ອຏ຺ຐກຖາ > ສຸຕ຺ຕປິຏກ (ອຏ຺ຐກຖາ) > ຂຸທ຺ທກນິກາຍ (ອຏ຺ຐກຖາ)

ຕຕ຺ຖ ເກນຏ຺ເຐນ ເນຕ຺ຕິ? ສທ຺ຘມ຺ມນຍນຏ຺ເຐນ ເນຕ຺ຕິ. ຍຖາ ຫິ ຕຓ຺ຫາ ສຕ຺ເຕ ກາມາທິຠວໍ ນຍຕີຕິ ‘‘ຠວເນຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວມຍມ຺ປິ ເວເນຍ຺ຍສຕ຺ເຕ ອຣິຍຘມ຺ມໍ ນຍຕີຕິ ສທ຺ຘມ຺ມນຍນຏ຺ເຐນ ‘‘ເນຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຖ ວາ ນຍນ຺ຕິ ຕາຍາຕິ ເນຕ຺ຕິ. ເນຕ຺ຕິປ຺ປກຣເຓນ ຫິ ກຣຓຠູເຕນ ຘມ຺ມກຖິກາ ເວເນຍ຺ຍສຕ຺ເຕ ທສ຺ສນມຄ຺ຄໍ ນຍນ຺ຕິ ສມ຺ປາເປນ຺ຕີຕິ, ນີຍນ຺ຕິ ວາ ເອຕ຺ຖ ເອຕສ຺ມິໍ ປກຣເຓ ອຘິຏ຺ຐານຠູເຕ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ເວເນຍ຺ຍາ ນິພ຺ພານໍ ສມ຺ປາປິຍນ຺ຕີຕິ ເນຕ຺ຕິ. ນ ຫິ ເນຕ຺ຕິອຸປເທສສນ຺ນິສ຺ສເຍນ ວິນາ ອວິປຣີຕສຸຕ຺ຕຕ຺ຖາວໂພໂຘ ສມ຺ຠວຕິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຕສ຺ມາ ນິພ຺ພາຍິຕຸກາເມນາ’’ຕິອາທິ. ສພ຺ພາປິ ຫິ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນາ ເນຕ຺ຕິອຸປເທສາຍຕ຺ຕາ, ເນຕ຺ຕິ ຈ ສຸຕ຺ຕປ຺ປຠວາ, ສຸຕ຺ຕໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘປ຺ປຠວນ຺ຕິ.

ສາ ປນາຍໍ ເນຕ຺ຕິ ປກຣຓປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ຕິປ຺ປເຠທາ ຫາຣນຍປຏ຺ຐານານໍ ວເສນ. ປຐມຎ຺ຫິ ຫາຣວິຈາໂຣ, ຕໂຕ ນຍວິຈາໂຣ, ປຈ຺ຉາ ປຏ຺ຐານວິຈາໂຣຕິ. ປາຬິວວຕ຺ຖານໂຕ ປນ ສງ຺ຄຫວາຣວິຠາຄວາຣວເສນ ທຸວິຘາ. ສພ຺ພາປິ ຫິ ເນຕ຺ຕິ ສງ຺ຄຫວາໂຣ ວິຠາຄວາໂຣຕິ ວາຣທ຺ວຍເມວ ໂຫຕິ.

ຕຕ຺ຖ ¶ ສງ຺ຄຫວາໂຣ ອາທິໂຕ ປຎ຺ຈຫິ ຄາຖາຫິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ. ສພ຺ໂພ ຫິ ປກຣຓຕ຺ໂຖ ‘‘ຍໍ ໂລໂກ ປູຊຍເຕ’’ຕິອາທີຫິ ປຎ຺ຈຫິ ຄາຖາຫິ ອປຣິຄ຺ຄຫິໂຕ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ນນຸ ເຈຕ຺ຖ ປຏ຺ຐານໍ ອສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ? ນຍິທເມວໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ມູລປທຄ຺ຄຫເຓນ ປຏ຺ຐານສ຺ສ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ – ‘‘ອຏ຺ຐາຣສ ມູລປທາ ກຸຫິໍ ທຏ຺ຐພ຺ພາ ສາສນປຏ຺ຐາເນ’’ຕິ. ມູລປທປຏ຺ຐານານິ ຫິ ອຕ຺ຖນຍສງ຺ຂາຣຕ຺ຕິກາ ວິຍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສງ຺ຄຫິຕານິ.

ວິຠາຄວາໂຣ ປນ ອຸທ຺ເທສນິທ຺ເທສປຏິນິທ຺ເທສວເສນ ຕິວິໂຘ. ເຕສຸ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕເມ ໂສຬສ ຫາຣາ’’ຕິ ອາຣຠິຕ຺ວາ ຍາວ ‘‘ຠວນ຺ຕິ ອຏ຺ຐາຣສ ປທານີ’’ຕິ ອຍໍ ອຸທ຺ເທສວາໂຣ. ‘‘ອສ຺ສາທາທີນວຕາ’’ຕິ ອາຣຠິຕ຺ວາ ຍາວ ‘‘ເຕຕ຺ຕິໍສາ ເອຕ຺ຕິກາ ເນຕ຺ຕີ’’ຕິ ອຍໍ ນິທ຺ເທສວາໂຣ. ປຏິນິທ຺ເທສວາໂຣ ປນ ຫາຣວິຠງ຺ຄວາໂຣ ຫາຣສມ຺ປາຕວາໂຣ ນຍສມຸຏ຺ຐານວາໂຣ ສາສນປຏ຺ຐານວາໂຣຕິ ຈຕຸພ຺ພິໂຘ. ເຕສຸ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ເທສນາຫາໂຣ’’ຕິ ອາຣຠິຕ຺ວາ ຍາວ ‘‘ອຍໍ ປຫາເນນ ສມາໂຣປນາ’’ຕິ ອຍໍ ຫາຣວິຠງ຺ຄວາໂຣ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ກຕໂມ ເທສນາຫາຣສມ຺ປາໂຕ’’ຕິ ອາຣຠິຕ຺ວາ ຍາວ ‘‘ອນຸປາທິເສສາ ຈ ນິພ຺ພານຘາຕູ’’ຕິ ອຍໍ ຫາຣສມ຺ປາຕວາໂຣ. ເອຕ຺ຖາຫ – ຫາຣວິຠງ຺ຄຫາຣສມ຺ປາຕວາຣານໍ ກິໍ ນານາກຣຓນ຺ຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ຍຕ຺ຖ ອເນເກຫິປິ ອຸທາຫຣຓສຸຕ຺ເຕຫິ ເອໂກ ¶ ຫາໂຣ ນິທ຺ທິສີຍຕິ, ອຍໍ ຫາຣວິຠງ຺ຄວາໂຣ. ຍຕ຺ຖ ປນ ເອກສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ອເນເກ ຫາຣາ ສມ຺ປຕນ຺ຕິ, ອຍໍ ຫາຣສມ຺ປາຕວາໂຣ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ເປຏເກ –

‘‘ຍຕ຺ຖ ຈ ສພ຺ເພ ຫາຣາ, ສມ຺ປຕມານາ ນຍນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕຕ຺ຖໍ;

ພ຺ຍຎ຺ຊນວິຘິປຸຖຸຕ຺ຕາ, ສາ ຠູມີ ຫາຣສມ຺ປາໂຕ’’ຕິ.

ນຍສມຸຏ຺ຐານສາສນປຏ຺ຐານວາຣວິຠາໂຄ ປາກໂຏ ເອວ. ສາສນປຏ຺ຐານວາໂຣ ປນ ສງ຺ຄຫວາເຣ ວິຍ ອຸທ຺ເທສນິທ຺ເທສວາເຣສຸປິ ນ ສຣູປໂຕ ອຸທ຺ຘໂຏຕິ. ເອຕ຺ຖາຫ – ‘‘ອິທໍ ເນຕ຺ຕິປ຺ປກຣຓໍ ມຫາສາວກຠາສິຕໍ, ຠຄວຕາ ອນຸໂມທິຕ’’ນ຺ຕິ ຈ ກຖເມຕໍ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ? ປາຬິໂຕ ເອວ. ນ ຫິ ປາຬິໂຕ ອຎ຺ຎໍ ປມາຓຕຣໍ ອຕ຺ຖິ. ຍາ ຫິ ຈຕູຫິ ມຫາປເທເສຫິ ອວິຣຸທ຺ຘາ ປາຬິ, ສາ ປມາຓໍ. ຕຖາ ຫິ ອຄຣຫິຕາຍ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາຍ ເປຏໂກປເທໂສ ວິຍ ອິທໍ ເນຕ຺ຕິປ຺ປກຣຓໍ ອາຠຕໍ. ຍທິ ເອວໍ ກສ຺ມາສ຺ສ ນິທານໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາວກຠາສິຕານມ຺ປິ ຫິ ສຸຠສຸຕ຺ຕ- (ທີ. ນິ. ໑.໔໔໔ ອາທໂຍ) ອນງ຺ຄຓສຸຕ຺ຕ- (ມ. ນິ. ໑.໕໗ ອາທໂຍ) ກຈ຺ຈາຍນສໍຍຸຕ຺ຕາທີນໍ ¶ ນິທານໍ ຠາສິຕນ຺ຕິ? ນຍິທໍ ເອກນ຺ຕິກໍ. ສາວກຠາສິຕານໍ ພຸທ຺ຘຠາສິຕານມ຺ປິ ຫິ ເອກຈ຺ຈານໍ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ຄນິທ຺ເທສາທີນໍ ຘມ຺ມປທພຸທ຺ຘວໍສາທີນຎ຺ຈ ນິທານໍ ນ ຠາສິຕໍ, ນ ຈ ຕາວຕາ ຕານິ ອປ຺ປມາຓໍ, ເອວມິຘາປິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ນິທານຎ຺ຈ ນາມ ສຸຕ຺ຕວິນຍານໍ ຘມ຺ມຠຓ຺ຑາຄາຣິກອຸປາລິຕ຺ເຖຣາທີຫິ ມຫາສາວເກເຫວ ຠາສິຕໍ, ອິທຎ຺ຈ ມຫາສາວກຠາສິຕໍ, ເຖຣໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອນຎ຺ຎວິສຍຕ຺ຕາ ອິມິສ຺ສາ ວິຈາຣຓາຍາຕິ ກິເມເຕນ ນິທານຄເວສເນນ, ອຕ຺ໂຖເຍເວຕ຺ຖ ຄເວສິຕພ຺ໂພ, ໂຍ ປາຬິຍາ ອວິຣຸທ຺ໂຘຕິ. ອຖ ວາ ປາຬິຍາ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນາຠາວໂຕ ນ ອິມສ຺ສ ປກຣຓສ຺ສ ວິສຸໍ ນິທານວຈນກິຈ຺ຈໍ ອຕ຺ຖິ, ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ຄນິທ຺ເທສາທີນໍ ວິຍາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອິທານິ ເອຕສ຺ມິໍ ປກຣເຓ ນານປ຺ປກາຣໂກສລ຺ລຕ຺ຖໍ ອຍໍ ວິຠາໂຄ ເວທິຕພ຺ໂພ – ສພ຺ພເມວ ເຈຕໍ ປກຣຓໍ ສາສນປຣິເຍຏ຺ຐິຠາວໂຕ ເອກວິຘໍ, ຕຖາ ອຣິຍມຄ຺ຄສມ຺ປາທນໂຕ ວິມຸຕ຺ຕິຣສໂຕ ຈ. ພ຺ຍຎ຺ຊນຕ຺ຖວິຈາຣຠາວໂຕ ທຸວິຘໍ, ຕຖາ ສງ຺ຄຫວິຠາຄຠາວໂຕ ຘມ຺ມວິນຍຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນໂຕ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣຕ຺ຖສງ຺ຄຫຓໂຕ ຣູປາຣູປຘມ຺ມປຣິຄ຺ຄາຫກໂຕ ລກ຺ຂຓລກ຺ຂິຍຠາວໂຕ ປວຕ຺ຕິນິວຕ຺ຕິວຈນໂຕ ສຠາຄວິສຠາຄນິທ຺ເທສໂຕ ສາຘາຣຓາສາຘາຣຓຘມ຺ມວິຠາຄໂຕ ຈ.

ຕິວິຘໍ ປຸຄ຺ຄລຕ຺ຕຍນິທ຺ເທສໂຕ ຕິວິຘກລ຺ຍາຓວິຠາຄໂຕ ປຣິຎ຺ຎຕ຺ຕຍກຖນໂຕ ປຫານຕ຺ຕຍູປເທສໂຕ ¶ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫຓໂຕ ຕິວິຘສໍກິເລສວິໂສຘນໂຕ ມູລຄີຕິອນຸຄີຕິສງ຺ຄີຕິເຠທໂຕ ປິຏກຕ຺ຕຍຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນໂຕ ຫາຣນຍປຏ຺ຐານປ຺ປເຠທໂຕ ຈ.

ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ຈຕຸປ຺ປຏິສມ຺ຠິທາວິສຍໂຕ ຈຕຸນຍເທສນໂຕ ຘມ຺ມຕ຺ຖເທສນາປຏິເວຘຄມ຺ຠີຣຠາວໂຕ ຈ. ປຎ຺ຈວິຘໍ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍາທິຘມ຺ມວິຠາຄໂຕ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘນິທ຺ເທສໂຕ ປຎ຺ຈຄຕິປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ປຎ຺ຈນິກາຍຕ຺ຖວິວຣຓໂຕ ຈ. ຉພ຺ພິຘໍ ຉຬາຣມ຺ມຓວິຠາຄໂຕ ຉອຊ຺ຌຕ຺ຕິກພາຫິຣາຍຕນວິຠາຄໂຕ ຈ. ສຕ຺ຕວິຘໍ ສຕ຺ຕວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິປຣິຈ຺ເຉທໂຕ. ນວວິຘໍ ສຸຕ຺ຕາທິນວງ຺ຄນິທ຺ເທສໂຕ. ຈຸທ຺ທສວິຘໍ ສຸຕ຺ຕາຘິຏ຺ຐານວິຠາຄໂຕ. ໂສຬສວິຘໍ ອຏ຺ຐວີສຕິວິຘຎ຺ຈ ສາສນປຏ຺ຐານປ຺ປເຠທໂຕ. ຈຕຸຣາສີຕິສຫສ຺ສວິຘໍ ຈຕຸຣາສີຕິສຫສ຺ສຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘວິຈາຣຠາວໂຕຕິອາທິນາ ນເຍນ ປກຣຓວິຠາໂຄ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຕຕ຺ຖ ສາສນປຣິເຍຏ຺ຐິຠາວໂຕຕິ ສກລໍ ເນຕ຺ຕິປ຺ປກຣຓໍ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫສ຺ສ ນວງ຺ຄສ຺ສ ສຕ຺ຖຸສາສນສ຺ສ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນາຠາວໂຕ. ອຣິຍມຄ຺ຄສມ຺ປາທນໂຕຕິ ¶ ທສ຺ສນຠູມິຠາວນາຠູມິສມ຺ປາທນໂຕ. ວິມຸຕ຺ຕິຣສໂຕຕິ ສາສນສ຺ສ ອມຕປຣິໂຍສານຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ພ຺ຍຎ຺ຊນຕ຺ຖວິຈາຣຠາວໂຕຕິ ຫາຣພ຺ຍຎ຺ຊນປທກມ຺ມນຍານໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນວິຈາຣຕ຺ຕາ ອຕ຺ຖປທອຕ຺ຖນຍານໍ ອຕ຺ຖວິຈາຣຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ສງ຺ຄຫວິຠາຄຠາໂວ ປຣໂຕ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ຘມ຺ມວິນຍຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນໂຕຕິ ສກລສ຺ສາປິ ປຣິຍຕ຺ຕິສາສນສ຺ສ ຘມ຺ມວິນຍຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ລກ຺ຂຓລກ຺ຂິຍຠາວໂຕຕິ ເນຕ຺ຕິວຈນສ຺ສ ລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ ອຸທາຫຣຓສຸຕ຺ຕານຎ຺ຈ ລກ຺ຂິຍຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຠາຄວິສຠາຄນິທ຺ເທສໂຕຕິ ສມານຊາຕິຍາ ຘມ຺ມາ ສຠາຄາ, ປຏິປກ຺ຂາ ວິສຠາຄາ, ຕໍວິຈາຣຠາວໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສາຘາຣຓາສາຘາຣຓຘມ຺ມວິຠາຄໂຕຕິ ປຫາເນກຏ຺ຐສຫເຊກຏ຺ຐຕາທິສາມຎ຺ເຎນ ເຍ ຘມ຺ມາ ເຍສໍ ຘມ຺ມານໍ ນາມວຕ຺ຖາທິນາ ສາຘາຣຓາ ຕພ຺ພິຘຸຣຕາຍ ອສາຘາຣຓາ ຈ, ຕໍວິຠາຄໂຕ ທຸວິຘນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປຸຄ຺ຄລຕ຺ຕຍນິທ຺ເທສໂຕຕິ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎຸອາທິ ປຸຄ຺ຄລຕ຺ຕຍນິທ຺ເທສໂຕ. ຕິວິຘກລ຺ຍາຓວິຠາຄໂຕຕິ ອາທິກລ຺ຍາຓາທິວິຠາຄໂຕ. ມູລຄີຕິອນຸຄີຕິສງ຺ຄີຕິເຠທໂຕຕິ ປຐມໍ ວຈນໍ ມູລຄີຕິ, ວຸຕ຺ຕສ຺ເສວ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສງ຺ຄຫຄາຖາ ອນຸຄີຕິ, ຕໍຕໍສຸຕ຺ຕຕ຺ຖໂຍຊນວເສນ ວິປ຺ປກິຓ຺ຓສ຺ສ ປກຣຓສ຺ສ ສງ຺ຄາຍນໍ ສງ຺ຄີຕິ, ສາ ເຖຣສ຺ສ ປຣໂຕ ປວຕ຺ຕິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ, ເອຕາສໍ ຕິສ຺ສນ຺ນໍ ເຠທໂຕ ຕິວິຘນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘນິທ຺ເທສໂຕຕິ ຣູປາທິປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘສີລາທິປຎ຺ຈຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘນິທ຺ເທສໂຕ ປຎ຺ຈວິຘນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸຕ຺ຕາຘິຏ຺ຐານວິຠາຄໂຕຕິ ໂລຠໂທສໂມຫານໍ ອໂລຠາໂທສາໂມຫານໍ ກາຍວຈີມໂນກມ຺ມານໍ ສທ຺ຘາທິປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານຎ຺ຈ ວເສນ ຈຸທ຺ທສວິຘສ຺ສ ສຸຕ຺ຕາຘິຏ຺ຐານສ຺ສ ວິຠາຄວຈນໂຕ ຈຸທ຺ທສວິຘນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍນ຺ຕິ ນ ປປຎ຺ຈິຕໍ.

ເອວໍ ¶ ອເນກເຠທວິຠຕ຺ເຕ ເນຕ຺ຕິປ຺ປກຣເຓ ຍທິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສງ຺ຄຫວິຠາຄວາຣວເສນ ທຸວິຘ’’ນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຄຫວາໂຣ ອາທິ. ຕສ຺ສາປິ ‘‘ຍໍ ໂລໂກ ປູຊຍເຕ’’ຕິ ອຍໍ ຄາຖາ ອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຍນ຺ຕິ ອນິຍມໂຕ ອຸປໂຍຄນິທ຺ເທໂສ, ຕສ຺ສ ‘‘ຕສ຺ສາ’’ຕິ ອິມິນາ ນິຍມນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ໂລໂກຕິ ກຕ຺ຕຸນິທ຺ເທໂສ. ປູຊຍເຕຕິ ກິຣິຍານິທ຺ເທໂສ. ສໂລກປາໂລຕິ ກຕ຺ຕຸວິເສສນໍ. ສທາຕິ ກາລນິທ຺ເທໂສ. ນມສ຺ສຕິ ຈາຕິ ອຸປຈເຍນ ກິຣິຍານິທ຺ເທໂສ ¶ . ຕສ຺ສາຕິ ສາມິນິທ຺ເທໂສ. ເອຕນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ຕນິທ຺ເທໂສ. ສາສນວຣນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ຕນິທ຺ເທເສນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິທສ຺ສນໍ. ວິທູຫີຕິ ກຣຓວຈເນນ ກຕ຺ຕຸນິທ຺ເທໂສ. ເຎຍ຺ຍນ຺ຕິ ກມ຺ມວາຈກກິຣິຍານິທ຺ເທໂສ. ນຣວຣສ຺ສາຕິ ‘‘ຕສ຺ສາ’’ຕິ ນິຍເມຕ຺ວາ ທສ຺ສິຕສ຺ສ ສຣູປໂຕ ທສ຺ສນໍ.

ຕຕ຺ຖ ໂລກິຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸຎ຺ຎາປຸຎ຺ຎານິ ຕພ຺ພິປາໂກ ຈາຕິ ໂລໂກ, ປຊາ, ສຕ຺ຕນິກາໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂລກ-ສທ຺ໂທ ຫິ ຊາຕິສທ຺ທຕາຍ ສາມຎ຺ຎວເສນ ນິຣວເສສໂຕ ສຕ຺ເຕ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ກິຎ຺ຈາປິ ຫິ ໂລກສທ຺ໂທ ສງ຺ຂາຣຠາຊເນສຸປິ ທິຏ຺ຐປ຺ປໂຍໂຄ, ປູຊນກິຣິຍາໂຍຄ຺ຍຠູຕຕາວເສນ ປນ ສຕ຺ຕໂລກວຈໂນ ເອວ ອິຘ ຄຫິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປູຊຍເຕຕິ ມານຍຕິ, ອປຈາຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ໂລກໍ ປາເລນ຺ຕີຕິ ໂລກປາລາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາຣາຊາໂນ. ໂລກິຍາ ປນ ອິນ຺ທຍມວຣຸຓກຸເວຣາ ໂລກປາລາຕິ ວທນ຺ຕິ. ສຫ ໂລກປາເລຫີຕິ ສໂລກປາໂລ, ‘‘ໂລໂກ’’ຕິ ອິມິນາ ຕຸລ຺ຍາຘິກຣຓໍ. ອຖ ວາ ອິສ຺ສຣິຍາຘິປຈ຺ເຈນ ຕໍຕໍສຕ຺ຕໂລກສ຺ສ ປາລນໂຕ ຣກ຺ຂຓໂຕ ຂຕ຺ຕິຍຈຕຸມຫາຣາຊສກ຺ກສຸຍາມສນ຺ຕຸສິຕສຸນິມ຺ມິຕປຣນິມ຺ມິຕວສວຕ຺ຕິມຫາພ຺ຣຫ຺ມາທໂຍ ໂລກປາລາ. ເຕຫິ ສຫ ຕໍຕໍສຕ຺ຕນິກາໂຍ ສໂລກປາໂລ ໂລໂກຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຖ ວາ ‘‘ທ຺ເວເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຸກ຺ກາ ຘມ຺ມາ ໂລກໍ ປາເລນ຺ຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໒.໙; ອິຕິວຸ. ໔໒) ວຈນໂຕ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປຘມ຺ມາ ໂລກປາລາ. ເຕຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ໂລໂກ ສໂລກປາໂລ. ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປສມ຺ປນ຺ນາ ຫິ ປາປຄຣຫິໂນ ສປ຺ປຸຣິສາ ຘມ຺ມຈ຺ຉນ຺ທວນ຺ຕຕາຍ ຠຄວຕິ ປູຊານມກ຺ກາຣປຣາ ໂຫນ຺ຕີຕິ.

ສທາຕິ ¶ ສພ຺ພກາລໍ ຣຕ຺ຕິຎ຺ເຈວ ທິວາ ຈ, ສທາຕິ ວາ ຠຄວໂຕ ຘຣມານກາເລ ຕໂຕ ປຣຎ຺ຈ. ອຖ ວາ ສທາຕິ ອຠິນີຫາຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ສາສນນ຺ຕຣຘານາ, ຕໂຕ ປຣມ຺ປິ ວາ. ມຫາຠິນີຫາຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຫິ ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕາ ໂພຘິຍາ ນິຍຕຕາຍ ພຸທ຺ຘງ຺ກຸຣຠູຕາ ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ປູຊນີຍາ ເຈວ ວນ຺ທນີຍາ ຈ ໂຫນ຺ຕິ. ຍຖາຫ ຠຄວາ ສຸເມຘຠູໂຕ –

‘‘ທີປງ຺ກໂຣ ໂລກວິທູ, ອາຫຸຕີນໍ ປຏິຄ຺ຄໂຫ;

ມມ ກມ຺ມໍ ປກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ, ທກ຺ຂິຓໍ ປາທມຸທ຺ຘຣິ.

‘‘ເຍ ¶ ຕຕ຺ຖາສຸໍ ຊິນປຸຕ຺ຕາ, ປທກ຺ຂິຓມກໍສຸ ມໍ;

ເທວາ ມນຸສ຺ສາ ອສຸຣາ ຈ, ອຠິວາເທຕ຺ວານ ປກ຺ກມຸ’’ນ຺ຕິ. (ພຸ. ວໍ. ໒.໗໕-໗໖);

ນມສ຺ສຕິ ຈາຕິ ເກຈິ ເກສຎ຺ຈິ ປູຊາສກ຺ກາຣາທີນິ ກໂຣນ຺ຕາປິ ເຕສໍ ອປາກຏຄຸຓຕາຍ ນມກ຺ກາຣໍ ນ ກໂຣນ຺ຕິ, ນ ເອວໍ ຠຄວໂຕ, ຍຖາຠູຕອພ຺ຠຸຄ຺ຄຕກິຕ຺ຕິສທ຺ທຕາຍ ປນ ຠຄວນ຺ຕໍ ສເທວໂກ ໂລໂກ ປູຊຍຕິ ເຈວ ນມສ຺ສຕິ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ສທາ ນຣມນຸສ຺ໂສ’’ຕິ ເກຈິ ປຐນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ສຸນ຺ທຣໍ. ຕສ຺ສາຕິ ຍໍ ສເທວໂກ ໂລໂກ ປູຊຍຕິ ເຈວ ນມສ຺ສຕິ ຈ, ຕສ຺ສ. ເອຕນ຺ຕິ ອິທານິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ພຸທ຺ຘິຍໍ ວິປຣິວຕ຺ຕມານໍ ສາມຎ຺ເຎນ ທສ຺ເສຕິ. ສາສນວຣນ຺ຕິ ຕໍ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກປຣມຕ຺ເຖຫິ ຍຖາຣຫໍ ສຕ຺ເຕ ສາສຕິ ວິເນຕິ ເອເຕນາຕິ ສາສນໍ, ຕເທວ ເອກນ຺ຕນິຍ຺ຍານຏ຺ເຐນ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓຄຸຓຕາຍ ຈ ອຸຕ຺ຕມຏ຺ເຐນ ຕໍຕໍອຠິປຕ຺ຖິຕສມິທ຺ຘິເຫຕຸຕາຍ ປຓ຺ຑິເຕຫິ ວຣິຕພ຺ພໂຕ ວາ ວຣໍ, ສາສນເມວ ວຣນ຺ຕິ ສາສນວຣໍ. ວິທູຫີຕິ ຍຖາສຠາວໂຕ ກມ຺ມກມ຺ມຜລານິ ກຸສລາທິເຠເທ ຈ ຘມ຺ເມ ວິທນ຺ຕີຕິ ວິທູ, ປຓ຺ຑິຕມນຸສ຺ສາ, ເຕຫິ. ຎາຕພ຺ພໍ, ຎາຓມຣຫຕີຕິ ວາ ເຎຍ຺ຍໍ. ນຣວຣສ຺ສາຕິ ປຸຣິສວຣສ຺ສ, ອຄ຺ຄປຸຄ຺ຄລສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ໂຍ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓມຫາກຣຸຓາສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓາທິຄຸຓວິເສສໂຍເຄນ ສເທວເກນ ໂລເກນ ປູຊນີໂຍ ນມສ຺ສນີໂຍ ຈ ຠຄວາ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ຕສ຺ສ ໂລເກ ອຸຕ຺ຕມປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ເອຕໍ ອິທານິ ອມ຺ເຫຫິ ວິຠຊິຕພ຺ພຫາຣນຍປຏ຺ຐານວິຈາຣຓວິສຍຠູຕໍ ສາສນໍ ອາທິກລ຺ຍາຓຕາທິຄຸຓສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວຣໍ ອຄ຺ຄໍ ອຸຕ຺ຕມໍ ນິປຸຓຎາຓໂຄຈຣຕາຍ ປຓ຺ຑິຕເວທນີຍເມວາຕິ. ຠຄວໂຕ ຫິ ວຈນໍ ເອກຄາຖາມຕ຺ຕມ຺ປິ ສຈ຺ຈປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທຂນ຺ຘາຍຕນຘາຕິນ຺ທ຺ຣິຍສຕິປຏ຺ຐານາທິສຠາວຘມ຺ມນິທ຺ຘາຣຓກ຺ຂມຕາຍ ¶ ໂສຬສຫາຣປຎ຺ຈນຍໂສຬສອຏ຺ຐວີສຕິວິຘປຏ຺ຐານວິຈາຣໂຍຄ຺ຍຠາເວນ ຈ ປຣມຄມ຺ຠີຣໍ ອຕ຺ຖໂຕ ອຄາຘປາຣໍ ສຓ຺ຫສຸຂຸມຎາຓວິສຍເມວາຕິ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ປຎ຺ຎວນ຺ຕສ຺ສາຍໍ ຘມ຺ໂມ, ນາຍໍ ຘມ຺ໂມ ທຸປ຺ປຎ຺ຎສ຺ສາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໕໘; ອ. ນິ. ໘.໓໐). ອຖ ວາ ຠຄວໂຕ ສາສນໍ ປຣິຎ຺ຎາກ຺ກເມນ ລກ຺ຂຓາວໂພຘປ຺ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ສຸຎ຺ຎຕມຸຂາທີຫິ ໂອຄາຫິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ອວິຎ຺ຎູນໍ ສຸປິນນ຺ເຕນປິ ນ ວິສໂຍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ວິທູຫິ ເຎຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ຕຖາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ເອຕຸ ວິຎ຺ຎູ ປຸຣິໂສ’’ຕິອາທິ.

ອປເຣ ¶ ປນ ‘‘ຕໍ ຕສ຺ສ ສາສນວຣ’’ນ຺ຕິ ປຐນ຺ຕິ, ເຕສໍ ມເຕນ ຍໍ-ສທ຺ໂທ ສາສນ-ສທ຺ເທນ ສມານາຘິກຣໂຓຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ຍໍ ສາສນວຣໍ ສໂລກປາໂລ ໂລໂກ ປູຊຍຕິ ນມສ຺ສຕິ ຈ, ຕໍ ສາສນວຣໍ ວິທູຫິ ຎາຕພ຺ພນ຺ຕິ. ອິມສ຺ມິຎ຺ຈ ນເຍ ໂລກປາລ-ສທ຺ເທນ ຠຄວາປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຠຄວາ ຫິ ໂລກຄ຺ຄຕາຍກຕ຺ຕາ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ໂລກປາໂລ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຕສ຺ສາ’’ຕິ ໂລກປາລສ຺ສ ສຕ຺ຖຸໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສໂລກປາໂລຕິ ເຈຕ຺ຖ ໂລກປາລ-ສທ຺ໂທ ຄຸຓີຠູໂຕປິ ສຕ຺ຖຸວິສຍຕ຺ຕາ ສາສນ-ສທ຺ທາເປກ຺ຂຕາຍ ສາມິຠາເວນ ສມ຺ພນ຺ຘີວິເສສຠູໂຕ ປຘານຠູໂຕ ວິຍ ປຏິນິທ຺ເທສໍ ອຣຫຕີຕິ.

ກຖໍ ປນ ສຍໍ ຘມ຺ມສ຺ສາມີ ຠຄວາ ຘມ຺ມໍ ປູຊຍຕີຕິ? ນາຍໍ ວິໂຣໂຘ. ຘມ຺ມຄຣຸໂນ ຫິ ພຸທ຺ຘາ ຠຄວນ຺ໂຕ, ເຕ ສພ຺ພກາລໍ ຘມ຺ມໍ ອປຈາຍມານາວ ວິຫຣນ຺ຕີຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ – ‘‘ຍໍນູນາຫໍ ຍ຺ວາຍໍ ຘມ຺ໂມ ມຍາ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ຕເມວ ຘມ຺ມໍ ສກ຺ກຕ຺ວາ ຄຣຸໍ ກຕ຺ວາ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫເຣຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໗໓; ອ. ນິ. ໔.໒໑).

ອປິ ຈ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມປູຊນາ ສຕ຺ຕສຕ຺ຕາຫປ຺ປຏິປຕ຺ຕິອາທີຫິ ທີເປຕພ຺ພາ. ຘມ຺ມສ຺ສາມີຕິ ຈ ຘມ຺ເມນ ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ສາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ນ ຘມ຺ມສ຺ສ ສາມີຕິ. ເອວມ຺ປິ ນມສ຺ສຕີຕິ ວຈນໍ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ນ ຫິ ຠຄວາ ກຎ຺ຈິ ນມສ຺ສຕີຕິ, ເອໂສປິ ນິທ຺ໂທໂສ. ນ ຫິ ນມສ຺ສຕີຕິ ປທສ຺ສ ນມກ຺ກາຣໍ ກໂຣຕີຕິ ອຍເມວ ອຕ຺ໂຖ, ອຖ ໂຂ ຄຣຸກຣເຓນ ຕນ຺ນິນ຺ໂນ ຕປ຺ໂປໂຓ ຕປ຺ປພ຺ຠາໂຣຕິ ອຍມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ລພ຺ຠຕິ. ຠຄວາ ຈ ຘມ຺ມຄຣຸຕາຍ ສພ຺ພກາລໍ ຘມ຺ມນິນ຺ນໂປຓປພ຺ຠາຣຠາເວນ ວິຫຣຕີຕິ. ອຍຎ຺ຈ ອຕ຺ໂຖ ‘‘ເຍນ ສຸທໍ ສ຺ວາຫໍ ນິຈ຺ຈກປ຺ປໍ ວິຫຣາມີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໓໘໗) ເອວມາທີຫິ ສຸຕ຺ຕປເທຫິ ທີເປຕພ຺ໂພ. ‘‘ວິທູຫິ ເນຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິປິ ¶ ປາໂຐ, ຕສ຺ສ ປຓ຺ຑິເຕຫິ ສປຣສນ຺ຕາເນສຸ ເນຕພ຺ພໍ ປາເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຕສນ຺ຕາເນ ປາປນໍ ພຸຊ຺ຌນໍ, ປຣສນ຺ຕາເນ ໂພຘນນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ເອວໍ ຠຄວໂຕ ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ປູຊນີຍວນ຺ທນີຍຠາໂວ ອຄ຺ຄປຸຄ຺ຄລຠາໂວ ຈ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ຄຸຓວິສິຏ຺ຐຕໍ ທີເປຕິ, ສາ ຈ ຄຸຓວິສິຏ຺ຐຕາ ມຫາໂພຘິຍາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອາສວກ຺ຂຍຎາຓປທຏ຺ຐານຎ຺ຫິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓປທຏ຺ຐານຎ຺ຈ ອາສວກ຺ຂຍຎາຓໍ ‘‘ມຫາໂພຘີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສາ ອວິປຣີຕຘມ຺ມເທສນໂຕ ຕຖາຄເຕ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕາຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ ¶ . ນ ຫິ ສວາສນນິຣວເສສກິເລສປ຺ປຫານໍ ອນາວຣຓຎາຓຎ຺ຈ ວິນາ ຕາທິສີ ຘມ຺ມເທສນາ ສມ຺ຠວຕິ. ອິຈ຺ຈສ຺ສ ຈຕຸເວສາຣຊ຺ຊໂຍໂຄ. ເຕນ ທສພລຉອສາຘາຣຓຎາຓອຏ຺ຐາຣສາເວຓິກພຸທ຺ຘຘມ຺ມາທິສກລສພ຺ພຎ຺ຎຸຄຸຓປາຣິປູຣີ ປກາສິຕາ ໂຫຕິ. ເອຕາທິສີ ຈ ຄຸຓວິຠູຕິ ມຫາກຣຸຓາປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ອຠິນີຫາຣສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຸຣສ຺ສຣໍ ກຕ຺ວາ ສມ຺ປາທິຕໍ ສມຕ຺ຕິໍສປາຣມິສງ຺ຂາຕໍ ປຸຎ຺ຎຎາຓສມ຺ຠາຣມນ຺ຕເຣນ ນ ອຸປລພ຺ຠຕີຕິ ເຫຕຸສມ຺ປທາປິ ອຕ຺ຖໂຕ ວິຠາວິຕາ ໂຫຕີຕິ ເອວໍ ຠຄວໂຕ ຕີສຸປິ ອວຕ຺ຖາສຸ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ເອກນ຺ຕຫິຕປ຺ປຏິລາຠເຫຕຸຠູຕາ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານກລ຺ຍາຓາ ນິຣວເສສາ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ ອິມາຍ ຄາຖາຍ ປກາສິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ທຸຕິຍນເຍ ປນ ຍສ຺ມາ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫໍ ສຜລໍ ອຣິຍມຄ຺ຄສາສນໍ ຕສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓຠູຕຎ຺ຈ ອມຕຘາຕຸໍ ຕທຘິຄມູປາຍຎ຺ຈ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປຕ຺ຕິສາສນໍ ຕທຕ຺ຖປຣິທີປນຎ຺ຈ ປຣິຍຕ຺ຕິສາສນໍ ຍຖາຣຫໍ ສຈ຺ຈາຠິສມຍວເສນ ອຠິສເມນ຺ໂຕ ສ຺ວາກ຺ຂາຕຕາທິຄຸຓວິເສສຍຸຕ຺ຕຕໍ ມນສິກໂຣນ຺ໂຕ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ສວນຘາຣຓປຣິປຸຈ຺ຉາທີຫິ ປຣິຈຍໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຈ ສເທວໂກ ໂລໂກ ປູຊຍຕິ ນາມ. ໂລກນາໂຖ ຈ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເວເນຍ຺ຍານໍ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ຘມ຺ມເທສເນນ ‘‘ອຣິຍໍ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມ຺ມາສມາຘິໍ ເທເສສ຺ສາມິ’’ (ມ. ນິ. ໓.໑໓໖; ສໍ. ນິ. ໕.໒໘; ເປຏໂກ. ໒໔), ‘‘ມຄ຺ຄານຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ເສຏ຺ໂຐ’’ (ຘ. ປ. ໒໗໓; ກຖາ. ໘໗໒; ເນຕ຺ຕິ. ໑໒໕; ເປຏໂກ. ໓໐), ‘‘ຍາວຕາ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມາ ສງ຺ຂຕາ ວາ ອສງ຺ຂຕາ ວາ, ວິຣາໂຄ ເຕສໍ ອຄ຺ຄມກ຺ຂາຍຕິ’’ (ອິຕິວຸ. ໙໐; ອ. ນິ. ໔.໓໔), ‘‘ຂຍໍ ວິຣາຄໍ ອມຕໍ ປຓີຕໍ’’ (ຂຸ. ປາ. ໖.໔; ສຸ. ນິ. ໒໒໗), ‘‘ເອກາຍໂນ ອຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຄ຺ໂຄ ສຕ຺ຕານໍ ວິສຸທ຺ຘິຍາ’’ (ທີ. ນິ. ໒.໓໗໓; ມ. ນິ. ໑.໑໐໖; ສໍ. ນິ. ໕.໓໖໗), ‘‘ຘມ຺ມໍ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ເທເສສ຺ສາມິ ອາທິກລ຺ຍາຓ’’ນ຺ຕິອາທີຫິ (ມ. ນິ. ໓.໔໒໐; ເນຕ຺ຕິ. ໕) ວຈເນຫິ ໂຖມເນນ ຈ ປູຊຍຕິ ນາມ. ຕສ຺ມາ ສາສນວຣສ຺ສ ປູຊນີຍຠາໂວ ອິຘ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ອນວເສສໂຕ ຘມ຺ມຄຸເຓ ທີເປຕີຕິ ເຍ ອຣິຍຠາວາທໂຍ ນິຍ຺ຍານາທໂຍ ຂຍວິຣາຄາທໂຍ ມທນິມ຺ມທນາທໂຍ ອສງ຺ຂຕາທໂຍ ສ຺ວາກ຺ຂາຕຕາທໂຍ ¶ ອາທິກລ຺ຍາຓຕາທໂຍ ຈ ອເນເກຫິ ສຸຕ຺ຕປເທຫິ ປເວທິຕາ ອເນເກ ຘມ຺ມຄຸຓາ, ເຕ ນິຣວເສສໂຕ ອິມາຍ ຄາຖາຍ ປກາສິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຍສ຺ມາ ¶ ປນ ອຣິຍສຈ຺ຈປ຺ປຏິເວເຘນ ສມຸຄ຺ຆາຏິຕສມ຺ໂມຫາເຍວ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ປຓ຺ຑິຕາ ພາລ຺ຍາທິສມຕິກ຺ກມນໂຕ, ຕສ຺ມາ ຠາວິຕໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ຄາ ສຈ຺ຉິກຕສາມຎ຺ຎຜລາ ຈ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລາ ວິເສສໂຕ ວິທູຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເຕ ຫິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສາສນວຣໍ ອວິປຣີຕໂຕ ຎາຕຸໍ ເນຕຸຎ຺ຈ ສປຣສນ຺ຕາເນ ສກ຺ກຸຓນ຺ຕີຕິ ອຏ຺ຐອຣິຍປຸຄ຺ຄລສມູຫສ຺ສ ປຣມຕ຺ຖສງ຺ຆສ຺ສາປິ ອິຘ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ເຍ ສຸປ຺ປຏິປນ຺ນຕາທໂຍ ອເນເກຫິ ສຸຕ຺ຕປເທຫິ ສໍວຓ຺ຓິຕາ ອຣິຍສງ຺ຆຄຸຓາ, ເຕປິ ນິຣວເສສໂຕ ອິຘ ປກາສິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ເອວໍ ປຐມຄາຖາຍ ສາຕິສຍໍ ຣຕນຕ຺ຕຍຄຸຓປຣິທີປນໍ ກຕ຺ວາ ອິທານິ –

‘‘ສພ຺ພປາປສ຺ສ ອກຣຓໍ, ກຸສລສ຺ສ ອຸປສມ຺ປທາ;

ສຈິຕ຺ຕປຣິໂຍທປນໍ, ເອຕໍ ພຸທ຺ຘານ ສາສນ’’ນ຺ຕິ. (ທີ. ນິ. ໒.໙໐; ຘ. ປ. ໑໘໓; ເນຕ຺ຕິ. ໓໐, ໕໐, ໑໑໖, ໑໒໔) –

ວຈນໂຕ ສງ຺ເຂປໂຕ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫໍ ສາສນໍ, ຕໍ ປນ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍໍ ຎາຓວິເສສວິສຍຠາວເຠທໂຕ ອວຕ຺ຖາເຠທໂຕ ຈ ຕິວິຘໍ ໂຫຕິ. ກຖໍ? ສຸຕມຍຎາຓໂຄຈໂຣ ຈ ໂຍ ‘‘ປຣິຍຕ຺ຕິສທ຺ຘມ຺ໂມ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຈິນ຺ຕາມຍຎາຓໂຄຈໂຣ ຈ ໂຍ ອາກາຣປຣິວິຕກ຺ກທິຏ຺ຐິນິຊ຺ຌານກ຺ຂນ຺ຕີຫິ ຄເຫຕພ຺ພາກາໂຣ ວິມຸຕ຺ຕາຍຕນວິເສໂສ ‘‘ປຏິປຕ຺ຕິສທ຺ຘມ຺ໂມ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວິປສ຺ສນາຎາຓາທິສຫຄໂຕ ຠາວນາມຍຎາຓໂຄຈໂຣ ຈ ໂຍ ‘‘ປຏິເວຘສທ຺ຘມ຺ໂມ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອວໍ ຕິວິຘມ຺ປິ ສາສນໍ ສາສນວຣນ຺ຕິ ປເທນ ສງ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຍໍ ປຐມໍ, ຕໍ ອິຕເຣສໍ ອຘິຄມູປາໂຍຕິ ສພ຺ພສາສນມູລຠູຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ປກຣຓສ຺ສ ຈ ວິສຍຠູຕໍ ປຣິຍຕ຺ຕິສາສນເມວ ຕາວ ສງ຺ເຂປໂຕ ວິຠຊນ຺ໂຕ ‘‘ທ຺ວາທສ ປທານີ’’ຕິ ຄາຖມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ທ຺ວາທສາຕິ ຄຓນປຣິຈ຺ເຉໂທ. ປທານີຕິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຘມ຺ມນິທສ຺ສນໍ. ເຕສຸ ພ຺ຍຎ຺ຊນປທານິ ປຊ຺ຊຕິ ອຕ຺ໂຖ ເອເຕຫີຕິ ປທານິ. ອຕ຺ຖປທານິ ປນ ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ຎາຍນ຺ຕີຕິ ປທານິ. ອຸຠຍມ຺ປິ ວາ ອຸຠຍຖາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນປທານມ຺ປິ ອວິປຣີຕໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພຕ຺ຕາ, ອຕ຺ຖປທານໍ ອຸຕ຺ຕຣິວິເສສາຘິຄມສ຺ສ ¶ ກາຣຓຠາວໂຕ, ຕານິ ປທານິ ປຣໂຕ ປາຬິຍຎ຺ເຎວ ອາວິ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ຕຕ຺ເຖວ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມ. ອຕ຺ຖສູຈນາທິອຕ຺ຖໂຕ ສຸຕ຺ຕໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ສງ຺ຄເຫສຸ –

‘‘ອຕ຺ຖານໍ ສູຈນໂຕ, ສຸວຸຕ຺ຕໂຕ ສວນໂຕຖ ສູທນໂຕ;

ສຸຕ຺ຕາຓາ ສຸຕ຺ຕສຠາຄໂຕ ຈ, ‘ສຸຕ຺ຕ’ນ຺ຕິ ອກ຺ຂາຕ’’ນ຺ຕິ. (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາ; ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາ; ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ນິທານກຖາ);

ຕເທຕໍ ¶ ຕຕ຺ຖ ສຸຕ຺ຕປິຏກວເສນ ອາຄຕໍ, ອິຘ ປນ ປິຏກຕ຺ຕຍວເສນ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ‘‘ທ຺ວາທສ ປທານິ ສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຍໍ ປຣິຍຕ຺ຕິສາສນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ສພ຺ພນ຺ຕິ ຕໍ ‘‘ສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ສກລໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ. ພ຺ຍຎ຺ຊນຎ຺ຈ ອຕ຺ໂຖ ຈາຕິ ພ຺ຍຎ຺ຊນຎ຺ເຈວ ຕທຕ຺ໂຖ ຈ. ຍໂຕ ‘‘ທ຺ວາທສ ປທານິ ສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ອຕ຺ຖສູຈນາທິໂຕ ສຸຕ຺ຕໍ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ໂມ, ຕຎ຺ຈ ສພ຺ພໍ ອຕ຺ຖໂຕ ທ຺ວາທສ ປທານິ ຉ ພ຺ຍຎ຺ຊນປທານິ ເຈວ ຉ ອຕ຺ຖປທານິ ຈາຕິ. ອຖ ວາ ຍເທຕໍ ‘‘ສາສນວຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ສຸຕ຺ຕໍ, ປຣິຍຕ຺ຕິສາສນສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ທ຺ວາທສ ປທານິ, ພ຺ຍຎ຺ຊນຕ຺ຖປທສມຸທາຍຠາວໂຕ. ຍຖາຫ – ‘‘ພ຺ຍຎ຺ຊນຎ຺ຈ ອຕ຺ໂຖ ຈາ’’ຕິ. ຕໍ ວິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ ອຸຠຍນ຺ຕິ ຍສ຺ມິໍ ພ຺ຍຎ຺ຊເນ ອຕ຺ເຖ ຈ ວຈນວຈນີຍຠາເວນ ສມ຺ພນ຺ເຘ ສຸຕ຺ຕໂວຫາໂຣ, ຕທຸຠຍໍ ສຣູປໂຕ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ພໍ ຕຕ຺ຖ ກຕມໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ກຕໂມ ອຕ຺ໂຖຕິ? ເຕເນວາຫ – ‘‘ໂກ ອຕ຺ໂຖ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ກຕມ’’ນ຺ຕິ.

ເອວໍ ‘‘ສາສນວຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິຍຕ຺ຕິຠາວໍ ຕສ຺ສ ຈ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນປທຠາເວນ ເວທິຕພ຺ພຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຕສ຺ສ ປວິຈຍຸປາຍໍ ເນຕ຺ຕິປ຺ປກຣຓໍ ປທຕ຺ຖວິຠາເຄນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂສຬສຫາຣາ’’ຕິ ຄາຖມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ໂສຬສ ຫາຣາ ເອຕິສ຺ສາຕິ ໂສຬສຫາຣາ. ປຎ຺ຈນຍາ ອຏ຺ຐາຣສມູລປທາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຖ ວາ ໂສຬສ ຫາຣາ ໂສຬສຫາຣາ. ເອວໍ ອິຕຣຕ຺ຖາປິ. ຫາຣນຍມູລປທານິ ເອວ ຫິ ສງ຺ເຂປໂຕ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ຈ ຠາສິຕານິ ເນຕ຺ຕີຕິ. ສາສນສ຺ສ ປຣິເຍຏ຺ຐີຕິ ສາສນສ຺ສ ອຕ຺ຖປຣິເຍສນາ, ປຣິຍຕ຺ຕິສາສນສ຺ສ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ສກລສ຺ເສວ ວາ ສາສນສ຺ສ ອຕ຺ຖວິຈາຣຓາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຏິປຕ຺ຕິປຏິເວເຘປິ ຫິ ເນຕ຺ຕິນຍານຸສາເຣນ ອຘິຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ. ມຫກຈ຺ຈາເນນາຕິ ກຈ຺ໂຈຕິ ປຸຣາຕໂນ ອິສິ, ຕສ຺ສ ວໍສາລງ຺ກາຣຠູໂຕຍໍ ມຫາເຖໂຣ ‘‘ກຈ຺ຈາໂນ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ມຫກຈ຺ຈາໂນຕິ ປນ ¶ ປູຊາວຈນໍ, ຍຖາ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນຕິ, ‘‘ກຈ຺ຈາຍນໂຄຕ຺ຕນິທ຺ທິຏ຺ຐາ’’ຕິປິ ປາໂຐ. ອຍຎ຺ຈ ຄາຖາ ເນຕ຺ຕິໍ ສງ຺ຄາຍນ຺ເຕຫິ ປກຣຓຕ຺ຖສງ຺ຄຓ຺ຫນວເສນ ຐປິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ຍຖາ ຈາຍໍ, ເອວໍ ຫາຣວິຠງ຺ຄວາເຣ ຕໍຕໍຫາຣນິທ຺ເທສນິຄມເນ ‘‘ເຕນາຫ ອາຍສ຺ມາ’’ຕິອາທິວຈນໍ, ຫາຣາທິສມຸທາຍຠູຕາຍໍ ເນຕ຺ຕິຍໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນຕ຺ຖສມຸທາເຍ ຈ ສຸຕ຺ເຕ ກິໍ ເກນ ວິຈິຍຕີຕິ ວິຈາຣຓາຍໍ ອາຫ – ‘‘ຫາຣາ ພ຺ຍຎ຺ຊນວິຈໂຍ’’ຕິອາທິ.

ຕຕ຺ຖ ¶ ໂສຬສປິ ຫາຣາ ມູລປທນິທ຺ຘາຣຓມນ຺ຕເຣນ ພ຺ຍຎ຺ຊນມຸເຂເນວ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ສໍວຓ຺ຓນາ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ນຍາ ວິຍ ມູລປທສງ຺ຂາຕສຠາວຘມ຺ມນິທ຺ຘາຣຓມຸເຂນາຕິ ເຕ ‘‘ພ຺ຍຎ຺ຊນວິຈໂຍ ສຸຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ອຕ຺ຖນຍາ ປນ ຍຖາວຸຕ຺ຕອຕ຺ຖມຸເຂເນວ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສມ຺ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ນຍາ ຕໂຍ ຈ ສຸຕ຺ຕຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ອຍຎ຺ຈ ວິຈາຣຓາ ປຣໂຕປິ ອາຄມິສ຺ສຕິ. ເກຈິ ‘‘ນໂຍ ຈາ’’ຕິ ປຐນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ສຸນ຺ທຣໍ. ອຸຠຍໍ ປຣິຄ຺ຄຫີຕນ຺ຕິ ຫາຣາ ນຍາ ຈາຕິ ເອຕໍ ອຸຠຍໍ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖນິທ຺ຘາຣຓວເສນ ປຣິສມນ຺ຕໂຕ ຄຫິຕໍ ສພ຺ພຖາ ສຸຕ຺ເຕ ໂຍຊິຕໍ. ວຸຈ຺ຈຕິ ສຸຕ຺ຕໍ ວທຕິ ສໍວຓ຺ເຓຕິ. ກຖໍ? ຍຖາສຸຕ຺ຕໍ ສຸຕ຺ຕານຸຣູປໍ, ຍໍ ສຸຕ຺ຕໍ ຍຖາ ສໍວຓ຺ເຓຕພ຺ພໍ, ຕຖາ ສໍວຓ຺ເຓຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍໍ ຍໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວາ ຍຖາສຸຕ຺ຕໍ, ສພ຺ພໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເນຕ຺ຕິນເຍນ ຫິ ສໍວຓ຺ເຓຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍໍ ນາມ ສຸຕ຺ຕໍ ນຕ຺ຖີຕິ.

ອິທານິ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ສາສນວຣໍ ວິທູຫິ ເຎຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ເນຕ຺ຕິສໍວຓ຺ຓນາຍ ວິສຍຠູຕໍ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມເມວ ປກາຣນ຺ຕເຣນ ນິຍເມຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍາ ເຈວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ເຖສຸ ກຕປຣິຈ຺ເຉໂທ ພ຺ຍຎ຺ຊນປ຺ປພນ຺ໂຘ ເທສນາ, ໂຍ ປາໂຐຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕທຕ຺ໂຖ ເທສິຕໍ ຕາຍ ເທສນາຍ ປໂພຘິຕຕ຺ຕາ. ຕທຸຠຍຎ຺ຈ ວິມຸຕ຺ຕາຍຕນສີເສນ ປຣິຈຍໍ ກໂຣນ຺ຕານໍ ອນຸປາທາປຣິນິພ຺ພານປຣິໂຍສານານໍ ສມ຺ປຕ຺ຕີນໍ ເຫຕຸຠາວໂຕ ເອກນ຺ເຕນ ວິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ, ຕທຸຠຍວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ວາ ເຎຍ຺ຍສ຺ສ ອຠາວໂຕ ຕເທວ ທ຺ວຍໍ ວິຎ຺ເຎຍ຺ຍນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ ຍາ ເຈວ…ເປ… ວິຎ຺ເຎຍ຺ຍນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຣາຕິ ຕສ຺ມິໍ ວິຊານເນ ສາເຘຕພ຺ເພ, ນິປ຺ຜາເທຕພ຺ເພ ເຈຕໍ ຠຸມ຺ມໍ. ອຍມານຸປຸພ຺ພີຕິ ອຍໍ ວກ຺ຂມານາ ອນຸປຸພ຺ພິ ຫາຣນຍານໍ ອນຸກ຺ກໂມ, ອນຸກ຺ກເມນ ວກ຺ຂມານາ ຫາຣນຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນວວິຘສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິເຍຏ຺ຐີຕິ ສຸຕ຺ຕາທິວເສນ ນວງ຺ຄສ຺ສ ສາສນສ຺ສ ປຣິເຍສນາ, ອຕ຺ຖວິຈາຣຓາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສາມິອຕ຺ເຖ ວາ ເອຕໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ນວວິຘສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິເຍຏ຺ຐິຍາ ອນຸປຸພ຺ພີຕິ. ອຖ ວາ ອນຸປຸພ຺ພີຕິ ກຣຓຕ຺ເຖ ປຈ຺ຈຕ຺ຕໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍຖາວຸຕ຺ຕວິຊານເນ ສາເຘຕພ຺ເພ ວກ຺ຂມານາຍ ຫາຣນຍານຸປຸພ຺ພິຍາ ອຍໍ ນວວິຘສຸຕ຺ຕນ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖປຣິເຍສນາຕິ.

ເອຕ຺ຖາຫ ¶ – ກຖໍ ປເນຕ຺ຖ ເຄຍ຺ຍງ຺ຄາທີນໍ ສຸຕ຺ຕຠາໂວ, ສຸຕ຺ຕຠາເວ ຈ ເຕສໍ ກຖໍ ສາສນສ຺ສ ນວງ຺ຄຠາໂວ. ຍຎ຺ຈ ສງ຺ຄເຫສຸ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ສຄາຖກໍ ສຸຕ຺ຕໍ ເຄຍ຺ຍໍ, ນິຄ຺ຄາຖກໍ ສຸຕ຺ຕໍ ເວຍ຺ຍາກຣຓ’’ນ຺ຕິ, ຕຖາ ຈ ສຕິ ສຸຕ຺ຕງ຺ຄເມວ ນ ¶ ສິຍາ. ອຖາປິ ວິສຸໍ ສຸຕ຺ຕງ຺ຄໍ ສິຍາ, ມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕາທີນໍ (ຂຸ. ປາ. ໕.໑ ອາທໂຍ; ສຸ. ນິ. ໒໖໑ ອາທໂຍ) ສຸຕ຺ຕງ຺ຄສງ຺ຄໂຫ ນ ສິຍາ, ຄາຖາຠາວໂຕ ຘມ຺ມປທາທີນໍ ວິຍ, ເຄຍ຺ຍງ຺ຄສງ຺ຄໂຫ ວາ ສິຍາ, ສຄາຖກຕ຺ຕາ ສຄາຖາວຄ຺ຄສ຺ສ ວິຍ, ຕຖາ ອຸຠໂຕວິຠງ຺ຄາທີສຸ ສຄາຖກປ຺ປເທສານນ຺ຕິ. ວຸຈ຺ຈເຕ –

ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສາມຎ຺ຎວິຘິ, ວິເສສວິຘໂຍ ປເຣ;

ສນິມິຕ຺ຕາ ນິຣຸຬ຺ຫຕ຺ຕາ, ສຫຕາຎ຺ເຎນ ນາຎ຺ຎໂຕ.

ສພ຺ພສ຺ສາປິ ຫິ ພຸທ຺ຘວຈນສ຺ສ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຍໍ ສາມຎ຺ຎວິຘິ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສຸຕ຺ຕາຄຕໍ ສຸຕ຺ຕປຣິຍາປນ຺ນໍ (ປາຈິ. ໑໒໔໒), ສາວຕ຺ຖິຍາ ສຸຕ຺ຕວິຠງ຺ເຄ, ສກວາເທ ປຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕສຕານີ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ ວິນຍາຠິຘມ຺ມປຣິຍຕ຺ຕິວິເສເສປິ ສຸຕ຺ຕໂວຫາໂຣ ທິສ຺ສຕິ. ຕເທກເທເສສຸ ປນ ເຄຍ຺ຍາທໂຍ ວິເສສວິຘໂຍ ເຕນ ເຕນ ນິມິຕ຺ເຕນ ປຕິຏ຺ຐິຕາ. ຕຖາ ຫິ ເຄຍ຺ຍສ຺ສ ສຄາຖກຕ຺ຕໍ ຕພ຺ຠາວນິມິຕ຺ຕໍ. ໂລເກປິ ຫິ ສສິໂລກໍ ສຄາຖກໍ ຈຸຓ຺ຓິຍຄນ຺ຖໍ ເຄຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຄາຖາວິຣເຫ ປນ ສຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ຊນຠາໂວ ເວຍ຺ຍາກຣຓສ຺ສ. ປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊນຎ຺ຫິ ‘‘ພ຺ຍາກຣຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ພ຺ຍາກຣຓເມວ ເວຍ຺ຍາກຣຓນ຺ຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ສຄາຖກາທີນມ຺ປິ ປຎ຺ຫາວິສ຺ສຊ຺ຊນວເສນ ປວຕ຺ຕານໍ ເວຍ຺ຍາກຣຓຠາໂວ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ? ນາປຊ຺ຊຕິ, ເຄຍ຺ຍາທິສຎ຺ຎານໍ ອໂນກາສຠາວໂຕ ‘‘ຄາຖາວິຣເຫ ສຕີ’’ຕິ ວິເສສິຕຕ຺ຕາ ຈ. ຕຖາ ຫິ ຘມ຺ມປທາທີສຸ ເກວລໍ ຄາຖາພນ຺ເຘສຸ ສຄາຖກຕ຺ເຕປິ ໂສມນສ຺ສຎາຓມຍິກຄາຖາຍຸຕ຺ເຕສຸ ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕ’’ນ຺ຕິອາທິວຈນສມ຺ພນ຺ເຘສຸ ອພ຺ຠຸຕຘມ຺ມປຏິສໍຍຸຕ຺ເຕສຸ ຈ ສຸຕ຺ຕວິເສເສສຸ ຍຖາກ຺ກມໍ ຄາຖາອຸທານອິຕິວຸຕ຺ຕກອພ຺ຠຸຕຘມ຺ມສຎ຺ຎາ ປຕິຏ຺ຐິຕາ, ຕຖາ ສຕິປິ ຄາຖາພນ຺ຘຠາເວ ຠຄວໂຕ ອຕີຕາສຸ ຊາຕີສຸ ຈຣິຍານຸຠາວປ຺ປກາສເກສຸ ຊາຕກສຎ຺ຎາ. ສຕິປິ ປຎ຺ຫາວິສ຺ສຊ຺ຊນຠາເວ ສຄາຖກຕ຺ເຕ ຈ ເກສຸຈິ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕສຸ ເວທສ຺ສ ລຠາປນໂຕ ເວທລ຺ລສຎ຺ຎາ ປຕິຏ຺ຐິຕາຕິ ເອວໍ ເຕນ ເຕນ ສຄາຖກຕ຺ຕາທິນາ ນິມິຕ຺ເຕນ ເຕສຸ ເຕສຸ ສຸຕ຺ຕວິເສເສສຸ ເຄຍ຺ຍງ຺ຄາທິສຎ຺ຎາ ປຕິຏ຺ຐິຕາຕິ ວິເສສວິຘໂຍ ສຸຕ຺ຕງ຺ຄໂຕ ປເຣ ເຄຍ຺ຍາທໂຍ.

ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ເຄຍ຺ຍງ຺ຄາທິນິມິຕ຺ຕຣຫິຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສຸຕ຺ຕງ຺ຄໍ ວິເສສສຎ຺ຎາປຣິຫາເຣນ ສາມຎ຺ຎສຎ຺ຎາຍ ປວຕ຺ຕນໂຕຕິ. ນນຸ ຈ ສຄາຖກໍ ¶ ສຸຕ຺ຕໍ ເຄຍ຺ຍໍ, ນິຄ຺ຄາຖກໍ ສຸຕ຺ຕໍ ເວຍ຺ຍາກຣຓນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕງ຺ຄໍ ນ ສມ຺ຠວຕີຕິ ໂຈທນາ ຕທວຕ຺ຖາ ເອວາຕິ? ນ ຕທວຕ຺ຖາ, ໂສຘິຕຕ຺ຕາ. ໂສຘິຕຎ຺ຫິ ¶ ປຸພ຺ເພ ຄາຖາວິຣເຫ ສຕິ ປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊນຠາໂວ ເວຍ຺ຍາກຣຓສ຺ສ ຕພ຺ຠາວນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຍຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຄາຖາຠາວໂຕ ມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕາທີນໍ ສຸຕ຺ຕງ຺ຄສງ຺ຄໂຫ ນ ສິຍາ’’ຕິ, ຕມ຺ປິ ນ, ນິຣຸຬ຺ຫຕ຺ຕາ. ນິຣຸຬ຺ໂຫ ຫິ ມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕາທີສຸ ສຸຕ຺ຕຠາໂວ, ນ ຫິ ຕານິ ຘມ຺ມປທພຸທ຺ຘວໍສາທໂຍ ວິຍ ຄາຖາຠາເວນ ປຎ຺ຎາຕານິ, ກິນ຺ຕຸ ສຸຕ຺ຕຠາເວເນວ. ເຕເນວ ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ສຸຕ຺ຕນາມກ’’ນ຺ຕິ ນາມຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ.

ຍໍ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຄາຖກຕ຺ຕາ ເຄຍ຺ຍງ຺ຄສງ຺ຄໂຫ ວາ ສິຍາ’’ຕິ, ຕທປິ ນຕ຺ຖິ, ຍສ຺ມາ ສຫຕາຎ຺ເຎນ. ສຫ ຄາຖາຫີຕິ ຫິ ສຄາຖກໍ. ສຫຠາໂວ ຈ ນາມ ອຕ຺ຖໂຕ ອຎ຺ເຎນ ໂຫຕິ, ນ ຈ ມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕາທີສຸ ຄາຖາວິນິມຸຕ຺ໂຕ ໂກຈິ ສຸຕ຺ຕປ຺ປເທໂສ ອຕ຺ຖິ. ໂຍ ສຫ ຄາຖາຫີຕິ ວຸຈ຺ເຈຍ຺ຍ, ນ ຈ ສມຸທາໂຍ ນາມ ໂກຈິ ອຕ຺ຖິ. ຍທປິ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອຸຠໂຕວິຠງ຺ຄາທີສຸ ສຄາຖກປ຺ປເທສານໍ ເຄຍ຺ຍງ຺ຄສງ຺ຄໂຫ ສິຍາ’’ຕິ, ຕທປິ ນ ອຎ຺ຎໂຕ. ອຎ຺ຎາ ເອວ ຫິ ຕາ ຄາຖາ, ຊາຕກາທິປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ. ອໂຕ ນ ຕາຫິ ອຸຠໂຕວິຠງ຺ຄາທີນໍ ເຄຍ຺ຍງ຺ຄຠາໂວຕິ ເອວໍ ສຸຕ຺ຕາທີນໍ ອງ຺ຄານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສງ຺ກຣາຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍສ຺ມາ ປນ ສພ຺ພມ຺ປິ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຕ຺ຖານໍ ສູຈນາທິອຕ຺ເຖນ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕ຺ເວວ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ນວວິຘສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິເຍຏ຺ຐີ’’ຕິ.

໑. ເອວໍ ¶ ສງ຺ຄຫວາເຣນ ສງ຺ເຂປໂຕ ທສ຺ສິເຕ ຫາຣາທໂຍ ອິທານິ ວິຠາເຄນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕເມ ໂສຬສ ຫາຣາ’’ຕິອາທິເທສນາ ອາຣທ຺ຘາ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຕິ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ໂສຬສຫາຣາ ເນຕ຺ຕີ’’ຕິ, ຕສ຺ມິໍ ວຈເນ, ຕິສ຺ສໍ ວາ ຄາຖາຍໍ, ຍານິ ຫາຣນຍມູລປທານິ ອຸທ຺ຘຏານິ, ເຕສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຕເມຕິ ປຸຈ຺ຉາວຈນໍ. ປຸຈ຺ຉາ ຈ ນາເມສາ ປຎ຺ຈວິຘາ ອທິຏ຺ຐໂຊຕນາປຸຈ຺ຉາ ທິຏ຺ຐສໍສນ຺ທນາປຸຈ຺ຉາ ວິມຕິຈ຺ເຉທນາປຸຈ຺ຉາ ອນຸມຕິປຸຈ຺ຉາ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາປຸຈ຺ຉາຕິ. ຕາສຸ ອຍໍ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາປຸຈ຺ຉາ. ໂສຬສາຕິ ຄຓນວເສນ ປຣິຈ຺ເຉໂທ. ເຕນ ເນສໍ ນ ຕໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ອໂຘ ຈາຕິ ເອຕປຣມຕໍ ¶ ທສ຺ເສຕິ. ສາ ເຈຕປຣມຕາ ປຣໂຕ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ຫາຣາຕິ ຄຓນວເສນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນານໍ ສາມຎ຺ຎໂຕ ທສ຺ສນໍ. ເທສນາ ວິຈໂຍຕິອາທິ ສຣູປທສ຺ສນໍ.

ຕຕ຺ຖ ເກນຏ຺ເຐນ ຫາຣາ? ຫຣີຍນ຺ຕິ ເອເຕຫິ, ເອຕ຺ຖ ວາ ສຸຕ຺ຕເຄຍ຺ຍາທິວິສຍາ ອຎ຺ຎາຓສໍສຍວິປລ຺ລາສາຕິ ຫາຣາ, ຫຣນ຺ຕິ ວາ ສຍໍ ຕານິ, ຫຣຓມຕ຺ຕເມວ ວາຕິ ຫາຣາ ຜລູປຈາເຣນ. ອຖ ວາ ຫຣີຍນ຺ຕິ ໂວຫຣີຍນ຺ຕິ ຘມ຺ມສໍວຓ຺ຓກຘມ຺ມປຏິຄ຺ຄາຫເກຫິ ຘມ຺ມສ຺ສ ທານຄ຺ຄຫຓວເສນາຕິ ຫາຣາ. ອຖ ວາ ຫາຣາ ວິຍາຕິ ຫາຣາ. ຍຖາ ຫິ ອເນກຣຕນາວລິສມູໂຫ ຫາຣສງ຺ຂາໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ອວຍວຠູຕຣຕນສມ຺ຜສ຺ເສຫິ ສມຸປ຺ປຊ຺ຊນີຍມານຫິລາທສຸໂຂ ຫຸຕ຺ວາ ຕທຸປໂຠຄີຊນສຣີຣສນ຺ຕາປໍ ນິທາຆປຣິຬາຫຸປຊນິຕໍ ວູປສເມຕິ, ເອວເມເຕປິ ນານາວິຘປຣມຕ຺ຖຣຕນປ຺ປພນ຺ຘາ ສໍວຓ຺ຓນາວິເສສາ ອຕ຺ຕໂນ ອວຍວຠູຕປຣມຕ຺ຖຣຕນາຘິຄເມນ ສມຸປ຺ປາທິຍມານນິພ຺ພຸຕິສຸຂາ ຘມ຺ມປຏິຄ຺ຄາຫກຊນຫທຍປຣິຕາປໍ ກາມຣາຄາທິກິເລສເຫຕຸກໍ ວູປສເມນ຺ຕີຕິ. ອຖ ວາ ຫາຣຍນ຺ຕິ ອຎ຺ຎາຓາທີນໍ ຫາຣໍ ອປຄມໍ ກໂຣນ຺ຕິ ອາຈິກ຺ຂນ຺ຕີຕິ ວາ ຫາຣາ. ອຖ ວາ ໂສຕຸຊນຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຫຣຓໂຕ ຣມຓໂຕ ຈ ຫາຣາ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ, ຍຖາ – ‘‘ຠເວສຸ ວນ຺ຕຄມໂນ ຠຄວາ’’ຕິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໔໔; ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑ ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາ). ອຍໍ ຕາວ ຫາຣານໍ ສາຘາຣຓໂຕ ອຕ຺ໂຖ.

