຺ຌນ຺ຕິ, ເອວໍ ອປຏິພຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ວິກສມານມິວ ປທຸມໍ ສຸຂໍ ນິພ຺ພິກາຣໍ ປຏິພຸຊ຺ຌຕິ. ນ ປາປກໍ ສຸປິນໍ ປສ຺ສຕີຕິ ສຸປິນໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕປິ ຠທ຺ທກເມວ ສຸປິນໍ ປສ຺ສຕິ. ເຈຕິຍໍ ວນ຺ທນ຺ໂຕ ວິຍ ປູຊໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ວິຍ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ວິຍ ຈ ໂຫຕິ. ຍຖາ ປນຎ຺ເຎ ອຕ຺ຕານໍ ໂຈເຣຫິ ປຣິວາຣິຕໍ ວິຍ ວາເຬຫິ ອຸປທ຺ທຸຕໍ ວິຍ ປປາເຕ ປຕນ຺ຕໍ ວິຍ ຈ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ນ ເອວໍ ປາປກໍ ສຸປິນໍ ປສ຺ສຕິ. ມນຸສ຺ສານໍ ປິໂຍ ໂຫຕີຕິ ອຸເຣ ອາມຸຕ຺ຕມຸຕ຺ຕາຫາໂຣ ວິຍ ສີເສ ປິຬນ຺ຘມາລາ ວິຍ ຈ ມນຸສ຺ສານໍ ປິໂຍ ໂຫຕິ ມນາໂປ. ອມນຸສ຺ສານໍ ປິໂຍ ໂຫຕີຕິ ຍເຖວ ຈ ມນຸສ຺ສານໍ, ເອວໍ ອມນຸສ຺ສານມ຺ປິ ປິໂຍ ໂຫຕິ. ເທວຕາ ຣກ຺ຂນ຺ຕີຕິ ປຸຕ຺ຕມິວ ມາຕາປິຕໂຣ ເທວຕາ ຣກ຺ຂນ຺ຕິ. ນາສ຺ສ ອຄ຺ຄິ ວາ ວິສໍ ວາ ສຕ຺ຖໍ ວາ ກມຕີຕິ ເມຕ຺ຕາວິຫາຣິສ຺ສ ກາເຍ ອຄ຺ຄິ ວາ ວິສໍ ວາ ສຕ຺ຖໍ ວາ ນ ກມຕິ ນ ປວິສຕິ, ນາສ຺ສ ກາຍໍ ວິໂກເປຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຸວຏໍ ຈິຕ຺ຕໍ ສມາຘິຍຕີຕິ ເມຕ຺ຕາວິຫາຣິໂນ ຂິປ຺ປເມວ ຈິຕ຺ຕໍ ສມາຘິຍຕິ, ນຕ຺ຖິ ຕສ຺ສ ທນ຺ຘາຍິຕຕ຺ຕໍ. ມຸຂວຓ຺ໂຓ ວິປ຺ປສີທຕີຕິ ພນ຺ຘນາ ປມຸຕ຺ຕຕາລປກ຺ກໍ ວິຍ ຈສ຺ສ ວິປ຺ປສນ຺ນວຓ຺ຓໍ ມຸຂໍ ໂຫຕິ. ອສມ຺ມູຬ຺ໂຫ ກາລໍ ກໂຣຕີຕິ ເມຕ຺ຕາວິຫາຣິໂນ ສມ຺ໂມຫມຣຓໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ອສມ຺ມູຬ຺ໂຫ ນິທ຺ທໍ ໂອກ຺ກມນ຺ໂຕ ວິຍ ກາລໍ ກໂຣຕິ. ອຸຕ຺ຕຣິ ອປ຺ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ໂຕຕິ ເມຕ຺ຕາສມາປຕ຺ຕິໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິໍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ອຘິຄນ຺ຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ອິໂຕ ຈວິຕ຺ວາ ສຸຕ຺ຕປ຺ປພຸທ຺ໂຘ ວິຍ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກູປໂຄ ໂຫຕີຕິ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກໍ ອຸປປຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເມຕ຺ຕານິທ຺ເທເສ ອໂນຘິໂສ ຜຣຓາຕິ ໂອຘິ ມຣິຍາທາ, ນ ໂອຘິ ອໂນຘິ. ຕໂຕ ອໂນຘິໂສ, ອໂນຘິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ, ນິປ຺ປເທສໂຕ ຜຸສນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂອຘິໂສຕິ ປເທສວເສນ. ທິສາຜຣຓາຕິ ທິສາສຸ ຜຣຓາ. ສພ຺ເພຕິ ອນວເສສປຣິຍາທານໍ. ສຕ຺ຕາຕິປທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ຎາຓກຖາມາຕິກາວຓ຺ຓນາຍໍ ວຸຕ຺ໂຕ, ຣຸຬ຺ຫີສທ຺ເທນ ປນ ວີຕຣາເຄສຸປິ ອຍໍ ໂວຫາໂຣ ວຕ຺ຕຕິ ວິລີວມເຍປິ ພີຊນິວິເສເສ ຕາລວຓ຺ຏໂວຫາໂຣ ວິຍ. ອເວຣາຕິ ເວຣຣຫິຕາ. ອພ຺ຍາປຊ຺ຊາຕິ ພ຺ຍາປາທຣຫິຕາ. ອນີຆາຕິ ນິທ຺ທຸກ຺ຂາ. ອນິຄ຺ຆາຕິປິ ປາໂຐ. ສຸຂີ ອຕ຺ຕານໍ ປຣິຫຣນ຺ຕູຕິ ສຸຂິຕາ ຫຸຕ຺ວາ ອຕ຺ຕຠາວໍ ວຕ຺ຕຍນ຺ຕຸ. ‘‘ອເວຣາ’’ຕິ ຈ ສກສນ຺ຕາເນ ຈ ປເຣ ປຏິຈ຺ຈ, ປຣສນ຺ຕາເນ ຈ ອິຕເຣ ປຏິຈ຺ຈ ເວຣາຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ, ‘‘ອພ຺ຍາປຊ຺ຊາ’’ຕິອາທີສຸ ເວຣາຠາວາ ຕມ຺ມູລກພ຺ຍາປາທາຠາໂວ, ‘‘ອນີຆາ’’ຕິ ພ຺ຍາປາທາຠາວາ ຕມ຺ມູລກທຸກ຺ຂາຠາໂວ, ‘‘ສຸຂີ ອຕ຺ຕານໍ ປຣິຫຣນ຺ຕູ’’ຕິ ທຸກ຺ຂາຠາວາສຸເຂນ ອຕ຺ຕຠາວປຣິຫຣຓໍ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ວຈນສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ. ອິເມສຸ ຈ ‘‘ອເວຣາ ໂຫນ຺ຕູ’’ຕິອາທີສຸ ຈຕູສຸປິ ວຈເນສຸ ຍໍ ຍໍ ປາກຏໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ວເສນ ເມຕ຺ຕາຍ ຜຣຕິ.

ປາຓາຕິອາທີສຸ ປາຓນຕາຍ ປາຓາ, ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຕາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠູຕຕ຺ຕາ ຠູຕາ, ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ນິຣໂຍ, ຕໍ ປຸໍ ຄລນ຺ຕິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ປຸຄ຺ຄລາ. ອຕ຺ຕຠາໂວ ວຸຈ຺ຈຕິ ສຣີຣໍ, ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກເມວ ວາ, ຕໍ ອຸປາທາຍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິມຕ຺ຕສພ຺ຠາວໂຕ, ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ປຣິຍາປນ຺ນາ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາ ອນ຺ໂຕຄຘາຕິ ອຕ຺ຕຠາວປຣິຍາປນ຺ນາ. ຍຖາ ຈ ສຕ຺ຕາຕິ ວຈນໍ, ເອວໍ ເສສານິປິ ຣຸຬ຺ຫີວເສນ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ສພ຺ພາເນຕານິ ສພ຺ພສຕ຺ຕເວວຈນານີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ກາມຎ຺ຈ ອຎ຺ຎານິປິ ‘‘ສພ຺ເພ ຊນ຺ຕູ ສພ຺ເພ ຊີວາ’’ຕິອາທີນິ ສພ຺ພສຕ຺ຕເວວຈນານິ ອຕ຺ຖິ, ປາກຏວເສນ ປນ ອິມາເນວ ປຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ປຎ຺ຈຫາກາເຣຫິ ອໂນຘິໂສ ຜຣຓາ ເມຕ຺ຕາເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຍ ປນ ‘‘ສຕ຺ຕາ ປາຓາ’’ຕິອາທີນໍ ນ ເກວລໍ ວຈນມຕ຺ຕໂຕວ, ອຖ ໂຂ ອຕ຺ຖໂຕປິ ນານຕ຺ຕເມວ ອິຈ຺ເຉຍ຺ຍຸໍ, ເຕສໍ ອໂນຘິໂສ ຜຣຓາ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ຕສ຺ມາ ຕຖາ ອຕ຺ຖໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອິເມສຸ ປຎ຺ຈສຸ ອາກາເຣສຸ ອຎ຺ຎຕຣວເສນ ອໂນຘິໂສ ເມຕ຺ຕາຍ ຜຣຕິ.

ໂອຘິໂສ ຜຣເຓ ປນ ອິຕ຺ຖິໂຍ ປຸຣິສາຕິ ລິງ຺ຄວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຣິຍາ ອນຣິຍາຕິ ອຣິຍປຸຖຸຊ຺ຊນວເສນ, ເທວາມນຸສ຺ສາ ວິນິປາຕິກາຕິ ອຸປປຕ຺ຕິວເສນ. ທິສາຜຣເຓປິ ທິສາວິຠາຄໍ ອກຕ຺ວາ ສພ຺ພທິສາສຸ ‘‘ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ຜຣຓໂຕ ອໂນຘິໂສ ຜຣຓາ ໂຫຕິ, ສພ຺ພທິສາສຸ ‘‘ສພ຺ພາ ອິຕ຺ຖິໂຍ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ຜຣຓໂຕ ໂອຘິໂສ ຜຣຓາ.

ຍສ຺ມາ ປນ ອຍໍ ຕິວິຘາປິ ເມຕ຺ຕາຜຣຓາ ອປ຺ປນາປຕ຺ຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວເສນ ວຸຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ຕີສຸ ວາເຣສຸ ອປ຺ປນາ ຄເຫຕພ຺ພາ. ອໂນຘິໂສ ຜຣເຓ ຕາວ ‘‘ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາ ອເວຣາ ໂຫນ຺ຕູ’’ຕິ ເອກາ, ‘‘ອພ຺ຍາປຊ຺ຊາ ໂຫນ຺ຕູ’’ຕິ ເອກາ ‘‘ອນີຆາ ໂຫນ຺ຕູ’’ຕິ ເອກາ, ‘‘ສຸຂີ ອຕ຺ຕານໍ ປຣິຫຣນ຺ຕູ’’ຕິ ເອກາ. ຕານິປິ ຫິ ຈຕ຺ຕາຣິ ຫິໂຕປສໍຫາຣວເສເນວ ວຸຕ຺ຕານິ. ຫິໂຕປສໍຫາຣລກ຺ຂຓາ ຫິ ເມຕ຺ຕາ. ອິຕິ ‘‘ສຕ຺ຕາ’’ຕິອາທີສຸ ປຎ຺ຈສຸ ອາກາເຣສຸ ຈຕສ຺ສນ຺ນໍ ຈຕສ຺ສນ຺ນໍ ອປ຺ປນານໍ ວເສນ ວີສຕິ ອປ຺ປນາ ໂຫນ຺ຕິ, ໂອຘິໂສ ຜຣເຓ ‘‘ສພ຺ພາ ອິຕ຺ຖິໂຍ’’ຕິອາທີສຸ ສຕ຺ຕສຸ ອາກາເຣສຸ ຈຕສ຺ສນ຺ນໍ ຈຕສ຺ສນ຺ນໍ ວເສນ ອຏ຺ຐວີສຕິ ອປ຺ປນາ. ທິສາຜຣເຓ ປນ ‘‘ສພ຺ເພ ປຸຣຕ຺ຖິມາຍ ທິສາຍ ສຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ເອກເມກິສ຺ສາ ທິສາຍ ວີສຕິ ວີສຕິ ກຕ຺ວາ ທ຺ເວ ສຕານິ, ‘‘ສພ຺ພາ ປຸຣຕ຺ຖິມາຍ ທິສາຍ ອິຕ຺ຖິໂຍ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ເອກເມກິສ຺ສາ ທິສາຍ ອຏ຺ຐວີສຕິ ອຏ຺ຐວີສຕິ ກຕ຺ວາ ອສີຕິ ທ຺ເວ ສຕານີຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຕານິ ອສີຕິ ຈ ອປ຺ປນາ. ອິຕິ ສພ຺ພານິປິ ອິຘ ວຸຕ຺ຕານິ ອຏ຺ຐວີສາຘິການິ ປຎ຺ຈ ອປ຺ປນາສຕານິ ໂຫນ຺ຕິ. ຍຖາ ຈ ເມຕ຺ຕາຍ ຕິວິເຘນ ຜຣຓາ ວຸຕ຺ຕາ, ຕຖາ ກຣຸຓາມຸທິຕາອຸເປກ຺ຂານມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕາວ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໑. ອິນ຺ທ຺ຣິຍວາຣວຓ຺ຓນາ

໒໓. ອຖ ເມຕ຺ຕູປສໍຫາຣາກາຣໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍາທິປຣິຠາວນຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕຸໍ ສພ຺ເພສໍ ສຕ຺ຕານໍ ປີຬນໍ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປີຬນນ຺ຕິ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໂຕ ສຣີຣປີຬນໍ. ອຸປຆາຕນ຺ຕິ ພາຫິຣໂຕ ສຣີໂຣປຆາຕໍ. ສນ຺ຕາປນ຺ຕິ ຍຖາ ຕຖາ ວາ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາປນໍ. ປຣິຍາທານນ຺ຕິ ປກຕິຍາ ຊີວິຕາທິປຣິກ຺ຂຍໍ. ວິເຫສນ຺ຕິ ປຣໂຕ ຊີວິຕວິເຫຐນໍ. ວຊ຺ເຊຕ຺ວາຕິ ປີຬນາທີສຸ ເອເກກໍ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ເຕເນວ ອປເນຕ຺ວາ. ອິມານິ ປີຬນາທີນິ ປຎ຺ຈ ປທານິ ເມຕ຺ໂຕປສໍຫາຣສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂວິວຊ຺ຊນວເສນ ວຸຕ຺ຕານິ, ອປີຬນາຍາຕິອາທີນິ ເມຕ຺ໂຕປສໍຫາຣວເສນ. ອປີຬນາຍາຕິ ອປີຬນາກາເຣນ, ສພ຺ເພ ສຕ຺ເຕ ເມຕ຺ຕາຍຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ. ມາ ເວຣິໂນ ມາ ທຸກ຺ຂິໂນ ມາ ທຸກ຺ຂິຕຕ຺ຕາຕິ ອິມານິປິ ຕີຓິ ເມຕ຺ໂຕປສໍຫາຣສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂປຏິກ຺ເຂປວຈນານິ. ມາ-ວຈນສ຺ສ ມາ ໂຫນ຺ຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອເວຣິໂນ ສຸຂິໂນ ສຸຂິຕຕ຺ຕາຕິ ອິມານິ ຕີຓິ ເມຕ຺ໂຕປສໍຫາຣວຈນານິ. ‘‘ອພ຺ຍາປຊ຺ຊາ ອນີຆາ’’ຕິ ອິທໍ ທ຺ວຍໍ ‘‘ສຸຂິໂນ’’ຕິ ວຈເນນ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສຸຂິຕຕ຺ຕາຕິ ຕສ຺ເສວ ສຸຂສ຺ສ ນິຈ຺ຈປ຺ປວຕ຺ຕິທສ຺ສນໍ. ‘‘ສຸຂິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ຈ ‘‘ສຸຂີ ອຕ຺ຕານໍ ປຣິຫຣນ຺ຕູ’’ຕິ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກໍ. ‘‘ອປີຬນາຍາ’’ຕິອາທີຫິ ວາ ອພ຺ຍາປຊ຺ຊານີຆວຈນານິ ສງ຺ຄຫິຕານິ. ອຏ຺ຐຫາກາເຣຫີຕິ ‘‘ອປີຬນາຍາ’’ຕິອາທໂຍ ປຎ຺ຈ ເມຕ຺ໂຕປສໍຫາຣາກາຣາ ‘‘ອເວຣິໂນ ໂຫນ຺ຕູ’’ຕິອາທໂຍ ຕໂຍ ເມຕ຺ໂຕປສໍຫາຣາກາຣາຕິ ອິເມຫິ ອຏ຺ຐຫາກາເຣຫິ. ເມຕ຺ຕາຍຕີຕິ ສິນິຍ຺ຫຕິ. ຕໍ ຘມ຺ມໍ ເຈຕຍຕີຕິ ຕໍ ຫິໂຕປສໍຫາຣໍ ເຈຕຍຕິ ອຠິສນ຺ທຫຕິ, ປວຕ຺ເຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສພ຺ພພ຺ຍາປາທປຣິຍຸຏ຺ຐາເນຫິ ວິມຸຈ຺ຈຕີຕິ ເມຕ຺ຕາຍ ປຏິປກ຺ຂຠູເຕຫິ ສພ຺ເພຫິ ພ຺ຍາປາທສມຸທາຈາເຣຫິ ວິກ຺ຂມ຺ຠນໂຕ ວິມຸຈ຺ຈຕິ. ເມຕ຺ຕາ ຈ ເຈໂຕ ຈ ວິມຸຕ຺ຕິ ຈາຕິ ເອກາເຍວ ເມຕ຺ຕາ ຕິຘາ ວຓ຺ຓິຕາ.

ອເວຣິໂນ ເຂມິໂນ ສຸຂິໂນຕິ ອິມານິ ຕີຓິ ປທານິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ເຕ ອາກາເຣ ສງ຺ເຂເປນ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕານິ. ສທ຺ຘາຍ ອຘິມຸຈ຺ຈຕີຕິອາທິນາ ນເຍນ ວຸຕ຺ຕານິ ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ເມຕ຺ຕາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານິເຍວ. ອາເສວນາຕິອາທີສຸ ຉສຸ ວາເຣສຸ ອາເສວີຍຕິ ເອເຕຫິ ເມຕ຺ຕາຕິ ອາເສວນາ. ຕຖາ ຠາວນາ ພຫຸລີກມ຺ມໍ. ອລງ຺ກາຣາຕິ ວິຠູສນາ. ສ຺ວາລງ຺ກຕາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ອລງ຺ກຕາ ຠູສິຕາ. ປຣິກ຺ຂາຣາຕິ ສມ຺ຠາຣາ. ສຸປຣິກ຺ຂຕາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ສມ຺ຠຕາ. ປຣິວາຣາຕິ ຣກ຺ຂນຏ຺ເຐນ. ປຸນ ອາເສວນາທີນິ ອຏ຺ຐວີສຕິ ປທານິ ເມຕ຺ຕາຍ ວຓ຺ຓຠຓນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕານິ. ຕຕ຺ຖ ປາຣິປູຣີຕິ ປຣິປຸຓ຺ຓຠາວາ. ສຫຄຕາຕິ ເມຕ຺ຕາຍ ສຫຄຕາ. ຕຖາ ສຫຊາຕາທໂຍ. ປກ຺ຂນ຺ທນາຕິ ເມຕ຺ຕາຍ ປວິສນາ, ປກ຺ຂນ຺ທຕິ ເອເຕຫິ ເມຕ຺ຕາຕິ ວາ ປກ຺ຂນ຺ທນາ. ຕຖາ ສໍສີທນາທໂຍ. ເອຕໍ ສນ຺ຕນ຺ຕິ ຜສ຺ສນາຕິ ເອສາ ເມຕ຺ຕາ ສນ຺ຕາຕິ ເອເຕຫິ ຜສ຺ສນາ ໂຫຕີຕິ ເອຕໍ ສນ຺ຕນ຺ຕິ ຜສ຺ສນາ ‘‘ເອຕທຄ຺ຄ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໑.໑໘໘ ອາທໂຍ) ວິຍ ນປຸໍສກວຈນໍ. ສ຺ວາຘິຏ຺ຐິຕາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ປຕິຏ຺ຐິຕາ. ສຸສມຸຄ຺ຄຕາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ສມຸສ຺ສິຕາ. ສຸວິມຸຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈນີເກຫິ ສຸຏ຺ຐຸ ວິມຸຕ຺ຕາ. ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕີຕິ ເມຕ຺ຕາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ເມຕ຺ຕໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕິ. ໂຊເຕນ຺ຕີຕິ ປາກຏໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ປຕາເປນ຺ຕີຕິ ວິໂຣເຈນ຺ຕິ.

໒-໔. ພລາທິວາຣຕ຺ຕຍວຓ຺ຓນາ

໒໔-໒໗. ອິນ຺ທ຺ຣິຍວາເຣ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ພລວາໂຣປິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂພຊ຺ຌງ຺ຄມຄ຺ຄງ຺ຄວາຣາ ປຣິຍາເຍນ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ຍຖາລກ຺ຂຓວເສນ. ມຄ຺ຄງ຺ຄວາເຣ ສມ຺ມາວາຈາກມ຺ມນ຺ຕາຊີວາ ເມຕ຺ຕາຍ ປຸພ຺ພຠາຄວເສນ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ອປ຺ປນາວເສນ. ນ ຫິ ເອເຕ ເມຕ຺ຕາຍ ສຫ ຠວນ຺ຕິ. ສພ຺ເພສໍ ປາຓານນ຺ຕິອາທີນໍ ເສສວາຣານມ຺ປິ ສຕ຺ຕວາເຣ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເມຕ຺ຕາຠາວນາວິຘານໍ ປນ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄໂຕ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໒໔໐ ອາທໂຍ) ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ.

ເມຕ຺ຕາກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ວິຣາຄກຖາ

ວິຣາຄກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໘. ອິທານິ ມຄ຺ຄປໂຍຊນປຣິໂຍສານາຍ ເມຕ຺ຕາກຖາຍ ອນນ຺ຕຣໍ ກຖິຕາຍ ວິຣາຄສງ຺ຂາຕມຄ຺ຄປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍ ວິຣາຄກຖາຍ ອປຸພ຺ພຕ຺ຖານຸວຓ຺ຓນາ. ຕຕ຺ຖ ປຐມໍ ຕາວ ‘‘ນິພ຺ພິນ຺ທໍ ວິຣຊ຺ຊຕິ ວິຣາຄາ ວິມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ (ມຫາວ ໒໓) ວຸຕ຺ຕານໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປທານໍ ອຕ຺ຖໍ ນິທ຺ທິສິຕຸກາເມນ ວິຣາໂຄ ມຄ຺ໂຄ, ວິມຸຕ຺ຕິ ຜລນ຺ຕິ ອຸທ຺ເທໂສ ຐປິໂຕ. ຕຕ຺ຖ ປຐມໍ ວຈນຕ຺ຖໍ ຕາວ ນິທ຺ທິສິຕຸກາໂມ ກຖໍ ວິຣາໂຄ ມຄ຺ໂຄຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ວິຣຊ຺ຊຕີຕິ ວິຣຕ຺ຕາ ໂຫຕິ. ເສສານິ ມຄ຺ຄຎາຓນິທ຺ເທເສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖານິ. ວິຣາໂຄຕິ ຍສ຺ມາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ວິຣຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ວິຣາໂຄ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສ ຈ ວິຣາໂຄ ຍສ຺ມາ ວິຣາຄາຣມ຺ມໂຓ…ເປ… ວິຣາເຄ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ, ຕສ຺ມາ ຈ ວິຣາໂຄຕິ ເອວໍ ‘‘ວິຣາຄາຣມ຺ມໂຓ’’ຕິອາທີນໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ວຈນານໍ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ວິຣາຄາຣມ຺ມໂຓຕິ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມໂຓ. ວິຣາຄໂຄຈໂຣຕິ ນິພ຺ພານວິສໂຍ. ວິຣາເຄ ສມຸທາຄໂຕຕິ ນິພ຺ພາເນ ສມຸປ຺ປນ຺ໂນ. ວິຣາເຄ ຐິໂຕຕິ ປວຕ຺ຕິວເສນ ນິພ຺ພາເນ ຐິໂຕ. ວິຣາເຄ ປຕິຏ຺ຐິໂຕຕິ ອນິວຕ຺ຕນວເສນ ນິພ຺ພາເນ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ.

ນິພ຺ພານຎ຺ຈ ວິຣາໂຄຕິ ນິພ຺ພານໍ ວິຣາຄເຫຕຸຕ຺ຕາ ວິຣາໂຄ. ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓຕາຊາຕາຕິ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມເຓ ຊາຕາ, ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓຠາເວນ ວາ ຊາຕາ. ເຕ ມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ສພ຺ເພວ ຜສ຺ສາທໂຍ ຘມ຺ມາ ວິຣຊ຺ຊນຏ຺ເຐນ ວິຣາຄາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວິຣາຄາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ. ສຫຊາຕານີຕິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິສຫຊາຕານິ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປາທີນິ ສຕ຺ຕ ມຄ຺ຄງ຺ຄານິ. ວິຣາຄໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ວິຣາໂຄ ມຄ຺ໂຄຕິ ວິຣາຄໍ ນິພ຺ພານໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ວິຣາຄາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ ວິຣາໂຄ ນາມ, ມຄ຺ຄນຏ຺ເຐນ ມຄ຺ໂຄ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອເກກມ຺ປິ ມຄ຺ຄງ຺ຄໍ ມຄ຺ໂຄຕິ ນາມໍ ລຠຕິ. ອິຕິ ເອເກກສ຺ສ ອງ຺ຄສ຺ສ ມຄ຺ຄຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ເຕ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາປິ ມຄ຺ຄຕ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາເຍວ ຈ ເອເຕນ ມຄ຺ເຄນາຕິ ອຏ຺ຐ ມຄ຺ຄງ຺ຄານິ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ພຸທ຺ຘາ ຈາຕິ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາປິ ສງ຺ຄຫິຕາ. ເຕປິ ຫິ ‘‘ທ຺ເວເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ພຸທ຺ຘາ ຕຖາຄໂຕ ຈ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ຈາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໒.໕໗) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ພຸທ຺ຘາເຍວ. ອຄຕນ຺ຕິ ອນມຕຄ຺ເຄ ສໍສາເຣ ອຄຕປຸພ຺ພໍ. ທິສນ຺ຕິ ສກລາຍປຏິປຕ຺ຕິຍາ ທິສ຺ສຕິ ອປທິສ຺ສຕິ ອຠິສນ຺ທຫີຍຕີຕິ ທິສາ, ສພ຺ພພຸທ຺ເຘຫິ ວາ ປຣມໍ ສຸຂນ຺ຕິ ທິສ຺ສຕິ ອປທິສ຺ສຕິ ກຖີຍຕີຕິ ທິສາ, ສພ຺ພທຸກ຺ຂໍ ວາ ທິສ຺ສນ຺ຕິ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ຕິ ອຸຊ຺ຌນ຺ຕິ ເອຕາຍາຕິ ທິສາ. ຕໍ ທິສໍ. ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄຕິ ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ໂຍ ໂສ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ຘມ຺ມສມູໂຫ, ໂສ ເອເຕນ ນິພ຺ພານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ຄມນຏ຺ເຐນ ມຄ຺ໂຄ ນາມາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປຸຖຸສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ປຣປ຺ປວາທານນ຺ຕິ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ສມຓານໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານຎ຺ຈ ອິໂຕ ອຎ຺ຎລທ຺ຘິການໍ. ອຄ຺ໂຄຕິ ເຕສໍ ເສສມຄ຺ຄານໍ ວິສິຏ຺ໂຐ. ເສຏ຺ໂຐຕິ ເສສມຄ຺ຄໂຕ ອຕິວິຍ ປສໍສນີໂຍ. ໂມກ຺ໂຂຕິ ມຸເຂ ສາຘຸ, ເສສມຄ຺ຄານໍ ອຠິມຸເຂ ອຍເມວ ສາຘູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸຕ຺ຕໂມຕິ ເສສມຄ຺ເຄ ອຕິວິຍ ອຸຕ຺ຕິຓ຺ໂຓ. ປວໂຣຕິ ເສສມຄ຺ຄໂຕ ນານປ຺ປກາເຣຫິ ສໍຠຊນີໂຍ. ອິຕີຕິ ກາຣຓຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ຕສ຺ມາ ຠຄວຕາ ‘‘ມຄ຺ຄານໍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ເສຏ຺ໂຐ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຠຄວຕາ –

‘‘ມຄ຺ຄານຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ເສຏ຺ໂຐ, ສຈ຺ຈານໍ ຈຕຸໂຣ ປທາ;

ວິຣາໂຄ ເສຏ຺ໂຐ ຘມ຺ມານໍ, ທ຺ວິປທານຎ຺ຈ ຈກ຺ຂຸມາ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໒໗໓);

ຕໍ ອິຘ ວິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ມຄ຺ຄານໍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ເສຏ຺ໂຐ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສສວາເຣສຸປິ ອິມິນາ ຈ ນເຍນ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຈ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ທສ຺ສນວິຣາໂຄຕິອາທີສຸ ທສ຺ສນສງ຺ຂາໂຕ ວິຣາໂຄ ທສ຺ສນວິຣາໂຄ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍຏ຺ຐໂຕ ພລສ຺ສ ວິສິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ອິຘ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໂຕ ພລໍ ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອາຘິປເຕຍ຺ຍຏ຺ເຐນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານີຕິອາທິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍາທີນໍ ອຕ຺ຖວິຠາວນາ, ນ ວິຣາຄສ຺ສ. ຕຖຏ຺ເຐນ ສຈ຺ຈາຕິ ສຈ຺ຈຎາຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສີລວິສຸທ຺ຘີຕິ ສມ຺ມາວາຈາກມ຺ມນ຺ຕາຊີວາ. ຈິຕ຺ຕວິສຸທ຺ຘີຕິ ສມ຺ມາສມາຘິ. ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘີຕິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິສງ຺ກປ຺ປາ. ວິມຸຕ຺ຕຏ຺ເຐນາຕິ ຕໍຕໍມຄ຺ຄວຊ຺ຌກິເລເສຫິ ມຸຕ຺ຕຏ຺ເຐນ. ວິຊ຺ຊາຕິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ. ວິມຸຕ຺ຕີຕິ ສມຸຈ຺ເຉທວິມຸຕ຺ຕິ. ອມໂຕຄຘໍ ນິພ຺ພານໍ ປຣິໂຍສານຏ຺ເຐນ ມຄ຺ໂຄຕິ ມຄ຺ຄຜລປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຫິ ມຄ຺ຄີຍຕີຕິ ມຄ຺ໂຄ.

ອິມສ຺ມິໍ ວິຣາຄນິທ຺ເທເສ ວຸຕ຺ຕາ ຘມ຺ມາ ສພ຺ເພປິ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓເຍວ. ວິມຸຕ຺ຕິນິທ຺ເທເສ ຜລກ຺ຂເຓ. ຕສ຺ມາ ຉນ຺ທມນສິກາຣາປິ ມຄ຺ຄຜລສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ.

໒໙. ວິຣາຄນິທ຺ເທເສ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ວິມຸຕ຺ຕິນິທ຺ເທເສປິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຜລໍ ປເນຕ຺ຖ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິມຸຕ຺ຕິ, ນິພ຺ພານໍ ນິສ຺ສຣຓວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິມຸຕ຺ຕິ. ‘‘ສຫຊາຕານິ ສຕ຺ຕງ຺ຄານີ’’ຕິອາທີນິ ວຈນານິ ອິຘ ນ ລພ຺ຠນ຺ຕີຕິ ນ ວຸຕ຺ຕານິ. ສຍໍ ຜລວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຣິຈ຺ຈາຄຏ຺ເຐນ ວິມຸຕ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວາຕິ.

ວິຣາຄກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ປຏິສມ຺ຠິທາກຖາ

໑. ຘມ຺ມຈກ຺ກປວຕ຺ຕນວາຣວຓ຺ຓນາ

໓໐. ອິທານິ ວິຣາຄສງ຺ຂາຕມຄ຺ຄວເສນ ສິທ຺ຘໍ ປຏິສມ຺ຠິທາປເຠທໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ກຖິຕາຍ ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍ ປຏິສມ຺ຠິທາກຖາຍ ອປຸພ຺ພຕ຺ຖານຸວຓ຺ຓນາ. ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ຕາວ ພາຣາຓສິຍນ຺ຕິ ພາຣາຓສາ ນາມ ນທີ, ພາຣາຓສາຍ ອວິທູເຣ ຠວາ ນຄຣີ ພາຣາຓສີ. ຕສ຺ສໍ ພາຣາຓສິຍໍ. ອິສິປຕເນ ມິຄທາເຍຕິ ອິສີນໍ ປຕນຸປ຺ປຕນວເສນ ເອວໍລທ຺ຘນາເມ ມິຄານໍ ອຠຍທານທິນ຺ນຏ຺ຐານຕ຺ຕາ ມິຄທາຍສງ຺ຂາເຕ ອາຣາເມ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ອຸປ຺ປນ຺ນຸປ຺ປນ຺ນາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸອິສໂຍ ປຕນ຺ຕິ, ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ນິສີທນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນນ຺ທມູລກປພ຺ຠາຣໂຕ ສຕ຺ຕາຫຈ຺ຈເຍນ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐິຕາ ອໂນຕຕ຺ຕທເຫ ກຕມຸຂໂຘວນກິຈ຺ຈາ ອາກາເສນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘອິສໂຍເປຕ຺ຖ ສໂມສຣຓວເສນ ປຕນ຺ຕິ, ອຸໂປສຖຕ຺ຖຎ຺ຈ ອນຸໂປສຖຕ຺ຖຎ຺ຈ ສນ຺ນິປຕນ຺ຕິ, ຄນ຺ຘມາທນໍ ປຏິຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ຈ ຕໂຕ ຈ ອຸປ຺ປຕນ຺ຕີຕິປິ ອິມິນາ ອິສີນໍ ປຕນຸປ຺ປຕນວເສນ ຕໍ ‘‘ອິສິປຕນ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ອິສິປທນ’’ນ຺ຕິປິ ປາໂຐ. ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິເຍຕິ –

‘‘ໂກຓ຺ຑຎ຺ໂຎ ຠທ຺ທິໂຍ ວປ຺ໂປ, ມຫານາໂມ ຈ ອສ຺ສຊິ;

ເອເຕ ປຎ຺ຈ ມຫາເຖຣາ, ປຎ຺ຈວຄ຺ຄາຕິ ວຸຈ຺ຈເຣ’’ຕິ. –

ເອວໍ ວຸຕ຺ຕານໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ວຄ຺ໂຄ ປຎ຺ຈວຄ຺ໂຄ. ຕສ຺ມິໍ ປຎ຺ຈວຄ຺ເຄ ຠວາ ຕໍປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາຕິ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິຍາ, ເຕ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິເຍ. ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສີຕິ ທີປງ຺ກຣທສພລສ຺ສ ປາທມູເລ ກຕາຠິນີຫາຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປາຣມິໂຍ ປູເຣນ຺ໂຕ ອນຸປຸພ຺ເພນ ປຈ຺ຉິມຠວໍ ປຕ຺ວາ ປຈ຺ຉິມຠເວ ຈ ກຕາຠິນິກ຺ຂມໂນ ອນຸປຸພ຺ເພນ ໂພຘິມຓ຺ຑໍ ປຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ອປຣາຊິຕປລ຺ລງ຺ເກ ນິສິນ຺ໂນ ມາຣພລໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ປຐມຍາເມ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣິຕ຺ວາ ມຊ຺ຌິມຍາເມ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸໍ ວິໂສເຘຕ຺ວາ ປຈ຺ຉິມຍາມາວສາເນ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸໍ ອຸນ຺ນາເທນ຺ໂຕ ສມ຺ປກມ຺ເປນ຺ໂຕ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ວາ ສຕ຺ຕ ສຕ຺ຕາຫານິ ໂພຘິມຓ຺ເຑ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມຸນາ ອາຍາຈິຕຘມ຺ມເທສນາ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸນາ ໂລກໍ ໂວໂລເກຕ຺ວາ ໂລການຸຄ຺ຄເຫນ ພາຣາຓສິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິເຍ ຠິກ຺ຂູ ສຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ປວຕ຺ເຕຕຸກາໂມ ອາມນ຺ເຕສິ.

ທ຺ເວເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນ຺ຕາຕິ ທ຺ເວເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂກຏ຺ຐາສາ. ອິມສ຺ສ ປນ ວຈນສ຺ສ ສມຸທາຫາເຣນ ສມຸທາຫາຣນິຄ຺ໂຆໂສ ເຫຏ຺ຐາ ອວີຈິໍ ອຸປຣິ ຠວຄ຺ຄໍ ປຕ຺ວາ ທສສຫສ຺ສິໍ ໂລກຘາຕຸໍ ປຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ, ຕສ຺ມິໍເຍວ ສມເຍ ອຏ຺ຐາຣສໂກຏິສງ຺ຂາ ພ຺ຣຫ຺ມາໂນ ສມາຄຈ຺ຉິໍສຸ. ປຈ຺ຉິມທິສາຍ ສູຣິໂຍ ອຕ຺ຖງ຺ຄເມຕິ, ປຸຣຕ຺ຖິມາຍ ທິສາຍ ອຸຕ຺ຕຣາສາຬ຺ຫນກ຺ຂຕ຺ເຕນ ຍຸຕ຺ໂຕ ປຸຓ຺ຓຈນ຺ໂທ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉຕິ. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຠຄວາ ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ອາຣຠນ຺ໂຕ ‘‘ທ຺ເວເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນ຺ຕາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ປພ຺ພຊິເຕນາຕິ ຄິຫິສໍໂຍຊນໍ ວຕ຺ຖຸກາມໍ ເຉຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິເຕນ. ນ ເສວິຕພ຺ພາຕິ ນ ວລຎ຺ເຊຕພ຺ພາ. ປພ຺ພຊິຕານໍເຍວ ວິເສສໂຕ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ຠາຊນຠູຕຕ຺ຕາ ‘‘ປພ຺ພຊິເຕນ ນ ເສວິຕພ຺ພາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຍ ຈາຍໍ ກາເມສຸ ກາມສຸຂລ຺ລິການຸໂຍໂຄຕິ ໂຍ ຈ ອຍໍ ວຕ຺ຖຸກາເມສຸ ກິເລສກາມສຸຂສ຺ສ, ກິເລສກາມສຸຂນິສ຺ສຍສ຺ສ ວາ ອນຸໂຍໂຄ. ຫີໂນຕິ ລາມໂກ. ຄມ຺ໂມຕິ ຄາມວາສີນໍ ສນ຺ຕໂກ. ໂປຖຸຊ຺ຊນິໂກຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊເນນ ອນ຺ຘພາລຊເນນ ອາຈິຓ຺ໂຓ. ອນຣິໂຍຕິ ນ ອຣິໂຍ. ອຖ ວາ ນ ວິສຸທ຺ຘານໍ ອຸຕ຺ຕມານໍ ອຣິຍານໍ ສນ຺ຕໂກ. ອນຕ຺ຖສໍຫິໂຕຕິ ນ ອຕ຺ຖສໍຫິໂຕ, ສຸຂາວຫກາຣຓໍ ອນິສ຺ສິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍໂຄຕິ ອຕ຺ຕໂນ ກິລມຖສ຺ສ ອນຸໂຍໂຄ, ອຕ຺ຕໂນ ທຸກ຺ຂກຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸກ຺ໂຂຕິ ກຓ຺ຏກາປສ຺ສຍເສຍ຺ຍາທີຫິ ອຕ຺ຕມາຣເຓຫິ ທຸກ຺ຂາວໂຫ. ຕປສ຺ສີຫິ ‘‘ອຸຕ຺ຕມໍ ຕໂປ’’ຕິ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ເຕສໍ ຈິຕ຺ຕານຸຣກ຺ຂນຕ຺ຖໍ ອິຘ ‘‘ຫີໂນ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ປພ຺ພຊິຕານໍ ຘມ຺ມຕ຺ຕາ ‘‘ຄມ຺ໂມ’’ຕິ ຈ, ຄິຫີຫິ ອສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ‘‘ໂປຖຸຊ຺ຊນິໂກ’’ຕິ ຈ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປນ ເກຫິຈິ ປພ຺ພຊິຕປຏິຎ຺ເຎຫິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານວາເທຫິ ‘‘ຍໂຕ ໂຂ, ໂຠ, ອຍໍ ອຕ຺ຕາ ປຎ຺ຈຫິ ກາມຄຸເຓຫິ ສມປ຺ປິໂຕ ສມງ຺ຄິຠູໂຕ ປຣິຈາເຣຕິ, ເອຕ຺ຕາວຕາ ໂຂ, ໂຠ, ອຍໍ ອຕ຺ຕາ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານປ຺ປຕ຺ໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໙໔) ຄຫິຕຕ຺ຕາ ເຕສໍ ຈິຕ຺ຕານຸຣກ຺ຂນຕ຺ຖຎ຺ຈ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນ ສຸຂຕ຺ຕາ ຈ ຕສ຺ສ ຘມ຺ມສມາທານສ຺ສ ‘‘ທຸກ຺ໂຂ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາມສຸຂລ຺ລິການຸໂຍໂຄ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິສໍກິລິຏ຺ຐສຸຂຕ຺ຕາ ອາຍຕິຎ຺ຈ ທຸກ຺ຂວິປາກຕ຺ຕາ ຕທນຸຍຸຕ຺ຕານໍ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິພນ຺ຘນພທ຺ຘຕ຺ຕາ ຈ ນ ເສວິຕພ຺ໂພ, ອຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍໂຄ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນ ທິຏ຺ຐິສໍກິລິຏ຺ຐທຸກ຺ຂຕ຺ຕາ ອາຍຕິຎ຺ຈ ທຸກ຺ຂວິປາກຕ຺ຕາ ຕທນຸຍຸຕ຺ຕານໍ ທິຏ຺ຐິພນ຺ຘນພທ຺ຘຕ຺ຕາ ຈ ນ ເສວິຕພ຺ໂພ, ເອເຕ ໂຂຕິ ເຕ ເອເຕ. ອນຸປຄມ຺ມາຕິ ນ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ. ມຊ຺ຌິມາຕິ ສໍກິລິຏ຺ຐສຸຂທຸກ຺ຂານໍ ອຠາວາ ມຊ຺ເຌ ຠວາຕິ ມຊ຺ຌິມາ. ສາ ເອວ ນິພ຺ພານໍ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕິ ເອຕາຍາຕິ ປຏິປທາ. ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘາຕິ ປຏິວິທ຺ຘາ. ຈກ຺ຂຸກຣຓີຕິອາທີສຸ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸໍ ກໂຣຕີຕິ ຈກ຺ຂຸກຣຓີ. ຎາຓກຣຓີຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ອຸປສມາຍາຕິ ກິເລສູປສມາຍ. ອຠິຎ຺ຎາຍາຕິ ຈຕຸນ຺ນໍ ສຈ຺ຈານໍ ອຠິຊານນຕ຺ຖາຍ. ສມ຺ໂພຘາຍາຕິ ເຕສໍເຍວ ສມ຺ພຸຊ຺ຌນຕ຺ຖາຍ. ນິພ຺ພານາຍາຕິ ນິພ຺ພານສຈ຺ຉິກິຣິຍຕ຺ຖາຍ. ອຖ ວາ ທສ຺ສນມຄ຺ຄຎາຓໍ ກໂຣຕີຕິ ຈກ຺ຂຸກຣຓີ. ຠາວນາມຄ຺ຄຎາຓໍ ກໂຣຕີຕິ ຎາຓກຣຓີ. ສພ຺ພກິເລສານໍ ອຸປສມາຍ. ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ ອຠິຎ຺ຎາຍ. ອຣຫຕ຺ຕຜລສມ຺ໂພຘາຍ. ກິເລສານຎ຺ຈ ຂນ຺ຘານຎ຺ຈ ນິພ຺ພານາຍ. ສຈ຺ຈກຖາ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍນິທ຺ເທເສ ວຸຕ຺ຕາ.

ເອວໍ ຠຄວາ ສຈ຺ຈານິ ປກາເສຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນິ ກຕພຫຸມານານໍ ເຕສໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຏິເວຘກ຺ກມໍ ສຸຕ຺ວາ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ພຫຸມານາໂຣປເນນ ປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ຐຕ຺ວາ ສຈ຺ຈປ຺ປຏິເວຘໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ອິທໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຣິຍສຈ຺ຈນ຺ຕິ ເມ, ຠິກ຺ຂເວຕິອາທິນາ ອຕ຺ຕໂນ ປຏິເວຘກ຺ກມໍ ທສ຺ເສສິ. ຕຕ຺ຖ ອນນຸສ຺ສຸເຕສູຕິ ນ ອນຸສ຺ສຸເຕສຸ, ປຣໍ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ອສ຺ສຸເຕສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈກ຺ຂູຕິອາທີນໍ ອຕ຺ໂຖ ປຣໂຕ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ອິທໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ, ອິທໍ ທຸກ຺ຂສມຸທຍໍ, ອິທໍ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘໍ, ອິທໍ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘຄາມິນີ ປຏິປທາ ອຣິຍສຈ຺ຈນ຺ຕິ ຈຕຸນ຺ນໍ ສຈ຺ຈານໍ ທສ຺ສນປຏິເວໂຘ ເສຂຠູມິຍໍ. ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ ປຫາຕພ຺ພໍ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພໍ ຠາເວຕພ຺ພນ຺ຕິ ຈຕຸນ຺ນໍ ສຈ຺ຈານໍ ຠາວນາປຏິເວໂຘ ເສຂຠູມິຍໍເຍວ. ປຣິຎ຺ຎາຕໍ ປຫີນໍ ສຈ຺ຉິກຕໍ ຠາວິຕນ຺ຕິ ຈຕຸນ຺ນໍ ສຈ຺ຈານໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ອເສຂຠູມິຍໍ.

ຕິປຣິວຏ຺ຏນ຺ຕິ ສຈ຺ຈຎາຓກິຈ຺ຈຎາຓກຕຎາຓສງ຺ຂາຕານໍ ຕິຓ຺ຓໍ ປຣິວຏ຺ຏານໍ ວເສນ ຕໂຍ ປຣິວຏ຺ຏາ ອສ຺ສາຕິ ຕິປຣິວຏ຺ຏໍ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂໍ, ອິທໍ ທຸກ຺ຂສມຸທຍໍ, ອິທໍ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘໍ, ອິທໍ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘຄາມິນີ ປຏິປທາ ອຣິຍສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ຈຕູສຸ ສຈ຺ເຈສຸ ຍຖາຠູຕຎາຓໍ ສຈ຺ຈຎາຓໍ ນາມ. ເຕສຸເຍວ ‘‘ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ ປຫາຕພ຺ພໍ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພໍ ຠາເວຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈຊານນຎາຓໍ ກິຈ຺ຈຎາຓໍ ນາມ. ‘‘ປຣິຎ຺ຎາຕໍ ປຫີນໍ ສຈ຺ຉິກຕໍ ຠາວິຕ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ຕສ຺ສ ກິຈ຺ຈສ຺ສ ກຕຠາວຊານນຎາຓໍ ກຕຎາຓໍ ນາມ. ທ຺ວາທສາກາຣນ຺ຕິ ເຕສໍເຍວ ເອເກກສ຺ມິໍ ສຈ຺ເຈ ຕິຓ຺ຓໍ ຕິຓ຺ຓໍ ອາກາຣານໍ ວເສນ ທ຺ວາທສ ອາກາຣາ ອສ຺ສາຕິ ທ຺ວາທສາກາຣໍ. ຎາຓທສ຺ສນນ຺ຕິ ເອເຕສໍ ຕິປຣິວຏ຺ຏານໍ ທ຺ວາທສນ຺ນໍ ອາກາຣານໍ ວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ຎາຓສງ຺ຂາຕໍ ທສ຺ສນໍ. ອຕ຺ຕມນາຕິ ສກມນາ. ສຕ຺ຕານຎ຺ຫິ ສຸຂກາມຕ຺ຕາ ທຸກ຺ຂປຏິກູລຕ຺ຕາ ປີຕິໂສມນສ຺ສຍຸຕ຺ຕມໂນ ສກມໂນ ນາມ, ປີຕິໂສມນສ຺ເສຫິ ອຕ຺ຕມນາ ຄຫິຕມນາ ພ຺ຍາປິຕມນາຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ອຠິນນ຺ທຸນ຺ຕິ ອຠິມຸຂາ ຫຸຕ຺ວາ ນນ຺ທິໍສຸ. ເວຍ຺ຍາກຣເຓຕິ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ. ນິຄ຺ຄາຖໂກ ຫິ ສຸຕ຺ຕນ຺ໂຕ ເກວລໍ ອຕ຺ຖສ຺ສ ພ຺ຍາກຣຓໂຕ ເວຍ຺ຍາກຣຓໍ ນາມ. ຠຎ຺ຎມາເນຕິ ກຖິຍມາເນ. ວຕ຺ຕມານສມີເປ ວຕ຺ຕມານວຈນໍ ກຕໍ, ຠຓິເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິຣຊນ຺ຕິ ວິຄຕຣາຄາທິຣຊໍ. ວີຕມລນ຺ຕິ ວິຄຕຣາຄາທິມລໍ. ຣາຄາທໂຍ ຫິ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣຓຏ຺ເຐນ ຣໂຊ ນາມ, ທູສນຏ຺ເຐນ ມລໍ ນາມ. ຘມ຺ມຈກ຺ຂຸນ຺ຕິ ກຕ຺ຖຈິ ປຐມມຄ຺ຄຎາຓໍ, ກຕ຺ຖຈິ ອາທີນິ ຕີຓິ ມຄ຺ຄຎາຓານິ, ກຕ຺ຖຈິ ຈຕຸຕ຺ຖມຄ຺ຄຎາຓມ຺ປິ. ອິຘ ປນ ປຐມມຄ຺ຄຎາຓເມວ. ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ສມຸທຍຘມ຺ມໍ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ນິໂຣຘຘມ຺ມນ຺ຕິ ວິປສ຺ສນາວເສນ ເອວໍ ປວຕ຺ຕສ຺ສ ຘມ຺ມຈກ຺ຂຸໍ ອຸທປາທີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຘມ຺ມຈກ຺ເກຕິ ປຏິເວຘຎາເຓ ຈ ເທສນາຎາເຓ ຈ. ໂພຘິປລ຺ລງ຺ເກ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ຫິ ຠຄວໂຕ ຈຕູສຸ ສຈ຺ເຈສຸ ທ຺ວາທສາກາຣໍ ປຏິເວຘຎາຓມ຺ປິ ອິສິປຕເນ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ທ຺ວາທສາກາຣເມວ ສຈ຺ຈເທສນາຍ ປວຕ຺ຕກເທສນາຎາຓມ຺ປິ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ນາມ. ອຸຠຍມ຺ປິ ເຫຕໍ ທສພລສ຺ສ ປວຕ຺ຕຎາຓເມວ. ຕໍ ອິມາຍ ເທສນາຍ ປກາເສນ຺ເຕນ ຠຄວຕາ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ປວຕ຺ຕິຕໍ ນາມ. ຕໍ ປເນຕໍ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ຍາວ ອຎ຺ຎາຕໂກຓ຺ຑຎ຺ຎຕ຺ເຖໂຣ ອຏ຺ຐາຣສຫິ ພ຺ຣຫ຺ມໂກຏີຫິ ສທ຺ຘິໍ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ນ ປຕິຏ຺ຐາຕິ, ຕາວ ຠຄວາ ປວຕ຺ເຕຕິ ນາມ, ປຕິຏ຺ຐິເຕ ປນ ປວຕ຺ຕິຕໍ ນາມ. ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ປວຕ຺ຕິເຕ ຈ ຠຄວຕາ ຘມ຺ມຈກ຺ເກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຠຸມ຺ມາ ເທວາຕິ ຠູມຏ຺ຐກາ ເທວາ. ສທ຺ທມນຸສ຺ສາເວສຸນ຺ຕິ ເອກປ຺ປຫາເຣເນວ ສາຘຸກາຣໍ ທຕ຺ວາ ເອຕໍ ຠຄວຕາຕິອາທີນິ ວທນ຺ຕາ ສທ຺ທໍ ອນຸສ຺ສາວຍິໍສຸ. ອປ຺ປຏິວຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ‘‘ນຍິທໍ ຕຖາ’’ຕິ ປຏິໂລມໍ ວຕ຺ເຕຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍໍ. ສນ຺ນິປຕິຕາ ເຈຕ຺ຖ ເທວພ຺ຣຫ຺ມາໂນ ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ເອກປ຺ປຫາເຣເນວ ສາຘຸກາຣໍ ອທໍສຸ, ສນ຺ນິປາຕໍ ອນາຄຕາ ປນ ຠຸມ຺ມເທວາທໂຍ ເຕສໍ ເຕສໍ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ສາຘຸກາຣມທໍສູຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຕສຸ ປນ ປພ຺ພຕຣຸກ຺ຂາທີສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ຠຸມ຺ມເທວາ. ເຕ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກປຣິຍາປນ຺ນາ ໂຫນ຺ຕາປິ ອິຘ ວິສຸໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕາ. ຈາຕຸມຫາຣາຊິກາຕິ ຈ ຘຕຣຏ຺ຐວິຣູຬ຺ຫກວິຣູປກ຺ຂກຸເວຣສງ຺ຂາຕາ ຈຕຸມຫາຣາຊາ ເທວຕາ ເອເຕສນ຺ຕິ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກາ. ເຕ ສິເນຣຸເວມຊ຺ເຌ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕສຸ ປພ຺ພຕຏ຺ຐກາປິ ອຕ຺ຖິ ອາກາສຏ຺ຐກາປິ. ເຕສໍ ປຣມ຺ປຣາ ຈກ຺ກວາຬປພ຺ພຕໍ ປຕ຺ຕາ. ຂິຑ຺ຑາປໂທສິກາ ມໂນປໂທສິກາ ສີຕວລາຫກາ ອຸຓ຺ຫວລາຫກາ ຈນ຺ທິມາ ເທວປຸຕ຺ໂຕ ສູຣິໂຍ ເທວປຸຕ຺ໂຕຕິ ເອເຕ ສພ຺ເພປິ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກເທວໂລກຏ຺ຐາ ເອວ. ເຕຕ຺ຕິໍສ ຊນາ ຕຕ຺ຖ ອຸປ຺ປນ຺ນາຕິ ຕາວຕິໍສາ. ອປິຈ ‘‘ຕາວຕິໍສາ’’ຕິ ເຕສໍ ເທວານໍ ນາມເມວາຕິປິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕປິ ອຕ຺ຖິ ປພ຺ພຕຏ຺ຐກາ ອຕ຺ຖິ ອາກາສຏ຺ຐກາ. ເຕສໍ ປຣມ຺ປຣາ ຈກ຺ກວາຬປພ຺ພຕໍ ປຕ຺ຕາ, ຕຖາ ຍາມາທີນໍ. ເອກເທວໂລເກປິ ຫິ ເທວານໍ ປຣມ຺ປຣາ ຈກ຺ກວາຬປພ຺ພຕໍ ອປ຺ປຕ຺ຕາ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ທິພ຺ພໍ ສຸຂໍ ຍາຕາ ປຍາຕາ ສມ຺ປຕ຺ຕາຕິ ຍາມາ. ຕຸຏ຺ຐາ ປຫຏ຺ຐາຕິ ຕຸສິຕາ. ປກຕິປຏິຍຕ຺ຕາຣມ຺ມຓໂຕ ອຕິເຣເກນ ຣມິຕຸກາມກາເລ ຍຖາຣຸຈິເຕ ໂຠເຄ ນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ ນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ ຣມນ຺ຕີຕິ ນິມ຺ມານຣຕີ. ຈິຕ຺ຕາຈາຣໍ ຎຕ຺ວາ ປຣນິມ຺ມິເຕສຸ ໂຠເຄສຸ ວສໍ ວຕ຺ເຕນ຺ຕີຕິ ປຣນິມ຺ມິຕວສວຕ຺ຕີ. ພ຺ຣຫ຺ມກາເຍ ພ຺ຣຫ຺ມຆຏາຍ ນິຍຸຕ຺ຕາຕິ ພ຺ຣຫ຺ມກາຍິກາ. ສພ຺ເພປິ ປຎ຺ຈໂວກາຣພ຺ຣຫ຺ມາໂນ ຄຫິຕາ.

ເຕນ ຂເຓນາຕິ ວຈນໍ ວິເສເສຕ຺ວາ ເຕນ ມຸຫຸຕ຺ເຕນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຸຫຸຕ຺ຕສງ຺ຂາເຕນ ຂເຓນ, ນ ປຣມຕ຺ຖຂເຓນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຍາວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກາຕິ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກໍ ອນ຺ໂຕກຕ຺ວາ. ສທ຺ໂທຕິ ສາຘຸກາຣສທ຺ໂທ. ທສສຫສ຺ສີຕິ ທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາຬວຕີ. ສງ຺ກມ຺ປີຕິ ອຸທ຺ຘໍ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ ສຸຏ຺ຐຸ ກມ຺ປິ. ສມ຺ປກມ຺ປີຕິ ອຸທ຺ຘໍ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ ອໂຘ ໂອກ຺ກມນ຺ຕີ ສຸຏ຺ຐຸ ປກມ຺ປິ. ສມ຺ປເວຘີຕິ ຈຕຸທິສາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ ສຸຏ຺ຐຸ ປເວຘິ. ສມ຺ພຸທ຺ຘຠາວາຍ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິໍ ໂອກ຺ກມນ຺ເຕ ຈ ໂພຘິສຕ຺ເຕ ຕໂຕ ນິກ຺ຂມນ຺ເຕ ຈ ມຫາປຖວີ ປຸຎ຺ຎເຕເຊນ ອກມ຺ປິຕ຺ຖ, ອຠິສມ຺ໂພຘິຍໍ ປຏິເວຘຎາຓເຕເຊນ. ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕເນ ເທສນາຎາຓເຕເຊນ ສາຘຸກາຣໍ ທາຕຸກາມາ ວິຍ ປຖວີ ເທວຕານຸຠາເວນ ອກມ຺ປິຕ຺ຖ, ອາຍຸສງ຺ຂາໂຣສ຺ສຊ຺ຊເນ ມຫາປຣິນິພ຺ພາເນ ຈ ກາຣຸຎ຺ເຎນ ຈິຕ຺ຕສງ຺ໂຂຠໍ ອສຫມານາ ວິຍ ປຖວີ ເທວຕານຸຠາເວນ ອກມ຺ປິຕ຺ຖ. ອປ຺ປມາໂຓຕິ ວຸທ຺ຘປ຺ປມາໂຓ. ອຸຬາໂຣຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອຸຬາຣານິ ອຸຬາຣານິ ຂາທນີຍານິ ຂາທນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໓໖໖) ມຘຸຣໍ ອຸຬາຣນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອຸຬາຣາຍ ວຕ຺ຖໂຠຄາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ນມຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໙.໒໐) ປຓີຕໍ ອຸຬາຣນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອຸຬາຣາຍ ຂລຸ ຠວໍ ວຈ຺ຉາຍໂນ ສມຓໍ ໂຄຕມໍ ປສໍສາຍ ປສໍສຕີ’’ຕິອາທີສຸ ເສຏ຺ຐໍ ອຸຬາຣນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຘ ປນ ‘‘ວິປຸໂລ ອຸຬາໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ໂອຠາໂສຕິ ເທສນາຎາຓານຸຠາເວນ ຈ ເທວຕານຸຠາເວນ ຈ ຊາຕໂອຠາໂສ. ໂລເກຕິ ຈກ຺ກວາຬສ຺ສ ທສສຫສ຺ສິຍໍເຍວ. ອຕິກ຺ກມ຺ເມວ ເທວານໍ ເທວານຸຠາວນ຺ຕິ ເທວານໍ ອຍມານຸຠາໂວ – ນິວຕ຺ຖວຕ຺ຖປ຺ປຠາ ທ຺ວາທສ ໂຍຊນານິ ຜຣຕິ, ຕຖາ ສຣີຣສ຺ສ ອລງ຺ກາຣສ຺ສ ວິມານສ຺ສ ຈ. ຕໍ ເທວານໍ ເທວານຸຠາວໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸທານນ຺ຕິ ໂສມນສ຺ສຎາຓມຍິກໍ ອຸທາຫາຣໍ. ອຸທາເນສີຕິ ອຸທາຫຣິ. ອຎ຺ຎາສິ ວຕ, ໂຠ ໂກຓ຺ຑຎ຺ໂຎຕິ ອິມສ຺ສປິ ອຸທານສ຺ສ ອຸທາຫຣຓໂຆໂສ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸໍ ຜຣິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ອຎ຺ຎາສິໂກຓ຺ຑຎ຺ໂຎຕິ ຠຸສໍ ຎາຕໂກຓ຺ຑຎ຺ໂຎຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຈກ຺ຂຸອາທີນໍ ນິທ຺ເທເສ ທສ຺ສນຏ຺ເຐນາຕິອາທີສຸ ເອກເມວ ຎາຓໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ເນຍ຺ຍສ຺ສ ຈກ຺ຂຸ ວິຍ ທສ຺ສນກິຈ຺ຈກຣເຓນ ຈກ຺ຂຸ. ຎາຓກິຈ຺ຈກຣເຓນ ຎາຓໍ. ນານປ຺ປກາຣໂຕ ຊານນກິຈ຺ຈກຣເຓນ ປຎ຺ຎາ. ອນວເສສປຏິເວຘກຣເຓນ ວິຊ຺ຊາ. ສພ຺ພຖາ ໂອຠາສກິຈ຺ຈກຣເຓນ ອາໂລໂກ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈກ຺ຂຸໍ ຘມ຺ໂມຕິອາທີສຸປິ ເອກໍເຍວ ຎາຓໍ ກິຈ຺ຈນານຕ຺ເຕນ ປຎ຺ຈຘາ ວຓ຺ຓິຕໍ. ອາຣມ຺ມຓາຕິ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠນຏ຺ເຐນ. ໂຄຈຣາຕິ ວິສຍຏ຺ເຐນ. ທສ຺ສນຏ຺ເຐນາຕິອາທີສຸ ຎາຓກິຈ຺ຈໍ ປຎ຺ຈຘາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມິນາ ນເຍນ ຕີສຸ ວາເຣສຸ ເອເກກສ຺ມິໍ ປຎ຺ຈ ປຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ປນ຺ນຣສ ຘມ຺ມາ, ປນ຺ນຣສ ອຕ຺ຖາ, ທ຺ວີສຸ ປນ຺ນຣສເກສຸ ຕິໍສ ນິຣຸຕ຺ຕິໂຍ, ປນ຺ນຣສສຸ ຘມ຺ເມສຸ ປນ຺ນຣສສຸ ອຕ຺ເຖສຸ ຕິໍສາຍ ນິຣຸຕ຺ຕີສູຕິ ສຏ຺ຐິ ຎາຓານິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ເສສອຣິຍສຈ຺ເຈສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຈຕູສຸ ອຣິຍສຈ຺ເຈສຸ ເອເກກສ຺ມິໍ ອຣິຍສຈ຺ເຈ ປນ຺ນຣສນ຺ນໍ ປນ຺ນຣສນ຺ນໍ ຘມ຺ມານໍ ອຕ຺ຖານຎ຺ຈ ວເສນ ສຏ຺ຐິ ຘມ຺ມາ, ສຏ຺ຐິ ອຕ຺ຖາ, ສຏ຺ຐິຍາ ຘມ຺ເມສຸ ສຏ຺ຐິຍາ ອຕ຺ເຖສຸ ຈ ວີສສຕໍ ນິຣຸຕ຺ຕິໂຍ, ວີສາຘິກໍ ສຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຏ຺ຐິຍາ ຘມ຺ເມສຸ ສຏ຺ຐິຍາ ອຕ຺ເຖສຸ ວີສຸຕ຺ຕຣສເຕ ນິຣຸຕ຺ຕີສູຕິ ເອວໍ ຈຕ຺ຕາຣີສຎ຺ຈ ທ຺ເວ ຈ ຎາຓສຕານິ.

໒-໓. ສຕິປຏ຺ຐານວາຣາທິວຓ຺ຓນາ

໓໑-໓໒. ສຕິປຏ຺ຐານສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຸພ຺ພງ຺ຄເມ ອິທ຺ຘິປາທສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຸພ຺ພງ຺ຄເມ ຈ ປຏິສມ຺ຠິທານິທ຺ເທເສ ອິມິນາວ ນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ຈ ຄຓນາ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ.

໔-໘. ສຕ຺ຕໂພຘິສຕ຺ຕວາຣາທິວຓ຺ຓນາ

໓໓-໓໗. ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕສຸ ເອເກກສ຺ມິໍເຍວ ສມຸທເຍ ຈກ຺ຂາທໂຍ ປຎ຺ຈ, ນິໂຣເຘ ປຎ຺ຈາຕິ ທສ ຘມ຺ມາ, ສມຸທເຍ ທສ຺ສນຏ຺ຐາທໂຍ ປຎ຺ຈ, ນິໂຣເຘ ປຎ຺ຈາຕິ ທສ ອຕ຺ຖາ, ເຕສໍ ວເສນ ວີສຕິ ນິຣຸຕ຺ຕິໂຍ ຈຕ຺ຕາຣີສໍ ຎາຓານິ. ສຕ຺ຕ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕຄຓນາ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ ເອວ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓວເສນ ວຸຕ຺ຕປຏິສມ຺ຠິທານິທ຺ເທເສ ເອເກກມູລເກສຸ ‘‘ຎາໂຕ ທິຏ຺ໂຐ ວິທິໂຕ ສຈ຺ຉິກໂຕ ຜສ຺ສິໂຕ ປຎ຺ຎາຍາ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໒໑) ອິເມສຸ ປຎ຺ຈສຸ ວຈເນສຸ ເອເກກສ຺ມິໍເຍວ ຈກ຺ຂາທໂຍ ປຎ຺ຈ, ທສ຺ສນຏ຺ຐາທໂຍ ປຎ຺ຈາຕິ ປຎ຺ຈປຎ຺ຈການໍ ວເສນ ປຎ຺ຈວີສຕິ ຘມ຺ມາ, ປຎ຺ຈວີສຕິ ອຕ຺ຖາ, ຕທ຺ທິຄຸຓາ ນິຣຸຕ຺ຕິໂຍ, ຕທ຺ທິຄຸຓານິ ຎາຓານິ ເຎຍ຺ຍານິ. ປຎ຺ຈ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕວາເຣປິ ປຎ຺ຈກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປຎ຺ຈ ປຎ຺ຈວີສຕິ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ຈວີສສຕໍ ຘມ຺ມາ, ປຎ຺ຈວີສສຕໍ ອຕ຺ຖາ, ຕທ຺ທິຄຸຓາ ນິຣຸຕ຺ຕິໂຍ, ຕທ຺ທິຄຸຓານິ ຎາຓານິ ເຎຍ຺ຍານິ. ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍານີຕິ ເຈຕ຺ຖ ທ຺ເວ ສຕານິ ຈ ປຎ຺ຎາສຎ຺ຈ. ຂນ຺ຘາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອິມິນາວ ນເຍນ ສຈ຺ຈວາຣປຏິສມ຺ຠິທາວາເຣ ຈ ຘມ຺ມາທິຄຓນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

໙. ຉພຸທ຺ຘຘມ຺ມວາຣວຓ຺ຓນາ

໓໘. ພຸທ຺ຘຘມ຺ມວາເຣ ທິຍຑ຺ຒສຕນ຺ຕິ ຉກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປຎ຺ຈວີສຕິ ສຕຎ຺ຈ ປຎ຺ຎາສຎ຺ຈ ໂຫນ຺ຕິ, ຕທ຺ທິຄຸຓາ ນິຣຸຕ຺ຕິໂຍ ຕທ຺ທິຄຸຓານິ ຎາຓານິ. ປຏິສມ຺ຠິທາຘິກຣເຓຕິ ປຏິສມ຺ຠິທາຘິກາເຣ. ອຑ຺ຒນວຘມ຺ມສຕານີຕິ ປຐມໍ ວຸຕ຺ເຕສຸ ຈຕູສຸ ສຈ຺ເຈສຸ ສຏ຺ຐິ, ຈຕູສຸ ສຕິປຏ຺ຐາເນສຸ ສຏ຺ຐິ, ຈຕູສຸ ສມ຺ມປ຺ປຘາເນສຸ ສຏ຺ຐິ, ສຕ຺ຕໂພຘິສຕ຺ຕເວຍ຺ຍາກຣເຓສຸ ສຕ຺ຕຕິ, ອຠິຎ຺ຎຏ຺ຐາທີສຸ ປຎ຺ຈສຸ ປຎ຺ຈວີສສຕໍ, ຂນ຺ຘຏ຺ຐາທີສຸ ປຎ຺ຈສຸ ປຎ຺ຈວີສສຕໍ, ປຸນ ຈຕູສຸ ອຣິຍສຈ຺ເຈສຸ ສຕໍ, ຈຕູສຸ ປຏິສມ຺ຠິທາສຸ ສຕໍ, ຉສຸ ພຸທ຺ຘຘມ຺ເມສຸ ທິຍຑ຺ຒສຕນ຺ຕິ ເອວໍ ອຏ຺ຐສຕານິ ຈ ປຎ຺ຎາສຎ຺ຈ ຘມ຺ມາ ໂຫນ຺ຕິ. ເອວໍ ອຕ຺ຖາປິ ຕຕ຺ຕກາ ເອວ ໂຫນ຺ຕິ. ເອວເມວ ສຈ຺ຈາທີສຸ ຕີສຸ ຐາເນສຸ ວີສສຕໍ ນິຣຸຕ຺ຕິໂຍ, ສຕ຺ຕສຸ ເວຍ຺ຍາກຣເຓສຸ ຈຕ຺ຕາຣີສສຕໍ ນິຣຸຕ຺ຕິໂຍ, ອຠິຎ຺ຎຏ຺ຐາທີສຸ ຂນ຺ຘຏ຺ຐາທີສຸ ຈ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍານິ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍານິ ນິຣຸຕ຺ຕິສຕານິ, ອຣິຍສຈ຺ເຈສຸ ປຏິສມ຺ຠິທາສຸ ຈ ທ຺ເວ ທ຺ເວ ນິຣຸຕ຺ຕິສຕານິ, ພຸທ຺ຘຘມ຺ເມສຸ ຕີຓິ ນິຣຸຕ຺ຕິສຕານີຕິ ເອວໍ ນິຣຸຕ຺ຕິສຫສ຺ສຎ຺ຈ ສຕ຺ຕນິຣຸຕ຺ຕິສຕານິ ຈ ໂຫນ຺ຕິ. ເອວເມວ ສຈ຺ຈາທີສຸ ຕີສຸ ຐາເນສຸ ຈຕ຺ຕາຣີສາຘິການິ ທ຺ເວ ທ຺ເວ ຎາຓສຕານິ, ສຕ຺ຕສຸ ເວຍ຺ຍາກຣເຓສຸ ອສີຕິອຘິການິ ທ຺ເວ ຎາຓສຕານິ, ອຠິຎ຺ຎຏ຺ຐາທີສຸ ຂນ຺ຘຏ຺ຐາທີສຸ ຈ ປຎ຺ຈປຎ຺ຈຎາຓສຕານິ, ສຈ຺ເຈສຸ ປຏິສມ຺ຠິທາສຸ ຈ ຈຕ຺ຕາຣິ ຈຕ຺ຕາຣິ ຎາຓສຕານິ, ພຸທ຺ຘຘມ຺ເມສຸ ຉ ຎາຓສຕານີຕິ ເອວໍ ຕີຓິ ຈ ຎາຓສຫສ຺ສານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ຈ ຎາຓສຕານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ.

ປຏິສມ຺ຠິທາກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ຘມ຺ມຈກ຺ກກຖາ

໑. ສຈ຺ຈວາຣວຓ຺ຓນາ

໓໙. ປຸນ ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນສຸຕ຺ຕນ຺ຕເມວ ປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ກຕ຺ວາ ກຖິຕາຍ ຘມ຺ມຈກ຺ກກຖາຍ ອປຸພ຺ພຕ຺ຖານຸວຓ຺ຓນາ. ຕຕ຺ຖ ທຸກ຺ຂວຕ຺ຖຸກາຕິ ເອກາຠິສມຍວເສນ ທຸກ຺ຂໍ ວຕ຺ຖຸ ເອເຕສນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂວຕ຺ຖຸກາ. ຕເທວ ທຸກ຺ຂໍ ວິເສເສຕ຺ວາ ສຈ຺ຈວຕ຺ຖຸກາຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສຈ຺ຈໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ໂຠ ເອເຕສນ຺ຕິ ສຈ຺ຈາຣມ຺ມຓາ. ສຈ຺ຈໍ ໂຄຈໂຣ ວິສໂຍ ເອເຕສນ຺ຕິ ສຈ຺ຈໂຄຈຣາ. ສຈ຺ຈສງ຺ຄຫິຕາຕິ ມຄ຺ຄສຈ຺ເຈນ ສງ຺ຄຫິຕາ. ສຈ຺ຈປຣິຍາປນ຺ນາຕິ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈາຍຕ຺ຕາ. ສຈ຺ເຈ ສມຸທາຄຕາຕິ ທຸກ຺ຂປຣິຊານເນນ ທຸກ຺ຂສຈ຺ເຈ ສມຸປ຺ປນ຺ນາ. ຕຖາ ຕຕ຺ເຖວ ຐິຕາ ປຕິຏ຺ຐິຕາ ຈ.

