📜

ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ

ຂຸທ຺ທກນິກາເຍ

ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ຄ-ອຏ຺ຐກຖາ

(ທຸຕິໂຍ ຠາໂຄ)

໖໘. ອິນ຺ທ຺ຣິຍປໂຣປຣິຍຕ຺ຕຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໑໑. ອິນ຺ທ຺ຣິຍປໂຣປຣິຍຕ຺ຕຎາຓນິທ຺ເທເສ ຕຖາຄຕສ຺ສາຕິ ວຈເນ ອຸທ຺ເທເສ ສຣູປໂຕ ອວິຊ຺ຊມາເນປິ ‘‘ຉ ຎາຓານິ ອສາຘາຣຓານິ ສາວເກຫີ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ມາຕິກາ ໑.໗໓) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ຕຖາຄຕສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ອຸທ຺ເທເສ ອຕ຺ຖໂຕ ສິທ຺ຘສ຺ສ ຕຖາຄຕວຈນສ຺ສ ນິທ຺ເທເສ ຄຫຓໍ ກຕໍ. ສຕ຺ເຕ ປສ຺ສຕີຕິ ຣູປາທີສຸ ຉນ຺ທຣາເຄນ ສຕ຺ຕຕາຍ ລຄ຺ຄຕາຍ ສຕ຺ຕາ, ເຕ ສຕ຺ເຕ ອິນ຺ທ຺ຣິຍປໂຣປຣິຍຕ຺ຕຎາເຓນ ຈກ຺ຂຸນາ ປສ຺ສຕິ ໂອໂລເກຕິ. ອປ຺ປຣຊກ຺ເຂຕິ ປຎ຺ຎາມເຍ ອກ຺ຂິມ຺ຫິ ອປ຺ປໍ ຣາຄາທິຣໂຊ ເອເຕສນ຺ຕິ ອປ຺ປຣຊກ຺ຂາ, ອປ຺ປໍ ຣາຄາທິຣໂຊ ເອເຕສນ຺ຕິ ວາ ອປ຺ປຣຊກ຺ຂາ. ເຕ ອປ຺ປຣຊກ຺ເຂ. ມຫາຣຊກ຺ເຂຕິ ປຎ຺ຎາມເຍ ອກ຺ຂິມ຺ຫິ ມຫນ຺ຕໍ ຣາຄາທິຣໂຊ ເອເຕສນ຺ຕິ ມຫາຣຊກ຺ຂາ, ມຫນ຺ຕໍ ຣາຄາທິຣໂຊ ເອເຕສນ຺ຕິ ວາ ມຫາຣຊກ຺ຂາ. ຕິກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິເຍ ມຸທິນ຺ທ຺ຣິເຍຕິ ຕິກ຺ຂານິ ສທ຺ຘາທີນິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ເອເຕສນ຺ຕິ ຕິກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິຍາ, ມຸທູນິ ສທ຺ຘາທີນິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ເອເຕສນ຺ຕິ ມຸທິນ຺ທ຺ຣິຍາ. ສ຺ວາກາເຣ ທ຺ວາກາເຣຕິ ສຸນ຺ທຣາ ສທ຺ຘາທໂຍ ອາກາຣາ ໂກຏ຺ຐາສາ ເອເຕສນ຺ຕິ ສ຺ວາກາຣາ, ກຸຈ຺ຉິຕາ ຄຣຫິຕາ ສທ຺ຘາທໂຍ ອາກາຣາ ໂກຏ຺ຐາສາ ເອເຕສນ຺ຕິ ທ຺ວາກາຣາ. ສຸວິຎ຺ຎາປເຍ ທຸວິຎ຺ຎາປເຍຕິ ເຍ ກຖິຕໍ ກາຣຓໍ ສລ຺ລກ຺ເຂນ຺ຕິ ສຸເຂນ ສກ຺ກາ ໂຫນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາເປຕຸໍ, ເຕ ສຸວິຎ຺ຎາປຍາ, ຕພ຺ພິປຣີຕາ ທຸວິຎ຺ຎາປຍາ. ອປ຺ເປກຈ຺ເຈ ປຣໂລກວຊ຺ຊຠຍທສ຺ສາວິໂນຕິ ອປິ ເອເກ ປຣໂລກຎ຺ເຈວ ຣາຄາທິວຊ຺ຊຎ຺ຈ ຠຍໂຕ ປສ຺ສນ຺ເຕ, ອິມສ຺ສ ປນ ປທສ຺ສ ນິທ຺ເທເສ ປຣໂລກສ຺ເສວ ນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຂນ຺ຘາທິໂລເກ ຈ ຣາຄາທິວຊ຺ເຊ ຈ ປຣໍ ພາຬ຺ຫໍ ຠຍໍ ປສ຺ສນສີລາຕິ ປຣໂລກວຊ຺ຊຠຍທສ຺ສາວິໂນ. ເຕ ປຣໂລກວຊ຺ຊຠຍທສ຺ສາວິເນຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ອປ຺ເປກຈ຺ເຈ ນ ປຣໂລກວຊ຺ຊຠຍທສ຺ສາວິໂນຕິ ຕພ຺ພິປຣີເຕ. ໂລໂກຕິ ຈ ລຸຊ຺ຊນປລຸຊ຺ຊນຏ຺ເຐນ. ວຊ຺ຊນ຺ຕິ ຈ ວຊ຺ຊນີຍຏ຺ເຐນ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ອຸທ຺ເທສສ຺ສ ນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ ໂຫຕິ.

ປຸນ ນິທ຺ເທສສ຺ສ ປຏິນິທ຺ເທສໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອປ຺ປຣຊກ຺ເຂ ມຫາຣຊກ຺ເຂຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຕີສຸ ຣຕເນສຸ ໂອກປ຺ປນສງ຺ຂາຕາ ສທ຺ຘາ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ສທ຺ໂຘ. ໂສ ສທ຺ຘາສມ຺ປນ຺ໂນ ປຸຄ຺ຄໂລ ອສ຺ສທ຺ຘິຍຣຊສ຺ສ ເຈວ ອສ຺ສທ຺ຘິຍມູລກສ຺ສ ເສສາກຸສລຣຊສ຺ສ ຈ ອປ຺ປກຕ຺ຕາ ອປ຺ປຣຊກ຺ໂຂ. ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສ ສທ຺ຘາຕິ ອສ຺ສທ຺ໂຘ. ໂສ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣສ຺ສ ຣຊສ຺ສ ມຫນ຺ຕຕ຺ຕາ ມຫາຣຊກ຺ໂຂ. ອາຣທ຺ຘໍ ວີຣິຍມເນນາຕິ ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍ. ໂສ ໂກສຊ຺ຊຣຊສ຺ສ ເຈວ ໂກສຊ຺ຊມູລກສ຺ສ ເສສາກຸສລຣຊສ຺ສ ຈ ອປ຺ປກຕ຺ຕາ ອປ຺ປຣຊກ຺ໂຂ. ຫີນວີຣິຍຕ຺ຕາ ກຸຈ຺ຉິເຕນ ອາກາເຣນ ສີທຕີຕິ ກຸສີໂທ, ກຸສີໂທ ເອວ ກຸສີໂຕ. ໂສ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣສ຺ສ ຣຊສ຺ສ ມຫນ຺ຕຕ຺ຕາ ມຫາຣຊກ຺ໂຂ. ອາຣມ຺ມຓໍ ອຸເປຈ຺ຈ ຐິຕາ ສຕິ ອສ຺ສາຕິ ອຸປຏ຺ຐິຕສ຺ສຕິ. ໂສ ມຸຏ຺ຐສ຺ສຈ຺ຈຣຊສ຺ສ ເຈວ ມຸຏ຺ຐສ຺ສຈ຺ຈມູລກສ຺ສ ເສສາກຸສລຣຊສ຺ສ ຈ ອປ຺ປກຕ຺ຕາ ອປ຺ປຣຊກ຺ໂຂ. ມຸຏ຺ຐາ ນຏ຺ຐາ ສຕິ ອສ຺ສາຕິ ມຸຏ຺ຐສ຺ສຕິ. ໂສ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣສ຺ສ ຣຊສ຺ສ ມຫນ຺ຕຕ຺ຕາ ມຫາຣຊກ຺ໂຂ. ອປ຺ປນາສມາຘິນາ ອຸປຈາຣສມາຘິນາ ວາ ອາຣມ຺ມເຓ ສມໍ, ສມ຺ມາ ວາ ອາຫິໂຕ ຐິໂຕຕິ ສມາຫິໂຕ, ສມາຫິຕຈິຕ຺ໂຕຕິ ວາ ສມາຫິໂຕ. ໂສ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈຣຊສ຺ສ ເຈວ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈມູລກສ຺ສ ເສສາກຸສລຣຊສ຺ສ ຈ ອປ຺ປກຕ຺ຕາ ອປ຺ປຣຊກ຺ໂຂ. ນ ສມາຫິໂຕ ອສມາຫິໂຕ. ໂສ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣສ຺ສ ຣຊສ຺ສ ມຫນ຺ຕຕ຺ຕາ ມຫາຣຊກ຺ໂຂ. ອຸທຍຕ຺ຖຄາມິນີ ປຎ຺ຎາ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ປຎ຺ຎວາ. ໂສ ໂມຫຣຊສ຺ສ ເຈວ ໂມຫມູລກສ຺ສ ເສສາກຸສລຣຊສ຺ສ ຈ ອປ຺ປກຕ຺ຕາ ອປ຺ປຣຊກ຺ໂຂ. ໂມຫມູຬ຺ຫຕ຺ຕາ ທຸຏ຺ຐາ ປຎ຺ຎາ ອສ຺ສາຕິ ທຸປ຺ປຎ຺ໂຎ. ໂສ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣສ຺ສ ຣຊສ຺ສ ມຫນ຺ຕຕ຺ຕາ ມຫາຣຊກ຺ໂຂ. ສທ຺ໂຘ ປຸຄ຺ຄໂລ ຕິກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິໂຍຕິ ພຫຸລໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາຍ ພລວຕິຍາ ສທ຺ຘາຍ ສທ຺ໂຘ, ເຕເນວ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິເຍນ ຕິກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິໂຍ. ອສ຺ສທ຺ໂຘ ປຸຄ຺ຄໂລ ມຸທິນ຺ທ຺ຣິໂຍຕິ ພຫຸລໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາເນນ ອສ຺ສທ຺ຘິເຍນ ອສ຺ສທ຺ໂຘ, ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາເນນ ທຸພ຺ພເລນ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິເຍນ ມຸທິນ຺ທ຺ຣິໂຍ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ສທ຺ໂຘ ປຸຄ຺ຄໂລ ສ຺ວາກາໂຣຕິ ຕາຍ ເອວ ສທ຺ຘາຍ ໂສຠນາກາໂຣ. ອສ຺ສທ຺ໂຘ ປຸຄ຺ຄໂລ ທ຺ວາກາໂຣຕິ ເຕເນວ ອສ຺ສທ຺ຘິເຍນ ວິຣູປາກາໂຣ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ສຸວິຎ຺ຎາປໂຍຕິ ສຸເຂນ ວິຎ຺ຎາເປຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ໂຍ. ທຸວິຎ຺ຎາປໂຍຕິ ທຸກ຺ເຂນ ວິຎ຺ຎາເປຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ໂຍ. ປຣໂລກວຊ຺ຊຠຍທສ຺ສາວີຕິ ເອຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ປຎ຺ຎາສມ຺ປນ຺ນສ຺ເສວ ສທ຺ຘາທີນິ ສຸປຣິສຸທ຺ຘານິ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ສຸປຣິສຸທ຺ຘສທ຺ຘາທິສມ຺ປນ຺ໂນ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຍ, ສຸປຣິສຸທ຺ຘສທ຺ຘາທິສມ຺ປນ຺ໂນປິ ວາ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາຍ ປຎ຺ຎາຍ ປຣໂລກວຊ຺ຊຠຍທສ຺ສາວີ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ເອວ ຫິ ສທ຺ຘາທໂຍປິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ‘‘ປຣໂລກວຊ຺ຊຠຍທສ຺ສາວີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ.

໑໑໒. ອິທານິ ‘‘ປຣໂລກວຊ຺ຊຠຍທສ຺ສາວີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ ໂລກຎ຺ຈ ວຊ຺ຊຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕຸໍ ໂລໂກຕິອາທິມາຫ. ເອຕ຺ຖ ຂນ຺ຘາ ເອວ ລຸຊ຺ຊນປລຸຊ຺ຊນຏ຺ເຐນ ໂລໂກຕິ ຂນ຺ຘໂລໂກ. ເສສທ຺ວເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ. ວິປຕ຺ຕິຠວໂລໂກຕິ ອປາຍໂລໂກ. ໂສ ຫິ ອນິຏ຺ຐຜລຕ຺ຕາ ວິຣູໂປ ລາໂຠຕິ ວິປຕ຺ຕິ, ຠວຕີຕິ ຠໂວ, ວິປຕ຺ຕິ ເອວ ຠໂວ ວິປຕ຺ຕິຠໂວ, ວິປຕ຺ຕິຠໂວ ເອວ ໂລໂກ ວິປຕ຺ຕິຠວໂລໂກ. ວິປຕ຺ຕິສມ຺ຠວໂລໂກຕິ ອປາຍູປຄໍ ກມ຺ມໍ. ຕຎ຺ຫິ ສມ຺ຠວຕິ ເອຕສ຺ມາ ຜລນ຺ຕິ ສມ຺ຠໂວ, ວິປຕ຺ຕິຍາ ສມ຺ຠໂວ ວິປຕ຺ຕິສມ຺ຠໂວ, ວິປຕ຺ຕິສມ຺ຠໂວ ເອວ ໂລໂກ ວິປຕ຺ຕິສມ຺ຠວໂລໂກ. ສມ຺ປຕ຺ຕິຠວໂລໂກຕິ ສຸຄຕິໂລໂກ. ໂສ ຫິ ອິຏ຺ຐຜລຕ຺ຕາ ສຸນ຺ທໂຣ ລາໂຠຕິ ສມ຺ປຕ຺ຕິ, ຠວຕີຕິ ຠໂວ, ສມ຺ປຕ຺ຕິ ເອວ ຠໂວ ສມ຺ປຕ຺ຕິຠໂວ, ສມ຺ປຕ຺ຕິຠໂວ ເອວ ໂລໂກ ສມ຺ປຕ຺ຕິຠວໂລໂກ. ສມ຺ປຕ຺ຕິສມ຺ຠວໂລໂກຕິ ສຸຄຕູປຄໍ ກມ຺ມໍ. ຕຎ຺ຫິ ສມ຺ຠວຕິ ເອຕສ຺ມາ ຜລນ຺ຕິ ສມ຺ຠໂວ, ສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສມ຺ຠໂວ ສມ຺ປຕ຺ຕິສມ຺ຠໂວ, ສມ຺ປຕ຺ຕິສມ຺ຠໂວ ເອວ ໂລໂກ ສມ຺ປຕ຺ຕິສມ຺ຠວໂລໂກ. ເອໂກ ໂລໂກຕິອາທີນິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາເນວ.

ວຊ຺ຊນ຺ຕິ ນປຸໍສກວຈນໍ ອສຸໂກຕິ ອນິທ຺ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ກຕໍ. ກິເລສາຕິ ຣາຄາທໂຍ. ທຸຈ຺ຈຣິຕາຕິ ປາຓາຕິປາຕາທໂຍ. ອຠິສງ຺ຂາຣາຕິ ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາຣາທໂຍ. ຠວຄາມິກມ຺ມາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວິປາກທານວເສນ ຠວໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ຠວຄາມິໂນ, ອຠິສງ຺ຂາເຣສຸປິ ວິປາກຊນກາເນວ ກມ຺ມານິ ວຸຕ຺ຕານິ. ອິຕີຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣນິທສ຺ສນໍ. ອິມສ຺ມິຎ຺ຈ ໂລເກ ອິມສ຺ມິຎ຺ຈ ວຊ຺ເຊຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣ ໂລເກ ຈ ວຊ຺ເຊ ຈ. ຕິພ຺ພາ ຠຍສຎ຺ຎາຕິ ພລວຕີ ຠຍສຎ຺ຎາ. ຕິພ຺ພາຕິ ປຣສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ, ຠຍສຎ຺ຎາຕິ ຠຍສທ຺ທສ຺ສ, ໂລກວຊ຺ຊທ຺ວຍມ຺ປິ ຫິ ຠຍວຕ຺ຖຸຕ຺ຕາ ສຍຎ຺ຈ ສຠຍຕ຺ຕາ ຠຍໍ, ຠຍມິຕິ ສຎ຺ຎາ ຠຍສຎ຺ຎາ. ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕາ ໂຫຕີຕິ ຕໍ ຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຸເປຈ຺ຈ ຐິຕາ ໂຫຕິ. ເສຍ຺ຍຖາປິ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕາສິເກ ວຘເກຕິ ຍຖາ ນາມ ປຫຣິຕຸໍ ອຸຈ຺ຈາຣິຕຂຄ຺ເຄ ປຈ຺ຈາມິຕ຺ເຕ ຕິພ຺ພາ ຠຍສຎ຺ຎາ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕາ ໂຫຕິ, ເອວເມວ ໂລເກ ຈ ວຊ຺ເຊ ຈ ຕິພ຺ພາ ຠຍສຎ຺ຎາ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕາ ໂຫຕິ. ອິເມຫິ ປຎ຺ຎາສາຍ ອາກາເຣຫີຕິ ອປ຺ປຣຊກ຺ຂປຎ຺ຈກາທີສຸ ທສສຸ ປຎ຺ຈເກສຸ ເອເກກສ຺ມິໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອາກາຣານໍ ວເສນ ປຎ຺ຎາສາຍ ອາກາເຣຫິ. ອິມານິ ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານີຕິ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍາທີນິ ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານິ. ຊານາຕີຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຎ຺ຎາຍ ປຊານາຕິ. ປສ຺ສຕີຕິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ທິຏ຺ຐໍ ວິຍ ກໂຣຕິ. ອຎ຺ຎາຕີຕິ ສພ຺ພາກາຣມຣິຍາທາຫິ ຊານາຕິ. ປຏິວິຊ຺ຌຕີຕິ ເອກເທສໍ ອເສເສຕ຺ວາ ນິຣວເສສທສ຺ສນວເສນ ປຎ຺ຎາຍ ປທາເລຕີຕິ.

ອິນ຺ທ຺ຣິຍປໂຣປຣິຍຕ຺ຕຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖໙. ອາສຍານຸສຍຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໑໓. ອາສຍານຸສຍຎາຓນິທ຺ເທເສ ອິຘ ຕຖາຄໂຕຕິອາທິ ປຎ຺ຈຘາ ຐປິໂຕ ນິທ຺ເທໂສ. ຕຕ຺ຖ ອາສຍານຸສຍາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາ ເອວ. ຈຣິຕນ຺ຕິ ປຸພ຺ເພ ກຕໍ ກຸສລາກຸສລໍ ກມ຺ມໍ. ອຘິມຸຕ຺ຕິນ຺ຕິ ສມ຺ປຕິ ກຸສເລ ອກຸສເລ ວາ ຈິຕ຺ຕໂວສຄ຺ໂຄ. ຠພ຺ພາຠພ຺ເພຕິ ຠພ຺ເພ ຈ ອຠພ຺ເພ ຈ. ອຣິຍາຍ ຊາຕິຍາ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ ຊາຍນ຺ຕີຕິ ຠພ຺ພາ. ວຕ຺ຕມານສມີເປ ວຕ຺ຕມານວຈນໍ. ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ ຊາຍິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ວາ ຠພ຺ພາ, ຠາຊນຠູຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຍ ອຣິຍມຄ຺ຄປຏິເວຘສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິກາ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປນ຺ນາ, ເຕ ຠພ຺ພາ. ວຸຕ຺ຕປຏິປກ຺ຂາ ອຠພ຺ພາ.

ກຕໂມ ສຕ຺ຕານໍ ອາສໂຍຕິອາທິ ນິທ຺ເທສສ຺ສ ປຏິນິທ຺ເທໂສ. ຕຕ຺ຖ ສສ຺ສໂຕຕິ ນິຈ຺ໂຈ. ໂລໂກຕິ ອຕ຺ຕາ. ອິຘ ສຣີຣໍເຍວ ນສ຺ສຕິ, ອຕ຺ຕາ ປນ ອິຘ ປຣຕ຺ຖ ຈ ໂສເຍວາຕິ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ. ໂສ ຫິ ສຍໍເຍວ ອາໂລເກຕີຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ໂລໂກ’’ຕິ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ. ອສສ຺ສໂຕຕິ ອນິຈ຺ໂຈ. ອຕ຺ຕາ ສຣີເຣເນວ ສຫ ນສ຺ສຕີຕິ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ. ອນ຺ຕວາຕິ ປຣິຕ຺ເຕ ກສິເຓ ຌານໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ຕໍປຣິຕ຺ຕກສິຓາຣມ຺ມຓໍ ຈິຕ຺ຕໍ ສປຣິຍນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕາຕິ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ. ອນນ຺ຕວາຕິ ນ ອນ຺ຕວາ ອປ຺ປມາເຓ ກສິເຓ ຌານໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ຕໍອປ຺ປມາຓກສິຓາຣມ຺ມຓໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອປຣິຍນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕາຕິ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ. ຕໍ ຊີວໍ ຕໍ ສຣີຣນ຺ຕິ ຊີໂວ ຈ ສຣີຣຎ຺ຈ ຕໍເຍວ. ຊີໂວຕິ ອຕ຺ຕາ, ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາເສນ ນປຸໍສກວຈນໍ ກຕໍ. ສຣີຣນ຺ຕິ ຣາສຏ຺ເຐນ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ. ອຎ຺ຎໍ ຊີວໍ ອຎ຺ຎໍ ສຣີຣນ຺ຕິ ອຎ຺ໂຎ ຊີໂວ ອຎ຺ຎໍ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ. ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາຕິ ຂນ຺ຘາ ອິເຘວ ວິນສ຺ສນ຺ຕິ, ສຕ຺ໂຕ ມຣຓໂຕ ປຣໍ ໂຫຕິ ວິຊ຺ຊຕິ ນ ນສ຺ສຕິ. ‘‘ຕຖາຄໂຕ’’ຕິ ເຈຕ຺ຖ ສຕ຺ຕາຘິວຈນນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຕຖາຄໂຕຕິ ອຣຫາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອິເມ ‘‘ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ປກ຺ເຂ ໂທສໍ ທິສ຺ວາ ເອວໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ນ ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາຕິ ຂນ຺ຘາປິ ອິເຘວ ນສ຺ສນ຺ຕິ, ຕຖາຄໂຕ ຈ ມຣຓໂຕ ປຣໍ ນ ໂຫຕິ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊຕິ ວິນສ຺ສຕິ. ອິເມ ‘‘ໂຫຕີ’’ຕິ ປກ຺ເຂ ໂທສໍ ທິສ຺ວາ ເອວໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ໂຫຕິ ຈ ນ ຈ ໂຫຕີຕິ ອິເມ ເອເກກປກ຺ຂປຣິຄ຺ຄເຫ ໂທສໍ ທິສ຺ວາ ອຸຠຍປກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ເນວ ໂຫຕິ ນ ນ ໂຫຕີຕິ ອິເມ ອຸຠຍປກ຺ຂປຣິຄ຺ຄເຫ ອຸຠຍໂທສາປຕ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ໂຫຕີຕິ ຈ ນ ໂຫຕິ, ເນວ ໂຫຕີຕິ ຈ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ອມຣາວິກ຺ເຂປປກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ.

ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຏ຺ຐກຖານໂຍ – ‘‘ສສ຺ສໂຕ ໂລໂກຕິ ວາ’’ຕິອາທີຫິ ທສຫາກາເຣຫິ ທິຏ຺ຐິປເຠໂທວ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຕ຺ຖ ສສ຺ສໂຕ ໂລໂກຕິ ຈ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ ໂລໂກຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ໂລໂກ ນິຈ຺ໂຈ ຘຸໂວ ສພ຺ພກາລິໂກ’’ຕິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ສສ຺ສຕນ຺ຕິ ຄຫຓາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕາ ທິຏ຺ຐິ. ອສສ຺ສໂຕຕິ ຕເມວ ໂລກໍ ‘‘ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊຕິ ວິນສ຺ສຕີ’’ຕິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ອຸຈ຺ເຉທຄ຺ຄຫຓາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕາ ທິຏ຺ຐິ. ອນ຺ຕວາຕິ ປຣິຕ຺ຕກສິຓລາຠິໂນ ສຸປ຺ປມຕ຺ເຕ ວາ ສຣາວມຕ຺ເຕ ວາ ກສິເຓ ສມາປນ຺ນສ຺ສ ອນ຺ໂຕສມາປຕ຺ຕິຍໍ ປວຕ຺ຕິຕຣູປາຣູປຘມ຺ເມ ‘‘ໂລໂກ’’ຕິ ຈ ກສິຓປຣິຈ຺ເຉທນ຺ເຕນ ‘‘ອນ຺ຕວາ’’ຕິ ຈ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ‘‘ອນ຺ຕວາ ໂລໂກ’’ຕິ ຄຫຓາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕາ ທິຏ຺ຐິ. ສາ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິປິ ໂຫຕິ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິປິ. ວິປຸລກສິຓລາຠິໂນ ປນ ຕສ຺ມິໍ ກສິເຓ ສມາປນ຺ນສ຺ສ ອນ຺ໂຕສມາປຕ຺ຕິຍໍ ປວຕ຺ຕິຕຣູປາຣູປຘມ຺ເມ ‘‘ໂລໂກ’’ຕິ ຈ ກສິຓປຣິຈ຺ເຉທນ຺ເຕນ ‘‘ນ ອນ຺ຕວາ’’ຕິ ຈ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ‘‘ອນນ຺ຕວາ ໂລໂກ’’ຕິ ຄຫຓາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕາ ທິຏ຺ຐິ. ສາ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິປິ ໂຫຕິ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິປິ. ຕໍ ຊີວໍ ຕໍ ສຣີຣນ຺ຕິ ເຠທນຘມ຺ມສ຺ສ ສຣີຣສ຺ເສວ ‘‘ຊີວ’’ນ຺ຕິ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ສຣີເຣ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊມາເນ ຊີວມ຺ປິ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ອຸຈ຺ເຉທຄ຺ຄຫຓາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕາ ທິຏ຺ຐິ. ທຸຕິຍປເທ ສຣີຣໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຊີວສ຺ສ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ສຣີເຣ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊມາເນປິ ຊີວໍ ນ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ສສ຺ສຕຄ຺ຄຫຓາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕາ ທິຏ຺ຐິ. ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕຕິອາທີສຸ ‘‘ສຕ຺ໂຕ ຕຖາຄໂຕ ນາມ, ໂສ ປຣໍ ມຣຓາ ໂຫຕີ’’ຕິ ຄຓ຺ຫໂຕ ປຐມາ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິ. ‘‘ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ຄຓ຺ຫໂຕ ທຸຕິຍາ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິ. ‘‘ໂຫຕິ ຈ ນ ຈ ໂຫຕີ’’ຕິ ຄຓ຺ຫໂຕ ຕຕິຍາ ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິ. ‘‘ເນວ ໂຫຕິ ນ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ຄຓ຺ຫໂຕ ຈຕຸຕ຺ຖາ ອມຣາວິກ຺ເຂປທິຏ຺ຐີຕິ.

ອິຕີຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣທິຏ຺ຐິນິສ຺ສຍນິທສ຺ສນໍ. ຠວທິຏ຺ຐິສນ຺ນິສ຺ສິຕາ ວາ ສຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ ວິຠວທິຏ຺ຐິສນ຺ນິສ຺ສິຕາ ວາຕິ ຠໂວ ວຸຈ຺ຈຕິ ສສ຺ສໂຕ, ສສ຺ສຕວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານທິຏ຺ຐິ ຠວທິຏ຺ຐິ, ຠໂວຕິ ທິຏ຺ຐີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວິຠໂວ ວຸຈ຺ຈຕິ ອຸຈ຺ເຉໂທ, ອຸຈ຺ເຉທວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານທິຏ຺ຐິ ວິຠວທິຏ຺ຐິ, ວິຠໂວຕິ ທິຏ຺ຐີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາ ທສວິຘາ ທິຏ຺ຐິ ຠວທິຏ຺ຐິ ຈ ວິຠວທິຏ຺ຐິ ຈາຕິ ທ຺ວິຘາວ ໂຫຕິ. ຕາສຸ ທ຺ວີສຸ ເອເກກໍ ສນ຺ນິສ຺ສິຕາ ອປສ຺ສິຕາ ອລ຺ລີນາ ສຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ.

ເອເຕ ວາ ປນ ອຸໂຠ ອນ຺ເຕ ອນຸປຄມ຺ມາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອຄ຺ຄິໂຕ ວາ ອຸທກໂຕ ວາ ມິຖຸເຠທາ ວາ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໑໕໒) ວິຍ ວາ-ສທ຺ໂທ ສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ. ເອເຕ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣ ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທວເສນ ທ຺ເວ ປກ຺ເຂ ຈ ນ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ອນລ຺ລີຍິຕ຺ວາ ປຫາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອນຸໂລມິກາ ວາ ຂນ຺ຕີ’’ຕິ ວິກປ຺ປຕ຺ໂຖວ. ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍຕາປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ເນສູຕິ ອິເມສໍ ຊຣາມຣຓາທີນໍ ປຈ຺ຈຍາ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍາ, ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍາ ເອວ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍຕາ, ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍານໍ ວາ ສມູໂຫ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍຕາ. ລກ຺ຂຓໍ ປເນຕ຺ຖ ສທ຺ທສຕ຺ຖໂຕ ປຣິເຍສິຕພ຺ພໍ. ເຕ ເຕ ປຈ຺ຈເຍ ປຏິຈ຺ຈ ສຫ ສມ຺ມາ ຈ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນາ. ຕສ຺ສາ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍຕາຍ ຈ ເຕສຸ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ຈ ຘມ຺ເມສຸ. ອນຸໂລມິກາຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມານໍ ອນຸໂລມໂຕ ອນຸໂລມິກາ. ຂນ຺ຕີຕິ ຎາຓໍ. ຎາຓຎ຺ຫິ ຂມນໂຕ ຂນ຺ຕິ. ປຏິລທ຺ຘາ ໂຫຕີຕິ ສຕ຺ເຕຫິ ອຘິຄຕາ ໂຫຕິ. ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍຕາຍ ຂນ຺ຕິຍາ ອຸຈ຺ເຉທຕ຺ຕານຸປຄໂມ ໂຫຕິ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຘມ຺ມານໍ ປຈ຺ຈຍສາມຄ຺ຄິຍໍ ອາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຕ຺ຕາ ປຈ຺ຈຍານຸປຣມທສ຺ສເນນ ຜລານຸປຣມທສ຺ສນໂຕ. ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ຘມ຺ເມສຸ ຂນ຺ຕິຍາ ສສ຺ສຕຕ຺ຕານຸປຄໂມ ໂຫຕິ ປຈ຺ຈຍສາມຄ຺ຄິຍໍ ນວນວານໍ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຘມ຺ມານໍ ອຸປ຺ປາທທສ຺ສນໂຕ. ເອວເມເຕ ອຸໂຠ ອນ຺ເຕ ອນຸປຄມ຺ມ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນຘມ຺ມທສ຺ສເນນ ນ ອຸຈ຺ເຉໂທ ນ ສສ຺ສໂຕຕິ ປວຕ຺ຕໍ ສມ຺ມາທສ຺ສນໍ ‘‘ອນຸໂລມິກາ ຂນ຺ຕີ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອວຎ຺ຫິ ຕທຸຠຍທິຏ຺ຐິປຏິປກ຺ຂຠູຕາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫຕິ. ຍຖາຠູຕໍ ວາ ຎາຓນ຺ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ຍຖາສຠາວໍ ເນຍ຺ຍໍ. ຕຕ຺ຖ ປວຕ຺ຕຎາຓມ຺ປິ ວິສຍໂວຫາເຣນ ‘‘ຍຖາຠູຕຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ປນ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາປຣິຍນ຺ຕໍ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ ອິຘາຘິປ຺ເປຕໍ. ເຫຏ຺ຐາ ປນ ‘‘ຍຖາຠູຕຎາຓທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ ຠຍຕູປຏ຺ຐານຎາຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາຠູຕໍ ວາ ຎາຓໍ ສຕ຺ເຕຫິ ປຏິລທ຺ຘໍ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ອິທານິ ‘‘ສສ຺ສໂຕ ໂລໂກ’’ຕິອາທີຫິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິປຣິຠາວິຕໍ ‘‘ເອເຕ ວາ ປນາ’’ຕິອາທີຫິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິປຣິຠາວິຕໍ ສຕ຺ຕສນ຺ຕານໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ກາມໍ ເສວນ຺ຕຎ຺ເຎວາ’’ຕິອາທີຫິ ເສສາກຸສເລຫິ ເສສກຸສເລຫິ ຈ ປຣິຠາວິຕໍ ສຕ຺ຕສນ຺ຕານໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ກາມໍ ເສວນ຺ຕໍເຍວ ປຸຄ຺ຄລໍ ຕຖາຄໂຕ ຊານາຕີຕິ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ. ເສວນ຺ຕນ຺ຕິ ຈ ອຠິຓ຺ຫສມຸທາຈາຣວເສນ ເສວມານໍ. ປຸພ຺ເພ ອາເສວິຕວເສນ ກິເລສກາໂມ ຄຣຸ ອສ຺ສາຕິ ກາມຄຣຸໂກ. ຕເຖວ ກາໂມ ອາສເຍ ສນ຺ຕາເນ ອສ຺ສາຕິ ກາມາສໂຍ. ສນ຺ຕານວເສເນວ ກາເມ ອຘິມຸຕ຺ໂຕ ລຄ຺ໂຄຕິ ກາມາຘິມຸຕ຺ໂຕ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເນກ຺ຂມ຺ມາທີນິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາເນວ. ກາມາທີຫິ ຈ ຕີຫິ ເສສາກຸສລາ, ເນກ຺ຂມ຺ມາທີຫິ ຕີຫິ ເສສກຸສລາ ຄຫິຕາວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ‘‘ອຍໍ ສຕ຺ຕານໍ ອາສໂຍ’’ຕິ ຕິຘາ ວຸຕ຺ຕໍ ສນ຺ຕານເມວ ທສ຺ເສຕິ.

ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຏ຺ຐກຖານໂຍ – ‘‘ອິຕິ ຠວທິຏ຺ຐິສນ຺ນິສ຺ສິຕາ ວາ’’ຕິ ເອວໍ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິໍ ວາ ສນ຺ນິສ຺ສິຕາ. ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິ ຫິ ເອຕ຺ຖ ຠວທິຏ຺ຐີຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິ ຈ ວິຠວທິຏ຺ຐີຕິ. ສພ຺ພທິຏ຺ຐີນຎ຺ຫິ ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐີຫິ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ສພ຺ເພປິເມ ທິຏ຺ຐິຄຕິກາ ສຕ຺ຕາ ອິມາວ ທ຺ເວ ທິຏ຺ຐິໂຍ ສນ຺ນິສ຺ສິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ‘‘ທ຺ວຍນິສ຺ສິໂຕ ຂ຺ວາຍໍ, ກຈ຺ຈານ, ໂລໂກ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອຕ຺ຖິຕຎ຺ເຈວ ນຕ຺ຖິຕຎ຺ຈາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໕). ເອຕ຺ຖ ຫິ ອຕ຺ຖິຕາຕິ ສສ຺ສຕໍ. ນຕ຺ຖິຕາຕິ ອຸຈ຺ເຉໂທ. ອຍໍ ຕາວ ວຏ຺ຏນິສ຺ສິຕານໍ ປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ສຕ຺ຕານໍ ອາສໂຍ. ອິທານິ ວິວຏ຺ຏນິສ຺ສິຕານໍ ສຸທ຺ຘສຕ຺ຕານໍ ອາສຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອເຕ ວາ ປນ ອຸໂຠ ອນ຺ເຕ ອນຸປຄມ຺ມາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ເອເຕ ວາ ປນາ’’ຕິ ເອເຕເຍວ. ‘‘ອຸໂຠ ອນ຺ເຕ’’ຕິ ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທສງ຺ຂາເຕ ທ຺ເວ ອນ຺ເຕ. ‘‘ອນຸປຄມ຺ມາ’’ຕິ ນ ອລ຺ລີຍິຕ຺ວາ. ‘‘ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍຕາປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ຘມ຺ເມສູ’’ຕິ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍຕາຍ ເຈວ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນຘມ຺ເມສຸ ຈ. ‘‘ອນຸໂລມິກາ ຂນ຺ຕີ’’ຕິ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ. ‘‘ຍຖາຠູຕໍ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ມຄ຺ຄຎາຓໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍາ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາເທ ເຈວ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນຘມ຺ເມສຸ ຈ ເອເຕ ອຸໂຠ ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທອນ຺ເຕ ອນຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນາ ປຏິລທ຺ຘາ, ຍຎ຺ຈ ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ມຄ຺ຄຎາຓໍ, ອຍໍ ສຕ຺ຕານໍ ອາສໂຍ. ອຍໍ ວຏ຺ຏນິສ຺ສິຕານຎ຺ຈ ວິວຏ຺ຏນິສ຺ສິຕານຎ຺ຈ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ສຕ຺ຕານໍ ອາສໂຍ ອິທໍ ວສນຏ຺ຐານນ຺ຕິ. ອຍໍ ອາຈຣິຍານໍ ສມານຏ຺ຐກຖາ.

ວິຕຓ຺ຑວາທີ ປນາຫ ‘‘ມຄ຺ໂຄ ນາມ ວາສໍ ວິທ຺ຘໍເສນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕ຺ວໍ ມຄ຺ໂຄ ວາໂສຕິ ວເທສີ’’ຕິ? ໂສ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ‘‘ຕ຺ວໍ ອຣິຍວາສຠາຓໂກ ໂຫສິ ນ ໂຫສີ’’ຕິ? ສເຈ ‘‘ນ ໂຫມີ’’ຕິ ວທຕິ, ‘‘ຕ຺ວໍ ອຠາຓກຕາຍ ນ ຊານາສີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ສເຈ ‘‘ຠາຓໂກສ຺ມີ’’ຕິ ວທຕິ, ‘‘ສຸຕ຺ຕໍ ອາຫຣາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ສເຈ ອາຫຣຕິ, ອິຈ຺ເຈຕໍ ກຸສລໍ. ໂນ ເຈ ອາຫຣຕິ, ສຍໍ ອາຫຣິຕພ຺ພໍ ‘‘ທສຍິເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຣິຍາວາສາ, ຍທຣິຍາ ອາວສິໍສຸ ວາ ອາວສນ຺ຕິ ວາ ອາວສິສ຺ສນ຺ຕິ ວາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑໐.໑໙). ເອຕຎ຺ຫິ ສຸຕ຺ຕໍ ມຄ຺ຄສ຺ສ ວາສຠາວໍ ທີເປຕິ. ຕສ຺ມາ ສຸກຖິຕເມເວຕນ຺ຕິ. ອິມໍ ປນ ຠຄວາ ສຕ຺ຕານໍ ອາສຍໍ ຊານນ຺ໂຕ ອິເມສຎ຺ຈ ທິຏ຺ຐິຄຕານໍ ອິເມສຎ຺ຈ ວິປສ຺ສນາຎາຓມຄ຺ຄຎາຓານໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິກ຺ຂເຓປິ ຊານາຕິ ເອວ. ຕສ຺ມາເຍວ ຈ ‘‘ກາມໍ ເສວນ຺ຕໍເຍວ ຊານາຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ.

ອນຸສຍນິທ຺ເທເສ ອນຸສຍາຕິ ເກນຏ຺ເຐນ ອນຸສຍາ? ອນຸສຍນຏ຺ເຐນ. ໂກ ເອສ ອນຸສຍນຏ຺ໂຐ ນາມາຕິ? ອປ຺ປຫີນຏ຺ໂຐ. ເອເຕ ຫິ ອປ຺ປຫີນຏ຺ເຐນ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕາເນ ອນຸເສນ຺ຕິ ນາມ. ຕສ຺ມາ ‘‘ອນຸສຍາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອນຸເສນ຺ຕີຕິ ອນຸຣູປໍ ກາຣຓໍ ລຠິຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖາປິ ສິຍາ – ອນຸສຍນຏ຺ໂຐ ນາມ ອປ຺ປຫີນາກາໂຣ, ໂສ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ນ ອນຸສຍາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ. ຕຕ຺ຣິທໍ ປຏິວຈນໍ – ນ ອປ຺ປຫີນາກາໂຣ, ອນຸສໂຍຕິ ປນ ອປ຺ປຫີນຏ຺ເຐນ ຖາມຄຕກິເລໂສ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂສ ຈິຕ຺ຕສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ສາຣມ຺ມໂຓ ສປ຺ປຈ຺ຈຍຏ຺ເຐນ ສເຫຕຸໂກ ເອກນ຺ຕາກຸສໂລ ອຕີໂຕປິ ໂຫຕິ ອນາຄໂຕປິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ໂນປິ, ຕສ຺ມາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ. ຕຕ຺ຣິທໍ ປມາຓໍ – ອິເຘວ ຕາວ ອຠິສມຍກຖາຍ (ປຏິ. ມ. ໓.໒໑) ‘‘ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນ ກິເລເສ ປຊຫຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉໍ ກຕ຺ວາ ອນຸສຍານໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຠາວສ຺ສ ອຕ຺ຖິຕາຍ ‘‘ຖາມຄໂຕ ອນຸສຍໍ ປຊຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຘມ຺ມສງ຺ຄຓິຍໍ ໂມຫສ຺ສ ປທຠາຊເນ ‘‘ອວິຊ຺ຊານຸສໂຍ ອວິຊ຺ຊາປຣິຍຸຏ຺ຐານໍ ອວິຊ຺ຊາລງ຺ຄີ ໂມໂຫ ອກຸສລມູລໍ, ອຍໍ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ໂມໂຫ ໂຫຕີ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໓໙໐) ອກຸສລຈິຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ໂມຫສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ. ກຖາວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ‘‘ອນຸສຍາ ອພ຺ຍາກຕາ ອນຸສຍາ ອເຫຕຸກາ ອນຸສຍາ ຈິຕ຺ຕວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ສພ຺ເພ ວາທາ ປຏິເສຘິຕາ. ອນຸສຍຍມເກ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ມຫາວາຣານໍ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນວາເຣ ‘‘ຍສ຺ສ ກາມຣາຄານຸສໂຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ປຏິຆານຸສໂຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທິ (ຍມ. ໒.ອນຸສຍຍມກ.໓໐໐) ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ‘‘ອນຸເສນ຺ຕີຕິ ອນຸຣູປໍ ກາຣຓໍ ລຠິຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອິມິນາ ຕນ຺ຕິປ຺ປມາເຓນ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍມ຺ປິ ‘‘ຈິຕ຺ຕສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ສາຣມ຺ມໂຓ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕມ຺ປິ ສຸວຸຕ຺ຕເມວ. ອນຸສໂຍ ຫິ ນາເມສ ປຣິນິປ຺ຜນ຺ໂນ ຈິຕ຺ຕສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ອກຸສລຘມ຺ໂມຕິ ນິຏ຺ຐເມຕ຺ຖ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ.

ກາມຣາຄານຸສໂຍຕິອາທີສຸ ກາມຣາໂຄ ຈ ໂສ ອປ຺ປຫີນຏ຺ເຐນ ອນຸສໂຍ ຈາຕິ ກາມຣາຄານຸສໂຍ. ເສສປເທສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ກາມຣາຄານຸສໂຍ ເຈຕ຺ຖ ໂລຠສຫຄຕຈິຕ຺ເຕສຸ ສຫຊາຕວເສນ ອາຣມ຺ມຓວເສນ ຈ ມນາເປສຸ ອວເສສກາມາວຈຣຘມ຺ເມສຸ ອາຣມ຺ມຓວເສເນວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ໂລໂຠ. ປຏິຆານຸສໂຍ ຈ ໂທມນສ຺ສສຫຄຕຈິຕ຺ເຕສຸ ສຫຊາຕວເສນ ອາຣມ຺ມຓວເສນ ຈ ອມນາເປສຸ ອວເສສກາມາວຈຣຘມ຺ເມສຸ ອາຣມ຺ມຓວເສເນວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ໂທໂສ. ມານານຸສໂຍ ທິຏ຺ຐິຄຕວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕໂລຠສຫຄຕຈິຕ຺ເຕສຸ ສຫຊາຕວເສນ ອາຣມ຺ມຓວເສນ ຈ ທຸກ຺ຂເວທນາວຊ຺ເຊສຸ ອວເສສກາມາວຈຣຘມ຺ເມສຸ ຣູປາຣູປາວຈຣຘມ຺ເມສຸ ຈ ອາຣມ຺ມຓວເສເນວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ມາໂນ. ທິຏ຺ຐານຸສໂຍ ຈຕູສຸ ທິຏ຺ຐິຄຕສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕສຸ. ວິຈິກິຈ຺ຉານຸສໂຍ ວິຈິກິຈ຺ຉາສຫຄເຕ. ອວິຊ຺ຊານຸສໂຍ ທ຺ວາທສສຸ ອກຸສລຈິຕ຺ເຕສຸ ສຫຊາຕວເສນ ອາຣມ຺ມຓວເສນ ຈ. ຕໂຍປິ ອວເສສເຕຠູມກຘມ຺ເມສຸ ອາຣມ຺ມຓວເສເນວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ທິຏ຺ຐິວິຈິກິຈ຺ຉາໂມຫາ. ຠວຣາຄານຸສໂຍ ຈຕູສຸ ທິຏ຺ຐິຄຕວິປ຺ປຍຸຕ຺ເຕສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນປິ ສຫຊາຕວເສນ ນ ວຸຕ຺ໂຕ, ອາຣມ຺ມຓວເສເນວ ປນ ຣູປາຣູປາວຈຣຘມ຺ເມສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ໂລໂຠ ວຸຕ຺ໂຕ.

໑໑໔. ອິທານິ ຍຖາວຸຕ຺ຕານໍ ອນຸສຍານໍ ອນຸສຍນຏ຺ຐານໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຍໍ ໂລເກຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ໂລເກ ປິຍຣູປນ຺ຕິ ຍໍ ອິມສ຺ມິໍ ໂລເກ ປິຍຊາຕິກໍ ປິຍສຠາວໍ. ສາຕຣູປນ຺ຕິ ສາຕຊາຕິກໍ ອສ຺ສາທປທຏ຺ຐານໍ ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓໍ. ເອຕ຺ຖ ສຕ຺ຕານໍ ກາມຣາຄານຸສໂຍ ອນຸເສຕີຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມເຓ ສຕ຺ຕານໍ ອປ຺ປຫີນຏ຺ເຐນ ກາມຣາຄານຸສໂຍ ອນຸເສຕິ. ‘‘ປິຍຣູປໍ ສາຕຣູປ’’ນ຺ຕິ ຈ ອິຘ ກາມາວຈຣຘມ຺ໂມເຍວ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ຍຖາ ນາມ ອຸທເກ ນິມຸຄ຺ຄສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ຈ ອຸປຣິ ຈ ສມນ຺ຕາ ຈ ອຸທກເມວ ໂຫຕິ, ເອວເມວ ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມເຓ ຣາຄຸປ຺ປຕ຺ຕິ ນາມ ສຕ຺ຕານໍ ອາຈິຓ຺ຓສມາຈິຓ຺ຓາ. ຕຖາ ອນິຏ຺ຐາຣມ຺ມເຓ ປຏິຆຸປ຺ປຕ຺ຕິ. ອິຕິ ອິເມສຸ ທ຺ວີສຸ ຘມ຺ເມສູຕິ ເອວໍ ອິເມສຸ ທ຺ວີສຸ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓຘມ຺ເມສຸ. ອວິຊ຺ຊານຸປຕິຕາຕິ ກາມຣາຄປຏິຆສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ອວິຊ຺ຊາ ອນຸປຕິຕາ ອນຸຄຕາ. ວິຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາປິ ປາໂຐ. ຕເທກຏ຺ໂຐຕິ ຕາຍ ອວິຊ຺ຊາຍ ສຫເຊກຏ຺ຐວເສນ ເອກໂຕ ຐິໂຕ. ມາໂນ ຈ ທິຏ຺ຐິ ຈ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ຈາຕິ ນວວິຘມາໂນ, ທ຺ວາສຏ຺ຐິວິຘາ ທິຏ຺ຐິ, ອຏ຺ຐວຕ຺ຖຸກາ ວິຈິກິຈ຺ຉາ, ຕເທກຏ຺ໂຐ ມາໂນ ຈ ຕເທກຏ຺ຐາ ທິຏ຺ຐິ ຈ ຕເທກຏ຺ຐາ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ຈາຕິ ໂຍຊນາ. ທຏ຺ຐພ຺ພາຕິ ປສ຺ສິຕພ຺ພາ ອວຄນ຺ຕພ຺ພາ. ຕໂຍ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ພຫຸວຈນໍ ກຕໍ. ຠວຣາຄານຸສໂຍ ປເນຕ຺ຖ ກາມຣາຄານຸສເຍເນວ ສງ຺ຄຫິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຈຣິຕນິທ຺ເທເສ ເຕຣສ ເຈຕນາ ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາໂຣ. ທ຺ວາທສ ອປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາໂຣ. ຈຕສ຺ໂສ ອາເນຎ຺ຊາຠິສງ຺ຂາໂຣ. ຕຕ຺ຖ ກາມາວຈໂຣ ປຣິຕ຺ຕຠູມໂກ. ອິຕໂຣ ມຫາຠູມໂກ. ຕີສຸປິ ວາ ເອເຕສຸ ໂຍ ໂກຈິ ອປ຺ປວິປາໂກ ປຣິຕ຺ຕຠູມໂກ, ມຫາວິປາໂກ ມຫາຠູມໂກຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໑໑໕. ອຘິມຸຕ຺ຕິນິທ຺ເທເສ ສນ຺ຕີຕິ ສໍວິຊ຺ຊນ຺ຕິ. ຫີນາຘິມຸຕ຺ຕິກາຕິ ລາມກຊ຺ຌາສຍາ. ປຓີຕາຘິມຸຕ຺ຕິກາຕິ ກລ຺ຍາຓຊ຺ຌາສຍາ. ເສວນ຺ຕີຕິ ນິສ຺ສຍນ຺ຕິ ອລ຺ລີຍນ຺ຕິ. ຠຊນ຺ຕີຕິ ອຸປສງ຺ກມນ຺ຕິ. ປຍິຣຸປາສນ຺ຕີຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຸປສງ຺ກມນ຺ຕິ. ສເຈ ຫິ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍາ ນ ສີລວນ຺ໂຕ ໂຫນ຺ຕິ, ອນ຺ເຕວາສິກສທ຺ຘິວິຫາຣິກາ ສີລວນ຺ໂຕ, ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາເຍປິ ນ ອຸປສງ຺ກມນ຺ຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ສທິເສ ສາຣຸປ຺ເປ ຠິກ຺ຂູເຍວ ອຸປສງ຺ກມນ຺ຕິ. ສເຈປິ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍາ ສາຣຸປ຺ປາ ຠິກ຺ຂູ, ອິຕເຣ ອສາຣຸປ຺ປາ, ເຕປິ ນ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາເຍ ອຸປສງ຺ກມນ຺ຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ສທິເສ ຫີນາຘິມຸຕ຺ຕິເກເຍວ ອຸປສງ຺ກມນ຺ຕິ. ເອວໍ ອຸປສງ຺ກມນໍ ປນ ນ ເກວລໍ ເອຕຣຫິເຍວ, ອຕີຕານາຄເຕປີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ອຕີຕມ຺ປິ ອທ຺ຘານນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຕີຕມ຺ປິ ອທ຺ຘານນ຺ຕິ ອຕີຕສ຺ມິໍ ກາເລ, ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍຄຕ຺ເຖ ວາ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ. ອິທໍ ປນ ທຸສ຺ສີລານໍ ທຸສ຺ສີລເສວນເມວ, ສີລວນ຺ຕານໍ ສີລວນ຺ຕເສວນເມວ, ທຸປ຺ປຎ຺ຎານໍ ທຸປ຺ປຎ຺ຎເສວນເມວ, ປຎ຺ຎວນ຺ຕານໍ ປຎ຺ຎວນ຺ຕເສວນເມວ ໂກ ນິຍເມຕີຕິ? ອຊ຺ຌາສຍຘາຕຸ ນິຍເມຕີຕິ.

ຠພ຺ພາຠພ຺ພນິທ຺ເທເສ ຉຑ຺ເຑຕພ຺ເພ ປຐມໍ ນິທ຺ທິສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ເພ ປຈ຺ຉາ ນິທ຺ທິສິຕຸໍ ອຸທ຺ເທສສ຺ສ ອຸປ຺ປຏິປາຏິຍາ ປຐມໍ ອຠພ຺ພາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ. ອຸທ຺ເທເສ ປນ ທ຺ວນ຺ທສມາເສ ອຈ຺ຈິຕສ຺ສ ຈ ມນ຺ທກ຺ຂຣສ຺ສ ຈ ປທສ຺ສ ປຸພ຺ພນິປາຕລກ຺ຂຓວເສນ ຠພ຺ພສທ຺ໂທ ປຸພ຺ພໍ ປຍຸຕ຺ໂຕ. ກມ຺ມາວຣເຓນາຕິ ປຎ຺ຈວິເຘນ ອານນ຺ຕຣິຍກມ຺ເມນ. ສມນ຺ນາຄຕາຕິ ສມງ຺ຄີຠູຕາ. ກິເລສາວຣເຓນາຕິ ນິຍຕມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຍາ. ອິມານິ ທ຺ເວ ສຄ຺ຄມຄ຺ຄານໍ ອາວຣຓໂຕ ອາວຣຓານິ. ຠິກ຺ຂຸນີທູສກາທີນິ ກມ຺ມານິປິ ກມ຺ມາວຣເຓເນວ ສງ຺ຄຫິຕານິ. ວິປາກາວຣເຓນາຕິ ອເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິຍາ. ຍສ຺ມາ ປນ ທຸເຫຕຸການມ຺ປິ ອຣິຍມຄ຺ຄປຏິເວໂຘ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ທຸເຫຕຸກາ ປຏິສນ຺ຘິປິ ວິປາກາວຣຓເມວາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ, ອສ຺ສທ຺ຘາຕິ ພຸທ຺ຘາທີສຸ ສທ຺ຘາຣຫິຕາ. ອຈ຺ຉນ຺ທິກາຕິ ກຕ຺ຕຸກມ຺ຍຕາກຸສລຈ຺ຉນ຺ທຣຫິຕາ. ອຸຕ຺ຕຣກຸຣຸກາ ມນຸສ຺ສາ ອຈ຺ຉນ຺ທິກຏ຺ຐານໍ ປວິຏ຺ຐາ. ທຸປ຺ປຎ຺ຎາຕິ ຠວງ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ປຣິຫີນາ. ຠວງ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ປນ ປຣິປຸຓ຺ຓາຍປິ ຍສ຺ສ ຠວງ຺ຄໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ປາທກໍ ນ ໂຫຕິ, ໂສປິ ທຸປ຺ປຎ຺ໂຎເຍວ ນາມ. ອຠພ຺ພາ ນິຍາມໍ ໂອກ຺ກມິຕຸໍ ກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສຸ ສມ຺ມຕ຺ຕນ຺ຕິ ກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສຸ ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍາມສງ຺ຂາຕໍ ອຣິຍມຄ຺ຄໍ ໂອກ຺ກມິຕຸໍ ອຠພ຺ພາ. ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ຫິ ສມ຺ມາ ສຠາໂວຕິ ສມ຺ມຕ຺ຕໍ, ໂສເຍວ ອນນ຺ຕຣຜລທາເນ, ສຍເມວ ວາ ອຈລຠາວໂຕ ນິຍາໂມ, ຕໍ ໂອກ຺ກມິຕຸໍ ປວິສິຕຸໍ ອຠພ຺ພາ. ນ ກມ຺ມາວຣເຓນາຕິອາທີນິ ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພານີຕິ.

ອາສຍານຸສຍຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗໐. ຍມກປາຏິຫີຣຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໑໖. ຍມກປາຏິຫີຣຎາຓນິທ຺ເທເສ ອສາຘາຣຓໍ ສາວເກຫີຕິ ເສສາສາຘາຣຓຎາຓນິທ຺ເທເສ ອຎ຺ຎວຈເນຫິ ໂອກາສາຠາວໂຕ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຘ ປນ ອຎ຺ຎວຈນາຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຸປຣິມກາຍໂຕຕິ ນາຠິຍາ ອຸທ຺ຘໍ ສຣີຣໂຕ. ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ໂຘ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ເຕໂຊກສິຓາຣມ຺ມຓໍ ປາທກຊ຺ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ‘‘ອຸປຣິມກາຍໂຕ ອຄ຺ຄິຊາລາ ວຸຏ຺ຐາຕູ’’ຕິ ອາວຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ອນນ຺ຕຣໍ ອຠິຎ຺ຎາຎາເຓນ ‘‘ອຸປຣິມກາຍໂຕ ອຄ຺ຄິຊາລາ ວຸຏ຺ຐາຕູ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐິເຕ ສຫ ອຘິຏ຺ຐານາ ອຸປຣິມກາຍໂຕ ອຄ຺ຄິຊາລາ ວຸຏ຺ຐາຕິ. ສາ ຫິ ອິຘ ຣາສຏ຺ເຐນ ຂນ຺ໂຘຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ເຫຏ຺ຐິມກາຍໂຕຕິ ນາຠິໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ສຣີຣໂຕ. ອຸທກຘາຣາ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອາໂປກສິຓາຣມ຺ມຓໍ ປາທກຊ຺ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ‘‘ເຫຏ຺ຐິມກາຍໂຕ ອຸທກຘາຣາ ວຸຏ຺ຐາຕູ’’ຕິ ອາວຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ອນນ຺ຕຣໍ ອຠິຎ຺ຎາຎາເຓນ ‘‘ເຫຏ຺ຐິມກາຍໂຕ ອຸທກຘາຣາ ວຸຏ຺ຐາຕູ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐິເຕ ສຫ ອຘິຏ຺ຐານາ ເຫຏ຺ຐິມກາຍໂຕ ອຸທກຘາຣາ ວຸຏ຺ຐາຕິ. ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ ອພ຺ໂພຈ຺ເຉທວເສນ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຘິຏ຺ຐານສ຺ສ ອາວຊ຺ຊນສ຺ສ ຈ ອນ຺ຕເຣ ທ຺ເວ ຠວງ຺ຄຈິຕ຺ຕານິ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາເຍວ ຍຸຄລາ ຫຸຕ຺ວາ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ຘອຸທກຘາຣາ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ອນ຺ຕຣໍ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ອຎ຺ເຎສໍ ປນ ຠວງ຺ຄປຣິຈ຺ເຉໂທ ນຕ຺ຖິ. ປຸຣຕ຺ຖິມກາຍໂຕຕິ ອຠິມຸຂປສ຺ສໂຕ. ປຈ຺ຉິມກາຍໂຕຕິ ປິຏ຺ຐິປສ຺ສໂຕ. ທກ຺ຂິຓອກ຺ຂິໂຕ ວາມອກ຺ຂິໂຕຕິອາທິ ສມາສປາໂຐເຍວ, ນ ອຎ຺ໂຎ. ທກ຺ຂິຓນາສິກາໂສຕໂຕ ວາມນາສິກາໂສຕໂຕຕິ ປາໂຐ ສຸນ຺ທໂຣ. ຣສ຺ສໍ ກຕ຺ວາປິ ປຐນ຺ຕິ. ອໍສກູຏໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄຕຏ຺ເຐນ ກູໂຏ ວິຍາຕິ ກູໂຏ, ອໍໂສເຍວ ກູໂຏ ອໍສກູໂຏ. ອງ຺ຄຸລງ຺ຄຸເລຫີຕິ ອງ຺ຄຸລີຫິ ອງ຺ຄຸລີຫິ. ອງ຺ຄຸລນ຺ຕຣິກາຫີຕິ ອງ຺ຄຸລີນໍ ອນ຺ຕຣິກາຫິ. ເອເກກໂລມໂຕ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ໂຘ ປວຕ຺ຕຕິ, ເອເກກໂລມໂຕ ອຸທກຘາຣາ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ ອາເມຑິຕວຈເນນ ສພ຺ພໂລມານໍ ປຣິຍາທິນ຺ນຕ຺ຕາ ເອເກກໂລມໂຕວ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ຘອຸທກຘາຣາ ຍຸຄລາ ຍຸຄລາ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂລມກູປໂຕ ໂລມກູປໂຕ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ໂຘ ປວຕ຺ຕຕິ, ໂລມກູປໂຕ ໂລມກູປໂຕ ອຸທກຘາຣາ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເກສຸຈິ ໂປຕ຺ຖເກສຸ ‘‘ເອເກກໂລມໂຕ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ໂຘ ປວຕ຺ຕຕິ. ໂລມກູປໂຕ ໂລມກູປໂຕ ອຸທກຘາຣາ ປວຕ຺ຕຕິ, ໂລມກູປໂຕ ໂລມກູປໂຕ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ໂຘ ປວຕ຺ຕຕິ, ເອເກກໂລມໂຕ ອຸທກຘາຣາ ປວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ຕມ຺ປິ ຍຸຊ຺ຊຕິເຍວ. ປາຏິຫີຣສ຺ສ ອຕິສຸຂຸມຕ຺ຕທີປນໂຕ ປນ ປຸຣິມປາໂຐເຍວ ສຸນ຺ທຣຕໂຣ.

ອິທານິ ຉນ຺ນໍ ວຓ຺ຓານນ຺ຕິ ໂກ ສມ຺ພນ຺ໂຘ? ເຫຏ຺ຐາ ‘‘ອຸປຣິມກາຍໂຕ’’ຕິອາທີຫິ ອເນເກຫິ ສຣີຣາວຍວາ ວຸຕ຺ຕາ. ເຕນ ສຣີຣາວຍວສມ຺ພນ຺ໂຘ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ວຈນສມ຺ພນ຺ເຘນ ຈ ຍມກປາຏິຫີຣາຘິກາເຣນ ຈ ຉນ຺ນໍ ວຓ຺ຓານໍ ສຣີຣາວຍວຠູຕານໍ ຣສ຺ມິໂຍ ຍມກາ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສາມິວຈນສມ຺ພນ຺ເຘນ ຈ ອວສ຺ສໍ ‘‘ຣສ຺ມິໂຍ’’ຕິ ປາຐເສໂສ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພເຍວ. ນີລານນ຺ຕິ ອຸມາປຸປ຺ຜວຓ຺ຓານໍ. ປີຕການນ຺ຕິ ກຓິກາຣປຸປ຺ຜວຓ຺ຓານໍ. ໂລຫິຕການນ຺ຕິ ອິນ຺ທໂຄປກວຓ຺ຓານໍ. ໂອທາຕານນ຺ຕິ ໂອສຘິຕາຣກວຓ຺ຓານໍ. ມຎ຺ຊິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ມນ຺ທຣຕ຺ຕວຓ຺ຓານໍ. ປຠສ຺ສຣານນ຺ຕິ ປຠາສນປກຕິການໍ ປຠສ຺ສຣວຓ຺ຓານໍ. ປຠສ຺ສຣວຓ຺ເຓ ວິສຸໍ ອວິຊ຺ຊມາເນປິ ວຸຕ຺ເຕສຸ ປຎ຺ຈສຸ ວຓ຺ເຓສຸ ເຍ ເຍ ປຠາ ສມຸຊ຺ຊລາ, ເຕ ເຕ ປຠສ຺ສຣາ. ຕຖາ ຫິ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຍມກປາຏິຫີຣໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ຍມກປາຏິຫີຣຎາຓພເລເນວ ເກສມສ຺ສູນຎ຺ເຈວ ອກ຺ຂີນຎ຺ຈ ນີລຏ຺ຐາເນຫິ ນີລຣສ຺ມິໂຍ ນິກ຺ຂມນ຺ຕິ, ຍາສໍ ວເສນ ຄຄນຕລໍ ອຎ຺ຊນຈຸຓ຺ຓສໂມກິຓ຺ຓໍ ວິຍ ອຸມາປຸປ຺ຜນີລຸປ຺ປລທລສຎ຺ຉນ຺ນໍ ວິຍ ວີຕິປຕນ຺ຕມຓິຕາລວຓ຺ຏໍ ວິຍ ປສາຣິຕເມຈກປຏໍ ວິຍ ຈ ໂຫຕິ. ຉວິໂຕ ເຈວ ອກ຺ຂີນຎ຺ຈ ປີຕກຏ຺ຐາເນຫິ ປີຕຣສ຺ມິໂຍ ນິກ຺ຂມນ຺ຕິ, ຍາສໍ ວເສນ ທິສາຠາຄາ ສຸວຓ຺ຓຣສນິສິຎ຺ຈມານາ ວິຍ ສຸວຓ຺ຓປຏປສາຣິຕາ ວິຍ ກຸງ຺ກຸມຈຸຓ຺ຓກຓິກາຣປຸປ຺ຜສມ຺ປຣິກິຓ຺ຓາ ວິຍ ຈ ວິໂຣຈນ຺ຕິ. ມໍສໂລຫິເຕຫິ ເຈວ ອກ຺ຂີນຎ຺ຈ ຣຕ຺ຕຏ຺ຐາເນຫິ ໂລຫິຕຣສ຺ມິໂຍ ນິກ຺ຂມນ຺ຕິ, ຍາສໍ ວເສນ ທິສາຠາຄາ ຈິນປິຏ຺ຐຈຸຓ຺ຓຣຎ຺ຊິຕາ ວິຍ ສຸປກ຺ກລາຂາຣສນິສິຎ຺ຈມານາ ວິຍ ຣຕ຺ຕກມ຺ພລປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕາ ວິຍ ຊຍສຸມນປາລິຠທ຺ທກພນ຺ຘຸຊີວກກຸສຸມສມ຺ປຣິກິຓ຺ຓາ ວິຍ ຈ ວິໂຣຈນ຺ຕິ. ອຏ຺ຐີຫິ ເຈວ ທນ຺ເຕຫິ ຈ ອກ຺ຂີນຎ຺ຈ ເສຕຏ຺ຐາເນຫິ ໂອທາຕຣສ຺ມິໂຍ ນິກ຺ຂມນ຺ຕິ, ຍາສໍ ວເສນ ທິສາຠາຄາ ຣຊຕກຸເຏຫິ ອາສິຎ຺ຈມານຂີຣຘາຣາສມ຺ປຣິກິຓ຺ຓາ ວິຍ ປສາຣິຕຣຊຕປຏ຺ຏວິຕານາ ວິຍ ວີຕິປຕນ຺ຕຣຊຕຕາລວຓ຺ຏາ ວິຍ ກຸນ຺ທກຸມຸທສິນ຺ທຸວາຣສຸມນມລ຺ລິກາທິກຸສຸມສຎ຺ຉນ຺ນາ ວິຍ ຈ ວິໂຣຈນ຺ຕິ. ຫຕ຺ຖຕລປາທຕລາທີຫິ ມນ຺ທຣຕ຺ຕຏ຺ຐາເນຫິ ມຎ຺ຊິຏ຺ຐຣສ຺ມິໂຍ ນິກ຺ຂມນ຺ຕິ, ຍາສໍ ວເສນ ທິສາຠາຄາ ປວາຬຊາລປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕາ ວິຍ ຣຕ຺ຕກຸຣວກກຸສຸມສໂມກິຓ຺ຓາ ວິຍ ຈ ວິໂຣຈນ຺ຕິ. ອຸຓ຺ຓານຂາທີຫິ ປຠສ຺ສຣຏ຺ຐາເນຫິ ປຠສ຺ສຣຣສ຺ມິໂຍ ນິກ຺ຂມນ຺ຕິ, ຍາສໍ ວເສນ ທິສາຠາຄາ ໂອສຘິຕາຣກປຸຎ຺ຊປຸຓ຺ຓາ ວິຍ ວິຊ຺ຊຸປຏລາທິປຣິປຸຓ຺ຓາ ວິຍ ຈ ວິໂຣຈນ຺ຕິ.

ຠຄວາ ຈງ຺ກມຕີຕິອາທິ ‘‘ຠຄວໂຕ ຈ ນິມ຺ມິຕານຎ຺ຈ ນານາອິຣິຍາປຖກຣຓໍ ຍມກປາຏິຫີເຣເນວ ໂຫຕີ’’ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕສຎ຺ຫິ ນິມ຺ມິຕານໍ ອິຣິຍາປຖາ ຍຸຄລາວ ຫຸຕ຺ວາ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຍທິ ນິມ຺ມິຕາ ພຫຸກາ ໂຫນ຺ຕິ, ‘‘ນິມ຺ມິໂຕ’’ຕິອາທິ ກສ຺ມາ ເອກວຈນໍ ກຕນ຺ຕິ ເຈ? ນິມ຺ມິເຕສຸປິ ເອເກກສ຺ສ ນານາອິຣິຍາປຖຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ພຫຸວຈເນນ ຫິ ວຸຕ຺ເຕ ສພ຺ເພປິ ນິມ຺ມິຕາ ສກິໍ ເອເກກອິຣິຍາປຖິກາ ວິຍ ໂຫນ຺ຕິ. ເອກວຈເນນ ປນ ວຸຕ຺ເຕ ນິມ຺ມິເຕສຸ ເອເກໂກ ນານາອິຣິຍາປຖິໂກຕິ ຎາຍຕິ. ຕສ຺ມາ ເອກວຈນນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ. ຈູຬປນ຺ຖກຕ຺ເຖໂຣປິ ຕາວ ນານາອິຣິຍາປຖິກຠິກ຺ຂູນໍ ສຫສ຺ສໍ ມາເປສິ, ກິໍ ປນ ຠຄວາ ຍມກປາຏິຫີເຣ ພຫູ ນິມ຺ມິເຕ ນ ກຣິສ຺ສຕິ. ຈູຬປນ຺ຖກຕ຺ເຖຣໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎສໍ ສາວການໍ ເອກາວຊ຺ຊເນນ ນານາອິຣິຍປຖິການໍ ນານາຣູປານຎ຺ຈ ນິມ຺ມານໍ ນ ອິຊ຺ຌຕິ. ອນິຍເມຕ຺ວາ ຫິ ນິມ຺ມິຕາ ອິທ຺ຘິມຕາ ສທິສາວ ໂຫນ຺ຕິ. ຐານນິສຊ຺ຊາທີສຸ ວາ ຠາສິຕຕຸຓ຺ຫີຠາວາທີສຸ ວາ ຍໍ ຍໍ ອິທ຺ຘິມາ ກໂຣຕິ, ຕໍ ຕເທວ ກໂຣນ຺ຕິ, ວິສທິສກຣຓໍ ນານາກິຣິຍາກຣຓຎ຺ຈ ‘‘ເອຕ຺ຕກາ ອີທິສາ ໂຫນ຺ຕຸ, ເອຕ຺ຕກາ ອິມໍ ນາມ ກໂຣນ຺ຕູ’’ຕິ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ອາວຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐາເນນ ອິຊ຺ຌຕິ. ຕຖາຄຕສ຺ສ ປນ ເອກາວຊ຺ຊນາຘິຏ຺ຐາເນເນວ ນານປ຺ປກາຣນິມ຺ມານໍ ອິຊ຺ຌຕິ. ເອວເມວ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ຘອຸທກຘາຣານິມ຺ມາເນ ຈ ນານາວຓ຺ຓນິມ຺ມາເນ ຈ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ຠຄວາ ຈງ຺ກມຕີຕິ ອາກາເສ ວາ ປຖວິຍໍ ວາ ຈງ຺ກມຕິ. ນິມ຺ມິໂຕຕິ ອິທ຺ຘິຍາ ມາປິຕພຸທ຺ຘຣູປໍ. ຕິຏ຺ຐຕິ ວາຕິອາທີນິປິ ອາກາເສ ວາ ປຖວິຍໍ ວາ. ກປ຺ເປຕີຕິ ກໂຣຕິ. ຠຄວາ ຕິຏ຺ຐຕີຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍຕິ.

ຍມກປາຏິຫີຣຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗໑. ມຫາກຣຸຓາຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໑໗. ມຫາກຣຸຓາຎາຓນິທ຺ເທເສ ພຫຸເກຫິ ອາກາເຣຫີຕິ ອິທານິ ວຸຈ຺ຈມາເນຫິ ເອກູນນວຸຕິຍາ ປກາເຣຫິ. ປສ຺ສນ຺ຕານນ຺ຕິ ຎາຓຈກ຺ຂຸນາ ຈ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸນາ ຈ ໂອໂລເກນ຺ຕານໍ. ໂອກ຺ກມຕີຕິ ໂອຕຣຕິ ປວິສຕິ. ອາທິຕ຺ໂຕຕິ ທຸກ຺ຂລກ຺ຂຓວເສນ ປີຬາໂຍຄໂຕ ສນ຺ຕາປນຏ຺ເຐນ ອາທີປິໂຕ. ‘‘ຍທນິຈ຺ຈໍ, ຕໍ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໑໕) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສພ຺ພສງ຺ຂຕສ຺ສ ເຈວ ທຸກ຺ຂລກ຺ຂຓວເສນ ປີຬິຕຕ຺ຕາ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຈ ກຣຸຓາຍ ມູລຠູຕຕ຺ຕາ ປຐມໍ ທຸກ຺ຂລກ຺ຂຓວເສນ ‘‘ອາທິຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຣາຄາທີຫິ ອາທິຕ຺ຕຕໍ ປນ ອຸປຣິ ວກ຺ຂຕິ. ອຖ ວາ ອາທິຕ຺ໂຕຕິ ຣາຄາທີຫິເຍວ ອາທິຕ຺ໂຕ. ອຸປຣິ ປນ ‘‘ຕສ຺ສ ນຕ຺ຖຎ຺ໂຎ ໂກຈິ ນິພ຺ພາເປຕາ’’ຕິ ອຕ຺ຖາເປກ຺ຂນວເສນ ປຸນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ໂລກສນ຺ນິວາໂສຕິ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ ລຸຊ຺ຊນປລຸຊ຺ຊນຏ຺ເຐນ ໂລໂກ, ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິວເສນ ສນ຺ນິວສນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສຕ຺ຕາຕິ ສນ຺ນິວາໂສ, ໂລໂກວ ສນ຺ນິວາໂສ ໂລກສນ຺ນິວາໂສ. ທຸກ຺ຂິຕໍ ຂນ຺ຘສນ຺ຕານໍ ອຸປາທາຍ ສຕ຺ຕໂວຫາຣສພ຺ຠາວໂຕ ໂລກສນ຺ນິວາສໂຍຄໂຕ ສຕ຺ຕສມູໂຫປິ ໂລກສນ຺ນິວາໂສ. ໂສປິ ຈ ສຫຂນ຺ຘໂກເຍວ. ອຸຍ຺ຍຸຕ຺ໂຕຕິ ອເນເກສຸ ກິຈ຺ເຈສຸ ນິຈ຺ຈພ຺ຍາປາຣຕາຍ ກຕໂຍໂຄ ກຕອຸສ຺ສາໂຫ, ສຕຕກິຈ຺ເຈສຸ ສອຸສ຺ສຸກ຺ໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຆຏ຺ຏນຍຸຕ຺ໂຕຕິ ວາ ອຸຍ຺ຍຸຕ຺ໂຕ. ປຍາໂຕຕິ ປພ຺ພເຕຍ຺ຍາ ນທີ ວິຍ ອນວຏ຺ຐິຕຄມເນນ ມຣຓາຍ ຍາຕຸໍ ອາຣທ຺ໂຘ. ກຸມ຺ມຄ຺ຄປ຺ປຏິປນ຺ໂນຕິ ກຸຈ຺ຉິຕໍ ມິຈ຺ຉາມຄ຺ຄໍ ປຏິປນ຺ໂນ. ອຸປຣິ ປນ ‘‘ວິປຖປກ຺ຂນ຺ໂທ’’ຕິ ນານາປເທຫິ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຸປນີຍຕີຕິ ຊຣາວເສນ ມຣຓາຍ ອຸປນີຍຕິ ຫຣີຍຕິ. ຊຣາ ຫິ ‘‘ອາຍຸໂນ ສໍຫານີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໒) ວຸຕ຺ຕາ. ອທ຺ຘຸໂວຕິ ນ ຖິໂຣ, ສທາ ຕເຖວ ນ ໂຫຕິ. ຍສ຺ມາ ອທ຺ຘຸໂວ, ຕສ຺ມາ ອຸປນີຍຕີຕິ ປຸຣິມສ຺ສ ກາຣຓວຈນເມຕໍ. ເອເຕນ ສກາຣຓໍ ຊຣາທຸກ຺ຂໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ຊຣາທຸກ຺ຂໍ ທິສ຺ວາ ຊຣາປາຣິຊຸຎ຺ຎຣຫິຕາປິ ວິຎ຺ຎູ ປພ຺ພຊນ຺ຕິ. ອຕາໂຓຕິ ຕາຍິຕຸໍ ຣກ຺ຂິຕຸໍ ສມຕ຺ເຖນ ຣຫິໂຕ, ອນາຣກ຺ໂຂຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອນຠິສ຺ສໂຣຕິ ອຠິສຣິຕ຺ວາ ອຠິຄນ຺ຕ຺ວາ ພ຺ຍາຫຣເຓນ ອສ຺ສາເສຕຸໍ ສມຕ຺ເຖນ ຣຫິໂຕ, ອສຫາໂຍຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ມາ ອນຠິສ຺ສໂຣ, ຕສ຺ມາ ອຕາໂຓຕິ ປຸຣິມສ຺ສ ກາຣຓວຈນເມຕໍ. ເອເຕນ ສກາຣຓໍ ປິຍວິປ຺ປໂຍຄທຸກ຺ຂໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ປິຍວິປ຺ປໂຍຄທຸກ຺ຂໍ ທິສ຺ວາ ຎາຕິປາຣິຊຸຎ຺ຎຣຫິຕາປິ ວິຎ຺ຎູ ປພ຺ພຊນ຺ຕິ. ອສ຺ສໂກຕິ ສກຠຓ຺ຑຣຫິໂຕ. ສພ຺ພໍ ປຫາຍ ຄມນີຍນ຺ຕິ ສກຠຓ຺ຑນ຺ຕິ ສລ຺ລກ຺ຂິຕໍ ສພ຺ພໍ ປຫາຍ ໂລເກນ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ຍສ຺ມາ ສພ຺ພໍ ປຫາຍ ຄມນີຍໍ, ຕສ຺ມາ ອສ຺ສໂກຕິ ປຸຣິມສ຺ສ ກາຣຓວຈນເມຕໍ. ເອເຕນ ສກາຣຓໍ ມຣຓທຸກ຺ຂໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ທິສ຺ວາ ໂຠຄປາຣິຊຸຎ຺ຎຣຫິຕາປິ ວິຎ຺ຎູ ປພ຺ພຊນ຺ຕິ. ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ‘‘ກມ຺ມສ຺ສກາ ມາຓວສຕ຺ຕາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໒໘໙) ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຘ ຈ ຣຏ຺ຐປາລສຸຕ຺ເຕ ຈ ‘‘ອສ຺ສໂກ ໂລໂກ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໓໐໕) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ກຖໍ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ເຈ? ປຫາຍ ຄມນີຍໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອສ຺ສໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ກມ຺ມໍ ປນ ນ ປຫາຍ ຄມນີຍໍ. ຕສ຺ມາ ‘‘ກມ຺ມສ຺ສກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຣຏ຺ຐປາລສຸຕ຺ເຕເຍວ ຈ ເອວເມຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕ຺ວໍ ປນ ຍຖາກມ຺ມໍ ຄມິສ຺ສສີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໓໐໖). ອູໂນຕິ ປາຣິປູຣິຣຫິໂຕ. ອຕິຕ຺ໂຕຕິ ຠິຍ຺ໂຍ ຠິຍ຺ໂຍ ປຕ຺ຖນາຍປິ ນ ສຸຫິໂຕ. ອິທໍ ອູນຠາວສ຺ສ ກາຣຓວຈນໍ. ຕຓ຺ຫາທາໂສຕິ ຕຓ຺ຫາຍ ວເສ ວຕ຺ຕນໂຕ ຕຓ຺ຫາຍ ທາສຠູໂຕ. ອິທໍ ອຕິຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ກາຣຓວຈນໍ. ເອເຕນ ອິຈ຺ຉາໂຣຄາປເທເສນ ສກາຣຓໍ ພ຺ຍາຘິທຸກ຺ຂໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ພ຺ຍາຘິທຸກ຺ຂໍ ທິສ຺ວາ ພ຺ຍາຘິປາຣິຊຸຎ຺ຎຣຫິຕາປິ ວິຎ຺ຎູ ປພ຺ພຊນ຺ຕິ. ອຕາຍໂນຕິ ປຸຕ຺ຕາທີຫິປິ ຕາຍນສ຺ສ ອຠາວໂຕ ອຕາຍໂນ ອນາຣກ຺ໂຂ, ອລພ຺ຠເນຍ຺ຍເຂໂມ ວາ. ອເລໂຓຕິ ອລ຺ລີຍິຕຸໍ ນິສ຺ສິຕຸໍ ອນຣໂຫ ອລ຺ລີນານມ຺ປິ ຈ ເລຓກິຈ຺ຈາກາຣໂກ. ອສຣໂຓຕິ ນິສ຺ສິຕານໍ ນ ຠຍສາຣໂກ ນ ຠຍວິນາສໂກ. ອສຣຓີຠູໂຕຕິ ປຸເຣ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຕ຺ຕໂນ ອຠາເວເນວ ອສຣໂຓ, ອຸປ຺ປຕ຺ຕິສມກາລເມວ ອສຣຓີຠູໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຸທ຺ຘໂຕຕິ ສພ຺ພາກຸສເລສຸ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ສຕ຺ຕສນ຺ຕາເນ ຈ ອກຸສລຸປ຺ປຕ຺ຕິພາຫຸລ຺ລໂຕ ອກຸສລສມງ຺ຄີໂລໂກ ເຕນ ອຸທ຺ຘຈ຺ເຈນ ອຸທ຺ຘໂຕ. ອວູປສນ຺ໂຕຕິ ອວູປສມນລກ຺ຂຓສ຺ສ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສ຺ເສວ ໂຍເຄນ ອວູປສນ຺ໂຕ ຠນ຺ຕມິຄປຏິຠາໂຄ. ‘‘ອຸປນີຍຕິ ໂລໂກ’’ຕິອາທີສຸ ຈຕູສຸ ຈ ‘‘ອຸທ຺ຘໂຕ ໂລໂກ’’ຕິ ຈ ປຎ຺ຈສຸ ຐາເນສຸ ໂລໂກຕິ ອາຄຕໍ, ເສເສສຸ ໂລກສນ຺ນິວາໂສຕິ. ອຸຠຍຖາປິ ໂລໂກເຍວ. ສສລ຺ໂລຕິ ປີຬາຊນກຕາຍ ອນ຺ໂຕຕຸທນຕາຍ ທຸນ຺ນີຫຣຓີຍຕາຍ ຈ ສລ຺ລາຕິ ສງ຺ຂໍ ຄເຕຫິ ຣາຄາທີຫິ ສລ຺ເລຫິ ສຫວຕ຺ຕນໂກ. ວິທ຺ໂຘຕິ ມິຄາທໂຍ ກທາຈິ ປເຣຫິ ວິທ຺ຘາ ໂຫນ຺ຕິ, ອຍໍ ປນ ໂລໂກ ນິຈ຺ຈໍ ອຕ຺ຕນາວ ວິທ຺ໂຘ. ປຸຖຸສລ຺ເລຫີຕິ ‘‘ສຕ຺ຕ ສລ຺ລານິ – ຣາຄສລ຺ລໍ, ໂທສສລ຺ລໍ, ໂມຫສລ຺ລໍ, ມານສລ຺ລໍ, ທິຏ຺ຐິສລ຺ລໍ, ກິເລສສລ຺ລໍ, ທຸຈ຺ຈຣິຕສລ຺ລ’’ນ຺ຕິ (ມຫານິ. ໑໗໔) ວຸຕ຺ເຕຫິ ສຕ຺ຕຫິ ສລ຺ເລຫິ. ຕສ຺ສາຕິ ຕສ຺ສ ໂລກສນ຺ນິວາສສ຺ສ. ສລ຺ລານໍ ອຸທ຺ຘຕາຕິ ເຕສໍ ສລ຺ລານໍ ສຕ຺ຕສນ຺ຕານໂຕ ອຸທ຺ຘຣິຕາ ປຸຄ຺ຄໂລ. ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ມຍາຕິ ມໍ ຐເປຕ຺ວາ. ເຍປິ ຠຄວໂຕ ສາວກາ ສລ຺ລານິ ອຸທ຺ຘຣນ຺ຕິ, ເຕສໍ ຠຄວໂຕ ວຈເນເນວ ອຸທ຺ຘຣຓໂຕ ຠຄວາວ ອຸທ຺ຘຣຕິ ນາມ. ອວິຊ຺ຊນ຺ຘກາຣາວຣໂຓຕິ ອວິຊ຺ຊາ ເອວ ສຠາວທສ຺ສນຈ຺ຉາທເນນ ອນ຺ຘໍ ວິຍ ກໂຣຕີຕິ ອວິຊ຺ຊນ຺ຘກາໂຣ, ໂສວ ສຠາວາວຄມນນິວາຣເຓນ ອາວຣຓໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ອວິຊ຺ຊນ຺ຘກາຣາວຣໂຓ. ກິເລສປຎ຺ຊຣປກ຺ຂິຕ຺ໂຕຕິ ກິເລສາ ເອວ ກຸສລຄມນສນ຺ນິຣຸຊ຺ຌນຏ຺ເຐນ ປຎ຺ຊໂຣຕິ ກິເລສປຎ຺ຊໂຣ, ອວິຊ຺ຊາປຠເວ ກິເລສປຎ຺ຊເຣ ປກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ປາຕິໂຕ. ອາໂລກໍ ທສ຺ເສຕາຕິ ປຎ຺ຎາໂລກໍ ທສ຺ສນສີໂລ, ປຎ຺ຎາໂລກສ຺ສ ທສ຺ເສຕາຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ອວິຊ຺ຊາຄໂຕຕິ ອວິຊ຺ຊໍ ຄໂຕ ປວິຏ຺ໂຐ. ນ ເກວລໍ ອວິຊ຺ຊາຍ ອາວຣຓມຕ຺ຕເມວ, ອຖ ໂຂ ຄຫນຄໂຕ ວິຍ ອວິຊ຺ຊາໂກສສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ປວິຏ຺ໂຐຕິ ປຸຣິມໂຕ ວິເສໂສ. ອຓ຺ຑຠູໂຕຕິອາທໂຍ ຈ ວິເສສາເຍວ. ອຓ຺ຑຠູໂຕຕິ ອຓ຺ເຑ ຠູໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ. ຍຖາ ຫິ ອຓ຺ເຑ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ເອກຈ຺ເຈ ສຕ຺ຕາ ‘‘ອຓ຺ຑຠູຕາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເອວມຍໍ ໂລໂກ ອວິຊ຺ຊຓ຺ຑໂກເສ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ອຓ຺ຑຠູໂຕ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຣິໂຍນທ຺ໂຘຕິ ເຕນ ອວິຊ຺ຊຓ຺ຑໂກເສນ ສມນ຺ຕໂຕ ໂອນທ຺ໂຘ ພທ຺ໂຘ ເວຐິໂຕ.

ຕນ຺ຕາກຸລກຊາໂຕຕິ ຕນ຺ຕໍ ວິຍ ອາກຸລຠູໂຕ. ຍຖາ ນາມ ທຸນ຺ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ມູສິກຈ຺ຉິນ຺ນໍ ເປສກາຣານໍ ຕນ຺ຕໍ ຕຫິໍ ຕຫິໍ ອາກຸລໍ ໂຫຕິ, ອິທໍ ອຄ຺ຄໍ ອິທໍ ມູລນ຺ຕິ ອຄ຺ເຄນ ວາ ອຄ຺ຄໍ, ມູເລນ ວາ ມູລໍ ສມາເນຕຸໍ ທຸກ຺ກຣໍ ໂຫຕິ, ເອວເມວ ສຕ຺ຕາ ປຈ຺ຈຍາກາເຣ ຂລິຕາ ອາກຸລາ ພ຺ຍາກຸລາ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຍາກາຣໍ ອຸຊຸໍ ກາຕຸໍ. ຕຕ຺ຖ ຕນ຺ຕໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຕປຸຣິສກາເຣ ຐຕ຺ວາ ສກ຺ກາປິ ຠເວຍ຺ຍ ອຸຊຸໍ ກາຕຸໍ, ຐເປຕ຺ວາ ປນ ທ຺ເວ ໂພຘິສຕ຺ເຕ ອຎ຺ໂຎ ສຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມຕາຍ ປຈ຺ຈຍາກາຣໍ ອຸຊຸໍ ກາຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ຍຖາ ປນ ອາກຸລໍ ຕນ຺ຕໍ ກຎ຺ຊິກໍ ທຕ຺ວາ ໂກຈ຺ເຉນ ປຫຏໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ກຸລກຊາຕໍ ໂຫຕິ ຄຓ຺ຐິພທ຺ຘໍ, ເອວມຍໍ ໂລໂກ ປຈ຺ຈເຍສຸ ປກ຺ຂລິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈເຍ ອຸຊຸໍ ກາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ທ຺ວາສຏ຺ຐິທິຏ຺ຐິຄຕວເສນ ກຸລກຊາໂຕ ໂຫຕິ ຄຓ຺ຐິພທ຺ໂຘ. ເຍ ຫິ ເກຈິ ທິຏ຺ຐິໂຍ ນິສ຺ສິຕາ, ສພ຺ເພ ເຕ ປຈ຺ຈຍໍ ອຸຊຸໍ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິເຍວ. ກຸລາຄຓ຺ຐິກຊາໂຕຕິ ກຸລາຄຓ຺ຐິກໍ ວິຍ ຠູໂຕ. ກຸລາຄຓ຺ຐິກໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ເປສກາຣກຎ຺ຊິກສຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ກຸລາ ນາມ ສກຸຓິກາ, ຕສ຺ສາ ກຸລາວໂກ’’ຕິປິ ເອເກ. ຍຖາ ຕທຸຠຍມ຺ປິ ອາກຸລໍ ອຄ຺ເຄນ ວາ ອຄ຺ຄໍ, ມູເລນ ວາ ມູລໍ ສມາເນຕຸໍ ທຸກ຺ກຣນ຺ຕິ ປຸຣິມນເຍເນວ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ມຸຎ຺ຊປພ຺ພຊຠູໂຕຕິ ມຸຎ຺ຊຕິຓໍ ວິຍ ປພ຺ພຊຕິຓໍ ວິຍ ຈ ຠູໂຕ ມຸຎ຺ຊຕິຓປພ຺ພຊຕິຓສທິໂສ ຊາໂຕ. ຍຖາ ຕານິ ຕິຓານິ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ກຕຣຊ຺ຊຸ ຊິຓ຺ຓກາເລ ກຕ຺ຖຈິ ປຕິຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເຕສໍ ຕິຓານໍ ‘‘ອິທໍ ອຄ຺ຄໍ ອິທໍ ມູລ’’ນ຺ຕິ ອຄ຺ເຄນ ວາ ອຄ຺ຄໍ, ມູເລນ ວາ ມູລໍ ສມາເນຕຸໍ ທຸກ຺ກຣໍ, ຕມ຺ປິ ປຈ຺ຈຕ຺ຕປຸຣິສກາເຣ ຐຕ຺ວາ ສກ຺ກາ ຠເວຍ຺ຍ ອຸຊຸໍ ກາຕຸໍ, ຐເປຕ຺ວາ ປນ ທ຺ເວ ໂພຘິສຕ຺ເຕ ອຎ຺ໂຎ ສຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມຕາຍ ປຈ຺ຈຍາກາຣໍ ອຸຊຸໍ ກາຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ເອວມຍໍ ໂລໂກ ປຈ຺ຈຍາກາຣໍ ອຸຊຸໍ ກາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ທ຺ວາສຏ຺ຐິທິຏ຺ຐິຄຕວເສນ ຄຓ຺ຐິຊາໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ອປາຍໍ ທຸຄ຺ຄຕິໍ ວິນິປາຕໍ ສໍສາຣໍ ນາຕິວຕ຺ຕຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອປາໂຍຕິ ນິຣໂຍ ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິ ເປຕ຺ຕິວິສໂຍ ອສຸຣກາໂຍ. ສພ຺ເພປິ ຫິ ເຕ ວຑ຺ຒິສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອາຍສ຺ສ ອຠາວໂຕ ‘‘ອປາໂຍ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຕຖາ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຄຕິຠາວໂຕ ທຸຄ຺ຄຕິ. ສຸຂສມຸສ຺ສຍໂຕ ວິນິປຕິຕຕ຺ຕາ ວິນິປາໂຕ. ອິຕໂຣ ປນ –

‘‘ຂນ຺ຘານຎ຺ຈ ປຏິປາຏິ, ຘາຕຸອາຍຕນານ ຈ;

ອພ຺ໂພຈ຺ຉິນ຺ນໍ ວຕ຺ຕມານາ, ສໍສາໂຣຕິ ປວຸຈ຺ຈຕິ’’.

ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ນາຕິວຕ຺ຕຕິ ນາຕິກ຺ກມຕິ. ອຖ ໂຂ ຈຸຕິໂຕ ປຏິສນ຺ຘິໍ, ປຏິສນ຺ຘິໂຕ ຈຸຕິນ຺ຕິ ເອວໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຈຸຕິປຏິສນ຺ຘິໂຍ ຄຓ຺ຫມາໂນ ຕີສຸ ຠເວສຸ ຈຕູສຸ ໂຍນີສຸ ປຎ຺ຈສຸ ຄຕີສຸ ສຕ຺ຕສຸ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕີສຸ ນວສຸ ສຕ຺ຕາວາເສສຸ ມຫາສມຸທ຺ເທ ວາຕຸກ຺ຂິຕ຺ຕນາວາ ວິຍ ຍນ຺ຕໂຄໂຓ ວິຍ ຈ ປຣິພ຺ຠມຕິເຍວ. ອວິຊ຺ຊາວິສໂທສສລ຺ລິຕ຺ໂຕຕິ ອວິຊ຺ຊາເຍວ ອກຸສລຸປ຺ປາທເນນ ກຸສລຊີວິຕນາສນໂຕ ວິສນ຺ຕິ ອວິຊ຺ຊາວິສໍ, ຕເທວ ສນ຺ຕານທູສນໂຕ ອວິຊ຺ຊາວິສໂທໂສ, ເຕນ ອນຸສຍປຣິຍຸຏ຺ຐານທຸຈ຺ຈຣິຕຠູເຕນ ຠຸສໍ ລິຕ຺ໂຕ ມກ຺ຂິໂຕຕິ ອວິຊ຺ຊາວິສໂທສສລ຺ລິຕ຺ໂຕ. ກິເລສກລລີຠູໂຕຕິ ອວິຊ຺ຊາທິມູລກາ ກິເລສາ ເອວ ໂອສີທນຏ຺ເຐນ ກລລໍ ກທ຺ທໂມຕິ ກິເລສກລລໍ, ຕທສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ກິເລສກລລີ, ເອວໍຠູໂຕ. ຣາຄໂທສໂມຫຊຏາຊຏິໂຕຕິ ໂລຠປຏິຆາວິຊ຺ຊາສງ຺ຂາຕາ ຣາຄໂທສໂມຫາ ເອວ ຣູປາທີສຸ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ເຫຏ຺ຐຸປຣິຍວເສນ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ສໍສິພ຺ພນຏ຺ເຐນ ເວຬຸຄຸມ຺ພາທີນໍ ສາຂາຊາລສງ຺ຂາຕາ ຊຏາ ວິຍາຕິ ຊຏາ, ຕາຍ ຣາຄໂທສໂມຫຊຏາຍ ຊຏິໂຕ. ຍຖາ ນາມ ເວຬຸຊຏາທີຫິ ເວຬຸອາທໂຍ, ເອວໍ ຕາຍ ຊຏາຍ ອຍໍ ໂລໂກ ຊຏິໂຕ ວິນທ຺ໂຘ ສໍສິພ຺ພິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຊຏໍ ວິຊເຏຕາຕິ ອິມໍ ເອວໍ ເຕຘາຕຸກໍ ໂລກໍ ຊເຏຕ຺ວາ ຐິຕໍ ຊຏໍ ວິຊເຏຕາ ສໍຉິນ຺ທິຕາ ສມ຺ປທາລຍິຕາ.

ຕຓ຺ຫາສງ຺ຆາຏປຏິມຸກ຺ໂກຕິ ຕຓ຺ຫາ ເອວ ອພ຺ໂພຈ຺ຉິນ຺ນໍ ປວຕ຺ຕິໂຕ ສງ຺ຆຏິຕຏ຺ເຐນ ສງ຺ຆາໂຏຕິ ຕຓ຺ຫາສງ຺ຆາໂຏ, ຕສ຺ມິໍ ຕຓ຺ຫາສງ຺ຆາເຏ ປຏິມຸກ຺ໂກ ອນຸປວິຏ຺ໂຐ ອນ຺ໂຕຄໂຕຕິ ຕຓ຺ຫາສງ຺ຆາຏປຏິມຸກ຺ໂກ. ຕຓ຺ຫາຊາເລນ ໂອຕ຺ຖໂຏຕິ ຕຓ຺ຫາ ເອວ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສໍສິພ຺ພນຏ຺ເຐນ ຊາລນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາຊາລໍ, ເຕນ ຕຓ຺ຫາຊາເລນ ໂອຕ຺ຖໂຏ ສມນ຺ຕໂຕ ຉາທິໂຕ ປລິເວຐິໂຕ. ຕຓ຺ຫາໂສເຕນ ວຸຍ຺ຫຕີຕິ ຕຓ຺ຫາ ເອວ ສໍສາເຣ ອາກຑ຺ຒນຏ຺ເຐນ ໂສໂຕຕິ ຕຓ຺ຫາໂສໂຕ, ເຕນ ຕຓ຺ຫາໂສເຕນ ວຸຍ຺ຫຕິ ອາກຑ຺ຒີຍຕິ. ຕຓ຺ຫາສຎ຺ໂຎຊເນນ ສຎ຺ຎຸຕ຺ໂຕຕິ ຕຓ຺ຫາ ເອວ ໂລກໍ ວຏ຺ຏສ຺ມິໍ ສໍໂຍຊນໂຕ ພນ຺ຘນໂຕ ສໍໂຍຊນນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາສໍໂຍຊນໍ, ເຕນ ຕຓ຺ຫາສໍໂຍຊເນນ ສຎ຺ຎຸຕ຺ໂຕ ພທ຺ໂຘ. ຕຓ຺ຫານຸສເຍນ ອນຸສໂຏຕິ ຕຓ຺ຫາ ເອວ ອນຸສຍນຏ຺ເຐນ ອນຸສໂຍຕິ ຕຓ຺ຫານຸສໂຍ, ເຕນ ຕຓ຺ຫານຸສເຍນ ອນຸສໂຏ ອນຸຄໂຕ ຖາມຄໂຕ. ຕຓ຺ຫາສນ຺ຕາເປນ ສນ຺ຕປ຺ປຕີຕິ ຕຓ຺ຫາ ເອວ ປວຕ຺ຕິກາເລ ຜລກາເລ ຈ ໂລກໍ ສນ຺ຕາເປຕີຕິ ສນ຺ຕາໂປ, ເຕນ ຕຓ຺ຫາສນ຺ຕາເປນ ສນ຺ຕປ຺ປຕິ ສນ຺ຕາປີຍຕິ. ຕຓ຺ຫາປຣິຬາເຫນ ປຣິຑຍ຺ຫຕີຕິ ຕຓ຺ຫາ ເອວ ພລວຠູຕາ ປວຕ຺ຕິກາເລ ຜລກາເລ ຈ ສມນ຺ຕໂຕ ທຫນຏ຺ເຐນ ມຫາປຣິຬາໂຫຕິ ຕຓ຺ຫາປຣິຬາໂຫ, ເຕນ ຕຓ຺ຫາປຣິຬາເຫນ ປຣິຑຍ຺ຫຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ຑຫີຍຕິ. ທິຏ຺ຐິສງ຺ຆາຏາທໂຍ ອິມິນາວ ນເຍນ ໂຍເຊຕພ຺ພາ.

ອນຸຄໂຕຕິ ອນຸປວິຏ຺ໂຐ. ອນຸສໂຏຕິ ອນຸຘາວິໂຕ. ອຠິຠູໂຕຕິ ປີຬິໂຕ. ອພ຺ຠາຫໂຕຕິ ອຠິອາຫໂຕ ອຠິມຸຂໍ ຠຸສໍ ປຫໂຕ. ທຸກ຺ເຂ ປຕິຏ຺ຐິໂຕຕິ ທຸກ຺ເຂ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈເກ ສຸຂວິປລ຺ລາເສນ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ ອຠິນິວິຏ຺ໂຐ.

ຕຓ຺ຫາຍ ອຸຑ຺ຑິໂຕຕິ ຕຓ຺ຫາຍ ອຸລ຺ລງ຺ຆິໂຕ. ຈກ຺ຂຸ ຫິ ຕຓ຺ຫາຣຊ຺ຊຸນາ ອາວຸນິຕ຺ວາ ຣູປນາຄທນ຺ເຕ ອຸຑ຺ຑິຕໍ, ໂສຕາທີນິ ຕຓ຺ຫາຣຊ຺ຊຸນາ ອາວຸນິຕ຺ວາ ສທ຺ທາທິນາຄທນ຺ເຕສຸ ອຸຑ຺ຑິຕານິ. ຕໍສມງ຺ຄີໂລໂກປິ ອຸຑ຺ຑິໂຕເຍວ ນາມ. ຊຣາປາກາຣປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕຕິ ອນຕິກ຺ກມນີຍຏ຺ເຐນ ປາກາຣຠູຕາຍ ຊຣາຍ ປຣິວາຣິໂຕ. ມຈ຺ຈຸປາເສນ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕຕິ ທຸມ຺ໂມຈນີຍຏ຺ເຐນ ປາສຠູເຕນ ມຣເຓນ ພທ຺ໂຘ. ມຫາພນ຺ຘນພທ຺ໂຘຕິ ທຬ຺ຫຕ຺ຕາ ທຸຈ຺ເຉທຕ຺ຕາ ຈ ມຫນ຺ເຕຫິ ພນ຺ຘເນຫິ ພທ຺ໂຘ. ຣາຄພນ຺ຘເນນາຕິ ຣາໂຄ ເອວ ພນ຺ຘຕິ ສໍສາຣໂຕ ຈລິຕຸໍ ນ ເທຕີຕິ ຣາຄພນ຺ຘນໍ. ເຕນ ຣາຄພນ຺ຘເນນ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ກິເລສພນ຺ຘເນນາຕິ ວຸຕ຺ຕາວເສເສນ ກິເລສພນ຺ຘເນນ. ທຸຈ຺ຈຣິຕພນ຺ຘເນນາຕິ ຕິວິເຘນ. ສຸຈຣິຕໍ ປນ ພນ຺ຘນໂມກ຺ຂສ຺ສ ເຫຕຸຠູຕໍ ພນ຺ຘນໂມກ຺ຂຠູຕຎ຺ຈ ອຕ຺ຖິ. ຕສ຺ມາ ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ພນ຺ຘນໍ ໂມເຈຕາຕິ ຕສ຺ສ ພນ຺ຘນໍ ໂມເຈຕາ. ພນ຺ຘນາ ໂມເຈຕາຕິປິ ປາໂຐ, ພນ຺ຘນໂຕ ຕໍ ໂມເຈຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຫາສມ຺ພາຘປ຺ປຏິປນ຺ໂນຕິ ກຸສລສຎ຺ຈາຣປີຬເນນ ມຫາສມ຺ພາຘສງ຺ຂາຕໍ ຣາຄໂທສໂມຫມານທິຏ຺ຐິກິເລສທຸຈ຺ຈຣິຕຄຫນໍ ປຏິປນ຺ໂນ. ໂອກາສໍ ທສ຺ເສຕາຕິ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣສມາຘິປຎ຺ຎາໂອກາສໍ ທສ຺ເສຕາ. ມຫາປລິໂພເຘນ ປລິພຸທ຺ໂຘຕິ ມຫານິວາຣເຓນ ນິວຸໂຕ. ມຫາເລເປນ ວາ ລິຕ຺ໂຕ. ປລິໂພໂຘຕິ ຈ ຣາຄາທິສຕ຺ຕວິໂຘ ເອວ. ‘‘ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິປລິໂພໂຘ’’ຕິ ເອເກ. ປລິໂພຘໍ ເຉຕາຕິ ຕໍ ປລິໂພຘໍ ຉິນ຺ທິຕາ. ມຫາປປາເຕຕິ ປຎ຺ຈຄຕິປປາເຕ, ຊາຕິຊຣາມຣຓປປາເຕ ວາ. ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ທຸຣຸຕ຺ຕຣຓຏ຺ເຐນ ປປາໂຕ. ປປາຕາ ອຸທ຺ຘຕາຕິ ຕມ຺ຫາ ປປາຕໂຕ ອຸທ຺ຘຣິຕາ. ມຫາກນ຺ຕາຣປ຺ປຏິປນ຺ໂນຕິ ຊາຕິຊຣາພ຺ຍາຘິມຣຓໂສກປຣິເທວທຸກ຺ຂໂທມນສ຺ສຸປາຍາສກນ຺ຕາຣໍ ປຏິປນ຺ໂນ. ສພ຺ພມ຺ປິ ຕໍ ທຸຣຕິກ຺ກມນຏ຺ເຐນ ກນ຺ຕາໂຣ, ຕໍ ກນ຺ຕາຣໍ ຕາເຣຕາ. ກນ຺ຕາຣາ ຕາເຣຕາຕິ ວາ ປາໂຐ. ມຫາສໍສາຣປ຺ປຏິປນ຺ໂນຕິ ອພ຺ໂພຈ຺ຉິນ຺ນໍ ຂນ຺ຘສນ຺ຕານໍ ປຏິປນ຺ໂນ. ສໍສາຣາ ໂມເຈຕາຕິ ສໍສາຣໂຕ ໂມເຈຕາ. ສໍສາຣໍ ໂມເຈຕາຕິ ວາ ປາໂຐ. ມຫາວິທຸຄ຺ເຄຕິ ສໍສາຣວິທຸຄ຺ເຄ. ສໍສາໂຣເຍວ ຫິ ທຸຄ຺ຄມນຏ຺ເຐນ ວິທຸຄ຺ໂຄ. ສມ຺ປຣິວຕ຺ຕຕີຕິ ຠຸສໍ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຈຣຕິ. ມຫາປລິເປຕິ ມຫນ຺ເຕ ກາມກທ຺ທເມ. ກາໂມ ຫິ ໂອສີທນຏ຺ເຐນ ປລິໂປ. ປລິປນ຺ໂນຕິ ລຄ຺ໂຄ. ມຫາປລິປປລິປນ຺ໂນຕິປິ ປາໂຐ.

ອພ຺ຠາຫໂຕຕິ ສພ຺ໂພປທ຺ທເວຫິ ອພ຺ຠາຫໂຕ. ຣາຄຄ຺ຄິນາຕິ ຣາຄາທໂຍເຍວ ອນຸທຫນຏ຺ເຐນ ອຄ຺ຄິ, ເຕນ ຣາຄຄ຺ຄິນາ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຸນ຺ນີຕໂກຕິ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ນີໂຕ, ຊາຕິຍາ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຊຣາທິອຸປທ຺ທວາຍ ນີໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກ-ກາໂຣ ປເນຕ຺ຖ ອນຸກມ຺ປາຍ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຫຎ຺ຎຕິ ນິຈ຺ຈມຕາໂຓຕິ ປຣິຕ຺ຕາຍເກນ ຣຫິໂຕ ສຕຕໍ ປີຬີຍຕິ. ປຕ຺ຕທຓ຺ໂຑຕິ ຣາຊາທີຫິ ລທ຺ຘອາໂຓ. ຕກ຺ກໂຣຕິ ໂຈໂຣ. ວຊ຺ຊພນ຺ຘນພທ຺ໂຘຕິ ຣາຄາທິວຊ຺ຊພນ຺ຘເນຫິ ພທ຺ໂຘ. ອາຆາຕນປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິໂຕຕິ ມຣຓຘມ຺ມຄຓ຺ຐິກຏ຺ຐານໍ ອຸເປຈ຺ຈ ຐິໂຕ. ໂກຈິ ພນ຺ຘນາ ໂມເຈຕາ. ໂກຈິ ພນ຺ຘນໍ ໂມເຈຕາຕິປິ ປາໂຐ. ອນາໂຖຕິ ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສ ນາໂຖ ອິສ຺ສໂຣ, ສຍໍ ວາ ນ ນາໂຖ ນ ອິສ຺ສໂຣຕິ ອນາໂຖ, ອສຣໂຓຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ປຣມກາປຎ຺ຎປ຺ປຕ຺ໂຕຕິ ຊຣາທິປຏິພາຫເນ ອປ຺ປຫຸຕາຍ ອຕີວ ກປຓຠາວໍ ປຕ຺ໂຕ. ຕາເຍຕາຕິ ຣກ຺ຂິຕາ. ຕາຍິຕາຕິ ວາ ປາໂຐ ສຸນ຺ທໂຣ. ທຸກ຺ຂາຠິຕຸນ຺ໂນຕິ ຊາຕິທຸກ຺ຂາທີຫິ ອເນເກຫິ ທຸກ຺ເຂຫິ ອຠິຕຸນ຺ໂນ ອຕິພ຺ຍາຘິໂຕ ອຕິກມ຺ປິໂຕ ຈ. ຈິຣຣຕ຺ຕໍ ປີຬິໂຕຕິ ທຸກ຺ເຂເຫວ ທີຆມທ຺ຘານໍ ປີຬິໂຕ ຆຏ຺ຏິໂຕ. ຄຘິໂຕຕິ ເຄເຘນ ຄິທ຺ໂຘ, ອຠິຊ຺ຌາກາຍຄນ຺ເຖນ ວາ ຄນ຺ຖິໂຕ. ນິຈ຺ຈໍ ປິປາສິໂຕຕິ ປາຕຸໍ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ອິຈ຺ຉາ ປິປາສາ, ສາ ຕຓ຺ຫາ ເອວ, ຕຓ຺ຫາປິປາສາຍ ນິຣນ຺ຕຣໍ ປິປາສິໂຕ.

ອນ຺ໂຘຕິ ທສ຺ສນຏ຺ເຐນ ຈກ຺ຂູຕິ ສງ຺ຂໍ ຄຕາຍ ປຎ຺ຎາຍ ອຠາວໂຕ ກາໂຓ. ປຎ຺ຎາ ຫິ ຘມ຺ມສຠາວໍ ປສ຺ສຕິ. ອຈກ຺ຂຸໂກຕິ ຕໍ ປນ ອນ຺ຘຕ຺ຕໍ ນ ປຈ຺ຉາ ສມ຺ຠູຕໍ, ປກຕິຍາ ເອວ ອວິຊ຺ຊມານຈກ຺ຂຸໂກຕິ ຕເມວ ອນ຺ຘຕ຺ຕໍ ວິເສເສຕິ. ຫຕເນຕ຺ໂຕຕິ ນຍນຏ຺ເຐນ ເນຕ຺ຕນ຺ຕິ ສງ຺ຂໍ ຄຕາຍ ປຎ຺ຎາຍ ອຠາວໂຕເຍວ ວິນຏ຺ຐເນຕ຺ຕໂກ. ສມວິສມໍ ທສ຺ເສນ຺ຕໍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ເນຕີຕິ ເນຕ຺ຕນ຺ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຎ຺ຎາຍ ສຸຄຕິຎ຺ຈ ອຄຕິຎ຺ຈ ນຍຕິ. ຫຕເນຕ຺ຕຕ຺ຕາເຍວສ຺ສ ເນຕຸອຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອປຣິຓາຍໂກຕິ ອາຫ, ອວິຊ຺ຊມານເນຕ຺ຕໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຎ຺ໂຎປິສ຺ສ ເນຕາ ນ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວິປຖປກ຺ຂນ຺ໂທຕິ ວິປຣີໂຕ, ວິສໂມ ວາ ປໂຖ ວິປໂຖ, ຕໍ ວິປຖໍ ປກ຺ຂນ຺ໂທ ປວິຏ຺ໂຐ ປຏິປນ຺ໂນຕິ ວິປຖປກ຺ຂນ຺ໂທ, ມິຈ຺ຉາປຖສງ຺ຂາຕໍ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໍ ປຏິປນ຺ໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຎ຺ຊສາປຣທ຺ໂຘຕິ ອຎ຺ຊເສ ອຸຊຸມຄ຺ຄສ຺ມິໍ ມຊ຺ຌິມປຏິປທາຍ ອປຣທ຺ໂຘ ວິຣທ຺ໂຘ. ອຣິຍປຖໍ ອາເນຕາຕິ ອຣິຍໍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິກໍ ມຄ຺ຄໍ ອຸປເນຕາ ປຏິປາທຍິຕາ. ມໂຫຆປກ຺ຂນ຺ໂທຕິ ຍສ຺ສ ສໍວິຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕໍ ວຏ຺ຏສ຺ມິໍ ໂອຫນນ຺ຕິ ໂອສີທາເປນ຺ຕີຕິ ໂອຆາ, ປກຕິໂອຆໂຕ ມຫນ຺ຕາ ໂອຆາຕິ ມໂຫຆາ. ເຕ ກາໂມໂຆ ຠໂວໂຆ ທິຏ຺ໂຐໂຆ ອວິຊ຺ໂຊໂຆຕິ ຈຕຸປ຺ປເຠທາ. ເຕ ມໂຫເຆ ປກ຺ຂນ຺ໂທ ປວິຏ຺ໂຐຕິ ມໂຫຆປກ຺ຂນ຺ໂທ, ສໍສາຣສງ຺ຂາຕໍ ມໂຫຆໍ ວາ ປກ຺ຂນ຺ໂທຕິ.

໑໑໘. ອິທານິ ເອກຸຕ຺ຕຣິກນໂຍ. ຕຕ຺ຖ ທ຺ວີຫິ ທິຏ຺ຐິຄເຕຫີຕິ ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐີຫິ. ຕຕ຺ຖ ທິຏ຺ຐິເຍວ ທິຏ຺ຐິຄຕໍ ‘‘ຄູຖຄຕໍ ມຸຕ຺ຕຄຕ’’ນ຺ຕິອາທີນິ (ອ. ນິ. ໙.໑໑) ວິຍ. ຄນ຺ຕພ຺ພາຠາວໂຕ ວາ ທິຏ຺ຐິຍາ ຄຕມຕ຺ຕເມເວຕນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐິຄຕໍ, ທິຏ຺ຐີສຸ ຄຕໍ ອິທໍ ທສ຺ສນໍ ທ຺ວາສຏ຺ຐິທິຏ຺ຐິອນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາຕິປິ ທິຏ຺ຐິຄຕໍ. ທ຺ວາສຏ຺ຐິເຕສຏ຺ຐິທິຏ຺ຐິໂຍປິ ຫິ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐີຕິ ທ຺ເວວ ທິຏ຺ຐິໂຍ ໂຫນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ສງ຺ເຂເປນ ສພ຺ພາ ທິຏ຺ຐິໂຍ ອນ຺ໂຕ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ທ຺ວີຫິ ທິຏ຺ຐິຄເຕຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິຍຸຏ຺ຐິໂຕຕິ ປຣິຍຸຏ຺ຐານໍ ປຕ຺ໂຕ ສມຸທາຈາຣໍ ປຕ຺ໂຕ, ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕຸໍ ອປ຺ປທາເນນ ກຸສລຈາຣສ຺ສ ຄຫຓໍ ປຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ – ‘‘ທ຺ວີຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ທິຏ຺ຐິຄເຕຫິ ປຣິຍຸຏ຺ຐິຕາ ເທວມນຸສ຺ສາ ໂອລີຍນ຺ຕິ ເອເກ, ອຕິຘາວນ຺ຕິ ເອເກ, ຈກ຺ຂຸມນ຺ໂຕ ຈ ປສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິອາທິ (ອິຕິວຸ. ໔໙).

ຕີຫິ ທຸຈ຺ຈຣິເຕຫີຕິ ຕິວິຘກາຍທຸຈ຺ຈຣິເຕນ ຈຕຸພ຺ພິຘວຈີທຸຈ຺ຈຣິເຕນ ຕິວິຘມໂນທຸຈ຺ຈຣິເຕນ. ວິປ຺ປຏິປນ຺ໂນຕິ ວິຣູປໍ ປຏິປນ຺ໂນ, ມິຈ຺ຉາປຏິປນ຺ໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂຍເຄຫິ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ ວຏ຺ຏສ຺ມິໍ ໂຍເຊນ຺ຕີຕິ ໂຍຄາ, ອີຕິອຕ຺ເຖນ ວາ ໂຍຄາ, ເຕຫິ ໂຍເຄຫິ ຍຸຕ຺ໂຕ ສມປ຺ປິໂຕ. ຈຕຸໂຍຄໂຍຊິໂຕຕິ ກາມໂຍໂຄ, ຠວໂຍໂຄ, ທິຏ຺ຐິໂຍໂຄ, ອວິຊ຺ຊາໂຍໂຄຕິ ອິເມຫິ ຈຕູຫິ ໂຍເຄຫິ ສກຏສ຺ມິໍ ໂຍໂຄ ວິຍ ວຏ຺ຏສ຺ມິໍ ໂຍຊິໂຕ. ປຎ຺ຈກາມຄຸຓິໂກ ຣາໂຄ ກາມໂຍໂຄ. ຣູປາຣູປຠເວສຸ ຉນ຺ທຣາໂຄ, ຌານນິກນ຺ຕິ ຈ, ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິສຫຊາໂຕ ຣາໂຄ ຠວວເສນ ປຕ຺ຖນາ ຠວໂຍໂຄ. ທ຺ວາສຏ຺ຐິ ທິຏ຺ຐິໂຍ ທິຏ຺ຐິໂຍໂຄ. ອຏ຺ຐສຸ ຐາເນສຸ ອຎ຺ຎາຓໍ ອວິຊ຺ຊາໂຍໂຄ. ເຕ ເອວ ຈຕ຺ຕາໂຣ ພລວຠູຕາ ໂອຆາ, ທຸພ຺ພລຠູຕາ ໂຍຄາ.

ຈຕູຫິ ຄນ຺ເຖຫີຕິ ຍສ຺ສ ສໍວິຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕໍ ຈຸຕິປຏິສນ຺ຘິວເສນ ວຏ຺ຏສ຺ມິໍ ຄນ຺ເຖນ຺ຕິ ຆເຏນ຺ຕີຕິ ຄນ຺ຖາ. ເຕ ອຠິຊ຺ຌາ ກາຍຄນ຺ໂຖ, ພ຺ຍາປາໂທ ກາຍຄນ຺ໂຖ, ສີລພ຺ພຕປຣາມາໂສ ກາຍຄນ຺ໂຖ, ອິທໍສຈ຺ຈາຠິນິເວໂສ ກາຍຄນ຺ໂຖຕິ ຈຕຸປ຺ປເຠທາ. ອຠິຊ຺ຌາຍນ຺ຕິ ເອຕາຍ, ສຍໍ ວາ ອຠິຊ຺ຌາຍຕິ, ອຠິຊ຺ຌາຍນມຕ຺ຕເມວ ວາ ເອສາຕິ ອຠິຊ຺ຌາ, ໂລໂຠເຍວ. ນາມກາຍໍ ຄນ຺ເຖຕິ ຈຸຕິປຏິສນ຺ຘິວເສນ ວຏ຺ຏສ຺ມິໍ ຆເຏຕີຕິ ກາຍຄນ຺ໂຖ. ພ຺ຍາປຊ຺ຊຕິ ເຕນ ຈິຕ຺ຕໍ ປູຕິຠາວໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ພ຺ຍາປາທຍຕິ ວາ ວິນຍາຈາຣຣູປສມ຺ປຕ຺ຕິຫິຕສຸຂາທີນີຕິ ພ຺ຍາປາໂທ. ອິໂຕ ພຫິທ຺ຘາ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ສີເລນ ສຸທ຺ຘິ ວເຕນ ສຸທ຺ຘິ ສີລວເຕນ ສຸທ຺ຘີຕິ ປຣາມສນໍ ສີລພ຺ພຕປຣາມາໂສ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸຠາສິຕມ຺ປິ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ສສ຺ສໂຕ ໂລໂກ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອາກາເຣນ ອຠິນິວິສຕີຕິ ອິທໍສຈ຺ຈາຠິນິເວໂສ. ເຕຫິ ຈຕູຫິ ຄນ຺ເຖຫິ ຄນ຺ຖິໂຕ, ພທ຺ໂຘຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຈຕູຫິ ອຸປາທາເນຫີຕິ ຠຸສໍ ອາທິຍນ຺ຕິ ທຬ຺ຫຄ຺ຄາຫໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີຕິ ອຸປາທານາ. ເຕ ກາມຸປາທານໍ ທິຏ຺ຐຸປາທານໍ ສີລພ຺ພຕຸປາທານໍ ອຕ຺ຕວາທຸປາທານນ຺ຕິ ຈຕຸປ຺ປເຠທາ. ວຕ຺ຖຸສງ຺ຂາຕໍ ກາມໍ ອຸປາທິຍຕີຕິ ກາມຸປາທານໍ, ກາໂມ ຈ ໂສ ອຸປາທານຎ຺ຈາຕິປິ ກາມຸປາທານໍ. ທິຏ຺ຐິ ຈ ສາ ອຸປາທານຎ຺ຈາຕິ ທິຏ຺ຐຸປາທານໍ, ທິຏ຺ຐິໍ ອຸປາທິຍຕີຕິປິ ທິຏ຺ຐຸປາທານໍ. ‘‘ສສ຺ສໂຕ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈາ’’ຕິອາທີສຸ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໔໗) ຫິ ປຸຣິມທິຏ຺ຐິໍ ອຸຕ຺ຕຣທິຏ຺ຐິ ອຸປາທິຍຕິ. ສີລພ຺ພຕໍ ອຸປາທິຍຕີຕິ ສີລພ຺ພຕຸປາທານໍ, ສີລພ຺ພຕຎ຺ຈ ຕໍ ອຸປາທານຎ຺ຈາຕິປິ ສີລພ຺ພຕຸປາທານໍ. ໂຄສີລໂຄວຕາທີນິ ຫິ ເອວໍ ວິສຸທ຺ຘີຕິ ອຠິນິເວສໂຕ ສຍເມວ ອຸປາທານານິ. ວທນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ວາໂທ, ອຸປາທິຍນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ອຸປາທານໍ. ກິໍ ວທນ຺ຕິ, ອຸປາທິຍນ຺ຕິ ວາ? ອຕ຺ຕານໍ. ອຕ຺ຕໂນ ວາທຸປາທານໍ ອຕ຺ຕວາທຸປາທານໍ, ອຕ຺ຕວາທມຕ຺ຕເມວ ວາ ອຕ຺ຕາຕິ ອຸປາທິຍນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ອຕ຺ຕວາທຸປາທານໍ. ຐເປຕ຺ວາ ອິມາ ທ຺ເວ ທິຏ຺ຐິໂຍ ສພ຺ພາປິ ທິຏ຺ຐີ ທິຏ຺ຐຸປາທານໍ. ເຕຫິ ຈຕູຫິ ອຸປາທາເນຫິ. ອຸປາທີຍຕີຕິ ຠຸສໍ ຄຓ຺ຫີຍຕິ. ອຸປາທິຍຕີຕິ ວາ ປາໂຐ, ໂລໂກ ອຸປາທາເນຫິ ຕໍ ຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ຠຸສໍ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປຎ຺ຈຄຕິສມາຣຸຬ຺ໂຫຕິ ສຸກຕທຸກ຺ກຏກາຣເຓຫິ ຄມ຺ມຕິ ອຸປສງ຺ກມີຍຕີຕິ ຄຕິ, ສໂຫກາສກາ ຂນ຺ຘາ. ນິຣໂຍ ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິ ເປຕ຺ຕິວິສໂຍ ມນຸສ຺ສາ ເທວາຕິ ອິມາ ປຎ຺ຈ ຄຕິໂຍ ໂວກ຺ກມນຠາເວນ ຠຸສໍ ອາຣຸຬ຺ໂຫ. ປຎ຺ຈຫິ ກາມຄຸເຓຫີຕິ ຣູປສທ຺ທຄນ຺ຘຣສໂຜຏ຺ຐພ຺ພສງ຺ຂາເຕຫິ ປຎ຺ຈຫິ ວຕ຺ຖຸກາມໂກຏ຺ຐາເສຫິ. ຣຊ຺ຊຕີຕິ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣໍ ປຏິຈ຺ຈ ຣາຄຸປ຺ປາທເນນ ເຕຫິ ຣຎ຺ຊີຍຕິ, ສາຣຕ຺ໂຕ ກຣີຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຎ຺ຈຫິ ນີວຣເຓຫີຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ນີວຣນ຺ຕິ ປຣິໂຍນນ຺ຘນ຺ຕີຕິ ນີວຣຓາ. ກາມຈ຺ຉນ຺ທພ຺ຍາປາທຖິນມິທ຺ຘອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈວິຈິກິຈ຺ຉາສງ຺ຂາເຕຫິ ປຎ຺ຈຫິ ນີວຣເຓຫິ. ໂອຕ຺ຖໂຏຕິ ອຸປຣິໂຕ ປິຫິໂຕ.

ຉຫິ ວິວາທມູເລຫີຕິ ຉຫິ ວິວາທສ຺ສ ມູເລຫິ. ຍຖາຫ –

‘‘ຉຍິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ວິວາທມູລານິ. ກຕມານິ ຉ? ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ໂກຘໂນ ໂຫຕິ ອຸປນາຫີ. ໂຍ ໂສ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ໂກຘໂນ ໂຫຕິ ອຸປນາຫີ. ໂສ ສຕ຺ຖຣິປິ ອຄາຣໂວ ວິຫຣຕິ ອປ຺ປຕິສ຺ໂສ, ຘມ຺ເມປິ, ສງ຺ເຆປິ, ສິກ຺ຂາຍປິ ນ ປຣິປູຣກາຣີ. ໂຍ ໂສ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ສຕ຺ຖຣິ ອຄາຣໂວ ວິຫຣຕິ ອປ຺ປຕິສ຺ໂສ, ຘມ຺ເມປິ, ສງ຺ເຆປິ, ສິກ຺ຂາຍປິ ນ ປຣິປູຣກາຣີ, ໂສ ສງ຺ເຆ ວິວາທໍ ຊເນຕິ. ໂຍ ໂຫຕິ ວິວາໂທ ພຫຸຊນາຫິຕາຍ ພຫຸຊນາສຸຂາຍ ພຫຸໂນ ຊນສ຺ສ ອນຕ຺ຖາຍ ອຫິຕາຍ ທຸກ຺ຂາຍ ເທວມນຸສ຺ສານໍ. ເອວຣູປໍ ເຈ ຕຸມ຺ເຫ, ຠິກ຺ຂເວ, ວິວາທມູລໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ວາ ພຫິທ຺ຘາ ວາ ສມນຸປສ຺ເສຍ຺ຍາຖ, ຕຕ຺ຣ ຕຸມ຺ເຫ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕສ຺ເສວ ປາປກສ຺ສ ວິວາທມູລສ຺ສ ປຫານາຍ ວາຍເມຍ຺ຍາຖ. ເອວຣູປໍ ເຈ ຕຸມ຺ເຫ, ຠິກ຺ຂເວ, ວິວາທມູລໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ວາ ພຫິທ຺ຘາ ວາ ນ ສມນຸປສ຺ເສຍ຺ຍາຖ. ຕຕ຺ຣ ຕຸມ຺ເຫ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕສ຺ເສວ ປາປກສ຺ສ ວິວາທມູລສ຺ສ ອາຍຕິໍ ອນວສ຺ສວາຍ ປຏິປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຖ. ເອວເມຕສ຺ສ ປາປກສ຺ສ ວິວາທມູລສ຺ສ ປຫານໍ ໂຫຕິ. ເອວເມຕສ຺ສ ປາປກສ຺ສ ວິວາທມູລສ຺ສ ອາຍຕິໍ ອນວສ຺ສໂວ ໂຫຕິ.

‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ມກ຺ຂີ ໂຫຕິ ປຬາສີ. ອິສ຺ສຸກີ ໂຫຕິ ມຈ຺ຉຣີ. ສໂຐ ໂຫຕິ ມາຍາວີ. ປາປິຈ຺ໂຉ ໂຫຕິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ. ສນ຺ທິຏ຺ຐິປຣາມາສີ ໂຫຕິ ອາຘານຄ຺ຄາຫີ ທຸປ຺ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄີ. ໂຍ ໂສ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ສນ຺ທິຏ຺ຐິປຣາມາສີ ໂຫຕິ ອາຘານຄ຺ຄາຫີ ທຸປ຺ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄີ, ໂສ ສຕ຺ຖຣິປິ…ເປ… ອາຍຕິໍ ອນວສ຺ສໂວ ໂຫຕີ’’ຕິ (ປຣິ. ໒໗໒; ອ. ນິ. ໖.໓໖).

ຕຕ຺ຖ ໂກຘໂນຕິ ກຸຊ຺ຌນລກ຺ຂເຓນ ໂກເຘນ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ອຸປນາຫີຕິ ເວຣອປ຺ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊນລກ຺ຂເຓນ ອຸປນາເຫນ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ອຫິຕາຍ ທຸກ຺ຂາຍ ເທວມນຸສ຺ສານນ຺ຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ວິວາໂທ ກຖໍ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ອຫິຕາຍ ທຸກ຺ຂາຍ ສໍວຕ຺ຕຕີຕິ? ໂກສມ຺ພກກ຺ຂນ຺ຘເກ (ມຫາວ. ໔໕໑ ອາທໂຍ) ວິຍ ທ຺ວີສຸ ຠິກ຺ຂູສຸ ວິວາທໍ ອາປນ຺ເນສຸ ຕສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ເຕສໍ ອນ຺ເຕວາສິກາ ວິວທນ຺ຕິ, ເຕສໍ ໂອວາທໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ໂຆ ວິວທຕິ, ຕໂຕ ເຕສໍ ອຸປຏ຺ຐາກາປິ ວິວທນ຺ຕິ. ອຖ ມນຸສ຺ສານໍ ອາຣກ຺ຂເທວຕາ ທ຺ເວ ໂກຏ຺ຐາສາ ໂຫນ຺ຕິ. ຘມ຺ມວາທີນໍ ອາຣກ຺ຂເທວຕາ ຘມ຺ມວາທິນິໂຍ ໂຫນ຺ຕິ ອຘມ຺ມວາທີນໍ ອຘມ຺ມວາທິນິໂຍ. ຕໂຕ ອາຣກ຺ຂເທວຕານໍ ມິຕ຺ຕາ ຠຸມ຺ມຏ຺ຐເທວຕາ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕິ. ເອວໍ ປຣມ຺ປຣາຍ ຍາວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກາ ຐເປຕ຺ວາ ອຣິຍສາວເກ ສພ຺ເພ ເທວມນຸສ຺ສາ ທ຺ເວ ໂກຏ຺ຐາສາ ໂຫນ຺ຕິ. ຘມ຺ມວາທີຫິ ປນ ອຘມ຺ມວາທິໂນວ ພຫຸຕຣາ ໂຫນ຺ຕິ. ຕໂຕ ຍໍ ພຫຸເກຫິ ຄຫິຕໍ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ສຈ຺ຈນ຺ຕິ ຘມ຺ມໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ພຫຸຕຣາວ ອຘມ຺ມໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ເຕ ອຘມ຺ມໍ ປຸຣກ຺ຂຕ຺ວາ ວິຫຣນ຺ຕາ ອປາເຍສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ. ເອວໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ວິວາໂທ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ອຫິຕາຍ ທຸກ຺ຂາຍ ໂຫຕິ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ວາຕິ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອພ຺ຠນ຺ຕຣປຣິສາຍ ວາ. ພຫິທ຺ຘາ ວາຕິ ປເຣສໍ ປຣິສາຍ ວາ. ມກ຺ຂີຕິ ປເຣສໍ ຄຸຓມກ຺ຂຓລກ຺ຂເຓນ ມກ຺ເຂນ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ປຬາສີຕິ ຍຸຄຄ຺ຄາຫລກ຺ຂເຓນ ປຬາເສນ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ອິສ຺ສຸກີຕິ ປເຣສໍ ສກ຺ກາຣາທິອິສ຺ສາຍນລກ຺ຂຓາຍ ອິສ຺ສາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ມຈ຺ຉຣີຕິ ອາວາສມຈ຺ຉຣິຍາທີຫິ ປຎ຺ຈຫິ ມຈ຺ຉຣິເຍຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ສໂຐຕິ ເກຣາຏິໂກ. ມາຍາວີຕິ ກຕປາປປຏິຈ຺ຉາທໂກ. ປາປິຈ຺ໂຉຕິ ອສນ຺ຕສມ຺ຠາວນິຈ຺ຉໂກ ທຸສ຺ສີໂລ. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐີຕິ ນຕ຺ຖິກວາທີ ອເຫຕຸກວາທີ ອກິຣິຍວາທີ. ສນ຺ທິຏ຺ຐິປຣາມາສີຕິ ສຍໍ ທິຏ຺ຐິເມວ ປຣາມສຕິ. ອາຘານຄ຺ຄາຫີຕິ ທຬ຺ຫຄ຺ຄາຫີ. ທຸປ຺ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄີຕິ ນ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ ຄຫິຕໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊາເປຕຸໍ. ຂຸທ຺ທກວຕ຺ຖຸວິຠງ຺ເຄ ປນ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມານິ ຉ ວິວາທມູລານິ? ໂກໂຘ ມກ຺ໂຂ ອິສ຺ສາ ສາເຐຍ຺ຍໍ ປາປິຈ຺ຉຕາ ສນ຺ທິຏ຺ຐິປຣາມາສິຕາ, ອິມານິ ຉ ວິວາທມູລານີ’’ຕິ (ວິຠ. ໙໔໔) ປຘານວເສນ ເອເກໂກເຍວ ຘມ຺ໂມ ວຸຕ຺ໂຕ.

ຉຫິ ຕຓ຺ຫາກາເຍຫີຕິ ‘‘ຣູປຕຓ຺ຫາ, ສທ຺ທຕຓ຺ຫາ, ຄນ຺ຘຕຓ຺ຫາ, ຣສຕຓ຺ຫາ, ໂຜຏ຺ຐພ຺ພຕຓ຺ຫາ, ຘມ຺ມຕຓ຺ຫາ’’ຕິ (ວິຠ. ໙໔໔) ວຸຕ຺ຕາຫິ ຉຫິ ຕຓ຺ຫາຫິ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ເອເກກາເຍວ ຕຓ຺ຫາ ອເນກວິສຍຕ຺ຕາ ເອເກກສ຺ມິມ຺ປິ ວິສເຍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ອເນກາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ສມູຫຏ຺ເຐນ ກາຍສທ຺ເທນ ໂຍເຊຕ຺ວາ ຕຓ຺ຫາກາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຓ຺ຫາກາຍາຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ຕຓ຺ຫາ ເອວ. ຣຊ຺ຊຕີຕິ ສຍໍ ອາຣມ຺ມເຓ ຣຊ຺ຊຕິ, ສາຣຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ.

ຉຫິ ທິຏ຺ຐິຄເຕຫີຕິ ສພ຺ພາສວສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ເຕຫິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ –

‘‘ຕສ຺ສ ເອວໍ ອໂຍນິໂສ ມນສິກໂຣໂຕ ຉນ຺ນໍ ທິຏ຺ຐີນໍ ອຎ຺ຎຕຣາ ທິຏ຺ຐິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ‘ອຕ຺ຖິ ເມ ອຕ຺ຕາ’ຕິ ວາ ອສ຺ສ ສຈ຺ຈໂຕ ເຖຕໂຕ ທິຏ຺ຐິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ‘ນຕ຺ຖິ ເມ ອຕ຺ຕາ’ຕິ ວາ ອສ຺ສ ສຈ຺ຈໂຕ ເຖຕໂຕ ທິຏ຺ຐິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ‘ອຕ຺ຕນາວ ອຕ຺ຕານໍ ສຎ຺ຊານາມີ’ຕິ ວາ ອສ຺ສ ສຈ຺ຈໂຕ ເຖຕໂຕ ທິຏ຺ຐິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ‘ອຕ຺ຕນາວ ອນຕ຺ຕານໍ ສຎ຺ຊານາມີ’ຕິ ວາ ອສ຺ສ ສຈ຺ຈໂຕ ເຖຕໂຕ ທິຏ຺ຐິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ‘ອນຕ຺ຕນາວ ອຕ຺ຕານໍ ສຎ຺ຊານາມີ’ຕິ ວາ ອສ຺ສ ສຈ຺ຈໂຕ ເຖຕໂຕ ທິຏ຺ຐິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ອຖ ວາ ປນສ຺ສ ເອວໍ ທິຏ຺ຐິ ໂຫຕິ ‘ໂຍ ເມ ອຍໍ ອຕ຺ຕາ ວໂທ ເວເທຍ຺ໂຍ ຕຕ຺ຣ ຕຕ຺ຣ ກລ຺ຍາຓປາປການໍ ກມ຺ມານໍ ວິປາກໍ ປຏິສໍເວເທຕິ, ໂສ ຈ ໂຂ ປນ ເມ ອຍໍ ອຕ຺ຕາ ນິຈ຺ໂຈ ຘຸໂວ ສສ຺ສໂຕ ອວິປຣິຓາມຘມ຺ໂມ ສສ຺ສຕິສມໍ ຕເຖວ ຐສ຺ສຕີ’’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໙).

ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຖິ ເມ ອຕ຺ຕາຕິ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິ ສພ຺ພກາເລສຸ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖິຕໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ສຈ຺ຈໂຕ ເຖຕໂຕຕິ ຠູຕໂຕ ຈ ຖິຣໂຕ ຈ, ‘‘ອິທໍ ສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ທຬ຺ຫຠາເວນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ນຕ຺ຖິ ເມ ອຕ຺ຕາຕິ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິ ສໂຕ ສຕ຺ຕສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວິຠວຄ຺ຄຫຓໂຕ. ອຖ ວາ ປຸຣິມາປິ ຕີສຸ ກາເລສຸ ອຕ຺ຖີຕິ ຄຫຓໂຕ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິ, ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນເມວ ອຕ຺ຖີຕິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິ, ປຈ຺ຉິມາປິ ອຕີຕານາຄເຕສຸ ນຕ຺ຖີຕິ ຄຫຓໂຕ ‘‘ຠສ຺ສນ຺ຕາ ອາຫຸຕິໂຍ’’ຕິ ຄຫິຕທິຏ຺ຐິຄຕິການໍ ວິຍ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິ. ອຕີເຕ ເອວ ນຕ຺ຖີຕິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີ ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນກສ຺ສ ວິຍ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິ. ອຕ຺ຕນາວ ອຕ຺ຕານໍ ສຎ຺ຊານາມີຕິ ສຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ຘສີເສນ ຂນ຺ເຘ ອຕ຺ຕາຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ສຎ຺ຎາຍ ອວເສສກ຺ຂນ຺ເຘ ສຎ຺ຊານໂຕ ອິມິນາ ອຕ຺ຕນາ ອິມໍ ອຕ຺ຕານໍ ສຎ຺ຊານາມີຕິ ໂຫຕິ. ອຕ຺ຕນາວ ອນຕ຺ຕານນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ຘໍເຍວ ອຕ຺ຕາຕິ ຄເຫຕ຺ວາ, ອິຕເຣ ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ອນຕ຺ຕາຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ສຎ຺ຎາຍ ເຕ ສຎ຺ຊານໂຕ ເອວໍ ໂຫຕິ. ອນຕ຺ຕນາວ ອຕ຺ຕານນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ຘໍ ອນຕ຺ຕາຕິ ຄເຫຕ຺ວາ, ອິຕເຣ ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ອຕ຺ຕາຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ສຎ຺ຎາຍ ເຕ ສຎ຺ຊານໂຕ ເອວໍ ໂຫຕິ. ສພ຺ພາປິ ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິໂຍວ. ວໂທ ເວເທຍ຺ໂຍຕິອາທໂຍ ປນ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິຍາ ເອວ ອຠິນິເວສາກາຣາ. ຕຕ຺ຖ ວທຕີຕິ ວໂທ, ວຈີກມ຺ມສ຺ສ ກາຣໂກຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເວທຍຕີຕິ ເວເທຍ຺ໂຍ, ຊານາຕິ ອນຸຠວຕິ ຈາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກິໍ ເວເທຕີຕິ? ຕຕ຺ຣ ຕຕ຺ຣ ກລ຺ຍາຓປາປການໍ ກມ຺ມານໍ ວິປາກໍ ປຏິສໍເວເທຕິ. ຕຕ຺ຣ ຕຕ຺ຣາຕິ ເຕສຸ ເຕສຸ ໂຍນິຄຕິຐິຕິນິວາສນິກາເຍສຸ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ວາ. ນິຈ຺ໂຈຕິ ອຸປ຺ປາທວຍຣຫິໂຕ. ຘຸໂວຕິ ຖິໂຣ ສາຣຠູໂຕ. ສສ຺ສໂຕຕິ ສພ຺ພກາລິໂກ. ອວິປຣິຓາມຘມ຺ໂມຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປກຕິຠາວໍ ອວິຊຫນຘມ຺ໂມ, ກກຓ຺ຏໂກ ວິຍ ນານປ຺ປກາຣຕໍ ນາປຊ຺ຊຕິ. ສສ຺ສຕິສມນ຺ຕິ ຈນ຺ທສູຣິຍສມຸທ຺ທມຫາປຖວີປພ຺ພຕາ ໂລກໂວຫາເຣນ ສສ຺ສຕິໂຍຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ສສ຺ສຕີຫິ ສມໍ ສສ຺ສຕິສມໍ. ຍາວ ສສ຺ສຕິໂຍ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ຕາວ ຕເຖວ ຐສ຺ສຕີຕິ ຄຓ຺ຫໂຕ ເອວໍ ທິຏ຺ຐິ ໂຫຕິ.

ຂຸທ຺ທກວຕ຺ຖຸວິຠງ຺ເຄ ປນ ‘‘ຕຕ຺ຣ ຕຕ຺ຣ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ກລ຺ຍາຓປາປການໍ ກມ຺ມານໍ ວິປາກໍ ປຈ຺ຈນຸໂຠຕິ, ນ ໂສ ຊາໂຕ ນາໂຫສິ, ນ ໂສ ຊາໂຕ ນ ຠວິສ຺ສຕິ, ນິຈ຺ໂຈ ຘຸໂວ ສສ຺ສໂຕ ອວິປຣິຓາມຘມ຺ໂມຕິ ວາ ປນສ຺ສ ສຈ຺ຈໂຕ ເຖຕໂຕ ທິຏ຺ຐິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ວິຠ. ໙໔໘) ຉ ທິຏ຺ຐີ ເອວໍ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕາ.

ຕຕ຺ຖ ນ ໂສ ຊາໂຕ ນາໂຫສີຕິ ໂສ ອຕ຺ຕາ ອຊາຕິຘມ຺ມໂຕ ນ ຊາໂຕ ນາມ, ສທາ ວິຊ຺ຊມາໂນເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕເນວ ອຕີເຕ ນາໂຫສິ, ອນາຄເຕ ນ ຠວິສ຺ສຕິ. ໂຍ ຫິ ຊາໂຕ, ໂສ ອໂຫສິ. ໂຍ ຈ ຊາຍິສ຺ສຕິ, ໂສ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຖ ວາ ນ ໂສ ຊາໂຕ ນາໂຫສີຕິ ໂສ ສທາ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ ອຕີເຕປິ ນ ຊາຕຸ ນ ອໂຫສິ, ອນາຄເຕປິ ນ ຊາຕຸ ນ ຠວິສ຺ສຕິ. ອນຸສຍາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາ.

ສຕ຺ຕຫິ ສຎ຺ໂຎຊເນຫີຕິ ສຕ຺ຕກນິປາເຕ ວຸຕ຺ເຕຫິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ –

‘‘ສຕ຺ຕິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສໍໂຍຊນານິ. ກຕມານິ ສຕ຺ຕ? ອນຸນຍສໍໂຍຊນໍ, ປຏິຆສໍໂຍຊນໍ, ທິຏ຺ຐິສໍໂຍຊນໍ, ວິຈິກິຈ຺ຉາສໍໂຍຊນໍ, ມານສໍໂຍຊນໍ, ຠວຣາຄສໍໂຍຊນໍ, ອວິຊ຺ຊາສໍໂຍຊນໍ. ອິມານິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຕ຺ຕ ສໍໂຍຊນານີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໗.໘).

ຕຕ຺ຖ ອນຸນຍສໍໂຍຊນນ຺ຕິ ກາມຣາຄສໍໂຍຊນໍ. ສພ຺ພາເນເວຕານິ ພນ຺ຘນຏ຺ເຐນ ສໍໂຍຊນານິ.

ສຕ຺ຕຫິ ມາເນຫີຕິ ຂຸທ຺ທກວຕ຺ຖຸວິຠງ຺ເຄ ວຸຕ຺ເຕຫິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ –

‘‘ມາໂນ, ອຕິມາໂນ, ມານາຕິມາໂນ, ໂອມາໂນ, ອຘິມາໂນ, ອສ຺ມິມາໂນ, ມິຈ຺ຉາມາໂນ’’ຕິ (ວິຠ. ໙໕໐).

ຕຕ຺ຖ ມາໂນຕິ ເສຍ຺ຍາທິວເສນ ປຸຄ຺ຄລໍ ອນາມສິຕ຺ວາ ຊາຕິອາທີສຸ ວຕ຺ຖຸວເສເນວ ອຸນ຺ນຕິ. ອຕິມາໂນຕິ ຊາຕິອາທີຫິ ‘‘ມຍາ ສທິໂສ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ອຸນ຺ນຕິ. ມານາຕິມາໂນຕິ ‘‘ອຍໍ ປຸພ຺ເພ ມຍາ ສທິໂສ, ອິທານິ ອຫໍ ເສຏ຺ໂຐ, ອຍໍ ຫີນຕໂຣ’’ຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນມາໂນ. ໂອມາໂນຕິ ຊາຕິອາທີຫິ ອຕ຺ຕານໍ ເຫຏ຺ຐາ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕມາໂນ, ຫີໂນຫມສ຺ມີຕິ ມາໂນເຍວ. ອຘິມາໂນຕິ ອນຘິຄເຕເຍວ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ເມ ອຘິຄໂຕຕິ ມາໂນ. ອຍໍ ປນ ອຘິມາໂນ ປຣິສຸທ຺ຘສີລສ຺ສ ກມ຺ມຏ຺ຐາເນ ອປ຺ປມຕ຺ຕສ຺ສ ນາມຣູປໍ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄເຫນ ວິຕິຓ຺ຓກງ຺ຂສ຺ສ ຕິລກ຺ຂຓໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ສງ຺ຂາເຣ ສມ຺ມສນ຺ຕສ຺ສ ອາຣທ຺ຘວິປສ຺ສກສ຺ສ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ນ ອຎ຺ເຎສໍ. ອສ຺ມິມາໂນຕິ ຣູປາທີສຸ ຂນ຺ເຘສຸ ອສ຺ມີຕິ ມາໂນ, ‘‘ອຫໍ ຣູປ’’ນ຺ຕິອາທິວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນມາໂນຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ມິຈ຺ຉາມາໂນຕິ ປາປເກນ ກມ຺ມາຍຕນາທິນາ ອຸປ຺ປນ຺ນມາໂນ.

ໂລກຘມ຺ມາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາ. ສມ຺ປຣິວຕ຺ຕຕີຕິ ໂລກຘມ຺ເມຫິ ເຫຕຸຠູເຕຫິ ລາຠາທີສຸ ຈຕູສຸ ອນຸໂຣຘວເສນ, ອລາຠາທີສຸ ຈຕູສຸ ປຏິວິໂຣຘວເສນ ຠຸສໍ ນິວຕ຺ຕຕິ, ປກຕິຠາວໍ ຊຫາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມິຈ຺ຉຕ຺ຕາປິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາ. ນິຍ຺ຍາໂຕຕິ ຄໂຕ ປກ຺ຂນ຺ໂທ, ອຠິຠູໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຏ຺ຐຫິ ປຸຣິສໂທເສຫີຕິ ອຏ຺ຐກນິປາເຕ ອຸປມາຫິ ສຫ, ຂຸທ຺ທກວຕ຺ຖຸວິຠງ຺ເຄ ອຸປມໍ ວິນາ ວຸຕ຺ເຕຫິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ –

‘‘ກຕເມ ອຏ຺ຐ ປຸຣິສໂທສາ? ອິຘ ຠິກ຺ຂູ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ໂຈເທນ຺ຕິ. ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ຠິກ຺ຂູຫິ ອາປຕ຺ຕິຍາ ໂຈທິຍມາໂນ ‘ນ ສຣາມິ ນ ສຣາມີ’ຕິ ອສ຺ສຕິຍາວ ນິພ຺ເພເຐຕິ. ອຍໍ ປຐໂມ ປຸຣິສໂທໂສ.

‘‘ປຸນ ຈປຣໍ ຠິກ຺ຂູ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ໂຈເທນ຺ຕິ. ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ຠິກ຺ຂູຫິ ອາປຕ຺ຕິຍາ ໂຈທິຍມາໂນ ໂຈທກໍເຍວ ປຏິປ຺ຜຣຕິ ‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ຕຸຍ຺ຫໍ ພາລສ຺ສ ອພ຺ຍຕ຺ຕສ຺ສ ຠຓິເຕນ, ຕ຺ວມ຺ປິ ນາມ ມໍ ຠຓິຕພ຺ພໍ ມຎ຺ຎສີ’ຕິ? ອຍໍ ທຸຕິໂຍ ປຸຣິສໂທໂສ.

‘‘ປຸນ ຈປຣໍ ຠິກ຺ຂູ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ໂຈເທນ຺ຕິ. ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ຠິກ຺ຂູຫິ ອາປຕ຺ຕິຍາ ໂຈທິຍມາໂນ ໂຈທກໍເຍວ ປຈ຺ຈາໂຣເປຕິ ‘ຕ຺ວມ຺ປິ ໂຂສິ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ໂນ, ຕ຺ວໍ ຕາວ ປຐມໍ ປຏິກໂຣຫີ’ຕິ. ອຍໍ ຕຕິໂຍ ປຸຣິສໂທໂສ.

‘‘ປຸນ ຈປຣໍ ຠິກ຺ຂູ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ໂຈເທນ຺ຕິ. ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ຠິກ຺ຂູຫິ ອາປຕ຺ຕິຍາ ໂຈທິຍມາໂນ ອຎ຺ເຎນຎ຺ຎໍ ປຏິຈຣຕິ, ພຫິທ຺ຘາ ກຖໍ ອປນາເມຕິ, ໂກປຎ຺ຈ ໂທສຎ຺ຈ ອປ຺ປຈ຺ຈຍຎ຺ຈ ປາຕຸກໂຣຕິ. ອຍໍ ຈຕຸຕ຺ໂຖ ປຸຣິສໂທໂສ.

‘‘ປຸນ ຈປຣໍ ຠິກ຺ຂູ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ໂຈເທນ຺ຕິ. ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ຠິກ຺ຂູຫິ ອາປຕ຺ຕິຍາ ໂຈທິຍມາໂນ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ພາຫາວິກ຺ເຂປກໍ ຠຓຕິ. ອຍໍ ປຎ຺ຈໂມ ປຸຣິສໂທໂສ.

‘‘ປຸນ ຈປຣໍ ຠິກ຺ຂູ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ໂຈເທນ຺ຕິ. ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ຠິກ຺ຂູຫິ ອາປຕ຺ຕິຍາ ໂຈທິຍມາໂນ ອນາທິຍິຕ຺ວາ ສງ຺ຆໍ ອນາທິຍິຕ຺ວາ ໂຈທກໍ ສາປຕ຺ຕິໂກວ ເຍນ ກາມໍ ປກ຺ກມຕິ. ອຍໍ ຉຏ຺ໂຐ ປຸຣິສໂທໂສ.

‘‘ປຸນ ຈປຣໍ ຠິກ຺ຂູ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ໂຈເທນ຺ຕິ. ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ຠິກ຺ຂູຫິ ອາປຕ຺ຕິຍາ ໂຈທິຍມາໂນ ‘ເນວາຫໍ ອາປນ຺ໂນມ຺ຫິ, ນ ປນາຫໍ ອນາປນ຺ໂນມ຺ຫີ’ຕິ ໂສ ຕຸຓ຺ຫີຠູໂຕ ສງ຺ຆໍ ວິເຫເສຕິ. ອຍໍ ສຕ຺ຕໂມ ປຸຣິສໂທໂສ.

‘‘ປຸນ ຈປຣໍ ຠິກ຺ຂູ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ໂຈເທນ຺ຕິ. ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ຠິກ຺ຂູຫິ ອາປຕ຺ຕິຍາ ໂຈທິຍມາໂນ ເອວມາຫ – ‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ຕຸມ຺ເຫ ອາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ອຕິພາຬ຺ຫໍ ມຍິ ພ຺ຍາວຏາ? ອິທານາຫໍ ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ຫີນາຍາວຕ຺ຕິສ຺ສາມີ’ຕິ. ໂສ ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ຫີນາຍາວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ເອວມາຫ ‘ອິທານິ ໂຂ ຕຸມ຺ເຫ ອາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕມນາ ໂຫຖາ’ຕິ. ອຍໍ ອຏ຺ຐໂມ ປຸຣິສໂທໂສ. ອິເມ ອຏ຺ຐ ປຸຣິສໂທສາ’’ຕິ (ວິຠ. ໙໕໗; ອ. ນິ. ໘.໑໔).

ຕຕ຺ຖ ປຸຣິສໂທສາຕິ ປຸຣິສານໍ ໂທສາ, ເຕ ປນ ປຸຣິສສນ຺ຕານໍ ທູເສນ຺ຕີຕິ ໂທສາ. ນ ສຣາມິ ນ ສຣາມີຕິ ‘‘ມຍາ ເອຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ກຕຏ຺ຐານໍ ນສ຺ສຣາມິ ນ ສລ຺ລກ຺ເຂມີ’’ຕິ ເອວໍ ອສ຺ສຕິຠາເວນ ນິພ຺ເພເຐຕິ ໂມເຈຕິ. ໂຈທກໍເຍວ ປຏິປ຺ຜຣຕີຕິ ປຏິວິຣຸທ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາ ຜຣຕິ, ປຏິອາຓິຠາເວນ ຕິຏ຺ຐຕິ. ກິໍ ນຸ ໂຂ ຕຸຍ຺ຫນ຺ຕິ ຕຸຍ຺ຫໍ ພາລສ຺ສ ອພ຺ຍຕ຺ຕສ຺ສ ຠຓິເຕນ ນາມ ກິໍ, ໂຍ ຕ຺ວໍ ເນວ ວຕ຺ຖຸໍ, ນ ອາປຕ຺ຕິໍ, ນ ໂຈທນໍ ຊານາສີຕິ ທີເປຕິ. ຕ຺ວມ຺ປິ ນາມ ເອວໍ ກິຎ຺ຈິ ອຊານນ຺ໂຕ ຠຓິຕພ຺ພໍ ມຎ຺ຎສີຕິ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣຕິ. ປຈ຺ຈາໂຣເປຕີຕິ ‘‘ຕ຺ວມ຺ປິ ໂຂສີ’’ຕິອາທີນິ ວທນ຺ໂຕ ປຕິອາໂຣເປຕິ. ປຏິກໂຣຫີຕິ ເທສນາຄາມິນິໍ ເທເສຫິ, ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິໂຕ ວຸຏ຺ຐາຫິ, ຕໂຕ ສຸທ຺ຘນ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ ອຎ຺ຎໍ ໂຈເທສ຺ສສີຕິ ທີເປຕິ. ອຎ຺ເຎນຎ຺ຎໍ ປຏິຈຣຕີຕິ ອຎ຺ເຎນ ກາຣເຓນ, ວຈເນນ ວາ ອຎ຺ຎໍ ກາຣຓໍ, ວຈນໍ ວາ ປຏິຈ຺ຉາເທຕິ. ‘‘ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ໂນສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ‘‘ໂກ ອາປນ຺ໂນ, ກິໍ ອາປນ຺ໂນ, ກິສ຺ມິໍ ອາປນ຺ໂນ, ກຖໍ ອາປນ຺ໂນ, ກໍ ຠຓຖ, ກິໍ ຠຓຖາ’’ຕິ ຠຓຕິ. ‘‘ເອວຣູປໍ ກິຎ຺ຈິ ຕຍາ ທິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນ ສຸຓາມີ’’ຕິ ໂສຕໍ ອຸປເນຕິ. ພຫິທ຺ຘາ ກຖໍ ອປນາເມຕີຕິ ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ໂນສີ’’ຕິ ປຸຏ຺ໂຐ ‘‘ປາຏລິປຸຕ຺ຕໍ ຄໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ‘‘ນ ຕວ ປາຏລິປຸຕ຺ຕຄມນໍ ປຸຈ຺ຉາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕໂຕ ຣາຊຄຫໍ ຄໂຕມ຺ຫີຕິ. ‘‘ຣາຊຄຫໍ ວາ ຍາຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓເຄຫໍ ວາ, ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ໂນສີ’’ຕິ. ‘‘ຕຕ຺ຖ ເມ ສູກຣມໍສໍ ລທ຺ຘ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ວທນ຺ໂຕ ກຖໍ ພຫິທ຺ຘາ ວິກ຺ຂິປຕິ. ໂກປນ຺ຕິ ກຸປິຕຠາວໍ, ໂທສນ຺ຕິ ທຸຏ຺ຐຠາວໍ. ອຸຠຍມ຺ເປຕໍ ໂກຘສ຺ເສວ ນາມໍ. ອປ຺ປຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ອສນ຺ຕຸຏ຺ຐາກາຣໍ, ໂທມນສ຺ສສ຺ເສຕໍ ນາມໍ. ປາຕຸກໂຣຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ ປກາເສຕິ. ພາຫາວິກ຺ເຂປກໍ ຠຓຕີຕິ ພາຫໍ ວິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອລຊ຺ຊິວຈນໍ ວທຕິ. ອນາທິຍິຕ຺ວາຕິ ຈິຕ຺ຕີກາເຣນ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອວຊານິຕ຺ວາ, ອນາທໂຣ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິເຫເສຕີຕິ ວິເຫເຐຕິ ພາຘຕິ. ອຕິພາຬ຺ຫນ຺ຕິ ອຕິທຬ຺ຫໍ ອຕິປ຺ປມາຓໍ. ມຍິ ພ຺ຍາວຏາຕິ ມຍິ ພ຺ຍາປາຣໍ ອາປນ຺ນາ. ຫີນາຍາວຕ຺ຕິຕ຺ວາຕິ ຫີນສ຺ສ ຄິຫິຠາວສ຺ສ ອຕ຺ຖາຍ ອາວຕ຺ຕິຕ຺ວາ, ຄິຫີ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ຕມນາ ໂຫຖາຕິ ຕຸຏ຺ຐຈິຕ຺ຕາ ໂຫຖ, ‘‘ມຍາ ລຠິຕພ຺ພໍ ລຠຖ, ມຍາ ວສິຕພ຺ພຏ຺ຐາເນ ວສຖ, ຜາສຸວິຫາໂຣ ໂວ ມຍາ ກໂຕ’’ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ວທຕິ. ທຸສ຺ສຕີຕິ ທຸຏ຺ໂຐ ໂຫຕິ.

ນວຫິ ອາຆາຕວຕ຺ຖູຫີຕິ ສຕ຺ເຕສຸ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສເນວ ກຖິຕານິ. ຍຖາຫ –

‘‘ນວຍິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາຆາຕວຕ຺ຖູນິ. ກຕມານິ ນວ? ‘ອນຕ຺ຖໍ ເມ ອຈຣີ’ຕິ ອາຆາຕໍ ພນ຺ຘຕິ, ‘ອນຕ຺ຖໍ ເມ ຈຣຕີ’ຕິ ອາຆາຕໍ ພນ຺ຘຕິ, ‘ອນຕ຺ຖໍ ເມ ຈຣິສ຺ສຕີ’ຕິ ອາຆາຕໍ ພນ຺ຘຕິ, ‘ປິຍສ຺ສ ເມ ມນາປສ຺ສ ອນຕ຺ຖໍ ອຈຣິ, ອນຕ຺ຖໍ ຈຣຕິ, ອນຕ຺ຖໍ ຈຣິສ຺ສຕີ’ຕິ ອາຆາຕໍ ພນ຺ຘຕິ, ‘ອປ຺ປິຍສ຺ສ ເມ ອມນາປສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ອຈຣິ, ອຕ຺ຖໍ ຈຣຕິ, ອຕ຺ຖໍ ຈຣິສ຺ສຕີ’ຕິ ອາຆາຕໍ ພນ຺ຘຕິ. ອິມານິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ນວ ອາຆາຕວຕ຺ຖູນີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໙.໒໙).

ຕຕ຺ຖ ອາຆາຕວຕ຺ຖູນີຕິ ອາຆາຕກາຣຓານິ. ອາຆາຕນ຺ຕິ ເຈຕ຺ຖ ໂກໂປ, ໂສເຍວ ອຸປຣູປຣິ ໂກປສ຺ສ ວຕ຺ຖຸຕ຺ຕາ ອາຆາຕວຕ຺ຖຸ. ອາຆາຕໍ ພນ຺ຘຕີຕິ ໂກປໍ ພນ຺ຘຕິ ກໂຣຕິ ອຸປ຺ປາເທຕິ. ‘‘ອຕ຺ຖໍ ເມ ນາຈຣິ, ນ ຈຣຕິ, ນ ຈຣິສ຺ສຕິ. ປິຍສ຺ສ ເມ ມນາປສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ນາຈຣິ, ນ ຈຣຕິ, ນ ຈຣິສ຺ສຕິ. ອປ຺ປິຍສ຺ສ ເມ ອມນາປສ຺ສ ອນຕ຺ຖໍ ນາຈຣິ, ນ ຈຣຕິ, ນ ຈຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ (ມຫານິ. ໘໕; ວິຠ. ໙໖໐; ຘ. ສ. ໑໐໖໖) ນິທ຺ເທເສ ວຸຕ຺ຕານິ ອປຣານິປິ ນວ ອາຆາຕວຕ຺ຖູນິ ອິເມເຫວ ນວຫິ ສງ຺ຄຫິຕານິ. ອາຆາຕິໂຕຕິ ຆຏ຺ຏິໂຕ.

ນວວິຘມາເນຫີຕິ ກຕເມ ນວວິຘມານາ? ເສຍ຺ຍສ຺ສ ເສຍ຺ໂຍຫມສ຺ມີຕິ ມາໂນ, ເສຍ຺ຍສ຺ສ ສທິໂສຫມສ຺ມີຕິ ມາໂນ, ເສຍ຺ຍສ຺ສ ຫີໂນຫມສ຺ມີຕິ ມາໂນ. ສທິສສ຺ສ ເສຍ຺ໂຍຫມສ຺ມີຕິ ມາໂນ, ສທິສສ຺ສ ສທິໂສຫມສ຺ມີຕິ ມາໂນ, ສທິສສ຺ສ ຫີໂນຫມສ຺ມີຕິ ມາໂນ. ຫີນສ຺ສ ເສຍ຺ໂຍຫມສ຺ມີຕິ ມາໂນ, ຫີນສ຺ສ ສທິໂສຫມສ຺ມີຕິ ມາໂນ, ຫີນສ຺ສ ຫີໂນຫມສ຺ມີຕິ ມາໂນ. ອິເມ ນວວິຘມານາ (ວິຠ. ໙໖໒).

ເອຕ຺ຖ ປນ ເສຍ຺ຍສ຺ສ ເສຍ຺ໂຍຫມສ຺ມີຕິ ມາໂນ ຣາຊູນຎ຺ເຈວ ປພ຺ພຊິຕານຎ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຣາຊາ ຫິ ‘‘ຣຏ຺ເຐນ ວາ ຘເນນ ວາ ວາຫເນຫິ ວາ ໂກ ມຍາ ສທິໂສ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ເອຕໍ ມານໍ ກໂຣຕິ, ປພ຺ພຊິໂຕປິ ‘‘ສີລຘຸຕງ຺ຄາທີຫິ ໂກ ມຍາ ສທິໂສ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ເອຕໍ ມານໍ ກໂຣຕິ.

ເສຍ຺ຍສ຺ສ ສທິໂສຫມສ຺ມີຕິ ມາໂນປິ ເອເຕສໍເຍວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຣາຊາ ຫິ ‘‘ຣຏ຺ເຐນ ວາ ຘເນນ ວາ ວາຫເນຫິ ວາ ອຎ຺ຎຣາຊູຫິ ສທ຺ຘິໍ ມຍ຺ຫໍ ກິໍ ນານາກຣຓ’’ນ຺ຕິ ເອຕໍ ມານໍ ກໂຣຕິ, ປພ຺ພຊິໂຕປິ ‘‘ສີລຘຸຕງ຺ຄາທີຫິ ອຎ຺ເຎນ ຠິກ຺ຂຸນາ ມຍ຺ຫໍ ກິໍ ນານາກຣຓ’’ນ຺ຕິ ເອຕໍ ມານໍ ກໂຣຕິ.

ເສຍ຺ຍສ຺ສ ຫີໂນຫມສ຺ມີຕິ ມາໂນປິ ເອເຕສໍເຍວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຍສ຺ສ ຫິ ຣຎ຺ໂຎ ຣຏ຺ຐໍ ວາ ຘນໍ ວາ ວາຫນາທີນິ ວາ ນາຕິສມ຺ປນ຺ນານິ ໂຫນ຺ຕິ, ໂສ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ຣາຊາຕິ ໂວຫາຣສຸຂມຕ຺ຕກເມວ, ກິໍ ຣາຊາ ນາມ ອຫ’’ນ຺ຕິ ເອຕໍ ມານໍ ກໂຣຕິ, ປພ຺ພຊິໂຕປິ ອປ຺ປລາຠສກ຺ກາໂຣ ‘‘ອຫໍ ຘມ຺ມກຖິໂກ ພຫຸສ຺ສຸໂຕ ມຫາເຖໂຣຕິ ກຖາມຕ຺ຕເມວ, ກິໍ ຘມ຺ມກຖິໂກ ນາມາຫໍ, ກິໍ ພຫຸສ຺ສຸໂຕ ນາມາຫໍ, ກິໍ ມຫາເຖໂຣ ນາມາຫໍ, ຍສ຺ສ ເມ ລາຠສກ຺ກາໂຣ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ເອຕໍ ມານໍ ກໂຣຕິ.

ສທິສສ຺ສ ເສຍ຺ໂຍຫມສ຺ມີຕິ ມານາທໂຍ ອມຈ຺ຈາທີນໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ອມຈ຺ໂຈ ວາ ຫິ ຣຏ຺ຐິໂຍ ວາ ‘‘ໂຠຄຍານວາຫນາທີຫິ ໂກ ມຍາ ສທິໂສ ອຎ຺ໂຎ ຣາຊປຸຣິໂສ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ວາ, ‘‘ມຍ຺ຫໍ ອຎ຺ເຎຫິ ສທ຺ຘິໍ ກິໍ ນານາກຣຓ’’ນ຺ຕິ ວາ, ‘‘ອມຈ຺ໂຈຕິ ນາມເມວ ມຍ຺ຫໍ, ຆາສຈ຺ຉາທນມຕ຺ຕມ຺ປິ ເມ ນຕ຺ຖິ, ກິໍ ອມຈ຺ໂຈ ນາມາຫ’’ນ຺ຕິ ວາ ເອຕໍ ມານໍ ກໂຣຕິ.

ຫີນສ຺ສ ເສຍ຺ໂຍຫມສ຺ມີຕິ ມານາທໂຍ ທາສາທີນໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ທາໂສ ຫິ ‘‘ມາຕິໂຕ ວາ ປິຕິໂຕ ວາ ໂກ ມຍາ ສທິໂສ ອຎ຺ໂຎ ທາໂສ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ອຎ຺ເຎ ຊີວິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ກຸຈ຺ຉິເຫຕຸ ທາສາ ນາມ ຊາຕາ, ອຫໍ ປນ ປເວຓິອາຄຕຕ຺ຕາ ເສຍ຺ໂຍ’’ຕິ ວາ, ‘‘ປເວຓິອາຄຕຠາເວນ ອຸຠໂຕສຸທ຺ຘິກທາສຕ຺ເຕນ ອສຸກທາເສນ ນາມ ສທ຺ຘິໍ ມຍ຺ຫໍ ກິໍ ນານາກຣຓ’’ນ຺ຕິ ວາ, ‘‘ກຸຈ຺ຉິວເສນາຫໍ ທາສພ຺ຍໍ ອຸປຄໂຕ, ມາຕາປິຕຸໂກຏິຍາ ປນ ເມ ທາສຏ຺ຐານໍ ນຕ຺ຖິ, ກິໍ ທາໂສ ນາມ ອຫ’’ນ຺ຕິ ວາ ເອຕໍ ມານໍ ກໂຣຕິ. ຍຖາ ຈ ທາໂສ, ເອວໍ ປຸກ຺ກຸສຈຓ຺ຑາລາທໂຍປິ ເອຕໍ ມານໍ ກໂຣນ຺ຕິເຍວ. ເອຕ຺ຖ ຈ ເສຍ຺ຍສ຺ສ ເສຍ຺ໂຍຫມສ຺ມີຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນມາໂນວ ຍາຖາວມາໂນ, ອິຕເຣ ທ຺ເວ ອຍາຖາວມານາ. ຕຖາ ສທິສສ຺ສ ສທິໂສຫມສ຺ມີຕິ ຫີນສ຺ສ ຫີໂນຫມສ຺ມີຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນມາໂນວ ຍາຖາວມາໂນ, ອິຕເຣ ທ຺ເວ ອຍາຖາວມານາ. ຕຕ຺ຖ ຍາຖາວມານາ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄວຊ຺ຌາ, ອຍາຖາວມານາ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄວຊ຺ຌາຕິ.

ຕຓ຺ຫາມູລກາ ວຸຕ຺ຕາເຍວ. ຣຊ຺ຊຕີຕິ ນ ເກວລໍ ຣາເຄເນວ ຣຊ຺ຊຕິ, ອຖ ໂຂ ຕຓ຺ຫາມູລການໍ ປຣິເຍສນາທີນມ຺ປິ ສມ຺ຠວໂຕ ຕຓ຺ຫາມູລເກຫິ ສພ຺ເພຫິ ອກຸສລຘມ຺ເມຫິ ຣຊ຺ຊຕິ, ຍຸຊ຺ຊຕິ ພຊ຺ຌຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ທສຫິ ກິເລສວຕ຺ຖູຫີຕິ ກຕມານິ ທສ ກິເລສວຕ຺ຖູນິ? ໂລໂຠ, ໂທໂສ, ໂມໂຫ, ມາໂນ, ທິຏ຺ຐິ, ວິຈິກິຈ຺ຉາ, ຖິນໍ, ອຸທ຺ຘຈ຺ຈໍ, ອຫິຣິກໍ, ອໂນຕ຺ຕປ຺ປນ຺ຕິ ອິມານິ ທສ ກິເລສວຕ຺ຖູນິ (ວິຠ. ໙໖໖).

ຕຕ຺ຖ ກິເລສາ ເອວ ກິເລສວຕ຺ຖູນິ, ວສນ຺ຕິ ວາ ເອຕ຺ຖ ອຂີຓາສວາ ສຕ຺ຕາ ໂລຠາທີສຸ ປຕິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາຕິ ວຕ຺ຖູນິ, ກິເລສາ ຈ ເຕ ຕປ຺ປຕິຏ຺ຐານໍ ສຕ຺ຕານໍ ວຕ຺ຖູນິ ຈາຕິ ກິເລສວຕ຺ຖູນິ. ຍສ຺ມາ ເຈຕ຺ຖ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈຍາທິຠາເວນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາປິ ກິເລສາ ວສນ຺ຕິ ເອວ ນາມ, ຕສ຺ມາ ກິເລສານໍ ວຕ຺ຖູນີຕິປິ ກິເລສວຕ຺ຖູນິ. ລຸພ຺ຠນ຺ຕິ ເຕນ, ສຍໍ ວາ ລຸພ຺ຠຕິ, ລຸພ຺ຠນມຕ຺ຕເມວ ວາ ຕນ຺ຕິ ໂລໂຠ. ທຸສ຺ສນ຺ຕິ ເຕນ, ສຍໍ ວາ ທຸສ຺ສຕິ, ທຸສ຺ສນມຕ຺ຕເມວ ວາ ຕນ຺ຕິ ໂທໂສ. ມຸຍ຺ຫນ຺ຕິ ເຕນ, ສຍໍ ວາ ມຸຍ຺ຫຕິ, ມຸຍ຺ຫນມຕ຺ຕເມວ ວາ ຕນ຺ຕິ ໂມໂຫ. ມຎ຺ຎຕີຕິ ມາໂນ. ທິຏ຺ຐິອາທໂຍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາວ. ນ ຫິຣີຍຕີຕິ ອຫິຣິໂກ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ອຫິຣິກໍ. ນ ໂອຕ຺ຕປ຺ປຕີຕິ ອໂນຕ຺ຕປ຺ປີ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ອໂນຕ຺ຕປ຺ປໍ. ເຕສຸ ອຫິຣິກໍ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທີຫິ ອຊິຄຸຈ຺ຉນລກ຺ຂຓໍ, ອໂນຕ຺ຕປ຺ປໍ ເຕເຫວ ອສາຣຊ຺ຊນລກ຺ຂຓໍ, ກິລິສ຺ສຕີຕິ ອຸປຕາປີຍຕິ ວິພາຘີຍຕິ.

ທສຫິ ອາຆາຕວຕ຺ຖູຫີຕິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ເຕຫິ ນວຫິ ຈ ‘‘ອຏ຺ຐາເນ ວາ ປນາຆາໂຕ ຊາຍຕີ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໐໖໖) ວຸຕ຺ເຕນ ຈາຕິ ທສຫິ. ອນຕ຺ຖໍ ເມ ອຈຣີຕິອາທີນິປິ ຫິ ອວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ຂາຓຸກຓ຺ຏກາທິມ຺ຫິປິ ອຏ຺ຐາເນ ອາຆາໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ.

ທສຫິ ອກຸສລກມ຺ມປເຖຫີຕິ ກຕເມ ທສ ອກຸສລກມ຺ມປຖາ (ທີ. ນິ. ໓.໓໖໐)? ປາຓາຕິປາໂຕ, ອທິນ຺ນາທານໍ, ກາເມສຸມິຈ຺ຉາຈາໂຣ, ມຸສາວາໂທ, ປິສຸຓາ ວາຈາ, ຜຣຸສາ ວາຈາ, ສມ຺ຜປ຺ປລາໂປ, ອຠິຊ຺ຌາ, ພ຺ຍາປາໂທ, ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ. ອິເມ ທສ ອກຸສລກມ຺ມປຖາ. ຕຕ຺ຖ ອກຸສລກມ຺ມານິ ຈ ຕານິ ປຖາ ຈ ທຸຄ຺ຄຕິຍາຕິ ອກຸສລກມ຺ມປຖາ. ສມນ຺ນາຄໂຕຕິ ສມງ຺ຄີຠູໂຕ.

ທສຫິ ສຎ຺ໂຎຊເນຫີຕິ ກຕມານິ ທສ ສໍໂຍຊນານິ (ຘ. ສ. ໑໑໑໘)? ກາມຣາຄສໍໂຍຊນໍ, ປຏິຆສໍໂຍຊນໍ, ມານສໍໂຍຊນໍ, ທິຏ຺ຐິສໍໂຍຊນໍ, ວິຈິກິຈ຺ຉາສໍໂຍຊນໍ, ສີລພ຺ພຕປຣາມາສສໍໂຍຊນໍ, ຠວຣາຄສໍໂຍຊນໍ, ອິສ຺ສາສໍໂຍຊນໍ, ມຈ຺ຉຣິຍສໍໂຍຊນໍ, ອວິຊ຺ຊາສໍໂຍຊນໍ, ອິມານິ ທສ ສໍໂຍຊນານິ. ມິຈ຺ຉຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕາເຍວ.

ທສວຕ຺ຖຸກາຍ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຍາຕິ ກຕມາ ທສວຕ຺ຖຸກາ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ (ວິຠ. ໙໗໑)? ນຕ຺ຖິ ທິນ຺ນໍ, ນຕ຺ຖິ ຍິຏ຺ຐໍ, ນຕ຺ຖິ ຫຸຕໍ, ນຕ຺ຖິ ສຸກຕທຸກ຺ກຏານໍ ກມ຺ມານໍ ຜລໍ ວິປາໂກ, ນຕ຺ຖິ ອຍໍ ໂລໂກ, ນຕ຺ຖິ ປໂຣ ໂລໂກ, ນຕ຺ຖິ ມາຕາ, ນຕ຺ຖິ ປິຕາ, ນຕ຺ຖິ ສຕ຺ຕາ ໂອປປາຕິກາ, ນຕ຺ຖິ ໂລເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ສມ຺ມຄ຺ຄຕາ ສມ຺ມາປຏິປນ຺ນາ ເຍ ອິມຎ຺ຈ ໂລກໍ ປຣຎ຺ຈ ໂລກໍ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ປເວເທນ຺ຕິ. ອຍໍ ທສວຕ຺ຖຸກາ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ.

ຕຕ຺ຖ ທສວຕ຺ຖຸກາຕິ ທສ ວຕ຺ຖູນິ ເອຕິສ຺ສາຕິ ທສວຕ຺ຖຸກາ. ນຕ຺ຖິ ທິນ຺ນນ຺ຕິ ທິນ຺ນໍ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ສກ຺ກາ ກສ຺ສຈິ ກິຎ຺ຈິ ທາຕຸນ຺ຕິ ຊານາຕິ. ທິນ຺ນສ຺ສ ປນ ຜລໍ ວິປາໂກ ນຕ຺ຖີຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ. ນຕ຺ຖິ ຍິຏ຺ຐນ຺ຕິ ຍິຏ຺ຐໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ມຫາຍາໂຄ, ຕໍ ຍຊິຕຸໍ ສກ຺ກາຕິ ຊານາຕິ. ຍິຏ຺ຐສ຺ສ ປນ ຜລໍ ວິປາໂກ ນຕ຺ຖີຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ. ຫຸຕນ຺ຕິ ອາຫຸນປາຫຸນມງ຺ຄລກິຣິຍາ, ຕໍ ກາຕຸໍ ສກ຺ກາຕິ ຊານາຕິ. ຕສ຺ສ ປນ ຜລໍ ວິປາໂກ ນຕ຺ຖີຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ. ສຸກຕທຸກ຺ກຏານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ທສ ກຸສລກມ຺ມປຖາ ສຸກຕກມ຺ມານິ ນາມ, ທສ ອກຸສລກມ຺ມປຖາ ທຸກ຺ກຏກມ຺ມານິ ນາມ. ເຕສໍ ອຕ຺ຖິຠາວໍ ຊານາຕິ. ຜລໍ ວິປາໂກ ປນ ນຕ຺ຖີຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ. ນຕ຺ຖິ ອຍໍ ໂລໂກຕິ ປຣໂລເກ ຐິໂຕ ອິມໍ ໂລກໍ ນຕ຺ຖີຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ. ນຕ຺ຖິ ປໂຣ ໂລໂກຕິ ອິຘໂລເກ ຐິໂຕ ປຣໂລກໍ ນຕ຺ຖີຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ. ນຕ຺ຖິ ມາຕາ ນຕ຺ຖິ ປິຕາຕິ ມາຕາປິຕູນໍ ອຕ຺ຖິຠາວໍ ຊານາຕິ. ເຕສຸ ກຕປ຺ປຈ຺ຈເຍນ ໂກຈິ ຜລໍ ວິປາໂກ ນຕ຺ຖີຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ. ນຕ຺ຖິ ສຕ຺ຕາ ໂອປປາຕິກາຕິ ຈວນກອຸປປຊ຺ຊນກສຕ຺ຕາ ນຕ຺ຖີຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ. ສມ຺ມຄ຺ຄຕາ ສມ຺ມາປຏິປນ຺ນາຕິ ອນຸໂລມປຏິປທໍ ປຏິປນ຺ນາ ຘມ຺ມິກສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ໂລກສ຺ມິໍ ນຕ຺ຖີຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ. ເຍ ອິມຎ຺ຈ ໂລກໍ…ເປ… ປເວເທນ຺ຕີຕິ ອິມຎ຺ຈ ປຣຎ຺ຈ ໂລກໍ ອຕ຺ຕນາວ ອຠິວິສິຏ຺ເຐນ ຎາເຓນ ຎຕ຺ວາ ປເວທນສມຕ຺ໂຖ ສພ຺ພຎ຺ຎູ ພຸທ຺ໂຘ ນຕ຺ຖີຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ.

ອນ຺ຕຄ຺ຄາຫິກາຍ ທິຏ຺ຐິຍາຕິ ‘‘ສສ຺ສໂຕ ໂລໂກ’’ຕິອາທິກໍ ເອເກກໍ ອນ຺ຕໍ ຠາຄໍ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ອນ຺ຕຄ຺ຄາຫິກາ. ອຖ ວາ ອນ຺ຕສ຺ສ ຄາໂຫ ອນ຺ຕຄ຺ຄາໂຫ, ອນ຺ຕຄ຺ຄາໂຫ ອສ຺ສາ ອຕ຺ຖີຕິ ອນ຺ຕຄ຺ຄາຫິກາ. ຕາຍ ອນ຺ຕຄ຺ຄາຫິກາຍ. ສາ ປນ ວຸຕ຺ຕາເຍວ.

ອຏ຺ຐສຕຕຓ຺ຫາປປຎ຺ຈສເຕຫີຕິ ອຏ຺ຐຸຕ຺ຕຣໍ ສຕໍ ອຏ຺ຐສຕໍ. ສໍສາເຣ ປປຎ຺ເຈຕິ ຈິຣໍ ວສາເປຕີຕິ ປປຎ຺ໂຈ, ຕຓ຺ຫາ ເອວ ປປຎ຺ໂຈ ຕຓ຺ຫາປປຎ຺ໂຈ, ອາຣມ຺ມຓເຠເທນ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ຈ ຕຓ຺ຫານໍ ພຫຸກຕ຺ຕາ ພຫຸວຈນໍ ກຕ຺ວາ ຕຓ຺ຫາປປຎ຺ຈານໍ ສຕໍ ຕຓ຺ຫາປປຎ຺ຈສຕໍ. ເຕນ ‘‘ຕຓ຺ຫາປປຎ຺ຈສເຕນາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ວຈນວິປລ຺ລາສວເສນ ‘‘ຕຓ຺ຫາປປຎ຺ຈສເຕຫີ’’ຕິ ພຫຸວຈນນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ. ອຏ຺ຐສຕນ຺ຕິ ສງ຺ຂາເຕນ ຕຓ຺ຫາປປຎ຺ຈສເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຏ຺ຐ ອພ຺ໂພຫາຣິການິ ກຕ຺ວາ ສຕເມວ ຄຫິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຂຸທ຺ທກວຕ຺ຖຸວິຠງ຺ເຄ ປນ ຕຓ຺ຫາວິຈຣິຕານີຕິ ອາຄຕໍ. ຍຖາຫ –

‘‘ອຏ຺ຐາຣສ ຕຓ຺ຫາວິຈຣິຕານິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກສ຺ສ ອຸປາທາຍ, ອຏ຺ຐາຣສ ຕຓ຺ຫາວິຈຣິຕານິ ພາຫິຣສ຺ສ ອຸປາທາຍ, ຕເທກຊ຺ຌໍ ອຠິສຎ຺ຎຸຫິຕ຺ວາ ອຠິສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຉຕ຺ຕິໍສ ຕຓ຺ຫາວິຈຣິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ. ອິຕິ ອຕີຕານິ ຉຕ຺ຕິໍສ ຕຓ຺ຫາວິຈຣິຕານິ, ອນາຄຕານິ ຉຕ຺ຕິໍສ ຕຓ຺ຫາວິຈຣິຕານິ, ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນານິ ຉຕ຺ຕິໍສ ຕຓ຺ຫາວິຈຣິຕານິ ຕເທກຊ຺ຌໍ ອຠິສຎ຺ຎຸຫິຕ຺ວາ ອຠິສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐຕຓ຺ຫາວິຈຣິຕສຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ (ວິຠ. ໘໔໒).

ຕຓ຺ຫາປປຎ຺ຈາເຍວ ປເນຕ຺ຖ ຕຓ຺ຫາວິຈຣິຕານີຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຓ຺ຫາສມຸທາຈາຣາ ຕຓ຺ຫາປວຕ຺ຕິໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກສ຺ສ ອຸປາທາຍາຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກໍ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ ອຸປາທາຍ. ອິທຎ຺ຫິ ອຸປໂຍຄຕ຺ເຖ ສາມິວຈນໍ. ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນສ຺ສ ຕສ຺ສ ນິທ຺ເທເສ (ວິຠ. ໙໗໓) ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຍໍ ປນ ອປໂຣ ນໂຍ – ຣູປາຣມ຺ມຓາເຍວ ກາມຕຓ຺ຫາ, ຠວຕຓ຺ຫາ, ວິຠວຕຓ຺ຫາຕິ ຕິສ຺ໂສ ຕຓ຺ຫາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຖາ ສທ຺ທາທິອາຣມ຺ມຓາຕິ ຉສຸ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ອຏ຺ຐາຣສ ຕຓ຺ຫາ ໂຫນ຺ຕິ, ອຊ຺ຌຕ຺ຕາຣມ຺ມຓາ ອຏ຺ຐາຣສ, ພຫິທ຺ຘາຣມ຺ມຓາ ອຏ຺ຐາຣສາຕິ ຉຕ຺ຕິໍສ ໂຫນ຺ຕິ. ຕາ ເອວ ອຕີຕາຣມ຺ມຓາ ຉຕ຺ຕິໍສ, ອນາຄຕາຣມ຺ມຓາ ຉຕ຺ຕິໍສ, ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມຓາ ຉຕ຺ຕິໍສາຕິ ອຏ຺ຐຕຓ຺ຫາວິຈຣິຕສຕໍ ໂຫຕິ. ປປຎ຺ຈິໂຕຕິ ອາຣມ຺ມເຓ, ສໍສາເຣ ວາ ປປຎ຺ຈິໂຕ ຈິຣວາສິໂຕ.

ທ຺ວາສຏ຺ຐິຍາ ທິຏ຺ຐິຄເຕຫີຕິ ‘‘ກຕມານິ ທ຺ວາສຏ຺ຐິ ທິຏ຺ຐິຄຕານິ ພ຺ຣຫ຺ມຊາເລ ເວຍ຺ຍາກຣເຓ ວຸຕ຺ຕານິ ຠຄວຕາ? ຈຕ຺ຕາໂຣ ສສ຺ສຕວາທາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕວາທາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ອນ຺ຕານນ຺ຕິກາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ອມຣາວິກ຺ເຂປິກາ, ທ຺ເວ ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນິກາ, ໂສຬສ ສຎ຺ຎີວາທາ, ອຏ຺ຐ ອສຎ຺ຎີວາທາ, ອຏ຺ຐ ເນວສຎ຺ຎີນາສຎ຺ຎີວາທາ, ສຕ຺ຕ ອຸຈ຺ເຉທວາທາ, ປຎ຺ຈ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານວາທາຕິ ອິມານິ ທ຺ວາສຏ຺ຐິ ທິຏ຺ຐິຄຕານິ ພ຺ຣຫ຺ມຊາເລ ເວຍ຺ຍາກຣເຓ ວຸຕ຺ຕານິ ຠຄວຕາ’’ຕິ (ວິຠ. ໙໗໗). ວິຕ຺ຖາໂຣ ປເນຕ຺ຖ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອຫຎ຺ຈມ຺ຫິ ຕິຓ຺ໂຓຕິ ອຫຎ຺ຈ ຈຕຸໂຣຆໍ, ສໍສາຣສມຸທ຺ທໍ ວາ ຕິຓ຺ໂຓ ອມ຺ຫິ ຠວາມິ. ມຸຕ຺ໂຕຕິ ຣາຄາທິພນ຺ຘເນຫິ ມຸຕ຺ໂຕ. ທນ຺ໂຕຕິ ນິພ຺ພິເສວໂນ ນິປ຺ປຣິປ຺ຜນ຺ໂທ. ສນ຺ໂຕຕິ ສີຕີຠູໂຕ. ອສ຺ສຕ຺ໂຖຕິ ນິພ຺ພານທສ຺ສເນ ລທ຺ຘສ຺ສາໂສ. ປຣິນິພ຺ພຸໂຕຕິ ກິເລສປຣິນິພ຺ພາເນນ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ. ປໂຫມີຕິ ສມຕ຺ໂຖມ຺ຫິ. ໂຂອິຕິ ເອກໍສຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ປເຣ ຈ ປຣິນິພ຺ພາເປຕຸນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປເຣ ຈ-ສທ຺ໂທ ‘‘ປເຣ ຈ ຕາເຣຕຸ’’ນ຺ຕິອາທີຫິປິ ໂຍເຊຕພ຺ໂພຕິ.

ມຫາກຣຸຓາຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗໒-໗໓. ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໑໙. ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓນິທ຺ເທເສ ກຕມໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ເຕນ ສມຄຕິກຕ຺ຕາ ເຕເນວ ສຫ ອນາວຣຓຎາຓໍ ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ. ນ ຫິ ອນາວຣຓຎາຓໍ ຘມ຺ມໂຕ ວິສຸໍ ອຕ຺ຖິ, ເອກເມວ ເຫຕໍ ຎາຓໍ ອາກາຣເຠທໂຕ ທ຺ເວຘາ ວຸຈ຺ຈຕິ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍສທ຺ຘາພລາທີນິ ວິຍ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓເມວ ຫິ ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສ ອາວຣຓນ຺ຕິ, ເກນຈິ ຘມ຺ເມນ, ປຸຄ຺ຄເລນ ວາ ອາວຣຓໍ ກາຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາຍ ອນາວຣຓນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ອາວຊ຺ຊນປຏິພທ຺ຘຕ຺ຕາ ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ. ອຎ຺ເຎ ປນ ອາວຊ຺ຊິຕ຺ວາປິ ນ ຊານນ຺ຕິ. ເກຈິ ປນາຫຸ ‘‘ມໂນວິຎ຺ຎາຓໍ ວິຍ ສພ຺ພາຣມ຺ມຓິກຕ຺ຕາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ. ຕໍເຍວ ຎາຓໍ ອິນ຺ທວຊິຣໍ ວິຍ ວິສເຍສຸ ອປ຺ປຏິຫຕຕ຺ຕາ ອນາວຣຓຎາຓໍ. ອນຸປຸພ຺ພສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາປຏິກ຺ເຂໂປ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ, ສກິໍສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາປຏິກ຺ເຂໂປ ອນາວຣຓຎາຓໍ, ຠຄວາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓປຏິລາເຠນປິ ສພ຺ພຎ຺ຎູຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນ ຈ ອນຸປຸພ຺ພສພ຺ພຎ຺ຎູ. ອນາວຣຓຎາຓປຏິລາເຠນປິ ສພ຺ພຎ຺ຎູຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນ ຈ ສກິໍສພ຺ພຎ຺ຎູ’’ຕິ.

ສພ຺ພໍ ສງ຺ຂຕມສງ຺ຂຕໍ ອນວເສສໍ ຊານາຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ສພ຺ພນ຺ຕິ ຊາຕິວເສນ ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ ນິສ຺ເສສປຣິຍາທານໍ. ອນວເສສນ຺ຕິ ເອເກກສ຺ເສວ ຘມ຺ມສ຺ສ ສພ຺ພາກາຣວເສນ ນິສ຺ເສສປຣິຍາທານໍ. ສງ຺ຂຕມສງ຺ຂຕນ຺ຕິ ທ຺ວິຘາ ປເຠທທສ຺ສນໍ. ສງ຺ຂຕຎ຺ຫິ ເອໂກ ປເຠໂທ, ອສງ຺ຂຕໍ ເອໂກ ປເຠໂທ. ປຈ຺ຈເຍຫິ ສງ຺ຄມ຺ມ ກຕນ຺ຕິ ສງ຺ຂຕໍ. ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ. ຕຖາ ນ ສງ຺ຂຕນ຺ຕິ ອສງ຺ຂຕໍ. ນິພ຺ພານໍ. ສງ຺ຂຕໍ ອນິຈ຺ຈທຸກ຺ຂານຕ຺ຕາທີຫິ ອາກາເຣຫິ ອນວເສສໍ ຊານາຕິ, ອສງ຺ຂຕໍ ສຸຎ຺ຎຕານິມິຕ຺ຕອປ຺ປຓິຫິຕາທີຫິ ອາກາເຣຫິ ອນວເສສໍ ຊານາຕິ. ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສ ສງ຺ຂຕສ຺ສ ອສງ຺ຂຕສ຺ສ ຈ ອວເສໂສຕິ ອນວເສສໍ. ສງ຺ຂຕໍ ອສງ຺ຂຕຎ຺ຈ. ອເນກເຠທາປິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ອກຕຕ຺ຕາ ອສງ຺ຂຕປກ຺ຂໍ ຠຊຕິ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓຎ຺ຫິ ສພ຺ພາປິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຍ ອເນກເຠທໂຕ ຊານາຕິ. ອຖ ວາ ສພ຺ພນ຺ຕິ ສພ຺ພຘມ຺ມຄ຺ຄຫຓໍ. ອນວເສສນ຺ຕິ ນິປ຺ປເທສຄ຺ຄຫຓໍ. ຕຕ຺ຖ ອາວຣຓໍ ນຕ຺ຖີຕິ ຕຕ຺ຖ ຕສ຺ມິໍ ອນວເສເສ ສງ຺ຂຕາສງ຺ຂເຕ ນິສ຺ສງ຺ຄຕ຺ຕາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ສ ອາວຣຓໍ ນຕ຺ຖີຕິ ຕເທວ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ອນາວຣຓຎາຓໍ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໒໐. ອິທານິ ອເນກວິສຍເຠທໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ອຕີຕນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຕີຕໍ ອນາຄຕໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ກາລເຠທໂຕ ທສ຺ສິຕໍ, ຈກ຺ຂຸ ເຈວ ຣູປາ ຈາຕິອາທິ ວຕ຺ຖາຣມ຺ມຓເຠທໂຕ. ເອວໍ ຕໍ ສພ຺ພນ຺ຕິ ເຕສໍ ຈກ຺ຂຸຣູປານໍ ອນວເສສປຣິຍາທານໍ. ເອວໍ ເສເສສຸ. ຍາວຕາຕິ ອນວເສສປຣິຍາທານໍ. ອນິຈ຺ຈຏ຺ຐນ຺ຕິອາທິ ສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓເຠທໂຕ ທສ຺ສິຕໍ. ອນິຈ຺ຈຏ຺ຐນ຺ຕິ ຈ ອນິຈ຺ຈາກາຣໍ. ປຈ຺ຈຕ຺ຕຕ຺ເຖ ວາ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ເອສ ນໂຍ ເອທິເສສຸ. ຣູປສ຺ສາຕິອາທິ ຂນ຺ຘເຠທໂຕ ທສ຺ສິຕໍ. ຈກ຺ຂຸສ຺ສ…ເປ… ຊຣາມຣຓສ຺ສາຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເປຍ຺ຍາລນເຍນ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອຠິຎ຺ຎາຍາຕິອາທີສຸ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕຎາຓາເນວ. ອຠິຎ຺ຎຏ຺ຐນ຺ຕິ ອຠິຊານນສຠາວໍ. ເອສ ນໂຍ ເອທິເສສຸ. ຂນ຺ຘານໍ ຂນ຺ຘຏ຺ຐນ຺ຕິອາທິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ກຸສເລ ຘມ຺ເມຕິອາທິ ກຸສລຕ຺ຕິກວເສນ ເຠໂທ. ກາມາວຈເຣ ຘມ຺ເມຕິອາທິ ຈຕຸຠູມກວເສນ. ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ ‘‘ສພ຺ເພ ຊານາຕີ’’ຕິ ພຫຸວຈນປາໂຐ ສຸນ຺ທໂຣ. ເອກວຈນໂສເຕ ປຕິຕຕ຺ຕາ ປນ ໂປຕ຺ຖເກສຸ ເອກວຈເນນ ລິຂິຕໍ. ທຸກ຺ຂສ຺ສາຕິອາທິ ຈຸທ຺ທສນ຺ນໍ ພຸທ຺ຘຎາຓານໍ ວິສຍເຠໂທ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍປໂຣປຣິຍຕ຺ເຕ ຎາຓນ຺ຕິອາທີນິ ຈຕ຺ຕາຣິ ຎາຓານິ ວຕ຺ວາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ກສ຺ມາ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຈ? ວຸຈ຺ຈມານສ຺ສ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓຕ຺ຕາ. ວິສຍເຠທໂຕ ຫິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓ ວຸຈ຺ຈມາເນ ຕໍ ຎາຓໍ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ປນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ສ ວິສໂຍ ໂຫຕິເຍວ.

ປຸນ ກາຬກາຣາມສຸຕ຺ຕນ຺ຕາທີສຸ (ອ. ນິ. ໔.໒໔) ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓຠູມິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຍາວຕາ ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສາຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສຫ ເທເວຫິ ສເທວກສ຺ສ. ສຫ ມາເຣນ ສມາຣກສ຺ສ. ສຫ ພ຺ຣຫ຺ມຸນາ ສພ຺ຣຫ຺ມກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ. ສຫ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມເຓຫິ ສສ຺ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓິຍາ. ສຫ ເທວມນຸສ຺ເສຫິ ສເທວມນຸສ຺ສາຍ ປຊາຍ. ປຊາຕຕ຺ຕາ ປຊາຕິ ສຕ຺ຕໂລກສ຺ສ ປຣິຍາຍວຈນເມຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສເທວກວຈເນນ ປຎ຺ຈກາມາວຈຣເທວຄ຺ຄຫຓໍ, ສມາຣກວຈເນນ ຉຏ຺ຐກາມາວຈຣເທວຄ຺ຄຫຓໍ, ສພ຺ຣຫ຺ມກວຈເນນ ພ຺ຣຫ຺ມກາຍິກາທິພ຺ຣຫ຺ມຄ຺ຄຫຓໍ, ສສ຺ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓິວຈເນນ ສາສນສ຺ສ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກປຈ຺ຈາມິຕ຺ຕສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓຄ຺ຄຫຓໍ ສມິຕປາປພາຫິຕປາປສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓຄ຺ຄຫຓຎ຺ຈ, ປຊາວຈເນນ ສຕ຺ຕໂລກຄ຺ຄຫຓໍ, ສເທວມນຸສ຺ສວຈເນນ ສມ຺ມຸຕິເທວເສສມນຸສ຺ສຄ຺ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອວເມຕ຺ຖ ຕີຫິ ປເທຫິ ໂອກາສໂລໂກ, ທ຺ວີຫິ ປຊາວເສນ ສຕ຺ຕໂລໂກ ຄຫິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອປໂຣ ນໂຍ – ສເທວກຄ຺ຄຫເຓນ ອຣູປາວຈຣໂລໂກ ຄຫິໂຕ, ສມາຣກຄ຺ຄຫເຓນ ຉກາມາວຈຣເທວໂລໂກ, ສພ຺ຣຫ຺ມກຄ຺ຄຫເຓນ ຣູປາວຈຣພ຺ຣຫ຺ມໂລໂກ, ສສ຺ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາທິຄ຺ຄຫເຓນ ຈຕຸປຣິສວເສນ, ສມ຺ມຸຕິເທເວຫິ ວາ ສຫ ມນຸສ຺ສໂລໂກ, ອວເສສສຕ຺ຕໂລໂກ ວາ.

ອປິເຈຕ຺ຖ ສເທວກວຈເນນ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ສພ຺ພສ຺ສປິ ໂລກສ຺ສ ທິຏ຺ຐາທິຊານນຠາວໍ ສາເຘຕິ. ຕໂຕ ເຍສໍ ສິຍາ ‘‘ມາໂຣ ມຫານຸຠາໂວ ຉກາມາວຈຣິສ຺ສໂຣ ວສວຕ຺ຕີ, ກິໍ ຕສ຺ສາປິ ທິຏ຺ຐາທິໍ ຊານາຕີ’’ຕິ, ເຕສໍ ວິມຕິໍ ວິຘມນ຺ໂຕ ‘‘ສມາຣກສ຺ສາ’’ຕິ ອາຫ. ເຍສໍ ປນ ສິຍາ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມາ ມຫານຸຠາໂວ ເອກງ຺ຄຸລິຍາ ເອກສ຺ມິໍ ຈກ຺ກວາຬສຫສ຺ເສ ອາໂລກໍ ຜຣຕິ, ທ຺ວີຫິ…ເປ… ທສຫິ ອງ຺ຄຸລີຫິ ທສສຸ ຈກ຺ກວາຬສຫສ຺ເສສຸ ອາໂລກໍ ຜຣຕິ, ອນຸຕ຺ຕຣຎ຺ຈ ຌານສມາປຕ຺ຕິສຸຂໍ ປຏິສໍເວເທຕິ, ກິໍ ຕສ຺ສາປິ ທິຏ຺ຐາທິໍ ຊານາຕີ’’ຕິ, ເຕສໍ ວິມຕິໍ ວິຘມນ຺ໂຕ ‘‘ສພ຺ຣຫ຺ມກສ຺ສາ’’ຕິ ອາຫ. ຕໂຕ ເຍສໍ ສິຍາ ‘‘ປຸຖູ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ສາສນສ຺ສ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ, ກິໍ ເຕສມ຺ປິ ທິຏ຺ຐາທິໍ ຊານາຕີ’’ຕິ, ເຕສໍ ວິມຕິໍ ວິຘມນ຺ໂຕ ‘‘ສສ຺ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓິຍາ ປຊາຍາ’’ຕິ ອາຫ. ເອວໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐານໍ ທິຏ຺ຐາທິຊານນຠາວໍ ປກາເສຕ຺ວາ ອຖ ສມ຺ມຸຕິເທເວ ອວເສສມນຸສ຺ເສ ຈ ອຸປາທາຍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉທວເສນ ເສສສຕ຺ຕໂລກສ຺ສ ທິຏ຺ຐາທິຊານນຠາວໍ ປກາເສຕິ. ອຍເມຕ຺ຖ ອນຸສນ຺ຘິກ຺ກໂມ. ໂປຣາຓາ ປນາຫຸ – ສເທວກສ຺ສາຕິ ເທວຕາຫິ ສທ຺ຘິໍ ອວເສສໂລກສ຺ສ. ສມາຣກສ຺ສາຕິ ມາເຣນ ສທ຺ຘິໍ ອວເສສໂລກສ຺ສ. ສພ຺ຣຫ຺ມກສ຺ສາຕິ ພ຺ຣຫ຺ເມຫິ ສທ຺ຘິໍ ອວເສສໂລກສ຺ສ. ເອວໍ ສພ຺ເພປິ ຕິຠວູປເຄ ສຕ຺ເຕ ຕີຫາກາເຣຫິ ຕີສຸ ປເທສຸ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຸນ ທ຺ວີຫາກາເຣຫິ ປຣິຍາທາຕຸໍ ສສ຺ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓິຍາ ປຊາຍ ສເທວມນຸສ຺ສາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ປຎ຺ຈຫິ ປເທຫິ ເຕນ ເຕນ ອາກາເຣນ ເຕຘາຕຸກເມວ ປຣິຍາທິນ຺ນໍ ໂຫຕີຕິ.

ທິຏ຺ຐນ຺ຕິ ຣູປາຍຕນໍ. ສຸຕນ຺ຕິ ສທ຺ທາຍຕນໍ. ມຸຕນ຺ຕິ ປຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໂຕ ຄນ຺ຘາຍຕນໍ, ຣສາຍຕນໍ, ໂຜຏ຺ຐພ຺ພາຍຕນໍ. ວິຎ຺ຎາຕນ຺ຕິ ສຸຂທຸກ຺ຂາທິຘມ຺ມາຣມ຺ມຓໍ. ປຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຣິເຍສິຕ຺ວາ ວາ ອປຣິເຍສິຕ຺ວາ ວາ ປຕ຺ຕໍ. ປຣິເຍສິຕນ຺ຕິ ປຕ຺ຕໍ ວາ ອປ຺ປຕ຺ຕໍ ວາ ປຣິເຍສິຕໍ. ອນຸວິຈຣິຕໍ ມນສາຕິ ຈິຕ຺ເຕນ ອນຸສຎ຺ຈຣິຕໍ. ສພ຺ພໍ ຊານາຕີຕິ ອິມິນາ ເອຕໍ ທສ຺ເສຕິ – ຍໍ ອປຣິມານາສຸ ໂລກຘາຕູສຸ ອິມສ຺ສ ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ‘‘ນີລໍ ປີຕ’’ນ຺ຕິອາທິ (ຘ. ສ. ໖໑໙) ຣູປາຣມ຺ມຓໍ ຈກ຺ຂຸທ຺ວາເຣ ອາປາຖໍ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ອຍໍ ສຕ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ຂເຓ ອິມໍ ນາມ ຣູປາຣມ຺ມຓໍ ທິສ຺ວາ ສຸມໂນ ວາ ທຸມ຺ມໂນ ວາ ມຊ຺ຌຕ຺ໂຕ ວາ ຊາໂຕຕິ ຕໍ ສພ຺ພໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ຊານາຕິ. ຕຖາ ຍໍ ອປຣິມາຓາສຸ ໂລກຘາຕູສຸ ອິມສ຺ສ ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ‘‘ເຠຣິສທ຺ໂທ, ມຸທິງ຺ຄສທ຺ໂທ’’ຕິອາທິ ສທ຺ທາຣມ຺ມຓໍ ໂສຕທ຺ວາເຣ ອາປາຖໍ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ‘‘ມູລຄນ຺ໂຘ ຕຈຄນ຺ໂຘ’’ຕິອາທິ (ຘ. ສ. ໖໒໔-໖໒໗) ຄນ຺ຘາຣມ຺ມຓໍ ຆານທ຺ວາເຣ ອາປາຖໍ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ‘‘ມູລຣໂສ, ຂນ຺ຘຣໂສ’’ຕິອາທິ (ຘ. ສ. ໖໒໘-໖໓໑) ຣສາຣມ຺ມຓໍ ຊິວ຺ຫາທ຺ວາເຣ ອາປາຖໍ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ‘‘ກກ຺ຂຬໍ, ມຸທຸກ’’ນ຺ຕິອາທິ (ຘ. ສ. ໖໔໗-໖໕໐) ປຖວີຘາຕຸເຕໂຊຘາຕຸວາໂຍຘາຕຸເຠທໍ ໂຜຏ຺ຐພ຺ພາຣມ຺ມຓໍ ກາຍທ຺ວາເຣ ອາປາຖໍ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ອຍໍ ສຕ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ຂເຓ ອິມໍ ນາມ ໂຜຏ຺ຐພ຺ພາຣມ຺ມຓໍ ຜຸສິຕ຺ວາ ສຸມໂນ ວາ ທຸມ຺ມໂນ ວາ ມຊ຺ຌຕ຺ໂຕ ວາ ຊາໂຕຕິ ຕໍ ສພ຺ພໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ຊານາຕິ. ຕຖາ ຍໍ ອປຣິມາຓາສຸ ໂລກຘາຕູສຸ ອິມສ຺ສ ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ສຸຂທຸກ຺ຂາທິເຠທໍ ຘມ຺ມາຣມ຺ມຓໍ ມໂນທ຺ວາເຣ ອາປາຖໍ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ອຍໍ ສຕ຺ໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ຂເຓ ອິມໍ ນາມ ຘມ຺ມາຣມ຺ມຓໍ ວິຊານິຕ຺ວາ ສຸມໂນ ວາ ທຸມ຺ມໂນ ວາ ມຊ຺ຌຕ຺ໂຕ ວາ ຊາໂຕຕິ ຕໍ ສພ຺ພໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ຊານາຕິ. ອິມສ຺ສ ປນ ມຫາຊນສ຺ສ ປຣິເຍສິຕ຺ວາ ອປ຺ປຕ຺ຕມ຺ປິ ອຕ຺ຖິ, ປຣິເຍສິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕມ຺ປິ ອຕ຺ຖິ. ອປຣິເຍສິຕ຺ວາ ອປ຺ປຕ຺ຕມ຺ປິ ອຕ຺ຖິ, ອປຣິເຍສິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕມ຺ປິ ອຕ຺ຖິ. ສພ຺ພໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓນ ອປ຺ປຕ຺ຕໍ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ.