ອສາຘາຣຓໂຕ ປນ ເທສີຍຕິ ສໍວຓ຺ຓີຍຕິ ເອຕາຍ ສຸຕ຺ຕຕ຺ໂຖຕິ ເທສນາ, ເທສນາສຫຈຣຓໂຕ ວາ ¶ ເທສນາ. ນນຸ ຈ ອຎ຺ເຎປິ ຫາຣາ ເທສນາສງ຺ຂາຕສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນໂຕ ເທສນາສຫຈາຣິໂນວາຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ອຍໍ ປນ ຫາໂຣ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຍຖາຣຸຕວເສເນວ ວິຎ຺ຎາຍມາໂນ ເທສນາຍ ສຫ ຈຣຕີຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫຕິ, ນ ຕຖາ ປເຣ. ນ ຫິ ອສ຺ສາທາທີນວນິສ຺ສຣຓາທິສນ຺ທສ຺ສນຣຫິຕາ ສຸຕ຺ຕເທສນາ ອຕ຺ຖິ. ອສ຺ສາທາທິສນ຺ທສ຺ສນວິຠາວນລກ຺ຂໂຓ ຈາຍໍ ຫາໂຣຕິ.

ວິຈິຍນ຺ຕິ ເອເຕນ, ເອຕ຺ຖ ວາ ປທປຎ຺ຫາທໂຍ, ວິຈິຕິ ເອວ ວາ ເຕສນ຺ຕິ ວິຈໂຍ. ປາຬິຍໍ ປນ ວິຈິນຕີຕິ ວິຈໂຍຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕ.

ຍຸຕ຺ຕີຕິ ອຸປປຕ຺ຕິສາຘນຍຸຕ຺ຕິ, ອິຘ ປນ ຍຸຕ຺ຕິວິຈາຣຓາ ຍຸຕ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ ‘‘ຣູປຠໂວ ຣູປ’’ນ຺ຕິ ຍຖາ, ຍຸຕ຺ຕິສຫຈຣຓໂຕ ວາ. ອິຘາປິ ເທສນາຫາເຣ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ໂພ.

ປທຏ຺ຐານນ຺ຕິ ¶ ອາສນ຺ນກາຣຓໍ, ອິຘາປິ ປທຏ຺ຐານວິຈາຣຓາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ລກ຺ຂີຍນ຺ຕິ ເອເຕນ, ເອຕ຺ຖ ວາ ເອກລກ຺ຂຓາ ຘມ຺ມາ ອວຸຕ຺ຕາປິ ເອກວຈເນນາຕິ ລກ຺ຂຓໍ.

ວິຍູຫີຍນ຺ຕິ ວິຠາເຄນ ປິຓ຺ຑີຍນ຺ຕິ ເອເຕນ, ເອຕ຺ຖ ວາຕິ ພ຺ຍູໂຫ. ນິພ຺ພຈນາທີນໍ ສຸຕ຺ເຕ ທສ຺ສິຍມານານໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ພ຺ຍູໂຫຕິ ຈຕຸພ຺ຍູໂຫ, ຈຕຸນ຺ນໍ ວາ ພ຺ຍູໂຫ ເອຕ຺ຖາຕິ ຈຕຸພ຺ຍູໂຫ.

ອາວຏ຺ຏີຍນ຺ຕິ ເອເຕນ, ເອຕ຺ຖ ວາ ສຠາຄາ ວິສຠາຄາ ຈ ຘມ຺ມາ, ເຕສໍ ວາ ອາວຏ຺ຏນນ຺ຕິ ອາວຏ຺ໂຏ.

ວິຠຊີຍນ຺ຕິ ເອເຕນ, ເອຕ຺ຖ ວາ ສາຘາຣຓາສາຘາຣຓານໍ ສໍກິເລສໂວທານຘມ຺ມານໍ ຠູມິໂຍຕິ ວິຠຕ຺ຕິ, ວິຠຊນໍ ວາ ເອເຕສໍ ຠູມິຍາຕິ ວິຠຕ຺ຕິ.

ປຏິປກ຺ຂວເສນ ປຣິວຕ຺ຕີຍນ຺ຕິ ອິມິນາ, ເອຕ຺ຖ ວາ ສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ, ປຣິວຕ຺ຕນໍ ວາ ເຕສນ຺ຕິ ປຣິວຕ຺ຕໂນ.

ວິວິຘໍ ¶ ວຈນໍ ເອກສ຺ເສວຕ຺ຖສ຺ສ ວາຈກເມຕ຺ຖາຕິ ວິວຈນໍ, ວິວຈນເມວ ເວວຈນໍ, ວິວິຘໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ເອເຕນ ອຕ຺ໂຖຕິ ວາ ວິວຈນໍ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ປກາເຣຫິ ປເຠທໂຕ ວາ ຎາປີຍນ຺ຕິ ອິມິນາ, ເອຕ຺ຖ ວາ ອຕ຺ຖາຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ.

ໂອຕາຣີຍນ຺ຕິ ອນຸປ຺ປເວສີຍນ຺ຕິ ເອເຕນ, ເອຕ຺ຖ ວາ ສຸຕ຺ຕາຄຕາ ຘມ຺ມາ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທາທີສູຕິ ໂອຕຣໂຓ.

ໂສຘີຍນ຺ຕິ ສມາຘີຍນ຺ຕິ ເອເຕນ, ເອຕ຺ຖ ວາ ສຸຕ຺ເຕ ປທປທຕ຺ຖປຎ຺ຫາຣມ຺ຠາຕິ ໂສຘໂນ.

ອຘິຏ຺ຐີຍນ຺ຕິ ອນຸປວຕ຺ຕີຍນ຺ຕິ ເອເຕນ, ເອຕ຺ຖ ວາ ສາມຎ຺ຎວິເສສຠູຕາ ຘມ຺ມາ ວິນາ ວິກປ຺ເປນາຕິ ອຘິຏ຺ຐາໂນ.

ປຣິກໂຣຕິ ອຠິສງ຺ຂໂຣຕິ ຜລນ຺ຕິ ປຣິກ຺ຂາໂຣ, ເຫຕຸ ປຈ຺ຈໂຍ ຈ, ປຣິກ຺ຂາຣໍ ອາຈິກ຺ຂຕີຕິ ປຣິກ຺ຂາໂຣ, ຫາໂຣ, ປຣິກ຺ຂາຣວິສຍຕ຺ຕາ ປຣິກ຺ຂາຣສຫຈຣຓໂຕ ວາ ປຣິກ຺ຂາໂຣ.

ສມາໂຣປີຍນ຺ຕິ ເອເຕນ, ເອຕ຺ຖ ວາ ປທຏ຺ຐານາທິມຸເຂນ ຘມ຺ມາຕິ ສມາໂຣປໂນ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ຈ ຠາວສາຘນວເສນາປິ ອຕ຺ໂຖ ສມ຺ຠວຕີຕິ ຕສ຺ສາປິ ວເສນ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ຕສ຺ສາຕິ ¶ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ຫາຣຸທ຺ເທສສ຺ສ. ອນຸຄີຕີຕິ ວຸຕ຺ຕສ຺ເສວຕ຺ຖສ຺ສ ສຸຂຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ອນຸປຈ຺ຉາ ຄາຍນຄາຖາ, ຕາສຸ ໂອສານຄາຖາຍ ອຕ຺ຖໂຕ ອສໍກິຓ຺ຓາຕິ ປທຕ຺ເຖນ ສງ຺ກຣຣຫິຕາ, ເຕນ ຍທິປິ ເກຈິ ຫາຣາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອວິສິຏ຺ຐາ ວິຍ ທິສ຺ສນ຺ຕິ, ຕຖາປິ ເຕສໍ ອຕ຺ຖໂຕ ສງ຺ກໂຣ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ໂສ ຈ ເນສໍ ອສງ຺ກໂຣ ລກ຺ຂຓນິທ຺ເທເສ ສຸປາກໂຏ ໂຫຕິ. ເອເຕສຎ຺ເຈວາຕິ ເອເຕສໍ ໂສຬສນ຺ນໍ ຫາຣານໍ. ຍຖາ ອສງ຺ກໂຣ, ຕຖາ ເຈວ ຠວຕິ. ກິໍ ຠວຕິ? ວິຕ຺ຖາຣຕຍາ ວິຕ຺ຖາເຣນ. ນຍວິຠຕ຺ຕິ ນເຍນ ອຸປາເຍນ ຎາເຍນ ວິຠາໂຄ. ເອເຕນ ຕໍ ເອວ ອສງ຺ກິຓ຺ຓຕໍ ວິຠາເວຕິ. ເກຈິ ‘‘ວິຕ຺ຖາຣນຍາ’’ຕິ ປຐນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ສຸນ຺ທຣໍ, ອຍຎ຺ຈ ຄາຖາ ເກສຸຈິ ໂປຕ຺ຖເກສຸ ນຕ຺ຖິ.

໒. ເອວໍ ຫາເຣ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ອິທານິ ນເຍ ອຸທ຺ທິສິຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕເມ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ນຍນ຺ຕິ ສໍກິເລເສ ໂວທານານິ ຈ ວິຠາຄໂຕ ຎາເປນ຺ຕີຕິ ນຍາ, ນີຍນ຺ຕິ ວາ ຕານິ ເອເຕຫິ ¶ , ເອຕ຺ຖ ວາຕິ ນຍາ, ນຍນມຕ຺ຕເມວ ວາຕິ ນຍາ, ນີຍນ຺ຕິ ວາ ສຍໍ ຘມ຺ມກຖິເກຫິ ອຸປນີຍນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖປວິຈຍຕ຺ຖນ຺ຕິ ນຍາ. ອຖ ວາ ນຍາ ວິຍາຕິ ນຍາ. ຍຖາ ຫິ ເອກຕ຺ຕາທໂຍ ນຍາ ສມ຺ມາ ປຏິວິຊ຺ຌິຍມານາ ປຈ຺ຈຍປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຘມ຺ມານໍ ຍຖາກ຺ກມໍ ສມ຺ພນ຺ຘວິຠາຄພ຺ຍາປາຣວິຣຫານຸຣູປຜລຠາວທສ຺ສເນນ ອສງ຺ກຣໂຕ ສມ຺ມຸຕິສຈ຺ຈປຣມຕ຺ຖສຈ຺ຈານໍ ສຠາວໍ ປເວທຍນ຺ຕາ ປຣມຕ຺ຖສຈ຺ຈປ຺ປຏິເວຘາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ເອວເມເຕປິ ກຓ຺ຫສຸກ຺ກສປ຺ປຏິຠາຄຘມ຺ມວິຠາຄທສ຺ສເນນ ອວິປຣີຕສຸຕ຺ຕຕ຺ຖາວໂພຘາຍ ອຠິສມ຺ຠຸຓນ຺ຕາ ເວເນຍ຺ຍານໍ ຈຕຸສຈ຺ຈປ຺ປຏິເວຘາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ປຣິຍຕ຺ຕິອຕ຺ຖສ຺ສ ນຍນໂຕ ສໍກິເລສໂຕ ຍມນໂຕ ຈ ນຍາ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ.

ນນ຺ທິຍາວຏ຺ໂຏຕິອາທີສຸ ນນ຺ທິຍາວຏ຺ຏສ຺ສ ວິຍ ອາວຏ຺ໂຏ ເອຕສ຺ສາຕິ ນນ຺ທິຍາວຏ຺ໂຏ, ຍຖາ ຫິ ນນ຺ທິຍາວຏ຺ໂຏ ອນ຺ໂຕຐິເຕນ ປຘານາວຍເວນ ພຫິທ຺ຘາ ອາວຏ຺ຏຕິ, ເອວມຍມ຺ປິ ນໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ນນ຺ທິຍາ ຕຓ຺ຫາຍ ປໂມທສ຺ສ ວາ ອາວຏ຺ໂຏ ເອຕ຺ຖາຕິ ນນ຺ທິຍາວຏ຺ໂຏ. ຕີຫິ ອວຍເວຫິ ໂລຠາທີຫິ ສໍກິເລສປກ຺ເຂ ອໂລຠາທີຫິ ຈ ໂວທານປກ຺ເຂ ປຸກ຺ຂໂລ ໂສຠໂນຕິ ຕິປຸກ຺ຂໂລ. ອສນ຺ຕາສນຊວປຣກ຺ກມາທິວິເສສໂຍເຄນ ສີໂຫ ຠຄວາ, ຕສ຺ສ ວິກ຺ກີຬິຕໍ ເທສນາວຈີກມ຺ມຠູໂຕ ວິຫາໂຣຕິ ກຕ຺ວາ ວິປລ຺ລາສຕປ຺ປຏິປກ຺ຂປຣິທີປນໂຕ ສີຫສ຺ສ ວິກ຺ກີຬິຕໍ ເອຕ຺ຖາຕິ ສີຫວິກ຺ກີຬິໂຕ, ¶ ນໂຍ. ພລວິເສສໂຍຄທີປນໂຕ ວາ ສີຫວິກ຺ກີຬິຕສທິສຕ຺ຕາ ນໂຍ ສີຫວິກ຺ກີຬິໂຕ. ພລວິເສໂສ ເຈຕ຺ຖ ສທ຺ຘາທິພລໍ, ທສພລານິ ເອວ ວາ. ອຕ຺ຖນຍຕ຺ຕຍທິສາຠາເວນ ກຸສລາທິຘມ຺ມານໍ ອາໂລຈນໍ ທິສາໂລຈນໍ. ຕຖາ ອາໂລຈິຕານໍ ເຕສໍ ຘມ຺ມານໍ ອຕ຺ຖນຍຕ຺ຕຍໂຍຊເນ ສມານຍນໂຕ ອງ຺ກຸໂສ ວິຍ ອງ຺ກຸໂສ. ຄາຖາສຸ ລຎ຺ເຊຕິ ປກາເສຕິ ສຸຕ຺ຕຕ຺ຖນ຺ຕິ ລຎ຺ຊໂກ, ນໂຍ ຈ ໂສ ລຎ຺ຊໂກ ຈາຕິ ນຍລຎ຺ຊໂກ. ຄຕາຕິ ຎາຕາ, ມຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສ ເອວ ວາ ປາໂຐ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໓. ເອວໍ ນເຍປິ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ອິທານິ ມູລປທານິ ອຸທ຺ທິສິຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມານີ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ມູລານິ ຈ ຕານິ ນຍານໍ ປຏ຺ຐານຠາຄານຎ຺ຈ ປຕິຏ຺ຐາຠາວໂຕ ປທານິ ຈ ອຘິຄມູປາຍຠາວໂຕ ໂກຏ຺ຐາສຠາວໂຕ ຈາຕິ ມູລປທານິ. ໂກສລ຺ລສມ຺ຠູຕຏ຺ເຐນ, ກຸຈ຺ຉິຕານໍ ວາ ປາປຘມ຺ມານໍ ສລນໂຕ ວິທ຺ຘໍສນໂຕ, ກຸສານໍ ວາ ຣາຄາທີນໍ ລວນໂຕ, ກຸສາ ວິຍ ວາ ລວນໂຕ, ກຸເສນ ວາ ຎາເຓນ ລາຕພ຺ພໂຕ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພໂຕ ກຸສລານິ, ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂໂຕ ອກຸສລານີຕິ ປທຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເອວໍ ຄຓນປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ຊາຕິເຠທໂຕ ຈ ມູລປທານິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ສໍກິເລສປກ຺ຂໍເຍວ ¶ ປຐມໍ ອຸທ຺ທິສຕິ ‘‘ຕຓ຺ຫາ’’ຕິອາທິນາ. ຕຕ຺ຖ ຕສຕິ ປຣິຕສຕີຕິ ຕຓ຺ຫາ. ອວິນ຺ທິຍໍ ວິນ຺ທຕິ, ວິນ຺ທິຍໍ ນ ວິນ຺ທຕີຕິ ອວິຊ຺ຊາ, ວິຊ຺ຊາປຏິປກ຺ຂາຕິ ວາ ອວິຊ຺ຊາ. ລຸພ຺ຠນ຺ຕິ ເຕນ, ສຍໍ ວາ ລຸພ຺ຠຕິ, ລຸພ຺ຠນມຕ຺ຕເມວ ວາ ໂສຕິ ໂລໂຠ. ໂທສໂມເຫສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອສຸເຠ ‘‘ສຸຠ’’ນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕາ ສຎ຺ຎາ ສຸຠສຎ຺ຎາ. ສຸຂສຎ຺ຎາທີສຸປິ ອິມິນາວ ນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສງ຺ຄຫນ຺ຕິ ຄຓນໍ. ສໂມສຣຓນ຺ຕິ ສໂມໂຣປນໍ.

ປຈ຺ຈນີກຘມ຺ເມ ສເມຕີຕິ ສມໂຖ. ອນິຈ຺ຈາທີຫິ ວິວິເຘຫິ ອາກາເຣຫິ ປສ຺ສຕີຕິ ວິປສ຺ສນາ. ອໂລຠາທໂຍ ໂລຠາທິປຏິປກ຺ຂໂຕ ເວທິຕພ຺ພາ. ອສຸເຠ ‘‘ອສຸຠ’’ນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕາ ສຎ຺ຎາ ອສຸຠສຎ຺ຎາ, ກາຍານຸປສ຺ສນາສຕິປຏ຺ຐານໍ. ສຎ຺ຎາສີເສນ ຫິ ເທສນາ. ທຸກ຺ຂສຎ຺ຎາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ອິທໍ ອຸທ຺ທານນ຺ຕິ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕສ຺ເສວ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວິປ຺ປກິຓ຺ຓຠາເວນ ນສ຺ສິຕຸໍ ອທຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘໍ ທານໍ ຣກ຺ຂຓໍ ອຸທ຺ທານໍ, ສງ຺ຄຫວຈນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ວິປລ຺ລາສາ’’ຕິປິ ¶ ປາໂຐ. ກິເລສຠູມີຕິ ສໍກິເລສຠູມິ ສພ຺ເພສໍ ອກຸສລຘມ຺ມານໍ ສໂມສຣຓຏ຺ຐານຕ຺ຕາ. ກຸສລານໍ ຍານິ ຕີຓິ ມູລານິ. ‘‘ກຸສລານີ’’ຕິປິ ປຐນ຺ຕິ. ສຕິປຏ຺ຐານາຕິ ອສຸຠສຎ຺ຎາທໂຍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍຠູມີຕິ ສທ຺ຘາທີນໍ ວິມຸຕ຺ຕິປຣິປາຈນິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ສໂມສຣຓຏ຺ຐານຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຸຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ໂຍຊີຍນ຺ຕິ. ໂຂຕິ ປທປູຣເຓ, ອວຘາຣຓຕ຺ເຖ ວາ ນິປາໂຕ. ເຕນ ເອເຕ ເອວາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຏ຺ຐາຣເສວາຕິ ວາ. ມູລປທາຕິ ມູລປທານິ, ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາໂສ ວາ.

໔. ເອວໍ ¶ ອຸທ຺ທິຏ຺ເຐ ຫາຣາທໂຍ ນິທ຺ທິສິຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ສງ຺ເຂປໂຕ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ອຸທ຺ເທສປາເຐ. ສງ຺ເຂປໂຕ ເນຕ຺ຕິ ກິຕ຺ຕິຕາຕິ ສມາສໂຕ ເນຕ຺ຕິປ຺ປກຣຓໍ ກຖິຕໍ. ຫາຣນຍມູລປທານຎ຺ຫິ ສຣູປທສ຺ສນໍ ອຸທ຺ເທສປາເຐນ ກຕນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຫາຣນຍານໍ –

ສາມຎ຺ຎໂຕ ວິເສເສນ, ປທຕ຺ໂຖ ລກ຺ຂຓໍ ກໂມ;

ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ ເຫຕ຺ວາທີ, ເວທິຕພ຺ພາ ຫິ ວິຎ຺ຎຸນາ.

ເຕສຸ ອວິເສສໂຕ ວິເສສໂຕ ຈ ຫາຣນຍານໍ ອຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕ. ລກ຺ຂຓາທີສຸ ປນ ອວິເສສໂຕ ສພ຺ເພປິ ຫາຣາ ນຍາ ຈ ຍຖາກ຺ກມໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນຕ຺ຖມຸເຂນ ນວງ຺ຄສ຺ສ ສາສນສ຺ສ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນລກ຺ຂຓາ. ວິເສສໂຕ ປນ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຫາຣສ຺ສ ນຍສ຺ສ ຈ ລກ຺ຂຓໍ ນິທ຺ເທເສ ເອວ ກຖຍິສ຺ສາມ. ກມາທີນິ ຈ ຍສ຺ມາ ເນສໍ ລກ຺ຂເຓສຸ ຎາເຕສຸ ວິຎ຺ເຎຍ຺ຍານິ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕານິປິ ນິທ຺ເທສໂຕ ປຣໂຕ ປກາສຍິສ຺ສາມ.

໑. ຍາ ປນ ອສ຺ສາທາທີນວຕາຕິອາທິກາ ນິທ຺ເທສຄາຖາ, ຕາສຸ ອສ຺ສາທາທີນວຕາຕິ ອສ຺ສາໂທ ອາທີນວຕາຕິ ປທວິຠາໂຄ. ອາທີນວຕາຕິ ຈ ອາທີນໂວ ເອວ. ເກຈິ ‘‘ອສ຺ສາທາທີນວໂຕ’’ຕິ ປຐນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ສຸນ຺ທຣໍ. ຕຕ຺ຖ ອສ຺ສາທີຍຕີຕິ ອສ຺ສາໂທ, ສຸຂໍ ໂສມນສ຺ສຎ຺ຈ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ – ‘‘ຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ເຘ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ສຸຂໍ ໂສມນສ຺ສໍ, ອຍໍ ປຎ຺ຈສຸ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ເຘສຸ ¶ ອສ຺ສາໂທ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໖໖; ສໍ. ນິ. ໓.໒໖). ຍຖາ ເຈຕໍ ສຸຂໍ ໂສມນສ຺ສໍ, ເອວໍ ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓມ຺ປິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ – ‘‘ໂສ ຕທສ຺ສາເທຕິ ຕໍ ນິກາເມຕີ’’ຕິ ‘‘ຣູປໍ ອສ຺ສາເທຕິ ອຠິນນ຺ທຕິ, ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ຣາໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໑.໔໒໔), ‘‘ສໍໂຍຊນີເຍສຸ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ເມສຸ ອສ຺ສາທານຸປສ຺ສິໂນ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໕໓) ຈ ¶ . ອສ຺ສາເທຕິ ເອຕາຍາຕິ ວາ ອສ຺ສາໂທ, ຕຓ຺ຫາ. ຕຓ຺ຫາຍ ຫິ ກາຣຓຠູຕາຍ ປຸຄ຺ຄໂລ ສຸຂມ຺ປິ ສຸຂາຣມ຺ມຓມ຺ປິ ອສ຺ສາເທຕິ. ຍຖາ ຈ ຕຓ຺ຫາ, ເອວໍ ວິປລ຺ລາສາປິ. ວິປລ຺ລາສວເສນ ຫິ ສຕ຺ຕາ ອນິຏ຺ຐມ຺ປິ ອາຣມ຺ມຓໍ ອິຏ຺ຐາກາເຣນ ອສ຺ສາເທນ຺ຕິ, ເອວໍ ເວທນາຍ ສພ຺ເພສໍ ເຕຠູມກສງ຺ຂາຣານໍ ຕຓ຺ຫາຍ ວິປລ຺ລາສານຎ຺ຈ ອສ຺ສາທວິຈາໂຣ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ກຖໍ ປນ ທຸກ຺ຂາທຸກ຺ຂມສຸຂເວທນານໍ ອສ຺ສາທນີຍຕາຕິ? ວິປລ຺ລາສໂຕ ສຸຂປຣິຍາຍສພ຺ຠາວໂຕ ຈ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ສຸຂາ ໂຂ, ອາວຸໂສ ວິສາຂ, ເວທນາ ຐິຕິສຸຂາ ວິປຣິຓາມທຸກ຺ຂາ. ທຸກ຺ຂາ ເວທນາ ຐິຕິທຸກ຺ຂາ ວິປຣິຓາມສຸຂາ, ອທຸກ຺ຂມສຸຂາ ເວທນາ ຎາຓສຸຂາ ອຎ຺ຎາຓທຸກ຺ຂາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໖໕). ຕຕ຺ຖ ເວທນາຍ ອຏ຺ຐສຕປຣິຍາຍວເສນ, ເຕຠູມກສງ຺ຂາຣານໍ ນິກ຺ເຂປກຓ຺ຑຣູປກຓ຺ຑວເສນ, ຕຓ຺ຫາຍ ສໍກິເລສວຕ຺ຖຸວິຠງ຺ເຄ ນິກ຺ເຂປກຓ຺ເຑ ຈ ຕຓ຺ຫານິທ຺ເທສວເສນ, ວິປລ຺ລາສານໍ ສຸຂສຎ຺ຎາທິວເສນ ທ຺ວາສຏ຺ຐິທິຏ຺ຐິຄຕວເສນ ຈ ວິຠາໂຄ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອາທີນໂວ ທຸກ຺ຂາ ເວທນາ ຕິສ຺ໂສປິ ວາ ທຸກ຺ຂຕາ. ອຖ ວາ ສພ຺ເພປິ ເຕຠູມກາ ສງ຺ຂາຣາ ອາທີນໂວ. ອາທີນໍ ອຕິວິຍ ກປຓໍ ວາຕິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ຫິ ອາທີນໂວ, ກປຓມນຸສ຺ໂສ, ເອວໍສຠາວາ ຈ ເຕຠູມກາ ຘມ຺ມາ ອນິຈ຺ຈຕາທິໂຍເຄນ. ຍໂຕ ຕຕ຺ຖ ອາທີນວານຸປສ຺ສນາ ອາຣທ຺ຘວິປສ຺ສການໍ ຍຖາຠູຕນໂຍຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຖາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ ອນິຈ຺ຈາ ທຸກ຺ຂາ ວິປຣິຓາມຘມ຺ມາ, ອຍໍ ປຎ຺ຈສຸ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ເຘສຸ ອາທີນໂວ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ອາທີນໂວ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈນິທ຺ເທສຠູຕານໍ ຊາຕິຍາທີນໍ ອນິຈ຺ຈຕາທີນໍ ທ຺ວາຈຕ຺ຕາລີສາຍ ອາກາຣານຎ຺ຈ ວເສນ ວິຠຊິຕ຺ວາ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ໂພ.

ນິສ຺ສຣຕິ ເອເຕນາຕິ ນິສ຺ສຣຓໍ, ອຣິຍມຄ຺ໂຄ. ນິສ຺ສຣຕີຕິ ວາ ນິສ຺ສຣຓໍ ນິພ຺ພານໍ. ອຸຠຍມ຺ປິ ສາມຎ຺ຎນິທ຺ເທເສນ ເອກເສເສນ ວາ ‘‘ນິສ຺ສຣຓ’’ນ຺ຕິ ¶ ວຸຕ຺ຕໍ. ປິ-ສທ຺ໂທ ປຸຣິມານໍ ປຈ຺ຉິມານຎ຺ຈ ສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ອຣິຍມຄ຺ຄປກ຺ເຂ ສຕິປຏ຺ຐານາທີນໍ ສຕ຺ຕຕ຺ຕິໍສໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມານໍ ກາຍານຸປສ຺ສນາທີນຎ຺ຈ ຕທນ຺ໂຕຄຘເຠທານໍ ວເສນ ນິສ຺ສຣຓໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ພໍ.

ນິພ຺ພານປກ຺ເຂ ປນ ກິຎ຺ຈາປິ ອສງ຺ຂຕາຍ ຘາຕຸຍາ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ວິຠາໂຄ ນຕ຺ຖິ. ປຣິຍາເຍນ ປນ ໂສປາທິເສສນິຣຸປາທິເສສເຠເທນ. ຍໂຕ ວາ ຕໍ ນິສ຺ສຏໍ, ເຕສໍ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ເຄ (ປຏິ. ມ. ໑.໓) ທສ຺ສິຕປ຺ປເຠທານໍ ຈກ຺ຂາທີນໍ ຉນ຺ນໍ ທ຺ວາຣານໍ ຣູປາທີນໍ ຉນ຺ນໍ ອາຣມ຺ມຓານໍ ຕໍຕໍທ຺ວາຣປ຺ປວຕ຺ຕານໍ ¶ ຉນ຺ນໍ ຉນ຺ນໍ ວິຎ຺ຎາຓຜສ຺ສເວທນາສຎ຺ຎາເຈຕນາຕຓ຺ຫາວິຕກ຺ກວິຈາຣານໍ ປຖວີຘາຕຸອາທີນໍ ຉນ຺ນໍ ຘາຕູນໍ ທສນ຺ນໍ ກສິຓາຍຕນານໍ ອສຸຠານໍ ເກສາທີນໍ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາຍ ອາກາຣານໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຂນ຺ຘານໍ ທ຺ວາທສນ຺ນໍ ອາຍຕນານໍ ອຏ຺ຐາຣສນ຺ນໍ ຘາຕູນໍ ໂລກິຍານໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ກາມຘາຕຸອາທີນໍ ຕິສ຺ສນ຺ນໍ ຘາຕູນໍ ກາມຠວາທີນໍ ຕິຓ຺ຓໍ ຕິຓ຺ຓໍ ຠວານໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ຌານານໍ ອປ຺ປມຎ຺ຎານໍ ອາຣຸປ຺ປານໍ ທ຺ວາທສນ຺ນໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທງ຺ຄານຎ຺ຈາຕິ ເອວມາທີນໍ ສງ຺ຂຕຘມ຺ມານໍ ນິສ຺ສຣຓຠາເວນ ຈ ວິຠຊິຕ຺ວາ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ພໍ.

ຜລນ຺ຕິ ເທສນາຜລໍ. ກິໍ ປນ ຕນ຺ຕິ? ຍໍ ເທສນາຍ ນິປ຺ຜາທີຍຕິ. ນນຸ ຈ ນິພ຺ພານາຘິຄໂມ ຠຄວໂຕ ເທສນາຍ ນິປ຺ຜາທີຍຕິ. ນິພ຺ພານຎ຺ຈ ‘‘ນິສ຺ສຣຓ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ວຸຕ຺ຕເມວາຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ປຣມ຺ປຣາຍ. ອິຘ ປນ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ເທສນາຜລໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ຕໍ ປນ ສຸຕມຍຎາຓໍ. ອຕ຺ຖຘມ຺ມເວທາທິອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາຄປ຺ປຏິປຕ຺ຕິຠູຕາ ຉພ຺ພິສຸທ຺ຘິໂຍ. ຍຎ຺ຈ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ມຄ຺ຄໍ ອນຠິສມ຺ຠຸຓນ຺ຕສ຺ສ ກາລນ຺ຕເຣ ຕທຘິຄມກາຣຓຠູຕໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິຠວເຫຕຸ ຈ ສິຍາ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ – ‘‘ອຕ຺ຕານຸທິຏ຺ຐິໍ ອູຫຈ຺ຈ, ເອວໍ ມຈ຺ຈຸຕໂຣ ສິຍາຕິ (ສຸ. ນິ. ໑໑໒໕; ກຖາ. ໒໒໖; ຈູຬນິ. ໂມຆຣາຊມາຓວປຸຈ຺ຉາ ໑໔໔, ໂມຆຣາຊມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໘໘; ເນຕ຺ຕິ. ໕; ເປຏໂກ. ໒໒) ອິທໍ ຜລ’’ນ຺ຕິ, ‘‘ຘມ຺ໂມ ຫເວ ຣກ຺ຂຕິ ຘມ຺ມຈາຣິນ຺ຕິ ອິທໍ ຜລ’’ນ຺ຕິ (ຊາ. ໑.໑໐.໑໐໒-໑໐໓; ໑.໑໕.໓໘໕) ຈ. ເອເຕນ ນເຍນ ເທເວສຸ ຈ ມານຸເສສຸ ຈ ອາຍຸວຓ຺ຓພລສຸຂຍສປຣິວາຣອາຘິປເຕຍ຺ຍສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ອຸປຘິສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິສິຣີ ເທວຣຊ຺ຊສິຣີ ຈຕ຺ຕາຣິ ສມ຺ປຕ຺ຕິຈກ຺ການິ ສີລສມ຺ປທາ ສມາຘິສມ຺ປທາ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ ຉ ອຠິຎ຺ຎາ ຈຕສ຺ໂສ ປຏິສມ຺ຠິທາ ສາວກໂພຘິ ປຈ຺ເຈກໂພຘິ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘີຕິ ສພ຺ພາປິ ສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ປຸຎ຺ຎສມ຺ຠາຣເຫຕຸກາ ຠຄວໂຕ ເທສນາຍ ສາເຘຕພ຺ພຕາຍ ຜລນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອຸປາໂຍຕິ ¶ ອຣິຍມຄ຺ຄປທຏ຺ຐານຠູຕາ ປຸພ຺ພຠາຄປ຺ປຏິປທາ. ສາ ຫິ ປຸຣິມາ ປຸຣິມາ ປຈ຺ຉິມາຍ ປຈ຺ຉິມາຍ ອຘິຄມູປາຍຠາວໂຕ ປຣມ຺ປຣາຍ ມຄ຺ຄນິພ຺ພານາຘິຄມສ຺ສ ຈ ເຫຕຸຠາວໂຕ ອຸປາໂຍ. ຍາ ຈ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕຜລາຘິຄມສ຺ສ ອຸປາຍປຏິປຕ຺ຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ສຫ ວິປສ຺ສນາຍ ມຄ຺ໂຄ ອຸປາໂຍ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເຕສໍ ມເຕນ ນິສ຺ສຣຓນ຺ຕິ ນິພ຺ພານເມວ ວຸຕ຺ຕໍ ສິຍາ. ຜລໍ ວິຍ ອຸປາໂຍປິ ປຸພ຺ພຠາໂຄຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ສິຍາ, ຍໍ ປນ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາ…ເປ… ວິສຸທ຺ຘິຍາຕິ (ຘ. ປ. ໒໗໙; ເຖຣຄາ. ໖໗໘) ອຍໍ ອຸປາໂຍ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖາປິ ປຸພ຺ພຠາຄປ຺ປຏິປທາ ເອວ ອຸທາຫຏາຕິ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ‘‘ເຕ ປຫາຍ ຕເຣ ໂອຆນ຺ຕິ ອິທໍ ນິສ຺ສຣຓ’’ນ຺ຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ນິສ຺ສຣຓຠາວໍ ວກ຺ຂຕິ. ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ຫິ ໂອຆຕຣຓນ຺ຕິ.

ອາຓຕ຺ຕີຕິ ¶ ອາຓາຣຫສ຺ສ ຠຄວໂຕ ເວເນຍ຺ຍຊນສ຺ສ ຫິຕສິທ຺ຘິຍາ ‘‘ເອວໍ ປຏິປຊ຺ຊາຫີ’’ຕິ ວິຘານໍ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ສຸຎ຺ຎໂຕ ໂລກໍ ອເວກ຺ຂສ຺ສຸ, ໂມຆຣາຊາຕິ (ສຸ. ນິ. ໑໑໒໕; ກຖາ. ໒໒໖; ເນຕ຺ຕິ. ໕; ເປຏໂກ. ໒໒; ຈູຬນິ. ໂມຆຣາຊມາຓວປຸຈ຺ຉາ ໑໔໔, ໂມຆຣາຊມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໘໘) ອາຓຕ຺ຕີ’’ຕິ.

ໂຍຄີນນ຺ຕິ ຈຕຸສຈ຺ຈກມ຺ມຏ຺ຐານຠາວນາຍ ຍຸຕ຺ຕປ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ ເວເນຍ຺ຍານໍ, ອຕ຺ຖາຍາຕິ ວຈນເສໂສ. ເທສນາຫາໂຣຕິ ເອເຕສໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕານໍ ອສ຺ສາທາທີນໍ ວິຠຊນລກ຺ຂໂຓ ສໍວຓ຺ຓນາວິເສໂສ ເທສນາຫາໂຣ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖາຫ – ກິໍ ປເນເຕສໍ ອສ຺ສາທາທີນໍ ອນວເສສານໍ ວຈນໍ ເທສນາຫາໂຣ, ອຸທາຫຸ ເອກຈ຺ຈານນ຺ຕິ? ນິຣວເສສານໍເຍວ. ຍສ຺ມິຎ຺ຫິ ສຸຕ຺ເຕ ອສ຺ສາທາທີນວນິສ຺ສຣຓານິ ສຣູປໂຕ ອາຄຕານິ, ຕຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ. ຍຕ຺ຖ ປນ ເອກເທເສນ ອາຄຕານິ, ນ ວາ ສຣູເປນ. ຕຕ຺ຖ ອນາຄຕໍ ອຕ຺ຖວເສນ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ຫາໂຣ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ອຍຎ຺ຈ ອຕ຺ໂຖ ເທສນາຫາຣວິຠງ຺ເຄ ອາຄມິສ຺ສຕີຕິ ອິຘ ນ ປປຎ຺ຈິໂຕ.

໒. ຍໍ ປຸຈ຺ຉິຕນ຺ຕິ ຍາ ປຸຈ຺ຉາ, ວິຈິຍມານາຕິ ວຈນເສໂສ. ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕໍ ອນຸຄີຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕຕ຺ຖ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕນ຺ຕິ ວິສ຺ສຊ຺ຊນາ, ສາ ເອກໍສພ຺ຍາກຣຓາທິວເສນ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ພ຺ຍາກຣຓໍ. ຈ-ສທ຺ໂທ ສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ, ເຕນ ຄາຖາຍໍ ອວຸຕ຺ຕໍ ປທາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕາ ປນ ປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊນາ ກສ຺ສາຕິ ອາຫ ‘‘ສຸຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ. ເອເຕນ ສຸຕ຺ເຕ ອາຄຕໍ ປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ວິເຈຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຍາ ຈ ອນຸຄີຕິຕິ ວຸຕ຺ຕສ຺ເສວ ອຕ຺ຖສ຺ສ ຍາ ອນຸ ປຈ຺ຉາ ຄີຕິ ອນຸຄີຕິ, ສງ຺ຄຫຄາຖາ, ປຸຈ຺ຉາຍ ວາ ອນຸຣູປາ ຄີຕິ. ເອເຕນ ປຸພ຺ພາປຣໍ ¶ ຄຫິຕໍ. ພ຺ຍາກຣຓສ຺ສ ຫິ ປຸຈ຺ຉານຸຣູປຕາ ອິຘ ປຸພ຺ພາປຣໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ຍາ ‘‘ປຸຈ຺ຉານຸສນ຺ຘີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຸຣິມໍ ‘‘ສຸຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ປທໍ ປຸພ຺ພາເປກ຺ຂນ຺ຕິ ປຸນ ‘‘ສຸຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ນິສ຺ສຍຠູເຕ ອສ຺ສາທາທິເກ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ວິຈຍຫາຣສ຺ສ ວິສໂຍ ນິຣວເສເສນ ທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ. ຕຖາ ຈ ວກ຺ຂຕິ ວິຈຍຫາຣວິຠງ຺ເຄ ‘‘ປທໍ ວິຈິນຕິ…ເປ… ອນຸຄີຕິໍ ວິຈິນຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສຸຕ຺ເຕ ສພ຺ເພສໍ ປທານໍ ອນຸປຸພ຺ເພນ ອຕ຺ຖໂສ ພ຺ຍຎ຺ຊນໂສ ຈ ວິຈໂຍ ປທວິຈໂຍ. ‘‘ອຍໍ ປຸຈ຺ຉາ ອທິຏ຺ຐໂຊຕນາ ທິຏ຺ຐສໍສນ຺ທນາ ວິມຕິຈ຺ເຉທນາ ອນຸມຕິປຸຈ຺ຉາ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາປຸຈ຺ຉາ ສຕ຺ຕາຘິຏ຺ຐານາ ຘມ຺ມາຘິຏ຺ຐານາ ເອກາຘິຏ຺ຐານາ ອເນກາຘິຏ຺ຐານາ ສມ຺ມຸຕິວິສຍາ ປຣມຕ຺ຖວິສຍາ ອຕີຕວິສຍາ ອນາຄຕວິສຍາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນວິສຍາ’’ຕິອາທິນາ ປຸຈ຺ຉາວິຈໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ‘‘ອິທໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ¶ ເອກໍສພ຺ຍາກຣຓໍ ວິຠຊ຺ຊພ຺ຍາກຣຓໍ ປຏິປຸຈ຺ຉາພ຺ຍາກຣຓໍ ຐປນໍ ສາວເສສໍ ນິຣວເສສໍ ສອຸຕ຺ຕຣໍ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ໂລກິຍໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວິສ຺ສຊ຺ຊນວິຈໂຍ.

‘‘ອຍໍ ປຸຈ຺ຉາ ອິມິນາ ສເມຕິ, ເອເຕນ ນ ສເມຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕຕ຺ຖໍ ອາເນຕ຺ວາ ວິຈໂຍ ປຸພ຺ເພນາປຣໍ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ຈ ວິຈໂຍ ປຸພ຺ພາປຣວິຈໂຍ. ‘‘ອຍໍ ອນຸຄີຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖສງ຺ຄຫາ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຖສງ຺ຄຫາ ຕທຸຠຍຕ຺ຖສງ຺ຄຫາ ກຸສລຕ຺ຖສງ຺ຄຫາ ອກຸສລຕ຺ຖສງ຺ຄຫາ’’ຕິອາທິນາ ອນຸຄີຕິວິຈໂຍ. ອສ຺ສາທາທີສຸ ສຸຂເວທນາຍ ‘‘ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓານຸຠວນລກ຺ຂຓາ’’ຕິອາທິນາ, ຕຓ຺ຫາຍ ‘‘ອາຣມ຺ມຓຄ຺ຄຫຓລກ຺ຂຓາ’’ຕິອາທິນາ, ວິປລ຺ລາສານໍ ‘‘ວິປຣີຕຄ຺ຄຫຓລກ຺ຂຓາ’’ຕິອາທິນາ, ອວສິຏ຺ຐານໍ ເຕຠູມກຘມ຺ມານໍ ‘‘ຍຖາສກລກ຺ຂຓາ’’ຕິອາທິນາ ສພ຺ເພສຎ຺ຈ ທ຺ວາວີສຕິຍາ ຕິເກສຸ ທ຺ວາຈຕ຺ຕາລີສາຘິເກ ຈ ທຸກສເຕ ລພ຺ຠມານປທວເສນ ຕໍຕໍອສ຺ສາທຕ຺ຖວິເສສນິທ຺ຘາຣຓໍ ອສ຺ສາທວິຈໂຍ.

ທຸກ຺ຂເວທນາຍ ‘‘ອນິຏ຺ຐານຸຠວນລກ຺ຂຓາ’’ຕິອາທິນາ, ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈານໍ ‘‘ປຏິສນ຺ຘິລກ຺ຂຓາ’’ຕິອາທິນາ, ອນິຈ຺ຈຕາທີນໍ ອາທິອນ຺ຕວນ຺ຕຕາຍ ອນິຈ຺ຈນ຺ຕິກຕາຍ ຈ ‘‘ອນິຈ຺ຈາ’’ຕິອາທິນາ ສພ຺ເພສຎ຺ຈ ໂລກິຍຘມ຺ມານໍ ສໍກິເລສຠາຄິຍຫານຠາຄິຍຕາທິວເສນ ອາທີນວວຸຕ຺ຕິຍາ ໂອກາຣນິທ຺ຘາຣເຓນ ອາທີນວວິຈໂຍ. ນິສ຺ສຣຓປເທ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ອາຄມນໂຕ ¶ ກາຍານຸປສ຺ສນາທິປຸພ຺ພຠາຄປ຺ປຏິປທາວິຠາຄວິເສສນິທ຺ຘາຣຓວເສນ ນິພ຺ພານສ຺ສ ຍຖາວຸຕ຺ຕປຣິຍາຍວິຠາຄວິເສສນິທ຺ຘາຣຓວເສນາຕິ ເອວໍ ນິສ຺ສຣຓວິຈໂຍ. ຜລາທີນໍ ຕໍຕໍສຸຕ຺ຕເທສນາຍ ສາເຘຕພ຺ພຜລສ຺ສ ຕທຸປາຍສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສຸຕ຺ຕວິຘິວຈນສ຺ສ ຈ ວິຠາຄນິທ຺ຘາຣຓວເສນ ວິຈໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອວໍ ປທປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊນປຸພ຺ພາປຣານຸຄີຕີນໍ ອສ຺ສາທາທີນຎ຺ຈ ວິເສສນິທ຺ຘາຣຓວເສເນວ ວິຈຍລກ຺ຂໂຓ ‘‘ວິຈໂຍ ຫາໂຣ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໓. ສພ຺ເພສນ຺ຕິ ໂສຬສນ຺ນໍ. ຠູມີຕິ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ພ຺ຍຎ຺ຊນຎ຺ຫິ ມູລປທານິ ວິຍ ນຍານໍ ຫາຣານໍ ຠູມິ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ, ເຕສໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນວິຈາຣຠາວໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ – ‘‘ຫາຣາ ພ຺ຍຎ຺ຊນວິຈໂຍ’’ຕິ, ເປຏເກປິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຍຕ຺ຖ ຈ ສພ຺ເພ ຫາຣາ, ສມ຺ປຕມານາ ນຍນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕຕ຺ຖໍ. ພ຺ຍຎ຺ຊນວິຘິປຸຖຸຕ຺ຕາ’’ຕິ. ໂຄຈໂຣຕິ ສຸຕ຺ຕຕ຺ໂຖ. ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ຫິ ປທຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣຓມຸເຂນ ຫາຣໂຍຊນາ. ເຕສໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນຕ຺ຖານໍ. ຍຸຕ຺ຕາຍຸຕ຺ຕປຣິກ຺ຂາຕິ ຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ອຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ອຸປປຣິກ຺ຂາ. ‘‘ຍຸຕ຺ຕາຍຸຕ຺ຕິປຣິກ຺ຂາ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ຍຸຕ຺ຕິອຍຸຕ຺ຕີນໍ ວິຈາຣຓາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຖໍ ປນ ເຕສໍ ຍຸຕ຺ຕາຍຸຕ຺ຕຊານນາ? ຈຕູຫິ ມຫາປເທເສຫິ ອວິຣຸຊ຺ຌເນນ. ຕຕ຺ຖ ພ຺ຍຎ຺ຊນສ຺ສ ຕາວ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິຠາໂວ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖວາຈກຠາໂວ ຈ ຍຸຕ຺ຕຠາໂວ. ອຕ຺ຖສ຺ສ ປນ ສຸຕ຺ຕວິນຍຘມ຺ມຕາຫິ ອວິໂລມນໍ ¶ . ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ. ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນ ປຣໂຕ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ຫາໂຣ ຍຸຕ຺ຕີຕິ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐຕິ ເອວໍ ສຸຕ຺ເຕ ພ຺ຍຎ຺ຊນຕ຺ຖານໍ ຍຸຕ຺ຕາຍຸຕ຺ຕຠາວວິຠາວນລກ຺ຂໂຓ ຍຸຕ຺ຕິຫາໂຣຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໔. ຘມ຺ມນ຺ຕິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ສຸຕ຺ຕາຄຕໍ ກຸສລາທິຘມ຺ມມາຫ. ຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສາຕິ ຕສ຺ສ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ກຸສລາທິຘມ຺ມສ຺ສ. ຍໍ ປທຏ຺ຐານນ຺ຕິ ຍໍ ກາຣຓໍ, ໂຍນິໂສມນສິກາຣາທິ ສຸຕ຺ເຕ ອາຄຕໍ ວາ ອນາຄຕໍ ວາ ສມ຺ຠວໂຕ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ກເຖຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິຕີຕິ ເອວໍ, ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍາວ ສພ຺ພຘມ຺ມາຕິ ຍຕ຺ຕກາ ຕສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ອາຄຕາ ຘມ຺ມາ, ເຕສໍ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ຍຖານຸຣູປໍ ປທຏ຺ຐານໍ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ກເຖຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຖ ວາ ຍາວ ສພ຺ພຘມ຺ມາຕິ ສຸຕ຺ຕາຄຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ຍໍ ປທຏ຺ຐານໍ, ຕສ຺ສປິ ຍໍ ປທຏ຺ຐານນ຺ຕິ ສມ຺ຠວໂຕ ຍາວ ສພ຺ພຘມ຺ມາ ປທຏ຺ຐານວິຈາຣຓາ ກາຕພ຺ພາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອໂສ ຫາໂຣ ປທຏ຺ຐາໂນຕິ ເອວໍ ສຸຕ຺ເຕ ອາຄຕຘມ຺ມານໍ ປທຏ຺ຐານຠູຕາ ຘມ຺ມາ ເຕສຎ຺ຈ ປທຏ຺ຐານຠູຕາຕິ ສມ຺ຠວໂຕ ປທຏ຺ຐານຠູຕຘມ຺ມນິທ຺ຘາຣຓລກ຺ຂໂຓ ປທຏ຺ຐາໂນ ນາມ ຫາໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໕. ວຸຕ຺ຕມ຺ຫິ ¶ ເອກຘມ຺ເມຕິ ກຸສລາທີສຸ ຂນ຺ຘາທີສຸ ວາ ຍສ຺ມິໍ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ເອກຘມ຺ເມ, ສຸຕ຺ເຕ ສຣູປໂຕ ນິທ຺ຘາຣຓວເສນ ວາ ກຖິເຕ. ເຍ ຘມ຺ມາ ເອກລກ຺ຂຓາ ເກຈີຕິ ເຍ ເກຈິ ຘມ຺ມາ ກຸສລາທິຠາເວນ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘາທິຠາເວນ ວາ ເຕນ ຘມ຺ເມນ ສມານລກ຺ຂຓາ. ວຸຕ຺ຕາ ຠວນ຺ຕິ ສພ຺ເພຕິ ເຕ ສພ຺ເພປິ ກຸສລາທິສຠາວາ, ຂນ຺ຘາທິສຠາວາ ວາ ຘມ຺ມາ ສຸຕ຺ເຕ ອວຸຕ຺ຕາປິ ຕາຍ ສມານລກ຺ຂຓຕາຍ ວຸຕ຺ຕາ ຠວນ຺ຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສໍວຓ຺ຓນາວເສນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ເອກລກ຺ຂຓາຕິ ສມານລກ຺ຂຓາ ວຸຕ຺ຕາ. ເຕນ ສຫຈາຣິຕາ ສມານກິຈ຺ຈຕາ ສມານເຫຕຸຕາ ສມານຜລຕາ ສມານາຣມ຺ມຓຕາຕິ ເອວມາທີຫິ ອວຸຕ຺ຕານມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕານໍ ວິຍ ນິທ຺ຘາຣຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ໂສ ຫາໂຣ ລກ຺ຂໂຓ ນາມາຕິ ເອວໍ ສຸຕ຺ເຕ ອນາຄເຕປິ ຘມ຺ເມ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ ອາຄເຕ ວິຍ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ຍາ ສໍວຓ຺ຓນາ, ໂສ ລກ຺ຂໂຓ ນາມ ຫາໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໖. ເນຣຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ນິຣຸຕ຺ຕໍ, ປທນິພ຺ພຈນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຘິປ຺ປາໂຍຕິ ພຸທ຺ຘານໍ ສາວການໍ ວາ ຕສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ເທສການໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ພ຺ຍຎ຺ຊນນ຺ຕິ ພ຺ຍຎ຺ຊເນນ, ກຣເຓ ຫິ ເອຕໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຕໍ. ກາມຎ຺ຈ ສພ຺ເພ ຫາຣາ ພ຺ຍຎ຺ຊນວິຈຍາ, ອຍໍ ປນ ວິເສສໂຕ ພ຺ຍຎ຺ຊນທ຺ວາເຣເນວ ອຕ຺ຖປຣິເຍສນາຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ພ຺ຍຎ຺ຊນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ – ‘‘ພ຺ຍຎ຺ຊເນນ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ເນຣຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ອຘິປ຺ປາໂຍ ຈ ນິທານຎ຺ຈ ປຸພ຺ພາປຣານຸສນ຺ຘິ ຈ ຄເວສິຕພ຺ພາ’’ຕິ. ອຖາຕິ ປທປູຣຓມຕ຺ຕໍ. ເທສນານິທານນ຺ຕິ ນິທທາຕິ ຜລນ຺ຕິ ນິທານໍ, ກາຣຓໍ, ເຍນ ກາຣເຓນ ເທສນາ ປວຕ຺ຕາ, ຕໍ ເທສນາຍ ປວຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸພ຺ພາປຣານຸສນ຺ຘີຕິ ປຸພ຺ເພນ ຈ ອປເຣນ ຈ ອນຸສນ຺ຘິ. ‘‘ປຸພ຺ພາປເຣນ ສນ຺ຘີ’’ຕິປິ ¶ ປາໂຐ, ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາເຄນ ອປຣຠາຄໍ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ກຖນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສງ຺ຄີຕິວເສນ ວາ ປຸພ຺ພາປຣຠູເຕຫິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເຣຫິ ສໍວຓ຺ຓິຍມານສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ສໍສນ຺ທນໍ ປຸພ຺ພາປຣານຸສນ຺ຘິ. ຍຎ຺ຈ ປຸພ຺ພປເທນ ປຣປທສ຺ສ ສມ຺ພນ຺ຘນໍ, ອຍມ຺ປິ ປຸພ຺ພາປຣານຸສນ຺ຘິ. ເອໂສ ຫາໂຣ ຈຕຸພ຺ຍູໂຫຕິ ເອວໍ ນິພ຺ພຈນາຘິປ຺ປາຍາທີນໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ວິຠາວນລກ຺ຂໂຓ ຈຕຸພ຺ຍູໂຫ ຫາໂຣ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໗. ເອກມ຺ຫິ ປທຏ຺ຐາເນຕິ ເອກສ຺ມິໍ ອາຣມ຺ຠຘາຕຸອາທິເກ ປຣກ຺ກມຘາຕຸອາທີນໍ ປທຏ຺ຐານຠູເຕ ຘມ຺ເມ ເທສນາຣຸຬ຺ເຫ ສຕິ. ປຣິເຍສຕິ ເສສກໍ ປທຏ຺ຐານນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ວິສຠາຄຕາຍ ອຄ຺ຄຫເຓນ ວາ ເສສກໍ ປມາທາທີນໍ ອາສນ຺ນກາຣຓຕ຺ຕາ ປທຏ຺ຐານຠູຕໍ ໂກສຊ຺ຊາທິກໍ ຘມ຺ມນ຺ຕຣໍ ປຣິເຍສຕິ ປຎ຺ຎາຍ ຄເວສຕິ, ປຣິເຍສິຕ຺ວາ ຈ ສໍວຓ຺ຓນາຍ ໂຍເຊນ຺ໂຕ ເທສນໍ ¶ ອາວຏ຺ຏຕິ ປຏິປກ຺ເຂຕິ ວີຣິຍາຣມ຺ຠາທິມຸເຂນ ອາຣທ຺ຘສຸຕ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປມາທາທິວເສນ ນິທ຺ທິສນ຺ໂຕ ເທສນໍ ປຏິປກ຺ຂໂຕ ອາວຏ຺ເຏຕິ ນາມ. ອາວຏ຺ໂຏ ນາມ ໂສ ຫາໂຣຕິ ເທສນາຍ ຄຫິຕຘມ຺ມານໍ ສຠາຄວິສຠາຄຘມ຺ມວເສນ ອາວຏ຺ຏນລກ຺ຂໂຓ ອາວຏ຺ໂຏ ຫາໂຣ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໘. ຘມ຺ມນ຺ຕິ ສຠາວຘມ຺ມໍ, ຕໍ ກຸສລາທິວເສນ ອເນກວິຘໍ. ປທຏ຺ຐານນ຺ຕິ ຍສ຺ມິໍ ປຕິຏ຺ຐິເຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ຄຸຓວິເສເສ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ, ຕໍ ວິເສສາຘິຄມນກາຣຓໍ. ຠູມິນ຺ຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນຠູມິ ທສ຺ສນຠູມີຕິ ເອວມາທິກໍ ຠູມິໍ. ວິຠຊ຺ຊເຕຕິ ວິຠາເຄນ ກເຖຕິ. ສາຘາຣເຓຕິ ທສ຺ສນປຫາຕພ຺ພາທິນາມວເສນ ວາ ປຸຖຸຊ຺ຊນໂສຕາປນ຺ນາທິວຕ຺ຖຸວເສນ ວາ ສາຘາຣເຓ ອວິສິຏ຺ເຐ ສມາເນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ອສາຘາຣຓາ ເວທິຕພ຺ພາ. ເນຍ຺ໂຍ ວິຠຕ຺ຕີຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕຘມ຺ມາທີນໍ ວິຠຊໂນ ອຍໍ ຫາໂຣ ວິຠຕ຺ຕີຕິ ຎາຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມາ ສໍກິເລສຘມ຺ເມ ໂວທານຘມ຺ເມ ຈ ສາຘາຣຓາສາຘາຣຓໂຕ ປທຏ຺ຐານໂຕ ຠູມິໂຕ ຈ ວິຠຊນລກ຺ຂໂຓ ‘‘ວິຠຕ຺ຕິຫາໂຣ’’ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໙. ນິທ຺ທິຏ຺ເຐຕິ ກຖິເຕ ສຸຕ຺ເຕ ອາຄເຕ, ສໍວຓ຺ຓິເຕ ວາ. ຠາວິເຕຕິ ຍຖາ ອຸປ຺ປນ຺ນສທິສາ ອຸປ຺ປນ຺ນາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເອວໍ ຠາວິຕສທິເສ ຠາເວຕພ຺ເພຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຫີເນຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ປຣິວຕ຺ຕຕິ ປຏິປກ຺ເຂຕິ ວຸຕ຺ຕານໍ ຘມ຺ມານໍ ເຍ ປຏິປກ຺ຂາ, ເຕສໍ ວເສນ ປຣິວຕ຺ເຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ນິທ຺ທິຏ຺ຐານໍ ຘມ຺ມານໍ ປຏິປກ຺ຂໂຕ ປຣິວຕ຺ຕນລກ຺ຂໂຓ ‘‘ປຣິວຕ຺ຕໂນ ຫາໂຣ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໑໐. ວິວິຘານິ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ເຖ ວຈນານິ ວິວຈນານິ, ວິວຈນານິ ເອວ ເວວຈນານິ, ປຣິຍາຍສທ຺ທາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕານິ ເວວຈນານິ. ພຫູນີຕິ ອເນການິ. ຕຸ-ສທ຺ໂທ ອວຘາຣເຓ. ເຕນ ພຫູ ເອວ ປຣິຍາຍສທ຺ທາ ເວວຈນຫາຣໂຍຊນາຍໍ ກເຖຕພ຺ພາ, ນ ກຕິປຍາຕິ ທສ຺ເສຕິ ¶ . ສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ນວວິຘສຸຕ຺ຕນ຺ຕສງ຺ຂາເຕ ເຕປິຏເກ ພຸທ຺ຘວຈເນ ຠາສິຕານິ. ເອຕ຺ຖາປິ ຕຸ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ອາເນຕ຺ວາ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ, ເຕນ ປາຬິຍໍ ອາຄຕານິເຍວ ເວວຈນານິ ຄເຫຕພ຺ພານີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອກຘມ຺ມສ຺ສາຕິ ເອກສ຺ສ ປທຕ຺ຖສ຺ສ. ໂຍ ຊານາຕິ ສຸຕ຺ຕວິທູຕິ ຍຖາ ‘‘ສປ຺ປິສ຺ສ ຊານາຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ສປ຺ປິນາ ວິຈາເຣຫິ, ສປ຺ປິໍ ເທຫິ, ເທຖາ’’ຕິ ວາ ອາຓາເປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເອວໍ ໂຍ ສຸຕ຺ຕໂກວິໂທ ຘມ຺ມກຖິໂກ ເອກສ຺ສ ¶ ອຕ຺ຖສ຺ສ ພຫູປິ ປຣິຍາຍສທ຺ເທ ວິຈາເຣຕິ ວິຠາເວຕິ ໂຍເຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເວວຈໂນ ນາມ ໂສ ຫາໂຣຕິ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣປຣິຍາຍສທ຺ທໂຍຊນາລກ຺ຂໂຓ ເວວຈນຫາໂຣ ນາມ. ຕສ຺ມາ ເອກສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ອເນກປຣິຍາຍສທ຺ທໂຍຊນາລກ຺ຂໂຓ ‘‘ເວວຈນຫາໂຣ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໑໑. ຘມ຺ມນ຺ຕິ ຂນ຺ຘາທິຘມ຺ມໍ. ປຎ຺ຎຕ຺ຕີຫີຕິ ປຎ຺ຎາປເນຫິ ປກາເຣຫິ ຎາປເນຫິ, ອສງ຺ກຣໂຕ ວາ ຐປເນຫິ. ວິວິຘາຫີຕິ ນິກ຺ເຂປປ຺ປຠວາທິວເສນ ອເນກວິຘາຫິ. ໂສ ອາກາໂຣຕິ ໂຍ ເອກສ຺ເສວຕ຺ຖສ຺ສ ນິກ຺ເຂປປ຺ປຠວປຎ຺ຎຕ຺ຕິອາທິວເສນ ອເນກາຫິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີຫິ ປຎ຺ຎາປນາກາໂຣ. ເຎຍ຺ໂຍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ນາມ ຫາໂຣຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຫາໂຣ ນາມາຕິ ຎາຕພ຺ໂພ. ຕສ຺ມາ ເອເກກສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ອເນກາຫິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີຫິ ປຎ຺ຎາເປຕພ຺ພາກາຣວິຠາວນລກ຺ຂໂຓ ‘‘ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຫາໂຣ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໑໒. ປຏິຈ຺ຈຸປ຺ປາໂທຕິ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍຂນ຺ຘາຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ຈ ຂນ຺ຘາ ຈ. ຘາຕຸອາຍຕນາຕິ ຘາຕຸໂຍ ຈ ອາຍຕນານິ ຈ. ເອເຕຫີຕິ ໂຍ ທ຺ວາທສປທິໂກ ປຈ຺ຈຍາກາໂຣ ຍານິ ຈ ທ຺ວາວີສຕິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ເຍ ຈ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ ຍາ ຈ ອຏ຺ຐາຣສ ຘາຕຸໂຍ ຍານິ ຈ ທ຺ວາທສາຍຕນານິ, ເອເຕຫິ ສຸຕ຺ເຕ ອາຄຕປທຕ຺ຖມຸເຂນ ນິທ຺ຘາຣິຍມາເນຫິ. ໂອຕຣຕິ ໂຍຕິ ໂຍ ສໍວຓ຺ຓນານໂຍ ໂອຄາຫຕິ, ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທາທິເກ ອນຸປວິສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂອຕຣໂຓ ນາມ ໂສ ຫາໂຣຕິ ໂຍ ຍຖາວຸຕ຺ໂຕ ສໍວຓ຺ຓນາວິເສໂສ, ໂສ ໂອຕຣຓຫາໂຣ ນາມ. ຈ-ສທ຺ເທນ ເຈຕ຺ຖ ສຸຎ຺ຎຕມຸຂາທີນໍ ຄາຖາຍໍ ອວຸຕ຺ຕານມ຺ປິ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເອວໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທາທິມຸເຂຫິ ສຸຕ຺ຕຕ຺ຖສ຺ສ ໂອຕຣຓລກ຺ຂໂຓ ໂອຕຣໂຓ ຫາໂຣ ນາມາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໑໓. ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕມ຺ຫີຕິ ພຸທ຺ຘາທີຫິ ພ຺ຍາກເຕ. ປຎ຺ເຫຕິ ຎາຕຸໍ ອິຈ຺ຉິເຕ ອຕ຺ເຖ. ຄາຖາຍນ຺ຕິ ຄາຖາຣຸຬ຺ເຫ. ອິທຎ຺ຈ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຄາຖາພນ຺ຘວເສນ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍມາຣພ຺ຠາຕິ ສາ ປນ ຄາຖາ ຍໍ ອຕ຺ຖໍ ອາຣພ຺ຠ ອຘິກິຈ຺ຈ ປຸຈ຺ຉິຕາ, ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ. ສຸທ຺ຘາສຸທ຺ຘປຣິກ຺ຂາຕິ ປທໍ ໂສຘິຕໍ, ອາຣມ຺ໂຠ ນ ໂສຘິໂຕ, ປທຎ຺ຈ ໂສຘິຕໍ ອາຣມ຺ໂຠ ຈ ໂສຘິໂຕຕິ ເອວໍ ປທາທີນໍ ໂສຘິຕາໂສຘິຕຠາວວິຈາໂຣ ¶ . ຫາໂຣ ໂສ ໂສຘໂນ ນາມາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕວິຈາໂຣ ໂສຘໂນ ຫາໂຣ ນາມ. ເອວໍ ສຸຕ຺ເຕ ປທປທຕ຺ຖປຎ຺ຫາຣມ຺ຠານໍ ໂສຘນລກ຺ຂໂຓ ‘‘ໂສຘໂນ ຫາໂຣ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໑໔. ເອກຕ຺ຕຕາຍາຕິ ¶ ເອກສ຺ສ ຠາໂວ ເອກຕ຺ຕໍ, ເອກຕ຺ຕເມວ ເອກຕ຺ຕຕາ, ຕາຍ ເອກຕ຺ຕຕາຍ. ເອກ-ສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ສມານສທ຺ທປຣິຍາໂຍ, ຕສ຺ມາ ສາມຎ຺ເຎນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິສິຏ຺ຐາ ມຕ຺ຕາ ວິມຕ຺ຕາ, ວິມຕ຺ຕາວ ເວມຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ເວມຕ຺ຕຕາ, ຕາຍ ເວມຕ຺ຕຕາຍ, ວິເສເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕ ນ ວິກປ຺ປຍິຕພ຺ພາຕິ ເຍ ຘມ຺ມາ ‘‘ທຸກ຺ຂໍ ສມຸທໂຍ’’ຕິອາທິນາ ສາມຎ຺ເຎນ, ‘‘ຊາຕິ ຊຣາ ກາມຕຓ຺ຫາ ຠວຕຓ຺ຫາ’’ຕິອາທິນາ ວິເສເສນ ຈ ສຸຕ຺ເຕ ເທສິຕາ, ເຕ ‘‘ກິເມຕ຺ຖ ສາມຎ຺ຎໍ, ໂກ ວາ ວິເສໂສ’’ຕິ ເອວໍ ສາມຎ຺ຎວິເສສວິກປ຺ປນວເສນ ນ ວິກປ຺ປຍິຕພ຺ພາ. ກສ຺ມາ? ສາມຎ຺ຎວິເສສກປ຺ປນາຍ ໂວຫາຣຠາເວນ ອນວຏ຺ຐານໂຕ ກາລທິສາວິເສສາທີນໍ ວິຍ ອເປກ຺ຂາສິທ຺ຘິໂຕ ຈ. ຍຖາ ຫິ ‘‘ອຊ຺ຊ ຫິຍ຺ໂຍ ສ຺ເວ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈມານາ ກາລວິເສສາ ອນວຏ຺ຐິຕສຠາວາ ‘‘ປຸຣິມາ ທິສາ ປຈ຺ຉິມາ ທິສາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈມານາ ທິສາວິເສສາ ຈ, ເອວໍ ສາມຎ຺ຎວິເສສາປິ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈມານໍ ຊາຕິອາທິອເປກ຺ຂາຍ ສາມຎ຺ຎມ຺ປິ ສມານໍ ສຈ຺ຈາເປກ຺ຂາຍ ວິເສໂສ ໂຫຕິ. ເອສ ນໂຍ ສມຸທຍາທີສຸປິ. ເອໂສ ຫາໂຣ ອຘິຏ຺ຐາໂນຕິ ເອວໍ ສຸຕ຺ຕາຄຕານໍ ຘມ຺ມານໍ ອວິກປ຺ປນວເສນ ສາມຎ຺ຎວິເສສນິທ຺ຘາຣຓລກ຺ຂໂຓ ອຘິຏ຺ຐາໂນ ຫາໂຣ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໕. ເຍ ຘມ຺ມາຕິ ເຍ ອວິຊ຺ຊາທິກາ ປຈ຺ຈຍຘມ຺ມາ. ຍໍ ຘມ຺ມນ຺ຕິ ຍໍ ສງ຺ຂາຣາທິກໍ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຘມ຺ມໍ. ຊນຍນ຺ຕີຕິ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕິ. ປຈ຺ຈຍາຕິ ສຫຊາຕປຈ຺ຈຍຠາເວນ. ປຣມ຺ປຣໂຕຕິ ປຣມ຺ປຣປຈ຺ຈຍຠາເວນ, ອນຸຣູປສນ຺ຕານຆຏນວເສນ ປຈ຺ຈໂຍ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປນິສ຺ສຍໂກຏິ ຫິ ອິຘາຘິປ຺ເປຕາ. ປຸຣິມສ຺ມິໍ ອວສິຏ຺ໂຐ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ. ເຫຕຸມວກຑ຺ຒຍິຕ຺ວາຕິ ຕໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕປຈ຺ຈຍສງ຺ຂາຕໍ ຊນກາທິເຠທຠິນ຺ນໍ ເຫຕຸໍ ອາກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ສຸຕ຺ຕໂຕ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ໂຍ ສໍວຓ຺ຓນາສງ຺ຂາໂຕ, ເອໂສ ຫາໂຣ ປຣິກ຺ຂາໂຣຕິ ເອວໍ ສຸຕ຺ເຕ ອາຄຕຘມ຺ມານໍ ປຣິກ຺ຂາຣສງ຺ຂາເຕ ເຫຕຸປຈ຺ຈເຍ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ສໍວຓ຺ຓນລກ຺ຂໂຓ ປຣິກ຺ຂາໂຣ ຫາໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໖. ເຍ ຘມ຺ມາຕິ ເຍ ສີລາທິຘມ຺ມາ. ຍໍມູລາຕິ ເຍສໍ ສມາຘິອາທີນໍ ມູລຠູຕາ, ເຕ ເຕສໍ ສມາຘິອາທີນໍ ປທຏ຺ຐານຠາເວນ ສມາໂຣປຍິຕພ຺ພາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເຍ ເຈກຕ຺ຖາ ປກາສິຕາ ມຸນິນາຕິ ເຍ ຈ ຣາຄວິຣາຄາເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິເສກ຺ຂຜລກາມຘາຕຸສມຕິກ຺ກມນາທິສທ຺ທາ ອນາຄາມິຜລຕ຺ຖຕາຍ ເອກຕ຺ຖາ ພຸທ຺ຘມຸນິນາ ປຣິທີປິຕາ, ເຕ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎເວວຈນຠາເວນ ສມາໂຣປຍິຕພ຺ພາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສມາໂຣປນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ສຸຕ຺ເຕ ຍຖາຣຸຕວເສນ ¶ ນິທ຺ຘາຣຓວເສນ ວາ ຄຍ຺ຫມານສ຺ສ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍສງ຺ຂາຕສ຺ສ ¶ ສີລາທິກ຺ຂນ຺ຘຕ຺ຕຍສ຺ສ ປຣິຍາຍນ຺ຕຣວິຠາວນມຸເຂນ ຠາວນາປາຣິປູຣິກຖນໍ, ຠາວນາປາຣິປູຣີ ຈ ປຫາຕພ຺ພສ຺ສ ປຫາເນນາຕິ ປຫານສມາໂຣປນາປິ ອຕ຺ຖໂຕ ທສ຺ສິຕາ ເອວ ໂຫຕິ. ເອສ ສມາໂຣປໂນ ຫາໂຣຕິ ເອສ ສຸຕ຺ເຕ ອາຄຕຘມ຺ມານໍ ປທຏ຺ຐານເວວຈນຠາວນາປຫານສມາໂຣປນວິຈາຣຓລກ຺ຂໂຓ ສມາໂຣປໂນ ນາມ ຫາໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໗. ເອວໍ ຄາຖາພນ຺ຘວເສນ ໂສຬສປິ ຫາເຣ ນິທ຺ທິສິຕ຺ວາ ອິທານິ ນເຍ ນິທ຺ທິສິຕຸໍ ‘‘ຕຓ຺ຫຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຕຓ຺ຫຎ຺ຈ ອວິຊ຺ຊມ຺ປິ ຈາຕິ ສຸຕ຺ເຕ ອາຄຕໍ ອຕ຺ຖໂຕ ນິທ຺ຘາຣຓວເສນ ວາ ຄຫິຕໍ ຕຓ຺ຫໍ ອວິຊ຺ຊຎ຺ຈ ໂຍ ເນຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ໂຍ ສໍວຓ຺ຓນາວິເສໂສ ຕໍ ເນຕິ ສໍກິເລສປກ຺ຂໍ ປາເປຕິ ສໍກິເລສວເສນ ສຸຕ຺ຕຕ຺ຖໍ ໂຍເຊຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສມເຖນາຕິ ສມາຘິນາ. ວິປສ຺ສນາຍາຕິ ປຎ຺ຎາຍ, ໂຍ ເນຕິ ໂວທານປກ຺ຂໍ ປາເປຕິ, ຕຖາ ສຸຕ຺ຕຕ຺ຖໍ ໂຍເຊຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສຈ຺ເຈຫິ ໂຍຊຍິຕ຺ວາຕິ ນຍນ຺ໂຕ ຈ ຕຓ຺ຫາ ຈ ອວິຊ຺ຊາ ຈ ຠວມູລກຕ຺ຕາ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ, ອວເສສາ ເຕຠູມກຘມ຺ມາ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ, ສມຖວິປສ຺ສນາ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈໍ, ເຕນ ປຕ຺ຕພ຺ພາ ອສງ຺ຂຕຘາຕຸ ນິໂຣຘສຈ຺ຈນ຺ຕິ ເອວໍ ອິເມຫິ ຈຕູຫິ ສຈ຺ເຈຫິ ໂຍເຊຕ຺ວາ. ອຍໍ ນໂຍ ນນ຺ທິຍາວຏ຺ໂຏຕິ ໂຍ ຕຓ຺ຫາວິຊ຺ຊາຫິ ສໍກິເລສປກ຺ຂສ຺ສ ສຸຕ຺ຕຕ຺ຖສ຺ສ ສມຖວິປສ຺ສນາຫິ ໂວທານປກ຺ຂສ຺ສ ຈຕຸສຈ຺ຈໂຍຊນມຸເຂນ ນຍນລກ຺ຂໂຓ ສໍວຓ຺ຓນາວິເສໂສ, ອຍໍ ນນ຺ທິຍາວຏ຺ໂຏ ນໂຍ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ຈ ນຍສ຺ສ ຠູມິ ຄາຖາຍໍ ‘‘ນໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ສໍວຓ຺ຓນາວິເສໂສຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ອຕ຺ຖນໂຍ ສໍວຓ຺ຓນາ, ຈຕຸສຈ຺ຈປຏິເວຘສ຺ສ ອນຸຣູໂປ ປຸພ຺ພຠາເຄ ອນຸຄາຫຓນໂຍ ອຕ຺ຖນໂຍ. ຕສ຺ສ ປນ ຍາ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎຸອາທີນໍ ວເສນ ຕຓ຺ຫາທິມຸເຂນ ນຍຠູມິຣຈນາ, ຕຕ຺ຖ ນຍໂວຫາໂຣ.