໔໐. ອິທານິ ‘‘ປວຕ຺ຕິເຕ ຈ ຠຄວຕາ ຘມ຺ມຈກ຺ເກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ນິທ຺ທິສິຕຸກາໂມ ຘມ຺ມຈກ຺ກນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ທຸວິຘໍ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ປຏິເວຘຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ເທສນາຘມ຺ມຈກ຺ກຎ຺ຈ. ປຏິເວຘຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ໂພຘິປລ຺ລງ຺ເກ, ເທສນາຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ອິສິປຕເນ. ຘມ຺ມຎ຺ຈ ປວຕ຺ເຕຕິ ຈກ຺ກຎ຺ຈາຕິ ປຏິເວຘຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຈກ຺ກຎ຺ຈ ປວຕ຺ເຕຕິ ຘມ຺ມຎ຺ຈາຕິ ເທສນາຘມ຺ມຈກ຺ກໍ. ກຖໍ? ຠຄວາ ຫິ ໂພຘິປລ຺ລງ຺ເກ ນິສິນ຺ໂນ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ອິນ຺ທ຺ຣິຍພລໂພຊ຺ຌງ຺ຄມຄ຺ຄງ຺ຄາທິເຠທໍ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ປວຕ຺ເຕຕິ, ໂສເຍວ ຈ ຘມ຺ໂມ ກິເລສສຕ຺ຕຸຆາຕາຍ ປວຕ຺ຕນໂຕ ປຫຣຓຈກ຺ກໍ ວິຍາຕິ ຈກ຺ກຎ຺ຈ. ຘມ຺ມໍ ປວຕ຺ເຕນ຺ໂຕເຍວ ຠຄວາ ຕໍ ຈກ຺ກໍ ປວຕ຺ເຕຕິ ນາມ. ເອເຕນ ຘມ຺ໂມເຍວ ຈກ຺ກນ຺ຕິ ກມ຺ມຘາຣຍສມາສຕາ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫຕິ. ອິສິປຕເນ ນິສິນ຺ໂນ ຠຄວາ ຘມ຺ມເທສນກ຺ຂເຓ ເວເນຍ຺ຍສນ຺ຕາເນ ກິເລສສຕ຺ຕຸຆາຕາຍ ປວຕ຺ຕນໂຕ ປຫຣຓຈກ຺ກສທິສໍ ເທສນາຈກ຺ກຎ຺ຈ ປວຕ຺ເຕຕິ, ເວເນຍ຺ຍສນ຺ຕາເນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍພລໂພຊ຺ຌງ຺ຄມຄ຺ຄງ຺ຄາທິເຠທໍ ຘມ຺ມຈກ຺ກຎ຺ຈ ປວຕ຺ເຕຕິ. ເອເຕນ ຘມ຺ໂມ ຈ ຈກ຺ກຎ຺ຈ ຘມ຺ມຈກ຺ກນ຺ຕິ ທ຺ວນ຺ທສມາສຕາ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ປວຕ຺ຕເກ ສຕິ ປວຕ຺ຕນາ ນາມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ພຕ຺ຖາປິ ‘‘ປວຕ຺ເຕຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ປວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ ປນ ‘‘ຈກ຺ກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຘມ຺ເມນ ປວຕ຺ເຕຕີຕິ ຘມ຺ມຈກ຺ກນ຺ຕິອາທີນິ ເທສນາຘມ຺ມຈກ຺ກເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ.

ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ເມນ ປວຕ຺ເຕຕີຕິ ຍຖາສຠາວຕ຺ຕາ ຘມ຺ເມນ ປວຕ຺ຕໍ ຈກ຺ກນ຺ຕິ ຘມ຺ມຈກ຺ກນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຘມ຺ມຈຣິຍາຍ ປວຕ຺ເຕຕີຕິ ເວເນຍ຺ຍສນ຺ຕາເນ ຘມ຺ມຕ຺ຖາຍ ປວຕ຺ຕໍ ຈກ຺ກນ຺ຕິ ຘມ຺ມຈກ຺ກນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຘມ຺ເມ ຐິໂຕຕິອາທີຫິ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມຠູຕຕາ ຘມ຺ມສ຺ສາມິຕາ ຈ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫຕິ. ຍຖາຫ – ‘‘ໂສ ຫາວຸໂສ, ຠຄວາ ຊານໍ ຊານາຕິ ປສ຺ສໍ ປສ຺ສຕິ ຈກ຺ຂຸຠູໂຕ ຎາຓຠູໂຕ ຘມ຺ມຠູໂຕ ພ຺ຣຫ຺ມຠູໂຕ ວຕ຺ຕາ ປວຕ຺ຕາ ອຕ຺ຖສ຺ສ ນິນ຺ເນຕາ ອມຕສ຺ສ ທາຕາ ຘມ຺ມສ຺ສາມີ ຕຖາຄໂຕ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໐໓). ຕສ຺ມາ ເຕຫິ ຘມ຺ມສ຺ສ ຈກ຺ກນ຺ຕິ ຘມ຺ມຈກ຺ກນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຐິໂຕຕິ ວິສຍີຠາເວນ ຐິໂຕ. ປຕິຏ຺ຐິໂຕຕິ ອຈລຠາເວນ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ. ວສິປ຺ປຕ຺ໂຕຕິ ອິສ຺ສຣຠາວໍ ປຕ຺ໂຕ. ປາຣມິປ຺ປຕ຺ໂຕຕິ ໂກຏິປ຺ປຕ຺ໂຕ. ເວສາຣຊ຺ຊປ຺ປຕ຺ໂຕຕິ ວິສາຣທຠາວໍ ປຕ຺ໂຕ. ຘມ຺ເມ ປຕິຏ຺ຐາເປນ຺ໂຕຕິອາທີຫິ ເວເນຍ຺ຍສນ຺ຕານມເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ເຕຫິ ປນ ວຈເນຫິ ຘມ຺ມສ຺ສາມິຕາຍ ຈ ຘມ຺ມຕ຺ຖາຍ ຈກ຺ກນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຘມ຺ມໍ ສກ຺ກໂຣນ຺ໂຕຕິຫອາທີຫິ ຘມ຺ມຕ຺ຖາຍ ຈກ຺ກນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂຍ ຫິ ຘມ຺ມໍ ສກ຺ກາຣາທິວເສນ ປວຕ຺ເຕຕິ, ໂສ ຘມ຺ມຕ຺ຖໍ ປວຕ຺ເຕຕິ. ຘມ຺ມໍ ສກ຺ກໂຣນ຺ໂຕຕິ ຍຖາ ກໂຕ ໂສ ຘມ຺ໂມ ສຸກໂຕ ໂຫຕິ, ເອວເມວ ນໍ ກໂຣນ຺ໂຕ. ຘມ຺ມໍ ຄຣຸໍ ກໂຣນ຺ໂຕຕິ ຕສ຺ມິໍ ຄາຣວຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຕໍ ຄຣຸໍ ກໂຣນ຺ໂຕ. ຘມ຺ມໍ ມາເນນ຺ໂຕຕິ ຘມ຺ມໍ ປິຍຎ຺ຈ ຠາວນີຍຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ວິຫຣນ຺ໂຕ. ຘມ຺ມໍ ປູເຊນ຺ໂຕຕິ ຕໍ ອປທິສິຕ຺ວາ ເທສນາປຏິປຕ຺ຕິປູຊາຍ ປູຊໍ ກໂຣນ຺ໂຕ. ຘມ຺ມໍ ອປຈາຍມາໂນຕິ ຕສ຺ເສວ ຘມ຺ມສ຺ສ ສກ຺ກາຣຄຣຸກາເຣຫິ ນີຈວຸຕ຺ຕິຕໍ ກໂຣນ຺ໂຕ. ຘມ຺ມທ຺ຘໂຊ ຘມ຺ມເກຕູຕິ ຕໍ ຘມ຺ມໍ ຘຊມິວ ປຸຣກ຺ຂຕ຺ວາ ເກຕຸມິວ ຈ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິຍາ ຘມ຺ມທ຺ຘໂຊ ຘມ຺ມເກຕຸ ຈ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຘມ຺ມາຘິປເຕຍ຺ໂຍຕິ ຘມ຺ມາຘິປຕິໂຕ ອາຄໂຕ ຠາວນາຘມ຺ມວເສເນວ ຈ ສພ຺ພກິຣິຍານໍ ກຣເຓນ ຘມ຺ມາຘິປເຕຍ຺ໂຍ ຫຸຕ຺ວາ. ຕໍ ໂຂ ປນ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ອປ຺ປຏິວຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ເກນຈິ ນິວຕ຺ເຕຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາຍ ອປ຺ປຏິຫຕປວຕ຺ຕິຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາ ໂສ ຘມ຺ໂມ ປວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ ຈກ຺ກນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ຘມ຺ໂມ, ຕໍ ຘມ຺ມໍ ປວຕ຺ເຕຕີຕິ ເວເນຍ຺ຍສນ຺ຕາເນ ມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍຸປ຺ປາທເນນ ຕໍ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ຘມ຺ມໍ ປວຕ຺ເຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອເສວ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ສຈ຺ຈາຕິ ສຈ຺ຈຎາຓານິ. ວິປສ຺ສນາ ຈ ວິຊ຺ຊາ ຈ ມຄ຺ຄຎາຓເມວ. ອນຸປ຺ປາເທ ຎາຓນ຺ຕິ ອຣຫຕ຺ຕຜເລ ຎາຓໍ. ຕມ຺ປິ ເວເນຍ຺ຍສນ຺ຕາເນ ປວຕ຺ເຕຕິເຍວ, ນິພ຺ພານຎ຺ຈ ປຏິເວຘໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ປວຕ຺ເຕຕິເຍວ ນາມ.

ສມຸທຍວາຣາທີສຸ ສມຸທຍວຕ຺ຖຸກາ ນິໂຣຘວຕ຺ຖຸກາ ມຄ຺ຄວຕ຺ຖຸກາຕິ ວິເສສປທໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ສງ຺ຂິຕ຺ຕາ. ເອຕ຺ຖາປິ ວຸຕ຺ຕສທິສໍ ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໒-໓. ສຕິປຏ຺ຐານວາຣາທິວຓ຺ຓນາ

໔໑-໔໒. ສຕິປຏ຺ຐານອິທ຺ຘິປາທປຸພ຺ພງ຺ຄມວາຣາປິ ມຄ຺ຄກ຺ຂຓວເສນ ວຸຕ຺ຕາ. ເຕປິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວິເສສປທໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ສງ຺ຂິຕ຺ຕາຕິ.

ຘມ຺ມຈກ຺ກກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ໂລກຸຕ຺ຕຣກຖາ

ໂລກຸຕ຺ຕຣກຖາວຓ຺ຓນາ

໔໓. ອິທານິ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມວຕິຍາ ຘມ຺ມຈກ຺ກກຖາຍ ອນນ຺ຕຣໍ ກຖິຕາຍ ໂລກຸຕ຺ຕຣກຖາຍ ອປຸພ຺ພຕ຺ຖານຸວຓ຺ຓນາ. ຕຕ຺ຖ ໂລກຸຕ຺ຕຣປທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ນິທ຺ເທສວາເຣ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາຕິອາທໂຍ ສຕ຺ຕຕິໍສ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມາ ຍຖາໂຍຄໍ ມຄ຺ຄຜລສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ. ເຕ ພຸຊ຺ຌນຏ຺ເຐນ ໂພຘີຕິ ເອວໍລທ຺ຘນາມສ຺ສ ອຣິຍສ຺ສ ປກ຺ເຂ ຠວຕ຺ຕາ ໂພຘິປກ຺ຂິຍາ ນາມ. ປກ຺ເຂ ຠວຕ຺ຕາຕິ ອຸປກາຣຠາເວ ຐິຕຕ຺ຕາ. ເຕສຸ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ໂອກ຺ກນ຺ຕິຕ຺ວາ ປກ຺ຂນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐານໂຕ ອຸປຏ຺ຐານໍ, ສຕິເຍວ ອຸປຏ຺ຐານໍ ສຕິປຏ຺ຐານໍ. ກາຍເວທນາຈິຕ຺ຕຘມ຺ເມສຸ ປນສ຺ສ ອສຸຠທຸກ຺ຂານິຈ຺ຈານຕ຺ຕາກາຣຄຫຓວເສນ ສຸຠສຸຂນິຈ຺ຈອຕ຺ຕສຎ຺ຎາປຫານກິຈ຺ຈສາຘນວເສນ ຈ ປວຕ຺ຕິໂຕ ຈຕຸຘາ ເຠໂທ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປທຫນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ປຘານໍ, ໂສຠນໍ ປຘານໍ ສມ຺ມປ຺ປຘານໍ, ສມ຺ມາ ວາ ປທຫນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ສມ຺ມປ຺ປຘານໍ, ໂສຠນໍ ວາ ຕໍ ກິເລສວິຣູປປວຕ຺ຕວິຣຫິຕໂຕ ປຘານຎ຺ຈ ຫິຕສຸຂນິປ຺ຜາທກຏ຺ເຐນ ເສຏ຺ຐຠາວາວຫນໂຕ ປຘານຠາວກຣຓໂຕ ວາຕິ ສມ຺ມປ຺ປຘານໍ. ວີຣິຍສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຕຍິທໍ ອຸປ຺ປນ຺ນານຸປ຺ປນ຺ນານໍ ອກຸສລານໍ ປຫານານຸປ຺ປຕ຺ຕິກິຈ຺ຈໍ, ອນຸປ຺ປນ຺ນຸປ຺ປນ຺ນານຎ຺ຈ ກຸສລານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐິຕິກິຈ຺ຈໍ ສາຘຍຕີຕິ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສມ຺ມປ຺ປຘານາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ນິປ຺ຜຕ຺ຕິປຣິຍາເຍນ ອິຊ຺ຌນຏ຺ເຐນ, ອິຊ຺ຌນ຺ຕິ ເອຕາຍ ສຕ຺ຕາ ອິທ຺ຘາ ວຸທ຺ຘາ ອຸກ຺ກໍສຄຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອິມິນາ ວາ ປຣິຍາເຍນ ອິທ຺ຘິ, ຕສ຺ສາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຍ ປຸພ຺ພງ຺ຄມຏ຺ເຐນ ຜລຠູຕາຍ ປຸພ຺ພຠາຄກາຣຓຏ຺ເຐນ ຈ ອິທ຺ຘິຍາ ປາໂທຕິ ອິທ຺ຘິປາໂທ. ໂສ ຉນ຺ທວີຣິຍຈິຕ຺ຕວີມໍສາວເສນ ຈຕຸພ຺ພິໂຘວ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອິທ຺ຘິປາທາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອສ຺ສທ຺ຘິຍໂກສຊ຺ຊປມາທວິກ຺ເຂປສມ຺ໂມຫານໍ ອຠິຠວນໂຕ ອຠິຠວນສງ຺ຂາເຕນ ອຘິປຕິຍຏ຺ເຐນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ. ອສ຺ສທ຺ຘິຍາທີຫິ ອນຠິຠວນີຍໂຕ ອກມ຺ປິຍຏ຺ເຐນ ພລໍ. ຕທຸຠຍມ຺ປິ ສທ຺ຘາວີຣິຍສຕິສມາຘິປຎ຺ຎາວເສນ ປຎ຺ຈວິຘໍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ປຎ຺ຈ ພລານີຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ພຸຊ຺ຌນກສຕ຺ຕສ຺ສ ປນ ອງ຺ຄຠາເວນ ສຕິອາທໂຍ ສຕ຺ຕ ຘມ຺ມາ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ, ນິຍ຺ຍານຏ຺ເຐນ ຈ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທໂຍ ອຏ຺ຐ ມຄ຺ຄງ຺ຄາ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ ສຕ຺ຕ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ອຣິໂຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄຕິ.

ອິຕິ ອິເມ ສຕ຺ຕຕິໍສ ໂພຘິປກ຺ຂິຍາ ຘມ຺ມາ ປຸພ຺ພຠາເຄ ໂລກິຍວິປສ຺ສນາຍ ວຕ຺ຕມານາຍ ຈຸທ຺ທສວິເຘນ ກາຍໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫໂຕ ຈ ກາຍານຸປສ຺ສນາສຕິປຏ຺ຐານໍ, ນວວິເຘນ ເວທນໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫໂຕ ຈ ເວທນານຸປສ຺ສນາສຕິປຏ຺ຐານໍ, ໂສຬສວິເຘນ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫໂຕ ຈ ຈິຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາສຕິປຏ຺ຐານໍ, ປຎ຺ຈວິເຘນ ຘມ຺ເມ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫໂຕ ຈ ຘມ຺ມານຸປສ຺ສນາສຕິປຏ຺ຐານໍ. ອິຕິ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ອນຸປ຺ປນ຺ນປຸພ຺ພໍ ປຣສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ອກຸສລໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ຍຖາ ປຏິປນ຺ນສ຺ສ ຕສ຺ສ ຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ນ ຕຖາ ປຏິປຊ຺ຊິສ຺ສາມິ, ເອວໍ ເມ ເອຕໍ ນຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຕສ຺ສ ອນຸປ຺ປາທາຍ ວາຍມນກາເລ ປຐມໍ ສມ຺ມປ຺ປຘານໍ, ອຕ຺ຕໂນ ສມຸທາຈາຣປ຺ປຕ຺ຕມກຸສລໍ ທິສ຺ວາ ຕສ຺ສ ປຫານາຍ ວາຍມນກາເລ ທຸຕິຍໍ, ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ອນຸປ຺ປນ຺ນປຸພ຺ພໍ ຌານໍ ວາ ວິປສ຺ສນໍ ວາ ອຸປ຺ປາເທຕຸໍ ວາຍມນ຺ຕສ຺ສ ຕຕິຍໍ, ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ຍຖາ ນ ປຣິຫາຍຕິ, ເອວໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕສ຺ສ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ສມ຺ມປ຺ປຘານໍ. ຉນ຺ທໍ ຘຸຣໍ ກຕ຺ວາ ກຸສລຸປ຺ປາທນກາເລ ຉນ຺ທິທ຺ຘິປາໂທ, ວີຣິຍໍ, ຈິຕ຺ຕໍ, ວີມໍສໍ ຘຸຣໍ ກຕ຺ວາ ກຸສລຸປ຺ປາທນກາເລ ວີມໍສິທ຺ຘິປາໂທ. ມິຈ຺ຉາວາຈາຍ ວິຣມຓກາເລ ສມ຺ມາວາຈາ, ມິຈ຺ຉາກມ຺ມນ຺ຕາ, ມິຈ຺ຉາຊີວາ ວິຣມຓກາເລ ສມ຺ມາຊີໂວຕິ ເອວໍ ນານາຈິຕ຺ເຕສຸ ລພ຺ຠນ຺ຕິ. ຈຕຸມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ປນ ເອກຈິຕ຺ເຕ ລພ຺ຠນ຺ຕິ, ຜລກ຺ຂເຓ ຐເປຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສມ຺ມປ຺ປຘາເນ ອວເສສາ ເຕຕ຺ຕິໍສ ລພ຺ຠນ຺ຕິ. ເອວໍ ເອກຈິຕ຺ເຕ ລພ຺ຠມາເນສຸ ເຈເຕສຸ ເອກາວ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓາ ສຕິ ກາຍາທີສຸ ສຸຠສຎ຺ຎາທິປຫານກິຈ຺ຈສາຘນວເສນ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອກເມວ ຈ ວີຣິຍໍ ອນຸປ຺ປນ຺ນຸປ຺ປນ຺ນານໍ ອນຸປ຺ປາທາທິກິຈ຺ຈສາຘນວເສນ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ສມ຺ມປ຺ປຘານາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເສເສສຸ ຫາປນວຑ຺ຒນໍ ນຕ຺ຖິ.

ອປິຈ ເຕສຸ –

ນວ ເອກວິຘາ ເອໂກ, ທ຺ເວຘາຖ ຈຕຸປຎ຺ຈຘາ;

ອຏ຺ຐຘາ ນວຘາ ເຈວ, ອິຕິ ຉທ຺ຘາ ຠວນ຺ຕິ ເຕ.

ນວ ເອກວິຘາຕິ ຉນ຺ໂທ ຈິຕ຺ຕໍ ປີຕິ ປສ຺ສທ຺ຘິ ອຸເປກ຺ຂາ ສງ຺ກປ຺ໂປ ວາຈາ ກມ຺ມນ຺ໂຕ ອາຊີໂວຕິ ອິເມ ນວ ຉນ຺ທິທ຺ຘິປາທາທິວເສນ ເອກວິຘາວ ໂຫນ຺ຕິ, ອຎ຺ຎໂກຏ຺ຐາສໍ ນ ຠຊນ຺ຕິ. ເອໂກ ທ຺ເວຘາຕິ ສທ຺ຘາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍພລວເສນ ທ຺ເວຘາ ຐິຕາ. ອຖ ຈຕຸປຎ຺ຈຘາຕິ ອຖຎ຺ໂຎ ເອໂກ ຈຕຸຘາ, ອຎ຺ໂຎ ປຎ຺ຈຘາ ຐິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ສມາຘິ ເອໂກ ອິນ຺ທ຺ຣິຍພລໂພຊ຺ຌງ຺ຄມຄ຺ຄງ຺ຄວເສນ ຈຕຸຘາ ຐິໂຕ, ປຎ຺ຎາ ເຕສໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ອິທ຺ຘິປາທໂກຏ຺ຐາສສ຺ສ ຈ ວເສນ ປຎ຺ຈຘາ. ອຏ຺ຐຘາ ນວຘາ ເຈວາຕິ ອປໂຣ ເອໂກ ອຏ຺ຐຘາ, ເອໂກ ນວຘາ ຐິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈຕຸສຕິປຏ຺ຐານອິນ຺ທ຺ຣິຍພລໂພຊ຺ຌງ຺ຄມຄ຺ຄງ຺ຄວເສນ ສຕິ ອຏ຺ຐຘາ ຐິຕາ, ຈຕຸສມ຺ມປ຺ປຘານອິທ຺ຘິປາທອິນ຺ທ຺ຣິຍພລໂພຊ຺ຌງ຺ຄມຄ຺ຄງ຺ຄວເສນ ວີຣິຍໍ ນວຘາຕິ. ເອວໍ –

ຈຸທ຺ທເສວ ອສມ຺ຠິນ຺ນາ, ໂຫນ຺ເຕເຕ ໂພຘິປກ຺ຂິຍາ;

ໂກຏ຺ຐາສໂຕ ສຕ຺ຕວິຘາ, ສຕ຺ຕຕິໍສ ປເຠທໂຕ.

ສກິຈ຺ຈນິປ຺ຜາທນໂຕ, ສຣູເປນ ຈ ວຸຕ຺ຕິໂຕ;

ສພ຺ເພວ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ, ສມ຺ຠເວ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ ເຕ.

ເອວໍ ມຄ຺ຄຜລສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕ ສຕ຺ຕຕິໍສ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ເມ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຸນ ເຕ ມຄ຺ຄຜເລສຸ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຣິຍມຄ຺ຄາ ຈຕ຺ຕາຣິ ຈ ສາມຎ຺ຎຜລານີຕິ ອາຫ. ສມຓຠາໂວ ສາມຎ຺ຎໍ, ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣິຍມຄ຺ຄານເມຕໍ ນາມໍ. ສາມຎ຺ຎານໍ ຜລານິ ສາມຎ຺ຎຜລານິ. ນິພ຺ພານໍ ປນ ສພ຺ເພຫິ ອສມ຺ມິສ຺ສເມວ. ອິຕິ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ສຕ຺ຕຕິໍສໂພຘິປກ຺ຂິຍຈຕຸມຄ຺ຄຈຕຸຜລນິພ຺ພານານໍ ວເສນ ຉຈຕ຺ຕາລີສ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມາ, ຕໂຕ ສງ຺ເຂເປນ ຈຕຸມຄ຺ຄຈຕຸຜລນິພ຺ພານານໍ ວເສນ ນວ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມາ, ຕໂຕປິ ສງ຺ເຂເປນ ມຄ຺ຄຜລນິພ຺ພານານໍ ວເສນ ຕໂຍ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສຕິປຏ຺ຐານາທີນໍ ມຄ຺ຄຜລານຎ຺ຈ ໂລກຸຕ຺ຕຣຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ເຕ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ ຜສ຺ສາທີນມ຺ປິ ໂລກຸຕ຺ຕຣຕ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ. ປຘານຘມ຺ມວເສນ ປນ ສຕິປຏ຺ຐານາທໂຍວ ວຸຕ຺ຕາ. ອຠິຘມ຺ເມ (ຘ. ສ. ໒໗໗ ອາທໂຍ, ໕໐໕ ອາທໂຍ) ຈ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມນິທ຺ເທເສ ມຄ຺ຄຜລສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ ຜສ຺ສາທີນໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣຕ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕເມວາຕິ.

ໂລກໍ ຕຣນ຺ຕີຕິ ໂລກໍ ອຕິກ຺ກມນ຺ຕິ. ສພ຺ພມິຘ ອີທິສໍ ວຕ຺ຕມານກາລວຈນໍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຣິຍມຄ຺ເຄ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ໂຄ ຫິ ອປາຍໂລກໍ ຕຣຕິ, ສກທາຄາມິມຄ຺ໂຄ ກາມາວຈຣໂລເກກເທສໍ ຕຣຕິ, ອນາຄາມິມຄ຺ໂຄ ກາມາວຈຣໂລກໍ ຕຣຕິ, ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ໂຄ ຣູປາຣູປາວຈຣໂລກໍ ຕຣຕິ. ໂລກາ ອຸຕ຺ຕຣນ຺ຕີຕິ ໂລກາ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ໂລກໂຕຕິ ຈ ໂລກມ຺ຫາຕິ ຈ ຕເທວ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນໍ ວິເສເສຕ຺ວາ ທສ຺ສິຕໍ. ໂລກໍ ສມຕິກ຺ກມນ຺ຕີຕິ ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖເມວ. ຕຕ຺ຖ ອຸປສຄ຺ຄຕ຺ຖໍ ອນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຘ ສຫ ອຸປສຄ຺ຄຕ຺ເຖນ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂລກໍ ສມຕິກ຺ກນ຺ຕາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ໂລກໍ ສມ຺ມາ ອຕິກ຺ກນ຺ຕາ. ສພ຺ພມິຘ ອີທິສໍ ອຕີຕກາລວຈນໍ ຜລນິພ຺ພານານິ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ຫິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ໂລກໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຐິຕານິ, ສທາ ນິພ຺ພານໍ ສພ຺ພໂລກໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຐິຕໍ. ໂລເກນ ອຕິເຣກາຕິ ໂລກໂຕ ອຘິກຠູຕາ. ອິທໍ ສພ຺ເພປິ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ເມ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິສ຺ສຣນ຺ຕີຕິ ນິຄ຺ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ນິສ຺ສຏາຕິ ນິຄ຺ຄຕາ. ໂລເກ ນ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີຕິອາທີນິ ອຏ຺ຐາຣສ ວຈນານິ ສພ຺ພໂລກຸຕ຺ຕເຣສຸປິ ຍຸຊ຺ຊນ຺ຕິ. ນ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີຕິ ໂລເກ ອປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂລເກ ນ ລິມ຺ປນ຺ຕີຕິ ຂນ຺ຘສນ຺ຕາເນ ວຕ຺ຕມານາປິ ຕສ຺ມິໍ ນ ລິມ຺ປນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂລເກນ ນ ລິມ຺ປນ຺ຕີຕິ ອກຕປຏິເວຘານໍ ເກນຈິ ຈິຕ຺ເຕນ, ກຕປຏິເວຘານໍ ອກຸສເລນ ອປ຺ປມຕ຺ເຕນປິ ຈິຕ຺ເຕນ ນ ລິມ຺ປນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອສໍລິຕ຺ຕາ ອນຸປລິຕ຺ຕາຕິ ອຸປສຄ຺ເຄນ ວິເສສິຕໍ.

ວິປ຺ປມຸຕ຺ຕາຕິ ອລິຕ຺ຕຕ຺ຕເມວ ນານາພ຺ຍຎ຺ຊເນນ ວິເສສິຕໍ. ເຍ ເກຈິ ຫິ ຍຕ຺ຖ ເຍນ ວາ ອລິຕ຺ຕາ, ເຕ ຕຕ຺ຖ ເຕນ ວາ ວິປ຺ປມຸຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ໂລກາ ວິປ຺ປມຸຕ຺ຕາຕິອາທີນິ ຕີຓິ ນິສ຺ສກ຺ກວເສນ ວຸຕ຺ຕານິ. ວິສຎ຺ຎຸຕ຺ຕາຕິ ວິປ຺ປມຸຕ຺ຕຕ຺ຕວິເສສນໍ. ເຍ ເກຈິ ຫິ ຍຕ຺ຖ ເຍນ ຍໂຕ ວິປ຺ປມຸຕ຺ຕາ, ເຕ ຕຕ຺ຖ ເຕນ ຕໂຕ ວິສຎ຺ຎຸຕ຺ຕາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ. ໂລກາ ສຸຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ໂລກມລໍ ໂຘວິຕ຺ວາ ໂລກາ ສຸຊ຺ຌນ຺ຕິ. ວິສຸຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ຕເທວ ອຸປສຄ຺ເຄນ ວິເສສິຕໍ. ວຸຏ຺ຐຫນ຺ຕີຕິ ອຸຏ຺ຐິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ວິວຏ຺ຏນ຺ຕີຕິ ນິວຏ຺ຏນ຺ຕິ. ນ ສຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ນ ລຄ຺ຄນ຺ຕິ. ນ ຄຍ຺ຫນ຺ຕີຕິ ນ ຄຓ຺ຫີຍນ຺ຕິ. ນ ພຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ນ ພາຘີຍນ຺ຕິ. ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນ຺ຕີຕິ ອປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ຍຖາ ຈ ໂລກໍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາຕິ, ຕເຖວ ‘‘ໂລກາ ວິສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ. ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ເຠນ຺ຕີຕິ ນິໂຣເຘນ຺ຕິ. ອປຖາຕິອາທີນິ ຈຕ຺ຕາຣິ ສພ຺ເພສຸປິ ໂລກຸຕ຺ຕເຣສຸ ຍຸຊ຺ຊນ຺ຕິ. ອປຖາຕິ ອມຄ຺ຄາ. ອຄຕີຕິ ອປ຺ປຕິຏ຺ຐາ. ອວິສຍາຕິ ອນາຍຕ຺ຕາ. ອສາຘາຣຓາຕິ ອສມານາ. ວມນ຺ຕີຕິ ອຸຄ຺ຄິລນ຺ຕິ. ນ ປຈ຺ຈາວມນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕປຏິປກ຺ຂນເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ, ວນ຺ຕໍ ປຸນ ນ ອທນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອເຕນ ວນ຺ຕສ຺ສ ສຸວນ຺ຕຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ອນນ຺ຕຣທຸກຕ຺ຕເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ. ວິສີເນນ຺ຕີຕິ ວິກິຣນ຺ຕິ ວິມຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ນ ພນ຺ຘນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ອຸສ຺ສີເນນ຺ຕີຕິ ນ ວິກິຣນ຺ຕິ ນ ວິມຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ‘‘ວິສິເນນ຺ຕີ’’ຕິ ‘‘ນ ອຸສ຺ສິເນນ຺ຕີ’’ຕິ ຣສ຺ສໍ ກຕ຺ວາ ປາໂຐ ສຸນ຺ທໂຣ. ວິຘູເປນ຺ຕີຕິ ນິພ຺ພາເປນ຺ຕິ. ນ ສໍຘູເປນ຺ຕີຕິ ນ ອຸຊ຺ຊລນ຺ຕິ. ໂລກໍ ສມຕິກ຺ກມ຺ມ ອຠິຠຸຍ຺ຍ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີຕິ ສພ຺ເພປິ ໂລກຸຕ຺ຕຣາ ຘມ຺ມາ ໂລກໍ ສມ຺ມາ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ຈ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣາ. ສພ຺ເພຫິປິ ອິເມຫິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ປກາເຣຫິ ໂລກຸຕ຺ຕຣານໍ ໂລກໂຕ ອຸຕ຺ຕຣຠາໂວ ອຘິກຠາໂວ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕີຕິ.

ໂລກຸຕ຺ຕຣກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ພລກຖາ

ພລກຖາວຓ຺ຓນາ

໔໔. ອິທານິ ໂລກຸຕ຺ຕຣກຖາຍ ອນນ຺ຕຣໍ ກຖິຕາຍ ໂລກຸຕ຺ຕຣກຖາວຕິຍາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍ ພລກຖາຍ ອປຸພ຺ພຕ຺ຖານຸວຓ຺ຓນາ. ຕຕ຺ຖ ອາທິໂຕ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕວເສນ ປຎ຺ຈ ພລານິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕທຎ຺ຎານິປິ ພລານິ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ ອປິຈ ອຏ຺ຐສຏ຺ຐິ ພລານີຕິອາທິມາຫ. ສພ຺ພານິປິ ຕໍຕໍປຏິປກ຺ເຂຫິ ອກມ຺ປິຍຏ຺ເຐນ ພລານິ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ. ຫິຣິພລນ຺ຕິອາທີສຸ ປາປໂຕ ຫິຣີຍນ຺ຕິ ເອຕາຍາຕິ ຫິຣີ, ລຊ຺ຊາເຍຕໍ ນາມໍ. ປາປໂຕ ໂອຕ຺ຕປ຺ປນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ, ປາປໂຕ ອຸພ຺ເພຄສ຺ເສຕໍ ນາມໍ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານາ ຫິຣີ, ພຫິທ຺ຘາສມຸຏ຺ຐານໍ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ. ອຕ຺ຕາຘິປຕິ ຫິຣີ, ໂລກາຘິປຕິ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ. ລຊ຺ຊາສຠາວສຓ຺ຐິຕາ ຫິຣີ, ຠຍສຠາວສຓ຺ຐິຕໍ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ. ສປ຺ປຕິສ຺ສວລກ຺ຂຓາ ຫິຣີ, ວຊ຺ຊຠີຣຸກຠຍທສ຺ສາວິລກ຺ຂຓໍ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ. ສາ ເອວ ຫິຣີ ອຫິຣິເກນ ນ ກມ຺ປຕີຕິ ຫິຣິພລໍ. ຕເທວ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ ອໂນຕ຺ຕປ຺ເປນ ນ ກມ຺ປຕີຕິ ໂອຕ຺ຕປ຺ປພລໍ. ອປ຺ປຏິສງ຺ຂາເນນ ນ ກມ຺ປຕີຕິ ປຏິສງ຺ຂານພລໍ. ອຸປປຣິກ຺ຂຓປຎ຺ຎາເຍຕໍ ນາມໍ. ວີຣິຍສີເສນ ສຕ຺ຕ ໂພຊ຺ຌງ຺ເຄ ຠາເວນ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນພລໍ ຠາວນາພລໍ. ຕຖາປວຕ຺ຕານໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ຂນ຺ຘານເມຕໍ ນາມໍ. ປຣິສຸທ຺ຘານິ ສີລາທີນິ ອນວຊ຺ຊພລໍ. ຈຕ຺ຕາຣິ ສງ຺ຄຫວຕ຺ຖູນິ ສງ຺ຄຫພລໍ. ສງ຺ຄເຫ ພລນ຺ຕິປິ ປາໂຐ. ທຸກ຺ຂມານໍ ອຘິວາສນໍ ຂນ຺ຕິພລໍ. ຘມ຺ມກຖາຍ ປເຣສໍ ໂຕສນໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິພລໍ. ອຘິຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອຘິຄມາປນໍ ນິຊ຺ຌຕ຺ຕິພລໍ. ກຸສເລສຸ ພຫຸຠາໂວ ອິສ຺ສຣິຍພລໍ. ກຸສເລສຸ ຍຖາຣຸຈິ ປຕິຏ຺ຐານໍ ອຘິຏ຺ຐານພລໍ. ຫິຣິພລາທີນໍ ອຕ຺ໂຖ ມາຕິກາປເທສຸ ພ຺ຍຎ຺ຊນວເສນ ວິເສສໂຕ ຍຸຊ຺ຊມານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ໂຕ. ສມຖພລໍ ວິປສ຺ສນາພລນ຺ຕິ ພລປ຺ປຕ຺ຕາ ສມຖວິປສ຺ສນາ ເອວ.

ມາຕິການິທ຺ເທເສ ອສ຺ສທ຺ຘິເຍ ນ ກມ຺ປຕີຕິ ສທ຺ຘາພລນ຺ຕິ ມູລພລຏ຺ຐໍ ວຕ຺ວາ ຕເມວ ອປເຣຫິ ນວຫິ ປຣິຍາເຍຫິ ວິເສເສຕ຺ວາ ທສ຺ເສສິ. ໂຍ ຫິ ຘມ຺ໂມ ອກມ຺ປິໂຍ ພລປ຺ປຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ໂສ ສຫຊາເຕ ອຸປຕ຺ຖມ຺ເຠຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ປຏິປກ຺ເຂ ກິເລເສ ປຣິຍາທິຍຕິ, ປຏິເວຘສ຺ສ ອາທິຠູຕໍ ສີລໍ ທິຏ຺ຐິຎ຺ຈ ວິໂສເຘຕິ, ຈິຕ຺ຕໍ ອາຣມ຺ມເຓ ປຕິຏ຺ຐາເປຕິ, ຈິຕ຺ຕໍ ປຠສ຺ສຣໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ໂວທາເປຕິ, ວສິໍ ປາເປນ຺ໂຕ ວິເສສໍ ອຘິຄມາເປຕິ, ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິໍ ປາເປນ຺ໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິປຏິເວຘໍ ກາເຣຕິ, ກເມນ ອຣິຍມຄ຺ຄໍ ປາເປຕ຺ວາ ສຈ຺ຈາຠິສມຍໍ ກາເຣຕິ, ຜລປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ນິໂຣເຘ ປຕິຏ຺ຐາເປຕິ. ຕສ຺ມາ ນວຘາ ພລຏ຺ໂຐ ວິເສສິໂຕ. ເອສ ນໂຍ ວີຣິຍພລາທີສຸ ຈຕູສຸ.

ກາມຈ຺ຉນ຺ທໍ ຫິຣີຍຕີຕິ ເນກ຺ຂມ຺ມຍຸຕ຺ໂຕ ໂຍຄີ ເນກ຺ຂມ຺ເມນ ກາມຈ຺ຉນ຺ທໂຕ ຫິຣີຍຕິ. ໂອຕ຺ຕປ຺ເປປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເອເຕຫິ ສພ຺ພາກຸສເລຫິປິ ຫິຣີຍນາ ໂອຕ຺ຕປ຺ປນາ ວຸຕ຺ຕາເຍວ ໂຫນ຺ຕິ. ພ຺ຍາປາທນ຺ຕິອາທີນມ຺ປິ ອິມິນາວ ນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຏິສງ຺ຂາຕີຕິ ອສມ຺ໂມຫວເສນ ອາທີນວໂຕ ອຸປປຣິກ຺ຂຕິ. ຠາເວຕີຕິ ວຑ຺ເຒຕິ. ວຊ຺ຊນ຺ຕິ ຣາຄາທິວຊ຺ຊໍ. ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ພນ຺ຘຕິ. ຂມຕີຕິ ຕສ຺ສ ໂຍຄິສ຺ສ ຂມຕິ ຣຸຈ຺ຈຕິ. ປຎ຺ຎາເປຕີຕິ ໂຕເສຕິ. ນິຊ຺ຌາເປຕີຕິ ຈິນ຺ຕາເປຕິ. ວສໍ ວຕ຺ເຕຕີຕິ ຈິຕ຺ເຕ ປຫຸ ຫຸຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ວສໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ເຕຕິ. ອຘິຏ຺ຐາຕີຕິ ວິທຫຕິ. ຠາວນາພລາທີນິ ສພ຺ພານິປິ ເນກ຺ຂມ຺ມາທີນິເຍວ. ມາຕິກາວຓ຺ຓນາຍ ອຎ຺ຎຖາ ວຸຕ຺ໂຕ, ອຕ຺ໂຖ ປນ ພ຺ຍຎ຺ຊນວເສເນວ ປາກຏຕ຺ຕາ ອິຘ ນ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສມຖພລໍ ວິປສ຺ສນາພລຎ຺ຈ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ນິທ຺ທິສິຕ຺ວາ ອວສາເນ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສຫຄຕກິເລເສ ຈ ຂນ຺ເຘ ຈ ນ ກມ຺ປຕີຕິອາທິ ຈ ອວິຊ຺ຊາສຫຄຕກິເລເສ ຈ ຂນ຺ເຘ ຈ ນ ກມ຺ປຕີຕິອາທິ ຈ ສມຖພລວິປສ຺ສນາພລານໍ ລກ຺ຂຓທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເສຂາເສຂພເລສຸ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິໍ ສິກ຺ຂຕີຕິ ເສຂພລນ຺ຕິ ເສຂປຸຄ຺ຄໂລ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິໍ ສິກ຺ຂຕີຕິ ເສໂຂ, ສາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ຕສ຺ສ ເສຂສ຺ສ ພລນ຺ຕິ ເສຂພລນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ສິກ຺ຂິຕຕ຺ຕາ ອເສຂພລນ຺ຕິ ອເສຂປຸຄ຺ຄໂລ ຕຕ຺ຖ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ສິກ຺ຂິຕຕ຺ຕາ ນ ສິກ຺ຂຕີຕິ ອເສໂຂ, ສາເຍວ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ຕສ຺ສ ອເສຂສ຺ສ ພລນ຺ຕິ ອເສຂພລໍ. ເອເສວ ນໂຍ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປາທີສຸ. ສມ຺ມາຎາຓນ຺ຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓໍ. ຕມ຺ປິ ຫິ ໂລກິກມ຺ປິ ໂຫນ຺ຕໍ ເສຂສ຺ສ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເສຂພລໍ, ອເສຂສ຺ສ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອເສຂພລນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມ຺ມາວິມຸຕ຺ຕີຕິ ອຏ຺ຐ ມຄ຺ຄງ຺ຄານິ ຐເປຕ຺ວາ ເສສາ ຜລສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຘມ຺ມາ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ໂລກຸຕ຺ຕຣວິມຸຕ຺ຕິໍ ອວເສສາ ວິມຸຕ຺ຕິໂຍ ສມ຺ມາວິມຸຕ຺ຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ເສຂາເສຂພລຕ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ຂີຓາສວພເລສຸ ສພ຺ພານິປິ ຎາຓພລານິ. ຂີຓາສວສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນຕິ ກຣຓຕ຺ເຖ ສາມິວຈນໍ, ຂີຓາສເວນ ຠິກ຺ຂຸນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນິຈ຺ຈໂຕຕິ ຫຸຕ຺ວາ ອຠາວາກາເຣນ ອນິຈ຺ຈໂຕ. ຍຖາຠູຕນ຺ຕິ ຍຖາສຠາວໂຕ. ປຎ຺ຎາຍາຕິ ສຫວິປສ຺ສນາຍ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ. ອນິຈ຺ຈໂຕ ສຸທິຏ຺ຐາ ທຸກ຺ຂໂຕ ອນຕ຺ຕໂຕ ສຸທິຏ຺ຐາ ໂຫນ຺ຕິ ຕມ຺ມູລກຕ຺ຕາ. ຍນ຺ຕິ ຠາວນປຸໍສກວຈນໍ, ເຍນ ກາຣເຓນາຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ອາຄມ຺ມາຕິ ປຏິຈ຺ຈ. ປຏິຊານາຕີຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຕິ ປຏິຎ຺ຎໍ ກໂຣຕິ. ອງ຺ຄາຣກາສູປມາຕິ ມຫາຠິຕາປຏ຺ເຐນ ອງ຺ຄາຣກາສຸຍາ ອຸປມິຕາ. ກາມາຕິ ວຕ຺ຖຸກາມາ ຈ ກິເລສກາມາ ຈ.

ວິເວກນິນ຺ນນ຺ຕິ ຜລສມາປຕ຺ຕິວເສນ ອຸປຘິວິເວກສງ຺ຂາຕນິພ຺ພານນິນ຺ນໍ. ຕໂຍ ຫິ ວິເວກາ – ກາຍວິເວໂກ ຈິຕ຺ຕວິເວໂກ ອຸປຘິວິເວໂກຕິ. ກາຍວິເວໂກ ຈ ວິເວກຏ຺ຐກາຍານໍ ເນກ຺ຂມ຺ມາຠິຣຕານໍ. ຈິຕ຺ຕວິເວໂກ ຈ ອຘິຈິຕ຺ຕມນຸຍຸຕ຺ຕານໍ. ອຸປຘິວິເວໂກ ຈ ນິຣຸປຘີນໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ວິສງ຺ຂາຣຄຕານໍ, ນິສ຺ສຣຓວິເວກສງ຺ຂາຕນິພ຺ພານນິນ຺ນໍ ວາ. ປຎ຺ຈ ຫິ ວິເວກາ – ວິກ຺ຂມ຺ຠນວິເວໂກ ຕທງ຺ຄວິເວໂກ ສມຸຈ຺ເຉທວິເວໂກ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິວິເວໂກ ນິສ຺ສຣຓວິເວໂກຕິ. ວິເວກນິນ຺ນນ຺ຕິ ວິເວເກ ນິນ຺ນໍ. ວິເວກໂປຓນ຺ຕິ ວິເວເກ ນຕໍ. ວິເວກປພ຺ຠາຣນ຺ຕິ ວິເວກສີສຠາຣໍ. ທ຺ເວປິ ປຸຣິມສ຺ເສວ ເວວຈນານິ. ວິເວກຏ຺ຐນ຺ຕິ ກິເລເສຫິ ວຊ຺ຊິຕໍ, ທູຣີຠູຕໍ ວາ. ເນກ຺ຂມ຺ມາຠິຣຕນ຺ຕິ ນິພ຺ພາເນ ອຠິຣຕໍ, ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ອຠິຣຕໍ ວາ. ພ຺ຍນ຺ຕີຠູຕນ຺ຕິ ວິຄຕນ຺ຕີຠູຕໍ, ເອກເທເສນາປິ ອນລ຺ລີນໍ ວິປ຺ປມຸຕ຺ຕໍ ວິສໍສຏ຺ຐໍ. ສພ຺ພໂສຕິ ສພ຺ພຖາ. ອາສວຏ຺ຐານິເຍຫິ ຘມ຺ເມຫີຕິ ສໍໂຍຄວເສນ ອາສວານໍ ກາຣຓຠູເຕຫິ ກິເລສຘມ຺ເມຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ພ຺ຍນ຺ຕີຠູຕນ຺ຕິ ວິຄຕນິກນ຺ຕິຠູຕໍ, ນິຕ຺ຕຓ຺ຫນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຸໂຕ? ສພ຺ພໂສ ອາສວຏ຺ຐານິເຍຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສພ຺ເພຫິ ເຕຠູມກຘມ຺ເມຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຘ ທສຫິ ຂີຓາສວພເລຫິ ຂີຓາສວສ຺ສ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕໂຣ ມຄ຺ໂຄ ກຖິໂຕ. ‘‘ອນິຈ຺ຈໂຕ ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣາ’’ຕິ ທຸກ຺ຂປຣິຎ຺ຎາພລໍ, ‘‘ອງ຺ຄາຣກາສູປມາ ກາມາ’’ຕິ ສມຸທຍປຫານພລໍ, ‘‘ວິເວກນິນ຺ນໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ນິໂຣຘສຈ຺ຉິກິຣິຍາພລໍ, ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ’’ຕິອາທິ ສຕ຺ຕວິຘໍ ມຄ຺ຄຠາວນາພລນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ທສ ອິທ຺ຘິພລານິ ອິທ຺ຘິກຖາຍ ອາວິ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ.

ຕຖາຄຕພລນິທ຺ເທເສ ຕຖາຄຕພລານີຕິ ອຎ຺ເຎຫິ ອສາຘາຣຓານິ ຕຖາຄຕສ຺ເສວ ພລານິ. ຍຖາ ວາ ປຸພ຺ພພຸທ຺ຘານໍ ພລານິ ປຸຎ຺ຎຸສ຺ສຍສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອາຄຕານິ, ຕຖາ ອາຄຕພລານີຕິປິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ທຸວິຘໍ ຕຖາຄຕພລໍ – ກາຍພລໍ ຎາຓພລຎ຺ຈ. ເຕສຸ ກາຍພລໍ ຫຕ຺ຖິກຸລານຸສາເຣນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ໂປຣາເຓຫິ –

‘‘ກາຬາວກຎ຺ຈ ຄງ຺ເຄຍ຺ຍໍ, ປຓ຺ຑຣໍ ຕມ຺ພປິງ຺ຄລໍ;

ຄນ຺ຘມງ຺ຄລເຫມຎ຺ຈ, ອຸໂປສຖຉທ຺ທນ຺ຕິເມ ທສາ’’ຕິ. (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໗໖໐; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໔໘; ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒.໒໒);

ອິມານິ ທສ ຫຕ຺ຖິກຸລານິ. ຕຕ຺ຖ ກາຬາວກນ຺ຕິ ປກຕິຫຕ຺ຖິກຸລໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍໍ ທສນ຺ນໍ ປຸຣິສານໍ ກາຍພລໍ, ຕໍ ເອກສ຺ສ ກາຬາວກສ຺ສ ຫຕ຺ຖິໂນ ພລໍ. ຍໍ ທສນ຺ນໍ ກາຬາວການໍ ພລໍ, ຕໍ ເອກສ຺ສ ຄງ຺ເຄຍ຺ຍສ຺ສ ພລໍ. ຍໍ ທສນ຺ນໍ ຄງ຺ເຄຍ຺ຍານໍ, ຕໍ ເອກສ຺ສ ປຓ຺ຑຣສ຺ສ. ຍໍ ທສນ຺ນໍ ປຓ຺ຑຣານໍ, ຕໍ ເອກສ຺ສ ຕມ຺ພສ຺ສ. ຍໍ ທສນ຺ນໍ ຕມ຺ພານໍ, ຕໍ ເອກສ຺ສ ປິງ຺ຄລສ຺ສ. ຍໍ ທສນ຺ນໍ ປິງ຺ຄລານໍ, ຕໍ ເອກສ຺ສ ຄນ຺ຘຫຕ຺ຖິໂນ. ຍໍ ທສນ຺ນໍ ຄນ຺ຘຫຕ຺ຖີນໍ, ຕໍ ເອກສ຺ສ ມງ຺ຄລຫຕ຺ຖິໂນ. ຍໍ ທສນ຺ນໍ ມງ຺ຄລຫຕ຺ຖີນໍ, ຕໍ ເອກສ຺ສ ເຫມວຕສ຺ສ. ຍໍ ທສນ຺ນໍ ເຫມວຕານໍ, ຕໍ ເອກສ຺ສ ອຸໂປສຖສ຺ສ. ຍໍ ທສນ຺ນໍ ອຸໂປສຖານໍ, ຕໍ ເອກສ຺ສ ຉທ຺ທນ຺ຕສ຺ສ. ຍໍ ທສນ຺ນໍ ຉທ຺ທນ຺ຕານໍ, ຕໍ ເອກສ຺ສ ຕຖາຄຕສ຺ສ ພລໍ. ນາຣາຍນສງ຺ຆາຕພລນ຺ຕິປິ ອິທເມວ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕເທຕໍ ປກຕິຫຕ຺ຖິໂນ ຄຓນາຍ ຫຕ຺ຖີນໍ ໂກຏິສຫສ຺ສສ຺ສ, ປຸຣິສຄຓນາຍ ທສນ຺ນໍ ປຸຣິສໂກຏິສຫສ຺ສານໍ ພລໍ ໂຫຕິ. ອິທໍ ຕາວ ຕຖາຄຕສ຺ສ ກາຍພລໍ.

ຎາຓພລໍ ປນ ອິຘ ຕາວ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຈ ປາຬິຍໍ ອາຄຕເມວ ທສພລຎາຓໍ, ມຊ຺ຌິເມ (ມ. ນິ. ໑.໑໕໐) ອາຄຕໍ ຈຕຸເວສາຣຊ຺ຊຎາຓໍ, ອຏ຺ຐສຸ ປຣິສາສຸ ອກມ຺ປນຎາຓໍ, ຈຕຸໂຍນິປຣິຈ຺ເຉທກຎາຓໍ, ປຎ຺ຈຄຕິປຣິຈ຺ເຉທກຎາຓໍ, ສໍຍຸຕ຺ຕເກ (ສໍ. ນິ. ໒.໓໓-໓໔) ອາຄຕານິ ເຕສຕ຺ຕຕິ ຎາຓານິ, ສຕ຺ຕສຕ຺ຕຕິ ຎາຓານີຕິ ເອວມຎ຺ຎານິປິ ອເນການິ ຎາຓສຫສ຺ສານິ. ເອຕໍ ຎາຓພລໍ ນາມ. ອິຘາປິ ຎາຓພລເມວ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ຎາຓຎ຺ຫິ ອກມ຺ປິຍຏ຺ເຐນ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠນຏ຺ເຐນ ຈ ພລນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຐານຎ຺ຈ ຐານໂຕຕິ ກາຣຓຎ຺ຈ ກາຣຓໂຕ. ກາຣຓຎ຺ຫິ ຍສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ຜລໍ ຕິຏ຺ຐຕິ ຕທາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຕາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ເຈວ ປວຕ຺ຕຕິ ຈ, ຕສ຺ມາ ຐານນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕໍ ຠຄວາ ເຍ ເຍ ຘມ຺ມາ ເຍສໍ ເຍສໍ ຘມ຺ມານໍ ເຫຕູ ປຈ຺ຈຍາ ອຸປ຺ປາທາຍ, ຕໍ ຕໍ ຐານນ຺ຕິ, ເຍ ເຍ ຘມ຺ມາ ເຍສໍ ເຍສໍ ຘມ຺ມານໍ ນ ເຫຕູ ນ ປຈ຺ຈຍາ ອຸປ຺ປາທາຍ, ຕໍ ຕໍ ອຏ຺ຐານນ຺ຕິ ປຊານນ຺ໂຕ ຐານຎ຺ຈ ຐານໂຕ ອຏ຺ຐານຎ຺ຈ ອຏ຺ຐານໂຕ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕິ. ຍມ຺ປີຕິ ເຍນ ຎາເຓນ. ອິທມ຺ປີຕິ ອິທມ຺ປິ ຐານາຏ຺ຐານຎາຓໍ, ຕຖາຄຕສ຺ສ ຕຖາຄຕພລໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ເສສປເທສຸປິ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອາສຠໍ ຐານນ຺ຕິ ເສຏ຺ຐຏ຺ຐານໍ ອຸຕ຺ຕມຏ຺ຐານໍ, ອາສຠາ ວາ ປຸພ຺ພພຸທ຺ຘາ, ເຕສໍ ຐານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປິຈ ຄວສຕເຊຏ຺ຐໂກ ອຸສໂຠ, ຄວສຫສ຺ສເຊຏ຺ຐໂກ ວສໂຠ, ວຊສຕເຊຏ຺ຐໂກ ວາ ອຸສໂຠ, ວຊສຫສ຺ສເຊຏ຺ຐໂກ ວສໂຠ, ສພ຺ພຄວເສຏ຺ໂຐ ສພ຺ພປຣິສ຺ສຍສໂຫ ເສໂຕ ປາສາທິໂກ ມຫາຠາຣວໂຫ ອສນິສຕສທ຺ເທຫິປິ ອສນ຺ຕສນີໂຍ ນິສໂຠ, ໂສ ອິຘ ອຸສໂຠຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ອິທມ຺ປິ ຫິ ຕສ຺ສ ປຣິຍາຍວຈນໍ. ອຸສຠສ຺ສ ອິທນ຺ຕິ ອາສຠໍ. ຐານນ຺ຕິ ຈຕູຫິ ປາເທຫິ ປຖວິໍ ອຸປ຺ປີເຬຕ຺ວາ ອວຏ຺ຐານໍ. ອິທໍ ປນ ອາສຠໍ ວິຍາຕິ ອາສຠໍ ຍເຖວ ຫິ ນິສຠສງ຺ຂາໂຕ ອຸສໂຠ ອຸສຠພເລນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຈຕູຫິ ປາເທຫິ ປຖວິໍ ອຸປ຺ປີເຬຕ຺ວາ ອຈລຏ຺ຐາເນນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ເອວໍ ຕຖາຄໂຕປິ ທສຫິ ຕຖາຄຕພເລຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຈຕູຫິ ເວສາຣຊ຺ຊປາເທຫິ ອຏ຺ຐປຣິສປຖວິໍ ອຸປ຺ປີເຬຕ຺ວາ ສເທວເກ ໂລເກ ເກນຈິ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິເກນ ປຈ຺ຈາມິຕ຺ເຕນ ອກມ຺ປິໂຍ ອຈລຏ຺ຐາເນນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ເອວໍ ຕິຏ຺ຐມາໂນ ຈ ຕໍ ອາສຠໍ ຐານໍ ປຏິຊານາຕິ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ ນ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕິ, ອຕ຺ຕນິ ອາໂຣເປຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອາສຠໍ ຐານໍ ປຏິຊານາຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒.໒໒; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໔໘).

ປຣິສາສູຕິ ຂຕ຺ຕິຍພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິສມຓຈາຕຸມຫາຣາຊິກຕາວຕິໍສມາຣພ຺ຣຫ຺ມານໍ ວເສນ ອຏ຺ຐສຸ ປຣິສາສຸ. ສີຫນາທໍ ນທຕີຕິ ເສຏ຺ຐນາທໍ ອຉມ຺ຠິຕນາທໍ ນທຕິ, ສີຫນາທສທິສໍ ວາ ນາທໍ ນທຕິ. ອຍມຕ຺ໂຖ ສີຫນາທສຸຕ຺ເຕນ (ມ. ນິ. ໑.໑໔໖ ອາທໂຍ; ທີ. ນິ. ໑.໓໘໑ ອາທໂຍ) ທີເປຕພ຺ໂພ. ຍຖາ ວາ ສີໂຫ ສຫນໂຕ ຫນນໂຕ ຈ ສີໂຫຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ຕຖາຄໂຕ ໂລກຘມ຺ມານໍ ສຫນໂຕ ປຣປ຺ປວາທານໍ ຫນນໂຕ ສີໂຫຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອວໍ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ສີຫສ຺ສ ນາທໍ ສີຫນາທໍ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ສີໂຫ ສີຫພເລນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ສພ຺ພຕ຺ຖ ວິສາຣໂທ ວິຄຕໂລມຫໍໂສ ສີຫນາທໍ ນທຕິ, ເອວໍ ຕຖາຄຕສີໂຫປິ ຕຖາຄຕພເລຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ອຏ຺ຐສຸ ປຣິສາສຸ ວິສາຣໂທ ວິຄຕໂລມຫໍໂສ ‘‘ອິຕິ ຣູປ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ສໍ. ນິ. ໓.໗໘) ນເຍນ ນານາວິຘເທສນາວິລາສສມ຺ປນ຺ນໍ ສີຫນາທໍ ນທຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ປຣິສາສຸ ສີຫນາທໍ ນທຕີ’’ຕິ.

ພ຺ຣຫ຺ມຈກ຺ກໍ ປວຕ຺ເຕຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ພ຺ຣຫ຺ມນ຺ຕິ ເສຏ຺ຐໍ ອຸຕ຺ຕມໍ ວິສຸທ຺ຘໍ. ຈກ຺ກສທ຺ໂທ ປນາຍໍ –

ສມ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ລກ຺ຂເຓ ຈ, ຣຖງ຺ເຄ ອິຣິຍາປເຖ;

ທາເນ ຣຕນຘມ຺ມູຣ, ຈກ຺ກາທີສຸ ຈ ທິສ຺ສຕິ;

ຘມ຺ມຈກ຺ເກ ອິຘ ມໂຕ, ຕມ຺ປິ ທ຺ເວຘາ ວິຠາວເຍ.

‘‘ຈຕ຺ຕາຣິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈກ຺ການິ, ເຍຫິ ສມນ຺ນາຄຕານໍ ເທວມນຸສ຺ສານ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໔.໓໑) ຫິ ອຍໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ທິສ຺ສຕິ. ‘‘ເຫຏ຺ຐາ ປາທຕເລສຸ ຈກ຺ການິ ຊາຕານິ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໓໕) ເອຕ຺ຖ ລກ຺ຂເຓ. ‘‘ຈກ຺ກໍວ ວຫໂຕ ປທ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ປ. ໑) ເອຕ຺ຖ ຣຖງ຺ເຄ. ‘‘ຈຕຸຈກ຺ກໍ ນວທ຺ວາຣ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໙) ເອຕ຺ຖ ອິຣິຍາປເຖ. ‘‘ທທໍ ຠຸຎ຺ຊ ມາ ຈ ປມາໂທ, ຈກ຺ກໍ ວຕ຺ຕຍ ໂກສລາຘິປາ’’ຕິ (ຊາ. ໑.໗.໑໔໙) ເອຕ຺ຖ ທາເນ. ‘‘ທິພ຺ພໍ ຈກ຺ກຣຕນໍ ປາຕຸຣໂຫສີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໒໔໓) ເອຕ຺ຖ ຣຕນຈກ຺ເກ. ‘‘ມຍາ ປວຕ຺ຕິຕໍ ຈກ຺ກ’’ນ຺ຕິ (ສຸ. ນິ. ໕໖໒) ເອຕ຺ຖ ຘມ຺ມຈກ຺ເກ. ‘‘ອິຈ຺ຉາຫຕສ຺ສ ໂປສສ຺ສ, ຈກ຺ກໍ ຠມຕິ ມຕ຺ຖເກ’’ຕິ (ຊາ. ໑.໑.໑໐໔; ໑.໕.໑໐໓) ເອຕ຺ຖ ອຸຣຈກ຺ເກ. ‘‘ຂຸຣປຣິຍນ຺ເຕນ ເຈປິ ຈກ຺ເກນາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໖໖) ເອຕ຺ຖ ປຫຣຓຈກ຺ເກ. ‘‘ອສນິວິຈກ຺ກ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໖໑; ສໍ. ນິ. ໒.໑໖໒) ເອຕ຺ຖ ອສນິມຓ຺ຑເລ. ອິຘ ປນາຍໍ ຘມ຺ມຈກ຺ເກ ມໂຕ.

ຕໍ ປເນຕໍ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ທຸວິຘໍ ໂຫຕິ ປຏິເວຘຎາຓຎ຺ຈ ເທສນາຎາຓຎ຺ຈ. ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຎາປຠາວິຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຣິຍຜລາວຫໍ ປຏິເວຘຎາຓໍ, ກຣຸຓາປຠາວິຕໍ ສາວການໍ ອຣິຍຜລາວຫໍ ເທສນາຎາຓໍ. ຕຕ຺ຖ ປຏິເວຘຎາຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ອຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ທຸວິຘໍ. ຕຎ຺ຫິ ອຠິນິກ຺ຂມນໂຕ ຍາວ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ນາມ, ຜລກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ນາມ. ຕຸສິຕຠວນໂຕ ວາ ຍາວ ໂພຘິປລ຺ລງ຺ເກ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ນາມ, ຜລກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ນາມ. ທີປງ຺ກຣທສພລໂຕ ວາ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ນາມ, ຜລກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ນາມ. ເທສນາຎາຓມ຺ປິ ປວຕ຺ຕມານໍ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຸວິຘໍ. ຕຎ຺ຫິ ຍາວ ອຎ຺ຎາຕໂກຓ຺ຑຎ຺ຎຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄາ ປວຕ຺ຕມານໍ ນາມ, ຜລກ຺ຂເຓ ປວຕ຺ຕໍ ນາມ. ຕຕ຺ຖ ປຏິເວຘຎາຓໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ, ເທສນາຎາຓໍ ໂລກິຍໍ. ອຸຠຍມ຺ປິ ປເນຕໍ ອຎ຺ເຎຫິ ອສາຘາຣຓໍ, ພຸທ຺ຘານໍເຍວ ໂອຣສຎາຓໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຈກ຺ກໍ ປວຕ຺ເຕຕີ’’ຕິ.

ກມ຺ມສມາທານານນ຺ຕິ ສມາທິຍິຕ຺ວາ ກຕານໍ ກຸສລາກຸສລກມ຺ມານໍ, ກມ຺ມເມວ ວາ ກມ຺ມສມາທານໍ. ຐານໂສ ເຫຕຸໂສຕິ ປຈ຺ຈຍໂຕ ເຈວ ເຫຕຸໂຕ ຈ. ຕຕ຺ຖ ຄຕິອຸປຘິກາລປໂຍຄາ ວິປາກສ຺ສ ຐານໍ. ກມ຺ມໍ ເຫຕຸ.

ສພ຺ພຕ຺ຖຄາມິນິນ຺ຕິ ສພ຺ພຄຕິຄາມິນິຎ຺ຈ ອຄຕິຄາມິນິຎ຺ຈ. ປຏິປທນ຺ຕິ ມຄ຺ຄໍ. ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕີຕິ ພຫູສຸປິ ມນຸສ຺ເສສຸ ເອກເມວ ປາຓໍ ຆາເຕນ຺ເຕສຸ ອິມສ຺ສ ເຈຕນາ ນິຣຍຄາມິນີ ຠວິສ຺ສຕິ, ອິມສ຺ສ ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິຄາມິນີຕິ ອິມິນາ ນເຍນ ເອກວຕ຺ຖຸສ຺ມິມ຺ປິ ກຸສລາກຸສລເຈຕນາສງ຺ຂາຕານໍ ປຏິປຕ຺ຕີນໍ ອວິປຣີຕໂຕ ສຠາວໍ ຊານາຕິ.

ອເນກຘາຕຸນ຺ຕິ ຈກ຺ຂຸຘາຕຸອາທີຫິ, ກາມຘາຕຸອາທີຫິ ວາ ຘາຕູຫິ ພຫຸຘາຕຸໍ. ນານາຘາຕຸນ຺ຕິ ຕາສໍເຍວ ຘາຕູນໍ ວິລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ ນານປ຺ປກາຣຘາຕຸໍ. ໂລກນ຺ຕິ ຂນ຺ຘາຍຕນຘາຕຸໂລກໍ. ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕີຕິ ຕາສໍ ຕາສໍ ຘາຕູນໍ ອວິປຣີຕໂຕ ສຠາວໍ ປຏິວິຊ຺ຌຕິ.

ນານາຘິມຸຕ຺ຕິກຕນ຺ຕິ ຫີນປຓີຕາທິອຘິມຸຕ຺ຕີຫິ ນານາຘິມຸຕ຺ຕິກຠາວໍ.

ປຣສຕ຺ຕານນ຺ຕິ ປຘານສຕ຺ຕານໍ. ປຣປຸຄ຺ຄລານນ຺ຕິ ຕໂຕ ປເຣສໍ ຫີນສຕ຺ຕານໍ. ເອກຕ຺ຖເມວ ວາ ເອຕໍ ປທທ຺ວຍໍ ເວເນຍ຺ຍວເສນ ຠຄວຕາ ທ຺ເວຘາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຘາປິ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍປໂຣປຣິຍຕ຺ຕນ຺ຕິ ສທ຺ຘາທີນໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ປຣຠາວຎ຺ຈ ອປຣຠາວຎ຺ຈ, ວຸທ຺ຘິຎ຺ຈ ຫານິຎ຺ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຌານວິໂມກ຺ຂສມາຘິສມາປຕ຺ຕີນນ຺ຕິ ປຐມາທີນໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ຌານານໍ, ‘‘ຣູປີ ຣູປານິ ປສ຺ສຕີ’’ຕິອາທີນໍ (ປຏິ. ມ. ໑.໒໐໙) ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ວິໂມກ຺ຂານໍ, ສວິຕກ຺ກສວິຈາຣາທີນໍ ຕິຓ຺ຓໍ ສມາຘີນໍ, ປຐມຊ຺ຌານສມາປຕ຺ຕິອາທີນຎ຺ຈ ນວນ຺ນໍ ອນຸປຸພ຺ພສມາປຕ຺ຕີນໍ. ສໍກິເລສນ຺ຕິ ຫານຠາຄິຍຘມ຺ມໍ. ໂວທານນ຺ຕິ ວິເສສຠາຄິຍຘມ຺ມໍ. ວຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ເຍນ ກາຣເຓນ ຌານາທີຫິ ວຸຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ຕໍ ກາຣຓໍ. ຕໍ ປນ ‘‘ໂວທານມ຺ປິ ວຸຏ຺ຐານໍ, ຕມ຺ຫາ ຕມ຺ຫາ ສມາຘິມ຺ຫາ ວຸຏ຺ຐານມ຺ປິ ວຸຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ (ວິຠ. ໘໒໘) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ປຄຸຓຊ຺ຌານຎ຺ເຈວ ຠວງ຺ຄຜລສມາປຕ຺ຕິໂຍ ຈ. ເຫຏ຺ຐິມໍ ເຫຏ຺ຐິມຎ຺ຫິ ປຄຸຓຊ຺ຌານໍ ອຸປຣິມສ຺ສ ອຸປຣິມສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ໂວທານມ຺ປິ ວຸຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠວງ຺ເຄນ ປນ ສພ຺ພຊ຺ຌາເນຫິ ວຸຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ, ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິໂຕ ຜລສມາປຕ຺ຕິຍາ ວຸຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ. ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຕມ຺ຫາ ຕມ຺ຫາ ສມາຘິມ຺ຫາ ວຸຏ຺ຐານມ຺ປິ ວຸຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປຸພ຺ເພນິວາສທິພ຺ພຈກ຺ຂຸອາສວກ຺ຂຍຎາຓານິ ເຫຏ຺ຐາ ປກາສິຕາເນວ.

ຕຕ຺ຖ ອາສວານໍ ຂຍາຕິ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ ສພ຺ພກິເລສານໍ ຂຍາ. ອນາສວນ຺ຕິ ອາສວວິຣຫິຕໍ. ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິໍ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເຈໂຕວຈເນນ ອຣຫຕ຺ຕຜລສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ສມາຘິ, ປຎ຺ຎາວຈເນນ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຈ ປຎ຺ຎາ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖ ຈ ສມາຘິ ຣາຄໂຕ ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິ, ປຎ຺ຎາ ອວິຊ຺ຊາຍ ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ – ‘‘ໂຍ ຫິສ຺ສ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມາຘິ, ຕທສ຺ສ ສມາຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ. ຍາ ຫິສ຺ສ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຎ຺ຎາ, ຕທສ຺ສ ປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍໍ. ອິຕິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຣາຄວິຣາຄາ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິ ອວິຊ຺ຊາວິຣາຄາ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໕໑໖; ໕໒໐). ອປິເຈຕ຺ຖ ສມຖພລໍ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິ, ວິປສ຺ສນາພລໍ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມຕິ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ. ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາຕິ ອຘິກາຍ ປຎ຺ຎາຍ ອຕ຺ຕນາເຍວ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກຕ຺ວາ, ອປຣປ຺ປຈ຺ຈເຍນ ຎຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊາຕິ ອຘິຄນ຺ຕ຺ວາ, ນິປ຺ຜາເທຕ຺ວາ ວາ. ອິເມສໍ ປນ ທສນ຺ນໍ ທສພລຎາຓານໍ ວິຕ຺ຖາໂຣ ອຠິຘມ຺ເມ (ວິຠ. ໘໐໙ ອາທໂຍ) ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຕຕ຺ຖ ປຣວາທິກຖາ ໂຫຕິ – ທສພລຎາຓໍ ນາມ ປາຏິເຍກ຺ກໍ ຎາຓໍ ນຕ຺ຖິ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ເສວາຍໍ ປເຠໂທຕິ. ນ ຕໍ ຕຖາ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຎ຺ຎເມວ ຫິ ທສພລຎາຓໍ, ອຎ຺ຎໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ. ທສພລຎາຓຎ຺ຫິ ສກສກກິຈ຺ຈເມວ ຊານາຕິ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ຕມ຺ປິ, ຕໂຕ ອວເສສມ຺ປິ ຊານາຕິ. ທສພລຎາເຓສຸ ຫິ ປຐມໍ ກາຣຓາກາຣຓເມວ ຊານາຕິ, ທຸຕິຍໍ ກມ຺ມນ຺ຕຣວິປາກນ຺ຕຣເມວ, ຕຕິຍໍ ກມ຺ມປຣິຈ຺ເຉທເມວ, ຈຕຸຕ຺ຖໍ ຘາຕຸນານຕ຺ຕກາຣຓເມວ, ປຎ຺ຈມໍ ສຕ຺ຕານໍ ອຊ຺ຌາສຍາຘິມຸຕ຺ຕິເມວ, ຉຏ຺ຐໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ຕິກ຺ຂມຸທຸຠາວເມວ, ສຕ຺ຕມໍ ຌານາທີຫິ ສທ຺ຘິໍ ເຕສໍ ສໍກິເລສາທິເມວ, ອຏ຺ຐມໍ ປຸພ຺ເພນິວຸຕ຺ຖຂນ຺ຘສນ຺ຕຕິເມວ, ນວມໍ ສຕ຺ຕານໍ ຈຸຕິປຏິສນ຺ຘິເມວ, ທສມໍ ສຈ຺ຈປຣິຈ຺ເຉທເມວ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ປນ ເອເຕຫິ ຊານິຕພ຺ພຎ຺ຈ, ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິຎ຺ຈ ປຊານາຕິ. ເອເຕສໍ ປນ ກິຈ຺ຈໍ ນ ສພ຺ພໍ ກໂຣຕິ. ຕຎ຺ຫິ ຌານໍ ຫຸຕ຺ວາ ອປ຺ເປຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ອິທ຺ຘິ ຫຸຕ຺ວາ ວິກຸພ຺ພິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ມຄ຺ໂຄ ຫຸຕ຺ວາ ກິເລເສ ເຂເປຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ.

ອປິຈ ປຣວາທີ ເອວໍ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ ‘‘ທສພລຎາຓໍ ນາເມຕໍ ສວິຕກ຺ກສວິຈາຣໍ ອວິຕກ຺ກວິຈາຣມຕ຺ຕໍ ອວິຕກ຺ກາວິຈາຣໍ ກາມາວຈຣໍ ຣູປາວຈຣໍ ອຣູປາວຈຣໍ ໂລກິຍໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣ’’ນ຺ຕິ. ຊານນ຺ໂຕ ‘‘ປຏິປາຏິຍາ ສຕ຺ຕ ຎາຓານິ ສວິຕກ຺ກສວິຈາຣານີ’’ຕິ ວກ຺ຂຕິ. ‘‘ຕໂຕ ປຣານິ ທ຺ເວ ອວິຕກ຺ກອວິຈາຣານີ’’ຕິ ວກ຺ຂຕິ. ‘‘ອາສວກ຺ຂຍຎາຓໍ ສິຍາ ສວິຕກ຺ກສວິຈາຣໍ, ສິຍາ ອວິຕກ຺ກວິຈາຣມຕ຺ຕໍ, ສິຍາ ອວິຕກ຺ກອວິຈາຣ’’ນ຺ຕິ ວກ຺ຂຕິ. ຕຖາ ‘‘ປຏິປາຏິຍາ ສຕ຺ຕ ກາມາວຈຣານິ, ຕໂຕ ປຣານິ ທ຺ເວ ຣູປາວຈຣານິ, ຕໂຕ ອວສາເນ ເອກໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣ’’ນ຺ຕິ ວກ຺ຂຕິ. ‘‘ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ປນ ສວິຕກ຺ກສວິຈາຣເມວ ກາມາວຈຣເມວ ໂລກິຍເມວາ’’ຕິ ວກ຺ຂຕິ.