໑໒໑. ປຸນ ອປເຣນ ປຣິຍາເຍນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓຠາວສາຘນຕ຺ຖໍ ນ ຕສ຺ສາຕິ ຄາຖມາຫ. ຕຕ຺ຖ ນ ຕສ຺ສ ອທ຺ທິຏ຺ຐມິຘຕ຺ຖິ ກິຎ຺ຈີຕິ ຕສ຺ສ ຕຖາຄຕສ຺ສ ອິຘ ອິມສ຺ມິໍ ເຕຘາຕຸເກ ໂລເກ, ອິມສ຺ມິໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນກາເລ ວາ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸນາ ອທ຺ທິຏ຺ຐໍ ນາມ ກິຎ຺ຈິ ອປ຺ປມຕ຺ຕກມ຺ປິ ນ ອຕ຺ຖິ ນ ສໍວິຊ຺ຊຕິ. ອຕ຺ຖີຕິ ອິທໍ ວຕ຺ຕມານກາລິກໍ ອາຂ຺ຍາຕປທໍ. ອິມິນາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນກາລິກສ຺ສ ສພ຺ພຘມ຺ມສ຺ສ ຎາຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ຄາຖາພນ຺ຘສຸຂຕ຺ຖໍ ປເນຕ຺ຖ ທ-ກາໂຣ ສໍຍຸຕ຺ໂຕ. ອໂຖ ອວິຎ຺ຎາຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອໂຖອິຕິ ວຈໂນປາທາເນ ນິປາໂຕ. ອວິຎ຺ຎາຕນ຺ຕິ ອຕີຕກາລິກໍ ອວິຎ຺ຎາຕໍ ນາມ ກິຎ຺ຈິ ຘມ຺ມຊາຕໍ. ນາໂຫສີຕິ ປາຐເສໂສ. ອພ຺ຍຍຠູຕສ຺ສ ອຕ຺ຖິສທ຺ທສ຺ສ ຄຫເຓ ປາຐເສສໍ ວິນາປິ ຍຸຊ຺ຊຕິເຍວ. ອິມິນາ ອຕີຕກາລິກສ຺ສ ສພ຺ພຘມ຺ມສ຺ສ ຎາຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ອຊານິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອນາຄຕກາລິກໍ ອຊານິຕພ຺ພໍ ນາມ ຘມ຺ມຊາຕໍ ນ ຠວິສ຺ສຕິ, ນຕ຺ຖິ ວາ. ອິມິນາ ອນາຄຕກາລິກສ຺ສ ສພ຺ພຘມ຺ມສ຺ສ ຎາຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ຊານນກິຣິຍາວິເສສນມຕ຺ຕເມວ ວາ ເອຕ຺ຖ ອ-ກາໂຣ. ສພ຺ພໍ ອຠິຎ຺ຎາສິ ຍທຕ຺ຖິ ເນຍ຺ຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍໍ ເຕກາລິກໍ ວາ ກາລວິມຸຕ຺ຕໍ ວາ ເນຍ຺ຍໍ ຊານິຕພ຺ພໍ ກິຎ຺ຈິ ຘມ຺ມຊາຕໍ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ຕຖາຄໂຕ ອຠິຎ຺ຎາສິ ອຘິເກນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓນ ຊານິ ປຏິວິຊ຺ຌິ. ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ຖິສທ຺ເທນ ເຕກາລິກສ຺ສ ກາລວິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ຄຫຓາ ອຕ຺ຖິ-ສທ຺ໂທ ອພ຺ຍຍຠູໂຕເຍວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕຖາຄໂຕ ເຕນ ສມນ຺ຕຈກ຺ຂູຕິ ກາລວເສນ ໂອກາສວເສນ ຈ ນິປ຺ປເທສຕ຺ຕາ ສມນ຺ຕາ ສພ຺ພໂຕ ປວຕ຺ຕໍ ຎາຓຈກ຺ຂຸ ອສ຺ສາຕິ ສມນ຺ຕຈກ຺ຂຸ. ເຕນ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ກາຣເຓນ ຕຖາຄໂຕ ສມນ຺ຕຈກ຺ຂຸ, ສພ຺ພຎ຺ຎູຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອິມິສ຺ສາ ຄາຖາຍ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານາຍ ເທສນາຍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ສາຘິຕໍ.

ປຸນ ພຸທ຺ຘຎາຓານໍ ວິສຍວເສນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ ສມນ຺ຕຈກ຺ຂູຕິ ເກນຏ຺ເຐນ ສມນ຺ຕຈກ຺ຂູຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຄາຖາຍ ສມນ຺ຕຈກ຺ຂູຕິ ວຸຕ຺ຕປເທ ຍໍ ຕໍ ສມນ຺ຕຈກ຺ຂຸ, ຕໍ ເກນຏ຺ເຐນ ສມນ຺ຕຈກ຺ຂູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ໂຖ ປນສ຺ສ ຍາວຕາ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ທຸກ຺ຂຏ຺ໂຐຕິອາທີຫິ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ ໂຫຕິ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓຎ຺ຫິ ສມນ຺ຕຈກ຺ຂຸ. ຍຖາຫ – ‘‘ສມນ຺ຕຈກ຺ຂຸ ວຸຈ຺ຈຕິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬນິ. ໂຘຕກມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໓໒). ຕສ຺ມິໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓຏ຺ເຐ ວຸຕ຺ເຕ ສມນ຺ຕຈກ຺ຂຸຏ຺ໂຐ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ ໂຫຕີຕິ. ພຸທ຺ຘສ຺ເສວ ຎາຓານີຕິ ພຸທ຺ຘຎາຓານິ. ທຸກ຺ເຂ ຎາຓາທີນິປິ ຫິ ສພ຺ພາກາເຣນ ພຸທ຺ຘສ຺ເສວ ຠຄວໂຕ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ອິຕເຣສໍ ປນ ເອກເທສມຕ຺ເຕເນວ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ສາວກສາຘາຣຓານີຕິ ປນ ເອກເທເສນາປິ ອຕ຺ຖິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ໂພ ຎາໂຕຕິ ສພ຺ໂພ ຎາເຓນ ຎາໂຕ. ອຎ຺ຎາໂຕ ທຸກ຺ຂຏ຺ໂຐ ນຕ຺ຖີຕິ ວຸຕ຺ຕເມວ ອຕ຺ຖໍ ປຏິເສເຘນ ວິຠາເວຕິ. ສພ຺ໂພ ທິຏ຺ໂຐຕິ ນ ເກວລໍ ຎາຕມຕ຺ໂຕເຍວ, ອຖ ໂຂ ຈກ຺ຂຸນາ ທິຏ຺ໂຐ ວິຍ ກໂຕ. ສພ຺ໂພ ວິທິໂຕຕິ ນ ເກວລໍ ທິຏ຺ຐມຕ຺ໂຕເຍວ, ອຖ ໂຂ ປາກໂຏ. ສພ຺ໂພ ສຈ຺ຉິກໂຕຕິ ນ ເກວລໍ ວິທິໂຕເຍວ, ອຖ ໂຂ ຕຕ຺ຖ ຎາຓປຏິລາຠວເສນ ປຈ຺ຈກ຺ຂີກໂຕ. ສພ຺ໂພ ຜສ຺ສິໂຕຕິ ນ ເກວລໍ ສຈ຺ຉິກໂຕເຍວ, ອຖ ໂຂ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຍຖາຣຸຈິ ສມຸທາຈາຣວເສນ ຜຸຏ຺ໂຐຕິ. ອຖ ວາ ຎາໂຕ ສຠາວລກ຺ຂຓວເສນ. ທິຏ຺ໂຐ ສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓວເສນ. ວິທິໂຕ ຣສວເສນ. ສຈ຺ຉິກໂຕ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານວເສນ. ຜສ຺ສິໂຕ ປທຏ຺ຐານວເສນ. ອຖ ວາ ຎາໂຕ ຎາຓຸປ຺ປາທວເສນ. ທິຏ຺ໂຐ ຈກ຺ຂຸປ຺ປາທວເສນ. ວິທິໂຕ ປຎ຺ຎຸປ຺ປາທວເສນ. ສຈ຺ຉິກໂຕ ວິຊ຺ຊຸປ຺ປາທວເສນ. ຜສ຺ສິໂຕ ອາໂລກຸປ຺ປາທວເສນ. ‘‘ຍາວຕາ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ທຸກ຺ຂຏ຺ໂຐ, ສພ຺ໂພ ທິຏ຺ໂຐ, ອທິຏ຺ໂຐ ທຸກ຺ຂຏ຺ໂຐ ນຕ຺ຖີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ຈ ‘‘ຍາວຕາ ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ…ເປ… ອນຸວິຈຣິຕໍ ມນສາ, ສພ຺ພໍ ຎາຕໍ, ອຎ຺ຎາຕໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ຈ ວິຕ຺ຖາໂຣ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕຄາຖາ ນິຄມນວເສນ ປຸນ ວຸຕ຺ຕາ. ຕໍນິຄມເນເຍວ ຫິ ກເຕ ຎາຓນິຄມນມ຺ປິ ກຕເມວ ໂຫຕີຕິ.

ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສທ຺ຘມ຺ມປ຺ປກາສິນິຍາ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ຄ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ຎາຓກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ທິຏ຺ຐິກຖາ

໑. ອສ຺ສາທທິຏ຺ຐິນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໒໒. ອິທານິ ຎາຓກຖານນ຺ຕຣໍ ກຖິຕາຍ ທິຏ຺ຐິກຖາຍ ອນຸປຸພ຺ພອນຸວຓ຺ຓນາ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕາ. ອຍຎ຺ຫິ ທິຏ຺ຐິກຖາ ຎາຓກຖາຍ ກຕຎາຓປຣິຈຍສ຺ສ ສມຘິຄຕສມ຺ມາທິຏ຺ຐິສ຺ສ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິມລວິໂສຘນາ ສຸກຣາ ໂຫຕິ, ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ຈ ສຸປຣິສຸທ຺ຘາ ໂຫຕີຕິ ຎາຓກຖານນ຺ຕຣໍ ກຖິຕາ. ຕຕ຺ຖ ກາ ທິຏ຺ຐີຕິອາທິກາ ປຸຈ຺ຉາ. ກາ ທິຏ຺ຐີຕິ ອຠິນິເວສປຣາມາໂສ ທິຏ຺ຐີຕິອາທິກໍ ປຸຈ຺ຉິຕປຸຈ຺ຉາຍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ. ກຖໍ ອຠິນິເວສປຣາມາໂສ ທິຏ຺ຐີຕິອາທິໂກ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕວິສ຺ສຊ຺ຊນສ຺ສ ວິຕ຺ຖາຣນິທ຺ເທໂສ, ສພ຺ພາວ ຕາ ທິຏ຺ຐິໂຍ ອສ຺ສາທທິຏ຺ຐິໂຍຕິອາທິກາ ທິຏ຺ຐິສຸຕ຺ຕສໍສນ຺ທນາຕິ ເອວມິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຣິຈ຺ເຉທາ. ຕຕ຺ຖ ປຸຈ຺ຉາປຣິຈ຺ເຉເທ ຕາວ ກາ ທິຏ຺ຐີຕິ ຘມ຺ມປຸຈ຺ຉາ, ສຠາວປຸຈ຺ຉາ. ກຕິ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານານີຕິ ເຫຕຸປຸຈ຺ຉາ ປຈ຺ຈຍປຸຈ຺ຉາ, ກິຕ຺ຕການິ ທິຏ຺ຐີນໍ ກາຣຓານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຕິ ທິຏ຺ຐິປຣິຍຸຏ຺ຐານານີຕິ ສມຸທາຈາຣປຸຈ຺ຉາ ວິກາຣປຸຈ຺ຉາ. ທິຏ຺ຐິໂຍ ເອວ ຫິ ສມຸທາຈາຣວເສນ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິໂຍນນ຺ຘນ຺ຕິໂຍ ອຸຏ຺ຐຫນ຺ຕີຕິ ທິຏ຺ຐິປຣິຍຸຏ຺ຐານານິ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ. ກຕິ ທິຏ຺ຐິໂຍຕິ ທິຏ຺ຐີນໍ ສງ຺ຂາປຸຈ຺ຉາ ຄຓນາປຸຈ຺ຉາ. ກຕິ ທິຏ຺ຐາຠິນິເວສາຕິ ວຕ຺ຖຸປ຺ປເຠທວເສນ ອາຣມ຺ມຓນານຕ຺ຕວເສນ ທິຏ຺ຐິປ຺ປເຠທປຸຈ຺ຉາ. ທິຏ຺ຐິໂຍ ເອວ ຫິ ຕໍ ຕໍ ວຕ຺ຖຸໍ ຕໍ ຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ອຠິນິວິສນ຺ຕິ ປຣາມສນ຺ຕີຕິ ທິຏ຺ຐິປຣາມາສາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ກຕໂມ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານສມຸຄ຺ຆາໂຕຕິ ທິຏ຺ຐີນໍ ປຏິປກ຺ຂປຸຈ຺ຉາ ປຫານູປາຍປຸຈ຺ຉາ. ທິຏ຺ຐິກາຣຓານິ ຫິ ຂນ຺ຘາທີນິ ທິຏ຺ຐິສມຸຄ຺ຆາເຕນ ຕາສໍ ກາຣຓານິ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຕານິ ຈ ກາຣຓານິ ສມຸຄ຺ຆາຕິຕານິ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານານິ ສມ຺ມາ ຠຸສໍ ຫຎ຺ຎນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານສມຸຄ຺ຆາໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ອິທານິ ເອຕາສໍ ຉນ຺ນໍ ປຸຈ຺ຉານໍ ກາ ທິຏ຺ຐີຕິອາທີນິ ຉ ວິສ຺ສຊ຺ຊນານິ. ຕຕ຺ຖ ກາ ທິຏ຺ຐີຕິ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕພ຺ພປຸຈ຺ຉາ. ອຠິນິເວສປຣາມາໂສ ທິຏ຺ຐີຕິ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ. ສາ ປນ ອນິຈ຺ຈາທິເກ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ນິຈ຺ຈາທິວເສນ ອຠິນິວິສຕິ ປຕິຏ຺ຐຫຕິ ທຬ຺ຫໍ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ອຠິນິເວໂສ. ອນິຈ຺ຈາທິອາກາຣໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ນິຈ຺ຈນ຺ຕິອາທິວເສນ ວຕ຺ຕມາໂນ ປຣໂຕ ອາມສຕິ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ປຣາມາໂສ. ອຖ ວາ ນິຈ຺ຈນ຺ຕິອາທິກໍ ປຣໍ ອຸຕ຺ຕມໍ ສຈ຺ຈນ຺ຕິ ອາມສຕິ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ປຣາມາໂສ, ອຠິນິເວໂສ ຈ ໂສ ປຣາມາໂສ ຈາຕິ ອຠິນິເວສປຣາມາໂສ. ເອວໍປກາໂຣ ທິຏ຺ຐີຕິ ກິຈ຺ຈໂຕ ທິຏ຺ຐິສຠາວໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕິ. ຕີຓິ ສຕນ຺ຕິ ຕີຓິ ສຕານິ, ວຈນວິປລ຺ລາໂສ ກໂຕ. ກຕໂມ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານສມຸຄ຺ຆາໂຕຕິ ປຸຈ຺ຉໍ ອນຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາວ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ໂຄ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານສມຸຄ຺ຆາໂຕຕິ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ກຕໍ.

໑໒໓. ອິທານິ ກຖໍ ອຠິນິເວສປຣາມາໂສຕິອາທິ ວິຕ຺ຖາຣນິທ຺ເທໂສ. ຕຕ຺ຖ ຣູປນ຺ຕິ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ຣູປໍ ອຠິນິເວສປຣາມາໂສຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຣູປນ຺ຕິ ເຈຕ຺ຖ ຣູປຸປາທານກ຺ຂນ຺ໂຘ ກສິຓຣູປຎ຺ຈ. ‘‘ເອຕໍ ມມາ’’ຕິ ອຠິນິເວສປຣາມາໂສ ທິຏ຺ຐິ, ‘‘ເອໂສຫມສ຺ມີ’’ຕິ ອຠິນິເວສປຣາມາໂສ ທິຏ຺ຐິ, ‘‘ເອໂສ ເມ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ອຠິນິເວສປຣາມາໂສ ທິຏ຺ຐີຕິ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເອຕນ຺ຕິ ສາມຎ຺ຎວຈນໍ. ເຕເນວ ‘‘ເວທນໍ ເອຕໍ ມມ, ສງ຺ຂາເຣ ເອຕໍ ມມາ’’ຕິ ນປຸໍສກວຈນໍ ເອກວຈນຎ຺ຈ ກຕໍ. ເອໂສຕິ ປນ ວຕ຺ຕພ຺ພມເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ປຸລ຺ລິງ຺ເຄກວຈນໍ ກຕໍ. ເອຕໍ ມມາຕິ ຕຓ຺ຫາມຎ຺ຎນາມູລິກາ ທິຏ຺ຐິ. ເອໂສຫມສ຺ມີຕິ ມານມຎ຺ຎນາມູລິກາ ທິຏ຺ຐິ. ເອໂສ ເມ ອຕ຺ຕາຕິ ທິຏ຺ຐິມຎ຺ຎນາ ເອວ. ເກຈິ ປນ ‘‘ເອຕໍ ມມາຕິ ມມໍກາຣກປ຺ປນາ, ເອໂສຫມສ຺ມີຕິ ອຫໍກາຣກປ຺ປນາ, ເອໂສ ເມ ອຕ຺ຕາຕິ ອຫໍກາຣມມໍກາຣກປ຺ປິໂຕ ອຕ຺ຕາຠິນິເວໂສຕິ ຈ, ຕຖາ ຍຖາກ຺ກເມເນວ ຕຓ຺ຫາມູລນິເວໂສ ມານປຄ຺ຄາໂຫ, ຕຓ຺ຫາມູລນິວິຏ຺ໂຐ ມານປຄ຺ຄຫິໂຕ, ອຕ຺ຕາຠິນິເວໂສຕິ ຈ, ສງ຺ຂາຣານໍ ທຸກ຺ຂລກ຺ຂຓາທສ຺ສນໍ, ສງ຺ຂາຣານໍ ອນິຈ຺ຈລກ຺ຂຓາທສ຺ສນໍ, ສງ຺ຂາຣານໍ ຕິລກ຺ຂຓາທສ຺ສນເຫຕຸໂກ ອຕ຺ຕາຠິນິເວໂສຕິ ຈ, ທຸກ຺ເຂ ອສຸເຠ ຈ ສຸຂໍ ສຸຠນ຺ຕິ ວິປລ຺ລາສຄຕສ຺ສ, ອນິຈ຺ເຈ ນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ວິປລ຺ລາສຄຕສ຺ສ, ຈຕຸພ຺ພິຘວິປລ຺ລາສຄຕສ຺ສ ຈ ອຕ຺ຕາຠິນິເວໂສຕິ ຈ, ປຸພ຺ເພນິວາສຎາຓສ຺ສ ອາກາຣກປ຺ປນາ, ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓສ຺ສ ອນາຄຕປຏິລາຠກປ຺ປນາ, ປຸພ຺ພນ຺ຕາປຣນ຺ຕອິທປ຺ປຈ຺ຈຍຕາປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ຘມ຺ເມສຸ ກປ຺ປນິສ຺ສິຕສ຺ສ ອຕ຺ຕາຠິນິເວໂສຕິ ຈ, ນນ຺ທິຍາ ອຕີຕມນ຺ວາຄເມຕິ, ນນ຺ທິຍາ ອນາຄຕໍ ປຏິກງ຺ຂຕິ, ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ຘມ຺ເມສຸ ສໍຫີຣຕິ ອຕ຺ຕາຠິນິເວໂສຕິ ຈ, ປຸພ຺ພນ຺ເຕ ອຎ຺ຎາຓເຫຕຸກາ ທິຏ຺ຐິ, ອປຣນ຺ເຕ ອຎ຺ຎາຓເຫຕຸກາ ທິຏ຺ຐິ, ປຸພ຺ພນ຺ຕາປຣນ຺ເຕ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍຕາປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ຘມ຺ເມສຸ ອຎ຺ຎາຓເຫຕຸໂກ ອຕ຺ຕາຠິນິເວໂສ’’ຕິ ຈ ເອເຕສໍ ຕິຓ຺ຓໍ ວຈນານໍ ອຕ຺ຖໍ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ.

ທິຏ຺ຐິໂຍ ປເນຕ຺ຖ ປຐມໍ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘວຕ຺ຖຸກາ. ຕໂຕ ຉອຊ຺ຌຕ຺ຕິກພາຫິຣາຍຕນວິຎ຺ຎາຓ- ກາຍສມ຺ຜສ຺ສກາຍເວທນາກາຍສຎ຺ຎາກາຍເຈຕນາກາຍຕຓ຺ຫາກາຍວິຕກ຺ກວິຈາຣຘາຕຸທສກສິຓ- ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາຣວຕ຺ຖຸກາ ທິຏ຺ຐິໂຍ ວຸຕ຺ຕາ. ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາເຣສຸ ຈ ຍຕ຺ຖ ວິສຸໍ ອຠິນິເວໂສ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ຕຕ຺ຖ ສກລສຣີຣາຠິນິເວສວເສເນວ ວິສຸໍ ອຠິນິເວໂສ ວິຍ ກໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕໂຕ ທ຺ວາທສາຍຕນອຏ຺ຐາຣສຘາຕຸເອກູນວີສຕິອິນ຺ທ຺ຣິຍວເສນ ໂຍຊນາ ກຕາ. ຕີຓິ ເອກນ຺ຕໂລກຸຕ຺ຕຣິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ນ ໂຍຊິຕານິ. ນ ຫິ ໂລກຸຕ຺ຕຣວຕ຺ຖຸກາ ທິຏ຺ຐິໂຍ ໂຫນ຺ຕິ. ສພ຺ພຕ຺ຖາປິ ຈ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣມິສ຺ເສສຸ ຘມ຺ເມສຸ ໂລກຸຕ຺ຕເຣ ຐເປຕ຺ວາ ໂລກິຍາ ເອວ ຄເຫຕພ຺ພາ. ອນິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ຘຣູປຎ຺ຈ ນ ຄເຫຕພ຺ພເມວ. ຕໂຕ ເຕຘາຕຸກວເສນ ນວວິຘຠວວເສນ ຌານພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣສມາປຕ຺ຕິວເສນ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທງ຺ຄວເສນ ຈ ໂຍຊນາ ກຕາ. ຊາຕິຊຣາມຣຓານໍ ວິສຸໍ ຄຫເຓ ປຣິຫາໂຣ ວຸຕ຺ຕນໂຍ ເອວ. ສພ຺ພານິ ເຈຕານິ ຣູປາທິການິ ຊຣາມຣຓນ຺ຕານິ ອຏ຺ຐນວຸຕິສຕໍ ປທານິ ຠວນ຺ຕິ.

໑໒໔. ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐາເນສຸ ຂນ຺ຘາປິ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ວີສຕິວຕ຺ຖຸກາຍປິ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິຍາ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຂນ຺ຘານໍເຍວ ວຕ຺ຖຸຕ຺ຕາ ‘‘ເຍ ຫິ ເກຈິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມຓາ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ວາ ອຕ຺ຕານໍ ສມນຸປສ຺ສມານາ ສມນຸປສ຺ສນ຺ຕິ, ສພ຺ເພ ເຕ ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ເຘສຸເຍວ ສມນຸປສ຺ສນ຺ຕິ, ເອເຕສໍ ວາ ອຎ຺ຎຕຣ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໔໗) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ ທິຏ຺ຐີນໍ ກາຣຓໍ. ອວິຊ຺ຊາປິ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອວິຊ຺ຊາຍ ອນ຺ຘີກຕານໍ ທິຏ຺ຐິອຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ‘‘ຍາຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ທິຏ຺ຐິ ‘ອສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘສຸ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ’ຕິ, ອຍໍ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ທິຏ຺ຐິ ກິໍ ປຏິຈ຺ຈ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ? ມຫຕີ ໂຂ ເອສາ, ກຈ຺ຈານ, ຘາຕຸ, ຍທິທໍ ອວິຊ຺ຊາຘາຕຸ. ຫີນໍ, ກຈ຺ຈານ, ຘາຕຸໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຫີນາ ສຎ຺ຎາ ຫີນາ ທິຏ຺ຐີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໙໗) ວຈນໂຕ ຈ ອວິຊ຺ຊາ ທິຏ຺ຐີນໍ ກາຣຓໍ. ຜສ຺ໂສປິ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ເຕນ ຜສ຺ເສນ ຜຸຏ຺ຐສ຺ສ ທິຏ຺ຐິອຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ‘‘ເຍ ເຕ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ປຸພ຺ພນ຺ຕກປ຺ປິກາ ປຸພ຺ພນ຺ຕານຸທິຏ຺ຐິໂນ ປຸພ຺ພນ຺ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ອເນກວິຫິຕານິ ອຘິວຸຕ຺ຕິປທານິ ອຠິວທນ຺ຕິ, ຕທປິ ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໒໓) ວຈນໂຕ ຈ ຜສ຺ໂສ ທິຏ຺ຐີນໍ ກາຣຓໍ. ສຎ຺ຎາປິ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອາກາຣມຕ຺ຕຄ຺ຄຫເຓນ ອຍາຖາວສຠາວຄາຫເຫຕຸຕ຺ຕາ ສຎ຺ຎາຍ –

‘‘ຍານິ ຈ ຕີຓິ ຍານິ ຈ ສຏ຺ຐິ, ສມຓປ຺ປວາທສິຕານິ ຠູຣິປຎ຺ຎ;

ສຎ຺ຎກ຺ຂຣສຎ຺ຎນິສ຺ສິຕານິ, ໂອສຣຓານິ ວິເນຍ຺ຍ ໂອຆຕມຄາ’’ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໕໔໓) –

ວຈນໂຕ ‘‘ສຎ຺ຎານິທານາ ຫິ ປປຎ຺ຈສງ຺ຂາ’’ຕິ (ສຸ. ນິ. ໘໘໐; ມຫານິ. ໑໐໙) ວຈນໂຕ ຈ ສຎ຺ຎາ ທິຏ຺ຐີນໍ ກາຣຓໍ. ວິຕກ຺ໂກປິ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອາກາຣປຣິວິຕກ຺ເກນ ທິຏ຺ຐິອຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ –

‘‘ນເຫວ ສຈ຺ຈານິ ພຫູນິ ນານາ, ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສຎ຺ຎາຍ ນິຈ຺ຈານິ ໂລເກ;

ຕກ຺ກຎ຺ຈ ທິຏ຺ຐີສຸ ປກປ຺ປຍິຕ຺ວາ, ສຈ຺ຈໍ ມຸສາຕິ ທ຺ວຍຘມ຺ມມາຫູ’’ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໘໙໒) –

ວຈນໂຕ ຈ ວິຕກ຺ໂກ ທິຏ຺ຐີນໍ ກາຣຓໍ. ອໂຍນິໂສມນສິກາໂຣປິ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອໂຍນິໂສ ມນສິກາຣສ຺ສ ອກຸສລານໍ ອສາຘາຣຓເຫຕຸຕ຺ຕາ ‘‘ຕສ຺ເສວໍ ອໂຍນິໂສ ມນສິກໂຣໂຕ ຉນ຺ນໍ ທິຏ຺ຐີນໍ ອຎ຺ຎຕຣາ ທິຏ຺ຐິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໙) ວຈນໂຕ ຈ ອໂຍນິໂສ ມນສິກາໂຣ ທິຏ຺ຐີນໍ ກາຣຓໍ. ປາປມິຕ຺ໂຕປິ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ປາປມິຕ຺ຕສ຺ສ ທິຏ຺ຐານຸຄຕິອາປຊ຺ຊເນນ ທິຏ຺ຐິອຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ‘‘ພາຫິຣໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອງ຺ຄນ຺ຕິ ກຣິຕ຺ວາ ນ ອຎ຺ຎໍ ເອກງ຺ຄມ຺ປິ ສມນຸປສ຺ສາມິ, ຍໍ ເອວໍ ມຫໂຕ ອນຕ຺ຖາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ. ຍຖຍິທໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ປາປມິຕ຺ຕຕາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໑໑໐) ວຈນໂຕ ຈ ປາປມິຕ຺ໂຕ ທິຏ຺ຐີນໍ ກາຣຓໍ. ປຣໂຕປິ ໂຆໂສ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ທຸຣກ຺ຂາຕຘມ຺ມສ຺ສວເນນ ທິຏ຺ຐິອຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ‘‘ທ຺ເວເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ເຫຕູ ທ຺ເວ ປຈ຺ຈຍາ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຍາ ອຸປ຺ປາທາຍ ປຣໂຕ ຈ ໂຆໂສ ອໂຍນິໂສ ຈ ມນສິກາໂຣ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໒.໑໒໖) ວຈນໂຕ ຈ ປຣໂຕ ໂຆໂສ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກໂຕ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິປຏິສຎ຺ຎຸຕ຺ຕກຖາ ທິຏ຺ຐີນໍ ກາຣຓໍ.

ອິທານິ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ວິວຣນ຺ໂຕ ຂນ຺ຘາ ເຫຕຸ ຂນ຺ຘາ ປຈ຺ຈໂຍຕິອາທິມາຫ. ຂນ຺ຘາ ເອວ ທິຏ຺ຐີນໍ ອຸປາທາຍ, ຊນກເຫຕຸ ເຈວ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກປຈ຺ຈໂຍ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມຸຏ຺ຐານຏ຺ເຐນາຕິ ສມຸຏ຺ຐຫນ຺ຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ສມຸຏ຺ຐານໍ, ກາຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ສມຸຏ຺ຐານຏ຺ເຐນ, ທິຏ຺ຐິກາຣຓຠາເວນາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໒໕. ອິທານິ ກິຈ຺ຈເຠເທນ ທິຏ຺ຐິເຠທໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ກຕມານິ ອຏ຺ຐາຣສ ທິຏ຺ຐິປຣິຍຸຏ຺ຐານານີຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຍາ ທິຏ຺ຐີຕິ ອິທານິ ວຸຈ຺ຈມານານໍ ອຏ຺ຐາຣສນ຺ນໍ ປທານໍ ສາຘາຣຓໍ ມູລປທໍ. ຍາ ທິຏ຺ຐິ, ຕເທວ ທິຏ຺ຐິຄຕໍ, ຍາ ທິຏ຺ຐິ, ຕເທວ ທິຏ຺ຐິຄຫນນ຺ຕິ ສພ຺ເພຫິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ກາຕພ຺ໂພ. ອຍາຖາວທສ຺ສນຏ຺ເຐນ ທິຏ຺ຐິ, ຕເທວ ທິຏ຺ຐີສຸ ຄຕໍ ທສ຺ສນໍ ທ຺ວາສຏ຺ຐິທິຏ຺ຐິອນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາຕິ ທິຏ຺ຐິຄຕໍ. ເຫຏ຺ຐາປິສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ. ທ຺ວິນ຺ນໍ ອນ຺ຕານໍ ເອກນ຺ຕຄຕຕ຺ຕາປິ ທິຏ຺ຐິຄຕໍ. ສາ ເອວ ທິຏ຺ຐິ ທຸຣຕິກ຺ກມນຏ຺ເຐນ ທິຏ຺ຐິຄຫນໍ ຕິຓຄຫນວນຄຫນປພ຺ພຕຄຫນານິ ວິຍ. ສາສງ຺ກສປ຺ປຏິຠຍຏ຺ເຐນ ທິຏ຺ຐິກນ຺ຕາຣໍ ໂຈຣກນ຺ຕາຣວາຬກນ຺ຕາຣນິຣຸທກກນ຺ຕາຣທຸພ຺ຠິກ຺ຂກນ຺ຕາຣາ ວິຍ. ຘມ຺ມສງ຺ຄຓິຍໍ ‘‘ທິຏ຺ຐິກນ຺ຕາໂຣ’’ຕິ ສກລິງ຺ເຄເນວ ອາຄຕໍ. ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ວິນິວິຊ຺ຌນຏ຺ເຐນ ປຏິໂລມຏ຺ເຐນ ຈ ທິຏ຺ຐິວິສູກໍ. ມິຈ຺ຉາທສ຺ສນຎ຺ຫິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ສມ຺ມາທສ຺ສນໍ ວິນິວິຊ຺ຌຕິ ເຈວ ວິໂລເມຕິ ຈ. ຘມ຺ມສງ຺ຄຓິຍໍ (ຘ. ສ. ໓໙໒, ໑໑໐໕) ‘‘ທິຏ຺ຐິວິສູກາຍິກ’’ນ຺ຕິ ອາຄຕໍ. ກທາຈິ ສສ຺ສຕສ຺ສ, ກທາຈິ ອຸຈ຺ເຉທສ຺ສ ຄຫຓໂຕ ທິຏ຺ຐິຍາ ວິຣູປໍ ຜນ຺ທິຕນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐິວິປ຺ຜນ຺ທິຕໍ. ທິຏ຺ຐິຄຕິໂກ ຫິ ເອກສ຺ມິໍ ປຕິຏ຺ຐາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ກທາຈິ ສສ຺ສຕໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ, ກທາຈິ ອຸຈ຺ເຉທໍ. ທິຏ຺ຐິເຍວ ອນຕ຺ເຖ ສໍໂຍເຊຕີຕິ ທິຏ຺ຐິສຎ຺ໂຎຊນໍ. ທິຏ຺ຐິເຍວ ອນ຺ໂຕຕຸທນຏ຺ເຐນ ທຸນ຺ນີຫຣຓີຍຏ຺ເຐນ ຈ ສລ຺ລນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐິສລ຺ລໍ. ທິຏ຺ຐິເຍວ ປີຬາກຣຓຏ຺ເຐນ ສມ຺ພາໂຘຕິ ທິຏ຺ຐິສມ຺ພາໂຘ. ທິຏ຺ຐິເຍວ ໂມກ຺ຂາວຣຓຏ຺ເຐນ ປລິໂພໂຘຕິ ທິຏ຺ຐິປລິໂພໂຘ. ທິຏ຺ຐິເຍວ ທຸມ຺ໂມຈນີຍຏ຺ເຐນ ພນ຺ຘນນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐິພນ຺ຘນໍ. ທິຏ຺ຐິເຍວ ທຸຣຸຕ຺ຕຣຏ຺ເຐນ ປປາໂຕຕິ ທິຏ຺ຐິປປາໂຕ. ທິຏ຺ຐິເຍວ ຖາມຄຕຏ຺ເຐນ ອນຸສໂຍຕິ ທິຏ຺ຐານຸສໂຍ. ທິຏ຺ຐິເຍວ ອຕ຺ຕານໍ ສນ຺ຕາເປຕີຕິ ທິຏ຺ຐິສນ຺ຕາໂປ. ທິຏ຺ຐິເຍວ ອຕ຺ຕານໍ ອນຸທຫຕີຕິ ທິຏ຺ຐິປຣິຬາໂຫ. ທິຏ຺ຐິເຍວ ກິເລສກາຍໍ ຄນ຺ເຖຕີຕິ ທິຏ຺ຐິຄນ຺ໂຖ. ທິຏ຺ຐິເຍວ ຠຸສໍ ອາທິຍຕີຕິ ທິຏ຺ຐຸປາທານໍ. ທິຏ຺ຐິເຍວ ‘‘ສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິອາທິວເສນ ອຠິນິວິສຕີຕິ ທິຏ຺ຐາຠິນິເວໂສ. ທິຏ຺ຐິເຍວ ອິທໍ ປຣນ຺ຕິ ອາມສຕິ, ປຣໂຕ ວາ ອາມສຕີຕິ ທິຏ຺ຐິປຣາມາໂສ.

໑໒໖. ອິທານິ ຣາສິວເສນ ໂສຬສ ທິຏ຺ຐິໂຍ ອຸທ຺ທິສນ຺ໂຕ ກຕມາ ໂສຬສ ທິຏ຺ຐິໂຍຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສຸຂໂສມນສ຺ສສງ຺ຂາເຕ ອສ຺ສາເທ ທິຏ຺ຐິ ອສ຺ສາທທິຏ຺ຐິ. ອຕ຺ຕານໍ ອນຸຄຕາ ທິຏ຺ຐິ ອຕ຺ຕານຸທິຏ຺ຐິ. ນຕ຺ຖີຕິ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິປຣີຕາ ທິຏ຺ຐິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ. ສຕິ ກາເຍ ທິຏ຺ຐິ, ສນ຺ຕີ ວາ ກາເຍ ທິຏ຺ຐິ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິ. ກາໂຍຕິ ເຈຕ຺ຖ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ, ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກສງ຺ຂາໂຕ ສກ຺ກາໂຍ ວຕ຺ຖຸ ປຕິຏ຺ຐາ ເອຕິສ຺ສາຕິ ສກ຺ກາຍວຕ຺ຖຸກາ. ສສ຺ສຕນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕາ ທິຏ຺ຐິ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິ. ອຸຈ຺ເຉໂທຕິ ປວຕ຺ຕາ ທິຏ຺ຐິ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິ. ສສ຺ສຕາທິອນ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ອນ຺ຕຄ຺ຄາຫິກາ, ອນ຺ຕຄ຺ຄາໂຫ ວາ ອສ຺ສາ ອຕ຺ຖີຕິ ອນ຺ຕຄ຺ຄາຫິກາ. ອຕີຕສງ຺ຂາຕໍ ປຸພ຺ພນ຺ຕໍ ອນຸຄຕາ ທິຏ຺ຐິ ປຸພ຺ພນ຺ຕານຸທິຏ຺ຐິ. ອນາຄຕສງ຺ຂາຕໍ ອປຣນ຺ຕໍ ອນຸຄຕາ ທິຏ຺ຐິ ອປຣນ຺ຕານຸທິຏ຺ຐິ. ອນຕ຺ເຖ ສໍໂຍເຊຕີຕິ ສຎ຺ໂຎຊນິກາ. ອຫງ຺ກາຣວເສນ ອຫນ຺ຕິ ອຸປ຺ປນ຺ເນນ ມາເນນ ທິຏ຺ຐິຍາ ມູລຠູເຕນ ວິນິພນ຺ຘາ ຆຏິຕາ ອຸປ຺ປາທິຕາ ທິຏ຺ຐິ ອຫນ຺ຕິ ມານວິນິພນ຺ຘາ ທິຏ຺ຐິ. ຕຖາ ມມງ຺ກາຣວເສນ ມມນ຺ຕິ ອຸປ຺ປນ຺ເນນ ມາເນນ ວິນິພນ຺ຘາ ທິຏ຺ຐິ ມມນ຺ຕິ ມານວິນິພນ຺ຘາ ທິຏ຺ຐິ. ອຕ຺ຕໂນ ວທນໍ ກຖນໍ ອຕ຺ຕວາໂທ, ເຕນ ປຏິສຎ຺ຎຸຕ຺ຕາ ພທ຺ຘາ ທິຏ຺ຐິ ອຕ຺ຕວາທປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາ ທິຏ຺ຐິ. ອຕ຺ຕານໍ ໂລໂກຕິ ວທນໍ ກຖນໍ ໂລກວາໂທ, ເຕນ ປຏິສຎ຺ຎຸຕ຺ຕາ ທິຏ຺ຐິ ໂລກວາທປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາ ທິຏ຺ຐິ. ຠໂວ ວຸຈ຺ຈຕິ ສສ຺ສຕໍ, ສສ຺ສຕວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນທິຏ຺ຐິ ຠວທິຏ຺ຐິ. ວິຠໂວ ວຸຈ຺ຈຕິ ອຸຈ຺ເຉໂທ, ອຸຈ຺ເຉທວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນທິຏ຺ຐິ ວິຠວທິຏ຺ຐິ.

໑໒໗-໑໒໘. ອິທານິ ຕີຓິ ສຕໍ ທິຏ຺ຐາຠິນິເວເສ ນິທ຺ທິສິຕຸກາໂມ ກຕເມ ຕີຓິ ສຕໍ ທິຏ຺ຐາຠິນິເວສາຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ເຕ ອວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາວ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ອຠິນິເວສວິສ຺ສຊ຺ຊເນເນວ ເຕ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕຸກາໂມ ອສ຺ສາທທິຏ຺ຐິຍາ, ກຕິຫາກາເຣຫິ ອຠິນິເວໂສ ໂຫຕີຕິອາທິນາ ນເຍນ ໂສຬສນ຺ນໍ ທິຏ຺ຐີນໍ ອຠິນິເວສາກາຣຄຓນໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປຸນ ອສ຺ສາທທິຏ຺ຐິຍາ ປຎ຺ຈຕິໍສາຍ ອາກາເຣຫິ ອຠິນິເວໂສ ໂຫຕີຕິ ຕາສໍ ໂສຬສນ຺ນໍ ທິຏ຺ຐີນໍ ອຠິນິເວສາກາຣຄຓນໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ປຸນ ຕານິ ຄຓນານິ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ອສ຺ສາທທິຏ຺ຐິຍາ ກຕເມຫິ ປຎ຺ຈຕິໍສາຍ ອາກາເຣຫິ ອຠິນິເວໂສ ໂຫຕີຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຣູປໍ ປຏິຈ຺ຈາຕິ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘໍ ປຏິຈ຺ຈ. ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ສຸຂໍ ໂສມນສ຺ສນ຺ຕິ ‘‘ອຍໍ ເມ ກາໂຍ ອີທິໂສ’’ຕິ ຣູປສມ຺ປທໍ ນິສ຺ສາຍ ເຄຫສິຕໍ ຣາຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ສຸຂໍ ໂສມນສ຺ສໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ເຕນຏ຺ເຐນ ສຸຂຎ຺ຈ ໂສມນສ຺ສຎ຺ຈ. ຕໍເຍວ ຣູປສ຺ສ ອສ຺ສາໂທຕິ ຣູປນິສ຺ສໂຍ ອສ຺ສາໂທ. ຕຎ຺ຫິ ສຸຂໍ ຕຓ຺ຫາວເສນ ອສ຺ສາທີຍຕິ ອຸປຠຸຎ຺ຊີຍຕີຕິ ອສ຺ສາໂທ. ອຠິນິເວສປຣາມາໂສ ທິຏ຺ຐີຕິ ໂສ ອສ຺ສາໂທ ສສ຺ສໂຕຕິ ວາ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊິສ຺ສຕີຕິ ວາ ສສ຺ສຕໍ ວາ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊມານໍ ວາ ອຕ຺ຕານໍ ສຸຂິຕໍ ກໂຣຕີຕິ ວາ ອຠິນິເວສປຣາມາໂສ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ຍາ ຈ ທິຏ຺ຐິ ໂຍ ຈ ອສ຺ສາໂທຕິ ອສ຺ສາທສ຺ສ ທິຏ຺ຐິຠາວາຠາເວປິ ອສ຺ສາທໍ ວິນາ ສາ ທິຏ຺ຐິ ນ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ອຸຠຍມ຺ປິ ສມຸຈ຺ຈິຕໍ. ອສ຺ສາທທິຏ຺ຐີຕິ ອສ຺ສາເທ ປວຕ຺ຕາ ທິຏ຺ຐີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອິທານິ ນານາສຸຕ຺ເຕຫິ ສໍສນ຺ເທຕ຺ວາ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໍ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກຎ຺ຈ ຄຣຫິຕຸກາໂມ ອສ຺ສາທທິຏ຺ຐິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐີຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ທິຏ຺ຐິວິປຕ຺ຕີຕິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິວິນາສກມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິສງ຺ຂາຕທິຏ຺ຐິຍາ ວິປຕ຺ຕິ. ທິຏ຺ຐິວິປນ຺ໂນຕິ ວິປນ຺ນາ ວິນຏ຺ຐາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ອສ຺ສາຕິ ທິຏ຺ຐິວິປນ຺ໂນ, ວິປນ຺ນທິຏ຺ຐີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຍາ ວາ ວິປນ຺ໂນ ວິນຏ຺ໂຐຕິ ທິຏ຺ຐິວິປນ຺ໂນ. ນ ເສວິຕພ຺ໂພ ອຸປສງ຺ກມເນນ. ນ ຠຊິຕພ຺ໂພ ຈິຕ຺ເຕນ. ນ ປຍິຣຸປາສິຕພ຺ໂພ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ນິສີທເນນ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕູຕິ ‘‘ຕໍ ເສວນາທິກໍ ເກນ ກາຣເຓນ ນ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ກາຣຓປຸຈ຺ຉາ. ທິຏ຺ຐິ ຫິສ຺ສ ປາປິກາຕິ ກາຣຓວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ. ຍສ຺ມາ ອສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ທິຏ຺ຐິ ປາປິກາ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ເສວນາທິກໍ ນ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທິຏ຺ຐິຍາ ຣາໂຄຕິ ‘‘ສຸນ຺ທຣາ ເມ ທິຏ຺ຐີ’’ຕິ ທິຏ຺ຐິໍ ອາຣພ຺ຠ ທິຏ຺ຐິຍາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນຣາໂຄ. ທິຏ຺ຐິຣາຄຣຕ຺ໂຕຕິ ເຕນ ທິຏ຺ຐິຣາເຄນ ຣງ຺ເຄນ ຣຕ຺ຕໍ ວຕ຺ຖໍ ວິຍ ຣຕ຺ໂຕ. ນ ມຫປ຺ຜລນ຺ຕິ ວິປາກຜເລນ. ນ ມຫານິສໍສນ຺ຕິ ນິສ຺ສນ຺ທຜເລນ.

ປຸຣິສປຸຄ຺ຄລສ຺ສາຕິ ປຸຣິສສງ຺ຂາຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ. ໂລກິຍໂວຫາເຣນ ຫິ ປຸຣິ ວຸຈ຺ຈຕິ ສຣີຣໍ, ຕສ຺ມິໍ ປຸຣິສ຺ມິໍ ເສຕິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ປຸຣິໂສ, ປຸໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ນິຣໂຍ, ຕໍ ປຸໍ ຄລຕິ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ປຸຄ຺ຄໂລ. ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຫິ ສຕ຺ຕາ ສຸຄຕິໂຕ ຈຸຕາ ທຸຄ຺ຄຕິຍໍເຍວ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕູຕິ ຕໍ ນ ມຫປ຺ຜລຕ຺ຕໍ ເກນ ກາຣເຓນ ໂຫຕິ. ທິຏ຺ຐິ ຫິສ຺ສ ປາປິກາຕິ ຍສ຺ມາ ອສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ທິຏ຺ຐິ ປາປິກາ, ຕສ຺ມາ ນ ມຫປ຺ຜລໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທ຺ເວວ ຄຕິໂຍຕິ ປຎ຺ຈສຸ ຄຕີສຸ ທ຺ເວວ ຄຕິໂຍ. ວິປຊ຺ຊມານາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ນິຣໂຍ. ສມ຺ປຊ຺ຊມານາຍ ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິ. ຍຎ຺ເຈວ ກາຍກມ຺ມນ຺ຕິ ສກລິງ຺ຄຘາຣຓປຏິປທານຸໂຍຄອຠິວາທນປຈ຺ຈຸຏ຺ຐານອຎ຺ຊລິກມ຺ມາທິ ກາຍກມ຺ມໍ. ຍຎ຺ຈ ວຈີກມ຺ມນ຺ຕິ ສກສມຍປຣິຍາປຸຓນສຊ຺ຌາຍນເທສນາສມາທປນາທິ ວຈີກມ຺ມໍ. ຍຎ຺ຈ ມໂນກມ຺ມນ຺ຕິ ອິຘໂລກຈິນ຺ຕາປຏິສໍຍຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ປຣໂລກຈິນ຺ຕາປຏິສໍຍຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ກຕາກຕຈິນ຺ຕາປຏິສໍຍຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ມໂນກມ຺ມໍ. ຕິຓກຏ຺ຐຘຎ຺ຎພີເຊສຸ ສຕ຺ຕທິຏ຺ຐິສ຺ສ ທານານຸປ຺ປທານປຏິຄ຺ຄຫຓປຣິໂຠເຄສຸ ຈ ກາຍວຈີມໂນກມ຺ມານິ. ຍຖາທິຏ຺ຐີຕິ ຍາ ອຍໍ ທິຏ຺ຐິ, ຕສ຺ສານຸຣູປໍ. ສມຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ. ສມາທິນ຺ນນ຺ຕິ ຄຫິຕໍ.

ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ – ຕເທຕໍ ຍຖາທິຏ຺ຐິຍໍ ຐິຕກາຍກມ຺ມໍ, ທິຏ຺ຐິສຫຊາຕກາຍກມ຺ມໍ, ທິຏ຺ຐານຸໂລມິກກາຍກມ຺ມນ຺ຕິ ຕິວິຘໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ປາຓໍ ຫນໂຕ ອທິນ຺ນໍ ອາທິຍໂຕ ມິຈ຺ຉາຈຣໂຕ ນຕ຺ຖິ ຕໂຕນິທານໍ ປາປໍ, ນຕ຺ຖິ ປາປສ຺ສ ອາຄໂມ’’ຕິ ຍໍ ເອວໍ ທິຏ຺ຐິກສ຺ສ ສໂຕ ປາຓາຕິປາຕອທິນ຺ນາທານມິຈ຺ຉາຈາຣສງ຺ຂາຕໍ ກາຍກມ຺ມໍ, ອິທໍ ຍຖາທິຏ຺ຐິຍໍ ຐິຕກາຍກມ຺ມໍ ນາມ. ‘‘ປາຓໍ ຫນໂຕ ອທິນ຺ນໍ ອາທິຍໂຕ ມິຈ຺ຉາຈຣໂຕ ນຕ຺ຖິ ຕໂຕນິທານໍ ປາປໍ, ນຕ຺ຖິ ປາປສ຺ສ ອາຄໂມ’’ຕິ ຍໍ ອິມາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ອິມິນາ ທສ຺ສເນນ ສຫຊາຕໍ ກາຍກມ຺ມໍ, ອິທໍ ທິຏ຺ຐິສຫຊາຕກາຍກມ຺ມໍ ນາມ. ຕເທວ ປນ ສມຕ຺ຕໍ ສມາທິນ຺ນໍ ຄຫິຕໍ ປຣາມຏ຺ຐໍ ທິຏ຺ຐານຸໂລມິກກາຍກມ຺ມໍ ນາມ. ວຈີກມ຺ມມໂນກມ຺ເມສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເອຕ຺ຖ ປນ ມຸສາ ຠຓໂຕ ປິສຸຓໍ ຠຓໂຕ ຜຣຸສໍ ຠຓໂຕ ສມ຺ຜໍ ປລປໂຕ ອຠິຊ຺ຌາລຸໂນ ພ຺ຍາປນ຺ນຈິຕ຺ຕສ຺ສ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກສ຺ສ ສໂຕ ນຕ຺ຖິ ຕໂຕນິທານໍ ປາປໍ, ນຕ຺ຖິ ປາປສ຺ສ ອາຄໂມຕິ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ. ລິງ຺ຄຘາຣຓາທິປຣິຍາປຸຓນາທິໂລກຈິນ຺ຕາທິວເສນ ວຸຕ຺ຕນໂຍ ເຈຕ຺ຖ ສຸນ຺ທໂຣ.

ເຈຕນາທີສຸ ທິຏ຺ຐິສຫຊາຕາ ເຈຕນາ ເຈຕນາ ນາມ. ທິຏ຺ຐິສຫຊາຕາ ປຕ຺ຖນາ ປຕ຺ຖນາ ນາມ. ເຈຕນາປຕ຺ຖນານໍ ວເສນ ຈິຕ຺ຕຏ຺ຐປນາ ປຓິຘິ ນາມ. ເຕຫິ ປນ ເຈຕນາທີຫິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຜສ຺ສາທໂຍ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘປຣິຍາປນ຺ນາ ຘມ຺ມາ ສງ຺ຂາຣາ ນາມ. ອນິຏ຺ຐາຍາຕິອາທີຫິ ທຸກ຺ຂເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ທຸກ຺ຂຎ຺ຫິ ສຸຂກາເມຫິ ສຕ຺ເຕຫິ ນ ເອສິຕຕ຺ຕາ ອນິຏ຺ຐໍ. ອປ຺ປິຍຕ຺ຕາ ອກນ຺ຕໍ. ມນສ຺ສ ອວຑ຺ຒນໂຕ, ມນສິ ອວິສປ຺ປນໂຕ ຈ ອມນາປໍ. ອາຍຕິໍ ອຠທ຺ທຕາຍ ອຫິຕໍ. ປີຬນໂຕ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕູຕິ ຕໍ ເອວໍ ສໍວຕ຺ຕນໍ ເກນ ກາຣເຓນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທານິສ຺ສ ກາຣຓໍ ທິຏ຺ຐິ ຫິສ຺ສ ປາປິກາຕິ. ຍສ຺ມາ ຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ທິຏ຺ຐິ ປາປິກາ ລາມກາ, ຕສ຺ມາ ເອວໍ ສໍວຕ຺ຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອລ຺ລາຍ ປຖວິຍາ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຸທເກນ ຕິນ຺ຕາຍ ຠູມິຍາ ໂຣປິຕໍ. ປຖວີຣສໍ ອາໂປຣສນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ປຖວິຍາ ຈ ສມ຺ປທໍ ອາປສ຺ສ ຈ ສມ຺ປທໍ. ພີຊນິກ຺ຂິຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ຫິ ນ ສພ຺ພາ ປຖວີ ນ ສພ຺ໂພ ອາໂປ ຈ ພີຊໍ ຜລໍ ຄຓ຺ຫາເປຕິ. ໂຍ ປນ ເຕສໍ ປເທໂສ ພີຊໍ ຜຸສຕິ, ໂສເຍວ ພີຊໍ ຜລໍ ຄຓ຺ຫາເປຕິ. ຕສ຺ມາ ພີຊໂປສນາຍ ປຈ຺ຈຍຠູໂຕເຍວ ໂສ ປເທໂສ ປຖວີຣໂສ ອາໂປຣໂສຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຣສສທ຺ທສ຺ສ ຫິ ສມ຺ປຕ຺ຕິ ຈ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາຫ ‘‘ກິຈ຺ຈສມ຺ປຕ຺ຕິອຕ຺ເຖນ ຣໂສ ນາມ ປວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. ໂລເກ ຈ ‘‘ສຸຣໂສ ຄນ຺ຘພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສຸສມ຺ປນ຺ໂນ ຄນ຺ຘພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ ຎາຍຕິ. ອຸປາທິຍຕີຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ. ໂຍ ຫິ ປເທໂສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ຕໍ ປຈ຺ຈຍໍ ລຠມານໍ ພີຊໍ ຕໍ ຄຓ຺ຫາຕິ ນາມ. ສພ຺ພໍ ຕນ຺ຕິ ສພ຺ພໍ ຕໍ ຣສຊາຕໍ. ຕິຕ຺ຕກຕ຺ຕາຍາຕິ ໂສ ປຖວີຣໂສ ອາໂປຣໂສ ຈ ອຕິຕ຺ຕໂກ ສມາໂນປິ ຕິຕ຺ຕກໍ ພີຊໍ ນິສ຺ສາຍ ນິມ຺ພຣຸກ຺ຂາທີນໍ ເຕສໍ ຜລານຎ຺ຈ ຕິຕ຺ຕກຠາວາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ. ກຏຸກຕ຺ຕາຍາຕິ ອິທໍ ປຸຣິມສ຺ເສວ ເວວຈນໍ.

‘‘ວຓ຺ຓຄນ຺ຘຣສູເປໂຕ, ອມ຺ໂພຍໍ ອຫຸວາ ປຸເຣ;

ຕເມວ ປູຊໍ ລຠມາໂນ, ເກນມ຺ໂພ ກຏຸກປ຺ຜໂລ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໒.໗໑) –

ອາຄຕຏ຺ຐາເນ ວິຍ ຫິ ອິຘາປິ ຕິຕ຺ຕກເມວ ອປ຺ປິຍຏ຺ເຐນ ກຏຸກນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອສາຕຕ຺ຕາຍາຕິ ອມຘຸຣຠາວາຍ. ອສາທຸຕ຺ຕາຍາຕິປິ ປາໂຐ, ອສາທຸຠາວາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສາທູຕິ ຫິ ມຘຸຣໍ. ພີຊໍ ຫິສ຺ສາຕິ ອສ຺ສ ນິມ຺ພາທິກສ຺ສ ພີຊໍ. ເອວເມວນ຺ຕິ ເອວໍ ເອວໍ. ຍສ຺ມາ ສຸຂາ ເວທນາ ປຣໂມ ອສ຺ສາໂທ, ຕສ຺ມາ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຍາ ທຸກ຺ຂເວທນາວເສນ ອາທີນໂວ ທສ຺ສິໂຕຕິ. ປຸນ ອຏ຺ຐາຣສເຠເທນ ທິຏ຺ຐິຍາ ອາທີນວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອສ຺ສາທທິຏ຺ຐິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐີຕິອາທິມາຫ. ຕໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖເມວ. ອິເມຫິ ອຏ຺ຐາຣສຫິ ອາກາເຣຫິ ປຣິຍຸຏ຺ຐິຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສຎ຺ໂຎໂຄຕິ ທິຏ຺ຐິຍາ ເອວ ສໍສາເຣ ພນ຺ຘນໍ ທສ຺ເສຕິ.

໑໒໙. ຍສ຺ມາ ປນ ທິຏ຺ຐິຠູຕານິປິ ສຎ຺ໂຎຊນານິ ອຕ຺ຖິ ອທິຏ຺ຐິຠູຕານິປິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ປເຠທໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອຕ຺ຖິ ສຎ຺ໂຎຊນານິ ເຈວາຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ກາມຣາຄສຎ຺ໂຎຊນສ຺ເສວ ອນຸນຍສຎ຺ໂຎຊນນ຺ຕິ ອາຄຕຏ຺ຐານມ຺ປິ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ອນຸນຍສຎ຺ໂຎຊນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາມຣາຄຠາວໍ ອປ຺ປຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕໍ ໂລຠໍ ສນ຺ຘາຍ ເອຕໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເສສຂນ຺ຘາຍຕນາທິມູລເກສຸປິ ວາເຣສຸ ອິມິນາວ ນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເວທນາປຣມຕ຺ຕາ ຈ ອສ຺ສາທສ຺ສ ເວທນາປຣິໂຍສານາ ເອວ ເທສນາ ກຕາ. ສຎ຺ຎາທໂຍ ນ ຄຫິຕາ. ອິເມຫິ ປຎ຺ຈຕິໍສາຍ ອາກາເຣຫີຕິ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາຍຕນາທີນິ ປຎ຺ຈ ຉກ຺ການິ ຈາຕິ ອິມານິ ປຎ຺ຈຕິໍສ ວຕ຺ຖູນິ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນອສ຺ສາທາຣມ຺ມຓວເສນ ປຎ຺ຈຕິໍສາຍ ອາກາເຣຫິ.

ອສ຺ສາທທິຏ຺ຐິນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ອຕ຺ຕານຸທິຏ຺ຐິນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໓໐. ອຕ຺ຕານຸທິຏ຺ຐິຍໍ ອສ຺ສຸຕວາ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນຕິ ອາຄມາຘິຄມາຠາວາ ເຎຍ຺ໂຍ ອສ຺ສຸຕວາ ອິຕິ. ຍສ຺ສ ຫິ ຂນ຺ຘຘາຕຸອາຍຕນສຈ຺ຈປຈ຺ຈຍາກາຣສຕິປຏ຺ຐານາທີສຸ ອຸຄ຺ຄຫປຣິປຸຈ຺ຉາວິນິຈ຺ຉຍວິຣຫິຕຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕານຸທິຏ຺ຐິປຏິເສຘກໂຣ ເນວ ອາຄໂມ, ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ອນຘິຄຕຕ຺ຕາ ນ ຈ ອຘິຄໂມ ອຕ຺ຖິ, ໂສ ອາຄມາຘິຄມານໍ ອຠາວາ ເຎຍ຺ໂຍ ອສ຺ສຸຕວາ ອິຕິ. ສຸຕນ຺ຕິ ຫິ ພຸທ຺ຘວຈນາຄໂມ ຈ ສຸຕຜລຕ຺ຕາ ເຫຕຸໂວຫາຣວເສນ ອຘິຄໂມ ຈ, ຕໍ ສຸຕໍ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ສຸຕວາ, ນ ສຸຕວາ ອສ຺ສຸຕວາ. ສ຺ວາຍໍ –

ປຸຖູນໍ ຊນນາທີຫິ, ກາຣເຓຫິ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ;

ປຸຖຸຊ຺ຊນນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ, ປຸຖຸວາຍໍ ຊໂນ ອິຕິ.

ໂສ ຫິ ປຸຖູນໍ ນານປ຺ປກາຣານໍ ກິເລສາທີນໍ ຊນນາທີຫິ ກາຣເຓຫິ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ. ຍຖາຫ – ‘‘ປຸຖຸ ກິເລເສ ຊເນນ຺ຕີຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ, ປຸຖຸ ອວິຫຕສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິກາຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ, ປຸຖຸ ສຕ຺ຖາຣານໍ ມຸຂຸລ຺ໂລກິກາຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ, ປຸຖຸ ສພ຺ພຄຕີຫິ ອວຸຏ຺ຐິຕາຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ, ປຸຖຸ ນານາຠິສງ຺ຂາເຣ ອຠິສງ຺ຂໂຣນ຺ຕີຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ, ປຸຖຸ ນານາໂອເຆຫິ ວຸຍ຺ຫນ຺ຕີຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ, ປຸຖຸ ນານາສນ຺ຕາເປຫິ ສນ຺ຕປ຺ເປນ຺ຕີຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ, ປຸຖຸ ນານາປຣິຬາເຫຫິ ປຣິທຍ຺ຫນ຺ຕີຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ, ປຸຖຸ ປຎ຺ຈສຸ ກາມຄຸເຓສຸ ຣຕ຺ຕາ ຄິທ຺ຘາ ຄຘິຕາ ມຸຈ຺ຉິຕາ ອຊ຺ໂຌສນ຺ນາ ລຄ຺ຄາ ລຄ຺ຄິຕາ ປລິພຸທ຺ຘາຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ, ປຸຖຸ ປຎ຺ຈຫິ ນີວຣເຓຫິ ອາວຸຕາ ນິວຸຕາ ໂອວຸຕາ ປິຫິຕາ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາ ປຏິກຸຊ຺ຊິຕາຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ’’ຕິ (ມຫານິ. ໙໔). ປຸຖູນໍ ວາ ຄຓນປຖມຕີຕານໍ ອຣິຍຘມ຺ມປຣມ຺ມຸຂານໍ ນີຈຘມ຺ມສມຸທາຈາຣານໍ ຊນານໍ ອນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາປິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ, ປຸຖຸ ວາ ອຍໍ, ວິສຸໍເຍວ ສງ຺ຂໍ ຄໂຕ ວິສໍສຏ຺ໂຐ ສີລສຸຕາທິຄຸຓຍຸຕ຺ເຕຫິ ອຣິເຍຫິ ຊໂນຕິປິ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ. ເອວເມເຕຫິ ‘‘ອສ຺ສຸຕວາ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ’’ຕິ ທ຺ວີຫິ ປເທຫິ ເຍ ເຕ –

‘‘ທຸເວ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ ວຸຕ຺ຕາ, ພຸທ຺ເຘນາທິຈ຺ຈພນ຺ຘຸນາ;

ອນ຺ໂຘ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ເອໂກ, ກລ຺ຍາເຓໂກ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ’’ຕິ. –

ທ຺ເວ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ ວຸຕ຺ຕາ, ເຕສຸ ອນ຺ຘປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອຣິຍານໍ ອທສ຺ສາວີຕິອາທີສຸ ອຣິຍາຕິ ອາຣກຕ຺ຕາ ກິເລເສຫິ, ອນເຍ ນ ອິຣິຍນໂຕ, ອເຍ ຈ ອິຣິຍນໂຕ, ສເທວເກນ ຈ ໂລເກນ ອຣຓີຍໂຕ ພຸທ຺ຘາ ຈ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ຈ ພຸທ຺ຘສາວກາ ຈ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ພຸທ຺ຘາ ເອວ ວາ ອິຘ ອຣິຍາ. ຍຖາຫ – ‘‘ສເທວເກ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂລເກ…ເປ… ຕຖາຄໂຕ ອຣິໂຍຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໙໘).

ສປ຺ປຸຣິສາຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ຕຖາຄຕສາວກາ ຈ ‘‘ສປ຺ປຸຣິສາ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຕ ຫິ ໂລກຸຕ຺ຕຣຄຸຓໂຍເຄນ ໂສຠນາ ປຸຣິສາຕິ ສປ຺ປຸຣິສາ. ສພ຺ເພເຍວ ວາ ເອເຕ ທ຺ເວຘາປິ ວຸຕ຺ຕາ. ພຸທ຺ຘາປິ ຫິ ອຣິຍາ ຈ ສປ຺ປຸຣິສາ ຈ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ພຸທ຺ຘສາວກາປິ. ຍຖາຫ –

‘‘ໂຍ ເວ ກຕຎ຺ຎູ ກຕເວທິ ຘີໂຣ, ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ໂຕ ທຬ຺ຫຠຕ຺ຕິ ຈ ໂຫຕິ;

ທຸຂິຕສ຺ສ ສກ຺ກຈ຺ຈ ກໂຣຕິ ກິຈ຺ຈໍ, ຕຖາວິຘໍ ສປ຺ປຸຣິສໍ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ. (ຊາ. ໒.໑໗.໗໘);

ເອຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ກຕຎ຺ຎູ ກຕເວທິ ຘີໂຣ’’ຕິ ປຈ຺ເຈກສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ວຸຕ຺ໂຕ, ‘‘ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ໂຕ ທຬ຺ຫຠຕ຺ຕິ ຈາ’’ຕິ ພຸທ຺ຘສາວໂກ, ‘‘ທຸຂິຕສ຺ສ ສກ຺ກຈ຺ຈ ກໂຣຕິ ກິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ. ອິທານິ ໂຍ ເຕສໍ ອຣິຍານໍ ອທສ຺ສນສີໂລ, ນ ຈ ທສ຺ສເນ ສາຘຸກາຣີ, ໂສ ‘‘ອຣິຍານໍ ອທສ຺ສາວີ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂສ ຈ ຈກ຺ຂຸນາ ອທສ຺ສາວີ ຎາເຓນ ອທສ຺ສາວີຕິ ທຸວິໂຘ. ເຕສຸ ຎາເຓນ ອທສ຺ສາວີ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕ. ມໍສຈກ຺ຂຸນາ ຫິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ວາ ອຣິຍາ ທິຏ຺ຐາປິ ອທິຏ຺ຐາວ ໂຫນ຺ຕິ ເຕສໍ ຈກ຺ຂູນໍ ວຓ຺ຓມຕ຺ຕຄຫຓໂຕ ນ ອຣິຍຠາວໂຄຈຣໂຕ. ໂສຓສິງ຺ຄາລາທໂຍປິ ຫິ ຈກ຺ຂຸນາ ອຣິເຍ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ນ ຈ ເຕ ອຣິຍານໍ ທສ຺ສາວິໂນ, ຕສ຺ມາ ຈກ຺ຂຸນາ ທສ຺ສນໍ ນ ທສ຺ສນໍ, ຎາເຓນ ທສ຺ສນເມວ ທສ຺ສນໍ. ຍຖາຫ – ‘‘ກິໍ ເຕ, ວກ຺ກລິ, ອິມິນາ ປູຕິກາເຍນ ທິຏ຺ເຐນ, ໂຍ ໂຂ, ວກ຺ກລິ, ຘມ຺ມໍ ປສ຺ສຕິ, ໂສ ມໍ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໘໗). ຕສ຺ມາ ຈກ຺ຂຸນາ ປສ຺ສນ຺ໂຕປິ ຎາເຓນ ອຣິເຍຫິ ທິຏ຺ຐໍ ອນິຈ຺ຈາທິລກ຺ຂຓໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ອຣິຍາຘິຄຕຎ຺ຈ ຘມ຺ມໍ ອນຘິຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອຣິຍກຣຘມ຺ມານໍ ອຣິຍຠາວສ຺ສ ຈ ອທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ‘‘ອຣິຍານໍ ອທສ຺ສາວີ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອຣິຍຘມ຺ມສ຺ສ ອໂກວິໂທຕິ ສຕິປຏ຺ຐານາທິເຠເທ ອຣິຍຘມ຺ເມ ອກຸສໂລ. ອຣິຍຘມ຺ເມ ອວິນີໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ –

ທຸວິໂຘ ວິນໂຍ ນາມ, ເອກເມເກຕ຺ຖ ປຎ຺ຈຘາ;

ອຠາວໂຕ ຕສ຺ສ ອຍໍ, ‘‘ອວິນີໂຕ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ອຍຎ຺ຫິ ສໍວຣວິນໂຍ ປຫານວິນໂຍຕິ ທຸວິໂຘ ວິນໂຍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ທຸວິເຘປິ ວິນເຍ ເອກເມໂກ ວິນໂຍ ປຎ຺ຈຘາ ຠິຊ຺ຊຕິ. ສໍວຣວິນໂຍປິ ຫິ ສີລສໍວໂຣ, ສຕິສໍວໂຣ, ຎາຓສໍວໂຣ, ຂນ຺ຕິສໍວໂຣ, ວີຣິຍສໍວໂຣຕິ ປຎ຺ຈວິໂຘ. ປຫານວິນໂຍປິ ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານໍ, ວິກ຺ຂມ຺ຠນປ຺ປຫານໍ, ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານໍ, ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິປ຺ປຫານໍ, ນິສ຺ສຣຓປ຺ປຫານນ຺ຕິ ປຎ຺ຈວິໂຘ.

ຕຕ຺ຖ ‘‘ອິມິນາ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວເຣນ ອຸເປໂຕ ໂຫຕິ ສມຸເປໂຕ’’ຕິ (ວິຠ. ໕໑໑) ອຍໍ ສີລສໍວໂຣ. ‘‘ຣກ຺ຂຕິ ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍໍ ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິເຍ ສໍວຣໍ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໒໑໓; ມ. ນິ. ໑.໒໙໕; ສໍ. ນິ. ໔.໒໓໙; ອ. ນິ. ໓.໑໖) ອຍໍ ສຕິສໍວໂຣ.

‘‘ຍານິ ໂສຕານິ ໂລກສ຺ມິໍ, (ອຊິຕາຕິ ຠຄວາ)

ສຕິ ເຕສໍ ນິວາຣຓໍ;

ໂສຕານໍ ສໍວຣໍ ພ຺ຣູມິ, ປຎ຺ຎາເຍເຕ ປິຘີຍເຣ’’ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໑໐໔໑; ຈູຬນິ. ອຊິຕມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໔) –

ອຍໍ ຎາຓສໍວໂຣ. ‘‘ຂໂມ ໂຫຕິ ສີຕສ຺ສ ອຸຓ຺ຫສ຺ສາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໔; ອ. ນິ. ໔.໑໑໔; ໖.໕໘) ອຍໍ ຂນ຺ຕິສໍວໂຣ. ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ກາມວິຕກ຺ກໍ ນາຘິວາເສຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໖; ອ. ນິ. ໔.໑໑໔; ໖.໕໘) ອຍໍ ວີຣິຍສໍວໂຣ. ສພ຺ໂພປິ ຈາຍໍ ສໍວໂຣ ຍຖາສກໍ ສໍວຣິຕພ຺ພານໍ ວິເນຕພ຺ພານຎ຺ຈ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທີນໍ ສໍວຣຓໂຕ ‘‘ສໍວໂຣ’’, ວິນຍນໂຕ ‘‘ວິນໂຍ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອວໍ ຕາວ ສໍວຣວິນໂຍ ປຎ຺ຈຘາ ຠິຊ຺ຊຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຕຖາ ຍໍ ນາມຣູປປຣິຈ຺ເຉທາທີສຸ ວິປສ຺ສນາຎາເຓສຸ ປຏິປກ຺ຂຠາວໂຕ ທີປາໂລເກນ ວິຍ ຕມສ຺ສ ເຕນ ເຕນ ວິປສ຺ສນາຎາເຓນ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອນຕ຺ຖສ຺ສ ປຫານໍ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ນາມຣູປວວຕ຺ຖາເນນ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິຍາ, ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄເຫນ ອເຫຕຸວິສມເຫຕຸທິຏ຺ຐີນໍ, ກງ຺ຂາວິຕຣເຓນ ກຖໍກຖີຠາວສ຺ສ, ກລາປສມ຺ມສເນນ ‘‘ອຫໍ ມມາ’’ຕິ ຄາຫສ຺ສ, ມຄ຺ຄາມຄ຺ຄວວຕ຺ຖາເນນ ອມຄ຺ເຄ ມຄ຺ຄສຎ຺ຎາຍ, ອຸທຍທສ຺ສເນນ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິຍາ, ວຍທສ຺ສເນນ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິຍາ, ຠຍທສ຺ສເນນ ສຠເຍ ອຠຍສຎ຺ຎາຍ, ອາທີນວທສ຺ສເນນ ອສ຺ສາທສຎ຺ຎາຍ, ນິພ຺ພິທານຸປສ຺ສເນນ ອຠິຣຕິສຎ຺ຎາຍ, ມຸຎ຺ຈິຕຸກມ຺ຍຕາຎາເຓນ ອມຸຎ຺ຈິຕຸກມ຺ຍຕາຍ, ອຸເປກ຺ຂາຎາເຓນ ອນຸເປກ຺ຂາຍ, ອນຸໂລມຎາເຓນ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຍໍ ນິພ຺ພາເນ ຈ ປຏິໂລມຠາວສ຺ສ, ໂຄຕ຺ຣຠຸນາ ສງ຺ຂາຣນິມິຕ຺ຕຄາຫສ຺ສ ປຫານໍ, ເອຕໍ ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານໍ ນາມ.

ຍໍ ປນ ອຸປຈາຣປ຺ປນາເຠເທນ ສມາຘິນາ ປວຕ຺ຕິຠາວນິວາຣຓໂຕ ຆຏປ຺ປຫາເຣນ ວິຍ ອຸທກປິຏ຺ເຐ ເສວາລສ຺ສ ເຕສໍ ເຕສໍ ນີວຣຓາທິຘມ຺ມານໍ ປຫານໍ, ອິທໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນປ຺ປຫານໍ ນາມ. ຍໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣິຍມຄ຺ຄານໍ ຠາວິຕຕ຺ຕາ ຕໍຕໍມຄ຺ຄວໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ ‘‘ທິຏ຺ຐິຄຕານໍ ປຫານາຍາ’’ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ໒໗໗; ວິຠ. ໖໒໘) ນເຍນ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ສມຸທຍປກ຺ຂິກສ຺ສ ກິເລສຄ຺ຄຓສ຺ສ ອຈ຺ຈນ຺ຕອປ຺ປວຕ຺ຕິຠາເວນ ປຫານໍ, ອິທໍ ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານໍ ນາມ. ຍໍ ປນ ຜລກ຺ຂເຓ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘຕ຺ຕໍ ກິເລສານໍ, ອິທໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິປ຺ປຫານໍ ນາມ. ຍໍ ສພ຺ພສງ຺ຂຕນິສ຺ສຏຕ຺ຕາ ປຫີນສພ຺ພສງ຺ຂຕໍ ນິພ຺ພານໍ, ອິທໍ ນິສ຺ສຣຓປ຺ປຫານໍ ນາມ. ສພ຺ພມ຺ປິ ເຈຕໍ ປຫານໍ ຍສ຺ມາ ຈາຄຏ຺ເຐນ ປຫານໍ, ວິນຍນຏ຺ເຐນ ວິນໂຍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປຫານວິນໂຍ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍຕໍປຫານວໂຕ ວາ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ວິນຍສ຺ສ ສມ຺ຠວໂຕເປຕໍ ‘‘ປຫານວິນໂຍ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອວໍ ປຫານວິນໂຍປິ ປຎ຺ຈຘາ ຠິຊ຺ຊຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເອວມຍໍ ສງ຺ເຂປໂຕ ທຸວິໂຘ, ປເຠທໂຕ ຈ ທສວິໂຘ ວິນໂຍ ຠິນ຺ນສໍວຣຕ຺ຕາ ປຫາຕພ຺ພສ຺ສ ຈ ອປ຺ປຫີນຕ຺ຕາ ຍສ຺ມາ ເອຕສ຺ສ ອສ຺ສຸຕວໂຕ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ອຠາວໂຕ ຕສ຺ສ ອຍໍ ‘‘ອວິນີໂຕ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ. ເອສ ນໂຍ ສປ຺ປຸຣິສານໍ ອທສ຺ສາວີ ສປ຺ປຸຣິສຘມ຺ມສ຺ສ ອໂກວິໂທ ສປ຺ປຸຣິສຘມ຺ເມ ອວິນີໂຕຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ນິນ຺ນານາກາຣຓຎ຺ຫິ ເອຕໍ ອຕ຺ຖໂຕ. ຍຖາຫ – ‘‘ເຍວ ເຕ ອຣິຍາ, ເຕວ ເຕ ສປ຺ປຸຣິສາ. ເຍວ ເຕ ສປ຺ປຸຣິສາ, ເຕວ ເຕ ອຣິຍາ. ໂຍວ ໂສ ອຣິຍານໍ ຘມ຺ໂມ, ໂສວ ໂສ ສປ຺ປຸຣິສານໍ ຘມ຺ໂມ. ໂຍວ ໂສ ສປ຺ປຸຣິສານໍ ຘມ຺ໂມ, ໂສວ ໂສ ອຣິຍານໍ ຘມ຺ໂມ. ເຍວ ເຕ ອຣິຍວິນຍາ, ເຕວ ເຕ ສປ຺ປຸຣິສວິນຍາ. ເຍວ ເຕ ສປ຺ປຸຣິສວິນຍາ, ເຕວ ເຕ ອຣິຍວິນຍາ. ອຣິເຍຕິ ວາ ສປ຺ປຸຣິເສຕິ ວາ, ອຣິຍຘມ຺ເມຕິ ວາ ສປ຺ປຸຣິສຘມ຺ເມຕິ ວາ, ອຣິຍວິນເຍຕິ ວາ ສປ຺ປຸຣິສວິນເຍຕິ ວາ ເອເສເສ ເອເກ ເອກຏ຺ເຐ ສເມ ສມຠາເຄ ຕຊ຺ຊາເຕ ຕຎ຺ເຎວາ’’ຕິ.

ກສ຺ມາ ປນ ເຖໂຣ ອຕ຺ຕານຸທິຏ຺ຐິຍາ ກຕເມຫິ ວີສຕິຍາ ອາກາເຣຫິ ອຠິນິເວໂສ ໂຫຕີຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕໍ ອວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາວ ‘‘ອິຘ ອສ຺ສຸຕວາ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ’’ຕິ ເອວໍ ປຸຖຸຊ຺ຊນໍ ນິທ຺ທິສີຕິ? ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານາຍ ເທສນາຍ ຕໍ ອຕ຺ຖໍ ອາວິກາຕຸໍ ປຐມໍ ປຸຖຸຊ຺ຊນໍ ນິທ຺ທິສີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໑໓໑. ເອວໍ ປຸຖຸຊ຺ຊນໍ ນິທ຺ທິສິຕ຺ວາ ອິທານິ ອຠິນິເວສຸທ຺ເທສໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຣູປໍ ອຕ຺ຕໂຕ ສມນຸປສ຺ສຕີຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຣູປໍ ອຕ຺ຕໂຕ ສມນຸປສ຺ສຕີຕິ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘໍ ກສິຓຣູປຎ຺ຈ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ທິຏ຺ຐິປສ຺ສນາຍ ສມນຸປສ຺ສຕິ. ນິທ຺ເທເສ ປນສ຺ສ ຣູປກ຺ຂນ຺ເຘ ອຠິນິເວໂສ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາຘິກາຣຕ຺ຕາ ປາກໂຏຕິ ຕໍ ອວຕ຺ວາ ກສິຓຣູປເມວ ‘‘ຣູປ’’ນ຺ຕິ ສາມຎ຺ຎວເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຣູປວນ຺ຕໍ ວາ ອຕ຺ຕານນ຺ຕິ ອຣູປໍ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ຕໍ ອຕ຺ຕານໍ ຣູປວນ຺ຕໍ ສມນຸປສ຺ສຕິ. ອຕ຺ຕນິ ວາ ຣູປນ຺ຕິ ອຣູປເມວ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕນິ ຣູປໍ ສມນຸປສ຺ສຕິ. ຣູປສ຺ມິໍ ວາ ອຕ຺ຕານນ຺ຕິ ອຣູປເມວ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ຕໍ ອຕ຺ຕານໍ ຣູປສ຺ມິໍ ສມນຸປສ຺ສຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຣູປໍ ອຕ຺ຕໂຕ ສມນຸປສ຺ສຕີຕິ ສຸທ຺ຘຣູປເມວ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ກຖິຕໍ. ຣູປວນ຺ຕໍ ວາ ອຕ຺ຕານໍ, ອຕ຺ຕນິ ວາ ຣູປໍ, ຣູປສ຺ມິໍ ວາ ອຕ຺ຕານໍ, ເວທນໍ ອຕ຺ຕໂຕ ສມນຸປສ຺ສຕິ, ສຎ຺ຎໍ, ສງ຺ຂາເຣ, ວິຎ຺ຎາຓໍ ອຕ຺ຕໂຕ ສມນຸປສ຺ສຕີຕິ ອິເມສຸ ສຕ຺ຕສຸ ຐາເນສຸ ອຣູປໍ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ກຖິຕໍ. ເວທນາວນ຺ຕໍ ວາ ອຕ຺ຕານໍ, ອຕ຺ຕນິ ວາ ເວທນໍ, ເວທນາຍ ວາ ອຕ຺ຕານນ຺ຕິ ເອວໍ ຈຕູສຸ ຂນ຺ເຘສຸ ຕິຓ຺ຓໍ ຕິຓ຺ຓໍ ວເສນ ທ຺ວາທສສຸ ຐາເນສຸ ຣູປາຣູປມິສ຺ສໂກ ອຕ຺ຕາ ກຖິໂຕ. ຕາ ປນ ວີສຕິປິ ທິຏ຺ຐິໂຍ ມຄ຺ຄາວຣຓາ, ນ ສຄ຺ຄາວຣຓາ, ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄວຊ຺ຌາ.

ອິທານິ ຕໍ ນິທ຺ທິສນ຺ໂຕ ກຖໍ ຣູປນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປຖວີກສິຓນ຺ຕິ ປຖວີມຓ຺ຑລໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປາທິຕໍ ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕສງ຺ຂາຕໍ ສກລຜຣຓວເສນ ປຖວີກສິຓໍ. ອຫນ຺ຕິ ອຕ຺ຕານເມວ ສນ຺ຘາຍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ອຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຕານໍ. ອທ຺ວຍນ຺ຕິ ເອກເມວ. ເຕລປ຺ປທີປສ຺ສາຕິ ເຕລຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ປທີປສ຺ສ. ຌາຍໂຕຕິ ຊລໂຕ. ຍາ ອຈ຺ຈິ, ໂສ ວຓ຺ໂຓຕິອາທິ ອຈ຺ຈິໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ວຓ຺ຓສ຺ສ ອຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍາ ຈ ທິຏ຺ຐິ ຍຎ຺ຈ ວຕ຺ຖູຕິ ຕທຸຠຍໍ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ຣູປວຕ຺ຖຸກາ ອຕ຺ຕານຸທິຏ຺ຐິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອາໂປກສິຓາທີນິ ອາປາທີນິ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປາທິຕກສິຓນິມິຕ຺ຕາເນວ. ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາກາສກສິຓໍ ປນ ຣູປຊ຺ຌານສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓໍ ໂຫນ຺ຕມ຺ປິ ອາກາສກສິຓນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈມາເນ ອຣູປຊ຺ຌານາຣມ຺ມເຓນ ກສິຓຸຄ຺ຆາຏິມາກາເສນ ສໍກິຓ຺ຓໍ ໂຫຕີຕິ ນ ຄຫິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຣູປາຘິກາຣຕ຺ຕາ ວິຎ຺ຎາຓກສິຓໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພເມວາຕິ. ອິເຘກຈ຺ໂຈ ເວທນໍ ສຎ຺ຎໍ ສງ຺ຂາເຣ ວິຎ຺ຎາຓໍ ອຕ຺ຕໂຕ ສມນຸປສ຺ສຕີຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຂນ຺ເຘ ອຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກໂຕ ຄຫຓວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂສ ຫິ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິການໍ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ກຣເຓ ອສມຕ຺ຖຕ຺ຕາ ສພ຺ເພ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ. ອິມິນາ ຣູເປນ ຣູປວາຕິ ເອຕ຺ຖ ສຣີຣຣູປມ຺ປິ ກສິຓຣູປມ຺ປິ ລພ຺ຠຕິ. ຉາຍາສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ຉາຍາຍ ສມ຺ປນ຺ໂນ ອວິຣໂຬ. ຕເມນາຕິ ເອຕ຺ຖ ເອນ-ສທ຺ໂທ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ, ຕເມຕນ຺ຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ຉາຍາວາຕິ ວິຊ຺ຊມານຈ຺ຉາໂຍ. ຣູປໍ ອຕ຺ຕາຕິ ອຄ຺ຄຫິເຕປິ ຣູປໍ ອມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ທິຏ຺ຐິຍາ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ຣູປວຕ຺ຖຸກາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຕ຺ຕນິ ຣູປໍ ສມນຸປສ຺ສຕີຕິ ສຣີຣຣູປສ຺ສ ກສິຓຣູປສ຺ສ ຈ ຈິຕ຺ຕນິສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ຕສ຺ມິໍ ອຣູປສມຸທາເຍ ອຕ຺ຕນິ ຕໍ ຣູປໍ ສມນຸປສ຺ສຕິ. ອຍໍ ຄນ຺ໂຘຕິ ຆາຍິຕຄນ຺ຘໍ ອາຫ. ອິມສ຺ມິໍ ປຸປ຺ເຜຕິ ປຸປ຺ຜນິສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ຄນ຺ຘສ຺ສ ເອວມາຫ.

ຣູປສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕານໍ ສມນຸປສ຺ສຕີຕິ ຍຕ຺ຖ ຣູປໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ຕສ຺ມາ ຣູປນິສ຺ສິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕໍ ອຣູປສມຸທາຍໍ ອຕ຺ຕານໍ ຕສ຺ມິໍ ຣູເປ ສມນຸປສ຺ສຕິ. ໂອຬາຣິກຕ຺ຕາ ຣູປສ຺ສ ໂອຬາຣິກາຘາຣໍ ກຣຓ຺ຑກມາຫ.

໑໓໒. ອິເຘກຈ຺ໂຈ ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສຊໍ ເວທນນ຺ຕິອາທີສຸ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ເວທນາຍ ທິຏ຺ຐິຄຫເຓ ອສຕິປິ ເວທນາຕິ ເອກຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິເຕ ສພ຺ພາສໍ ເວທນານໍ ອນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ຄຫິຕາ ເອວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ໂຍຊນາ ກຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ໂສ ຫິ ອນຸຠວນວເສນ ເວທນາຍ ໂອຬາຣິກຕ຺ຕາ ເວທນໍເຍວ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ. ສຎ຺ຎໍ ສງ຺ຂາເຣ ວິຎ຺ຎາຓໍ ຣູປໍ ອຕ຺ຕໂຕ ສມນຸປສ຺ສຕີຕິ ສຎ຺ຎາທໂຍ ອຣູປຘມ຺ເມ ຣູປຎ຺ຈ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ສມນຸປສ຺ສຕິ. ອຸມ຺ມຕ຺ຕໂກ ວິຍ ຫິ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ຍຖາ ຍຖາ ອຸປຏ຺ຐາຕິ, ຕຖາ ຕຖາ ຄຓ຺ຫາຕິ.

໑໓໓. ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສຊໍ ສຎ຺ຎນ຺ຕິອາທີສຸ ສຎ຺ຊານນວເສນ ສຎ຺ຎາຍ ປາກຏຕ຺ຕາ ສຎ຺ຎໍ ‘‘ອຕ຺ຕາ’ຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ. ເສສໍ ເວທນາຍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໑໓໔. ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສຊໍ ເຈຕນນ຺ຕິອາທີສຸ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘປຣິຍາປນ຺ເນສຸ ຘມ຺ເມສຸ ເຈຕນາຍ ປຘານຕ຺ຕາ ປາກຏຕ຺ຕາ ຈ ເຈຕນາ ເອວ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ. ຕາຍ ອິຕເຣປິ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາວ ໂຫນ຺ຕິ. ໂສ ປນ ເຈຕສິກຠາວວເສນ ປາກຏຕ຺ຕາ ເຈຕນໍ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

໑໓໕. ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຊານນວເສນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປາກຏຕ຺ຕາ ຈິຕ຺ຕໍ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ. ເສສເມຕ຺ຖາປິ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ອຕ຺ຕານຸທິຏ຺ຐິນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໓໖. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາເຍວ. ອຍໍ ປນ ອປໂຣ ນໂຍ – ນຕ຺ຖິ ທິນ຺ນນ຺ຕິ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິກຕ຺ຕາ ທານຜລໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ນຕ຺ຖິ ຍິຏ຺ຐນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍິຏ຺ຐນ຺ຕິ ຂຸທ຺ທກຍຎ຺ໂຎ. ຫຸຕນ຺ຕິ ມຫາຍຎ຺ໂຎ. ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ຜລໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ນຕ຺ຖິ ສຸກຕທຸກ຺ກຏານໍ ກມ຺ມານໍ ຜລໍ ວິປາໂກຕິ ທານຜລສ຺ສ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສີລາທີນໍ ປຸຎ຺ຎກມ຺ມານໍ, ປາຓາຕິປາຕາທີນໍ ປາປກມ຺ມານໍ ຜລໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ນຕ຺ຖິ ອຍໍ ໂລໂກຕິ ປຸເຣ ກເຕນ ກມ຺ມຸນາ. ນຕ຺ຖິ ປໂຣ ໂລໂກຕິ ອິຘ ກເຕນ ກມ຺ມຸນາ. ນຕ຺ຖິ ມາຕາ, ນຕ຺ຖິ ປິຕາຕິ ເຕສຸ ກຕກມ຺ມານໍ ຜລໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ນຕ຺ຖິ ສຕ຺ຕາ ໂອປປາຕິກາຕິ ກມ຺ມເຫຕຸກໍ ອຸປປຕ຺ຕິໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ນຕ຺ຖິ ໂລເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ…ເປ… ປເວເທນ຺ຕີຕິ ອິຘໂລກປຣໂລເກ ປສ຺ສິຕຸໍ ອຠິຎ຺ຎາປຏິລາຠາຍ ປຏິປທໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ອິຘ ປາຬິຍໍ ປນ ນຕ຺ຖິ ທິນ຺ນນ຺ຕິ ວຕ຺ຖູຕິ ນຕ຺ຖິ ທິນ຺ນນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈມານໍ ທານໍ, ຕສ຺ສາ ທິຏ຺ຐິຍາ ວຕ຺ຖູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍວາໂທ ມິຈ຺ຉາຕິ ເອວໍ ນຕ຺ຖິ ທິນ຺ນນ຺ຕິ ວາໂທ ວຈນໍ ມິຈ຺ຉາ ວິປຣີໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໓໗. ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິ ປນ ອຕ຺ຕານຸທິຏ຺ຐິເຍວ, ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ອາຄຕປຣິຍາຍວຈນທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໓໘. ສກ຺ກາຍວຕ຺ຖຸກາຍ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິຍາຕິ ກມ຺ມຘາຣຍສມາໂສ. ຣູປວນ຺ຕໍ ວາ ອຕ຺ຕານນ຺ຕິອາທີນໍ ປນ຺ນຣສນ຺ນໍ ວຈນານໍ ອນ຺ເຕ ສມນຸປສ຺ສຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ກາຕພ຺ໂພ, ປາໂຐ ວາ. ອຎ຺ຎຖາ ຫິ ນ ຆຏີຍຕີຕິ. ເອວໍ ‘‘ຣູປວນ຺ຕໍ ວາ ອຕ຺ຕານໍ ສມນຸປສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອກເມວ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ເສສາ ຈຸທ຺ທສ ສໍຂິຕ຺ຕາ.

ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໓໙. ສກ຺ກາຍວຕ຺ຖຸກາຍ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິຍາ ເອວໍ ‘‘ຣູປໍ ອຕ຺ຕໂຕ ສມນຸປສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອກເມວ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ເສສາ ຈຕສ຺ໂສ ສໍຂິຕ຺ຕາ.

ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ອນ຺ຕຄ຺ຄາຫິກາທິຏ຺ຐິນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໔໐. ອນ຺ຕຄ຺ຄາຫິກາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ປຐມວາເຣ ອາກາຣປຸຈ຺ຉາ. ທຸຕິເຍ ອາກາຣຄຫຓໍ. ຕຕິເຍ ອາກາຣວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ. ຕຕ຺ຖ ໂລໂກຕິ ອຕ຺ຕາ. ໂສ ອນ຺ໂຕຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎປຏິປກ຺ເຂສຸ ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທນ຺ເຕສຸ ສສ຺ສຕຄ຺ຄາເຫ ສສ຺ສຕນ຺ໂຕ, ອສສ຺ສຕຄ຺ຄາເຫ ອຸຈ຺ເຉທນ຺ໂຕ. ປຣິຕ຺ຕໍ ໂອກາສນ຺ຕິ ສຸປ຺ປມຕ຺ຕໍ ວາ ສຣາວມຕ຺ຕໍ ວາ ຂຸທ຺ທກໍ ຐານໍ. ນີລກໂຕ ຜຣຕີຕິ ນີລນ຺ຕິ ອາຣມ຺ມຓໍ ກໂຣຕິ. ອຍໍ ໂລໂກຕິ ອຕ຺ຕານໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິວຏຸໂມຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ປຣິຈ຺ເຉທວາ. ອນ຺ຕສຎ຺ຎີຕິ ອນ຺ຕວາຕິສຎ຺ຎີ. ອນ຺ໂຕ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອນ຺ໂຕຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຍໍ ຜຣຕີຕິ ຍໍ ກສິຓຣູປໍ ຜຣຕິ. ຕໍ ວຕ຺ຖຸ ເຈວ ໂລໂກ ຈາຕິ ຕໍ ກສິຓຣູປໍ ອາຣມ຺ມຓຎ຺ເຈວ ອາໂລກິຍຏ຺ເຐນ ໂລໂກ ຈ. ເຍນ ຜຣຕີຕິ ເຍນ ຈິຕ຺ເຕນ ຜຣຕິ. ໂສ ອຕ຺ຕາ ເຈວ ໂລໂກ ຈາຕິ ອຕ຺ຕານມເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ປຸລ຺ລິງ຺ຄໍ ກຕໍ, ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕາ ເຈວ ອາໂລກນຏ຺ເຐນ ໂລໂກ ຈາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອນ຺ຕວາຕິ ອນ຺ໂຕ. ໂອກາສກໂຕ ຜຣຕີຕິ ອາໂລກກສິຓວເສນ ເຕໂຊກສິຓວເສນ ໂອທາຕກສິຓວເສນ ວາ ໂອຠາໂສຕິ ຜຣຕິ. ນີລາທີນໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ປຠສ຺ສຣກສິຓານໍເຍວ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ປຖວີອາໂປວາໂຍກສິຓວເສນ ອຕ຺ຕາຠິນິເວໂສ ນ ໂຫຕີຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ວິປຸລໍ ໂອກາສນ຺ຕິ ຂລມຓ຺ຑລມຕ຺ຕາທິວເສນ ມຫນ຺ຕໍ ຐານໍ. ອນນ຺ຕວາຕິ ວຸທ຺ຘອນນ຺ຕວາ. ອປຣິຍນ຺ໂຕຕິ ວຸທ຺ຘອປຣິຍນ຺ໂຕ. ອນນ຺ຕສຎ຺ຎີຕິ ອນນ຺ໂຕຕິສຎ຺ຎີ. ຕໍ ຊີວນ຺ຕິ ໂສ ຊີໂວ. ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາໂສ ກໂຕ. ຊີໂວຕິ ຈ ອຕ຺ຕາ ເອວ. ຣູປາທີນິ ປຎ຺ຈປິ ປຣິວຏຸມຏ຺ເຐນ ສຣີຣໍ. ຊີວໍ ນ ສຣີຣນ຺ຕິ ອຕ຺ຕສງ຺ຂາໂຕ ຊີໂວ ຣູປສງ຺ຂາຕໍ ສຣີຣໍ ນ ໂຫຕິ. ເອສ ນໂຍ ເວທນາທີສຸ. ຕຖາຄໂຕຕິ ສຕ຺ໂຕ. ອຣຫນ຺ຕິ ເອເກ. ປຣໍ ມຣຓາຕິ ມຣຓໂຕ ອຸທ຺ຘໍ, ປຣໂລເກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຣູປໍ ອິເຘວ ມຣຓຘມ຺ມນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປາກຏກ຺ຂນ຺ຘສີເສນ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘຄ຺ຄຫຓໍ, ຕໍ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ໂລເກ ນສ຺ສນປກຕິກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສກ຺ຂນ຺ເຘສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ກາຍສ຺ສ ເຠທາຕິ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກສງ຺ຂາຕສ຺ສ ກາຍສ຺ສ ເຠທໂຕ ປຣໍ. ອິມິນາ ວຈເນນ ‘‘ປຣໍ ມຣຓາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ອຸທ຺ເທສສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ໂຫຕິປີຕິອາທີສຸ ໂຫຕີຕິ ມູລປທໍ. ຈຕູສຸປິ ອປິ-ສທ຺ໂທ ສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ. ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ສສ຺ສຕຕ຺ຕາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ນ ຈວຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ໂຫຕີ’’ຕິ ປທສ຺ສ ວາ ອຕ຺ຖວິເສສນຕ຺ຖໍ ‘‘ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ ປທໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອຓ຺ຑຊຊລາພຸຊໂຍນິປເວສວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ນາມ, ນິພ຺ພຕ຺ຕຕີຕິ ສໍເສທຊໂອປປາຕິກໂຍນິປເວສວເສນ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ ນາມາຕິ ອຕ຺ຖໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊຕີຕິ ປພນ຺ຘາຠາວວເສນ. ວິນສ຺ສຕີຕິ ຠງ຺ຄວເສນ. ນ ໂຫຕິ ປຣໍ ມຣຓາຕິ ປຸຣິມປທານໍ ອຕ຺ຖວິວຣຓໍ, ຈຸຕິໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ນ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂຫຕິ ຈ ນ ຈ ໂຫຕີຕິ ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕິການໍ ທິຏ຺ຐິ, ເອເກນ ປຣິຍາເຍນ ໂຫຕິ, ເອເກນ ປຣິຍາເຍນ ນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຊີວຠາເວນ ໂຫຕິ, ປຸພ຺ພຊີວສ຺ສ ອຠາເວນ ນ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເນວ ໂຫຕິ ນ ນ ໂຫຕີຕິ ອມຣາວິກ຺ເຂປິການໍ ທິຏ຺ຐິ, ໂຫຕີຕິ ຈ ເນວ ໂຫຕິ, ນ ໂຫຕີຕິ ຈ ນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນຸວາທຠຍາ ມຸສາວາທຠຍາ ຈ ມນ຺ທຕ຺ຕາ ໂມມູຫຕ຺ຕາ ຈ ປຸພ຺ພວຸຕ຺ຕນຍສ຺ສ ປຏິກ຺ເຂປມຕ຺ຕໍ ກໂຣຕິ. ອິເມຫິ ປຎ຺ຎາສາຍ ອາກາເຣຫີຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕານໍ ທສນ຺ນໍ ປຎ຺ຈການໍ ວເສນ ປຎ຺ຎາສາຍ ອາກາເຣຫີຕິ.

ອນ຺ຕຄ຺ຄາຫິກາທິຏ຺ຐິນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ປຸພ຺ພນ຺ຕານຸທິຏ຺ຐິນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໔໑. ປຸພ຺ພນ຺ຕາປຣນ຺ຕານຸທິຏ຺ຐີສຸ ສສ຺ສຕໍ ວທນ຺ຕີຕິ ສສ຺ສຕວາທາ. ອຖ ວາ ວທນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ວາໂທ, ທິຏ຺ຐິຄຕສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ສສ຺ສຕນ຺ຕິ ວາໂທປິ ສສ຺ສຕໂຍເຄນ ສສ຺ສໂຕ, ສສ຺ສໂຕ ວາໂທ ເອເຕສນ຺ຕິ ສສ຺ສຕວາທາ. ຕຖາ ເອກຈ຺ຈໍ ສສ຺ສຕນ຺ຕິ ວາໂທ ເອກຈ຺ຈສສ຺ສໂຕ, ໂສ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕິກາ. ຕຖາ ອນ຺ຕວາ, ອນນ຺ຕວາ, ອນ຺ຕວາ ຈ ອນນ຺ຕວາ ຈ, ເນວນ຺ຕວາ ນານນ຺ຕວາຕິ ປວຕ຺ໂຕ ວາໂທ ອນ຺ຕານນ຺ໂຕ, ໂສ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ອນ຺ຕານນ຺ຕິກາ. ນ ມຣຕີຕິ ອມຣາ. ກາ ສາ? ‘‘ເອວມ຺ປິ ເມ ໂນ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໖໒-໖໓) ນເຍນ ປຣິຍນ຺ຕຣຫິຕສ຺ສ ທິຏ຺ຐິຄຕິກສ຺ສ ທິຏ຺ຐິ ເຈວ ວາຈາ ຈ. ວິວິໂຘ ເຂໂປ ວິກ຺ເຂໂປ, ອມຣາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ, ວາຈາຍ ວາ ວິກ຺ເຂໂປ ອມຣາວິກ຺ເຂໂປ, ໂສ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ອມຣາວິກ຺ເຂປິກາ. ອປໂຣ ນໂຍ – ອມຣາ ນາມ ມຈ຺ຉຊາຕິ, ສາ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊນນິມຸຊ຺ຊນາທິວເສນ ອຸທເກ ສນ຺ຘາວມານາ ຄເຫຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ, ເອວເມວໍ ອຍມ຺ປິ ວາໂທ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ສນ຺ຘາວຕິ, ຄາຫໍ ນ ອຸປຄຈ຺ຉຕີຕິ ອມຣາວິກ຺ເຂໂປຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂສ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ອມຣາວິກ຺ເຂປິກາ. ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ໂນຕິ ອກາຣຓສມຸປ຺ປນ຺ໂນ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈາຕິ ທສ຺ສນໍ ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນໍ, ຕໍ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນິກາ.

ປຸພ຺ພນ຺ຕານຸທິຏ຺ຐິນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ອປຣນ຺ຕານຸທິຏ຺ຐິນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໔໒. ສຎ຺ຎິໍ ວທນ຺ຕີຕິ ສຎ຺ຎີວາທາ. ອສຎ຺ຎິໍ ວທນ຺ຕີຕິ ອສຎ຺ຎີວາທາ. ເນວສຎ຺ຎີນາສຎ຺ຎິໍ ວທນ຺ຕີຕິ ເນວສຎ຺ຎີນາສຎ຺ຎີວາທາ. ອຖ ວາ ສຎ຺ຎີຕິ ປວຕ຺ໂຕ ວາໂທ ສຎ຺ຎີວາໂທ, ໂສ ເຍສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ເຕ ສຎ຺ຎີວາທາ, ຕຖາ ອສຎ຺ຎີວາທາ, ເນວສຎ຺ຎີນາສຎ຺ຎີວາທາ ຈ. ອຸຈ຺ເຉທໍ ວທນ຺ຕີຕິ ອຸຈ຺ເຉທວາທາ. ທິຏ຺ຐຘມ຺ໂມຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂຘມ຺ໂມ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປຏິລທ຺ຘອຕ຺ຕຠາວສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ທິຏ຺ຐຘມ຺ເມ ນິພ຺ພານໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານໍ, ອິມສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ ທຸກ຺ຂວູປສໂມຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຕໍ ວທນ຺ຕີຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານວາທາ. ອິມສ຺ມິໍ ປນຕ຺ເຖ ວິຕ຺ຖາຣິຍມາເນ ສາຏ຺ຐກຖໍ ສກລໍ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລສຸຕ຺ຕໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ. ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ອຕິປປຎ຺ໂຈ ໂຫຕີຕິ ນ ວິຕ຺ຖາຣິໂຕ. ຕທຕ຺ຖິເກຫິ ຕໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ໂພ.

ອປຣນ຺ຕານຸທິຏ຺ຐິນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐-໑໒. ສຎ຺ໂຎຊນິກາທິທິຏ຺ຐິນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໔໓. ຍສ຺ມາ ສຎ຺ໂຎຊນິກາ ທິຏ຺ຐິ ສພ຺ພທິຏ຺ຐິສາຘາຣຓາ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສາ ສພ຺ພທິຏ຺ຐິສຎ຺ໂຎຊນຕ຺ຕາ ສພ຺ພທິຏ຺ຐິສາຘາຣໂຓ ອຕ຺ໂຖ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ. ໂສ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕທິຏ຺ຐິປຣິຍຸຏ຺ຐານາເນວ.

໑໔໔. ມານວິນິພນ຺ຘທິຏ຺ຐີສຸ ຈກ຺ຂຸ ອຫນ຺ຕິ ອຠິນິເວສປຣາມາໂສຕິ ມານປຸພ຺ພໂກ ອຠິນິເວສປຣາມາໂສ. ນ ຫິ ທິຏ຺ຐິ ມານສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ໂຫຕິ. ເຕເນວ ຈ ມານວິນິພນ຺ຘາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ມານປຏິພນ຺ຘາ ມານມູລກາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໔໕. ຈກ຺ຂຸ ມມນ຺ຕິ ອຠິນິເວສປຣາມາໂສຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເອຕ຺ຖ ປນ ‘‘ມມາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ມມ’’ນ຺ຕິ ອນຸນາສິກາຄໂມ ເວທິຕພ຺ໂພ. ‘‘ອຫ’’ນ຺ຕິ ມານວິນິພນ຺ຘາຍ ຣູປາທີນິປິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາເນວ. ນ ຫິ ກສິຓຣູປໍ ວິນາ ພາຫິຣານິ ‘‘ອຫ’’ນ຺ຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ. ‘‘ມມ’’ນ຺ຕິ ມານວິນິພນ຺ຘາຍ ປນ ພາຫິຣານິປິ ລພ຺ຠນ຺ຕິ. ພາຫິຣານິປິ ຫິ ‘‘ມມ’’ນ຺ຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ທຸກ຺ຂາ ເວທນາ ອນິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ມານວຕ຺ຖຸ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຉ ເວທນາ ຕາສໍ ມູລປຈ຺ຈຍາ ຉ ຜສ຺ສາ ຈ ນ ຄຫິຕາ. ສຎ຺ຎາທໂຍ ປນ ອິຘ ປຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ນ ຄຫິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ສໍໂຍຊນິກາທິທິຏ຺ຐິນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໓. ອຕ຺ຕວາທປຏິສໍຍຸຕ຺ຕທິຏ຺ຐິນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໔໖. ອຕ຺ຕວາທປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາ ທິຏ຺ຐິ ອຕ຺ຕານຸທິຏ຺ຐິເຍວ. ອຕ຺ຕາຕິ ວາເທນ ປຏິສໍຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຸນ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາ.

ອຕ຺ຕວາທປຏິສໍຍຸຕ຺ຕທິຏ຺ຐິນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໔. ໂລກວາທປຏິສໍຍຸຕ຺ຕທິຏ຺ຐິນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໔໗. ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈາຕິ ໂສ ເອວ ອຕ຺ຕາ ຈ ອາໂລກນຏ຺ເຐນ ໂລໂກ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສສ຺ສໂຕຕິ ສສ຺ສຕວາທານໍ ທິຏ຺ຐິ. ອສສ຺ສໂຕຕິ ອຸຈ຺ເຉທວາທານໍ. ສສ຺ສໂຕ ຈ ອສສ຺ສໂຕ ຈາຕິ ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕິການໍ. ເນວ ສສ຺ສໂຕ ນາສສ຺ສໂຕຕິ ອມຣາວິກ຺ເຂປິການໍ. ອນ຺ຕວາຕິ ປຣິຕ຺ຕກສິຓລາຠີນໍ ຕກ຺ກິການຎ຺ຈ ນິຄຓ຺ຐາຊີວິການຎ຺ຈ. ອຖ ວາ ອຸຈ຺ເຉທວາທິໂນ ‘‘ສຕ຺ໂຕ ຊາຕິຍາ ປຸພ຺ພນ຺ຕວາ, ມຣເຓນ ອປຣນ຺ຕວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນິກາ ‘‘ສຕ຺ໂຕ ຊາຕິຍາ ປຸພ຺ພນ຺ຕວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອນນ຺ຕວາຕິ ອປ຺ປມາຓກສິຓລາຠີນໍ. ສສ຺ສຕວາທິໂນ ປນ ‘‘ປຸພ຺ພນ຺ຕາປຣນ຺ຕາ ນຕ຺ຖິ, ເຕນ ອນນ຺ຕວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນິກາ ‘‘ອປຣນ຺ເຕນ ອນນ຺ຕວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ອນ຺ຕວາ ຈ ອນນ຺ຕວາ ຈາຕິ ອຸທ຺ຘມໂຘ ອວຑ຺ຒິຕ຺ວາ ຕິຣິຍໍ ວຑ຺ຒິຕກສິຓານໍ. ເນວ ອນ຺ຕວາ ນ ອນນ຺ຕວາຕິ ອມຣາວິກ຺ເຂປິການໍ.

ໂລກວາທປຏິສໍຍຸຕ຺ຕທິຏ຺ຐິນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໕-໑໖. ຠວວິຠວທິຏ຺ຐິນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໔໘. ຠວວິຠວທິຏ຺ຐີນໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕທິຏ຺ຐິໂຕ ວິສຸໍ ອຠິນິເວສາຠາວໂຕ ວິສຸໍ ນິທ຺ເທສໍ ອກຕ຺ວາ ຍຖາວຸຕ຺ຕທິຏ຺ຐີນໍເຍວ ວເສນ ‘‘ໂອລີຍນໍ ອຕິຘາວນ’’ນ຺ຕິ ເອເກກໍ ອາກາຣໍ ນິທ຺ທິສິຕຸໍ ປຸຈ຺ຉໍ ອກຕ຺ວາ ຈ ໂອລີຍນາຠິນິເວໂສ ຠວທິຏ຺ຐິ, ອຕິຘາວນາຠິນິເວໂສ ວິຠວທິຏ຺ຐີຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຠວນິໂຣຘາຍ ຘມ຺ເມ ເທສິຍມາເນ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ປກ຺ຂນ຺ທຕີ’’ຕິ (ອິຕິວຸ. ໔໙) ວຸຕ຺ຕໂອລີຍນາຠິນິເວໂສ, ສສ຺ສຕສຎ຺ຎາຍ ນິພ຺ພານໂຕ ສງ຺ໂກຈນາຠິນິເວໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຠເວເນວ ໂຂ ປເນເກ ອຏ຺ຏີຍມານາ ຫຣາຍມານາ ຊິຄຸຈ຺ຉມານາ ວິຠວໍ ອຠິນນ຺ທນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕອຕິຘາວນາຠິນິເວໂສ, ອຸຈ຺ເຉທສຎ຺ຎາຍ ນິໂຣຘຄາມິນິປຏິປທາຕິກ຺ກມນາຠິນິເວໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອິທານິ ຕາວ ຠວວິຠວທິຏ຺ຐິໂຍ ສພ຺ພທິຏ຺ຐີສຸ ໂຍເຊຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ອສ຺ສາທທິຏ຺ຐິຍາຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ອສ຺ສາທທິຏ຺ຐິກາ ສສ຺ສຕໍ ວາ ອຸຈ຺ເຉທໍ ວາ ນິສ຺ສາຍ ‘‘ນຕ຺ຖິ ກາເມສຸ ໂທໂສ’’ຕິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ປຎ຺ຈຕິໍສາກາຣາປິ ອສ຺ສາທທິຏ຺ຐິໂຍ ສິຍາ ຠວທິຏ຺ຐິໂຍ, ສິຍາ ວິຠວທິຏ຺ຐິໂຍຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ເອເກກາປິ ທິຏ຺ຐິໂຍ ສສ຺ສຕຄ຺ຄາຫວເສນ ຠວທິຏ຺ຐິໂຍ ຠເວຍ຺ຍຸໍ, ອຸຈ຺ເຉທຄ຺ຄາຫວເສນ ວິຠວທິຏ຺ຐິໂຍ ຠເວຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ຕານຸທິຏ຺ຐິຍາ ຣູປໍ ອຕ຺ຕໂຕ ສມນຸປສ຺ສຕິ, ເວທນໍ… ສຎ຺ຎໍ… ສງ຺ຂາເຣ… ວິຎ຺ຎາຓໍ ອຕ຺ຕໂຕ ສມນຸປສ຺ສຕີຕິ ປຎ຺ຈສຸ ຣູປາທິໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ອນຎ຺ຎຕ຺ຕາ ເຕສຸ ອຸຈ຺ຉິນ຺ເນສຸ ອຕ຺ຕາ ອຸຈ຺ຉິນ຺ໂນຕິ ຄຫຓໂຕ ປຎ຺ຈ ວິຠວທິຏ຺ຐິໂຍຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສເສສຸ ປຎ຺ຈທສສຸ ຐາເນສຸ ຣູປາທິໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ອຎ຺ຎຕ຺ຕາ ເຕສຸ ອຸຈ຺ຉິນ຺ເນສຸປິ ‘‘ອຕ຺ຕາ ສສ຺ສໂຕຕິ ຄຫຓໂຕ ປນ຺ນຣສ ຠວທິຏ຺ຐິໂຍຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຍາ ‘‘ສພ຺ພາວ ຕາ ວິຠວທິຏ຺ຐິໂຍ’’ຕິ ອຸຈ຺ເຉທວເສນ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອນ຺ຕວານນ຺ຕວາທິຏ຺ຐີສຸ ປຣິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓອປ຺ປມາຓາຣມ຺ມຓຌານລາຠິໂນ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ຣູປຘາຕຸຍາ ຈວິຕ຺ວາ ສຕ຺ເຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ອຸປປນ຺ເນ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ຠວທິຏ຺ຐິໍ ອປສ຺ສິຕ຺ວາ ວິຠວທິຏ຺ຐິໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ສິຍາ ຠວທິຏ຺ຐິໂຍ, ສິຍາ ວິຠວທິຏ຺ຐິໂຍຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຫຕິ ຈ ນ ຈ ໂຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ໂຫຕິ ຈາຕິ ຠວທິຏ຺ຐິ, ນ ຈ ໂຫຕີຕິ ວິຠວທິຏ຺ຐິ. ເນວ ໂຫຕິ ນ ນ ໂຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ເນວ ໂຫຕີຕິ ວິຠວທິຏ຺ຐິ, ນ ນ ໂຫຕີຕິ ຠວທິຏ຺ຐິ. ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ‘‘ສິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປຸພ຺ພນ຺ຕານຸທິຏ຺ຐິຍາ ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕິກາ ສສ຺ສຕຎ຺ຈ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ, ອສສ຺ສຕຎ຺ຈ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ສາ ຠວທິຏ຺ຐິ ຈ ວິຠວທິຏ຺ຐິ ຈ ໂຫຕິ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ອນ຺ຕານນ຺ຕິກາ ອນ຺ຕານນ຺ຕໍ ອຕ຺ຕານໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ສາ ອຕ຺ຕານຸທິຏ຺ຐິສທິສາ ຠວທິຏ຺ຐິ ຈ ວິຠວທິຏ຺ຐິ ຈ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ອມຣາວິກ຺ເຂປິກາ ຠວທິຏ຺ຐິໍ ວາ ວິຠວທິຏ຺ຐິໍ ວາ ນິສ຺ສາຍ ວາຈາວິກ຺ເຂປໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ອວເສສາ ປນ ຠວທິຏ຺ຐິໂຍວ. ຕສ຺ມາ ເຕ ເຕ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ສິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປຣນ຺ຕານຸທິຏ຺ຐິຍາ ສຕ຺ຕ ອຸຈ຺ເຉທວາທາ ວິຠວທິຏ຺ຐິໂຍ, ອວເສສາ ຠວທິຏ຺ຐິໂຍ. ຕສ຺ມາ ເຕ ເຕ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ສິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຎ຺ໂຎຊນິກທິຏ຺ຐິຍາ ສພ຺ພທິຏ຺ຐີນໍ ວເສນ ‘‘ສິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຫນ຺ຕິ ມານວິນິພນ຺ຘາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ຈກ຺ຂາທີນໍ ອຫນ຺ຕິ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ເຕສໍ ວິນາເສ ອຕ຺ຕາ ວິນຏ຺ໂຐ ໂຫຕີຕິ ສພ຺ພາວ ຕາ ວິຠວທິຏ຺ຐິໂຍຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຕານຸທິຏ຺ຐິໂຍ ວິຍ ມມນ຺ຕິ ມານວິນິພນ຺ຘາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ຈກ຺ຂາທິໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ອຎ຺ຎຕ຺ຕາ ເຕສໍ ວິນາເສປິ ອຕ຺ຕາ ນ ວິນສ຺ສຕີຕິ ສພ຺ພາວ ຕາ ຠວທິຏ຺ຐິໂຍຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂລກວາທປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ‘‘ສສ຺ສໂຕ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈາ’’ຕິອາທິນາ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໔໗) ນເຍນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຠວວິຠວທິຏ຺ຐິ ປາກຏາເຍວ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ອສ຺ສາທທິຏ຺ຐາທິກາ ວິຠວທິຏ຺ຐິປຣິໂຍສານາ ໂສຬສ ທິຏ຺ຐິໂຍ ຕີຓິສຕຎ຺ຈ ທິຏ຺ຐາຠິນິເວສາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ ໂຫນ຺ຕິ. ອຕ຺ຕານຸທິຏ຺ຐິ ຈ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິ ຈ ອຕ຺ຕວາທປຏິສຎ຺ຎຸຕ຺ຕາ ທິຏ຺ຐິ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກາ ປຣິຍາເຍນ ຕິວິຘາ ວຸຕ຺ຕາ. ສຎ຺ໂຎຊນິກາ ປນ ທິຏ຺ຐິ ອວຕ຺ຖາເຠເທນ ສພ຺ພາປິ ທິຏ຺ຐິໂຍ ໂຫນ຺ຕິ.

ອິທານິ ສພ຺ພາວ ຕາ ທິຏ຺ຐິໂຍ ອສ຺ສາທທິຏ຺ຐິໂຍຕິອາທິ ອຎ຺ເຎນ ປຣິຍາເຍນ ຍຖາໂຍຄໍ ທິຏ຺ຐິສໍສນ຺ທນາ. ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພາວ ຕາ ທິຏ຺ຐິໂຍຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕາ ອນວເສສາ ທິຏ຺ຐິໂຍ. ທິຏ຺ຐິຣາຄຣຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕຓ຺ຫາສ຺ສາທນິສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ຈ ອສ຺ສາທທິຏ຺ຐິໂຍ, ອຕ຺ຕສິເນຫານຸຄຕຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕານຸທິຏ຺ຐິໂຍ, ວິປຣີຕທສ຺ສນຕ຺ຕາ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໂຍ, ຂນ຺ຘວຕ຺ຖຸກຕ຺ຕາ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິໂຍ, ເອເກກສ຺ສ ອນ຺ຕສ຺ສ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ອນ຺ຕຄ຺ຄາຫິກາ ທິຏ຺ຐິໂຍ, ອນຕ຺ຖສໍໂຍຊນິກຕ຺ຕາ ສຎ຺ໂຎຊນິກາ ທິຏ຺ຐິໂຍ, ອຕ຺ຕວາເທນ ຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕວາທປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາ ທິຏ຺ຐິໂຍຕິ ອິມາ ສຕ຺ຕ ທິຏ຺ຐິໂຍ ສພ຺ພທິຏ຺ຐິສງ຺ຄາຫິກາ, ເສສາ ປນ ນວ ທິຏ຺ຐິໂຍ ນ ສພ຺ພທິຏ຺ຐິສງ຺ຄາຫິກາ.

ອິທານິ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ວຸຕ຺ຕາ ສພ຺ພາວ ຕາ ທິຏ຺ຐິໂຍ ທ຺ວີສຸເຍວ ທິຏ຺ຐີສຸ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕານໍ ທິຏ຺ຐິທ຺ວຍນິສ຺ສຍໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຠວຎ຺ຈ ທິຏ຺ຐິນ຺ຕິຄາຖມາຫ. ສພ຺ພາປິ ຫິ ຕາ ທິຏ຺ຐິໂຍ ຠວທິຏ຺ຐີ ວາ ໂຫນ຺ຕິ ວິຠວທິຏ຺ຐີ ວາ. ຠວຎ຺ຈ ທິຏ຺ຐິໍ ວິຠວຎ຺ຈ ທິຏ຺ຐິນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ຈ-ສທ຺ໂທ ທິຏ຺ຐິເມວ ສມຸຈ຺ຈິໂນຕິ, ນ ນິສ຺ສຍໍ. ນ ຫິ ເອໂກ ຠວວິຠວທິຏ຺ຐິທ຺ວຍໍ ນິສ຺ສຍຕິ. ຍຖາຫ – ‘‘ອິຕິ ຠວທິຏ຺ຐິສນ຺ນິສ຺ສິຕາ ວາ ສຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ ວິຠວທິຏ຺ຐິສນ຺ນິສ຺ສິຕາ ວາ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໑໓). ຕກ຺ກິກາຕິ ຕກ຺ເກນ ວທນ຺ຕີຕິ ຕກ຺ກິກາ. ເຕ ຫິ ທິຏ຺ຐິຄຕິກາ ສຠາວປຏິເວຘປຎ຺ຎາຍ ອຠາວາ ເກວລໍ ຕກ຺ເກນ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ເຍປິ ຈ ຌານລາຠິໂນ ອຠິຎ຺ຎາລາຠິໂນ ວາ ທິຏ຺ຐິໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ເຕປິ ຕກ຺ເກຕ຺ວາ ຄຫຓໂຕ ຕກ຺ກິກາ ເອວ. ນິສ຺ສິຕາເສຕິ ນິສ຺ສິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອກເມວ ປທໍ, ‘‘ເສ’’ຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ ວາ. ເຕສໍ ນິໂຣຘມ຺ຫິ ນ ຫຕ຺ຖິ ຎາຓນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐິນິສ຺ສຍສ຺ສ ກາຣຓວຈນເມຕໍ. ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິນິໂຣເຘ ນິພ຺ພາເນ ຍສ຺ມາ ເຕສໍ ຎາຓໍ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ເອຕໍ ທິຏ຺ຐິທ຺ວຍໍ ນິສ຺ສິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ນ ຫິ ອຕ຺ຖິ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຫິ-ກາໂຣ ກາຣໂຓປເທເສ ນິປາໂຕ. ຍຕ຺ຖາຍໍ ໂລໂກ ວິປຣີຕສຎ຺ຎີຕິ ຍຕ຺ຖ ສຸເຂ ນິໂຣຘມ຺ຫິ ອຍໍ ສເທວໂກ ໂລໂກ ‘‘ທຸກ຺ຂ’’ມິຕິ ວິປຣີຕສຎ຺ຎີ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມິໍ ນິໂຣຘມ຺ຫິ ນ ຫຕ຺ຖິ ຎາຓນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ທຸກ຺ຂມິຕິ ວິປຣີຕສຎ຺ຎິຕາຍ ອິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ຣູປາ ສທ຺ທາ ຣສາ ຄນ຺ຘາ, ຜສ຺ສາ ຘມ຺ມາ ຈ ເກວລາ;

ອິຏ຺ຐາ ກນ຺ຕາ ມນາປາ ຈ, ຍາວຕຕ຺ຖີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

‘‘ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ, ເອເຕ ໂວ ສຸຂສມ຺ມຕາ;

ຍຕ຺ຖ ເຈເຕ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ, ຕໍ ເນສໍ ທຸກ຺ຂສມ຺ມຕໍ.

‘‘ສຸຂນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐມຣິເຍຫິ, ສກ຺ກາຍສ຺ສຸປໂຣຘນໍ;

ປຈ຺ຈນີກມິທໍ ໂຫຕິ, ສພ຺ພໂລເກນ ປສ຺ສຕໍ.

‘‘ຍໍ ປເຣ ສຸຂໂຕ ອາຫຸ, ຕທຣິຍາ ອາຫຸ ທຸກ຺ຂໂຕ;

ຍໍ ປເຣ ທຸກ຺ຂໂຕ ອາຫຸ, ຕທຣິຍາ ສຸຂໂຕ ວິທູ.

‘‘ປສ຺ສ ຘມ຺ມໍ ທຸຣາຊານໍ, ສມ຺ປມູຬ຺ເຫຕ຺ຖວິທ຺ທສຸ;

ນິວຸຕານໍ ຕໂມ ໂຫຕິ, ອນ຺ຘກາໂຣ ອປສ຺ສຕໍ.

‘‘ສຕຎ຺ຈ ວິວຏໍ ໂຫຕິ, ອາໂລໂກ ປສ຺ສຕາມິວ;

ສນ຺ຕິເກ ນ ວິຊານນ຺ຕິ, ມຄາ ຘມ຺ມສ຺ສໂກວິທາ.

‘‘ຠວຣາຄປເຣເຕຫິ, ຠວໂສຕານຸສາຣິຠິ;

ມາຣເຘຍ຺ຍານຸປນ຺ເນຫິ, ນາຍໍ ຘມ຺ໂມ ສຸສມ຺ພຸໂຘ.

‘‘ໂກ ນຸ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອຣິເຍຠິ, ປທໍ ສມ຺ພຸທ຺ຘຸມຣຫຕິ;

ຍໍ ປທໍ ສມ຺ມທຎ຺ຎາຍ, ປຣິນິພ຺ພນ຺ຕິ ອນາສວາ’’ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໗໖໔-໗໗໑);

໑໔໙. ອິທານິ ສພ຺ພາສໍ ທິຏ຺ຐີນໍ ທິຏ຺ຐິທ຺ວຍຠາວໍ ທິຏ຺ຐິສມຸຄ຺ຆາຕກຎ຺ຈ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິໍ ສຸຕ຺ຕໂຕ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ, ທ຺ວີຫິ ຠິກ຺ຂເວຕິ ສຸຕ຺ຕໍ ອາຫຣິ. ຕຕ຺ຖ ເທວາຕິ ພ຺ຣຫ຺ມາໂນປິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ໂອລີຍນ຺ຕີຕິ ສງ຺ກຸຈນ຺ຕິ. ອຕິຘາວນ຺ຕີຕິ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຈກ຺ຂຸມນ຺ໂຕຕິ ປຎ຺ຎວນ຺ໂຕ. ຈ-ສທ຺ໂທ ອຕິເຣກຕ຺ໂຖ. ຠວາຣາມາຕິ ຠໂວ ອາຣາໂມ ອຠິຣມຏ຺ຐານໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ຠວາຣາມາ. ຠວຣຕາຕິ ຠເວ ອຠິຣຕາ. ຠວສມ຺ມຸທິຕາຕິ ຠເວນ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐາ. ເທສິຍມາເນຕິ ຕຖາຄເຕນ ວາ ຕຖາຄຕສາວເກນ ວາ ເທສິຍມາເນ. ນ ປກ຺ຂນ຺ທຕີຕິ ຘມ຺ມເທສນໍ ວາ ຠວນິໂຣຘໍ ວາ ນ ປວິສຕິ. ນ ປສີທຕີຕິ ຕຕ຺ຖ ປສາທໍ ນ ປາປຸຓາຕິ. ນ ສນ຺ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ຕຕ຺ຖ ນ ປຕິຏ຺ຐາຕິ. ນາຘິມຸຈ຺ຈຕີຕິ ຕຕ຺ຖ ຆນຠາວໍ ນ ປາປຸຓາຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິ ວຸຕ຺ຕາ.

ອຏ຺ຏີຍມານາຕິ ທຸກ຺ຂໍ ປາປຸຓມານາ. ຫຣາຍມານາຕິ ລຊ຺ຊໍ ປາປຸຓມານາ. ຊິຄຸຈ຺ຉມານາຕິ ຊິຄຸຈ຺ຉໍ ປາປຸຓມານາ. ວິຠວໍ ອຠິນນ຺ທນ຺ຕີຕິ ອຸຈ຺ເຉທໍ ປຏິຈ຺ຈ ຕຸສ຺ສນ຺ຕິ, ອຸຈ຺ເຉທໍ ປຕ຺ຖຍນ຺ຕີຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ກິຣາຕິ ອນຸສ຺ສວນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ໂຠຕິ ອາລປນເມຕໍ. ສນ຺ຕນ຺ຕິ ນິພ຺ພຸຕໍ. ປຓີຕນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂາຠາວໂຕ ປຓີຕໍ, ປຘານຠາວໍ ນີຕນ຺ຕິ ວາ ປຓີຕໍ. ຍາຖາວນ຺ຕິ ຍຖາສຠາວໍ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິ ວຸຕ຺ຕາ.

ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ. ຠູຕນ຺ຕິ ເຫຕຸໂຕ ສຎ຺ຊາຕໍ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກສງ຺ຂາຕໍ ທຸກ຺ຂໍ. ຠູຕໂຕ ປສ຺ສຕີຕິ ອິທໍ ຠູຕໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ປສ຺ສຕິ. ນິພ຺ພິທາຍາຕິ ວິປສ຺ສນຕ຺ຖາຍ. ວິຣາຄາຍາຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄຕ຺ຖາຍ. ນິໂຣຘາຍາຕິ ນິພ຺ພານຕ຺ຖາຍ. ປຏິປນ຺ໂນ ໂຫຕີຕິ ຕທນຸຣູປໍ ປຏິປທໍ ປຏິປນ຺ໂນ ໂຫຕິ. ເອວໍ ປສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອິມິນາ ປກາເຣນ ປຸພ຺ພຠາເຄ ໂລກິຍຎາເຓນ, ປຏິເວຘກາເລ ໂລກຸຕ຺ຕຣຎາເຓນ ປສ຺ສນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ວຸຕ຺ຕາ.

ອິທານິ ທ຺ວີຫິ ຄາຖາຫິ ຕສ຺ສາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ອານິສໍສໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ໂຍ ຠູຕໍ ຠູຕໂຕ ທິສ຺ວາຕິ ທຸກ຺ຂໍ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມເຍນ ອຠິສເມຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠູຕສ຺ສ ຈ ອຕິກ຺ກມນ຺ຕິ ນິໂຣຘໍ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠິສມເຍນ ອຠິສເມຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາຠູເຕຘິມຸຈ຺ຈຕີຕິ ມຄ຺ຄຠາວນາຠິສມຍວເສນ ຍຖາສຠາເວ ນິໂຣເຘ ‘‘ເອຕໍ ສນ຺ຕໍ, ເອຕໍ ປຓີຕ’’ນ຺ຕິ ອຘິມຸຈ຺ຈຕິ. ຠວຕຓ຺ຫາ ປຣິກ຺ຂຍາຕິ ສມຸທຍສ຺ສ ປຫາເນນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອສຕິປິ ເຈຕ຺ຖ ສຈ຺ຈານໍ ນານາຠິສມຍຕ຺ເຕ ‘‘ທິສ຺ວາ’’ຕິ ປຸພ຺ພກາລິກວຈນໍ ສທ຺ຘິໍ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທາຍ ໂວຫາຣວເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ປຸພ຺ພໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ອຘິມຸຈ຺ຈຕິ. ຈຕຸສຈ຺ຈາຠິສມໂຍ ສມານກາລເມວ ໂຫຕິ. ສມານກາເລປິ ວາ ປຸພ຺ພກາລິການິ ປທານິ ຠວນ຺ຕີຕິ ນ ໂທໂສ. ສ ເວຕິ ເອກໍເສນ ໂສ ອຣຫໍ. ຠູຕປຣິຎ຺ຎາໂຕຕິ ທຸກ຺ຂໍ ປຣິຎ຺ຎາຕວາ. ວີຕຕຓ຺ໂຫຕິ ວິຄຕຕຓ຺ໂຫ. ຠວາຠເວຕິ ຂຸທ຺ທເກ ຈ ມຫນ຺ເຕ ຈ ຠເວ. ວຸທ຺ຘິອຕ຺ເຖປິ ຫິ ອ-ກາຣສ຺ສ ສມ຺ຠວໂຕ ອຠໂວຕິ ມຫາຠໂວ. ໂສ ປນ ຂຸທ຺ທກມຫນ຺ຕຠາໂວ ອຸປາທາຍຸປາທາຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຖ ວາ ຠເວຕິ ສສ຺ສເຕ. ອຠເວຕິ ອຸຈ຺ເຉເທ. ຕທຸຠເຍປິ ທິຏ຺ຐິຣາຄາຠາເວນ ວີຕຕຓ຺ໂຫ. ຠູຕສ຺ສ ວິຠວາຕິ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂສ຺ສ ສມຸຈ຺ເຉທາ. ນາຄຈ຺ຉຕິ ປຸນພ຺ຠວນ຺ຕິ ອຣຫໂຕ ປຣິນິພ຺ພານໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໕໐. ຕໂຍ ປຸຄ຺ຄລາຕິອາທິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກຄຣຫຓຕ຺ຖໍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິກປສໍສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ວິຣູປຠາວໍ ປນ຺ນາ ຄຕາ ທິຏ຺ຐິ ເອເຕສນ຺ຕິ ວິປນ຺ນທິຏ຺ຐີ. ສຸນ຺ທຣຠາວໍ ປນ຺ນາ ຄຕາ ທິຏ຺ຐິ ເອເຕສນ຺ຕິ ສມ຺ປນ຺ນທິຏ຺ຐີ. ຕິຕ຺ຖິໂຍຕິ ຕິຕ຺ຖໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ທິຏ຺ຐິ, ຕໍ ປຏິປນ຺ນຕ຺ຕາ ຕິຕ຺ເຖ ສາຘຸ, ຕິຕ຺ຖໍ ຍສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ວາ ຕິຕ຺ຖິໂຍ. ອິໂຕ ພຫິທ຺ຘາ ປພ຺ພຊ຺ຊູປຄໂຕ. ຕິຕ຺ຖິຍສາວໂກຕິ ເຕສໍ ທິຏ຺ຐານຸຄຕິມາປນ຺ໂນ ຄຫຏ຺ໂຐ. ໂຍ ຈ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໂກຕິ ຕທຸຠຍຠາວໍ ອນຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ຍາຍ ກາຍຈິ ທິຏ຺ຐິຍາ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໂກ.

ຕຖາຄໂຕຕິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘປິ ເອຕ຺ເຖວ ສງ຺ຄຫິໂຕ. ຕຖາຄຕສາວໂກຕິ ມຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ໂຕ ຜລປ຺ປຕ຺ໂຕ ຈ. ໂຍ ຈ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິໂກຕິ ຕທຸຠຍວິນິມຸຕ຺ໂຕ ໂລກິຍສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິໂກ.

ຄາຖາສຸ ໂກຘໂນຕິ ໂຍ ອຠິຓ຺ຫໍ ກຸຊ຺ຌຕິ, ໂສ. ອຸປນາຫີຕິ ຕເມວ ໂກຘໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຸປນນ຺ຘນສີໂລ. ປາປມກ຺ຂີຕິ ລາມກຠູຕມກ຺ຂວາ. ມາຍາວີຕິ ກຕປາປປຏິຈ຺ຉາທນວາ. ວສໂລຕິ ຫີນຊຈ຺ໂຈ. ວິສຸທ຺ໂຘຕິ ຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິຍາ ວິສຸທ຺ໂຘ. ສຸທ຺ຘຕໍ ຄໂຕຕິ ມຄ຺ຄຜລສງ຺ຂາຕໍ ສຸທ຺ຘຠາວໍ ຄໂຕ. ເມຘາວີຕິ ປຎ຺ຎວາ. ອິມາຍ ຄາຖາຍ ໂລກຸຕ຺ຕຣສມ຺ມາທິຏ຺ຐິສມ຺ປນ຺ໂນ ເອວ ໂຖມິໂຕ.

ວິປນ຺ນທິຏ຺ຐິໂຍ ສມ຺ປນ຺ນທິຏ຺ຐິໂຍຕິ ປຸຄ຺ຄລໂວຫາຣໍ ປຫາຍ ຘມ຺ມເມວ ຄຣຫນ຺ໂຕ ໂຖເມນ຺ໂຕ ຈ ອາຫ. ເອຕໍ ມມາຕິ ຕຓ຺ຫາມຎ຺ຎນວເສນ ທິຏ຺ຐິ. ເອໂສຫມສ຺ມີຕິ ມານມຎ຺ຎນມູລິກາ ທິຏ຺ຐິ. ເອໂສ ເມ ອຕ຺ຕາຕິ ທິຏ຺ຐິມຎ຺ຎນເມວ.

ເອຕໍ ມມາຕິ ກາ ທິຏ຺ຐີຕິອາທີຫິ ຕິສ຺ສນ຺ນໍ ວິປນ຺ນທິຏ຺ຐີນໍ ວິຠາຄຎ຺ຈ ຄຓນຎ຺ຈ ກາລສງ຺ຄຫຎ຺ຈ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ກຕໍ. ຕຕ຺ຖ ກາ ທິຏ຺ຐີຕິ ອເນກາສຸ ທິຏ຺ຐີສຸ ກຕມາ ທິຏ຺ຐີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຕມນ຺ຕານຸຄ຺ຄຫິຕາຕິ ປຸພ຺ພນ຺ຕາປຣນ຺ຕສງ຺ຂາຕກາລທ຺ວເຍ ກຕເມນ ກາເລນ ອນຸຄ຺ຄຫິຕາ, ອນຸພທ຺ຘາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ມາ ‘‘ເອຕໍ ມມາ’’ຕິ ປຣາມສນ຺ໂຕ ‘‘ເອຕໍ ມມ ອໂຫສິ, ເອວໍ ມມ ອໂຫສິ, ເອຕ຺ຕກໍ ມມ ອໂຫສີ’’ຕິ ອຕີຕໍ ວຕ຺ຖຸໍ ອປທິສິຕ຺ວາ ປຣາມສຕິ, ຕສ຺ມາ ປຸພ຺ພນ຺ຕານຸທິຏ຺ຐິ ໂຫຕິ. ປຸພ຺ພນ຺ຕານຸຄ຺ຄຫິຕາ ຈ ຕາ ທິຏ຺ຐິໂຍ ໂຫນ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ‘‘ເອໂສຫມສ຺ມີ’’ຕິ ປຣາມສນ຺ໂຕ ‘‘ອິມິນາຫໍ ສີເລນ ວາ ວເຕນ ວາ ຕເປນ ວາ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍນ ວາ ເອໂສສ຺ມິ ວິສຸຊ຺ຌິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອນາຄຕຜລໍ ອຸປາທາຍ ປຣາມສຕິ, ຕສ຺ມາ ອປຣນ຺ຕານຸທິຏ຺ຐິ ໂຫຕິ. ອປຣນ຺ຕານຸຄ຺ຄຫິຕາ ຈ ຕາ ທິຏ຺ຐິໂຍ ໂຫນ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ‘‘ເອໂສ ເມ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ປຣາມສນ຺ໂຕ ອຕີຕານາຄຕໍ ອຸປາທິນ຺ນສນ຺ຕຕິໍ ອຸປາທາຍ ‘‘ເອໂສ ເມ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ປຣາມສຕິ, ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິວເສນ ຈ ປຣາມສຕິ, ຕສ຺ມາ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິ ໂຫຕິ. ປຸພ຺ພນ຺ຕາປຣນ຺ຕານຸຄ຺ຄຫິຕາ ຈ ຕາ ທິຏ຺ຐິໂຍ ໂຫນ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິປ຺ປມຸຂາເຍວ ທ຺ວາສຏ຺ຐິ ທິຏ຺ຐິໂຍ ໂຫນ຺ຕິ, ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິສມຸຄ຺ຆາເຕເນວ ຈ ທ຺ວາສຏ຺ຐິ ທິຏ຺ຐິໂຍ ສມຸຄ຺ຆາຕໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິປ຺ປມຸເຂນ ທ຺ວາສຏ຺ຐິ ທິຏ຺ຐິຄຕານີຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິປ຺ປມຸເຂນ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິທ຺ວາເຣນ ທ຺ວາສຏ຺ຐິ ທິຏ຺ຐິຄຕານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິປ຺ປມຸຂານີຕິ ປາໂຐ ສຸນ຺ທຣຕໂຣ. ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິ ປມຸຂາ ອາທິ ເອເຕສນ຺ຕິ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິປ຺ປມຸຂານິ. ການິ ຕານິ? ທ຺ວາສຏ຺ຐິ ທິຏ຺ຐິຄຕານິ.

‘‘ກາ ທິຏ຺ຐີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉາຍ ວີສຕິວຕ຺ຖຸກາ ອຕ຺ຕານຸທິຏ຺ຐິ, ວີສຕິວຕ຺ຖຸກາ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐີຕິ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ. ‘‘ກຕິ ທິຏ຺ຐິໂຍ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉາຍ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິປ຺ປມຸຂານິ ທ຺ວາສຏ຺ຐິ ທິຏ຺ຐິຄຕານີຕິ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ. ສາເຍວ ປນ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິ ‘‘ເອໂສ ເມ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຈນສາມຎ຺ເຎນ ອຕ຺ຕານຸທິຏ຺ຐີຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຕສ຺ສາ ວຸຕ຺ຕາຍ ອຕ຺ຕວາທປຏິສຎ຺ຎຸຕ຺ຕາ ທິຏ຺ຐິປິ ວຸຕ຺ຕາເຍວ ໂຫຕິ.

໑໕໑. ເຍ ເກຈິ, ຠິກ຺ຂເວຕິອາທິສຸຕ຺ຕາຫຣຓໍ ສມ຺ປນ຺ນທິຏ຺ຐິປຸຄ຺ຄລສມ຺ພນ຺ເຘນ ສມ຺ປນ຺ນທິຏ຺ຐິປຸຄ຺ຄລວິຠາຄທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ກຕໍ. ຕຕ຺ຖ ນິຏ຺ຐໍ ຄຕາຕິ ມຄ຺ຄຎາຓວເສນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາຕິ ນິຈ຺ຉຍໍ ຄຕາ, ນິພ຺ເພມຕິກາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິຏ຺ຐາຄຕາຕິ ປາໂຐ ສມາສປທໍ ໂຫຕິ, ອຕ຺ໂຖ ປນ ໂສເຍວ. ທິຏ຺ຐິສມ຺ປນ຺ນາຕິ ທິຏ຺ຐິຍາ ສຸນ຺ທຣຠາວໍ ຄຕາ. ອິຘ ນິຏ຺ຐາຕິ ອິມິສ຺ສາ ກາມຘາຕຸຍາ ປຣິນິພ຺ພານໍ. ອິຘ ວິຫາຍ ນິຏ຺ຐາຕິ ອິມໍ ກາມຠວໍ ວິຊຫິຕ຺ວາ ສຸທ຺ຘາວາສພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ປຣິນິພ຺ພານໍ. ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸປຣມສ຺ສາຕິ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍປຣມາ ສຕ຺ຕວາຣປຣມາ ຠວູປປຕ຺ຕິ ອຕ຺ຕຠາວຄ຺ຄຫຓໍ ອສ຺ສ, ຕໂຕ ປຣໍ ອຏ຺ຐມໍ ຠວໍ ນາທິຍຕີຕິ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸປຣໂມ. ຕສ຺ສ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸປຣມສ຺ສ ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສ. ໂກລໍໂກລສ຺ສາຕິ ກຸລໂຕ ກຸລໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ໂກລໍໂກໂລ. ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລສຈ຺ຉິກິຣິຍໂຕ ຫິ ປຏ຺ຐາຍ ນີເຈ ກຸເລ ອຸປປຕ຺ຕິ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ມຫາໂຠຄກຸເລສຸເຍວ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ສ ໂກລໍໂກລສ຺ສ ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສ. ເອກພີຊິສ຺ສາຕິ ຂນ຺ຘພີຊໍ ນາມ ກຖິຕໍ. ຍສ຺ສ ຫິ ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສ ເອກໍເຍວ ຂນ຺ຘພີຊໍ ອຕ຺ຖິ, ເອກໍ ອຕ຺ຕຠາວຄ຺ຄຫຓໍ, ໂສ ເອກພີຊີ ນາມ. ຕສ຺ສ ເອກພີຊິສ຺ສ ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສ. ຠຄວຕາ ຄຫິຕນາມວເສເນເວຕານິ ເອເຕສໍ ນາມານິ. ເອຕ຺ຕກຎ຺ຫິ ຐານໍ ຄໂຕ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸປຣໂມ ນາມ ໂຫຕິ, ເອຕ຺ຕກໍ ໂກລໍໂກໂລ, ເອຕ຺ຕກໍ ເອກພີຊີຕິ ຠຄວຕາ ເອເຕສໍ ນາມໍ ຄຫິຕໍ. ຠຄວາ ຫິ ‘‘ອຍໍ ເອຕ຺ຕກໍ ຐານໍ ຄມິສ຺ສຕິ, ອຍໍ ເອຕ຺ຕກໍ ຐານໍ ຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ເຕສໍ ຕານິ ຕານິ ນາມານິ ອຄ຺ຄເຫສິ. ມຸທຸປຎ຺ໂຎ ຫິ ໂສຕາປນ຺ໂນ ສຕ຺ຕ ຠເວ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸປຣໂມ ນາມ, ມຊ຺ຌິມປຎ຺ໂຎ ປຣໍ ຉຏ຺ຐໍ ຠວໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ໂກລໍໂກໂລ ນາມ, ຕິກ຺ຂປຎ຺ໂຎ ເອກໍ ຠວໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ເອກພີຊີ ນາມ. ຕໍ ປເນຕໍ ເຕສໍ ມຸທຸມຊ຺ຌິມຕິກ຺ຂປຎ຺ຎຕໍ ປຸພ຺ພເຫຕຸ ນິຍເມຕິ. ອິເມ ຕໂຍປິ ໂສຕາປນ຺ນາ ກາມຠວວເສນ ວຸຕ຺ຕາ, ຣູປາຣູປຠເວ ປນ ພຫຸກາປິ ປຏິສນ຺ຘິໂຍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ສກທາຄາມິສ຺ສາຕິ ປຏິສນ຺ຘິວເສນ ສກິໍ ກາມຠວໍ ອາຄຈ຺ຉຕີຕິ ສກທາຄາມີ. ຕສ຺ສ ສກທາຄາມິສ຺ສ. ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ອຣຫາຕິ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ ອຣຫາ. ອຣຫນ຺ຕິປິ ປາໂຐ. ອິຘ ນິຏ຺ຐາຕິ ກາມຠວໍ ສໍສຣນ຺ເຕເຍວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຣູປາຣູປຠເວ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ປນ ອຣິຍາ ກາມຠເວ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕຕ຺ເຖວ ປຣິນິພ຺ພາຍນ຺ຕິ.

ອນ຺ຕຣາປຣິນິພ຺ພາຍິສ຺ສາຕິ ອາຍຸເວມຊ຺ຌສ຺ສ ອນ຺ຕຣາເຍວ ກິເລສປຣິນິພ຺ພາເນນ ປຣິນິພ຺ພາຍນໂຕ ອນ຺ຕຣາປຣິນິພ຺ພາຍີ. ໂສ ປນ ອຸປ຺ປນ຺ນສມນນ຺ຕຣາ ປຣິນິພ຺ພາຍີ, ອາຍຸເວມຊ຺ຌໍ ອປ຺ປຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍີ, ອາຍຸເວມຊ຺ຌໍ ປຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍີຕິ ຕິວິໂຘ ໂຫຕິ. ຕສ຺ສ ອນ຺ຕຣາປຣິນິພ຺ພາຍິສ຺ສ ອນາຄາມິໂນ. ອຸປຫຈ຺ຈປຣິນິພ຺ພາຍິສ຺ສາຕິ ອາຍຸເວມຊ຺ຌໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ວາ ກາລກິຣິຍໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ວາ ກິເລສປຣິນິພ຺ພາເນນ ປຣິນິພ຺ພາຍນ຺ຕສ຺ສ ອນາຄາມິໂນ. ອສງ຺ຂາຣປຣິນິພ຺ພາຍິສ຺ສາຕິ ອສງ຺ຂາເຣນ ອປ຺ປໂຍເຄນ ອຘິມຕ຺ຕປ຺ປໂຍຄໍ ອກຕ຺ວາວ ກິເລສປຣິນິພ຺ພາເນນ ປຣິນິພ຺ພາຍນຘມ຺ມສ຺ສ ອນາຄາມິໂນ. ສສງ຺ຂາຣປຣິນິພ຺ພາຍິສ຺ສາຕິ ສສງ຺ຂາເຣນ ທຸກ຺ເຂນ ກສິເຣນ ອຘິມຕ຺ຕປ຺ປໂຍຄໍ ກຕ຺ວາວ ກິເລສປຣິນິພ຺ພາເນນ ປຣິນິພ຺ພາຍນຘມ຺ມສ຺ສ ອນາຄາມິໂນ. ອຸທ຺ຘໍໂສຕສ຺ສ ອກນິຏ຺ຐຄາມິໂນຕິ ອຸທ຺ຘໍວາຫິຠາເວນ ອຸທ຺ຘມສ຺ສ ຕຓ຺ຫາໂສຕໍ ວຏ຺ຏໂສຕໍ ວາຕິ ອຸທ຺ຘໍໂສໂຕ, ອຸທ຺ຘໍ ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຏິລຠິຕພ຺ພໂຕ ອຸທ຺ຘມສ຺ສ ມຄ຺ຄໂສຕນ຺ຕິ ອຸທ຺ຘໍໂສໂຕ, ອກນິຏ຺ຐໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອກນິຏ຺ຐຄາມີ. ຕສ຺ສ ອຸທ຺ຘໍໂສຕສ຺ສ ອກນິຏ຺ຐຄາມິໂນ ອນາຄາມິສ຺ສ. ອຍໍ ປນ ອນາຄາມີ ຈຕຸປ຺ປເຠໂທ – ໂຍ ອວິຫໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ໂສເຘຕ຺ວາ ອກນິຏ຺ຐໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍຕິ, ອຍໍ ອຸທ຺ຘໍໂສໂຕ ອກນິຏ຺ຐຄາມີ ນາມ. ໂຍ ເຫຏ຺ຐາ ຕໂຍ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ໂສເຘຕ຺ວາ ສຸທສ຺ສີພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ຐຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍຕິ, ອຍໍ ອຸທ຺ຘໍໂສໂຕ ນ ອກນິຏ຺ຐຄາມີ ນາມ. ໂຍ ອິໂຕ ອກນິຏ຺ຐເມວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍຕິ, ອຍໍ ນ ອຸທ຺ຘໍໂສໂຕ ອກນິຏ຺ຐຄາມີ ນາມ. ໂຍ ເຫຏ຺ຐາ ຈຕູສຸ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກສຸ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ປຣິນິພ຺ພາຍຕິ, ອຍໍ ນ ອຸທ຺ຘໍໂສໂຕ ນ ອກນິຏ຺ຐຄາມີ ນາມາຕິ. ອິເມ ປຎ຺ຈ ອນາຄາມິໂນ ສຸທ຺ຘາວາສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕາ. ອນາຄາມິໂນ ປນ ຣູປຣາຄາຣູປຣາຄານໍ ອປ຺ປຫີນຕ຺ຕາ ອາກງ຺ຂມານາ ເສສຣູປາຣູປຠເວສຸປິ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ. ສຸທ຺ຘາວາເສ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ປນ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ນ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ. ອເວຈ຺ຈປ຺ປສນ຺ນາຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄວເສນ ຊານິຕ຺ວາ ພຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອຈລປ຺ປສາເທນ ປສນ຺ນາ. ໂສຕາປນ຺ນາຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄໂສຕໍ ອາປນ຺ນາ. ອິມິນາ ສພ຺ເພປິ ອຣິຍຜລຏ຺ຐາ ປຸຄ຺ຄລາ ຄຫິຕາຕິ.

ຠວວິຠວທິຏ຺ຐິນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສທ຺ຘມ຺ມປ຺ປກາສິນິຍາ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ຄຏ຺ຐກຖາຍ

ທິຏ຺ຐິກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ອານາປານສ຺ສຕິກຖາ

໑. ຄຓນວາຣວຓ຺ຓນາ

໑໕໒. ອິທານິ ທິຏ຺ຐິກຖານນ຺ຕຣໍ ກຖິຕາຍ ອານາປານສ຺ສຕິກຖາຍ ອປຸພ຺ພຕ຺ຖານຸວຓ຺ຓນາ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕາ. ອຍຎ຺ຫິ ອານາປານສ຺ສຕິກຖາ ທິຏ຺ຐິກຖາຍ ສຸວິທິຕທິຏ຺ຐາທີນວສ຺ສ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິມລວິໂສຘເນນ ສຸວິສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຍຖາຠູຕາວໂພຘາຍ ສມາຘິຠາວນາ ສຸກຣາ ໂຫຕິ, ສພ຺ພສມາຘິຠາວນາສຸ ຈ ສພ຺ພສພ຺ພຎ຺ຎຸໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ໂພຘິມູເລ ອິມິນາວ ສມາຘິນາ ສມາຫິຕຈິຕ຺ຕານໍ ຍຖາຠູຕາວໂພຘໂຕ ອຍເມວ ສມາຘິຠາວນາ ປຘານາຕິ ຈ ທິຏ຺ຐິກຖານນ຺ຕຣໍ ກຖິຕາ. ຕຕ຺ຖ ໂສຬສວຕ຺ຖຸກໍ ອານາປານສ຺ສຕິສມາຘິໍ ຠາວຍໂຕ ສມຘິການິ ທ຺ເວ ຎາຓສຕານິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ຎາຓຄຓນຸທ຺ເທໂສ, ອຏ຺ຐ ປຣິປນ຺ເຖ ຎາຓານີຕິອາທິ ຎາຓຄຓນນິທ຺ເທໂສ, ກຕມານິ ອຏ຺ຐ ປຣິປນ຺ເຖ ຎາຓານີຕິອາທິ. ອິມານິ ເອກວີສຕິ ວິມຸຕ຺ຕິສຸເຂ ຎາຓານີຕິປຣິຍນ຺ຕໍ ສພ຺ພຎາຓານໍ ວິຕ຺ຖາຣນິທ຺ເທໂສ, ອນ຺ເຕ ໂສຬສວຕ຺ຖຸກໍ ອານາປານສ຺ສຕິສມາຘິໍ ຠາວຍໂຕຕິອາທິ ນິຄມນນ຺ຕິ ເອວໍ ຕາວ ປາຬິວວຕ຺ຖານໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຕຕ຺ຖ ຄຓນຸທ຺ເທເສ ຄຓນວາເຣ ຕາວ ໂສຬສວຕ຺ຖຸກນ຺ຕິ ທີຆໍ ຣສ຺ສໍ ສພ຺ພກາຍປຏິສໍເວທີ ປສ຺ສມ຺ຠຍໍ ກາຍສງ຺ຂາຣນ຺ຕິ ກາຍານຸປສ຺ສນາຈຕຸກ຺ກໍ, ປີຕິປຏິສໍເວທີ ສຸຂປຏິສໍເວທີ ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣປຏິສໍເວທີ ປສ຺ສມ຺ຠຍໍ ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣນ຺ຕິ ເວທນານຸປສ຺ສນາຈຕຸກ຺ກໍ, ຈິຕ຺ຕປຏິສໍເວທີ ອຠິປ຺ປໂມທຍໍ ຈິຕ຺ຕໍ ສມາທຫໍ ຈິຕ຺ຕໍ ວິໂມຈຍໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາຈຕຸກ຺ກໍ, ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສີ ວິຣາຄານຸປສ຺ສີ ນິໂຣຘານຸປສ຺ສີ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສີຕິ ຘມ຺ມານຸປສ຺ສນາຈຕຸກ຺ກນ຺ຕິ ອິເມສໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ຈຕຸກ຺ການໍ ວເສນ ໂສຬສ ວຕ຺ຖູນິ ປຕິຏ຺ຐາ ອາຣມ຺ມຓານິ ອສ຺ສາຕິ ໂສຬສວຕ຺ຖຸໂກ. ຕໍ ໂສຬສວຕ຺ຖຸກໍ. ສມາສວເສນ ປເນຕ຺ຖ ວິຠຕ຺ຕິໂລໂປ ກໂຕ. ອານນ຺ຕິ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ປວິສນວາໂຕ. ອປານນ຺ຕິ ພຫິນິກ຺ຂມນວາໂຕ. ເກຈິ ປນ ວິປຣິຍາເຍນ ວທນ຺ຕິ. ອປານຎ຺ຫິ ອເປຕໍ ອານໂຕຕິ ອປານນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນິທ຺ເທເສ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໖໐) ປນ ນາ-ກາຣສ຺ສ ທີຆຕ຺ຕມຊ຺ຌຸເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ອາປານນ຺ຕິ. ຕສ຺ມິໍ ອານາປາເນ ສຕິ ອານາປານສ຺ສຕິ, ອສ຺ສາສປສ຺ສາສປຣິຄ຺ຄາຫິກາຍ ສຕິຍາ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອານາປານສ຺ສຕິຍາ ຍຸຕ຺ໂຕ ສມາຘິ, ອານາປານສ຺ສຕິຍໍ ວາ ສມາຘິ ອານາປານສ຺ສຕິສມາຘິ. ຠາວຍໂຕຕິ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍໍ ຠາເວນ຺ຕສ຺ສ. ສມຘິການີຕິ ສຫ ອຘິເກນ ວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ສມຘິການິ, ສາຕິເຣການີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມ-ກາໂຣ ປເນຕ຺ຖ ປທສນ຺ຘິກໂຣ. ເກຈິ ປນ ‘‘ສໍອຘິການີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເອວໍ ສຕິ ທ຺ເວ ຎາຓສຕານິເຍວ ອຘິການີຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ອິມານິ ຫິ ວີສຕິອຘິການິ ທ຺ເວ ຎາຓສຕານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ.

ປຣິປນ຺ເຖ ຎາຓານີຕິ ປຣິປນ຺ຖໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຎາຓານິ. ຕຖາ ອຸປກາເຣ ອຸປກ຺ກິເລເສ ຎາຓານິ. ໂວທາເນ ຎາຓານີຕິ ໂວທາຍຕິ, ເຕນ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິສຸທ຺ຘໍ ໂຫຕີຕິ ໂວທານໍ. ກິໍ ຕໍ? ຎາຓໍ. ‘‘ໂວທານຎາຓານີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ສຸຕມເຍ ຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ປຏິ. ມ. ມາຕິກາ ໑.໑; ປຏິ. ມ. ໑.໑) ວິຍ ‘‘ໂວທາເນ ຎາຓານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສໂຕ ສມ຺ປຊາໂນ ຫຸຕ຺ວາ ກໂຣຕີຕິ ສໂຕກາຣີ, ຕສ຺ສ ສໂຕກາຣິສ຺ສ ຎາຓານິ. ນິພ຺ພິທາຎາຓານີຕິ ນິພ຺ພິທາຠູຕານິ ຎາຓານິ. ນິພ຺ພິທານຸໂລມຎາຓານີຕິ ນິພ຺ພິທາຍ ອນຸກູລານິ ຎາຓານິ. ນິພ຺ພິທານຸໂລມິຎາຓານີຕິປິ ປາໂຐ, ນິພ຺ພິທານຸໂລໂມ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ນິພ຺ພິທານຸໂລມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິພ຺ພິທາປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິຎາຓານີຕິ ນິພ຺ພິທາຍ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິຍໍ ຎາຓານິ. ວິມຸຕ຺ຕິສຸເຂ ຎາຓານີຕິ ວິມຸຕ຺ຕິສຸເຂນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານິ ຎາຓານິ.

ກຕມານິ ອຏ຺ຐາຕິອາທີຫິ ປຣິປນ຺ຖອຸປກາຣານໍ ປຏິປກ຺ຂວິປກ຺ຂຍຸຄລຕ຺ຕາ ເຕສຸ ຎາຓານິ ສເຫວ ນິທ຺ທິຏ຺ຐານິ. ກາມຈ຺ຉນ຺ທເນກ຺ຂມ຺ມາທີນິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖານິ. ອຸປກາຣນ຺ຕິ ຈ ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາສວເສນ ນປຸໍສກວຈນໍ ກຕໍ. ສພ຺ເພປິ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາຕິ ວຸຕ຺ຕາວເສສາ ເຍ ເກຈິ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ. ຕຖາ ສພ຺ເພປິ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍາ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ. ‘‘ປຣິປນ຺ໂຖ ອຸປກາຣ’’ນ຺ຕິ ຈ ຕໍ ຕເທວ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ເອກວຈນໍ ກຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຣິປນ຺ເຖ ຎາຓານິ ຈ ອຸປກາເຣ ຎາຓານິ ຈ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ເຕສໍ ອາຣມ຺ມຓາເນວ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາ ເຕເຫວ ຕານິ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຕທາຣມ຺ມຓານິ ຎາຓານິ ນິຄເມຕ຺ວາ ທສ຺ເສສິ. ອຸປກ຺ກິເລເສ ຎາຓາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ຄຓນວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ໂສຬສຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໕໓. ໂສຬສຫິ ອາກາເຣຫີຕິ ອຸຠຍປກ຺ຂວເສນ ວຸຕ຺ເຕຫິ ໂສຬສຫິ ຎາຓໂກຏ຺ຐາເສຫິ. ອຸທຸຈິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ສມຸທຸຈິຕນ຺ຕິ ອຸປຈາຣຠູມິຍໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸທ຺ຘໍ ອຸຈິຕໍ, ສມ຺ມາ ອຸທ຺ຘໍ ອຸຈິຕໍ, ອຸປຣູປຣິ ກຕປຣິຈຍໍ ສມ຺ມາ ອຸປຣູປຣິ ກຕປຣິຈຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸທຸຊິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ສມຸທຸຊິຕນ຺ຕິປິ ປາໂຐ. ອຸປຣິຠາວາຍ ຊິຕໍ, ອຸປຣິຠາວກເຣຫິ ວາ ຎາເຓຫິ ຊິຕໍ ອຸທຸຊິຕໍ. ສມຸທຸຊິຕນ຺ຕິ ສມາ ອຸປຣິຠາວາຍ, ອຸປຣິຠາວກເຣຫິ ວາ ຎາເຓຫິ ຊິຕໍ. ສມາຕິ ເຈຕ຺ຖ ວິສມຠາວປຏິກ຺ເຂໂປ. ອິມສ຺ມິໍ ປາເຐ ອຸ, ທຸ-ອິຕິ ທ຺ເວ ທ຺ເວ ອຸປສຄ຺ຄາ ໂຫນ຺ຕິ. ອຸຣູຊິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ສມ຺ມາຣູຊິຕນ຺ຕິປິ ປາໂຐ. ເອຕ຺ຖາປິ ຊິຕຕ຺ໂຖເຍວ. ອຸຣູ ອຣູຕິ ອິທໍ ປນ ນິປາຕມຕ຺ຕເມວາຕິ ວທນ຺ຕິ. ວີໂຓປມຏ຺ຐກຖາຍ ຕຊ຺ຊິຕໍ ສຸຕຊ຺ຊິຕນ຺ຕິ ຈ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ອິຘ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ເອກຕ຺ເຕ ສນ຺ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອຸປຈາຣຠູມິຍໍ ຕາວ ນານາຣມ຺ມຓວິກ຺ເຂປາຠາເວນ ເອກຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐາຕິ. ນິຍ຺ຍານາວຣຓຏ຺ເຐນ ນີວຣຓາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຣຕິປິ ສພ຺ເພປິ ອກຸສລາ ອາວຣຓຏ຺ເຐນ ນີວຣຓາຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ນິຍ຺ຍານາວຣຓຏ຺ເຐນາຕິ ນິຍ຺ຍານານໍ ອາຄມນມຄ຺ຄປິທຫນຏ຺ເຐນ. ນິຍ຺ຍານວາຣຓຏ຺ເຐນາຕິປິ ປາໂຐ, ນິຍ຺ຍານານໍ ປຏິກ຺ເຂປນຏ຺ເຐນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເນກ຺ຂມ຺ມໍ ອຣິຍານໍ ນິຍ຺ຍານນ຺ຕິ ມຄ຺ຄຏ຺ຐານໍ ອຣິຍານໍ ນິຍ຺ຍານສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ເຫຕຸຕ຺ຕາ ຜລູປຈາເຣນ ອຣິຍານໍ ນິຍ຺ຍານໍ. ເຕນ ຈ ເຫຕຸຠູເຕນ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ອຣິຍາ ນິຍ຺ຍນ຺ຕິ ນິຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ນິຍ຺ຍານນ຺ຕິ ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອິຘ ອຸປຈາຣສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ຈ ອາໂລກສຎ຺ຎາຍ ສພ຺ພກຸສລຘມ຺ມານຎ຺ຈ ອຠາວາ ຕໍ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ນິວຸຕຕ຺ຕາຕິ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຕ຺ຕາ. ນປ຺ປຊານາຕີຕິ ປຸຄ຺ຄລວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ.

ວິສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຸປຈາຣຠູມິຍໍເຍວ. ຂຓິກສໂມຘານາຕິ ຈິຕ຺ຕກ຺ຂເຓ ຈິຕ຺ຕກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ຂໂຓ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ຂຓິກາ, ອຸປກ຺ກິເລສາ, ຂຓິການໍ ສໂມຘາໂນ ສມາຄໂມ ປພນ຺ໂຘ ຂຓິກສໂມຘາໂນ. ຕສ຺ມາ ຂຓິກສໂມຘານາ, ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ອຸປກ຺ກິເລສາ ຂຓິກປ຺ປພນ຺ຘວເສນ ຂຓິກປຣມ຺ປຣາວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ນ ເອກຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓວເສນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ໂສຬສຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ອຸປກ຺ກິເລສຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

ປຐມຈ຺ຉກ຺ກໍ

໑໕໔. ປຐມຈ຺ຉກ຺ເກ ອສ຺ສາສາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານນ຺ຕິ ອພ຺ຠນ຺ຕຣປວິສນວາຕສ຺ສ ນາສິກຄ຺ຄໍ ວາ ມຸຂນິມິຕ຺ຕໍ ວາ ອາທິ, ຫທຍໍ ມຊ຺ຌໍ, ນາຠິ ປຣິໂຍສານໍ. ຕໍ ຕສ຺ສ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານໍ ສຕິຍາ ອນຸຄຈ຺ຉໂຕ ໂຍຄິສ຺ສ ຐານນານຕ຺ຕານຸຄມເນນ ຈິຕ຺ຕໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ວິກ຺ເຂປໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕວິກ຺ເຂປຄຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ເອກຕ຺ເຕ ອສຓ຺ຐຫນໂຕ ສມາຘິສ຺ສ ປຣິປນ຺ໂຖ. ປສ຺ສາສາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານນ຺ຕິ ພຫິນິກ຺ຂມນວາຕສ຺ສ ນາຠິ ອາທິ, ຫທຍໍ ມຊ຺ຌໍ, ນາສິກຄ຺ຄໍ ວາ ມຸຂນິມິຕ຺ຕໍ ວາ ພຫິອາກາໂສ ວາ ປຣິໂຍສານໍ. ໂຍຊນາ ປເນຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພາ. ອສ຺ສາສປຏິກງ຺ຂນາ ນິກນ຺ຕິຕຓ຺ຫາຈຣິຍາຕິ ‘‘ນາສິກາວາຕາຍຕ຺ຕມິທໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ໂອຬາຣິໂກຬາຣິກສ຺ສ ອສ຺ສາສສ຺ສ ປຕ຺ຖນາສງ຺ຂາຕາ ນິກາມນາ ເອວ ຕຓ຺ຫາປວຕ຺ຕິ. ຕຓ຺ຫາປວຕ຺ຕິຍາ ສຕິ ເອກຕ຺ເຕ ອສຓ຺ຐຫນໂຕ ສມາຘິສ຺ສ ປຣິປນ຺ໂຖ. ປສ຺ສາສປຏິກງ຺ຂນາ ນິກນ຺ຕີຕິ ປຸນ ອສ຺ສາສປຸພ຺ພກສ຺ສ ປສ຺ສາສສ຺ສ ປຕ຺ຖນາສງ຺ຂາຕາ ນິກນ຺ຕິ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອສ຺ສາເສນາຠິຕຸນ຺ນສ຺ສາຕິ ອຕິທີຆໍ ອຕິຣສ຺ສໍ ວາ ອສ຺ສາສໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ອສ຺ສາສມູລກສ຺ສ ກາຍຈິຕ຺ຕກິລມຖສ຺ສ ສພ຺ຠາວໂຕ ເຕນ ອສ຺ສາເສນ ວິທ຺ຘສ຺ສ ປີຬິຕສ຺ສ. ປສ຺ສາສປຏິລາເຠ ມຸຈ຺ຉນາຕິ ອສ຺ສາເສນ ປີຬິຕຕ຺ຕາເຍວ ປສ຺ສາເສ ອສ຺ສາທສຎ຺ຎິໂນ ປສ຺ສາສໍ ປຕ຺ຖຍໂຕ ຕສ຺ມິໍ ປສ຺ສາສປຏິລາເຠ ຣຊ຺ຊນາ. ປສ຺ສາສມູລເກປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ວຸຕ຺ຕສ຺ເສວ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອນຸວຓ຺ຓນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ເຕສຸ ຄາຖາພນ຺ເຘສຸ ອນຸຄຈ຺ຉນາຕິ ອນຸຄຈ຺ຉມານາ. ສຕີຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາວິກ຺ເຂປເຫຕຸຠູຕາ ສຕິ. ວິກ຺ຂິປຕິ ອເນນ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ວິກ຺ເຂໂປ. ໂກ ໂສ? ອສ຺ສາໂສ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ວິກ຺ເຂໂປ ອຊ຺ຌຕ຺ຕວິກ຺ເຂໂປ, ຕສ຺ສ ອາກງ຺ຂນາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕວິກ຺ເຂປາກງ຺ຂນາ, ອສມ຺ມາມນສິກາຣວເສນ ອຊ຺ຌຕ຺ຕວິກ຺ເຂປກສ຺ສ ອສ຺ສາສສ຺ສ ອາກງ຺ຂນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອເຕເນວ ນເຍນ ພຫິທ຺ຘາວິກ຺ເຂປປຕ຺ຖນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຍຫີຕິ ເຍຫິ ອຸປກ຺ກິເລເສຫິ. ວິກ຺ຂິປ຺ປມານສ຺ສາຕິ ວິກ຺ຂິປິຍມານສ຺ສ ວິກ຺ເຂປໍ ອາປາທິຍມານສ຺ສ. ໂນ ຈ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຈ຺ຈຕີຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາຣມ຺ມເຓ ຈ ນາຘິມຸຈ຺ຈຕິ, ປຈ຺ຈນີກຘມ຺ເມຫິ ຈ ນ ວິມຸຈ຺ຈຕິ. ຈິຕ຺ຕໍ ໂນ ຈ ວິມຸຈ຺ຈຕິ ປຣປຕ຺ຕິຍາ ຈ ໂຫນ຺ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ວິໂມກ຺ຂໍ ອປ຺ປຊານນ຺ຕາຕິ ໂສ ວາ ອຎ຺ໂຎ ວາ ອາຣມ຺ມຓາຘິມຸຕ຺ຕິວິໂມກ຺ຂຎ຺ຈ ປຈ຺ຈນີກວິມຸຕ຺ຕິວິໂມກ຺ຂຎ຺ຈ ເອວໍ ອປ຺ປຊານນ຺ຕາ. ປຣປຕ຺ຕິຍາຕິ ປຣປຈ຺ຈຍໍ ປຣສທ຺ທຫນໍ ອຣຫນ຺ຕິ, ນ ອຕ຺ຕປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ຎາຓນ຺ຕິ ‘‘ປຣປຈ຺ຈຍິກາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ປຣປຕ຺ຕິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ໂຖ ປນ ໂສເຍວ.

ທຸຕິຍຈ຺ຉກ຺ກໍ

໑໕໕. ທຸຕິຍຈ຺ຉກ຺ເກ ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ຜຸສນຏ຺ຐານໍ. ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ ຫິ ທີຆນາສິກສ຺ສ ນາສາປຸຏໍ ຆຏ຺ເຏນ຺ຕາ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ຣສ຺ສນາສິກສ຺ສ ອຸຕ຺ຕໂຣຏ຺ຐໍ. ຍທິ ຫິ ອຍໍ ໂຍຄີ ຕໍ ນິມິຕ຺ຕເມວ ອາວຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕເມວ ອາວຊ຺ຊມານສ຺ສ ອສ຺ສາເສ ຈິຕ຺ຕໍ ວິກມ຺ປຕິ, ນ ປຕິຏ຺ຐາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ຈິຕ຺ເຕ ອປ຺ປຕິຏ຺ຐິເຕ ສມາຘິສ຺ສ ອຠາວໂຕ ຕໍ ວິກມ຺ປນໍ ສມາຘິສ຺ສ ປຣິປນ຺ໂຖ. ຍທິ ອສ຺ສາສເມວ ອາວຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ອພ຺ຠນ຺ຕຣປເວສນວເສນ ວິກ຺ເຂປໍ ອາວຫຕິ, ນິມິຕ຺ເຕ ນ ປຕິຏ຺ຐາຕິ, ຕສ຺ມາ ນິມິຕ຺ເຕ ວິກມ຺ປຕິ. ອິມິນາ ນເຍນ ເສເສສຸປິ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ. ຄາຖາສຸ ວິກ຺ຂິປ຺ປເຕຕິ ວິກ຺ຂິປີຍຕິ ວິກ຺ເຂປໍ ອາປາທີຍຕິ.

ຕຕິຍຈ຺ຉກ຺ກໍ

໑໕໖. ຕຕິຍຈ຺ຉກ຺ເກ ອຕີຕານຸຘາວນໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຜຸສນຏ຺ຐານໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຄຕໍ ອສ຺ສາສໍ ວາ ປສ຺ສາສໍ ວາ ອນຸຄຈ຺ຉມານໍ ຈິຕ຺ຕໍ. ວິກ຺ເຂປານຸປຕິຕນ຺ຕິ ວິກ຺ເຂເປນ ອນຸຄຕໍ, ວິກ຺ເຂປໍ ວາ ສຍໍ ອນຸປຕິຕໍ ອນຸຄຕໍ. ອນາຄຕປຏິກງ຺ຂນໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຜຸສນຏ຺ຐານໍ ອປ຺ປຕ຺ຕໍ ອສ຺ສາສໍ ວາ ປສ຺ສາສໍ ວາ ປຏິກງ຺ຂມານໍ ປຈ຺ຈາສີສມານໍ ຈິຕ຺ຕໍ. ວິກມ຺ປິຕນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍ ອປ຺ປຕິຏ຺ຐາເນເນວ ວິກ຺ເຂເປນ ວິກມ຺ປິຕໍ. ລີນນ຺ຕິ ອຕິສິຖິລວີຣິຍຕາທີຫິ ສງ຺ກຸຈິຕໍ. ໂກສຊ຺ຊານຸປຕິຕນ຺ຕິ ກຸສີຕຠາວານຸຄຕໍ. ອຕິປຄ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ອຈ຺ຈາຣທ຺ຘວີຣິຍຕາທີຫິ ອຕິອຸສ຺ສາຫິຕໍ. ອຸທ຺ຘຈ຺ຈານຸປຕິຕນ຺ຕິ ວິກ຺ເຂປານຸຄຕໍ. ອຠິນຕນ຺ຕິ ອສ຺ສາທວຕ຺ຖູສຸ ຠຸສໍ ນຕໍ ອລ຺ລີນໍ. ອປນຕນ຺ຕິ ນິຣສ຺ສາທວຕ຺ຖູສຸ ປຕິຫຕໍ, ຕໂຕ ອປຄຕໍ ວາ, ອປຄຕນຕໍ ວາ, ນ ຕໂຕ ອປຄຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຣາຄານຸປຕິຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສນິມິຕ຺ຕໍ ມນສິກໂຣໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນປີຕິສຸເຂ ວາ ປຸພ຺ເພ ຫສິຕລປິຕກີຬິຕວຕ຺ຖູສຸ ວາ ຣາໂຄ ອນຸປຕຕິ. ພ຺ຍາປາທານຸປຕິຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ມນສິກາເຣ ນິຣສ຺ສາທຄຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນໂທມນສ຺ສວເສນ ວາ ປຸພ຺ເພ ສມຸທາຈິຓ຺ເຓສຸ ອາຆາຕວຕ຺ຖູສຸ ວາ ພ຺ຍາປາໂທ ອນຸປຕຕິ. ຄາຖາສຸ ນ ສມາຘິຍຕີຕິ ນ ສມາຫິຕໍ ໂຫຕິ. ອຘິຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕສີເສນ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ ອຘິໂກ ສມາຘິ.

໑໕໗. ເອຕ຺ຕາວຕາ ຕີຫິ ຉກ຺ເກຫິ ອຏ຺ຐາຣສ ອຸປກ຺ກິເລເສ ນິທ຺ທິສິຕ຺ວາ ອິທານິ ເຕສໍ ອຸປກ຺ກິເລສານໍ ສມາຘິສ຺ສ ປຣິປນ຺ຖຠາວສາຘເນນ ອາທີນວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ປຸນ ອສ຺ສາສາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ກາໂຍປິ ຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ສາຣທ຺ຘາ ຈ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວິກ຺ເຂປສມຸຏ຺ຐານຣູປານໍ ວເສນ ຣູປກາໂຍປິ, ວິກ຺ເຂປສນ຺ຕຕິວເສນ ຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ມຫຕາ ໂຂເຠນ ຂຸຠິຕາ ສທຣຖາ ຈ ໂຫນ຺ຕິ. ຕໂຕ ມນ຺ທຕເຣນ ອິຎ຺ຊິຕາ ກມ຺ປິຕາ, ຕໂຕ ມນ຺ທຕເຣນ ຜນ຺ທິຕາ ຈລິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ພລວາປິ ມຊ຺ຌິໂມປິ ມນ຺ໂທປິ ໂຂໂຠ ໂຫຕິເຍວ, ນ ສກ຺ກາ ໂຂເຠນ ນ ຠວິຕຸນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຈິຕ຺ຕໍ ວິກມ຺ປິຕຕ຺ຕາຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວິກມ຺ປິຕຕ຺ຕາ. ຄາຖາສຸ ປຣິປຸຓ຺ຓາ ອຠາວິຕາຕິ ຍຖາ ປຣິປຸຓ຺ຓາ ໂຫຕິ, ຕຖາ ອຠາວິຕາ. ອິຎ຺ຊິໂຕຕິ ກມ຺ປິໂຕ. ຜນ຺ທິໂຕຕິ ມນ຺ທກມ຺ປິໂຕ. ເຫຏ຺ຐາ ນີວຣຓານໍ ອນນ຺ຕຣຕ຺ຕາ ‘‘ອິເມຫິ ຈ ປນ ນີວຣເຓຫີ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໕໓) ອຈ຺ຈນ຺ຕສມີປນິທສ຺ສນວຈນໍ ກຕໍ. ອິຘ ປນ ນິຄມເນ ນີວຣຓານໍ ສນ຺ຕຣຕ຺ຕາ ເຕຫິ ຈ ປນ ນີວຣເຓຫີຕິ ປຣມ຺ມຸຂນິທສ຺ສນວຈນໍ ກຕໍ.

ອຸປກ຺ກິເລສຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ໂວທານຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໕໘. ໂວທາເນ ຎາຓານີຕິ ວິສຸທ຺ຘຎາຓານິ. ຕໍ ວິວຊ຺ຊຍິຕ຺ວາຕິ ຍໍ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕໍ ອຕີຕານຸຘາວນໍ ຈິຕ຺ຕໍ ວິກ຺ເຂປານຸປຕິຕໍ, ຕໍ ວິວຊ຺ຊຍິຕ຺ວາຕິ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ເອກຏ຺ຐາເນ ສມາທຫຕີຕິ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ຜຸສນຏ຺ຐາເນ ສມໍ ອາທຫຕິ ປຕິຏ຺ຐາເປຕິ. ຕຕ຺ເຖວ ອຘິໂມເຈຕີຕິ ເອກຏ຺ຐາເນຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ຜຸສນຏ຺ຐາເນເຍວ ສນ຺ນິຏ຺ຐເປຕິ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ກໂຣຕິ. ປຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາຕິ ຘມ຺ມວິຈຍປີຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄຠາວນາຍ ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ. ວິນິຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາຕິ ປສ຺ສທ຺ຘິສມາຘິອຸເປກ຺ຂາສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄຠາວນາຍ ວິນິຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ. ‘‘ສຕິນ຺ທ຺ຣິຍວີຣິຍິນ຺ທ຺ຣິເຍຫິ ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ, ສຕິນ຺ທ຺ຣິຍສມາຘິນ຺ທ຺ຣິເຍຫິ ວິນິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ສມ຺ປຊາໂນ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອສຸຠຠາວນາທີຫິ. ປຸນ ສມ຺ປຊາໂນ ຫຸຕ຺ວາຕິ ເມຕ຺ຕາຠາວນາທີຫິ. ເຍນ ຣາເຄນ ອນຸປຕິຕໍ, ເຍນ ພ຺ຍາປາເທນ ອນຸປຕິຕໍ, ຕໍ ປຊຫຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອີທິສນ຺ຕິ ສມ຺ປຊານນ຺ໂຕ ຕປ຺ປຏິປກ຺ເຂນ ຣາຄໍ ປຊຫຕິ, ພ຺ຍາປາທໍ ປຊຫຕີຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ປຣິສຸທ຺ຘນ຺ຕິ ນິຣຸປກ຺ກິເລສໍ. ປຣິໂຍທາຕນ຺ຕິ ປຠສ຺ສຣໍ. ເອກຕ຺ຕຄຕໍ ໂຫຕີຕິ ຕໍ ຕໍ ວິເສສໍ ປຕ຺ຕສ຺ສ ຕໍ ຕໍ ເອກຕ຺ຕໍ ຄຕໍ ໂຫຕິ.

ກຕເມ ເຕ ເອກຕ຺ຕາຕິ ອິຘ ຍຸຊ຺ຊມານາຍຸຊ຺ຊມາເນປິ ເອກຕ຺ເຕ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉຕິ. ທານູປສຄ຺ຄຸປຏ຺ຐາເນກຕ຺ຕນ຺ຕິ ທານວຕ຺ຖຸສງ຺ຂາຕສ຺ສ ທານສ຺ສ ອຸປສຄ຺ໂຄ ໂວສຊ຺ຊນໍ ທານູປສຄ຺ໂຄ, ທານວຕ຺ຖຸປຣິຈ຺ຈາຄເຈຕນາ. ຕສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐານໍ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ຐານໍ ທານູປສຄ຺ຄຸປຏ຺ຐານໍ, ຕເທວ ເອກຕ຺ຕໍ, ເຕນ ວາ ເອກຕ຺ຕໍ ເອກຄ຺ຄຠາໂວ ທານູປສຄ຺ຄຸປຏ຺ຐາເນກຕ຺ຕໍ. ທານໂວສຄ຺ຄຸປຏ຺ຐາເນກຕ຺ຕນ຺ຕິ ປາໂຐ ສຸນ຺ທຣຕໂຣ, ໂສ ເອວຕ຺ໂຖ. ເອເຕນ ປທຸທ຺ຘາຣວເສນ ຈາຄານຸສ຺ສຕິສມາຘິ ວຸຕ຺ໂຕ. ປທຸທ຺ຘາຣວເສນ ວຸຕ຺ໂຕປິ ເຈສ ອິຕເຣສໍ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ເອກຕ຺ຕານໍ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ອິຘ ນິທ຺ທິຏ຺ຐນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ວິສາຂາປິ ຫິ ມຫາອຸປາສິກາ ອາຫ – ‘‘ອິຘ, ຠນ຺ເຕ, ທິສາສຸ ວສ຺ສໍວຸຏ຺ຐາ ຠິກ຺ຂູ ສາວຕ຺ຖິໍ ອາຄຈ຺ຉິສ຺ສນ຺ຕິ ຠຄວນ຺ຕໍ ທສ຺ສນາຍ, ເຕ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສນ຺ຕິ ‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ, ຠນ຺ເຕ, ຠິກ຺ຂຸ ກາລງ຺ກໂຕ, ຕສ຺ສ ກາ ຄຕິ, ໂກ ອຠິສມ຺ປຣາໂຍ’ຕິ? ຕໍ ຠຄວາ ພ຺ຍາກຣິສ຺ສຕິ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ວາ ສກທາຄາມິຜເລ ວາ ອນາຄາມິຜເລ ວາ ອຣຫຕ຺ເຕ ວາ. ຕ຺ຍາຫໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມິ ‘ອາຄຕປຸພ຺ພາ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ເຕນ ອຍ຺ເຍນ ສາວຕ຺ຖີ’ຕິ? ສເຈ ເມ ວກ຺ຂນ຺ຕິ ‘ອາຄຕປຸພ຺ພາ ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ສາວຕ຺ຖີ’ຕິ. ນິຏ຺ຐເມຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉິສ຺ສາມິ ນິສ຺ສໍສຍໍ ປຣິຠຸຕ຺ຕໍ ເຕນ ອຍ຺ເຍນ ວສ຺ສິກສາຏິກາ ວາ ອາຄນ຺ຕຸກຠຕ຺ຕໍ ວາ ຄມິກຠຕ຺ຕໍ ວາ ຄິລານຠຕ຺ຕໍ ວາ ຄິລານຸປຏ຺ຐາກຠຕ຺ຕໍ ວາ ຄິລານເຠສຊ຺ຊໍ ວາ ຘຸວຍາຄຸ ວາຕິ. ຕສ຺ສາ ເມ ຕທນຸສ຺ສຣນ຺ຕິຍາ ປາໂມຊ຺ຊໍ ຊາຍິສ຺ສຕິ, ປມຸທິຕາຍ ປີຕິ ຊາຍິສ຺ສຕິ, ປີຕິມນາຍ ກາໂຍ ປສ຺ສມ຺ຠິສ຺ສຕິ, ປສ຺ສທ຺ຘກາຍາ ສຸຂໍ ເວທຍິສ຺ສາມິ, ສຸຂິນິຍາ ຈິຕ຺ຕໍ ສມາຘິຍິສ຺ສຕິ, ສາ ເມ ຠວິສ຺ສຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍຠາວນາ ພລຠາວນາ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄຠາວນາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໓໕໑). ອຖ ວາ ເອກຕ຺ເຕສຸ ປຐມໍ ອຸປຈາຣສມາຘິວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ທຸຕິຍໍ ອປ຺ປນາສມາຘິວເສນ, ຕຕິຍໍ ວິປສ຺ສນາວເສນ, ຈຕຸຕ຺ຖໍ ມຄ຺ຄຜລວເສນາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສມຖສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕໍ ສມຖນິມິຕ຺ຕໍ. ວໂຍ ຠງ຺ໂຄ ເອວ ລກ຺ຂຓໍ ວຍລກ຺ຂຓໍ. ນິໂຣໂຘ ນິພ຺ພານໍ. ເສສເມເຕສຸ ຕີສຸ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ຈາຄາຘິມຸຕ຺ຕານນ຺ຕິ ທາເນ ອຘິມຸຕ຺ຕານໍ. ອຘິຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ວິປສ຺ສນາປາທກສມາຘິ. ວິປສ຺ສການນ຺ຕິ ຠງ຺ຄານຸປສ຺ສນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕີຫິ ອນຸປສ຺ສນາຫິ ສງ຺ຂາເຣ ວິປສ຺ສນ຺ຕານໍ. ອຣິຍປຸຄ຺ຄລານນ຺ຕິ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ. ທຸຕິຍາທີນິ ຕີຓິ ເອກຕ຺ຕານິ ອານາປານສ຺ສຕິວເສນ ເສສກມ຺ມຏ຺ຐານວເສນ ຈ ຍຸຊ຺ຊນ຺ຕິ. ຈຕູຫິ ຐາເນຫີຕິ ຈຕູຫິ ກາຣເຓຫິ. ສມາຘິວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄຜລານໍ ວເສນ ‘‘ເອກຕ຺ຕຄຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ປຏິປທາວິສຸທ຺ຘິປກ຺ຂນ຺ທຎ຺ເຈວ ໂຫຕິ ອຸເປກ຺ຂານຸພ຺ຣູຫິຕຎ຺ຈ ຎາເຓນ ຈ ສມ຺ປຫໍສິຕ’’ນ຺ຕິ ອຸທ຺ເທສປທານິ. ‘‘ປຐມສ຺ສ ຌານສ຺ສ ໂກ ອາທີ’’ຕິອາທີນິ ເຕສໍ ອຸທ຺ເທສປທານໍ ວິຕ຺ຖາເຣຕຸກມ຺ຍຕາປຸຈ຺ຉາປຸພ຺ພງ຺ຄມານິ ນິທ຺ເທສປທານິ. ຕຕ຺ຖ ປຏິປທາວິສຸທ຺ຘິປກ຺ຂນ຺ທນ຺ຕິ ປຏິປທາ ເອວ ນີວຣຓມລວິໂສຘນໂຕ ວິສຸທ຺ຘິ, ຕໍ ປຏິປທາວິສຸທ຺ຘິໍ ປກ຺ຂນ຺ທໍ ປວິຏ຺ຐໍ. ອຸເປກ຺ຂານຸພ຺ຣູຫິຕນ຺ຕິ ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາຍ ພ຺ຣູຫິຕໍ ວຑ຺ຒິຕໍ. ຎາເຓນ ຈ ສມ຺ປຫໍສິຕນ຺ຕິ ປຣິໂຍທາປເກນ ຎາເຓນ ສມ຺ປຫໍສິຕໍ ປຣິໂຍທາປິຕໍ ວິໂສຘິຕໍ. ປຏິປທາວິສຸທ຺ຘິ ນາມ ສສມ຺ຠາຣິໂກ ອຸປຈາໂຣ, ອຸເປກ຺ຂານຸພ຺ຣູຫນາ ນາມ ອປ຺ປນາ, ສມ຺ປຫໍສນາ ນາມ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຕິ ເອວເມເກ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ‘‘ເອກຕ຺ຕຄຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ປຏິປທາວິສຸທ຺ຘິປກ຺ຂນ຺ທຎ຺ເຈວ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ອນ຺ໂຕອປ຺ປນາຍເມວ ອາຄມນວເສນ ປຏິປທາວິສຸທ຺ຘິ, ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາຍ ກິຈ຺ຈວເສນ ອຸເປກ຺ຂານຸພ຺ຣູຫນາ, ຘມ຺ມານໍ ອນຕິວຕ຺ຕນາທິຠາວສາຘເນນ ປຣິໂຍທາປກສ຺ສ ຎາຓສ຺ສ ກິຈ຺ຈນິປ຺ຜຕ຺ຕິວເສນ ສມ຺ປຫໍສນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ກຖໍ? ຍສ຺ມິຎ຺ຫິ ວາເຣ ອປ຺ປນາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມິໍ ໂຍ ນີວຣຓສງ຺ຂາໂຕ ກິເລສຄໂຓ ຕສ຺ສ ຌານສ຺ສ ປຣິປນ຺ໂຖ, ຕໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ ວິສຸຊ຺ຌຕິ, ວິສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ອາວຣຓວິຣຫິຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ມຊ຺ຌິມໍ ສມຖນິມິຕ຺ຕໍ ປຏິປຊ຺ຊຕິ. ມຊ຺ຌິມໍ ສມຖນິມິຕ຺ຕໍ ນາມ ສມປ຺ປວຕ຺ໂຕ ອປ຺ປນາສມາຘິເຍວ. ຕທນນ຺ຕຣໍ ປນ ປຸຣິມຈິຕ຺ຕໍ ເອກສນ຺ຕຕິປຣິຓາມນເຍນ ຕຖຕ຺ຕໍ ອຸປຄຈ຺ຉມານໍ ມຊ຺ຌິມໍ ສມຖນິມິຕ຺ຕໍ ປຏິປຊ຺ຊຕິ ນາມ. ເອວໍ ປຏິປນ຺ນຕ຺ຕາ ຕຖຕ຺ຕຸປຄມເນນ ຕຕ຺ຖ ປກ຺ຂນ຺ທຕິ ນາມ. ເອວໍ ຕາວ ປຸຣິມຈິຕ຺ເຕ ວິຊ຺ຊມານາກາຣນິປ຺ຜາທິກາ ປຐມສ຺ສ ຌານສ຺ສ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓເຍວ ອາຄມນວເສນ ປຏິປທາວິສຸທ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອວໍ ວິສຸທ຺ຘສ຺ສ ປນ ຕສ຺ສ ປຸນ ວິໂສເຘຕພ຺ພາຠາວໂຕ ວິໂສຘເນ ພ຺ຍາປາຣໍ ອກໂຣນ຺ໂຕ ວິສຸທ຺ຘໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂຕິ ນາມ. ສມຖຠາວູປຄມເນນ ສມຖປຏິປນ຺ນສ຺ສ ປຸນ ສມາທາເນ ພ຺ຍາປາຣໍ ອກໂຣນ຺ໂຕ ສມຖປຏິປນ຺ນໍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂຕິ ນາມ. ສມຖປຏິປນ຺ນຠາວໂຕ ເອວ ຈສ຺ສ ກິເລສສໍສຄ຺ຄໍ ປຫາຍ ເອກຕ຺ເຕນ ອຸປຏ຺ຐິຕສ຺ສ ປຸນ ເອກຕ຺ຕຸປຏ຺ຐາເນ ພ຺ຍາປາຣໍ ອກໂຣນ຺ໂຕ ເອກຕ຺ຕຸປຏ຺ຐານໍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂຕິ ນາມ. ເອວໍ ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາຍ ກິຈ຺ຈວເສນ ອຸເປກ຺ຂານຸພ຺ຣູຫນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ເຍ ປເນເຕ ເອວໍ ອຸເປກ຺ຂານຸພ຺ຣູຫິເຕ ຕຕ຺ຖ ຊາຕາ ສມາຘິປຎ຺ຎາສງ຺ຂາຕາ ຍຸຄນທ຺ຘຘມ຺ມາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອນຕິວຕ຺ຕມານາ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕາ, ຍານິ ຈ ສທ຺ຘາທີນິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ນານາກິເລເສຫິ ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິມຸຕ຺ຕິຣເສນ ເອກຣສານິ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕານິ, ຍໍ ເຈສ ຕທຸປຄໍ ເຕສໍ ອນຕິວຕ຺ຕນເອກຣສຠາວານໍ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ວີຣິຍໍ ວາຫຍຕິ, ຍາ ຈສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ປວຕ຺ຕາ ອາເສວນາ, ສພ຺ເພປິ ເຕ ອາກາຣາ ຍສ຺ມາ ຎາເຓນ ສໍກິເລສໂວທາເນສຸ ຕໍ ຕໍ ອາທີນວຎ຺ຈ ອານິສໍສຎ຺ຈ ທິສ຺ວາ ຕຖາ ຕຖາ ສມ຺ປຫໍສິຕຕ຺ຕາ ວິໂສຘິຕຕ຺ຕາ ປຣິໂຍທາປິຕຕ຺ຕາ ນິປ຺ຜນ຺ນາ, ຕສ຺ມາ ຘມ຺ມານໍ ອນຕິວຕ຺ຕນາທິຠາວສາຘເນນ ປຣິໂຍທາປກສ຺ສ ຎາຓສ຺ສ ກິຈ຺ຈນິປ຺ຜຕ຺ຕິວເສນ ສມ຺ປຫໍສນາ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ອຸເປກ຺ຂາວເສນ ຎາຓໍ ປາກຏໍ ໂຫຕິ, ຍຖາຫ – ‘‘ຕຖາປຄ຺ຄຫິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ສາຘຸກໍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂຕິ, ອຸເປກ຺ຂາວເສນ ປຎ຺ຎາວເສນ ປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຘິມຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຸເປກ຺ຂາວເສນ ນານຕ຺ຕກິເລເສຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຈ຺ຈຕິ, ວິໂມກ຺ຂວເສນ ປຎ຺ຎາວເສນ ປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຘິມຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເຕ ຘມ຺ມາ ເອກຣສາ ໂຫນ຺ຕິ, ເອກຣສຏ຺ເຐນ ຠາວນາ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໒໐໑). ຕສ຺ມາ ຎາຓກິຈ຺ຈຠູຕາ ສມ຺ປຫໍສນາ ປຣິໂຍສານນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ.

ເອວໍ ຕິວຕ຺ຕຄຕນ຺ຕິອາທີນິ ຕສ຺ເສວ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ໂຖມນວຈນານິ. ຕຕ຺ຖ ເອວໍ ຕິວຕ຺ຕຄຕນ຺ຕິ ເອວໍ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ວິຘິນາ ປຏິປທາວິສຸທ຺ຘິປກ຺ຂນ຺ທນອຸເປກ຺ຂານຸພ຺ຣູຫນາຎາຓສມ຺ປຫໍສນາວເສນ ຕິວິຘຠາວໍ ຄຕໍ. ວິຕກ຺ກສມ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ກິເລສກ຺ໂຂຠວິຣຫິຕຕ຺ຕາ ວິຕກ຺ເກນ ສຸນ຺ທຣຠາວໍ ປນ຺ນໍ ຄຕໍ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານສມ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍເຍວ ອາຣມ຺ມເຓ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ນິຣນ຺ຕຣປ຺ປວຕ຺ຕິສງ຺ຂາເຕນ ອຘິຏ຺ຐາເນນ ສມ຺ປນ຺ນໍ ອນູນໍ. ຍຖາ ອຘິຏ຺ຐານວສິຍໍ ອຘິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ຌານປ຺ປວຕ຺ຕິ, ຕຖາ ອິຘາປິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາປິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ເຕນ ຫິ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ອາຣມ຺ມເຓ ຈິຕ຺ຕໍ ອຘິຏ຺ຐາຕິ, ນ ເອຕ຺ຖ ວິກ຺ຂິປຕີຕິ. ‘‘ສມາຘິສມ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ວິສຸໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປນ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອຖ ວາ ສມາຘິສ຺ເສວ ຌານສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານສມ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ຌານງ຺ຄປຎ຺ຈກວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມາຘິສມ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍປຎ຺ຈກວເສນ, ທຸຕິຍຊ຺ຌານາທີສຸ ປນ ອລພ຺ຠມານານິ ປທານິ ປຫາຍ ລພ຺ຠມານກວເສນ ປີຕິສມ຺ປນ຺ນນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາທີສຸ ອຏ຺ຐາຣສສຸ ມຫາວິປສ຺ສນາສຸ ວິຕກ຺ກາທໂຍ ປຣິປຸຓ຺ຓາເຍວ ຕາສໍ ກາມາວຈຣຕ຺ຕາ. ເອຕາສຸ ຈ ອປ຺ປນາຍ ອຠາວໂຕ ປຏິປທາວິສຸທ຺ຘິອາທໂຍ ຂຓິກສມາຘິວເສນ ໂຍເຊຕພ຺ພາ. ຈຕູສຸ ມຄ຺ເຄສຸ ປຐມຊ຺ຌານິກວເສນ ວິຕກ຺ກາທີນໍ ລພ຺ຠນໂຕ ລພ຺ຠມານກວເສເນວ ວິຕກ຺ກາທໂຍ ປຣິປຸຓ຺ຓາ ວຸຕ຺ຕາ. ທຸຕິຍຊ຺ຌານິກາທີສຸ ຫິ ມຄ຺ເຄສຸ ວິຕກ຺ກາທໂຍ ຌາເນສຸ ວິຍ ປຣິຫາຍນ຺ຕີຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ເຕຣສ ໂວທານຎາຓານິ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ນິທ຺ທິຏ຺ຐານິ ໂຫນ຺ຕິ. ກຖໍ? ເອກຏ຺ຐາເນ ສມາທຫເນນ ຕຕ຺ເຖວ ອຘິມຸຈ຺ຈເນນ ໂກສຊ຺ຊປ຺ປຊຫເນນ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈປ຺ປຊຫເນນ ຣາຄປ຺ປຊຫເນນ ພ຺ຍາປາທປ຺ປຊຫເນນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານິ ຉ ຎາຓານິ, ຈຕູຫິ ເອກຕ຺ເຕຫິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ຎາຓານິ, ປຏິປທາວິສຸທ຺ຘິອຸເປກ຺ຂານຸພ຺ຣູຫນາສມ຺ປຫໍສນາຫິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານິ ຕີຓິ ຎາຓານີຕິ ເອວໍ ເຕຣສ ຎາຓານິ ນິທ຺ທິຏ຺ຐານິ.

໑໕໙. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ອານາປານສ຺ສຕິສມາຘິຠາວນາວເສນ ເຕສໍ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ ຕານິ ຎາຓານິ ອນິຄເມຕ຺ວາວ ນິມິຕ຺ຕໍ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາຕິອາທິນາ ນເຍນ ໂຈທນາປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ອານາປານສ຺ສຕິສມາຘິຠາວນາວິຘິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອນ຺ເຕ ຕານິ ຎາຓານິ ນິຄເມຕ຺ວາ ທສ຺ເສສິ. ຕຕ຺ຖ ນິມິຕ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕເມວ. ອນາຣມ຺ມຓາເມກຈິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ອນາຣມ຺ມຓາ ເອກຈິຕ຺ຕສ຺ສ. ມ-ກາໂຣ ປເນຕ຺ຖ ປທສນ຺ຘິກໂຣ. ອນາຣມ຺ມຓເມກຈິຕ຺ຕສ຺ສາຕິປິ ປາໂຐ, ເອກສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓໍ ນ ຠວນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໂຍ ຘມ຺ເມຕິ ນິມິຕ຺ຕາທໂຍ ຕໂຍ ຘມ຺ເມ. ຠາວນາຕິ ອານາປານສ຺ສຕິສມາຘິຠາວນາ. ກຖນ຺ຕິ ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕາຍ ໂຈທນາຄາຖາຍ ອນນ຺ຕຣໍ ວຸຕ຺ຕາຍ ປຣິຫາຣຄາຖາຍ ອຕ຺ຖໍ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາປຸຈ຺ຉາ. ນ ຈິເມຕິ ນ ຈ ອິເມ. ນ ຈເມຕິປິ ປາໂຐ, ໂສເຍວ ປທຈ຺ເຉໂທ. ກຖໍ ນ ຈ ອວິທິຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ກຖໍ ນ ຈ ຈິຕ຺ຕໍ ວິກ຺ເຂປໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ເອວໍ ກຖໍ ສທ຺ໂທ ເສເສຫິ ປຎ຺ຈຫິ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ປຘານຎ຺ຈ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ອານາປານສ຺ສຕິສມາຘິຠາວນາຣມ຺ຠກໍ ວີຣິຍໍ ສນ຺ທິສ຺ສຕິ. ວີຣິຍຎ຺ຫິ ປທຫນ຺ຕິ ເຕນາຕິ ປຘານນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປໂຍຄຎ຺ຈ ສາເຘຕີຕິ ນີວຣຓວິກ຺ຂມ຺ຠກໍ ຌານຎ຺ຈ ໂຍຄີ ນິປ຺ຜາເທຕິ. ຌານຎ຺ຫິ ນີວຣຓວິກ຺ຂມ຺ຠນາຍ ປຍຸຎ຺ຊີຍຕີຕິ ປໂຍໂຄຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິເສສມຘິຄຈ຺ຉຕີຕິ ສໍໂຍຊນປ຺ປຫານກຣໍ ມຄ຺ຄຎ຺ຈ ປຏິລຠຕິ. ມຄ຺ໂຄ ຫິ ສມຖວິປສ຺ສນານໍ ອານິສໍສຕ຺ຕາ ວິເສໂສຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ວິເສສສ຺ສ ຈ ປມຸຂຠູຕຕ຺ຕາ ຈ-ກາເຣນ ສມຸຈ຺ຈໂຍ ນ ກໂຕ.

ອິທານິ ຕໍ ປຸຈ຺ຉິຕມຕ຺ຖໍ ອຸປມາຍ ສາເຘນ຺ໂຕ ເສຍ຺ຍຖາປິ ຣຸກ຺ໂຂຕິອາທິມາຫ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຍຖາ ນາມ ກກເຈນ ຜາລນຕ຺ຖໍ ວາສິຍາ ຕຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຣຸກ຺ໂຂ ຜາລນກາເລ ນິຈ຺ຈລຠາວຕ຺ຖໍ ສເມ ຠູມິປເທເສ ປໂຍຄກ຺ຂມໍ ກຕ຺ວາ ຐປິໂຕ. ກກເຈນາຕິ ຫຕ຺ຖກກເຈນ. ອາຄເຕຕິ ຣຸກ຺ຂໍ ຜຸສິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສມີປຠາຄໍ ອາຄເຕ. ຄເຕຕິ ຣຸກ຺ຂໍ ຜຸສິຕ຺ວາ ປຣຠາຄໍ ຄເຕ. ວາ-ສທ຺ໂທ ສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ. ນ ອວິທິຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຣຸກ຺ເຂ ກກຈທນ຺ເຕຫິ ຜຸຏ຺ຐໍ ປຸຣິເສນ ເປກ຺ຂມານໍ ຐານໍ ອປ຺ປຕ຺ວາ ເຕສໍ ອາຄມນຄມນາຠາວໂຕ ສພ຺ເພປິ ກກຈທນ຺ຕາ ວິທິຕາວ ໂຫນ຺ຕິ. ປຘານນ຺ຕິ ຣຸກ຺ຂຈ຺ເຉທນວີຣິຍໍ. ປໂຍຄນ຺ຕິ ຣຸກ຺ຂຈ຺ເຉທນກິຣິຍໍ. ‘‘ວິເສສມຘິຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ວຈນໍ ອຸປມາຍ ນຕ຺ຖິ. ອຸປນິພນ຺ຘນາ ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຸປນິພນ຺ຘນາຍ ສຕິຍາ ນິມິຕ຺ຕຠູຕໍ ກາຣຓຠູຕໍ ນາສິກຄ຺ຄໍ ວາ ມຸຂນິມິຕ຺ຕໍ ວາ. ອຸປນິພນ຺ຘຕິ ເອຕາຍ ອາຣມ຺ມເຓ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຸປນິພນ຺ຘນາ ນາມ ສຕິ. ນາສິກຄ຺ເຄ ວາຕິ ທີຆນາສິໂກ ນາສິກຄ຺ເຄ. ມຸຂນິມິຕ຺ເຕ ວາຕິ ຣສ຺ສນາສິໂກ ອຸຕ຺ຕໂຣຏ຺ເຐ. ອຸຕ຺ຕໂຣຏ຺ໂຐ ຫິ ມຸເຂ ສຕິຍາ ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ມຸຂນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ອາຄເຕຕິ ຜຸຏ຺ຐຏ຺ຐານໂຕ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ອາຄເຕ. ຄເຕຕິ ຜຸຏ຺ຐຏ຺ຐານໂຕ ພຫິທ຺ຘາ ຄເຕ. ນ ອວິທິຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຜຸສນຏ຺ຐານໍ ອປ຺ປຕ຺ວາ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ອາຄມນຄມນາຠາວໂຕ ສພ຺ເພປິ ເຕ ວິທິຕາ ເອວ ໂຫນ຺ຕິ. ກມ຺ມນິຍໍ ໂຫຕີຕິ ເຍນ ວີຣິເຍນ ກາໂຍປິ ຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ກມ຺ມນິຍໍ ຠາວນາກມ຺ມກ຺ຂມໍ ຠາວນາກມ຺ມໂຍຄ຺ຄໍ ໂຫຕິ. ອິທໍ ວີຣິຍໍ ປຘານໍ ນາມາຕິ ຜເລນ ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຸປກ຺ກິເລສາ ປຫີຍນ຺ຕີຕິ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ ນີວຣຓານິ ປຫີຍນ຺ຕິ. ວິຕກ຺ກາ ວູປສມ຺ມນ຺ຕີຕິ ນານາຣມ຺ມຓຈາຣິໂນ ອນວຏ຺ຐິຕາ ວິຕກ຺ກາ ອຸປສມໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເຍນ ຌາເນນ ອຸປກ຺ກິເລສາ ປຫີຍນ຺ຕິ, ວິຕກ຺ກາ ວູປສມ຺ມນ຺ຕິ. ອຍໍ ປໂຍໂຄຕິ ປໂຍຄມເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ປຸລ຺ລິງ຺ຄນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ. ສຎ຺ໂຎຊນາ ປຫີຍນ຺ຕີຕິ ຕໍຕໍມຄ຺ຄວຊ຺ຌາ ສຎ຺ໂຎຊນາ ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫາເນນ ປຫີຍນ຺ຕິ. ອນຸສຍາ ພ຺ຍນ຺ຕີໂຫນ຺ຕີຕິ ປຫີນານໍ ປຸນ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຘມ຺ມກຕ຺ຕາ ວິຄໂຕ ອຸປ຺ປາທນ຺ໂຕ ວາ ວຍນ຺ໂຕ ວາ ເອເຕສນ຺ຕິ ພ຺ຍນ຺ຕາ, ປຸພ຺ເພ ອພ຺ຍນ຺ຕາ ພ຺ຍນ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ພ຺ຍນ຺ຕີໂຫນ຺ຕິ, ວິນສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຎ຺ໂຎຊນປ຺ປຫານໍ ອນຸສຍປ຺ປຫາເນນ ໂຫຕິ, ນ ອຎ຺ຎຖາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອນຸສຍປ຺ປຫານມາຫ. ເຍນ ມຄ຺ເຄນ ສຎ຺ໂຎຊນາ ປຫີຍນ຺ຕິ ອນຸສຍາ ພ຺ຍນ຺ຕີໂຫນ຺ຕິ, ອຍໍ ວິເສໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈຕຸຕ຺ຖຈຕຸກ຺ເກ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສາປິ ນິທ຺ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ອິຘ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ວຸຕ຺ໂຕ. ເອກຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓທ຺ວຍາຠາວສ຺ສ ອວຸຕ຺ເຕປິ ສິທ຺ຘຕ຺ຕາ ຕໍ ອວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາວ ເອວໍ ອິເມ ຕໂຍ ຘມ຺ມາ ເອກຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓາ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ນິຄມນໍ ກຕໍ.