໑໘. ອກຸສເລຕິ ທ຺ວາທສຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທສງ຺ຄຫິເຕ ສພ຺ເພປິ ອກຸສເລ ຘມ຺ເມ. ສມູເລຫີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ມູເລຫິ, ໂລຠໂທສໂມເຫຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຸສເລຕິ ສພ຺ເພປິ ຈຕຸຠູມເກ ກຸສເລ ຘມ຺ເມ. ກຸສລມູເລຫີຕິ ກຸສເລຫິ ອໂລຠາທິມູເລຫິ ໂຍ ເນຕິ. ນຍນ຺ໂຕ ຈ ກຸສລາກຸສລໍ ມາຍາມຣີຈິອາທໂຍ ວິຍ ອຠູຕໍ ນ ໂຫຕີຕິ ຠູຕໍ. ປຏຆຏາທໂຍ ¶ ວິຍ ນ ສມ຺ມຸຕິສຈ຺ຈມຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕຖໍ. ອກຸສລສ຺ສ ອິຏ຺ຐວິປາກຕາຠາວໂຕ ກຸສລສ຺ສ ຈ ອນິຏ຺ຐວິປາກຕາຠາວໂຕ ວິປາເກ ສຕິ ອວິສໍວາທກຕ຺ຕາ ອວິຕຖໍ ເນຕິ. ເອວເມເຕສໍ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ປທານໍ ກຸສລາກຸສລວິເສສນຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ອຖ ວາ ອກຸສລມູເລຫິ ອກຸສລານິ ກຸສລມູເລຫິ ຈ ກຸສລານິ ນຍນ຺ໂຕ ອຍໍ ນໂຍ ຠູຕໍ ຕຖໍ ອວິຕຖໍ ເນຕິ, ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ໂຍເຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸກ຺ຂາທີນິ ຫິ ພາຘກາທິຠາວໂຕ ¶ ອຎ຺ຎຖາຠາວາຠາເວນ ຠູຕານິ, ສຈ຺ຈສຠາວຕ຺ຕາ ຕຖານິ, ອວິສໍວາທນໂຕ ອວິຕຖານິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖານິ ອວິຕຖານິ ອນຎ຺ຎຖານີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໙໐). ຕິປຸກ຺ຂລໍ ຕໍ ນຍໍ ອາຫູຕິ ໂຍ ອກຸສລມູເລຫິ ສໍກິເລສປກ຺ຂສ຺ສ ກຸສລມູເລຫິ ໂວທານປກ຺ຂສ຺ສ ສຸຕ຺ຕຕ຺ຖສ຺ສ ຈຕຸສຈ຺ຈໂຍຊນມຸເຂນ ນຍນລກ຺ຂໂຓ ສໍວຓ຺ຓນາວິເສໂສ, ຕໍ ຕິປຸກ຺ຂລໍ ນຍນ຺ຕິ ວທນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໙. ວິປລ຺ລາເສຫີຕິ ອສຸເຠ ສຸຠນ຺ຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ເຕຫິ ຈຕູຫິ ວິປລ຺ລາເສຫິ. ກິເລເສຕິ ກິລິສ຺ສນ຺ຕິ ວິພາຘິຍນ຺ຕີຕິ ກິເລສາ, ສໍກິລິຏ຺ຐຘມ຺ມາ, ສໍກິເລສປກ຺ຂນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເກຈິ ‘‘ສໍກິເລເສ’’ຕິປິ ປຐນ຺ຕິ, ກິເລສສຫິເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິນ຺ທ຺ຣິເຍຫີຕິ ສທ຺ຘາທີຫິ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍຫິ. ສທ຺ຘມ຺ເມຕິ ປຏິປຕ຺ຕິປຏິເວຘສທ຺ຘມ຺ເມ, ໂວທານປກ຺ຂນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕໍ ນຍນ຺ຕິ ໂຍ ສຸຠສຎ຺ຎາທີຫິ ວິປລ຺ລາເສຫິ ສກລສ຺ສ ສໍກິເລສປກ຺ຂສ຺ສ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍາທີຫິ ໂວທານປກ຺ຂສ຺ສ ຈຕຸສຈ຺ຈໂຍຊນວເສນ ນຍນລກ຺ຂໂຓ ສໍວຓ຺ຓນາວິເສໂສ, ເອຕໍ ນຍໍ ນຍວິທູ ສທ຺ຘມ຺ມນຍໂກວິທາ, ອຕ຺ຖນຍກຸສລາ ເອວ ວາ ສີຫວິກ຺ກີຬິຕໍ ນຍນ຺ຕິ ວທນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໐. ເວຍ຺ຍາກຣເຓສູຕິ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖນຍສ຺ສ ໂຍຊນຕ຺ຖໍ ກເຕສຸ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖວິສ຺ສຊ຺ຊເນສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຕຫິໍ ຕຫິ’’ນ຺ຕິ. ກຸສລາກຸສລາຕິ ໂວທານິຍາ ສໍກິເລສິກາ ຈ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ນຍສ຺ສ ທິສາຠູຕຘມ຺ມາ. ວຸຕ຺ຕາຕິ ສຸຕ຺ຕໂຕ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ກຖິຕາ. ມນສາ ໂວໂລກຍເຕຕິ ເຕ ຍຖາວຸຕ຺ຕຘມ຺ເມ ຈິຕ຺ເຕເນວ ‘‘ອຍໍ ປຐມາ ທິສາ ອຍໍ ທຸຕິຍາ ທິສາ’’ຕິອາທິນາ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ນຍສ຺ສ ທິສາຠາເວນ ອຸປປຣິກ຺ຂຕິ, ວິຈາເຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ໂອໂລກຍເຕ ເຕ ອພຫີ’’ຕິປິ ¶ ປາໂຐ. ຕຕ຺ຖ ເຕຕິ ເຕ ຍຖາວຸຕ຺ຕຘມ຺ເມ. ອພຫີຕິ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ, ຈິຕ຺ເຕ ເອວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ຂຸ ທິສາໂລຈນໍ ອາຫູຕິ ໂອໂລກຍເຕຕິ ເອຕ຺ຖ ຍເທຕໍ ໂອໂລກນໍ, ຕໍ ທິສາໂລຈນໍ ນາມ ນຍໍ ວທນ຺ຕິ. ຂຸ-ຕິ ຈ ນິປາໂຕ ອວຘາຣເຓ. ເຕນ ໂອໂລກນເມວ ອຍໍ ນໂຍ, ນ ໂກຈິ ອຕ຺ຖວິເສໂສຕິ ທສ຺ເສຕິ.

໒໑. ໂອໂລເກຕ຺ວາຕິ ປຐມາທິທິສາຠາເວນ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ. ທິສາໂລຈເນນາຕິ ທິສາໂລຈນນເຍນ ກຣຓຠູເຕນ. ເຍນ ຫິ ວິຘິນາ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖນຍສ຺ສ ໂຍຊນາຍ ທິສາ ໂອໂລກີຍນ຺ຕິ, ໂສ ວິຘິ ທິສາໂລຈນນ຺ຕິ ເອວໍ ວາ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຸກ຺ຂິປິຍາຕິ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ, ທິສາຠູຕຘມ຺ເມ ສຸຕ຺ຕໂຕ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອຸກ຺ຂິປິຍ ໂຍ ສມາເນຕີ’’ຕິປິ ປຐນ຺ຕິ, ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ‘‘ໂຍ ເຕສໍ ທິສາຠູຕຘມ຺ມານໍ ສມານຍນໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ. ຍນ຺ຕິ ວາ ກິຣິຍາປຣາມສນໍ ¶ . ສມາເນຕີຕິ ສມໍ, ສມ຺ມາ ວາ ອາເນຕິ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ນຍສ຺ສ ໂຍຊນາວເສນ. ເກ ປນ ອາເນຕິ? ສພ຺ເພ ກຸສລາກຸສເລ ຕໍຕໍນຍທິສາຠູເຕ. ອຍໍ ນໂຍຕິ ສມາເນຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຍເທຕໍ ຕໍຕໍນຍທິສາຠູຕຘມ຺ມານໍ ສມານຍນໍ, ອຍໍ ອງ຺ກຸໂສ ນາມ ນໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕຎ຺ຈ ທ຺ວຍໍ ‘‘ໂວຫາຣນໂຍ, ກມ຺ມນໂຍ’’ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ.

໒໒. ເອວໍ ຫາເຣ ນເຍ ຈ ນິທ຺ທິສິຕ຺ວາ ອິທານິ ເນສໍ ໂຍຊນກ຺ກມໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂສຬສ ຫາຣາ ປຐມ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປຐມໍ ໂສຬສ ຫາຣາ ‘‘ໂຍເຊຕພ຺ພາ’’ຕິ ວຈນເສໂສ. ຫາຣສໍວຓ຺ຓນາ ປຐມໍ ກາຕພ຺ພາ ພ຺ຍຎ຺ຊນປຣິເຍຏ຺ຐິຠາວໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ທິສໂລຈນໂຕຕິ ທິສາໂລຈເນນ, ອຍເມວ ວາ ປາໂຐ. ອງ຺ກຸເສນ ຫີຕິ ຫິ-ສທ຺ໂທ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

໒໓. ອິທານິ ເຍສໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນປທານໍ ອຕ຺ຖປທານຎ຺ຈ ວເສນ ທ຺ວາທສ ປທານິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕານິ ປທານິ ນິທ຺ທິສິຕຸໍ ‘‘ອກ຺ຂຣໍ ປທ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອປຣິໂຍສິເຕ ປເທ ວຓ຺ໂຓ ອກ຺ຂຣໍ ປຣິຍາຍວເສນ ອກ຺ຂຣຓໂຕ ອສຎ຺ຈຣຓໂຕ. ນ ຫິ ວຓ຺ຓສ຺ສ ປຣິຍາໂຍ ວິຊ຺ຊຕິ, ອຖ ວຓ຺ໂຓຕິ ເກນຏ຺ເຐນ ວຓ຺ໂຓ? ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນຏ຺ເຐນ. ວຓ຺ໂຓ ເອວ ຫິ ອິຕ຺ຕຣຂຓຕາຍ ອປຣາປຣຠາເວນ ປວຕ຺ໂຕ ປທາທິຠາເວນ ຄຍ຺ຫມາໂນ ຍຖາສມ຺ພນ຺ຘໍ ຕໍ ຕໍ ອຕ຺ຖໍ ວທຕິ ¶ . ເອກກ຺ຂຣໍ ວາ ປທໍ ອກ຺ຂຣໍ, ເກຈິ ປນ ‘‘ມນສາ ເທສນາວາຈາຍ ອກ຺ຂຣຓໂຕ ອກ຺ຂຣ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ປທນ຺ຕິ ປຊ຺ຊຕິ ອຕ຺ໂຖ ເອເຕນາຕິ ປທໍ, ຕໍ ນາມປທໍ ອາຂ຺ຍາຕປທໍ ອຸປສຄ຺ຄປທໍ ນິປາຕປທນ຺ຕິ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຜສ຺ໂສ ເວທນາ ຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທິກໍ ສຕ຺ວປ຺ປຘານໍ ນາມປທໍ. ‘‘ຜຸສຕິ ເວທຍຕິ ວິຊານາຕີ’’ຕິ ເອວມາທິກໍ ກິຣິຍາປຘານໍ ອາຂ຺ຍາຕປທໍ. ກິຣິຍາວິເສສຄ຺ຄຫຓນິມິຕ຺ຕໍ ‘‘ປ’’ ອິຕິ ເອວມາທິກໍ ອຸປສຄ຺ຄປທໍ. ກິຣິຍາຍ ສຕ຺ວສ຺ສ ຈ ສຣູປວິເສສປ຺ປກາສນເຫຕຸຠູຕໍ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທິກໍ ນິປາຕປທໍ.

ພ຺ຍຎ຺ຊນນ຺ຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ ປທາຠິຫິຕໍ ອຕ຺ຖໍ ພ຺ຍຎ຺ຊຍຕີຕິ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ, ວາກ຺ຍໍ. ຕໍ ປນ ອຕ຺ຖໂຕ ປທສມຸທາໂຍຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປທມຕ຺ຕສວເນປິ ຫິ ອຘິກາຣາທິວເສນ ລພ຺ຠມາເນຫິ ປທນ຺ຕເຣຫິ ອນຸສນ຺ຘານໍ ກຕ຺ວາວ ອຕ຺ຖສມ຺ປຏິປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ວາກ຺ຍເມວ ອຕ຺ຖໍ ພ຺ຍຎ຺ຊຍຕິ. ນິຣຸຕ຺ຕີຕິ ອາກາຣາຠິຫິຕໍ ນິພ຺ພຈນໍ ນິຣຸຕ຺ຕິ.

ນິທ຺ເທໂສຕິ ¶ ນິພ຺ພຈນວິຕ຺ຖາໂຣ ນິຣວເສສເທສນຕ຺ຕາ ນິທ຺ເທໂສ. ປເທຫິ ວາກ຺ຍສ຺ສ ວິຠາໂຄ ອາກາໂຣ. ຍທິ ເອວໍ ປທໂຕ ອາກາຣສ຺ສ ໂກ ວິເສໂສຕິ? ອປຣິໂຍສິເຕ ວາກ຺ເຍ ອວິຠຊ຺ຊມາເນ ວາ ຕທວຍໂວ ປທໍ. ອຸຈ຺ຈາຣຓວເສນ ປຣິໂຍສິເຕ ວາກ຺ເຍ ວິຠຊ຺ຊມາເນ ວາ ຕທວຍໂວ ອາກາໂຣຕິ ອຍເມເຕສໍ ວິເສໂສ. ຉຏ຺ຐໍ ວຈນໍ ຉຏ຺ຐວຈນໍ. ອາກາໂຣ ຉຏ຺ຐວຈນໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ອາກາຣຉຏ຺ຐວຈນໍ, ພ຺ຍຎ຺ຊນປທໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ພ຺ຍຎ຺ຊນນ຺ຕິ ອິມສ຺ສ ປທສ຺ສ ອນນ຺ຕຣໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ອາກາຣປທໍ ນິທ຺ເທສປທານນ຺ຕຣໍ ວທນ຺ເຕນ ‘‘ອາກາຣຉຏ຺ຐວຈນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ປທານຸປຸພ຺ພິກໍ ປນ ອິຈ຺ຉນ຺ເຕຫິ ຕໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນປທານນ຺ຕຣເມວ ກາຕພ຺ພໍ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ອປຣິມາຓາ ພ຺ຍຎ຺ຊນາ ອປຣິມາຓາ ອາກາຣາຕິ, ພ຺ຍຎ຺ຊເນຫິ ວິວຣຕິ ອາກາເຣຫິ ວິຠຊຕີ’’ຕິ ຈ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອາກາຣປທພ຺ຍຎ຺ຊນນິຣຸຕ຺ຕິໂຍ ຈ ນິທ຺ເທໂສ’’ຕິ ປຐນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຕາວ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ສພ຺ພນ຺ຕິ ຍານິມານິ ອກ຺ຂຣາທີນິ ນິທ຺ທິຏ຺ຐານິ, ເອຕ຺ຕກເມວ ສພ຺ພໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ, ເອເຕຫິ ອສງ຺ຄຫິຕໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໔. ສງ຺ກາສນາຕິ ສໍຂິຕ຺ເຕນ ກາສນາ. ປກາສນາຕິ ປຐມໍ ກາສນາ, ກາສີຍຕິ ທີປີຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິມິນາ ຫິ ອຕ຺ຖປທທ຺ວເຍນ ອກ຺ຂຣປເທຫິ ວິຠາວິຍມາໂນ ອຕ຺ຖາກາໂຣ ຄຫິໂຕ. ຍສ຺ມາ ອກ຺ຂເຣຫິ ສຸຍ຺ຍມາເນຫິ ສຸຓນ຺ຕານໍ ວິເສສວິຘານສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ປທປຣິໂຍສາເນ ¶ ປທຕ຺ຖສມ຺ປຏິປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຠຄວາ ອກ຺ຂເຣຫິ ສງ຺ກາເສຕິ ປເທຫິ ປກາເສຕີຕິ, ອກ຺ຂເຣຫິ ປເທຫິ ຈ ອຸຄ຺ຆາເຏຕີ’’ຕິ ຈ.

ວິວຣຓາຕິ ວິຕ຺ຖາຣຓາ. ວິຠຊນາ ຈ ອຸຕ຺ຕານີກມ຺ມຎ຺ຈ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ຈ ວິຠຊນຸຕ຺ຕານີກມ຺ມປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ວິຠຊນາຕິ ວິຠາຄກຣຓໍ, ອຸຠເຍນາປິ ນິທ຺ທິສນມາຫ. ອິຘ ປຸຣິມນເຍເນວ ພ຺ຍຎ຺ຊນາກາເຣຫິ ນິທ຺ທິສິຍມາໂນ ອຕ຺ຖາກາໂຣ ທສ຺ສິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຸຕ຺ຕານີກມ຺ມໍ ປາກຏກຣຓໍ. ປກາເຣຫິ ຎາປນໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ທ຺ວເຍນາປິ ປຏິນິທ຺ທິສນໍ ກເຖຕິ. ເອຕ຺ຖາປິ ນິຣຸຕ຺ຕິນິທ຺ເທສສງ຺ຂາເຕຫິ ພ຺ຍຎ຺ຊນປເທຫິ ນິທ຺ທິສິຍມາໂນ ອຕ຺ຖາກາໂຣ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂຍ ປຏິນິທ຺ທິສີຍຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອເຕຫີຕິ ເອເຕຫິ ເອວ ສງ຺ກາສນາທິວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ເທສນາຕ຺ຖສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ອຕ຺ໂຖຕິ ສຸຕ຺ຕຕ຺ໂຖ. ກມ຺ມນ຺ຕິ ອຸຄ຺ຆຏນາທິກມ຺ມໍ. ສຸຕ຺ຕຕ຺ເຖນ ຫິ ເທສນາຍ ປວຕ຺ຕິຍມາເນນ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎຸອາທິເວເນຍ຺ຍານໍ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານສ຺ສ ປໂພຘນກິຣິຍານິພ຺ພຕ຺ຕິ. ໂສ ຈ ສຸຕ຺ຕຕ຺ໂຖ ສງ຺ກາສນາທິອາກາໂຣຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອຕ຺ໂຖ ກມ຺ມຎ຺ຈ ນິທ຺ທິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ.

໒໕. ຕີຓີຕິ ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໂຍຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ນວຫິ ປເທຫີຕິ ນວຫິ ໂກຏ຺ຐາເສຫິ ¶ . ອຕ຺ໂຖ ສມາຍຸຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ ສມ຺ມາ ຍຸຕ຺ໂຕ ນ ວິນາ ວຕ຺ຕຕິ. ສພ຺ພສ຺ສ ຫິ ພຸທ຺ຘວຈນສ຺ສ ຈຕຸສຈ຺ຈປ຺ປກາສນໂຕ ອຕ຺ຖນຍານຎ຺ຈ ຈຕຸສຈ຺ຈໂຍຊນວເສນ ປວຕ຺ຕນໂຕ ສພ຺ໂພ ປາຬິອຕ຺ໂຖ ອຕ຺ຖນຍຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫິໂຕ ສງ຺ກາສນາທິອາກາຣວິເສສວຸຕ຺ຕິ ຈາຕິ.

໒໖. ອິທານິ ຍຖານິທ຺ທິຏ຺ເຐ ເທສນາຫາຣາທິເກ ເນຕ຺ຕິປ຺ປກຣຓສ຺ສ ປທຕ຺ເຖ ສຸຂຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ຄຓນວເສນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຕ຺ຖສ຺ສາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຈຕຸພ຺ພີສາຕິ ໂສຬສ ຫາຣາ ຉ ພ຺ຍຎ຺ຊນປທານິ ທ຺ເວ ກມ຺ມນຍາຕິ ເອວໍ ຈຕຸພ຺ພີສ. ອຸຠຍນ຺ຕິ ຉ ອຕ຺ຖປທານິ ຕໂຍ ອຕ຺ຖນຍາຕິ ອິທໍ ນວວິຘໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ຈຕຸພ຺ພີສວິຘຎ຺ຈາຕິ ເອຕໍ ອຸຠຍໍ. ສງ຺ກລຍິຕ຺ວາຕິ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ. ‘‘ສງ຺ເຂປຍໂຕ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ເອກໂຕ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຕິກາຕິ ເອຕປ຺ປມາຓາ, ອິໂຕ ວິນິມຸຕ຺ໂຕ ໂກຈິ ເນຕ຺ຕິປທຕ຺ຖາ ນຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອວໍ ເຕຕ຺ຕິໍສປທຕ຺ຖາຍ ເນຕ຺ຕິຍາ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖປຣິເຍສນາຍ ໂຍ ‘‘ໂສຬສ ຫາຣາ ປຐມ’’ນ຺ຕິ ນເຍຫິ ປຐມໍ ຫາຣາ ສໍວຓ຺ເຓຕພ຺ພາຕິ ຫາຣນຍານໍ ສໍວຓ຺ຓນາກ຺ກໂມ ທສ຺ສິໂຕ, ສ຺ວາຍໍ ຫາຣນຍານໍ ເທສນາກ຺ກເມເນວ ¶ ສິທ຺ໂຘ. ເອວໍ ສິທ຺ເຘ ສຕິ ອຍໍ ອາຣມ຺ໂຠ ອິມມຕ຺ຖໍ ທີເປຕິ – ສພ຺ເພປິເມ ຫາຣາ ນຍາ ຈ ອິມິນາ ທສ຺ສິຕກ຺ກເມເນວ ສຸຕ຺ເຕສຸ ສໍວຓ຺ຓນາວເສນ ໂຍເຊຕພ຺ພາ, ນ ອຸປ຺ປຏິປາຏິຍາຕິ.

ກິໍ ປເນຕ຺ຖ ກາຣຓໍ, ຍເທເຕ ຫາຣາ ນຍາ ຈ ອິມິນາວ ກເມນ ເທສິຕາຕິ? ຍທິປິ ນາຍມນຸໂຍໂຄ ກຕ຺ຖຈິ ອນຸກ຺ກເມ ນິວິສຕິ, ອປິ ຈ ຘມ຺ມເທສນາຍ ນິສ຺ສຍຜລຕທຸປາຍສຣີຣຠູຕານໍ ອສ຺ສາທາທີນໍ ວິຠາວນສຠາວຕ຺ຕາ ປກຕິຍາ ສພ຺ພສຸຕ຺ຕານຸຣູປາຕິ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຠາວໂຕ ປເຣສຎ຺ຈ ສໍວຓ຺ຓນາວິເສສານໍ ວິຈຍຫາຣາທີນໍ ປຕິຏ຺ຐາຠາວໂຕ ປຐມໍ ເທສນາຫາໂຣ ທສ຺ສິໂຕ.

ປທປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊນປຸພ຺ພາປຣານຸຄີຕີຫິ ສທ຺ຘິໍ ເທສນາຫາຣປທຕ຺ຖານໍ ປວິຈຍສຠາວຕາຍ ຕສ຺ສ ອນນ຺ຕຣໍ ວິຈໂຍ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ປທໍ ວິຈິນຕິ…ເປ… ອາຓຕ຺ຕິໍ ວິຈິນຕິ ອນຸຄີຕິໍ ວິຈິນຕີ’’ຕິ.

ວິຈເຍນ ຫາເຣນ ປວິຈິຕານໍ ອຕ຺ຖານໍ ຍຸຕ຺ຕາຍຸຕ຺ຕິວິຈາຣຓາ ຍຸຕ຺ຕາຕິ ຍຸຕ຺ຕິວິຈາຣຓຠາວໂຕ ວິຈຍານນ຺ຕຣໍ ຍຸຕ຺ຕິຫາໂຣ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ – ‘‘ວິຈເຍນ ຫາເຣນ ວິຈິນິຕ຺ວາ ຍຸຕ຺ຕິຫາເຣນ ໂຍເຊຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ.

ຍຸຕ຺ຕາຍຸຕ຺ຕານໍເຍວ ¶ ອຕ຺ຖານໍ ອຸປປຕ຺ຕິອນຸຣູປໍ ກາຣຓປຣມ຺ປຣາຍ ນິທ຺ຘາຣຓລກ຺ຂຓໍ ປທຏ຺ຐານຈິນ຺ຕນໍ ກຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ຍຸຕ຺ຕິຫາຣານນ຺ຕຣໍ ປທຏ຺ຐານຫາໂຣ ທສ຺ສິໂຕ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ – ‘‘ໂຍ ໂກຈິ ອຸປນິສ຺ສໂຍ ໂຍ ໂກຈິ ປຈ຺ຈໂຍ ຈ, ສພ຺ໂພ ໂສ ປທຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ.

ຍຸຕ຺ຕາຍຸຕ຺ຕານໍ ກາຣຓປຣມ຺ປຣາຍ ປຣິຄ຺ຄຫິຕສຠາວານໍເຍວ ຈ ຘມ຺ມານໍ ອວຸຕ຺ຕານມ຺ປິ ເອກລກ຺ຂຓຕາຍ ຄຫຓໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປທຏ຺ຐານານນ຺ຕຣໍ ລກ຺ຂໂຓ ຫາໂຣ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຖາ ຫິ ລກ຺ຂຓຫາຣວິຠງ຺ເຄ ‘‘ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ ສງ຺ຂາຣາ’’ຕິອາທິນາ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ເອວໍ ເຍ ຘມ຺ມາ ເອກລກ຺ຂຓາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຕ຺ຖໂຕ ນິທ຺ຘາຣິຕານມ຺ປິ ຘມ຺ມານໍ ນິພ຺ພຈນາທີນິ ວຕ຺ຕພ຺ພານິ, ນ ສຸຕ຺ເຕ ສຣູປໂຕ ອາຄຕານເມວາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ລກ຺ຂຓານນ຺ຕຣໍ ຈຕຸພ຺ຍູໂຫ ວຸຕ຺ໂຕ. ເອວຎ຺ຫິ ນິຣວເສສໂຕ ອຕ຺ຖາວໂພໂຘ ໂຫຕິ, ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ຍທາ ຫິ ຠິກ຺ຂຸ ອຕ຺ຖສ຺ສ ຈ ນາມໍ ຊານາຕິ ຘມ຺ມສ຺ສ ຈ ນາມໍ ຊານາຕິ ຕຖາ ຕຖາ ນໍ ອຠິນິໂຣເປຕີ’’ຕິ ອນວເສສປຣິຍາທານໍ ວກ຺ຂຕິ. ຕຖາ ‘‘ປຸນປ຺ປຸນໍ ຄພ຺ຠມຸເປຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ເຍ ຊຣາມຣເຓນ ອຏ຺ຏິຍິຕຸກາມາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ ¶ , ເຕ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎຸໂນ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ຄຸຕ຺ຕທ຺ວາຣາ’’ຕິອາທິນາ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິໍ ອຘິປ຺ປາຍຠາເວນ ວກ຺ຂຕິ.

ນິພ຺ພຈນາຘິປ຺ປາຍນິທານວຈເນຫິ ສທ຺ຘິໍ ສຸຕ຺ເຕ ປທຕ຺ຖານໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຣສໍສນ຺ທນສງ຺ຂາເຕ ປຸພ຺ພາປຣວິຈາເຣ ທສ຺ສິເຕ ເຕສໍ ສຠາຄວິສຠາຄຘມ຺ມນ຺ຕຣາວຏ຺ຏນໍ ສຸເຂນ ສກ຺ກາ ທສ຺ເສຕຸນ຺ຕິ ຈຕຸພ຺ຍູຫານນ຺ຕຣໍ ອາວຏ຺ໂຏ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຕເນວ ຫິ ‘‘ອາຣມ຺ຠຖ ນິກ຺ກມຖາ’’ຕິ ຄາຖາຍໍ ອາຣມ຺ຠນິກ຺ກມນພຸທ຺ຘສາສນໂຍຄຘຸນເນຫິ ວີຣິຍສມາຘິປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ຕທນຸໂຍຄສ຺ສ ມູລໍ ‘‘ປມາໂທ’’ຕິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເຣ ທສ຺ສິໂຕ ປມາໂທ ອາວຏ຺ຏິໂຕ.

ສຠາຄວິສຠາຄຘມ຺ມາວຏ຺ຏເນ ນິໂຍຊິເຕ ສາຘາຣຓາສາຘາຣຓວເສນ ສໍກິເລສໂວທານຘມ຺ມານໍ ປທຏ຺ຐານໂຕ ຠູມິໂຕ ຈ ວິຠາໂຄ ສກ຺ກາ ສຸເຂນ ໂຍຊິຕຸນ຺ຕິ ອາວຏ຺ຏານນ຺ຕຣໍ ວິຠຕ຺ຕິຫາໂຣ ວຸຕ຺ໂຕ. ຍໂຕ ວິຠຕ຺ຕິຫາຣວິຠງ຺ເຄ ‘‘ກຕເມ ຘມ຺ມາ ສາຘາຣຓາ? ທ຺ເວ ຘມ຺ມາ ສາຘາຣຓາ, ນາມສາຘາຣຓາ ວຕ຺ຖຸສາຘາຣຓາ ຈາ’’ຕິ ອາຣຠິຕ຺ວາ ‘‘ມິຈ຺ຉຕ຺ຕນິຍຕານໍ ສຕ຺ຕານໍ ອນິຍຕານຎ຺ຈ ສຕ຺ຕານໍ ທສ຺ສນປ຺ປຫາຕພ຺ພາ ກິເລສາ ສາຘາຣຓາ, ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສ ຈ ກາມຣາຄພ຺ຍາປາທາ ສາຘາຣຓາ’’ຕິອາທິນາ ສຠາຄວິສຠາຄປຣິຍາຍວນ຺ເຕເຍວ ຘມ຺ເມ ວິຠຊິສ຺ສຕິ.

ສາວຊ຺ຊານວຊ຺ຊຘມ຺ມານໍ ¶ ສປ຺ປຏິຠາຄາຠາວໂຕ ເຕສໍ ວິຠາເຄ ກເຕ ສຸຕ຺ຕາຄເຕ ຘມ຺ເມ ອກສິເຣນ ປຏິປກ຺ຂໂຕ ປຣິວຕ຺ເຕຕຸໍ ສກ຺ກາຕິ ວິຠຕ຺ຕິອນນ຺ຕຣໍ ປຣິວຕ຺ຕນຫາໂຣ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິສ຺ສ ປຸຣິສປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ ນິຊ຺ຊິຓ຺ຓາ ຠວຕີ’’ຕິ ປຏິວິຠຕ຺ຕສຠາເວ ເອວ ຘມ຺ເມ ປຣິວຕ຺ຕນຫາຣວິຠງ຺ເຄ ອຸທາຫຣິສ຺ສຕິ.

ປຏິປກ຺ຂໂຕ ປຣິວຕ຺ຕິຕາປິ ຘມ຺ມາ ປຣິຍາຍວຈເນຫິ ໂພເຘຕພ຺ພາ, ນ ສຸຕ຺ເຕ ອາຄຕາເຍວາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປຣິວຕ຺ຕນານນ຺ຕຣໍ ເວວຈນຫາໂຣ ວຸຕ຺ໂຕ.

ເອວໍ ເຕ ຘມ຺ມາ ປຣິຍາຍສທ຺ທໂຕປິ ວິຠາວິຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ປຣິຍາຍໂຕ ປກາສິຕານໍ ຘມ຺ມານໍ ປເຠທໂຕ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິວເສນ ວິຠຊນໍ ສຸເຂນ ສກ຺ກາ ຎາຕຸນ຺ຕິ ເວວຈນຫາຣານນ຺ຕຣໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຫາໂຣ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຖາ ຫິ ສຸຕ຺ເຕ ອາຄຕຘມ຺ມານໍ ປຣິຍາຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິວິຠາຄໍ ສຸໂພຘນຎ຺ຈ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຫາຣວິຠງ຺ເຄ ວກ຺ຂຕິ.

ປຠາວປຣິຎ຺ຎາທິປຎ຺ຎຕ຺ຕິວິຠາຄມຸເຂນ ¶ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທສຈ຺ຈາທິຘມ຺ມວິຠາເຄ ກເຕ ສຸຕ຺ເຕ ອາຄຕຘມ຺ມານໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທາທິມຸເຂນ ອວຘາຣຓໍ ສກ຺ກາ ທສ຺ເສຕຸນ຺ຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິອນນ຺ຕຣໍ ໂອຕຣໂຓ ຫາໂຣ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ອຸທ຺ຘໍ ອໂຘ’’ຕິ ຄາຖໍ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ‘‘ວິປ຺ປມຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ປເທນ ອເສກ຺ຂໍ ວິຊ຺ຊໍ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ‘‘ວິຊ຺ຊຸປ຺ປາທາ ອວິຊ຺ຊານິໂຣໂຘ’’ຕິອາທິນາ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທໍ ອຸທາຫຣິສ຺ສຕິ.

ຘາຕາຍຕນາທີສຸ ໂອຕາຣິຕານໍ ສຸຕ຺ເຕ ປທຕ຺ຖານໍ ປຸຈ຺ຉາຣມ຺ຠວິໂສຘນໍ ສກ຺ກາ ສຸເຂນ ສມ຺ປາເທຕຸນ຺ຕິ ໂອຕຣຓານນ຺ຕຣໍ ໂສຘໂນ ຫາໂຣ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ – ‘‘ຍຕ຺ຖ ເອວໍ ສຸທ຺ໂຘ ອາຣມ຺ໂຠ, ໂສ ປຎ຺ໂຫ ວິສ຺ສຊ຺ຊິໂຕ ຠວຕີ’’ຕິອາທິ.

ວິໂສຘິເຕສຸ ສຸຕ຺ເຕ ປທປທຕ຺ເຖສຸ ຕຕ຺ຖ ລພ຺ຠມານສາມຎ຺ຎວິເສສຠາໂວ ສຸກໂຣ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ໂສຘນານນ຺ຕຣໍ ອຘິຏ຺ຐາໂນ ຫາໂຣ ທສ຺ສິໂຕ. ໂສຘໂນ ຫິ ອຘິຏ຺ຐານສ຺ສ ພຫູປກາໂຣ, ຕໂຕ ເອວ ຫິ ‘‘ຍຖາ ຍຖາ ວາ ປນ ປຸຈ຺ຉິຕໍ, ຕຖາ ຕຖາ ວິສ຺ສຊ຺ຊຍິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວກ຺ຂຕິ.

ສາມຎ຺ຎວິເສສຠູເຕສຸ ສາຘາຣຓາສາຘາຣເຓສຸ ຘມ຺ເມສຸ ປເວທິເຕສຸ ປຣິກ຺ຂາຣສງ຺ຂາຕສ຺ສ ສາຘາຣຓາສາຘາຣຓຣູປສ຺ສ ປຈ຺ຈຍເຫຕຸຣາສິສ຺ສ ປເຠໂທ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍຕິ ອຘິຏ຺ຐານານນ຺ຕຣໍ ປຣິກ຺ຂາໂຣ ວຸຕ຺ໂຕ ¶ . ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ອສາຘາຣຓລກ຺ຂໂຓ ເຫຕຸ, ສາຘາຣຓລກ຺ຂໂຓ ປຈ຺ຈໂຍ. ຍຖາ ກິໍ ຠເວ, ຍຖາ ອງ຺ກຸຣສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຍາ ພີຊໍ ອສາຘາຣຓໍ, ປຖວີ ອາໂປ ຈ ສາຘາຣຓາ’’ຕິອາທິ.

ອສາຘາຣເຓ ສາຘາຣເຓ ຈ ກາຣເຓ ທສ຺ສິເຕ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ຜເລສຸ ກາຣຓາກາໂຣ ເຕສໍ ເຫຕຸຜລານໍ ປເຠທໂຕ ເທສນາກາໂຣ ຠາເວຕພ຺ພປຫາຕພ຺ພຘມ຺ມານໍ ຠາວນາປຫານານິ ຈ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ວຸຈ຺ຈມານານິ ສມ຺ມາ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ຕຖຕ຺ຕາວໂພຘາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ປຣິກ຺ຂາຣານນ຺ຕຣໍ ສມາໂຣປໂນ ຫາໂຣ ທສ຺ສິໂຕຕິ. ອິທໍ ຫາຣານໍ ອນຸກ຺ກມກາຣຓໍ.

ນຍານໍ ປນ ເວເນຍ຺ຍຕ຺ຕຍປ຺ປໂຍຊິຕຕ຺ຕາ ອຕ຺ຖນຍຕ຺ຕຍູປເທສສ຺ສ ຕທນຸກ຺ກເມເນວ ນນ຺ທິຍາວຏ຺ຏາທີນໍ ຕິຓ຺ຓໍ ອຕ຺ຖນຍານໍ ກໂມ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎຸອາທໂຍ ຫິ ຕໂຍ ເວເນຍ຺ຍາ ນນ຺ທິຍາວຏ຺ຏາທໂຍ ປໂຍເຊນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ເຕ ອຸທ຺ເທສນິທ຺ເທສປຏິນິທ຺ເທສາ ວິຍ ຍຖາກ຺ກມໍ ເຕສໍ ອຸປກາຣາຍ ¶ ສວໍຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ. ຕຖາ ຫິ ເນສໍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຉ ອຏ຺ຐ ຈ ມູລປທາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ. ອິຕຣສ຺ສ ປນ ນຍທ຺ວຍສ຺ສ ອຕ຺ຖນຍຕ຺ຕຍສ຺ສ ຠູມິຍາ ອາໂລຈນໍ ຕສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ສມານຍນຎ຺ຈາຕິ ອິມິນາ ກາຣເຓນ ອຸທ຺ເທສກ຺ກໂມ ເວທິຕພ຺ໂພ. ນ ຫິ ສກ຺ກາ ອໂນໂລເກຕ຺ວາ ສມາເນຕຸນ຺ຕິ.

ເອຕປຣມຕາ ຈ ຫາຣານໍ ເອຕ຺ຕເກຫິ ປກາຣວິເສເສຫິ ອຕ຺ຖນຍຕ຺ຕຍສຫິເຕຫິ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ນິທ຺ຘາຣິຍມາໂນ ເວເນຍ຺ຍານໍ ອລມນຸຕ຺ຕຣາຍ ປຐມາຍ ຠູມິຍາ ສມຘິຄມາຍາຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ທສ຺ສນຠູມິສມນຸປ຺ປຕ຺ຕິອຕ຺ຖາ ຫິ ເນຕ຺ຕິປ຺ປກຣຓເທສນາຕິ. ອຖ ວາ ເອຕທນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ສພ຺ເພສໍ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ສໍວຓ຺ຓນາວິເສສານໍ ເອຕ຺ຕາວຕາ ຫາຣານໍ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ຍຕ຺ຕກາ ຫິ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ສໍວຓ຺ຓນາວິເສສາ, ສພ຺ເພ ເຕ ເນຕ຺ຕິອຸປເທສາຍຕ຺ຕາຕິ ວຸຕ຺ໂຕວາຍມຕ຺ໂຖ.

ຕຖາ ຫິ ເຍ ເກຈິ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ສໍວຓ຺ຓນາປກາຣາ ນິທ຺ທິສີຍນ຺ຕິ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ສມຸຏ຺ຐານໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ອຘິປ຺ປາໂຍ ວິຠາເວຕພ຺ໂພ, ອເນກຘາ ປທຕ຺ໂຖ ສໍວຓ຺ເຓຕພ຺ໂພ, ວິຘິ ອນຸວາໂທ ຈ ເວທິຕພ຺ໂພ, ວິໂຣໂຘ ສມາຘາຕພ຺ໂພ, ອນຸສນ຺ຘິຍາ ອນຸຣູປໍ ນິຄເມຕພ຺ພນ຺ຕິ. ຕຖາ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ປໂຍຊນໍ ປິຓ຺ຑຕ຺ໂຖ ປທຕ຺ໂຖ ອນຸສນ຺ຘິ ໂຈທນາ ປຣິຫາໂຣ ຈ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ເຕນ ວຕ຺ຕພ຺ພາຕິ. ຕຖາ ອຸໂປຄ຺ຆາຏປທວິຄ຺ຄຫປທຕ຺ຖຈາລນາປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານານິ ວຕ຺ຕພ຺ພານີຕິ.

ຕຖາ ຕິສ຺ໂສ ກຖາ ເອກນາຬິກາ ຈຕຸຣສ຺ສາ ນິສິນ຺ນວຕ຺ຕິກາ. ຕຕ຺ຖ ປາຬິໍ ວຕ຺ວາ ເອເກກປທສ຺ສ ອຕ຺ຖກຖນໍ ເອກນາຬິກາ ນາມ.

ປຏິປກ຺ຂໍ ¶ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຏິປກ຺ຂສ຺ສ ອຸປມໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ສປກ຺ຂໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ສປກ຺ຂສ຺ສ ອຸປມໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ກຖນໍ ຈຕຸຣສ຺ສາ ນາມ.

ວິສຠາຄຘມ຺ມວເສເນວ ປຣິໂຍສານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸນ ສຠາຄຘມ຺ມວເສເນວ ປຣິໂຍສານຄມນໍ ນິສິນ຺ນວຕ຺ຕິກາ ນາມ.

ເຠທກຖາຍ ຕຕ຺ວກຖາຍ ປຣິຍາຍວຈເນຫິ ຈ ສຸຕ຺ຕໍ ສໍວຓ຺ເຓຕພ຺ພນ຺ຕິ ຈ ເອວມາທໂຍ. ເຕສມ຺ປິ ເອຕ຺ເຖວ ອວໂຣໂຘ, ຍສ຺ມາ ເຕ ອິຘ ກຕິປຍຫາຣສງ຺ຄຫິຕາຕິ.

ນຍານໍ ປນ ຍສ຺ມາ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎຸອາທໂຍ ຕໂຍ ເອວ ເວເນຍ຺ຍາ ສຈ຺ຈາຠິສມຍຠາຄິໂນ ຕທຕ຺ຖາຍ ຈ ອຕ຺ຖນຍເທສນາ, ຕສ຺ມາ ສຕິປິ ສໍກິເລສໂວທານຘມ຺ມານໍ ¶ ຍຖາວຸຕ຺ຕມູລປທເຠທໂຕ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ວິຠຊິຕພ຺ພປ຺ປກາເຣ ຕຖາ ມູລປທານິ ອວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ເວເນຍ຺ຍຕ຺ຕຍວເສເນວ ເອຕປຣມຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ນວສຸ ນວສຸ ເອວ ຫິ ມູລປເທສຸ ສພ຺ເພສໍ ສໍກິເລສໂວທານຘມ຺ມານໍ ອນ຺ໂຕຄຘຠາວໂຕ ນ ຕານິ ວຑ຺ເຒຕພ຺ພານິ ເວເນຍ຺ຍຕ຺ຕຍາຘິກາຣໂຕ ນ ຫາເປຕພ຺ພານີຕິ ນຍານໍ ເອຕປຣມຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

ກມ຺ມນຍານໍ ປນ ອາໂລຈນສມານຍນໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ປກາຣນ຺ຕຣສ຺ສ ອສມ຺ຠວໂຕ ເອຕປຣມຕາ. ເຫຕ຺ວາທີຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິສທ຺ເທນ ຜລຠູມິອຸປນິສາສຠາຄວິສຠາຄລກ຺ຂຓນຍາທໂຍ ປຣິຄ຺ຄຫິຕາ. ເຕສຸ ເຫຕູຕິ ກາຣຓໍ, ໂຍ ຘມ຺ໂມຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂສ ປນ ປຈ຺ຈຍຠາເວນ ເອກວິໂຘ. ກາຣໂກ ສມ຺ປາປໂກຕິ ທຸວິໂຘ. ປຸນ ກາຣໂກ ຎາປໂກ ສມ຺ປາປໂກຕິ ຕິວິໂຘ. ເຫຕຸເຫຕຸ ປຈ຺ຈຍເຫຕຸ ອຸຕ຺ຕມເຫຕຸ ສາຘາຣຓເຫຕູຕິ ຈຕຸພ຺ພິໂຘ. ປຈ຺ຈຍຘມ຺ໂມ ກຸສໂລ ອກຸສໂລ ສທ຺ໂທ ອຣິຍມຄ຺ໂຄຕິ ປຎ຺ຈວິໂຘ. ຕຖາ ສຠາຄເຫຕຸ ອສຠາຄເຫຕຸ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກເຫຕຸ ພາຫິຣເຫຕຸ ຊນກເຫຕຸ ປຣິຄ຺ຄາຫກເຫຕຸ ສາຘາຣຓເຫຕຸ ອສາຘາຣຓເຫຕຸ ສມນນ຺ຕຣເຫຕຸ ປຣມ຺ປຣເຫຕຸ ສຫຊາຕເຫຕຸ ອສຫຊາຕເຫຕຸ ສາສວເຫຕຸ ອນາສວເຫຕູຕິອາທິນາ ອເນກວິໂຘ ຈາຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຜລມ຺ປິ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຠາເວນ ເອກວິຘໍ. ອຘິຄນ຺ຕພ຺ພໂຕປິ ສມ຺ປາປກເຫຕຸວເສນ ຜລປຣິຍາໂຍ ລພ຺ຠຕີຕິ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕພ຺ພອຘິຄນ຺ຕພ຺ພຠາວໂຕ ທຸວິຘໍ. ຎາເປຕພ຺ພນິພ຺ພຕ຺ເຕຕພ຺ພປຕ຺ຕພ຺ພໂຕ ຕິວິຘໍ. ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນວິປາກກິຣິຍາວຈນຕ຺ຖນິພ຺ພານວເສນ ປຎ຺ຈວິຘໍ. ສຠາຄເຫຕຸນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ອສຠາຄເຫຕຸນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອວມາທິວເສນ ອເນກວິຘຎ຺ຈາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຖາ ໂລກິຍໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ ຈຕ຺ຕາຣິ ສາມຎ຺ຎຜລານິ. ໂລກິຍຜລໍ ທຸວິຘໍ ກາຍິກໍ ມານສຎ຺ຈ ¶ . ຕຕ຺ຖ ກາຍິກໍ ປຎ຺ຈທ຺ວາຣິກໍ, ອວສິຏ຺ຐໍ ມານສໍ. ຍຎ຺ຈ ຕາຍ ຕາຍ ສຸຕ຺ຕເທສນາຍ ສາເຘຕພ຺ພໍ, ຕທປິ ຜລນ຺ຕິ.

ຠູມີຕິ ສາສວຠູມິ ອນາສວຠູມິ ສງ຺ຂຕຠູມິ ອສງ຺ຂຕຠູມິ ທສ຺ສນຠູມິ ຠາວນາຠູມິ ປຸຖຸຊ຺ຊນຠູມິ ເສກ຺ຂຠູມິ ອເສກ຺ຂຠູມິ ສາວກຠູມິ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘຠູມິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘຠູມິ ຌານຠູມິ ອສມາຫິຕຠູມິ ປຏິປຊ຺ຊມານຠູມິ ປຏິປນ຺ນຠູມິ ປຐມາຠູມິ ຍາວ ຈຕຸຕ຺ຖີຠູມິ ກາມາວຈຣຠູມິ ຍາວ ໂລກຸຕ຺ຕຣຠູມີຕິ ພຫຸວິຘາ. ຕຕ຺ຖ ສາສວຠູມິ ປຣິຕ຺ຕມຫຄ຺ຄຕາ ຘມ຺ມາ. ອນາສວຠູມິ ອປ຺ປມາຓາ ຘມ຺ມາ. ສງ຺ຂຕຠູມິ ນິພ຺ພານວຊ຺ຊາ ສພ຺ເພ ສຠາວຘມ຺ມາ. ອສງ຺ຂຕຠູມິ ອປ຺ປຈ຺ຈຍາ ¶ ຘມ຺ມາ. ທສ຺ສນຠູມິ ປຐມມຄ຺ຄຜລຘມ຺ມາ. ຠາວນາຠູມິ ອວສິຏ຺ຐມຄ຺ຄຜລຘມ຺ມາ. ປຸຖຸຊ຺ຊນຠູມິ ຫີນມຊ຺ຌິມາ ຘມ຺ມາ. ເສກ຺ຂຠູມິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຣິຍມຄ຺ຄຘມ຺ມາ ເຫຏ຺ຐິມາ ຈ ຕໂຍ ຜລຘມ຺ມາ. ອເສກ຺ຂຠູມິ ອຄ຺ຄຜລຘມ຺ມາ. ສາວກປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘພຸທ຺ຘຘມ຺ມາ ສາວກາທິຠູມິໂຍ. ຌານຠູມິ ຌານຘມ຺ມາ. ອສມາຫິຕຠູມິ ຌານວຊ຺ຊິຕາ ຘມ຺ມາ. ປຏິປຊ຺ຊມານຠູມິ ມຄ຺ຄຘມ຺ມາ. ປຏິປນ຺ນຠູມິ ຜລຘມ຺ມາ. ປຐມາທິຠູມິໂຍ ສຫ ຜເລນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຄ຺ຄາ ອປຣິຍາປນ຺ນາ ຘມ຺ມາ ‘‘ປຐມາຍ ຠູມິຍາ ປຕ຺ຕິຍາ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ. ກາມາວຈຣາທິຠູມິໂຍ ກາມາວຈຣາທິຘມ຺ມາ. ເຍ ຈ ຘມ຺ມາ ເຕສໍ ເຕສໍ ຫາຣນຍານໍ ປຕິຏ຺ຐານຠາເວນ ສຸຕ຺ເຕສຸ ນິທ຺ຘາຣີຍນ຺ຕິ, ເຕປິ ຠູມິໂຍຕິ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ພາ.

ອຸປນິສາຕິ ພລວກາຣຓໍ, ໂຍ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈໂຍຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍ ສຸຕ຺ເຕ ‘‘ທຸກ຺ຂູປນິສາ ສທ຺ຘາ ສທ຺ຘູປນິສໍ ‘ສີລ’ນ຺ຕິ ຍາວ ວິມຸຕ຺ຕູປນິສໍ ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປິ ຈ ອຸປນິສາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ສິທ຺ຘນ຺ເຕ ຫທຍຠູຕໍ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິຘາປິ ເນຕ຺ຕິຫທຍໍ, ຍໍ ສມ຺ມາ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕາ ຘມ຺ມກຖິກາ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ອາຄຕຘມ຺ມມຸເຂນ ສພ຺ພຫາຣນຍໂຍຊນາຍ ສມຕ຺ຖາ ໂຫນ຺ຕິ. ກິໍ ປເນຕໍ ເນຕ຺ຕິຫທຍໍ? ຍທິທໍ ເອຕສ຺ເສວ ເຕຕ຺ຕິໍສວິຘສ຺ສ ປກຣຓປທຕ຺ຖໂສຬສສ຺ສ ອຏ຺ຐວີສຕິວິຘປຏ຺ຐານວິຠງ຺ຄສຫິຕສ຺ສ ວິສໂຍ ສຫ ນິມິຕ຺ຕວິຠາເຄນ ອສງ຺ກຣໂຕ ວວຕ຺ຖິໂຕ.

ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ເທສນາຫາຣສ຺ສ ອສ຺ສາທາທໂຍ ວິສໂຍ, ຕສ຺ສ ອສ຺ສາທາທິວິຠາວນລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ. ຕສ຺ສ ອສ຺ສາໂທ ສຸຂໍ ໂສມນສ຺ສນ຺ຕິ ເອວມາທິວິຠາໂຄ, ຕສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕໍ ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓາທິ, ອຍຎ຺ຈ ອຕ຺ໂຖ ເທສນາຫາຣວິຈຍຫາຣນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາຍໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປກາສິໂຕ ເອວ. ສຸຕ຺ເຕ ອາຄຕຘມ຺ມສ຺ສ ສຠາຄວິສຠາຄຘມ຺ມາວຏ຺ຏນວິສໂຍ ອາວຏ຺ຏຫາໂຣ, ຕທຸຠຍອາວຏ຺ຏນລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ. ສຸຕ຺ເຕ ອາຄຕຘມ຺ມານໍ ປຈ຺ຈນີກຘມ຺ມວິສໂຍ ¶ ປຣິວຕ຺ຕນຫາໂຣ, ປຏິປກ຺ຂຘມ຺ມປຣິວຕ຺ຕນລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ. ປທຏ຺ຐານປຣິກ຺ຂາເຣສຸ ອາສນ຺ນກາຣຓໍ ອຸປນິສ຺ສຍກາຣຓຎ຺ຈ ປທຏ຺ຐານໍ, ເຫຕຸ ປຣິກ຺ຂາໂຣຕິ ອຍເມເຕສໍ ວິເສໂສ.

ສຠາຄວິສຠາຄຘມ຺ມາ ຈ ເຕສໍ ເຕສໍ ຘມ຺ມານໍ ອນຸກູລປຏິກູລຘມ຺ມາ ຍຖາກ຺ກມໍ ເວທິຕພ຺ພາ. ຍຖາ – ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ໂປ ສຠາໂຄ, ມິຈ຺ຉາສງ຺ກປ຺ໂປ ວິສຠາໂຄຕິ ອິມິນາ ນເຍນ ສພ຺ພໍ ສຠາຄວິສຠາຄໂຕ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ¶ ສຠາໂວ. ໂສ ຫາຣນຍານໍ ນິທ຺ເທເສ ວິຠາວິໂຕ ເອວ.

ຍໍ ປເນຕໍ ເຫຕຸອາທິວິເສສວິນິມຸຕ຺ຕໍ ຫາຣນຍານໍ ໂຍຊນານິພນ຺ຘນໍ, ໂສ ນໂຍ. ຍຖາຫ – ລກ຺ຂຓຫາເຣ ‘‘ເອວໍ ເຍ ຘມ຺ມາ ເອກລກ຺ຂຓາ ກິຈ຺ຈໂຕ ຈ ລກ຺ຂຓໂຕ ຈ ສາມຎ຺ຎໂຕ ຈາ’’ຕິອາທິ. ຕຖາ ວິຈເຍນ ຫາເຣນ ວິຈິນິຕ຺ວາ ຍຸຕ຺ຕິຫາເຣນ ໂຍເຊຕພ຺ພາຕິ. ຕຖາ ໂສຘນຫາຣາທີສຸ ສຸທ຺ໂຘ ອາຣມ຺ໂຠ ໂຫຕິ, ໂສ ປຎ຺ໂຫ ວິສ຺ສຊ຺ຊິໂຕ ຠວຕີຕິ ເອວມາທິ. ເອກຕ຺ຕາທໂຍປິ ນຍາ ອິຘ ນໂຍຕິ ຄເຫຕພ຺ພາ.

ເອວໍ ເຫຕຸຜລາທີນິ ອຸປຘາເຣຕ຺ວາ ເນສໍ ວເສນ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສຸຕ຺ເຕ ລພ຺ຠມານປທຕ຺ຖນິທ຺ຘາຣຓມຸເຂນ ຍຖາລກ຺ຂຓໍ ເອເຕ ຫາຣາ ນຍາ ຈ ໂຍເຊຕພ຺ພາ. ວິເສສໂຕ ປນ ປທຏ຺ຐານປຣິກ຺ຂາຣາ ເຫຕຸວເສນ. ເທສນາວິຈຍຈຕຸພ຺ຍູຫສມາໂຣປນາ ເຫຕຸຜລວເສນ. ຕຖາ ເວວຈນປຎ຺ຎຕ຺ຕິໂອຕຣຓໂສຘນາ ຜລວເສເນວາຕິ ເກຈິ. ວິຠຕ຺ຕິ ເຫຕຸຠູມິວເສນ. ປຣິວຕ຺ໂຕ ວິສຠາຄວເສນ. ອາວຏ຺ໂຏ ສຠາຄວິສຠາຄວເສນ. ລກ຺ຂຓຍຸຕ຺ຕິອຘິຏ຺ຐານາ ນຍວເສນ ໂຍເຊຕພ຺ພາຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ສາມຎ຺ຎໂຕ ວິເສເສນ, ປທຕ຺ໂຖ ລກ຺ຂຓໍ ກໂມ;

ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ ເຫຕ຺ວາທີ, ເວທິຕພ຺ພາ ຫິ ວິຎ຺ຎຸນາ’’ຕິ.

໕. ເອວໍ ¶ ຫາຣາທໂຍ ສຸຂຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ຄາຖາພນ຺ຘວເສນ ສຣູປໂຕ ນິທ຺ທິສິຕ຺ວາ ອິທານິ ເຕສຸ ຫາເຣ ຕາວ ປຏິນິທ຺ເທສວເສນ ວິຠຊິຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ເທສນາຫາໂຣ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ກຕໂມຕິ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາປຸຈ຺ຉາ. ເທສນາຫາໂຣຕິ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພຘມ຺ມນິທສ຺ສນໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ເທສນາຫາໂຣ ນິທ຺ເທສວາເຣ ສຣູປໂຕ ທສ຺ສິໂຕ, ປຏິນິທ຺ເທສສ຺ສ ປນ ວິສຍໍ ¶ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອສ຺ສາທາທີນວຕາ’’ຕິ ຄາຖໍ ເອກເທເສນ ປຈ຺ຈາມສຕິ. ອຍໍ ເທສນາຫາໂຣ ປຸພ຺ພາປຣາເປກ຺ໂຂ. ຕຕ຺ຖ ປຸພ຺ພາເປກ຺ຂຕ຺ເຕ ‘‘ກຕໂມ ເທສນາຫາໂຣ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອສ຺ສາທາທີນວຕາ’’ຕິ ສຣູປໂຕ ທສ຺ສິຕສ຺ສ ນິຄມນໍ ໂຫຕິ. ປຣາເປກ຺ຂຕ຺ເຕ ປນ ‘‘ອຍໍ ເທສນາຫາໂຣ ກິໍ ເທສຍຕີ’’ຕິ ເທສນາກິຣິຍາຍ ກຕ຺ຕຸນິທ຺ເທໂສ ໂຫຕິ. ເຕນ ເທສນາຫາຣສ຺ສ ອນ຺ວຕ຺ຖສຎ຺ຎຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ເທສຍຕີຕິ ສໍວຓ຺ເຓຕິ, ວິຕ຺ຖາເຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອິທານິ ອເນນ ເທເສຕພ຺ພຘມ຺ເມ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອສ຺ສາທ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ, ຕໍ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ຕສ຺ມາ ອິໂຕ ປຣມ຺ປິ ອວຸຕ຺ຕເມວ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມ. ‘‘ກຕ຺ຖ ປນ ອາຄເຕ ອສ຺ສາທາທິເກ ອຍໍ ຫາໂຣ ສໍວຓ຺ເຓຕີ’’ຕິ ອນຸໂຍຄໍ ມນສິກຕ຺ວາ ເທສນາຫາເຣນ ສໍວຓ຺ເຓຕພ຺ພຘມ຺ມໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຘມ຺ມໍ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ເທເສສ຺ສາມີ’’ຕິອາທິກໍ ສພ຺ພປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມສງ຺ຄາຫກໍ ຠຄວໂຕ ຉຉກ຺ກເທສນໍ ເອກເທເສນ ທສ຺ເສຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ມນ຺ຕິ ອຍໍ ຘມ຺ມ-ສທ຺ໂທ ປຣິຍຕ຺ຕິສຈ຺ຈສມາຘິປຎ຺ຎາປກຕິປຸຎ຺ຎາປຕ຺ຕິເຎຍ຺ຍາທີສຸ ພຫູສຸ ອຕ຺ເຖສຸ ທິຏ຺ຐປ຺ປໂຍໂຄ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ອິຘ, ຠິກ຺ຂຸ, ຘມ຺ມໍ ປຣິຍາປຸຓາຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໕.໗໓) ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ເມ ທິສ຺ສຕິ. ‘‘ທິຏ຺ຐຘມ຺ໂມ ປຕ຺ຕຘມ຺ໂມ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໒໙໙; ມຫາວ. ໑໘) ສຈ຺ເຈ. ‘‘ເອວໍຘມ຺ມາ ເຕ ຠຄວນ຺ໂຕ ອເຫສຸ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໑໓, ໑໔໕) ສມາຘິມ຺ຫິ. ‘‘ສຈ຺ຈໍ ຘມ຺ໂມ ຘິຕິ ຈາໂຄ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ (ຊາ. ໑.໑.໕໗; ໑.໒.໑໔໗-໑໔໘) ປຎ຺ຎາຍໍ. ‘‘ຊາຕິຘມ຺ມານໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໓໙໘; ມ. ນິ. ໑.໑໓໑) ປກຕິຍໍ ¶ . ‘‘ຘມ຺ໂມ ຫເວ ຣກ຺ຂຕິ ຘມ຺ມຈາຣິ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ຊາ. ໑.໑໐.໑໐໒; ໑.໑໕.໓໘໕) ປຸຎ຺ເຎ. ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ປາຣາຊິກາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ (ປາຣາ. ໒໓໓) ອາປຕ຺ຕິຍໍ. ‘‘ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອກຸສລາຘມ຺ມາ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ຕິກມາຕິກາ ໑) ເຎຍ຺ເຍ. ອິຘ ປນ ປຣິຍຕ຺ຕິຍໍ ທຏ຺ຐພ຺ໂພຕິ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.ມູລປຣິຍາຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ; ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທກຓ຺ຑ ໑; ພຸ. ວໍ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑).

ໂວຕິ ປນ ອຍໍ ໂວ-ສທ຺ໂທ ‘‘ຫນ຺ທ ທານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປວາເຣມິ ໂວ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໑໕) ເອຕ຺ຖ ອຸປໂຍຄຕ຺ເຖ ອາຄໂຕ. ‘‘ສນ຺ນິປຕິຕານໍ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ທ຺ວຍໍ ກຣຓີຍ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໒໗໓) ກຣຓຕ຺ເຖ. ‘‘ເຍ ຫິ ໂວ ອຣິຍາ ປຣິສຸທ຺ຘກາຍກມ຺ມນ຺ຕາ’’ຕິອາທີສຸ ປທປູຣເຓ. ‘‘ອາໂຣຈຍາມິ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໗.໗໒) ສມ຺ປທານຕ຺ເຖ. ອິຘາປິ ສມ຺ປທານຕ຺ເຖ ເອວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ຠິກ຺ຂນສີລຕາທິຄຸຓໂຍເຄນ ¶ ຠິກ຺ຂູ, ຠິນ຺ນກິເລສຕາທິຄຸຓໂຍເຄນ ວາ. ອຖ ວາ ສໍສາເຣ ຠຍໍ ອິກ຺ຂນ຺ຕີຕິ ຠິກ຺ຂູ. ຠິກ຺ຂເວຕິ ເຕສໍ ອາລປນໍ. ເຕນ ເຕ ຘມ຺ມສ຺ສວເນ ນິໂຍເຊນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ມຸຂາຠິມຸຂໍ ກໂຣຕິ. ເທເສສ຺ສາມີຕິ ກເຖສ຺ສາມິ. ເຕນ ນາຫໍ ຘມ຺ມິສ຺ສຣຕາຍ ຕຸມ຺ເຫ ອຎ຺ຎໍ ກິຎ຺ຈິ ກາເຣຍ຺ຍາມິ, ອນາວຣຓຎາເຓນ ສພ຺ພໍ ເຎຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂກາຣິຕາຍ ປນ ຘມ຺ມໍ ເທເສສ຺ສາມີຕິ ອິທານິ ປວຕ຺ຕິຍມານໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ປຏິຊານາຕິ. ອາທິກລ຺ຍາຓນ຺ຕິອາທີສຸ ອາທິມ຺ຫິ ກລ຺ຍາຓໍ ອາທິກລ຺ຍາຓໍ, ອາທິກລ຺ຍາຓເມຕສ຺ສາຕິ ວາ ອາທິກລ຺ຍາຓໍ. ເສສປທທ຺ວເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕຕ຺ຖ ສີເລນ ອາທິກລ຺ຍາຓໍ. ສມາຘິນາ ມຊ຺ເຌກລ຺ຍາຓໍ. ປຎ຺ຎາຍ ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາຓໍ. ພຸທ຺ຘສຸພຸທ຺ຘຕາຍ ວາ ອາທິກລ຺ຍາຓໍ. ຘມ຺ມສຸຘມ຺ມຕາຍ ມຊ຺ເຌກລ຺ຍາຓໍ. ສງ຺ຆສຸປ຺ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາຓໍ. ອຖ ວາ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎຸວິນຍເນນ ອາທິກລ຺ຍາຓໍ. ວິປຎ຺ຈິຕຎ຺ຎຸວິນຍເນນ ມຊ຺ເຌກລ຺ຍາຓໍ ເນຍ຺ຍປຸຄ຺ຄລວິນຍເນນ ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາຓໍ. ອຍເມວຕ຺ໂຖ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕ.

ອຕ຺ຖສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສາຕ຺ຖໍ. ພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ຍຎ຺ຊນໍ. ສງ຺ກາສນາທິຉອຕ຺ຖປທສມາໂຍຄໂຕ ວາ ສາຕ຺ຖໍ. ອກ຺ຂຣາທິຉພ຺ຍຎ຺ຊນປທສມາໂຍຄໂຕ ສພ຺ຍຎ຺ຊນໍ. ອຍເມວຕ຺ໂຖ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕ. ອຸປເນຕພ຺ພາຠາວໂຕ ເອກນ຺ເຕນ ປຣິປຸຓ຺ຓນ຺ຕິ ເກວລປຣິປຸຓ຺ຓໍ. ອປເນຕພ຺ພາຠາວໂຕ ປຣິສຸທ຺ຘໍ. ສີລາທິປຎ຺ຈຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘປາຣິປູຣິຍາ ວາ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ. ຈຕຸໂຣຆນິຕ຺ຖຣຓາຍ ປວຕ຺ຕິຍາ ໂລກາມິສນິຣເປກ຺ຂຕາຍ ຈ ປຣິສຸທ຺ຘໍ. ພ຺ຣຫ຺ມໍ ເສຏ຺ຐໍ ອຸຕ຺ຕມໍ ພ຺ຣຫ຺ມູນໍ ວາ ເສຏ຺ຐານໍ ອຣິຍານໍ ຈຣິຍໍ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫໍ ສາສນໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ປກາສຍິສ຺ສາມິ ປຣິທີປຍິສ຺ສາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອວໍ ¶ ຠຄວຕາ ເທສິໂຕ ປກາສິໂຕ ຈ ສາສນຘມ຺ໂມ ເຍສໍ ອສ຺ສາທາທີນໍ ທສ຺ສນວເສນ ປວຕ຺ໂຕ, ເຕ ອສ຺ສາທາທໂຍ ເທສນາຫາຣສ຺ສ ວິສຍຠູຕາ ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ປາເຐ ສວິເສສໍ ວຸຕ຺ຕາ, ຕໂຕ ຕໂຕ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ອຸທາຫຣຓວເສນ ອິຘາເນຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ອສ຺ສາໂທ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ກາມນ຺ຕິ ມນາປິຍຣູປາທິໍ ເຕຠູມກຘມ຺ມສງ຺ຂາຕໍ ວຕ຺ຖຸກາມໍ. ກາມຍມານສ຺ສາຕິ ອິຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ. ຕສ຺ສ ເຈຕໍ ສມິຊ຺ຌຕີຕິ ຕສ຺ສ ກາມຍມານສ຺ສ ສຕ຺ຕສ຺ສ ຕໍ ກາມສງ຺ຂາຕໍ ວຕ຺ຖຸ ສມິຊ຺ຌຕິ ເຈ, ສເຈ ໂສ ຕໍ ລຠຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອທ຺ຘາ ປີຕິມໂນ ¶ ໂຫຕີຕິ ເອກໍເສນ ຕຸຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ລທ຺ຘາຕິ ລຠິຕ຺ວາ. ມຈ຺ໂຈຕິ ສຕ຺ໂຕ. ຍທິຈ຺ຉຕີຕິ ຍໍ ອິຈ຺ຉຕິ. ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນ ນິທ຺ເທເສ (ມຫານິ. ໑) ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຍໍ ອສ຺ສາໂທຕິ ຍາຍໍ ອຘິປ຺ປາຍສມິຊ຺ຌນາ ອິຈ຺ຉິຕລາເຠ ປີຕິມນຕາ ໂສມນສ຺ສໍ, ອຍໍ ອສ຺ສາເທຕພ຺ພໂຕ ອສ຺ສາໂທ.