ເອວເມຕ຺ຖ ອປຸພ຺ພຕ຺ຖານຸວຓ຺ຓນໍ ຎຕ຺ວາ ອິທານິ ຍສ຺ມາ ຕຖາຄໂຕ ປຐມໍເຍວ ຐານາຏ຺ຐານຎາເຓນ ເວເນຍ຺ຍສຕ຺ຕານໍ ອາສວກ຺ຂຍາຘິຄມສ຺ສ ເຈວ ອນຘິຄມສ຺ສ ຈ ຐານາຏ຺ຐານຠູຕໍ ກິເລສາວຣຓາຠາວໍ ປສ຺ສຕິ ໂລກິຍສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານທສ຺ສນໂຕ ນິຍຕມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານາຠາວທສ຺ສນໂຕ ຈ. ອຖ ເນສໍ ກມ຺ມວິປາກຎາເຓນ ວິປາກາວຣຓາຠາວໍ ປສ຺ສຕິ ຕິເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິທສ຺ສນໂຕ. ສພ຺ພຕ຺ຖຄາມິນິປຏິປທາຎາເຓນ ກມ຺ມາວຣຓາຠາວໍ ປສ຺ສຕິ ອານນ຺ຕຣິກກມ຺ມາຠາວທສ຺ສນໂຕ. ເອວໍ ອນາວຣຓານໍ ອເນກຘາຕຸນານາຘາຕຸຎາເຓນ ອນຸກູລຘມ຺ມເທສນຕ຺ຖໍ ຈຣິຍາວິເສສໍ ປສ຺ສຕິ ຘາຕຸເວມຕ຺ຕທສ຺ສນໂຕ. ອຖ ເນສໍ ນານາຘິມຸຕ຺ຕິກຕາຎາເຓນ ອຘິມຸຕ຺ຕິໍ ປສ຺ສຕິ ປໂຍຄໍ ອນາທິຍິຕ຺ວາປິ ອຘິມຸຕ຺ຕິວເສນ ຘມ຺ມເທສນຕ຺ຖໍ. ອເຖວໍ ທິຏ຺ຐອຘິມຸຕ຺ຕີນໍ ຍຖາສຕ຺ຕິ ຍຖາພລໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕຸໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍປໂຣປຣິຍຕ຺ຕຎາເຓນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍປໂຣປຣິຍຕ຺ຕໍ ປສ຺ສຕິ ສທ຺ຘາທີນໍ ຕິກ຺ຂມຸທຸຠາວທສ຺ສນໂຕ. ເອວໍ ປຣິຎ຺ຎາຕິນ຺ທ຺ຣິຍປໂຣປຣິຍຕ຺ຕາປິ ປເນເຕ ສເຈ ທູເຣ ໂຫນ຺ຕິ, ອຖ ຌານາທິຎາເຓນ ຌານາທີສຸ ວສີຠູຕຕ຺ຕາ ອິທ຺ຘິວິເສເສນ ຂິປ຺ປໍ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ. ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ຈ ເນສໍ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາເຓນ ປຸພ຺ພຊາຕິວິຠາວນໍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂານຸຠາວໂຕ ປຕ຺ຕພ຺ເພນ ເຈໂຕປຣິຍຎາເຓນ ສມ຺ປຕິ ຈິຕ຺ຕວິເສສໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ອາສວກ຺ຂຍຎາຓານຸຠາເວນ ອາສວກ຺ຂຍຄາມິນິຍາ ປຏິປທາຍ ວິຄຕສມ຺ໂມຫຕ຺ຕາ ອາສວກ຺ຂຍາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ. ຕສ຺ມາ ອິມິນານຸກ຺ກເມນ ອິມານິ ທສ ພລານິ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ເວທິຕພ຺ພານີຕິ.

໔໕. ອິທານິ ສພ຺ພພລານິ ລກ຺ຂຓໂຕ ນິທ຺ທິສິຕຸກາໂມ ເກນຏ຺ເຐນ ສທ຺ຘາພລນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ປຸຈ຺ຉໍ ກຕ຺ວາ ອສ຺ສທ຺ຘິເຍ ອກມ຺ປິຍຏ຺ເຐນາຕິອາທິນາ ນເຍນ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ອກາສິ. ຕຕ຺ຖ ຫິຣີຍຕີຕິອາທິ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານາ ເທສນາ. ຠາວນາພລາທີສຸ ອຘິຏ຺ຐານພລປຣິຍນ຺ເຕສຸ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິ ຈ, ‘‘ເຕນາ’’ຕິ ຈ, ‘‘ຕ’’ນ຺ຕິ ຈ ເນກ຺ຂມ຺ມາທິກເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຕນ ຈິຕ຺ຕໍ ເອກຄ຺ຄນ຺ຕິ ເຕນ ສມາຘິນາ ຈິຕ຺ຕໍ ເອກຄ຺ຄໍ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ຊາເຕຕິ ຕຕ຺ຖ ສມເຖ ສມ຺ປໂຍຄວເສນ ຊາເຕ, ຕສ຺ມິໍ ວາ ວິປສ຺ສນາຣມ຺ມຓໍ ຫຸຕ຺ວາ ຊາເຕ. ຕຕ຺ຖ ສິກ຺ຂຕີຕິ ຕຕ຺ຖ ເສຂພເລ ເສໂຂ ສິກ຺ຂຕີຕິ ເສຂພລນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ສິກ຺ຂິຕຕ຺ຕາຕິ ຕຕ຺ຖ ອເສຂພເລ ອເສຂສ຺ສ ສິກ຺ຂິຕຕ຺ຕາ ອເສຂພລໍ. ເຕນ ອາສວາ ຂີຓາຕິ ເຕນ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕເຣນ ຎາເຓນ ອາສວາ ຂີຓາຕິ ຕໍ ຎາຓໍ ຂີຓາສວພລໍ. ໂລກິເຍນາປິ ຫິ ຎາເຓນ ອາສວາ ຂີຓາ ນາມ ວິປສ຺ສນາຍ ອຠາເວ ໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ຄາຠາວໂຕ. ເອວໍ ຂີຓາສວສ຺ສ ພລນ຺ຕິ ຂີຓາສວພລໍ. ຕສ຺ສ ອິຊ຺ຌຕີຕິ ອິທ຺ຘິພລນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ອິທ຺ຘິມໂຕ ອິຊ຺ຌຕີຕິ ອິທ຺ຘິເຍວ ພລໍ ອິທ຺ຘິພລໍ. ອປ຺ປເມຍ຺ຍຏ຺ເຐນາຕິ ຍສ຺ມາ ສາວກາ ຐານາຏ຺ຐານາທີນິ ເອກເທເສນ ຊານນ຺ຕິ, ສພ຺ພາກາເຣນ ປຊານນໍເຍວ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ຕີສຸ ວິຊ຺ຊາສຸ ‘‘ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕີ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ປນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕາສຸປິ ວຸຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ. ອຎ຺ຎຕ຺ຖາຕິ ເສເສສຸ ສຕ຺ຕສຸ ຎາຓພເລສຸ ຈ ອຠິຘມ຺ເມ (ວິຠ. ໗໖໐) ຈ ທສສຸປິ ພເລສຸ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍປໂຣປຣິຍຕ຺ຕຎາຓໍ ປນ ສພ຺ພຖາປິ ສາວເກຫິ ອສາຘາຣຓເມວ. ຕສ຺ມາ ທສປິ ພລານິ ສາວເກຫິ ອສາຘາຣຓານີຕິ. ອຘິມຕ຺ຕຏ຺ເຐນ ອຕຸລິຍຏ຺ເຐນ ອປ຺ປເມຍ຺ຍານິ, ຕສ຺ມາເຍວ ຈ ‘‘ອປ຺ປເມຍ຺ຍຏ຺ເຐນ ຕຖາຄຕພລ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ.

ພລກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ສຸຎ຺ຎກຖາ

ສຸຎ຺ຎກຖາວຓ຺ຓນາ

໔໖. ອິທານິ ໂລກຸຕ຺ຕຣພລປຣິໂຍສານາຍ ພລກຖາຍ ອນນ຺ຕຣໍ ກຖິຕາຍ ໂລກຸຕ຺ຕຣສຸຎ຺ຎຕາປຣິໂຍສານາຍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍ ສຸຎ຺ຎຕາກຖາຍ ອປຸພ຺ພຕ຺ຖານຸວຓ຺ຓນາ. ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ຕາວ ອຖາຕິ ວຈໂນປາທາເນ ນິປາໂຕ. ເອເຕນ ອາຍສ຺ມາຕິອາທິວຈນສ຺ສ ອຸປາທານໍ ກຕໍ ໂຫຕິ. ໂຂຕິ ປທປູຣຓຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມີຕິ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ກຣຓວຈນໍ. ຕສ຺ມາ ຍຕ຺ຖ ຠຄວາ, ຕຕ຺ຖ ອຸປສງ຺ກມີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເຍນ ວາ ກາຣເຓນ ຠຄວາ ເທວມນຸສ຺ເສຫິ ອຸປສງ຺ກມິຕພ຺ໂພ, ເຕເນວ ກາຣເຓນ ອຸປສງ຺ກມີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເກນ ຈ ກາຣເຓນ ຠຄວາ ອຸປສງ຺ກມິຕພ຺ໂພ? ນານປ຺ປກາຣຄຸຓວິເສສາຘິຄມາຘິປ຺ປາເຍນ, ສາທຸຜລູປໂຠຄາຘິປ຺ປາເຍນ ທິຊຄເຓຫິ ນິຈ຺ຈຜລິຕມຫາຣຸກ຺ໂຂ ວິຍ, ເຕນ ກາຣເຓນ ອຸປສງ຺ກມີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຸປສງ຺ກມີຕິ ຈ ຄໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາຕິ ອຸປສງ຺ກມນປຣິໂຍສານທີປນໍ. ອຖ ວາ ເອວຎ຺ຈ ຄໂຕ ຕໂຕ ອາສນ຺ນຕຣໍ ຐານໍ ຠຄວໂຕ ສມີປສງ຺ຂາຕໍ ຄນ຺ຕ຺ວາຕິປິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອຠິວາເທຕ຺ວາຕິ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ. ອິທານິ ເຍນຏ຺ເຐນ ໂລເກ ອຄ຺ຄປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐານໍ ອາຄໂຕ, ຕໍ ປຸຈ຺ຉິຕຸກາໂມ ທສນຂສໂມຘານສມຸຊ຺ຊລໍ ອຎ຺ຊລິໍ ສິຣສິ ປຕິຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເອກມນ຺ຕນ຺ຕິ ຈ ຠາວນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສ ‘‘ວິສມໍ ຈນ຺ທິມສູຣິຍາ ປຣິຫຣນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໔.໗໐) ວິຍ. ຕສ຺ມາ ຍຖາ ນິສິນ຺ໂນ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ຕຖາ ນິສີທີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ວາ ເອຕໍ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ນິສີທີຕິ ນິສຊ຺ຊໍ ກປ຺ເປສິ. ປຓ຺ຑິຕາ ຫິ ເທວມນຸສ຺ສາ ຄຣຸຏ຺ຐານີຍໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອາສນກຸສລຕາຍ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທນ຺ຕິ, ອຍຎ຺ຈ ເຖໂຣ ເຕສໍ ອຎ຺ຎຕໂຣ, ຕສ຺ມາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ.

ກຖໍ ນິສິນ຺ໂນ ປນ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕີຕິ? ຉ ນິສຊ຺ຊໂທເສ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ອຕິທູຣໍ ອຈ຺ຈາສນ຺ນໍ ອຸປຣິວາຕໍ ອຸນ຺ນຕປ຺ປເທສໍ ອຕິສມ຺ມຸຂໍ ອຕິປຈ຺ຉາຕິ. ອຕິທູເຣ ນິສິນ຺ໂນ ຫິ ສເຈ ກເຖຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ອຸຈ຺ຈາສທ຺ເທນ ກເຖຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ. ອຈ຺ຈາສນ຺ເນ ນິສິນ຺ໂນ ສງ຺ຆຏ຺ຏນໍ ກໂຣຕິ. ອຸປຣິວາເຕ ນິສິນ຺ໂນ ສຣີຣຄນ຺ເຘນ ພາຘຕິ. ອຸນ຺ນຕປ຺ປເທເສ ນິສິນ຺ໂນ ອຄາຣວໍ ປກາເສຕິ. ອຕິສມ຺ມຸຂາ ນິສິນ຺ໂນ ສເຈ ທຏ຺ຐຸກາໂມ ໂຫຕິ, ຈກ຺ຂຸນາ ຈກ຺ຂຸໍ ອາຫຈ຺ຈ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ໂຫຕິ. ອຕິປຈ຺ຉາ ນິສິນ຺ໂນ ສເຈ ທຏ຺ຐຸກາໂມ ໂຫຕິ, ຄີວໍ ປສາເຣຕ຺ວາ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ອຍມ຺ປິ ເອເຕ ຉ ນິສຊ຺ຊໂທເສ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ນິສີທິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທີ’’ຕິ. ເອຕທໂວຈາຕິ ເອຕໍ ອໂວຈ.

ສຸຎ຺ໂຎ ໂລໂກ ສຸຎ຺ໂຎ ໂລໂກຕິ, ຠນ຺ເຕ, ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ປຏິປນ຺ເນຫິ ເຕຫິ ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ‘‘ສຸຎ຺ໂຎ ໂລໂກ ສຸຎ຺ໂຎ ໂລໂກ’’ຕິ ກຖີຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຫິໍ ຕຫິໍ ຕາທິສານໍ ວຈນານໍ ພຫຸກຕ຺ຕາ ເຕສໍ ສພ຺ເພສໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫນຕ຺ຖໍ ອາເມຑິຕວຈນໍ ກຕໍ. ເອວຎ຺ຫິ ວຸຕ຺ເຕ ສພ຺ພານິ ຕານິ ວຈນານິ ສງ຺ຄຫິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ. ກິຕ຺ຕາວຕາຕິ ກິຕ຺ຕເກນ ປຣິມາເຓນ. ນຸ-ອິຕິ ສໍສຍຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ສຸຎ຺ຎໍ ອຕ຺ເຕນ ວາ ອຕ຺ຕນິເຍນ ວາຕິ ‘‘ກາຣໂກ ເວທໂກ ສຍໍວສີ’’ຕິ ເອວໍ ໂລກປຣິກປ຺ປິເຕນ ອຕ຺ຕນາ ຈ ອຕ຺ຕາຠາວໂຕເຍວ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕເກນ ປຣິກ຺ຂາເຣນ ຈ ສຸຎ຺ຎໍ. ສພ຺ພໍ ຈກ຺ຂາທິ ໂລກິຍໍ ຘມ຺ມຊາຕໍ, ຕໍເຍວ ລຸຊ຺ຊນປລຸຊ຺ຊນຏ຺ເຐນ ໂລໂກ ນາມ. ຍສ຺ມາ ຈ ອຕ຺ຕາ ຈ ເອຕ຺ຖ ນຕ຺ຖິ, ອຕ຺ຕນິຍຎ຺ຈ ເອຕ຺ຖ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ສຸຎ຺ໂຎ ໂລໂກຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂລກຸຕ຺ຕໂຣປິ ຈ ຘມ຺ໂມ ອຕ຺ຕຕ຺ຕນິເຍຫິ ສຸຎ຺ໂຎ ເອວ, ປຸຈ຺ຉານຸຣູເປນ ປນ ໂລກິໂຍວ ຘມ຺ໂມ ວຸຕ຺ໂຕ. ສຸຎ຺ໂຎຕິ ຈ ຘມ຺ໂມ ນຕ຺ຖີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມິໍ ຘມ຺ເມ ອຕ຺ຕຕ຺ຕນິຍສາຣສ຺ສ ນຕ຺ຖິຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ໂລເກ ຈ ‘‘ສຸຎ຺ຎໍ ຆຣໍ, ສຸຎ຺ໂຎ ຆໂຏ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຆຣສ຺ສ ຆຏສ຺ສ ຈ ນຕ຺ຖິຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມິໍ ຆເຣ ຆເຏ ຈ ອຎ຺ຎສ຺ສ ນຕ຺ຖິຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ຠຄວຕາ ຈ ‘‘ອິຕິ ຍຎ຺ຫິ ໂຂ ຕຕ຺ຖ ນ ໂຫຕິ, ເຕນ ຕໍ ສຸຎ຺ຎໍ ສມນຸປສ຺ສຕິ. ຍໍ ປນ ຕຕ຺ຖ ອວສິຏ຺ຐໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ສນ຺ຕໍ ອິທມຕ຺ຖີຕິ ປຊານາຕີ’’ຕິ ອຍເມວ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຖາ ຎາຍຄນ຺ເຖ ຈ ສທ຺ທຄນ຺ເຖ ຈ ອຍເມວ ອຕ຺ໂຖ. ອິຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ອນຕ຺ຕລກ຺ຂຓເມວ ກຖິຕໍ.

໔໗. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕນິທ຺ເທເສ ສຸຎ຺ຎສຸຎ຺ຎນ຺ຕິອາທີນິ ປຎ຺ຈວີສຕິ ມາຕິກາປທານິ ສຸຎ຺ຎສມ຺ພນ຺ເຘນ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ເຕສໍ ນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ. ຕຕ຺ຖ ມາຕິກາຍ ຕາວ ສຸຎ຺ຎສງ຺ຂາຕໍ ສຸຎ຺ຎໍ, ນ ອຎ຺ເຎນ ອຸປປເທນ ວິເສສິຕນ຺ຕິ ສຸຎ຺ຎສຸຎ຺ຎໍ. ອສຸກນ຺ຕິ ອນິທ຺ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ເຈຕ຺ຖ ສຸຎ຺ຎຕ຺ຕເມວ ວາ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ນປຸໍສກວຈນໍ ກຕໍ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ. ສງ຺ຂາໂຣເຍວ ເສສສງ຺ຂາເຣຫິ ສຸຎ຺ໂຎຕິ ສງ຺ຂາຣສຸຎ຺ຎໍ. ຊຣາຠງ຺ຄວເສນ ວິຣູໂປ ປຣິຓາໂມ ວິປຣິຓາໂມ, ເຕນ ວິປຣິຓາເມນ ສຸຎ຺ຎໍ ວິປຣິຓາມສຸຎ຺ຎໍ. ອຄ຺ຄຎ຺ຈ ຕໍ ອຕ຺ຕຕ຺ຕນິເຍຫິ, ສພ຺ພສງ຺ຂາເຣຫິ ວາ ສຸຎ຺ຎຎ຺ຈາຕິ ອຄ຺ຄສຸຎ຺ຎໍ. ລກ຺ຂຓເມວ ເສສລກ຺ຂເຓຫິ ສຸຎ຺ຎນ຺ຕິ ລກ຺ຂຓສຸຎ຺ຎໍ. ເນກ຺ຂມ຺ມາທິນາ ວິກ຺ຂມ຺ຠເນນ ສຸຎ຺ຎໍ. ວິກ຺ຂມ຺ຠນສຸຎ຺ຎໍ. ຕທງ຺ຄສຸຎ຺ຎາທີສຸປິ ຈຕູສຸ ເອເສວ ນໂຍ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕຎ຺ຈ ຕໍ ອຕ຺ຕຕ຺ຕນິຍາທີຫິ ສຸຎ຺ຎຎ຺ຈາຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕສຸຎ຺ຎໍ. ພຫິທ຺ຘາ ຈ ຕໍ ອຕ຺ຕຕ຺ຕນິຍາທີຫິ ສຸຎ຺ຎຎ຺ຈາຕິ ພຫິທ຺ຘາສຸຎ຺ຎໍ. ຕທຸຠຍໍ ອຕ຺ຕຕ຺ຕນິຍາທີຫິ ສຸຎ຺ຎນ຺ຕິ ທຸຠໂຕສຸຎ຺ຎໍ. ສມາໂນ ຠາໂຄ ເອຕສ຺ສາຕິ ສຠາຄໍ, ສຠາຄຎ຺ຈ ຕໍ ອຕ຺ຕຕ຺ຕນິຍາທີຫິ ສຸຎ຺ຎຎ຺ຈາຕິ ສຠາຄສຸຎ຺ຎໍ, ສທິສສຸຎ຺ຎນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິຄຕໍ ສຠາຄໍ ວິສຠາຄໍ, ວິສຠາຄຎ຺ຈ ຕໍ ອຕ຺ຕຕ຺ຕນິຍາທີຫິ ສຸຎ຺ຎຎ຺ຈາຕິ ວິສຠາຄສຸຎ຺ຎໍ, ວິສທິສສຸຎ຺ຎນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເກສຸຈິ ໂປຕ຺ຖເກສຸ ສຠາຄສຸຎ຺ຎໍ ວິສຠາຄສຸຎ຺ຎໍ ນິສ຺ສຣຓສຸຎ຺ຎານນ຺ຕຣໍ ລິຂິຕໍ. ເນກ຺ຂມ຺ມາທິເອສນາ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທິນາ ສຸຎ຺ຎາຕິ ເອສນາສຸຎ຺ຎໍ. ປຣິຄ຺ຄຫສຸຎ຺ຎາທີສຸ ຕີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເອກາຣມ຺ມເຓ ປຕິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ນານາຣມ຺ມຓວິກ຺ເຂປາຠາວໂຕ ເອກຕ຺ຕຎ຺ຈ ຕໍ ນານຕ຺ເຕນ ສຸຎ຺ຎຎ຺ຈາຕິ ເອກຕ຺ຕສຸຎ຺ຎໍ. ຕພ຺ພິປຣີເຕນ ນານຕ຺ຕຎ຺ຈ ຕໍ ເອກຕ຺ເຕນ ສຸຎ຺ຎຎ຺ຈາຕິ ນານຕ຺ຕສຸຎ຺ຎໍ. ເນກ຺ຂມ຺ມາທິຂນ຺ຕິ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທິນາ ສຸຎ຺ຎາຕິ ຂນ຺ຕິສຸຎ຺ຎໍ. ອຘິຏ຺ຐານສຸຎ຺ເຎ ປຣິໂຍຄາຫນສຸຎ຺ເຎ ຈ ເອເສວ ນໂຍ. ປຣິໂຍຄຫນສຸຎ຺ຎນ຺ຕິປິ ປາໂຐ. ສມ຺ປຊານສ຺ສາຕິ ສມ຺ປຊຎ຺ເຎນ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ ປຣິນິພ຺ພາຍນ຺ຕສ຺ສ ອຣຫໂຕ. ປວຕ຺ຕປຣິຍາທານນ຺ຕິ ອນຸປາທາປຣິນິພ຺ພານໍ. ສພ຺ພສຸຎ຺ຎຕານນ຺ຕິ ສພ຺ພສຸຎ຺ຎານໍ. ປຣມຕ຺ຖສຸຎ຺ຎນ຺ຕິ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣາຠາວໂຕ ອຸຕ຺ຕມຕ຺ຖຠູຕໍ ສຸຎ຺ຎໍ.

໔໘. ມາຕິການິທ຺ເທເສ ນິຈ຺ເຈນ ວາຕິ ຠງ຺ຄໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕມານສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ນິຈ຺ຈສ຺ສ ອຠາວໂຕ ນິຈ຺ເຈນ ຈ ສຸຎ຺ຎໍ. ຘຸເວນ ວາຕິ ວິຊ຺ຊມານກາເລປິ ປຈ຺ຈຍາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຕາຍ ຖິຣສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອຠາວໂຕ ຘຸເວນ ຈ ສຸຎ຺ຎໍ. ສສ຺ສເຕນ ວາຕິ ອພ຺ໂພຈ຺ຉິນ຺ນສ຺ສ ສພ຺ພກາເລ ວິຊ຺ຊມານສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອຠາວໂຕ ສສ຺ສເຕນ ຈ ສຸຎ຺ຎໍ. ອວິປຣິຓາມຘມ຺ເມນ ວາຕິ ຊຣາຠງ຺ຄວເສນ ອວິປຣິຓາມປກຕິກສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອຠາວໂຕ ອວິປຣິຓາມຘມ຺ເມນ ຈ ສຸຎ຺ຎໍ. ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ອຕ຺ຕສຸຎ຺ຎຕາຍ ເອວ ວຸຕ຺ຕາຍປິ ນິຈ຺ຈສຸຎ຺ຎຕຎ຺ຈ ສຸຂສຸຎ຺ຎຕຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕຸໍ ອິຘ ນິຈ຺ເຈນ ວາຕິອາທີນິປິ ວຸຕ຺ຕານິ. ອນິຈ຺ຈສ຺ເສວ ຫິ ປີຬາໂຍເຄນ ທຸກ຺ຂຕ຺ຕາ ນິຈ຺ຈສຸຎ຺ຎຕາຍ ວຸຕ຺ຕາຍ ສຸຂສຸຎ຺ຎຕາປິ ວຸຕ຺ຕາວ ໂຫຕິ. ຣູປາທໂຍ ປເນຕ຺ຖ ຉ ວິສຍາ, ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທີນິ ຉ ວິຎ຺ຎາຓານິ, ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສາທໂຍ ຉ ຜສ຺ສາ, ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສຊາ ເວທນາທໂຍ ຉ ເວທນາ ຉ ສງ຺ຂິຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາໂຣຕິອາທີສຸ ປຸນາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ກາຣກໍ, ປູເຣຕິ ຈສ຺ສ ອຊ຺ຌາສຍໍ, ປຸຊ຺ຊຎ຺ຈ ຠວໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕີຕິ ປຸຎ຺ຎໍ, ອຠິສງ຺ຂໂຣຕິ ວິປາກໍ ກຏຕ຺ຕາຣູປຎ຺ຈາຕິ ອຠິສງ຺ຂາໂຣ, ປຸຎ຺ຎໍ ອຠິສງ຺ຂາໂຣ ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາໂຣ. ປຸຎ຺ຎປຏິປກ຺ຂໂຕ ອປຸຎ຺ຎໍ ອຠິສງ຺ຂາໂຣ ອປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາໂຣ. ນ ອິຎ຺ຊໍ ອເນຎ຺ຊໍ, ອເນຎ຺ຊໍ ຠວໍ ອຠິສງ຺ຂໂຣຕີຕິ ອາເນຎ຺ຊາຠິສງ຺ຂາໂຣ. ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາໂຣ ທານສີລຠາວນາວເສນ ປວຕ຺ຕາ ອຏ຺ຐ ກາມາວຈຣກຸສລເຈຕນາ, ຠາວນາວເສເນວ ປວຕ຺ຕາ ປຎ຺ຈ ຣູປາວຈຣກຸສລເຈຕນາຕິ ເຕຣສ ເຈຕນາ ໂຫນ຺ຕິ, ອປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາໂຣ ປາຓາຕິປາຕາທິວເສນ ປວຕ຺ຕາ ທ຺ວາທສ ອກຸສລເຈຕນາ, ອາເນຎ຺ຊາຠິສງ຺ຂາໂຣ ຠາວນາວເສເນວ ປວຕ຺ຕາ ຈຕສ຺ໂສ ອຣູປາວຈຣເຈຕນາຕິ ຕໂຍປິ ສງ຺ຂາຣາ ເອກູນຕິໍສ ເຈຕນາ ໂຫນ຺ຕິ. ກາຍສງ຺ຂາໂຣຕິອາທີສຸ ກາຍໂຕ ວາ ປວຕ຺ໂຕ, ກາຍສ຺ສ ວາ ສງ຺ຂາໂຣຕິ ກາຍສງ຺ຂາໂຣ. ວຈີສງ຺ຂາຣຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາເຣສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຍໍ ຕິໂກ ກມ຺ມາຍູຫນກ຺ຂເຓ ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາຣາທີນໍ ທ຺ວາຣໂຕ ປວຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ໂຕ. ກາຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຫິ ກາຍທ຺ວາຣໂຕ ປວຕ຺ຕາ ອຏ຺ຐ ກາມາວຈຣກຸສລເຈຕນາ, ທ຺ວາທສ ອກຸສລເຈຕນາ, ອຠິຎ຺ຎາເຈຕນາ ຈາຕິ ເອກວີສຕິ ເຈຕນາ ກາຍສງ຺ຂາໂຣ ນາມ, ຕາ ເອວ ຈ ວຈີວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ວຈີທ຺ວາຣໂຕ ປວຕ຺ຕາ ວຈີສງ຺ຂາໂຣ ນາມ, ມໂນທ຺ວາເຣ ປວຕ຺ຕາ ປນ ສພ຺ພາປິ ເອກູນຕິໍສ ເຈຕນາ ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາໂຣ ນາມ. ອຕີຕາ ສງ຺ຂາຣາຕິອາທີສຸ ສພ຺ເພປິ ສງ຺ຂຕຘມ຺ມາ ສກກ຺ຂຓໍ ປຕ຺ວາ ນິຣຸທ຺ຘາ ອຕີຕາ ສງ຺ຂາຣາ, ສກກ຺ຂຓໍ ອປ຺ປຕ຺ຕາ ອນາຄຕາ ສງ຺ຂາຣາ, ສກກ຺ຂຓໍ ປຕ຺ຕາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາ ສງ຺ຂາຣາຕິ.

ວິປຣິຓາມສຸຎ຺ເຎ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ວິປຣິຓາໂມ ສຸເຂນ ວຕ຺ຕຸໍ ສກ຺ກາຕິ ປຐມໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຘມ຺ມາ ທສ຺ສິຕາ. ຕຕ຺ຖ ຊາຕໍ ຣູປນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ຣູປໍ. ສຠາເວນ ສຸຎ຺ຎນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສຍໍ ຠາໂວ ສຠາໂວ, ສຍເມວ ອຸປ຺ປາໂທຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສໂຕ ວາ ຠາໂວ ສຠາໂວ, ອຕ຺ຕໂຕເຍວ ອຸປ຺ປາໂທຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຈ຺ຈຍາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຕ຺ຕາ ປຈ຺ຈຍໍ ວິນາ ສຍເມວ ຠາໂວ, ອຕ຺ຕໂຕ ເອວ ວາ ຠາໂວ ເອຕສ຺ມິໍ ນຕ຺ຖີຕິ ສຠາເວນ ສຸຎ຺ຎໍ, ສຍເມວ ຠາເວນ, ອຕ຺ຕໂຕ ເອວ ວາ ຠາເວນ ສຸຎ຺ຎນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຖ ວາ ສກສ຺ສ ຠາໂວ ສຠາໂວ. ປຖວີຘາຕຸອາທີສຸ ຫິ ອເນເກສຸ ຣູປາຣູປຘມ຺ເມສຸ ເອເກໂກ ຘມ຺ໂມ ປຣໍ ອຸປາທາຍ ສໂກ ນາມ. ຠາໂວຕິ ຈ ຘມ຺ມປຣິຍາຍວຈນເມຕໍ. ເອກສ຺ສ ຈ ຘມ຺ມສ຺ສ ອຎ຺ໂຎ ຠາວສງ຺ຂາໂຕ ຘມ຺ໂມ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ສກສ຺ສ ອຎ຺ເຎນ ຠາເວນ ສຸຎ຺ຎໍ, ສໂກ ອຎ຺ເຎນ ຠາເວນ ສຸຎ຺ໂຎຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ເອກສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ເອກສຠາວຕາ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫຕິ. ອຖ ວາ ສຠາເວນ ສຸຎ຺ຎນ຺ຕິ ສຸຎ຺ຎສຠາເວເນວ ສຸຎ຺ຎໍ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ສຸຎ຺ຎສຸຎ຺ຎຕາຍ ເອວ ສຸຎ຺ຎໍ, ນ ອຎ຺ຎາຫິ ປຣິຍາຍສຸຎ຺ຎຕາຫິ ສຸຎ຺ຎນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ສເຈ ປນ ເກຈິ ວເທຍ຺ຍຸໍ ‘‘ສໂກ ຠາໂວ ສຠາໂວ, ເຕນ ສຠາເວນ ສຸຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ຠາໂວຕິ ຘມ຺ໂມ, ໂສ ປຣໍ ອຸປາທາຍ ສປເທນ ວິເສສິໂຕ ສຠາໂວ ນາມ ໂຫຕິ. ຘມ຺ມສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ ‘‘ຊາຕໍ ຣູປໍ ສຠາເວນ ສຸຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ ຣູປສ຺ສ ອວິຊ຺ຊມານຕາ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫຕີຕິ. ເອວໍ ສຕິ ‘‘ຊາຕໍ ຣູປ’’ນ຺ຕິວຈເນນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ນ ຫິ ອຸປ຺ປາທຣຫິຕໍ ຊາຕໍ ນາມ ໂຫຕິ. ນິພ຺ພານຎ຺ຫິ ອຸປ຺ປາທຣຫິຕໍ, ຕໍ ຊາຕໍ ນາມ ນ ໂຫຕິ, ຊາຕິຊຣາມຣຓານິ ຈ ອຸປ຺ປາທຣຫິຕານິ ຊາຕານິ ນາມ ນ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕເນເວຕ຺ຖ ‘‘ຊາຕາ ຊາຕິ ສຠາເວນ ສຸຎ຺ຎາ, ຊາຕໍ ຊຣາມຣຓໍ ສຠາເວນ ສຸຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ອນຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ຠວເມວ ອວສານໍ ກຕ຺ວາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ. ຍທິ ອຸປ຺ປາທຣຫິຕສ຺ສາປິ ‘‘ຊາຕ’’ນ຺ຕິວຈນໍ ຍຸຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ‘‘ຊາຕາ ຊາຕິ, ຊາຕໍ ຊຣາມຣຓ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ຠເວຍ຺ຍ. ຍສ຺ມາ ອຸປ຺ປາທຣຫິເຕສຸ ຊາຕິຊຣາມຣເຓສຸ ‘‘ຊາຕ’’ນ຺ຕິວຈນໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສຠາເວນ ສຸຎ຺ຎໍ ອວິຊ຺ຊມານ’’ນ຺ຕິ ວຈນໍ ອວິຊ຺ຊມານສ຺ສ ອຸປ຺ປາທຣຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ຊາຕ’’ນ຺ຕິວຈເນນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ອວິຊ຺ຊມານສ຺ສ ຈ ‘‘ສຸຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິວຈນໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ເຕນ ໂລກວຈເນນ ຈ ຠຄວໂຕ ວຈເນນ ຈ ຎາຍສທ຺ທຄນ຺ຖວຈເນນ ຈ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ, ອເນກາຫິ ຈ ຍຸຕ຺ຕີຫິ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ວຈນໍ ກຈວຣມິວ ຉຑ຺ຑິຕພ຺ພໍ. ‘‘ຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຕ຺ຖິສມ຺ມຕໍ ໂລເກ ປຓ຺ຑິຕານໍ, ອຫມ຺ປິ ຕໍ ອຕ຺ຖີຕິ ວທາມິ. ຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ນຕ຺ຖິສມ຺ມຕໍ ໂລເກ ປຓ຺ຑິຕານໍ, ອຫມ຺ປິ ຕໍ ນຕ຺ຖີຕິ ວທາມິ. ກິຎ຺ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຕ຺ຖິສມ຺ມຕໍ ໂລເກ ປຓ຺ຑິຕານໍ, ຍມຫໍ ອຕ຺ຖີຕິ ວທາມິ? ຣູປໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນິຈ຺ຈໍ ທຸກ຺ຂໍ ວິປຣິຓາມຘມ຺ມໍ ອຕ຺ຖິສມ຺ມຕໍ ໂລເກ ປຓ຺ຑິຕານໍ, ອຫມ຺ປິ ຕໍ ອຕ຺ຖີຕິ ວທາມີ’’ຕິອາທີຫິ (ສໍ. ນິ. ໓.໙໔) ອເນເກຫິ ພຸທ຺ຘວຈນປ຺ປມາເຓຫິ ອເນກາຫິ ຈ ຍຸຕ຺ຕີຫິ ຘມ຺ມາ ສກກ຺ຂເຓ ວິຊ຺ຊມານາ ເອວາຕິ ນິຏ຺ຐເມຕ຺ຖ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ.

ວິຄຕໍ ຣູປນ຺ຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຠງ຺ຄໍ ປຕ຺ວາ ນິຣຸທ຺ຘໍ ອຕີຕໍ ຣູປໍ. ວິປຣິຓຕຎ຺ເຈວ ສຸຎ຺ຎຎ຺ຈາຕິ ຊຣາຠງ຺ຄວເສນ ວິຣູປໍ ປຣິຓາມໍ ປຕ຺ຕຎ຺ຈ ວຕ຺ຕມານສ຺ເສວ ວິປຣິຓາມສພ຺ຠາວໂຕ ອຕີຕສ຺ສ ວິປຣິຓາມາຠາວໂຕ ເຕນ ວິປຣິຓາເມນ ສຸຎ຺ຎຎ຺ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຊາຕາ ເວທນາຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຊາຕິຊຣາມຣຓໍ ປນ ອນິປ຺ຜນ຺ນຕ຺ຕາ ສກຠາເວນ ອນຸປລພ຺ຠນີຍໂຕ ອິຘ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຊາຕາ ຊາຕິ, ຊາຕໍ ຊຣາມຣຓ’’ນ຺ຕິອາທິເກ ທ຺ເວ ນເຍ ປຫາຍ ຠວາທິກເມວ ນຍໍ ປຣິໂຍສານໍ ກຕ຺ວາ ຐປິຕໍ.

ອຄ຺ຄນ຺ຕິ ອຄ຺ເຄ ຠວໍ. ເສຏ຺ຐນ຺ຕິ ອຕິວິຍ ປສໍສນີຍໍ. ວິສິຏ຺ຐນ຺ຕິ ອຕິສຍຠູຕໍ. ວິເສຏ຺ຐນ຺ຕິປິ ປາໂຐ. ຕິຘາປິ ປສຕ຺ຖໍ ນິພ຺ພານໍ ສມ຺ມາປຏິປທາຍ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ປທໍ ນາມ. ຍທິທນ຺ຕິ ຍໍ ອິທໍ. ອິທານິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ນິພ຺ພານໍ ນິທສ຺ເສຕິ. ຍສ຺ມາ ນິພ຺ພານໍ ອາຄມ຺ມ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣານໍ ສມໂຖ ໂຫຕິ, ຂນ຺ຘູປຘິກິເລສູປຘິອຠິສງ຺ຂາຣູປຘິກາມຄຸຓູປຘິສງ຺ຂາຕານໍ ອຸປຘີນໍ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ໂຄ ໂຫຕິ, ຕຓ຺ຫານໍ ຂໂຍ ວິຣາໂຄ ນິໂຣໂຘ ຈ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣສມໂຖ ສພ຺ພູປຘິປຏິນິສ຺ສຄ຺ໂຄ ຕຓ຺ຫກ຺ຂໂຍ ວິຣາໂຄ ນິໂຣໂຘຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ນິພ຺ພານນ຺ຕິ ສຠາວລກ຺ຂເຓນ ນິຄມິຕໍ.

ລກ຺ຂເຓສຸ ຫິ ‘‘ຕີຓິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ພາລສ຺ສ ພາລລກ຺ຂຓານິ ພາລນິມິຕ຺ຕານິ ພາລາປທານານິ. ກຕມານິ ຕີຓິ? ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ພາໂລ ທຸຈ຺ຈິນ຺ຕິຕຈິນ຺ຕີ ຈ ໂຫຕິ ທຸພ຺ຠາສິຕຠາສີ ຈ ທຸກ຺ກຏກມ຺ມກາຣີ ຈ. ອິມານິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕີຓິ ພາລສ຺ສ ພາລລກ຺ຂຓານິ ພາລນິມິຕ຺ຕານິ ພາລາປທານານີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໓; ມ. ນິ. ໓.໒໔໖) ວຸຕ຺ຕໍ. ປຓ຺ຑິເຕຫິ ພາລສ຺ສ ພາໂລຕິ ສລ຺ລກ຺ຂຓໂຕ ຕິວິຘໍ ພາລລກ຺ຂຓໍ. ‘‘ຕີຓິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຓ຺ຑິຕສ຺ສ ປຓ຺ຑິຕລກ຺ຂຓານິ ປຓ຺ຑິຕນິມິຕ຺ຕານິ ປຓ຺ຑິຕາປທານານິ. ກຕມານິ ຕີຓິ? ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຓ຺ຑິໂຕ ສຸຈິນ຺ຕິຕຈິນ຺ຕີ ຈ ໂຫຕິ ສຸຠາສິຕຠາສີ ຈ ສຸກຕກມ຺ມກາຣີ ຈ. ອິມານິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕີຓິ ປຓ຺ຑິຕສ຺ສ ປຓ຺ຑິຕລກ຺ຂຓານິ ປຓ຺ຑິຕນິມິຕ຺ຕານິ ປຓ຺ຑິຕາປທານານີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໓; ມ. ນິ. ໓.໒໕໓) ວຸຕ຺ຕໍ. ປຓ຺ຑິເຕຫິ ປຓ຺ຑິຕສ຺ສ ປຓ຺ຑິໂຕຕິ ສລ຺ລກ຺ຂຓໂຕ ຕິວິຘໍ ປຓ຺ຑິຕລກ຺ຂຓໍ.

‘‘ຕີຓິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສງ຺ຂຕສ຺ສ ສງ຺ຂຕລກ຺ຂຓານິ. ກຕມານິ ຕີຓິ? ອຸປ຺ປາໂທ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ວໂຍ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ຐິຕສ຺ສ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ອິມານິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕີຓິ ສງ຺ຂຕສ຺ສ ສງ຺ຂຕລກ຺ຂຓານີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໔໗-໔໘) ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປ຺ປາໂທ ເອວ ສງ຺ຂຕມິຕິ ລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ສງ຺ຂຕລກ຺ຂຓໍ. ເອວມິຕຣທ຺ວເຍປິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອິມິນາ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓ ເສສທ຺ວິນ຺ນໍ, ຐິຕິກ຺ຂເຓ ເສສທ຺ວິນ຺ນໍ, ຠງ຺ຄກ຺ຂເຓ ຈ ເສສທ຺ວິນ຺ນໍ ອຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ເປຍ຺ຍາລມຸເຂນ ຊາຕິຍາ ຈ ຊຣາມຣຓສ຺ສ ຈ ອຸປ຺ປາທາທິລກ຺ຂຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ວິປຣິຓາມສຸຎ຺ຎຕາຍ ຊາຕິຊຣາມຣຓານິ ຫິຕ຺ວາ ຠວປຣິໂຍສານສ຺ເສວ ນຍສ຺ສ ວຈເນນ ຈ ອຸປ຺ປາທາທີນໍ ອຸປ຺ປາທາທິອວຈນສມເຍນ ຈ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ລກ຺ຂຓໂສເຕ ປຕິຕຕ຺ຕາ ປນ ໂສຕປຕິຕໍ ກຕ຺ວາ ລິຂິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍຖາ ຈ ອຠິຘມ຺ເມ (ຘ. ສ. ໕໖໒-໕໖໕) ອເຫຕຸກວິປາກມໂນຘາຕຸມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕູນໍ ສງ຺ຄຫວາເຣ ລພ຺ຠມານມ຺ປິ ຌານງ຺ຄໍ ປຎ຺ຈວິຎ຺ຎາຓໂສເຕ ປຕິຕ຺ວາ ຄຕນ຺ຕິ ນ ອຸທ຺ຘຏນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວມິຘາປິ ໂສຕປຕິຕຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຖ ວາ ຊາຕິຊຣາມຣຓວນ຺ຕານໍ ສງ຺ຂາຣານໍ ອຸປ຺ປາທາທໂຍ ‘‘ຊາຕິຊຣາມຣຓໍ ອນິຈ຺ຈໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ປຏິ. ມ. ໑.໗໓; ໒.໔) ວິຍ ເຕສໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ເນກ຺ຂມ຺ເມນ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ ວິກ຺ຂມ຺ຠິໂຕ ເຈວ ສຸຎ຺ໂຎ ຈາຕິ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ ເນກ຺ຂມ຺ເມນ ວິກ຺ຂມ຺ຠິໂຕ ເຈວ ເນກ຺ຂມ຺ມສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ອຠາວໂຕ ເຕເນວ ວິກ຺ຂມ຺ຠນສງ຺ຂາເຕນ ເນກ຺ຂມ຺ເມນ ສຸຎ຺ໂຎ ຈ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ. ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫາເນສຸປິ ເຈຕ຺ຖ ຕທງ຺ຄວເສນ ຈ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ຈ ປຫີນໍ ທູຣີກຕເມວ ໂຫຕີຕິ ອິມິນາ ທູຣີກຣຓຏ຺ເຐນ ວິກ຺ຂມ຺ຠນໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເນກ຺ຂມ຺ເມນ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ ຕທງ຺ຄສຸຎ຺ໂຎຕິ ເນກ຺ຂມ຺ເມນ ປຫີໂນ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ ເຕນ ເນກ຺ຂມ຺ມສງ຺ຂາເຕນ ອງ຺ເຄນ ສຸຎ຺ໂຎ. ອຖ ວາ ໂຍ ໂກຈິ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ ເນກ຺ຂມ຺ມສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ອຠາວໂຕ ເນກ຺ຂມ຺ເມນ ເຕນ ອງ຺ເຄນ ສຸຎ຺ໂຎ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ. ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອງ຺ຄສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອຠາວມຕ຺ເຕເນວ ເຈຕ຺ຖ ອຸປຈາຣປ຺ປນາຌານວເສນ ຈ ວິປສ຺ສນາວເສນ ຈ ຕທງ຺ຄສຸຎ຺ຎຕາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ. ປຫານທີປກສ຺ສ ວຈນສ຺ສ ອຠາເວນ ປນ ວິວຏ຺ຏນານຸປສ຺ສນໍເຍວ ປຣິໂຍສານໍ ກຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຄ຺ຄາ ນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ. ເນກ຺ຂມ຺ເມນ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ໂນ ເຈວ ສຸຎ຺ໂຎ ຈາຕິອາທີສຸ ວິກ຺ຂມ຺ຠເນ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕທງ຺ຄວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ ປຫີນານິປິ ເຈຕ຺ຖ ສມຸທາຈາຣາຠາວໂຕ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນານິ ນາມ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອິມິນາ ປຣິຍາເຍນ ສມຸຈ຺ເຉໂທ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕໍຕໍສມຸຈ຺ເຉທກິຈ຺ຈສາຘນວເສນ ວາ ມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕເນກ຺ຂມ຺ມາທິວເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິປິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິນິສ຺ສຣຓສຸຎ຺ເຎສຸ ຈ ອິຘ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕທງ຺ຄວິກ຺ຂມ຺ຠນສມຸຈ຺ເຉທປຫາເນສຸ ປເນຕ຺ຖ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິມຕ຺ຕຕ຺ຕໍ ນິສ຺ສຏມຕ຺ຕຕ຺ຕຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຎ຺ຈສຸປິ ເອເຕສຸ ສຸຎ຺ເຎສຸ ເນກ຺ຂມ຺ມາທີນິເຍວ ວິກ຺ຂມ຺ຠນຕທງ຺ຄສມຸຈ຺ເຉທປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິນິສ຺ສຣຓນາເມນ ວຸຕ຺ຕານິ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕຠູຕໍ. ພຫິທ຺ຘາຕິ ພຫິທ຺ຘາຠູຕໍ. ທຸຠໂຕສຸຎ຺ຎນ຺ຕິ ອຸຠຍສຸຎ຺ຎໍ. ປຈ຺ຈຕ຺ຕາທີສຸປິ ຫິ ໂຕ-ອິຕິວຈນໍ ໂຫຕິເຍວ.

ຉ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາຍຕນາທີນິ ຉອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາຍຕນາທີນໍ ຠາເວນ ສຠາຄານິ. ປເຣຫິ ວິສຠາຄານິ. ວິຎ຺ຎາຓກາຍາຕິອາທີສຸ ເຈຕ຺ຖ ກາຍວຈເນນ ວິຎ຺ຎາຓາທີນິເຍວ ວຸຕ຺ຕານິ. ເນກ຺ຂມ຺ເມສນາທີສຸ ເນກ຺ຂມ຺ມາທີນິເຍວ ຕທຕ຺ຖິເກຫິ ວິຎ຺ຎູຫິ ເອສີຍນ຺ຕີຕິ ເອສນາ. ອຖ ວາ ປຸພ຺ພຠາເຄ ເນກ຺ຂມ຺ມາທີນໍ ເອສນາປິ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທີຫິ ສຸຎ຺ຎາ, ກິໍ ປນ ເນກ຺ຂມ຺ມາທີນີຕິປິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ປຣິຄ຺ຄຫາທີສຸ ເນກ຺ຂມ຺ມາທີນິເຍວ ປຸພ຺ພຠາເຄ ເອສິຕານິ ອປຣຠາເຄ ປຣິຄ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕີຕິ ປຣິຄ຺ຄໂຫຕິ, ປຣິຄ຺ຄຫິຕານິ ປຕ຺ຕິວເສນ ປຏິລພ຺ຠນ຺ຕີຕິ ປຏິລາໂຠຕິ, ປຏິລທ຺ຘານິ ຎາຓວເສນ ປຏິວິຊ຺ຌີຍນ຺ຕີຕິ ປຏິເວໂຘຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕານິ. ເອກຕ຺ຕສຸຎ຺ຎຎ຺ຈ ນານຕ຺ຕສຸຎ຺ຎຎ຺ຈ ສກິໍເຍວ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ເອກຕ຺ຕສຸຎ຺ຎໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ນານຕ຺ຕສຸຎ຺ຎໍ ອວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາວ ສກິໍ ນິຄມນໍ ກຕໍ. ກສ຺ມາ ນ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕນ຺ຕິ ເຈ? ວຸຕ຺ຕປຣິຍາເຍເນເວຕ຺ຖ ໂຍຊນາ ຎາຍຕີຕິ ນ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ໂຍຊນາ – ເນກ຺ຂມ຺ມໍ ເອກຕ຺ຕໍ, ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ ນານຕ຺ຕໍ, ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ ນານຕ຺ຕໍ, ເນກ຺ຂມ຺ເມກຕ຺ເຕນ ສຸຎ຺ຎນ຺ຕິ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຂນ຺ຕິອາທີສຸ ເນກ຺ຂມ຺ມາທີນິເຍວ ຂມນໂຕ ຣຸຈ຺ຈນໂຕ ຂນ຺ຕີຕິ, ໂຣຈິຕານິເຍວ ປວິສິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐນໂຕ ອຘິຏ຺ຐານນ຺ຕິ, ປວິສິຕ຺ວາ ຐິຕານໍ ຍຖາຣຸຈິເມວ ເສວນໂຕ ປຣິໂຍຄາຫນນ຺ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕານິ. ອິຘ ສມ຺ປຊາໂນຕິອາທິໂກ ປຣມຕ຺ຖສຸຎ຺ຎນິທ຺ເທໂສ ປຣິນິພ຺ພານຎາຓນິທ຺ເທເສ ວຓ຺ຓິໂຕເຍວ.

ອິເມສຸ ຈ ສພ຺ເພສຸ ສຸຎ຺ເຎສຸ ສງ຺ຂາຣສຸຎ຺ຎໍ ວິປຣິຓາມສຸຎ຺ຎໍ ລກ຺ຂຓສຸຎ຺ຎຎ຺ຈ ຍຖາວຸຕ຺ຕານໍ ຘມ຺ມານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎອສມ຺ມິສ຺ສຕາທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ຍຕ຺ຖ ປນ ອກຸສລປກ຺ຂິການໍ ກຸສລປກ຺ຂິເກນ ສຸຎ຺ຎຕາ ວຸຕ຺ຕາ, ເຕນ ອກຸສເລ ອາທີນວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ຍຕ຺ຖ ປນ ກຸສລປກ຺ຂິການໍ ອກຸສລປກ຺ຂິເກນ ສຸຎ຺ຎຕາ ວຸຕ຺ຕາ, ເຕນ ກຸສເລ ອານິສໍສທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ຍຕ຺ຖ ອຕ຺ຕຕ຺ຕນິຍາທີຫິ ສຸຎ຺ຎຕາ ວຸຕ຺ຕາ, ຕໍ ສພ຺ພສງ຺ຂາເຣສຸ ນິພ຺ພິທາຊນນຕ຺ຖໍ. ອຄ຺ຄສຸຎ຺ຎໍ ປຣມຕ຺ຖສຸຎ຺ຎຎ຺ຈ ນິພ຺ພາເນ ອຸສ຺ສາຫຊນນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ເຕສຸ ອຄ຺ຄສຸຎ຺ຎຎ຺ຈ ປຣມຕ຺ຖສຸຎ຺ຎຎ຺ຈາຕິ ທ຺ເວ ສຸຎ຺ຎານິ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກເມວ ນິພ຺ພານໍ ອຄ຺ຄປຣມຕ຺ຖວເສນ ສອຸປາທິເສສອນຸປາທິເສສວເສນ ຈ ທ຺ວິຘາ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕານິ ທ຺ເວ ອຕ຺ຕຕ຺ຕນິຍສຸຎ຺ຎໂຕ ສງ຺ຂາຣສຸຎ຺ຎໂຕ ຈ ສຠາຄານິ. ‘‘ສຸຎ຺ຎສຸຎ຺ຎໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕສຸຎ຺ຎໍ ພຫິທ຺ຘາສຸຎ຺ຎໍ ທຸຠໂຕສຸຎ຺ຎໍ ສຠາຄສຸຎ຺ຎໍ ວິສຠາຄສຸຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ ອິມານິ ຉ ສຸຎ຺ຎານິ ສຸຎ຺ຎສຸຎ຺ຎເມວ ໂຫຕິ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕາທິເຠທໂຕ ປນ ຉຘາ ວຸຕ຺ຕານິ. ຕານິ ຉ ຈ ອຕ຺ຕຕ຺ຕນິຍາທິສຸຎ຺ຎໂຕ ສຠາຄານິ. ສງ຺ຂາຣວິປຣິຓາມລກ຺ຂຓສຸຎ຺ຎານິ, ວິກ຺ຂມ຺ຠນຕທງ຺ຄສມຸຈ຺ເຉທປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິນິສ຺ສຣຓສຸຎ຺ຎານິ, ເອສນາປຣິຄ຺ຄຫປຏິລາຠປຏິເວຘສຸຎ຺ຎານິ, ເອກຕ຺ຕນານຕ຺ຕສຸຎ຺ຎານິ, ຂນ຺ຕິອຘິຏ຺ຐານປຣິໂຍຄາຫນສຸຎ຺ຎານິ ຈາຕິ ສຕ຺ຕຣສ ສຸຎ຺ຎານິ ອຕ຺ຕນິ ອວິຊ຺ຊມາເນຫິ ເຕຫິ ເຕຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສຸຎ຺ຎຕ຺ຕາ ອວິຊ຺ຊມານານໍ ວເສນ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ວຸຕ຺ຕານິ. ສງ຺ຂາຣວິປຣິຓາມລກ຺ຂຓສຸຎ຺ຎານິ ປນ ອິຕເຣນ ອິຕເຣນ ອສມ຺ມິສ຺ສວເສນ ສຠາຄານິ, ວິກ຺ຂມ຺ຠນາທີນິ ປຎ຺ຈ ກຸສລປກ຺ເຂນ ສຸຎ຺ຎຕ຺ຕາ ສຠາຄານິ, ເອສນາທີນິ ຈຕ຺ຕາຣິ, ຂນ຺ຕິອາທີນິ ຈ ຕີຓິ ອກຸສລປກ຺ເຂນ ສຸຎ຺ຎຕ຺ຕາ ສຠາຄານິ, ເອກຕ຺ຕນານຕ຺ຕສຸຎ຺ຎານິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎປຏິປກ຺ຂວເສນ ສຠາຄານິ.

ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາ ສມາເສນ, ຕິຘາ ທ຺ເວຘາ ຕເຖກຘາ;

ສຸຎ຺ຎາຕິ ສຸຎ຺ຎຕ຺ຖວິທູ, ວຓ຺ຓຍນ຺ຕີຘ ສາສເນ.

ກຖໍ? ສພ຺ເພ ຕາວ ໂລກິຍາ ຘມ຺ມາ ຘຸວສຸຠສຸຂອຕ຺ຕວິຣຫິຕຕ຺ຕາ ຘຸວສຸຠສຸຂອຕ຺ຕສຸຎ຺ຎາ. ມຄ຺ຄຜລຘມ຺ມາ ຘຸວສຸຂຕ຺ຕວິຣຫິຕຕ຺ຕາ ຘຸວສຸຂຕ຺ຕສຸຎ຺ຎາ. ອນິຈ຺ຈຕ຺ຕາເຍວ ສຸເຂນ ສຸຎ຺ຎາ. ອນາສວຕ຺ຕາ ນ ສຸເຠນ ສຸຎ຺ຎາ. ນິພ຺ພານຘມ຺ໂມ ອຕ຺ຕສ຺ເສວ ອຠາວໂຕ ອຕ຺ຕສຸຎ຺ໂຎ. ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣາ ປນ ສພ຺ເພປິ ສງ຺ຂຕາ ຘມ຺ມາ ສຕ຺ຕສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອຠາວໂຕ ສຕ຺ຕສຸຎ຺ຎາ. ອສງ຺ຂໂຕ ນິພ຺ພານຘມ຺ໂມ ເຕສໍ ສງ຺ຂາຣານມ຺ປິ ອຠາວໂຕ ສງ຺ຂາຣສຸຎ຺ໂຎ. ສງ຺ຂຕາສງ຺ຂຕາ ປນ ສພ຺ເພປິ ຘມ຺ມາ ອຕ຺ຕສງ຺ຂາຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອຠາວໂຕ ອຕ຺ຕສຸຎ຺ຎາຕິ.

ສທ຺ຘມ຺ມປ຺ປກາສິນິຍາ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ຄອຏ຺ຐກຖາຍ

ສຸຎ຺ຎກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຍຸຄນທ຺ຘວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິຏ຺ຐິຕາ ຈ ມຊ຺ຌິມວຄ຺ຄສ຺ສ ອປຸພ຺ພຕ຺ຖານຸວຓ຺ຓນາ.

(໓) ປຎ຺ຎາວຄ຺ໂຄ

໑. ມຫາປຎ຺ຎາກຖາ

ມຫາປຎ຺ຎາກຖາວຓ຺ຓນາ

໑. ອິທານິ ວິເສສໂຕ ປຎ຺ຎາປທຏ຺ຐານຠູຕາຍ ສຸຎ຺ຎກຖາຍ ອນນ຺ຕຣໍ ກຖິຕາຍ ປຎ຺ຎາກຖາຍ ອປຸພ຺ພຕ຺ຖານຸວຓ຺ຓນາ. ຕຕ຺ຖ ອາທິໂຕ ຕາວ ສຕ຺ຕສຸ ອນຸປສ຺ສນາສຸ ເອເກກມູລກາ ສຕ຺ຕ ປຎ຺ຎາ ປຸຈ຺ຉາປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ກຕ຺ວາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ, ປຸນ ສຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາມູລກາ ເອເກກຸຕ຺ຕຣມູລກາ ຈ ຕິສ຺ໂສ ປຎ຺ຎາ ປຸຈ຺ຉໍ ອກຕ຺ວາວ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ, ເອວມາທິໂຕ ທສປຎ຺ຎາປາຣິປູຣີ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ. ຕຕ຺ຖ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາ ຕາວ ຍສ຺ມາ ອນິຈ຺ຈໂຕ ທິຏ຺ເຐສຸ ສງ຺ຂາເຣສຸ ‘‘ຍທນິຈ຺ຈໍ, ຕໍ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂໂຕ ຈ ‘‘ຍໍ ທຸກ຺ຂໍ, ຕທນຕ຺ຕາ’’ຕິ ອນຕ຺ຕໂຕ ຈ ຊວຕິ, ຕສ຺ມາ ສາ ຠາວິຕາ ພຫຸລີກຕາ ຊວນປຎ຺ຎໍ ປຣິປູເຣຕິ. ສາ ຫິ ສກວິສເຍສຸ ຊວຕີຕິ ຊວນາ, ຊວນາ ຈ ສາ ປຎ຺ຎາ ຈາຕິ ຊວນປຎ຺ຎາ. ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາ ສມາຘິນ຺ທ຺ຣິຍນິສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ພລວຕີ ຫຸຕ຺ວາ ປຓິຘິໍ ນິພ຺ພິຊ຺ຌຕິ ປທາເລຕິ, ຕສ຺ມາ ນິພ຺ເພຘິກປຎ຺ຎໍ ປຣິປູເຣຕິ. ສາ ຫິ ນິພ຺ພິຊ຺ຌຕີຕິ ນິພ຺ເພຘິກາ, ນິພ຺ເພຘິກາ ຈ ສາ ປຎ຺ຎາ ຈາຕິ ນິພ຺ເພຘິກປຎ຺ຎາ. ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາ ສຸຎ຺ຎຕາທສ຺ສເນນ ວຸທ຺ຘິປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ມຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕຕ຺ຕາ ມຫາປຎ຺ຎໍ ປຣິປູເຣຕິ. ສາ ຫິ ວຸທ຺ຘິປ຺ປຕ຺ຕຕ຺ຕາ ມຫຕີ ຈ ສາ ປຎ຺ຎາ ຈາຕິ ມຫາປຎ຺ຎາ. ນິພ຺ພິທານຸປສ຺ສນາ ຍສ຺ມາ ຕິສ຺ສນ຺ນໍເຍວ ອນຸປສ຺ສນານໍ ປຸຣິມໂຕປິ ອາເສວນາຍ ພລປ຺ປຕ຺ຕາວຕ຺ຖຕ຺ຕາ ສພ຺ພສງ຺ຂາເຣສຸ ນິພ຺ພິນ຺ທນສມຕ຺ຖາ ຫຸຕ຺ວາ ຕິກ຺ຂາ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕິກ຺ຂປຎ຺ຎໍ ປຣິປູເຣຕິ. ວິຣາຄານຸປສ຺ສນາປິ ຍສ຺ມາ ຕິສ຺ສນ຺ນໍເຍວ ອນຸປສ຺ສນານໍ ປຸຣິມໂຕປິ ອາເສວນາພລປ຺ປຕ຺ຕານໍ ວຸທ຺ຘຕຣາວຕ຺ຖຕ຺ຕາ ສພ຺ພສງ຺ຂາເຣຫິ ວິຣຊ຺ຊນສມຕ຺ຖາ ຫຸຕ຺ວາ ວິປຸລາ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວິປຸລປຎ຺ຎໍ ປຣິປູເຣຕິ.

ນິໂຣຘານຸປສ຺ສນາປິ ຍສ຺ມາ ຕິສ຺ສນ຺ນໍເຍວ ອນຸປສ຺ສນານໍ ປຸຣິມໂຕປິ ອາເສວນາພລປ຺ປຕ຺ຕານໍ ວຸທ຺ຘຕຣາວຕ຺ຖຕ຺ຕາ ວຍລກ຺ຂຓວເສນ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣານໍ ນິໂຣຘທສ຺ສນສມຕ຺ຖາ ຫຸຕ຺ວາ ຄມ຺ຠີຣາ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຄມ຺ຠີຣປຎ຺ຎໍ ປຣິປູເຣຕິ. ນິໂຣໂຘ ຫິ ອຸຕ຺ຕານປຎ຺ເຎຫິ ອລພ຺ຠເນຍ຺ຍປຕິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ຄມ຺ຠີໂຣ, ຕສ຺ມິໍ ຄມ຺ຠີເຣ ຄາຘປ຺ປຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາປິ ຄມ຺ຠີຣາ. ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສນາປິ ຍສ຺ມາ ຕິສ຺ສນ຺ນໍເຍວ ອນຸປສ຺ສນານໍ ປຸຣິມໂຕປິ ອາເສວນາພລປ຺ປຕ຺ຕານໍ ວຸທ຺ຘຕຣາວຕ຺ຖຕ຺ຕາ ວຍລກ຺ຂຓວເສນ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊນສມຕ຺ຖາ ຫຸຕ຺ວາ ອສາມນ຺ຕາ ໂຫຕິ, ວຸທ຺ຘິປຣິຍນ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຉຫິ ປຎ຺ຎາຫິ ທູເຣ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມາ ສຍໍ ອສາມນ຺ຕຕ຺ຕາ ອສາມນ຺ຕປຎ຺ຎໍ ປຣິປູເຣຕິ. ສາ ຫິ ເຫຏ຺ຐິມປຎ຺ຎາຫິ ທູຣຕ຺ຕາ ອສາມນ຺ຕາ, ອສມີປາ ວາ ປຎ຺ຎາຕິ ອສາມນ຺ຕປຎ຺ຎາ. ປຓ຺ຑິຈ຺ຈໍ ປຣິປູເຣນ຺ຕີຕິ ປຓ຺ຑິຕຠາວໍ ປຣິປູເຣນ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ຕາ ສຕ຺ຕ ປຎ຺ຎາ ປຣິປຸຓ຺ຓາ ຠາເວຕ຺ວາ ປຓ຺ຑິຕລກ຺ຂຓປ຺ປຕ຺ໂຕ ສິຂປ຺ປຕ຺ຕວຸຏ຺ຐານຄາມິນິວິປສ຺ສນາສງ຺ຂາເຕຫິ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂານຸໂລມໂຄຕ຺ຣຠຸຎາເຓຫິ ປຓ຺ຑິໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ປຓ຺ຑິຈ຺ເຈນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປຓ຺ຑິຈ຺ຈໍ ປຣິປູເຣນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຏ຺ຐ ປຎ຺ຎາຕິ ປຓ຺ຑິຈ຺ຈສງ຺ຂາຕາຍ ປຎ຺ຎາຍ ສຫ ສພ຺ພາ ອຏ຺ຐ ປຎ຺ຎາ. ປຸຖຸປຎ຺ຎໍ ປຣິປູເຣນ຺ຕີຕິ ຍສ຺ມາ ເຕນ ປຓ຺ຑິຈ຺ເຈນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ໂສ ປຓ຺ຑິໂຕ ໂຄຕ຺ຣຠຸຎາຓານນ຺ຕຣໍ ນິພ຺ພານໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ໂລກຸຕ຺ຕຣຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ໂລກິຍໂຕ ປຸຖຸຠູຕຕ຺ຕາ ວິສຸໍຠູຕຕ຺ຕາ ປຸຖຸປຎ຺ຎາຕິສງ຺ຂາຕໍ ມຄ຺ຄຜລປຎ຺ຎໍ ປາປຸຓາຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຏ຺ຐ ປຎ຺ຎາ ປຸຖຸປຎ຺ຎໍ ປຣິປູເຣນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອິມາ ນວ ປຎ຺ຎາຕິອາທີສຸ ຕສ຺ເສວ ກເມນ ອຘິຄຕມຄ຺ຄຜລສ຺ສ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ປຓີຕໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ໂມປໂຍເຄນ ປຓີຕຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານຕ຺ຕາ ປຫຏ຺ຐາກາເຣເນວ ຈ ປວຕ຺ຕມານຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານສ຺ສ ຜລານນ຺ຕຣໍ ໂອຕິຓ຺ຓຠວງ຺ຄໂຕ ວຸຏ຺ຐິຕສ຺ສ ມຄ຺ຄປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ, ຕໂຕ ຈ ຠວງ຺ຄໍ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐິຕສ຺ສ ຜລປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ, ອິມິນາວ ນເຍນ ປຫີນກິເລສປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ, ອວສິຏ຺ຐກິເລສປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ, ນິພ຺ພານປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຕິ ປຎ຺ຈ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຕາສຸ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາສຸ ມຄ຺ຄປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ຜລປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ຈ ປຏິຠານປຏິສມ຺ຠິທາ ໂຫຕິ. ກຖໍ? ‘‘ຍໍກິຎ຺ຈິ ປຈ຺ຈຍສມ຺ຠູຕໍ ນິພ຺ພານໍ ຠາສິຕຕ຺ໂຖ ວິປາໂກ ກິຣິຍາຕິ ອິເມ ປຎ຺ຈ ຘມ຺ມາ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ອຠິຘມ຺ເມ ປາຬິໍ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ຕທຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິພ຺ພານສ຺ສ ຈ ອຕ຺ຖຕ຺ຕາ ຕທາຣມ຺ມຓໍ ມຄ຺ຄຜລຎາຓໍ ‘‘ອຕ຺ເຖສຸ ຎາຓໍ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາ’’ຕິ (ວິຠ. ໗໑໘; ປຏິ. ມ. ໑.໑໑໐) ວຈນໂຕ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາ ໂຫຕິ. ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາຠູຕສ຺ສ ມຄ຺ຄຜລຎາຓສ຺ສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓໍ ‘‘ຎາເຓສຸ ຎາຓໍ ປຏິຠານປຏິສມ຺ຠິທາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ປຏິຠານປຏິສມ຺ຠິທາ ໂຫຕິ. ສາ ຈ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓປຎ຺ຎາ ຫາສາກາເຣນ ປວຕ຺ຕມານຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານສ຺ສ ຫາສປຎ຺ຎາ ນາມ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ນວ ປຎ຺ຎາ ຫາສປຎ຺ຎໍ ປຣິປູເຣນ຺ຕີຕິ ຈ ຫາສປຎ຺ຎາ ປຏິຠານປຏິສມ຺ຠິທາຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພປ຺ປກາຣາປິ ປຎ຺ຎາ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ປາກຏກຣຓສງ຺ຂາເຕນ ປຎ຺ຎາປນຏ຺ເຐນ ປຎ຺ຎາ, ເຕນ ເຕນ ວາ ປກາເຣນ ຘມ຺ເມ ຊານາຕີຕິ ປຎ຺ຎາ.

ຕສ຺ສາຕິ ຕສ຺ສ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣສ຺ສ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລສ຺ສ. ກຣຓຕ຺ເຖ ສາມິວຈນໍ. ອຕ຺ຖວວຕ຺ຖານໂຕຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຎ຺ຈວິຘສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວວຕ຺ຖາປນວເສນ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ສມຓກຣຓີຍກຖາຍໍ ‘‘ເຫຕຸຜລໍ ນິພ຺ພານໍ ວຈນຕ຺ໂຖ ອຖ ວິປາກໍ ກິຣິຍາຕິ ອຕ຺ເຖ ປຎ຺ຈ ປເຠເທ ປຐມນ຺ຕປເຠທຄຕໍ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ. ອຘິຄຕາ ໂຫຕີຕິ ປຏິລທ຺ຘາ ໂຫຕິ. ສາເຍວ ປຏິລາຠສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ສຈ຺ຉິກຕາ. ປຏິລາຠຜສ຺ເສເນວ ຜສ຺ສິຕາ ປຎ຺ຎາຍ. ຘມ຺ມວວຕ຺ຖານໂຕຕິ ‘‘ໂຍ ໂກຈິ ຜລນິພ຺ພຕ຺ຕໂກ ເຫຕຸ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ຠາສິຕໍ ກຸສລໍ ອກຸສລນ຺ຕິ ອິເມ ປຎ຺ຈ ຘມ຺ມາ ຘມ຺ໂມ’’ຕິ ອຠິຘມ຺ເມ ປາຬິຍານຸສາເຣນ ວຸຕ຺ຕານໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຘມ຺ມານໍ ວວຕ຺ຖາປນວເສນ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ສມຓກຣຓີຍກຖາຍໍ ‘‘ເຫຕຸ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ວຈນໍ ກຸສລຎ຺ຈ ອກຸສລຎ຺ຈາຕິ ຘມ຺ເມ ປຎ຺ຈ ປເຠເທ ທຸຕິຍນ຺ຕປເຠທຄຕໍ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ. ນິຣຸຕ຺ຕິວວຕ຺ຖານໂຕຕິ ເຕສໍ ເຕສໍ ອຕ຺ຖຘມ຺ມານໍ ອນຸຣູປນິຣຸຕ຺ຕີນໍ ວວຕ຺ຖາປນວເສນ. ປຏິຠານວວຕ຺ຖານໂຕຕິ ປຏິຠານສງ຺ຂາຕານໍ ຕິຓ຺ຓໍ ປຏິສມ຺ຠິທາຎາຓານໍ ວວຕ຺ຖາປນວເສນ. ຕສ຺ສິມາຕິ ນິຄມນວຈນເມຕໍ.

໒. ເອວໍ ສພ຺ພສງ຺ຄາຫກວເສນ ອນຸປສ຺ສນານໍ ວິເສສໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ວຕ຺ຖຸເຠທວເສນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຣູເປ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາຕິອາທິມາຫ. ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖເມວ. ປຸນ ຣູປາທີສຸເຍວ ອຕີຕານາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນວເສນ ຊວນປຎ຺ຎໍ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ ເກວລໍ ຣູປາທິວເສນ ຈ ອຕີຕານາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຣູປາທິວເສນ ຈ ປຸຈ຺ຉໍ ກຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉາກເມເນວ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ອກາສິ. ຕຕ຺ຖ ສຸທ຺ຘຣູປາທິວິສ຺ສຊ຺ຊເນສຸ ປຐມໍ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ ເອວ ປຎ຺ຎາ ອຕີຕານາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນມູລເກສຸ ສພ຺ພວິສ຺ສຊ຺ຊເນສຸ ເຕສຸ ອຕີຕາທີສຸ ຊວນວເສນ ຊວນປຎ຺ຎາຕິ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ.

໓. ປຸນ ອເນກສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ປຎ຺ຎາປເຠທໍ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ ປຐມໍ ຕາວ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ອຸທ຺ທິສິ. ຕຕ຺ຖ ສປ຺ປຸຣິສສໍເສໂວຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣານໍ ສປ຺ປຸຣິສານໍ ຠຊນໍ. ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນນ຺ຕິ ເຕສໍ ສປ຺ປຸຣິສານໍ ສນ຺ຕິເກ ສີລາທິປຏິປຕ຺ຕິທີປກສ຺ສ ສທ຺ຘມ຺ມວຈນສ຺ສ ສວນໍ. ໂຍນິໂສມນສິກາໂຣຕິ ສຸຕານໍ ຘມ຺ມານໍ ອຕ຺ຖູປປຣິກ຺ຂຓວເສນ ອຸປາເຍນ ມນສິກາໂຣ. ຘມ຺ມານຸຘມ຺ມປຏິປຕ຺ຕີຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ເມ ອນຸຄຕສ຺ສ ສີລາທິປຏິປທາຘມ຺ມສ຺ສ ປຏິປຊ຺ຊນໍ. ປຎ຺ຎາປຏິລາຠາຍ ປຎ຺ຎາວຸທ຺ຘິຍາ ປຎ຺ຎາເວປຸລ຺ລາຍ ປຎ຺ຎາພາຫຸລ຺ລາຍາຕິ ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ປຎ຺ຎາວເສນ ຠາວວຈນານິ. ເສສານິ ທ຺ວາທສ ປຸຄ຺ຄລວເສນ ຠາວວຈນານິ.