໑໖໐. ອິທານິ ຕໍ ຠາວນາສິທ຺ຘິສາຘກໍ ໂຍຄາວຈຣໍ ຖຸນນ຺ໂຕ ອານາປານສ຺ສຕິ ຍສ຺ສາຕິ ຄາຖໍ ວຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ນິທ຺ເທສມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອານາປານສ຺ສຕິໂຍ ຍຖາ ພຸທ຺ເຘນ ເທສິຕາ, ຕຖາ ປຣິປຸຓ຺ຓາ ສຸຠາວິຕາ ອນຸປຸພ຺ພໍ ປຣິຈິຕາ ຍສ຺ສ ອຕ຺ຖິ ສໍວິຊ຺ຊນ຺ຕິ. ໂສ ອິມໍ ໂລກໍ ປຠາເສຕິ. ກິໍ ວິຍ? ອພ຺ຠາ ມຸຕ຺ໂຕວ ຈນ຺ທິມາ ຍຖາ ອພ຺ຠາທີຫິ ມຸຕ຺ໂຕ ຈນ຺ທິມາ ອິມໍ ໂອກາສໂລກໍ ປຠາເສຕິ, ຕຖາ ໂສ ໂຍຄາວຈໂຣ ອິມໍ ຂນ຺ຘາທິໂລກໍ ປຠາເສຕີຕິ ຄາຖາຍ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ອພ຺ຠາ ມຸຕ຺ໂຕວ ຈນ຺ທິມາ’’ຕິ ຈ ປທສ຺ສ ນິທ຺ເທເສ ມຫິກາທີນມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອຕ຺ຖ ອາທິສທ຺ທໂລໂປ ກໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຄາຖານິທ຺ເທເສ ໂນ ປສ຺ສາໂສ ໂນ ອສ຺ສາໂສຕິ ໂສ ໂສເຍວ ອຕ຺ໂຖ ປຏິເສເຘນ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຸປຏ຺ຐານໍ ສຕີຕິ ອສມ຺ມຸສ຺ສນຕາຍ ຕເມວ ອສ຺ສາສໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ຐານໍ ສຕິ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຖາ ປສ຺ສາສໍ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ອານາປາເນສຸ ສຕິ ອານາປານສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ.

ອິທານິ ສຕິວເສເນວ ‘‘ຍສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ນິທ຺ທິສິຕຸກາໂມ ໂຍ ອສ຺ສສຕິ, ຕສ຺ສຸປຏ຺ຐາຕິ. ໂຍ ປສ຺ສສຕິ, ຕສ຺ສຸປຏ຺ຐາຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຍ ອສ຺ສສຕິ, ຕສ຺ສ ສຕິ ອສ຺ສາສໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ. ໂຍ ປສ຺ສສຕິ, ຕສ຺ສ ສຕິ ປສ຺ສາສໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣິປຸຓ຺ຓາຕິ ຌານວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄປຣມ຺ປຣາຍ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຣິປຸຓ຺ຓາ. ເຕເຍວ ຫິ ຌານວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄຘມ຺ເມ ສນ຺ຘາຍ ປຣິຄ຺ຄຫຏ຺ເຐນາຕິອາທິມາຫ. ເຕ ຫິ ຘມ຺ມາ ອິມິນາ ໂຍຄິນາ ປຣິຄ຺ຄຍ຺ຫມານຕ຺ຕາ ປຣິຄ຺ຄຫາ, ເຕນ ປຣິຄ຺ຄຫຏ຺ເຐນ ປຣິປຸຓ຺ຓາ. ຕຕ຺ຖ ສພ຺ເພສໍ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິການໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎປຣິວາຣຕ຺ຕາ ປຣິວາຣຏ຺ເຐນ ປຣິປຸຓ຺ຓາ. ຠາວນາປາຣິປູຣິວເສນ ປຣິປູຣຏ຺ເຐນ ປຣິປຸຓ຺ຓາ. ຈຕສ຺ໂສ ຠາວນາຕິອາທີນິ ສຸຠາວິຕາຕິ ວຸຕ຺ຕປທສ຺ສ ອຕ຺ຖວເສນ ວຸຕ຺ຕານິ. ຈຕສ຺ໂສ ຠາວນາ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕາເຍວ. ຍານີກຕາຕິ ຍຸຕ຺ຕຍານສທິສາ ກຕາ. ວຕ຺ຖຸກຕາຕິ ປຕິຏ຺ຐຏ຺ເຐນ ວຕ຺ຖຸສທິສາ ກຕາ. ອນຸຏ຺ຐິຕາຕິ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕາ. ປຣິຈິຕາຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ຈິຕາ ອຸປຈິຕາ. ສຸສມາຣທ຺ຘາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ສມາຣທ຺ຘາ ສຸກຕາ. ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ອາກງ຺ຂຕີຕິ ເຍສຸ ເຍສຸ ຌາເນສຸ ຍາສຸ ຍາສຸ ວິປສ຺ສນາສຸ ສເຈ ອິຈ຺ຉຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ເຕສຸ ຌາເນສຸ ຕາສຸ ຕາສຸ ວິປສ຺ສນາສຸ. ວສິປ຺ປຕ຺ໂຕຕິ ວສີຠາວໍ ພຫຸຠາວໍ ປຕ຺ໂຕ. ພລປ຺ປຕ຺ໂຕຕິ ສມຖວິປສ຺ສນາພລປ຺ປຕ຺ໂຕ. ເວສາຣຊ຺ຊປ຺ປຕ຺ໂຕຕິ ວິສາຣທຠາວໍ ປຏຸຠາວໍ ປຕ຺ໂຕ. ເຕ ຘມ຺ມາຕິ ສມຖວິປສ຺ສນາ ຘມ຺ມາ. ອາວຊ຺ຊນປຏິພທ຺ຘາຕິ ອາວຊ຺ຊນາຍຕ຺ຕາ, ອາວຊ຺ຊິຕມຕ຺ເຕເຍວ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕາເນນ, ຎາເຓນ ວາ ສມ຺ປໂຍຄໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາກງ຺ຂປຏິພທ຺ຘາຕິ ຣຸຈິອາຍຕ຺ຕາ, ໂຣຈິຕມຕ຺ເຕເຍວ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສມ຺ປໂຍຄໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມນສິກາໂຣ ປເນຕ຺ຖ ອາວຊ຺ຊນາຍ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ. ອາກງ຺ຂນາຍ ເວວຈນວເສນ ອຕ຺ຖວິວຣຓຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ ຍານີກຕາຕິ ເອວໍ ກຕຕ຺ຕາເຍວ ເຕ ຍຸຕ຺ຕຍານສທິສາ ກຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ຍສ຺ມິໍ ຍສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິນ຺ຕິ ໂສຬສສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ເອເກກສ຺ມິໍ. ສ຺ວາຘິຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕໍ. ສູປຏ຺ຐິຕາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ອຸປຏ຺ຐິຕາ. ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕສຕີນໍ ສເຫວ ສກສກກິຈ຺ຈກຣຓໂຕ ອນຸໂລມປຏິໂລມວເສນ ໂຍເຊຕ຺ວາ ເຕ ທ຺ເວ ຘມ຺ມາ ທສ຺ສິຕາ. ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ ວຕ຺ຖຸກຕາຕິ ເອວໍ ຠູຕຕ຺ຕາເຍວ ກຕປຕິຏ຺ຐາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຍນ ເຍນ ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນີຫຣຕີຕິ ປຸພ຺ພປ຺ປວຕ຺ຕິໂຕ ອປເນຕ຺ວາ ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ຠາວນາວິເສເສ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປເນຕິ. ເຕນ ເຕນ ສຕິ ອນຸປຣິວຕ຺ຕຕີຕິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍເຍວ ຠາວນາວິເສເສ ສຕິ ອນຸກູລາ ຫຸຕ຺ວາ ປຸພ຺ພປ຺ປວຕ຺ຕິໂຕ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕິ. ‘‘ເຍນ, ເຕນາ’’ຕິ ເຈຕ຺ຖ ‘‘ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມີ’’ຕິອາທີສຸ (ຂຸ. ປາ. ໕.໑; ສຸ. ນິ. ມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕ) ວິຍ ຠຸມ຺ມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ ອນຸຏ຺ຐິຕາຕິ ເອວໍ ກຣຓໂຕເຍວ ຕໍ ຕໍ ຠາວນໍ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ຐິຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອານາປານສ຺ສຕິຍາ ສຕິປຘານຕ຺ຕາ ວຕ຺ຖຸກຕານຸຏ຺ຐິຕປເທສຸ ສຕິຍາ ສຫ ໂຍຊນາ ກຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຍສ຺ມາ ປນ ປຣິປຸຓ຺ຓາເຍວ ປຣິຈິຕາ ໂຫນ຺ຕິ ວຑ຺ຒິຕາ ລທ຺ຘາເສວນາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປຣິປຸຓ຺ຓາ’’ຕິປເທ ວຸຕ຺ຕາ ຕໂຍ ອຕ຺ຖາ ‘‘ປຣິຈິຕາ’’ຕິປເທປິ ວຸຕ຺ຕາ, ຈຕຸຕ຺ໂຖ ວິເສສຕ຺ໂຖປິ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຕ຺ຖ ສຕິຍາ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕຕິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຍ, ປຸພ຺ພຠາຄາຍ ວາ ສຕິຍາ ປຣິຄ຺ຄເຫຕພ຺ເພ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ໂຍຄີ. ຊິນາຕິ ປາປເກ ອກຸສເລ ຘມ຺ເມຕິ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ລາມເກ ກິເລເສ ຊິນາຕິ ອຠິຠວຕິ. ອຍຎ຺ຈ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານາ ຘມ຺ມເທສນາ. ຘມ຺ເມສຸ ຫິ ຊິນນ຺ເຕສຸ ຕໍຘມ຺ມສມງ຺ຄີປຸຄ຺ຄໂລປິ ຊິນາຕິ ນາມ. ເຕ ຈ ຘມ຺ມາ ສຕິໍ ອວິຫາຍ ອຕ຺ຕໂນ ປວຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ຊິນິຕຸມາຣທ຺ຘາ ຊິຕາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ຍຖາ ‘‘ຠຸຎ຺ຊິຕຸມາຣທ຺ໂຘ ຠຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ລກ຺ຂຓໍ ປເນຕ຺ຖ ສທ຺ທສຕ຺ຖໂຕ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ‘‘ປຣິຊິຕາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ຊ-ກາຣສ຺ສ ຈ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ປຣິຈິຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຍຖາ ສມ຺ມາ ຄໂທ ອສ຺ສາຕິ ສຸຄໂຕຕິ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ທ-ກາຣສ຺ສ ຕ-ກາໂຣ ນິຣຸຕ຺ຕິລກ຺ຂເຓນ ກໂຕ, ເອວມິຘາປິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ປຣິຈິຕາຕິ ປທໍ ກຕ຺ຕຸສາຘນໍ, ປຸຣິມານິ ຕີຓິ ກມ຺ມສາຘນານິ.

ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຸສມາຣທ຺ຘາຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຸສມາຣທ຺ຘຕ຺ຖາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ອຕ຺ຖສທ຺ທສ຺ສ ໂລໂປ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ສຸສມາຣທ຺ຘາຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ຖາປິ ຫິ ອິຘ ສຸສມາຣທ຺ຘາຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ, ສຸສມາຣທ຺ຘຘມ຺ມາ ວາ. ຈຕຸຣຕ຺ຖເຠທໂຕ ຈຕ຺ຕາໂຣຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ, ນ ຘມ຺ມເຠທໂຕ. ຍສ຺ມາ ປນ ສຸຠາວິຕາເຍວ ສຸສມາຣທ຺ຘາ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ອຎ຺ເຎ, ຕສ຺ມາ ຕໂຍ ຠາວນຕ຺ຖາ ອິຘາປິ ວຸຕ຺ຕາ. ອາເສວນຕ຺ໂຖປິ ຕີສຸ ວຸຕ຺ເຕສຸ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ອວຕ຺ວາ ຕປ຺ປຈ຺ຈນີການໍ ສຸສມູຫຕຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ປຈ຺ຈນີກສມຸຄ຺ຆາເຕນ ຫິ ອາຣທ຺ຘປຣິໂຍສານໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ເຕນ ສຸສມາຣທ຺ຘສ຺ສ ສິຂາປ຺ປຕ຺ໂຕ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕປ຺ປຈ຺ຈນີການນ຺ຕິ ເຕສໍ ຌານວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄານໍ ປຏິປກ຺ຂຠູຕານໍ. ກິເລສານນ຺ຕິ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທີນໍ ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາທິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐາທີນຎ຺ຈ. ສຸສມູຫຕຕ຺ຕາຕິ ວິກ຺ຂມ຺ຠນຕທງ຺ຄສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ສຸຏ຺ຐຸ ສມູຫຕຕ຺ຕາ ນາສິຕຕ຺ຕາ. ໂປຕ຺ຖເກສຸ ປນ ‘‘ສຸສມຸຄ຺ຆາຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ລິຂນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ສຸນ຺ທຣໍ.

໑໖໑. ປຸນ ຕສ຺ເສວ ປທສ຺ສ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ອຕ຺ຖວິກປ຺ປໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ສຸສມນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຊາຕາຕິ ຕສ຺ມິໍ ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕຠາວນາວິເສເສ ຊາຕາ. ອນວຊ຺ຊາຕິ ກິເລສານໍ ອາຣມ຺ມຓຠາວານຸປຄມເນນ ກິເລສໂທສວິຣຫິຕາ. ກຸສລາຕິ ຊາຕິວເສນ ກຸສລາ. ໂພຘິປກ຺ຂິຍາຕິ ພຸຊ຺ຌນຏ຺ເຐນ ໂພຘີຕິ ລທ຺ຘນາມສ຺ສ ອຣິຍສ຺ສ ປກ຺ເຂ ຠວຕ຺ຕາ ໂພຘິປກ຺ຂິຍາ. ປກ຺ເຂ ຠວຕ຺ຕາຕິ ຫິ ອຸປກາຣຠາເວ ຐິຕຕ຺ຕາ. ເຕ ຈ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ສມ຺ມປ຺ປຘານາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ອິທ຺ຘິປາທາ, ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານິ, ປຎ຺ຈ ພລານິ, ສຕ຺ຕ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ, ອຣິໂຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໓໕; ຈູຬນິ. ເມຕ຺ຕຄູມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໒໒; ມິ. ປ. ໕.໔.໑) ສຕ຺ຕຕິໍສ ຘມ຺ມາ. ອິທໍ ສມນ຺ຕິ ອິທໍ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ຘມ຺ມຊາຕໍ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ກິເລເສ ສເມຕິ ວິນາເສຕີຕິ ສມໍ ນາມ. ນິໂຣໂຘ ນິພ຺ພານນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘຕ຺ຕາ ນິໂຣໂຘ, ວານສງ຺ຂາຕາຍ ຕຓ຺ຫາຍ ອຠາວາ ນິພ຺ພານໍ. ອິທໍ ສຸສມນ຺ຕິ ອິທໍ ນິພ຺ພານໍ ສພ຺ພສງ຺ຂຕວິສມາປຄຕຕ຺ຕາ ສຸຏ຺ຐຸ ສມນ຺ຕິ ສຸສມໍ ນາມ. ຎາຕນ຺ຕິ ໂພຘິປກ຺ຂິຍສງ຺ຂາຕໍ ສມໍ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ຎາເຓນ ຎາຕໍ, ນິພ຺ພານສງ຺ຂາຕໍ ສຸສມໍ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ຎາເຓນ ຎາຕໍ. ຕເທວ ທ຺ວຍໍ ເຕເນວ ຈກ຺ຂຸນາ ວິຍ ທິຏ຺ຐໍ. ວິທິຕນ຺ຕິ ຕເທວ ທ຺ວຍໍ ສນ຺ຕາເນ ອຸປ຺ປາທເນນ ອາຣມ຺ມຓກຣເຓນ ຈ ປຏິລທ຺ຘໍ. ຎາຕໍ ວິຍ ປຎ຺ຎາຍ ສຈ຺ຉິກຕໍ ຜສ຺ສິຕຎ຺ຈ. ‘‘ອສລ຺ລີນໍ ອສມ຺ມຸຏ຺ຐາ ອສາຣທ຺ໂຘ ເອກຄ຺ຄ’’ນ຺ຕິ ປຸຣິມສ຺ສ ປຸຣິມສ຺ສ ປທສ຺ສ ອຕ຺ຖປ຺ປກາສນໍ. ຕຕ຺ຖ ອາຣທ຺ຘນ຺ຕິ ປຏ຺ຐປິຕໍ. ອສລ຺ລີນນ຺ຕິ ອສງ຺ກຸຈິຕໍ. ອຸປຏ຺ຐິຕາຕິ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ຐິຕາ. ອສມ຺ມຸຏ຺ຐາຕິ ອວິນຏ຺ຐາ. ປສ຺ສທ຺ໂຘຕິ ນິພ຺ພຸໂຕ. ອສາຣທ຺ໂຘຕິ ນິທ຺ທຣໂຖ. ສມາຫິຕນ຺ຕິ ສມໍ ຐປິຕໍ. ເອກຄ຺ຄນ຺ຕິ ອວິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ.

‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຸສມາຣທ຺ຘາ’’ຕິອາທິ ສກລສ຺ສ ສຸສມາຣທ຺ຘວຈນສ຺ສ ມູລຕ຺ໂຖ. ‘‘ອຕ຺ຖິ ສມ’’ນ຺ຕິອາທິ ປນ ສຸສມວຈນສ຺ສ, ‘‘ຎາຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘວຈນສ຺ສ ວິກປ຺ປຕ຺ຖາ. ຕຕ຺ຖາຍໍ ປທຕ຺ຖສໍສນ຺ທນາ – ‘‘ສມາ ຈ ສຸສມາ ຈ ສມສຸສມາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ເອກເທສສຣູເປກເສສໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ສຸສມາ’’ ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕາ ຍຖາ ນາມຎ຺ຈ ຣູປຎ຺ຈ ນາມຣູປຎ຺ຈ ນາມຣູປນ຺ຕິ. ‘‘ອິທໍ ສມໍ, ອິທໍ ສຸສມ’’ນ຺ຕິ ປນ ອນຎ຺ຎາເປກ຺ຂໍ ກຕ຺ວາ ນປຸໍສກວຈນໍ ກຕໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ຎາຕມ຺ປິ ທິຏ຺ຐນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ທິຏ຺ຐຎ຺ຈ ອາຣທ຺ຘຎ຺ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກໍ. ວິທິຕສຈ຺ຉິກຕຜສ຺ສິຕານິ ປນ ຎາຕເວວຈນານິ, ຕສ຺ມາ ຎາຕນ຺ຕິ ອາຣທ຺ຘຕ຺ໂຖເຍວ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ.

ອາຣທ຺ຘໍ ໂຫຕິ ວີຣິຍໍ ອສລ຺ລີນນ຺ຕິ ອຍໍ ປນ ອາຣທ຺ຘວຈນສ຺ສ ອຸຊຸກຕ຺ໂຖເຍວ. ອຸປຏ຺ຐິຕາ ສຕີຕິອາທີນິ ປນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕວີຣິຍສ຺ສ ອຸປກາຣກຘມ຺ມທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕານິ, ນ ອາຣທ຺ຘວຈນສ຺ສ ອຕ຺ຖທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ປຸຣິເມນ ອຕ຺ເຖນ ສຸຏ຺ຐຸ ສມາຣທ຺ຘາຕິ ສຸສມາຣທ຺ຘາ ຈ, ອິມິນາ ອຕ຺ເຖນ ສຸສມາ ອາຣທ຺ຘາຕິ ສຸສມາຣທ຺ຘາ ຈ ເອກເສເສ ກເຕ ‘‘ສຸສມາຣທ຺ຘາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອິມມຕ຺ຖໍ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ ສຸສມາຣທ຺ຘາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອນຸປຸພ຺ພນ຺ຕິ ຍຖານຸກ຺ກເມນາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ປຸພ຺ພໍ ປຸພ຺ພໍ ອນູຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ທີຆໍ ອສ຺ສາສວເສນາຕິ ທີຆນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕອສ຺ສາສວເສນ. ປຸຣິມາ ປຸຣິມາຕິ ປຸຣິມາ ປຸຣິມາ ສຕິ. ເອເຕນ ປຸພ຺ພນ຺ຕິປທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ປຈ຺ຉິມາ ປຈ຺ຉິມາຕິ ສຕິເຍວ. ເອເຕນ ອນູຕິປທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ອຸຠເຍນ ປຸພ຺ພຎ຺ຈ ອນຸ ຈ ປຣິຈິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ອຸປຣິ ໂສຬສ ວຕ຺ຖູນິ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ວຈນໂຕ ອິຘ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສີ’’ຕິ ອນ຺ຕິມເມວ ທສ຺ສິຕໍ. ຍສ຺ມາ ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕຠາວນສ຺ສ ສພ຺ພາປິ ອານາປານສ຺ສຕິໂຍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຍຖາຣຸຈິ ປວຕ຺ຕນໂຕ ອນຸປຣິຈິຕາປິ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ປຣິຈິຕາ ເຈວ ໂຫນ຺ຕິ ອນຸປຣິຈິຕາ ຈາ’’ຕິ.

ຍຖຕ຺ຖາຕິ ຍຖາສຠາວຕ຺ຖາ. ອຕ຺ຕທມຖຕ຺ໂຖຕິ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ອຕ຺ຕໂນ ນິພ຺ພິເສວນຕ຺ໂຖ. ສມຖຕ຺ໂຖຕິ ສີຕິຠາວຕ຺ໂຖ. ປຣິນິພ຺ພາປນຕ຺ໂຖຕິ ກິເລສປຣິນິພ຺ພາເນນ. ອຠິຎ຺ຎຕ຺ໂຖຕິ ສພ຺ພຘມ຺ມວເສນ. ປຣິຎ຺ຎຕ຺ຖາທໂຍ ມຄ຺ຄຎາຓກິຈ຺ຈວເສນ. ສຈ຺ຈາຠິສມຍຕ຺ໂຖ ຈຕຸນ຺ນໍ ສຈ຺ຈານໍ ເອກປຏິເວຘທສ຺ສນວເສນ. ນິໂຣເຘ ປຕິຏ຺ຐາປກຕ຺ໂຖ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ.

ພຸທ຺ໂຘຕິປທສ຺ສ ອຠາເວປິ ພຸທ຺ເຘນາຕິປເທ ໂຍ ໂສ ພຸທ຺ໂຘ, ຕໍ ນິທ຺ທິສິຕຸກາເມນ ພຸທ຺ໂຘຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຍມ຺ຠູຕິ ອຸປເທສໍ ວິນາ ສຍເມວ ຠູໂຕ. ອນາຈຣິຍໂກຕິ ສຍມ຺ຠູປທສ຺ສ ອຕ຺ຖວິວຣຓໍ. ໂຍ ຫິ ອາຈຣິຍໍ ວິນາ ສຈ຺ຈານິ ປຏິວິຊ຺ຌຕິ, ໂສ ສຍມ຺ຠູ ນາມ ໂຫຕິ. ປຸພ຺ເພ ອນນຸສ຺ສຸເຕສູຕິອາທິ ອນາຈຣິຍກຠາວສ຺ສ ອຕ຺ຖປ຺ປກາສນໍ. ອນນຸສ຺ສຸເຕສູຕິ ອາຈຣິຍໍ ອນນຸສ຺ສຸເຕສຸ. ສາມນ຺ຕິ ສຍເມວ. ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌີຕິ ຠຸສໍ ສມ຺ມາ ປຏິວິຊ຺ຌິ. ຕຕ຺ຖ ຈ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປາປຸຓີຕິ ເຕສຸ ຈ ສຈ຺ເຈສຸ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຠາວໍ ປາປຸຓິ. ຍຖາ ສຈ຺ຈານິ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸໂນ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຖາ ສຈ຺ຈານໍ ປຏິວິທ຺ຘຕ຺ຕາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ໂຕຕິປິ ປາໂຐ. ພເລສຸ ຈ ວສີຠາວນ຺ຕິ ທສສຸ ຈ ຕຖາຄຕພເລສຸ ອິສ຺ສຣຠາວໍ ປາປຸຓິ. ໂຍ ໂສ ເອວໍ ຠູໂຕ, ໂສ ພຸທ຺ໂຘຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ສພ຺ເພສຸ ຘມ຺ເມສຸ ອປ຺ປຏິຫຕຎາຓນິມິຕ຺ຕານຸຕ຺ຕຣວິໂມກ຺ຂາຘິຄມປຣິຠາວິຕໍ ຂນ຺ຘສນ຺ຕານໍ ອຸປາທາຍ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິໂກ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕປທຏ຺ຐານໍ ວາ ສຈ຺ຈາຠິສມ຺ໂພຘິມຸປາທາຍ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິໂກ ສຕ຺ຕວິເສໂສ ພຸທ຺ໂຘ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ອຕ຺ຖໂຕ ພຸທ຺ຘວິຠາວນາ ກຕາ ໂຫຕິ.

໑໖໒. ອິທານິ ພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ພຸທ຺ໂຘຕິ ເກນຏ຺ເຐນ ພຸທ຺ໂຘຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ໂລເກ ອວຄນ຺ຕາ ອວຄໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ພຸຊ຺ຌິຕາ ສຈ຺ຈານີຕິ ພຸທ຺ໂຘ. ຍຖາ ປຓ຺ຓໂສສາ ວາຕາ ປຓ຺ຓສຸສາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເອວໍ ໂພເຘຕາ ປຊາຍາຕິ ພຸທ຺ໂຘ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາຍ ພຸທ຺ໂຘຕິ ສພ຺ພຘມ຺ມພຸຊ຺ຌນສມຕ຺ຖາຍ ພຸທ຺ຘິຍາ ພຸທ຺ໂຘຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສພ຺ພທສ຺ສາວິຕາຍ ພຸທ຺ໂຘຕິ ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ ຎາຓຈກ຺ຂຸນາ ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ພຸທ຺ໂຘຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອນຎ຺ຎເນຍ຺ຍຕາຍ ພຸທ຺ໂຘຕິ ອຎ຺ເຎນ ອໂພຘນີຍໂຕ ສຍເມວ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ພຸທ຺ໂຘຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວິສວິຕາຍ ພຸທ຺ໂຘຕິ ນານາຄຸຓວິສວນໂຕ ປທຸມມິວ ວິກສນຏ຺ເຐນ ພຸທ຺ໂຘຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຂີຓາສວສງ຺ຂາເຕນ ພຸທ຺ໂຘຕິອາທີຫິ ຉຫິ ປຣິຍາເຍຫິ ຈິຕ຺ຕສງ຺ໂກຈກຣຘມ຺ມປ຺ປຫາເນນ ນິທ຺ທກ຺ຂຍວິພຸທ຺ໂຘ ປຸຣິໂສ ວິຍ ສພ຺ພກິເລສນິທ຺ທກ຺ຂຍວິພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ພຸທ຺ໂຘຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສງ຺ຂາ ສງ຺ຂາຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກຕ຺ຕາ ສງ຺ຂາເຕນາຕິ ວຈນສ຺ສ ໂກຏ຺ຐາເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຓ຺ຫາເລປທິຏ຺ຐິເລປາຠາເວນ ນິຣຸປເລປສງ຺ຂາເຕນ. ສວາສນານໍ ສພ຺ພກິເລສານໍ ປຫີນຕ຺ຕາ ເອກນ຺ຕວຈເນນ ວິເສເສຕ຺ວາ ເອກນ຺ຕວີຕຣາໂຄຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອກນ຺ຕນິກ຺ກິເລໂສຕິ ຣາຄໂທສໂມຫາວເສເສຫິ ສພ຺ພກິເລເສຫິ ນິກ຺ກິເລໂສ. ເອກາຍນມຄ຺ຄໍ ຄໂຕຕິ ພຸທ຺ໂຘຕິ ຄມນຕ຺ຖານໍ ຘາຕູນໍ ພຸຊ຺ຌນຕ຺ຖຕ຺ຕາ ພຸຊ຺ຌນຕ຺ຖາປິ ຘາຕຸໂຍ ຄມນຕ຺ຖາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເອກາຍນມຄ຺ຄໍ ຄຕຕ຺ຕາ ພຸທ຺ໂຘຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອກາຍນມຄ຺ໂຄຕິ ເຈຕ຺ຖ –

‘‘ມຄ຺ໂຄ ປນ຺ໂຖ ປໂຖ ປຊ຺ໂຊ, ອຎ຺ຊສໍ ວຏຸມາຍນໍ;

ນາວາ ອຸຕ຺ຕຣເສຕຸ ຈ, ກຸລ຺ໂລ ຈ ຠິສິ ສງ຺ກໂມ’’ຕິ . (ຈູຬນິ. ປາຣາຍນຕ຺ຖຸຕິຄາຖານິທ຺ເທສ ໑໐໑) –

ມຄ຺ຄສ຺ສ ພຫູສຸ ນາເມສຸ ອຍນນາເມນ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕສ຺ມາ ເອກມຄ຺ຄຠູໂຕ ມຄ຺ໂຄ, ນ ທ຺ເວຘາປຖຠູໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ເອເກນ ອຍິຕພ຺ໂພ ມຄ຺ໂຄຕິ ເອກາຍນມຄ຺ໂຄ. ເອເກນາຕິ ຄຓສງ຺ຄຓິກໍ ປຫາຍ ປວິເວເກນ ຈິຕ຺ເຕນ. ອຍິຕພ຺ໂພຕິ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ໂພ. ອຍນ຺ຕິ ວາ ເອເຕນາຕິ ອຍໂນ, ສໍສາຣໂຕ ນິພ຺ພານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອເກສໍ ອຍໂນ ເອກາຍໂນ. ເອເກຕິ ເສຏ຺ຐາ, ສພ຺ພສຕ຺ຕເສຏ຺ຐາ ຈ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ, ຕສ຺ມາ ເອກາຍນມຄ຺ໂຄຕິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘານໍ ອຍນຠູໂຕ ມຄ຺ໂຄຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຍຕີຕິ ວາ ອຍໂນ, ຄຈ຺ຉຕິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອກສ຺ມິໍ ອຍໂນ ມຄ຺ໂຄຕິ ເອກາຍນມຄ຺ໂຄ, ເອກສ຺ມິໍເຍວ ພຸທ຺ຘສາສເນ ປວຕ຺ຕມາໂນ ມຄ຺ໂຄ, ນ ອຎ຺ຎຕ຺ຖາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອປິ ຈ ເອກໍ ອຍຕີຕິ ເອກາຍໂນ, ປຸພ຺ພຠາເຄ ນານາມຸຂຠາວນານຍປ຺ປວຕ຺ໂຕປິ ອປຣຠາເຄ ເອກໍ ນິພ຺ພານເມວ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ເອກາຍນມຄ຺ໂຄຕິ ເອກນິພ຺ພານຄມນມຄ຺ໂຄຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອໂກ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ ພຸທ຺ໂຘຕິ ນ ປເຣຫິ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ພຸທ຺ໂຘ, ກິໍ ປນ ສຍເມວ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ພຸທ຺ໂຘຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອພຸທ຺ຘິວິຫຕຕ຺ຕາ ພຸທ຺ຘິປຏິລາຠາ ພຸທ຺ໂຘຕິ ພຸທ຺ຘິ ພຸທ຺ຘໍ ໂພໂຘຕິ ປຣິຍາຍວຈນເມຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ນີລຣຕ຺ຕຄຸຓໂຍຄາ ນີໂລ ປໂຏ ຣຕ຺ໂຕ ປໂຏຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ພຸທ຺ຘຄຸຓໂຍຄາ ພຸທ຺ໂຘຕິ ຎາເປຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕໂຕ ປຣໍ ພຸທ຺ໂຘຕິ ເນຕໍ ນາມນ຺ຕິອາທິ ‘‘ອຕ຺ຖມນຸຄຕາ ອຍໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ ຎາປນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ມິຕ຺ຕາ ສຫາຍາ. ອມຈ຺ຈາ ຠຈ຺ຈາ. ຎາຕີ ປິຕຸປກ຺ຂິກາ. ສາໂລຫິຕາ ມາຕຸປກ຺ຂິກາ. ສມຓາ ປພ຺ພຊ຺ຊູປຄຕາ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ໂຠວາທິໂນ, ສມິຕປາປພາຫິຕປາປາ ວາ. ເທວຕາ ສກ຺ກາທໂຍ ພ຺ຣຫ຺ມາໂນ ຈ. ວິໂມກ຺ຂນ຺ຕິກນ຺ຕິ ວິໂມກ຺ໂຂ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ໂຄ, ວິໂມກ຺ຂສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ອຣຫຕ຺ຕຜລໍ, ຕສ຺ມິໍ ວິໂມກ຺ຂນ຺ເຕ ຠວໍ ວິໂມກ຺ຂນ຺ຕິກໍ ນາມ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸຠາໂວ ຫິ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ ສິຊ຺ຌຕິ, ອຣຫຕ຺ຕຜໂລທເຍ ສິທ຺ໂຘ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຠາໂວ ວິໂມກ຺ຂນ຺ເຕ ຠໂວ ໂຫຕິ. ຕໍ ເນມິຕ຺ຕິກມ຺ປິ ນາມໍ ວິໂມກ຺ຂນ຺ເຕ ຠວໍ ນາມ ໂຫຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ວິໂມກ຺ຂນ຺ຕິກເມຕໍ ພຸທ຺ຘານໍ ຠຄວນ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ. ໂພຘິຍາ ມູເລ ສຫ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຏິລາຠາຕິ ມຫາໂພຘິຣຸກ຺ຂມູເລ ຍຖາວຸຕ຺ຕກ຺ຂເຓ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຏິລາເຠນ ສຫ. ສຈ຺ຉິກາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ອຣຫຕ຺ຕຜລສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ, ສພ຺ພຘມ຺ມສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ວາ ຊາຕາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ຍທິທໍ ພຸທ຺ໂຘຕິ ຍາ ອຍໍ ພຸທ຺ໂຘຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ອຍໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ພຸທ຺ຘວິຠາວນາ.

‘‘ຍຖາ ພຸທ຺ເຘນ ເທສິຕາ’’ຕິຄາຖາປາທສ຺ສ ປນ ອິມິນາ ປທຠາຊນີເຍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ເຖນ ອຍໍ ສໍສນ຺ທນາ – ອານາປານສ຺ສຕິໂຍ ຈ ຍຖາ ພຸທ຺ເຘນ ເທສິຕາ, ເຍນ ປກາເຣນ ເທສິຕາ. ຍຖາສທ຺ເທນ ສງ຺ຄຫິຕາ ທສ ຍຖຕ຺ຖາ ຈ ຍຖາ ພຸທ຺ເຘນ ເທສິຕາ, ເຍນ ປກາເຣນ ເທສິຕາຕິ ປກາຣຕ຺ຖສ຺ສ ຈ ຍຖາສທ຺ທສ຺ສ, ສຠາວຕ຺ຖສ຺ສ ຈ ຍຖາສທ຺ທສ຺ສ ສຣູເປກເສສວເສນ ເອກເສສໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ຍຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປທຠາຊນີເຍ ປນສ຺ສ ຍຖຕ຺ເຖສຸ ເອເກກສ຺ສ ໂຍຊນາວເສນ ‘‘ເທສິໂຕ’’ຕິ ເອກວຈນໍ ກຕໍ.

‘‘ໂສຕິ ຄຫຏ຺ໂຐ ວາ ໂຫຕິ ປພ຺ພຊິໂຕ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອາທິປເທປິ ຍສ຺ສ ຄຫຏ຺ຐສ຺ສ ວາ ປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ວາຕິ ວຸຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ. ໂລກຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ. ປຠາເສຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຎາຓສ຺ສ ປາກຏໍ ກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາຕິ ສາວກປາຣມິຎາເຓນປິ ປຏິວິທ຺ຘຠາເວນ. ໂອຠາເສຕີຕິ ກາມາວຈຣຠູຕໍ ໂລກໍ. ຠາເສຕີຕິ ຣູປາວຈຣຠູຕໍ ໂລກໍ. ປຠາເສຕີຕິ ອຣູປາວຈຣຠູຕໍ ໂລກໍ.

ອຣິຍຎາຓນ຺ຕິ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄຎາຓໍ. ມຫິກາ ມຸຕ຺ໂຕຕິ ມຫິກາຍ ມຸຕ຺ໂຕ. ມຫິກາຕິ ນີຫາໂຣ ວຸຈ຺ຈຕິ. ມຫິຍາ ມຸຕ຺ໂຕຕິປິ ປາໂຐ. ຘູມຣຊາ ມຸຕ຺ໂຕຕິ ຘູມໂຕ ຈ ຣຊໂຕ ຈ ມຸຕ຺ໂຕ. ຣາຫຸຄຫຓາ ວິປ຺ປມຸຕ຺ໂຕຕິ ຣາຫຸໂນ ຈນ຺ທສ຺ສ ອາສນ຺ນຸປກ຺ກິເລສຕ຺ຕາ ທ຺ວີຫິ ອຸປສຄ຺ເຄຫິ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠາສເຕ ອິຕິ ສໂອຠາສຏ຺ເຐນ. ຕປເຕ ອິຕິ ສເຕຊຏ຺ເຐນ. ວິໂຣຈເຕ ອິຕິ ຣຸຈິຣຏ຺ເຐນ. ເອວເມວນ຺ຕິ ເອວໍ ເອວໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ຈນ຺ໂທປິ ສຍໍ ຠາສນ຺ໂຕ ຕປນ຺ໂຕ ວິໂຣຈນ຺ໂຕ ອິມໍ ໂອກາສໂລກໍ ໂອຠາເສຕິ, ຠິກ຺ຂຸ ຈ ປຎ຺ຎາຍ ຠາສນ຺ໂຕ ຕປນ຺ໂຕ ວິໂຣຈນ຺ໂຕ ອິມໍ ຂນ຺ຘາທິໂລກໍ ປຎ຺ຎາຍ ໂອຠາເສຕິ, ຕສ຺ມາ ອຸຠຍຕ຺ຣາປິ ‘‘ຠາເສຕີ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ຠາສເຕ’’ ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວຎ຺ຫິ ວຸຕ຺ເຕ ເຫຕຸອຕ຺ໂຖປິ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ອຕິວິສທຕຣາຠສູຣິໂຍປມໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ກສ຺ມາ ຈນ຺ໂທປມາ ຄຫິຕາຕິ ເຈ? ສພ຺ພກິເລສປຣິຬາຫວູປສເມນ ສນ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສນ຺ຕຄຸຓຍຸຕ຺ຕຈນ຺ໂທປມາ ອນຸຈ຺ຉວິກາຕິ ຄຫິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ອານາປານສ຺ສຕິຠາວນາສິທ຺ຘິສາຘກໍ ໂຍຄາວຈຣໍ ຖຸນິຕ຺ວາ ອິມານິ ເຕຣສ ໂວທາເນ ຎາຓານີຕິ ຕານິ ຎາຓານິ ນິຄເມຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕີຕິ.

ໂວທານຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ສໂຕກາຣິຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໖໓. ສໂຕກາຣິຎາຓນິທ຺ເທເສ ມາຕິກາຍໍ ອິຘ ຠິກ຺ຂູຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ຠິກ຺ຂຸ. ອຍຎ຺ຫິ ເອຕ຺ຖ ອິຘ-ສທ຺ໂທ ສພ຺ພປ຺ປກາຣອານາປານສ຺ສຕິສມາຘິນິພ຺ພຕ຺ຕກສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ສນ຺ນິສ຺ສຍຠູຕສາສນປຣິທີປໂນ, ອຎ຺ຎສາສນສ຺ສ ຕຖາຠາວປຏິເສຘໂນ ຈ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ – ‘‘ອິເຘວ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມໂຓ…ເປ… ສຸຎ຺ຎາ ປຣປ຺ປວາທາ ສມເຓຠິ ອຎ຺ເຎຫີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໓໙; ອ. ນິ. ໔.໒໔໑).

ອຣຎ຺ຎຄໂຕ ວາ ຣຸກ຺ຂມູລຄໂຕ ວາ ສຸຎ຺ຎາຄາຣຄໂຕ ວາຕິ ອິທມສ຺ສ ອານາປານສ຺ສຕິສມາຘິ ຠາວນານຸຣູປເສນາສນປຣິຄ຺ຄຫປຣິທີປນໍ. ອິມສ຺ສ ຫິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຣູປາທີສຸ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ອນຸວິສຏໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອານາປານສ຺ສຕິສມາຘິອາຣມ຺ມຓໍ ອຠິຣຸຫິຕຸໍ ນ ອິຈ຺ຉຕິ, ກູຏໂຄຓຍຸຕ຺ຕຣໂຖ ວິຍ ອຸປ຺ປຖເມວ ຘາວຕິ. ຕສ຺ມາ ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ໂຄໂປ ກູຏເຘນຸຍາ ສພ຺ພໍ ຂີຣໍ ປິວິຕ຺ວາ ວຑ຺ຒິຕໍ ກູຏວຈ຺ຉໍ ທເມຕຸກາໂມ ເຘນຸໂຕ ອປເນຕ຺ວາ ເອກມນ຺ເຕ ມຫນ຺ຕໍ ຖມ຺ຠໍ ນິຂຓິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ໂຍຕ຺ເຕນ ພນ຺ເຘຍ຺ຍ, ອຖສ຺ສ ໂສ ວຈ຺ໂຉ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ວິປ຺ຜນ຺ທິຕ຺ວາ ປລາຍິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ຕເມວ ຖມ຺ຠໍ ອຸປນິສີເທຍ຺ຍ ວາ ອຸປນິປຊ຺ເຊຍ຺ຍ ວາ, ເອວເມວ ອິມິນາປິ ຠິກ຺ຂຸນາ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຣູປາຣມ຺ມຓາທິຣສປານວຑ຺ຒິຕໍ ທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ຕໍ ທເມຕຸກາເມນ ຣູປາທິອາຣມ຺ມຓໂຕ ອປເນຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎໍ ວາ ຣຸກ຺ຂມູລໍ ວາ ສຸຎ຺ຎາຄາຣໍ ວາ ປເວເສຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສຖມ຺ເຠ ສຕິໂຍຕ຺ເຕນ ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ເອວມສ຺ສ ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ວິປ຺ຜນ຺ທິຕ຺ວາປິ ປຸພ຺ເພ ອາຈິຓ຺ຓາຣມ຺ມຓໍ ອລຠມານໍ ສຕິໂຍຕ຺ຕໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ປລາຍິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕໍ ຕເມວາຣມ຺ມຓໍ ອຸປຈາຣປ຺ປນາວເສນ ອຸປນິສີທຕິ ເຈວ ອຸປນິປຊ຺ຊຕິ ຈ. ເຕນາຫຸ ໂປຣາຓາ –

‘‘ຍຖາ ຖມ຺ເຠ ນິພນ຺ເຘຍ຺ຍ, ວຈ຺ຉໍ ທມໍ ນໂຣ ອິຘ;

ພນ຺ເຘຍ຺ເຍວໍ ສກໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ສຕິຍາຣມ຺ມເຓ ທຬ຺ຫ’’ນ຺ຕິ. (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໒໑໗; ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໖໕; ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໗໔; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໐໗) –

ເອວມສ຺ສ ຕໍ ເສນາສນໍ ຠາວນານຸຣູປໍ ໂຫຕິ. ອຖ ວາ ຍສ຺ມາ ອິທໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານປ຺ປເຠເທ ມຸທ຺ຘຠູຕໍ ສພ຺ພພຸທ຺ຘປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘພຸທ຺ຘສາວການໍ ວິເສສາຘິຄມທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣປທຏ຺ຐານໍ ອານາປານສ຺ສຕິກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສຫຕ຺ຖິອສ຺ສາທິສທ຺ທສມາກຸລໍ ຄາມນ຺ຕໍ ອປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ນ ສຸກຣໍ ຠາເວຕຸໍ ສທ຺ທກຓ຺ຏກຕ຺ຕາ ຌານສ຺ສ. ອຄາມເກ ປນ ອຣຎ຺ເຎ ສຸກຣໍ ໂຍຄາວຈເຣນ ອິທໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອານາປານຈຕຸກ຺ກຊ຺ຌານໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຕເທວ ປາທກໍ ກຕ຺ວາ ສງ຺ຂາເຣ ສມ຺ມສິຕ຺ວາ ອຄ຺ຄຜລໍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິຕຸໍ. ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ອນຸຣູປໍ ເສນາສນໍ ອຸປທິສນ຺ໂຕ ຠຄວາ ‘‘ອຣຎ຺ຎຄໂຕ ວາ’’ຕິອາທິມາຫ, ຕເຖວ ເຖໂຣ.

ວຕ຺ຖຸວິຊ຺ຊາຈຣິໂຍ ວິຍ ຫິ ຠຄວາ, ໂສ ຍຖາ ວຕ຺ຖຸວິຊ຺ຊາຈຣິໂຍ ນຄຣຠູມິໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ສຸຏ຺ຐຸ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ເອຕ຺ຖ ນຄຣໍ ມາເປຖາ’’ຕິ ອຸປທິສຕິ, ໂສຕ຺ຖິນາ ຈ ນຄເຣ ນິຏ຺ຐິເຕ ຣາຊກຸລໂຕ ມຫາສກ຺ກາຣໍ ລຠຕິ, ເອວເມວໍ ໂຍຄາວຈຣສ຺ສ ອນຸຣູປໍ ເສນາສນໍ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ເອຕ຺ຖ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອຸປທິສຕິ, ຕໂຕ ຕຕ຺ຖ ກມ຺ມຏ຺ຐານມນຸຍຸຕ຺ເຕນ ໂຍຄິນາ ກເມນ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕ຺ເຕ ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ວຕ ໂສ ຠຄວາ’’ຕິ ມຫນ຺ຕໍ ສກ຺ກາຣໍ ລຠຕິ. ອຍໍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ‘‘ທີປິສທິໂສ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍຖາ ຫິ ມຫາທີປິຣາຊາ ອຣຎ຺ເຎ ຕິຓຄຫນໍ ວາ ວນຄຫນໍ ວາ ປພ຺ພຕຄຫນໍ ວາ ນິສ຺ສາຍ ນິລີຍິຕ຺ວາ ວນມຫິໍສໂຄກຓ຺ຓສູກຣາທໂຍ ມິເຄ ຄຓ຺ຫາຕິ, ເອວເມວໍ ອຍໍ ອຣຎ຺ຎາທີສຸ ກມ຺ມຏ຺ຐານມນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ຍຖາກ຺ກເມນ ໂສຕາປຕ຺ຕິສກທາຄາມິອນາຄາມິອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄ ເຈວ ອຣິຍຜລານິ ຈ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເຕນາຫຸ ໂປຣາຓາ –

‘‘ຍຖາປິ ທີປິໂກ ນາມ, ນິລີຍິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫເຕ ມິເຄ;

ຕເຖວາຍໍ ພຸທ຺ຘປຸຕ຺ໂຕ, ຍຸຕ຺ຕໂຍໂຄ ວິປສ຺ສໂກ;

ອຣຎ຺ຎໍ ປວິສິຕ຺ວານ, ຄຓ຺ຫາຕິ ຜລມຸຕ຺ຕມ’’ນ຺ຕິ. (ມິ. ປ. ໖.໑.໕);

ເຕນສ຺ສ ປຣກ຺ກມຊວໂຍຄ຺ຄຠູມິໍ ອຣຎ຺ຎເສນາສນໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຣຎ຺ຎຄໂຕ ວາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ອຣຎ຺ຎຄໂຕຕິ ອຸປຣິ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂຓໍ ຍໍກິຎ຺ຈິ ປວິເວກສຸຂໍ ອຣຎ຺ຎໍ ຄໂຕ. ຣຸກ຺ຂມູລຄໂຕຕິ ຣຸກ຺ຂສມີປໍ ຄໂຕ. ສຸຎ຺ຎາຄາຣຄໂຕຕິ ສຸຎ຺ຎໍ ວິວິຕ຺ໂຕກາສໍ ຄໂຕ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຐເປຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎຎ຺ຈ ຣຸກ຺ຂມູລຎ຺ຈ ອວເສສສຕ຺ຕວິຘເສນາສນໍ ຄໂຕປິ ‘‘ສຸຎ຺ຎາຄາຣຄໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ນວວິຘຎ຺ຫິ ເສນາສນໍ. ຍຖາຫ – ‘‘ໂສ ວິວິຕ຺ຕໍ ເສນາສນໍ ຠຊຕິ ອຣຎ຺ຎໍ ຣຸກ຺ຂມູລໍ ປພ຺ພຕໍ ກນ຺ທຣໍ ຄິຣິຄຸຫໍ ສຸສານໍ ວນປຕ຺ຖໍ ອພ຺ໂຠກາສໍ ປລາລປຸຎ຺ຊ’’ນ຺ຕິ (ວິຠ. ໕໐໘). ເອວມສ຺ສ ອຸຕຸຕ຺ຕຍານຸກູລໍ ຘາຕຸຈຣິຍານຸກູລຎ຺ຈ ອານາປານສ຺ສຕິຠາວນານຸຣູປໍ ເສນາສນໍ ອຸປທິສິຕ຺ວາ ອລີນານຸທ຺ຘຈ຺ຈປກ຺ຂິກໍ ສນ຺ຕມິຣິຍາປຖໍ ອຸປທິສນ຺ໂຕ ນິສີທຕີຕິ ອາຫ. ອຖສ຺ສ ນິສຊ຺ຊາຍ ທຬ຺ຫຠາວໍ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ປວຕ຺ຕນສມຕ຺ຖຕໍ ອາຣມ຺ມຓປຣິຄ຺ຄຫູປາຍຎ຺ຈ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ປລ຺ລງ຺ກໍ ອາຠຸຊິຕ຺ວາຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປລ຺ລງ຺ກນ຺ຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ອູຣຸພທ຺ຘາສນໍ. ອາຠຸຊິຕ຺ວາຕິ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ. ອຸຊຸໍ ກາຍໍ ປຓິຘາຍາຕິ ອຸປຣິມສຣີຣໍ ອຸຊຸກໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາຣສ ປິຏ຺ຐິກຓ຺ຏເກ ໂກຏິຍາ ໂກຏິໍ ປຏິປາເທຕ຺ວາ. ເອວຎ຺ຫິ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ຘມ຺ມມໍສນ຺ຫາຣູນິ ນ ປຓມນ຺ຕິ. ອຖສ຺ສ ຍາ ເຕສໍ ປຓມນປຈ຺ຈຍາ ຂເຓ ຂເຓ ເວທນາ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ, ຕາ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ຕາສຸ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊມານາສຸ ຈິຕ຺ຕໍ ເອກຄ຺ຄໍ ໂຫຕິ, ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ນ ປຣິປຕຕິ, ວຸທ຺ຘິໍ ຜາຕິໍ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ.

ປຣິມຸຂໍ ສຕິໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານາຠິມຸຂໍ ສຕິໍ ຐປຍິຕ຺ວາ. ໂສ ສໂຕວ ອສ຺ສສຕິ ສໂຕ ປສ຺ສສຕີຕິ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ເອວໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ເອວຎ຺ຈ ສຕິໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ຕໍ ສຕິໍ ອວິຊຫນ຺ໂຕ ສໂຕ ເອວ ອສ຺ສສຕິ ສໂຕ ປສ຺ສສຕິ, ສໂຕກາຣີ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອິທານິ ເຍຫິ ປກາເຣຫິ ສໂຕກາຣີ ໂຫຕິ, ເຕ ປກາເຣ ທສ຺ເສຕຸໍ ທີຆໍ ວາ ອສ຺ສສນ຺ໂຕຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ທີຆໍ ວາ ອສ຺ສສນ຺ໂຕຕິ ທີຆໍ ວາ ອສ຺ສາສໍ ປວຕ຺ຕຍນ຺ໂຕ. ຕຖາ ຣສ຺ສໍ. ຍາ ປນ ເນສໍ ທີຆຣສ຺ສຕາ, ສາ ກາລວເສນ ເວທິຕພ຺ພາ. ກທາຈິ ຫິ ມນຸສ຺ສາ ຫຕ຺ຖິອຫິອາທໂຍ ວິຍ ກາລວເສນ ທີຆໍ ອສ຺ສສນ຺ຕິ ຈ ປສ຺ສສນ຺ຕິ ຈ, ກທາຈິ ສຸນຂສສາທໂຍ ວິຍ ຣສ຺ສໍ. ອຎ຺ຎຖາ ຫິ ຈຸຓ຺ຓວິຈຸຓ຺ຓາ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ ທີຆຣສ຺ສາ ນາມ ນ ໂຫນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ເຕ ທີຆໍ ກາລໍ ປວິສນ຺ຕາ ຈ ນິກ຺ຂມນ຺ຕາ ຈ ທີຆາ, ຣສ຺ສໍ ກາລໍ ປວິສນ຺ຕາ ຈ ນິກ຺ຂມນ຺ຕາ ຈ ຣສ຺ສາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ອຸປຣິ ວຸຕ຺ເຕຫິ ນວຫາກາເຣຫິ ທີຆໍ ອສ຺ສສນ຺ໂຕ ຈ ປສ຺ສສນ຺ໂຕ ຈ ທີຆໍ ອສ຺ສສາມິ, ປສ຺ສສາມີຕິ ປຊານາຕິ, ຕຖາ ຣສ຺ສໍ.

ເອວໍ ປຊານໂຕ ຈ –

‘‘ທີໂຆ ຣສ຺ໂສ ຈ ອສ຺ສາໂສ, ປສ຺ສາໂສປິ ຈ ຕາທິໂສ;

ຈຕ຺ຕາໂຣ ວຓ຺ຓາ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ນາສິກຄ຺ເຄວ ຠິກ຺ຂຸໂນ’’ຕິ. (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໒໑໙; ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໖໕);

ນວນ຺ນຎ຺ຈສ຺ສ ອາກາຣານໍ ເອເກນາກາເຣນ ກາຍານຸປສ຺ສນາສຕິປຏ຺ຐານຠາວນາ ສມ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ສພ຺ພກາຍປຏິສໍເວທີ ອສ຺ສສິສ຺ສາມີຕິ ສິກ຺ຂຕິ. ສພ຺ພກາຍປຏິສໍເວທີ ປສ຺ສສິສ຺ສາມີຕິ ສິກ຺ຂຕີຕິ ສກລສ຺ສ ອສ຺ສາສກາຍສ຺ສາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານໍ ວິທິຕໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ປາກຏໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອສ຺ສສິສ຺ສາມີຕິ ສິກ຺ຂຕິ. ສກລສ຺ສ ປສ຺ສາສກາຍສ຺ສາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານໍ ວິທິຕໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ປາກຏໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ປສ຺ສສິສ຺ສາມີຕິ ສິກ຺ຂຕິ. ເອວໍ ວິທິຕໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ປາກຏໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕນ ອສ຺ສສຕິ ເຈວ ປສ຺ສສຕິ ຈ. ຕສ຺ມາ ‘‘ອສ຺ສສິສ຺ສາມິ ປສ຺ສສິສ຺ສາມີຕິ ສິກ຺ຂຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອກສ຺ສ ຫິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຈຸຓ຺ຓວິຈຸຓ຺ຓວິສເຏ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໒໑໙; ປາຣາ. ໒.໑໖໕) ອສ຺ສາສກາເຍ, ປສ຺ສາສກາເຍ ວາ ອາທິ ປາກໂຏ ໂຫຕິ, ນ ມຊ຺ຌປຣິໂຍສານໍ. ໂສ ອາທິເມວ ປຣິຄ຺ຄເຫຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ມຊ຺ຌປຣິໂຍສາເນ ກິລມຕິ. ເອກສ຺ສ ມຊ຺ຌໍ ປາກຏໍ ໂຫຕິ, ນ ອາທິປຣິໂຍສານໍ. ໂສ ມຊ຺ຌເມວ ປຣິຄ຺ຄເຫຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ອາທິປຣິໂຍສາເນ ກິລມຕິ. ເອກສ຺ສ ປຣິໂຍສານໍ ປາກຏໍ ໂຫຕິ, ນ ອາທິມຊ຺ຌໍ. ໂສ ປຣິໂຍສານໍເຍວ ປຣິຄ຺ຄເຫຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ອາທິມຊ຺ເຌ ກິລມຕິ. ເອກສ຺ສ ສພ຺ພໍ ປາກຏໍ ໂຫຕິ, ໂສ ສພ຺ພມ຺ປິ ປຣິຄ຺ຄເຫຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ນ ກຕ຺ຖຈິ ກິລມຕິ. ຕາທິເສນ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ສພ຺ພກາຍປຏິສໍເວທີ’’ຕິອາທິ.

ຕຕ຺ຖ ສິກ຺ຂຕີຕິ ເອວໍ ຆຏຕິ ວາຍມຕິ. ໂຍ ວາ ຕຖາຠູຕສ຺ສ ສໍວໂຣ, ອຍເມຕ຺ຖ ອຘິສີລສິກ຺ຂາ. ໂຍ ຕຖາຠູຕສ຺ສ ສມາຘິ, ອຍໍ ອຘິຈິຕ຺ຕສິກ຺ຂາ. ຍາ ຕຖາຠູຕສ຺ສ ປຎ຺ຎາ, ອຍໍ ອຘິປຎ຺ຎາສິກ຺ຂາຕິ ອິມາ ຕິສ຺ໂສ ສິກ຺ຂາໂຍ ຕສ຺ມິໍ ອາຣມ຺ມເຓ ຕາຍ ສຕິຍາ ເຕນ ມນສິກາເຣນ ສິກ຺ຂຕິ ອາເສວຕິ ຠາເວຕິ ພຫຸລີກໂຣຕີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ປຸຣິມນເຍນ ເກວລໍ ອສ຺ສສິຕພ຺ພໍ ປສ຺ສສິຕພ຺ພເມວ ຈ, ນ ອຎ຺ຎໍ ກິຎ຺ຈິ ກາຕພ຺ພໍ, ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປນ ຎາຓຸປ຺ປາທນາທີສຸ ໂຍໂຄ ກຣຓີໂຍ. ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ‘‘ອສ຺ສສາມີຕິ ປຊານາຕິ ປສ຺ສສາມີຕິ ປຊານາຕິ’’ຈ຺ເຈວ ວຕ຺ຕມານກາລວເສນ ປາຬິໍ ວຕ຺ວາ ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ກຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ຎາຓຸປ຺ປາທນາທິໂນ ອາ-ກາຣສ຺ສ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ສພ຺ພກາຍປຏິສໍເວທີ ອສ຺ສສິສ຺ສາມີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອນາຄຕກາລວເສນ ປາຬິ ອາໂຣປິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ປສ຺ສມ຺ຠຍໍ ກາຍສງ຺ຂາຣໍ…ເປ… ສິກ຺ຂຕີຕິ ໂອຬາຣິກໍ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສສງ຺ຂາຕໍ ກາຍສງ຺ຂາຣໍ ປສ຺ສມ຺ເຠນ຺ໂຕ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ເຠນ຺ໂຕ ນິໂຣເຘນ຺ໂຕ ວູປສເມນ຺ໂຕ ອສ຺ສສິສ຺ສາມິ ປສ຺ສສິສ຺ສາມີຕິ ສິກ຺ຂຕິ.

ຕຕ຺ເຣວໍ ໂອຬາຣິກສຸຂຸມຕາ ຈ ປສ຺ສທ຺ຘິ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ – ອິມສ຺ສ ຫິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປຸພ຺ເພ ອປຣິຄ຺ຄຫິຕກາເລ ກາໂຍ ຈ ຈິຕ຺ຕຎ຺ຈ ສທຣຖາ ໂຫນ຺ຕິ ໂອຬາຣິກາ. ກາຍຈິຕ຺ຕານໍ ໂອຬາຣິກຕ຺ເຕ ອວູປສນ຺ເຕ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາປິ ໂອຬາຣິກາ ໂຫນ຺ຕິ, ພລວຕຣາ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ນາສິກາ ນປ຺ປໂຫຕິ, ມຸເຂນ ອສ຺ສສນ຺ໂຕປິ ປສ຺ສສນ຺ໂຕປິ ຕິຏ຺ຐຕິ. ຍທາ ປນສ຺ສ ກາໂຍປິ ຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ປຣິຄ຺ຄຫິຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕທາ ເຕ ສນ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ ວູປສນ຺ຕາ. ເຕສຸ ວູປສນ຺ເຕສຸ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ ສຸຂຸມາ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ‘‘ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ, ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວິເຈຕພ຺ພາກາຣປ຺ປຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ເສຍ຺ຍຖາປິ ປຸຣິສສ຺ສ ຘາວິຕ຺ວາ ປພ຺ພຕາ ວາ ໂອໂຣຫິຕ຺ວາ ມຫາຠາຣໍ ວາ ສີສໂຕ ໂອໂຣເປຕ຺ວາ ຐິຕສ຺ສ ໂອຬາຣິກາ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ ໂຫນ຺ຕິ, ນາສິກາ ນປ຺ປໂຫຕິ, ມຸເຂນ ອສ຺ສສນ຺ໂຕປິ ປສ຺ສສນ຺ໂຕປິ ຕິຏ຺ຐຕິ. ຍທາ ປເນສ ຕໍ ປຣິສ຺ສມໍ ວິໂນເທຕ຺ວາ ນ຺ຫຕ຺ວາ ຈ ປິວິຕ຺ວາ ຈ ອລ຺ລສາຏກໍ ຫທເຍ ກຕ຺ວາ ສີຕາຍ ຉາຍາຍ ນິປນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ອຖສ຺ສ ເຕ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ ສຸຂຸມາ ໂຫນ຺ຕິ ‘‘ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ, ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວິເຈຕພ຺ພາກາຣປ຺ປຕ຺ຕາ, ເອວເມວໍ ອິມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອປຣິຄ຺ຄຫິຕກາເລຕິ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພໍ. ຕຖາ ຫິສ຺ສ ປຸພ຺ເພ ອປຣິຄ຺ຄຫິຕກາເລ ‘‘ໂອຬາຣິໂກຬາຣິເກ ກາຍສງ຺ຂາເຣ ປສ຺ສມ຺ເຠມີ’’ຕິ ອາໂຠຄສມນ຺ນາຫາຣມນສິກາໂຣ ນຕ຺ຖິ, ປຣິຄ຺ຄຫິຕກາເລ ປນ ອຕ຺ຖິ. ເຕນສ຺ສ ອປຣິຄ຺ຄຫິຕກາລໂຕ ປຣິຄ຺ຄຫິຕກາເລ ກາຍສງ຺ຂາໂຣ ສຸຂຸໂມ ໂຫຕິ. ເຕນາຫຸ ໂປຣາຓາ –

‘‘ສາຣທ຺ເຘ ກາເຍ ຈິຕ຺ເຕ ຈ, ອຘິມຕ຺ຕໍ ປວຕ຺ຕຕິ;

ອສາຣທ຺ຘມ຺ຫິ ກາຍມ຺ຫິ, ສຸຂຸມໍ ສມ຺ປວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ. (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໒໒໐; ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໖໕);

ປຣິຄ຺ຄເຫປິ ໂອຬາຣິໂກ, ປຐມຊ຺ຌານູປຈາເຣ ສຸຂຸໂມ. ຕສ຺ມິມ຺ປິ ໂອຬາຣິໂກ, ປຐມຊ຺ຌາເນ ສຸຂຸໂມ. ປຐມຊ຺ຌາເນ ຈ ທຸຕິຍຊ຺ຌານູປຈາເຣ ຈ ໂອຬາຣິໂກ, ທຸຕິຍຊ຺ຌາເນ ສຸຂຸໂມ. ທຸຕິຍຊ຺ຌາເນ ຈ ຕຕິຍຊ຺ຌານູປຈາເຣ ຈ ໂອຬາຣິໂກ, ຕຕິຍຊ຺ຌາເນ ສຸຂຸໂມ. ຕຕິຍຊ຺ຌາເນ ຈ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານູປຈາເຣ ຈ ໂອຬາຣິໂກ, ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌາເນ ອຕິສຸຂຸໂມ ອປ຺ປວຕ຺ຕິເມວ ປາປຸຓາຕິ. ອິທໍ ຕາວ ທີຆຠາຓກສໍຍຸຕ຺ຕຠາຓການໍ ມຕໍ.

ມຊ຺ຌິມຠາຓກາ ປນ ‘‘ປຐມຊ຺ຌາເນ ໂອຬາຣິໂກ, ທຸຕິຍຊ຺ຌານູປຈາເຣ ສຸຂຸໂມ’’ຕິ ເອວໍ ເຫຏ຺ຐິມເຫຏ຺ຐິມຊ຺ຌານໂຕ ອຸປຣູປຣິຊ຺ຌານູປຈາເຣປິ ສຸຂຸມຕຣໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ. ສພ຺ເພສໍເຍວ ປນ ມເຕນ ອປຣິຄ຺ຄຫິຕກາເລ ປວຕ຺ຕກາຍສງ຺ຂາໂຣ ປຣິຄ຺ຄຫິຕກາເລ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ, ປຣິຄ຺ຄຫິຕກາເລ ປວຕ຺ຕກາຍສງ຺ຂາໂຣ ປຐມຊ຺ຌານູປຈາເຣ…ເປ… ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານູປຈາເຣ ປວຕ຺ຕກາຍສງ຺ຂາໂຣ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌາເນ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ. ອຍໍ ຕາວ ສມເຖ ນໂຍ.

ວິປສ຺ສນາຍໍ ປນ ອປຣິຄ຺ຄຫິຕກາເລ ປວຕ຺ຕກາຍສງ຺ຂາໂຣ ໂອຬາຣິໂກ, ມຫາຠູຕປຣິຄ຺ຄເຫ ສຸຂຸໂມ. ໂສປິ ໂອຬາຣິໂກ, ອຸປາທາຣູປປຣິຄ຺ຄເຫ ສຸຂຸໂມ. ໂສປິ ໂອຬາຣິໂກ, ສກລຣູປປຣິຄ຺ຄເຫ ສຸຂຸໂມ. ໂສປິ ໂອຬາຣິໂກ, ອຣູປປຣິຄ຺ຄເຫ ສຸຂຸໂມ. ໂສປິ ໂອຬາຣິໂກ, ຣູປາຣູປປຣິຄ຺ຄເຫ ສຸຂຸໂມ. ໂສປິ ໂອຬາຣິໂກ, ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄເຫ ສຸຂຸໂມ. ໂສປິ ໂອຬາຣິໂກ, ສປ຺ປຈ຺ຈຍນາມຣູປທສ຺ສເນ ສຸຂຸໂມ. ໂສປິ ໂອຬາຣິໂກ, ລກ຺ຂຓາຣມ຺ມຓິກ ວິປສ຺ສນາຍ ສຸຂຸໂມ. ໂສປິ ທຸພ຺ພລວິປສ຺ສນາຍ ໂອຬາຣິໂກ, ພລວວິປສ຺ສນາຍ ສຸຂຸໂມ. ຕຕ຺ຖ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ປຸຣິມສ຺ສ ປຸຣິມສ຺ສ ປຈ຺ຉິເມນ ປຈ຺ຉິເມນ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອວເມຕ຺ຖ ໂອຬາຣິກສຸຂຸມຕາ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຍໍ ຕາເວຕ຺ຖ ກາຍານຸປສ຺ສນາວເສນ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຐມຈຕຸກ຺ກສ຺ສ ອນຸປຸພ຺ພປທວຓ຺ຓນາ.

ຍສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ອິທເມວ ຈຕຸກ຺ກໍ ອາທິກມ຺ມິກສ຺ສ ກມ຺ມຏ຺ຐານວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຕຣານິ ປນ ຕີຓິ ຈຕຸກ຺ການິ ເອຕ຺ຖ ປຕ຺ຕຊ຺ຌານສ຺ສ ເວທນາຈິຕ຺ຕຘມ຺ມານຸປສ຺ສນາວເສນ, ຕສ຺ມາ ອິມໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຠາເວຕ຺ວາ ອານາປານຈຕຸກ຺ກຊ຺ຌານປທຏ຺ຐານາຍ ວິປສ຺ສນາຍ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິຕຸກາເມນ ອາທິກມ຺ມິເກນ ກຸລປຸຕ຺ເຕນ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສີລປຣິໂສຘນາທີນິ ສພ຺ພກິຈ຺ຈານິ ກຕ຺ວາ ສຕ຺ຕງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ ອາຈຣິຍສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປຎ຺ຈສນ຺ຘິກໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອຸຄ຺ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຣິເມ ປຎ຺ຈ ສນ຺ຘໂຍ ອຸຄ຺ຄໂຫ ປຣິປຸຈ຺ຉາ ອຸປຏ຺ຐານໍ ອປ຺ປນາ ລກ຺ຂຓນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຸຄ຺ຄໂຫ ນາມ ກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ. ປຣິປຸຈ຺ຉາ ນາມ ກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ປຣິປຸຈ຺ຉນໍ. ອຸປຏ຺ຐານໍ ນາມ ກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐານໍ. ອປ຺ປນາ ນາມ ກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ອປ຺ປນາ. ລກ຺ຂຓໍ ນາມ ກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ລກ຺ຂຓໍ, ‘‘ເອວໍ ລກ຺ຂຓມິທໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານສຠາວູປຘາຣຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ເອວໍ ປຎ຺ຈສນ຺ຘິກໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕນາປິ ນ ກິລມຕິ, ອາຈຣິຍມ຺ປິ ນ ວິເຫເສຕິ. ຕສ຺ມາ ໂຖກໍ ອຸທ຺ທິສາເປຕ຺ວາ ພຫຸໍ ກາລໍ ສຊ຺ຌາຍິຕ຺ວາ ເອວໍ ປຎ຺ຈສນ຺ຘິກໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອາຈຣິຍສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ວາ ອຏ຺ຐາຣສ ໂທສຍຸຕ຺ເຕ ວິຫາເຣ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ປຎ຺ຈງ຺ຄສມນ຺ນາຄເຕ ເສນາສເນ ວສນ຺ເຕນ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ນຂຸທ຺ທກປລິໂພເຘນ ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ເຈນ ຠຕ຺ຕສມ຺ມທໍ ປຏິວິໂນເທຕ຺ວາ ສຸຂນິສິນ຺ເນນ ຣຕນຕ຺ຕຍຄຸຓານຸສ຺ສຣເຓນ ຈິຕ຺ຕໍ ສມ຺ປຫໍເສຕ຺ວາ ອາຈຣິຍຸຄ຺ຄຫໂຕ ເອກປທມ຺ປິ ອປຣິຫາເປນ຺ເຕນ ອິທໍ ອານາປານສ຺ສຕິກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ມນສິ ກາຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ມນສິກາຣວິຘິ –

‘‘ຄຓນາ ອນຸພນ຺ຘນາ, ຜຸສນາ ຐປນາ ສລ຺ລກ຺ຂຓາ;

ວິວຏ຺ຏນາ ປາຣິສຸທ຺ຘິ, ເຕສຎ຺ຈ ປຏິປສ຺ສນາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຄຓນາຕິ ຄຓນາເຍວ. ອນຸພນ຺ຘນາຕິ ອນຸຄມນາ. ຜຸສນາຕິ ຜຸຏ຺ຐຏ຺ຐານໍ. ຐປນາຕິ ອປ຺ປນາ. ສລ຺ລກ຺ຂຓາຕິ ວິປສ຺ສນາ. ວິວຏ຺ຏນາຕິ ມຄ຺ໂຄ. ປາຣິສຸທ຺ຘີຕິ ຜລໍ. ເຕສຎ຺ຈ ປຏິປສ຺ສນາຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ. ຕຕ຺ຖ ອິມິນາ ອາທິກມ຺ມິເກນ ກຸລປຸຕ຺ເຕນ ປຐມໍ ຄຓນາຍ ອິທໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ມນສິ ກາຕພ຺ພໍ. ຄເຓນ຺ເຕນ ປນ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ເຫຏ຺ຐາ ນ ຐເປຕພ຺ພໍ, ທສນ຺ນໍ ອຸປຣິ ນ ເນຕພ຺ພໍ, ອນ຺ຕຣາ ຂຓ຺ຑໍ ນ ທສ຺ເສຕພ຺ພໍ. ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ເຫຏ຺ຐາ ຐເປນ຺ຕສ຺ສ ຫິ ສມ຺ພາເຘ ໂອກາເສ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ວິປ຺ຜນ຺ທຕິ ສມ຺ພາເຘ ວເຊ ສນ຺ນິຣຸທ຺ຘໂຄຄໂຓ ວິຍ. ທສນ຺ນໍ ອຸປຣິ ເນນ຺ຕສ຺ສ ຄຓນນິສ຺ສິໂຕວ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ໂຫຕິ. ອນ຺ຕຣາ ຂຓ຺ຑໍ ທສ຺ເສນ຺ຕສ຺ສ ‘‘ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕໍ ນຸ ໂຂ ເມ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ, ໂນ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິກມ຺ປຕິ, ຕສ຺ມາ ເອເຕ ໂທເສ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຄເຓຕພ຺ພໍ.

ຄເຓນ຺ເຕນ ຈ ປຐມໍ ທນ຺ຘຄຓນາຍ ຘຎ຺ຎມາປກຄຓນາຍ ຄເຓຕພ຺ພໍ. ຘຎ຺ຎມາປໂກ ຫິ ນາຬິໍ ປູເຣຕ຺ວາ ‘‘ເອກ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ໂອກິຣຕິ, ປຸນ ປູເຣນ຺ໂຕ ກິຎ຺ຈິ ກຈວຣໍ ທິສ຺ວາ ຉຑ຺ເຑນ຺ໂຕ ‘‘ເອກໍ ເອກ’’ນ຺ຕິ ວທຕິ. ເອເສວ ນໂຍ ທ຺ເວ ທ຺ເວຕິອາທີສຸ. ເອວເມວໍ ອິມິນາປິ ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສສຸ ໂຍ ອຸປຏ຺ຐາຕິ, ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ເອກໍ ເອກ’’ນ຺ຕິອາທິໍ ກຕ຺ວາ ຍາວ ‘‘ທສ ທສາ’’ຕິ ປວຕ຺ຕມານໍ ປວຕ຺ຕມານໍ ອຸປລກ຺ເຂຕ຺ວາວ ຄເຓຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ສ ເອວໍ ຄຓຍໂຕ ນິກ຺ຂມນ຺ຕາ ຈ ປວິສນ຺ຕາ ຈ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ ປາກຏາ ໂຫນ຺ຕິ.

ອຖາເນນ ຕໍ ທນ຺ຘຄຓນໍ ຘຎ຺ຎມາປກຄຓນໍ ປຫາຍ ສີຆຄຓນາຍ ໂຄປາລກຄຓນາຍ ຄເຓຕພ຺ພໍ. ເຉໂກ ຫິ ໂຄປາລໂກ ສກ຺ຂຣາທໂຍ ອຸຈ຺ຉງ຺ເຄນ ຄເຫຕ຺ວາ ຣຊ຺ຊຸທຓ຺ຑຫຕ຺ໂຖ ປາໂຕວ ວຊໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຄາໂວ ປິຏ຺ຐິຍໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ປລິຆຕ຺ຖມ຺ຠມຕ຺ຖເກ ນິສິນ຺ໂນ ທ຺ວາຣໍ ປຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕໍເຍວ ຄາວໍ ‘‘ເອໂກ ທ຺ເວ’’ຕິ ສກ຺ຂຣໍ ຂິປິຕ຺ວາ ຂິປິຕ຺ວາ ຄເຓຕິ. ຕິຍາມຣຕ຺ຕິໍ ສມ຺ພາເຘ ໂອກາເສ ທຸກ຺ຂໍ ວຸຕ຺ຖໂຄຄໂຓ ນິກ຺ຂມນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອຸປນິຆໍສນ຺ໂຕ ເວເຄນ ເວເຄນ ປຸຎ຺ຊປຸຎ຺ໂຊ ຫຸຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມຕິ. ໂສ ເວເຄນ ເວເຄນ ‘‘ຕີຓິ ຈຕ຺ຕາຣິ ປຎ຺ຈ ທສາ’’ຕິ ຄເຓຕິເຍວ, ເອວມສ຺ສາປິ ປຸຣິມນເຍນ ຄຓຍໂຕ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ ປາກຏາ ຫຸຕ຺ວາ ສີຆໍ ສີຆໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ສຎ຺ຈຣນ຺ຕິ. ຕໂຕ ເຕນ ‘‘ປຸນປ຺ປຸນໍ ສຎ຺ຈຣນ຺ຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕ ຈ ພຫິ ຈ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ທ຺ວາຣປ຺ປຕ຺ຕໍ ທ຺ວາຣປ຺ປຕ຺ຕໍເຍວ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ເອໂກ ທ຺ເວ ຕີຓິ ຈຕ຺ຕາຣິ ປຎ຺ຈ, ເອໂກ ທ຺ເວ ຕີຓິ ຈຕ຺ຕາຣິ ປຎ຺ຈ ຉ, ເອໂກ ທ຺ເວ ຕີຓິ ຈຕ຺ຕາຣິ ປຎ຺ຈ ຉ ສຕ຺ຕ…ເປ… ອຏ຺ຐ ນວ ທສາ’’ຕິ ສີຆໍ ສີຆໍ ຄເຓຕພ຺ພເມວ. ຄຓນາປຏິພທ຺ເຘ ຫິ ກມ຺ມຏ຺ຐາເນ ຄຓນພເລເນວ ຈິຕ຺ຕໍ ເອກຄ຺ຄໍ ໂຫຕິ ອຣິຕ຺ຕຸປຕ຺ຖມ຺ຠນວເສນ ຈຓ຺ຑໂສເຕ ນາວາຐປນມິວ.

ຕສ຺ເສວໍ ສີຆໍ ສີຆໍ ຄຓຍໂຕ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ນິຣນ຺ຕຣໍ ປວຕ຺ຕໍ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐາຕິ. ອຖ ‘‘ນິຣນ຺ຕຣໍ ປວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕ ຈ ພຫິ ຈ ວາຕໍ ອປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຸຣິມນເຍເນວ ເວເຄນ ເວເຄນ ຄເຓຕພ຺ພໍ. ອນ຺ໂຕປວິສນວາເຕນ ຫິ ສທ຺ຘິໍ ຈິຕ຺ຕໍ ປເວສຍໂຕ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ວາຕພ຺ຠາຫຕໍ ເມທປູຣິຕໍ ວິຍ ໂຫຕິ. ພຫິນິກ຺ຂມນວາເຕນ ສທ຺ຘິໍ ຈິຕ຺ຕໍ ນີຫຣໂຕ ພຫິທ຺ຘາ ປຸຖຸຕ຺ຕາຣມ຺ມເຓ ຈິຕ຺ຕໍ ວິກ຺ຂິປຕິ. ຜຸຏ຺ຐຜຸຏ຺ໂຐກາເສ ປນ ສຕິໍ ຐເປຕ຺ວາ ຠາເວນ຺ຕສ຺ເສວ ຠາວນາ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອນ຺ໂຕ ຈ ພຫິ ຈ ວາຕໍ ອປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຸຣິມນເຍເນວ ເວເຄນ ເວເຄນ ຄເຓຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ.

ກີວຈິຣໍ ປເນຕໍ ຄເຓຕພ຺ພນ຺ຕິ? ຍາວ ວິນາ ຄຓນາຍ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາຣມ຺ມເຓ ສຕິ ສນ຺ຕິຏ຺ຐຕິ. ພຫິ ວິສຏວິຕກ຺ກວິຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາຣມ຺ມເຓ ສຕິ ສຓ຺ຐາປນຕ຺ຖໍເຍວ ຫິ ຄຓນາຕິ.

ເອວໍ ຄຓນາຍ ມນສິ ກຕ຺ວາ ອນຸພນ຺ຘນາຍ ມນສິ ກາຕພ຺ພໍ. ອນຸພນ຺ຘນາ ນາມ ຄຓນໍ ປຏິສໍຫຣິຕ຺ວາ ສຕິຍາ ນິຣນ຺ຕຣໍ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ອນຸຄມນໍ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ນ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານານຸຄມນວເສນ. ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານານິ ຕສ຺ສານຸຄມເນ ອາທີນວາ ຈ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕາເຍວ.

ຕສ຺ມາ ອນຸພນ຺ຘນາຍ ມນສິກໂຣນ຺ເຕນ ນ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານວເສນ ມນສິ ກາຕພ຺ພໍ, ອປິຈ ໂຂ ຜຸສນາວເສນ ຈ ຐປນາວເສນ ຈ ມນສິ ກາຕພ຺ພໍ. ຄຓນານຸພນ຺ຘນາວເສນ ວິຍ ຫິ ຜຸສນາຐປນາວເສນ ວິສຸໍ ມນສິກາໂຣ ນຕ຺ຖິ, ຜຸຏ຺ຐຜຸຏ຺ຐຏ຺ຐາເນເຍວ ປນ ຄເຓນ຺ໂຕ ຄຓນາຍ ຈ ຜຸສນາຍ ຈ ມນສິ ກໂຣຕິ, ຕຕ຺ເຖວ ຄຓນໍ ປຏິສໍຫຣິຕ຺ວາ ເຕ ສຕິຍາ ອນຸພນ຺ຘນ຺ໂຕ, ອປ຺ປນາວເສນ ຈ ຈິຕ຺ຕໍ ຐເປນ຺ໂຕ ‘‘ອນຸພນ຺ຘນາຍ ຈ ຜຸສນາຍ ຈ ຐປນາຍ ຈ ມນສິ ກໂຣຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສ຺ວາຍມຕ຺ໂຖ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕປງ຺ຄຸຬໂທວາຣິໂກປມາຫິ ອິເຘວ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕກກຈູປມາຍ ຈ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ປງ຺ຄຸໂຬປມາ – ເສຍ຺ຍຖາປິ ປງ຺ຄຸໂຬ ໂທລາຍ ກີຬຕໍ ມາຕາປຸຕ຺ຕານໍ ໂທລໍ ຂິປິຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ໂທລາຖມ຺ຠມູເລ ນິສິນ຺ໂນ ກເມນ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ຈ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ຈ ໂທລາຜລກສ຺ສ ອຸໂຠ ໂກຏິໂຍ ມຊ຺ຌຎ຺ຈ ປສ຺ສຕິ, ນ ຈ ອຸໂຠໂກຏິມຊ຺ຌານໍ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ພ຺ຍາວໂຏ ໂຫຕິ, ເອວເມວ ຠິກ຺ຂຸ ສຕິວເສນ ອຸປນິພນ຺ຘນຕ຺ຖມ຺ຠມູເລ ຐຕ຺ວາ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສໂທລໍ ຂິປິຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ນິມິຕ຺ເຕ ສຕິຍາ ນິສີທນ຺ໂຕ ກເມນ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕານຎ຺ຈ ຄຈ຺ຉນ຺ຕານຎ຺ຈ ຜຸຏ຺ຐຏ຺ຐາເນ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານໍ ສຕິຍາ ອນຸຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຕຕ຺ເຖວ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໒໒໕) ຈິຕ຺ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ປສ຺ສຕິ, ນ ຈ ເຕສໍ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ພ຺ຍາວໂຏ ໂຫຕິ. ອຍໍ ປງ຺ຄຸໂຬປມາ.

ອຍໍ ປນ ໂທວາຣິໂກປມາ – ເສຍ຺ຍຖາປິ ໂທວາຣິໂກ ນຄຣສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ຈ ພຫິ ຈ ປຸຣິເສ ‘‘ໂກ ຕ຺ວໍ, ກຸໂຕ ວາ ອາຄໂຕ, ກຸຫິໍ ວາ ຄຈ຺ຉສິ, ກິໍ ວາ ເຕ ຫຕ຺ເຖ’’ຕິ ນ ວີມໍສຕິ. ນ ຫິ ຕສ຺ສ ເຕ ຠາຣາ, ທ຺ວາຣປ຺ປຕ຺ຕໍ ທ຺ວາຣປ຺ປຕ຺ຕໍເຍວ ປນ ວີມໍສຕິ, ເອວເມວ ອິມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອນ຺ໂຕປວິຏ຺ຐວາຕາ ຈ ພຫິນິກ຺ຂນ຺ຕວາຕາ ຈ ນ ຠາຣາ ໂຫນ຺ຕິ, ທ຺ວາຣປ຺ປຕ຺ຕາ ທ຺ວາຣປ຺ປຕ຺ຕາເຍວ ຠາຣາຕິ ອຍໍ ໂທວາຣິໂກປມາ.

ກກຈູປມາ ປນ ‘‘ນິມິຕ຺ຕໍ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ’’ຕິອາທິນາ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໕໙) ນເຍນ ອິຘ ວຸຕ຺ຕາເຍວ. ອິຘ ປນສ຺ສ ອາຄຕາຄຕວເສນ ອມນສິກາຣມຕ຺ຕເມວ ປໂຍຊນນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອິທໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ມນສິກໂຣໂຕ ກສ຺ສຈິ ນ ຈິເຣເນວ ນິມິຕ຺ຕຎ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອວເສສຌານງ຺ຄປຏິມຓ຺ຑິຕາ ອປ຺ປນາສງ຺ຂາຕາ ຐປນາ ຈ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ. ກສ຺ສຈິ ປນ ຄຓນາວເສເນວ ມນສິກາຣກາລໂຕ ປຠຸຕິ ຍຖາ ສາຣທ຺ຘກາຍສ຺ສ ມຎ຺ເຈ ວາ ປີເຐ ວາ ນິສີທໂຕ ມຎ຺ຈປີຐໍ ໂອນມຕິ ວິກູຊຕິ, ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓໍ ວລິໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ອສາຣທ຺ຘກາຍສ຺ສ ປນ ນິສີທໂຕ ເນວ ມຎ຺ຈປີຐໍ ໂອນມຕິ ນ ວິກູຊຕິ, ນ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓໍ ວລິໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕູລປິຈຸປູຣິຕໍ ວິຍ ມຎ຺ຈປີຐໍ ໂຫຕິ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ອສາຣທ຺ໂຘ ກາໂຍ ລຫຸໂກ ໂຫຕິ, ເອວເມວໍ ຄຓນາວເສນ ມນສິກາຣກາລໂຕ ປຠຸຕິ ອນຸກ຺ກມໂຕ ໂອຬາຣິກອສ຺ສາສປສ຺ສາສນິໂຣຘວເສນ ກາຍທຣເຖ ວູປສນ຺ເຕ ກາໂຍປິ ຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ລຫຸກໍ ໂຫຕິ, ສຣີຣໍ ອາກາເສ ລງ຺ຆນາກາຣປ຺ປຕ຺ຕໍ ວິຍ ໂຫຕິ.

ຕສ຺ສ ໂອຬາຣິເກ ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສ ນິຣຸທ຺ເຘ ສຸຂຸມອສ຺ສາສປສ຺ສາສນິມິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓໍ ຈິຕ຺ຕໍ ປວຕ຺ຕຕິ. ຕສ຺ມິມ຺ປິ ນິຣຸທ຺ເຘ ອປຣາປຣໍ ຕໂຕ ສຸຂຸມຕຣໍ ສຸຂຸມຕຣໍ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສນິມິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓໍ ປວຕ຺ຕຕິເຍວ. ສ຺ວາຍມຕ຺ໂຖ ອຸປຣິ ວຸຕ຺ຕກໍສຖາໂລປມາຍ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຍຖາ ຫິ ອຎ຺ຎານິ ກມ຺ມຏ຺ຐານານິ ອຸປຣູປຣິ ວິຠູຕານິ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ຕຖາ ອິທໍ. ອິທໍ ປນ ອຸປຣູປຣິ ຠາເວນ຺ຕສ຺ສ ສຸຂຸມຕ຺ຕໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ອຸປຏ຺ຐານມ຺ປິ ນ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ. ເອວໍ ອນຸປຏ຺ຐຫນ຺ເຕ ປນ ຕສ຺ມິໍ ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ‘‘ອາຈຣິຍໍ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວາ ‘‘ນຏ຺ຐໍ ທານິ ເມ ກມ຺ມຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ນ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ອິຣິຍາປຖໍ ວິໂກເປຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉໂຕ ຫິ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ນວນວເມວ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ຍຖານິສິນ຺ເນເນວ ເທສໂຕ ອາຫຣິຕພ຺ພໍ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ອາຫຣຓູປາໂຍ – ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ອນຸປຏ຺ຐານຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ອິຕິ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ ‘‘ອິເມ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ ນາມ ກຕ຺ຖ ອຕ຺ຖິ, ກຕ຺ຖ ນຕ຺ຖິ. ກສ຺ສ ວາ ອຕ຺ຖິ, ກສ຺ສ ວາ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ອເຖວໍ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂໂຕ ‘‘ອິເມ ອນ຺ໂຕມາຕຸກຸຈ຺ຉິຍໍ ນຕ຺ຖິ, ອຸທເກ ນິມຸຄ຺ຄານໍ ນຕ຺ຖິ, ຕຖາ ອສຎ຺ຎີຠູຕານໍ ມຕານໍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສມາປນ຺ນານໍ ຣູປາຣູປຠວສມງ຺ຄີນໍ ນິໂຣຘສມາປນ຺ນານ’’ນ຺ຕິ ຎຕ຺ວາ ເອວໍ ອຕ຺ຕນາວ ອຕ຺ຕາ ປຏິໂຈເທຕພ຺ໂພ ‘‘ນນຸ, ຕ຺ວໍ ປຓ຺ຑິຕ, ເນວ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິຄໂຕ, ນ ອຸທເກ ນິມຸຄ຺ໂຄ, ນ ອສຎ຺ຎີຠູໂຕ, ນ ມໂຕ, ນ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສມາປນ຺ໂນ, ນ ຣູປາຣູປຠວສມງ຺ຄີ, ນ ນິໂຣຘສມາປນ຺ໂນ. ອຕ຺ຖິເຍວ ເຕ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ, ມນ຺ທປຎ຺ຎຕາຍ ປນ ປຣິຄ຺ຄເຫຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກສີ’’ຕິ. ອຖາເນນ ປກຕິຜຸຏ຺ຐວເສນ ຈິຕ຺ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ມນສິກາໂຣ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ໂພ. ອິເມ ຫິ ທີຆນາສິກສ຺ສ ນາສາປຸຏໍ ຆຏ຺ເຏນ຺ຕາ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ຣສ຺ສນາສິກສ຺ສ ອຸຕ຺ຕໂຣຏ຺ຐໍ. ຕສ຺ມາເນນ ອິມໍ ນາມ ຐານໍ ຆຏ຺ເຏນ຺ຕີຕິ ນິມິຕ຺ຕໍ ຐເປຕພ຺ພໍ. ອິມເມວ ຫິ ອຕ຺ຖວສໍ ປຏິຈ຺ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ຠຄວຕາ – ‘‘ນາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຸຏ຺ຐສ຺ສຕິສ຺ສ ອສມ຺ປຊານສ຺ສ ອານາປານສ຺ສຕິຠາວນໍ ວທາມີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໑໔໙; ສໍ. ນິ. ໕.໙໙໒). ກິຎ຺ຈາປິ ຫິ ຍໍກິຎ຺ຈິ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ສຕສ຺ສ ສມ຺ປຊານສ຺ເສວ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອິໂຕ ອຎ຺ຎໍ ປນ ມນສິກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ປາກຏໍ ໂຫຕິ. ອິທໍ ປນ ອານາປານສ຺ສຕິກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄຣຸກໍ ຄຣຸກຠາວນໍ ພຸທ຺ຘປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘພຸທ຺ຘປຸຕ຺ຕານໍ ມຫາປຸຣິສານໍເຍວ ມນສິກາຣຠູມິຠູຕໍ, ນ ເຈວ ອິຕ຺ຕຣໍ, ນ ຈ ອິຕ຺ຕຣສຕ຺ຕສມາເສວິຕໍ. ຍຖາ ຍຖາ ມນສິ ກຣີຍຕິ, ຕຖາ ຕຖາ ສນ຺ຕຎ຺ເຈວ ໂຫຕິ ສຸຂຸມຎ຺ຈ. ຕສ຺ມາ ເອຕ຺ຖ ພລວຕີ ສຕິ ຈ ປຎ຺ຎາ ຈ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ.

ຍຖາ ຫິ ມຏ຺ຐສາຏກສ຺ສ ຕຸນ຺ນກຣຓກາເລ ສູຈິປິ ສຸຂຸມາ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ, ສູຈິປາສເວຘນມ຺ປິ ຕໂຕ ສຸຂຸມຕຣໍ, ເອວເມວໍ ມຏ຺ຐສາຏກສທິສສ຺ສ ອິມສ຺ສ ກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ຠາວນາກາເລ ສູຈິປຏິຠາຄາ ສຕິປິ ສູຈິປາສເວຘນປຏິຠາຄາ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາປິ ພລວຕີ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ. ຕາຫິ ຈ ປນ ສຕິປຎ຺ຎາຫິ ສມນ຺ນາຄເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ນ ເຕ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ປກຕິຜຸຏ຺ໂຐກາສາ ປຣິເຍສິຕພ຺ພາ.

ຍຖາ ຫິ ກສ຺ສໂກ ເຂຕ຺ຕໍ ກສິຕ຺ວາ ພລີພທ຺ເທ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ໂຄຈຣມຸເຂ ກຕ຺ວາ ຉາຍາຍ ນິສິນ຺ໂນ ວິສ຺ສເມຍ຺ຍ, ອຖສ຺ສ ເຕ ພລີພທ຺ທາ ເວເຄນ ອຏວິໍ ປວິເສຍ຺ຍຸໍ. ໂຍ ໂຫຕິ ເຉໂກ ກສ຺ສໂກ, ໂສ ປຸນ ເຕ ຄເຫຕ຺ວາ ໂຍເຊຕຸກາໂມ ນ ເຕສໍ ອນຸປທໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຏວິໍ ອາຫິຓ຺ຑຕິ. ອຖ ໂຂ ຣສ຺ມິຎ຺ຈ ປໂຕທຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸຊຸກເມວ ເຕສໍ ນິປາຕນຕິຕ຺ຖໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິສີທຕິ ວາ ນິປຊ຺ຊຕິ ວາ. ອຖ ເຕ ໂຄເຓ ທິວສຠາຄໍ ຈຣິຕ຺ວາ ນິປາຕນຕິຕ຺ຖໍ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ນ຺ຫຕ຺ວາ ຈ ປິວິຕ຺ວາ ຈ ປຈ຺ຈຸຕ຺ຕຣິຕ຺ວາ ຐິເຕ ທິສ຺ວາ ຣສ຺ມິຍາ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ປໂຕເທນ ວິຊ຺ຌນ຺ໂຕ ອາເນຕ຺ວາ ໂຍເຊຕ຺ວາ ປຸນ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ. ເອວເມວໍ ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ນ ເຕ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ປກຕິຜຸຏ຺ໂຐກາສາ ປຣິເຍສິຕພ຺ພາ. ສຕິຣສ຺ມິໍ ປນ ປຎ຺ຎາປໂຕທຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ປກຕິຜຸຏ຺ໂຐກາເສ ຈິຕ຺ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ມນສິກາໂຣ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ໂພ. ເອວໍ ຫິສ຺ສ ມນສິກໂຣໂຕ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ເຕ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ ນິປາຕນຕິຕ຺ເຖ ວິຍ ໂຄຓາ. ຕໂຕ ເຕນ ສຕິຣສ຺ມິຍາ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍເຍວ ຐາເນ ໂຍເຊຕ຺ວາ ປຎ຺ຎາປໂຕເທນ ວິຊ຺ຌນ຺ເຕນ ປຸນປ຺ປຸນໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ເສວມນຸຍຸຎ຺ຊໂຕ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ນິມິຕ຺ຕໍ ອຸປຏ຺ຐາຕິ. ຕໍ ປເນຕໍ ນ ສພ຺ເພສໍ ເອກສທິສໍ ໂຫຕິ, ອປິຈ ໂຂ ກສ຺ສຈິ ສຸຂສມ຺ຜສ຺ສໍ ອຸປ຺ປາທຍມາໂນ ຕູລປິຈຸ ວິຍ ກປ຺ປາສປິຈຸ ວິຍ ວາຕຘາຣາ ວິຍ ຈ ອຸປຏ຺ຐາຕີຕິ ເອກຈ຺ເຈ ອາຫຸ.

ອຍໍ ປນ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວິນິຈ຺ຉໂຍ – ອິທຎ຺ຫິ ກສ຺ສຈິ ຕາຣກຣູປໍ ວິຍ ມຓິຄຸຬິກາ ວິຍ ມຸຕ຺ຕາຄຸຬິກາ ວິຍ ຈ, ກສ຺ສຈິ ຂຣສມ຺ຜສ຺ສໍ ຫຸຕ຺ວາ ກປ຺ປາສຏ຺ຐິ ວິຍ ທາຣຸສາຣສູຈິ ວິຍ ຈ, ກສ຺ສຈິ ທີຆປາມງ຺ຄສຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ກຸສຸມທາມໍ ວິຍ ຘູມສິຂາ ວິຍ ຈ, ກສ຺ສຈິ ວິຕ຺ຖຕໍ ມກ຺ກຏກສຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ວລາຫກປຏລໍ ວິຍ ປທຸມປຸປ຺ຜໍ ວິຍ ຣຖຈກ຺ກໍ ວິຍ ຈນ຺ທມຓ຺ຑລໍ ວິຍ ສູຣິຍມຓ຺ຑລໍ ວິຍ ຈ ອຸປຏ຺ຐາຕິ, ຕຎ຺ຈ ປເນຕໍ ຍຖາ ສມ຺ພຫຸເລສຸ ຠິກ຺ຂູສຸ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ສຊ຺ຌາຍິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ເນສຸ ເອເກນ ຠິກ຺ຂຸນາ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ກີທິສໍ ຫຸຕ຺ວາ ອິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ ອຸປຏ຺ຐາຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ເອໂກ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ມຫຕີ ປພ຺ພເຕຍ຺ຍາ ນທີ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐາຕີ’’ຕິ ອາຫ. ອປໂຣ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ເອກາ ວນຣາຊິ ວິຍ’’. ອຎ຺ໂຎ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ເອໂກ ສີຕຈ຺ຉາໂຍ ສາຂາສມ຺ປນ຺ໂນ ຜລຠາຣຠຣິໂຕ ຣຸກ຺ໂຂ ວິຍາ’’ຕິ. ເຕສຎ຺ຫິ ຕໍ ເອກເມວ ສຸຕ຺ຕໍ ສຎ຺ຎານານຕາຍ ນານໂຕ ອຸປຏ຺ຐາຕິ. ເອວໍ ເອກເມວ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ສຎ຺ຎານານຕາຍ ນານໂຕ ອຸປຏ຺ຐາຕິ. ສຎ຺ຎຊຎ຺ຫິ ເອຕໍ ສຎ຺ຎານິທານໍ ສຎ຺ຎາປຠວໍ, ຕສ຺ມາ ສຎ຺ຎານານຕາຍ ນານໂຕ ອຸປຏ຺ຐາຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ເອວໍ ອຸປຏ຺ຐິເຕ ປນ ນິມິຕ຺ເຕ ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ອາຈຣິຍສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາໂຣເຈຕພ຺ພໍ ‘‘ມຍ຺ຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ເອວຣູປໍ ນາມ ອຸປຏ຺ຐາຕີ’’ຕິ. ອາຈຣິເຍນ ປນ ‘‘ນິມິຕ຺ຕມິທໍ, ອາວຸໂສ, ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ມນສິ ກໂຣຫິ ສປ຺ປຸຣິສາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ອຖາເນນ ນິມິຕ຺ເຕເຍວ ຈິຕ຺ຕໍ ຐເປຕພ຺ພໍ. ເອວມສ຺ສາຍໍ ອິໂຕ ປຠຸຕິ ຐປນາວເສນ ຠາວນາ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ໂປຣາເຓຫິ –

‘‘ນິມິຕ຺ເຕ ຐປຍໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ນານາກາຣໍ ວິຠາວຍໍ;

ຘີໂຣ ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສ, ສກໍ ຈິຕ຺ຕໍ ນິພນ຺ຘຕີ’’ຕິ. (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໖໕; ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໒໓໒);

ຕສ຺ເສວໍ ນິມິຕ຺ຕຸປຏ຺ຐານໂຕ ປຠຸຕິ ນີວຣຓານິ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕາເນວ ໂຫນ຺ຕິ, ກິເລສາ ສນ຺ນິສິນ຺ນາວ, ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປຈາຣສມາຘິນາ ສມາຫິຕເມວ. ອຖາເນນ ຕໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ເນວ ວຓ຺ຓໂຕ ມນສິ ກາຕພ຺ພໍ, ນ ລກ຺ຂຓໂຕ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພໍ, ອປິຈ ໂຂ ຂຕ຺ຕິຍມເຫສິຍາ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຄພ຺ໂຠ ວິຍ ກສ຺ສເກນ ສາລິຍວຄພ຺ໂຠ ວິຍ ຈ ອາວາສາທີນິ ສຕ຺ຕ ອສປ຺ປາຍານິ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຕາເນວ ສຕ຺ຕ ສປ຺ປາຍານິ ເສວນ຺ເຕນ ສາຘຸກໍ ຣກ຺ຂິຕພ຺ພໍ, ອຖ ນໍ ເອວໍ ຣກ຺ຂິຕ຺ວາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ມນສິກາຣວເສນ ວຸທ຺ຘິໍ ວິຣູຬ຺ຫິໍ ຄມຍິຕ຺ວາ ທສວິຘໍ ອປ຺ປນາໂກສລ຺ລໍ ສມ຺ປາເທຕພ຺ພໍ, ວີຣິຍສມຕາ ໂຍເຊຕພ຺ພາ. ຕສ຺ເສວໍ ຆເຏນ຺ຕສ຺ສ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ ວຸຕ຺ຕານຸກ຺ກເມນ ຕສ຺ມິໍ ນິມິຕ຺ເຕ ຈຕຸກ຺ກປຎ຺ຈກຊ຺ຌານານິ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ. ເອວໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕຈຕຸກ຺ກປຎ຺ຈກຊ຺ຌາໂນ ປເນຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂຸ ສລ຺ລກ຺ຂຓາວິວຏ຺ຏນາວເສນ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ປຕ຺ຕຸກາໂມ ຕເທວ ຌານໍ ປຎ຺ຈຫາກາເຣຫິ ວສິປ຺ປຕ຺ຕໍ ປຄຸຓໍ ກຕ຺ວາ ນາມຣູປໍ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ປຏ຺ຐເປຕິ. ກຖໍ? ໂສ ຫິ ສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ສມຸທໂຍ ກຣຊກາໂຍ ຈ ຈິຕ຺ຕຎ຺ຈາຕິ ປສ຺ສຕິ. ຍຖາ ຫິ ກມ຺ມາຣຄຄ຺ຄຣິຍາ ຘມມານາຍ ຠສ຺ຕຎ຺ຈ ປຸຣິສສ຺ສ ຈ ຕຊ຺ຊໍ ວາຍາມໍ ປຏິຈ຺ຈ ວາໂຕ ສຎ຺ຈຣຕິ, ເອວເມວໍ ກາຍຎ຺ຈ ຈິຕ຺ຕຎ຺ຈ ປຏິຈ຺ຈ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາຕິ. ຕໂຕ ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສ ຈ ກາຍຎ຺ຈ ຣູປນ຺ຕິ, ຈິຕ຺ຕຎ຺ຈ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕ ຈ ຘມ຺ເມ ອຣູປນ຺ຕິ ວວຕ຺ຖເປຕິ.

ເອວໍ ນາມຣູປໍ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຍໍ ປຣິເຍສຕິ, ປຣິເຍສນ຺ໂຕ ຈ ຕໍ ທິສ຺ວາ ຕີສຸປິ ອທ຺ຘາສຸ ນາມຣູປສ຺ສ ປວຕ຺ຕິໍ ອາຣພ຺ຠ ກງ຺ຂໍ ວິຕຣຕິ, ວິຕິຓ຺ຓກງ຺ໂຂ ກລາປສມ຺ມສນວເສນ ‘‘ອນິຈ຺ຈໍ ທຸກ຺ຂມນຕ຺ຕາ’’ຕິ ຕິລກ຺ຂຓໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ອຸທຍພ຺ພຍານຸປສ຺ສນາຍ ປຸພ຺ພຠາເຄ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ໂອຠາສາທໂຍ ທສ ວິປສ຺ສນຸປກ຺ກິເລເສ ປຫາຍ ອຸປກ຺ກິເລສວິມຸຕ຺ຕໍ ອຸທຍພ຺ພຍານຸປສ຺ສນາຎາຓໍ ‘‘ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ອຸທຍໍ ປຫາຍ ຠງ຺ຄານຸປສ຺ສນໍ ປຕ຺ວາ ນິຣນ຺ຕຣໍ ຠງ຺ຄານຸປສ຺ສເນນ ຠຍໂຕ ອຸປຏ຺ຐິເຕສຸ ສພ຺ພສງ຺ຂາເຣສຸ ນິພ຺ພິນ຺ທນ຺ໂຕ ວິຣຊ຺ຊນ຺ໂຕ ວິມຸຈ຺ຈນ຺ໂຕ ຍຖາກ຺ກເມນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຣິຍມຄ຺ເຄ ປາປຸຓິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕຜເລ ປຕິຏ຺ຐາຍ ເອກູນວີສຕິເຠທສ຺ສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຎາຓສ຺ສ ປຣິຍນ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕ ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ອຄ຺ຄທກ຺ຂິເຓຍ຺ໂຍ ໂຫຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈສ຺ສ ຄຓນໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນາປຣິໂຍສານາ ອານາປານສ຺ສຕິສມາຘິຠາວນາ ສມຕ຺ຕາ ໂຫຕີຕິ. ອຍໍ ສພ຺ພາກາຣໂຕ ປຐມຈຕຸກ຺ກວຓ຺ຓນາ.

ອິຕເຣສຸ ປນ ຕີສຸ ຈຕຸກ຺ເກສຸ ຍສ຺ມາ ວິສຸໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານຠາວນານໂຍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ອນຸປທວຓ຺ຓນານເຍເນວ ເຕສໍ ເອວມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປີຕິປຏິສໍເວທີຕິ ປີຕິໍ ປຏິສໍວິທິຕໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ປາກຏໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອສ຺ສສິສ຺ສາມິ ປສ຺ສສິສ຺ສາມີຕິ ສິກ຺ຂຕິ. ຕຕ຺ຖ ທ຺ວີຫາກາເຣຫິ ປີຕິ ປຏິສໍວິທິຕາ ໂຫຕິ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ຈ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ຈ.

ກຖໍ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ປີຕິ ປຏິສໍວິທິຕາ ໂຫຕິ? ສປ຺ປີຕິເກ ທ຺ເວ ຌາເນ ສມາປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ສມາປຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ຌານປຏິລາເຠນ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ປີຕິ ປຏິສໍວິທິຕາ ໂຫຕິ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ປຏິສໍວິທິຕຕ຺ຕາ.

ກຖໍ ອສມ຺ໂມຫໂຕ? ສປ຺ປີຕິເກ ທ຺ເວ ຌາເນ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ຌານສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ປີຕິໍ ຂຍໂຕ ວຍໂຕ ສມ຺ມສຕິ, ຕສ຺ສ ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓ ລກ຺ຂຓປຏິເວເຘນ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ປີຕິ ປຏິສໍວິທິຕາ ໂຫຕິ. ເອເຕເນວ ນເຍນ ອວເສສປທານິປິ ອຕ຺ຖໂຕ ເວທິຕພ຺ພານິ. ອິທໍ ປເນຕ຺ຖ ວິເສສມຕ຺ຕໍ – ຕິຓ຺ຓໍ ຌານານໍ ວເສນ ສຸຂປຏິສໍວິທິຕາ ໂຫຕິ. ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ຌານານໍ ວເສນ ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣປຏິສໍວິທິຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາໂຣຕິ ເວທນາສຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ຘາ. ປສ຺ສມ຺ຠຍໍ ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣນ຺ຕິ ໂອຬາຣິກໍ ໂອຬາຣິກໍ ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣໍ ປສ຺ສມ຺ເຠນ຺ໂຕ, ນິໂຣເຘນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ກາຍສງ຺ຂາເຣ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອປິເຈຕ຺ຖ ປີຕິປເທ ປີຕິສີເສນ ເວທນາ ວຸຕ຺ຕາ, ສຸຂປເທ ສຣູເປເນວ ເວທນາ. ທ຺ວີສຸ ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣປເທສຸ ‘‘ສຎ຺ຎາ ຈ ເວທນາ ຈ ເຈຕສິກາ, ເອເຕ ຘມ຺ມາ ຈິຕ຺ຕປຏິພທ຺ຘາ ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣາ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໗໔; ມ. ນິ. ໑.໔໖໓) ວຈນໂຕ ສຎ຺ຎາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ເວທນາຕິ ເອວໍ ເວທນານຸປສ຺ສນານເຍນ ອິທໍ ຈຕຸກ຺ກໍ ຠາສິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຕຕິຍຈຕຸກ຺ເກປິ ຈຕຸນ຺ນໍ ຌານານໍ ວເສນ ຈິຕ຺ຕປຏິສໍວິທິຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຠິປ຺ປໂມທຍໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ໂມເທນ຺ໂຕ ປໂມເທນ຺ໂຕ ຫາເສນ຺ໂຕ ປຫາເສນ຺ໂຕ ອສ຺ສສິສ຺ສາມິ ປສ຺ສສິສ຺ສາມີຕິ ສິກ຺ຂຕິ. ຕຕ຺ຖ ທ຺ວີຫາກາເຣຫິ ອຠິປ຺ປໂມໂທ ໂຫຕິ ສມາຘິວເສນ ຈ ວິປສ຺ສນາວເສນ ຈ.

ກຖໍ ສມາຘິວເສນ? ສປ຺ປີຕິເກ ທ຺ເວ ຌາເນ ສມາປຊ຺ຊຕິ, ໂສ ສມາປຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຍ ປີຕິຍາ ຈິຕ຺ຕໍ ອາໂມເທຕິ ປໂມເທຕິ. ກຖໍ ວິປສ຺ສນາວເສນ? ສປ຺ປີຕິເກ ທ຺ເວ ຌາເນ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ຌານສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ປີຕິໍ ຂຍໂຕ ວຍໂຕ ສມ຺ມສຕິ. ເອວໍ ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓ ຌານສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ປີຕິໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ອາໂມເທຕິ ປໂມເທຕິ. ເອວໍ ປຏິປນ຺ໂນ ‘‘ອຠິປ຺ປໂມທຍໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອສ຺ສສິສ຺ສາມິ ປສ຺ສສິສ຺ສາມີຕິ ສິກ຺ຂຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ສມາທຫໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຐມຊ຺ຌານາທິວເສນ ອາຣມ຺ມເຓ ຈິຕ຺ຕໍ ສມໍ ອາທຫນ຺ໂຕ ສມໍ ຐເປນ຺ໂຕ, ຕານິ ວາ ປນ ຌານານິ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ຌານສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ຂຍໂຕ ວຍໂຕ ສມ຺ມສໂຕ ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓ ລກ຺ຂຓປຏິເວເຘນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຂຓິກຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາ, ເອວໍ ອຸປ຺ປນ຺ນາຍ ຂຓິກຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາຍ ວເສນປິ ອາຣມ຺ມເຓ ຈິຕ຺ຕໍ ສມໍ ອາທຫນ຺ໂຕ ສມໍ ຐເປນ຺ໂຕ ‘‘ສມາທຫໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອສ຺ສສິສ຺ສາມິ ປສ຺ສສິສ຺ສາມີຕິ ສິກ຺ຂຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ວິໂມຈຍໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຐມຊ຺ຌາເນນ ນີວຣເຓຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ໂມເຈນ຺ໂຕ ວິໂມເຈນ຺ໂຕ, ທຸຕິເຍນ ວິຕກ຺ກວິຈາເຣຫິ, ຕຕິເຍນ ປີຕິຍາ, ຈຕຸຕ຺ເຖນ ສຸຂທຸກ຺ເຂຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ໂມເຈນ຺ໂຕ ວິໂມເຈນ຺ໂຕ, ຕານິ ວາ ປນ ຌານານິ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ຌານສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ຂຍໂຕ ວຍໂຕ ສມ຺ມສຕິ. ໂສ ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາຍ ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ ໂມເຈນ຺ໂຕ ວິໂມເຈນ຺ໂຕ, ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາຍ ສຸຂສຎ຺ຎາໂຕ, ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາຍ ອຕ຺ຕສຎ຺ຎາໂຕ, ນິພ຺ພິທານຸປສ຺ສນາຍ ນນ຺ທິໂຕ, ວິຣາຄານຸປສ຺ສນາຍ ຣາຄໂຕ, ນິໂຣຘານຸປສ຺ສນາຍ ສມຸທຍໂຕ, ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສນາຍ ອາທານໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ ໂມເຈນ຺ໂຕ ວິໂມເຈນ຺ໂຕ ອສ຺ສສຕິ ເຈວ ປສ຺ສສຕິ ຈ. ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ – ‘‘ວິໂມຈຍໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອສ຺ສສິສ຺ສາມິ ປສ຺ສສິສ຺ສາມີຕິ ສິກ຺ຂຕີ’’ຕິ. ເອວໍ ຈິຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາວເສນ ອິທໍ ຈຕຸກ຺ກໍ ຠາສິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຈຕຸຕ຺ຖຈຕຸກ຺ເກ ປນ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສີຕິ ເອຕ຺ຖ ຕາວ ອນິຈ຺ຈໍ ເວທິຕພ຺ພໍ, ອນິຈ຺ຈຕາ ເວທິຕພ຺ພາ, ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາ ເວທິຕພ຺ພາ, ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສີ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ອນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ. ກສ຺ມາ? ອຸປ຺ປາທວຍຎ຺ຎຖຕ຺ຕຠາວາ. ອນິຈ຺ຈຕາຕິ ເຕສໍເຍວ ອຸປ຺ປາທວຍຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ, ຫຸຕ຺ວາ ອຠາໂວ ວາ, ນິພ຺ພຕ຺ຕານໍ ເຕເນວາກາເຣນ ອຏ຺ຐຕ຺ວາ ຂຓຠງ຺ເຄນ ເຠໂທຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາຕິ ຕສ຺ສາ ອນິຈ຺ຈຕາຍ ວເສນ ຣູປາທີສຸ ‘‘ອນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ອນຸປສ຺ສນາ. ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສີຕິ ຕາຍ ອນຸປສ຺ສນາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ຕສ຺ມາ ເອວໍຠູໂຕ ອສ຺ສສນ຺ໂຕ ຈ ປສ຺ສສນ຺ໂຕ ຈ ອິຘ ‘‘ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສີ ອສ຺ສສິສ຺ສາມິ ປສ຺ສສິສ຺ສາມີຕິ ສິກ຺ຂຕີ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ວິຣາຄານຸປສ຺ສີຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ທ຺ເວ ວິຣາຄາ ຂຍວິຣາໂຄ ຈ ອຈ຺ຈນ຺ຕວິຣາໂຄ ຈ. ຕຕ຺ຖ ຂຍວິຣາໂຄຕິ ສງ຺ຂາຣານໍ ຂຓຠງ຺ໂຄ. ອຈ຺ຈນ຺ຕວິຣາໂຄຕິ ນິພ຺ພານໍ. ວິຣາຄານຸປສ຺ສນາຕິ ຕທຸຠຍທສ຺ສນວເສນ ປວຕ຺ຕາ ວິປສ຺ສນາ ຈ ມຄ຺ໂຄ ຈ. ຕາຍ ທຸວິຘາຍປິ ອນຸປສ຺ສນາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ອສ຺ສສນ຺ໂຕ ຈ ປສ຺ສສນ຺ໂຕ ຈ ‘‘ວິຣາຄານຸປສ຺ສີ ອສ຺ສສິສ຺ສາມິ ປສ຺ສສິສ຺ສາມີຕິ ສິກ຺ຂຕີ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ນິໂຣຘານຸປສ຺ສີປເທປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ທ຺ເວ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄາ ປຣິຈ຺ຈາຄປຏິນິສ຺ສຄ຺ໂຄ ຈ ປກ຺ຂນ຺ທນປຏິນິສ຺ສຄ຺ໂຄ ຈ. ປຏິນິສ຺ສຄ຺ໂຄເຍວ ອນຸປສ຺ສນາ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສນາ, ວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄານເມຕໍ ອຘິວຈນໍ. ວິປສ຺ສນາຕິ ຕທງ຺ຄວເສນ ສທ຺ຘິໍ ຂນ຺ຘາຠິສງ຺ຂາເຣຫິ ກິເລເສ ປຣິຈ຺ຈຊຕິ, ສງ຺ຂຕໂທສທສ຺ສເນນ ຈ ຕພ຺ພິປຣີເຕ ນິພ຺ພາເນ ຕນ຺ນິນ຺ນຕາຍ ປກ຺ຂນ຺ທຕີຕິ ປຣິຈ຺ຈາຄປຏິນິສ຺ສຄ຺ໂຄ ເຈວ ປກ຺ຂນ຺ທນປຏິນິສ຺ສຄ຺ໂຄ ຈາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ມຄ຺ໂຄ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ສທ຺ຘິໍ ຂນ຺ຘາຠິສງ຺ຂາເຣຫິ ກິເລເສ ປຣິຈ຺ຈຊຕິ, ອາຣມ຺ມຓກຣເຓນ ຈ ນິພ຺ພາເນ ປກ຺ຂນ຺ທຕີຕິ ປຣິຈ຺ຈາຄປຏິນິສ຺ສຄ຺ໂຄ ເຈວ ປກ຺ຂນ຺ທນປຏິນິສ຺ສຄ຺ໂຄ ຈາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຸຠຍມ຺ປິ ປນ ປຸຣິມປຸຣິມຎາຓານໍ ອນຸອນຸ ປສ຺ສນໂຕ ອນຸປສ຺ສນາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕາຍ ທຸວິຘາຍປິ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສນາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ອສ຺ສສນ຺ໂຕ ຈ ປສ຺ສສນ຺ໂຕ ຈ ‘‘ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສີ ອສ຺ສສິສ຺ສາມິ ປສ຺ສສິສ຺ສາມີຕິ ສິກ຺ຂຕີ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສີ’’ຕິ ຕຣຸຓວິປສ຺ສນາຍ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ວິຣາຄານຸປສ຺ສີ’’ຕິ ຕໂຕ ພລວຕຣາຍ ສງ຺ຂາເຣສຸ ວິຣຊ຺ຊນສມຕ຺ຖາຍ ວິປສ຺ສນາຍ ວເສນ, ‘‘ນິໂຣຘານຸປສ຺ສີ’’ຕິ ຕໂຕ ພລວຕຣາຍ ກິເລສນິໂຣຘນສມຕ຺ຖາຍ ວິປສ຺ສນາຍ ວເສນ, ‘‘ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສີ’’ຕິ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອາສນ຺ນຠູຕາຍ ອຕິຕິກ຺ຂາຍ ວິປສ຺ສນາຍ ວເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍຕ຺ຖ ປນ ມຄ຺ໂຄປິ ລພ຺ຠຕິ, ໂສ ອຠິນ຺ໂນເຍວ. ເອວມິທໍ ຈຕຸກ຺ກໍ ສຸທ຺ຘວິປສ຺ສນາວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ປຸຣິມານິ ປນ ຕີຓິ ສມຖວິປສ຺ສນາວເສນາຕິ.

ອານາປານສ຺ສຕິມາຕິກາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໖໔. ອິທານິ ຍຖານິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ມາຕິກໍ ປຏິປາຏິຍາ ຠາເຊຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ອິຘາຕິ ອິມິສ຺ສາ ທິຏ຺ຐິຍາຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ອິມິສ຺ສາ ທິຏ຺ຐິຍາຕິອາທີຫິ ທສຫິ ປເທຫິ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍສງ຺ຂາຕໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸພຸທ຺ຘສາສນເມວ ກຖິຕໍ. ຕຎ຺ຫິ ພຸທ຺ເຘນ ຠຄວຕາ ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ທິຏ຺ຐີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ເສວ ຂມນວເສນ ຂນ຺ຕິ, ຣຸຈ຺ຈນວເສນ ຣຸຈິ, ຄຫຓວເສນ ອາທາໂຍ, ສຠາວຏ຺ເຐນ ຘມ຺ໂມ, ສິກ຺ຂິຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ວິນໂຍ, ຕທຸຠເຍນປິ ຘມ຺ມວິນໂຍ, ປວຸຕ຺ຕວເສນ ປາວຈນໍ, ເສຏ຺ຐຈຣິຍຏ຺ເຐນ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ, ອນຸສິຏ຺ຐິທານວເສນ ສຕ຺ຖຸສາສນນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ອິມິສ຺ສາ ທິຏ຺ຐິຍາ’’ຕິອາທີສຸ ອິມິສ຺ສາ ພຸທ຺ຘທິຏ຺ຐິຍາ, ອິມິສ຺ສາ ພຸທ຺ຘຂນ຺ຕິຍາ, ອິມິສ຺ສາ ພຸທ຺ຘຣຸຈິຍາ, ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘອາທາເຍ, ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຘມ຺ເມ, ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘວິນເຍ, ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘຘມ຺ມວິນເຍ, ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘປາວຈເນ, ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍ, ອິມສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘສຕ຺ຖຸສາສເນຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອປິເຈຕໍ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍສງ຺ຂາຕໍ ສກລໍ ປາວຈນໍ ຠຄວຕາ ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິປຸພ຺ພງ຺ຄມຕ຺ຕາ ຈ ທິຏ຺ຐິ. ຠຄວໂຕ ຂມນວເສນ ຂນ຺ຕິ. ຣຸຈ຺ຈນວເສນ ຣຸຈິ. ຄຫຓວເສນ ອາທາໂຍ. ອຕ຺ຕໂນ ກາຣກໍ ອປາເຍ ອປຕມານໍ ຘາເຣຕີຕິ ຘມ຺ໂມ. ໂສວ ສໍກິເລສປກ຺ຂໍ ວິເນຕີຕິ ວິນໂຍ. ຘມ຺ໂມ ຈ ໂສ ວິນໂຍ ຈາຕິ ຘມ຺ມວິນໂຍ, ກຸສລຘມ຺ເມຫິ ວາ ອກຸສລຘມ຺ມານໍ ເອສ ວິນໂຍຕິ ຘມ຺ມວິນໂຍ. ເຕເນວ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ເຍ ຈ ໂຂ ຕ຺ວໍ, ໂຄຕມິ, ຘມ຺ເມ ຊາເນຍ຺ຍາສິ ອິເມ ຘມ຺ມາ ວິຣາຄາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ໂນ ສຣາຄາຍ…ເປ… ເອກໍເສນ, ໂຄຕມິ, ຘາເຣຍ຺ຍາສິ ເອໂສ ຘມ຺ໂມ ເອໂສ ວິນໂຍ ເອຕໍ ສຕ຺ຖຸສາສນ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ໘.໕໓; ຈູຬວ. ໔໐໖). ຘມ຺ເມນ ວາ ວິນໂຍ, ນ ທຓ຺ຑາທີຫີຕິ ຘມ຺ມວິນໂຍ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ –

‘‘ທຓ຺ເຑເນເກ ທມຍນ຺ຕິ, ອງ຺ກຸເສຫິ ກສາຫິ ຈ;

ອທຓ຺ເຑນ ອສຕ຺ເຖນ, ນາໂຄ ທນ຺ໂຕ ມເຫສິນາ’’ຕິ. (ມ. ນິ. ໒.໓໕໒; ຈູຬວ. ໓໔໒);

ຕຖາ ‘‘ຘມ຺ເມນ ນຍມານານໍ, ກາ ອຸສູຍາ ວິຊານຕ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໖໓). ຘມ຺ມາຍ ວາ ວິນໂຍ ຘມ຺ມວິນໂຍ. ອນວຊ຺ຊຘມ຺ມຕ຺ຖໍ ເຫສ ວິນໂຍ, ນ ຠວໂຠຄາມິສຕ຺ຖໍ. ເຕນາຫ ຠຄວາ – ‘‘ນຍິທໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ວຸສ຺ສຕິ ຊນກຸຫນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ (ອິຕິວຸ. ໓໕; ອ. ນິ. ໔.໒໕) ວິຕ຺ຖາໂຣ. ປຸຓ຺ຓຕ຺ເຖໂຣປິ ອາຫ – ‘‘ອນຸປາທາປຣິນິພ຺ພານຕ຺ຖໍ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ຠຄວຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ວຸສ຺ສຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໕໙). ວິສຸທ຺ຘໍ ວາ ນຍຕີຕິ ວິນໂຍ, ຘມ຺ມໂຕ ວິນໂຍ ຘມ຺ມວິນໂຍ. ສໍສາຣຘມ຺ມໂຕ ຫິ ໂສກາທິຘມ຺ມໂຕ ວາ ເອສ ວິສຸທ຺ຘໍ ນິພ຺ພານໍ ນຍຕິ, ຘມ຺ມສ຺ສ ວາ ວິນໂຍ, ນ ຕິຕ຺ຖກຣານນ຺ຕິ ຘມ຺ມວິນໂຍ. ຘມ຺ມຠູໂຕ ຫິ ຠຄວາ, ຕສ຺ເສວ ເອສ ວິນໂຍ. ຍສ຺ມາ ວາ ຘມ຺ມາ ເອວ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ ປຫາຕພ຺ພາ ຠາເວຕພ຺ພາ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພາ ຈ, ຕສ຺ມາ ເອສ ຘມ຺ເມສຸ ວິນໂຍ, ນ ສຕ຺ເຕສຸ ນ ຊີເວສຸ ຈາຕິ ຘມ຺ມວິນໂຍ. ສາຕ຺ຖສພ຺ຍຎ຺ຊນຕາທີຫິ ອຎ຺ເຎສໍ ວຈນໂຕ ປຘານໍ ວຈນນ຺ຕິ ປວຈນໍ, ປວຈນເມວ ປາວຈນໍ. ສພ຺ພຈຣິຍາຫິ ວິສິຏ຺ຐຈຣິຍຠາເວນ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ. ເທວມນຸສ຺ສານໍ ສຕ຺ຖຸຠູຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສາສນນ຺ຕິ ສຕ຺ຖຸສາສນໍ, ສຕ຺ຖຸຠູຕໍ ວາ ສາສນນ຺ຕິປິ ສຕ຺ຖຸສາສນໍ. ‘‘ໂຍ ໂວ, ອານນ຺ທ, ມຍາ ຘມ຺ໂມ ຈ ວິນໂຍ ຈ ເທສິໂຕ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ, ໂສ ໂວ ມມຈ຺ຈເຍນ ສຕ຺ຖາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໒໑໖) ຫິ ຘມ຺ມວິນໂຍວ ສຕ຺ຖາຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ເອວເມເຕສໍ ປທານໍ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍສ຺ມາ ປນ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ສາສເນ ສພ຺ພາກາຣອານາປານສ຺ສຕິສມາຘິນິພ຺ພຕ຺ຕໂກ ຠິກ຺ຂຸ ວິຊ຺ຊຕິ, ນ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ‘‘ອິມິສ຺ສາ’’ຕິ ຈ ‘‘ອິມສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ ຈ ອຍໍ ນິຍໂມ ກໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຍໍ ‘‘ອິຘາ’’ຕິມາຕິກາຍ ນິທ຺ເທສສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ.

ປຸຖຸຊ຺ຊນກລ຺ຍາຓໂກ ວາຕິອາທິນາ ຈ ຠິກ຺ຂຸສທ຺ທສ຺ສ ວຈນຕ຺ຖໍ ອວຕ຺ວາ ອິຘາຘິປ຺ເປຕຠິກ຺ຂຸເຍວ ທສ຺ສິໂຕ. ຕຕ຺ຖ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ຈ ໂສ ກິເລສານໍ ອສມຸຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ, ກລ຺ຍາໂຓ ຈ ສີລາທິປຏິປຕ຺ຕິຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນກລ຺ຍາໂຓ, ປຸຖຸຊ຺ຊນກລ຺ຍາໂຓວ ປຸຖຸຊ຺ຊນກລ຺ຍາຓໂກ. ອຘິສີລາທີນິ ສິກ຺ຂຕີຕິ ເສກ຺ໂຂ. ໂສຕາປນ຺ໂນ ວາ ສກທາຄາມີ ວາ ອນາຄາມີ ວາ. ອກຸປ຺ໂປ ຈລຍິຕຸມສກ຺ກຸເຓຍ຺ໂຍ ອຣຫຕ຺ຕຜລຘມ຺ໂມ ອສ຺ສາຕິ ອກຸປ຺ປຘມ຺ໂມ. ໂສປິ ຫິ ອິມໍ ສມາຘິໍ ຠາເວຕິ.

ອຣຎ຺ຎນິທ຺ເທເສ ວິນຍປຣິຍາເຍນ ຕາວ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ຄາມຎ຺ຈ ຄາມູປຈາຣຎ຺ຈ ອວເສສໍ ອຣຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໙໒) ອາຄຕໍ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິຍາເຍນ ອາຣຎ຺ຎກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອາຣຎ຺ຎກໍ ນາມ ເສນາສນໍ ປຎ຺ຈຘນຸສຕິກໍ ປຈ຺ຉິມ’’ນ຺ຕິ (ປາຈິ. ໕໗໓) ອາຄຕໍ. ວິນຍສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ ປນ ອຸໂຠປິ ປຣິຍາຍເທສນາ ນາມ, ອຠິຘມ຺ໂມ ນິປ຺ປຣິຍາຍເທສນາຕິ ອຠິຘມ຺ມປຣິຍາເຍນ (ວິຠ. ໕໒໙) ອຣຎ຺ຎໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ພຫິ ອິນ຺ທຂີລາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິນ຺ທຂີລໂຕ ພຫິ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ພຫິ ອິນ຺ທຂີລນ຺ຕິປິ ປາໂຐ, ອິນ຺ທຂີລໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ພຫີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອິນ຺ທຂີໂລຕິ ເຈຕ຺ຖ ຄາມສ຺ສ ວາ ນຄຣສ຺ສ ວາ ອຸມ຺ມາໂຣ.

ຣຸກ຺ຂມູລນິທ຺ເທເສ ຣຸກ຺ຂມູລສ຺ສ ປາກຏຕ຺ຕາ ຕໍ ອວຕ຺ວາວ ຍຕ຺ຖາຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖາຕິ ຍສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ຂມູເລ. ອາສນ຺ຕິ ນິສີທນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ອາສນໍ. ປຎ຺ຎຕ຺ຕນ຺ຕິ ຐປິຕໍ. ມຎ຺ໂຈ ວາຕິອາທີນິ ອາສນສ຺ສ ປເຠທວຈນານິ. ມຎ຺ໂຈປິ ຫິ ນິສຊ຺ຊາຍປິ ໂອກາສຕ຺ຕາ ອິຘ ອາສເນສຸ ວຸຕ຺ໂຕ. ໂສ ປນ ມສາຣກພຸນ຺ທິກາພທ຺ຘກຸຬີຣປາທກອາຫຈ຺ຈປາທການໍ ອຎ຺ຎຕໂຣ. ປີຐໍ ເຕສໍ ອຎ຺ຎຕຣເມວ. ຠິສີຕິ ອຸຓ຺ຓາຠິສິໂຈຬຠິສິວາກຠິສິຕິຓຠິສິປຓ຺ຓຠິສີນໍ ອຎ຺ຎຕຣາ. ຕຏ຺ຏິກາຕິ ຕາລປຓ຺ຓາທີຫິ ຈິນິຕ຺ວາ ກຕາ. ຈມ຺ມຂຓ຺ໂຑຕິ ນິສຊ຺ຊາຣໂຫ ໂຍ ໂກຈິ ຈມ຺ມຂຓ຺ໂຑ. ຕິຓສນ຺ຖຣາທໂຍ ຕິຓາທີນິ ຄຸມ຺ເພຕ຺ວາ ກຕາ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ຂມູເລ. ຈງ຺ກມຕິ ວາຕິອາທີຫິ ຣຸກ຺ຂມູລສ຺ສ ຈຕຸອິຣິຍາປຖປວຕ຺ຕນໂຍຄ຺ຍຕາ ກຖິຕາ. ‘‘ຍຕ຺ຖາ’’ຕິອາທີຫິ ສພ຺ພປເທຫິ ຣຸກ຺ຂມູລສ຺ສ ສນ຺ທຈ຺ຉາຍຕາ ຊນວິວິຕ຺ຕຕາ ຈ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫຕິ. ເກນຈີຕິ ເກນຈິ ສມູເຫນ. ຕໍ ສມູຫໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ວິຕ຺ຖາເຣນ຺ໂຕ ຄຫຏ຺ເຐຫິ ວາ ປພ຺ພຊິເຕຫິ ວາຕິ ອາຫ. ອນາກິຓ຺ຓນ຺ຕິ ອສໍກິຓ຺ຓໍ ອສມ຺ພາຘໍ. ຍສ຺ສ ເສນາສນສ຺ສ ສມນ຺ຕາ ຄາວຸຕມ຺ປິ ອຑ຺ຒໂຍຊນມ຺ປິ ປພ຺ພຕຄຫນໍ ວນຄຫນໍ ນທີຄຫນໍ ໂຫຕິ, ນ ໂກຈິ ອເວລາຍ ອຸປສງ຺ກມິຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ອິທໍ ສນ຺ຕິເກປິ ອນາກິຓ຺ຓໍ ນາມ. ຍໍ ປນ ອຑ຺ຒໂຍຊນິກໍ ວາ ໂຍຊນິກໍ ວາ ໂຫຕິ, ອິທໍ ທູຣຕາຍ ເອວ ອນາກິຓ຺ຓໍ ນາມ.

ວິຫາໂຣຕິ ອຑ຺ຒໂຍຄາທິມຸຕ຺ຕໂກ ອວເສສາວາໂສ. ອຑ຺ຒໂຍໂຄຕິ ສຸປຓ຺ຓວງ຺ກເຄຫໍ. ປາສາໂທຕິ ທ຺ເວ ກຓ຺ຓິກາ ຄເຫຕ຺ວາ ກໂຕ ທີຆປາສາໂທ. ຫມ຺ມິຍນ຺ຕິ ອຸປຣິອາກາສຕເລ ປຕິຏ຺ຐິຕກູຏາຄາຣປາສາໂທເຍວ. ຄຸຫາຕິ ອິຏ຺ຐກາຄຸຫາ ສິລາຄຸຫາ ທາຣຸຄຸຫາ ປໍສຸຄຸຫາຕິ ເອວຎ຺ຫິ ຂນ຺ຘກຏ຺ຐກຖາຍໍ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໒໙໔) ວຸຕ຺ຕໍ. ວິຠງ຺ຄຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ວິຫາໂຣຕິ ສມນ຺ຕາ ປຣິຫາຣປຖໍ ອນ຺ໂຕເຍວ ຣຕ຺ຕິຏ຺ຐານທິວາຏ຺ຐານານິ ຈ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ກຕເສນາສນໍ. ຄຸຫາຕິ ຠູມິຄຸຫາ, ຍຕ຺ຖ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວໍ ທີປໍ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ປພ຺ພຕຄຸຫາ ວາ ຠູມິຄຸຫາ ວາຕິ ອິທໍ ທ຺ວຍໍ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ມາຕິກາຍ ສພ຺ພກາລສາຘາຣຓລກ຺ຂຓວເສນ ‘‘ນິສີທຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຕມານວຈນໍ ກຕໍ, ອິຘ ປນ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ຠາວນາຣມ຺ຠສພ຺ຠາວໂຕ ນິສຊ຺ຊາຣມ຺ຠປຣິໂຍສານທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ນິສິນ຺ໂນຕິ ນິຏ຺ຐານວຈນໍ ກຕໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ອຸຊຸໍ ກາຍໍ ປຓິຘາຍ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ກາໂຍ ອຸຊຸໂກ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ພ຺ຍຎ຺ຊເນ ອາທຣໍ ອກຕ຺ວາ ອຘິປ຺ເປຕມ ເອວ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອຸຊຸໂກຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຐິໂຕ ສຸປຓິຫິໂຕຕິ ອຸຊຸກໍ ປຓິຫິຕຕ຺ຕາ ອຸຊຸໂກ ຫຸຕ຺ວາ ຐິໂຕ, ນ ສຍເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣິຄ຺ຄຫຏ຺ໂຐຕິ ປຣິຄ຺ຄຫິຕຏ຺ໂຐ. ກິໍ ປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ? ນິຍ຺ຍານໍ. ກິໍ ນິຍ຺ຍານໍ? ອານາປານສ຺ສຕິສມາຘິເຍວ ຍາວ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄາ ນິຍ຺ຍານໍ. ເຕນາຫນິຍ຺ຍານຏ຺ໂຐຕິ ມຸຂສທ຺ທສ຺ສ ເຊຏ຺ຐກຕ຺ຖວເສນ ສໍສາຣໂຕ ນິຍ຺ຍານຏ຺ໂຐ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຸປຏ຺ຐານຏ຺ໂຐຕິ ສຠາວຏ຺ໂຐເຍວ. ສພ຺ເພຫິ ປເນເຕຫິ ປເທຫິ ປຣິຄ຺ຄຫິຕນິຍ຺ຍານໍ ສຕິໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ປຣິຄ຺ຄຫຏ຺ໂຐຕິ ສຕິຍາ ປຣິຄ຺ຄຫຏ຺ໂຐ, ນິຍ຺ຍານຏ຺ໂຐຕິ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ປວິສນນິກ຺ຂມນທ຺ວາຣຏ຺ໂຐ’’ຕິ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ. ປຣິຄ຺ຄຫິຕອສ຺ສາສປສ຺ສາສນິຍ຺ຍານໍ ສຕິໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໑໖໕. ພາຕ຺ຕິໍສາຍ ອາກາເຣຫີຕິ ຕາສຸ ຕາສຸ ອວຕ຺ຖາສຸ ຍຖາກ຺ກເມນ ລພ຺ຠມານານໍ ອນວເສສປຣິຍາທານວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ທີຆໍ ອສ຺ສາສວເສນາຕິ ມາຕິກາຍ ‘‘ທີຆ’’ນ຺ຕິວຸຕ຺ຕອສ຺ສາສວເສນ. ເອວໍ ເສເສສຸ. ເອກຄ຺ຄຕນ຺ຕິ ເອກຄ຺ຄຠາວໍ. ອວິກ຺ເຂປນ຺ຕິ ອວິກ຺ຂິປນໍ. ເອກຄ຺ຄຕາ ເອວ ຫິ ນານາຣມ຺ມເຓສຸ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອວິກ຺ຂິປນໂຕ ອວິກ຺ເຂໂປຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຊານໂຕຕິ ອສມ຺ໂມຫວເສນ ປຊານນ຺ຕສ຺ສ, ວິນ຺ທນ຺ຕສ຺ສາຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອວິກ຺ເຂໂປ ເມ ປຏິລທ຺ໂຘ’’ຕິ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ປຊານນ຺ຕສ຺ສ ວາ. ຕາຍ ສຕິຍາຕິ ຕາຍ ອຸປຏ຺ຐິຕາຍ ສຕິຍາ. ເຕນ ຎາເຓນາຕິ ເຕນ ອວິກ຺ເຂປຊານນຎາເຓນ. ສໂຕ ກາຣີ ໂຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ເອວ ສຕິ ສຕີຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ, ຍຖາຫ – ‘‘ສຕິມາ ໂຫຕິ ປຣເມນ ສຕິເນປກ຺ເກນ ສມນ຺ນາຄໂຕ’’ຕິ (ວິຠ. ໔໖໗). ຕສ຺ມາ ‘‘ສໂຕ’’ຕິ ວຈເນເນວ ຎາຓມ຺ປິ ຄຫິຕເມວ ໂຫຕິ.

໑໖໖. ອທ຺ຘານສງ຺ຂາເຕຕິ ທີຆສງ຺ຂາເຕ ກາເລ. ທີໂຆ ຫິ ມຄ຺ໂຄ ອທ຺ຘາໂນຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຍມ຺ປິ ກາໂລ ທີຆຕ຺ຕາ ອທ຺ຘາໂນ ວິຍ ອທ຺ຘາໂນຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ອສ຺ສສຕີ’’ຕິ ຈ ‘‘ປສ຺ສສຕີ’’ຕິ ຈ ອສ຺ສາສຎ຺ຈ ປສ຺ສາສຎ຺ຈ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ວຕ຺ວາປິ ຠາວນາຍ ນິຣນ຺ຕຣປ຺ປວຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ອສ຺ສສຕິປິ ປສ຺ສສຕິປີ’’ຕິ ປຸນ ສມາເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຉນ຺ໂທ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ຠາວນາຠິວຸທ຺ຘິຍາ ຠິຍ຺ໂຍຠາວາຍ ຉນ຺ໂທ ຊາຍຕິ. ສຸຂຸມຕຣນ຺ຕິ ປສ຺ສມ຺ຠນສພ຺ຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ປາໂມຊ຺ຊໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ຠາວນາປາຣິປູຣິຍາ ປີຕິ ຊາຍຕິ. ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາປິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິວຕ຺ຕຕີຕິ ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສ ນິສ຺ສາຍ ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ເຕ ປກຕິອສ຺ສາສປສ຺ສາສໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ ນິວຕ຺ຕຕິ. ອຸເປກ຺ຂາ ສຓ຺ຐາຕີຕິ ຕສ຺ມິໍ ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ເຕ ອຸປຈາຣປ຺ປນາສມາຘິປຕ຺ຕິຍາ ປຸນ ສມາຘາເນ ພ຺ຍາປາຣາຠາວໂຕ ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາ ສຓ຺ຐາຕິ ນາມ. ນວຫາກາເຣຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ຠາວນາຣມ຺ຠໂຕ ປຠຸຕິ ປຸເຣ ຉນ຺ທຸປ຺ປາທາ ‘‘ອສ຺ສສຕິປິ ປສ຺ສສຕິປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ຕໂຍ ອາກາຣາ, ຉນ຺ທຸປ຺ປາທໂຕ ປຠຸຕິ ປຸເຣ ປາໂມຊ຺ຊຸປ຺ປາທາ ຕໂຍ, ປາໂມຊ຺ຊຸປ຺ປາທໂຕ ປຠຸຕິ ຕໂຍຕິ ນວ ອາກາຣາ. ກາໂຍຕິ ຈຸຓ຺ຓວິຈຸຓ຺ຓາປິ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ ສມູຫຏ຺ເຐນ ກາໂຍ. ປກຕິອສ຺ສາສປກຕິປສ຺ສາເສ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນນິມິຕ຺ຕມ຺ປິ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາຕິ ນາມໍ ລຠຕິ. ອຸປຏ຺ຐານໍ ສຕີຕິ ຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ອຸເປຈ຺ຈ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ສຕິ ອຸປຏ຺ຐານໍ ນາມ. ອນຸປສ຺ສນາ ຎາຓນ຺ຕິ ສມຖວເສນ ນິມິຕ຺ຕກາຍານຸປສ຺ສນາ, ວິປສ຺ສນາວເສນ ນາມກາຍຣູປກາຍານຸປສ຺ສນາ ຎາຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກາໂຍ ອຸປຏ຺ຐານນ຺ຕິ ໂສ ກາໂຍ ອຸເປຈ຺ຈ ຕິຏ຺ຐຕິ ເອຕ຺ຖ ສຕີຕິ ອຸປຏ຺ຐານໍ ນາມ. ໂນ ສຕີຕິ ໂສ ກາໂຍ ສຕິ ນາມ ນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕາຍ ສຕິຍາຕິ ອິທານິ ວຸຕ຺ຕາຍ ສຕິຍາ. ເຕນ ຎາເຓນາຕິ ອິທາເນວ ວຸຕ຺ເຕນ ຎາເຓນ. ຕໍ ກາຍໍ ອນຸປສ຺ສຕີຕິ ສມຖວິປສ຺ສນາວເສນ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ກາຍໍ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ຌານສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຎາເຓນ ວາ ວິປສ຺ສນາຎາເຓນ ວາ ປສ຺ສຕິ.

ມາຕິກາຍ ກາຍາທີນໍ ປທານໍ ອຠາເວປິ ອິມສ຺ສ ຈຕຸກ຺ກສ຺ສ ກາຍານຸປສ຺ສນາວເສນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິທານິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ‘‘ກາເຍ ກາຍານຸປສ຺ສນາສຕິປຏ຺ຐານຠາວນາ’’ຕິ ວຈນໍ ສນ຺ຘາຍ ກາຍປທນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ. ກາເຍ ກາຍານຸປສ຺ສນາຕິ ພຫຸວິເຘ ກາເຍ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ກາຍສ຺ສ ອນຸປສ຺ສນາ. ອຖ ວາ ກາເຍ ກາຍານຸປສ຺ສນາ, ນ ອຎ຺ຎຘມ຺ມານຸປສ຺ສນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອນິຈ຺ຈທຸກ຺ຂານຕ຺ຕາສຸຠຠູເຕ ກາເຍ ນ ນິຈ຺ຈສຸຂຕ຺ຕສຸຠານຸປສ຺ສນາ, ອຖ ໂຂ ອນິຈ຺ຈທຸກ຺ຂານຕ຺ຕາສຸຠໂຕ ກາຍສ຺ເສວ ອນຸປສ຺ສນາ. ອຖ ວາ ກາເຍ ອຫນ຺ຕິ ວາ ມມນ຺ຕິ ວາ ອິຕ຺ຖີຕິ ວາ ປຸຣິໂສຕິ ວາ ຄເຫຕພ຺ພສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອນນຸປສ຺ສນໂຕ ຕສ຺ເສວ ກາຍມຕ຺ຕສ຺ສ ອນຸປສ຺ສນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຸປຣິ ເວທນາສຸ ເວທນານຸປສ຺ສນາຕິອາທີສຸ ຕີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສຕິເຍວ ອຸປຏ຺ຐານໍ ສຕິປຏ຺ຐານໍ, ກາຍານຸປສ຺ສນາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ສຕິປຏ຺ຐານໍ ກາຍານຸປສ຺ສນາສຕິປຏ຺ຐານໍ, ຕສ຺ສ ຠາວນາ ກາຍານຸປສ຺ສນາສຕິປຏ຺ຐານຠາວນາ.

໑໖໗. ຕໍ ກາຍນ຺ຕິ ອນິທ຺ທິຏ຺ເຐປິ ນາມຣູປກາເຍ ກາຍສທ຺ເທນ ຕສ຺ສາປິ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາທໂຍ ຫິ ນາມຣູປກາເຍ ເອວ ລພ຺ຠນ຺ຕິ, ນ ນິມິຕ຺ຕກາເຍ. ອນຸປສ຺ສນາ ຈ ຠາວນາ ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາ ເອວ. ທີຆໍ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສວເສນາຕິອາທິ ອານາປານສ຺ສຕິຠາວນາຍ ອານິສໍສໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສາ ຫິ ສຕິເວປຸລ຺ລຕາຎາຓເວປຸລ຺ລຕາ ຈ ອານິສໍໂສ. ຕຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ເອກຄ຺ຄຕໍ ອວິກ຺ເຂປໍ ປຊານໂຕຕິ ປຏິລທ຺ຘຊ຺ຌານສ຺ສ ວິປສ຺ສນາກາເລ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິທິຕາ ເວທນາຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ອຸທຍທສ຺ສເນນ ວິທິຕາ ເວທນາ. ວິທິຕາ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕີຕິ ຂຍໂຕ ວຍໂຕ ສຸຎ຺ຎໂຕ ວິທິຕາ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ. ວິທິຕາ ອພ຺ຠຕ຺ຖໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຍທສ຺ສເນນ ວິທິຕາ ວິນາສໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຠິຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຎ຺ຎາວິຕກ຺ເກສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອິເມສຸ ປນ ຕີສຸ ວຸຕ຺ເຕສຸ ເສສາ ຣູປຘມ຺ມາປິ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ກສ຺ມາ ປນ ອິເມ ຕໂຍ ເອວ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເຈ? ທຸປ຺ປຣິຄ຺ຄຫຕ຺ຕາ. ເວທນາສຸ ຕາວ ສຸຂທຸກ຺ຂາ ປາກຏາ, ອຸເປກ຺ຂາ ປນ ສຸຂຸມາ ທຸປ຺ປຣິຄ຺ຄຫາ, ນ ສຸຏ຺ຐຸ ປາກຏາ. ສາປິ ຈສ຺ສ ປາກຏາ ໂຫຕິ, ສຎ຺ຎາ ອາກາຣມຕ຺ຕຄ຺ຄາຫກຕ຺ຕາ ນ ຍຖາສຠາວຄ຺ຄາຫິນີ. ສາ ຈ ສຠາວສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓຄ຺ຄາຫເກນ ວິປສ຺ສນາຎາເຓນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ອຕິ ວິຍ ອປາກຏາ. ສາປິ ຈສ຺ສ ປາກຏາ ໂຫຕິ, ວິຕກ຺ໂກ ຎາຓປຕິຣູປກຕ຺ຕາ ຎາຓໂຕ ວິສຸໍ ກຕ຺ວາ ທຸປ຺ປຣິຄ຺ຄໂຫ. ຎາຓປຕິຣູປໂກ ຫິ ວິຕກ຺ໂກ. ຍຖາຫ – ‘‘ຍາ ຈາວຸໂສ ວິສາຂ, ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ໂຍ ຈ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ໂປ, ອິເມ ຘມ຺ມາ ປຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ເຘ ສງ຺ຄຫິຕາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໖໒). ໂສປິ ຈສ຺ສ ວິຕກ຺ໂກ ປາກໂຏ ໂຫຕີຕິ ເອວໍ ທຸປ຺ປຣິຄ຺ຄເຫສຸ ວຸຕ຺ເຕສຸ ເສສາ ວຸຕ຺ຕາວ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ອິເມສໍ ປນ ປທານໍ ນິທ຺ເທເສ ກຖໍ ວິທິຕາ ເວທນາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕໍ ອວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາວ ເວທນຸປ຺ປາທສ຺ສ ວິທິຕຕ຺ເຕເຍວ ວິສ຺ສຊ຺ຊິເຕ ເວທນາຍ ວິທິຕຕ຺ຕໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕໍ ໂຫຕີຕິ ກຖໍ ເວທນາຍ ອຸປ຺ປາໂທ ວິທິໂຕ ໂຫຕີຕິອາທິມາຫ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອວິຊ຺ຊາສມຸທຍາ ອວິຊ຺ຊານິໂຣຘາຕິອາທໂຍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາ ເອວ. ອິມິນາວ ນເຍນ ສຎ຺ຎາວິຕກ຺ກາປິ ເວທິຕພ຺ພາ. ວິຕກ຺ກວາເຣ ປນ ‘‘ຜສ຺ສສມຸທຍາ ຜສ຺ສນິໂຣຘາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ຜສ຺ສຏ຺ຐາເນ ສຎ຺ຎາສມຸທຍາ ສຎ຺ຎານິໂຣຘາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ກສ຺ມາ ອິຕິ ເຈ? ສຎ຺ຎາມູລກຕ຺ຕາ ວິຕກ຺ກສ຺ສ. ‘‘ສຎ຺ຎານານຕ຺ຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ສງ຺ກປ຺ປນານຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໕໙) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອນິຈ຺ຈໂຕ ມນສິກໂຣໂຕຕິອາທີສຸ ຈ ‘‘ເວທນໍ ອນິຈ຺ຈໂຕ ມນສິກໂຣໂຕ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ວາເຣ ໂສ ໂສເຍວ ຘມ຺ໂມ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ຍສ຺ມາ ປນ ວິປສ຺ສນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ເວທນາ ວິປສ຺ສນາກິຈ຺ຈກຣເຓ ອສມຕ຺ຖຕ຺ຕາ ວິປສ຺ສນາຍ ອນຸປກາຣິກາ, ຕສ຺ມາເຍວ ຈ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ເມສຸ ນາຄຕາ. ວິປສ຺ສນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຍ ປນ ສຎ຺ຎາຍ ກິຈ຺ຈເມວ ອປຣິພ຺ຍຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ສາ ວິປສ຺ສນາຍ ເອກນ຺ຕມນຸປກາຣິກາ ເອວ. ວິຕກ຺ກໍ ປນ ວິນາ ວິປສ຺ສນາກິຈ຺ຈເມວ ນຕ຺ຖິ. ວິຕກ຺ກສຫາຍາ ຫິ ວິປສ຺ສນາ ສກກິຈ຺ຈໍ ກໂຣຕິ. ຍຖາຫ –

‘‘ປຎ຺ຎາ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມຕາຍ ອນິຈ຺ຈໍ ທຸກ຺ຂມນຕ຺ຕາຕິ ອາຣມ຺ມຓໍ ນິຈ຺ເຉຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ວິຕກ຺ເກ ປນ ອາໂກເຏຕ຺ວາ ອາໂກເຏຕ຺ວາ ເທນ຺ເຕ ສກ຺ໂກຕິ. ກຖໍ? ຍຖາ ຫິ ເຫຣຎ຺ຎິໂກ ກຫາປຓໍ ຫຕ຺ເຖ ຐເປຕ຺ວາ ສພ຺ພຠາເຄສຸ ໂອໂລເກຕຸກາໂມ ສມາໂນປິ ນ ຈກ຺ຂຸຕເລເນວ ປຣິວຕ຺ເຕຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ອງ຺ຄຸລິປພ຺ເພຫິ ປນ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ໂອໂລເກຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ເອວເມວ ນ ປຎ຺ຎາ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມຕາຍ ອນິຈ຺ຈາທິວເສນ ອາຣມ຺ມຓໍ ນິຈ຺ເຉຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ອຠິນິໂຣປນລກ຺ຂເຓນ ປນ ອາຫນນປຣິຍາຫນນຣເສນ ວິຕກ຺ເກນ ອາໂກເຏນ຺ເຕນ ວິຍ ປຣິວຕ຺ເຕນ຺ເຕນ ວິຍ ຈ ອາທາຍາທາຍ ທິນ຺ນເມວ ນິຈ຺ເຉຕຸໍ ສກ຺ໂກຕີ’’ຕິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໕໖໘).

ຕສ຺ມາ ເວທນາສຎ຺ຎານໍ ວິປສ຺ສນາຍ ອນຸປກາຣຕ຺ຕາ ລກ຺ຂຓມຕ຺ຕວເສເນວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເວທນາຍ ສຎ຺ຎາຍາ’’ຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ເອກວຈເນນ ນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ. ຍຕ຺ຕໂກ ປນ ວິປສ຺ສນາຍ ເຠໂທ, ຕຕ຺ຕໂກ ເອວ ວິຕກ຺ກສ຺ສາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວິຕກ຺ການ’’ນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ພຫຸວຈເນນ ນິທ຺ເທໂສ ກໂຕຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

໑໖໘. ປຸນ ທີຆໍ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສວເສນາຕິອາທິ ອານາປານສ຺ສຕິຠາວນາຍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ຠາວນາຜລຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສໂມຘາເນຕີຕິ ອາຣມ຺ມຓໍ ຐເປຕິ, ອາຣມ຺ມຓໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕີຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ສໂມທຫນພ຺ຍາປາຣາຠາເວປິ ຠາວນາປາຣິປູຣິຍາ ເອວ ສໂມທຫຕິ ນາມ. ໂຄຈຣນ຺ຕິ ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓ ສງ຺ຂາຣາຣມ຺ມຓໍ, ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ຜລກ຺ຂເຓ ຈ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓໍ. ສມຕ຺ຖນ຺ຕິ ສມເມວ ອຕ຺ໂຖ, ສມສ຺ສ ວາ ອຕ຺ໂຖຕິ ສມຕ຺ໂຖ. ຕໍ ສມຕ຺ຖໍ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ມຄ຺ຄໍ ສໂມຘາເນຕີຕິ ມຄ຺ຄຜລກ຺ຂເຓເຍວ ໂຄຈຣໍ ນິພ຺ພານເມວ. ອຍໍ ປຸຄ຺ຄໂລຕິ ອານາປານສ຺ສຕິຠາວນໍ ອນຸຍຸຕ຺ໂຕ ໂຍຄາວຈໂຣວ. ອິມສ຺ມິໍ ອາຣມ຺ມເຓຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ‘‘ກາເຍ’’ຕິປເທນ ສງ຺ຄຫິເຕ ນາມຣູປກາຍສງ຺ຂາເຕ ສງ຺ຂຕາຣມ຺ມເຓ ເຕເນວ ກເມນ ມຄ຺ເຄ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມເຓ ຈ. ຍໍ ຕສ຺ສາຕິອາທີຫິ ອາຣມ຺ມຓໂຄຈຣສທ຺ທານໍ ເອກຕ຺ຖຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ຕສ຺ສາຕິ ຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ. ປຊານາຕີຕິ ປຸຄ຺ຄໂລ ປຊານນາ ປຎ຺ຎາຕິ ປຸຄ຺ຄໂລ ປຎ຺ຎາຍ ປຊານາຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐານນ຺ຕິ ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓ ສງ຺ຂາຣາຣມ຺ມຓສ຺ສ, ມຄ຺ຄຜລກ຺ຂເຓ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐານໍ ສຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກມ຺ມຕ຺ເຖ ສາມິວຈນໍ ຍຖາ ຣຎ຺ໂຎ ອຸປຏ຺ຐານນ຺ຕິ. ອວິກ຺ເຂໂປຕິ ສມາຘິ. ອຘິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສງ຺ຂາຣາຣມ຺ມຓໍ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓຎ຺ຈ. ຕຎ຺ຫິ ອຘິຏ຺ຐາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິຏ຺ຐານໍ. ໂວທານນ຺ຕິ ຎາຓໍ. ຕຎ຺ຫິ ໂວທາຍຕິ ວິສຸຊ຺ຌຕິ ເຕນ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂວທານໍ. ລີນປກ຺ຂິໂກ ສມາຘິ ອລີນຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສມຠູຕຕ຺ຕາ ສມໍ, ອຸທ຺ຘຈ຺ຈປກ຺ຂິກໍ ຎາຓໍ ອນຸທ຺ຘຕຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສມຠູຕຕ຺ຕາ ສມໍ. ເຕນ ວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄຜລກ຺ຂເຓສຸ ສມຖວິປສ຺ສນານໍ ຍຸຄນທ຺ຘຕາ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫຕິ. ສຕິ ປນ ສພ຺ພຕ຺ຖິກຕ຺ຕາ ຕທຸຠຍສມຕາຍ ອຸປກາຣິກາຕິ ສມໍ, ອາຣມ຺ມຓໍ ສມຕາຘິຏ຺ຐານຕ຺ຕາ ສມໍ. ອນວຊ຺ຊຏ຺ໂຐຕິ ວິປສ຺ສນາຍ ອນວຊ຺ຊສຠາໂວ. ນິກ຺ເລສຏ຺ໂຐຕິ ມຄ຺ຄສ຺ສ ນິກ຺ກິເລສສຠາໂວ. ນິກ຺ກິເລສຏ຺ໂຐຕິ ວາ ປາໂຐ. ໂວທານຏ຺ໂຐຕິ ຜລສ຺ສ ປຣິສຸທ຺ຘສຠາໂວ. ປຣມຏ຺ໂຐຕິ ນິພ຺ພານສ຺ສ ສພ຺ພຘມ຺ມຸຕ຺ຕມສຠາໂວ. ປຏິວິຊ຺ຌຕີຕິ ຕໍ ຕໍ ສຠາວໍ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ປຏິວິຊ຺ຌຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິອາທີຫິ ສມ຺ມາ ປຏິເວໂຘ ວຸຕ຺ໂຕ. ເອຕ຺ເຖວ ຈ ໂວທານຏ຺ຐປຏິເວຘສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເຕນ ເອກລກ຺ຂຓາ ອນວຊ຺ຊຏ຺ຐນິກ຺ກິເລສຏ຺ຐປຣມຏ຺ຐາ ລກ຺ຂຓຫາຣວເສນ ວຸຕ຺ຕາເຍວ ໂຫນ຺ຕິ. ຍຖາຫ –

‘‘ວຸຕ຺ຕມ຺ຫິ ເອກຘມ຺ເມ, ເຍ ຘມ຺ມາ ເອກລກ຺ຂຓາ ເກຈິ;

ວຸຕ຺ຕາ ຠວນ຺ຕິ ສພ຺ເພ, ໂສ ຫາໂຣ ລກ຺ຂໂຓ ນາມາ’’ຕິ. (ເນຕ຺ຕິ. ໔.໕ ນິທ຺ເທສວາຣ);

ອນວຊ຺ຊຏ຺ໂຐ ນິກ຺ກິເລສຏ຺ໂຐ ເຈຕ຺ຖ ອວິກ຺ເຂປສງ຺ຂາຕສ຺ສ ສມສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ປໂຍຊນນ຺ຕິ ສມຕ຺ໂຖ, ໂວທານຏ຺ໂຐ ວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄໂວທານໍ ສນ຺ຘາຍ ສມເມວ ອຕ຺ໂຖຕິ ສມຕ຺ໂຖ, ຜລໂວທານໍ ສນ຺ຘາຍ ມຄ຺ຄໂວທານສງ຺ຂາຕສ຺ສ ສມສ຺ສ ອຕ຺ໂຖຕິ ສມຕ຺ໂຖ, ປຣມຏ຺ໂຐ ປນ ສມເມວ ອຕ຺ໂຖຕິ ວາ ນິພ຺ພານປໂຍຊນຕ຺ຕາ ສພ຺ພສ຺ສ ສມສ຺ສ ອຕ຺ໂຖຕິ ວາ ສມຕ຺ໂຖ, ຕໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ສມຎ຺ຈ ສມຕ຺ຖຎ຺ຈ ເອກເທສສຣູເປກເສສໍ ກຕ຺ວາ ສມຕ຺ຖຎ຺ຈ ປຏິວິຊ຺ຌຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍພລໂພຊ຺ຌງ຺ຄຘມ຺ມາ ວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄຜລກ຺ຂເຓປິ ລພ຺ຠນ຺ຕິ, ມຄ຺ໂຄ ຈ ຕິສ຺ໂສ ຈ ວິສຸທ຺ຘິໂຍ ມຄ຺ຄຜລກ຺ຂເຓເຍວ, ວິໂມກ຺ໂຂ ຈ ວິຊ຺ຊາ ຈ ຂເຍ ຎາຓຎ຺ຈ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓເຍວ, ວິມຸຕ຺ຕິ ຈ ອນຸປ຺ປາເທ ຎາຓຎ຺ຈ ຜລກ຺ຂເຓເຍວ, ເສສາ ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓປີຕິ. ຘມ຺ມວາເຣ ອິເມ ຘມ຺ເມ ອິມສ຺ມິໍ ອາຣມ຺ມເຓ ສໂມຘາເນຕີຕິ ນິພ຺ພານໍ ຐເປຕ຺ວາ ເສສາ ຍຖາໂຍຄໍ ເວທິຕພ຺ພາ. ອິທໍ ປນ ເຍຠຸຍ຺ຍວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາ ປເນຕ຺ຖ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕາ ເອວ. ເອເກກຈຕຸກ຺ກວເສເນຕ຺ຖ ນິຍ຺ຍາເນ ທສ຺ສິເຕປິ ຈຕຸກ຺ກນ຺ໂຕຄຘສ຺ສ ເອເກກສ຺ສາປິ ຠາຄສ຺ສ ນິຍ຺ຍານສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍຕ຺ຕາ ເອເກກຠາຄວເສນ ນິຍ຺ຍານໍ ທສ຺ສິຕໍ. ນ ຫິ ເອເກກໍ ວິນາ ນິຍ຺ຍານໍ ໂຫຕີຕິ.

ທີຆໍອສ຺ສາສປສ຺ສາສນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໖໙. ຣສ຺ສນິທ຺ເທເສ ອິຕ຺ຕຣສງ຺ຂາເຕຕິ ປຣິຕ຺ຕສງ຺ຂາເຕ ກາເລ. ເສສເມຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໑໗໐. ສພ຺ພກາຍປຏິສໍເວທິນິທ຺ເທເສ ອຣູປຘມ຺ເມສຸ ເວທນາຍ ໂອຬາຣິກຕ຺ຕາ ສຸຂຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ປຐມໍ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓສໍເວທິກາ ເວທນາ ວຸຕ຺ຕາ, ຕໂຕ ຍໍ ເວເທຕິ, ຕໍ ສຎ຺ຊານາຕີຕິ ເອວໍ ເວທນາວິສຍສ຺ສ ອາກາຣຄ຺ຄາຫິກາ ສຎ຺ຎາ, ຕໂຕ ສຎ຺ຎາວເສນ ອຠິສງ຺ຂາຣິກາ ເຈຕນາ, ຕໂຕ ‘‘ຜຸຏ຺ໂຐ ເວເທຕິ, ຜຸຏ຺ໂຐ ສຎ຺ຊານາຕິ, ຜຸຏ຺ໂຐ ເຈເຕຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໙໓) ວຈນໂຕ ຜສ຺ໂສ, ຕໂຕ ສພ຺ເພສໍ ສາຘາຣຓລກ຺ຂໂຓ ມນສິກາໂຣ, ເຈຕນາທີຫິ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ໂຘ ວຸຕ຺ໂຕ. ເອວໍ ຕີສຸ ຂນ຺ເຘສຸ ວຸຕ຺ເຕສຸ ຕໍນິສ຺ສໂຍ ວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ໂຘ ວຸຕ຺ໂຕວ ໂຫຕິ. ນາມຎ຺ຈາຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ນາມຎ຺ຈ. ນາມກາໂຍ ຈາຕິ ອິທໍ ປນ ນາເມນ ນິພ຺ພານສ຺ສປິ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ໂລກຸຕ຺ຕຣານຎ຺ຈ ອວິປສ຺ສນຸປຄຕ຺ຕາ ຕໍ ອປເນຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ກາໂຍ’’ຕິ ຫິ ວຈເນນ ນິພ຺ພານໍ ອປນີຕໍ ໂຫຕິ ນິພ຺ພານສ຺ສ ຣາສິວິນິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເຍ ຈ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣາຕິ ‘‘ສຎ຺ຎາ ຈ ເວທນາ ຈ ເຈຕສິກາ ເອເຕ ຘມ຺ມາ ຈິຕ຺ຕປຏິພທ຺ຘາ ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣາ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໗໔; ມ. ນິ. ໑.໔໖໓) ເອວໍ ວຸຈ຺ຈມານາປິ ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣາ ອິຘ ນາມກາເຍເນວ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ມຫາຠູຕາຕິ ມຫນ຺ຕປາຕຸຠາວໂຕ ມຫາຠູຕສາມຎ຺ຎໂຕ ມຫາປຣິຫາຣໂຕ ມຫາວິກາຣໂຕ ມຫນ຺ຕຠູຕຕ຺ຕາ ຈາຕິ ມຫາຠູຕາ. ເຕ ປນ – ປຖວີ ອາໂປ ເຕໂຊ ວາໂຍຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ. ຈຕຸນ຺ນຎ຺ຈ ມຫາຠູຕານໍ ອຸປາທາຍຣູປນ຺ຕິ ອຸປໂຍຄຕ຺ເຖ ສາມິວຈນໍ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາຠູເຕ ອຸປາທາຍ ນິສ຺ສາຍ ອມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຣູປນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ປນ – ຈກ຺ຂຸ ໂສຕໍ ຆານໍ ຊິວ຺ຫາ ກາໂຍ ຣູປໍ ສທ຺ໂທ ຄນ຺ໂຘ ຣໂສ ອິຕ຺ຖິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ຫທຍວຕ຺ຖຸ ໂອຊາ ກາຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ວຈີວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ອາກາສຘາຕຸ ຣູປສ຺ສ ລຫຸຕາ ມຸທຸຕາ ກມ຺ມຎ຺ຎຕ຺ຕາ ອຸປຈໂຍ ສນ຺ຕຕິ ຊຣຕາ ອນິຈ຺ຈຕາຕິ ຈຕຸວີສຕິວິຘໍ. ອສ຺ສາໂສ ຈ ປສ຺ສາໂສ ຈາຕິ ປາກຕິໂກເຍວ. ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕມ຺ປິ ຕເທວ ນາມໍ ລຠຕິ ປຖວີກສິຓາທີນິ ວິຍ. ຣູປສຣິກ຺ຂກຕ຺ຕາ ຣູປນ຺ຕິ ຈ ນາມໍ ລຠຕິ ‘‘ພຫິທ຺ຘາ ຣູປານິ ປສ຺ສຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ໒໐໔; ທີ. ນິ. ໓.໓໓໘) ວິຍ. ນິມິຕ຺ຕຎ຺ຈ ອຸປນິພນ຺ຘນາຕິ ສຕິອຸປນິພນ຺ຘນາຍ ນິມິຕ຺ຕຠູຕໍ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ຜຸສນຏ຺ຐານໍ. ເຍ ຈ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ກາຍສງ຺ຂາຣາຕິ ‘‘ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ ກາຍິກາ ເອເຕ ຘມ຺ມາ ກາຍປຏິພທ຺ຘາ ກາຍສງ຺ຂາຣາ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໗໑; ມ. ນິ. ໑.໔໖໓) ເອວໍ ວຸຈ຺ຈມານາປິ ກາຍສງ຺ຂາຣາ ອິຘ ຣູປກາເຍເນວ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ເຕ ກາຍາ ປຏິວິທິຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຌານກ຺ຂເຓ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສນິມິຕ຺ຕກາຍາ ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓ ອວເສສຣູປາຣູປກາຍາ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ປຏິວິທິຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ປຏິວິທິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ອສ຺ສາສປສ຺ສາສວເສນ ປຏິລທ຺ຘຊ຺ຌານສ຺ສ ໂຍຄິສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນວິປສ຺ສນາມຄ຺ເຄປິ ສນ຺ຘາຍ ທີຆໍ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສວເສນາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອາວຊ຺ຊໂຕ ປຊານໂຕຕິອາທີນິ ສີລກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖານິ. ເຕ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣ ກາເຍ ອນ຺ໂຕກຣິຕ຺ວາ ‘‘ສພ຺ພກາຍປຏິສໍເວທີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສພ຺ພກາຍປຏິສໍເວທີ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ສໍວຣຏ຺ເຐນາຕິອາທີສຸ ‘‘ສພ຺ພກາຍປຏິສໍເວທີ’’ຕິວຸຕ຺ຕອສ຺ສາສປສ຺ສາສໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນຊ຺ຌານວິປສ຺ສນາມຄ຺ເຄສຸ ສໍວໂຣເຍວ ສໍວຣຏ຺ເຐນ ສີລວິສຸທ຺ຘິ. ອວິກ຺ເຂໂປເຍວ ອວິກ຺ເຂປຏ຺ເຐນ ຈິຕ຺ຕວິສຸທ຺ຘິ. ປຎ຺ຎາເຍວ ທສ຺ສນຏ຺ເຐນ ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘິ. ຌານວິປສ຺ສນາສຸ ວິຣຕິອຠາເວປິ ປາປາຠາວມຕ຺ຕເມວ ສໍວໂຣ ນາມາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໑໗໑. ປສ຺ສມ຺ຠຍນ຺ຕິອາທີນໍ ນິທ຺ເທເສ ກາຍິກາຕິ ຣູປກາເຍ ຠວາ. ກາຍປຏິພທ຺ຘາຕິ ກາຍໍ ປຏິພທ຺ຘາ ກາຍໍ ນິສ຺ສິຕາ, ກາເຍ ສຕິ ໂຫນ຺ຕິ, ອສຕິ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາເຍວ ເຕ ກາເຍນ ສງ຺ຂຣີຍນ຺ຕີຕິ ກາຍສງ຺ຂາຣາ. ປສ຺ສມ຺ເຠນ຺ໂຕຕິ ນິພ຺ພາເປນ຺ໂຕ ສນ຺ນິສີທາເປນ຺ໂຕ. ປສ຺ສມ຺ຠນວຈເນເນວ ໂອຬາຣິການໍ ປສ຺ສມ຺ຠນໍ ສິທ຺ຘໍ. ນິໂຣເຘນ຺ໂຕຕິ ໂອຬາຣິການໍ ອນຸປ຺ປາທເນນ ນິໂຣເຘນ຺ໂຕ. ວູປສເມນ຺ໂຕຕິ ໂອຬາຣິເກເຍວ ເອກສນ຺ຕຕິປຣິຓາມນເຍນ ສນ຺ຕຠາວໍ ນຍນ຺ໂຕ. ສິກ຺ຂຕີຕິ ອຘິກາຣວເສນ ອສ຺ສສິສ຺ສາມີຕິ ສິກ຺ຂຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ຕິສ຺ໂສ ສິກ຺ຂາ ສິກ຺ຂຕີຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ.

ອິທານິ ໂອຬາຣິກປສ຺ສມ຺ຠນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ຍຖາຣູເປຫີຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາຣູເປຫີຕິ ຍາທິເສຫິ. ອານມນາຕິ ປຈ຺ຉໂຕ ນມນາ. ວິນມນາຕິ ອຸຠຍປສ຺ສໂຕ ນມນາ. ສນ຺ນມນາຕິ ສພ຺ພໂຕປິ ນມນ຺ຕສ຺ສ ສຸຏ຺ຐຸ ນມນາ. ປຓມນາຕິ ປຸຣໂຕ ນມນາ. ອິຎ຺ຊນາຕິ ກມ຺ປນາ. ຜນ຺ທນາຕິ ອີສກໍ ຈລນາ. ປກມ຺ປນາຕິ ຠຸສໍ ກມ຺ປນາ. ຍຖາຣູເປຫິ ກາຍສງ຺ຂາເຣຫິ ກາຍສ຺ສ ອານມນາ…ເປ… ປກມ຺ປນາ, ຕຖາຣູປໍ ກາຍສງ຺ຂາຣໍ ປສ຺ສມ຺ຠຍນ຺ຕິ ຈ, ຍາ ກາຍສ຺ສ ອານມນາ…ເປ… ປກມ຺ປນາ, ຕຎ຺ຈ ປສ຺ສມ຺ຠຍນ຺ຕິ ຈ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ກາຕພ຺ໂພ. ກາຍສງ຺ຂາເຣສຸ ຫິ ປສ຺ສມ຺ຠິເຕສຸ ກາຍສ຺ສ ອານມນາທໂຍ ຈ ປສ຺ສມ຺ຠິຕາເຍວ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ຍຖາຣູເປຫິ ກາຍສງ຺ຂາເຣຫິ ກາຍສ຺ສ ນ ອານມນາທິກາ ໂຫຕິ, ຕຖາຣູປໍ ສນ຺ຕໍ ສຸຂຸມມ຺ປິ ກາຍສງ຺ຂາຣໍ ປສ຺ສມ຺ຠຍນ຺ຕິ ຈ, ຍາ ກາຍສ຺ສ ນ ອານມນາທິກາ, ຕຎ຺ຈ ສນ຺ຕໍ ສຸຂຸມໍ ປສ຺ສມ຺ຠຍນ຺ຕິ ຈ ສມ຺ພນ຺ຘໂຕ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສນ຺ຕໍ ສຸຂຸມນ຺ຕິ ຈ ຠາວນປຸໍສກວຈນເມຕໍ. ອິຕິ ກິຣາຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ ເອວມຕ຺ເຖ, ກິຣ ຍທິອຕ຺ເຖ. ຍທິ ເອວໍ ສຸຂຸມເກປິ ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສ ປສ຺ສມ຺ຠຍໍ ອສ຺ສສິສ຺ສາມິ ປສ຺ສສິສ຺ສາມີຕິ ສິກ຺ຂຕີຕິ ໂຈທເກນ ໂຈທນາ ອາຣທ຺ຘາ ໂຫຕິ. ອຖ ວາ ກິຣາຕິ ໂຈທກວຈນຕ຺ຕາ ອສທ຺ທຫນຕ຺ເຖ ອສຫນຕ຺ເຖ ປໂຣກ຺ຂຕ຺ເຖ ຈ ຍຸຊ຺ຊຕິເຍວ, ເອວໍ ສຸຂຸມານມ຺ປິ ປສ຺ສມ຺ຠນໍ ສິກ຺ຂຕີຕິ ນ ສທ຺ທຫາມິ ນ ສຫາມິ ອປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ເມຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ເອວໍ ສນ຺ເຕຕິ ເອວໍ ສຸຂຸມານໍ ປສ຺ສມ຺ຠເນ ສນ຺ເຕ. ວາຕູປລທ຺ຘິຍາ ຈ ປຠາວນາ ນ ໂຫຕີຕິ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສວາຕສ຺ສ ອຸປລທ຺ຘິຍາ. ອຸປລທ຺ຘີຕິ ວິຎ຺ຎາຓໍ. ອສ຺ສາສປສ຺ສາສວາຕໍ ອຸປລພ຺ຠມານສ຺ສ ຕທາຣມ຺ມຓສ຺ສ ຠາວນາວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຠາວນາ ອຸປ຺ປາທນາ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ຠາວນາ ນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານຎ຺ຈ ປຠາວນາ ນ ໂຫຕີຕິ ຠາວນາຍ ສຸຂຸມການມ຺ປິ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ນິໂຣຘນໂຕ ເຕສຎ຺ຈ ອຸປ຺ປາທນາ ປວຕ຺ຕນາ ນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອານາປານສ຺ສຕິຍາ ຈ ປຠາວນາ ນ ໂຫຕີຕິ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາຠາວໂຕເຍວ ຕທາຣມ຺ມຓາຍ ຠາວນາວິຎ຺ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຍ ສຕິຍາ ຈ ປວຕ຺ຕນາ ນ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາເຍວ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ອານາປານສ຺ສຕິສມາຘິສ຺ສ ຈ ຠາວນາ ນ ໂຫຕິ. ນ ຈ ນໍ ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ ນນ຺ຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ ‘‘ຠິກ຺ຂຸ ຈ ນ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໒໗໓) ວິຍ. ຕໍ ວຸຕ຺ຕວິຘິໍ ສມາປຕ຺ຕິໍ ປຓ຺ຑິຕາ ນ ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕິປິ ຕໂຕ ນ ວຸຏ຺ຐຫນ຺ຕິປີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ໂຈທນາປກ຺ຂສ຺ສ ປຣິຫາຣວຈເນ ອິຕິ ກິຣາຕິ ເອວເມວ. ເອຕ຺ຖ ເອວກາຣຕ຺ເຖ ກິຣສທ຺ໂທ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເອວໍ ສນ຺ເຕຕິ ເອວໍ ປສ຺ສມ຺ຠເນ ສນ຺ເຕ ເອວ.

ຍຖາ ກຖໍ ວິຍາຕິ ຍຖາ ຕໍ ວຸຕ຺ຕວິຘານໍ ໂຫຕິ, ຕຖາ ຕໍ ກຖໍ ວິຍາຕິ ອຸປມໍ ປຸຈ຺ຉຕິ. ອິທານິ ເສຍ຺ຍຖາປີຕິ ຕໍ ອຸປມໍ ທສ຺ເສຕິ. ກໍເສຕິ ກໍສມຍຠາຊເນ. ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຕສໍ ສທ຺ທານໍ ອາກາຣໍ. ‘‘ນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຈ ສາມິອຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນໍ, ນິມິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສທ຺ທນິມິຕ຺ຕຎ຺ຈ ສທ຺ທໂຕ ອນຎ຺ຎໍ. ສຸຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ອຸຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ສຸຄຫິຕຕ຺ຕາຕິປິ ປາໂຐ, ສຸຏ຺ຐຸ ຄຫິຕຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸມນສິກຕຕ຺ຕາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ອາວຊ຺ຊິຕຕ຺ຕາ. ສູປຘາຣິຕຕ຺ຕາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ຈິຕ຺ເຕ ຐປິຕຕ຺ຕາ. ສຸຂຸມສທ຺ທນິມິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓຕາປີຕິ ຕທາ ສຸຂຸມານມ຺ປິ ສທ຺ທານໍ ນິຣຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ອນຸຄ຺ຄຫິຕສທ຺ທນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ອນາຣມ຺ມຓມ຺ປິ ສຸຂຸມຕຣໍ ສທ຺ທນິມິຕ຺ຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ສຸຂຸມຕຣໍ ສທ຺ທນິມິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓມ຺ປິ ຈິຕ຺ຕໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ສຸຂຸມຕຣສທ຺ທນິມິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓຠາວໂຕປີຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ອິມິນາວ ນເຍນ ອປ຺ປນາຍມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ປສ຺ສມ຺ຠຍນ຺ຕິອາທີສຸ ‘‘ປສ຺ສມ຺ຠຍໍ ກາຍສງ຺ຂາຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ ກາໂຍຕິ ວາ ‘‘ປສ຺ສມ຺ຠຍໍ ກາຍສງ຺ຂາຣ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ ກາໂຍຕິ ວາ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຠາວນາວິສຸທ຺ຘິຍາ ກາຍສງ຺ຂາເຣ ປສ຺ສມ຺ຠມາເນປິ ໂອຬາຣິກໍ ກາຍສງ຺ຂາຣໍ ປສ຺ສມ຺ເຠມີຕິ ໂຍຄິໂນ ອາໂຠເຄ ສຕິ ເຕນາທເຣນ ອຕິວິຍ ປສ຺ສມ຺ຠຕິ. ອນຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕມ຺ປິ ສຸຂຸມໍ ສຸອານຍໍ ໂຫຕິ.

ອຏ຺ຐ ອນຸປສ຺ສນາຎາຓານີຕິ ‘‘ທີຆໍ ຣສ຺ສໍ ສພ຺ພກາຍປຏິສໍເວທີ ປສ຺ສມ຺ຠຍໍ ກາຍສງ຺ຂາຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕສຸ ຈຕູສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ອສ຺ສາສວເສນ ຈຕສ຺ໂສ, ປສ຺ສາສວເສນ ຈຕສ຺ໂສຕິ ອຏ຺ຐ ອນຸປສ຺ສນາຎາຓານິ. ອຏ຺ຐ ຈ ອຸປຏ຺ຐານານຸສ຺ສຕິໂຍຕິ ‘‘ທີຆໍ ອສ຺ສາສວເສນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ເອກຄ຺ຄຕໍ ອວິກ຺ເຂປໍ ປຊານໂຕ ສຕິ ອຸປຏ຺ຐິຕາ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໗໐) ນເຍນ ວຸຕ຺ເຕສຸ ຈຕູສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ອສ຺ສາສວເສນ ຈຕສ຺ໂສ, ປສ຺ສາສວເສນ ຈຕສ຺ໂສຕິ ອຏ຺ຐ ຈ ອຸປຏ຺ຐານານຸສ຺ສຕິໂຍ. ອຏ຺ຐ ຈຸປຏ຺ຐານານຸສ຺ສຕິໂຍຕິປິ ປາໂຐ. ຈຕ຺ຕາຣິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິກວຕ຺ຖູນີຕິ ຠຄວຕາ ອານາປານສ຺ສຕິສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໓.໑໔໔ ອາທໂຍ) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຐມຈຕຸກ຺ກວເສນ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິກວຕ຺ຖູນີຕິ.

ປຐມຈຕຸກ຺ກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໗໒. ທຸຕິຍຈຕຸກ຺ກສ຺ສ ປີຕິປຏິສໍເວທິນິທ຺ເທເສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ປີຕິ ປາໂມຊ຺ຊນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປີຕີຕິ ມູລປທໍ. ປາໂມຊ຺ຊນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖປທໍ, ປມຸທິຕຠາໂວຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍາ ປີຕິ ປາໂມຊ຺ຊນ຺ຕິອາທີສຸ ຍາ ‘‘ປີຕີ’’ຕິ ຈ ‘‘ປາໂມຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິ ຈ ເອວມາທີນິ ນາມານິ ລຠຕິ, ສາ ປີຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ປີຕີຕິ ສຠາວປທໍ. ປມຸທິຕສ຺ສ ຠາໂວ ປາໂມຊ຺ຊໍ. ອາໂມທນາກາໂຣ ອາໂມທນາ. ປໂມທນາກາໂຣ ປໂມທນາ. ຍຖາ ວາ ເຠສຊ຺ຊານໍ ວາ ເຕລານໍ ວາ ອຸຓ຺ໂຫທກສີໂຕທການໍ ວາ ເອກໂຕກຣຓໍ ໂມທນາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວມຍມ຺ປິ ຘມ຺ມານໍ ເອກໂຕກຣເຓນ ໂມທນາ, ອຸປສຄ຺ຄວເສນ ປນ ປທໍ ມຓ຺ເຑຕ຺ວາ ອາໂມທນາ ປໂມທນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຫາເສຕີຕິ ຫາໂສ, ປຫາເສຕີຕິ ປຫາໂສ, ຫຏ຺ຐປຫຏ຺ຐາກາຣານເມຕໍ ອຘິວຈນໍ. ວິຕ຺ຕີຕິ ວິຕ຺ຕໍ, ຘນສ຺ເສຕໍ ນາມໍ. ອຍໍ ປນ ໂສມນສ຺ສປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ ວິຕ຺ຕິສຣິກ຺ຂຕາຍ ວິຕ຺ຕິ. ຍຖາ ຫິ ຘນິໂນ ຘນໍ ປຏິຈ຺ຈ ໂສມນສ຺ສໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເອວໍ ປີຕິມໂຕປິ ປີຕິໍ ປຏິຈ຺ຈ ໂສມນສ຺ສໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ວິຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຸຏ຺ຐິສຠາວສຓ຺ຐິຕາຍ ຫິ ປີຕິຍາ ເອຕໍ ນາມໍ. ປີຕິມາ ປນ ປຸຄ຺ຄໂລ ກາຍຈິຕ຺ຕານໍ ອຸຄ຺ຄຕຕ຺ຕາ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄຕຕ຺ຕາ ‘‘ອຸທຄ຺ໂຄ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອຸທຄ຺ຄສ຺ສ ຠາໂຄ ໂອທຄ຺ຍໍ. ອຕ຺ຕໂນ ມນຕາ ອຕ຺ຕມນຕາ. ອນຠິຣທ຺ຘສ຺ສ ຫິ ມໂນ ທຸກ຺ຂປທຏ຺ຐານຕ຺ຕາ ນ ອຕ຺ຕໂນ ມໂນ ນາມ ໂຫຕິ, ອຠິຣທ຺ຘສ຺ສ ສຸຂປທຏ຺ຐານຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ມໂນ ນາມ ໂຫຕິ, ອິຕິ ອຕ຺ຕໂນ ມນຕາ ອຕ຺ຕມນຕາ, ສກມນຕາ ສກມນສ຺ສ ຠາໂວຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສາ ປນ ຍສ຺ມາ ນ ອຎ຺ຎສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອຕ຺ຕໂນ ມນຕາ, ຈິຕ຺ຕສ຺ເສວ ປເນໂສ ຠາໂວ ເຈຕສິໂກ ຘມ຺ໂມ, ຕສ຺ມາ ອຕ຺ຕມນຕາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ເສສເມຕ຺ຖ ຈ ອຸປຣິ ຈ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ໂຍເຊຕ຺ວາ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໑໗໓. ສຸຂປຏິສໍເວທິນິທ຺ເທເສ ທ຺ເວ ສຸຂານີຕິ ສມຖວິປສ຺ສນາຠູມິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາຍິກຎ຺ຫິ ສຸຂໍ ວິປສ຺ສນາຍ ຠູມິ, ເຈຕສິກໍ ສຸຂໍ ສມຖສ຺ສ ຈ ວິປສ຺ສນາຍ ຈ ຠູມິ. ກາຍິກນ຺ຕິ ປສາທກາຍໍ ວິນາ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ກາເຍ ນິຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ກາຍິກໍ. ເຈຕສິກນ຺ຕິ ອວິປ຺ປໂຍຄວເສນ ເຈຕສິ ນິຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຈຕສິກໍ. ຕຕ຺ຖ ກາຍິກປເທນ ເຈຕສິກໍ ສຸຂໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ, ສຸຂປເທນ ກາຍິກໍ ທຸກ຺ຂໍ. ຕຖາ ເຈຕສິກປເທນ ກາຍິກໍ ສຸຂໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ, ສຸຂປເທນ ເຈຕສິກໍ ທຸກ຺ຂໍ. ສາຕນ຺ຕິ ມຘຸຣໍ ສຸມຘຸຣໍ. ສຸຂນ຺ຕິ ສຸຂເມວ, ນ ທຸກ຺ຂໍ. ກາຍສມ຺ຜສ຺ສຊນ຺ຕິ ກາຍສມ຺ຜສ຺ເສ ຊາຕໍ. ສາຕໍ ສຸຂໍ ເວທຍິຕນ຺ຕິ ສາຕໍ ເວທຍິຕໍ, ນ ອສາຕໍ ເວທຍິຕໍ. ສຸຂໍ ເວທຍິຕໍ, ນ ທຸກ຺ຂໍ ເວທຍິຕໍ. ປຣໂຕ ຕີຓິ ປທານິ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄວເສນ ວຸຕ຺ຕານິ. ສາຕາ ເວທນາ, ນ ອສາຕາ. ສຸຂາ ເວທນາ, ນ ທຸກ຺ຂາຕິ ອຍເມວ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ.

ເຈຕສິກສຸຂນິທ຺ເທໂສ ວຸຕ຺ຕປຏິປກ຺ຂນເຍນ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ເຕ ສຸຂາຕິ ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາໂສ ກໂຕ, ຕານິ ສຸຂານີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ຈຕຸກ຺ເກ ເຫຏ຺ຐາ ປຐມຈຕຸກ຺ເກ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຈຕ຺ຕາຣິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິກວຕ຺ຖູນິ ທຸຕິຍຈຕຸກ຺ກວເສນ ເວທິຕພ຺ພານີຕິ.

ທຸຕິຍຈຕຸກ຺ກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໗໖. ຕຕິຍຈຕຸກ຺ກນິທ຺ເທເສ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ມູລປທໍ. ວິຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ອຕ຺ຖປທໍ. ຍໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິອາທິ ປີຕິຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິອາທີສຸ ຈິຕ຺ຕວິຈິຕ຺ຕຕາຍ ຈິຕ຺ຕໍ. ອາຣມ຺ມຓໍ ມິນມານໍ ຊານາຕີຕິ ມໂນ. ມານສນ຺ຕິ ມໂນເຍວ. ‘‘ອນ຺ຕລິກ຺ຂຈໂຣ ປາໂສ, ຍ຺ວາຍໍ ຈຣຕິ ມານໂສ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໕໑; ມຫາວ. ໓໓) ຫິ ເອຕ຺ຖ ປນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕກຘມ຺ໂມ ມານໂສຕິ ວຸຕ຺ໂຕ.

‘‘ກຖຎ຺ຫິ ຠຄວາ ຕຸຍ຺ຫໍ, ສາວໂກ ສາສເນ ຣໂຕ;

ອປ຺ປຕ຺ຕມານໂສ ເສກ຺ໂຂ, ກາລໍ ກຍິຣາ ຊເນ ສຸຕາ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໑໕໙) –

ເອຕ຺ຖ ອຣຫຕ຺ຕໍ ມານສນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຘ ປນ ມໂນວ ມານສໍ. ພ຺ຍຎ຺ຊນວເສນ ເຫຕໍ ປທໍ ວຑ຺ຒິຕໍ.

ຫທຍນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ. ‘‘ຈິຕ຺ຕໍ ວາ ເຕ ຂິປິສ຺ສາມິ, ຫທຍໍ ວາ ເຕ ຜາເລສ຺ສາມີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໓໗; ສຸ. ນິ. ອາຬວກສຸຕ຺ຕ) ເອຕ຺ຖ ອຸໂຣ ຫທຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຫທຍາ ຫທຍໍ ມຎ຺ເຎ ອຎ຺ຎາຍ ຕຈ຺ຉຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໖໓) ເອຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕໍ. ‘‘ວກ຺ກໍ ຫທຍ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໓໗໗; ມ. ນິ. ໑.໑໑໐) ເອຕ຺ຖ ຫທຍວຕ຺ຖຸ. ອິຘ ປນ ຈິຕ຺ຕເມວ ອພ຺ຠນ຺ຕຣຏ຺ເຐນ ‘‘ຫທຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕເທວ ປຣິສຸທ຺ຘຏ຺ເຐນ ປຓ຺ຑຣໍ. ຠວງ຺ຄໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາຫ – ‘‘ປຠສ຺ສຣມິທໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈິຕ຺ຕໍ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ອາຄນ຺ຕຸເກຫິ ອຸປກ຺ກິເລເສຫິ ອຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໔໙). ຕໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕຕ຺ຕາ ປນ ອກຸສລມ຺ປິ ຄງ຺ຄາຍ ນິກ຺ຂນ຺ຕາ ນທີ ຄງ຺ຄາ ວິຍ, ໂຄຘາວຣິໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕາ ໂຄຘາວຣີ ວິຍ ຈ ‘‘ປຓ຺ຑຣ’’ນ຺ຕ຺ເວວ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ອາຣມ຺ມຓວິຊານນລກ຺ຂຓໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປກ຺ກິເລເສນ ກິເລໂສ ນ ໂຫຕິ, ສຠາວໂຕ ປຣິສຸທ຺ຘເມວ ໂຫຕິ, ອຸປກ຺ກິເລສໂຍເຄ ປນ ສຕິ ອຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐໍ ນາມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາປິ ‘‘ປຓ຺ຑຣ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

ມໂນ ມນາຍຕນນ຺ຕິ ອິຘ ປນ ມໂນຄຫຓໍ ມນສ຺ເສວ ອາຍຕນຠາວທີປນຕ຺ຖໍ. ເຕເນຕໍ ທີເປຕິ – ‘‘ນຍິທໍ ເທວາຍຕນໍ ວິຍ ມນສ຺ສ ອາຍຕນຕ຺ຕາ ມນາຍຕນໍ, ອຖ ໂຂ ມໂນ ເອວ ອາຍຕນໍ ມນາຍຕນ’’ນ຺ຕິ.

ອາຍຕນຏ຺ໂຐ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ. ມນເຕ ອິຕິ ມໂນ, ວິຊານາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ ປນາຫຸ – ນາຬິຍາ ມິນມາໂນ ວິຍ ມຫາຕຸລາຍ ຘາຣຍມາໂນ ວິຍ ຈ ອາຣມ຺ມຓໍ ຊານາຕີຕິ ມໂນ, ຕເທວ ມນນລກ຺ຂເຓ ອິນ຺ທຏ຺ຐໍ ກາເຣຕີຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ມໂນວ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ມນິນ຺ທ຺ຣິຍໍ.

ວິຊານາຕີຕິ ວິຎ຺ຎາຓໍ. ວິຎ຺ຎາຓເມວ ຂນ຺ໂຘ ວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ໂຘ. ຣຸຬ຺ຫິໂຕ ຂນ຺ໂຘ ວຸຕ຺ໂຕ. ຣາສຏ຺ເຐນ ຫິ ວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ເອກເທໂສ ເອກໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ. ຕສ຺ມາ ຍຖາ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ເອກເທສໍ ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ ຣຸກ຺ຂໍ ຉິນ຺ທຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວເມວ ວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ເອກເທສຠູຕໍ ເອກມ຺ປິ ວິຎ຺ຎາຓໍ ຣຸຬ຺ຫິໂຕ ‘‘ວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ໂຘ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ຣາສຏ຺ໂຐເຍວ ຂນ຺ຘຏ຺ໂຐ ນ ໂຫຕິ, ໂກຏ຺ຐາສຏ຺ໂຐປິ ຂນ຺ຘຏ຺ໂຐເຍວ, ຕສ຺ມາ ໂກຏ຺ຐາສຏ຺ເຐນ ວິຎ຺ຎາຓໂກຏ຺ຐາໂສຕິປິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຊ຺ຊາ ມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕູຕິ ເຕສໍ ຜສ຺ສາທີນໍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ອນຸຈ຺ຉວິກາ ມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸ. ອິມສ຺ມິຎ຺ຫິ ປເທ ເອກເມວ ຈິຕ຺ຕໍ ມິນນຏ຺ເຐນ ມໂນ, ວິຊານນຏ຺ເຐນ ວິຎ຺ຎາຓໍ, ສຠາວຏ຺ເຐນ, ນິສ຺ສຕ຺ຕຏ຺ເຐນ ວາ ຘາຕູຕິ ຕີຫິ ນາເມຫິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໗໗.

ອຠິປ຺ປໂມໂທຕິ ອຘິກາ ຕຸຏ຺ຐິ.

໑໗໘. ສມາຘິນິທ຺ເທເສ ອຈລຠາເວນ ອາຣມ຺ມເຓ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ຐິຕິ. ປຣໂຕ ປທທ຺ວຍໍ ອຸປສຄ຺ຄວເສນ ວຑ຺ຒິຕໍ. ອປິຈ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມ ອາຣມ຺ມຓມ຺ຫິ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ສຓ຺ຐິຕິ. ອາຣມ຺ມຓໍ ໂອຄາເຫຕ຺ວາ ອນຸປວິສິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອວຏ຺ຐິຕິ. ກຸສລປກ຺ຂສ຺ມິໍ ຫິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຘມ຺ມາ ອາຣມ຺ມຓໍ ໂອຄາຫນ຺ຕິ ສທ຺ຘາ ສຕິ ສມາຘິ ປຎ຺ຎາຕິ. ເຕເນວ ສທ຺ຘາ ‘‘ໂອກປ຺ປນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ສຕິ ‘‘ອປິລາປນຕາ’’ຕິ, ສມາຘິ ‘‘ອວຏ຺ຐິຕີ’’ຕິ, ປຎ຺ຎາ ‘‘ປຣິໂຍຄາຫນາ’’ຕິ. ອກຸສລປກ຺ເຂ ປນ ຕໂຍ ຘມ຺ມາ ອາຣມ຺ມຓໍ ໂອຄາຫນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາ ທິຏ຺ຐິ ອວິຊ຺ຊາຕິ. ເຕເນວ ເຕ ‘‘ໂອຆາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ອຸທ຺ຘຈ຺ຈວິຈິກິຈ຺ຉາວເສນ ປວຕ຺ຕສ຺ສ ວິສາຫາຣສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂໂຕ ອວິສາຫາໂຣ, ອວິສາຫຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸທ຺ຘຈ຺ຈວິຈິກິຈ຺ຉາວເສເນວ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ວິກ຺ຂິປຕິ ນາມ, ອຍໍ ປນ ຕຖາ ນ ໂຫຕີຕິ ອວິກ຺ເຂໂປ. ອຸທ຺ຘຈ຺ຈວິຈິກິຈ຺ຉາວເສເນວ ຈິຕ຺ຕໍ ວິສາຫຏໍ ນາມ ໂຫຕິ, ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ຫຣີຍຕິ, ອຍໍ ປນ ອວິສາຫຏສ຺ສ ມານສສ຺ສ ຠາໂວຕິ ອວິສາຫຏມານສຕາ.

ສມໂຖຕິ ຕິວິໂຘ ສມໂຖ ຈິຕ຺ຕສມໂຖ ອຘິກຣຓສມໂຖ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣສມໂຖຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຏ຺ຐສຸ ສມາປຕ຺ຕີສຸ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາ ຈິຕ຺ຕສມໂຖ ນາມ. ຕຎ຺ຫິ ອາຄມ຺ມ ຈິຕ຺ຕຈລນໍ ຈິຕ຺ຕວິປ຺ຜນ຺ທນໍ ສມ຺ມຕິ ວູປສມ຺ມຕິ, ຕສ຺ມາ ໂສ ‘‘ຈິຕ຺ຕສມໂຖ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສມ຺ມຸຂາວິນຍາທິສຕ຺ຕວິໂຘ ອຘິກຣຓສມໂຖ ນາມ. ຕຎ຺ຫິ ອາຄມ຺ມ ຕານິ ຕານິ ອຘິກຣຓານິ ສມ຺ມນ຺ຕິ ວູປສມ຺ມນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ໂສ ‘‘ອຘິກຣຓສມໂຖ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣາ ນິພ຺ພານໍ ອາຄມ຺ມ ສມ຺ມນ຺ຕິ ວູປສມ຺ມນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣສມໂຖຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ຈິຕ຺ຕສມໂຖ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ສມາຘິລກ຺ຂເຓ ອິນ຺ທຏ຺ຐໍ ກາເຣຕີຕິ ສມາຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ. ອຸທ຺ຘຈ຺ເຈ ນ ກມ຺ປຕີຕິ ສມາຘິພລໍ. ສມ຺ມາສມາຘີຕິ ຍາຖາວສມາຘິ ນິຍ຺ຍານິກສມາຘິ ກຸສລສມາຘິ.

໑໗໙. ຣາຄໂຕ ວິໂມຈຍໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິອາທີຫິ ທສຫິ ກິເລສວຕ຺ຖູຫິ ວິໂມຈນໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຖິນຄ຺ຄຫເຓເນວ ເຈຕ຺ຖ ມິທ຺ຘຄ຺ຄຫຓໍ, ອຸທ຺ຘຈ຺ຈຄ຺ຄຫເຓເນວ ຈ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ ໂຫຕີຕິ ອຎ຺ເຎສຸ ປາເຐສຸ ສຫຈາຣິຕ຺ຕາ ກິເລສວຕ຺ຖຸໂຕ ວິໂມຈນວຈເນເນວ ປຐມຊ຺ຌານາທີຫິ ນີວຣຓາທິໂຕ ວິໂມຈນໍ, ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາທີຫິ ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາທິໂຕ ຈ ວິໂມຈນໍ ວຸຕ຺ຕເມວ ໂຫຕີຕິ. ກຖໍ ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອນຸປສ຺ສຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ເປຍ຺ຍາເລ ຈ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາທີຫິ ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາທີນໍ ປຫານໍ ວຸຕ຺ຕເມວ. ຈຕ຺ຕາຣິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິກວຕ຺ຖູນິ ຕຕິຍຈຕຸກ຺ກວເສນ ເວທິຕພ຺ພານີຕິ.

ຕຕິຍຈຕຸກ຺ກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໘໐. ຈຕຸຕ຺ຖຈຕຸກ຺ກນິທ຺ເທເສ ‘‘ອນິທ຺ທິຏ຺ເຐ ນປຸໍສກ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ອສຸກນ຺ຕິ ອນິທ຺ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ‘‘ອນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ກິໍ ອນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ນປຸໍສກວຈເນນ ປຸຈ຺ຉາ ກຕາ. ອຸປ຺ປາທວຍຏ຺ເຐນາຕິ ອຸປ຺ປາທວຍສງ຺ຂາເຕນ ອຕ຺ເຖນ, ອຸປ຺ປາທວຍສຠາເວນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ ສຠາວລກ຺ຂຓໍ, ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຂນ຺ຘານໍ ອຸປ຺ປາທວຍາ ວິກາຣລກ຺ຂຓໍ. ເອເຕນ ຫຸຕ຺ວາ ອຠາເວນ ອນິຈ຺ຈາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຕເນວ ຈ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ສງ຺ຂຕລກ຺ຂຓວເສນ ອນິຈ຺ຈຕາຕິ ເຕສໍເຍວ ອຸປ຺ປາທວຍຎ຺ຎຖຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຕ຺ວາປິ ‘‘ຫຸຕ຺ວາ ອຠາໂວ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອເຕນ ຫຸຕ຺ວາ ອຠາວາກາໂຣ ອນິຈ຺ຈລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຂນ຺ຘານໍ ອຸທຍພ຺ພຍໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ອິມານິ ປຎ຺ຎາຍ ລກ຺ຂຓານີ’’ຕິ ເປຍ຺ຍາລໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຘມ຺ມາຕິ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘາທໂຍ ຍຖາວຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ.

ວິຣາຄານຸປສ຺ສີນິທ຺ເທເສ ຣູເປ ອາທີນວໍ ທິສ຺ວາຕິ ຠງ຺ຄານຸປສ຺ສນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຣໂຕ ວຸຕ຺ເຕຫິ ອນິຈ຺ຈຏ຺ຐາທີຫິ ຣູປກ຺ຂນ຺ເຘ ອາທີນວໍ ທິສ຺ວາ. ຣູປວິຣາເຄຕິ ນິພ຺ພາເນ. ນິພ຺ພານຎ຺ຫິ ອາຄມ຺ມ ຣູປໍ ວິຣຊ຺ຊຕິ ອປຸນຣຸປ຺ປຕ຺ຕິຘມ຺ມຕໍ ອາປຊ຺ຊເນນ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ, ຕສ຺ມາ ນິພ຺ພານໍ ‘‘ຣູປວິຣາໂຄ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຉນ຺ທຊາໂຕ ໂຫຕີຕິ ອນຸສ຺ສວວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນຘມ຺ມຈ຺ຉນ຺ໂທ ໂຫຕິ. ສທ຺ຘາຘິມຸຕ຺ໂຕຕິ ຕສ຺ມິໍເຍວ ນິພ຺ພາເນ ສທ຺ຘາຍ ຈ ອຘິມຸຕ຺ໂຕ ນິຈ຺ຉິໂຕ. ຈິຕ຺ຕຎ຺ຈສ຺ສ ສ຺ວາຘິຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ ອສ຺ສ ໂຍຄິສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ຂຍວິຣາຄສງ຺ຂາເຕ ຣູປຠງ຺ເຄ ອາຣມ຺ມຓວເສນ, ອຈ຺ຈນ຺ຕ ວິຣາຄສງ຺ຂາເຕ ຣູປວິຣາເຄ ນິພ຺ພາເນ ອນຸສ຺ສວວເສນ ສຸຏ຺ຐຸ ອຘິຏ຺ຐິຕໍ ສຸຏ຺ຐຸ ປຕິຏ຺ຐິຕໍ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ຘໂຕ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຣູເປ ວິຣາຄານຸປສ຺ສີຕິ ຣູປສ຺ສ ຂຍວິຣາໂຄ ຣູເປ ວິຣາໂຄຕິ ປກຕິຠຸມ຺ມວຈເນນ ວຸຕ຺ໂຕ. ຣູປສ຺ສ ອຈ຺ຈນ຺ຕວິຣາໂຄ ຣູເປ ວິຣາໂຄຕິ ນິມິຕ຺ຕຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມວຈເນນ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕໍ ທຸວິຘມ຺ປິ ວິຣາຄໍ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ອຊ຺ຌາສຍໂຕ ຈ ອນຸປສ຺ສນສີໂລ ‘‘ຣູເປ ວິຣາຄານຸປສ຺ສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ເອສ ນໂຍ ເວທນາທີສຸ. ນິໂຣຘານຸປສ຺ສີປທນິທ຺ເທເສປິ ເອເສວ ນໂຍ.