ຕສ຺ສ ເຈ ກາມຍານສ຺ສາຕິ ຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ກາເມ ອິຈ຺ຉມານສ຺ສ, ກາເມນ ວາ ຍາຍມານສ຺ສ. ຉນ຺ທຊາຕສ຺ສາຕິ ຊາຕຕຓ຺ຫສ຺ສ. ຊນ຺ຕຸໂນຕິ ສຕ຺ຕສ຺ສ. ເຕ ກາມາ ປຣິຫາຍນ຺ຕີຕິ ເຕ ວຕ຺ຖຸກາມາ ເກນຈິ ອນ຺ຕຣາເຍນ ວິນສ຺ສນ຺ຕິ ເຈ. ສລ຺ລວິທ຺ໂຘວ ຣຸປ຺ປຕີຕິ ອຖ ອໂຍມຍາທິນາ ສລ຺ເລນ ວິທ຺ໂຘ ວິຍ ປີຬິຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍໍ ອາທີນໂວຕິ ຍາຍໍ ກາມານໍ ວິປຣິຓາມຎ຺ຎຖາຠາວາ ກາມຍານສ຺ສ ສຕ຺ຕສ຺ສ ຣຸປ຺ປນາ ໂທມນສ຺ສຸປ຺ປຕ຺ຕິ, ອຍໍ ອາທີນໂວ.

ໂຍ ກາເມ ປຣິວຊ຺ເຊຕີຕິ ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ກາເມ ຕຕ຺ຖ ຉນ຺ທຣາຄສ຺ສ ວິກ຺ຂມ຺ຠເນນ ວາ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທເນນ ວາ ສພ຺ພຠາເຄນ ວຊ຺ເຊຕິ. ຍຖາ ກິໍ? ສປ຺ປສ຺ເສວ ປທາ ສິໂຣຕິ, ຍຖາ ໂກຈິ ປຸຣິໂສ ຊີວິຕຸກາໂມ ກຓ຺ຫສປ຺ປໍ ປຏິປເຖ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປາເທນ ຕສ຺ສ ສິຣໍ ປຣິວຊ຺ເຊຕິ, ໂສມໍ…ເປ… ສມຕິວຕ຺ຕຕີຕິ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ສພ຺ພໍ ໂລກໍ ວິສຣິຕ຺ວາ ຐິຕຕ຺ຕາ ໂລເກ ວິສຕ຺ຕິກາສງ຺ຂາຕໍ ອິມໍ ຕຓ຺ຫໍ ສຕິມາ ຫຸຕ຺ວາ ສມຕິກ຺ກມຕີຕິ. ອິທໍ ນິສ຺ສຣຓນ຺ຕິ ຍທິທໍ ວິສຕ຺ຕິກາສງ຺ຂາຕາຍ ຕຓ຺ຫາຍ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມເຓນ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ສມຕິວຕ຺ຕນໍ, ອິທໍ ນິສ຺ສຣຓໍ.

ເຂຕ຺ຕນ຺ຕິ ເກທາຣາທິເຂຕ຺ຕໍ. ວຕ຺ຖຸນ຺ຕິ ຆຣວຕ຺ຖຸອາທິວຕ຺ຖຸໍ. ຫິຣຎ຺ຎໍ ວາຕິ ກຫາປຓສງ຺ຂາຕໍ ສຸວຓ຺ຓສງ຺ຂາຕຎ຺ຈ ຫິຣຎ຺ຎໍ. ວາ-ສທ຺ໂທ ວິກປ຺ປນຕ຺ໂຖ, ໂສ ສພ຺ພປເທສຸ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ຄວາສ຺ສນ຺ຕິ ຄາໂວ ຈ ອສ຺ເສ ຈາຕິ ຄວາສ຺ສໍ. ທາສໂປຣິສນ຺ຕິ ທາເສ ຈ ໂປຣິເສ ຈາຕິ ທາສໂປຣິສໍ. ຖິໂຍຕິ ອິຕ຺ຖິໂຍ. ພນ຺ຘູຕິ ຎາຕິພນ຺ຘໂວ. ປຸຖູ ກາເມຕິ ອຎ຺ເຎປິ ວາ ມນາປິຍຣູປາທິເກ ພຫູ ກາມຄຸເຓ. ໂຍ ນໂຣ ອນຸຄິຊ຺ຌຕີຕິ ໂຍ ສຕ຺ໂຕ ອນຸ ອນຸ ອຠິກງ຺ຂຕິ ປຕ຺ເຖຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍໍ ອສ຺ສາໂທຕິ ຍທິທໍ ເຂຕ຺ຕາທີນໍ ອນຸຄິຊ຺ຌນໍ, ອຍໍ ອສ຺ສາເທຕິ ວຕ຺ຖຸກາເມ ເອເຕນາຕິ ອສ຺ສາໂທ.

ອພລາ ¶ ¶ ນໍ ພລີຍນ຺ຕີຕິ ເຂຕ຺ຕາທິເຠເທ ກາເມ ອນຸຄິຊ຺ຌນ຺ຕໍ ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ກຸສເລຫິ ປຫາຕພ຺ພຕ຺ຕາ ອພລສງ຺ຂາຕາ ກິເລສາ ພລີຍນ຺ຕິ ອຠິຠວນ຺ຕິ, ສທ຺ຘາພລາທິວິຣເຫນ ວາ ອພລໍ ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ອພລາ ກິເລສາ ພລີຍນ຺ຕິ, ອພລຕ຺ຕາ ອຠິຠວນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມທ຺ທນ຺ເຕນໍ ປຣິສ຺ສຍາຕິ ເອນໍ ກາມຄິທ຺ຘໍ ກາເມ ປຣິເຍສນ຺ຕໍ ຣກ຺ຂນ຺ຕຎ຺ຈ ສີຫາທໂຍ ຈ ປາກຏປຣິສ຺ສຍາ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທໂຍ ຈ ອປາກຏປຣິສ຺ສຍາ ມທ຺ທນ຺ຕິ. ຕໂຕ ນໍ…ເປ… ທກນ຺ຕິ ຕໂຕ ເຕຫິ ປາກຏາປາກຏປຣິສ຺ສເຍຫິ ອຠິຠູຕໍ ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ຊາຕິອາທິທຸກ຺ຂໍ ສມຸທ຺ເທ ຠິນ຺ນນາວໍ ອຸທກໍ ວິຍ ອນ຺ເວຕິ ອນຸຄຈ຺ຉຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍໍ ອາທີນໂວຕິ ຍ຺ວາຍໍ ຕຓ຺ຫາທຸຈ຺ຈຣິຕສໍກິເລສເຫຕຸໂກ ຊາຕິອາທິທຸກ຺ຂານຸພນ຺ໂຘ, ອຍໍ ອາທີນໂວ.

ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ກາມຄິທ຺ຘສ຺ສ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ທຸກ຺ຂານຸພນ຺ໂຘ ວິຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ. ຊນ຺ຕູຕິ ສຕ຺ໂຕ. ສທາ ສໂຕຕິ ປຸພ຺ພຣຕ຺ຕາປຣຣຕ຺ຕໍ ຊາຄຣິຍານຸໂຍເຄນ ສໂຕ ຫຸຕ຺ວາ. ກາມານິ ປຣິວຊ຺ຊເຍຕິ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ຈ ຣູປາທີສຸ ວຕ຺ຖຸກາເມສຸ ສພ຺ພປ຺ປກາຣໍ ກິເລສກາມໍ ອນຸປ຺ປາເທນ຺ໂຕ ກາມານິ ປຣິວຊ຺ຊເຍ ປຊເຫຍ຺ຍ. ເຕ ປຫາຍ ຕເຣ ໂອຆນ຺ຕິ ເອວໍ ເຕ ກາເມ ປຫາຍ ຕປ຺ປຫານກຣອຣິຍມຄ຺ເຄເນວ ຈຕຸພ຺ພິຘມ຺ປິ ໂອຆໍ ຕເຣຍ຺ຍ, ຕຣິຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນາວໍ ສິຕ຺ວາວ ປາຣຄູຕິ ຍຖາ ປຸຣິໂສ ອຸທກຄ຺ຄຫເຓນ ຄຣຸຠາຣໍ ນາວໍ ອຸທກໍ ພຫິ ສິຎ຺ຈິຕ຺ວາ ລຫຸກາຍ ນາວາຍ ອປ຺ປກສິເຣເນວ ປາຣຄູ ຠເວຍ຺ຍ, ປາຣໍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ເອວເມວ ອຕ຺ຕຠາວນາວໍ ກິເລສູທກຄຣຸກໍ ສິຎ຺ຈິຕ຺ວາ ລຫຸເກນ ອຕ຺ຕຠາເວນ ປາຣຄູ ຠເວຍ຺ຍ, ປາຣໍ ນິພ຺ພານໍ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ປຣິນິພ຺ພາເນນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທໍ ນິສ຺ສຣຓນ຺ຕິ ຍໍ ກາມປ຺ປຫານມຸເຂນ ຈຕຸໂຣຆໍ ຕຣິຕ຺ວາ ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ນິພ຺ພານໍ, ອິທໍ ສພ຺ພສງ຺ຂຕນິສ຺ສຣຓໂຕ ນິສ຺ສຣຓນ຺ຕິ.

ຘມ຺ໂມຕິ ທານາທິປຸຎ຺ຎຘມ຺ໂມ. ຫເວຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ຣກ຺ຂຕິ ຘມ຺ມຈາຣິນ຺ຕິ ໂຍ ຕໍ ຘມ຺ມໍ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ຈຣຕິ, ຕໍ ຘມ຺ມຈາຣິໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກເຠເທນ ທຸວິຘໂຕປິ ອນຕ຺ຖໂຕ ຣກ຺ຂຕິ ປາເລຕິ. ຉຕ຺ຕໍ ມຫນ຺ຕໍ ຍຖ ວສ຺ສກາເລຕິ ວສ຺ສກາເລ ເທເວ ວສ຺ສນ຺ເຕ ຍຖາ ມຫນ຺ຕໍ ຉຕ຺ຕໍ ກຸສເລນ ປຸຣິເສນ ຘາຣິຕໍ ຕໍ ວສ຺ສເຕມນໂຕ ຣກ຺ຂຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ຕໍ ຉຕ຺ຕໍ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ອຕ຺ຕານໍ ຣກ຺ຂນ຺ຕໍ ຉາເທນ຺ຕຎ຺ຈ ວສ຺ສາທິໂຕ ຣກ຺ຂຕິ, ເອວໍ ຘມ຺ໂມປິ ອຕ຺ຕສມ຺ມາປຓິຘາເນນ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ຘມ຺ມຈຣິຍາຍ ອຕ຺ຕານໍ ຣກ຺ຂນ຺ຕໍເຍວ ¶ ຣກ຺ຂຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອສາ…ເປ… ຈາຣີຕິ ເອເຕນ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ປາກຏຕຣໍ ກໂຣຕິ, ຕໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ. ອິທໍ ຜລນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິເກຫິ ສມ຺ປຣາຍິເກຫິ ຈ ¶ ອນຕ຺ເຖຫິ ຍທິທໍ ຘມ຺ມສ຺ສ ຣກ຺ຂຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ ຣກ຺ຂາວສານສ຺ສ ຈ ອພ຺ຠຸທຍສ຺ສ ນິປ຺ຜາທນໍ, ອິທໍ ນິສ຺ສຣຓໍ ອນາມສິຕ຺ວາ ເທສນາຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕພ຺ພຕາຍ ຜລນ຺ຕິ.

ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາຕິ ສພ຺ເພ ສງ຺ຂຕາ ຘມ຺ມາ. ອນຕ຺ຕາຕິ ນຕ຺ຖິ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຕາ ກາຣກເວທກສຠາໂວ, ສຍໍ ວາ ນ ອຕ຺ຕາຕິ ອນຕ຺ຕາຕິ. ອິຕີຕິ ເອວໍ. ຍທາ ປຎ຺ຎາຍ ປສ຺ສຕີຕິ ຍສ຺ມິໍ ກາເລ ວິປສ຺ສນໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາເປນ຺ໂຕ ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາສງ຺ຂາຕາຍ ປຎ຺ຎາຍ ປສ຺ສຕິ. ອຖ ນິພ຺ພິນ຺ທຕິ ທຸກ຺ເຂຕິ ອຖ ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາຍ ປຸພ຺ເພ ເອວ ອນິຈ຺ຈຕາທຸກ຺ຂຕານໍ ສຸປຣິທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ນິພ຺ພິທານຸປສ຺ສນາວເສນ ວິປສ຺ສນາໂຄຈຣຠູເຕ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘທຸກ຺ເຂ ນິພ຺ພິນ຺ທຕິ ນິພ຺ເພທໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ເອສ ມຄ຺ໂຄ ວິສຸທ຺ຘິຍາຕິ ຍາ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂຓາ ນິພ຺ພິທານຸປສ຺ສນາ ສພ຺ພກິເລສວິສຸຊ຺ຌນໂຕ ວິສຸທ຺ຘິສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ອຈ຺ຈນ຺ຕວິສຸທ຺ຘິຍາ ວາ ອມຕຘາຕຸຍາ ມຄ຺ໂຄ ອຸປາໂຍ. ອຍໍ ອຸປາໂຍຕິ ຍທິທໍ ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາມຸເຂນ ສພ຺ພສ຺ມິໍ ວຏ຺ຏສ຺ມິໍ ນິພ຺ພິນ຺ທນໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ວິສຸທ຺ຘິຍາ ອຘິຄມເຫຕຸຠາວໂຕ ອຸປາໂຍ.

‘‘ຈກ຺ຂຸມາ…ເປ… ປຣິວຊ຺ຊເຍ’’ຕິ ອິມິສ຺ສາ ຄາຖາຍ ອຍໍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ຍຖາ ຈກ຺ຂຸມາ ປຸຣິໂສ ສຣີເຣ ວຫນ຺ເຕ ວິສມານິ ຠູມິປ຺ປເທສານິ ຈຓ຺ຑຕາຍ ວາ ວິສເມ ຫຕ຺ຖິອາທໂຍ ປຣິວຊ຺ເຊຕິ, ເອວໍ ໂລເກ ສປ຺ປຎ຺ໂຎ ປຸຣິໂສ ສປ຺ປຎ຺ຎຕາຍ ຫິຕາຫິຕໍ ຊານນ຺ໂຕ ປາປານິ ລາມການິ ທຸຈ຺ຈຣິຕານິ ປຣິວຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ. ອຍໍ ອາຓຕ຺ຕີຕິ ຍາ ອຍໍ ‘‘ປາປານິ ປຣິວຊ຺ເຊຕພ຺ພານີ’’ຕິ ຘມ຺ມຣາຊສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອາຓາ, ອຍໍ ອາຓຕ຺ຕີຕິ.

ເອວໍ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ສຸຕ຺ເຕສຸ ອາຄຕາ ຜລູປາຍາຓຕ຺ຕິໂຍ ອຸທາຫຣຓຠາເວນ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຕາ ເອກໂຕ ອາຄຕາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສຸຎ຺ຎໂຕ’’ຕິ ຄາຖມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ສຸຎ຺ຎໂຕ ໂລກໍ ອເວກ຺ຂສ຺ສຸ, ໂມຆຣາຊາຕິ ອາຓຕ຺ຕີຕິ ‘‘ໂມຆຣາຊ, ສພ຺ພມ຺ປິ ສງ຺ຂາຣໂລກໍ ອວສວຕ຺ຕິຕາສລ຺ລກ຺ຂຓວເສນ ວາ ຕຸຈ຺ຉຠາວສມນຸປສ຺ສນວເສນ ວາ ສຸຎ຺ໂຎຕິ ປສ຺ສາ’’ຕິ ອິທໍ ຘມ຺ມຣາຊສ຺ສ ວຈນໍ ວິຘານຠາວໂຕ ອາຓຕ຺ຕິ. ສພ຺ພທາ ສຕິກິຣິຍາຍ ຕໍສຸຎ຺ຎຕາທສ຺ສນໍ ສມ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ‘‘ສທາ ສໂຕຕິ ອຸປາໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຕານຸທິຏ຺ຐິໍ ອູຫຈ຺ຈາຕິ ວີສຕິວຕ຺ຖຸກໍ ¶ ສກ຺ກາຍທສ຺ສນໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ. ເອວໍ ມຈ຺ຈຸຕໂຣ ສິຍາຕິ. ອິທໍ ຜລນ຺ຕິ ຍໍ ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕນ ວິຘິນາ ມຈ຺ຈຸຕຣຓໍ ມຈ຺ຈຸໂນ ວິສຍາຕິກ຺ກມນໍ ຕສ຺ສ ຍໍ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທາປຏິປຊ຺ຊນໍ, ອິທໍ ເທສນາຍ ຜລນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາ ປນ ອສ຺ສາທາທໂຍ ສຸຕ຺ເຕ ກຕ຺ຖຈິ ¶ ສຣູປໂຕ ກຕ຺ຖຈິ ນິທ຺ຘາເຣຕພ຺ພຕາຍ ກຕ຺ຖຈິ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ກຕ຺ຖຈິ ເອກໂຕ ທສ຺ສິຕາ, ນ ເອວໍ ຜລາທໂຍ. ຜລາທໂຍ ປນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສຸຕ຺ເຕ ຄາຖາສຸ ວາ ເອກໂຕ ທສ຺ເສຕພ຺ພາຕິ ອິມສ຺ສ ນຍສ຺ສ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ອຸທາຫຣິຕ຺ວາປິ ປຸນ ‘‘ສຸຎ຺ຎໂຕ ໂລກ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ເອກໂຕ ອຸທາຫຣຓໍ ກຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໖. ເອວໍ ອສ຺ສາທາທໂຍ ອຸທາຫຣຓວເສນ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຕຕ຺ຖ ປຸຄ຺ຄລວິຠາເຄນ ເທສນາວິຠາຄໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຠຄວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຕ຺ຖ ອຸຄ຺ຆຏິຕໍ ຆຏິຕມຕ຺ຕໍ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐມຕ຺ຕໍ ຍສ຺ສ ນິທ຺ເທສປຏິນິທ຺ເທສາ ນ ກຕາ, ຕໍ ຊານາຕີຕິ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎູ. ອຸທ຺ເທສມຕ຺ເຕນ ສປ຺ປເຠທໍ ສວິຕ຺ຖາຣມຕ຺ຖໍ ປຏິວິຊ຺ຌຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ອຸຄ຺ຆຏິຕໍ ວາ ອຸຈ຺ຈລິຕໍ ອຸຏ຺ຐປິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຕໍ ຊານາຕີຕິ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎູ. ຘມ຺ໂມ ຫິ ເທສິຍມາໂນ ເທສກໂຕ ເທສນາຠາຊນໍ ສງ຺ກມນ຺ໂຕ ວິຍ ໂຫຕິ, ຕເມສ ອຸຈ຺ຈລິຕເມວ ຊານາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຈລິຕເມວ ວາ ອຸຄ຺ຆຏິຕໍ. ສສ຺ສຕາທິອາກາຣສ຺ສ ຫິ ເວເນຍ຺ຍານໍ ອາສຍສ຺ສ ພຸທ຺ຘາເວຓິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ຕງ຺ຂຓປຕິຕາ ເອວ ຈລນາຍ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ປຣມ຺ປຣານຸວຕ຺ຕິຍາ, ຕຕ຺ຖາຍໍ ອຸຄ຺ຆຏິເຕ ຈລິຕມຕ຺ເຕເຍວ ອາສເຍ ຘມ຺ມໍ ຊານາຕິ ອວພຸຊ຺ຌຕີຕິ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎູ, ຕສ຺ສ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎຸສ຺ສ ນິສ຺ສຣຓໍ ເທສຍຕິ, ຕຕ຺ຕເກເນວ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສິທ຺ຘິໂຕ. ວິປຎ຺ຈິຕໍ ວິຕ຺ຖາຣິຕໍ ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ ຊານາຕີຕິ ວິປຎ຺ຈິຕຎ຺ຎູ, ວິປຎ຺ຈິຕໍ ວາ ມນ຺ທໍ ສຓິກໍ ຘມ຺ມໍ ຊານາຕີຕິ ວິປຎ຺ຈິຕຎ຺ຎູ, ຕສ຺ສ ວິປຎ຺ຈິຕຎ຺ຎຸສ຺ສ ອາທີນວຎ຺ຈ ນິສ຺ສຣຓຎ຺ຈ ເທສຍຕິ, ນາຕິສງ຺ເຂປວິຕ຺ຖາຣາຍ ເທສນາຍ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສິທ຺ຘິໂຕ. ເນຕພ຺ໂພ ຘມ຺ມສ຺ສ ປຏິນິທ຺ທິເສນ ອຕ຺ຖໍ ປາເປຕພ຺ໂພຕິ ເນຍ຺ໂຍ, ມຸທິນ຺ທ຺ຣິຍຕາຍ ວາ ປຏິໂລມຄ຺ຄຫຓໂຕ ເນຕພ຺ໂພ ອນຸເນຕພ຺ໂພຕິ ເນຍ຺ໂຍ, ຕສ຺ສ ເນຍ຺ຍສ຺ສ ອສ຺ສາທໍ ອາທີນວໍ ນິສ຺ສຣຓຎ຺ຈ ເທສຍຕິ, ອນວເສເສຕ຺ວາວ ເທສເນນ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສິທ຺ຘິໂຕ. ຕຕ຺ຖາຍໍ ປາຬິ –

‘‘ກຕໂມ ຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎູ? ຍສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ສຫ ອຸທາຫຏເວລາຍ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ໂຫຕິ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຸຄ຺ຄໂລ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎູ.

‘‘ກຕໂມ ¶ ຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ວິປຎ຺ຈິຕຎ຺ຎູ? ຍສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ສໍຂິຕ຺ເຕນ ຠາສິຕສ຺ສ ວິຕ຺ຖາເຣນ ອຕ຺ເຖ ວິຠຊິຍມາເນ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ໂຫຕິ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຸຄ຺ຄໂລ ວິປຎ຺ຈິຕຎ຺ຎູ.

‘‘ກຕໂມ ¶ ຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ເນຍ຺ໂຍ? ຍສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອຸທ຺ເທສໂຕ ປຣິປຸຈ຺ຉໂຕ ໂຍນິໂສມນສິກໂຣໂຕ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ເຕ ເສວໂຕ ຠຊໂຕ ປຍິຣຸປາສໂຕ ເອວໍ ອນຸປຸພ຺ເພນ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ໂຫຕິ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຸຄ຺ຄໂລ ເນຍ຺ໂຍ’’ຕິ (ປຸ. ປ. ໑໔໘-໑໕໐).

ປທປຣໂມ ປເນຕ຺ຖ ເນຕ຺ຕິຍໍ ປຏິເວຘສ຺ສ ອຠາຊນນ຺ຕິ ນ ຄຫິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອສ຺ສາໂທ, ອາທີນໂວ, ນິສ຺ສຣຓໍ, ອສ຺ສາໂທ ຈ ອາທີນໂວ ຈ, ອສ຺ສາໂທ ຈ ນິສ຺ສຣຓຎ຺ຈ, ອາທີນໂວ ຈ ນິສ຺ສຣຓຎ຺ຈ, ອສ຺ສາໂທ ຈ ອາທີນໂວ ຈ ນິສ຺ສຣຓຎ຺ຈາຕິ ເອເຕ ສຕ຺ຕ ປຏ຺ຐານນຍາ.

ເຕສຸ ຕຕິຍຉຏ຺ຐສຕ຺ຕມາ ເວເນຍ຺ຍຕ຺ຕຍວິນຍເນ ສມຕ຺ຖຕາຍ ຄຫິຕາ, ອິຕເຣ ຈຕ຺ຕາໂຣ ນ ຄຫິຕາ. ນ ຫິ ເກວເລນ ອສ຺ສາເທນ ອາທີນເວນ ຕທຸຠເຍນ ວາ ກຖິເຕນ ເວເນຍ຺ຍວິນຍນໍ ສມ຺ຠວຕິ, ກິເລສານໍ ປຫານາວຈນໂຕ. ປຎ຺ຈໂມປິ ອາທີນວາວຈນໂຕ ນິສ຺ສຣຓສ຺ສ ອນຸປາໂຍ ເອວ. ນ ຫິ ວິມຸຕ຺ຕິຣສາ ຠຄວໂຕ ເທສນາ ວິມຸຕ຺ຕິໍ ຕທຸປາຍຎ຺ຈ ອນາມສນ຺ຕີ ປວຕ຺ຕຕິ. ຕສ຺ມາ ເອເຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ນຍາ ອນຸທ຺ຘຏາ. ສເຈ ປນ ປທປຣມສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ສໍກິເລສຠາຄິຍໍ ວາສນາຠາຄິຍໍ ຕທຸຠຍຠາເຄ ຐິຕໍ ເທສນໍ ສຸຕ຺ເຕກເທສໍ ຄາຖໍ ວາ ຕາທິສໍ ເອເຕສໍ ນຍານໍ ອຸທາຫຣຓຠາເວນ ອຸທ຺ຘຣຕິ, ເອວໍ ສຕິ ສຕ຺ຕນ຺ນມ຺ປິ ນຍານໍ ຄຫຓໍ ຠເວຍ຺ຍ. ເວເນຍ຺ຍວິນຍນໍ ປນ ເຕສໍ ສນ຺ຕາເນ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ອຸປ຺ປາທນໍ. ຕໍ ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ເອວ ນເຍຕິ, ນາວເສເສຫີຕິ ອິຕເຣ ອິຘ ນ ວຸຕ຺ຕາ. ຍສ຺ມາ ປນ ເປຏເກ (ເປຏໂກ. ໒໓) –

‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ອສ຺ສາໂທ ຈ ອາທີນໂວ ຈ?

ຍານິ ກໂຣຕິ ປຸຣິໂສ, ຕານິ ອຕ຺ຕນິ ປສ຺ສຕິ;

ກລ຺ຍາຓກາຣີ ກລ຺ຍາຓໍ, ປາປກາຣີ ຈ ປາປກ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຍໍ ກລ຺ຍາຓກາຣີ ກລ຺ຍາຓໍ ປຈ຺ຈນຸໂຠຕິ, ອຍໍ ອສ຺ສາໂທ. ຍໍ ປາປກາຣີ ປາປໍ ປຈ຺ຈນຸໂຠຕິ, ອຍໍ ອາທີນໂວ.

ອຏ຺ຐິເມ ¶ , ຠິກ຺ຂເວ, ໂລກຘມ຺ມາ. ກຕເມ ອຏ຺ຐ? ລາໂຠຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໘.໖). ຕຕ຺ຖ ¶ ລາໂຠ ຍໂສ ສຸຂໍ ປສໍສາ, ອຍໍ ອສ຺ສາໂທ. ອລາໂຠ ອຍໂສ ທຸກ຺ຂໍ ນິນ຺ທາ, ອຍໍ ອາທີນໂວ.

ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ອສ຺ສາໂທ ຈ ນິສ຺ສຣຓຎ຺ຈ?

‘‘ສຸໂຂ ວິປາໂກ ປຸຎ຺ຎານໍ, ອຘິປ຺ປາໂຍ ຈ ອິຊ຺ຌຕິ;

ຂິປ຺ປຎ຺ຈ ປຣມໍ ສນ຺ຕິໍ, ນິພ຺ພານມຘິຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ. (ເປຏໂກ. ໒໓);

ທ຺ວຕ຺ຕິໍສິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຫາປຸຣິສສ຺ສ ມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓານິ, ເຍຫິ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ ມຫາປຸຣິສສ຺ສ ທ຺ເວວ ຄຕິໂຍ ຠວນ຺ຕິ ອນຎ຺ຎາ…ເປ… ວິວຏຈ຺ຉໂທຕິ ສພ຺ພໍ ລກ຺ຂຓສຸຕ຺ຕໍ, (ທີ. ນິ. ໓.໑໙໙) ອຍໍ ອສ຺ສາໂທ ຈ ນິສ຺ສຣຓຎ຺ຈ.

ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ອາທີນໂວ ຈ ນິສ຺ສຣຓຎ຺ຈ?

‘‘ຠາຣາ ຫເວ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ, ຠາຣຫາໂຣ ຈ ປຸຄ຺ຄໂລ;

ຠາຣາທານໍ ທຸຂໍ ໂລເກ, ຠາຣນິກ຺ເຂປນໍ ສຸຂໍ.

‘‘ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຄຣຸໍ ຠາຣໍ, ອຎ຺ຎໍ ຠາຣໍ ອນາທິຍ;

ສມູລໍ ຕຓ຺ຫມພ຺ພຸຍ຺ຫ, ນິຈ຺ຉາໂຕ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໓.໒໒);

ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ອສ຺ສາໂທ ຈ ອາທີນໂວ ຈ ນິສ຺ສຣຓຎ຺ຈ?

‘‘ກາມາ ຫິ ຈິຕ຺ຣາ ມຘຸຣາ ມໂນຣມາ, ວິຣູປຣູເປນ ມເຖນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ;

ຕສ຺ມາ ອຫໍ ປພ຺ພຊິໂຕມ຺ຫິ ຣາຊ, ອປຓ຺ຓກໍ ສາມຎ຺ຎເມວ ເສຍ຺ໂຍຕິ. (ມ. ນິ. ໒.໓໐໗; ເຖຣຄາ. ໗໘໗-໗໘໘; ເປຏໂກ. ໒໓);

ອຍໍ ອສ຺ສາໂທ ຈ ອາທີນໂວ ຈ ນິສ຺ສຣຓຎ຺ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ເຕປິ ນຍາ ອິຘ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຜລາທີສຸປິ ອຍໍ ນໂຍ ລພ຺ຠຕິ ເອວ. ຍສ຺ມາ ເປຏເກ (ເປຏໂກ. ໒໒) ‘‘ຕຕ຺ຖ ¶ ກຕມໍ ຜລຎ຺ຈ ອຸປາໂຍ ຈ? ສີເລ ປຕິຏ຺ຐາຍ ນໂຣ ສປຎ຺ໂຎ’’ຕິ ຄາຖາ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໓), ອິທໍ ຜລຎ຺ຈ ອຸປາໂຍ ຈ.

‘‘ສເຈ ຠາຍຖ ທຸກ຺ຂສ຺ສ, ສເຈ ໂວ ທຸກ຺ຂມປ຺ປິຍໍ;

ມາກຕ຺ຖ ປາປກໍ ກມ຺ມໍ, ອາວິ ວາ ຍທິ ວາ ຣໂຫຕິ. (ອຸທາ. ໔໔);

‘‘ກຸມ຺ຠູປມໍ ກາຍມິມໍ ວິທິຕ຺ວາ, ນຄຣູປມໍ ຈິຕ຺ຕມິທໍ ຐເປຕ຺ວາ;

ໂຍເຘຖ ມາຣໍ ປຎ຺ຎາວຸເຘນ, ຊິຕຎ຺ຈ ຣກ຺ເຂ ອນິເວສໂນ ສິຍາ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໔໐);

ອຍໍ ອຸປາໂຍ ຈ ອາຓຕ຺ຕິ ຈ. ເອວໍ ຜລາທີນໍ ທຸກວເສນປິ ອຸທາຫຣຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ໂຍ ນິສ຺ສຣຓເທສນາຍ ວິເນຕພ຺ໂພ, ໂສ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎູຕິອາທິນາ ຍຖາ ເທສນາວິຠາເຄນ ປຸຄ຺ຄລວິຠາຄສິທ຺ຘິ ໂຫຕິ, ເອວໍ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎຸສ຺ສ ຠຄວາ ນິສ຺ສຣຓໍ ເທເສຕີຕິອາທິນາ ປຸຄ຺ຄລວິຠາເຄນ ເທສນາວິຠາໂຄ ສມ຺ຠວຕີຕິ ໂສ ຕຖາ ທສ຺ສິໂຕ.

ເອວໍ ເຍສໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ວເສນ ເທສນາວິຠາໂຄ ທສ຺ສິໂຕ, ເຕ ປຸຄ຺ຄເລ ປຏິປທາວິຠາເຄນ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຈຕສ຺ໂສ ປຏິປທາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປຏິປທາຠິຎ຺ຎາກໂຕ ວິຠາໂຄ ປຏິປທາກໂຕ ໂຫຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ຈຕສ຺ໂສ ປຏິປທາ’’ຕິ. ຕາ ປເນຕາ ຈ ສມຖວິປສ຺ສນາປຏິປຕ຺ຕິວເສນ ທຸວິຘາ ໂຫນ຺ຕິ. ກຖໍ? ສມຖປກ຺ເຂ ຕາວ ປຐມສມນ຺ນາຫາຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຌານສ຺ສ ອຸປຈາຣໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕາວ ປວຕ຺ຕາ ສມຖຠາວນາ ‘‘ປຏິປທາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຸປຈາຣໂຕ ປນ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ອປ຺ປນາ ຕາວ ປວຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາ ‘‘ອຠິຎ຺ຎາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ສາ ¶ ປນາຍໍ ປຏິປທາ ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ທຸກ຺ຂາ ໂຫຕິ ນີວຣຓາທິປຈ຺ຈນີກຘມ຺ມສມຸທາຈາຣຄຫຓຕາຍ ກິຈ຺ຉາ ອສຸຂເສວນາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ຕທຠາເວນ ສຸຂາ. ອຠິຎ຺ຎາປິ ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ທນ຺ຘາ ໂຫຕິ ມນ຺ທາ ອສີຆປ຺ປວຕ຺ຕິ, ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ຂິປ຺ປາ ອມນ຺ທາ ສີຆປ຺ປວຕ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ໂຍ ອາທິໂຕ ກິເລເສ ວິກ຺ຂມ຺ເຠນ຺ໂຕ ທຸກ຺ເຂນ ສສງ຺ຂາເຣນ ສປ຺ປໂຍເຄນ ກິລມນ຺ໂຕ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕິ, ຕສ຺ສ ທຸກ຺ຂາ ປຏິປທາ ໂຫຕິ. ໂຍ ປນ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕກິເລໂສ ອປ຺ປນາປຣິວາສໍ ¶ ວສນ຺ໂຕ ຈິເຣນ ອງ຺ຄປາຕຸຠາວໍ ປາປຸຓາຕິ, ຕສ຺ສ ທນ຺ຘາຠິຎ຺ຎາ ນາມ ໂຫຕິ. ໂຍ ຂິປ຺ປໍ ອງ຺ຄປາຕຸຠາວໍ ປາປຸຓາຕິ, ຕສ຺ສ ຂິປ຺ປາຠິຎ຺ຎາ ນາມ ໂຫຕິ. ໂຍ ກິເລເສ ວິກ຺ຂມ຺ເຠນ຺ໂຕ ສຸເຂນ ອກິລມນ຺ໂຕ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕິ, ຕສ຺ສ ສຸຂາ ປຏິປທາ ນາມ ໂຫຕິ.

ວິປສ຺ສນາປກ຺ເຂ ປນ ໂຍ ຣູປາຣູປມຸເຂນ ວິປສ຺ສນໍ ອຠິນິວິສນ຺ໂຕ ຈຕ຺ຕາຣິ ມຫາຠູຕານິ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອຸປາທາຣູປໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ ອຣູປໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ຣູປາຣູປໍ ປນ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ທຸກ຺ເຂນ ກສິເຣນ ກິລມນ຺ໂຕ ປຣິຄ຺ຄເຫຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ຕສ຺ສ ທຸກ຺ຂາ ປຏິປທາ ນາມ ໂຫຕິ. ປຣິຄ຺ຄຫິຕຣູປາຣູປສ຺ສ ປນ ວິປສ຺ສນາປຣິວາເສ ມຄ຺ຄປາຕຸຠາວທນ຺ຘຕາຍ ທນ຺ຘາຠິຎ຺ຎາ ນາມ ໂຫຕິ. ໂຍປິ ຣູປາຣູປໍ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ນາມຣູປໍ ວວຕ຺ຖເປນ຺ໂຕ ທຸກ຺ເຂນ ກສິເຣນ ກິລມນ຺ໂຕ ວວຕ຺ຖເປຕິ, ວວຕ຺ຖປິເຕ ຈ ນາມຣູເປ ວິປສ຺ສນາປຣິວາສໍ ວສນ຺ໂຕ ຈິເຣນ ມຄ຺ຄໍ ອຸປ຺ປາເທຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ. ຕສ຺ສາປິ ທຸກ຺ຂາ ປຏິປທາ ທນ຺ຘາຠິຎ຺ຎາ ນາມ ໂຫຕິ.

ອປໂຣ ນາມຣູປມ຺ປິ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ປຈ຺ຈເຍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ທຸກ຺ເຂນ ກສິເຣນ ກິລມນ຺ໂຕ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ປຈ຺ຈເຍ ຈ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນາປຣິວາສໍ ວສນ຺ໂຕ ຈິເຣນ ມຄ຺ຄໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ. ເອວມ຺ປິ ທຸກ຺ຂາ ¶ ປຏິປທາ ທນ຺ຘາຠິຎ຺ຎາ ນາມ ໂຫຕິ.

ອປໂຣ ປຈ຺ຈເຍປິ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ລກ຺ຂຓານິ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ໂຕ ທຸກ຺ເຂນ ກສິເຣນ ກິລມນ຺ໂຕ ປຏິວິຊ຺ຌຕິ, ປຏິວິທ຺ຘລກ຺ຂໂຓ ຈ ວິປສ຺ສນາປຣິວາສໍ ວສນ຺ໂຕ ຈິເຣນ ມຄ຺ຄໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ. ເອວມ຺ປິ ທຸກ຺ຂາ ປຏິປທາ ທນ຺ຘາຠິຎ຺ຎາ ນາມ ໂຫຕິ.

ອປໂຣ ລກ຺ຂຓານິປິ ປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນາຎາເຓ ຕິກ຺ເຂ ສູເຣ ສຸປ຺ປສນ຺ເນ ວຫນ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ວິປສ຺ສນານິກນ຺ຕິໍ ປຣິຍາທິຍມາໂນ ທຸກ຺ເຂນ ກສິເຣນ ກິລມນ຺ໂຕ ປຣິຍາທິຍຕິ, ນິກນ຺ຕິຎ຺ຈ ປຣິຍາທິຍິຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນາປຣິວາສໍ ວສນ຺ໂຕ ຈິເຣນ ມຄ຺ຄໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ. ເອວມ຺ປິ ທຸກ຺ຂາ ປຏິປທາ ທນ຺ຘາຠິຎ຺ຎາ ນາມ ໂຫຕິ. ອິມິນາວຸປາເຍນ ອິຕຣາປິ ຕິສ຺ໂສ ປຏິປທາ ເວທິຕພ຺ພາ. ວິປສ຺ສນາປກ຺ຂິກາ ເອວ ປເນຕ຺ຖ ຈຕສ຺ໂສ ປຏິປທາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຸຄ຺ຄລາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕປຏິປທາວິຠາເຄນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຏິປນ຺ນກປຸຄ຺ຄລາ. ຕໍ ປນ ປຏິປທາວິຠາຄໍ ສທ຺ຘິໍ ເຫຕຸປາຍຜເລຫິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຓ຺ຫາຈຣິໂຕ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຕ຺ຖ ຈຣິຕນ຺ຕິ ຈຣິຍາ, ວຸຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຓ຺ຫາຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕໍ ຈຣິຕໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ຕຓ຺ຫາຈຣິໂຕ, ຕຓ຺ຫາຍ ວາ ປວຕ຺ຕິໂຕ ຈຣິໂຕ ຕຓ຺ຫາຈຣິໂຕ, ¶ ໂລຠຊ຺ຌາສໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທິຏ຺ຐິຈຣິໂຕຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ມນ຺ໂທຕິ ມນ຺ທິຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ອວິຊ຺ຊາ, ຕາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ ມນ຺ໂທ, ໂມຫາຘິໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສຕິນ຺ທ຺ຣິເຍນາຕິ ສຕິຍາ ອາຘິປຈ຺ຈໍ ກຸຣຸມານາຍ. ສຕິນ຺ທ຺ຣິຍເມວ ຫິສ຺ສ ວິສທໍ ໂຫຕິ. ຍສ຺ມາ ຕຓ຺ຫາຈຣິຕຕາຍ ປຸພ຺ພຠາເຄ ໂກສຊ຺ຊາຠິຠເວນ ນ ວີຣິຍໍ ພລວໍ ໂຫຕິ, ໂມຫາຘິກຕາຍ ນ ປຎ຺ຎາ ພລວຕີ. ຕທຸຠເຍນາປິ ນ ສມາຘິ ພລວາ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສຕິນ຺ທ຺ຣິຍເມວ ຫິສ຺ສ ວິສທໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ສຕິປຏ຺ຐາເນຫິ ນິສ຺ສເຍຫີ’’ຕິ. ຕຓ຺ຫາຈຣິຕຕາຍ ຈສ຺ສ ກິເລສວິກ຺ຂມ຺ຠນໍ ນ ສຸກຣນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂາ ປຏິປທາ, ອວິສທຎາຓຕາຍ ທນ຺ຘາຠິຎ຺ຎາຕິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນຍໍ ອາເນຕ຺ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ນິຍ຺ຍາຕີຕິ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໂຕ ນິຄ຺ຄຈ຺ຉຕິ.

ອຸທຕ຺ໂຖຕິ ອຸທອຕ຺ໂຖ, ອຸຬາຣປຎ຺ໂຎຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຎ຺ຎາສຫາຍປຏິລາເຠນ ຈສ຺ສ ສມາຘິ ຕິກ຺ໂຂ ໂຫຕິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕສຸ ອາຘິປຈ຺ຈໍ ປວຕ຺ເຕຕິ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ສມາຘິນ຺ທ຺ຣິເຍນາ’’ຕິ. ວິສທຎາຓຕ຺ຕາ ‘‘ຂິປ຺ປາຠິຎ຺ຎາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມາຘິປຘານຕ຺ຕາ ຌານານໍ ຌາເນຫິ ນິສ຺ສເຍຫີຕິ ອຍໍ ວິເສໂສ. ເສສໍ ປຸຣິມສທິສເມວ. ທິຏ຺ຐິຈຣິໂຕ ອນິຍ຺ຍານິກມຄ຺ຄມ຺ປິ ນິຍ຺ຍານິກນ຺ຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ຕຕ຺ຖ ອຸສ຺ສາຫພຫຸລຕ຺ຕາ ວີຣິຍາຘິໂກ ໂຫຕິ. ວີຣິຍາຘິກຕາເຍວ ຈສ຺ສ ກິເລສວິກ຺ຂມ຺ຠນໍ ສຸກຣນ຺ຕິ ສຸຂາ ປຏິປທາ, ອວິສທຎາຓຕາຍ ປນ ທນ຺ຘາຠິຎ຺ຎາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ທິຏ຺ຐິຈຣິໂຕ ມນ຺ໂທ’’ຕິອາທິນາ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ສຈ຺ເຈຫີຕິ ອຣິຍສຈ຺ເຈຫິ. ອຣິຍສຈ຺ຈານິ ຫິ ໂລກິຍານິ ປຸພ຺ພຠາຄຎາຓສ຺ສ ສມ຺ມສນຏ຺ຐານຕາຍ ໂລກຸຕ຺ຕຣານິ ອຘິມຸຈ຺ຈນຕາຍ ມຄ຺ຄຎາຓສ຺ສ ອຠິສມຍຏ຺ຐານຕາຍ ຈ ນິສ຺ສຍານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ເອຕ຺ຖ ຈ ທິຏ຺ຐິຈຣິໂຕ ອຸທຕ຺ໂຖ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎູ. ຕຓ຺ຫາຈຣິໂຕ ມນ຺ໂທ ¶ ເນຍ຺ໂຍ. ອິຕເຣ ທ຺ເວປິ ວິປຎ຺ຈິຕຎ຺ຎູຕິ ເອວໍ ເຍນ ເວເນຍ຺ຍຕ຺ຕເຍນ ປຸພ຺ເພ ເທສນາວິຠາໂຄ ທສ຺ສິໂຕ, ຕເທວ ເວເນຍ຺ຍຕ຺ຕຍໍ ອິມິນາ ປຏິປທາວິຠາເຄນ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອິທານິ ຕໍ ເວເນຍ຺ຍຸປຸຄ຺ຄລວິຠາຄໍ ອຕ຺ຖນຍໂຍຊນາຍ ວິສຍໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຸໂຠ ຕຓ຺ຫາຈຣິຕາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຓ຺ຫາຍ ສມາຘິປຏິປກ຺ຂຕ຺ຕາ ຕຓ຺ຫາຈຣິໂຕ ວິສຸຊ຺ຌມາໂນ ສມາຘິມຸເຂນ ວິສຸຊ຺ຌຕີຕິ ອາຫ ¶ – ‘‘ສມຖປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍາ’’ຕິ. ‘‘ສມຖວິປສ຺ສນໍ ຍຸຄນທ຺ຘໍ ຠາເວຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໑໗໐; ປຏິ. ມ. ໒.໑, ໓) ວຈນໂຕ ປນ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິສຫິເຕເນວ ສມ຺ມາສມາຘິນາ ນິຍ຺ຍານໍ, ນ ສມ຺ມາສມາຘິນາ ເອວາຕິ ອາຫ – ‘‘ສມຖປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍ ວິປສ຺ສນາຍາ’’ຕິ. ‘‘ຣາຄວິຣາຄາ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕີຕິ ອຣຫຕ຺ຕຜລສມາຘີ’’ຕິ ສງ຺ຄເຫສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຘ ປນ ອນາຄາມິຜລສມາຘີຕິ ວກ຺ຂຕິ. ໂສ ຫິ ສມາຘິສ຺ມິໍ ປຣິປູຣກາຣີຕິ. ຕຕ຺ຖ ຣຎ຺ຊນຏ຺ເຐນ ຣາໂຄ. ໂສ ວິຣຊ຺ຊຕິ ເອຕາຍາຕິ ຣາຄວິຣາຄາ, ຕາຍ ຣາຄວິຣາຄາຍ, ຣາຄປ຺ປຫາຍິກາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິຍາຕິ ເຈໂຕຕິ ຈິຕ຺ຕໍ, ຕທປເທເສນ ເຈຕ຺ຖ ສມາຘິ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ຍຖາ ຈິຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຎຎ຺ຈ ຠາວຍ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໓). ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິວເສນ ປຏິປກ຺ຂໂຕ ວິມຸຈ຺ຈຕີຕິ ວິມຸຕ຺ຕິ, ເຕນ ວາ ວິມຸຕ຺ໂຕ, ຕໂຕ ວິມຸຈ຺ຈນນ຺ຕິ ວາ ວິມຸຕ຺ຕິ, ສມາຘິເຍວ. ຍຖາ ຫິ ໂລກິຍກຖາຍໍ ສຎ຺ຎາ ຈິຕ຺ຕຎ຺ຈ ເທສນາສີສໍ. ຍຖາຫ – ‘‘ນານຕ຺ຕກາຍາ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎິໂນ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໓໒, ໓໔໑, ໓໕໗; ອ. ນິ. ໗.໔໔; ໙.໒໔) ‘‘ກິໍ ຈິຕ຺ໂຕ ຕ຺ວໍ, ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໓໕) ຈ, ເອວໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣກຖາຍໍ ປຎ຺ຎາ ສມາຘິ ຈ. ຍຖາຫ – ‘‘ປຎ຺ຈຎາຓິໂກ ສມ຺ມາສມາຘີ’’ຕິ (ວິຠ. ໘໐໔) ຈ ‘‘ສມຖວິປສ຺ສນໍ ຍຸຄນທ຺ຘໍ ຠາເວຕີ’’ຕິ ຈ. ເຕສຸ ອິຘ ຣາຄສ຺ສ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກໂຕ ສມຖປຸພ຺ພງ຺ຄມຕາວຈນໂຕ ຈ ເຈໂຕຄ຺ຄຫເຓນ ສມາຘິ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຖາ ວິມຸຕ຺ຕິວຈເນນ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສມາຘິເຍວາ’’ຕິ. ເຈໂຕ ຈ ຕໍ ວິມຸຕ຺ຕິ ຈາຕິ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິ. ອຖ ວາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣສ຺ເສວ ເຈຕໂສ ປຏິປກ຺ຂໂຕ ວິມຸຕ຺ຕິ ວິໂມກ຺ໂຂຕິ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິ, ເຈຕສິ ວາ ຜລວິຎ຺ຎາເຓ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາວ ວິມຸຕ຺ຕີຕິ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິ, ເຈຕໂສ ວາ ຜລວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂໂຕ ວິມຸຕ຺ຕິ ວິໂມກ຺ໂຂ ເອຕສ຺ມິນ຺ຕິ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິ, ສມາຘິເຍວ. ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິຍາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ອຍໍ ນໂຍ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ.

ທິຏ຺ຐິຍາ ສວິສເຍ ປຎ຺ຎາສທິສີ ປວຕ຺ຕີຕິ ທິຏ຺ຐິຈຣິໂຕ ວິສຸຊ຺ຌມາໂນ ປຎ຺ຎາມຸເຂນ ວິສຸຊ຺ຌຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ອຸໂຠ ທິຏ຺ຐິຈຣິຕາ ວິປສ຺ສນາ’’ຕິອາທິ. ອວິຊ຺ຊາວິຣາຄາ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕີຕິ ອຣຫຕ຺ຕຜລປຎ຺ຎາ ¶ . ສມຖຄ຺ຄຫເຓນ ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂໂຕ ຕຓ຺ຫໍ ວິປສ຺ສນາຄ຺ຄຫເຓນ ອວິຊ຺ຊຎ຺ຈ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ປຐມນຍສ຺ສ ຠູມິໍ ສກ຺ກາ ສຸເຂນ ທສ຺ເສຕຸນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ເຍ ສມຖ…ເປ… ຫາຕພ຺ພາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ¶ ສມຖປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ປຏິປທາຕິ ປຸຣິມາ ທ຺ເວ ປຏິປທາ, ອິຕຣາ ວິປສ຺ສນາປຸພ຺ພງ຺ຄມາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ຫາຕພ຺ພາຕິ ຄເມຕພ຺ພາ, ເນຕພ຺ພາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິປສ຺ສນາຍ ອນິຈ຺ຈທຸກ຺ຂອນຕ຺ຕສຎ຺ຎາຠາວໂຕ ທຸກ຺ຂສຎ຺ຎາປຣິວາຣຕ຺ຕາ ຈ ອສຸຠສຎ຺ຎາຍ ອິມາ ຈຕສ຺ໂສ ສຎ຺ຎາ ທສ຺ສິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ຕປ຺ປຏິປກ຺ເຂນ ຈ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວິປລ຺ລາສາຕິ ສກລສ຺ສ ສີຫວິກ຺ກີຬິຕນຍສ຺ສ ຠູມິໍ ສຸເຂນ ສກ຺ກາ ທສ຺ເສຕຸນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ເຍ ວິປສ຺ສນາ…ເປ… ຫາຕພ຺ພາ’’ຕິ.

໗. ເອວໍ ປຏິປທາວິຠາເຄນ ເວເນຍ຺ຍປຸຄ຺ຄລວິຠາຄໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຕໍ ຎາຓວິຠາເຄນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຍສ຺ມາ ຠຄວໂຕ ເທສນາ ຍາວເທວ ເວເນຍ຺ຍວິນຍນຕ຺ຖາ, ວິນຍນຎ຺ຈ ເນສໍ ສຸຕມຍາທີນໍ ຕິສ຺ສນ຺ນໍ ປຎ຺ຎານໍ ອນຸກ຺ກເມນ ນິພ຺ພຕ຺ຕນໍ, ຍຖາ ຠຄວໂຕ ເທສນາຍ ປວຕ຺ຕິຠາວວິຠາວນຎ຺ຈ ຫາຣນຍພ຺ຍາປາໂຣ, ຕສ຺ມາ ອິມສ຺ສ ຫາຣສ຺ສ ສມຸຏ຺ຐິຕປ຺ປກາຣໍ ຕາວ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ເຍນ ປຸຄ຺ຄລວິຠາຄທສ຺ສເນນ ເທສນາຠາຊນໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ເທສນາຍໍ ເທສນາຫາຣໍ ນິໂຍເຊຕຸກາໂມ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສ຺ວາຍໍ ຫາໂຣ ກຕ຺ຖ ສມ຺ຠວຕີ’’ຕິອາທິມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ສາຕິ ໂຍ ໂສ ອຏ຺ຐຫິ ອກ຺ຂເຓຫິ ວິມຸຕ຺ໂຕ ໂສຕາວຘານປຣິໂຍສານາຫິ ຈ ສມ຺ປຕ຺ຕີຕິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຍສ຺ສ. ສຕ຺ຖາຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກປຣມຕ຺ເຖຫິ ຍຖາຣຫໍ ອນຸສາສນໂຕ ສຕ຺ຖາ. ຘມ຺ມນ຺ຕິ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊມາເນ ອປາເຍສຸ ອປຕມາເນ ຘາເຣຕີຕິ ຘມ຺ໂມ, ຕໍ ຘມ຺ມໍ. ເທສຍຕີຕິ ສງ຺ເຂປວິຕ຺ຖາຣນເຍຫິ ຠາສຕິ ກເຖຕິ. ອຎ຺ຎຕໂຣຕິ ຠຄວໂຕ ສາວເກສຸ ອຎ຺ຎຕໂຣ. ຄຣຸຏ຺ຐານີໂຍຕິ ສີລສຸຕາທິຄຸຓວິເສສໂຍເຄນ ຄຣຸກຣຓີໂຍ. ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີຕິ ພ຺ຣຫ຺ມໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ເສຏ຺ຐຏ຺ເຐນ ສກລໍ ສຕ຺ຖຸສາສນໍ. ສມໍ ສຫ ວາ ພ຺ຣຫ຺ມໍ ຈຣຕິ ປຏິປຊ຺ຊຕີຕິ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ. ສທ຺ຘໍ ປຏິລຠຕີຕິ ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ວຕ ໂສ ຠຄວາ ໂຍ ເອວຣູປສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ເທເສຕາ’’ຕິ ຕຖາຄເຕ, ‘‘ສ຺ວາກ຺ຂາໂຕ ວຕາຍໍ ຘມ຺ໂມ ໂຍ ເອວໍ ເອກນ຺ຕປຣິປຸຓ຺ໂຓ ເອກນ຺ຕປຣິສຸທ຺ໂຘ’’ຕິອາທິນາ ຘມ຺ເມ ຈ ສທ຺ຘໍ ລຠຕິ ອຸປ຺ປາເທຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຍຖາສຸເຕ ຍຖາປຣິຍຕ຺ເຕ ຘມ຺ເມ. ວີມໍສາຕິ ປາຬິຍາ ປາຬິອຕ຺ຖສ຺ສ ຈ ວີມໍສນປຎ຺ຎາ ¶ . ເສສໍ ຕສ຺ສາ ເອວ ເວວຈນໍ. ສາ ຫິ ຍຖາວຸຕ຺ຕວີມໍສເນ ສງ຺ໂກຈໍ ອນາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຸສ຺ສຫນວເສນ ອຸສ຺ສາຫນາ, ຕຸລນວເສນ ຕຸລນາ, ອຸປປຣິກ຺ຂຓວເສນ ອຸປປຣິກ຺ຂາຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕາ. ອຖ ວາ ¶ ວີມໍສຕີຕິ ວີມໍສາ, ສາ ປທປທຕ຺ຖວິຈາຣຓາ ປຎ຺ຎາ. ອຸສ຺ສາຫນາຕິ ວີຣິເຍນ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠິຕາ ຘມ຺ມສ຺ສ ຘາຣຓປຣິຈຍສາຘິກາ ປຎ຺ຎາ. ຕຸລນາຕິ ປເທນ ປທນ຺ຕຣໍ, ເທສນາຍ ວາ ເທສນນ຺ຕຣໍ ຕຸລຍິຕ຺ວາ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຫຓປຎ຺ຎາ. ອຸປປຣິກ຺ຂາຕິ ມຫາປເທເສ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ປາຬິຍາ ປາຬິອຕ຺ຖສ຺ສ ຈ ອຸປປຣິກ຺ຂຓປຎ຺ຎາ. ອຕ຺ຕຫິຕໍ ປຣຫິຕຎ຺ຈ ອາກງ຺ຂນ຺ເຕຫິ ສຸຍ຺ຍຕີຕິ ສຸຕໍ, ກາລວຈນິຈ຺ຉາຍ ອຠາວໂຕ, ຍຖາ ທຸທ຺ຘນ຺ຕິ. ກິໍ ປນ ຕນ຺ຕິ? ອຘິກາຣໂຕ ສາມຕ຺ຖິຍໂຕ ວາ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ໂມຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ອຖ ວາ ສວນໍ ສຸຕໍ, ໂສຕທ຺ວາຣານຸສາເຣນ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມສ຺ສ ອຸປຘາຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸເຕນ ເຫຕຸນາ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ສຸຕມຍີ. ປກາເຣນ ຊານາຕີຕິ ປຎ຺ຎາ. ຍາ ວີມໍສາ, ອຍໍ ສຸຕມຍີ ປຎ຺ຎາຕິ ປຈ຺ເຈກມ຺ປິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຕຖາຕິ ຍຖາ ສຸຕມຍີ ປຎ຺ຎາ ວີມໍສາທິປຣິຍາຍວຕີ ວີມໍສາທິວິຠາຄວຕີ ຈ, ຕຖາ ຈິນ຺ຕາມຍີ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາ ວາ ສຸຕມຍີ ໂອຣມຕ຺ຕິກາ ອນວຏ຺ຐິຕາ ຈ, ເອວໍ ຈິນ຺ຕາມຍີ ຈາຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ສຸເຕນ ນິສ຺ສເຍນາຕິ ສຸເຕນ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ເມນ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມສ຺ສວເນນ ວາ ອຸປນິສ຺ສເຍນ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕລກ຺ຂເຓ ກຣຓວຈນໍ, ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ສຸຕໍ ອຸປນິສ຺ສາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວີມໍສາຕິອາທີສຸ ‘‘ອິທໍ ສີລໍ, ອຍໍ ສມາຘິ, ອິເມ ຣູປາຣູປຘມ຺ມາ, ອິເມ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ’’ຕິ ເຕສໍ ເຕສໍ ຘມ຺ມານໍ ສຠາວວີມໍສນຠູຕາ ປຎ຺ຎາ ວີມໍສາ. ເຕສໍເຍວ ຘມ຺ມານໍ ວຈນຕ຺ຖໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ສຠາວສຣສລກ຺ຂຓສ຺ສ ຕຸລຍິຕ຺ວາ ວິຍ ຄຫຓປຎ຺ຎາ ຕຸລນາ. ເຕສໍເຍວ ຘມ຺ມານໍ ສລກ຺ຂຓໍ ອວິຊຫິຕ຺ວາ ອນິຈ຺ຈຕາທິຣຸປ຺ປນສປ຺ປຈ຺ຈຍາທິອາກາເຣ ຈ ຕກ຺ເກຕ຺ວາ ວິຕກ຺ເກຕ຺ວາ ຈ ອຸປປຣິກ຺ຂຓປຎ຺ຎາ ອຸປປຣິກ຺ຂາ, ຕຖາ ອຸປປຣິກ຺ຂິເຕ ຘມ຺ເມ ສວິຄ຺ຄເຫ ວິຍ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ເຕ ເອວເມເຕຫິ ນິຊ຺ຌານກ຺ຂເມ ກຕ຺ວາ ຈິຕ຺ເຕນ ອນຸ ອນຸ ເປກ຺ຂຓາ ມນສານຸເປກ຺ຂຓາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຍຖາ ສຸຕມຍີ ປຎ຺ຎາ ຍຖາສຸຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ຘາຣຓປຣິຈຍວເສນ ປວຕ຺ຕນໂຕ ອຸສ຺ສາຫຊາຕາ ‘‘ອຸສ຺ສາຫນາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫຕິ, ນ ເອວໍ ຈິນ຺ຕາມຍີຕິ ອິຘ ‘‘ອຸສ຺ສາຫນາ’’ຕິ ປທໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈິນ຺ຕນໍ ຈິນ຺ຕາ, ນິຊ຺ຌານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ອິມາຫິ ທ຺ວີຫິ ປຎ຺ຎາຫີຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕາຫິ ທ຺ວີຫິ ປຎ຺ຎາຫິ ກາຣຓຠູຕາຫິ. ສຸຕຈິນ຺ຕາມຍຎາເຓສຸ ຫິ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ ວິປສ຺ສນໍ ອາຣຠຕີຕິ. ‘‘ອິມາສຸ ທ຺ວີສຸ ປຎ຺ຎາສູ’’ຕິປິ ປຐນ຺ຕິ. ‘‘ເຕຫິ ຊາຕາສຸ ອຸປ຺ປນ຺ນາສູ’’ຕິ ວາ ວຈນເສໂສ ¶ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ມນສິກາຣສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ຣູປາຣູປປຣິຄ຺ຄຫາທິມນສິກາເຣ ຍຸຕ຺ຕປ຺ປຍຸຕ຺ຕສ຺ສ. ຍໍ ຎາຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ມນສິກາຣປ຺ປໂຍເຄນ ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘິກງ຺ຂາວິຕຣຓວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄາມຄ຺ຄຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິປຏິປທາຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘີນໍ ¶ ສມ຺ປ ອາທເນນ ວິປສ຺ສນໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກນ຺ຕສ຺ສ ຍໍ ຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິສງ຺ຂາຕໍ ອຣິຍມຄ຺ຄຎາຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອຍໍ ຠາວນາມຍີ ປຎ຺ຎາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕໍ ປນ ທສ຺ສນໍ ຠາວນາຕິ ທຸວິຘນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ທສ຺ສນຠູມິຍໍ ວາ ຠາວນາຠູມິຍໍ ວາ’’ຕິ. ຍທິ ທສ຺ສນນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ກຖໍ ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຎາ ຠາວນາມຍີຕິ? ຠາວນາມຍເມວ ຫິ ຕໍ ຎາຓໍ, ປຐມໍ ນິພ຺ພານທສ຺ສນໂຕ ປນ ‘‘ທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສຜໂລ ປຐມມຄ຺ໂຄ ທສ຺ສນຠູມິ. ເສສາ ເສກ຺ຂາເສກ຺ຂຘມ຺ມາ ຠາວນາຠູມິ.

໘. ອິທານິ ອິມາ ຕິສ຺ໂສ ປຎ຺ຎາ ປຣິຍາຍນ຺ຕເຣນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຣໂຕໂຆສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປຣໂຕຕິ ນ ອຕ຺ຕໂຕ, ອຎ຺ຎໂຕ ສຕ຺ຖຸໂຕ ສາວກໂຕ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂຆສາຕິ ເຕສໍ ເທສນາໂຆສໂຕ, ເທສນາປຈ຺ຈຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ປຣໂຕ ໂຆໂສ ເອຕິສ຺ສາຕິ ປຣໂຕໂຆສາ, ຍາ ປຎ຺ຎາ, ສາ ສຸຕມຍີຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ປຈ຺ຈຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐິຕາຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕນິ ສມ຺ຠູຕາ. ໂຍນິໂສມນສິກາຣາຕິ ເຕສໍ ເຕສໍ ຘມ຺ມານໍ ສຠາວປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນາທິນາ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ອຸປາເຍນ ປວຕ຺ຕມນສິກາຣາ. ປຣໂຕ ຈ ໂຆເສນາຕິ ປຣໂຕໂຆເສນ ເຫຕຸຠູເຕນ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ອິທານິ ຍທຕ຺ຖໍ ອິມາ ປຎ຺ຎາ ອຸທ຺ຘຏາ, ຕເມວ ເວເນຍ຺ຍປຸຄ຺ຄລວິຠາຄໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອິມາ ທ຺ເວຕິ ຄຓນວເສນ ວຕ຺ວາ ປຸນ ຕາ ສຸຕມຍີ ຈິນ຺ຕາມຍີ ຈາຕິ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສຕິ. ອຍໍ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎູຕິ ອຍໍ ສຸຕມຍຈິນ຺ຕາມຍຎາເຓຫິ ອາສຍປໂຍຄປໂພຘສ຺ສ ນິປ຺ຜາທິຕຕ຺ຕາ ອຸທ຺ເທສມຕ຺ເຕເນວ ຊານນໂຕ ‘‘ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎູ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຍໍ ວິປຎ຺ຈິຕຎ຺ຎູຕິ ຈິນ຺ຕາມຍຎາເຓນ ອາສຍສ຺ສ ອປຣິກ຺ຂຕຕ຺ຕາ ອຸທ຺ເທສນິທ຺ເທເສຫິ ຊານນໂຕ ວິປຎ຺ຈິຕຎ຺ຎູ. ອຍໍ ເນຍ຺ໂຍຕິ ສຸຕມຍຎາຓສ຺ສາປິ ອຠາວໂຕ ນິຣວເສສໍ ວິຕ຺ຖາຣເທສນາຍ ເນຕພ຺ພໂຕ ເນຍ຺ໂຍ.

໙. ເອວໍ ເທສນາປຏິປທາຎາຓວິຠາເຄຫິ ເທສນາຠາຊນໍ ເວເນຍ຺ຍຕ຺ຕຍໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ອິທານິ ຕຕ຺ຖ ປວຕ຺ຕິຕາຍ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມເທສນາຍ ເທສນາຫາຣໍ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ໂຍເຊຕຸໍ ‘‘ສາຍໍ ຘມ຺ມເທສນາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ.

ຕຕ຺ຖ ¶ ສາຍນ຺ຕິ ສາ ອຍໍ. ຍາ ປຸພ຺ເພ ‘‘ຘມ຺ມໍ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ເທເສສ຺ສາມີ’’ຕິອາທິນາ (ເນຕ຺ຕິ. ໕) ປຏິນິທ຺ເທສວາຣສ຺ສ ອາທິໂຕ ເທສນາຫາຣສ຺ສ ວິສຍຠາເວນ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕາ ປາຬິ, ຕເມເວຕ຺ຖ ເທສນາຫາຣໍ ນິໂຍເຊຕຸໍ ‘‘ສາຍໍ ຘມ຺ມເທສນາ’’ຕິ ປຈ຺ຈາມສຕິ. ກິໍ ເທສຍຕີຕິ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາວເສນ ¶ ເທສນາຍ ປິຓ຺ຑຕ຺ຖໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕໍ ຄຓນາຍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ສາມຎ຺ຎໂຕ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານີ’’ຕິ. ສຈ຺ຈວິນິມຸຕ຺ຕາ ຫິ ຠຄວໂຕ ເທສນາ ນຕ຺ຖີຕິ. ຕສ຺ສາ ຈ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ ປິຓ຺ຑຕ຺ໂຖ. ປວຕ຺ຕິປວຕ຺ຕກນິວຕ຺ຕິຕທຸປາຍວິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ເນຍ຺ຍສ຺ສ ອຠາວໂຕ ຈຕ຺ຕາຣິ ອວິປຣີຕຠາເວນ ສຈ຺ຈານີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕານິ ‘‘ທຸກ຺ຂໍ ສມຸທຍໍ ນິໂຣຘໍ ມຄ຺ຄ’’ນ຺ຕິ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອເນກຸປທ຺ທວາຘິຏ຺ຐານຠາເວນ ກຸຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ ພາລຊນປຣິກປ຺ປິຕຘຸວສຸຠສຸຂຕ຺ຕຠາວວິຣເຫນ ຕຸຈ຺ຉຕ຺ຕາ ຈ ທຸກ຺ຂໍ. ອວເສສປຈ຺ຈຍສມວາເຍ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກາຣຓຕ຺ຕາ ສມຸທໂຍ. ສພ຺ພຄຕິສຸຎ຺ຎຕ຺ຕາ ນຕ຺ຖິ ເອຕ຺ຖ ສໍສາຣຈາຣກສງ຺ຂາໂຕ ທຸກ຺ຂໂຣໂຘ, ເອຕສ຺ມິໍ ວາ ອຘິຄເຕ ສໍສາຣຈາຣກສງ຺ຂາຕສ຺ສ ທຸກ຺ຂໂຣຘສ຺ສ ອຠາໂວຕິປິ ນິໂຣໂຘ, ອນຸປ຺ປາທນິໂຣຘປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ ວາ. ມາເຣນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉຕິ, ນິພ຺ພານຕ຺ຖິເກຫິ ມຄ຺ຄິຍຕີຕິ ວາ ມຄ຺ໂຄ. ຕຕ຺ຖ ສມຸທເຍນ ອສ຺ສາໂທ, ທຸກ຺ເຂນ ອາທີນໂວ, ມຄ຺ຄນິໂຣເຘຫິ ນິສ຺ສຣຓໍ. ເອວໍ ຍສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ ສຣູປໂຕ ອາຄຕານິ, ຕຕ຺ຖ ຍຖາຣຸຕວເສນ. ຍຕ຺ຖ ປນ ສຸຕ຺ເຕ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ ສຣູປໂຕ ນ ອາຄຕານິ, ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໂຕ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ເຕສໍ ວເສນ ອສ຺ສາທາທໂຍ ນິທ຺ຘາເຣຕພ຺ພາ. ຍຕ຺ຖ ຈ ອສ຺ສາທາທໂຍ ສຣູປໂຕ ອາຄຕາ, ຕຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ. ຍຕ຺ຖ ປນ ນ ອາຄຕາ, ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໂຕ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ເຕສໍ ວເສນ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ ນິທ຺ຘາເຣຕພ຺ພານິ. ອິຘ ປນ ອສ຺ສາທາທໂຍ ອຸທາຫຣຓວເສນ ສຣູປໂຕ ທສ຺ສິຕາຕິ ເຕຫິ ສຈ຺ຈານິ ນິທ຺ຘາເຣຕຸໍ ‘‘ອາທີນໂວ ຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຕ຺ຖ ‘‘ສໍຂິຕ຺ເຕນ ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ ທຸກ຺ຂາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໓໘໗; ມ. ນິ. ໑.໑໒໐; ໓.໓໗໓; ວິຠ. ໒໐໒) ວຈນໂຕ ຕຓ຺ຫາວຊ຺ຊາ ເຕຠູມກຘມ຺ມາ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ, ເຕ ຈ ອນິຈ຺ຈາທິສຠາວຕ຺ຕາ ອາທີນໂວ, ຜລຎ຺ຈ ເທສນາຍ ສາເຘຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ໂລກິຍໍ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຜລຎ຺ຈ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ. ອສ຺ສາໂທຕິ ຕຓ຺ຫາວິປລ຺ລາສານມ຺ປິ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ ເຕ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອສ຺ສາໂທ ສມຸທໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຫ ວິປສ຺ສນາຍ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ເທສນາ ຈ ¶ ເທສນາຜລາຘິຄມສ຺ສ ອຸປາໂຍຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ອຸປາໂຍ ອາຓຕ຺ຕິ ຈ ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິສ຺ສຣຓປເທ ຈາປິ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ນິທ຺ຘາເຣຕພ຺ໂພ, ນ ຈາຍໍ ສຈ຺ຈວິຠາໂຄ ອາກຸໂລຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຍຖາ ຫິ ສຈ຺ຈວິຠງ຺ເຄ (ວິຠ. ໒໐໘) ‘‘ຕຓ຺ຫາ ອວສິຏ຺ຐາ ກິເລສາ ອວສິຏ຺ຐາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ສາສວານິ ກຸສລມູລານິ ສາສວາ ຈ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ສມຸທຍສຈ຺ຈຠາເວນ ວິຠຕ຺ຕາ’’ຕິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ນເຍ ຕໍຕໍອວສິຏ຺ຐາ ເຕຠູມກຘມ຺ມາ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈຠາເວນ ວິຠຕ຺ຕາ, ເອວມິຘາປິ ທຏ຺ຐພ຺ພນ຺ຕິ. ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານີຕິ ນິຄມນໍ ¶ . ອິທໍ ຘມ຺ມຈກ຺ກນ຺ຕິ ຍາຍໍ ຠຄວໂຕ ຈຕຸສຈ຺ຈວເສນ ສາມຸກ຺ກໍສິກາ ຘມ຺ມເທສນາ, ອິທໍ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ.