໑. ໂສຬສປຎ຺ຎານິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໔. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕນິທ຺ເທເສ ຉນ຺ນໍ ອຠິຎ຺ຎາຎາຓານນ຺ຕິ ອິທ຺ຘິວິຘທິພ຺ພໂສຕເຈໂຕປຣິຍປຸພ຺ເພນິວາສທິພ຺ພຈກ຺ຂຸອາສວານໍ ຂຍຎາຓານໍ. ເຕສຕ຺ຕຕີນໍ ຎາຓານນ຺ຕິ ຎາຓກຖາຍ ນິທ຺ທິຏ຺ຐານໍ ສາວກສາຘາຣຓານໍ ຎາຓານໍ. ສຕ຺ຕສຕ຺ຕຕີນໍ ຎາຓານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ –

‘‘ສຕ຺ຕສຕ຺ຕຣິ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ຎາຓວຕ຺ຖູນິ ເທເສສ຺ສາມິ, ຕໍ ສຸຓາຖ ສາຘຸກໍ ມນສິ ກໂຣຖ, ຠາສິສ຺ສາມີຕິ. ກຕມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຕ຺ຕສຕ຺ຕຣິ ຎາຓວຕ຺ຖູນິ? ຊາຕິປຈ຺ຈຍາ ຊຣາມຣຓນ຺ຕິ ຎາຓໍ, ອສຕິ ຊາຕິຍາ ນຕ຺ຖິ ຊຣາມຣຓນ຺ຕິ ຎາຓໍ. ອຕີຕມ຺ປິ ອທ຺ຘານໍ ຊາຕິປຈ຺ຈຍາ ຊຣາມຣຓນ຺ຕິ ຎາຓໍ, ອສຕິ ຊາຕິຍາ ນຕ຺ຖິ ຊຣາມຣຓນ຺ຕິ ຎາຓໍ, ອນາຄຕມ຺ປິ ອທ຺ຘານໍ ຊາຕິປຈ຺ຈຍາ ຊຣາມຣຓນ຺ຕິ ຎາຓໍ, ອສຕິ ຊາຕິຍາ ນຕ຺ຖິ ຊຣາມຣຓນ຺ຕິ ຎາຓໍ. ຍມ຺ປິສ຺ສ ຕໍ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓໍ, ຕມ຺ປິ ຂຍຘມ຺ມໍ ວຍຘມ຺ມໍ ວິຣາຄຘມ຺ມໍ ນິໂຣຘຘມ຺ມນ຺ຕິ ຎາຓໍ. ຠວປຈ຺ຈຍາ ຊາຕີຕິ ຎາຓໍ…ເປ… ອຸປາທານປຈ຺ຈຍາ ຠໂວຕິ ຎາຓໍ… ຕຓ຺ຫາປຈ຺ຈຍາ ອຸປາທານນ຺ຕິ ຎາຓໍ… ເວທນາປຈ຺ຈຍາ ຕຓ຺ຫາຕິ ຎາຓໍ… ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ ເວທນາຕິ ຎາຓໍ… ສຬາຍຕນປຈ຺ຈຍາ ຜສ຺ໂສຕິ ຎາຓໍ… ນາມຣູປປຈ຺ຈຍາ ສຬາຍຕນນ຺ຕິ ຎາຓໍ… ວິຎ຺ຎາຓປຈ຺ຈຍາ ນາມຣູປນ຺ຕິ ຎາຓໍ… ສງ຺ຂາຣປຈ຺ຈຍາ ວິຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ຎາຓໍ… ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ ສງ຺ຂາຣາຕິ ຎາຓໍ, ອສຕິ ອວິຊ຺ຊາຍ ນຕ຺ຖິ ສງ຺ຂາຣາຕິ ຎາຓໍ. ອຕີຕມ຺ປິ ອທ຺ຘານໍ ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ ສງ຺ຂາຣາຕິ ຎາຓໍ, ອສຕິ ອວິຊ຺ຊາຍ ນຕ຺ຖິ ສງ຺ຂາຣາຕິ ຎາຓໍ, ອນາຄຕມ຺ປິ ອທ຺ຘານໍ ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ ສງ຺ຂາຣາຕິ ຎາຓໍ, ອສຕິ ອວິຊ຺ຊາຍ ນຕ຺ຖິ ສງ຺ຂາຣາຕິ ຎາຓໍ. ຍມ຺ປິສ຺ສ ຕໍ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓໍ, ຕມ຺ປິ ຂຍຘມ຺ມໍ ວຍຘມ຺ມໍ ວິຣາຄຘມ຺ມໍ ນິໂຣຘຘມ຺ມນ຺ຕິ ຎາຓໍ. ອິມານິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຕ຺ຕສຕ຺ຕຣິ ຎາຓວຕ຺ຖູນີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໓໔) –

ເອວໍ ຠຄວຕາ ນິທານວຄ຺ເຄ ວຸຕ຺ຕານິ ສຕ຺ຕສຕ຺ຕຕິ ຎາຓານິ. ‘‘ຊຣາມຣເຓ ຎາຓໍ, ຊຣາມຣຓສມຸທເຍ ຎາຓໍ, ຊຣາມຣຓນິໂຣເຘ ຎາຓໍ, ຊຣາມຣຓນິໂຣຘຄາມິນິຍາ ປຏິປທາຍ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໓໓) ອິມິນາ ນເຍນ ເອກາທສສຸ ອງ຺ເຄສຸ ຈຕ຺ຕາຣິ ຈຕ຺ຕາຣິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕານິ ຈຕຸຈຕ຺ຕາຣີສ ຎາຓວຕ຺ຖູນິ ປນ ອິຘ ນ ຄຫິຕານິ. ອຸຠຍຕ຺ຖ ຈ ຎາຓານິເຍວ ຫິຕສຸຂສ຺ສ ວຕ຺ຖູນີຕິ ຎາຓວຕ຺ຖູນິ. ລາໂຠຕິອາທີສຸ ລາໂຠເຍວ ອຸປສຄ຺ເຄນ ວິເສເສຕ຺ວາ ປຏິລາໂຠຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ປຸນ ຕສ຺ເສວ ອຕ຺ຖວິວຣຓວເສນ ປຕ຺ຕິ ສມ຺ປຕ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຜສ຺ສນາຕິ ອຘິຄມວເສນ ຜຸສນາ. ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຕິ ປຏິລາຠສຈ຺ຉິກິຣິຍາ. ອຸປສມ຺ປທາຕິ ນິປ຺ຜາທນາ.

ສຕ຺ຕນ຺ນຎ຺ຈ ເສກ຺ຂານນ຺ຕິ ຕິສ຺ໂສ ສິກ຺ຂາ ສິກ຺ຂນ຺ຕີຕິ ເສກ຺ຂສຎ຺ຎິຕານໍ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄຏ຺ຐາທີນໍ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ. ປຸຖຸຊ຺ຊນກລ຺ຍາຓກສ຺ສ ຈາຕິ ນິພ຺ພານຄາມິນິຍາ ປຏິປທາຍ ຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສຸນ຺ທຣຏ຺ເຐນ ກລ຺ຍາຓສຎ຺ຎິຕສ຺ສ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ. ວຑ຺ຒິຕໍ ວຑ຺ຒນໍ ເອຕາຍາຕິ ວຑ຺ຒິຕວຑ຺ຒນາ. ຍຖາວຸຕ຺ຕານໍ ອຏ຺ຐນ຺ນມ຺ປິ ປຎ຺ຎານໍ ວເສນ ວິເສສໂຕ ຈ ອຣຫໂຕ ປຎ຺ຎາວເສນ ປຎ຺ຎາວຸທ຺ຘິຍາ. ຕຖາ ປຎ຺ຎາເວປຸລ຺ລາຍ. ມຫນ຺ເຕ ອຕ຺ເຖ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີຕິອາທີສຸ ປຏິສມ຺ຠິທປ຺ປຕ຺ໂຕ ອຣິຍສາວໂກ ອຕ຺ຖາທໂຍ ອາຣມ຺ມຓກຣເຓນ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ສພ຺ພາປິ ມຫາປຎ຺ຎາ ອຣິຍສາວການໍເຍວ. ຕສ຺ສາ ຈ ປຎ຺ຎາຍ ວິສຍາ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາ ເອວ.

ປຸຖຸນານາຂນ຺ເຘສູຕິອາທີສຸ ນານາສທ຺ໂທ ປຸຖຸສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖວຈນໍ. ຎາຓໍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ປຸຖຸປຎ຺ຎາຕິ ເຕສຸ ຕຖາວຸຕ຺ເຕສຸ ຂນ຺ຘາທີສຸ ຎາຓໍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ກຕ຺ວາ ຕໍ ຎາຓໍ ປຸຖຸປຎ຺ຎາ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນານາປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາເທສູຕິ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນານໍ ຘມ຺ມານໍ ວເສນ ປຈ຺ຈຍພຫຸຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ນານາສຸຎ຺ຎຕມນຸປລພ຺ເຠສູຕິ ອຸປລພ຺ຠນໍ ອຸປລພ຺ໂຠ, ຄຫຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ອຸປລພ຺ໂຠ ອນຸປລພ຺ໂຠ, ອນຸປລພ຺ຠານໍ ພຫຸຕ຺ຕາ ພຫຸວຈເນນ ອນຸປລພ຺ຠາ, ປຎ຺ຈວີສຕິສຸຎ຺ຎຕາວເສນ ວາ ນານາສຸຎ຺ຎຕາສຸ ອຕ຺ຕຕ຺ຕນິຍາທີນໍ ອນຸປລພ຺ຠາ ນານາສຸຎ຺ຎຕານຸປລພ຺ຠາ, ເຕສຸ. ‘‘ນານາສຸຎ຺ຎຕານຸປລພ຺ເຠສູ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ອທຸກ຺ຂມສຸຂາ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ຕິກມາຕິກາ ໒) ວິຍ ມ-ກາໂຣ ປທສນ຺ຘິວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ. ອິມາ ປຎ຺ຈ ປຎ຺ຎາ ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊເນຫິ ສາຘາຣຓາ, ນານາອຕ຺ຖາທີສຸ ປຎ຺ຎາ ອຣິຍານໍເຍວ. ປຸຖຸຊ຺ຊນສາຘາຣເຓ ຘມ຺ເມຕິ ໂລກິຍຘມ຺ເມ. ອິມິນາ ອວສານປຣິຍາເຍນ ໂລກິຍໂຕ ປຸຖຸຠູຕນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ ປຸຖຸຠູຕາ ວິສຸໍຠູຕາ ປຎ຺ຎາຕິ ປຸຖຸປຎ຺ຎາ ນາມາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ວິປຸລປຎ຺ຎາ ມຫາປຎ຺ຎານເຍນ ເວທິຕພ຺ພາ. ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ຘມ຺ເມ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ຄຸຓມຫນ຺ຕຕາຍ ເຕສໍ ຘມ຺ມານໍ ປຣິຄ຺ຄາຫິກາຍ ຈ ປຎ຺ຎາຍ ມຫນ຺ຕຕາ, ເຕສໍ ຘມ຺ມານໍ ສຍເມວ ມຫນ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸຬາຣຕ຺ຕາ ຘມ຺ມານຎ຺ຈ ປຎ຺ຎາຍ ຈ ວິປຸລຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຄມ຺ຠີຣປຎ຺ຎາ ປຸຖຸປຎ຺ຎານເຍນ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຕ ຈ ຘມ຺ມາ ເຕ ຈ ອນຸປລພ຺ຠາ ສາ ຈ ປຎ຺ຎາ ປກຕິຊເນນ ອລພ຺ຠເນຍ຺ຍປຕິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ຄມ຺ຠີຣາ.

ຍສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສາຕິ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລສ຺ເສວ. ອຎ຺ໂຎ ໂກຈີຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ. ອຠິສມ຺ຠວິຕຸນ຺ຕິ ສມ຺ປາປຸຓິຕຸໍ. ອນຠິສມ຺ຠວນີໂຍຕິ ສມ຺ປາປຸຓິຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ໂຍ. ອຎ຺ເຎຫີຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊເນເຫວ. ອຏ຺ຐມກສ຺ສາຕິ ອຣຫຕ຺ຕຜລຏ຺ຐໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຄຓິຍມາເນ ອຏ຺ຐມຠູຕສ຺ສ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄຏ຺ຐສ຺ສ. ທູເຣຕິ ວິປ຺ປກຏ຺ເຐ. ວິທູເຣຕິ ວິເສເສນ ວິປ຺ປກຏ຺ເຐ. ສຸວິທູເຣຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ວິເສເສນ ວິປ຺ປກຏ຺ເຐ. ນ ສນ຺ຕິເກຕິ ນ ສມີເປ. ນ ສາມນ຺ຕາຕິ ນ ສມີປຠາເຄ. ອິມານິ ທ຺ເວ ປຏິເສຘສຫິຕານິ ວຈນານິ ທູຣຠາວສ຺ເສວ ນິຍມນານິ. ອຸປາທາຍາຕິ ປຏິຈ຺ຈ. ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສາຕິ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລຏ຺ຐສ຺ສ. ເອເຕເນວ ຕໍຕໍມຄ຺ຄປຎ຺ຎາ ຕໍຕໍຜລປຎ຺ຎາຍ ທູເຣຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປຈ຺ເຈກສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ ອຸປສຄ຺ເຄນ ວິເສສິຕໍ. ອິຕຣທ຺ວຍໍ ປນ ສຸທ຺ຘເມວ ອາຄຕໍ.

໕. ‘‘ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ສເທວກສ຺ສ ຈ ໂລກສ຺ສ ປຎ຺ຎາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຎ຺ຎາຍ ທູເຣ’’ຕິອາທີນິ ວຕ຺ວາ ຕເມວ ທູຣຏ຺ຐໍ ອເນກປ຺ປກາຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ ປຎ຺ຎາປເຠທກຸສໂລຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຎາປເຠທກຸສໂລຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອນນ຺ຕວິກປ຺ເປ ປຎ຺ຎາປເຠເທ ເຉໂກ. ປຠິນ຺ນຎາໂຓຕິ ອນນ຺ຕປ຺ປເຠທປຕ຺ຕຎາໂຓ. ເອເຕນ ປຎ຺ຎາປເຠທກຸສລຕ຺ເຕປິ ສຕິ ຕາສໍ ປຎ຺ຎານໍ ອນນ຺ຕເຠທຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ອຘິຄຕປຏິສມ຺ຠິໂທຕິ ປຏິລທ຺ຘອຄ຺ຄຈຕຸປຏິສມ຺ຠິທາຎາໂຓ. ຈຕຸເວສາຣຊ຺ຊປ຺ປຕ຺ໂຕຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ວິສາຣທຠາວສງ຺ຂາຕານິ ຎາຓານິ ປຕ຺ໂຕ. ຍຖາຫ –

‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ເຕ ປຏິຊານໂຕ ‘ອິເມ ຘມ຺ມາ ອນຠິສມ຺ພຸທ຺ຘາ’ຕິ, ຕຕ຺ຣ ວຕ ມໍ ສມໂຓ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ວາ ເທໂວ ວາ ມາໂຣ ວາ ພ຺ຣຫ຺ມາ ວາ ໂກຈິ ວາ ໂລກສ຺ມິໍ ສຫ ຘມ຺ເມນ ປຏິໂຈເທສ຺ສຕີຕິ ນິມິຕ຺ຕເມຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ນ ສມນຸປສ຺ສາມິ, ເອຕມຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ນິມິຕ຺ຕໍ ອສມນຸປສ຺ສນ຺ໂຕ ເຂມປ຺ປຕ຺ໂຕ ອຠຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ເວສາຣຊ຺ຊປ຺ປຕ຺ໂຕ ວິຫຣາມິ. ຂີຓາສວສ຺ສ ເຕ ປຏິຊານໂຕ ‘ອິເມ ອາສວາ ອປຣິກ຺ຂີຓາ’ຕິ, ‘ເຍ ໂຂ ປນ ເຕ ອນ຺ຕຣາຍິກາ ຘມ຺ມາ ວຸຕ຺ຕາ, ເຕ ປຏິເສວໂຕ ນາລໍ ອນ຺ຕຣາຍາຍາ’ຕິ, ‘ຍສ຺ສ ໂຂ ປນ ເຕ ອຕ຺ຖາຍ ຘມ຺ໂມ ເທສິໂຕ, ໂສ ນ ນິຍ຺ຍາຕິ ຕກ຺ກຣສ຺ສ ສມ຺ມາ ທຸກ຺ຂກ຺ຂຍາຍາ’ຕິ, ຕຕ຺ຣ ວຕ ມໍ ສມໂຓ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ວາ ເທໂວ ວາ ມາໂຣ ວາ ພ຺ຣຫ຺ມາ ວາ ໂກຈິ ວາ ໂລກສ຺ມິໍ ສຫ ຘມ຺ເມນ ປຏິໂຈເທສ຺ສຕີຕິ ນິມິຕ຺ຕເມຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ນ ສມນຸປສ຺ສາມິ, ເອຕມຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ນິມິຕ຺ຕໍ ອສມນຸປສ຺ສນ຺ໂຕ ເຂມປ຺ປຕ຺ໂຕ ອຠຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ເວສາຣຊ຺ຊປ຺ປຕ຺ໂຕ ວິຫຣາມີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໘; ມ. ນິ. ໑.໑໕໐).

ທສພລພລຘາຣີຕິ ທສ ພລານິ ເອເຕສນ຺ຕິ ທສພລາ, ທສພລານໍ ພລານິ ທສພລພລານິ, ຕານິ ທສພລພລານິ ຘາຣຍຕີຕິ ທສພລພລຘາຣີ, ທສພລຎາຓພລຘາຣີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອເຕຫິ ຕີຫິ ວຈເນຫິ ອນນ຺ຕປ຺ປເຠທານໍ ເນຍ຺ຍານໍ ປເຠທມຸຂມຕ຺ຕໍ ທສ຺ສິຕໍ. ໂສເຍວ ປຎ຺ຎາປໂຍຄວເສນ ອຠິມງ຺ຄລສມ຺ມຕຏ຺ເຐນ ປຸຣິສາສໂຠ. ອສນ຺ຕາສຏ຺ເຐນ ປຸຣິສສີໂຫ. ມຫນ຺ຕຏ຺ເຐນ ປຸຣິສນາໂຄ. ປຊານນຏ຺ເຐນ ປຸຣິສາຊຎ຺ໂຎ. ໂລກກິຈ຺ຈຘຸຣວຫນຏ຺ເຐນ ປຸຣິສໂຘຣຍ຺ໂຫ.

ອຖ ເຕຊາທິກໍ ອນນ຺ຕຎາຓໂຕ ລທ຺ຘໍ ຄຸຓວິເສສໍ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ ເຕສໍ ເຕຊາທີນໍ ອນນ຺ຕຎາຓມູລກຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອນນ຺ຕຎາໂຓຕິ ວຕ຺ວາ ອນນ຺ຕເຕໂຊຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອນນ຺ຕຎາໂຓຕິ ຄຓນວເສນ ຈ ປຠາວວເສນ ຈ ອນ຺ຕວິຣຫິຕຎາໂຓ. ອນນ຺ຕເຕໂຊຕິ ເວເນຍ຺ຍສນ຺ຕາເນ ໂມຫຕມວິຘມເນນ ອນນ຺ຕຎາຓເຕໂຊ. ອນນ຺ຕຍໂສຕິ ປຎ຺ຎາຄຸເຓເຫວ ໂລກຕ຺ຕຍວິຕ຺ຖຕານນ຺ຕກິຕ຺ຕິໂຆໂສ. ອຑ຺ໂຒຕິ ປຎ຺ຎາຘນສມິທ຺ຘິຍາ ສມິທ຺ໂຘ. ມຫທ຺ຘໂນຕິ ປຎ຺ຎາຘນວຑ຺ຒຕ຺ເຕປິ ປຠາວມຫຕ຺ເຕນ ມຫນ຺ຕໍ ປຎ຺ຎາຘນມສ຺ສາຕິ ມຫທ຺ຘໂນ. ມຫາຘໂນຕິປິ ປາໂຐ. ຘນວາຕິ ປສໍສິຕພ຺ພປຎ຺ຎາຘນວຕ຺ຕາ ນິຈ຺ຈຍຸຕ຺ຕປຎ຺ຎາຘນວຕ຺ຕາ ອຕິສຍຠູຕປຎ຺ຎາຘນວຕ຺ຕາ ຘນວາ. ເອເຕສຸປິ ຫິ ຕີສຸ ອຕ຺ເຖສຸ ອິທໍ ວຈນໍ ສທ຺ທວິທູ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ.

ເອວໍ ປຎ຺ຎາຄຸເຓນ ຠຄວໂຕ ອຕ຺ຕສມ຺ປຕ຺ຕິສິທ຺ຘິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຸນ ປຎ຺ຎາຄຸເຓເນວ ໂລກຫິຕສມ຺ປຕ຺ຕິສິທ຺ຘິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ເນຕາຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເວເນຍ຺ເຍ ສໍສາຣສງ຺ຂາຕຠຍຏ຺ຐານໂຕ ນິພ຺ພານສງ຺ຂາຕເຂມຏ຺ຐານໍ ເນຕາ. ຕຕ຺ຖ ນຍນກາເລ ເອວ ສໍວຣວິນຍປຫານວິນຍວເສນ ເວເນຍ຺ເຍ ວິເນຕາ. ຘມ຺ມເທສນາກາເລ ເອວ ສໍສຍຈ຺ເຉທເນນ ອນຸເນຕາ. ສໍສຍໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ປຎ຺ຎາເປຕພ຺ພໍ ອຕ຺ຖໍ ປຎ຺ຎາເປຕາ. ຕຖາ ປຎ຺ຎາປິຕານໍ ນິຈ຺ຉຍກຣເຓນ ນິຊ຺ຌາເປຕາ. ຕຖາ ນິຊ຺ຌາຍິຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ປຏິປຕ຺ຕິປໂຍຊນວເສນ ເປກ຺ເຂຕາ. ຕຖາປຏິປນ຺ເນ ປຏິປຕ຺ຕິຜເລນ ປສາເທຕາ. ໂສ ຫິ ຠຄວາຕິ ເອຕ຺ຖ ຫິ-ກາໂຣ ອນນ຺ຕຣໍ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ກາຣໂຓປເທເສ ນິປາໂຕ. ອນຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອຸປ຺ປາເທຕາຕິ ສກສນ຺ຕາເນ ນ ອຸປ຺ປນ຺ນປຸພ຺ພສ຺ສ ຉອສາຘາຣຓຎາຓເຫຕຸຠູຕສ຺ສ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ໂພຘິມູເລ ໂລກຫິຕຕ຺ຖໍ ສກສນ຺ຕາເນ ອຸປ຺ປາເທຕາ. ອສຎ຺ຊາຕສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ ສຎ຺ຊເນຕາຕິ ເວເນຍ຺ຍສນ຺ຕາເນ ອສຎ຺ຊາຕປຸພ຺ພສ຺ສ ສາວກປາຣມິຎາຓເຫຕຸຠູຕສ຺ສ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນໂຕ ປຠຸຕິ ຍາວຊ຺ຊກາລາ ເວເນຍ຺ຍສນ຺ຕາເນ ສຎ຺ຊເນຕາ. ສາວກເວເນຍ຺ຍານມ຺ປິ ຫິ ສນ຺ຕາເນ ຠຄວໂຕ ວຸຕ຺ຕວຈເນເນວ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ສຎ຺ຊນນໂຕ ຠຄວາ ສຎ຺ຊເນຕາ ນາມ ໂຫຕິ. ອນກ຺ຂາຕສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອກ຺ຂາຕາຕິ ອຏ຺ຐຘມ຺ມສມນ຺ນາຄຕານໍ ພຸທ຺ຘຠາວາຍ ກຕາຠິນີຫາຣານໍ ໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ພຸທ຺ຘຠາວາຍ ພ຺ຍາກຣຓໍ ທຕ຺ວາ ອນກ຺ຂາຕປຸພ຺ພສ຺ສ ປາຣມິຕາມຄ຺ຄສ຺ສ, ‘‘ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ພ຺ຍາກຣຓມຕ຺ເຕເນວ ວາ ໂພຘິມູເລ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕພ຺ພສ຺ສ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ອກ຺ຂາຕາ. ອຍໍ ນໂຍ ປຈ຺ເຈກໂພຘິສຕ຺ຕພ຺ຍາກຣເຓປິ ລພ຺ຠຕິເຍວ.

ມຄ຺ຄຎ຺ຎູຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາວເສນ ອຕ຺ຕນາ ອຸປ຺ປາທິຕອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ຎາຕາ. ມຄ຺ຄວິທູຕິ ເວເນຍ຺ຍສນ຺ຕາເນ ຊເນຕພ຺ພສ຺ສ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ກຸສໂລ. ມຄ຺ຄໂກວິໂທຕິ ໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ອກ຺ຂາຕພ຺ພມຄ຺ເຄ ວິຈກ຺ຂໂຓ. ອຖ ວາ ອຠິສມ຺ໂພຘິປຏິປຕ຺ຕິມຄ຺ຄຎ຺ຎູ, ປຈ຺ເຈກໂພຘິປຏິປຕ຺ຕິມຄ຺ຄວິທູ, ສາວກໂພຘິປຏິປຕ຺ຕິມຄ຺ຄໂກວິໂທ. ອຖ ວາ ‘‘ເອເຕນ ມຄ຺ເຄນ ອຕໍສຸ ປຸພ຺ເພ, ຕຣິສ຺ສນ຺ຕິເຍວ ຕຣນ຺ຕິ ໂອຆ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໔໐໙) ວຈນໂຕ ຍຖາໂຍຄໍ ອຕີຕານາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນພຸທ຺ຘປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສາວການໍ ມຄ຺ຄວເສນ ຈ ສຸຎ຺ຎຕານິມິຕ຺ຕອປ຺ປຓິຫິຕມຄ຺ຄວເສນ ຈ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎູວິປຎ຺ຈິຕຎ຺ຎູເນຍ຺ຍປຸຄ຺ຄລານໍ ມຄ຺ຄວເສນ ຈ ຍຖາກ຺ກເມນຕ຺ຖໂຍຊນໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ມຄ຺ຄານຸຄາມີ ຈ ປນາຕິ ຠຄວຕາ ຄຕມຄ຺ຄານຸຄາມິໂນ ຫຸຕ຺ວາ. ເອຕ຺ຖ ຈ-ສທ຺ໂທ ເຫຕຸອຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ເອເຕນ ຈ ຠຄວໂຕ ມຄ຺ຄຸປ຺ປາທນາທິຄຸຓາຘິຄມາຍ ເຫຕຸ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ປນ-ສທ຺ໂທ ກຕຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ເຕນ ຠຄວຕາ ກຕມຄ຺ຄກຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປຈ຺ຉາ ສມນ຺ນາຄຕາຕິ ປຐມໍ ຄຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ປຈ຺ຉາຄຕສີລາທິຄຸເຓນ ສມນ຺ນາຄຕາ. ອິຕິ ເຖໂຣ ‘‘ອນຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອຸປ຺ປາເທຕາ’’ຕິອາທີຫິ ຍສ຺ມາ ສພ຺ເພປິ ຠຄວໂຕ ສີລາທໂຍ ຄຸຓາ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄເມວ ນິສ຺ສາຍ ອາຄຕາ, ຕສ຺ມາ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄເມວ ນິສ຺ສາຍ ຄຸຓໍ ກເຖສິ.

ຊານໍ ຊານາຕີຕິ ຊານິຕພ຺ພໍ ຊານາຕິ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາຍ ຍໍກິຎ຺ຈິ ປຎ຺ຎາຍ ຊານິຕພ຺ພໍ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ປຎ຺ຈເນຍ຺ຍປຖຠູຕໍ ປຎ຺ຎາຍ ຊານາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປສ຺ສໍ ປສ຺ສຕີຕິ ປສ຺ສິຕພ຺ພໍ ປສ຺ສຕິ, ສພ຺ພທສ຺ສາວິຕາຍ ຕໍເຍວ ເນຍ຺ຍປຖໍ ຈກ຺ຂຸນາ ທິຏ຺ຐໍ ວິຍ ກໂຣນ຺ໂຕ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸນາ ປສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາ ວາ ເອກຈ຺ໂຈ ວິປຣີຕໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຊານນ຺ໂຕປິ ນ ຊານາຕິ, ປສ຺ສນ຺ໂຕປິ ນ ປສ຺ສຕິ, ນ ເອວໍ ຠຄວາ. ຠຄວາ ປນ ຍຖາສຠາວໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຊານນ຺ໂຕ ຊານາຕິເຍວ, ປສ຺ສນ຺ໂຕ ປສ຺ສຕິເຍວ. ສ຺ວາຍໍ ທສ຺ສນປຣິຓາຍກຏ຺ເຐນ ຈກ຺ຂຸຠູໂຕ. ວິທິຕຕາທິອຕ຺ເຖນ ຎາຓຠູໂຕ. ອວິປຣີຕສຠາວຏ຺ເຐນ ວາ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມປວຕ຺ຕນໂຕ ຫທເຍນ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ວາຈາຍ ນິຈ຺ຉາຣິຕຘມ຺ມມໂຍຕິ ວາ ຘມ຺ມຠູໂຕ. ເສຏ຺ຐຏ຺ເຐນ ພ຺ຣຫ຺ມຠູໂຕ. ອຖ ວາ ຈກ຺ຂຸ ວິຍ ຠູໂຕຕິ ຈກ຺ຂຸຠູໂຕ. ຎາຓໍ ວິຍ ຠູໂຕຕິ ຎາຓຠູໂຕ. ຘມ຺ໂມ ວິຍ ຠູໂຕຕິ ຘມ຺ມຠູໂຕ. ພ຺ຣຫ຺ມາ ວິຍ ຠູໂຕຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຠູໂຕ. ສ຺ວາຍໍ ຘມ຺ມສ຺ສ ວຈນໂຕ, ວຕ຺ຕນໂຕ ວາ ວຕ຺ຕາ. ນານປ຺ປກາເຣຫິ ວຈນໂຕ, ວຕ຺ຕນໂຕ ວາ ປວຕ຺ຕາ. ອຕ຺ຖໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ນີຫຣິຕ຺ວາ ນຍນໂຕ ອຕ຺ຖສ຺ສ ນິນ຺ເນຕາ. ອມຕາຘິຄມາຍ ປຏິປຕ຺ຕິເທສນໂຕ, ອມຕປ຺ປກາສນາຍ ວາ ຘມ຺ມເທສນາຍ ອມຕສ຺ສ ອຘິຄມາປນໂຕ ອມຕສ຺ສ ທາຕາ. ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມສ຺ສ ອຸປ຺ປາທິຕຕ຺ຕາ ເວເນຍ຺ຍານຸຣູເປນ ຍຖາສຸຂໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມສ຺ສ ທາເນນ ຈ, ຘມ຺ເມສຸ ຈ ອິສ຺ສໂຣຕິ ຘມ຺ມສ຺ສາມີ. ຕຖາຄຕປທໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖໍ.

ອິທານິ ‘‘ຊານໍ ຊານາຕີ’’ຕິອາທີຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ຄຸຓໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາຍ ວິເສເສຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ສາເຘນ຺ໂຕ ນຕ຺ຖີຕິອາທິມາຫ. ເອວໍຠູຕສ຺ສ ຫິ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ປາຣມິຕາປຸຎ຺ຎພລປ຺ປຠາວນິປ຺ຜນ຺ເນນ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄຎາເຓນ ສພ຺ພຘມ຺ເມສຸ ສວາສນສ຺ສ ສມ຺ໂມຫສ຺ສ ວິຫຕຕ຺ຕາ ອສຈ຺ຉິກຕໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ອສມ຺ໂມຫໂຕ ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ ຎາຕຕ຺ຕາ ອຎ຺ຎາຕໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ຕເຖວ ຈ ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ ຈກ຺ຂຸນາ ວິຍ ຎາຓຈກ຺ຂຸນາ ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ອທິຏ຺ຐໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ຎາເຓນ ປນ ປຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອວິທິຕໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ອສມ຺ໂມຫສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ສຈ຺ຉິກຕຕ຺ຕາ ອສຈ຺ຉິກຕໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ອສມ຺ໂມຫປຎ຺ຎາຍ ຜຸຏ຺ຐຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາຍ ອຜສ຺ສິຕໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ກາລໍ ວາ ຘມ຺ມໍ ວາ. ອຸປາທາຍາຕິ ອາທາຍ, ອນ຺ໂຕກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອຸປາທາຍາ’’ຕິ ວຈເນເນວ ກາລວິນິມຸຕ຺ຕໍ ນິພ຺ພານມ຺ປິ ຄຫິຕເມວ ໂຫຕິ. ‘‘ອຕີຕາ’’ທິວຈນານິ ຈ ‘‘ນຕ຺ຖີ’’ຕິອາທິວຈເນເນວ ຆຏີຍນ຺ຕິ, ‘‘ສພ຺ເພ’’ຕິອາທິວຈເນນ ວາ. ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາຕິ ສພ຺ພສງ຺ຂຕາສງ຺ຂຕຘມ຺ມປຣິຍາທານໍ. ສພ຺ພາກາເຣນາຕິ ສພ຺ພຘມ຺ເມສຸ ເອເກກສ຺ເສວ ຘມ຺ມສ຺ສ ອນິຈ຺ຈາກາຣາທິສພ຺ພາກາຣປຣິຍາທານໍ. ຎາຓມຸເຂຕິ ຎາຓາຠິມຸເຂ. ອາປາຖໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ໂອສຣຓໍ ອຸເປນ຺ຕິ. ‘‘ຊານິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິປທໍ ‘‘ເນຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິປທສ຺ສ ອຕ຺ຖວິວຣຓຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຕ຺ຕຕ຺ໂຖ ວາຕິອາທີສຸ ວາ-ສທ຺ໂທ ສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ຕຕ຺ໂຖຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ໂຖ. ປຣຕ຺ໂຖຕິ ປເຣສໍ ຕິຓ຺ຓໍ ໂລການໍ ອຕ຺ໂຖ. ອຸຠຍຕ຺ໂຖຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ປເຣສຎ຺ຈາຕິ ສກິໍເຍວ ອຸຠິນ຺ນໍ ອຕ຺ໂຖ. ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິໂກຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ເມ ນິຍຸຕ຺ໂຕ, ທິຏ຺ຐຘມ຺ມປ຺ປໂຍຊໂນ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ສມ຺ປຣາເຍ ນິຍຸຕ຺ໂຕ, ສມ຺ປຣາຍປ຺ປໂຍຊໂນ ວາ ສມ຺ປຣາຍິໂກ. ອຸຕ຺ຕາໂນຕິອາທີສຸ ໂວຫາຣວເສນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ສຸຂປຕິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ອຸຕ຺ຕາໂນ. ໂວຫາຣໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ສຸຎ຺ຎຕາປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ທຸກ຺ຂປຕິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ຄມ຺ຠີໂຣ. ໂລກຸຕ຺ຕໂຣ ອຈ຺ຈນ຺ຕຕິໂຣກ຺ຂຕ຺ຕາ ຄູຬ຺ໂຫ. ອນິຈ຺ຈຕາທິໂກ ຆນາທີຫິ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຕ຺ຕາ ປຏິຈ຺ຉນ຺ໂນ. ອປ຺ປຈຸຣໂວຫາເຣນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ຍຖາຣຸຕໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອຘິປ຺ປາຍສ຺ສ ເນຕພ຺ພຕ຺ຕາ ເນຍ຺ໂຍ. ປຈຸຣໂວຫາເຣນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ວຈນມຕ຺ເຕນ ອຘິປ຺ປາຍສ຺ສ ນີຕຕ຺ຕາ ນີໂຕ. ສຸປຣິສຸທ຺ຘສີລສມາຘິວິປສ຺ສນຕ຺ໂຖ ຕທງ຺ຄວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ ວຊ຺ຊວິຣຫິຕຕ຺ຕາ ອນວຊ຺ໂຊ. ກິເລສສມຸຈ຺ເຉທນໂຕ ອຣິຍມຄ຺ຄຕ຺ໂຖ ນິກ຺ກິເລໂສ. ກິເລສປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘຕ຺ຕາ ອຣິຍຜລຕ຺ໂຖ ໂວທາໂນ. ສງ຺ຂຕາສງ຺ຂເຕສຸ ອຄ຺ຄຘມ຺ມຕ຺ຕາ ນິພ຺ພານໍ ປຣມຕ຺ໂຖ. ປຣິວຕ຺ຕຕີຕິ ພຸທ຺ຘຎາຓສ຺ສ ວິສຍຠາວໂຕ ອພຫິຠູຕຕ຺ຕາ ອນ຺ໂຕພຸທ຺ຘຎາເຓ ພ຺ຍາປິຕ຺ວາ ວາ ສມນ຺ຕາ ວາ ອາລິງ຺ຄິຕ຺ວາ ວາ ວິເສເສນ ວາ ວຕ຺ຕຕິ.

ສພ຺ພໍ ກາຍກມ຺ມນ຺ຕິອາທີຫິ ຠຄວໂຕ ຎາຓມຍຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ຎາຓານຸປຣິວຕ຺ຕຕີຕິ ຎາຓໍ ອນຸປຣິວຕ຺ຕຕິ, ຎາຓວິຣຫິຕໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປ຺ປຏິຫຕນ຺ຕິ ນິຣາວຣຓຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ປຸນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ອຸປມາຍ ສາເຘຕຸກາໂມ ຍາວຕກນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຊານິຕພ຺ພນ຺ຕິ ເນຍ຺ຍໍ, ເນຍ຺ຍປຣິຍນ຺ໂຕ ເນຍ຺ຍາວສານມສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ເນຍ຺ຍປຣິຍນ຺ຕິກໍ. ອສພ຺ພຎ຺ຎູນໍ ປນ ເນຍ຺ຍາວສານເມວ ນຕ຺ຖິ. ຎາຓປຣິຍນ຺ຕິເກປິ ເອເສວ ນໂຍ. ປຸຣິມຍມເກ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖເມວ ອິມິນາ ຍມເກນ ວິເສເສຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ, ຕຕິຍຍມເກນ ປຏິເສຘວເສນ ນິຍມິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ເນຍ຺ຍໍ ຎາຓສ຺ສ ປຖຕ຺ຕາ ເນຍ຺ຍປໂຖ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎປຣິຍນ຺ຕຏ຺ຐາຍິໂນຕິ ເນຍ຺ຍຎ຺ຈ ຎາຓຎ຺ຈ ເຂເປຕ຺ວາ ຐານໂຕ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ປຣິຍນ຺ເຕ ຐານສີລາ. ອາວຊ຺ຊນປ຺ປຏິພທ຺ຘາຕິ ມໂນທ຺ວາຣາວຊ຺ຊນາຍຕ຺ຕາ, ອາວຊ຺ຊິຕານນ຺ຕຣເມວ ຊານາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາກງ຺ຂປ຺ປຏິພທ຺ຘາຕິ ຣຸຈິອາຍຕ຺ຕາ, ອາວຊ຺ຊນານນ຺ຕຣໍ ຊວນຎາເຓນ ຊານາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຕຣານິ ທ຺ເວ ປທານິ ອິເມສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປທານໍ ຍຖາກ຺ກເມນ ອຕ຺ຖປ຺ປກາສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕານິ. ພຸທ຺ໂຘ ອາສຍໍ ຊານາຕີຕິອາທີນິ ຎາຓກຖາຍໍ ວຓ຺ຓິຕານິ. ມຫານິທ຺ເທເສ ປນ ‘‘ຠຄວາ ອາສຍໍ ຊານາຕີ’’ຕິ (ມຫານິ. ໖໙) ອາຄຕໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ’’ຕິ (ມຫານິ. ໖໙) ອາຄຕຏ຺ຐາເນ ຈ ອິຘ ກຕ຺ຖຈິ ‘‘ພຸທ຺ຘສ຺ສາ’’ຕິ ອາຄຕໍ.

ອນ຺ຕມໂສຕິ ອຸປຣິມນ຺ເຕນ. ຕິມິຕິມິງ຺ຄລນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຕິມິ ນາມ ເອກາ ມຈ຺ຉຊາຕິ, ຕິມິໍ ຄິລິຕຸໍ ສມຕ຺ຖາ ຕໂຕ ມຫນ຺ຕສຣີຣາ ຕິມິງ຺ຄລາ ນາມ ເອກາ ມຈ຺ຉຊາຕິ, ຕິມິງ຺ຄລມ຺ປິ ຄິລິຕຸໍ ສມຕ຺ຖາ ປຎ຺ຈໂຍຊນສຕິກສຣີຣາ ຕິມິຕິມິງ຺ຄລາ ນາມ ເອກາ ມຈ຺ຉຊາຕິ. ອິຘ ຊາຕິຄ຺ຄຫເຓນ ເອກວຈນໍ ກຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຄຣຸຬໍ ເວນເຕຍ຺ຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຄຣຸໂຬຕິ ຊາຕິວເສນ ນາມໍ, ເວນເຕຍ຺ໂຍຕິ ໂຄຕ຺ຕວເສນ. ປເທເສຕິ ເອກເທເສ. ສາຣິປຸຕ຺ຕສມາຕິ ສພ຺ພພຸທ຺ຘານໍ ຘມ຺ມເສນາປຕິຕ຺ເຖເຣ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເສສສາວກາ ຫິ ປຎ຺ຎາຍ ຘມ຺ມເສນາປຕິຕ຺ເຖເຣນ ສມາ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ຍຖາຫ – ‘‘ເອຕທຄ຺ຄໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມມ ສາວການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ມຫາປຎ຺ຎານໍ ຍທິທໍ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໑໘໘-໑໘໙). ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ໂລກນາຖໍ ຐເປຕ຺ວານ, ເຍ ຈຎ຺ເຎ ສນ຺ຕິ ປາຓິໂນ;

ປຎ຺ຎາຍ ສາຣິປຸຕ຺ຕສ຺ສ, ກລໍ ນາຄ຺ຆນ຺ຕິ ໂສຬສິ’’ນ຺ຕິ. (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໗໑);

ຜຣິຕ຺ວາຕິ ພຸທ຺ຘຎາຓໍ ສພ຺ພເທວມນຸສ຺ສານມ຺ປິ ປຎ຺ຎໍ ປາປຸຓິຕ຺ວາ ຐານໂຕ ເຕສໍ ປຎ຺ຎໍ ຜຣິຕ຺ວາ ພ຺ຍາປິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ. ອຕິຆໍສິຕ຺ວາຕິ ພຸທ຺ຘຎາຓໍ ສພ຺ພເທວມນຸສ຺ສານມ຺ປິ ປຎ຺ຎໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ເຕສໍ ອວິສຍຠູຕມ຺ປິ ສພ຺ພໍ ເນຍ຺ຍໍ ຆໍສິຕ຺ວາ ຠຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ. ມຫານິທ຺ເທເສ ປນ (ມຫານິ. ໖໙) ‘‘ອຠິຠວິຕ຺ວາ’’ຕິ ປາໂຐ, ມທ຺ທິຕ຺ວາຕິປິ ອຕ຺ໂຖ. ເຍປິ ເຕຕິອາທີຫິ ເອວໍ ຜຣິຕ຺ວາ ອຕິຆໍສິຕ຺ວາ ຐານສ຺ສ ປຈ຺ຈກ຺ຂກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຓ຺ຑິຕາຕິ ປຓ຺ຑິຈ຺ເຈນ ສມນ຺ນາຄຕາ. ນິປຸຓາຕິ ສຓ຺ຫສຸຂຸມພຸທ຺ຘິໂນ ສຸຂຸເມ ອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ປຏິວິຊ຺ຌນສມຕ຺ຖາ. ກຕປຣປ຺ປວາທາຕິ ຎາຕປຣປ຺ປວາທາ ເຈວ ປເຣຫິ ສທ຺ຘິໍ ກຕວາທປຣິຈຍາ ຈ. ວາລເວຘິຣູປາຕິ ວາລເວຘິຘນຸຄ຺ຄຫສທິສາ. ໂວຠິນ຺ທນ຺ຕາ ມຎ຺ເຎ ຈຣນ຺ຕິ ປຎ຺ຎາຄເຕນ ທິຏ຺ຐິຄຕານີຕິ ວາລເວຘີ ວິຍ ວາລໍ ສຸຂຸມານິປິ ປເຣສໍ ທິຏ຺ຐິຄມນານິ ອຕ຺ຕໂນ ປຎ຺ຎາຄມເນນ ຠິນ຺ທນ຺ຕາ ວິຍ ຈຣນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ‘‘ຄູຖຄຕໍ ມຸຕ຺ຕຄຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໙.໑໑) ວິຍ ປຎ຺ຎາ ເອວ ປຎ຺ຎາຄຕານິ, ທິຏ຺ຐິໂຍ ເອວ ທິຏ຺ຐິຄຕານິ.

ປຎ຺ຫໍ ອຠິສງ຺ຂຣິຕ຺ວາຕິ ທ຺ວິປທມ຺ປິ ຕິປທມ຺ປິ ຈຕຸປ຺ປທມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉໍ ຣຈຍິຕ຺ວາ. ເຕສໍ ປຎ຺ຫານໍ ອຕິພຫຸກຕ຺ຕາ ສພ຺ພສງ຺ຄຫຕ຺ຖໍ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄູຬ຺ຫານິ ຈ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນານິ ອຕ຺ຖຊາຕານີຕິ ປາຐເສໂສ. ເຕສໍ ຕຖາ ວິນຍໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຕນາ ອຠິສງ຺ຂຕປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉຕູ’’ຕິ ເອວໍ ຠຄວຕາ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ. ອຎ຺ເຎສໍ ປນ ປຸຈ຺ຉາຍ ໂອກາສເມວ ອທຕ຺ວາ ຠຄວາ ອຸປສງ຺ກມນ຺ຕານໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ. ຍຖາຫ –

‘‘ເຕ ປຎ຺ຫໍ ອຠິສງ຺ຂໂຣນ຺ຕິ ‘ອິມໍ ມຍໍ ປຎ຺ຫໍ ສມຓໍ ໂຄຕມໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມ, ສເຈ ໂນ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ເອວໍ ປຸຏ຺ໂຐ ເອວໍ ພ຺ຍາກຣິສ຺ສຕິ, ເອວມສ຺ສ ມຍໍ ວາທໍ ອາໂຣເປສ຺ສາມ. ເອວໍ ເຈປິ ໂນ ປຸຏ຺ໂຐ ເອວໍ ພ຺ຍາກຣິສ຺ສຕິ, ເອວໍປິສ຺ສ ມຍໍ ວາທໍ ອາໂຣເປສ຺ສາມາ’ຕິ. ເຕ ເຍນ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ, ເຕນຸປສງ຺ກມນ຺ຕິ, ເຕ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ຘມ຺ມິຍາ ກຖາຍ ສນ຺ທສ຺ເສຕິ ສມາທເປຕິ ສມຸຕ຺ເຕເຊຕິ ສມ຺ປຫໍເສຕິ. ເຕ ສມເຓນ ໂຄຕເມນ ຘມ຺ມິຍາ ກຖາຍ ສນ຺ທສ຺ສິຕາ ສມາທປິຕາ ສມຸຕ຺ເຕຊິຕາ ສມ຺ປຫໍສິຕາ ນ ເຈວ ສມຓໍ ໂຄຕມໍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ, ກຸໂຕສ຺ສ ວາທໍ ອາໂຣເປສ຺ສນ຺ຕິ? ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ສມຓສ຺ເສວ ໂຄຕມສ຺ສ ສາວກາ ສມ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໘໙).

ກສ຺ມາ ປຎ຺ຫໍ ນ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ເຈ? ຠຄວາ ກິຣ ປຣິສມຊ຺ເຌ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ປຣິສາຍ ອຊ຺ຌາສຍໍ ໂອໂລເກຕິ. ຕໂຕ ປສ຺ສຕິ ‘‘ອິເມ ປຓ຺ຑິຕາ ຄູຬ຺ຫໍ ຣຫສ຺ສໍ ປຎ຺ຫໍ ໂອວຏ຺ຏິກສາຣໍ ກຕ຺ວາ ອາຄຕາ’’ຕິ. ໂສ ເຕຫິ ອປຸຏ຺ໂຐເຍວ ‘‘ປຎ຺ຫປຸຈ຺ຉາຍ ເອຕ຺ຕກາ ໂທສາ, ວິສ຺ສຊ຺ຊເນ ເອຕ຺ຕກາ, ອຕ຺ເຖ ປເທ ອກ຺ຂເຣ ເອຕ຺ຕກາຕິ ອິເມ ປຎ຺ເຫ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ເອວໍ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ເອວໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຍ຺ຍາ’’ຕິ ອິຕິ ໂອວຏ຺ຏິກສາຣໍ ກຕ຺ວາ ອານີເຕ ປຎ຺ເຫ ຘມ຺ມກຖາຍ ອນ຺ຕເຣ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວິທໍເສຕິ. ເຕ ປຓ຺ຑິຕາ ‘‘ເສຍ຺ຍາ ວຕ ໂນ, ເຍ ມຍໍ ອິເມ ປຎ຺ເຫ ນ ປຸຈ຺ຉິມ຺ຫ. ສເຈປິ ມຍໍ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍາມ, ອປ຺ປຕິຏ຺ຐິເຕ ໂນ ກຕ຺ວາ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ຂິເປຍ຺ຍາ’’ຕິ ອຕ຺ຕມນາ ຠວນ຺ຕິ. ອປິຈ ພຸທ຺ຘາ ນາມ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕາ ປຣິສໍ ເມຕ຺ຕາຍ ຜຣນ຺ຕິ. ເມຕ຺ຕາຍ ຈ ຜຣເຓນ ທສພເລສຸ ມຫາຊນສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ປສີທຕິ. ພຸທ຺ຘາ ນາມ ຣູປຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ ທສ຺ສນສມ຺ປນ຺ນາ ມຘຸຣສ຺ສຣາ ມຸທຸຊິວ຺ຫາ ສຸຜຸສິຕທນ຺ຕາວຣຓາ ອມເຕນ ຫທຍໍ ສິຎ຺ຈນ຺ຕາ ວິຍ ຘມ຺ມໍ ກເຖນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຣ ເນສໍ ເມຕ຺ຕາຜຣເຓນ ປສນ຺ນຈິຕ຺ຕານໍ ເອວໍ ໂຫຕິ – ເອວຣູປໍ ອທ຺ເວຊ຺ຌກຖໍ ອໂມຆກຖໍ ນິຍ຺ຍານິກກຖໍ ກເຖນ຺ເຕນ ຠຄວຕາ ສທ຺ຘິໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສາມ ປຈ຺ຈນີກຄ຺ຄາຫໍ ຄຓ຺ຫິຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປສນ຺ນຠາເວເນວ ປຎ຺ຫໍ ນ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ.

ກຖິຕາ ວິສຊ຺ຊິຕາ ຈາຕິ ເອວໍ ຕຸມ຺ເຫ ປຸຈ຺ຉຖາຕິ ປຸຈ຺ຉິຕປຎ຺ຫານໍ ອຸຈ຺ຈາຣເຓນ ເຕ ປຎ຺ຫາ ຠຄວຕາ ກຖິຕາ ເອວ ໂຫນ຺ຕິ. ຍຖາ ຈ ເຕ ວິສຊ຺ເຊຕພ຺ພາ, ຕຖາ ວິສຊ຺ຊິຕາ ເອວ ໂຫນ຺ຕິ. ນິທ຺ທິຏ຺ຐກາຣຓາຕິ ອິມິນາ ກາຣເຓນ ອິມິນາ ເຫຕຸນາ ເອວໍ ໂຫຕີຕິ ເອວໍ ສເຫຕຸກໍ ກຕ຺ວາ ວິສຊ຺ຊເນນ ຠຄວຕາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐກາຣຓາ ເອວ ໂຫນ຺ຕິ ເຕ ປຎ຺ຫາ. ອຸປກ຺ຂິຕ຺ຕກາ ຈ ເຕ ຠຄວໂຕ ສມ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ເຕ ຂຕ຺ຕິຍປຓ຺ຑິຕາທໂຍ ຠຄວໂຕ ປຎ຺ຫວິສຊ຺ຊເນເນວ ຠຄວໂຕ ສມີເປ ຂິຕ຺ຕກາ ປາທຂິຕ຺ຕກາ ສມ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ສາວກາ ວາ ສມ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ອຸປາສກາ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ສາວກສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ວາ ປາປຸຓນ຺ຕິ ອຸປາສກສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຖາຕິ ອນນ຺ຕຣຕ຺ເຖ, ເຕສໍ ອຸປກ຺ຂິຕ຺ຕກສມ຺ປຕ຺ຕິສມນນ຺ຕຣເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ, ຕສ຺ມິໍ ອຘິກາເຣ ວາ. ອຕິໂຣຈຕີຕິ ອຕິວິຍ ໂຊເຕຕິ ປກາສຕິ. ຍທິທໍ ປຎ຺ຎາຍາຕິ ຍາຍໍ ຠຄວໂຕ ປຎ຺ຎາ, ຕາຍ ປຎ຺ຎາຍ ຠຄວາວ ອຕິໂຣຈຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຕິສທ຺ໂທ ກາຣຓຕ຺ເຖ, ອິມິນາ ກາຣເຓນ ອຄ຺ໂຄ ອສາມນ຺ຕປຎ຺ໂຎຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໖. ຣາຄໍ ອຠິຠຸຍ຺ຍຕີຕິ ຠູຣິປຎ຺ຎາຕິ ສາ ສາ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາ ອຕ຺ຕນາ ວຊ຺ຌໍ ຣາຄໍ ອຠິຠຸຍ຺ຍຕິ ອຠິຠວຕິ ມທ຺ທຕີຕິ ຠູຣິປຎ຺ຎາ. ຠູຣີຕິ ຫິ ຜຸຏຏ຺ໂຐ ວິສທຕ຺ໂຖ. ຍາ ຈ ຜຸຏາ, ສາ ປຏິປກ຺ຂໍ ອຠິຠວຕິ ນ ອຜຸຏາ, ຕສ຺ມາ ຠູຣິປຎ຺ຎາຍ ອຠິຠວນຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຠິຠວິຕາຕິ ສາ ສາ ຜລປຎ຺ຎາ ຕໍ ຕໍ ຣາຄໍ ອຠິຠວິຕວຕີ ມທ຺ທິຕວຕີຕິ ຠູຣິປຎ຺ຎາ. ອຠິຠວຕາຕິ ວາ ປາໂຐ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຣາຄາທີສຸ ປນ ຣຊ຺ຊນລກ຺ຂໂຓ ຣາໂຄ. ທຸສ຺ສນລກ຺ຂໂຓ ໂທໂສ. ມຸຍ຺ຫນລກ຺ຂໂຓ ໂມໂຫ. ກຸຊ຺ຌນລກ຺ຂໂຓ ໂກໂຘ. ອຸປນນ຺ຘນລກ຺ຂໂຓ ອຸປນາໂຫ. ປຸພ຺ພກາລໍ ໂກໂຘ, ອປຣກາລໍ ອຸປນາໂຫ. ປຣຄຸຓມກ຺ຂນລກ຺ຂໂຓ ມກ຺ໂຂ. ຍຸຄຄ຺ຄາຫລກ຺ຂໂຓ ປຬາໂສ. ປຣສມ຺ປຕ຺ຕິຂີຍນລກ຺ຂຓາ ອິສ຺ສາ. ອຕ຺ຕໂນ ສມ຺ປຕ຺ຕິນິຄູຫຓລກ຺ຂຓໍ ມຈ຺ຉຣິຍໍ. ອຕ຺ຕນາ ກຕປາປປຏິຈ຺ຉາທນລກ຺ຂຓາ ມາຍາ. ອຕ຺ຕໂນ ອວິຊ຺ຊມານຄຸຓປ຺ປກາສນລກ຺ຂຓໍ ສາເຐຍ຺ຍໍ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸທ຺ຘຸມາຕຠາວລກ຺ຂໂຓ ຖມ຺ໂຠ. ກຣຓຸຕ຺ຕຣິຍລກ຺ຂໂຓ ສາຣມ຺ໂຠ. ອຸນ຺ນຕິລກ຺ຂໂຓ ມາໂນ. ອພ຺ຠຸນ຺ນຕິລກ຺ຂໂຓ ອຕິມາໂນ. ມຕ຺ຕຠາວລກ຺ຂໂຓ ມໂທ. ປຎ຺ຈສຸ ກາມຄຸເຓສຸ ຈິຕ຺ຕໂວສຄ຺ຄລກ຺ຂໂຓ ປມາໂທ.

ຣາໂຄ ອຣິ, ຕໍ ອຣິໍ ມທ຺ທນິປຎ຺ຎາຕິອາທີຫິ ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ຣາຄາທິໂກ ກິເລໂສ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາເນ ຠູໂຕ ອຣີຕິ ຠູ-ອຣິ, ປທສນ຺ຘິວເສນ ອ-ກາຣ ໂລປໍ ກຕ຺ວາ ຠູຣີຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕສ຺ສ ຠູຣິສ຺ສ ມທ຺ທນີ ປຎ຺ຎາ ຠູຣິມທ຺ທນິປຎ຺ຎາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ມທ຺ທນິ ສທ຺ທ ໂລປໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ຠູຣິປຎ຺ຎາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕໍ ອຣິໍ ມທ຺ທນີຕິ ຈ ເຕສໍ ອຣີນໍ ມທ຺ທນີຕິ ປທຈ຺ເຉໂທ ກາຕພ຺ໂພ. ປຖວີສມາຍາຕິ ວິຕ຺ຖຕວິປຸລຏ຺ເຐເນວ ປຖວີສມາຍ. ວິຕ຺ຖຕາຍາຕິ ປຊານິຕພ຺ເພ ວິສເຍ ປຕ຺ຖຏາຍ, ນ ເອກເທເສ ວຕ຺ຕມານາຍ. ວິປຸລາຍາຕິ ໂອຬາຣິກຠູຕາຍ. ມຫານິທ຺ເທເສ ປນ ‘‘ວິປຸລາຍ ວິຕ຺ຖຕາຍາ’’ຕິ (ມຫານິ. ໒໗) ອາຄຕໍ. ສມນ຺ນາຄໂຕຕິ ປຸຄ຺ຄໂລ. ອິຕິສທ຺ໂທ ກາຣຓຕ຺ເຖ, ອິມິນາ ກາຣເຓນ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຠູຣິປຎ຺ຎາຍ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ປຎ຺ຎາ ຠູຣິປຎ຺ຎາ ນາມາຕິ ຠູເຕ ອຕ຺ເຖ ຣມຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠູຣິປຎ຺ຎສ຺ສ ປຎ຺ຎາ ຠູຣິປຎ຺ຎປຎ຺ຎາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ເອກສ຺ສ ປຎ຺ຎາສທ຺ທສ຺ສ ໂລປໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ຠູຣິປຎ຺ຎາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠູຣິສມາ ປຎ຺ຎາຕິ ວາ ຠູຣິປຎ຺ຎາ. ອປິຈາຕິ ອຎ຺ຎປຣິຍາຍທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຎ຺ຎາຍເມຕນ຺ຕິ ປຎ຺ຎາຍ ເອຕໍ. ອຘິວຈນນ຺ຕິ ອຘິກວຈນໍ. ຠູຣີຕິ ຠູເຕ ອຕ຺ເຖ ຣມຕີຕິ ຠູຣິ. ເມຘາຕິ ອສນິ ວິຍ ສິລຸຈ຺ຈເຍ ກິເລເສ ເມຘຕິ ຫິໍສຕີຕິ ເມຘາ, ຂິປ຺ປໍ ຄຫຓຘາຣຓຏ຺ເຐນ ວາ ເມຘາ. ປຣິຓາຍິກາຕິ ຍສ຺ສຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ສຕ຺ຕໍ ຫິຕປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມ ຈ ຍາຖາວລກ຺ຂຓປຏິເວເຘ ຈ ປຣິເນຕີຕິ ປຣິຓາຍິກາ. ອິເມເຫວ ອຎ຺ຎານິປິ ປຎ຺ຎາປຣິຍາຍວຈນານິ ວຸຕ຺ຕານິ ໂຫນ຺ຕິ.

ປຎ຺ຎາພາຫຸລ຺ລນ຺ຕິ ປຎ຺ຎາ ພຫຸລາ ອສ຺ສາຕິ ປຎ຺ຎາພຫຸໂລ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ປຎ຺ຎາພາຫຸລ຺ລໍ. ຕຎ຺ຈ ພຫຸລໍ ປວຕ຺ຕມານາ ປຎ຺ຎາ ເອວ. ອິເຘກຈ຺ໂຈຕິອາທີສຸ ປຸຖຸຊ຺ຊນກລ຺ຍາຓໂກ ວາ ອຣິໂຍ ວາ. ປຎ຺ຎາ ຄຣຸກາ ອສ຺ສາຕິ ປຎ຺ຎາຄຣຸໂກ. ປຎ຺ຎາ ຈຣິຕໍ ປວຕ຺ຕໍ ອສ຺ສາຕິ ປຎ຺ຎາຈຣິໂຕ. ປຎ຺ຎາ ອາສໂຍ ອສ຺ສາຕິ ປຎ຺ຎາສໂຍ. ປຎ຺ຎາຍ ອຘິມຸຕ຺ໂຕຕິ ປຎ຺ຎາຘິມຸຕ຺ໂຕ. ປຎ຺ຎາ ເອວ ຘຊຠູຕາ ອສ຺ສາຕິ ປຎ຺ຎາຘໂຊ. ປຎ຺ຎາ ເອວ ເກຕຸຠູຕາ ອສ຺ສາຕິ ປຎ຺ຎາເກຕຸ. ປຎ຺ຎາ ເອວ ອຘິປຕິ ປຎ຺ຎາຘິປຕິ, ປຎ຺ຎາຘິປຕິໂຕ ອາຄຕຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາຘິປເຕຍ຺ໂຍ. ຘມ຺ມສຠາວວິຈິນນໍ ພຫຸລມສ຺ສາຕິ ວິຈຍພຫຸໂລ. ນານປ຺ປກາເຣນ ຘມ຺ມສຠາວວິຈິນນໍ ພຫຸລມສ຺ສາຕິ ປວິຈຍພຫຸໂລ. ປຎ຺ຎາຍ ໂອຄາເຫຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ຂາຍນໍ ປາກຏກຣຓໍ ໂອກ຺ຂາຍນໍ, ໂອກ຺ຂາຍນໍ ພຫຸລມສ຺ສາຕິ ໂອກ຺ຂາຍນພຫຸໂລ. ປຎ຺ຎາຍ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ສມ຺ມາ ເປກ຺ຂຓາ ສມ຺ເປກ຺ຂາ, ສມ຺ເປກ຺ຂາຍ ອຍນໍ ປວຕ຺ຕນໍ ສມ຺ເປກ຺ຂາຍນໍ, ສມ຺ເປກ຺ຂາຍນໍ ຘມ຺ໂມ ປກຕິ ອສ຺ສາຕິ ສມ຺ເປກ຺ຂາຍນຘມ຺ໂມ. ຕໍ ຕໍ ຘມ຺ມໍ ວິຠູຕໍ ປາກຏໍ ກຕ຺ວາ ວິຫຣຕີຕິ ວິຠູຕວິຫາຣີ, ວິຠູໂຕ ວິຫາໂຣ ວາ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ວິຠູຕວິຫາຣີ. ສາ ປຎ຺ຎາ ຈຣິຕໍ, ຄຣຸກາ, ພຫຸລາ ອສ຺ສາຕິ ຕຈ຺ຈຣິໂຕ ຕຄ຺ຄຣຸໂກ ຕພ຺ພຫຸໂລ. ຕສ຺ສໍ ປຎ຺ຎາຍໍ ນິນ຺ໂນ, ໂປໂຓ, ປພ຺ຠາໂຣ, ອຘິມຸຕ຺ໂຕຕິ ຕນ຺ນິນ຺ໂນ ຕປ຺ໂປໂຓ ຕປ຺ປພ຺ຠາໂຣ ຕທຘິມຸຕ຺ໂຕ. ສາ ປຎ຺ຎາ ອຘິປຕິ ຕທຘິປຕິ, ຕໂຕ ອາຄໂຕ ຕທຘິປເຕຍ຺ໂຍ. ‘‘ປຎ຺ຎາຄຣຸໂກ’’ຕິອາທີນິ ‘‘ກາມໍ ເສວນ຺ຕໍເຍວ ຊານາຕິ ອຍໍ ປຸຄ຺ຄໂລ ກາມຄຣຸໂກ’’ຕິອາທີສຸ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໑໓) ວິຍ ປຸຣິມຊາຕິໂຕ ປຠຸຕິ ວຸຕ຺ຕານິ. ‘‘ຕຈ຺ຈຣິໂຕ’’ຕິອາທີນິ ອິມິສ຺ສາ ຊາຕິຍາ ວຸຕ຺ຕານິ.

ສີຆປຎ຺ຎາ ຈ ລຫຸປຎ຺ຎາ ຈ ຫາສປຎ຺ຎາ ຈ ຊວນປຎ຺ຎາ ຈ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣມິສ຺ສກາ. ຂິປ຺ປຏ຺ເຐນ ສີຆປຎ຺ຎາ. ລຫຸກຏ຺ເຐນ ລຫຸປຎ຺ຎາ. ຫາສພຫຸລຏ຺ເຐນ ຫາສປຎ຺ຎາ. ວິປສ຺ສນູປຄສງ຺ຂາເຣສຸ ຈ ວິສງ຺ຂາເຣ ຈ ຊວນຏ຺ເຐນ ຊວນປຎ຺ຎາ. ສີຆໍ ສີຆນ຺ຕິ ພຫຸນ຺ນໍ ສີລາທີນໍ ສງ຺ຄຫຕ຺ຖໍ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສີລານີຕິ ຈາຣິຕ຺ຕວາຣິຕ຺ຕວເສນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕານິ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສີລານິ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣນ຺ຕິ ຈກ຺ຂາທີນໍ ຉນ຺ນໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ຣາຄປຏິຆປ຺ປເວສໍ ອກຕ຺ວາ ສຕິກວາເຏນ ວາຣຓໍ ຖກນໍ. ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕນ຺ຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕປຣິໂຠຄວເສນ ໂຠຊເນ ປມາຓຎ຺ຎຸຠາວໍ. ຊາຄຣິຍານຸໂຍຄນ຺ຕິ ທິວສສ຺ສ ຕີສຸ ໂກຏ຺ຐາເສສຸ, ຣຕ຺ຕິຍາ ປຐມປຈ຺ຉິມໂກຏ຺ຐາເສສຸ ຈ ຊາຄຣຕິ ນ ນິທ຺ທາຍຕິ, ສມຓຘມ຺ມເມວ ຈ ກໂຣຕີຕິ ຊາຄໂຣ, ຊາຄຣສ຺ສ ຠາໂວ, ກມ຺ມໍ ວາ ຊາຄຣິຍໍ, ຊາຄຣິຍສ຺ສ ອນຸໂຍໂຄ ຊາຄຣິຍານຸໂຍໂຄ. ຕໍ ຊາຄຣິຍານຸໂຍຄໍ. ສີລກ຺ຂນ຺ຘນ຺ຕິ ເສກ຺ຂໍ ອເສກ຺ຂໍ ວາ ສີລກ຺ຂນ຺ຘໍ. ເອວມິຕເຣປິ ຂນ຺ຘາ ເວທິຕພ຺ພາ. ປຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ຘນ຺ຕິ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎຎ຺ຈ ເສກ຺ຂາເສກ຺ຂານໍ ໂລກິຍປຎ຺ຎຎ຺ຈ. ວິມຸຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘນ຺ຕິ ຜລວິມຸຕ຺ຕິໍ. ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນກ຺ຂນ຺ຘນ຺ຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓໍ.

ຫາສພຫຸໂລຕິ ມູລປທໍ. ເວທພຫຸໂລຕິ ຕສ຺ສາ ເອວ ປີຕິຍາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໂສມນສ຺ສເວທນາວເສນ ນິທ຺ເທສປທໍ. ຕຸຏ຺ຐິພຫຸໂລຕິ ນາຕິພລວປີຕິຍາ ຕຸຏ຺ຐາກາຣວເສນ. ປາໂມຊ຺ຊພຫຸໂລຕິ ພລວປີຕິຍາ ປມຸທິຕຠາວວເສນ.

໗. ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຣູປນ຺ຕິອາທິ ສມ຺ມສນຎາຓນິທ຺ເທເສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖໍ. ຕຸລຍິຕ຺ວາຕິ ກລາປສມ຺ມສນວເສນ ຕຸເລຕ຺ວາ. ຕີຣຍິຕ຺ວາຕິ ອຸທຍພ຺ພຍານຸປສ຺ສນາວເສນ ຕີຣຍິຕ຺ວາ. ວິຠາວຍິຕ຺ວາຕິ ຠງ຺ຄານຸປສ຺ສນາທິວເສນ ປາກຏໍ ກຕ຺ວາ. ວິຠູຕໍ ກຕ຺ວາຕິ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂານຸໂລມວເສນ ຜຸຏໍ ກຕ຺ວາ. ຕິກ຺ຂປຎ຺ຎາ ໂລກຸຕ຺ຕຣາ ເອວ. ອຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ສມຖວິປສ຺ສນາວເສນ ວິກ຺ຂມ຺ຠນຕທງ຺ຄວເສນ ປຫີນມ຺ປິ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ອສມູຫຕຕ຺ຕາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຘມ຺ມຕໍ ອນຕີຕຕາຍ ອສມູຫຕຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ນາຘິວາເສຕີຕິ ສນ຺ຕານໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ນ ວາເສຕິ. ປຊຫຕີຕິ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ປຊຫຕິ. ວິໂນເທຕີຕິ ຂິປຕິ. ພ຺ຍນ຺ຕີກໂຣຕີຕິ ວິຄຕນ຺ຕໍ ກໂຣຕິ. ອນຠາວໍ ຄເມຕີຕິ ອນຸ ອຠາວໍ ຄເມຕິ, ວິປສ຺ສນານຸກ຺ກເມນ ອຣິຍມຄ຺ຄໍ ປຕ຺ວາ ສມຸຈ຺ເຉທວເສເນວ ອຠາວໍ ຄມຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກາມປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ວິຕກ຺ໂກ ກາມວິຕກ຺ໂກ. ‘‘ອິເມ ສຕ຺ຕາ ມຣນ຺ຕູ’’ຕິ ປເຣສໍ ມຣຓປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ວິຕກ຺ໂກ ພ຺ຍາປາທວິຕກ຺ໂກ. ‘‘ອິເມ ສຕ຺ຕາ ວິຫິໍສີຍນ຺ຕູ’’ຕິ ປເຣສໍ ວິຫິໍສາປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ວິຕກ຺ໂກ ວິຫິໍສາວິຕກ຺ໂກ. ປາປເກຕິ ລາມເກ. ອກຸສເລ ຘມ຺ເມຕິ ອໂກສລ຺ລສມ຺ຠູເຕ ຘມ຺ເມ.

ນິພ຺ເພຘິກປຎ຺ຎາຕິ ນິພ຺ພິທາພຫຸລສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນມຄ຺ຄປຎ຺ຎາ ເອວ. ອຸພ຺ເພຄພຫຸໂລຕິ ຎາຓຠຍວເສນ ຠຍພຫຸໂລ. ອຸຕ຺ຕາສພຫຸໂລຕິ ພລວຠຍພຫຸໂລ. ອິທໍ ປຸຣິມສ຺ເສວ ອຕ຺ຖວິວຣຓໍ. ອຸກ຺ກຓ຺ຐນພຫຸໂລຕິ ສງ຺ຂາຣໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ວິສງ຺ຂາຣາຠິມຸຂຕາຍ ອຸກ຺ກຓ຺ຐນພຫຸໂລ. ອນຠິຣຕິພຫຸໂລຕິ ອຸກ຺ກຓ຺ຐນວເສເນວ ອຠິຣຕິອຠາວໍ ທີເປຕິ. ອິທານິປິ ຕມຕ຺ຖໍ ທ຺ວີຫິ ວຈເນຫິ ວິວຣຕິ. ຕຕ຺ຖ ພຫິມຸໂຂຕິ ສງ຺ຂາຣໂຕ ພຫິຠູຕນິພ຺ພານາຠິມຸໂຂ. ນ ຣມຕີຕິ ນາຠິຣມຕິ. ອນິພ຺ພິທ຺ຘປຸພ຺ພນ຺ຕິ ອນມຕຄ຺ເຄ ສໍສາເຣ ອນ຺ຕໍ ປາເປຕ຺ວາ ອນິພ຺ພິທ຺ຘປຸພ຺ພໍ. ອປ຺ປທາລິຕປຸພ຺ພນ຺ຕິ ຕສ຺ເສວ ອຕ຺ຖວຈນໍ, ອນ຺ຕກຣເຓເນວ ອປທາລິຕປຸພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂລຠກ຺ຂນ຺ຘນ຺ຕິ ໂລຠຣາສິໍ, ໂລຠໂກຏ຺ຐາສໍ ວາ. ອິມາຫິ ໂສຬສຫິ ປຎ຺ຎາຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕຕິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉເທນ ອຣຫາເຍວ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຸປຣິ ‘‘ເອໂກ ເສກ຺ຂປຏິສມ຺ຠິທປ຺ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໓.໘) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ໂສຕາປນ຺ນສກທາຄາມິອນາຄາມິໂນປິ ລພ຺ຠນ຺ຕິເຍວ.

໒. ປຸຄ຺ຄລວິເສສນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໘. ທ຺ເວ ປຸຄ຺ຄລາຕິອາທີຫິ ປຏິສມ຺ຠິທປ຺ປຕ຺ຕປຸຄ຺ຄລວິເສສປຏິປາຏິໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຸພ຺ພໂຍໂຄຕິ ອຕີຕຊາຕີສຸ ປຏິສມ຺ຠິທປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸຠູໂຕ ປຸຎ຺ຎປໂຍໂຄ. ເຕນາຕິ ເຕນ ປຸພ຺ພໂຍຄກາຣເຓນ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ. ອຕິເຣໂກ ໂຫຕີຕິ ອຕິຣິຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ອຕິເຣກໂຍຄໂຕ ວາ ‘‘ອຕິເຣໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຘິໂກ ໂຫຕີຕິ ອຄ຺ໂຄ ໂຫຕິ. ວິເສໂສ ໂຫຕີຕິ ວິສິຏ຺ໂຐ ໂຫຕິ, ວິເສສໂຍຄໂຕ ວາ ວິເສໂສ. ຎາຓໍ ປຠິຊ຺ຊຕີຕິ ປຏິສມ຺ຠິທາຎາຓປ຺ປເຠທໍ ປາປຸຓາຕິ.