໑໘໑. ກຕິຫາກາເຣຫີຕິອາທິ ປເນຕ຺ຖ ວິເສໂສ – ຕຕ຺ຖ ອວິຊ຺ຊາທີນໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທງ຺ຄານໍ ອາທີນວນິໂຣຘທສ຺ສເນເນວ ຣູປາທີນມ຺ປິ ອາທີນວນິໂຣຘາ ທສ຺ສິຕາ ໂຫນ຺ຕິ ເຕສມ຺ປິ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທງ຺ຄານຕິວຕ຺ຕນໂຕ. ອິມິນາ ເອວ ຈ ວິເສສວຈເນນ ວິຣາຄານຸປສ຺ສນໂຕ ນິໂຣຘານຸປສ຺ສນາຍ ວິສິຏ຺ຐຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ອນິຈ຺ຈຏ຺ເຐນາຕິ ຂຍຏ຺ເຐນ, ຫຸຕ຺ວາ ອຠາວຏ຺ເຐນ ວາ. ທຸກ຺ຂຏ຺ເຐນາຕິ ຠຍຏ຺ເຐນ, ປຏິປີຬນຏ຺ເຐນ ວາ. ອນຕ຺ຕຏ຺ເຐນາຕິ ອສາຣກຏ຺ເຐນ, ອວສວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ ວາ. ສນ຺ຕາປຏ຺ເຐນາຕິ ກິເລສສນ຺ຕາປນຏ຺ເຐນ. ວິປຣິຓາມຏ຺ເຐນາຕິ ຊຣາຠງ຺ຄວເສນ ທ຺ວິຘາ ປຣິຓາມນຏ຺ເຐນ. ນິທານນິໂຣເຘນາຕິ ມູລປຈ຺ຈຍາຠາເວນ. ນິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ນ ຠວຕິ. ສມຸທຍນິໂຣເຘນາຕິ ອາສນ຺ນປຈ຺ຈຍາຠາເວນ. ມູລປຈ຺ຈໂຍ ຫິ ພ຺ຍາຘິສ຺ສ ອສປ຺ປາຍໂຠຊນໍ ວິຍ ນິທານນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ອາສນ຺ນປຈ຺ຈໂຍ ພ຺ຍາຘິສ຺ສ ວາຕປິຕ຺ຕເສມ຺ຫາ ວິຍ ສມຸທໂຍຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ນິທານຎ຺ຫິ ນິຈ຺ຉເຍນ ທທາຕິ ຜລມິຕິ ນິທານໍ, ສມຸທໂຍ ປນ ສຸຏ຺ຐຸ ອຸເທຕິ ເອຕສ຺ມາ ຜລມິຕິ ສມຸທໂຍ. ຊາຕິນິໂຣເຘນາຕິ ມູລປຈ຺ຈຍສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິອຠາເວນ. ປຠວນິໂຣເຘນາຕິ ອາສນ຺ນປຈ຺ຈຍສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິອຠາເວນ. ຊາຕິເຍວ ຫິ ປຠວຕິ ເອຕສ຺ມາ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ປຠໂວຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ເຫຕຸນິໂຣເຘນາຕິ ຊນກປຈ຺ຈຍາຠາເວນ. ປຈ຺ຈຍນິໂຣເຘນາຕິ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກປຈ຺ຈຍາຠາເວນ. ມູລປຈ຺ຈໂຍປິ ຫິ ອາສນ຺ນປຈ຺ຈໂຍ ຈ ຊນກປຈ຺ຈໂຍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກປຈ຺ຈໂຍ ຈ ໂຫຕິເຍວ. ເອເຕຫິ ຕິກ຺ຂວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓ ຕທງ຺ຄນິໂຣໂຘ, ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ສມຸຈ຺ເຉທນິໂຣໂຘ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ຎາຓຸປ຺ປາເທນາຕິ ຕິກ຺ຂວິປສ຺ສນາຎາຓສ຺ສ ວາ ມຄ຺ຄຎາຓສ຺ສ ວາ ອຸປ຺ປາເທນ. ນິໂຣຘຸປຏ຺ຐາເນນາຕິ ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ຂຍນິໂຣຘສ຺ສ ອນຸສ຺ສວວເສນ ນິໂຣຘສງ຺ຂາຕສ຺ສ ນິພ຺ພານສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐາເນນ, ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ຈ ນິພ຺ພານສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐາເນນ. ເອເຕຫິ ວິສຍວິສຍິນິຍໂມວ ກໂຕ ໂຫຕິ, ຕທງ຺ຄສມຸຈ຺ເຉທນິໂຣໂຘ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ.

໑໘໒. ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສີປທນິທ຺ເທເສ ຣູປໍ ປຣິຈ຺ຈຊຕີຕິ ອາທີນວທສ຺ສເນນ ນິຣເປກ຺ຂຕາຍ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘໍ ປຣິຈ຺ຈຊຕິ. ປຣິຈ຺ຈາຄປຏິນິສ຺ສຄ຺ໂຄຕິ ປຣິຈ຺ຈາຄຏ຺ເຐນ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ໂຄຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອເຕນ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄປທສ຺ສ ປຣິຈ຺ຈາຄຏ຺ໂຐ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ກິເລສານໍ ປຊຫນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ຈ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນີ ວິປສ຺ສນາ ກິເລເສ ຕທງ຺ຄວເສນ ປຣິຈ຺ຈຊຕິ, ມຄ຺ໂຄ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ. ຣູປນິໂຣເຘ ນິພ຺ພາເນ ຈິຕ຺ຕໍ ປກ຺ຂນ຺ທຕີຕິ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນີ ຕໍນິນ຺ນຕາຍ ປກ຺ຂນ຺ທຕິ, ມຄ຺ໂຄ ອາຣມ຺ມຓກຣເຓນ. ປກ຺ຂນ຺ທນປຏິນິສ຺ສຄ຺ໂຄຕິ ປກ຺ຂນ຺ທນຏ຺ເຐນ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ໂຄຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອເຕນ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄປທສ຺ສ ປກ຺ຂນ຺ທນຏ຺ໂຐ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ນິພ຺ພາເນ ວິສ຺ສຊ຺ຊນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈຕ຺ຕາຣິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິກວຕ຺ຖູນິ ຈຕຸຕ຺ຖຈຕຸກ຺ກວເສນ ເວທິຕພ຺ພານິ. ອິມສ຺ມິໍ ຈຕຸກ຺ເກ ຊຣາມຣເຓ ວຕ຺ຕພ຺ພໍເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສຕິປຏ຺ຐາເນສຸ ຈ ‘‘ກາເຍ ກາຍານຸປສ຺ສນາ, ຈິຕ຺ເຕ ຈິຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາ’’ຕິ ກາຍຈິຕ຺ຕານໍ ເອກຕ຺ຕໂວຫາຣວເສນ ເອກວຈນນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ. ‘‘ເວທນາສຸ ເວທນານຸປສ຺ສນາ, ຘມ຺ເມສຸ ຘມ຺ມານຸປສ຺ສນາ’’ຕິ ເວທນາຘມ຺ມານໍ ນານຕ຺ຕໂວຫາຣວເສນ ພຫຸວຈນນິທ຺ເທໂສ ກໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ.

ຈຕຸຕ຺ຖຈຕຸກ຺ກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິຏ຺ຐິຕາ ຈ ສໂຕກາຣິຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ.

໖. ຎາຓຣາສິຉກ຺ກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໘໓. ອິທານິ ຉຫິ ຣາສີຫິ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐຎາເຓສຸ ຈຕຸວີສຕິສມາຘິຎາຓນິທ຺ເທເສ ຕາວ ກາຍານຸປສ຺ສນາທີນໍ ຕິຓ຺ຓໍ ຈຕຸກ຺ການໍ ວເສນ ທ຺ວາທສນ຺ນໍ ວຕ຺ຖູນໍ ເອເກກສ຺ມິໍ ອສ຺ສາສວເສນ ເອໂກ, ປສ຺ສາສວເສນ ເອໂກຕິ ທ຺ເວ ທ຺ເວ ສມາຘີຕິ ທ຺ວາທສສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ຈຕຸວີສຕິ ສມາຘໂຍ ໂຫນ຺ຕິ. ຌານກ຺ຂເຓ ເຕຫິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານິ ຈຕຸວີສຕິສມາຘິວເສນ ຎາຓານິ.

ທ຺ວາສຕ຺ຕຕິວິປສ຺ສນາຎາຓນິທ຺ເທເສ ທີຆໍ ອສ຺ສາສາຕິ ‘‘ທີຆ’’ນ຺ຕິວຸຕ຺ຕອສ຺ສາສໂຕ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ທີຆໍ ອສ຺ສາສເຫຕຸ ຌານໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ສມາຫິເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓ ອນິຈ຺ຈໂຕ ອນຸປສ຺ສນຏ຺ເຐນ ວິປສ຺ສນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອສ ນໂຍ ອຸຕ຺ຕຣຕ຺ຣາປິ. ເຕສໍເຍວ ທ຺ວາທສນ຺ນໍ ວຕ຺ຖູນໍ ເອເກກສ຺ມິໍ ອສ຺ສາສວເສນ ຕິສ຺ໂສ, ປສ຺ສາສວເສນ ຕິສ຺ໂສຕິ ຉ ຉ ອນຸປສ຺ສນາຕິ ທ຺ວາທສສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ທ຺ວາສຕ຺ຕຕິ ອນຸປສ຺ສນາ ໂຫນ຺ຕິ. ຕາ ເອວ ທ຺ວາສຕ຺ຕຕິ ອນຸປສ຺ສນາ ທ຺ວາສຕ຺ຕຕິວິປສ຺ສນາວເສນ ຎາຓານິ.

ນິພ຺ພິທາຎາຓນິທ຺ເທເສ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສີ ອສ຺ສສນ຺ຕິ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສີ ຫຸຕ຺ວາ ອສ຺ສສນ຺ໂຕ, ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສີ ຫຸຕ຺ວາ ວຕ຺ເຕນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອສ຺ສສ’’ນ຺ຕິ ຈ ອິທໍ ວຈນໍ ເຫຕຸອຕ຺ເຖ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍຖາຠູຕໍ ຊານາຕິ ປສ຺ສຕີຕິ ນິພ຺ພິທາຎາຓນ຺ຕິ ກລາປສມ຺ມສນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ຠງ຺ຄານຸປສ຺ສນາ ປວຕ຺ຕວິປສ຺ສນາຎາເຓນ ສງ຺ຂາຣານໍ ຍຖາສຠາວໍ ຊານາຕິ, ຈກ຺ຂຸນາ ທິຏ຺ຐມິວ ຈ ເຕເນວ ຎາຓຈກ຺ຂຸນາ ປສ຺ສຕິ. ຕສ຺ມາ ນິພ຺ພິທາຎາຓໍ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ສງ຺ຂາເຣສຸ ນິພ຺ພິນ຺ທຎາຓໍ ນາມາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຸປຣິ ຠຍຕູປຏ຺ຐານາທີນໍ ມຸຎ຺ຈິຕຸກມ຺ຍຕາທີນຎ຺ຈ ຎາຓານໍ ວິສຸໍ ອາຄຕຕ຺ຕາ ອິຘ ຍຖາວຸຕ຺ຕາເນວ ວິປສ຺ສນາຎາຓານິ ນິພ຺ພິທາຎາຓານີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ.

ນິພ຺ພິທານຸໂລມຎາຓນິທ຺ເທເສ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສີ ອສ຺ສສນ຺ຕິ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສິໂນ ອສ຺ສສນ຺ຕສ຺ສ. ສາມິອຕ຺ເຖ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ. ຠຍຕຸປຏ຺ຐາເນ ປຎ຺ຎາຕິວຈເນເນວ ຠຍຕຸປຏ຺ຐານອາທີນວານຸປສ຺ສນານິພ຺ພິທານຸປສ຺ສນາຎາຓານິ ວຸຕ຺ຕານິ ໂຫນ຺ຕິ ຕິຓ຺ຓໍ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ. ອິມານິ ຕີຓິ ຎາຓານິ ອນນ຺ຕຣາ ວຸຕ຺ຕານໍ ນິພ຺ພິທາຎາຓານໍ ອນຸກູລຠາເວນ ອນຸໂລມໂຕ ນິພ຺ພິທານຸໂລມຎາຓານີຕິ ວຸຕ຺ຕານິ.

ນິພ຺ພິທາປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິຎາຓນິທ຺ເທເສ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສີ ອສ຺ສສນ຺ຕິ ອນນ຺ຕຣສທິສເມວ. ປຏິສງ຺ຂາ ສນ຺ຕິຏ຺ຐນາ ປຎ຺ຎາຕິວຈເນເນວ ມຸຎ຺ຈິຕຸກມ຺ຍຕາປຏິສງ຺ຂານຸປສ຺ສນາສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາຎາຓານິ ວຸຕ຺ຕານິ ໂຫນ຺ຕິ ຕິຓ຺ຓໍ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ. ‘‘ປຏິສງ຺ຂາ ສນ຺ຕິຏ຺ຐນາ’’ຕິວຈເນເນວ ອນຸໂລມຎາຓມຄ຺ຄຎາຓານິປິ ຄຫິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ. ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາຎາຓອນຸໂລມຎາຓານິປິ ຫິ ນິພ຺ພິທາຍ ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນິພ຺ພິທາຊນນພ຺ຍາປາຣປ຺ປຫາເນນ ນິພ຺ພິທາປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິຎາຓານິ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ. ມຄ຺ຄຎາຓໍ ປນ ນິພ຺ພິທາປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘນ຺ເຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ນິພ຺ພິທາປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິຎາຓໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອຕິວິຍ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ. ນິພ຺ພິທານຸໂລມຎາເຓສຸ ວິຍ ອາທິຠູຕໍ ມຸຎ຺ຈິຕຸກມ຺ຍຕາຎາຓໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ປຏິສງ຺ຂາ ສນ຺ຕິຏ຺ຐນາ’’ຕິ ອນ຺ເຕ ຎາຓທ຺ວຍຄ຺ຄຫຓໍ ມຄ຺ຄຎາຓສງ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ. ມຸຎ຺ຈິຕຸກມ຺ຍຕາຕິ ຫິ ວຸຕ຺ເຕ ອນຸໂລມຎາຓໍ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ, ນ ມຄ຺ຄຎາຓໍ. ມຄ຺ຄຎາຓຎ຺ຫິ ມຸຎ຺ຈິຕຸກມ຺ຍຕາ ນາມ ນ ໂຫຕິ, ກິຈ຺ຈສິທ຺ຘິຍໍ ສນ຺ຕິຏ຺ຐນໂຕ ປນ ສນ຺ຕິຏ຺ຐນາ ນາມ ໂຫຕິ. ອຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ຈ ‘‘ຜຸສນາຕິ ອປ຺ປນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທຎ຺ຈ ມຄ຺ຄຎາຓໍ ນິພ຺ພາເນ ອປ຺ປນາຕິ ກຕ຺ວາ ສນ຺ຕິຏ຺ຐນາ ນາມ ໂຫຕີຕິ ‘‘ສນ຺ຕິຏ຺ຐນາ’’ຕິວຈເນນ ມຄ຺ຄຎາຓມ຺ປິ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ. ນິພ຺ພິທານຸໂລມຎາຓານິປິ ອຕ຺ຖໂຕ ນິພ຺ພິທາຎາຓາເນວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຕານິປິ ນິພ຺ພິທາຎາເຓຫິ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ນິພ຺ພິທາປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິຎາຓານີຕິ ນິພ຺ພິທາຄຫຓເມວ ກຕໍ, ນ ນິພ຺ພິທານຸໂລມຄ຺ຄຫຓໍ. ຕີສຸປິ ເຈເຕສຸ ຎາຓຏ຺ຐກນິທ຺ເທເສສຸ ຈຕຸຕ຺ຖສ຺ສ ຘມ຺ມານຸປສ຺ສນາຈຕຸກ຺ກສ຺ສ ວເສນ ວຸຕ຺ຕານໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ວຕ຺ຖູນໍ ເອເກກສ຺ມິໍ ອສ຺ສາສວເສນ ເອກໍ, ປສ຺ສາສວເສນ ເອກນ຺ຕິ ທ຺ເວ ທ຺ເວ ຎາຓານີຕິ ຈຕູສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ອຏ຺ຐ ຎາຓານິ ໂຫນ຺ຕິ.

ວິມຸຕ຺ຕິສຸຂຎາຓນິທ຺ເທເສ ປຫີນຕ຺ຕາຕິ ປຫານໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປຫານສ຺ສ ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາຕິ ອາຫ. ວິມຸຕ຺ຕິສຸເຂ ຎາຓນ຺ຕິ ຜລວິມຸຕ຺ຕິສຸຂສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຎາຓຎ຺ຈ ຜລວິມຸຕ຺ຕິສຸຂາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓຎ຺ຈ. ອນຸສຍວຕ຺ຖຸສ຺ສ ກິເລສສ຺ສ ປຫາເນນ ປຣິຍຸຏ຺ຐານທຸຈ຺ຈຣິຕວຕ຺ຖຸປ຺ປຫານໍ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປຸນ ອນຸສຍານໍ ປຫານໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອກວີສຕິຜລຎາຓໍ ສນ຺ຘາຍ ປຫີນກິເລສຄຓນາຍປິ ຎາຓຄຓນາ ກຕາ ໂຫຕິ, ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍ ປຫີນກິເລສປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຄຓນາຍ ຜລປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓຄຓນາ ກຕາ ໂຫຕີຕິ.

ຎາຓຣາສິຉກ຺ກນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສທ຺ຘມ຺ມປ຺ປກາສິນິຍາ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ຄຏ຺ຐກຖາຍ

ອານາປານສ຺ສຕິກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ອິນ຺ທ຺ຣິຍກຖາ

໑. ປຐມສຸຕ຺ຕນ຺ຕນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໘໔. ອິທານິ ອານາປານສ຺ສຕິກຖານນ຺ຕຣໍ ກຖິຕາຍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍກຖາຍ ອປຸພ຺ພຕ຺ຖານຸວຓ຺ຓນາ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕາ. ອຍຎ຺ຫິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍກຖາ ອານາປານສ຺ສຕິຠາວນາຍ ອຸປກາຣການໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ອຠາເວ ອານາປານສ຺ສຕິຠາວນາຍ ອຠາວໂຕ ຕທຸປກາຣການໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ວິໂສຘນາທິວິຘິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອານາປານສ຺ສຕິກຖານນ຺ຕຣໍ ກຖິຕາຕິ ຕຎ຺ຈ ກເຖຕພ຺ພໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍກຖໍ ອຕ຺ຕນາ ຠຄວໂຕ ສມ຺ມຸຂາ ສຸຕໍ ວິຎ຺ຎາຕາຘິປ຺ປາຍສຸຕ຺ຕນ຺ຕິກເທສນໍ ປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ກຕ຺ວາ ຕທຕ຺ຖປ຺ປກາສນວເສນ ກເຖຕຸກາໂມ ປຐມໍ ຕາວ ເອວໍ ເມ ສຸຕນ຺ຕິອາທິມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ເອວນ຺ຕິ ນິປາຕປທໍ. ເມຕິອາທີນິ ນາມປທານິ. ວິຫຣຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ວິ-ອິຕິ ອຸປສຄ຺ຄປທໍ, ຫຣຕີຕິ ອາຂ຺ຍາຕປທນ຺ຕິ ອິມິນາ ຕາວ ນເຍນ ປທວິຠາໂຄ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ອຸປມູປເທສຄຣຫປສໍສນາກາຣວຈນຄ຺ຄຫເຓສຸ ເອວໍ-ສທ຺ໂທ ທິສ຺ສຕິ ນິທສ຺ສນຕ຺ເຖ ຈ ອວຘາຣຓຕ຺ເຖ ຈ. ອິຘ ປນ ເອວໍສທ຺ໂທ ອາກາຣຕ຺ເຖ ນິທສ຺ສນຕ຺ເຖ ຈ ວິຎ຺ຎຸຊເນນ ປວຸຕ຺ໂຕ, ຕເຖວ ອວຘາຣຓຕ຺ເຖ ຈ.

ຕຕ຺ຖ ອາກາຣຕ຺ເຖນ ເອວໍສທ຺ເທນ ເອຕມຕ຺ຖໍ ທີເປຕິ – ນານານຍນິປຸຓມເນກຊ຺ຌາສຍສມຸຏ຺ຐານໍ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປນ຺ນໍ ວິວິຘປາຏິຫາຣິຍໍ ຘມ຺ມຕ຺ຖເທສນາປຏິເວຘຄມ຺ຠີຣໍ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ສກສກຠາສານຸຣູປໂຕ ໂສຕປຖມາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ວຈນໍ ສພ຺ພປ຺ປກາເຣນ ໂກ ສມຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ, ສພ຺ພຖາເມນ ປນ ໂສຕຸກາມຕໍ ຊເນຕ຺ວາປິ ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ, ມຍາປິ ເອເກນາກາເຣນ ສຸຕນ຺ຕິ.

ນິທສ຺ສນຕ຺ເຖນ ‘‘ນາຫໍ ສຍມ຺ຠູ, ນ ມຍາ ອິທໍ ສຈ຺ຉິກຕ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ຕານໍ ປຣິໂມເຈນ຺ໂຕ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ, ມຍາປິ ເອວໍ ສຸຕ’’ນ຺ຕິ ອິທານິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສກລໍ ສຸຕ຺ຕໍ ນິທສ຺ເສຕິ.

ອວຘາຣຓຕ຺ເຖນ ເຖໂຣ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ‘‘ເອຕທຄ຺ຄໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມມ ສາວການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ມຫາປຎ຺ຎານໍ ຍທິທໍ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໑໘໘-໑໘໙), ‘‘ນາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຎ຺ຎໍ ເອກປຸຄ຺ຄລມ຺ປິ ສມນຸປສ຺ສາມິ, ໂຍ ເອວໍ ຕຖາຄເຕນ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ປວຕ຺ຕິຕໍ ສມ຺ມເທວ ອນຸປ຺ປວຕ຺ເຕຕິ ຍຖຍິທໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ. ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄເຕນ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ປວຕ຺ຕິຕໍ ສມ຺ມເທວ ອນຸປ຺ປວຕ຺ເຕຕີ’’ຕິເອວມາທິນາ (ອ. ນິ. ໑.໑໘໗) ນເຍນ ຠຄວຕາ ປສຕ຺ຖຠາວານຸຣູປໍ ອຕ຺ຕໂນ ຘາຣຓພລໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ສຕ຺ຕານໍ ໂສຕຸກາມຕໍ ຊເນຕິ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ອຕ຺ຖໂຕ ວາ ພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ວາ ອນູນມນຘິກໍ, ເອວເມວ, ນ ອຎ຺ຎຖາ ທຏ຺ຐພ຺ພ’’ນ຺ຕິ.

ເມສທ຺ໂທ ກຣຓສມ຺ປທານສາມິອຕ຺ເຖສຸ ທິສ຺ສຕິ. ອິຘ ປນ ‘‘ມຍາ ສຸຕໍ, ມມ ສຸຕ’’ນ຺ຕິ ຈ ອຕ຺ຖທ຺ວເຍ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

ສຸຕນ຺ຕິ ອຍໍສທ຺ໂທ ສອຸປສຄ຺ໂຄ ອນຸປສຄ຺ໂຄ ຈ ວິສ຺ສຸຕຄມນກິລິນ຺ນອຸປຈິຕອນຸໂຍຄໂສຕວິຎ຺ເຎຍ຺ເຍສຸ ທິສ຺ສຕິ ວິຎ຺ຎາເຕປິ ຈ ໂສຕທ຺ວາຣານຸສາເຣນ. ອິຘ ປນສ຺ສ ໂສຕທ຺ວາຣານຸສາເຣນ ອຸປຘາຣິຕນ຺ຕິ ວາ ອຸປຘາຣຓນ຺ຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ເມ-ສທ຺ທສ຺ສ ຫິ ມຍາຕິອຕ຺ເຖ ສຕິ ‘‘ເອວໍ ມຍາ ສຸຕໍ ໂສຕທ຺ວາຣານຸສາເຣນ ອຸປຘາຣິຕ’’ນ຺ຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ມມາຕິອຕ຺ເຖ ສຕິ ‘‘ເອວໍ ມມ ສຸຕໍ ໂສຕທ຺ວາຣານຸສາເຣນ ອຸປຘາຣຓ’’ນ຺ຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

ອປິຈ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ຕນາ ອຸປ຺ປາທິຕຠາວໍ ອປ຺ປຏິຊານນ຺ໂຕ ປຸຣິມສວນໍ ວິວຣນ຺ໂຕ ‘‘ສມ຺ມຸຂາ ປຏິຄ຺ຄຫິຕມິທໍ ມຍາ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຈຕຸເວສາຣຊ຺ຊວິສາຣທສ຺ສ ທສພລຘຣສ຺ສ ອາສຠຏ຺ຐານຏ຺ຐາຍິໂນ ສີຫນາທນາທິໂນ ສພ຺ພສຕ຺ຕຸຕ຺ຕມສ຺ສ ຘມ຺ມິສ຺ສຣສ຺ສ ຘມ຺ມຣາຊສ຺ສ ຘມ຺ມາຘິປຕິໂນ ຘມ຺ມທີປສ຺ສ ຘມ຺ມສຣຓສ຺ສ ສທ຺ຘມ຺ມວຣຈກ຺ກວຕ຺ຕິໂນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ວຈນໍ, ນ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ເຖ ວາ ຘມ຺ເມ ວາ ປເທ ວາ ພ຺ຍຎ຺ຊເນ ວາ ກງ຺ຂາ ວາ ວິມຕິ ວາ ກາຕພ຺ພາ’’ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ຘມ຺ເມ ອສ຺ສທ຺ຘິຍໍ ວິນາເສຕິ, ສທ຺ຘາສມ຺ປທໍ ອຸປ຺ປາເທຕີຕິ. ເຕເນຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ –

‘‘ວິນາສຍຕິ ອສ຺ສທ຺ຘໍ, ສທ຺ຘໍ ວຑ຺ເຒຕິ ສາສເນ;

ເອວໍ ເມ ສຸຕມິຈ຺ເຈວໍ, ວທໍ ໂຄຕມສາວໂກ’’ຕິ.

ເອກນ຺ຕິ ຄຓນປຣິຈ຺ເຉທນິທ຺ເທໂສ. ສມຍນ຺ຕິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນນິທ຺ເທໂສ. ເອກໍ ສມຍນ຺ຕິ ອນິຍມິຕປຣິທີປນໍ. ຕຕ຺ຖ ສມຍສທ຺ໂທ –

ສມວາເຍ ຂເຓ ກາເລ, ສມູເຫ ເຫຕຸທິຏ຺ຐິສຸ;

ປຏິລາເຠ ປຫາເນ ຈ, ປຏິເວເຘ ຈ ທິສ຺ສຕິ.

ອິຘ ປນສ຺ສ ກາໂລ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ສໍວຈ຺ຉຣອຸຕຸມາສທ຺ຘມາສຣຕ຺ຕິນ຺ທິວປຸພ຺ພຓ຺ຫມຊ຺ຌນ຺ຫິກສາຍນ຺ຫປຐມ- ມຊ຺ຌິມປຈ຺ຉິມຍາມມຸຫຸຕ຺ຕາທີສຸ ກາລປ຺ປເຠທຠູເຕສຸ ສມເຍສຸ ເອກໍ ສມຍນ຺ຕິ ທີເປຕິ.

ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ເອເຕສຸ ສໍວຈ຺ຉຣາທີສຸ ສມເຍສຸ ຍໍ ຍໍ ສຸຕ຺ຕໍ ຍມ຺ຫິ ຍມ຺ຫິ ສໍວຈ຺ຉເຣ ອຸຕຸມ຺ຫິ ມາເສ ປກ຺ເຂ ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ທິວສຠາເຄ ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ເຖຣສ຺ສ ສຸວິທິຕໍ ສຸວວຕ຺ຖາປິຕໍ ປຎ຺ຎາຍ. ຍສ຺ມາ ປນ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ ອສຸກສໍວຈ຺ຉເຣ ອສຸກອຸຕຸມ຺ຫິ ອສຸກມາເສ ອສຸກປກ຺ເຂ ອສຸກຣຕ຺ຕິຠາເຄ ອສຸກທິວສຠາເຄ ວາ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ນ ສກ຺ກາ ສຸເຂນ ຘາເຣຕຸໍ ວາ ອຸທ຺ທິສິຕຸໍ ວາ ອຸທ຺ທິສາເປຕຸໍ ວາ, ພຫຸ ຈ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ເອເກເນວ ປເທນ ຕມຕ຺ຖໍ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ‘‘ເອກໍ ສມຍ’’ນ຺ຕິ ອາຫ.

ເຍ ວາ ອິເມ ຄພ຺ໂຠກ຺ກນ຺ຕິສມໂຍ ຊາຕິສມໂຍ ສໍເວຄສມໂຍ ອຠິນິກ຺ຂມນສມໂຍ ທຸກ຺ກຣກາຣິກສມໂຍ ມາຣວິຊຍສມໂຍ ອຠິສມ຺ໂພຘິສມໂຍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣສມໂຍ ເທສນາສມໂຍ ປຣິນິພ຺ພານສມໂຍຕິເອວມາທໂຍ ຠຄວໂຕ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ອຕິວິຍ ປກາສາ ອເນກກາລປ຺ປເຠທາ ເອວ ສມຍາ, ເຕສຸ ສມເຍສຸ ເທສນາສມຍສງ຺ຂາຕໍ ເອກໍ ສມຍນ຺ຕິ ທີເປຕິ. ໂຍ ຈາຍໍ ຎາຓກຣຸຓາກິຈ຺ຈສມເຍສຸ ກຣຸຓາກິຈ຺ຈສມໂຍ, ອຕ຺ຕຫິຕປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິສມເຍສຸ ປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິສມໂຍ, ສນ຺ນິປຕິຕານໍ ກຣຓີຍທ຺ວຍສມເຍສຸ ຘມ຺ມິກຖາສມໂຍ, ເທສນາປຏິປຕ຺ຕິສມເຍສຸ ເທສນາສມໂຍ, ເຕສຸປິ ສມເຍສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ສມຍໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ເອກໍ ສມຍ’’ນ຺ຕິ ອາຫ.

ຍສ຺ມາ ປນ ‘‘ເອກໍ ສມຍ’’ນ຺ຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍຄຕ຺ໂຖ ສມ຺ຠວຕິ. ຍຎ຺ຫິ ສມຍໍ ຠຄວາ ອິມໍ ອຎ຺ຎໍ ວາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ເທເສສິ, ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ຕໍ ສມຍໍ ກຣຸຓາວິຫາເຣນ ວິຫາສິ, ຕສ຺ມາ ຕທຕ຺ຖໂຊຕນຕ຺ຖໍ ອິຘ ອຸປໂຍຄວຈນນິທ຺ເທໂສ ກໂຕຕິ.

ເຕເນຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ –

‘‘ຕໍ ຕໍ ອຕ຺ຖມເປກ຺ຂິຕ຺ວາ, ຠຸມ຺ເມນ ກຣເຓນ ຈ;

ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສມໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ, ອຸປໂຍເຄນ ໂສ ອິຘາ’’ຕິ.

ໂປຣາຓາ ປນ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ – ‘‘ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ’’ຕິ ວາ ‘‘ເຕນ ສມເຍນາ’’ຕິ ວາ ‘‘ຕໍ ສມຍ’’ນ຺ຕິ ວາ ອຠິລາປມຕ຺ຕເຠໂທ ເອສ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ຠຸມ຺ມເມວຕ຺ໂຖຕິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ເອກໍ ສມຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ‘‘ເອກສ຺ມິໍ ສມເຍ’’ຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຠຄວາຕິ ຄຣຸ. ຄຣຸຎ຺ຫິ ໂລເກ ‘‘ຠຄວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຍຎ຺ຈ ສພ຺ພຄຸຓວິສິຏ຺ຐຕາຍ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ຄຣຸ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຠຄວາ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂປຣາເຓຫິປິ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ຠຄວາຕິ ວຈນໍ ເສຏ຺ຐໍ, ຠຄວາຕິ ວຈນມຸຕ຺ຕມໍ;

ຄຣຸ ຄາຣວຍຸຕ຺ໂຕ ໂສ, ຠຄວາ ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ.

ອປິຈ –

‘‘ຠາຄ຺ຍວາ ຠຄ຺ຄວາ ຍຸຕ຺ໂຕ, ຠເຄຫິ ຈ ວິຠຕ຺ຕວາ;

ຠຕ຺ຕວາ ວນ຺ຕຄມໂນ, ຠເວສຸ ຠຄວາ ຕໂຕ’’ຕິ. –

ອິມິສ຺ສາປິ ຄາຖາຍ ວເສນ ອສ຺ສ ປທສ຺ສ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂສ ຈ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິນິທ຺ເທເສ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໒໓ ອາທໂຍ) ວຸຕ຺ໂຕເຍວ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ເຈຕ຺ຖ ເອວນ຺ຕິ ວຈເນນ ເທສນາສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ນິທ຺ທິສຕິ, ເມ ສຸຕນ຺ຕິ ສາວກສມ຺ປຕ຺ຕິໍ, ເອກໍ ສມຍນ຺ຕິ ກາລສມ຺ປຕ຺ຕິໍ, ຠຄວາຕິ ເທສກສມ຺ປຕ຺ຕິໍ.

ສາວຕ຺ຖິຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ ສວຕ຺ຖສ຺ສ ອິສິໂນ ນິວາສຏ຺ຐານຠູຕາ ນຄຣີ ສາວຕ຺ຖີ, ຍຖາ ກາກນ຺ທີ ມາກນ຺ທີຕິ ເອວໍ ຕາວ ອກ຺ຂຣຈິນ຺ຕກາ. ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ ປນ ຠຓນ຺ຕິ – ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ມນຸສ຺ສານໍ ອຸປໂຠຄປຣິໂຠຄໍ ສພ຺ພເມຕ຺ຖ ອຕ຺ຖີຕິ ສາວຕ຺ຖີ, ສຕ຺ຖສມາໂຍເຄ ຈ ກິໍ ຠຓ຺ຑມຕ຺ຖີຕິ ປຸຈ຺ຉິເຕ ສພ຺ພມຕ຺ຖີຕິປິ ວຈນມຸປາທາຍ ສາວຕ຺ຖີ.

‘‘ສພ຺ພທາ ສພ຺ພູປກຣຓໍ, ສາວຕ຺ຖິຍໍ ສໂມຫິຕໍ;

ຕສ຺ມາ ສພ຺ພມຸປາທາຍ, ສາວຕ຺ຖີຕິ ປວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. –

ຕສ຺ສໍ ສາວຕ຺ຖິຍໍ. ສມີປຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມວຈນໍ. ວິຫຣຕີຕິ ອວິເສເສນ ອິຣິຍາປຖທິພ຺ພພ຺ຣຫ຺ມອຣິຍວິຫາເຣສຸ ອຎ຺ຎຕຣວິຫາຣສມງ຺ຄິປຣິທີປນເມຕໍ, ອິຘ ປນ ຐານຄມນາສນສຍນປ຺ປເຠເທສຸ ອິຣິຍາປເຖສຸ ອຎ຺ຎຕຣອິຣິຍາປຖສມາໂຍຄປຣິທີປນໍ. ເຕນ ຐິໂຕປິ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕປິ ນິສິນ຺ໂນປິ ສຍາໂນປິ ຠຄວາ ‘‘ວິຫຣຕິ’’ຈ຺ເຈວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂສ ຫິ ຠຄວາ ເອກໍ ອິຣິຍາປຖພາຘນໍ ອຎ຺ເຎນ ອິຣິຍາປເຖນ ວິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອປຣິປຕນ຺ຕມຕ຺ຕຠາວໍ ຫຣຕິ ປວຕ຺ເຕຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ວິຫຣຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ເຊຕວເນຕິ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກຊນໍ ຊິນາຕີຕິ ເຊໂຕ, ຣຎ຺ໂຎ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກຊເນ ຊິເຕ ຊາໂຕຕິ ເຊໂຕ, ມງ຺ຄລກມ຺ຍຕາຍ ວາ ຕສ຺ສ ເອວໍນາມເມວ ກຕນ຺ຕິ ເຊໂຕ, ວນຍຕີຕິ ວນໍ, ອຕ຺ຕສມ຺ປທາຍ ສຕ຺ຕານໍ ຠຕ຺ຕິໍ ກາເຣຕິ, ອຕ຺ຕນິ ສິເນຫໍ ອຸປ຺ປາເທຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວນຸເຕ ອິຕິ ວາ ວນໍ, ນານາວິຘກຸສຸມຄນ຺ຘສມ຺ໂມທມຕ຺ຕໂກກິລາທິວິຫງ຺ຄາຠິຣຸເຕຫິ ມນ຺ທມາຣຸຕຈລິຕຣຸກ຺ຂສາຂາວິຏປປລ຺ລວປລາເສຫິ ‘‘ເອຖ ມໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊຖາ’’ຕິ ປາຓິໂນ ຍາຈຕິ ວິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຊຕສ຺ສ ວນໍ ເຊຕວນໍ. ຕຎ຺ຫິ ເຊເຕນ ຣາຊກຸມາເຣນ ໂຣປິຕໍ ສໍວທ຺ຘິຕໍ ປຣິປາລິຕໍ, ໂສ ຈ ຕສ຺ສ ສາມີ ອໂຫສິ, ຕສ຺ມາ ເຊຕວນນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕສ຺ມິໍ ເຊຕວເນ. ວນຎ຺ຈ ນາມ ໂຣປິມໍ ສຍໍຊາຕນ຺ຕິ ທຸວິຘໍ. ອິທຎ຺ຈ ເວຬຸວນາທີນິ ຈ ໂຣປິມານິ, ອນ຺ຘວນມຫາວນາທີນິ ສຍໍຊາຕານິ.

ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມຕິ ສຸທຕ຺ໂຕ ນາມ ໂສ ຄຫປຕິ ມາຕາປິຕູຫິ ກຕນາມວເສນ. ສພ຺ພກາມສມິທ຺ຘຕາຍ ປນ ວິຄຕມຈ຺ເຉຣຕາຍ ກຣຸຓາທິຄຸຓສມງ຺ຄິຕາຍ ຈ ນິຈ຺ຈກາລໍ ອນາຖານໍ ປິຓ຺ຑມທາສິ, ເຕນ ອນາຖປິຓ຺ຑິໂກຕິ ສງ຺ຂໍ ຄໂຕ. ອາຣມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປາຓິໂນ, ວິເສເສນ ວາ ປພ຺ພຊິຕາຕິ ອາຣາໂມ, ຕສ຺ສ ປຸປ຺ຜຜລາທິໂສຠາຍ ນາຕິທູຣນຈ຺ຈາສນ຺ນຕາທິປຎ຺ຈວິຘເສນາສນງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ຕໂຕ ຕໂຕ ອາຄມ຺ມ ຣມນ຺ຕິ ອຠິຣມນ຺ຕິ, ອນຸກ຺ກຓ຺ຐິຕາ ຫຸຕ຺ວາ ນິວສນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາຍ ວາ ສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຄເຕປິ ອຕ຺ຕໂນ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ອາເນຕ຺ວາ ຣມາເປຕີຕິ ອາຣາໂມ. ໂສ ຫິ ອນາຖປິຓ຺ຑິເກນ ຄຫປຕິນາ ເຊຕສ຺ສ ຣາຊກຸມາຣສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ອຏ຺ຐາຣສຫິ ຫິຣຎ຺ຎໂກຏີຫິ ໂກຏິສນ຺ຖເຣນ ກີຓິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາຣສຫິ ຫິຣຎ຺ຎໂກຏີຫິ ເສນາສນານິ ກາຣາເປຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາຣສຫິ ຫິຣຎ຺ຎໂກຏີຫິ ວິຫາຣມຫໍ ນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ເອວໍ ຈຕຸປຎ຺ຎາສຫິຣຎ຺ຎໂກຏິປຣິຈ຺ຈາເຄນ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ນິຍ຺ຍາທິໂຕ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາໂມ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕສ຺ມິໍ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ເຊຕວເນ’’ຕິວຈນໍ ປຸຣິມສາມິປຣິກິຕ຺ຕນໍ, ‘‘ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ’’ຕິ ປຈ຺ຉິມສາມິປຣິກິຕ຺ຕນໍ. ກິເມເຕສໍ ປຣິກິຕ຺ຕເນ ປໂຍຊນນ຺ຕິ? ປຸຎ຺ຎກາມານໍ ທິຏ຺ຐານຸຄຕິອາປຊ຺ຊນໍ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐກປາສາທມາປເນ ຠູມິວິກ຺ກຍລທ຺ຘາ ອຏ຺ຐາຣສ ຫິຣຎ຺ຎໂກຏິໂຍ ອເນກໂກຏິອຄ຺ຆນກາ ຣຸກ຺ຂາ ຈ ເຊຕສ຺ສ ປຣິຈ຺ຈາໂຄ, ຈຕຸປຎ຺ຎາສ ຫິຣຎ຺ຎໂກຏິໂຍ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ. ອິຕິ ເຕສໍ ປຣິກິຕ຺ຕເນນ ເອວໍ ປຸຎ຺ຎກາມາ ປຸຎ຺ຎານິ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ອຎ຺ເຎປິ ປຸຎ຺ຎກາເມ ເຕສໍ ທິຏ຺ຐານຸຄຕິອາປຊ຺ຊເນ ນິໂຍເຊຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສິຍາ – ຍທິ ຕາວ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ, ‘‘ເຊຕວເນ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ’’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ອຖ ຕຕ຺ຖ ວິຫຣຕິ, ‘‘ສາວຕ຺ຖິຍ’’ນ຺ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ສກ຺ກາ ອຸຠຍຕ຺ຖ ເອກໍ ສມຍໍ ວິຫຣິຕຸນ຺ຕິ. ນ ໂຂ ປເນຕໍ ເອວໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ນນຸ ອໂວຈຸມ຺ຫ ‘‘ສມີປຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມວຈນ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ຍຖາ ຄງ຺ຄາຍມຸນາທີນໍ ສມີເປ ໂຄຍູຖານິ ຈຣນ຺ຕານິ ‘‘ຄງ຺ຄາຍ ຈຣນ຺ຕິ, ຍມຸນາຍ ຈຣນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເອວມິຘາປິ ຍທິທໍ ສາວຕ຺ຖິຍາ ສມີເປ ເຊຕວນໍ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາໂມ, ຕຕ຺ຖ ວິຫຣນ຺ໂຕ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ ເຊຕວເນ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ’’ຕິ. ໂຄຈຣຄາມນິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຫິສ຺ສ ສາວຕ຺ຖິວຈນໍ, ປພ຺ພຊິຕານຸຣູປນິວາສຏ຺ຐານນິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ເສສວຈນໍ.

ຕຕ຺ຖ ສາວຕ຺ຖິກິຕ຺ຕເນນ ອາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ຠຄວໂຕ ຄຫຏ຺ຐານຸຄ຺ຄຫກຣຓໍ ທສ຺ເສຕິ, ເຊຕວນາທິກິຕ຺ຕເນນ ປພ຺ພຊິຕານຸຄ຺ຄຫກຣຓໍ. ຕຖາ ປຸຣິເມນ ປຈ຺ຈຍຄ຺ຄຫຓໂຕ ອຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍຄວິວຊ຺ຊນໍ, ປຈ຺ຉິເມນ ວຕ຺ຖຸກາມປ຺ປຫານໂຕ ກາມສຸຂລ຺ລິການຸໂຍຄວິວຊ຺ຊນູປາຍໍ. ອຖ ວາ ປຸຣິເມນ ຈ ຘມ຺ມເທສນາຠິໂຍຄໍ, ປຈ຺ຉິເມນ ວິເວກາຘິມຸຕ຺ຕິໍ. ປຸຣິເມນ ກຣຸຓາຍ ອຸປຄມນໍ, ປຈ຺ຉິເມນ ປຎ຺ຎາຍ ອປຄມນໍ. ປຸຣິເມນ ສຕ຺ຕານໍ ຫິຕສຸຂນິປ຺ຜາທນາຘິມຸຕ຺ຕຕໍ, ປຈ຺ຉິເມນ ປຣຫິຕສຸຂກຣເຓ ນິຣຸປເລປຕໍ. ປຸຣິເມນ ຘມ຺ມິກສຸຂາປຣິຈ຺ຈາຄນິມິຕ຺ຕໍ ຜາສຸວິຫາຣໍ, ປຈ຺ຉິເມນ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມານຸໂຍຄນິມິຕ຺ຕໍ. ປຸຣິເມນ ມນຸສ຺ສານໍ ອຸປກາຣພຫຸລຕໍ, ປຈ຺ຉິເມນ ເທວານໍ. ປຸຣິເມນ ໂລເກ ຊາຕສ຺ສ ໂລເກ ສໍວທ຺ຘຠາວໍ, ປຈ຺ຉິເມນ ໂລເກນ ອນຸປລິຕ຺ຕຕໍ. ປຸຣິເມນ ‘‘ເອກປຸຄ຺ຄໂລ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ພຫຸຊນຫິຕາຍ ພຫຸຊນສຸຂາຍ ໂລການຸກມ຺ປາຍ ອຕ຺ຖາຍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍ ເທວມນຸສ຺ສານໍ. ກຕໂມ ເອກປຸຄ຺ຄໂລ? ຕຖາຄໂຕ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໑໗໐) ວຈນໂຕ ຍທຕ຺ຖໍ ຠຄວາ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ຕທຕ຺ຖປຣິທີປນໍ, ປຈ຺ຉິເມນ ຍຕ຺ຖ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ຕທນຸຣູປວິຫາຣປຣິທີປນໍ. ຠຄວາ ຫິ ປຐມໍ ລຸມ຺ພິນິວເນ, ທຸຕິຍໍ ໂພຘິມຓ຺ເຑຕິ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວເນເຍວ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ເຕນສ຺ສ ວເນເຍວ ວິຫາຣໍ ທສ຺ເສຕີຕິ ເອວມາທິນາ ນເຍເນຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຕຕ຺ຣາຕິ ເທສກາລປຣິທີປນໍ. ຕຎ຺ຫິ ຍໍ ສມຍໍ ວິຫຣຕິ, ຕຕ຺ຣ ສມເຍ, ຍສ຺ມິຎ຺ຈ ເຊຕວເນ ວິຫຣຕິ, ຕຕ຺ຣ ເຊຕວເນຕິ ທີເປຕິ. ຠາສິຕພ຺ພຍຸຕ຺ເຕ ວາ ເທສກາເລ ທີເປຕິ. ນ ຫິ ຠຄວາ ອຍຸຕ຺ເຕ ເທເສ ກາເລ ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ. ‘‘ອກາໂລ ໂຂ ຕາວ ພາຫິຍາ’’ຕິອາທິ (ອຸທາ. ໑໐) ເຈຕ຺ຖ ສາຘກໍ. ໂຂຕິ ປທປູຣຓມຕ຺ເຕ ອວຘາຣຓຕ຺ເຖ ອາທິກາລຕ຺ເຖ ວາ ນິປາໂຕ. ຠຄວາຕິ ໂລກຄຣຸທີປນໍ. ຠິກ຺ຂູຕິ ກຖາສວນຍຸຕ຺ຕປຸຄ຺ຄລວຈນໍ. ອປິເຈຕ຺ຖ ‘‘ຠິກ຺ຂໂກຕິ ຠິກ຺ຂຸ, ຠິກ຺ຂາຈຣິຍໍ ອຊ຺ຌຸປຄໂຕຕິ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິອາທິນາ (ວິຠ. ໕໑໐; ປາຣາ. ໔໕) ນເຍນ ວຈນຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອາມນ຺ເຕສີຕິ ອາລປິ ອຠາສິ ສມ຺ໂພເຘສິ, ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ. ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ປນ ຎາປເນປິ ປກ຺ໂກສເນປິ. ຠິກ຺ຂໂວຕິ ອາມນ຺ຕນາກາຣທີປນໍ. ເຕນ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຠິກ຺ຂນສີລຕາຠິກ຺ຂນຘມ຺ມຕາຠິກ຺ຂເນສາຘຸກາຣິຕາທິຄຸຓໂຍຄສິທ຺ເຘນ ວຈເນນ ຫີນາຘິກຊນເສວິຕໍ ວຸຕ຺ຕິໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ອຸທ຺ຘຕທີນຠາວນິຄ຺ຄຫໍ ກໂຣຕິ. ‘‘ຠິກ຺ຂໂວ’’ຕິ ອິມິນາ ຈ ກຣຸຓາວິປ຺ຜາຣໂສມ຺ມຫທຍນຍນນິປາຕປຸພ຺ພງ຺ຄເມນ ວຈເນນ ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ມຸຂາຠິມຸເຂ ກໂຣນ຺ໂຕ ເຕເນວ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາທີປເກນ ວຈເນນ ເນສໍ ໂສຕຸກມ຺ຍຕໍ ຊເນຕິ. ເຕເນວ ຈ ສມ຺ໂພຘນຕ຺ເຖນ ວຈເນນ ສາຘຸກສວນມນສິກາເຣປິ ເຕ ນິໂຍເຊຕິ. ສາຘຸກສວນມນສິກາຣາຍຕ຺ຕາ ຫິ ສາສນສມ຺ປຕ຺ຕິ.

ອປເຣສຸ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ວິຊ຺ຊມາເນສຸ ກສ຺ມາ ຠິກ຺ຂູເຍວ ອາມນ຺ເຕສີຕິ ເຈ? ເຊຏ຺ຐເສຏ຺ຐາສນ຺ນສທາສນ຺ນິຫິຕຠາຊນຠາວໂຕ. ສພ຺ພປຣິສສາຘາຣຓາ ຫິ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມເທສນາ. ປຣິສາຍ ຈ ເຊຏ຺ຐາ ຠິກ຺ຂູ ປຐມຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ, ເສຏ຺ຐາ ອນຄາຣິຍຠາວໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ຈຣິຍານຸວິຘາຍກຕ຺ຕາ ສກລສາສນປຏິຄ຺ຄາຫກຕ຺ຕາ ຈ, ອາສນ຺ນາ ຕຕ຺ຖ ນິສິນ຺ເນສຸ ສຕ຺ຖຸສນ຺ນິກຕ຺ຕາ, ສທາສນ຺ນິຫິຕາ ສຕ຺ຖຸສນ຺ຕິກາວຈຣຕ຺ຕາ, ຘມ຺ມເທສນາຍ ຈ ເຕ ເອວ ຠາຊນໍ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຕ຺ຕິສພ຺ຠາວໂຕ.

ຕຕ຺ຖ ສິຍາ – ກິມຕ຺ຖໍ ປນ ຠຄວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ປຐມໍ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສິ, ນ ຘມ຺ມເມວ ເທເສສີຕິ? ສຕິຊນນຕ຺ຖໍ. ປຣິສາຍ ຫິ ຠິກ຺ຂູ ອຎ຺ຎໍ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕາປິ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕາປິ ຘມ຺ມໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕາປິ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ມນສິກໂຣນ຺ຕາປິ ນິສິນ຺ນາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕ ອນາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ຘມ຺ເມ ເທສິຍມາເນ ‘‘ອຍໍ ເທສນາ ກິໍນິທານາ ກິໍປຈ຺ຈຍາ ກຕມາຍ ອຕ຺ຖຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເທສິຕາ’’ຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ວິກ຺ເຂປໍ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ, ທຸຄ຺ຄຫິຕໍ ວາ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍຸໍ. ເຕນ ເຕສໍ ສຕິຊນນຕ຺ຖໍ ຠຄວາ ປຐມໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ.

ຠທນ຺ເຕຕິ ຄາຣວວຈນເມຕໍ, ສຕ຺ຖຸໂນ ປຏິວຈນທານໍ ວາ. ອປິເຈຕ຺ຖ ‘‘ຠິກ຺ຂໂວ’’ຕິ ວທມາໂນ ຠຄວາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອາລປຕິ, ‘‘ຠທນ຺ເຕ’’ຕິ ວທມານາ ເຕ ຠຄວນ຺ຕໍ ປຈ຺ຈາລປນ຺ຕິ. ຕຖາ ‘‘ຠິກ຺ຂໂວ’’ຕິ ຠຄວາ ອາຠາສຕິ, ‘‘ຠທນ຺ເຕ’’ຕິ ເຕ ປຈ຺ຈາຠາສນ຺ຕິ. ‘‘ຠິກ຺ຂໂວ’’ຕິ ປຏິວຈນໍ ທາເປຕິ, ຠທນ຺ເຕຕິ ປຏິວຈນໍ ເທນ຺ຕິ. ເຕ ຠິກ຺ຂູຕິ ເຍ ຠຄວາ ອາມນ຺ເຕສິ. ຠຄວໂຕ ປຈ຺ຈສ຺ໂສສຸນ຺ຕິ ຠຄວໂຕ ອາມນ຺ຕນໍ ປຏິອສ຺ໂສສຸໍ, ອຠິມຸຂາ ຫຸຕ຺ວາ ສຸຓິໍສຸ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິໍສຸ ປຏິຄ຺ຄເຫສຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠຄວາ ເອຕທໂວຈາຕິ ຠຄວາ ເອຕໍ ອິທານິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສກລສຸຕ຺ຕໍ ອໂວຈ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ ຍໍ ອາຍສ຺ມຕາ ສາຣິປຸຕ຺ເຕນ ກມລກຸວລຍຸຊ຺ຊລວິມລສາທຸຣສສລິລາຍ ໂປກ຺ຂຣຓິຍາ ສຸຂາວຕຣຓຕ຺ຖໍ ນິມ຺ມລສິລາຕລຣຈນວິລາສໂສປານໍ ວິປ຺ປກິຓ຺ຓມຸຕ຺ຕາຊາລສທິສວາລິກາກິຓ຺ຓປຓ຺ຑຣຠູມິຠາຄໍ ຕິຕ຺ຖໍ ວິຍ, ສຸວິຠຕ຺ຕຠິຕ຺ຕິວິຈິຕ຺ຣເວທິກາປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ນກ຺ຂຕ຺ຕປຖໍ ຜຸສິຕຸກາມຕາຍ ວິຍ, ວິຊມ຺ຠິຕສມຸສ຺ສຍສ຺ສ ປາສາທວຣສ຺ສ ສຸຂາໂຣຫຓຕ຺ຖໍ ທນ຺ຕມຍສຓ຺ຫມຸທຸຜລກກຎ຺ຈນລຕາວິນທ຺ຘມຓິຄຓປ຺ປຠາສມຸທຍຸຊ຺ຊລໂສຠໍ ໂສປານໍ ວິຍ, ສຸວຓ຺ຓວລຍນູປຸຣາທິສງ຺ຆຏ຺ຏນສທ຺ທສມ຺ມິສ຺ສິຕກຖິຕຫສິຕມຘຸຣສ຺ສຣເຄຫຊນວິຈຣິຕສ຺ສ ອຸຬາຣິສ຺ສຣິຍວິຠວໂສຠິຕສ຺ສ ມຫາຆຣສ຺ສ ສຸຂປ຺ປເວສນຕ຺ຖໍ ສຸວຓ຺ຓຣຊຕມຓິມຸຕ຺ຕາປວາຬາທິຊຸຕິວິສທວິຊ຺ໂຊຕິຕສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕວິສາລທ຺ວາຣກວາຏໍ ມຫາທ຺ວາຣໍ ວິຍ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ພຸທ຺ຘານໍ ເທສນາຎາຓຄມ຺ຠີຣຠາວສໍສູຈກສ຺ສ ອິມສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ສຸຂາວຄາຫຓຕ຺ຖໍ ກາລເທສເທສກປຣິສາປເທສປຏິມຓ຺ຑິຕໍ ນິທານໍ ຠາສິຕໍ, ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ສມຕ຺ຕາ.

ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ປຎ຺ຈາຕິ ຄຓນປຣິຈ຺ເຉໂທ. ອິມານິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານີຕິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຘມ຺ມນິທສ຺ສນໍ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍຏ຺ໂຐ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ໂຕ.

໑໘໕. ອິທານິ ອິມໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕານໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ວິສຸທ຺ຘິຠາວນາວິຘານໍ ຠາວິຕຕ຺ຕໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ ອິມານິ ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານີຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ວິສຸຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ວິສຸທ຺ຘິໍ ປາປຸຓນ຺ຕິ. ອສ຺ສທ຺ເຘຕິ ຕີສຸ ຣຕເນສຸ ສທ຺ຘາວິຣຫິເຕ. ສທ຺ເຘຕິ ຕີສຸ ຣຕເນສຸ ສທ຺ຘາສມ຺ປນ຺ເນ. ເສວໂຕຕິ ຈິຕ຺ເຕນ ເສວນ຺ຕສ຺ສ. ຠຊໂຕຕິ ອຸປສງ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ. ປຍິຣຸປາສໂຕຕິ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ອຸປນິສີທນ຺ຕສ຺ສ. ປສາທນີເຍ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕຕິ ປສາທຊນເກ ຣຕນຕ຺ຕຍຄຸຓປຏິສໍຍຸຕ຺ເຕ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ. ກຸສີເຕຕິ ກຸຈ຺ຉິເຕນ ອາກາເຣນ ສີທນ຺ຕີຕິ ກຸສີທາ, ກຸສີທາ ເອວ ກຸສີຕາ. ເຕ ກຸສີເຕ. ສມ຺ມປ຺ປຘາເນຕິ ຈຕຸກິຈ຺ຈສາຘກວີຣິຍປຏິສໍຍຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ. ມຸຏ຺ຐສ຺ສຕີຕິ ນຏ຺ຐສ຺ສຕິເກ. ສຕິປຏ຺ຐາເນຕິ ສຕິປຏ຺ຐານາຘິກາຣເກ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ. ຌານວິໂມກ຺ເຂຕິ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານອຏ຺ຐວິໂມກ຺ຂຕິວິຘວິໂມກ຺ຂາຘິກາຣເກ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ. ທຸປ຺ປຎ຺ເຎຕິ ນິປ຺ປຎ຺ເຎ, ປຎ຺ຎາຠາວໂຕ ວາ ທຸຏ຺ຐາ ປຎ຺ຎາ ເອເຕສນ຺ຕິ ທຸປ຺ປຎ຺ຎາ. ເຕ ທຸປ຺ປຎ຺ເຎ. ຄມ຺ຠີຣຎາຓຈຣິຍນ຺ຕິ ຈຕຸສຈ຺ຈປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທາທິປຏິສໍຍຸຕ຺ເຕ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ, ຎາຓກຖາສທິເສ ວາ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕກ຺ຂນ຺ເຘຕິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕໂກຏ຺ຐາເສ. ອສ຺ສທ຺ຘິຍນ຺ຕິອາທີສຸ ອສ຺ສທ຺ຘິຍນ຺ຕິ ອສ຺ສທ຺ຘຠາວໍ. ອສ຺ສທ຺ຘິເຍ ອາທີນວທສ຺ສາວີ ອສ຺ສທ຺ຘິຍໍ ປຊຫນ຺ໂຕ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ຠາເວຕິ, ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິເຍ ອານິສໍສທສ຺ສາວີ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ຠາເວນ຺ໂຕ ອສ຺ສທ຺ຘິຍໍ ປຊຫຕິ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸ. ໂກສຊ຺ຊນ຺ຕິ ກຸສີຕຠາວໍ. ປມາທນ຺ຕິ ສຕິວິປ຺ປວາສໍ. ອຸທ຺ຘຈ຺ຈນ຺ຕິ ອຸທ຺ຘຕຠາວໍ, ວິກ຺ເຂປນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຫີນຕ຺ຕາຕິ ອປ຺ປນາວເສນ ຌານປາຣິປູຣິຍາ ປຫີນຕ຺ຕາ. ສຸປ຺ປຫີນຕ຺ຕາຕິ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິວເສນ ວິປສ຺ສນາປາຣິປູຣິຍາ ສຸຏ຺ຐຸ ປຫີນຕ຺ຕາ. ຠາວິຕໍ ໂຫຕິ ສຸຠາວິຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕກ຺ກເມເນວ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ວິປສ຺ສນາຍ ຫິ ວິປກ຺ຂວເສນ ປຫີນຕ຺ຕາ ‘‘ສຸປ຺ປຫີນຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ຕສ຺ມາເຍວ ຈ ‘‘ສຸຠາວິຕ’’ນ຺ຕິ, ນ ຕຖາ ຌາເນນ. ຍສ຺ມາ ປນ ປຫາຕພ຺ພານໍ ປຫາເນນ ຠາວນາສິທ຺ຘິ, ຠາວນາສິທ຺ຘິຍາ ຈ ປຫາຕພ຺ພານໍ ປຫານສິທ຺ຘິ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຍມກໍ ກຕ຺ວາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ.

໑໘໖. ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິວາເຣ ຠາວິຕານິ ເຈວ ໂຫນ຺ຕິ ສຸຠາວິຕານິ ຈາຕິ ຠາວິຕານໍເຍວ ສຸຠາວິຕຕາ. ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘານິ ຈ ສຸປ຺ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘານິ ຈາຕິ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘານໍເຍວ ສຸປ຺ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ຜລກ຺ຂເຓ ມຄ຺ຄກິຈ຺ຈນິພ຺ພຕ຺ຕິວເສນ ຠາວິຕຕາ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘຕາ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ. ສມຸຈ຺ເຉທວິສຸທ຺ຘິໂຍຕິ ມຄ຺ຄວິສຸທ຺ຘິໂຍເຍວ. ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິວິສຸທ຺ຘິໂຍຕິ ຜລວິສຸທ຺ຘິໂຍ ເອວ.

ອິທານິ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕວິຘານານິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ກາຣກປຸຄ຺ຄລວເສນ ໂຍເຊຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ກຕິນໍ ປຸຄ຺ຄລານນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສວເນນ ພຸທ຺ໂຘຕິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໂຕ ຘມ຺ມກຖາສວເນນ ຈຕຸສຈ຺ຈໍ ພຸທ຺ຘວາ, ຎາຕວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທໍ ຠາວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍຠາວສ຺ສ ກາຣຓວຈນໍ. ຠາວນາຠິສມຍວເສນ ຫິ ມຄ຺ຄສ຺ສ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ຜລກ຺ຂເຓ ຠາວິຕິນ຺ທ຺ຣິໂຍ ໂຫຕິ. ອຏ຺ຐນ຺ນມ຺ປິ ອຣິຍານໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ສາວກຕ຺ຕາ ວິເສເສຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕຜລຏ຺ຐເມວ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຂີຓາສໂວຕິ ອາຫ. ໂສເຍວ ຫິ ສພ຺ພກິຈ຺ຈນິປ຺ຜຕ຺ຕິຍາ ຠາວິຕິນ຺ທ຺ຣິໂຍຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ອິຕເຣປິ ປນ ຕໍຕໍມຄ຺ຄກິຈ຺ຈນິປ຺ຜຕ຺ຕິຍາ ປຣິຍາເຍນ ຠາວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍາ ເອວ. ຕສ຺ມາ ເອວ ຈ ຈຕູສຸ ຜລກ຺ຂເຓສຸ ‘‘ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ຠາວິຕານິ ເຈວ ໂຫນ຺ຕິ ສຸຠາວິຕານິ ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ເຕສໍ ອຸປຣິມຄ຺ຄຕ຺ຖາຍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍຠາວນາ ອຕ຺ຖິເຍວ, ຕສ຺ມາ ເຕ ນ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ຠາວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍາ. ສຍໍ ຠູຕຏ຺ເຐນາຕິ ອນາຈຣິໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ສຍເມວ ອຣິຍາຍ ຊາຕິຍາ ຠູຕຏ຺ເຐນ ຊາຕຏ຺ເຐນ ຠຄວາ. ໂສປິ ຫິ ຠາວນາສິທ຺ຘິວເສນ ຜລກ຺ຂເຓ ສຍມ຺ຠູ ນາມ ໂຫຕິ. ເອວໍ ສຍໍ ຠູຕຏ຺ເຐນ ຠາວິຕິນ຺ທ຺ຣິໂຍ. ອປ຺ປເມຍ຺ຍຏ຺ເຐນາຕິ ອນນ຺ຕຄຸຓໂຍຄໂຕ ປມາເຓຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຏ຺ເຐນ. ຠຄວາ ຜລກ຺ຂເຓ ຠາວນາສິທ຺ຘິໂຕ ອປ຺ປເມຍ຺ໂຍຕິ. ຕສ຺ມາເຍວ ຠາວິຕິນ຺ທ຺ຣິໂຍ.

ປຐມສຸຕ຺ຕນ຺ຕນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ທຸຕິຍສຸຕ຺ຕນ຺ຕນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໘໗. ປຸນ ອຎ຺ຎໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍວິຘານໍ ນິທ຺ທິສິຕຸກາໂມ ປຎ຺ຈິມານິ, ຠິກ຺ຂເວຕິອາທິກໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ເຍ ຫິ ເກຈີຕິ ອນວເສສປຣິຍາທານໍ, ຫິ-ກາໂຣ ປທປູຣຓມຕ຺ເຕ ນິປາໂຕ. ສມຓາ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ວາຕິ ໂລກໂວຫາຣວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມຸທຍນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຍໍ. ອຕ຺ຖງ຺ຄມນ຺ຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນານໍ ອຠາວຄມນໍ, ອນຸປ຺ປນ຺ນານໍ ອນຸປ຺ປາທໍ ວາ. ອສ຺ສາທນ຺ຕິ ອານິສໍສໍ. ອາທີນວນ຺ຕິ ໂທສໍ. ນິສ຺ສຣຓນ຺ຕິ ນິຄ຺ຄມນໍ. ຍຖາຠູຕນ຺ຕິ ຍຖາສຠາວໍ. ສມເຓສູຕິ ສມິຕປາເປສຸ. ສມຓສມ຺ມຕາຕິ ນ ມຍາ ສມຓາຕິ ສມ຺ມຕາ. ‘‘ສມ຺ມຕາ’’ຕິ ວຕ຺ຕມານກາລວເສນ ວຸຈ຺ຈມາເນ ສທ຺ທລກ຺ຂຓວເສນ ‘‘ເມ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ສາມິວຈນເມວ ໂຫຕິ. ພ຺ຣາຫ຺ມເຓສູຕິ ພາຫິຕປາເປສຸ. ສາມຎ຺ຎຕ຺ຖນ຺ຕິ ສມຓຠາວສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ. ພ຺ຣຫ຺ມຎ຺ຎຕ຺ຖນ຺ຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຠາວສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ. ທ຺ວເຍນາປິ ອຣຫຕ຺ຕຜລເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ສາມຎ຺ຎຕ຺ຖນ຺ຕິ ເຫຏ຺ຐາ ຕີຓິ ຜລານິ. ພ຺ຣຫ຺ມຎ຺ຎຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຣຫຕ຺ຕຜລໍ. ສາມຎ຺ຎພ຺ຣຫ຺ມຎ຺ຎນ຺ຕິ ຫິ ອຣິຍມຄ຺ໂຄເຍວ. ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມຕິ ປຈ຺ຈກ຺ເຂເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ. ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ຕນາເຍວ ອຘິເກນ ຎາເຓນ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກຕ຺ວາ. ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊາຕິ ປາປຸຓິຕ຺ວາ, ນິປ຺ຜາເທຕ຺ວາ ວາ.

໑໘໘. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕນິທ຺ເທເສ ປຐມໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສມຸທຍາທີນໍ ປເຠທຄຓນໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປຸນ ປເຠທຄຓນາ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕາ. ຕຕ຺ຖ ອສີຕິສຕນ຺ຕິ ອສີຕິອຸຕ຺ຕຣໍ ສຕໍ. ປຓ຺ຑິເຕຫິ ‘‘ອສີຕິສຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕຫິ ອາກາເຣຫີຕິ ໂຍຊນາ.

ປຸນ ປເຠທຄຓນາປຸຈ຺ຉາປຸພ຺ພງ຺ຄເມ ຄຓນານິທ຺ເທເສ ອຘິໂມກ຺ຂຕ຺ຖາຍາຕິ ອຘິມຸຈ຺ຈນຕ຺ຖາຍ ສທ຺ທຫນຕ຺ຖາຍ. ອາວຊ຺ຊນາຍ ສມຸທໂຍຕິ ມໂນທ຺ວາຣາວຊ຺ຊນຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສມຸທໂຍ. ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ສມຸທໂຍຕິ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ, ສທ຺ຘໍ ອຸປ຺ປາເທສ຺ສາມີຕິ ປຸພ຺ພຠາຄາວຊ຺ຊນໍ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈໂຍ, ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍຊວນສ຺ສ ອາວຊ຺ຊນໍ ປຐມສ຺ສ ຊວນສ຺ສ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈໂຍ, ທຸຕິຍຊວນາທີນໍ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈໂຍ. ອຘິໂມກ຺ຂວເສນາຕິ ຉນ຺ທສມ຺ປຍຸຕ຺ຕອຘິໂມກ຺ຂວເສນ. ຉນ຺ທສ຺ສ ສມຸທໂຍຕິ ປຸພ຺ພຠາຄາວຊ຺ຊນປຈ຺ຈຍາ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ອຘິໂມກ຺ຂສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ເຍວາປນກຠູຕສ຺ສ ຘມ຺ມຈ຺ຉນ຺ທສ຺ສ ສມຸທໂຍ. ໂສ ປນ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ສຫຊາຕອຎ຺ຎມຎ຺ຎນິສ຺ສຍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕອຕ຺ຖິອວິຄຕວເສນ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ຉນ຺ທາຘິປຕິກາເລ ອຘິປຕິປຈ຺ຈໂຍ ຈ ໂຫຕິ, ໂສເຍວ ທຸຕິຍສ຺ສ ອນນ຺ຕຣສມນນ຺ຕຣອນນ຺ຕຣູປນິສ຺ສຍາເສວນນຕ຺ຖິວິຄຕວເສນ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ອິມິນາວ ນເຍນ ມນສິກາຣສ຺ສປິ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ. ເກວລຎ຺ເຫຕ຺ຖ ມນສິກາໂຣຕິ ສາຣຓລກ຺ຂໂຓ ເຍວາປນກມນສິກາໂຣ. ອຘິປຕິປຈ຺ຈຍຕາ ປນສ຺ສ ນ ໂຫຕິ. ສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕສຸ ອິເມສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍເຍວ ຄຫຓໍ ພລວປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ວເສນາຕິ ຠາວນາຠິວຸທ຺ຘິຍາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍຠາວໍ ປຕ຺ຕສ຺ສ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ວເສນ. ເອກຕ຺ຕຸປຏ຺ຐານນ຺ຕິ ເອກາຣມ຺ມເຓ ອຈລຠາເວນ ຠຸສໍ ຐານໍ ອຸປຣູປຣິ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິເຍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເສສິນ຺ທ຺ຣິຍານິປິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ເອວເມເກກສ຺ສ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສມຸທຍາຕິ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ວີສຕິ ສມຸທຍາ ໂຫນ຺ຕິ. ປຸນ ຈຕຸນ຺ນໍ ສມຸທຍານໍ ເອເກກສ຺ມິໍ ສມຸທເຍ ປຎ຺ຈ ປຎ຺ຈ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ວີສຕິ ສມຸທຍາ ວຸຕ຺ຕາ. ປຐມວີສຕິ ນານາມຄ຺ຄວເສນ ທຏ຺ຐພ຺ພາ, ທຸຕິຍວີສຕິ ເອກມຄ຺ຄວເສນ ທຏ຺ຐພ຺ພາຕິ ວທນ຺ຕິ. ເອວໍ ຈຕ຺ຕາລີສ ອາກາຣາ ໂຫນ຺ຕິ. ອຕ຺ຖງ຺ຄມວາໂຣປິ ອິມິນາວ ນເຍນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂສ ປນ ອຕ຺ຖງ຺ຄໂມ ອິນ຺ທ຺ຣິຍຠາວນໍ ອນນຸຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ອປ຺ປຏິລທ຺ຘາ ປຏິລາຠຕ຺ຖງ຺ຄໂມ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍຠາວນາຍ ປຣິຫີນສ຺ສ ປຏິລທ຺ຘປຣິຫານິ ອຕ຺ຖງ຺ຄໂມ, ຜລປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິອຕ຺ຖງ຺ຄໂມ. ເອກຕ຺ຕອນຸປຏ຺ຐານນ຺ຕິ ເອກຕ຺ເຕ ອນຸປຏ຺ຐານໍ.

ກ. ອສ຺ສາທນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໘໙. ອສ຺ສາທນິທ຺ເທເສ ອສ຺ສທ຺ຘິຍສ຺ສ ອນຸປຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອສ຺ສທ຺ເຘ ປຸຄ຺ຄເລ ປຣິວຊ຺ຊຍໂຕ ສທ຺ເຘ ປຸຄ຺ຄເລ ເສວໂຕ ປສາທນີຍສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂໂຕ ຕຕ຺ຖ ໂຍນິໂສມນສິກາຣໍ ພຫຸລີກໂຣໂຕ ຈ ອສ຺ສທ຺ຘິຍສ຺ສ ອນຸປຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ. ອສ຺ສທ຺ຘິຍປຣິຬາຫສ຺ສ ອນຸປຏ຺ຐານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອສ຺ສທ຺ຘສ຺ສ ສທ຺ຘາກຖາຍ ປວຕ຺ຕມານາຍ ທຸກ຺ຂໍ ໂທມນສ຺ສໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ອຍໍ ອສ຺ສທ຺ຘິຍປຣິຬາໂຫ. ອຘິໂມກ຺ຂຈຣິຍາຍ ເວສາຣຊ຺ຊນ຺ຕິ ສທ຺ຘາວຕ຺ຖຸວເສນ ວາ ຠາວນາຍ ວາ ວສິປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ສທ຺ຘາປວຕ຺ຕິຍາ ວິສາຣທຠາໂວ ໂຫຕິ. ສນ຺ໂຕ ຈ ວິຫາຣາຘິຄໂມຕິ ສມຖສ຺ສ ວາ ວິປສ຺ສນາຍ ວາ ປຏິລາໂຠ. ສຸຂໍ ໂສມນສ຺ສນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເຈຕສິກສຸຂຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ໂສມນສ຺ສວຈນໍ. ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍສມຸຏ຺ຐິຕປຓີຕຣູປຜຸຏ຺ຐກາຍສ຺ສ ກາຍິກສຸຂມ຺ປິ ລພ຺ຠຕິເຍວ. ສຸຂໂສມນສ຺ສສ຺ສ ປຘານສ຺ສາທຕ຺ຕາ ‘‘ອຍໍ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອສ຺ສາໂທ’’ຕິ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມິນາວ ນເຍນ ເສສິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສາທາປິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຂ. ອາທີນວນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໙໐. ອາທີນວນິທ຺ເທເສ ອນິຈ຺ຈຏ຺ເຐນາຕິ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອນິຈ຺ຈຏ຺ເຐນ. ໂສ ອນິຈ຺ຈຏ຺ໂຐ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອາທີນໂວຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອິຕຣທ຺ວເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອິເມ ສມຸທຍຕ຺ຖງ຺ຄມສ຺ສາທາທີນວາ ໂລກິຍອິນ຺ທ຺ຣິຍານເມວາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຄ. ນິສ຺ສຣຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໙໑. ນິສ຺ສຣຓນິທ຺ເທເສ ອຘິໂມກ຺ຂຏ຺ເຐນາຕິອາທີສຸ ເອເກກສ຺ມິໍ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍ ປຎ຺ຈ ປຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ປຎ຺ຈວີສຕິ ນິສ຺ສຣຓານິ ມຄ຺ຄຜລວເສນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐານິ. ຕຕ຺ຖ ຕໂຕ ປຓີຕຕຣສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ປຏິລາຠາຕິ ຕໂຕ ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓ ປວຕ຺ຕສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໂຕ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ປຓີຕຕຣສ຺ສ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ປຏິລາຠວເສນ. ປຸຣິມຕຣສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍາ ນິສ຺ສຏໍ ໂຫຕີຕິ ຕສ຺ມິໍ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປຸຣິມຕຣໂຕ ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓ ປວຕ຺ຕສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອິມິນາວ ນເຍນ ຜລກ຺ຂເຓ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍມ຺ປິ ອຸຠຍຕ຺ຖ ເສສິນ຺ທ຺ຣິຍານິປິ ໂຍເຊຕພ຺ພານິ.

໑໙໒. ປຸພ຺ພຠາເຄ ປຎ຺ຈຫິ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍຫີຕິ ປຐມຊ຺ຌານູປຈາເຣ ປຎ຺ຈຫິ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍຫິ ປຐມຊ຺ຌານາທິອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິວເສນ ອຏ຺ຐ ນິສ຺ສຣຓານິ, ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາທິອຏ຺ຐາຣສມຫາວິປສ຺ສນາວເສນ ອຏ຺ຐາຣສ ນິສ຺ສຣຓານິ, ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄາທິວເສນ ອຏ຺ຐ ໂລກຸຕ຺ຕຣນິສ຺ສຣຓານິ. ເອວໍ ຌານສມາປຕ຺ຕິມຫາວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄຜລວເສນ ຈຕຸຕ຺ຕິໍສ ນິສ຺ສຣຓານິ ປຸຣິມປຸຣິມສມຕິກ຺ກມໂຕ ນິທ຺ທິຏ຺ຐານິ. ເນກ຺ຂມ຺ເມ ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານີຕິອາທີນິ ປນ ສຕ຺ຕຕິໍສ ນິສ຺ສຣຓານິ ປຏິປກ຺ຂປຫານວເສນ ປຏິປກ຺ຂໂຕ ນິທ຺ທິຏ຺ຐານິ. ຕຕ຺ຖ ເນກ຺ຂມ຺ມາທີສຸ ສຕ຺ຕສຸ ສຕ຺ຕ ນິສ຺ສຣຓານິ ອຸປຈາຣຠູມິວເສນ ວຸຕ຺ຕານິ, ຜລານິ ປນ ປຏິປກ຺ຂປຫານາຠາວໂຕ ນ ວຸຕ຺ຕານິ.

໑໙໓. ທິຏ຺ເຐກຏ຺ເຐຫີຕິ ຍາວ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄາ ທິຏ຺ຐິຍາ ສຫ ເອກສ຺ມິໍ ປຸຄ຺ຄເລ ຐິຕາຕິ ທິຏ຺ເຐກຏ຺ຐາ. ເຕຫິ ທິຏ຺ເຐກຏ຺ເຐຫິ. ໂອຬາຣິເກຫີຕິ ຖູເລຫິ ກາມຣາຄພ຺ຍາປາເທຫິ. ອຓຸສຫຄເຕຫີຕິ ສຸຂຸມຠູເຕຫິ ກາມຣາຄພ຺ຍາປາເທຫິເຍວ. ສພ຺ພກິເລເສຫີຕິ ຣູປຣາຄາທີຫິ. ເຕສຸ ຫິ ປຫີເນສຸ ສພ຺ພກິເລສາ ປຫີນາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສພ຺ພກິເລເສຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຖານິ ປເນຕ຺ຖ ປທານິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາເນວາຕິ. ສພ຺ເພສຎ຺ເຎວ ຂີຓາສວານໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານີຕິ ‘‘ອຘິໂມກ຺ຂຏ຺ເຐນາ’’ຕິອາທີສຸ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ເຕສຸ ຐາເນສຸ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ພຸທ຺ຘປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສາວການໍ ຂີຓາສວານໍ ຍຖາໂຍຄໍ ຕໂຕ ຕໂຕ ນິສ຺ສຏານິ ໂຫນ຺ຕິ. ອິມສ຺ມິໍ ວາເຣ ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕນຍາ ເອວ ຍຖາໂຍຄໍ ຂີຓາສວວເສນ ວຸຕ຺ຕາ.

ກຖໍ ປເນຕານິ ນິສ຺ສຣຓານິ ອສີຕິສຕໍ ໂຫນ຺ຕີຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ມຄ຺ຄຜລວເສນ ວຸຕ຺ຕານິ ປຎ຺ຈວີສຕິ, ສມຕິກ຺ກມວເສນ ວຸຕ຺ຕານິ ຈຕຸຕ຺ຕິໍສ, ປຏິປກ຺ຂວເສນ ວຸຕ຺ຕານິ ສຕ຺ຕຕິໍສາຕິ ປຐມວາເຣ ສພ຺ພານິ ຉນ຺ນວຸຕິ ນິສ຺ສຣຓານິ ໂຫນ຺ຕິ, ເອຕານິເຍວ ທຸຕິຍວາເຣ ຂີຓາສວານໍ ວເສນ ທ຺ວາທສສຸ ອປນີເຕສຸ ຈຕຸຣາສີຕິ ໂຫນ຺ຕິ. ອິຕິ ປຸຣິມານິ ຉນ຺ນວຸຕິ, ອິມານິ ຈ ຈຕຸຣາສີຕີຕິ ອສີຕິສຕໍ ໂຫນ຺ຕິ. ກຕມານິ ປນ ທ຺ວາທສ ຂີຓາສວານໍ ອປເນຕພ຺ພານິ? ສມຕິກ຺ກມໂຕ ວຸຕ຺ເຕສຸ ມຄ຺ຄຜລວເສນ ວຸຕ຺ຕານິ ອຏ຺ຐ ນິສ຺ສຣຓານິ, ປຏິປກ຺ຂໂຕ ວຸຕ຺ເຕສຸ ມຄ຺ຄວເສນ ວຸຕ຺ຕານິ ຈຕ຺ຕາຣີຕິ ອິມານິ ທ຺ວາທສ ອປເນຕພ຺ພານິ. ອຣຫຕ຺ຕຜລວເສນ ວຸຕ຺ຕານິ ກສ຺ມາ ອປເນຕພ຺ພານີຕິ ເຈ? ສພ຺ພປຐມໍ ວຸຕ຺ຕານໍ ປຎ຺ຈວີສຕິຍາ ນິສ຺ສຣຓານໍ ມຄ຺ຄຜລວເສເນວ ລພ຺ຠນໂຕ. ອຣຫຕ຺ຕຜລວເສນ ນິສ຺ສຣຓານິ ວຸຕ຺ຕາເນວ ໂຫນ຺ຕິ. ເຫຏ຺ຐິມໍ ເຫຏ຺ຐິມໍ ປນ ຜລສມາປຕ຺ຕິໍ ອຸປຣິມາ ອຸປຣິມາ ນ ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕິເຍວາຕິ ເຫຏ຺ຐາ ຕີຓິປິ ຜລານິ ນ ລພ຺ຠນ຺ຕິເຍວ. ຌານສມາປຕ຺ຕິວິປສ຺ສນາເນກ຺ຂມ຺ມາທີນິ ຈ ກິຣິຍາວເສນ ລພ຺ຠນ຺ຕິ. ປຎ຺ຈປິ ເຈຕານິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ປຸພ຺ພເມວ ປຏິປກ຺ຂານໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘຕ຺ຕາ ປຏິປກ຺ຂໂຕ ນິສ຺ສຏາເນວ ໂຫນ຺ຕີຕິ.

ທຸຕິຍສຸຕ຺ຕນ຺ຕນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ຕຕິຍສຸຕ຺ຕນ຺ຕນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໙໔. ປຸນ ອຎ຺ຎໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍວິຘານໍ ນິທ຺ທິສິຕຸກາໂມ ປຎ຺ຈິມານິ, ຠິກ຺ຂເວຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ໂສຕາປຕ຺ຕິຍງ຺ເຄສູຕິ ເອຕ຺ຖ ໂສໂຕ ອຣິໂຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄ, ໂສຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ຠຸສໍ ປາປຸຓນໍ ໂສຕາປຕ຺ຕິ, ໂສຕາປຕ຺ຕິຍາ ອງ຺ຄານິ ສມ຺ຠາຣານິ ໂສຕາປຕ຺ຕິອງ຺ຄານິ. ໂສຕາປນ຺ນຕາຍ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິລາຠອງ຺ຄານິ. ສປ຺ປຸຣິສສໍເສໂວ ໂສຕາປຕ຺ຕິອງ຺ຄໍ, ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ ໂສຕາປຕ຺ຕິອງ຺ຄໍ, ໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ ໂສຕາປຕ຺ຕິອງ຺ຄໍ, ຘມ຺ມານຸຘມ຺ມປຏິປຕ຺ຕິ ໂສຕາປຕ຺ຕິອງ຺ຄໍ, ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ໂສຕາປຕ຺ຕິອງ຺ຄານິ. ເສສາ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕາ ເອວ. ອິທຎ຺ຈ ອິເມສໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ສກວິສເຍ ເຊຏ຺ຐກຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ຫິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ຕາ ຣາຊາຕິຣາຊປຎ຺ຈເມສຸ ສຫາເຍສຸ ‘‘ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ກີຬິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວີຖິໍ ໂອຕິຓ຺ເຓສຸ ເອກສ຺ສ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເຄຫໍ ຄຕກາເລ ອິຕເຣ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຕຸຓ຺ຫີ ນິສີທນ຺ຕິ, ເຄຫສາມິໂກວ ‘‘ອິເມສໍ ຂາທນີຍໍ ໂຠຊນີຍໍ ເທຖ, ອິເມສໍ ຄນ຺ຘມາລາລງ຺ກາຣາທີນິ ເທຖາ’’ຕິ ເຄເຫ ວິຈາເຣຕິ, ທຸຕິຍສ຺ສ ຕຕິຍສ຺ສ ຈຕຸຕ຺ຖສ຺ສ ເຄຫໍ ຄຕກາເລ ອິຕເຣ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຕຸຓ຺ຫີ ນິສີທນ຺ຕິ, ເຄຫສາມິໂກວ ‘‘ອິເມສໍ ຂາທນີຍໍ ໂຠຊນີຍໍ ເທຖ, ອິເມສໍ ຄນ຺ຘມາລາລງ຺ກາຣາທີນິ ເທຖາ’’ຕິ ເຄເຫ ວິຈາເຣຕິ, ອຖ ສພ຺ພປຈ຺ຉາ ຣຎ຺ໂຎ ເຄຫໍ ຄຕກາເລ ກິຎ຺ຈາປິ ຣາຊາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອິສ຺ສໂຣວ, ອິມສ຺ມິໍ ປນ ກາເລ ອຕ຺ຕໂນ ເຄເຫເຍວ ‘‘ອິເມສໍ ຂາທນີຍໍ ໂຠຊນີຍໍ ເທຖ, ອິເມສໍ ຄນ຺ຘມາລາລງ຺ກາຣາທີນິ ເທຖາ’’ຕິ ວິຈາເຣຕິ, ເອວເມວ ສທ຺ຘາປຎ຺ຈມເກສຸ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ເຕສຸ ສຫາເຍສຸ ເອກໂຕ ວີຖິໍ ໂອຕຣນ຺ເຕສຸ ວິຍ ເອກາຣມ຺ມເຓ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາເນສຸປິ ຍຖາ ປຐມສ຺ສ ເຄເຫ ອິຕເຣ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຕຸຓ຺ຫີ ນິສີທນ຺ຕິ, ເຄຫສາມິໂກວ ວິຈາເຣຕິ, ເອວໍ ໂສຕາປຕ຺ຕິອງ຺ຄານິ ປຕ຺ວາ ອຘິໂມກ຺ຂລກ຺ຂຓໍ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍເມວ ເຊຏ຺ຐກໍ ໂຫຕິ ປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ, ເສສານິ ຕທນ຺ວຍານິ ໂຫນ຺ຕິ. ຍຖາ ທຸຕິຍສ຺ສ ເຄເຫ ອິຕເຣ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຕຸຓ຺ຫີ ນິສີທນ຺ຕິ, ເຄຫສາມິໂກວ ວິຈາເຣຕິ, ເອວໍ ສມ຺ມປ຺ປຘານານິ ປຕ຺ວາ ປຄ຺ຄຫຓລກ຺ຂຓໍ ວີຣິຍິນ຺ທ຺ຣິຍເມວ ເຊຏ຺ຐກໍ ໂຫຕິ ປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ, ເສສານິ ຕທນ຺ວຍານິ ໂຫນ຺ຕິ. ຍຖາ ຕຕິຍສ຺ສ ເຄເຫ ອິຕເຣ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຕຸຓ຺ຫີ ນິສີທນ຺ຕິ, ເຄຫສາມິໂກວ ວິຈາເຣຕິ, ເອວໍ ສຕິປຏ຺ຐານານິ ປຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐານລກ຺ຂຓໍ ສຕິນ຺ທ຺ຣິຍເມວ ເຊຏ຺ຐກໍ ໂຫຕິ ປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ, ເສສານິ ຕທນ຺ວຍານິ ໂຫນ຺ຕິ. ຍຖາ ຈຕຸຕ຺ຖສ຺ສ ເຄເຫ ອິຕເຣ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຕຸຓ຺ຫີ ນິສີທນ຺ຕິ, ເຄຫສາມິໂກວ ວິຈາເຣຕິ, ເອວໍ ຌານານິ ປຕ຺ວາ ອວິກ຺ເຂປລກ຺ຂຓໍ ສມາຘິນ຺ທ຺ຣິຍເມວ ເຊຏ຺ຐກໍ ໂຫຕິ ປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ, ເສສານິ ຕທນ຺ວຍານິ ໂຫນ຺ຕິ. ສພ຺ພປຈ຺ຉາ ຣຎ຺ໂຎ ເຄຫໍ ຄຕກາເລ ປນ ຍຖາ ອິຕເຣ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຕຸຓ຺ຫີ ນິສີທນ຺ຕິ, ຣາຊາວ ວິຈາເຣຕິ, ເອວໍ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ ປຕ຺ວາ ປຊານນລກ຺ຂຓໍ ປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍເມວ ເຊຏ຺ຐກໍ ໂຫຕິ ປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ, ເສສານິ ຕທນ຺ວຍານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ.

ກ. ປເຠທຄຓນນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໙໕. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕສ຺ສ ປເຠທຄຓນາປຸຈ຺ຉາປຸພ຺ພງ຺ຄເມວ ປເຠທຄຓນນິທ຺ເທເສ ສປ຺ປຸຣິສສໍເສເວຕິ ໂສຠນານໍ ປຸຣິສານໍ ສມ຺ມາ ເສວເນ. ອຘິໂມກ຺ຂາຘິປເຕຍ຺ຍຏ຺ເຐນາຕິ ອຘິໂມກ຺ຂສງ຺ຂາເຕນ ເສສິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ອຘິປຕິຠາວຏ຺ເຐນ, ເສສິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ປຸພ຺ພງ຺ຄມຏ຺ເຐນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສທ຺ຘມ຺ມສວເນຕິ ສຕໍ ຘມ຺ໂມ, ໂສຠໂນ ວາ ຘມ຺ໂມຕິ ສທ຺ຘມ຺ໂມ. ຕສ຺ສ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສ ສວເນ. ໂຍນິໂສມນສິກາເຣຕິ ອຸປາເຍນ ມນສິກາເຣ. ຘມ຺ມານຸຘມ຺ມປຏິປຕ຺ຕິຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ນວ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ເມ ອນຸຄໂຕ ຘມ຺ໂມ ຘມ຺ມານຸຘມ຺ໂມ, ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາສງ຺ຂາຕສ຺ສ ຘມ຺ມານຸຘມ຺ມສ຺ສ ປຏິປຕ຺ຕິ ປຏິປຊ຺ຊນໍ ຘມ຺ມານຸຘມ຺ມປຏິປຕ຺ຕິ. ສມ຺ມປ຺ປຘານາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ຂ. ຈຣິຍາວາຣວຓ຺ຓນາ

໑໙໖. ຈຣິຍາວາເຣປິ ອິມິນາວ ນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເກວລໍ ປຐມວາໂຣ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ອຸປ຺ປາທນກາລວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ, ຈຣິຍາວາໂຣ ອຸປ຺ປນ຺ນານໍ ອາເສວນກາລວເສນ ຈ ປາຣິປູຣິກາລວເສນ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ. ຈຣິຍາ ປກຕິ ອຸສ຺ສນ຺ນຕາຕິ ຫິ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກໍ.

ຈາຣວິຫາຣນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໙໗. ອິທານິ ຈຣິຍາສມ຺ພນ຺ເຘເນວ ຈາຣວິຫາຣນິທ຺ເທສວເສນ ອປເຣນ ປຣິຍາເຍນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍວິຘານໍ ນິທ຺ທິສິຕຸກາໂມ ຈາໂຣ ຈ ວິຫາໂຣ ຈາຕິອາທິກໍ ອຸທ຺ເທສໍ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ນິທ຺ເທສມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຸທ຺ເທເສ ຕາວ ຍຖາ ຈຣນ຺ຕໍ ວິຫຣນ຺ຕໍ ວິຎ຺ຎູ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ ຄມ຺ຠີເຣສຸ ຐາເນສຸ ໂອກປ຺ເປຍ຺ຍຸໍ – ອທ຺ຘາ ອຍມາຍສ຺ມາ ປຕ຺ໂຕ ວາ ປາປຸຓິສ຺ສຕິ ວາຕິ, ຕຖາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຈາໂຣ ຈ ວິຫາໂຣ ຈ ວິຎ຺ຎູຫິ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີຫິ ອນຸພຸທ຺ໂຘ ໂຫຕິ ປຏິວິທ຺ໂຘຕິ ອຸທ຺ເທສສ຺ສ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຸທ຺ເທສນິທ຺ເທເສ ຈຣິຍາ ຈາໂຣເຍວ. ຈາໂຣ ຈຣິຍາຕິ ຫິ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກໍ. ຕສ຺ມາ ‘‘ຈາໂຣ’’ຕິປທສ຺ສ ນິທ຺ເທເສ ‘‘ຈຣິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຣິຍາປຖຈຣິຍາຕິ ອິຣິຍາປຖານໍ ຈຣິຍາ, ປວຕ຺ຕນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອາຍຕນຈຣິຍາ ປນ ອາຍຕເນສຸ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎານໍ ຈຣິຍາ. ປຕ຺ຕີຕິ ຜລານິ. ຕານິ ຫິ ປາປຸຓິຍນ຺ຕີຕິ ‘‘ປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ສຕ຺ຕໂລກສ຺ສ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກາ ອຕ຺ຖາ ໂລກຕ຺ຖາຕິ ອຍໍ ວິເສໂສ.

ອິທານິ ຕາສໍ ຈຣິຍານໍ ຠູມິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຈຕູສຸ ອິຣິຍາປເຖສູຕິອາທິມາຫ. ສຕິປຏ຺ຐາເນສູຕິ ອາຣມ຺ມຓສຕິປຏ຺ຐາເນສຸ. ສຕິປຏ຺ຐາເນສຸປິ ວຸຈ຺ຈມາເນສຸ ສຕິໂຕ ອນຎ຺ຎານິ ໂວຫາຣວເສນ ອຎ຺ຎານິ ວິຍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຣິຍສຈ຺ເຈສູຕິ ປຸພ຺ພຠາຄໂລກິຍສຈ຺ຈຎາເຓນ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ສຈ຺ຈປຣິຄ຺ຄຫວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຣິຍມຄ຺ເຄສຸ ສາມຎ຺ຎຜເລສູຕິ ຈ ໂວຫາຣວເສເນວ ວຸຕ຺ຕໍ. ປເທເສຕິ ໂລກຕ຺ຖຈຣິຍາຍ ເອກເທເສ. ນິປ຺ປເທສໂຕ ຫິ ໂລກຕ຺ຖຈຣິຍໍ ພຸທ຺ຘາ ເອວ ກໂຣນ຺ຕິ. ປຸນ ຕາ ເອວ ຈຣິຍາໂຍ ກາຣກປຸຄ຺ຄລວເສນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ປຓິຘິສມ຺ປນ຺ນານນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປຓິຘິສມ຺ປນ຺ນາ ນາມ ອິຣິຍາປຖານໍ ສນ຺ຕຕ຺ຕາ ອິຣິຍາປຖຄຸຕ຺ຕິຍາ ສມ຺ປນ຺ນາ ອກມ຺ປິຕອິຣິຍາປຖາ ຠິກ຺ຂຸຠາວານຸຣູເປນ ສນ຺ເຕນ ອິຣິຍາປເຖນ ສມ຺ປນ຺ນາ. ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ຄຸຕ຺ຕທ຺ວາຣານນ຺ຕິ ຈກ຺ຂາທີສຸ ຉສຸ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ວິສເຍ ປວຕ຺ຕເອເກກທ຺ວາຣວເສນ ຄຸຕ຺ຕໍ ທ຺ວາຣໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ຄຸຕ຺ຕທ຺ວາຣາ. ເຕສໍ ຄຸຕ຺ຕທ຺ວາຣານໍ. ທ຺ວາຣນ຺ຕິ ເຈຕ຺ຖ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິທ຺ວາຣວເສນ ຈກ຺ຂາທໂຍ ເອວ. ອປ຺ປມາທວິຫາຣີນນ຺ຕິ ສີລາທີສຸ ອປ຺ປມາທວິຫາຣວຕໍ. ອຘິຈິຕ຺ຕມນຸຍຸຕ຺ຕານນ຺ຕິ ວິປສ຺ສນາຍ ປາທກຠາເວນ ອຘິຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຕໍ ສມາຘິມນຸຍຸຕ຺ຕານໍ. ພຸທ຺ຘິສມ຺ປນ຺ນານນ຺ຕິ ນາມຣູປວວຕ຺ຖານໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ຍາວ ໂຄຕ຺ຣຠຸ, ຕາວ ປວຕ຺ເຕນ ຎາເຓນ ສມ຺ປນ຺ນານໍ. ສມ຺ມາປຏິປນ຺ນານນ຺ຕິ ຈຕຸມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ. ອຘິຄຕຜລານນ຺ຕິ ຈຕຸຜລກ຺ຂເຓ.

ອຘິມຸຈ຺ຈນ຺ໂຕຕິ ອຘິໂມກ຺ຂໍ ກໂຣນ຺ໂຕ. ສທ຺ຘາຍ ຈຣຕີຕິ ສທ຺ຘາວເສນ ປວຕ຺ຕຕິ. ປຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕຕິ ຈຕຸສມ຺ມປ຺ປຘານວີຣິເຍນ ປທຫນ຺ໂຕ. ອຸປຏ຺ຐາເປນ຺ໂຕຕິ ສຕິຍາ ອາຣມ຺ມຓໍ ອຸປຏ຺ຐາເປນ຺ໂຕ. ອວິກ຺ເຂປໍ ກໂຣນ຺ໂຕຕິ ສມາຘິວເສນ ວິກ຺ເຂປໍ ອກໂຣນ຺ໂຕ. ປຊານນ຺ໂຕຕິ ຈຕຸສຈ຺ຈປຊານນປຎ຺ຎາຍ ປກາເຣນ ຊານນ຺ໂຕ. ວິຊານນ຺ໂຕຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຊວນປຸພ຺ພງ຺ຄເມນ ອາວຊ຺ຊນວິຎ຺ຎາເຓນ ອາຣມ຺ມຓໍ ວິຊານນ຺ໂຕ. ວິຎ຺ຎາຓຈຣິຍາຍາຕິ ອາວຊ຺ຊນວິຎ຺ຎາຓຈຣິຍວເສນ. ເອວໍ ປຏິປນ຺ນສ຺ສາຕິ ສຫຊວນາຍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍຈຣິຍາຍ ປຏິປນ຺ນສ຺ສ. ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອາຍາເປນ຺ຕີຕິ ສມຖວິປສ຺ສນາວເສນ ປວຕ຺ຕາ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ຠຸສໍ ຍາເປນ຺ຕິ, ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາຍຕນຈຣິຍາຍາຕິ ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ຠຸສໍ ຍຕນຈຣິຍາຍ, ຆຏນຈຣິຍາຍ ປວຕ຺ຕນຈຣິຍາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວິເສສມຘິຄຈ຺ຉຕີຕິ ວິກ຺ຂມ຺ຠນຕທງ຺ຄສມຸຈ຺ເຉທປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິວເສນ ວິເສສໍ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ. ທສ຺ສນຈຣິຍາທໂຍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາເຍວ.

ສທ຺ຘາຍ ວິຫຣຕີຕິອາທີສຸ ສທ຺ຘາທິສມງ຺ຄິສ຺ສ ອິຣິຍາປຖວິຫາໂຣ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອນຸພຸທ຺ໂຘຕິ ອນຸມານພຸທ຺ຘິຍາ. ປຏິວິທ຺ໂຘຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂພຸທ຺ຘິຍາ. ຍສ຺ມາ ອຘິໂມກ຺ຂຏ຺ຐາທີສຸ ອນຸພຸທ຺ເຘສຸ ປຏິວິທ຺ເຘສຸ ຈ ຈາໂຣ ຈ ວິຫາໂຣ ຈ ອນຸພຸທ຺ໂຘ ໂຫຕິ ປຏິວິທ຺ໂຘ, ຕສ຺ມາ ອນຸໂພຘປຏິເວເຘສຸ ອຘິໂມກ຺ຂຏ຺ຐາທໂຍ ຈ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ.

ເອວໍ ສທ຺ຘາຍ ຈຣນ຺ຕນ຺ຕິອາທີສຸ ເອວນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ນິທ຺ທິສນ຺ໂຕ ຍຖາສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ນິທ຺ທິສຕິ. ວິຎ຺ຎູຕິອາທີສຸປິ ຍຖາສຠາວໍ ຊານນ຺ຕີຕິ ວິຎ຺ຎູ. ວິຎ຺ຎາຕໍ ສຠາວໍ ວິຠາເວນ຺ຕິ ປາກຏໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ວິຠາວີ. ອສນິ ວິຍ ສິລຸຈ຺ຈເຍ ກິເລເສ ເມຘຕິ ຫິໍສຕີຕິ ເມຘາ, ຂິປ຺ປໍ ຄຫຓຘາຣຓຏ຺ເຐນ ວາ ເມຘາ, ເມຘາ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ເມຘາວີ. ຎາຓຄຕິຍາ ປຓ຺ຑນ຺ຕິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ປຓ຺ຑິຕາ. ພຸທ຺ຘິສມ຺ປທາຍ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ພຸທ຺ຘິສມ຺ປນ຺ນາ. ສຫ ພ຺ຣຫ຺ມໍ ຈຣິຍໍ ອຸຕ຺ຕມໍ ປຏິປທໍ ຈຣນ຺ຕີຕິ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິໂນ. ອປໂລກນກມ຺ມາທິຈຕຸພ຺ພິຘໍ ກມ຺ມໍ ເອກໂຕ ກຣຓວເສນ ເອກໍ ກມ຺ມໍ. ຕຖາ ປຎ຺ຈວິໂຘ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທໂສ ເອກຸທ຺ເທໂສ. ສມາ ສິກ຺ຂາ ເອເຕສນ຺ຕິ ສມສິກ຺ຂາ, ສມສິກ຺ຂານໍ ຠາໂວ ສມສິກ຺ຂຕາ. ສມສິກ຺ຂາຕາຕິປິ ປຐນ຺ຕິ. ເຍສໍ ເອກໍ ກມ຺ມໍ ເອໂກ ອຸທ຺ເທໂສ ສມສິກ຺ຂຕາ, ເຕ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ຌານານີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ຌານາຕິ ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາໂສ ກໂຕ. ວິໂມກ຺ຂາຕິ ຕໂຍ ວາ ອຏ຺ຐ ວາ ວິໂມກ຺ຂາ. ສມາຘີຕິ ສວິຕກ຺ກສວິຈາຣອວິຕກ຺ກວິຈາຣມຕ຺ຕອວິຕກ຺ກາວິຈາຣາ ຕໂຍ ສມາຘີ. ສມາປຕ຺ຕິໂຍຕິ ສຸຎ຺ຎຕານິມິຕ຺ຕາປ຺ປຓິຫິຕາ. ອຠິຎ຺ຎາໂຍຕິ ຉ ອຠິຎ຺ຎາ.

ເອໂກ ອໍໂສ ຠາໂຄ, ນ ທຸຕິໂຍຕິ ເອກໍໂສ, ເອກໍສສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວຈນໍ ເອກໍສວຈນໍ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ. ວິເສສໂຕ ປນ ສມໍ, ສມນ຺ຕາ ວາ ເສຕິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ສໍສໂຍ, ນຕ຺ເຖຕ຺ຖ ສໍສໂຍຕິ ນິສ຺ສໍສໂຍ. ເອກສ຺ມິໍເຍວ ອນິຈ຺ຉຍຕາ ຫຸຕ຺ວາ ອິຕຣມ຺ປິ ກງ຺ຂຕີຕິ ກງ຺ຂາ, ນຕ຺ເຖຕ຺ຖ ກງ຺ຂາຕິ ນິກ຺ກງ຺ໂຂ. ທ຺ວິຘາ ຠາໂວ ທ຺ເວຊ຺ຌໍ, ນຕ຺ເຖຕ຺ຖ ທ຺ເວຊ຺ຌນ຺ຕິ ອທ຺ເວຊ຺ໂຌ. ທ຺ວິຘາ ເອລຍຕິ ກມ຺ເປຕີຕິ ທ຺ເວຬ຺ຫກໍ, ນຕ຺ເຖຕ຺ຖ ທ຺ເວຬ຺ຫກນ຺ຕິ ອທ຺ເວຬ຺ຫໂກ. ນິໂຍເຄນ ນິຍເມນ ວຈນໍ ນິໂຍຄວຈນໍ. ນິຍ຺ໂຍຄວຈນນ຺ຕິປິ ປຐນ຺ຕິ. ອປຓ຺ຓກສ຺ສ ອວິຣທ຺ຘສ຺ສ ນິຍ຺ຍານິກສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວຈນໍ ອປຓ຺ຓກວຈນໍ. ອວຕ຺ຖາປນວຈນນ຺ຕິ ນິຈ຺ຉຍວຈນໍ. ສພ຺ພມ຺ປິ ເຫຕໍ ວິຈິກິຈ຺ຉາຠາວສ຺ສ ເວວຈນໍ. ປິຍສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສພ຺ຠາວໂຕ ວຈນໍ, ປິຍເມວາຕິ ປິຍວຈນໍ. ຕຖາ ຄຣຸວຈນໍ. ສຫ ຄາຣເວນ ຄຣຸຠາເວນ ສຄາຣວໍ. ປຕິສ຺ສຍນໍ ປຕິສ຺ສໂຍ ປຣໍ ຄຣຸໍ ກຕ຺ວາ ນິສ຺ສຍນໍ ອປສ຺ສຍນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຕິສ຺ສວນໍ ວາ ປຕິສ຺ສໂວ, ນິວາຕວຸຕ຺ຕິຕາຍ ປຣວຈນສວນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸຠຍຖາປິ ປຣເຊຏ຺ຐກຠາວສ຺ເສຕໍ ນາມໍ. ສຫ ຄາຣເວນ ວຕ຺ຕຕີຕິ ສຄາຣວໍ. ສຫ ປຕິສ຺ສເຍນ, ປຕິສ຺ສເວນ ວາ ວຕ຺ຕຕີຕິ ສປ຺ປຕິສ຺ສຍໍ. ‘‘ສປ຺ປຕິສ຺ສວ’’ນ຺ຕິ ວາ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ຍ-ກາຣໍ, ວ-ກາຣໍ ວາ ໂລປໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ສປ຺ປຕິສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຘິກໍ ວິສິຏ຺ຐໍ ວຈນໍ ອຘິວຈນໍ, ສຄາຣວຎ຺ຈ ຕໍ ສປ຺ປຕິສ຺ສຎ຺ຈາຕິ ສຄາຣວສປ຺ປຕິສ຺ສໍ, ສຄາຣວສປ຺ປຕິສ຺ສໍ ອຘິວຈນໍ ສຄາຣວສປ຺ປຕິສ຺ສາຘິວຈນໍ. ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ ເວວຈນວິກປ຺ປນານຕ຺ຕວເສນ ປຸນປ຺ປຸນໍ ເອຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຕ຺ໂຕ ວາ ປາປຸຓິສ຺ສຕິ ວາຕິ ຌານາທີນິເຍວາຕິ.

ຕຕິຍສຸຕ຺ຕນ຺ຕນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ຈຕຸຕ຺ຖສຸຕ຺ຕນ຺ຕນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໙໘. ປຸນ ປຐມສຸຕ຺ຕເມວ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອປເຣນ ອາກາເຣນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ນິທ຺ທິສຕິ. ຕຕ຺ຖ ກຕິຫາກາເຣຫິ ເກນຏ຺ເຐນ ທຏ຺ຐພ຺ພານີຕິ ກຕິຫິ ອາກາເຣຫິ ທຏ຺ຐພ຺ພານິ. ເກນຏ຺ເຐນ ທຏ຺ຐພ຺ພານີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາກາເຣ ຈ ທຏ຺ຐພ຺ພຏ຺ຐຎ຺ຈ ປຸຈ຺ຉຕິ. ຉຫາກາເຣຫິ ເຕນຏ຺ເຐນ ທຏ຺ຐພ຺ພານີຕິ ຉຫິ ອາກາເຣຫິ ທຏ຺ຐພ຺ພານິ, ເຕເນວ ຉອາກາຣສງ຺ຂາເຕນຏ຺ເຐນ ທຏ຺ຐພ຺ພານິ. ອາຘິປເຕຍ຺ຍຏ຺ເຐນາຕິ ອຘິປຕິຠາວຏ຺ເຐນ. ອາທິວິໂສຘນຏ຺ເຐນາຕິ ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ອາທິຠູຕສ຺ສ ສີລສ຺ສ ວິໂສຘນຏ຺ເຐນ. ອຘິມຕ຺ຕຏ຺ເຐນາຕິ ພລວຏ຺ເຐນ. ພລວຎ຺ຫິ ອຘິກາ ມຕ຺ຕາ ປມາຓໍ ອສ຺ສາຕິ ອຘິມຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຘິຏ຺ຐານຏ຺ເຐນາຕິ ປຕິຏ຺ຐານຏ຺ເຐນ. ປຣິຍາທານຏ຺ເຐນາຕິ ເຂປນຏ຺ເຐນ. ປຕິຏ຺ຐາປກຏ຺ເຐນາຕິ ປຕິຏ຺ຐາປນຏ຺ເຐນ.

ກ. ອາຘິປເຕຍ຺ຍຏ຺ຐນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໙໙. ອາຘິປເຕຍ຺ຍຏ຺ຐນິທ຺ເທເສ ອສ຺ສທ຺ຘິຍໍ ປຊຫໂຕຕິອາທິ ເອເກກສ຺ເສວ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂປຊຫນວຈນໍ ເອກກ຺ຂເຓປິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປຏິປກ຺ຂປຫານກິຈ຺ຈສາຘເນ ອຘິປຕິຠາວສາຘນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສສານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາເນວ ວຸຕ຺ຕານິ. ນານາກ຺ຂເຓສຸ ວາ ເອເກກໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ຘຸຣໍ ກຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂສ຺ສ ຕໍ ຕໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ເຊຏ຺ຐກໍ ກຕ຺ວາ ເສສານິ ຕທນ຺ວຍານິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິປິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ກາມຈ຺ຉນ຺ທໍ ປຊຫໂຕຕິອາທິ ປນ ເອກກ຺ຂຓວເສເນວ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຂ. ອາທິວິໂສຘນຏ຺ຐນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໒໐໐. ອາທິວິໂສຘນຏ຺ຐນິທ຺ເທເສ ອສ຺ສທ຺ຘິຍສໍວຣຏ຺ເຐນ ສີລວິສຸທ຺ຘີຕິ ອສ຺ສທ຺ຘິຍສ຺ສ ນິວາຣຓຏ຺ເຐນ ວິຣຕິອຕ຺ເຖນ ສີລມລວິໂສຘນໂຕ ສີລວິສຸທ຺ຘິ ນາມ. ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອາທິວິໂສຘນາຕິ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍວເສນ ອາທິຠູຕສ຺ສ ສີລສ຺ສ ວິໂສຘນາ. ອິມິນາວ ນເຍນ ເສສານິປິ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທິສໍວຣຓມູລການິ ຈ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ເວທິຕພ຺ພານິ.

ຄ. ອຘິມຕ຺ຕຏ຺ຐນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໒໐໑. ອຘິມຕ຺ຕຏ຺ຐນິທ຺ເທເສ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ຠາວນາຍ ຉນ຺ໂທ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ສທ຺ຘສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ສທ຺ຘາປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ວາ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍຠາວນາຍ ອສ຺ສາທໍ ທິສ຺ວາ ວາ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິເຍ ກຸສໂລ ຘມ຺ມຈ຺ຉນ຺ໂທ ຊາຍຕິ. ປາໂມຊ຺ຊໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ຉນ຺ທຊາຕຕ຺ຕາ ທຸພ຺ພລປີຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ປີຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ປມຸທິຕຕ຺ຕາ ພລວປີຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ປສ຺ສທ຺ຘິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ປີຕິຍາ ປີຓິຕຕ຺ຕາ ກາຍຈິຕ຺ຕປສ຺ສທ຺ຘິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ສຸຂໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ປສ຺ສທ຺ຘກາຍຈິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເຈຕສິກໍ ສຸຂໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ໂອຠາໂສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ສຸເຂນ ອຠິສນ຺ນຕ຺ຕາ ຎາໂຓຠາໂສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ສໍເວໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ຎາໂຓຠາເສນ ວິທິຕສງ຺ຂາຣາທີນວຕ຺ຕາ ສງ຺ຂາຣປວຕ຺ຕິຍໍ ສໍເວໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ສໍເວເຊຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ສມາທຫຕີຕິ ສໍເວຄໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ເຕເນວ ສໍເວເຄນ ຈິຕ຺ຕໍ ສມາຫິຕໍ ກໂຣຕິ. ສາຘຸກໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ລີນຸທ຺ຘຕຠາວໍ ໂມເຈຕ຺ວາ ສຸຏ຺ຐຸ ປຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ສາຘຸກໍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂຕີຕິ ວີຣິຍສ຺ສ ສມໍ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຸນ ວີຣິຍສມຕານິໂຍຊເນ ພ຺ຍາປາຣໍ ອກໂຣນ຺ໂຕ ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາວເສນ ສາຘຸກໍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂຕິ ນາມ. ອຸເປກ຺ຂາວເສນາຕິ ສມວາຫິຕລກ຺ຂຓາຍ ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາຍ ວເສນ. ນານຕ຺ຕກິເລເສຫີຕິ ວິປສ຺ສນາຍ ປຏິປກ຺ຂຠູເຕຫິ ນານາສຠາເວຫິ ກິເລເສຫິ. ວິໂມກ຺ຂວເສນາຕິ ຠງ຺ຄານຸປສ຺ສນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນານຕ຺ຕກິເລເສຫິ ວິມຸຈ຺ຈນວເສນ. ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ນານຕ຺ຕກິເລເສຫິ ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ.

ເຕ ຘມ຺ມາຕິ ຉນ຺ທາທໂຍ ຘມ຺ມາ. ເອກຣສາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວິມຸຕ຺ຕິຣເສນ ເອກຣສາ ໂຫນ຺ຕິ. ຠາວນາວເສນາຕິ ເອກຣສຠາວນາວເສນ. ຕໂຕ ປຓີຕຕເຣ ວິວຏ຺ຏນ຺ຕີຕິ ເຕນ ກາຣເຓນ ວິປສ຺ສນາຣມ຺ມຓໂຕ ປຓີຕຕເຣ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມເຓ ວິວຏ຺ຏນານຸປສ຺ສນາສງ຺ຂາເຕນ ໂຄຕ຺ຣຠຸຎາເຓນ ຉນ຺ທາທໂຍ ຘມ຺ມາ ນິວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ສງ຺ຂາຣາຣມ຺ມຓໂຕ ອປຄນ຺ຕ຺ວາ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມເຓ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິວຏ຺ຏນາວເສນາຕິ ເອວໍ ໂຄຕ຺ຣຠຸຂເຓ ສງ຺ຂາຣາຣມ຺ມຓໂຕ ວິວຏ຺ຏນວເສນ. ວິວຏ຺ຏິຕຕ຺ຕາ ຕໂຕ ໂວສຊ຺ຊຕີຕິ ມຄ຺ຄສມງ຺ຄິປຸຄ຺ຄໂລ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓເຍວ ທຸຠໂຕວຸຏ຺ຐານວເສນ ວິວຏ຺ຏິຕຕ຺ຕາ ເຕເນວ ກາຣເຓນ ກິເລເສ ຈ ຂນ຺ເຘ ຈ ໂວສຊ຺ຊຕິ. ໂວສຊ຺ຊິຕຕ຺ຕາ ຕໂຕ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓເຍວ ກິເລເສ ຈ ຂນ຺ເຘ ຈ ໂວສຊ຺ຊິຕຕ຺ຕາ ເຕເນວ ກາຣເຓນ ກິເລສາ ຈ ຂນ຺ຘາ ຈ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິນິໂຣຘວເສນ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ. ໂວສຊ຺ຊິຕຕ຺ຕາຕິ ຈ ອາສໍສາຍໍ ຠູຕວຈນໍ ກຕໍ. ກິເລສນິໂຣເຘ ສຕິ ຂນ຺ຘນິໂຣຘສພ຺ຠາວໂຕ ຈ ຂນ຺ຘນິໂຣໂຘ ວຸຕ຺ໂຕ. ນິໂຣຘວເສນາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕນິໂຣຘວເສນ. ຕສ຺ເສວ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓ ທ຺ເວ ໂວສຄ຺ເຄ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ ນິໂຣຘວເສນ ທ຺ເວ ໂວສຄ຺ຄາຕິອາທິມາຫ. ທ຺ເວປິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາ ເອວ. ອສ຺ສທ຺ຘິຍສ຺ສ ປຫານາຍ ຉນ຺ໂທ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິອາທີສຸປິ ອິມິນາວ ນເຍນ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ວີຣິຍິນ຺ທ຺ຣິຍາທິມູລເກສຸປິ ວາເຣສຸ ເອເສວ ນໂຍ. ອິມິນາວ ນເຍນ ອຘິຏ຺ຐານຏ຺ຐນິທ຺ເທໂສປິ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເກວລຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຘິຏ຺ຐາຕີຕິ ວິເສໂສ, ປຕິຏ຺ຐາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຆ-ງ. ປຣິຍາທານຏ຺ຐປຕິຏ຺ຐາປກຏ຺ຐນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໒໐໒-໒໐໓. ປຣິຍາທານຏ຺ຐນິທ຺ເທເສ ປຣິຍາທິຍຕີຕິ ເຂເປຕິ. ປຕິຏ຺ຐາປກຏ຺ຐນິທ຺ເທເສ ສທ຺ໂຘ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຘິໂມກ຺ເຂ ປຕິຏ຺ຐາເປຕີຕິ ສທ຺ຘາສມ຺ປນ຺ໂນ ‘‘ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣາ ອນິຈ຺ຈາ ທຸກ຺ຂາ ອນຕ຺ຕາ’’ຕິ ອຘິມຸຈ຺ຈນ຺ໂຕ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຘິໂມກ຺ເຂ ປຕິຏ຺ຐາເປຕິ. ອິມິນາ ປຸຄ຺ຄລວິເສເສນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍຠາວນາວິເສໂສ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ. ສທ຺ຘສ຺ສ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຘິໂມກ຺ເຂ ປຕິຏ຺ຐາເປຕີຕິ ສທ຺ຘາສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ຕໍເຍວ ສທ຺ຘໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕິ. ຕຖາ ອຘິມຸຈ຺ຈນ຺ຕໍ ອຘິໂມກ຺ເຂ ປຕິຏ຺ຐາເປຕີຕິ. ອິມິນາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍຠາວນາວິເສເສນ ປຸຄ຺ຄລວິເສໂສ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ. ເອວໍ ຈິຕ຺ຕໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ປຄ຺ຄເຫ ປຕິຏ຺ຐາເປຕິ, ສຕິໍ ອຸປຏ຺ຐາເປນ຺ໂຕ ອຸປຏ຺ຐາເນ ປຕິຏ຺ຐາເປຕິ, ຈິຕ຺ຕໍ ສມາທຫນ຺ໂຕ ອວິກ຺ເຂເປ ປຕິຏ຺ຐາເປຕິ, ອນິຈ຺ຈໍ ທຸກ຺ຂໍ ອນຕ຺ຕາຕິ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ທສ຺ສເນ ປຕິຏ຺ຐາເປຕີຕິ ເສເສສຸປິ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ໂຍຄາວຈໂຣຕິ ສມຖໂຍເຄ, ວິປສ຺ສນາໂຍເຄ ວາ ອວຈຣຕີຕິ ໂຍຄາວຈໂຣ. ອວຈຣຕີຕິ ປວິສິຕ຺ວາ ຈຣຕີຕິ.

ຈຕຸຕ຺ຖສຸຕ຺ຕນ຺ຕນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໂມຘານວຓ຺ຓນາ

໒໐໔. ອິທານິ ສມາຘິໍ ຠາວຍໂຕ ວິປສ຺ສນໍ ຠາວຍໂຕ ຈ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໂມຘານໍ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ ປຐມໍ ຕາວ ອຸປຏ຺ຐານໂກສລ຺ລປ຺ປເຠທໍ ນິທ຺ທິສິຕຸໍ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ສມາຘິໍ ຠາເວນ຺ໂຕຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ສມາຘິໍ ຠາເວນ຺ໂຕຕິ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍໍ ສມາຘິໍ ຠາເວນ຺ໂຕ. ເສກ຺ຂສ຺ສ ວີຕຣາຄສ຺ສ ຈ ປນ ໂລກຸຕ຺ຕໂຣປິ ສມາຘິ ລພ຺ຠຕິ. ອາວຊ຺ຊິຕຕ຺ຕາຕິ ກສິຓາທິນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ອາວຊ຺ຊິຕຕ຺ຕາ, ກສິຓາທິປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ອຸປ຺ປາທິຕນິມິຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອາຣມ຺ມຓູປຏ຺ຐານກຸສໂລຕິ ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປາທິຕສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕສ຺ເສວ ອຸປຏ຺ຐາເນ ກຸສໂລ. ສມຖນິມິຕ຺ຕູປຏ຺ຐານກຸສໂລຕິ ອຈ຺ຈາຣທ຺ຘວີຣິຍຕາທີຫິ ອຸທ຺ຘເຕ ຈິຕ຺ເຕ ປສ຺ສທ຺ຘິສມາຘິອຸເປກ຺ຂາສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄຠາວນາວເສນ ຈິຕ຺ໂຕປສມນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐາເນ ກຸສໂລ. ປຄ຺ຄຫນິມິຕ຺ຕູປຏ຺ຐານກຸສໂລຕິ ອຕິສິຖິລວີຣິຍຕາທີຫິ ລີເນ ຈິຕ຺ເຕ ຘມ຺ມວິຈຍວີຣິຍປີຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄຠາວນາວເສນ ຈິຕ຺ຕປຄ຺ຄຫນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐາເນ ກຸສໂລ. ອວິກ຺ເຂປູປຏ຺ຐານກຸສໂລຕິ ອນຸທ຺ຘຕາລີນຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ສມາຘິສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐາເນ ກຸສໂລ. ໂອຠາສູປຏ຺ຐານກຸສໂລຕິ ປຎ຺ຎາປໂຍຄມນ຺ທຕາຍ ນິຣສ຺ສາເທ ຈິຕ຺ເຕ ອຏ຺ຐສໍເວຄວຕ຺ຖຸປຈ຺ຈເວກ຺ຂເຓນ ຈິຕ຺ຕໍ ສໍເວເຊຕ຺ວາ ຎາໂຓຠາສສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐາເນ ກຸສໂລ. ອຏ຺ຐ ສໍເວຄວຕ຺ຖູນິ ນາມ ຊາຕິຊຣາພ຺ຍາຘິມຣຓານິ ຈຕ຺ຕາຣິ, ອປາຍທຸກ຺ຂໍ ປຎ຺ຈມໍ, ອຕີເຕ ວຏ຺ຏມູລກໍ ທຸກ຺ຂໍ, ອນາຄເຕ ວຏ຺ຏມູລກໍ ທຸກ຺ຂໍ, ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນ ອາຫາຣປຣິເຍຏ຺ຐິມູລກໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ. ສມ຺ປຫໍສນູປຏ຺ຐານກຸສໂລຕິ ອຸປສມສຸຂານຘິຄເມນ ນິຣສ຺ສາເທ ຈິຕ຺ເຕ ພຸທ຺ຘຘມ຺ມສງ຺ຆຄຸຓານຸສ຺ສຣເຓນ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທນ຺ໂຕ ສມ຺ປຫໍສນສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐາເນ ກຸສໂລ. ອຸເປກ຺ຂູປຏ຺ຐານກຸສໂລຕິ ອຸທ຺ຘຕາທິໂທສວິຣຫິເຕ ຈິຕ຺ເຕ ນິຄ຺ຄຫປຄ຺ຄຫາທີສຸ ພ຺ຍາປາຣາຠາວກຣເຓນ ອຸເປກ຺ຂາຍ ອຸປຏ຺ຐາເນ ກຸສໂລ. ເສກ຺ໂຂຕິ ຕິສ຺ໂສ ສິກ຺ຂາ ສິກ຺ຂຕີຕິ ເສກ຺ໂຂ. ເອກຕ຺ຕູປຏ຺ຐານກຸສໂລຕິ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐາທີນໍ ປຫີນຕ຺ຕາ ເນກ຺ຂມ຺ມາທິໂນ ເອກຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐາເນ ກຸສໂລ.

ວີຕຣາໂຄຕິ ສພ຺ພໂສ ປຫີນຣາຄຕ຺ຕາ ວີຕຣາໂຄ ຂີຓາສໂວ. ຎາຓູປຏ຺ຐານກຸສໂລຕິ ອຣຫາ ຘມ຺ເມສຸ ວິຄຕສມ຺ໂມຫຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອສມ຺ໂມຫຎາຓສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐາເນ ກຸສໂລ. ວິມຸຕ຺ຕູປຏ຺ຐານກຸສໂລຕິ ອຣຫຕ຺ຕຜລວິມຸຕ຺ຕິຍາ ອຸປຏ຺ຐາເນ ກຸສໂລ. ວິມຸຕ຺ຕີຕິ ຫິ ສພ຺ພກິເລເສຫິ ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຣຫຕ຺ຕຜລວິມຸຕ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ.

໒໐໕. ວິປສ຺ສນາຠາວນາຍ ອຸປຏ຺ຐານານຸປຏ຺ຐາເນສຸ ອນິຈ຺ຈໂຕຕິອາທີນິ ນິຈ຺ຈໂຕຕິອາທີນິ ຈ ສີລກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພານິ. ປາຐໂຕ ປນ ‘‘ອາຍູຫນານຸປຏ຺ຐານກຸສໂລ ວິປຣິຓາມູປຏ຺ຐານກຸສໂລ ອນິມິຕ຺ຕູປຏ຺ຐານກຸສໂລ ນິມິຕ຺ຕານຸປຏ຺ຐານກຸສໂລ ອປ຺ປຓິຫິຕູປຏ຺ຐານກຸສໂລ ປຓິຘິອນຸປຏ຺ຐານກຸສໂລ ອຠິນິເວສານຸປຏ຺ຐານກຸສໂລ’’ຕິ ເອເຕສຸ ສາມິວຈເນນ ສມາສປທຈ຺ເຉໂທ ກາຕພ຺ໂພ. ເສເສສຸ ປນ ນິສ຺ສກ຺ກວຈເນນ ປາໂຐ.

໒໐໖. ສຸຎ຺ຎຕູປຏ຺ຐານກຸສໂລຕິ ປເນຕ຺ຖ ສຸຎ຺ຎໂຕ ອຸປຏ຺ຐານກຸສໂລຕິ ວາ ສຸຎ຺ຎຕາຍ ອຸປຏ຺ຐານກຸສໂລຕິ ວາ ປທຈ຺ເຉໂທ ກາຕພ຺ໂພ. ຍສ຺ມາ ປນ ນິພ຺ພິທາວິຣາຄນິໂຣຘປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສນາ ອຘິປຎ຺ຎາຘມ຺ມວິປສ຺ສນາ ຍຖາຠູຕຎາຓທສ຺ສນໍ ປຏິສງ຺ຂານຸປສ຺ສນາ ວິວຏ຺ຏນານຸປສ຺ສນາຕິ ອິມາ ອຏ຺ຐ ມຫາວິປສ຺ສນາ ອຕ຺ຕໂນ ສຠາວວິເສເສນ ວິເສສິຕາ, ນ ອາຣມ຺ມຓວິເສເສນ, ຕສ຺ມາ ອິມາສໍ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ‘‘ອນິຈ຺ຈໂຕ ອຸປຏ຺ຐານກຸສໂລ ໂຫຕີ’’ຕິອາທີນິ ວຈນານິ ວິຍ ‘‘ນິພ຺ພິທາໂຕ ອຸປຏ຺ຐານກຸສໂລ ໂຫຕີ’’ຕິອາທີນິ ວຈນານິ ນ ຍຸຊ຺ຊນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ເອວ ອິມາ ອຏ຺ຐ ນ ໂຍຊິຕາ. ອາທີນວານຸປສ຺ສນາ ປນ ‘‘ສຸຎ຺ຎຕູປຏ຺ຐານກຸສໂລ ໂຫຕິ, ອຠິນິເວສານຸປຏ຺ຐານກຸສໂລ ໂຫຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ຍຸຄລກວຈເນເນວ ອຕ຺ຖໂຕ ‘‘ອາທີນວໂຕ ອຸປຏ຺ຐານກຸສໂລ ໂຫຕິ, ອາລຍາຠິນິເວສານຸປຏ຺ຐານກຸສໂລ ໂຫຕີ’’ຕິ ໂຍຊິຕາວ ໂຫຕີຕິ ສຣູເປນ ນ ໂຍຊິຕາ. ອິຕິ ປຸຣິມາ ຈ ອຏ຺ຐ, ອຍຎ຺ຈ ອາທີນວານຸປສ຺ສນາຕິ ອຏ຺ຐາຣສສຸ ມຫາວິປສ຺ສນາສຸ ອິມາ ນວ ອໂຍເຊຕ຺ວາ ອິຕຣາ ເອວ ນວ ໂຍຊິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຎາຓູປຏ຺ຐານກຸສໂລຕິ ເສກ຺ໂຂ ວິປສ຺ສນູປກ຺ກິເລສານໍ ອຠາວໂຕ ວິປສ຺ສນາຠາວນາຍ ຎາຓສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐາເນ ກຸສໂລ. ສມາຘິຠາວນາຍ ປນ ນິກນ຺ຕິສພ຺ຠາວໂຕ ຎາຓູປຏ຺ຐາເນ ກຸສໂລຕິ ນ ວຸຕ຺ໂຕ.

ວິສຎ຺ໂຎຄູປຏ຺ຐານກຸສໂລຕິ ‘‘ກາມໂຍຄວິສຎ຺ໂຎໂຄ ຠວໂຍຄວິສຎ຺ໂຎໂຄ ທິຏ຺ຐິໂຍຄວິສຎ຺ໂຎໂຄ ອວິຊ຺ຊາໂຍຄວິສຎ຺ໂຎໂຄ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໑໒) ຈຕຸຘາ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ວິສຎ຺ໂຎຄສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐາເນ ກຸສໂລ. ສຎ຺ໂຎຄານຸປຏ຺ຐານກຸສໂລຕິ ກາມໂຍຄຠວໂຍຄທິຏ຺ຐິໂຍຄາວິຊ຺ຊາໂຍຄວເສນ ຈຕຸຘາ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ສຎ຺ໂຎຄສ຺ສ ອນຸປຏ຺ຐາເນ ກຸສໂລ. ນິໂຣຘູປຏ຺ຐານກຸສໂລຕິ ‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຂີຓາສວສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ນິພ຺ພານນິນ຺ນໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ນິພ຺ພານໂປຓໍ ນິພ຺ພານປພ຺ຠາຣໍ ວິເວກຏ຺ຐໍ ເນກ຺ຂມ຺ມາຠິຣຕໍ ພ຺ຍນ຺ຕີຠູຕໍ ສພ຺ພໂສ ອາສວຏ຺ຐານິເຍຫິ ຘມ຺ເມຫີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑໐.໙໐; ປຏິ. ມ. ໒.໔໔ ອຕ຺ຖໂຕ ສມານໍ) ວຸຕ຺ຕຂີຓາສວພລວເສນ ນິພ຺ພານນິນ຺ນຈິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຂີຓາສໂວວ ນິໂຣຘສງ຺ຂາຕສ຺ສ ນິພ຺ພານສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐາເນ ກຸສໂລ.

ອາຣມ຺ມຓູປຏ຺ຐານກຸສລວເສນາຕິອາທີສຸ ກຸສລນ຺ຕິ ຎາຓໍ. ຎາຓມ຺ປິ ຫິ ກຸສລປຸຄ຺ຄລໂຍຄໂຕ ກຸສລໍ ຍຖາ ປຓ຺ຑິຕປຸຄ຺ຄລໂຍຄໂຕ ‘‘ປຓ຺ຑິຕາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ທຸກມາຕິກາ ໑໐໓). ຕສ຺ມາ ໂກສລ຺ລວເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໐໗. ອິທານິ ຈຕຸສຏ຺ຐິຍາ ອາກາເຣຫີຕິອາທິ ຎາຓກຖາຍໍ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໐໗) ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍກຖາສມ຺ພນ຺ເຘນ ອິຘາເນຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໒໐໘. ປຸນ ສມນ຺ຕຈກ຺ຂຸສມ຺ພນ຺ເຘນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍວິຘານໍ ວຕ຺ຕຸກາໂມ ນ ຕສ຺ສ ອທ຺ທິຏ຺ຐມິຘຕ຺ຖິ ກິຎ຺ຈີຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສມນ຺ຕຈກ຺ຂູຕິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ. ປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ວເສນາຕິອາທິນາ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ອວິໂຍຄິຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ສທ຺ທຫນ຺ໂຕ ປຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີຕິອາທີຫິ ເອເກກິນ຺ທ຺ຣິຍມູລເກຫິ ປຎ຺ຈຫິ ຈຕຸກ຺ເກຫິ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ນິນ຺ນປໂຍຄກາເລ ວາ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ວາ ເອກຣສຠາວໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎປຈ຺ຈຍຠາວຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕິ. ສທ຺ທຫິຕຕ຺ຕາ ປຄ຺ຄຫິຕນ຺ຕິອາທີຫິ ເອເກກິນ຺ທ຺ຣິຍມູລເກຫິ ປຎ຺ຈຫິ ຈຕຸກ຺ເກຫິ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິກາເລ ວາ ຜລກາເລ ວາ ເອກຣສຠາວໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎປຈ຺ຈຍຠາວຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕິ. ປຸນ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸສມ຺ພນ຺ເຘນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍວິຘານໍ ວຕ຺ຕຸກາໂມ ຍໍ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂູຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂູຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍປໂຣປຣິຍຕ຺ຕຎາຓໍ ອາສຍານຸສຍຎາຓຎ຺ຈ. ພຸທ຺ຘຎາຓນ຺ຕິ ຈ ອິທໍ ຕເທວ ທ຺ວຍໍ, ເສສໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖເມວາຕິ.

ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໂມຘານວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສທ຺ຘມ຺ມປ຺ປກາສິນິຍາ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ຄ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ອິນ຺ທ຺ຣິຍກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ວິໂມກ຺ຂກຖາ

໑. ວິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໒໐໙. ອິທານິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍກຖານນ຺ຕຣໍ ກຖິຕາຍ ວິໂມກ຺ຂກຖາຍ ອປຸພ຺ພຕ຺ຖານຸວຓ຺ຓນາ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕາ. ອຍຎ຺ຫິ ວິໂມກ຺ຂກຖາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍຠາວນານຸຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ວິໂມກ຺ຂສພ຺ຠາວໂຕ ອິນ຺ທ຺ຣິຍກຖານນ຺ຕຣໍ ກຖິຕາ. ຕຎ຺ຈ ກເຖນ຺ໂຕ ຠຄວໂຕ ສມ຺ມຸຂາ ສຸຕສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນາປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ກຕ຺ວາ ກເຖສິ. ຕຕ຺ຖ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ຕາວ ສຸຎ຺ຎໂຕ ວິໂມກ຺ໂຂຕິອາທີສຸ ສຸຎ຺ຎຕາກາເຣນ ນິພ຺ພານໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ໂຕ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ສຸຎ຺ຎໂຕ ວິໂມກ຺ໂຂ. ໂສ ຫິ ສຸຎ຺ຎຕາຍ ຘາຕຸຍາ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ສຸຎ຺ຎໂຕ, ກິເລເສຫິ ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິໂມກ຺ໂຂ. ເອເຕເນວ ນເຍນ ອນິມິຕ຺ຕາກາເຣນ ນິພ຺ພານໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ໂຕ ອນິມິຕ຺ໂຕ, ອປ຺ປຓິຫິຕາກາເຣນ ນິພ຺ພານໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ໂຕ ອປ຺ປຓິຫິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເອໂກ ຫິ ອາທິໂຕວ ອນິຈ຺ຈໂຕ ສງ຺ຂາເຣ ສມ຺ມສຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ນ ອນິຈ຺ຈໂຕ ສມ຺ມສນມຕ຺ເຕເນວ ມຄ຺ຄວຸຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ, ທຸກ຺ຂໂຕປິ ອນຕ຺ຕໂຕປິ ສມ຺ມສິຕພ຺ພເມວ, ຕສ຺ມາ ທຸກ຺ຂໂຕປິ ອນຕ຺ຕໂຕປິ ສມ຺ມສຕິ. ຕສ຺ສ ເອວໍ ປຏິປນ຺ນສ຺ສ ອນິຈ຺ຈໂຕ ເຈ ສມ຺ມສນກາເລ ມຄ຺ຄວຸຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ, ອຍໍ ອນິຈ຺ຈໂຕ ອຠິນິວິສິຕ຺ວາ ອນິຈ຺ຈໂຕ ວຸຏ຺ຐາຕິ ນາມ. ສເຈ ປນສ຺ສ ທຸກ຺ຂໂຕ ອນຕ຺ຕໂຕ ສມ຺ມສນກາເລ ມຄ຺ຄວຸຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ, ອຍໍ ອນິຈ຺ຈໂຕ ອຠິນິວິສິຕ຺ວາ ທຸກ຺ຂໂຕ, ອນຕ຺ຕໂຕ ວຸຏ຺ຐາຕິ ນາມ. ເອສ ນໂຍ ທຸກ຺ຂໂຕ ອນຕ຺ຕໂຕ ອຠິນິວິສິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາເນສຸປິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ໂຍປິ ອນິຈ຺ຈໂຕ ອຠິນິວິຏ຺ໂຐ, ໂຍປິ ທຸກ຺ຂໂຕ, ໂຍປິ ອນຕ຺ຕໂຕ. ວຸຏ຺ຐານກາເລ ເຈ ອນິຈ຺ຈໂຕ ວຸຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ, ຕໂຍປິ ຊນາ ອຘິໂມກ຺ຂພຫຸລາ ໂຫນ຺ຕິ, ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປຏິລຠນ຺ຕິ, ອນິມິຕ຺ຕວິໂມກ຺ເຂນ ວິມຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ປຐມມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ສທ຺ຘານຸສາຣິໂນ ໂຫນ຺ຕິ, ສຕ຺ຕສຸ ຐາເນສຸ ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ຕາ. ສເຈ ປນ ທຸກ຺ຂໂຕ ວຸຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ, ຕໂຍປິ ຊນາ ປສ຺ສທ຺ຘິພຫຸລາ ໂຫນ຺ຕິ, ສມາຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປຏິລຠນ຺ຕິ, ອປ຺ປຓິຫິຕວິໂມກ຺ເຂນ ວິມຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ກາຍສກ຺ຂິໂນ ໂຫນ຺ຕິ. ຍສ຺ສ ປເນຕ຺ຖ ອຣູປຊ຺ຌານໍ ປາທກໍ ໂຫຕິ, ໂສ ອຄ຺ຄຜເລ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ອຖ ເນສໍ ອນຕ຺ຕໂຕ ວຸຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ, ຕໂຍປິ ຊນາ ເວທພຫຸລາ ໂຫນ຺ຕິ, ປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປຏິລຠນ຺ຕິ, ສຸຎ຺ຎຕວິໂມກ຺ເຂນ ວິມຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ປຐມມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ຘມ຺ມານຸສາຣິໂນ ໂຫນ຺ຕິ, ຉສຸ ຐາເນສຸ ທິຏ຺ຐິປ຺ປຕ຺ຕາ, ອຄ຺ຄຜເລ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕາຕິ.

ອປິຈ ມຄ຺ໂຄ ນາມ ປຎ຺ຈຫິ ກາຣເຓຫິ ນາມໍ ລຠຕິ ສຣເສນ ວາ ປຈ຺ຈນີເກນ ວາ ສຄຸເຓນ ວາ ອາຣມ຺ມເຓນ ວາ ອາຄມເນນ ວາ. ສເຈ ຫິ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາ ອນິຈ຺ຈໂຕ ສງ຺ຂາເຣ ສມ຺ມສິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຕິ, ອນິມິຕ຺ຕວິໂມກ຺ເຂນ ວິມຸຈ຺ຈຕິ. ສເຈ ທຸກ຺ຂໂຕ ສມ຺ມສິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຕິ, ອປ຺ປຓິຫິຕວິໂມກ຺ເຂນ ວິມຸຈ຺ຈຕິ. ສເຈ ອນຕ຺ຕໂຕ ສມ຺ມສິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຕິ, ສຸຎ຺ຎຕວິໂມກ຺ເຂນ ວິມຸຈ຺ຈຕິ. ອິທໍ ສຣສໂຕ ນາມໍ ນາມ. ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາຍ ປນ ສງ຺ຂາຣານໍ ຆນວິນິພ຺ໂຠຄໍ ກຕ຺ວາ ນິຈ຺ຈນິມິຕ຺ຕຘຸວນິມິຕ຺ຕສສ຺ສຕນິມິຕ຺ຕານິ ປຫາຍ ອາຄຕຕ຺ຕາ ອນິມິຕ຺ໂຕ, ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາຍ ສຸຂສຎ຺ຎໍ ປຫາຍ ປຓິຘິປຕ຺ຖນໍ ສຸກ຺ຂາເປຕ຺ວາ ອາຄຕຕ຺ຕາ ອປ຺ປຓິຫິໂຕ, ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາຍ ອຕ຺ຕສຕ຺ຕປຸຄ຺ຄລສຎ຺ຎໍ ປຫາຍ ສງ຺ຂາເຣ ສຸຎ຺ຎໂຕ ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ສຸຎ຺ຎໂຕຕິ ອິທໍ ປຈ຺ຈນີກໂຕ ນາມໍ ນາມ. ຣາຄາທີຫິ ປນ ສຸຎ຺ຎຕ຺ຕາ ສຸຎ຺ຎໂຕ, ຣູປນິມິຕ຺ຕາທີນໍ, ຣາຄນິມິຕ຺ຕາທີນໍເຍວ ວາ ອຠາເວນ ອນິມິຕ຺ໂຕ, ຣາຄປຓິຘິອາທີນໍ ອຠາວໂຕ ອປ຺ປຓິຫິໂຕຕິ ອິທມສ຺ສ ສຄຸຓໂຕ ນາມໍ ນາມ. ໂສຍໍ ສຸຎ຺ຎໍ ອນິມິຕ຺ຕໍ ອປ຺ປຓິຫິຕຎ຺ຈ ນິພ຺ພານໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກໂຣຕີຕິປິ ສຸຎ຺ຎໂຕ ອນິມິຕ຺ໂຕ ອປ຺ປຓິຫິໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິທມສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ນາມໍ ນາມ. ອາຄມນໍ ປນ ທຸວິຘໍ ວິປສ຺ສນາຄມນໍ ມຄ຺ຄາຄມນຎ຺ຈ. ຕຕ຺ຖ ມຄ຺ເຄ ວິປສ຺ສນາຄມນໍ ລພ຺ຠຕິ, ຜເລ ມຄ຺ຄາຄມນໍ. ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາ ຫິ ສຸຎ຺ຎຕາ ນາມ, ສຸຎ຺ຎຕວິປສ຺ສນາຍ ມຄ຺ໂຄ ສຸຎ຺ຎໂຕ, ສຸຎ຺ຎຕມຄ຺ຄສ຺ສ ຜລໍ ສຸຎ຺ຎຕໍ. ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາ ອນິມິຕ຺ຕາ ນາມ, ອນິມິຕ຺ຕວິປສ຺ສນາຍ ມຄ຺ໂຄ ອນິມິຕ຺ໂຕ. ອິທໍ ປນ ນາມໍ ອຠິຘມ຺ມປຣິຍາເຍ ນ ລພ຺ຠຕິ, ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິຍາເຍ ປນ ລພ຺ຠຕິ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ໂຄຕ຺ຣຠຸຎາຓໍ ອນິມິຕ຺ຕໍ ນິພ຺ພານໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ອນິມິຕ຺ຕນາມກໍ ຫຸຕ຺ວາ ສຍໍ ອາຄມນີຍຏ຺ຐາເນ ຐຕ຺ວາ ມຄ຺ຄສ຺ສ ນາມໍ ເທຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ເຕນ ມຄ຺ໂຄ ອນິມິຕ຺ໂຕຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ມຄ຺ຄາຄມເນນ ຜລໍ ອນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິເຍວ. ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາ ສງ຺ຂາເຣສຸ ປຓິຘິໍ ສຸກ຺ຂາເປຕ຺ວາ ອາຄຕຕ຺ຕາ ອປ຺ປຓິຫິຕາ ນາມ, ອປ຺ປຓິຫິຕວິປສ຺ສນາຍ ມຄ຺ໂຄ ອປ຺ປຓິຫິໂຕ, ອປ຺ປຓິຫິຕມຄ຺ຄສ຺ສ ຜລໍ ອປ຺ປຓິຫິຕນ຺ຕິ ເອວໍ ວິປສ຺ສນາ ອຕ຺ຕໂນ ນາມໍ ມຄ຺ຄສ຺ສ ເທຕິ, ມຄ຺ໂຄ ຜລສ຺ສາຕິ ອິທໍ ອາຄມນໂຕ ນາມໍ ນາມ. ເອວໍ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາ ວິໂມກ຺ຂວິເສສໍ ນິຍເມຕີຕິ.

ເອວໍ ຠຄວຕາ ເທສິເຕ ຕໂຍ ມຫາວຕ຺ຖຸເກ ວິໂມກ຺ເຂ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ຕໍນິທ຺ເທສວເສເນວ ອປເຣປິ ວິໂມກ຺ເຂ ນິທ຺ທິສິຕຸກາໂມ ອປິຈ ອຏ຺ຐສຏ຺ຐິ ວິໂມກ຺ຂາຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອປິຈາຕິ ອປຣປຣິຍາຍທສ຺ສນໍ. ກຖໍ ເຕ ອຏ຺ຐສຏ຺ຐິ ໂຫນ຺ຕິ, ນນຸ ເຕ ປຎ຺ຈສຕ຺ຕຕີຕິ? ສຈ຺ຈໍ ຍຖາຣຸຕວເສນ ປຎ຺ຈສຕ຺ຕຕິ. ຠຄວຕາ ປນ ເທສິເຕ ຕໂຍ ວິໂມກ຺ເຂ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎວິໂມກ຺ເຂ ນິທ຺ທິສນໂຕ ອິເມສໍ ຕທວໂຣຘໂຕ ຈ ອິເມ ຕໂຍ ນ ຄເຓຕພ຺ພາ, ອຊ຺ຌຕ຺ຕວິໂມກ຺ຂາທໂຍ ຕໂຍປິ ວິໂມກ຺ຂາ ຈຕຸຘາ ວິຕ຺ຖາຣວຈເນເຍວ ອນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ນ ຄເຓຕພ຺ພາ, ‘‘ປຓິຫິໂຕ ວິໂມກ຺ໂຂ, ອປ຺ປຓິຫິໂຕ ວິໂມກ຺ໂຂ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອປ຺ປຓິຫິໂຕ ວິໂມກ຺ໂຂ ປຐມໍ ອຸທ຺ທິຏ຺ເຐນ ເອກນາມິກຕ຺ຕາ ນ ຄເຓຕພ຺ໂພ, ເອວໍ ອິເມສຸ ສຕ຺ຕສຸ ອປນີເຕສຸ ເສສາ ອຏ຺ຐສຏ຺ຐິ ວິໂມກ຺ຂາ ໂຫນ຺ຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ສຸຎ຺ຎຕວິໂມກ຺ຂາທໂຍ ຕໂຍ ປຸນ ກສ຺ມາ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐາຕິ ເຈ? ອຸທ຺ເທເສນ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ເຕສມ຺ປິ ນິທ຺ເທສກຣຓຕ຺ຖໍ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕວຸຏ຺ຐານາທໂຍ ປນ ຕໂຍ ປເຠທໍ ວິນາ ມູລຣາສິວເສນ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐາ, ປຓິຫິຕວິໂມກ຺ຂປຏິປກ຺ຂວເສນ ປຸນ ອປ຺ປຓິຫິໂຕ ວິໂມກ຺ໂຂ ອຸທ຺ທິຏ຺ໂຐຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອຊ຺ຌຕ຺ຕວຸຏ຺ຐານາທີສຸ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໂຕ ວຸຏ຺ຐາຕີຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕວຸຏ຺ຐາໂນ. ອນຸໂລເມນ຺ຕີຕິ ອນຸໂລມາ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕວຸຏ຺ຐານານໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິ ອປຄມາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕວຸຏ຺ຐານປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິ. ຣູປີຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ເກສາທີສຸ ອຸປ຺ປາທິຕໍ ຣູປຊ຺ຌານໍ ຣູປໍ, ຕໍ ຣູປມສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຣູປີ ຣູປານິ ປສ຺ສຕີຕິ ພຫິທ຺ຘາ ນີລກສິຓາທິຣູປານິ ຌານຈກ຺ຂຸນາ ປສ຺ສຕິ. ອິມິນາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາວຕ຺ຖຸເກສຸ ກສິເຓສຸ ຌານປຏິລາໂຠ ທສ຺ສິໂຕ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອຣູປສຎ຺ຎີຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ນ ຣູປສຎ຺ຎີ, ອຕ຺ຕໂນ ເກສາທີສຸ ອນຸປ຺ປາທິຕຣູປາວຈຣຊ຺ຌາໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິມິນາ ພຫິທ຺ຘາ ປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ພຫິທ຺ຘາວ ປຏິລທ຺ຘຊ຺ຌານຕາ ທສ຺ສິຕາ. ສຸຠນ຺ເຕວ ອຘິມຸຕ຺ໂຕຕິ ‘‘ສຸຠ’’ມິຈ຺ເຈວ ອາຣມ຺ມເຓ ອຘິມຸຕ຺ໂຕ. ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ອນ຺ໂຕອປ຺ປນາຍໍ ‘‘ສຸຠ’’ນ຺ຕິ ອາໂຠໂຄ ນຕ຺ຖິ, ໂຍ ປນ ອປ຺ປຏິກູລາກາເຣນ ສຕ຺ຕາຣມ຺ມຓໍ ຜຣນ຺ໂຕ ວິຫຣຕິ, ໂສ ຍສ຺ມາ ‘‘ສຸຠ’’ນ຺ເຕວ ອຘິມຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ເອວໍ ອຸທ຺ເທໂສ ກໂຕຕິ. ອປ຺ປິຕປ຺ປິຕສມເຍ ເອວ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວິມຸຕ຺ຕິສພ຺ຠາວໂຕ ສມຍວິໂມກ຺ໂຂ. ໂສເຍວ ສກິຈ຺ຈກຣຓວເສນ ອປ຺ປິຕສມເຍ ເອວ ນິຍຸຕ຺ໂຕຕິ ສາມຍິໂກ. ສາມາຍິໂກຕິປິ ປາໂຐ. ໂກເປຕຸໍ ຠຎ຺ຊິຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາຍ ກຸປ຺ໂປ. ໂລກໍ ອນຕິກ຺ກມນໂຕ ໂລເກ ນິຍຸຕ຺ໂຕຕິ ໂລກິໂກ. ໂລກິໂຍຕິປິ ປາໂຐ. ໂລກໍ ອຸຕ຺ຕຣຕິ, ອຸຕ຺ຕິຓ຺ໂຓຕິ ວາ ໂລກຸຕ຺ຕໂຣ. ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ສຫ ອາສເວຫີຕິ ສາສໂວ. ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ສມ຺ປໂຍຄວເສນ ຈ ນຕ຺ເຖຕ຺ຖ ອາສວາຕິ ອນາສໂວ. ຣູປສງ຺ຂາເຕນ ສຫ ອາມິເສນາຕິ ສາມິໂສ. ສພ຺ພໂສ ຣູປາຣູປປ຺ປຫານາ ນິຣາມິສໂຕປິ ນິຣາມິສຕໂຣຕິ ນິຣາມິສາ ນິຣາມິສຕໂຣ. ປຓິຫິໂຕຕິ ຕຓ຺ຫາວເສນ ປຓິຫິໂຕ ປຕ຺ຖິໂຕ. ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ສຎ຺ໂຎຊເນຫິ ສໍຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສຎ຺ຎຸຕ຺ໂຕ. ເອກຕ຺ຕວິໂມກ຺ໂຂຕິ ກິເລເສຫິ ອນຊ຺ຌາຣຸຬ຺ຫຕ຺ຕາ ເອກສຠາໂວ ວິໂມກ຺ໂຂ. ສຎ຺ຎາວິໂມກ຺ໂຂຕິ ວິປສ຺ສນາຎາຓເມວ ວິປຣີຕສຎ຺ຎາຍ ວິມຸຈ຺ຈນໂຕ ສຎ຺ຎາວິໂມກ຺ໂຂ. ຕເທວ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ ສມ຺ໂມຫໂຕ ວິມຸຈ຺ຈນວເສນ ຎາຓເມວ ວິໂມກ຺ໂຂຕິ ຎາຓວິໂມກ຺ໂຂ. ສີຕິສິຍາວິໂມກ຺ໂຂຕິ ວິປສ຺ສນາຎາຓເມວ ສີຕິ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ປວຕ຺ໂຕ ວິໂມກ຺ໂຂ ສີຕິສິຍາວິໂມກ຺ໂຂ. ສີຕິສິກາວິໂມກ຺ໂຂຕິປິ ປາໂຐ, ສີຕິຠາວິກາຍ ວິໂມກ຺ໂຂຕິ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ. ຌານວິໂມກ຺ໂຂຕິ ອຸປຈາຣປ຺ປນາເຠທໍ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣເຠທຎ຺ຈ ຌານເມວ ວິໂມກ຺ໂຂ. ອນຸປາທາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວິໂມກ຺ໂຂຕິ ອນຸປາທິຍິຕ຺ວາ ຄຫຓໍ ອກຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວິໂມກ຺ໂຂ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ.

ວິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ວິໂມກ຺ຂນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໒໑໐. ກຕໂມຕິອາທິເກ ອຸທ຺ເທສສ຺ສ ນິທ຺ເທເສ ອິຕິ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂຕີຕິ ເອວໍ ອຸປປຣິກ຺ຂຕິ. ສຸຎ຺ຎມິທນ຺ຕິ ອິທໍ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ ສຸຎ຺ຎໍ. ເກນ ສຸຎ຺ຎໍ? ອຕ຺ເຕນ ວາ ອຕ຺ຕນິເຍນ ວາ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ເຕນ ວາຕິ ພາລຊນປຣິກປ຺ປິຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ອຠາວາ ເຕນ ອຕ຺ຕນາ ຈ ສຸຎ຺ຎໍ. ອຕ຺ຕນິເຍນ ວາຕິ ຕສ຺ສ ປຣິກປ຺ປິຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕເກນ ຈ ສຸຎ຺ຎໍ. ອຕ຺ຕໂນ ອຠາເວເນວ ອຕ຺ຕນິຍາຠາໂວ. ອຕ຺ຕນິຍຎ຺ຈ ນາມ ນິຈ຺ຈໍ ວາ ສິຍາ ສຸຂໍ ວາ, ຕທຸຠຍມ຺ປິ ນຕ຺ຖິ. ເຕນ ນິຈ຺ຈປຏິກ຺ເຂເປນ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາ, ສຸຂປຏິກ຺ເຂເປນ ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາ ຈ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫຕິ. ສຸຎ຺ຎມິທໍ ອຕ຺ເຕນ ວາຕິ ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາເຍວ ວຸຕ຺ຕາ. ໂສຕິ ໂສ ເອວໍ ຕີຫິ ອນຸປສ຺ສນາຫິ ວິປສ຺ສມາໂນ ຠິກ຺ຂຸ. ອຠິນິເວສໍ ນ ກໂຣຕີຕິ ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາວເສນ ອຕ຺ຕາຠິນິເວສໍ ນ ກໂຣຕິ.

ນິມິຕ຺ຕໍ ນ ກໂຣຕີຕິ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາວເສນ ນິຈ຺ຈນິມິຕ຺ຕໍ ນ ກໂຣຕິ. ປຓິຘິໍ ນ ກໂຣຕີຕິ ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາວເສນ ປຓິຘິໍ ນ ກໂຣຕິ. ອິເມ ຕໂຍ ວິໂມກ຺ຂາ ປຣິຍາເຍນ ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓ ຕທງ຺ຄວເສນາປິ ລພ຺ຠນ຺ຕິ, ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ປນ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓເຍວ. ຈຕ຺ຕາຣິ ຌານານິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ນີວຣຓາທີຫິ ວຸຏ຺ຐານໂຕ ອຊ຺ຌຕ຺ຕວຸຏ຺ຐາໂນ ວິໂມກ຺ໂຂ. ຈຕສ຺ໂສ ອຣູປສມາປຕ຺ຕິໂຍ ອາຣມ຺ມເຓຫິ ວຸຏ຺ຐານໂຕ ພຫິທ຺ຘາວຸຏ຺ຐາໂນ ວິໂມກ຺ໂຂ. ອາຣມ຺ມຓມ຺ປິ ຫິ ພາຫິຣາຍຕນານິ ວິຍ ອິຘ ‘‘ພຫິທ຺ຘາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິເມ ທ຺ເວ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວິໂມກ຺ຂາ, ທຸຠໂຕ ວຸຏ຺ຐາໂນ ປນ ສມຸຈ຺ເຉທວິໂມກ຺ໂຂ.

ນີວຣເຓຫິ ວຸຏ຺ຐາຕີຕິອາທີຫິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕວຸຏ຺ຐານໍ ສຣູປໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ຣູປສຎ຺ຎາຍາຕິອາທີຫິ ກສິຓາທິອາຣມ຺ມຓສມຕິກ຺ກມສ຺ສ ປາກຏຕ຺ຕາ ຕໍ ອວຕ຺ວາ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕສຸ ວຸຕ຺ຕຣູປສຎ຺ຎາທິສມຕິກ຺ກໂມ ວຸຕ຺ໂຕ. ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິວິຈິກິຈ຺ຉາສີລພ຺ພຕປຣາມາສາຕິ ສມາສປທໍ, ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິຍາ ວິຈິກິຈ຺ຉາຍ ສີລພ຺ພຕປຣາມາສາຕິ ວິຈ຺ເຉໂທ. ອຍເມວ ວາ ປາໂຐ.

໒໑໑. ວິຕກ຺ໂກ ຈາຕິອາທີຫິ ຌານານໍ ສມາປຕ຺ຕີນຎ຺ຈ ອຸປຈາຣຠູມິໂຍ ວຸຕ຺ຕາ. ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາຕິອາທີຫິ ຈຕຸນ຺ນໍ ມຄ຺ຄານໍ ປຸພ຺ພຠາຄວິປສ຺ສນາ ວຸຕ຺ຕາ. ປຏິລາໂຠ ວາຕິ ປຎ຺ຈວິຘວສິປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ພ຺ຍາປິໂຕ ປຕ຺ຖໂຏ ລາໂຠຕິ ປຏິລາໂຠ. ວສິປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຫິ ສພ຺ໂພ ຌານປໂຍໂຄ ຈ ສມາປຕ຺ຕິປໂຍໂຄ ຈ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ໂຘ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ປຏິລາໂຠ ‘‘ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິວິໂມກ຺ໂຂ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ວິປາໂກ ປນ ຌານສ຺ສ ສມາປຕ຺ຕິຍາ ຈ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິ ໂຫຕີຕິ ອຸຊຸກເມວ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອຸປຈາຣປໂຍຄສ຺ສ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘຕ຺ຕາ ຌານສ຺ສ ສມາປຕ຺ຕິຍາ ຈ ປຏິລາໂຠ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຌານສມາປຕ຺ຕິປຏິລາໂຠ ‘ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິວິໂມກ຺ໂຂ’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

໒໑໒. ອຊ຺ຌຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຕານໍ ອຘິກິຈ຺ຈ ປວຕ຺ຕໍ. ປຈ຺ຈຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຕານໍ ປຏິຈ຺ຈ ປວຕ຺ຕໍ. ອຸຠເຍນາປິ ນິຍກຊ຺ຌຕ຺ຕເມວ ທີເປຕິ ນີລນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ນີລເມວ. ນີລສຎ຺ຎໍ ປຏິລຠຕີຕິ ຕສ຺ມິໍ ນີລນິມິຕ຺ເຕ ນີລມິຕິສຎ຺ຎໍ ປຏິລຠຕິ. ສຸຄ຺ຄຫິຕໍ ກໂຣຕີຕິ ປຣິກມ຺ມຠູມິຍໍ ສຸຏ຺ຐຸ ອຸຄ຺ຄຫິຕໍ ກໂຣຕິ. ສູປຘາຣິຕໍ ອຸປຘາເຣຕີຕິ ອຸປຈາຣຠູມິຍໍ ສຸຏ຺ຐຸ ອຸປຘາຣິຕໍ ກຕ຺ວາ ອຸປຘາເຣຕິ. ສ຺ວາວຕ຺ຖິຕໍ ອວຕ຺ຖາເປຕີຕິ ອປ຺ປນາຠູມິຍໍ ສຸຏ຺ຐຸ ນິຈ຺ຉິຕໍ ນິຈ຺ຉິນາຕິ. ວວຕ຺ຖາເປຕີຕິປິ ປາໂຐ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕຎ຺ຫິ ນີລປຣິກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ເກເສ ວາ ປິຕ຺ເຕ ວາ ອກ຺ຂິຕາຣກາຍໍ ວາ ກໂຣຕິ. ພຫິທ຺ຘາ ນີລນິມິຕ຺ເຕຕິ ນີລປຸປ຺ຜນີລວຕ຺ຖນີລຘາຕູນໍ ອຎ຺ຎຕເຣ ນີລກສິເຓ. ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປສໍຫຣຕີຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປເນຕິ. ປີຕາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອາເສວຕີຕິ ຕເມວ ສຎ຺ຎໍ ອາທິໂຕ ເສວຕິ. ຠາເວຕີຕິ ວຑ຺ເຒຕິ. ພຫຸລີກໂຣຕີຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ກໂຣຕິ. ຣູປນ຺ຕິ ນີລນິມິຕ຺ຕໍ ຣູປໍ. ຣູປສຎ຺ຎີຕິ ຕສ຺ມິໍ ຣູເປ ສຎ຺ຎາ ຣູປສຎ຺ຎາ, ສາ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຣູປສຎ຺ຎີ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ປີຕນິມິຕ຺ຕາທີສຸ ປີຕປຣິກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ເມເທ ວາ ຉວິຍາ ວາ ອກ຺ຂີນໍ ປີຕຏ຺ຐາເນ ວາ ກໂຣຕິ. ໂລຫິຕປຣິກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ມໍເສ ວາ ໂລຫິເຕ ວາ ຊິວ຺ຫາຍ ວາ ຫຕ຺ຖຕລປາທຕເລສຸ ວາ ອກ຺ຂີນໍ ຣຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ວາ ກໂຣຕິ. ໂອທາຕປຣິກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອຏ຺ຐິມ຺ຫິ ວາ ທນ຺ເຕ ວາ ນເຂ ວາ ອກ຺ຂີນໍ ເສຕຏ຺ຐາເນ ວາ ກໂຣຕິ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອຣູປນ຺ຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ຣູປນິມິຕ຺ຕໍ ນຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເມຕ຺ຕາສຫຄເຕນາຕິ ປຐມທຸຕິຍຕຕິຍຊ຺ຌານວເສນ ເມຕ຺ຕາຍ ສມນ຺ນາຄເຕນ. ເຈຕສາຕິ ຈິຕ຺ເຕນ. ເອກໍ ທິສນ຺ຕິ ເອກໍ ເອກິສ຺ສາ ທິສາຍ ປຐມປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ສຕ຺ຕໍ ອຸປາທາຍ ເອກທິສາປຣິຍາປນ຺ນສຕ຺ຕຜຣຓວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຜຣິຕ຺ວາຕິ ຜຸສິຕ຺ວາ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ. ວິຫຣຕີຕິ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣາຘິຏ຺ຐິຕໍ ອິຣິຍາປຖວິຫາຣໍ ປວຕ຺ເຕຕິ. ຕຖາ ທຸຕິຍນ຺ຕິ ຍຖາ ປຸຣຕ຺ຖິມາທີສຸ ຍໍກິຎ຺ຈິ ເອກໍ ທິສໍ ຜຣິຕ຺ວາ ວິຫຣຕິ, ຕເຖວ ຕທນນ຺ຕຣໍ ທຸຕິຍໍ ຕຕິຍໍ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຕິ ອຸທ຺ຘນ຺ຕິ ເອເຕເນວ ນເຍນ ອຸປຣິມໍ ທິສນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອໂຘ ຕິຣິຍນ຺ຕິ ອໂຘທິສມ຺ປິ ຕິຣິຍໍ ທິສມ຺ປິ ເອວເມວ. ຕຕ຺ຖ ຈ ອໂຘຕິ ເຫຏ຺ຐາ. ຕິຣິຍນ຺ຕິ ອນຸທິສາ. ເອວໍ ສພ຺ພທິສາສຸ ອສ຺ສມຓ຺ຑລິກາຍ ອສ຺ສມິວ ເມຕ຺ຕາສຫຄຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ສາເຣຕິປິ ປຈ຺ຈາສາເຣຕິປີຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ເອກເມກໍ ທິສໍ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ໂອຘິໂສ ເມຕ຺ຕາຜຣຓໍ ທສ຺ສິຕໍ. ສພ຺ພຘີຕິອາທິ ປນ ອໂນຘິໂສ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພຘີຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ສພ຺ພຕ຺ຕຕາຍາຕິ ສພ຺ເພສຸ ຫີນມຊ຺ຌິມຸກ຺ກຏ຺ຐມິຕ຺ຕສປຕ຺ຕມຊ຺ຌຕ຺ຕາທິປ຺ປເຠເທສຸ ອຕ຺ຕຕາຍ, ‘‘ອຍໍ ປຣສຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວິຠາຄໍ ອກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕສມຕາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຖ ວາ ສພ຺ພຕ຺ຕຕາຍາຕິ ສພ຺ເພນ ຈິຕ຺ຕຠາເວນ, ອີສກມ຺ປິ ພຫິ ອວິກ຺ຂິປມາໂນຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສພ຺ພາວນ຺ຕນ຺ຕິ ສພ຺ພສຕ຺ຕວນ຺ຕໍ, ສພ຺ພສຕ຺ຕຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສພ຺ພວນ຺ຕນ຺ຕິປິ ປາໂຐ. ໂລກນ຺ຕິ ສຕ຺ຕໂລກໍ.

ວິປຸເລນາຕິ ເອວມາທິປຣິຍາຍທສ຺ສນໂຕ ປເນຕ຺ຖ ປຸນ ‘‘ເມຕ຺ຕາສຫຄເຕນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ວາ ເອຕ຺ຖ ໂອຘິໂສ ຜຣເຓ ວິຍ ປຸນ ຕຖາສທ຺ໂທ ວາ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ວາ ນ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ປຸນ ‘‘ເມຕ຺ຕາສຫຄເຕນ ເຈຕສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນິຄມນວເສນ ວາ ເອຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິປຸເລນາຕິ ເອຕ຺ຖ ຜຣຓວເສນ ວິປຸລຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ຠູມິວເສນ ປນ ຕໍ ມຫຄ຺ຄຕໍ. ຕຎ຺ຫິ ກິເລສວິກ຺ຂມ຺ຠນສມຕ຺ຖຕາຍ ວິປຸລຜລຕາຍ ທີຆສນ຺ຕານຕາຍ ຈ ມຫນ຺ຕຠາວໍ ຄຕໍ, ມຫນ຺ເຕຫິ ວາ ອຸຬາຣຈ຺ຉນ຺ທວີຣິຍຈິຕ຺ຕປຎ຺ເຎຫິ ຄຕໍ ປຏິປນ຺ນນ຺ຕິ ມຫຄ຺ຄຕໍ. ປຄຸຓວເສນ ອປ຺ປມາຓສຕ຺ຕາຣມ຺ມຓວເສນ ຈ ອປ຺ປມາຓໍ. ພ຺ຍາປາທປຈ຺ຈຕ຺ຖິກປ຺ປຫາເນນ ອເວຣໍ. ໂທມນສ຺ສປ຺ປຫານໂຕ ອພ຺ຍາປຊ຺ຊໍ, ນິທ຺ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອປ຺ປຏິກູລາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອປ຺ປຏິກູລາ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ. ເສເສສຸປິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ກຣຸຓາມຸທິຕາອຸເປກ຺ຂາວເສນ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ກຣຸຓາຍ ວິເຫສາປຈ຺ຈຕ຺ຖິກປ຺ປຫາເນນ ອເວຣໍ, ມຸທິຕາຍ ອຣຕິປຈ຺ຈຕ຺ຖິກປ຺ປຫາເນນ.

ອຸເປກ຺ຂາສຫຄເຕນາຕິ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານວເສນ ອຸເປກ຺ຂາຍ ສມນ຺ນາຄເຕນ. ຣາຄປຈ຺ຈຕ຺ຖິກປ຺ປຫາເນນ ອເວຣໍ, ເຄຫສິຕໂສມນສ຺ສປ຺ປຫານໂຕ ອພ຺ຍາປຊ຺ຊໍ. ສພ຺ພມ຺ປິ ຫິ ອກຸສລໍ ກິເລສປຣິຬາຫໂຍຄໂຕ ສພ຺ຍາປຊ຺ຊເມວາຕິ ອຍເມເຕສໍ ວິເສໂສ.

໒໑໓. ສພ຺ພໂສຕິ ສພ຺ພາກາເຣນ, ສພ຺ພາສໍ ວາ, ອນວເສສານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຣູປສຎ຺ຎານນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາສີເສນ ວຸຕ຺ຕຣູປາວຈຣຊ຺ຌານານຎ຺ເຈວ ຕທາຣມ຺ມຓານຎ຺ຈ. ຣູປາວຈຣຊ຺ຌານມ຺ປິ ຫິ ຣູປນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ຣູປີ ຣູປານິ ປສ຺ສຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ປຏິ. ມ. ໑.໒໐໙; ຘ. ສ. ໒໔໘), ຕສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓມ຺ປິ ພຫິທ຺ຘາ ຣູປານິ ປສ຺ສຕິ ‘‘ສຸວຓ຺ຓທຸພ຺ພຓ຺ຓານີ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ໒໒໓). ຕສ຺ມາ ອິຘ ຣູເປ ສຎ຺ຎາ ຣູປສຎ຺ຎາຕິ ເອວໍ ສຎ຺ຎາສີເສນ ວຸຕ຺ຕຣູປາວຈຣຊ຺ຌານສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຣູປໍ ສຎ຺ຎາ ອສ຺ສາຕິ ຣູປສຎ຺ຎໍ, ຣູປມສ຺ສ ນາມນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອວໍ ປຖວີກສິຓາທິເຠທສ຺ສ ຕທາຣມ຺ມຓສ຺ສ ເຈຕໍ ອຘິວຈນນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສມຕິກ຺ກມາຕິ ວິຣາຄາ ນິໂຣຘາ ຈ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ເອຕາສໍ ກຸສລວິປາກກິຣິຍາວເສນ ປຎ຺ຈທສນ຺ນໍ ຌານສງ຺ຂາຕານໍ ຣູປສຎ຺ຎານໍ, ເອເຕສຎ຺ຈ ປຖວີກສິຓາທິວເສນ ນວນ຺ນໍ ອາຣມ຺ມຓສງ຺ຂາຕານໍ ຣູປສຎ຺ຎານໍ ສພ຺ພາກາເຣນ, ອນວເສສານໍ ວາ ວິຣາຄາ ຈ ນິໂຣຘາ ຈ ວິຣາຄເຫຕຸ ເຈວ ນິໂຣຘເຫຕຸ ຈ ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ. ນ ຫິ ສກ຺ກາ ສພ຺ພໂສ ອນຕິກ຺ກນ຺ຕຣູປສຎ຺ເຎນ ເອຕໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣິຕຸນ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ອາຣມ຺ມຓສມຕິກ຺ກເມນ ປຕ຺ຕພ຺ພາ ເອຕາ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ, ນ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ອາຣມ຺ມເຓ ປຐມຊ຺ຌານາທີນິ ວິຍ. ອາຣມ຺ມເຓ ອວິຣຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ສຎ຺ຎາສມຕິກ຺ກໂມ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ອຍໍ ອາຣມ຺ມຓສມຕິກ຺ກມວເສນາປິ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ກຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ປຏິຆສຎ຺ຎານໍ ອຕ຺ຖງ຺ຄມາຕິ ຈກ຺ຂາທີນໍ ວຕ຺ຖູນໍ ຣູປາທີນໍ ອາຣມ຺ມຓານຎ຺ຈ ປຏິຆາເຕນ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ສຎ຺ຎາ ປຏິຆສຎ຺ຎາ, ຣູປສຎ຺ຎາທີນໍ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຕາສໍ ກຸສລວິປາການໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ, ອກຸສລວິປາການໍ ປຎ຺ຈນ຺ນນ຺ຕິ ສພ຺ພໂສ ທສນ຺ນມ຺ປິ ປຏິຆສຎ຺ຎານໍ ອຕ຺ຖງ຺ຄມາ ປຫານາ ອສມຸປ຺ປາທາ, ອປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກາມຎ຺ເຈຕາ ປຐມຊ຺ຌານາທີນິ ສມາປນ຺ນສ຺ສປິ ນ ສນ຺ຕິ, ນ ຫິ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ປຎ຺ຈທ຺ວາຣວເສນ ຈິຕ຺ຕໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ປຫີນານໍ ສຸຂທຸກ຺ຂານໍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌາເນ ວິຍ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐາທີນໍ ຕຕິຍມຄ຺ເຄ ວິຍ ຈ ອິມສ຺ມິໍ ຌາເນ ອຸສ຺ສາຫຊນນຕ຺ຖໍ ອິມສ຺ສ ຌານສ຺ສ ປສໍສາວເສນ ເອຕາສໍ ເອຕ຺ຖ ວຈນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຖ ວາ ກິຎ຺ຈາປິ ຕາ ຣູປາວຈຣໍ ສມາປນ຺ນສ຺ສ ນ ສນ຺ຕິ, ອຖ ໂຂ ນ ປຫີນຕ຺ຕາ ນ ສນ຺ຕິ. ນ ຫິ ຣູປວິຣາຄາຍ ຣູປາວຈຣຠາວນາ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ຣູປາຍຕ຺ຕາເຍວ ຈ ເອຕາສໍ ປວຕ຺ຕິ. ອຍໍ ປນ ຠາວນາ ຣູປວິຣາຄາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ຕາ ເອຕ຺ຖ ປຫີນາຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ວຕ຺ຕຸໍ, ເອກໍເສເນວ ເອວໍ ຘາເຣຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ. ຕາສຎ຺ຫິ ອິໂຕ ປຸພ຺ເພ ອປ຺ປຫີນຕ຺ຕາເຍວ ‘‘ປຐມຊ຺ຌານໍ ສມາປນ຺ນສ຺ສ ສທ຺ໂທ ກຓ຺ຏໂກ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑໐.໗໒) ວຸຕ຺ໂຕ ຠຄວຕາ. ອິຘ ຈ ປຫີນຕ຺ຕາເຍວ ອຣູປສມາປຕ຺ຕີນໍ ອາເນຎ຺ຊຕາ ສນ຺ຕວິໂມກ຺ຂຕາ ຈ ວຸຕ຺ຕາ.

ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎານໍ ອມນສິກາຣາຕິ ນານຕ຺ເຕ ວາ ໂຄຈເຣ ປວຕ຺ຕານໍ ສຎ຺ຎານໍ, ນານຕ຺ຕານໍ ວາ ສຎ຺ຎານໍ. ຍສ຺ມາ ເຫຕາ ຣູປສທ຺ທາທິເຠເທ ນານຕ຺ເຕ ນານາສຠາເວ ໂຄຈເຣ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ຍສ຺ມາ ເຈຕາ ອຏ຺ຐ ກາມາວຈຣກຸສລສຎ຺ຎາ, ທ຺ວາທສ ອກຸສລສຎ຺ຎາ, ເອກາທສ ກາມາວຈຣກຸສລວິປາກສຎ຺ຎາ, ທ຺ເວ ອກຸສລວິປາກສຎ຺ຎາ, ເອກາທສ ກາມາວຈຣກິຣິຍາສຎ຺ຎາຕິ ເອວໍ ຈຕຸຈຕ຺ຕາລີສມ຺ປິ ສຎ຺ຎາ ນານຕ຺ຕາ ນານາສຠາວາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວິສທິສາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຕາສໍ ສພ຺ພໂສ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎານໍ ອມນສິກາຣາ ອນາວຊ຺ຊນາ ຈິຕ຺ເຕ ຈ ອນຸປ຺ປາທນາ. ຍສ຺ມາ ຕາ ນາວຊ຺ຊຕິ ຈິຕ຺ເຕ ຈ ນ ອຸປ຺ປາເທຕິ ນ ມນສິກໂຣຕິ ນ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຕິ, ຕສ຺ມາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຍສ຺ມາ ເຈຕ຺ຖ ປຸຣິມາ ຣູປສຎ຺ຎາ ປຏິຆສຎ຺ຎາ ຈ ອິມິນາ ຌາເນນ ນິພ຺ພຕ຺ເຕ ຠເວປິ ນ ວິຊ຺ຊນ຺ຕິ, ປເຄວ ຕສ຺ມິໍ ຠເວ ອິມໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຓກາເລ, ຕສ຺ມາ ຕາສໍ ສມຕິກ຺ກມາ ອຕ຺ຖງ຺ຄມາຕິ ທ຺ເວຘາປິ ອຠາໂວເຍວ ວຸຕ຺ໂຕ. ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎາສຸ ປນ ຍສ຺ມາ ອຏ຺ຐ ກາມາວຈຣກຸສລສຎ຺ຎາ, ນວ ກິຣິຍາສຎ຺ຎາ, ທສາກຸສລສຎ຺ຎາຕິ ອິມາ ສຕ຺ຕວີສຕິ ສຎ຺ຎາ ອິມິນາ ຌາເນນ ນິພ຺ພຕ຺ເຕ ຠເວ ວິຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕາສໍ ອມນສິກາຣາຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖາປິ ຫິ ອິມໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຕາສໍ ອມນສິກາຣາເຍວ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ. ຕາ ປນ ມນສິກໂຣນ຺ໂຕ ອສມາປນ຺ໂນ ໂຫຕີຕິ. ສງ຺ເຂປໂຕ ເຈຕ຺ຖ ‘‘ຣູປສຎ຺ຎານໍ ສມຕິກ຺ກມາ’’ຕິອິມິນາ ສພ຺ພຣູປາວຈຣຘມ຺ມານໍ ປຫານໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ປຏິຆສຎ຺ຎານໍ ອຕ຺ຖງ຺ຄມາ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎານໍ ອມນສິກາຣາ’’ຕິອິມິນາ ສພ຺ເພສໍ ກາມາວຈຣຈິຕ຺ຕເຈຕສິການໍ ປຫານຎ຺ຈ ອມນສິກາໂຣ ຈ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອນນ຺ໂຕ ອາກາໂສຕິ ເອຕ຺ຖ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິມຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນາສ຺ສ ອຸປ຺ປາທນ຺ໂຕ ວາ ວຍນ຺ໂຕ ວາ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ອນນ຺ໂຕ, ອນນ຺ຕຜຣຓວເສນາປິ ອນນ຺ໂຕ. ນ ຫິ ໂສ ໂຍຄີ ເອກເທສວເສນ ຜຣຕິ, ສກລວເສເນວ ຜຣຕິ. ອາກາໂສຕິ ກສິຓຸຄ຺ຆາຏິມາກາໂສ. ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນາທີນິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖານິ. ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕີຕິ ຕໍ ປຕ຺ວາ ນິປ຺ຜາເທຕ຺ວາ ຕທນຸຣູເປນ ອິຣິຍາປເຖນ ວິຫຣຕິ. ຕເທວ ສມາປຊ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ສມາປຕ຺ຕິ.

ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນໍ ສມຕິກ຺ກມ຺ມາຕິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຌານມ຺ປິ ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນໍ ອາຣມ຺ມຓມ຺ປິ. ອາຣມ຺ມຓມ຺ປິ ຫິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອາກາສານຎ຺ຈໍ ຈ ຕໍ ປຐມສ຺ສ ອາຣຸປ຺ປຊ຺ຌານສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ ເທວານໍ ເທວາຍຕນໍ ວິຍ ອຘິຏ຺ຐານຏ຺ເຐນ ອາຍຕນຎ຺ຈາຕິ ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນໍ, ຕຖາ ອາກາສານຎ຺ຈໍ ຈ ຕໍ ຕສ຺ສ ຌານສ຺ສ ສຎ຺ຊາຕິເຫຕຸຕ຺ຕາ ‘‘ກມ຺ໂພຊາ ອສ຺ສານໍ ອາຍຕນ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ວິຍ ສຎ຺ຊາຕິເທສຏ຺ເຐນ ອາຍຕນຎ຺ຈາຕິປິ ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນໍ. ເອວເມຕໍ ຌານຎ຺ຈ ອາຣມ຺ມຓຎ຺ຈາຕິ ອຸຠຍມ຺ປິ ອປ຺ປວຕ຺ຕິກຣເຓນ ຈ ອມນສິກຣເຓນ ຈ ສມຕິກ຺ກມິຕ຺ວາວ ຍສ຺ມາ ອິທໍ ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫາຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ ອຸຠຍມ຺ເປຕເມກຊ຺ຌໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນໍ ສມຕິກ຺ກມ຺ມາ’’ຕິ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອນນ຺ຕໍ ວິຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ຕໍເຍວ ‘‘ອນນ຺ໂຕ ອາກາໂສ’’ຕິ ຜຣິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ‘‘ອນນ຺ຕໍ ວິຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ມນສິກໂຣນ຺ໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ມນສິກາຣວເສນ ວາ ອນນ຺ຕໍ. ໂສ ຫິ ຕໍ ອາກາສາຣມ຺ມຓໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ອນວເສສໂຕ ມນສິກໂຣນ຺ໂຕ ອນນ຺ຕໍ ມນສິ ກໂຣຕິ.

ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນໍ ສມຕິກ຺ກມ຺ມາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ຈ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຌານມ຺ປິ ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນໍ ອາຣມ຺ມຓມ຺ປິ. ອາຣມ຺ມຓມ຺ປິ ຫິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈໍ ຈ ຕໍ ທຸຕິຍສ຺ສ ອາຣຸປ຺ປຊ຺ຌານສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ ອຘິຏ຺ຐານຏ຺ເຐນ ອາຍຕນຎ຺ຈາຕິ ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນໍ, ຕຖາ ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈໍ ຈ ຕໍ ຕສ຺ເສວ ຌານສ຺ສ ສຎ຺ຊາຕິເຫຕຸຕ຺ຕາ ສຎ຺ຊາຕິເທສຏ຺ເຐນ ອາຍຕນຎ຺ຈາຕິປິ ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນໍ. ເອວເມຕໍ ຌານຎ຺ຈ ອາຣມ຺ມຓຎ຺ຈາຕິ ອຸຠຍມ຺ປິ ອປ຺ປວຕ຺ຕິກຣເຓນ ຈ ອມນສິກຣເຓນ ຈ ສມຕິກ຺ກມິຕ຺ວາວ ຍສ຺ມາ ອິທໍ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫາຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ ອຸຠຍມ຺ເປຕເມກຊ຺ຌໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນໍ ສມຕິກ຺ກມ຺ມາ’’ຕິ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ນຕ຺ຖິ ກິຎ຺ຈີຕິ ນຕ຺ຖິ ນຕ຺ຖິ, ສຸຎ຺ຎໍ ສຸຎ຺ຎໍ, ວິວິຕ຺ຕໍ ວິວິຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອວໍ ມນສິກໂຣນ຺ໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນໍ ສມຕິກ຺ກມ຺ມາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຌານມ຺ປິ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນໍ ອາຣມ຺ມຓມ຺ປິ. ອາຣມ຺ມຓມ຺ປິ ຫິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎຎ຺ຈ ຕໍ ຕຕິຍສ຺ສ ອາຣຸປ຺ປຊ຺ຌານສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ ອຘິຏ຺ຐານຏ຺ເຐນ ອາຍຕນຎ຺ຈາຕິ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນໍ, ຕຖາ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎຎ຺ຈ ຕໍ ຕສ຺ເສວ ຌານສ຺ສ ສຎ຺ຊາຕິເຫຕຸຕ຺ຕາ ສຎ຺ຊາຕິເທສຏ຺ເຐນ ອາຍຕນຎ຺ຈາຕິປິ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນໍ. ເອວເມຕໍ ຌານຎ຺ຈ ອາຣມ຺ມຓຎ຺ຈາຕິ ອຸຠຍມ຺ປິ ອປ຺ປວຕ຺ຕິກຣເຓນ ຈ ອມນສິກຣເຓນ ຈ ສມຕິກ຺ກມິຕ຺ວາວ ຍສ຺ມາ ອິທໍ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫາຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ ອຸຠຍມ຺ເປຕເມກຊ຺ຌໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນໍ ສມຕິກ຺ກມ຺ມາ’’ຕິ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສຎ຺ຎາເວທຍິຕນິໂຣຘກຖາ ເຫຏ຺ຐາ ກຖິຕາວ.

‘‘ຣູປີ ຣູປານິ ປສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິກາ ສຕ຺ຕ ວິໂມກ຺ຂາ ປຈ຺ຈນີກຘມ຺ເມຫິ ສຸຏ຺ຐຸ ວິມຸຈ຺ຈນຏ຺ເຐນ ອາຣມ຺ມເຓ ອຠິຣຕິວເສນ ສຸຏ຺ຐຸ ມຸຈ຺ຈນຏ຺ເຐນ ຈ ວິໂມກ຺ຂາ, ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິ ປນ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິເກຫິ ວິມຸຕ຺ຕຏ຺ເຐນ ວິໂມກ຺ໂຂ. ສມາປຕ຺ຕິສມາປນ຺ນສມເຍ ວິມຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ວຸຏ຺ຐິຕສມເຍ ອວິມຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕີຕິ ສມຍວິໂມກ຺ໂຂ. ສມຸຈ຺ເຉທວິມຸຕ຺ຕິວເສນ ອຈ຺ຈນ຺ຕວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຣິຍມຄ຺ຄາ, ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິວິມຸຕ຺ຕິວເສນ ອຈ຺ຈນ຺ຕວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສາມຎ຺ຎຜລານິ, ນິສ຺ສຣຓວິມຸຕ຺ຕິວເສນ ອຈ຺ຈນ຺ຕວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນິພ຺ພານໍ ອສມຍວິໂມກ຺ໂຂ. ຕຖາ ສາມຍິກາສາມຍິກວິໂມກ຺ຂາ.

ປມາທໍ ອາຄມ຺ມ ປຣິຫາຍຕີຕິ ກຸປ຺ໂປ. ຕຖາ ນ ປຣິຫາຍຕີຕິ ອກຸປ຺ໂປ. ໂລກາຍ ສໍວຕ຺ຕຕີຕິ ໂລກິໂຍ. ອຣິຍມຄ຺ຄາ ໂລກໍ ອຸຕ຺ຕຣນ຺ຕີຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣາ, ສາມຎ຺ຎຜລານິ ນິພ຺ພານຎ຺ຈ ໂລກໂຕ ອຸຕ຺ຕິຓ຺ຓາຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣາ. ອາທິຕ຺ຕໍ ອໂຍຄຸຬໍ ມກ຺ຂິກາ ວິຍ ເຕຊຸສ຺ສທໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ ຘມ຺ມໍ ອາສວາ ນາລມ຺ພນ຺ຕີຕິ ອນາສໂວ. ຣູປປ຺ປຏິສຎ຺ຎຸຕ຺ໂຕຕິ ຣູປຊ຺ຌານານິ. ອຣູປປ຺ປຏິສຎ຺ຎຸຕ຺ໂຕຕິ ອຣູປສມາປຕ຺ຕິໂຍ. ຕຓ຺ຫາຍ ອາລມ຺ພິໂຕ ປຓິຫິໂຕ. ອນາລມ຺ພິໂຕ ອປ຺ປຓິຫິໂຕ. ມຄ຺ຄຜລານິ ເອກາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ ເອກນິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ຈ ເອກຕ຺ຕວິໂມກ຺ໂຂ, ນິພ຺ພານໍ ອທຸຕິຍຕ຺ຕາ ເອກຕ຺ຕວິໂມກ຺ໂຂ, ອາຣມ຺ມຓນານຕ຺ຕາ ວິປາກນານຕ຺ຕາ ຈ ນານຕ຺ຕວິໂມກ຺ໂຂ.

໒໑໔. ສິຍາຕິ ຠເວຍ຺ຍ, ທສ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຈ ເອໂກ ໂຫຕີຕິ ຈ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ສິຍາ’’ຕິ ຈ ເອຕໍ ວິຘິວຈນໍ, ນ ປຸຈ຺ຉາວຈນໍ. ວຕ຺ຖຸວເສນາຕິ ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາທິທສວຕ຺ຖຸວເສນ ທສ ໂຫນ຺ຕິ. ປຣິຍາເຍນາຕິ ວິມຸຈ຺ຈນປຣິຍາເຍນ ເອໂກ ໂຫຕິ. ສິຍາຕິ ກຖຎ຺ຈ ສິຍາຕິ ຍໍ ວາ ສິຍາຕິ ວິຫິຕໍ, ຕໍ ກຖໍ ສິຍາຕິ ປຸຈ຺ຉຕິ. ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນຎາຓນ຺ຕິ ສມາສປທໍ. ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາຎາຓນ຺ຕິ ວາ ປາໂຐ. ຕຖາ ເສເສສຸປິ. ນິຈ຺ຈໂຕ ສຎ຺ຎາຍາຕິ ນິຈ຺ຈໂຕ ປວຕ຺ຕາຍ ສຎ຺ຎາຍ, ‘‘ນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕາຍ ສຎ຺ຎາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອສ ນໂຍ ສຸຂໂຕ ອຕ຺ຕໂຕ ນິມິຕ຺ຕໂຕ ສຎ຺ຎາຍາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ນິມິຕ຺ຕໂຕຕິ ຈ ນິຈ຺ຈນິມິຕ຺ຕໂຕ. ນນ຺ທິຍາ ສຎ຺ຎາຍາຕິ ນນ຺ທິວເສນ ປວຕ຺ຕາຍ ສຎ຺ຎາຍ, ນນ຺ທິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຍ ສຎ຺ຎາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອສ ນໂຍ ຣາຄໂຕ ສມຸທຍໂຕ ອາທານໂຕ ປຓິຘິໂຕ ອຠິນິເວສໂຕ ສຎ຺ຎາຍາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ຍສ຺ມາ ປນ ຂຍວຍວິປຣິຓາມານຸປສ຺ສນາ ຕິສ຺ໂສ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາທີນໍ ພລວຠາວາຍ ພລວປຈ຺ຈຍຠູຕາ ຠງ຺ຄານຸປສ຺ສນາວິເສສາ. ຠງ຺ຄທສ຺ສເນນ ຫິ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາ ພລວຕີ ໂຫຕິ. ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາຍ ຈ ພລວຕິຍາ ຊາຕາຍ ‘‘ຍທນິຈ຺ຈໍ ຕໍ ທຸກ຺ຂໍ, ຍໍ ທຸກ຺ຂໍ ຕທນຕ຺ຕາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໑໕) ທຸກ຺ຂານຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາປິ ພລວຕິໂຍ ໂຫນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາທີສຸ ວຸຕ຺ຕາສຸ ຕາປິ ຕິສ຺ໂສ ວຸຕ຺ຕາວ ໂຫນ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ຈ ສຸຎ຺ຎຕານຸປສ຺ສນາ ‘‘ອຠິນິເວສໂຕ ສຎ຺ຎາຍ ມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ວຈເນເນວ ສາຣາທານາຠິນິເວສສມ຺ໂມຫາຠິນິເວສອາລຍາຠິນິເວສສຎ຺ໂຎຄາຠິນິເວສໂຕ ສຎ຺ຎາຍ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ວຸຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ, ອຠິນິເວສາຠາເວເນວ ອປ຺ປຏິສງ຺ຂາໂຕ ສຎ຺ຎາຍ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ວຸຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ອຘິປຎ຺ຎາຘມ຺ມວິປສ຺ສນາທໂຍ ປຎ຺ຈປິ ອນຸປສ຺ສນາ ນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອວໍ ອຏ຺ຐາຣສສຸ ມຫາວິປສ຺ສນາສຸ ເອຕາ ອຏ຺ຐ ອນຸປສ຺ສນາ ອວຕ຺ວາ ທເສວ ອນຸປສ຺ສນາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

໒໑໕. ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາ ຍຖາຠູຕໍ ຎາຓນ຺ຕິ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາເຍວ ຍຖາຠູຕຎາຓໍ. ອຸຠຍມ຺ປິ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ. ຍຖາຠູຕຎາຓນ຺ຕິ ຎາຓຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ. ສມ຺ໂມຫາ ອຎ຺ຎາຓາຕິ ສມ຺ໂມຫຠູຕາ ອຎ຺ຎາຓາ. ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ວິໂມກ຺ຂຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ.

໒໑໖. ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສີຕິຠາວຎາຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສາສເນເຍວ ສພ຺ຠາວໂຕ ອຸຕ຺ຕມຏ຺ເຐນ ອນຸຕ຺ຕຣໍ, ອນຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ ວາ ອນຸຕ຺ຕຣໍ, ສີຕິຠາໂວ ເອວ ຎາຓໍ ສີຕິຠາວຎາຓໍ. ຕໍ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາສງ຺ຂາຕໍ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສີຕິຠາວຎາຓໍ. ‘‘ຉຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ຠພ຺ໂພ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສີຕິຠາວໍ ສຈ຺ຉິກາຕຸ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ໖.໘໕) ເອຕ຺ຖ ນິພ຺ພານໍ ອນຸຕ຺ຕໂຣ ສີຕິຠາໂວ ນາມ. ອິຘ ປນ ວິປສ຺ສນາ ອນຸຕ຺ຕໂຣ ສີຕິຠາໂວ. ນິຈ຺ຈໂຕ ສນ຺ຕາປປຣິຬາຫທຣຖາ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕກິເລສາ ເອວ ອິຘ ຈາມຸຕ຺ຣ ຈ ສນ຺ຕາປນຏ຺ເຐນ ສນ຺ຕາໂປ, ປຣິທຫນຏ຺ເຐນ ປຣິຬາໂຫ, ອຸຓ຺ຫຏ຺ເຐນ ທຣໂຖຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ.

໒໑໗. ເນກ຺ຂມ຺ມໍ ຌາຍຕີຕິ ຌານນ຺ຕິອາທໂຍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາ. ເນກ຺ຂມ຺ມາທີນິ ເຈຕ຺ຖ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ຈ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍາເນວ.

໒໑໘. ອນຸປາທາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວິໂມກ຺ໂຂຕິ ອິຘ ວິປສ຺ສນາເຍວ. ‘‘ເອຕທຕ຺ຖາ ກຖາ, ເອຕທຕ຺ຖາ ມນ຺ຕນາ, ຍທິທໍ ອນຸປາທາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວິໂມກ຺ໂຂ’’ຕິ (ປຣິ. ໓໖໖; ອ. ນິ. ໓.໖໘) ເອຕ຺ຖ ປນ ນິພ຺ພານໍ ອນຸປາທາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວິໂມກ຺ໂຂ. ກຕິຫຸປາທາເນຫີຕິ ກຕິຫິ ອຸປາທາເນຫິ. ກຕມາ ເອກຸປາທານາຕິ ກຕມໂຕ ເອກຸປາທານໂຕ. ອິທໍ ເອກຸປາທານາຕິ ອິໂຕ ເອກໂຕ ອຸປາທານໂຕ. ອິທນ຺ຕິ ປຸພ຺ພຎາຓາເປກ຺ຂໍ ວາ. ອຸປາທານໂຕ ມຸຈ຺ຈເນສຸ ຍສ຺ມາ ອາທິໂຕ ສງ຺ຂາຣານໍ ອຸທຍພ຺ພຍໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາຍ ວິປສ຺ສຕິ, ປຈ຺ຉາ ສງ຺ຂາຣານໍ ຠງ຺ຄເມວ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ອນິມິຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາຍ ວິປສ຺ສຕິ. ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາວິເສໂສເຍວ ຫິ ອນິມິຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາ. ສງ຺ຂາຣານໍ ອຸທຍພ຺ພຍທສ຺ສເນນ ຈ ຠງ຺ຄທສ຺ສເນນ ຈ ອຕ຺ຕາຠາໂວ ປາກໂຏ ໂຫຕິ. ເຕນ ທິຏ຺ຐຸປາທານສ຺ສ ຈ ອຕ຺ຕວາທຸປາທານສ຺ສ ຈ ປຫານໍ ໂຫຕິ. ທິຏ຺ຐິປ຺ປຫາເນເນວ ຈ ‘‘ສີລພ຺ພເຕນ ອຕ຺ຕາ ສຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ ທສ຺ສນສ຺ສ ອຠາວໂຕ ສີລພ຺ພຕຸປາທານສ຺ສ ປຫານໍ ໂຫຕິ. ຍສ຺ມາ ຈ ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາຍ ອຸຊຸກເມວ ອຕ຺ຕາຠາວໍ ປສ຺ສຕິ, ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາວິເສໂສເຍວ ຈ ສຸຎ຺ຎຕານຸປສ຺ສນາ, ຕສ຺ມາ ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ຎາຓານິ ທິຏ຺ຐຸປາທານາທີຫິ ຕີຫິ ອຸປາທາເນຫິ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາທີນໍເຍວ ປນ ຈຕສ຺ສນ຺ນໍ ຕຓ຺ຫາຍ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກຕ຺ຕາ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາທີນໍ ຈຕສ຺ສນ຺ນໍ ກາມຸປາທານໂຕ ມຸຈ຺ຈນໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ອາທິໂຕ ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາຍ ‘‘ສງ຺ຂາຣາ ທຸກ຺ຂາ’’ຕິ ປສ຺ສໂຕ ປຈ຺ຉາ ອປ຺ປຓິຫິຕານຸປສ຺ສນາຍ ຈ ‘‘ສງ຺ຂາຣາ ທຸກ຺ຂາ’’ຕິ ປສ຺ສໂຕ ສງ຺ຂາຣານໍ ປຕ຺ຖນາ ປຫີຍຕິ. ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາວິເສໂສເຍວ ຫິ ອປ຺ປຓິຫິຕານຸປສ຺ສນາ. ຍສ຺ມາ ຈ ສງ຺ຂາເຣສຸ ນິພ຺ພິທານຸປສ຺ສນາຍ ນິພ຺ພິນ຺ທນ຺ຕສ຺ສ ວິຣາຄານຸປສ຺ສນາຍ ວິຣຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ສງ຺ຂາຣານໍ ປຕ຺ຖນາ ປຫີຍຕິ, ຕສ຺ມາ ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ຎາຓານິ ກາມຸປາທານໂຕ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ນິໂຣຘານຸປສ຺ສນາຍ ກິເລເສ ນິໂຣເຘຕິ, ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສນາຍ ກິເລເສ ປຣິຈ຺ຈຊຕິ, ຕສ຺ມາ ອິມານິ ທ຺ເວ ຎາຓານິ ຈຕູຫິ ອຸປາທາເນຫິ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ ເອວໍ ສຠາວນານຕ຺ເຕນ ຈ ອາກາຣນານຕ຺ເຕນ ຈ ອຏ຺ຐສຏ຺ຐິ ວິໂມກ຺ຂາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ.

໒໑໙. ອິທານິ ອາທິໂຕ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐານໍ ຕິຓ຺ຓໍ ວິໂມກ຺ຂານໍ ມຸຂານິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ວິໂມກ຺ຂມຸຂປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍວິເສສໍ ປຸຄ຺ຄລວິເສສຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ ຕີຓິ ໂຂ ປນິມານີຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ວິໂມກ຺ຂມຸຂານີຕິ ຕິຓ຺ຓໍ ວິໂມກ຺ຂານໍ ມຸຂານິ. ໂລກນິຍ຺ຍານາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ເຕຘາຕຸກໂລກໂຕ ນິຍ຺ຍານາຍ ນິຄ຺ຄມນາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ສພ຺ພສງ຺ຂາເຣ ປຣິຈ຺ເຉທປຣິວຏຸມໂຕ ສມນຸປສ຺ສນຕາຍາຕິ ສພ຺ເພສໍ ສງ຺ຂາຣານໍ ອຸທຍພ຺ພຍວເສນ ປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ເຈວ ປຣິວຏຸມໂຕ ຈ ສມນຸປສ຺ສນຕາຍ. ໂລກນິຍ຺ຍານໍ ໂຫຕີຕິ ປາຐເສໂສ. ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາ ຫິ ອຸທຍໂຕ ປຸພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣາ ນຕ຺ຖີຕິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ເຕສໍ ຄຕິໍ ສມນ຺ເນສມານາ ວຍໂຕ ປຣໍ ນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເອຕ຺ເຖວ ອນ຺ຕຣຘາຍນ຺ຕີຕິ ປຣິວຏຸມໂຕ ປຣິຍນ຺ຕໂຕ ສມນຸປສ຺ສຕິ. ສພ຺ພສງ຺ຂາຣາ ຫິ ອຸທເຍນ ປຸພ຺ພນ຺ຕປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາ, ວເຍນ ອປຣນ຺ຕປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາ. ອນິມິຕ຺ຕາຍ ຈ ຘາຕຸຍາ ຈິຕ຺ຕສມ຺ປກ຺ຂນ຺ທນຕາຍາຕິ ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓປິ ນິພ຺ພານນິນ຺ນຕາຍ ອນິມິຕ຺ຕາກາເຣນ ອຸປຏ຺ຐານໂຕ ອນິມິຕ຺ຕສງ຺ຂາຕາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ຈິຕ຺ຕປວິສນຕາຍ ຈ ໂລກນິຍ຺ຍານໍ ໂຫຕິ. ມໂນສມຸຕ຺ເຕຊນຕາຍາຕິ ຈິຕ຺ຕສໍເວຊນຕາຍ. ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາຍ ຫິ ສງ຺ຂາເຣສຸ ຈິຕ຺ຕໍ ສໍວິຊ຺ຊຕິ. ອປ຺ປຓິຫິຕາຍ ຈ ຘາຕຸຍາຕິ ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓປິ ນິພ຺ພານນິນ຺ນຕາຍ ອປ຺ປຓິຫິຕາກາເຣນ ອຸປຏ຺ຐານໂຕ ອປ຺ປຓິຫິຕສງ຺ຂາຕາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ. ສພ຺ພຘມ຺ເມຕິ ນິພ຺ພານສ຺ສ ອວິປສ຺ສນຸປຄຕ຺ເຕປິ ອນຕ຺ຕສຠາວສພ຺ຠາວໂຕ ‘‘ສພ຺ພສງ຺ຂາເຣ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ສພ຺ພຘມ຺ເມ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣໂຕ ສມນຸປສ຺ສນຕາຍາຕິ ປຈ຺ຈຍາຍຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອວສຕາຍ ອວິເຘຍ຺ຍຕາຍ ຈ ‘‘ນາຫໍ ນ ມມ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ອນຕ຺ຕໂຕ ສມນຸປສ຺ສນຕາຍ. ສຸຎ຺ຎຕາຍ ຈ ຘາຕຸຍາຕິ ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓປິ ນິພ຺ພານນິນ຺ນຕາຍ ສຸຎ຺ຎຕາກາເຣນ ອຸປຏ຺ຐານໂຕ ສຸຎ຺ຎຕາສງ຺ຂາຕາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ. ອິຕິ ອິມານິ ຕີຓິ ວຈນານິ ອນິຈ຺ຈທຸກ຺ຂານຕ຺ຕານຸປສ຺ສນານໍ ວເສນ ວຸຕ຺ຕານິ. ເຕເນວ ຕທນນ຺ຕຣໍ ອນິຈ຺ຈໂຕ ມນສິກໂຣໂຕຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຂຍໂຕຕິ ຂີຍນໂຕ. ຠຍໂຕຕິ ສຠຍໂຕ. ສຸຎ຺ຎໂຕຕິ ອຕ຺ຕຣຫິຕໂຕ.

ອຘິໂມກ຺ຂພຫຸລນ຺ຕິ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາຍ ‘‘ຂຓຠງ຺ຄວເສນ ສງ຺ຂາຣາ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ ສທ຺ຘາຍ ປຏິປນ຺ນສ຺ສ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ຂຓຠງ຺ຄທສ຺ສເນນ ‘‘ສຈ຺ຈໍ ວຕາຫ ຠຄວາ’’ຕິ ຠຄວຕິ ສທ຺ຘາຍ ສທ຺ຘາພຫຸລໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຖ ວາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນານໍ ປເທສສງ຺ຂາຣານໍ ອນິຈ຺ຈຕໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ‘‘ເອວໍ ອນິຈ຺ຈາ ອຕີຕານາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາ ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣາ’’ຕິ ອຘິມຸຈ຺ຈນໂຕ ອຘິໂມກ຺ຂພຫຸລໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປສ຺ສທ຺ຘິພຫຸລນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາຍ ຈິຕ຺ຕກ຺ໂຂຠກຣາຍ ປຓິຘິຍາ ປຊຫນໂຕ ຈິຕ຺ຕທຣຖາຠາເວນ ປສ຺ສທ຺ຘິພຫຸລໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຖ ວາ ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາຍ ສໍເວຄຊນນໂຕ ສໍວິຄ຺ຄສ຺ສ ຈ ໂຍນິໂສ ປທຫນໂຕ ວິກ຺ເຂປາຠາເວນ ປສ຺ສທ຺ຘິພຫຸລໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເວທພຫຸລນ຺ຕິ ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາຍ ພາຫິຣເກຫິ ອທິຏ຺ຐໍ ຄມ຺ຠີຣໍ ອນຕ຺ຕລກ຺ຂຓໍ ປສ຺ສໂຕ ຎາຓພຫຸລໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຖ ວາ ‘‘ສເທວເກນ ໂລເກນ ອທິຏ຺ຐໍ ອນຕ຺ຕລກ຺ຂຓໍ ທິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ ຕຸຏ຺ຐສ຺ສ ຕຸຏ຺ຐິພຫຸລໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອຘິໂມກ຺ຂພຫຸໂລ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປຏິລຠຕີຕິ ປຸພ຺ພຠາເຄ ອຘິໂມກ຺ໂຂ ພຫຸລໍ ປວຕ຺ຕມາໂນ ຠາວນາປາຣິປູຣິຍາ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ນາມ ໂຫຕິ, ຕໍ ໂສ ປຏິລຠຕິ ນາມ. ປສ຺ສທ຺ຘິພຫຸໂລ ສມາຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປຏິລຠຕີຕິ ປຸພ຺ພຠາເຄ ປສ຺ສທ຺ຘິພຫຸລສ຺ສ ‘‘ປສ຺ສທ຺ຘກາໂຍ ສຸຂໍ ເວເທຕິ, ສຸຂິໂນ ຈິຕ຺ຕໍ ສມາຘິຍຕີ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໗໓; ອ. ນິ. ໕.໒໖) ວຈນໂຕ ຠາວນາປາຣິປູຣິຍາ ປສ຺ສທ຺ຘິປຈ຺ຈຍາ ສມາຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ໂສ ປຏິລຠຕິ ນາມ. ເວທພຫຸໂລ ປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປຏິລຠຕີຕິ ປຸພ຺ພຠາເຄ ເວໂທ ພຫຸລໍ ປວຕ຺ຕມາໂນ ຠາວນາປາຣິປູຣິຍາ ປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ນາມ ໂຫຕິ, ຕໍ ໂສ ປຏິລຠຕິ ນາມ.