ອິທານິ ຕສ຺ສາ ຘມ຺ມເທສນາຍ ຘມ຺ມຈກ຺ກຠາວໍ ສຈ຺ຈວິຠງ຺ຄສຸຕ຺ຕວເສນ (ມ. ນິ. ໓.໓໗໑ ອາທໂຍ) ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຖາຫ ຠຄວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອິທໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ອິທໍ ຊາຕິອາທິວິຠາຄໍ ສງ຺ເຂປໂຕ ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘສງ຺ຄຫໍ ຕຓ຺ຫາວຊ຺ຊໍ ເຕຠູມກຘມ຺ມຊາຕໍ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານຠາເວນ ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂາທິຠາເວນ ຈ ທຸກ຺ຂໍ ອຣິຍສຈ຺ຈນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເມຕິ ຠຄວາ ອຕ຺ຕານໍ ນິທ຺ທິສຕິ. ພາຣາຓສິຍນ຺ຕິ ພາຣາຓສີນາມກສ຺ສ ນຄຣສ຺ສ ອວິທູເຣ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘອິສີນໍ ອາກາສໂຕ ໂອຕຣຓຏ຺ຐານຕາຍ ອິສິປຕນໍ. ມິຄານໍ ຕຕ຺ຖ ອຠຍສ຺ສ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ ມິຄທາຍນ຺ຕິ ຈ ລທ຺ຘນາເມ ອສ຺ສເມ. ອຸຕ຺ຕຣຕິ ອຕິກ຺ກມຕິ, ອຠິຠວຕີຕິ ວາ ອຸຕ຺ຕຣໍ, ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສ ອຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ອນຸຕ຺ຕຣໍ. ອນຕິສຍໍ ອປ຺ປຏິຠາຄໍ ວາ. ກິຎ຺ຈາປິ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມເທສນາ ອເນກາສຸ ເທວມນຸສ຺ສປຣິສາສຸ ອເນກສຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ເຕສໍ ອຣິຍສຈ຺ຈປ຺ປຏິເວຘສມ຺ປາທນວເສນ ປວຕ຺ຕິຕາ, ຕຖາປິ ສພ຺ພປຐມໍ ອຎ຺ຎາສິໂກຓ຺ຑຎ຺ຎປ຺ປມຸຂາຍ ອຏ຺ຐາຣສປຣິມາຓາຍ ພ຺ຣຫ຺ມໂກຏິຍາ ຈຕຸສຈ຺ຈປ຺ປຏິເວຘວິຠາວນີຍາ ຘມ຺ມເທສນາ, ຕສ຺ສາ ສາຕິສຍາ ຘມ຺ມຈກ຺ກສມຎ຺ຎາຕິ ‘‘ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ປວຕ຺ຕິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຕ຺ຖ ສຕິປຏ຺ຐານາທິຘມ຺ໂມ ເອວ ປວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ ຈກ຺ກນ຺ຕິ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ, ຈກ຺ກນ຺ຕິ ວາ ອາຓາ. ຘມ຺ມໂຕ ອນເປຕຕ຺ຕາ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ຕໍ ຈກ຺ກຎ຺ຈາຕິ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ. ຘມ຺ເມນ ຎາເຍນ ຈກ຺ກນ຺ຕິປິ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ. ຍຖາຫ – ‘‘ຘມ຺ມຎ຺ຈ ປວຕ຺ເຕຕິ ຈກ຺ກຎ຺ຈາຕິ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ, ຈກ຺ກຎ຺ຈ ປວຕ຺ເຕຕິ ຘມ຺ມຎ຺ຈາຕິ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ, ຘມ຺ເມນ ປວຕ຺ເຕຕີຕິ ຘມ຺ມຈກ຺ກ’’ນ຺ຕິອາທິ (ປຏິ. ມ. ໒.໔໑-໔໒). ອປ຺ປຏິວຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ຘມ຺ມິສ຺ສຣສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘຠາວໂຕ ຘມ຺ມຈກ຺ກສ຺ສ ຈ ອນຸຕ຺ຕຣຠາວໂຕ ອປ຺ປຏິເສຘນີຍໍ. ເກນ ປນ ອປ຺ປຏິວຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສມເຓນ ວາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ສມເຓນາຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອຸປຄເຕນ. ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນາຕິ ¶ ຊາຕິພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ. ປຣມຕ຺ຖສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານຎ຺ຫິ ປຏິໂລມນຈິຕ຺ຕໍເຍວ ນຕ຺ຖິ. ເທເວນາຕິ ກາມາວຈຣເທເວນ. ເກນຈີຕິ ເຍນ ເກນຈິ ອວສິຏ຺ຐປາຣິສຊ຺ເຊນ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ອຏ຺ຐນ຺ນມ຺ປິ ປຣິສານໍ ອນວເສສປຣິຍາທານໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ໂລກສ຺ມິນ຺ຕິ ສຕ຺ຕໂລເກ.

ຕຕ຺ຖາຕິ ຕິສ຺ສໍ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມເທສນາຍໍ. ອປຣິມາຓາ ປທາ, ອປຣິມາຓາ ອກ຺ຂຣາຕິ ອຸປ຺ປຏິປາຏິວຈນໍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ປທສງ຺ຄຫິຕານິ ອກ຺ຂຣານີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ປທາ ອກ຺ຂຣາ ພ຺ຍຎ຺ຊນາຕິ ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາໂສ ກໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຕ຺ຖສ຺ສາຕິ ຈຕຸສຈ຺ຈສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ. ສງ຺ກາສນາຕິ ສງ຺ກາສິຕພ຺ພາກາໂຣ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ອຕ຺ຖສ຺ສາຕິ ຈ ສມ຺ພນ຺ເຘ ສາມິວຈນໍ. ອິຕິປິທນ຺ຕິ ¶ ອິຕີຕິ ປກາຣຕ຺ໂຖ, ປິ-ສທ຺ໂທ ສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ, ອິມິນາປິ ອິມິນາປິ ປກາເຣນ ອິທໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ຊາຕິອາທິເຠເທນ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈສ຺ສ ອເນກເຠທຕໍ ຕໍທີປການໍ ອກ຺ຂຣປທາທີນໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ອປຣິມາຓຕຎ຺ຈ ສມຕ຺ເຖຕິ.

ອຍໍ ທຸກ຺ຂສມຸທໂຍຕິ ອຍໍ ກາມຕຓ຺ຫາທິເຠທາ ຕຓ຺ຫາວຏ຺ຏສ຺ສ ມູລຠູຕາ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕິເຫຕຸຠາວໂຕ ທຸກ຺ຂສມຸທໂຍ. ອຍໍ ທຸກ຺ຂນິໂຣໂຘຕິ ອຍໍ ສພ຺ພສງ຺ຂຕນິສ຺ສຏາ ອສງ຺ຂຕຘາຕຸ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອນຸປ຺ປາທນິໂຣຘປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ ທຸກ຺ຂນິໂຣໂຘ. ອຍໍ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘຄາມິນີ ປຏິປທາຕິ ອຍໍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທິອຏ຺ຐງ຺ຄສມູໂຫ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘສງ຺ຂາຕໍ ນິພ຺ພານໍ ຄຈ຺ຉຕິ ອາຣມ຺ມຓວເສນ ຕທຠິມຸຂີຠູຕຕ຺ຕາ ປຏິປທາ ຈ ໂຫຕິ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘປ຺ປຕ຺ຕິຍາຕິ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘຄາມິນີ ປຏິປທາ. ອິຕິປິທນ຺ຕິ ປທສ຺ສ ປນ ສມຸທຍສຈ຺ເຈ ອຏ຺ຐສຕຕຓ຺ຫາວິຈຣິເຕຫິ, ນິໂຣຘສຈ຺ເຈ ມທນິມ຺ມທນາທິປຣິຍາເຍຫິ, ມຄ຺ຄສຈ຺ເຈ ສຕ຺ຕຕ຺ຕິໍສໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ເມຫິ ອຕ຺ໂຖ ວິຠຊິຕ຺ວາ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ເອວໍ ‘‘ທ຺ວາທສ ປທານິ ສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຄາຖາຍ ສກລສ຺ສ ສາສນສ຺ສ ຉນ຺ນໍ ອຕ຺ຖປທານໍ ຉນ຺ນຎ຺ຈ ພ຺ຍຎ຺ຊນປທານໍ ວເສນ ຍາ ທ຺ວາທສປທຕາ ວຸຕ຺ຕາ, ຕເມວ ‘‘ຘມ຺ມໍ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ເທເສສ຺ສາມີ’’ຕິອາທິນາ ເທສນາຫາຣສ຺ສ ວິສຍທສ຺ສນວເສນ ຉຉກ຺ກປຣິຍາຍໍ (ມ. ນິ. ໓.໔໒໐ ອາທໂຍ) ເອກເທເສນ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນສຸຕ຺ເຕນ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໘໑; ມຫາວ. ໑໓; ປຏິ. ມ. ໒.໓໐) ຕທຕ຺ຖສ຺ສ ສງ຺ຄຫິຕຠາວທສ຺ສນມຸເຂນ ສພ຺ພສ຺ສາປິ ຠຄວໂຕ ວຈນສ຺ສ ຈຕຸສຈ຺ຈເທສນາຠາວໍ ຕທຕ຺ຖສ຺ສ ຈ ຈຕຸສຈ຺ຈຠາວໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ‘‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ¶ ເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ພາຣາຓສິຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ສຈ຺ຈວິຠງ຺ຄສຸຕ຺ຕໍ (ມ. ນິ. ໓.໓໗໑ ອາທໂຍ) ອຸທ຺ເທສໂຕ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ຕຕ຺ຖ ອປຣິມາຓາ ປທາ’’ຕິອາທິນາ ພ຺ຍຎ຺ຊນຕ຺ຖປທານິ ວິຠຊນ຺ໂຕ ທ຺ວາທສປທຠາວໍ ທີເປຕ຺ວາ ອິທານິ ເຕສໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວິສຍິວິສຍຠາເວນ ສມ຺ພນ຺ຘຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຠຄວາ ອກ຺ຂເຣຫິ ສງ຺ກາເສຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຕ຺ຖ ປທາວຍວຄ຺ຄຫຓມຸເຂນ ປທຄ຺ຄຫຓໍ, ຄຫິເຕ ຈ ປເທ ປທຕ຺ຖາວໂພໂຘ ຄຫິຕປຸພ຺ພສງ຺ເກຕສ຺ສ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ຈ ປທາວຍວຄ຺ຄຫເຓນ ວິຍ ປທຄ຺ຄຫຓສ຺ສ, ປທຕ຺ຖາວຍວຄ຺ຄຫເຓນາປິ ປທຕ຺ຖຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ວິເສສາຘານໍ ຊາຍຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ອກ຺ຂເຣຫິ ສງ຺ກາເສຕີ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ອກ຺ຂເຣຫິ ສໍຂິຕ຺ເຕນ ທີປິຍມາໂນ ອຕ຺ໂຖ ປທປຣິໂຍສາເນ ວາກ຺ຍສ຺ສ ອປຣິໂຍສິຕຕ຺ຕາ ປເທເນວ ປກາສິໂຕ ທີປິໂຕ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປເທຫິ ປກາເສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວາກ຺ຍປຣິໂຍສາເນ ປນ ໂສ ອຕ຺ໂຖ ວິວຣິໂຕ ວິວໂຏ ¶ ກໂຕ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ພ຺ຍຎ຺ຊເນຫິ ວິວຣຕີ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ຈ ປກາເຣຫິ ວາກ຺ຍເຠເທ ກເຕ ຕທຕ຺ໂຖ ວິຠຕ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອາກາເຣຫິ ວິຠຊຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ວາກ຺ຍາວຍວານໍ ປຈ຺ເຈກໍ ນິພ຺ພຈນວິຠາເຄ ກເຕ ໂສ ອຕ຺ໂຖ ປາກໂຏ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນິຣຸຕ຺ຕີຫິ ອຸຕ຺ຕານີກໂຣຕີ’’ຕິ. ກຕນິພ຺ພຈເນຫິ ວາກ຺ຍາວຍເວຫິ ວິຕ຺ຖາຣວເສນ ນິຣວເສສໂຕ ເທສິເຕຫິ ເວເນຍ຺ຍານໍ ຈິຕ຺ຕປຣິໂຕສນໍ ພຸທ຺ຘິນິສານຎ຺ຈ ກຕໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ນິທ຺ເທເສຫິ ປຎ຺ຎເປຕີ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອກ຺ຂເຣຫິ ເອວ ສງ຺ກາເສຕີຕິ ອວຘາຣຓໍ ອກຕ຺ວາ ອກ຺ຂເຣຫິ ສງ຺ກາເສຕິເຍວາຕິ ເອວໍ ອວຘາຣຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອວຎ຺ຫິ ສຕິ ອຕ຺ຖປທານໍ ນານາວາກ຺ຍວິສຍຕາປິ ສິທ຺ຘາ ໂຫຕິ. ເຕນ ເອການຸສນ຺ຘິເກ ສຸຕ຺ເຕ ຉເຬວ ອຕ຺ຖປທານິ, ນານານຸສນ຺ຘິເກ ປນ ອນຸສນ຺ຘິມ຺ຫິ ອນຸສນ຺ຘິມ຺ຫິ ຉ ຉ ອຕ຺ຖປທານິ ນິທ຺ຘາເຣຕພ຺ພານິ.

‘‘ອກ຺ຂເຣຫິ ຈ ປເທຫິ ຈ ອຸຄ຺ຆເຏຕີ’’ຕິອາທິນາ ພ຺ຍຎ຺ຊນປທານໍ ກິຈ຺ຈສາຘນໍ ທສ຺ເສຕິ. ເວເນຍ຺ຍຕ຺ຕຍວິນຍເມວ ຫິ ເຕສໍ ພ຺ຍາປາໂຣ. ອຏ຺ຐານຠາວໂຕ ປນ ສຈ຺ຈປ຺ປຏິເວຘສ຺ສ ປທປຣໂມ ນ ອິຘ ວຸຕ຺ໂຕ. ເນຍ຺ຍຄ຺ຄຫເຓເນວ ວາ ຕສ຺ສາປິ ອິຘ ຄຫຓໍ ເສກ຺ຂຄ຺ຄຫເຓນ ວິຍ ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອກ຺ຂເຣຫີຕິອາທີສຸ ກຣຓສາຘເນ ກຣຓວຈນໍ, ນ ເຫຕຸມ຺ຫິ. ອກ຺ຂຣາທີນິ ຫິ ອຸຄ຺ຆຏນາທິອຕ຺ຖານິ, ນ ອຸຄ຺ຆຏນາທິອກ຺ຂຣາທິອຕ຺ຖໍ. ຍທຕ຺ຖາ ຈ ກິຣິຍາ ¶ ໂສ ເຫຕຸ, ຍຖາ ‘‘ອນ຺ເນນວສຕີ’’ຕິ. ອຸຄ຺ຆເຏຕີຕິ ໂສຕາວຘານໍ ກຕ຺ວາ ສມາຫິຕຈິຕ຺ຕານໍ ເວເນຍ຺ຍານໍ ສງ຺ກາສນວເສນ ອກ຺ຂເຣຫິ ວິເສສໍ ອາທຫນ຺ໂຕ ຍຖາ ປທປຣິໂຍສາເນ ອາສຍປ຺ປຏິໂພໂຘ ໂຫຕິ, ຕຖາ ຍຖາຘິປ຺ເປຕໍ ອຕ຺ຖໍ ສງ຺ເຂເປນ ກເຖຕິ ອຸທ຺ທິສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິປຎ຺ຈຍຕີຕິ ຍຖາອຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ ອຕ຺ຖໍ ນິທ຺ທິສຕິ. ວິຕ຺ຖາເຣຕີຕິ ວິຕ຺ຖາຣໍ ກໂຣຕິ, ວິຕ຺ຖາຣໍ ກຕ຺ວາ ອາຈິກ຺ຂຕິ ວາ, ປຏິນິທ຺ທິສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ມາ ເຈຕ຺ຖ ອຸຄ຺ຆເຏຕີຕິ ອຸທ຺ທິສນໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ອຸທ຺ເທໂສ ຈ ເທສນາຍ ອາທິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອຸຄ຺ຆຏນາ ອາທີ’’ຕິ. ຕຖາ ວິປຎ຺ຈນໍ ນິທ຺ທິສນໍ, ວິຕ຺ຖຣຓໍ ປຏິນິທ຺ທິສນໍ, ນິທ຺ເທສປຏິນິທ຺ເທສາ ຈ ເທສນາຍ ມຊ຺ຌປຣິໂຍສານາຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ວິປຎ຺ຈນາ ມຊ຺ເຌ, ວິຕ຺ຖາຣຓາ ປຣິໂຍສານ’’ນ຺ຕິ.

ເອວໍ ‘‘ອກ຺ຂເຣຫິ ສງ຺ກາເສຕີ’’ຕິອາທິນາ ຉນ຺ນໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນປທານໍ ພ຺ຍາປາຣໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອຕ຺ຖປທານໍ ພ຺ຍາປາຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂສຍໍ ຘມ຺ມວິນໂຍ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສີລາທິຘມ຺ໂມ ເອວ ປຣິຍຕ຺ຕິອຕ຺ຖຠູໂຕ ເວເນຍ຺ຍວິນຍນໂຕ ຘມ຺ມວິນໂຍ. ອຸຄ຺ຆຏີຍນ຺ໂຕຕິ ອຸທ຺ທິສິຍມາໂນ. ເຕນາຕິ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎູວິນຍເນນ. ວິປຎ຺ຈີຍນ຺ໂຕຕິ ນິທ຺ທິສິຍມາໂນ. ວິຕ຺ຖາຣີຍນ຺ໂຕຕິ ປຏິນິທ຺ທິສິຍມາໂນ.

໑໐. ເອຕ຺ຕາວຕາ ¶ ‘‘ຘມ຺ມໍ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ເທເສສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐາຍ ປາຬິຍາ ຕິວິຘກລ຺ຍາຓຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຉ ປທານິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ. ‘‘ເຕນາຫ ຠຄວາ’’ຕິອາທິນາ ເທສນາຫາຣສ຺ສ ວິສຍຠາເວນ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ ປາຬິໍ ນິຄມນວເສນ ທສ຺ເສຕິ. ໂລກຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິອາທິ ‘‘ເກວລປຣິປຸຓ຺ຓໍ ປຣິສຸທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ປທານໍ ອຕ຺ຖວິວຣຓໍ. ຕຕ຺ຖ ອຸປຏ຺ຐິຕໍ ສພ຺ພວິເສສານນ຺ຕິ ສພ຺ເພສໍ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມສງ຺ຂາຕານໍ ວິເສສານໍ ອຘິສີລສິກ຺ຂາທິວິເສສານໍ ວາ ອຸປຕິຏ຺ຐນຏ຺ຐານໍ. ‘‘ອິທໍ ເນສໍ ປທກ຺ກນ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທີນໍ ວິຍ ເອຕສ຺ສ ສທ຺ທສິທ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ. ‘‘ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຕຖາຄຕປທໍ ອິຕິປີ’’ຕິອາທີສຸ ອິທໍ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫໍ ສາສນພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຕຖາຄຕຄນ຺ຘຫຕ຺ຖິໂນ ປຏິປຕ຺ຕິເທສນາຄມເນຫິ ກິເລສຄຫນໍ ໂອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ຄຕມຄ຺ໂຄຕິປິ. ເຕນ ໂຄຈຣຠາວນາເສວນາຫິ ນິເສວິຕໍ ຠຊິຕນ຺ຕິປິ. ຕສ຺ສ ມຫາວຊິຣຎາຓສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓທນ຺ເຕຫິ ອາຣຎ຺ຊິຕໍ ເຕຠູມກຘມ຺ມານໍ ອາຣຎ຺ຊນຏ຺ຐານນ຺ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອໂຕ ເຈຕນ຺ຕິ ຍໂຕ ຕຖາຄຕປທາທິຠາເວນ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອໂຕ ອເນເນວ ກາຣເຓນ ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ສພ຺ພສຕ຺ຕຸຕ຺ຕມສ຺ສ ຠຄວໂຕ, ພ຺ຣຫ຺ມໍ ວາ ສພ຺ພເສຏ຺ຐໍ ຈຣິຍນ຺ຕິ ປຎ຺ຎາຍຕິ ຍາວເທວ ¶ ມນຸສ຺ເສຫິ ສຸປ຺ປກາສິຕຕ຺ຕາ ຍຖາວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣຫິ ຎາຍຕິ. ເຕນາຫ ຠຄວາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕຕ຺ຖໍ ປາຬິໍ ນິຄມນວເສນ ທສ຺ເສຕິ.

ອນຸປາທາປຣິນິພ຺ພານຕ຺ຖຕາຍ ຠຄວໂຕ ເທສນາຍ ຍາວເທວ ອຣິຍມຄ຺ຄສມ຺ປາປນຕ຺ໂຖ ເທສນາຫາໂຣຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເກສໍ ອຍໍ ຘມ຺ມເທສນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ໂຍຄີນ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຈຕຸສຈ຺ຈກມ຺ມຏ຺ຐານຠາວນາຍ ຍຸຕ຺ຕປ຺ປຍຸຕ຺ຕາຕິ ໂຍຄິໂນ. ເຕ ຫິ ອິມໍ ເທສນາຫາຣໍ ປໂຍເຊນ຺ຕີຕິ. ອິທໍ ວຈນໍ ເທສນາຫາຣວິຠງ຺ຄສ຺ສ ຍຖານຸສນ຺ຘິນາ ສມ຺ມາ ຐປິຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ປກຣຓໍ ສງ຺ຄາຍນ຺ເຕຫິ ຐປິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຕນາຫ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກຈ຺ຈາຍໂນ’’ຕິ. ນິຍຸຕ຺ໂຕຕິ ປາຬິໂຕ ອສ຺ສາທາທິປທຕ຺ເຖ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ໂຍຊິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາຫາຣວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໑. ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ວິຈໂຍ ຫາໂຣຕິອາທິ ວິຈຍຫາຣວິຠງ຺ໂຄ. ຕຕ຺ຖາຍໍ ອປຸພ຺ພປທວຓ຺ຓນາ – ກິໍ ວິຈິນຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ວິຈິນຕີ’’ຕິ ເອເຕນ ວິຈຍສທ຺ທສ຺ສ ກຕ຺ຕຸນິທ຺ເທສຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ກິນ຺ຕິ ປນຕ຺ຖສ຺ສ ຫາຣສ຺ສ ວິສໂຍ ປຸຈ຺ຉິໂຕຕິ ຕໍ ຕສ຺ສ ວິສຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປທໍ ວິຈິນຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປທໍ ວິຈິນຕີຕິ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ນິຄມນາ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ສພ຺ພໍ ¶ ປທໍ ວິຈິນຕິ. ອຍຎ຺ຈ ວິຈໂຍ ທຸວິໂຘ ສທ຺ທໂຕ ອຕ຺ຖໂຕ ຈ. ເຕສຸ ‘‘ອິທໍ ນາມປທໍ, ອິທໍ ອາຂ຺ຍາຕປທໍ, ອິທໍ ອຸປສຄ຺ຄປທໍ, ອິທໍ ນິປາຕປທໍ, ອິທໍ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄໍ, ອິທໍ ປຸຣິສລິງ຺ຄໍ, ອິທໍ ນປຸໍສກລິງ຺ຄໍ, ອິທໍ ອຕີຕກາລໍ, ອິທໍ ອນາຄຕກາລໍ, ອິທໍ ວຕ຺ຕມານກາລໍ, ອິທໍ ກຕ຺ຕຸສາຘນໍ, ອິທໍ ກຣຓສາຘນໍ, ອິທໍ ກມ຺ມສາຘນໍ, ອິທໍ ອຘິກຣຓສາຘນໍ, ອິທໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ, ອິທໍ ອຸປໂຍຄວຈນໍ, ຍາວ ອິທໍ ຠຸມ຺ມວຈນໍ, ອິທໍ ເອກວຈນໍ, ອິທໍ ອເນກວຈນ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທິວິຠາຄວຈນໍ, ອຍໍ ສທ຺ທໂຕ ປທວິຈໂຍ. ໂສ ປນາຍໍ ປທວິຈໂຍ ອວິປຣີຕສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິສລ຺ລກ຺ຂເຓເນວ ສມ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ວິຈໂຍ ເຕນ ເຕນ ປເທນ ວຕ຺ຕພ຺ພອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນາ. ສເຈ ປນ ປທໍ ປຸຈ຺ຉາທິວເສນ ປວຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ສ ຕທຕ຺ຖສ຺ສ ຈ ປຸຈ຺ຉາທິຠາໂວ ວິເຈຕພ຺ໂພຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປຎ຺ຫໍ ວິຈິນຕີ’’ຕິອາທິມາຫ.

ຍສ຺ມາ ¶ ຈ ສພ຺ໂພ ເທສນາຫາໂຣ ວິຈຍຫາຣສ຺ສ ວິສໂຍ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ວິຈໂຍຕິ ກຕ຺ວາ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອສ຺ສາທໍ ວິຈິນຕີ’’ຕິອາທິ. ຍສ຺ມາ ປນ ອນຸຄີຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອນຸຣູປາ ຄີຕິ ອນຸຄີຕີຕິ ອຍມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ອິຈ຺ຉິໂຕ, ຕສ຺ມາ ວິຈິຍມານສ຺ສ ສຸຕ຺ຕປທສ຺ສ ອນຸຣູປໂຕ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຣປທານິປິ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣວເສນ ວາ ປທຸທ຺ຘາຣວເສນ ວາ ອາເນຕ຺ວາ ວິເຈຕພ຺ພານີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສພ຺ເພ ນວ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ວິຈິນຕີ’’ຕິ ອາຫ. ນວ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕຕິ ສຸຕ຺ຕເຄຍ຺ຍາທິເກ ນວ ສຸຕ຺ເຕ, ຍຖາສມ຺ຠວໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຍໍ ວິຈຍຫາຣສ຺ສ ປທຕ຺ຖນິທ຺ເທໂສ.

ເອວໍ ນິທ຺ເທສວາເຣ ວິຈຍຫາໂຣ ສງ຺ເຂປໂຕ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐຕິ ຕໍ ວິຠາເຄນ ນິທ຺ທິສິຕ຺ວາ ປຏິນິທ຺ເທສວເສນ ວິຠຊນ຺ໂຕ ຍສ຺ມາ ປທວິຈໂຍ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອນຸປທໍ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພຕາຍ ອຕິຠາຣິໂກ ນ ສຸກໂຣ ຈາຕິ ຕໍ ອນາມສິຕ຺ວາ ປຎ຺ຫວິສ຺ສຊ຺ຊນວິຈເຍ ຕາວ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍຖາ ກິໍ ຠເວ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ກິໍ ຠເວຕິ ເຍນ ປກາເຣນ ໂສ ວິຈໂຍ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ໂພ, ຕໍ ປກາຣຊາຕໍ ກິໍ ຠເວ, ກີທິສໍ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຍຖາ ກິໍ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິປິ ປາໂຐ. ປຸນ ຍຖາຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ອາຍສ຺ມາຕິ ປິຍວຈນໍ ອຊິໂຕຕິ ພາວຣີພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ປຣິຈາຣກຠູຕານໍ ໂສຬສນ຺ນໍ ອຎ຺ຎຕໂຣ. ປາຣາຍເນຕິ ປາຣໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ນິພ຺ພານໍ, ຕສ຺ສ ອຘິຄມູປາຍເທສນຕ຺ຕາ ກິຎ຺ຈາປິ ສພ຺ພໍ ຠຄວໂຕ ວຈນໍ ‘‘ປາຣາຍນ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫຕິ, ສງ຺ຄີຕິກາເຣຫິ ປນ ວຕ຺ຖຸຄາຖານຸຄີຕິຄາຖາທີຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຊິຕສຸຕ຺ຕາທີນໍ (ສຸ. ນິ. ໑໐໓໘ ອາທໂຍ; ຈູຬນິ. ອຊິຕມາຓວປຸຈ຺ຉາ ໕໗ ອາທໂຍ, ອຊິຕມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໑ ອາທໂຍ) ໂສຬສນ຺ນໍ ສຸຕ຺ຕານໍ ອິທໍ ນາມໍ ກຕນ຺ຕິ ເຕສຎ຺ເຎວ ປາຣາຍນສມຎ຺ຎາຕິ ອາຫ ‘‘ປາຣາຍເນ’’ຕິ. ເກຈິ ‘‘ປາຣາຍນິໂກ’’ຕິ ປຐນ຺ຕິ. ເຕ ກິຣ ຕາປສປພ຺ພຊ຺ຊູປຄມນໂຕ ປຸພ຺ເພ ປາຣາຍນໍ ອຘີຍນ຺ຕາ ວິຈຣິໍສຸ. ຕສ຺ມາ ອຍມ຺ປິ ¶ ປາຣາຍນໍ ວຕ຺ເຕຕີຕິ ປາຣາຍນິໂກຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ປຸຈ຺ຉຕີຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ປຸຈ຺ຉານິພ຺ພຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຕີຕາຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ປຸຈ຺ຉນາກາຣໍ ປນ ພຸທ຺ຘິຍໍ ວິປຣິວຕ຺ຕມານໍ ກຕ຺ວາ ເອວມາຫ.

ປຸຈ຺ຉາ ຈ ນາເມສາ ອທິຏ຺ຐໂຊຕນາປຸຈ຺ຉາ ທິຏ຺ຐສໍສນ຺ທນາ ວິມຕິຈ຺ເຉທນາ ອນຸມຕິປຸຈ຺ຉາ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາປຸຈ຺ຉາ ເອກໍສພ຺ຍາກຣຓີຍາ ວິຠຊ຺ຊພ຺ຍາກຣຓີຍາ ປຏິປຸຈ຺ຉາພ຺ຍາກຣຓີຍາ ຐປນີຍາ ຘມ຺ມາຘິຏ຺ຐານາ ສຕ຺ຕາຘິຏ຺ຐານາຕິ ອເນກວິຘາ. ຕສ຺ມາ ‘‘ກິມຍໍ ປຸຈ຺ຉາ ອທິຏ຺ຐໂຊຕນາ’’ຕິອາທິນາ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ປຸຈ຺ຉາ ວິເຈຕພ຺ພາ. ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ ປຸຈ຺ຉາວິຠາໂຄ, ເອວໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນວິຠາໂຄປິ ¶ ວິສ຺ສຊ຺ຊນວິຈເຍ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ປຸຈ຺ຉາສຠາເຄນ ຫິ ວິສ຺ສຊ຺ຊນນ຺ຕິ. ອິຘ ປນ ວິມຕິຈ຺ເຉທນໍ ສຕ຺ຕາຘິຏ຺ຐານໍ ປຸຈ຺ຉໍ ອຸທາຫຣິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ວິຈຍນາກາຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເກນສ຺ສຸ ນິວຸໂຕ ໂລໂກ’’ຕິອາທິມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ເກນາຕິ ກຕ຺ຕຣິ ກຣຓວຈນໍ. ສູຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ, ສູຕິ ວາ ສໍສເຍ ນິປາໂຕ, ເຕນສ຺ສ ປຎ຺ຫສ຺ສ ວິມຕິຈ຺ເຉທນປຸຈ຺ຉາຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ນິວຸໂຕຕິ ປຏິຈ຺ຉາທິໂຕ. ໂລໂກຕິ ສຕ຺ຕໂລໂກ. ອິຈ຺ຈາຍສ຺ມາ ອຊິໂຕຕິ ສງ຺ຄີຕິກາຣກວຈນໍ. ນປ຺ປກາສຕີຕິ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ກິສ຺ສາຠິເລປນໍ ພ຺ຣູສີຕິ ກິໍ ອສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ອຠິເລປນໍ ວທສິ. ‘‘ກິໍ ສ຺ວາຠິເລປນ’’ນ຺ຕິປິ ປາໂຐ, ຕສ຺ສ ກິໍ ສຸ ອຠິເລປນນ຺ຕິ ປທວິຠາໂຄ.

ປທານີຕິ ປຊ຺ຊຕິ ເອເຕຫິ ອຕ຺ໂຖຕິ ປທານິ, ວາກ຺ຍານິ. ປຸຈ຺ຉິຕານີຕິ ປຸຈ຺ຉາຠາເວນ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອໂກ ປຎ຺ໂຫຕິ ຍທິປິ ຈຕ຺ຕາຣິ ປທານິ ປຸຈ຺ຉນວເສນ ວຸຕ຺ຕານິ, ຎາຕຸໍ ອິຈ຺ຉິໂຕ ປນ ອຕ຺ໂຖ ເອໂກ ເອວາຕິ ‘‘ເອໂກ ປຎ຺ໂຫ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ກາຣຓມາຫ ‘‘ເອກວຕ຺ຖຸປຣິຄ຺ຄຫາ’’ຕິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ກິຎ຺ຈາປິ ນິວາຣຓອປ຺ປກາສນອຠິເລປນມຫາຠຍສງ຺ຂາຕາ ປຸຈ຺ຉາຍ ຄຫິຕາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ເອເຕ ອຕ຺ຖາ, ເຕ ປເນກໍ ໂລກໍ ປຕິຄຸຓຠູຕາ, ໂລໂກ ປຘານຠາເວນ ຄຫິໂຕຕິ ຕພ຺ພເສນ ເອໂກວາຍໍ ປຎ຺ໂຫຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ໂລກາຘິຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິອາທິ. ໂກ ປນ ໂສ ໂລໂກຕິ? ອາຫ ‘‘ໂລໂກ ຕິວິໂຘ’’ຕິອາທິ.

ຕຕ຺ຖ ຣາຄາທິກິເລສພຫຸລຕາຍ ກາມາວຈຣສຕ຺ຕາ ກິເລສໂລໂກ. ຌານາຠິຎ຺ຎາປຣິພຸທ຺ຘິຍາ ຣູປາວຈຣສຕ຺ຕາ ຠວໂລໂກ. ອາເນຎ຺ຊສມາຘິພຫຸລຕາຍ ວິສທິນ຺ທ຺ຣິຍຕ຺ຕາ ອຣູປາວຈຣສຕ຺ຕາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໂລໂກ. ອຖ ວາ ກິລິສ຺ສນໍ ກິເລໂສ, ວິປາກທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມາ ທຸກ຺ຂພຫຸລຕາຍ ອປາເຍສຸ ສຕ຺ຕາ ກິເລສໂລໂກ. ຕທຎ຺ເຎ ສຕ຺ຕາ ສມ຺ປຕ຺ຕິຠວຠາວໂຕ ຠວໂລໂກ. ຕຕ຺ຖ ເຍ ວິມຸຕ຺ຕິປຣິປາຈເກຫິ ¶ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍຫິ ສມນ຺ນາຄຕາ ສຕ຺ຕາ, ໂສ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໂລໂກຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປຣິຍາປນ຺ນຘມ຺ມວເສນ ໂລກສມຎ຺ຎາຕິ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລາ ອິຘ ນ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ.

ອວິຊ຺ຊາຍ ນິວຸໂຕ ໂລໂກຕິ ຈຕຸຣງ຺ຄສມນ຺ນາຄເຕນ ອນ຺ຘກາເຣນ ວິຍ ຣຖຆຏາທິຘມ຺ມສຠາວປ຺ປຏິຈ຺ຉາທນລກ຺ຂຓາຍ ອວິຊ຺ຊາຍ ນິວຸໂຕ ປຏິຈ຺ຉາທິໂຕ ¶ ໂລໂກ. ວິວິຈ຺ຉາຕິ ວິຈິກິຈ຺ຉາເຫຕຸ. ‘‘ວິວິຈ຺ຉາ ມຈ຺ຉຣິຍ’’ນ຺ຕິ ສງ຺ຄເຫ ວຸຕ຺ຕໍ. ປມາທາຕິ ປມາທເຫຕຸ. ຊປ຺ປາຠິເລປນນ຺ຕິ ຊປ຺ປາ ຕຓ຺ຫາ ອສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ມກ຺ກຏາເລໂປ ວິຍ ມກ຺ກຏສ຺ສ ອຠິເລປນໍ ສິເລໂສຕິ ພ຺ຣູມິ. ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ຊາຕິອາທິກໍ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ອຍໍ ປທຕ຺ໂຖ. ເສສໍ ປາຬິຍາ ເອວ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ປທານິ ປຸຈ຺ຉາຄາຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕານິ ‘‘ອິເມຫີ’’ຕິ ວິສ຺ສຊ຺ຊນຄາຖາຍໍ ວຸຕ຺ເຕຫິ ອິເມຫິ ຈຕູຫິ ປເທຫິ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕານິ. ກຖນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຐມ’’ນ຺ຕິອາທິໍ. ເຕນ ຍຖາກ຺ກມໍ ປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊນານິ ເວທິຕພ຺ພານີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ອິທານິ ຕໍ ຍຖາກ຺ກມໍ ປຸຈ຺ຉໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນຎ຺ຈ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ຄາຖາຍ ຈ ອຕ຺ຖໍ ວິວຣິຕຸໍ ‘‘ເກນສ຺ສູ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ນີວຣເຓຫີ’’ຕິ ປເທນ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ປາກຏໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອວິຊ຺ຊານີວຣຓາ ຫິ ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ຍຖາຫາ’’ຕິອາທິນາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຣທສ຺ສເນນ ອິມສ຺ມິໍ ປຎ຺ຫວິສ຺ສຊ຺ຊນວິຈເຍ ອນຸຄີຕິວິຈຍໍ ທສ຺ເສຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ປຣິຍາຍໂຕຕິ ກາຣຓໂຕ. ນີວຣຓສງ຺ຂາຕານໍ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທີນມ຺ປິ ກາຣຓຠາວໂຕ ປຏິຈ຺ຉາທນຠາວໂຕ ຈ ເອກໍເຍວ ນີວຣຓໍ ວທາມິ, ນ ປນ ອຎ຺ເຎສໍ ນີວຣຓສຠາວານໍ ອຠາວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາ ຈ ອວິຊ຺ຊາຍ ສຕິ ນີວຣຓານໍ ຠາໂວ, ເອວໍ ອວິຊ຺ຊາຍ ອສຕິ ນ ສນ຺ຕິ ນີວຣຓານີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສພ຺ພໂສ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເຕນາຕິ ‘‘ອວິຊ຺ຊາຍ ນິວຸໂຕ ໂລໂກ’’ຕິ ປເທນ. ປຐມສ຺ສ ປທສ຺ສາຕິ ‘‘ເກນສ຺ສຸ ນິວຸໂຕ ໂລໂກ’’ຕິ ປທສ຺ສ. ຍຸຕ຺ຕາຕິ ໂຍຊິຕາ, ອນຸຣູປາຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ເອເຕນ ປຸຈ຺ຉານຸຣູປຕາ ວິສ຺ສຊ຺ຊນສ຺ສ ທສ຺ສິຕາຕິ ປຸພ຺ພາປຣວິຈໂຍ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ໂຍ ປຸຄ຺ຄໂລ ນີວຣເຓຫິ ນິວຸໂຕ’’ຕິອາທິນາ ວິວິຈ຺ຉາປມາທານໍ ອວິຊ຺ຊາຍ ປຈ຺ຈຍຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ນິວຸໂຕ ເອວ ຫິ ນປ຺ປກາສຕິ. ວິວິຈ຺ຉາຕິ ວິຈິກິຈ຺ຉາ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ວິວິຈ຺ຉາ ນາມ ວຸຈ຺ຈຕິ ວິຈິກິຈ຺ຉາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ປທສິທ຺ຘິ – ຍຖາ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິສມ຺ມາທິຏ຺ຐິໂຍ ‘‘ນິຈ຺ຈໍ ອນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ເອກໍສຄ຺ຄາຫຠາເວນ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ນ ເອວມຍໍ. ອຍໍ ປນ ອເນກໍສຄ຺ຄາຫຠາວໂຕ ‘‘ນິຈ຺ຈໍ ນຸ ໂຂ ອນິຈ຺ຈໍ ນຸ ໂຂ’’ຕິອາທິນາ ວິວິຘໍ ວິຣຸທ຺ຘໍ ວາ ອິຈ຺ຉຕິ ເອສຕີຕິ ວິວິຈ຺ຉາຕິ ¶ . ‘‘ໂສ ວິຈິກິຈ຺ຉນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິນາ ອປ຺ປກາສນສ຺ສ ວິວິຈ຺ຉາປມາທານໍ ກາຣຓຠາວໍ ວິວຣຕິ. ສຸກ຺ເກ ຘມ຺ເມ ນ ອຸປ຺ປາທິຍຕີຕິ ນ ສມາທາຍ ວຕ຺ຕຕິ. ນປ຺ປກາສນ຺ຕີຕິ ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ ອນຸປ຺ປາທິຍມານາ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ປກາສໍ ¶ ໂລເກ ອຠິຎ຺ຎາຕໍ ນ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຠິລິມ຺ປຕີຕິ ມກ຺ກຏາເລໂປ ວິຍ ມກ຺ກຏໍ ທາຣຸສິລາທີສຸ ປຸຣິສໍ ຣູປາທິວິສເຍ ອລ຺ລີຍາເປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາສຕ຺ຕິພຫຸລສ຺ສາຕິ ອາສງ຺ຄພຫຸລສ຺ສ. ເອວໍ ອຠິຊປ຺ປາຕິ ກຣິຕ຺ວາຕິ ເອວໍ ປຣິຍຸຏ຺ຐານຏ຺ຐາຍິນີຕິ ອິມິນາ ກາຣເຓນ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕາຍ ຕຓ຺ຫາຍ. ໂລໂກ ອຠິລິຕ຺ໂຕ ສິເລເສນ ມກ຺ຂິໂຕ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຠາຍຕິ ເອຕສ຺ມາຕິ ຠຍໍ. ມຫນ຺ຕໍ ຠຍໍ ມຫພ຺ຠຍໍ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ທຸກ຺ຂມສ຺ສ ມຫພ຺ຠຍ’’ນ຺ຕິ. ທຸກ຺ຂໍ ໂທມນສ຺ສນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂເມວ ວິຠຕ຺ຕນ຺ຕິ ສພ຺ພໍ ທຸກ຺ຂໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕິສ຺ໂສ ທຸກ຺ຂຕາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂອຘໂສຕິ ກທາຈິ ອຕ຺ຕູປກ຺ກມມູລາຍ ກທາຈິ ປຣູປກ຺ກມມູລາຍາຕິອາທິນາ ວິຠາເຄນ ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂຕາຍ ມຸຈ຺ຈນກາ ວິເສເສນ ຣູປາວຈຣາ. ຕຖາຕິ ໂອຘໂສ ກທາຈິ ກຣຫຈີຕິ ເອວໍ ອາກຑ຺ຒຕິ. ວິປຣິຓາມທຸກ຺ຂຕາຍ ມຸຈ຺ຈນກາ ອຸເປກ຺ຂາສມາປຕ຺ຕິພຫຸລາ ວິເສເສນ ອຣູປາວຈຣສຕ຺ຕາ. ອປ຺ປາພາຘາຕິ ປທໍ ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂຕາຍ ມຸຈ຺ຈນສ຺ສ ກາຣຓວຈນໍ. ທີຆາຍຸກາຕິ ວິປຣິຓາມທຸກ຺ຂຕາຍ. ອຣູປເທວາ ຫິ ໂລເກ ວິເສສໂຕ ທີຆາຍຸກາຕິ. ອິທຎ຺ຈ ມຸຈ຺ຈນມຈ຺ຈນ຺ຕິກໍ. ຍສ຺ມາ ຈ ທຸກ຺ຂາ ເວທນາປິ ສງ຺ຂຕຕ຺ຕາ ອນິຈ຺ຈຕາທິສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂສຠາວາ ເອວ, ຕສ຺ມາ ຍໂຕ ມຸຈ຺ຈນມຈ຺ຈນ຺ຕິກໍ, ຕໍ ອນວເສສປຣິຍາທານວເສນ ສງ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂຕາຍ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ອຸປາທິຍຕີຕິ ອຸປາທິ, ວິປາກກ຺ຂນ຺ຘາ ກຏຕ຺ຕາ ຈ ຣູປໍ. ອຸປາທິສ຺ສ ເສສໍ ອຸປາທິເສສໍ, ຕໍ ນຕ຺ຖິ ເອຕິສ຺ສາຕິ ອນຸປາທິເສສາ, ນິພ຺ພານຘາຕຸ, ຕາຍ ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ, ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕລກ຺ຂເຓ ຈາຍໍ ກຣຓນິທ຺ເທໂສ. ນິພ຺ພານຘາຕູຕິ ຈ ນິພ຺ພາຍນມຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ສກລໂລກພ຺ຍາປິນີ ສພ຺ພສງ຺ຄາຫິນີ ຈ ສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂຕາ, ຕສ຺ມາ. ໂລກສ຺ສາຕິ ສມ຺ພນ຺ເຘ ສາມິວຈນໍ. ເຕນ ‘‘ທຸກ຺ຂມສ຺ສາ’’ຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ. ເອວເມຕ຺ຖ ໂລກສ຺ສ ນີວຣຓາທີນິ ອຊານນ຺ເຕນ, ສມຍນ຺ຕຣປຣິຈເຍນ ວາ ຕຕ຺ຖ ສໍສຍປກ຺ຂນ຺ເທນ ເອກໍເສເນວ ພ຺ຍາກາຕພ຺ພຕ຺ຕາ ສຕ຺ຕາຘິຏ຺ຐານາ ປຸຈ຺ຉາ ກຕາ, ສາ ຈ ອຊານນສ຺ສ, ສໍສຍສ຺ສ ວາ ນີວຣຓາທິວິສຍຕາຍ ຈຕຸພ຺ພິຘາ. ປາຬິຍໍ ປນ ນີວຣຓາທີນໍ ໂລໂກ ອາຘາຣຠາເວນ ຄາຖາຍໍ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເອໂກ ປຎ຺ໂຫຕິ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ. ອຍເມຕ຺ຖ ປຸຈ຺ຉາວິຈໂຍ. ວິສ຺ສຊ຺ຊນວິຈໂຍປິ ອທິຏ຺ຐໂຊຕິນີ ວິສ຺ສຊ຺ຊນາ ວິມຕິຈ຺ເຉທິນີ ຈາຕິອາທິນາ ປຸຈ຺ຉາວິຈເຍ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເອວໍ ¶ ¶ ເອກາຘາຣໍ ປຸຈ຺ຉໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອເນກາຘາຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສວນ຺ຕິ ສພ຺ພຘີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສວນ຺ຕີຕິ ສນ຺ທນ຺ຕິ. ສພ຺ພຘີຕິ ສພ຺ເພສຸ ຣູປາທີສຸ ອາຍຕເນສຸ. ໂສຕາຕິ ຕຓ຺ຫາທິໂສຕາ. ກິໍ ນິວາຣຓນ຺ຕິ ເຕສໍ ກິໍ ອາວຣຓໍ ກາ ຣກ຺ຂາ. ສໍວຣໍ ພ຺ຣູຫີຕິ ຕໍ ເນສໍ ນີວຣຓສງ຺ຂາຕໍ ສໍວຣໍ ກເຖຫິ. ເກນ ໂສຕາ ປິຘີຍເຣຕິ ເກນ ຘມ຺ເມນ ຕຓ຺ຫາທິໂສຕາ ປິຘິຍ຺ຍນ຺ຕິ ປຈ຺ຉິຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ປທຕ຺ໂຖ. ເສສໍ ປາຬິວເສເນວ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ.

ເຕ ທ຺ເວ ປຎ຺ຫາຕິ ຍທິປິ ອິມິສ຺ສາ ຄາຖາຍ ປຸຈ຺ຉາວເສນ ປວຕ຺ຕາຍ ຈຕ຺ຕາຣິ ປທານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ວາກ຺ຍານິ. ຎາຕຸໍ ອິຈ຺ຉິຕສ຺ສ ປນ ອຕ຺ຖສ຺ສ ທຸວິຘຕ຺ຕາ ເຕ ທ຺ເວ ປຎ຺ຫາ. ກສ຺ມາຕິ ເຈ? ‘‘ອິເມຫິ ພຫ຺ວາຘິວຈເນນ ປຸຈ຺ຉິຕາ’’ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖາຍໍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ອິເມ ເອຕາຍ ຄາຖາຍ ຄຫິຕາ ອຕ຺ຖາ ຍສ຺ມາ ພຫູນິ ອຘິກິຈ຺ຈ ປວຕ຺ຕວຈເນນ ປຸຈ຺ຉິຕາ, ຕສ຺ມາ ເຕ ທ຺ເວ ປຎ຺ຫາຕິ. ເອກໂຕ ອຸປຣິ ພຫູຕິ ຫິ ສາສນໂວຫາໂຣ, ຕເມວ ປຸຈ຺ຉາຍ ທຸວິຘຕ຺ຖວິສຍຕໍ ວິວຣິຕຸໍ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຍາຫິ ຎາຕິພ຺ຍສນາທິສງ຺ຂາຕາຫິ ປາຓວຘາທີຫິ ເອວ ວາ ທຸຄ຺ຄຕິເຫຕຸຠູຕາຫິ ອາປທາຫິ ສມໍ ສຫ, ສພ຺ພຖາ ວາ ອຍໍ ໂລໂກ ອາປນ຺ໂນ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖໂຏ. ຕໍນິມິຕ຺ເຕຫິ ທສຫິ ກິເລສວຕ຺ຖູຫິ ສໍກິລິຏ຺ໂຐ ຈ, ຕສ຺ສ ຕໍ ອາປນ຺ນາກາຣໍ ສໍກິລິຏ຺ຐາກາຣຎ຺ຈ ພຸທ຺ຘິຍໍ ກຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ເອວໍ ສມາປນ຺ນສ຺ສ ເອວໍ ສໍກິລິຏ຺ຐສ຺ສາ’’ຕິ. ໂວທາຍຕິ ສຸຊ຺ຌຕິ ເອເຕນາຕິ ໂວທານໍ, ສມຖວິປສ຺ສນາ. ວຸຏ຺ຐາຕິ ເອເຕນ ນິມິຕ຺ຕໂຕ ປວຕ຺ຕໂຕ ຈາຕິ ວຸຏ຺ຐານໍ, ອຣິຍມຄ຺ໂຄ.

ອສມາຫິຕສ຺ສາຕິ ນານາຣມ຺ມເຓສຸ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ. ສວນ຺ຕີຕິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ອຠິຊ຺ຌາຕິອາທິ ອສມາຘານເຫຕຸທສ຺ສນໍ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ເອວໍ ອສມາຫິຕສ຺ສາ’’ຕິ. ‘‘ຍຖາຫ ຠຄວາ’’ຕິອາທິນາ ອິຘາປິ ອນຸຄີຕິວິຈຍໍ ທສ຺ເສຕິ. ໂສຕານໍ ສວນໍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອນຸໂຣຘວເສເນວາຕິ ອາຫ – ‘‘ສວຕິ ມນາປິເກສຸ ຣູເປສູ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຈກ຺ຂາທໂຍ ໂສຕານໍ ທ຺ວາຣຠາເວນ ປວຕ຺ຕມານາ ອຸປຈາຣວເສນ ສຍໍ ສວນ຺ຕາ ວິຍ ວຸຕ຺ຕາ. ອິຕີຕິ ເອວໍ. ສພ຺ພາຕິ ສພ຺ພສ຺ມາ. ສພ຺ພຖາຕິ ສພ຺ພປ຺ປກາເຣນ. ອິທໍ ໂວທານນ຺ຕິ ອິທໍ ‘‘ປຣິຍຸຏ຺ຐານວິຆາຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ປຣິຍຸຏ຺ຐານປ຺ປຫານໍ ໂວທານໍ.

ວິສ຺ສຊ຺ຊນຄາຖາຍ ¶ ສຕິ ເຕສໍ ນິວາຣຓນ຺ຕິ ວິປສ຺ສນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ສຕິ ກຸສລາກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ຄຕິໂຍ ສມນ຺ເວສມານາ ເຕສໍ ໂສຕານໍ ນິວາຣຓນ຺ຕິ. ໂສຕານໍ ສໍວຣໍ ພ຺ຣູມີຕິ ຕເມວ ສຕິໍ ໂສຕານໍ ສໍວຣໍ ພ຺ຣູມິ. ປຎ຺ຎາເຍເຕ ປິຘີຍເຣຕິ ຣູປາທີສຸ ອນິຈ຺ຈຕາທິປຏິເວຘສາຘິກາຍ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ¶ ເອເຕ ໂສຕາ ສພ຺ພໂສ ປິຘິຍ຺ຍນ຺ຕິ, ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕຸໍ ອປ຺ປທານວເສນ ສມຸຈ຺ຉິຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ນາວິຎ຺ຉຕີຕິ ອຠິຊ຺ຌາທິປ຺ປວຕ຺ຕິທ຺ວາຣຠາເວນ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານໍ, ປຸຄ຺ຄລໍ ວາ ນາກຑ຺ຒຕິ. ອນຸສຍປ຺ປຫານໍ ອິຘ ປິຘານໍ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ປຎ຺ຎາຍ ອນຸສຍາ ປຫີຍນ຺ຕີ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ອນຸສຍນິມິຕ຺ຕໍ ປຣິຍຸຏ຺ຐານໍ ອນຸສຍາຠາເວ ນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອນຸສເຍສູ’’ຕິອາທິ. ອິທານິ ຕເມວຕ຺ຖໍ ອຸປມາຍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ‘‘ຕໍ ຍຖາ ຂນ຺ຘວນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເອຕ຺ຖາປິ ໂສຕານໍ ນິວາຣຓສງ຺ຂາຕໍ ສໍວຣໍ ປິຘານຎ຺ຈ ອຊານນ຺ເຕນ ຕຕ຺ຖ ວາ ສໍສຍິເຕນ ເອກໍສິກຕ຺ຕາ ຘມ຺ມາຘິຏ຺ຐານາ ປຸຈ຺ຉາ ກຕາຕິ ອິຘ ປຸຈ຺ຉາວິຈໂຍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ວິສ຺ສຊ຺ຊນວິຈໂຍ ຈ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ເຍນ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ເກນສ຺ສຸ ນິວຸໂຕ ໂລໂກ’’ຕິ ຄາຖາຍ (ສຸ. ນິ. ໑໐໓໘; ຈູຬນິ. ອຊິຕມາຓວປຸຈ຺ຉາ ໕໗, ອຊິຕມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໑; ເນຕ຺ຕິ. ໔໕) ສຕິປິ ນິວາຣຓາທີນໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພຠາເວ ເອໂກ ປຎ຺ໂຫຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ຕາວ ໂສຕານໍເຍວ ສໍວໂຣ ປິຘານຎ຺ຈ ປຸຈ຺ຉິຕນ຺ຕິ ໂສເຕ ເອກຕ຺ຖວເສນ ຄເຫຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉາຍ ເອກາຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ ເອໂກ ປຎ຺ໂຫຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ໂສຕານໍ ວາ ພຫຸຠາວໂຕ ພຫູຕິ ຍຕ຺ຕກາ ໂສຕາ, ຕຕ຺ຕກາ ປຎ຺ຫາຕິ. ເຍນ ປນ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ສວນ຺ຕິ ສພ຺ພຘິ ໂສຕາ’’ຕິ ຄາຖາຍໍ (ສຸ. ນິ. ໑໐໔໐; ຈູຬນິ. ອຊິຕມາຓວປຸຈ຺ຉາ ໕໙, ອຊິຕມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໓; ເນຕ຺ຕິ. ໔໕) ໂສເຕ ອນາມສິຕ຺ວາ ສໍວຣປິຘານານໍ ວເສນ ‘‘ທ຺ເວ ປຎ຺ຫາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ປຐມຄາຖາຍໍ ສຕິປິ ນິວາຣຓາທີນໍ ໂລກາຘາຣຠາເວ ໂລກໍ ອນາມສິຕ຺ວາ ນິວາຣຓາທີນໍ ວິຠາເຄນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຎ຺ຫາຕິປິ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຍໍ ນໂຍ ທສ຺ສິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອິທານິ ຍສ຺ມາ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ນ ເກວລໍ ປຸພ຺ເພ ອຕ຺ຕນາ ຣຈິຕນິຍາເມເນວ ປຸຈ຺ຉຕິ, ອຖ ໂຂ ເທສນາກາເລ ວຸຕ຺ຕຘມ຺ມສ຺ສ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຄເຫຕ຺ວາປິ ປຸຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ອນຸສນ຺ຘິໍ ປຸຈ຺ຉາຍ ວິເຈຕພ຺ພາກາຣໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍານິ ໂສຕານີ’’ຕິ ຄາຖາຍ ອນນ຺ຕຣໍ ‘‘ປຎ຺ຎາ ເຈວ ສຕິ ຈາ’’ຕິ ຄາຖມາຫ. ຕສ຺ສາຍໍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ຍາຍໍ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາ, ຍາ ຈ ¶ ສຕິ ຍຎ຺ຈ ຕທວເສສໍ ນາມຣູປໍ, ເອຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ກຕ຺ຖ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ, ເອຕໍ ເມ ປຸຏ຺ໂຐ ປພ຺ຣູຫີຕິ.

ວິສ຺ສຊ຺ຊນຄາຖາຍໍ ປນສ຺ສ ຍສ຺ມາ ປຎ຺ຎາສຕິໂຍ ນາເມເນວ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕາ ວິສຸໍ ນ ວຸຕ຺ຕາ. ອຍຎ຺ເຈຕ຺ຖ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ຍໍ ມໍ ຕ຺ວໍ, ອຊິຕ, ເອຕໍ ປຎ຺ຫໍ ອປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກຕ຺ເຖຕໍ ອຸປຣຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ ¶ ອນນ຺ຕຣຄາຖາຍໍ (ສຸ. ນິ. ໑໐໔໒; ຈູຬນິ. ອຊິຕມາຓວປຸຈ຺ຉາ ໖໑, ອຊິຕມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໕; ເນຕ຺ຕິ. ໑໑, ໔໕), ຍຕ຺ຖ ຕໍ ອເສສໍ ອຸປຣຸຊ຺ຌຕິ, ຕໍ ເຕ ວທາມິ. ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຫິ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ນິໂຣເຘນ ສເຫວ ອປຸພ຺ພໍ ອຈຣິມໍ ເອຕ຺ເຖຕໍ ອຸປຣຸຊ຺ຌຕິ, ເອຕ຺ເຖວ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ນິໂຣເຘນ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ, ເອຕໍ ວິຎ຺ຎາຓນິໂຣຘໍ ຕສ຺ສ ນິໂຣໂຘ ນາຕິວຕ຺ຕຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ. ອຍໍ ປຎ຺ເຫ ອນຸສນ຺ຘິໍ ປຸຈ຺ຉຕີຕິ ອນນ຺ຕຣຄາຖາຍໍ ໂສຕານໍ ປຣິຍຸຏ຺ຐານານຸສຍປ຺ປຫານກິຈ຺ເຈນ ສທ຺ຘິໍ ສຕິ ປຎ຺ຎາ ຈ ວຸຕ຺ຕາ, ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຕປ຺ປຫາເນ ປຎ຺ຎາສຕີສຸ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີສຸ ຕາສໍ ສນ຺ນິສ຺ສເຍນ ນາມຣູເປນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ຕຖາ ຈ ສຕິ ວຏ຺ຏຕິ ເອວ. ກຕ຺ຖ ນຸ ໂຂ ອິມາສໍ ສນິສ຺ສຍານໍ ປຎ຺ຎາສຕີນໍ ອເສສນິໂຣໂຘຕິ ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນ ອຍໍ ປຸຈ຺ຉາ ກຕາຕິ ອາຫ – ‘‘ອຍໍ ປຎ຺ເຫ…ເປ… ຘາຕຸ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອນຸສນ຺ຘີຍຕິ ເທສນາ ເອຕາຍາຕິ ອນຸສນ຺ຘິ.

ຍາຍ ປຏິປທາຍ ອນຸປາທິເສສໍ ນິພ຺ພານຘາຕຸໍ ອຘິຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕໍ ຈຕຸສຈ຺ຈກມ຺ມຏ຺ຐານຠາວນາສງ຺ຂາຕໍ ປຏິປທໍ ສຫ ວິສເຍນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕີຓິ ຈ ສຈ຺ຈານີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຂຕານີຕິ ສເມຈ຺ຈ ສມ຺ຠູຍ ປຈ຺ຈເຍຫິ ກຕານີຕິ ສງ຺ຂຕານິ. ນິໂຣຘຘມ຺ມານີຕິ ນິຣຸຊ຺ຌນສຠາວານິ. ທຸກ຺ຂໍ ສມຸທໂຍ ມຄ຺ໂຄຕິ ເຕສໍ ສຣູປທສ຺ສນໍ. ນິໂຣໂຘ ປນ ກຖນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ນິໂຣໂຘ ອສງ຺ຂໂຕ’’ຕິ. ໂສ ຫິ ເກນຈິ ປຈ຺ຈເຍນ ນ ສງ຺ຂໂຕຕິ ອສງ຺ຂໂຕ. ສຫ ວິສເຍນ ປຫາຕພ຺ພປຫາຍກສຠາເວສຸ ອຣິຍສຈ຺ເຈສຸ ປຫາຍກວິຠາຄມຸເຂນ ປຫາຕພ຺ພວິຠາຄໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ສມຸທໂຍ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຕ຺ຖ ອວິຊ຺ຊາວເສສາຕິ ທສ຺ສນມຄ຺ເຄນ ປຫີນາວເສສາ ອວິຊ຺ຊາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍຎ຺ຈ ເສສ-ສທ຺ໂທ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ ພ຺ຍາປາໂທ ມາໂນ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ຍຖາ ຫິ ອວິຊ຺ຊາ, ເອວໍ ເອເຕປິ ຘມ຺ມາ ອປາຍຄມນີຍສຠາວາ ປຐມມຄ຺ເຄນ ປຫີຍນ຺ຕິ ເອວາຕິ. ‘‘ອວິຊ຺ຊານິຣວເສສາ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ເອຕ຺ຖາປິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕສຸ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທິປເທສຸປິ ນິຣວເສສ-ສທ຺ໂທ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ ¶ . ສາວເສສຎ຺ຫິ ປຸຣິມມຄ຺ຄທ຺ວເຍນ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທໂຍ ປຫີຍນ຺ຕິ, ອິຕເຣຫິ ປນ ນິຣວເສສນ຺ຕິ. ເຕຘາຕຸເກ ອິມານິ ທສ ສໍໂຍຊນານີຕິ ເອຕ຺ຖ ເຕຘາຕຸເກຕິ ສໍໂຍຊນານໍ ວິສຍທສ຺ສນໍ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ຕານິ ສໍໂຍຊນວເສນ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ.

໑໒. ອນຎ຺ຎາຕຎ຺ຎສ຺ສາມີຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຘິຏ຺ຐາຍາຕິ ຕໍ ປຫາຍກໍ ປຕ຺ວາ. ຍໍ ປນາຕິ ເອຕ຺ຖ ຍນ຺ຕິ ເຫຕຸອຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ອິທໍ ຂເຍ ຎາຓນ຺ຕິ ເຍນ ຎາເຓນ ເຫຕຸຠູເຕນ ‘‘ຂີຓາ ເມ ຊາຕີ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຊາຕິຍາ ຂີຓຠາວໍ ຊານາຕິ, ອິທໍ ເອວໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕຠູຕໍ ອຣຫຕ຺ຕຜລຎາຓໍ ຂເຍ ¶ ຎາຓໍ ນາມ. ນາປຣໍ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕາຍາຕິ ປຊານາຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ຍນ຺ຕິ ອາເນຕພ຺ພໍ ‘‘ຍໍ ນາປຣໍ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕາຍາຕິ ປຊານາຕີ’’ຕິ. ອິທໍ ອນຸປ຺ປາເທ ຎາຓນ຺ຕິ ອິຘາປິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຣຫຕ຺ຕຜລຎາຓວເສນ ອຕ຺ໂຖ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ອຏ຺ຐສາລິນິຍໍ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທກ຺ກຓ຺ຑ ໑໓໕-໑໔໒) ປນ ‘‘ຂເຍ ຎາຓໍ ກິເລສກ຺ຂຍກເຣ ອຣິຍມຄ຺ເຄ ຎາຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນຸປ຺ປາເທ ຎາຓໍ ປຏິສນ຺ຘິວເສນ ອນຸປ຺ປາທຠູເຕ ຕໍຕໍມຄ຺ຄວຊ຺ຌກິເລສານໍ ອນຸປ຺ປາທປຣິໂຍສາເນ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ອຣິຍຜເລ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຘ ປນ ອຸຠຍມ຺ປິ ອຣຫຕ຺ຕຜລຎາຓວເສເນວ ວິຠຕ຺ຕໍ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ອິມານິ ທ຺ເວ ຎາຓານິ ອຎ຺ຎາຕາວິນ຺ທ຺ຣິຍ’’ນ຺ຕິ, ‘‘ອາຣມ຺ມຓສງ຺ເກເຕນ ທ຺ເວ ນາມານິ ລພ຺ຠນ຺ຕີ’’ຕິ ຈ.

ອຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ເຫຏ຺ຐິເມສຸ ຕີສຸ ຜເລສຸ, ອຸປຣິເມສຸ ຈ ຕີສຸ ມຄ຺ເຄສຸ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານມ຺ປິ ອນຎ຺ຎາຕຎ຺ຎສ຺ສາມີຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ວິຍ ປຐມຜລຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຄ຺ຄຜລຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອນຸປ຺ປາທນິໂຣເຘນ ນິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ຍຎ຺ຈ ອນຎ຺ຎາຕຎ຺ຎສ຺ສາມີຕິນ຺ທ຺ຣິຍ’’ນ຺ຕິອາທິ. ເອເຕນ ປຫາຕພ຺ພຘມ຺ມາ ວິຍ ທສ຺ສນຠາວນາຫິ ອຄ຺ຄຜລຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຕທວເສສຜລຘມ຺ມາປິ ອນຸປ຺ປາທນິໂຣເຘນ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ. ໂກ ປນ ວາໂທ ເຕຠູມກຘມ຺ມານນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ, ເອກາ ປຎ຺ຎາ ອຎ຺ຎາຕາວິນ຺ທ຺ຣິຍຕ຺ຕາ. ຍທິ ເອກາ, ກຖໍ ທ຺ວິຘາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອປິ ຈາ’’ຕິອາທິ. ອາຣມ຺ມຓສງ຺ເກເຕນາຕິ ຂເຍ ອນຸປ຺ປາເທຕິ ອິມາຍ ອາຣມ຺ມຓສມຎ຺ຎາຍ. ສາ ປຊານນຏ຺ເຐນ ປຎ຺ຎາຕິ ຍາ ປຸພ຺ເພ ໂສຕານໍ ປິຘານກິຈ຺ຈາ ວຸຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາ, ສາ ປຊານນສຠາເວນ ປຎ຺ຎາ. ອິຕຣາ ປນ ຍຖາທິຏ຺ຐໍ ຍຖາຄຫິຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ອປິລາປນຏ຺ເຐນ ໂອຄາຫນຏ຺ເຐນ ສຕີຕິ.