ພຫຸສ຺ສຸໂຕຕິ ພຸທ຺ຘວຈນວເສນ. ເທສນາພຫຸໂລຕິ ຘມ຺ມເທສນາວເສນ. ຄຣູປນິສ຺ສິໂຕຕິ ປຎ຺ຎາຍ ອຘິກໍ ຄຣຸໍ ອຸປນິສ຺ສິໂຕ. ວິຫາຣພຫຸໂລຕິ ວິປສ຺ສນາວິຫາຣພຫຸໂລ, ຜລສມາປຕ຺ຕິວິຫາຣພຫຸໂລ ວາ. ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາພຫຸໂລຕິ ວິປສ຺ສນາວິຫາເຣ ສຕິ ວິປສ຺ສນາປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາພຫຸໂລ, ຜລສມາປຕ຺ຕິວິຫາເຣ ສຕິ ຜລສມາປຕ຺ຕິປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາພຫຸໂລ. ເສຂປຏິສມ຺ຠິທປ຺ປຕ຺ໂຕຕິ ເສໂຂ ຫຸຕ຺ວາ ປຏິສມ຺ຠິທປ຺ປຕ຺ໂຕ. ເອວໍ ອເສຂປຏິສມ຺ຠິທປ຺ປຕ຺ໂຕ. ສາວກປາຣມິປ຺ປຕ຺ໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ມຫາປຎ຺ຎານໍ ອຄ຺ຄສ຺ສ ມຫາສາວກສ຺ສ ສຕ຺ຕສຏ຺ຐິຍາ ສາວກຎາຓານໍ ປາຣຄມນໍ ປາຣມີ, ສາວກສ຺ສ ປາຣມີ ສາວກປາຣມີ, ຕໍ ສາວກປາຣມິໍ ປຕ຺ໂຕຕິ ສາວກປາຣມິປ຺ປຕ຺ໂຕ. ສາວກປາຣມິຕາປ຺ປຕ຺ໂຕຕິ ວາ ປາໂຐ. ສຕ຺ຕສຏ຺ຐິຍາ ສາວກຎາຓານໍ ປາລໂກ ປູຣໂກ ຈ ໂສ ມຫາສາວໂກ ປຣໂມ, ຕສ຺ສ ປຣມສ຺ສ ອຍໍ ສຕ຺ຕສຏ຺ຐິເຠທາ ຎາຓກິຣິຍາ ປຣມສ຺ສ ຠາໂວ, ກມ຺ມໍ ວາຕິ ປາຣມີ, ຕສ຺ສ ສາວກສ຺ສ ປາຣມີ ສາວກປາຣມີ, ຕໍ ປຕ຺ໂຕຕິ ສາວກປາຣມິປ຺ປຕ຺ໂຕ. ສາວກປາຣມິປ຺ປຕ຺ໂຕຕິ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖຣາທິໂກ ໂຍ ໂກຈິ ສາວໂກ. ສາວກປາຣມິປ຺ປຕ຺ຕສາວກໂຕ ອຕິເຣກສ຺ສ ອຎ຺ຎສ຺ສ ສາວກສ຺ສ ອຠາວາ ເອໂກ ປຈ຺ເຈກສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ ອາຫ. ປຸນ ປຎ຺ຎາປເຠທກຸສໂລຕິອາທີຫິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖເມວ ນິຄເມຕ຺ວາ ທສ຺ເສສີຕິ. ຎາຓກຖາຍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອເນການິ ຎາຓານິ ນິທ຺ທິຏ຺ຐານິ. ປຎ຺ຎາກຖາຍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ເອກາປິ ປຎ຺ຎາ ນານາກາຣວເສນ ນານາກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອຍໍ ວິເສໂສ.

ມຫາປຎ຺ຎາກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ອິທ຺ຘິກຖາ

ອິທ຺ຘິກຖາວຓ຺ຓນາ

໙. ອິທານິ ປຎ຺ຎາກຖາຍ ອນນ຺ຕຣໍ ປຎ຺ຎານຸຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ກຖິຕາຍ ອິທ຺ຘິກຖາຍ ອປຸພ຺ພຕ຺ຖານຸວຓ຺ຓນາ. ຕຕ຺ຖ ປຸຈ຺ຉາສຸ ຕາວ ກາ ອິທ຺ຘີຕິ ສຠາວປຸຈ຺ຉາ. ກຕິ ອິທ຺ຘິໂຍຕິ ປເຠທປຸຈ຺ຉາ. ກຕິ ຠູມິໂຍຕິ ສມ຺ຠາຣປຸຈ຺ຉາ. ກຕິ ປາທາຕິ ປຕິຏ຺ຐປຸຈ຺ຉາ. ກຕິ ປທານີຕິ ອາສນ຺ນກາຣຓປຸຈ຺ຉາ. ກຕິ ມູລານີຕິ ອາທິກາຣຓປຸຈ຺ຉາ. ວິສຊ຺ຊເນສຸ ອິຊ຺ຌນຏ຺ເຐນ ອິທ຺ຘີຕິ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິອຕ຺ເຖນ ປຏິລາຠຏ຺ເຐນ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຎ຺ຫິ ນິປ຺ຜຊ຺ຊຕິ ປຏິລພ຺ຠຕິ ຈ, ຕໍ ອິຊ຺ຌຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍຖາຫ – ‘‘ກາມໍ ກາມຍມານສ຺ສ, ຕສ຺ສ ເຈຕໍ ສມິຊ຺ຌຕີ’’ຕິ (ສຸ. ນິ. ໗໗໒). ‘‘ເນກ຺ຂມ຺ມໍ ອິຊ຺ຌຕີຕິ ອິທ຺ຘິ, ປຏິຫຣຕີຕິ ປາຏິຫາຣິຍ’’ນ຺ຕິອາທິ (ປຏິ. ມ. ໓.໓໒). ອປໂຣ ນໂຍ – ອິຊ຺ຌນຏ຺ເຐນ ອິທ຺ຘິ, ອຸປາຍສມ຺ປທາເຍຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອຸປາຍສມ຺ປທາ ຫິ ອິຊ຺ຌຕິ ອຘິປ຺ເປຕຜລປ຺ປສວນໂຕ. ຍຖາຫ – ‘‘ອຍໍ ໂຂ, ຈິຕ຺ໂຕ ຄຫປຕິ, ສີລວາ ກລ຺ຍາຓຘມ຺ໂມ, ສເຈ ປຓິທຫິສ຺ສຕິ ‘ອນາຄຕມທ຺ຘານໍ ຣາຊາ ອສ຺ສໍ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ’ຕິ. ອິຊ຺ຌິສ຺ສຕິ ຫິ ສີລວໂຕ ເຈໂຕປຓິຘິ ວິສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໓໕໒). ອປໂຣ ນໂຍ – ເອຕາຍ ສຕ຺ຕາ ອິຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ອິທ຺ຘິ. ອິຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ອິທ຺ຘາ ວຸທ຺ຘາ ອຸກ຺ກໍສຄຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໑໐. ທສສຸ ອິທ຺ຘີສຸ ອຘິຏ຺ຐານວເສນ ນິປ຺ຜນ຺ນຕ຺ຕາ ອຘິຏ຺ຐານາ ອິທ຺ຘິ. ປກຕິວຓ຺ຓວິຊຫນວິກາຣວເສນ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິກຸພ຺ພນາ ອິທ຺ຘິ. ສຣີຣພ຺ຠນ຺ຕເຣ ອຎ຺ຎສ຺ສ ມໂນມຍສ຺ສ ສຣີຣສ຺ສ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິວເສນ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ມໂນມຍາ ອິທ຺ຘິ. ຎາຓປ຺ປວຕ຺ຕິໂຕ ປຸພ຺ເພ ວາ ປຈ຺ຉາ ວາ ຕໍຂເຓ ວາ ຎາຓານຸຠາວນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ວິເສໂສ ຎາຓວິປ຺ຜາຣາ ອິທ຺ຘິ. ສມາຘິໂຕ ປຸພ຺ເພ ວາ ປຈ຺ຉາ ວາ ຕໍຂເຓ ວາ ສມຖານຸຠາວນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ວິເສໂສ ສມາຘິວິປ຺ຜາຣາ ອິທ຺ຘິ. ເຈໂຕວສິປ຺ປຕ຺ຕານໍ ອຣິຍານໍເຍວ ສມ຺ຠວໂຕ ອຣິຍາ ອິທ຺ຘິ. ກມ຺ມວິປາກວເສນ ຊາໂຕ ວິເສໂສ ກມ຺ມວິປາກຊາ ອິທ຺ຘິ. ປຸພ຺ເພ ກຕປຸຎ຺ຎສ຺ສ ຊາໂຕ ວິເສໂສ ປຸຎ຺ຎວໂຕ ອິທ຺ຘິ. ວິຊ຺ຊາຍ ຊາໂຕ ວິເສໂສ ວິຊ຺ຊາມຍາ ອິທ຺ຘິ. ເຕນ ເຕນ ສມ຺ມາປໂຍເຄນ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ອິຊ຺ຌນໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສມ຺ມາປໂຍຄປຈ຺ຈຍາ ອິຊ຺ຌນຏ຺ເຐນ ອິທ຺ຘິ.

ອິທ຺ຘິຍາ ຈຕສ຺ໂສ ຠູມິໂຍຕິ ອວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ເຕປິ ຍຖາລາຠວເສນ ອຘິຏ຺ຐານວິກຸພ຺ພນມໂນມຍິທ຺ຘິຍາ ເອວ ຠູມິໂຍ, ນ ເສສານໍ. ວິເວກຊາ ຠູມີຕິ ວິເວກໂຕ ວາ ວິເວເກ ວາ ຊາຕາ ວິເວກຊາ ຠູມິ. ປີຕິສຸຂຠູມີຕິ ປີຕິສຸຂຍຸຕ຺ຕາ ຠູມິ. ອຸເປກ຺ຂາສຸຂຠູມີຕິ ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາຍ ຈ ສຸເຂນ ຈ ຍຸຕ຺ຕາ ຠູມິ. ອທຸກ຺ຂມສຸຂາຠູມີຕິ ອທຸກ຺ຂມສຸຂເວທນາຍຸຕ຺ຕາ ຠູມິ. ເຕສຸ ປຐມທຸຕິຍານິ ຌານານິ ປີຕິຜຣຓຕາ, ຕີຓິ ຌານານິ ສຸຂຜຣຓຕາ, ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ເຈໂຕຜຣຓຕາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຸຣິມານິ ຕີຓິ ຌານານິ ຍສ຺ມາ ປີຕິຜຣເຓນ ຈ ສຸຂຜຣເຓນ ຈ ສຸຂສຎ຺ຎຎ຺ຈ ລຫຸສຎ຺ຎຎ຺ຈ ໂອກ຺ກມິຕ຺ວາ ລຫຸມຸທຸກມ຺ມຎ຺ຎກາໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ອິທ຺ຘິໍ ປາປຸຓາຕິ, ຕສ຺ມາ ອິມິນາ ປຣິຍາເຍນ ອິທ຺ຘິລາຠາຍ ສໍວຕ຺ຕນໂຕ ສມ຺ຠາຣຠູມິໂຍຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ປນ ອິທ຺ຘິລາຠາຍ ປກຕິຠູມິເຍວ. ອິທ຺ຘິລາຠາຍາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ ປາຕຸຠາວວເສນ ອິທ຺ຘີນໍ ລາຠາຍ. ອິທ຺ຘິປຏິລາຠາຍາຕິ ປຣິຫີນານໍ ວາ ອິທ຺ຘີນໍ ວີຣິຍາຣມ຺ຠວເສນ ປຸນ ລາຠາຍ, ອຸປສຄ຺ຄວເສນ ວາ ປທໍ ວຑ຺ຒິຕໍ. ອິທ຺ຘິວິກຸພ຺ພນຕາຍາຕິ ອິທ຺ຘິຍາ ວິວິຘກຣຓຠາວາຍ. ອິທ຺ຘິວິສວິຕາຍາຕິ ວິວິຘໍ ວິເສສໍ ສວຕິ ຊເນຕິ ປວຕ຺ເຕຕີຕິ ວິສວີ, ວິວິຘໍ ສວນໍ ວາ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ວິສວີ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ວິສວິຕາ. ຕສ຺ສາ ວິສວິຕາຍ, ອິທ຺ຘິຍາ ວິວິຘວິເສສປວຕ຺ຕນຠາວາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທ຺ຘິວສີຠາວາຍາຕິ ອິທ຺ຘິຍາ ອິສ຺ສຣຠາວາຍ. ອິທ຺ຘິເວສາຣຊ຺ຊາຍາຕິ ອິທ຺ຘິວິສາຣທຠາວາຍ. ອິທ຺ຘິປາທາ ຎາຓກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາ.

ຉນ຺ທໍ ເຈ ຠິກ຺ຂຸ ນິສ຺ສາຍາຕິ ຍທິ ຠິກ຺ຂຸ ຉນ຺ທໍ ນິສ຺ສາຍ ຉນ຺ທໍ ອຘິປຕິໍ ກຣິຕ຺ວາ. ລຠຕິ ສມາຘິນ຺ຕິ ສມາຘິໍ ປຏິລຠຕິ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕິ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕຕ຺ຖ ຉນ຺ທວີຣິຍຈິຕ຺ຕວີມໍສາ ຈຕ຺ຕາຣິ ປທານິ, ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສມາຘີ ຈຕ຺ຕາຣິ ປທານີຕິ ເອວໍ ອຏ຺ຐ ປທານິ. ຍສ຺ມາ ປນ ອິທ຺ຘິມຸປ຺ປາເທຕຸກາມຕາຉນ຺ໂທ ສມາຘິນາ ເອກໂຕ ນິຍຸຕ຺ໂຕວ ອິທ຺ຘິລາຠາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ຕຖາ ວີຣິຍາທໂຍ, ຕສ຺ມາ ອິມານິ ອຏ຺ຐ ປທານິ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ.

ຍໍ ຕໍ ຠຄວຕາ ອຠິຎ຺ຎາ ອຸປ຺ປາເທຕຸກາມສ຺ສ ໂຍຄິໂນ ກຕ຺ຕພ຺ພໂຍຄວິຘິໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ‘‘ໂສ ເອວໍ ສມາຫິເຕ ຈິຕ຺ເຕ ປຣິສຸທ຺ເຘ ປຣິໂຍທາເຕ ອນງ຺ຄເຓ ວິຄຕູປກ຺ກິເລເສ ມຸທຸຠູເຕ ກມ຺ມນິເຍ ຐິເຕ ອາເນຎ຺ຊປ຺ປຕ຺ເຕ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໒໓໘) ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອາເນຎ຺ຊໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ເຖໂຣ ໂສຬສຘາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ໂສຬສມູລານີຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອໂນນຕນ຺ຕິ ໂກສຊ຺ຊວເສນ ອໂນນຕໍ, ອສລ຺ລີນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນຸນ຺ນຕນ຺ຕິ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈວເສນ ອຸທ຺ຘໍ ນ ອາຣຸຬ຺ຫໍ, ອນຸທ຺ຘຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນຠິນຕນ຺ຕິ ໂລຠວເສນ ນ ອຠິນຕໍ, ອນລ຺ລີນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຠິກາມຕາຍ ນຕໍ ອຠິນຕນ຺ຕິ, ອິທໍ ຕາທິສໍ ນ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຣາເຄຕິ ສງ຺ຂາຣວຕ຺ຖຸເກນ ໂລເຠນ. ອນປນຕນ຺ຕິ ໂທສວເສນ ນ ອປນຕໍ, ນ ຆຏ຺ຏນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ນຕໍ ນຕີ’’ຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກໍ. ອປຄຕນຕນ຺ຕິ ອປນຕໍ, ອິທໍ ຕາທິສໍ ນ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອນິສ຺ສິຕນ຺ຕິ ອນຕ຺ຕໂຕ ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ທິຏ຺ຐິວເສນ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ວາ ‘‘ອຕ຺ຕນິຍ’’ນ຺ຕິ ວາ ກິຎ຺ຈິ ນ ນິສ຺ສິຕໍ. ອປ຺ປຏິພທ຺ຘນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຸປກາຣາສາວເສນ ນປ຺ປຏິພທ຺ຘໍ. ຉນ຺ທຣາເຄຕິ ສຕ຺ຕວຕ຺ຖຸເກນ ໂລເຠນ. ວິປ຺ປມຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວິມຸຕ຺ຕິວເສນ ກາມຣາຄໂຕ ວິປ຺ປມຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ປຎ຺ຈວິມຸຕ຺ຕິວເສນ ກາມຣາຄໂຕ ວິປ຺ປມຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ປຎ຺ຈວິມຸຕ຺ຕິວເສນ ຕໂຕ ຕໂຕ ປຏິປກ຺ຂໂຕ ວິປ຺ປມຸຕ຺ຕໍ. ອິທໍ ປຸຖຸຊ຺ຊນເສຂາເສຂານມ຺ປິ ອຠິຎ຺ຎາຍ ອຸປ຺ປາທນໂຕ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິຎາເຓ ‘‘ໂສຬສຫິ ຎາຓຈຣິຍາຫີ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໘໔) ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉເທນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຍຖາລາຠວເສນ ປນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ກາມຣາເຄຕິ ເມຖຸນຣາເຄນ. ວິສຎ຺ຎຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວິກ຺ຂມ຺ຠນໂຕ ເສສກິເລເສຫິ ວິສໍຍຸຕ຺ຕໍ, ອຸກ຺ກຏ຺ຐນເຍນ ສມຸຈ຺ເຉທໂຕ ວາ ວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ. ກິເລເສຕິ ເສສກິເລເສນ. ວິມຣິຍາທິກຕນ຺ຕິ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕພ຺ພມຣິຍາທວເສນ ວິຄຕກິເລສມຣິຍາທໍ ກຕໍ, ເຕນ ເຕນ ມຄ຺ເຄນ ປຫາຕພ຺ພມຣິຍາທວເສນ ວາ ວິຄຕກິເລສມຣິຍາທໍ ກຕໍ. ກິເລສມຣິຍາເທຕິ ເຕນ ເຕນ ປຫີເນນ ກິເລສມຣິຍາເທນ. ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາໂສ ເຈຕ຺ຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເອກຕ຺ຕຄຕນ຺ຕິ ເອກາຣມ຺ມຓຄຕໍ. ນານຕ຺ຕກິເລເສຫີຕິ ນານາຣມ຺ມເຓ ປວຕ຺ຕມາເນຫິ ກິເລເສຫິ. ອິທໍ ອາຣມ຺ມຓມເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ອໂນນຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ປນ ກິເລເສ ເອວ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ. ໂອຠາສຄຕນ຺ຕິ ປຎ຺ຎາຍ ວິສທປ຺ປວຕ຺ຕິວເສນ ປຎ຺ໂຎຠາສໍ ຄຕໍ. ອວິຊ຺ຊນ຺ຘກາເຣຕິ ພລວອວິຊ຺ຊາຍ. ຈຕສ຺ໂສ ຈ ຠູມິໂຍ ໂສຬສ ຈ ມູລານິ ອິທ຺ຘິຍາ ປຸພ຺ພຠາຄວເສນ ວຸຕ຺ຕານິ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ຈ ປາທາ ອຏ຺ຐ ຈ ປທານິ ປຸພ຺ພຠາຄວເສນ ຈ ສມ຺ປໂຍຄວເສນ ຈ ວຸຕ຺ຕານີຕິ.

໑໐. ເອວໍ ອິທ຺ຘິຍາ ຠູມິປາທປທມູລຠູເຕ ຘມ຺ເມ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຕາ ອິທ຺ຘິໂຍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ກຕມາ ອຘິຏ຺ຐານາ ອິທ຺ຘີຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຸທ຺ເທສປທານໍ ອຕ຺ໂຖ ອິທ຺ຘິວິຘຎາຓນິທ຺ເທເສ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ. ອິຘ ຠິກ຺ຂູຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ຠິກ຺ຂຸ. ເຕນ ສພ຺ພປກາຣວເສນ ອິທ຺ຘິວິຘກາຣກສ຺ສ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ອຠາວໍ ທີເປຕິ. ອິເມສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປທານໍ ນິທ຺ເທໂສ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ໂຖ. ເຕເນວ ຈ ອິທ຺ຘິຍາ ຠູມິປາທປທມູລຠູເຕຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໓໖໕-໓໖໖) ວຸຕ຺ເຕຫິ ຈຸທ຺ທສຫິ ປນ຺ນຣສຫິ ວາ ອາກາເຣຫິ ປຣິທມິຕຈິຕ຺ຕຕາ ຈ ຉນ຺ທາທິເອເກກາຘິປຕິສມາປຊ຺ຊນວເສນ ອາວຊ຺ຊນາທິວສີຠາວວເສນ ຈ ມຸທຸກມ຺ມຎ຺ຎກຕຈິຕ຺ຕຕາ ຈ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫຕິ. ພລວປຸພ຺ພໂຍຄສມ຺ປນ຺ໂນ ປຸພ຺ພໂຍຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຣຫຕ຺ຕປຏິລາເຠເນວ ປຏິລທ຺ຘາຠິຎ຺ຎາທິຄຸໂຓ ຠິກ຺ຂຸ ຠູມິອາທີຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ໂສປິ ວຸຕ຺ໂຕວ ໂຫຕິ.

ພຫຸກໍ ອາວຊ຺ຊຕີຕິ ປຖວີກສິຓາຣມ຺ມຓໍ ອຠິຎ຺ຎາປາທກໍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ສເຈ ສຕໍ ອິຈ຺ຉຕິ, ‘‘ສຕໍ ໂຫມິ, ສຕໍ ໂຫມີ’’ຕິ ປຣິກມ຺ມກຣຓວເສນ ອາວຊ຺ຊຕິ. ອາວຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຎາເຓນ ອຘິຏ຺ຐາຕີຕິ ເອວໍ ປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ອຠິຎ຺ຎາຎາເຓນ ອຘິຏ຺ຐາຕິ. ເອຕ຺ຖ ປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ປຸນ ປາທກຊ຺ຌານສມາປຊ຺ຊນໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຖ ໂຂ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໓໘໖) ‘‘ອາວຊ຺ຊຕີຕິ ປຣິກມ຺ມວເສເນວ ວຸຕ຺ຕໍ, ອາວຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຎາເຓນ ອຘິຏ຺ຐາຕີຕິ ອຠິຎ຺ຎາຎາຓວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ພຫຸກໍ ອາວຊ຺ຊຕິ, ຕໂຕ ເຕສໍ ປຣິກມ຺ມຈິຕ຺ຕານໍ ອວສາເນ ສມາປຊ຺ຊຕິ, ສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປຸນ ‘ພຫຸໂກ ໂຫມີ’ຕິ ອາວຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຣໍ ປວຕ຺ຕານໍ ຕິຓ຺ຓໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ວາ ປຸພ຺ພຠາຄຈິຕ຺ຕານໍ ອນນ຺ຕຣາ ອຸປ຺ປນ຺ເນນ ສນ຺ນິຏ຺ຐາປນວເສນ ອຘິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ລທ຺ຘນາເມນ ເອເກເນວ ອຠິຎ຺ຎາຎາເຓນ ອຘິຏ຺ຐາຕີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອວເມວ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍຖາ ‘‘ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ສຍຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປານີຍໍ ອປິວິຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖໂຘວນາທີນິ ອກຕ຺ວາ ຠຸຕ຺ຕານນ຺ຕຣເມວ ສຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ ນ ໂຫຕີຕິ ອນ຺ຕຣາ ສນ຺ເຕສຸປິ ອຎ຺ເຎສຸ ກິຈ຺ເຈສຸ ‘‘ຠຸຕ຺ວາ ສຍຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວມິຘາປີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປຐມໍ ປາທກຊ຺ຌານສມາປຊ຺ຊນມ຺ປິ ຫິ ປາຬິຍໍ ອວຸຕ຺ຕເມວາຕິ. ເຕນ ປນ ອຘິຏ຺ຐານຎາເຓນ ສເຫວ ສຕໍ ໂຫຕິ. ສຫສ຺ເສປິ ສຕສຫສ຺ເສປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສເຈ ເອວໍ ນ ອິຊ຺ຌຕິ, ປຸນ ປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ທຸຕິຍມ຺ປິ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ. ສໍຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຫິ ‘‘ເອກວາຣໍ ທ຺ວິວາຣໍ ສມາປຊ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປາທກຊ຺ຌານຈິຕ຺ຕໍ ນິມິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓໍ, ປຣິກມ຺ມຈິຕ຺ຕານິ ສຕາຣມ຺ມຓານິ ວາ ສຫສ຺ສາຣມ຺ມຓານິ ວາ. ຕານິ ຈ ໂຂ ວຓ຺ຓວເສນ, ນ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວເສນ. ອຘິຏ຺ຐານຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ຕເຖວ ສຕາຣມ຺ມຓໍ ວາ ສຫສ຺ສາຣມ຺ມຓໍ ວາ. ຕໍ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕອປ຺ປນາຈິຕ຺ຕມິວ ໂຄຕ຺ຣຠຸອນນ຺ຕຣໍ ເອກເມວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຣູປາວຈຣຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານິກໍ.

ຍຖາຍສ຺ມາ ຈູຬປນ຺ຖໂກ ເອໂກປິ ຫຸຕ຺ວາ ພຫຸຘາ ໂຫຕີຕິ ພຫຸຘາຠາວສ຺ສ ກາຍສກ຺ຂິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຕ຺ຕມານວຈນໍ ປເນຕ຺ຖ ເຖຣສ຺ສ ຕຖາກຣຓປກຕິກຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ຘຣມານກາລຕ຺ຕາ ຈ ກຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອໂກ ໂຫຕີຕິ ວາເຣປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ຕຕ຺ຣິທໍ ວຕ຺ຖຸ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໓໘໖) – ເຕ ທ຺ເວ ຠາຕໂຣ ກິຣ ເຖຣາ ປນ຺ເຖ ຊາຕຕ຺ຕາ ‘‘ປນ຺ຖກາ’’ຕິ ນາມໍ ລຠິໍສຸ. ເຕສຸ ເຊຏ຺ໂຐ ມຫາປນ຺ຖໂກ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ໂສ ອຣຫາ ຫຸຕ຺ວາ ຈູຬປນ຺ຖກໍ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ –

‘‘ປທຸມໍ ຍຖາ ໂກກນທໍ ສຸຄນ຺ຘໍ, ປາໂຕ ສິຍາ ຜຸລ຺ລມວີຕຄນ຺ຘໍ;

ອງ຺ຄີຣສໍ ປສ຺ສ ວິໂຣຈມານໍ, ຕປນ຺ຕມາທິຈ຺ຈມິວນ຺ຕລິກ຺ເຂ’’ຕິ. (ອ. ນິ. ໕.໑໙໕; ສໍ. ນິ. ໑.໑໒໓) –

ອິມໍ ຄາຖໍ ອທາສິ. ໂສ ຕໍ ຈຕູຫິ ມາເສຫິ ປຄຸຓໍ ກາຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ອຖ ນໍ ເຖໂຣ ‘‘ອຠພ຺ໂພ ຕ຺ວໍ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ, ນິກ຺ຂມ ອິໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ກາເລ ເຖໂຣ ຠຕ຺ຕຸທ຺ເທສໂກ ໂຫຕິ. ຊີວໂກ ໂກມາຣຠຈ຺ໂຈ ພຫຸໍ ມາລາຄນ຺ຘວິເລປນໍ ອາທາຍ ອຕ຺ຕໂນ ອມ຺ພວນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ປູເຊຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ທສພລໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເຖຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ສ຺ເວ, ຠນ຺ເຕ, ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂານິ ປຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸສຕານິ ອາທາຍ ອມ຺ຫາກໍ ນິເວສເນ ຠິກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ອາຫ. ເຖໂຣປິ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ຈູຬປນ຺ຖກໍ ເສສານໍ ອຘິວາເສມີ’’ຕິ ອາຫ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຈູຬປນ຺ຖໂກ ຠິຍ຺ໂຍໂສ ມຕ຺ຕາຍ ໂທມນສ຺ສປ຺ປຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ປາໂຕວ ວິຫາຣາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ສາສເນ ສາເປກ຺ຂຕາຍ ວິຫາຣທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐເກ ໂຣທມາໂນ ອຏ຺ຐາສິ.

ຠຄວາ ຕສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍໍ ທິສ຺ວາ ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ກສ຺ມາ ໂຣທສີ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາຈິກ຺ຂິ. ຠຄວາ ‘‘ນ ສຊ຺ຌາຍໍ ກາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ມມ ສາສເນ ອຠພ຺ໂພ ນາມ ໂຫຕິ, ມາ ໂສຈິ, ປນ຺ຖກາ’’ຕິ ຈກ຺ກຈິຕ຺ຕຕເລນ ປາຓິນາ ຕສ຺ສ ສີສໍ ປຣາມສິຕ຺ວາ ຕໍ ພາຫາຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຄນ຺ຘກຸຏິປມຸເຂ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ອິທ຺ຘິຍາ ອຠິສງ຺ຂຕໍ ປຣິສຸທ຺ຘໍ ປິໂລຕິກຂຓ຺ຑໍ ‘‘ອິມໍ ປິໂລຕິກໍ ‘ຣໂຊຫຣຓໍ ຣໂຊຫຣຓ’ນ຺ຕິ ຫຕ຺ເຖນ ປຣິມຊ຺ຊນ຺ໂຕ ນິສີທ, ປນ຺ຖກາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປິໂລຕິກຂຓ຺ຑໍ ທຕ຺ວາ ກາເລ ອາໂຣຈິເຕ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ຊີວກສ຺ສ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາສເນ ນິສີທິ. ຕສ຺ສ ຕໍ ປິໂລຕິກຂຓ຺ຑໍ ຕຖາປຣິມຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ກິລິຏ຺ຐໍ ຫຸຕ຺ວາ ກເມນ ກາຬວຓ຺ຓໍ ອໂຫສິ. ໂສ ‘‘ອິທໍ ປຣິສຸທ຺ຘໍ ປິໂລຕິກຂຓ຺ຑໍ, ນຕ຺ເຖຕ຺ຖ ໂທໂສ, ອຕ຺ຕຠາວໍ ນິສ຺ສາຍ ປນາຍໍ ໂທໂສ’’ຕິ ສຎ຺ຎໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈສຸ ຂນ຺ເຘສຸ ຎາຓໍ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒສິ. ອຖສ຺ສ ຠຄວາ ໂອຠາສໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ປຸຣໂຕ ນິສິນ຺ໂນ ວິຍ ປຎ຺ຎາຍມານຣູໂປ ຫຸຕ຺ວາ ອິມາ ໂອຠາສຄາຖາ ອຠາສິ –

‘‘ຣາໂຄ ຣໂຊ ນ ຈ ປນ ເຣຓຸ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຣາຄສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ ຣໂຊຕິ;

ເອຕໍ ຣຊໍ ວິປ຺ປຊຫິຕ຺ວ ຠິກ຺ຂໂວ, ວິຫຣນ຺ຕິ ເຕ ວິຄຕຣຊສ຺ສ ສາສເນ.

‘‘ໂທໂສ…ເປ… ສາສເນ.

‘‘ໂມໂຫ ຣໂຊ ນ ຈ ປນ ເຣຓຸ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂມຫສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ ຣໂຊຕິ;

ເອຕໍ ຣຊໍ ວິປ຺ປຊຫິຕ຺ວ ຠິກ຺ຂໂວ, ວິຫຣນ຺ຕິ ເຕ ວິຄຕຣຊສ຺ສ ສາສເນ. (ມຫານິ. ໒໐໙);

‘‘ອຘິເຈຕໂສ ອປ຺ປມຊ຺ຊໂຕ, ມຸນິໂນ ໂມນປເຖສຸ ສິກ຺ຂໂຕ;

ໂສກາ ນ ຠວນ຺ຕິ ຕາທິໂນ, ອຸປສນ຺ຕສ຺ສ ສທາ ສຕີມໂຕ’’ຕິ. (ອຸທາ. ໓໗);

ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ເຖໂຣ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ໂສ ມໂນມຍຊ຺ຌານລາຠີ ຫຸຕ຺ວາ ເອໂກ ຫຸຕ຺ວາ ພຫຸຘາ, ພຫຸຘາ ຫຸຕ຺ວາ ເອໂກ ຠວິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ອໂຫສິ. ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄເນວສ຺ສ ຕີຓິ ປິຏການິ ຉ ຈ ອຠິຎ຺ຎາ ອາຄມິໍສຸ.

ຊີວໂກປິ ໂຂ ທສພລສ຺ສ ທກ຺ຂິໂຓທກໍ ອຸປນາເມສິ. ສຕ຺ຖາ ປຕ຺ຕໍ ຫຕ຺ເຖນ ປິທຫິຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ປຸຏ຺ໂຐ ‘‘ວິຫາເຣ ເອໂກ ຠິກ຺ຂຸ ອຕ຺ຖິ, ຊີວກາ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ປຸຣິສໍ ເປເສສິ ‘‘ຄຈ຺ຉ ອຍ຺ຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສີຆໍ ເອຫີ’’ຕິ. ຈູຬປນ຺ຖກຕ຺ເຖໂຣ ຕສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ປຸເຣ ອາຄມນາເຍວ ຠາຕຣໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕວິເສສໍ ຎາເປຕຸກາໂມ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສໍ ນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ ເອກມ຺ປິ ເອເກນ ອສທິສໍ, ເອກສ຺ສາປິ ຈ ຈີວຣວິຈາຣຓາທິສາມຓກກມ຺ມໍ ອຎ຺ເຎນ ອສທິສໍ ອກາສິ. ປຸຣິໂສ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວິຫາເຣ ພຫູ ຠິກ຺ຂູ ທິສ຺ວາ ປຈ຺ຈາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ພຫູ, ຠນ຺ເຕ, ວິຫາເຣ ຠິກ຺ຂູ, ປກ຺ໂກສິຕພ຺ພໍ ອຍ຺ຍໍ ນ ປສ຺ສາມີ’’ຕິ ຊີວກສ຺ສ ກເຖສິ. ຊີວໂກ ສຕ຺ຖາຣໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ນາມໍ ວຕ຺ວາ ປຸນ ຕໍ ເປເສສິ. ໂສ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ຈູຬປນ຺ຖໂກ ນາມ ກຕໂຣ ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອຫໍ ຈູຬປນ຺ຖໂກ, ອຫໍ ຈູຬປນ຺ຖໂກ’’ຕິ ສກິໍເຍວ ມຸຂສຫສ຺ສໍ ກເຖສິ. ໂສ ປຸນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ສພ຺ເພປິ ກິຣ ຈູຬປນ຺ຖກາ, ອຫໍ ປກ຺ໂກສິຕພ຺ພໍ ນ ຊານາມີ’’ຕິ ອາຫ. ຊີວໂກ ປຏິວິທ຺ຘສຈ຺ຈຕາຍ ‘‘ອິທ຺ຘິມາ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ນຍໂຕ ອຎ຺ຎາສິ. ຠຄວາ ອາຫ – ‘‘ຄຈ຺ຉ, ຍໍ ປຐມໍ ປສ຺ສສິ, ຕໍ ຈີວຣກຓ຺ເຓ ຄເຫຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາ ຕໍ ອາມນ຺ເຕຕີຕິ ວຕ຺ວາ ອາເນຫີ’’ຕິ. ໂສ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຖາ ອກາສິ. ຕາວເທວ ສພ຺ເພປິ ນິມ຺ມິຕາ ອນ຺ຕຣຘາຍິໍສຸ. ເຖໂຣ ຕໍ ອຸຍ຺ໂຍເຊຕ຺ວາ ມຸຂໂຘວນາທິສຣີຣກິຈ຺ຈໍ ນິຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ປຐມຕຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາສເນ ນິສີທິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ສຕ຺ຖາ ທກ຺ຂິໂຓທກໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ຈູຬປນ຺ຖກຕ຺ເຖເຣເນວ ຠຕ຺ຕານຸໂມທນໍ ຘມ຺ມກຖໍ ກຖາເປສິ. ເຖໂຣ ທີຆມຊ຺ຌິມາຄມປ຺ປມາຓໍ ຘມ຺ມກຖໍ ກເຖສີຕິ.

ອຎ຺ເຎ ຠິກ຺ຂູ ອຘິຏ຺ຐາເນນ ມໂນມຍໍ ກາຍໍ ອຠິນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ ຕໂຍ ວາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວາ ອຠິນິມ຺ມິນນ຺ຕິ, ພຫຸເກ ເອກສທິເສເຍວ ຈ ກຕ຺ວາ ນິມ຺ມິນນ຺ຕິ ເອກວິຘເມວ ກມ຺ມໍ ກຸຣຸມາເນ. ຈູຬປນ຺ຖກຕ຺ເຖໂຣ ປນ ເອກາວຊ຺ຊເນເນວ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສໍ ມາເປສິ. ທ຺ເວປິ ຊເນ ນ ເອກສທິເສ ອກາສິ, ນ ເອກວິຘໍ ກມ຺ມໍ ກຸຣຸມາເນ. ຕສ຺ມາ ມໂນມຍໍ ກາຍໍ ອຠິນິມ຺ມິນນ຺ຕານໍ ອຄ຺ໂຄ ນາມ ຊາໂຕ. ອຎ຺ເຎ ປນ ພຫູ ອນິຍເມຕ຺ວາ ນິມ຺ມິຕາ ອິທ຺ຘິມຕາ ສທິສາວ ໂຫນ຺ຕິ. ຐານນິສຊ຺ຊາທີສຸ ຈ ຠາສິຕຕຸຓ຺ຫີຠາວາທີສຸ ຈ ຍໍ ຍໍ ອິທ຺ຘິມາ ກໂຣຕິ, ຕໍ ຕເທວ ກໂຣນ຺ຕິ. ສເຈ ປນ ນານາວຓ຺ຓໍ ກາຕຸກາໂມ ໂຫຕິ ເກຈິ ປຐມວເຍ ເກຈິ ມຊ຺ຌິມວເຍ ເກຈິ ປຈ຺ຉິມວເຍ, ຕຖາ ທີຆເກເສ ອຸປຑ຺ຒມຸຓ຺ເຑ ມຸຓ຺ເຑ ມິສ຺ສກເກເສ ອຸປຑ຺ຒຣຕ຺ຕຈີວເຣ ປຓ຺ຑຸກຈີວເຣ ປທຠາຓຘມ຺ມກຖາສຣຠຎ຺ຎປຎ຺ຫາປຸຈ຺ຉນປຎ຺ຫາວິສຊ຺ຊນຣຊນປຈນຈີວຣສິພ຺ພນໂຘວນາທີນິ ກໂຣນ຺ເຕ ອປເຣປິ ວາ ນານປ຺ປກາຣເກ ກາຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ເຕນ ປາທກຊ຺ຌານໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ‘‘ເອຕ຺ຕກາ ຠິກ຺ຂູ ປຐມວຍາ ໂຫນ຺ຕູ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ປຸນ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ, ອຘິຏ຺ຐານຈິຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ອິຈ຺ຉິຕິຈ຺ຉິຕປ຺ປກາຣາເຍວ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ເອເສວ ນໂຍ ພຫຸຘາປິ ຫຸຕ຺ວາ ເອໂກ ໂຫຕີຕິອາທີສຸ.

ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ປກຕິຍາ ພຫຸໂກຕິ ນິມ຺ມິຕກາລພ຺ຠນ຺ຕເຣ ນິມ຺ມິຕປກຕິຍາ ພຫຸໂກ. ອິມິນາ ຈ ຠິກ຺ຂຸນາ ເອວໍ ພຫຸຠາວໍ ນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ ປຸນ ‘‘ເອໂກວ ຫຸຕ຺ວາ ຈງ຺ກມິສ຺ສາມິ, ສຊ຺ຌາຍໍ ກຣິສ຺ສາມິ, ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ວາ, ‘‘ອຍໍ ວິຫາໂຣ ອປ຺ປຠິກ຺ຂຸໂກ, ສເຈ ເກຈິ ອາຄມິສ຺ສນ຺ຕິ ‘ກຸໂຕ ອິເມ ເອຕ຺ຕກາ ເອກສທິສາ ຠິກ຺ຂູ, ອທ຺ຘາ ເຖຣສ຺ສ ເອສ ອານຸຠາໂວ’ຕິ ມໍ ຊານິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາຍ ວາ ອນ຺ຕຣາວ ‘‘ເອໂກ ໂຫມີ’’ຕິ ອິຈ຺ຉນ຺ເຕນ ປາທກຊ຺ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ‘‘ເອໂກ ໂຫມີ’’ຕິ ປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ປຸນ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ‘‘ເອໂກ ໂຫມີ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ. ອຘິຏ຺ຐານຈິຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍເຍວ ເອໂກ ໂຫຕິ. ເອວໍ ອກໂຣນ຺ໂຕ ປນ ຍຖາປຣິຈ຺ຉິນ຺ນກາລວເສນ ສຍເມວ ເອໂກ ໂຫຕິ.

໑໑. ອາວິຠາວນ຺ຕິ ປທໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ເກນຈິ ອນາວຏໍ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເກນຈິ ອນາວຏປເທນ ອາວິຠາວປທສ຺ສ ປາກຏຠາວຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ໂຫຕີ’’ຕິ ປເທນ ‘‘ກໂຣຕີ’’ຕິ ປາຐເສໂສ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ປາກຏໍ ໂຫນ຺ຕຎ຺ຫິ ອາວິຠາເວ ກເຕ ໂຫຕິ. ເກນຈິ ອນາວຏນ຺ຕິ ກຸຏ຺ຏາທິນາ ເຍນ ເກນຈິ ອນາວຏໍ ອາວຣຓວິຣຫິຕໍ. ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນນ຺ຕິ ອຸປຣິໂຕ ອຈ຺ຉາທິຕໍ. ຕເທວ ອນາວຏຕ຺ຕາ ວິວຏໍ. ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຕ຺ຕາ ປາກຏໍ. ຕິໂຣຠາວນ຺ຕິ ອນ຺ຕຣິຕຠາວໍ ກໂຣຕິ. ອາວຏໍເຍວ ເຕນ ອາວຣເຓນ ປິຫິຕໍ. ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍເຍວ ເຕນ ປຏິຈ຺ຉາທເນນ ປຏິກຸຊ຺ຊິຕໍ.

ອາກາສກສິຓສມາປຕ຺ຕິຍາຕິ ປຣິຈ຺ເຉທາກາສກສິເຓ ອຸປ຺ປາທິຕາຍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສມາປຕ຺ຕິຍາ. ລາຠີຕິ ລາໂຠ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ລາຠີ. ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ເຕຕິ ເກນຈິ ສມນ຺ຕໂຕ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ເຕ ປເທເສ. ອິຘ ອາກາສກສິຓສ຺ເສວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ຠາວິຕເມວ ຌານໍ ອາກາສກຣຓສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ນ ອຎ຺ຎນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຸປຣິອາໂປກສິຓາທີສຸປິ ຕທາຣມ຺ມຓເມວ ຌານໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ນ ອຎ຺ຎໍ. ປຖວິໍ ອາວຊ຺ຊຕິ, ອຸທກໍ ອາວຊ຺ຊຕິ, ອາກາສໍ ອາວຊ຺ຊຕີຕິ ປກຕິປຖວີອຸທກອາກາເສ ອາວຊ຺ຊຕິ. ອນ຺ຕລິກ຺ເຂຕິ ຕສ຺ສ ອາກາສສ຺ສ ປຖວິໂຕ ທູຣາກາສຠາວໍ ທີເປຕິ.

໑໒. ຈນ຺ທິມສູຣິຍປຣິມຊ຺ຊເນ ກສິຓນິຍມໍ ອກຕ຺ວາ ‘‘ອິທ຺ຘິມາ ເຈໂຕວສິປ຺ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນຕ຺ເຖຕ຺ຖ ກສິຓສມາປຕ຺ຕິນິຍໂມຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ນິສິນ຺ນໂກ ວາ ນິປນ຺ນໂກ ວາຕິ ນິສິນ຺ໂນ ວາ ນິປນ຺ໂນ ວາ. ອິເມເຫວ ອິຕຣອິຣິຍາປຖທ຺ວຍມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ. ຫຕ຺ຖປາເສ ໂຫຕູຕິ ຫຕ຺ຖສມີເປ ໂຫຕຸ. ຫຕ຺ຖປສ຺ເສ ໂຫຕູຕິປິ ປາໂຐ. ອິທໍ ຕຖາ ກາຕຸກາມສ຺ສ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍໍ ປນ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາປິ ຫຕ຺ຖໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາປິ ອາມສຕິ. ອາມສຕີຕິ ອີສກໍ ຜຸສຕິ. ປຣາມສຕີຕິ ພາຬ຺ຫໍ ຜຸສຕິ. ປຣິມຊ຺ຊຕີຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ຜຸສຕິ. ຣູປຄຕນ຺ຕິ ຫຕ຺ຖປາເສ ຐິຕຣູປເມວ.

ທູເຣປິ ສນ຺ຕິເກ ອຘິຏ຺ຐາຕີຕິ ປາທກຊ຺ຌານໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ທູເຣ ເທວໂລກໍ ວາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກໍ ວາ ອາວຊ຺ຊຕິ ‘‘ສນ຺ຕິເກ ໂຫຕູ’’ຕິ. ອາວຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ປຸນ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ຎາເຓນ ອຘິຏ຺ຐາຕິ ‘‘ສນ຺ຕິເກ ໂຫຕູ’’ຕິ. ສນ຺ຕິເກ ໂຫຕິ. ເອສ ນໂຍ ເສສປເທສຸປິ. ພ຺ຣຫ຺ມໂລກໍ ປນ ຄນ຺ຕຸກາມສ຺ສ ທູຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກກຣຓໍ ວຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກຄມນສ຺ສ ອນຸປກາຣມ຺ປິ ອິມາຍ ອິທ຺ຘິຍາ ອິຊ຺ຌມານວິເສສໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ສນ຺ຕິເກປີຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ນ ເກວລໍ ໂຖກກຣຓພຫຸກຣຓເມວ, ‘‘ອມຘຸຣໍ ມຘຸຣ’’ນ຺ຕິອາທີສຸປິ ຍໍ ຍໍ ອິຈ຺ຉຕິ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ອິທ຺ຘິມໂຕ ອິຊ຺ຌຕິ. ອປໂຣ ນໂຍ – ທູເຣປິ ສນ຺ຕິເກ ອຘິຏ຺ຐາຕີຕິ ທູເຣ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກໍ ວາ ມນຸສ຺ສໂລກສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ອຘິຏ຺ຐາຕິ. ສນ຺ຕິເກປິ ທູເຣ ອຘິຏ຺ຐາຕີຕິ ສນ຺ຕິເກ ມນຸສ຺ສໂລກໍ ວາ ທູເຣ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ອຘິຏ຺ຐາຕິ. ພຫຸກມ຺ປິ ໂຖກໍ ອຘິຏ຺ຐາຕີຕິ ສເຈ ພ຺ຣຫ຺ມາໂນ ພຫູ ສນ຺ນິປຕິຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ມຫາອຕ຺ຕຠາວຕ຺ຕາ ທສ຺ສນູປຈາຣໍ ສວນູປຈາຣໍ ປຊຫນ຺ຕິ, ທສ຺ສນູປຈາເຣ ຈ ສວນູປຈາເຣ ຈ ເອກຊ຺ຌໍ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ພຫຸກມ຺ປິ ໂຖກນ຺ຕິ ອຘິຏ຺ຐາຕິ. ໂຖກມ຺ປິ ພຫຸກໍ ອຘິຏ຺ຐາຕີຕິ ສເຈ ມຫາປຣິວາເຣນ ຄນ຺ຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ເອກກຕ຺ຕາ ໂຖກໍ ອຕ຺ຕານໍ ພຫຸກໍ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ມຫາປຣິວາໂຣ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເອວໍ ສຕິ ຈຕຸພ຺ພິຘມ຺ປິ ຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກຄມເນ ອຸປກາໂຣ ໂຫຕິ.

ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ຕສ຺ສ ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ຣູປໍ ປສ຺ສຕີຕິ ອິຘ ຐິໂຕ ອາໂລກໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ຍສ຺ສ ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ຣູປໍ ທຏ຺ຐຸກາໂມ, ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ຕສ຺ສ ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ຣູປໍ ປສ຺ສຕິ. ອິເຘວ ຐິໂຕ ທິພ຺ພາຍ ໂສຕຘາຕຸຍາ ຕສ຺ສ ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ຠາສມານສ຺ສ ສທ຺ທໍ ສຸຓາຕິ. ເຈໂຕປຣິຍຎາເຓນ ຕສ຺ສ ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ຈິຕ຺ຕໍ ປຊານາຕິ. ທິສ຺ສມາເນນາຕິ ຈກ຺ຂຸນາ ເປກ຺ຂິຍມາເນນ. ກາຍວເສນ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຓາເມຕີຕິ ຣູປກາຍສ຺ສ ວເສນ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຓາເມຕິ. ປາທກຊ຺ຌານຈິຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກາເຍ ອາໂຣເປຕິ, ກາຍານຸຄຕິກໍ ກໂຣຕິ ທນ຺ຘຄມນໍ. ກາຍຄມນຎ຺ຫິ ທນ຺ຘໍ ໂຫຕິ. ອຘິຏ຺ຐາຕີຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ, ສນ຺ນິຏ຺ຐາເປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸຂສຎ຺ຎຎ຺ຈ ລຫຸສຎ຺ຎຎ຺ຈ ໂອກ຺ກມິຕ຺ວາຕິ ປາທກຊ຺ຌານາຣມ຺ມເຓນ ອິທ຺ຘິຈິຕ຺ເຕນ ສຫຊາຕໍ ສຸຂສຎ຺ຎຎ຺ຈ ລຫຸສຎ຺ຎຎ຺ຈ ໂອກ຺ກມິຕ຺ວາ ປວິສິຕ຺ວາ ຜຸສິຕ຺ວາ ປາປຸຓິຕ຺ວາ. ສຸຂສຎ຺ຎາ ຈ ນາມ ອຸເປກ຺ຂາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສຎ຺ຎາ. ອຸເປກ຺ຂາ ຫິ ສນ຺ຕໍ ສຸຂນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ສາເຍວ ສຎ຺ຎາ ນີວຣເຓຫິ ເຈວ ວິຕກ຺ກາທິປຈ຺ຈນີເກຫິ ຈ ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ລຫຸສຎ຺ຎາຕິປິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕໍ ໂອກ຺ກນ຺ຕສ຺ສ ປນສ຺ສ ກຣຊກາໂຍປິ ຕູລປິຈຸ ວິຍ ສລ຺ລຫຸໂກ ໂຫຕິ. ໂສ ເອວໍ ວາຕກ຺ຂິຕ຺ຕຕູລປິຈຸນາ ວິຍ ສລ຺ລຫຸເກນ ທິສ຺ສມາເນນ ກາເຍນ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ເອວໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຈ ສເຈ ອິຈ຺ຉຕິ, ປຖວີກສິຓວເສນ ອາກາເສ ມຄ຺ຄໍ ນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ ປທສາ ຄຈ຺ຉຕິ. ສເຈ ອິຈ຺ຉຕິ, ອາກາເສ ປຖວີກສິຓວເສເນວ ປເທ ປເທ ປທຸມໍ ນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ ປທຸເມ ປທຸເມ ປທໍ ນິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ປທສາ ຄຈ຺ຉຕິ. ສເຈ ອິຈ຺ຉຕິ, ວາໂຍກສິຓວເສນ ວາຕໍ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຕູລປິຈຸ ວິຍ ວາຍຸນາ ຄຈ຺ຉຕິ. ອປິຈ ຄນ຺ຕຸກາມຕາວ ເອຕ຺ຖ ປມາຓໍ. ສຕິ ຫິ ຄນ຺ຕຸກາມຕາຍ ເອວໍກຕຈິຕ຺ຕາຘິຏ຺ຐາໂນ ອຘິຏ຺ຐານເວຄກ຺ຂິຕ຺ໂຕວ ໂສ ຊິຍາເວຄກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ສໂຣ ວິຍ ທິສ຺ສມາໂນ ຄຈ຺ຉຕິ.

ຈິຕ຺ຕວເສນ ກາຍໍ ປຣິຓາເມຕີຕິ ກຣຊກາຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປາທກຊ຺ຌານຈິຕ຺ເຕ ອາໂຣເປຕິ, ຈິຕ຺ຕານຸຄຕິກໍ ກໂຣຕິ ສີຆຄມນໍ. ຈິຕ຺ຕຄມນຎ຺ຫິ ສີຆໍ ໂຫຕິ. ສຸຂສຎ຺ຎຎ຺ຈ ລຫຸສຎ຺ຎຎ຺ຈ ໂອກ຺ກມິຕ຺ວາຕິ ຣູປກາຍາຣມ຺ມເຓນ ອິທ຺ຘິຈິຕ຺ເຕນ ສຫຊາຕໍ ສຸຂສຎ຺ຎຎ຺ຈ ລຫຸສຎ຺ຎຎ຺ຈ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິທໍ ປນ ຈິຕ຺ຕຄມນເມວ ໂຫຕິ. ເອວໍ ອທິສ຺ສມາເນນ ກາເຍນ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ປນາຍໍ ກິໍ ຕສ຺ສາຘິຏ຺ຐານຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓ ຄຈ຺ຉຕິ? ອຸທາຫຸ ຐິຕິກ຺ຂເຓ ຠງ຺ຄກ຺ຂເຓ ວາຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ຕີສຸປິ ຂເຓສຸ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ເຖໂຣ ອາຫ. ກິໍ ປນ ໂສ ສຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ນິມ຺ມິຕໍ ເປເສຕີຕິ? ຍຖາຣຸຈິ ກໂຣຕິ. ອິຘ ປນສ຺ສ ສຍໍ ຄມນເມວ ອາຄຕໍ.

ມໂນມຍນ຺ຕິ ອຘິຏ຺ຐານມເນນ ນິມ຺ມິຕຕ຺ຕາ ມໂນມຍໍ. ສພ຺ພງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄນ຺ຕິ ສພ຺ພອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄວນ຺ຕໍ. ອຫີນິນ຺ທ຺ຣິຍນ຺ຕິ ອິທໍ ຈກ຺ຂຸໂສຕາທີນໍ ສຓ຺ຐານວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນິມ຺ມິຕຣູເປ ປນ ປສາໂທ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ສເຈ ໂສ ອິທ຺ຘິມາ ຈງ຺ກມຕິ, ນິມ຺ມິໂຕປິ ຕຕ຺ຖ ຈງ຺ກມຕີຕິອາທິ ສພ຺ພໍ ສາວກນິມ຺ມິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ພຸທ຺ຘນິມ຺ມິຕາ ປນ ຍໍ ຍໍ ຠຄວາ ກໂຣຕິ, ຕໍ ຕມ຺ປິ ກໂຣນ຺ຕິ, ຠຄວໂຕ ຈິຕ຺ຕວເສນ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ກໂຣນ຺ຕີຕິ. ຘູມາຍຕິ ປຊ຺ຊລຕີຕິ ເຕໂຊກສິຓວເສນ. ຘມ຺ມໍ ຠາສຕີຕິອາທີນິ ຕີຓິ ອນິຍເມຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕານິ. ສນ຺ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ສງ຺ຄມ຺ມ ຕິຏ຺ຐຕິ. ສລ຺ລປຕີຕິ ສງ຺ຄມ຺ມ ລປຕິ. ສາກຈ຺ຉໍ ສມາປຊ຺ຊຕີຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ອຸຕ຺ຕຣປຈ຺ຈຸຕ຺ຕຣທານວເສນ ສໍກຖໍ ກໂຣຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຍໍ ໂສ ອິທ຺ຘິມາ ອິເຘວ ຐິໂຕ ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ຣູປໍ ປສ຺ສຕິ, ທິພ຺ພາຍ ໂສຕຘາຕຸຍາ ສທ຺ທໍ ສຸຓາຕິ, ເຈໂຕປຣິຍຎາເຓນ ຈິຕ຺ຕໍ ປຊານາຕິ, ຍມ຺ປິ ໂສ ອິເຘວ ຐິໂຕ ເຕນ ພ຺ຣຫ຺ມຸນາ ສທ຺ຘິໍ ສນ຺ຕິຏ຺ຐຕິ, ສລ຺ລປຕິ, ສາກຈ຺ຉໍ ສມາປຊ຺ຊຕິ, ຍມ຺ປິສ຺ສ ‘‘ທູເຣປິ ສນ຺ຕິເກ ອຘິຏ຺ຐາຕີ’’ຕິອາທິກໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ, ຍມ຺ປິ ໂສ ທິສ຺ສມາເນນ ວາ ອທິສ຺ສມາເນນ ວາ ກາເຍນ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ເອຕ຺ຕາວຕາ ນ ກາເຍນ ວສໍ ວຕ຺ເຕຕິ. ຍຎ຺ຈ ໂຂ ‘‘ໂສ ຕສ຺ສ ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ປຸຣໂຕ ຣູປິໍ ອຠິນິມ຺ມິນາຕີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວຸຕ຺ຕວິຘານໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ເອຕ຺ຕາວຕາ ກາເຍນ ວສໍ ວຕ຺ເຕຕິ ນາມ. ເສສໍ ປນ ກາເຍນ ວສວຕ຺ຕນາຍ ປຸພ຺ພຠາຄທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ອຍໍ ຕາວ ອຘິຏ຺ຐານາ ອິທ຺ຘິ.

໑໓. ວິກຸພ຺ພນິທ຺ຘິນິທ຺ເທເສ ສິຂິສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສາວກນິທສ຺ສນໍ ວິກຸພ຺ພນິທ຺ຘິຍາ ກາຍສກ຺ຂິປຸຄ຺ຄລທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕມ຺ປິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ປຐມໍ ຕາວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ຐິໂຕ ສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸໍ ສເຣນ ວິຎ຺ຎາເປສີຕິ ອຕິວິຍ ອຈ຺ຉຣິຍອພ຺ຠຸຕຠູຕໍ ສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸຍາ ສທ຺ທສວນໍ ອຘິຏ຺ຐານິທ຺ຘິໍ ທສ຺ເສສິ. ອິທານິ ຕສ຺ສ ວຕ຺ຖຸສ຺ສ ປຣິທີປນຕ຺ຖມິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ – ອິມສ຺ມາ ຫິ ກປ຺ປາ ເອກຕິໍເສ ກປ຺ເປ ສິຂີ ຠຄວາ ອນນ຺ຕຣຊາຕິຍາ ຕຸສິຕປຸຣໂຕ ຈວິຕ຺ວາ ອຣຸຓວຕີນຄເຣ ອຣຸຓວໂຕ ຣຎ຺ໂຎ ປຠາວຕິຍາ ນາມ ມເຫສິຍາ ກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ປຣິປກ຺ກຎາໂຓ ມຫາຠິນິກ຺ຂມນໍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ໂພຘິມຓ຺ເຑ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕວຣຘມ຺ມຈກ຺ໂກ ອຣຸຓວຕິໍ ນິສ຺ສາຍ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເອກທິວສໍ ປາໂຕວ ສຣີຣປຏິຊຄ຺ຄນໍ ກຕ຺ວາ ມຫາຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວາໂຣ ‘‘ອຣຸຓວຕິໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ວິຫາຣທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐກສມີເປ ຐິໂຕ ອຠິຠຸໍ ນາມ ອຄ຺ຄສາວກໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຕິປ຺ປໂຄ ໂຂ, ຠິກ຺ຂຸ, ອຣຸຓວຕິໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສິຕຸໍ. ເຍນ ອຎ຺ຎຕໂຣ ພ຺ຣຫ຺ມໂລໂກ ເຕນຸປສງ຺ກມິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ຍຖາຫ –

‘‘ອຖ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ສິຂີ ຠຄວາ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ອຠິຠຸໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘ອາຍາມ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ເຍນ ອຎ຺ຎຕໂຣ ພ຺ຣຫ຺ມໂລໂກ, ເຕນຸປສງ຺ກມິສ຺ສາມ ຍາວ ຠຕ຺ຕສ຺ສ ກາໂລ ຠວິສ຺ສຕີ’ຕິ. ‘ເອວໍ ຠນ຺ເຕ’ຕິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຠິຠູ ຠິກ຺ຂຸ ສິຂິສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ປຈ຺ຈສ຺ໂສສິ. ອຖ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ສິຂີ ຈ ຠຄວາ ອຠິຠູ ຈ ຠິກ຺ຂຸ ເຍນ ອຎ຺ຎຕໂຣ ພ຺ຣຫ຺ມໂລໂກ, ເຕນຸປສງ຺ກມິໍສູ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໘໕).

ຕຕ຺ຖ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໍ ທິສ຺ວາ ອຕ຺ຕມໂນ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ ກຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມາສນໍ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ອທາສິ. ເຖຣສ຺ສາປິ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ອາສນໍ ປຎ຺ຎາປຍິໍສຸ. ນິສີທິ ຠຄວາ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ອາສເນ, ເຖໂຣປິ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕາສເນ ນິສີທິ. ມຫາພ຺ຣຫ຺ມາປິ ທສພລໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເຕນາຫ – ອຖ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ສິຂີ ຠຄວາ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ອຠິຠຸໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ປຏິຠາຕຸ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ຈ ພ຺ຣຫ຺ມປຣິສາຍ ຈ ພ຺ຣຫ຺ມປາຣິສຊ຺ຊານຎ຺ຈ ຘມ຺ມີ ກຖາ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຠິຠູ ຠິກ຺ຂຸ ສິຂິສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ປຏິສ຺ສຸຓິຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ຈ ພ຺ຣຫ຺ມປຣິສາຍ ຈ ພ຺ຣຫ຺ມປາຣິສຊ຺ຊານຎ຺ຈ ຘມ຺ມກຖໍ ກເຖສິ. ເຖເຣ ຘມ຺ມກຖໍ ກເຖນ຺ເຕ ພ຺ຣຫ຺ມາໂນ ອຸຊ຺ຌາຍິໍສຸ ‘‘ຈິຣສ຺ສຎ຺ຈ ມຍໍ ສຕ຺ຖຸ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກາຄມນໍ ລຠິມ຺ຫາ, ອຍຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸ ຐເປຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ສຍໍ ຘມ຺ມກຖໍ ອາຣຠີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ເຕສໍ ອນຕ຺ຕມນຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ອຠິຠຸໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອຸຊ຺ຌາຍນ຺ຕິ ໂຂ ເຕ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ພ຺ຣຫ຺ມາ ຈ ພ຺ຣຫ຺ມປຣິສາ ຈ ພ຺ຣຫ຺ມປາຣິສຊ຺ຊາ ຈ. ເຕນ ຫິ, ຕ຺ວໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ຠິຍ຺ໂຍໂສ ມຕ຺ຕາຍ ສໍເວເຊຫີ’’ຕິ. ເຖໂຣ ສຕ຺ຖຸ ວຈນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ອເນກວິຫິຕໍ ອິທ຺ຘິວິກຸພ຺ພນໍ ກຕ຺ວາ ສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸໍ ສເຣນ ວິຎ຺ຎາເປນ຺ໂຕ –

‘‘ອາຣມ຺ຠຖ ນິກ຺ກມຖ, ຍຸຎ຺ຊຖ ພຸທ຺ຘສາສເນ;

ຘຸນາຖ ມຈ຺ຈຸໂນ ເສນໍ, ນຬາຄາຣໍວ ກຸຎ຺ຊໂຣ.

‘‘ໂຍ ອິມສ຺ມິໍ ຘມ຺ມວິນເຍ, ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ວິຫສ຺ສຕິ;

ປຫາຍ ຊາຕິສໍສາຣໍ, ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕໍ ກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ. (ອ. ນິ. ໑.໑໘໕) –

ອິມໍ ຄາຖາທ຺ວຍໍ ອຠາສິ.

ກິໍ ປນ ກຕ຺ວາ ເຖໂຣ ສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸໍ ສເຣນ ວິຎ຺ຎາເປສີຕິ? ນີລກສິຓໍ ຕາວ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ອຠິຎ຺ຎາຎາເຓນ ຈກ຺ກວາຬສຫສ຺ເສ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອນ຺ຘກາຣໍ ຜຣິ. ຕໂຕ ‘‘ກິມິທໍ ອນ຺ຘກາຣ’’ນ຺ຕິ ສຕ຺ຕານໍ ອາໂຠເຄ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ອາໂລກກສິຓໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ອາໂລກໍ ທສ຺ເສສິ. ‘‘ກິໍ ອາໂລໂກ ອຍ’’ນ຺ຕິ ວິຈິນນ຺ຕານໍ ອຕ຺ຕານໍ ທສ຺ເສສິ. ຈກ຺ກວາຬສຫສ຺ເສ ຈ ເທວມນຸສ຺ສາ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ເຖຣໍເຍວ ນມສ຺ສມານາ ອຏ຺ຐໍສຸ. ເຖໂຣ ‘‘ມຫາຊໂນ ມຍ຺ຫໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕສ຺ສ ສທ຺ທໍ ສຸຓາຕູ’’ຕິ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ. ສພ຺ເພ ໂອສຏາຍ ປຣິສາຍ ມຊ຺ເຌ ນິສີທິຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕສ຺ສ ວິຍ ສທ຺ທໍ ອສ຺ໂສສຸໍ. ອຕ຺ໂຖປິ ເຕສໍ ປາກໂຏ ອໂຫສິ. ຕໍ ວິຎ຺ຎາປນໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ສເຣນ ວິຎ຺ຎາເປສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ກຕໍ ອເນກວິຫິຕໍ ອິທ຺ຘິວິກຸພ຺ພນໍ ສນ຺ຘາຍ ປຸນ ໂສ ທິສ຺ສມາເນນປີຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ມໍ ເທເສສີຕິ ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ອິທ຺ຘິວິກຸພ຺ພນໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ, ຕໂຕ ຍຖາວຸຕ຺ຕກ຺ກເມນ ທ຺ເວ ຄາຖາ ຠາສນ຺ໂຕ ສເຣນ ວິຎ຺ຎາເປສີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ທິສ຺ສມາເນນປິ ກາເຍນາຕິອາທີສຸ ຈ ອິຕ຺ຖໍຠູຕລກ຺ຂເຓ ກຣຓວຈນໍ, ເອວໍຠູຕກາໂຍ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອິທານິ ຕໍ ວຕ຺ຖຸໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອຎ຺ຎສ຺ສາປິ ອິທ຺ຘິມໂຕ ວິກຸພ຺ພນິທ຺ຘິກຣຓວິຘານໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ໂສ ປກຕິວຓ຺ຓໍ ວິຊຫິຕ຺ວາຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ໂສຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕວິຘາເນນ ມຸທຸກມ຺ມຎ຺ຎກຕຈິຕ຺ໂຕ ໂສ ອິທ຺ຘິມາ ຠິກ຺ຂຸ. ສເຈ ວິກຸພ຺ພນິທ຺ຘິໍ ກາຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ປກຕິວຓ຺ຓໍ ປກຕິສຓ຺ຐານໍ ວິຊຫິຕ຺ວາ ກຸມາຣກວຓ຺ຓໍ ວາ ທສ຺ເສຕິ. ກຖໍ? ປຖວີກສິຓາຣມ຺ມຓາຠິຎ຺ຎາປາທກຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ‘‘ເອວຣູໂປ ກຸມາຣໂກ ໂຫມີ’’ຕິ ນິມ຺ມິນິຕພ຺ພໍ ກຸມາຣກວຓ຺ຓໍ ອາວຊ຺ຊິຕ຺ວາ ກຕປຣິກມ຺ມາວສາເນ ປຸນ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ‘‘ເອວຣູໂປ ນາມ ກຸມາຣໂກ ໂຫມີ’’ຕິ ອຠິຎ຺ຎາຎາເຓນ ອຘິຏ຺ຐາຕິ, ສຫ ອຘິຏ຺ຐາເນນ ກຸມາຣໂກ ໂຫຕີຕິ. ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໐໐) ກສິຓນິທ຺ເທເສ ‘‘ປຖວີກສິຓວເສນ ເອໂກປິ ຫຸຕ຺ວາ ພຫຸຘາ ໂຫຕີຕິອາທິຠາໂວ…ເປ… ເອວມາທີນິ ອິຊ຺ຌນ຺ຕີ’’ຕິ ວຈເນນ ອິຘ ປຖວີກສິຓາຣມ຺ມຓໍ ປາທກຊ຺ຌານໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ຕຕ຺ເຖວ ປນ ອຠິຎ຺ຎານິທ຺ເທເສ ວິກຸພ຺ພນິທ຺ຘິຍາ ‘‘ປຖວີກສິຓາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣາຣມ຺ມຓໂຕ ອຠິຎ຺ຎາປາທກຊ຺ຌານໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຕ຺ເຖວ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໓໙໘) ຈ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ກຸມາຣກວຓ຺ໂຓ ອາວຊ຺ຊິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ນາຄາທິນິມ຺ມາເນ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ ວິຍ. ນາຄວຓ຺ຓາທິນິມ຺ມາເນປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ຕຕ຺ຖ ນາຄວຓ຺ຓນ຺ຕິ ສປ຺ປສຓ຺ຐານໍ. ສຸປຓ຺ຓວຓ຺ຓນ຺ຕິ ຄຣຸຬສຓ຺ຐານໍ. ອິນ຺ທວຓ຺ຓນ຺ຕິ ສກ຺ກສຓ຺ຐານໍ. ເທວວຓ຺ຓນ຺ຕິ ເສສເທວສຓ຺ຐານໍ. ສມຸທ຺ທວຓ຺ຓໍ ປນ ອາໂປກສິຓວເສນ ອິຊ຺ຌຕິ. ປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ປທາຕິໍ. ວິວິຘມ຺ປິ ເສນາພ຺ຍູຫນ຺ຕິ ຫຕ຺ຖິອາທີນໍ ວເສນ ອເນກວິຫິຕໍ ເສນາສມູຫໍ. ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ ປນ ‘‘ຫຕ຺ຖິມ຺ປິ ທສ຺ເສຕີຕິອາທິ ປເນຕ຺ຖ ພຫິທ຺ຘາປິ ຫຕ຺ຖິອາທິທສ຺ສນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ‘ຫຕ຺ຖີ ໂຫມີ’ຕິ ອນຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ‘ຫຕ຺ຖີ ໂຫຕູ’ຕິ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ. ອສ຺ສາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ‘‘ປກຕິວຓ຺ຓໍ ວິຊຫິຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕມູລປເທນ ຈ ວິກຸພ຺ພນິທ຺ຘິຠາເວນ ຈ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕກ຺ກເມນ ຫິ ປກຕິວຓ຺ຓໍ ອວິຊຫິຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐານວເສນ ອຎ຺ຎສ຺ສ ທສ຺ສນໍ ອຘິຏ຺ຐານິທ຺ຘິ ນາມ, ປກຕິວຓ຺ຓໍ ວິຊຫິຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐານວເສນ ອຕ຺ຕໂນ ອຎ຺ຎຖາທສ຺ສນໍ ວິກຸພ຺ພນິທ຺ຘິ ນາມ.

໑໔. ມໂນມຍິທ຺ຘິຎາຓນິທ຺ເທເສ ອິມມ຺ຫາ ກາຍາ ອຎ຺ຎໍ ກາຍໍ ອຠິນິມ຺ມິນາຕີຕິອາທີສຸ ອິທ຺ຘິມາ ຠິກ຺ຂຸ ມໂນມຍິທ຺ຘິໍ ກາຕຸກາໂມ ອາກາສກສິຓາຣມ຺ມຓປາທກຊ຺ຌານໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ອຕ຺ຕໂນ ຣູປກາຍໍ ຕາວ ອາວຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ‘‘ສຸສິໂຣ ໂຫຕູ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐາຕິ, ສຸສິໂຣ ໂຫຕິ. ອຖ ຕສ຺ສ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ປຖວີກສິຓວເສນ ອຎ຺ຎໍ ກາຍໍ ອາວຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຘິຏ຺ຐາຕິ, ຕສ຺ສ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ອຎ຺ໂຎ ກາໂຍ ໂຫຕິ. ໂສ ຕໍ ມຸຂໂຕ ອພ຺ພູຫິຕ຺ວາ ພຫິ ຐເປຕິ. ອິທານິ ຕມຕ຺ຖໍ ອຸປມາຫິ ປກາເສນ຺ໂຕ ເສຍ຺ຍຖາປີຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ມຸຎ຺ຊມ຺ຫາຕິ ມຸຎ຺ຊຕິຓມ຺ຫາ. ອີສິກໍ ປວາເຫຍ຺ຍາຕິ ກຬີຣໍ ລຸຎ຺ເຈຍ຺ຍ. ໂກສິຍາຕິ ໂກສກໂຕ. ກຣຓ຺ຑາຕິ ກຣຓ຺ຑາຍ, ປຸຣາຓຕຈກຎ຺ຈຸກໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ຈ ອຸທ຺ຘເຣຍ຺ຍາຕິ ຈິຕ຺ເຕເນວສ຺ສ ອຸທ຺ຘຣຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຍຎ຺ຫິ ອຫິ ນາມ ສຊາຕິຍໍ ຐິໂຕ, ກຏ຺ຐນ຺ຕຣໍ ວາ ຣຸກ຺ຂນ຺ຕຣໍ ວາ ນິສ຺ສາຍ, ຕຈໂຕ ສຣີຣໍ ນິກ຺ກຑ຺ຒນປໂຍຄສງ຺ຂາເຕນ ຖາເມນ, ສຣີຣໍ ຂາທຍມານໍ ວິຍ ປຸຣາຓຕຈໍ ຊິຄຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອິເມຫິ ຈຕູຫິ ກາຣເຓຫິ ສຍເມວ ກຎ຺ຈຸກໍ ປຊຫາຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ຍຖາ ອີສິກາທໂຍ ມຸຎ຺ຊາທີຫິ ສທິສາ ໂຫນ຺ຕິ, ເອວມິທໍ ມໂນມຍໍ ຣູປໍ ອິທ຺ຘິມຕາ ສພ຺ພາກາເຣຫິ ສທິສເມວ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອິມາ ອຸປມາ ວຸຕ຺ຕາຕິ. ‘‘ມໂນມເຍນ ກາເຍນ, ອິທ຺ຘິຍາ ອຸປສງ຺ກມີ’’ຕິ (ເຖຣຄາ. ໙໐໑) ເອຕ຺ຖ ອຠິຎ຺ຎາມເນນ ກຕກາໂຍ ມໂນມຍກາໂຍ ນາມ. ‘‘ອຎ຺ຎຕຣໍ ມໂນມຍໍ ກາຍໍ ອຸປປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໓໓໓) ເອຕ຺ຖ ຌານມເນນ ນິພ຺ພິຕ຺ຕິຕກາໂຍ ເຕນ ມເນນ ກຕຕ຺ຕາ ມໂນມຍກາໂຍ ນາມ. ອິຘ ປນ ອຠິຎ຺ຎາມເນນ ອຸປ຺ປາທິຕກາໂຍ ເຕນ ມເນນ ກຕຕ຺ຕາ ມໂນມຍກາໂຍ ນາມ. ເອວໍ ສຕິ ອຘິຏ຺ຐານິທ຺ຘິຍາ ວິກຸພ຺ພນິທ຺ຘິຍາ ຈ ກໂຕ ມໂນມຍກາໂຍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ເຈ? ໂຫຕິເຍວ. ອິຘ ປນ ຕາສໍ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ວິເສເສນ ວິເສເສຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐານິທ຺ຘິ ວິກຸພ຺ພນິທ຺ຘີຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໂຕ ນິມ຺ມານເມວ ມໂນມຍິທ຺ຘິ ນາມ.