ອາຘິປເຕຍ຺ຍໍ ໂຫຕີຕິ ຉນ຺ທາທິເກ ອຘິປຕິຠູເຕປິ ສກິຈ຺ຈນິປ຺ຜາທນວເສນ ອຘິປຕິ ໂຫຕິ ປຘາໂນ ໂຫຕິ. ຠາວນາຍາຕິ ຠຸມ຺ມວຈນໍ, ອຸປຣູປຣິ ຠາວນຕ຺ຖາຍ ວາ. ຕທນ຺ວຍາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຕໍ ອນຸຄາມິນີ ຕໍ ອນຸວຕ຺ຕິນີ ໂຫນ຺ຕິ. ສຫຊາຕປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ຈ ສຫອຸປ຺ປາທນຠາເວນ ອຸປກາຣກາ ໂຫນ຺ຕິ ປກາສສ຺ສ ປທີໂປ ວິຍ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອຸປ຺ປາທນຸປຕ຺ຖມ຺ຠນຠາເວນ ອຸປກາຣກາ ໂຫນ຺ຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎູປຕ຺ຖມ຺ຠກໍ ຕິທຓ຺ຑໍ ວິຍ. ນິສ຺ສຍປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຘິຏ຺ຐານາກາເຣນ ນິສ຺ສຍາກາເຣນ ຈ ອຸປກາຣກາ ໂຫນ຺ຕິ ຕຣຸຈິຕ຺ຕກມ຺ມານໍ ປຖວີປຏາທິ ວິຍ. ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເອກວຕ຺ຖຸກເອກາຣມ຺ມຓເອກຸປ຺ປາທເອກນິໂຣຘສງ຺ຂາເຕນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຠາເວນ ອຸປກາຣກາ ໂຫນ຺ຕິ.

໒໒໐. ປຏິເວຘກາເລຕິ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ສຈ຺ຈປຏິເວຘກາເລ. ປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອາຘິປເຕຍ຺ຍໍ ໂຫຕີຕິ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ນິພ຺ພານໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ສຈ຺ຈທສ຺ສນກິຈ຺ຈກຣຓວເສນ ຈ ກິເລສປ຺ປຫານກິຈ຺ຈກຣຓວເສນ ຈ ປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍເມວ ເຊຏ຺ຐກໍ ໂຫຕິ. ປຏິເວຘາຍາຕິ ສຈ຺ຈປຏິວິຊ຺ຌນຕ຺ຖາຍ. ເອກຣສາຕິ ວິມຸຕ຺ຕິຣເສນ. ທສ຺ສນຏ຺ເຐນາຕິ ສຈ຺ຈທສ຺ສນຏ຺ເຐນ. ເອວໍ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ໂຕປິ ຠາເວຕິ, ຠາເວນ຺ໂຕປິ ປຏິວິຊ຺ຌຕີຕິ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ສກິໍເຍວ ຠາວນາຍ ຈ ປຏິເວຘສ຺ສ ຈ ສພ຺ຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາຍ ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓປິ ປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ເສວ ອາຘິປເຕຍ຺ຍຕ຺ຕາ ‘‘ປຏິເວຘກາເລປີ’’ຕິ ອປິສທ຺ໂທ ປຍຸຕ຺ໂຕ.

໒໒໑. ອນິຈ຺ຈໂຕ ມນສິກໂຣໂຕ ກຕມິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຘິມຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິອາທິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍວິເສເສນ ປຸຄ຺ຄລວິເສສໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຘິມຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິກໍ. ຕຕ຺ຖ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍສມາຘິນ຺ທ຺ຣິຍປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ອຘິມຕ຺ຕຕາ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາຍ ເວທິຕພ຺ພາ. ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ອວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ເຕປິ ອຸປຣິ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄໍ ຐເປຕ຺ວາ ເສເສສຸ ສຕ຺ຕສຸ ຐາເນສຸ ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ໂຕ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອຘິມຕ຺ຕຕ຺ຕາ ໂຫຕິ, ນ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອຘິມຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ໂຕຕິປິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອຘິມຕ຺ຕຕ຺ຕາເຍວ ເສເສສຸ ສມາຘິນ຺ທ຺ຣິຍປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍາຘິມຕ຺ຕຕ຺ເຕປິ ສຕິ ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ໂຕເຍວ ນາມ ໂຫຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ກາຍສກ຺ຂີ ໂຫຕີຕິ ອຏ຺ຐສຸປິ ຐາເນສຸ ກາຍສກ຺ຂີ ນາມ ໂຫຕິ. ທິຏ຺ຐິປ຺ປຕ຺ໂຕ ໂຫຕີຕິ ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ສທ຺ທຫນ຺ໂຕ ວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອຘິມຕ຺ຕຕ຺ຕາ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ສທ຺ທຫນ຺ໂຕ ຈຕູສຸປິ ຜລກ຺ຂເຓສຸ ວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຸປຣິມຄ຺ຄຕ຺ຕຍກ຺ຂເຓ ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕໍ ອິທານິ ວກ຺ຂຕິ. ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ປນ ສທ຺ຘານຸສາຣິຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຉາ ວກ຺ຂຕິ. ຜຸຏ຺ຐຕ຺ຕາ ສຈ຺ຉິກໂຕຕິ ກາຍສກ຺ຂີຕິ ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສກຕ຺ເຕ ສຕິ ອຸປຈາຣຊ຺ຌານຜສ຺ສສ຺ສ ຣູປາຣູປຊ຺ຌານລາຠິຕ຺ເຕ ສຕິ ຣູປາຣູປຊ຺ຌານຜສ຺ສສ຺ສ ຜຸຏ຺ຐຕ຺ຕາ ນິພ຺ພານໍ ສຈ຺ຉິກໂຕຕິ ກາຍສກ຺ຂີ, ນາມກາເຍນ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣ ຌານຜສ຺ເສ ຈ ນິພ຺ພາເນ ຈ ສກ຺ຂີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ປຕ຺ໂຕຕິ ທິຏ຺ຐິປ຺ປຕ຺ໂຕຕິ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕນ ປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິເຍນ ປຐມໍ ນິພ຺ພານສ຺ສ ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ປຈ຺ຉາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທິວເສນ ນິພ຺ພານໍ ປຕ຺ໂຕຕິ ທິຏ຺ຐິປ຺ປຕ຺ໂຕ, ປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍສງ຺ຂາຕາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ນິພ຺ພານໍ ປຕ຺ໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ປນ ຘມ຺ມານຸສາຣິຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຉາ ວກ຺ຂຕິ. ສທ຺ທຫນ຺ໂຕ ວິມຸຈ຺ຈຕີຕິ ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອຘິມຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສກທາຄາມິອນາຄາມິອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄກ຺ຂເຓສຸ ສທ຺ທຫນ຺ໂຕ ວິມຸຈ຺ຈຕີຕິ ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ໂຕ. ເອຕ຺ຖ ວິມຸຈ຺ຈມາໂນປິ ອາສໍສາຍ ຠູຕວຈນວເສນ ‘‘ວິມຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ຌານຜສ຺ສນ຺ຕິ ຕິວິຘໍ ຌານຜສ຺ສໍ. ‘‘ຌານຜສ຺ສ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ‘‘ທຸກ຺ຂາ ສງ຺ຂາຣາ’’ຕິອາທີນິ ຈ ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕໍ ທ຺ວຍເມວ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕານິ. ຎາຕໍ ໂຫຕີຕິອາທີນິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖານິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຌານລາຠີ ປຸຄ຺ຄໂລ ສມາຘິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອນຸກູລາຍ ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາຍ ເອວ ວຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ມຄ຺ຄຜລານິ ປາປຸຓາຕີຕິ ອາຈຣິຍານໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ສິຍາຕິ ສິຍຸໍ, ຠເວຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ສິຍາ’’ຕິ ເອຕໍ ວິຘິວຈນເມວ. ຕໂຍ ປຸຄ຺ຄລາຕິ ວິປສ຺ສນານິຍເມນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍນິຍເມນ ຈ ວຸຕ຺ຕາ ຕໂຍ ປຸຄ຺ຄລາ. ວຕ຺ຖຸວເສນາຕິ ຕີສຸ ອນຸປສ຺ສນາສຸ ເອເກກອິນ຺ທ຺ຣິຍວຕ຺ຖຸວເສນ. ປຣິຍາເຍນາຕິ ເຕເນວ ປຣິຍາເຍນ. ອິມິນາ ວາເຣນ ກິໍ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ? ເຫຏ຺ຐາ ເອເກກິສ຺ສາ ອນຸປສ຺ສນາຍ ເອເກກສ຺ສ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອາຘິປຈ຺ຈໍ ເຍຠຸຍ຺ຍວເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈ, ກທາຈິ ຕີສຸປິ ອນຸປສ຺ສນາສຸ ເອເກກສ຺ເສວ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອາຘິປຈ຺ຈໍ ໂຫຕີຕິ ຈ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ. ອຖ ວາ ປຸພ຺ພຠາຄວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓ ຕິສ຺ສນ຺ນມ຺ປິ ອນຸປສ຺ສນານໍ ສພ຺ຠາວໂຕ ຕາສຸ ປຸພ຺ພຠາຄວິປສ຺ສນາສຸ ເຕສໍ ເຕສໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ອາຘິປຈ຺ຈໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ມຄ຺ຄຜລກ຺ຂເຓສຸ ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ຕາທີນິ ນາມານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ເອວຎ຺ຫິ ວຸຈ຺ຈມາເນ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິວິປສ຺ສນາຍ ອຸປຣິ ຈ ກໂຕ ອິນ຺ທ຺ຣິຍາຘິປຈ຺ຈປຸຄ຺ຄລນິຍໂມ ສຸກໂຕເຍວ ນິຈ຺ຈໂລເຍວ ຈ ໂຫຕິ. ອນນ຺ຕຣວາເຣ ສິຍາຕິ ອຎ຺ໂຎເຍວາຕິ ເອວໍ ສິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ ນິຍໂມ.

ອິທານິ ມຄ຺ຄຜລວເສນ ປຸຄ຺ຄລວິເສສໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ອນິຈ຺ຈໂຕ ມນສິກໂຣໂຕ…ເປ… ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄໍ ປຏິລຠຕີຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສທ຺ຘໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ ອນຸຄຈ຺ຉຕິ, ສທ຺ຘາຍ ວາ ນິພ຺ພານໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ ອນຸຄຈ຺ຉຕີຕິ ສທ຺ຘານຸສາຣີ. ສຈ຺ຉິກຕນ຺ຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂກຕໍ. ອຣຫຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຣຫຕ຺ຕຜລໍ. ປຎ຺ຎາສງ຺ຂາຕໍ ຘມ຺ມໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ, ເຕນ ວາ ຘມ຺ເມນ ນິພ຺ພານໍ ອນຸສ຺ສຣຕີຕິ ຘມ຺ມານຸສາຣີ.

໒໒໒. ປຸນ ອປເຣຫິ ປຣິຍາເຍຫິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍຕ຺ຕຍວິເສເສນ ປຸຄ຺ຄລວິເສສໍ ວຓ຺ເຓຕຸກາໂມ ເຍ ຫິ ເກຈີຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຠາວິຕາ ວາຕິ ອຕີເຕ ຠາວຍິໍສຸ ວາ. ຠາເວນ຺ຕິ ວາຕິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນ. ຠາວິສ຺ສນ຺ຕິ ວາຕິ ອນາຄເຕ. ອຘິຄຕາ ວາຕິອາທິ ເອເກກນ຺ຕິກໍ ປຸຣິມສ຺ສ ປຸຣິມສ຺ສ ອຕ຺ຖວິວຣຓຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຜສ຺ສິຕາ ວາຕິ ຎາຓຜຸສນາຍ ຜຸສິໍສຸ ວາ. ວສິປ຺ປຕ຺ຕາຕິ ອິສ຺ສຣຠາວໍ ປຕ຺ຕາ. ປາຣມິປ຺ປຕ຺ຕາຕິ ໂວສານໍ ປຕ຺ຕາ. ເວສາຣຊ຺ຊປ຺ປຕ຺ຕາຕິ ວິສາຣທຠາວໍ ປຕ຺ຕາ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ຕາທໂຍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕກ຺ຂເຓສຸເຍວ, ສຕິປຏ຺ຐານາທໂຍ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓເຍວ. ອຏ຺ຐ ວິໂມກ຺ເຂຕິ ‘‘ຣູປີ ຣູປານິ ປສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິເກ (ປຏິ. ມ. ໑.໒໐໙; ຘ. ສ. ໒໔໘) ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເອວ ປຕ຺ຕາ.

ຕິສ຺ໂສ ສິກ຺ຂາຕິ ອຘິສີລສິກ຺ຂາ ອຘິຈິຕ຺ຕສິກ຺ຂາ ອຘິປຎ຺ຎາສິກ຺ຂາ ມຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕາ ເອວ ສິກ຺ຂມານາ. ທຸກ຺ຂໍ ປຣິຊານນ຺ຕີຕິອາທີນິ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓເຍວ. ປຣິຎ຺ຎາປຏິເວຘໍ ປຏິວິຊ຺ຌຕີຕິ ປຣິຎ຺ຎາປຏິເວເຘນ ປຏິວິຊ຺ຌຕິ, ປຣິຎ຺ຎາຍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວາ ປຣິຎ຺ຎາປຏິເວຘໍ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ. ສພ຺ພຘມ຺ມາທີຫິ ວິເສເສຕ຺ວາ ອຠິຎ຺ຎາປຏິເວຘາທໂຍ ວຸຕ຺ຕາ. ສຈ຺ຉິກິຣິຍາປຏິເວໂຘ ປນ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓເຍວ ນິພ຺ພານປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓສິທ຺ຘິວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ. ເອວມິຘ ປຎ຺ຈ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ ໂຫນ຺ຕິ, ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ໂຕ ຈ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ໂຕ ຈາຕິ ອິເມ ທ຺ເວ ອນິທ຺ທິຏ຺ຐາ. ອຎ຺ຎຕ຺ຖ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໗໗໓) ປນ ‘‘ໂຍ ປນ ທຸກ຺ຂໂຕ ມນສິກໂຣນ຺ໂຕ ປສ຺ສທ຺ຘິພຫຸໂລ ສມາຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປຏິລຠຕິ, ໂສ ສພ຺ພຕ຺ຖ ກາຍສກ຺ຂີ ນາມ ໂຫຕິ, ອຣູປຊ຺ຌານໍ ປນ ປຕ຺ວາ ອຄ຺ຄຜລໍ ປຕ຺ໂຕ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕິ. ໂຍ ປນ ອນຕ຺ຕໂຕ ມນສິກໂຣນ຺ໂຕ ເວທພຫຸໂລ ປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປຏິລຠຕິ, ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ຘມ຺ມານຸສາຣີ ໂຫຕິ, ຉສຸ ຐາເນສຸ ທິຏ຺ຐິປ຺ປຕ຺ໂຕ, ອຄ຺ຄຜເລ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕ ອິຘ ກາຍສກ຺ຂິທິຏ຺ຐິປ຺ປຕ຺ເຕຫິເຍວ ສງ຺ຄຫິຕາ. ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ອຣູປຊ຺ຌາເນນ ເຈວ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ຈາຕິ ອຸຠໂຕຠາເຄນ ວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ໂຕ. ປຊານນ຺ໂຕ ວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ໂຕຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍປຸຄ຺ຄລວິເສສາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ ໂຫນ຺ຕິ.

໒໒໓-໒໒໖. ອິທານິ ວິໂມກ຺ຂປຸພ຺ພງ຺ຄມເມວ ວິໂມກ຺ຂວິເສສໍ ປຸຄ຺ຄລວິເສສຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ ອນິຈ຺ຈໂຕ ມນສິກໂຣໂຕຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ທ຺ເວ ວິໂມກ຺ຂາຕິ ອປ຺ປຓິຫິຕສຸຎ຺ຎຕວິໂມກ຺ຂາ. ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາຄມນວເສນ ຫິ ອນິມິຕ຺ຕວິໂມກ຺ໂຂຕິ ລທ຺ຘນາໂມ ມຄ຺ໂຄ ຣາຄໂທສໂມຫປຓິຘີນໍ ອຠາວາ ສຄຸຓໂຕ ຈ ເຕສໍເຍວ ປຓິຘີນໍ ອຠາວາ ອປ຺ປຓິຫິຕນ຺ຕິ ລທ຺ຘນາມໍ ນິພ຺ພານໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກໂຣຕີຕິ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ຈ ອປ຺ປຓິຫິຕວິໂມກ຺ໂຂຕິ ນາມມ຺ປິ ລຠຕິ. ຕຖາ ຣາຄໂທສໂມເຫຫິ ສຸຎ຺ຎຕ຺ຕາ ສຄຸຓໂຕ ຈ ຣາຄາທີຫິເຍວ ສຸຎ຺ຎຕ຺ຕາ ສຸຎ຺ຎຕນ຺ຕິ ລທ຺ຘນາມໍ ນິພ຺ພານໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກໂຣຕີຕິ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ຈ ສຸຎ຺ຎຕວິໂມກ຺ໂຂຕິ ນາມມ຺ປິ ລຠຕິ. ຕສ຺ມາ ເຕ ທ຺ເວ ວິໂມກ຺ຂາ ອນິມິຕ຺ຕວິໂມກ຺ຂນ຺ວຍາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ. ອນິມິຕ຺ຕມຄ຺ຄໂຕ ອນຎ຺ເຎປິ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ມຄ຺ຄງ຺ຄານໍ ເອເກກສ຺ສ ມຄ຺ຄງ຺ຄສ຺ສ ວເສນ ສຫຊາຕາທິປຈ຺ຈຍາ ຈ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ປຸນ ທ຺ເວ ວິໂມກ຺ຂາຕິ ສຸຎ຺ຎຕານິມິຕ຺ຕວິໂມກ຺ຂາ. ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາຄມນວເສນ ຫິ ອປ຺ປຓິຫິຕວິໂມກ຺ໂຂຕິ ລທ຺ຘນາໂມ ມຄ຺ໂຄ ຣູປນິມິຕ຺ຕາທີນໍ ຣາຄນິມິຕ຺ຕາທີນໍ ນິຈ຺ຈນິມິຕ຺ຕາທີນຎ຺ຈ ອຠາວາ ສຄຸຓໂຕ ຈ ເຕສໍເຍວ ນິມິຕ຺ຕານໍ ອຠາວາ ອນິມິຕ຺ຕສງ຺ຂາຕໍ ນິພ຺ພານໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກໂຣຕີຕິ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ຈ ອນິມິຕ຺ຕວິໂມກ຺ໂຂຕິ ນາມມ຺ປິ ລຠຕິ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ປຸນ ທ຺ເວ ວິໂມກ຺ຂາຕິ ອນິມິຕ຺ຕອປ຺ປຓິຫິຕວິໂມກ຺ຂາ. ໂຍຊນາ ປເນຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນຍາ ເອວ.

ປຏິເວຘກາເລຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ວຸຕ຺ຕກ຺ກເມເນວ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຄ຺ຄກ຺ຂຓໍ ປນ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓ ວິໂມກ຺ໂຂ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ປຐມໍ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ ປນ ມຄ຺ຄວິໂມກ຺ໂຂ ‘‘ປຏິເວຘກາເລ’’ຕິ ວຈເນນ ວິເສເສຕ຺ວາ ທສ຺ສິໂຕ. ‘‘ໂຍ ຈາຍໍ ປຸຄ຺ຄໂລ ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ໂຕ’’ຕິອາທິກາ ທ຺ເວ ວາຣາ ຈ ‘‘ອນິຈ຺ຈໂຕ ມນສິກໂຣນ຺ໂຕ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄໍ ປຏິລຠຕີ’’ຕິອາທິໂກ ວາໂຣ ຈ ສງ຺ຂິຕ຺ໂຕ, ວິໂມກ຺ຂວເສນ ປນ ໂຍເຊຕ຺ວາ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເຍ ຫິ ເກຈິ ເນກ຺ຂມ຺ມນ຺ຕິອາທິໂກ ວາໂຣ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ວິໂມກ຺ຂປຸຄ຺ຄລວິເສສາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ ໂຫນ຺ຕີຕິ.

໒໒໗. ປຸນ ວິໂມກ຺ຂມຸຂານິ ຈ ວິໂມກ຺ເຂ ຈ ອເນກຘາ ນິທ຺ທິສິຕຸກາໂມ ອນິຈ຺ຈໂຕ ມນສິກໂຣນ຺ໂຕຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາຠູຕນ຺ຕິ ຍຖາສຠາເວນ. ຊານາຕີຕິ ຎາເຓນ ຊານາຕິ. ປສ຺ສຕີຕິ ເຕເນວ ຎາເຓນ ຈກ຺ຂຸນາ ວິຍ ປສ຺ສຕິ. ຕທນ຺ວເຍນາຕິ ຕທນຸຄມເນນ, ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ຎາເຓນ ທິຏ຺ຐສ຺ສ ອນຸຄມເນນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກງ຺ຂາ ປຫີຍຕີຕິ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາຍ ນິຈ຺ຈານິຈ຺ຈກງ຺ຂາ, ອິຕຣາຫິ ອິຕຣກງ຺ຂາ. ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ສນ຺ຕຕິຆນວິນິພ຺ໂຠເຄນ ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາຍ ປຫີນຕ຺ຕາ ອາຣມ຺ມຓຠູຕໍ ສງ຺ຂາຣນິມິຕ຺ຕໍ ຍຖາຠູຕໍ ຊານາຕິ. ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ ສມ຺ມາທສ຺ສນນ຺ຕິ ເຕນ ຍຖາຠູຕຊານເນນ ຕໍ ຎາຓໍ ‘‘ສມ຺ມາທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂປ຺ປຕ຺ຕາກາເຣ ສຸຂສຎ຺ຎໍ ອຸຄ຺ຆາເຏຕ຺ວາ ສຸຂສຎ຺ຎາຍ ປຫາເນນ ປຓິຘິສງ຺ຂາຕາຍ ຕຓ຺ຫາຍ ປຫີນຕ຺ຕາ ສຸຂສມ຺ມຕມ຺ປິ ວິປາກປວຕ຺ຕໍ ຍຖາຠູຕໍ ຊານາຕິ. ນິມິຕ຺ຕຎ຺ຈ ປວຕ຺ຕຎ຺ຈາຕິ ນານາຘາຕຸມນສິກາຣສມ຺ຠເວນ ສມູຫຆນວິນິພ຺ໂຠເຄນ ອຸຠຍຖາປິ ອຕ຺ຕສຎ຺ຎາຍ ປຫີນຕ຺ຕາ ສງ຺ຂາຣນິມິຕ຺ຕຎ຺ຈ ວິປາກປວຕ຺ຕຎ຺ຈ ຍຖາຠູຕໍ ຊານາຕິ. ຍຎ຺ຈ ຍຖາຠູຕໍ ຎາຓນ຺ຕິອາທິຕ຺ຕຍໍ ອິທານິ ວຸຕ຺ຕເມວ, ນ ອຎ຺ຎໍ. ຠຍໂຕ ອຸປຏ຺ຐາຕີຕິ ນິຈ຺ຈສຸຂອຕ຺ຕາຠາວທສ຺ສນໂຕ ຍຖາກ຺ກມໍ ຕໍ ຕໍ ຠຍໂຕ ອຸປຏ຺ຐາຕິ. ຍາ ຈ ຠຍຕຸປຏ຺ຐາເນ ປຎ຺ຎາຕິອາທິນາ ‘‘ອຸທຍພ຺ພຍານຸປສ຺ສນາຎາຓໍ ຠງ຺ຄານຸປສ຺ສນາຎາຓໍ ຠຍຕຸປຏ຺ຐານຎາຓໍ ອາທີນວານຸປສ຺ສນາຎາຓໍ ນິພ຺ພິທານຸປສ຺ສນາຎາຓໍ ມຸຎ຺ຈິຕຸກມ຺ຍຕາຎາຓໍ ປຏິສງ຺ຂານຸປສ຺ສນາຎາຓໍ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາຎາຓໍ ອນຸໂລມຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕສຸ ປຏິປທາຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິສງ຺ຂາເຕສຸ ນວສຸ ວິປສ຺ສນາຎາເຓສຸ ຠຍຕຸປຏ຺ຐານສມ຺ພນ຺ເຘນ ອວຕ຺ຖາເຠເທນ ຠິນ຺ນານິ ເອກຏ຺ຐານິ ຕີຓິ ຎາຓານິ ວຸຕ຺ຕານິ, ນ ເສສານິ.

ປຸນ ຕີສຸ ອນຸປສ຺ສນາສຸ ອນ຺ເຕ ຐິຕາຍ ອນນ຺ຕຣາຍ ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາຍ ສມ຺ພນ຺ເຘນ ຕາຍ ສຫ ສຸຎ຺ຎຕານຸປສ຺ສນາຍ ເອກຏ຺ຐຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ຍາ ຈ ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາ ຍາ ຈ ສຸຎ຺ຎຕານຸປສ຺ສນາຕິອາທິມາຫ. ອິມານິ ຫິ ທ຺ເວ ຎາຓານິ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກເມວ, ອວຕ຺ຖາເຠເທນ ປນ ຠິນ຺ນານິ. ຍຖາ ຈ ອິມານິ, ຕຖາ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາ ຈ ອນິມິຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກເມວ ຎາຓໍ, ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາ ຈ ອປ຺ປຓິຫິຕານຸປສ຺ສນາ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກເມວ ຎາຓໍ, ເກວລໍ ອວຕ຺ຖາເຠເທເນວ ຠິນ຺ນານິ. ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາສຸຎ຺ຎຕານຸປສ຺ສນານຎ຺ຈ ເອກຏ຺ຐຕາຍ ວຸຕ຺ຕາຍ ເຕສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ຎາຓານໍ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ ເອກຏ຺ຐຕາ ວຸຕ຺ຕາວ ໂຫຕີຕິ. ນິມິຕ຺ຕໍ ປຏິສງ຺ຂາ ຎາຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ‘‘ສງ຺ຂາຣນິມິຕ຺ຕໍ ອທ຺ຘຸວໍ ຕາວກາລິກ’’ນ຺ຕິ ອນິຈ຺ຈລກ຺ຂຓວເສນ ຊານິຕ຺ວາ ຎາຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ກາມຎ຺ຈ ນ ປຐມໍ ຊານິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ຎາຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ໂວຫາຣວເສນ ປນ ‘‘ມນຎ຺ຈ ປຏິຈ຺ຈ ຘມ຺ເມ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ມໂນວິຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທີນິ (ສໍ. ນິ. ໔.໖໐; ມ. ນິ. ໑.໔໐໐; ໓.໔໒໑) ວິຍ ເອວໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສທ຺ທສຕ຺ຖວິທູປິ ຈ ‘‘ອາທິຈ຺ຈໍ ປາປຸຓິຕ຺ວາ ຕໂມ ວິຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ສມານກາເລປິ ອິມໍ ປທໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເອກຕ຺ຕນເຍນ ວາ ປຸຣິມຎ຺ຈ ປຈ຺ຉິມຎ຺ຈ ເອກໍ ກຕ຺ວາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິມິນາ ນເຍນ ອິຕຣສ຺ມິມ຺ປິ ປທທ຺ວເຍ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ມຸຎ຺ຈິຕຸກມ຺ຍຕາທີນໍ ຕິຓ຺ຓໍ ຎາຓານໍ ເອກຏ຺ຐຕາ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍາ ເອວ.

ນິມິຕ຺ຕາ ຈິຕ຺ຕໍ ວຸຏ຺ຐາຕີຕິ ສງ຺ຂາຣນິມິຕ຺ເຕ ໂທສທສ຺ສເນນ ຕຕ຺ຖ ອນລ຺ລີນຕາຍ ສງ຺ຂາຣນິມິຕ຺ຕາ ຈິຕ຺ຕໍ ວຸຏ຺ຐາຕິ ນາມ. ອນິມິຕ຺ເຕ ຈິຕ຺ຕໍ ປກ຺ຂນ຺ທຕີຕິ ສງ຺ຂາຣນິມິຕ຺ຕປຏິປກ຺ເຂນ ອນິມິຕ຺ຕສງ຺ຂາເຕ ນິພ຺ພາເນ ຕນ຺ນິນ຺ນຕາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ປວິສຕິ. ເສສານຸປສ຺ສນາທ຺ວເຍປິ ອິມິນາ ນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ນິໂຣເຘ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາຕິ ອິຘ ວຸຕ຺ເຕເນວ ປຐມານຸປສ຺ສນາທ຺ວຍມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ. ນິໂຣເຘຕິປິ ປາໂຐ. ພຫິທ຺ຘາວຸຏ຺ຐານວິວຏ຺ຏເນ ປຎ຺ຎາຕິ ວຸຏ຺ຐານສມ຺ພນ຺ເຘນ ໂຄຕ຺ຣຠຸຎາຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຄຕ຺ຣຠູ ຘມ຺ມາຕິ ໂຄຕ຺ຣຠຸຎາຓເມວ. ອິຕຣຖາ ຫິ ເອກຏ຺ຐຕາ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ‘‘ອສງ຺ຂຕາ ຘມ຺ມາ, ອປ຺ປຈ຺ຈຍາ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ທຸກມາຕິກາ ໗, ໘) ວິຍ ວາ ຈຕຸມຄ຺ຄວເສນ ວາ ພຫຸວຈນໍ ກຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍສ຺ມາ ວິໂມກ຺ໂຂຕິ ມຄ຺ໂຄ, ມຄ຺ໂຄ ຈ ທຸຠໂຕວຸຏ຺ຐາໂນ, ຕສ຺ມາ ເຕນ ສມ຺ພນ຺ເຘນ ຍາ ຈ ທຸຠໂຕວຸຏ຺ຐານວິວຏ຺ຏເນ ປຎ຺ຎາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໒໒໘. ປຸນ ວິໂມກ຺ຂານໍ ນານາກ຺ຂຓານໍ ເອກກ຺ຂຓປຣິຍາຍໍ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ ກຕິຫາກາເຣຫີຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອາຘິປເຕຍ຺ຍຏ຺ເຐນາຕິ ເຊຏ຺ຐກຏ຺ເຐນ. ອຘິຏ຺ຐານຏ຺ເຐນາຕິ ປຕິຏ຺ຐານຏ຺ເຐນ. ອຠິນີຫາຣຏ຺ເຐນາຕິ ວິປສ຺ສນາວີຖິໂຕ ນີຫຣຓຏ຺ເຐນ. ນິຍ຺ຍານຏ຺ເຐນາຕິ ນິພ຺ພານຸປຄມນຏ຺ເຐນ. ອນິຈ຺ຈໂຕ ມນສິກໂຣໂຕຕິ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓເຍວ. ອນິມິຕ຺ໂຕ ວິໂມກ຺ໂຂຕິ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓເຍວ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸ. ຈິຕ຺ຕໍ ອຘິຏ຺ຐາຕີຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຘິກໍ ກຕ຺ວາ ຐາຕິ, ຈິຕ຺ຕໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນີຫຣຕີຕິ ວິປສ຺ສນາວີຖິໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ ນີຫຣຕິ. ນິໂຣຘໍ ນິພ຺ພານໍ ນິຍ຺ຍາຕີຕິ ນິໂຣຘສງ຺ຂາຕໍ ນິພ຺ພານໍ ອຸປຄຈ຺ຉຕີຕິ ເອວໍ ອາກາຣນານຕ຺ຕໂຕ ຈຕຸຘາ ນານາກ຺ຂຓຕາ ທສ຺ສິຕາ.

ເອກກ຺ຂຓຕາຍ ສໂມຘານຏ຺ເຐນາຕິ ເອກຊ຺ຌໍ ສໂມສຣຓຏ຺ເຐນ. ອຘິຄມນຏ຺ເຐນາຕິ ວິນ຺ທນຏ຺ເຐນ. ປຏິລາຠຏ຺ເຐນາຕິ ປາປຸຓນຏ຺ເຐນ. ປຏິເວຘຏ຺ເຐນາຕິ ຎາເຓນ ປຏິວິຊ຺ຌນຏ຺ເຐນ. ສຈ຺ຉິກິຣິຍຏ຺ເຐນາຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂກຣຓຏ຺ເຐນ. ຜສ຺ສນຏ຺ເຐນາຕິ ຎາຓຜຸສນາຍ ຜຸສນຏ຺ເຐນ. ອຠິສມຍຏ຺ເຐນາຕິ ອຠິມຸຂໍ ສມາຄມນຏ຺ເຐນ. ເອຕ຺ຖ ‘‘ສໂມຘານຏ຺ເຐນາ’’ຕິ ມູລປທໍ, ເສສານິ ອຘິຄມເວວຈນານິ. ຕສ຺ມາເຍວ ຫິ ສພ຺ເພສໍ ເອກໂຕ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ກຕໍ. ນິມິຕ຺ຕາ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ນິຈ຺ຈນິມິຕ຺ຕໂຕ ມຸຈ຺ຈຕິ. ອິມິນາ ວິໂມກ຺ຂຏ຺ໂຐ ວຸຕ຺ໂຕ. ຍໂຕ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ຍໂຕ ນິມິຕ຺ຕໂຕ ມຸຈ຺ຈຕິ. ຕຕ຺ຖ ນ ປຓິທຫຕີຕິ ຕສ຺ມິໍ ນິມິຕ຺ເຕ ປຕ຺ຖນໍ ນ ກໂຣຕິ. ຍຕ຺ຖ ນ ປຓິທຫຕີຕິ ຍສ຺ມິໍ ນິມິຕ຺ເຕ ນ ປຓິທຫຕິ. ເຕນ ສຸຎ຺ໂຎຕິ ເຕນ ນິມິຕ຺ເຕນ ສຸຎ຺ໂຎ. ເຍນ ສຸຎ຺ໂຎຕິ ເຍນ ນິມິຕ຺ເຕນ ສຸຎ຺ໂຎ. ເຕນ ນິມິຕ຺ເຕນ ອນິມິຕ຺ໂຕຕິ ອິມິນາ ອນິມິຕ຺ຕຏ຺ໂຐ ວຸຕ຺ໂຕ.

ປຓິຘິຍາ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ປຓິຘິໂຕ ມຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ປຓິຘິ ມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ປາໂຐ ນິສ຺ສກ຺ກຕ຺ໂຖເຍວ. ອິມິນາ ວິໂມກ຺ຂຏ຺ໂຐ ວຸຕ຺ໂຕ. ຍຕ຺ຖ ນ ປຓິທຫຕີຕິ ຍສ຺ມິໍ ທຸກ຺ເຂ ນ ປຓິທຫຕິ. ເຕນ ສຸຎ຺ໂຎຕິ ເຕນ ທຸກ຺ເຂນ ສຸຎ຺ໂຎ. ເຍນ ສຸຎ຺ໂຎຕິ ເຍນ ທຸກ຺ຂນິມິຕ຺ເຕນ ສຸຎ຺ໂຎ. ເຍນ ນິມິຕ຺ເຕນາຕິ ເຍນ ທຸກ຺ຂນິມິຕ຺ເຕນ. ຕຕ຺ຖ ນ ປຓິທຫຕີຕິ ອິມິນາ ອປ຺ປຓິຫິຕຏ຺ໂຐ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຠິນິເວສາ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ອິມິນາ ວິໂມກ຺ຂຏ຺ໂຐ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຍນ ສຸຎ຺ໂຎຕິ ເຍນ ອຠິນິເວສນິມິຕ຺ເຕນ ສຸຎ຺ໂຎ. ເຍນ ນິມິຕ຺ເຕນາຕິ ເຍນ ອຠິນິເວສນິມິຕ຺ເຕນ. ຍຕ຺ຖ ນ ປຓິທຫຕິ, ເຕນ ສຸຎ຺ໂຎຕິ ຍສ຺ມິໍ ອຠິນິເວສນິມິຕ຺ເຕ ນ ປຓິທຫຕິ, ເຕນ ອຠິນິເວສນິມິຕ຺ເຕນ ສຸຎ຺ໂຎ. ອິມິນາ ສຸຎ຺ຎຕຏ຺ໂຐ ວຸຕ຺ໂຕ.

໒໒໙. ປຸນ ອຏ຺ຐວິໂມກ຺ຂາທີນິ ນິທ຺ທິສິຕຸກາໂມ ອຕ຺ຖິ ວິໂມກ຺ໂຂຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ນິຈ຺ຈໂຕ ອຠິນິເວສາຕິອາທີນິ ສຎ຺ຎາວິໂມກ຺ເຂ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພານິ. ສພ຺ພາຠິນິເວເສຫີຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣຫິ ອຠິນິເວເສຫິ. ອິຕິ ອຠິນິເວສມຸຈ຺ຈນວເສນ ສຸຎ຺ຎຕວິໂມກ຺ຂາ ນາມ ຊາຕາ, ເຕເຍວ ນິຈ຺ຈາທິນິມິຕ຺ຕມຸຈ຺ຈນວເສນ ອນິມິຕ຺ຕວິໂມກ຺ຂາ, ນິຈ຺ຈນ຺ຕິອາທິປຓິຘີຫິ ມຸຈ຺ຈນວເສນ ອປ຺ປຓິຫິຕວິໂມກ຺ຂາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຓິຘິ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ນິສ຺ສກ຺ກຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຓິຘິຍາ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ວາ ປາໂຐ. ‘‘ສພ຺ພປຓິຘີຫິ ມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ເຈຕ຺ຖ ສາຘກໍ. ເອວໍ ຕິສ຺ໂສ ອນຸປສ຺ສນາ ຕທງ຺ຄວິໂມກ຺ຂຕ຺ຕາ ຈ ສມຸຈ຺ເຉທວິໂມກ຺ຂສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ ຈ ປຣິຍາເຍນ ວິໂມກ຺ຂາຕິ ວຸຕ຺ຕາ.

໒໓໐. ຕຕ຺ຖ ຊາຕາຕິ ອນນ຺ຕເຣ ວິປສ຺ສນາວິໂມກ຺ເຂປິ ສຕິ ອິມິສ຺ສາ ກຖາຍ ມຄ຺ຄວິໂມກ຺ຂາຘິກາຣຕ຺ຕາ ຕສ຺ມິໍ ມຄ຺ຄວິໂມກ຺ເຂ ຊາຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອນວຊ຺ຊກຸສລາຕິ ຣາຄາທິວຊ຺ຊວິຣຫິຕາ ກຸສລາ. ວິຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ ວາ ປາໂຐ. ໂພຘິປກ຺ຂິຍາ ຘມ຺ມາຕິ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ສມ຺ມປ຺ປຘານາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ອິທ຺ຘິປາທາ, ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານິ, ປຎ຺ຈ ພລານິ, ສຕ຺ຕ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ, ອຣິໂຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໓໕, ໔໓; ຈູຬນິ. ເມຕ຺ຕຄູມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໒໒; ມິ. ປ. ໕.໔.໑) ວຸຕ຺ຕາ ສຕ຺ຕຕິໍສ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມາ. ອິທໍ ມຸຂນ຺ຕິ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ຘມ຺ມຊາຕໍ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ນິພ຺ພານປເວສາຍ ມຸຂຕ຺ຕາ ມຸຂໍ ນາມາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຕສໍ ຘມ຺ມານນ຺ຕິ ເຕສໍ ໂພຘິປກ຺ຂິຍານໍ ຘມ຺ມານໍ. ອິທໍ ວິໂມກ຺ຂມຸຂນ຺ຕິ ນິພ຺ພານໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນຕທງ຺ຄສມຸຈ຺ເຉທປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິນິສ຺ສຣຓວິໂມກ຺ເຂສຸ ນິສ຺ສຣຓວິໂມກ຺ໂຂວ, ‘‘ຍາວຕາ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມາ ສງ຺ຂຕາ ວາ ອສງ຺ຂຕາ ວາ, ວິຣາໂຄ ເຕສໍ ຘມ຺ມານໍ ອຄ຺ຄມກ຺ຂາຍຕີ’’ຕິ (ອິຕິວຸ. ໙໐; ອ. ນິ. ໔.໓໔) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸຕ຺ຕມຏ຺ເຐນ ມຸຂຎ຺ຈາຕິ ວິໂມກ຺ຂມຸຂໍ. ວິໂມກ຺ຂຎ຺ຈ ຕໍ ມຸຂຎ຺ຈ ວິໂມກ຺ຂມຸຂນ຺ຕິ ກມ຺ມຘາຣຍສມາສວເສນ ອຍເມວ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ວິໂມກ຺ຂຎ຺ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາໂສ ກໂຕ. ຕີຓິ ອກຸສລມູລານີຕິ ໂລຠໂທສໂມຫາ. ຕີຓິ ທຸຈ຺ຈຣິຕານີຕິ ກາຍວຈີມໂນທຸຈ຺ຈຣິຕານິ. ສພ຺ເພປິ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາຕິ ອກຸສລມູເລຫິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ທຸຈ຺ຈຣິເຕຫິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຈ ອສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຈ ເສວິຕພ຺ພໂທມນສ຺ສາທີນິ ຐເປຕ຺ວາ ສພ຺ເພປິ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ. ກຸສລມູລສຸຈຣິຕານິ ວຸຕ຺ຕປຏິປກ຺ເຂນ ເວທິຕພ຺ພານິ. ສພ຺ເພປິ ກຸສລາ ຘມ຺ມາຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ອສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຈ ວິໂມກ຺ຂສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍຠູຕາ ສພ຺ເພປິ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ. ວິວຏ຺ຏກຖາ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕາ. ວິໂມກ຺ຂວິວຏ຺ຏສມ຺ພນ຺ເຘນ ປເນຕ຺ຖ ເສສວິວຏ຺ຏາປິ ວຸຕ຺ຕາ. ອາເສວນາຕິ ອາທິໂຕ ເສວນາ. ຠາວນາຕິ ຕສ຺ເສວ ວຑ຺ຒນາ. ພຫຸລີກມ຺ມນ຺ຕິ ຕສ຺ເສວ ວສິປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ກຣຓໍ. ມຄ຺ຄສ຺ສ ປນ ເອກກ຺ຂເຓເຍວ ກິຈ຺ຈສາຘນວເສນ ອາເສວນາທີນິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ປຏິລາໂຠ ວາ ວິປາໂກ ວາຕິອາທີນິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາເນວາຕິ.

ວິໂມກ຺ຂນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສທ຺ຘມ຺ມປ຺ປກາສິນິຍາ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ຄ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ວິໂມກ຺ຂກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ຄຕິກຖາ

ຄຕິກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໓໑. ອິທານິ ຕສ຺ສາ ວິໂມກ຺ຂຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເຫຕຸຠູຕໍ ເຫຕຸສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ກຖິຕາຍ ຄຕິກຖາຍ ອປຸພ຺ພຕ຺ຖານຸວຓ຺ຓນາ. ທຸເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິກສ຺ສາປິ ຫິ ‘‘ນຕ຺ຖິ ຌານໍ ອປຎ຺ຎສ຺ສາ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໓໗໒) ວຈນໂຕ ຌານມ຺ປິ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ກິໍ ປນ ວິໂມກ຺ໂຂ. ຕຕ຺ຖ ຄຕິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາຕິ ນິຣຍຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິເປຕ຺ຕິວິສຍມນຸສ຺ສເທວສງ຺ຂາຕາສຸ ປຎ຺ຈສຸ ຄຕີສຸ ມນຸສ຺ສເທວສງ຺ຂາຕາຍ ຄຕິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ. ເອເຕນ ປຸຣິມາ ຕິສ຺ໂສ ຄຕິວິປຕ຺ຕິໂຍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ຄຕິຍາ ສມ຺ປຕ຺ຕິ ຄຕິສມ຺ປຕ຺ຕິ, ສຸຄຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຄຕີຕິ ຈ ສໂຫກາສາ ຂນ຺ຘາ. ປຎ຺ຈສຸ ຈ ຄຕີສຸ ເປຕ຺ຕິວິສຍຄ຺ຄຫເຓເນວ ອສຸຣກາໂຍປິ ຄຫິໂຕ. ເທວາຕິ ຉ ກາມາວຈຣເທວາ ພ຺ຣຫ຺ມາໂນ ຈ. ເທວຄ຺ຄຫເຓນ ອສຸຣາປິ ສງ຺ຄຫິຕາ. ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕຕິ ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕປຏິສນ຺ຘິກ຺ຂເຓ. ຂໂຓປິ ຫິ ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໂຍເຄນ ເຕເນວ ໂວຫາເຣນ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ກຕິນໍ ເຫຕູນນ຺ຕິ ອໂລຠາໂທສາໂມຫເຫຕູສຸ ກຕິນໍ ເຫຕູນໍ. ອຸປປຕ຺ຕີຕິ ອຸປປຊ຺ຊນໍ, ນິພ຺ພຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຍສ຺ມາ ປນ ສຸທ຺ທກຸລຊາຕາປິ ຕິເຫຕຸກາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕ ສນ຺ຘາຍ ປຐມປຸຈ຺ຉາ. ຍສ຺ມາ ຈ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ມຫາປຸຎ຺ຎາ ຕີສຸ ມຫາສາລກຸເລສຸ ຊາຍນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ຕິຓ຺ຓໍ ກຸລານໍ ວເສນ ຕິສ຺ໂສ ປຸຈ຺ຉາ. ປາໂຐ ປນ ສງ຺ຂິຕ຺ໂຕ. ມຫຕີ ສາລາ ເອເຕສນ຺ຕິ ມຫາສາລາ, ມຫາຆຣາ ມຫາວິຠວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ມຫາ ສາໂຣ ເອເຕສນ຺ຕິ ມຫາສາຣາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ຣ-ກາຣສ຺ສ ລ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ມຫາສາລາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຂຕ຺ຕິຍາ ມຫາສາລາ, ຂຕ຺ຕິເຍສຸ ວາ ມຫາສາລາຕິ ຂຕ຺ຕິຍມຫາສາລາ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ສ ຂຕ຺ຕິຍສ຺ສ ເຄເຫ ປຈ຺ຉິມນ຺ເຕນ ໂກຏິສຕໍ ຘນໍ ນິຘານຄຕໍ ໂຫຕິ, ກຫາປຓານຎ຺ຈ ວີສຕິ ອມ຺ພຓານິ ທິວສໍ ວລຎ຺ເຊ ນິກ຺ຂມນ຺ຕິ, ອຍໍ ຂຕ຺ຕິຍມຫາສາໂລ ນາມ. ຍສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ເຄເຫ ປຈ຺ຉິມນ຺ເຕນ ອສີຕິໂກຏິຘນໍ ນິຘານຄຕໍ ໂຫຕິ, ກຫາປຓານຎ຺ຈ ທສ ອມ຺ພຓານິ ທິວສໍ ວລຎ຺ເຊ ນິກ຺ຂມນ຺ຕິ, ອຍໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓມຫາສາໂລ ນາມ. ຍສ຺ສ ຄຫປຕິສ຺ສ ເຄເຫ ປຈ຺ຉິມນ຺ເຕນ ຈຕ຺ຕາລີສໂກຏິຘນໍ ນິຘານຄຕໍ ໂຫຕິ, ກຫາປຓານຎ຺ຈ ປຎ຺ຈ ອມ຺ພຓານິ ທິວສໍ ວລຎ຺ເຊ ນິກ຺ຂມນ຺ຕິ, ອຍໍ ຄຫປຕິມຫາສາໂລ ນາມ.

ຣູປາວຈຣານໍ ອຣູປາວຈຣານຎ຺ຈ ເອກນ຺ຕຕິເຫຕຸກຕ຺ຕາ ‘‘ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ມນຸສ຺ເສສຸ ປນ ທຸເຫຕຸກາເຫຕຸການຎ຺ຈ ສພ຺ຠາວໂຕ, ກາມາວຈເຣສຸ ເທເວສຸ ທຸເຫຕຸການຎ຺ຈ ສພ຺ຠາວໂຕ ເສເສສຸ ‘‘ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກາມາວຈຣເທວາ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓຣຕິຍາ ກີຬນ຺ຕິ, ສຣີຣຊຸຕິຍາ ຈ ໂຊຕນ຺ຕີຕິ ເທວາ, ຣູປາວຈຣພ຺ຣຫ຺ມາໂນ ຌານຣຕິຍາ ກີຬນ຺ຕິ, ສຣີຣຊຸຕິຍາ ຈ ໂຊຕນ຺ຕີຕິ ເທວາ, ອຣູປາວຈຣພ຺ຣຫ຺ມາໂນ ຌານຣຕິຍາ ກີຬນ຺ຕິ, ຎາຓຊຸຕິຍາ ຈ ໂຊຕນ຺ຕີຕິ ເທວາ.

໒໓໒. ກຸສລກມ຺ມສ຺ສ ຊວນກ຺ຂເຓຕິ ອຕີຕຊາຕິຍາ ອິຘ ຕິເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິຊນກສ຺ສ ຕິເຫຕຸກກາມາວຈຣກຸສລກມ຺ມສ຺ສ ຈ ຊວນວີຖິຍໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ສຕ຺ຕວາຣໍ ຊວນກ຺ຂເຓ, ປວຕ຺ຕນກາເລຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໂຍ ເຫຕູ ກຸສລາຕິ ອໂລໂຠ ກຸສລເຫຕຸ ອໂທໂສ ກຸສລເຫຕຸ ອໂມໂຫ ກຸສລເຫຕຸ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ຊາຕເຈຕນາຍາຕິ ຕສ຺ມິໍ ວຸຕ຺ຕກ຺ຂເຓເຍວ ຊາຕາຍ ກຸສລເຈຕນາຍ. ສຫຊາຕປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ຈ ສຫອຸປ຺ປາທນຠາເວນ ອຸປກາຣກາ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ເຕນ ສຫຊາຕປຈ຺ຈຍຠາເວເນວ ວຸຈ຺ຈຕິ. ກຸສລມູລປຈ຺ຈຍາປິ ສງ຺ຂາຣາຕິ ເອກຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓິກປຈ຺ຈຍາກາຣນເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ສງ຺ຂາຣາ’’ຕິ ຈ ພຫຸວຈເນນ ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘສງ຺ຄຫິຕາ ສພ຺ເພ ເຈຕສິກາ ຄຫິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອປິສທ຺ເທນ ສງ຺ຂາຣປຈ຺ຈຍາປິ ກຸສລມູລານີຕິປິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ນິກນ຺ຕິກ຺ຂເຓຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວິປາກໍ ທາຕຸໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕກມ຺ເມ ວາ ຕຖາ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕກມ຺ເມນ ອຸປຏ຺ຐາປິເຕ ກມ຺ມນິມິຕ຺ເຕ ວາ ຄຕິນິມິຕ຺ເຕ ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານານໍ ນິກນ຺ຕິກ຺ຂເຓ. ນິກນ຺ຕີຕິ ນິກາມນາ ປຕ຺ຖນາ. ອາສນ຺ນມຣຓສ຺ສ ຫິ ໂມເຫນ ອາກຸລຈິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອວີຈິຊາລາຍປິ ນິກນ຺ຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ກິໍ ປນ ເສເສສຸ ນິມິຕ຺ເຕສຸ. ທ຺ເວ ເຫຕູຕິ ໂລໂຠ ອກຸສລເຫຕຸ ໂມໂຫ ອກຸສລເຫຕຸ. ຠວນິກນ຺ຕິ ປນ ປຏິສນ຺ຘິອນນ຺ຕຣໍ ປວຕ຺ຕຠວງ຺ຄວີຖິໂຕ ວຸຏ຺ຐິຕມຕ຺ຕສ຺ເສວ ອຕ຺ຕໂນ ຂນ຺ຘສນ຺ຕານໍ ອາຣພ຺ຠ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ‘‘ຍສ຺ສ ວາ ປນ ຍຕ຺ຖ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ຖ, ຕສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ຖາຕິ ອາມນ຺ຕາ’’ຕິ ເອວມາທິ ອິທເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ຊາຕເຈຕນາຍາຕິ ອກຸສລເຈຕນາຍ.

ປຏິສນ຺ຘິກ຺ຂເຓຕິ ເຕນ ກມ຺ເມນ ຄຫິຕປຏິສນ຺ຘິກ຺ຂເຓ. ຕໂຍ ເຫຕູຕິ ອໂລໂຠ ອພ຺ຍາກຕເຫຕຸ ອໂທໂສ ອພ຺ຍາກຕເຫຕຸ ອໂມໂຫ ອພ຺ຍາກຕເຫຕຸ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ຊາຕເຈຕນາຍາຕິ ວິປາກາພ຺ຍາກຕເຈຕນາຍ. ນາມຣູປປຈ຺ຈຍາປິ ວິຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຕສ຺ມິໍ ປຏິສນ຺ຘິກ຺ຂເຓ ຕໂຍ ວິປາກເຫຕູ ເສສເຈຕສິກາ ຈ ນາມໍ, ຫທຍວຕ຺ຖຸ ຣູປໍ. ຕໂຕ ນາມຣູປປຈ຺ຈຍໂຕປິ ປຏິສນ຺ຘິວິຎ຺ຎາຓໍ ປວຕ຺ຕຕິ. ວິຎ຺ຎາຓປຈ຺ຈຍາປິ ນາມຣູປນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ນາມໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣເມວ, ຣູປໍ ປນ ອິຘ ສເຫຕຸກມນຸສ຺ສປຏິສນ຺ຘິຍາ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ຄພ຺ຠເສຍ຺ຍການໍ ວຕ຺ຖຸທສກໍ ກາຍທສກໍ ຠາວທສກນ຺ຕິ ສມຕິໍສ ຣູປານິ, ສໍເສທຊານໍ ໂອປປາຕິການຎ຺ຈ ປຣິປຸຓ຺ຓາຍຕນານໍ ຈກ຺ຂຸທສກໍ ໂສຕທສກໍ ຆານທສກໍ ຊິວ຺ຫາທສກຎ຺ຈາຕິ ສມສຕ຺ຕຕິ ຣູປານິ. ຕໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ນາມຣູປໍ ປຏິສນ຺ຘິກ຺ຂເຓ ປຏິສນ຺ຘິວິຎ຺ຎາຓປຈ຺ຈຍາ ປວຕ຺ຕຕິ.

ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຏິສນ຺ຘິຈິຕ຺ເຕນ ປຏິສນ຺ຘິກ຺ຂເຓ ລພ຺ຠມານານິ ຣູປານິ ຣູປກ຺ຂນ຺ໂຘ, ສຫຊາຕາ ເວທນາ ເວທນາກ຺ຂນ຺ໂຘ, ສຎ຺ຎາ ສຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ໂຘ, ເສສເຈຕສິກາ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ໂຘ, ປຏິສນ຺ຘິຈິຕ຺ຕໍ ວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ໂຘ. ສຫຊາຕປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຣູປິໂນ ຂນ຺ຘາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສຫຊາຕປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ, ຣູປກ຺ຂນ຺ເຘ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາຠູຕາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສຫຊາຕປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ, ອຣູປິໂນ ຂນ຺ຘາ ຈ ຫທຍຣູປຎ຺ຈ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສຫຊາຕປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ, ມຫາຠູຕາປິ ອຸປາທາຣູປານໍ ສຫຊາຕປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອຸປ຺ປາທນຸປຕ຺ຖມ຺ຠນຠາເວນ ອຸປກາຣກາ ໂຫນ຺ຕິ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຣູປິໂນ ຂນ຺ຘາ ຈ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາຠູຕາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ. ນິສ຺ສຍປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຘິຏ຺ຐານາກາເຣນ ນິສ຺ສຍາກາເຣນ ຈ ອຸປກາຣກາ ໂຫນ຺ຕິ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຣູປິໂນ ຂນ຺ຘາ ຈ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ນິສ຺ສຍປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ສຫຊາຕາ ວິຍ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພາ. ວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເອກວຕ຺ຖຸກາທິຠາວານຸປຄມເນນ ວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕຠາເວນ ອຸປກາຣກາ ໂຫນ຺ຕິ, ອຣູປິໂນ ຂນ຺ຘາ ປຏິສນ຺ຘິຣູປານໍ ວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ, ຫທຍຣູປໍ ອຣູປີນໍ ຂນ຺ຘານໍ ວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ‘‘ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ’’ຕິ ເຫຕ຺ຖ ເອວໍ ຍຖາລາຠວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາຠູຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ຕໂຍ ປຈ຺ຈຍາ ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕາເຍວ. ຕໂຍ ຊີວິຕສງ຺ຂາຣາຕິ ອາຍຸ ຈ ອຸສ຺ມາ ຈ ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈ. ອາຍູຕິ ຣູປຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຣູປຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍຎ຺ຈ. ອຸສ຺ມາຕິ ເຕໂຊຘາຕຸ. ວິຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ປຏິສນ຺ຘິວິຎ຺ຎາຓໍ. ເອຕານິ ຫິ ອຸປຣູປຣິ ຊີວິຕສງ຺ຂາຣໍ ສງ຺ຂໂຣນ຺ຕິ ປວຕ຺ເຕນ຺ຕີຕິ ຊີວິຕສງ຺ຂາຣາ. ສຫຊາຕປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຣູປຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປຏິສນ຺ຘິວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕການໍ ຂນ຺ຘານຎ຺ຈ ຫທຍຣູປສ຺ສ ຈ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສຫຊາຕປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕໂຊຘາຕຸ ຕິຓ຺ຓໍ ມຫາຠູຕານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສຫຊາຕປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ອຸປາທາຣູປານໍ ສຫຊາຕປຈ຺ຈໂຍວ, ຣູປຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ສຫຊາຕຣູປານໍ ປຣິຍາເຍນ ສຫຊາຕປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ, ນິສ຺ສຍປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ທ຺ວຍໍ ອຣູປຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປຏິສນ຺ຘິວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຂນ຺ຘານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎນິສ຺ສຍປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ໂຍເຊຕ຺ວາ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຣູປຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປຏິສນ຺ຘິວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈ ປຏິສນ຺ຘິຣູປານໍ ວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ. ຣູປຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎນິສ຺ສຍວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕປຈ຺ຈຍຕ຺ເຕ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ຕໂຍ ຊີວິຕສງ຺ຂາຣາ’’ຕິ ຍຖາລາຠວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ນາມຎ຺ຈ ຣູປຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຈຕຸປຈ຺ຈຍຕ຺ເຕ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຈຸທ຺ທສ ຘມ຺ມາຕິ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາຠູຕາ, ຕໂຍ ຊີວິຕສງ຺ຂາຣາ, ນາມຎ຺ຈ ຣູປຎ຺ຈາຕິ ເອວໍ ຄຓນາວເສນ ຈຸທ຺ທສ ຘມ຺ມາ. ເຕສຎ຺ຈ ອຸປຣິ ອຎ຺ເຎສຎ຺ຈ ສຫຊາຕາທິປຈ຺ຈຍຠາໂວ ວຸຕ຺ຕນໂຍ ເອວ. ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ປຸນ ເອກວຕ຺ຖຸກເອກາຣມ຺ມຓເອກຸປ຺ປາທເອກນິໂຣຘສງ຺ຂາເຕນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຠາເວນ ອຸປກາຣກາ ໂຫນ຺ຕິ.

ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານີຕິ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍາທີນິ. ນາມຎ຺ຈາຕິ ອິຘ ເວທນາທໂຍ ຕໂຍ ຂນ຺ຘາ. ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຕິ ປຏິສນ຺ຘິວິຎ຺ຎາຓໍ. ປຸນ ຈຸທ຺ທສ ຘມ຺ມາຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຂນ຺ຘາ, ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານິ, ຕໂຍ ເຫຕູ, ນາມຎ຺ຈ ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຕິ ເອວໍ ຄຓນາວເສນ ຈຸທ຺ທສ ຘມ຺ມາ. ອຏ຺ຐວີສຕິ ຘມ຺ມາຕິ ປຸຣິມາ ຈ ຈຸທ຺ທສ, ອິເມ ຈ ຈຸທ຺ທສາຕິ ອຏ຺ຐວີສຕິ. ອິຘ ຣູປສ຺ສາປິ ປວິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕປຈ຺ຈຍໍ ອປເນຕ຺ວາ ວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕປຈ຺ຈໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ.

ເອວໍ ປຏິສນ຺ຘິກ຺ຂເຓ ວິຊ຺ຊມານສ຺ສ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ຕໍ ຕໍ ປຈ຺ຈຍເຠທໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຐມໍ ນິທ຺ທິຏ຺ເຐ ເຫຕູ ນິຄເມຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອິເມສໍ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ເຫຕູນໍ ປຈ຺ຈຍາ ອຸປປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ອາຫ. ກມ຺ມາຍູຫນກ຺ຂເຓ ຕໂຍ ກຸສລເຫຕູ, ນິກນ຺ຕິກ຺ຂເຓ ທ຺ເວ ອກຸສລເຫຕູ, ປຏິສນ຺ຘິກ຺ຂເຓ ຕໂຍ ອພ຺ຍາກຕເຫຕູຕິ ເອວໍ ອຏ຺ຐ ເຫຕູ. ຕຕ຺ຖ ຕໂຍ ກຸສລເຫຕູ, ທ຺ເວ ອກຸສລເຫຕູ ຈ ອິຘ ປຏິສນ຺ຘິກ຺ຂເຓ ປວຕ຺ຕິຍາ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ. ຕໂຍ ອພ຺ຍາກຕເຫຕູ ຍຖາໂຍຄໍ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍສຫຊາຕປຈ຺ຈຍວເສນ ປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ. ເສສວາເຣສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ອຣູປາວຈຣານໍ ປນ ຣູປາຠາວາ ນາມປຈ຺ຈຍາປິ ວິຎ຺ຎາຓໍ, ວິຎ຺ຎາຓປຈ຺ຈຍາປິ ນາມນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຣູປມິສ຺ສກຈຸທ຺ທສໂກປິ ຈ ປຣິຫີໂນ. ຕສ຺ສ ປຣິຫີນຕ຺ຕາ ‘‘ອຏ຺ຐວີສຕິ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ວາໂຣ ຈ ນ ລພ຺ຠຕິ.

໒໓໓. ອິທານິ ວິໂມກ຺ຂສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠູຕໍ ຕິເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ເຕເນວ ສມ຺ພນ຺ເຘນ ທຸເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິວິເສສຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ ຄຕິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຎາຓວິປ຺ປຍຸຕ຺ເຕຕິອາທິມາຫ. ກຸສລກມ຺ມສ຺ສ ຊວນກ຺ຂເຓຕິ ອຕີຕຊາຕິຍາ ອິຘ ປຏິສນ຺ຘິຊນກສ຺ສ ທຸເຫຕຸກກຸສລກມ຺ມສ຺ສ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຊວນກ຺ຂເຓ. ທ຺ເວ ເຫຕູຕິ ຎາຓວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອໂລໂຠ ກຸສລເຫຕຸ ອໂທໂສ ກຸສລເຫຕຸ. ທ຺ເວ ອພ຺ຍາກຕເຫຕູປິ ອໂລຠາໂທສາເຍວ.

ຈຕ຺ຕາຣິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານີຕິ ປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍວຊ຺ຊານິ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍາທີນິ ຈຕ຺ຕາຣິ. ທ຺ວາທສ ຘມ຺ມາຕິ ປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອໂມຫເຫຕຸສ຺ສ ຈ ປຣິຫີນຕ຺ຕາ ທ຺ວາທສ. ເຕສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍເຍວ ປຣິຫີນຕ຺ຕາ ຉພ຺ພີສຕິ. ຉນ຺ນໍ ເຫຕູນນ຺ຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ກຸສລເຫຕູນໍ, ທ຺ວິນ຺ນໍ ອກຸສລເຫຕູນໍ, ທ຺ວິນ຺ນໍ ວິປາກເຫຕູນນ຺ຕິ ເອວໍ ຉນ຺ນໍ ເຫຕູນໍ. ຣູປາຣູປາວຈຣາ ປເນຕ຺ຖ ເອກນ຺ຕຕິເຫຕຸກຕ຺ຕາ ນ ຄຫິຕາ. ເສສໍ ປຐມວາເຣ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິມສ຺ມິໍ ວາເຣ ທຸເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິຍາ ທຸເຫຕຸກກມ຺ມສ຺ເສວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕິເຫຕຸກກມ຺ເມນ ທຸເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິ ນ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ຍໍ ຘມ຺ມສງ຺ຄຫຏ຺ຐກຖາຍໍ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໔໙໘) ຕິປິຏກມຫາຘມ຺ມຣກ຺ຂິຕຕ຺ເຖຣວາເທ ‘‘ຕິເຫຕຸກກມ຺ເມນ ປຏິສນ຺ຘິ ຕິເຫຕຸກາວ ໂຫຕິ, ທຸເຫຕຸກາເຫຕຸກາ ນ ໂຫຕິ. ທຸເຫຕຸກກມ຺ເມນ ທຸເຫຕຸກາເຫຕຸກາ ໂຫຕິ, ຕິເຫຕຸກາ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອິມາຍ ປາຬິຍາ ສເມຕິ. ຍໍ ປນ ຕິປິຏກຈູຬນາຄຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຈ ໂມຣວາປິວາສິມຫາທຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຈ ວາເທສຸ ‘‘ຕິເຫຕຸກກມ຺ເມນ ປຏິສນ຺ຘິ ຕິເຫຕຸກາປິ ໂຫຕິ ທຸເຫຕຸກາປິ, ອເຫຕຸກາ ນ ໂຫຕິ. ທຸເຫຕຸກກມ຺ເມນ ທຸເຫຕຸກາປິ ໂຫຕິ ອເຫຕຸກາປິ, ຕິເຫຕຸກາ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອິມາຍ ປາຬິຍາ ວິຣຸທ຺ຘໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ. ອິມິສ຺ສາ ກຖາຍ ເຫຕຸອຘິກາຣຕ຺ຕາ ອເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິ ນ ວຸຕ຺ຕາຕິ.

ຄຕິກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ກມ຺ມກຖາວຓ຺ຓນາ

ກມ຺ມກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໓໔. ອິທານິ ຕສ຺ສາ ເຫຕຸສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຈຍຠູຕໍ ກມ຺ມໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ກຖິຕາຍ ກມ຺ມກຖາຍ ອປຸພ຺ພຕ຺ຖານຸວຓ຺ຓນາ. ຕຕ຺ຖ ອໂຫສິ ກມ຺ມໍ ອໂຫສິ ກມ຺ມວິປາໂກຕິອາທີສຸ ອຕີຕຠເວສຸ ກຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ອຕີຕຠເວສຸເຍວ ວິປກ຺ກວິປາກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອໂຫສິ ກມ຺ມໍ ອໂຫສິ ກມ຺ມວິປາໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ເສວ ອຕີຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມເວທນີຍສ຺ສ ອຸປປຊ຺ຊເວທນີຍສ຺ສ ຈ ປຈ຺ຈຍເວກລ຺ເລນ ອຕີຕຠເວສຸເຍວ ອວິປກ຺ກວິປາກຎ຺ຈ ອຕີເຕເຍວ ປຣິນິພ຺ພຸຕສ຺ສ ຈ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມເວທນີຍອຸປປຊ຺ຊເວທນີຍອປຣປຣິຍາຍເວທນີຍສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ອວິປກ຺ກວິປາກຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ອໂຫສິ ກມ຺ມໍ ນາໂຫສິ ກມ຺ມວິປາໂກຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕີຕສ຺ເສວ ກມ຺ມສ຺ສ ອວິປກ຺ກວິປາກສ຺ສ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຠເວ ປຈ຺ຈຍສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວິປຈ຺ຈມານໍ ວິປາກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອໂຫສິ ກມ຺ມໍ ອຕ຺ຖິ ກມ຺ມວິປາໂກຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕີຕສ຺ເສວ ກມ຺ມສ຺ສ ອຕິກ຺ກນ຺ຕວິປາກກາລສ຺ສ ຈ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຠເວ ປຣິນິພ຺ພາຍນ຺ຕສ຺ສ ຈ ອວິປຈ຺ຈມານໍ ວິປາກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອໂຫສິ ກມ຺ມໍ ນຕ຺ຖິ ກມ຺ມວິປາໂກຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕີຕສ຺ເສວ ກມ຺ມສ຺ສ ວິປາກາຣຫສ຺ສ ອວິປກ຺ກວິປາກສ຺ສ ອນາຄເຕ ຠເວ ປຈ຺ຈຍສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວິປຈ຺ຈິຕພ຺ພໍ ວິປາກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອໂຫສິ ກມ຺ມໍ ຠວິສ຺ສຕິ ກມ຺ມວິປາໂກຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕີຕສ຺ເສວ ກມ຺ມສ຺ສ ອຕິກ຺ກນ຺ຕວິປາກກາລສ຺ສ ຈ ອນາຄຕຠເວ ປຣິນິພ຺ພາຍິຕພ຺ພສ຺ສ ຈ ອວິປຈ຺ຈິຕພ຺ພໍ ວິປາກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອໂຫສິ ກມ຺ມໍ ນ ຠວິສ຺ສຕິ ກມ຺ມວິປາໂກຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ອຕີຕກມ຺ມໍ ອຕີຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນານາຄຕວິປາກາວິປາກວເສນ ຉຘາ ທສ຺ສິຕໍ.

ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຠເວ ກຕສ຺ສ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມເວທນີຍສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ອິເຘວ ວິປຈ຺ຈມານໍ ວິປາກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຖິ ກມ຺ມໍ ອຕ຺ຖິ ກມ຺ມວິປາໂກຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ເສວ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ປຈ຺ຈຍເວກລ຺ເລນ ອິຘ ອວິປຈ຺ຈມານຎ຺ຈ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ປຣິນິພ຺ພາຍນ຺ຕສ຺ສ ອິຘ ອວິປຈ຺ຈມານຎ຺ຈ ວິປາກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຖິ ກມ຺ມໍ ນຕ຺ຖິ ກມ຺ມວິປາໂກຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນສ຺ເສວ ກມ຺ມສ຺ສ ອຸປປຊ຺ຊເວທນີຍສ຺ສ ຈ ອປຣປຣິຍາຍເວທນີຍສ຺ສ ຈ ອນາຄຕຠເວ ວິປຈ຺ຈິຕພ຺ພໍ ວິປາກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຖິ ກມ຺ມໍ ຠວິສ຺ສຕິ ກມ຺ມວິປາໂກຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນສ຺ເສວ ກມ຺ມສ຺ສ ອຸປປຊ຺ຊເວທນີຍສ຺ສ ປຈ຺ຈຍເວກລ຺ເລນ ອນາຄຕຠເວ ອວິປຈ຺ຈິຕພ຺ພຎ຺ຈ ອນາຄຕຠເວ ປຣິນິພ຺ພາຍິຕພ຺ພສ຺ສ ອປຣປຣິຍາຍເວທນີຍສ຺ສ ອວິປຈ຺ຈິຕພ຺ພຎ຺ຈ ວິປາກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຖິ ກມ຺ມໍ ນ ຠວິສ຺ສຕິ ກມ຺ມວິປາໂກຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນກມ຺ມໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນານາຄຕວິປາກາວິປາກວເສນ ຈຕຸຘາ ທສ຺ສິຕໍ.

ອນາຄຕຠເວ ກາຕພ຺ພສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ອນາຄຕຠເວ ວິປຈ຺ຈິຕພ຺ພໍ ວິປາກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຠວິສ຺ສຕິ ກມ຺ມໍ ຠວິສ຺ສຕິ ກມ຺ມວິປາໂກຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ເສວ ອນາຄຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ປຈ຺ຈຍເວກລ຺ເລນ ອວິປຈ຺ຈິຕພ຺ພຎ຺ຈ ອນາຄຕຠເວ ປຣິນິພ຺ພາຍິຕພ຺ພສ຺ສ ອວິປຈ຺ຈິຕພ຺ພຎ຺ຈ ວິປາກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຠວິສ຺ສຕິ ກມ຺ມໍ ນ ຠວິສ຺ສຕິ ກມ຺ມວິປາໂກຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ອນາຄຕກມ຺ມໍ ອນາຄຕວິປາກາວິປາກວເສນ ທ຺ວິຘາ ທສ຺ສິຕໍ. ຕໍ ສພ຺ພໍ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ທ຺ວາທສວິເຘນ ກມ຺ມໍ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ.

ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ຐຕ຺ວາ ຕີຓິ ກມ຺ມຈຕຸກ຺ການິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ – ເຕສຸ ຫິ ວຸຕ຺ເຕສຸ ອຍມຕ຺ໂຖ ປາກຏຕໂຣ ຠວິສ຺ສຕີຕິ. ຈຕຸພ຺ພິຘຎ຺ຫິ ກມ຺ມໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມເວທນີຍໍ ອຸປປຊ຺ຊເວທນີຍໍ ອປຣປຣິຍາຍເວທນີຍໍ ອໂຫສິກມ຺ມນ຺ຕິ. ເຕສຸ ເອກຊວນວີຖິຍໍ ສຕ຺ຕສຸ ຈິຕ຺ເຕສຸ ກຸສລາ ວາ ອກຸສລາ ວາ ປຐມຊວນເຈຕນາ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມເວທນີຍກມ຺ມໍ ນາມ. ຕໍ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ ວິປາກໍ ເທຕິ. ຕຖາ ອສກ຺ໂກນ຺ຕໍ ປນ ‘‘ອໂຫສິ ກມ຺ມໍ ນາໂຫສິ ກມ຺ມວິປາໂກ, ນ ຠວິສ຺ສຕິ ກມ຺ມວິປາໂກ, ນຕ຺ຖິ ກມ຺ມວິປາໂກ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ຕິກສ຺ສ ວເສນ ອໂຫສິກມ຺ມໍ ນາມ ໂຫຕິ. ອຕ຺ຖສາຘິກາ ປນ ສຕ຺ຕມຊວນເຈຕນາ ອຸປປຊ຺ຊເວທນີຍກມ຺ມໍ ນາມ. ຕໍ ອນນ຺ຕເຣ ອຕ຺ຕຠາເວ ວິປາກໍ ເທຕິ. ຕຖາ ອສກ຺ໂກນ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອໂຫສິກມ຺ມໍ ນາມ ໂຫຕິ. ອຸຠິນ຺ນໍ ອນ຺ຕເຣ ປນ ປຎ຺ຈຊວນເຈຕນາ ອປຣປຣິຍາຍເວທນີຍກມ຺ມໍ ນາມ. ຕໍ ອນາຄເຕ ຍທາ ໂອກາສໍ ລຠຕິ, ຕທາ ວິປາກໍ ເທຕິ. ສຕິ ສໍສາຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ອໂຫສິກມ຺ມໍ ນາມ ນ ໂຫຕິ.

ອປຣມ຺ປິ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ກມ຺ມໍ ຍຄ຺ຄຣຸກໍ ຍພ຺ພຫຸລໍ ຍທາສນ຺ນໍ ກຏຕ຺ຕາ ວາ ປນ ກມ຺ມນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ກຸສລໍ ວາ ໂຫຕຸ ອກຸສລໍ ວາ, ຄຣຸກາຄຣຸເກສຸ ຍໍ ຄຣຸກໍ ມາຕຸຆາຕາທິກມ຺ມໍ ວາ ມຫຄ຺ຄຕກມ຺ມໍ ວາ, ຕເທວ ປຐມໍ ວິປຈ຺ຈຕິ. ຕຖາ ພຫຸລາພຫຸເລສຸປິ ຍໍ ພຫຸລໍ ໂຫຕິ ສຸສີລ຺ຍໍ ວາ ທຸສ຺ສີລ຺ຍໍ ວາ, ຕເທວ ປຐມໍ ວິປຈ຺ຈຕິ. ຍທາສນ຺ນໍ ນາມ ມຣຓກາເລ ອນຸສ຺ສຣິຕກມ຺ມໍ ວາ ກຕກມ຺ມໍ ວາ. ຍຎ຺ຫິ ອາສນ຺ນມຣເຓ ອນຸສ຺ສຣິຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ ກາຕຸໍ ວາ, ເຕເນວ ອຸປປຊ຺ຊຕິ. ເອເຕຫິ ປນ ຕີຫິ ມຸຕ຺ຕໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ລທ຺ຘາເສວນໍ ກຏຕ຺ຕາ ວາ ປນ ກມ຺ມໍ ນາມ ໂຫຕິ. ເຕສໍ ອຠາເວ ຕໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ອາກຑ຺ຒຕິ.

ອປຣໍ ວາ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ກມ຺ມໍ ຊນກໍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກໍ ອຸປປີຬກໍ ອຸປຆາຕກນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຊນກໍ ນາມ ກຸສລມ຺ປິ ໂຫຕິ ອກຸສລມ຺ປິ. ຕໍ ປຏິສນ຺ຘິຍໍ ປວຕ຺ເຕປິ ຣູປາຣູປວິປາກໍ ຊເນຕິ. ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກໍ ປນ ຊເນຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ອຎ຺ເຎນ ກມ຺ເມນ ທິນ຺ນາຍ ປຏິສນ຺ຘິຍາ ຊນິເຕ ວິປາເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກສຸຂທຸກ຺ຂໍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ເຠຕິ, ອທ຺ຘານໍ ປວຕ຺ເຕຕິ. ອຸປປີຬກໍ ອຎ຺ເຎນ ກມ຺ເມນ ທິນ຺ນາຍ ປຏິສນ຺ຘິຍາ ຊນິເຕ ວິປາເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກສຸຂທຸກ຺ຂໍ ປີເຬຕິ ພາຘຕິ, ອທ຺ຘານໍ ປວຕ຺ຕິຕຸໍ ນ ເທຕິ. ອຸປຆາຕກໍ ປນ ກຸສລມ຺ປິ ອກຸສລມ຺ປິ ສມານໍ ອຎ຺ຎໍ ທຸພ຺ພລກມ຺ມໍ ຆາເຕຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ວິປາກໍ ປຏິພາຫິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວິປາກສ຺ສ ໂອກາສໍ ກໂຣຕິ. ເອວໍ ປນ ກມ຺ເມນ ກເຕ ໂອກາເສ ຕໍ ວິປາກໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ນາມ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ອິຕິ ອິເມສໍ ທ຺ວາທສນ຺ນໍ ກມ຺ມານໍ ກມ຺ມນ຺ຕຣຎ຺ຈ ວິປາກນ຺ຕຣຎ຺ຈ ພຸທ຺ຘານໍ ກມ຺ມວິປາກຎາຓສ຺ເສວ ຍາຖາວສຣສໂຕ ປາກຏໍ ໂຫຕິ ອສາຘາຣຓໍ ສາວເກຫິ. ວິປສ຺ສເກນ ປນ ກມ຺ມນ຺ຕຣໍ ວິປາກນ຺ຕຣຎ຺ຈ ເອກເທສໂຕ ຊານິຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ມາ ອຍໍ ມຸຂມຕ຺ຕທສ຺ສເນນ ກມ຺ມວິເສໂສ ປກາສິໂຕຕິ.

໒໓໕. ເອວໍ ສຸທ຺ຘິກກມ຺ມວເສນ ປຐມວາຣໍ ວຕ຺ວາ ຕເທວ ກມ຺ມໍ ທ຺ວິຘາ ວິຠຊິຕ຺ວາ ກຸສລາກຸສລາທິຍຸຄລວເສນ ທສຫິ ປຣິຍາເຍຫິ ອປເຣ ທສ ວາຣາ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖ ອາໂຣຄ຺ຍຏ຺ເຐນ ກຸສລໍ, ອນາໂຣຄ຺ຍຏ຺ເຐນ ອກຸສລໍ, ອິທໍ ທຸກໍ ຊາຕິວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອກຸສລເມວ ຣາຄາທິໂທສສໍໂຍເຄນ ສາວຊ຺ຊໍ, ກຸສລໍ ຕທຠາເວນ ອນວຊ຺ຊໍ. ອກຸສລໍ ອປຣິສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ, ກຓ຺ຫາຠິຊາຕິເຫຕຸຕ຺ຕາ ວາ ກຓ຺ຫໍ, ກຸສລໍ ປຣິສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ, ສຸກ຺ກາຠິຊາຕິເຫຕຸຕ຺ຕາ ວາ ສຸກ຺ກໍ. ກຸສລໍ ສຸຂວຸທ຺ຘິມຕ຺ຕາ ສຸຂຸທ຺ຣຍໍ, ອກຸສລໍ ທຸກ຺ຂວຸທ຺ຘິມຕ຺ຕາ ທຸກ຺ຂຸທ຺ຣຍໍ. ກຸສລໍ ສຸຂຜລວຕ຺ຕາ ສຸຂວິປາກໍ, ອກຸສລໍ ທຸກ຺ຂຜລວຕ຺ຕາ ທຸກ຺ຂວິປາກນ຺ຕິ ເອວເມເຕສໍ ນານາກາໂຣ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ.

ກມ຺ມກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ວິປລ຺ລາສກຖາ

ວິປລ຺ລາສກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໓໖. ອິທານິ ຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠູເຕ ວິປລ຺ລາເສ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ກຖິຕາຍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍ ວິປລ຺ລາສກຖາຍ ອປຸພ຺ພຕ຺ຖານຸວຓ຺ຓນາ. ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ຕາວ ສຎ຺ຎາວິປລ຺ລາສາຕິ ສຎ຺ຎາຍ ວິປລ຺ລຕ຺ຖຠາວາ ວິປຣີຕຠາວາ, ວິປຣີຕສຎ຺ຎາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສທ຺ວເຍສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຈິຕ຺ຕກິຈ຺ຈສ຺ສ ທຸພ຺ພລຏ຺ຐາເນ ທິຏ຺ຐິວິຣຫິຕາຍ ອກຸສລສຎ຺ຎາຍ ສກກິຈ຺ຈສ຺ສ ພລວກາເລ ສຎ຺ຎາວິປລ຺ລາໂສ. ທິຏ຺ຐິວິຣຫິຕສ຺ເສວ ອກຸສລຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສກກິຈ຺ຈສ຺ສ ພລວກາເລ ຈິຕ຺ຕວິປລ຺ລາໂສ. ທິຏ຺ຐິສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕ ຈິຕ຺ເຕ ທິຏ຺ຐິວິປລ຺ລາໂສ. ຕສ຺ມາ ສພ຺ພທຸພ຺ພໂລ ສຎ຺ຎາວິປລ຺ລາໂສ, ຕໂຕ ພລວຕໂຣ ຈິຕ຺ຕວິປລ຺ລາໂສ, ສພ຺ພພລວຕໂຣ ທິຏ຺ຐິວິປລ຺ລາໂສ. ອຊາຕພຸທ຺ຘິທາຣກສ຺ສ ກຫາປຓທສ຺ສນໍ ວິຍ ຫິ ສຎ຺ຎາ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐານາກາຣມຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓໂຕ. ຄາມິກປຸຣິສສ຺ສ ກຫາປຓທສ຺ສນໍ ວິຍ ຈິຕ຺ຕໍ ລກ຺ຂຓປຏິເວຘສ຺ສາປິ ສມ຺ປາປນໂຕ. ກມ຺ມາຣສ຺ສ ມຫາສຓ຺ຑາເສນ ອໂຍຄຫຓໍ ວິຍ ທິຏ຺ຐິ ອຠິນິວິສ຺ສ ປຣາມສນໂຕ. ອນິຈ຺ເຈ ນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາວິປລ຺ລາໂສຕິ ອນິຈ຺ເຈ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ‘‘ນິຈ຺ຈໍ ອິທ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກສຎ຺ຎາ ສຎ຺ຎາວິປລ຺ລາໂສ. ອິມິນາ ນເຍນ ສພ຺ພປເທສຸ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ນ ສຎ຺ຎາວິປລ຺ລາໂສ ນ ຈິຕ຺ຕວິປລ຺ລາໂສ ນ ທິຏ຺ຐິວິປລ຺ລາໂສຕິ ຈຕູສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ທ຺ວາທສນ຺ນໍ ວິປລ຺ລາສຄ຺ຄາຫານໍ ອຠາວາ ຍາຖາວຄ຺ຄຫຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຄາຖາສຸ ອນຕ຺ຕນິ ຈ ອຕ຺ຕາຕິ ອນຕ຺ຕນິ ອຕ຺ຕາຕິ ເອວໍສຎ຺ຎິໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຫຕາຕິ ນ ເກວລໍ ສຎ຺ຎິໂນວ, ສຎ຺ຎາຍ ວິຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາຍ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຍາປິ ຫຕາ. ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕາຕິ ສຎ຺ຎາທິຏ຺ຐີຫິ ວິຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາເນນ ຂິຕ຺ເຕນ ວິພ຺ຠນ຺ເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ ສມນ຺ນາຄຕາ. ວິສຎ຺ຎິໂນຕິ ເທສນາມຕ຺ຕເມຕໍ, ວິປຣີຕສຎ຺ຎາຈິຕ຺ຕທິຏ຺ຐິໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ສຎ຺ຎາປຸພ຺ພງ຺ຄມຕ຺ຕາ ທິຏ຺ຐິຍາ ປຐມໍ ຈຕູຫິ ປເທຫິ ສຎ຺ຎາວິປລ຺ລາໂສ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕໂຕ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຫຕາຕິ ທິຏ຺ຐິວິປລ຺ລາໂສ, ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕາຕິ ຈິຕ຺ຕວິປລ຺ລາໂສ. ວິສຎ຺ຎິໂນຕິ ຕີຫິ ວິປລ຺ລາສຄ຺ຄາເຫຫິ ປກຕິສຎ຺ຎາວິຣຫິຕາ ໂມຫໍ ຄຕາ ‘‘ມຸຈ຺ຉິໂຕ ວິສເວເຄນ, ວິສຎ຺ຎີ ສມປຊ຺ຊຖາ’’ຕິເອຕ຺ຖ (ຊາ. ໒.໒໒.໓໒໘) ວິຍ. ເຕ ໂຍຄຍຸຕ຺ຕາ ມາຣສ຺ສາຕິ ເຕ ຊນາ ສຕ຺ຕາ ມາຣສ຺ສ ໂຍເຄ ຍຸຕ຺ຕາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ. ອໂຍຄກ຺ເຂມິໂນຕິ ຈຕູຫິ ໂຍເຄຫິ ອີຕີຫິ ເຂມໍ ນິພ຺ພານໍ ອປ຺ປຕ຺ຕາ. ສຕ຺ຕາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ສໍສາຣນ຺ຕິ ເຕເຍວ ປຸຄ຺ຄລາ ສໍສາຣໍ ສໍສຣນ຺ຕິ. ກສ຺ມາ? ຊາຕິມຣຓຄາມິໂນ ຫິ ເຕ, ຕສ຺ມາ ສໍສຣນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພຸທ຺ຘາຕິ ຈຕຸສຈ຺ຈພຸທ຺ຘາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸໂນ. ກາລຕ຺ຕຍສາຘາຣຓວເສນ ພຫຸວຈນໍ. ໂລກສ຺ມິນ຺ຕິ ໂອກາສໂລເກ. ປຠງ຺ກຣາຕິ ໂລກສ຺ສ ປຎ຺ຎາໂລກໍ ກຣາ. ອິມໍ ຘມ຺ມໍ ປກາເສນ຺ຕີຕິ ວິປລ຺ລາສປ຺ປຫານໍ ຘມ຺ມໍ ໂຊເຕນ຺ຕິ. ທຸກ຺ຂູປສມຄາມິນນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂວູປສມໍ ນິພ຺ພານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ. ເຕສໍ ສຸຕ຺ວານາຕິ ເຕສໍ ພຸທ຺ຘານໍ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວານ. ສປ຺ປຎ຺ຎາຕິ ຠພ຺ພຠູຕາ ປຎ຺ຎວນ຺ໂຕ. ສຈິຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຈລທ຺ຘູຕິ ວິປລ຺ລາສວຊ຺ຊິຕໍ ສກຈິຕ຺ຕໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ. ປຏິອລທ຺ຘູຕິ ປທຈ຺ເຉໂທ. ອຖ ວາ ປຏິລຠິໍສຸ ປຏິອລທ຺ຘຸນ຺ຕິ ປທຈ຺ເຉໂທ. ອນິຈ຺ຈໂຕ ທກ຺ຂຸນ຺ຕິ ອນິຈ຺ຈວເສເນວ ອທ຺ທສໍສຸ. ອນຕ຺ຕນິ ອນຕ຺ຕາຕິ ອນຕ຺ຕານໍ ອນຕ຺ຕາຕິ ອທ຺ທກ຺ຂຸໍ. ອຖ ວາ ອນຕ຺ຕນິ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕາ ນຕ຺ຖີຕິ ອທ຺ທກ຺ຂຸໍ. ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິສມາທານາຕິ ຄຫິຕສມ຺ມາທສ຺ສນາ. ສພ຺ພໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຸປຈ຺ຈຄຸນ຺ຕິ ສກລໍ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໍ ສມຕິກ຺ກນ຺ຕາ.

ປຫີນາປຫີນປຸຈ຺ຉາຍ ທິຏ຺ຐິສມ຺ປນ຺ນສ຺ສາຕິ ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສ. ທຸກ຺ເຂ ສຸຂນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ໂມຫກາລຸສ຺ສິຍສ຺ສ ອປ຺ປຫີນຕ຺ຕາ ສຎ຺ຎາມຕ຺ຕໍ ວາ ຈິຕ຺ຕມຕ຺ຕໍ ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອນາຄາມິສ຺ສປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ກິໍ ປນ ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສ. ອິເມ ທ຺ເວ ອຣຫໂຕເຍວ ປຫີນາ. ອສຸເຠ ສຸຠນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ສກທາຄາມິສ຺ສປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ກິໍ ປນ ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສ. ອິເມ ທ຺ເວ ອນາຄາມິສ຺ສ ປຫີນາຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ອິທໍ ທ຺ວຍໍ ໂສຕາປນ຺ນສກທາຄາມິໂນ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອນາຄາມິໂນ ກາມຣາຄສ຺ສ ປຫີນຕ຺ຕາ ‘‘ອສຸເຠ ສຸຠ’’ນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາຈິຕ຺ຕວິປລ຺ລາສານຎ຺ຈ ປຫານໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ທ຺ວີສຸ ວຕ຺ຖູສູຕິອາທີຫິ ປເທຫິ ປຫີນາປຫີເນ ນິຄເມຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອນິຈ຺ເຈ ນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ, ‘‘ອນຕ຺ຕນິ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິເມສຸ ທ຺ວີສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ຉ ວິປລ຺ລາສາ ປຫີນາ. ‘‘ທຸກ຺ເຂ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ, ‘‘ອສຸເຠ ສຸຠ’’ນ຺ຕິ ອິເມສຸ ທ຺ວີສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ທ຺ເວ ທິຏ຺ຐິວິປລ຺ລາສາ ປຫີນາ. ເກສຸຈິ ໂປຕ຺ຖເກສຸ ທ຺ເວຕິ ປຐມໍ ລິຂິຕໍ, ປຈ຺ຉາ ຉາຕິ. ຈຕູສຸ ວຕ຺ຖູສູຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຏ຺ຐາຕິ ທ຺ວີສຸ ຉ, ທ຺ວີສຸ ທ຺ເວຕິ ອຏ຺ຐ. ຈຕ຺ຕາໂຣຕິ ທຸກ຺ຂາສຸຠວຕ຺ຖູສຸ ເອເກກສ຺ມິໍ ທ຺ເວ ທ຺ເວ ສຎ຺ຎາຈິຕ຺ຕວິປລ຺ລາສາຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ. ເກສຸຈິ ໂປຕ຺ຖເກສຸ ‘‘ຉ ທ຺ວີສູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນສຸປິ ເອວເມວ ລິຂິຕນ຺ຕິ.

ວິປລ຺ລາສກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ມຄ຺ຄກຖາ

ມຄ຺ຄກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໓໗. ອິທານິ ເຕສໍ ຕິຓ຺ຓໍ ວິປລ຺ລາສານໍ ປຫານກຣໍ ອຣິຍມຄ຺ຄໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ກຖິຕາຍ ມຄ຺ຄກຖາຍ ອປຸພ຺ພຕ຺ຖານຸວຓ຺ຓນາ. ຕຕ຺ຖ ມຄ຺ໂຄຕິ ເກນຏ຺ເຐນ ມຄ຺ໂຄຕິ ໂຍ ພຸທ຺ຘສາສເນ ມຄ຺ໂຄຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂສ ເກນຏ຺ເຐນ ມຄ຺ໂຄ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຍາ ປຫານາຍາຕິອາທີສຸ ທສສຸ ປຣິຍາເຍສຸ ປຐໂມ ປຐໂມ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ມຄ຺ຄງ຺ຄສ຺ສ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ. ມຄ຺ໂຄ ເຈວ ເຫຕຸ ຈາຕິ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ກິຈ຺ຈສ຺ສ ກຣຓາຍ ປຏິປທຏ຺ເຐນ ມຄ຺ໂຄ, ສມ຺ປາປກຏ຺ເຐນ ເຫຕຸ. ເຕນ ມຄ຺ຄສ຺ສ ປຏິປທຏ຺ໂຐ ສມ຺ປາປກຏ຺ໂຐ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ‘‘ອຍໍ ມຄ຺ໂຄ ອຍໍ ປຏິປທາ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໕.໕, ໔໘) ຫິ ປຏິປທາ ມຄ຺ໂຄ, ‘‘ມຄ຺ຄສ຺ສ ນິຍ຺ຍານຏ຺ໂຐ ເຫຕຸຏ຺ໂຐ’’ຕິອາທີສຸ (ປຏິ. ມ. ໒.໘) ສມ຺ປາປໂກ ເຫຕຸ. ເອວໍ ທ຺ວີຫິ ທ຺ວີຫິ ປເທຫິ ‘‘ມຄ຺ໂຄຕິ ເກນຏ຺ເຐນ ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉາຍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ກຕໍ ໂຫຕິ. ສຫຊາຕານໍ ຘມ຺ມານໍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠນາຍາຕິ ອຕ຺ຕນາ ສຫຊາຕານໍ ອຣູປຘມ຺ມານໍ ສຫຊາຕອຎ຺ຎມຎ຺ຎນິສ຺ສຍາທິຠາເວນ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠນຠາວາຍ. ກິເລສານໍ ປຣິຍາທານາຍາຕິ ຕໍຕໍມຄ຺ຄວຊ຺ຌານໍ ວຸຕ຺ຕາວເສສກິເລສານໍ ເຂປນາຍ. ປຏິເວຘາທິວິໂສຘນາຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ‘‘ໂກ ຈາທິ ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ, ສີລຎ຺ຈ ສຸວິສຸທ຺ຘໍ ທິຏ຺ຐິ ຈ ອຸຊຸກາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໓໖໙, ໓໘໑) ວຈນໂຕ ສີລຎ຺ຈ ທິຏ຺ຐິ ຈ ສຈ຺ຈປຏິເວຘສ຺ສ ອາທິ. ໂສ ຈ ອາທິມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ວິສຸຊ຺ຌຕິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ປຏິເວຘາທິວິໂສຘນາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານາຍາຕິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສກກິຈ຺ເຈ ປຕິຏ຺ຐານາຍ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ໂວທານາຍາຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິສຸທ຺ຘຠາວາຍ. ວິເສສາຘິຄມາຍາຕິ ໂລກິຍໂຕ ວິເສສປຏິລາຠາຍ. ອຸຕ຺ຕຣິ ປຏິເວຘາຍາຕິ ໂລກິຍໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ປຏິວິຊ຺ຌນຕ຺ຖາຍ. ສຈ຺ຈາຠິສມຍາຍາຕິ ຈຕຸນ຺ນໍ ສຈ຺ຈານໍ ເອກາຠິສມຍາຍ ກິຈ຺ຈນິປ຺ຜຕ຺ຕິວເສນ ເອກປຏິເວຘາຍ. ນິໂຣເຘ ປຕິຏ຺ຐາປນາຍາຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວາ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວາ ນິພ຺ພາເນ ປຕິຏ຺ຐາປນຕ຺ຖາຍ. ສກທາຄາມິມຄ຺ຄກ຺ຂຓາທີສຸ ອຏ຺ຐ ມຄ຺ຄງ຺ຄານິ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ຕໍຕໍມຄ຺ຄວຊ຺ຌກິເລສປ຺ປຫານໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ວຈເນ ກາຣຓໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ. ຍສ຺ມາ ອຸປຣູປຣິມຄ຺ເຄນາປິ ສຸຏ຺ຐຸ ອາທິວິໂສຘນາ ສຸຏ຺ຐຸ ຈິຕ຺ຕໂວທານຎ຺ຈ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕານິປິ ປທານິ ວຸຕ຺ຕານິ.

ທສ຺ສນມຄ຺ໂຄຕິອາທີຫິ ຍາວ ປຣິໂຍສານາ ຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ລກ຺ຂຓວເສນ ມຄ຺ຄຏ຺ໂຐ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕານິ ສພ຺ພານິປິ ປທານິ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍນິທ຺ເທເສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາເນວ. ເອວເມຕ຺ຖ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕໂຣ ມຄ຺ໂຄ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ. ເຫຕຸຏ຺ເຐນ ມຄ຺ໂຄຕິ ຈ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ. ນິປ຺ປຣິຍາຍມຄ຺ຄຕ຺ຕາ ຈສ຺ສ ປຸນ ‘‘ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຘິປເຕຍ຺ຍຏ຺ເຐນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍາຕິ ອາທີນິ ຈ ອິນ຺ທ຺ຣິຍາທີນໍ ອຕ຺ຖວເສນ ວຸຕ຺ຕານິ, ນ ມຄ຺ຄຏ຺ຐວເສນ. ສຈ຺ຈານີຕິ ເຈຕ຺ຖ ສຈ຺ຈຎາຓານິ. ສພ຺ເພປິ ເຕ ຘມ຺ມາ ນິພ຺ພານສ຺ສ ປຏິປທຏ຺ເຐນ ມຄ຺ໂຄ. ອນ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕໍ ນິພ຺ພານໍ ປນ ສໍສາຣທຸກ຺ຂາຠິຠູເຕຫິ ທຸກ຺ຂນິສ຺ສຣຓຕ຺ຖິເກຫິ ສປ຺ປຸຣິເສຫິ ມຄ຺ຄີຍຕິ ຄເວສີຍຕີຕິ ມຄ຺ໂຄຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ.

ມຄ຺ຄກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ມຓ຺ຑເປຍ຺ຍກຖາ

ມຓ຺ຑເປຍ຺ຍກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໓໘. ອິທານິ ຕສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ ມຓ຺ຑເປຍ຺ຍຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ກຖິຕາຍ ຠຄວໂຕ ວຈເນກເທສປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍ ມຓ຺ຑເປຍ຺ຍກຖາຍ ອປຸພ຺ພຕ຺ຖານຸວຓ຺ຓນາ. ຕຕ຺ຖ ມຓ຺ຑເປຍ຺ຍນ຺ຕິ ຍຖາ ສມ຺ປນ຺ນໍ ນິມ຺ມລໍ ວິປ຺ປສນ຺ນໍ ສປ຺ປິ ສປ຺ປິມຓ຺ໂຑຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ວິປ຺ປສນ຺ນຏ຺ເຐນ ມຓ຺ໂຑ, ປາຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ເປຍ຺ຍໍ. ຍຎ຺ຫິ ປິວິຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣວີຖິຍໍ ປຕິຕາ ວິສຎ຺ຎິໂນ ອຕ຺ຕໂນ ສາຏກາທີນມ຺ປິ ອສ຺ສາມິກາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕໍ ປສນ຺ນມ຺ປິ ນ ປາຕພ຺ພໍ. ມຍ຺ຫໍ ປນ ອິທໍ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫິຕໍ ສາສນພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ສມ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ນິມ຺ມລຕ຺ຕາ ວິປ຺ປສນ຺ນຕ຺ຕາ ມຓ຺ຑຎ຺ຈ ຫິຕສຸຂາວຫຕ຺ຕາ ເປຍ຺ຍຎ຺ຈາຕິ ມຓ຺ຑເປຍ຺ຍນ຺ຕິ ທີເປຕິ. ມຓ຺ໂຑ ເປຍ຺ໂຍ ເອຕ຺ຖາຕິ ມຓ຺ຑເປຍ຺ຍໍ. ກິໍ ຕໍ? ສາສນພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ. ກສ຺ມາ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ນາມ? ອຸຕ຺ຕມຏ຺ເຐນ ນິພ຺ພານໍ ພ຺ຣຫ຺ມໍ ນາມ, ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍໍ ນິພ຺ພານຕ຺ຖາຍ ປວຕ຺ຕນໂຕ ພ຺ຣຫ຺ມຕ຺ຖາຍ ຈຣິຍາຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສາສນພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິ ຕໍເຍວ. ສຕ຺ຖາ ສມ຺ມຸຂີຠູໂຕຕິ ອິທເມຕ຺ຖ ກາຣຓວຈນໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ສຕ຺ຖາ ສມ຺ມຸຂີຠູໂຕ, ຕສ຺ມາ ວີຣິຍປໂຍຄໍ ກຕ຺ວາ ປິວເຖຕໍ ມຓ຺ຑໍ. ພາຫິຣກຎ຺ຫິ ເຠສຊ຺ຊມຓ຺ຑໍ ເວຊ຺ຊສ຺ສ ອສມ຺ມຸຂາ ປິວນ຺ຕານໍ ປມາຓໍ ວາ ອຸຄ຺ຄມນນິຄ຺ຄມນໍ ວາ ນ ຊານາມາຕິ ອາສງ຺ກາ ໂຫຕິ. ເວຊ຺ຊສ຺ສ ສມ຺ມຸຂາ ປນ ເວຊ຺ໂຊ ຊານິສ຺ສຕີຕິ ນິຣາສງ຺ກາ ປິວນ຺ຕິ. ເອວເມວໍ ອມ຺ຫາກຎ຺ຈ ຘມ຺ມສ຺ສາມີ ສຕ຺ຖາ ສມ຺ມຸຂີຠູໂຕຕິ ວີຣິຍໍ ກຕ຺ວາ ປິວຖາຕິ ມຓ຺ຑປາເນ ສນ຺ນິໂຍເຊຕິ. ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກປຣມຕ຺ເຖຫິ ຍຖາຣຫໍ ອນຸສາສຕີຕິ ສຕ຺ຖາ. ອປິຈ ‘‘ສຕ຺ຖາ ຠຄວາ ສຕ຺ຖວາໂຫ’’ຕິອາທິນາ (ມຫານິ. ໑໙໐) ນິທ຺ເທສນເຍນເປຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສນ຺ທິສ຺ສມາໂນ ມຸໂຂ ຠູໂຕຕິ ສມ຺ມຸຂີຠູໂຕ.

ມຓ຺ຑເປຍ຺ຍນິທ຺ເທເສ ຕິຘຕ຺ຕມຓ຺ໂຑຕິ ຕິຘາຠາໂວ ຕິຘຕ຺ຕໍ. ຕິຘຕ຺ເຕນ ມຓ຺ໂຑ ຕິຘຕ຺ຕມຓ຺ໂຑ, ຕິວິເຘນ ມຓ຺ໂຑຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຕ຺ຖຣິ ສມ຺ມຸຂີຠູເຕຕິ ອິທໍ ສພ຺ພາກາຣປຣິປຸຓ຺ຓມຓ຺ຑຕ຺ຕຍທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິນິພ຺ພຸເຕປິ ປນ ສຕ຺ຖຣິ ເອກເທເສນ ມຓ຺ຑຕ຺ຕຍໍ ປວຕ຺ຕຕິເຍວ. ເຕເນວ ຈສ຺ສ ນິທ຺ເທເສ ‘‘ສຕ຺ຖຣິ ສມ຺ມຸຂີຠູເຕ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ກຕໂມ ເທສນາມຓ຺ໂຑຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ເທສນາມຓ຺ໂຑຕິ ຘມ຺ມເທສນາ ເອວ ມຓ຺ໂຑ. ປຏິຄ຺ຄຫມຓ຺ໂຑຕິ ເທສນາປຏິຄ຺ຄາຫໂກ ເອວ ມຓ຺ໂຑ. ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍມຓ຺ໂຑຕິ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍເມວ ມຓ຺ໂຑ.

ອາຈິກ຺ຂນາຕິ ເທເສຕພ຺ພານໍ ສຈ຺ຈາທີນໍ ອິມານິ ນາມານີຕິ ນາມວເສນ ກຖນາ. ເທສນາຕິ ທສ຺ສນາ. ປຎ຺ຎາປນາຕິ ຊານາປນາ, ຎາຓມຸເຂ ຐປນາ ວາ. ອາສນໍ ຐເປນ຺ໂຕ ຫິ ‘‘ອາສນໍ ປຎ຺ຎາເປຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຏ຺ຐປນາຕິ ປຎ຺ຎາປນາ, ປວຕ຺ຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຎາຓມຸເຂ ຐປນາ ວາ. ວິວຣຓາຕິ ວິວຏກຣຓໍ, ວິວຣິຕ຺ວາ ທສ຺ສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິຠຊນາຕິ ວິຠາຄກິຣິຍາ, ວິຠາຄໂຕ ທສ຺ສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸຕ຺ຕານີກມ຺ມນ຺ຕິ ປາກຏຠາວກຣຓໍ. ອຖ ວາ ອາຈິກ຺ຂນາຕິ ເທສນາທີນໍ ຉນ຺ນໍ ປທານໍ ມູລປທໍ. ເທສນາທີນິ ຉ ປທານິ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖວິວຣຓຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕານິ. ຕຕ຺ຖ ເທສນາຕິ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎູນໍ ວເສນ ສງ຺ເຂປໂຕ ປຐມໍ ອຸທ຺ເທສວເສນ ເທສນາ. ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎູ ຫິ ສງ຺ເຂເປນ ວຸຕ຺ຕໍ ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕິ. ປຎ຺ຎາປນາຕິ ວິປຎ຺ຈິຕຎ຺ຎູນໍ ວເສນ ເຕສໍ ຈິຕ຺ຕໂຕສເນນ ພຸທ຺ຘິນິສາເນນ ຈ ປຐມໍ ສງ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ນິທ຺ເທສວເສນ ປຎ຺ຎາປນາ. ປຏ຺ຐປນາຕິ ເຕສໍເຍວ ນິທ຺ທິຏ຺ຐສ຺ສ ນິທ຺ເທສສ຺ສ ປຏິນິທ຺ເທສວເສນ ວິຕ຺ຖາຣຕຣວຈເນນ ປຎ຺ຎາປນາ. ວິວຣຓາຕິ ນິທ຺ທິຏ຺ຐສ຺ສາປິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ວຈເນນ ວິວຣຓາ. ວິຠຊນາຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ວຸຕ຺ຕສ຺ສາປິ ວິຠາຄກຣເຓນ ວິຠຊນາ. ອຸຕ຺ຕານີກມ຺ມນ຺ຕິ ວິວຏສ຺ສ ວິຕ຺ຖາຣຕຣວຈເນນ, ວິຠຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ນິທສ຺ສນວຈເນນ ອຸຕ຺ຕານີກຣຓໍ. ອຍໍ ເທສນາ ເນຍ຺ຍານມ຺ປິ ປຏິເວຘາຍ ໂຫຕິ. ເຍວາປນຎ຺ເຎປິ ເກຈີຕິ ປິຍງ຺ກຣມາຕາທິກາ ວິນິປາຕິກາ ຄຫິຕາ. ວິຎ຺ຎາຕາໂຣຕິ ປຏິເວຘວເສນ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມໍ ວິຎ຺ຎາຕາໂຣ. ເອເຕ ຫິ ຠິກ຺ຂຸອາທໂຍ ປຏິເວຘວເສນ ຘມ຺ມເທສນໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕີຕິ ປຏິຄ຺ຄຫາ. ອຍເມວາຕິອາທີນິ ປຐມຎາຓນິທ຺ເທເສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖານິ. ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ນິພ຺ພາເນນ ສໍສນ຺ທນໂຕ ພ຺ຣຫ຺ມຕ຺ຖາຍ ຈຣິຍາຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

໒໓໙. ອິທານິ ອຘິໂມກ຺ຂມຓ຺ໂຑຕິອາທີຫິ ຕສ຺ມິໍ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ວິຊ຺ຊມານານິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍພລໂພຊ຺ຌງ຺ຄມຄ຺ຄງ຺ຄານິ ມຓ຺ຑເປຍ຺ຍວິຘາເນ ໂຍເຊຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຘິໂມກ຺ຂມຓ຺ໂຑຕິ ອຘິໂມກ຺ຂສງ຺ຂາໂຕ ມຓ຺ໂຑ. ກສໂຏຕິ ປສາທວິຣຫິໂຕ ອາວິໂລ. ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາຕິ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ປຫາຍ. ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອຘິໂມກ຺ຂມຓ຺ຑໍ ປິວຕີຕິ ມຓ຺ຑເປຍ຺ຍນ຺ຕິ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໂຕ ອຘິໂມກ຺ຂມຓ຺ຑສ຺ສ ອນຎ຺ຎຕ຺ເຕປິ ສຕິ ອຎ຺ຎໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ ໂວຫາຣວເສນ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຍຖາ ໂລເກ ນິສທໂປຕໂກ ນິສທໂປຕສຣີຣສ຺ສ ອນຎ຺ຎຕ຺ເຕປິ ສຕິ ນິສທໂປຕສ຺ສ ສຣີຣນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຍຖາ ຈ ປາຬິຍໍ ‘‘ຜຸສິຕຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ຘມ຺ມໂຕ ອນຎ຺ໂຎປິ ຠາໂວ ອຎ຺ໂຎ ວິຍ ວຸຕ຺ໂຕ, ຍຖາ ຈ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຜຸສນລກ຺ຂໂຓ ຜສ຺ໂສ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໑ ຘມ຺ມຸທ຺ເທສວາຣ ຜສ຺ສປຎ຺ຈມກຣາສິວຓ຺ຓນາ) ຘມ຺ມໂຕ ອນຎ຺ຎມ຺ປິ ລກ຺ຂຓໍ ອຎ຺ຎໍ ວິຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວມິທນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປິວຕີຕິ ເຈຕ຺ຖ ຕໍສມງ຺ຄິປຸຄ຺ຄໂລຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕໍສມງ຺ຄິປຸຄ຺ຄໂລ ຕໍ ມຓ຺ຑໍ ປິວຕີຕິ ກຕ຺ວາ ເຕນ ປຸຄ຺ຄເລນ ໂສ ມຓ຺ໂຑ ປາຕພ຺ພໂຕ ມຓ຺ຑເປຍ຺ຍໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ມຓ຺ຑເປຍ຺ໂຍ’’ຕິ ຈ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ມຓ຺ຑເປຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາໂສ ກໂຕ. ເສສານມ຺ປິ ອິມິນາ ນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອປຸພ຺ເພສຸ ປນ ປຣິຬາໂຫຕິ ປີຓນລກ຺ຂຓາຍ ປີຕິຍາ ປຏິປກ຺ໂຂ ກິເລສສນ຺ຕາໂປ. ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລນ຺ຕິ ອຸປສມປຏິປກ຺ໂຂ ກິເລສວເສນ ໂອຬາຣິກຠາໂວ ອສນ຺ຕຠາໂວ. ອປ຺ປຏິສງ຺ຂາຕິ ປຏິສງ຺ຂານປຏິປກ຺ໂຂ ກິເລສວເສນ ອສມວາຫິຕຠາໂວ.

໒໔໐. ປຸນ ອຎ຺ເຎນ ປຣິຍາເຍນ ມຓ຺ຑເປຍ຺ຍວິຘິໍ ນິທ຺ທິສິຕຸກາໂມ ອຕ຺ຖິ ມຓ຺ໂຑຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິເຍ. ອຕ຺ຖຣໂສຕິອາທີສຸ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອຘິມຸຈ຺ຈນໍ ອຕ຺ໂຖ, ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ຘມ຺ໂມ, ຕເທວ ນານາກິເລເສຫິ ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິມຸຕ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສມ຺ປຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖຣໂສ. ຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ສມ຺ປຕ຺ຕິ ຘມ຺ມຣໂສ. ຕສ຺ສາ ວິມຸຕ຺ຕິຍາ ສມ຺ປຕ຺ຕິ ວິມຸຕ຺ຕິຣໂສ. ອຖ ວາ ອຕ຺ຖປຏິລາຠຣຕິ ອຕ຺ຖຣໂສ, ຘມ຺ມປຏິລາຠຣຕິ ຘມ຺ມຣໂສ, ວິມຸຕ຺ຕິປຏິລາຠຣຕິ ວິມຸຕ຺ຕິຣໂສ. ຣຕີຕິ ຈ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ, ຕທາຣມ຺ມຓາ ວາ ປີຕິ. ອິມິນາ ນເຍນ ເສສປເທສຸປິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອິມສ຺ມິໍ ປຣິຍາເຍ ມຓ຺ຑສ຺ສ ເປຍ຺ຍໍ ມຓ຺ຑເປຍ຺ຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ.

ເອວໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍາທິໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມປຏິປາຏິຍາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍພລໂພຊ຺ຌງ຺ຄມຄ຺ຄງ຺ຄານໍ ວເສນ ມຓ຺ຑເປຍ຺ຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຸນ ອນ຺ເຕ ຐິຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍມຓ຺ຑໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ມຄ຺ຄສ຺ສ ປຘານຕ຺ຕາ ມຄ຺ຄໍ ປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ກຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຏິປາຏິວເສນ ມຄ຺ຄງ຺ຄໂພຊ຺ຌງ຺ຄພລອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ທສ຺ເສສິ. ອາຘິປເຕຍ຺ຍຏ຺ເຐນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍາ ມຓ຺ໂຑຕິອາທໂຍ ຍຖາໂຍຄໍ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣາ ມຓ຺ຑາ. ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຖຏ຺ເຐນ ສຈ຺ຈາ ມຓ຺ໂຑຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ທຸກ຺ຂສມຸທຍານໍ ມຓ຺ຑຕ຺ຕາຠາວາ ມຫາຫຕ຺ຖິປທສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໑.໓໐໐) ວິຍ ສຈ຺ຈຎາຓານິ ສຈ຺ຈາຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ສທ຺ຘມ຺ມປ຺ປກາສິນິຍາ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ຄ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ມຓ຺ຑເປຍ຺ຍກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິຏ຺ຐິຕາ ຈ ມຫາວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ.

(໒) ຍຸຄນທ຺ຘວຄ຺ໂຄ

໑. ຍຸຄນທ຺ຘກຖາ

ຍຸຄນທ຺ຘກຖາວຓ຺ຓນາ

໑. ອິທານິ ມຓ຺ຑເປຍ຺ຍຄຸຓສ຺ສ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ຍຸຄນທ຺ຘຄຸຓໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ກຖິຕາຍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍ ຍຸຄນທ຺ຘກຖາຍ ອປຸພ຺ພຕ຺ຖານຸວຓ຺ຓນາ. ຍສ຺ມາ ປນ ຘມ຺ມເສນາປຕິ ຘມ຺ມຣາເຊ ຘຣມາເນເຍວ ຘມ຺ມຣາຊສ຺ສ ປຣິນິພ຺ພານສໍວຈ຺ຉເຣ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ, ຕສ຺ມາ ຘມ຺ມຣາເຊ ຘຣມາເນເຍວ ຘມ຺ມຠຓ຺ຑາຄາຣິເກນ ເທສິຕໍ ອິທໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ຕສ຺ເສວ ສມ຺ມຸຂາ ສຸຕ຺ວາ ເອວໍ ເມ ສຸຕນ຺ຕິອາທິມາຫາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ອາຍສ຺ມາຕິ ປິຍວຈນໍ ຄຣຸວຈນໍ ສຄາຣວສປ຺ປຕິສ຺ສວຈນໍ, ອາຍຸມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອານນ຺ໂທຕິ ຕສ຺ສ ເຖຣສ຺ສ ນາມໍ. ໂສ ຫິ ຊາຍມາໂນເຍວ ກຸເລ ອານນ຺ທໍ ຠຸສໍ ຕຸຏ຺ຐິໍ ອກາສິ. ຕສ຺ມາສ຺ສ ‘‘ອານນ຺ໂທ’’ຕິ ນາມໍ ກຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ໂກສມ຺ພິຍນ຺ຕິ ເອວໍນາມເກ ນຄເຣ. ຕສ຺ສ ຫິ ນຄຣສ຺ສ ອາຣາມໂປກ຺ຂຣຓີອາທີສຸ ເຕສຸ ເຕສຸ ຐາເນສຸ ໂກສມ຺ພຣຸກ຺ຂາ ອຸສ຺ສນ຺ນາ ອເຫສຸໍ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ໂກສມ຺ພີຕິ ສງ຺ຂໍ ອຄມາສິ. ‘‘ກຸສມ຺ພສ຺ສ ອິສິໂນ ອສ຺ສມໂຕ ອວິທູເຣ ມາປິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ເອເກ.

ໂຆສິຕາຣາເມຕິ ໂຆສິຕເສຏ຺ຐິນາ ກາຣິເຕ ອາຣາເມ. ໂກສມ຺ພິຍຎ຺ຫິ ຕໂຍ ເສຏ຺ຐິໂນ ອເຫສຸໍ ໂຆສິຕເສຏ຺ຐິ ກຸກ຺ກຸຏເສຏ຺ຐິ ປາວາຣິກເສຏ຺ຐີຕິ. ເຕ ຕໂຍປິ ‘‘ໂລເກ ພຸທ຺ໂຘ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ປຎ຺ຈຫິ ປຎ຺ຈຫິ ສກຏສເຕຫິ ທານູປກຣຓານິ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ສາວຕ຺ຖິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຊຕວນສມີເປ ຂນ຺ຘາວາຣໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປຏິສນ຺ຖາຣໍ ກຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນາ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ອຑ຺ຒມາສມຕ຺ຕໍ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ປາທມູເລ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສກຊນປທຄມນຕ຺ຖໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ‘‘ສຸຎ຺ຎາຄາເຣ ໂຂ ຄຫປຕໂຍ ຕຖາຄຕາ ອຠິຣມນ຺ຕີ’’ຕິ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ທິນ຺ນາ ໂນ ຠຄວຕາ ປຏິຎ຺ຎາ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ອຕິວິຍ ຕຸຏ຺ຐາ ທສພລໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິກ຺ຂນ຺ຕາ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ໂຍຊເນ ໂຍຊເນ ຠຄວໂຕ ນິວາສຕ຺ຖໍ ວິຫາຣໍ ກາເຣນ຺ຕາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ໂກສມ຺ພິໍ ປຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ອາຣາເມ ມຫນ຺ຕໍ ຘນປຣິຈ຺ຈາຄໍ ກຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ວິຫາເຣ ກາຣາປຍິໍສຸ. ຕຕ຺ຖ ໂຆສິຕເສຏ຺ຐິນາ ກາຣິໂຕ ໂຆສິຕາຣາໂມ ນາມ ອໂຫສິ, ກຸກ຺ກຸຏເສຏ຺ຐິນາ ກາຣິໂຕ ກຸກ຺ກຸຏາຣາໂມ ນາມ, ປາວາຣິກເສຏ຺ຐິນາ ອມ຺ພວເນ ກາຣິໂຕ ປາວາຣິກມ຺ພວນໍ ນາມ. ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂຆສິຕເສຏ຺ຐິນາ ກາຣິເຕ ອາຣາເມ’’ຕິ.

ອາວຸໂສ ຠິກ຺ຂໂວຕິ ເອຕ຺ຖ ພຸທ຺ຘາ ຠຄວນ຺ໂຕ ສາວເກ ອາລປນ຺ຕາ ‘‘ຠິກ຺ຂໂວ’’ຕິ ອາລປນ຺ຕິ. ສາວກາ ປນ ‘‘ພຸທ຺ເຘຫິ ສທິສາ ມາ ໂຫມາ’’ຕິ ‘‘ອາວຸໂສ’’ຕິ ປຐມໍ ວຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ‘‘ຠິກ຺ຂໂວ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ພຸທ຺ເຘຫິ ຈ ອາລປິເຕ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ‘‘ຠທນ຺ເຕ’’ຕິ ປຏິວຈນໍ ເທຕິ, ສາວເກຫິ ອາລປິເຕ ‘‘ອາວຸໂສ’’ຕິ.

ໂຍ ຫິ ໂກຈີຕິ ອນິຍມວຈນໍ. ເອເຕນ ຕາທິສານໍ ສພ຺ພຠິກ຺ຂູນໍ ປຣິຍາທານໍ. ມມ ສນ຺ຕິເກຕິ ມມ ສມີເປ. ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຕນາ ອຣຫຕ຺ຕສ຺ສ ປຕ຺ຕໍ. ນປຸໍສເກ ຠາເວ ສິທ຺ຘວຈນໍ. ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕນ຺ຕິ ວາ ປທຈ຺ເຉໂທ, ອຕ຺ຕນາ ປຕ຺ຕໍ ອຣຫຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕານນ຺ຕິ ວາ ປາຐເສໂສ. ຈຕູຫິ ມຄ຺ເຄຫີຕິ ອຸປຣິ ວຸຈ຺ຈມາເນຫິ ຈຕູຫິ ປຏິປທາມຄ຺ເຄຫິ, ນ ອຣິຍມຄ຺ເຄຫິ. ‘‘ຈຕູຫິ ມຄ຺ເຄຫີ’’ຕິ ວິສຸຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ກສ຺ສຈິ ອຣຫໂຕ ປຐມສ຺ສ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ຘມ຺ມຸທ຺ຘຈ຺ຈປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ ມຄ຺ໂຄ, ເອກສ຺ສ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ສມຖປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ, ເອກສ຺ສ ວິປສ຺ສນາປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ, ເອກສ຺ສ ຍຸຄນທ຺ຘປຸພ຺ພງ຺ຄໂມຕິ ເອວໍ ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ປຏິປທາ ມຄ຺ຄາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອເຕສໍ ວາ ອຎ຺ຎຕເຣນາຕິ ເອເຕສໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ປຏິປທານໍ ມຄ຺ຄານໍ ເອເກນ ວາ, ປຏິປທາມຄ຺ເຄນ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕໍ ພ຺ຍາກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສກສ຺ສ ຫິ ອຣຫໂຕ ຘມ຺ມຸທ຺ຘຈ຺ຈປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄໍ ປຕ຺ວາ ເສສມຄ຺ຄຕ຺ຕຍມ຺ປິ ສຸທ຺ຘວິປສ຺ສນາຫິເຍວ ປຕ຺ຕສ຺ສ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິ ຘມ຺ມຸທ຺ຘຈ຺ຈປຸພ຺ພງ຺ຄມມຄ຺ຄາ ໂຫຕິ. ຘມ຺ມຸທ຺ຘຈ຺ຈວິຄ຺ຄຫໍ ປຕ຺ວາ ວາ ອປ຺ປຕ຺ວາ ວາ ສມຖປຸພ຺ພງ຺ຄມາທີນໍ ຕິຓ຺ຓໍ ປຏິປທານໍ ມຄ຺ຄານໍ ເອເກກສ຺ສ ວເສນ ປຕ຺ຕຈຕຸມຄ຺ຄສ຺ສ ອຣຫໂຕ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິ ອິຕຣເອເກກມຄ຺ຄປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ອາຫ – ‘‘ເອເຕສໍ ວາ ອຎ຺ຎຕເຣນາ’’ຕິ.

ສມຖປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ວິປສ຺ສນໍ ຠາເວຕີຕິ ສມຖໍ ປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ປຸເຣຈາຣິກໍ ກຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ຠາເວຕິ, ປຐມໍ ສມາຘິໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ວິປສ຺ສນໍ ຠາເວຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຄ຺ໂຄ ສຎ຺ຊາຍຕີຕິ ປຐໂມ ໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ໂຄ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ. ໂສ ຕໍ ມຄ຺ຄນ຺ຕິອາທີສຸ ເອກຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓິກສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອາເສວນາທີນິ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ທຸຕິຍມຄ຺ຄາທໂຍ ປນ ອຸປ຺ປາເທນ຺ໂຕ ຕເມວ ມຄ຺ຄໍ ‘‘ອາເສວຕິ ຠາເວຕິ ພຫຸລີກໂຣຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສຎ຺ໂຎຊນານິ ປຫີຍນ຺ຕິ, ອນຸສຍາ ພ຺ຍນ຺ຕີໂຫນ຺ຕີຕິ ຍາວ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄາ ກເມນ ສພ຺ເພ ສຎ຺ໂຎຊນາ ປຫີຍນ຺ຕິ, ອນຸສຍາ ພ຺ຍນ຺ຕີໂຫນ຺ຕິ. ອນຸສຍາ ພ຺ຍນ຺ຕີໂຫນ຺ຕີຕິ ຈ ປຸນ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວິຄຕນ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປຸນ ຈປຣນ຺ຕິ ປຸນ ຈ ອປຣໍ ກາຣຓໍ. ວິປສ຺ສນາປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ສມຖໍ ຠາເວຕີຕິ ວິປສ຺ສນໍ ປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ປຸເຣຈາຣິກໍ ກຕ຺ວາ ສມຖໍ ຠາເວຕິ, ປຐມໍ ວິປສ຺ສນໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ສມາຘິໍ ຠາເວຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຸຄນທ຺ຘໍ ຠາເວຕີຕິ ຍຸຄນທ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ ຠາເວຕິ. ເອຕ຺ຖ ເຕເນວ ຈິຕ຺ເຕນ ສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ເຕເນວ ສງ຺ຂາເຣ ສມ຺ມສິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ. ອຍໍ ປນ ຍາວຕາ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ສມາປຊ຺ຊຕິ, ຕາວຕາ ສງ຺ຂາເຣ ສມ຺ມສຕິ. ຍາວຕາ ສງ຺ຂາເຣ ສມ຺ມສຕິ, ຕາວຕາ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ສມາປຊ຺ຊຕິ. ກຖໍ? ປຐມຊ຺ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊຕິ, ຕໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ສງ຺ຂາເຣ ສມ຺ມສຕິ. ສງ຺ຂາເຣ ສມ຺ມສິຕ຺ວາ ທຸຕິຍຊ຺ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊຕິ, ຕໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ສງ຺ຂາເຣ ສມ຺ມສຕິ. ສງ຺ຂາເຣ ສມ຺ມສິຕ຺ວາ ຕຕິຍຊ຺ຌານໍ…ເປ… ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊຕິ, ຕໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ສງ຺ຂາເຣ ສມ຺ມສຕິ. ເອວໍ ສມຖວິປສ຺ສນໍ ຍຸຄນທ຺ຘໍ ຠາເວຕິ ນາມ.

ຘມ຺ມຸທ຺ຘຈ຺ຈວິຄ຺ຄຫິຕໍ ມານສໍ ໂຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ມນ຺ທປຎ຺ຎານໍ ວິປສ຺ສການໍ ອຸປກ຺ກິເລສວຕ຺ຖຸຕ຺ຕາ ວິປສ຺ສນຸປກ຺ກິເລສສຎ຺ຎິເຕສຸ ໂອຠາສາທີສຸ ທສສຸ ຘມ຺ເມສຸ ຠນ຺ຕຕາວເສນ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສຫຄຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວິກ຺ເຂປສງ຺ຂາຕໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈໍ ຘມ຺ມຸທ຺ຘຈ຺ຈໍ, ເຕນ ຘມ຺ມຸທ຺ຘຈ຺ເຈນ ວິຄ຺ຄຫິຕໍ ວິຣູປຄ຺ຄຫິຕໍ ວິໂຣຘມາປາທິຕໍ ມານສໍ ຈິຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມຸທ຺ຘຈ຺ຈວິຄ຺ຄຫິຕໍ ມານສໍ ໂຫຕິ, ເຕນ ວາ ຘມ຺ມຸທ຺ຘຈ຺ເຈນ ກາຣຓຠູເຕນ ຕມ຺ມູລກຕຓ຺ຫາມານທິຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວິຄ຺ຄຫິຕໍ ມານສໍ ໂຫຕິ. ຘມ຺ມຸທ຺ຘຈ຺ຈວິຄ຺ຄຫິຕມານສນ຺ຕິ ວາ ປາໂຐ. ໂຫຕິ ໂສ ອາວຸໂສ ສມໂຍຕິ ອິມິນາ ມຄ຺ຄາມຄ຺ຄວວຕ຺ຖາເນນ ຕໍ ຘມ຺ມຸທ຺ຘຈ຺ຈໍ ປຏິພາຫິຕ຺ວາ ປຸນ ວິປສ຺ສນາວີຖິໍ ປຏິປນ຺ນກາລໍ ທສ຺ເສຕິ. ຍໍ ຕໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ຕໍ ວິປສ຺ສນາວີຖິໍ ໂອກ຺ກມິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕເມວ ສນ຺ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ວິປສ຺ສນາວີຖິໍ ປຈ຺ໂຈຕຣິຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ໂຄຈຣຊ຺ຌຕ຺ຕສງ຺ຂາເຕ ອາຣມ຺ມເຓ ສນ຺ຕິຏ຺ຐຕິ ປຕິຏ຺ຐາຕິ. ສນ຺ນິສີທຕີຕິ ຕຕ຺ເຖວ ປວຕ຺ຕິວເສນ ສມ຺ມາ ນິສີທຕິ. ເອໂກທິ ໂຫຕີຕິ ເອກຄ຺ຄໍ ໂຫຕິ. ສມາຘິຍຕີຕິ ສມ຺ມາ ອາຘິຍຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ຐິຕໍ ໂຫຕີຕິ.

ອຍໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕວຓ຺ຓນາ.

໑. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໒. ຕສ຺ສ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕສ຺ສ ນິທ຺ເທສກຖາຍ ຕຕ຺ຖ ຊາເຕ ຘມ຺ເມຕິ ຕສ຺ມິໍ ສມາຘິສ຺ມິໍ ຊາເຕ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິເກ ຘມ຺ເມ. ອນິຈ຺ຈໂຕ ອນຸປສ຺ສນຏ຺ເຐນາຕິອາທິນາ ວິປສ຺ສນາຍ ເຠທໍ ທສ຺ເສຕິ. ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ມຄ຺ໂຄຕິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິສງ຺ຂາໂຕ ມຄ຺ໂຄ. ອຏ຺ຐສຸ ມຄ຺ຄງ຺ເຄສຸ ເອເກໂກປິ ຫິ ມຄ຺ໂຄຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.ອາເສວຕີຕິ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄວເສນ. ຠາເວຕີຕິ ສກທາຄາມິມຄ຺ຄຸປ຺ປາທເນນ. ພຫຸລີກໂຣຕີຕິ ອນາຄາມິອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄຸປ຺ປາທເນນ. ອິເມສໍ ຕິຓ຺ຓໍ ອວຕ຺ຖາເຠເທປິ ສຕິ ອາວຊ຺ຊນາທີນໍ ສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ສທິສເມວ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ກຕໍ.

໓. ອາໂລກສຎ຺ຎາປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສນານໍ ອນ຺ຕຣາເປຍ຺ຍາເລ ອວິກ຺ເຂປາທີນິ ຈ ຌານ ສມາປຕ຺ຕິກສິຓານຸສ຺ສຕິອສຸຠາ ຈ ທີຆໍ ອສ຺ສາສາທີນິ ຈ ອານນ຺ຕຣິກສມາຘິຎາຓນິທ຺ເທເສ (ປຏິ. ມ. ໑.໘໐-໘໑) ນິທ຺ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ສງ຺ຂິຕ຺ຕານິ. ຕຕ຺ຖ ຈ ອວິກ຺ເຂປວເສນາຕິ ປຸພ຺ພຠາຄາວິກ຺ເຂປວເສນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສີ ອສ຺ສາສວເສນາຕິອາທິເກ ສຸທ຺ຘວິປສ຺ສນາວເສນ ວຸຕ຺ຕຈຕຸກ຺ເກ ປນ ຕຣຸຓວິປສ຺ສນາກາເລ ວິປສ຺ສນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສມາຘິປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ພລວວິປສ຺ສນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

໔. ວິປສ຺ສນາປຸພ຺ພງ຺ຄມວາເຣ ປຐມໍ ອນິຈ຺ຈໂຕຕິອາທິນາ ອາຣມ຺ມຓໍ ອນິຍເມຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນາ ວຸຕ຺ຕາ, ປຈ຺ຉາ ຣູປໍ ອນິຈ຺ຈໂຕຕິອາທິນາ ອາຣມ຺ມຓໍ ນິຍເມຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖ ຊາຕານນ຺ຕິ ຕສ຺ສາ ວິປສ຺ສນາຍ ຊາຕານໍ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິການໍ ຘມ຺ມານໍ. ໂວສຄ຺ຄາຣມ຺ມຓຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ໂວສຄ຺ໂຄ ນິພ຺ພານໍ. ນິພ຺ພານຎ຺ຫິ ສງ຺ຂຕໂວສຄ຺ຄໂຕ ປຣິຈ຺ຈາຄໂຕ ‘‘ໂວສຄ຺ໂຄ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ວິປສ຺ສນາ ຈ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ ຈ ນິພ຺ພານນິນ຺ນຕາຍ ອຊ຺ຌາສຍວເສນ ນິພ຺ພາເນ ປຕິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ນິພ຺ພານປຕິຏ຺ຐາ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓາ. ປຕິຏ຺ຐາປິ ຫິ ອາລມ຺ພີຍຕີຕິ ອາຣມ຺ມຓໍ ນາມ ໂຫຕິ, ນິພ຺ພາເນ ປຕິຏ຺ຐຏ຺ເຐເນວ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓາ. ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ປາຬິຍມ຺ປິ ຫິ ປຕິຏ຺ຐາ ‘‘ອາຣມ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຍຖາຫ – ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ອາວຸໂສ, ນຬາຄາຣໍ ວາ ຕິຓາຄາຣໍ ວາ ສຸກ຺ຂໍ ໂກຬາປໍ ເຕໂຣວສ຺ສິກໍ ປຸຣຕ຺ຖິມາຍ ເຈປິ ທິສາຍ ປຸຣິໂສ ອາທິຕ຺ຕາຍ ຕິຓຸກ຺ກາຍ ອຸປສງ຺ກເມຍ຺ຍ, ລເຠຖ ອຄ຺ຄິ ໂອຕາຣໍ, ລເຠຖ ອຄ຺ຄິ ອາຣມ຺ມຓ’’ນ຺ຕິອາທິ (ສໍ. ນິ. ໔.໒໔໓). ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ຊາຕານໍ ຘມ຺ມານໍ ໂວສຄ຺ຄາຣມ຺ມຓຕາຍ ນິພ຺ພານປຕິຏ຺ຐາຠາເວນ ເຫຕຸຠູເຕນ ອຸປ຺ປາທິໂຕ ໂຍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ເອກຄ຺ຄຕາສງ຺ຂາໂຕ ອຸປຈາຣປ຺ປນາເຠໂທ ອວິກ຺ເຂໂປ, ໂສ ສມາຘີຕິ ວິປສ຺ສນາໂຕ ປຈ຺ຉາ ອຸປ຺ປາທິໂຕ ນິພ຺ເພຘຠາຄິໂຍ ສມາຘິ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາເຍວ ຫິ ອິຕິ ປຐມໍ ວິປສ຺ສນາ, ປຈ຺ຉາ ສມໂຖຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໕. ຍຸຄນທ຺ຘນິທ຺ເທເສ ຍສ຺ມາ ເຫຏ຺ຐາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ ວຸຕ຺ໂຕ ຍຸຄນທ຺ຘກ຺ກໂມ ປຸຣິມທ຺ວຍນິທ຺ເທສນເຍເນວ ປາກໂຏ, ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ຍຸຄນທ຺ຘກ຺ກໂມ ປນ ນ ປາກໂຏ, ຕສ຺ມາ ປຸພ຺ພຠາເຄ ອເນກນ຺ຕິກໍ ຍຸຄນທ຺ຘຠາວນໍ ອວຕ຺ວາ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ເອກນ຺ເຕນ ລພ຺ຠມານຍຸຄນທ຺ຘຠາວນເມວ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ໂສຬສຫິ ອາກາເຣຫີຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອາຣມ຺ມຓຏ຺ເຐນາຕິອາທີສຸ ສຕ຺ຕຣສສຸ ອາກາເຣສຸ ອນ຺ເຕ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ ຍຸຄນທ຺ຘໍ ມູລປເທນ ເອກຏ຺ຐຕ຺ຕາ ຕໍ ວິປ຺ປຫາຍ ເສສານໍ ວເສນ ‘‘ໂສຬສຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຣມ຺ມຓຏ຺ເຐນາຕິ ອາລມ຺ພນຏ຺ເຐນ, ອາຣມ຺ມຓວເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ. ໂຄຈຣຏ຺ເຐນາຕິ ອາຣມ຺ມຓຏ຺ເຐປິ ສຕິ ນິສ຺ສຍິຕພ຺ພຏ຺ຐານຏ຺ເຐນ. ປຫານຏ຺ເຐນາຕິ ປຊຫນຏ຺ເຐນ. ປຣິຈ຺ຈາຄຏ຺ເຐນາຕິ ປຫາເນປິ ສຕິ ປຸນ ອນາທິຍເນນ ປຣິຈ຺ຈາຄຏ຺ເຐນ. ວຸຏ຺ຐານຏ຺ເຐນາຕິ ອຸຄ຺ຄມນຏ຺ເຐນ. ວິວຏ຺ຏນຏ຺ເຐນາຕິ ອຸຄ຺ຄມເນປິ ສຕິ ອປຸນຣາວຏ຺ຏເນນ ນິວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ. ສນ຺ຕຏ຺ເຐນາຕິ ນິພ຺ພຸຕຏ຺ເຐນ. ປຓີຕຏ຺ເຐນາຕິ ນິພ຺ພຸຕຏ຺ເຐປິ ສຕິ ອຸຕ຺ຕມຏ຺ເຐນ, ອຕປ຺ປກຏ຺ເຐນ ວາ. ວິມຸຕ຺ຕຏ຺ເຐນາຕິ ພນ຺ຘນາປຄຕຏ຺ເຐນ. ອນາສວຏ຺ເຐນາຕິ ພນ຺ຘນໂມກ຺ເຂປິ ສຕິ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕມານາສວວິຣຫິຕຏ຺ເຐນ. ຕຣຓຏ຺ເຐນາຕິ ອໂນສີທິຕ຺ວາ ປິລວນຏ຺ເຐນ, ອຕິກ຺ກມນຏ຺ເຐນ ວາ. ອນິມິຕ຺ຕຏ຺ເຐນາຕິ ສງ຺ຂາຣນິມິຕ຺ຕວິຣຫິຕຏ຺ເຐນ. ອປ຺ປຓິຫິຕຏ຺ເຐນາຕິ ປຓິຘິວິຣຫິຕຏ຺ເຐນ. ສຸຎ຺ຎຕຏ຺ເຐນາຕິ ອຠິນິເວສວິຣຫິຕຏ຺ເຐນ. ເອກຣສຏ຺ເຐນາຕິ ເອກກິຈ຺ຈຏ຺ເຐນ. ອນຕິວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນາຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອນຕິກ຺ກມນຏ຺ເຐນ. ຍຸຄນທ຺ຘຏ຺ເຐນາຕິ ຍຸຄລກຏ຺ເຐນ.

ອຸທ຺ຘຈ຺ຈໍ ປຊຫໂຕ, ອວິຊ຺ຊໍ ປຊຫໂຕຕິ ໂຍຄິໂນ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂປ຺ປຫານວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິໂຣໂຘ ເຈຕ຺ຖ ນິພ຺ພານເມວ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ນາຕິວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ສມໂຖ ເຈ ວິປສ຺ສນໍ ອຕິວຕ຺ເຕຍ຺ຍ, ລີນປກ຺ຂິກຕ຺ຕາ ສມຖສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ໂກສຊ຺ຊາຍ ສໍວຕ຺ເຕຍ຺ຍ. ວິປສ຺ສນາ ເຈ ສມຖໍ ອຕິວຕ຺ເຕຍ຺ຍ, ອຸທ຺ຘຈ຺ຈປກ຺ຂິກຕ຺ຕາ ວິປສ຺ສນາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈາຍ ສໍວຕ຺ເຕຍ຺ຍ. ຕສ຺ມາ ສມໂຖ ຈ ວິປສ຺ສນໍ ອນຕິວຕ຺ຕມາໂນ ໂກສຊ຺ຊປາຕໍ ນ ກໂຣຕິ, ວິປສ຺ສນາ ສມຖໍ ອນຕິວຕ຺ຕມານາ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈປາຕໍ ນ ກໂຣຕິ. ສມໂຖ ສມໍ ປວຕ຺ຕມາໂນ ວິປສ຺ສນໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈປາຕໂຕ ຣກ຺ຂຕິ, ວິປສ຺ສນາ ສມໍ ປວຕ຺ຕມານາ ສມຖໍ ໂກສຊ຺ຊປາຕໂຕ ຣກ຺ຂຕິ. ເອວມິເມ ອຸໂຠ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອນຕິວຕ຺ຕນກິຈ຺ເຈນ ເອກກິຈ຺ຈາ, ສມາ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕມາເນນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອນຕິວຕ຺ຕມານາ ອຕ຺ຖສິທ຺ຘິກຣາ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕສໍ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ຍຸຄນທ຺ຘຕ຺ຕໍ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓ ຍຸຄນທ຺ຘຕ຺ຕາເຍວ ໂຫຕິ. ປຫານປຣິຈ຺ຈາຄວຸຏ຺ຐານວິວຏ຺ຏນກຣຓານໍ ມຄ຺ຄກິຈ຺ຈວເສນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສກລສ຺ສ ມຄ຺ຄກິຈ຺ຈສ຺ສ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສຫຄຕກິເລສາ ຈ ຂນ຺ຘາ ຈ ອວິຊ຺ຊາສຫຄຕກິເລສາ ຈ ຂນ຺ຘາ ຈ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ. ເສສານໍ ນ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຏິປກ຺ຂຘມ຺ມມຕ຺ຕທສ຺ສນວເສນ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈາວິຊ຺ຊາ ເອວ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ. ວິວຏ຺ຏໂຕຕິ ນິວຕ຺ຕນ຺ຕສ຺ສ.

ສມາຘິ ກາມາສວາ ວິມຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕີຕິ ສມາຘິສ຺ສ ກາມຈ຺ຉນ຺ທປຏິປກ຺ຂຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຣາຄວິຣາຄາຕິ ຣາຄສ຺ສ ວິຣາໂຄ ສມຕິກ຺ກໂມ ເອຕິສ຺ສາ ອຕ຺ຖີຕິ ຣາຄວິຣາຄາ, ‘‘ຣາຄວິຣາຄໂຕ’’ຕິ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນໍ ວາ. ຕຖາ ອວິຊ຺ຊາວິຣາຄາ. ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕີຕິ ມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ສມາຘິ. ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕີຕິ ມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາ. ຕຣໂຕຕິ ຕຣນ຺ຕສ຺ສ. ສພ຺ພປຓິຘີຫີຕິ ຣາຄໂທສໂມຫປຓິຘີຫິ, ສພ຺ພປຕ຺ຖນາຫິ ວາ. ເອວໍ ຈຸທ຺ທສ ອາກາເຣ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາ ເອກຣສຏ຺ຐຎ຺ຈ ອນຕິວຕ຺ຕນຏ຺ຐຎ຺ຈ ອວິຠຊິຕ຺ວາວ ອິເມຫິ ໂສຬສຫິ ອາກາເຣຫີຕິ ອາຫ. ກສ຺ມາ? ເຕສໍ ຈຸທ຺ທສນ຺ນໍ ອາກາຣານໍ ເອເກກສ຺ສ ອວສາເນ ‘‘ເອກຣສາ ໂຫນ຺ຕິ, ຍຸຄນທ຺ຘາ ໂຫນ຺ຕິ, ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ນາຕິວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິ ນິທ຺ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ເຕ ທ຺ເວປິ ອາກາຣາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາວ ໂຫນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ໂສຬສຫີ’’ຕິ ອາຫ. ຍຸຄນທ຺ຘຏ຺ໂຐ ປນ ອຸທ຺ເທເສປິ ນ ຠຓິໂຕເຍວາຕິ.

໒. ຘມ຺ມຸທ຺ຘຈ຺ຈວາຣນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໖. ຘມ຺ມຸທ຺ຘຈ຺ຈວາເຣ ອນິຈ຺ຈໂຕ ມນສິກໂຣໂຕ ໂອຠາໂສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອຸທຍພ຺ພຍານຸປສ຺ສນາຍ ຐິຕສ຺ສ ຕີຫິ ອນຸປສ຺ສນາຫິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ສງ຺ຂາເຣ ວິປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ວິປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ວິປສ຺ສນາຎາເຓສຸ ປຣິປາກຄເຕສຸ ຕທງ຺ຄວເສນ ກິເລສປ຺ປຫາເນນ ປຣິສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອນິຈ຺ຈໂຕ ວາ ທຸກ຺ຂໂຕ ວາ ອນຕ຺ຕໂຕ ວາ ມນສິກາຣກ຺ຂເຓ ວິປສ຺ສນາຎາຓານຸຠາເວນ ປກຕິຍາວ ໂອຠາໂສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ປຐມໍ ຕາວ ອນິຈ຺ຈໂຕ ມນສິກໂຣໂຕ ໂອຠາໂສ ກຖິໂຕ. ອກຸສໂລ ວິປສ຺ສໂກ ຕສ຺ມິໍ ໂອຠາເສ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ‘‘ນ ຈ ວຕ ເມ ອິໂຕ ປຸພ຺ເພ ເອວຣູໂປ ໂອຠາໂສ ອຸປ຺ປນ຺ນປຸພ຺ໂພ, ອທ຺ຘາ ມຄ຺ຄໍ ປຕ຺ໂຕມ຺ຫິ, ຜລໍ ປຕ຺ໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ ອມຄ຺ຄໍເຍວ ‘‘ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ, ອຜລເມວ ‘‘ຜລ’’ນ຺ຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕສ຺ສ ອມຄ຺ຄໍ ‘‘ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ, ອຜລໍ ‘‘ຜລ’’ນ຺ຕິ ຄຓ຺ຫໂຕ ວິປສ຺ສນາວີຖິ ອຸກ຺ກນ຺ຕາ ໂຫຕິ. ໂສ ອຕ຺ຕໂນ ວິປສ຺ສນາວີຖິໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ວິກ຺ເຂປມາປນ຺ໂນ ວາ ໂອຠາສເມວ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິມຎ຺ຎນາຫິ ມຎ຺ຎມາໂນ ວາ ນິສີທຕິ. ໂສ ໂຂ ປນາຍໍ ໂອຠາໂສ ກສ຺ສຈິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປລ຺ລງ຺ກຏ຺ຐານມຕ຺ຕເມວ ໂອຠາເສນ຺ໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ກສ຺ສຈິ ອນ຺ໂຕຄພ຺ຠໍ, ກສ຺ສຈິ ພຫິຄພ຺ຠມ຺ປິ, ກສ຺ສຈິ ສກລວິຫາຣໍ, ຄາວຸຕໍ ອຑ຺ຒໂຍຊນໍ ໂຍຊນໍ ທ຺ວິໂຍຊນໍ…ເປ… ກສ຺ສຈິ ປຖວິຕລໂຕ ຍາວ ອກນິຏ຺ຐພ຺ຣຫ຺ມໂລກາ ເອກາໂລກໍ ກຸຣຸມາໂນ. ຠຄວໂຕ ປນ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸໍ ໂອຠາເສນ຺ໂຕ ອຸທປາທິ. ອຍຎ຺ຫິ ໂອຠາໂສ ຈຕຸຣງ຺ຄສມນ຺ນາຄເຕປິ ອນ຺ຘກາເຣ ຕໍ ຕໍ ຐານໍ ໂອຠາເສນ຺ໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ.

ໂອຠາໂສ ຘມ຺ໂມຕິ ໂອຠາສໍ ອາວຊ຺ຊຕີຕິ ອຍໍ ໂອຠາໂສ ມຄ຺ຄຘມ຺ໂມ ຜລຘມ຺ໂມຕິ ວາ ຕໍ ຕໍ ໂອຠາສໍ ມນສິ ກໂຣຕິ. ຕໂຕ ວິກ຺ເຂໂປ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈນ຺ຕິ ຕໂຕ ໂອຠາສໂຕ ຘມ຺ໂມຕິ ອາວຊ຺ຊນກຣຓໂຕ ວາ ໂຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ວິກ຺ເຂໂປ, ໂສ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈໍ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ອຸທ຺ຘຈ຺ເຈນ ວິຄ຺ຄຫິຕມານໂສຕິ ເຕນ ເອວໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາເນນ ອຸທ຺ຘຈ຺ເຈນ ວິໂຣຘິຕຈິຕ຺ໂຕ, ເຕນ ວາ ອຸທ຺ຘຈ຺ເຈນ ກາຣຓຠູເຕນ ຕມ຺ມູລກກິເລສຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວິໂຣຘິຕຈິຕ຺ໂຕ ວິປສ຺ສໂກ ວິປສ຺ສນາວີຖິໍ ໂອກ຺ກມິຕ຺ວາ ວິກ຺ເຂປໍ ວາ ຕມ຺ມູລກກິເລເສສຸ ວາ ຐິຕຕ຺ຕາ ອນິຈ຺ຈໂຕ ທຸກ຺ຂໂຕ ອນຕ຺ຕໂຕ ອຸປຏ຺ຐານານິ ຍຖາຠູຕໍ ນປ຺ປຊານາຕິ. ‘‘ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ ຘມ຺ມຸທ຺ຘຈ຺ຈວິຄ຺ຄຫິຕມານໂສ’’ຕິ ເອວໍ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ໂຫຕິ ໂສ ສມໂຍຕິ ເອວໍ ອສ຺ສາທວເສນ ອຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐຈິຕ຺ຕສ຺ສາປິ ໂຍຄິໂນ ສເຈ ອຸປປຣິກ຺ຂາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ໂສ ເອວໍ ປຊານາຕິ – ‘‘ວິປສ຺ສນາ ນາມ ສງ຺ຂາຣາຣມ຺ມຓາ, ມຄ຺ຄຜລານິ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓານິ, ອິມານິ ຈ ຈິຕ຺ຕານິ ສງ຺ຂາຣາຣມ຺ມຓານິ, ຕສ຺ມາ ນາຍໂມຠາໂສ ມຄ຺ໂຄ, ອຸທຍພ຺ພຍານຸປສ຺ສນາເຍວ ນິພ຺ພານສ຺ສ ໂລກິໂກ ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ມຄ຺ຄາມຄ຺ຄໍ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ຕໍ ວິກ຺ເຂປໍ ປຣິວຊ຺ຊຍິຕ຺ວາ ອຸທຍພ຺ພຍານຸປສ຺ສນາຍ ຐຕ຺ວາ ສາຘຸກໍ ສງ຺ຂາເຣ ອນິຈ຺ຈໂຕ ທຸກ຺ຂໂຕ ອນຕ຺ຕໂຕ ວິປສ຺ສຕິ. ເອວໍ ອຸປປຣິກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ ໂສ ສມໂຍ ໂຫຕິ. ເອວໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ປນ ‘‘ມຄ຺ຄຜລປ຺ປຕ຺ໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ ອຘິມານິໂກ ໂຫຕິ.

ຍໍ ຕໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຍໍ ຕໍ ວິປສ຺ສນາຈິຕ຺ຕໍ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕເມວາຕິ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາຍ ອາຣມ຺ມເຓ ໂຄຈຣຊ຺ຌຕ຺ເຕເຍວ. ຎາຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ຕສ຺ເສວ ໂຍຄາວຈຣສ຺ສ ຣູປາຣູປຘມ຺ເມ ຕຸລຍນ຺ຕສ຺ສ ຕີຣຍນ຺ຕສ຺ສ ວິສ຺ສຏ຺ຐອິນ຺ທວຊິຣມິວ ອວິຫຕເວຄໍ ຕິຂິຓໍ ສູຣມຕິວິສທໍ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ປີຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ຕສ຺ເສວ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຂຸທ຺ທິກາ ປີຕິ, ຂຓິກາ ປີຕິ, ໂອກ຺ກນ຺ຕິກາ ປີຕິ, ອຸພ຺ເພຄາ ປີຕິ, ຜຣຓາ ປີຕີຕິ ອຍໍ ປຎ຺ຈວິຘາ ວິປສ຺ສນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ປີຕິ ສກລສຣີຣໍ ປູຣຍມານາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ປສ຺ສທ຺ຘິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ຕສ຺ເສວ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ກາຍຈິຕ຺ຕານໍ ເນວ ທຣໂຖ, ນ ຄາຣວຕາ, ນ ກກ຺ຂຬຕາ, ນ ອກມ຺ມຎ຺ຎຕາ, ນ ເຄລຎ຺ຎຕາ, ນ ວງ຺ກຕາ ໂຫຕິ. ອຖ ໂຂ ປນສ຺ສ ກາຍຈິຕ຺ຕານິ ປສ຺ສທ຺ຘານິ ລຫູນິ ມຸທູນິ ກມ຺ມຎ຺ຎານິ ປຄຸຓານິ ສຸວິສທານິ ອຸຊຸການິເຍວ ໂຫນ຺ຕິ. ໂສ ອິເມຫິ ປສ຺ສທ຺ຘາທີຫິ ອນຸຄ຺ຄຫິຕກາຍຈິຕ຺ໂຕ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ອມານຸສິໍ ນາມ ຣຕິໍ ອນຸຠວຕິ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ສຸຎ຺ຎາຄາຣໍ ປວິຏ຺ຐສ຺ສ, ສນ຺ຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ;

ອມານຸສີ ຣຕີ ໂຫຕິ, ສມ຺ມາ ຘມ຺ມໍ ວິປສ຺ສໂຕ.

‘‘ຍໂຕ ຍໂຕ ສມ຺ມສຕິ, ຂນ຺ຘານໍ ອຸທຍພ຺ພຍໍ;

ລຠຕີ ປີຕິປາໂມຊ຺ຊໍ, ອມຕໍ ຕໍ ວິຊານຕ’’ນ຺ຕິ. (ຘ. ປ. ໓໗໓-໔) –

ເອວມສ຺ສ ອິມໍ ອມານຸສິໍ ຣຕິໍ ສາຘຍມານາ ລຫຸຕາທີຫິ ສຫິຕາ ວິປສ຺ສນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ກາຍຈິຕ຺ຕປສ຺ສທ຺ຘິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ສຸຂໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ຕສ຺ເສວ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ສກລສຣີຣໍ ອຠິສນ຺ທຍມານໍ ວິປສ຺ສນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ສຸຂໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ອຘິໂມກ຺ໂຂ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ຕສ຺ເສວ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິການໍ ອຕິສຍປສາທຠູຕາ ວິປສ຺ສນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ສທ຺ຘາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ປຄ຺ຄໂຫ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ຕສ຺ເສວ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ອສິຖິລມນຈ຺ຈາຣທ຺ຘໍ ສຸປຄ຺ຄຫິຕໍ ວິປສ຺ສນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ວີຣິຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ອຸປຏ຺ຐານໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ຕສ຺ເສວ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ສູປຏ຺ຐິຕາ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕາ ນິຂາຕາ ອຈລາ ປພ຺ພຕຣາຊສທິສາ ວິປສ຺ສນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ສຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ໂສ ຍໍ ຍໍ ຐານໍ ອາວຊ຺ຊຕິ ສມນ຺ນາຫຣຕິ ມນສິ ກໂຣຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຕິ, ຕໍ ຕໍ ຐານມສ຺ສ ໂອກ຺ກນ຺ຕິຕ຺ວາ ປກ຺ຂນ຺ທິຕ຺ວາ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸໂນ ປຣໂລໂກ ວິຍ ສຕິຍາ ອຸປຏ຺ຐາຕິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໗໓໔).

ອຸເປກ຺ຂາຕິ ວິປສ຺ສນຸເປກ຺ຂາ ເຈວ ອາວຊ຺ຊນຸເປກ຺ຂາ ຈ. ຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ສມເຍ ສພ຺ພສງ຺ຂາເຣສຸ ມຊ຺ຌຕ຺ຕຠູຕາ ວິປສ຺ສນຸເປກ຺ຂາປິ ພລວຕີ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ມໂນທ຺ວາເຣ ອາວຊ຺ຊນຸເປກ຺ຂາປິ. ສາ ຫິສ຺ສ ຕໍ ຕໍ ຐານໍ ອາວຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ວິສ຺ສຏ຺ຐອິນ຺ທວຊິຣມິວ ປຕ຺ຕປຸເຏ ປກ຺ຂນ຺ທຕຕ຺ຕນາຣາໂຈ ວິຍ ຈ ສູຣາ ຕິຂິຓາ ຫຸຕ຺ວາ ວຫຕິ. ເອວຎ຺ຫິ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໗໓໔) ວຸຕ຺ຕໍ. ວິປສ຺ສນຸເປກ຺ຂາຕິ ເຈຕ຺ຖ ‘‘ວິປສ຺ສນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາ’’ຕິ ອາຈຣິຍາ ວທນ຺ຕິ. ວິປສ຺ສນາຎາເຓ ຫິ ຄຍ຺ຫມາເນ ‘‘ຎາຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວິປສ຺ສນາຎາຓສ຺ສ ອາຄຕຕ຺ຕາ ປຸນຣຸຕ຺ຕິໂທໂສ ໂຫຕິ. ຕຕິຍຊ຺ຌານວຓ຺ຓນາຍຎ຺ຈ ‘‘ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາວິປສ຺ສນຸເປກ຺ຂານມ຺ປິ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກີຠາໂວ. ປຎ຺ຎາ ເອວ ຫິ ສາ, ກິຈ຺ຈວເສນ ທ຺ວິຘາ ຠິນ຺ນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ວິປສ຺ສນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຍ ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາຍ ວຸຈ຺ຈມານາຍ ປຸນຣຸຕ຺ຕິໂທໂສ ຈ ນ ໂຫຕິ, ຕຕິຍຊ຺ຌານວຓ຺ຓນາຍ ຈ ສເມຕິ. ຍສ຺ມາ ຈ ປຎ຺ຈສຸ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ‘‘ຎາຓໍ ອຘິໂມກ຺ໂຂ ປຄ຺ຄໂຫ ອຸປຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍວີຣິຍິນ຺ທ຺ຣິຍສຕິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ນິທ຺ທິຏ຺ຐານິ, ສມາຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປນ ອນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ ໂຫຕິ, ຍຸຄນທ຺ຘວເສນາປິ ຈ ສມາຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ພເມວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ສມປ຺ປວຕ຺ໂຕ ສມາຘິ ປຸນ ສມາຘາເນ ພ຺ຍາປາຣປ຺ປຫານກຣເຓນ ‘‘ອຸເປກ຺ຂາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ນິກນ຺ຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ເອວໍ ໂອຠາສາທິປຏິມຓ຺ຑິຕາຍ ວິປສ຺ສນາຍ ອາລຍໍ ກຸຣຸມານາ ສຸຂຸມາ ສນ຺ຕາກາຣາ ນິກນ຺ຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຍາ ກິເລໂສຕິ ປຣິຄ຺ຄເຫຕຸມ຺ປິ ນ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ. ຍຖາ ຈ ໂອຠາເສ, ເອວໍ ເອເຕສຸປິ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ໂຍຄາວຈໂຣ ‘‘ນ ຈ ວຕ ເມ ອິໂຕ ປຸພ຺ເພ ເອວຣູປໍ ຎາຓໍ ອຸປ຺ປນ຺ນປຸພ຺ພໍ, ເອວຣູປາ ປີຕິ ປສ຺ສທ຺ຘິ ສຸຂໍ ອຘິໂມກ຺ໂຂ ປຄ຺ຄໂຫ ອຸປຏ຺ຐານໍ ອຸເປກ຺ຂາ ນິກນ຺ຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນປຸພ຺ພາ, ອທ຺ຘາ ມຄ຺ຄໍ ປຕ຺ໂຕມ຺ຫິ, ຜລໍ ປຕ຺ໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ ອມຄ຺ຄເມວ ‘‘ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ, ອຜລເມວ ‘‘ຜລ’’ນ຺ຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕສ຺ສ ອມຄ຺ຄໍ ‘‘ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ, ອຜລຎ຺ຈ ‘‘ຜລ’’ນ຺ຕິ ຄຓ຺ຫໂຕ ວິປສ຺ສນາວີຖິ ອຸກ຺ກນ຺ຕາ ໂຫຕິ. ໂສ ອຕ຺ຕໂນ ມູລກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ນິກນ຺ຕິເມວ ອສ຺ສາເທນ຺ໂຕ ນິສີທຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ໂອຠາສາທໂຍ ອຸປກ຺ກິເລສວຕ຺ຖຸຕາຍ ອຸປກ຺ກິເລສາຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ອກຸສລຕ຺ຕາ. ນິກນ຺ຕິ ປນ ອຸປກ຺ກິເລໂສ ເຈວ ອຸປກ຺ກິເລສວຕ຺ຖຸ ຈ. ວຕ຺ຖຸວເສເນວ ເຈເຕ ທສ, ຄາຫວເສນ ປນ ສມຕິໍສ ໂຫນ຺ຕິ. ກຖໍ? ‘‘ມມ ໂອຠາໂສ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ຄຓ຺ຫໂຕ ຫິ ທິຏ຺ຐິຄ຺ຄາໂຫ ໂຫຕິ, ‘‘ມນາໂປ ວຕ ໂອຠາໂສ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ຄຓ຺ຫໂຕ ມານຄ຺ຄາໂຫ, ໂອຠາສໍ ອສ຺ສາທຍໂຕ ຕຓ຺ຫາຄ຺ຄາໂຫ. ອິຕິ ໂອຠາເສ ທິຏ຺ຐິມານຕຓ຺ຫາວເສນ ຕໂຍ ຄາຫາ. ຕຖາ ເສເສສຸປີຕິ ເອວໍ ຄາຫວເສນ ສມຕິໍສ ອຸປກ຺ກິເລສາ ໂຫນ຺ຕິ. ທຸກ຺ຂໂຕ ມນສິກໂຣໂຕ, ອນຕ຺ຕໂຕ ມນສິກໂຣໂຕຕິ ວາເຣສຸປິ ອິມິນາວ ນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອເກກອນຸປສ຺ສນາວເສນ ເຫຕ຺ຖ ເອເກກສ຺ສ ວິປສ຺ສນຸປກ຺ກິເລສຸປ຺ປຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ, ນ ເອກສ຺ເສວ.

ຕີສຸ ອນຸປສ຺ສນາສຸ. ເອວໍ ອເຠທໂຕ ວິປສ຺ສນາວເສນ ອຸປກ຺ກິເລເສ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຸນ ເຠທວເສນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຣູປໍ ອນິຈ຺ຈໂຕ ມນສິກໂຣໂຕຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຊຣາມຣຓໍ ອນິຈ຺ຈໂຕ ອຸປຏ຺ຐານນ຺ຕິ ຊຣາມຣຓສ຺ສ ອນິຈ຺ຈໂຕ ອຸປຏ຺ຐານໍ.

໗. ຍສ຺ມາ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕານໍ ສມຕິໍສາຍ ອຸປກ຺ກິເລສານໍ ວເສນ ອກຸສໂລ ອພ຺ຍຕ຺ໂຕ ໂຍຄາວຈໂຣ ໂອຠາສາທີສຸ ວິກມ຺ປຕິ, ໂອຠາສາທີສຸ ເອເກກໍ ‘‘ເອຕໍ ມມ, ເອໂສຫມສ຺ມິ, ເອໂສ ເມ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ສມນຸປສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ ຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ໂອຠາເສ ເຈວ ຎາເຓ ຈາຕິອາທິຄາຖາທ຺ວຍມາຫ. ຕຕ຺ຖ ວິກມ຺ປຕີຕິ ໂອຠາສາທິເກ ອາຣມ຺ມເຓ ນານາກິເລສວເສນ ວິວິຘາ ກມ຺ປຕິ ເວຘຕິ. ເຍຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ປເວຘຕີຕິ ເຍຫິ ປສ຺ສທ຺ຘິສຸເຂຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ນານາກິເລສວເສນ ນານປ຺ປກາເຣນ ເວຘຕິ ກມ຺ປຕິ. ຕສ຺ມາ ປສ຺ສທ຺ຘິຍາ ສຸເຂ ເຈວ ໂຍຄາວຈໂຣ ວິກມ຺ປຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຸເປກ຺ຂາວຊ຺ຊນາຍ ເຈວາຕິ ອຸເປກ຺ຂາສງ຺ຂາຕາຍ ອາວຊ຺ຊນາຍ ເຈວ ວິກມ຺ປຕິ, ອາວຊ຺ຊນຸເປກ຺ຂາຍ ເຈວ ວິກມ຺ປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໗໓໖) ປນ ‘‘ອຸເປກ຺ຂາວຊ຺ຊນາຍຎ຺ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸເປກ຺ຂາຍ ຈາຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາຍ ອຸເປກ຺ຂາຍ ຈ ວິກມ຺ປຕິ, ນິກນ຺ຕິຍາ ຈ ວິກມ຺ປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ຈ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອຸເປກ຺ຂານໍ ນິທ຺ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ເຫຏ຺ຐາ ‘‘ອຸເປກ຺ຂາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ຈ ອຸຠຍຖາ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາທີສຸ ຈ ເອເກກິສ຺ສາເຍວ ອາວຊ຺ຊນຸເປກ຺ຂາຍ ສພ຺ຠາວໂຕ ເອເກກາເຍວ ອນຸປສ຺ສນາ ອນິຈ຺ຈໍ ອນິຈ຺ຈໍ, ທຸກ຺ຂໍ ທຸກ຺ຂໍ, ອນຕ຺ຕາ ອນຕ຺ຕາຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຠາວີຍຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ກຸສໂລ ປຓ຺ຑິໂຕ ພ຺ຍຕ຺ໂຕ ພຸທ຺ຘິສມ຺ປນ຺ໂນ ໂຍຄາວຈໂຣ ໂອຠາສາທີສຸ ອຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ‘‘ອຍໍ ໂຂ ເມ ໂອຠາໂສ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ໂສ ໂຂ ປນາຍໍ ອນິຈ຺ໂຈ ສງ຺ຂໂຕ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ໂນ ຂຍຘມ຺ໂມ ວຍຘມ຺ໂມ ວິຣາຄຘມ຺ໂມ ນິໂຣຘຘມ຺ໂມ’’ຕິ ອິຕິ ວາ ນໍ ປຎ຺ຎາຍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທຕິ ອຸປປຣິກ຺ຂຕິ. ອຖ ວາ ປນສ຺ສ ເອວໍ ໂຫຕິ – ສເຈ ໂອຠາໂສ ອຕ຺ຕາ ຠເວຍ຺ຍ, ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ເຏຍ຺ຍ. ອນຕ຺ຕາວ ປນາຍໍ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຄຫິໂຕ. ຕສ຺ມາຍໍ ອວສວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ ອນຕ຺ຕາຕິ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ທິຏ຺ຐິໍ ອຸຄ຺ຆາເຏຕິ. ສເຈ ໂອຠາໂສ ນິຈ຺ໂຈ ຠເວຍ຺ຍ, ‘‘ນິຈ຺ໂຈ’’ຕິ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ເຏຍ຺ຍ. ອນິຈ຺ໂຈວ ປນາຍໍ ‘‘ນິຈ຺ໂຈ’’ຕິ ຄຫິໂຕ. ຕສ຺ມາຍໍ ຫຸຕ຺ວາ ອຠາວຏ຺ເຐນ ອນິຈ຺ໂຈຕິ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ມານໍ ສມຸຄ຺ຆາເຏຕິ. ສເຈ ໂອຠາໂສ ສຸໂຂ ຠເວຍ຺ຍ, ‘‘ສຸໂຂ’’ຕິ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ເຏຍ຺ຍ. ທຸກ຺ໂຂວ ປນາຍໍ ‘‘ສຸໂຂ’’ຕິ ຄຫິໂຕ. ຕສ຺ມາຍໍ ອຸປ຺ປາທວຍປຏິປີຬນຏ຺ເຐນ ທຸກ຺ໂຂຕິ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ນິກນ຺ຕິໍ ປຣິຍາທິຍຕິ. ຍຖາ ຈ ໂອຠາເສ, ເອວໍ ເສເສສຸປິ.

ເອວໍ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ໂອຠາສໍ ‘‘ເນຕໍ ມມ, ເນໂສຫມສ຺ມິ, ນ ເມໂສ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ສມນຸປສ຺ສຕິ. ຎາຓໍ…ເປ… ນິກນ຺ຕິໍ ‘‘ເນຕໍ ມມ, ເນໂສຫມສ຺ມິ, ນ ເມໂສ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ສມນຸປສ຺ສຕິ. ເອວໍ ສມນຸປສ຺ສນ຺ໂຕ ໂອຠາສາທີສຸ ນ ກມ຺ປຕິ ນ ເວຘຕິ. ຕສ຺ມາ ຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອິມານິ ທສ ຐານານີຕິ ຄາຖມາຫ. ຕຕ຺ຖ ທສ ຐານານີຕິ ໂອຠາສາທີນິ. ປຎ຺ຎາ ຍສ຺ສ ປຣິຈ຺ຈິຕາຕິ ຍສ຺ສ ອຸປກ຺ກິເລສວິມຸຕ຺ຕາຍ ປຎ຺ຎາຍ ປຣິຈິຕານິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຜຸຏ຺ຐານິ ປຣິຠາວິຕານິ. ຘມ຺ມຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸສໂລ ໂຫຕີຕິ ໂສ ປຎ຺ຎາຍ ປຣິຈິຕທສຏ຺ຐາໂນ ໂຍຄາວຈໂຣ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣສ຺ສ ຘມ຺ມຸທ຺ຘຈ຺ຈສ຺ສ ຍຖາສຠາວປຏິເວເຘນ ເຉໂກ ໂຫຕິ. ນ ຈ ສມ຺ໂມຫ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ຘມ຺ມຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸສລຕ຺ຕາເຍວ ຕຓ຺ຫາມານທິຏ຺ຐຸຄ຺ຆາຏວເສນ ສມ຺ໂມຫຎ຺ຈ ນ ຄຈ຺ຉຕິ.

ອິທານິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕເມວ ວິຘິໍ ອປເຣນ ປຣິຍາເຍນ ວິຠາເວຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ວິກ຺ຂິປຕິ ເຈວ ກິລິສ຺ສຕິ ຈາຕິອາທິຄາຖມາຫ. ຕຕ຺ຖ ມນ຺ທປຎ຺ໂຎ ໂຍຄາວຈໂຣ ໂອຠາສາທີສຸ ວິກ຺ເຂປຎ຺ຈ ອວເສສກິເລສຸປ຺ປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ປາປຸຓາຕິ. ມຊ຺ຌິມປຎ຺ໂຎ ວິກ຺ເຂປເມວ ປາປຸຓາຕິ, ນາວເສສກິເລສຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ, ໂສ ອຘິມານິໂກ ໂຫຕິ. ຕິກ຺ຂປຎ຺ໂຎ ວິກ຺ເຂປໍ ປາປຸຓິຕ຺ວາປິ ຕໍ ອຘິມານໍ ປຫາຍ ວິປສ຺ສນໍ ອາຣຠຕິ. ອຕິຕິກ຺ຂປຎ຺ໂຎ ນ ວິກ຺ເຂປໍ ປາປຸຓາຕິ, ນ ຈາວເສສກິເລສຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ. ວິກ຺ຂິປ຺ປຕິ ເຈວາຕິ ເຕສຸ ມນ຺ທປຎ຺ໂຎ ຘມ຺ມຸທ຺ຘຈ຺ຈສງ຺ຂາຕໍ ວິກ຺ເຂປຎ຺ເຈວ ປາປຸຓີຍຕິ. ກິລິສ຺ສຕິ ຈາຕິ ຕຓ຺ຫາມານທິຏ຺ຐິກິເລເສຫິ ກິເລສີຍຕິ ຈ, ອຸປຕາປີຍຕິ ວິພາຘີຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈວຕິ ຈິຕ຺ຕຠາວນາຕິ ຕສ຺ສ ມນ຺ທປຎ຺ຎສ຺ສ ວິປສ຺ສນາຈິຕ຺ຕຠາວນາ ກິເລເສສຸເຍວ ຐານໂຕ ປຏິປກ຺ຂາວິຫຕຕ຺ຕາ ຈວຕິ, ປຣິປຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິກ຺ຂິປຕິ ນ ກິລິສ຺ສຕີຕິ ມຊ຺ຌິມປຎ຺ໂຎ ວິກ຺ເຂເປນ ວິກ຺ຂິປຕິ, ກິເລເສຫິ ນ ກິລິສ຺ສຕິ. ຠາວນາ ປຣິຫາຍຕີຕິ ຕສ຺ສ ມຊ຺ຌິມປຎ຺ຎສ຺ສ ອຘິມານິກຕ຺ຕາ ວິປສ຺ສນາຣມ຺ຠາຠາເວນ ວິປສ຺ສນາ ປຣິຫາຍຕິ, ນປ຺ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິກ຺ຂິປຕິ ນ ກິລິສ຺ສຕີຕິ ຕິກ຺ຂປຎ຺ໂຎປິ ວິກ຺ເຂເປນ ວິກ຺ຂິປຕິ, ກິເລເສຫິ ນ ກິລິສ຺ສຕິ. ຠາວນາ ນ ປຣິຫາຍຕີຕິ ຕສ຺ສ ຕິກ຺ຂປຎ຺ຎສ຺ສ ສນ຺ເຕປິ ວິກ຺ເຂເປ ຕໍ ອຘິມານວິກ຺ເຂປໍ ປຫາຍ ວິປສ຺ສນາຣມ຺ຠສພ຺ຠາເວນ ວິປສ຺ສນາຠາວນາ ນ ປຣິຫາຍຕິ, ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ຈ ວິກ຺ຂິປເຕ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ກິລິສ຺ສຕີຕິ ອຕິຕິກ຺ຂປຎ຺ຎສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ວິກ຺ເຂເປນ ວິກ຺ຂິປຕິ, ນ ຈ ກິເລເສຫິ ກິລິສ຺ສຕິ. ນ ຈວຕິ ຈິຕ຺ຕຠາວນາຕິ ຕສ຺ສ ວິປສ຺ສນາຈິຕ຺ຕຠາວນາ ນ ຈວຕິ, ວິກ຺ເຂປກິເລສາຠາເວນ ຍຖາຐາເນ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອິເມຫິ ຈຕູຫິ ຐາເນຫີຕິອາທີສຸ ອິທານິ ວຸຕ຺ເຕຫິ ອິເມຫິ ຈຕູຫິ ຐາເນຫິ ເຫຕຸຠູເຕຫິ, ກຣຓຠູເຕຫິ ວາ ໂອຠາສາທິເກ ທສ ຐາເນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສງ຺ເຂເປນ ຈ ວິກ຺ເຂເປນ ຈ ວິຄ຺ຄຫິຕໍ ມານສໍ ວິກ຺ເຂປກິເລສຸປ຺ປຕ຺ຕິວິຣຫິໂຕ ຈຕຸຕ຺ໂຖ ກຸສໂລ ມຫາປຎ຺ໂຎ ໂຍຄາວຈໂຣ ມນ຺ທປຎ຺ຎາທີນໍ ຕິຓ຺ຓໍ ໂຍຄາວຈຣານໍ ມານສໍ ເອວຎ຺ຈ ເອວຎ຺ຈ ໂຫຕີຕິ ນານປ຺ປກາຣໂຕ ຊານາຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ຘໂຕ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ສງ຺ເຂໂປຕິ ເຈຕ຺ຖ ວິກ຺ເຂປສ຺ສ ເຈວ ກິເລສານຎ຺ຈ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ລີນຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ວິກ຺ເຂໂປຕິ ‘‘ວິກ຺ຂິປຕິ ນ ກິລິສ຺ສຕີ’’ຕິ ທ຺ວີສຸ ຐາເນສຸ ວຸຕ຺ຕວິກ຺ເຂປວເສນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸທ຺ຘຕຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ.

ຍຸຄນທ຺ຘກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ສຈ຺ຈກຖາ

ສຈ຺ຈກຖາວຓ຺ຓນາ

໘. ອິທານິ ຍຸຄນທ຺ຘຄຸຓສ຺ສ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ວເສນ ສຈ຺ຈຏ຺ຐໍ ສຈ຺ຈປຏິເວຘວິເສສໍ ສຈ຺ຈລກ຺ຂຓາທິວິຘານຎ຺ຈ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ກຖິຕາຍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍ ສຈ຺ຈກຖາຍ ອປຸພ຺ພຕ຺ຖານຸວຓ຺ຓນາ. ຕຕ຺ຖ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ຕາວ ຕຖານີຕິ ຍຖາສຠາວວເສນ ຕຈ຺ຉານິ. ຍຖາສຠາວຠູຕາເນວ ຫິ ຘມ຺ມຊາຕານິ ສຈ຺ຈຏ຺ເຐນ ສຈ຺ຈານິ. ສຈ຺ຈຏ຺ໂຐ ປຐມຎາຓນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາຍໍ ວຸຕ຺ໂຕ. ອວິຕຖານີຕິ ວຸຕ຺ຕສຠາເວ ວິປຣິຍາຍວິຣຫິຕານິ. ນ ຫິ ສຈ຺ຈານິ ອສຈ຺ຈານິ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ. ອນຎ຺ຎຖານີຕິ ອຎ຺ຎສຠາວວິຣຫິຕານິ. ນ ຫິ ອສຈ຺ຈານິ ສຈ຺ຈານິ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ. ອິທໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖເມຕນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂເວ, ອິທໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອຕໍ ຍຖາສຠາວຕ຺ຕາ ຕຖໍ. ທຸກ຺ຂເມວ ຫິ ທຸກ຺ຂໍ. ວຸຕ຺ຕສຠາເວ ວິປຣິຍາຍາຠາວໂຕ ອວິຕຖໍ. ນ ຫິ ທຸກ຺ຂໍ ອທຸກ຺ຂໍ ນາມ ໂຫຕິ. ອຎ຺ຎສຠາວວິຣຫິຕຕ຺ຕາ ອນຎ຺ຎຖໍ. ນ ຫິ ທຸກ຺ຂໍ ສມຸທຍາທິສຠາວໍ ໂຫຕິ. ສມຸທຍາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

໑. ປຐມສຸຕ຺ຕນ຺ຕນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

ຕຖຏ຺ເຐນາຕິ ຍຖາສຠາວຏ຺ເຐນ. ປີຬນຏ຺ຐາທໂຍ ຎາຓກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາເຍວ.

໙. ເອກປ຺ປຏິເວຘານີຕິ ເອເກນ ມຄ຺ຄຎາເຓນ ປຏິເວໂຘ, ເອກໂຕ ວາ ປຏິເວໂຘ ເອເຕສນ຺ຕິ ເອກປ຺ປຏິເວຘານິ. ອນຕ຺ຕຏ຺ເຐນາຕິ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ສຈ຺ຈານໍ ອຕ຺ຕວິຣຫິຕຕ຺ຕາ ອນຕ຺ຕຏ຺ເຐນ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໕໖໗) – ປຣມຕ຺ຖໂຕ ຫິ ສພ຺ພາເນວ ສຈ຺ຈານິ ເວທກກາຣກນິພ຺ພຸຕຄມກາຠາວໂຕ ສຸຎ຺ຎານີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ເຕເນຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ –

‘‘ທຸກ຺ຂເມວ ຫິ, ນ ໂກຈິ ທຸກ຺ຂິໂຕ, ກາຣໂກ ນ, ກິຣິຍາວ ວິຊ຺ຊຕິ;

ອຕ຺ຖິ ນິພ຺ພຸຕິ, ນ ນິພ຺ພຸໂຕ ປຸມາ, ມຄ຺ຄມຕ຺ຖິ, ຄມໂກ ນ ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໕໖໗);

ອຖ ວາ –

‘‘ຘຸວສຸຠສຸຂຕ຺ຕສຸຎ຺ຎໍ, ປຸຣິມທ຺ວຍມຕ຺ຕສຸຎ຺ຎມມຕປທໍ;

ຘຸວສຸຂອຕ຺ຕວິຣຫິໂຕ, ມຄ຺ໂຄ ອິຕິ ສຸຎ຺ຎຕາ ເຕສູ’’ຕິ. (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໕໖໗);

ສຈ຺ຈຏ຺ເຐນາຕິ ອວິສໍວາທກຏ຺ເຐນ. ປຏິເວຘຏ຺ເຐນາຕິ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ປຏິວິຊ຺ຌິຕພ຺ພຏ຺ເຐນ. ເອກສງ຺ຄຫິຕານີຕິ ຕຖຏ຺ຐາທິນາ ເອເກເກເນວ ອຕ຺ເຖນ ສງ຺ຄຫິຕານິ, ເອກຄຓນໍ ຄຕານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍໍ ເອກສງ຺ຄຫິຕໍ, ຕໍ ເອກຕ຺ຕນ຺ຕິ ຍສ຺ມາ ເອເກນ ສງ຺ຄຫິຕໍ, ຕສ຺ມາ ເອກຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຈ຺ຈານໍ ພຫຸຕ຺ເຕປິ ເອກຕ຺ຕມເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ເອກວຈນໍ ກຕໍ. ເອກຕ຺ຕໍ ເອເກນ ຎາເຓນ ປຏິວິຊ຺ຌຕີຕິ ປຸພ຺ພຠາເຄ ຈຕຸນ຺ນໍ ສຈ຺ຈານໍ ນານຕ຺ເຕກຕ຺ຕໍ ສ຺ວາວຕ຺ຖິຕໍ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ຐິໂຕ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ເອເກນ ມຄ຺ຄຎາເຓນ ຕຖຏ຺ຐາທິຕໍຕໍເອກຕ຺ຕໍ ປຏິວິຊ຺ຌຕິ. ກຖໍ? ນິໂຣຘສຈ຺ຈສ຺ສ ຕຖຏ຺ຐາທິເກ ເອກຕ຺ເຕ ປຏິວິທ຺ເຘ ເສສສຈ຺ຈານມ຺ປິ ຕຖຏ຺ຐາທິກໍ ເອກຕ຺ຕໍ ປຏິວິທ຺ຘເມວ ໂຫຕິ. ຍຖາ ປຸພ຺ພຠາເຄ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຂນ຺ຘານໍ ນານຕ຺ເຕກຕ຺ຕໍ ສ຺ວາວຕ຺ຖິຕໍ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ຐິຕສ຺ສ ມຄ຺ຄວຸຏ຺ຐານກາເລ ອນິຈ຺ຈໂຕ ວາ ທຸກ຺ຂໂຕ ວາ ອນຕ຺ຕໂຕ ວາ ວຸຏ຺ຐຫນ຺ຕສ຺ສ ເອກສ຺ມິມ຺ປິ ຂນ຺ເຘ ອນິຈ຺ຈາທິໂຕ ທິຏ຺ເຐ ເສສຂນ຺ຘາປິ ອນິຈ຺ຈາທິໂຕ ທິຏ຺ຐາວ ໂຫນ຺ຕິ, ເອວມິທນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ທຸກ຺ຂສ຺ສ ທຸກ຺ຂຏ຺ໂຐ ຕຖຏ຺ໂຐຕິ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈສ຺ສ ປີຬນຏ຺ຐາທິໂກ ຈຕຸພ຺ພິໂຘ ອຕ຺ໂຖ ສຠາວຏ຺ເຐນ ຕຖຏ຺ໂຐ. ເສສສຈ຺ເຈສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ໂສເຍວ ຈຕຸພ຺ພິໂຘ ອຕ຺ໂຖ ອຕ຺ຕາຠາວໂຕ ອນຕ຺ຕຏ຺ໂຐ. ວຸຕ຺ຕສຠາເວ ອວິສໍວາທກໂຕ ສຈ຺ຈຏ຺ໂຐ. ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ປຏິວິຊ຺ຌິຕພ຺ພໂຕ ປຏິເວຘຏ຺ໂຐ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໑໐. ຍໍ ອນິຈ຺ຈນ຺ຕິອາທິ ສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ສິຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ອນິຈ຺ຈໍ, ຕໍ ທຸກ຺ຂໍ. ຍໍ ທຸກ຺ຂໍ, ຕໍ ອນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂສມຸທຍມຄ຺ຄາ ຄຫິຕາ. ຕານິ ຫິ ຕີຓິ ສຈ຺ຈານິ ອນິຈ຺ຈານິ ເຈວ ອນິຈ຺ຈຕ຺ຕາ ທຸກ຺ຂານິ ຈ. ຍໍ ອນິຈ຺ຈຎ຺ຈ ທຸກ຺ຂຎ຺ຈ, ຕໍ ອນຕ຺ຕາຕິ ຕານິເຍວ ຕີຓິ ຄຫິຕານິ. ຍໍ ອນິຈ຺ຈຎ຺ຈ ທຸກ຺ຂຎ຺ຈ ອນຕ຺ຕາ ຈາຕິ ເຕຫິ ຕີຫິ ສຫ ນິໂຣຘສຈ຺ຈຎ຺ຈ ສງ຺ຄຫິຕໍ. ຈຕ຺ຕາຣິປິ ຫິ ອນຕ຺ຕາເຍວ. ຕໍ ຕຖນ຺ຕິ ຕໍ ສຈ຺ຈຈຕຸກ຺ກໍ ສຠາວຠູຕໍ. ຕໍ ສຈ຺ຈນ຺ຕິ ຕເທວ ສຈ຺ຈຈຕຸກ຺ກໍ ຍຖາສຠາເວ ອວິສໍວາທກໍ. ນວຫາກາເຣຫີຕິອາທີສຸ ‘‘ສພ຺ພໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໓; ສໍ. ນິ. ໔.໔໖) ວຈນໂຕ ອຠິຎ຺ຎຏ຺ເຐນ, ທຸກ຺ຂສ຺ສ ປຣິຎ຺ຎຏ຺ເຐ, ສມຸທຍສ຺ສ ປຫານຏ຺ເຐ, ມຄ຺ຄສ຺ສ ຠາວນຏ຺ເຐ, ນິໂຣຘສ຺ສ ສຈ຺ຉິກິຣິຍຏ຺ເຐ ອາເວນິເກປິ ອິຘ ຈຕູສຸປິ ສຈ຺ເຈສຸ ຎາຕປຣິຎ຺ຎາສພ຺ຠາວໂຕ ປຣິຎ຺ຎຏ຺ເຐນ, ຈຕຸສຈ຺ຈທສ຺ສເນນ ປຫານສພ຺ຠາວໂຕ ປຫານຏ຺ເຐນ, ຈຕຸສຈ຺ຈຠາວນາສພ຺ຠາວໂຕ ຠາວນຏ຺ເຐນ, ຈຕຸນ຺ນໍ ສຈ຺ຈານໍ ສຈ຺ຉິກິຣິຍສພ຺ຠາວໂຕ ສຈ຺ຉິກິຣິຍຏ຺ເຐນາຕິ ນິທ຺ທິຏ຺ຐນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ນວຫາກາເຣຫິ ຕຖຏ຺ເຐນາຕິອາທີສຸ ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ.

໑໑. ທ຺ວາທສຫິ ອາກາເຣຫີຕິອາທີສຸ ຕຖຏ຺ຐາທໂຍ ຎາຓກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາ. ເອເຕສໍ ນິທ຺ເທເສປິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

໑໒. ສຈ຺ຈານໍ ກຕິ ລກ຺ຂຓານີຕິອາທີສຸ ອຸປຣິ ວຕ຺ຕພ຺ພານິ ຉ ລກ຺ຂຓານິ ສງ຺ຂຕາສງ຺ຂຕວເສນ ທ຺ວິຘາ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ທ຺ເວ ລກ຺ຂຓານີຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຂຕລກ຺ຂຓຎ຺ຈ ອສງ຺ຂຕລກ຺ຂຓຎ຺ຈາຕິ ‘‘ຕີຓິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສງ຺ຂຕສ຺ສ ສງ຺ຂຕລກ຺ຂຓານິ ອຸປ຺ປາໂທ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ວໂຍ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ຐິຕສ຺ສ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ຕີຓິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອສງ຺ຂຕສ຺ສ ອສງ຺ຂຕລກ຺ຂຓານິ ນ ອຸປ຺ປາໂທ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ນ ວໂຍ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ນ ຐິຕສ຺ສ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຎາຍຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໔໗-໔໘) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ສງ຺ຂຕສ຺ສ ສງ຺ຂຕມິຕິ ລກ຺ຂຓຎ຺ຈ ອສງ຺ຂຕສ຺ສ ອສງ຺ຂຕມິຕິ ລກ຺ຂຓຎ຺ຈ. ສງ຺ຂຕໍ ປນ ນ ລກ຺ຂຓໍ, ລກ຺ຂຓໍ ນ ສງ຺ຂຕໍ. ນ ຈ ສງ຺ຂຕໍ ວິນາ ລກ຺ຂຓໍ ປຎ຺ຎາເປຕຸໍ ສກ຺ກາ, ນປິ ລກ຺ຂຓໍ ວິນາ ສງ຺ຂຕໍ. ລກ຺ຂເຓນ ປນ ສງ຺ຂຕໍ ປາກຏໍ ໂຫຕິ.

ປຸນ ຕເທວ ລກ຺ຂຓທ຺ວຍໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຉ ລກ຺ຂຓານີຕິ ອາຫ. ສງ຺ຂຕານໍ ສຈ຺ຈານນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂສມຸທຍມຄ຺ຄສຈ຺ຈານໍ. ຕານິ ຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ສງ຺ຄມ຺ມ ກຕຕ຺ຕາ ສງ຺ຂຕານິ. ອຸປ຺ປາໂທຕິ ຊາຕິ. ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ຊານີຍຕິ. ວໂຍຕິ ຠງ຺ໂຄ. ຐິຕານໍ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕນ຺ຕິ ຐິຕິປ຺ປຕ຺ຕານໍ ອຎ຺ຎຖາຠາໂວ ຊຣາ. ຕິຓ຺ຓໍ ສງ຺ຂຕສຈ຺ຈານໍ ນິປ຺ຜນ຺ນຕ຺ຕາ ອຸປ຺ປາທວຍຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕສໍເຍວ ປນ ອຸປ຺ປາທສ຺ສ, ຊຣາຍ ຠງ຺ຄສ຺ສ ຈ ອນິປ຺ຜນ຺ນຕ຺ຕາ ອຸປ຺ປາທວຍຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ສງ຺ຂຕນິສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ອຸປ຺ປາທວຍຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ ນ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ສງ຺ຂຕວິກາຣຕ຺ຕາ ປນ ສງ຺ຂຕນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ທຸກ຺ຂສມຸທຍານໍ ອຸປ຺ປາທຊຣາຠງ຺ຄາ ສຈ຺ຈປຣິຍາປນ຺ນາ, ມຄ຺ຄສຈ຺ຈສ຺ສ ອຸປ຺ປາທຊຣາຠງ຺ຄາ ນ ສຈ຺ຈປຣິຍາປນ຺ນາຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ສງ຺ຂຕານໍ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓ ສງ຺ຂຕາປິ ອຸປ຺ປາທລກ຺ຂຓມ຺ປິ ກາລສງ຺ຂາໂຕ ຕສ຺ສ ຂໂຓປິ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ອຸປ຺ປາເທ ວີຕິວຕ຺ເຕ ສງ຺ຂຕາປິ ຊຣາລກ຺ຂຓມ຺ປິ ກາລສງ຺ຂາໂຕ ຕສ຺ສ ຂໂຓປິ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ຠງ຺ຄກ຺ຂເຓ ສງ຺ຂຕາປິ ຊຣາປິ ຠງ຺ຄລກ຺ຂຓມ຺ປິ ກາລສງ຺ຂາໂຕ ຕສ຺ສ ຂໂຓປິ ປຎ຺ຎາຍຕີ’’ຕິ ຂນ຺ຘກວຄ຺ຄຏ຺ຐກຖາຍໍ (ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓.໓໗-໓໘) ວຸຕ຺ຕໍ. ອສງ຺ຂຕສ຺ສ ສຈ຺ຈສ຺ສາຕິ ນິໂຣຘສຈ຺ຈສ຺ສ. ຕຎ຺ຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ສມາຄມ຺ມ ອກຕຕ຺ຕາ ສຍເມວ ນິປ຺ຜນ຺ນນ຺ຕິ ອສງ຺ຂຕໍ. ຐິຕສ຺ສາຕິ ນິຈ຺ຈຕ຺ຕາ ຐິຕສ຺ສ, ນ ຐານປ຺ປຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ປຸນ ຕເທວ ລກ຺ຂຓທ຺ວຍໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ທ຺ວາທສ ລກ຺ຂຓານີຕິ ອາຫ.

ຈຕຸນ຺ນໍ ສຈ຺ຈານໍ ກຕິ ກຸສລາຕິອາທີສຸ ອພ຺ຍາກຕນ຺ຕິ ວິປາກາພ຺ຍາກຕໍ ກິຣິຍາພ຺ຍາກຕໍ ຣູປາພ຺ຍາກຕໍ ນິພ຺ພານາພ຺ຍາກຕນ຺ຕິ ຈຕູສຸ ອພ຺ຍາກເຕສຸ ນິພ຺ພານາພ຺ຍາກຕໍ. ຈຕ຺ຕາຣິປິ ຫິ ກຸສລາກຸສລລກ຺ຂເຓນ ນ ພ຺ຍາກຕຕ຺ຕາ ອພ຺ຍາກຕານິ. ສິຍາ ກຸສລນ຺ຕິ ກາມາວຈຣຣູປາວຈຣາຣູປາວຈຣກຸສລານໍ ວເສນ ກຸສລມ຺ປິ ຠເວຍ຺ຍ. ສິຍາ ອກຸສລນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫໍ ຐເປຕ຺ວາ ເສສາກຸສລວເສນ. ສິຍາ ອພ຺ຍາກຕນ຺ຕິ ກາມາວຈຣຣູປາວຈຣາຣູປາວຈຣວິປາກກິຣິຍານໍ ຣູປານຎ຺ຈ ວເສນ. ສິຍາ ຕີຓິ ສຈ຺ຈານີຕິອາທີສຸ ສງ຺ຄຫິຕານີຕິ ຄຓິຕານິ. ວຕ຺ຖຸວເສນາຕິ ອກຸສລກຸສລາພ຺ຍາກຕທຸກ຺ຂສມຸທຍນິໂຣຘມຄ຺ຄສງ຺ຂາຕວຕ຺ຖຸວເສນ. ຍໍ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ ອກຸສລນ຺ຕິ ຐເປຕ຺ວາ ຕຓ຺ຫໍ ອວເສສໍ ອກຸສລໍ. ອກຸສລຏ຺ເຐນ ທ຺ເວ ສຈ຺ຈານິ ເອກສຈ຺ເຈນ ສງ຺ຄຫິຕານີຕິ ອິມານິ ທ຺ເວ ທຸກ຺ຂສມຸທຍສຈ຺ຈານິ ອກຸສລຏ຺ເຐນ ເອກສຈ຺ເຈນ ສງ຺ຄຫິຕານິ, ອກຸສລສຈ຺ຈໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອກສຈ຺ຈໍ ທ຺ວີຫິ ສຈ຺ເຈຫິ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ເອກໍ ອກຸສລສຈ຺ຈໍ ທ຺ວີຫິ ທຸກ຺ຂສມຸທຍສຈ຺ເຈຫິ ສງ຺ຄຫິຕໍ. ຍໍ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ ກຸສລນ຺ຕິ ເຕຠູມກໍ ກຸສລໍ. ອິມານິ ທ຺ເວ ທຸກ຺ຂມຄ຺ຄສຈ຺ຈານິ ກຸສລຏ຺ເຐນ ເອກສຈ຺ເຈນ ສງ຺ຄຫິຕານິ, ກຸສລສຈ຺ຈໍ ນາມ ໂຫຕິ. ເອກໍ ກຸສລສຈ຺ຈໍ ທ຺ວີຫິ ທຸກ຺ຂມຄ຺ຄສຈ຺ເຈຫິ ສງ຺ຄຫິຕໍ. ຍໍ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ ອພ຺ຍາກຕນ຺ຕິ ເຕຠູມກວິປາກກິຣິຍາ ຣູປຎ຺ຈ. ອິມານິ ທ຺ເວ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘສຈ຺ຈານິ ອພ຺ຍາກຕຏ຺ເຐນ ເອກສຈ຺ເຈນ ສງ຺ຄຫິຕານິ, ເອກໍ ອພ຺ຍາກຕສຈ຺ຈໍ ນາມ ໂຫຕິ. ເອກໍ ອພ຺ຍາກຕສຈ຺ຈໍ ທ຺ວີຫິ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘສຈ຺ເຈຫິ ສງ຺ຄຫິຕໍ. ຕີຓິ ສຈ຺ຈານິ ເອກສຈ຺ເຈນ ສງ຺ຄຫິຕານີຕິ ສມຸທຍມຄ຺ຄນິໂຣຘສຈ຺ຈານິ ເອເກນ ອກຸສລກຸສລາພ຺ຍາກຕຠູເຕນ ທຸກ຺ຂສຈ຺ເຈນ ສງ຺ຄຫິຕານິ. ເອກໍ ສຈ຺ຈໍ ຕີຫິ ສຈ຺ເຈຫິ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ເອກໍ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ ວິສຸໍ ອກຸສລກຸສລອພ຺ຍາກຕຠູເຕຫິ ສມຸທຍມຄ຺ຄນິໂຣຘສຈ຺ເຈຫິ ສງ຺ຄຫິຕໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ທຸກ຺ຂສມຸທຍສຈ຺ຈານິ ອກຸສລຏ຺ເຐນ ສມຸທຍສຈ຺ເຈນ ສງ຺ຄຫິຕານິ, ທຸກ຺ຂມຄ຺ຄສຈ຺ຈານິ ກຸສລຏ຺ເຐນ ມຄ຺ຄສຈ຺ເຈນ ສງ຺ຄຫິຕານິ, ນ ທສ຺ສນຏ຺ເຐນ. ທຸກ຺ຂນິໂຣຘສຈ຺ຈານິ ອພ຺ຍາກຕຏ຺ເຐນ ນິໂຣຘສຈ຺ເຈນ ສງ຺ຄຫິຕານິ, ນ ອສງ຺ຂຕຏ຺ເຐນາ’’ຕິ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ.

໒. ທຸຕິຍສຸຕ຺ຕນ຺ຕປາຬິວຓ຺ຓນາ

໑໓. ປຸນ ອຎ຺ຎສ຺ສ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖວເສນ ສຈ຺ຈປ຺ປຏິເວຘໍ ນິທ຺ທິສິຕຸກາໂມ ປຸພ຺ເພ ເມ, ຠິກ຺ຂເວຕິອາທິກໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ທສ຺ເສສິ. ຕຕ຺ຖ ປຸພ຺ເພ ເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມ຺ໂພຘາຕິ ຠິກ຺ຂເວ, ມມ ສມ຺ໂພຘິໂຕ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໂຕ ປຸພ຺ເພ. ອນຠິສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສາຕິ ສພ຺ພຘມ຺ເມ ອປ຺ປຏິວິທ຺ຘສ຺ສ. ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ເສວ ສໂຕຕິ ໂພຘິສຕ຺ຕຠູຕສ຺ເສວ. ເອຕທໂຫສີຕິ ໂພຘິປລ຺ລງ຺ເກ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ເອຕໍ ປຣິວິຕກ຺ກິຕໍ ອໂຫສິ. ອສ຺ສາໂທຕິ ອສ຺ສາທີຍຕີຕິ ອສ຺ສາໂທ. ອາທີນໂວຕິ ໂທໂສ. ນິສ຺ສຣຓນ຺ຕິ ອປຄມນໍ. ສຸຂນ຺ຕິ ສຸຂຍຕີຕິ ສຸຂໍ, ຍສ຺ສຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ສຸຂິຕໍ ກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສມນສ຺ສນ຺ຕິ ປີຕິໂສມນສ຺ສໂຍຄໂຕ ໂສຠນໍ ມໂນ ອສ຺ສາຕິ ສຸມໂນ, ສຸມນສ຺ສ ຠາໂວ ໂສມນສ຺ສໍ, ສຸຂເມວ ປີຕິໂຍຄໂຕ ວິເສສິຕໍ. ອນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ອທ຺ຘຸວໍ. ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂວຕ຺ຖຸຕ຺ຕາ ສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂຕ຺ຕາ ຈ ທຸກ຺ຂໍ. ວິປຣິຓາມຘມ຺ມນ຺ຕິ ອວສີ ຫຸຕ຺ວາ ຊຣາຠງ຺ຄວເສນ ປຣິວຕ຺ຕນປກຕິກໍ. ເອເຕນ ອນຕ຺ຕຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ຉນ຺ທຣາຄວິນໂຍຕິ ຉນ຺ທສງ຺ຂາຕສ຺ສ ຣາຄສ຺ສ ສໍວຣຓໍ, ນ ວຓ຺ຓຣາຄສ຺ສ. ຉນ຺ທຣາຄປ຺ປຫານນ຺ຕິ ຕສ຺ເສວ ຉນ຺ທຣາຄສ຺ສ ປຊຫນໍ.

ຍາວກີວຎ຺ຈາຕິອາທີສຸ ຍາວ ອິເມສໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘານໍ…ເປ… ຍຖາຠູຕໍ ນາພ຺ຠຎ຺ຎາສິໍ ນ ອຘິເກນ ຎາເຓນ ປຏິວິຊ຺ຌິໍ, ຕາວ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຠາວໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ອຠິສເມຕາວີ ອຣຫນ຺ຕິ ເນວາຫໍ ປຈ຺ຈຎ຺ຎາສິໍ ເນວ ປຏິຎ຺ຎໍ ອກາສິນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ຘໂຕ ອຕ຺ໂຖ. ກີວຎ຺ຈາຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ຍໂຕຕິ ຍສ຺ມາ, ຍທາ ວາ. ອຖາຕິ ອນນ຺ຕຣໍ. ຎາຓຎ຺ຈ ປນ ເມ ທສ຺ສນໍ ອຸທປາທີຕິ ທສ຺ສນກິຈ຺ຈກຣເຓນ ທສ຺ສນສງ຺ຂາຕໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓຎ຺ຈ ເມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ອກຸປ຺ປາຕິ ໂກເປຕຸໍ ຈາເລຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍາ. ວິມຸຕ຺ຕີຕິ ອຣຫຕ຺ຕຜລວິມຸຕ຺ຕິ. ເອຕາຍ ເອວ ຜລປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຍ ມຄ຺ຄນິພ຺ພານປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາປິ ວຸຕ຺ຕາວ ໂຫນ຺ຕິ. ອຍມນ຺ຕິມາ ຊາຕີຕິ ອຍໍ ປຈ຺ຉິມາ ຂນ຺ຘປ຺ປວຕ຺ຕິ. ນຕ຺ຖິທານິ ປຸນພ຺ຠໂວຕິ ອິທານິ ປຸນ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖິ. ເອເຕນ ປຫີນກິເລສປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ວຸຕ຺ຕາ. ອຣຫໂຕ ຫິ ອວສິຏ຺ຐກິເລສປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ນ ໂຫຕິ.

໓. ທຸຕິຍສຸຕ຺ຕນ຺ຕນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໑໔. ສຈ຺ຈປ຺ປຏິເວຘຎາຓໂຍຊນກ຺ກເມ ຈ ອຍໍ ຣູປສ຺ສ ອສ຺ສາໂທຕິ ປຫານປ຺ປຏິເວໂຘຕິ ປຸພ຺ພຠາເຄ ‘‘ອຍໍ ຕຓ຺ຫາສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ຣູປສ຺ສ ອສ຺ສາໂທ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ສມຸທຍປ຺ປຫານສງ຺ຂາໂຕ ສມຸທຍສຈ຺ຈປ຺ປຏິເວໂຘ. ສມຸທຍສຈ຺ຈນ຺ຕິ ສມຸທຍສຈ຺ຈປ຺ປຏິເວຘຎາຓໍ. ອຣິຍສຈ຺ຈາຣມ຺ມຓຎາຓມ຺ປິ ຫິ ‘‘ເຍ ເກຈິ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ, ສພ຺ເພ ເຕ ຈຕູສຸ ອຣິຍສຈ຺ເຈສຸ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໓໐໐) ວິຍ ‘‘ສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຍໍ ຣູປສ຺ສ ອາທີນໂວຕິ ປຣິຎ຺ຎາປຏິເວໂຘຕິ ປຸພ຺ພຠາເຄ ‘‘ອຍໍ ຣູປສ຺ສ ອາທີນໂວ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ທຸກ຺ຂປຣິຎ຺ຎາສງ຺ຂາໂຕ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈປ຺ປຏິເວໂຘ. ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈປ຺ປຏິເວຘຎາຓໍ. ອິທໍ ຣູປສ຺ສ ນິສ຺ສຣຓນ຺ຕິ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາປຏິເວໂຘຕິ ປຸພ຺ພຠາເຄ ‘‘ອິທໍ ຣູປສ຺ສ ນິສ຺ສຣຓ’’ນ຺ຕິ ຎຕ຺ວາ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ນິໂຣຘສຈ຺ຉິກິຣິຍາສງ຺ຂາໂຕ ນິໂຣຘສຈ຺ຈປ຺ປຏິເວໂຘ. ນິໂຣຘສຈ຺ຈນ຺ຕິ ນິໂຣຘສຈ຺ຈາຣມ຺ມຓໍ ນິໂຣຘສຈ຺ຈປ຺ປຏິເວຘຎາຓໍ. ຍາ ອິເມສຸ ຕີສຸ ຐາເນສູຕິ ອິເມສຸ ຍຖາວຸຕ຺ເຕສຸ ຕີສຸ ສມຸທຍທຸກ຺ຂນິໂຣເຘສຸ ປຏິເວຘວເສນ ປວຕ຺ຕາ ຍາ ທິຏ຺ຐິ ໂຍ ສງ຺ກປ຺ໂປຕິ ໂຍຊນາ. ຠາວນາປຏິເວໂຘຕິ ອຍໍ ມຄ຺ຄຠາວນາສງ຺ຂາໂຕ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈປ຺ປຏິເວໂຘ. ມຄ຺ຄສຈ຺ຈນ຺ຕິ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈປ຺ປຏິເວຘຎາຓໍ.