໑໓. ເອວໍ ¶ ‘‘ປຎ຺ຎາ ເຈວ ສຕິ ຈາ’’ຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ອິທານິ ‘‘ນາມຣູປ’’ນ຺ຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ວິວຣນ຺ໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຖ ເຍ ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ, ອິທໍ ນາມຣູປ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ນາມຣູປຎ຺ຈ ວິຠາເຄນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ສຸຂຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ປາກຏນາມຣູປເມວ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ເຍ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຄ຺ຄຫເຓເນວ ຫິ ສຫຈຣຓາທິນາ ຕທຎ຺ເຎ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິກາ ຣູປຘມ຺ມາ ຈ ຄຫິຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ນາມຄ຺ຄຫເຓນ ເຈຕ຺ຖ ຂນ຺ຘຕ຺ຕຍເມວ ຄຫິຕນ຺ຕິ ‘‘ນາມຣູປໍ ວິຎ຺ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ປນ ຣູປໍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ນຍິທໍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕປຈ຺ຈຍວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຈຸຣຊນສ຺ສ ປນ ອວິຠາເຄນ ຄຫຓີຍສຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ຄາຖາຍ ອນຸປາທິເສສາ ນິພ຺ພານຘາຕຸ ປຸຈ຺ຉິຕາຕິ ຕໍ ຈຕຸຣິທ຺ຘິປາທມຸເຂນ ອຣິຍມຄ຺ຄາຘິຄເມນ ປຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອິທ຺ຘິປາທຠາວນາມູລຠູຕານິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ສຕິປຎ຺ຎາຫິ ນິທ຺ຘາເຣຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ສຕິ ຈ ປຎ຺ຎາ ຈ ຈຕ຺ຕາຣິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານີ’’ຕິ ອາຫ. ກຸສລາກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ຄຕິໂຍ ¶ ສມນ຺ເວສມານາ ສຕິ ສິຊ຺ຌນ຺ຕີ ເອກນ຺ເຕນ ສມາຘິໍ ນິປ຺ຜາເທຕິ. ສຕິຄ຺ຄຫເຓນ ເຈຕ຺ຖ ປຣິຍຸຏ຺ຐານປ຺ປຫານໍ ອິຘາຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ສຕິ ທ຺ເວ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ, ສຕິນ຺ທ຺ຣິຍຎ຺ຈ ສມາຘິນ຺ທ຺ຣິຍຎ຺ຈາ’’ຕິ. ຕຖາ ອນຸສຍສມຸຄ຺ຆາຕວິຘາຍິນີ ປຎ຺ຎາ ສິຊ຺ຌມານາ ນ ວິນາ ຈຕຸພ຺ພິຘສມ຺ມປ຺ປຘານວີຣິຍໍ ສິຊ຺ຌຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ປຎ຺ຎາ ທ຺ເວ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍຎ຺ຈ ວີຣິຍິນ຺ທ຺ຣິຍຎ຺ຈາ’’ຕິ.

ຍາ ອິເມສຸ ຈຕູສຸ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສູຕິ ອິເມສຸ ສຕິອາທີສຸ ຈຕູສຸ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ນິສ຺ສຍປຈ຺ຈຍຕາຍ ອຘິຏ຺ຐານຠູເຕສຸ ຕໍສຫຊາຕາ ເອວ ຍາ ສທ຺ທຫນາ. ‘‘ອິເມຫິ ຈຕູຫິ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍຫີ’’ຕິປິ ປາຬິ, ຕສ຺ສາ ອິເມຫິ ຈຕູຫິ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍຫິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຕິ ວຈນເສໂສ, ອາຣມ຺ມເຓ ອຠິປ຺ປສາທລກ຺ຂຓາ ສທ຺ຘາ ກຕ຺ຕຸກາມຕາສຠາວສ຺ສ ຉນ຺ທສ຺ສ ວິເສສປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ຍາ ສທ຺ຘາຘິປເຕຍ຺ຍາ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາ, ອຍໍ ຉນ຺ທສມາຘີ’’ຕິ. ສມາຫິເຕ ຈິຕ຺ເຕຕິ ວິປສ຺ສນາສມາຘິນາ ສມາຫິເຕ ຈິຕ຺ເຕ. ອິທໍ ປຫານນ຺ຕິ ວິກ຺ຂມ຺ຠນປ຺ປຫານສາຘໂກ ສມາຘິ ປຫານນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ປຊຫຕິ ເອເຕນາຕິ ກຕ຺ວາ. ‘‘ປຘານ’’ນ຺ຕິປິ ປາໂຐ, ອຄ຺ໂຄຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ສມາຘິ ເອໂກທີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

‘‘ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ’’ຕິອາທິນາ ກາຍວຈີຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣສີເສນ ຕໍສມຸຏ຺ຐາປກາ ວີຣິຍສງ຺ຂາຣາວ ຄຫິຕາ. ເຕ ຫິ ຍາວ ຠາວນານິປ຺ຜຕ຺ຕິ ຕາວ ເອກຣເສນ ສຣຓໂຕ ສງ຺ກປ຺ເປຕພ຺ພໂຕ ຈ ສຣສງ຺ກປ຺ປາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ‘‘ເອວໍ ¶ ເມ ຠາວນາ ໂຫຕູ’’ຕິ ຍຖາ ອິຈ຺ຉິຕາ, ຕຖາ ປວຕ຺ຕິຍາ ເຫຕຸຠາວໂຕ. ຕທຸຠຍນ຺ຕິ ຉນ຺ທສມາຘິສງ຺ຂາຕຎ຺ຈ ປຘານສງ຺ຂາຣສງ຺ຂາຕຎ຺ຈ ວີຣິຍນ຺ຕິ ຕໍ ອຸຠຍໍ. ອຸຠຍເມວ ຫິ ອຸປຈາຣວເສນ ອຎ຺ຎໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ ‘‘ຉນ຺ທສມາຘິປ຺ປຘານສງ຺ຂາຣສມນ຺ນາຄຕໍ ອິທ຺ຘິປາທ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຠິນ຺ນມ຺ປິ ຫິ ອຸປຈາຣວເສນ ຠິນ຺ນໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ ໂວຫຣນ຺ຕິ, ຍຖາ ‘‘ສິລາປຸຕ຺ຕກສ຺ສ ສຣີຣ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອິຊ຺ຌຕີຕິ ອິທ຺ຘິ, ສມິຊ຺ຌຕິ ນິປ຺ຜຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຊ຺ຌນ຺ຕິ ວາ ຕາຍ ສຕ຺ຕາ ອິທ຺ຘາ ວຸທ຺ຘາ ອຸກ຺ກໍສຄຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອິທ຺ຘິ, ປຊ຺ຊຕິ ເອເຕນາຕິ ປາໂທ, ປຐເມນ ອຕ຺ເຖນ ອິທ຺ຘິ ເອວ ປາໂທ ອິທ຺ຘິປາໂທ, ອິທ຺ຘິໂກຏ຺ຐາໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸຕິເຍນ ອຕ຺ເຖນ ອິທ຺ຘິຍາ ປາໂທ ປຕິຏ຺ຐາ ອຘິຄມູປາໂຍຕິ ອິທ຺ຘິປາໂທ. ເຕນ ຫິ ອຸປຣູປຣິວິເສສສງ຺ຂາຕໍ ອິທ຺ຘິໍ ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ປາປຸຓນ຺ຕິ. ວິເວກນິສ຺ສິຕນ຺ຕິ ຕທງ຺ຄວິເວກນິສ຺ສິຕໍ ສມຸຈ຺ເຉທວິເວກນິສ຺ສິຕໍ ນິສ຺ສຣຓວິເວກນິສ຺ສິຕຎ຺ຈ ອິທ຺ຘິປາທໍ ຠາເວຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຖາ ຫິ ອຍໍ ອິທ຺ຘິປາທຠາວນານຸຍຸຕ຺ໂຕ ໂຍຄີ ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓ ກິຈ຺ຈໂຕ ຕທງ຺ຄວິເວກນິສ຺ສິຕໍ ອຊ຺ຌາສຍໂຕ ນິສ຺ສຣຓວິເວກນິສ຺ສິຕໍ. ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ປນ ກິຈ຺ຈໂຕ ¶ ສມຸຈ຺ເຉທວິເວກນິສ຺ສິຕໍ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ນິສ຺ສຣຓວິເວກນິສ຺ສິຕໍ ອິທ຺ຘິປາທໍ ຠາເວຕີຕິ. ເອສ ນໂຍ ວິຣາຄນິສ຺ສິຕນ຺ຕິອາທີສຸ.

ວິເວກຕ຺ຕາ ເອວ ຫິ ວິຣາຄາທໂຍ, ເກວລຎ຺ເຈຕ຺ຖ ໂວສ຺ສຄ຺ໂຄ ທຸວິໂຘ ປຣິຈ຺ຈາຄໂວສ຺ສຄ຺ໂຄ ຈ ປກ຺ຂນ຺ທນໂວສ຺ສຄ຺ໂຄ ຈາຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຣິຈ຺ຈາຄໂວສ຺ສຄ຺ໂຄ ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓ ຕທງ຺ຄວເສນ, ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ກິເລສປ຺ປຫານໍ. ປກ຺ຂນ຺ທນໂວສ຺ສຄ຺ໂຄ ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓ ຕນ຺ນິນ຺ນຠາເວນ, ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ນິພ຺ພານປກ຺ຂນ຺ທນໍ. ຕທຸຠຍມ຺ປິ ອິມສ຺ມິໍ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣມິສ຺ສເກ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນານເຍ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ຕຖາ ຫິ ອຍໍ ປຐມິທ຺ຘິປາໂທ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ປກາເຣນ ກິເລເສ ປຣິຈ຺ຈຊຕິ ນິພ຺ພານຎ຺ຈ ປກ຺ຂນ຺ທຕິ. ໂວສ຺ສຄ຺ຄປຣິຓາມິນ຺ຕິ ອິມິນາ ປນ ວຈເນນ ໂວສ຺ສຄ຺ຄຕ຺ຖໍ ປຣິຓມນ຺ຕໍ ປຣິຓຕຎ຺ຈ ປຣິປຈ຺ຈນ຺ຕໍ ປຣິປກ຺ກຎ຺ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍຎ຺ຫິ ອິທ຺ຘິປາທຠາວນານຸຍຸຕ຺ໂຕ ໂຍຄີ ຍຖາ ປຐໂມ ອິທ຺ຘິປາໂທ ກິເລສປຣິຈ຺ຈາຄໂວສ຺ສຄ຺ຄຕ຺ຖໍ ນິພ຺ພານປກ຺ຂນ຺ທນໂວສ຺ສຄ຺ຄຕ຺ຖຎ຺ຈ ປຣິປຈ຺ຈຕິ, ຍຖາ ຈ ປຣິປກ຺ໂກ ໂຫຕິ, ຕຖາ ນໍ ຠາເວຕີຕິ. ເສສິທ຺ຘິປາເທສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ຍຖາ ຉນ຺ທໍ ເຊຏ຺ຐກໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິໂຕ ສມາຘິ ຉນ຺ທສມາຘິ. ເອວໍ ວີຣິຍໍ ຈິຕ຺ຕໍ ວີມໍສໍ ເຊຏ຺ຐກໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິໂຕ ສມາຘິ ວີມໍສາສມາຘີຕິ.

໑໔. ນ ¶ ເກວລໍ ຈຕຸຕ຺ຖອິທ຺ຘິປາໂທ ເອວ ສມາຘິຎາຓມູລໂກ, ອຖ ໂຂ ສພ຺ໂພປີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສພ຺ໂພ ສມາຘິ ຎາຓມູລໂກ ຎາຓປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ ຎາຓານຸປຣິວຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍທິ ເອວໍ ກສ຺ມາ ໂສ ເອວ ວີມໍສາສມາຘີຕິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ? ວີມໍສໍ ເຊຏ຺ຐກໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິຕຕ຺ຕາຕິ ວຸຕ຺ໂຕວາຍມຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ປຸພ຺ພຠາຄປຎ຺ຎາຍ ຎາຓມູລໂກ. ອຘິຄມປຎ຺ຎາຍ ຎາຓປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ. ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓປຎ຺ຎາຍ ຎາຓານຸປຣິວຕ຺ຕິ. ອຖ ວາ ປຸພ຺ພຠາຄປຎ຺ຎາຍ ຎາຓມູລໂກ. ອຸປຈາຣປຎ຺ຎາຍ ຎາຓປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ. ອປ຺ປນາປຎ຺ຎາຍ ຎາຓານຸປຣິວຕ຺ຕິ. ອຸປຈາຣປຎ຺ຎາຍ ວາ ຎາຓມູລໂກ. ອປ຺ປນາປຎ຺ຎາຍ ຎາຓປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ. ອຠິຎ຺ຎາປຎ຺ຎາຍ ຎາຓານຸປຣິວຕ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຍຖາ ¶ ປຸເຣຕິ ຍຖາ ສມາຘິສ຺ສ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓານຸປຣິວຕ຺ຕິຠາເວນ ປຸເຣ ປຸພ຺ເພ ອຕີຕາສຸ ຊາຕີສຸ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ເຍສຸປິ ສໍວຏ຺ຏວິວຏ຺ເຏສຸ ອຕ຺ຕໂນ ປເຣສຎ຺ຈ ຂນ຺ຘໍ ຂນ຺ຘູປນິພທ຺ຘຎ຺ຈ ທຸປ຺ປຏິວິຊ຺ຌໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຕຖາ ປຈ຺ຉາ ສມາຘິສ຺ສ ອນາຄຕໍສຎາຓານຸປຣິວຕ຺ຕິຠາເວນ ອນາຄຕາສຸ ຊາຕີສຸ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ເຍສຸປິ ສໍວຏ຺ຏວິວຏ຺ເຏສຸ ອຕ຺ຕໂນ ປເຣສຎ຺ຈ ຂນ຺ຘໍ ຂນ຺ຘູປນິພທ຺ຘຎ຺ຈ ທຸປ຺ປຏິວິຊ຺ຌໍ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຍຖາ ປຈ຺ຉາຕິ ຍຖາ ສມາຘິສ຺ສ ເຈໂຕປຣິຍຎາຓານຸປຣິວຕ຺ຕິຠາເວນ ອນາຄເຕສຸ ສຕ຺ຕສຸ ທິວເສສຸ ປຣສຕ຺ຕານໍ ຈິຕ຺ຕໍ ທຸປ຺ປຏິວິຊ຺ຌໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຕຖາ ປຸເຣ ອຕີເຕສຸ ສຕ຺ຕສຸ ທິວເສສຸ ປຣສຕ຺ຕານໍ ຈິຕ຺ຕໍ ທຸປ຺ປຏິວິຊ຺ຌໍ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາ ທິວາຕິ ຍຖາ ທິວສຠາເຄ ສູຣິຍາໂລເກນ ອນ຺ຘກາຣສ຺ສ ວິຘມິຕຕ຺ຕາ ຈກ຺ຂຸມນ຺ຕານໍ ສຕ຺ຕານໍ ອາປາຖຄຕໍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ ຣູປໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ. ຕຖາ ຣຕ຺ຕິນ຺ຕິ ຕຖາ ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ຈຕຸຣງ຺ຄສມນ຺ນາຄເຕປິ ອນ຺ຘກາເຣ ວຕ຺ຕມາເນ ສມາຘິສ຺ສ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓານຸປຣິວຕ຺ຕິຕາຍ ທຸປ຺ປຏິວິຊ຺ຌໍ ຣູປາຍຕນໍ ນຕ຺ຖິ.

ຍຖາ ຣຕ຺ຕິໍ ຕຖາ ທິວາຕິ ຍຖາ ຈ ຣຕ຺ຕິຍໍ ຕຖາ ທິວາປິ ອຕິສຸຂຸມໍ ເກນຈິ ຕິໂຣຫິຕໍ ຍຎ຺ຈ ອຕິທູເຣ, ຕໍ ສພ຺ພຣູປໍ ທຸປ຺ປຏິວິຊ຺ຌໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ຍຖາ ຈ ຣູປາຍຕເນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາ ສມາຘິສ຺ສ ທິພ຺ພໂສຕຎາຓານຸປຣິວຕ຺ຕິຕາຍ ສທ຺ທາຍຕເນ ຈ ເນຕພ຺ພໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອິຕິ ວິວເຏນ ເຈຕສາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອປຣິໂຍນທ຺ເຘນາຕິ ອຠິຎ຺ຎາຎາຓສ຺ສ ປາຣິພນ຺ຘກກິເລເສຫິ ອນຊ຺ໂຌຕ຺ຖເຏນ, ອປຣິໂຍນທ຺ຘຕ຺ຕາ ເອວ ສປ຺ປຠາສໍ ຈິຕ຺ຕໍ. ເອເຕເນວ ສມາຘິສ຺ສ ອິທ຺ຘິວິຘຎາຓານຸປຣິວຕ຺ຕິຕາປິ ວຸຕ຺ຕາ ເອວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານີຕິ ອິທ຺ຘິປາທສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານິ ເສກ຺ຂສ຺ສ ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ອຘິປ຺ເປຕານີຕິ ອາຫ ¶ ‘‘ກຸສລານີ’’ຕິ. ຈິຕ຺ຕສຫຠູນີຕິອາທິ ເຕສໍ ວິຎ຺ຎາຓນິໂຣເຘນ ນິໂຣຘທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຖາ ‘‘ນາມຣູປຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິ. ເຕເນຕໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ນ ເກວລໍ ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ເອວ, ອຖ ໂຂ ນາມຣູປຎ຺ຈ ວິຎ຺ຎາຓເຫຕຸກໍ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ນິໂຣຘາ ນິຣຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ.

ຕສ຺ສາຕິ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ. ເຫຕູຕິ ຕຓ຺ຫາອວິຊ຺ຊາທິໂກ. ອນາຫາຣນ຺ຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ຖວິວຣຓໍ. ອນຠິນນ຺ທິຕນ຺ຕິ ອຠິນນ຺ທນຠູຕາຍ ຕຓ຺ຫາຍ ປຫີນຕ຺ຕາ ເອວ ອປຕ຺ຖິຕໍ. ຕໂຕ ເອວ ອປ຺ປຏິສນ຺ຘິກໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ຕໍ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ. ຍຖາ ຈ ວິຎ຺ຎາຓໍ, ເອວໍ ນາມຣູປມ຺ປິ ວິຎ຺ຎາຓສງ຺ຂາຕສ຺ສ ເຫຕຸໂນ ປຈ຺ຈຍສ຺ສ ຈ ອຠາວາ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍານໍ ສງ຺ຂາຣາທີນໍ ອຠາວາ ອເຫຕຸ ອປ຺ປຈ຺ຈຍໍ. ເສສໍ ປາກຏເມວ. ປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊນວິຈໂຍປິ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເອວໍ ອນຸສນ຺ຘິປຸຈ຺ຉມ຺ປິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐາ ສຕ຺ຕາຘິຏ຺ຐານາ ຘມ຺ມາຘິຏ຺ຐານາ ຈ ປຸຈ຺ຉາ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ທສ຺ສິຕາຕິ ອິທານິ ຕາ ສຫ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຍ ຈ ສງ຺ຂາຕຘມ຺ມາເສ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖາຍໍ ປທຕ຺ໂຖ – ສງ຺ຂາຕຘມ຺ມາຕິ ອນິຈ຺ຈາທິວເສນ ປຣິວີມໍສິຕຘມ຺ມາ, ອຣຫຕໍ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ. ເສກ຺ຂາຕິ ສີລາທີນິ ສິກ຺ຂມານາ ອວເສສາ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລາ. ປຸຖູຕິ ພຫູ ສຕ຺ຕຊນາ. ເຕສໍ ເມ ນິປໂກ ອິຣິຍໍ, ປຸຏ຺ໂຐ ປພ຺ຣູຫີຕິ ເຕສໍ ເສຂາເສຂານໍ ນິປໂກ ປຓ຺ຑິໂຕ ຕ຺ວໍ ຠຄວາ ປຏິປຕ຺ຕິໍ ປຸຏ຺ໂຐ ເມ ພ຺ຣູຫີຕິ. ເສສໍ ປາຬິວເສເນວ ວິຎ຺ຎາຍຕິ.

໑໕. ກິສ຺ສາຕິ ¶ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ, ເກນ ກາຣເຓນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສຂາເສຂວິປສ຺ສນາ ປຸພ຺ພງ຺ຄມປ຺ປຫານໂຍເຄນາຕິ ເສເຂ ອເສເຂ ວິປສ຺ສນາປຸພ຺ພງ຺ຄມປ຺ປຫາເນ ຈ ປຸຈ຺ຉນໂຍເຄນ, ປຸຈ຺ຉາວິຘິນາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ວິສ຺ສຊ຺ຊນຄາຖາຍໍ ກາເມສຸ ນາຠິຄິຊ຺ເຌຍ຺ຍາຕິ ວຕ຺ຖຸກາເມສຸ ກິເລສກາເມນ ນ ອຠິຄິຊ຺ເຌຍ຺ຍ. ມນສານາວິໂລ ສິຍາຕິ ພ຺ຍາປາທວິຕກ຺ກາທໂຍ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທໂຍ ຈ ມນໂສ ອາວິລຠາວກເຣ ຘມ຺ເມ ປຊຫນ຺ໂຕ ຈິຕ຺ເຕນ ອນາວິໂລ ຠເວຍ຺ຍ. ຍສ຺ມາ ປນ ອເສກ຺ໂຂ ອນິຈ຺ຈຕາທິວເສນ ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ ປຣິຕຸລິຕຕ຺ຕາ ກຸສໂລ ສພ຺ພຘມ຺ເມສຸ ກາຍານຸປສ຺ສນາສຕິອາທີຫິ ຈ ສໂຕ ສພ຺ພກິເລສານໍ ຠິນ຺ນຕ຺ຕາ ອຸຕ຺ຕມຠິກ຺ຂຸຠາວໍ ປຕ຺ໂຕ ຈ ຫຸຕ຺ວາ ສພ຺ພອິຣິຍາປເຖສຸ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ກຸສໂລ…ເປ… ປຣິພ຺ພເຊ’’ຕິ ອາຫາຕິ ອຍໍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ.

ຕຕ຺ຖ ¶ ຍໍ ປຸຈ຺ຉາຄາຖາຍໍ ‘‘ນິປໂກ’’ຕິ ປທໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຠຄວໂຕ ຈ ເນປກ຺ກໍ ອຸກ຺ກໍສປາຣມິປ຺ປຕ຺ຕໍ ອນາວຣຓຎາຓທສ຺ສເນນ ທີເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ອນາວຣຓຎາຓໍ ຕາວ ກມ຺ມທ຺ວາຣເຠເທຫິ ວິຠຊິຕ຺ວາ ເສຂາເສຂປຏິປທໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຠຄວໂຕ ສພ຺ພໍ ກາຍກມ຺ມ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອປ຺ປຏິຫຕຎາຓທສ຺ສເນນ ຕຖາຄຕສ຺ສ ເສຂາເສຂປຏິປຕ຺ຕິເທສນາໂກສລ຺ລເມວ ວິຠາເວຕິ. ຕຕ຺ຖ ໂກ ຈາຕິ ກ຺ວ ຈ, ກສ຺ມິໍ ວິສເຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ວິສຍໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຍໍ ອນິຈ຺ເຈ ທຸກ຺ເຂ ອນຕ຺ຕນິ ຈາ’’ຕິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຎາຓທສ຺ສນໍ ນາມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ‘‘ສພ຺ພໍ ສງ຺ຂຕໍ ອນິຈ຺ຈໍ ທຸກ຺ຂໍ ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາ ອນຕ຺ຕາ’’ຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ປນ ຕສ຺ມິໍ ວິສເຍ ເຍນ ອປ຺ປວຕ຺ຕິ, ໂສ ປຏິຆາໂຕຕິ, ເອເຕນ ລກ຺ຂຓຕ຺ຕຍປ຺ປຏິເວຘສ຺ສ ທຸຣຠິສມ຺ຠວຕໍ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓຕຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕິ. ລກ຺ຂຓຕ຺ຕຍວິຠາວເນນ ຫິ ຠຄວໂຕ ຈຕຸສຈ຺ຈປ຺ປຏິເວຘໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິຎ຺ຈ ປຓ຺ຑິຕາ ປຏິຊານນ຺ຕິ.

ອຎ຺ຎາຓໍ ອທສ຺ສນນ຺ຕິ ຕໍ ປຏິຆາຕໍ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສຕິ. ຉຬາຣມ຺ມຓສຠາວປ຺ປຏິຈ຺ຉາທໂກ ຫິ ສມ຺ໂມໂຫ ຎາຓທສ຺ສນສ຺ສ ປຏິຆາໂຕຕິ. ຍສ຺ມິໍ ວິສເຍ ຎາຓທສ຺ສນໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຣຫໍ, ຕຕ຺ເຖວ ຕສ຺ສ ປຏິຆາເຕນ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ຍໍ ອນິຈ຺ເຈ ທຸກ຺ເຂ ອນຕ຺ຕນິ ຈາ’’ຕິ. ຍຖາ ອິຘ ປຸຣິໂສຕິອາທິ ອຸປມາທສ຺ສນໍ. ຕຕ຺ຣິທໍ ໂອປມ຺ມສໍສນ຺ທນໍ – ປຸຣິໂສ ວິຍ ສພ຺ໂພ ໂລໂກ, ຕາຣກຣູປານິ ວິຍ ຉ ອາຣມ຺ມຓານິ, ຕສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ຕາຣກຣູປານໍ ທສ຺ສນໍ ວິຍ ໂລກສ຺ສ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທີຫິ ຍຖາຣຫໍ ຉຬາຣມ຺ມຓຊານນໍ, ຕສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ຕາຣກຣູປານິ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສາປິ ‘‘ເອຕ຺ຕການິ ¶ ສຕານິ, ເອຕ຺ຕການິ ສຫສ຺ສານີ’’ຕິອາທິນາ ຄຓນສງ຺ເກເຕນ ອຊານນໍ ວິຍ ໂລກສ຺ສ ຣູປາທິອາຣມ຺ມຓໍ ກຖຎ຺ຈິ ຊານນ຺ຕສ຺ສາປິ ອນິຈ຺ຈາທິລກ຺ຂຓຕ຺ຕຍານວໂພໂຘຕິ. ເສສໍ ປາກຏເມວ.

ອິທານິ ເຍຫິ ປເທຫິ ຠຄວຕາ ອາຍສ຺ມໂຕ ອຊິຕສ຺ສ ເສຂາເສຂປຏິປທາ ວຸຕ຺ຕາ, ເຕສໍ ປທານໍ ອຕ຺ຖໍ ວິຠຊິຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ເສເຂນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມິໍ ວາ ວິສ຺ສຊ຺ຊເນ. ເສເຂນາຕິ ສິກ຺ຂາ ເອຕສ຺ສ ສີລນ຺ຕິ ເສໂຂ, ເຕນ ເສເຂນ. ທ຺ວີສຸ ຘມ຺ເມສູຕິ ທຸວິເຘສຸ ຘມ຺ເມສູຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຣິຍຸຏ຺ຐານີເຍສູຕິ ໂທເສນ ປຣິຍຸຏ຺ຐິເຕນ ຍຕ຺ຖ ປຣິວຕ຺ຕິຕພ຺ພໍ, ເຕສຸ ອາຆາຕວຕ຺ຖູສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ປຏິຆຏ຺ຐານີເຍສູ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ໂສເຍວຕ຺ໂຖ.

ເອຕ຺ຖ ¶ ຈ ເຄຘປຏິເສຘໂຈທນາຍໍ ເຄຘນິມິຕ຺ໂຕ ໂທໂສ ເຄເຘ ສຕິ ໂຫຕີຕິ ຕໂຕປິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຣກ຺ຂິຕພ຺ພຕາ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕາ. ຍສ຺ມາ ປນ ຠຄວຕາ ‘‘ກາເມສຸ ນາຠິຄິຊ຺ເຌຍ຺ຍາ’’ຕິ (ສຸ. ນິ. ໑໐໔໕; ຈູຬນິ. ອຊິຕມາຓວປຸຈ຺ຉາ ໖໔, ອຊິຕມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໘; ເນຕ຺ຕິ. ໑໕-໑໗) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຍາ ອິຈ຺ຉາ’’ຕິອາທິນາ ເຄຘວເສນ ນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ. ອຖ ວາ ໂທສໂຕ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຣກ຺ຂິຕພ຺ພຕາ ຄາຖາຍ ທຸຕິຍປາເທນ ວຸຕ຺ຕາເຍວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ທຸຕິຍປາເທນ ຫິ ເສສກິເລສໂວທານຘມ຺ມາ ທສ຺ສິຕາ. ຕຖາ ຫິ ອຸປ຺ປນ຺ນານຸປ຺ປນ຺ນເຠທໂຕ ສມ຺ມາວາຍາມສ຺ສ ວິສຍຠາເວນ ສພ຺ເພ ສໍກິເລສໂວທານຘມ຺ເມ ຈຕຸຘາ ວິຠຊິຕ຺ວາ ສມ຺ມປ຺ປຘານມຸເຂນ ເສຂປຏິປທໍ ມຕ຺ຖກໍ ປາເປຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເສໂຂ ອຠິຄິຊ຺ຌນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອນາວິລສງ຺ກປ຺ໂປຕິ ອາວິລານໍ ກາມສງ຺ກປ຺ປາທີນໍ ອຠາເວນ ອນາວິລສງ຺ກປ຺ໂປ. ຕໂຕ ເອວ ຈ ອນຠິຄິຊ຺ຌນ຺ໂຕ ວາຍມຕິ, ວີຣິຍໍ ປວຕ຺ເຕຕິ. ກຖໍ ວາຍມຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ໂສ ອນຸປ຺ປນ຺ນານ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ຕຕ຺ຖ ໂສຕິ ອຸຕ຺ຕຣິວິເສສຕ຺ຖາຍ ປຏິປຊ຺ຊມາໂນ ເສກ຺ໂຂ. ອນຸປ຺ປນ຺ນານນ຺ຕິ ອນິພ຺ພຕ຺ຕານໍ. ປາປການນ຺ຕິ ລາມການໍ. ອກຸສລານໍ ຘມ຺ມານນ຺ຕິ ອໂກສລ຺ລສມ຺ຠູຕານໍ ຘມ຺ມານໍ. ອນຸປ຺ປາທາຍາຕິ ນ ອຸປ຺ປາທນຕ຺ຖາຍ. ຉນ຺ທໍ ຊເນຕີຕິ ກຕ຺ຕຸກມ຺ຍຕາສງ຺ຂາຕໍ ກຸສລຈ຺ຉນ຺ທໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ. ວາຍມຕີຕິ ປໂຍຄປຣກ຺ກມໍ ກໂຣຕິ. ວີຣິຍໍ ອາຣຠຕີຕິ ກາຍິກເຈຕສິກວີຣິຍໍ ກໂຣຕິ. ຈິຕ຺ຕໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ເຕເນວ ສຫຊາຕວີຣິເຍນ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸກ຺ຂິປຕິ. ປທຫຕີຕິ ປຘານວີຣິຍໍ ກໂຣຕິ. ວາຍມຕີຕິອາທີນິ ປນ ຈຕ຺ຕາຣິ ປທານິ ອາເສວນາຠາວນາພຫຸລີກມ຺ມສາຕຈ຺ຈກິຣິຍາຫິ ໂຍເຊຕພ຺ພານິ. ອຸປ຺ປນ຺ນານໍ ປາປການນ຺ຕິ ອນຸປ຺ປນ຺ນາຕິ ອວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອາປນ຺ນານໍ ປາປຘມ຺ມານໍ. ປຫານາຍາຕິ ປຊຫນຕ຺ຖາຍ. ອນຸປ຺ປນ຺ນານໍ ກຸສລານນ຺ຕິ ອນິພ຺ພຕ຺ຕານໍ ໂກສລ຺ລສມ຺ຠູຕານໍ ຘມ຺ມານໍ. ອຸປ຺ປາທາຍາຕິ ອຸປ຺ປາທນຕ຺ຖາຍ. ອຸປ຺ປນ຺ນານນ຺ຕິ ນິພ຺ພຕ຺ຕານໍ. ຐິຕິຍາຕິ ຐິຕຕ຺ຖໍ. ອສມ຺ໂມສາຍາຕິ ອນສ຺ສນຕ຺ຖໍ ¶ . ຠິຍ຺ໂຍຠາວາຍາຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຠາວາຍ. ເວປຸລ຺ລາຍາຕິ ວິປຸລຠາວາຍ. ຠາວນາຍາຕິ ວຑ຺ຒິຍາ. ປາຣິປູຣິຍາຕິ ປຣິປູຣຓຕ຺ຖາຍາຕິ ອຍໍ ຕາວ ປທຕ຺ໂຖ.

໑໖. ‘‘ກຕເມ ອນຸປ຺ປນ຺ນາ’’ຕິອາທິ ອກຸສລຘມ຺ມາ ກຸສລຘມ຺ມາ ຈ ຍາທິສາ ອນຸປ຺ປນ຺ນາ ຍາທິສາ ຈ ອຸປ຺ປນ຺ນາ, ເຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ອິເມ ອນຸປ຺ປນ຺ນາຕິ ອິເມ ກາມວິຕກ຺ກາທໂຍ ອສມຸທາຈາຣວເສນ ວາ ອນນຸຠູຕາຣມ຺ມຓວເສນ ¶ ວາ ອນຸປ຺ປນ຺ນາ ນາມ. ອຎ຺ຎຖາ ຫິ ອນມຕຄ຺ເຄ ສໍສາເຣ ອນຸປ຺ປນ຺ນາ ນາມ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ນຕ຺ຖິ. ວິຕກ຺ກຕ຺ຕຍຄ຺ຄຫຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອກຸສລມູລານີຕິ ອນຸສຍາ ເອວ ສພ຺ເພສໍ ອກຸສລານໍ ມູລຠາວໂຕ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ໂລຠາທໂຍ ເອວ. ອິເມ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ອນຸສຍາ ຠູມິລທ຺ຘຸປ຺ປນ຺ນາ ອສມຸຄ຺ຆາຏິຕຸປ຺ປນ຺ນາຕິອາທິອຸປ຺ປນ຺ນປຣິຍາຍສພ຺ຠາວໂຕ ນາມວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ນາມ, ນ ວຕ຺ຕມານຠາເວນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິເມ ອນຸປ຺ປນ຺ນາ ກຸສລາ ຘມ຺ມາຕິ ອິເມ ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສ ສທ຺ຘາທໂຍ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ປຏິປນ຺ນສ຺ສ ອນຸປ຺ປນ຺ນາ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ນາມ, ໂກ ປນ ວາໂທ ປຸຖຸຊ຺ຊນານນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ກຸສລສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ພາຫິຕິກສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໒.໓໕໘ ອາທໂຍ) ວິຍ ອນວຊ຺ຊປຣິຍາໂຍ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອິເມ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ກຸສລາ ຘມ຺ມາຕິ ອິເມ ປຐມມຄ຺ເຄ ສທ຺ຘາທໂຍ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ປຏິປນ຺ນສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ນາມ.

ສຕິປຏ຺ຐານຠາວນາຍ ສຸນິຄ຺ຄຫິໂຕ ກາມວິຕກ຺ໂກຕິ ອາຫ – ‘‘ເຍນ ກາມວິຕກ຺ກໍ ວາເຣຕິ, ອິທໍ ສຕິນ຺ທ຺ຣິຍ’’ນ຺ຕິ. ອນວຊ຺ຊສຸຂປທຏ຺ຐາເນນ ອວິກ຺ເຂເປນ ເຈໂຕທຸກ຺ຂສນ຺ນິສ຺ສໂຍ ວິກ຺ເຂປປຈ຺ຈໂຍ ພ຺ຍາປາທວິຕກ຺ໂກ ສຸນິຄ຺ຄຫິໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ເຍນ ພ຺ຍາປາທວິຕກ຺ກໍ ວາເຣຕິ, ອິທໍ ສມາຘິນ຺ທ຺ຣິຍ’’ນ຺ຕິ. ກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສຸ ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍ ປຣາປຣາຘໍ ສຸເຂນ ສຫຕີຕິ ວີຣິເຍນ ວິຫິໍສາວິຕກ຺ໂກ ສຸນິຄ຺ຄຫິໂຕຕິ ອາຫ – ‘‘ເຍນ ວິຫິໍສາວິຕກ຺ກໍ ວາເຣຕິ, ອິທໍ ວີຣິຍິນ຺ທ຺ຣິຍ’’ນ຺ຕິ. ສມາຘິອາທີນມ຺ປິ ຍຖາສກໍປຏິປກ຺ຂປ຺ປຫານໍ ປຎ຺ຎວນ຺ຕສ຺ເສວ ອິຊ຺ຌຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ເຍນ ອຸປ຺ປນ຺ນຸປ຺ປນ຺ເນ’’ຕິອາທິ.

ເອເຕສໍ ຍຖານິທ຺ຘາຣິຕານໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ສວິສເຍ ເຊຏ຺ຐກຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ກຕ຺ຖ ທຏ຺ຐພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ. ອິເມສຎ຺ຈ ສທ຺ຘາທີນໍ ເສຂານໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ເພປິ ເສຂາ ຘມ຺ມາ ມຕ຺ຖກປ຺ປຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອວໍ ເສໂຂ’’ຕິອາທິນາ ເສຂປຏິປທໍ ນິຄເມຕິ.

໑໗. ເອວໍ ເສຂປຏິປທໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ອິທານິ ອເສຂປຏິປທໍ ວິຠຊິຕຸໍ ‘‘ກຸສໂລ ສພ຺ພຘມ຺ມານ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ ¶ . ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພຘມ຺ມານນ຺ຕິ ອິມິນາ ປເທນ ວຸຕ຺ຕຘມ຺ເມ ຕາວ ວິຠຊິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ອເສກ຺ຂສ຺ສ ໂກສລ຺ລໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂລໂກ ນາມາ’’ຕິອາທິ ¶ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖເມວ. ກິເລສໂລເກນ ຠວໂລໂກ ສມຸທາຄຈ຺ຉຕີຕິ ກາມາວຈຣຘມ຺ມໍ ນິສ຺ສາຍ ຣູປາຣູປາວຈຣຘມ຺ເມ ສມຸທາຄເມຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສຕິ ໂສ ມຫຄ຺ຄຕຘມ຺ເມສຸ, ປຣິຕ຺ຕມຫຄ຺ຄຕຘມ຺ເມສຸ ວາ ຐິໂຕ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕີຕິ ສີລສມາຘໂຍ ນິພ຺ເພຘຠາຄິເຍ ກຕ຺ວາ ວິມຸຕ຺ຕິປຣິປາຈນີຍານິ ສທ຺ຘາທີນິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ອຸປ຺ປາເທຕິ. ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ຠາວິຍມາເນສູຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ວຑ຺ຒິຍມາເນສຸ ຣູປາຣູປປຣິຄ຺ຄຫາທິວເສນ ເນຍ຺ຍສ຺ສ ປຣິຎ຺ຎາ ຠວຕິ.

ທສ຺ສນປຣິຎ຺ຎາຕິ ຎາຕປຣິຎ຺ຎາ. ຠາວນາປຣິຎ຺ຎາຕິ ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາ ປຫານປຣິຎ຺ຎາ ຈ. ‘‘ສາ ທຸວິເຘນາ’’ຕິອາທິນາ ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ‘‘ຍທາ ຫິ ເສໂຂ’’ຕິອາທິນາ ວິວຣຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ນິພ຺ພິທາສຫຄເຕຫິ ສຎ຺ຎາມນສິກາເຣຫີ’’ຕິ ອິມິນາ ພລວວິປສ຺ສນໍ ທສ຺ເສຕິ. ຍທາ ຫິ ເສໂຂຕິ ເຈຕ຺ຖ ສິກ຺ຂນສີລຕາຍ ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊໂນປິ ເສຂປເທນ ສງ຺ຄຫິໂຕຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ທ຺ເວ ຘມ຺ມາ ໂກສລ຺ລໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ທສ຺ສນໂກສລ຺ລຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍເມຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ຍທາ ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ປຸພ຺ພຠາຄສິກ຺ຂໍ ສິກ຺ຂນ຺ໂຕ ນິພ຺ພິທາສຫຄເຕຫິ ສຎ຺ຎາມນສິກາເຣຫິ ເຎຍ຺ຍໍ ປຣິຊານາຕິ, ຕທາ ຕສ຺ສ ເຕ ວິປສ຺ສນາຘມ຺ມາ ທສ຺ສນໂກສລ຺ລໍ ປຐມມຄ຺ຄຎາຓໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ສມ຺ປາປຸຓນ຺ຕິ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ຆເຏນ຺ຕິ. ຍທາ ປນ ໂສຕາປນ຺ນາທິເສໂຂ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເນຍ຺ຍໍ ປຣິຊານາຕິ, ຕທາ ຕສ຺ສ ເຕ ວິປສ຺ສນາຘມ຺ມາ ຠາວນາໂກສລ຺ລໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ.

ຕໍ ຎາຓນ຺ຕິ ຍາ ປຸພ຺ເພ ເນຍ຺ຍສ຺ສ ປຣິຎ຺ຎາ ວຸຕ຺ຕາ, ຕໍ ເນຍ຺ຍປຣິຊານນຎາຓໍ. ປຎ຺ຈວິເຘນ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວິສຍເຠເທນ ຕສ຺ສ ເຠທໍ ທສ຺ເສຕິ. ຘມ຺ມານໍ ສລກ຺ຂເຓ ຎາຓນ຺ຕິ ຣູປາຣູປຘມ຺ມານໍ ກກ຺ຂຬຜຸສນາທິສລກ຺ຂເຓ ຎາຓໍ. ຕໍ ປນ ຍສ຺ມາ ສພ຺ພໍ ເນຍ຺ຍໍ ເຫຕຸເຫຕຸຜລເຠທໂຕ ທຸວິຘເມວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ ຈ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາ ຈາ’’ຕິ ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ.

ປຣິຎ຺ຎາຕິ ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາ ອຘິປ຺ເປຕາ. ຍສ຺ມາ ປນສ຺ສ ຣູປາຣູປຘມ຺ເມ ສລກ຺ຂຓໂຕ ປຈ຺ຈຍໂຕ ຈ ອຠິຊານິຕ຺ວາ ກຸສລາທິວິຠາເຄຫິ ເຕ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອນິຈ຺ຈາທິວເສນ ຊານນາ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ເອວໍ ອຠິຊານິຕ຺ວາ ຍາ ປຣິຊານນາ, ອິທໍ ກຸສລ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ເອວໍຄຫິຕາຕິ ເອວໍ ອນິຈ຺ຈາທິໂຕ ກລາປສມ຺ມສນາທິວເສນ ຄຫິຕາ ສມ຺ມສິຕາ. ອິທໍ ຜລໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕີຕິ ອິທໍ ອຸທຍພ຺ພຍຎາຓາທິກໍ ຜລໍ ປຏິປາຏິຍາ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕິ ¶ , ນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ກຕ຺ຕຸຠາເວນ ອຸປຈຣຓໂຕ ຍຖາ ອຣິຍຠາວກຣານິ ສຈ຺ຈານິ ອຣິຍສຈ຺ຈານີຕິ. ເຕສນ຺ຕິ ອຸທຍພ຺ພຍຎາຓາທີນໍ ¶ . ເອວໍຄຫິຕານນ຺ຕິ ເອວໍປວຕ຺ຕິຕານໍ. ອຍໍ ອຕ຺ໂຖຕິ ອຍໍ ສຈ຺ຈານໍ ອນຸໂພຘປຏິເວໂຘ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາ ຫິ ປຣິຎ຺ຎາປຎ຺ຎາ ສມ຺ມສິຕພ຺ພຘມ຺ເມ ສມ຺ມສນຘມ຺ເມ ຕຕ຺ຖ ສມ຺ມສນາກາຣໍ ປຣິຊານາຕິ, ເອວໍ ສມ຺ມສນຜລມ຺ປິ ປຣິຊານາຕີຕິ ກຕ຺ວາ ອຍໍ ນໂຍ ທສ຺ສິໂຕ.

ເຍ ອກຸສລາຕິ ສມຸທຍສຈ຺ຈມາຫ. ສພ຺ເພ ຫິ ອກຸສລາ ສມຸທຍປກ຺ຂິຍາຕິ. ເຍ ກຸສລາຕິ ມຄ຺ຄຘມ຺ມາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທໂຍ. ຍທິປິ ຜລຘມ຺ມາປິ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພາ, ຈຕຸສຈ຺ຈປ຺ປຏິເວຘສ຺ສ ປນ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ‘‘ກຕເມ ຘມ຺ມາ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພາ, ຍໍ ອສງ຺ຂຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຖກຸສໂລຕິ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ອຕ຺ເຖສຸ ກຸສໂລ. ຘມ຺ມກຸສໂລຕິ ປຈ຺ຈຍຘມ຺ເມສຸ ກຸສໂລ. ປາຬິອຕ຺ຖປາຬິຘມ຺ມາ ວາ ອຕ຺ຖຘມ຺ມາ. ກລ຺ຍາຓຕາກຸສໂລຕິ ຍຸຕ຺ຕຕາກຸສໂລ, ຈຕຸນຍໂກວິໂທຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເທສນາຍຸຕ຺ຕິກຸສໂລ ວາ. ຜລຕາກຸສໂລຕິ ຂີຓາສວຜລກຸສໂລ. ‘‘ອາຍກຸສໂລ’’ຕິອາທີສຸ ອາໂຍຕິ ວຑ຺ຒິ. ສາ ອນຕ຺ຖຫານິໂຕ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ຈ ທຸວິຘາ. ອປາຍາຕິ ອວຑ຺ຒິ. ສາປິ ອຕ຺ຖຫານິໂຕ ອນຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ຈ ທຸວິຘາ. ອຸປາໂຍຕິ ສຕ຺ຕານໍ ອຈ຺ຈາຍິເກ ກິຈ຺ເຈ ວາ ຠເຍ ວາ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ຕສ຺ສ ຕິກິຈ຺ຉນສມຕ຺ຖໍ ຐານຸປ຺ປຕ຺ຕິກາຣຓໍ, ຕຕ຺ຖ ກຸສໂລຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຂີຓາສໂວ ຫິ ສພ຺ພໂສ ອວິຊ຺ຊາຍ ປຫີນຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາເວປຸລ຺ລປ຺ປຕ຺ໂຕ ເອເຕສຸ ອາຍາທີສຸ ກຸສໂລຕິ. ເອວໍ ອເສຂສ຺ສ ໂກສລ຺ລໍ ເອກເທເສນ ວິຠາເວຕ຺ວາ ປຸນ ອນວເສສໂຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ມຫຕາ ໂກສລ຺ເລນ ສມນ຺ນາຄໂຕ’’ຕິ ອາຫ.

ປຣິນິຏ຺ຐິຕສິກ຺ຂສ຺ສ ອເສຂສ຺ສ ສໂຕກາຣິຕາຍ ອຎ຺ຎໍ ປໂຍຊນໍ ນຕ຺ຖີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ. ອິທານິ ຍຖານິທ຺ທິຏ຺ຐໍ ເສຂາເສຂປຏິປທໍ ນິຄເມນ຺ໂຕ ‘‘ອິມາ ທ຺ເວ ຈຣິຍາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ໂພຊ຺ຌນ຺ຕິ ພຸຊ຺ຌິຕພ຺ພໍ. ຕໍ ຈຕຸພ຺ພິຘນ຺ຕິ ຕໍ ໂພຊ຺ຌໍ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ, ຈຕຸສຈ຺ຈຠາວໂຕ. ເອວໍ ຊານາຕີຕິ ເອວໍ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມຍາທິວເສນ ໂຍ ຊານາຕິ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຍໍ ອເສໂຂ ສຕິເວປຸລ຺ລປ຺ປຕ຺ໂຕ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ‘‘ສໂຕ ອຠິກ຺ກມຕີ’’ຕິອາທິນາ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ. ອິຘາປິ ປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊນວິຈຍາ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ເວທິຕພ຺ພາ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ¶ ຈ ມຫາເຖໂຣ ວິຈຍຫາຣໍ ວິຠຊນ຺ໂຕ ອຊິຕສຸຕ຺ຕວເສນ (ສຸ. ນິ. ໑໐໓ ອາທໂຍ; ຈູຬນິ. ອຊິຕມາຓວປຸຈ຺ຉາ ໕໗ ອາທໂຍ, ອຊິຕມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໑ ອາທໂຍ) ປຸຈ຺ຉາວິຈຍໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນວິຈຍຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເຣສຸປິ ປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊນວິຈຍານໍ ນຍໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອວໍ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ, ເອວໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ເອວນ຺ຕິ ອິມິນາ ນເຍນ. ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉາ ກາຕພ຺ພາ, ອາຈິກ຺ຂິຕພ຺ພາ ວາ, ວິເວເຈຕພ຺ພາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ຈາຕິອາທິ ອນຸຄີຕິວິຈຍນິທສ຺ສນໍ. ອນຸຄີຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ¶ ຈ ພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ຈ ສມາເນຕພ຺ພາຕິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຣເທສນາສງ຺ຂາຕາ ອນຸຄີຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ຈ ສໍວຓ຺ຓິຍມາເນນ ສຸຕ຺ເຕນ ສມານາ ສທິສີ ກາຕພ຺ພາ, ຕສ຺ມິໍ ວາ ສຸຕ຺ເຕ ສມ຺ມາ ອາເນຕພ຺ພາ. ອຕ຺ຖາປຄຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ອເປຕໍ, ອສມ຺ພນ຺ຘຕ຺ຖໍ ວາ ທສທາຬິມາທິວຈນໍ ວິຍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ສມ຺ຜປ຺ປລາປໍ ຠວຕີ’’ຕິ. ເອເຕນ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສມາເນຕພ຺ພຕາຍ ກາຣຓມາຫ. ທຸນ຺ນິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ອສມ຺ມາວຸຕ຺ຕສ຺ສ. ທຸນ຺ນໂຍຕິ ທຸກ຺ເຂນ ເນຕພ຺ໂພ, ເນຕຸໍ ວາ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ໂຍ. ພ຺ຍຎ຺ຊນຸເປຕນ຺ຕິ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິສມຸເປຕໍ.

ເອວໍ ອນຸຄີຕິວິຈຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ນິທ຺ເທສວາເຣ ‘‘ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ໂຍ ປວິຈໂຍ’’ຕິ ສໍຂິຕ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິຠຊິຕຸໍ ‘‘ສຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ປວິຈິນິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ວິຈິນນາກາຣໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ກິໍ ອິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ ອາຫຈ຺ຈວຈນ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອາຫຈ຺ຈວຈນນ຺ຕິ ຠຄວໂຕ ຐານກຣຓານິ ອາຫຈ຺ຈ ອຠິຫນ຺ຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕວຈນໍ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ສາມໍ ເທສິຕສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນຸສນ຺ຘິວຈນນ຺ຕິ ສາວກຠາສິຕໍ. ຕຎ຺ຫິ ຠຄວໂຕ ວຈນໍ ອນຸສນ຺ເຘຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕນໂຕ ‘‘ອນຸສນ຺ຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ນີຕຕ຺ຖນ຺ຕິ ຍຖາຣຸຕວເສນ ຎາຕພ຺ພຕ຺ຖໍ. ເນຍ຺ຍຕ຺ຖນ຺ຕິ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພຕ຺ຖໍ. ສໍກິເລສຠາຄິຍນ຺ຕິອາທີນໍ ປທານໍ ອຕ຺ໂຖ ປຏ຺ຐານວາຣວຓ຺ຓນາຍໍ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ຠຄວໂຕ ເທສນາ ໂສຬສວິເຘ ສາສນປຏ຺ຐາເນ ເອກໍ ຠາຄໍ ອຠຊນ຺ຕີ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ໂສປິ ນໂຍ ວິເຈຕພ຺ພຠາເວນ ອິຘ ນິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ.

ກຸຫິໍ ອິມສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ອິມສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ກສ຺ມິໍ ປເທເສ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສາເນສຸ. ສພ຺ພານິ ສຈ຺ຈານິ ປສ຺ສິຕພ຺ພານີຕິ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ‘‘ກຸຫິໍ ກສ຺ມິໍ ປເທເສ ກສ຺ມິໍ ວາ ປເທ ປສ຺ສິຕພ຺ພໍ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ວິເຈຕຸໍ, ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ ນິໂຣຘສຈ຺ຈໍ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈໍ ກຸຫິໍ ປສ຺ສິຕພ຺ພໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ວິເຈຕຸ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ສພ຺ພານິ ສຈ຺ຈານິ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ວິເຈຕພ຺ພານີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສາເນຕິ ເອວໍ ສຸຕ຺ຕໍ ປວິເຈຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາທິໂຕ ມຊ຺ຌໂຕ ປຣິໂຍສານໂຕ ¶ ຈ ເອວໍ ອິມິນາ ປຸຈ຺ຉາວິຈຍາທິນເຍນ ສຸຕ຺ຕໍ ປວິຈິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊນປຸພ຺ພາປຣານຸຄີຕິວິຈຍາ ປາຬິຍໍ ສຣູເປເນວ ທສ຺ສິຕາ. ອສ຺ສາທາທິວິຈໂຍ ປນ ສຈ຺ຈນິທ຺ຘາຣຓມຸເຂນ ນຍໂຕ ທສ຺ສິໂຕ, ໂສ ນິທ຺ເທສວາເຣ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕພ຺ພິຈເຍເນວ ຈ ປທວິຈໂຍ ສິທ຺ໂຘຕິ.

ວິຈຍຫາຣວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໘. ຕຕ຺ຖ ¶ ກຕໂມ ຍຸຕ຺ຕິຫາໂຣຕິອາທິ ຍຸຕ຺ຕິຫາຣວິຠງ຺ໂຄ. ຕຕ຺ຖ ກິໍ ໂຍຊຍຕີຕິ ຍຸຕ຺ຕິຫາຣສ຺ສ ວິສຍໍ ປຸຈ຺ຉຕິ. ໂກ ປເນຕສ຺ສ ວິສໂຍ? ອຕຖາກາເຣນ ຄຍ຺ຫມານາ ສຸຕ຺ຕຕ຺ຖາ ວິສໂຍ, ເຕ ຫິ ເຕນ ສາຕິສຍໍ ຍາຖາວໂຕ ຍຸຕ຺ຕິນິທ຺ຘາຣເຓນ ໂຍເຊຕພ຺ພາ. ອິຕເຣສຸປິ ອຍໍ ຫາໂຣ ອິຈ຺ຉິໂຕ ເອວ. ຕໍ ປນ ຠູຕກຖນມຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຍສ຺ມາ ປນາຍໍ ຍຸຕ຺ຕິຄເວສນາ ນາມ ນ ມຫາປເທເສນ ວິນາ, ຕສ຺ມາ ຍຸຕ຺ຕິຫາຣໍ ວິຠຊນ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ລກ຺ຂຓໍ ຕາວ ອຸປທິສິຕຸໍ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາປເທສາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ມຫາປເທສາຕິ ມຫາອປເທສາ, ພຸທ຺ຘາທໂຍ ມຫນ຺ເຕ ອປທິສິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕານິ ມຫາກາຣຓານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ມຫາປເທສາຕິ ມຫາໂອກາສາ, ມຫນ຺ຕານິ ຘມ຺ມສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐານານີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ວຈນຕ຺ໂຖ – ອປທິສ຺ສຕີຕິ ອປເທໂສ, ພຸທ຺ໂຘ ອປເທໂສ ເອຕສ຺ສາຕິ ພຸທ຺ຘາປເທໂສ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ‘‘ສມ຺ມຸຂາ ເມຕໍ ຠຄວໂຕ ສຸຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ເກນຈິ ອາຠຕສ຺ສ ຄນ຺ຖສ຺ສ ຘມ຺ໂມຕິ ວາ ອຘມ຺ໂມຕິ ວາ ວິນິຈ຺ຉຍເນ ກາຣຓໍ. ກິໍ ປນ ຕນ຺ຕິ? ຕສ຺ສ ຕຖາ ອາຠຕສ຺ສ ສຸຕ຺ໂຕຕຣຓາທິ ເອວ. ຍທິ ເອວໍ ກຖໍ ຈຕ຺ຕາໂຣຕິ? ອປທິສິຕປ຺ປເຠທໂຕ. ຘມ຺ມສ຺ສ ຫິ ທ຺ເວ ສມ຺ປທາໂຍ ຠຄວາ ສາວກາ ຈ. ເຕສຸ ສາວກາ ສງ຺ຆຄຓປຸຄ຺ຄລວເສນ ຕິວິຘາ. ‘‘ເອວມມຸມ຺ຫາ ມຍາຍໍ ຘມ຺ໂມ ປຏິຄ຺ຄຫິໂຕ’’ຕິ ອປທິສິຕພ຺ພານໍ ເຠເທນ ຈຕ຺ຕາໂຣ. ເຕນາຫ – ‘‘ພຸທ຺ຘາປເທໂສ…ເປ… ເອກຕ຺ເຖຣາປເທໂສ’’ຕິ. ຕານິ ປທພ຺ຍຎ຺ຊນານີຕິ ເກນຈິ ອາຠຕສຸຕ຺ຕສ຺ສ ປທານິ ພ຺ຍຎ຺ຊນານິ ຈ, ອຕ຺ຖປທານິ ເຈວ ພ຺ຍຎ຺ຊນປທານິ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສໍວຓ຺ຓເກນ ວາ ສໍວຓ຺ຓນາວເສນ ອາຫຣິຍມານານິ ¶ ປທພ຺ຍຎ຺ຊນານິ. ສຸຕ຺ເຕ ໂອຕາຣຍິຕພ຺ພານີຕິ ສຸຕ຺ເຕ ອນຸປ຺ປເວສິຕພ຺ພານິ. ສນ຺ທສ຺ສຍິຕພ຺ພານີຕິ ສໍສນ຺ເທຕພ຺ພານິ. ອຸປນິກ຺ຂິປິຕພ຺ພານີຕິ ປກ຺ຂິປິຕພ຺ພານິ.

ສຸຕ຺ຕາທີນິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກຕມສ຺ມິ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ຠຄວໂຕ ວຈນໍ ເອກຄາຖາມຕ຺ຕມ຺ປິ ສຈ຺ຈວິນິມຸຕ຺ຕໍ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ສຸຕ຺ເຕຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຈຕູສຸ ອຣິຍສຈ຺ເຈສູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ຕີຓິ ປິຏການິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອິມິນາ ເນຕ຺ຕິວຈເນນ ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ສໍສນ຺ທຕິ ເຈວ ສເມຕິ ຈາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍາວເທວ ອນຸປາທາປຣິນິພ຺ພານຕ຺ຖາ ຠຄວໂຕ ¶ ເທສນາ, ສາ ເອກນ຺ເຕນ ຣາຄາທິກິເລສວູປສມໍ ວທຕີຕິ ວິນເຍຕິປທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຣາຄວິນເຍ’’ຕິອາທິມາຫ. ວິນໂຍຕິ ຫິ ກາຣຓໍ ຣາຄາທິວູປສມນິມິຕ຺ຕໍ ອິຘາຘິປ຺ເປຕໍ. ຍຖາຫ –

‘‘ເຍ ໂຂ ຕ຺ວໍ, ໂຄຕມິ, ຘມ຺ເມ ຊາເນຍ຺ຍາສິ, ອິເມ ຘມ຺ມາ ສຣາຄາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂນ ວິຣາຄາຍ, ສຎ຺ໂຎຄາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂນ ວິສຎ຺ໂຎຄາຍ, ອາຈຍາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂນ ອປຈຍາຍ, ມຫິຈ຺ຉຕາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂນ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາຍ, ອສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຍາ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂນ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຍາ, ສງ຺ຄຓິກາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂນ ປວິເວກາຍ, ໂກສຊ຺ຊາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂນ ວີຣິຍາຣມ຺ຠາຍ, ທຸພ຺ຠຣຕາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂນ ສຸຠຣຕາຍ, ເອກໍເສນ ໂຄຕມິ ຘາເຣຍ຺ຍາສິ ‘ເນໂສ ຘມ຺ໂມ, ເນໂສ ວິນໂຍ, ເນຕໍ ສຕ຺ຖຸສາສນ’ນ຺ຕິ. ເຍ ຈ ໂຂ ຕ຺ວໍ, ໂຄຕມິ, ຘມ຺ເມ ຊາເນຍ຺ຍາສິ ອິເມ ຘມ຺ມາ ວິຣາຄາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂນ ສຣາຄາຍ, ວິສຎ຺ໂຎຄາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂນ ສຎ຺ໂຎຄາຍ, ອປຈຍາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂນ ອາຈຍາຍ, ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂນ ມຫິຈ຺ຉຕາຍ, ສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຍາ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂນ ອສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຍາ ປວິເວກາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂນ ສງ຺ຄຓິກາຍ, ວີຣິຍາຣມ຺ຠາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂນ ໂກສຊ຺ຊາຍ, ສຸຠຣຕາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂນ ທຸພ຺ຠຣຕາຍ, ເອກໍເສນ ໂຄຕມິ ຘາເຣຍ຺ຍາສິ ‘ເອໂສ ຘມ຺ໂມ, ເອໂສ ວິນໂຍ, ເອຕໍ ສຕ຺ຖຸສາສນ’’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໔໐໖).

ຘມ຺ມຕາຍນ຺ຕິປທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາເທ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ ຫິ ຐິຕາວ ສາ ຘາຕຸ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕຕາ ຘມ຺ມນິຍາມຕາຕິ (ອ. ນິ. ໓.໑໓໗) ວຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ຘມ຺ມຕາຍໍ ¶ ອຸປນິກ຺ຂິປິຕພ຺ພານີ’’ຕິ ອິທໍ ປາຬິຍໍ ນຕ຺ຖິ, ອຕ຺ຖທສ຺ສນວເສນ ປນ ອິຘ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປວຕ຺ຕິໍ ນິວຕ຺ຕິໍ ຕທຸປາຍຎ຺ຈ ພາຘກາທິຠາເວ ນິຍຕໍ ປຣິທີເປນ຺ໂຕ ສຸຕ຺ເຕ ໂອຕຣຕິ ນາມ. ເອກນ຺ເຕນ ຣາຄາທິກິເລສວິນຍໍ ວທນ຺ໂຕ ວິນເຍ ສນ຺ທິສ຺ສຕິ ນາມ. ຕຖາ ສສ຺ສຕໍ ອຸຈ຺ເຉທຎ຺ຈ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ເອກຕ຺ຕນຍາທິປຣິທີປເນນ ສຠາວຘມ຺ມານໍ ປຈ຺ຈຍປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຠາວໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ຘມ຺ມຕໍ ນ ວິໂລເມຕິ ນາມ.

ເອວໍວິໂຘ ຈ ກາມາສວາທິກໍ ອາສວໍ ນ ອຸປ຺ປາເທຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍທິ ຈຕູສຸ ອຣິຍສຈ຺ເຈສູ’’ຕິອາທິມາຫ. ນນຸ ຈ ອນຸໂລມໂຕ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ ປວຕ຺ຕິ, ປຏິໂລມໂຕ ນິວຕ຺ຕີຕິ ໂສ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ ອນຸປວິຏ຺ໂຐ ກສ຺ມາ ອິຘ ວິສຸໍ ຄຫິໂຕຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ. ອິຘ ປນ ວິສຸໍ ຄຫຓໍ ຘມ຺ມານໍ ປຈ຺ຈຍາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິທສ຺ສເນນ ອນິຈ຺ຈປຈ຺ຈຍລກ຺ຂຓໍ ອສມຕ຺ຖປຈ຺ຈຍລກ຺ຂຓໍ ນິຣີຫປຈ຺ຈຍລກ຺ຂຓຎ຺ຈ ວິຠາເວຕ຺ວາ ເຕສໍ ອຸທຍວນ຺ຕຕາ ຕໂຕ ເອວ ວຍວນ຺ຕຕາ ຕທຸຠເຍນ ¶ ອນິຈ຺ຈຕາ ອຸທຍພ຺ພຍປຏິປີຬເນນ ທຸກ຺ຂຕາ ອນຕ຺ຕຕາຕິ ຕິລກ຺ຂຓສມາໂຍຄປຣິທີປນີ ສພ຺ພທິຏ຺ຐິຄຕກຸມຕິວິທ຺ຘໍສນີ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓາ ສາສນສມ຺ປຕ຺ຕິ ປກາສິຕາ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ສຸຕ຺ຕໍ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ ອາຈຣິຍວາໂທ ອຕ຺ຕໂນມຕີຕິ ອິທໍ ຈຕຸກ຺ກໍ ເວທິຕພ຺ພໍ – ຕຕ຺ຖ ສຸຕ຺ຕໍ ນາມ ຕິສ຺ໂສ ສງ຺ຄີຕິໂຍ ອາຣຸຬ຺ຫານິ ຕີຓິ ປິຏການິ. ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ ນາມ ມຫາປເທສາ, ຍໍ ‘‘ອນຸໂລມກປ຺ປິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອາຈຣິຍວາໂທ ນາມ ອຏ຺ຐກຖາ. ອຕ຺ຕໂນມຕິ ນາມ ນຍຄ຺ຄາເຫນ ອນຸພຸທ຺ຘິຍາ ອຕ຺ຕໂນ ປຏິຠານໍ. ຕຕ຺ຖ ສຸຕ຺ຕໍ ອປ຺ປຏິພາຫິຍໍ, ຕໍ ປຏິພາຫນ຺ເຕນ ສຕ຺ຖາວ ປຏິພາຫິໂຕ ໂຫຕິ. ອນຸໂລມກປ຺ປິຍໍ ປນ ສຸຕ຺ເຕນ ສເມນ຺ຕເມວ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ນ ອິຕຣໍ. ອາຈຣິຍວາໂທປິ ສຸຕ຺ເຕນ ສເມນ຺ໂຕ ເອວ ຄເຫຕພ຺ໂພ, ນ ອິຕໂຣ. ຕຖາ ອຕ຺ຕໂນມຕິ, ສາ ປນ ສພ຺ພທຸພ຺ພລາຕິ.

ອິທານິ ຍທຕ຺ຖໍ ອິຘ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາປເທສາ ອາຠຕາ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຈຕູຫິ ມຫາປເທເສຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ຍນ຺ຕິ ຍໍ ຍໍ ອຕ຺ຖຊາຕຎ຺ຈ ຘມ຺ມຊາຕຎ຺ຈ. ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ຈຕູຫິ ມຫາປເທເສຫິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ເຍນ ເຍນາຕິ ເຍນ ເຍນ ກາຣເຓນ. ຍຖາ ຍຖາຕິ ເຍນ ເຍນ ປກາເຣນ. ຕໍ ຕໍ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ສໍວຓ຺ຓິຍມາເນ ສຸຕ຺ເຕ ອາຠເຕນ ກາຣເຓນ ປສງ຺ເຄນ ປກາເຣນ ຈ ສຸຕ຺ຕໂຕ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ສໍວຓ຺ຓນາວເສນ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ¶ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ຈຕຸມຫາປເທສາວິຣຸທ຺ຘາຍ ຍຸຕ຺ຕິຍາ ສຸຕ຺ຕໂຕ ອຕ຺ເຖ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ຍຸຕ຺ຕິຫາຣໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ເສຕິ.

໑໙. ອິທານິ ຕໍ ຍຸຕ຺ຕິນິທ຺ຘາຣຓໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິເຕນາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ກຕິ ປທານີຕິ ກິຕ຺ຕການິ ປທານິ. ປຣິໂຍຄາຫິຕພ຺ພນ຺ຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວິເຈຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຕ຺ຕການິ ປທານິ ຍຖາຘິປ຺ເປຕໍ ອຕ຺ຖໍ ອຠິວທນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຕການິ ປທານິ ຕທຕ຺ຖສ຺ເສກສ຺ສ ຎາຕຸໍ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ ‘‘ເອໂກ ປຎ຺ໂຫ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕານິ ປນ ເອກຄາຖາຍໍ ຍທິ ວາ ສພ຺ພານິ ປທານິ ຍາວ ຍທິ ວາ ເອກໍ ປທໍ ເອກໍ ອຕ຺ຖໍ ອຠິວທຕິ, ເອໂກເຍວ ໂສ ປຎ຺ໂຫຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຍທິ ສພ຺ພານີ’’ຕິອາທິນາ. ຕນ຺ຕິ ຕໍ ປຎ຺ຫໍ. ອຎ຺ຎາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຊານິຕພ຺ພໍ. ກິໍ ອິເມ ຘມ຺ມາຕິອາທິ ອາຊານນາກາຣທສ຺ສນໍ. ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ມາຕິ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມາ. ນານຕ຺ຖາຕິ ນານາ ອຕ຺ຖາ.

ປຸຈ຺ຉາຄາຖາຍໍ ອຍໍ ປທຕ຺ໂຖ – ເກນສ຺ສຸພ຺ຠາຫໂຕ ໂລໂກຕິ ອຍໍ ສຕ຺ຕໂລໂກ ໂຈໂຣ ວິຍ ໂຈຣຆາຕເກນ ¶ ເກນ ອຠິຫໂຕ ວຘີຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເກນສ຺ສຸ ປຣິວາຣິໂຕຕິ ມາລຸວລຕາຍ ວິຍ ນິສ຺ສິຕຣຸກ຺ໂຂ ເກນ ໂລໂກ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖໂຏ. ເກນ ສລ຺ເລນ ໂອຕິຓ຺ໂຓຕິ ເກນ ວິສປີຕຂຸຣປ຺ເປນ ວິຍ ສຣີຣພ຺ຠນ຺ຕຣນິມຸຄ຺ເຄນ ສລ຺ເລນ ອນຸປວິຏ຺ໂຐ. ກິສ຺ສ ຘູປາຍິໂຕຕິ ກິສ຺ສ ເກນ ກາຣເຓນ ຘູປາຍິໂຕ ສນ຺ຕາປິໂຕ ໂລໂກ. ສທາຕິ ປທໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເຕຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ປທານິ. ປຎ຺ຫສທ຺ທາເປກ຺ຂາຍ ປຸລ຺ລິງ຺ຄນິທ຺ເທໂສ. ‘‘ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕີ’’ຕິ ເອເຕນ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໂຕ ຕໂຍ ປຎ຺ຫາຕິ ຎາຍຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

໒໐. ຕຕ຺ຖາຕິ ວິສ຺ສຊ຺ຊນຄາຖາຍໍ ທຸຕິຍປາເທ ວຸຕ຺ຕາ ຊຣາ ຈ ປຐມປາເທ ວຸຕ຺ຕໍ ມຣຓຎ຺ຈາຕິ ອິມານິ ທ຺ເວ ສງ຺ຂຕສ຺ສ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ‘‘ສງ຺ຂໂຕ’’ຕິ ລກ຺ຂີຍຕິ ເອເຕຫີຕິ ສງ຺ຂຕລກ຺ຂຓານິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ – ‘‘ຕີຓິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສງ຺ຂຕສ຺ສ ສງ຺ຂຕລກ຺ຂຓານິ. ກຕມານິ ຕີຓິ? ອຸປ຺ປາໂທ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ວໂຍ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ຐິຕສ຺ສ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຎາຍຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໔໗; ກຖາ. ໒໑໔). ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຊຣາຍໍ ຐິຕສ຺ສ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ, ມຣຓໍ ວໂຍ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ຐິຕສ຺ສ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ຂນ຺ຘປ຺ປພນ຺ຘສ຺ສ ປຸພ຺ພາປຣວິເສໂສ ອິຘ ຊຣາ, ນ ຂຓຏ຺ຐິຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ມຣຓໍ ວໂຍ’’ຕິ ອິມິນາ ຈ ‘‘ຕິສ຺ໂສ ມໂຕ, ຜຸສ຺ໂສ ¶ ມໂຕ’’ຕິ ເອວໍ ໂລເກ ວຸຕ຺ຕໍ ສມ຺ມຸຕິມຣຓໍ ທສ຺ເສຕິ, ນ ຂຓິກມຣຓໍ, ສມຸຈ຺ເຉທມຣຓໍ ວາ.