໑໕. ຎາຓວິປ຺ຜາຣິທ຺ຘິນິທ຺ເທເສ ຎາຓສ຺ສ ວິປ຺ຜາໂຣ ເວໂຄ ອສ຺ສາ ອຕ຺ຖີຕິ ຎາຓວິປ຺ຜາຣາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສຕ຺ຕອນຸປສ຺ສນາວເສເນວ ອິທ຺ຘິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ເສສາ ຍາວ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄາ ສງ຺ຂິຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອາຍສ຺ມໂຕ ພາກຸລສ຺ສ ຎາຓວິປ຺ຜາຣາ ອິທ຺ຘີຕິອາທີສຸ ພາກຸລຕ຺ເຖໂຣ ຕາວ ທ຺ວີສຸ ກຸເລສຸ ວຑ຺ຒິຕຕ຺ຕາ ເອວໍລທ຺ຘນາໂມ ປຸພ຺ພພຸທ຺ເຘສຸ ກຕາຘິກາໂຣ ປຸຎ຺ຎສມ຺ປທາຍ ສມ຺ປນ຺ໂນ ເຖໂຣ. ໂສ ຫິ ມຫາສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວມາໂນ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ໂຕ ອມ຺ຫາກໍ ທສພລສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໂຕ ປຸເຣຕຣເມວ ໂກສມ຺ພິຍໍ ເສຏ຺ຐິກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕໍ ຊາຕກາເລ ມງ຺ຄລຕ຺ຖາຍ ມຫາປຣິວາເຣນ ຍມຸນໍ ເນຕ຺ວາ ສປຣິວາຣາ ຘາຕີ ນິມຸຊ຺ຊນຸມ຺ມຸຊ຺ຊນວເສນ ກີຬາເປນ຺ຕີ ນ຺ຫາເປຕິ. ເອໂກ ມຫາມຈ຺ໂຉ ‘‘ຠກ຺ໂຂ ເມ ອຍ’’ນ຺ຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ມຸຂໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ອຸປຄໂຕ. ຘາຕີ ທາຣກໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ປລາຕາ. ມຫາມຈ຺ໂຉ ຕໍ ຄິລິ. ປຸຎ຺ຎວາ ສຕ຺ໂຕ ສຍນຄພ຺ຠໍ ປວິສິຕ຺ວາ ນິປນ຺ໂນ ວິຍ ນ ກິຎ຺ຈິ ທຸກ຺ຂໍ ປາປຸຓິ. ມຈ຺ໂຉ ທາຣກສ຺ສ ເຕເຊນ ຕຕ຺ຕກໍ ຜາລໍ ຄິລິຕ຺ວາ ວິຍ ທຍ຺ຫມາໂນ ເວເຄນ ຕິໍສໂຍຊນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ພາຣາຓສິວາສິໂນ ມຈ຺ຉພນ຺ຘສ຺ສ ຊາລໍ ປາວິສິ. ໂສ ທາຣກສ຺ສ ເຕເຊນ ຊາລໂຕ ນີຫຏມຕ຺ໂຕວ ມໂຕ. ມຈ຺ຉພນ຺ຘາ ຕໍ ສກລເມວ ອນ຺ຕຣກາເຊນ ອາທາຍ ‘‘ສຫສ຺ເສນ ເທມາ’’ຕິ ນຄເຣ ຈຣນ຺ຕາ ອສີຕິໂກຏິຘນສ຺ສ ອປຸຕ຺ຕກສ຺ສ ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ຆຣທ຺ວາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິຠຣິຍາຍ ເອເກນ ກຫາປເຓນ ອທໍສຸ. ສາ ຕໍ ສຍເມວ ຜລເກ ຐເປຕ຺ວາ ປິຏ຺ຐິໂຕ ຜາເລນ຺ຕີ ມຈ຺ຉກຸຈ຺ຉິຍໍ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓໍ ທາຣກໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ມຈ຺ຉກຸຈ຺ຉິຍໍ ເມ ປຸຕ຺ໂຕ ລທ຺ໂຘ’’ຕິ ນາທໍ ນທິຕ຺ວາ ທາຣກໍ ອາທາຍ ສາມິກໍ ອຸປຄຈ຺ຉິ. ເສຏ຺ຐິ ຕາວເທວ ເຠຣິໍ ຈຣາເປຕ຺ວາ ທາຣກໍ ອາທາຍ ຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິກໍ ອາເນຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສິ. ຣາຊາ ‘‘ປຸຎ຺ຎວາ ທາຣໂກ, ໂປເສຫິ ນ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ອິຕຣມ຺ປິ ເສຏ຺ຐິກຸລໍ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ສຸຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ຕໍ ທາຣກໍ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ວິວທິ. ອຸໂຠປິ ຣາຊກຸລໍ ອຄມໍສຸ. ຣາຊາ ‘‘ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ອປຸຕ຺ຕກໍ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ທາຍາໂທ ໂຫຕູ’’ຕິ ອາຫ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທ຺ເວປິ ກຸລານິ ລາຠຄ຺ຄຍສຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕານິ ອເຫສຸໍ. ຕສ຺ສ ທ຺ວີຫິ ກຸເລຫິ ວຑ຺ຒິຕຕ຺ຕາ ‘‘ພາກຸລກຸມາໂຣ’’ຕິ ນາມໍ ອກໍສຸ. ຕສ຺ສ ວິຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ຕສ຺ສ ທ຺ວີສຸປິ ນຄເຣສຸ ຕໂຍ ຕໂຍ ປາສາເທ ກາເຣຕ຺ວາ ນາຏການິ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐເປສຸໍ. ເອເກກສ຺ມິໍ ນຄເຣ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາເສ ວສິ. ຕຫິໍ ເອກສ຺ມິໍ ນຄເຣ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາເສ ວຸຏ຺ຐສ຺ສ ສງ຺ຆາຏນາວາສຸ ມຓ຺ຑປໍ ກາເຣຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ນໍ ນາຏເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ມຫາສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວມານໍ ທ຺ວີຫິ ມາເສຫິ ອິຕຣໍ ນຄຣໍ ອຸປຑ຺ຒປຖໍ ເນນ຺ຕິ. ອິຕຣນຄຣວາສິໂນ ນາຏກາປິ ‘‘ທ຺ວີຫິ ມາເສຫິ ອຸປຑ຺ຒປຖໍ ອາຄໂຕ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຕເຖວ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ທ຺ວີຫິ ມາເສຫິ ອຕ຺ຕໂນ ນຄຣໍ ອາເນນ຺ຕິ. ອິຕຣນາຏກາ ມຊ຺ເຌ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ນຄຣເມວ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາເສ ວສິຕ຺ວາ ເຕເນວ ນິຍາເມນ ປຸນ ອິຕຣນຄຣໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ເອວມສ຺ສ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວນ຺ຕສ຺ສ ອສີຕິ ວສ຺ສານິ ປຣິປຸຓ຺ຓານິ.

ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ອມ຺ຫາກໍ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປາປຸຓິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕວຣຘມ຺ມຈກ຺ໂກ ອນຸກ຺ກເມນ ຈາຣິກໍ ຈຣນ຺ໂຕ ໂກສມ຺ພິໍ ປາປຸຓິ. ‘‘ພາຣາຓສິ’’ນ຺ຕິ ມຊ຺ຌິມຠາຓກາ. ພາກຸລເສຏ຺ຐິປິ ໂຂ ‘‘ທສພໂລ ອາຄໂຕ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ພຫຸໍ ຄນ຺ຘມາລໍ ອາທາຍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ປຏິລທ຺ຘສທ຺ໂຘ ປພ຺ພຊິ. ໂສ ສຕ຺ຕາຫເມວ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ຫຸຕ຺ວາ ອຏ຺ຐເມ ອຣຸເຓ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ອຖສ຺ສ ທ຺ວີສຸ ນຄເຣສຸ ປຣິຈິຕມາຕຸຄາມາ ອຕ຺ຕໂນ ກຸລຆຣານິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ວສມານາ ຈີວຣານິ ກຣິຕ຺ວາ ປຫິຓິໍສຸ. ເຖໂຣ ເອກໍ ອຑ຺ຒມາສໍ ໂກສມ຺ພິວາສີຫິ ປຫິຕໍ ຈີວຣໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ, ເອກໍ ອຑ຺ຒມາສໍ ພາຣາຓສິວາສີຫີຕິ ເອເຕເນວ ນິຍາເມນ ທ຺ວີສຸ ນຄເຣສຸ ຍໍ ຍໍ ອຸຕ຺ຕມໍ, ຕໍ ຕໍ ເຖຣສ຺ເສວ ອາຫຣີຍຕິ. ປພ຺ພຊິຕສ຺ສາປິສ຺ສ ສຸເຂເນວ ອສີຕິ ວສ຺ສານິ ອຄມໍສຸ. ອຸຠຍຕ຺ຖາປິສ຺ສ ມຸຫຸຕ຺ຕມຕ຺ຕມ຺ປິ ອປ຺ປມຕ຺ຕໂກປິ ອາພາໂຘ ນ ອຸປ຺ປນ຺ນປຸພ຺ໂພ. ໂສ ປຈ຺ຉິເມ ກາເລ ພາກຸລສຸຕ຺ຕໍ (ມ. ນິ. ໓.໒໐໙ ອາທໂຍ) ກເຖຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍີຕິ. ເອວໍ ມຈ຺ຉກຸຈ຺ຉິຍໍ ອໂຣຄຠາໂວ ອາຍສ຺ມໂຕ ພາກຸລສ຺ສ ປຈ຺ຉິມຠວິກສ຺ສ ເຕນ ອຕ຺ຕຠາເວນ ປຏິລຠິຕພ຺ພອຣຫຕ຺ຕຎາຓານຸຠາເວນ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຎາຓວິປ຺ຜາຣາ ອິທ຺ຘິ ນາມ. ສຸຈຣິຕກມ຺ມຜລປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ປຏິສມ຺ຠິທາຎາຓສ຺ສ ອານຸຠາເວນາຕິປິ ວທນ຺ຕິ.

ສໍກິຈ຺ຈຕ຺ເຖໂຣປິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໓໗໓) ປຸພ຺ເພ ກຕປຸຎ຺ໂຎ ຘມ຺ມເສນາປຕິຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐາກສ຺ສ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ອຑ຺ຒກຸລສ຺ສ ຘີຕຸ ກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ສາ ຕສ຺ມິໍ ກຸຈ຺ຉິຄເຕ ເອເກນ ພ຺ຍາຘິນາ ຕໍ ຂຓໍເຍວ ກາລມກາສິ, ຕສ຺ສາ ສຣີເຣ ຌາປິຍມາເນ ຐເປຕ຺ວາ ຄພ຺ຠມໍສໍ ເສສມໍສໍ ຌາປຍິ. ອຖສ຺ສາ ຄພ຺ຠມໍສໍ ຈິຕກໂຕ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ທ຺ວີສຸ ຕີສຸ ຐາເນສຸ ສູເລຫິ ວິຊ຺ຌິໍສຸ. ສູລໂກຏິ ທາຣກສ຺ສ ອກ຺ຂິໂກຏິໍ ຜຸສິ. ເອວໍ ຄພ຺ຠມໍສໍ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອງ຺ຄາຣຣາສິມ຺ຫິ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອງ຺ຄາເຣເຫວ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ປກ຺ກມິໍສຸ. ຄພ຺ຠມໍສໍ ຌາຍິ, ອງ຺ຄາຣມຕ຺ຖເກ ປນ ສຸວຓ຺ຓພິມ຺ພສທິໂສ ທາຣໂກ ປທຸມຄພ຺ເຠ ນິປນ຺ໂນ ວິຍ ອໂຫສິ. ປຈ຺ຉິມຠວິກສຕ຺ຕສ຺ສ ຫິ ສິເນຣຸນາ ໂອຕ຺ຖຣິຍມານສ຺ສາປິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ອປ຺ປຕ຺ວາ ຊີວິຕກ຺ຂໂຍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ປຸນທິວເສ ‘‘ຈິຕກໍ ນິພ຺ພາເປສ຺ສາມາ’’ຕິ ອາຄຕາ ຕຖາ ນິປນ຺ນໍ ທາຣກໍ ທິສ຺ວາ ອຈ຺ຉຣິຍພ຺ຠຸຕຈິຕ຺ຕຊາຕາ ທາຣກໍ ອາທາຍ ນຄຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເນມິຕ຺ຕເກ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ເນມິຕ຺ຕກາ ‘‘ສເຈ ອຍໍ ທາຣໂກ ອຄາຣໍ ອຊ຺ຌາວສິສ຺ສຕິ, ຍາວ ສຕ຺ຕມາ ກຸລປຣິວຏ຺ຏາ ຎາຕກາ ທຸຄ຺ຄຕາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ. ສເຈ ປພ຺ພຊິສ຺ສຕິ, ປຎ຺ຈຫິ ສມຓສເຕຫິ ປຣິວຸໂຕ ຈຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ອຍ຺ຍກາ ຕໍ ທາຣກໍ ວຑ຺ເຒສິ. ຎາຕກາປິ ວຑ຺ຒິຕກາເລ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ອຍ຺ຍສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພາເຊສ຺ສາມາ’’ຕິ ໂປສຍິໍສຸ. ໂສ ສຕ຺ຕວສ຺ສິກກາເລ ‘‘ຕວ ກຸຈ຺ຉິຍາ ວສນກາເລ ມາຕາ ເຕ ກາລມກາສິ, ຕສ຺ສາ ສຣີເຣ ຌາປິຍມາເນປິ ຕ຺ວໍ ນ ຌາຍີ’’ຕິ ກຸມາຣການໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ ກິຣ ເອວຣູປາ ຠຍາ ມຸຕ຺ໂຕ, ກິໍ ເມ ຆຣາວາເສນ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຎາຕການໍ ອາໂຣເຈສິ. ເຕ ‘‘ສາຘຸ, ຕາຕາ’’ຕິ ຕໍ ຘມ຺ມເສນາປຕິຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ເນຕ຺ວາ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິມໍ ປພ຺ພາເຊຖາ’’ຕິ ອທໍສຸ. ເຖໂຣ ຕຈປຎ຺ຈກກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ທຕ຺ວາ ປພ຺ພາເຊສິ. ໂສ ຂຸຣຄ຺ເຄເຍວ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ປຣິປຸຓ຺ຓວສ຺ໂສ ຈ ອຸປສມ຺ປທໍ ລຠິຕ຺ວາ ທສວສ຺ໂສ ຫຸຕ຺ວາ ປຎ຺ຈສຕຠິກ຺ຂຸປຣິວາໂຣ ວິຈຣີຕິ. ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ທາຣຸຈິຕກາຍ ອໂຣຄຠາໂວ ອາຍສ຺ມໂຕ ສໍກິຈ຺ຈສ຺ສ ຎາຓວິປ຺ຜາຣາ ອິທ຺ຘິ ນາມ.

ຠູຕປາລຕ຺ເຖໂຣປິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໓໗໓) ປຸພ຺ພເຫຕຸສມ຺ປນ຺ໂນ. ຕສ຺ສ ປິຕາ ຣາຊຄເຫ ທລິທ຺ທມນຸສ຺ໂສ. ໂສ ຕໍ ທາຣກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ທາຣູນໍ ອຕ຺ຖາຍ ສກເຏນ ອຏວິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ທາຣຸຠາຣໍ ກຕ຺ວາ ສາຍໍ ນຄຣທ຺ວາຣສມີປໍ ປຕ຺ໂຕ. ອຖສ຺ສ ໂຄຓາ ຍຸຄໍ ໂອສ຺ສຊິຕ຺ວາ ນຄຣໍ ປວິສິໍສຸ. ໂສ ສກຏມູເລ ປຸຕ຺ຕກໍ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ໂຄຓານໍ ອນຸປທໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ນຄຣເມວ ປາວິສິ. ຕສ຺ສ ອນິກ຺ຂນ຺ຕສ຺ເສວ ທ຺ວາຣໍ ປິທຫິ. ທາຣໂກ ສກລຣຕ຺ຕິໍ ສກຏສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິທ຺ທໍ ໂອກ຺ກມິ. ຣາຊຄຫໍ ປກຕິຍາປິ ອມນຸສ຺ສພຫຸລໍ, ອິທໍ ປນ ສຸສານສມີປຏ຺ຐານໍ. ນ ຈ ໂກຈິ ຍກ຺ໂຂ ຕສ຺ສ ປຈ຺ຉິມຠວິກສ຺ສ ທາຣກສ຺ສ ອຸປທ຺ທວໍ ກາຕຸມສກ຺ຂິ. ໂສ ອປເຣນ ສມເຍນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິຕ຺ວາ ຠູຕປາລຕ຺ເຖໂຣ ນາມ ອໂຫສີຕິ. ເອວໍ ວາຬຍກ຺ຂານຸຈຣິເຕປິ ປເທເສ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອໂຣຄຠາໂວ ອາຍສ຺ມໂຕ ຠູຕປາລສ຺ສ ຎາຓວິປ຺ຜາຣາ ອິທ຺ຘິ ນາມ.

໑໖. ສມາຘິວິປ຺ຜາຣິທ຺ຘິນິທ຺ເທເສ ອາຍສ຺ມໂຕ ສາຣິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ສມາຘິວິປ຺ຜາຣາ ອິທ຺ຘີຕິອາທີສຸ ອາຍສ຺ມໂຕ ສາຣິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖເຣນ ສທ຺ຘິໍ ກໂປຕກນ຺ທຣາຍໍ ວິຫຣໂຕ ຊຸຓ຺ຫາຍ ຣຕ຺ຕິຍາ ນໂວໂຣປິເຕຫິ ເກເສຫິ ອຊ຺ໂຌກາເສ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ເອໂກ ທຸຏ຺ຐຍກ຺ໂຂ ສຫາຍເກນ ຍກ຺ເຂນ ວາຣິຍມາໂນປິ ສີເສ ປຫາຣໍ ອທາສິ. ຍສ຺ສ ເມຆສ຺ສ ວິຍ ຄຊ຺ຊໂຕ ສທ຺ໂທ ອໂຫສິ, ເຖໂຣ ຕສ຺ສ ປຫຣຓສມເຍ ສມາປຕ຺ຕິໍ ອປ຺ເປຕ຺ວາ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ. ອຖສ຺ສ ເຕນ ປຫາເຣນ ນ ໂກຈິ ອາພາໂຘ ອໂຫສິ. ອຍໍ ຕສ຺ສ ອາຍສ຺ມໂຕ ສມາຘິວິປ຺ຜາຣາ ອິທ຺ຘິ. ຍຖາຫ –

‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ (ອຸທາ. ໓໔) – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ຣາຊຄເຫ ວິຫຣຕິ ເວຬຸວເນ ກລນ຺ທກນິວາເປ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອາຍສ຺ມາ ຈ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ອາຍສ຺ມາ ຈ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ກໂປຕກນ຺ທຣາຍໍ ວິຫຣນ຺ຕິ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ຊຸຓ຺ຫາຍ ຣຕ຺ຕິຍາ ນໂວໂຣປິເຕຫິ ເກເສຫິ ອພ຺ໂຠກາເສ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ ອຎ຺ຎຕຣໍ ສມາຘິໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ.

‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ທ຺ເວ ຍກ຺ຂາ ສຫາຍກາ ອຸຕ຺ຕຣາຍ ທິສາຍ ທກ຺ຂິຓໍ ທິສໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ເກນຈິເທວ ກຣຓີເຍນ. ອທ຺ທສໍສຸ ໂຂ ເຕ ຍກ຺ຂາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ສາຣິປຸຕ຺ຕໍ ຊຸຓ຺ຫາຍ ຣຕ຺ຕິຍາ ນໂວໂຣປິເຕຫິ ເກເສຫິ ອພ຺ໂຠກາເສ ນິສິນ຺ນໍ, ທິສ຺ວານ ເອໂກ ຍກ຺ໂຂ ທຸຕິຍໍ ຍກ຺ຂໍ ເອຕທໂວຈ – ‘ປຏິຠາຕິ ມໍ, ສມ຺ມ, ອິມສ຺ສ ສມຓສ຺ສ ສີເສ ປຫາຣໍ ທາຕຸ’ນ຺ຕິ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ໂສ ຍກ຺ໂຂ ຕໍ ຍກ຺ຂໍ ເອຕທໂວຈ – ‘ອລໍ, ສມ຺ມ, ມາ ສມຓໍ ອາສາເທສິ, ອຸຬາໂຣ ໂສ, ສມ຺ມ, ສມໂຓ ມຫິທ຺ຘິໂກ ມຫານຸຠາໂວ’ຕິ.

‘‘ທຸຕິຍມ຺ປິ ໂຂ…ເປ… ຕຕິຍມ຺ປິ ໂຂ ໂສ ຍກ຺ໂຂ ຕໍ ຍກ຺ຂໍ ເອຕທໂວຈ – ‘ປຏິຠາຕິ ມໍ, ສມ຺ມ, ອິມສ຺ສ ສມຓສ຺ສ ສີເສ ປຫາຣໍ ທາຕຸ’ນ຺ຕິ. ຕຕິຍມ຺ປິ ໂຂ ໂສ ຍກ຺ໂຂ ຕໍ ຍກ຺ຂໍ ເອຕທໂວຈ – ‘ອລໍ, ສມ຺ມ, ມາ ສມຓໍ ອາສາເທສິ, ອຸຬາໂຣ ໂສ, ສມ຺ມ, ສມໂຓ ມຫິທ຺ຘິໂກ ມຫານຸຠາໂວ’ຕິ.

‘‘ອຖ ໂຂ ໂສ ຍກ຺ໂຂ ຕໍ ຍກ຺ຂໍ ອນາທິຍິຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມໂຕ ສາຣິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ສີເສ ປຫາຣໍ ອທາສິ. ຕາວ ມຫາປຫາໂຣ ອໂຫສິ, ອປິ ເຕນ ປຫາເຣນ ສຕ຺ຕຣຕນໍ ວາ ອຑ຺ຒຏ຺ຐມຣຕນໍ ວາ ນາຄໍ ໂອສາເຣຍ຺ຍ, ມຫນ຺ຕໍ ວາ ປພ຺ພຕກູຏໍ ປທາເລຍ຺ຍ. ອຖ ຈ ປນ ໂສ ຍກ຺ໂຂ ‘ທຍ຺ຫາມິ ທຍ຺ຫາມີ’ຕິ ຕຕ຺ເຖວ ມຫານິຣຍໍ ອປຕາສິ.

‘‘ອທ຺ທສາ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ວິສຸທ຺ເຘນ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມານຸສເກນ ເຕນ ຍກ຺ເຂນ ອາຍສ຺ມໂຕ ສາຣິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ສີເສ ປຫາຣໍ ທີຍມານໍ, ທິສ຺ວາ ເຍນ ອາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ເຕນຸປສງ຺ກມິ, ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ສາຣິປຸຕ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘ກຈ຺ຈິ ເຕ, ອາວຸໂສ ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຂມນີຍໍ, ກຈ຺ຈິ ຍາປນີຍໍ, ກຈ຺ຈິ ນ ກິຎ຺ຈິ ທຸກ຺ຂ’ນ຺ຕິ. ‘ຂມນີຍໍ ເມ, ອາວຸໂສ ໂມຄ຺ຄລ຺ລານ, ຍາປນີຍໍ ເມ, ອາວຸໂສ ໂມຄ຺ຄລ຺ລານ, ອປິ ຈ ເມ ສີສໍ ໂຖກໍ ທຸກ຺ຂ’ນ຺ຕິ.

‘‘ອຈ຺ຉຣິຍໍ, ອາວຸໂສ ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ອພ຺ຠຸຕໍ, ອາວຸໂສ ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຍາວ ມຫິທ຺ຘິໂກ ອາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ມຫານຸຠາໂວ. ອິຘ ເຕ, ອາວຸໂສ ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ອຎ຺ຎຕໂຣ ຍກ຺ໂຂ ສີເສ ປຫາຣໍ ອທາສິ. ຕາວ ມຫາ ປຫາໂຣ ອໂຫສິ, ອປິ ເຕນ ປຫາເຣນ ສຕ຺ຕຣຕນໍ ວາ ອຑ຺ຒຏ຺ຐມຣຕນໍ ວາ ນາຄໍ ໂອສາເຣຍ຺ຍ, ມຫນ຺ຕໍ ວາ ປພ຺ພຕກູຏໍ ປທາເລຍ຺ຍ. ອຖ ຈ ປນາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ເອວມາຫ – ‘ຂມນີຍໍ ເມ, ອາວຸໂສ ໂມຄ຺ຄລ຺ລານ, ຍາປນີຍໍ ເມ, ອາວຸໂສ ໂມຄ຺ຄລ຺ລານ, ອປິ ຈ ເມ ສີສໍ ໂຖກໍ ທຸກ຺ຂ’ນ຺ຕິ.

‘‘ອຈ຺ຉຣິຍໍ, ອາວຸໂສ ໂມຄ຺ຄລ຺ລານ, ອພ຺ຠຸຕໍ, ອາວຸໂສ ໂມຄ຺ຄລ຺ລານ, ຍາວ ມຫິທ຺ຘິໂກ ອາຍສ຺ມາ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ມຫານຸຠາໂວ, ຍຕ຺ຣ ຫິ ນາມ ຍກ຺ຂມ຺ປິ ປສ຺ສິສ຺ສຕິ, ມຍໍ ປເນຕຣຫິ ປໍສຸປິສາຈກມ຺ປິ ນ ປສ຺ສາມາຕິ.

‘‘ອສ຺ໂສສິ ໂຂ ຠຄວາ ທິພ຺ພາຍ ໂສຕຘາຕຸຍາ ວິສຸທ຺ຘາຍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມານຸສິກາຍ ເຕສໍ ອຸຠິນ຺ນໍ ມຫານາຄານໍ ອິມໍ ເອວຣູປໍ ກຖາສລ຺ລາປໍ.

ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –

‘‘ຍສ຺ສ ເສລູປມໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ຐິຕໍ ນານຸປກມ຺ປຕິ;

ວິຣຕ຺ຕໍ ຣຊນີເຍສຸ, ໂກປນີເຍ ນ ກຸປ຺ປຕິ;

ຍສ຺ເສວໍ ຠາວິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ກຸໂຕ ຕໍ ທຸກ຺ຂເມສ຺ສຕີ’’ຕິ. (ອຸທາ. ໓໔);

ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ກຸໂຕ ຕໍ ທຸກ຺ຂເມສ຺ສຕີ’’ຕິ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕວຈເນນ ‘‘ເຕນ ປຫາເຣນ ນ ໂກຈິ ອາພາໂຘ ອໂຫສີ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາວຈນໍ ອຕິວິຍ ສເມຕິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ອປິຈ ເມ ສີສໍ ໂຖກໍ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ວຈເນນ ທຸກ຺ຂເວທນາ ນ ໂຫຕິ, ສີສສ຺ສ ປນ ອກມ຺ມຎ຺ຎຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂລເກປິ ຫິ ອກິຈ຺ເຉນ ປຣິຫຣິຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ໂຍ ສຸຂສີໂລ, ກິຈ຺ເຉນ ປຣິຫຣິຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ໂຍ ທຸກ຺ຂສີໂລຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕມ຺ປິ ໂຂ ອກມ຺ມຎ຺ຎຕໍ ສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐິຕສມຍຕ຺ຕາ ອໂຫສີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສມາປຕ຺ຕິອປ຺ປິຕສມເຍ ຫິ ຕມ຺ປິ ນ ຠເວຍ຺ຍາຕິ. ‘‘ເອຕຣຫິ ປໍສຸປິສາຈກມ຺ປິ ນ ປສ຺ສາມາ’’ຕິ ທຏ຺ຐຸໍ ອສມຕ຺ຖຕາຍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຠິຎ຺ຎາສຸ ພ຺ຍາປາຣາຠາເວນ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຖໂຣ ກິຣ ‘‘ປຈ຺ຉິມາ ຊນຕາ ໂປຖຸຊ຺ຊນິກາຍ ອິທ຺ຘິຍາ ສາຣສຎ຺ຎາ ມາເຫສຸ’’ນ຺ຕິ ປຈ຺ຉິມໍ ຊນຕໍ ອນຸກມ຺ປມາໂນ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອິທ຺ຘິໍ ນ ວລຎ຺ເຊສິ. ເຖຣຄາຖາຍ ຈ –

‘‘ເນວ ປຸພ຺ເພນິວາສາຍ, ນປິ ທິພ຺ພສ຺ສ ຈກ຺ຂຸໂນ;

ເຈໂຕປຣິຍາຍ ອິທ຺ຘິຍາ, ຈຸຕິຍາ ອຸປປຕ຺ຕິຍາ;

ໂສຕຘາຕຸວິສຸທ຺ຘິຍາ, ປຓິຘິ ເມ ນ ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. (ເຖຣຄາ. ໙໙໖) –

ເຖເຣນ ສຍເມວ ອຠິຎ຺ຎາສຸ ປຕ຺ຖນາຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຖໂຣ ປນ ສຕ຺ຕສຏ຺ຐິຍາ ສາວກປາຣມີຎາເຓສຸ ປາຣມິປ຺ປຕ຺ໂຕຕິ.

ສຎ຺ຊີວຕ຺ເຖຣໍ ປນ ກກຸສນ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ທຸຕິຍອຄ຺ຄສາວກໍ ນິໂຣຘສມາປນ຺ນໍ ‘‘ກາລງ຺ກໂຕ’’ຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ໂຄປາລກາທໂຍ ຕິຓກຏ຺ຐາທີນິ ສໍກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ອຄ຺ຄິໍ ອທໍສຸ. ເຖຣສ຺ສ ຈີວເຣ ອໍສຸມຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ຌາຍິຕ຺ຖ. ອຍມສ຺ສາຍສ຺ມໂຕ ອນຸປຸພ຺ພສມາປຕ຺ຕິວເສນ ປວຕ຺ຕສມຖານຸຠາວນິພ຺ພຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສມາຘິວິປ຺ຜາຣາ ອິທ຺ຘິ. ຍຖາຫ –

‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ, ປາປິມ, ສມເຍນ ກກຸສນ຺ໂຘ ຠຄວາ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ໂລເກ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ໂຫຕິ. ກກຸສນ຺ຘສ຺ສ ໂຂ ປນ, ປາປິມ, ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ວິຘຸຣສຎ຺ຊີວໍ ນາມ ສາວກຍຸຄໍ ອໂຫສິ ອຄ຺ຄໍ ຠທ຺ທຍຸຄໍ. ຍາວຕາ ປນ, ປາປິມ, ກກຸສນ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາວກາ. ເຕສຸ ນ ຈ ໂກຈິ ອາຍສ຺ມຕາ ວິຘຸເຣນ ສມສໂມ ໂຫຕິ ຍທິທໍ ຘມ຺ມເທສນາຍ. ອິມິນາ ໂຂ ເອຕໍ, ປາປິມ, ປຣິຍາເຍນ ອາຍສ຺ມໂຕ ວິຘຸຣສ຺ສ ວິຘຸໂຣເຕວ ສມຎ຺ຎາ ອຸທປາທິ. ອາຍສ຺ມາ ປນ, ປາປິມ, ສຎ຺ຊີໂວ ອຣຎ຺ຎຄໂຕປິ ຣຸກ຺ຂມູລຄໂຕປິ ສຸຎ຺ຎາຄາຣຄໂຕປິ ອປ຺ປກສິເຣເນວ ສຎ຺ຎາເວທຍິຕນິໂຣຘໍ ສມາປຊ຺ຊຕິ.

‘‘ຠູຕປຸພ຺ພໍ, ປາປິມ, ອາຍສ຺ມາ ສຎ຺ຊີໂວ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ຂມູເລ ສຎ຺ຎາເວທຍິຕນິໂຣຘໍ ສມາປນ຺ໂນ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ. ອທ຺ທສໍສຸ ໂຂ, ປາປິມ, ໂຄປາລກາ ປສຸປາລກາ ກສ຺ສກາ ປຖາວິໂນ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ສຎ຺ຊີວໍ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ຂມູເລ ສຎ຺ຎາເວທຍິຕນິໂຣຘໍ ສມາປນ຺ນໍ, ທິສ຺ວານ ເຕສໍ ເອຕທໂຫສິ – ‘ອຈ຺ຉຣິຍໍ ວຕ ໂຠ, ອພ຺ຠຸຕໍ ວຕ ໂຠ, ອຍໍ ສມໂຓ ນິສິນ຺ນໂກ ກາລງ຺ກໂຕ, ຫນ຺ທ ນໍ ທຫາມາ’ຕິ.

‘‘ອຖ ໂຂ ເຕ, ປາປິມ, ໂຄປາລກາ ປສຸປາລກາ ກສ຺ສກາ ປຖາວິໂນ ຕິຓຎ຺ຈ ກຏ຺ຐຎ຺ຈ ໂຄມຍຎ຺ຈ ສໍກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມໂຕ ສຎ຺ຊີວສ຺ສ ກາເຍ ອຸປຈິນິຕ຺ວາ ອຄ຺ຄິໍ ທຕ຺ວາ ປກ຺ກມິໍສຸ. ອຖ ໂຂ, ປາປິມ, ອາຍສ຺ມາ ສຎ຺ຊີໂວ ຕສ຺ສາ ຣຕ຺ຕິຍາ ອຈ຺ຈເຍນ ຕາຍ ສມາປຕ຺ຕິຍາ ວຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຈີວຣານິ ປປ຺ໂຜເຏຕ຺ວາ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ຄາມໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິ. ອທ຺ທສໍສຸ ໂຂ ເຕ, ປາປິມ, ໂຄປາລກາ ປສຸປາລກາ ກສ຺ສກາ ປຖາວິໂນ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ສຎ຺ຊີວໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ຕໍ, ທິສ຺ວານ ເນສໍ ເອຕທໂຫສິ – ‘ອຈ຺ຉຣິຍໍ ວຕ ໂຠ, ອພ຺ຠຸຕໍ ວຕ ໂຠ, ອຍໍ ສມໂຓ ນິສິນ຺ນໂກວ ກາລງ຺ກໂຕ, ສ຺ວາຍໍ ປຏິສຎ຺ຊີວິໂຕ’ຕິ. ອິມິນາ ໂຂ ເອວໍ, ປາປິມ, ປຣິຍາເຍນ ອາຍສ຺ມໂຕ ສຎ຺ຊີວສ຺ສ ສຎ຺ຊີໂວເຕວ ສມຎ຺ຎາ ອຸທປາທີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໕໐໗).

ຂາຓຸໂກຓ຺ຑຎ຺ຎຕ຺ເຖໂຣ ປນ ປກຕິຍາວ ສມາປຕ຺ຕິພຫຸໂລ, ໂສ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ອຣຎ຺ເຎ ຣຕ຺ຕິໍ ສມາປຕ຺ຕິໍ ອປ຺ເປຕ຺ວາ ນິສີທິ, ປຎ຺ຈສຕາ ໂຈຣາ ຠຓ຺ຑກໍ ເຖເນຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ‘‘ອິທານິ ອມ຺ຫາກໍ ອນຸປທໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວິສ຺ສມິຕຸກາມາ ຠຓ຺ຑກໍ ໂອໂຣປຍມານາ ‘‘ຂາຓຸໂກ ອຍ’’ນ຺ຕິ ມຎ຺ຎມານາ ເຖຣສ຺ເສວ ອຸປຣິ ສພ຺ພຠຓ຺ຑການິ ຐເປສຸໍ. ເຕສໍ ວິສ຺ສມິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕານໍ ປຐມໍ ຐປິຕຠຓ຺ຑກສ຺ສ ຄຫຓກາເລ ກາລປຣິຈ຺ເຉທວເສນ ເຖໂຣ ວຸຏ຺ຐາສິ. ເຕ ເຖຣສ຺ສ ຈລນາກາຣໍ ທິສ຺ວາ ຠີຕາ ວິຣວິໍສຸ. ເຖໂຣ ‘‘ມາ ຠາຍຖ, ອຸປາສກາ, ຠິກ຺ຂຸ ອຫ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ເຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເຖຣຄເຕນ ປສາເທນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິໍສຸ. ຕໂຕ ປຠຸຕິ ຈ ເຖໂຣ ຂາຓຸໂກຓ຺ຑຎ຺ຎຕ຺ເຖໂຣ ນາມ ອໂຫສິ. ອຍເມຕ຺ຖ ປຎ຺ຈຫິ ຠຓ຺ຑກສເຕຫິ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຏສ຺ສ ຕສ຺ສາຍສ຺ມໂຕ ອາພາຘາຠາໂວ ສມາຘິວິປ຺ຜາຣາ ອິທ຺ຘິ.

ອຸຕ຺ຕຣາ (ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໒໖໒) ປນ ອຸປາສິກາ ຣາຊຄເຫ ມຫາຘນສ຺ສ ປຸຓ຺ຓສ຺ສ ເສຏ຺ຐິໂນ ຘີຕາ, ກຸມາຣິກກາເລເຍວ ສທ຺ຘິໍ ມາຕາປິຕູຫິ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ປຕ຺ຕາ, ສາ ວຍປ຺ປຕ຺ຕາ ຣາຊຄຫເສຏ຺ຐິໂນ ມຫຕາ ນິພນ຺ເຘນ ຕສ຺ສ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກສ຺ສ ທິນ຺ນາ. ສາ ພຸທ຺ຘທສ຺ສນາຍ ຘມ຺ມສ຺ສວນາຍ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ທານຎ຺ຈ ທາຕຸໍ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ໂສຕຸໍ ໂອກາສໍ ອລຠມານາ ອຸປທ຺ທຸຕາ ຫຸຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍເຍວ ນຄເຣ ສິຣິມໍ ນາມ ຄຓິກໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ໂອກາສກຣຓຕ຺ຖເມວ ປິຕຸ ຆຣາວ ອານີຕານິ ປຎ຺ຈທສກຫາປຓສຫສ຺ສານິ ຕສ຺ສາ ທຕ຺ວາ ‘‘ອິເມ ກຫາປເຓ ຄເຫຕ຺ວາ ອິມໍ ອຑ຺ຒມາສໍ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ຕໍ ປຣິຈຣາຫີ’’ຕິ ຕໍ ສາມິກສ຺ສ ອປ຺ເປຕ຺ວາ ສຍໍ ອຸໂປສຖງ຺ຄານິ ອຘິຏ຺ຐາຍ ‘‘ອິມໍ ອຑ຺ຒມາສໍ ພຸທ຺ຘທສ຺ສນາທີນິ ລຠິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕຸຏ຺ຐມານສາ ຍາວ ປວາຣຓາຍ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ນິມນ຺ຕາເປຕ຺ວາ ອຑ຺ຒມາສໍ ມຫາທານໍ ອທາສິ, ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ມຫານເສ ຂຊ຺ຊໂຠຊ຺ຊາທີນິ ສໍວິທຫາເປຕິ. ຕສ຺ສາ ສາມິໂກ ‘‘ສ຺ເວ ປວາຣຓາ’’ຕິ ສິຣິມາຍ ສຫ ວາຕປາເນ ຐຕ຺ວາ ພຫິ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ຕໍ ຕຖາວິຈຣນ຺ຕິໍ ເສທກິລິນ຺ນໍ ຉາຣິກາຍ ໂອກິຓ຺ຓໍ ອງ຺ຄາຣມສິມກ຺ຂິຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ກຸສລໍ ນາມ ກໂຣຕິ ພາລາ’’ຕິ ຫສິ. ອຸຕ຺ຕຣາປິ ຕໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ‘‘ສມ຺ປຣາຍຕ຺ຖໍ ກຸສລໍ ນ ກໂຣຕິ ພາໂລ’’ຕິ ຫສິ.

ສິຣິມາ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ຕໍ ກິຣິຍໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຫໍ ຆຣສາມິນີ’’ຕິ ມຎ຺ຎມານາ ອິສ຺ສາປກຕາ ອຸຕ຺ຕຣາຍ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ‘‘ທຸກ຺ຂໍ ອຸປ຺ປາເທສ຺ສາມີ’’ຕິ ປາສາທາ ໂອຕຣຕິ. ອຸຕ຺ຕຣາ ຕໍ ຎຕ຺ວາ ປີຐເກ ນິສີທິຕ຺ວາ ຕໍ ເມຕ຺ເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ ຜຣິ. ສິຣິມາ ປາສາທາ ໂອຣຸຍ຺ຫ ມຫານສໍ ປວິສິຕ຺ວາ ປູວປຈນໂຕ ອຸຬຸງ຺ກປູຣໍ ປກ຺ກຸຖິຕໍ ສປ຺ປິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ມຕ຺ຖເກ ໂອກິຣິ. ຕໍ ປທຸມິນິປຓ຺ເຓ ສີຕູທກໍ ວິຍ ວິນິວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ອຄມາສິ. ທາສິໂຍ ສິຣິມໍ ຫຕ຺ເຖຫິ ປາເທຫິ ໂປເຖຕ຺ວາ ຠູມິຍໍ ປາເຕສຸໍ. ອຸຕ຺ຕຣາ ເມຕ຺ຕາຌານໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ທາສິໂຍ ວາເຣສິ. ສິຣິມາ ອຸຕ຺ຕຣໍ ຂມາເປສິ. ອຸຕ຺ຕຣາ ‘‘ສ຺ເວ ສຕ຺ຖຸ ປຸຣໂຕ ຂມາເປຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕາຍ ກາຍເວຍ຺ຍາວຏິກໍ ຍາຈິຕາຍ ພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປາທນໍ ອາຈິກ຺ຂິ. ສາ ຕໍ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິວາຣາ ປຎ຺ຈສຕາ ຄຓິກາໂຍ ສສງ຺ຆໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ປຣິວິສິຕ຺ວາ ‘‘ຂມາປນສຫາຍິກາ ໂຫຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ຕຖາ ຕາຫິ ຄຓິກາຫິ ສທ຺ຘິໍ ສຕ຺ຖຸ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈາວສາເນ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ ຠຄວາ ອຸຕ຺ຕຣາຍ ອປຣຊ຺ຌິໍ, ຂມຕຸ ເມ ອຸຕ຺ຕຣາ’’ຕິ ອາຫ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ຂມ, ອຸຕ຺ຕເຣ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ຂມາມິ, ຠຄວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອກ຺ໂກເຘນ ຊິເນ ໂກຘ’’ນ຺ຕິອາທິກໍ (ຘ. ປ. ໒໒໓) ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ອຸຕ຺ຕຣາ ປຸເຣຕຣເມວ ສາມິກຎ຺ຈ ສສ຺ສຸສສຸເຣ ຈ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ອຸປເນສິ. ເທສນາວສາເນ ເຕ ຈ ຕໂຍ ຊນາ, ສພ຺ພາ ຈ ຄຓິກາໂຍ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສູຕິ. ເອວໍ ອຸຕ຺ຕຣາຍ ອຸປາສິກາຍ ປກ຺ກຸຖິຕສປ຺ປິນາ ປີຬາຠາໂວ ສມາຘິວິປ຺ຜາຣາ ອິທ຺ຘິ.

ສາມາວຕີ ອຸປາສິກາ ນາມ ໂກສມ຺ພິຍໍ ອຸເທນສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ອຄ຺ຄມເຫສີ. ຕສ຺ສ ຫິ ຣຎ຺ໂຎ ປຎ຺ຈສຕປຎ຺ຈສຕອິຕ຺ຖິປຣິວາຣາ ຕິສ຺ໂສ ອຄ຺ຄມເຫສິໂຍ ອເຫສຸໍ. ຕາສໍ ສາມາວຕີ ຠທ຺ທິຍນຄເຣ ຠທ຺ທິຍເສຏ຺ຐິໂນ ຘີຕາ. ປິຕຣິ ກາລງ຺ກເຕ ປິຕຸ ສຫາຍກສ຺ສ ໂກສມ຺ພິຍໍ ໂຆສິຕເສຏ຺ຐິໂນ ຆເຣ ປຎ຺ຈສຕອິຕ຺ຖິປຣິວາຣວຑ຺ຒິຕໍ ວຍປ຺ປຕ຺ຕໍ ຣາຊາ ທິສ຺ວາ ສຎ຺ຊາຕສິເນໂຫ ສປຣິວາຣມຕ຺ຕໂນ ຆຣໍ ເນຕ຺ວາ ອຠິເສກຏ຺ຐານໍ ອທາສິ. ຈຓ຺ຑປຊ຺ໂຊຕສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ຘີຕາ ວາສຸລທຕ຺ຕາ ນາມ ເອກາ ມເຫສີ. ມາຄຓ຺ຑິຍພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຘີຕາ ຠຄວໂຕ ປາທປຣິຈາຣິກໍ ກຕ຺ວາ ປິຕຣາ ທິຍ຺ຍມານາ –

‘‘ທິສ຺ວານ ຕຓ຺ຫໍ ອຣຕິໍ ຣຄຎ຺ຈ, ນາໂຫສິ ຉນ຺ໂທ ອປິ ເມຖຸນສ຺ມິໍ;

ກິເມວິທໍ ມຸຕ຺ຕກຣີສປຸຓ຺ຓໍ, ປາທາປິ ນໍ ສມ຺ຜຸສິຕຸໍ ນ ອິຈ຺ເຉ’’ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໘໔໑) –

ຠຄວຕາ ຠາສິຕໍ ຄາຖໍ ສຸຕ຺ວາ ຠຄວຕິ ອາຆາຕໍ ພນ຺ຘິ. ຕສ຺ສາ ມາຕາປິຕໂຣ ມາຄຓ຺ຑິຍສຸຕ຺ຕເທສນາວສາເນ ອນາຄາມິຜລໍ ປຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິໍສຸ. ຕສ຺ສາ ຈູຬປິຕາ ມາຄຓ຺ຑິໂຍ ຕໍ ໂກສມ຺ພິໍ ເນຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ອທາສິ. ສາ ຣຎ຺ໂຎ ເອກາ ມເຫສີ.

ອຖ ໂຂ ໂຆສິຕເສຏ຺ຐິ ກຸກ຺ກຸຏເສຏ຺ຐິ ປາວາຣິກເສຏ຺ຐີຕິ ຕໂຍ ເສຏ຺ຐິໂນ ໂລເກ ຕຖາຄຕຸປ຺ປາທໍ ສຸຕ຺ວາ ເຊຕວນໍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ປຕ຺ວາ ອຑ຺ຒມາສໍ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ໂກສມ຺ພິຄມນໍ ອາຍາຈິຕ຺ວາ ໂກສມ຺ພິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂຆສິຕາຣາໂມ ກຸກ຺ກຸຏາຣາໂມ ປາວາຣິກາຣາໂມຕິ ຕໂຍ ຊນາ ຕໂຍ ອາຣາເມ ກາຣາເປຕ຺ວາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ຕຕ຺ຖ ອາຄຕໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ປຏິປາຏິຍາ ເອເກກສ຺ມິໍ ທິວເສ ເອເກກສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ວສາເປຕ຺ວາ ເອເກໂກ ສສງ຺ຆສ຺ສ ຠຄວໂຕ ມຫາທານມທາສິ. ອເຖກທິວສໍ ເຕສໍ ອຸປຏ຺ຐາໂກ ສຸມໂນ ນາມ ມາລາກາໂຣ ເສຏ຺ຐິໂນ ອາຍາຈິຕ຺ວາ ສສງ຺ຆໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ໂຠເຊຕຸໍ ອຕ຺ຕໂນ ຆເຣ ນິສີທາເປສິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ສາມາວຕິຍາ ປຣິຈາຣິກາ ຂຸຊ຺ຊຸຕ຺ຕຣາ ນາມ ທາສີ ອຏ຺ຐ ກຫາປເຓ ຄເຫຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຆຣໍ ອຄມາສິ. ໂສ ‘‘ສສງ຺ຆສ຺ສ ຕາວ ສຕ຺ຖຸໂນ ປຣິເວສນສຫາຍາ ໂຫຫີ’’ຕິ ອາຫ. ສາ ຕຖາ ກຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈາວສາເນ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ໂສຕາປນ຺ນາ ຫຸຕ຺ວາ ອຎ຺ຎທາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ກຫາປເຓ ອຕ຺ຕໂນ ອາທິຍນ຺ຕີ ອທິນ຺ນໍ ອາທິຍິຕຸໍ ອຠພ຺ພຕ຺ຕາ ອຏ຺ຐຫິ ກຫາປເຓຫິ ປຸປ຺ຜານິ ອາທາຍ ສາມາວຕິຍາ ອຸປນາເມສິ. ຕາຍ ປຸປ຺ຜານໍ ພຫຸຠາວກາຣຓໍ ປຸຏ຺ຐາ ມຸສາ ຠຓິຕຸໍ ອຠພ຺ພຕ຺ຕາ ຍຖາສຠາວໍ ອາຫ. ‘‘ອຊ຺ຊ ກສ຺ມາ ນ ຄຓ຺ຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ອມຕໍ ສຈ຺ຉາກາສິ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ‘‘ອມ຺ມ ອຸຕ຺ຕເຣ, ຕໍ ຘມ຺ມໍ ອມ຺ຫາກມ຺ປິ ກເຖຫີ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ມໍ ນ຺ຫາເປຕ຺ວາ ສຸທ຺ຘໍ ວຕ຺ຖຍຸຄໍ ທຕ຺ວາ ອຸຈ຺ເຈ ອາສເນ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ສພ຺ພາ ນີຈາສເນສຸ ນິສີທຖາ’’ຕິ ອາຫ. ຕາ ສພ຺ພາປິ ຕຖາ ກຣິໍສຸ. ສາ ເສຂປຏິສມ຺ຠິທປ຺ປຕ຺ຕາ ອຣິຍສາວິກາ ເອກໍ ວຕ຺ຖໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ເອກໍ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ກຕ຺ວາ ພີຊນິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕາສໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ສາມາວຕີ ຈ ປຎ຺ຈສຕາ ຈ ອິຕ຺ຖິໂຍ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ປາປຸຓິໍສຸ. ຕາ ສພ຺ພາປິ ຂຸຊ຺ຊຸຕ຺ຕຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ອມ຺ມ, ອຊ຺ຊໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈໍ ອກຕ຺ວາ ອມ຺ຫາກໍ ມາຕຸຏ຺ຐາເນ ອາຈຣິຍຏ຺ຐາເນ ຈ ຐຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣາ ເທສິຕເທສິຕໍ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ອມ຺ຫາກໍ ກເຖຫີ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ສາ ຕຖາ ກໂຣນ຺ຕີ ອປຣຠາເຄ ຕິປິຏກຘຣາ ຫຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣາ ພຫຸສ຺ສຸຕານໍ ອຸປາສິການໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐປິຕາ ອຄ຺ຄຏ຺ຐານໍ ລຠິ. ສາມາວຕິມິສ຺ສິກາ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ທສ຺ສນໍ ປິເຫນ຺ຕິ, ທສພເລ ອນ຺ຕຣວີຖິໍ ປຏິປນ຺ເນ ວາຕປາເນສຸ ອປ຺ປໂຫນ຺ເຕສຸ ຠິຕ຺ຕິໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ໂອໂລເກນ຺ຕິ, ວນ຺ທນປູຊນຎ຺ຈ ກໂຣນ຺ຕິ.

ມາຄຓ຺ຑິຍາ ຕຕ຺ຖ ຄຕາ ຕານິ ຉິທ຺ທານິ ທິສ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕີ ສຕ຺ຖຸ ອາຄຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ຠຄວຕິ ອາຆາເຕນ ຕາສມ຺ປິ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ‘‘ມຫາຣາຊ, ສາມາວຕິມິສ຺ສິການໍ ພຫິທ຺ຘາ ປຕ຺ຖນາ ອຕ຺ຖິ, ຠິຕ຺ຕິໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ສມຓໍ ໂຄຕມໍ ໂອໂລເກນ຺ຕິ, ກຕິປາເຫນ ຕໍ ມາເຣສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ຣາຊານໍ ອາຫ. ຣາຊາ ຉິທ຺ທານິ ທິສ຺ວາປິ ຕສ຺ສາ ວຈນໍ ນ ສທ຺ທຫິ, ອຸທ຺ຘຈ຺ຉິທ຺ທກວາຕປານານິ ກາຣາເປສິ. ປຸນ ມາຄຓ຺ຑິຍາ ຣາຊານໍ ຕາສຸ ຠິນ຺ທິຕຸກາມາ ອຏ຺ຐ ສຊີວກຸກ຺ກຸເຏ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ‘‘ມຫາຣາຊ, ຕາສໍ ວີມໍສນຕ຺ຖໍ ອິເມ ກຸກ຺ກຸເຏ ມາເຣຕ຺ວາ ‘ມມຕ຺ຖາຍ ປຈາຫີ’ຕິ ເປເສຫີ’’ຕິ ອາຫ. ຣາຊາ ຕຖາ ເປເສສິ. ຕາຍ ‘‘ປາຓາຕິປາຕໍ ນ ກໂຣມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປຸນ ‘‘ຕສ຺ສ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ປຈິຕ຺ວາ ເປເສຫີ’’ຕິ ອາຫ. ຣຎ຺ຎາ ຕຖາ ເປສິເຕ ມາຄຓ຺ຑິຍາ ອຏ຺ຐ ມາຣິຕກຸກ຺ກຸເຏ ຕຖາ ວຕ຺ວາ ເປເສສິ. ສາມາວຕີ ປຈິຕ຺ວາ ທສພລສ຺ສ ປາເຫສິ. ມາຄຓ຺ຑິຍາ ເຕນປິ ຣາຊານໍ ໂກເປຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ.

ຣາຊາ ປນ ຕີສຸ ມເຫສີສຸ ເອເກກິສ຺ສາ ວສນຏ຺ຐາເນ ສຕ຺ຕ ສຕ຺ຕ ທິວສານິ ວສຕິ. ຣາຊາ ອຕ຺ຕໂນ ຄມນຏ຺ຐານໍ ຫຕ຺ຖິກນ຺ຕວີຓໍ ອາທາຍ ຄຈ຺ຉຕິ. ມາຄຓ຺ຑິຍາ ຣຎ຺ໂຎ ສາມາວຕິຍາ ປາສາທຄມນກາເລ ທາຐາ ອຄເທນ ໂຘວາເປຕ຺ວາ ເວຬຸປພ຺ເພ ປກ຺ຂິປາເປຕ຺ວາ ເອກໍ ກຓ຺ຫສປ຺ປໂປຕກໍ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕວີຓາຍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ມາລາຄຸຬເກນ ຉິທ຺ທໍ ປິທຫິ. ຕໍ ຣຎ຺ໂຎ ຕຕ຺ຖ ຄຕກາເລ ອປຣາປຣໍ ວິຈຣນ຺ຕີ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ວີຓາຉິທ຺ທໂຕ ມາລາຄຸຬກໍ ອປເນສິ. ສປ຺ໂປ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປສ຺ສສນ຺ໂຕ ຜຓໍ ກຕ຺ວາ ສຍນປິຏ຺ເຐ ນິປຊ຺ຊິ. ສາ ອາຫ – ‘‘ຘີ ສປ຺ໂປ’’ຕິ ມຫາສທ຺ທມກາສິ. ຣາຊາ ສປ຺ປໍ ທິສ຺ວາ ກຸຊ຺ຌິ. ສາມາວຕີ ຣຎ຺ໂຎ ກຸທ຺ຘຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອິຕ຺ຖິສຕານໍ ສຎ຺ຎມທາສິ ‘‘ອຊ຺ຊ ໂອຘິສກເມຕ຺ຕາຜຣເຓນ ຣາຊານໍ ຜຣຖາ’’ຕິ. ສຍມ຺ປິ ຕຖາ ອກາສິ. ຣາຊາ ສຫສ຺ສຖາມຘນຸໍ ອາທາຍ ຊິຍໍ ໂປເຐຕ຺ວາ ສາມາວຕິໍ ຘຸເຣ ກຕ຺ວາ ສພ຺ພາ ຕາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ປຏິປາຏິຍາ ຐປາເປຕ຺ວາ ວິສປີຕໍ ຂຸຣປ຺ປໍ ສນ຺ນຍ຺ຫິຕ຺ວາ ຘນຸໍ ປູເຣຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ຂຸຣປ຺ປໍ ເນວ ຂິປິຕຸໍ, ນ ໂອໂຣປິຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ຄຕ຺ເຕຫິ ເສທາ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ສຣີຣໍ ເວຘຕິ, ມຸຂໂຕ ເຂໂຬ ປຕຕິ, ຄຓ຺ຫິຕພ຺ພຄຫຓໍ ນ ປສ຺ສຕິ, ອຖ ນໍ ສາມາວຕີ ‘‘ກິໍ, ມຫາຣາຊ, ກິລມສີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ອາມ, ເທວິ, ກິລມາມິ, ອວສ຺ສໂຍ ເມ ໂຫຫີ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ມຫາຣາຊ, ຂຸຣປ຺ປໍ ປຖວີມຸຂໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ. ຣາຊາ ຕຖາ ອກາສິ. ສາ ‘‘ຣຎ຺ໂຎ ຫຕ຺ຖໂຕ ຂຸຣປ຺ປໍ ມຸຈ຺ຈຕູ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐາສິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ຂຸຣປ຺ປໍ ມຸຈ຺ຈິ. ຣາຊາ ຕໍຂຓຎ຺ເຎວ ອຸທເກ ນິມຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອລ຺ລວຕ຺ໂຖ ອລ຺ລເກໂສ ສາມາວຕິຍາ ປາເທສຸ ນິປຕິຕ຺ວາ ‘‘ຂມ, ເທວິ, ມຍ຺ຫໍ –

‘ສມ຺ມຸຍ຺ຫາມິ ປມຸຍ຺ຫາມິ, ສພ຺ພາ ມຸຍ຺ຫນ຺ຕິ ເມ ທິສາ;

ສາມາວຕີ ມໍ ຕາຍສ຺ສຸ, ຕ຺ວຎ຺ຈ ເມ ສຣຓໍ ຠວາ’’’ຕິ. – ອາຫ;

ສາມາວຕີ –

‘‘ມາ ມໍ ຕ຺ວໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉ, ຍມຫໍ ສຣຓໍ ຄຕາ;

ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉ ຕໍ ພຸທ຺ຘໍ, ຕ຺ວຎ຺ຈ ເມ ສຣຓໍ ຠວາ’’ຕິ. –

ອາຫ. ຣາຊາ ‘‘ເຕນ ຫິ ຕໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉາມິ ສຕ຺ຖາຣຎ຺ຈ, ວຣຎ຺ຈ ເຕ ທມ຺ມີ’’ຕິ ອາຫ. ສາ ‘‘ວໂຣ ຄຫິໂຕ ໂຫຕຸ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ ອາຫ. ຣາຊາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ສຣຓໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ສງ຺ຆສ຺ສ ສຕ຺ຕາຫໍ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ສາມາວຕິໍ ວຣໍ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ສາຘຸ, ມຫາຣາຊ, ອິມໍ ເມ ວຣໍ ເທຫິ, ສຕ຺ຖາ ປຎ຺ຈຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ອິຘາຄຈ຺ຉຕຸ, ຘມ຺ມໍ ໂສສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ຣາຊາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ປຎ຺ຈຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ນິພທ຺ຘໍ ອິຘາຄຈ຺ຉຖ, ສາມາວຕິມິສ຺ສິກາ ‘ຘມ຺ມໍ ໂສສ຺ສາມາ’ຕິ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ອາຫ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ມຫາຣາຊ, ພຸທ຺ຘານໍ ນາມ ເອກຏ຺ຐານໍ ນິພທ຺ຘໍ ຄນ຺ຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ມຫາຊໂນປິ ປຈ຺ຈາສີສຕີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ເຕນ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ຠິກ຺ຂູ ອາຓາເປຖາ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ ອາຓາເປສິ. ເຖໂຣ ປຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸສຕານິ ອາທາຍ ນິພທ຺ຘໍ ຣາຊກຸລໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ຕາປິ ເທວີປມຸຂາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ເຖຣໍ ໂຠເຊຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສຸຓິໍສຸ. ສາມາວຕິຎ຺ຈ ສຕ຺ຖາ ເມຕ຺ຕາວິຫາຣີນໍ ອຸປາສິການໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສີຕິ. ເອວໍ ຣຎ຺ໂຎ ຂຸຣປ຺ປໍ ມຸຎ຺ຈິຕຸໍ ອວິສຫນຠາໂວ ສາມາວຕິຍາ ອຸປາສິກາຍ ສມາຘິວິປ຺ຜາຣາ ອິທ຺ຘີຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອເວຈ຺ຈປ຺ປສາເທນ ວາ ໂອກປ຺ປນປສາເທນ ວາ ຣຕນຕ຺ຕຍສຣຓຄມເນນ ວາ ຣຕນຕ຺ຕຍໍ ອຸປາສຕີຕິ ອຸປາສິກາຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ.

໑໗. ອຣິຍິທ຺ຘິນິທ຺ເທເສ ອຣິຍາ ອິທ຺ຘີຕິ ເຈໂຕວສິປ຺ປຕ຺ຕານໍ ຂີຓາສວອຣິຍານໍເຍວ ສມ຺ຠວໂຕ ອຣິຍາ ອິທ຺ຘີຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ. ອິຘ ຠິກ຺ຂູຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ຂີຓາສໂວ ຠິກ຺ຂຸ. ອນິຏ຺ເຐ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິນ຺ຕິ ອາຣມ຺ມຓປກຕິຍາ ອມນາເປ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ສຕ຺ເຕ ວາ ສງ຺ຂາເຣ ວາ. ເມຕ຺ຕາຍ ວາ ຜຣຕີຕິ ສຕ຺ໂຕ ເຈ ໂຫຕິ, ເມຕ຺ຕາຠາວນາຍ ຜຣຕິ. ຘາຕຸໂຕ ວາ ອຸປສໍຫຣຕີຕິ ສງ຺ຂາໂຣ ເຈ ໂຫຕິ, ‘‘ຘາຕຸມຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຘາຕຸມນສິກາຣໍ ອຸປສໍຫຣຕິ. ສຕ຺ເຕປິ ຘາຕູປສໍຫາໂຣ ວຏ຺ຏຕິ. ອສຸຠາຍ ວາ ຜຣຕີຕິ ສຕ຺ໂຕ ເຈ, ອສຸຠຠາວນາຍ ຜຣຕິ. ອນິຈ຺ຈໂຕ ວາ ອຸປສໍຫຣຕີຕິ ສງ຺ຂາໂຣ ເຈ, ‘‘ອນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ມນສິກາຣໍ ອຸປສໍຫຣຕິ. ຕທຸຠຍນ຺ຕິ ຕໍ ອຸຠຍໍ. ອຸເປກ຺ຂໂກຕິ ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາຍ ອຸເປກ຺ຂໂກ. ສໂຕຕິ ສຕິເວປຸລ຺ລປ຺ປຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ສມ຺ປຊາໂນຕິ ປຎ຺ຎາຍ ສມ຺ປຊານກາຣິຕ຺ຕາ. ຈກ຺ຂຸນາ ຣູປໍ ທິສ຺ວາຕິ ກາຣຓວເສນ ຈກ຺ຂູຕິ ລທ຺ຘໂວຫາເຣນ ຣູປທສ຺ສນສມຕ຺ເຖນ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາເຓນ ຣູປໍ ທິສ຺ວາ. ໂປຣາຓາ ປນາຫຸ – ‘‘ຈກ຺ຂຸ ຣູປໍ ນ ປສ຺ສຕິ ອຈິຕ຺ຕກຕ຺ຕາ, ຈິຕ຺ຕໍ ນ ປສ຺ສຕິ ອຈກ຺ຂຸກຕ຺ຕາ, ທ຺ວາຣາຣມ຺ມຓສງ຺ຆຏ຺ຏເນ ປນ ປສາທວຕ຺ຖຸເກນ ຈິຕ຺ເຕນ ປສ຺ສຕິ. ອີທິສີ ປເນສາ ‘ຘນຸນາ ວິຊ຺ຌຕີ’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ສສມ຺ຠາຣກຖາ ນາມ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາເຓນ ຣູປໍ ທິສ຺ວາຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໑໓໕໒). ອຖ ວາ ຈກ຺ຂຸນາ ກຣຓຠູເຕນ ຣູປໍ ທິສ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເນວ ສຸມໂນ ໂຫຕີຕິ ເຄຫສິຕໂສມນສ຺ສປຏິກ຺ເຂໂປ, ນ ກິຣິຍຠູຕາຍ ໂສມນສ຺ສເວທນາຍ. ນ ທຸມ຺ມໂນຕິ ສພ຺ພໂທມນສ຺ສປຏິກ຺ເຂໂປ. ອຸເປກ຺ຂໂກ ວິຫຣຕີຕິ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓາປາເຖ ປຣິສຸທ຺ຘປກຕິຠາວາວິຊຫນາກາຣຠູຕາຍ ຉສຸ ທ຺ວາເຣສຸ ປວຕ຺ຕນໂຕ ‘‘ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ’’ຕິ ລທ຺ຘນາມາຍ ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາຍ ອຸເປກ຺ຂໂກ ວິຫຣຕິ. ໂສເຕນ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

໑໘. ກມ຺ມວິປາກຊິທ຺ຘິນິທ຺ເທເສ ສພ຺ເພສໍ ປກ຺ຂີນນ຺ຕິ ສພ຺ເພສໍ ປກ຺ຂິຊາຕານໍ ຌານາຠິຎ຺ຎາ ວິນາເຍວ ອາກາເສນ ຄມນໍ. ຕຖາ ສພ຺ເພສໍ ເທວານໍ ອາກາສຄມນໍ ທສ຺ສນາທີນິ ຈ. ເອກຈ຺ຈານໍ ມນຸສ຺ສານນ຺ຕິ ປຐມກປ຺ປິການໍ ມນຸສ຺ສານໍ. ເອກຈ຺ຈານໍ ວິນິປາຕິການນ຺ຕິ ປິຍງ຺ກຣມາຕາ ປຸນພ຺ພສຸມາຕາ ຜຸສ຺ສມິຕ຺ຕາ ຘມ຺ມຄຸຕ຺ຕາຕິເອວມາທີນໍ ສຸຂສມຸສ຺ສຍໂຕ ວິນິປຕິຕຕ຺ຕາ ວິນິປາຕິການໍ ອຎ຺ເຎສຎ຺ຈ ເປຕານໍ ນາຄສຸປຓ຺ຓານຎ຺ຈ ອາກາສຄມນາທິກໍ ກມ຺ມວິປາກຊາ ອິທ຺ຘິ.

ປຸຎ຺ຎວໂຕ ອິທ຺ຘິນິທ຺ເທເສ ຣາຊາຕິ ຘມ຺ເມນ ປເຣສໍ ຣຎ຺ຊນໂຕ ຣາຊາ. ຣຕນຈກ຺ກໍ ວຕ຺ເຕຕີຕິ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ. ເວຫາສໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍຄຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ຈຕຸຣງ຺ຄິນິຍາຕິ ຫຕ຺ຖິອສ຺ສຣຖປຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕຈຕຸອງ຺ຄວຕິຍາ. ເສນາຕິ ເຕສໍ ສມູຫມຕ຺ຕເມວ. ອນ຺ຕມໂສຕິ ເຫຏ຺ຐິມນ຺ຕໂຕ. ອສ຺ສພນ຺ຘາ ນາມ ອສ຺ສານໍ ຣກ຺ຂກາ. ໂຄປຸຣິສາ ນາມ ຄຸນ຺ນໍ ຣກ຺ຂກາ. ອຸປາທາຍາຕິ ອວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ. ເອວໍ ເຕສໍ ເວຫາສຄມນຎ຺ຈ ປຸຎ຺ຎວໂຕ ອິທ຺ຘີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ໂຊຕິກສ຺ສ ຄຫປຕິສ຺ສ ປຸຎ຺ຎວໂຕ ອິທ຺ຘີຕິ ໂຊຕິໂກ ນາມ ປຸພ຺ເພ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘສຸ ກຕາຘິກາໂຣ ຣາຊຄຫນຄເຣ ເສຏ຺ຐິ. ຕສ຺ສ ກິຣ ຊາຕທິວເສ ສກລນຄເຣ ສພ຺ພາວຸຘານິ ຊລິໍສຸ, ສພ຺ເພສໍ ກາຍາຣຸຬ຺ຫານິ ອາຠຣຓານິປິ ປຊ຺ຊລິຕານິ ວິຍ ໂອຠາສໍ ມຸຎ຺ຈິໍສຸ, ນຄຣໍ ເອກປຊ຺ໂຊຕໍ ອໂຫສິ. ອຖສ຺ສ ນາມຄ຺ຄຫຓທິວເສ ສກລນຄຣສ຺ສ ເອກໂຊຕິຠູຕຕ຺ຕາ ໂຊຕິໂກຕິ ນາມໍ ກຣິໍສຸ. ອຖສ຺ສ ວຍປ຺ປຕ຺ຕກາເລ ເຄຫກຣຓຕ຺ຖາຍ ຠູມິຕເລ ໂສຘິຍມາເນ ສກ຺ໂກ ເທວຣາຊາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ໂສຬສກຣີສມຕ຺ເຕ ຐາເນ ປຖວິໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕຣຕນມຍໍ ສຕ຺ຕຠູມິກໍ ປາສາທໍ ອຸຏ຺ຐາເປສິ, ປາສາທໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕຣຕນມເຍ ສຕ຺ຕທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐກຍຸຕ຺ເຕ ສຕ຺ຕປາກາເຣ ອຸຏ຺ຐາເປສິ, ປາກາຣປຣິຍນ຺ເຕ ຈຕຸສຏ຺ຐິ ກປ຺ປຣຸກ຺ເຂ ອຸຏ຺ຐາເປສິ, ປາສາທສ຺ສ ຈຕູສຸ ກຓ຺ເຓສຸ ໂຍຊນິກຕິຄາວຸຕິກທ຺ວິຄາວຸຕິກເອກຄາວຸຕິກາ ຈຕສ຺ໂສ ນິຘິກຸມ຺ຠິໂຍ ອຸຏ຺ຐາເປສິ. ປາສາທສ຺ສ ຈຕູສຸ ກຓ຺ເຓສຸ ຕຣຸຓຕາລກ຺ຂນ຺ຘປ຺ປມາຓາ ຈຕສ຺ໂສ ສຸວຓ຺ຓມຍາ ອຸຈ຺ຉຸຍຏ຺ຐິໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໍສຸ. ຕາສໍ ມຓິມຍານິ ປຕ຺ຕານິ ສຸວຓ຺ຓມຍານິ ປພ຺ພານິ ອເຫສຸໍ. ສຕ຺ຕສຸ ທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐເກສຸ ເອເກກສ຺ມິໍ ເອກທ຺ວິຕິຈຕຸປຎ຺ຈຉສຕ຺ຕຍກ຺ຂສຫສ຺ສປຣິວາຣາ ສຕ຺ຕ ຍກ຺ຂາ ອາຣກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫິໍສຸ.

ພິມ຺ພິສາຣມຫາຣາຊາ ປາສາທາທີນໍ ອຸຏ຺ຐານໍ ສຸຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິຉຕ຺ຕໍ ປຫິຓິ. ໂສ ໂຊຕິກເສຏ຺ຐີຕິ ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ປາກໂຏ ຫຸຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣກຸຣຸໂຕ ເທວຕາຫິ ອາເນຕ຺ວາ ສິຣິຄພ຺ເຠ ນິສີທາປິຕາຍ ເອກຎ຺ຈ ຕຓ຺ຑຸລນາຬິໍ ຕໂຍ ຈ ໂຊຕິປາສາເຓ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄຕາຍ ຠຣິຍາຍ ສທ຺ຘິໍ ຕສ຺ມິໍ ປາສາເທ ມຫາສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວນ຺ໂຕ ວສິ. ເຕສໍ ຍາວຊີວໍ ຕາຍ ເອກຕຓ຺ຑຸລນາຬິຍາ ຠຕ຺ຕໍ ປໂຫສິ. ສເຈ ກິຣ ເຕ ສກຏສຕມ຺ປິ ຕຓ຺ຑຸລານໍ ປູເຣຕຸກາມາ ໂຫນ຺ຕິ, ສາ ຕຓ຺ຑຸລນາຬິເຍວ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ. ຠຕ຺ຕປຈນກາເລ ຕຓ຺ຑຸເລ ອຸກ຺ຂລິຍໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ເຕສໍ ປາສາຓານໍ ອຸປຣິ ຐເປນ຺ຕິ. ປາສາຓາ ຕາວເທວ ປຊ຺ຊລິຕ຺ວາ ຠຕ຺ເຕ ປກ຺ກມຕ຺ເຕ ນິພ຺ພາຍນ຺ຕິ. ເຕເນວ ສຎ຺ຎາເຓນ ຠຕ຺ຕສ຺ສ ປກ຺ກຠາວໍ ຊານນ຺ຕິ. ສູເປຍ຺ຍາທິປຈນກາເລປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເອວໍ ເຕສໍ ໂຊຕິປາສາເຓຫິ ອາຫາໂຣ ປຈ຺ຈຕິ, ມຓິອາໂລເກນ ວສນ຺ຕິ. ອຄ຺ຄິສ຺ສ ວາ ທີປສ຺ສ ວາ ໂອຠາສເມວ ນ ຊານິໍສຸ. ໂຊຕິກສ຺ສ ກິຣ ເອວຣູປາ ສມ຺ປຕ຺ຕີຕິ ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ປາກໂຏ ອໂຫສິ. ມຫາຊໂນ ຍານາທີຫິ ທສ຺ສນຕ຺ຖາຍ ອາຄຈ຺ຉຕິ. ໂຊຕິກເສຏ຺ຐິ ອາຄຕາຄຕານໍ ອຸຕ຺ຕຣກຸຣຸຕຓ຺ຑຸລານໍ ຠຕ຺ຕໍ ທາເປຕິ, ‘‘ກປ຺ປຣຸກ຺ເຂຫິ ວຕ຺ຖາຠຣຓານິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕູ’’ຕິ ອາຓາເປຕິ, ‘‘ຄາວຸຕິກນິຘິກຸມ຺ຠິຍາ ມຸຂໍ ວິວຣາເປຕ຺ວາ ຍາປນມຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕູ’’ຕິ ອາຓາເປຕິ. ສກລຊມ຺ພຸທີປວາສິເກສຸ ຘນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕສຸ ນິຘິກຸມ຺ຠິຍາ ອງ຺ຄຸລມຕ຺ຕມ຺ປິ ອູນໍ ນາໂຫສີຕິ ອຍມສ຺ສ ປຸຎ຺ຎວໂຕ ອິທ຺ຘິ.