໑໕. ປຸນ ອປເຣນ ປຣິຍາເຍນ ສຈ຺ຈານິ ຈ ສຈ຺ຈປ຺ປຏິເວຘຎ຺ຈ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ສຈ຺ຈນ຺ຕິ ກຕິຫາກາເຣຫິ ສຈ຺ຈນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ສພ຺ເພປິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸໂພຘິສຕ຺ຕາ ໂພຘິປລ຺ລງ຺ເກ ນິສິນ຺ນາ ຊຣາມຣຓາທິກສ຺ສ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈສ຺ສ ຊາຕິອາທິກໍ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ’’ຕິ ເອສນ຺ຕິ, ຕຖາ ເອສນ຺ຕາ ຈ ຊຣາມຣຓາທິກສ຺ສ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈສ຺ສ ຊາຕິອາທິກໍ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ ‘‘ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ ວວຕ຺ຖເປນ຺ໂຕ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ສາ ຈ ເອສນາ ໂສ ຈ ປຣິຄ຺ຄໂຫ ສຈ຺ຈານໍ ເອສນຕ຺ຕາ ປຣິຄ຺ຄຫຕ຺ຕາ ຈ ‘‘ສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ເອສນຏ຺ເຐນ ປຣິຄ຺ຄຫຏ຺ເຐນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍຎ຺ຈ ວິຘິ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານມ຺ປິ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄເຫ ລພ຺ຠຕິເຍວ, ສາວການໍ ປນ ອນຸສ຺ສວວເສນ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄເຫ ລພ຺ຠຕິ. ປຏິເວຘຏ຺ເຐນາຕິ ປຸພ຺ພຠາເຄ ຕຖາ ເອສິຕານໍ ປຣິຄ຺ຄຫິຕານຎ຺ຈ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ເອກປຏິເວຘຏ຺ເຐນ.

ກິໍນິທານນ຺ຕິອາທີສຸ ນິທານາທີນິ ສພ຺ພານິ ກາຣຓເວວຈນານິ. ກາຣຓຎ຺ຫິ ຍສ຺ມາ ຜລໍ ນິເທຕິ ‘‘ຫນ຺ທ ນໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ອປ຺ເປຕິ ວິຍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ນິທານ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍສ຺ມາ ຜລໍ ຕໂຕ ສມຸເທຕິ, ຊາຍຕິ, ປຠວຕິ; ຕສ຺ມາ ສມຸທໂຍ, ຊາຕິ, ປຠໂວຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ – ກິໍ ນິທານໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ກິໍນິທານໍ. ໂກ ສມຸທໂຍ ເອຕສ຺ສາຕິ ກິໍສມຸທຍໍ. ກາ ຊາຕິ ເອຕສ຺ສາຕິ ກິໍຊາຕິກໍ. ໂກ ປຠໂວ ເອຕສ຺ສາຕິ ກິໍປຠວໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ຕສ຺ສ ຊາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ອຕ຺ເຖນ ນິທານຎ຺ເຈວ ສມຸທໂຍ ຈ ຊາຕິ ຈ ປຠໂວ ຈ, ຕສ຺ມາ ຊາຕິນິທານນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຊຣາມຣຓນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ. ຊຣາມຣຓສມຸທຍນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຍໍ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ. ຊຣາມຣຓນິໂຣຘນ຺ຕິ ນິໂຣຘສຈ຺ຈໍ. ຊຣາມຣຓນິໂຣຘຄາມິນິໍ ປຏິປທນ຺ຕິ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈໍ. ອິມິນາວ ນເຍນ ສພ຺ພປເທສຸ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໑໖. ນິໂຣຘປ຺ປຊານນາຕິ ອາຣມ຺ມຓກຣເຓນ ນິໂຣຘສ຺ສ ປຊານນາ. ຊາຕິ ສິຍາ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ, ສິຍາ ສມຸທຍສຈ຺ຈນ຺ຕິ ຠວປຈ຺ຈຍາ ປຎ຺ຎາຍນຏ຺ເຐນ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ, ຊຣາມຣຓສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຏ຺ເຐນ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ອວິຊ຺ຊາ ສິຍາ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈນ຺ຕິ ປນ ອາສວສມຸທຍາ ອວິຊ຺ຊາສມຸທຍຏ຺ເຐນາຕິ.

ສຈ຺ຈກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ໂພຊ຺ຌງ຺ຄກຖາ

ໂພຊ຺ຌງ຺ຄກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໗. ອິທານິ ສຈ຺ຈປ຺ປຏິເວຘສິທ຺ຘໍ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄວິເສສໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ກຖິຕາຍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄກຖາຍ ອປຸພ຺ພຕ຺ຖານຸວຓ຺ຓນາ. ຕຕ຺ຖ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ຕາວ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາຕິ ໂພຘິຍາ, ໂພຘິສ຺ສ ວາ ອງ຺ຄາຕິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ (ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໕.໑໘໒) – ຍາ ຫິ ອຍໍ ຘມ຺ມສາມຄ຺ຄີ, ຍາຍ ໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາຍ ລີນຸທ຺ຘຈ຺ຈປຕິຏ຺ຐານາຍູຫນກາມສຸຂຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍຄອຸຈ຺ເຉທສສ຺ສຕາຠິນິເວສາທີນໍ ອເນເກສໍ ອຸປທ຺ທວານໍ ປຏິປກ຺ຂຠູຕາຍ ສຕິຘມ຺ມວິຈຍວີຣິຍປີຕິປສ຺ສທ຺ຘິສມາຘິອຸເປກ຺ຂາສງ຺ຂາຕາຍ ຘມ຺ມສາມຄ຺ຄິຍາ ອຣິຍສາວໂກ ພຸຊ຺ຌຕີຕິ ກຕ຺ວາ ໂພຘີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ພຸຊ຺ຌຕີຕິ ກິເລສສນ຺ຕານນິທ຺ທາຍ ວຸຏ຺ຐຫຕິ, ຈຕ຺ຕາຣິ ວາ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ ປຏິວິຊ຺ຌຕິ, ນິພ຺ພານເມວ ວາ ສຈ຺ຉິກໂຣຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຍຖາຫ – ‘‘ສຕ຺ຕ ໂພຊ຺ຌງ຺ເຄ ຠາເວຕ຺ວາ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໓໗໘; ທີ. ນິ. ໓.໑໔໓). ຕສ຺ສາ ຘມ຺ມສາມຄ຺ຄີສງ຺ຂາຕາຍ ໂພຘິຍາ ອງ຺ຄາຕິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ຌານງ຺ຄມຄ຺ຄງ຺ຄາທໂຍ ວິຍ. ໂຍເປສ ຍຖາວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາຍ ເອຕາຍ ຘມ຺ມສາມຄ຺ຄິຍາ ພຸຊ຺ຌຕີຕິ ກຕ຺ວາ ອຣິຍສາວໂກ ໂພຘີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ສ ໂພຘິສ຺ສ ອງ຺ຄາຕິປິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ເສນງ຺ຄຣຖງ຺ຄາທໂຍ ວິຍ. ເຕນາຫຸ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ ‘‘ພຸຊ຺ຌນກສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອງ຺ຄາຕິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ’’ຕິ. ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາທີນໍ ອຕ຺ໂຖ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍນິທ຺ເທເສ ວຸຕ຺ໂຕ.

ໂພຊ຺ຌງ຺ຄຕ຺ຖນິທ຺ເທເສ ໂພຘາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ພຸຊ຺ຌນຕ຺ຖາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ກສ຺ສ ພຸຊ຺ຌນຕ຺ຖາຍ? ມຄ຺ຄຜເລຫິ ນິພ຺ພານສ຺ສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຍ ກຕກິຈ຺ຈສ຺ສ ພຸຊ຺ຌນຕ຺ຖາຍ, ມຄ຺ເຄນ ວາ ກິເລສນິທ຺ທາໂຕ ປພຸຊ຺ຌນຕ຺ຖາຍ ຜເລນ ປພຸທ຺ຘຠາວຕ຺ຖາຍາປີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ພລວວິປສ຺ສນາຍປິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ໂພຘາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ອຍໍ ວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄຜລໂພຊ຺ຌງ຺ຄານໍ ສາຘາຣຓຕ຺ໂຖ. ຕີສຸປິ ຫິ ຐາເນສຸ ໂພຘາຍ ນິພ຺ພານປຏິເວຘາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ເອເຕນ ໂພຘິຍາ ອງ຺ຄາຕິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ພຸຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາຕິອາທີຫິ ປຎ຺ຈຫິ ຈຕຸກ຺ເກຫິ ວຸຕ຺ຕານໍ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍນິທ຺ເທເສ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປິ ຈ ພຸຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄານໍ ສກິຈ຺ຈກຣເຓ ສມຕ຺ຖຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ກຕ຺ຕຸນິທ຺ເທໂສ. ພຸຊ຺ຌນຏ຺ເຐນາຕິ ສກິຈ຺ຈກຣຓສມຕ຺ຖຕ຺ເຕປິ ສຕິ ກຕ຺ຕຸໂນ ອຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຠາວນິທ຺ເທໂສ. ໂພເຘນ຺ຕີຕິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄຠາວນາຍ ພຸຊ຺ຌນ຺ຕານໍ ໂຍຄີນໍ ປໂຍຊກຕ຺ຕາ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄານໍ ເຫຕຸກຕ຺ຕຸນິທ຺ເທໂສ. ໂພຘນຏ຺ເຐນາຕິ ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ປໂຍຊກເຫຕຸກຕ຺ຕຸນາ ຠາວນິທ຺ເທໂສ. ເອເຕຫິ ໂພຘິຍາ ອງ຺ຄາ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂພຘິປກ຺ຂິຍຏ຺ເຐນາຕິ ພຸຊ຺ຌນຏ຺ເຐນ ໂພຘີຕິ ລທ຺ຘນາມສ຺ສ ໂຍຄິສ຺ສ ປກ຺ເຂ ຠວຕ຺ຕາ. ອຍເມເຕສໍ ໂຍຄິໂນ ອຸປກາຣກຕ຺ຕນິທ຺ເທໂສ. ເອເຕຫິ ໂພຘິສ຺ສ ອງ຺ຄາຕິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ພຸທ຺ຘິລຠນຏ຺ເຐນາຕິອາທິເກ ຉກ຺ເກ ພຸທ຺ຘິລຠນຏ຺ເຐນາຕິ ໂຍຄາວຈເຣນ ພຸທ຺ຘິຍາ ປາປຸຓນຏ຺ເຐນ. ໂຣປນຏ຺ເຐນາຕິ ສຕ຺ຕານໍ ປຕິຏ຺ຐາປນຏ຺ເຐນ. ປາປນຏ຺ເຐນາຕິ ປຕິຏ຺ຐາປິຕາຍ ນິຏ຺ຐາປນຏ຺ເຐນ. ອິເມ ວິປສ຺ສນາໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ປຕິ-ອຠິ-ສໍ-ອິຕິ ຕີຫິ ອຸປສຄ຺ເຄຫິ ວິເສສິຕາ ມຄ຺ຄຜລໂພຊ຺ຌງ຺ຄາຕິ ວທນ຺ຕິ. ສພ຺ເພສມ຺ປິ ຘມ຺ມໂວຫາເຣນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐານໍ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄານໍ ໂພຘິຍາ ອງ຺ຄາຕິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ມູລມູລກາທິທສກວຓ຺ຓນາ

໑໘. ມູລຏ຺ເຐນາຕິອາທິເກ ມູລມູລເກ ທສເກ ມູລຏ຺ເຐນາຕິ ວິປສ຺ສນາທີສຸ ປຸຣິມາ ປຸຣິມາ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ປຈ຺ຉິມານໍ ປຈ຺ຉິມານໍ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄານຎ຺ຈ ສຫຊາຕຘມ຺ມານຎ຺ຈ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎຎ຺ຈ ມູລຏ຺ເຐນ. ມູລຈຣິຍຏ຺ເຐນາຕິ ມູລໍ ຫຸຕ຺ວາ ຈຣິຍາ ປວຕ຺ຕິ ມູລຈຣິຍາ. ເຕນ ມູລຈຣິຍຏ຺ເຐນ, ມູລໍ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມູລປຣິຄ຺ຄຫຏ຺ເຐນາຕິ ເຕ ເອວ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ອາທິໂຕ ປຠຸຕິ ອຸປ຺ປາທນຕ຺ຖາຍ ປຣິຄຍ຺ຫມານຕ຺ຕາ ປຣິຄ຺ຄຫາ, ມູລານິເຍວ ປຣິຄ຺ຄຫາ ມູລປຣິຄ຺ຄຫາ. ເຕນ ມູລປຣິຄ຺ຄຫຏ຺ເຐນ. ເຕ ເອວ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ປຣິວາຣວເສນ ປຣິວາຣຏ຺ເຐນ. ຠາວນາປາຣິປູຣິວເສນ ປຣິປູຣຓຏ຺ເຐນ. ນິຏ຺ຐໍ ປາປຸຓນວເສນ ປຣິປາກຏ຺ເຐນ. ເຕ ເອວ ມູລານິ ຈ ຉພ຺ພິຘາ ປເຠທຠິນ຺ນຕ຺ຕາ ປຏິສມ຺ຠິທາ ຈາຕິ ມູລປຏິສມ຺ຠິທາ. ເຕນ ມູລປຏິສມ຺ຠິທຏ຺ເຐນ. ມູລປຏິສມ຺ຠິທາປາປນຏ຺ເຐນາຕິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄຠາວນານຸຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ໂຍຄິໂນ ຕໍ ມູລປຏິສມ຺ຠິທໍ ປາປນຏ຺ເຐນ. ຕສ຺ເສວ ໂຍຄິໂນ ຕສ຺ສາ ມູລປຏິສມ຺ຠິທາຍ ວສີຠາວຏ຺ເຐນ. ເສເສສຸປິ ອີທິເສສຸ ປຸຄ຺ຄລໂວຫາເຣສຸ ໂພຘິສ຺ສ ອງ຺ຄາຕິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ມູລປຏິສມ຺ຠິທາຍ ວສີຠາວປ຺ປຕ຺ຕານມ຺ປີຕິ ອີທິເສສຸປິ ນິຏ຺ຐາວຈເນສຸ ຜລໂພຊ຺ຌງ຺ຄາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວສີຠາວໍ ປຕ຺ຕານນ຺ຕິປິ ປາໂຐ.

ມູລມູລກທສກໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ.

ເສເສສຸປິ ເຫຕຸມູລກາທີສຸ ນວສຸ ທສເກສຸ ອິມິນາວ ນເຍນ ສາຘາຣຓວຈນານໍ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອສາຘາຣເຓສຸ ປນ ຍຖາວຸຕ຺ຕາ ເອວ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ຍຖາວຸຕ຺ຕານໍ ຘມ຺ມານໍ ຊນກຕ຺ຕາ ເຫຕູ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ. ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກຕ຺ຕາ ປຈ຺ຈຍາ ນາມ. ເຕ ເອວ ຕທງ຺ຄສມຸຈ຺ເຉທປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິວິສຸທ຺ຘິຠູຕຕ຺ຕາ ວິສຸທ຺ຘິ ນາມ. ວຊ຺ຊວິຣຫິຕຕ຺ຕາ ອນວຊ຺ຊາ ນາມ. ‘‘ສພ຺ເພປິ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ເນກ຺ຂມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ເນກ຺ຂມ຺ມໍ ນາມ. ກິເລເສຫິ ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕທງ຺ຄວິມຸຕ຺ຕິອາທິວເສນ ວິມຸຕ຺ຕິ ນາມ. ມຄ຺ຄຜລໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ວິສຍີຠູເຕຫິ ອາສເວຫິ ວິຣຫິຕຕ຺ຕາ ອນາສວາ. ຕິວິຘາປິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ກິເລເສຫິ ສຸຎ຺ຎຕ຺ຕາ ຕທງ຺ຄວິເວກາທິວເສນ ວິເວກາ. ວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ປຣິຈ຺ຈາຄໂວສຄ຺ຄຕ຺ຕາ ປກ຺ຂນ຺ທນໂວສຄ຺ຄຕ຺ຕາ ຈ ໂວສຄ຺ຄາ. ຜລໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ປກ຺ຂນ຺ທນໂວສຄ຺ຄຕ຺ຕາ ໂວສຄ຺ຄາ.

໑໙. ມູລຏ຺ຐໍ ພຸຊ຺ຌນ຺ຕີຕິອາທໂຍ ເອເກກປທວເສນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ ນວ ທສກາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພາ. ວສີຠາວປ຺ປຕ຺ຕານນ຺ຕິ ປທໍ ປນ ວຕ຺ຕມານວຈນາຠາເວນ ນ ໂຍຊິຕໍ. ປຣິຄ຺ຄຫຏ຺ຐາທໂຍ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍນິທ຺ເທເສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາ.

໒໐. ປຸນ ເຖໂຣ ອຕ຺ຕນາ ເທສິຕໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ນິທ຺ເທສວເສນ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄວິຘິໍ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ ເອກໍ ສມຍນ຺ຕິອາທິກໍ ນິທານໍ ວຕ຺ວາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ຕາວ ອຸທ຺ທິສິ. ອຕ຺ຕນາ ເທສິຕສຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອວ ເຈຕ຺ຖ ເອວໍ ເມ ສຸຕນ຺ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕຕິ ປເນຕ຺ຖ ເທສກພ຺ຍຕ຺ຕິຠາວຕ຺ຖໍ ອຕ຺ຕານໍ ປຣໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອີທິສຎ຺ຫິ ວຈນໍ ໂລເກ ຄນ຺ເຖສຸ ປຍຸຊ຺ຊນ຺ຕິ. ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍນ຺ຕິ ສກລໍ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍໍ. ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍຄຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ເສສທ຺ວເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ ອິຕິ ເຈ ເມ ໂຫຕີຕິ ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄຕິ ເອວຎ຺ເຈ ມຍ຺ຫໍ ໂຫຕິ. ອປ຺ປມາໂຓຕິ ເມ ໂຫຕີຕິ ອປ຺ປມາໂຓຕິ ເອວໍ ເມ ໂຫຕິ. ສຸສມາຣທ຺ໂຘຕິ ເມ ໂຫຕີຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ປຣິປຸຓ຺ໂຓຕິ ເອວໍ ເມ ໂຫຕິ. ຕິຏ຺ຐນ຺ຕນ຺ຕິ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມເຓ ປວຕ຺ຕິວເສນ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕໍ. ຈວຕີຕິ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓໂຕ ອປຄຈ຺ຉຕິ. ເສສໂພຊ຺ຌງ຺ເຄສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ຣາຊມຫາມຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ຣຎ຺ໂຎ ມຫາອມຈ຺ຈສ຺ສ, ມຫຕິຍາ ວາ ໂຠຄມຕ຺ຕາຍ ໂຠຄປ຺ປມາເຓນ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ. ນານາຣຕ຺ຕານນ຺ຕິ ນານາຣງ຺ຄຣຕ຺ຕານໍ, ປູຣຓຕ຺ເຖ ສາມິວຈນໍ, ນານາຣຕ຺ເຕຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸສ຺ສກຣຓ຺ຑໂກຕິ ທຸສ຺ສເປຬາ. ທຸສ຺ສຍຸຄນ຺ຕິ ວຕ຺ຖຍຸຄລໍ. ປາຣຸປິຕຸນ຺ຕິ ອຈ຺ຉາເທຕຸໍ. ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ເຖຣສ຺ສ ຜລໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ກຖິຕາ. ຍທາ ຫິ ເຖໂຣ ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄໍ ສີສໍ ກຕ຺ວາ ຜລສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊຕິ, ຕທາ ອິຕເຣ ຕທນ຺ວຍາ ໂຫນ຺ຕິ. ຍທາ ຘມ຺ມວິຈຍາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ, ຕທາ ເສສາປິ ຕທນ຺ວຍາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເອວໍ ຜລສມາປຕ຺ຕິຍາ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຓ຺ຓວສີຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ເຖໂຣ ອິມໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ກເຖສີຕິ.

ສຸຕ຺ຕນ຺ຕນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໒໑. ກຖໍ ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ ອິຕິ ເຈ ໂຫຕີຕິ ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄຕິ ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄໍ ສີສໍ ກຕ຺ວາ ຜລສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອຎ຺ເຎສຸ ໂພຊ຺ຌງ຺ເຄສຸ ວິຊ຺ຊມາເນສຸ ເອວໍ ອຍໍ ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ ໂຫຕີຕິ ອິຕິ ເຈ ປວຕ຺ຕສ຺ສ ກຖໍ ໂສ ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍາວຕາ ນິໂຣຘູປຏ຺ຐາຕີຕິ ຍຕ຺ຕເກນ ກາເລນ ນິໂຣໂຘ ອຸປຏ຺ຐາຕິ, ຍຕ຺ຕເກ ກາເລ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ນິພ຺ພານໍ ອຸປຏ຺ຐາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍາວຕາ ອຈ຺ຈີຕິ ຍຕ຺ຕເກນ ປຣິມາເຓນ ຊາລາ. ກຖໍ ອປ຺ປມາໂຓ ອິຕິ ເຈ ໂຫຕີຕິ ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄຕິ ນ ອປ຺ປມາເຓປິ ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ເຄ ວິຊ຺ຊມາເນ ເອວໍ ອຍໍ ອປ຺ປມາໂຓ ໂຫຕີຕິ ອິຕິ ເຈ ປວຕ຺ຕສ຺ສ ໂສ ອປ຺ປມາໂຓ ສຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ ກຖໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປມາຓພທ຺ຘາຕິ ກິເລສາ ຈ ປຣິຍຸຏ຺ຐານາ ຈ ໂປໂນຠວິກສງ຺ຂາຣາ ຈ ປມາຓພທ຺ຘາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ. ‘‘ຣາໂຄປມາຓກຣໂຓ, ໂທໂສ ປມາຓກຣໂຓ, ໂມໂຫ ປມາຓກຣໂຓ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໕໙) ວຈນໂຕ ຣາຄາທໂຍ ຍສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ‘‘ອຍໍ ເອຕ຺ຕໂກ’’ຕິ ຕສ຺ສ ປມາຓກຣຓໂຕ ປມາຓໍ ນາມ. ຕສ຺ມິໍ ປມາເຓ ພທ຺ຘາ ປຏິພທ຺ຘາ ອາຍຕ຺ຕາຕິ ກິເລສາທໂຍ ປມາຓພທ຺ຘາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ. ກິເລສາຕິ ອນຸສຍຠູຕາ, ປຣິຍຸຏ຺ຐານາຕິ ສມຸທາຈາຣປ຺ປຕ຺ຕກິເລສາ. ສງ຺ຂາຣາ ໂປໂນຠວິກາຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຠວກຣຓໍ ປຸນຠໂວ, ປຸນຠໂວ ສີລເມເຕສນ຺ຕິ ໂປນຠວິກາ, ໂປນຠວິກາ ເອວ ໂປໂນຠວິກາ. ກຸສລາກຸສລກມ຺ມສງ຺ຂາຕາ ສງ຺ຂາຣາ. ອປ຺ປມາໂຓຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣສ຺ສ ປມາຓສ຺ສ ອຠາເວນ ອປ຺ປມາໂຓ. ມຄ຺ຄຜລານມ຺ປິ ອປ຺ປມາຓຕ຺ຕາ ຕໂຕ ວິເສສນຕ຺ຖໍ ອຈລຏ຺ເຐນ ອສງ຺ຂຕຏ຺ເຐນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠງ຺ຄາຠາວໂຕ ອຈໂລ, ປຈ຺ຈຍາຠາວໂຕ ອສງ຺ຂໂຕ. ໂຍ ຫິ ອຈໂລ ອສງ຺ຂໂຕ ຈ, ໂສ ອຕິວິຍ ປມາຓວິຣຫິໂຕ ໂຫຕິ.

ກຖໍ ສຸສມາຣທ຺ໂຘ ອິຕິ ເຈ ໂຫຕີຕິ ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄຕິ ອນນ຺ຕຣໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ວິສມາຕິ ສຍຎ຺ຈ ວິສມຕ຺ຕາ, ວິສມສ຺ສ ຈ ຠາວສ຺ສ ເຫຕຸຕ຺ຕາ ວິສມາ. ສມຘມ຺ໂມຕິ ສນ຺ຕຏ຺ເຐນ ປຓີຕຏ຺ເຐນ ສໂມ ຘມ຺ໂມ. ປມາຓາຠາວໂຕ ສນ຺ໂຕ. ‘‘ຍາວຕາ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມາ ສງ຺ຂຕາ ວາ ອສງ຺ຂຕາ ວາ, ວິຣາໂຄ ເຕສໍ ຘມ຺ມານໍ ອຄ຺ຄມກ຺ຂາຍຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໓໔; ອິຕິວຸ. ໙໐) ວຈນໂຕ ສພ຺ພຘມ຺ມຸຕ຺ຕມຏ຺ເຐນ ປຓີໂຕ. ຕສ຺ມິໍ ສມຘມ຺ໂມຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສຸສເມ ອາຣທ຺ໂຘ ສຸສມາຣທ຺ໂຘ. ອາວຊ຺ຊິຕຕ຺ຕາຕິ ຜລສມາປຕ຺ຕິຍາ ປວຕ຺ຕກາລໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນຸປ຺ປາທາທິສງ຺ຂາເຕ ນິພ຺ພາເນ ມໂນທ຺ວາຣາວຊ຺ຊນສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ປວຕ຺ຕຕິ. ອຸປ຺ປາທາທີນິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖານິ. ເສສໂພຊ຺ຌງ຺ຄມູລເກສຸປິ ວາເຣສຸ ເອເສວ ນໂຍ.

ໂພຊ຺ຌງ຺ຄກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ເມຕ຺ຕາກຖາ

ເມຕ຺ຕາກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໒. ອິທານິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄກຖານນ຺ຕຣໍ ກຖິຕາຍ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄກຖາຄຕິຍາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍ ເມຕ຺ຕາກຖາຍ ອປຸພ຺ພຕ຺ຖານຸວຓ຺ຓນາ. ຕຕ຺ຖ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ຕາວ ອາເສວິຕາຍາຕິ ອາທເຣນ ເສວິຕາຍ. ຠາວິຕາຍາຕິ ວຑ຺ຒິຕາຍ. ພຫຸລີກຕາຍາຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ກຕາຍ. ຍານີກຕາຍາຕິ ຍຸຕ຺ຕຍານສທິສາຍ ກຕາຍ. ວຕ຺ຖຸກຕາຍາຕິ ປຕິຏ຺ຐານຏ຺ເຐນ ວຕ຺ຖຸ ວິຍ ກຕາຍ. ອນຸຏ຺ຐິຕາຍາຕິ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕາຍ. ປຣິຈິຕາຍາຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ຈິຕາຍ ອຸປຈິຕາຍ. ສຸສມາຣທ຺ຘາຍາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ສມາຣທ຺ຘາຍ ສຸກຕາຍ. ອານິສໍສາຕິ ຄຸຓາ. ປາຏິກງ຺ຂາຕິ ປຏິກງ຺ຂິຕພ຺ພາ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ. ສຸຂໍ ສຸປຕີຕິ ຍຖາ ເສສຊນາ ສມ຺ປຣິວຕ຺ຕມານາ ກາກຈ຺ຉມານາ ທຸກ຺ຂໍ ສຸປນ຺ຕິ, ເອວໍ ອສຸປິຕ຺ວາ ສຸຂໍ ສຸປຕິ. ນິທ຺ທໍ ໂອກ຺ກນ຺ໂຕປິ ສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປນ຺ໂນ ວິຍ ໂຫຕິ. ສຸຂໍ ປຏິພຸຊ຺ຌຕີຕິ ຍຖາ ອຎ຺ເຎ ນິຕ຺ຖຸນນ຺ຕາ ວິຊມ຺ຠນ຺ຕາ ສມ຺ປຣິວຕ຺ຕນ຺ຕາ ທຸກ຺ຂໍ ປຏິພຸຊ຺ຌນ຺ຕິ, ເອວໍ ອປຏິພຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ວິກສມານມິວ ປທຸມໍ ສຸຂໍ ນິພ຺ພິກາຣໍ ປຏິພຸຊ຺ຌຕິ. ນ ປາປກໍ ສຸປິນໍ ປສ຺ສຕີຕິ ສຸປິນໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕປິ ຠທ຺ທກເມວ ສຸປິນໍ ປສ຺ສຕິ. ເຈຕິຍໍ ວນ຺ທນ຺ໂຕ ວິຍ ປູຊໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ວິຍ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ວິຍ ຈ ໂຫຕິ. ຍຖາ ປນຎ຺ເຎ ອຕ຺ຕານໍ ໂຈເຣຫິ ປຣິວາຣິຕໍ ວິຍ ວາເຬຫິ ອຸປທ຺ທຸຕໍ ວິຍ ປປາເຕ ປຕນ຺ຕໍ ວິຍ ຈ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ນ ເອວໍ ປາປກໍ ສຸປິນໍ ປສ຺ສຕິ. ມນຸສ຺ສານໍ ປິໂຍ ໂຫຕີຕິ ອຸເຣ ອາມຸຕ຺ຕມຸຕ຺ຕາຫາໂຣ ວິຍ ສີເສ ປິຬນ຺ຘມາລາ ວິຍ ຈ ມນຸສ຺ສານໍ ປິໂຍ ໂຫຕິ ມນາໂປ. ອມນຸສ຺ສານໍ ປິໂຍ ໂຫຕີຕິ ຍເຖວ ຈ ມນຸສ຺ສານໍ, ເອວໍ ອມນຸສ຺ສານມ຺ປິ ປິໂຍ ໂຫຕິ. ເທວຕາ ຣກ຺ຂນ຺ຕີຕິ ປຸຕ຺ຕມິວ ມາຕາປິຕໂຣ ເທວຕາ ຣກ຺ຂນ຺ຕິ. ນາສ຺ສ ອຄ຺ຄິ ວາ ວິສໍ ວາ ສຕ຺ຖໍ ວາ ກມຕີຕິ ເມຕ຺ຕາວິຫາຣິສ຺ສ ກາເຍ ອຄ຺ຄິ ວາ ວິສໍ ວາ ສຕ຺ຖໍ ວາ ນ ກມຕິ ນ ປວິສຕິ, ນາສ຺ສ ກາຍໍ ວິໂກເປຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຸວຏໍ ຈິຕ຺ຕໍ ສມາຘິຍຕີຕິ ເມຕ຺ຕາວິຫາຣິໂນ ຂິປ຺ປເມວ ຈິຕ຺ຕໍ ສມາຘິຍຕິ, ນຕ຺ຖິ ຕສ຺ສ ທນ຺ຘາຍິຕຕ຺ຕໍ. ມຸຂວຓ຺ໂຓ ວິປ຺ປສີທຕີຕິ ພນ຺ຘນາ ປມຸຕ຺ຕຕາລປກ຺ກໍ ວິຍ ຈສ຺ສ ວິປ຺ປສນ຺ນວຓ຺ຓໍ ມຸຂໍ ໂຫຕິ. ອສມ຺ມູຬ຺ໂຫ ກາລໍ ກໂຣຕີຕິ ເມຕ຺ຕາວິຫາຣິໂນ ສມ຺ໂມຫມຣຓໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ອສມ຺ມູຬ຺ໂຫ ນິທ຺ທໍ ໂອກ຺ກມນ຺ໂຕ ວິຍ ກາລໍ ກໂຣຕິ. ອຸຕ຺ຕຣິ ອປ຺ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ໂຕຕິ ເມຕ຺ຕາສມາປຕ຺ຕິໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິໍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ອຘິຄນ຺ຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ອິໂຕ ຈວິຕ຺ວາ ສຸຕ຺ຕປ຺ປພຸທ຺ໂຘ ວິຍ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກູປໂຄ ໂຫຕີຕິ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກໍ ອຸປປຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເມຕ຺ຕານິທ຺ເທເສ ອໂນຘິໂສ ຜຣຓາຕິ ໂອຘິ ມຣິຍາທາ, ນ ໂອຘິ ອໂນຘິ. ຕໂຕ ອໂນຘິໂສ, ອໂນຘິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ, ນິປ຺ປເທສໂຕ ຜຸສນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂອຘິໂສຕິ ປເທສວເສນ. ທິສາຜຣຓາຕິ ທິສາສຸ ຜຣຓາ. ສພ຺ເພຕິ ອນວເສສປຣິຍາທານໍ. ສຕ຺ຕາຕິປທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ຎາຓກຖາມາຕິກາວຓ຺ຓນາຍໍ ວຸຕ຺ໂຕ, ຣຸຬ຺ຫີສທ຺ເທນ ປນ ວີຕຣາເຄສຸປິ ອຍໍ ໂວຫາໂຣ ວຕ຺ຕຕິ ວິລີວມເຍປິ ພີຊນິວິເສເສ ຕາລວຓ຺ຏໂວຫາໂຣ ວິຍ. ອເວຣາຕິ ເວຣຣຫິຕາ. ອພ຺ຍາປຊ຺ຊາຕິ ພ຺ຍາປາທຣຫິຕາ. ອນີຆາຕິ ນິທ຺ທຸກ຺ຂາ. ອນິຄ຺ຆາຕິປິ ປາໂຐ. ສຸຂີ ອຕ຺ຕານໍ ປຣິຫຣນ຺ຕູຕິ ສຸຂິຕາ ຫຸຕ຺ວາ ອຕ຺ຕຠາວໍ ວຕ຺ຕຍນ຺ຕຸ. ‘‘ອເວຣາ’’ຕິ ຈ ສກສນ຺ຕາເນ ຈ ປເຣ ປຏິຈ຺ຈ, ປຣສນ຺ຕາເນ ຈ ອິຕເຣ ປຏິຈ຺ຈ ເວຣາຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ, ‘‘ອພ຺ຍາປຊ຺ຊາ’’ຕິອາທີສຸ ເວຣາຠາວາ ຕມ຺ມູລກພ຺ຍາປາທາຠາໂວ, ‘‘ອນີຆາ’’ຕິ ພ຺ຍາປາທາຠາວາ ຕມ຺ມູລກທຸກ຺ຂາຠາໂວ, ‘‘ສຸຂີ ອຕ຺ຕານໍ ປຣິຫຣນ຺ຕູ’’ຕິ ທຸກ຺ຂາຠາວາສຸເຂນ ອຕ຺ຕຠາວປຣິຫຣຓໍ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ວຈນສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ. ອິເມສຸ ຈ ‘‘ອເວຣາ ໂຫນ຺ຕູ’’ຕິອາທີສຸ ຈຕູສຸປິ ວຈເນສຸ ຍໍ ຍໍ ປາກຏໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ວເສນ ເມຕ຺ຕາຍ ຜຣຕິ.

ປາຓາຕິອາທີສຸ ປາຓນຕາຍ ປາຓາ, ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຕາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠູຕຕ຺ຕາ ຠູຕາ, ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ນິຣໂຍ, ຕໍ ປຸໍ ຄລນ຺ຕິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ປຸຄ຺ຄລາ. ອຕ຺ຕຠາໂວ ວຸຈ຺ຈຕິ ສຣີຣໍ, ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກເມວ ວາ, ຕໍ ອຸປາທາຍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິມຕ຺ຕສພ຺ຠາວໂຕ, ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ປຣິຍາປນ຺ນາ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາ ອນ຺ໂຕຄຘາຕິ ອຕ຺ຕຠາວປຣິຍາປນ຺ນາ. ຍຖາ ຈ ສຕ຺ຕາຕິ ວຈນໍ, ເອວໍ ເສສານິປິ ຣຸຬ຺ຫີວເສນ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ສພ຺ພາເນຕານິ ສພ຺ພສຕ຺ຕເວວຈນານີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ກາມຎ຺ຈ ອຎ຺ຎານິປິ ‘‘ສພ຺ເພ ຊນ຺ຕູ ສພ຺ເພ ຊີວາ’’ຕິອາທີນິ ສພ຺ພສຕ຺ຕເວວຈນານິ ອຕ຺ຖິ, ປາກຏວເສນ ປນ ອິມາເນວ ປຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ປຎ຺ຈຫາກາເຣຫິ ອໂນຘິໂສ ຜຣຓາ ເມຕ຺ຕາເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຍ ປນ ‘‘ສຕ຺ຕາ ປາຓາ’’ຕິອາທີນໍ ນ ເກວລໍ ວຈນມຕ຺ຕໂຕວ, ອຖ ໂຂ ອຕ຺ຖໂຕປິ ນານຕ຺ຕເມວ ອິຈ຺ເຉຍ຺ຍຸໍ, ເຕສໍ ອໂນຘິໂສ ຜຣຓາ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ຕສ຺ມາ ຕຖາ ອຕ຺ຖໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອິເມສຸ ປຎ຺ຈສຸ ອາກາເຣສຸ ອຎ຺ຎຕຣວເສນ ອໂນຘິໂສ ເມຕ຺ຕາຍ ຜຣຕິ.

ໂອຘິໂສ ຜຣເຓ ປນ ອິຕ຺ຖິໂຍ ປຸຣິສາຕິ ລິງ຺ຄວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຣິຍາ ອນຣິຍາຕິ ອຣິຍປຸຖຸຊ຺ຊນວເສນ, ເທວາມນຸສ຺ສາ ວິນິປາຕິກາຕິ ອຸປປຕ຺ຕິວເສນ. ທິສາຜຣເຓປິ ທິສາວິຠາຄໍ ອກຕ຺ວາ ສພ຺ພທິສາສຸ ‘‘ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ຜຣຓໂຕ ອໂນຘິໂສ ຜຣຓາ ໂຫຕິ, ສພ຺ພທິສາສຸ ‘‘ສພ຺ພາ ອິຕ຺ຖິໂຍ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ຜຣຓໂຕ ໂອຘິໂສ ຜຣຓາ.

ຍສ຺ມາ ປນ ອຍໍ ຕິວິຘາປິ ເມຕ຺ຕາຜຣຓາ ອປ຺ປນາປຕ຺ຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວເສນ ວຸຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ຕີສຸ ວາເຣສຸ ອປ຺ປນາ ຄເຫຕພ຺ພາ. ອໂນຘິໂສ ຜຣເຓ ຕາວ ‘‘ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາ ອເວຣາ ໂຫນ຺ຕູ’’ຕິ ເອກາ, ‘‘ອພ຺ຍາປຊ຺ຊາ ໂຫນ຺ຕູ’’ຕິ ເອກາ ‘‘ອນີຆາ ໂຫນ຺ຕູ’’ຕິ ເອກາ, ‘‘ສຸຂີ ອຕ຺ຕານໍ ປຣິຫຣນ຺ຕູ’’ຕິ ເອກາ. ຕານິປິ ຫິ ຈຕ຺ຕາຣິ ຫິໂຕປສໍຫາຣວເສເນວ ວຸຕ຺ຕານິ. ຫິໂຕປສໍຫາຣລກ຺ຂຓາ ຫິ ເມຕ຺ຕາ. ອິຕິ ‘‘ສຕ຺ຕາ’’ຕິອາທີສຸ ປຎ຺ຈສຸ ອາກາເຣສຸ ຈຕສ຺ສນ຺ນໍ ຈຕສ຺ສນ຺ນໍ ອປ຺ປນານໍ ວເສນ ວີສຕິ ອປ຺ປນາ ໂຫນ຺ຕິ, ໂອຘິໂສ ຜຣເຓ ‘‘ສພ຺ພາ ອິຕ຺ຖິໂຍ’’ຕິອາທີສຸ ສຕ຺ຕສຸ ອາກາເຣສຸ ຈຕສ຺ສນ຺ນໍ ຈຕສ຺ສນ຺ນໍ ວເສນ ອຏ຺ຐວີສຕິ ອປ຺ປນາ. ທິສາຜຣເຓ ປນ ‘‘ສພ຺ເພ ປຸຣຕ຺ຖິມາຍ ທິສາຍ ສຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ເອກເມກິສ຺ສາ ທິສາຍ ວີສຕິ ວີສຕິ ກຕ຺ວາ ທ຺ເວ ສຕານິ, ‘‘ສພ຺ພາ ປຸຣຕ຺ຖິມາຍ ທິສາຍ ອິຕ຺ຖິໂຍ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ເອກເມກິສ຺ສາ ທິສາຍ ອຏ຺ຐວີສຕິ ອຏ຺ຐວີສຕິ ກຕ຺ວາ ອສີຕິ ທ຺ເວ ສຕານີຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຕານິ ອສີຕິ ຈ ອປ຺ປນາ. ອິຕິ ສພ຺ພານິປິ ອິຘ ວຸຕ຺ຕານິ ອຏ຺ຐວີສາຘິການິ ປຎ຺ຈ ອປ຺ປນາສຕານິ ໂຫນ຺ຕິ. ຍຖາ ຈ ເມຕ຺ຕາຍ ຕິວິເຘນ ຜຣຓາ ວຸຕ຺ຕາ, ຕຖາ ກຣຸຓາມຸທິຕາອຸເປກ຺ຂານມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕາວ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໑. ອິນ຺ທ຺ຣິຍວາຣວຓ຺ຓນາ

໒໓. ອຖ ເມຕ຺ຕູປສໍຫາຣາກາຣໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍາທິປຣິຠາວນຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕຸໍ ສພ຺ເພສໍ ສຕ຺ຕານໍ ປີຬນໍ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປີຬນນ຺ຕິ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໂຕ ສຣີຣປີຬນໍ. ອຸປຆາຕນ຺ຕິ ພາຫິຣໂຕ ສຣີໂຣປຆາຕໍ. ສນ຺ຕາປນ຺ຕິ ຍຖາ ຕຖາ ວາ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາປນໍ. ປຣິຍາທານນ຺ຕິ ປກຕິຍາ ຊີວິຕາທິປຣິກ຺ຂຍໍ. ວິເຫສນ຺ຕິ ປຣໂຕ ຊີວິຕວິເຫຐນໍ. ວຊ຺ເຊຕ຺ວາຕິ ປີຬນາທີສຸ ເອເກກໍ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ເຕເນວ ອປເນຕ຺ວາ. ອິມານິ ປີຬນາທີນິ ປຎ຺ຈ ປທານິ ເມຕ຺ໂຕປສໍຫາຣສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂວິວຊ຺ຊນວເສນ ວຸຕ຺ຕານິ, ອປີຬນາຍາຕິອາທີນິ ເມຕ຺ໂຕປສໍຫາຣວເສນ. ອປີຬນາຍາຕິ ອປີຬນາກາເຣນ, ສພ຺ເພ ສຕ຺ເຕ ເມຕ຺ຕາຍຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ. ມາ ເວຣິໂນ ມາ ທຸກ຺ຂິໂນ ມາ ທຸກ຺ຂິຕຕ຺ຕາຕິ ອິມານິປິ ຕີຓິ ເມຕ຺ໂຕປສໍຫາຣສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂປຏິກ຺ເຂປວຈນານິ. ມາ-ວຈນສ຺ສ ມາ ໂຫນ຺ຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອເວຣິໂນ ສຸຂິໂນ ສຸຂິຕຕ຺ຕາຕິ ອິມານິ ຕີຓິ ເມຕ຺ໂຕປສໍຫາຣວຈນານິ. ‘‘ອພ຺ຍາປຊ຺ຊາ ອນີຆາ’’ຕິ ອິທໍ ທ຺ວຍໍ ‘‘ສຸຂິໂນ’’ຕິ ວຈເນນ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສຸຂິຕຕ຺ຕາຕິ ຕສ຺ເສວ ສຸຂສ຺ສ ນິຈ຺ຈປ຺ປວຕ຺ຕິທສ຺ສນໍ. ‘‘ສຸຂິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ຈ ‘‘ສຸຂີ ອຕ຺ຕານໍ ປຣິຫຣນ຺ຕູ’’ຕິ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກໍ. ‘‘ອປີຬນາຍາ’’ຕິອາທີຫິ ວາ ອພ຺ຍາປຊ຺ຊານີຆວຈນານິ ສງ຺ຄຫິຕານິ. ອຏ຺ຐຫາກາເຣຫີຕິ ‘‘ອປີຬນາຍາ’’ຕິອາທໂຍ ປຎ຺ຈ ເມຕ຺ໂຕປສໍຫາຣາກາຣາ ‘‘ອເວຣິໂນ ໂຫນ຺ຕູ’’ຕິອາທໂຍ ຕໂຍ ເມຕ຺ໂຕປສໍຫາຣາກາຣາຕິ ອິເມຫິ ອຏ຺ຐຫາກາເຣຫິ. ເມຕ຺ຕາຍຕີຕິ ສິນິຍ຺ຫຕິ. ຕໍ ຘມ຺ມໍ ເຈຕຍຕີຕິ ຕໍ ຫິໂຕປສໍຫາຣໍ ເຈຕຍຕິ ອຠິສນ຺ທຫຕິ, ປວຕ຺ເຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສພ຺ພພ຺ຍາປາທປຣິຍຸຏ຺ຐາເນຫິ ວິມຸຈ຺ຈຕີຕິ ເມຕ຺ຕາຍ ປຏິປກ຺ຂຠູເຕຫິ ສພ຺ເພຫິ ພ຺ຍາປາທສມຸທາຈາເຣຫິ ວິກ຺ຂມ຺ຠນໂຕ ວິມຸຈ຺ຈຕິ. ເມຕ຺ຕາ ຈ ເຈໂຕ ຈ ວິມຸຕ຺ຕິ ຈາຕິ ເອກາເຍວ ເມຕ຺ຕາ ຕິຘາ ວຓ຺ຓິຕາ.

ອເວຣິໂນ ເຂມິໂນ ສຸຂິໂນຕິ ອິມານິ ຕີຓິ ປທານິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ເຕ ອາກາເຣ ສງ຺ເຂເປນ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕານິ. ສທ຺ຘາຍ ອຘິມຸຈ຺ຈຕີຕິອາທິນາ ນເຍນ ວຸຕ຺ຕານິ ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ເມຕ຺ຕາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານິເຍວ. ອາເສວນາຕິອາທີສຸ ຉສຸ ວາເຣສຸ ອາເສວີຍຕິ ເອເຕຫິ ເມຕ຺ຕາຕິ ອາເສວນາ. ຕຖາ ຠາວນາ ພຫຸລີກມ຺ມໍ. ອລງ຺ກາຣາຕິ ວິຠູສນາ. ສ຺ວາລງ຺ກຕາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ອລງ຺ກຕາ ຠູສິຕາ. ປຣິກ຺ຂາຣາຕິ ສມ຺ຠາຣາ. ສຸປຣິກ຺ຂຕາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ສມ຺ຠຕາ. ປຣິວາຣາຕິ ຣກ຺ຂນຏ຺ເຐນ. ປຸນ ອາເສວນາທີນິ ອຏ຺ຐວີສຕິ ປທານິ ເມຕ຺ຕາຍ ວຓ຺ຓຠຓນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕານິ. ຕຕ຺ຖ ປາຣິປູຣີຕິ ປຣິປຸຓ຺ຓຠາວາ. ສຫຄຕາຕິ ເມຕ຺ຕາຍ ສຫຄຕາ. ຕຖາ ສຫຊາຕາທໂຍ. ປກ຺ຂນ຺ທນາຕິ ເມຕ຺ຕາຍ ປວິສນາ, ປກ຺ຂນ຺ທຕິ ເອເຕຫິ ເມຕ຺ຕາຕິ ວາ ປກ຺ຂນ຺ທນາ. ຕຖາ ສໍສີທນາທໂຍ. ເອຕໍ ສນ຺ຕນ຺ຕິ ຜສ຺ສນາຕິ ເອສາ ເມຕ຺ຕາ ສນ຺ຕາຕິ ເອເຕຫິ ຜສ຺ສນາ ໂຫຕີຕິ ເອຕໍ ສນ຺ຕນ຺ຕິ ຜສ຺ສນາ ‘‘ເອຕທຄ຺ຄ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໑.໑໘໘ ອາທໂຍ) ວິຍ ນປຸໍສກວຈນໍ. ສ຺ວາຘິຏ຺ຐິຕາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ປຕິຏ຺ຐິຕາ. ສຸສມຸຄ຺ຄຕາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ສມຸສ຺ສິຕາ. ສຸວິມຸຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈນີເກຫິ ສຸຏ຺ຐຸ ວິມຸຕ຺ຕາ. ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕີຕິ ເມຕ຺ຕາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ເມຕ຺ຕໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕິ. ໂຊເຕນ຺ຕີຕິ ປາກຏໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ປຕາເປນ຺ຕີຕິ ວິໂຣເຈນ຺ຕິ.

໒-໔. ພລາທິວາຣຕ຺ຕຍວຓ຺ຓນາ

໒໔-໒໗. ອິນ຺ທ຺ຣິຍວາເຣ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ພລວາໂຣປິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂພຊ຺ຌງ຺ຄມຄ຺ຄງ຺ຄວາຣາ ປຣິຍາເຍນ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ຍຖາລກ຺ຂຓວເສນ. ມຄ຺ຄງ຺ຄວາເຣ ສມ຺ມາວາຈາກມ຺ມນ຺ຕາຊີວາ ເມຕ຺ຕາຍ ປຸພ຺ພຠາຄວເສນ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ອປ຺ປນາວເສນ. ນ ຫິ ເອເຕ ເມຕ຺ຕາຍ ສຫ ຠວນ຺ຕິ. ສພ຺ເພສໍ ປາຓານນ຺ຕິອາທີນໍ ເສສວາຣານມ຺ປິ ສຕ຺ຕວາເຣ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເມຕ຺ຕາຠາວນາວິຘານໍ ປນ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄໂຕ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໒໔໐ ອາທໂຍ) ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ.

ເມຕ຺ຕາກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ວິຣາຄກຖາ

ວິຣາຄກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໘. ອິທານິ ມຄ຺ຄປໂຍຊນປຣິໂຍສານາຍ ເມຕ຺ຕາກຖາຍ ອນນ຺ຕຣໍ ກຖິຕາຍ ວິຣາຄສງ຺ຂາຕມຄ຺ຄປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍ ວິຣາຄກຖາຍ ອປຸພ຺ພຕ຺ຖານຸວຓ຺ຓນາ. ຕຕ຺ຖ ປຐມໍ ຕາວ ‘‘ນິພ຺ພິນ຺ທໍ ວິຣຊ຺ຊຕິ ວິຣາຄາ ວິມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ (ມຫາວ ໒໓) ວຸຕ຺ຕານໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປທານໍ ອຕ຺ຖໍ ນິທ຺ທິສິຕຸກາເມນ ວິຣາໂຄ ມຄ຺ໂຄ, ວິມຸຕ຺ຕິ ຜລນ຺ຕິ ອຸທ຺ເທໂສ ຐປິໂຕ. ຕຕ຺ຖ ປຐມໍ ວຈນຕ຺ຖໍ ຕາວ ນິທ຺ທິສິຕຸກາໂມ ກຖໍ ວິຣາໂຄ ມຄ຺ໂຄຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ວິຣຊ຺ຊຕີຕິ ວິຣຕ຺ຕາ ໂຫຕິ. ເສສານິ ມຄ຺ຄຎາຓນິທ຺ເທເສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖານິ. ວິຣາໂຄຕິ ຍສ຺ມາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ວິຣຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ວິຣາໂຄ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສ ຈ ວິຣາໂຄ ຍສ຺ມາ ວິຣາຄາຣມ຺ມໂຓ…ເປ… ວິຣາເຄ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ, ຕສ຺ມາ ຈ ວິຣາໂຄຕິ ເອວໍ ‘‘ວິຣາຄາຣມ຺ມໂຓ’’ຕິອາທີນໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ວຈນານໍ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ວິຣາຄາຣມ຺ມໂຓຕິ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມໂຓ. ວິຣາຄໂຄຈໂຣຕິ ນິພ຺ພານວິສໂຍ. ວິຣາເຄ ສມຸທາຄໂຕຕິ ນິພ຺ພາເນ ສມຸປ຺ປນ຺ໂນ. ວິຣາເຄ ຐິໂຕຕິ ປວຕ຺ຕິວເສນ ນິພ຺ພາເນ ຐິໂຕ. ວິຣາເຄ ປຕິຏ຺ຐິໂຕຕິ ອນິວຕ຺ຕນວເສນ ນິພ຺ພາເນ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ.

ນິພ຺ພານຎ຺ຈ ວິຣາໂຄຕິ ນິພ຺ພານໍ ວິຣາຄເຫຕຸຕ຺ຕາ ວິຣາໂຄ. ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓຕາຊາຕາຕິ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມເຓ ຊາຕາ, ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓຠາເວນ ວາ ຊາຕາ. ເຕ ມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ສພ຺ເພວ ຜສ຺ສາທໂຍ ຘມ຺ມາ ວິຣຊ຺ຊນຏ຺ເຐນ ວິຣາຄາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວິຣາຄາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ. ສຫຊາຕານີຕິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິສຫຊາຕານິ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປາທີນິ ສຕ຺ຕ ມຄ຺ຄງ຺ຄານິ. ວິຣາຄໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ວິຣາໂຄ ມຄ຺ໂຄຕິ ວິຣາຄໍ ນິພ຺ພານໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ວິຣາຄາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ ວິຣາໂຄ ນາມ, ມຄ຺ຄນຏ຺ເຐນ ມຄ຺ໂຄ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອເກກມ຺ປິ ມຄ຺ຄງ຺ຄໍ ມຄ຺ໂຄຕິ ນາມໍ ລຠຕິ. ອິຕິ ເອເກກສ຺ສ ອງ຺ຄສ຺ສ ມຄ຺ຄຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ເຕ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາປິ ມຄ຺ຄຕ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາເຍວ ຈ ເອເຕນ ມຄ຺ເຄນາຕິ ອຏ຺ຐ ມຄ຺ຄງ຺ຄານິ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ພຸທ຺ຘາ ຈາຕິ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາປິ ສງ຺ຄຫິຕາ. ເຕປິ ຫິ ‘‘ທ຺ເວເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ພຸທ຺ຘາ ຕຖາຄໂຕ ຈ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ຈາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໒.໕໗) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ພຸທ຺ຘາເຍວ. ອຄຕນ຺ຕິ ອນມຕຄ຺ເຄ ສໍສາເຣ ອຄຕປຸພ຺ພໍ. ທິສນ຺ຕິ ສກລາຍປຏິປຕ຺ຕິຍາ ທິສ຺ສຕິ ອປທິສ຺ສຕິ ອຠິສນ຺ທຫີຍຕີຕິ ທິສາ, ສພ຺ພພຸທ຺ເຘຫິ ວາ ປຣມໍ ສຸຂນ຺ຕິ ທິສ຺ສຕິ ອປທິສ຺ສຕິ ກຖີຍຕີຕິ ທິສາ, ສພ຺ພທຸກ຺ຂໍ ວາ ທິສ຺ສນ຺ຕິ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ຕິ ອຸຊ຺ຌນ຺ຕິ ເອຕາຍາຕິ ທິສາ. ຕໍ ທິສໍ. ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄຕິ ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ໂຍ ໂສ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ຘມ຺ມສມູໂຫ, ໂສ ເອເຕນ ນິພ຺ພານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ຄມນຏ຺ເຐນ ມຄ຺ໂຄ ນາມາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປຸຖຸສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ປຣປ຺ປວາທານນ຺ຕິ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ສມຓານໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານຎ຺ຈ ອິໂຕ ອຎ຺ຎລທ຺ຘິການໍ. ອຄ຺ໂຄຕິ ເຕສໍ ເສສມຄ຺ຄານໍ ວິສິຏ຺ໂຐ. ເສຏ຺ໂຐຕິ ເສສມຄ຺ຄໂຕ ອຕິວິຍ ປສໍສນີໂຍ. ໂມກ຺ໂຂຕິ ມຸເຂ ສາຘຸ, ເສສມຄ຺ຄານໍ ອຠິມຸເຂ ອຍເມວ ສາຘູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸຕ຺ຕໂມຕິ ເສສມຄ຺ເຄ ອຕິວິຍ ອຸຕ຺ຕິຓ຺ໂຓ. ປວໂຣຕິ ເສສມຄ຺ຄໂຕ ນານປ຺ປກາເຣຫິ ສໍຠຊນີໂຍ. ອິຕີຕິ ກາຣຓຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ຕສ຺ມາ ຠຄວຕາ ‘‘ມຄ຺ຄານໍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ເສຏ຺ໂຐ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຠຄວຕາ –

‘‘ມຄ຺ຄານຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ເສຏ຺ໂຐ, ສຈ຺ຈານໍ ຈຕຸໂຣ ປທາ;

ວິຣາໂຄ ເສຏ຺ໂຐ ຘມ຺ມານໍ, ທ຺ວິປທານຎ຺ຈ ຈກ຺ຂຸມາ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໒໗໓);

ຕໍ ອິຘ ວິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ມຄ຺ຄານໍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ເສຏ຺ໂຐ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສສວາເຣສຸປິ ອິມິນາ ຈ ນເຍນ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຈ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ທສ຺ສນວິຣາໂຄຕິອາທີສຸ ທສ຺ສນສງ຺ຂາໂຕ ວິຣາໂຄ ທສ຺ສນວິຣາໂຄ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍຏ຺ຐໂຕ ພລສ຺ສ ວິສິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ອິຘ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໂຕ ພລໍ ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອາຘິປເຕຍ຺ຍຏ຺ເຐນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານີຕິອາທິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍາທີນໍ ອຕ຺ຖວິຠາວນາ, ນ ວິຣາຄສ຺ສ. ຕຖຏ຺ເຐນ ສຈ຺ຈາຕິ ສຈ຺ຈຎາຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສີລວິສຸທ຺ຘີຕິ ສມ຺ມາວາຈາກມ຺ມນ຺ຕາຊີວາ. ຈິຕ຺ຕວິສຸທ຺ຘີຕິ ສມ຺ມາສມາຘິ. ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘີຕິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິສງ຺ກປ຺ປາ. ວິມຸຕ຺ຕຏ຺ເຐນາຕິ ຕໍຕໍມຄ຺ຄວຊ຺ຌກິເລເສຫິ ມຸຕ຺ຕຏ຺ເຐນ. ວິຊ຺ຊາຕິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ. ວິມຸຕ຺ຕີຕິ ສມຸຈ຺ເຉທວິມຸຕ຺ຕິ. ອມໂຕຄຘໍ ນິພ຺ພານໍ ປຣິໂຍສານຏ຺ເຐນ ມຄ຺ໂຄຕິ ມຄ຺ຄຜລປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຫິ ມຄ຺ຄີຍຕີຕິ ມຄ຺ໂຄ.

ອິມສ຺ມິໍ ວິຣາຄນິທ຺ເທເສ ວຸຕ຺ຕາ ຘມ຺ມາ ສພ຺ເພປິ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓເຍວ. ວິມຸຕ຺ຕິນິທ຺ເທເສ ຜລກ຺ຂເຓ. ຕສ຺ມາ ຉນ຺ທມນສິກາຣາປິ ມຄ຺ຄຜລສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ.

໒໙. ວິຣາຄນິທ຺ເທເສ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ວິມຸຕ຺ຕິນິທ຺ເທເສປິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຜລໍ ປເນຕ຺ຖ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິມຸຕ຺ຕິ, ນິພ຺ພານໍ ນິສ຺ສຣຓວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິມຸຕ຺ຕິ. ‘‘ສຫຊາຕານິ ສຕ຺ຕງ຺ຄານີ’’ຕິອາທີນິ ວຈນານິ ອິຘ ນ ລພ຺ຠນ຺ຕີຕິ ນ ວຸຕ຺ຕານິ. ສຍໍ ຜລວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຣິຈ຺ຈາຄຏ຺ເຐນ ວິມຸຕ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວາຕິ.

ວິຣາຄກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ປຏິສມ຺ຠິທາກຖາ

໑. ຘມ຺ມຈກ຺ກປວຕ຺ຕນວາຣວຓ຺ຓນາ

໓໐. ອິທານິ ວິຣາຄສງ຺ຂາຕມຄ຺ຄວເສນ ສິທ຺ຘໍ ປຏິສມ຺ຠິທາປເຠທໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ກຖິຕາຍ ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍ ປຏິສມ຺ຠິທາກຖາຍ ອປຸພ຺ພຕ຺ຖານຸວຓ຺ຓນາ. ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ຕາວ ພາຣາຓສິຍນ຺ຕິ ພາຣາຓສາ ນາມ ນທີ, ພາຣາຓສາຍ ອວິທູເຣ ຠວາ ນຄຣີ ພາຣາຓສີ. ຕສ຺ສໍ ພາຣາຓສິຍໍ. ອິສິປຕເນ ມິຄທາເຍຕິ ອິສີນໍ ປຕນຸປ຺ປຕນວເສນ ເອວໍລທ຺ຘນາເມ ມິຄານໍ ອຠຍທານທິນ຺ນຏ຺ຐານຕ຺ຕາ ມິຄທາຍສງ຺ຂາເຕ ອາຣາເມ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ອຸປ຺ປນ຺ນຸປ຺ປນ຺ນາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸອິສໂຍ ປຕນ຺ຕິ, ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ນິສີທນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນນ຺ທມູລກປພ຺ຠາຣໂຕ ສຕ຺ຕາຫຈ຺ຈເຍນ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐິຕາ ອໂນຕຕ຺ຕທເຫ ກຕມຸຂໂຘວນກິຈ຺ຈາ ອາກາເສນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘອິສໂຍເປຕ຺ຖ ສໂມສຣຓວເສນ ປຕນ຺ຕິ, ອຸໂປສຖຕ຺ຖຎ຺ຈ ອນຸໂປສຖຕ຺ຖຎ຺ຈ ສນ຺ນິປຕນ຺ຕິ, ຄນ຺ຘມາທນໍ ປຏິຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ຈ ຕໂຕ ຈ ອຸປ຺ປຕນ຺ຕີຕິປິ ອິມິນາ ອິສີນໍ ປຕນຸປ຺ປຕນວເສນ ຕໍ ‘‘ອິສິປຕນ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ອິສິປທນ’’ນ຺ຕິປິ ປາໂຐ. ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິເຍຕິ –

‘‘ໂກຓ຺ຑຎ຺ໂຎ ຠທ຺ທິໂຍ ວປ຺ໂປ, ມຫານາໂມ ຈ ອສ຺ສຊິ;

ເອເຕ ປຎ຺ຈ ມຫາເຖຣາ, ປຎ຺ຈວຄ຺ຄາຕິ ວຸຈ຺ຈເຣ’’ຕິ. –

ເອວໍ ວຸຕ຺ຕານໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ວຄ຺ໂຄ ປຎ຺ຈວຄ຺ໂຄ. ຕສ຺ມິໍ ປຎ຺ຈວຄ຺ເຄ ຠວາ ຕໍປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາຕິ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິຍາ, ເຕ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິເຍ. ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສີຕິ ທີປງ຺ກຣທສພລສ຺ສ ປາທມູເລ ກຕາຠິນີຫາຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປາຣມິໂຍ ປູເຣນ຺ໂຕ ອນຸປຸພ຺ເພນ ປຈ຺ຉິມຠວໍ ປຕ຺ວາ ປຈ຺ຉິມຠເວ ຈ ກຕາຠິນິກ຺ຂມໂນ ອນຸປຸພ຺ເພນ ໂພຘິມຓ຺ຑໍ ປຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ອປຣາຊິຕປລ຺ລງ຺ເກ ນິສິນ຺ໂນ ມາຣພລໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ປຐມຍາເມ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣິຕ຺ວາ ມຊ຺ຌິມຍາເມ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸໍ ວິໂສເຘຕ຺ວາ ປຈ຺ຉິມຍາມາວສາເນ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸໍ ອຸນ຺ນາເທນ຺ໂຕ ສມ຺ປກມ຺ເປນ຺ໂຕ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ວາ ສຕ຺ຕ ສຕ຺ຕາຫານິ ໂພຘິມຓ຺ເຑ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມຸນາ ອາຍາຈິຕຘມ຺ມເທສນາ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸນາ ໂລກໍ ໂວໂລເກຕ຺ວາ ໂລການຸຄ຺ຄເຫນ ພາຣາຓສິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິເຍ ຠິກ຺ຂູ ສຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ປວຕ຺ເຕຕຸກາໂມ ອາມນ຺ເຕສິ.

ທ຺ເວເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນ຺ຕາຕິ ທ຺ເວເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂກຏ຺ຐາສາ. ອິມສ຺ສ ປນ ວຈນສ຺ສ ສມຸທາຫາເຣນ ສມຸທາຫາຣນິຄ຺ໂຆໂສ ເຫຏ຺ຐາ ອວີຈິໍ ອຸປຣິ ຠວຄ຺ຄໍ ປຕ຺ວາ ທສສຫສ຺ສິໍ ໂລກຘາຕຸໍ ປຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ, ຕສ຺ມິໍເຍວ ສມເຍ ອຏ຺ຐາຣສໂກຏິສງ຺ຂາ ພ຺ຣຫ຺ມາໂນ ສມາຄຈ຺ຉິໍສຸ. ປຈ຺ຉິມທິສາຍ ສູຣິໂຍ ອຕ຺ຖງ຺ຄເມຕິ, ປຸຣຕ຺ຖິມາຍ ທິສາຍ ອຸຕ຺ຕຣາສາຬ຺ຫນກ຺ຂຕ຺ເຕນ ຍຸຕ຺ໂຕ ປຸຓ຺ຓຈນ຺ໂທ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉຕິ. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຠຄວາ ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ອາຣຠນ຺ໂຕ ‘‘ທ຺ເວເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນ຺ຕາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ປພ຺ພຊິເຕນາຕິ ຄິຫິສໍໂຍຊນໍ ວຕ຺ຖຸກາມໍ ເຉຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິເຕນ. ນ ເສວິຕພ຺ພາຕິ ນ ວລຎ຺ເຊຕພ຺ພາ. ປພ຺ພຊິຕານໍເຍວ ວິເສສໂຕ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ຠາຊນຠູຕຕ຺ຕາ ‘‘ປພ຺ພຊິເຕນ ນ ເສວິຕພ຺ພາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຍ ຈາຍໍ ກາເມສຸ ກາມສຸຂລ຺ລິການຸໂຍໂຄຕິ ໂຍ ຈ ອຍໍ ວຕ຺ຖຸກາເມສຸ ກິເລສກາມສຸຂສ຺ສ, ກິເລສກາມສຸຂນິສ຺ສຍສ຺ສ ວາ ອນຸໂຍໂຄ. ຫີໂນຕິ ລາມໂກ. ຄມ຺ໂມຕິ ຄາມວາສີນໍ ສນ຺ຕໂກ. ໂປຖຸຊ຺ຊນິໂກຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊເນນ ອນ຺ຘພາລຊເນນ ອາຈິຓ຺ໂຓ. ອນຣິໂຍຕິ ນ ອຣິໂຍ. ອຖ ວາ ນ ວິສຸທ຺ຘານໍ ອຸຕ຺ຕມານໍ ອຣິຍານໍ ສນ຺ຕໂກ. ອນຕ຺ຖສໍຫິໂຕຕິ ນ ອຕ຺ຖສໍຫິໂຕ, ສຸຂາວຫກາຣຓໍ ອນິສ຺ສິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍໂຄຕິ ອຕ຺ຕໂນ ກິລມຖສ຺ສ ອນຸໂຍໂຄ, ອຕ຺ຕໂນ ທຸກ຺ຂກຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸກ຺ໂຂຕິ ກຓ຺ຏກາປສ຺ສຍເສຍ຺ຍາທີຫິ ອຕ຺ຕມາຣເຓຫິ ທຸກ຺ຂາວໂຫ. ຕປສ຺ສີຫິ ‘‘ອຸຕ຺ຕມໍ ຕໂປ’’ຕິ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ເຕສໍ ຈິຕ຺ຕານຸຣກ຺ຂນຕ຺ຖໍ ອິຘ ‘‘ຫີໂນ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ປພ຺ພຊິຕານໍ ຘມ຺ມຕ຺ຕາ ‘‘ຄມ຺ໂມ’’ຕິ ຈ, ຄິຫີຫິ ອສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ‘‘ໂປຖຸຊ຺ຊນິໂກ’’ຕິ ຈ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປນ ເກຫິຈິ ປພ຺ພຊິຕປຏິຎ຺ເຎຫິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານວາເທຫິ ‘‘ຍໂຕ ໂຂ, ໂຠ, ອຍໍ ອຕ຺ຕາ ປຎ຺ຈຫິ ກາມຄຸເຓຫິ ສມປ຺ປິໂຕ ສມງ຺ຄິຠູໂຕ ປຣິຈາເຣຕິ, ເອຕ຺ຕາວຕາ ໂຂ, ໂຠ, ອຍໍ ອຕ຺ຕາ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານປ຺ປຕ຺ໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໙໔) ຄຫິຕຕ຺ຕາ ເຕສໍ ຈິຕ຺ຕານຸຣກ຺ຂນຕ຺ຖຎ຺ຈ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນ ສຸຂຕ຺ຕາ ຈ ຕສ຺ສ ຘມ຺ມສມາທານສ຺ສ ‘‘ທຸກ຺ໂຂ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາມສຸຂລ຺ລິການຸໂຍໂຄ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິສໍກິລິຏ຺ຐສຸຂຕ຺ຕາ ອາຍຕິຎ຺ຈ ທຸກ຺ຂວິປາກຕ຺ຕາ ຕທນຸຍຸຕ຺ຕານໍ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິພນ຺ຘນພທ຺ຘຕ຺ຕາ ຈ ນ ເສວິຕພ຺ໂພ, ອຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍໂຄ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນ ທິຏ຺ຐິສໍກິລິຏ຺ຐທຸກ຺ຂຕ຺ຕາ ອາຍຕິຎ຺ຈ ທຸກ຺ຂວິປາກຕ຺ຕາ ຕທນຸຍຸຕ຺ຕານໍ ທິຏ຺ຐິພນ຺ຘນພທ຺ຘຕ຺ຕາ ຈ ນ ເສວິຕພ຺ໂພ, ເອເຕ ໂຂຕິ ເຕ ເອເຕ. ອນຸປຄມ຺ມາຕິ ນ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ. ມຊ຺ຌິມາຕິ ສໍກິລິຏ຺ຐສຸຂທຸກ຺ຂານໍ ອຠາວາ ມຊ຺ເຌ ຠວາຕິ ມຊ຺ຌິມາ. ສາ ເອວ ນິພ຺ພານໍ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕິ ເອຕາຍາຕິ ປຏິປທາ. ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘາຕິ ປຏິວິທ຺ຘາ. ຈກ຺ຂຸກຣຓີຕິອາທີສຸ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸໍ ກໂຣຕີຕິ ຈກ຺ຂຸກຣຓີ. ຎາຓກຣຓີຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ອຸປສມາຍາຕິ ກິເລສູປສມາຍ. ອຠິຎ຺ຎາຍາຕິ ຈຕຸນ຺ນໍ ສຈ຺ຈານໍ ອຠິຊານນຕ຺ຖາຍ. ສມ຺ໂພຘາຍາຕິ ເຕສໍເຍວ ສມ຺ພຸຊ຺ຌນຕ຺ຖາຍ. ນິພ຺ພານາຍາຕິ ນິພ຺ພານສຈ຺ຉິກິຣິຍຕ຺ຖາຍ. ອຖ ວາ ທສ຺ສນມຄ຺ຄຎາຓໍ ກໂຣຕີຕິ ຈກ຺ຂຸກຣຓີ. ຠາວນາມຄ຺ຄຎາຓໍ ກໂຣຕີຕິ ຎາຓກຣຓີ. ສພ຺ພກິເລສານໍ ອຸປສມາຍ. ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ ອຠິຎ຺ຎາຍ. ອຣຫຕ຺ຕຜລສມ຺ໂພຘາຍ. ກິເລສານຎ຺ຈ ຂນ຺ຘານຎ຺ຈ ນິພ຺ພານາຍ. ສຈ຺ຈກຖາ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍນິທ຺ເທເສ ວຸຕ຺ຕາ.

ເອວໍ ຠຄວາ ສຈ຺ຈານິ ປກາເສຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນິ ກຕພຫຸມານານໍ ເຕສໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຏິເວຘກ຺ກມໍ ສຸຕ຺ວາ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ພຫຸມານາໂຣປເນນ ປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ຐຕ຺ວາ ສຈ຺ຈປ຺ປຏິເວຘໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ອິທໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຣິຍສຈ຺ຈນ຺ຕິ ເມ, ຠິກ຺ຂເວຕິອາທິນາ ອຕ຺ຕໂນ ປຏິເວຘກ຺ກມໍ ທສ຺ເສສິ. ຕຕ຺ຖ ອນນຸສ຺ສຸເຕສູຕິ ນ ອນຸສ຺ສຸເຕສຸ, ປຣໍ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ອສ຺ສຸເຕສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈກ຺ຂູຕິອາທີນໍ ອຕ຺ໂຖ ປຣໂຕ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ອິທໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ, ອິທໍ ທຸກ຺ຂສມຸທຍໍ, ອິທໍ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘໍ, ອິທໍ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘຄາມິນີ ປຏິປທາ ອຣິຍສຈ຺ຈນ຺ຕິ ຈຕຸນ຺ນໍ ສຈ຺ຈານໍ ທສ຺ສນປຏິເວໂຘ ເສຂຠູມິຍໍ. ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ ປຫາຕພ຺ພໍ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພໍ ຠາເວຕພ຺ພນ຺ຕິ ຈຕຸນ຺ນໍ ສຈ຺ຈານໍ ຠາວນາປຏິເວໂຘ ເສຂຠູມິຍໍເຍວ. ປຣິຎ຺ຎາຕໍ ປຫີນໍ ສຈ຺ຉິກຕໍ ຠາວິຕນ຺ຕິ ຈຕຸນ຺ນໍ ສຈ຺ຈານໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ອເສຂຠູມິຍໍ.

ຕິປຣິວຏ຺ຏນ຺ຕິ ສຈ຺ຈຎາຓກິຈ຺ຈຎາຓກຕຎາຓສງ຺ຂາຕານໍ ຕິຓ຺ຓໍ ປຣິວຏ຺ຏານໍ ວເສນ ຕໂຍ ປຣິວຏ຺ຏາ ອສ຺ສາຕິ ຕິປຣິວຏ຺ຏໍ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂໍ, ອິທໍ ທຸກ຺ຂສມຸທຍໍ, ອິທໍ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘໍ, ອິທໍ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘຄາມິນີ ປຏິປທາ ອຣິຍສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ຈຕູສຸ ສຈ຺ເຈສຸ ຍຖາຠູຕຎາຓໍ ສຈ຺ຈຎາຓໍ ນາມ. ເຕສຸເຍວ ‘‘ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ ປຫາຕພ຺ພໍ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພໍ ຠາເວຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈຊານນຎາຓໍ ກິຈ຺ຈຎາຓໍ ນາມ. ‘‘ປຣິຎ຺ຎາຕໍ ປຫີນໍ ສຈ຺ຉິກຕໍ ຠາວິຕ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ຕສ຺ສ ກິຈ຺ຈສ຺ສ ກຕຠາວຊານນຎາຓໍ ກຕຎາຓໍ ນາມ. ທ຺ວາທສາກາຣນ຺ຕິ ເຕສໍເຍວ ເອເກກສ຺ມິໍ ສຈ຺ເຈ ຕິຓ຺ຓໍ ຕິຓ຺ຓໍ ອາກາຣານໍ ວເສນ ທ຺ວາທສ ອາກາຣາ ອສ຺ສາຕິ ທ຺ວາທສາກາຣໍ. ຎາຓທສ຺ສນນ຺ຕິ ເອເຕສໍ ຕິປຣິວຏ຺ຏານໍ ທ຺ວາທສນ຺ນໍ ອາກາຣານໍ ວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ຎາຓສງ຺ຂາຕໍ ທສ຺ສນໍ. ອຕ຺ຕມນາຕິ ສກມນາ. ສຕ຺ຕານຎ຺ຫິ ສຸຂກາມຕ຺ຕາ ທຸກ຺ຂປຏິກູລຕ຺ຕາ ປີຕິໂສມນສ຺ສຍຸຕ຺ຕມໂນ ສກມໂນ ນາມ, ປີຕິໂສມນສ຺ເສຫິ ອຕ຺ຕມນາ ຄຫິຕມນາ ພ຺ຍາປິຕມນາຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ອຠິນນ຺ທຸນ຺ຕິ ອຠິມຸຂາ ຫຸຕ຺ວາ ນນ຺ທິໍສຸ. ເວຍ຺ຍາກຣເຓຕິ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ. ນິຄ຺ຄາຖໂກ ຫິ ສຸຕ຺ຕນ຺ໂຕ ເກວລໍ ອຕ຺ຖສ຺ສ ພ຺ຍາກຣຓໂຕ ເວຍ຺ຍາກຣຓໍ ນາມ. ຠຎ຺ຎມາເນຕິ ກຖິຍມາເນ. ວຕ຺ຕມານສມີເປ ວຕ຺ຕມານວຈນໍ ກຕໍ, ຠຓິເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິຣຊນ຺ຕິ ວິຄຕຣາຄາທິຣຊໍ. ວີຕມລນ຺ຕິ ວິຄຕຣາຄາທິມລໍ. ຣາຄາທໂຍ ຫິ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣຓຏ຺ເຐນ ຣໂຊ ນາມ, ທູສນຏ຺ເຐນ ມລໍ ນາມ. ຘມ຺ມຈກ຺ຂຸນ຺ຕິ ກຕ຺ຖຈິ ປຐມມຄ຺ຄຎາຓໍ, ກຕ຺ຖຈິ ອາທີນິ ຕີຓິ ມຄ຺ຄຎາຓານິ, ກຕ຺ຖຈິ ຈຕຸຕ຺ຖມຄ຺ຄຎາຓມ຺ປິ. ອິຘ ປນ ປຐມມຄ຺ຄຎາຓເມວ. ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ສມຸທຍຘມ຺ມໍ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ນິໂຣຘຘມ຺ມນ຺ຕິ ວິປສ຺ສນາວເສນ ເອວໍ ປວຕ຺ຕສ຺ສ ຘມ຺ມຈກ຺ຂຸໍ ອຸທປາທີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຘມ຺ມຈກ຺ເກຕິ ປຏິເວຘຎາເຓ ຈ ເທສນາຎາເຓ ຈ. ໂພຘິປລ຺ລງ຺ເກ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ຫິ ຠຄວໂຕ ຈຕູສຸ ສຈ຺ເຈສຸ ທ຺ວາທສາກາຣໍ ປຏິເວຘຎາຓມ຺ປິ ອິສິປຕເນ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ທ຺ວາທສາກາຣເມວ ສຈ຺ຈເທສນາຍ ປວຕ຺ຕກເທສນາຎາຓມ຺ປິ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ນາມ. ອຸຠຍມ຺ປິ ເຫຕໍ ທສພລສ຺ສ ປວຕ຺ຕຎາຓເມວ. ຕໍ ອິມາຍ ເທສນາຍ ປກາເສນ຺ເຕນ ຠຄວຕາ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ປວຕ຺ຕິຕໍ ນາມ. ຕໍ ປເນຕໍ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ຍາວ ອຎ຺ຎາຕໂກຓ຺ຑຎ຺ຎຕ຺ເຖໂຣ ອຏ຺ຐາຣສຫິ ພ຺ຣຫ຺ມໂກຏີຫິ ສທ຺ຘິໍ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ນ ປຕິຏ຺ຐາຕິ, ຕາວ ຠຄວາ ປວຕ຺ເຕຕິ ນາມ, ປຕິຏ຺ຐິເຕ ປນ ປວຕ຺ຕິຕໍ ນາມ. ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ປວຕ຺ຕິເຕ ຈ ຠຄວຕາ ຘມ຺ມຈກ຺ເກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຠຸມ຺ມາ ເທວາຕິ ຠູມຏ຺ຐກາ ເທວາ. ສທ຺ທມນຸສ຺ສາເວສຸນ຺ຕິ ເອກປ຺ປຫາເຣເນວ ສາຘຸກາຣໍ ທຕ຺ວາ ເອຕໍ ຠຄວຕາຕິອາທີນິ ວທນ຺ຕາ ສທ຺ທໍ ອນຸສ຺ສາວຍິໍສຸ. ອປ຺ປຏິວຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ‘‘ນຍິທໍ ຕຖາ’’ຕິ ປຏິໂລມໍ ວຕ຺ເຕຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍໍ. ສນ຺ນິປຕິຕາ ເຈຕ຺ຖ ເທວພ຺ຣຫ຺ມາໂນ ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ເອກປ຺ປຫາເຣເນວ ສາຘຸກາຣໍ ອທໍສຸ, ສນ຺ນິປາຕໍ ອນາຄຕາ ປນ ຠຸມ຺ມເທວາທໂຍ ເຕສໍ ເຕສໍ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ສາຘຸກາຣມທໍສູຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຕສຸ ປນ ປພ຺ພຕຣຸກ຺ຂາທີສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ຠຸມ຺ມເທວາ. ເຕ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກປຣິຍາປນ຺ນາ ໂຫນ຺ຕາປິ ອິຘ ວິສຸໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕາ. ຈາຕຸມຫາຣາຊິກາຕິ ຈ ຘຕຣຏ຺ຐວິຣູຬ຺ຫກວິຣູປກ຺ຂກຸເວຣສງ຺ຂາຕາ ຈຕຸມຫາຣາຊາ ເທວຕາ ເອເຕສນ຺ຕິ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກາ. ເຕ ສິເນຣຸເວມຊ຺ເຌ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕສຸ ປພ຺ພຕຏ຺ຐກາປິ ອຕ຺ຖິ ອາກາສຏ຺ຐກາປິ. ເຕສໍ ປຣມ຺ປຣາ ຈກ຺ກວາຬປພ຺ພຕໍ ປຕ຺ຕາ. ຂິຑ຺ຑາປໂທສິກາ ມໂນປໂທສິກາ ສີຕວລາຫກາ ອຸຓ຺ຫວລາຫກາ ຈນ຺ທິມາ ເທວປຸຕ຺ໂຕ ສູຣິໂຍ ເທວປຸຕ຺ໂຕຕິ ເອເຕ ສພ຺ເພປິ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກເທວໂລກຏ຺ຐາ ເອວ. ເຕຕ຺ຕິໍສ ຊນາ ຕຕ຺ຖ ອຸປ຺ປນ຺ນາຕິ ຕາວຕິໍສາ. ອປິຈ ‘‘ຕາວຕິໍສາ’’ຕິ ເຕສໍ ເທວານໍ ນາມເມວາຕິປິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕປິ ອຕ຺ຖິ ປພ຺ພຕຏ຺ຐກາ ອຕ຺ຖິ ອາກາສຏ຺ຐກາ. ເຕສໍ ປຣມ຺ປຣາ ຈກ຺ກວາຬປພ຺ພຕໍ ປຕ຺ຕາ, ຕຖາ ຍາມາທີນໍ. ເອກເທວໂລເກປິ ຫິ ເທວານໍ ປຣມ຺ປຣາ ຈກ຺ກວາຬປພ຺ພຕໍ ອປ຺ປຕ຺ຕາ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ທິພ຺ພໍ ສຸຂໍ ຍາຕາ ປຍາຕາ ສມ຺ປຕ຺ຕາຕິ ຍາມາ. ຕຸຏ຺ຐາ ປຫຏ຺ຐາຕິ ຕຸສິຕາ. ປກຕິປຏິຍຕ຺ຕາຣມ຺ມຓໂຕ ອຕິເຣເກນ ຣມິຕຸກາມກາເລ ຍຖາຣຸຈິເຕ ໂຠເຄ ນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ ນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ ຣມນ຺ຕີຕິ ນິມ຺ມານຣຕີ. ຈິຕ຺ຕາຈາຣໍ ຎຕ຺ວາ ປຣນິມ຺ມິເຕສຸ ໂຠເຄສຸ ວສໍ ວຕ຺ເຕນ຺ຕີຕິ ປຣນິມ຺ມິຕວສວຕ຺ຕີ. ພ຺ຣຫ຺ມກາເຍ ພ຺ຣຫ຺ມຆຏາຍ ນິຍຸຕ຺ຕາຕິ ພ຺ຣຫ຺ມກາຍິກາ. ສພ຺ເພປິ ປຎ຺ຈໂວກາຣພ຺ຣຫ຺ມາໂນ ຄຫິຕາ.

ເຕນ ຂເຓນາຕິ ວຈນໍ ວິເສເສຕ຺ວາ ເຕນ ມຸຫຸຕ຺ເຕນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຸຫຸຕ຺ຕສງ຺ຂາເຕນ ຂເຓນ, ນ ປຣມຕ຺ຖຂເຓນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຍາວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກາຕິ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກໍ ອນ຺ໂຕກຕ຺ວາ. ສທ຺ໂທຕິ ສາຘຸກາຣສທ຺ໂທ. ທສສຫສ຺ສີຕິ ທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາຬວຕີ. ສງ຺ກມ຺ປີຕິ ອຸທ຺ຘໍ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ ສຸຏ຺ຐຸ ກມ຺ປິ. ສມ຺ປກມ຺ປີຕິ ອຸທ຺ຘໍ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ ອໂຘ ໂອກ຺ກມນ຺ຕີ ສຸຏ຺ຐຸ ປກມ຺ປິ. ສມ຺ປເວຘີຕິ ຈຕຸທິສາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ ສຸຏ຺ຐຸ ປເວຘິ. ສມ຺ພຸທ຺ຘຠາວາຍ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິໍ ໂອກ຺ກມນ຺ເຕ ຈ ໂພຘິສຕ຺ເຕ ຕໂຕ ນິກ຺ຂມນ຺ເຕ ຈ ມຫາປຖວີ ປຸຎ຺ຎເຕເຊນ ອກມ຺ປິຕ຺ຖ, ອຠິສມ຺ໂພຘິຍໍ ປຏິເວຘຎາຓເຕເຊນ. ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕເນ ເທສນາຎາຓເຕເຊນ ສາຘຸກາຣໍ ທາຕຸກາມາ ວິຍ ປຖວີ ເທວຕານຸຠາເວນ ອກມ຺ປິຕ຺ຖ, ອາຍຸສງ຺ຂາໂຣສ຺ສຊ຺ຊເນ ມຫາປຣິນິພ຺ພາເນ ຈ ກາຣຸຎ຺ເຎນ ຈິຕ຺ຕສງ຺ໂຂຠໍ ອສຫມານາ ວິຍ ປຖວີ ເທວຕານຸຠາເວນ ອກມ຺ປິຕ຺ຖ. ອປ຺ປມາໂຓຕິ ວຸທ຺ຘປ຺ປມາໂຓ. ອຸຬາໂຣຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອຸຬາຣານິ ອຸຬາຣານິ ຂາທນີຍານິ ຂາທນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໓໖໖) ມຘຸຣໍ ອຸຬາຣນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອຸຬາຣາຍ ວຕ຺ຖໂຠຄາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ນມຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໙.໒໐) ປຓີຕໍ ອຸຬາຣນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອຸຬາຣາຍ ຂລຸ ຠວໍ ວຈ຺ຉາຍໂນ ສມຓໍ ໂຄຕມໍ ປສໍສາຍ ປສໍສຕີ’’ຕິອາທີສຸ ເສຏ຺ຐໍ ອຸຬາຣນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຘ ປນ ‘‘ວິປຸໂລ ອຸຬາໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ໂອຠາໂສຕິ ເທສນາຎາຓານຸຠາເວນ ຈ ເທວຕານຸຠາເວນ ຈ ຊາຕໂອຠາໂສ. ໂລເກຕິ ຈກ຺ກວາຬສ຺ສ ທສສຫສ຺ສິຍໍເຍວ. ອຕິກ຺ກມ຺ເມວ ເທວານໍ ເທວານຸຠາວນ຺ຕິ ເທວານໍ ອຍມານຸຠາໂວ – ນິວຕ຺ຖວຕ຺ຖປ຺ປຠາ ທ຺ວາທສ ໂຍຊນານິ ຜຣຕິ, ຕຖາ ສຣີຣສ຺ສ ອລງ຺ກາຣສ຺ສ ວິມານສ຺ສ ຈ. ຕໍ ເທວານໍ ເທວານຸຠາວໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸທານນ຺ຕິ ໂສມນສ຺ສຎາຓມຍິກໍ ອຸທາຫາຣໍ. ອຸທາເນສີຕິ ອຸທາຫຣິ. ອຎ຺ຎາສິ ວຕ, ໂຠ ໂກຓ຺ຑຎ຺ໂຎຕິ ອິມສ຺ສປິ ອຸທານສ຺ສ ອຸທາຫຣຓໂຆໂສ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸໍ ຜຣິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ອຎ຺ຎາສິໂກຓ຺ຑຎ຺ໂຎຕິ ຠຸສໍ ຎາຕໂກຓ຺ຑຎ຺ໂຎຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຈກ຺ຂຸອາທີນໍ ນິທ຺ເທເສ ທສ຺ສນຏ຺ເຐນາຕິອາທີສຸ ເອກເມວ ຎາຓໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ເນຍ຺ຍສ຺ສ ຈກ຺ຂຸ ວິຍ ທສ຺ສນກິຈ຺ຈກຣເຓນ ຈກ຺ຂຸ. ຎາຓກິຈ຺ຈກຣເຓນ ຎາຓໍ. ນານປ຺ປກາຣໂຕ ຊານນກິຈ຺ຈກຣເຓນ ປຎ຺ຎາ. ອນວເສສປຏິເວຘກຣເຓນ ວິຊ຺ຊາ. ສພ຺ພຖາ ໂອຠາສກິຈ຺ຈກຣເຓນ ອາໂລໂກ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈກ຺ຂຸໍ ຘມ຺ໂມຕິອາທີສຸປິ ເອກໍເຍວ ຎາຓໍ ກິຈ຺ຈນານຕ຺ເຕນ ປຎ຺ຈຘາ ວຓ຺ຓິຕໍ. ອາຣມ຺ມຓາຕິ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠນຏ຺ເຐນ. ໂຄຈຣາຕິ ວິສຍຏ຺ເຐນ. ທສ຺ສນຏ຺ເຐນາຕິອາທີສຸ ຎາຓກິຈ຺ຈໍ ປຎ຺ຈຘາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມິນາ ນເຍນ ຕີສຸ ວາເຣສຸ ເອເກກສ຺ມິໍ ປຎ຺ຈ ປຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ປນ຺ນຣສ ຘມ຺ມາ, ປນ຺ນຣສ ອຕ຺ຖາ, ທ຺ວີສຸ ປນ຺ນຣສເກສຸ ຕິໍສ ນິຣຸຕ຺ຕິໂຍ, ປນ຺ນຣສສຸ ຘມ຺ເມສຸ ປນ຺ນຣສສຸ ອຕ຺ເຖສຸ ຕິໍສາຍ ນິຣຸຕ຺ຕີສູຕິ ສຏ຺ຐິ ຎາຓານິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ເສສອຣິຍສຈ຺ເຈສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຈຕູສຸ ອຣິຍສຈ຺ເຈສຸ ເອເກກສ຺ມິໍ ອຣິຍສຈ຺ເຈ ປນ຺ນຣສນ຺ນໍ ປນ຺ນຣສນ຺ນໍ ຘມ຺ມານໍ ອຕ຺ຖານຎ຺ຈ ວເສນ ສຏ຺ຐິ ຘມ຺ມາ, ສຏ຺ຐິ ອຕ຺ຖາ, ສຏ຺ຐິຍາ ຘມ຺ເມສຸ ສຏ຺ຐິຍາ ອຕ຺ເຖສຸ ຈ ວີສສຕໍ ນິຣຸຕ຺ຕິໂຍ, ວີສາຘິກໍ ສຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຏ຺ຐິຍາ ຘມ຺ເມສຸ ສຏ຺ຐິຍາ ອຕ຺ເຖສຸ ວີສຸຕ຺ຕຣສເຕ ນິຣຸຕ຺ຕີສູຕິ ເອວໍ ຈຕ຺ຕາຣີສຎ຺ຈ ທ຺ເວ ຈ ຎາຓສຕານິ.

໒-໓. ສຕິປຏ຺ຐານວາຣາທິວຓ຺ຓນາ

໓໑-໓໒. ສຕິປຏ຺ຐານສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຸພ຺ພງ຺ຄເມ ອິທ຺ຘິປາທສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຸພ຺ພງ຺ຄເມ ຈ ປຏິສມ຺ຠິທານິທ຺ເທເສ ອິມິນາວ ນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ຈ ຄຓນາ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ.

໔-໘. ສຕ຺ຕໂພຘິສຕ຺ຕວາຣາທິວຓ຺ຓນາ

໓໓-໓໗. ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕສຸ ເອເກກສ຺ມິໍເຍວ ສມຸທເຍ ຈກ຺ຂາທໂຍ ປຎ຺ຈ, ນິໂຣເຘ ປຎ຺ຈາຕິ ທສ ຘມ຺ມາ, ສມຸທເຍ ທສ຺ສນຏ຺ຐາທໂຍ ປຎ຺ຈ, ນິໂຣເຘ ປຎ຺ຈາຕິ ທສ ອຕ຺ຖາ, ເຕສໍ ວເສນ ວີສຕິ ນິຣຸຕ຺ຕິໂຍ ຈຕ຺ຕາຣີສໍ ຎາຓານິ. ສຕ຺ຕ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕຄຓນາ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ ເອວ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓວເສນ ວຸຕ຺ຕປຏິສມ຺ຠິທານິທ຺ເທເສ ເອເກກມູລເກສຸ ‘‘ຎາໂຕ ທິຏ຺ໂຐ ວິທິໂຕ ສຈ຺ຉິກໂຕ ຜສ຺ສິໂຕ ປຎ຺ຎາຍາ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໒໑) ອິເມສຸ ປຎ຺ຈສຸ ວຈເນສຸ ເອເກກສ຺ມິໍເຍວ ຈກ຺ຂາທໂຍ ປຎ຺ຈ, ທສ຺ສນຏ຺ຐາທໂຍ ປຎ຺ຈາຕິ ປຎ຺ຈປຎ຺ຈການໍ ວເສນ ປຎ຺ຈວີສຕິ ຘມ຺ມາ, ປຎ຺ຈວີສຕິ ອຕ຺ຖາ, ຕທ຺ທິຄຸຓາ ນິຣຸຕ຺ຕິໂຍ, ຕທ຺ທິຄຸຓານິ ຎາຓານິ ເຎຍ຺ຍານິ. ປຎ຺ຈ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕວາເຣປິ ປຎ຺ຈກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປຎ຺ຈ ປຎ຺ຈວີສຕິ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ຈວີສສຕໍ ຘມ຺ມາ, ປຎ຺ຈວີສສຕໍ ອຕ຺ຖາ, ຕທ຺ທິຄຸຓາ ນິຣຸຕ຺ຕິໂຍ, ຕທ຺ທິຄຸຓານິ ຎາຓານິ ເຎຍ຺ຍານິ. ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍານີຕິ ເຈຕ຺ຖ ທ຺ເວ ສຕານິ ຈ ປຎ຺ຎາສຎ຺ຈ. ຂນ຺ຘາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອິມິນາວ ນເຍນ ສຈ຺ຈວາຣປຏິສມ຺ຠິທາວາເຣ ຈ ຘມ຺ມາທິຄຓນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

໙. ຉພຸທ຺ຘຘມ຺ມວາຣວຓ຺ຓນາ

໓໘. ພຸທ຺ຘຘມ຺ມວາເຣ ທິຍຑ຺ຒສຕນ຺ຕິ ຉກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປຎ຺ຈວີສຕິ ສຕຎ຺ຈ ປຎ຺ຎາສຎ຺ຈ ໂຫນ຺ຕິ, ຕທ຺ທິຄຸຓາ ນິຣຸຕ຺ຕິໂຍ ຕທ຺ທິຄຸຓານິ ຎາຓານິ. ປຏິສມ຺ຠິທາຘິກຣເຓຕິ ປຏິສມ຺ຠິທາຘິກາເຣ. ອຑ຺ຒນວຘມ຺ມສຕານີຕິ ປຐມໍ ວຸຕ຺ເຕສຸ ຈຕູສຸ ສຈ຺ເຈສຸ ສຏ຺ຐິ, ຈຕູສຸ ສຕິປຏ຺ຐາເນສຸ ສຏ຺ຐິ, ຈຕູສຸ ສມ຺ມປ຺ປຘາເນສຸ ສຏ຺ຐິ, ສຕ຺ຕໂພຘິສຕ຺ຕເວຍ຺ຍາກຣເຓສຸ ສຕ຺ຕຕິ, ອຠິຎ຺ຎຏ຺ຐາທີສຸ ປຎ຺ຈສຸ ປຎ຺ຈວີສສຕໍ, ຂນ຺ຘຏ຺ຐາທີສຸ ປຎ຺ຈສຸ ປຎ຺ຈວີສສຕໍ, ປຸນ ຈຕູສຸ ອຣິຍສຈ຺ເຈສຸ ສຕໍ, ຈຕູສຸ ປຏິສມ຺ຠິທາສຸ ສຕໍ, ຉສຸ ພຸທ຺ຘຘມ຺ເມສຸ ທິຍຑ຺ຒສຕນ຺ຕິ ເອວໍ ອຏ຺ຐສຕານິ ຈ ປຎ຺ຎາສຎ຺ຈ ຘມ຺ມາ ໂຫນ຺ຕິ. ເອວໍ ອຕ຺ຖາປິ ຕຕ຺ຕກາ ເອວ ໂຫນ຺ຕິ. ເອວເມວ ສຈ຺ຈາທີສຸ ຕີສຸ ຐາເນສຸ ວີສສຕໍ ນິຣຸຕ຺ຕິໂຍ, ສຕ຺ຕສຸ ເວຍ຺ຍາກຣເຓສຸ ຈຕ຺ຕາຣີສສຕໍ ນິຣຸຕ຺ຕິໂຍ, ອຠິຎ຺ຎຏ຺ຐາທີສຸ ຂນ຺ຘຏ຺ຐາທີສຸ ຈ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍານິ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍານິ ນິຣຸຕ຺ຕິສຕານິ, ອຣິຍສຈ຺ເຈສຸ ປຏິສມ຺ຠິທາສຸ ຈ ທ຺ເວ ທ຺ເວ ນິຣຸຕ຺ຕິສຕານິ, ພຸທ຺ຘຘມ຺ເມສຸ ຕີຓິ ນິຣຸຕ຺ຕິສຕານີຕິ ເອວໍ ນິຣຸຕ຺ຕິສຫສ຺ສຎ຺ຈ ສຕ຺ຕນິຣຸຕ຺ຕິສຕານິ ຈ ໂຫນ຺ຕິ. ເອວເມວ ສຈ຺ຈາທີສຸ ຕີສຸ ຐາເນສຸ ຈຕ຺ຕາຣີສາຘິການິ ທ຺ເວ ທ຺ເວ ຎາຓສຕານິ, ສຕ຺ຕສຸ ເວຍ຺ຍາກຣເຓສຸ ອສີຕິອຘິການິ ທ຺ເວ ຎາຓສຕານິ, ອຠິຎ຺ຎຏ຺ຐາທີສຸ ຂນ຺ຘຏ຺ຐາທີສຸ ຈ ປຎ຺ຈປຎ຺ຈຎາຓສຕານິ, ສຈ຺ເຈສຸ ປຏິສມ຺ຠິທາສຸ ຈ ຈຕ຺ຕາຣິ ຈຕ຺ຕາຣິ ຎາຓສຕານິ, ພຸທ຺ຘຘມ຺ເມສຸ ຉ ຎາຓສຕານີຕິ ເອວໍ ຕີຓິ ຈ ຎາຓສຫສ຺ສານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ຈ ຎາຓສຕານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ.

ປຏິສມ຺ຠິທາກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ຘມ຺ມຈກ຺ກກຖາ

໑. ສຈ຺ຈວາຣວຓ຺ຓນາ

໓໙. ປຸນ ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນສຸຕ຺ຕນ຺ຕເມວ ປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ກຕ຺ວາ ກຖິຕາຍ ຘມ຺ມຈກ຺ກກຖາຍ ອປຸພ຺ພຕ຺ຖານຸວຓ຺ຓນາ. ຕຕ຺ຖ ທຸກ຺ຂວຕ຺ຖຸກາຕິ ເອກາຠິສມຍວເສນ ທຸກ຺ຂໍ ວຕ຺ຖຸ ເອເຕສນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂວຕ຺ຖຸກາ. ຕເທວ ທຸກ຺ຂໍ ວິເສເສຕ຺ວາ ສຈ຺ຈວຕ຺ຖຸກາຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສຈ຺ຈໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ໂຠ ເອເຕສນ຺ຕິ ສຈ຺ຈາຣມ຺ມຓາ. ສຈ຺ຈໍ ໂຄຈໂຣ ວິສໂຍ ເອເຕສນ຺ຕິ ສຈ຺ຈໂຄຈຣາ. ສຈ຺ຈສງ຺ຄຫິຕາຕິ ມຄ຺ຄສຈ຺ເຈນ ສງ຺ຄຫິຕາ. ສຈ຺ຈປຣິຍາປນ຺ນາຕິ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈາຍຕ຺ຕາ. ສຈ຺ເຈ ສມຸທາຄຕາຕິ ທຸກ຺ຂປຣິຊານເນນ ທຸກ຺ຂສຈ຺ເຈ ສມຸປ຺ປນ຺ນາ. ຕຖາ ຕຕ຺ເຖວ ຐິຕາ ປຕິຏ຺ຐິຕາ ຈ.

໔໐. ອິທານິ ‘‘ປວຕ຺ຕິເຕ ຈ ຠຄວຕາ ຘມ຺ມຈກ຺ເກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ນິທ຺ທິສິຕຸກາໂມ ຘມ຺ມຈກ຺ກນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ທຸວິຘໍ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ປຏິເວຘຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ເທສນາຘມ຺ມຈກ຺ກຎ຺ຈ. ປຏິເວຘຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ໂພຘິປລ຺ລງ຺ເກ, ເທສນາຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ອິສິປຕເນ. ຘມ຺ມຎ຺ຈ ປວຕ຺ເຕຕິ ຈກ຺ກຎ຺ຈາຕິ ປຏິເວຘຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຈກ຺ກຎ຺ຈ ປວຕ຺ເຕຕິ ຘມ຺ມຎ຺ຈາຕິ ເທສນາຘມ຺ມຈກ຺ກໍ. ກຖໍ? ຠຄວາ ຫິ ໂພຘິປລ຺ລງ຺ເກ ນິສິນ຺ໂນ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ອິນ຺ທ຺ຣິຍພລໂພຊ຺ຌງ຺ຄມຄ຺ຄງ຺ຄາທິເຠທໍ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ປວຕ຺ເຕຕິ, ໂສເຍວ ຈ ຘມ຺ໂມ ກິເລສສຕ຺ຕຸຆາຕາຍ ປວຕ຺ຕນໂຕ ປຫຣຓຈກ຺ກໍ ວິຍາຕິ ຈກ຺ກຎ຺ຈ. ຘມ຺ມໍ ປວຕ຺ເຕນ຺ໂຕເຍວ ຠຄວາ ຕໍ ຈກ຺ກໍ ປວຕ຺ເຕຕິ ນາມ. ເອເຕນ ຘມ຺ໂມເຍວ ຈກ຺ກນ຺ຕິ ກມ຺ມຘາຣຍສມາສຕາ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫຕິ. ອິສິປຕເນ ນິສິນ຺ໂນ ຠຄວາ ຘມ຺ມເທສນກ຺ຂເຓ ເວເນຍ຺ຍສນ຺ຕາເນ ກິເລສສຕ຺ຕຸຆາຕາຍ ປວຕ຺ຕນໂຕ ປຫຣຓຈກ຺ກສທິສໍ ເທສນາຈກ຺ກຎ຺ຈ ປວຕ຺ເຕຕິ, ເວເນຍ຺ຍສນ຺ຕາເນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍພລໂພຊ຺ຌງ຺ຄມຄ຺ຄງ຺ຄາທິເຠທໍ ຘມ຺ມຈກ຺ກຎ຺ຈ ປວຕ຺ເຕຕິ. ເອເຕນ ຘມ຺ໂມ ຈ ຈກ຺ກຎ຺ຈ ຘມ຺ມຈກ຺ກນ຺ຕິ ທ຺ວນ຺ທສມາສຕາ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ປວຕ຺ຕເກ ສຕິ ປວຕ຺ຕນາ ນາມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ພຕ຺ຖາປິ ‘‘ປວຕ຺ເຕຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ປວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ ປນ ‘‘ຈກ຺ກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຘມ຺ເມນ ປວຕ຺ເຕຕີຕິ ຘມ຺ມຈກ຺ກນ຺ຕິອາທີນິ ເທສນາຘມ຺ມຈກ຺ກເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ.

ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ເມນ ປວຕ຺ເຕຕີຕິ ຍຖາສຠາວຕ຺ຕາ ຘມ຺ເມນ ປວຕ຺ຕໍ ຈກ຺ກນ຺ຕິ ຘມ຺ມຈກ຺ກນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຘມ຺ມຈຣິຍາຍ ປວຕ຺ເຕຕີຕິ ເວເນຍ຺ຍສນ຺ຕາເນ ຘມ຺ມຕ຺ຖາຍ ປວຕ຺ຕໍ ຈກ຺ກນ຺ຕິ ຘມ຺ມຈກ຺ກນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຘມ຺ເມ ຐິໂຕຕິອາທີຫິ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມຠູຕຕາ ຘມ຺ມສ຺ສາມິຕາ ຈ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫຕິ. ຍຖາຫ – ‘‘ໂສ ຫາວຸໂສ, ຠຄວາ ຊານໍ ຊານາຕິ ປສ຺ສໍ ປສ຺ສຕິ ຈກ຺ຂຸຠູໂຕ ຎາຓຠູໂຕ ຘມ຺ມຠູໂຕ ພ຺ຣຫ຺ມຠູໂຕ ວຕ຺ຕາ ປວຕ຺ຕາ ອຕ຺ຖສ຺ສ ນິນ຺ເນຕາ ອມຕສ຺ສ ທາຕາ ຘມ຺ມສ຺ສາມີ ຕຖາຄໂຕ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໐໓). ຕສ຺ມາ ເຕຫິ ຘມ຺ມສ຺ສ ຈກ຺ກນ຺ຕິ ຘມ຺ມຈກ຺ກນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຐິໂຕຕິ ວິສຍີຠາເວນ ຐິໂຕ. ປຕິຏ຺ຐິໂຕຕິ ອຈລຠາເວນ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ. ວສິປ຺ປຕ຺ໂຕຕິ ອິສ຺ສຣຠາວໍ ປຕ຺ໂຕ. ປາຣມິປ຺ປຕ຺ໂຕຕິ ໂກຏິປ຺ປຕ຺ໂຕ. ເວສາຣຊ຺ຊປ຺ປຕ຺ໂຕຕິ ວິສາຣທຠາວໍ ປຕ຺ໂຕ. ຘມ຺ເມ ປຕິຏ຺ຐາເປນ຺ໂຕຕິອາທີຫິ ເວເນຍ຺ຍສນ຺ຕານມເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ເຕຫິ ປນ ວຈເນຫິ ຘມ຺ມສ຺ສາມິຕາຍ ຈ ຘມ຺ມຕ຺ຖາຍ ຈກ຺ກນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຘມ຺ມໍ ສກ຺ກໂຣນ຺ໂຕຕິຫອາທີຫິ ຘມ຺ມຕ຺ຖາຍ ຈກ຺ກນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂຍ ຫິ ຘມ຺ມໍ ສກ຺ກາຣາທິວເສນ ປວຕ຺ເຕຕິ, ໂສ ຘມ຺ມຕ຺ຖໍ ປວຕ຺ເຕຕິ. ຘມ຺ມໍ ສກ຺ກໂຣນ຺ໂຕຕິ ຍຖາ ກໂຕ ໂສ ຘມ຺ໂມ ສຸກໂຕ ໂຫຕິ, ເອວເມວ ນໍ ກໂຣນ຺ໂຕ. ຘມ຺ມໍ ຄຣຸໍ ກໂຣນ຺ໂຕຕິ ຕສ຺ມິໍ ຄາຣວຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຕໍ ຄຣຸໍ ກໂຣນ຺ໂຕ. ຘມ຺ມໍ ມາເນນ຺ໂຕຕິ ຘມ຺ມໍ ປິຍຎ຺ຈ ຠາວນີຍຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ວິຫຣນ຺ໂຕ. ຘມ຺ມໍ ປູເຊນ຺ໂຕຕິ ຕໍ ອປທິສິຕ຺ວາ ເທສນາປຏິປຕ຺ຕິປູຊາຍ ປູຊໍ ກໂຣນ຺ໂຕ. ຘມ຺ມໍ ອປຈາຍມາໂນຕິ ຕສ຺ເສວ ຘມ຺ມສ຺ສ ສກ຺ກາຣຄຣຸກາເຣຫິ ນີຈວຸຕ຺ຕິຕໍ ກໂຣນ຺ໂຕ. ຘມ຺ມທ຺ຘໂຊ ຘມ຺ມເກຕູຕິ ຕໍ ຘມ຺ມໍ ຘຊມິວ ປຸຣກ຺ຂຕ຺ວາ ເກຕຸມິວ ຈ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິຍາ ຘມ຺ມທ຺ຘໂຊ ຘມ຺ມເກຕຸ ຈ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຘມ຺ມາຘິປເຕຍ຺ໂຍຕິ ຘມ຺ມາຘິປຕິໂຕ ອາຄໂຕ ຠາວນາຘມ຺ມວເສເນວ ຈ ສພ຺ພກິຣິຍານໍ ກຣເຓນ ຘມ຺ມາຘິປເຕຍ຺ໂຍ ຫຸຕ຺ວາ. ຕໍ ໂຂ ປນ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ອປ຺ປຏິວຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ເກນຈິ ນິວຕ຺ເຕຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາຍ ອປ຺ປຏິຫຕປວຕ຺ຕິຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາ ໂສ ຘມ຺ໂມ ປວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ ຈກ຺ກນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ຘມ຺ໂມ, ຕໍ ຘມ຺ມໍ ປວຕ຺ເຕຕີຕິ ເວເນຍ຺ຍສນ຺ຕາເນ ມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍຸປ຺ປາທເນນ ຕໍ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ຘມ຺ມໍ ປວຕ຺ເຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອເສວ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ສຈ຺ຈາຕິ ສຈ຺ຈຎາຓານິ. ວິປສ຺ສນາ ຈ ວິຊ຺ຊາ ຈ ມຄ຺ຄຎາຓເມວ. ອນຸປ຺ປາເທ ຎາຓນ຺ຕິ ອຣຫຕ຺ຕຜເລ ຎາຓໍ. ຕມ຺ປິ ເວເນຍ຺ຍສນ຺ຕາເນ ປວຕ຺ເຕຕິເຍວ, ນິພ຺ພານຎ຺ຈ ປຏິເວຘໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ປວຕ຺ເຕຕິເຍວ ນາມ.

ສມຸທຍວາຣາທີສຸ ສມຸທຍວຕ຺ຖຸກາ ນິໂຣຘວຕ຺ຖຸກາ ມຄ຺ຄວຕ຺ຖຸກາຕິ ວິເສສປທໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ສງ຺ຂິຕ຺ຕາ. ເອຕ຺ຖາປິ ວຸຕ຺ຕສທິສໍ ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໒-໓. ສຕິປຏ຺ຐານວາຣາທິວຓ຺ຓນາ

໔໑-໔໒. ສຕິປຏ຺ຐານອິທ຺ຘິປາທປຸພ຺ພງ຺ຄມວາຣາປິ ມຄ຺ຄກ຺ຂຓວເສນ ວຸຕ຺ຕາ. ເຕປິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວິເສສປທໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ສງ຺ຂິຕ຺ຕາຕິ.

ຘມ຺ມຈກ຺ກກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ໂລກຸຕ຺ຕຣກຖາ

ໂລກຸຕ຺ຕຣກຖາວຓ຺ຓນາ

໔໓. ອິທານິ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມວຕິຍາ ຘມ຺ມຈກ຺ກກຖາຍ ອນນ຺ຕຣໍ ກຖິຕາຍ ໂລກຸຕ຺ຕຣກຖາຍ ອປຸພ຺ພຕ຺ຖານຸວຓ຺ຓນາ. ຕຕ຺ຖ ໂລກຸຕ຺ຕຣປທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ນິທ຺ເທສວາເຣ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາຕິອາທໂຍ ສຕ຺ຕຕິໍສ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມາ ຍຖາໂຍຄໍ ມຄ຺ຄຜລສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ. ເຕ ພຸຊ຺ຌນຏ຺ເຐນ ໂພຘີຕິ ເອວໍລທ຺ຘນາມສ຺ສ ອຣິຍສ຺ສ ປກ຺ເຂ ຠວຕ຺ຕາ ໂພຘິປກ຺ຂິຍາ ນາມ. ປກ຺ເຂ ຠວຕ຺ຕາຕິ ອຸປກາຣຠາເວ ຐິຕຕ຺ຕາ. ເຕສຸ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ໂອກ຺ກນ຺ຕິຕ຺ວາ ປກ຺ຂນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐານໂຕ ອຸປຏ຺ຐານໍ, ສຕິເຍວ ອຸປຏ຺ຐານໍ ສຕິປຏ຺ຐານໍ. ກາຍເວທນາຈິຕ຺ຕຘມ຺ເມສຸ ປນສ຺ສ ອສຸຠທຸກ຺ຂານິຈ຺ຈານຕ຺ຕາກາຣຄຫຓວເສນ ສຸຠສຸຂນິຈ຺ຈອຕ຺ຕສຎ຺ຎາປຫານກິຈ຺ຈສາຘນວເສນ ຈ ປວຕ຺ຕິໂຕ ຈຕຸຘາ ເຠໂທ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປທຫນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ປຘານໍ, ໂສຠນໍ ປຘານໍ ສມ຺ມປ຺ປຘານໍ, ສມ຺ມາ ວາ ປທຫນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ສມ຺ມປ຺ປຘານໍ, ໂສຠນໍ ວາ ຕໍ ກິເລສວິຣູປປວຕ຺ຕວິຣຫິຕໂຕ ປຘານຎ຺ຈ ຫິຕສຸຂນິປ຺ຜາທກຏ຺ເຐນ ເສຏ຺ຐຠາວາວຫນໂຕ ປຘານຠາວກຣຓໂຕ ວາຕິ ສມ຺ມປ຺ປຘານໍ. ວີຣິຍສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຕຍິທໍ ອຸປ຺ປນ຺ນານຸປ຺ປນ຺ນານໍ ອກຸສລານໍ ປຫານານຸປ຺ປຕ຺ຕິກິຈ຺ຈໍ, ອນຸປ຺ປນ຺ນຸປ຺ປນ຺ນານຎ຺ຈ ກຸສລານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐິຕິກິຈ຺ຈໍ ສາຘຍຕີຕິ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສມ຺ມປ຺ປຘານາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ນິປ຺ຜຕ຺ຕິປຣິຍາເຍນ ອິຊ຺ຌນຏ຺ເຐນ, ອິຊ຺ຌນ຺ຕິ ເອຕາຍ ສຕ຺ຕາ ອິທ຺ຘາ ວຸທ຺ຘາ ອຸກ຺ກໍສຄຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອິມິນາ ວາ ປຣິຍາເຍນ ອິທ຺ຘິ, ຕສ຺ສາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຍ ປຸພ຺ພງ຺ຄມຏ຺ເຐນ ຜລຠູຕາຍ ປຸພ຺ພຠາຄກາຣຓຏ຺ເຐນ ຈ ອິທ຺ຘິຍາ ປາໂທຕິ ອິທ຺ຘິປາໂທ. ໂສ ຉນ຺ທວີຣິຍຈິຕ຺ຕວີມໍສາວເສນ ຈຕຸພ຺ພິໂຘວ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອິທ຺ຘິປາທາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອສ຺ສທ຺ຘິຍໂກສຊ຺ຊປມາທວິກ຺ເຂປສມ຺ໂມຫານໍ ອຠິຠວນໂຕ ອຠິຠວນສງ຺ຂາເຕນ ອຘິປຕິຍຏ຺ເຐນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ. ອສ຺ສທ຺ຘິຍາທີຫິ ອນຠິຠວນີຍໂຕ ອກມ຺ປິຍຏ຺ເຐນ ພລໍ. ຕທຸຠຍມ຺ປິ ສທ຺ຘາວີຣິຍສຕິສມາຘິປຎ຺ຎາວເສນ ປຎ຺ຈວິຘໍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ປຎ຺ຈ ພລານີຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ພຸຊ຺ຌນກສຕ຺ຕສ຺ສ ປນ ອງ຺ຄຠາເວນ ສຕິອາທໂຍ ສຕ຺ຕ ຘມ຺ມາ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ, ນິຍ຺ຍານຏ຺ເຐນ ຈ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທໂຍ ອຏ຺ຐ ມຄ຺ຄງ຺ຄາ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ ສຕ຺ຕ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ອຣິໂຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄຕິ.

ອິຕິ ອິເມ ສຕ຺ຕຕິໍສ ໂພຘິປກ຺ຂິຍາ ຘມ຺ມາ ປຸພ຺ພຠາເຄ ໂລກິຍວິປສ຺ສນາຍ ວຕ຺ຕມານາຍ ຈຸທ຺ທສວິເຘນ ກາຍໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫໂຕ ຈ ກາຍານຸປສ຺ສນາສຕິປຏ຺ຐານໍ, ນວວິເຘນ ເວທນໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫໂຕ ຈ ເວທນານຸປສ຺ສນາສຕິປຏ຺ຐານໍ, ໂສຬສວິເຘນ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫໂຕ ຈ ຈິຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາສຕິປຏ຺ຐານໍ, ປຎ຺ຈວິເຘນ ຘມ຺ເມ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫໂຕ ຈ ຘມ຺ມານຸປສ຺ສນາສຕິປຏ຺ຐານໍ. ອິຕິ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ອນຸປ຺ປນ຺ນປຸພ຺ພໍ ປຣສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ອກຸສລໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ຍຖາ ປຏິປນ຺ນສ຺ສ ຕສ຺ສ ຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ນ ຕຖາ ປຏິປຊ຺ຊິສ຺ສາມິ, ເອວໍ ເມ ເອຕໍ ນຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຕສ຺ສ ອນຸປ຺ປາທາຍ ວາຍມນກາເລ ປຐມໍ ສມ຺ມປ຺ປຘານໍ, ອຕ຺ຕໂນ ສມຸທາຈາຣປ຺ປຕ຺ຕມກຸສລໍ ທິສ຺ວາ ຕສ຺ສ ປຫານາຍ ວາຍມນກາເລ ທຸຕິຍໍ, ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ອນຸປ຺ປນ຺ນປຸພ຺ພໍ ຌານໍ ວາ ວິປສ຺ສນໍ ວາ ອຸປ຺ປາເທຕຸໍ ວາຍມນ຺ຕສ຺ສ ຕຕິຍໍ, ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ຍຖາ ນ ປຣິຫາຍຕິ, ເອວໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕສ຺ສ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ສມ຺ມປ຺ປຘານໍ. ຉນ຺ທໍ ຘຸຣໍ ກຕ຺ວາ ກຸສລຸປ຺ປາທນກາເລ ຉນ຺ທິທ຺ຘິປາໂທ, ວີຣິຍໍ, ຈິຕ຺ຕໍ, ວີມໍສໍ ຘຸຣໍ ກຕ຺ວາ ກຸສລຸປ຺ປາທນກາເລ ວີມໍສິທ຺ຘິປາໂທ. ມິຈ຺ຉາວາຈາຍ ວິຣມຓກາເລ ສມ຺ມາວາຈາ, ມິຈ຺ຉາກມ຺ມນ຺ຕາ, ມິຈ຺ຉາຊີວາ ວິຣມຓກາເລ ສມ຺ມາຊີໂວຕິ ເອວໍ ນານາຈິຕ຺ເຕສຸ ລພ຺ຠນ຺ຕິ. ຈຕຸມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ປນ ເອກຈິຕ຺ເຕ ລພ຺ຠນ຺ຕິ, ຜລກ຺ຂເຓ ຐເປຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສມ຺ມປ຺ປຘາເນ ອວເສສາ ເຕຕ຺ຕິໍສ ລພ຺ຠນ຺ຕິ. ເອວໍ ເອກຈິຕ຺ເຕ ລພ຺ຠມາເນສຸ ເຈເຕສຸ ເອກາວ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓາ ສຕິ ກາຍາທີສຸ ສຸຠສຎ຺ຎາທິປຫານກິຈ຺ຈສາຘນວເສນ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອກເມວ ຈ ວີຣິຍໍ ອນຸປ຺ປນ຺ນຸປ຺ປນ຺ນານໍ ອນຸປ຺ປາທາທິກິຈ຺ຈສາຘນວເສນ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ສມ຺ມປ຺ປຘານາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເສເສສຸ ຫາປນວຑ຺ຒນໍ ນຕ຺ຖິ.

ອປິຈ ເຕສຸ –

ນວ ເອກວິຘາ ເອໂກ, ທ຺ເວຘາຖ ຈຕຸປຎ຺ຈຘາ;

ອຏ຺ຐຘາ ນວຘາ ເຈວ, ອິຕິ ຉທ຺ຘາ ຠວນ຺ຕິ ເຕ.

ນວ ເອກວິຘາຕິ ຉນ຺ໂທ ຈິຕ຺ຕໍ ປີຕິ ປສ຺ສທ຺ຘິ ອຸເປກ຺ຂາ ສງ຺ກປ຺ໂປ ວາຈາ ກມ຺ມນ຺ໂຕ ອາຊີໂວຕິ ອິເມ ນວ ຉນ຺ທິທ຺ຘິປາທາທິວເສນ ເອກວິຘາວ ໂຫນ຺ຕິ, ອຎ຺ຎໂກຏ຺ຐາສໍ ນ ຠຊນ຺ຕິ. ເອໂກ ທ຺ເວຘາຕິ ສທ຺ຘາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍພລວເສນ ທ຺ເວຘາ ຐິຕາ. ອຖ ຈຕຸປຎ຺ຈຘາຕິ ອຖຎ຺ໂຎ ເອໂກ ຈຕຸຘາ, ອຎ຺ໂຎ ປຎ຺ຈຘາ ຐິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ສມາຘິ ເອໂກ ອິນ຺ທ຺ຣິຍພລໂພຊ຺ຌງ຺ຄມຄ຺ຄງ຺ຄວເສນ ຈຕຸຘາ ຐິໂຕ, ປຎ຺ຎາ ເຕສໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ອິທ຺ຘິປາທໂກຏ຺ຐາສສ຺ສ ຈ ວເສນ ປຎ຺ຈຘາ. ອຏ຺ຐຘາ ນວຘາ ເຈວາຕິ ອປໂຣ ເອໂກ ອຏ຺ຐຘາ, ເອໂກ ນວຘາ ຐິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈຕຸສຕິປຏ຺ຐານອິນ຺ທ຺ຣິຍພລໂພຊ຺ຌງ຺ຄມຄ຺ຄງ຺ຄວເສນ ສຕິ ອຏ຺ຐຘາ ຐິຕາ, ຈຕຸສມ຺ມປ຺ປຘານອິທ຺ຘິປາທອິນ຺ທ຺ຣິຍພລໂພຊ຺ຌງ຺ຄມຄ຺ຄງ຺ຄວເສນ ວີຣິຍໍ ນວຘາຕິ. ເອວໍ –

ຈຸທ຺ທເສວ ອສມ຺ຠິນ຺ນາ, ໂຫນ຺ເຕເຕ ໂພຘິປກ຺ຂິຍາ;

ໂກຏ຺ຐາສໂຕ ສຕ຺ຕວິຘາ, ສຕ຺ຕຕິໍສ ປເຠທໂຕ.

ສກິຈ຺ຈນິປ຺ຜາທນໂຕ, ສຣູເປນ ຈ ວຸຕ຺ຕິໂຕ;

ສພ຺ເພວ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ, ສມ຺ຠເວ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ ເຕ.

ເອວໍ ມຄ຺ຄຜລສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕ ສຕ຺ຕຕິໍສ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ເມ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຸນ ເຕ ມຄ຺ຄຜເລສຸ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຣິຍມຄ຺ຄາ ຈຕ຺ຕາຣິ ຈ ສາມຎ຺ຎຜລານີຕິ ອາຫ. ສມຓຠາໂວ ສາມຎ຺ຎໍ, ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣິຍມຄ຺ຄານເມຕໍ ນາມໍ. ສາມຎ຺ຎານໍ ຜລານິ ສາມຎ຺ຎຜລານິ. ນິພ຺ພານໍ ປນ ສພ຺ເພຫິ ອສມ຺ມິສ຺ສເມວ. ອິຕິ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ສຕ຺ຕຕິໍສໂພຘິປກ຺ຂິຍຈຕຸມຄ຺ຄຈຕຸຜລນິພ຺ພານານໍ ວເສນ ຉຈຕ຺ຕາລີສ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມາ, ຕໂຕ ສງ຺ເຂເປນ ຈຕຸມຄ຺ຄຈຕຸຜລນິພ຺ພານານໍ ວເສນ ນວ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມາ, ຕໂຕປິ ສງ຺ເຂເປນ ມຄ຺ຄຜລນິພ຺ພານານໍ ວເສນ ຕໂຍ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສຕິປຏ຺ຐານາທີນໍ ມຄ຺ຄຜລານຎ຺ຈ ໂລກຸຕ຺ຕຣຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ເຕ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ ຜສ຺ສາທີນມ຺ປິ ໂລກຸຕ຺ຕຣຕ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ. ປຘານຘມ຺ມວເສນ ປນ ສຕິປຏ຺ຐານາທໂຍວ ວຸຕ຺ຕາ. ອຠິຘມ຺ເມ (ຘ. ສ. ໒໗໗ ອາທໂຍ, ໕໐໕ ອາທໂຍ) ຈ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມນິທ຺ເທເສ ມຄ຺ຄຜລສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ ຜສ຺ສາທີນໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣຕ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕເມວາຕິ.

ໂລກໍ ຕຣນ຺ຕີຕິ ໂລກໍ ອຕິກ຺ກມນ຺ຕິ. ສພ຺ພມິຘ ອີທິສໍ ວຕ຺ຕມານກາລວຈນໍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຣິຍມຄ຺ເຄ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ໂຄ ຫິ ອປາຍໂລກໍ ຕຣຕິ, ສກທາຄາມິມຄ຺ໂຄ ກາມາວຈຣໂລເກກເທສໍ ຕຣຕິ, ອນາຄາມິມຄ຺ໂຄ ກາມາວຈຣໂລກໍ ຕຣຕິ, ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ໂຄ ຣູປາຣູປາວຈຣໂລກໍ ຕຣຕິ. ໂລກາ ອຸຕ຺ຕຣນ຺ຕີຕິ ໂລກາ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ໂລກໂຕຕິ ຈ ໂລກມ຺ຫາຕິ ຈ ຕເທວ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນໍ ວິເສເສຕ຺ວາ ທສ຺ສິຕໍ. ໂລກໍ ສມຕິກ຺ກມນ຺ຕີຕິ ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖເມວ. ຕຕ຺ຖ ອຸປສຄ຺ຄຕ຺ຖໍ ອນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຘ ສຫ ອຸປສຄ຺ຄຕ຺ເຖນ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂລກໍ ສມຕິກ຺ກນ຺ຕາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ໂລກໍ ສມ຺ມາ ອຕິກ຺ກນ຺ຕາ. ສພ຺ພມິຘ ອີທິສໍ ອຕີຕກາລວຈນໍ ຜລນິພ຺ພານານິ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນິ ຫິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ໂລກໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຐິຕານິ, ສທາ ນິພ຺ພານໍ ສພ຺ພໂລກໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຐິຕໍ. ໂລເກນ ອຕິເຣກາຕິ ໂລກໂຕ ອຘິກຠູຕາ. ອິທໍ ສພ຺ເພປິ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ເມ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິສ຺ສຣນ຺ຕີຕິ ນິຄ຺ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ນິສ຺ສຏາຕິ ນິຄ຺ຄຕາ. ໂລເກ ນ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີຕິອາທີນິ ອຏ຺ຐາຣສ ວຈນານິ ສພ຺ພໂລກຸຕ຺ຕເຣສຸປິ ຍຸຊ຺ຊນ຺ຕິ. ນ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີຕິ ໂລເກ ອປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂລເກ ນ ລິມ຺ປນ຺ຕີຕິ ຂນ຺ຘສນ຺ຕາເນ ວຕ຺ຕມານາປິ ຕສ຺ມິໍ ນ ລິມ຺ປນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂລເກນ ນ ລິມ຺ປນ຺ຕີຕິ ອກຕປຏິເວຘານໍ ເກນຈິ ຈິຕ຺ເຕນ, ກຕປຏິເວຘານໍ ອກຸສເລນ ອປ຺ປມຕ຺ເຕນປິ ຈິຕ຺ເຕນ ນ ລິມ຺ປນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອສໍລິຕ຺ຕາ ອນຸປລິຕ຺ຕາຕິ ອຸປສຄ຺ເຄນ ວິເສສິຕໍ.

ວິປ຺ປມຸຕ຺ຕາຕິ ອລິຕ຺ຕຕ຺ຕເມວ ນານາພ຺ຍຎ຺ຊເນນ ວິເສສິຕໍ. ເຍ ເກຈິ ຫິ ຍຕ຺ຖ ເຍນ ວາ ອລິຕ຺ຕາ, ເຕ ຕຕ຺ຖ ເຕນ ວາ ວິປ຺ປມຸຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ໂລກາ ວິປ຺ປມຸຕ຺ຕາຕິອາທີນິ ຕີຓິ ນິສ຺ສກ຺ກວເສນ ວຸຕ຺ຕານິ. ວິສຎ຺ຎຸຕ຺ຕາຕິ ວິປ຺ປມຸຕ຺ຕຕ຺ຕວິເສສນໍ. ເຍ ເກຈິ ຫິ ຍຕ຺ຖ ເຍນ ຍໂຕ ວິປ຺ປມຸຕ຺ຕາ, ເຕ ຕຕ຺ຖ ເຕນ ຕໂຕ ວິສຎ຺ຎຸຕ຺ຕາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ. ໂລກາ ສຸຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ໂລກມລໍ ໂຘວິຕ຺ວາ ໂລກາ ສຸຊ຺ຌນ຺ຕິ. ວິສຸຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ຕເທວ ອຸປສຄ຺ເຄນ ວິເສສິຕໍ. ວຸຏ຺ຐຫນ຺ຕີຕິ ອຸຏ຺ຐິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ວິວຏ຺ຏນ຺ຕີຕິ ນິວຏ຺ຏນ຺ຕິ. ນ ສຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ນ ລຄ຺ຄນ຺ຕິ. ນ ຄຍ຺ຫນ຺ຕີຕິ ນ ຄຓ຺ຫີຍນ຺ຕິ. ນ ພຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ນ ພາຘີຍນ຺ຕິ. ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນ຺ຕີຕິ ອປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ຍຖາ ຈ ໂລກໍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາຕິ, ຕເຖວ ‘‘ໂລກາ ວິສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ. ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ເຠນ຺ຕີຕິ ນິໂຣເຘນ຺ຕິ. ອປຖາຕິອາທີນິ ຈຕ຺ຕາຣິ ສພ຺ເພສຸປິ ໂລກຸຕ຺ຕເຣສຸ ຍຸຊ຺ຊນ຺ຕິ. ອປຖາຕິ ອມຄ຺ຄາ. ອຄຕີຕິ ອປ຺ປຕິຏ຺ຐາ. ອວິສຍາຕິ ອນາຍຕ຺ຕາ. ອສາຘາຣຓາຕິ ອສມານາ. ວມນ຺ຕີຕິ ອຸຄ຺ຄິລນ຺ຕິ. ນ ປຈ຺ຈາວມນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕປຏິປກ຺ຂນເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ, ວນ຺ຕໍ ປຸນ ນ ອທນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອເຕນ ວນ຺ຕສ຺ສ ສຸວນ຺ຕຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ອນນ຺ຕຣທຸກຕ຺ຕເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ. ວິສີເນນ຺ຕີຕິ ວິກິຣນ຺ຕິ ວິມຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ນ ພນ຺ຘນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ອຸສ຺ສີເນນ຺ຕີຕິ ນ ວິກິຣນ຺ຕິ ນ ວິມຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ‘‘ວິສິເນນ຺ຕີ’’ຕິ ‘‘ນ ອຸສ຺ສິເນນ຺ຕີ’’ຕິ ຣສ຺ສໍ ກຕ຺ວາ ປາໂຐ ສຸນ຺ທໂຣ. ວິຘູເປນ຺ຕີຕິ ນິພ຺ພາເປນ຺ຕິ. ນ ສໍຘູເປນ຺ຕີຕິ ນ ອຸຊ຺ຊລນ຺ຕິ. ໂລກໍ ສມຕິກ຺ກມ຺ມ ອຠິຠຸຍ຺ຍ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີຕິ ສພ຺ເພປິ ໂລກຸຕ຺ຕຣາ ຘມ຺ມາ ໂລກໍ ສມ຺ມາ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ຈ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣາ. ສພ຺ເພຫິປິ ອິເມຫິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ປກາເຣຫິ ໂລກຸຕ຺ຕຣານໍ ໂລກໂຕ ອຸຕ຺ຕຣຠາໂວ ອຘິກຠາໂວ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕີຕິ.

ໂລກຸຕ຺ຕຣກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ພລກຖາ

ພລກຖາວຓ຺ຓນາ

໔໔. ອິທານິ ໂລກຸຕ຺ຕຣກຖາຍ ອນນ຺ຕຣໍ ກຖິຕາຍ ໂລກຸຕ຺ຕຣກຖາວຕິຍາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍ ພລກຖາຍ ອປຸພ຺ພຕ຺ຖານຸວຓ຺ຓນາ. ຕຕ຺ຖ ອາທິໂຕ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕວເສນ ປຎ຺ຈ ພລານິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕທຎ຺ຎານິປິ ພລານິ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ ອປິຈ ອຏ຺ຐສຏ຺ຐິ ພລານີຕິອາທິມາຫ. ສພ຺ພານິປິ ຕໍຕໍປຏິປກ຺ເຂຫິ ອກມ຺ປິຍຏ຺ເຐນ ພລານິ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ. ຫິຣິພລນ຺ຕິອາທີສຸ ປາປໂຕ ຫິຣີຍນ຺ຕິ ເອຕາຍາຕິ ຫິຣີ, ລຊ຺ຊາເຍຕໍ ນາມໍ. ປາປໂຕ ໂອຕ຺ຕປ຺ປນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ, ປາປໂຕ ອຸພ຺ເພຄສ຺ເສຕໍ ນາມໍ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານາ ຫິຣີ, ພຫິທ຺ຘາສມຸຏ຺ຐານໍ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ. ອຕ຺ຕາຘິປຕິ ຫິຣີ, ໂລກາຘິປຕິ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ. ລຊ຺ຊາສຠາວສຓ຺ຐິຕາ ຫິຣີ, ຠຍສຠາວສຓ຺ຐິຕໍ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ. ສປ຺ປຕິສ຺ສວລກ຺ຂຓາ ຫິຣີ, ວຊ຺ຊຠີຣຸກຠຍທສ຺ສາວິລກ຺ຂຓໍ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ. ສາ ເອວ ຫິຣີ ອຫິຣິເກນ ນ ກມ຺ປຕີຕິ ຫິຣິພລໍ. ຕເທວ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ ອໂນຕ຺ຕປ຺ເປນ ນ ກມ຺ປຕີຕິ ໂອຕ຺ຕປ຺ປພລໍ. ອປ຺ປຏິສງ຺ຂາເນນ ນ ກມ຺ປຕີຕິ ປຏິສງ຺ຂານພລໍ. ອຸປປຣິກ຺ຂຓປຎ຺ຎາເຍຕໍ ນາມໍ. ວີຣິຍສີເສນ ສຕ຺ຕ ໂພຊ຺ຌງ຺ເຄ ຠາເວນ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນພລໍ ຠາວນາພລໍ. ຕຖາປວຕ຺ຕານໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ຂນ຺ຘານເມຕໍ ນາມໍ. ປຣິສຸທ຺ຘານິ ສີລາທີນິ ອນວຊ຺ຊພລໍ. ຈຕ຺ຕາຣິ ສງ຺ຄຫວຕ຺ຖູນິ ສງ຺ຄຫພລໍ. ສງ຺ຄເຫ ພລນ຺ຕິປິ ປາໂຐ. ທຸກ຺ຂມານໍ ອຘິວາສນໍ ຂນ຺ຕິພລໍ. ຘມ຺ມກຖາຍ ປເຣສໍ ໂຕສນໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິພລໍ. ອຘິຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອຘິຄມາປນໍ ນິຊ຺ຌຕ຺ຕິພລໍ. ກຸສເລສຸ ພຫຸຠາໂວ ອິສ຺ສຣິຍພລໍ. ກຸສເລສຸ ຍຖາຣຸຈິ ປຕິຏ຺ຐານໍ ອຘິຏ຺ຐານພລໍ. ຫິຣິພລາທີນໍ ອຕ຺ໂຖ ມາຕິກາປເທສຸ ພ຺ຍຎ຺ຊນວເສນ ວິເສສໂຕ ຍຸຊ຺ຊມານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ໂຕ. ສມຖພລໍ ວິປສ຺ສນາພລນ຺ຕິ ພລປ຺ປຕ຺ຕາ ສມຖວິປສ຺ສນາ ເອວ.

ມາຕິການິທ຺ເທເສ ອສ຺ສທ຺ຘິເຍ ນ ກມ຺ປຕີຕິ ສທ຺ຘາພລນ຺ຕິ ມູລພລຏ຺ຐໍ ວຕ຺ວາ ຕເມວ ອປເຣຫິ ນວຫິ ປຣິຍາເຍຫິ ວິເສເສຕ຺ວາ ທສ຺ເສສິ. ໂຍ ຫິ ຘມ຺ໂມ ອກມ຺ປິໂຍ ພລປ຺ປຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ໂສ ສຫຊາເຕ ອຸປຕ຺ຖມ຺ເຠຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ປຏິປກ຺ເຂ ກິເລເສ ປຣິຍາທິຍຕິ, ປຏິເວຘສ຺ສ ອາທິຠູຕໍ ສີລໍ ທິຏ຺ຐິຎ຺ຈ ວິໂສເຘຕິ, ຈິຕ຺ຕໍ ອາຣມ຺ມເຓ ປຕິຏ຺ຐາເປຕິ, ຈິຕ຺ຕໍ ປຠສ຺ສຣໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ໂວທາເປຕິ, ວສິໍ ປາເປນ຺ໂຕ ວິເສສໍ ອຘິຄມາເປຕິ, ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິໍ ປາເປນ຺ໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິປຏິເວຘໍ ກາເຣຕິ, ກເມນ ອຣິຍມຄ຺ຄໍ ປາເປຕ຺ວາ ສຈ຺ຈາຠິສມຍໍ ກາເຣຕິ, ຜລປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ນິໂຣເຘ ປຕິຏ຺ຐາເປຕິ. ຕສ຺ມາ ນວຘາ ພລຏ຺ໂຐ ວິເສສິໂຕ. ເອສ ນໂຍ ວີຣິຍພລາທີສຸ ຈຕູສຸ.

ກາມຈ຺ຉນ຺ທໍ ຫິຣີຍຕີຕິ ເນກ຺ຂມ຺ມຍຸຕ຺ໂຕ ໂຍຄີ ເນກ຺ຂມ຺ເມນ ກາມຈ຺ຉນ຺ທໂຕ ຫິຣີຍຕິ. ໂອຕ຺ຕປ຺ເປປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເອເຕຫິ ສພ຺ພາກຸສເລຫິປິ ຫິຣີຍນາ ໂອຕ຺ຕປ຺ປນາ ວຸຕ຺ຕາເຍວ ໂຫນ຺ຕິ. ພ຺ຍາປາທນ຺ຕິອາທີນມ຺ປິ ອິມິນາວ ນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຏິສງ຺ຂາຕີຕິ ອສມ຺ໂມຫວເສນ ອາທີນວໂຕ ອຸປປຣິກ຺ຂຕິ. ຠາເວຕີຕິ ວຑ຺ເຒຕິ. ວຊ຺ຊນ຺ຕິ ຣາຄາທິວຊ຺ຊໍ. ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ພນ຺ຘຕິ. ຂມຕີຕິ ຕສ຺ສ ໂຍຄິສ຺ສ ຂມຕິ ຣຸຈ຺ຈຕິ. ປຎ຺ຎາເປຕີຕິ ໂຕເສຕິ. ນິຊ຺ຌາເປຕີຕິ ຈິນ຺ຕາເປຕິ. ວສໍ ວຕ຺ເຕຕີຕິ ຈິຕ຺ເຕ ປຫຸ ຫຸຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ວສໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ເຕຕິ. ອຘິຏ຺ຐາຕີຕິ ວິທຫຕິ. ຠາວນາພລາທີນິ ສພ຺ພານິປິ ເນກ຺ຂມ຺ມາທີນິເຍວ. ມາຕິກາວຓ຺ຓນາຍ ອຎ຺ຎຖາ ວຸຕ຺ໂຕ, ອຕ຺ໂຖ ປນ ພ຺ຍຎ຺ຊນວເສເນວ ປາກຏຕ຺ຕາ ອິຘ ນ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສມຖພລໍ ວິປສ຺ສນາພລຎ຺ຈ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ນິທ຺ທິສິຕ຺ວາ ອວສາເນ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈສຫຄຕກິເລເສ ຈ ຂນ຺ເຘ ຈ ນ ກມ຺ປຕີຕິອາທິ ຈ ອວິຊ຺ຊາສຫຄຕກິເລເສ ຈ ຂນ຺ເຘ ຈ ນ ກມ຺ປຕີຕິອາທິ ຈ ສມຖພລວິປສ຺ສນາພລານໍ ລກ຺ຂຓທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເສຂາເສຂພເລສຸ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິໍ ສິກ຺ຂຕີຕິ ເສຂພລນ຺ຕິ ເສຂປຸຄ຺ຄໂລ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິໍ ສິກ຺ຂຕີຕິ ເສໂຂ, ສາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ຕສ຺ສ ເສຂສ຺ສ ພລນ຺ຕິ ເສຂພລນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ສິກ຺ຂິຕຕ຺ຕາ ອເສຂພລນ຺ຕິ ອເສຂປຸຄ຺ຄໂລ ຕຕ຺ຖ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ສິກ຺ຂິຕຕ຺ຕາ ນ ສິກ຺ຂຕີຕິ ອເສໂຂ, ສາເຍວ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ຕສ຺ສ ອເສຂສ຺ສ ພລນ຺ຕິ ອເສຂພລໍ. ເອເສວ ນໂຍ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປາທີສຸ. ສມ຺ມາຎາຓນ຺ຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓໍ. ຕມ຺ປິ ຫິ ໂລກິກມ຺ປິ ໂຫນ຺ຕໍ ເສຂສ຺ສ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເສຂພລໍ, ອເສຂສ຺ສ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອເສຂພລນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມ຺ມາວິມຸຕ຺ຕີຕິ ອຏ຺ຐ ມຄ຺ຄງ຺ຄານິ ຐເປຕ຺ວາ ເສສາ ຜລສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຘມ຺ມາ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ໂລກຸຕ຺ຕຣວິມຸຕ຺ຕິໍ ອວເສສາ ວິມຸຕ຺ຕິໂຍ ສມ຺ມາວິມຸຕ຺ຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ເສຂາເສຂພລຕ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ຂີຓາສວພເລສຸ ສພ຺ພານິປິ ຎາຓພລານິ. ຂີຓາສວສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນຕິ ກຣຓຕ຺ເຖ ສາມິວຈນໍ, ຂີຓາສເວນ ຠິກ຺ຂຸນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນິຈ຺ຈໂຕຕິ ຫຸຕ຺ວາ ອຠາວາກາເຣນ ອນິຈ຺ຈໂຕ. ຍຖາຠູຕນ຺ຕິ ຍຖາສຠາວໂຕ. ປຎ຺ຎາຍາຕິ ສຫວິປສ຺ສນາຍ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ. ອນິຈ຺ຈໂຕ ສຸທິຏ຺ຐາ ທຸກ຺ຂໂຕ ອນຕ຺ຕໂຕ ສຸທິຏ຺ຐາ ໂຫນ຺ຕິ ຕມ຺ມູລກຕ຺ຕາ. ຍນ຺ຕິ ຠາວນປຸໍສກວຈນໍ, ເຍນ ກາຣເຓນາຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ອາຄມ຺ມາຕິ ປຏິຈ຺ຈ. ປຏິຊານາຕີຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຕິ ປຏິຎ຺ຎໍ ກໂຣຕິ. ອງ຺ຄາຣກາສູປມາຕິ ມຫາຠິຕາປຏ຺ເຐນ ອງ຺ຄາຣກາສຸຍາ ອຸປມິຕາ. ກາມາຕິ ວຕ຺ຖຸກາມາ ຈ ກິເລສກາມາ ຈ.

ວິເວກນິນ຺ນນ຺ຕິ ຜລສມາປຕ຺ຕິວເສນ ອຸປຘິວິເວກສງ຺ຂາຕນິພ຺ພານນິນ຺ນໍ. ຕໂຍ ຫິ ວິເວກາ – ກາຍວິເວໂກ ຈິຕ຺ຕວິເວໂກ ອຸປຘິວິເວໂກຕິ. ກາຍວິເວໂກ ຈ ວິເວກຏ຺ຐກາຍານໍ ເນກ຺ຂມ຺ມາຠິຣຕານໍ. ຈິຕ຺ຕວິເວໂກ ຈ ອຘິຈິຕ຺ຕມນຸຍຸຕ຺ຕານໍ. ອຸປຘິວິເວໂກ ຈ ນິຣຸປຘີນໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ວິສງ຺ຂາຣຄຕານໍ, ນິສ຺ສຣຓວິເວກສງ຺ຂາຕນິພ຺ພານນິນ຺ນໍ ວາ. ປຎ຺ຈ ຫິ ວິເວກາ – ວິກ຺ຂມ຺ຠນວິເວໂກ ຕທງ຺ຄວິເວໂກ ສມຸຈ຺ເຉທວິເວໂກ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິວິເວໂກ ນິສ຺ສຣຓວິເວໂກຕິ. ວິເວກນິນ຺ນນ຺ຕິ ວິເວເກ ນິນ຺ນໍ. ວິເວກໂປຓນ຺ຕິ ວິເວເກ ນຕໍ. ວິເວກປພ຺ຠາຣນ຺ຕິ ວິເວກສີສຠາຣໍ. ທ຺ເວປິ ປຸຣິມສ຺ເສວ ເວວຈນານິ. ວິເວກຏ຺ຐນ຺ຕິ ກິເລເສຫິ ວຊ຺ຊິຕໍ, ທູຣີຠູຕໍ ວາ. ເນກ຺ຂມ຺ມາຠິຣຕນ຺ຕິ ນິພ຺ພາເນ ອຠິຣຕໍ, ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ອຠິຣຕໍ ວາ. ພ຺ຍນ຺ຕີຠູຕນ຺ຕິ ວິຄຕນ຺ຕີຠູຕໍ, ເອກເທເສນາປິ ອນລ຺ລີນໍ ວິປ຺ປມຸຕ຺ຕໍ ວິສໍສຏ຺ຐໍ. ສພ຺ພໂສຕິ ສພ຺ພຖາ. ອາສວຏ຺ຐານິເຍຫິ ຘມ຺ເມຫີຕິ ສໍໂຍຄວເສນ ອາສວານໍ ກາຣຓຠູເຕຫິ ກິເລສຘມ຺ເມຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ພ຺ຍນ຺ຕີຠູຕນ຺ຕິ ວິຄຕນິກນ຺ຕິຠູຕໍ, ນິຕ຺ຕຓ຺ຫນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຸໂຕ? ສພ຺ພໂສ ອາສວຏ຺ຐານິເຍຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສພ຺ເພຫິ ເຕຠູມກຘມ຺ເມຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຘ ທສຫິ ຂີຓາສວພເລຫິ ຂີຓາສວສ຺ສ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕໂຣ ມຄ຺ໂຄ ກຖິໂຕ. ‘‘ອນິຈ຺ຈໂຕ ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣາ’’ຕິ ທຸກ຺ຂປຣິຎ຺ຎາພລໍ, ‘‘ອງ຺ຄາຣກາສູປມາ ກາມາ’’ຕິ ສມຸທຍປຫານພລໍ, ‘‘ວິເວກນິນ຺ນໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ນິໂຣຘສຈ຺ຉິກິຣິຍາພລໍ, ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ’’ຕິອາທິ ສຕ຺ຕວິຘໍ ມຄ຺ຄຠາວນາພລນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ທສ ອິທ຺ຘິພລານິ ອິທ຺ຘິກຖາຍ ອາວິ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ.

ຕຖາຄຕພລນິທ຺ເທເສ ຕຖາຄຕພລານີຕິ ອຎ຺ເຎຫິ ອສາຘາຣຓານິ ຕຖາຄຕສ຺ເສວ ພລານິ. ຍຖາ ວາ ປຸພ຺ພພຸທ຺ຘານໍ ພລານິ ປຸຎ຺ຎຸສ຺ສຍສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອາຄຕານິ, ຕຖາ ອາຄຕພລານີຕິປິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ທຸວິຘໍ ຕຖາຄຕພລໍ – ກາຍພລໍ ຎາຓພລຎ຺ຈ. ເຕສຸ ກາຍພລໍ ຫຕ຺ຖິກຸລານຸສາເຣນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ໂປຣາເຓຫິ –

‘‘ກາຬາວກຎ຺ຈ ຄງ຺ເຄຍ຺ຍໍ, ປຓ຺ຑຣໍ ຕມ຺ພປິງ຺ຄລໍ;

ຄນ຺ຘມງ຺ຄລເຫມຎ຺ຈ, ອຸໂປສຖຉທ຺ທນ຺ຕິເມ ທສາ’’ຕິ. (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໗໖໐; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໔໘; ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒.໒໒);

ອິມານິ ທສ ຫຕ຺ຖິກຸລານິ. ຕຕ຺ຖ ກາຬາວກນ຺ຕິ ປກຕິຫຕ຺ຖິກຸລໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍໍ ທສນ຺ນໍ ປຸຣິສານໍ ກາຍພລໍ, ຕໍ ເອກສ຺ສ ກາຬາວກສ຺ສ ຫຕ຺ຖິໂນ ພລໍ. ຍໍ ທສນ຺ນໍ ກາຬາວການໍ ພລໍ, ຕໍ ເອກສ຺ສ ຄງ຺ເຄຍ຺ຍສ຺ສ ພລໍ. ຍໍ ທສນ຺ນໍ ຄງ຺ເຄຍ຺ຍານໍ, ຕໍ ເອກສ຺ສ ປຓ຺ຑຣສ຺ສ. ຍໍ ທສນ຺ນໍ ປຓ຺ຑຣານໍ, ຕໍ ເອກສ຺ສ ຕມ຺ພສ຺ສ. ຍໍ ທສນ຺ນໍ ຕມ຺ພານໍ, ຕໍ ເອກສ຺ສ ປິງ຺ຄລສ຺ສ. ຍໍ ທສນ຺ນໍ ປິງ຺ຄລານໍ, ຕໍ ເອກສ຺ສ ຄນ຺ຘຫຕ຺ຖິໂນ. ຍໍ ທສນ຺ນໍ ຄນ຺ຘຫຕ຺ຖີນໍ, ຕໍ ເອກສ຺ສ ມງ຺ຄລຫຕ຺ຖິໂນ. ຍໍ ທສນ຺ນໍ ມງ຺ຄລຫຕ຺ຖີນໍ, ຕໍ ເອກສ຺ສ ເຫມວຕສ຺ສ. ຍໍ ທສນ຺ນໍ ເຫມວຕານໍ, ຕໍ ເອກສ຺ສ ອຸໂປສຖສ຺ສ. ຍໍ ທສນ຺ນໍ ອຸໂປສຖານໍ, ຕໍ ເອກສ຺ສ ຉທ຺ທນ຺ຕສ຺ສ. ຍໍ ທສນ຺ນໍ ຉທ຺ທນ຺ຕານໍ, ຕໍ ເອກສ຺ສ ຕຖາຄຕສ຺ສ ພລໍ. ນາຣາຍນສງ຺ຆາຕພລນ຺ຕິປິ ອິທເມວ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕເທຕໍ ປກຕິຫຕ຺ຖິໂນ ຄຓນາຍ ຫຕ຺ຖີນໍ ໂກຏິສຫສ຺ສສ຺ສ, ປຸຣິສຄຓນາຍ ທສນ຺ນໍ ປຸຣິສໂກຏິສຫສ຺ສານໍ ພລໍ ໂຫຕິ. ອິທໍ ຕາວ ຕຖາຄຕສ຺ສ ກາຍພລໍ.

ຎາຓພລໍ ປນ ອິຘ ຕາວ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຈ ປາຬິຍໍ ອາຄຕເມວ ທສພລຎາຓໍ, ມຊ຺ຌິເມ (ມ. ນິ. ໑.໑໕໐) ອາຄຕໍ ຈຕຸເວສາຣຊ຺ຊຎາຓໍ, ອຏ຺ຐສຸ ປຣິສາສຸ ອກມ຺ປນຎາຓໍ, ຈຕຸໂຍນິປຣິຈ຺ເຉທກຎາຓໍ, ປຎ຺ຈຄຕິປຣິຈ຺ເຉທກຎາຓໍ, ສໍຍຸຕ຺ຕເກ (ສໍ. ນິ. ໒.໓໓-໓໔) ອາຄຕານິ ເຕສຕ຺ຕຕິ ຎາຓານິ, ສຕ຺ຕສຕ຺ຕຕິ ຎາຓານີຕິ ເອວມຎ຺ຎານິປິ ອເນການິ ຎາຓສຫສ຺ສານິ. ເອຕໍ ຎາຓພລໍ ນາມ. ອິຘາປິ ຎາຓພລເມວ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ຎາຓຎ຺ຫິ ອກມ຺ປິຍຏ຺ເຐນ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠນຏ຺ເຐນ ຈ ພລນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຐານຎ຺ຈ ຐານໂຕຕິ ກາຣຓຎ຺ຈ ກາຣຓໂຕ. ກາຣຓຎ຺ຫິ ຍສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ຜລໍ ຕິຏ຺ຐຕິ ຕທາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຕາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ເຈວ ປວຕ຺ຕຕິ ຈ, ຕສ຺ມາ ຐານນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕໍ ຠຄວາ ເຍ ເຍ ຘມ຺ມາ ເຍສໍ ເຍສໍ ຘມ຺ມານໍ ເຫຕູ ປຈ຺ຈຍາ ອຸປ຺ປາທາຍ, ຕໍ ຕໍ ຐານນ຺ຕິ, ເຍ ເຍ ຘມ຺ມາ ເຍສໍ ເຍສໍ ຘມ຺ມານໍ ນ ເຫຕູ ນ ປຈ຺ຈຍາ ອຸປ຺ປາທາຍ, ຕໍ ຕໍ ອຏ຺ຐານນ຺ຕິ ປຊານນ຺ໂຕ ຐານຎ຺ຈ ຐານໂຕ ອຏ຺ຐານຎ຺ຈ ອຏ຺ຐານໂຕ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕິ. ຍມ຺ປີຕິ ເຍນ ຎາເຓນ. ອິທມ຺ປີຕິ ອິທມ຺ປິ ຐານາຏ຺ຐານຎາຓໍ, ຕຖາຄຕສ຺ສ ຕຖາຄຕພລໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ເສສປເທສຸປິ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອາສຠໍ ຐານນ຺ຕິ ເສຏ຺ຐຏ຺ຐານໍ ອຸຕ຺ຕມຏ຺ຐານໍ, ອາສຠາ ວາ ປຸພ຺ພພຸທ຺ຘາ, ເຕສໍ ຐານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປິຈ ຄວສຕເຊຏ຺ຐໂກ ອຸສໂຠ, ຄວສຫສ຺ສເຊຏ຺ຐໂກ ວສໂຠ, ວຊສຕເຊຏ຺ຐໂກ ວາ ອຸສໂຠ, ວຊສຫສ຺ສເຊຏ຺ຐໂກ ວສໂຠ, ສພ຺ພຄວເສຏ຺ໂຐ ສພ຺ພປຣິສ຺ສຍສໂຫ ເສໂຕ ປາສາທິໂກ ມຫາຠາຣວໂຫ ອສນິສຕສທ຺ເທຫິປິ ອສນ຺ຕສນີໂຍ ນິສໂຠ, ໂສ ອິຘ ອຸສໂຠຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ອິທມ຺ປິ ຫິ ຕສ຺ສ ປຣິຍາຍວຈນໍ. ອຸສຠສ຺ສ ອິທນ຺ຕິ ອາສຠໍ. ຐານນ຺ຕິ ຈຕູຫິ ປາເທຫິ ປຖວິໍ ອຸປ຺ປີເຬຕ຺ວາ ອວຏ຺ຐານໍ. ອິທໍ ປນ ອາສຠໍ ວິຍາຕິ ອາສຠໍ ຍເຖວ ຫິ ນິສຠສງ຺ຂາໂຕ ອຸສໂຠ ອຸສຠພເລນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຈຕູຫິ ປາເທຫິ ປຖວິໍ ອຸປ຺ປີເຬຕ຺ວາ ອຈລຏ຺ຐາເນນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ເອວໍ ຕຖາຄໂຕປິ ທສຫິ ຕຖາຄຕພເລຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຈຕູຫິ ເວສາຣຊ຺ຊປາເທຫິ ອຏ຺ຐປຣິສປຖວິໍ ອຸປ຺ປີເຬຕ຺ວາ ສເທວເກ ໂລເກ ເກນຈິ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິເກນ ປຈ຺ຈາມິຕ຺ເຕນ ອກມ຺ປິໂຍ ອຈລຏ຺ຐາເນນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ເອວໍ ຕິຏ຺ຐມາໂນ ຈ ຕໍ ອາສຠໍ ຐານໍ ປຏິຊານາຕິ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ ນ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕິ, ອຕ຺ຕນິ ອາໂຣເປຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອາສຠໍ ຐານໍ ປຏິຊານາຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒.໒໒; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໔໘).

ປຣິສາສູຕິ ຂຕ຺ຕິຍພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິສມຓຈາຕຸມຫາຣາຊິກຕາວຕິໍສມາຣພ຺ຣຫ຺ມານໍ ວເສນ ອຏ຺ຐສຸ ປຣິສາສຸ. ສີຫນາທໍ ນທຕີຕິ ເສຏ຺ຐນາທໍ ອຉມ຺ຠິຕນາທໍ ນທຕິ, ສີຫນາທສທິສໍ ວາ ນາທໍ ນທຕິ. ອຍມຕ຺ໂຖ ສີຫນາທສຸຕ຺ເຕນ (ມ. ນິ. ໑.໑໔໖ ອາທໂຍ; ທີ. ນິ. ໑.໓໘໑ ອາທໂຍ) ທີເປຕພ຺ໂພ. ຍຖາ ວາ ສີໂຫ ສຫນໂຕ ຫນນໂຕ ຈ ສີໂຫຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ຕຖາຄໂຕ ໂລກຘມ຺ມານໍ ສຫນໂຕ ປຣປ຺ປວາທານໍ ຫນນໂຕ ສີໂຫຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອວໍ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ສີຫສ຺ສ ນາທໍ ສີຫນາທໍ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ສີໂຫ ສີຫພເລນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ສພ຺ພຕ຺ຖ ວິສາຣໂທ ວິຄຕໂລມຫໍໂສ ສີຫນາທໍ ນທຕິ, ເອວໍ ຕຖາຄຕສີໂຫປິ ຕຖາຄຕພເລຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ອຏ຺ຐສຸ ປຣິສາສຸ ວິສາຣໂທ ວິຄຕໂລມຫໍໂສ ‘‘ອິຕິ ຣູປ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ສໍ. ນິ. ໓.໗໘) ນເຍນ ນານາວິຘເທສນາວິລາສສມ຺ປນ຺ນໍ ສີຫນາທໍ ນທຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ປຣິສາສຸ ສີຫນາທໍ ນທຕີ’’ຕິ.

ພ຺ຣຫ຺ມຈກ຺ກໍ ປວຕ຺ເຕຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ພ຺ຣຫ຺ມນ຺ຕິ ເສຏ຺ຐໍ ອຸຕ຺ຕມໍ ວິສຸທ຺ຘໍ. ຈກ຺ກສທ຺ໂທ ປນາຍໍ –

ສມ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ລກ຺ຂເຓ ຈ, ຣຖງ຺ເຄ ອິຣິຍາປເຖ;

ທາເນ ຣຕນຘມ຺ມູຣ, ຈກ຺ກາທີສຸ ຈ ທິສ຺ສຕິ;

ຘມ຺ມຈກ຺ເກ ອິຘ ມໂຕ, ຕມ຺ປິ ທ຺ເວຘາ ວິຠາວເຍ.

‘‘ຈຕ຺ຕາຣິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈກ຺ການິ, ເຍຫິ ສມນ຺ນາຄຕານໍ ເທວມນຸສ຺ສານ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໔.໓໑) ຫິ ອຍໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ທິສ຺ສຕິ. ‘‘ເຫຏ຺ຐາ ປາທຕເລສຸ ຈກ຺ການິ ຊາຕານິ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໓໕) ເອຕ຺ຖ ລກ຺ຂເຓ. ‘‘ຈກ຺ກໍວ ວຫໂຕ ປທ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ປ. ໑) ເອຕ຺ຖ ຣຖງ຺ເຄ. ‘‘ຈຕຸຈກ຺ກໍ ນວທ຺ວາຣ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໙) ເອຕ຺ຖ ອິຣິຍາປເຖ. ‘‘ທທໍ ຠຸຎ຺ຊ ມາ ຈ ປມາໂທ, ຈກ຺ກໍ ວຕ຺ຕຍ ໂກສລາຘິປາ’’ຕິ (ຊາ. ໑.໗.໑໔໙) ເອຕ຺ຖ ທາເນ. ‘‘ທິພ຺ພໍ ຈກ຺ກຣຕນໍ ປາຕຸຣໂຫສີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໒໔໓) ເອຕ຺ຖ ຣຕນຈກ຺ເກ. ‘‘ມຍາ ປວຕ຺ຕິຕໍ ຈກ຺ກ’’ນ຺ຕິ (ສຸ. ນິ. ໕໖໒) ເອຕ຺ຖ ຘມ຺ມຈກ຺ເກ. ‘‘ອິຈ຺ຉາຫຕສ຺ສ ໂປສສ຺ສ, ຈກ຺ກໍ ຠມຕິ ມຕ຺ຖເກ’’ຕິ (ຊາ. ໑.໑.໑໐໔; ໑.໕.໑໐໓) ເອຕ຺ຖ ອຸຣຈກ຺ເກ. ‘‘ຂຸຣປຣິຍນ຺ເຕນ ເຈປິ ຈກ຺ເກນາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໖໖) ເອຕ຺ຖ ປຫຣຓຈກ຺ເກ. ‘‘ອສນິວິຈກ຺ກ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໖໑; ສໍ. ນິ. ໒.໑໖໒) ເອຕ຺ຖ ອສນິມຓ຺ຑເລ. ອິຘ ປນາຍໍ ຘມ຺ມຈກ຺ເກ ມໂຕ.

ຕໍ ປເນຕໍ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ທຸວິຘໍ ໂຫຕິ ປຏິເວຘຎາຓຎ຺ຈ ເທສນາຎາຓຎ຺ຈ. ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຎາປຠາວິຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຣິຍຜລາວຫໍ ປຏິເວຘຎາຓໍ, ກຣຸຓາປຠາວິຕໍ ສາວການໍ ອຣິຍຜລາວຫໍ ເທສນາຎາຓໍ. ຕຕ຺ຖ ປຏິເວຘຎາຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ອຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ທຸວິຘໍ. ຕຎ຺ຫິ ອຠິນິກ຺ຂມນໂຕ ຍາວ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ນາມ, ຜລກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ນາມ. ຕຸສິຕຠວນໂຕ ວາ ຍາວ ໂພຘິປລ຺ລງ຺ເກ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ນາມ, ຜລກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ນາມ. ທີປງ຺ກຣທສພລໂຕ ວາ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ນາມ, ຜລກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ນາມ. ເທສນາຎາຓມ຺ປິ ປວຕ຺ຕມານໍ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຸວິຘໍ. ຕຎ຺ຫິ ຍາວ ອຎ຺ຎາຕໂກຓ຺ຑຎ຺ຎຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄາ ປວຕ຺ຕມານໍ ນາມ, ຜລກ຺ຂເຓ ປວຕ຺ຕໍ ນາມ. ຕຕ຺ຖ ປຏິເວຘຎາຓໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ, ເທສນາຎາຓໍ ໂລກິຍໍ. ອຸຠຍມ຺ປິ ປເນຕໍ ອຎ຺ເຎຫິ ອສາຘາຣຓໍ, ພຸທ຺ຘານໍເຍວ ໂອຣສຎາຓໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຈກ຺ກໍ ປວຕ຺ເຕຕີ’’ຕິ.

ກມ຺ມສມາທານານນ຺ຕິ ສມາທິຍິຕ຺ວາ ກຕານໍ ກຸສລາກຸສລກມ຺ມານໍ, ກມ຺ມເມວ ວາ ກມ຺ມສມາທານໍ. ຐານໂສ ເຫຕຸໂສຕິ ປຈ຺ຈຍໂຕ ເຈວ ເຫຕຸໂຕ ຈ. ຕຕ຺ຖ ຄຕິອຸປຘິກາລປໂຍຄາ ວິປາກສ຺ສ ຐານໍ. ກມ຺ມໍ ເຫຕຸ.

ສພ຺ພຕ຺ຖຄາມິນິນ຺ຕິ ສພ຺ພຄຕິຄາມິນິຎ຺ຈ ອຄຕິຄາມິນິຎ຺ຈ. ປຏິປທນ຺ຕິ ມຄ຺ຄໍ. ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕີຕິ ພຫູສຸປິ ມນຸສ຺ເສສຸ ເອກເມວ ປາຓໍ ຆາເຕນ຺ເຕສຸ ອິມສ຺ສ ເຈຕນາ ນິຣຍຄາມິນີ ຠວິສ຺ສຕິ, ອິມສ຺ສ ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິຄາມິນີຕິ ອິມິນາ ນເຍນ ເອກວຕ຺ຖຸສ຺ມິມ຺ປິ ກຸສລາກຸສລເຈຕນາສງ຺ຂາຕານໍ ປຏິປຕ຺ຕີນໍ ອວິປຣີຕໂຕ ສຠາວໍ ຊານາຕິ.

ອເນກຘາຕຸນ຺ຕິ ຈກ຺ຂຸຘາຕຸອາທີຫິ, ກາມຘາຕຸອາທີຫິ ວາ ຘາຕູຫິ ພຫຸຘາຕຸໍ. ນານາຘາຕຸນ຺ຕິ ຕາສໍເຍວ ຘາຕູນໍ ວິລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ ນານປ຺ປກາຣຘາຕຸໍ. ໂລກນ຺ຕິ ຂນ຺ຘາຍຕນຘາຕຸໂລກໍ. ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕີຕິ ຕາສໍ ຕາສໍ ຘາຕູນໍ ອວິປຣີຕໂຕ ສຠາວໍ ປຏິວິຊ຺ຌຕິ.

ນານາຘິມຸຕ຺ຕິກຕນ຺ຕິ ຫີນປຓີຕາທິອຘິມຸຕ຺ຕີຫິ ນານາຘິມຸຕ຺ຕິກຠາວໍ.

ປຣສຕ຺ຕານນ຺ຕິ ປຘານສຕ຺ຕານໍ. ປຣປຸຄ຺ຄລານນ຺ຕິ ຕໂຕ ປເຣສໍ ຫີນສຕ຺ຕານໍ. ເອກຕ຺ຖເມວ ວາ ເອຕໍ ປທທ຺ວຍໍ ເວເນຍ຺ຍວເສນ ຠຄວຕາ ທ຺ເວຘາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຘາປິ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍປໂຣປຣິຍຕ຺ຕນ຺ຕິ ສທ຺ຘາທີນໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ປຣຠາວຎ຺ຈ ອປຣຠາວຎ຺ຈ, ວຸທ຺ຘິຎ຺ຈ ຫານິຎ຺ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຌານວິໂມກ຺ຂສມາຘິສມາປຕ຺ຕີນນ຺ຕິ ປຐມາທີນໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ຌານານໍ, ‘‘ຣູປີ ຣູປານິ ປສ຺ສຕີ’’ຕິອາທີນໍ (ປຏິ. ມ. ໑.໒໐໙) ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ວິໂມກ຺ຂານໍ, ສວິຕກ຺ກສວິຈາຣາທີນໍ ຕິຓ຺ຓໍ ສມາຘີນໍ, ປຐມຊ຺ຌານສມາປຕ຺ຕິອາທີນຎ຺ຈ ນວນ຺ນໍ ອນຸປຸພ຺ພສມາປຕ຺ຕີນໍ. ສໍກິເລສນ຺ຕິ ຫານຠາຄິຍຘມ຺ມໍ. ໂວທານນ຺ຕິ ວິເສສຠາຄິຍຘມ຺ມໍ. ວຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ເຍນ ກາຣເຓນ ຌານາທີຫິ ວຸຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ຕໍ ກາຣຓໍ. ຕໍ ປນ ‘‘ໂວທານມ຺ປິ ວຸຏ຺ຐານໍ, ຕມ຺ຫາ ຕມ຺ຫາ ສມາຘິມ຺ຫາ ວຸຏ຺ຐານມ຺ປິ ວຸຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ (ວິຠ. ໘໒໘) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ປຄຸຓຊ຺ຌານຎ຺ເຈວ ຠວງ຺ຄຜລສມາປຕ຺ຕິໂຍ ຈ. ເຫຏ຺ຐິມໍ ເຫຏ຺ຐິມຎ຺ຫິ ປຄຸຓຊ຺ຌານໍ ອຸປຣິມສ຺ສ ອຸປຣິມສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ໂວທານມ຺ປິ ວຸຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠວງ຺ເຄນ ປນ ສພ຺ພຊ຺ຌາເນຫິ ວຸຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ, ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິໂຕ ຜລສມາປຕ຺ຕິຍາ ວຸຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ. ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຕມ຺ຫາ ຕມ຺ຫາ ສມາຘິມ຺ຫາ ວຸຏ຺ຐານມ຺ປິ ວຸຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປຸພ຺ເພນິວາສທິພ຺ພຈກ຺ຂຸອາສວກ຺ຂຍຎາຓານິ ເຫຏ຺ຐາ ປກາສິຕາເນວ.

ຕຕ຺ຖ ອາສວານໍ ຂຍາຕິ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ ສພ຺ພກິເລສານໍ ຂຍາ. ອນາສວນ຺ຕິ ອາສວວິຣຫິຕໍ. ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິໍ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເຈໂຕວຈເນນ ອຣຫຕ຺ຕຜລສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ສມາຘິ, ປຎ຺ຎາວຈເນນ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຈ ປຎ຺ຎາ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖ ຈ ສມາຘິ ຣາຄໂຕ ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິ, ປຎ຺ຎາ ອວິຊ຺ຊາຍ ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ – ‘‘ໂຍ ຫິສ຺ສ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມາຘິ, ຕທສ຺ສ ສມາຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ. ຍາ ຫິສ຺ສ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຎ຺ຎາ, ຕທສ຺ສ ປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍໍ. ອິຕິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຣາຄວິຣາຄາ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິ ອວິຊ຺ຊາວິຣາຄາ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໕໑໖; ໕໒໐). ອປິເຈຕ຺ຖ ສມຖພລໍ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິ, ວິປສ຺ສນາພລໍ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມຕິ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ. ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາຕິ ອຘິກາຍ ປຎ຺ຎາຍ ອຕ຺ຕນາເຍວ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກຕ຺ວາ, ອປຣປ຺ປຈ຺ຈເຍນ ຎຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊາຕິ ອຘິຄນ຺ຕ຺ວາ, ນິປ຺ຜາເທຕ຺ວາ ວາ. ອິເມສໍ ປນ ທສນ຺ນໍ ທສພລຎາຓານໍ ວິຕ຺ຖາໂຣ ອຠິຘມ຺ເມ (ວິຠ. ໘໐໙ ອາທໂຍ) ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຕຕ຺ຖ ປຣວາທິກຖາ ໂຫຕິ – ທສພລຎາຓໍ ນາມ ປາຏິເຍກ຺ກໍ ຎາຓໍ ນຕ຺ຖິ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ເສວາຍໍ ປເຠໂທຕິ. ນ ຕໍ ຕຖາ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຎ຺ຎເມວ ຫິ ທສພລຎາຓໍ, ອຎ຺ຎໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ. ທສພລຎາຓຎ຺ຫິ ສກສກກິຈ຺ຈເມວ ຊານາຕິ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ຕມ຺ປິ, ຕໂຕ ອວເສສມ຺ປິ ຊານາຕິ. ທສພລຎາເຓສຸ ຫິ ປຐມໍ ກາຣຓາກາຣຓເມວ ຊານາຕິ, ທຸຕິຍໍ ກມ຺ມນ຺ຕຣວິປາກນ຺ຕຣເມວ, ຕຕິຍໍ ກມ຺ມປຣິຈ຺ເຉທເມວ, ຈຕຸຕ຺ຖໍ ຘາຕຸນານຕ຺ຕກາຣຓເມວ, ປຎ຺ຈມໍ ສຕ຺ຕານໍ ອຊ຺ຌາສຍາຘິມຸຕ຺ຕິເມວ, ຉຏ຺ຐໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ຕິກ຺ຂມຸທຸຠາວເມວ, ສຕ຺ຕມໍ ຌານາທີຫິ ສທ຺ຘິໍ ເຕສໍ ສໍກິເລສາທິເມວ, ອຏ຺ຐມໍ ປຸພ຺ເພນິວຸຕ຺ຖຂນ຺ຘສນ຺ຕຕິເມວ, ນວມໍ ສຕ຺ຕານໍ ຈຸຕິປຏິສນ຺ຘິເມວ, ທສມໍ ສຈ຺ຈປຣິຈ຺ເຉທເມວ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ປນ ເອເຕຫິ ຊານິຕພ຺ພຎ຺ຈ, ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິຎ຺ຈ ປຊານາຕິ. ເອເຕສໍ ປນ ກິຈ຺ຈໍ ນ ສພ຺ພໍ ກໂຣຕິ. ຕຎ຺ຫິ ຌານໍ ຫຸຕ຺ວາ ອປ຺ເປຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ອິທ຺ຘິ ຫຸຕ຺ວາ ວິກຸພ຺ພິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ມຄ຺ໂຄ ຫຸຕ຺ວາ ກິເລເສ ເຂເປຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ.

ອປິຈ ປຣວາທີ ເອວໍ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ ‘‘ທສພລຎາຓໍ ນາເມຕໍ ສວິຕກ຺ກສວິຈາຣໍ ອວິຕກ຺ກວິຈາຣມຕ຺ຕໍ ອວິຕກ຺ກາວິຈາຣໍ ກາມາວຈຣໍ ຣູປາວຈຣໍ ອຣູປາວຈຣໍ ໂລກິຍໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣ’’ນ຺ຕິ. ຊານນ຺ໂຕ ‘‘ປຏິປາຏິຍາ ສຕ຺ຕ ຎາຓານິ ສວິຕກ຺ກສວິຈາຣານີ’’ຕິ ວກ຺ຂຕິ. ‘‘ຕໂຕ ປຣານິ ທ຺ເວ ອວິຕກ຺ກອວິຈາຣານີ’’ຕິ ວກ຺ຂຕິ. ‘‘ອາສວກ຺ຂຍຎາຓໍ ສິຍາ ສວິຕກ຺ກສວິຈາຣໍ, ສິຍາ ອວິຕກ຺ກວິຈາຣມຕ຺ຕໍ, ສິຍາ ອວິຕກ຺ກອວິຈາຣ’’ນ຺ຕິ ວກ຺ຂຕິ. ຕຖາ ‘‘ປຏິປາຏິຍາ ສຕ຺ຕ ກາມາວຈຣານິ, ຕໂຕ ປຣານິ ທ຺ເວ ຣູປາວຈຣານິ, ຕໂຕ ອວສາເນ ເອກໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣ’’ນ຺ຕິ ວກ຺ຂຕິ. ‘‘ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ປນ ສວິຕກ຺ກສວິຈາຣເມວ ກາມາວຈຣເມວ ໂລກິຍເມວາ’’ຕິ ວກ຺ຂຕິ.

ເອວເມຕ຺ຖ ອປຸພ຺ພຕ຺ຖານຸວຓ຺ຓນໍ ຎຕ຺ວາ ອິທານິ ຍສ຺ມາ ຕຖາຄໂຕ ປຐມໍເຍວ ຐານາຏ຺ຐານຎາເຓນ ເວເນຍ຺ຍສຕ຺ຕານໍ ອາສວກ຺ຂຍາຘິຄມສ຺ສ ເຈວ ອນຘິຄມສ຺ສ ຈ ຐານາຏ຺ຐານຠູຕໍ ກິເລສາວຣຓາຠາວໍ ປສ຺ສຕິ ໂລກິຍສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານທສ຺ສນໂຕ ນິຍຕມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານາຠາວທສ຺ສນໂຕ ຈ. ອຖ ເນສໍ ກມ຺ມວິປາກຎາເຓນ ວິປາກາວຣຓາຠາວໍ ປສ຺ສຕິ ຕິເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິທສ຺ສນໂຕ. ສພ຺ພຕ຺ຖຄາມິນິປຏິປທາຎາເຓນ ກມ຺ມາວຣຓາຠາວໍ ປສ຺ສຕິ ອານນ຺ຕຣິກກມ຺ມາຠາວທສ຺ສນໂຕ. ເອວໍ ອນາວຣຓານໍ ອເນກຘາຕຸນານາຘາຕຸຎາເຓນ ອນຸກູລຘມ຺ມເທສນຕ຺ຖໍ ຈຣິຍາວິເສສໍ ປສ຺ສຕິ ຘາຕຸເວມຕ຺ຕທສ຺ສນໂຕ. ອຖ ເນສໍ ນານາຘິມຸຕ຺ຕິກຕາຎາເຓນ ອຘິມຸຕ຺ຕິໍ ປສ຺ສຕິ ປໂຍຄໍ ອນາທິຍິຕ຺ວາປິ ອຘິມຸຕ຺ຕິວເສນ ຘມ຺ມເທສນຕ຺ຖໍ. ອເຖວໍ ທິຏ຺ຐອຘິມຸຕ຺ຕີນໍ ຍຖາສຕ຺ຕິ ຍຖາພລໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕຸໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍປໂຣປຣິຍຕ຺ຕຎາເຓນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍປໂຣປຣິຍຕ຺ຕໍ ປສ຺ສຕິ ສທ຺ຘາທີນໍ ຕິກ຺ຂມຸທຸຠາວທສ຺ສນໂຕ. ເອວໍ ປຣິຎ຺ຎາຕິນ຺ທ຺ຣິຍປໂຣປຣິຍຕ຺ຕາປິ ປເນເຕ ສເຈ ທູເຣ ໂຫນ຺ຕິ, ອຖ ຌານາທິຎາເຓນ ຌານາທີສຸ ວສີຠູຕຕ຺ຕາ ອິທ຺ຘິວິເສເສນ ຂິປ຺ປໍ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ. ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ຈ ເນສໍ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາເຓນ ປຸພ຺ພຊາຕິວິຠາວນໍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂານຸຠາວໂຕ ປຕ຺ຕພ຺ເພນ ເຈໂຕປຣິຍຎາເຓນ ສມ຺ປຕິ ຈິຕ຺ຕວິເສສໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ອາສວກ຺ຂຍຎາຓານຸຠາເວນ ອາສວກ຺ຂຍຄາມິນິຍາ ປຏິປທາຍ ວິຄຕສມ຺ໂມຫຕ຺ຕາ ອາສວກ຺ຂຍາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ. ຕສ຺ມາ ອິມິນານຸກ຺ກເມນ ອິມານິ ທສ ພລານິ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ເວທິຕພ຺ພານີຕິ.

໔໕. ອິທານິ ສພ຺ພພລານິ ລກ຺ຂຓໂຕ ນິທ຺ທິສິຕຸກາໂມ ເກນຏ຺ເຐນ ສທ຺ຘາພລນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ປຸຈ຺ຉໍ ກຕ຺ວາ ອສ຺ສທ຺ຘິເຍ ອກມ຺ປິຍຏ຺ເຐນາຕິອາທິນາ ນເຍນ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ອກາສິ. ຕຕ຺ຖ ຫິຣີຍຕີຕິອາທິ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານາ ເທສນາ. ຠາວນາພລາທີສຸ ອຘິຏ຺ຐານພລປຣິຍນ຺ເຕສຸ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິ ຈ, ‘‘ເຕນາ’’ຕິ ຈ, ‘‘ຕ’’ນ຺ຕິ ຈ ເນກ຺ຂມ຺ມາທິກເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຕນ ຈິຕ຺ຕໍ ເອກຄ຺ຄນ຺ຕິ ເຕນ ສມາຘິນາ ຈິຕ຺ຕໍ ເອກຄ຺ຄໍ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ຊາເຕຕິ ຕຕ຺ຖ ສມເຖ ສມ຺ປໂຍຄວເສນ ຊາເຕ, ຕສ຺ມິໍ ວາ ວິປສ຺ສນາຣມ຺ມຓໍ ຫຸຕ຺ວາ ຊາເຕ. ຕຕ຺ຖ ສິກ຺ຂຕີຕິ ຕຕ຺ຖ ເສຂພເລ ເສໂຂ ສິກ຺ຂຕີຕິ ເສຂພລນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ສິກ຺ຂິຕຕ຺ຕາຕິ ຕຕ຺ຖ ອເສຂພເລ ອເສຂສ຺ສ ສິກ຺ຂິຕຕ຺ຕາ ອເສຂພລໍ. ເຕນ ອາສວາ ຂີຓາຕິ ເຕນ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕເຣນ ຎາເຓນ ອາສວາ ຂີຓາຕິ ຕໍ ຎາຓໍ ຂີຓາສວພລໍ. ໂລກິເຍນາປິ ຫິ ຎາເຓນ ອາສວາ ຂີຓາ ນາມ ວິປສ຺ສນາຍ ອຠາເວ ໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ຄາຠາວໂຕ. ເອວໍ ຂີຓາສວສ຺ສ ພລນ຺ຕິ ຂີຓາສວພລໍ. ຕສ຺ສ ອິຊ຺ຌຕີຕິ ອິທ຺ຘິພລນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ອິທ຺ຘິມໂຕ ອິຊ຺ຌຕີຕິ ອິທ຺ຘິເຍວ ພລໍ ອິທ຺ຘິພລໍ. ອປ຺ປເມຍ຺ຍຏ຺ເຐນາຕິ ຍສ຺ມາ ສາວກາ ຐານາຏ຺ຐານາທີນິ ເອກເທເສນ ຊານນ຺ຕິ, ສພ຺ພາກາເຣນ ປຊານນໍເຍວ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ຕີສຸ ວິຊ຺ຊາສຸ ‘‘ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕີ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ປນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕາສຸປິ ວຸຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ. ອຎ຺ຎຕ຺ຖາຕິ ເສເສສຸ ສຕ຺ຕສຸ ຎາຓພເລສຸ ຈ ອຠິຘມ຺ເມ (ວິຠ. ໗໖໐) ຈ ທສສຸປິ ພເລສຸ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍປໂຣປຣິຍຕ຺ຕຎາຓໍ ປນ ສພ຺ພຖາປິ ສາວເກຫິ ອສາຘາຣຓເມວ. ຕສ຺ມາ ທສປິ ພລານິ ສາວເກຫິ ອສາຘາຣຓານີຕິ. ອຘິມຕ຺ຕຏ຺ເຐນ ອຕຸລິຍຏ຺ເຐນ ອປ຺ປເມຍ຺ຍານິ, ຕສ຺ມາເຍວ ຈ ‘‘ອປ຺ປເມຍ຺ຍຏ຺ເຐນ ຕຖາຄຕພລ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ.

ພລກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ສຸຎ຺ຎກຖາ

ສຸຎ຺ຎກຖາວຓ຺ຓນາ

໔໖. ອິທານິ ໂລກຸຕ຺ຕຣພລປຣິໂຍສານາຍ ພລກຖາຍ ອນນ຺ຕຣໍ ກຖິຕາຍ ໂລກຸຕ຺ຕຣສຸຎ຺ຎຕາປຣິໂຍສານາຍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍ ສຸຎ຺ຎຕາກຖາຍ ອປຸພ຺ພຕ຺ຖານຸວຓ຺ຓນາ. ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ຕາວ ອຖາຕິ ວຈໂນປາທາເນ ນິປາໂຕ. ເອເຕນ ອາຍສ຺ມາຕິອາທິວຈນສ຺ສ ອຸປາທານໍ ກຕໍ ໂຫຕິ. ໂຂຕິ ປທປູຣຓຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມີຕິ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ກຣຓວຈນໍ. ຕສ຺ມາ ຍຕ຺ຖ ຠຄວາ, ຕຕ຺ຖ ອຸປສງ຺ກມີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເຍນ ວາ ກາຣເຓນ ຠຄວາ ເທວມນຸສ຺ເສຫິ ອຸປສງ຺ກມິຕພ຺ໂພ, ເຕເນວ ກາຣເຓນ ອຸປສງ຺ກມີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເກນ ຈ ກາຣເຓນ ຠຄວາ ອຸປສງ຺ກມິຕພ຺ໂພ? ນານປ຺ປກາຣຄຸຓວິເສສາຘິຄມາຘິປ຺ປາເຍນ, ສາທຸຜລູປໂຠຄາຘິປ຺ປາເຍນ ທິຊຄເຓຫິ ນິຈ຺ຈຜລິຕມຫາຣຸກ຺ໂຂ ວິຍ, ເຕນ ກາຣເຓນ ອຸປສງ຺ກມີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຸປສງ຺ກມີຕິ ຈ ຄໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາຕິ ອຸປສງ຺ກມນປຣິໂຍສານທີປນໍ. ອຖ ວາ ເອວຎ຺ຈ ຄໂຕ ຕໂຕ ອາສນ຺ນຕຣໍ ຐານໍ ຠຄວໂຕ ສມີປສງ຺ຂາຕໍ ຄນ຺ຕ຺ວາຕິປິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອຠິວາເທຕ຺ວາຕິ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ. ອິທານິ ເຍນຏ຺ເຐນ ໂລເກ ອຄ຺ຄປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐານໍ ອາຄໂຕ, ຕໍ ປຸຈ຺ຉິຕຸກາໂມ ທສນຂສໂມຘານສມຸຊ຺ຊລໍ ອຎ຺ຊລິໍ ສິຣສິ ປຕິຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເອກມນ຺ຕນ຺ຕິ ຈ ຠາວນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສ ‘‘ວິສມໍ ຈນ຺ທິມສູຣິຍາ ປຣິຫຣນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໔.໗໐) ວິຍ. ຕສ຺ມາ ຍຖາ ນິສິນ຺ໂນ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ຕຖາ ນິສີທີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ວາ ເອຕໍ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ນິສີທີຕິ ນິສຊ຺ຊໍ ກປ຺ເປສິ. ປຓ຺ຑິຕາ ຫິ ເທວມນຸສ຺ສາ ຄຣຸຏ຺ຐານີຍໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອາສນກຸສລຕາຍ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທນ຺ຕິ, ອຍຎ຺ຈ ເຖໂຣ ເຕສໍ ອຎ຺ຎຕໂຣ, ຕສ຺ມາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ.

ກຖໍ ນິສິນ຺ໂນ ປນ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕີຕິ? ຉ ນິສຊ຺ຊໂທເສ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ອຕິທູຣໍ ອຈ຺ຈາສນ຺ນໍ ອຸປຣິວາຕໍ ອຸນ຺ນຕປ຺ປເທສໍ ອຕິສມ຺ມຸຂໍ ອຕິປຈ຺ຉາຕິ. ອຕິທູເຣ ນິສິນ຺ໂນ ຫິ ສເຈ ກເຖຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ອຸຈ຺ຈາສທ຺ເທນ ກເຖຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ. ອຈ຺ຈາສນ຺ເນ ນິສິນ຺ໂນ ສງ຺ຆຏ຺ຏນໍ ກໂຣຕິ. ອຸປຣິວາເຕ ນິສິນ຺ໂນ ສຣີຣຄນ຺ເຘນ ພາຘຕິ. ອຸນ຺ນຕປ຺ປເທເສ ນິສິນ຺ໂນ ອຄາຣວໍ ປກາເສຕິ. ອຕິສມ຺ມຸຂາ ນິສິນ຺ໂນ ສເຈ ທຏ຺ຐຸກາໂມ ໂຫຕິ, ຈກ຺ຂຸນາ ຈກ຺ຂຸໍ ອາຫຈ຺ຈ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ໂຫຕິ. ອຕິປຈ຺ຉາ ນິສິນ຺ໂນ ສເຈ ທຏ຺ຐຸກາໂມ ໂຫຕິ, ຄີວໍ ປສາເຣຕ຺ວາ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ອຍມ຺ປິ ເອເຕ ຉ ນິສຊ຺ຊໂທເສ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ນິສີທິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທີ’’ຕິ. ເອຕທໂວຈາຕິ ເອຕໍ ອໂວຈ.

ສຸຎ຺ໂຎ ໂລໂກ ສຸຎ຺ໂຎ ໂລໂກຕິ, ຠນ຺ເຕ, ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ປຏິປນ຺ເນຫິ ເຕຫິ ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ‘‘ສຸຎ຺ໂຎ ໂລໂກ ສຸຎ຺ໂຎ ໂລໂກ’’ຕິ ກຖີຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຫິໍ ຕຫິໍ ຕາທິສານໍ ວຈນານໍ ພຫຸກຕ຺ຕາ ເຕສໍ ສພ຺ເພສໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫນຕ຺ຖໍ ອາເມຑິຕວຈນໍ ກຕໍ. ເອວຎ຺ຫິ ວຸຕ຺ເຕ ສພ຺ພານິ ຕານິ ວຈນານິ ສງ຺ຄຫິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ. ກິຕ຺ຕາວຕາຕິ ກິຕ຺ຕເກນ ປຣິມາເຓນ. ນຸ-ອິຕິ ສໍສຍຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ສຸຎ຺ຎໍ ອຕ຺ເຕນ ວາ ອຕ຺ຕນິເຍນ ວາຕິ ‘‘ກາຣໂກ ເວທໂກ ສຍໍວສີ’’ຕິ ເອວໍ ໂລກປຣິກປ຺ປິເຕນ ອຕ຺ຕນາ ຈ ອຕ຺ຕາຠາວໂຕເຍວ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕເກນ ປຣິກ຺ຂາເຣນ ຈ ສຸຎ຺ຎໍ. ສພ຺ພໍ ຈກ຺ຂາທິ ໂລກິຍໍ ຘມ຺ມຊາຕໍ, ຕໍເຍວ ລຸຊ຺ຊນປລຸຊ຺ຊນຏ຺ເຐນ ໂລໂກ ນາມ. ຍສ຺ມາ ຈ ອຕ຺ຕາ ຈ ເອຕ຺ຖ ນຕ຺ຖິ, ອຕ຺ຕນິຍຎ຺ຈ ເອຕ຺ຖ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ສຸຎ຺ໂຎ ໂລໂກຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂລກຸຕ຺ຕໂຣປິ ຈ ຘມ຺ໂມ ອຕ຺ຕຕ຺ຕນິເຍຫິ ສຸຎ຺ໂຎ ເອວ, ປຸຈ຺ຉານຸຣູເປນ ປນ ໂລກິໂຍວ ຘມ຺ໂມ ວຸຕ຺ໂຕ. ສຸຎ຺ໂຎຕິ ຈ ຘມ຺ໂມ ນຕ຺ຖີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມິໍ ຘມ຺ເມ ອຕ຺ຕຕ຺ຕນິຍສາຣສ຺ສ ນຕ຺ຖິຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ໂລເກ ຈ ‘‘ສຸຎ຺ຎໍ ຆຣໍ, ສຸຎ຺ໂຎ ຆໂຏ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຆຣສ຺ສ ຆຏສ຺ສ ຈ ນຕ຺ຖິຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມິໍ ຆເຣ ຆເຏ ຈ ອຎ຺ຎສ຺ສ ນຕ຺ຖິຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ຠຄວຕາ ຈ ‘‘ອິຕິ ຍຎ຺ຫິ ໂຂ ຕຕ຺ຖ ນ ໂຫຕິ, ເຕນ ຕໍ ສຸຎ຺ຎໍ ສມນຸປສ຺ສຕິ. ຍໍ ປນ ຕຕ຺ຖ ອວສິຏ຺ຐໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ສນ຺ຕໍ ອິທມຕ຺ຖີຕິ ປຊານາຕີ’’ຕິ ອຍເມວ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຖາ ຎາຍຄນ຺ເຖ ຈ ສທ຺ທຄນ຺ເຖ ຈ ອຍເມວ ອຕ຺ໂຖ. ອິຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ອນຕ຺ຕລກ຺ຂຓເມວ ກຖິຕໍ.

໔໗. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕນິທ຺ເທເສ ສຸຎ຺ຎສຸຎ຺ຎນ຺ຕິອາທີນິ ປຎ຺ຈວີສຕິ ມາຕິກາປທານິ ສຸຎ຺ຎສມ຺ພນ຺ເຘນ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ເຕສໍ ນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ. ຕຕ຺ຖ ມາຕິກາຍ ຕາວ ສຸຎ຺ຎສງ຺ຂາຕໍ ສຸຎ຺ຎໍ, ນ ອຎ຺ເຎນ ອຸປປເທນ ວິເສສິຕນ຺ຕິ ສຸຎ຺ຎສຸຎ຺ຎໍ. ອສຸກນ຺ຕິ ອນິທ຺ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ເຈຕ຺ຖ ສຸຎ຺ຎຕ຺ຕເມວ ວາ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ນປຸໍສກວຈນໍ ກຕໍ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ. ສງ຺ຂາໂຣເຍວ ເສສສງ຺ຂາເຣຫິ ສຸຎ຺ໂຎຕິ ສງ຺ຂາຣສຸຎ຺ຎໍ. ຊຣາຠງ຺ຄວເສນ ວິຣູໂປ ປຣິຓາໂມ ວິປຣິຓາໂມ, ເຕນ ວິປຣິຓາເມນ ສຸຎ຺ຎໍ ວິປຣິຓາມສຸຎ຺ຎໍ. ອຄ຺ຄຎ຺ຈ ຕໍ ອຕ຺ຕຕ຺ຕນິເຍຫິ, ສພ຺ພສງ຺ຂາເຣຫິ ວາ ສຸຎ຺ຎຎ຺ຈາຕິ ອຄ຺ຄສຸຎ຺ຎໍ. ລກ຺ຂຓເມວ ເສສລກ຺ຂເຓຫິ ສຸຎ຺ຎນ຺ຕິ ລກ຺ຂຓສຸຎ຺ຎໍ. ເນກ຺ຂມ຺ມາທິນາ ວິກ຺ຂມ຺ຠເນນ ສຸຎ຺ຎໍ. ວິກ຺ຂມ຺ຠນສຸຎ຺ຎໍ. ຕທງ຺ຄສຸຎ຺ຎາທີສຸປິ ຈຕູສຸ ເອເສວ ນໂຍ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕຎ຺ຈ ຕໍ ອຕ຺ຕຕ຺ຕນິຍາທີຫິ ສຸຎ຺ຎຎ຺ຈາຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕສຸຎ຺ຎໍ. ພຫິທ຺ຘາ ຈ ຕໍ ອຕ຺ຕຕ຺ຕນິຍາທີຫິ ສຸຎ຺ຎຎ຺ຈາຕິ ພຫິທ຺ຘາສຸຎ຺ຎໍ. ຕທຸຠຍໍ ອຕ຺ຕຕ຺ຕນິຍາທີຫິ ສຸຎ຺ຎນ຺ຕິ ທຸຠໂຕສຸຎ຺ຎໍ. ສມາໂນ ຠາໂຄ ເອຕສ຺ສາຕິ ສຠາຄໍ, ສຠາຄຎ຺ຈ ຕໍ ອຕ຺ຕຕ຺ຕນິຍາທີຫິ ສຸຎ຺ຎຎ຺ຈາຕິ ສຠາຄສຸຎ຺ຎໍ, ສທິສສຸຎ຺ຎນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິຄຕໍ ສຠາຄໍ ວິສຠາຄໍ, ວິສຠາຄຎ຺ຈ ຕໍ ອຕ຺ຕຕ຺ຕນິຍາທີຫິ ສຸຎ຺ຎຎ຺ຈາຕິ ວິສຠາຄສຸຎ຺ຎໍ, ວິສທິສສຸຎ຺ຎນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເກສຸຈິ ໂປຕ຺ຖເກສຸ ສຠາຄສຸຎ຺ຎໍ ວິສຠາຄສຸຎ຺ຎໍ ນິສ຺ສຣຓສຸຎ຺ຎານນ຺ຕຣໍ ລິຂິຕໍ. ເນກ຺ຂມ຺ມາທິເອສນາ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທິນາ ສຸຎ຺ຎາຕິ ເອສນາສຸຎ຺ຎໍ. ປຣິຄ຺ຄຫສຸຎ຺ຎາທີສຸ ຕີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເອກາຣມ຺ມເຓ ປຕິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ນານາຣມ຺ມຓວິກ຺ເຂປາຠາວໂຕ ເອກຕ຺ຕຎ຺ຈ ຕໍ ນານຕ຺ເຕນ ສຸຎ຺ຎຎ຺ຈາຕິ ເອກຕ຺ຕສຸຎ຺ຎໍ. ຕພ຺ພິປຣີເຕນ ນານຕ຺ຕຎ຺ຈ ຕໍ ເອກຕ຺ເຕນ ສຸຎ຺ຎຎ຺ຈາຕິ ນານຕ຺ຕສຸຎ຺ຎໍ. ເນກ຺ຂມ຺ມາທິຂນ຺ຕິ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທິນາ ສຸຎ຺ຎາຕິ ຂນ຺ຕິສຸຎ຺ຎໍ. ອຘິຏ຺ຐານສຸຎ຺ເຎ ປຣິໂຍຄາຫນສຸຎ຺ເຎ ຈ ເອເສວ ນໂຍ. ປຣິໂຍຄຫນສຸຎ຺ຎນ຺ຕິປິ ປາໂຐ. ສມ຺ປຊານສ຺ສາຕິ ສມ຺ປຊຎ຺ເຎນ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ ປຣິນິພ຺ພາຍນ຺ຕສ຺ສ ອຣຫໂຕ. ປວຕ຺ຕປຣິຍາທານນ຺ຕິ ອນຸປາທາປຣິນິພ຺ພານໍ. ສພ຺ພສຸຎ຺ຎຕານນ຺ຕິ ສພ຺ພສຸຎ຺ຎານໍ. ປຣມຕ຺ຖສຸຎ຺ຎນ຺ຕິ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣາຠາວໂຕ ອຸຕ຺ຕມຕ຺ຖຠູຕໍ ສຸຎ຺ຎໍ.

໔໘. ມາຕິການິທ຺ເທເສ ນິຈ຺ເຈນ ວາຕິ ຠງ຺ຄໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕມານສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ນິຈ຺ຈສ຺ສ ອຠາວໂຕ ນິຈ຺ເຈນ ຈ ສຸຎ຺ຎໍ. ຘຸເວນ ວາຕິ ວິຊ຺ຊມານກາເລປິ ປຈ຺ຈຍາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຕາຍ ຖິຣສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອຠາວໂຕ ຘຸເວນ ຈ ສຸຎ຺ຎໍ. ສສ຺ສເຕນ ວາຕິ ອພ຺ໂພຈ຺ຉິນ຺ນສ຺ສ ສພ຺ພກາເລ ວິຊ຺ຊມານສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອຠາວໂຕ ສສ຺ສເຕນ ຈ ສຸຎ຺ຎໍ. ອວິປຣິຓາມຘມ຺ເມນ ວາຕິ ຊຣາຠງ຺ຄວເສນ ອວິປຣິຓາມປກຕິກສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອຠາວໂຕ ອວິປຣິຓາມຘມ຺ເມນ ຈ ສຸຎ຺ຎໍ. ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ອຕ຺ຕສຸຎ຺ຎຕາຍ ເອວ ວຸຕ຺ຕາຍປິ ນິຈ຺ຈສຸຎ຺ຎຕຎ຺ຈ ສຸຂສຸຎ຺ຎຕຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕຸໍ ອິຘ ນິຈ຺ເຈນ ວາຕິອາທີນິປິ ວຸຕ຺ຕານິ. ອນິຈ຺ຈສ຺ເສວ ຫິ ປີຬາໂຍເຄນ ທຸກ຺ຂຕ຺ຕາ ນິຈ຺ຈສຸຎ຺ຎຕາຍ ວຸຕ຺ຕາຍ ສຸຂສຸຎ຺ຎຕາປິ ວຸຕ຺ຕາວ ໂຫຕິ. ຣູປາທໂຍ ປເນຕ຺ຖ ຉ ວິສຍາ, ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທີນິ ຉ ວິຎ຺ຎາຓານິ, ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສາທໂຍ ຉ ຜສ຺ສາ, ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສຊາ ເວທນາທໂຍ ຉ ເວທນາ ຉ ສງ຺ຂິຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາໂຣຕິອາທີສຸ ປຸນາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ກາຣກໍ, ປູເຣຕິ ຈສ຺ສ ອຊ຺ຌາສຍໍ, ປຸຊ຺ຊຎ຺ຈ ຠວໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕີຕິ ປຸຎ຺ຎໍ, ອຠິສງ຺ຂໂຣຕິ ວິປາກໍ ກຏຕ຺ຕາຣູປຎ຺ຈາຕິ ອຠິສງ຺ຂາໂຣ, ປຸຎ຺ຎໍ ອຠິສງ຺ຂາໂຣ ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາໂຣ. ປຸຎ຺ຎປຏິປກ຺ຂໂຕ ອປຸຎ຺ຎໍ ອຠິສງ຺ຂາໂຣ ອປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາໂຣ. ນ ອິຎ຺ຊໍ ອເນຎ຺ຊໍ, ອເນຎ຺ຊໍ ຠວໍ ອຠິສງ຺ຂໂຣຕີຕິ ອາເນຎ຺ຊາຠິສງ຺ຂາໂຣ. ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາໂຣ ທານສີລຠາວນາວເສນ ປວຕ຺ຕາ ອຏ຺ຐ ກາມາວຈຣກຸສລເຈຕນາ, ຠາວນາວເສເນວ ປວຕ຺ຕາ ປຎ຺ຈ ຣູປາວຈຣກຸສລເຈຕນາຕິ ເຕຣສ ເຈຕນາ ໂຫນ຺ຕິ, ອປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາໂຣ ປາຓາຕິປາຕາທິວເສນ ປວຕ຺ຕາ ທ຺ວາທສ ອກຸສລເຈຕນາ, ອາເນຎ຺ຊາຠິສງ຺ຂາໂຣ ຠາວນາວເສເນວ ປວຕ຺ຕາ ຈຕສ຺ໂສ ອຣູປາວຈຣເຈຕນາຕິ ຕໂຍປິ ສງ຺ຂາຣາ ເອກູນຕິໍສ ເຈຕນາ ໂຫນ຺ຕິ. ກາຍສງ຺ຂາໂຣຕິອາທີສຸ ກາຍໂຕ ວາ ປວຕ຺ໂຕ, ກາຍສ຺ສ ວາ ສງ຺ຂາໂຣຕິ ກາຍສງ຺ຂາໂຣ. ວຈີສງ຺ຂາຣຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາເຣສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຍໍ ຕິໂກ ກມ຺ມາຍູຫນກ຺ຂເຓ ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາຣາທີນໍ ທ຺ວາຣໂຕ ປວຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ໂຕ. ກາຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຫິ ກາຍທ຺ວາຣໂຕ ປວຕ຺ຕາ ອຏ຺ຐ ກາມາວຈຣກຸສລເຈຕນາ, ທ຺ວາທສ ອກຸສລເຈຕນາ, ອຠິຎ຺ຎາເຈຕນາ ຈາຕິ ເອກວີສຕິ ເຈຕນາ ກາຍສງ຺ຂາໂຣ ນາມ, ຕາ ເອວ ຈ ວຈີວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ວຈີທ຺ວາຣໂຕ ປວຕ຺ຕາ ວຈີສງ຺ຂາໂຣ ນາມ, ມໂນທ຺ວາເຣ ປວຕ຺ຕາ ປນ ສພ຺ພາປິ ເອກູນຕິໍສ ເຈຕນາ ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາໂຣ ນາມ. ອຕີຕາ ສງ຺ຂາຣາຕິອາທີສຸ ສພ຺ເພປິ ສງ຺ຂຕຘມ຺ມາ ສກກ຺ຂຓໍ ປຕ຺ວາ ນິຣຸທ຺ຘາ ອຕີຕາ ສງ຺ຂາຣາ, ສກກ຺ຂຓໍ ອປ຺ປຕ຺ຕາ ອນາຄຕາ ສງ຺ຂາຣາ, ສກກ຺ຂຓໍ ປຕ຺ຕາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາ ສງ຺ຂາຣາຕິ.

ວິປຣິຓາມສຸຎ຺ເຎ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ວິປຣິຓາໂມ ສຸເຂນ ວຕ຺ຕຸໍ ສກ຺ກາຕິ ປຐມໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຘມ຺ມາ ທສ຺ສິຕາ. ຕຕ຺ຖ ຊາຕໍ ຣູປນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ຣູປໍ. ສຠາເວນ ສຸຎ຺ຎນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສຍໍ ຠາໂວ ສຠາໂວ, ສຍເມວ ອຸປ຺ປາໂທຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສໂຕ ວາ ຠາໂວ ສຠາໂວ, ອຕ຺ຕໂຕເຍວ ອຸປ຺ປາໂທຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຈ຺ຈຍາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຕ຺ຕາ ປຈ຺ຈຍໍ ວິນາ ສຍເມວ ຠາໂວ, ອຕ຺ຕໂຕ ເອວ ວາ ຠາໂວ ເອຕສ຺ມິໍ ນຕ຺ຖີຕິ ສຠາເວນ ສຸຎ຺ຎໍ, ສຍເມວ ຠາເວນ, ອຕ຺ຕໂຕ ເອວ ວາ ຠາເວນ ສຸຎ຺ຎນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຖ ວາ ສກສ຺ສ ຠາໂວ ສຠາໂວ. ປຖວີຘາຕຸອາທີສຸ ຫິ ອເນເກສຸ ຣູປາຣູປຘມ຺ເມສຸ ເອເກໂກ ຘມ຺ໂມ ປຣໍ ອຸປາທາຍ ສໂກ ນາມ. ຠາໂວຕິ ຈ ຘມ຺ມປຣິຍາຍວຈນເມຕໍ. ເອກສ຺ສ ຈ ຘມ຺ມສ຺ສ ອຎ຺ໂຎ ຠາວສງ຺ຂາໂຕ ຘມ຺ໂມ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ສກສ຺ສ ອຎ຺ເຎນ ຠາເວນ ສຸຎ຺ຎໍ, ສໂກ ອຎ຺ເຎນ ຠາເວນ ສຸຎ຺ໂຎຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ເອກສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ເອກສຠາວຕາ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫຕິ. ອຖ ວາ ສຠາເວນ ສຸຎ຺ຎນ຺ຕິ ສຸຎ຺ຎສຠາເວເນວ ສຸຎ຺ຎໍ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ສຸຎ຺ຎສຸຎ຺ຎຕາຍ ເອວ ສຸຎ຺ຎໍ, ນ ອຎ຺ຎາຫິ ປຣິຍາຍສຸຎ຺ຎຕາຫິ ສຸຎ຺ຎນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ສເຈ ປນ ເກຈິ ວເທຍ຺ຍຸໍ ‘‘ສໂກ ຠາໂວ ສຠາໂວ, ເຕນ ສຠາເວນ ສຸຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ຠາໂວຕິ ຘມ຺ໂມ, ໂສ ປຣໍ ອຸປາທາຍ ສປເທນ ວິເສສິໂຕ ສຠາໂວ ນາມ ໂຫຕິ. ຘມ຺ມສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ ‘‘ຊາຕໍ ຣູປໍ ສຠາເວນ ສຸຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ ຣູປສ຺ສ ອວິຊ຺ຊມານຕາ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫຕີຕິ. ເອວໍ ສຕິ ‘‘ຊາຕໍ ຣູປ’’ນ຺ຕິວຈເນນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ນ ຫິ ອຸປ຺ປາທຣຫິຕໍ ຊາຕໍ ນາມ ໂຫຕິ. ນິພ຺ພານຎ຺ຫິ ອຸປ຺ປາທຣຫິຕໍ, ຕໍ ຊາຕໍ ນາມ ນ ໂຫຕິ, ຊາຕິຊຣາມຣຓານິ ຈ ອຸປ຺ປາທຣຫິຕານິ ຊາຕານິ ນາມ ນ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕເນເວຕ຺ຖ ‘‘ຊາຕາ ຊາຕິ ສຠາເວນ ສຸຎ຺ຎາ, ຊາຕໍ ຊຣາມຣຓໍ ສຠາເວນ ສຸຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ອນຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ຠວເມວ ອວສານໍ ກຕ຺ວາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ. ຍທິ ອຸປ຺ປາທຣຫິຕສ຺ສາປິ ‘‘ຊາຕ’’ນ຺ຕິວຈນໍ ຍຸຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ‘‘ຊາຕາ ຊາຕິ, ຊາຕໍ ຊຣາມຣຓ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ຠເວຍ຺ຍ. ຍສ຺ມາ ອຸປ຺ປາທຣຫິເຕສຸ ຊາຕິຊຣາມຣເຓສຸ ‘‘ຊາຕ’’ນ຺ຕິວຈນໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສຠາເວນ ສຸຎ຺ຎໍ ອວິຊ຺ຊມານ’’ນ຺ຕິ ວຈນໍ ອວິຊ຺ຊມານສ຺ສ ອຸປ຺ປາທຣຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ຊາຕ’’ນ຺ຕິວຈເນນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ອວິຊ຺ຊມານສ຺ສ ຈ ‘‘ສຸຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິວຈນໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ເຕນ ໂລກວຈເນນ ຈ ຠຄວໂຕ ວຈເນນ ຈ ຎາຍສທ຺ທຄນ຺ຖວຈເນນ ຈ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ, ອເນກາຫິ ຈ ຍຸຕ຺ຕີຫິ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ວຈນໍ ກຈວຣມິວ ຉຑ຺ຑິຕພ຺ພໍ. ‘‘ຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຕ຺ຖິສມ຺ມຕໍ ໂລເກ ປຓ຺ຑິຕານໍ, ອຫມ຺ປິ ຕໍ ອຕ຺ຖີຕິ ວທາມິ. ຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ນຕ຺ຖິສມ຺ມຕໍ ໂລເກ ປຓ຺ຑິຕານໍ, ອຫມ຺ປິ ຕໍ ນຕ຺ຖີຕິ ວທາມິ. ກິຎ຺ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຕ຺ຖິສມ຺ມຕໍ ໂລເກ ປຓ຺ຑິຕານໍ, ຍມຫໍ ອຕ຺ຖີຕິ ວທາມິ? ຣູປໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນິຈ຺ຈໍ ທຸກ຺ຂໍ ວິປຣິຓາມຘມ຺ມໍ ອຕ຺ຖິສມ຺ມຕໍ ໂລເກ ປຓ຺ຑິຕານໍ, ອຫມ຺ປິ ຕໍ ອຕ຺ຖີຕິ ວທາມີ’’ຕິອາທີຫິ (ສໍ. ນິ. ໓.໙໔) ອເນເກຫິ ພຸທ຺ຘວຈນປ຺ປມາເຓຫິ ອເນກາຫິ ຈ ຍຸຕ຺ຕີຫິ ຘມ຺ມາ ສກກ຺ຂເຓ ວິຊ຺ຊມານາ ເອວາຕິ ນິຏ຺ຐເມຕ຺ຖ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ.