ອິທານິ ‘‘ເຕ ຕໂຍ ປຎ຺ຫາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ຍຸຕ຺ຕິວເສນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຊຣາຍ ຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຊິຓ຺ຓສ຺ສ ມຣຓທສ຺ສນໂຕ ຊຣາມຣຓານໍ ນານຕ຺ຕໍ ອສມ຺ປຏິຈ຺ຉມານໍ ປຕິ ເຕສໍ ນານຕ຺ຕທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ຄພ຺ຠຄຕາປິ ຫິ ມີຍນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍຖາຘິປ຺ເປຕຊຣາວິຣຫິຕສ຺ສ ມຣຓສ຺ສ ທສ຺ສນໂຕ ອຎ຺ຎາ ຊຣາ ອຎ຺ຎໍ ມຣຓນ຺ຕິ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ນ ຈ ເຕ ຊິຓ຺ຓາ ຠວນ຺ຕີ’’ຕິ. ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍ? ເກວລສ຺ສ ມຣຓສ຺ສ ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ອຎ຺ຎາວ ຊຣາ ອຎ຺ຎໍ ມຣຓໍ, ຍຖາ ຕໍ ເທວານນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ອຕ຺ຖິ ຈ ເທວານ’’ນ຺ຕິອາທິນາ. ອນຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ເມນ ຈ ຕິກິຈ຺ຉເນນ ສກ຺ກາ ຊຣາຍ ປຏິກາຣໍ ກາຕຸໍ, ນ ຕຖາ ມຣຓສ຺ສາຕິ ເອວມ຺ປິ ຊຣາມຣຓານໍ ອຕ຺ຖໂຕ ນານຕ຺ຕໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສກ຺ກເຕວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສກ຺ກເຕຕິ ສກ຺ຍເຕ, ສກ຺ກາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຏິກມ຺ມນ຺ຕິ ປຏິກຣຓໍ. ນນຸ ຈ ມຣຓສ຺ສາປິ ປຏິກາຣໍ ກາຕຸໍ ສກ຺ກາ ອິທ຺ຘິປາທຠາວນາຍ ວສິຠາເວ ສຕີຕິ ໂຈທນໍ ມນສິ ກຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ອຎ຺ຎຕ຺ເຣວ ອິທ຺ຘິມນ຺ຕານໍ ອິທ຺ຘິວິສຍາ’’ຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ –

‘‘ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ, ອານນ຺ທ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ອິທ຺ຘິປາທາ ຠາວິຕາ ພຫຸລີກຕາ ຍານີກຕາ ວຕ຺ຖຸກຕາ ¶ ອນຸຏ຺ຐິຕາ ປຣິຈິຕາ ສຸສມາຣທ຺ຘາ, ໂສ ອາກງ຺ຂມາໂນ ກປ຺ປໍ ວາ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍ ກປ຺ປາວເສສໍ ວາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໑໖໖, ໑໘໒; ສໍ. ນິ. ໕.໘໒໒; ກຖາ. ໖໒໓; ອຸທາ. ໕໑).

ໂກ ປເນຕ຺ຖ ກປ຺ໂປ, ໂກ ວາ ກປ຺ປາວເສໂສຕິ? ກປ຺ໂປຕິ ອາຍຸກປ຺ໂປ, ຍສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ກາເລ ຍໍ ມນຸສ຺ສານໍ ອາຍຸປ຺ປມາຓໍ, ຕໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ກປ຺ປໍ ຕິຏ຺ຐຕິ ນາມ. ‘‘ອປ຺ປໍ ວາ ຠິຍ຺ໂຍ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໗; ອ. ນິ. ໗.໗໔) ວຸຕ຺ຕໍ ປນ ວສ຺ສສຕາທິໂຕ ອຕິເຣກໍ ຕິຏ຺ຐນ຺ໂຕ ກປ຺ປາວເສສໍ ຕິຏ຺ຐຕິ ນາມ. ຍທິ ເອວໍ ກສ຺ມາ ອິທ຺ຘິມນ຺ໂຕ ເຈໂຕວສິປ຺ປຕ຺ຕາ ຂີຓາສວາ ໂລກຫິຕຕ຺ຖໍ ຕຖາ ນ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີຕິ? ຂນ຺ຘສງ຺ຂາຕສ຺ສ ທຸກ຺ຂຠາຣສ຺ສ ປຣິຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ອນຸສ຺ສຸກ຺ກຕາຍ ຈ. ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘສພ຺ພຸສ຺ສຸກ຺ກາ ຫິ ເຕ ອຸຕ຺ຕມປຸຣິສາຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຘມ຺ມເສນາປຕິນາ –

‘‘ນາຠິນນ຺ທາມິ ມຣຓໍ, ນາຠິກງ຺ຂາມິ ຊີວິຕໍ;

ກາລຎ຺ຈ ປຏິກງ຺ຂາມິ, ເວຕນໍ ຠຕໂກ ຍຖາ’’ຕິ. (ເຖຣຄາ. ໖໕໔; ມິ. ປ. ໒.໒.໔);

ຍຖາ ¶ ຊຣາມຣຓານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອຕ຺ຖໂຕ ນານຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ເຕຫິ ຕຓ຺ຫາຍ ຈ ນານຕ຺ເຕ ທສ຺ສິເຕ ‘‘ຕໂຍ ປຎ຺ຫາ’’ຕິ ອິທໍ ສິຊ຺ຌຕີຕິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍໍ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ຕຓ຺ຫາຍ ອຠາເວປິ ສຕິ ຊຣາມຣຓໍ ລພ຺ຠຕິ ຂີຓາສວສນ຺ຕາເນ, ຕສ຺ມາ ອຎ຺ຎໍ ຊຣາມຣຓໍ ອຎ຺ຎາ ຕຓ຺ຫາຕິ ອິມມຕ຺ຖມາຫ ‘‘ທິສ຺ສນ຺ຕິ ວີຕຣາຄາ ຊີຣນ຺ຕາປິ ມີຍນ຺ຕາປີ’’ຕິ. ນນຸ ຈ ຕຓ຺ຫາປິ ຊີຣຓຠິຊ຺ຊນສຠາວາຕິ? ສຈ຺ຈໍ, ນ ອິທໍ ຊຣາມຣຓໍ ອິຘາຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕວາຍມຕ຺ໂຖ. ‘‘ຍທິ ຈາ’’ຕິອາທິນາ ຊຣາມຣຓໂຕ ຕຓ຺ຫາຍ ອນຎ຺ຎຕ຺ເຕ ໂທສໍ ທສ຺ເສຕິ. ໂຍພ຺ພນຏ຺ຐາປິ ວິຄຕຕຓ຺ຫາ ສິຍຸໍ, ນ ອິທໍ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຊຣາມຣຓມ຺ປິ ສິຍາ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ສມຸທໂຍ ຕຓ຺ຫາຍ ອນຎ຺ຎຕ຺ເຕ ສຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນ ຈ ສິຍາ ຕຓ຺ຫາ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ສມຸທໂຍ ຊຣາມຣຓໂຕ ອນຎ຺ຎຕ຺ເຕ ສຕີຕິ ຠາໂວ. ນ ຫິ ຊຣາມຣຓໍ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ສມຸທໂຍ, ຕຓ຺ຫາ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ສມຸທໂຍ, ຕສ຺ມາ ເວທິຕພ຺ພໍ ເອເຕສມຕ຺ຖໂຕ ນານຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍຖາ ຈ ຕຓ຺ຫາ ມຄ຺ຄວຊ຺ຌາ, ເອວໍ ຊຣາມຣຓມ຺ປິ ສິຍາ ມຄ຺ຄວຊ຺ຌໍ ຕຓ຺ຫາຍ ອນຎ຺ຎຕ຺ເຕ ສຕິ. ຍຖາ ຈ ຊຣາມຣຓໍ ນ ມຄ຺ຄວຊ຺ຌໍ, ຕຖາ ຕຓ຺ຫາປິ ສິຍາຕິ ອຍມ຺ປິ ນໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ ເອວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອິມາຍ ຍຸຕ຺ຕິຍາຕິ ¶ ອິມາຍ ຍຖາວຸຕ຺ຕາຍ ອຸປປຕ຺ຕິຍາ. ອຎ຺ຎມຎ຺ເຎຫີຕິ ອຎ຺ຎາຫິ ອຎ຺ຎາຫິ ກາຣຓູປປຕ຺ຕີຫິ ອຕ຺ຖໂຕ ເຈ ອຎ຺ຎຕ຺ຕໍ, ຕທຎ຺ຎມ຺ປິ ພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ຄເວສິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອິເມສໍ ຘມ຺ມານໍ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິມເມວຕ຺ຖໍ ‘‘ນ ຫິ ຍຸຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທິນາ ວິວຣຕິ. ຕຓ຺ຫາຍ ອຘິປ຺ປາເຍ ອປຣິປູຣມາເນຕິ ອິຈ຺ຉິຕາລາຠມາຫ. ເຕນ ອິຈ຺ຉາຕຓ຺ຫານໍ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກຕ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ. ເອເຕນ ນ ຫິ ຍຸຊ຺ຊຕິ ອິຈ຺ຉາຍ ຈ ຕຓ຺ຫາຍ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຍຖາ ອິທໍ ວຈນໍ ສມຕ຺ຖນໍ ໂຫຕິ, ເອວໍ ອິຈ຺ຉາວິປຣິຍາເຍ ອາຆາຕວຕ຺ຖູສຸ ໂກໂຘ ຈ ອຸປນາໂຫ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອິທມ຺ປິ ສມຕ຺ຖນໍ ໂຫຕິ, ນ ຕຖາ ຊຣາມຣຓວິປຣິຍາເຍຕິ ຊຣາມຣຓຕຓ຺ຫານໍ ອຕ຺ຖໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຕມ຺ປິ ສມຕ຺ຖິຕໍ ໂຫຕີຕິ ເອຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ອິມາຍ ຍຸຕ຺ຕິຍາ’’ຕິອາທິນາ.

ຍທິ ອິຈ຺ຉາຕຓ຺ຫານໍ ອຕ຺ຖໂຕ ອນຎ຺ຎຕ຺ຕໍ, ອຖ ກສ຺ມາ ຠຄວຕາ ອິມິສ຺ສາ ຄາຖາຍ ທ຺ວິຘາ ວຸຕ຺ຕາຕິ? ຕຕ຺ຖ ປຣິຫາຣມາຫ ‘‘ຍໍ ປນິທ’’ນ຺ຕິອາທິນາ. ຕຕ຺ຖ ຍນ຺ຕິ ກິຣິຍາປຣາມສນໍ. ອຠິລປິຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ຍໍ ອິທໍ ອຠິລປນໍ ¶ , ອິທໍ ພາຫິຣານໍ ຣູປາທີນໍ ວຕ຺ຖູນໍ ອາຣມ຺ມຓວເສນ, ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ທ຺ວີຫິ ຘມ຺ເມຫີຕິ ທ຺ວີຫິ ປກຕີຫິ. ກາ ປນ ຕາ ປກຕິໂຍຕິ? ອປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ວິສຍສ຺ສ ເອສນວເສນ ອິຈ຺ຉາ, ປຕ຺ຕສ຺ສ ອປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ວາ ປາຕຸກາມຕາວເສນ ຕຓ຺ຫາ, ອຍເມຕາສໍ ວິເສໂສ. ຍທິປິ ເອວໍ, ຕຖາປິ ສພ຺ພາ ຕຓ຺ຫາ ຣູປາທິວິສຍໍ ຄິລິຕ຺ວາ ປຣິນິຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ຄຫເຓນ ເອກສຠາວາ ເອວາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສພ຺ພາ ຫິ ຕຓ຺ຫາ ອຊ຺ໂຌສານລກ຺ຂເຓນ ເອກລກ຺ຂຓາ’’ຕິ ອາຫ. ອິທານິ ຕມຕ຺ຖໍ ອຸປມາຍ ປກາເສນ຺ໂຕ ‘‘ສພ຺ໂພ ອຄ຺ຄີ’’ຕິອາທິມາຫ, ຕໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ອຍໍ ປນ ນ ເກວລໍ ຕຓ຺ຫາ ອາຣມ຺ມເຓ ປວຕ຺ຕິວິເສເສນ ທ຺ວີຫິ ເອວ ນາເມຫິ ວຸຕ຺ຕາ, ອຖ ໂຂ ອເນເກຫິປິ ປຣິຍາເຍຫີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ອິຈ຺ຉາອິຕິປີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຕ຺ຖ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ ຕາຍ ອາຣມ຺ມຓານີຕິ ອິຈ຺ຉາ. ຕຓ຺ຫາຍນຏ຺ເຐນ ຕຓ຺ຫາ. ປີຬາຊນນໂຕ ທຸຣຸທ຺ຘາຣຓໂຕ ຈ ວິສປີຕໍ ສລ຺ລໍ ວິຍາຕິ ສລ຺ລໍ. ສນ຺ຕາປນຏ຺ເຐນ ຘູປາຍນາ. ອາກຑ຺ຒນຏ຺ເຐນ ສີຆໂສຕາ ສຣິຕາ ວິຍາຕິ ສຣິຕາ, ອລ຺ລຏ຺ເຐນ ວາ ສຣິຕາ, ‘‘ສຣິຕານິ ສິເນຫິຕານິ ຈ, ໂສມນສ຺ສານິ ຠວນ຺ຕິ ຊນ຺ຕຸໂນ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໓໔໑) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອລ຺ລານິ ເຈວ ສິນິທ຺ຘານິ ຈາຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ. ວິສຕ຺ຕິກາຕິ ວິສຕາຕິ ວິສຕ຺ຕິກາ. ວິສຏາຕິ ວິສຕ຺ຕິກາ. ວິສມາຕິ ວິສຕ຺ຕິກາ. ວິສາລາຕິ ວິສຕ຺ຕິກາ. ວິສກ຺ກຕີຕິ ວິສຕ຺ຕິກາ. ວິສໍວາທິກາຕິ ວິສຕ຺ຕິກາ ¶ . ວິສໍຫຣຕີຕິ ວິສຕ຺ຕິກາ. ວິສມູລາຕິ ວິສຕ຺ຕິກາ. ວິສຜລາຕິ ວິສຕ຺ຕິກາ. ວິສປຣິໂຠຄາຕິ ວິສຕ຺ຕິກາ. ວິສຕາ ວາ ປນ ສາ ຕຓ຺ຫາ ຣູເປ ສທ຺ເທ ຄນ຺ເຘ ຣເສ ໂຜຏ຺ຐພ຺ເພ ຘມ຺ເມ ກຸເລ ຄເຓ ວິສຕາ ວິຕ຺ຖຕາຕິ ວິສຕ຺ຕິກາ.

ສິເນຫນວເສນ ສິເນໂຫ. ນານາຄຕີສຸ ກິລມຖຸປ຺ປາທເນນ ກິລມໂຖ. ປລິເວຐນຏ຺ເຐນ ລຕາ ວິຍາຕິ ລຕາ. ‘‘ລຕາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊ ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໓໔໐) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມມນ຺ຕິ ມຎ຺ຎນວເສນ ມຎ຺ຎນາ. ທູຣຄຕມ຺ປິ ອາກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ພນ຺ຘນຏ຺ເຐນ ພນ຺ໂຘ. ອາສີສນຏ຺ເຐນ ອາສາ. ອາຣມ຺ມຓຣສໍ ປາຕຸກາມຕາວເສນ ປິປາສາ. ອຠິນນ຺ທນຏ຺ເຐນ ອຠິນນ຺ທນາ. ອິຕີຕິ ເອວໍ ອາຣມ຺ມເຓ ປວຕ຺ຕິວິເສເສນ ອເນເກຫິ ນາເມຫິ ຄຍ຺ຫມານາປິ ສພ຺ພາ ຕຓ຺ຫາ ອຊ຺ໂຌສານລກ຺ຂເຓນ ເອກລກ຺ຂຓາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ນິຄເມຕິ.

ປຸນ ¶ ຕຓ຺ຫາຍ ອເນເກຫິ ນາເມຫິ ຄຫິຕຠາວເມວ ‘‘ຍຖາ ຈາ’’ຕິອາທິນາ ອຸປຈເຍນ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ເວວຈເນຕິ ເວວຈນຫາຣວິຠງ຺ເຄ. ‘‘ອາສາ ຈ ປິຫາ’’ຕິ ຄາຖາຍ (ເນຕ຺ຕິ. ໓໗; ເປຏໂກ. ໑໑) ອຕ຺ຖໍ ຕຕ຺ເຖວ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມ. ອວິຄຕຣາຄສ຺ສາຕິອາທີສຸ ຣຎ຺ຊນຏ຺ເຐນ ຣາໂຄ, ຉນ຺ທນຏ຺ເຐນ ຉນ຺ໂທ, ປິຍາຍນຏ຺ເຐນ ເປມໍ, ປຣິທຫນຏ຺ເຐນ ປຣິທາໂຫຕິ ຕຓ຺ຫາວ ວຸຕ຺ຕາ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ຕຓ຺ຫາເຍຕໍ ເວວຈນ’’ນ຺ຕິ. ເອວໍ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ເອວໍ ອິຈ຺ຉາຕຓ຺ຫານໍ ອຕ຺ຖໂຕ ອນຎ຺ຎຕ຺ຕາ ‘‘ຕໂຍ ປຎ຺ຫາ’’ຕິ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ ຍຸຕ຺ຕິຍາ ສງ຺ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໑. ເອວໍ ‘‘ເກນສ຺ສຸພ຺ຠາຫໂຕ ໂລໂກ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໖໖) ຄາຖາຍ ‘‘ຕໂຍ ປຎ຺ຫາ’’ຕິ ປຎ຺ຫຕ຺ຕຍຠາເວ ຍຸຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອຎ຺ເຎຫິ ປກາເຣຫິ ຍຸຕ຺ຕິຄເວສນໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສພ຺ໂພ ທຸກ຺ຂູປຈາໂຣ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ທຸກ຺ຂູປຈາໂຣຕິ ທຸກ຺ຂປ຺ປວຕ຺ຕິ. ກາມຕຓ຺ຫາສງ຺ຂາຣມູລໂກຕິ ກາມຕຓ຺ຫາປຈ຺ຈຍສງ຺ຂາຣເຫຕຸໂກຕິ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນິພ຺ພິທູປຈາໂຣຕິ ນິພ຺ພິທາປວຕ຺ຕິ ກາມານໍ ວິປຣິຓາມຎ຺ຎຖາຠາວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ອນຠິຣຕິ ຎາຓນິພ຺ພິທາ ຈ. ກາມຕຓ຺ຫາປຣິກ຺ຂາຣມູລໂກຕິ ກາມຕຓ຺ຫາຍ ປຣິກ຺ຂາຣຠູຕວຕ຺ຖຸກາມເຫຕຸໂກ. ຕຕ຺ຖ ອນຠິຣຕິສງ຺ຂາຕາ ນິພ຺ພິທາ ກາມຕຓ຺ຫາປຣິກ຺ຂາຣມູລິກາ, ນ ຎາຓນິພ຺ພິທາຕິ ສພ຺ໂພ ນິພ຺ພິທູປຈາໂຣ ກາມຕຓ຺ຫາປຣິກ຺ຂາຣມູລໂກຕິ ນ ປນ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມາຍ ຍຸຕ຺ຕິຍາຕິ ນຍໍ ທສ຺ເສຕິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍຖາ ປຎ຺ຫຕ຺ຕຍຠາເວ ຍຸຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ຍຖາ ຈ ທຸກ຺ຂູປຈາຣນິພ຺ພິທູປຈາເຣສຸ, ເອວໍ ອິມາຍ ຍຸຕ຺ຕິຍາ ອິມິນາ ໂຍເຄນ ນເຍນ ອຎ຺ຎມຎ຺ເຎຫິ ກາຣເຓຫິ ຕໍຕໍປາຬິປ຺ປເທເສ ອນຸຣູເປຫິ ອຎ຺ຎຖາ ອຎ຺ເຎຫິ ເຫຕູຫິ ຍຸຕ຺ຕິ ຄເວສິຕພ຺ພາຕິ.

ອິທານິ ¶ ຕໍ ນຍທສ຺ສນໍ ສໍຂິຕ຺ຕນ຺ຕິ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ຫິ ຠຄວາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖາຍໍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ຣາຄໂທສໂມຫຈຣິຕານໍ ຍຖາກ຺ກມໍ ອສຸຠເມຕ຺ຕາປຈ຺ຈຍາກາຣກຖາ ຣາຄາທິວິນຍນໂຕ ສປ຺ປາຍາຕິ ອຍໍ ສາສນຍຸຕ຺ຕິ. ເອວມວຏ຺ຐິເຕ ຍທິ ຣາຄຈຣິຕສ຺ສ ເມຕ຺ຕາເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິໍ ເທເສຍ຺ຍ, ສາ ເທສນາ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ ອສປ຺ປາຍຠາວໂຕ. ຕຖາ ສຸຂາປຏິປທາທໂຍຕິ. ນນຸ ຈ ສຸຂາປຏິປທາທໂຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ, ນ ເທສນາຍາຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ອິຘ ປນ ຣາຄຈຣິໂຕຕິ ຕິພ຺ພກິເລໂສ ຣາຄຈຣິໂຕຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ຕສ຺ສ ທຸກ຺ຂາຍ ປຏິປທາຍ ຠາວນາ ¶ ສມິຊ຺ຌຕິ. ຍສ຺ສ ຈ ທຸກ຺ຂາຍ ປຏິປທາຍ ຠາວນາ ສມິຊ຺ຌຕິ, ຕສ຺ສ ຄຣຸຕຣາ ອສຸຠເທສນາ ສປ຺ປາຍາ, ຍສ຺ສ ຄຣຸຕຣາ ອສຸຠເທສນາ ສປ຺ປາຍາ, ນ ຕສ຺ສ ມນ຺ທກິເລສສ຺ສ ວິຍ ລຫຸກຕຣາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ສຸຂໍ ວາ ປຏິປທໍ…ເປ… ເທເສຍ຺ຍ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ ເທສນາ’’ຕິ. ອິມິນາ ນເຍນ ເສສປເທສຸປິ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ອຕ຺ໂຖ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອຍຸຕ຺ຕປຣິຫາເຣນ ຍຸຕ຺ຕິສມຘິຄໂມຕິ ຍຸຕ຺ຕິວິຈາຣຓາຍ ອຍຸຕ຺ຕິປິ ຄເວສິຕພ຺ພາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຍທິ ຫິ…ເປ… ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ ເທສນາ’’ຕິ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເອວໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈີຕິອາທິ ຍຸຕ຺ຕິຫາຣໂຍຊນາຍ ນຍທສ຺ສນເມວ.

ຕຕ຺ຖ ເອວນ຺ຕິ ອິມິນາ ນເຍນ. ຍໍ ກິຎ຺ຈີຕິ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ. ອນຸໂລມປ຺ປຫານນ຺ຕິ ປຫານສ຺ສ ອນຸຣູປໍ, ປຫານສມຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸຕ຺ເຕ ອນວເສສານໍ ປທຕ຺ຖານໍ ອນຸປທວິຈາຣຓາ ວິຈໂຍ ຫາໂຣ, ວິຈຍຫາຣສໍວຓ຺ຓນາຍ ນິທ຺ຘາຣິເຕສຸ ອຕ຺ເຖສຸ ຍຸຕ຺ຕິຄເວສນໍ ສຸກຣນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ສພ຺ພໍ ຕໍ ວິຈເຍນ ຫາເຣນ ວິຈິນິຕ຺ວາ ຍຸຕ຺ຕິຫາເຣນ ໂຍເຊຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ຍາວຕິກາ ຎາຓສ຺ສ ຠູມີຕິ ສໍວຓ຺ເຓນ຺ຕສ຺ສ ອາຈຣິຍສ຺ສ ຍໍ ຎາຓໍ ຍໍ ປຏິຠານໍ, ຕສ຺ສ ຍຕ຺ຕໂກ ວິສໂຍ, ຕຕ຺ຕໂກ ຍຸຕ຺ຕິຫາຣວິຈາໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ອນນ຺ຕນໂຍ ສມນ຺ຕຠທ຺ທໂກ ວິມທ຺ທກ຺ຂໂມ ວິຈິຕ຺ຕເທສໂນ ຈ ສທ຺ຘມ຺ໂມຕິ.

ເອວໍ ນຍທສ຺ສນວເສເນວ ຍຸຕ຺ຕິຫາຣໂຍຊນາ ທສ຺ສິຕາຕິ ຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຜລສມາປຕ຺ຕິນວານຸປຸພ຺ພສມາປຕ຺ຕິວສິຠາເວຫິ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເມຕ຺ຕາວິຫາຣິສ຺ສ ສໂຕ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ເມຕ຺ຕາວິຫາຣິສ຺ສາຕິ ເມຕ຺ຕາວິຫາຣລາຠິໂນ. ສໂຕຕິ ສມານສ຺ສ, ຕຖາຠູຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພ຺ຍາປາໂທຕິ ປໂທໂສ. ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຍາທາຍ ຐສ຺ສຕີຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິຠວິສ຺ສຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ກຸສລາກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ອປຸພ຺ພໍ ອຈຣິມໍ ປວຕ຺ຕິ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐານສ຺ສ ອປຣຠາເຄຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ຐສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ ເທສນາຕິ ພ຺ຍາປາທປຏິປກ຺ຂຕ຺ຕາ ເມຕ຺ຕາຍ ຕາທິສີ ກຖາ ນ ຍຸຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພ຺ຍາປາໂທ ປຫານໍ ອພ຺ຠຕ຺ຖໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ ເທສນາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕກາຣຓໂຕ ¶ ເອວ ອຍໍ ກຖາ ຍຸຕ຺ຕາຕິ. ເສສວາເຣສຸປິ ອິມິນາວ ນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອນຸຕ຺ຕານໍ ເອວ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມ.

ອນິມິຕ຺ຕວິຫາຣິສ຺ສາຕິ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາມຸເຂນ ປຏິລທ຺ຘຜລສມາປຕ຺ຕິວິຫາຣສ຺ສ. ນິມິຕ຺ຕານຸສາຣີຕິ ສງ຺ຂາຣນິມິຕ຺ຕານຸສາຣີ. ເຕນ ເຕເນວາຕິ ນິຈ຺ຈາທີສຸ ¶ ຍໍ ຍໍ ປຫີນໍ, ເຕນ ເຕເນວ ນິມິຕ຺ເຕນ. ອສ຺ມີຕິ ວິຄຕນ຺ຕິ ປຎ຺ຈສຸ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ເຘສຸ ທິຏ຺ຐິມານວເສນ ຍໍ ອສ຺ມີຕິ ມຎ຺ຎິຕໍ, ຕໍ ວິຄຕໍ. ຕເມວຕ຺ຖໍ ວິວຣຕິ ‘‘ອຍມຫມສ຺ມີຕິ ນ ສມນຸປສ຺ສາມີ’’ຕິ. ວິຈິກິຈ຺ຉາກຖໍກຖາສລ຺ລນ຺ຕິ ວິນຍກຸກ຺ກຸຈ຺ຈສ຺ສາປິ ກຖໍ ກຖນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕິສພ຺ຠາວໂຕ ວິຈິກິຈ຺ຉາປເທນ ວິເສສິຕໍ. ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ ເທສນາຕິ ວິຈິກິຈ຺ຉາຍ ປຫາເນກຏ຺ຐຠາວໂຕ ນ ຍຸຕ຺ຕາຍໍ ກຖາ.

ປຐມໍ ຌານໍ ສມາປນ຺ນສ຺ສາຕິ ປຐມຊ຺ຌານສມງ຺ຄິໂນ. ກາມຣາຄພ຺ຍາປາທາ ວິເສສາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ນ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ຍສ຺ມາ ນີວຣເຓສຸ ອປ຺ປຫີເນສຸ ປຐມຊ຺ຌານສ຺ສ ອຸປຈາຣມ຺ປິ ນ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ, ປເຄວ ຌານໍ, ຕສ຺ມາ ກາມຣາຄພ຺ຍາປາທາ ວິເສສາຍ ທຸຕິຍຊ຺ຌານາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ນ ຍຸຕ຺ຕາຍໍ ກຖາ. ຍຖາລທ຺ຘສ຺ສ ປນ ປຐມຊ຺ຌານສ຺ສ ກາມຣາຄພ຺ຍາປາທາ ປຣິຍຸຏ຺ຐານປ຺ປຕ຺ຕາ ຫານາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ ເທສນາ ຍຸຕ຺ຕາ ກຖາຕິ, ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອວິຕກ຺ກສຫຄຕາ ສຎ຺ຎາມນສິກາຣາ ນາມ ສຫ ອຸປຈາເຣນ ທຸຕິຍຊ຺ຌານຘມ຺ມາ, ອາຣມ຺ມຓກຣຓຕ຺ໂຖ ເຫຕ຺ຖ ສຫຄຕ-ສທ຺ໂທ. ຫານາຍາຕິ ປຐມຊ຺ຌານໂຕ ປຣິຫານາຍ. ວິເສສາຍາຕິ ທຸຕິຍຊ຺ຌານາຍ. ອິມິນາ ນເຍນ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຫານນ຺ຕິ, ວິເສໂສຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ ເວທິຕພ຺ພາ. ວິຕກ຺ກວິຈາຣສຫຄຕາຕິ ປຐມຊ຺ຌານຘມ຺ມາ, ກາມາວຈຣຘມ຺ມາ ເອວ ວາ. ອຸເປກ຺ຂາສຸຂສຫຄຕາຕິ ອຸປຈາເຣນ ສທ຺ຘິໍ ທຸຕິຍຊ຺ຌານຘມ຺ມາ, ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາ ຫິ ອິຘ ອຸເປກ຺ຂາຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ. ປີຕິສຸຂສຫຄຕາຕິ ສຫ ອຸປຈາເຣນ ຕຕິຍຊ຺ຌານຘມ຺ມາ. ອຸເປກ຺ຂາສຕິປາຣິສຸທ຺ຘິສຫຄຕາຕິ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານຘມ຺ມາ.

ສຎ຺ຎູປຈາຣາຕິ ປຏຸສຎ຺ຎາກິຈ຺ຈໍ ກໂຣນ຺ຕາ ເອວ ເຍ ເກຈິ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທາ, ‘‘ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນຘມ຺ມາ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ສຎ຺ຎາເວທຍິຕນິໂຣຘສຫຄຕາຕິ ‘‘ສຎ຺ຎາເວທຍິຕນິໂຣຘໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕສ຺ສ ປຣິກມ຺ມວເສນ ປວຕ຺ຕຘມ຺ມາ. ເຕ ປນ ຍສ຺ມາ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນສມາປຕ຺ຕິຍໍ ຐິເຕເນວ ສກ຺ກາ ສຎ຺ຎາເວທຍິຕນິໂຣຘໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣິຕຸໍ, ນ ຕໂຕ ປຣິຫີເນນ, ຕສ຺ມາ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນສມາປຕ຺ຕິຍາ ຫານາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ນ ຍຸຕ຺ຕາ ກຖາ. ວິເສສາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ປນ ຍຸຕ຺ຕາ ກຖາຕິ ອາຫ – ‘‘ຫານາຍ…ເປ… ເທສນາ’’ຕິ. ກລ຺ລຕາປຣິຈິຕນ຺ຕິ ¶ ສມຕ຺ຖຠາເວນ ປຣິຈິຕໍ, ຍຖາວຸຕ຺ຕສມາປຕ຺ຕີສຸ ວສິຠາເວນ ປຣິຈິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ອຠິນີຫາຣໍ ຂມຕີ’’ຕິ. ເສສໍ ສພ຺ພໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ອປິ ¶ ເຈຕ຺ຖ ອປ຺ປຏິກ຺ກູລສຎ຺ຎາມຸເຂນ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ ວຎ຺ເຈຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ປຏິກ຺ກູລສຎ຺ຎາປຕິຣູປຕາຍ ພ຺ຍາປາໂທ ວຎ຺ເຈຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ສມາຘິມຸເຂນ ຖິນມິທ຺ຘໍ ວຎ຺ເຈຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ວີຣິຍາຣມ຺ຠມຸເຂນ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈໍ ວຎ຺ເຈຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ສິກ຺ຂາກາມຕາມຸເຂນ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ວຎ຺ເຈຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ອຸຠຍປກ຺ຂສນ຺ຕີຣຓມຸເຂນ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ວຎ຺ເຈຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐສມຸເປກ຺ຂນມຸເຂນ ສມ຺ໂມໂຫ ວຎ຺ເຈຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ອຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາມຸເຂນ ອຕ຺ຕນິ ອປຣິຠວເນ ມາໂນ ວຎ຺ເຈຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ວີມໍສາມຸເຂນ ເຫຕຸປຕິຣູປກປຣິຄ຺ຄເຫນ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ ວຎ຺ເຈຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ວິຣຕ຺ຕຕາປຕິຣູປເກນ ສຕ຺ເຕສຸ ອທຍາປນ຺ນຕາ ວຎ຺ເຈຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ອນຸຎ຺ຎາຕປຏິເສວນປຕິຣູປຕາຍ ກາມສຸຂລ຺ລິການຸໂຍໂຄ ວຎ຺ເຈຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ອາຊີວປາຣິສຸທ຺ຘິປຕິຣູປຕາຍ ອສໍວິຠາຄສີລຕາ ວຎ຺ເຈຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ສໍວິຠາຄສີລຕາປຕິຣູປຕາຍ ມິຈ຺ຉາຊີໂວ ວຎ຺ເຈຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ອສໍສຄ຺ຄວິຫາຣິຕາປຕິຣູປຕາຍ ອສງ຺ຄຫສີລຕາ ວຎ຺ເຈຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ສງ຺ຄຫສີລຕາປຕິຣູປຕາຍ ອນນຸໂລມິກສໍສຄ຺ໂຄ ວຎ຺ເຈຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ສຈ຺ຈວາທິຕາປຕິຣູປຕາຍ ປິສຸຓວາຈາ ວຎ຺ເຈຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ອປິສຸຓວາທິຕາປຕິຣູປຕາຍ ອນຕ຺ຖກາມຕາ ວຎ຺ເຈຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ປິຍວາທິຕາປຕິຣູປຕາຍ ຈາຏຸກມ຺ຍຕາ ວຎ຺ເຈຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ມິຕຠາຓິຕາປຕິຣູປຕາຍ ອສມ຺ໂມທນສີລຕາ ວຎ຺ເຈຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ສມ຺ໂມທນສີລຕາປຕິຣູປຕາຍ ມາຍາ ສາເຐຍ຺ຍຎ຺ຈ ວຎ຺ເຈຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ນິຄ຺ຄຍ຺ຫວາທິຕາປຕິຣູປຕາຍ ຜຣຸສວາຈຕາ ວຎ຺ເຈຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ປາປຄຣຫິຕາປຕິຣູປຕາຍ ປຣວຊ຺ຊານຸປສ຺ສິຕາ ວຎ຺ເຈຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ກຸລານຸທ຺ຘຍຕາປຕິຣູປຕາຍ ກຸລມຈ຺ຉຣິຍໍ ວຎ຺ເຈຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ອາວາສຈິຣຏ຺ຐິຕິກາມຕາມຸເຂນ ອາວາສມຈ຺ຉຣິຍໍ ວຎ຺ເຈຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ຘມ຺ມປຣິພນ຺ຘປຣິຫຣຓມຸເຂນ ຘມ຺ມມຈ຺ຉຣິຍໍ ວຎ຺ເຈຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ຘມ຺ມເທສນາຠິຣຕິມຸເຂນ ຠສ຺ສາຣາມຕາ ວຎ຺ເຈຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ອຜຣຸສວາຈຕາຄຓານຸຄ຺ຄຫກຣຓມຸເຂນ ສງ຺ຄຓິກາຣາມຕາ ວຎ຺ເຈຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ປຸຎ຺ຎກາມຕາປຕິຣູປຕາຍ ກມ຺ມາຣາມຕາ ວຎ຺ເຈຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ສໍເວຄປຕິຣູເປນ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາໂປ ວຎ຺ເຈຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ສທ຺ຘາລຸຕາປຕິຣູປຕາຍ ອປຣິກ຺ຂຕາ ວຎ຺ເຈຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ວີມໍສນາປຕິຣູເປນ ອສ຺ສທ຺ຘິຍໍ ວຎ຺ເຈຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ອຕ຺ຕາຘິປເຕຍ຺ຍປຕິຣູເປນ ຄຣູນໍ ອນຸສາສນິຍາ ອປ຺ປທກ຺ຂິຓຄ຺ຄາຫິຕາ ວຎ຺ເຈຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ຘມ຺ມາຘິປເຕຍ຺ຍປຕິຣູເປນ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີສຸ ອຄາຣວໍ ວຎ຺ເຈຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ໂລກາຘິປເຕຍ຺ຍປຕິຣູເປນ ອຕ຺ຕນິ ຘມ຺ເມ ຈ ປຣິຠໂວ ວຎ຺ເຈຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ເມຕ຺ຕາຍນາມຸເຂນ ຣາໂຄ ວຎ຺ເຈຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ກຣຸຓາຍນາປຕິຣູເປນ ໂສໂກ ວຎ຺ເຈຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ມຸທິຕາວິຫາຣປຕິຣູເປນ ¶ ປຫາໂສ ¶ ວຎ຺ເຈຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ອຸເປກ຺ຂາວິຫາຣປຕິຣູເປນ ກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສຸ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕຉນ຺ທຕາ ວຎ຺ເຈຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ເອວໍ ອາຄມປຕິຣູປກອຘິຄມປຕິຣູປກາທີນມ຺ປິ ຕຖາ ຕຖາ ວຎ຺ຈນສຠາໂວ ຍຸຕ຺ຕິໂຕ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອວໍ ອາຄມານຸສາເຣນ ຍຸຕ຺ຕິຄເວສນາ ກາຕພ຺ພາຕິ.

ຍຸຕ຺ຕິຫາຣວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒໒. ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ປທຏ຺ຐາໂນ ຫາໂຣຕິອາທິ ປທຏ຺ຐານຫາຣວິຠງ຺ໂຄ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ‘‘ອິທໍ ອິມສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ, ອິທໍ ອິມສ຺ສ ປທຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ເຕສໍ ເຕສໍ ຘມ຺ມານໍ ປທຏ຺ຐານຠູຕຘມ຺ມວິຠາວນລກ຺ຂໂຓ ປທຏ຺ຐາໂນ ຫາໂຣ, ຕສ຺ມາ ປວຕ຺ຕິຍາ ມູລຠູຕໍ ອວິຊ຺ຊໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ສຠາວຘມ຺ມານໍ ປທຏ຺ຐານໍ ອາສນ຺ນກາຣຓໍ ນິທ຺ຘາເຣນ຺ໂຕ ອວິຊ຺ຊາຍ ສຠາວໍ ນິທ຺ທິສຕິ ‘‘ສພ຺ພຘມ຺ມຍາຖາວອສມ຺ປຏິເວຘລກ຺ຂຓາ ອວິຊ຺ຊາ’’ຕິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ສພ຺ເພສໍ ຘມ຺ມານໍ ອວິປຣີຕສຠາໂວ ນ ສມ຺ປຏິວິຊ຺ຌີຍຕິ ເອເຕນາຕິ ສພ຺ພຘມ຺ມຍາຖາວອສມ຺ປຏິເວໂຘ. ໂສ ລກ຺ຂຓໍ ເອຕິສ຺ສາຕິ ສາ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕາ. ເອເຕນ ຘມ຺ມສຠາວປ຺ປຏິຈ຺ຉາທນລກ຺ຂຓາ ອວິຊ຺ຊາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຖ ວາ ສມ຺ມາ ປຏິເວໂຘ ສມ຺ປຏິເວໂຘ. ຕສ຺ສ ປຏິປກ຺ໂຂ ອສມ຺ປຏິເວໂຘ. ກຕ຺ຖ ປນ ໂສ ສມ຺ປຏິເວຘສ຺ສ ປຏິປກ຺ໂຂຕິ ອາຫ – ‘‘ສພ຺ພ…ເປ… ລກ຺ຂຓາ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ອສຸເຠ ສຸຠນ຺ຕິອາທິວິປລ຺ລາເສ ສຕິ ຕຕ຺ຖ ສມ຺ໂມໂຫ ອຸປຣູປຣິ ຊາຍຕິເຍວ ນ ຫາຍຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຕສ຺ສາ ວິປລ຺ລາສາ ປທຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປິຍຣູປໍ ສາຕຣູປນ຺ຕິ ປິຍາຍິຕພ຺ພຊາຕິຍໍ ອິຏ຺ຐຊາຕິຍຎ຺ຈ ປທຏ຺ຐານໍ. ‘‘ຍໍ ໂລເກ ປິຍຣູປໍ ສາຕຣູປໍ ເອຕ຺ເຖສາ ຕຓ຺ຫາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໔໐໐; ມ. ນິ. ໑.໑໓໓; ວິຠ. ໒໐໓) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອທິນ຺ນາທານນ຺ຕິ ອທິນ຺ນາທານເຈຕນາ. ສາ ຫິ ເອກວາຣໍ ອຸປ຺ປນ຺ນາປິ ອນາທີນວທສ຺ສິຕາຍ ໂລຠສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກາຣຓໍ ໂຫຕີຕິ ຕສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂທສສ຺ສ ປາຓາຕິປາໂຕ ປທຏ຺ຐານໍ, ໂມຫສ຺ສ ມິຈ຺ຉາປຏິປທາ ປທຏ຺ຐານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ອິມິນາວ ນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ວຓ຺ຓສຓ຺ຐານພ຺ຍຎ຺ຊນຄ຺ຄຫຓລກ຺ຂຓາຕິ ນິມິຕ຺ຕານຸພ຺ຍຎ຺ຊນຄ຺ຄຫຓລກ຺ຂຓາ. ສຸຂສຎ຺ຎາຍ ຜສ຺ສສ຺ສ ອຸປຄມນລກ຺ຂຓຕາ ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍຕາວ ວຸຕ຺ຕາ. ‘‘ຜຸຏ຺ໂຐ ສຎ຺ຊານາຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໙໓) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ¶ . ອສ຺ສາໂທຕິ ຕຓ຺ຫາ. ສງ຺ຂຕລກ຺ຂຓານິ ອຸປ຺ປາທວຍຎ຺ຎຖຕ຺ຕານິ. ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ນິຈ຺ຈຄ຺ຄຫຓໍ ວິຎ຺ຎາຓາຘີນນ຺ຕິ ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາຍ ວິຎ຺ຎາຓປທຏ຺ຐານຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ຕໍເຍວ ວິຎ຺ຎາຓໍ ສນ຺ຘາວຕິ ສໍສຣຕີຕິ ວິຎ຺ຎາຓວິສຍເມວ ອຕ຺ຕໂນ ນິຈ຺ຈຄ຺ຄາຫໍ ປເວເທສິ. ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ¶ ຂນ຺ຘານໍ ຍທິ ອນິຈ຺ຈຕາ ທຸກ຺ຂຕາ ຈ ສຸທິຏ຺ຐາ, ອຕ຺ຕສຎ຺ຎາ ສຸຂສຎ຺ຎາ ອນວກາສາຕິ ອາຫ – ‘‘ອນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາທຸກ຺ຂສຎ຺ຎາອສມນຸປສ຺ສນລກ຺ຂຓາ ອຕ຺ຕສຎ຺ຎາ’’ຕິ. ‘‘ຍທນິຈ຺ຈໍ ຕໍ ທຸກ຺ຂໍ, ຍໍ ທຸກ຺ຂໍ ຕທນຕ຺ຕາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໑໕) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອຕ຺ຕາຠິນິເວໂສ ອຣູປຘມ຺ເມສູຕິ ອາຫ – ‘‘ຕສ຺ສາ ນາມກາໂຍ ປທຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ. ສພ຺ພໍ ເນຍ຺ຍນ຺ຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ ຈຕຸສຈ຺ຈວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ເຎຍ຺ຍສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ຈິຕ຺ຕວິກ຺ເຂປປຏິສໍຫຣຓໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈວິກ຺ຂມ຺ຠນໍ. ອສຸຠາຕິ ອສຸຠານຸປສ຺ສນາ, ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕຠູຕາ ອສຸຠາ ເອວ ວາ, ຕຓ຺ຫາປຏິປກ຺ຂຕ຺ຕາ ສມຖສ຺ສ ອສຸຠາ ປທຏ຺ຐານນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຠິຊ຺ຌາຍ ຕນຸກຣຓໂຕ ອທິນ຺ນາທານາເວຣມຓີ ອໂລຠສ຺ສ ປທຏ຺ຐານນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຖາ ພ຺ຍາປາທສ຺ສ ຕນຸກຣຓໂຕ ປາຓາຕິປາຕາເວຣມຓີ ອໂທສສ຺ສ ປທຏ຺ຐານນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ວຕ຺ຖຸອວິປ຺ປຏິປຕ຺ຕິ ວິສຍສຠາວປຏິເວໂຘ, ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິ ສີລສມາຘິສມ຺ປທານໍ ນິພ຺ພິທາຎາເຓນ ອນຠິຣຕິຎາຓເມວ ວາ ຕຖາ ປວຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພາປິ ເວທນາ ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂຕາທິຠາວໂຕ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ທຸກ຺ຂສຎ຺ຎາຍ ເວທນາ ປທຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ. ຘມ຺ມສຎ຺ຎາຕິ ຘມ຺ມມຕ຺ຕນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາ.

ສຕ຺ຕານໍ ກາເຍ ອວີຕຣາຄຕາ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາຍຕນານໍ ວເສນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ຣູປີນິ ຣູປຣາຄສ຺ສ ປທຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ. ກາໂຍ ຫິ ອິຘ ຣູປນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ວິເສສໂຕ ຌານນິສ຺ສຍຠູເຕ ມນາຍຕເນ ຈ ນິກນ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ຉຏ຺ຐາຍຕນໍ ຠວຣາຄສ຺ສ ປທຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ. ເອທິສໍ ມາ ຣູປໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕຸ, ມາ ເອທິສີ ເວທນາຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕາ ຣູປາທິອຠິນນ຺ທນາ ນິພ຺ພຕ຺ຕຠວານຸປສ຺ສິຕາ. ຎາຓທສ຺ສນສ຺ສາຕິ ກມ຺ມສ຺ສກຕຎ຺ຎາຓທສ຺ສນສ຺ສ. ໂຍນິໂສມນສິກາຣວໂຕ ຫິ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິ ກມ຺ມສ຺ສກຕຎ຺ຎາຓສ຺ສ ກາຣຓໍ ໂຫຕິ, ນ ອໂຍນິໂສ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ. ອິມສ຺ສ ຈ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວິຠາວນຕ຺ຖໍ ມຫານາຣທກສ຺ສປຊາຕກໍ (ຊາ. ໒.໒໒.໑໑໕໓ ອາທໂຍ), ພ຺ຣຫ຺ມຊາເລ (ທີ. ນິ. ໑.໓໘ ອາທໂຍ) ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕວາໂທ ຈ ອຸທາຫຣິຕພ຺ໂພ. ‘‘ໂອກປ຺ປນລກ຺ຂຓາ’’ຕິອາທິນາ ສທ຺ຘາປສາທານໍ ວິເສສໍ ທສ຺ເສຕິ. ໂສ ປນ ສທ຺ຘາຍເຍວ ອວຕ຺ຖາວິເສໂສ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ໂອກປ຺ປນໍ ສທ຺ທຫນວເສນ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ໂອຄາຫຓໍ ນິຈ຺ຉໂຍ. ອນາວິລຕາ ¶ ອສ຺ສທ຺ຘິຍາປຄເມນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອກາລຸສ຺ສິຍຕາ. ອຠິປຕ຺ຖິຍນາ ສທ຺ທຫນເມວ. ອເວຈ຺ຈປສາໂທ ປຎ຺ຎາສຫິໂຕ ອາຍຕນຄໂຕ ອຠິປ຺ປສາໂທ. ອປິລາປນໍ ອສມ຺ໂມໂສ ນິມຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວິຍ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ໂອຄາຫຓໍ ວາ, ເອຕ຺ຖ ຈ ສທ຺ຘາທີນໍ ປສາທສທ຺ຘາສມ຺ມປ຺ປຘານສຕິປຏ຺ຐານຌານງ຺ຄານິ ຍຖາກ຺ກມໍ ປທຏ຺ຐານນ຺ຕິ ວທນ຺ເຕນ ອວຕ຺ຖາວິເສສວເສນ ປທຏ຺ຐານຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສຕິສມາຘີນໍ ວາ ກາຍາທໂຍ ສຕິປຏ຺ຐານາຕິ. ວິຕກ຺ກາທໂຍ ຈ ຌານານີຕິ ປທຏ຺ຐານຠາເວນ ວຸຕ຺ຕາ.

ອສ຺ສາທມນສິກາໂຣ ¶ ສໍໂຍຊນີເຍສຸ ຘມ຺ເມສຸ ອສ຺ສາທານຸປສ຺ສິຕາ. ປຸນພ຺ຠວວິໂຣຫຓາຕິ ປຸນພ຺ຠວາຍ ວິໂຣຫຓາ, ປຸນພ຺ຠວນິພ຺ພຕ຺ຕນາຣຫຕາ ວິປາກຘມ຺ມຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂອປປຈ຺ຈຍິກນິພ຺ພຕ຺ຕິລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ອຸປປຕ຺ຕິຠວຠາເວນ ນິພ຺ພຕ຺ຕນສຠາວໍ. ນາມກາຍຣູປກາຍສງ຺ຆາຕລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ອຣູປຣູປກາຍານໍ ສມູຫິຍຠາວໍ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍວວຕ຺ຖານນ຺ຕິ ຈກ຺ຂາທີນໍ ຉນ຺ນໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ວວຕ຺ຖິຕຠາໂວ. ໂອປປຈ຺ຈຍິກນ຺ຕິ ອຸປປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘນິພ຺ພຕ຺ຕກໍ. ອຸປຘີຕິ ອຕ຺ຕຠາໂວ. ອຕ຺ຕໂນ ປິຍສ຺ສ ມຣຓໍ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕສ຺ສ ພາລສ຺ສ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ໂສໂກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ມຣຓໍ ໂສກສ຺ສ ປທຏ຺ຐານນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸສ຺ສຸກ຺ກໍ ເຈຕໂສ ສນ຺ຕາໂປ. ໂອທຫນນ຺ຕິ ອວທຫນໍ. ອຕ຺ຕໂນ ນິສ຺ສຍສ຺ສ ສນ຺ຕປນເມວ ຠວສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ຠວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິມານີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຠວສ຺ສ ອງ຺ຄານິ ຠວສງ຺ຂາຕານິ ຈ ອງ຺ຄານິ ຠວງ຺ຄານິ. ເຕສຸ ກິເລສາ ຠວສ຺ສ ອງ຺ຄານິ. ກມ຺ມວິປາກວຏ຺ຏໍ ຠວສງ຺ຂາຕານິ ອງ຺ຄານິ. ສມຄ຺ຄານີຕິ ສພ຺ພານິ. ຂນ຺ຘາຍຕນາທີນໍ ອປຣາປຣຸປ຺ປຕ຺ຕິສໍສຣຓໍ ສໍສາໂຣ. ຕສ຺ສ ປຸຣິມປຸຣິມຊາຕິນິປ຺ຜນ຺ນໍ ກິເລສາທິວຏ຺ຏໍ ກາຣຓນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ຠໂວ ສໍສາຣສ຺ສ ປທຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ. ສມ຺ປາປກເຫຕຸຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ມຄ຺ໂຄ ນິໂຣຘສ຺ສ ປທຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ກມ຺ມຏ຺ຐາໂນຄາຫກສ຺ສ ໂອຕຣຓຏ຺ຐານຕາຍ ພຫຸສ຺ສຸໂຕ ຕິຕ຺ຖໍ ນາມ, ຕສ຺ສ ສມ຺ມາປຍິຣຸປາສນາ ຕິຕ຺ຖຎ຺ຎຸຕາ. ຘມ຺ມູປສຎ຺ຫິຕໍ ປາໂມຊ຺ຊໍ ປີຕໍ ນາມ, ສປ຺ປາຍຘມ຺ມສ຺ສວເນນ ຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ພ຺ຣູຫນາ ປີຕຎ຺ຎຸຕາ, ຠາວນາຍ ໂຖກມ຺ປິ ລຍາປຕ຺ຕິຍາ ອຸທ຺ຘໍປຕ຺ຕິຍາ ຈ ຊານນາ ປຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາ. ອຕ຺ຕໂນ ປຎ຺ຈຫິ ປຘານິຍງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ ຊານນາ ອຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາ, ເຕສຸ ປຸຣິມານໍ ປຸຣິມານໍ ປຈ຺ຉິມສ຺ສ ປຈ຺ຉິມສ຺ສ ປທຏ຺ຐານຠາໂວ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍ ເອວ. ກຕປຸຎ຺ຎສ຺ເສວ ປຕິຣູປເທສວາໂສ ສມ຺ຠວຕິ ¶ , ນ ອິຕຣສ຺ສາຕິ ‘‘ປຸພ຺ເພກຕປຸຎ຺ຎຕາ ປຕິຣູປເທສວາສສ຺ສ ປທຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາຠູຕຎາຓທສ຺ສນໍ ສຫ ອຘິຏ຺ຐາເນນ ຕຣຸຓວິປສ຺ສນາ. ນິພ຺ພິທາຕິ ພລວວິປສ຺ສນາ. ວິຣາໂຄຕິ ມຄ຺ໂຄ. ວິມຸຕ຺ຕີຕິ ຜລໍ. ເອວນ຺ຕິ ຍທິທໍ ‘‘ຕສ຺ສາ ວິປລ຺ລາສາ ປທຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອວິຊ຺ຊາທີນໍ ປທຏ຺ຐານໍ ທສ຺ສິຕໍ, ອິມິນາ ນເຍນ ອຖາປິ ໂຍ ໂກຈິ ອຸປນິສ຺ສໂຍ ພລວປຈ຺ຈໂຍຕິ ໂຍ ໂກຈິ ອວເສສປຈ຺ຈໂຍ, ສພ຺ໂພ ໂສ ປທຏ຺ຐານໍ ກາຣຓນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ເອວໍ ຍາ ກາຈິ ອຸປນິສາ ໂຍຄໂຕ ຈ ປຈ຺ຈຍໂຕ ຈາ’’ຕິປິ ປຐນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຸປນິສາຕິ ກາຣຓໍ, ໂຍຄໂຕຕິ ຍຸຕ຺ຕິໂຕ, ປຈ຺ຈຍໂຕຕິ ປຈ຺ຈຍຠາວມຕ຺ຕໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໂຕ ນ ວິຠຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ປທຏ຺ຐານຫາຣວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒໓. ຕຕ຺ຖ ¶ ກຕໂມ ລກ຺ຂໂຓ ຫາໂຣຕິອາທິ ລກ຺ຂຓຫາຣວິຠງ຺ໂຄ. ຕຕ຺ຖ ກິໍ ລກ຺ຂຍຕີຕິ ລກ຺ຂຓຫາຣສ຺ສ ວິສຍໍ ປຸຈ຺ຉຕິ. ‘‘ເຍ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທິນາ ລກ຺ຂຓຫາຣໍ ສງ຺ເຂປໂຕ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕໍ ອຸທາຫຣເຓຫິ ວິຠຊິຕຸໍ ‘‘ຈກ຺ຂຸ’’ນ຺ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ວຘກຏ຺ເຐນ ເອກລກ຺ຂຓານີ’’ຕິ ອິມິນາ ອນວຏ຺ຐິຕຠາວາທິນາປິ ເອກລກ຺ຂຓຕາ ວຸຕ຺ຕາ ເອວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ເອວໍ ອາຍຕນວເສນ ເອກລກ຺ຂຓຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຂນ຺ຘາທິວເສນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຕີເຕ, ຣາຘ, ຣູເປ ອນເປກ຺ໂຂ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ ສຸຕ຺ຕໍ ອາຠຕໍ. ຍມໂກວາທສຸຕ຺ເຕ (ສໍ. ນິ. ໓.໘໕) ວຘກຏ຺ເຐນ ເອກລກ຺ຂຓາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ຕສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ‘‘ວຘກໍ ຣູປໍ ວຘກໍ ຣູປນ຺ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ນປ຺ປຊານາຕີ’’ຕິອາທິນາ ອາຄຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຕີຕິ ເອວໍ, ອິມິສ຺ສໍ ຄາຖາຍໍ ກາຍຄຕາຍ ສຕິຍາ ວຸຕ຺ຕາຍ ສຕິ ເວທນາຄຕາ ສຕິ ຈິຕ຺ຕຄຕາ ສຕິ ຘມ຺ມຄຕາ ຈ ສຕິ ວຸຕ຺ຕາ ຠວຕິ ສຕິປຏ຺ຐານຠາເວນ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ທິຏ຺ຐນ຺ຕິອາທີນໍ ອຕ຺ຖໍ ປຣໂຕ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມ.

ກາເຍ ¶ ກາຍານຸປສ຺ສີ ວິຫຣາຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ກາເຍຕິ ຣູປກາເຍ. ຣູປກາໂຍ ຫິ ອິຘ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄານໍ ເກສາທີນຎ຺ຈ ສມູຫຏ຺ເຐນ ກາໂຍຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ຍຖາ ຈ ສມູຫຏ຺ເຐນ, ເອວໍ ກຸຈ຺ຉິຕານໍ ອາຍຏ຺ເຐນ. ກຸຈ຺ຉິຕານຎ຺ຫິ ປຣມເຊຄຸຈ຺ຉານໍ ໂສ ອາໂຍຕິປິ ກາໂຍ, ອາໂຍຕິ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິເທໂສ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ວຈນຕ຺ໂຖ – ອາຍນ຺ຕິ ຕໂຕຕິ ອາໂຍ. ເກ ອາຍນ຺ຕິ? ກຸຈ຺ຉິຕາ ເກສາທໂຍ, ອິຕິ ກຸຈ຺ຉິຕານໍ ອາໂຍຕິ ກາໂຍ.

ກາຍານຸປສ຺ສີຕິ ກາຍໍ ອນຸປສ຺ສນສີໂລ, ກາຍໍ ວາ ອນຸປສ຺ສມາໂນ. ‘‘ກາເຍ’’ຕິ ຈ ວຕ຺ວາ ປຸນ ‘‘ກາຍານຸປສ຺ສີ’’ຕິ ທຸຕິຍໍ ກາຍຄ຺ຄຫຓໍ ອສມ຺ມິສ຺ສໂຕ ວວຕ຺ຖານຆນວິນິພ຺ໂຠຄາທິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ເຕນ ນ ກາເຍ ເວທນານຸປສ຺ສີ ຈິຕ຺ຕຘມ຺ມານຸປສ຺ສີ ວາ, ອຖ ໂຂ ກາຍານຸປສ຺ສີ ເອວາຕິ ກາຍສງ຺ຂາເຕ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ກາຍານຸປສ຺ສນາກາຣສ຺ເສວ ທສ຺ສເນນ ອສມ຺ມິສ຺ສໂຕ ວວຕ຺ຖານໍ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ. ຕຖາ ນ ກາເຍ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄວິນິມຸຕ຺ຕເອກຘມ຺ມານຸປສ຺ສີ, ນາປິ ເກສໂລມາທິວິນິມຸຕ຺ຕອິຕ຺ຖິປຸຣິສານຸປສ຺ສີ.

ໂຍປິ ເຈຕ຺ຖ ເກສໂລມາທິໂກ ຠູຕຸປາທາຍສມູຫສງ຺ຂາໂຕ ກາໂຍ, ຕຕ຺ຖປິ ນ ຠູຕຸປາທາຍວິນິມຸຕ຺ຕເອກຘມ຺ມານຸປສ຺ສີ ¶ , ອຖ ໂຂ ຣຖສມ຺ຠາຣານຸປສ຺ສໂກ ວິຍ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄສມູຫານຸປສ຺ສີ, ນຄຣາວຍວານຸປສ຺ສໂກ ວິຍ ເກສໂລມາທິສມູຫານຸປສ຺ສີ, ກທລິກ຺ຂນ຺ຘປຕ຺ຕວຏ຺ຏິວິນິພ຺ຠຸຊ຺ຊໂກ ວິຍ ຣິຕ຺ຕມຸຏ຺ຐິວິນິເວຐໂກ ວິຍ ຈ ຠູຕຸປາທາຍສມູຫານຸປສ຺ສີ ເອວາຕິ ນານປ຺ປກາຣໂຕ ສມູຫວເສເນວ ກາຍສງ຺ຂາຕສ຺ສ ວຕ຺ຖຸໂນ ທສ຺ສເນນ ຆນວິນິພ຺ໂຠໂຄ ທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ. ນ ເຫຕ຺ຖ ຍຖາວຸຕ຺ຕສມູຫວິນິມຸຕ຺ໂຕ ກາໂຍ ວາ ອຎ຺ໂຎ ວາ ໂກຈິ ຘມ຺ໂມ ທິສ຺ສຕິ, ຍຖາວຸຕ຺ຕຘມ຺ມສມູຫມຕ຺ເຕ ເອວ ປນ ຕຖາ ຕຖາ ສຕ຺ຕາ ມິຈ຺ຉາຠິນິເວສໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ເຕນາຫຸ ໂປຣາຓາ –

‘‘ຍໍ ປສ຺ສຕິ ນ ຕໍ ທິຏ຺ຐໍ, ຍໍ ທິຏ຺ຐໍ ຕໍ ນ ປສ຺ສຕິ;

ອປສ຺ສໍ ພຊ຺ຌເຕ ມູຬ຺ໂຫ, ພຊ຺ຌມາໂນ ນ ມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໗໓; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໐໖; ປຏິ. ມ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໓໖; ມຫານິ. ອຏ຺ຐ. ໓);

ຆນວິນິພ຺ໂຠຄາທິທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອາທິສທ຺ເທນ ອຍມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຍຎ຺ຫິ ເອຕສ຺ມິໍ ກາເຍ ກາຍານຸປສ຺ສີເຍວ, ນ ອຎ຺ຎຘມ຺ມານຸປສ຺ສີ.

ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍຖາ ອນຸທກຠູຕາຍປິ ມຣີຈິຍາ ອຸທການຸປສ຺ສິໂນ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ເອວໍ ອນິຈ຺ຈທຸກ຺ຂານຕ຺ຕອສຸຠຠູເຕ ເອວ ອິມສ຺ມິໍ ກາເຍ ນິຈ຺ຈສຸຂອຕ຺ຕສຸຠຠາວານຸປສ຺ສີ ¶ , ອຖ ໂຂ ກາຍານຸປສ຺ສີ ອນິຈ຺ຈທຸກ຺ຂອນຕ຺ຕອສຸຠາກາຣສມູຫານຸປສ຺ສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ຍ຺ວາຍໍ ມຫາສຕິປຏ຺ຐາເນ (ທີ. ນິ. ໒.໓໗໔ ອາທໂຍ) ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາທິຈຸຓ຺ຓິກຊາຕອຏ຺ຐິກປຣິໂຍສາໂນ ກາໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂຍ ຈ ‘‘ອິເຘກຈ຺ໂຈ ປຖວີກາຍໍ ອນິຈ຺ຈໂຕ ອນຸປສ຺ສຕິ, ອາໂປກາຍໍ ເຕໂຊກາຍໍ ວາໂຍກາຍໍ ເກສກາຍໍ…ເປ… ອຏ຺ຐິມິຎ຺ຊກາຍ’’ນ຺ຕິ ປຏິສມ຺ຠິທາຍໍ (ປຏິ. ມ. ໓.໓໔ ອາທໂຍ) ກາໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ສ ສພ຺ພສ຺ສ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ກາເຍ ອນຸປສ຺ສນໂຕ ກາເຍ ກາຍານຸປສ຺ສີຕິ ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ອຖ ວາ ກາເຍ ອຫນ຺ຕິ ວາ ມມນ຺ຕິ ວາ ຄເຫຕພ຺ພສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອນນຸປສ຺ສນໂຕ, ຕສ຺ສ ປນ ເກສໂລມາທິກສ຺ສ ນານາຘມ຺ມສມູຫສ຺ສ ອນຸປສ຺ສນໂຕ ກາເຍ ເກສາທິຘມ຺ມສມູຫສງ຺ຂາເຕ ກາຍານຸປສ຺ສີຕິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອປິ ຈ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ກາເຍ ອນິຈ຺ຈໂຕ ອນຸປສ຺ສຕິ ໂນ ນິຈ຺ຈໂຕ’’ຕິອາທິນາ ອນຸກ຺ກເມນ ປຏິສມ຺ຠິທາຍໍ (ປຏິ. ມ. ໓.໓໔ ອາທໂຍ) ອາຄຕນຍສ຺ສ ສພ຺ພສ຺ເສວ ¶ ອນິຈ຺ຈລກ຺ຂຓາທິກສ຺ສ ອາກາຣສມູຫສງ຺ຂາຕສ຺ສ ກາຍສ຺ສ ອນຸປສ຺ສນໂຕ ກາເຍ ກາຍານຸປສ຺ສີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ວິຫຣາຫີຕິ ວຕ຺ຕາຫິ. ອາຕາປີຕິ ຕີສຸ ຠເວສຸ ກິເລເສ ອາຕາເປຕີຕິ ອາຕາໂປ, ໂສ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອາຕາປີ. ສມ຺ປຊາໂນຕິ ສມ຺ປຊຎ຺ຎສງ຺ຂາເຕນ ຎາເຓນ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ສຕິມາຕິ ກາຍປຣິຄ຺ຄາຫິກາຍ ສຕິຍາ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ອຍໍ ປນ ຍສ຺ມາ ສຕິຍາ ອາຣມ຺ມຓໍ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຎ຺ຎາຍ ອນຸປສ຺ສຕິ, ນ ຫິ ສຕິວິຣຫິຕາ ອນຸປສ຺ສນາ ອຕ຺ຖິ, ເຕເນວາຫ – ‘‘ສຕິຎ຺ຈ ຂ຺ວາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສພ຺ພຕ຺ຖິກໍ ວທາມີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໒໓໔). ອນາຕາປິໂນ ຈ ອນ຺ໂຕ ສງ຺ໂກໂຈ ອນ຺ຕຣາຍກໂຣ ໂຫຕິ, ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ນ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຕສ຺ມາ ເຍສໍ ຘມ຺ມານໍ ອານຸຠາເວນ ຕໍ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ອາຕາປີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຕ຺ຖ ວິເນຍ຺ຍາຕິ ຕທງ຺ຄວິນເຍນ ວາ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວິນເຍນ ວາ ວິນຍິຕ຺ວາ. ໂລເກຕິ ຕສ຺ມິໍເຍວ ກາເຍ. ກາໂຍ ຫິ ອິຘ ລຸຊ຺ຊນປລຸຊ຺ຊນຏ຺ເຐນ ໂລໂກຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ອຠິຊ຺ຌາຄ຺ຄຫເຓນ ເຈຕ຺ຖ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ, ໂທມນສ຺ສຄ຺ຄຫເຓນ ພ຺ຍາປາໂທ ຄຫິໂຕຕິ ນີວຣເຓສຸ ພລວຘມ຺ມທ຺ວຍປ຺ປຫານທສ຺ສເນນ ນີວຣຓປ຺ປຫານໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ກາຍານຸປສ຺ສນາສຕິປຏ຺ຐານສ຺ສ ປຫານງ຺ຄໍ ¶ ທສ຺ສິຕໍ. ‘‘ອາຕາປີ’’ຕິອາທິນາ ປນ ສມ຺ປໂຍຄງ຺ຄໍ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອາຕາປີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຠິຊ຺ຌາໂທມນສ຺ສານໍ ສມໂຖ ອຸຊຸປຏິປກ຺ໂຂຕິ ອຠິຊ຺ຌາໂທມນສ຺ສວິນໂຍ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ສມາຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ທີເປຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ວິເນຍ຺ຍ ໂລເກ ອຠິຊ຺ຌາໂທມນສ຺ສນ຺ຕິ ສມາຘິນ຺ທ຺ຣິຍ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໕.໓໖໗). ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ ຈຕຸນ຺ນໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານນ຺ຕິ ຍຖາ ວີຣິຍປຎ຺ຎາສມາຘິນ຺ທ຺ຣິເຍຫິ ກາຍານຸປສ຺ສນາສຕິປຏ຺ຐານໍ ອິຊ຺ຌຕິ, ເອວໍ ເວທນາຈິຕ຺ຕຘມ຺ມານຸປສ຺ສນາສຕິປຏ຺ຐານານິປິ ເຕຫິ ອິຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ຈຕຸສຕິປຏ຺ຐານສາຘເນ ອິເມສໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ສຠາວເຠທາຠາວໂຕ ສມານລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ ອິຕຣານິ ສຕິປຏ຺ຐານານິປິ ວຸຕ຺ຕານິ ເອວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໔. ອິທານິ ສຕິປຏ຺ຐາເນສຸ ຄຫິເຕສຸ ສພ຺ເພສໍ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມານໍ ຄຫິຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຈຕູສຸ ສຕິປຏ຺ຐາເນສູ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ໂພຘງ຺ຄມາຕິ ໂພຘໍ ອຣິຍມຄ຺ຄຎາຓໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ໂພຘງ຺ຄມາ. ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ໂພຘສ຺ສ ປກ຺ເຂ ຠວາຕິ ໂພຘິປກ຺ຂິຍາ. ເນຍ຺ຍານິກລກ຺ຂເຓນາຕິ ເອຕ຺ຖ ນິມິຕ຺ຕໂຕ ປວຕ຺ຕໂຕ ຈ ວຸຏ຺ຐານໍ ນິຍ຺ຍານໍ, ນິຍ຺ຍາເນ ນິຍຸຕ຺ຕາຕິ ເນຍ຺ຍານິກາ, ຍຖາ ໂທວາຣິໂກຕິ. ນິຍ຺ຍານສງ຺ຂາຕໍ ວາ ຜລໍ ອຣຫນ຺ຕີຕິ ເນຍ຺ຍານິກາ. ນິຍ຺ຍານໍ ປໂຍຊນໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ວາ ເນຍ຺ຍານິກາ. ‘‘ນິຍ຺ຍານິກາ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ຕຕ຺ຖ ນິຍ຺ຍານໍ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ນິຍ຺ຍານິກາຕິ ¶ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ນິຍ຺ຍານິຍາ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ຕສ຺ສ ນິຍ຺ຍນ຺ຕີຕິ ນິຍ຺ຍານິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ນິຍ຺ຍານິກລກ຺ຂເຓນາຕິ ນິຍ຺ຍານິກສຠາເວນ.