ຊຏິລສ຺ສ ຄຫປຕິສ຺ສ ປຸຎ຺ຎວໂຕ ອິທ຺ຘີຕິ ຊຏິໂລ ນາມ ກສ຺ສປສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຘາຕຸເຈຕິເຍ ກຕາຘິກາໂຣ ຕກ຺ກສິລາຍໍ ເສຏ຺ຐິ. ຕສ຺ສ ກິຣ ມາຕາ ພາຣາຓສິຍໍ ເສຏ຺ຐິຘີຕາ ອຠິຣູປາ ອໂຫສິ. ຕໍ ປນ຺ນຣສໂສຬສວສ຺ສຸທ຺ເທສິກກາເລ ອາຣກ຺ຂນຕ຺ຖາຍ ສຕ຺ຕຠູມິກສ຺ສ ປາສາທສ຺ສ ອຸປຣິຕເລ ວາສຍິໍສຸ. ຕໍ ເອກທິວສໍ ວາຕປານໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ພຫິ ໂອໂລກິຍມານໍ ອາກາເສນ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ວິຊ຺ຊາຘໂຣ ທິສ຺ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນສິເນໂຫ ວາຕປາເນນ ປວິສິຕ຺ວາ ຕາຍ ສທ຺ຘິໍ ສນ຺ຖວມກາສິ. ສາ ເຕນ ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫິ. ອຖ ນໍ ທາສີ ທິສ຺ວາ ‘‘ອມ຺ມ, ກິໍ ອິທ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ໂຫຕຸ, ກສ຺ສຈິ ມາ ອາຈິກ຺ຂີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ຠເຍນ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ. ສາປິ ທສເມ ມາເສ ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຍິຕ຺ວາ ນວຠາຊນໍ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕໍ ທາຣກໍ ນິປຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ ຕໍ ຠາຊນໍ ປິທຫິຕ຺ວາ ອຸປຣິ ປຸປ຺ຜທາມານິ ຐເປຕ຺ວາ ‘‘ອິມໍ ສີເສນ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຄງ຺ຄາຍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຫິ, ‘ກິໍ ອິທ’ນ຺ຕິ ຈ ປຸຏ຺ຐາ ‘ອຍ຺ຍາຍ ເມ ພລິກມ຺ມ’ນ຺ຕິ ວເທຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ທາສິໍ ອາຓາເປສິ. ສາ ຕຖາ ອກາສິ. ເຫຏ຺ຐາຄງ຺ຄາຍປິ ທ຺ເວ ອິຕ຺ຖິໂຍ ນ຺ຫາຍມານາ ຕໍ ຠາຊນໍ ອຸທເກນ ອາຫຣິຍມານໍ ທິສ຺ວາ ເອກາ ‘‘ມຍ຺ເຫຕໍ ຠາຊນ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ເອກາ ‘‘ຍໍ ເອຕສ຺ສ ອນ຺ໂຕ, ຕໍ ມຍ຺ຫ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ຠາຊເນ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ຕໍ ອາທາຍ ຖເລ ຐເປຕ຺ວາ ວິວຣິຕ຺ວາ ທາຣກໍ ທິສ຺ວາ ເອກາ ‘‘ມມ ຠາຊນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ທາຣໂກ ມເມວ ໂຫຕີ’’ຕິ ອາຫ. ເອກາ ‘‘ຍໍ ຠາຊນສ຺ສ ອນ຺ໂຕ, ຕໍ ມມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ມມ ທາຣໂກ’’ຕິ ອາຫ. ຕາ ວິວທມານາ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອມຈ຺ເຈສຸ ວິນິຈ຺ຉິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ເຕສຸ ຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມໍສຸ. ຣາຊາ ຕາສໍ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ຕ຺ວໍ ທາຣກໍ ຄຓ຺ຫ, ຕ຺ວໍ ຠາຊນ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຍາຍ ປນ ທາຣໂກ ລທ຺ໂຘ, ສາ ມຫາກຈ຺ຈາຍນຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐາຍິກາ ໂຫຕິ. ສາ ຕໍ ທາຣກໍ ‘‘ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພາເຊສ຺ສາມີ’’ຕິ ໂປເສສິ. ຕສ຺ສ ຊາຕທິວເສ ຄພ຺ຠມລສ຺ສ ໂຘວິຕ຺ວາ ອນປນີຕຕ຺ຕາ ເກສາ ຊຏິຕາ ຫຸຕ຺ວາ ອຏ຺ຐໍສຸ. ເຕນສ຺ສ ຊຏິໂລເຕວ ນາມໍ ອກໍສຸ.

ຕສ຺ສ ປທສາ ວິຈຣຓກາເລ ເຖໂຣ ຕໍ ເຄຫໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິ. ອຸປາສິກາ ເຖຣໍ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ອາຫາຣມທາສິ. ເຖໂຣ ທາຣກໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຸປາສິເກ, ທາຣໂກ ເຕ ລທ຺ໂຘ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ, ອິມາຫໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພາເຊສ຺ສນ຺ຕິ ໂປເສສິ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ເຖໂຣ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ຕໍ ອາທາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ‘‘ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ ອິມສ຺ສ ຄິຫິສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວິຕຸໍ ປຸຎ຺ຎກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ‘‘ມຫາປຸຎ຺ໂຎ ສຕ຺ໂຕ ມຫາສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວິສ຺ສຕິ, ທຫໂຣ ເອວ ຈ ຕາວ, ຎາຓມ຺ປິ ຕາວສ຺ສ ປຣິປາກໍ ນ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຕໍ ອາທາຍ ຕກ຺ກສິລາຍໍ ເອກສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐາກສ຺ສ ເຄຫໍ ອຄມາສິ. ໂສ ເຖຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຐິໂຕ ທາຣກໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ທາຣໂກ, ຠນ຺ເຕ, ລທ຺ໂຘ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອາມ, ອຸປາສກ, ປພ຺ພຊິສ຺ສຕິ, ທຫໂຣ ຕາວ ຕວ ສນ຺ຕິເກ ໂຫຕູ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ຕໍ ປຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ຐເປຕ຺ວາ ປຏິຊຄ຺ຄິ. ຕສ຺ສ ປນ ເຄເຫ ທ຺ວາທສ ວສ຺ສານິ ຠຓ຺ຑກໍ ອຸສ຺ສນ຺ນໍ ໂຫຕິ. ໂສ ຄາມນ຺ຕຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ສພ຺ພມ຺ປິ ຕໍ ຠຓ຺ຑກໍ ອາປຓໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຠຓ຺ຑກສ຺ສ ມູລໍ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ເອຕ຺ຕກໍ ນາມ ຘນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ທເທຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ.

ຕໍ ທິວສໍ ນຄຣປຣິຄ຺ຄາຫິກາ ເທວຕາ ອນ຺ຕມໂສ ຊີຣກມຣິຈມຕ຺ຕເກນາປິ ອຕ຺ຖິເກ ຕສ຺ເສວ ອາປຓາຠິມຸເຂ ກຣິໍສຸ. ໂສ ທ຺ວາທສ ວສ຺ສານິ ອຸສ຺ສນ຺ນຠຓ຺ຑກໍ ເອກທິວເສເນວ ວິກ຺ກິຓິ. ກຸຏຸມ຺ພິໂກ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອາປເຓ ກິຎ຺ຈິ ອທິສ຺ວາ ‘‘ສພ຺ພໍ ເຕ, ຕາຕ, ຠຓ຺ຑກໍ ນາສິຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ‘‘ນ ນາສິຕໍ, ຕາຕ, ສພ຺ພໍ ຕຸມ຺ເຫຫິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ວິກ຺ກິຓິຕໍ, ອິທໍ ອສຸກສ຺ສ ມູລໍ, ອິທໍ ອສຸກສ຺ສ ມູລ’’ນ຺ຕິ ສພ຺ພມູລໍ ຕສ຺ເສວ ອປ຺ເປສິ. ກຸຏຸມ຺ພິໂກ ປສີທິຕ຺ວາ ‘‘ອນຄ຺ໂຆ ປຸຣິໂສ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ຊີວິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວຍປ຺ປຕ຺ຕໍ ຘີຕຣໍ ຕສ຺ສ ທຕ຺ວາ ‘‘ເຄຫມສ຺ສ ກໂຣຖາ’’ຕິ ປຸຣິເສ ອາຓາເປຕ຺ວາ ນິຏ຺ຐິເຕ ເຄເຫ ‘‘ຄຈ຺ຉຖ ຕຸມ຺ເຫ, ອຕ຺ຕໂນ ເຄເຫ ວສຖາ’’ຕິ ອາຫ. ອຖສ຺ສ ເຄຫປວິສນກາເລ ເອເກນ ປາເທນ ອຸມ຺ມາເຣ ອກ຺ກນ຺ຕມຕ຺ເຕ ເຄຫສ຺ສ ປຈ຺ຉິມຠາເຄ ຠູມິຏ຺ຐາເນ ອສີຕິຫຕ຺ໂຖ ສຸວຓ຺ຓປພ຺ພໂຕ ອຸຏ຺ຐຫິ. ຣາຊາ ກິຣ ຊຏິລສ຺ສ ເຄເຫ ຠູມິໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓປພ຺ພໂຕ ອຸຏ຺ຐິໂຕຕິ ສຸຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ເສຏ຺ຐິຉຕ຺ຕໍ ເປເສສິ. ໂສ ຊຏິລເສຏ຺ຐິ ນາມ ອໂຫສີຕິ ອຍມສ຺ສ ປຸຎ຺ຎວໂຕ ອິທ຺ຘິ.

ເມຓ຺ຑກສ຺ສ ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ປຸຎ຺ຎວໂຕ ອິທ຺ຘີຕິ (ມຫາວ. ໒໙໖) ເມຓ຺ຑໂກ ນາມ ວິປສ຺ສິມ຺ຫິ ຠຄວຕິ ກຕາຘິກາໂຣ ມຄຘຣຏ຺ເຐ ຠທ຺ທິຍນຄເຣ ເສຏ຺ຐິ. ຕສ຺ສ ກິຣ ປຈ຺ຉິມເຄເຫ ອຏ຺ຐກຣີສມຕ຺ເຕ ຐາເນ ຫຕ຺ຖິອສ຺ສອຸສຠປ຺ປມາຓາ ສຸວຓ຺ຓເມຓ຺ຑກາ ປຖວິໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ປິຏ຺ຐິຍາ ປິຏ຺ຐິໍ ປຫຣມານາ ອຸຏ຺ຐຫິໍສຸ, ເຕສໍ ມຸເຂສຸ ປຎ຺ຈວຓ຺ຓານໍ ສຸຕ຺ຕານໍ ເຄຓ຺ຑຸກາ ປກ຺ຂິຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ສປ຺ປິເຕລມຘຸຜາຓິຕາທີຫິ ຈ ວຕ຺ຖຈ຺ຉາທນຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓາທີຫິ ຈ ອຕ຺ເຖ ສຕິ ເຕສໍ ມຸຂໂຕ ເຄຓ຺ຑຸກໍ ອປເນນ຺ຕິ. ເອກສ຺ສປິ ເມຓ຺ຑກສ຺ສ ມຸຂໂຕ ສກລຊມ຺ພຸທີປວາສີນໍ ປໂຫນກໍ ສປ຺ປິເຕລມຘຸຜາຓິຕວຕ຺ຖຈ຺ຉາທນຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓໍ ນິກ຺ຂມຕິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາເຍສ ເມຓ຺ຑກເສຏ຺ຐີຕິ ປຎ຺ຎາຍີຕິ ອຍມສ຺ສ ປຸຎ຺ຎວໂຕ ອິທ຺ຘິ.

ໂຆສິຕສ຺ສ ຄຫປຕິສ຺ສ ປຸຎ຺ຎວໂຕ ອິທ຺ຘີຕິ ໂຆສິໂຕ (ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໒໖໐-໒໖໑) ນາມ ປຈ຺ເຈກສມ຺ພຸທ຺ເຘ ກຕາຘິກາໂຣ ສກ຺ກຣຏ຺ເຐ ໂກສມ຺ພິຍໍ ເສຏ຺ຐິ. ໂສ ກິຣ ເທວໂລກໂຕ ຈວິຕ຺ວາ ໂກສມ຺ພິຍໍ ນຄຣໂສຠິນິຍາ ກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ສາ ຕໍ ວິຊາຕທິວເສ ສຸປ຺ເປ ສຍາເປຕ຺ວາ ສງ຺ກາຣກູເຏ ຉຑ຺ຑາເປສິ. ທາຣກໍ ກາກສຸນຂາ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ນິສີທິໍສຸ. ເອໂກ ປຸຣິໂສ ຕໍ ທິສ຺ວາວ ປຸຕ຺ຕສຎ຺ຎໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ‘‘ປຸຕ຺ໂຕ ເມ ລທ຺ໂຘ’’ຕິ ເຄຫໍ ເນສິ. ຕທາ ໂກສມ຺ພິກເສຏ຺ຐິ ປຸໂຣຫິຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິໍ, ອາຈຣິຍ, ອຊ຺ຊ ເຕ ຕິຖິກຣຓນກ຺ຂຕ຺ຕາທໂຍ ໂອໂລກິຕາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອາມ, ມຫາເສຏ຺ຐີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ຊນປທສ຺ສ ກິໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ນຄເຣ ອຊ຺ຊ ຊາຕທາຣໂກ ເຊຏ຺ຐເສຏ຺ຐິ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາຫ. ຕທາ ເສຏ຺ຐິໂນ ຠຣິຍາ ຄຣຸຄພ຺ຠາ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ໂສ ສີຆໍ ເຄຫໍ ເປເສສິ ‘‘ຄຈ຺ຉ, ຊານາຫິ ນໍ ວິຊາຕາ ວາ, ນ ວາ’’ຕິ. ‘‘ນ ວິຊາຕາ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກາຬິໍ ນາມ ທາສິໍ ປກ຺ໂກສິຕ຺ວາ ສຫສ຺ສໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉ, ອິມສ຺ມິໍ ນຄເຣ ອຸປຘາເຣຕ຺ວາ ອຊ຺ຊ ຊາຕທາຣກໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ເອຫີ’’ຕິ ອາຫ. ສາ ອຸປຘາເຣນ຺ຕີ ຕໍ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ທາຣກໍ ຕໍ ທິວສໍ ຊາຕໍ ຎຕ຺ວາ ສຫສ຺ສໍ ທຕ຺ວາ ອາເນຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິໂນ ທສ຺ເສສິ. ເສຏ຺ຐິ ‘‘ສເຈ ເມ ຘີຕາ ຊາຍິສ຺ສຕິ, ຕາຍ ນໍ ສທ຺ຘິໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິຏ຺ຐານສ຺ສ ສາມິກໍ ກຣິສ຺ສາມິ. ສເຈ ປຸຕ຺ໂຕ ຊາຍິສ຺ສຕິ, ຆາເຕສ຺ສາມິ ນ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຕໍ ເຄເຫ ວຑ຺ຒາເປສິ.

ອຖສ຺ສ ຠຣິຍາ ກຕິປາຫຈ຺ຈເຍນ ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຍິ. ເສຏ຺ຐິ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ອສຕິ ມມ ປຸຕ຺ໂຕ ເສຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ ລຠິສ຺ສຕິ. ອິທາເນວ ນໍ ມາເຣຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ກາຬິໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉ ເຊ, ວຊໂຕ ຄຸນ຺ນໍ ນິກ຺ຂມນເວລາຍ ວຊທ຺ວາຣມຊ຺ເຌ ອິມໍ ຕິຣິຍໍ ນິປຊ຺ຊາເປຫິ, ຄາວິໂຍ ນໍ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ມາເຣສ຺ສນ຺ຕິ, ມທ຺ທິຕາມທ຺ທິຕຠາວໍ ປນສ຺ສ ຎຕ຺ວາ ເອຫີ’’ຕິ ອາຫ. ສາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂຄປາລເກນ ວຊທ຺ວາເຣ ວິວຏມຕ຺ເຕເຍວ ຕໍ ຕຖາ ນິປຊ຺ຊາເປສິ. ໂຄຄຓເຊຏ຺ຐໂກ ອຸສໂຠ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ກາເລ ສພ຺ພປຈ຺ຉາ ນິກ຺ຂມນ຺ໂຕປິ ຕໍທິວສໍ ສພ຺ພປຐມໍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ທາຣກໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ປາທານໍ ອນ຺ຕເຣ ກຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ອເນກສຕາ ຄາໂວ ອຸສຠສ຺ສ ທ຺ເວ ປສ຺ສານິ ຆໍສນ຺ຕິໂຍ ນິກ຺ຂມິໍສຸ. ໂຄປາລໂກປິ ‘‘ອຍໍ ອຸສໂຠ ປຸພ຺ເພ ສພ຺ພປຈ຺ຉາ ນິກ຺ຂມຕິ, ອຊ຺ຊ ປນ ປຐມໍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ທ຺ວາຣມຊ຺ເຌ ນິຈ຺ຈໂລວ ຐິໂຕ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ເອຕ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ນິປນ຺ນໍ ທາຣກໍ ທິສ຺ວາ ປຸຕ຺ຕສິເນຫໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ‘‘ປຸຕ຺ໂຕ ເມ ລທ຺ໂຘ’’ຕິ ເຄຫໍ ເນສິ.

ກາຬີ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິນາ ປຸຈ຺ຉິຕາ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉ, ນໍ ປຸນ ອິມໍ ສຫສ຺ສໍ ທຕ຺ວາ ອາເນຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ປຸນ ອາເນຕ຺ວາ ອທາສິ. ອຖ ນໍ ເສຏ຺ຐິ ອາຫ – ‘‘ອມ຺ມ ກາຬິ, ອິມສ຺ມິໍ ນຄເຣ ປຎ຺ຈສກຏສຕານິ ປຈ຺ຈູສກາເລ ອຸຏ຺ຐາຍ ວາຓິຊ຺ຊາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕ຺ວໍ ອິມໍ ເນຕ຺ວາ ຈກ຺ກມຄ຺ເຄ ນິປຊ຺ຊາເປຫິ, ໂຄຓາ ວາ ນໍ ມທ຺ທິສ຺ສນ຺ຕິ, ຈກ຺ກໍ ວາ ຉິນ຺ທິສ຺ສຕິ, ປວຕ຺ຕິຎ຺ຈສ຺ສ ຎຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາສີ’’ຕິ. ສາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຈກ຺ກມຄ຺ເຄ ນິປຊ຺ຊາເປສິ. ສາກຏິກເຊຏ຺ຐໂກ ປຸຣໂຕ ອໂຫສິ. ອຖສ຺ສ ໂຄຓາ ຕໍ ຐານໍ ປຕ຺ວາ ຘຸຣໍ ຉຑ຺ເຑສຸໍ, ປຸນປ຺ປຸນໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ປາຊິຍມານາປິ ປຸຣໂຕ ນ ຄຈ຺ຉິໍສຸ. ເອວໍ ຕສ຺ສ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ວາຍມນ຺ຕສ຺ເສວ ອຣຸຓໍ ອຸຏ຺ຐຫິ. ໂສ ‘‘ກິໍ ນາມ ໂຄຓາ ກຣິໍສູ’’ຕິ ມຄ຺ຄໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ທາຣກໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ຠາຣິຍໍ ວຕ ກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ປຸຕ຺ໂຕ ເມ ລທ຺ໂຘ’’ຕິ ຕຸຏ຺ຐມານໂສ ຕໍ ເຄຫໍ ເນສິ.

ກາຬີປິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິນາ ປຸຈ຺ຉິຕາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉ, ນໍ ປຸນ ສຫສ຺ສໍ ທຕ຺ວາ ອາເນຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ຕຖາ ອກາສິ. ອຖ ນໍ ເສຏ຺ຐິ ອາຫ – ‘‘ອິທານິ ນໍ ອາມກສຸສານໍ ເນຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕເຣ ນິປຊ຺ຊາເປຫິ, ຕຕ຺ຖ ສຸນຂາທີຫິ ຂາທິໂຕ, ອມນຸສ຺ເສນ ວາ ປຫໂຏ ມຣິສ຺ສຕິ, ມຕາມຕຠາວຎ຺ຈສ຺ສ ຊານິຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາສີ’’ຕິ. ສາ ຕໍ ເນຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ນິປຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ ເອກມນ຺ເຕ ອຏ຺ຐາສິ. ຕໍ ສຸນຂາທໂຍ ວາ ອມນຸສ຺ໂສ ວາ ອຸປສງ຺ກມິຕຸໍ ນາສກ຺ຂິໍສຸ. ອເຖໂກ ອຊປາໂລ ອຊາ ໂຄຈຣໍ ເນນ຺ໂຕ ສຸສານປສ຺ເສນ ຄຈ຺ຉຕິ. ເອກາ ອຊາ ປຓ຺ຓານິ ຂາທມານາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ທາຣກໍ ທິສ຺ວາ ຊຓ຺ຓຸເກຫິ ຐຕ຺ວາ ທາຣກສ຺ສ ຖນໍ ອທາສິ. ອຊປາລເກນ ‘‘ເຫ ເຫ’’ຕິ ສທ຺ເທ ກເຕປິ ນ ນິກ຺ຂມິ. ໂສ ‘‘ຍຏ຺ຐິຍາ ນໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ນີຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕຣໍ ປວິຏ຺ໂຐ ຊຓ຺ຓຸເກຫິ ຐຕ຺ວາ ທາຣກໍ ຂີຣໍ ປາຍນ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ທາຣເກ ປຸຕ຺ຕສິເນຫໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ‘‘ປຸຕ຺ໂຕ ເມ ລທ຺ໂຘ’’ຕິ ອາທາຍ ປກ຺ກາມິ.

ກາຬີ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິນາ ປຸຈ຺ຉິຕາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉ, ນໍ ປຸນ ສຫສ຺ສໍ ທຕ຺ວາ ອາເນຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ຕຖາ ອກາສິ. ອຍ ນໍ ເສຏ຺ຐິ ອາຫ – ‘‘ອມ຺ມ, ອິມໍ ອາທາຍ ໂຈຣປປາຕປພ຺ພຕໍ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ປປາເຕ ຂິປ, ປພ຺ພຕກຸຈ຺ຉິຍໍ ປຏິຫຎ຺ຎມາໂນ ຂຓ຺ຑາຂຓ຺ຑິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ຠູມິຍໍ ປຕິສ຺ສຕິ, ມຕາມຕຠາວຎ຺ຈສ຺ສ ຎຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາສີ’’ຕິ. ສາ ຕໍ ຕຖາ ເນຕ຺ວາ ປພ຺ພຕມຕ຺ຖເກ ຐຕ຺ວາ ຂິປິ. ຕໍ ໂຂ ປນ ປພ຺ພຕກຸຈ຺ຉິໍ ນິສ຺ສາຍ ມຫາເວຬຸຄຸມ຺ໂພ ປພ຺ພຕານຸສາເຣເນວ ວຑ຺ຒິ, ຕສ຺ສ ມຕ຺ຖກໍ ຆນຊາໂຕ ຊິຎ຺ຊຸກຄຸມ຺ໂພ ອວຕ຺ຖຣິ. ທາຣໂກ ປຕນ຺ໂຕ ໂກຊເວ ວິຍ ຕສ຺ມິໍ ປຕິ. ຕໍ ທິວສຎ຺ຈ ນຬກາຣເຊຏ຺ຐກສ຺ສ ເວຓຸພລິ ປຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ໂສ ປຸຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ເວຬຸຄຸມ຺ພໍ ຉິນ຺ທິຕຸໍ ອາຣຠິ. ຕສ຺ມິໍ ຈລິເຕ ທາຣໂກ ສທ຺ທມກາສິ. ໂສ ທາຣກສທ຺ໂທ ວິຍາຕິ ເອເກນ ປສ຺ເສນ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ປຸຕ຺ໂຕ ເມ ລທ຺ໂຘ’’ຕິ ຕຸຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕ ອາທາຍ ຄໂຕ. ກາຬີ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິນາ ປຸຈ຺ຉິຕາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉ, ນໍ ປຸນ ສຫສ຺ສໍ ທຕ຺ວາ ອາເນຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ຕຖາ ອກາສິ.

ເສຏ຺ຐິໂນ ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ກໂຣນ຺ຕສ຺ເສວ ທາຣໂກ ວຑ຺ຒິໂຕ. ມຫາໂຆສວຈນຕ຺ຕາ ຈສ຺ສ ໂຆສິໂຕເຕວ ນາມໍ ອໂຫສິ. ໂສ ເສຏ຺ຐິໂນ ອກ຺ຂິມ຺ຫິ ກຓ຺ຏໂກ ວິຍ ຂາຍິ, ອຸຊຸກໍ ໂອໂລເກຕຸມ຺ປິ ນ ວິສຫິ. ອຖສ຺ສ ມຣຓູປາຍໍ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ກຸມ຺ຠກາຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ‘‘ກທາ ອາວາປໍ ອາລິມ຺ເປສ຺ສສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ສ຺ເວ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ເຕນ ຫິ ອິທໍ ສຫສ຺ສໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ມເມກໍ ກມ຺ມໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກິໍ ສາມີ’’ຕິ? ‘‘ເອໂກ ເມ ອວຊາຕປຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ຕວ ສນ຺ຕິກໍ ເປສິສ຺ສາມິ, ອຖ ນໍ ຄພ຺ຠໍ ປເວເສຕ຺ວາ ຕິຓ຺ຫາຍ ວາສິຍາ ຂຓ຺ຑາຂຓ຺ຑິກໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຈາຏິຍໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອາວາເປ ປເວເສຍ຺ຍາສີຕິ. ອິທໍ ເຕ ສຫສ຺ສໍ ສຈ຺ຈກາຣສທິສໍ, ອຸຕ຺ຕຣິໍ ປນ ເຕ ກຕ຺ຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກໍ ປຈ຺ຉາ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ກຸມ຺ຠກາໂຣ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ.

ເສຏ຺ຐິ ປຸນທິວເສ ໂຆສິຕໍ ປກ຺ໂກສິຕ຺ວາ ‘‘ຫິຍ຺ໂຍ ມຍາ ກຸມ຺ຠກາໂຣ ເອກໍ ກມ຺ມໍ ອາຓຕ຺ໂຕ, ເອຫິ, ຕ຺ວໍ ຕາຕ, ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອວໍ ວເທຫິ ‘ຫິຍ຺ໂຍ ກິຣ ເມ ປິຕຣາ ອາຓຕ຺ຕໍ ກມ຺ມໍ ນິປ຺ຜາເທຫີ’’’ຕິ ປຫິຓິ. ໂສ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ອຄມາສິ. ຕໍ ຕຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ອິຕໂຣ ເສຏ຺ຐິໂນ ປຸຕ຺ໂຕ ທາຣເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ຄຸຬກກີຬໍ ກີຬນ຺ໂຕ ທິສ຺ວາ ປກ຺ໂກສິຕ຺ວາ ‘‘ກຸຫິໍ ຄຈ຺ຉສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປິຕຸ ສາສນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ກຸມ຺ຠກາຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອຫໍ ຕຕ຺ຖ ຄມິສ຺ສາມິ, ອິເມ ມໍ ທາຣກາ ພຫຸລກ຺ຂໍ ຊິນິໍສຸ, ຕໍ ເມ ປຏິຊິນິຕ຺ວາ ເທຫີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ອຫໍ ປິຕຸ ຠາຍາມີ’’ຕິ. ‘‘ມາ ຠາຍິ, ຠາຕິກ, ອຫໍ ຕໍ ສາສນໍ ຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ພຫູຫິ ຊິໂຕ ຍາວາຫໍ ອາຄຈ຺ຉາມິ, ຕາວ ເມ ລກ຺ຂໍ ປຏິຊິນາຫີ’’ຕິ. ໂຆສິໂຕ ກິຣ ຄຸຬກກີຬາຍໍ ເຉໂກ, ເຕນ ນໍ ເອວໍ ນິພນ຺ຘິ. ໂສປິ ຕໍ ‘‘ເຕນ ຫິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກຸມ຺ຠກາຣໍ ວເທຫິ ‘ປິຕຣາ ກິຣ ເມ ຫິຍ຺ໂຍ ເອກໍ ກມ຺ມໍ ອາຓຕ຺ຕໍ, ຕໍ ນິປ຺ຜາເທຫີ’’’ຕິ ອຸຍ຺ໂຍເຊສິ. ໂສ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຖາ ອວຈ. ອຖ ນໍ ກຸມ຺ຠກາໂຣ ເສຏ຺ຐິນາ ວຸຕ຺ຕນິຍາເມນ ມາເຣຕ຺ວາ ອາວາເປ ຂິປິ. ໂຆສິໂຕປິ ທິວສຠາຄໍ ກີຬິຕ຺ວາ ສາຍນ຺ຫສມເຍວ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ, ຕາຕ, ນ ຄໂຕສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ອຄຕກາຣຓຎ຺ຈ ກນິຏ຺ຐສ຺ສ ຄຕກາຣຓຎ຺ຈ ອາໂຣເຈສິ. ເສຏ຺ຐິ ‘‘ຘີ ຘີ’’ຕິ ມຫາວິຣວໍ ວິຣວິຕ຺ວາ ສກລສຣີເຣ ປກ຺ກຸຖິຕໂລຫິໂຕ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ອມ຺ໂຠ ກຸມ຺ຠກາຣ, ມາ ນາສຍິ, ມາ ນາສຍີ’’ຕິ ພາຫາ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ກນ຺ທນ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມາສິ. ກຸມ຺ຠກາໂຣ ຕໍ ຕຖາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ສາມິ, ມາ ສທ຺ທໍ ກຣິ, ກມ຺ມໍ ນິປ຺ຜນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ໂສ ປພ຺ພເຕນ ວິຍ ມຫນ຺ເຕນ ໂສເກນ ອວຕ຺ຖໂຏ ຫຸຕ຺ວາ ອນປ຺ປກໍ ໂທມນສ຺ສໍ ປຏິສໍເວເທສິ.

ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ປນ ເສຏ຺ຐິ ຕໍ ອຸຊຸກໍ ໂອໂລເກຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ‘‘ກິນ຺ຕິ ນໍ ມາເຣຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ‘‘ມມ ຄາມສເຕ ອາຍຸຕ຺ຕກສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ເປເສຕ຺ວາ ມາຣາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຸປາຍໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ເມ ອວຊາຕປຸຕ຺ໂຕ, ອິມໍ ມາເຣຕ຺ວາ ວຈ຺ຈກູເປ ຂິປຕຸ, ເອວຎ຺ຈ ກເຕ ອຫໍ ມາຕຸລສ຺ສ ກຕ຺ຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກໍ ຊານິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕສ຺ສ ປຓ຺ຓໍ ລິຂິຕ຺ວາ ‘‘ຕາຕ ໂຆສິຕ, ອມ຺ຫາກໍ ຄາມສເຕ ອາຍຸຕ຺ຕໂກ ອຕ຺ຖິ, ອິມໍ ປຓ຺ຓໍ ຫຣິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ເທຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຓ຺ຓໍ ຕສ຺ສ ທຸສ຺ສນ຺ເຕ ພນ຺ຘິ. ໂສ ປນ ອກ຺ຂຣສມຍໍ ນ ຊານາຕິ. ທຫຣກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຫິ ຕໍ ມາຣາເປນ຺ໂຕວ ເສຏ຺ຐິ ມາເຣຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ, ກິໍ ອກ຺ຂຣສມຍໍ ສິກ຺ຂາເປສ຺ສຕິ. ໂສ ອຕ຺ຕໂນ ມຣຓປຓ຺ຓເມວ ທຸສ຺ສນ຺ເຕ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ປາເຖຍ຺ຍໍ ເມ, ຕາຕ, ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ‘‘ປາເຖຍ຺ເຍນ ກມ຺ມໍ ນຕ຺ຖິ, ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ອສຸກຄາເມ ນາມ ມມ ສຫາຍໂກ ເສຏ຺ຐິ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ສ ຆເຣ ປາຕຣາສໍ ກຕ຺ວາ ປຸຣໂຕ ຄຈ຺ຉາ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ປິຕຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ຕໍ ຄາມໍ ປຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິຆຣໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິຊາຍໍ ປສ຺ສິ. ‘‘ກຸໂຕ ອາຄໂຕສີ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອນ຺ໂຕນຄຣໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕສີ’’ຕິ? ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ສຫາຍເສຏ຺ຐິໂນ, ອມ຺ມາ’’ຕິ. ‘‘ຕ຺ວໍສິ ໂຆສິໂຕ ນາມາ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ອມ຺ມາ’’ຕິ. ຕສ຺ສາ ສຫ ທສ຺ສເນເນວ ຕສ຺ມິໍ ປຸຕ຺ຕສິເນໂຫ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ເສຏ຺ຐິໂນ ປເນກາ ຘີຕາ ອຕ຺ຖິ ປນ຺ນຣສໂສຬສວສ຺ສຸທ຺ເທສິກາ ອຠິຣູປາ ປາສາທິກາ, ຕໍ ຣກ຺ຂິຕຸໍ ເອກເມວ ເປສນກາຣິກໍ ທາສິໍ ທຕ຺ວາ ສຕ຺ຕຠູມິກສ຺ສ ປາສາທສ຺ສ ອຸປຣິມຕເລ ສິຣິຄພ຺ເຠ ວສາເປນ຺ຕິ. ເສຏ຺ຐິຘີຕາ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ຕໍ ທາສິໍ ອນ຺ຕຣາປຓໍ ເປເສສິ. ອຖ ນໍ ເສຏ຺ຐິຊາຍາ ທິສ຺ວາ ‘‘ກຸຫິໍ ຄຈ຺ຉສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອຍ຺ຍຘີຕາຍ ເປສເນນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອິໂຕ ຕາວ ເອຫິ, ຕິຏ຺ຐຕຸ ເປສນໍ, ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເມ ປີຐກໍ ອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ອຸທກໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ປາເທ ໂຘວິຕ຺ວາ ເຕລໍ ມກ຺ຂິຕ຺ວາ ສຍນໍ ອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ເທຫິ, ປຈ຺ຉາ ເປສນໍ ກຣິສ຺ສສີ’’ຕິ ອາຫ. ສາ ຕຖາ ອກາສິ.

ອຖ ນໍ ຈິເຣນາຄຕໍ ເສຏ຺ຐິຘີຕາ ສນ຺ຕຊ຺ເຊສິ. ອຖ ນໍ ສາ ອາຫ – ‘‘ມາ ເມ ກຸຊ຺ຌິ, ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ໂຕ ໂຆສິໂຕ ອາຄໂຕ, ຕສ຺ສ ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາຄຕາມ຺ຫີ’’ຕິ. ເສຏ຺ຐິຘີຕາຍ ‘‘ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ໂຕ ໂຆສິໂຕ’’ຕິ ນາມໍ ສຸຕ຺ວາວ ປຸພ຺ພສນ຺ນິວາສວເສນ ເປມໍ ຉວິອາທີນິ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐິມິຎ຺ຊໍ ອາຫຈ຺ຈ ຐິຕໍ. ອຖ ນໍ ປຸຈ຺ຉິ ‘‘ກຸຫິໍ ໂສ ອມ຺ມາ’’ຕິ? ‘‘ສຍເນ ນິປນ຺ໂນ ນິທ຺ທາຍຕີ’’ຕິ. ‘‘ອຕ຺ຖິ ປນສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ກິຎ຺ຈີ’’ຕິ? ‘‘ທຸສ຺ສນ຺ເຕ ປຓ຺ຓໍ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ. ສາ ‘‘ກິໍ ປຓ຺ຓໍ ນຸ ໂຂ ເອຕ’’ນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍ ນິທ຺ທາຍນ຺ເຕ ມາຕາປິຕູນໍ ອຎ຺ຎວິຫິຕຕາຍ ອປສ຺ສນ຺ຕານໍ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ປຓ຺ຓໍ ໂມເຈຕ຺ວາ ອາທາຍ ອຕ຺ຕໂນ ຄພ຺ຠໍ ປວິສິຕ຺ວາ ທ຺ວາຣໍ ປິຘາຍ ວາຕປານໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ອກ຺ຂຣສມເຍ ກຸສລຕາຍ ຕໍ ປຓ຺ຓໍ ວາເຈຕ຺ວາ ‘‘ອໂຫ ວຕ ພາໂລ ອຕ຺ຕໂນ ມຣຓປຓ຺ຓໍ ທຸສ຺ສນ຺ເຕ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ວິຈຣຕິ, ສເຈ ມຍາ ນ ທິຏ຺ຐໍ ອສ຺ສ, ນຕ຺ຖິ ຕສ຺ສ ຊີວິຕ’’ນ຺ຕິ. ຕໍ ປຓ຺ຓໍ ຜາເລຕ຺ວາ ນາເສຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ວຈເນນ ອປຣໍ ປຓ຺ຓໍ ລິຂິ – ‘‘ອຍໍ ມມ ປຸຕ຺ໂຕ ໂຆສິໂຕ ນາມ, ຄາມສຕໂຕ ປຓ຺ຓາກາຣໍ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ອິມສ຺ສ ຊນປທເສຏ຺ຐິໂນ ຘີຕຣາ ສທ຺ຘິໍ ມງ຺ຄລໍ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຄາມສ຺ສ ມຊ຺ເຌ ທ຺ວິຠູມິກໍ ເຄຫໍ ກາເຣຕ຺ວາ ປາກາຣປຣິກ຺ເຂເປນ ເຈວ ປຸຣິສຄຸຕ຺ຕີຫິ ຈ ສຸສໍວິຫິຕາຣກ຺ຂໍ ກໂຣຕຸ, ມຍ຺ຫໍ ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ມຍາ ກຕນ຺ຕິ ສາສນໍ ເປເສຕຸ. ເອວໍ ກເຕ ອຫໍ ມາຕຸລສ຺ສ ກຕ຺ຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກໍ ຊານິສ຺ສາມີ’’ຕິ ລິຂິຕ຺ວາ ຈ ປຓ຺ຓໍ ສງ຺ຆຣິຕ຺ວາ ທຸສ຺ສນ຺ເຕເຍວສ຺ສ ພນ຺ຘິ.

ໂສ ທິວສຠາຄໍ ນິທ຺ທາຍິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ, ປຸນທິວເສ ປາໂຕວ ຕໍ ຄາມໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາຍຸຕ຺ຕກໍ ຄາມກິຈ຺ຈໍ ກໂຣນ຺ຕເມວ ປສ຺ສິ. ໂສ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິໍ ຕາຕາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ປິຕຣາ ເມ ຕຸມ຺ຫາກໍ ປຓ຺ຓໍ ເປສິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປຓ຺ຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວາເຈຕ຺ວາ ຕຸຏ຺ຐມານໂສ ‘‘ປສ຺ສຖ, ໂຠ, ມມ ສາມິໂນ ມຍິ ສິເນຫໍ ກຕ຺ວາ ເຊຏ຺ຐປຸຕ຺ຕສ຺ສ ມງ຺ຄລໍ ກໂຣຕູ’’ຕິ ມມ ສນ຺ຕິກໍ ປຫິຓິ. ‘‘ສີຆໍ ທາຣຸອາທີນິ ອາຫຣຖາ’’ຕິ ຄຫປຕິເກ ອາຓາເປຕ຺ວາ ຄາມມຊ຺ເຌ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ເຄຫໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ຄາມສຕໂຕ ປຓ຺ຓາກາຣໍ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ຊນປທເສຏ຺ຐິໂນ ຘີຕຣໍ ອາເນຕ຺ວາ ມງ຺ຄລໍ ກຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ສາສນໍ ປຫິຓິ ‘‘ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ມຍາ ກຕ’’ນ຺ຕິ.

ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິໂນ ‘‘ຍໍ ກາເຣມິ, ຕໍ ນ ໂຫຕິ. ຍໍ ນ ກາເຣມິ, ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ມຫນ຺ຕໍ ໂທມນສ຺ສໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ປຸຕ຺ຕໂສເກນ ສທ຺ຘິໍ ໂສ ໂສໂກ ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ກຸຈ຺ຉິທາຫໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ອຕິສາຣໍ ຊເນສິ. ເສຏ຺ຐິຘີຕາປິ ‘‘ສເຈ ໂກຈິ ເສຏ຺ຐິໂນ ສນ຺ຕິກາ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ມມ ອກເຖຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຐມຕຣໍ ມາ ກເຖຖາ’’ຕິ ອາຓາເປສິ. ເສຏ຺ຐິປິ ໂຂ ‘‘ນ ທານິ ທຸຏ຺ຐປຸຕ຺ຕໍ ມມ ສາປເຕຍ຺ຍສ຺ສ ສາມິກໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ເອກໍ ອາຍຸຕ຺ຕກໍ ອາຫ – ‘‘ມາຕຸລ, ປຸຕ຺ຕໍ ເມ ທຏ຺ຐຸກາໂມມ຺ຫິ, ເອກໍ ປາທມູລິກໍ ເປເສຕ຺ວາ ເອກໍ ປຓ຺ຓໍ ລິຂິຕ຺ວາ ເປເສຕ຺ວາ ມມ ປຸຕ຺ຕໍ ປກ຺ໂກສາເປຫີ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ປຓ຺ຓໍ ທຕ຺ວາ ເອກໍ ປຸຣິສໍ ເປເສສິ. ເສຏ຺ຐິຘີຕາ ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ພລວຄິລານກາເລ ໂຆສິຕກຸມາຣໍ ອາທາຍ ອຄມາສິ. ເສຏ຺ຐິ ກາລມກາສິ. ຣາຊາ ປິຕຣິ ກາລງ຺ກເຕ ປິຕຣາ ຠຸຕ຺ຕໂຠຄໍ ທຕ຺ວາ ສພ຺ພສເຕນ ເສຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ ອທາສິ. ໂຆສິຕເສຏ຺ຐິ ນາມ ຫຸຕ຺ວາ ມຫາສມ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ຐິໂຕ ເສຏ຺ຐິຘີຕາຍ ກາຬິຍາ ວຈເນນ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສຕ຺ຕສຸ ຐາເນສຸ ອຕ຺ຕໂນ ມຣຓມຸຕ຺ຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ເທວສິກໍ ສຕສຫສ຺ສໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ທານໍ ປຏ຺ຐເປສີຕິ. ເອວມສ຺ສ ສຕ຺ຕສຸ ຐາເນສຸ ອໂຣຄຠາໂວ ປຸຎ຺ຎວໂຕ ອິທ຺ຘິ. ຕຕ຺ຖ ຄຫນ຺ຕິ ເຄຫໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຄເຫ ປຕິ ຄຫປຕິ. ມຫາສາລກຸເລ ອຘິປຕິສ຺ເສຕໍ ນາມໍ. ເກສຸຈິ ໂປຕ຺ຖເກສຸ ໂຆສິຕານນ຺ຕຣໍ ເມຓ຺ຑໂກ ລິຂິໂຕ.

ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ມຫາປຸຎ຺ຎານໍ ປຸຎ຺ຎວໂຕ ອິທ຺ຘີຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸຎ຺ຎິທ຺ຘິ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ມຫາປຸຎ຺ຎານໍ ທຏ຺ຐພ຺ພາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຎ຺ຈ ມຫາປຸຎ຺ຎາ ນາມ ເມຓ຺ຑກເສຏ຺ຐິ, ຕສ຺ສ ຠຣິຍາ ຈນ຺ທປທຸມາ, ປຸຕ຺ໂຕ ຘນຎ຺ຈຍເສຏ຺ຐິ, ສຸຓິສາ ສຸມນເທວີ, ໂທໂສ ປຸຓ຺ໂຓ ນາມາຕິ ອິເມ ປຎ຺ຈ ຊນາ ປຈ຺ເຈກສມ຺ພຸທ຺ເຘ ກຕາຘິກາຣາ. ເຕສຸ ເມຓ຺ຑກເສຏ຺ຐິ ອຑ຺ຒເຕຣສານິ ໂກຏ຺ຐສຕານິ ໂສຘາເປຕ຺ວາ ສີສໍ ນ຺ຫາໂຕ ທ຺ວາເຣ ນິສີທິຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘໍ ອຸລ຺ໂລເກຕິ, ອາກາສໂຕ ຣຕ຺ຕສາລິຘາຣາ ໂອປຕິຕ຺ວາ ສພ຺ພໂກຏ຺ເຐ ປູເຣຕິ. ຕສ຺ສ ຠຣິຍາ ຕຓ຺ຑຸລໍ ເອກນາຬິມຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕໍ ປຈາເປຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ສູປພ຺ຍຎ຺ຊນເກ ສູປໍ ກາເຣຕ຺ວາ ສພ຺ພາລງ຺ກາຣປຏິມຓ຺ຑິຕາ ທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐເກ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາສເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ‘‘ສພ຺ເພ ຠຕ຺ເຕນ ອຕ຺ຖິກາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕູ’’ຕິ ໂຆສາເປຕ຺ວາ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓກຏຈ຺ຉຸໍ ອາທາຍ ອາຄຕາຄຕານໍ ອຸປນີຕຠາຊນານິ ປູເຣຕ຺ວາ ເທຕິ, ສກລທິວສມ຺ປິ ເທນ຺ຕິຍາ ກຏຈ຺ຉຸນາ ສກິໍ ຄຫິຕຏ຺ຐານມຕ຺ຕເມວ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ຕສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ສີສໍ ນ຺ຫາໂຕ ສຫສ຺ສຕ຺ຖວິກໍ ອາທາຍ ‘‘ກຫາປເຓຫິ ອຕ຺ຖິກາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕູ’’ຕິ ໂຆສາເປຕ຺ວາ ອາຄຕາຄຕານໍ ຄຫິຕຠາຊນານິ ປູເຣຕ຺ວາ ເທຕິ. ຖວິກາຍ ກຫາປຓສຫສ຺ສເມວ ໂຫຕິ. ຕສ຺ສ ສຸຓິສາ ສພ຺ພາລງ຺ກາຣປຏິມຓ຺ຑິຕາ ຈຕຸໂທຓິກໍ ວີຫິປິຏກໍ ອາທາຍ ອາສເນ ນິສິນ຺ນາ ‘‘ພີຊຠຕ຺ເຕນ ອຕ຺ຖິກາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕູ’’ຕິ ໂຆສາເປຕ຺ວາ ອາຄຕາຄຕານໍ ຄຫິຕຠາຊນານິ ປູເຣຕ຺ວາ ເທຕິ, ປິຏກໍ ຍຖາປູຣິຕເມວ ໂຫຕິ. ຕສ຺ສ ທາໂສ ສພ຺ພາລງ຺ກາຣປຏິມຓ຺ຑິໂຕ ສຸວຓ຺ຓຍຸເຄ ສຸວຓ຺ຓໂຍຕ຺ເຕຫິ ໂຄເຓ ໂຍເຊຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓປໂຕທຍຏ຺ຐິໍ ອາທາຍ ໂຄຓານໍ ຄນ຺ຘປຎ຺ຈງ຺ຄຸລິການິ ທຕ຺ວາ ວິສາເຓສຸ ສຸວຓ຺ຓໂກສເກ ປຏິມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ເຂຕ຺ຕໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປາເຊຕິ, ອິໂຕ ຕິສ຺ໂສ, ອິໂຕ ຕິສ຺ໂສ, ມຊ຺ເຌ ເອກາຕິ ສຕ຺ຕ ສີຕາໂຍ ຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຊມ຺ພຸທີປວາສິໂນ ຠຕ຺ຕພີຊຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓາທີສຸ ຍຖາຣຸຈິຕໍ ເສຏ຺ຐິເຄຫໂຕເຍວ ຄຓ຺ຫິໍສຸ. ອນຸກ຺ກເມນ ປນ ຠທ຺ທິຍນຄຣໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ເຕ ຠຄວຕິ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມເທສນາຍ ປຎ຺ຈ ມຫາປຸຎ຺ຎາ ຈ ຘນຎ຺ຈຍເສຏ຺ຐິສ຺ສ ຘີຕາ ວິສາຂາ ຈ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ປາປຸຓິໍສຸ. ອຍໍ ປນ ເນສໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ມຫາປຸຎ຺ຎານໍ ປຸຎ຺ຎວໂຕ ອິທ຺ຘິ. ສງ຺ເຂເປນ ປນ ປຣິປາກຄເຕ ປຸຎ຺ຎສມ຺ຠາເຣ ອິຊ຺ຌນກວິເສໂສ ປຸຎ຺ຎວໂຕ ອິທ຺ຘິ.

ວິຊ຺ຊາມຍິທ຺ຘິນິທ຺ເທເສ ອິຊ຺ຌນາກາຣໍ ຄນ຺ຘາຣິວິຊ຺ຊໍ ວາ ອຸປຈາຣສິທ຺ຘໍ ປຕ຺ຖິຕສິທ຺ຘໍ ອຎ຺ຎໍ ວາ ວິຊ຺ຊໍ ຘາເຣນ຺ຕີຕິ ວິຊ຺ຊາຘຣາ. ວິຊ຺ຊໍ ປຣິຊປ຺ເປຕ຺ວາຕິ ຍໂຖປຈາຣໍ ວິຊ຺ຊໍ ມຸເຂນ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖເມວາຕິ.

ສມ຺ມາປໂຍຄິທ຺ຘິນິທ຺ເທເສ ອິຊ຺ຌນາກາຣມຕ຺ຕໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ວິເສສສ຺ສ ອຠາວໂຕ ‘‘ກຕມາ’’ຕິ ອປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປກາຣມຕ຺ຕເມວ ປຸຈ຺ຉນ຺ເຕນ ‘‘ກຖ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉາ ກຕາ, ຕເຖວ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິ ນິຄມນໍ ກຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຏິປຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕສ຺ເສວ ສມ຺ມາປໂຍຄສ຺ສ ທີປນວເສນ ປຸຣິມປາຬິສທິສາວ ປາຬິ ອາຄຕາ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ສກຏພ຺ຍູຫາທິກຣຓວເສນ ຍໍກິຎ຺ຈິ ສໍວິທຫນໍ ຍໍກິຎ຺ຈິ ສິປ຺ປກມ຺ມໍ ຍໍກິຎ຺ຈິ ເວຊ຺ຊກມ຺ມໍ ຕິຓ຺ຓໍ ເວທານໍ ອຸຄ຺ຄຫຓໍ ຕິຓ຺ຓໍ ປິຏການໍ ອຸຄ຺ຄຫຓໍ, ອນ຺ຕມໂສ ກສນວປນາທີນິ ອຸປາທາຍ ຕໍ ຕໍ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕວິເສໂສ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສມ຺ມາປໂຍຄປຈ຺ຈຍາ ອິຊ຺ຌນຏ຺ເຐນ ອິທ຺ຘີຕິ ອາຄຕາຕິ.

ອິທ຺ຘິກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ອຠິສມຍກຖາ

ອຠິສມຍກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໙.

ອິທານິ ອິທ຺ຘິກຖານນ຺ຕຣໍ ປຣມິທ຺ຘິຠູຕໍ ອຠິສມຍໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ກຖິຕາຍ ອຠິສມຍກຖາຍ ອປຸພ຺ພຕ຺ຖານຸວຓ຺ຓນາ. ຕຕ຺ຖ ອຠິສມໂຍຕິ ສຈ຺ຈານໍ ອຠິມຸເຂນ ສມາຄໂມ, ປຏິເວໂຘຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເກນ ອຠິສເມຕີຕິ ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ‘‘ເອວໍ ມຫຕ຺ຖິໂຍ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໒.໗໔) ສຸຕ຺ຕປເທສຸ ໂຍ ໂສ ອຠິສມໂຍຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມິໍ ອຠິສມເຍ ວຕ຺ຕມາເນ ອຠິສເມຕາ ປຸຄ຺ຄໂລ ເກນ ຘມ຺ເມນ ສຈ຺ຈານິ ອຠິສເມຕິ, ອຠິມຸໂຂ ຫຸຕ຺ວາ ສມາຄຈ຺ຉຕິ, ປຏິວິຊ຺ຌຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ. ອຍໍ ຕາວ ໂຈທກສ຺ສ ປຸຈ຺ຉາ. ຈິຕ຺ເຕນ ອຠິສເມຕີຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິນາ ອຠິສມຍາຠາວໂຕ ຕຖາ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ. ຫຎ຺ຈີຕິອາທິ ປຸນ ໂຈທນາ. ຫຎ຺ຈິ ຍທີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຈິຕ຺ເຕນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເຕນ ຫິ ອຎ຺ຎາຓີ ອຠິສເມຕີຕິ ອາຫ. ນ ອຎ຺ຎາຓີ ອຠິສເມຕີຕິ ຈິຕ຺ຕມຕ຺ເຕເນວ ອຠິສມຍາຠາວໂຕ ປຏິກ຺ເຂໂປ. ຎາເຓນ ອຠິສເມຕີຕິ ປຏິຎ຺ຎາ. ປຸນ ຫຎ຺ຈີຕິອາທິ ‘‘ຎາເຓນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຎ຺ຎາຓີ ອຈິຕ຺ຕໂກຕິ ໂຈທນາ. ນ ອຈິຕ຺ຕໂກ ອຠິສເມຕີຕິ ອຈິຕ຺ຕກສ຺ສ ອຠິສມຍາຠາວໂຕ ປຏິກ຺ເຂໂປ. ຈິຕ຺ເຕນ ຈາຕິອາທິ ປຏິຎ຺ຎາ. ປຸນ ຫຎ຺ຈີຕິອາທິ ສພ຺ພຈິຕ຺ຕຎາຓສາຘາຣຓວເສນ ໂຈທນາ. ເສສໂຈທນາວິສ຺ສຊ຺ຊເນສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ປຣໂຕ ປນ ກມ຺ມສ຺ສກຕຈິຕ຺ເຕນ ຈ ຎາເຓນ ຈາຕິ ກມ຺ມສ຺ສກາ ສຕ຺ຕາຕິ ເອວໍ ກມ຺ມສ຺ສກຕາຍ ປວຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕນ ຈ ຎາເຓນ ຈ. ສຈ຺ຈານຸໂລມິກຈິຕ຺ເຕນ ຈ ຎາເຓນ ຈາຕິ ສຈ຺ຈປຏິເວຘສ຺ສ ອນຸກູລຕ຺ຕາ ສຈ຺ຈານຸໂລມິກສງ຺ຂາເຕນ ວິປສ຺ສນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕນ ຈ ວິປສ຺ສນາຎາເຓນ ຈ. ກຖນ຺ຕິ ຍຖາ ອຠິສມໂຍ ໂຫຕິ, ຕຖາ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາ ປຸຈ຺ຉາ. ອຸປ຺ປາທາຘິປເຕຍ຺ຍນ຺ຕິ ຍສ຺ມາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປາເທ ອສຕິ ເຈຕສິການໍ ອຸປ຺ປາໂທ ນຕ຺ຖິ. ອາຣມ຺ມຓຄ຺ຄຫຓຎ຺ຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ເຕນ ສຫ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ເຈຕສິກາ ກຖໍ ອາຣມ຺ມເຓ ອຄ຺ຄຫິເຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສນ຺ຕິ. ອຠິຘມ຺ເມປິ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທເນວ ເຈຕສິກາ ວິຠຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ມຄ຺ຄຎາຓສ຺ສ ອຸປ຺ປາເທ ອຘິປຕິຠູຕໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຎາຓສ຺ສາຕິ ມຄ຺ຄຎາຓສ຺ສ. ເຫຕຸ ປຈ຺ຈໂຍ ຈາຕິ ຊນໂກ ຈ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠໂກ ຈ. ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຕນ ຎາເຓນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ. ນິໂຣຘໂຄຈຣນ຺ຕິ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓໍ. ທສ຺ສນາຘິປເຕຍ຺ຍນ຺ຕິ ເສສານໍ ທສ຺ສນກິຈ຺ຈາຠາວາ ນິພ຺ພານທສ຺ສເນ ອຘິປຕິຠູຕໍ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ. ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ.

໒໐.

ຍສ຺ມາ ເອຕມ຺ປິ ປຣິຍາຍໍ, ນ ເກວລໍ ຈິຕ຺ຕຎາເຓຫິເຍວ ອຠິສມໂຍ, ອຖ ໂຂ ສພ຺ເພປິ ມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕເຈຕສິກາ ຘມ຺ມາ ສຈ຺ຈາຠິສມຍກິຈ຺ຈສາຘນວເສນ ອຠິສມໂຍ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕມ຺ປິ ປຣິຍາຍໍ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ ກິໍ ນຸ ເອຕ຺ຕໂກເຍວ ອຠິສມໂຍຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ນ ຫີຕິ ຕໍ ວຈນໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ຄກ຺ຂເຓຕິອາທິມາຫ. ທສ຺ສນາຠິສມໂຍຕິ ທສ຺ສນຠູໂຕ ອຠິສມໂຍ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ສຈ຺ຈາຕິ ສຈ຺ຈຎາຓານິ. ມຄ຺ຄຎາຓເມວ ນິພ຺ພານານຸປສ຺ສນຏ຺ເຐນ ວິປສ຺ສນາ. ວິໂມກ຺ໂຂຕິ ມຄ຺ຄວິໂມກ຺ໂຂ. ວິຊ຺ຊາຕິ ມຄ຺ຄຎາຓເມວ. ວິມຸຕ຺ຕີຕິ ສມຸຈ຺ເຉທວິມຸຕ຺ຕິ. ນິພ຺ພານໍ ອຠິສມີຍຕີຕິ ອຠິສມໂຍ, ເສສາ ອຠິສເມນ຺ຕິ ເອເຕຫີຕິ ອຠິສມຍາ.

໒໑.

ປຸນ ມຄ຺ຄຜລວເສນ ອຠິສມຍໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ກິໍ ນູຕິອາທິມາຫ. ຜລກ຺ຂເຓ ປເນຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ສມຸຈ຺ເຉທນຏ຺ເຐນ ຂເຍ ຎາຓໍ ນ ລພ຺ຠຕິ, ຕສ຺ມາ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘຏ຺ເຐນ ອນຸປ຺ປາເທ ຎາຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສສໍ ປນ ຍຖານຸຣູປໍ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ. ອິທານິ ຍສ຺ມາ ກິເລສປ຺ປຫາເນ ສຕິ ອຠິສມໂຍ ໂຫຕິ, ອຠິສມເຍ ຈ ສຕິ ກິເລສປ຺ປຫານໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ໂຈທນາປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ກິເລສປ຺ປຫານໍ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ ຍ຺ວາຍນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຍ຺ວາຍນ຺ຕິ ໂຍ ອຍໍ ມຄ຺ຄຏ຺ໂຐ ອຣິຍປຸຄ຺ຄໂລ. ເອວມາທິການິ ປເນຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາຣິ ວຈນານິ ໂຈທກສ຺ສ ປຸຈ຺ຉາ. ປຸນ ອຕີເຕ ກິເລເສ ປຊຫຕີຕິ ອິທໍ ໂຈທນາຍ ໂອກາສທານຕ຺ຖໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ. ຂີຓນ຺ຕິ ຠງ຺ຄວເສນ ຂີຓໍ. ນິຣຸທ຺ຘນ຺ຕິ ສນ຺ຕານວເສນ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ນິຣຸທ຺ຘໍ. ວິຄຕນ຺ຕິ ວຕ຺ຕມານກ຺ຂຓໂຕ ອປຄຕໍ. ວິຄເມຕີຕິ ອປຄມຍຕິ. ອຕ຺ຖງ຺ຄຕນ຺ຕິ ອຠາວໍ ຄຕໍ. ອຕ຺ຖງ຺ຄເມຕີຕິ ອຠາວໍ ຄມຍຕິ. ຕຕ຺ຖ ໂທສໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ນ ອຕີເຕ ກິເລເສ ປຊຫຕີຕິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ. ອນາຄຕໂຈທນາຍ ອຊາຕນ຺ຕິ ຊາຕິໍ ອປ຺ປຕ຺ຕໍ. ອນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ ສຠາວໍ ອປ຺ປຕ຺ຕໍ. ອນຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ອຸປ຺ປາທໂຕ ປຠຸຕິ ອຸທ຺ຘໍ ນ ປຏິປນ຺ນໍ. ອປາຕຸຠູຕນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຠາເວນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອປາຕຸຠູຕໍ. ອຕີຕານາຄເຕ ປຊຫໂຕ ປຫາຕພ຺ພານໍ ນຕ຺ຖິຕາຍ ອຜໂລ ວາຍາໂມ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ຕທຸຠຍມ຺ປິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ. ຣຕ຺ໂຕ ຣາຄໍ ປຊຫຕີຕິ ວຕ຺ຕມາເນນ ຣາເຄນ ຣຕ຺ໂຕ ຕເມວ ຣາຄໍ ປຊຫຕິ. ວຕ຺ຕມານກິເລເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຖາມຄໂຕຕິ ຖິຣສຠາວໍ ຄໂຕ. ກຓ຺ຫສຸກ຺ກາຕິ ອກຸສລາ ຈ ກຸສລາ ຈ ຘມ຺ມາ ຍຸຄນທ຺ຘາ ສມເມວ ວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສໍກິເລສິກາຕິ ເອວໍ ສໍກິເລສານໍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຠາເວ ສຕິ ສໍກິເລເສ ນິຍຸຕ຺ຕາ ມຄ຺ຄຠາວນາ ໂຫຕີຕິ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນ ປຊຫໂຕ ວາຍາເມນ ສທ຺ຘິໍ ປຫາຕພ຺ພານໍ ອຕ຺ຖິຕາຍ ສໍກິເລສິກາ ຈ ມຄ຺ຄຠາວນາ ໂຫຕິ, ວາຍາໂມ ຈ ອຜໂລ ໂຫຕິ. ນ ຫິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນານໍ ກິເລສານໍ ຈິຕ຺ຕວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕຕາ ນາມ ອຕ຺ຖີຕິ.

ນ ຫີຕິ ຈຕຸຘາ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ວຈນສ຺ສ ປຏິກ຺ເຂໂປ. ອຕ຺ຖີຕິ ປຏິຊານນໍ. ຍຖາ ກຖໍ ວິຍາຕິ ອຕ຺ຖິຠາວສ຺ສ ອຸທາຫຣຓທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປຸຈ຺ຉາ. ຍຖາ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ເກນ ປກາເຣນ ວິຍ ອຕ຺ຖິ, ກິໍ ວິຍ ອຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສຍ຺ຍຖາປີຕິ ຍຖາ ນາມ. ຕຣຸຓຣຸກ຺ໂຂຕິ ຜລທາຍກຠາວທີປນຕ຺ຖໍ ຕຣຸຓຄ຺ຄຫຓໍ. ອຊາຕຜໂລຕິ ຜລທາຍກຕ຺ເຕປິ ສຕິ ຜລຄ຺ຄຫຓໂຕ ປຸເຣກາລຄ຺ຄຫຓໍ. ຕເມນນ຺ຕິ ຕໍ ຣຸກ຺ຂໍ. ເອນນ຺ຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ, ຕໍ ເອຕນ຺ຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ມູລໍ ຉິນ຺ເທຍ຺ຍາຕິ ມູລໂຕ ຉິນ຺ເທຍ຺ຍ. ອຊາຕຜລາຕິ ອຊາຕານິ ຜລານິ. ເອວເມວນ຺ຕິ ເອວໍ ເອວໍ. ອຸປ຺ປາໂທ ປວຕ຺ຕໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ອາຍູຫນາຕິ ຈຕູຫິປິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຂນ຺ຘສນ຺ຕານເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມິຎ຺ຫິ ຂນ຺ຘສນ຺ຕາເນ ຍໍ ຍໍ ມຄ຺ຄຎາຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເຕນ ເຕນ ມຄ຺ຄຎາເຓນ ປຫາຕພ຺ພານໍ ກິເລສານໍ ຕໍ ຂນ຺ຘສນ຺ຕານໍ ອພີຊໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ອພີຊຠູຕຕ຺ຕາ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ ເຕ ເຕ ກິເລສາ ອນຸປ຺ປນ຺ນາ ເອວ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ອາທີນວໍ ທິສ຺ວາຕິ ອນິຈ຺ຈາທິໂຕ ອາທີນວໍ ທິສ຺ວາ. ອນຸປ຺ປາໂທຕິອາທີຫິ ຈຕູຫິ ນິພ຺ພານເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈິຕ຺ຕໍ ປກ຺ຂນ຺ທຕີຕິ ມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ປກ຺ຂນ຺ທຕິ. ເຫຕຸນິໂຣຘາ ທຸກ຺ຂນິໂຣໂຘຕິ ກິເລສານໍ ພີຊຠູຕສ຺ສ ສນ຺ຕານສ຺ສ ອນຸປ຺ປາທນິໂຣຘາ ອນາຄຕກ຺ຂນ຺ຘຠູຕສ຺ສ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ເຫຕຸຠູຕານໍ ກິເລສານໍ ອນຸປ຺ປາທນິໂຣໂຘ ໂຫຕິ. ເອວໍ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ເຫຕຸຠູຕກິເລສານໍ ອນຸປ຺ປາທນິໂຣຘາ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອນຸປ຺ປາທນິໂຣໂຘ ໂຫຕິ. ເອວໍ ກິເລສປ຺ປຫານຍຸຕ຺ຕິສພ຺ຠາວໂຕ ເອວ ອຕ຺ຖິ ມຄ຺ຄຠາວນາຕິອາທິມາຫ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໘໓໒) ປນ ‘‘ເອເຕນ ກິໍ ທີປິຕໍ ໂຫຕິ? ຠູມິລທ຺ຘານໍ ກິເລສານໍ ປຫານໍ ທີປິຕໍ ໂຫຕິ. ຠູມິລທ຺ຘາ ປນ ກິໍ ອຕີຕາ ອນາຄຕາ, ອຸທາຫຸ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຕິ? ຠູມິລທ຺ຘຸປ຺ປນ຺ນາເຍວ ນາມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ກຖິຕກິເລສປ຺ປຫານສ຺ສ ວິຕ຺ຖາຣກຖາ ສຸຕມຍຎາຓກຖາຍ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພາ, ອິຘ ປນ ມຄ຺ຄຎາເຓນ ປຫາຕພ຺ພາ ກິເລສາເຍວ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ.

ອຠິສມຍກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ວິເວກກຖາ

ວິເວກກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໒. ອິທານິ ປຫານາວສານາຍ ອຠິສມຍກຖາຍ ອນນ຺ຕຣໍ ປຫານາກາຣໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ກຖິຕາຍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍ ວິເວກກຖາຍ ອປຸພ຺ພຕ຺ຖານຸວຓ຺ຓນາ. ຕຕ຺ຖ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ຕາວ ເຍ ເກຈີຕິ ອນວເສສປຣິຍາທານໍ. ພລກຣຓີຍາຕິ ອູຣຸພເລນ ພາຫຸພເລນ ກຕ຺ຕພ຺ພາ. ກມ຺ມນ຺ຕາຕິ ຘາວນລງ຺ຆນກສນວປນາທີນິ ກມ຺ມານິ. ກຣີຍນ຺ຕີຕິ ພລວນ຺ເຕຫິ ກຣີຍນ຺ຕິ. ສີລໍ ນິສ຺ສາຍາຕິ ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີລໍ ນິສ຺ສຍໍ ກຕ຺ວາ. ຠາເວຕີຕິ ຠິນ຺ນສີລສ຺ສ ຠາວນາຠາວໂຕ ອິຘ ປນ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣາ ມຄ຺ຄຠາວນາ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ. ວິເວກນິສ຺ສິຕນ຺ຕິ ຕທງ຺ຄວິເວກໍ ສມຸຈ຺ເຉທວິເວກໍ ນິສ຺ສຣຓວິເວກໍ ນິສ຺ສິຕໍ. ວິເວໂກຕິ ວິວິຕ຺ຕຕາ. ອຍຎ຺ຫິ ອຣິຍມຄ຺ຄຠາວນານຸຍຸຕ຺ໂຕ ໂຍຄີ ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓ ກິຈ຺ຈໂຕ ຕທງ຺ຄວິເວກນິສ຺ສິຕໍ, ອຊ຺ຌາສຍໂຕ ນິສ຺ສຣຓວິເວກນິສ຺ສິຕໍ, ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ກິຈ຺ຈໂຕ ສມຸຈ຺ເຉທວິເວກນິສ຺ສິຕໍ, ອາຣມ຺ມຓໂຕ ນິສ຺ສຣຓວິເວກນິສ຺ສິຕໍ ຠາເວຕິ. ເອສ ນໂຍ ວິຣາຄນິສ຺ສິຕາທີສຸ. ວິເວໂກເຍວ ຫິ ວິຣຊ຺ຊນຏ຺ເຐນ ວິຣາໂຄ, ນິໂຣຘຏ຺ເຐນ ນິໂຣໂຘ, ໂວສຊ຺ຊນຏ຺ເຐນ ໂວສຄ຺ໂຄ. ອຖ ວາ ກິເລເສຫິ ວິວິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິເວໂກ, ກິເລເສຫິ ວິຣຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິຣາໂຄ, ກິເລສານໍ ນິຣຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ນິໂຣໂຘ, ກິເລສານຎ຺ຈ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິສ຺ສຏ຺ຐຕ຺ຕາ, ນິພ຺ພາເນຈຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ວິສ຺ສຏ຺ຐຕ຺ຕາ ໂວສຄ຺ໂຄ. ໂວສຄ຺ໂຄ ປນ ທຸວິໂຘ ປຣິຈ຺ຈາຄໂວສຄ຺ໂຄ ຈ ປກ຺ຂນ຺ທນໂວສຄ຺ໂຄ ຈ. ຕຕ຺ຖ ປຣິຈ຺ຈາຄໂວສຄ຺ໂຄຕິ ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓ ຕທງ຺ຄວເສນ, ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ກິເລສປ຺ປຫານໍ. ປກ຺ຂນ຺ທນໂວສຄ຺ໂຄຕິ ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓ ຕນ຺ນິນ຺ນຠາເວນ, ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ອາຣມ຺ມຓກຣເຓນ ນິພ຺ພານປກ຺ຂນ຺ທນໍ. ຕທຸຠຍມ຺ປິ ອິມສ຺ມິໍ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣມິສ຺ສເກ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນານເຍ ວຏ຺ຏຕິ. ຕຖາ ຫິ ອຍໍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທີສຸ ເອເກໂກ ຘມ຺ໂມ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ປກາເຣນ ກິເລເສ ຈ ປຣິຈ຺ຈຊຕິ, ນິພ຺ພານຎ຺ຈ ປກ຺ຂນ຺ທຕິ. ໂວສຄ຺ຄປຣິຓາມິນ຺ຕິ ອິມິນາ ປນ ສກເລນ ວຈເນນ ໂວສຄ຺ຄຕ຺ຖໍ ປຣິຓາມິຕໍ ປຣິຓຕໍ, ປຣິປຈ຺ຈິຕໍ ປຣິປກ຺ກຎ຺ຈາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຍມ຺ປິ ອຣິຍມຄ຺ຄຠາວນານຸຍຸຕ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ຍຖາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທີສຸ ເອເກໂກ ຘມ຺ໂມ ກິເລສປຣິຈ຺ຈາຄໂວສຄ຺ຄຕ຺ຖຎ຺ຈ ນິພ຺ພານປກ຺ຂນ຺ທນໂວສຄ຺ຄຕ຺ຖຎ຺ຈ ປຣິປຈ຺ຈຕິ, ຍຖາ ຈ ປຣິປກ຺ໂກ ໂຫຕິ, ຕຖາ ນໍ ຠາເວຕິ.

໒໓. ພີຊຄາມຠູຕຄາມາຕິ ເອຕ຺ຖ ມູລພີຊໍ ຂນ຺ຘພີຊໍ ອຄ຺ຄພີຊໍ ຜຬຸພີຊໍ ພີຊພີຊນ຺ຕິ (ປາຈິ. ໙໑) ປຎ຺ຈວິຘໍ ພີຊໍ, ພີຊຄາໂມ ນາມ ພີຊສມູໂຫຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕເທວ ປນ ສມ຺ປນ຺ນນີລງ຺ກຸຣປາຕຸຠາວໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຠູຕຄາໂມ ນາມ, ຠູຕານໍ ຊາຕານໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕມູລນີລງ຺ກຸຣານໍ ສມູໂຫຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເທວຕາປຣິຄ຺ຄເຫ ສຕິ ນີລງ຺ກຸຣກາລໂຕ ປຠຸຕິ ໂຫຕີຕິ ເຕສໍ ເທວຕາສງ຺ຂາຕານໍ ຠູຕານໍ ຄາໂມຕິປິ ຠູຕຄາໂມຕິ ວທນ຺ຕິ. ວຸທ຺ຘິນ຺ຕິ ອງ຺ກຸຣາທິວເສນ. ວິຣຸຬ຺ຫິນ຺ຕິ ຂນ຺ຘາທິວເສນ. ເວປຸລ຺ລນ຺ຕິ ປຸປ຺ຜາທິວເສນ. ຘມ຺ເມສຸ ປນ ວຸທ຺ຘິນ຺ຕິ ອປຸພ຺ພຘມ຺ມປ຺ປວຕ຺ຕິວເສນ. ວິຣຸຬິນ຺ຕິ ສກິຈ຺ຈກຣຓສາຘນວເສນ. ເວປຸລ຺ລນ຺ຕິ ກິຈ຺ຈນິປ຺ຜຕ຺ຕິວເສນ ວິປຸລຠາວນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິປຸລຕ຺ຕນ຺ຕິປິ ປາໂຐ. ອຖ ວາ ເອຕານິ ຕີຓິ ປທານິ ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາຫິປິ ໂຍເຊນ຺ຕິ.