ວິຄຕໍ ຣູປນ຺ຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຠງ຺ຄໍ ປຕ຺ວາ ນິຣຸທ຺ຘໍ ອຕີຕໍ ຣູປໍ. ວິປຣິຓຕຎ຺ເຈວ ສຸຎ຺ຎຎ຺ຈາຕິ ຊຣາຠງ຺ຄວເສນ ວິຣູປໍ ປຣິຓາມໍ ປຕ຺ຕຎ຺ຈ ວຕ຺ຕມານສ຺ເສວ ວິປຣິຓາມສພ຺ຠາວໂຕ ອຕີຕສ຺ສ ວິປຣິຓາມາຠາວໂຕ ເຕນ ວິປຣິຓາເມນ ສຸຎ຺ຎຎ຺ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຊາຕາ ເວທນາຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຊາຕິຊຣາມຣຓໍ ປນ ອນິປ຺ຜນ຺ນຕ຺ຕາ ສກຠາເວນ ອນຸປລພ຺ຠນີຍໂຕ ອິຘ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຊາຕາ ຊາຕິ, ຊາຕໍ ຊຣາມຣຓ’’ນ຺ຕິອາທິເກ ທ຺ເວ ນເຍ ປຫາຍ ຠວາທິກເມວ ນຍໍ ປຣິໂຍສານໍ ກຕ຺ວາ ຐປິຕໍ.

ອຄ຺ຄນ຺ຕິ ອຄ຺ເຄ ຠວໍ. ເສຏ຺ຐນ຺ຕິ ອຕິວິຍ ປສໍສນີຍໍ. ວິສິຏ຺ຐນ຺ຕິ ອຕິສຍຠູຕໍ. ວິເສຏ຺ຐນ຺ຕິປິ ປາໂຐ. ຕິຘາປິ ປສຕ຺ຖໍ ນິພ຺ພານໍ ສມ຺ມາປຏິປທາຍ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ປທໍ ນາມ. ຍທິທນ຺ຕິ ຍໍ ອິທໍ. ອິທານິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ນິພ຺ພານໍ ນິທສ຺ເສຕິ. ຍສ຺ມາ ນິພ຺ພານໍ ອາຄມ຺ມ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣານໍ ສມໂຖ ໂຫຕິ, ຂນ຺ຘູປຘິກິເລສູປຘິອຠິສງ຺ຂາຣູປຘິກາມຄຸຓູປຘິສງ຺ຂາຕານໍ ອຸປຘີນໍ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ໂຄ ໂຫຕິ, ຕຓ຺ຫານໍ ຂໂຍ ວິຣາໂຄ ນິໂຣໂຘ ຈ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣສມໂຖ ສພ຺ພູປຘິປຏິນິສ຺ສຄ຺ໂຄ ຕຓ຺ຫກ຺ຂໂຍ ວິຣາໂຄ ນິໂຣໂຘຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ນິພ຺ພານນ຺ຕິ ສຠາວລກ຺ຂເຓນ ນິຄມິຕໍ.

ລກ຺ຂເຓສຸ ຫິ ‘‘ຕີຓິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ພາລສ຺ສ ພາລລກ຺ຂຓານິ ພາລນິມິຕ຺ຕານິ ພາລາປທານານິ. ກຕມານິ ຕີຓິ? ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ພາໂລ ທຸຈ຺ຈິນ຺ຕິຕຈິນ຺ຕີ ຈ ໂຫຕິ ທຸພ຺ຠາສິຕຠາສີ ຈ ທຸກ຺ກຏກມ຺ມກາຣີ ຈ. ອິມານິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕີຓິ ພາລສ຺ສ ພາລລກ຺ຂຓານິ ພາລນິມິຕ຺ຕານິ ພາລາປທານານີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໓; ມ. ນິ. ໓.໒໔໖) ວຸຕ຺ຕໍ. ປຓ຺ຑິເຕຫິ ພາລສ຺ສ ພາໂລຕິ ສລ຺ລກ຺ຂຓໂຕ ຕິວິຘໍ ພາລລກ຺ຂຓໍ. ‘‘ຕີຓິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຓ຺ຑິຕສ຺ສ ປຓ຺ຑິຕລກ຺ຂຓານິ ປຓ຺ຑິຕນິມິຕ຺ຕານິ ປຓ຺ຑິຕາປທານານິ. ກຕມານິ ຕີຓິ? ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຓ຺ຑິໂຕ ສຸຈິນ຺ຕິຕຈິນ຺ຕີ ຈ ໂຫຕິ ສຸຠາສິຕຠາສີ ຈ ສຸກຕກມ຺ມກາຣີ ຈ. ອິມານິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕີຓິ ປຓ຺ຑິຕສ຺ສ ປຓ຺ຑິຕລກ຺ຂຓານິ ປຓ຺ຑິຕນິມິຕ຺ຕານິ ປຓ຺ຑິຕາປທານານີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໓; ມ. ນິ. ໓.໒໕໓) ວຸຕ຺ຕໍ. ປຓ຺ຑິເຕຫິ ປຓ຺ຑິຕສ຺ສ ປຓ຺ຑິໂຕຕິ ສລ຺ລກ຺ຂຓໂຕ ຕິວິຘໍ ປຓ຺ຑິຕລກ຺ຂຓໍ.

‘‘ຕີຓິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສງ຺ຂຕສ຺ສ ສງ຺ຂຕລກ຺ຂຓານິ. ກຕມານິ ຕີຓິ? ອຸປ຺ປາໂທ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ວໂຍ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ຐິຕສ຺ສ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ອິມານິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕີຓິ ສງ຺ຂຕສ຺ສ ສງ຺ຂຕລກ຺ຂຓານີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໔໗-໔໘) ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປ຺ປາໂທ ເອວ ສງ຺ຂຕມິຕິ ລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ສງ຺ຂຕລກ຺ຂຓໍ. ເອວມິຕຣທ຺ວເຍປິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອິມິນາ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓ ເສສທ຺ວິນ຺ນໍ, ຐິຕິກ຺ຂເຓ ເສສທ຺ວິນ຺ນໍ, ຠງ຺ຄກ຺ຂເຓ ຈ ເສສທ຺ວິນ຺ນໍ ອຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ເປຍ຺ຍາລມຸເຂນ ຊາຕິຍາ ຈ ຊຣາມຣຓສ຺ສ ຈ ອຸປ຺ປາທາທິລກ຺ຂຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ວິປຣິຓາມສຸຎ຺ຎຕາຍ ຊາຕິຊຣາມຣຓານິ ຫິຕ຺ວາ ຠວປຣິໂຍສານສ຺ເສວ ນຍສ຺ສ ວຈເນນ ຈ ອຸປ຺ປາທາທີນໍ ອຸປ຺ປາທາທິອວຈນສມເຍນ ຈ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ລກ຺ຂຓໂສເຕ ປຕິຕຕ຺ຕາ ປນ ໂສຕປຕິຕໍ ກຕ຺ວາ ລິຂິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍຖາ ຈ ອຠິຘມ຺ເມ (ຘ. ສ. ໕໖໒-໕໖໕) ອເຫຕຸກວິປາກມໂນຘາຕຸມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕູນໍ ສງ຺ຄຫວາເຣ ລພ຺ຠມານມ຺ປິ ຌານງ຺ຄໍ ປຎ຺ຈວິຎ຺ຎາຓໂສເຕ ປຕິຕ຺ວາ ຄຕນ຺ຕິ ນ ອຸທ຺ຘຏນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວມິຘາປິ ໂສຕປຕິຕຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຖ ວາ ຊາຕິຊຣາມຣຓວນ຺ຕານໍ ສງ຺ຂາຣານໍ ອຸປ຺ປາທາທໂຍ ‘‘ຊາຕິຊຣາມຣຓໍ ອນິຈ຺ຈໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ປຏິ. ມ. ໑.໗໓; ໒.໔) ວິຍ ເຕສໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ເນກ຺ຂມ຺ເມນ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ ວິກ຺ຂມ຺ຠິໂຕ ເຈວ ສຸຎ຺ໂຎ ຈາຕິ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ ເນກ຺ຂມ຺ເມນ ວິກ຺ຂມ຺ຠິໂຕ ເຈວ ເນກ຺ຂມ຺ມສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ອຠາວໂຕ ເຕເນວ ວິກ຺ຂມ຺ຠນສງ຺ຂາເຕນ ເນກ຺ຂມ຺ເມນ ສຸຎ຺ໂຎ ຈ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ. ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫາເນສຸປິ ເຈຕ຺ຖ ຕທງ຺ຄວເສນ ຈ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ຈ ປຫີນໍ ທູຣີກຕເມວ ໂຫຕີຕິ ອິມິນາ ທູຣີກຣຓຏ຺ເຐນ ວິກ຺ຂມ຺ຠນໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເນກ຺ຂມ຺ເມນ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ ຕທງ຺ຄສຸຎ຺ໂຎຕິ ເນກ຺ຂມ຺ເມນ ປຫີໂນ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ ເຕນ ເນກ຺ຂມ຺ມສງ຺ຂາເຕນ ອງ຺ເຄນ ສຸຎ຺ໂຎ. ອຖ ວາ ໂຍ ໂກຈິ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ ເນກ຺ຂມ຺ມສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ອຠາວໂຕ ເນກ຺ຂມ຺ເມນ ເຕນ ອງ຺ເຄນ ສຸຎ຺ໂຎ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ. ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອງ຺ຄສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອຠາວມຕ຺ເຕເນວ ເຈຕ຺ຖ ອຸປຈາຣປ຺ປນາຌານວເສນ ຈ ວິປສ຺ສນາວເສນ ຈ ຕທງ຺ຄສຸຎ຺ຎຕາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ. ປຫານທີປກສ຺ສ ວຈນສ຺ສ ອຠາເວນ ປນ ວິວຏ຺ຏນານຸປສ຺ສນໍເຍວ ປຣິໂຍສານໍ ກຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຄ຺ຄາ ນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ. ເນກ຺ຂມ຺ເມນ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ໂນ ເຈວ ສຸຎ຺ໂຎ ຈາຕິອາທີສຸ ວິກ຺ຂມ຺ຠເນ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕທງ຺ຄວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ ປຫີນານິປິ ເຈຕ຺ຖ ສມຸທາຈາຣາຠາວໂຕ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນານິ ນາມ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອິມິນາ ປຣິຍາເຍນ ສມຸຈ຺ເຉໂທ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕໍຕໍສມຸຈ຺ເຉທກິຈ຺ຈສາຘນວເສນ ວາ ມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕເນກ຺ຂມ຺ມາທິວເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິປິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິນິສ຺ສຣຓສຸຎ຺ເຎສຸ ຈ ອິຘ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕທງ຺ຄວິກ຺ຂມ຺ຠນສມຸຈ຺ເຉທປຫາເນສຸ ປເນຕ຺ຖ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິມຕ຺ຕຕ຺ຕໍ ນິສ຺ສຏມຕ຺ຕຕ຺ຕຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຎ຺ຈສຸປິ ເອເຕສຸ ສຸຎ຺ເຎສຸ ເນກ຺ຂມ຺ມາທີນິເຍວ ວິກ຺ຂມ຺ຠນຕທງ຺ຄສມຸຈ຺ເຉທປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິນິສ຺ສຣຓນາເມນ ວຸຕ຺ຕານິ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕຠູຕໍ. ພຫິທ຺ຘາຕິ ພຫິທ຺ຘາຠູຕໍ. ທຸຠໂຕສຸຎ຺ຎນ຺ຕິ ອຸຠຍສຸຎ຺ຎໍ. ປຈ຺ຈຕ຺ຕາທີສຸປິ ຫິ ໂຕ-ອິຕິວຈນໍ ໂຫຕິເຍວ.

ຉ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາຍຕນາທີນິ ຉອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາຍຕນາທີນໍ ຠາເວນ ສຠາຄານິ. ປເຣຫິ ວິສຠາຄານິ. ວິຎ຺ຎາຓກາຍາຕິອາທີສຸ ເຈຕ຺ຖ ກາຍວຈເນນ ວິຎ຺ຎາຓາທີນິເຍວ ວຸຕ຺ຕານິ. ເນກ຺ຂມ຺ເມສນາທີສຸ ເນກ຺ຂມ຺ມາທີນິເຍວ ຕທຕ຺ຖິເກຫິ ວິຎ຺ຎູຫິ ເອສີຍນ຺ຕີຕິ ເອສນາ. ອຖ ວາ ປຸພ຺ພຠາເຄ ເນກ຺ຂມ຺ມາທີນໍ ເອສນາປິ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທີຫິ ສຸຎ຺ຎາ, ກິໍ ປນ ເນກ຺ຂມ຺ມາທີນີຕິປິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ປຣິຄ຺ຄຫາທີສຸ ເນກ຺ຂມ຺ມາທີນິເຍວ ປຸພ຺ພຠາເຄ ເອສິຕານິ ອປຣຠາເຄ ປຣິຄ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕີຕິ ປຣິຄ຺ຄໂຫຕິ, ປຣິຄ຺ຄຫິຕານິ ປຕ຺ຕິວເສນ ປຏິລພ຺ຠນ຺ຕີຕິ ປຏິລາໂຠຕິ, ປຏິລທ຺ຘານິ ຎາຓວເສນ ປຏິວິຊ຺ຌີຍນ຺ຕີຕິ ປຏິເວໂຘຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕານິ. ເອກຕ຺ຕສຸຎ຺ຎຎ຺ຈ ນານຕ຺ຕສຸຎ຺ຎຎ຺ຈ ສກິໍເຍວ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ເອກຕ຺ຕສຸຎ຺ຎໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ນານຕ຺ຕສຸຎ຺ຎໍ ອວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາວ ສກິໍ ນິຄມນໍ ກຕໍ. ກສ຺ມາ ນ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕນ຺ຕິ ເຈ? ວຸຕ຺ຕປຣິຍາເຍເນເວຕ຺ຖ ໂຍຊນາ ຎາຍຕີຕິ ນ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ໂຍຊນາ – ເນກ຺ຂມ຺ມໍ ເອກຕ຺ຕໍ, ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ ນານຕ຺ຕໍ, ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ ນານຕ຺ຕໍ, ເນກ຺ຂມ຺ເມກຕ຺ເຕນ ສຸຎ຺ຎນ຺ຕິ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຂນ຺ຕິອາທີສຸ ເນກ຺ຂມ຺ມາທີນິເຍວ ຂມນໂຕ ຣຸຈ຺ຈນໂຕ ຂນ຺ຕີຕິ, ໂຣຈິຕານິເຍວ ປວິສິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐນໂຕ ອຘິຏ຺ຐານນ຺ຕິ, ປວິສິຕ຺ວາ ຐິຕານໍ ຍຖາຣຸຈິເມວ ເສວນໂຕ ປຣິໂຍຄາຫນນ຺ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕານິ. ອິຘ ສມ຺ປຊາໂນຕິອາທິໂກ ປຣມຕ຺ຖສຸຎ຺ຎນິທ຺ເທໂສ ປຣິນິພ຺ພານຎາຓນິທ຺ເທເສ ວຓ຺ຓິໂຕເຍວ.

ອິເມສຸ ຈ ສພ຺ເພສຸ ສຸຎ຺ເຎສຸ ສງ຺ຂາຣສຸຎ຺ຎໍ ວິປຣິຓາມສຸຎ຺ຎໍ ລກ຺ຂຓສຸຎ຺ຎຎ຺ຈ ຍຖາວຸຕ຺ຕານໍ ຘມ຺ມານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎອສມ຺ມິສ຺ສຕາທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ຍຕ຺ຖ ປນ ອກຸສລປກ຺ຂິການໍ ກຸສລປກ຺ຂິເກນ ສຸຎ຺ຎຕາ ວຸຕ຺ຕາ, ເຕນ ອກຸສເລ ອາທີນວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ຍຕ຺ຖ ປນ ກຸສລປກ຺ຂິການໍ ອກຸສລປກ຺ຂິເກນ ສຸຎ຺ຎຕາ ວຸຕ຺ຕາ, ເຕນ ກຸສເລ ອານິສໍສທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ຍຕ຺ຖ ອຕ຺ຕຕ຺ຕນິຍາທີຫິ ສຸຎ຺ຎຕາ ວຸຕ຺ຕາ, ຕໍ ສພ຺ພສງ຺ຂາເຣສຸ ນິພ຺ພິທາຊນນຕ຺ຖໍ. ອຄ຺ຄສຸຎ຺ຎໍ ປຣມຕ຺ຖສຸຎ຺ຎຎ຺ຈ ນິພ຺ພາເນ ອຸສ຺ສາຫຊນນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ເຕສຸ ອຄ຺ຄສຸຎ຺ຎຎ຺ຈ ປຣມຕ຺ຖສຸຎ຺ຎຎ຺ຈາຕິ ທ຺ເວ ສຸຎ຺ຎານິ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກເມວ ນິພ຺ພານໍ ອຄ຺ຄປຣມຕ຺ຖວເສນ ສອຸປາທິເສສອນຸປາທິເສສວເສນ ຈ ທ຺ວິຘາ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕານິ ທ຺ເວ ອຕ຺ຕຕ຺ຕນິຍສຸຎ຺ຎໂຕ ສງ຺ຂາຣສຸຎ຺ຎໂຕ ຈ ສຠາຄານິ. ‘‘ສຸຎ຺ຎສຸຎ຺ຎໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕສຸຎ຺ຎໍ ພຫິທ຺ຘາສຸຎ຺ຎໍ ທຸຠໂຕສຸຎ຺ຎໍ ສຠາຄສຸຎ຺ຎໍ ວິສຠາຄສຸຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ ອິມານິ ຉ ສຸຎ຺ຎານິ ສຸຎ຺ຎສຸຎ຺ຎເມວ ໂຫຕິ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕາທິເຠທໂຕ ປນ ຉຘາ ວຸຕ຺ຕານິ. ຕານິ ຉ ຈ ອຕ຺ຕຕ຺ຕນິຍາທິສຸຎ຺ຎໂຕ ສຠາຄານິ. ສງ຺ຂາຣວິປຣິຓາມລກ຺ຂຓສຸຎ຺ຎານິ, ວິກ຺ຂມ຺ຠນຕທງ຺ຄສມຸຈ຺ເຉທປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິນິສ຺ສຣຓສຸຎ຺ຎານິ, ເອສນາປຣິຄ຺ຄຫປຏິລາຠປຏິເວຘສຸຎ຺ຎານິ, ເອກຕ຺ຕນານຕ຺ຕສຸຎ຺ຎານິ, ຂນ຺ຕິອຘິຏ຺ຐານປຣິໂຍຄາຫນສຸຎ຺ຎານິ ຈາຕິ ສຕ຺ຕຣສ ສຸຎ຺ຎານິ ອຕ຺ຕນິ ອວິຊ຺ຊມາເນຫິ ເຕຫິ ເຕຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສຸຎ຺ຎຕ຺ຕາ ອວິຊ຺ຊມານານໍ ວເສນ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ວຸຕ຺ຕານິ. ສງ຺ຂາຣວິປຣິຓາມລກ຺ຂຓສຸຎ຺ຎານິ ປນ ອິຕເຣນ ອິຕເຣນ ອສມ຺ມິສ຺ສວເສນ ສຠາຄານິ, ວິກ຺ຂມ຺ຠນາທີນິ ປຎ຺ຈ ກຸສລປກ຺ເຂນ ສຸຎ຺ຎຕ຺ຕາ ສຠາຄານິ, ເອສນາທີນິ ຈຕ຺ຕາຣິ, ຂນ຺ຕິອາທີນິ ຈ ຕີຓິ ອກຸສລປກ຺ເຂນ ສຸຎ຺ຎຕ຺ຕາ ສຠາຄານິ, ເອກຕ຺ຕນານຕ຺ຕສຸຎ຺ຎານິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎປຏິປກ຺ຂວເສນ ສຠາຄານິ.

ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາ ສມາເສນ, ຕິຘາ ທ຺ເວຘາ ຕເຖກຘາ;

ສຸຎ຺ຎາຕິ ສຸຎ຺ຎຕ຺ຖວິທູ, ວຓ຺ຓຍນ຺ຕີຘ ສາສເນ.

ກຖໍ? ສພ຺ເພ ຕາວ ໂລກິຍາ ຘມ຺ມາ ຘຸວສຸຠສຸຂອຕ຺ຕວິຣຫິຕຕ຺ຕາ ຘຸວສຸຠສຸຂອຕ຺ຕສຸຎ຺ຎາ. ມຄ຺ຄຜລຘມ຺ມາ ຘຸວສຸຂຕ຺ຕວິຣຫິຕຕ຺ຕາ ຘຸວສຸຂຕ຺ຕສຸຎ຺ຎາ. ອນິຈ຺ຈຕ຺ຕາເຍວ ສຸເຂນ ສຸຎ຺ຎາ. ອນາສວຕ຺ຕາ ນ ສຸເຠນ ສຸຎ຺ຎາ. ນິພ຺ພານຘມ຺ໂມ ອຕ຺ຕສ຺ເສວ ອຠາວໂຕ ອຕ຺ຕສຸຎ຺ໂຎ. ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣາ ປນ ສພ຺ເພປິ ສງ຺ຂຕາ ຘມ຺ມາ ສຕ຺ຕສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອຠາວໂຕ ສຕ຺ຕສຸຎ຺ຎາ. ອສງ຺ຂໂຕ ນິພ຺ພານຘມ຺ໂມ ເຕສໍ ສງ຺ຂາຣານມ຺ປິ ອຠາວໂຕ ສງ຺ຂາຣສຸຎ຺ໂຎ. ສງ຺ຂຕາສງ຺ຂຕາ ປນ ສພ຺ເພປິ ຘມ຺ມາ ອຕ຺ຕສງ຺ຂາຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອຠາວໂຕ ອຕ຺ຕສຸຎ຺ຎາຕິ.

ສທ຺ຘມ຺ມປ຺ປກາສິນິຍາ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ຄອຏ຺ຐກຖາຍ

ສຸຎ຺ຎກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຍຸຄນທ຺ຘວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິຏ຺ຐິຕາ ຈ ມຊ຺ຌິມວຄ຺ຄສ຺ສ ອປຸພ຺ພຕ຺ຖານຸວຓ຺ຓນາ.

(໓) ປຎ຺ຎາວຄ຺ໂຄ

໑. ມຫາປຎ຺ຎາກຖາ

ມຫາປຎ຺ຎາກຖາວຓ຺ຓນາ

໑. ອິທານິ ວິເສສໂຕ ປຎ຺ຎາປທຏ຺ຐານຠູຕາຍ ສຸຎ຺ຎກຖາຍ ອນນ຺ຕຣໍ ກຖິຕາຍ ປຎ຺ຎາກຖາຍ ອປຸພ຺ພຕ຺ຖານຸວຓ຺ຓນາ. ຕຕ຺ຖ ອາທິໂຕ ຕາວ ສຕ຺ຕສຸ ອນຸປສ຺ສນາສຸ ເອເກກມູລກາ ສຕ຺ຕ ປຎ຺ຎາ ປຸຈ຺ຉາປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ກຕ຺ວາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ, ປຸນ ສຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາມູລກາ ເອເກກຸຕ຺ຕຣມູລກາ ຈ ຕິສ຺ໂສ ປຎ຺ຎາ ປຸຈ຺ຉໍ ອກຕ຺ວາວ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ, ເອວມາທິໂຕ ທສປຎ຺ຎາປາຣິປູຣີ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ. ຕຕ຺ຖ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາ ຕາວ ຍສ຺ມາ ອນິຈ຺ຈໂຕ ທິຏ຺ເຐສຸ ສງ຺ຂາເຣສຸ ‘‘ຍທນິຈ຺ຈໍ, ຕໍ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂໂຕ ຈ ‘‘ຍໍ ທຸກ຺ຂໍ, ຕທນຕ຺ຕາ’’ຕິ ອນຕ຺ຕໂຕ ຈ ຊວຕິ, ຕສ຺ມາ ສາ ຠາວິຕາ ພຫຸລີກຕາ ຊວນປຎ຺ຎໍ ປຣິປູເຣຕິ. ສາ ຫິ ສກວິສເຍສຸ ຊວຕີຕິ ຊວນາ, ຊວນາ ຈ ສາ ປຎ຺ຎາ ຈາຕິ ຊວນປຎ຺ຎາ. ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາ ສມາຘິນ຺ທ຺ຣິຍນິສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ພລວຕີ ຫຸຕ຺ວາ ປຓິຘິໍ ນິພ຺ພິຊ຺ຌຕິ ປທາເລຕິ, ຕສ຺ມາ ນິພ຺ເພຘິກປຎ຺ຎໍ ປຣິປູເຣຕິ. ສາ ຫິ ນິພ຺ພິຊ຺ຌຕີຕິ ນິພ຺ເພຘິກາ, ນິພ຺ເພຘິກາ ຈ ສາ ປຎ຺ຎາ ຈາຕິ ນິພ຺ເພຘິກປຎ຺ຎາ. ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາ ສຸຎ຺ຎຕາທສ຺ສເນນ ວຸທ຺ຘິປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ມຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕຕ຺ຕາ ມຫາປຎ຺ຎໍ ປຣິປູເຣຕິ. ສາ ຫິ ວຸທ຺ຘິປ຺ປຕ຺ຕຕ຺ຕາ ມຫຕີ ຈ ສາ ປຎ຺ຎາ ຈາຕິ ມຫາປຎ຺ຎາ. ນິພ຺ພິທານຸປສ຺ສນາ ຍສ຺ມາ ຕິສ຺ສນ຺ນໍເຍວ ອນຸປສ຺ສນານໍ ປຸຣິມໂຕປິ ອາເສວນາຍ ພລປ຺ປຕ຺ຕາວຕ຺ຖຕ຺ຕາ ສພ຺ພສງ຺ຂາເຣສຸ ນິພ຺ພິນ຺ທນສມຕ຺ຖາ ຫຸຕ຺ວາ ຕິກ຺ຂາ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕິກ຺ຂປຎ຺ຎໍ ປຣິປູເຣຕິ. ວິຣາຄານຸປສ຺ສນາປິ ຍສ຺ມາ ຕິສ຺ສນ຺ນໍເຍວ ອນຸປສ຺ສນານໍ ປຸຣິມໂຕປິ ອາເສວນາພລປ຺ປຕ຺ຕານໍ ວຸທ຺ຘຕຣາວຕ຺ຖຕ຺ຕາ ສພ຺ພສງ຺ຂາເຣຫິ ວິຣຊ຺ຊນສມຕ຺ຖາ ຫຸຕ຺ວາ ວິປຸລາ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວິປຸລປຎ຺ຎໍ ປຣິປູເຣຕິ.

ນິໂຣຘານຸປສ຺ສນາປິ ຍສ຺ມາ ຕິສ຺ສນ຺ນໍເຍວ ອນຸປສ຺ສນານໍ ປຸຣິມໂຕປິ ອາເສວນາພລປ຺ປຕ຺ຕານໍ ວຸທ຺ຘຕຣາວຕ຺ຖຕ຺ຕາ ວຍລກ຺ຂຓວເສນ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣານໍ ນິໂຣຘທສ຺ສນສມຕ຺ຖາ ຫຸຕ຺ວາ ຄມ຺ຠີຣາ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຄມ຺ຠີຣປຎ຺ຎໍ ປຣິປູເຣຕິ. ນິໂຣໂຘ ຫິ ອຸຕ຺ຕານປຎ຺ເຎຫິ ອລພ຺ຠເນຍ຺ຍປຕິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ຄມ຺ຠີໂຣ, ຕສ຺ມິໍ ຄມ຺ຠີເຣ ຄາຘປ຺ປຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາປິ ຄມ຺ຠີຣາ. ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສນາປິ ຍສ຺ມາ ຕິສ຺ສນ຺ນໍເຍວ ອນຸປສ຺ສນານໍ ປຸຣິມໂຕປິ ອາເສວນາພລປ຺ປຕ຺ຕານໍ ວຸທ຺ຘຕຣາວຕ຺ຖຕ຺ຕາ ວຍລກ຺ຂຓວເສນ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊນສມຕ຺ຖາ ຫຸຕ຺ວາ ອສາມນ຺ຕາ ໂຫຕິ, ວຸທ຺ຘິປຣິຍນ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຉຫິ ປຎ຺ຎາຫິ ທູເຣ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມາ ສຍໍ ອສາມນ຺ຕຕ຺ຕາ ອສາມນ຺ຕປຎ຺ຎໍ ປຣິປູເຣຕິ. ສາ ຫິ ເຫຏ຺ຐິມປຎ຺ຎາຫິ ທູຣຕ຺ຕາ ອສາມນ຺ຕາ, ອສມີປາ ວາ ປຎ຺ຎາຕິ ອສາມນ຺ຕປຎ຺ຎາ. ປຓ຺ຑິຈ຺ຈໍ ປຣິປູເຣນ຺ຕີຕິ ປຓ຺ຑິຕຠາວໍ ປຣິປູເຣນ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ຕາ ສຕ຺ຕ ປຎ຺ຎາ ປຣິປຸຓ຺ຓາ ຠາເວຕ຺ວາ ປຓ຺ຑິຕລກ຺ຂຓປ຺ປຕ຺ໂຕ ສິຂປ຺ປຕ຺ຕວຸຏ຺ຐານຄາມິນິວິປສ຺ສນາສງ຺ຂາເຕຫິ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂານຸໂລມໂຄຕ຺ຣຠຸຎາເຓຫິ ປຓ຺ຑິໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ປຓ຺ຑິຈ຺ເຈນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປຓ຺ຑິຈ຺ຈໍ ປຣິປູເຣນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຏ຺ຐ ປຎ຺ຎາຕິ ປຓ຺ຑິຈ຺ຈສງ຺ຂາຕາຍ ປຎ຺ຎາຍ ສຫ ສພ຺ພາ ອຏ຺ຐ ປຎ຺ຎາ. ປຸຖຸປຎ຺ຎໍ ປຣິປູເຣນ຺ຕີຕິ ຍສ຺ມາ ເຕນ ປຓ຺ຑິຈ຺ເຈນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ໂສ ປຓ຺ຑິໂຕ ໂຄຕ຺ຣຠຸຎາຓານນ຺ຕຣໍ ນິພ຺ພານໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ໂລກຸຕ຺ຕຣຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ໂລກິຍໂຕ ປຸຖຸຠູຕຕ຺ຕາ ວິສຸໍຠູຕຕ຺ຕາ ປຸຖຸປຎ຺ຎາຕິສງ຺ຂາຕໍ ມຄ຺ຄຜລປຎ຺ຎໍ ປາປຸຓາຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຏ຺ຐ ປຎ຺ຎາ ປຸຖຸປຎ຺ຎໍ ປຣິປູເຣນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອິມາ ນວ ປຎ຺ຎາຕິອາທີສຸ ຕສ຺ເສວ ກເມນ ອຘິຄຕມຄ຺ຄຜລສ຺ສ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ປຓີຕໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ໂມປໂຍເຄນ ປຓີຕຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານຕ຺ຕາ ປຫຏ຺ຐາກາເຣເນວ ຈ ປວຕ຺ຕມານຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານສ຺ສ ຜລານນ຺ຕຣໍ ໂອຕິຓ຺ຓຠວງ຺ຄໂຕ ວຸຏ຺ຐິຕສ຺ສ ມຄ຺ຄປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ, ຕໂຕ ຈ ຠວງ຺ຄໍ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐິຕສ຺ສ ຜລປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ, ອິມິນາວ ນເຍນ ປຫີນກິເລສປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ, ອວສິຏ຺ຐກິເລສປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ, ນິພ຺ພານປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຕິ ປຎ຺ຈ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຕາສຸ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາສຸ ມຄ຺ຄປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ຜລປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ຈ ປຏິຠານປຏິສມ຺ຠິທາ ໂຫຕິ. ກຖໍ? ‘‘ຍໍກິຎ຺ຈິ ປຈ຺ຈຍສມ຺ຠູຕໍ ນິພ຺ພານໍ ຠາສິຕຕ຺ໂຖ ວິປາໂກ ກິຣິຍາຕິ ອິເມ ປຎ຺ຈ ຘມ຺ມາ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ອຠິຘມ຺ເມ ປາຬິໍ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ຕທຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິພ຺ພານສ຺ສ ຈ ອຕ຺ຖຕ຺ຕາ ຕທາຣມ຺ມຓໍ ມຄ຺ຄຜລຎາຓໍ ‘‘ອຕ຺ເຖສຸ ຎາຓໍ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາ’’ຕິ (ວິຠ. ໗໑໘; ປຏິ. ມ. ໑.໑໑໐) ວຈນໂຕ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາ ໂຫຕິ. ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາຠູຕສ຺ສ ມຄ຺ຄຜລຎາຓສ຺ສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓໍ ‘‘ຎາເຓສຸ ຎາຓໍ ປຏິຠານປຏິສມ຺ຠິທາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ປຏິຠານປຏິສມ຺ຠິທາ ໂຫຕິ. ສາ ຈ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓປຎ຺ຎາ ຫາສາກາເຣນ ປວຕ຺ຕມານຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານສ຺ສ ຫາສປຎ຺ຎາ ນາມ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ນວ ປຎ຺ຎາ ຫາສປຎ຺ຎໍ ປຣິປູເຣນ຺ຕີຕິ ຈ ຫາສປຎ຺ຎາ ປຏິຠານປຏິສມ຺ຠິທາຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພປ຺ປກາຣາປິ ປຎ຺ຎາ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ປາກຏກຣຓສງ຺ຂາເຕນ ປຎ຺ຎາປນຏ຺ເຐນ ປຎ຺ຎາ, ເຕນ ເຕນ ວາ ປກາເຣນ ຘມ຺ເມ ຊານາຕີຕິ ປຎ຺ຎາ.

ຕສ຺ສາຕິ ຕສ຺ສ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣສ຺ສ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລສ຺ສ. ກຣຓຕ຺ເຖ ສາມິວຈນໍ. ອຕ຺ຖວວຕ຺ຖານໂຕຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຎ຺ຈວິຘສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວວຕ຺ຖາປນວເສນ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ສມຓກຣຓີຍກຖາຍໍ ‘‘ເຫຕຸຜລໍ ນິພ຺ພານໍ ວຈນຕ຺ໂຖ ອຖ ວິປາກໍ ກິຣິຍາຕິ ອຕ຺ເຖ ປຎ຺ຈ ປເຠເທ ປຐມນ຺ຕປເຠທຄຕໍ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ. ອຘິຄຕາ ໂຫຕີຕິ ປຏິລທ຺ຘາ ໂຫຕິ. ສາເຍວ ປຏິລາຠສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ສຈ຺ຉິກຕາ. ປຏິລາຠຜສ຺ເສເນວ ຜສ຺ສິຕາ ປຎ຺ຎາຍ. ຘມ຺ມວວຕ຺ຖານໂຕຕິ ‘‘ໂຍ ໂກຈິ ຜລນິພ຺ພຕ຺ຕໂກ ເຫຕຸ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ຠາສິຕໍ ກຸສລໍ ອກຸສລນ຺ຕິ ອິເມ ປຎ຺ຈ ຘມ຺ມາ ຘມ຺ໂມ’’ຕິ ອຠິຘມ຺ເມ ປາຬິຍານຸສາເຣນ ວຸຕ຺ຕານໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຘມ຺ມານໍ ວວຕ຺ຖາປນວເສນ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ສມຓກຣຓີຍກຖາຍໍ ‘‘ເຫຕຸ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ວຈນໍ ກຸສລຎ຺ຈ ອກຸສລຎ຺ຈາຕິ ຘມ຺ເມ ປຎ຺ຈ ປເຠເທ ທຸຕິຍນ຺ຕປເຠທຄຕໍ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ. ນິຣຸຕ຺ຕິວວຕ຺ຖານໂຕຕິ ເຕສໍ ເຕສໍ ອຕ຺ຖຘມ຺ມານໍ ອນຸຣູປນິຣຸຕ຺ຕີນໍ ວວຕ຺ຖາປນວເສນ. ປຏິຠານວວຕ຺ຖານໂຕຕິ ປຏິຠານສງ຺ຂາຕານໍ ຕິຓ຺ຓໍ ປຏິສມ຺ຠິທາຎາຓານໍ ວວຕ຺ຖາປນວເສນ. ຕສ຺ສິມາຕິ ນິຄມນວຈນເມຕໍ.

໒. ເອວໍ ສພ຺ພສງ຺ຄາຫກວເສນ ອນຸປສ຺ສນານໍ ວິເສສໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ວຕ຺ຖຸເຠທວເສນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຣູເປ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາຕິອາທິມາຫ. ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖເມວ. ປຸນ ຣູປາທີສຸເຍວ ອຕີຕານາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນວເສນ ຊວນປຎ຺ຎໍ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ ເກວລໍ ຣູປາທິວເສນ ຈ ອຕີຕານາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຣູປາທິວເສນ ຈ ປຸຈ຺ຉໍ ກຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉາກເມເນວ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ອກາສິ. ຕຕ຺ຖ ສຸທ຺ຘຣູປາທິວິສ຺ສຊ຺ຊເນສຸ ປຐມໍ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ ເອວ ປຎ຺ຎາ ອຕີຕານາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນມູລເກສຸ ສພ຺ພວິສ຺ສຊ຺ຊເນສຸ ເຕສຸ ອຕີຕາທີສຸ ຊວນວເສນ ຊວນປຎ຺ຎາຕິ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ.

໓. ປຸນ ອເນກສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ປຎ຺ຎາປເຠທໍ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ ປຐມໍ ຕາວ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ອຸທ຺ທິສິ. ຕຕ຺ຖ ສປ຺ປຸຣິສສໍເສໂວຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣານໍ ສປ຺ປຸຣິສານໍ ຠຊນໍ. ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນນ຺ຕິ ເຕສໍ ສປ຺ປຸຣິສານໍ ສນ຺ຕິເກ ສີລາທິປຏິປຕ຺ຕິທີປກສ຺ສ ສທ຺ຘມ຺ມວຈນສ຺ສ ສວນໍ. ໂຍນິໂສມນສິກາໂຣຕິ ສຸຕານໍ ຘມ຺ມານໍ ອຕ຺ຖູປປຣິກ຺ຂຓວເສນ ອຸປາເຍນ ມນສິກາໂຣ. ຘມ຺ມານຸຘມ຺ມປຏິປຕ຺ຕີຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ເມ ອນຸຄຕສ຺ສ ສີລາທິປຏິປທາຘມ຺ມສ຺ສ ປຏິປຊ຺ຊນໍ. ປຎ຺ຎາປຏິລາຠາຍ ປຎ຺ຎາວຸທ຺ຘິຍາ ປຎ຺ຎາເວປຸລ຺ລາຍ ປຎ຺ຎາພາຫຸລ຺ລາຍາຕິ ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ປຎ຺ຎາວເສນ ຠາວວຈນານິ. ເສສານິ ທ຺ວາທສ ປຸຄ຺ຄລວເສນ ຠາວວຈນານິ.

໑. ໂສຬສປຎ຺ຎານິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໔. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕນິທ຺ເທເສ ຉນ຺ນໍ ອຠິຎ຺ຎາຎາຓານນ຺ຕິ ອິທ຺ຘິວິຘທິພ຺ພໂສຕເຈໂຕປຣິຍປຸພ຺ເພນິວາສທິພ຺ພຈກ຺ຂຸອາສວານໍ ຂຍຎາຓານໍ. ເຕສຕ຺ຕຕີນໍ ຎາຓານນ຺ຕິ ຎາຓກຖາຍ ນິທ຺ທິຏ຺ຐານໍ ສາວກສາຘາຣຓານໍ ຎາຓານໍ. ສຕ຺ຕສຕ຺ຕຕີນໍ ຎາຓານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ –

‘‘ສຕ຺ຕສຕ຺ຕຣິ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ຎາຓວຕ຺ຖູນິ ເທເສສ຺ສາມິ, ຕໍ ສຸຓາຖ ສາຘຸກໍ ມນສິ ກໂຣຖ, ຠາສິສ຺ສາມີຕິ. ກຕມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຕ຺ຕສຕ຺ຕຣິ ຎາຓວຕ຺ຖູນິ? ຊາຕິປຈ຺ຈຍາ ຊຣາມຣຓນ຺ຕິ ຎາຓໍ, ອສຕິ ຊາຕິຍາ ນຕ຺ຖິ ຊຣາມຣຓນ຺ຕິ ຎາຓໍ. ອຕີຕມ຺ປິ ອທ຺ຘານໍ ຊາຕິປຈ຺ຈຍາ ຊຣາມຣຓນ຺ຕິ ຎາຓໍ, ອສຕິ ຊາຕິຍາ ນຕ຺ຖິ ຊຣາມຣຓນ຺ຕິ ຎາຓໍ, ອນາຄຕມ຺ປິ ອທ຺ຘານໍ ຊາຕິປຈ຺ຈຍາ ຊຣາມຣຓນ຺ຕິ ຎາຓໍ, ອສຕິ ຊາຕິຍາ ນຕ຺ຖິ ຊຣາມຣຓນ຺ຕິ ຎາຓໍ. ຍມ຺ປິສ຺ສ ຕໍ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓໍ, ຕມ຺ປິ ຂຍຘມ຺ມໍ ວຍຘມ຺ມໍ ວິຣາຄຘມ຺ມໍ ນິໂຣຘຘມ຺ມນ຺ຕິ ຎາຓໍ. ຠວປຈ຺ຈຍາ ຊາຕີຕິ ຎາຓໍ…ເປ… ອຸປາທານປຈ຺ຈຍາ ຠໂວຕິ ຎາຓໍ… ຕຓ຺ຫາປຈ຺ຈຍາ ອຸປາທານນ຺ຕິ ຎາຓໍ… ເວທນາປຈ຺ຈຍາ ຕຓ຺ຫາຕິ ຎາຓໍ… ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ ເວທນາຕິ ຎາຓໍ… ສຬາຍຕນປຈ຺ຈຍາ ຜສ຺ໂສຕິ ຎາຓໍ… ນາມຣູປປຈ຺ຈຍາ ສຬາຍຕນນ຺ຕິ ຎາຓໍ… ວິຎ຺ຎາຓປຈ຺ຈຍາ ນາມຣູປນ຺ຕິ ຎາຓໍ… ສງ຺ຂາຣປຈ຺ຈຍາ ວິຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ຎາຓໍ… ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ ສງ຺ຂາຣາຕິ ຎາຓໍ, ອສຕິ ອວິຊ຺ຊາຍ ນຕ຺ຖິ ສງ຺ຂາຣາຕິ ຎາຓໍ. ອຕີຕມ຺ປິ ອທ຺ຘານໍ ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ ສງ຺ຂາຣາຕິ ຎາຓໍ, ອສຕິ ອວິຊ຺ຊາຍ ນຕ຺ຖິ ສງ຺ຂາຣາຕິ ຎາຓໍ, ອນາຄຕມ຺ປິ ອທ຺ຘານໍ ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ ສງ຺ຂາຣາຕິ ຎາຓໍ, ອສຕິ ອວິຊ຺ຊາຍ ນຕ຺ຖິ ສງ຺ຂາຣາຕິ ຎາຓໍ. ຍມ຺ປິສ຺ສ ຕໍ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓໍ, ຕມ຺ປິ ຂຍຘມ຺ມໍ ວຍຘມ຺ມໍ ວິຣາຄຘມ຺ມໍ ນິໂຣຘຘມ຺ມນ຺ຕິ ຎາຓໍ. ອິມານິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຕ຺ຕສຕ຺ຕຣິ ຎາຓວຕ຺ຖູນີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໓໔) –

ເອວໍ ຠຄວຕາ ນິທານວຄ຺ເຄ ວຸຕ຺ຕານິ ສຕ຺ຕສຕ຺ຕຕິ ຎາຓານິ. ‘‘ຊຣາມຣເຓ ຎາຓໍ, ຊຣາມຣຓສມຸທເຍ ຎາຓໍ, ຊຣາມຣຓນິໂຣເຘ ຎາຓໍ, ຊຣາມຣຓນິໂຣຘຄາມິນິຍາ ປຏິປທາຍ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໓໓) ອິມິນາ ນເຍນ ເອກາທສສຸ ອງ຺ເຄສຸ ຈຕ຺ຕາຣິ ຈຕ຺ຕາຣິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕານິ ຈຕຸຈຕ຺ຕາຣີສ ຎາຓວຕ຺ຖູນິ ປນ ອິຘ ນ ຄຫິຕານິ. ອຸຠຍຕ຺ຖ ຈ ຎາຓານິເຍວ ຫິຕສຸຂສ຺ສ ວຕ຺ຖູນີຕິ ຎາຓວຕ຺ຖູນິ. ລາໂຠຕິອາທີສຸ ລາໂຠເຍວ ອຸປສຄ຺ເຄນ ວິເສເສຕ຺ວາ ປຏິລາໂຠຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ປຸນ ຕສ຺ເສວ ອຕ຺ຖວິວຣຓວເສນ ປຕ຺ຕິ ສມ຺ປຕ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຜສ຺ສນາຕິ ອຘິຄມວເສນ ຜຸສນາ. ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຕິ ປຏິລາຠສຈ຺ຉິກິຣິຍາ. ອຸປສມ຺ປທາຕິ ນິປ຺ຜາທນາ.

ສຕ຺ຕນ຺ນຎ຺ຈ ເສກ຺ຂານນ຺ຕິ ຕິສ຺ໂສ ສິກ຺ຂາ ສິກ຺ຂນ຺ຕີຕິ ເສກ຺ຂສຎ຺ຎິຕານໍ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄຏ຺ຐາທີນໍ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ. ປຸຖຸຊ຺ຊນກລ຺ຍາຓກສ຺ສ ຈາຕິ ນິພ຺ພານຄາມິນິຍາ ປຏິປທາຍ ຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສຸນ຺ທຣຏ຺ເຐນ ກລ຺ຍາຓສຎ຺ຎິຕສ຺ສ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ. ວຑ຺ຒິຕໍ ວຑ຺ຒນໍ ເອຕາຍາຕິ ວຑ຺ຒິຕວຑ຺ຒນາ. ຍຖາວຸຕ຺ຕານໍ ອຏ຺ຐນ຺ນມ຺ປິ ປຎ຺ຎານໍ ວເສນ ວິເສສໂຕ ຈ ອຣຫໂຕ ປຎ຺ຎາວເສນ ປຎ຺ຎາວຸທ຺ຘິຍາ. ຕຖາ ປຎ຺ຎາເວປຸລ຺ລາຍ. ມຫນ຺ເຕ ອຕ຺ເຖ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີຕິອາທີສຸ ປຏິສມ຺ຠິທປ຺ປຕ຺ໂຕ ອຣິຍສາວໂກ ອຕ຺ຖາທໂຍ ອາຣມ຺ມຓກຣເຓນ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ສພ຺ພາປິ ມຫາປຎ຺ຎາ ອຣິຍສາວການໍເຍວ. ຕສ຺ສາ ຈ ປຎ຺ຎາຍ ວິສຍາ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາ ເອວ.

ປຸຖຸນານາຂນ຺ເຘສູຕິອາທີສຸ ນານາສທ຺ໂທ ປຸຖຸສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖວຈນໍ. ຎາຓໍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ປຸຖຸປຎ຺ຎາຕິ ເຕສຸ ຕຖາວຸຕ຺ເຕສຸ ຂນ຺ຘາທີສຸ ຎາຓໍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ກຕ຺ວາ ຕໍ ຎາຓໍ ປຸຖຸປຎ຺ຎາ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນານາປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາເທສູຕິ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນານໍ ຘມ຺ມານໍ ວເສນ ປຈ຺ຈຍພຫຸຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ນານາສຸຎ຺ຎຕມນຸປລພ຺ເຠສູຕິ ອຸປລພ຺ຠນໍ ອຸປລພ຺ໂຠ, ຄຫຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ອຸປລພ຺ໂຠ ອນຸປລພ຺ໂຠ, ອນຸປລພ຺ຠານໍ ພຫຸຕ຺ຕາ ພຫຸວຈເນນ ອນຸປລພ຺ຠາ, ປຎ຺ຈວີສຕິສຸຎ຺ຎຕາວເສນ ວາ ນານາສຸຎ຺ຎຕາສຸ ອຕ຺ຕຕ຺ຕນິຍາທີນໍ ອນຸປລພ຺ຠາ ນານາສຸຎ຺ຎຕານຸປລພ຺ຠາ, ເຕສຸ. ‘‘ນານາສຸຎ຺ຎຕານຸປລພ຺ເຠສູ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ອທຸກ຺ຂມສຸຂາ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ຕິກມາຕິກາ ໒) ວິຍ ມ-ກາໂຣ ປທສນ຺ຘິວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ. ອິມາ ປຎ຺ຈ ປຎ຺ຎາ ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊເນຫິ ສາຘາຣຓາ, ນານາອຕ຺ຖາທີສຸ ປຎ຺ຎາ ອຣິຍານໍເຍວ. ປຸຖຸຊ຺ຊນສາຘາຣເຓ ຘມ຺ເມຕິ ໂລກິຍຘມ຺ເມ. ອິມິນາ ອວສານປຣິຍາເຍນ ໂລກິຍໂຕ ປຸຖຸຠູຕນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ ປຸຖຸຠູຕາ ວິສຸໍຠູຕາ ປຎ຺ຎາຕິ ປຸຖຸປຎ຺ຎາ ນາມາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ວິປຸລປຎ຺ຎາ ມຫາປຎ຺ຎານເຍນ ເວທິຕພ຺ພາ. ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ຘມ຺ເມ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ຄຸຓມຫນ຺ຕຕາຍ ເຕສໍ ຘມ຺ມານໍ ປຣິຄ຺ຄາຫິກາຍ ຈ ປຎ຺ຎາຍ ມຫນ຺ຕຕາ, ເຕສໍ ຘມ຺ມານໍ ສຍເມວ ມຫນ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸຬາຣຕ຺ຕາ ຘມ຺ມານຎ຺ຈ ປຎ຺ຎາຍ ຈ ວິປຸລຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຄມ຺ຠີຣປຎ຺ຎາ ປຸຖຸປຎ຺ຎານເຍນ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຕ ຈ ຘມ຺ມາ ເຕ ຈ ອນຸປລພ຺ຠາ ສາ ຈ ປຎ຺ຎາ ປກຕິຊເນນ ອລພ຺ຠເນຍ຺ຍປຕິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ຄມ຺ຠີຣາ.

ຍສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສາຕິ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລສ຺ເສວ. ອຎ຺ໂຎ ໂກຈີຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ. ອຠິສມ຺ຠວິຕຸນ຺ຕິ ສມ຺ປາປຸຓິຕຸໍ. ອນຠິສມ຺ຠວນີໂຍຕິ ສມ຺ປາປຸຓິຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ໂຍ. ອຎ຺ເຎຫີຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊເນເຫວ. ອຏ຺ຐມກສ຺ສາຕິ ອຣຫຕ຺ຕຜລຏ຺ຐໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຄຓິຍມາເນ ອຏ຺ຐມຠູຕສ຺ສ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄຏ຺ຐສ຺ສ. ທູເຣຕິ ວິປ຺ປກຏ຺ເຐ. ວິທູເຣຕິ ວິເສເສນ ວິປ຺ປກຏ຺ເຐ. ສຸວິທູເຣຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ວິເສເສນ ວິປ຺ປກຏ຺ເຐ. ນ ສນ຺ຕິເກຕິ ນ ສມີເປ. ນ ສາມນ຺ຕາຕິ ນ ສມີປຠາເຄ. ອິມານິ ທ຺ເວ ປຏິເສຘສຫິຕານິ ວຈນານິ ທູຣຠາວສ຺ເສວ ນິຍມນານິ. ອຸປາທາຍາຕິ ປຏິຈ຺ຈ. ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສາຕິ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລຏ຺ຐສ຺ສ. ເອເຕເນວ ຕໍຕໍມຄ຺ຄປຎ຺ຎາ ຕໍຕໍຜລປຎ຺ຎາຍ ທູເຣຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປຈ຺ເຈກສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ ອຸປສຄ຺ເຄນ ວິເສສິຕໍ. ອິຕຣທ຺ວຍໍ ປນ ສຸທ຺ຘເມວ ອາຄຕໍ.

໕. ‘‘ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ສເທວກສ຺ສ ຈ ໂລກສ຺ສ ປຎ຺ຎາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຎ຺ຎາຍ ທູເຣ’’ຕິອາທີນິ ວຕ຺ວາ ຕເມວ ທູຣຏ຺ຐໍ ອເນກປ຺ປກາຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ ປຎ຺ຎາປເຠທກຸສໂລຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຎາປເຠທກຸສໂລຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອນນ຺ຕວິກປ຺ເປ ປຎ຺ຎາປເຠເທ ເຉໂກ. ປຠິນ຺ນຎາໂຓຕິ ອນນ຺ຕປ຺ປເຠທປຕ຺ຕຎາໂຓ. ເອເຕນ ປຎ຺ຎາປເຠທກຸສລຕ຺ເຕປິ ສຕິ ຕາສໍ ປຎ຺ຎານໍ ອນນ຺ຕເຠທຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ອຘິຄຕປຏິສມ຺ຠິໂທຕິ ປຏິລທ຺ຘອຄ຺ຄຈຕຸປຏິສມ຺ຠິທາຎາໂຓ. ຈຕຸເວສາຣຊ຺ຊປ຺ປຕ຺ໂຕຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ວິສາຣທຠາວສງ຺ຂາຕານິ ຎາຓານິ ປຕ຺ໂຕ. ຍຖາຫ –

‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ເຕ ປຏິຊານໂຕ ‘ອິເມ ຘມ຺ມາ ອນຠິສມ຺ພຸທ຺ຘາ’ຕິ, ຕຕ຺ຣ ວຕ ມໍ ສມໂຓ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ວາ ເທໂວ ວາ ມາໂຣ ວາ ພ຺ຣຫ຺ມາ ວາ ໂກຈິ ວາ ໂລກສ຺ມິໍ ສຫ ຘມ຺ເມນ ປຏິໂຈເທສ຺ສຕີຕິ ນິມິຕ຺ຕເມຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ນ ສມນຸປສ຺ສາມິ, ເອຕມຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ນິມິຕ຺ຕໍ ອສມນຸປສ຺ສນ຺ໂຕ ເຂມປ຺ປຕ຺ໂຕ ອຠຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ເວສາຣຊ຺ຊປ຺ປຕ຺ໂຕ ວິຫຣາມິ. ຂີຓາສວສ຺ສ ເຕ ປຏິຊານໂຕ ‘ອິເມ ອາສວາ ອປຣິກ຺ຂີຓາ’ຕິ, ‘ເຍ ໂຂ ປນ ເຕ ອນ຺ຕຣາຍິກາ ຘມ຺ມາ ວຸຕ຺ຕາ, ເຕ ປຏິເສວໂຕ ນາລໍ ອນ຺ຕຣາຍາຍາ’ຕິ, ‘ຍສ຺ສ ໂຂ ປນ ເຕ ອຕ຺ຖາຍ ຘມ຺ໂມ ເທສິໂຕ, ໂສ ນ ນິຍ຺ຍາຕິ ຕກ຺ກຣສ຺ສ ສມ຺ມາ ທຸກ຺ຂກ຺ຂຍາຍາ’ຕິ, ຕຕ຺ຣ ວຕ ມໍ ສມໂຓ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ວາ ເທໂວ ວາ ມາໂຣ ວາ ພ຺ຣຫ຺ມາ ວາ ໂກຈິ ວາ ໂລກສ຺ມິໍ ສຫ ຘມ຺ເມນ ປຏິໂຈເທສ຺ສຕີຕິ ນິມິຕ຺ຕເມຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ນ ສມນຸປສ຺ສາມິ, ເອຕມຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ນິມິຕ຺ຕໍ ອສມນຸປສ຺ສນ຺ໂຕ ເຂມປ຺ປຕ຺ໂຕ ອຠຍປ຺ປຕ຺ໂຕ ເວສາຣຊ຺ຊປ຺ປຕ຺ໂຕ ວິຫຣາມີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໘; ມ. ນິ. ໑.໑໕໐).

ທສພລພລຘາຣີຕິ ທສ ພລານິ ເອເຕສນ຺ຕິ ທສພລາ, ທສພລານໍ ພລານິ ທສພລພລານິ, ຕານິ ທສພລພລານິ ຘາຣຍຕີຕິ ທສພລພລຘາຣີ, ທສພລຎາຓພລຘາຣີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອເຕຫິ ຕີຫິ ວຈເນຫິ ອນນ຺ຕປ຺ປເຠທານໍ ເນຍ຺ຍານໍ ປເຠທມຸຂມຕ຺ຕໍ ທສ຺ສິຕໍ. ໂສເຍວ ປຎ຺ຎາປໂຍຄວເສນ ອຠິມງ຺ຄລສມ຺ມຕຏ຺ເຐນ ປຸຣິສາສໂຠ. ອສນ຺ຕາສຏ຺ເຐນ ປຸຣິສສີໂຫ. ມຫນ຺ຕຏ຺ເຐນ ປຸຣິສນາໂຄ. ປຊານນຏ຺ເຐນ ປຸຣິສາຊຎ຺ໂຎ. ໂລກກິຈ຺ຈຘຸຣວຫນຏ຺ເຐນ ປຸຣິສໂຘຣຍ຺ໂຫ.

ອຖ ເຕຊາທິກໍ ອນນ຺ຕຎາຓໂຕ ລທ຺ຘໍ ຄຸຓວິເສສໍ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ ເຕສໍ ເຕຊາທີນໍ ອນນ຺ຕຎາຓມູລກຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອນນ຺ຕຎາໂຓຕິ ວຕ຺ວາ ອນນ຺ຕເຕໂຊຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອນນ຺ຕຎາໂຓຕິ ຄຓນວເສນ ຈ ປຠາວວເສນ ຈ ອນ຺ຕວິຣຫິຕຎາໂຓ. ອນນ຺ຕເຕໂຊຕິ ເວເນຍ຺ຍສນ຺ຕາເນ ໂມຫຕມວິຘມເນນ ອນນ຺ຕຎາຓເຕໂຊ. ອນນ຺ຕຍໂສຕິ ປຎ຺ຎາຄຸເຓເຫວ ໂລກຕ຺ຕຍວິຕ຺ຖຕານນ຺ຕກິຕ຺ຕິໂຆໂສ. ອຑ຺ໂຒຕິ ປຎ຺ຎາຘນສມິທ຺ຘິຍາ ສມິທ຺ໂຘ. ມຫທ຺ຘໂນຕິ ປຎ຺ຎາຘນວຑ຺ຒຕ຺ເຕປິ ປຠາວມຫຕ຺ເຕນ ມຫນ຺ຕໍ ປຎ຺ຎາຘນມສ຺ສາຕິ ມຫທ຺ຘໂນ. ມຫາຘໂນຕິປິ ປາໂຐ. ຘນວາຕິ ປສໍສິຕພ຺ພປຎ຺ຎາຘນວຕ຺ຕາ ນິຈ຺ຈຍຸຕ຺ຕປຎ຺ຎາຘນວຕ຺ຕາ ອຕິສຍຠູຕປຎ຺ຎາຘນວຕ຺ຕາ ຘນວາ. ເອເຕສຸປິ ຫິ ຕີສຸ ອຕ຺ເຖສຸ ອິທໍ ວຈນໍ ສທ຺ທວິທູ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ.

ເອວໍ ປຎ຺ຎາຄຸເຓນ ຠຄວໂຕ ອຕ຺ຕສມ຺ປຕ຺ຕິສິທ຺ຘິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຸນ ປຎ຺ຎາຄຸເຓເນວ ໂລກຫິຕສມ຺ປຕ຺ຕິສິທ຺ຘິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ເນຕາຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເວເນຍ຺ເຍ ສໍສາຣສງ຺ຂາຕຠຍຏ຺ຐານໂຕ ນິພ຺ພານສງ຺ຂາຕເຂມຏ຺ຐານໍ ເນຕາ. ຕຕ຺ຖ ນຍນກາເລ ເອວ ສໍວຣວິນຍປຫານວິນຍວເສນ ເວເນຍ຺ເຍ ວິເນຕາ. ຘມ຺ມເທສນາກາເລ ເອວ ສໍສຍຈ຺ເຉທເນນ ອນຸເນຕາ. ສໍສຍໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ປຎ຺ຎາເປຕພ຺ພໍ ອຕ຺ຖໍ ປຎ຺ຎາເປຕາ. ຕຖາ ປຎ຺ຎາປິຕານໍ ນິຈ຺ຉຍກຣເຓນ ນິຊ຺ຌາເປຕາ. ຕຖາ ນິຊ຺ຌາຍິຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ປຏິປຕ຺ຕິປໂຍຊນວເສນ ເປກ຺ເຂຕາ. ຕຖາປຏິປນ຺ເນ ປຏິປຕ຺ຕິຜເລນ ປສາເທຕາ. ໂສ ຫິ ຠຄວາຕິ ເອຕ຺ຖ ຫິ-ກາໂຣ ອນນ຺ຕຣໍ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ກາຣໂຓປເທເສ ນິປາໂຕ. ອນຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອຸປ຺ປາເທຕາຕິ ສກສນ຺ຕາເນ ນ ອຸປ຺ປນ຺ນປຸພ຺ພສ຺ສ ຉອສາຘາຣຓຎາຓເຫຕຸຠູຕສ຺ສ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ໂພຘິມູເລ ໂລກຫິຕຕ຺ຖໍ ສກສນ຺ຕາເນ ອຸປ຺ປາເທຕາ. ອສຎ຺ຊາຕສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ ສຎ຺ຊເນຕາຕິ ເວເນຍ຺ຍສນ຺ຕາເນ ອສຎ຺ຊາຕປຸພ຺ພສ຺ສ ສາວກປາຣມິຎາຓເຫຕຸຠູຕສ຺ສ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນໂຕ ປຠຸຕິ ຍາວຊ຺ຊກາລາ ເວເນຍ຺ຍສນ຺ຕາເນ ສຎ຺ຊເນຕາ. ສາວກເວເນຍ຺ຍານມ຺ປິ ຫິ ສນ຺ຕາເນ ຠຄວໂຕ ວຸຕ຺ຕວຈເນເນວ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ສຎ຺ຊນນໂຕ ຠຄວາ ສຎ຺ຊເນຕາ ນາມ ໂຫຕິ. ອນກ຺ຂາຕສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອກ຺ຂາຕາຕິ ອຏ຺ຐຘມ຺ມສມນ຺ນາຄຕານໍ ພຸທ຺ຘຠາວາຍ ກຕາຠິນີຫາຣານໍ ໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ພຸທ຺ຘຠາວາຍ ພ຺ຍາກຣຓໍ ທຕ຺ວາ ອນກ຺ຂາຕປຸພ຺ພສ຺ສ ປາຣມິຕາມຄ຺ຄສ຺ສ, ‘‘ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ພ຺ຍາກຣຓມຕ຺ເຕເນວ ວາ ໂພຘິມູເລ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕພ຺ພສ຺ສ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ອກ຺ຂາຕາ. ອຍໍ ນໂຍ ປຈ຺ເຈກໂພຘິສຕ຺ຕພ຺ຍາກຣເຓປິ ລພ຺ຠຕິເຍວ.

ມຄ຺ຄຎ຺ຎູຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາວເສນ ອຕ຺ຕນາ ອຸປ຺ປາທິຕອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ຎາຕາ. ມຄ຺ຄວິທູຕິ ເວເນຍ຺ຍສນ຺ຕາເນ ຊເນຕພ຺ພສ຺ສ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ກຸສໂລ. ມຄ຺ຄໂກວິໂທຕິ ໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ອກ຺ຂາຕພ຺ພມຄ຺ເຄ ວິຈກ຺ຂໂຓ. ອຖ ວາ ອຠິສມ຺ໂພຘິປຏິປຕ຺ຕິມຄ຺ຄຎ຺ຎູ, ປຈ຺ເຈກໂພຘິປຏິປຕ຺ຕິມຄ຺ຄວິທູ, ສາວກໂພຘິປຏິປຕ຺ຕິມຄ຺ຄໂກວິໂທ. ອຖ ວາ ‘‘ເອເຕນ ມຄ຺ເຄນ ອຕໍສຸ ປຸພ຺ເພ, ຕຣິສ຺ສນ຺ຕິເຍວ ຕຣນ຺ຕິ ໂອຆ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໔໐໙) ວຈນໂຕ ຍຖາໂຍຄໍ ອຕີຕານາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນພຸທ຺ຘປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສາວການໍ ມຄ຺ຄວເສນ ຈ ສຸຎ຺ຎຕານິມິຕ຺ຕອປ຺ປຓິຫິຕມຄ຺ຄວເສນ ຈ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎູວິປຎ຺ຈິຕຎ຺ຎູເນຍ຺ຍປຸຄ຺ຄລານໍ ມຄ຺ຄວເສນ ຈ ຍຖາກ຺ກເມນຕ຺ຖໂຍຊນໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ມຄ຺ຄານຸຄາມີ ຈ ປນາຕິ ຠຄວຕາ ຄຕມຄ຺ຄານຸຄາມິໂນ ຫຸຕ຺ວາ. ເອຕ຺ຖ ຈ-ສທ຺ໂທ ເຫຕຸອຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ເອເຕນ ຈ ຠຄວໂຕ ມຄ຺ຄຸປ຺ປາທນາທິຄຸຓາຘິຄມາຍ ເຫຕຸ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ປນ-ສທ຺ໂທ ກຕຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ເຕນ ຠຄວຕາ ກຕມຄ຺ຄກຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປຈ຺ຉາ ສມນ຺ນາຄຕາຕິ ປຐມໍ ຄຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ປຈ຺ຉາຄຕສີລາທິຄຸເຓນ ສມນ຺ນາຄຕາ. ອິຕິ ເຖໂຣ ‘‘ອນຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອຸປ຺ປາເທຕາ’’ຕິອາທີຫິ ຍສ຺ມາ ສພ຺ເພປິ ຠຄວໂຕ ສີລາທໂຍ ຄຸຓາ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄເມວ ນິສ຺ສາຍ ອາຄຕາ, ຕສ຺ມາ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄເມວ ນິສ຺ສາຍ ຄຸຓໍ ກເຖສິ.

ຊານໍ ຊານາຕີຕິ ຊານິຕພ຺ພໍ ຊານາຕິ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາຍ ຍໍກິຎ຺ຈິ ປຎ຺ຎາຍ ຊານິຕພ຺ພໍ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ປຎ຺ຈເນຍ຺ຍປຖຠູຕໍ ປຎ຺ຎາຍ ຊານາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປສ຺ສໍ ປສ຺ສຕີຕິ ປສ຺ສິຕພ຺ພໍ ປສ຺ສຕິ, ສພ຺ພທສ຺ສາວິຕາຍ ຕໍເຍວ ເນຍ຺ຍປຖໍ ຈກ຺ຂຸນາ ທິຏ຺ຐໍ ວິຍ ກໂຣນ຺ໂຕ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸນາ ປສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາ ວາ ເອກຈ຺ໂຈ ວິປຣີຕໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຊານນ຺ໂຕປິ ນ ຊານາຕິ, ປສ຺ສນ຺ໂຕປິ ນ ປສ຺ສຕິ, ນ ເອວໍ ຠຄວາ. ຠຄວາ ປນ ຍຖາສຠາວໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຊານນ຺ໂຕ ຊານາຕິເຍວ, ປສ຺ສນ຺ໂຕ ປສ຺ສຕິເຍວ. ສ຺ວາຍໍ ທສ຺ສນປຣິຓາຍກຏ຺ເຐນ ຈກ຺ຂຸຠູໂຕ. ວິທິຕຕາທິອຕ຺ເຖນ ຎາຓຠູໂຕ. ອວິປຣີຕສຠາວຏ຺ເຐນ ວາ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມປວຕ຺ຕນໂຕ ຫທເຍນ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ວາຈາຍ ນິຈ຺ຉາຣິຕຘມ຺ມມໂຍຕິ ວາ ຘມ຺ມຠູໂຕ. ເສຏ຺ຐຏ຺ເຐນ ພ຺ຣຫ຺ມຠູໂຕ. ອຖ ວາ ຈກ຺ຂຸ ວິຍ ຠູໂຕຕິ ຈກ຺ຂຸຠູໂຕ. ຎາຓໍ ວິຍ ຠູໂຕຕິ ຎາຓຠູໂຕ. ຘມ຺ໂມ ວິຍ ຠູໂຕຕິ ຘມ຺ມຠູໂຕ. ພ຺ຣຫ຺ມາ ວິຍ ຠູໂຕຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຠູໂຕ. ສ຺ວາຍໍ ຘມ຺ມສ຺ສ ວຈນໂຕ, ວຕ຺ຕນໂຕ ວາ ວຕ຺ຕາ. ນານປ຺ປກາເຣຫິ ວຈນໂຕ, ວຕ຺ຕນໂຕ ວາ ປວຕ຺ຕາ. ອຕ຺ຖໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ນີຫຣິຕ຺ວາ ນຍນໂຕ ອຕ຺ຖສ຺ສ ນິນ຺ເນຕາ. ອມຕາຘິຄມາຍ ປຏິປຕ຺ຕິເທສນໂຕ, ອມຕປ຺ປກາສນາຍ ວາ ຘມ຺ມເທສນາຍ ອມຕສ຺ສ ອຘິຄມາປນໂຕ ອມຕສ຺ສ ທາຕາ. ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມສ຺ສ ອຸປ຺ປາທິຕຕ຺ຕາ ເວເນຍ຺ຍານຸຣູເປນ ຍຖາສຸຂໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມສ຺ສ ທາເນນ ຈ, ຘມ຺ເມສຸ ຈ ອິສ຺ສໂຣຕິ ຘມ຺ມສ຺ສາມີ. ຕຖາຄຕປທໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖໍ.

ອິທານິ ‘‘ຊານໍ ຊານາຕີ’’ຕິອາທີຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ຄຸຓໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາຍ ວິເສເສຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ສາເຘນ຺ໂຕ ນຕ຺ຖີຕິອາທິມາຫ. ເອວໍຠູຕສ຺ສ ຫິ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ປາຣມິຕາປຸຎ຺ຎພລປ຺ປຠາວນິປ຺ຜນ຺ເນນ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄຎາເຓນ ສພ຺ພຘມ຺ເມສຸ ສວາສນສ຺ສ ສມ຺ໂມຫສ຺ສ ວິຫຕຕ຺ຕາ ອສຈ຺ຉິກຕໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ອສມ຺ໂມຫໂຕ ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ ຎາຕຕ຺ຕາ ອຎ຺ຎາຕໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ຕເຖວ ຈ ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ ຈກ຺ຂຸນາ ວິຍ ຎາຓຈກ຺ຂຸນາ ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ອທິຏ຺ຐໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ຎາເຓນ ປນ ປຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອວິທິຕໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ອສມ຺ໂມຫສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ສຈ຺ຉິກຕຕ຺ຕາ ອສຈ຺ຉິກຕໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ອສມ຺ໂມຫປຎ຺ຎາຍ ຜຸຏ຺ຐຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາຍ ອຜສ຺ສິຕໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ກາລໍ ວາ ຘມ຺ມໍ ວາ. ອຸປາທາຍາຕິ ອາທາຍ, ອນ຺ໂຕກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອຸປາທາຍາ’’ຕິ ວຈເນເນວ ກາລວິນິມຸຕ຺ຕໍ ນິພ຺ພານມ຺ປິ ຄຫິຕເມວ ໂຫຕິ. ‘‘ອຕີຕາ’’ທິວຈນານິ ຈ ‘‘ນຕ຺ຖີ’’ຕິອາທິວຈເນເນວ ຆຏີຍນ຺ຕິ, ‘‘ສພ຺ເພ’’ຕິອາທິວຈເນນ ວາ. ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາຕິ ສພ຺ພສງ຺ຂຕາສງ຺ຂຕຘມ຺ມປຣິຍາທານໍ. ສພ຺ພາກາເຣນາຕິ ສພ຺ພຘມ຺ເມສຸ ເອເກກສ຺ເສວ ຘມ຺ມສ຺ສ ອນິຈ຺ຈາກາຣາທິສພ຺ພາກາຣປຣິຍາທານໍ. ຎາຓມຸເຂຕິ ຎາຓາຠິມຸເຂ. ອາປາຖໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ໂອສຣຓໍ ອຸເປນ຺ຕິ. ‘‘ຊານິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິປທໍ ‘‘ເນຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິປທສ຺ສ ອຕ຺ຖວິວຣຓຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຕ຺ຕຕ຺ໂຖ ວາຕິອາທີສຸ ວາ-ສທ຺ໂທ ສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ຕຕ຺ໂຖຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ໂຖ. ປຣຕ຺ໂຖຕິ ປເຣສໍ ຕິຓ຺ຓໍ ໂລການໍ ອຕ຺ໂຖ. ອຸຠຍຕ຺ໂຖຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ປເຣສຎ຺ຈາຕິ ສກິໍເຍວ ອຸຠິນ຺ນໍ ອຕ຺ໂຖ. ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິໂກຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ເມ ນິຍຸຕ຺ໂຕ, ທິຏ຺ຐຘມ຺ມປ຺ປໂຍຊໂນ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ສມ຺ປຣາເຍ ນິຍຸຕ຺ໂຕ, ສມ຺ປຣາຍປ຺ປໂຍຊໂນ ວາ ສມ຺ປຣາຍິໂກ. ອຸຕ຺ຕາໂນຕິອາທີສຸ ໂວຫາຣວເສນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ສຸຂປຕິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ອຸຕ຺ຕາໂນ. ໂວຫາຣໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ສຸຎ຺ຎຕາປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ທຸກ຺ຂປຕິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ຄມ຺ຠີໂຣ. ໂລກຸຕ຺ຕໂຣ ອຈ຺ຈນ຺ຕຕິໂຣກ຺ຂຕ຺ຕາ ຄູຬ຺ໂຫ. ອນິຈ຺ຈຕາທິໂກ ຆນາທີຫິ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຕ຺ຕາ ປຏິຈ຺ຉນ຺ໂນ. ອປ຺ປຈຸຣໂວຫາເຣນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ຍຖາຣຸຕໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອຘິປ຺ປາຍສ຺ສ ເນຕພ຺ພຕ຺ຕາ ເນຍ຺ໂຍ. ປຈຸຣໂວຫາເຣນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ວຈນມຕ຺ເຕນ ອຘິປ຺ປາຍສ຺ສ ນີຕຕ຺ຕາ ນີໂຕ. ສຸປຣິສຸທ຺ຘສີລສມາຘິວິປສ຺ສນຕ຺ໂຖ ຕທງ຺ຄວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ ວຊ຺ຊວິຣຫິຕຕ຺ຕາ ອນວຊ຺ໂຊ. ກິເລສສມຸຈ຺ເຉທນໂຕ ອຣິຍມຄ຺ຄຕ຺ໂຖ ນິກ຺ກິເລໂສ. ກິເລສປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘຕ຺ຕາ ອຣິຍຜລຕ຺ໂຖ ໂວທາໂນ. ສງ຺ຂຕາສງ຺ຂເຕສຸ ອຄ຺ຄຘມ຺ມຕ຺ຕາ ນິພ຺ພານໍ ປຣມຕ຺ໂຖ. ປຣິວຕ຺ຕຕີຕິ ພຸທ຺ຘຎາຓສ຺ສ ວິສຍຠາວໂຕ ອພຫິຠູຕຕ຺ຕາ ອນ຺ໂຕພຸທ຺ຘຎາເຓ ພ຺ຍາປິຕ຺ວາ ວາ ສມນ຺ຕາ ວາ ອາລິງ຺ຄິຕ຺ວາ ວາ ວິເສເສນ ວາ ວຕ຺ຕຕິ.

ສພ຺ພໍ ກາຍກມ຺ມນ຺ຕິອາທີຫິ ຠຄວໂຕ ຎາຓມຍຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ຎາຓານຸປຣິວຕ຺ຕຕີຕິ ຎາຓໍ ອນຸປຣິວຕ຺ຕຕິ, ຎາຓວິຣຫິຕໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປ຺ປຏິຫຕນ຺ຕິ ນິຣາວຣຓຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ປຸນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ອຸປມາຍ ສາເຘຕຸກາໂມ ຍາວຕກນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຊານິຕພ຺ພນ຺ຕິ ເນຍ຺ຍໍ, ເນຍ຺ຍປຣິຍນ຺ໂຕ ເນຍ຺ຍາວສານມສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ເນຍ຺ຍປຣິຍນ຺ຕິກໍ. ອສພ຺ພຎ຺ຎູນໍ ປນ ເນຍ຺ຍາວສານເມວ ນຕ຺ຖິ. ຎາຓປຣິຍນ຺ຕິເກປິ ເອເສວ ນໂຍ. ປຸຣິມຍມເກ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖເມວ ອິມິນາ ຍມເກນ ວິເສເສຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ, ຕຕິຍຍມເກນ ປຏິເສຘວເສນ ນິຍມິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ເນຍ຺ຍໍ ຎາຓສ຺ສ ປຖຕ຺ຕາ ເນຍ຺ຍປໂຖ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎປຣິຍນ຺ຕຏ຺ຐາຍິໂນຕິ ເນຍ຺ຍຎ຺ຈ ຎາຓຎ຺ຈ ເຂເປຕ຺ວາ ຐານໂຕ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ປຣິຍນ຺ເຕ ຐານສີລາ. ອາວຊ຺ຊນປ຺ປຏິພທ຺ຘາຕິ ມໂນທ຺ວາຣາວຊ຺ຊນາຍຕ຺ຕາ, ອາວຊ຺ຊິຕານນ຺ຕຣເມວ ຊານາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາກງ຺ຂປ຺ປຏິພທ຺ຘາຕິ ຣຸຈິອາຍຕ຺ຕາ, ອາວຊ຺ຊນານນ຺ຕຣໍ ຊວນຎາເຓນ ຊານາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຕຣານິ ທ຺ເວ ປທານິ ອິເມສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປທານໍ ຍຖາກ຺ກເມນ ອຕ຺ຖປ຺ປກາສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕານິ. ພຸທ຺ໂຘ ອາສຍໍ ຊານາຕີຕິອາທີນິ ຎາຓກຖາຍໍ ວຓ຺ຓິຕານິ. ມຫານິທ຺ເທເສ ປນ ‘‘ຠຄວາ ອາສຍໍ ຊານາຕີ’’ຕິ (ມຫານິ. ໖໙) ອາຄຕໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ’’ຕິ (ມຫານິ. ໖໙) ອາຄຕຏ຺ຐາເນ ຈ ອິຘ ກຕ຺ຖຈິ ‘‘ພຸທ຺ຘສ຺ສາ’’ຕິ ອາຄຕໍ.

ອນ຺ຕມໂສຕິ ອຸປຣິມນ຺ເຕນ. ຕິມິຕິມິງ຺ຄລນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຕິມິ ນາມ ເອກາ ມຈ຺ຉຊາຕິ, ຕິມິໍ ຄິລິຕຸໍ ສມຕ຺ຖາ ຕໂຕ ມຫນ຺ຕສຣີຣາ ຕິມິງ຺ຄລາ ນາມ ເອກາ ມຈ຺ຉຊາຕິ, ຕິມິງ຺ຄລມ຺ປິ ຄິລິຕຸໍ ສມຕ຺ຖາ ປຎ຺ຈໂຍຊນສຕິກສຣີຣາ ຕິມິຕິມິງ຺ຄລາ ນາມ ເອກາ ມຈ຺ຉຊາຕິ. ອິຘ ຊາຕິຄ຺ຄຫເຓນ ເອກວຈນໍ ກຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຄຣຸຬໍ ເວນເຕຍ຺ຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຄຣຸໂຬຕິ ຊາຕິວເສນ ນາມໍ, ເວນເຕຍ຺ໂຍຕິ ໂຄຕ຺ຕວເສນ. ປເທເສຕິ ເອກເທເສ. ສາຣິປຸຕ຺ຕສມາຕິ ສພ຺ພພຸທ຺ຘານໍ ຘມ຺ມເສນາປຕິຕ຺ເຖເຣ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເສສສາວກາ ຫິ ປຎ຺ຎາຍ ຘມ຺ມເສນາປຕິຕ຺ເຖເຣນ ສມາ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ຍຖາຫ – ‘‘ເອຕທຄ຺ຄໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມມ ສາວການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ມຫາປຎ຺ຎານໍ ຍທິທໍ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໑໘໘-໑໘໙). ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ໂລກນາຖໍ ຐເປຕ຺ວານ, ເຍ ຈຎ຺ເຎ ສນ຺ຕິ ປາຓິໂນ;

ປຎ຺ຎາຍ ສາຣິປຸຕ຺ຕສ຺ສ, ກລໍ ນາຄ຺ຆນ຺ຕິ ໂສຬສິ’’ນ຺ຕິ. (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໗໑);

ຜຣິຕ຺ວາຕິ ພຸທ຺ຘຎາຓໍ ສພ຺ພເທວມນຸສ຺ສານມ຺ປິ ປຎ຺ຎໍ ປາປຸຓິຕ຺ວາ ຐານໂຕ ເຕສໍ ປຎ຺ຎໍ ຜຣິຕ຺ວາ ພ຺ຍາປິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ. ອຕິຆໍສິຕ຺ວາຕິ ພຸທ຺ຘຎາຓໍ ສພ຺ພເທວມນຸສ຺ສານມ຺ປິ ປຎ຺ຎໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ເຕສໍ ອວິສຍຠູຕມ຺ປິ ສພ຺ພໍ ເນຍ຺ຍໍ ຆໍສິຕ຺ວາ ຠຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ. ມຫານິທ຺ເທເສ ປນ (ມຫານິ. ໖໙) ‘‘ອຠິຠວິຕ຺ວາ’’ຕິ ປາໂຐ, ມທ຺ທິຕ຺ວາຕິປິ ອຕ຺ໂຖ. ເຍປິ ເຕຕິອາທີຫິ ເອວໍ ຜຣິຕ຺ວາ ອຕິຆໍສິຕ຺ວາ ຐານສ຺ສ ປຈ຺ຈກ຺ຂກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຓ຺ຑິຕາຕິ ປຓ຺ຑິຈ຺ເຈນ ສມນ຺ນາຄຕາ. ນິປຸຓາຕິ ສຓ຺ຫສຸຂຸມພຸທ຺ຘິໂນ ສຸຂຸເມ ອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ປຏິວິຊ຺ຌນສມຕ຺ຖາ. ກຕປຣປ຺ປວາທາຕິ ຎາຕປຣປ຺ປວາທາ ເຈວ ປເຣຫິ ສທ຺ຘິໍ ກຕວາທປຣິຈຍາ ຈ. ວາລເວຘິຣູປາຕິ ວາລເວຘິຘນຸຄ຺ຄຫສທິສາ. ໂວຠິນ຺ທນ຺ຕາ ມຎ຺ເຎ ຈຣນ຺ຕິ ປຎ຺ຎາຄເຕນ ທິຏ຺ຐິຄຕານີຕິ ວາລເວຘີ ວິຍ ວາລໍ ສຸຂຸມານິປິ ປເຣສໍ ທິຏ຺ຐິຄມນານິ ອຕ຺ຕໂນ ປຎ຺ຎາຄມເນນ ຠິນ຺ທນ຺ຕາ ວິຍ ຈຣນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ‘‘ຄູຖຄຕໍ ມຸຕ຺ຕຄຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໙.໑໑) ວິຍ ປຎ຺ຎາ ເອວ ປຎ຺ຎາຄຕານິ, ທິຏ຺ຐິໂຍ ເອວ ທິຏ຺ຐິຄຕານິ.

ປຎ຺ຫໍ ອຠິສງ຺ຂຣິຕ຺ວາຕິ ທ຺ວິປທມ຺ປິ ຕິປທມ຺ປິ ຈຕຸປ຺ປທມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉໍ ຣຈຍິຕ຺ວາ. ເຕສໍ ປຎ຺ຫານໍ ອຕິພຫຸກຕ຺ຕາ ສພ຺ພສງ຺ຄຫຕ຺ຖໍ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄູຬ຺ຫານິ ຈ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນານິ ອຕ຺ຖຊາຕານີຕິ ປາຐເສໂສ. ເຕສໍ ຕຖາ ວິນຍໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຕນາ ອຠິສງ຺ຂຕປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉຕູ’’ຕິ ເອວໍ ຠຄວຕາ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ. ອຎ຺ເຎສໍ ປນ ປຸຈ຺ຉາຍ ໂອກາສເມວ ອທຕ຺ວາ ຠຄວາ ອຸປສງ຺ກມນ຺ຕານໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ. ຍຖາຫ –

‘‘ເຕ ປຎ຺ຫໍ ອຠິສງ຺ຂໂຣນ຺ຕິ ‘ອິມໍ ມຍໍ ປຎ຺ຫໍ ສມຓໍ ໂຄຕມໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມ, ສເຈ ໂນ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ເອວໍ ປຸຏ຺ໂຐ ເອວໍ ພ຺ຍາກຣິສ຺ສຕິ, ເອວມສ຺ສ ມຍໍ ວາທໍ ອາໂຣເປສ຺ສາມ. ເອວໍ ເຈປິ ໂນ ປຸຏ຺ໂຐ ເອວໍ ພ຺ຍາກຣິສ຺ສຕິ, ເອວໍປິສ຺ສ ມຍໍ ວາທໍ ອາໂຣເປສ຺ສາມາ’ຕິ. ເຕ ເຍນ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ, ເຕນຸປສງ຺ກມນ຺ຕິ, ເຕ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ຘມ຺ມິຍາ ກຖາຍ ສນ຺ທສ຺ເສຕິ ສມາທເປຕິ ສມຸຕ຺ເຕເຊຕິ ສມ຺ປຫໍເສຕິ. ເຕ ສມເຓນ ໂຄຕເມນ ຘມ຺ມິຍາ ກຖາຍ ສນ຺ທສ຺ສິຕາ ສມາທປິຕາ ສມຸຕ຺ເຕຊິຕາ ສມ຺ປຫໍສິຕາ ນ ເຈວ ສມຓໍ ໂຄຕມໍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ, ກຸໂຕສ຺ສ ວາທໍ ອາໂຣເປສ຺ສນ຺ຕິ? ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ສມຓສ຺ເສວ ໂຄຕມສ຺ສ ສາວກາ ສມ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໘໙).

ກສ຺ມາ ປຎ຺ຫໍ ນ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ເຈ? ຠຄວາ ກິຣ ປຣິສມຊ຺ເຌ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ປຣິສາຍ ອຊ຺ຌາສຍໍ ໂອໂລເກຕິ. ຕໂຕ ປສ຺ສຕິ ‘‘ອິເມ ປຓ຺ຑິຕາ ຄູຬ຺ຫໍ ຣຫສ຺ສໍ ປຎ຺ຫໍ ໂອວຏ຺ຏິກສາຣໍ ກຕ຺ວາ ອາຄຕາ’’ຕິ. ໂສ ເຕຫິ ອປຸຏ຺ໂຐເຍວ ‘‘ປຎ຺ຫປຸຈ຺ຉາຍ ເອຕ຺ຕກາ ໂທສາ, ວິສ຺ສຊ຺ຊເນ ເອຕ຺ຕກາ, ອຕ຺ເຖ ປເທ ອກ຺ຂເຣ ເອຕ຺ຕກາຕິ ອິເມ ປຎ຺ເຫ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ເອວໍ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ເອວໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຍ຺ຍາ’’ຕິ ອິຕິ ໂອວຏ຺ຏິກສາຣໍ ກຕ຺ວາ ອານີເຕ ປຎ຺ເຫ ຘມ຺ມກຖາຍ ອນ຺ຕເຣ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວິທໍເສຕິ. ເຕ ປຓ຺ຑິຕາ ‘‘ເສຍ຺ຍາ ວຕ ໂນ, ເຍ ມຍໍ ອິເມ ປຎ຺ເຫ ນ ປຸຈ຺ຉິມ຺ຫ. ສເຈປິ ມຍໍ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍາມ, ອປ຺ປຕິຏ຺ຐິເຕ ໂນ ກຕ຺ວາ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ຂິເປຍ຺ຍາ’’ຕິ ອຕ຺ຕມນາ ຠວນ຺ຕິ. ອປິຈ ພຸທ຺ຘາ ນາມ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕາ ປຣິສໍ ເມຕ຺ຕາຍ ຜຣນ຺ຕິ. ເມຕ຺ຕາຍ ຈ ຜຣເຓນ ທສພເລສຸ ມຫາຊນສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ປສີທຕິ. ພຸທ຺ຘາ ນາມ ຣູປຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ ທສ຺ສນສມ຺ປນ຺ນາ ມຘຸຣສ຺ສຣາ ມຸທຸຊິວ຺ຫາ ສຸຜຸສິຕທນ຺ຕາວຣຓາ ອມເຕນ ຫທຍໍ ສິຎ຺ຈນ຺ຕາ ວິຍ ຘມ຺ມໍ ກເຖນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຣ ເນສໍ ເມຕ຺ຕາຜຣເຓນ ປສນ຺ນຈິຕ຺ຕານໍ ເອວໍ ໂຫຕິ – ເອວຣູປໍ ອທ຺ເວຊ຺ຌກຖໍ ອໂມຆກຖໍ ນິຍ຺ຍານິກກຖໍ ກເຖນ຺ເຕນ ຠຄວຕາ ສທ຺ຘິໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສາມ ປຈ຺ຈນີກຄ຺ຄາຫໍ ຄຓ຺ຫິຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປສນ຺ນຠາເວເນວ ປຎ຺ຫໍ ນ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ.

ກຖິຕາ ວິສຊ຺ຊິຕາ ຈາຕິ ເອວໍ ຕຸມ຺ເຫ ປຸຈ຺ຉຖາຕິ ປຸຈ຺ຉິຕປຎ຺ຫານໍ ອຸຈ຺ຈາຣເຓນ ເຕ ປຎ຺ຫາ ຠຄວຕາ ກຖິຕາ ເອວ ໂຫນ຺ຕິ. ຍຖາ ຈ ເຕ ວິສຊ຺ເຊຕພ຺ພາ, ຕຖາ ວິສຊ຺ຊິຕາ ເອວ ໂຫນ຺ຕິ. ນິທ຺ທິຏ຺ຐກາຣຓາຕິ ອິມິນາ ກາຣເຓນ ອິມິນາ ເຫຕຸນາ ເອວໍ ໂຫຕີຕິ ເອວໍ ສເຫຕຸກໍ ກຕ຺ວາ ວິສຊ຺ຊເນນ ຠຄວຕາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐກາຣຓາ ເອວ ໂຫນ຺ຕິ ເຕ ປຎ຺ຫາ. ອຸປກ຺ຂິຕ຺ຕກາ ຈ ເຕ ຠຄວໂຕ ສມ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ເຕ ຂຕ຺ຕິຍປຓ຺ຑິຕາທໂຍ ຠຄວໂຕ ປຎ຺ຫວິສຊ຺ຊເນເນວ ຠຄວໂຕ ສມີເປ ຂິຕ຺ຕກາ ປາທຂິຕ຺ຕກາ ສມ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ສາວກາ ວາ ສມ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ອຸປາສກາ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ສາວກສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ວາ ປາປຸຓນ຺ຕິ ອຸປາສກສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຖາຕິ ອນນ຺ຕຣຕ຺ເຖ, ເຕສໍ ອຸປກ຺ຂິຕ຺ຕກສມ຺ປຕ຺ຕິສມນນ຺ຕຣເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ, ຕສ຺ມິໍ ອຘິກາເຣ ວາ. ອຕິໂຣຈຕີຕິ ອຕິວິຍ ໂຊເຕຕິ ປກາສຕິ. ຍທິທໍ ປຎ຺ຎາຍາຕິ ຍາຍໍ ຠຄວໂຕ ປຎ຺ຎາ, ຕາຍ ປຎ຺ຎາຍ ຠຄວາວ ອຕິໂຣຈຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຕິສທ຺ໂທ ກາຣຓຕ຺ເຖ, ອິມິນາ ກາຣເຓນ ອຄ຺ໂຄ ອສາມນ຺ຕປຎ຺ໂຎຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໖. ຣາຄໍ ອຠິຠຸຍ຺ຍຕີຕິ ຠູຣິປຎ຺ຎາຕິ ສາ ສາ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາ ອຕ຺ຕນາ ວຊ຺ຌໍ ຣາຄໍ ອຠິຠຸຍ຺ຍຕິ ອຠິຠວຕິ ມທ຺ທຕີຕິ ຠູຣິປຎ຺ຎາ. ຠູຣີຕິ ຫິ ຜຸຏຏ຺ໂຐ ວິສທຕ຺ໂຖ. ຍາ ຈ ຜຸຏາ, ສາ ປຏິປກ຺ຂໍ ອຠິຠວຕິ ນ ອຜຸຏາ, ຕສ຺ມາ ຠູຣິປຎ຺ຎາຍ ອຠິຠວນຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຠິຠວິຕາຕິ ສາ ສາ ຜລປຎ຺ຎາ ຕໍ ຕໍ ຣາຄໍ ອຠິຠວິຕວຕີ ມທ຺ທິຕວຕີຕິ ຠູຣິປຎ຺ຎາ. ອຠິຠວຕາຕິ ວາ ປາໂຐ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຣາຄາທີສຸ ປນ ຣຊ຺ຊນລກ຺ຂໂຓ ຣາໂຄ. ທຸສ຺ສນລກ຺ຂໂຓ ໂທໂສ. ມຸຍ຺ຫນລກ຺ຂໂຓ ໂມໂຫ. ກຸຊ຺ຌນລກ຺ຂໂຓ ໂກໂຘ. ອຸປນນ຺ຘນລກ຺ຂໂຓ ອຸປນາໂຫ. ປຸພ຺ພກາລໍ ໂກໂຘ, ອປຣກາລໍ ອຸປນາໂຫ. ປຣຄຸຓມກ຺ຂນລກ຺ຂໂຓ ມກ຺ໂຂ. ຍຸຄຄ຺ຄາຫລກ຺ຂໂຓ ປຬາໂສ. ປຣສມ຺ປຕ຺ຕິຂີຍນລກ຺ຂຓາ ອິສ຺ສາ. ອຕ຺ຕໂນ ສມ຺ປຕ຺ຕິນິຄູຫຓລກ຺ຂຓໍ ມຈ຺ຉຣິຍໍ. ອຕ຺ຕນາ ກຕປາປປຏິຈ຺ຉາທນລກ຺ຂຓາ ມາຍາ. ອຕ຺ຕໂນ ອວິຊ຺ຊມານຄຸຓປ຺ປກາສນລກ຺ຂຓໍ ສາເຐຍ຺ຍໍ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸທ຺ຘຸມາຕຠາວລກ຺ຂໂຓ ຖມ຺ໂຠ. ກຣຓຸຕ຺ຕຣິຍລກ຺ຂໂຓ ສາຣມ຺ໂຠ. ອຸນ຺ນຕິລກ຺ຂໂຓ ມາໂນ. ອພ຺ຠຸນ຺ນຕິລກ຺ຂໂຓ ອຕິມາໂນ. ມຕ຺ຕຠາວລກ຺ຂໂຓ ມໂທ. ປຎ຺ຈສຸ ກາມຄຸເຓສຸ ຈິຕ຺ຕໂວສຄ຺ຄລກ຺ຂໂຓ ປມາໂທ.

ຣາໂຄ ອຣິ, ຕໍ ອຣິໍ ມທ຺ທນິປຎ຺ຎາຕິອາທີຫິ ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ຣາຄາທິໂກ ກິເລໂສ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາເນ ຠູໂຕ ອຣີຕິ ຠູ-ອຣິ, ປທສນ຺ຘິວເສນ ອ-ກາຣ ໂລປໍ ກຕ຺ວາ ຠູຣີຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕສ຺ສ ຠູຣິສ຺ສ ມທ຺ທນີ ປຎ຺ຎາ ຠູຣິມທ຺ທນິປຎ຺ຎາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ມທ຺ທນິ ສທ຺ທ ໂລປໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ຠູຣິປຎ຺ຎາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕໍ ອຣິໍ ມທ຺ທນີຕິ ຈ ເຕສໍ ອຣີນໍ ມທ຺ທນີຕິ ປທຈ຺ເຉໂທ ກາຕພ຺ໂພ. ປຖວີສມາຍາຕິ ວິຕ຺ຖຕວິປຸລຏ຺ເຐເນວ ປຖວີສມາຍ. ວິຕ຺ຖຕາຍາຕິ ປຊານິຕພ຺ເພ ວິສເຍ ປຕ຺ຖຏາຍ, ນ ເອກເທເສ ວຕ຺ຕມານາຍ. ວິປຸລາຍາຕິ ໂອຬາຣິກຠູຕາຍ. ມຫານິທ຺ເທເສ ປນ ‘‘ວິປຸລາຍ ວິຕ຺ຖຕາຍາ’’ຕິ (ມຫານິ. ໒໗) ອາຄຕໍ. ສມນ຺ນາຄໂຕຕິ ປຸຄ຺ຄໂລ. ອິຕິສທ຺ໂທ ກາຣຓຕ຺ເຖ, ອິມິນາ ກາຣເຓນ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຠູຣິປຎ຺ຎາຍ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ປຎ຺ຎາ ຠູຣິປຎ຺ຎາ ນາມາຕິ ຠູເຕ ອຕ຺ເຖ ຣມຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠູຣິປຎ຺ຎສ຺ສ ປຎ຺ຎາ ຠູຣິປຎ຺ຎປຎ຺ຎາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ເອກສ຺ສ ປຎ຺ຎາສທ຺ທສ຺ສ ໂລປໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ຠູຣິປຎ຺ຎາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠູຣິສມາ ປຎ຺ຎາຕິ ວາ ຠູຣິປຎ຺ຎາ. ອປິຈາຕິ ອຎ຺ຎປຣິຍາຍທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຎ຺ຎາຍເມຕນ຺ຕິ ປຎ຺ຎາຍ ເອຕໍ. ອຘິວຈນນ຺ຕິ ອຘິກວຈນໍ. ຠູຣີຕິ ຠູເຕ ອຕ຺ເຖ ຣມຕີຕິ ຠູຣິ. ເມຘາຕິ ອສນິ ວິຍ ສິລຸຈ຺ຈເຍ ກິເລເສ ເມຘຕິ ຫິໍສຕີຕິ ເມຘາ, ຂິປ຺ປໍ ຄຫຓຘາຣຓຏ຺ເຐນ ວາ ເມຘາ. ປຣິຓາຍິກາຕິ ຍສ຺ສຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ສຕ຺ຕໍ ຫິຕປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມ ຈ ຍາຖາວລກ຺ຂຓປຏິເວເຘ ຈ ປຣິເນຕີຕິ ປຣິຓາຍິກາ. ອິເມເຫວ ອຎ຺ຎານິປິ ປຎ຺ຎາປຣິຍາຍວຈນານິ ວຸຕ຺ຕານິ ໂຫນ຺ຕິ.

ປຎ຺ຎາພາຫຸລ຺ລນ຺ຕິ ປຎ຺ຎາ ພຫຸລາ ອສ຺ສາຕິ ປຎ຺ຎາພຫຸໂລ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ປຎ຺ຎາພາຫຸລ຺ລໍ. ຕຎ຺ຈ ພຫຸລໍ ປວຕ຺ຕມານາ ປຎ຺ຎາ ເອວ. ອິເຘກຈ຺ໂຈຕິອາທີສຸ ປຸຖຸຊ຺ຊນກລ຺ຍາຓໂກ ວາ ອຣິໂຍ ວາ. ປຎ຺ຎາ ຄຣຸກາ ອສ຺ສາຕິ ປຎ຺ຎາຄຣຸໂກ. ປຎ຺ຎາ ຈຣິຕໍ ປວຕ຺ຕໍ ອສ຺ສາຕິ ປຎ຺ຎາຈຣິໂຕ. ປຎ຺ຎາ ອາສໂຍ ອສ຺ສາຕິ ປຎ຺ຎາສໂຍ. ປຎ຺ຎາຍ ອຘິມຸຕ຺ໂຕຕິ ປຎ຺ຎາຘິມຸຕ຺ໂຕ. ປຎ຺ຎາ ເອວ ຘຊຠູຕາ ອສ຺ສາຕິ ປຎ຺ຎາຘໂຊ. ປຎ຺ຎາ ເອວ ເກຕຸຠູຕາ ອສ຺ສາຕິ ປຎ຺ຎາເກຕຸ. ປຎ຺ຎາ ເອວ ອຘິປຕິ ປຎ຺ຎາຘິປຕິ, ປຎ຺ຎາຘິປຕິໂຕ ອາຄຕຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາຘິປເຕຍ຺ໂຍ. ຘມ຺ມສຠາວວິຈິນນໍ ພຫຸລມສ຺ສາຕິ ວິຈຍພຫຸໂລ. ນານປ຺ປກາເຣນ ຘມ຺ມສຠາວວິຈິນນໍ ພຫຸລມສ຺ສາຕິ ປວິຈຍພຫຸໂລ. ປຎ຺ຎາຍ ໂອຄາເຫຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ຂາຍນໍ ປາກຏກຣຓໍ ໂອກ຺ຂາຍນໍ, ໂອກ຺ຂາຍນໍ ພຫຸລມສ຺ສາຕິ ໂອກ຺ຂາຍນພຫຸໂລ. ປຎ຺ຎາຍ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ສມ຺ມາ ເປກ຺ຂຓາ ສມ຺ເປກ຺ຂາ, ສມ຺ເປກ຺ຂາຍ ອຍນໍ ປວຕ຺ຕນໍ ສມ຺ເປກ຺ຂາຍນໍ, ສມ຺ເປກ຺ຂາຍນໍ ຘມ຺ໂມ ປກຕິ ອສ຺ສາຕິ ສມ຺ເປກ຺ຂາຍນຘມ຺ໂມ. ຕໍ ຕໍ ຘມ຺ມໍ ວິຠູຕໍ ປາກຏໍ ກຕ຺ວາ ວິຫຣຕີຕິ ວິຠູຕວິຫາຣີ, ວິຠູໂຕ ວິຫາໂຣ ວາ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ວິຠູຕວິຫາຣີ. ສາ ປຎ຺ຎາ ຈຣິຕໍ, ຄຣຸກາ, ພຫຸລາ ອສ຺ສາຕິ ຕຈ຺ຈຣິໂຕ ຕຄ຺ຄຣຸໂກ ຕພ຺ພຫຸໂລ. ຕສ຺ສໍ ປຎ຺ຎາຍໍ ນິນ຺ໂນ, ໂປໂຓ, ປພ຺ຠາໂຣ, ອຘິມຸຕ຺ໂຕຕິ ຕນ຺ນິນ຺ໂນ ຕປ຺ໂປໂຓ ຕປ຺ປພ຺ຠາໂຣ ຕທຘິມຸຕ຺ໂຕ. ສາ ປຎ຺ຎາ ອຘິປຕິ ຕທຘິປຕິ, ຕໂຕ ອາຄໂຕ ຕທຘິປເຕຍ຺ໂຍ. ‘‘ປຎ຺ຎາຄຣຸໂກ’’ຕິອາທີນິ ‘‘ກາມໍ ເສວນ຺ຕໍເຍວ ຊານາຕິ ອຍໍ ປຸຄ຺ຄໂລ ກາມຄຣຸໂກ’’ຕິອາທີສຸ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໑໓) ວິຍ ປຸຣິມຊາຕິໂຕ ປຠຸຕິ ວຸຕ຺ຕານິ. ‘‘ຕຈ຺ຈຣິໂຕ’’ຕິອາທີນິ ອິມິສ຺ສາ ຊາຕິຍາ ວຸຕ຺ຕານິ.

ສີຆປຎ຺ຎາ ຈ ລຫຸປຎ຺ຎາ ຈ ຫາສປຎ຺ຎາ ຈ ຊວນປຎ຺ຎາ ຈ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣມິສ຺ສກາ. ຂິປ຺ປຏ຺ເຐນ ສີຆປຎ຺ຎາ. ລຫຸກຏ຺ເຐນ ລຫຸປຎ຺ຎາ. ຫາສພຫຸລຏ຺ເຐນ ຫາສປຎ຺ຎາ. ວິປສ຺ສນູປຄສງ຺ຂາເຣສຸ ຈ ວິສງ຺ຂາເຣ ຈ ຊວນຏ຺ເຐນ ຊວນປຎ຺ຎາ. ສີຆໍ ສີຆນ຺ຕິ ພຫຸນ຺ນໍ ສີລາທີນໍ ສງ຺ຄຫຕ຺ຖໍ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສີລານີຕິ ຈາຣິຕ຺ຕວາຣິຕ຺ຕວເສນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕານິ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສີລານິ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣນ຺ຕິ ຈກ຺ຂາທີນໍ ຉນ຺ນໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ຣາຄປຏິຆປ຺ປເວສໍ ອກຕ຺ວາ ສຕິກວາເຏນ ວາຣຓໍ ຖກນໍ. ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕນ຺ຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕປຣິໂຠຄວເສນ ໂຠຊເນ ປມາຓຎ຺ຎຸຠາວໍ. ຊາຄຣິຍານຸໂຍຄນ຺ຕິ ທິວສສ຺ສ ຕີສຸ ໂກຏ຺ຐາເສສຸ, ຣຕ຺ຕິຍາ ປຐມປຈ຺ຉິມໂກຏ຺ຐາເສສຸ ຈ ຊາຄຣຕິ ນ ນິທ຺ທາຍຕິ, ສມຓຘມ຺ມເມວ ຈ ກໂຣຕີຕິ ຊາຄໂຣ, ຊາຄຣສ຺ສ ຠາໂວ, ກມ຺ມໍ ວາ ຊາຄຣິຍໍ, ຊາຄຣິຍສ຺ສ ອນຸໂຍໂຄ ຊາຄຣິຍານຸໂຍໂຄ. ຕໍ ຊາຄຣິຍານຸໂຍຄໍ. ສີລກ຺ຂນ຺ຘນ຺ຕິ ເສກ຺ຂໍ ອເສກ຺ຂໍ ວາ ສີລກ຺ຂນ຺ຘໍ. ເອວມິຕເຣປິ ຂນ຺ຘາ ເວທິຕພ຺ພາ. ປຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ຘນ຺ຕິ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎຎ຺ຈ ເສກ຺ຂາເສກ຺ຂານໍ ໂລກິຍປຎ຺ຎຎ຺ຈ. ວິມຸຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘນ຺ຕິ ຜລວິມຸຕ຺ຕິໍ. ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນກ຺ຂນ຺ຘນ຺ຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓໍ.

ຫາສພຫຸໂລຕິ ມູລປທໍ. ເວທພຫຸໂລຕິ ຕສ຺ສາ ເອວ ປີຕິຍາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໂສມນສ຺ສເວທນາວເສນ ນິທ຺ເທສປທໍ. ຕຸຏ຺ຐິພຫຸໂລຕິ ນາຕິພລວປີຕິຍາ ຕຸຏ຺ຐາກາຣວເສນ. ປາໂມຊ຺ຊພຫຸໂລຕິ ພລວປີຕິຍາ ປມຸທິຕຠາວວເສນ.

໗. ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຣູປນ຺ຕິອາທິ ສມ຺ມສນຎາຓນິທ຺ເທເສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖໍ. ຕຸລຍິຕ຺ວາຕິ ກລາປສມ຺ມສນວເສນ ຕຸເລຕ຺ວາ. ຕີຣຍິຕ຺ວາຕິ ອຸທຍພ຺ພຍານຸປສ຺ສນາວເສນ ຕີຣຍິຕ຺ວາ. ວິຠາວຍິຕ຺ວາຕິ ຠງ຺ຄານຸປສ຺ສນາທິວເສນ ປາກຏໍ ກຕ຺ວາ. ວິຠູຕໍ ກຕ຺ວາຕິ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂານຸໂລມວເສນ ຜຸຏໍ ກຕ຺ວາ. ຕິກ຺ຂປຎ຺ຎາ ໂລກຸຕ຺ຕຣາ ເອວ. ອຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ສມຖວິປສ຺ສນາວເສນ ວິກ຺ຂມ຺ຠນຕທງ຺ຄວເສນ ປຫີນມ຺ປິ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ອສມູຫຕຕ຺ຕາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຘມ຺ມຕໍ ອນຕີຕຕາຍ ອສມູຫຕຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ນາຘິວາເສຕີຕິ ສນ຺ຕານໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ນ ວາເສຕິ. ປຊຫຕີຕິ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ປຊຫຕິ. ວິໂນເທຕີຕິ ຂິປຕິ. ພ຺ຍນ຺ຕີກໂຣຕີຕິ ວິຄຕນ຺ຕໍ ກໂຣຕິ. ອນຠາວໍ ຄເມຕີຕິ ອນຸ ອຠາວໍ ຄເມຕິ, ວິປສ຺ສນານຸກ຺ກເມນ ອຣິຍມຄ຺ຄໍ ປຕ຺ວາ ສມຸຈ຺ເຉທວເສເນວ ອຠາວໍ ຄມຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກາມປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ວິຕກ຺ໂກ ກາມວິຕກ຺ໂກ. ‘‘ອິເມ ສຕ຺ຕາ ມຣນ຺ຕູ’’ຕິ ປເຣສໍ ມຣຓປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ວິຕກ຺ໂກ ພ຺ຍາປາທວິຕກ຺ໂກ. ‘‘ອິເມ ສຕ຺ຕາ ວິຫິໍສີຍນ຺ຕູ’’ຕິ ປເຣສໍ ວິຫິໍສາປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ວິຕກ຺ໂກ ວິຫິໍສາວິຕກ຺ໂກ. ປາປເກຕິ ລາມເກ. ອກຸສເລ ຘມ຺ເມຕິ ອໂກສລ຺ລສມ຺ຠູເຕ ຘມ຺ເມ.

ນິພ຺ເພຘິກປຎ຺ຎາຕິ ນິພ຺ພິທາພຫຸລສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນມຄ຺ຄປຎ຺ຎາ ເອວ. ອຸພ຺ເພຄພຫຸໂລຕິ ຎາຓຠຍວເສນ ຠຍພຫຸໂລ. ອຸຕ຺ຕາສພຫຸໂລຕິ ພລວຠຍພຫຸໂລ. ອິທໍ ປຸຣິມສ຺ເສວ ອຕ຺ຖວິວຣຓໍ. ອຸກ຺ກຓ຺ຐນພຫຸໂລຕິ ສງ຺ຂາຣໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ວິສງ຺ຂາຣາຠິມຸຂຕາຍ ອຸກ຺ກຓ຺ຐນພຫຸໂລ. ອນຠິຣຕິພຫຸໂລຕິ ອຸກ຺ກຓ຺ຐນວເສເນວ ອຠິຣຕິອຠາວໍ ທີເປຕິ. ອິທານິປິ ຕມຕ຺ຖໍ ທ຺ວີຫິ ວຈເນຫິ ວິວຣຕິ. ຕຕ຺ຖ ພຫິມຸໂຂຕິ ສງ຺ຂາຣໂຕ ພຫິຠູຕນິພ຺ພານາຠິມຸໂຂ. ນ ຣມຕີຕິ ນາຠິຣມຕິ. ອນິພ຺ພິທ຺ຘປຸພ຺ພນ຺ຕິ ອນມຕຄ຺ເຄ ສໍສາເຣ ອນ຺ຕໍ ປາເປຕ຺ວາ ອນິພ຺ພິທ຺ຘປຸພ຺ພໍ. ອປ຺ປທາລິຕປຸພ຺ພນ຺ຕິ ຕສ຺ເສວ ອຕ຺ຖວຈນໍ, ອນ຺ຕກຣເຓເນວ ອປທາລິຕປຸພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂລຠກ຺ຂນ຺ຘນ຺ຕິ ໂລຠຣາສິໍ, ໂລຠໂກຏ຺ຐາສໍ ວາ. ອິມາຫິ ໂສຬສຫິ ປຎ຺ຎາຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕຕິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉເທນ ອຣຫາເຍວ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຸປຣິ ‘‘ເອໂກ ເສກ຺ຂປຏິສມ຺ຠິທປ຺ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໓.໘) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ໂສຕາປນ຺ນສກທາຄາມິອນາຄາມິໂນປິ ລພ຺ຠນ຺ຕິເຍວ.

໒. ປຸຄ຺ຄລວິເສສນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໘. ທ຺ເວ ປຸຄ຺ຄລາຕິອາທີຫິ ປຏິສມ຺ຠິທປ຺ປຕ຺ຕປຸຄ຺ຄລວິເສສປຏິປາຏິໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຸພ຺ພໂຍໂຄຕິ ອຕີຕຊາຕີສຸ ປຏິສມ຺ຠິທປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸຠູໂຕ ປຸຎ຺ຎປໂຍໂຄ. ເຕນາຕິ ເຕນ ປຸພ຺ພໂຍຄກາຣເຓນ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ. ອຕິເຣໂກ ໂຫຕີຕິ ອຕິຣິຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ອຕິເຣກໂຍຄໂຕ ວາ ‘‘ອຕິເຣໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຘິໂກ ໂຫຕີຕິ ອຄ຺ໂຄ ໂຫຕິ. ວິເສໂສ ໂຫຕີຕິ ວິສິຏ຺ໂຐ ໂຫຕິ, ວິເສສໂຍຄໂຕ ວາ ວິເສໂສ. ຎາຓໍ ປຠິຊ຺ຊຕີຕິ ປຏິສມ຺ຠິທາຎາຓປ຺ປເຠທໍ ປາປຸຓາຕິ.

ພຫຸສ຺ສຸໂຕຕິ ພຸທ຺ຘວຈນວເສນ. ເທສນາພຫຸໂລຕິ ຘມ຺ມເທສນາວເສນ. ຄຣູປນິສ຺ສິໂຕຕິ ປຎ຺ຎາຍ ອຘິກໍ ຄຣຸໍ ອຸປນິສ຺ສິໂຕ. ວິຫາຣພຫຸໂລຕິ ວິປສ຺ສນາວິຫາຣພຫຸໂລ, ຜລສມາປຕ຺ຕິວິຫາຣພຫຸໂລ ວາ. ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາພຫຸໂລຕິ ວິປສ຺ສນາວິຫາເຣ ສຕິ ວິປສ຺ສນາປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາພຫຸໂລ, ຜລສມາປຕ຺ຕິວິຫາເຣ ສຕິ ຜລສມາປຕ຺ຕິປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາພຫຸໂລ. ເສຂປຏິສມ຺ຠິທປ຺ປຕ຺ໂຕຕິ ເສໂຂ ຫຸຕ຺ວາ ປຏິສມ຺ຠິທປ຺ປຕ຺ໂຕ. ເອວໍ ອເສຂປຏິສມ຺ຠິທປ຺ປຕ຺ໂຕ. ສາວກປາຣມິປ຺ປຕ຺ໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ມຫາປຎ຺ຎານໍ ອຄ຺ຄສ຺ສ ມຫາສາວກສ຺ສ ສຕ຺ຕສຏ຺ຐິຍາ ສາວກຎາຓານໍ ປາຣຄມນໍ ປາຣມີ, ສາວກສ຺ສ ປາຣມີ ສາວກປາຣມີ, ຕໍ ສາວກປາຣມິໍ ປຕ຺ໂຕຕິ ສາວກປາຣມິປ຺ປຕ຺ໂຕ. ສາວກປາຣມິຕາປ຺ປຕ຺ໂຕຕິ ວາ ປາໂຐ. ສຕ຺ຕສຏ຺ຐິຍາ ສາວກຎາຓານໍ ປາລໂກ ປູຣໂກ ຈ ໂສ ມຫາສາວໂກ ປຣໂມ, ຕສ຺ສ ປຣມສ຺ສ ອຍໍ ສຕ຺ຕສຏ຺ຐິເຠທາ ຎາຓກິຣິຍາ ປຣມສ຺ສ ຠາໂວ, ກມ຺ມໍ ວາຕິ ປາຣມີ, ຕສ຺ສ ສາວກສ຺ສ ປາຣມີ ສາວກປາຣມີ, ຕໍ ປຕ຺ໂຕຕິ ສາວກປາຣມິປ຺ປຕ຺ໂຕ. ສາວກປາຣມິປ຺ປຕ຺ໂຕຕິ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖຣາທິໂກ ໂຍ ໂກຈິ ສາວໂກ. ສາວກປາຣມິປ຺ປຕ຺ຕສາວກໂຕ ອຕິເຣກສ຺ສ ອຎ຺ຎສ຺ສ ສາວກສ຺ສ ອຠາວາ ເອໂກ ປຈ຺ເຈກສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ ອາຫ. ປຸນ ປຎ຺ຎາປເຠທກຸສໂລຕິອາທີຫິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖເມວ ນິຄເມຕ຺ວາ ທສ຺ເສສີຕິ. ຎາຓກຖາຍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອເນການິ ຎາຓານິ ນິທ຺ທິຏ຺ຐານິ. ປຎ຺ຎາກຖາຍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ເອກາປິ ປຎ຺ຎາ ນານາກາຣວເສນ ນານາກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອຍໍ ວິເສໂສ.

ມຫາປຎ຺ຎາກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ອິທ຺ຘິກຖາ

ອິທ຺ຘິກຖາວຓ຺ຓນາ

໙. ອິທານິ ປຎ຺ຎາກຖາຍ ອນນ຺ຕຣໍ ປຎ຺ຎານຸຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ກຖິຕາຍ ອິທ຺ຘິກຖາຍ ອປຸພ຺ພຕ຺ຖານຸວຓ຺ຓນາ. ຕຕ຺ຖ ປຸຈ຺ຉາສຸ ຕາວ ກາ ອິທ຺ຘີຕິ ສຠາວປຸຈ຺ຉາ. ກຕິ ອິທ຺ຘິໂຍຕິ ປເຠທປຸຈ຺ຉາ. ກຕິ ຠູມິໂຍຕິ ສມ຺ຠາຣປຸຈ຺ຉາ. ກຕິ ປາທາຕິ ປຕິຏ຺ຐປຸຈ຺ຉາ. ກຕິ ປທານີຕິ ອາສນ຺ນກາຣຓປຸຈ຺ຉາ. ກຕິ ມູລານີຕິ ອາທິກາຣຓປຸຈ຺ຉາ. ວິສຊ຺ຊເນສຸ ອິຊ຺ຌນຏ຺ເຐນ ອິທ຺ຘີຕິ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິອຕ຺ເຖນ ປຏິລາຠຏ຺ເຐນ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຎ຺ຫິ ນິປ຺ຜຊ຺ຊຕິ ປຏິລພ຺ຠຕິ ຈ, ຕໍ ອິຊ຺ຌຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍຖາຫ – ‘‘ກາມໍ ກາມຍມານສ຺ສ, ຕສ຺ສ ເຈຕໍ ສມິຊ຺ຌຕີ’’ຕິ (ສຸ. ນິ. ໗໗໒). ‘‘ເນກ຺ຂມ຺ມໍ ອິຊ຺ຌຕີຕິ ອິທ຺ຘິ, ປຏິຫຣຕີຕິ ປາຏິຫາຣິຍ’’ນ຺ຕິອາທິ (ປຏິ. ມ. ໓.໓໒). ອປໂຣ ນໂຍ – ອິຊ຺ຌນຏ຺ເຐນ ອິທ຺ຘິ, ອຸປາຍສມ຺ປທາເຍຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອຸປາຍສມ຺ປທາ ຫິ ອິຊ຺ຌຕິ ອຘິປ຺ເປຕຜລປ຺ປສວນໂຕ. ຍຖາຫ – ‘‘ອຍໍ ໂຂ, ຈິຕ຺ໂຕ ຄຫປຕິ, ສີລວາ ກລ຺ຍາຓຘມ຺ໂມ, ສເຈ ປຓິທຫິສ຺ສຕິ ‘ອນາຄຕມທ຺ຘານໍ ຣາຊາ ອສ຺ສໍ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ’ຕິ. ອິຊ຺ຌິສ຺ສຕິ ຫິ ສີລວໂຕ ເຈໂຕປຓິຘິ ວິສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໓໕໒). ອປໂຣ ນໂຍ – ເອຕາຍ ສຕ຺ຕາ ອິຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ອິທ຺ຘິ. ອິຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ອິທ຺ຘາ ວຸທ຺ຘາ ອຸກ຺ກໍສຄຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໑໐. ທສສຸ ອິທ຺ຘີສຸ ອຘິຏ຺ຐານວເສນ ນິປ຺ຜນ຺ນຕ຺ຕາ ອຘິຏ຺ຐານາ ອິທ຺ຘິ. ປກຕິວຓ຺ຓວິຊຫນວິກາຣວເສນ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິກຸພ຺ພນາ ອິທ຺ຘິ. ສຣີຣພ຺ຠນ຺ຕເຣ ອຎ຺ຎສ຺ສ ມໂນມຍສ຺ສ ສຣີຣສ຺ສ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິວເສນ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ມໂນມຍາ ອິທ຺ຘິ. ຎາຓປ຺ປວຕ຺ຕິໂຕ ປຸພ຺ເພ ວາ ປຈ຺ຉາ ວາ ຕໍຂເຓ ວາ ຎາຓານຸຠາວນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ວິເສໂສ ຎາຓວິປ຺ຜາຣາ ອິທ຺ຘິ. ສມາຘິໂຕ ປຸພ຺ເພ ວາ ປຈ຺ຉາ ວາ ຕໍຂເຓ ວາ ສມຖານຸຠາວນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ວິເສໂສ ສມາຘິວິປ຺ຜາຣາ ອິທ຺ຘິ. ເຈໂຕວສິປ຺ປຕ຺ຕານໍ ອຣິຍານໍເຍວ ສມ຺ຠວໂຕ ອຣິຍາ ອິທ຺ຘິ. ກມ຺ມວິປາກວເສນ ຊາໂຕ ວິເສໂສ ກມ຺ມວິປາກຊາ ອິທ຺ຘິ. ປຸພ຺ເພ ກຕປຸຎ຺ຎສ຺ສ ຊາໂຕ ວິເສໂສ ປຸຎ຺ຎວໂຕ ອິທ຺ຘິ. ວິຊ຺ຊາຍ ຊາໂຕ ວິເສໂສ ວິຊ຺ຊາມຍາ ອິທ຺ຘິ. ເຕນ ເຕນ ສມ຺ມາປໂຍເຄນ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ອິຊ຺ຌນໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສມ຺ມາປໂຍຄປຈ຺ຈຍາ ອິຊ຺ຌນຏ຺ເຐນ ອິທ຺ຘິ.

ອິທ຺ຘິຍາ ຈຕສ຺ໂສ ຠູມິໂຍຕິ ອວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ເຕປິ ຍຖາລາຠວເສນ ອຘິຏ຺ຐານວິກຸພ຺ພນມໂນມຍິທ຺ຘິຍາ ເອວ ຠູມິໂຍ, ນ ເສສານໍ. ວິເວກຊາ ຠູມີຕິ ວິເວກໂຕ ວາ ວິເວເກ ວາ ຊາຕາ ວິເວກຊາ ຠູມິ. ປີຕິສຸຂຠູມີຕິ ປີຕິສຸຂຍຸຕ຺ຕາ ຠູມິ. ອຸເປກ຺ຂາສຸຂຠູມີຕິ ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາຍ ຈ ສຸເຂນ ຈ ຍຸຕ຺ຕາ ຠູມິ. ອທຸກ຺ຂມສຸຂາຠູມີຕິ ອທຸກ຺ຂມສຸຂເວທນາຍຸຕ຺ຕາ ຠູມິ. ເຕສຸ ປຐມທຸຕິຍານິ ຌານານິ ປີຕິຜຣຓຕາ, ຕີຓິ ຌານານິ ສຸຂຜຣຓຕາ, ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ເຈໂຕຜຣຓຕາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຸຣິມານິ ຕີຓິ ຌານານິ ຍສ຺ມາ ປີຕິຜຣເຓນ ຈ ສຸຂຜຣເຓນ ຈ ສຸຂສຎ຺ຎຎ຺ຈ ລຫຸສຎ຺ຎຎ຺ຈ ໂອກ຺ກມິຕ຺ວາ ລຫຸມຸທຸກມ຺ມຎ຺ຎກາໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ອິທ຺ຘິໍ ປາປຸຓາຕິ, ຕສ຺ມາ ອິມິນາ ປຣິຍາເຍນ ອິທ຺ຘິລາຠາຍ ສໍວຕ຺ຕນໂຕ ສມ຺ຠາຣຠູມິໂຍຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ປນ ອິທ຺ຘິລາຠາຍ ປກຕິຠູມິເຍວ. ອິທ຺ຘິລາຠາຍາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ ປາຕຸຠາວວເສນ ອິທ຺ຘີນໍ ລາຠາຍ. ອິທ຺ຘິປຏິລາຠາຍາຕິ ປຣິຫີນານໍ ວາ ອິທ຺ຘີນໍ ວີຣິຍາຣມ຺ຠວເສນ ປຸນ ລາຠາຍ, ອຸປສຄ຺ຄວເສນ ວາ ປທໍ ວຑ຺ຒິຕໍ. ອິທ຺ຘິວິກຸພ຺ພນຕາຍາຕິ ອິທ຺ຘິຍາ ວິວິຘກຣຓຠາວາຍ. ອິທ຺ຘິວິສວິຕາຍາຕິ ວິວິຘໍ ວິເສສໍ ສວຕິ ຊເນຕິ ປວຕ຺ເຕຕີຕິ ວິສວີ, ວິວິຘໍ ສວນໍ ວາ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ວິສວີ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ວິສວິຕາ. ຕສ຺ສາ ວິສວິຕາຍ, ອິທ຺ຘິຍາ ວິວິຘວິເສສປວຕ຺ຕນຠາວາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທ຺ຘິວສີຠາວາຍາຕິ ອິທ຺ຘິຍາ ອິສ຺ສຣຠາວາຍ. ອິທ຺ຘິເວສາຣຊ຺ຊາຍາຕິ ອິທ຺ຘິວິສາຣທຠາວາຍ. ອິທ຺ຘິປາທາ ຎາຓກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາ.

ຉນ຺ທໍ ເຈ ຠິກ຺ຂຸ ນິສ຺ສາຍາຕິ ຍທິ ຠິກ຺ຂຸ ຉນ຺ທໍ ນິສ຺ສາຍ ຉນ຺ທໍ ອຘິປຕິໍ ກຣິຕ຺ວາ. ລຠຕິ ສມາຘິນ຺ຕິ ສມາຘິໍ ປຏິລຠຕິ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕິ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕຕ຺ຖ ຉນ຺ທວີຣິຍຈິຕ຺ຕວີມໍສາ ຈຕ຺ຕາຣິ ປທານິ, ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສມາຘີ ຈຕ຺ຕາຣິ ປທານີຕິ ເອວໍ ອຏ຺ຐ ປທານິ. ຍສ຺ມາ ປນ ອິທ຺ຘິມຸປ຺ປາເທຕຸກາມຕາຉນ຺ໂທ ສມາຘິນາ ເອກໂຕ ນິຍຸຕ຺ໂຕວ ອິທ຺ຘິລາຠາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ຕຖາ ວີຣິຍາທໂຍ, ຕສ຺ມາ ອິມານິ ອຏ຺ຐ ປທານິ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ.

ຍໍ ຕໍ ຠຄວຕາ ອຠິຎ຺ຎາ ອຸປ຺ປາເທຕຸກາມສ຺ສ ໂຍຄິໂນ ກຕ຺ຕພ຺ພໂຍຄວິຘິໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ‘‘ໂສ ເອວໍ ສມາຫິເຕ ຈິຕ຺ເຕ ປຣິສຸທ຺ເຘ ປຣິໂຍທາເຕ ອນງ຺ຄເຓ ວິຄຕູປກ຺ກິເລເສ ມຸທຸຠູເຕ ກມ຺ມນິເຍ ຐິເຕ ອາເນຎ຺ຊປ຺ປຕ຺ເຕ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໒໓໘) ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອາເນຎ຺ຊໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ເຖໂຣ ໂສຬສຘາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ໂສຬສມູລານີຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອໂນນຕນ຺ຕິ ໂກສຊ຺ຊວເສນ ອໂນນຕໍ, ອສລ຺ລີນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນຸນ຺ນຕນ຺ຕິ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈວເສນ ອຸທ຺ຘໍ ນ ອາຣຸຬ຺ຫໍ, ອນຸທ຺ຘຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນຠິນຕນ຺ຕິ ໂລຠວເສນ ນ ອຠິນຕໍ, ອນລ຺ລີນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຠິກາມຕາຍ ນຕໍ ອຠິນຕນ຺ຕິ, ອິທໍ ຕາທິສໍ ນ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຣາເຄຕິ ສງ຺ຂາຣວຕ຺ຖຸເກນ ໂລເຠນ. ອນປນຕນ຺ຕິ ໂທສວເສນ ນ ອປນຕໍ, ນ ຆຏ຺ຏນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ນຕໍ ນຕີ’’ຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກໍ. ອປຄຕນຕນ຺ຕິ ອປນຕໍ, ອິທໍ ຕາທິສໍ ນ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອນິສ຺ສິຕນ຺ຕິ ອນຕ຺ຕໂຕ ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ທິຏ຺ຐິວເສນ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ວາ ‘‘ອຕ຺ຕນິຍ’’ນ຺ຕິ ວາ ກິຎ຺ຈິ ນ ນິສ຺ສິຕໍ. ອປ຺ປຏິພທ຺ຘນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຸປກາຣາສາວເສນ ນປ຺ປຏິພທ຺ຘໍ. ຉນ຺ທຣາເຄຕິ ສຕ຺ຕວຕ຺ຖຸເກນ ໂລເຠນ. ວິປ຺ປມຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວິມຸຕ຺ຕິວເສນ ກາມຣາຄໂຕ ວິປ຺ປມຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ປຎ຺ຈວິມຸຕ຺ຕິວເສນ ກາມຣາຄໂຕ ວິປ຺ປມຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ປຎ຺ຈວິມຸຕ຺ຕິວເສນ ຕໂຕ ຕໂຕ ປຏິປກ຺ຂໂຕ ວິປ຺ປມຸຕ຺ຕໍ. ອິທໍ ປຸຖຸຊ຺ຊນເສຂາເສຂານມ຺ປິ ອຠິຎ຺ຎາຍ ອຸປ຺ປາທນໂຕ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິຎາເຓ ‘‘ໂສຬສຫິ ຎາຓຈຣິຍາຫີ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໘໔) ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉເທນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຍຖາລາຠວເສນ ປນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ກາມຣາເຄຕິ ເມຖຸນຣາເຄນ. ວິສຎ຺ຎຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວິກ຺ຂມ຺ຠນໂຕ ເສສກິເລເສຫິ ວິສໍຍຸຕ຺ຕໍ, ອຸກ຺ກຏ຺ຐນເຍນ ສມຸຈ຺ເຉທໂຕ ວາ ວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ. ກິເລເສຕິ ເສສກິເລເສນ. ວິມຣິຍາທິກຕນ຺ຕິ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕພ຺ພມຣິຍາທວເສນ ວິຄຕກິເລສມຣິຍາທໍ ກຕໍ, ເຕນ ເຕນ ມຄ຺ເຄນ ປຫາຕພ຺ພມຣິຍາທວເສນ ວາ ວິຄຕກິເລສມຣິຍາທໍ ກຕໍ. ກິເລສມຣິຍາເທຕິ ເຕນ ເຕນ ປຫີເນນ ກິເລສມຣິຍາເທນ. ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາໂສ ເຈຕ຺ຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເອກຕ຺ຕຄຕນ຺ຕິ ເອກາຣມ຺ມຓຄຕໍ. ນານຕ຺ຕກິເລເສຫີຕິ ນານາຣມ຺ມເຓ ປວຕ຺ຕມາເນຫິ ກິເລເສຫິ. ອິທໍ ອາຣມ຺ມຓມເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ອໂນນຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ປນ ກິເລເສ ເອວ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ. ໂອຠາສຄຕນ຺ຕິ ປຎ຺ຎາຍ ວິສທປ຺ປວຕ຺ຕິວເສນ ປຎ຺ໂຎຠາສໍ ຄຕໍ. ອວິຊ຺ຊນ຺ຘກາເຣຕິ ພລວອວິຊ຺ຊາຍ. ຈຕສ຺ໂສ ຈ ຠູມິໂຍ ໂສຬສ ຈ ມູລານິ ອິທ຺ຘິຍາ ປຸພ຺ພຠາຄວເສນ ວຸຕ຺ຕານິ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ຈ ປາທາ ອຏ຺ຐ ຈ ປທານິ ປຸພ຺ພຠາຄວເສນ ຈ ສມ຺ປໂຍຄວເສນ ຈ ວຸຕ຺ຕານີຕິ.

໑໐. ເອວໍ ອິທ຺ຘິຍາ ຠູມິປາທປທມູລຠູເຕ ຘມ຺ເມ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຕາ ອິທ຺ຘິໂຍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ກຕມາ ອຘິຏ຺ຐານາ ອິທ຺ຘີຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຸທ຺ເທສປທານໍ ອຕ຺ໂຖ ອິທ຺ຘິວິຘຎາຓນິທ຺ເທເສ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ. ອິຘ ຠິກ຺ຂູຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ຠິກ຺ຂຸ. ເຕນ ສພ຺ພປກາຣວເສນ ອິທ຺ຘິວິຘກາຣກສ຺ສ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ອຠາວໍ ທີເປຕິ. ອິເມສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປທານໍ ນິທ຺ເທໂສ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ໂຖ. ເຕເນວ ຈ ອິທ຺ຘິຍາ ຠູມິປາທປທມູລຠູເຕຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໓໖໕-໓໖໖) ວຸຕ຺ເຕຫິ ຈຸທ຺ທສຫິ ປນ຺ນຣສຫິ ວາ ອາກາເຣຫິ ປຣິທມິຕຈິຕ຺ຕຕາ ຈ ຉນ຺ທາທິເອເກກາຘິປຕິສມາປຊ຺ຊນວເສນ ອາວຊ຺ຊນາທິວສີຠາວວເສນ ຈ ມຸທຸກມ຺ມຎ຺ຎກຕຈິຕ຺ຕຕາ ຈ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫຕິ. ພລວປຸພ຺ພໂຍຄສມ຺ປນ຺ໂນ ປຸພ຺ພໂຍຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຣຫຕ຺ຕປຏິລາເຠເນວ ປຏິລທ຺ຘາຠິຎ຺ຎາທິຄຸໂຓ ຠິກ຺ຂຸ ຠູມິອາທີຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ໂສປິ ວຸຕ຺ໂຕວ ໂຫຕິ.

ພຫຸກໍ ອາວຊ຺ຊຕີຕິ ປຖວີກສິຓາຣມ຺ມຓໍ ອຠິຎ຺ຎາປາທກໍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ສເຈ ສຕໍ ອິຈ຺ຉຕິ, ‘‘ສຕໍ ໂຫມິ, ສຕໍ ໂຫມີ’’ຕິ ປຣິກມ຺ມກຣຓວເສນ ອາວຊ຺ຊຕິ. ອາວຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຎາເຓນ ອຘິຏ຺ຐາຕີຕິ ເອວໍ ປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ອຠິຎ຺ຎາຎາເຓນ ອຘິຏ຺ຐາຕິ. ເອຕ຺ຖ ປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ປຸນ ປາທກຊ຺ຌານສມາປຊ຺ຊນໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຖ ໂຂ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໓໘໖) ‘‘ອາວຊ຺ຊຕີຕິ ປຣິກມ຺ມວເສເນວ ວຸຕ຺ຕໍ, ອາວຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຎາເຓນ ອຘິຏ຺ຐາຕີຕິ ອຠິຎ຺ຎາຎາຓວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ພຫຸກໍ ອາວຊ຺ຊຕິ, ຕໂຕ ເຕສໍ ປຣິກມ຺ມຈິຕ຺ຕານໍ ອວສາເນ ສມາປຊ຺ຊຕິ, ສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປຸນ ‘ພຫຸໂກ ໂຫມີ’ຕິ ອາວຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຣໍ ປວຕ຺ຕານໍ ຕິຓ຺ຓໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ວາ ປຸພ຺ພຠາຄຈິຕ຺ຕານໍ ອນນ຺ຕຣາ ອຸປ຺ປນ຺ເນນ ສນ຺ນິຏ຺ຐາປນວເສນ ອຘິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ລທ຺ຘນາເມນ ເອເກເນວ ອຠິຎ຺ຎາຎາເຓນ ອຘິຏ຺ຐາຕີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອວເມວ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍຖາ ‘‘ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ສຍຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປານີຍໍ ອປິວິຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖໂຘວນາທີນິ ອກຕ຺ວາ ຠຸຕ຺ຕານນ຺ຕຣເມວ ສຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ ນ ໂຫຕີຕິ ອນ຺ຕຣາ ສນ຺ເຕສຸປິ ອຎ຺ເຎສຸ ກິຈ຺ເຈສຸ ‘‘ຠຸຕ຺ວາ ສຍຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວມິຘາປີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປຐມໍ ປາທກຊ຺ຌານສມາປຊ຺ຊນມ຺ປິ ຫິ ປາຬິຍໍ ອວຸຕ຺ຕເມວາຕິ. ເຕນ ປນ ອຘິຏ຺ຐານຎາເຓນ ສເຫວ ສຕໍ ໂຫຕິ. ສຫສ຺ເສປິ ສຕສຫສ຺ເສປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສເຈ ເອວໍ ນ ອິຊ຺ຌຕິ, ປຸນ ປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ທຸຕິຍມ຺ປິ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ. ສໍຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຫິ ‘‘ເອກວາຣໍ ທ຺ວິວາຣໍ ສມາປຊ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປາທກຊ຺ຌານຈິຕ຺ຕໍ ນິມິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓໍ, ປຣິກມ຺ມຈິຕ຺ຕານິ ສຕາຣມ຺ມຓານິ ວາ ສຫສ຺ສາຣມ຺ມຓານິ ວາ. ຕານິ ຈ ໂຂ ວຓ຺ຓວເສນ, ນ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວເສນ. ອຘິຏ຺ຐານຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ຕເຖວ ສຕາຣມ຺ມຓໍ ວາ ສຫສ຺ສາຣມ຺ມຓໍ ວາ. ຕໍ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕອປ຺ປນາຈິຕ຺ຕມິວ ໂຄຕ຺ຣຠຸອນນ຺ຕຣໍ ເອກເມວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຣູປາວຈຣຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານິກໍ.

ຍຖາຍສ຺ມາ ຈູຬປນ຺ຖໂກ ເອໂກປິ ຫຸຕ຺ວາ ພຫຸຘາ ໂຫຕີຕິ ພຫຸຘາຠາວສ຺ສ ກາຍສກ຺ຂິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຕ຺ຕມານວຈນໍ ປເນຕ຺ຖ ເຖຣສ຺ສ ຕຖາກຣຓປກຕິກຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ຘຣມານກາລຕ຺ຕາ ຈ ກຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອໂກ ໂຫຕີຕິ ວາເຣປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ຕຕ຺ຣິທໍ ວຕ຺ຖຸ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໓໘໖) – ເຕ ທ຺ເວ ຠາຕໂຣ ກິຣ ເຖຣາ ປນ຺ເຖ ຊາຕຕ຺ຕາ ‘‘ປນ຺ຖກາ’’ຕິ ນາມໍ ລຠິໍສຸ. ເຕສຸ ເຊຏ຺ໂຐ ມຫາປນ຺ຖໂກ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ໂສ ອຣຫາ ຫຸຕ຺ວາ ຈູຬປນ຺ຖກໍ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ –

‘‘ປທຸມໍ ຍຖາ ໂກກນທໍ ສຸຄນ຺ຘໍ, ປາໂຕ ສິຍາ ຜຸລ຺ລມວີຕຄນ຺ຘໍ;

ອງ຺ຄີຣສໍ ປສ຺ສ ວິໂຣຈມານໍ, ຕປນ຺ຕມາທິຈ຺ຈມິວນ຺ຕລິກ຺ເຂ’’ຕິ. (ອ. ນິ. ໕.໑໙໕; ສໍ. ນິ. ໑.໑໒໓) –

ອິມໍ ຄາຖໍ ອທາສິ. ໂສ ຕໍ ຈຕູຫິ ມາເສຫິ ປຄຸຓໍ ກາຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ອຖ ນໍ ເຖໂຣ ‘‘ອຠພ຺ໂພ ຕ຺ວໍ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ, ນິກ຺ຂມ ອິໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ກາເລ ເຖໂຣ ຠຕ຺ຕຸທ຺ເທສໂກ ໂຫຕິ. ຊີວໂກ ໂກມາຣຠຈ຺ໂຈ ພຫຸໍ ມາລາຄນ຺ຘວິເລປນໍ ອາທາຍ ອຕ຺ຕໂນ ອມ຺ພວນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ປູເຊຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ທສພລໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເຖຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ສ຺ເວ, ຠນ຺ເຕ, ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂານິ ປຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸສຕານິ ອາທາຍ ອມ຺ຫາກໍ ນິເວສເນ ຠິກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ອາຫ. ເຖໂຣປິ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ຈູຬປນ຺ຖກໍ ເສສານໍ ອຘິວາເສມີ’’ຕິ ອາຫ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຈູຬປນ຺ຖໂກ ຠິຍ຺ໂຍໂສ ມຕ຺ຕາຍ ໂທມນສ຺ສປ຺ປຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ປາໂຕວ ວິຫາຣາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ສາສເນ ສາເປກ຺ຂຕາຍ ວິຫາຣທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐເກ ໂຣທມາໂນ ອຏ຺ຐາສິ.

ຠຄວາ ຕສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍໍ ທິສ຺ວາ ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ກສ຺ມາ ໂຣທສີ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາຈິກ຺ຂິ. ຠຄວາ ‘‘ນ ສຊ຺ຌາຍໍ ກາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ມມ ສາສເນ ອຠພ຺ໂພ ນາມ ໂຫຕິ, ມາ ໂສຈິ, ປນ຺ຖກາ’’ຕິ ຈກ຺ກຈິຕ຺ຕຕເລນ ປາຓິນາ ຕສ຺ສ ສີສໍ ປຣາມສິຕ຺ວາ ຕໍ ພາຫາຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຄນ຺ຘກຸຏິປມຸເຂ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ອິທ຺ຘິຍາ ອຠິສງ຺ຂຕໍ ປຣິສຸທ຺ຘໍ ປິໂລຕິກຂຓ຺ຑໍ ‘‘ອິມໍ ປິໂລຕິກໍ ‘ຣໂຊຫຣຓໍ ຣໂຊຫຣຓ’ນ຺ຕິ ຫຕ຺ເຖນ ປຣິມຊ຺ຊນ຺ໂຕ ນິສີທ, ປນ຺ຖກາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປິໂລຕິກຂຓ຺ຑໍ ທຕ຺ວາ ກາເລ ອາໂຣຈິເຕ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ຊີວກສ຺ສ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາສເນ ນິສີທິ. ຕສ຺ສ ຕໍ ປິໂລຕິກຂຓ຺ຑໍ ຕຖາປຣິມຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ກິລິຏ຺ຐໍ ຫຸຕ຺ວາ ກເມນ ກາຬວຓ຺ຓໍ ອໂຫສິ. ໂສ ‘‘ອິທໍ ປຣິສຸທ຺ຘໍ ປິໂລຕິກຂຓ຺ຑໍ, ນຕ຺ເຖຕ຺ຖ ໂທໂສ, ອຕ຺ຕຠາວໍ ນິສ຺ສາຍ ປນາຍໍ ໂທໂສ’’ຕິ ສຎ຺ຎໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈສຸ ຂນ຺ເຘສຸ ຎາຓໍ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒສິ. ອຖສ຺ສ ຠຄວາ ໂອຠາສໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ປຸຣໂຕ ນິສິນ຺ໂນ ວິຍ ປຎ຺ຎາຍມານຣູໂປ ຫຸຕ຺ວາ ອິມາ ໂອຠາສຄາຖາ ອຠາສິ –

‘‘ຣາໂຄ ຣໂຊ ນ ຈ ປນ ເຣຓຸ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຣາຄສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ ຣໂຊຕິ;

ເອຕໍ ຣຊໍ ວິປ຺ປຊຫິຕ຺ວ ຠິກ຺ຂໂວ, ວິຫຣນ຺ຕິ ເຕ ວິຄຕຣຊສ຺ສ ສາສເນ.

‘‘ໂທໂສ…ເປ… ສາສເນ.

‘‘ໂມໂຫ ຣໂຊ ນ ຈ ປນ ເຣຓຸ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂມຫສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ ຣໂຊຕິ;

ເອຕໍ ຣຊໍ ວິປ຺ປຊຫິຕ຺ວ ຠິກ຺ຂໂວ, ວິຫຣນ຺ຕິ ເຕ ວິຄຕຣຊສ຺ສ ສາສເນ. (ມຫານິ. ໒໐໙);

‘‘ອຘິເຈຕໂສ ອປ຺ປມຊ຺ຊໂຕ, ມຸນິໂນ ໂມນປເຖສຸ ສິກ຺ຂໂຕ;

ໂສກາ ນ ຠວນ຺ຕິ ຕາທິໂນ, ອຸປສນ຺ຕສ຺ສ ສທາ ສຕີມໂຕ’’ຕິ. (ອຸທາ. ໓໗);

ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ເຖໂຣ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ໂສ ມໂນມຍຊ຺ຌານລາຠີ ຫຸຕ຺ວາ ເອໂກ ຫຸຕ຺ວາ ພຫຸຘາ, ພຫຸຘາ ຫຸຕ຺ວາ ເອໂກ ຠວິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ອໂຫສິ. ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄເນວສ຺ສ ຕີຓິ ປິຏການິ ຉ ຈ ອຠິຎ຺ຎາ ອາຄມິໍສຸ.

ຊີວໂກປິ ໂຂ ທສພລສ຺ສ ທກ຺ຂິໂຓທກໍ ອຸປນາເມສິ. ສຕ຺ຖາ ປຕ຺ຕໍ ຫຕ຺ເຖນ ປິທຫິຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ປຸຏ຺ໂຐ ‘‘ວິຫາເຣ ເອໂກ ຠິກ຺ຂຸ ອຕ຺ຖິ, ຊີວກາ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ປຸຣິສໍ ເປເສສິ ‘‘ຄຈ຺ຉ ອຍ຺ຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສີຆໍ ເອຫີ’’ຕິ. ຈູຬປນ຺ຖກຕ຺ເຖໂຣ ຕສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ປຸເຣ ອາຄມນາເຍວ ຠາຕຣໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕວິເສສໍ ຎາເປຕຸກາໂມ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສໍ ນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ ເອກມ຺ປິ ເອເກນ ອສທິສໍ, ເອກສ຺ສາປິ ຈ ຈີວຣວິຈາຣຓາທິສາມຓກກມ຺ມໍ ອຎ຺ເຎນ ອສທິສໍ ອກາສິ. ປຸຣິໂສ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວິຫາເຣ ພຫູ ຠິກ຺ຂູ ທິສ຺ວາ ປຈ຺ຈາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ພຫູ, ຠນ຺ເຕ, ວິຫາເຣ ຠິກ຺ຂູ, ປກ຺ໂກສິຕພ຺ພໍ ອຍ຺ຍໍ ນ ປສ຺ສາມີ’’ຕິ ຊີວກສ຺ສ ກເຖສິ. ຊີວໂກ ສຕ຺ຖາຣໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ນາມໍ ວຕ຺ວາ ປຸນ ຕໍ ເປເສສິ. ໂສ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ຈູຬປນ຺ຖໂກ ນາມ ກຕໂຣ ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອຫໍ ຈູຬປນ຺ຖໂກ, ອຫໍ ຈູຬປນ຺ຖໂກ’’ຕິ ສກິໍເຍວ ມຸຂສຫສ຺ສໍ ກເຖສິ. ໂສ ປຸນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ສພ຺ເພປິ ກິຣ ຈູຬປນ຺ຖກາ, ອຫໍ ປກ຺ໂກສິຕພ຺ພໍ ນ ຊານາມີ’’ຕິ ອາຫ. ຊີວໂກ ປຏິວິທ຺ຘສຈ຺ຈຕາຍ ‘‘ອິທ຺ຘິມາ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ນຍໂຕ ອຎ຺ຎາສິ. ຠຄວາ ອາຫ – ‘‘ຄຈ຺ຉ, ຍໍ ປຐມໍ ປສ຺ສສິ, ຕໍ ຈີວຣກຓ຺ເຓ ຄເຫຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາ ຕໍ ອາມນ຺ເຕຕີຕິ ວຕ຺ວາ ອາເນຫີ’’ຕິ. ໂສ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຖາ ອກາສິ. ຕາວເທວ ສພ຺ເພປິ ນິມ຺ມິຕາ ອນ຺ຕຣຘາຍິໍສຸ. ເຖໂຣ ຕໍ ອຸຍ຺ໂຍເຊຕ຺ວາ ມຸຂໂຘວນາທິສຣີຣກິຈ຺ຈໍ ນິຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ປຐມຕຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາສເນ ນິສີທິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ສຕ຺ຖາ ທກ຺ຂິໂຓທກໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ຈູຬປນ຺ຖກຕ຺ເຖເຣເນວ ຠຕ຺ຕານຸໂມທນໍ ຘມ຺ມກຖໍ ກຖາເປສິ. ເຖໂຣ ທີຆມຊ຺ຌິມາຄມປ຺ປມາຓໍ ຘມ຺ມກຖໍ ກເຖສີຕິ.

ອຎ຺ເຎ ຠິກ຺ຂູ ອຘິຏ຺ຐາເນນ ມໂນມຍໍ ກາຍໍ ອຠິນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ ຕໂຍ ວາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວາ ອຠິນິມ຺ມິນນ຺ຕິ, ພຫຸເກ ເອກສທິເສເຍວ ຈ ກຕ຺ວາ ນິມ຺ມິນນ຺ຕິ ເອກວິຘເມວ ກມ຺ມໍ ກຸຣຸມາເນ. ຈູຬປນ຺ຖກຕ຺ເຖໂຣ ປນ ເອກາວຊ຺ຊເນເນວ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສໍ ມາເປສິ. ທ຺ເວປິ ຊເນ ນ ເອກສທິເສ ອກາສິ, ນ ເອກວິຘໍ ກມ຺ມໍ ກຸຣຸມາເນ. ຕສ຺ມາ ມໂນມຍໍ ກາຍໍ ອຠິນິມ຺ມິນນ຺ຕານໍ ອຄ຺ໂຄ ນາມ ຊາໂຕ. ອຎ຺ເຎ ປນ ພຫູ ອນິຍເມຕ຺ວາ ນິມ຺ມິຕາ ອິທ຺ຘິມຕາ ສທິສາວ ໂຫນ຺ຕິ. ຐານນິສຊ຺ຊາທີສຸ ຈ ຠາສິຕຕຸຓ຺ຫີຠາວາທີສຸ ຈ ຍໍ ຍໍ ອິທ຺ຘິມາ ກໂຣຕິ, ຕໍ ຕເທວ ກໂຣນ຺ຕິ. ສເຈ ປນ ນານາວຓ຺ຓໍ ກາຕຸກາໂມ ໂຫຕິ ເກຈິ ປຐມວເຍ ເກຈິ ມຊ຺ຌິມວເຍ ເກຈິ ປຈ຺ຉິມວເຍ, ຕຖາ ທີຆເກເສ ອຸປຑ຺ຒມຸຓ຺ເຑ ມຸຓ຺ເຑ ມິສ຺ສກເກເສ ອຸປຑ຺ຒຣຕ຺ຕຈີວເຣ ປຓ຺ຑຸກຈີວເຣ ປທຠາຓຘມ຺ມກຖາສຣຠຎ຺ຎປຎ຺ຫາປຸຈ຺ຉນປຎ຺ຫາວິສຊ຺ຊນຣຊນປຈນຈີວຣສິພ຺ພນໂຘວນາທີນິ ກໂຣນ຺ເຕ ອປເຣປິ ວາ ນານປ຺ປກາຣເກ ກາຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ເຕນ ປາທກຊ຺ຌານໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ‘‘ເອຕ຺ຕກາ ຠິກ຺ຂູ ປຐມວຍາ ໂຫນ຺ຕູ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ປຸນ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ, ອຘິຏ຺ຐານຈິຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ອິຈ຺ຉິຕິຈ຺ຉິຕປ຺ປກາຣາເຍວ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ເອເສວ ນໂຍ ພຫຸຘາປິ ຫຸຕ຺ວາ ເອໂກ ໂຫຕີຕິອາທີສຸ.

ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ປກຕິຍາ ພຫຸໂກຕິ ນິມ຺ມິຕກາລພ຺ຠນ຺ຕເຣ ນິມ຺ມິຕປກຕິຍາ ພຫຸໂກ. ອິມິນາ ຈ ຠິກ຺ຂຸນາ ເອວໍ ພຫຸຠາວໍ ນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ ປຸນ ‘‘ເອໂກວ ຫຸຕ຺ວາ ຈງ຺ກມິສ຺ສາມິ, ສຊ຺ຌາຍໍ ກຣິສ຺ສາມິ, ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ວາ, ‘‘ອຍໍ ວິຫາໂຣ ອປ຺ປຠິກ຺ຂຸໂກ, ສເຈ ເກຈິ ອາຄມິສ຺ສນ຺ຕິ ‘ກຸໂຕ ອິເມ ເອຕ຺ຕກາ ເອກສທິສາ ຠິກ຺ຂູ, ອທ຺ຘາ ເຖຣສ຺ສ ເອສ ອານຸຠາໂວ’ຕິ ມໍ ຊານິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາຍ ວາ ອນ຺ຕຣາວ ‘‘ເອໂກ ໂຫມີ’’ຕິ ອິຈ຺ຉນ຺ເຕນ ປາທກຊ຺ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ‘‘ເອໂກ ໂຫມີ’’ຕິ ປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ປຸນ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ‘‘ເອໂກ ໂຫມີ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ. ອຘິຏ຺ຐານຈິຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍເຍວ ເອໂກ ໂຫຕິ. ເອວໍ ອກໂຣນ຺ໂຕ ປນ ຍຖາປຣິຈ຺ຉິນ຺ນກາລວເສນ ສຍເມວ ເອໂກ ໂຫຕິ.

໑໑. ອາວິຠາວນ຺ຕິ ປທໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ເກນຈິ ອນາວຏໍ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເກນຈິ ອນາວຏປເທນ ອາວິຠາວປທສ຺ສ ປາກຏຠາວຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ໂຫຕີ’’ຕິ ປເທນ ‘‘ກໂຣຕີ’’ຕິ ປາຐເສໂສ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ປາກຏໍ ໂຫນ຺ຕຎ຺ຫິ ອາວິຠາເວ ກເຕ ໂຫຕິ. ເກນຈິ ອນາວຏນ຺ຕິ ກຸຏ຺ຏາທິນາ ເຍນ ເກນຈິ ອນາວຏໍ ອາວຣຓວິຣຫິຕໍ. ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນນ຺ຕິ ອຸປຣິໂຕ ອຈ຺ຉາທິຕໍ. ຕເທວ ອນາວຏຕ຺ຕາ ວິວຏໍ. ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຕ຺ຕາ ປາກຏໍ. ຕິໂຣຠາວນ຺ຕິ ອນ຺ຕຣິຕຠາວໍ ກໂຣຕິ. ອາວຏໍເຍວ ເຕນ ອາວຣເຓນ ປິຫິຕໍ. ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍເຍວ ເຕນ ປຏິຈ຺ຉາທເນນ ປຏິກຸຊ຺ຊິຕໍ.

ອາກາສກສິຓສມາປຕ຺ຕິຍາຕິ ປຣິຈ຺ເຉທາກາສກສິເຓ ອຸປ຺ປາທິຕາຍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສມາປຕ຺ຕິຍາ. ລາຠີຕິ ລາໂຠ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ລາຠີ. ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ເຕຕິ ເກນຈິ ສມນ຺ຕໂຕ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ເຕ ປເທເສ. ອິຘ ອາກາສກສິຓສ຺ເສວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ຠາວິຕເມວ ຌານໍ ອາກາສກຣຓສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ນ ອຎ຺ຎນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຸປຣິອາໂປກສິຓາທີສຸປິ ຕທາຣມ຺ມຓເມວ ຌານໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ນ ອຎ຺ຎໍ. ປຖວິໍ ອາວຊ຺ຊຕິ, ອຸທກໍ ອາວຊ຺ຊຕິ, ອາກາສໍ ອາວຊ຺ຊຕີຕິ ປກຕິປຖວີອຸທກອາກາເສ ອາວຊ຺ຊຕິ. ອນ຺ຕລິກ຺ເຂຕິ ຕສ຺ສ ອາກາສສ຺ສ ປຖວິໂຕ ທູຣາກາສຠາວໍ ທີເປຕິ.

໑໒. ຈນ຺ທິມສູຣິຍປຣິມຊ຺ຊເນ ກສິຓນິຍມໍ ອກຕ຺ວາ ‘‘ອິທ຺ຘິມາ ເຈໂຕວສິປ຺ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນຕ຺ເຖຕ຺ຖ ກສິຓສມາປຕ຺ຕິນິຍໂມຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ນິສິນ຺ນໂກ ວາ ນິປນ຺ນໂກ ວາຕິ ນິສິນ຺ໂນ ວາ ນິປນ຺ໂນ ວາ. ອິເມເຫວ ອິຕຣອິຣິຍາປຖທ຺ວຍມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ. ຫຕ຺ຖປາເສ ໂຫຕູຕິ ຫຕ຺ຖສມີເປ ໂຫຕຸ. ຫຕ຺ຖປສ຺ເສ ໂຫຕູຕິປິ ປາໂຐ. ອິທໍ ຕຖາ ກາຕຸກາມສ຺ສ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍໍ ປນ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາປິ ຫຕ຺ຖໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາປິ ອາມສຕິ. ອາມສຕີຕິ ອີສກໍ ຜຸສຕິ. ປຣາມສຕີຕິ ພາຬ຺ຫໍ ຜຸສຕິ. ປຣິມຊ຺ຊຕີຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ຜຸສຕິ. ຣູປຄຕນ຺ຕິ ຫຕ຺ຖປາເສ ຐິຕຣູປເມວ.

ທູເຣປິ ສນ຺ຕິເກ ອຘິຏ຺ຐາຕີຕິ ປາທກຊ຺ຌານໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ທູເຣ ເທວໂລກໍ ວາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກໍ ວາ ອາວຊ຺ຊຕິ ‘‘ສນ຺ຕິເກ ໂຫຕູ’’ຕິ. ອາວຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ປຸນ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ຎາເຓນ ອຘິຏ຺ຐາຕິ ‘‘ສນ຺ຕິເກ ໂຫຕູ’’ຕິ. ສນ຺ຕິເກ ໂຫຕິ. ເອສ ນໂຍ ເສສປເທສຸປິ. ພ຺ຣຫ຺ມໂລກໍ ປນ ຄນ຺ຕຸກາມສ຺ສ ທູຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກກຣຓໍ ວຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກຄມນສ຺ສ ອນຸປກາຣມ຺ປິ ອິມາຍ ອິທ຺ຘິຍາ ອິຊ຺ຌມານວິເສສໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ສນ຺ຕິເກປີຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ນ ເກວລໍ ໂຖກກຣຓພຫຸກຣຓເມວ, ‘‘ອມຘຸຣໍ ມຘຸຣ’’ນ຺ຕິອາທີສຸປິ ຍໍ ຍໍ ອິຈ຺ຉຕິ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ອິທ຺ຘິມໂຕ ອິຊ຺ຌຕິ. ອປໂຣ ນໂຍ – ທູເຣປິ ສນ຺ຕິເກ ອຘິຏ຺ຐາຕີຕິ ທູເຣ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກໍ ວາ ມນຸສ຺ສໂລກສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ອຘິຏ຺ຐາຕິ. ສນ຺ຕິເກປິ ທູເຣ ອຘິຏ຺ຐາຕີຕິ ສນ຺ຕິເກ ມນຸສ຺ສໂລກໍ ວາ ທູເຣ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ອຘິຏ຺ຐາຕິ. ພຫຸກມ຺ປິ ໂຖກໍ ອຘິຏ຺ຐາຕີຕິ ສເຈ ພ຺ຣຫ຺ມາໂນ ພຫູ ສນ຺ນິປຕິຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ມຫາອຕ຺ຕຠາວຕ຺ຕາ ທສ຺ສນູປຈາຣໍ ສວນູປຈາຣໍ ປຊຫນ຺ຕິ, ທສ຺ສນູປຈາເຣ ຈ ສວນູປຈາເຣ ຈ ເອກຊ຺ຌໍ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ພຫຸກມ຺ປິ ໂຖກນ຺ຕິ ອຘິຏ຺ຐາຕິ. ໂຖກມ຺ປິ ພຫຸກໍ ອຘິຏ຺ຐາຕີຕິ ສເຈ ມຫາປຣິວາເຣນ ຄນ຺ຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ເອກກຕ຺ຕາ ໂຖກໍ ອຕ຺ຕານໍ ພຫຸກໍ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ມຫາປຣິວາໂຣ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເອວໍ ສຕິ ຈຕຸພ຺ພິຘມ຺ປິ ຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກຄມເນ ອຸປກາໂຣ ໂຫຕິ.

ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ຕສ຺ສ ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ຣູປໍ ປສ຺ສຕີຕິ ອິຘ ຐິໂຕ ອາໂລກໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ຍສ຺ສ ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ຣູປໍ ທຏ຺ຐຸກາໂມ, ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ຕສ຺ສ ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ຣູປໍ ປສ຺ສຕິ. ອິເຘວ ຐິໂຕ ທິພ຺ພາຍ ໂສຕຘາຕຸຍາ ຕສ຺ສ ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ຠາສມານສ຺ສ ສທ຺ທໍ ສຸຓາຕິ. ເຈໂຕປຣິຍຎາເຓນ ຕສ຺ສ ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ຈິຕ຺ຕໍ ປຊານາຕິ. ທິສ຺ສມາເນນາຕິ ຈກ຺ຂຸນາ ເປກ຺ຂິຍມາເນນ. ກາຍວເສນ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຓາເມຕີຕິ ຣູປກາຍສ຺ສ ວເສນ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຓາເມຕິ. ປາທກຊ຺ຌານຈິຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກາເຍ ອາໂຣເປຕິ, ກາຍານຸຄຕິກໍ ກໂຣຕິ ທນ຺ຘຄມນໍ. ກາຍຄມນຎ຺ຫິ ທນ຺ຘໍ ໂຫຕິ. ອຘິຏ຺ຐາຕີຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ, ສນ຺ນິຏ຺ຐາເປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸຂສຎ຺ຎຎ຺ຈ ລຫຸສຎ຺ຎຎ຺ຈ ໂອກ຺ກມິຕ຺ວາຕິ ປາທກຊ຺ຌານາຣມ຺ມເຓນ ອິທ຺ຘິຈິຕ຺ເຕນ ສຫຊາຕໍ ສຸຂສຎ຺ຎຎ຺ຈ ລຫຸສຎ຺ຎຎ຺ຈ ໂອກ຺ກມິຕ຺ວາ ປວິສິຕ຺ວາ ຜຸສິຕ຺ວາ ປາປຸຓິຕ຺ວາ. ສຸຂສຎ຺ຎາ ຈ ນາມ ອຸເປກ຺ຂາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສຎ຺ຎາ. ອຸເປກ຺ຂາ ຫິ ສນ຺ຕໍ ສຸຂນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ສາເຍວ ສຎ຺ຎາ ນີວຣເຓຫິ ເຈວ ວິຕກ຺ກາທິປຈ຺ຈນີເກຫິ ຈ ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ລຫຸສຎ຺ຎາຕິປິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕໍ ໂອກ຺ກນ຺ຕສ຺ສ ປນສ຺ສ ກຣຊກາໂຍປິ ຕູລປິຈຸ ວິຍ ສລ຺ລຫຸໂກ ໂຫຕິ. ໂສ ເອວໍ ວາຕກ຺ຂິຕ຺ຕຕູລປິຈຸນາ ວິຍ ສລ຺ລຫຸເກນ ທິສ຺ສມາເນນ ກາເຍນ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ເອວໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຈ ສເຈ ອິຈ຺ຉຕິ, ປຖວີກສິຓວເສນ ອາກາເສ ມຄ຺ຄໍ ນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ ປທສາ ຄຈ຺ຉຕິ. ສເຈ ອິຈ຺ຉຕິ, ອາກາເສ ປຖວີກສິຓວເສເນວ ປເທ ປເທ ປທຸມໍ ນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ ປທຸເມ ປທຸເມ ປທໍ ນິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ປທສາ ຄຈ຺ຉຕິ. ສເຈ ອິຈ຺ຉຕິ, ວາໂຍກສິຓວເສນ ວາຕໍ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຕູລປິຈຸ ວິຍ ວາຍຸນາ ຄຈ຺ຉຕິ. ອປິຈ ຄນ຺ຕຸກາມຕາວ ເອຕ຺ຖ ປມາຓໍ. ສຕິ ຫິ ຄນ຺ຕຸກາມຕາຍ ເອວໍກຕຈິຕ຺ຕາຘິຏ຺ຐາໂນ ອຘິຏ຺ຐານເວຄກ຺ຂິຕ຺ໂຕວ ໂສ ຊິຍາເວຄກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ສໂຣ ວິຍ ທິສ຺ສມາໂນ ຄຈ຺ຉຕິ.

ຈິຕ຺ຕວເສນ ກາຍໍ ປຣິຓາເມຕີຕິ ກຣຊກາຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປາທກຊ຺ຌານຈິຕ຺ເຕ ອາໂຣເປຕິ, ຈິຕ຺ຕານຸຄຕິກໍ ກໂຣຕິ ສີຆຄມນໍ. ຈິຕ຺ຕຄມນຎ຺ຫິ ສີຆໍ ໂຫຕິ. ສຸຂສຎ຺ຎຎ຺ຈ ລຫຸສຎ຺ຎຎ຺ຈ ໂອກ຺ກມິຕ຺ວາຕິ ຣູປກາຍາຣມ຺ມເຓນ ອິທ຺ຘິຈິຕ຺ເຕນ ສຫຊາຕໍ ສຸຂສຎ຺ຎຎ຺ຈ ລຫຸສຎ຺ຎຎ຺ຈ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິທໍ ປນ ຈິຕ຺ຕຄມນເມວ ໂຫຕິ. ເອວໍ ອທິສ຺ສມາເນນ ກາເຍນ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ປນາຍໍ ກິໍ ຕສ຺ສາຘິຏ຺ຐານຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓ ຄຈ຺ຉຕິ? ອຸທາຫຸ ຐິຕິກ຺ຂເຓ ຠງ຺ຄກ຺ຂເຓ ວາຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ຕີສຸປິ ຂເຓສຸ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ເຖໂຣ ອາຫ. ກິໍ ປນ ໂສ ສຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ນິມ຺ມິຕໍ ເປເສຕີຕິ? ຍຖາຣຸຈິ ກໂຣຕິ. ອິຘ ປນສ຺ສ ສຍໍ ຄມນເມວ ອາຄຕໍ.

ມໂນມຍນ຺ຕິ ອຘິຏ຺ຐານມເນນ ນິມ຺ມິຕຕ຺ຕາ ມໂນມຍໍ. ສພ຺ພງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄນ຺ຕິ ສພ຺ພອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄວນ຺ຕໍ. ອຫີນິນ຺ທ຺ຣິຍນ຺ຕິ ອິທໍ ຈກ຺ຂຸໂສຕາທີນໍ ສຓ຺ຐານວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນິມ຺ມິຕຣູເປ ປນ ປສາໂທ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ສເຈ ໂສ ອິທ຺ຘິມາ ຈງ຺ກມຕິ, ນິມ຺ມິໂຕປິ ຕຕ຺ຖ ຈງ຺ກມຕີຕິອາທິ ສພ຺ພໍ ສາວກນິມ຺ມິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ພຸທ຺ຘນິມ຺ມິຕາ ປນ ຍໍ ຍໍ ຠຄວາ ກໂຣຕິ, ຕໍ ຕມ຺ປິ ກໂຣນ຺ຕິ, ຠຄວໂຕ ຈິຕ຺ຕວເສນ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ກໂຣນ຺ຕີຕິ. ຘູມາຍຕິ ປຊ຺ຊລຕີຕິ ເຕໂຊກສິຓວເສນ. ຘມ຺ມໍ ຠາສຕີຕິອາທີນິ ຕີຓິ ອນິຍເມຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕານິ. ສນ຺ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ສງ຺ຄມ຺ມ ຕິຏ຺ຐຕິ. ສລ຺ລປຕີຕິ ສງ຺ຄມ຺ມ ລປຕິ. ສາກຈ຺ຉໍ ສມາປຊ຺ຊຕີຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ອຸຕ຺ຕຣປຈ຺ຈຸຕ຺ຕຣທານວເສນ ສໍກຖໍ ກໂຣຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຍໍ ໂສ ອິທ຺ຘິມາ ອິເຘວ ຐິໂຕ ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ຣູປໍ ປສ຺ສຕິ, ທິພ຺ພາຍ ໂສຕຘາຕຸຍາ ສທ຺ທໍ ສຸຓາຕິ, ເຈໂຕປຣິຍຎາເຓນ ຈິຕ຺ຕໍ ປຊານາຕິ, ຍມ຺ປິ ໂສ ອິເຘວ ຐິໂຕ ເຕນ ພ຺ຣຫ຺ມຸນາ ສທ຺ຘິໍ ສນ຺ຕິຏ຺ຐຕິ, ສລ຺ລປຕິ, ສາກຈ຺ຉໍ ສມາປຊ຺ຊຕິ, ຍມ຺ປິສ຺ສ ‘‘ທູເຣປິ ສນ຺ຕິເກ ອຘິຏ຺ຐາຕີ’’ຕິອາທິກໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ, ຍມ຺ປິ ໂສ ທິສ຺ສມາເນນ ວາ ອທິສ຺ສມາເນນ ວາ ກາເຍນ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ເອຕ຺ຕາວຕາ ນ ກາເຍນ ວສໍ ວຕ຺ເຕຕິ. ຍຎ຺ຈ ໂຂ ‘‘ໂສ ຕສ຺ສ ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ປຸຣໂຕ ຣູປິໍ ອຠິນິມ຺ມິນາຕີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວຸຕ຺ຕວິຘານໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ເອຕ຺ຕາວຕາ ກາເຍນ ວສໍ ວຕ຺ເຕຕິ ນາມ. ເສສໍ ປນ ກາເຍນ ວສວຕ຺ຕນາຍ ປຸພ຺ພຠາຄທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ອຍໍ ຕາວ ອຘິຏ຺ຐານາ ອິທ຺ຘິ.

໑໓. ວິກຸພ຺ພນິທ຺ຘິນິທ຺ເທເສ ສິຂິສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສາວກນິທສ຺ສນໍ ວິກຸພ຺ພນິທ຺ຘິຍາ ກາຍສກ຺ຂິປຸຄ຺ຄລທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕມ຺ປິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ປຐມໍ ຕາວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ຐິໂຕ ສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸໍ ສເຣນ ວິຎ຺ຎາເປສີຕິ ອຕິວິຍ ອຈ຺ຉຣິຍອພ຺ຠຸຕຠູຕໍ ສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸຍາ ສທ຺ທສວນໍ ອຘິຏ຺ຐານິທ຺ຘິໍ ທສ຺ເສສິ. ອິທານິ ຕສ຺ສ ວຕ຺ຖຸສ຺ສ ປຣິທີປນຕ຺ຖມິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ – ອິມສ຺ມາ ຫິ ກປ຺ປາ ເອກຕິໍເສ ກປ຺ເປ ສິຂີ ຠຄວາ ອນນ຺ຕຣຊາຕິຍາ ຕຸສິຕປຸຣໂຕ ຈວິຕ຺ວາ ອຣຸຓວຕີນຄເຣ ອຣຸຓວໂຕ ຣຎ຺ໂຎ ປຠາວຕິຍາ ນາມ ມເຫສິຍາ ກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ປຣິປກ຺ກຎາໂຓ ມຫາຠິນິກ຺ຂມນໍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ໂພຘິມຓ຺ເຑ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕວຣຘມ຺ມຈກ຺ໂກ ອຣຸຓວຕິໍ ນິສ຺ສາຍ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເອກທິວສໍ ປາໂຕວ ສຣີຣປຏິຊຄ຺ຄນໍ ກຕ຺ວາ ມຫາຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວາໂຣ ‘‘ອຣຸຓວຕິໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ວິຫາຣທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐກສມີເປ ຐິໂຕ ອຠິຠຸໍ ນາມ ອຄ຺ຄສາວກໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຕິປ຺ປໂຄ ໂຂ, ຠິກ຺ຂຸ, ອຣຸຓວຕິໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສິຕຸໍ. ເຍນ ອຎ຺ຎຕໂຣ ພ຺ຣຫ຺ມໂລໂກ ເຕນຸປສງ຺ກມິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ຍຖາຫ –

‘‘ອຖ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ສິຂີ ຠຄວາ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ອຠິຠຸໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘ອາຍາມ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ເຍນ ອຎ຺ຎຕໂຣ ພ຺ຣຫ຺ມໂລໂກ, ເຕນຸປສງ຺ກມິສ຺ສາມ ຍາວ ຠຕ຺ຕສ຺ສ ກາໂລ ຠວິສ຺ສຕີ’ຕິ. ‘ເອວໍ ຠນ຺ເຕ’ຕິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຠິຠູ ຠິກ຺ຂຸ ສິຂິສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ປຈ຺ຈສ຺ໂສສິ. ອຖ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ສິຂີ ຈ ຠຄວາ ອຠິຠູ ຈ ຠິກ຺ຂຸ ເຍນ ອຎ຺ຎຕໂຣ ພ຺ຣຫ຺ມໂລໂກ, ເຕນຸປສງ຺ກມິໍສູ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໘໕).

ຕຕ຺ຖ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໍ ທິສ຺ວາ ອຕ຺ຕມໂນ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ ກຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມາສນໍ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ອທາສິ. ເຖຣສ຺ສາປິ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ອາສນໍ ປຎ຺ຎາປຍິໍສຸ. ນິສີທິ ຠຄວາ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ອາສເນ, ເຖໂຣປິ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕາສເນ ນິສີທິ. ມຫາພ຺ຣຫ຺ມາປິ ທສພລໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເຕນາຫ – ອຖ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ສິຂີ ຠຄວາ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ອຠິຠຸໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ປຏິຠາຕຸ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ຈ ພ຺ຣຫ຺ມປຣິສາຍ ຈ ພ຺ຣຫ຺ມປາຣິສຊ຺ຊານຎ຺ຈ ຘມ຺ມີ ກຖາ’’ຕິ. ‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຠິຠູ ຠິກ຺ຂຸ ສິຂິສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ປຏິສ຺ສຸຓິຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ຈ ພ຺ຣຫ຺ມປຣິສາຍ ຈ ພ຺ຣຫ຺ມປາຣິສຊ຺ຊານຎ຺ຈ ຘມ຺ມກຖໍ ກເຖສິ. ເຖເຣ ຘມ຺ມກຖໍ ກເຖນ຺ເຕ ພ຺ຣຫ຺ມາໂນ ອຸຊ຺ຌາຍິໍສຸ ‘‘ຈິຣສ຺ສຎ຺ຈ ມຍໍ ສຕ຺ຖຸ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກາຄມນໍ ລຠິມ຺ຫາ, ອຍຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸ ຐເປຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ສຍໍ ຘມ຺ມກຖໍ ອາຣຠີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ເຕສໍ ອນຕ຺ຕມນຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ອຠິຠຸໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອຸຊ຺ຌາຍນ຺ຕິ ໂຂ ເຕ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ພ຺ຣຫ຺ມາ ຈ ພ຺ຣຫ຺ມປຣິສາ ຈ ພ຺ຣຫ຺ມປາຣິສຊ຺ຊາ ຈ. ເຕນ ຫິ, ຕ຺ວໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ຠິຍ຺ໂຍໂສ ມຕ຺ຕາຍ ສໍເວເຊຫີ’’ຕິ. ເຖໂຣ ສຕ຺ຖຸ ວຈນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ອເນກວິຫິຕໍ ອິທ຺ຘິວິກຸພ຺ພນໍ ກຕ຺ວາ ສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸໍ ສເຣນ ວິຎ຺ຎາເປນ຺ໂຕ –

‘‘ອາຣມ຺ຠຖ ນິກ຺ກມຖ, ຍຸຎ຺ຊຖ ພຸທ຺ຘສາສເນ;

ຘຸນາຖ ມຈ຺ຈຸໂນ ເສນໍ, ນຬາຄາຣໍວ ກຸຎ຺ຊໂຣ.

‘‘ໂຍ ອິມສ຺ມິໍ ຘມ຺ມວິນເຍ, ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ວິຫສ຺ສຕິ;

ປຫາຍ ຊາຕິສໍສາຣໍ, ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕໍ ກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ. (ອ. ນິ. ໑.໑໘໕) –

ອິມໍ ຄາຖາທ຺ວຍໍ ອຠາສິ.

ກິໍ ປນ ກຕ຺ວາ ເຖໂຣ ສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸໍ ສເຣນ ວິຎ຺ຎາເປສີຕິ? ນີລກສິຓໍ ຕາວ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ອຠິຎ຺ຎາຎາເຓນ ຈກ຺ກວາຬສຫສ຺ເສ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອນ຺ຘກາຣໍ ຜຣິ. ຕໂຕ ‘‘ກິມິທໍ ອນ຺ຘກາຣ’’ນ຺ຕິ ສຕ຺ຕານໍ ອາໂຠເຄ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ອາໂລກກສິຓໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ອາໂລກໍ ທສ຺ເສສິ. ‘‘ກິໍ ອາໂລໂກ ອຍ’’ນ຺ຕິ ວິຈິນນ຺ຕານໍ ອຕ຺ຕານໍ ທສ຺ເສສິ. ຈກ຺ກວາຬສຫສ຺ເສ ຈ ເທວມນຸສ຺ສາ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ເຖຣໍເຍວ ນມສ຺ສມານາ ອຏ຺ຐໍສຸ. ເຖໂຣ ‘‘ມຫາຊໂນ ມຍ຺ຫໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕສ຺ສ ສທ຺ທໍ ສຸຓາຕູ’’ຕິ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ. ສພ຺ເພ ໂອສຏາຍ ປຣິສາຍ ມຊ຺ເຌ ນິສີທິຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕສ຺ສ ວິຍ ສທ຺ທໍ ອສ຺ໂສສຸໍ. ອຕ຺ໂຖປິ ເຕສໍ ປາກໂຏ ອໂຫສິ. ຕໍ ວິຎ຺ຎາປນໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ສເຣນ ວິຎ຺ຎາເປສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ກຕໍ ອເນກວິຫິຕໍ ອິທ຺ຘິວິກຸພ຺ພນໍ ສນ຺ຘາຍ ປຸນ ໂສ ທິສ຺ສມາເນນປີຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ມໍ ເທເສສີຕິ ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ອິທ຺ຘິວິກຸພ຺ພນໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ, ຕໂຕ ຍຖາວຸຕ຺ຕກ຺ກເມນ ທ຺ເວ ຄາຖາ ຠາສນ຺ໂຕ ສເຣນ ວິຎ຺ຎາເປສີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ທິສ຺ສມາເນນປິ ກາເຍນາຕິອາທີສຸ ຈ ອິຕ຺ຖໍຠູຕລກ຺ຂເຓ ກຣຓວຈນໍ, ເອວໍຠູຕກາໂຍ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອິທານິ ຕໍ ວຕ຺ຖຸໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອຎ຺ຎສ຺ສາປິ ອິທ຺ຘິມໂຕ ວິກຸພ຺ພນິທ຺ຘິກຣຓວິຘານໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ໂສ ປກຕິວຓ຺ຓໍ ວິຊຫິຕ຺ວາຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ໂສຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕວິຘາເນນ ມຸທຸກມ຺ມຎ຺ຎກຕຈິຕ຺ໂຕ ໂສ ອິທ຺ຘິມາ ຠິກ຺ຂຸ. ສເຈ ວິກຸພ຺ພນິທ຺ຘິໍ ກາຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ປກຕິວຓ຺ຓໍ ປກຕິສຓ຺ຐານໍ ວິຊຫິຕ຺ວາ ກຸມາຣກວຓ຺ຓໍ ວາ ທສ຺ເສຕິ. ກຖໍ? ປຖວີກສິຓາຣມ຺ມຓາຠິຎ຺ຎາປາທກຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ‘‘ເອວຣູໂປ ກຸມາຣໂກ ໂຫມີ’’ຕິ ນິມ຺ມິນິຕພ຺ພໍ ກຸມາຣກວຓ຺ຓໍ ອາວຊ຺ຊິຕ຺ວາ ກຕປຣິກມ຺ມາວສາເນ ປຸນ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ‘‘ເອວຣູໂປ ນາມ ກຸມາຣໂກ ໂຫມີ’’ຕິ ອຠິຎ຺ຎາຎາເຓນ ອຘິຏ຺ຐາຕິ, ສຫ ອຘິຏ຺ຐາເນນ ກຸມາຣໂກ ໂຫຕີຕິ. ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໐໐) ກສິຓນິທ຺ເທເສ ‘‘ປຖວີກສິຓວເສນ ເອໂກປິ ຫຸຕ຺ວາ ພຫຸຘາ ໂຫຕີຕິອາທິຠາໂວ…ເປ… ເອວມາທີນິ ອິຊ຺ຌນ຺ຕີ’’ຕິ ວຈເນນ ອິຘ ປຖວີກສິຓາຣມ຺ມຓໍ ປາທກຊ຺ຌານໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ຕຕ຺ເຖວ ປນ ອຠິຎ຺ຎານິທ຺ເທເສ ວິກຸພ຺ພນິທ຺ຘິຍາ ‘‘ປຖວີກສິຓາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣາຣມ຺ມຓໂຕ ອຠິຎ຺ຎາປາທກຊ຺ຌານໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຕ຺ເຖວ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໓໙໘) ຈ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ກຸມາຣກວຓ຺ໂຓ ອາວຊ຺ຊິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ນາຄາທິນິມ຺ມາເນ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ ວິຍ. ນາຄວຓ຺ຓາທິນິມ຺ມາເນປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ຕຕ຺ຖ ນາຄວຓ຺ຓນ຺ຕິ ສປ຺ປສຓ຺ຐານໍ. ສຸປຓ຺ຓວຓ຺ຓນ຺ຕິ ຄຣຸຬສຓ຺ຐານໍ. ອິນ຺ທວຓ຺ຓນ຺ຕິ ສກ຺ກສຓ຺ຐານໍ. ເທວວຓ຺ຓນ຺ຕິ ເສສເທວສຓ຺ຐານໍ. ສມຸທ຺ທວຓ຺ຓໍ ປນ ອາໂປກສິຓວເສນ ອິຊ຺ຌຕິ. ປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ປທາຕິໍ. ວິວິຘມ຺ປິ ເສນາພ຺ຍູຫນ຺ຕິ ຫຕ຺ຖິອາທີນໍ ວເສນ ອເນກວິຫິຕໍ ເສນາສມູຫໍ. ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ ປນ ‘‘ຫຕ຺ຖິມ຺ປິ ທສ຺ເສຕີຕິອາທິ ປເນຕ຺ຖ ພຫິທ຺ຘາປິ ຫຕ຺ຖິອາທິທສ຺ສນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ‘ຫຕ຺ຖີ ໂຫມີ’ຕິ ອນຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ‘ຫຕ຺ຖີ ໂຫຕູ’ຕິ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ. ອສ຺ສາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ‘‘ປກຕິວຓ຺ຓໍ ວິຊຫິຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕມູລປເທນ ຈ ວິກຸພ຺ພນິທ຺ຘິຠາເວນ ຈ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕກ຺ກເມນ ຫິ ປກຕິວຓ຺ຓໍ ອວິຊຫິຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐານວເສນ ອຎ຺ຎສ຺ສ ທສ຺ສນໍ ອຘິຏ຺ຐານິທ຺ຘິ ນາມ, ປກຕິວຓ຺ຓໍ ວິຊຫິຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐານວເສນ ອຕ຺ຕໂນ ອຎ຺ຎຖາທສ຺ສນໍ ວິກຸພ຺ພນິທ຺ຘິ ນາມ.

໑໔. ມໂນມຍິທ຺ຘິຎາຓນິທ຺ເທເສ ອິມມ຺ຫາ ກາຍາ ອຎ຺ຎໍ ກາຍໍ ອຠິນິມ຺ມິນາຕີຕິອາທີສຸ ອິທ຺ຘິມາ ຠິກ຺ຂຸ ມໂນມຍິທ຺ຘິໍ ກາຕຸກາໂມ ອາກາສກສິຓາຣມ຺ມຓປາທກຊ຺ຌານໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ອຕ຺ຕໂນ ຣູປກາຍໍ ຕາວ ອາວຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ‘‘ສຸສິໂຣ ໂຫຕູ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐາຕິ, ສຸສິໂຣ ໂຫຕິ. ອຖ ຕສ຺ສ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ປຖວີກສິຓວເສນ ອຎ຺ຎໍ ກາຍໍ ອາວຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຘິຏ຺ຐາຕິ, ຕສ຺ສ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ອຎ຺ໂຎ ກາໂຍ ໂຫຕິ. ໂສ ຕໍ ມຸຂໂຕ ອພ຺ພູຫິຕ຺ວາ ພຫິ ຐເປຕິ. ອິທານິ ຕມຕ຺ຖໍ ອຸປມາຫິ ປກາເສນ຺ໂຕ ເສຍ຺ຍຖາປີຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ມຸຎ຺ຊມ຺ຫາຕິ ມຸຎ຺ຊຕິຓມ຺ຫາ. ອີສິກໍ ປວາເຫຍ຺ຍາຕິ ກຬີຣໍ ລຸຎ຺ເຈຍ຺ຍ. ໂກສິຍາຕິ ໂກສກໂຕ. ກຣຓ຺ຑາຕິ ກຣຓ຺ຑາຍ, ປຸຣາຓຕຈກຎ຺ຈຸກໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ຈ ອຸທ຺ຘເຣຍ຺ຍາຕິ ຈິຕ຺ເຕເນວສ຺ສ ອຸທ຺ຘຣຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຍຎ຺ຫິ ອຫິ ນາມ ສຊາຕິຍໍ ຐິໂຕ, ກຏ຺ຐນ຺ຕຣໍ ວາ ຣຸກ຺ຂນ຺ຕຣໍ ວາ ນິສ຺ສາຍ, ຕຈໂຕ ສຣີຣໍ ນິກ຺ກຑ຺ຒນປໂຍຄສງ຺ຂາເຕນ ຖາເມນ, ສຣີຣໍ ຂາທຍມານໍ ວິຍ ປຸຣາຓຕຈໍ ຊິຄຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອິເມຫິ ຈຕູຫິ ກາຣເຓຫິ ສຍເມວ ກຎ຺ຈຸກໍ ປຊຫາຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ຍຖາ ອີສິກາທໂຍ ມຸຎ຺ຊາທີຫິ ສທິສາ ໂຫນ຺ຕິ, ເອວມິທໍ ມໂນມຍໍ ຣູປໍ ອິທ຺ຘິມຕາ ສພ຺ພາກາເຣຫິ ສທິສເມວ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອິມາ ອຸປມາ ວຸຕ຺ຕາຕິ. ‘‘ມໂນມເຍນ ກາເຍນ, ອິທ຺ຘິຍາ ອຸປສງ຺ກມີ’’ຕິ (ເຖຣຄາ. ໙໐໑) ເອຕ຺ຖ ອຠິຎ຺ຎາມເນນ ກຕກາໂຍ ມໂນມຍກາໂຍ ນາມ. ‘‘ອຎ຺ຎຕຣໍ ມໂນມຍໍ ກາຍໍ ອຸປປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໓໓໓) ເອຕ຺ຖ ຌານມເນນ ນິພ຺ພິຕ຺ຕິຕກາໂຍ ເຕນ ມເນນ ກຕຕ຺ຕາ ມໂນມຍກາໂຍ ນາມ. ອິຘ ປນ ອຠິຎ຺ຎາມເນນ ອຸປ຺ປາທິຕກາໂຍ ເຕນ ມເນນ ກຕຕ຺ຕາ ມໂນມຍກາໂຍ ນາມ. ເອວໍ ສຕິ ອຘິຏ຺ຐານິທ຺ຘິຍາ ວິກຸພ຺ພນິທ຺ຘິຍາ ຈ ກໂຕ ມໂນມຍກາໂຍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ເຈ? ໂຫຕິເຍວ. ອິຘ ປນ ຕາສໍ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ວິເສເສນ ວິເສເສຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐານິທ຺ຘິ ວິກຸພ຺ພນິທ຺ຘີຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໂຕ ນິມ຺ມານເມວ ມໂນມຍິທ຺ຘິ ນາມ.

໑໕. ຎາຓວິປ຺ຜາຣິທ຺ຘິນິທ຺ເທເສ ຎາຓສ຺ສ ວິປ຺ຜາໂຣ ເວໂຄ ອສ຺ສາ ອຕ຺ຖີຕິ ຎາຓວິປ຺ຜາຣາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສຕ຺ຕອນຸປສ຺ສນາວເສເນວ ອິທ຺ຘິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ເສສາ ຍາວ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄາ ສງ຺ຂິຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອາຍສ຺ມໂຕ ພາກຸລສ຺ສ ຎາຓວິປ຺ຜາຣາ ອິທ຺ຘີຕິອາທີສຸ ພາກຸລຕ຺ເຖໂຣ ຕາວ ທ຺ວີສຸ ກຸເລສຸ ວຑ຺ຒິຕຕ຺ຕາ ເອວໍລທ຺ຘນາໂມ ປຸພ຺ພພຸທ຺ເຘສຸ ກຕາຘິກາໂຣ ປຸຎ຺ຎສມ຺ປທາຍ ສມ຺ປນ຺ໂນ ເຖໂຣ. ໂສ ຫິ ມຫາສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວມາໂນ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ໂຕ ອມ຺ຫາກໍ ທສພລສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໂຕ ປຸເຣຕຣເມວ ໂກສມ຺ພິຍໍ ເສຏ຺ຐິກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕໍ ຊາຕກາເລ ມງ຺ຄລຕ຺ຖາຍ ມຫາປຣິວາເຣນ ຍມຸນໍ ເນຕ຺ວາ ສປຣິວາຣາ ຘາຕີ ນິມຸຊ຺ຊນຸມ຺ມຸຊ຺ຊນວເສນ ກີຬາເປນ຺ຕີ ນ຺ຫາເປຕິ. ເອໂກ ມຫາມຈ຺ໂຉ ‘‘ຠກ຺ໂຂ ເມ ອຍ’’ນ຺ຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ມຸຂໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ອຸປຄໂຕ. ຘາຕີ ທາຣກໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ປລາຕາ. ມຫາມຈ຺ໂຉ ຕໍ ຄິລິ. ປຸຎ຺ຎວາ ສຕ຺ໂຕ ສຍນຄພ຺ຠໍ ປວິສິຕ຺ວາ ນິປນ຺ໂນ ວິຍ ນ ກິຎ຺ຈິ ທຸກ຺ຂໍ ປາປຸຓິ. ມຈ຺ໂຉ ທາຣກສ຺ສ ເຕເຊນ ຕຕ຺ຕກໍ ຜາລໍ ຄິລິຕ຺ວາ ວິຍ ທຍ຺ຫມາໂນ ເວເຄນ ຕິໍສໂຍຊນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ພາຣາຓສິວາສິໂນ ມຈ຺ຉພນ຺ຘສ຺ສ ຊາລໍ ປາວິສິ. ໂສ ທາຣກສ຺ສ ເຕເຊນ ຊາລໂຕ ນີຫຏມຕ຺ໂຕວ ມໂຕ. ມຈ຺ຉພນ຺ຘາ ຕໍ ສກລເມວ ອນ຺ຕຣກາເຊນ ອາທາຍ ‘‘ສຫສ຺ເສນ ເທມາ’’ຕິ ນຄເຣ ຈຣນ຺ຕາ ອສີຕິໂກຏິຘນສ຺ສ ອປຸຕ຺ຕກສ຺ສ ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ຆຣທ຺ວາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິຠຣິຍາຍ ເອເກນ ກຫາປເຓນ ອທໍສຸ. ສາ ຕໍ ສຍເມວ ຜລເກ ຐເປຕ຺ວາ ປິຏ຺ຐິໂຕ ຜາເລນ຺ຕີ ມຈ຺ຉກຸຈ຺ຉິຍໍ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓໍ ທາຣກໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ມຈ຺ຉກຸຈ຺ຉິຍໍ ເມ ປຸຕ຺ໂຕ ລທ຺ໂຘ’’ຕິ ນາທໍ ນທິຕ຺ວາ ທາຣກໍ ອາທາຍ ສາມິກໍ ອຸປຄຈ຺ຉິ. ເສຏ຺ຐິ ຕາວເທວ ເຠຣິໍ ຈຣາເປຕ຺ວາ ທາຣກໍ ອາທາຍ ຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິກໍ ອາເນຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສິ. ຣາຊາ ‘‘ປຸຎ຺ຎວາ ທາຣໂກ, ໂປເສຫິ ນ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ອິຕຣມ຺ປິ ເສຏ຺ຐິກຸລໍ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ສຸຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ຕໍ ທາຣກໍ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ວິວທິ. ອຸໂຠປິ ຣາຊກຸລໍ ອຄມໍສຸ. ຣາຊາ ‘‘ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ອປຸຕ຺ຕກໍ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ທາຍາໂທ ໂຫຕູ’’ຕິ ອາຫ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທ຺ເວປິ ກຸລານິ ລາຠຄ຺ຄຍສຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕານິ ອເຫສຸໍ. ຕສ຺ສ ທ຺ວີຫິ ກຸເລຫິ ວຑ຺ຒິຕຕ຺ຕາ ‘‘ພາກຸລກຸມາໂຣ’’ຕິ ນາມໍ ອກໍສຸ. ຕສ຺ສ ວິຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ຕສ຺ສ ທ຺ວີສຸປິ ນຄເຣສຸ ຕໂຍ ຕໂຍ ປາສາເທ ກາເຣຕ຺ວາ ນາຏການິ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐເປສຸໍ. ເອເກກສ຺ມິໍ ນຄເຣ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາເສ ວສິ. ຕຫິໍ ເອກສ຺ມິໍ ນຄເຣ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາເສ ວຸຏ຺ຐສ຺ສ ສງ຺ຆາຏນາວາສຸ ມຓ຺ຑປໍ ກາເຣຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ນໍ ນາຏເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ມຫາສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວມານໍ ທ຺ວີຫິ ມາເສຫິ ອິຕຣໍ ນຄຣໍ ອຸປຑ຺ຒປຖໍ ເນນ຺ຕິ. ອິຕຣນຄຣວາສິໂນ ນາຏກາປິ ‘‘ທ຺ວີຫິ ມາເສຫິ ອຸປຑ຺ຒປຖໍ ອາຄໂຕ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຕເຖວ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ທ຺ວີຫິ ມາເສຫິ ອຕ຺ຕໂນ ນຄຣໍ ອາເນນ຺ຕິ. ອິຕຣນາຏກາ ມຊ຺ເຌ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ນຄຣເມວ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາເສ ວສິຕ຺ວາ ເຕເນວ ນິຍາເມນ ປຸນ ອິຕຣນຄຣໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ເອວມສ຺ສ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວນ຺ຕສ຺ສ ອສີຕິ ວສ຺ສານິ ປຣິປຸຓ຺ຓານິ.

ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ອມ຺ຫາກໍ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປາປຸຓິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕວຣຘມ຺ມຈກ຺ໂກ ອນຸກ຺ກເມນ ຈາຣິກໍ ຈຣນ຺ໂຕ ໂກສມ຺ພິໍ ປາປຸຓິ. ‘‘ພາຣາຓສິ’’ນ຺ຕິ ມຊ຺ຌິມຠາຓກາ. ພາກຸລເສຏ຺ຐິປິ ໂຂ ‘‘ທສພໂລ ອາຄໂຕ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ພຫຸໍ ຄນ຺ຘມາລໍ ອາທາຍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ປຏິລທ຺ຘສທ຺ໂຘ ປພ຺ພຊິ. ໂສ ສຕ຺ຕາຫເມວ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ຫຸຕ຺ວາ ອຏ຺ຐເມ ອຣຸເຓ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ອຖສ຺ສ ທ຺ວີສຸ ນຄເຣສຸ ປຣິຈິຕມາຕຸຄາມາ ອຕ຺ຕໂນ ກຸລຆຣານິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ວສມານາ ຈີວຣານິ ກຣິຕ຺ວາ ປຫິຓິໍສຸ. ເຖໂຣ ເອກໍ ອຑ຺ຒມາສໍ ໂກສມ຺ພິວາສີຫິ ປຫິຕໍ ຈີວຣໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ, ເອກໍ ອຑ຺ຒມາສໍ ພາຣາຓສິວາສີຫີຕິ ເອເຕເນວ ນິຍາເມນ ທ຺ວີສຸ ນຄເຣສຸ ຍໍ ຍໍ ອຸຕ຺ຕມໍ, ຕໍ ຕໍ ເຖຣສ຺ເສວ ອາຫຣີຍຕິ. ປພ຺ພຊິຕສ຺ສາປິສ຺ສ ສຸເຂເນວ ອສີຕິ ວສ຺ສານິ ອຄມໍສຸ. ອຸຠຍຕ຺ຖາປິສ຺ສ ມຸຫຸຕ຺ຕມຕ຺ຕມ຺ປິ ອປ຺ປມຕ຺ຕໂກປິ ອາພາໂຘ ນ ອຸປ຺ປນ຺ນປຸພ຺ໂພ. ໂສ ປຈ຺ຉິເມ ກາເລ ພາກຸລສຸຕ຺ຕໍ (ມ. ນິ. ໓.໒໐໙ ອາທໂຍ) ກເຖຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍີຕິ. ເອວໍ ມຈ຺ຉກຸຈ຺ຉິຍໍ ອໂຣຄຠາໂວ ອາຍສ຺ມໂຕ ພາກຸລສ຺ສ ປຈ຺ຉິມຠວິກສ຺ສ ເຕນ ອຕ຺ຕຠາເວນ ປຏິລຠິຕພ຺ພອຣຫຕ຺ຕຎາຓານຸຠາເວນ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຎາຓວິປ຺ຜາຣາ ອິທ຺ຘິ ນາມ. ສຸຈຣິຕກມ຺ມຜລປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ປຏິສມ຺ຠິທາຎາຓສ຺ສ ອານຸຠາເວນາຕິປິ ວທນ຺ຕິ.

ສໍກິຈ຺ຈຕ຺ເຖໂຣປິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໓໗໓) ປຸພ຺ເພ ກຕປຸຎ຺ໂຎ ຘມ຺ມເສນາປຕິຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐາກສ຺ສ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ອຑ຺ຒກຸລສ຺ສ ຘີຕຸ ກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ສາ ຕສ຺ມິໍ ກຸຈ຺ຉິຄເຕ ເອເກນ ພ຺ຍາຘິນາ ຕໍ ຂຓໍເຍວ ກາລມກາສິ, ຕສ຺ສາ ສຣີເຣ ຌາປິຍມາເນ ຐເປຕ຺ວາ ຄພ຺ຠມໍສໍ ເສສມໍສໍ ຌາປຍິ. ອຖສ຺ສາ ຄພ຺ຠມໍສໍ ຈິຕກໂຕ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ທ຺ວີສຸ ຕີສຸ ຐາເນສຸ ສູເລຫິ ວິຊ຺ຌິໍສຸ. ສູລໂກຏິ ທາຣກສ຺ສ ອກ຺ຂິໂກຏິໍ ຜຸສິ. ເອວໍ ຄພ຺ຠມໍສໍ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອງ຺ຄາຣຣາສິມ຺ຫິ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອງ຺ຄາເຣເຫວ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ປກ຺ກມິໍສຸ. ຄພ຺ຠມໍສໍ ຌາຍິ, ອງ຺ຄາຣມຕ຺ຖເກ ປນ ສຸວຓ຺ຓພິມ຺ພສທິໂສ ທາຣໂກ ປທຸມຄພ຺ເຠ ນິປນ຺ໂນ ວິຍ ອໂຫສິ. ປຈ຺ຉິມຠວິກສຕ຺ຕສ຺ສ ຫິ ສິເນຣຸນາ ໂອຕ຺ຖຣິຍມານສ຺ສາປິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ອປ຺ປຕ຺ວາ ຊີວິຕກ຺ຂໂຍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ປຸນທິວເສ ‘‘ຈິຕກໍ ນິພ຺ພາເປສ຺ສາມາ’’ຕິ ອາຄຕາ ຕຖາ ນິປນ຺ນໍ ທາຣກໍ ທິສ຺ວາ ອຈ຺ຉຣິຍພ຺ຠຸຕຈິຕ຺ຕຊາຕາ ທາຣກໍ ອາທາຍ ນຄຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເນມິຕ຺ຕເກ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ເນມິຕ຺ຕກາ ‘‘ສເຈ ອຍໍ ທາຣໂກ ອຄາຣໍ ອຊ຺ຌາວສິສ຺ສຕິ, ຍາວ ສຕ຺ຕມາ ກຸລປຣິວຏ຺ຏາ ຎາຕກາ ທຸຄ຺ຄຕາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ. ສເຈ ປພ຺ພຊິສ຺ສຕິ, ປຎ຺ຈຫິ ສມຓສເຕຫິ ປຣິວຸໂຕ ຈຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ອຍ຺ຍກາ ຕໍ ທາຣກໍ ວຑ຺ເຒສິ. ຎາຕກາປິ ວຑ຺ຒິຕກາເລ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ອຍ຺ຍສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພາເຊສ຺ສາມາ’’ຕິ ໂປສຍິໍສຸ. ໂສ ສຕ຺ຕວສ຺ສິກກາເລ ‘‘ຕວ ກຸຈ຺ຉິຍາ ວສນກາເລ ມາຕາ ເຕ ກາລມກາສິ, ຕສ຺ສາ ສຣີເຣ ຌາປິຍມາເນປິ ຕ຺ວໍ ນ ຌາຍີ’’ຕິ ກຸມາຣການໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ ກິຣ ເອວຣູປາ ຠຍາ ມຸຕ຺ໂຕ, ກິໍ ເມ ຆຣາວາເສນ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຎາຕການໍ ອາໂຣເຈສິ. ເຕ ‘‘ສາຘຸ, ຕາຕາ’’ຕິ ຕໍ ຘມ຺ມເສນາປຕິຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ເນຕ຺ວາ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິມໍ ປພ຺ພາເຊຖາ’’ຕິ ອທໍສຸ. ເຖໂຣ ຕຈປຎ຺ຈກກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ທຕ຺ວາ ປພ຺ພາເຊສິ. ໂສ ຂຸຣຄ຺ເຄເຍວ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ປຣິປຸຓ຺ຓວສ຺ໂສ ຈ ອຸປສມ຺ປທໍ ລຠິຕ຺ວາ ທສວສ຺ໂສ ຫຸຕ຺ວາ ປຎ຺ຈສຕຠິກ຺ຂຸປຣິວາໂຣ ວິຈຣີຕິ. ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ທາຣຸຈິຕກາຍ ອໂຣຄຠາໂວ ອາຍສ຺ມໂຕ ສໍກິຈ຺ຈສ຺ສ ຎາຓວິປ຺ຜາຣາ ອິທ຺ຘິ ນາມ.

ຠູຕປາລຕ຺ເຖໂຣປິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໓໗໓) ປຸພ຺ພເຫຕຸສມ຺ປນ຺ໂນ. ຕສ຺ສ ປິຕາ ຣາຊຄເຫ ທລິທ຺ທມນຸສ຺ໂສ. ໂສ ຕໍ ທາຣກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ທາຣູນໍ ອຕ຺ຖາຍ ສກເຏນ ອຏວິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ທາຣຸຠາຣໍ ກຕ຺ວາ ສາຍໍ ນຄຣທ຺ວາຣສມີປໍ ປຕ຺ໂຕ. ອຖສ຺ສ ໂຄຓາ ຍຸຄໍ ໂອສ຺ສຊິຕ຺ວາ ນຄຣໍ ປວິສິໍສຸ. ໂສ ສກຏມູເລ ປຸຕ຺ຕກໍ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ໂຄຓານໍ ອນຸປທໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ນຄຣເມວ ປາວິສິ. ຕສ຺ສ ອນິກ຺ຂນ຺ຕສ຺ເສວ ທ຺ວາຣໍ ປິທຫິ. ທາຣໂກ ສກລຣຕ຺ຕິໍ ສກຏສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິທ຺ທໍ ໂອກ຺ກມິ. ຣາຊຄຫໍ ປກຕິຍາປິ ອມນຸສ຺ສພຫຸລໍ, ອິທໍ ປນ ສຸສານສມີປຏ຺ຐານໍ. ນ ຈ ໂກຈິ ຍກ຺ໂຂ ຕສ຺ສ ປຈ຺ຉິມຠວິກສ຺ສ ທາຣກສ຺ສ ອຸປທ຺ທວໍ ກາຕຸມສກ຺ຂິ. ໂສ ອປເຣນ ສມເຍນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິຕ຺ວາ ຠູຕປາລຕ຺ເຖໂຣ ນາມ ອໂຫສີຕິ. ເອວໍ ວາຬຍກ຺ຂານຸຈຣິເຕປິ ປເທເສ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອໂຣຄຠາໂວ ອາຍສ຺ມໂຕ ຠູຕປາລສ຺ສ ຎາຓວິປ຺ຜາຣາ ອິທ຺ຘິ ນາມ.