ມຄ຺ຄງ຺ຄນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໒໔. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕນິທ຺ເທເສ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາຕິ ສາມິວຈນໍ. ຌານວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄຜລນິພ຺ພາເນສຸ ໂລກິຍວິຣຕິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕ ຈ ຍຖາໂຍຄໍ ສມ຺ປໂຍຄໂຕ ຈ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ຈ ວຕ຺ຕມານາຍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓໂຕ ເອກີຠູຕາຍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ. ວິກ຺ຂມ຺ຠນວິເວໂກຕິ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ ທູຣີກຣຓວເສນ ວິເວໂກ. ເກສໍ? ນີວຣຓານໍ. ຕສ຺ສ ປຐມໍ ຌານໍ ຠາວຍໂຕຕິອາທິ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ ປຐມຊ຺ຌານເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມິໍ ວຸຕ຺ເຕ ເສສຊ຺ຌານານິປິ ວຸຕ຺ຕາເນວ ໂຫນ຺ຕິ. ຌາເນສຸປິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ວິເວໂກ ນາມ ໂຫຕິ. ຕທງ຺ຄວິເວໂກຕິ ເຕນ ເຕນ ວິປສ຺ສນາຎາຓງ຺ເຄນ ວິເວໂກ. ທິຏ຺ຐິຄຕານນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐິວິເວກສ຺ສ ທຸກ຺ກຣຕ຺ຕາ ປຘານຕ຺ຕາ ຈ ທິຏ຺ຐິວິເວໂກວ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕສ຺ມິໍ ວຸຕ຺ເຕ ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາທິວິເວໂກປິ ວຸຕ຺ໂຕວ ໂຫຕິ. ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍໍ ສມາຘິນ຺ຕິ ວິປສ຺ສນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສມາຘິໍ. ສມຸຈ຺ເຉທວິເວໂກຕິ ກິເລສານໍ ສມຸຈ຺ເຉເທນ ວິເວໂກ. ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ ຂຍຄາມິມຄ຺ຄນ຺ຕິ ຂຍສງ຺ຂາຕນິພ຺ພານຄາມິໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ຄໍ. ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິວິເວໂກຕິ ກິເລສານໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິຍາ ວິເວໂກ. ນິສ຺ສຣຓວິເວໂກຕິ ສພ຺ພສງ຺ຂຕນິສ຺ສຣຓຠູໂຕ ສງ຺ຂາຣວິເວໂກ. ຉນ຺ທຊາໂຕ ໂຫຕີຕິ ປຸພ຺ພຠາເຄ ຊາຕຘມ຺ມຉນ຺ໂທ ໂຫຕິ. ສທ຺ຘາຘິມຸຕ຺ໂຕຕິ ປຸພ຺ພຠາເຄເຍວ ສທ຺ຘາຍ ອຘິມຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ຈິຕ຺ຕຎ຺ຈສ຺ສ ສ຺ວາຘິຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ ປຸພ຺ພຠາເຄເຍວ ຈິຕ຺ຕຎ຺ຈ ອສ຺ສ ໂຍຄິສ຺ສ ສຸອຘິຏ຺ຐິຕໍ ສຸຏ຺ຐຸ ປຕິຏ຺ຐິຕໍ ໂຫຕິ. ອິຕິ ຉນ຺ໂທ ສທ຺ຘາ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິເມ ຕໂຍ ຘມ຺ມາ ປຸພ຺ພຠາເຄ ອຸປ຺ປນ຺ນວິເວການໍ ອຸປນິສ຺ສຍຕ຺ຕາ ນິສ຺ສຍາ ນາມ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຈິຕ຺ຕຎ຺ຈສ຺ສ ສ຺ວາຘິຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ ສມາຘິ ວຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ວິຣາຄາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ນິໂຣຘວາເຣ ປນ ນິໂຣຘສທ຺ທໂຕ ອຎ຺ຎໍ ປຣິຍາຍວຈນໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ອມຕາ ຘາຕູຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເສເສສຸ ນິໂຣໂຘ ນິພ຺ພານນ຺ຕິ ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ ນິພ຺ພານເມວ. ທ຺ວາທສ ນິສ຺ສຍາຕິ ຉນ຺ທສທ຺ຘາຈິຕ຺ຕານິເຍວ ວິເວກາທີສຸ ຈຕູສຸ ເອເກກສ຺ມິໍ ຕໂຍ ຕໂຍ ກຕ຺ວາ ທ຺ວາທສ ນິສ຺ສຍາ ໂຫນ຺ຕິ.

໒໕. ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປວາຍາມສຕິສມາຘີນມ຺ປິ ອິມິນາວ ນເຍນ ອຕ຺ຖໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ສມ຺ມາວາຈາກມ຺ມນ຺ຕາ ຊີວານໍ ປນ ຌານກ຺ຂເຓ ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓ ຈ ອຠາວາ ຌານວິປສ຺ສນານໍ ປຸພ຺ພຠາຄປຣຠາຄວເສນ ວຕ຺ຕມານາ ວິຣຕິໂຍ ຌານວິປສ຺ສນາ ສນ຺ນິສ຺ສິຕາ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ນີວຣຓານໍ ທິຏ຺ຐິຄຕານຎ຺ຈ ວິເວກວິຣາຄນິໂຣຘປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄາ ຕຖາ ປວຕ຺ຕມານານໍ ວິຣຕີນໍ ວິເວກາທໂຍ ນາມາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍຖາ ອຏ຺ຐກນິປາເຕ ‘‘ຕໂຕ, ຕ຺ວໍ ຠິກ຺ຂຸ, ອິມໍ ສມາຘິໍ ສວິຕກ຺ກໍ ສວິຈາຣມ຺ປິ ຠາເວຍ຺ຍາສິ, ອວິຕກ຺ກວິຈາຣມຕ຺ຕມ຺ປິ ຠາເວຍ຺ຍາສິ, ອວິຕກ຺ກໍ ອວິຈາຣມ຺ປິ ຠາເວຍ຺ຍາສິ, ສປ຺ປີຕິກມ຺ປິ ຠາເວຍ຺ຍາສິ, ນິປ຺ປີຕິກມ຺ປິ ຠາເວຍ຺ຍາສິ, ສາຕສຫຄຕມ຺ປິ ຠາເວຍ຺ຍາສິ, ອຸເປກ຺ຂາສຫຄຕມ຺ປິ ຠາເວຍ຺ຍາສີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໘.໖໓) ເມຕ຺ຕາທໂຍ ກາຍານຸປສ຺ສນາທໂຍ ຈ ນິຍກຊ຺ຌຕ຺ຕມູລສມາຘິວເສນ ຈຕຸກ຺ກປຎ຺ຈກຊ຺ຌານິກາ ວິຍ ວຸຕ຺ຕາ, ເອວມິຘາປິ ປຸພ຺ພຠາຄປຣຠາຄວເສນ ວິຣຕິໂຍ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ພ຺ຍຎ຺ຊນຈ຺ຉາຍມຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນ ຠຄວາ ອພ຺ຠາຈິກ຺ຂິຕພ຺ໂພ. ຄມ຺ຠີຣຎ຺ຫິ ພຸທ຺ຘວຈນໍ, ອາຈຣິເຍ ປຍິຣຸປາສິຕ຺ວາ ອຘິປ຺ປາຍໂຕ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

໒໖-໒໗. ໂພຊ຺ຌງ຺ຄພລອິນ຺ທ຺ຣິຍວາເຣສຸປິ ອິມິນາວ ນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ.

ວິເວກກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ຈຣິຍາກຖາ

ຈຣິຍາກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໘-໒໙. ອິທານິ ວິເວກກຖານນ຺ຕຣໍ ປຣມວິເວກຠູຕສ຺ສ ນິສ຺ສຣຓວິເວກສງ຺ຂາຕສ຺ສ ນິພ຺ພານສ຺ສ ສຈ຺ຉິກຣຓີຍສ຺ສ ສຈ຺ຉິກິຣິໂຍປາຍທສ຺ສນຕ຺ຖໍ, ຕຖາ ສຈ຺ຉິກຕນິໂຣຘສ຺ສ ໂລກຫິຕສຸຂກິຣິຍາກຣຓທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ຈ ອິນ຺ທ຺ຣິຍກຖາຍ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາປິ ຈຣິຍາກຖາ ປຸນ ກຖິຕາ. ຕສ຺ສາ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍກຖາຍ ກຖິຕາເຍວາຕິ.

ຈຣິຍາກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ປາຏິຫາຣິຍກຖາ

ປາຏິຫາຣິຍກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໐. ອິທານິ ໂລກຕ຺ຖຈຣິຍາປຣິໂຍສານາຍ ຈຣິຍາກຖາຍ ອນນ຺ຕຣໍ ໂລກຕ຺ຖານຸສາສນປຣິໂຍສານໍ ປາຏິຫາຣິຍໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ກຖິຕາຍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍ ປາຏິຫາຣິຍກຖາຍ ອປຸພ຺ພຕ຺ຖານຸວຓ຺ຓນາ. ຕຕ຺ຖ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ຕາວ ປາຏິຫາຣິຍານີຕິ ປຈ຺ຈນີກປຏິຫຣຓວເສນ ປາຏິຫາຣິຍານິ. ອິທ຺ຘິປາຏິຫາຣິຍນ຺ຕິ ອິຊ຺ຌນວເສນ ອິທ຺ຘິ, ປຏິຫຣຓວເສນ ປາຏິຫາຣິຍໍ, ອິທ຺ຘິເຍວ ປາຏິຫາຣິຍໍ ອິທ຺ຘິປາຏິຫາຣິຍໍ. ອິຕເຣສຸ ປນ ອາທິສ຺ສນວເສນ ອາເທສນໍ, ອນຸສາສນວເສນ ອນຸສາສນີ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ໂລເກ. ເອກຈ຺ໂຈຕິ ເອໂກ ໂປໂສ. ອິທ຺ຘິປາຏິຫາຣິຍນິທ຺ເທໂສ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ໂຖເຍວ. ນິມິຕ຺ເຕນ ອາທິສຕີຕິ ອາຄຕນິມິຕ຺ເຕນ ວາ ຄຕນິມິຕ຺ເຕນ ວາ ຐິຕນິມິຕ຺ເຕນ ວາ ກເຖຕິ. ເອວມ຺ປິ ເຕ ມໂນຕິ ເອວມ຺ປິ ຕວ ມໂນ ໂສມນສ຺ສິໂຕ ວາ ໂທມນສ຺ສິໂຕ ວາ ກາມວິຕກ຺ກາທິສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ວາ. ອປິ-ສທ຺ໂທ ສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ. ອິຕ຺ຖມ຺ປິ ເຕ ມໂນຕິ ໂສມນສ຺ສິຕາທິໂຕ ເອເກກວິເຘປິ ຈິຕ຺ເຕ ນານປ຺ປກາຣປຣິທີປນໍ. ອິຕິປິ ເຕ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິຕິປິ ຕວ ຈິຕ຺ຕໍ, ອິມຎ຺ຈ ອິມຎ຺ຈ ອຕ຺ຖໍ ຈິນ຺ຕຍມານໍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພຫຸໍ ເຈປິ ອາທິສຕີຕິ ຈິຕ຺ຕໂຕ ອຎ຺ຎໍ ວາ ອິທຎ຺ຈ ອິທຎ຺ຈ ນາມ ອໂຫສິ ຠວຕິ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ພຫຸກມ຺ປິ ກເຖຕິ. ຕເຖວ ຕໍ ໂຫຕິ, ໂນ ອຎ຺ຎຖາຕິ ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ຍຖາ ຍຖາ ກຖິຕໍ, ຕເຖວ ໂຫຕິ, ອຎ຺ຎຖາ ນ ໂຫຕິ.

ນ ເຫວ ໂຂ ນິມິຕ຺ເຕນ ອາທິສຕີຕິ ນິມິຕ຺ຕໍ ຊານນ຺ໂຕປິ ເກວລໍ ນິມິຕ຺ເຕເນວ ນ ກເຖຕິ. ອປິຈາຕິ ອປຣປຣິຍາຍທສ຺ສນໍ. ມນຸສ຺ສານນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ຊານນກມນຸສ຺ສານໍ. ອມນຸສ຺ສານນ຺ຕິ ສາວິຕານໍ ວາ ອສ຺ສາວິຕານໍ ວາ ຍກ຺ຂປິສາຈາທີນໍ. ເທວຕານນ຺ຕິ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກາທີນໍ. ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາຕິ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ຎຕ຺ວາ ກເຖນ຺ຕານໍ ສທ຺ທໍ ສຸຓິຕ຺ວາ. ປນາຕິ ນິປາໂຕ ປຸນ ອາຣມ຺ເຠ. ວິຕກ຺ກຍໂຕຕິ ຍໍ ວາ ຕໍ ວາ ວິຕກ຺ເກນ ວິຕກ຺ເກນ຺ຕສ຺ສ. ວິຈາຣຍໂຕຕິ ວິຕກ຺ກສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕເນວ ວິຈາເຣນ ວິຈາເຣນ຺ຕສ຺ສ. ວິຕກ຺ກວິປ຺ຜາຣສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາຕິ ວິຕກ຺ກເວຄວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ວິປ຺ປລປນ຺ຕານໍ ສຸຕ຺ຕປ຺ປມຕ຺ຕາທີນໍ ກູຊນສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ. ຍໍ ວິຕກ຺ກຍໂຕ ໂສ ສທ຺ໂທ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ຕສ຺ສ ວເສນ ‘‘ເອວມ຺ປິ ເຕ ມໂນ’’ຕິອາທີນິ ອາທິສຕິ.

ອວິຕກ຺ກໍ ອວິຈາຣໍ ສມາຘິນ຺ຕິ ວິຕກ຺ກວິຈາຣກ຺ໂຂຠວິຣຫິຕສນ຺ຕຈິຕ຺ຕສ຺ສາປິ ຊານນສມຕ຺ຖຕໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ, ເສສຈິຕ຺ຕຊານເນ ປນ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ. ເຈຕສາ ເຈໂຕ ປຣິຈ຺ຈ ປຊານາຕີຕິ ເຈໂຕປຣິຍຎາຓລາຠີ. ໂຠໂຕຕິ ຠວນ຺ຕສ຺ສ. ມໂນສງ຺ຂາຣາ ປຓິຫິຕາຕິ ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣາ ຐປິຕາ. ອມຸກໍ ນາມ ວິຕກ຺ກໍ ວິຕກ຺ກຍິສ຺ສຕີຕິ ກຸສລາທິວິຕກ຺ກໍ ວິຕກ຺ກຍິສ຺ສຕິ ປວຕ຺ຕຍິສ຺ສຕີຕິ ປຊານາຕິ. ປຊານນ຺ໂຕ ຈ ອາຄມເນນ ຊານາຕິ, ປຸພ຺ພຠາເຄນ ຊານາຕິ, ອນ຺ໂຕສມາປຕ຺ຕິຍໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຊານາຕິ. ອາຄມເນນ ຊານາຕິ ນາມ ກສິຓປຣິກມ຺ມກາເລເຍວ ‘‘ເຍນາກາເຣເນສ ກສິຓຠາວນໍ ອາຣທ຺ໂຘ ປຐມຊ຺ຌານໍ ວາ ທຸຕິຍາທິຊ຺ຌານໍ ວາ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ວາ ອຸປ຺ປາເທສ຺ສຕີ’’ຕິ ຊານາຕິ. ປຸພ຺ພຠາເຄນ ຊານາຕິ ນາມ ປຐມວິປສ຺ສນາຍ ອາຣທ຺ຘາຍ ເອວໍ ຊານາຕິ, ‘‘ເຍນາກາເຣເນສ ວິປສ຺ສນໍ ອາຣທ຺ໂຘ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄໍ ວາ ອຸປ຺ປາເທສ຺ສຕິ…ເປ… ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄໍ ວາ ອຸປ຺ປາເທສ຺ສຕີ’’ຕິ ຊານາຕິ. ອນ຺ໂຕສມາປຕ຺ຕິຍໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຊານາຕິ ນາມ ‘‘ເຍນາກາເຣນ ອິມສ຺ສ ມໂນສງ຺ຂາຣາ ຐປິຕາ, ອິມສ຺ສ ນາມ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອນນ຺ຕຣາ ອິມໍ ນາມ ວິຕກ຺ກໍ ວິຕກ຺ເກສ຺ສຕິ, ອິໂຕ ວຸຏ຺ຐິຕສ຺ສ ເອຕສ຺ສ ຫານຠາຄິໂຍ ວາ ສມາຘິ ຠວິສ຺ສຕິ, ຐິຕິຠາຄິໂຍ ວາ ວິເສສຠາຄິໂຍ ວາ ນິພ຺ເພຘຠາຄິໂຍ ວາ, ອຠິຎ຺ຎາໂຍ ວາ ອຸປ຺ປາເທສ຺ສຕີ’’ຕິ ຊານາຕິ. ພຫຸໍ ເຈປິ ອາທິສຕີຕິ ເຈໂຕປຣິຍຎາຓສ຺ສ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິການໍເຍວ ອາຣມ຺ມຓກຣຓໂຕ ສຣາຄາທິໂສຬສປເຠທວເສເນວ ພຫຸໍ ເຈປິ ກເຖຕິ, ນ ອຎ຺ຎວເສນາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕເຖວ ຕໍ ໂຫຕີຕິ ອິທໍ ເອກໍເສນ ຕເຖວ ໂຫຕິ. ເຈໂຕປຣິຍຎາຓວເສນ ຎາຕຎ຺ຫິ ອຎ຺ຎຖາຠາວີ ນາມ ນຕ຺ຖິ.

ເອວໍ ວິຕກ຺ເກຖາຕິ ເອວໍ ເນກ຺ຂມ຺ມວິຕກ຺ກາທໂຍ ປວຕ຺ເຕນ຺ຕາ ວິຕກ຺ເກຖ. ມາ ເອວໍ ວິຕກ຺ກຍິຕ຺ຖາຕິ ເອວໍ ກາມວິຕກ຺ກາທໂຍ ປວຕ຺ເຕນ຺ຕາ ມາ ວິຕກ຺ກຍິຕ຺ຖ. ເອວໍ ມນສິ ກໂຣຖາຕິ ເອວໍ ອນິຈ຺ຈສຎ຺ຎເມວ, ທຸກ຺ຂສຎ຺ຎາທີສຸ ວາ ອຎ຺ຎຕຣໍ ມນສິ ກໂຣຖ. ມາ ເອວໍ ມນສາກຕ຺ຖາຕິ ເອວໍ ນິຈ຺ຈນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ມາ ມນສິ ອກຕ຺ຖ. ອິທໍ ປຊຫຖາຕິ ອິທໍ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓຣາຄາທິໍ ປຊຫຖ. ອິທໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຖາຕິ ອິທໍ ຈຕຸມຄ຺ຄຜລປ຺ປເຠທໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມເມວ ປາປຸຓິຕ຺ວາ ນິປ຺ຜາເທຕ຺ວາ ວິຫຣຖ.

໓໑. ອິທານິ ອິທ຺ຘິປາຏິຫາຣິເຍ ອປຣໍ ປຣິຍາຍໍ ວິເສເສນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ເນກ຺ຂມ຺ມໍ ອິຊ຺ຌຕີຕິ ອິທ຺ຘີຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ກາມຈ຺ຉນ຺ທໍ ປຏິຫຣຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຏິປກ຺ຂຠູຕໍ ກາມຈ຺ຉນ຺ທໍ ປຏິພລໍ ຫຸຕ຺ວາ ຫຣຕິ ປຊຫຕີຕິ ຕເທວ ເນກ຺ຂມ຺ມໍ ປາຏິຫາຣິຍໍ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຍ ເຕນ ເນກ຺ຂມ຺ເມນ ສມນ຺ນາຄຕາຕິ ເອວໍ ກາມຈ຺ຉນ຺ທປຏິຫາຣເກນ ເຕນ ເນກ຺ຂມ຺ເມນ ເຍ ປຸຄ຺ຄລາ ປຏິລາຠວເສນ ສມນ຺ນາຄຕາ. ວິສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕາຕິ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາຠາວໂຕ ວິສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕາ. ອນາວິລສງ຺ກປ຺ປາຕິ ກາມສງ຺ກປ຺ເປນ ອນາລຸລິຕເນກ຺ຂມ຺ມສງ຺ກປ຺ປາ. ອິຕິ ອາເທສນາປາຏິຫາຣິຍນ຺ຕິ ປຣຈິຕ຺ຕກຸສເລນ ວາ ອຎ຺ເຎນ ວາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ວາ ພຸທ຺ຘສາວເກຫິ ວາ ເອວໍ ອາເທສນາ ປາຏິຫາຣິຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ອິຕິ ເອວໍ ອາທິສນໍ ອາເທສນາປາຏິຫາຣິຍນ຺ຕິ ອາເທສນສທ຺ໂທ ປາຐເສສໍ ກຕ຺ວາ ປຍຸຊ຺ຊິຕພ຺ໂພ. ເອວໍ ອາເສວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິມິນາ ຈ ປກາເຣນ ອິມິນາ ຈ ປກາເຣນ ອາທິໂຕ ເສວິຕພ຺ພໍ. ເສສຕ຺ຕເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕທນຸຘມ຺ມຕາ ສຕິ ອຸປຏ຺ຐເປຕພ຺ພາຕິ ຕສ຺ສ ເນກ຺ຂມ຺ມສ຺ສ ອນຸກູລຠູຕາ ສຕິ ຠຸສໍ ຐເປຕພ຺ພາ. ອິຕິ ອນຸສາສນີປາຏິຫາຣິຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອາເທສນາປາຏິຫາຣິຍໂຍຊນາຍ ວິຍ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ. ອພ຺ຍາປາທາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ປາໂຐ ປນ ຌານາທີນິ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອນ຺ເຕ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄເມວ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ລິຂິໂຕ. ຕຕ຺ຖ ຈຕູສຸປິ ມຄ຺ເຄສຸ ‘‘ເອວໍ ອາເສວິຕພ຺ໂພ’’ຕິອາທິ ເອກຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓິກຕ຺ຕາ ມຄ຺ຄສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາຄວເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ມຄ຺ຄສ຺ສ ຫິ ປຸພ຺ພຠາຄຠູຕາຍ ໂລກິຍມຄ຺ຄສງ຺ຂາຕາຍ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິຍາ ວິປສ຺ສນາຍ ມຄ຺ຄຸປ຺ປາທນຕ຺ຖໍ ອາເສວນາທີສຸ ກເຕສຸ ຕາຍ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ມຄ຺ໂຄປິ ອາເສວິໂຕ ຠາວິໂຕ ພຫຸລີກໂຕ ນາມ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສພ຺ພຕ຺ຖິກວາທາຈຣິຍາ ປນ ‘‘ເອເກກມຄ຺ໂຄ ໂສຬສກ຺ຂຓິໂກ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕທນຸຘມ຺ມຕາສຕິອຸປຏ຺ຐາປນໍ ປນ ປຸພ຺ພຠາເຄ ຍຸຊ຺ຊຕິເຍວາຕິ.

໓໒. ປຸນ ເນກ຺ຂມ຺ມໍ ອິຊ຺ຌຕີຕິ ອິທ຺ຘີຕິອາທີນິ ‘‘ອິທ຺ຘິປາຏິຫາຣິຍ’’ນ຺ຕິປທສ຺ສ ກມ຺ມຘາຣຍສມາສຕ຺ຕທີປນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕານິ. ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ວຸຕ຺ເຕສຸ ຕີສຸ ອິທ຺ຘິປາຏິຫາຣິຍສ຺ເສວ ສມາສຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ເຕ ເສສານໍ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ວຸຕ຺ໂຕວ ໂຫຕີຕິ ອິມສ຺ມິໍ ປຣິຍາເຍ ມູລຠູຕສ຺ສ ອິທ຺ຘິປາຏິຫາຣິຍສ຺ເສວ ສມາສຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ.

ປາຏິຫາຣິຍກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ສມສີສກຖາ

ສມສີສກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໓. ອິທານິ ປາຏິຫາຣິຍກຖານນ຺ຕຣໍ ອາທິປາຏິຫາຣິຍຠູຕສ຺ສ ອິທ຺ຘິປາຏິຫາຣິຍສງ຺ຄຫິຕສ຺ສ ສມສີສິຠາວສ຺ສ ອິທ຺ຘິປາຏິຫາຣິຍຠາວທີປນຕ຺ຖໍ ຎາຓກຖາຍ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາປິ ສມສີສກຖາ ອິທ຺ຘິປາຏິຫາຣິຍສມ຺ພນ຺ເຘນ ປຸນ ກຖິຕາ. ຕສ຺ສາ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ຕຕ຺ຖ ກຖິຕາເຍວາຕິ.

ສມສີສກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ສຕິປຏ຺ຐານກຖາ

ສຕິປຏ຺ຐານກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໔. ອິທານິ ສມສີສກຖານນ຺ຕຣໍ ອຕ຺ຕນາ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອິທ຺ຘິປາຏິຫາຣິຍສ຺ສ ສາຘເກ ສຕ຺ຕ ອນຸປສ຺ສນາວິເສເສ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ກຖິຕາຍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍ ສຕິປຏ຺ຐານກຖາຍ ອປຸພ຺ພຕ຺ຖານຸວຓ຺ຓນາ. ຕຕ຺ຖ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ຕາວ ຈຕ຺ຕາໂຣຕິ ຄຓນປຣິຈ຺ເຉໂທ, ເຕນ ນ ຕໂຕ ເຫຏ຺ຐາ, ນ ອຸທ຺ຘນ຺ຕິ ສຕິປຏ຺ຐານປຣິຈ຺ເຉທໍ ທີເປຕິ. ອິເມຕິ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ພນິທສ຺ສນໍ. ຠິກ຺ຂເວຕິ ຘມ຺ມປຏິຄ຺ຄາຫກປຸຄ຺ຄລາລປນໍ. ສຕິປຏ຺ຐານາຕິ ຕໂຍ ສຕິປຏ຺ຐານາ ສຕິໂຄຈໂຣປິ, ຕິຘາ ປຏິປນ຺ເນສຸ ສາວເກສຸ ສຕ຺ຖຸໂນ ປຏິຆານຸນຍວີຕິວຕ຺ຕຕາປິ, ສຕິປິ. ‘‘ຈຕຸນ຺ນໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຕິປຏ຺ຐານານໍ ສມຸທຍຎ຺ຈ ອຕ຺ຖງ຺ຄມຎ຺ຈ ເທເສສ຺ສາມີ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໕.໔໐໘) ຫິ ສຕິໂຄຈໂຣ ‘‘ສຕິປຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ປຕິຏ຺ຐາຕິ ຕສ຺ມິນ຺ຕິ ປຏ຺ຐານໍ. ກາ ປຕິຏ຺ຐາຕິ? ສຕິ. ສຕິຍາ ປຏ຺ຐານໍ ສຕິປຏ຺ຐານນ຺ຕິ.

‘‘ຕໂຍ ສຕິປຏ຺ຐານາ ຍທຣິໂຍ ເສວຕິ, ຍທຣິໂຍ ເສວມາໂນ ສຕ຺ຖາ ຄຓມນຸສາສິຕຸມຣຫຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໓໐໔, ໓໑໑) ເອຕ຺ຖ ຕິຘາ ປຏິປນ຺ເນສຸ ສາວເກສຸ ສຕ຺ຖຸໂນ ປຏິຆານຸນຍວີຕິວຕ຺ຕຕາ ‘‘ສຕິປຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ປຏ຺ຐເປຕພ຺ພໂຕ ປຏ຺ຐານໍ, ປວຕ຺ຕຍິຕພ຺ພໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເກນ ປຏ຺ຐເປຕພ຺ພໂຕຕິ? ສຕິຍາ. ສຕິຍາ ປຏ຺ຐານໍ ສຕິປຏ຺ຐານນ຺ຕິ. ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ ຠາວິຕາ ພຫຸລີກຕາ ສຕ຺ຕ ໂພຊ຺ຌງ຺ເຄ ປຣິປູເຣນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໓.໑໔໗) ປນ ສຕິເຍວ ‘‘ສຕິປຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ປຕິຏ຺ຐາຕີຕິ ປຏ຺ຐານໍ, ອຸປຏ຺ຐາຕິ ໂອກ຺ກນ຺ທິຕ຺ວາ ປກ຺ຂນ຺ທິຕ຺ວາ ວຕ຺ຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຕິເຍວ ປຏ຺ຐານໍ ສຕິປຏ຺ຐານໍ. ອຖ ວາ ສຣຓຏ຺ເຐນ ສຕິ, ອຸປຏ຺ຐານຏ຺ເຐນ ອຸປຏ຺ຐານໍ. ອິຕິ ສຕິ ຈ ສາ ອຸປຏ຺ຐານຎ຺ຈາຕິປິ ສຕິປຏ຺ຐານໍ. ອິທມິຘ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ຍທິ ເອວໍ ກສ຺ມາ ສຕິປຏ຺ຐານາຕິ ພຫຸວຈນໍ ກຕນ຺ຕິ? ສຕິພຫຸຕ຺ຕາ. ອາຣມ຺ມຓເຠເທນ ຫິ ພຫຸກາ ຕາ ສຕິໂຍຕິ.

ກຕເມ ຈຕ຺ຕາໂຣຕິ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາປຸຈ຺ຉາ. ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ. ຠິກ຺ຂູຕິ ສໍສາເຣ ຠຍໍ ອິກ຺ຂຕີຕິ ຠິກ຺ຂຸ. ເສສປທານໍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ປເນຕ຺ຖ ສຸຕມຍຎາຓກຖາຍ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາຍໍ ວຸຕ຺ຕາເຍວາຕິ.

ກສ຺ມາ ປນ ຠຄວຕາ ຈຕ຺ຕາໂຣວ ສຕິປຏ຺ຐານາ ວຸຕ຺ຕາ ອນູນາ ອນຘິກາຕິ? ເວເນຍ຺ຍຫິຕຕ຺ຕາ. ຕຓ຺ຫາຈຣິຕທິຏ຺ຐິຈຣິຕສມຖຍານິກວິປສ຺ສນາຍານິເກສຸ ຫິ ມນ຺ທຕິກ຺ຂວເສນ ທ຺ເວຘາ ທ຺ເວຘາ ປວຕ຺ເຕສຸ ມນ຺ທສ຺ສ ຕຓ຺ຫາຈຣິຕສ຺ສ ໂອຬາຣິກໍ ກາຍານຸປສ຺ສນາສຕິປຏ຺ຐານໍ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ໂຄ, ຕິກ຺ຂສ຺ສ ສຸຂຸມໍ ເວທນານຸປສ຺ສນາສຕິປຏ຺ຐານໍ. ທິຏ຺ຐິຈຣິຕສ຺ສາປິ ມນ຺ທສ຺ສ ນາຕິປ຺ປເຠທຄຕໍ ຈິຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາສຕິປຏ຺ຐານໍ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ໂຄ, ຕິກ຺ຂສ຺ສ ອຕິປ຺ປເຠທຄຕໍ ຘມ຺ມານຸປສ຺ສນາສຕິປຏ຺ຐານໍ. ສມຖຍານິກສ຺ສ ຈ ມນ຺ທສ຺ສ ອກິຈ຺ເຉນ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ ປຐມໍ ສຕິປຏ຺ຐານໍ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ໂຄ, ຕິກ຺ຂສ຺ສ ໂອຬາຣິກາຣມ຺ມເຓ ອສຓ຺ຐຫນໂຕ ທຸຕິຍໍ. ວິປສ຺ສນາຍານິກສ຺ສປິ ມນ຺ທສ຺ສ ນາຕິປ຺ປເຠທຄຕາຣມ຺ມຓໍ ຕຕິຍໍ, ຕິກ຺ຂສ຺ສ ອຕິປ຺ປເຠທຄຕາຣມ຺ມຓໍ ຈຕຸຕ຺ຖໍ. ອິຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣວ ວຸຕ຺ຕາ ອນູນາ ອນຘິກາຕິ.

ສຸຠສຸຂນິຈ຺ຈອຕ຺ຕວິປລ຺ລາສປ຺ປຫານຕ຺ຖໍ ວາ. ກາໂຍ ຫິ ອສຸໂຠ, ຕຕ຺ຖ ຈ ສຸຠວິປລ຺ລາສວິປລ຺ລຕ຺ຖາ ສຕ຺ຕາ. ເຕສໍ ຕຕ຺ຖ ອສຸຠຠາວທສ຺ສເນນ ຕສ຺ສ ວິປລ຺ລາສສ຺ສ ປຫານຕ຺ຖໍ ປຐມໍ ສຕິປຏ຺ຐານໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸຂໍ ນິຈ຺ຈໍ ອຕ຺ຕາຕິ ຄຫິເຕສຸປິ ຈ ເວທນາທີສຸ ເວທນາ ທຸກ຺ຂາ, ຈິຕ຺ຕໍ ອນິຈ຺ຈໍ, ຘມ຺ມາ ອນຕ຺ຕາ, ເຕສຸ ຈ ສຸຂນິຈ຺ຈອຕ຺ຕວິປລ຺ລາສວິປລ຺ລຕ຺ຖາ ສຕ຺ຕາ. ເຕສໍ ຕຕ຺ຖ ທຸກ຺ຂາທິຠາວທສ຺ສເນນ ເຕສໍ ວິປລ຺ລາສານໍ ປຫານຕ຺ຖໍ ເສສານິ ຕີຓິ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ເອວໍ ສຸຠສຸຂນິຈ຺ຈອຕ຺ຕວິປລ຺ລາສປ຺ປຫານຕ຺ຖໍ ວາ ຈຕ຺ຕາໂຣວ ວຸຕ຺ຕາ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ວິປລ຺ລາສປ຺ປຫານຕ຺ຖເມວ, ຈຕຸໂຣຆໂຍຄາສວຄນ຺ຖອຸປາທານອຄຕິປ຺ປຫານຕ຺ຖມ຺ປິ ຈຕຸພ຺ພິຘາຫາຣປຣິຎ຺ຎຕ຺ຖມ຺ປິ ຈຕ຺ຕາໂຣວ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໓໕. (ກ) ສຸຕ຺ຕນ຺ຕນິທ຺ເທເສ ປຖວີກາຍນ຺ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ຣູປກາເຍ ປຖວີຘາຕຸ. ສກລສຣີເຣ ປນ ປຖວີຘາຕູນໍ ພຫຸກຕ຺ຕາ ສພ຺ພປຖວີຘາຕຸສງ຺ຄຫຕ຺ຖໍ ສມູຫຕ຺ເຖນ ກາຍຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ. ອາໂປກາຍາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເກສກາຍາທີນມ຺ປິ ພຫຸກຕ຺ຕາ ເກສກາຍາທິຄຫຓໍ ກຕໍ. ວກ຺ກາທີນິ ປນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ກາຍຄ຺ຄຫຓໍ ນາຣຫນ຺ຕີຕິ ເຕສໍ ຄຫຓໍ ນ ກຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

(ຂ) ສຸຂໍ ເວທນນ຺ຕິອາທີສຸ ສຸຂໍ ເວທນນ຺ຕິ ກາຍິກໍ ວາ ເຈຕສິກໍ ວາ ສຸຂໍ ເວທນໍ. ຕຖາ ທຸກ຺ຂໍ ເວທນໍ. ອທຸກ຺ຂມສຸຂໍ ເວທນນ຺ຕິ ປນ ເຈຕສິກເມວ ອຸເປກ຺ຂາເວທນໍ. ສາມິສໍ ສຸຂໍ ເວທນນ຺ຕິ ຉ ເຄຫສິຕໂສມນສ຺ສເວທນາ. ນິຣາມິສໍ ສຸຂໍ ເວທນນ຺ຕິ ຉ ເນກ຺ຂມ຺ມສິຕໂສມນສ຺ສເວທນາ. ສາມິສໍ ທຸກ຺ຂໍ ເວທນນ຺ຕິ ຉ ເຄຫສິຕໂທມນສ຺ສເວທນາ. ນິຣາມິສໍ ທຸກ຺ຂໍ ເວທນນ຺ຕິ ຉ ເນກ຺ຂມ຺ມສິຕໂທມນສ຺ສເວທນາ. ສາມິສໍ ອທຸກ຺ຂມສຸຂໍ ເວທນນ຺ຕິ ຉ ເຄຫສິຕອຸເປກ຺ຂາເວທນາ. ນິຣາມິສໍ ອທຸກ຺ຂມສຸຂໍ ເວທນນ຺ຕິ ຉ ເນກ຺ຂມ຺ມສິຕອຸເປກ຺ຂາເວທນາ.

(ຄ) ສຣາຄໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິອາທີນິ ຎາຓກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖານິ.

(ຆ) ຕທວເສເສ ຘມ຺ເມຕິ ເຕຫິ ກາຍເວທນາຈິຕ຺ເຕຫິ ອວເສເສ ເຕຠູມກຘມ຺ເມ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ເຕນ ຎາເຓນາຕິ ເຕນ ສຕ຺ຕວິເຘນ ອນຸປສ຺ສນາຎາເຓນ. ຍານິ ປເນຕ຺ຖ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຖານິ, ຕານິ ເຫຏ຺ຐາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາເນວາຕິ.

ສຕິປຏ຺ຐານກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ວິປສ຺ສນາກຖາ

ວິປສ຺ສນາກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໖. ອິທານິ ວິປສ຺ສນາປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາຍ ສຕິປຏ຺ຐານກຖາຍ ອນນ຺ຕຣໍ ວິປສ຺ສນາປເຠທໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ກຖິຕາຍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍ ວິປສ຺ສນາກຖາຍ ອປຸພ຺ພຕ຺ຖານຸວຓ຺ຓນາ. ຕຕ຺ຖ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ຕາວ ໂສອິຕິ ສພ຺ພນາມຕ຺ຕາ ໂຍ ວາ ໂສ ວາ ສພ຺ໂພປິ ສງ຺ຄຫິໂຕ ໂຫຕິ. ວຕາຕິ ເອກໍສຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ກຎ຺ຈິ ສງ຺ຂາຣນ຺ຕິ ອປ຺ປມຕ຺ຕກມ຺ປິ ສງ຺ຂາຣໍ. ອນຸໂລມິກາຍ ຂນ຺ຕິຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ວິປສ຺ສນາຎາຓເມວ ໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ຄໍ ອນຸໂລເມຕີຕິ ອນຸໂລມິກໍ, ຕເທວ ຂນ຺ຕິມເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ອນຸໂລມິກາ. ສພ຺ພສງ຺ຂາຣາ ຕສ຺ສ ອນິຈ຺ຈໂຕ ທຸກ຺ຂໂຕ ອນຕ຺ຕໂຕ ຂມນ຺ຕິ ຣຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ ຂນ຺ຕິ. ສາ ມຸທຸກາ ມຊ຺ຌິມາ ຕິກ຺ຂາຕິ ຕິວິຘາ. ກລາປສມ຺ມສນາທິກາ ອຸທຍພ຺ພຍຎາຓປຣິໂຍສານາ ມຸທຸການຸໂລມິກາ ຂນ຺ຕິ. ຠງ຺ຄານຸປສ຺ສນາທິກາ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາຎາຓປຣິໂຍສານາ ມຊ຺ຌິມານຸໂລມິກາ ຂນ຺ຕິ. ອນຸໂລມຎາຓໍ ຕິກ຺ຂານຸໂລມິກາ ຂນ຺ຕິ. ສມນ຺ນາຄໂຕຕິ ອຸເປໂຕ. ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ເອຕໍ ຐານໍ ເອຕໍ ກາຣຓໍ ນ ວິຊ຺ຊຕິ. ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍາມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຫິຕສຸຂາວໂຫ ເມ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອວໍ ອາສີສໂຕ ຕເຖວ ສມ຺ຠວໂຕ ອສຸຠາທີສຸ ຈ ອສຸຠນ຺ຕິອາທິອວິປຣີຕປ຺ປວຕ຺ຕິສພ຺ຠາວໂຕ ຈ ສມ຺ມາ ສຠາໂວຕິ ສມ຺ມຕ຺ໂຕ, ອນນ຺ຕຣຜລທານາຍ ອຣຫຕ຺ຕຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ນິຍາມຠູຕຕ຺ຕາ ນິຍາໂມ, ນິຈ຺ຉໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມ຺ມຕ຺ໂຕ ຈ ໂສ ນິຍາໂມ ຈາຕິ ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍາໂມ. ໂກ ໂສ? ໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ໂຄ, ວິເສສໂຕ ປນ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ໂຄ. ເຕນ ຫິ ມຄ຺ຄນິຍາເມນ ນິຍຕຕ຺ຕາ ‘‘ນິຍໂຕ ສມ຺ໂພຘິປຣາຍໂຓ’’ຕິ (ປາຣາ. ໒໑; ທີ. ນິ. ໑.໓໗໓) ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍາມໍ ໂອກ຺ກມິສ຺ສຕິ ປວິສິສ຺ສຕີຕິ ເອຕໍ ອຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂຄຕ຺ຣຠຸໂນ ປນ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອາວຊ຺ຊນຏ຺ຐານິຍຕ຺ຕາ ຕໍ ອນາທິຍິຕ຺ວາ ອນຸໂລມິກຂນ຺ຕິຍາ ອນນ຺ຕຣໍ ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍາໂມກ຺ກມນໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຖ ວາ ອຏ຺ຐາຣສສຸ ມຫາວິປສ຺ສນາສຸ ໂຄຕ຺ຣຠຸ ວິວຏ຺ຏນານຸປສ຺ສນາ ໂຫຕີຕິ ອນຸໂລມິກຂນ຺ຕິຍາ ເອວ ສງ຺ຄຫິຕາ ໂຫຕິ. ຈຕູສຸປິ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕສຸ ອິມິນາວ ນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອເຕຫິ ອນຸໂລມິກຂນ຺ຕິສມ຺ມຕ຺ຕນິຍາມຈຕຸອຣິຍຜລວເສນ ຈ ຉ ຘມ຺ມາຕິ ຉກ຺ກນິປາເຕ (ອ. ນິ. ໖.໙໘, ໑໐໑) ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ກຓ຺ຫປກ຺ຂສຸກ຺ກປກ຺ຂທ຺ວຍວເສນ ຫິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາວ ໂຫນ຺ຕີຕິ.

໓໗. ກຕິຫາກາເຣຫີຕິອາທິເກ ປຸຈ຺ຉາປຸພ຺ພງ຺ຄເມ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕນິທ຺ເທເສ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ເຘ ອນິຈ຺ຈໂຕຕິອາທີສຸ ນາມຣູປຎ຺ຈ ນາມຣູປສ຺ສ ປຈ຺ຈເຍ ຈ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ກລາປສມ຺ມສນວເສນ ອາຣທ຺ຘວິປສ຺ສໂກ ໂຍຄາວຈໂຣ ປຎ຺ຈສຸ ຂນ຺ເຘສຸ ເອເກກໍ ຂນ຺ຘໍ ອນິຈ຺ຈນ຺ຕິກຕາຍ ອາທິອນ຺ຕວຕາຍ ຈ ອນິຈ຺ຈໂຕ ປສ຺ສຕິ. ອຸປ຺ປາທວຍປຏິປີຬນຕາຍ ທຸກ຺ຂວຕ຺ຖຸຕາຍ ຈ ທຸກ຺ຂໂຕ. ປຈ຺ຈຍຍາປນີຍຕາຍ ໂຣຄມູລຕາຍ ຈ ໂຣຄໂຕ. ທຸກ຺ຂຕາສູລໂຍຄິຕາຍ ກິເລສາສຸຈິປຄ຺ຆຣຓຕາຍ ອຸປ຺ປາທຊຣາຠງ຺ເຄຫິ ອຸທ຺ຘຸມາຕປຣິປກ຺ກປຠິນ຺ນຕາຍ ຈ ຄຓ຺ຑໂຕ. ປີຬາຊນກຕາຍ ອນ຺ໂຕຕຸທນຕາຍ ທຸນ຺ນີຫຣຓີຍຕາຍ ຈ ສລ຺ລໂຕ. ວິຄຣຫຓີຍຕາຍ ອວຑ຺ຒິອາວຫນຕາຍ ອຆວຕ຺ຖຸຕາຍ ຈ ອຆໂຕ. ອເສຣິຠາວຊນກຕາຍ ອາພາຘປທຏ຺ຐານຕາຍ ຈ ອາພາຘໂຕ. ອວສຕາຍ ອວິເຘຍ຺ຍຕາຍ ຈ ປຣໂຕ. ພ຺ຍາຘິຊຣາມຣເຓຫິ ລຸຊ຺ຊນປລຸຊ຺ຊນຕາຍ ປໂລກໂຕ. ອເນກພ຺ຍສນາວຫນຕາຍ ອີຕິໂຕ. ອວິທິຕານໍເຍວ ວິປຸລານໍ ອນຕ຺ຖານໍ ອາວຫນໂຕ ສພ຺ພູປທ຺ທວວຕ຺ຖຸຕາຍ ຈ ອຸປທ຺ທວໂຕ. ສພ຺ພຠຍານໍ ອາກຣຕາຍ ຈ ທຸກ຺ຂວູປສມສງ຺ຂາຕສ຺ສ ປຣມສ຺ສາສສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂຠູຕຕາຍ ຈ ຠຍໂຕ. ອເນເກຫິ ອນຕ຺ເຖຫິ ອນຸພທ຺ຘຕາຍ ໂທສູປສຏ຺ຐຕາຍ ອຸປສຄ຺ໂຄ ວິຍ ອນຘິວາສນາຣຫຕາຍ ຈ ອຸປສຄ຺ຄໂຕ. ພ຺ຍາຘິຊຣາມຣເຓຫິ ເຈວ ໂລຠາທີຫິ ຈ ໂລກຘມ຺ເມຫິ ປຈລິຕຕາຍ ຈລໂຕ. ອຸປກ຺ກເມນ ເຈວ ສຣເສນ ຈ ປຠງ຺ຄຸປຄມນສີລຕາຍ ປຠງ຺ຄຸໂຕ. ສພ຺ພາວຕ຺ຖນິປາຕິຕາຍ ຖິຣຠາວສ຺ສ ຈ ອຠາວຕາຍ ອທ຺ຘຸວໂຕ. ອຕາຍນຕາຍ ເຈວ ອລພ຺ຠເນຍ຺ຍເຂມຕາຍ ຈ ອຕາຓໂຕ. ອລ຺ລີຍິຕຸໍ ອນຣຫຕາຍ ອລ຺ລີນານມ຺ປິ ຈ ເລຓກິຈ຺ຈາກາຣິຕາຍ ອເລຓໂຕ. ນິສ຺ສິຕານໍ ຠຍສາຣກຕ຺ຕາຠາເວນ ອສຣຓໂຕ. ຍຖາປຣິກປ຺ປິເຕຫິ ຘຸວສຸຠສຸຂຕ຺ຕຠາເວຫິ ຣິຕ຺ຕຕາຍ ຣິຕ຺ຕໂຕ. ຣິຕ຺ຕຕາເຍວ ຕຸຈ຺ຉໂຕ, ອປ຺ປກຕ຺ຕາ ວາ. ອປ຺ປກມ຺ປິ ຫິ ໂລເກ ຕຸຈ຺ຉນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສາມິນິວາສິເວທກກາຣກາຘິຏ຺ຐາຍກວິຣຫິຕຕາຍ ສຸຎ຺ຎໂຕ. ສຍຎ຺ຈ ອສາມິກຠາວາທິຕາຍ ອນຕ຺ຕໂຕ. ປວຕ຺ຕິທຸກ຺ຂຕາຍ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຈ ອາທີນວຕາຍ ອາທີນວໂຕ. ອຖ ວາ ອາທີນໍ ວາຕິ ຄຈ຺ຉຕິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອາທີນໂວ. ກປຓມນຸສ຺ສສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ, ຂນ຺ຘາປິ ຈ ກປຓາເຍວາຕິ ອາທີນວສທິສຕາຍ ອາທີນວໂຕ. ຊຣາຍ ເຈວ ມຣເຓນ ຈາຕິ ທ຺ເວຘາ ປຣິຓາມປກຕິຕາຍ ວິປຣິຓາມຘມ຺ມໂຕ. ທຸພ຺ພລຕາຍ ເຜຄ຺ຄຸ ວິຍ ສຸຂຠຎ຺ຊນີຍຕາຍ ຈ ອສາຣກໂຕ. ອຆເຫຕຸຕາຍ ອຆມູລໂຕ. ມິຕ຺ຕມຸຂສປຕ຺ໂຕ ວິຍ ວິສ຺ສາສຆາຕິຕາຍ ວຘກໂຕ. ວິຄຕຠວຕາຍ ວິຠວສມ຺ຠູຕຕາຍ ຈ ວິຠວໂຕ. ອາສວປທຏ຺ຐານຕາຍ ສາສວໂຕ. ເຫຕຸປຈ຺ຈເຍຫິ ອຠິສງ຺ຂຕຕາຍ ສງ຺ຂຕໂຕ. ມຈ຺ຈຸມາຣກິເລສມາຣານໍ ອາມິສຠູຕຕາຍ ມາຣາມິສໂຕ. ຊາຕິຊຣາພ຺ຍາຘິມຣຓປກຕິຕາຍ ຊາຕິຊຣາພ຺ຍາຘິມຣຓຘມ຺ມໂຕ. ໂສກປຣິເທວອຸປາຍາສເຫຕຸຕາຍ ໂສກປຣິເທວອຸປາຍາສຘມ຺ມໂຕ. ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິທຸຈ຺ຈຣິຕສໍກິເລສານໍ ວິສຍຘມ຺ມຕາຍ ສໍກິເລສິກຘມ຺ມໂຕ ປສ຺ສຕິ. ສພ຺ເພສຸ ຈ ອິເມສຸ ‘‘ປສ຺ສຕີ’’ຕິ ປາຐເສໂສ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

໓໘. ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ເຘຕິ ສມູຫໂຕ ວຸຕ຺ເຕປິ ເອເກກຂນ຺ຘວເສນ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ກລາປສມ຺ມສນຎາຓນິທ຺ເທເສ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ອາຄຕຕ຺ຕາ ປຣິໂຍສາເນ ຈ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ຂນ຺ຘານໍ ວເສນ ອນຸປສ຺ສນານໍ ຄຓິຕຕ຺ຕາ ສມູເຫ ປວຕ຺ຕວຈນານໍ ອວຍເວປິ ປວຕ຺ຕິສມ຺ຠວໂຕ ຈ ກຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ, ວິສຸໍ ວິສຸໍ ປວຕ຺ຕສມ຺ມສນານໍ ເອກໂຕ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວຈນວເສນ ວາ ‘‘ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ເຘ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ເອກປ຺ປຫາເຣນ ປຎ຺ຈຫິ ຂນ຺ເຘຫິ ວຸຏ຺ຐາຕີ’’ຕິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໗໘໓) ອຏ຺ຐກຖາວຈນສພ຺ຠາວໂຕ ວາ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຂນ຺ຘານໍ ເອກໂຕ ສມ຺ມສນໍ ວາ ຍຸຊ຺ຊຕິເຍວາຕິ. ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຂນ຺ຘານໍ ນິໂຣໂຘ ນິຈ຺ຈໍ ນິພ຺ພານນ຺ຕິ ປສ຺ສນ຺ໂຕຕິອາທີນວຎາຓນິທ຺ເທເສ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ວິປສ຺ສນາກາເລ ສນ຺ຕິປທຎາຓວເສນ ນິຈ຺ຈໍ ນິພ຺ພານນ຺ຕິ ປສ຺ສນ຺ໂຕ. ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍາມໍ ໂອກ຺ກມຕີຕິ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ໂອກ຺ກມຕິ, ຜລກ຺ຂເຓ ປນ ໂອກ຺ກນ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕິ. ເອເສວ ນໂຍ ສພ຺ເພສຸປິ ນິຍາໂມກ຺ກມນປຣິຍາເຍສຸ. ອາໂຣຄ຺ຍນ຺ຕິ ອາໂຣຄ຺ຍຠູຕໍ. ວິສລ຺ລນ຺ຕິ ສລ຺ລວິຣຫິຕໍ. ເອເສວ ນໂຍ ອີທິເສສຸ. ອນາພາຘນ຺ຕິ ອາພາຘວິຣຫິຕໍ, ອາພາຘປຏິປກ຺ຂຠູຕໍ ວາ. ເອສ ນໂຍ ອີທິເສສຸ. ອປຣປ຺ປຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ອຎ຺ຎປຈ຺ຈຍວິຣຫິຕໍ. ອຸປສ຺ສຄ຺ຄໂຕຕິ ຈ ອນຸປສ຺ສຄ຺ຄນ຺ຕິ ຈ ເກຈິ ສໍໂຍຄໍ ກຕ຺ວາ ປຐນ຺ຕິ. ປຣມສຸຎ຺ຎນ຺ຕິ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣສຸຎ຺ຎຕ຺ຕາ ອຸຕ຺ຕມຕ຺ຕາ ຈ ປຣມສຸຎ຺ຎໍ. ປຣມຕ຺ຖນ຺ຕິ ສງ຺ຂຕາສງ຺ຂຕານໍ ອຄ຺ຄຠູຕຕ຺ຕາ ອຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ. ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາສວເສນ ນປຸໍສກວຈນໍ. ນິພ຺ພານສ຺ສ ຈ ສຸຎ຺ຎຕ຺ຕາ ອນຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ອິມສ຺ມິໍ ທ຺ວເຍ ປຏິໂລມປຣິຍາໂຍ ນ ວຸຕ຺ໂຕ. ອນາສວນ຺ຕິ ອາສວວິຣຫິຕໍ. ນິຣາມິສນ຺ຕິ ອາມິສວິຣຫິຕໍ. ອຊາຕນ຺ຕິ ຊາຕິວິຣຫິຕຕ຺ຕາ ອນຸປ຺ປນ຺ນໍ. ອມຕນ຺ຕິ ຠງ຺ຄາຠາວໂຕ ມຣຓວິຣຫິຕໍ. ມຣຓມ຺ປິ ຫິ ນປຸໍສກຠາວວຈນວເສນ ‘‘ມຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

໓໙. ເອວມິມາຍ ປຏິປາຏິຍາ ວຸຕ຺ຕາສຸ ອາກາຣເຠທຠິນ຺ນາສຸ ຈຕ຺ຕາລີສາຍ ອນຸປສ຺ສນາສຸ ສຠາວສງ຺ຄຫວເສນ ຕີສຸເຍວ ອນຸປສ຺ສນາສຸ ເອກສງ຺ຄຫໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອນິຈ຺ຈໂຕຕິ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາຕິອາທິມາຫ. ຕາສຸ ຍຖານຸຣູປໍ ອນິຈ຺ຈທຸກ຺ຂານຕ຺ຕຕ຺ເຕ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ. ອວສາເນ ປເນຕາ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ຄຓນວເສນ ທສ຺ສິຕາ. ຄຓນາສຸ ຈ ຄຓນປຏິປາຏິວເສນ ປຐມໍ ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາ ຄຓິຕາ. ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຈວີສຕີຕິ ‘‘ປຣໂຕ ຣິຕ຺ຕໂຕ ຕຸຈ຺ຉໂຕ ສຸຎ຺ຎໂຕ ອນຕ຺ຕໂຕ’’ຕິ ເອເກກສ຺ມິໍ ຂນ຺ເຘ ປຎ຺ຈ ປຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ຈສຸ ຂນ຺ເຘສຸ ປຎ຺ຈວີສຕິ ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາ. ປຎ຺ຎາສາຕິ ‘‘ອນິຈ຺ຈໂຕ ປໂລກໂຕ ຈລໂຕ ປຠງ຺ຄຸໂຕ ອທ຺ຘຸວໂຕ ວິປຣິຓາມຘມ຺ມໂຕ ອສາຣກໂຕ ວິຠວໂຕ ສງ຺ຂຕໂຕ ມຣຓຘມ຺ມໂຕ’’ຕິ ເອເກກສ຺ມິໍ ຂນ຺ເຘ ທສ ທສ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ຈສຸ ຂນ຺ເຘສຸ ປຎ຺ຎາສໍ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາ. ສຕໍ ປຎ຺ຈວີສຕິ ເຈວາຕິ ເສສາ ‘‘ທຸກ຺ຂໂຕ ໂຣຄໂຕ’’ຕິອາທໂຍ ເອເກກສ຺ມິໍ ຂນ຺ເຘ ປຎ຺ຈວີສຕິ ປຎ຺ຈວີສຕິ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ຈສຸ ຂນ຺ເຘສຸ ປຎ຺ຈວີສຕິສຕໍ ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາ. ຍານິ ທຸກ຺ເຂ ປວຸຈ຺ຈເຣຕິ ຍາ ອນຸປສ຺ສນາ ທຸກ຺ເຂ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈເກ ຄຓນວເສນ ປວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ຕາ ສຕໍ ປຎ຺ຈວີສຕິ ເຈວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ. ‘‘ຍານີ’’ຕິ ເຈຕ຺ຖ ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາໂສ ທຏ຺ຐພ຺ໂພຕິ.

ວິປສ຺ສນາກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ມາຕິກາກຖາ

ມາຕິກາກຖາວຓ຺ຓນາ

໔໐. ອິທານິ ມຫາເຖໂຣ ວິປສ຺ສນາກຖານນ຺ຕຣໍ ສກເລ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ເຄ ນິທ຺ທິຏ຺ເຐ ສມຖວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄນິພ຺ພານຘມ຺ເມ ອາກາຣນານຕ຺ຕວເສນ ນານາປຣິຍາເຍຫິ ໂຖເມຕຸກາໂມ ນິຈ຺ຉາໂຕຕິອາທີນິ ເອກູນວີສຕິ ມາຕິກາປທານິ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ເຕສໍ ນິທ຺ເທສວເສນ ມາຕິກາກຖໍ ນາມ ກເຖສິ. ຕສ຺ສາ ອຍໍ ອປຸພ຺ພຕ຺ຖານຸວຓ຺ຓນາ. ມາຕິກາຍ ຕາວ ນິຈ຺ຉາໂຕຕິ ອມິລາໂຕ. ສພ຺ເພປິ ຫິ ກິເລສາ ປີຬາໂຍຄໂຕ ມິລາຕາ, ຣາໂຄປິ ຕາວ ນິຣນ຺ຕຣປ຺ປວຕ຺ໂຕ ສຣີຣໍ ທຫຕິ, ກິໍ ປນຎ຺ເຎ ກິເລສາ. ‘‘ຕໂຍເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຄ຺ຄີ ຣາຄຄ຺ຄິ ໂທສຄ຺ຄິ ໂມຫຄ຺ຄີ’’ຕິ (ອິຕິວຸ. ໙໓; ທີ. ນິ. ໓.໓໐໕) ປນ ກິເລສນາຍກາ ຕໂຍ ເອວ ກິເລສາ ວຸຕ຺ຕາ, ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາປິ ປນ ທຫນ຺ຕິເຍວ. ເອວໍ ຉາຕກິເລສາຠາວໂຕ ນິຈ຺ຉາໂຕ. ໂກ ໂສ? ວິໂມກ຺ຂສມ຺ພນ຺ເຘນ ວິໂມກ຺ໂຂຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ໂມກ຺ໂຂ. ວິມຸຈ຺ຈຕີຕິ ວິໂມກ຺ໂຂຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທເມກໍ ມາຕິກາປທໍ. ວິຊ຺ຊາວິມຸຕ຺ຕີຕິ ວິຊ຺ຊາເຍວ ວິມຸຕ຺ຕິ. ອິທເມກໍ ມາຕິກາປທໍ. ຌານວິໂມກ຺ໂຂຕິ ຌານເມວ ວິໂມກ຺ໂຂ. ອິທເມກໍ ມາຕິກາປທໍ. ເສສານິ ເອເກກາເນວາຕິ ເອວໍ ເອກູນວີສຕິ ມາຕິກາປທານິ.

໔໑. ເນກ຺ຂມ຺ເມນ ກາມຈ຺ຉນ຺ທໂຕ ນິຈ຺ຉາໂຕຕິ ເນກ຺ຂມ຺ເມນ ກາມຈ຺ຉນ຺ທໂຕ ອເປຕຕ຺ຕາ ກາມຈ຺ຉນ຺ທໂຕ ນິກ຺ກິເລໂສ ໂຍຄີ. ເຕນ ປຏິລທ຺ຘໍ ເນກ຺ຂມ຺ມມ຺ປິ ນິຈ຺ຉາໂຕ ນິກ຺ກິເລໂສ ວິໂມກ຺ໂຂ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ. ເນກ຺ຂມ຺ເມນ ກາມຈ຺ຉນ຺ທໂຕ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ວິໂມກ຺ໂຂຕິ ເນກ຺ຂມ຺ເມນ ກາມຈ຺ຉນ຺ທໂຕ ໂຍຄີ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ຕໍ ເນກ຺ຂມ຺ມໍ ວິໂມກ຺ໂຂຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ. ວິຊ຺ຊຕີຕິ ວິຊ຺ຊາຕິ ສຠາວໂຕ ວິຊ຺ຊຕິ ອຕ຺ຖິ ອຸປລພ຺ຠຕີຕິ ວິຊ຺ຊາ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ສຠາວຊານນຕ຺ຖໍ ປຏິປນ຺ເນຫິ ໂຍຄີຫິ ສຠາວໍ ເວທີຍຕິ ຊານີຍຕີຕິ ວິຊ຺ຊາ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ວິເສສລາຠຕ຺ຖໍ ປຏິປນ຺ເນຫິ ໂຍຄີຫິ ເວທີຍຕິ ປຏິລາຠີຍຕີຕິ ວິຊ຺ຊາ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ອຕ຺ຕນາ ວິນ຺ທິຕພ຺ພໍ ຠູມິໍ ວິນ຺ທຕິ ລຠຕີຕິ ວິຊ຺ຊາ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ສຠາວທສ຺ສນເຫຕຸຕ຺ຕາ ສຠາວໍ ວິທິຕໍ ກໂຣຕີຕິ ວິຊ຺ຊາ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິຊ຺ຊນ຺ໂຕ ມຸຈ຺ຈຕິ, ມຸຈ຺ຈນ຺ໂຕ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ຍຖາວຸຕ຺ໂຕ ຘມ຺ໂມ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນຕ຺ເຖນ ວິຊ຺ຊມາໂນ ຍຖາວຸຕ຺ຕໂຕ ມຸຈ຺ຈຕິ, ຍຖາວຸຕ຺ຕໂຕ ມຸຈ຺ຈມາໂນ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນຕ຺ເຖນ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ວິຊ຺ຊາວິມຸຕ຺ຕິ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ກາມຈ຺ຉນ຺ທໍ ສໍວຣຏ຺ເຐນາຕິ ກາມຈ຺ຉນ຺ທນິວາຣຓຏ຺ເຐນ ຕໍ ເນກ຺ຂມ຺ມໍ ສີລວິສຸທ຺ຘິ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍເຍວ ອວິກ຺ເຂປເຫຕຸຕ຺ຕາ ອວິກ຺ເຂປຏ຺ເຐນ ຈິຕ຺ຕວິສຸທ຺ຘິ. ທສ຺ສນເຫຕຸຕ຺ຕາ ທສ຺ສນຏ຺ເຐນ ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘິ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ເຠຕີຕິ ເນກ຺ຂມ຺ມາທິນາ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທິກໍ ໂຍຄາວຈໂຣ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ເຠຕີຕິ ເນກ຺ຂມ຺ມາທິໂກ ຘມ຺ໂມ ປສ຺ສທ຺ຘິ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຫີນຕ຺ຕາຕິ ເຕນ ເຕນ ປຫາເນນ ປຫີນຕ຺ຕາ. ຎາຕຏ຺ເຐນ ຎາຓນ຺ຕິ ຌານປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາວເສນ ວິປສ຺ສນາວເສນ ມຄ຺ຄປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາວເສນ ຎາຕຏ຺ເຐນ ເນກ຺ຂມ຺ມາທິກໍ ຎາຓໍ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ທສ຺ສນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ວິສຸຊ຺ຌຕີຕິ ໂຍຄີ, ເນກ຺ຂມ຺ມາທິກາ ວິສຸທ຺ຘິ.

ເນກ຺ຂມ຺ມນິທ຺ເທເສ ເນກ຺ຂມ຺ມໍ ອໂລຠຕ຺ຕາ ກາມຣາຄໂຕ ນິສ຺ສຏນ຺ຕິ ນິສ຺ສຣຓໍ. ຕໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕນ຺ຕິ ເນກ຺ຂມ຺ມໍ. ‘‘ຣູປານເມຕໍ ນິສ຺ສຣຓໍ ຍທິທໍ ເນກ຺ຂມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈມາເນ ອາຣຸປ຺ປວິເສສສ຺ສ ອທິສ຺ສນໂຕ ວິເສສສ຺ສ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕປາຐກ຺ກເມເນວ ຍທິທໍ ອາຣຸປ຺ປນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຎ຺ຈ ອາຣຸປ຺ປໍ ຣູປໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕຕ຺ຕາ ເນກ຺ຂມ຺ມໍ ນາມາຕິ ອຘິກາຣວເສເນວ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຠູຕນ຺ຕິ ອຸປ຺ປາທສມາໂຍຄທີປນໍ. ສງ຺ຂຕນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຍພລວິເສສທສ຺ສນໍ. ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຍສມາໂຍເຄປິ ປຈ຺ຈຍານໍ ອພ຺ຍາປາຣຠາວທສ຺ສນໍ. ນິໂຣໂຘ ຕສ຺ສ ເນກ຺ຂມ຺ມນ຺ຕິ ນິພ຺ພານໍ ຕໂຕ ສງ຺ຂຕໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ສງ຺ຂຕສ຺ສ ເນກ຺ຂມ຺ມໍ ນາມ. ອາຣຸປ຺ປສ຺ສ ຈ ນິໂຣຘສ຺ສ ຈ ຄຫຓໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ປາເຐ ວຸຕ຺ຕກ຺ກເມເນວ ກຕໍ. ‘‘ກາມຈ຺ຉນ຺ທສ຺ສ ເນກ຺ຂມ຺ມໍ ເນກ຺ຂມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈມາເນ ປຸນຣຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເນກ຺ຂມ຺ມວຈເນເນວ ຈ ຕສ຺ສ ເນກ຺ຂມ຺ມສິທ຺ຘີຕິ ຕໍ ອວຕ຺ວາ ເສສເນກ຺ຂມ຺ມເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ອຸຊຸກເມວ. ນິສ຺ສຣຓນິທ຺ເທເສປິ ອິມິນາວ ນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ນິສ຺ສຣຓີຍາ ຘາຕຸໂຍ ປເນຕ຺ຖ ອຸຊຸກເມວ ເນກ຺ຂມ຺ມນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປວິເວໂກຕິ ປວິວິຕ຺ຕຠາໂວ ເນກ຺ຂມ຺ມາທິໂກເຍວ. ໂວສຊ຺ຊຕີຕິ ໂຍຄີ, ເນກ຺ຂມ຺ມາທໂຍ ໂວສຄ຺ໂຄ. ເນກ຺ຂມ຺ມໍ ປວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ໂຍຄີ ເນກ຺ຂມ຺ເມນ ຈຣຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕໍ ປນ ເນກ຺ຂມ຺ມໍ ຈຣິຍາ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ຌານວິໂມກ຺ຂນິທ຺ເທເສ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ວິໂມກ຺ຂກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກວລໍ ຕຕ຺ຖ ‘‘ຊານາຕີຕິ ຌານວິໂມກ຺ໂຂ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໒໑໗) ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຘ ປນ ‘‘ຊານາຕີຕິ, ຌາຍຕີ’’ຕິ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານາວ ເທສນາ ກຕາຕິ ອຍໍ ວິເສໂສ.

໔໒. ຠາວນາຘິຏ຺ຐານຊີວິຕນິທ຺ເທເສ ຈ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານາ ເທສນາ ກຕາ. ຘມ຺ມໂຕ ປນ ຠາວນາ ນາມ ເນກ຺ຂມ຺ມາທໂຍວ. ອຘິຏ຺ຐານໍ ນາມ ເນກ຺ຂມ຺ມາທິວເສນ ປຕິຏ຺ຐາປິຕຈິຕ຺ຕເມວ. ຊີວິຕໍ ນາມ ເນກ຺ຂມ຺ມາທິວເສນ ປຕິຏ຺ຐາປິຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສມ຺ມາອາຊີໂວ ນາມ. ໂກ ໂສ ສມ຺ມາອາຊີໂວ ນາມ? ມິຈ຺ຉາຊີວາ ວິຣຕິ, ຘມ຺ເມນ ສເມນ ປຈ຺ຈຍປຣິເຍສນວາຍາໂມ ຈ. ຕຕ຺ຖ ສມໍ ຊີວຕີຕິ ສມໍ ຊີວິຕໍ ຊີວຕິ, ຠາວນປຸໍສກວຈນໍ ວາ, ສເມນ ຊີວຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂນ ວິສມນ຺ຕິ ‘‘ສມໍ ຊີວຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕສ຺ເສວ ອຕ຺ຖສ຺ສ ປຏິເສຘວເສນ ອວຘາຣຓໍ ກຕໍ. ສມ຺ມາ ຊີວຕີຕິ ອາກາຣນິທສ຺ສນໍ. ໂນ ມິຈ຺ຉາຕິ ຕສ຺ເສວ ນິຍມນໍ. ວິສຸທ຺ຘໍ ຊີວຕີຕິ ສຠາວວິສຸທ຺ຘິຍາ ວິສຸທ຺ຘໍ ຊີວິຕໍ ຊີວຕິ. ໂນ ກິລິຏ຺ຐນ຺ຕິ ຕສ຺ເສວ ນິຍມນໍ. ຍຎ຺ຎເທວາຕິອາທີຫິ ຍຖາວຸຕ຺ຕານໍ ຕິສ຺ສນ຺ນໍ ສມ຺ປທານໍ ອານິສໍສໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍຎ຺ຎເທວາຕິ ຍໍ ຍໍ ເອວ. ຂຕ຺ຕິຍປຣິສນ຺ຕິ ຂຕ຺ຕິຍານໍ ສນ຺ນິປາຕໍ. ໂສ ຫິ ສມນ຺ຕໂຕ ສີທນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອກຕພຸທ຺ຘິໂນຕິ ປຣິສາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອເສວ ນໂຍ ອິຕຣຕ຺ຕເຍ. ຂຕ຺ຕິຍາທີນໍເຍວ ອາຄມນສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຎາຓສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ຕາສໍເຍວ ຈຕສ຺ສນ຺ນໍ ຄຫຓໍ, ນ ສຸທ຺ທປຣິສາຍ. ວິສາຣໂທຕິ ຕີຫິ ສມ຺ປທາຫິ ສມ຺ປນ຺ໂນ ວິຄຕສາຣຊ຺ໂຊ, ນິພ຺ຠໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອມງ຺ກຸຠູໂຕຕິ ອສງ຺ກຸຈິໂຕ ນ ນິຕ຺ເຕຊຠູໂຕ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕູຕິ ຕໍ ວິສາຣທຕ຺ຕໍ ເກນ ເຫຕຸນາ ເກນ ກາຣເຓນ ໂຫຕີຕິ ເຈຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທານິ ຕຖາ ຫີຕິ ຕສ຺ສ ກາຣຓວຈນໍ. ຍສ຺ມາ ເອວໍ ຕິສມ຺ປທາສມ຺ປນ຺ໂນ, ຕສ຺ມາ ‘‘ວິສາຣໂທ ໂຫຕີ’’ຕິ ວິສາຣທຠາວສ຺ສ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ນິຏ຺ຐເປສີຕິ.

ສທ຺ຘມ຺ມປ຺ປກາສິນິຍາ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ຄ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ມາຕິກາກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຎ຺ຎາວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິຏ຺ຐິຕາ ຈູຬວຄ຺ຄສ຺ສ ອປຸພ຺ພຕ຺ຖານຸວຓ຺ຓນາ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ ຕິວຄ຺ຄສງ຺ຄຫິຕສ຺ສ

ສມຕິໍສກຖາປຏິມຓ຺ຑິຕສ຺ສ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ຄສ຺ສ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ ໂຫຕີຕິ.

ນິຄມນກຖາ

ມຫາວຄ຺ໂຄ ມຊ຺ຌິໂມ ຈ, ຈູຬວຄ຺ໂຄ ຈ ນາມໂຕ;

ຕໂຍ ວຄ຺ຄາ ອິຘ ວຸຕ຺ຕາ, ປມາຓປຏິປາຏິຍາ.

ວຄ຺ເຄ ວຄ຺ເຄ ທສ ທສ, ກຖາ ຍາ ຕາ ອຸທີຣິຕາ;

ອຸທ຺ທານຄາຖາ ສພ຺ພາສໍ, ອິມາ ຕາສໍ ຍຖາກ຺ກມໍ.

ຎາຓໍ ທິຏ຺ຐິ ອານາປານໍ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ວິໂມກ຺ຂປຎ຺ຈມໍ;

ຄຕິ ກມ຺ມໍ ວິປລ຺ລາໂສ, ມຄ຺ໂຄ ມຓ຺ໂຑຕິ ຕາ ທສ.

ຍຸຄນທ຺ຘສຈ຺ຈໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ, ເມຕ຺ຕາ ວິຣາຄປຎ຺ຈມາ;

ປຏິສມ຺ຠິທາ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ, ໂລກຸຕ຺ຕຣພລສຸຎ຺ຎຕາ.

ປຎ຺ຎາ ອິທ຺ຘິ ອຠິສມໂຍ, ວິເວໂກ ຈຣິຍປຎ຺ຈໂມ;

ປາຏິຫີຣໍ ສມສີສ-ສຕິ ວິປສ຺ສນມາຕິກາ.

ໂຍ ໂສ ສຸຄຕສຸຕານໍ, ອຘິປຕິຠູເຕນ ຠູຕຫິຕຣຕິນາ;

ເຖເຣນ ຖິຣຄຸຓວຕາ, ວຸຕ຺ໂຕ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ໂຄ.

ຕສ຺ສຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ຍາ, ປຸພ຺ພຏ຺ຐກຖານຍໍ ຕຖາ ຍຸຕ຺ຕິໍ;

ນິສ຺ສາຍ ມຍາຣທ຺ຘາ, ນິຏ຺ຐານມຸປາຄຕາ ເອສາ.

ຍໍ ຕໍ ອຸຕ຺ຕຣມນ຺ຕີ, ມນ຺ຕິຄຸຓຍຸໂຕ ຍຸໂຕ ຈ ສທ຺ຘາຍ;

ກາຣຍິ ມຫາວິຫາເຣ, ປຣິເວຓມເນກສາຘຸຄຸຓໍ.

ເຖເຣເນຕ຺ຖ ນິວສຕາ, ສມາປິຕາຍໍ ມຫາຠິຘາເນນ;

ຕຕິເຍ ວສ຺ເສ ຈຸຕິໂຕ, ໂມຄ຺ຄລ຺ລານສ຺ສ ຠູປຕິໂນ.

ສມຍໍ ອນຸໂລເມນ຺ຕີ, ເຖຣານໍ ເຖຣວາທທີປານໍ;

ນິຏ຺ຐໍ ຄຕາ ຍຖາຍໍ, ອຏ຺ຐກຖາ ໂລກຫິຕຊນນີ.

ຘມ຺ມໍ ອນຸໂລເມນ຺ຕາ, ອຕ຺ຕຫິຕໍ ປຣຫິຕຎ຺ຈ ສາເຘນ຺ຕາ;

ນິຏ຺ຐໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕຸ ຕຖາ, ມໂນຣຖາ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ.

ສທ຺ຘມ຺ມປກາສິນິຍາ, ອຏ຺ຐກຖາເຍຕ຺ຖ ຄຓິຕກຸສເລຫິ;

ຄຓິຕາ ຕຸ ຠາຓວາຣາ, ວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ ອຏ຺ຐປຎ຺ຎາສ.

ອານຸຏ຺ຐຸເຠນ ອສ຺ສາ, ຉນ຺ໂທພນ຺ເຘນ ຄຓິຍມານາ ຕຸ;

ຈຸທ຺ທສສຫສ຺ສສງ຺ຂາ, ຄາຖາໂຍ ປຎ຺ຈ ຈ ສຕານິ.

ສາສນຈິຣຏ຺ຐິຕຕ຺ຖໍ, ໂລກຫິຕຕ຺ຖຎ຺ຈ ສາທເຣນ ມຍາ;

ປຸຎ຺ຎໍ ອິມໍ ຣຈຍຕາ, ຍໍ ປຕ຺ຕມນປ຺ປກໍ ວິປຸລໍ.

ປຸຎ຺ເຎນ ເຕນ ໂລໂກ, ສທ຺ຘມ຺ມຣສາຍນໍ ທສພລສ຺ສ;

ອຸປຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ວິມລໍ, ປປ຺ໂປຕຸ ສຸຂໍ ສຸເຂເນວາຕິ.

ສທ຺ຘມ຺ມປ຺ປກາສິນີ ນາມ

ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ຄປ຺ປກຣຓສ຺ສ ອຏ຺ຐກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.