໑໖. ສມາຘິວິປ຺ຜາຣິທ຺ຘິນິທ຺ເທເສ ອາຍສ຺ມໂຕ ສາຣິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ສມາຘິວິປ຺ຜາຣາ ອິທ຺ຘີຕິອາທີສຸ ອາຍສ຺ມໂຕ ສາຣິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖເຣນ ສທ຺ຘິໍ ກໂປຕກນ຺ທຣາຍໍ ວິຫຣໂຕ ຊຸຓ຺ຫາຍ ຣຕ຺ຕິຍາ ນໂວໂຣປິເຕຫິ ເກເສຫິ ອຊ຺ໂຌກາເສ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ເອໂກ ທຸຏ຺ຐຍກ຺ໂຂ ສຫາຍເກນ ຍກ຺ເຂນ ວາຣິຍມາໂນປິ ສີເສ ປຫາຣໍ ອທາສິ. ຍສ຺ສ ເມຆສ຺ສ ວິຍ ຄຊ຺ຊໂຕ ສທ຺ໂທ ອໂຫສິ, ເຖໂຣ ຕສ຺ສ ປຫຣຓສມເຍ ສມາປຕ຺ຕິໍ ອປ຺ເປຕ຺ວາ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ. ອຖສ຺ສ ເຕນ ປຫາເຣນ ນ ໂກຈິ ອາພາໂຘ ອໂຫສິ. ອຍໍ ຕສ຺ສ ອາຍສ຺ມໂຕ ສມາຘິວິປ຺ຜາຣາ ອິທ຺ຘິ. ຍຖາຫ –

‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ (ອຸທາ. ໓໔) – ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ ຣາຊຄເຫ ວິຫຣຕິ ເວຬຸວເນ ກລນ຺ທກນິວາເປ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອາຍສ຺ມາ ຈ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ອາຍສ຺ມາ ຈ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ກໂປຕກນ຺ທຣາຍໍ ວິຫຣນ຺ຕິ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ຊຸຓ຺ຫາຍ ຣຕ຺ຕິຍາ ນໂວໂຣປິເຕຫິ ເກເສຫິ ອພ຺ໂຠກາເສ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ ອຎ຺ຎຕຣໍ ສມາຘິໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ.

‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ທ຺ເວ ຍກ຺ຂາ ສຫາຍກາ ອຸຕ຺ຕຣາຍ ທິສາຍ ທກ຺ຂິຓໍ ທິສໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ເກນຈິເທວ ກຣຓີເຍນ. ອທ຺ທສໍສຸ ໂຂ ເຕ ຍກ຺ຂາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ສາຣິປຸຕ຺ຕໍ ຊຸຓ຺ຫາຍ ຣຕ຺ຕິຍາ ນໂວໂຣປິເຕຫິ ເກເສຫິ ອພ຺ໂຠກາເສ ນິສິນ຺ນໍ, ທິສ຺ວານ ເອໂກ ຍກ຺ໂຂ ທຸຕິຍໍ ຍກ຺ຂໍ ເອຕທໂວຈ – ‘ປຏິຠາຕິ ມໍ, ສມ຺ມ, ອິມສ຺ສ ສມຓສ຺ສ ສີເສ ປຫາຣໍ ທາຕຸ’ນ຺ຕິ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ໂສ ຍກ຺ໂຂ ຕໍ ຍກ຺ຂໍ ເອຕທໂວຈ – ‘ອລໍ, ສມ຺ມ, ມາ ສມຓໍ ອາສາເທສິ, ອຸຬາໂຣ ໂສ, ສມ຺ມ, ສມໂຓ ມຫິທ຺ຘິໂກ ມຫານຸຠາໂວ’ຕິ.

‘‘ທຸຕິຍມ຺ປິ ໂຂ…ເປ… ຕຕິຍມ຺ປິ ໂຂ ໂສ ຍກ຺ໂຂ ຕໍ ຍກ຺ຂໍ ເອຕທໂວຈ – ‘ປຏິຠາຕິ ມໍ, ສມ຺ມ, ອິມສ຺ສ ສມຓສ຺ສ ສີເສ ປຫາຣໍ ທາຕຸ’ນ຺ຕິ. ຕຕິຍມ຺ປິ ໂຂ ໂສ ຍກ຺ໂຂ ຕໍ ຍກ຺ຂໍ ເອຕທໂວຈ – ‘ອລໍ, ສມ຺ມ, ມາ ສມຓໍ ອາສາເທສິ, ອຸຬາໂຣ ໂສ, ສມ຺ມ, ສມໂຓ ມຫິທ຺ຘິໂກ ມຫານຸຠາໂວ’ຕິ.

‘‘ອຖ ໂຂ ໂສ ຍກ຺ໂຂ ຕໍ ຍກ຺ຂໍ ອນາທິຍິຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມໂຕ ສາຣິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ສີເສ ປຫາຣໍ ອທາສິ. ຕາວ ມຫາປຫາໂຣ ອໂຫສິ, ອປິ ເຕນ ປຫາເຣນ ສຕ຺ຕຣຕນໍ ວາ ອຑ຺ຒຏ຺ຐມຣຕນໍ ວາ ນາຄໍ ໂອສາເຣຍ຺ຍ, ມຫນ຺ຕໍ ວາ ປພ຺ພຕກູຏໍ ປທາເລຍ຺ຍ. ອຖ ຈ ປນ ໂສ ຍກ຺ໂຂ ‘ທຍ຺ຫາມິ ທຍ຺ຫາມີ’ຕິ ຕຕ຺ເຖວ ມຫານິຣຍໍ ອປຕາສິ.

‘‘ອທ຺ທສາ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ວິສຸທ຺ເຘນ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມານຸສເກນ ເຕນ ຍກ຺ເຂນ ອາຍສ຺ມໂຕ ສາຣິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ສີເສ ປຫາຣໍ ທີຍມານໍ, ທິສ຺ວາ ເຍນ ອາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ເຕນຸປສງ຺ກມິ, ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ສາຣິປຸຕ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘ກຈ຺ຈິ ເຕ, ອາວຸໂສ ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຂມນີຍໍ, ກຈ຺ຈິ ຍາປນີຍໍ, ກຈ຺ຈິ ນ ກິຎ຺ຈິ ທຸກ຺ຂ’ນ຺ຕິ. ‘ຂມນີຍໍ ເມ, ອາວຸໂສ ໂມຄ຺ຄລ຺ລານ, ຍາປນີຍໍ ເມ, ອາວຸໂສ ໂມຄ຺ຄລ຺ລານ, ອປິ ຈ ເມ ສີສໍ ໂຖກໍ ທຸກ຺ຂ’ນ຺ຕິ.

‘‘ອຈ຺ຉຣິຍໍ, ອາວຸໂສ ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ອພ຺ຠຸຕໍ, ອາວຸໂສ ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຍາວ ມຫິທ຺ຘິໂກ ອາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ມຫານຸຠາໂວ. ອິຘ ເຕ, ອາວຸໂສ ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ອຎ຺ຎຕໂຣ ຍກ຺ໂຂ ສີເສ ປຫາຣໍ ອທາສິ. ຕາວ ມຫາ ປຫາໂຣ ອໂຫສິ, ອປິ ເຕນ ປຫາເຣນ ສຕ຺ຕຣຕນໍ ວາ ອຑ຺ຒຏ຺ຐມຣຕນໍ ວາ ນາຄໍ ໂອສາເຣຍ຺ຍ, ມຫນ຺ຕໍ ວາ ປພ຺ພຕກູຏໍ ປທາເລຍ຺ຍ. ອຖ ຈ ປນາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ເອວມາຫ – ‘ຂມນີຍໍ ເມ, ອາວຸໂສ ໂມຄ຺ຄລ຺ລານ, ຍາປນີຍໍ ເມ, ອາວຸໂສ ໂມຄ຺ຄລ຺ລານ, ອປິ ຈ ເມ ສີສໍ ໂຖກໍ ທຸກ຺ຂ’ນ຺ຕິ.

‘‘ອຈ຺ຉຣິຍໍ, ອາວຸໂສ ໂມຄ຺ຄລ຺ລານ, ອພ຺ຠຸຕໍ, ອາວຸໂສ ໂມຄ຺ຄລ຺ລານ, ຍາວ ມຫິທ຺ຘິໂກ ອາຍສ຺ມາ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ມຫານຸຠາໂວ, ຍຕ຺ຣ ຫິ ນາມ ຍກ຺ຂມ຺ປິ ປສ຺ສິສ຺ສຕິ, ມຍໍ ປເນຕຣຫິ ປໍສຸປິສາຈກມ຺ປິ ນ ປສ຺ສາມາຕິ.

‘‘ອສ຺ໂສສິ ໂຂ ຠຄວາ ທິພ຺ພາຍ ໂສຕຘາຕຸຍາ ວິສຸທ຺ຘາຍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມານຸສິກາຍ ເຕສໍ ອຸຠິນ຺ນໍ ມຫານາຄານໍ ອິມໍ ເອວຣູປໍ ກຖາສລ຺ລາປໍ.

ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ –

‘‘ຍສ຺ສ ເສລູປມໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ຐິຕໍ ນານຸປກມ຺ປຕິ;

ວິຣຕ຺ຕໍ ຣຊນີເຍສຸ, ໂກປນີເຍ ນ ກຸປ຺ປຕິ;

ຍສ຺ເສວໍ ຠາວິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ກຸໂຕ ຕໍ ທຸກ຺ຂເມສ຺ສຕີ’’ຕິ. (ອຸທາ. ໓໔);

ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ກຸໂຕ ຕໍ ທຸກ຺ຂເມສ຺ສຕີ’’ຕິ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕວຈເນນ ‘‘ເຕນ ປຫາເຣນ ນ ໂກຈິ ອາພາໂຘ ອໂຫສີ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາວຈນໍ ອຕິວິຍ ສເມຕິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ອປິຈ ເມ ສີສໍ ໂຖກໍ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ວຈເນນ ທຸກ຺ຂເວທນາ ນ ໂຫຕິ, ສີສສ຺ສ ປນ ອກມ຺ມຎ຺ຎຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂລເກປິ ຫິ ອກິຈ຺ເຉນ ປຣິຫຣິຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ໂຍ ສຸຂສີໂລ, ກິຈ຺ເຉນ ປຣິຫຣິຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ໂຍ ທຸກ຺ຂສີໂລຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕມ຺ປິ ໂຂ ອກມ຺ມຎ຺ຎຕໍ ສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐິຕສມຍຕ຺ຕາ ອໂຫສີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສມາປຕ຺ຕິອປ຺ປິຕສມເຍ ຫິ ຕມ຺ປິ ນ ຠເວຍ຺ຍາຕິ. ‘‘ເອຕຣຫິ ປໍສຸປິສາຈກມ຺ປິ ນ ປສ຺ສາມາ’’ຕິ ທຏ຺ຐຸໍ ອສມຕ຺ຖຕາຍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຠິຎ຺ຎາສຸ ພ຺ຍາປາຣາຠາເວນ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຖໂຣ ກິຣ ‘‘ປຈ຺ຉິມາ ຊນຕາ ໂປຖຸຊ຺ຊນິກາຍ ອິທ຺ຘິຍາ ສາຣສຎ຺ຎາ ມາເຫສຸ’’ນ຺ຕິ ປຈ຺ຉິມໍ ຊນຕໍ ອນຸກມ຺ປມາໂນ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອິທ຺ຘິໍ ນ ວລຎ຺ເຊສິ. ເຖຣຄາຖາຍ ຈ –

‘‘ເນວ ປຸພ຺ເພນິວາສາຍ, ນປິ ທິພ຺ພສ຺ສ ຈກ຺ຂຸໂນ;

ເຈໂຕປຣິຍາຍ ອິທ຺ຘິຍາ, ຈຸຕິຍາ ອຸປປຕ຺ຕິຍາ;

ໂສຕຘາຕຸວິສຸທ຺ຘິຍາ, ປຓິຘິ ເມ ນ ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. (ເຖຣຄາ. ໙໙໖) –

ເຖເຣນ ສຍເມວ ອຠິຎ຺ຎາສຸ ປຕ຺ຖນາຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຖໂຣ ປນ ສຕ຺ຕສຏ຺ຐິຍາ ສາວກປາຣມີຎາເຓສຸ ປາຣມິປ຺ປຕ຺ໂຕຕິ.

ສຎ຺ຊີວຕ຺ເຖຣໍ ປນ ກກຸສນ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ທຸຕິຍອຄ຺ຄສາວກໍ ນິໂຣຘສມາປນ຺ນໍ ‘‘ກາລງ຺ກໂຕ’’ຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ໂຄປາລກາທໂຍ ຕິຓກຏ຺ຐາທີນິ ສໍກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ອຄ຺ຄິໍ ອທໍສຸ. ເຖຣສ຺ສ ຈີວເຣ ອໍສຸມຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ຌາຍິຕ຺ຖ. ອຍມສ຺ສາຍສ຺ມໂຕ ອນຸປຸພ຺ພສມາປຕ຺ຕິວເສນ ປວຕ຺ຕສມຖານຸຠາວນິພ຺ພຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສມາຘິວິປ຺ຜາຣາ ອິທ຺ຘິ. ຍຖາຫ –

‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ, ປາປິມ, ສມເຍນ ກກຸສນ຺ໂຘ ຠຄວາ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ໂລເກ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ໂຫຕິ. ກກຸສນ຺ຘສ຺ສ ໂຂ ປນ, ປາປິມ, ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ວິຘຸຣສຎ຺ຊີວໍ ນາມ ສາວກຍຸຄໍ ອໂຫສິ ອຄ຺ຄໍ ຠທ຺ທຍຸຄໍ. ຍາວຕາ ປນ, ປາປິມ, ກກຸສນ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາວກາ. ເຕສຸ ນ ຈ ໂກຈິ ອາຍສ຺ມຕາ ວິຘຸເຣນ ສມສໂມ ໂຫຕິ ຍທິທໍ ຘມ຺ມເທສນາຍ. ອິມິນາ ໂຂ ເອຕໍ, ປາປິມ, ປຣິຍາເຍນ ອາຍສ຺ມໂຕ ວິຘຸຣສ຺ສ ວິຘຸໂຣເຕວ ສມຎ຺ຎາ ອຸທປາທິ. ອາຍສ຺ມາ ປນ, ປາປິມ, ສຎ຺ຊີໂວ ອຣຎ຺ຎຄໂຕປິ ຣຸກ຺ຂມູລຄໂຕປິ ສຸຎ຺ຎາຄາຣຄໂຕປິ ອປ຺ປກສິເຣເນວ ສຎ຺ຎາເວທຍິຕນິໂຣຘໍ ສມາປຊ຺ຊຕິ.

‘‘ຠູຕປຸພ຺ພໍ, ປາປິມ, ອາຍສ຺ມາ ສຎ຺ຊີໂວ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ຂມູເລ ສຎ຺ຎາເວທຍິຕນິໂຣຘໍ ສມາປນ຺ໂນ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ. ອທ຺ທສໍສຸ ໂຂ, ປາປິມ, ໂຄປາລກາ ປສຸປາລກາ ກສ຺ສກາ ປຖາວິໂນ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ສຎ຺ຊີວໍ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ຂມູເລ ສຎ຺ຎາເວທຍິຕນິໂຣຘໍ ສມາປນ຺ນໍ, ທິສ຺ວານ ເຕສໍ ເອຕທໂຫສິ – ‘ອຈ຺ຉຣິຍໍ ວຕ ໂຠ, ອພ຺ຠຸຕໍ ວຕ ໂຠ, ອຍໍ ສມໂຓ ນິສິນ຺ນໂກ ກາລງ຺ກໂຕ, ຫນ຺ທ ນໍ ທຫາມາ’ຕິ.

‘‘ອຖ ໂຂ ເຕ, ປາປິມ, ໂຄປາລກາ ປສຸປາລກາ ກສ຺ສກາ ປຖາວິໂນ ຕິຓຎ຺ຈ ກຏ຺ຐຎ຺ຈ ໂຄມຍຎ຺ຈ ສໍກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມໂຕ ສຎ຺ຊີວສ຺ສ ກາເຍ ອຸປຈິນິຕ຺ວາ ອຄ຺ຄິໍ ທຕ຺ວາ ປກ຺ກມິໍສຸ. ອຖ ໂຂ, ປາປິມ, ອາຍສ຺ມາ ສຎ຺ຊີໂວ ຕສ຺ສາ ຣຕ຺ຕິຍາ ອຈ຺ຈເຍນ ຕາຍ ສມາປຕ຺ຕິຍາ ວຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຈີວຣານິ ປປ຺ໂຜເຏຕ຺ວາ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ຄາມໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິ. ອທ຺ທສໍສຸ ໂຂ ເຕ, ປາປິມ, ໂຄປາລກາ ປສຸປາລກາ ກສ຺ສກາ ປຖາວິໂນ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ສຎ຺ຊີວໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ຕໍ, ທິສ຺ວານ ເນສໍ ເອຕທໂຫສິ – ‘ອຈ຺ຉຣິຍໍ ວຕ ໂຠ, ອພ຺ຠຸຕໍ ວຕ ໂຠ, ອຍໍ ສມໂຓ ນິສິນ຺ນໂກວ ກາລງ຺ກໂຕ, ສ຺ວາຍໍ ປຏິສຎ຺ຊີວິໂຕ’ຕິ. ອິມິນາ ໂຂ ເອວໍ, ປາປິມ, ປຣິຍາເຍນ ອາຍສ຺ມໂຕ ສຎ຺ຊີວສ຺ສ ສຎ຺ຊີໂວເຕວ ສມຎ຺ຎາ ອຸທປາທີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໕໐໗).

ຂາຓຸໂກຓ຺ຑຎ຺ຎຕ຺ເຖໂຣ ປນ ປກຕິຍາວ ສມາປຕ຺ຕິພຫຸໂລ, ໂສ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ອຣຎ຺ເຎ ຣຕ຺ຕິໍ ສມາປຕ຺ຕິໍ ອປ຺ເປຕ຺ວາ ນິສີທິ, ປຎ຺ຈສຕາ ໂຈຣາ ຠຓ຺ຑກໍ ເຖເນຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ‘‘ອິທານິ ອມ຺ຫາກໍ ອນຸປທໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວິສ຺ສມິຕຸກາມາ ຠຓ຺ຑກໍ ໂອໂຣປຍມານາ ‘‘ຂາຓຸໂກ ອຍ’’ນ຺ຕິ ມຎ຺ຎມານາ ເຖຣສ຺ເສວ ອຸປຣິ ສພ຺ພຠຓ຺ຑການິ ຐເປສຸໍ. ເຕສໍ ວິສ຺ສມິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕານໍ ປຐມໍ ຐປິຕຠຓ຺ຑກສ຺ສ ຄຫຓກາເລ ກາລປຣິຈ຺ເຉທວເສນ ເຖໂຣ ວຸຏ຺ຐາສິ. ເຕ ເຖຣສ຺ສ ຈລນາກາຣໍ ທິສ຺ວາ ຠີຕາ ວິຣວິໍສຸ. ເຖໂຣ ‘‘ມາ ຠາຍຖ, ອຸປາສກາ, ຠິກ຺ຂຸ ອຫ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ເຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເຖຣຄເຕນ ປສາເທນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິໍສຸ. ຕໂຕ ປຠຸຕິ ຈ ເຖໂຣ ຂາຓຸໂກຓ຺ຑຎ຺ຎຕ຺ເຖໂຣ ນາມ ອໂຫສິ. ອຍເມຕ຺ຖ ປຎ຺ຈຫິ ຠຓ຺ຑກສເຕຫິ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຏສ຺ສ ຕສ຺ສາຍສ຺ມໂຕ ອາພາຘາຠາໂວ ສມາຘິວິປ຺ຜາຣາ ອິທ຺ຘິ.

ອຸຕ຺ຕຣາ (ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໒໖໒) ປນ ອຸປາສິກາ ຣາຊຄເຫ ມຫາຘນສ຺ສ ປຸຓ຺ຓສ຺ສ ເສຏ຺ຐິໂນ ຘີຕາ, ກຸມາຣິກກາເລເຍວ ສທ຺ຘິໍ ມາຕາປິຕູຫິ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ປຕ຺ຕາ, ສາ ວຍປ຺ປຕ຺ຕາ ຣາຊຄຫເສຏ຺ຐິໂນ ມຫຕາ ນິພນ຺ເຘນ ຕສ຺ສ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກສ຺ສ ທິນ຺ນາ. ສາ ພຸທ຺ຘທສ຺ສນາຍ ຘມ຺ມສ຺ສວນາຍ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ທານຎ຺ຈ ທາຕຸໍ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ໂສຕຸໍ ໂອກາສໍ ອລຠມານາ ອຸປທ຺ທຸຕາ ຫຸຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍເຍວ ນຄເຣ ສິຣິມໍ ນາມ ຄຓິກໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ໂອກາສກຣຓຕ຺ຖເມວ ປິຕຸ ຆຣາວ ອານີຕານິ ປຎ຺ຈທສກຫາປຓສຫສ຺ສານິ ຕສ຺ສາ ທຕ຺ວາ ‘‘ອິເມ ກຫາປເຓ ຄເຫຕ຺ວາ ອິມໍ ອຑ຺ຒມາສໍ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ຕໍ ປຣິຈຣາຫີ’’ຕິ ຕໍ ສາມິກສ຺ສ ອປ຺ເປຕ຺ວາ ສຍໍ ອຸໂປສຖງ຺ຄານິ ອຘິຏ຺ຐາຍ ‘‘ອິມໍ ອຑ຺ຒມາສໍ ພຸທ຺ຘທສ຺ສນາທີນິ ລຠິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕຸຏ຺ຐມານສາ ຍາວ ປວາຣຓາຍ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ນິມນ຺ຕາເປຕ຺ວາ ອຑ຺ຒມາສໍ ມຫາທານໍ ອທາສິ, ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ມຫານເສ ຂຊ຺ຊໂຠຊ຺ຊາທີນິ ສໍວິທຫາເປຕິ. ຕສ຺ສາ ສາມິໂກ ‘‘ສ຺ເວ ປວາຣຓາ’’ຕິ ສິຣິມາຍ ສຫ ວາຕປາເນ ຐຕ຺ວາ ພຫິ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ຕໍ ຕຖາວິຈຣນ຺ຕິໍ ເສທກິລິນ຺ນໍ ຉາຣິກາຍ ໂອກິຓ຺ຓໍ ອງ຺ຄາຣມສິມກ຺ຂິຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ກຸສລໍ ນາມ ກໂຣຕິ ພາລາ’’ຕິ ຫສິ. ອຸຕ຺ຕຣາປິ ຕໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ‘‘ສມ຺ປຣາຍຕ຺ຖໍ ກຸສລໍ ນ ກໂຣຕິ ພາໂລ’’ຕິ ຫສິ.

ສິຣິມາ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ຕໍ ກິຣິຍໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຫໍ ຆຣສາມິນີ’’ຕິ ມຎ຺ຎມານາ ອິສ຺ສາປກຕາ ອຸຕ຺ຕຣາຍ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ‘‘ທຸກ຺ຂໍ ອຸປ຺ປາເທສ຺ສາມີ’’ຕິ ປາສາທາ ໂອຕຣຕິ. ອຸຕ຺ຕຣາ ຕໍ ຎຕ຺ວາ ປີຐເກ ນິສີທິຕ຺ວາ ຕໍ ເມຕ຺ເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ ຜຣິ. ສິຣິມາ ປາສາທາ ໂອຣຸຍ຺ຫ ມຫານສໍ ປວິສິຕ຺ວາ ປູວປຈນໂຕ ອຸຬຸງ຺ກປູຣໍ ປກ຺ກຸຖິຕໍ ສປ຺ປິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ມຕ຺ຖເກ ໂອກິຣິ. ຕໍ ປທຸມິນິປຓ຺ເຓ ສີຕູທກໍ ວິຍ ວິນິວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ອຄມາສິ. ທາສິໂຍ ສິຣິມໍ ຫຕ຺ເຖຫິ ປາເທຫິ ໂປເຖຕ຺ວາ ຠູມິຍໍ ປາເຕສຸໍ. ອຸຕ຺ຕຣາ ເມຕ຺ຕາຌານໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ທາສິໂຍ ວາເຣສິ. ສິຣິມາ ອຸຕ຺ຕຣໍ ຂມາເປສິ. ອຸຕ຺ຕຣາ ‘‘ສ຺ເວ ສຕ຺ຖຸ ປຸຣໂຕ ຂມາເປຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕາຍ ກາຍເວຍ຺ຍາວຏິກໍ ຍາຈິຕາຍ ພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປາທນໍ ອາຈິກ຺ຂິ. ສາ ຕໍ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິວາຣາ ປຎ຺ຈສຕາ ຄຓິກາໂຍ ສສງ຺ຆໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ປຣິວິສິຕ຺ວາ ‘‘ຂມາປນສຫາຍິກາ ໂຫຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ຕຖາ ຕາຫິ ຄຓິກາຫິ ສທ຺ຘິໍ ສຕ຺ຖຸ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈາວສາເນ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ ຠຄວາ ອຸຕ຺ຕຣາຍ ອປຣຊ຺ຌິໍ, ຂມຕຸ ເມ ອຸຕ຺ຕຣາ’’ຕິ ອາຫ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ຂມ, ອຸຕ຺ຕເຣ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ຂມາມິ, ຠຄວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອກ຺ໂກເຘນ ຊິເນ ໂກຘ’’ນ຺ຕິອາທິກໍ (ຘ. ປ. ໒໒໓) ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ອຸຕ຺ຕຣາ ປຸເຣຕຣເມວ ສາມິກຎ຺ຈ ສສ຺ສຸສສຸເຣ ຈ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ອຸປເນສິ. ເທສນາວສາເນ ເຕ ຈ ຕໂຍ ຊນາ, ສພ຺ພາ ຈ ຄຓິກາໂຍ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສູຕິ. ເອວໍ ອຸຕ຺ຕຣາຍ ອຸປາສິກາຍ ປກ຺ກຸຖິຕສປ຺ປິນາ ປີຬາຠາໂວ ສມາຘິວິປ຺ຜາຣາ ອິທ຺ຘິ.

ສາມາວຕີ ອຸປາສິກາ ນາມ ໂກສມ຺ພິຍໍ ອຸເທນສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ອຄ຺ຄມເຫສີ. ຕສ຺ສ ຫິ ຣຎ຺ໂຎ ປຎ຺ຈສຕປຎ຺ຈສຕອິຕ຺ຖິປຣິວາຣາ ຕິສ຺ໂສ ອຄ຺ຄມເຫສິໂຍ ອເຫສຸໍ. ຕາສໍ ສາມາວຕີ ຠທ຺ທິຍນຄເຣ ຠທ຺ທິຍເສຏ຺ຐິໂນ ຘີຕາ. ປິຕຣິ ກາລງ຺ກເຕ ປິຕຸ ສຫາຍກສ຺ສ ໂກສມ຺ພິຍໍ ໂຆສິຕເສຏ຺ຐິໂນ ຆເຣ ປຎ຺ຈສຕອິຕ຺ຖິປຣິວາຣວຑ຺ຒິຕໍ ວຍປ຺ປຕ຺ຕໍ ຣາຊາ ທິສ຺ວາ ສຎ຺ຊາຕສິເນໂຫ ສປຣິວາຣມຕ຺ຕໂນ ຆຣໍ ເນຕ຺ວາ ອຠິເສກຏ຺ຐານໍ ອທາສິ. ຈຓ຺ຑປຊ຺ໂຊຕສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ຘີຕາ ວາສຸລທຕ຺ຕາ ນາມ ເອກາ ມເຫສີ. ມາຄຓ຺ຑິຍພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຘີຕາ ຠຄວໂຕ ປາທປຣິຈາຣິກໍ ກຕ຺ວາ ປິຕຣາ ທິຍ຺ຍມານາ –

‘‘ທິສ຺ວານ ຕຓ຺ຫໍ ອຣຕິໍ ຣຄຎ຺ຈ, ນາໂຫສິ ຉນ຺ໂທ ອປິ ເມຖຸນສ຺ມິໍ;

ກິເມວິທໍ ມຸຕ຺ຕກຣີສປຸຓ຺ຓໍ, ປາທາປິ ນໍ ສມ຺ຜຸສິຕຸໍ ນ ອິຈ຺ເຉ’’ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໘໔໑) –

ຠຄວຕາ ຠາສິຕໍ ຄາຖໍ ສຸຕ຺ວາ ຠຄວຕິ ອາຆາຕໍ ພນ຺ຘິ. ຕສ຺ສາ ມາຕາປິຕໂຣ ມາຄຓ຺ຑິຍສຸຕ຺ຕເທສນາວສາເນ ອນາຄາມິຜລໍ ປຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິໍສຸ. ຕສ຺ສາ ຈູຬປິຕາ ມາຄຓ຺ຑິໂຍ ຕໍ ໂກສມ຺ພິໍ ເນຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ອທາສິ. ສາ ຣຎ຺ໂຎ ເອກາ ມເຫສີ.

ອຖ ໂຂ ໂຆສິຕເສຏ຺ຐິ ກຸກ຺ກຸຏເສຏ຺ຐິ ປາວາຣິກເສຏ຺ຐີຕິ ຕໂຍ ເສຏ຺ຐິໂນ ໂລເກ ຕຖາຄຕຸປ຺ປາທໍ ສຸຕ຺ວາ ເຊຕວນໍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ປຕ຺ວາ ອຑ຺ຒມາສໍ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ໂກສມ຺ພິຄມນໍ ອາຍາຈິຕ຺ວາ ໂກສມ຺ພິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂຆສິຕາຣາໂມ ກຸກ຺ກຸຏາຣາໂມ ປາວາຣິກາຣາໂມຕິ ຕໂຍ ຊນາ ຕໂຍ ອາຣາເມ ກາຣາເປຕ຺ວາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ຕຕ຺ຖ ອາຄຕໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ປຏິປາຏິຍາ ເອເກກສ຺ມິໍ ທິວເສ ເອເກກສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ວສາເປຕ຺ວາ ເອເກໂກ ສສງ຺ຆສ຺ສ ຠຄວໂຕ ມຫາທານມທາສິ. ອເຖກທິວສໍ ເຕສໍ ອຸປຏ຺ຐາໂກ ສຸມໂນ ນາມ ມາລາກາໂຣ ເສຏ຺ຐິໂນ ອາຍາຈິຕ຺ວາ ສສງ຺ຆໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ໂຠເຊຕຸໍ ອຕ຺ຕໂນ ຆເຣ ນິສີທາເປສິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ສາມາວຕິຍາ ປຣິຈາຣິກາ ຂຸຊ຺ຊຸຕ຺ຕຣາ ນາມ ທາສີ ອຏ຺ຐ ກຫາປເຓ ຄເຫຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຆຣໍ ອຄມາສິ. ໂສ ‘‘ສສງ຺ຆສ຺ສ ຕາວ ສຕ຺ຖຸໂນ ປຣິເວສນສຫາຍາ ໂຫຫີ’’ຕິ ອາຫ. ສາ ຕຖາ ກຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈາວສາເນ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ໂສຕາປນ຺ນາ ຫຸຕ຺ວາ ອຎ຺ຎທາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ກຫາປເຓ ອຕ຺ຕໂນ ອາທິຍນ຺ຕີ ອທິນ຺ນໍ ອາທິຍິຕຸໍ ອຠພ຺ພຕ຺ຕາ ອຏ຺ຐຫິ ກຫາປເຓຫິ ປຸປ຺ຜານິ ອາທາຍ ສາມາວຕິຍາ ອຸປນາເມສິ. ຕາຍ ປຸປ຺ຜານໍ ພຫຸຠາວກາຣຓໍ ປຸຏ຺ຐາ ມຸສາ ຠຓິຕຸໍ ອຠພ຺ພຕ຺ຕາ ຍຖາສຠາວໍ ອາຫ. ‘‘ອຊ຺ຊ ກສ຺ມາ ນ ຄຓ຺ຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ອມຕໍ ສຈ຺ຉາກາສິ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ‘‘ອມ຺ມ ອຸຕ຺ຕເຣ, ຕໍ ຘມ຺ມໍ ອມ຺ຫາກມ຺ປິ ກເຖຫີ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ມໍ ນ຺ຫາເປຕ຺ວາ ສຸທ຺ຘໍ ວຕ຺ຖຍຸຄໍ ທຕ຺ວາ ອຸຈ຺ເຈ ອາສເນ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ສພ຺ພາ ນີຈາສເນສຸ ນິສີທຖາ’’ຕິ ອາຫ. ຕາ ສພ຺ພາປິ ຕຖາ ກຣິໍສຸ. ສາ ເສຂປຏິສມ຺ຠິທປ຺ປຕ຺ຕາ ອຣິຍສາວິກາ ເອກໍ ວຕ຺ຖໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ເອກໍ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ກຕ຺ວາ ພີຊນິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕາສໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ສາມາວຕີ ຈ ປຎ຺ຈສຕາ ຈ ອິຕ຺ຖິໂຍ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ປາປຸຓິໍສຸ. ຕາ ສພ຺ພາປິ ຂຸຊ຺ຊຸຕ຺ຕຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ອມ຺ມ, ອຊ຺ຊໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈໍ ອກຕ຺ວາ ອມ຺ຫາກໍ ມາຕຸຏ຺ຐາເນ ອາຈຣິຍຏ຺ຐາເນ ຈ ຐຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣາ ເທສິຕເທສິຕໍ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ອມ຺ຫາກໍ ກເຖຫີ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ສາ ຕຖາ ກໂຣນ຺ຕີ ອປຣຠາເຄ ຕິປິຏກຘຣາ ຫຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣາ ພຫຸສ຺ສຸຕານໍ ອຸປາສິການໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐປິຕາ ອຄ຺ຄຏ຺ຐານໍ ລຠິ. ສາມາວຕິມິສ຺ສິກາ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ທສ຺ສນໍ ປິເຫນ຺ຕິ, ທສພເລ ອນ຺ຕຣວີຖິໍ ປຏິປນ຺ເນ ວາຕປາເນສຸ ອປ຺ປໂຫນ຺ເຕສຸ ຠິຕ຺ຕິໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ໂອໂລເກນ຺ຕິ, ວນ຺ທນປູຊນຎ຺ຈ ກໂຣນ຺ຕິ.

ມາຄຓ຺ຑິຍາ ຕຕ຺ຖ ຄຕາ ຕານິ ຉິທ຺ທານິ ທິສ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕີ ສຕ຺ຖຸ ອາຄຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ຠຄວຕິ ອາຆາເຕນ ຕາສມ຺ປິ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ‘‘ມຫາຣາຊ, ສາມາວຕິມິສ຺ສິການໍ ພຫິທ຺ຘາ ປຕ຺ຖນາ ອຕ຺ຖິ, ຠິຕ຺ຕິໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ສມຓໍ ໂຄຕມໍ ໂອໂລເກນ຺ຕິ, ກຕິປາເຫນ ຕໍ ມາເຣສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ຣາຊານໍ ອາຫ. ຣາຊາ ຉິທ຺ທານິ ທິສ຺ວາປິ ຕສ຺ສາ ວຈນໍ ນ ສທ຺ທຫິ, ອຸທ຺ຘຈ຺ຉິທ຺ທກວາຕປານານິ ກາຣາເປສິ. ປຸນ ມາຄຓ຺ຑິຍາ ຣາຊານໍ ຕາສຸ ຠິນ຺ທິຕຸກາມາ ອຏ຺ຐ ສຊີວກຸກ຺ກຸເຏ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ‘‘ມຫາຣາຊ, ຕາສໍ ວີມໍສນຕ຺ຖໍ ອິເມ ກຸກ຺ກຸເຏ ມາເຣຕ຺ວາ ‘ມມຕ຺ຖາຍ ປຈາຫີ’ຕິ ເປເສຫີ’’ຕິ ອາຫ. ຣາຊາ ຕຖາ ເປເສສິ. ຕາຍ ‘‘ປາຓາຕິປາຕໍ ນ ກໂຣມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປຸນ ‘‘ຕສ຺ສ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ປຈິຕ຺ວາ ເປເສຫີ’’ຕິ ອາຫ. ຣຎ຺ຎາ ຕຖາ ເປສິເຕ ມາຄຓ຺ຑິຍາ ອຏ຺ຐ ມາຣິຕກຸກ຺ກຸເຏ ຕຖາ ວຕ຺ວາ ເປເສສິ. ສາມາວຕີ ປຈິຕ຺ວາ ທສພລສ຺ສ ປາເຫສິ. ມາຄຓ຺ຑິຍາ ເຕນປິ ຣາຊານໍ ໂກເປຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ.

ຣາຊາ ປນ ຕີສຸ ມເຫສີສຸ ເອເກກິສ຺ສາ ວສນຏ຺ຐາເນ ສຕ຺ຕ ສຕ຺ຕ ທິວສານິ ວສຕິ. ຣາຊາ ອຕ຺ຕໂນ ຄມນຏ຺ຐານໍ ຫຕ຺ຖິກນ຺ຕວີຓໍ ອາທາຍ ຄຈ຺ຉຕິ. ມາຄຓ຺ຑິຍາ ຣຎ຺ໂຎ ສາມາວຕິຍາ ປາສາທຄມນກາເລ ທາຐາ ອຄເທນ ໂຘວາເປຕ຺ວາ ເວຬຸປພ຺ເພ ປກ຺ຂິປາເປຕ຺ວາ ເອກໍ ກຓ຺ຫສປ຺ປໂປຕກໍ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕວີຓາຍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ມາລາຄຸຬເກນ ຉິທ຺ທໍ ປິທຫິ. ຕໍ ຣຎ຺ໂຎ ຕຕ຺ຖ ຄຕກາເລ ອປຣາປຣໍ ວິຈຣນ຺ຕີ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ວີຓາຉິທ຺ທໂຕ ມາລາຄຸຬກໍ ອປເນສິ. ສປ຺ໂປ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປສ຺ສສນ຺ໂຕ ຜຓໍ ກຕ຺ວາ ສຍນປິຏ຺ເຐ ນິປຊ຺ຊິ. ສາ ອາຫ – ‘‘ຘີ ສປ຺ໂປ’’ຕິ ມຫາສທ຺ທມກາສິ. ຣາຊາ ສປ຺ປໍ ທິສ຺ວາ ກຸຊ຺ຌິ. ສາມາວຕີ ຣຎ຺ໂຎ ກຸທ຺ຘຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອິຕ຺ຖິສຕານໍ ສຎ຺ຎມທາສິ ‘‘ອຊ຺ຊ ໂອຘິສກເມຕ຺ຕາຜຣເຓນ ຣາຊານໍ ຜຣຖາ’’ຕິ. ສຍມ຺ປິ ຕຖາ ອກາສິ. ຣາຊາ ສຫສ຺ສຖາມຘນຸໍ ອາທາຍ ຊິຍໍ ໂປເຐຕ຺ວາ ສາມາວຕິໍ ຘຸເຣ ກຕ຺ວາ ສພ຺ພາ ຕາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ປຏິປາຏິຍາ ຐປາເປຕ຺ວາ ວິສປີຕໍ ຂຸຣປ຺ປໍ ສນ຺ນຍ຺ຫິຕ຺ວາ ຘນຸໍ ປູເຣຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ຂຸຣປ຺ປໍ ເນວ ຂິປິຕຸໍ, ນ ໂອໂຣປິຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ຄຕ຺ເຕຫິ ເສທາ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ສຣີຣໍ ເວຘຕິ, ມຸຂໂຕ ເຂໂຬ ປຕຕິ, ຄຓ຺ຫິຕພ຺ພຄຫຓໍ ນ ປສ຺ສຕິ, ອຖ ນໍ ສາມາວຕີ ‘‘ກິໍ, ມຫາຣາຊ, ກິລມສີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ອາມ, ເທວິ, ກິລມາມິ, ອວສ຺ສໂຍ ເມ ໂຫຫີ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ມຫາຣາຊ, ຂຸຣປ຺ປໍ ປຖວີມຸຂໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ. ຣາຊາ ຕຖາ ອກາສິ. ສາ ‘‘ຣຎ຺ໂຎ ຫຕ຺ຖໂຕ ຂຸຣປ຺ປໍ ມຸຈ຺ຈຕູ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐາສິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ຂຸຣປ຺ປໍ ມຸຈ຺ຈິ. ຣາຊາ ຕໍຂຓຎ຺ເຎວ ອຸທເກ ນິມຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອລ຺ລວຕ຺ໂຖ ອລ຺ລເກໂສ ສາມາວຕິຍາ ປາເທສຸ ນິປຕິຕ຺ວາ ‘‘ຂມ, ເທວິ, ມຍ຺ຫໍ –

‘ສມ຺ມຸຍ຺ຫາມິ ປມຸຍ຺ຫາມິ, ສພ຺ພາ ມຸຍ຺ຫນ຺ຕິ ເມ ທິສາ;

ສາມາວຕີ ມໍ ຕາຍສ຺ສຸ, ຕ຺ວຎ຺ຈ ເມ ສຣຓໍ ຠວາ’’’ຕິ. – ອາຫ;

ສາມາວຕີ –

‘‘ມາ ມໍ ຕ຺ວໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉ, ຍມຫໍ ສຣຓໍ ຄຕາ;

ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉ ຕໍ ພຸທ຺ຘໍ, ຕ຺ວຎ຺ຈ ເມ ສຣຓໍ ຠວາ’’ຕິ. –

ອາຫ. ຣາຊາ ‘‘ເຕນ ຫິ ຕໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉາມິ ສຕ຺ຖາຣຎ຺ຈ, ວຣຎ຺ຈ ເຕ ທມ຺ມີ’’ຕິ ອາຫ. ສາ ‘‘ວໂຣ ຄຫິໂຕ ໂຫຕຸ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ ອາຫ. ຣາຊາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ສຣຓໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ສງ຺ຆສ຺ສ ສຕ຺ຕາຫໍ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ສາມາວຕິໍ ວຣໍ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ສາຘຸ, ມຫາຣາຊ, ອິມໍ ເມ ວຣໍ ເທຫິ, ສຕ຺ຖາ ປຎ຺ຈຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ອິຘາຄຈ຺ຉຕຸ, ຘມ຺ມໍ ໂສສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ຣາຊາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ປຎ຺ຈຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ນິພທ຺ຘໍ ອິຘາຄຈ຺ຉຖ, ສາມາວຕິມິສ຺ສິກາ ‘ຘມ຺ມໍ ໂສສ຺ສາມາ’ຕິ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ອາຫ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ມຫາຣາຊ, ພຸທ຺ຘານໍ ນາມ ເອກຏ຺ຐານໍ ນິພທ຺ຘໍ ຄນ຺ຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ມຫາຊໂນປິ ປຈ຺ຈາສີສຕີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ເຕນ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ຠິກ຺ຂູ ອາຓາເປຖາ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ ອາຓາເປສິ. ເຖໂຣ ປຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸສຕານິ ອາທາຍ ນິພທ຺ຘໍ ຣາຊກຸລໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ຕາປິ ເທວີປມຸຂາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ເຖຣໍ ໂຠເຊຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສຸຓິໍສຸ. ສາມາວຕິຎ຺ຈ ສຕ຺ຖາ ເມຕ຺ຕາວິຫາຣີນໍ ອຸປາສິການໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປສີຕິ. ເອວໍ ຣຎ຺ໂຎ ຂຸຣປ຺ປໍ ມຸຎ຺ຈິຕຸໍ ອວິສຫນຠາໂວ ສາມາວຕິຍາ ອຸປາສິກາຍ ສມາຘິວິປ຺ຜາຣາ ອິທ຺ຘີຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອເວຈ຺ຈປ຺ປສາເທນ ວາ ໂອກປ຺ປນປສາເທນ ວາ ຣຕນຕ຺ຕຍສຣຓຄມເນນ ວາ ຣຕນຕ຺ຕຍໍ ອຸປາສຕີຕິ ອຸປາສິກາຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ.

໑໗. ອຣິຍິທ຺ຘິນິທ຺ເທເສ ອຣິຍາ ອິທ຺ຘີຕິ ເຈໂຕວສິປ຺ປຕ຺ຕານໍ ຂີຓາສວອຣິຍານໍເຍວ ສມ຺ຠວໂຕ ອຣິຍາ ອິທ຺ຘີຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ. ອິຘ ຠິກ຺ຂູຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ຂີຓາສໂວ ຠິກ຺ຂຸ. ອນິຏ຺ເຐ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິນ຺ຕິ ອາຣມ຺ມຓປກຕິຍາ ອມນາເປ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ສຕ຺ເຕ ວາ ສງ຺ຂາເຣ ວາ. ເມຕ຺ຕາຍ ວາ ຜຣຕີຕິ ສຕ຺ໂຕ ເຈ ໂຫຕິ, ເມຕ຺ຕາຠາວນາຍ ຜຣຕິ. ຘາຕຸໂຕ ວາ ອຸປສໍຫຣຕີຕິ ສງ຺ຂາໂຣ ເຈ ໂຫຕິ, ‘‘ຘາຕຸມຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຘາຕຸມນສິກາຣໍ ອຸປສໍຫຣຕິ. ສຕ຺ເຕປິ ຘາຕູປສໍຫາໂຣ ວຏ຺ຏຕິ. ອສຸຠາຍ ວາ ຜຣຕີຕິ ສຕ຺ໂຕ ເຈ, ອສຸຠຠາວນາຍ ຜຣຕິ. ອນິຈ຺ຈໂຕ ວາ ອຸປສໍຫຣຕີຕິ ສງ຺ຂາໂຣ ເຈ, ‘‘ອນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ມນສິກາຣໍ ອຸປສໍຫຣຕິ. ຕທຸຠຍນ຺ຕິ ຕໍ ອຸຠຍໍ. ອຸເປກ຺ຂໂກຕິ ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາຍ ອຸເປກ຺ຂໂກ. ສໂຕຕິ ສຕິເວປຸລ຺ລປ຺ປຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ສມ຺ປຊາໂນຕິ ປຎ຺ຎາຍ ສມ຺ປຊານກາຣິຕ຺ຕາ. ຈກ຺ຂຸນາ ຣູປໍ ທິສ຺ວາຕິ ກາຣຓວເສນ ຈກ຺ຂູຕິ ລທ຺ຘໂວຫາເຣນ ຣູປທສ຺ສນສມຕ຺ເຖນ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາເຓນ ຣູປໍ ທິສ຺ວາ. ໂປຣາຓາ ປນາຫຸ – ‘‘ຈກ຺ຂຸ ຣູປໍ ນ ປສ຺ສຕິ ອຈິຕ຺ຕກຕ຺ຕາ, ຈິຕ຺ຕໍ ນ ປສ຺ສຕິ ອຈກ຺ຂຸກຕ຺ຕາ, ທ຺ວາຣາຣມ຺ມຓສງ຺ຆຏ຺ຏເນ ປນ ປສາທວຕ຺ຖຸເກນ ຈິຕ຺ເຕນ ປສ຺ສຕິ. ອີທິສີ ປເນສາ ‘ຘນຸນາ ວິຊ຺ຌຕີ’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ສສມ຺ຠາຣກຖາ ນາມ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາເຓນ ຣູປໍ ທິສ຺ວາຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໑໓໕໒). ອຖ ວາ ຈກ຺ຂຸນາ ກຣຓຠູເຕນ ຣູປໍ ທິສ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເນວ ສຸມໂນ ໂຫຕີຕິ ເຄຫສິຕໂສມນສ຺ສປຏິກ຺ເຂໂປ, ນ ກິຣິຍຠູຕາຍ ໂສມນສ຺ສເວທນາຍ. ນ ທຸມ຺ມໂນຕິ ສພ຺ພໂທມນສ຺ສປຏິກ຺ເຂໂປ. ອຸເປກ຺ຂໂກ ວິຫຣຕີຕິ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓາປາເຖ ປຣິສຸທ຺ຘປກຕິຠາວາວິຊຫນາກາຣຠູຕາຍ ຉສຸ ທ຺ວາເຣສຸ ປວຕ຺ຕນໂຕ ‘‘ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ’’ຕິ ລທ຺ຘນາມາຍ ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາຍ ອຸເປກ຺ຂໂກ ວິຫຣຕິ. ໂສເຕນ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

໑໘. ກມ຺ມວິປາກຊິທ຺ຘິນິທ຺ເທເສ ສພ຺ເພສໍ ປກ຺ຂີນນ຺ຕິ ສພ຺ເພສໍ ປກ຺ຂິຊາຕານໍ ຌານາຠິຎ຺ຎາ ວິນາເຍວ ອາກາເສນ ຄມນໍ. ຕຖາ ສພ຺ເພສໍ ເທວານໍ ອາກາສຄມນໍ ທສ຺ສນາທີນິ ຈ. ເອກຈ຺ຈານໍ ມນຸສ຺ສານນ຺ຕິ ປຐມກປ຺ປິການໍ ມນຸສ຺ສານໍ. ເອກຈ຺ຈານໍ ວິນິປາຕິການນ຺ຕິ ປິຍງ຺ກຣມາຕາ ປຸນພ຺ພສຸມາຕາ ຜຸສ຺ສມິຕ຺ຕາ ຘມ຺ມຄຸຕ຺ຕາຕິເອວມາທີນໍ ສຸຂສມຸສ຺ສຍໂຕ ວິນິປຕິຕຕ຺ຕາ ວິນິປາຕິການໍ ອຎ຺ເຎສຎ຺ຈ ເປຕານໍ ນາຄສຸປຓ຺ຓານຎ຺ຈ ອາກາສຄມນາທິກໍ ກມ຺ມວິປາກຊາ ອິທ຺ຘິ.

ປຸຎ຺ຎວໂຕ ອິທ຺ຘິນິທ຺ເທເສ ຣາຊາຕິ ຘມ຺ເມນ ປເຣສໍ ຣຎ຺ຊນໂຕ ຣາຊາ. ຣຕນຈກ຺ກໍ ວຕ຺ເຕຕີຕິ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ. ເວຫາສໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍຄຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ຈຕຸຣງ຺ຄິນິຍາຕິ ຫຕ຺ຖິອສ຺ສຣຖປຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕຈຕຸອງ຺ຄວຕິຍາ. ເສນາຕິ ເຕສໍ ສມູຫມຕ຺ຕເມວ. ອນ຺ຕມໂສຕິ ເຫຏ຺ຐິມນ຺ຕໂຕ. ອສ຺ສພນ຺ຘາ ນາມ ອສ຺ສານໍ ຣກ຺ຂກາ. ໂຄປຸຣິສາ ນາມ ຄຸນ຺ນໍ ຣກ຺ຂກາ. ອຸປາທາຍາຕິ ອວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ. ເອວໍ ເຕສໍ ເວຫາສຄມນຎ຺ຈ ປຸຎ຺ຎວໂຕ ອິທ຺ຘີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ໂຊຕິກສ຺ສ ຄຫປຕິສ຺ສ ປຸຎ຺ຎວໂຕ ອິທ຺ຘີຕິ ໂຊຕິໂກ ນາມ ປຸພ຺ເພ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘສຸ ກຕາຘິກາໂຣ ຣາຊຄຫນຄເຣ ເສຏ຺ຐິ. ຕສ຺ສ ກິຣ ຊາຕທິວເສ ສກລນຄເຣ ສພ຺ພາວຸຘານິ ຊລິໍສຸ, ສພ຺ເພສໍ ກາຍາຣຸຬ຺ຫານິ ອາຠຣຓານິປິ ປຊ຺ຊລິຕານິ ວິຍ ໂອຠາສໍ ມຸຎ຺ຈິໍສຸ, ນຄຣໍ ເອກປຊ຺ໂຊຕໍ ອໂຫສິ. ອຖສ຺ສ ນາມຄ຺ຄຫຓທິວເສ ສກລນຄຣສ຺ສ ເອກໂຊຕິຠູຕຕ຺ຕາ ໂຊຕິໂກຕິ ນາມໍ ກຣິໍສຸ. ອຖສ຺ສ ວຍປ຺ປຕ຺ຕກາເລ ເຄຫກຣຓຕ຺ຖາຍ ຠູມິຕເລ ໂສຘິຍມາເນ ສກ຺ໂກ ເທວຣາຊາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ໂສຬສກຣີສມຕ຺ເຕ ຐາເນ ປຖວິໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕຣຕນມຍໍ ສຕ຺ຕຠູມິກໍ ປາສາທໍ ອຸຏ຺ຐາເປສິ, ປາສາທໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕຣຕນມເຍ ສຕ຺ຕທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐກຍຸຕ຺ເຕ ສຕ຺ຕປາກາເຣ ອຸຏ຺ຐາເປສິ, ປາກາຣປຣິຍນ຺ເຕ ຈຕຸສຏ຺ຐິ ກປ຺ປຣຸກ຺ເຂ ອຸຏ຺ຐາເປສິ, ປາສາທສ຺ສ ຈຕູສຸ ກຓ຺ເຓສຸ ໂຍຊນິກຕິຄາວຸຕິກທ຺ວິຄາວຸຕິກເອກຄາວຸຕິກາ ຈຕສ຺ໂສ ນິຘິກຸມ຺ຠິໂຍ ອຸຏ຺ຐາເປສິ. ປາສາທສ຺ສ ຈຕູສຸ ກຓ຺ເຓສຸ ຕຣຸຓຕາລກ຺ຂນ຺ຘປ຺ປມາຓາ ຈຕສ຺ໂສ ສຸວຓ຺ຓມຍາ ອຸຈ຺ຉຸຍຏ຺ຐິໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໍສຸ. ຕາສໍ ມຓິມຍານິ ປຕ຺ຕານິ ສຸວຓ຺ຓມຍານິ ປພ຺ພານິ ອເຫສຸໍ. ສຕ຺ຕສຸ ທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐເກສຸ ເອເກກສ຺ມິໍ ເອກທ຺ວິຕິຈຕຸປຎ຺ຈຉສຕ຺ຕຍກ຺ຂສຫສ຺ສປຣິວາຣາ ສຕ຺ຕ ຍກ຺ຂາ ອາຣກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫິໍສຸ.

ພິມ຺ພິສາຣມຫາຣາຊາ ປາສາທາທີນໍ ອຸຏ຺ຐານໍ ສຸຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິຉຕ຺ຕໍ ປຫິຓິ. ໂສ ໂຊຕິກເສຏ຺ຐີຕິ ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ປາກໂຏ ຫຸຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣກຸຣຸໂຕ ເທວຕາຫິ ອາເນຕ຺ວາ ສິຣິຄພ຺ເຠ ນິສີທາປິຕາຍ ເອກຎ຺ຈ ຕຓ຺ຑຸລນາຬິໍ ຕໂຍ ຈ ໂຊຕິປາສາເຓ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄຕາຍ ຠຣິຍາຍ ສທ຺ຘິໍ ຕສ຺ມິໍ ປາສາເທ ມຫາສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວນ຺ໂຕ ວສິ. ເຕສໍ ຍາວຊີວໍ ຕາຍ ເອກຕຓ຺ຑຸລນາຬິຍາ ຠຕ຺ຕໍ ປໂຫສິ. ສເຈ ກິຣ ເຕ ສກຏສຕມ຺ປິ ຕຓ຺ຑຸລານໍ ປູເຣຕຸກາມາ ໂຫນ຺ຕິ, ສາ ຕຓ຺ຑຸລນາຬິເຍວ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ. ຠຕ຺ຕປຈນກາເລ ຕຓ຺ຑຸເລ ອຸກ຺ຂລິຍໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ເຕສໍ ປາສາຓານໍ ອຸປຣິ ຐເປນ຺ຕິ. ປາສາຓາ ຕາວເທວ ປຊ຺ຊລິຕ຺ວາ ຠຕ຺ເຕ ປກ຺ກມຕ຺ເຕ ນິພ຺ພາຍນ຺ຕິ. ເຕເນວ ສຎ຺ຎາເຓນ ຠຕ຺ຕສ຺ສ ປກ຺ກຠາວໍ ຊານນ຺ຕິ. ສູເປຍ຺ຍາທິປຈນກາເລປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເອວໍ ເຕສໍ ໂຊຕິປາສາເຓຫິ ອາຫາໂຣ ປຈ຺ຈຕິ, ມຓິອາໂລເກນ ວສນ຺ຕິ. ອຄ຺ຄິສ຺ສ ວາ ທີປສ຺ສ ວາ ໂອຠາສເມວ ນ ຊານິໍສຸ. ໂຊຕິກສ຺ສ ກິຣ ເອວຣູປາ ສມ຺ປຕ຺ຕີຕິ ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ປາກໂຏ ອໂຫສິ. ມຫາຊໂນ ຍານາທີຫິ ທສ຺ສນຕ຺ຖາຍ ອາຄຈ຺ຉຕິ. ໂຊຕິກເສຏ຺ຐິ ອາຄຕາຄຕານໍ ອຸຕ຺ຕຣກຸຣຸຕຓ຺ຑຸລານໍ ຠຕ຺ຕໍ ທາເປຕິ, ‘‘ກປ຺ປຣຸກ຺ເຂຫິ ວຕ຺ຖາຠຣຓານິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕູ’’ຕິ ອາຓາເປຕິ, ‘‘ຄາວຸຕິກນິຘິກຸມ຺ຠິຍາ ມຸຂໍ ວິວຣາເປຕ຺ວາ ຍາປນມຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕູ’’ຕິ ອາຓາເປຕິ. ສກລຊມ຺ພຸທີປວາສິເກສຸ ຘນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕສຸ ນິຘິກຸມ຺ຠິຍາ ອງ຺ຄຸລມຕ຺ຕມ຺ປິ ອູນໍ ນາໂຫສີຕິ ອຍມສ຺ສ ປຸຎ຺ຎວໂຕ ອິທ຺ຘິ.

ຊຏິລສ຺ສ ຄຫປຕິສ຺ສ ປຸຎ຺ຎວໂຕ ອິທ຺ຘີຕິ ຊຏິໂລ ນາມ ກສ຺ສປສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຘາຕຸເຈຕິເຍ ກຕາຘິກາໂຣ ຕກ຺ກສິລາຍໍ ເສຏ຺ຐິ. ຕສ຺ສ ກິຣ ມາຕາ ພາຣາຓສິຍໍ ເສຏ຺ຐິຘີຕາ ອຠິຣູປາ ອໂຫສິ. ຕໍ ປນ຺ນຣສໂສຬສວສ຺ສຸທ຺ເທສິກກາເລ ອາຣກ຺ຂນຕ຺ຖາຍ ສຕ຺ຕຠູມິກສ຺ສ ປາສາທສ຺ສ ອຸປຣິຕເລ ວາສຍິໍສຸ. ຕໍ ເອກທິວສໍ ວາຕປານໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ພຫິ ໂອໂລກິຍມານໍ ອາກາເສນ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ວິຊ຺ຊາຘໂຣ ທິສ຺ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນສິເນໂຫ ວາຕປາເນນ ປວິສິຕ຺ວາ ຕາຍ ສທ຺ຘິໍ ສນ຺ຖວມກາສິ. ສາ ເຕນ ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫິ. ອຖ ນໍ ທາສີ ທິສ຺ວາ ‘‘ອມ຺ມ, ກິໍ ອິທ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ໂຫຕຸ, ກສ຺ສຈິ ມາ ອາຈິກ຺ຂີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ຠເຍນ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ. ສາປິ ທສເມ ມາເສ ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຍິຕ຺ວາ ນວຠາຊນໍ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕໍ ທາຣກໍ ນິປຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ ຕໍ ຠາຊນໍ ປິທຫິຕ຺ວາ ອຸປຣິ ປຸປ຺ຜທາມານິ ຐເປຕ຺ວາ ‘‘ອິມໍ ສີເສນ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຄງ຺ຄາຍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຫິ, ‘ກິໍ ອິທ’ນ຺ຕິ ຈ ປຸຏ຺ຐາ ‘ອຍ຺ຍາຍ ເມ ພລິກມ຺ມ’ນ຺ຕິ ວເທຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ທາສິໍ ອາຓາເປສິ. ສາ ຕຖາ ອກາສິ. ເຫຏ຺ຐາຄງ຺ຄາຍປິ ທ຺ເວ ອິຕ຺ຖິໂຍ ນ຺ຫາຍມານາ ຕໍ ຠາຊນໍ ອຸທເກນ ອາຫຣິຍມານໍ ທິສ຺ວາ ເອກາ ‘‘ມຍ຺ເຫຕໍ ຠາຊນ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ເອກາ ‘‘ຍໍ ເອຕສ຺ສ ອນ຺ໂຕ, ຕໍ ມຍ຺ຫ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ຠາຊເນ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ຕໍ ອາທາຍ ຖເລ ຐເປຕ຺ວາ ວິວຣິຕ຺ວາ ທາຣກໍ ທິສ຺ວາ ເອກາ ‘‘ມມ ຠາຊນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ທາຣໂກ ມເມວ ໂຫຕີ’’ຕິ ອາຫ. ເອກາ ‘‘ຍໍ ຠາຊນສ຺ສ ອນ຺ໂຕ, ຕໍ ມມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ມມ ທາຣໂກ’’ຕິ ອາຫ. ຕາ ວິວທມານາ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອມຈ຺ເຈສຸ ວິນິຈ຺ຉິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ເຕສຸ ຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມໍສຸ. ຣາຊາ ຕາສໍ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ຕ຺ວໍ ທາຣກໍ ຄຓ຺ຫ, ຕ຺ວໍ ຠາຊນ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຍາຍ ປນ ທາຣໂກ ລທ຺ໂຘ, ສາ ມຫາກຈ຺ຈາຍນຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐາຍິກາ ໂຫຕິ. ສາ ຕໍ ທາຣກໍ ‘‘ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພາເຊສ຺ສາມີ’’ຕິ ໂປເສສິ. ຕສ຺ສ ຊາຕທິວເສ ຄພ຺ຠມລສ຺ສ ໂຘວິຕ຺ວາ ອນປນີຕຕ຺ຕາ ເກສາ ຊຏິຕາ ຫຸຕ຺ວາ ອຏ຺ຐໍສຸ. ເຕນສ຺ສ ຊຏິໂລເຕວ ນາມໍ ອກໍສຸ.

ຕສ຺ສ ປທສາ ວິຈຣຓກາເລ ເຖໂຣ ຕໍ ເຄຫໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິ. ອຸປາສິກາ ເຖຣໍ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ອາຫາຣມທາສິ. ເຖໂຣ ທາຣກໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຸປາສິເກ, ທາຣໂກ ເຕ ລທ຺ໂຘ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ, ອິມາຫໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພາເຊສ຺ສນ຺ຕິ ໂປເສສິ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ເຖໂຣ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ຕໍ ອາທາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ‘‘ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ ອິມສ຺ສ ຄິຫິສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວິຕຸໍ ປຸຎ຺ຎກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ‘‘ມຫາປຸຎ຺ໂຎ ສຕ຺ໂຕ ມຫາສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວິສ຺ສຕິ, ທຫໂຣ ເອວ ຈ ຕາວ, ຎາຓມ຺ປິ ຕາວສ຺ສ ປຣິປາກໍ ນ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຕໍ ອາທາຍ ຕກ຺ກສິລາຍໍ ເອກສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐາກສ຺ສ ເຄຫໍ ອຄມາສິ. ໂສ ເຖຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຐິໂຕ ທາຣກໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ທາຣໂກ, ຠນ຺ເຕ, ລທ຺ໂຘ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອາມ, ອຸປາສກ, ປພ຺ພຊິສ຺ສຕິ, ທຫໂຣ ຕາວ ຕວ ສນ຺ຕິເກ ໂຫຕູ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ຕໍ ປຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ຐເປຕ຺ວາ ປຏິຊຄ຺ຄິ. ຕສ຺ສ ປນ ເຄເຫ ທ຺ວາທສ ວສ຺ສານິ ຠຓ຺ຑກໍ ອຸສ຺ສນ຺ນໍ ໂຫຕິ. ໂສ ຄາມນ຺ຕຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ສພ຺ພມ຺ປິ ຕໍ ຠຓ຺ຑກໍ ອາປຓໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຠຓ຺ຑກສ຺ສ ມູລໍ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ເອຕ຺ຕກໍ ນາມ ຘນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ທເທຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ.

ຕໍ ທິວສໍ ນຄຣປຣິຄ຺ຄາຫິກາ ເທວຕາ ອນ຺ຕມໂສ ຊີຣກມຣິຈມຕ຺ຕເກນາປິ ອຕ຺ຖິເກ ຕສ຺ເສວ ອາປຓາຠິມຸເຂ ກຣິໍສຸ. ໂສ ທ຺ວາທສ ວສ຺ສານິ ອຸສ຺ສນ຺ນຠຓ຺ຑກໍ ເອກທິວເສເນວ ວິກ຺ກິຓິ. ກຸຏຸມ຺ພິໂກ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອາປເຓ ກິຎ຺ຈິ ອທິສ຺ວາ ‘‘ສພ຺ພໍ ເຕ, ຕາຕ, ຠຓ຺ຑກໍ ນາສິຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ‘‘ນ ນາສິຕໍ, ຕາຕ, ສພ຺ພໍ ຕຸມ຺ເຫຫິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ວິກ຺ກິຓິຕໍ, ອິທໍ ອສຸກສ຺ສ ມູລໍ, ອິທໍ ອສຸກສ຺ສ ມູລ’’ນ຺ຕິ ສພ຺ພມູລໍ ຕສ຺ເສວ ອປ຺ເປສິ. ກຸຏຸມ຺ພິໂກ ປສີທິຕ຺ວາ ‘‘ອນຄ຺ໂຆ ປຸຣິໂສ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ຊີວິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວຍປ຺ປຕ຺ຕໍ ຘີຕຣໍ ຕສ຺ສ ທຕ຺ວາ ‘‘ເຄຫມສ຺ສ ກໂຣຖາ’’ຕິ ປຸຣິເສ ອາຓາເປຕ຺ວາ ນິຏ຺ຐິເຕ ເຄເຫ ‘‘ຄຈ຺ຉຖ ຕຸມ຺ເຫ, ອຕ຺ຕໂນ ເຄເຫ ວສຖາ’’ຕິ ອາຫ. ອຖສ຺ສ ເຄຫປວິສນກາເລ ເອເກນ ປາເທນ ອຸມ຺ມາເຣ ອກ຺ກນ຺ຕມຕ຺ເຕ ເຄຫສ຺ສ ປຈ຺ຉິມຠາເຄ ຠູມິຏ຺ຐາເນ ອສີຕິຫຕ຺ໂຖ ສຸວຓ຺ຓປພ຺ພໂຕ ອຸຏ຺ຐຫິ. ຣາຊາ ກິຣ ຊຏິລສ຺ສ ເຄເຫ ຠູມິໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓປພ຺ພໂຕ ອຸຏ຺ຐິໂຕຕິ ສຸຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ເສຏ຺ຐິຉຕ຺ຕໍ ເປເສສິ. ໂສ ຊຏິລເສຏ຺ຐິ ນາມ ອໂຫສີຕິ ອຍມສ຺ສ ປຸຎ຺ຎວໂຕ ອິທ຺ຘິ.

ເມຓ຺ຑກສ຺ສ ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ປຸຎ຺ຎວໂຕ ອິທ຺ຘີຕິ (ມຫາວ. ໒໙໖) ເມຓ຺ຑໂກ ນາມ ວິປສ຺ສິມ຺ຫິ ຠຄວຕິ ກຕາຘິກາໂຣ ມຄຘຣຏ຺ເຐ ຠທ຺ທິຍນຄເຣ ເສຏ຺ຐິ. ຕສ຺ສ ກິຣ ປຈ຺ຉິມເຄເຫ ອຏ຺ຐກຣີສມຕ຺ເຕ ຐາເນ ຫຕ຺ຖິອສ຺ສອຸສຠປ຺ປມາຓາ ສຸວຓ຺ຓເມຓ຺ຑກາ ປຖວິໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ປິຏ຺ຐິຍາ ປິຏ຺ຐິໍ ປຫຣມານາ ອຸຏ຺ຐຫິໍສຸ, ເຕສໍ ມຸເຂສຸ ປຎ຺ຈວຓ຺ຓານໍ ສຸຕ຺ຕານໍ ເຄຓ຺ຑຸກາ ປກ຺ຂິຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ສປ຺ປິເຕລມຘຸຜາຓິຕາທີຫິ ຈ ວຕ຺ຖຈ຺ຉາທນຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓາທີຫິ ຈ ອຕ຺ເຖ ສຕິ ເຕສໍ ມຸຂໂຕ ເຄຓ຺ຑຸກໍ ອປເນນ຺ຕິ. ເອກສ຺ສປິ ເມຓ຺ຑກສ຺ສ ມຸຂໂຕ ສກລຊມ຺ພຸທີປວາສີນໍ ປໂຫນກໍ ສປ຺ປິເຕລມຘຸຜາຓິຕວຕ຺ຖຈ຺ຉາທນຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓໍ ນິກ຺ຂມຕິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາເຍສ ເມຓ຺ຑກເສຏ຺ຐີຕິ ປຎ຺ຎາຍີຕິ ອຍມສ຺ສ ປຸຎ຺ຎວໂຕ ອິທ຺ຘິ.

ໂຆສິຕສ຺ສ ຄຫປຕິສ຺ສ ປຸຎ຺ຎວໂຕ ອິທ຺ຘີຕິ ໂຆສິໂຕ (ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໒໖໐-໒໖໑) ນາມ ປຈ຺ເຈກສມ຺ພຸທ຺ເຘ ກຕາຘິກາໂຣ ສກ຺ກຣຏ຺ເຐ ໂກສມ຺ພິຍໍ ເສຏ຺ຐິ. ໂສ ກິຣ ເທວໂລກໂຕ ຈວິຕ຺ວາ ໂກສມ຺ພິຍໍ ນຄຣໂສຠິນິຍາ ກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ສາ ຕໍ ວິຊາຕທິວເສ ສຸປ຺ເປ ສຍາເປຕ຺ວາ ສງ຺ກາຣກູເຏ ຉຑ຺ຑາເປສິ. ທາຣກໍ ກາກສຸນຂາ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ນິສີທິໍສຸ. ເອໂກ ປຸຣິໂສ ຕໍ ທິສ຺ວາວ ປຸຕ຺ຕສຎ຺ຎໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ‘‘ປຸຕ຺ໂຕ ເມ ລທ຺ໂຘ’’ຕິ ເຄຫໍ ເນສິ. ຕທາ ໂກສມ຺ພິກເສຏ຺ຐິ ປຸໂຣຫິຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິໍ, ອາຈຣິຍ, ອຊ຺ຊ ເຕ ຕິຖິກຣຓນກ຺ຂຕ຺ຕາທໂຍ ໂອໂລກິຕາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອາມ, ມຫາເສຏ຺ຐີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ຊນປທສ຺ສ ກິໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ນຄເຣ ອຊ຺ຊ ຊາຕທາຣໂກ ເຊຏ຺ຐເສຏ຺ຐິ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາຫ. ຕທາ ເສຏ຺ຐິໂນ ຠຣິຍາ ຄຣຸຄພ຺ຠາ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ໂສ ສີຆໍ ເຄຫໍ ເປເສສິ ‘‘ຄຈ຺ຉ, ຊານາຫິ ນໍ ວິຊາຕາ ວາ, ນ ວາ’’ຕິ. ‘‘ນ ວິຊາຕາ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກາຬິໍ ນາມ ທາສິໍ ປກ຺ໂກສິຕ຺ວາ ສຫສ຺ສໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉ, ອິມສ຺ມິໍ ນຄເຣ ອຸປຘາເຣຕ຺ວາ ອຊ຺ຊ ຊາຕທາຣກໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ເອຫີ’’ຕິ ອາຫ. ສາ ອຸປຘາເຣນ຺ຕີ ຕໍ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ທາຣກໍ ຕໍ ທິວສໍ ຊາຕໍ ຎຕ຺ວາ ສຫສ຺ສໍ ທຕ຺ວາ ອາເນຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິໂນ ທສ຺ເສສິ. ເສຏ຺ຐິ ‘‘ສເຈ ເມ ຘີຕາ ຊາຍິສ຺ສຕິ, ຕາຍ ນໍ ສທ຺ຘິໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິຏ຺ຐານສ຺ສ ສາມິກໍ ກຣິສ຺ສາມິ. ສເຈ ປຸຕ຺ໂຕ ຊາຍິສ຺ສຕິ, ຆາເຕສ຺ສາມິ ນ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຕໍ ເຄເຫ ວຑ຺ຒາເປສິ.

ອຖສ຺ສ ຠຣິຍາ ກຕິປາຫຈ຺ຈເຍນ ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຍິ. ເສຏ຺ຐິ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ອສຕິ ມມ ປຸຕ຺ໂຕ ເສຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ ລຠິສ຺ສຕິ. ອິທາເນວ ນໍ ມາເຣຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ກາຬິໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉ ເຊ, ວຊໂຕ ຄຸນ຺ນໍ ນິກ຺ຂມນເວລາຍ ວຊທ຺ວາຣມຊ຺ເຌ ອິມໍ ຕິຣິຍໍ ນິປຊ຺ຊາເປຫິ, ຄາວິໂຍ ນໍ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ມາເຣສ຺ສນ຺ຕິ, ມທ຺ທິຕາມທ຺ທິຕຠາວໍ ປນສ຺ສ ຎຕ຺ວາ ເອຫີ’’ຕິ ອາຫ. ສາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂຄປາລເກນ ວຊທ຺ວາເຣ ວິວຏມຕ຺ເຕເຍວ ຕໍ ຕຖາ ນິປຊ຺ຊາເປສິ. ໂຄຄຓເຊຏ຺ຐໂກ ອຸສໂຠ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ກາເລ ສພ຺ພປຈ຺ຉາ ນິກ຺ຂມນ຺ໂຕປິ ຕໍທິວສໍ ສພ຺ພປຐມໍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ທາຣກໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ປາທານໍ ອນ຺ຕເຣ ກຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ອເນກສຕາ ຄາໂວ ອຸສຠສ຺ສ ທ຺ເວ ປສ຺ສານິ ຆໍສນ຺ຕິໂຍ ນິກ຺ຂມິໍສຸ. ໂຄປາລໂກປິ ‘‘ອຍໍ ອຸສໂຠ ປຸພ຺ເພ ສພ຺ພປຈ຺ຉາ ນິກ຺ຂມຕິ, ອຊ຺ຊ ປນ ປຐມໍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ທ຺ວາຣມຊ຺ເຌ ນິຈ຺ຈໂລວ ຐິໂຕ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ເອຕ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ນິປນ຺ນໍ ທາຣກໍ ທິສ຺ວາ ປຸຕ຺ຕສິເນຫໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ‘‘ປຸຕ຺ໂຕ ເມ ລທ຺ໂຘ’’ຕິ ເຄຫໍ ເນສິ.

ກາຬີ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິນາ ປຸຈ຺ຉິຕາ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉ, ນໍ ປຸນ ອິມໍ ສຫສ຺ສໍ ທຕ຺ວາ ອາເນຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ປຸນ ອາເນຕ຺ວາ ອທາສິ. ອຖ ນໍ ເສຏ຺ຐິ ອາຫ – ‘‘ອມ຺ມ ກາຬິ, ອິມສ຺ມິໍ ນຄເຣ ປຎ຺ຈສກຏສຕານິ ປຈ຺ຈູສກາເລ ອຸຏ຺ຐາຍ ວາຓິຊ຺ຊາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕ຺ວໍ ອິມໍ ເນຕ຺ວາ ຈກ຺ກມຄ຺ເຄ ນິປຊ຺ຊາເປຫິ, ໂຄຓາ ວາ ນໍ ມທ຺ທິສ຺ສນ຺ຕິ, ຈກ຺ກໍ ວາ ຉິນ຺ທິສ຺ສຕິ, ປວຕ຺ຕິຎ຺ຈສ຺ສ ຎຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາສີ’’ຕິ. ສາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຈກ຺ກມຄ຺ເຄ ນິປຊ຺ຊາເປສິ. ສາກຏິກເຊຏ຺ຐໂກ ປຸຣໂຕ ອໂຫສິ. ອຖສ຺ສ ໂຄຓາ ຕໍ ຐານໍ ປຕ຺ວາ ຘຸຣໍ ຉຑ຺ເຑສຸໍ, ປຸນປ຺ປຸນໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ປາຊິຍມານາປິ ປຸຣໂຕ ນ ຄຈ຺ຉິໍສຸ. ເອວໍ ຕສ຺ສ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ວາຍມນ຺ຕສ຺ເສວ ອຣຸຓໍ ອຸຏ຺ຐຫິ. ໂສ ‘‘ກິໍ ນາມ ໂຄຓາ ກຣິໍສູ’’ຕິ ມຄ຺ຄໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ທາຣກໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ຠາຣິຍໍ ວຕ ກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ປຸຕ຺ໂຕ ເມ ລທ຺ໂຘ’’ຕິ ຕຸຏ຺ຐມານໂສ ຕໍ ເຄຫໍ ເນສິ.

ກາຬີປິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິນາ ປຸຈ຺ຉິຕາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉ, ນໍ ປຸນ ສຫສ຺ສໍ ທຕ຺ວາ ອາເນຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ຕຖາ ອກາສິ. ອຖ ນໍ ເສຏ຺ຐິ ອາຫ – ‘‘ອິທານິ ນໍ ອາມກສຸສານໍ ເນຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕເຣ ນິປຊ຺ຊາເປຫິ, ຕຕ຺ຖ ສຸນຂາທີຫິ ຂາທິໂຕ, ອມນຸສ຺ເສນ ວາ ປຫໂຏ ມຣິສ຺ສຕິ, ມຕາມຕຠາວຎ຺ຈສ຺ສ ຊານິຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາສີ’’ຕິ. ສາ ຕໍ ເນຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ນິປຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ ເອກມນ຺ເຕ ອຏ຺ຐາສິ. ຕໍ ສຸນຂາທໂຍ ວາ ອມນຸສ຺ໂສ ວາ ອຸປສງ຺ກມິຕຸໍ ນາສກ຺ຂິໍສຸ. ອເຖໂກ ອຊປາໂລ ອຊາ ໂຄຈຣໍ ເນນ຺ໂຕ ສຸສານປສ຺ເສນ ຄຈ຺ຉຕິ. ເອກາ ອຊາ ປຓ຺ຓານິ ຂາທມານາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ທາຣກໍ ທິສ຺ວາ ຊຓ຺ຓຸເກຫິ ຐຕ຺ວາ ທາຣກສ຺ສ ຖນໍ ອທາສິ. ອຊປາລເກນ ‘‘ເຫ ເຫ’’ຕິ ສທ຺ເທ ກເຕປິ ນ ນິກ຺ຂມິ. ໂສ ‘‘ຍຏ຺ຐິຍາ ນໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ນີຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕຣໍ ປວິຏ຺ໂຐ ຊຓ຺ຓຸເກຫິ ຐຕ຺ວາ ທາຣກໍ ຂີຣໍ ປາຍນ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ທາຣເກ ປຸຕ຺ຕສິເນຫໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ‘‘ປຸຕ຺ໂຕ ເມ ລທ຺ໂຘ’’ຕິ ອາທາຍ ປກ຺ກາມິ.

ກາຬີ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິນາ ປຸຈ຺ຉິຕາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉ, ນໍ ປຸນ ສຫສ຺ສໍ ທຕ຺ວາ ອາເນຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ຕຖາ ອກາສິ. ອຍ ນໍ ເສຏ຺ຐິ ອາຫ – ‘‘ອມ຺ມ, ອິມໍ ອາທາຍ ໂຈຣປປາຕປພ຺ພຕໍ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ປປາເຕ ຂິປ, ປພ຺ພຕກຸຈ຺ຉິຍໍ ປຏິຫຎ຺ຎມາໂນ ຂຓ຺ຑາຂຓ຺ຑິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ຠູມິຍໍ ປຕິສ຺ສຕິ, ມຕາມຕຠາວຎ຺ຈສ຺ສ ຎຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາສີ’’ຕິ. ສາ ຕໍ ຕຖາ ເນຕ຺ວາ ປພ຺ພຕມຕ຺ຖເກ ຐຕ຺ວາ ຂິປິ. ຕໍ ໂຂ ປນ ປພ຺ພຕກຸຈ຺ຉິໍ ນິສ຺ສາຍ ມຫາເວຬຸຄຸມ຺ໂພ ປພ຺ພຕານຸສາເຣເນວ ວຑ຺ຒິ, ຕສ຺ສ ມຕ຺ຖກໍ ຆນຊາໂຕ ຊິຎ຺ຊຸກຄຸມ຺ໂພ ອວຕ຺ຖຣິ. ທາຣໂກ ປຕນ຺ໂຕ ໂກຊເວ ວິຍ ຕສ຺ມິໍ ປຕິ. ຕໍ ທິວສຎ຺ຈ ນຬກາຣເຊຏ຺ຐກສ຺ສ ເວຓຸພລິ ປຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ໂສ ປຸຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ເວຬຸຄຸມ຺ພໍ ຉິນ຺ທິຕຸໍ ອາຣຠິ. ຕສ຺ມິໍ ຈລິເຕ ທາຣໂກ ສທ຺ທມກາສິ. ໂສ ທາຣກສທ຺ໂທ ວິຍາຕິ ເອເກນ ປສ຺ເສນ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ປຸຕ຺ໂຕ ເມ ລທ຺ໂຘ’’ຕິ ຕຸຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕ ອາທາຍ ຄໂຕ. ກາຬີ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິນາ ປຸຈ຺ຉິຕາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉ, ນໍ ປຸນ ສຫສ຺ສໍ ທຕ຺ວາ ອາເນຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ຕຖາ ອກາສິ.

ເສຏ຺ຐິໂນ ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ກໂຣນ຺ຕສ຺ເສວ ທາຣໂກ ວຑ຺ຒິໂຕ. ມຫາໂຆສວຈນຕ຺ຕາ ຈສ຺ສ ໂຆສິໂຕເຕວ ນາມໍ ອໂຫສິ. ໂສ ເສຏ຺ຐິໂນ ອກ຺ຂິມ຺ຫິ ກຓ຺ຏໂກ ວິຍ ຂາຍິ, ອຸຊຸກໍ ໂອໂລເກຕຸມ຺ປິ ນ ວິສຫິ. ອຖສ຺ສ ມຣຓູປາຍໍ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ກຸມ຺ຠກາຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ‘‘ກທາ ອາວາປໍ ອາລິມ຺ເປສ຺ສສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ສ຺ເວ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ເຕນ ຫິ ອິທໍ ສຫສ຺ສໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ມເມກໍ ກມ຺ມໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກິໍ ສາມີ’’ຕິ? ‘‘ເອໂກ ເມ ອວຊາຕປຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ຕວ ສນ຺ຕິກໍ ເປສິສ຺ສາມິ, ອຖ ນໍ ຄພ຺ຠໍ ປເວເສຕ຺ວາ ຕິຓ຺ຫາຍ ວາສິຍາ ຂຓ຺ຑາຂຓ຺ຑິກໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຈາຏິຍໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອາວາເປ ປເວເສຍ຺ຍາສີຕິ. ອິທໍ ເຕ ສຫສ຺ສໍ ສຈ຺ຈກາຣສທິສໍ, ອຸຕ຺ຕຣິໍ ປນ ເຕ ກຕ຺ຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກໍ ປຈ຺ຉາ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ກຸມ຺ຠກາໂຣ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ.

ເສຏ຺ຐິ ປຸນທິວເສ ໂຆສິຕໍ ປກ຺ໂກສິຕ຺ວາ ‘‘ຫິຍ຺ໂຍ ມຍາ ກຸມ຺ຠກາໂຣ ເອກໍ ກມ຺ມໍ ອາຓຕ຺ໂຕ, ເອຫິ, ຕ຺ວໍ ຕາຕ, ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອວໍ ວເທຫິ ‘ຫິຍ຺ໂຍ ກິຣ ເມ ປິຕຣາ ອາຓຕ຺ຕໍ ກມ຺ມໍ ນິປ຺ຜາເທຫີ’’’ຕິ ປຫິຓິ. ໂສ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ອຄມາສິ. ຕໍ ຕຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ອິຕໂຣ ເສຏ຺ຐິໂນ ປຸຕ຺ໂຕ ທາຣເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ຄຸຬກກີຬໍ ກີຬນ຺ໂຕ ທິສ຺ວາ ປກ຺ໂກສິຕ຺ວາ ‘‘ກຸຫິໍ ຄຈ຺ຉສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປິຕຸ ສາສນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ກຸມ຺ຠກາຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອຫໍ ຕຕ຺ຖ ຄມິສ຺ສາມິ, ອິເມ ມໍ ທາຣກາ ພຫຸລກ຺ຂໍ ຊິນິໍສຸ, ຕໍ ເມ ປຏິຊິນິຕ຺ວາ ເທຫີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ອຫໍ ປິຕຸ ຠາຍາມີ’’ຕິ. ‘‘ມາ ຠາຍິ, ຠາຕິກ, ອຫໍ ຕໍ ສາສນໍ ຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ພຫູຫິ ຊິໂຕ ຍາວາຫໍ ອາຄຈ຺ຉາມິ, ຕາວ ເມ ລກ຺ຂໍ ປຏິຊິນາຫີ’’ຕິ. ໂຆສິໂຕ ກິຣ ຄຸຬກກີຬາຍໍ ເຉໂກ, ເຕນ ນໍ ເອວໍ ນິພນ຺ຘິ. ໂສປິ ຕໍ ‘‘ເຕນ ຫິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກຸມ຺ຠກາຣໍ ວເທຫິ ‘ປິຕຣາ ກິຣ ເມ ຫິຍ຺ໂຍ ເອກໍ ກມ຺ມໍ ອາຓຕ຺ຕໍ, ຕໍ ນິປ຺ຜາເທຫີ’’’ຕິ ອຸຍ຺ໂຍເຊສິ. ໂສ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຖາ ອວຈ. ອຖ ນໍ ກຸມ຺ຠກາໂຣ ເສຏ຺ຐິນາ ວຸຕ຺ຕນິຍາເມນ ມາເຣຕ຺ວາ ອາວາເປ ຂິປິ. ໂຆສິໂຕປິ ທິວສຠາຄໍ ກີຬິຕ຺ວາ ສາຍນ຺ຫສມເຍວ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ, ຕາຕ, ນ ຄໂຕສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ອຄຕກາຣຓຎ຺ຈ ກນິຏ຺ຐສ຺ສ ຄຕກາຣຓຎ຺ຈ ອາໂຣເຈສິ. ເສຏ຺ຐິ ‘‘ຘີ ຘີ’’ຕິ ມຫາວິຣວໍ ວິຣວິຕ຺ວາ ສກລສຣີເຣ ປກ຺ກຸຖິຕໂລຫິໂຕ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ອມ຺ໂຠ ກຸມ຺ຠກາຣ, ມາ ນາສຍິ, ມາ ນາສຍີ’’ຕິ ພາຫາ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ກນ຺ທນ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມາສິ. ກຸມ຺ຠກາໂຣ ຕໍ ຕຖາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ສາມິ, ມາ ສທ຺ທໍ ກຣິ, ກມ຺ມໍ ນິປ຺ຜນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ໂສ ປພ຺ພເຕນ ວິຍ ມຫນ຺ເຕນ ໂສເກນ ອວຕ຺ຖໂຏ ຫຸຕ຺ວາ ອນປ຺ປກໍ ໂທມນສ຺ສໍ ປຏິສໍເວເທສິ.

ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ປນ ເສຏ຺ຐິ ຕໍ ອຸຊຸກໍ ໂອໂລເກຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ‘‘ກິນ຺ຕິ ນໍ ມາເຣຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ‘‘ມມ ຄາມສເຕ ອາຍຸຕ຺ຕກສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ເປເສຕ຺ວາ ມາຣາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຸປາຍໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ເມ ອວຊາຕປຸຕ຺ໂຕ, ອິມໍ ມາເຣຕ຺ວາ ວຈ຺ຈກູເປ ຂິປຕຸ, ເອວຎ຺ຈ ກເຕ ອຫໍ ມາຕຸລສ຺ສ ກຕ຺ຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກໍ ຊານິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕສ຺ສ ປຓ຺ຓໍ ລິຂິຕ຺ວາ ‘‘ຕາຕ ໂຆສິຕ, ອມ຺ຫາກໍ ຄາມສເຕ ອາຍຸຕ຺ຕໂກ ອຕ຺ຖິ, ອິມໍ ປຓ຺ຓໍ ຫຣິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ເທຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຓ຺ຓໍ ຕສ຺ສ ທຸສ຺ສນ຺ເຕ ພນ຺ຘິ. ໂສ ປນ ອກ຺ຂຣສມຍໍ ນ ຊານາຕິ. ທຫຣກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຫິ ຕໍ ມາຣາເປນ຺ໂຕວ ເສຏ຺ຐິ ມາເຣຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ, ກິໍ ອກ຺ຂຣສມຍໍ ສິກ຺ຂາເປສ຺ສຕິ. ໂສ ອຕ຺ຕໂນ ມຣຓປຓ຺ຓເມວ ທຸສ຺ສນ຺ເຕ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ປາເຖຍ຺ຍໍ ເມ, ຕາຕ, ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ‘‘ປາເຖຍ຺ເຍນ ກມ຺ມໍ ນຕ຺ຖິ, ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ອສຸກຄາເມ ນາມ ມມ ສຫາຍໂກ ເສຏ຺ຐິ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ສ ຆເຣ ປາຕຣາສໍ ກຕ຺ວາ ປຸຣໂຕ ຄຈ຺ຉາ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ປິຕຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ຕໍ ຄາມໍ ປຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິຆຣໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິຊາຍໍ ປສ຺ສິ. ‘‘ກຸໂຕ ອາຄໂຕສີ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອນ຺ໂຕນຄຣໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕສີ’’ຕິ? ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ສຫາຍເສຏ຺ຐິໂນ, ອມ຺ມາ’’ຕິ. ‘‘ຕ຺ວໍສິ ໂຆສິໂຕ ນາມາ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ອມ຺ມາ’’ຕິ. ຕສ຺ສາ ສຫ ທສ຺ສເນເນວ ຕສ຺ມິໍ ປຸຕ຺ຕສິເນໂຫ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ເສຏ຺ຐິໂນ ປເນກາ ຘີຕາ ອຕ຺ຖິ ປນ຺ນຣສໂສຬສວສ຺ສຸທ຺ເທສິກາ ອຠິຣູປາ ປາສາທິກາ, ຕໍ ຣກ຺ຂິຕຸໍ ເອກເມວ ເປສນກາຣິກໍ ທາສິໍ ທຕ຺ວາ ສຕ຺ຕຠູມິກສ຺ສ ປາສາທສ຺ສ ອຸປຣິມຕເລ ສິຣິຄພ຺ເຠ ວສາເປນ຺ຕິ. ເສຏ຺ຐິຘີຕາ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ຕໍ ທາສິໍ ອນ຺ຕຣາປຓໍ ເປເສສິ. ອຖ ນໍ ເສຏ຺ຐິຊາຍາ ທິສ຺ວາ ‘‘ກຸຫິໍ ຄຈ຺ຉສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອຍ຺ຍຘີຕາຍ ເປສເນນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອິໂຕ ຕາວ ເອຫິ, ຕິຏ຺ຐຕຸ ເປສນໍ, ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເມ ປີຐກໍ ອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ອຸທກໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ປາເທ ໂຘວິຕ຺ວາ ເຕລໍ ມກ຺ຂິຕ຺ວາ ສຍນໍ ອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ເທຫິ, ປຈ຺ຉາ ເປສນໍ ກຣິສ຺ສສີ’’ຕິ ອາຫ. ສາ ຕຖາ ອກາສິ.

ອຖ ນໍ ຈິເຣນາຄຕໍ ເສຏ຺ຐິຘີຕາ ສນ຺ຕຊ຺ເຊສິ. ອຖ ນໍ ສາ ອາຫ – ‘‘ມາ ເມ ກຸຊ຺ຌິ, ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ໂຕ ໂຆສິໂຕ ອາຄໂຕ, ຕສ຺ສ ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາຄຕາມ຺ຫີ’’ຕິ. ເສຏ຺ຐິຘີຕາຍ ‘‘ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ໂຕ ໂຆສິໂຕ’’ຕິ ນາມໍ ສຸຕ຺ວາວ ປຸພ຺ພສນ຺ນິວາສວເສນ ເປມໍ ຉວິອາທີນິ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐິມິຎ຺ຊໍ ອາຫຈ຺ຈ ຐິຕໍ. ອຖ ນໍ ປຸຈ຺ຉິ ‘‘ກຸຫິໍ ໂສ ອມ຺ມາ’’ຕິ? ‘‘ສຍເນ ນິປນ຺ໂນ ນິທ຺ທາຍຕີ’’ຕິ. ‘‘ອຕ຺ຖິ ປນສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ກິຎ຺ຈີ’’ຕິ? ‘‘ທຸສ຺ສນ຺ເຕ ປຓ຺ຓໍ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ. ສາ ‘‘ກິໍ ປຓ຺ຓໍ ນຸ ໂຂ ເອຕ’’ນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍ ນິທ຺ທາຍນ຺ເຕ ມາຕາປິຕູນໍ ອຎ຺ຎວິຫິຕຕາຍ ອປສ຺ສນ຺ຕານໍ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ປຓ຺ຓໍ ໂມເຈຕ຺ວາ ອາທາຍ ອຕ຺ຕໂນ ຄພ຺ຠໍ ປວິສິຕ຺ວາ ທ຺ວາຣໍ ປິຘາຍ ວາຕປານໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ອກ຺ຂຣສມເຍ ກຸສລຕາຍ ຕໍ ປຓ຺ຓໍ ວາເຈຕ຺ວາ ‘‘ອໂຫ ວຕ ພາໂລ ອຕ຺ຕໂນ ມຣຓປຓ຺ຓໍ ທຸສ຺ສນ຺ເຕ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ວິຈຣຕິ, ສເຈ ມຍາ ນ ທິຏ຺ຐໍ ອສ຺ສ, ນຕ຺ຖິ ຕສ຺ສ ຊີວິຕ’’ນ຺ຕິ. ຕໍ ປຓ຺ຓໍ ຜາເລຕ຺ວາ ນາເສຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ວຈເນນ ອປຣໍ ປຓ຺ຓໍ ລິຂິ – ‘‘ອຍໍ ມມ ປຸຕ຺ໂຕ ໂຆສິໂຕ ນາມ, ຄາມສຕໂຕ ປຓ຺ຓາກາຣໍ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ອິມສ຺ສ ຊນປທເສຏ຺ຐິໂນ ຘີຕຣາ ສທ຺ຘິໍ ມງ຺ຄລໍ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຄາມສ຺ສ ມຊ຺ເຌ ທ຺ວິຠູມິກໍ ເຄຫໍ ກາເຣຕ຺ວາ ປາກາຣປຣິກ຺ເຂເປນ ເຈວ ປຸຣິສຄຸຕ຺ຕີຫິ ຈ ສຸສໍວິຫິຕາຣກ຺ຂໍ ກໂຣຕຸ, ມຍ຺ຫໍ ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ມຍາ ກຕນ຺ຕິ ສາສນໍ ເປເສຕຸ. ເອວໍ ກເຕ ອຫໍ ມາຕຸລສ຺ສ ກຕ຺ຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກໍ ຊານິສ຺ສາມີ’’ຕິ ລິຂິຕ຺ວາ ຈ ປຓ຺ຓໍ ສງ຺ຆຣິຕ຺ວາ ທຸສ຺ສນ຺ເຕເຍວສ຺ສ ພນ຺ຘິ.

ໂສ ທິວສຠາຄໍ ນິທ຺ທາຍິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ, ປຸນທິວເສ ປາໂຕວ ຕໍ ຄາມໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາຍຸຕ຺ຕກໍ ຄາມກິຈ຺ຈໍ ກໂຣນ຺ຕເມວ ປສ຺ສິ. ໂສ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິໍ ຕາຕາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ປິຕຣາ ເມ ຕຸມ຺ຫາກໍ ປຓ຺ຓໍ ເປສິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປຓ຺ຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວາເຈຕ຺ວາ ຕຸຏ຺ຐມານໂສ ‘‘ປສ຺ສຖ, ໂຠ, ມມ ສາມິໂນ ມຍິ ສິເນຫໍ ກຕ຺ວາ ເຊຏ຺ຐປຸຕ຺ຕສ຺ສ ມງ຺ຄລໍ ກໂຣຕູ’’ຕິ ມມ ສນ຺ຕິກໍ ປຫິຓິ. ‘‘ສີຆໍ ທາຣຸອາທີນິ ອາຫຣຖາ’’ຕິ ຄຫປຕິເກ ອາຓາເປຕ຺ວາ ຄາມມຊ຺ເຌ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ເຄຫໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ຄາມສຕໂຕ ປຓ຺ຓາກາຣໍ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ຊນປທເສຏ຺ຐິໂນ ຘີຕຣໍ ອາເນຕ຺ວາ ມງ຺ຄລໍ ກຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ສາສນໍ ປຫິຓິ ‘‘ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ມຍາ ກຕ’’ນ຺ຕິ.

ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິໂນ ‘‘ຍໍ ກາເຣມິ, ຕໍ ນ ໂຫຕິ. ຍໍ ນ ກາເຣມິ, ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ມຫນ຺ຕໍ ໂທມນສ຺ສໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ປຸຕ຺ຕໂສເກນ ສທ຺ຘິໍ ໂສ ໂສໂກ ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ກຸຈ຺ຉິທາຫໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ອຕິສາຣໍ ຊເນສິ. ເສຏ຺ຐິຘີຕາປິ ‘‘ສເຈ ໂກຈິ ເສຏ຺ຐິໂນ ສນ຺ຕິກາ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ມມ ອກເຖຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຐມຕຣໍ ມາ ກເຖຖາ’’ຕິ ອາຓາເປສິ. ເສຏ຺ຐິປິ ໂຂ ‘‘ນ ທານິ ທຸຏ຺ຐປຸຕ຺ຕໍ ມມ ສາປເຕຍ຺ຍສ຺ສ ສາມິກໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ເອກໍ ອາຍຸຕ຺ຕກໍ ອາຫ – ‘‘ມາຕຸລ, ປຸຕ຺ຕໍ ເມ ທຏ຺ຐຸກາໂມມ຺ຫິ, ເອກໍ ປາທມູລິກໍ ເປເສຕ຺ວາ ເອກໍ ປຓ຺ຓໍ ລິຂິຕ຺ວາ ເປເສຕ຺ວາ ມມ ປຸຕ຺ຕໍ ປກ຺ໂກສາເປຫີ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ປຓ຺ຓໍ ທຕ຺ວາ ເອກໍ ປຸຣິສໍ ເປເສສິ. ເສຏ຺ຐິຘີຕາ ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ພລວຄິລານກາເລ ໂຆສິຕກຸມາຣໍ ອາທາຍ ອຄມາສິ. ເສຏ຺ຐິ ກາລມກາສິ. ຣາຊາ ປິຕຣິ ກາລງ຺ກເຕ ປິຕຣາ ຠຸຕ຺ຕໂຠຄໍ ທຕ຺ວາ ສພ຺ພສເຕນ ເສຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ ອທາສິ. ໂຆສິຕເສຏ຺ຐິ ນາມ ຫຸຕ຺ວາ ມຫາສມ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ຐິໂຕ ເສຏ຺ຐິຘີຕາຍ ກາຬິຍາ ວຈເນນ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສຕ຺ຕສຸ ຐາເນສຸ ອຕ຺ຕໂນ ມຣຓມຸຕ຺ຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ເທວສິກໍ ສຕສຫສ຺ສໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ທານໍ ປຏ຺ຐເປສີຕິ. ເອວມສ຺ສ ສຕ຺ຕສຸ ຐາເນສຸ ອໂຣຄຠາໂວ ປຸຎ຺ຎວໂຕ ອິທ຺ຘິ. ຕຕ຺ຖ ຄຫນ຺ຕິ ເຄຫໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຄເຫ ປຕິ ຄຫປຕິ. ມຫາສາລກຸເລ ອຘິປຕິສ຺ເສຕໍ ນາມໍ. ເກສຸຈິ ໂປຕ຺ຖເກສຸ ໂຆສິຕານນ຺ຕຣໍ ເມຓ຺ຑໂກ ລິຂິໂຕ.

ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ມຫາປຸຎ຺ຎານໍ ປຸຎ຺ຎວໂຕ ອິທ຺ຘີຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸຎ຺ຎິທ຺ຘິ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ມຫາປຸຎ຺ຎານໍ ທຏ຺ຐພ຺ພາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຎ຺ຈ ມຫາປຸຎ຺ຎາ ນາມ ເມຓ຺ຑກເສຏ຺ຐິ, ຕສ຺ສ ຠຣິຍາ ຈນ຺ທປທຸມາ, ປຸຕ຺ໂຕ ຘນຎ຺ຈຍເສຏ຺ຐິ, ສຸຓິສາ ສຸມນເທວີ, ໂທໂສ ປຸຓ຺ໂຓ ນາມາຕິ ອິເມ ປຎ຺ຈ ຊນາ ປຈ຺ເຈກສມ຺ພຸທ຺ເຘ ກຕາຘິກາຣາ. ເຕສຸ ເມຓ຺ຑກເສຏ຺ຐິ ອຑ຺ຒເຕຣສານິ ໂກຏ຺ຐສຕານິ ໂສຘາເປຕ຺ວາ ສີສໍ ນ຺ຫາໂຕ ທ຺ວາເຣ ນິສີທິຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘໍ ອຸລ຺ໂລເກຕິ, ອາກາສໂຕ ຣຕ຺ຕສາລິຘາຣາ ໂອປຕິຕ຺ວາ ສພ຺ພໂກຏ຺ເຐ ປູເຣຕິ. ຕສ຺ສ ຠຣິຍາ ຕຓ຺ຑຸລໍ ເອກນາຬິມຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕໍ ປຈາເປຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ສູປພ຺ຍຎ຺ຊນເກ ສູປໍ ກາເຣຕ຺ວາ ສພ຺ພາລງ຺ກາຣປຏິມຓ຺ຑິຕາ ທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐເກ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາສເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ‘‘ສພ຺ເພ ຠຕ຺ເຕນ ອຕ຺ຖິກາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕູ’’ຕິ ໂຆສາເປຕ຺ວາ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓກຏຈ຺ຉຸໍ ອາທາຍ ອາຄຕາຄຕານໍ ອຸປນີຕຠາຊນານິ ປູເຣຕ຺ວາ ເທຕິ, ສກລທິວສມ຺ປິ ເທນ຺ຕິຍາ ກຏຈ຺ຉຸນາ ສກິໍ ຄຫິຕຏ຺ຐານມຕ຺ຕເມວ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ຕສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ສີສໍ ນ຺ຫາໂຕ ສຫສ຺ສຕ຺ຖວິກໍ ອາທາຍ ‘‘ກຫາປເຓຫິ ອຕ຺ຖິກາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕູ’’ຕິ ໂຆສາເປຕ຺ວາ ອາຄຕາຄຕານໍ ຄຫິຕຠາຊນານິ ປູເຣຕ຺ວາ ເທຕິ. ຖວິກາຍ ກຫາປຓສຫສ຺ສເມວ ໂຫຕິ. ຕສ຺ສ ສຸຓິສາ ສພ຺ພາລງ຺ກາຣປຏິມຓ຺ຑິຕາ ຈຕຸໂທຓິກໍ ວີຫິປິຏກໍ ອາທາຍ ອາສເນ ນິສິນ຺ນາ ‘‘ພີຊຠຕ຺ເຕນ ອຕ຺ຖິກາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕູ’’ຕິ ໂຆສາເປຕ຺ວາ ອາຄຕາຄຕານໍ ຄຫິຕຠາຊນານິ ປູເຣຕ຺ວາ ເທຕິ, ປິຏກໍ ຍຖາປູຣິຕເມວ ໂຫຕິ. ຕສ຺ສ ທາໂສ ສພ຺ພາລງ຺ກາຣປຏິມຓ຺ຑິໂຕ ສຸວຓ຺ຓຍຸເຄ ສຸວຓ຺ຓໂຍຕ຺ເຕຫິ ໂຄເຓ ໂຍເຊຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓປໂຕທຍຏ຺ຐິໍ ອາທາຍ ໂຄຓານໍ ຄນ຺ຘປຎ຺ຈງ຺ຄຸລິການິ ທຕ຺ວາ ວິສາເຓສຸ ສຸວຓ຺ຓໂກສເກ ປຏິມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ເຂຕ຺ຕໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປາເຊຕິ, ອິໂຕ ຕິສ຺ໂສ, ອິໂຕ ຕິສ຺ໂສ, ມຊ຺ເຌ ເອກາຕິ ສຕ຺ຕ ສີຕາໂຍ ຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຊມ຺ພຸທີປວາສິໂນ ຠຕ຺ຕພີຊຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓາທີສຸ ຍຖາຣຸຈິຕໍ ເສຏ຺ຐິເຄຫໂຕເຍວ ຄຓ຺ຫິໍສຸ. ອນຸກ຺ກເມນ ປນ ຠທ຺ທິຍນຄຣໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ເຕ ຠຄວຕິ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມເທສນາຍ ປຎ຺ຈ ມຫາປຸຎ຺ຎາ ຈ ຘນຎ຺ຈຍເສຏ຺ຐິສ຺ສ ຘີຕາ ວິສາຂາ ຈ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ປາປຸຓິໍສຸ. ອຍໍ ປນ ເນສໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ມຫາປຸຎ຺ຎານໍ ປຸຎ຺ຎວໂຕ ອິທ຺ຘິ. ສງ຺ເຂເປນ ປນ ປຣິປາກຄເຕ ປຸຎ຺ຎສມ຺ຠາເຣ ອິຊ຺ຌນກວິເສໂສ ປຸຎ຺ຎວໂຕ ອິທ຺ຘິ.

ວິຊ຺ຊາມຍິທ຺ຘິນິທ຺ເທເສ ອິຊ຺ຌນາກາຣໍ ຄນ຺ຘາຣິວິຊ຺ຊໍ ວາ ອຸປຈາຣສິທ຺ຘໍ ປຕ຺ຖິຕສິທ຺ຘໍ ອຎ຺ຎໍ ວາ ວິຊ຺ຊໍ ຘາເຣນ຺ຕີຕິ ວິຊ຺ຊາຘຣາ. ວິຊ຺ຊໍ ປຣິຊປ຺ເປຕ຺ວາຕິ ຍໂຖປຈາຣໍ ວິຊ຺ຊໍ ມຸເຂນ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖເມວາຕິ.

ສມ຺ມາປໂຍຄິທ຺ຘິນິທ຺ເທເສ ອິຊ຺ຌນາກາຣມຕ຺ຕໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ວິເສສສ຺ສ ອຠາວໂຕ ‘‘ກຕມາ’’ຕິ ອປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປກາຣມຕ຺ຕເມວ ປຸຈ຺ຉນ຺ເຕນ ‘‘ກຖ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉາ ກຕາ, ຕເຖວ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິ ນິຄມນໍ ກຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຏິປຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕສ຺ເສວ ສມ຺ມາປໂຍຄສ຺ສ ທີປນວເສນ ປຸຣິມປາຬິສທິສາວ ປາຬິ ອາຄຕາ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ສກຏພ຺ຍູຫາທິກຣຓວເສນ ຍໍກິຎ຺ຈິ ສໍວິທຫນໍ ຍໍກິຎ຺ຈິ ສິປ຺ປກມ຺ມໍ ຍໍກິຎ຺ຈິ ເວຊ຺ຊກມ຺ມໍ ຕິຓ຺ຓໍ ເວທານໍ ອຸຄ຺ຄຫຓໍ ຕິຓ຺ຓໍ ປິຏການໍ ອຸຄ຺ຄຫຓໍ, ອນ຺ຕມໂສ ກສນວປນາທີນິ ອຸປາທາຍ ຕໍ ຕໍ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕວິເສໂສ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສມ຺ມາປໂຍຄປຈ຺ຈຍາ ອິຊ຺ຌນຏ຺ເຐນ ອິທ຺ຘີຕິ ອາຄຕາຕິ.

ອິທ຺ຘິກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ອຠິສມຍກຖາ

ອຠິສມຍກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໙.

ອິທານິ ອິທ຺ຘິກຖານນ຺ຕຣໍ ປຣມິທ຺ຘິຠູຕໍ ອຠິສມຍໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ກຖິຕາຍ ອຠິສມຍກຖາຍ ອປຸພ຺ພຕ຺ຖານຸວຓ຺ຓນາ. ຕຕ຺ຖ ອຠິສມໂຍຕິ ສຈ຺ຈານໍ ອຠິມຸເຂນ ສມາຄໂມ, ປຏິເວໂຘຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເກນ ອຠິສເມຕີຕິ ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ‘‘ເອວໍ ມຫຕ຺ຖິໂຍ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໒.໗໔) ສຸຕ຺ຕປເທສຸ ໂຍ ໂສ ອຠິສມໂຍຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມິໍ ອຠິສມເຍ ວຕ຺ຕມາເນ ອຠິສເມຕາ ປຸຄ຺ຄໂລ ເກນ ຘມ຺ເມນ ສຈ຺ຈານິ ອຠິສເມຕິ, ອຠິມຸໂຂ ຫຸຕ຺ວາ ສມາຄຈ຺ຉຕິ, ປຏິວິຊ຺ຌຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ. ອຍໍ ຕາວ ໂຈທກສ຺ສ ປຸຈ຺ຉາ. ຈິຕ຺ເຕນ ອຠິສເມຕີຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິນາ ອຠິສມຍາຠາວໂຕ ຕຖາ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ. ຫຎ຺ຈີຕິອາທິ ປຸນ ໂຈທນາ. ຫຎ຺ຈິ ຍທີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຈິຕ຺ເຕນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເຕນ ຫິ ອຎ຺ຎາຓີ ອຠິສເມຕີຕິ ອາຫ. ນ ອຎ຺ຎາຓີ ອຠິສເມຕີຕິ ຈິຕ຺ຕມຕ຺ເຕເນວ ອຠິສມຍາຠາວໂຕ ປຏິກ຺ເຂໂປ. ຎາເຓນ ອຠິສເມຕີຕິ ປຏິຎ຺ຎາ. ປຸນ ຫຎ຺ຈີຕິອາທິ ‘‘ຎາເຓນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຎ຺ຎາຓີ ອຈິຕ຺ຕໂກຕິ ໂຈທນາ. ນ ອຈິຕ຺ຕໂກ ອຠິສເມຕີຕິ ອຈິຕ຺ຕກສ຺ສ ອຠິສມຍາຠາວໂຕ ປຏິກ຺ເຂໂປ. ຈິຕ຺ເຕນ ຈາຕິອາທິ ປຏິຎ຺ຎາ. ປຸນ ຫຎ຺ຈີຕິອາທິ ສພ຺ພຈິຕ຺ຕຎາຓສາຘາຣຓວເສນ ໂຈທນາ. ເສສໂຈທນາວິສ຺ສຊ຺ຊເນສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ປຣໂຕ ປນ ກມ຺ມສ຺ສກຕຈິຕ຺ເຕນ ຈ ຎາເຓນ ຈາຕິ ກມ຺ມສ຺ສກາ ສຕ຺ຕາຕິ ເອວໍ ກມ຺ມສ຺ສກຕາຍ ປວຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕນ ຈ ຎາເຓນ ຈ. ສຈ຺ຈານຸໂລມິກຈິຕ຺ເຕນ ຈ ຎາເຓນ ຈາຕິ ສຈ຺ຈປຏິເວຘສ຺ສ ອນຸກູລຕ຺ຕາ ສຈ຺ຈານຸໂລມິກສງ຺ຂາເຕນ ວິປສ຺ສນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕນ ຈ ວິປສ຺ສນາຎາເຓນ ຈ. ກຖນ຺ຕິ ຍຖາ ອຠິສມໂຍ ໂຫຕິ, ຕຖາ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາ ປຸຈ຺ຉາ. ອຸປ຺ປາທາຘິປເຕຍ຺ຍນ຺ຕິ ຍສ຺ມາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປາເທ ອສຕິ ເຈຕສິການໍ ອຸປ຺ປາໂທ ນຕ຺ຖິ. ອາຣມ຺ມຓຄ຺ຄຫຓຎ຺ຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ເຕນ ສຫ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ເຈຕສິກາ ກຖໍ ອາຣມ຺ມເຓ ອຄ຺ຄຫິເຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສນ຺ຕິ. ອຠິຘມ຺ເມປິ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທເນວ ເຈຕສິກາ ວິຠຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ມຄ຺ຄຎາຓສ຺ສ ອຸປ຺ປາເທ ອຘິປຕິຠູຕໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຎາຓສ຺ສາຕິ ມຄ຺ຄຎາຓສ຺ສ. ເຫຕຸ ປຈ຺ຈໂຍ ຈາຕິ ຊນໂກ ຈ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠໂກ ຈ. ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຕນ ຎາເຓນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ. ນິໂຣຘໂຄຈຣນ຺ຕິ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓໍ. ທສ຺ສນາຘິປເຕຍ຺ຍນ຺ຕິ ເສສານໍ ທສ຺ສນກິຈ຺ຈາຠາວາ ນິພ຺ພານທສ຺ສເນ ອຘິປຕິຠູຕໍ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ. ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ.

໒໐.

ຍສ຺ມາ ເອຕມ຺ປິ ປຣິຍາຍໍ, ນ ເກວລໍ ຈິຕ຺ຕຎາເຓຫິເຍວ ອຠິສມໂຍ, ອຖ ໂຂ ສພ຺ເພປິ ມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕເຈຕສິກາ ຘມ຺ມາ ສຈ຺ຈາຠິສມຍກິຈ຺ຈສາຘນວເສນ ອຠິສມໂຍ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕມ຺ປິ ປຣິຍາຍໍ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ ກິໍ ນຸ ເອຕ຺ຕໂກເຍວ ອຠິສມໂຍຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ນ ຫີຕິ ຕໍ ວຈນໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ຄກ຺ຂເຓຕິອາທິມາຫ. ທສ຺ສນາຠິສມໂຍຕິ ທສ຺ສນຠູໂຕ ອຠິສມໂຍ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ສຈ຺ຈາຕິ ສຈ຺ຈຎາຓານິ. ມຄ຺ຄຎາຓເມວ ນິພ຺ພານານຸປສ຺ສນຏ຺ເຐນ ວິປສ຺ສນາ. ວິໂມກ຺ໂຂຕິ ມຄ຺ຄວິໂມກ຺ໂຂ. ວິຊ຺ຊາຕິ ມຄ຺ຄຎາຓເມວ. ວິມຸຕ຺ຕີຕິ ສມຸຈ຺ເຉທວິມຸຕ຺ຕິ. ນິພ຺ພານໍ ອຠິສມີຍຕີຕິ ອຠິສມໂຍ, ເສສາ ອຠິສເມນ຺ຕິ ເອເຕຫີຕິ ອຠິສມຍາ.

໒໑.

ປຸນ ມຄ຺ຄຜລວເສນ ອຠິສມຍໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ກິໍ ນູຕິອາທິມາຫ. ຜລກ຺ຂເຓ ປເນຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ສມຸຈ຺ເຉທນຏ຺ເຐນ ຂເຍ ຎາຓໍ ນ ລພ຺ຠຕິ, ຕສ຺ມາ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘຏ຺ເຐນ ອນຸປ຺ປາເທ ຎາຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສສໍ ປນ ຍຖານຸຣູປໍ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ. ອິທານິ ຍສ຺ມາ ກິເລສປ຺ປຫາເນ ສຕິ ອຠິສມໂຍ ໂຫຕິ, ອຠິສມເຍ ຈ ສຕິ ກິເລສປ຺ປຫານໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ໂຈທນາປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ກິເລສປ຺ປຫານໍ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ ຍ຺ວາຍນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຍ຺ວາຍນ຺ຕິ ໂຍ ອຍໍ ມຄ຺ຄຏ຺ໂຐ ອຣິຍປຸຄ຺ຄໂລ. ເອວມາທິການິ ປເນຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາຣິ ວຈນານິ ໂຈທກສ຺ສ ປຸຈ຺ຉາ. ປຸນ ອຕີເຕ ກິເລເສ ປຊຫຕີຕິ ອິທໍ ໂຈທນາຍ ໂອກາສທານຕ຺ຖໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ. ຂີຓນ຺ຕິ ຠງ຺ຄວເສນ ຂີຓໍ. ນິຣຸທ຺ຘນ຺ຕິ ສນ຺ຕານວເສນ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ນິຣຸທ຺ຘໍ. ວິຄຕນ຺ຕິ ວຕ຺ຕມານກ຺ຂຓໂຕ ອປຄຕໍ. ວິຄເມຕີຕິ ອປຄມຍຕິ. ອຕ຺ຖງ຺ຄຕນ຺ຕິ ອຠາວໍ ຄຕໍ. ອຕ຺ຖງ຺ຄເມຕີຕິ ອຠາວໍ ຄມຍຕິ. ຕຕ຺ຖ ໂທສໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ນ ອຕີເຕ ກິເລເສ ປຊຫຕີຕິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ. ອນາຄຕໂຈທນາຍ ອຊາຕນ຺ຕິ ຊາຕິໍ ອປ຺ປຕ຺ຕໍ. ອນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ ສຠາວໍ ອປ຺ປຕ຺ຕໍ. ອນຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ອຸປ຺ປາທໂຕ ປຠຸຕິ ອຸທ຺ຘໍ ນ ປຏິປນ຺ນໍ. ອປາຕຸຠູຕນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຠາເວນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອປາຕຸຠູຕໍ. ອຕີຕານາຄເຕ ປຊຫໂຕ ປຫາຕພ຺ພານໍ ນຕ຺ຖິຕາຍ ອຜໂລ ວາຍາໂມ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ຕທຸຠຍມ຺ປິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ. ຣຕ຺ໂຕ ຣາຄໍ ປຊຫຕີຕິ ວຕ຺ຕມາເນນ ຣາເຄນ ຣຕ຺ໂຕ ຕເມວ ຣາຄໍ ປຊຫຕິ. ວຕ຺ຕມານກິເລເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຖາມຄໂຕຕິ ຖິຣສຠາວໍ ຄໂຕ. ກຓ຺ຫສຸກ຺ກາຕິ ອກຸສລາ ຈ ກຸສລາ ຈ ຘມ຺ມາ ຍຸຄນທ຺ຘາ ສມເມວ ວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສໍກິເລສິກາຕິ ເອວໍ ສໍກິເລສານໍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຠາເວ ສຕິ ສໍກິເລເສ ນິຍຸຕ຺ຕາ ມຄ຺ຄຠາວນາ ໂຫຕີຕິ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນ ປຊຫໂຕ ວາຍາເມນ ສທ຺ຘິໍ ປຫາຕພ຺ພານໍ ອຕ຺ຖິຕາຍ ສໍກິເລສິກາ ຈ ມຄ຺ຄຠາວນາ ໂຫຕິ, ວາຍາໂມ ຈ ອຜໂລ ໂຫຕິ. ນ ຫິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນານໍ ກິເລສານໍ ຈິຕ຺ຕວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕຕາ ນາມ ອຕ຺ຖີຕິ.

ນ ຫີຕິ ຈຕຸຘາ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ວຈນສ຺ສ ປຏິກ຺ເຂໂປ. ອຕ຺ຖີຕິ ປຏິຊານນໍ. ຍຖາ ກຖໍ ວິຍາຕິ ອຕ຺ຖິຠາວສ຺ສ ອຸທາຫຣຓທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປຸຈ຺ຉາ. ຍຖາ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ເກນ ປກາເຣນ ວິຍ ອຕ຺ຖິ, ກິໍ ວິຍ ອຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສຍ຺ຍຖາປີຕິ ຍຖາ ນາມ. ຕຣຸຓຣຸກ຺ໂຂຕິ ຜລທາຍກຠາວທີປນຕ຺ຖໍ ຕຣຸຓຄ຺ຄຫຓໍ. ອຊາຕຜໂລຕິ ຜລທາຍກຕ຺ເຕປິ ສຕິ ຜລຄ຺ຄຫຓໂຕ ປຸເຣກາລຄ຺ຄຫຓໍ. ຕເມນນ຺ຕິ ຕໍ ຣຸກ຺ຂໍ. ເອນນ຺ຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ, ຕໍ ເອຕນ຺ຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ມູລໍ ຉິນ຺ເທຍ຺ຍາຕິ ມູລໂຕ ຉິນ຺ເທຍ຺ຍ. ອຊາຕຜລາຕິ ອຊາຕານິ ຜລານິ. ເອວເມວນ຺ຕິ ເອວໍ ເອວໍ. ອຸປ຺ປາໂທ ປວຕ຺ຕໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ອາຍູຫນາຕິ ຈຕູຫິປິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຂນ຺ຘສນ຺ຕານເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມິຎ຺ຫິ ຂນ຺ຘສນ຺ຕາເນ ຍໍ ຍໍ ມຄ຺ຄຎາຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເຕນ ເຕນ ມຄ຺ຄຎາເຓນ ປຫາຕພ຺ພານໍ ກິເລສານໍ ຕໍ ຂນ຺ຘສນ຺ຕານໍ ອພີຊໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ອພີຊຠູຕຕ຺ຕາ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ ເຕ ເຕ ກິເລສາ ອນຸປ຺ປນ຺ນາ ເອວ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ອາທີນວໍ ທິສ຺ວາຕິ ອນິຈ຺ຈາທິໂຕ ອາທີນວໍ ທິສ຺ວາ. ອນຸປ຺ປາໂທຕິອາທີຫິ ຈຕູຫິ ນິພ຺ພານເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈິຕ຺ຕໍ ປກ຺ຂນ຺ທຕີຕິ ມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ປກ຺ຂນ຺ທຕິ. ເຫຕຸນິໂຣຘາ ທຸກ຺ຂນິໂຣໂຘຕິ ກິເລສານໍ ພີຊຠູຕສ຺ສ ສນ຺ຕານສ຺ສ ອນຸປ຺ປາທນິໂຣຘາ ອນາຄຕກ຺ຂນ຺ຘຠູຕສ຺ສ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ເຫຕຸຠູຕານໍ ກິເລສານໍ ອນຸປ຺ປາທນິໂຣໂຘ ໂຫຕິ. ເອວໍ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ເຫຕຸຠູຕກິເລສານໍ ອນຸປ຺ປາທນິໂຣຘາ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອນຸປ຺ປາທນິໂຣໂຘ ໂຫຕິ. ເອວໍ ກິເລສປ຺ປຫານຍຸຕ຺ຕິສພ຺ຠາວໂຕ ເອວ ອຕ຺ຖິ ມຄ຺ຄຠາວນາຕິອາທິມາຫ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໘໓໒) ປນ ‘‘ເອເຕນ ກິໍ ທີປິຕໍ ໂຫຕິ? ຠູມິລທ຺ຘານໍ ກິເລສານໍ ປຫານໍ ທີປິຕໍ ໂຫຕິ. ຠູມິລທ຺ຘາ ປນ ກິໍ ອຕີຕາ ອນາຄຕາ, ອຸທາຫຸ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຕິ? ຠູມິລທ຺ຘຸປ຺ປນ຺ນາເຍວ ນາມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ກຖິຕກິເລສປ຺ປຫານສ຺ສ ວິຕ຺ຖາຣກຖາ ສຸຕມຍຎາຓກຖາຍ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພາ, ອິຘ ປນ ມຄ຺ຄຎາເຓນ ປຫາຕພ຺ພາ ກິເລສາເຍວ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ.

ອຠິສມຍກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ວິເວກກຖາ

ວິເວກກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໒. ອິທານິ ປຫານາວສານາຍ ອຠິສມຍກຖາຍ ອນນ຺ຕຣໍ ປຫານາກາຣໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ກຖິຕາຍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍ ວິເວກກຖາຍ ອປຸພ຺ພຕ຺ຖານຸວຓ຺ຓນາ. ຕຕ຺ຖ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ຕາວ ເຍ ເກຈີຕິ ອນວເສສປຣິຍາທານໍ. ພລກຣຓີຍາຕິ ອູຣຸພເລນ ພາຫຸພເລນ ກຕ຺ຕພ຺ພາ. ກມ຺ມນ຺ຕາຕິ ຘາວນລງ຺ຆນກສນວປນາທີນິ ກມ຺ມານິ. ກຣີຍນ຺ຕີຕິ ພລວນ຺ເຕຫິ ກຣີຍນ຺ຕິ. ສີລໍ ນິສ຺ສາຍາຕິ ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີລໍ ນິສ຺ສຍໍ ກຕ຺ວາ. ຠາເວຕີຕິ ຠິນ຺ນສີລສ຺ສ ຠາວນາຠາວໂຕ ອິຘ ປນ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣາ ມຄ຺ຄຠາວນາ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ. ວິເວກນິສ຺ສິຕນ຺ຕິ ຕທງ຺ຄວິເວກໍ ສມຸຈ຺ເຉທວິເວກໍ ນິສ຺ສຣຓວິເວກໍ ນິສ຺ສິຕໍ. ວິເວໂກຕິ ວິວິຕ຺ຕຕາ. ອຍຎ຺ຫິ ອຣິຍມຄ຺ຄຠາວນານຸຍຸຕ຺ໂຕ ໂຍຄີ ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓ ກິຈ຺ຈໂຕ ຕທງ຺ຄວິເວກນິສ຺ສິຕໍ, ອຊ຺ຌາສຍໂຕ ນິສ຺ສຣຓວິເວກນິສ຺ສິຕໍ, ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ກິຈ຺ຈໂຕ ສມຸຈ຺ເຉທວິເວກນິສ຺ສິຕໍ, ອາຣມ຺ມຓໂຕ ນິສ຺ສຣຓວິເວກນິສ຺ສິຕໍ ຠາເວຕິ. ເອສ ນໂຍ ວິຣາຄນິສ຺ສິຕາທີສຸ. ວິເວໂກເຍວ ຫິ ວິຣຊ຺ຊນຏ຺ເຐນ ວິຣາໂຄ, ນິໂຣຘຏ຺ເຐນ ນິໂຣໂຘ, ໂວສຊ຺ຊນຏ຺ເຐນ ໂວສຄ຺ໂຄ. ອຖ ວາ ກິເລເສຫິ ວິວິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິເວໂກ, ກິເລເສຫິ ວິຣຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິຣາໂຄ, ກິເລສານໍ ນິຣຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ນິໂຣໂຘ, ກິເລສານຎ຺ຈ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິສ຺ສຏ຺ຐຕ຺ຕາ, ນິພ຺ພາເນຈຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ວິສ຺ສຏ຺ຐຕ຺ຕາ ໂວສຄ຺ໂຄ. ໂວສຄ຺ໂຄ ປນ ທຸວິໂຘ ປຣິຈ຺ຈາຄໂວສຄ຺ໂຄ ຈ ປກ຺ຂນ຺ທນໂວສຄ຺ໂຄ ຈ. ຕຕ຺ຖ ປຣິຈ຺ຈາຄໂວສຄ຺ໂຄຕິ ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓ ຕທງ຺ຄວເສນ, ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ກິເລສປ຺ປຫານໍ. ປກ຺ຂນ຺ທນໂວສຄ຺ໂຄຕິ ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓ ຕນ຺ນິນ຺ນຠາເວນ, ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ອາຣມ຺ມຓກຣເຓນ ນິພ຺ພານປກ຺ຂນ຺ທນໍ. ຕທຸຠຍມ຺ປິ ອິມສ຺ມິໍ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣມິສ຺ສເກ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນານເຍ ວຏ຺ຏຕິ. ຕຖາ ຫິ ອຍໍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທີສຸ ເອເກໂກ ຘມ຺ໂມ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ປກາເຣນ ກິເລເສ ຈ ປຣິຈ຺ຈຊຕິ, ນິພ຺ພານຎ຺ຈ ປກ຺ຂນ຺ທຕິ. ໂວສຄ຺ຄປຣິຓາມິນ຺ຕິ ອິມິນາ ປນ ສກເລນ ວຈເນນ ໂວສຄ຺ຄຕ຺ຖໍ ປຣິຓາມິຕໍ ປຣິຓຕໍ, ປຣິປຈ຺ຈິຕໍ ປຣິປກ຺ກຎ຺ຈາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຍມ຺ປິ ອຣິຍມຄ຺ຄຠາວນານຸຍຸຕ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ຍຖາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທີສຸ ເອເກໂກ ຘມ຺ໂມ ກິເລສປຣິຈ຺ຈາຄໂວສຄ຺ຄຕ຺ຖຎ຺ຈ ນິພ຺ພານປກ຺ຂນ຺ທນໂວສຄ຺ຄຕ຺ຖຎ຺ຈ ປຣິປຈ຺ຈຕິ, ຍຖາ ຈ ປຣິປກ຺ໂກ ໂຫຕິ, ຕຖາ ນໍ ຠາເວຕິ.

໒໓. ພີຊຄາມຠູຕຄາມາຕິ ເອຕ຺ຖ ມູລພີຊໍ ຂນ຺ຘພີຊໍ ອຄ຺ຄພີຊໍ ຜຬຸພີຊໍ ພີຊພີຊນ຺ຕິ (ປາຈິ. ໙໑) ປຎ຺ຈວິຘໍ ພີຊໍ, ພີຊຄາໂມ ນາມ ພີຊສມູໂຫຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕເທວ ປນ ສມ຺ປນ຺ນນີລງ຺ກຸຣປາຕຸຠາວໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຠູຕຄາໂມ ນາມ, ຠູຕານໍ ຊາຕານໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕມູລນີລງ຺ກຸຣານໍ ສມູໂຫຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເທວຕາປຣິຄ຺ຄເຫ ສຕິ ນີລງ຺ກຸຣກາລໂຕ ປຠຸຕິ ໂຫຕີຕິ ເຕສໍ ເທວຕາສງ຺ຂາຕານໍ ຠູຕານໍ ຄາໂມຕິປິ ຠູຕຄາໂມຕິ ວທນ຺ຕິ. ວຸທ຺ຘິນ຺ຕິ ອງ຺ກຸຣາທິວເສນ. ວິຣຸຬ຺ຫິນ຺ຕິ ຂນ຺ຘາທິວເສນ. ເວປຸລ຺ລນ຺ຕິ ປຸປ຺ຜາທິວເສນ. ຘມ຺ເມສຸ ປນ ວຸທ຺ຘິນ຺ຕິ ອປຸພ຺ພຘມ຺ມປ຺ປວຕ຺ຕິວເສນ. ວິຣຸຬິນ຺ຕິ ສກິຈ຺ຈກຣຓສາຘນວເສນ. ເວປຸລ຺ລນ຺ຕິ ກິຈ຺ຈນິປ຺ຜຕ຺ຕິວເສນ ວິປຸລຠາວນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິປຸລຕ຺ຕນ຺ຕິປິ ປາໂຐ. ອຖ ວາ ເອຕານິ ຕີຓິ ປທານິ ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາຫິປິ ໂຍເຊນ຺ຕິ.

ມຄ຺ຄງ຺ຄນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາ

໒໔. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕນິທ຺ເທເສ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາຕິ ສາມິວຈນໍ. ຌານວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄຜລນິພ຺ພາເນສຸ ໂລກິຍວິຣຕິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕ ຈ ຍຖາໂຍຄໍ ສມ຺ປໂຍຄໂຕ ຈ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ຈ ວຕ຺ຕມານາຍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓໂຕ ເອກີຠູຕາຍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ. ວິກ຺ຂມ຺ຠນວິເວໂກຕິ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ ທູຣີກຣຓວເສນ ວິເວໂກ. ເກສໍ? ນີວຣຓານໍ. ຕສ຺ສ ປຐມໍ ຌານໍ ຠາວຍໂຕຕິອາທິ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ ປຐມຊ຺ຌານເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມິໍ ວຸຕ຺ເຕ ເສສຊ຺ຌານານິປິ ວຸຕ຺ຕາເນວ ໂຫນ຺ຕິ. ຌາເນສຸປິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ວິເວໂກ ນາມ ໂຫຕິ. ຕທງ຺ຄວິເວໂກຕິ ເຕນ ເຕນ ວິປສ຺ສນາຎາຓງ຺ເຄນ ວິເວໂກ. ທິຏ຺ຐິຄຕານນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐິວິເວກສ຺ສ ທຸກ຺ກຣຕ຺ຕາ ປຘານຕ຺ຕາ ຈ ທິຏ຺ຐິວິເວໂກວ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕສ຺ມິໍ ວຸຕ຺ເຕ ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາທິວິເວໂກປິ ວຸຕ຺ໂຕວ ໂຫຕິ. ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍໍ ສມາຘິນ຺ຕິ ວິປສ຺ສນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສມາຘິໍ. ສມຸຈ຺ເຉທວິເວໂກຕິ ກິເລສານໍ ສມຸຈ຺ເຉເທນ ວິເວໂກ. ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ ຂຍຄາມິມຄ຺ຄນ຺ຕິ ຂຍສງ຺ຂາຕນິພ຺ພານຄາມິໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ຄໍ. ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິວິເວໂກຕິ ກິເລສານໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິຍາ ວິເວໂກ. ນິສ຺ສຣຓວິເວໂກຕິ ສພ຺ພສງ຺ຂຕນິສ຺ສຣຓຠູໂຕ ສງ຺ຂາຣວິເວໂກ. ຉນ຺ທຊາໂຕ ໂຫຕີຕິ ປຸພ຺ພຠາເຄ ຊາຕຘມ຺ມຉນ຺ໂທ ໂຫຕິ. ສທ຺ຘາຘິມຸຕ຺ໂຕຕິ ປຸພ຺ພຠາເຄເຍວ ສທ຺ຘາຍ ອຘິມຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ຈິຕ຺ຕຎ຺ຈສ຺ສ ສ຺ວາຘິຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ ປຸພ຺ພຠາເຄເຍວ ຈິຕ຺ຕຎ຺ຈ ອສ຺ສ ໂຍຄິສ຺ສ ສຸອຘິຏ຺ຐິຕໍ ສຸຏ຺ຐຸ ປຕິຏ຺ຐິຕໍ ໂຫຕິ. ອິຕິ ຉນ຺ໂທ ສທ຺ຘາ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິເມ ຕໂຍ ຘມ຺ມາ ປຸພ຺ພຠາເຄ ອຸປ຺ປນ຺ນວິເວການໍ ອຸປນິສ຺ສຍຕ຺ຕາ ນິສ຺ສຍາ ນາມ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຈິຕ຺ຕຎ຺ຈສ຺ສ ສ຺ວາຘິຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ ສມາຘິ ວຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ວິຣາຄາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ນິໂຣຘວາເຣ ປນ ນິໂຣຘສທ຺ທໂຕ ອຎ຺ຎໍ ປຣິຍາຍວຈນໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ອມຕາ ຘາຕູຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເສເສສຸ ນິໂຣໂຘ ນິພ຺ພານນ຺ຕິ ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ ນິພ຺ພານເມວ. ທ຺ວາທສ ນິສ຺ສຍາຕິ ຉນ຺ທສທ຺ຘາຈິຕ຺ຕານິເຍວ ວິເວກາທີສຸ ຈຕູສຸ ເອເກກສ຺ມິໍ ຕໂຍ ຕໂຍ ກຕ຺ວາ ທ຺ວາທສ ນິສ຺ສຍາ ໂຫນ຺ຕິ.

໒໕. ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປວາຍາມສຕິສມາຘີນມ຺ປິ ອິມິນາວ ນເຍນ ອຕ຺ຖໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ສມ຺ມາວາຈາກມ຺ມນ຺ຕາ ຊີວານໍ ປນ ຌານກ຺ຂເຓ ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓ ຈ ອຠາວາ ຌານວິປສ຺ສນານໍ ປຸພ຺ພຠາຄປຣຠາຄວເສນ ວຕ຺ຕມານາ ວິຣຕິໂຍ ຌານວິປສ຺ສນາ ສນ຺ນິສ຺ສິຕາ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ນີວຣຓານໍ ທິຏ຺ຐິຄຕານຎ຺ຈ ວິເວກວິຣາຄນິໂຣຘປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄາ ຕຖາ ປວຕ຺ຕມານານໍ ວິຣຕີນໍ ວິເວກາທໂຍ ນາມາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍຖາ ອຏ຺ຐກນິປາເຕ ‘‘ຕໂຕ, ຕ຺ວໍ ຠິກ຺ຂຸ, ອິມໍ ສມາຘິໍ ສວິຕກ຺ກໍ ສວິຈາຣມ຺ປິ ຠາເວຍ຺ຍາສິ, ອວິຕກ຺ກວິຈາຣມຕ຺ຕມ຺ປິ ຠາເວຍ຺ຍາສິ, ອວິຕກ຺ກໍ ອວິຈາຣມ຺ປິ ຠາເວຍ຺ຍາສິ, ສປ຺ປີຕິກມ຺ປິ ຠາເວຍ຺ຍາສິ, ນິປ຺ປີຕິກມ຺ປິ ຠາເວຍ຺ຍາສິ, ສາຕສຫຄຕມ຺ປິ ຠາເວຍ຺ຍາສິ, ອຸເປກ຺ຂາສຫຄຕມ຺ປິ ຠາເວຍ຺ຍາສີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໘.໖໓) ເມຕ຺ຕາທໂຍ ກາຍານຸປສ຺ສນາທໂຍ ຈ ນິຍກຊ຺ຌຕ຺ຕມູລສມາຘິວເສນ ຈຕຸກ຺ກປຎ຺ຈກຊ຺ຌານິກາ ວິຍ ວຸຕ຺ຕາ, ເອວມິຘາປິ ປຸພ຺ພຠາຄປຣຠາຄວເສນ ວິຣຕິໂຍ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ພ຺ຍຎ຺ຊນຈ຺ຉາຍມຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນ ຠຄວາ ອພ຺ຠາຈິກ຺ຂິຕພ຺ໂພ. ຄມ຺ຠີຣຎ຺ຫິ ພຸທ຺ຘວຈນໍ, ອາຈຣິເຍ ປຍິຣຸປາສິຕ຺ວາ ອຘິປ຺ປາຍໂຕ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

໒໖-໒໗. ໂພຊ຺ຌງ຺ຄພລອິນ຺ທ຺ຣິຍວາເຣສຸປິ ອິມິນາວ ນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ.

ວິເວກກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ຈຣິຍາກຖາ

ຈຣິຍາກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໘-໒໙. ອິທານິ ວິເວກກຖານນ຺ຕຣໍ ປຣມວິເວກຠູຕສ຺ສ ນິສ຺ສຣຓວິເວກສງ຺ຂາຕສ຺ສ ນິພ຺ພານສ຺ສ ສຈ຺ຉິກຣຓີຍສ຺ສ ສຈ຺ຉິກິຣິໂຍປາຍທສ຺ສນຕ຺ຖໍ, ຕຖາ ສຈ຺ຉິກຕນິໂຣຘສ຺ສ ໂລກຫິຕສຸຂກິຣິຍາກຣຓທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ຈ ອິນ຺ທ຺ຣິຍກຖາຍ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາປິ ຈຣິຍາກຖາ ປຸນ ກຖິຕາ. ຕສ຺ສາ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍກຖາຍ ກຖິຕາເຍວາຕິ.

ຈຣິຍາກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ປາຏິຫາຣິຍກຖາ

ປາຏິຫາຣິຍກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໐. ອິທານິ ໂລກຕ຺ຖຈຣິຍາປຣິໂຍສານາຍ ຈຣິຍາກຖາຍ ອນນ຺ຕຣໍ ໂລກຕ຺ຖານຸສາສນປຣິໂຍສານໍ ປາຏິຫາຣິຍໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ກຖິຕາຍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍ ປາຏິຫາຣິຍກຖາຍ ອປຸພ຺ພຕ຺ຖານຸວຓ຺ຓນາ. ຕຕ຺ຖ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ຕາວ ປາຏິຫາຣິຍານີຕິ ປຈ຺ຈນີກປຏິຫຣຓວເສນ ປາຏິຫາຣິຍານິ. ອິທ຺ຘິປາຏິຫາຣິຍນ຺ຕິ ອິຊ຺ຌນວເສນ ອິທ຺ຘິ, ປຏິຫຣຓວເສນ ປາຏິຫາຣິຍໍ, ອິທ຺ຘິເຍວ ປາຏິຫາຣິຍໍ ອິທ຺ຘິປາຏິຫາຣິຍໍ. ອິຕເຣສຸ ປນ ອາທິສ຺ສນວເສນ ອາເທສນໍ, ອນຸສາສນວເສນ ອນຸສາສນີ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ໂລເກ. ເອກຈ຺ໂຈຕິ ເອໂກ ໂປໂສ. ອິທ຺ຘິປາຏິຫາຣິຍນິທ຺ເທໂສ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ໂຖເຍວ. ນິມິຕ຺ເຕນ ອາທິສຕີຕິ ອາຄຕນິມິຕ຺ເຕນ ວາ ຄຕນິມິຕ຺ເຕນ ວາ ຐິຕນິມິຕ຺ເຕນ ວາ ກເຖຕິ. ເອວມ຺ປິ ເຕ ມໂນຕິ ເອວມ຺ປິ ຕວ ມໂນ ໂສມນສ຺ສິໂຕ ວາ ໂທມນສ຺ສິໂຕ ວາ ກາມວິຕກ຺ກາທິສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ວາ. ອປິ-ສທ຺ໂທ ສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ. ອິຕ຺ຖມ຺ປິ ເຕ ມໂນຕິ ໂສມນສ຺ສິຕາທິໂຕ ເອເກກວິເຘປິ ຈິຕ຺ເຕ ນານປ຺ປກາຣປຣິທີປນໍ. ອິຕິປິ ເຕ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິຕິປິ ຕວ ຈິຕ຺ຕໍ, ອິມຎ຺ຈ ອິມຎ຺ຈ ອຕ຺ຖໍ ຈິນ຺ຕຍມານໍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພຫຸໍ ເຈປິ ອາທິສຕີຕິ ຈິຕ຺ຕໂຕ ອຎ຺ຎໍ ວາ ອິທຎ຺ຈ ອິທຎ຺ຈ ນາມ ອໂຫສິ ຠວຕິ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ພຫຸກມ຺ປິ ກເຖຕິ. ຕເຖວ ຕໍ ໂຫຕິ, ໂນ ອຎ຺ຎຖາຕິ ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ຍຖາ ຍຖາ ກຖິຕໍ, ຕເຖວ ໂຫຕິ, ອຎ຺ຎຖາ ນ ໂຫຕິ.

ນ ເຫວ ໂຂ ນິມິຕ຺ເຕນ ອາທິສຕີຕິ ນິມິຕ຺ຕໍ ຊານນ຺ໂຕປິ ເກວລໍ ນິມິຕ຺ເຕເນວ ນ ກເຖຕິ. ອປິຈາຕິ ອປຣປຣິຍາຍທສ຺ສນໍ. ມນຸສ຺ສານນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ຊານນກມນຸສ຺ສານໍ. ອມນຸສ຺ສານນ຺ຕິ ສາວິຕານໍ ວາ ອສ຺ສາວິຕານໍ ວາ ຍກ຺ຂປິສາຈາທີນໍ. ເທວຕານນ຺ຕິ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກາທີນໍ. ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາຕິ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ຎຕ຺ວາ ກເຖນ຺ຕານໍ ສທ຺ທໍ ສຸຓິຕ຺ວາ. ປນາຕິ ນິປາໂຕ ປຸນ ອາຣມ຺ເຠ. ວິຕກ຺ກຍໂຕຕິ ຍໍ ວາ ຕໍ ວາ ວິຕກ຺ເກນ ວິຕກ຺ເກນ຺ຕສ຺ສ. ວິຈາຣຍໂຕຕິ ວິຕກ຺ກສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕເນວ ວິຈາເຣນ ວິຈາເຣນ຺ຕສ຺ສ. ວິຕກ຺ກວິປ຺ຜາຣສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາຕິ ວິຕກ຺ກເວຄວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ວິປ຺ປລປນ຺ຕານໍ ສຸຕ຺ຕປ຺ປມຕ຺ຕາທີນໍ ກູຊນສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ. ຍໍ ວິຕກ຺ກຍໂຕ ໂສ ສທ຺ໂທ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ຕສ຺ສ ວເສນ ‘‘ເອວມ຺ປິ ເຕ ມໂນ’’ຕິອາທີນິ ອາທິສຕິ.

ອວິຕກ຺ກໍ ອວິຈາຣໍ ສມາຘິນ຺ຕິ ວິຕກ຺ກວິຈາຣກ຺ໂຂຠວິຣຫິຕສນ຺ຕຈິຕ຺ຕສ຺ສາປິ ຊານນສມຕ຺ຖຕໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ, ເສສຈິຕ຺ຕຊານເນ ປນ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ. ເຈຕສາ ເຈໂຕ ປຣິຈ຺ຈ ປຊານາຕີຕິ ເຈໂຕປຣິຍຎາຓລາຠີ. ໂຠໂຕຕິ ຠວນ຺ຕສ຺ສ. ມໂນສງ຺ຂາຣາ ປຓິຫິຕາຕິ ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣາ ຐປິຕາ. ອມຸກໍ ນາມ ວິຕກ຺ກໍ ວິຕກ຺ກຍິສ຺ສຕີຕິ ກຸສລາທິວິຕກ຺ກໍ ວິຕກ຺ກຍິສ຺ສຕິ ປວຕ຺ຕຍິສ຺ສຕີຕິ ປຊານາຕິ. ປຊານນ຺ໂຕ ຈ ອາຄມເນນ ຊານາຕິ, ປຸພ຺ພຠາເຄນ ຊານາຕິ, ອນ຺ໂຕສມາປຕ຺ຕິຍໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຊານາຕິ. ອາຄມເນນ ຊານາຕິ ນາມ ກສິຓປຣິກມ຺ມກາເລເຍວ ‘‘ເຍນາກາເຣເນສ ກສິຓຠາວນໍ ອາຣທ຺ໂຘ ປຐມຊ຺ຌານໍ ວາ ທຸຕິຍາທິຊ຺ຌານໍ ວາ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ວາ ອຸປ຺ປາເທສ຺ສຕີ’’ຕິ ຊານາຕິ. ປຸພ຺ພຠາເຄນ ຊານາຕິ ນາມ ປຐມວິປສ຺ສນາຍ ອາຣທ຺ຘາຍ ເອວໍ ຊານາຕິ, ‘‘ເຍນາກາເຣເນສ ວິປສ຺ສນໍ ອາຣທ຺ໂຘ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄໍ ວາ ອຸປ຺ປາເທສ຺ສຕິ…ເປ… ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄໍ ວາ ອຸປ຺ປາເທສ຺ສຕີ’’ຕິ ຊານາຕິ. ອນ຺ໂຕສມາປຕ຺ຕິຍໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ຊານາຕິ ນາມ ‘‘ເຍນາກາເຣນ ອິມສ຺ສ ມໂນສງ຺ຂາຣາ ຐປິຕາ, ອິມສ຺ສ ນາມ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອນນ຺ຕຣາ ອິມໍ ນາມ ວິຕກ຺ກໍ ວິຕກ຺ເກສ຺ສຕິ, ອິໂຕ ວຸຏ຺ຐິຕສ຺ສ ເອຕສ຺ສ ຫານຠາຄິໂຍ ວາ ສມາຘິ ຠວິສ຺ສຕິ, ຐິຕິຠາຄິໂຍ ວາ ວິເສສຠາຄິໂຍ ວາ ນິພ຺ເພຘຠາຄິໂຍ ວາ, ອຠິຎ຺ຎາໂຍ ວາ ອຸປ຺ປາເທສ຺ສຕີ’’ຕິ ຊານາຕິ. ພຫຸໍ ເຈປິ ອາທິສຕີຕິ ເຈໂຕປຣິຍຎາຓສ຺ສ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິການໍເຍວ ອາຣມ຺ມຓກຣຓໂຕ ສຣາຄາທິໂສຬສປເຠທວເສເນວ ພຫຸໍ ເຈປິ ກເຖຕິ, ນ ອຎ຺ຎວເສນາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕເຖວ ຕໍ ໂຫຕີຕິ ອິທໍ ເອກໍເສນ ຕເຖວ ໂຫຕິ. ເຈໂຕປຣິຍຎາຓວເສນ ຎາຕຎ຺ຫິ ອຎ຺ຎຖາຠາວີ ນາມ ນຕ຺ຖິ.

ເອວໍ ວິຕກ຺ເກຖາຕິ ເອວໍ ເນກ຺ຂມ຺ມວິຕກ຺ກາທໂຍ ປວຕ຺ເຕນ຺ຕາ ວິຕກ຺ເກຖ. ມາ ເອວໍ ວິຕກ຺ກຍິຕ຺ຖາຕິ ເອວໍ ກາມວິຕກ຺ກາທໂຍ ປວຕ຺ເຕນ຺ຕາ ມາ ວິຕກ຺ກຍິຕ຺ຖ. ເອວໍ ມນສິ ກໂຣຖາຕິ ເອວໍ ອນິຈ຺ຈສຎ຺ຎເມວ, ທຸກ຺ຂສຎ຺ຎາທີສຸ ວາ ອຎ຺ຎຕຣໍ ມນສິ ກໂຣຖ. ມາ ເອວໍ ມນສາກຕ຺ຖາຕິ ເອວໍ ນິຈ຺ຈນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ມາ ມນສິ ອກຕ຺ຖ. ອິທໍ ປຊຫຖາຕິ ອິທໍ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓຣາຄາທິໍ ປຊຫຖ. ອິທໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຖາຕິ ອິທໍ ຈຕຸມຄ຺ຄຜລປ຺ປເຠທໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມເມວ ປາປຸຓິຕ຺ວາ ນິປ຺ຜາເທຕ຺ວາ ວິຫຣຖ.

໓໑. ອິທານິ ອິທ຺ຘິປາຏິຫາຣິເຍ ອປຣໍ ປຣິຍາຍໍ ວິເສເສນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ເນກ຺ຂມ຺ມໍ ອິຊ຺ຌຕີຕິ ອິທ຺ຘີຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ກາມຈ຺ຉນ຺ທໍ ປຏິຫຣຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຏິປກ຺ຂຠູຕໍ ກາມຈ຺ຉນ຺ທໍ ປຏິພລໍ ຫຸຕ຺ວາ ຫຣຕິ ປຊຫຕີຕິ ຕເທວ ເນກ຺ຂມ຺ມໍ ປາຏິຫາຣິຍໍ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຍ ເຕນ ເນກ຺ຂມ຺ເມນ ສມນ຺ນາຄຕາຕິ ເອວໍ ກາມຈ຺ຉນ຺ທປຏິຫາຣເກນ ເຕນ ເນກ຺ຂມ຺ເມນ ເຍ ປຸຄ຺ຄລາ ປຏິລາຠວເສນ ສມນ຺ນາຄຕາ. ວິສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕາຕິ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາຠາວໂຕ ວິສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕາ. ອນາວິລສງ຺ກປ຺ປາຕິ ກາມສງ຺ກປ຺ເປນ ອນາລຸລິຕເນກ຺ຂມ຺ມສງ຺ກປ຺ປາ. ອິຕິ ອາເທສນາປາຏິຫາຣິຍນ຺ຕິ ປຣຈິຕ຺ຕກຸສເລນ ວາ ອຎ຺ເຎນ ວາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ວາ ພຸທ຺ຘສາວເກຫິ ວາ ເອວໍ ອາເທສນາ ປາຏິຫາຣິຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ອິຕິ ເອວໍ ອາທິສນໍ ອາເທສນາປາຏິຫາຣິຍນ຺ຕິ ອາເທສນສທ຺ໂທ ປາຐເສສໍ ກຕ຺ວາ ປຍຸຊ຺ຊິຕພ຺ໂພ. ເອວໍ ອາເສວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິມິນາ ຈ ປກາເຣນ ອິມິນາ ຈ ປກາເຣນ ອາທິໂຕ ເສວິຕພ຺ພໍ. ເສສຕ຺ຕເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕທນຸຘມ຺ມຕາ ສຕິ ອຸປຏ຺ຐເປຕພ຺ພາຕິ ຕສ຺ສ ເນກ຺ຂມ຺ມສ຺ສ ອນຸກູລຠູຕາ ສຕິ ຠຸສໍ ຐເປຕພ຺ພາ. ອິຕິ ອນຸສາສນີປາຏິຫາຣິຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອາເທສນາປາຏິຫາຣິຍໂຍຊນາຍ ວິຍ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ. ອພ຺ຍາປາທາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ປາໂຐ ປນ ຌານາທີນິ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອນ຺ເຕ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄເມວ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ລິຂິໂຕ. ຕຕ຺ຖ ຈຕູສຸປິ ມຄ຺ເຄສຸ ‘‘ເອວໍ ອາເສວິຕພ຺ໂພ’’ຕິອາທິ ເອກຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓິກຕ຺ຕາ ມຄ຺ຄສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາຄວເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ມຄ຺ຄສ຺ສ ຫິ ປຸພ຺ພຠາຄຠູຕາຍ ໂລກິຍມຄ຺ຄສງ຺ຂາຕາຍ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິຍາ ວິປສ຺ສນາຍ ມຄ຺ຄຸປ຺ປາທນຕ຺ຖໍ ອາເສວນາທີສຸ ກເຕສຸ ຕາຍ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ມຄ຺ໂຄປິ ອາເສວິໂຕ ຠາວິໂຕ ພຫຸລີກໂຕ ນາມ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສພ຺ພຕ຺ຖິກວາທາຈຣິຍາ ປນ ‘‘ເອເກກມຄ຺ໂຄ ໂສຬສກ຺ຂຓິໂກ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕທນຸຘມ຺ມຕາສຕິອຸປຏ຺ຐາປນໍ ປນ ປຸພ຺ພຠາເຄ ຍຸຊ຺ຊຕິເຍວາຕິ.

໓໒. ປຸນ ເນກ຺ຂມ຺ມໍ ອິຊ຺ຌຕີຕິ ອິທ຺ຘີຕິອາທີນິ ‘‘ອິທ຺ຘິປາຏິຫາຣິຍ’’ນ຺ຕິປທສ຺ສ ກມ຺ມຘາຣຍສມາສຕ຺ຕທີປນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕານິ. ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ວຸຕ຺ເຕສຸ ຕີສຸ ອິທ຺ຘິປາຏິຫາຣິຍສ຺ເສວ ສມາສຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ເຕ ເສສານໍ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ວຸຕ຺ໂຕວ ໂຫຕີຕິ ອິມສ຺ມິໍ ປຣິຍາເຍ ມູລຠູຕສ຺ສ ອິທ຺ຘິປາຏິຫາຣິຍສ຺ເສວ ສມາສຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ.

ປາຏິຫາຣິຍກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ສມສີສກຖາ

ສມສີສກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໓. ອິທານິ ປາຏິຫາຣິຍກຖານນ຺ຕຣໍ ອາທິປາຏິຫາຣິຍຠູຕສ຺ສ ອິທ຺ຘິປາຏິຫາຣິຍສງ຺ຄຫິຕສ຺ສ ສມສີສິຠາວສ຺ສ ອິທ຺ຘິປາຏິຫາຣິຍຠາວທີປນຕ຺ຖໍ ຎາຓກຖາຍ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາປິ ສມສີສກຖາ ອິທ຺ຘິປາຏິຫາຣິຍສມ຺ພນ຺ເຘນ ປຸນ ກຖິຕາ. ຕສ຺ສາ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ຕຕ຺ຖ ກຖິຕາເຍວາຕິ.

ສມສີສກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ສຕິປຏ຺ຐານກຖາ

ສຕິປຏ຺ຐານກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໔. ອິທານິ ສມສີສກຖານນ຺ຕຣໍ ອຕ຺ຕນາ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອິທ຺ຘິປາຏິຫາຣິຍສ຺ສ ສາຘເກ ສຕ຺ຕ ອນຸປສ຺ສນາວິເສເສ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ກຖິຕາຍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍ ສຕິປຏ຺ຐານກຖາຍ ອປຸພ຺ພຕ຺ຖານຸວຓ຺ຓນາ. ຕຕ຺ຖ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ຕາວ ຈຕ຺ຕາໂຣຕິ ຄຓນປຣິຈ຺ເຉໂທ, ເຕນ ນ ຕໂຕ ເຫຏ຺ຐາ, ນ ອຸທ຺ຘນ຺ຕິ ສຕິປຏ຺ຐານປຣິຈ຺ເຉທໍ ທີເປຕິ. ອິເມຕິ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ພນິທສ຺ສນໍ. ຠິກ຺ຂເວຕິ ຘມ຺ມປຏິຄ຺ຄາຫກປຸຄ຺ຄລາລປນໍ. ສຕິປຏ຺ຐານາຕິ ຕໂຍ ສຕິປຏ຺ຐານາ ສຕິໂຄຈໂຣປິ, ຕິຘາ ປຏິປນ຺ເນສຸ ສາວເກສຸ ສຕ຺ຖຸໂນ ປຏິຆານຸນຍວີຕິວຕ຺ຕຕາປິ, ສຕິປິ. ‘‘ຈຕຸນ຺ນໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຕິປຏ຺ຐານານໍ ສມຸທຍຎ຺ຈ ອຕ຺ຖງ຺ຄມຎ຺ຈ ເທເສສ຺ສາມີ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໕.໔໐໘) ຫິ ສຕິໂຄຈໂຣ ‘‘ສຕິປຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ປຕິຏ຺ຐາຕິ ຕສ຺ມິນ຺ຕິ ປຏ຺ຐານໍ. ກາ ປຕິຏ຺ຐາຕິ? ສຕິ. ສຕິຍາ ປຏ຺ຐານໍ ສຕິປຏ຺ຐານນ຺ຕິ.

‘‘ຕໂຍ ສຕິປຏ຺ຐານາ ຍທຣິໂຍ ເສວຕິ, ຍທຣິໂຍ ເສວມາໂນ ສຕ຺ຖາ ຄຓມນຸສາສິຕຸມຣຫຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໓໐໔, ໓໑໑) ເອຕ຺ຖ ຕິຘາ ປຏິປນ຺ເນສຸ ສາວເກສຸ ສຕ຺ຖຸໂນ ປຏິຆານຸນຍວີຕິວຕ຺ຕຕາ ‘‘ສຕິປຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ປຏ຺ຐເປຕພ຺ພໂຕ ປຏ຺ຐານໍ, ປວຕ຺ຕຍິຕພ຺ພໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເກນ ປຏ຺ຐເປຕພ຺ພໂຕຕິ? ສຕິຍາ. ສຕິຍາ ປຏ຺ຐານໍ ສຕິປຏ຺ຐານນ຺ຕິ. ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ ຠາວິຕາ ພຫຸລີກຕາ ສຕ຺ຕ ໂພຊ຺ຌງ຺ເຄ ປຣິປູເຣນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໓.໑໔໗) ປນ ສຕິເຍວ ‘‘ສຕິປຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ປຕິຏ຺ຐາຕີຕິ ປຏ຺ຐານໍ, ອຸປຏ຺ຐາຕິ ໂອກ຺ກນ຺ທິຕ຺ວາ ປກ຺ຂນ຺ທິຕ຺ວາ ວຕ຺ຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຕິເຍວ ປຏ຺ຐານໍ ສຕິປຏ຺ຐານໍ. ອຖ ວາ ສຣຓຏ຺ເຐນ ສຕິ, ອຸປຏ຺ຐານຏ຺ເຐນ ອຸປຏ຺ຐານໍ. ອິຕິ ສຕິ ຈ ສາ ອຸປຏ຺ຐານຎ຺ຈາຕິປິ ສຕິປຏ຺ຐານໍ. ອິທມິຘ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ຍທິ ເອວໍ ກສ຺ມາ ສຕິປຏ຺ຐານາຕິ ພຫຸວຈນໍ ກຕນ຺ຕິ? ສຕິພຫຸຕ຺ຕາ. ອາຣມ຺ມຓເຠເທນ ຫິ ພຫຸກາ ຕາ ສຕິໂຍຕິ.

ກຕເມ ຈຕ຺ຕາໂຣຕິ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາປຸຈ຺ຉາ. ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ. ຠິກ຺ຂູຕິ ສໍສາເຣ ຠຍໍ ອິກ຺ຂຕີຕິ ຠິກ຺ຂຸ. ເສສປທານໍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ປເນຕ຺ຖ ສຸຕມຍຎາຓກຖາຍ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາຍໍ ວຸຕ຺ຕາເຍວາຕິ.

ກສ຺ມາ ປນ ຠຄວຕາ ຈຕ຺ຕາໂຣວ ສຕິປຏ຺ຐານາ ວຸຕ຺ຕາ ອນູນາ ອນຘິກາຕິ? ເວເນຍ຺ຍຫິຕຕ຺ຕາ. ຕຓ຺ຫາຈຣິຕທິຏ຺ຐິຈຣິຕສມຖຍານິກວິປສ຺ສນາຍານິເກສຸ ຫິ ມນ຺ທຕິກ຺ຂວເສນ ທ຺ເວຘາ ທ຺ເວຘາ ປວຕ຺ເຕສຸ ມນ຺ທສ຺ສ ຕຓ຺ຫາຈຣິຕສ຺ສ ໂອຬາຣິກໍ ກາຍານຸປສ຺ສນາສຕິປຏ຺ຐານໍ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ໂຄ, ຕິກ຺ຂສ຺ສ ສຸຂຸມໍ ເວທນານຸປສ຺ສນາສຕິປຏ຺ຐານໍ. ທິຏ຺ຐິຈຣິຕສ຺ສາປິ ມນ຺ທສ຺ສ ນາຕິປ຺ປເຠທຄຕໍ ຈິຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາສຕິປຏ຺ຐານໍ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ໂຄ, ຕິກ຺ຂສ຺ສ ອຕິປ຺ປເຠທຄຕໍ ຘມ຺ມານຸປສ຺ສນາສຕິປຏ຺ຐານໍ. ສມຖຍານິກສ຺ສ ຈ ມນ຺ທສ຺ສ ອກິຈ຺ເຉນ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ ປຐມໍ ສຕິປຏ຺ຐານໍ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ໂຄ, ຕິກ຺ຂສ຺ສ ໂອຬາຣິກາຣມ຺ມເຓ ອສຓ຺ຐຫນໂຕ ທຸຕິຍໍ. ວິປສ຺ສນາຍານິກສ຺ສປິ ມນ຺ທສ຺ສ ນາຕິປ຺ປເຠທຄຕາຣມ຺ມຓໍ ຕຕິຍໍ, ຕິກ຺ຂສ຺ສ ອຕິປ຺ປເຠທຄຕາຣມ຺ມຓໍ ຈຕຸຕ຺ຖໍ. ອິຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣວ ວຸຕ຺ຕາ ອນູນາ ອນຘິກາຕິ.

ສຸຠສຸຂນິຈ຺ຈອຕ຺ຕວິປລ຺ລາສປ຺ປຫານຕ຺ຖໍ ວາ. ກາໂຍ ຫິ ອສຸໂຠ, ຕຕ຺ຖ ຈ ສຸຠວິປລ຺ລາສວິປລ຺ລຕ຺ຖາ ສຕ຺ຕາ. ເຕສໍ ຕຕ຺ຖ ອສຸຠຠາວທສ຺ສເນນ ຕສ຺ສ ວິປລ຺ລາສສ຺ສ ປຫານຕ຺ຖໍ ປຐມໍ ສຕິປຏ຺ຐານໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸຂໍ ນິຈ຺ຈໍ ອຕ຺ຕາຕິ ຄຫິເຕສຸປິ ຈ ເວທນາທີສຸ ເວທນາ ທຸກ຺ຂາ, ຈິຕ຺ຕໍ ອນິຈ຺ຈໍ, ຘມ຺ມາ ອນຕ຺ຕາ, ເຕສຸ ຈ ສຸຂນິຈ຺ຈອຕ຺ຕວິປລ຺ລາສວິປລ຺ລຕ຺ຖາ ສຕ຺ຕາ. ເຕສໍ ຕຕ຺ຖ ທຸກ຺ຂາທິຠາວທສ຺ສເນນ ເຕສໍ ວິປລ຺ລາສານໍ ປຫານຕ຺ຖໍ ເສສານິ ຕີຓິ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ເອວໍ ສຸຠສຸຂນິຈ຺ຈອຕ຺ຕວິປລ຺ລາສປ຺ປຫານຕ຺ຖໍ ວາ ຈຕ຺ຕາໂຣວ ວຸຕ຺ຕາ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ວິປລ຺ລາສປ຺ປຫານຕ຺ຖເມວ, ຈຕຸໂຣຆໂຍຄາສວຄນ຺ຖອຸປາທານອຄຕິປ຺ປຫານຕ຺ຖມ຺ປິ ຈຕຸພ຺ພິຘາຫາຣປຣິຎ຺ຎຕ຺ຖມ຺ປິ ຈຕ຺ຕາໂຣວ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໓໕. (ກ) ສຸຕ຺ຕນ຺ຕນິທ຺ເທເສ ປຖວີກາຍນ຺ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ຣູປກາເຍ ປຖວີຘາຕຸ. ສກລສຣີເຣ ປນ ປຖວີຘາຕູນໍ ພຫຸກຕ຺ຕາ ສພ຺ພປຖວີຘາຕຸສງ຺ຄຫຕ຺ຖໍ ສມູຫຕ຺ເຖນ ກາຍຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ. ອາໂປກາຍາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເກສກາຍາທີນມ຺ປິ ພຫຸກຕ຺ຕາ ເກສກາຍາທິຄຫຓໍ ກຕໍ. ວກ຺ກາທີນິ ປນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ກາຍຄ຺ຄຫຓໍ ນາຣຫນ຺ຕີຕິ ເຕສໍ ຄຫຓໍ ນ ກຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

(ຂ) ສຸຂໍ ເວທນນ຺ຕິອາທີສຸ ສຸຂໍ ເວທນນ຺ຕິ ກາຍິກໍ ວາ ເຈຕສິກໍ ວາ ສຸຂໍ ເວທນໍ. ຕຖາ ທຸກ຺ຂໍ ເວທນໍ. ອທຸກ຺ຂມສຸຂໍ ເວທນນ຺ຕິ ປນ ເຈຕສິກເມວ ອຸເປກ຺ຂາເວທນໍ. ສາມິສໍ ສຸຂໍ ເວທນນ຺ຕິ ຉ ເຄຫສິຕໂສມນສ຺ສເວທນາ. ນິຣາມິສໍ ສຸຂໍ ເວທນນ຺ຕິ ຉ ເນກ຺ຂມ຺ມສິຕໂສມນສ຺ສເວທນາ. ສາມິສໍ ທຸກ຺ຂໍ ເວທນນ຺ຕິ ຉ ເຄຫສິຕໂທມນສ຺ສເວທນາ. ນິຣາມິສໍ ທຸກ຺ຂໍ ເວທນນ຺ຕິ ຉ ເນກ຺ຂມ຺ມສິຕໂທມນສ຺ສເວທນາ. ສາມິສໍ ອທຸກ຺ຂມສຸຂໍ ເວທນນ຺ຕິ ຉ ເຄຫສິຕອຸເປກ຺ຂາເວທນາ. ນິຣາມິສໍ ອທຸກ຺ຂມສຸຂໍ ເວທນນ຺ຕິ ຉ ເນກ຺ຂມ຺ມສິຕອຸເປກ຺ຂາເວທນາ.

(ຄ) ສຣາຄໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິອາທີນິ ຎາຓກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖານິ.

(ຆ) ຕທວເສເສ ຘມ຺ເມຕິ ເຕຫິ ກາຍເວທນາຈິຕ຺ເຕຫິ ອວເສເສ ເຕຠູມກຘມ຺ເມ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ເຕນ ຎາເຓນາຕິ ເຕນ ສຕ຺ຕວິເຘນ ອນຸປສ຺ສນາຎາເຓນ. ຍານິ ປເນຕ຺ຖ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຖານິ, ຕານິ ເຫຏ຺ຐາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາເນວາຕິ.

ສຕິປຏ຺ຐານກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ວິປສ຺ສນາກຖາ

ວິປສ຺ສນາກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໖. ອິທານິ ວິປສ຺ສນາປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາຍ ສຕິປຏ຺ຐານກຖາຍ ອນນ຺ຕຣໍ ວິປສ຺ສນາປເຠທໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ກຖິຕາຍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍ ວິປສ຺ສນາກຖາຍ ອປຸພ຺ພຕ຺ຖານຸວຓ຺ຓນາ. ຕຕ຺ຖ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ຕາວ ໂສອິຕິ ສພ຺ພນາມຕ຺ຕາ ໂຍ ວາ ໂສ ວາ ສພ຺ໂພປິ ສງ຺ຄຫິໂຕ ໂຫຕິ. ວຕາຕິ ເອກໍສຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ກຎ຺ຈິ ສງ຺ຂາຣນ຺ຕິ ອປ຺ປມຕ຺ຕກມ຺ປິ ສງ຺ຂາຣໍ. ອນຸໂລມິກາຍ ຂນ຺ຕິຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ວິປສ຺ສນາຎາຓເມວ ໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ຄໍ ອນຸໂລເມຕີຕິ ອນຸໂລມິກໍ, ຕເທວ ຂນ຺ຕິມເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ອນຸໂລມິກາ. ສພ຺ພສງ຺ຂາຣາ ຕສ຺ສ ອນິຈ຺ຈໂຕ ທຸກ຺ຂໂຕ ອນຕ຺ຕໂຕ ຂມນ຺ຕິ ຣຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ ຂນ຺ຕິ. ສາ ມຸທຸກາ ມຊ຺ຌິມາ ຕິກ຺ຂາຕິ ຕິວິຘາ. ກລາປສມ຺ມສນາທິກາ ອຸທຍພ຺ພຍຎາຓປຣິໂຍສານາ ມຸທຸການຸໂລມິກາ ຂນ຺ຕິ. ຠງ຺ຄານຸປສ຺ສນາທິກາ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາຎາຓປຣິໂຍສານາ ມຊ຺ຌິມານຸໂລມິກາ ຂນ຺ຕິ. ອນຸໂລມຎາຓໍ ຕິກ຺ຂານຸໂລມິກາ ຂນ຺ຕິ. ສມນ຺ນາຄໂຕຕິ ອຸເປໂຕ. ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ເອຕໍ ຐານໍ ເອຕໍ ກາຣຓໍ ນ ວິຊ຺ຊຕິ. ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍາມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຫິຕສຸຂາວໂຫ ເມ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອວໍ ອາສີສໂຕ ຕເຖວ ສມ຺ຠວໂຕ ອສຸຠາທີສຸ ຈ ອສຸຠນ຺ຕິອາທິອວິປຣີຕປ຺ປວຕ຺ຕິສພ຺ຠາວໂຕ ຈ ສມ຺ມາ ສຠາໂວຕິ ສມ຺ມຕ຺ໂຕ, ອນນ຺ຕຣຜລທານາຍ ອຣຫຕ຺ຕຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ນິຍາມຠູຕຕ຺ຕາ ນິຍາໂມ, ນິຈ຺ຉໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມ຺ມຕ຺ໂຕ ຈ ໂສ ນິຍາໂມ ຈາຕິ ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍາໂມ. ໂກ ໂສ? ໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ໂຄ, ວິເສສໂຕ ປນ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ໂຄ. ເຕນ ຫິ ມຄ຺ຄນິຍາເມນ ນິຍຕຕ຺ຕາ ‘‘ນິຍໂຕ ສມ຺ໂພຘິປຣາຍໂຓ’’ຕິ (ປາຣາ. ໒໑; ທີ. ນິ. ໑.໓໗໓) ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍາມໍ ໂອກ຺ກມິສ຺ສຕິ ປວິສິສ຺ສຕີຕິ ເອຕໍ ອຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂຄຕ຺ຣຠຸໂນ ປນ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອາວຊ຺ຊນຏ຺ຐານິຍຕ຺ຕາ ຕໍ ອນາທິຍິຕ຺ວາ ອນຸໂລມິກຂນ຺ຕິຍາ ອນນ຺ຕຣໍ ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍາໂມກ຺ກມນໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຖ ວາ ອຏ຺ຐາຣສສຸ ມຫາວິປສ຺ສນາສຸ ໂຄຕ຺ຣຠຸ ວິວຏ຺ຏນານຸປສ຺ສນາ ໂຫຕີຕິ ອນຸໂລມິກຂນ຺ຕິຍາ ເອວ ສງ຺ຄຫິຕາ ໂຫຕິ. ຈຕູສຸປິ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕສຸ ອິມິນາວ ນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອເຕຫິ ອນຸໂລມິກຂນ຺ຕິສມ຺ມຕ຺ຕນິຍາມຈຕຸອຣິຍຜລວເສນ ຈ ຉ ຘມ຺ມາຕິ ຉກ຺ກນິປາເຕ (ອ. ນິ. ໖.໙໘, ໑໐໑) ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ກຓ຺ຫປກ຺ຂສຸກ຺ກປກ຺ຂທ຺ວຍວເສນ ຫິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາວ ໂຫນ຺ຕີຕິ.

໓໗. ກຕິຫາກາເຣຫີຕິອາທິເກ ປຸຈ຺ຉາປຸພ຺ພງ຺ຄເມ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕນິທ຺ເທເສ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ເຘ ອນິຈ຺ຈໂຕຕິອາທີສຸ ນາມຣູປຎ຺ຈ ນາມຣູປສ຺ສ ປຈ຺ຈເຍ ຈ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ກລາປສມ຺ມສນວເສນ ອາຣທ຺ຘວິປສ຺ສໂກ ໂຍຄາວຈໂຣ ປຎ຺ຈສຸ ຂນ຺ເຘສຸ ເອເກກໍ ຂນ຺ຘໍ ອນິຈ຺ຈນ຺ຕິກຕາຍ ອາທິອນ຺ຕວຕາຍ ຈ ອນິຈ຺ຈໂຕ ປສ຺ສຕິ. ອຸປ຺ປາທວຍປຏິປີຬນຕາຍ ທຸກ຺ຂວຕ຺ຖຸຕາຍ ຈ ທຸກ຺ຂໂຕ. ປຈ຺ຈຍຍາປນີຍຕາຍ ໂຣຄມູລຕາຍ ຈ ໂຣຄໂຕ. ທຸກ຺ຂຕາສູລໂຍຄິຕາຍ ກິເລສາສຸຈິປຄ຺ຆຣຓຕາຍ ອຸປ຺ປາທຊຣາຠງ຺ເຄຫິ ອຸທ຺ຘຸມາຕປຣິປກ຺ກປຠິນ຺ນຕາຍ ຈ ຄຓ຺ຑໂຕ. ປີຬາຊນກຕາຍ ອນ຺ໂຕຕຸທນຕາຍ ທຸນ຺ນີຫຣຓີຍຕາຍ ຈ ສລ຺ລໂຕ. ວິຄຣຫຓີຍຕາຍ ອວຑ຺ຒິອາວຫນຕາຍ ອຆວຕ຺ຖຸຕາຍ ຈ ອຆໂຕ. ອເສຣິຠາວຊນກຕາຍ ອາພາຘປທຏ຺ຐານຕາຍ ຈ ອາພາຘໂຕ. ອວສຕາຍ ອວິເຘຍ຺ຍຕາຍ ຈ ປຣໂຕ. ພ຺ຍາຘິຊຣາມຣເຓຫິ ລຸຊ຺ຊນປລຸຊ຺ຊນຕາຍ ປໂລກໂຕ. ອເນກພ຺ຍສນາວຫນຕາຍ ອີຕິໂຕ. ອວິທິຕານໍເຍວ ວິປຸລານໍ ອນຕ຺ຖານໍ ອາວຫນໂຕ ສພ຺ພູປທ຺ທວວຕ຺ຖຸຕາຍ ຈ ອຸປທ຺ທວໂຕ. ສພ຺ພຠຍານໍ ອາກຣຕາຍ ຈ ທຸກ຺ຂວູປສມສງ຺ຂາຕສ຺ສ ປຣມສ຺ສາສສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂຠູຕຕາຍ ຈ ຠຍໂຕ. ອເນເກຫິ ອນຕ຺ເຖຫິ ອນຸພທ຺ຘຕາຍ ໂທສູປສຏ຺ຐຕາຍ ອຸປສຄ຺ໂຄ ວິຍ ອນຘິວາສນາຣຫຕາຍ ຈ ອຸປສຄ຺ຄໂຕ. ພ຺ຍາຘິຊຣາມຣເຓຫິ ເຈວ ໂລຠາທີຫິ ຈ ໂລກຘມ຺ເມຫິ ປຈລິຕຕາຍ ຈລໂຕ. ອຸປກ຺ກເມນ ເຈວ ສຣເສນ ຈ ປຠງ຺ຄຸປຄມນສີລຕາຍ ປຠງ຺ຄຸໂຕ. ສພ຺ພາວຕ຺ຖນິປາຕິຕາຍ ຖິຣຠາວສ຺ສ ຈ ອຠາວຕາຍ ອທ຺ຘຸວໂຕ. ອຕາຍນຕາຍ ເຈວ ອລພ຺ຠເນຍ຺ຍເຂມຕາຍ ຈ ອຕາຓໂຕ. ອລ຺ລີຍິຕຸໍ ອນຣຫຕາຍ ອລ຺ລີນານມ຺ປິ ຈ ເລຓກິຈ຺ຈາກາຣິຕາຍ ອເລຓໂຕ. ນິສ຺ສິຕານໍ ຠຍສາຣກຕ຺ຕາຠາເວນ ອສຣຓໂຕ. ຍຖາປຣິກປ຺ປິເຕຫິ ຘຸວສຸຠສຸຂຕ຺ຕຠາເວຫິ ຣິຕ຺ຕຕາຍ ຣິຕ຺ຕໂຕ. ຣິຕ຺ຕຕາເຍວ ຕຸຈ຺ຉໂຕ, ອປ຺ປກຕ຺ຕາ ວາ. ອປ຺ປກມ຺ປິ ຫິ ໂລເກ ຕຸຈ຺ຉນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສາມິນິວາສິເວທກກາຣກາຘິຏ຺ຐາຍກວິຣຫິຕຕາຍ ສຸຎ຺ຎໂຕ. ສຍຎ຺ຈ ອສາມິກຠາວາທິຕາຍ ອນຕ຺ຕໂຕ. ປວຕ຺ຕິທຸກ຺ຂຕາຍ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຈ ອາທີນວຕາຍ ອາທີນວໂຕ. ອຖ ວາ ອາທີນໍ ວາຕິ ຄຈ຺ຉຕິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອາທີນໂວ. ກປຓມນຸສ຺ສສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ, ຂນ຺ຘາປິ ຈ ກປຓາເຍວາຕິ ອາທີນວສທິສຕາຍ ອາທີນວໂຕ. ຊຣາຍ ເຈວ ມຣເຓນ ຈາຕິ ທ຺ເວຘາ ປຣິຓາມປກຕິຕາຍ ວິປຣິຓາມຘມ຺ມໂຕ. ທຸພ຺ພລຕາຍ ເຜຄ຺ຄຸ ວິຍ ສຸຂຠຎ຺ຊນີຍຕາຍ ຈ ອສາຣກໂຕ. ອຆເຫຕຸຕາຍ ອຆມູລໂຕ. ມິຕ຺ຕມຸຂສປຕ຺ໂຕ ວິຍ ວິສ຺ສາສຆາຕິຕາຍ ວຘກໂຕ. ວິຄຕຠວຕາຍ ວິຠວສມ຺ຠູຕຕາຍ ຈ ວິຠວໂຕ. ອາສວປທຏ຺ຐານຕາຍ ສາສວໂຕ. ເຫຕຸປຈ຺ຈເຍຫິ ອຠິສງ຺ຂຕຕາຍ ສງ຺ຂຕໂຕ. ມຈ຺ຈຸມາຣກິເລສມາຣານໍ ອາມິສຠູຕຕາຍ ມາຣາມິສໂຕ. ຊາຕິຊຣາພ຺ຍາຘິມຣຓປກຕິຕາຍ ຊາຕິຊຣາພ຺ຍາຘິມຣຓຘມ຺ມໂຕ. ໂສກປຣິເທວອຸປາຍາສເຫຕຸຕາຍ ໂສກປຣິເທວອຸປາຍາສຘມ຺ມໂຕ. ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິທຸຈ຺ຈຣິຕສໍກິເລສານໍ ວິສຍຘມ຺ມຕາຍ ສໍກິເລສິກຘມ຺ມໂຕ ປສ຺ສຕິ. ສພ຺ເພສຸ ຈ ອິເມສຸ ‘‘ປສ຺ສຕີ’’ຕິ ປາຐເສໂສ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

໓໘. ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ເຘຕິ ສມູຫໂຕ ວຸຕ຺ເຕປິ ເອເກກຂນ຺ຘວເສນ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ກລາປສມ຺ມສນຎາຓນິທ຺ເທເສ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ອາຄຕຕ຺ຕາ ປຣິໂຍສາເນ ຈ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ຂນ຺ຘານໍ ວເສນ ອນຸປສ຺ສນານໍ ຄຓິຕຕ຺ຕາ ສມູເຫ ປວຕ຺ຕວຈນານໍ ອວຍເວປິ ປວຕ຺ຕິສມ຺ຠວໂຕ ຈ ກຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ, ວິສຸໍ ວິສຸໍ ປວຕ຺ຕສມ຺ມສນານໍ ເອກໂຕ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວຈນວເສນ ວາ ‘‘ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ເຘ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ເອກປ຺ປຫາເຣນ ປຎ຺ຈຫິ ຂນ຺ເຘຫິ ວຸຏ຺ຐາຕີ’’ຕິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໗໘໓) ອຏ຺ຐກຖາວຈນສພ຺ຠາວໂຕ ວາ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຂນ຺ຘານໍ ເອກໂຕ ສມ຺ມສນໍ ວາ ຍຸຊ຺ຊຕິເຍວາຕິ. ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຂນ຺ຘານໍ ນິໂຣໂຘ ນິຈ຺ຈໍ ນິພ຺ພານນ຺ຕິ ປສ຺ສນ຺ໂຕຕິອາທີນວຎາຓນິທ຺ເທເສ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ວິປສ຺ສນາກາເລ ສນ຺ຕິປທຎາຓວເສນ ນິຈ຺ຈໍ ນິພ຺ພານນ຺ຕິ ປສ຺ສນ຺ໂຕ. ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍາມໍ ໂອກ຺ກມຕີຕິ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ໂອກ຺ກມຕິ, ຜລກ຺ຂເຓ ປນ ໂອກ຺ກນ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕິ. ເອເສວ ນໂຍ ສພ຺ເພສຸປິ ນິຍາໂມກ຺ກມນປຣິຍາເຍສຸ. ອາໂຣຄ຺ຍນ຺ຕິ ອາໂຣຄ຺ຍຠູຕໍ. ວິສລ຺ລນ຺ຕິ ສລ຺ລວິຣຫິຕໍ. ເອເສວ ນໂຍ ອີທິເສສຸ. ອນາພາຘນ຺ຕິ ອາພາຘວິຣຫິຕໍ, ອາພາຘປຏິປກ຺ຂຠູຕໍ ວາ. ເອສ ນໂຍ ອີທິເສສຸ. ອປຣປ຺ປຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ອຎ຺ຎປຈ຺ຈຍວິຣຫິຕໍ. ອຸປສ຺ສຄ຺ຄໂຕຕິ ຈ ອນຸປສ຺ສຄ຺ຄນ຺ຕິ ຈ ເກຈິ ສໍໂຍຄໍ ກຕ຺ວາ ປຐນ຺ຕິ. ປຣມສຸຎ຺ຎນ຺ຕິ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣສຸຎ຺ຎຕ຺ຕາ ອຸຕ຺ຕມຕ຺ຕາ ຈ ປຣມສຸຎ຺ຎໍ. ປຣມຕ຺ຖນ຺ຕິ ສງ຺ຂຕາສງ຺ຂຕານໍ ອຄ຺ຄຠູຕຕ຺ຕາ ອຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ. ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາສວເສນ ນປຸໍສກວຈນໍ. ນິພ຺ພານສ຺ສ ຈ ສຸຎ຺ຎຕ຺ຕາ ອນຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ອິມສ຺ມິໍ ທ຺ວເຍ ປຏິໂລມປຣິຍາໂຍ ນ ວຸຕ຺ໂຕ. ອນາສວນ຺ຕິ ອາສວວິຣຫິຕໍ. ນິຣາມິສນ຺ຕິ ອາມິສວິຣຫິຕໍ. ອຊາຕນ຺ຕິ ຊາຕິວິຣຫິຕຕ຺ຕາ ອນຸປ຺ປນ຺ນໍ. ອມຕນ຺ຕິ ຠງ຺ຄາຠາວໂຕ ມຣຓວິຣຫິຕໍ. ມຣຓມ຺ປິ ຫິ ນປຸໍສກຠາວວຈນວເສນ ‘‘ມຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

໓໙. ເອວມິມາຍ ປຏິປາຏິຍາ ວຸຕ຺ຕາສຸ ອາກາຣເຠທຠິນ຺ນາສຸ ຈຕ຺ຕາລີສາຍ ອນຸປສ຺ສນາສຸ ສຠາວສງ຺ຄຫວເສນ ຕີສຸເຍວ ອນຸປສ຺ສນາສຸ ເອກສງ຺ຄຫໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອນິຈ຺ຈໂຕຕິ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາຕິອາທິມາຫ. ຕາສຸ ຍຖານຸຣູປໍ ອນິຈ຺ຈທຸກ຺ຂານຕ຺ຕຕ຺ເຕ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ. ອວສາເນ ປເນຕາ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ຄຓນວເສນ ທສ຺ສິຕາ. ຄຓນາສຸ ຈ ຄຓນປຏິປາຏິວເສນ ປຐມໍ ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາ ຄຓິຕາ. ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຈວີສຕີຕິ ‘‘ປຣໂຕ ຣິຕ຺ຕໂຕ ຕຸຈ຺ຉໂຕ ສຸຎ຺ຎໂຕ ອນຕ຺ຕໂຕ’’ຕິ ເອເກກສ຺ມິໍ ຂນ຺ເຘ ປຎ຺ຈ ປຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ຈສຸ ຂນ຺ເຘສຸ ປຎ຺ຈວີສຕິ ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາ. ປຎ຺ຎາສາຕິ ‘‘ອນິຈ຺ຈໂຕ ປໂລກໂຕ ຈລໂຕ ປຠງ຺ຄຸໂຕ ອທ຺ຘຸວໂຕ ວິປຣິຓາມຘມ຺ມໂຕ ອສາຣກໂຕ ວິຠວໂຕ ສງ຺ຂຕໂຕ ມຣຓຘມ຺ມໂຕ’’ຕິ ເອເກກສ຺ມິໍ ຂນ຺ເຘ ທສ ທສ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ຈສຸ ຂນ຺ເຘສຸ ປຎ຺ຎາສໍ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາ. ສຕໍ ປຎ຺ຈວີສຕິ ເຈວາຕິ ເສສາ ‘‘ທຸກ຺ຂໂຕ ໂຣຄໂຕ’’ຕິອາທໂຍ ເອເກກສ຺ມິໍ ຂນ຺ເຘ ປຎ຺ຈວີສຕິ ປຎ຺ຈວີສຕິ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ຈສຸ ຂນ຺ເຘສຸ ປຎ຺ຈວີສຕິສຕໍ ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາ. ຍານິ ທຸກ຺ເຂ ປວຸຈ຺ຈເຣຕິ ຍາ ອນຸປສ຺ສນາ ທຸກ຺ເຂ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈເກ ຄຓນວເສນ ປວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ຕາ ສຕໍ ປຎ຺ຈວີສຕິ ເຈວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ. ‘‘ຍານີ’’ຕິ ເຈຕ຺ຖ ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາໂສ ທຏ຺ຐພ຺ໂພຕິ.

ວິປສ຺ສນາກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ມາຕິກາກຖາ

ມາຕິກາກຖາວຓ຺ຓນາ

໔໐. ອິທານິ ມຫາເຖໂຣ ວິປສ຺ສນາກຖານນ຺ຕຣໍ ສກເລ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ເຄ ນິທ຺ທິຏ຺ເຐ ສມຖວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄນິພ຺ພານຘມ຺ເມ ອາກາຣນານຕ຺ຕວເສນ ນານາປຣິຍາເຍຫິ ໂຖເມຕຸກາໂມ ນິຈ຺ຉາໂຕຕິອາທີນິ ເອກູນວີສຕິ ມາຕິກາປທານິ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ເຕສໍ ນິທ຺ເທສວເສນ ມາຕິກາກຖໍ ນາມ ກເຖສິ. ຕສ຺ສາ ອຍໍ ອປຸພ຺ພຕ຺ຖານຸວຓ຺ຓນາ. ມາຕິກາຍ ຕາວ ນິຈ຺ຉາໂຕຕິ ອມິລາໂຕ. ສພ຺ເພປິ ຫິ ກິເລສາ ປີຬາໂຍຄໂຕ ມິລາຕາ, ຣາໂຄປິ ຕາວ ນິຣນ຺ຕຣປ຺ປວຕ຺ໂຕ ສຣີຣໍ ທຫຕິ, ກິໍ ປນຎ຺ເຎ ກິເລສາ. ‘‘ຕໂຍເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຄ຺ຄີ ຣາຄຄ຺ຄິ ໂທສຄ຺ຄິ ໂມຫຄ຺ຄີ’’ຕິ (ອິຕິວຸ. ໙໓; ທີ. ນິ. ໓.໓໐໕) ປນ ກິເລສນາຍກາ ຕໂຍ ເອວ ກິເລສາ ວຸຕ຺ຕາ, ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາປິ ປນ ທຫນ຺ຕິເຍວ. ເອວໍ ຉາຕກິເລສາຠາວໂຕ ນິຈ຺ຉາໂຕ. ໂກ ໂສ? ວິໂມກ຺ຂສມ຺ພນ຺ເຘນ ວິໂມກ຺ໂຂຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ໂມກ຺ໂຂ. ວິມຸຈ຺ຈຕີຕິ ວິໂມກ຺ໂຂຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທເມກໍ ມາຕິກາປທໍ. ວິຊ຺ຊາວິມຸຕ຺ຕີຕິ ວິຊ຺ຊາເຍວ ວິມຸຕ຺ຕິ. ອິທເມກໍ ມາຕິກາປທໍ. ຌານວິໂມກ຺ໂຂຕິ ຌານເມວ ວິໂມກ຺ໂຂ. ອິທເມກໍ ມາຕິກາປທໍ. ເສສານິ ເອເກກາເນວາຕິ ເອວໍ ເອກູນວີສຕິ ມາຕິກາປທານິ.

໔໑. ເນກ຺ຂມ຺ເມນ ກາມຈ຺ຉນ຺ທໂຕ ນິຈ຺ຉາໂຕຕິ ເນກ຺ຂມ຺ເມນ ກາມຈ຺ຉນ຺ທໂຕ ອເປຕຕ຺ຕາ ກາມຈ຺ຉນ຺ທໂຕ ນິກ຺ກິເລໂສ ໂຍຄີ. ເຕນ ປຏິລທ຺ຘໍ ເນກ຺ຂມ຺ມມ຺ປິ ນິຈ຺ຉາໂຕ ນິກ຺ກິເລໂສ ວິໂມກ຺ໂຂ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ. ເນກ຺ຂມ຺ເມນ ກາມຈ຺ຉນ຺ທໂຕ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ວິໂມກ຺ໂຂຕິ ເນກ຺ຂມ຺ເມນ ກາມຈ຺ຉນ຺ທໂຕ ໂຍຄີ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ຕໍ ເນກ຺ຂມ຺ມໍ ວິໂມກ຺ໂຂຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ. ວິຊ຺ຊຕີຕິ ວິຊ຺ຊາຕິ ສຠາວໂຕ ວິຊ຺ຊຕິ ອຕ຺ຖິ ອຸປລພ຺ຠຕີຕິ ວິຊ຺ຊາ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ສຠາວຊານນຕ຺ຖໍ ປຏິປນ຺ເນຫິ ໂຍຄີຫິ ສຠາວໍ ເວທີຍຕິ ຊານີຍຕີຕິ ວິຊ຺ຊາ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ວິເສສລາຠຕ຺ຖໍ ປຏິປນ຺ເນຫິ ໂຍຄີຫິ ເວທີຍຕິ ປຏິລາຠີຍຕີຕິ ວິຊ຺ຊາ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ອຕ຺ຕນາ ວິນ຺ທິຕພ຺ພໍ ຠູມິໍ ວິນ຺ທຕິ ລຠຕີຕິ ວິຊ຺ຊາ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ສຠາວທສ຺ສນເຫຕຸຕ຺ຕາ ສຠາວໍ ວິທິຕໍ ກໂຣຕີຕິ ວິຊ຺ຊາ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິຊ຺ຊນ຺ໂຕ ມຸຈ຺ຈຕິ, ມຸຈ຺ຈນ຺ໂຕ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ຍຖາວຸຕ຺ໂຕ ຘມ຺ໂມ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນຕ຺ເຖນ ວິຊ຺ຊມາໂນ ຍຖາວຸຕ຺ຕໂຕ ມຸຈ຺ຈຕິ, ຍຖາວຸຕ຺ຕໂຕ ມຸຈ຺ຈມາໂນ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນຕ຺ເຖນ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ວິຊ຺ຊາວິມຸຕ຺ຕິ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ກາມຈ຺ຉນ຺ທໍ ສໍວຣຏ຺ເຐນາຕິ ກາມຈ຺ຉນ຺ທນິວາຣຓຏ຺ເຐນ ຕໍ ເນກ຺ຂມ຺ມໍ ສີລວິສຸທ຺ຘິ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍເຍວ ອວິກ຺ເຂປເຫຕຸຕ຺ຕາ ອວິກ຺ເຂປຏ຺ເຐນ ຈິຕ຺ຕວິສຸທ຺ຘິ. ທສ຺ສນເຫຕຸຕ຺ຕາ ທສ຺ສນຏ຺ເຐນ ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘິ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ເຠຕີຕິ ເນກ຺ຂມ຺ມາທິນາ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທິກໍ ໂຍຄາວຈໂຣ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ເຠຕີຕິ ເນກ຺ຂມ຺ມາທິໂກ ຘມ຺ໂມ ປສ຺ສທ຺ຘິ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຫີນຕ຺ຕາຕິ ເຕນ ເຕນ ປຫາເນນ ປຫີນຕ຺ຕາ. ຎາຕຏ຺ເຐນ ຎາຓນ຺ຕິ ຌານປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາວເສນ ວິປສ຺ສນາວເສນ ມຄ຺ຄປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາວເສນ ຎາຕຏ຺ເຐນ ເນກ຺ຂມ຺ມາທິກໍ ຎາຓໍ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ທສ຺ສນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ວິສຸຊ຺ຌຕີຕິ ໂຍຄີ, ເນກ຺ຂມ຺ມາທິກາ ວິສຸທ຺ຘິ.

ເນກ຺ຂມ຺ມນິທ຺ເທເສ ເນກ຺ຂມ຺ມໍ ອໂລຠຕ຺ຕາ ກາມຣາຄໂຕ ນິສ຺ສຏນ຺ຕິ ນິສ຺ສຣຓໍ. ຕໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕນ຺ຕິ ເນກ຺ຂມ຺ມໍ. ‘‘ຣູປານເມຕໍ ນິສ຺ສຣຓໍ ຍທິທໍ ເນກ຺ຂມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈມາເນ ອາຣຸປ຺ປວິເສສສ຺ສ ອທິສ຺ສນໂຕ ວິເສສສ຺ສ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕປາຐກ຺ກເມເນວ ຍທິທໍ ອາຣຸປ຺ປນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຎ຺ຈ ອາຣຸປ຺ປໍ ຣູປໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕຕ຺ຕາ ເນກ຺ຂມ຺ມໍ ນາມາຕິ ອຘິກາຣວເສເນວ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຠູຕນ຺ຕິ ອຸປ຺ປາທສມາໂຍຄທີປນໍ. ສງ຺ຂຕນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຍພລວິເສສທສ຺ສນໍ. ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຍສມາໂຍເຄປິ ປຈ຺ຈຍານໍ ອພ຺ຍາປາຣຠາວທສ຺ສນໍ. ນິໂຣໂຘ ຕສ຺ສ ເນກ຺ຂມ຺ມນ຺ຕິ ນິພ຺ພານໍ ຕໂຕ ສງ຺ຂຕໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ສງ຺ຂຕສ຺ສ ເນກ຺ຂມ຺ມໍ ນາມ. ອາຣຸປ຺ປສ຺ສ ຈ ນິໂຣຘສ຺ສ ຈ ຄຫຓໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ປາເຐ ວຸຕ຺ຕກ຺ກເມເນວ ກຕໍ. ‘‘ກາມຈ຺ຉນ຺ທສ຺ສ ເນກ຺ຂມ຺ມໍ ເນກ຺ຂມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈມາເນ ປຸນຣຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເນກ຺ຂມ຺ມວຈເນເນວ ຈ ຕສ຺ສ ເນກ຺ຂມ຺ມສິທ຺ຘີຕິ ຕໍ ອວຕ຺ວາ ເສສເນກ຺ຂມ຺ມເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ອຸຊຸກເມວ. ນິສ຺ສຣຓນິທ຺ເທເສປິ ອິມິນາວ ນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ນິສ຺ສຣຓີຍາ ຘາຕຸໂຍ ປເນຕ຺ຖ ອຸຊຸກເມວ ເນກ຺ຂມ຺ມນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປວິເວໂກຕິ ປວິວິຕ຺ຕຠາໂວ ເນກ຺ຂມ຺ມາທິໂກເຍວ. ໂວສຊ຺ຊຕີຕິ ໂຍຄີ, ເນກ຺ຂມ຺ມາທໂຍ ໂວສຄ຺ໂຄ. ເນກ຺ຂມ຺ມໍ ປວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ໂຍຄີ ເນກ຺ຂມ຺ເມນ ຈຣຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕໍ ປນ ເນກ຺ຂມ຺ມໍ ຈຣິຍາ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ຌານວິໂມກ຺ຂນິທ຺ເທເສ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ວິໂມກ຺ຂກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກວລໍ ຕຕ຺ຖ ‘‘ຊານາຕີຕິ ຌານວິໂມກ຺ໂຂ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໒໑໗) ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຘ ປນ ‘‘ຊານາຕີຕິ, ຌາຍຕີ’’ຕິ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານາວ ເທສນາ ກຕາຕິ ອຍໍ ວິເສໂສ.

໔໒. ຠາວນາຘິຏ຺ຐານຊີວິຕນິທ຺ເທເສ ຈ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານາ ເທສນາ ກຕາ. ຘມ຺ມໂຕ ປນ ຠາວນາ ນາມ ເນກ຺ຂມ຺ມາທໂຍວ. ອຘິຏ຺ຐານໍ ນາມ ເນກ຺ຂມ຺ມາທິວເສນ ປຕິຏ຺ຐາປິຕຈິຕ຺ຕເມວ. ຊີວິຕໍ ນາມ ເນກ຺ຂມ຺ມາທິວເສນ ປຕິຏ຺ຐາປິຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສມ຺ມາອາຊີໂວ ນາມ. ໂກ ໂສ ສມ຺ມາອາຊີໂວ ນາມ? ມິຈ຺ຉາຊີວາ ວິຣຕິ, ຘມ຺ເມນ ສເມນ ປຈ຺ຈຍປຣິເຍສນວາຍາໂມ ຈ. ຕຕ຺ຖ ສມໍ ຊີວຕີຕິ ສມໍ ຊີວິຕໍ ຊີວຕິ, ຠາວນປຸໍສກວຈນໍ ວາ, ສເມນ ຊີວຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂນ ວິສມນ຺ຕິ ‘‘ສມໍ ຊີວຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕສ຺ເສວ ອຕ຺ຖສ຺ສ ປຏິເສຘວເສນ ອວຘາຣຓໍ ກຕໍ. ສມ຺ມາ ຊີວຕີຕິ ອາກາຣນິທສ຺ສນໍ. ໂນ ມິຈ຺ຉາຕິ ຕສ຺ເສວ ນິຍມນໍ. ວິສຸທ຺ຘໍ ຊີວຕີຕິ ສຠາວວິສຸທ຺ຘິຍາ ວິສຸທ຺ຘໍ ຊີວິຕໍ ຊີວຕິ. ໂນ ກິລິຏ຺ຐນ຺ຕິ ຕສ຺ເສວ ນິຍມນໍ. ຍຎ຺ຎເທວາຕິອາທີຫິ ຍຖາວຸຕ຺ຕານໍ ຕິສ຺ສນ຺ນໍ ສມ຺ປທານໍ ອານິສໍສໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍຎ຺ຎເທວາຕິ ຍໍ ຍໍ ເອວ. ຂຕ຺ຕິຍປຣິສນ຺ຕິ ຂຕ຺ຕິຍານໍ ສນ຺ນິປາຕໍ. ໂສ ຫິ ສມນ຺ຕໂຕ ສີທນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອກຕພຸທ຺ຘິໂນຕິ ປຣິສາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອເສວ ນໂຍ ອິຕຣຕ຺ຕເຍ. ຂຕ຺ຕິຍາທີນໍເຍວ ອາຄມນສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຎາຓສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ຕາສໍເຍວ ຈຕສ຺ສນ຺ນໍ ຄຫຓໍ, ນ ສຸທ຺ທປຣິສາຍ. ວິສາຣໂທຕິ ຕີຫິ ສມ຺ປທາຫິ ສມ຺ປນ຺ໂນ ວິຄຕສາຣຊ຺ໂຊ, ນິພ຺ຠໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອມງ຺ກຸຠູໂຕຕິ ອສງ຺ກຸຈິໂຕ ນ ນິຕ຺ເຕຊຠູໂຕ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕູຕິ ຕໍ ວິສາຣທຕ຺ຕໍ ເກນ ເຫຕຸນາ ເກນ ກາຣເຓນ ໂຫຕີຕິ ເຈຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທານິ ຕຖາ ຫີຕິ ຕສ຺ສ ກາຣຓວຈນໍ. ຍສ຺ມາ ເອວໍ ຕິສມ຺ປທາສມ຺ປນ຺ໂນ, ຕສ຺ມາ ‘‘ວິສາຣໂທ ໂຫຕີ’’ຕິ ວິສາຣທຠາວສ຺ສ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ນິຏ຺ຐເປສີຕິ.

ສທ຺ຘມ຺ມປ຺ປກາສິນິຍາ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ຄ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ມາຕິກາກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຎ຺ຎາວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິຏ຺ຐິຕາ ຈູຬວຄ຺ຄສ຺ສ ອປຸພ຺ພຕ຺ຖານຸວຓ຺ຓນາ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ ຕິວຄ຺ຄສງ຺ຄຫິຕສ຺ສ

ສມຕິໍສກຖາປຏິມຓ຺ຑິຕສ຺ສ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ຄສ຺ສ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ ໂຫຕີຕິ.

ນິຄມນກຖາ

ມຫາວຄ຺ໂຄ ມຊ຺ຌິໂມ ຈ, ຈູຬວຄ຺ໂຄ ຈ ນາມໂຕ;

ຕໂຍ ວຄ຺ຄາ ອິຘ ວຸຕ຺ຕາ, ປມາຓປຏິປາຏິຍາ.

ວຄ຺ເຄ ວຄ຺ເຄ ທສ ທສ, ກຖາ ຍາ ຕາ ອຸທີຣິຕາ;

ອຸທ຺ທານຄາຖາ ສພ຺ພາສໍ, ອິມາ ຕາສໍ ຍຖາກ຺ກມໍ.

ຎາຓໍ ທິຏ຺ຐິ ອານາປານໍ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ວິໂມກ຺ຂປຎ຺ຈມໍ;

ຄຕິ ກມ຺ມໍ ວິປລ຺ລາໂສ, ມຄ຺ໂຄ ມຓ຺ໂຑຕິ ຕາ ທສ.

ຍຸຄນທ຺ຘສຈ຺ຈໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ, ເມຕ຺ຕາ ວິຣາຄປຎ຺ຈມາ;

ປຏິສມ຺ຠິທາ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ, ໂລກຸຕ຺ຕຣພລສຸຎ຺ຎຕາ.

ປຎ຺ຎາ ອິທ຺ຘິ ອຠິສມໂຍ, ວິເວໂກ ຈຣິຍປຎ຺ຈໂມ;

ປາຏິຫີຣໍ ສມສີສ-ສຕິ ວິປສ຺ສນມາຕິກາ.

ໂຍ ໂສ ສຸຄຕສຸຕານໍ, ອຘິປຕິຠູເຕນ ຠູຕຫິຕຣຕິນາ;

ເຖເຣນ ຖິຣຄຸຓວຕາ, ວຸຕ຺ໂຕ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ໂຄ.

ຕສ຺ສຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ຍາ, ປຸພ຺ພຏ຺ຐກຖານຍໍ ຕຖາ ຍຸຕ຺ຕິໍ;

ນິສ຺ສາຍ ມຍາຣທ຺ຘາ, ນິຏ຺ຐານມຸປາຄຕາ ເອສາ.

ຍໍ ຕໍ ອຸຕ຺ຕຣມນ຺ຕີ, ມນ຺ຕິຄຸຓຍຸໂຕ ຍຸໂຕ ຈ ສທ຺ຘາຍ;

ກາຣຍິ ມຫາວິຫາເຣ, ປຣິເວຓມເນກສາຘຸຄຸຓໍ.

ເຖເຣເນຕ຺ຖ ນິວສຕາ, ສມາປິຕາຍໍ ມຫາຠິຘາເນນ;

ຕຕິເຍ ວສ຺ເສ ຈຸຕິໂຕ, ໂມຄ຺ຄລ຺ລານສ຺ສ ຠູປຕິໂນ.

ສມຍໍ ອນຸໂລເມນ຺ຕີ, ເຖຣານໍ ເຖຣວາທທີປານໍ;

ນິຏ຺ຐໍ ຄຕາ ຍຖາຍໍ, ອຏ຺ຐກຖາ ໂລກຫິຕຊນນີ.

ຘມ຺ມໍ ອນຸໂລເມນ຺ຕາ, ອຕ຺ຕຫິຕໍ ປຣຫິຕຎ຺ຈ ສາເຘນ຺ຕາ;

ນິຏ຺ຐໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕຸ ຕຖາ, ມໂນຣຖາ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ.

ສທ຺ຘມ຺ມປກາສິນິຍາ, ອຏ຺ຐກຖາເຍຕ຺ຖ ຄຓິຕກຸສເລຫິ;

ຄຓິຕາ ຕຸ ຠາຓວາຣາ, ວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ ອຏ຺ຐປຎ຺ຎາສ.

ອານຸຏ຺ຐຸເຠນ ອສ຺ສາ, ຉນ຺ໂທພນ຺ເຘນ ຄຓິຍມານາ ຕຸ;

ຈຸທ຺ທສສຫສ຺ສສງ຺ຂາ, ຄາຖາໂຍ ປຎ຺ຈ ຈ ສຕານິ.

ສາສນຈິຣຏ຺ຐິຕຕ຺ຖໍ, ໂລກຫິຕຕ຺ຖຎ຺ຈ ສາທເຣນ ມຍາ;

ປຸຎ຺ຎໍ ອິມໍ ຣຈຍຕາ, ຍໍ ປຕ຺ຕມນປ຺ປກໍ ວິປຸລໍ.

ປຸຎ຺ເຎນ ເຕນ ໂລໂກ, ສທ຺ຘມ຺ມຣສາຍນໍ ທສພລສ຺ສ;

ອຸປຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ວິມລໍ, ປປ຺ໂປຕຸ ສຸຂໍ ສຸເຂເນວາຕິ.

ສທ຺ຘມ຺ມປ຺ປກາສິນີ ນາມ

ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ຄປ຺ປກຣຓສ຺ສ ອຏ຺ຐກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.