ເອວໍ ອກຸສລາປິ ຘມ຺ມາຕິ ຍຖາ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ເອກລກ຺ຂຓຠາເວນ ນິທ຺ຘາຣິຕາ, ເອວໍ ອກຸສລາປິ ຘມ຺ມາ ເອກລກ຺ຂຓຏ຺ເຐນ ນິທ຺ຘາເຣຕພ຺ພາ. ກຖໍ? ປຫາເນກຏ຺ຐຕາວເສນາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປຫານໍ ອພ຺ຠຕ຺ຖໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ ອາຫ. ອິທານິ ຕໍ ປຫານໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຈຕູສຸ ສຕິປຏ຺ຐາເນສູ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ກາຍານຸປສ຺ສນາທີສຸ ຈຕູສຸ ສຕິປຏ຺ຐາເນສຸ ຠາວິຍມາເນສຸ ອສຸເຠ ສຸຠນ຺ຕິອາທໂຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວິປລ຺ລາສາ ປຫີຍນ຺ຕິ, ກພຬີກາຣາຫາຣາທໂຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາຫາຣາ ຈສ຺ສ ປຣິຎ຺ຎໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເຕສໍ ປຣິຊານນສ຺ສ ປຣິພນ຺ຘິໂນ ກາມຣາຄາທໂຍ ພ຺ຍນ຺ຕີກຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ກສ຺ມາ? ເຕຫິ ປຫາຕພ຺ພຠາເວນ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາຕິ. ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ເອວໍ ອກຸສລາປິ ຘມ຺ມາ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ ປຫານໍ ອພ຺ຠຕ຺ຖໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ.

ອິທານິ ¶ ອຎ຺ເຎນປິ ປຣິຍາເຍນ ລກ຺ຂຓຫາຣສ຺ສ ອຸທາຫຣຓານິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຕ຺ຖ ວາ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖາຕິ ຍສ຺ສໍ ເທສນາຍໍ. ວາ-ສທ຺ໂທ ວິກປ຺ປຕ຺ໂຖ. ປນາຕິ ປທປູຣໂຓ. ຣູປິນ຺ທ຺ຣິຍນ຺ຕິ ຣຸປ຺ປນສຠາວໍ ອຏ຺ຐວິຘໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ສໍ ເທສນາຍໍ. ຣູປຘາຕູຕິ ຣຸປ຺ປນສຠາວາ ທສ ຘາຕຸໂຍ. ຣູປາຍຕນນ຺ຕິ ຣຸປ຺ປນສຠາວໍ ທສາຍຕນໍ, ຣູປີນິ ທສາຍຕນານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຣຸປ຺ປນລກ຺ຂເຓນ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ ອິມານິ ເທສິຕານີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເທສິຕໍ ຕຕ຺ຖ ສຸຂິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ໂສມນສ຺ສິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ສຸຂເວທນາຠາເວນ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ທຸກ຺ຂສມຸທໂຍ ຈ ອຣິຍສຈ຺ຈນ຺ຕິ ອິທໍ ອກຸສລສ຺ສ ໂສມນສ຺ສສ຺ສ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ສາສວກຸສລສ຺ສາປິ ວເສນ ຍຸຊ຺ຊຕິ ເອວ. ສພ຺ໂພ ຈ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ ເທສິໂຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອວິຊ຺ຊານຸສຍິຕຕ຺ຕາ ອທຸກ຺ຂມສຸຂາຍ ເວທນາຍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ – ‘‘ອທຸກ຺ຂມສຸຂາຍ ເວທນາຍ ອວິຊ຺ຊານຸສໂຍ ອນຸເສຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໖໕). ຕຖາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອທຸກ຺ຂມສຸຂາຍ ຫິ ເວທນາຍ ອວິຊ຺ຊາ ອນຸເສຕີ’’ຕິ. ເອເຕນ ອທຸກ຺ຂມສຸຂາເວທນາຄ຺ຄຫເຓນ ອວິຊ຺ຊາ ຄຫິຕາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສຕິ ຈ ອວິຊ຺ຊາຄ຺ຄຫເຓ ສພ຺ໂພ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ ເທສິໂຕຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ ສງ຺ຂາຣາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂສ ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ-ສທ຺ໂທ ພ຺ຍຕິເຣກຕ຺ໂຖ, ເຕນ ໂສ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ ອນຸໂລມປຏິໂລມວເສນ ທຸວິໂຘຕິ ອິມໍ ວກ຺ຂມານວິເສສໍ ໂຊເຕຕິ. ເຕສຸ ອນຸໂລມໂຕ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ ຍຖາທສ຺ສິໂຕ ສຣາຄສໂທສສໂມຫສໍກິເລສປກ຺ເຂນ ຫາຕພ຺ໂພຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ປຏິໂລມໂຕ ປນ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ ໂຍ ‘‘ອວິຊ຺ຊາຍຕ຺ເວວ ອເສສວິຣາຄນິໂຣຘາ’’ຕິອາທິນາ ປາຬິຍໍ ¶ (ມ. ນິ. ໓.໑໒໖; ມຫາວ. ໑) ວຸຕ຺ໂຕ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ວີຕຣາຄວີຕໂທສວີຕໂມຫອຣິຍຘມ຺ເມຫິ ຫາຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອິທານິ ເອກລກ຺ຂຓຕາວິຠາວເນນ ລກ຺ຂຓຫາຣໂຍຊນາຍ ນຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອວໍ ເຍ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ກິຈ຺ຈໂຕຕິ ປຖວີອາທີນໍ ຜສ຺ສາທີນຎ຺ຈ ຣູປາຣູປຘມ຺ມານໍ ສນ຺ຘາຣຓສງ຺ຆຏ຺ຏນາທິກິຈ຺ຈໂຕ, ເຕສໍ ເຕສໍ ວາ ປຈ຺ຈຍຘມ຺ມານໍ ຕໍຕໍປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຘມ຺ມສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠາວສງ຺ຂາຕກິຈ຺ຈໂຕ. ລກ຺ຂຓໂຕຕິ ກກ຺ຂຬຜຸສນາທິສຠາວໂຕ. ສາມຎ຺ຎໂຕຕິ ຣຸປ຺ປນນມນາທິໂຕ ອນິຈ຺ຈຕາທິໂຕ ຂນ຺ຘາຍຕນາທິໂຕ ຈ. ຈຸຕູປປາຕໂຕຕິ ສງ຺ຂຕຘມ຺ມານໍ ຠງ຺ຄໂຕ ອຸປ຺ປາທໂຕ ຈ, ສມານນິໂຣຘໂຕ ສມານຸປ຺ປາທໂຕ ຈາຕິ ¶ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສຫຈຣຓໍ ສມານເຫຕຸຕາ ສມານຜລຕາ ສມານຠູມິຕາ ສມານວິສຍຕາ ສມານາຣມ຺ມຓຕາຕິ ເອວມາທໂຍປິ ຈ-ສທ຺ເທນ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

ລກ຺ຂຓຫາຣວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒໕. ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ຈຕຸພ຺ຍູໂຫ ຫາໂຣຕິ ຈຕຸພ຺ຍູຫຫາຣວິຠງ຺ໂຄ. ຕຕ຺ຖ ພ຺ຍຎ຺ຊເນນ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ເນຣຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ອຘິປ຺ປາໂຍ ຈ ນິທານຎ຺ຈ ປຸພ຺ພາປຣສນ຺ຘິ ຈ ຄເວສິຕພ຺ໂພຕິ ສງ຺ເຂເປນ ຕາວ ຈຕຸພ຺ຍູຫໍ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ພ຺ຍຎ຺ຊເນນາ’’ຕິ ອິມິນາ ຫາຣານໍ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ພ຺ຍຎ຺ຊນວິຈຍຠາວໂຕ ພ຺ຍຎ຺ຊນມຸເຂເນວ ເອເຕ ຈຕຸພ຺ຍູຫຫາຣປທຕ຺ຖາ ນິທ຺ຘາເຣຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເນຣຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ນິຣຸຕ຺ຕໍ ນິພ຺ພຈນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິຣຸຕ຺ຕເມວ ເນຣຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ຍາ ນິຣຸຕ຺ຕິປທສໍຫິຕາ’’ຕິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຍາ ນິຣຸຕ຺ຕິ, ອິທໍ ເນຣຸຕ຺ຕໍ. ກາ ປນ ສາ ນິຣຸຕ຺ຕິ? ປທສໍຫິຕາຕິ ປເທສຸ ສໍຫິຕາ ຍຸຕ຺ຕາ, ລິງ຺ຄວຈນກາລສາຘນປຸຣິສາທິວິເສສໂຍເຄນ ໂຍ ໂຍ ອຕ຺ໂຖ ຍຖາ ຍຖາ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ, ຕຖາ ຕຖາ ປວຕ຺ຕສຠາວນິຣຸຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍໍ ຘມ຺ມານໍ ນາມໂສ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຍນ຺ຕິ ເຫຕຸອຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ, ຍາຍ ກາຣຓຠູຕາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຘມ຺ມານນ຺ຕິ ເຎຍ຺ຍຘມ຺ມານໍ. ນາມໂສຕິ ປຖວີ ຜສ຺ໂສ ຂນ຺ຘາ ຘາຕຸ ຕິສ຺ໂສ ຜຸສ຺ໂສຕິ ເອວມາທິນາມວິເສເສນ ຎາຓໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ອຍໍ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິ ນາມ. ປຖວີຕິ ຫິ ເອວມາທິກໍ ສທ຺ທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຣໍ ສງ຺ເກຕທ຺ວາເຣນ ຕທຕ຺ຖປຏິປຕ຺ຕິ ຕໍຕໍອນິຍຕນາມປຎ຺ຎຕ຺ຕິຄ຺ຄຫຓວເສເນວ ໂຫຕີຕິ. ອຖ ວາ ປທສໍຫິຕາຕິ ປເທນ ສໍຫິຕາ ¶ . ປທໂຕ ຫິ ປທຕ຺ຖາວໂພໂຘ. ໂສ ປນສ຺ສ ອຕ຺ເຖ ປວຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕຠູຕາຍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ຄຫິຕາຍ ເອວ ໂຫຕີຕິ ສາ ປນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ນິຣຸຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕປເທນ ສໍຫິຕາ ປທຕ຺ຖໍ ໂພເຘຕີຕິ ປທສໍຫິຕາຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ‘‘ຍທາ ຫິ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິອາທິນາ ‘‘ຘມ຺ມານໍ ນາມໂສ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ວິວຣຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຖສ຺ສາຕິ ສທ຺ທາຠິເຘຍ຺ຍສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ. ນາມໍ ຊານາຕີຕິ ນາມປຎ຺ຎຕ຺ຕິວເສນ ອຍໍ ນາມາຕິ ນາມໍ ຊານາຕິ. ຘມ຺ມສ຺ສາຕິ ສຠາວຘມ຺ມສ຺ສ. ຕຖາ ¶ ຕຖາ ນໍ ອຠິນິໂຣເປຕີຕິ ໂຍ ໂຍ ອຕ຺ໂຖ ຘມ຺ໂມ ຈ ຍຖາ ຍຖາ ຈ ໂວຫຣິຕພ຺ໂພ, ຕຖາ ຕຖາ ນໍ ນາມໍ ໂວຫາຣໍ ອຠິນິໂຣເປຕິ ເທເສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ອຕ຺ຖກຸສໂລ ຍາວ ອເນກາຘິວຈນກຸສໂລຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ.

ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຖກຸສໂລຕິ ປາຬິອຕ຺ເຖ ກຸສໂລ. ຘມ຺ມກຸສໂລຕິ ປາຬິຍໍ ກຸສໂລ. ພ຺ຍຎ຺ຊນກຸສໂລຕິ ອກ຺ຂເຣສຸ ຈ ວາກ຺ເຍສຸ ຈ ກຸສໂລ. ນິຣຸຕ຺ຕິກຸສໂລຕິ ນິພ຺ພຈເນ ກຸສໂລ. ປຸພ຺ພາປຣກຸສໂລຕິ ເທສນາຍ ປຸພ຺ພາປຣກຸສໂລ. ເທສນາກຸສໂລຕິ ຘມ຺ມສ຺ສ ເທສນາຍ ກຸສໂລ. ອຕີຕາຘິວຈນກຸສໂລຕິ ອຕີຕປຎ຺ຎຕ຺ຕິກຸສໂລ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ເອວໍ ສພ຺ພານິ ກາຕພ຺ພານິ, ຊນປທນິຣຸຕ຺ຕານີຕິ ຍຕ຺ຕການິ ສຕ຺ຕໂວຫາຣປທານິ, ຕານິ ສພ຺ພານິ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ສຸຕ຺ເຕ ນິພ຺ພຈນວເສນ ກາຕພ຺ພານິ ວຕ຺ຕພ຺ພານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສພ຺ພາ ຈ ຊນປທນິຣຸຕ຺ຕິໂຍຕິ ສພ຺ພາ ຈ ໂລກສມຎ຺ຎາໂຍ ຍຖາຣຫໍ ກາຕພ຺ພາ. ‘‘ສມຎ຺ຎໍ ນາຕິຘາເວຍ຺ຍາ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ສມ຺ມຸຕິສຈ຺ຈມຸເຂເນວ ປຣມຕ຺ຖສຈ຺ຈາຘິຄໂມ ໂຫຕີຕິ.

໒໖. ອຘິປ຺ປາຍກຓ຺ເຑ ອນຸຕ຺ຕານໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ.

໒໗. ນິທານກຓ຺ເຑ ອິມິນາ ວຕ຺ຖຸນາຕິ ອິມິນາ ປຸຕ຺ຕຄວາທິກິຕ຺ຕນສງ຺ຂາເຕນ ກາຣເຓນ. ກາຣຓຎ຺ເຫຕ຺ຖ ວຕ຺ຖຸ ນິທານນ຺ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມິນາ ນເຍນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ນິທານນິທ຺ຘາຣຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ກາມນ຺ຘາຕິ ກິເລສກາເມນ ອນ຺ຘາ. ຊາລສຎ຺ຉນ຺ນາຕິ ຕຓ຺ຫາຊາລປລິຄຸຓ຺ຐິຕາ. ຕຓ຺ຫາຉທນຉາທິຕາຕິ ຕຓ຺ຫາສງ຺ຂາເຕນ ອນ຺ຘກາເຣນ ປິຫິຕາ. ພນ຺ຘນາພທ຺ຘາຕິ ກາມຄຸຓສງ຺ຂາເຕນ ພນ຺ຘເນນ ພທ຺ຘາ. ‘‘ປມຕ຺ຕພນ຺ຘນາ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ປມາເທນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸພ຺ພາປເຣນາຕິ ປຸພ຺ເພນ ວາ ອປເຣນ ວາ ເທສນນ຺ຕເຣນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ໂຍຄໍ ອຸເປຕິ, ສເມຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິເມຫິ ປເທຫິ ¶ ປຣິຍຸຏ຺ຐາເນຫີຕິ ອິເມຫິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ຄາຖາປເທຫິ ຕຓ຺ຫາປຣິຍຸຏ຺ຐານທີປເກຫິ. ສາເຍວ ຕຓ຺ຫາຕິ ຍາ ປຸຣິມຄາຖາຍ ວຸຕ຺ຕາ, ສາເຍວ ຕຓ຺ຫາ. ‘‘ຍຎ຺ຈາຫາ’’ຕິອາທິນາ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ຄາຖານໍ ອຕ຺ຖສໍສນ຺ທເນນ ປຸພ຺ພາປຣໍ ວິຠາເວຕິ. ປໂຍເຄນາຕິ ສມຸທາຈາເຣນ. ຕສ຺ມາຕິ ຍຕ຺ຖ ສຍໍ ອຸປ຺ປນ຺ນາ, ຕໍ ສນ຺ຕານໍ ນິສ຺ສຣິຕຸໍ ອເທນ຺ຕີ ນານາຣມ຺ມເຓຫິ ¶ ປໂລຠຍມານາ ກິເລເສຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຍາທາຍ ຕິຏ຺ຐຕິ. ຕສ຺ມາ ກິເລສວເສນ ຈ ປຣິຍຸຏ຺ຐານວເສນ ຈ ຕຓ຺ຫາພນ຺ຘນໍ ວຸຕ຺ຕາ.

ປປຎ຺ເຈນ຺ຕິ ສໍສາເຣ ຈິຣໍ ຐເປນ຺ຕີຕິ ປປຎ຺ຈາ. ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ ເອຕາຫີຕິ ຐິຕີ. ພນ຺ຘນຏ຺ເຐນ ສນ຺ທານໍ ວິຍາຕິ ສນ຺ທານໍ. ນິພ຺ພານນຄຣປ຺ປເວສສ຺ສ ປຏິເສຘນໂຕ ປລິຆໍ ວິຍາຕິ ປລິຆໍ. ອນວເສສຕຓ຺ຫາປຫາເນນ ນິຕ຺ຕຓ຺ໂຫ. ອຕ຺ຕຫິຕປຣຫິຕານໍ ອິຘໂລກປຣໂລການຎ຺ຈ ມຸນນໂຕ ມຸນີຕິ ເອວໍ ຄາຖາຍ ປທຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປປຎ຺ຈາທິອຕ຺ຖາ ປນ ປາຬິຍໍ ວິຠຕ຺ຕາ ເອວາຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ເສເຕ ປປຎ຺ຈາທໂຍ ອພ຺ຠຕ຺ຖໍ ຄຕາ, ຕສ຺ສ ຕຓ຺ຫາຍ ເລໂສປິ ນ ຠວຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ໂຍ ເອຕໍ ສພ຺ພໍ ສມຕິກ຺ກນ຺ໂຕ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ນິຕ຺ຕຓ຺ໂຫ’’ຕິ.

໒໘. ປຣິຍຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ‘‘ຕຓ຺ຫາຍ ປຣິຍຸຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕານິ ຕຓ຺ຫາວິຈຣິຕານິ. ສງ຺ຂາຣາຕິ ‘‘ຕທຠິສງ຺ຂຕາ ສງ຺ຂາຣາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິມານເຫຕຸກາ ສງ຺ຂາຣາ. ເຕ ປນ ຍສ຺ມາ ສຕ຺ຕສຸ ຊວນເຈຕນາສຸ ປຐມເຈຕນາ ສຕິ ປຈ຺ຈຍສມວາເຍ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ ຜລໍ ເທຕິ. ປຈ຺ຉິມເຈຕນາ ອນນ຺ຕເຣ ອຕ຺ຕຠາເວ. ອຸຠິນ຺ນໍ ເວມຊ຺ຌເຈຕນາ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ຜລໍ ເທຕິ, ຕສ຺ມາ ວິປຈ຺ຈໂນກາສວເສນ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ທິຏ຺ຐຘມ຺ມເວທນີຍາ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ຕໍຕໍເຈຕນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຕຓ຺ຫາປິ ເຈຕນາ ວິຍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມເວທນີຍາທິວເສນ ຕິຘາ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ເອວໍ ຕຓ຺ຫາ ຕິວິຘໍ ຜລໍ ເທຕີ’’ຕິ. ປຸພ຺ພາປເຣນ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ຍໍ ປຸພ຺ພໍ ປຸຣິມໍ ສງ຺ຂາຣານໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມເວທນີຍຕາທິວຈນໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອິມິນາ ອປເຣນ ກມ຺ມສ຺ສ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມເວທນີຍຕາທິວຈເນນ ຍຸຊ຺ຊຕິ ຄງ຺ໂຄທກໍ ວິຍ ຍມຸໂນທເກນ ສໍສນ຺ທຕິ ສເມຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສງ຺ຂາຣາ ທສ຺ສນພເລນາຕິ ຈຕູສຸ ທິຏ຺ຐິຄຕສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕສຸ ວິຈິກິຈ຺ຉາສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕ ຈາຕິ ປຎ຺ຈສຸ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທສຸ ສງ຺ຂາຣາ ປຐມມຄ຺ຄປຎ຺ຎາພເລນ. ຉຕ຺ຕິໍສ ຕຓ຺ຫາວິຈຣິຕານິ ຠາວນາພເລນາຕິ ປຐມມຄ຺ເຄນ ປຫີນາວເສສວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ສພ຺ເພສໍ ວເສນ.

ອນຸພນ຺ໂຘຕິ ຕຓ຺ຫາທີນໍ ອນຸປ຺ປພນ຺ເຘນ ປວຕ຺ຕິ. ໂຍ ຈາປິ ປປຎ຺ໂຈຕິອາທິນາ ‘‘ປປຎ຺ເຈຕີ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕໍ ຣາຘສຸຕ຺ຕຎ຺ຈສໍສນ຺ທຕິ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ອິທໍ ເອກຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ. ຍທິປິ ອຕ຺ຖໂຕ ¶ ເອກໍ, ເທສນາຍ ປນ ວິເສໂສ ¶ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິ ຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວນ຺ຕິ ອິມິນາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ. ສຸຕ຺ເຕນາຕິ ສໍວຓ຺ຓິຍມາເນນ ສຸຕ຺ເຕນ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຣໍ. ສໍສນ຺ທຍິຕ຺ວາຕິ ວິມິສ຺ສິຕ຺ວາ ອຕ຺ຖໂຕ ອຠິນ຺ນໍ ກຕ຺ວາ. ປຸພ຺ພາປເຣນ ສທ຺ຘິໍ ໂຍຊຍິຕ຺ວາຕິ ປຸພ຺ເພນ ວາ ອປເຣນ ວາ ສຸຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ອຕ຺ຖໂຕ ສມ຺ພນ຺ຘໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ. ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ປາກຏໍ ກໂຣຕິ ເຕນ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ ໂຫຕິ ວິຕ຺ຖາຣິໂຕ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຣທສ຺ສເນນ.

ນ ເກວລໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຣສໍສນ຺ທນເມວ ປຸພ຺ພາປຣສນ຺ຘິ, ອຖ ໂຂ ອຎ຺ໂຎປິ ອຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂສ ຈາຍ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຖສນ຺ຘີຕິ ກິຣິຍາກາຣກາທິວເສນ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ໂສ ປນ ຍສ຺ມາ ສງ຺ກາສນາທີນໍ ຉນ຺ນໍ ອຕ຺ຖປທານໍເຍວ ໂຫຕິ, ສພ຺ພສ຺ສາປິ ປທຕ຺ຖສ຺ສ ຕທວໂຣຘໂຕ.

ສມ຺ພນ຺ໂຘ ຈ ນາມ ນ ໂກຈິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມາ ‘‘ອຕ຺ຖສນ຺ຘິ ຉປ຺ປທານີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ພ຺ຍຎ຺ຊນສນ຺ຘີຕິ ປທສ຺ສ ປທນ຺ຕເຣນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຍສ຺ມາ ປນ ສພ຺ພມ຺ປິ ນາມາທິປທໍ ຉຫິ ພ຺ຍຎ຺ຊນປເທຫິ ອສງ຺ຄຫິຕໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ພ຺ຍຎ຺ຊນສນ຺ຘິ ຉປ຺ປທານີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເທສນາສນ຺ຘີຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕເທສນນ຺ຕເຣນ ເທສນາຍ ສໍສນ຺ທນໍ. ນ ຈ ປຖວິໍ ນິສ຺ສາຍາຕິ ປຖວິໍ ວິສຍສງ຺ຂາຕໍ ນິສ຺ສຍໍ ກຕ຺ວາ, ປຖວິໍ ອາລມ຺ພິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຌາຍີຕິ ຜລສມາປຕ຺ຕິຌາເນນ ຌາຍີ. ໂສ ຫິ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣນິສ຺ສຏໍ ນິພ຺ພານໍ ອາລມ຺ພິຕ຺ວາ ສມາປຊ຺ຊນວເສນ ຌາຍຕິ, ນ ປຖວິໍ ນິສ຺ສາຍ ຌາຍຕີຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ເສສປເທສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຈຕູຫິ ມຫາຠູເຕຫິ ຣູປປ຺ປຏິພທ຺ຘວຸຕ຺ຕິຕາຍ ສພ຺ໂພ ກາມຠໂວ ຣູປຠໂວ ຈ ຄຫິຕາ. ອຣູປຠໂວ ປນ ສຣູເປເນວ ຄຫິໂຕຕິ ສພ຺ພໍ ໂລກໍ ປຣິຍາທິຍິຕ຺ວາ ປຸນ ອຎ຺ເຎນປິ ປຣິຍາເຍນ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນ ຈ ອິມໍ ໂລກ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ສພ຺ໂພ ຫິ ໂລໂກ ອິຘໂລໂກ ປຣໂລໂກ ຈາຕິ ທ຺ເວວ ໂກຏ຺ຐາສາ ໂຫນ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ‘‘ອິຘໂລໂກ’’ຕິ ວິເສສໂຕ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມຠູໂຕ ສຕ຺ຕສນ຺ຕາໂນ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ປຣໂລໂກ’’ຕິ ຠວນ຺ຕຣສງ຺ເຂປຄໂຕ ສຕ຺ຕສນ຺ຕາໂນ ຕທຸຠຍວິນິມຸຕ຺ໂຕ ອນິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ໂຘ ຣູປສນ຺ຕາໂນ. ຕສ຺ມາ ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຍມິທໍ ອຸຠຍມນ຺ຕເຣນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເຍ ປນ ‘‘ອຸຠຍມນ຺ຕເຣນາ’’ຕິ ວຈນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣາຠວໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເຕສໍ ຕໍ ມິຈ຺ຉາ. ອນ຺ຕຣາຠໂວ ຫິ ອຠິຘມ຺ເມ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕຕິ. ທິຏ຺ຐນ຺ຕິ ຣູປາຍຕນໍ ¶ . ສຸຕນ຺ຕິ ສທ຺ທາຍຕນໍ. ມຸຕນ຺ຕິ ປຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໂຕ ຄນ຺ຘາຍຕນໍ ຣສາຍຕນໍ ໂຜຏ຺ຐພ຺ພາຍຕນຎ຺ຈ. ວິຎ຺ຎາຕນ຺ຕິ ອວສິຏ຺ຐໍ ຘມ຺ມາຣມ຺ມຓປຣິຍາປນ຺ນຣູປໍ. ປຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຣິເຍສິຕ຺ວາ ວາ ອປຣິເຍສິຕ຺ວາ ວາ ປຕ຺ຕໍ. ປຣິເຍສິຕນ຺ຕິ ປຕ຺ຕໍ ¶ ວາ ອປ຺ປຕ຺ຕໍ ວາ ປຣິເຍສິຕໍ. ວິຕກ຺ກິຕໍ ວິຈາຣິຕນ຺ຕິ ວິຕກ຺ກນວເສນ ອນຸມຊ຺ຊນວເສນ ຈ ອາລມ຺ພິຕໍ. ມນສານຸຈິນ຺ຕິຕນ຺ຕິ ຈິຕ຺ເຕນ ອນຸ ອນຸ ຈິນ຺ຕິຕໍ. ອຍໍ ສເທວເກ…ເປ… ອນິສ຺ສິເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ ນ ຎາຍຕິ ຌາຍນ຺ໂຕຕິ ອຍໍ ຂີຓາສໂວ ຜລສມາປຕ຺ຕິຌາເນນ ຌາຍນ຺ໂຕ ປຸພ຺ເພວ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິນິສ຺ສຍານໍ ສຸຏ຺ຐຸ ປຫີນຕ຺ຕາ ສເທວເກ ໂລເກ…ເປ… ມນຸສ຺ສາຍ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິປິ ອນິສ຺ສິເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ ຌາຍຕິ ນາມ. ຕໂຕ ເອວ ໂລເກ ເກນຈິປິ ນ ຎາຍຕິ ‘‘ອຍໍ ອິທໍ ນາມ ນິສ຺ສາຍ ຌາຍຕີ’’ຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ນໂມ ເຕ ປຸຣິສາຊຎ຺ຎ, ນໂມ ເຕ ປຸຣິສຸຕ຺ຕມ;

ຍສ຺ສ ເຕ ນາຠິຊານາມ, ກິໍ ຕ຺ວໍ ນິສ຺ສາຍ ຌາຍສີ’’ຕິ. (ເນຕ຺ຕິ. ໑໐໔);

ອິທານິ ຂີຓາສວຈິຕ຺ຕສ຺ສ ກຕ຺ຖຈິປິ ອນິສ຺ສິຕຠາວໍ ໂຄຘິກສຸຕ຺ເຕນ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໕໙) ວກ຺ກລິສຸຕ຺ເຕນ (ສໍ. ນິ. ໓.໘໗) ຈ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ມາໂຣ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິຎ຺ຎາຓໍ ສມນ຺ເວສນ຺ໂຕຕິ ປຣິນິພ຺ພານໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ປຣິເຍສນ຺ໂຕ. ‘‘ປປຎ຺ຈາຕີໂຕ’’ຕິອາທິນາ ອທສ຺ສນສ຺ສ ກາຣຓມາຫ. ອນິສ຺ສິຕຈິຕ຺ຕາ ນ ຎາຍນ຺ຕິ ຌາຍມານາຕິ ນ ເກວລໍ ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ຂີຓາສວສ຺ສ ຈິຕ຺ຕຄຕິໍ ມາຣາທໂຍ ນ ຊານນ຺ຕິ, ອປິ ຈ ໂຂ ສອຸປາທິເສສາຍປິ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ຕສ຺ສ ຕໍ ນ ຊານນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍໍ ເທສນາສນ຺ຘີຕິ ໂຄຘິກສຸຕ຺ຕວກ຺ກລິສຸຕ຺ຕານໍ ວິຍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎອຕ຺ຖສໍສນ຺ທນາ ເທສນາສນ຺ຘິ ນາມ.

ນິທ຺ເທສສນ຺ຘີຕິ ນິທ຺ເທສສ຺ສ ສນ຺ຘິ ນິທ຺ເທສສນ຺ຘິ, ນິທ຺ເທເສນ ວາ ສນ຺ຘິ ນິທ຺ເທສສນ຺ຘິ. ປຸຣິເມນ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ນິທ຺ເທເສນ ຕສ຺ເສວ ປຈ຺ຉິມສ຺ສ ນິທ຺ເທສສ຺ສ, ປຈ຺ຉິເມນ ວາ ປຸຣິມສ຺ສ ສມ຺ພນ຺ຘນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ຍສ຺ມາ ຠຄວາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ປຐມໍ ວຏ຺ຏໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ວິວຏ຺ຏໍ ທສ຺ເສຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ນິສ຺ສິຕຈິຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ນິສ຺ສິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ນິສ຺ສິຕຈິຕ຺ຕາ, ປຸຄ຺ຄລາ, ນິທ຺ທິສິຕພ຺ພາ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານາຍ ເທສນາຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຘມ຺ມາຘິຏ຺ຐານາຍ ປນ ນິສ຺ສິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ເອຕ຺ຖາຕິ ນິສ຺ສິຕຈິຕ຺ຕາ, ນິສ຺ສິຕຈິຕ຺ຕວນ຺ໂຕ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິນິສ຺ສຍວເສນ ປວຕ຺ຕາ ສຸຕ຺ຕປເທສາ. ເສສເມຕ຺ຖ ສພ຺ພໍ ປາກຏເມວ.

ຈຕຸພ຺ຍູຫຫາຣວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒໙. ຕຕ຺ຖ ¶ ¶ ກຕໂມ ອາວຏ຺ໂຏ ຫາໂຣຕິ ອາວຏ຺ຏຫາຣວິຠງ຺ໂຄ. ຕຕ຺ຖ ອາຣມ຺ຠຖາຕິ ອາຣມ຺ຠຘາຕຸສງ຺ຂາຕໍ ວີຣິຍໍ ກໂຣຖ. ນິກ຺ກມຖາຕິ ໂກສຊ຺ຊປກ຺ຂໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕຕ຺ຕາ ນິກ຺ກມຘາຕຸສງ຺ຂາຕໍ ຕທຸຕ຺ຕຣິວີຣິຍໍ ກໂຣຖ. ຍຸຎ຺ຊຖ ພຸທ຺ຘສາສເນຕິ ຍສ຺ມາ ສີລສໍວໂຣ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ຄຸຕ຺ຕທ຺ວາຣຕາ ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎນ຺ຕິ ອິເມສຸ ຘມ຺ເມສຸ ປຕິຏ຺ຐິຕານໍ ຊາຄຣິຍານຸໂຍຄວເສນ ອາຣມ຺ຠນິກ຺ກມຘາຕຸໂຍ ສມ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕຖາຠູຕສມຖວິປສ຺ສນາສງ຺ຂາເຕ ຠຄວໂຕ ສາສເນ ຍຸຕ຺ຕປ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ໂຫຖ. ຘຸນາຖ ມຈ຺ຈຸໂນ ເສນໍ, ນຬາຄາຣໍວ ກຸຎ຺ຊໂຣຕິ ເອວໍ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕາ ຈ ເຕຘາຕຸອິສ຺ສຣສ຺ສ ມຈ຺ຈຸຣາຊສ຺ສ ວສໍ ສຕ຺ເຕ ເນຕີຕິ ຕສ຺ສ ເສນາສງ຺ຂາຕໍ ອພລໍ ທຸພ຺ພລໍ ຍຖາ ນາມ ພລູປປນ຺ໂນ ກຸຎ຺ຊໂຣ ນເຬຫິ ກຕໍ ອຄາຣໍ ຂເຓເນວ ວິທ຺ຘໍເສຕິ, ເອວເມວ ກິເລສຄຓໍ ຘຸນາຖ ວິຘມຖ ວິທ຺ຘໍເສຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ (ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໑໘໕).

ອິທານິ ຍທຕ຺ຖໍ ອຍໍ ຄາຖາ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕາ, ຕໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອາຣມ຺ຠຖ ນິກ຺ກມຖາຕິ ວີຣິຍສ຺ສ ປທຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອາຣມ຺ຠຖ ນິກ຺ກມຖາຕິ ອິທໍ ວຈນໍ ວີຣິຍສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ ວີຣິຍປໂຍຄສ຺ສ ກາຣຓໍ ວີຣິຍາຣມ຺ເຠ ນິໂຍຊນໂຕ, ‘‘ໂຍຄາ ເວ ຊາຍຕີ ຠູຣີ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໒໘໒) ວຈນໂຕ ໂຍໂຄ ຠາວນາ. ຕຕ຺ຖ ວິປສ຺ສນາຠາວນາຍ ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ ສມາຘິຠາວນາ ອິຘາຘິປ຺ເປຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຍຸຎ຺ຊຖ ພຸທ຺ຘສາສເນຕິ ສມາຘິສ຺ສ ປທຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ມຈ຺ຈຸໂນ ເສນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາຍ ກິເລສເສນາຍ ສມ຺ມາ ຘຸນນໍ ຎາເຓເນວ ໂຫຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ຘຸນາຖ…ເປ… ປທຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ. ປຸນ ຍຖາວຸຕ຺ຕວີຣິຍສມາຘິປຎ຺ຎາສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕສຸ ອາຘິປຈ຺ຈກິຈ຺ຈຕາຍ ປປຎ຺ຈປ຺ປຫານສມຕ຺ຖາ ວຏ຺ຏມູລໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ວິວຏ຺ຏໍ ປາເປນ຺ຕິ ຈາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ອາຣມ຺ຠຖ ນິກ຺ກມຖາຕິ ວີຣິຍິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ປທຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມານິ ປທຏ຺ຐານານິ ເທສນາຕິ ‘‘ຍານິມານິ ວີຣິຍສ຺ສ ປທຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວີຣິຍາທີນໍ ປທຏ຺ຐານານິ ວຸຕ຺ຕານິ, ສາ ອາຣມ຺ຠຖ ນິກ຺ກມຖາຕິ ອາທິເທສນາ, ນ ວີຣິຍາຣມ຺ຠວຕ຺ຖຸອາທີນີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຖາ ເຈວ ສໍວຓ຺ຓິຕໍ.

ເອວໍ ຍຖານິກ຺ຂິຕ຺ຕາຍ ເທສນາຍ ປທຏ຺ຐານວເສນ ອຕ຺ຖໍ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ອິທານິ ຕໍ ສຠາຄວິສຠາຄຘມ຺ມວເສນ ອາວຏ຺ເຏຕຸກາໂມ ຕສ຺ສ ຠູມິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ¶ ‘‘ອຍຸຎ຺ຊນ຺ຕານໍ ວາ ສຕ຺ຕານໍ ໂຍເຄ ຍຸຎ຺ຊນ຺ຕານໍ ວາ ອາຣມ຺ໂຠ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ໂຍເຄ ຠາວນາຍໍ ຕໍ ອຍຸຎ຺ຊນ຺ຕານໍ ວາ ສຕ຺ຕານໍ ¶ ອປຣິປກ຺ກຎາຓານໍ ວາສນາຠາເຄນ ອາຍຕິໍ ວິຊານນຕ຺ຖໍ ອຍໍ ເທສນາຣມ຺ໂຠ ຍຸຎ຺ຊນ຺ຕານໍ ວາ ປຣິປກ຺ກຎາຓານນ຺ຕິ.

ໂສ ປມາໂທ ທຸວິໂຘຕິ ເຍນ ປມາເທນ ຠາວນໍ ນານຸຍຸຎ຺ຊນ຺ຕິ, ໂສ ປມາໂທ ອຕ຺ຕໂນ ກາຣຓເຠເທນ ທຸວິໂຘ. ອຎ຺ຎາເຓນາຕິ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຂນ຺ຘານໍ ສລກ຺ຂຓສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓປຏິຈ຺ຉາທເກນ ສມ຺ໂມເຫນ. ນິວຸໂຕຕິ ຉາທິໂຕ. ເຎຍ຺ຍຏ຺ຐານນ຺ຕິ ເຎຍ຺ຍຎ຺ຈ ຕໍ ‘‘ອິຕິ ຣູປໍ, ອິຕິ ຣູປສ຺ສ ສມຸທໂຍ’’ຕິອາທິນາ ຎາຓສ຺ສ ປວຕ຺ຕນຏ຺ຐານຎ຺ຈາຕິ ເຎຍ຺ຍຏ຺ຐານໍ. ອເນກເຠທຕ຺ຕາ ປາປຘມ຺ມານໍ ຕພ຺ພເສນ ອເນກເຠໂທປິ ປມາໂທ ມູລຠູຕາຍ ອວິຊ຺ຊາຍ ວເສນ ເອໂກ ເອວາຕິ ອາຫ – ‘‘ເອກວິໂຘ ອວິຊ຺ຊາຍາ’’ຕິ. ລາຠວິນິຈ຺ຉຍປຣິຄ຺ຄຫມຈ຺ຉຣິຍານິ ປຣິເຍສນາອາຣກ຺ຂາປຣິໂຠເຄສຸ ອນ຺ໂຕຄຘານິ. ຉນ຺ທຣາຄຊ຺ໂຌສານາ ຕຓ຺ຫາ ເອວາຕິ ຕຓ຺ຫາມູລເກປິ ຘມ຺ເມ ເອຕ຺ເຖວ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ຕິວິໂຘ ຕຓ຺ຫາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຣູປີສຸ ຠເວສູຕິ ຣູປຘມ຺ເມສຸ. ອຊ຺ໂຌສານນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາຠິນິເວໂສ. ເອເຕນ ‘‘ຕຓ຺ຫາຍ ຣູປກາໂຍ ປທຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ວິວຣຕິ. ອນາທິມຕິ ຫິ ສໍສາເຣ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎຣູປາຠິຣາມາ, ອຍຎ຺ຈຕ຺ໂຖ ຈິຕ຺ຕປຣິຍາທານສຸຕ຺ເຕນ (ອ. ນິ. ໑.໑-໑໐) ທີເປຕພ຺ໂພ. ອຣູປີສຸ ສມ຺ໂມໂຫຕິ ຜສ຺ສາທີນໍ ອຕິສຸຂຸມສຠາວຕ຺ຕາ ສນ຺ຕຕິສມູຫກິຈ຺ຈາຣມ຺ມຓຆນວິນິພ຺ໂຠຄສ຺ສ ທຸກ຺ກຣຕ຺ຕາ ຈ ອຣູປຘມ຺ເມສຸ ສມ຺ໂມໂຫ, ສຕ຺ຕານໍ ປຕິຏ຺ຐິໂຕຕິ ວຈນເສໂສ. ເອວໍ ນິທ຺ຘາຣິເຕ ຣູປກາຍນາມກາຍສງ຺ຂາເຕ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘປຎ຺ຈເກ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ຕຓ຺ຫຎ຺ຈ ອວິຊ຺ຊຎ຺ຈ ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ຕໍ ຈຕຸປາທານານໍ ວເສນ ວິຠຊິຕ຺ວາ ເຕສໍ ຂນ຺ຘານໍ ອຸປາທານານຎ຺ຈ ທຸກ຺ຂສມຸທຍຠາເວນ ສຫປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍປຫາຕພ຺ພຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຣູປກາໂຍ’’ຕິອາທິນາ.

໓໐. ເອວໍ ປມາທມຸເຂນ ປຸຣິມສຈ຺ຈທ຺ວຍໍ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ປມາທມຸເຂເນວ ອປຣມ຺ປິ ສຈ຺ຈທ຺ວຍໍ ນິທ຺ຘາເຣຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ໂຍ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຕສ຺ສາຕິ ຕສ຺ສ ປມາທສ຺ສ. ສມ຺ປຏິເວເຘນາຕິ ສມ຺ມາ ປຣິຊານເນນ ອສ຺ສາທາທີນໍ ຊານເນນ. ຣກ຺ຂຓາ ປຏິສໍຫຣຓາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຣກ຺ຂຓສງ຺ຂາຕາ ປມາທສ຺ສ ປຏິສໍຫຣຓາ, ຕປ຺ປຏິປກ຺ເຂນ ສງ຺ໂກຈນາ ອປ຺ປມາທານຸໂຍເຄນ ຍາ ¶ ເຂປນາ. ອຍໍ ສມໂຖຕິ ກິຈ຺ເຈນ ສມາຘິໍ ທສ຺ເສຕິ. ອຍໍ ໂວທານປກ຺ຂວິສຠາຄຘມ຺ມວເສນ ອາວຏ຺ຏນາ. ‘‘ຍທາ ຊານາຕິ ກາມານໍ…ເປ… ອານິສໍສ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສມຖາຘິຄມສ຺ສ ອຸປາຍໍ ທສ຺ເສຕິ.

ຕຕ຺ຖ ¶ ກາມານນ຺ຕິ ວຕ຺ຖຸກາມານຎ຺ຈ ກິເລສກາມານຎ຺ຈ. ອສ຺ສາທຎ຺ຈ ອສ຺ສາທໂຕຕິ ກາເມ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ສຸຂໂສມນສ຺ສສງ຺ຂາຕໍ ອສ຺ສາທໍ ອສ຺ສາທຕາຍ ອສ຺ສາທມຕ຺ຕໂຕ. ອາທີນວນ຺ຕິ ‘‘ອປ຺ປສ຺ສາທາ ກາມາ ພຫຸທຸກ຺ຂາ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໒໓໖) ວຸຕ຺ຕໍ ອາທີນວໍ ໂທສໍ. ນິສ຺ສຣຓນ຺ຕິ ປຐມຊ຺ຌານໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ – ‘‘ກາມານເມຕໍ ນິສ຺ສຣຓໍ ຍທິທໍ ເນກ຺ຂມ຺ມ’’ນ຺ຕິ (ອິຕິວຸ. ໗໒). ໂອກາຣນ຺ຕິ ລາມກຠາວໍ. ສໍກິເລສນ຺ຕິ ສໍກິລິສ຺ສນໍ. ກາມເຫຕຸ ຫິ ສຕ຺ຕາ ສໍກິລິສ຺ສນ຺ຕິ. ໂວທານນ຺ຕິ ວິສຸຊ຺ຌນໍ. ເນກ຺ຂມ຺ເມ ຈ ອານິສໍສນ຺ຕິ ນີວຣຓປ຺ປຫານາທິຄຸຓວິເສສໂຍຄໍ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ສມເຖ ສຕິ. ຍາ ວີມໍສາຕິ ຍາ ປຎ຺ຎາ. ‘‘ສມາຫິໂຕ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໗໑) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ຕຓ຺ຫາສຫິຕາວ ອວິຊ຺ຊາ ສງ຺ຂາຣານໍ ປຈ຺ຈໂຍ, ເອວໍ ອວິຊ຺ຊາສຫິຕາວ ຕຓ຺ຫາ ອຸປາທານານໍ ປຈ຺ຈໂຍ. ຕາສຸ ນິຣຸທ຺ຘາສຸ ອຸປາທານາທີນໍ ອຠາໂວ ເອວາຕິ ຕຓ຺ຫາອວິຊ຺ຊາປຫາເນນ ສກລວຏ຺ຏທຸກ຺ຂນິໂຣຘໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິເມສຸ ທ຺ວີສຸ ຘມ຺ເມສຸ ປຫີເນສູ’’ຕິອາທິມາຫ. ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ ວິສຠາຄສຠາຄຘມ຺ມາວຏ຺ຏນວເສນ ນິທ຺ຘາຣິຕານີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ເອວໍ ໂວທານປກ຺ຂໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ວິສຠາຄຘມ຺ມວເສນ ສຠາຄຘມ຺ມວເສນ ຈ ອາວຏ຺ຏນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ສໍກິເລສປກ຺ຂໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ວິສຠາຄຘມ຺ມວເສນ ສຠາຄຘມ຺ມວເສນ ຈ ອາວຏ຺ຏນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຖາປິ ມູເລ’’ຕິ ຄາຖມາຫ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຍຖາ ນາມ ປຕິຏ຺ຐາເຫຕຸຠາເວນ ມູລນ຺ຕິ ລທ຺ຘໂວຫາເຣ ຠູມິຄເຕ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ອວຍເວ ຜຣສຸເຉທາທິອນ຺ຕຣາຍາຠາເວນ ອນຸປທ຺ທເວ ຕໂຕ ເອວ ທຬ຺ເຫ ຖິເຣ ສຕິ ຂນ຺ເຘ ຉິນ຺ເນປິ ອສ຺ສຕ຺ຖາທິຣຸກ຺ໂຂ ຣຸຫຕິ, ເອວເມວ ຕຓ຺ຫານຸສຍສງ຺ຂາເຕ ອຕ຺ຕຠາວຣຸກ຺ຂສ຺ສ ມູເລ ມຄ຺ຄຎາຓຜຣສຸນາ ອນຸປຈ຺ຉິນ຺ເນ ຕຍິທໍ ທຸກ຺ຂໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອປຣາປຣຠາເວນ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ ນ ນິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ. ກາມຕຓ຺ຫາທິນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ‘‘ຠວຕຓ຺ຫາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ເອຕສ຺ສ ຠວຕຓ຺ຫາສງ຺ຂາຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ຠເວສຸ ອາທີນວປ຺ປຏິຈ຺ຉາທນາທິວເສນ ອສ຺ສາທຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ – ‘‘ສໍໂຍຊນີເຍສຸ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ເມສຸ ອສ຺ສາທານຸປສ຺ສິໂນ ¶ ຕຓ຺ຫາ ປວຑ຺ຒຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໕໗). ເຕເນວາຫ – ‘‘ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ ຫິ ຠວຕຓ຺ຫາ’’ຕິ. ອິຘ ສມໂຖ ວິປສ຺ສນາ ຈ ມຄ຺ຄສມາຘິ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາ ຈ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ອາຫ – ‘‘ເຍນ ຕຓ຺ຫານຸສຍໍ ສມູຫນຕີ’’ຕິອາທິ. ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານີຕິ ວິສຠາຄສຠາຄຘມ຺ມາວຏ຺ຏນວເສນ ນິທ຺ຘາຣິຕານີຕິ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ອິທານິ ນ ເກວລໍ ນິທ຺ຘາຣິເຕເຫວ ວິສຠາຄສຠາຄຘມ຺ເມຫິ ອາວຏ຺ຏນໍ, ອຖ ໂຂ ປາຬິອາຄເຕຫິປິ ເຕຫິ ອາວຏ຺ຏນໍ ອາວຏ຺ຏຫາໂຣຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ສພ຺ພປາປສ຺ສ ອກຣຓ’’ນ຺ຕິ ຄາຖມາຫ ¶ . ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພປາປສ຺ສາຕິ ສພ຺ພາກຸສລສ຺ສ. ອກຣຓນ຺ຕິ ອນຸປ຺ປາທນໍ. ກຸສລສ຺ສາຕິ ຈຕຸຠູມກກຸສລສ຺ສ. ອຸປສມ຺ປທາຕິ ປຏິລາໂຠ. ສຈິຕ຺ຕປຣິໂຍທາປນນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕໂວທານໍ, ຕໍ ປນ ອຣຫຕ຺ເຕນ ໂຫຕິ. ອິຕິ ສີລສໍວເຣນ ສພ຺ພປາປໍ ປຫາຍ ສມຖວິປສ຺ສນາຫິ ກຸສລໍ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕຜເລນ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິໂຍທເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕໍ ພຸທ຺ຘານ ສາສນໍ ໂອວາໂທ ອນຸສິຏ຺ຐີຕິ ອຍໍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ, ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປນ ອຕ຺ໂຖ ປາຬິໂຕ ເອວ ວິຎ຺ຎາຍຕິ.

ຕຕ຺ຖ ‘‘ສພ຺ພປາປໍ ນາມາ’’ຕິອາທີສຸ ໂທສສມຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ໂທໂສ ສມຸຏ຺ຐານເມວ ເອຕສ຺ສາຕິ ໂທສສມຸຏ຺ຐານໍ, ນ ໂທໂສ ເອວ ສມຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ. ໂລຠສມຸຏ຺ຐານາຍປິ ປິສຸຓວາຈາຍ ສມ຺ຠວໂຕ. ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕນ຺ຕິ ປທໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ໂທສສມຸຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສ. ໂລຠສມຸຏ຺ຐານໍ ໂມຫສມຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສມ຺ຜປ຺ປລາໂປ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈຈິຕ຺ເຕນ ປວຕ຺ຕຍຕີຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ຕສ຺ສ ໂມຫສມຸຏ຺ຐານຕາ ວຸຕ຺ຕາ.

ເອວໍ ທຸຈ຺ຈຣິຕອກຸສລກມ຺ມປຖກມ຺ມວິຠາເຄນ ‘‘ສພ຺ພປາປ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕປາປໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ອິທານິສ຺ສ ອກຸສລມູລວເສນ ອຄຕິຄມນວິຠາຄມ຺ປິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອກຸສລມູລ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອກຸສລມູລໍ ປໂຍຄໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕນ຺ຕິ ໂລຠາທິອກຸສລານິ ກາຍວຈີປໂຍຄໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕານິ, ກາຍວຈີປໂຍຄໍ ສມຸຏ຺ຐາເປນ຺ຕານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຉນ຺ທາຕິ ຉນ຺ທເຫຕຸ. ຍໍ ຉນ຺ທາ ອຄຕິໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ອິທໍ ໂລຠສມຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ຉນ຺ທາ ອຄຕິໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ຍເທຕໍ ອຄຕິຄມນໍ, ອິທໍ ໂລຠສມຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ‘‘ສພ຺ພປາປສ຺ສ ອກຣຓ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປາປໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຕສ຺ສ ອກຣຓໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂລໂຠ…ເປ… ປຎ຺ຎາຍາ’’ຕິ ຕີຫິ ກຸສລມູເລຫິ ¶ ຕິຓ຺ຓໍ ອກຸສລມູລານໍ ປຫານວເສນ ສພ຺ພປາປສ຺ສ ອກຣຓໍ ອນຸປ຺ປາທນມາຫ. ຕຖາ ໂລໂຠ ອຸເປກ຺ຂາຍາຕິອາທິນາ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາເຣຫິ. ຕຕ຺ຖ ອຣຕິໍ ວູປສເມນ຺ຕີ ມຸທິຕາ ຕສ຺ສາ ມູລຠູຕໍ ໂມຫໍ ປຊຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ໂມໂຫ ມຸທິຕາຍ ປຫານໍ ອພ຺ຠຕ຺ຖໍ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ.

໓໑. ອິທານິ ອຎ຺ເຎນປິ ປຣິຍາເຍນ ປາປໍ ຕສ຺ສ ອກຣຓຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ເສສປທານຎ຺ຈ ອຕ຺ຖວິຠາວນມຸເຂນ ສຠາຄວິສຠາຄຘມ຺ມາວຏ຺ຏນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສພ຺ພປາປໍ ນາມ ອຏ຺ຐ ມິຈ຺ຉຕ຺ຕານີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອກິຣິຍາ ອກຣຓໍ ອນຊ຺ຌາຈາໂຣຕິ ຕີຫິປິ ປເທຫິ ມິຈ຺ຉຕ຺ຕານໍ ອນຸປ຺ປາທນເມວ ວທຕິ. ຕຖາ ກິຣິຍາ ກຣຓໍ ອຊ຺ຌາຈາໂຣຕິ ຕີຫິປິ ປເທຫິ ອຸປ຺ປາທນເມວ ວທຕິ. ອຊ຺ຌາຈາໂຣຕິ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ອາຈຣຓໍ. ອຕີຕສ຺ສາຕິ ຈິຣກາລປ຺ປວຕ຺ຕິວເສນ ປຸຣາຓສ຺ສ. ມຄ຺ຄສ຺ສາຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ – ‘‘ປຸຣາຓມຄ຺ຄໍ ປຸຣາຓໍ ອຎ຺ຊສນ຺ຕິ ໂຂ ອຣິຍສ຺ເສຕໍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິກສ຺ສ ¶ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໖໕ ອຕ຺ຖໂຕ ສມານໍ). ອຕີເຕນ ວາ ວິປສ຺ສິນາ ຠຄວຕາ ຍຖາຘິຄຕໍ ເທສິຕຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອຕີຕສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິປສ຺ສິໂນ ຫິ ອຍໍ ຠຄວໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສຄາຖາຕິ.

ຍໍ ປຏິເວເຘນາຕິ ຍສ຺ສ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມເຍນ. ຍໍ ປຣິໂຍທາປິຕໍ, ອຍໍ ນິໂຣໂຘຕິ ຍທິປິ ອສງ຺ຂຕາ ຘາຕຸ ເກນຈິ ສໍກິເລເສນ ນ ສໍກິລິສ຺ສຕິ, ອຘິຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ປນ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວເສນ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສ ຫິ ຍາວ ສໍກິເລສາ ນ ວິຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕາວ ອສງ຺ຂຕາ ຘາຕຸ ອປຣິໂຍທປິຕາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍຖາ ນິພ຺ພານາຘິຄເມນ ເຍ ຂນ຺ຘາ ວູປສເມຕພ຺ພາ, ເຕສໍ ເສສຠາເວນ ອເສສຠາເວນ ຈ ‘‘ສອຸປາທິເສສາ’’ຕິ ຈ, ‘‘ອນຸປາທິເສສາ’’ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍສມ຺ປທມິທໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອິມານິ ປາຬິອາຄຕຘມ຺ມານໍ ສຠາຄວິສຠາຄຘມ຺ມາວຏ຺ຏນວເສນ ນິທ຺ຘາຣິຕານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ ປຸນປິ ປາຬິອາຄຕຘມ຺ມານໍ ສຠາຄວິສຠາຄຘມ຺ມາວຏ຺ຏເນນ ອາວຏ຺ຏຫາຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຘມ຺ໂມ ຫເວ ຣກ຺ຂຕີ’’ຕິ ຄາຖມາຫ. ຕສ຺ສາ ປທຕ຺ໂຖ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ໂຕ ເອວ. ຘມ຺ໂມຕິ ປຸຎ຺ຎຘມ຺ໂມ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕ. ຕໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຘມ຺ໂມ ນາມ ທຸວິໂຘ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວໂຣ ມຄ຺ໂຄ ຈາ’’ຕິ ອາຫ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣສີເສນ ເຈຕ຺ຖ ສພ຺ພມ຺ປິ ສີລໍ ຄຫິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ¶ . ສພ຺ພາ ອຸປປຕ຺ຕິໂຍ ທຸຄ຺ຄຕິ ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂຕາທິໂຍເຄນ ທຸກ຺ຂາ ຄຕິໂຍຕິ ກຕ຺ວາ. ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ທຸວິເຘ ຘມ຺ເມ ປຐໂມ ຘມ຺ໂມ ຍຖາ ສຸຈິຓ຺ໂຓ ໂຫຕິ, ຍໂຕ ຈ ໂສ ຣກ຺ຂຕິ, ຍຕ຺ຖ ຈ ປຕິຏ຺ຐາເປຕິ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຍາ ສໍວຣສີເລ ອຂຓ຺ຑກາຣິຕາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທານິ ຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ອປາຍໂຕ ຣກ຺ຂເຓ ເອກນ຺ຕິກຠາວໍ ວິຠາເວຕຸໍ ຄາມຓິສໍຍຸຕ຺ເຕ (ສໍ. ນິ. ໔.໓໕໘) ອສິພນ຺ຘກປຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕໍ ອາຠຕໍ.

ຕຕ຺ຖ ເອວນ຺ຕິ ປກາເຣນ. ຈ-ສທ຺ໂທ ສມ຺ປິຓ຺ຑເນ, ອິມິນາປິ ປກາເຣນ ອຍມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອສິພນ຺ຘກປຸຕ຺ໂຕຕິ ອສິພນ຺ຘກສ຺ສ ນາມ ປຸຕ຺ໂຕ. ຄາເມ ເຊຏ຺ຐກຕາຍ ຄາມຓີ. ປຈ຺ຉາຠູມກາຕິ ປຈ຺ຉາຠູມິວາສິໂນ. ກາມຓ຺ຑລຸກາຕິ ສກມຓ຺ຑລຸໂນ. ເສວາລມາລິກາຕິ ປາໂຕວ ອຸທກໂຕ ເສວາລຎ຺ເຈວ ອຸປ຺ປລາທີນິ ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸທກສຸທ຺ຘິຠາວຊານນຕ຺ຖໍ ມາລໍ ກຕ຺ວາ ປິຬນ຺ຘນກາ. ອຸທໂກໂຣຫກາຕິ ສາຍໍ ປາຕໍ ອຸທກໍ ໂອໂຣຫຓກາ. ອຸຍ຺ຍາເປນ຺ຕີຕິ ອຸປຣິຍາເປນ຺ຕິ. ສຎ຺ຎາເປນ຺ຕີຕິ ສມ຺ມາ ຍາເປນ຺ຕິ. ສຄ຺ຄໍ ນາມ ໂອກ຺ກາເມນ຺ຕີຕິ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ຐິຕາວ ‘‘ຄຈ຺ຉ, ໂຠ, ພ຺ຣຫ຺ມໂລກໍ, ຄຈ຺ຉ, ໂຠ, ພ຺ຣຫ຺ມໂລກ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕາ ສຄ຺ຄໍ ປເວເສນ຺ຕິ.

ອນຸປຣິສກ຺ເກຍ຺ຍາຕິ ¶ ອນຸປຣິຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ. ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊາຕິ ອຸຏ຺ຐຫ. ອຸປ຺ລວາຕິ ຊລສ຺ສ ອຸປຣິປ຺ລວ. ຖລມຸປ຺ລວາຕິ ຖລໍ ອຠິຣຸຫ. ຕຕ຺ຣ ຍາສ຺ສາຕິ ຕຕ຺ຣ ຍໍ ອສ຺ສ, ຍໍ ຠເວຍ຺ຍ. ສກ຺ຂຣກຐລນ຺ຕິ ສກ຺ຂຣາ ວາ ກຐລາ ວາ. ສາ ອໂຘຄາມີ ອສ຺ສາຕິ ສາ ອໂຘ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ເຫຏ຺ຐາຄາມີ ຠເວຍ຺ຍ. ອໂຘ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຕິ ເຫຏ຺ຐາ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ. ມຄ຺ຄສ຺ສາຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ. ຕິກ຺ຂຕາຕິ ຕິຂິຓຕາ. ສາ ຈ ໂຂ ນ ສຕ຺ຖກສ຺ສ ວິຍ ນິສິຕກຣຓຕາ, ອຖ ໂຂ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ປຏຸຠາໂວຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຘິມຕ຺ຕຕາ’’ຕິ ອາຫ. ນນຸ ຈ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ອຕ຺ຕນາ ປຫາຕພ຺ພກິເລເສ ອນວເສສໍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທຕີຕິ ອຕິຂິໂຓ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ຕຖາປິ ໂນ ຈ ໂຂ ‘‘ຍຖາ ທິຏ຺ຐິປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ຕທິຏ຺ຐິປ຺ປຕ຺ຕານໍ ກິເລສປ຺ປຫານໍ ປຕິ ອຕ຺ຖິ ກາຈິ ວິເສສມຕ຺ຕາຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ. ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ ນ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕ, ສພ຺ພຸປປຕ຺ຕິສມຕິກ຺ກມນສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ຍສ຺ມາ ປນ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ໂອຘິໂສ ກິເລສາ ປຫີຍນ຺ຕິ, ຕຎ຺ຈ ເນສໍ ຕຖາປຫານໍ ມຄ຺ຄຘມ຺ເມສຸ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ¶ ອປາຏວປາຏວຕຣປາຏວຕມຠາເວນ ໂຫຕີຕິ ໂຍ ວຊິຣູປມຘມ຺ເມສຸ ມຕ຺ຖກປ຺ປຕ຺ຕານໍ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄຘມ຺ມານໍ ປຏຸຕມຠາໂວ. ອຍໍ ອິຘ ມຄ຺ຄສ຺ສ ຕິກ຺ຂຕາຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ອຍໍ ຘມ຺ໂມ ສຸຈິຓ຺ໂຓ ສພ຺ພາຫິ ອຸປປຕ຺ຕີຫິ ຣກ຺ຂຕີ’’ຕິ. ‘‘ຕສ຺ມາ ຣກ຺ຂິຕຈິຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເຣນ (ອຸທາ. ໓໒) ສຸຄຕິສຎ຺ຎິຕານມ຺ປິ ອຸປປຕ຺ຕີນໍ ທຸຄ຺ຄຕິຠາວໍ ສາເຘຕິ.

໓໒. ອິທານິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ວິສຠາຄຘມ຺ມານໍ ຕຓ຺ຫາວິຊ຺ຊາທີນໍ ສຠາຄຘມ຺ມານຎ຺ຈ ສມຖວິປສ຺ສນາທີນໍ ນິທ຺ຘາຣຓວເສນ ອາວຏ຺ຏຫາຣໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ທຸຄ຺ຄຕີນໍ ເຫຕຸ ຕຓ຺ຫາ ຈ ອວິຊ຺ຊາ ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕໍ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ. ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິ ອິທໍ ອຣິຍໍ ສມຖວິປສ຺ສນາສງ຺ຂາຕໍ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍໍ ຣກ຺ຂຕີຕິ ສພ຺ພາຫິ ທຸຄ຺ຄຕີຫິ ຣກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓຠູໂຕ ນິໂຣໂຘ ຣກ຺ຂນ຺ໂຕ ວິຍ ວຸຕ຺ໂຕ, ນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ກຕ຺ຕຸຠາເວນ ອຸປຈຣິຕຕ຺ຕາ. ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ ວິສຠາຄສຠາຄຘມ຺ມາວຏ຺ຏນວເສນ ນິທ຺ຘາຣິຕານີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອາວຏ຺ຏຫາຣວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓໓. ຕຕ຺ຖ ¶ ກຕໂມ ວິຠຕ຺ຕິຫາໂຣຕິ ວິຠຕ຺ຕິຫາຣວິຠງ຺ໂຄ. ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ມວິຠຕ຺ຕິຠູມິວິຠຕ຺ຕິປທຏ຺ຐານວິຠຕ຺ຕີຕິ ຕິວິຘາ ວິຠຕ຺ຕິ. ຕາສຸ ຍສ຺ມາ ຘມ຺ເມສຸ ວິຠາຄໂຕ ນິທ຺ທິຏ຺ເຐສຸ ຕຕ຺ຖ ລພ຺ຠມາໂນ ຠູມິວິຠາໂຄ ປທຏ຺ຐານວິຠາໂຄ ຈ ນິທ຺ທິສິຍມາໂນ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຘມ຺ມວິຠຕ຺ຕິໍ ຕາວ ນິທ຺ທິສນ຺ໂຕ ໂສຬສວິເຘ ປຏ຺ຐາເນ ເຍສໍ ສຸຕ຺ຕານໍ ວເສນ ວິເສສໂຕ ວິຠຊິຕພ຺ພາ, ຕານິ ສຸຕ຺ຕານິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ທ຺ເວ ສຸຕ຺ຕານິ ວາສນາຠາຄິຍຎ຺ຈ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍຎ຺ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ວາສນາ ປຸຎ຺ຎຠາວນາ, ຕສ຺ສາ ຠາໂຄ ໂກຏ຺ຐາໂສ ວາສນາຠາໂຄ, ຕສ຺ສ ຫິຕນ຺ຕິ ວາສນາຠາຄິຍໍ, ສຸຕ຺ຕໍ. ນິພ຺ພິຊ຺ຌນໍ ໂລຠກ຺ຂນ຺ຘາທີນໍ ປທາລນໍ ນິພ຺ເພໂຘ, ຕສ຺ສ ຠາໂຄຕິ ເສສໍ ປຸຣິມສທິສເມວ. ຍສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ຕີຓິ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖູນິ ເທສິຕານິ, ຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ ວາສນາຠາຄິຍໍ. ຍສ຺ມິໍ ປນ ເສກ຺ຂາເສກ຺ຂາ ເທສິຕາ, ຕໍ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍໍ. ອຍຎ຺ຈ ອຕ຺ໂຖ ປາຬິຍໍເຍວ ອາຄມິສ຺ສຕິ.

ປຸຎ຺ຎຠາຄິຍາຕິ ¶ ປຸຎ຺ຎຠາເຄ ຠວາ. ຕຖາ ຜລຠາຄິຍາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຜລນ຺ຕິ ປນ ສາມຎ຺ຎຜລໍ. ສໍວຣສີລນ຺ຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວໂຣ, ສຕິສໍວໂຣ, ຎາຓສໍວໂຣ, ຂນ຺ຕິສໍວໂຣ, ວີຣິຍສໍວໂຣຕິ ປຎ຺ຈ ສໍວຣາ ສໍວຣສີລໍ. ປຫານສີລນ຺ຕິ ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານໍ, ວິກ຺ຂມ຺ຠນປ຺ປຫານໍ, ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານໍ, ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິປ຺ປຫານໍ, ນິສ຺ສຣຓປ຺ປຫານນ຺ຕິ ປຎ຺ຈປ຺ປຫານານິ. ເຕສຸ ນິສ຺ສຣຓປ຺ປຫານວຊ຺ຊານໍ ປຫານານໍ ວເສນ ປຫານສີລໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ໂສຕິ ໂຍ ວາສນາຠາຄິຍສຸຕ຺ຕສມ຺ປຏິຄ຺ຄາຫໂກ, ໂສ. ເຕນ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍນາຕິ ເຕນ ສໍວຣສີລສງ຺ຂາເຕນ ເສຏ຺ຐຈຣິເຍນ ກາຣຓຠູເຕນ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ ຠວຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ນ ປຏິກ຺ເຂໂປ, ເກຈິ ປນ ‘‘ເຕເນວ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍນາ’’ຕິ ປຐນ຺ຕິ, ເຕສໍ ມເຕນ ສິຍາ ຕສ຺ສ ປຏິກ຺ເຂໂປ.

ປຫານສີເລ ຐິໂຕຕິ ສມຸຈ຺ເຉທປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິປ຺ປຫານານໍ ວເສນ ປຫານສີເລ ຐິໂຕ. ເຕນ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍນາຕິ ເຕນ ປຫານສີເລນ ວິເສສຠູເຕນ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍນ. ເຍ ປນ ‘‘ເຕເນວ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍນາ’’ຕິ ປຐນ຺ຕິ, ເຕສໍ ອຍໍ ປາໂຐ ‘‘ວາສນາຠາຄິຍໍ ນາມ ສຸຕ຺ຕໍ ທານກຖາ, ສີລກຖາ, ສຄ຺ຄກຖາ, ປຸຎ຺ຎວິປາກກຖາ’’ຕິ. ເຍ ປນ ‘‘ເຕນ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍນາ’’ຕິ ປຐນ຺ຕິ, ເຕສໍ ອຍໍ ປາໂຐ – ‘‘ວາສນາຠາຄິຍໍ ນາມ ສຸຕ຺ຕໍ ທານກຖາ, ສີລກຖາ, ສຄ຺ຄກຖາ ກາມານໍ ອາທີນໂວ ເນກ຺ຂມ຺ເມ ¶ ອານິສໍໂສ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ປາໂຐ ຍຸຕ຺ຕຕໂຣຕິ? ປຈ຺ຉິໂມ ປາໂຐຕິ ນິຏ຺ຐໍ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ຍສ຺ມາ ‘‘ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍໍ ນາມ ສຸຕ຺ຕໍ ຍາ ຈຕຸສຈ຺ຈປ຺ປກາສນາ’’ຕິ ວກ຺ຂຕິ, ນ ຫິ ມຫາເຖໂຣ ສາວເສສໍ ກຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສສີຕິ.

‘‘ນຕ຺ຖິ ປຊານນາ’’ຕິອາທິນາ ອຸຠິນ຺ນໍ ສຸຕ຺ຕານໍ ສາຕິສຍໍ ອສງ຺ກຣກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຊານນາຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ປທຏ຺ຐານຠູຕາ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນີ ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາ. ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຸຕ຺ຕານີຕິ ອິເມສໍ ສຸຕ຺ຕານໍ ວາສນາຠາຄິຍນິພ຺ເພຘຠາຄິຍານໍ ວກ຺ຂມານານຎ຺ຈ ສໍກິເລສຠາຄິຍອເສກ຺ຂຠາຄິຍານໍ ວເສນ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຸຕ຺ຕານິ. ເທສນາຍາຕິ ເທສນານເຍນ. ສພ຺ພໂຕ ວິຈເຍນ ຫາເຣນ ວິຈິນິຕ຺ວາຕິ ສພ຺ພໂຕຠາເຄນ ເອກາທສສຸ ຐາເນສຸ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວິຈເຍນ ຫາເຣນ ວິຈິນິຕ຺ວາ. ‘‘ຍຸຕ຺ຕິຫາເຣນ ໂຍເຊຕພ຺ພານີ’’ຕິ ເອເຕນ ວິຈຍຫາຣຍຸຕ຺ຕິຫາຣາ ວິຠຕ຺ຕິຫາຣສ຺ສ ປຣິກມ຺ມຏ຺ຐານນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ຍາວຕິກາ ຎາຓສ຺ສ ຠູມີ’’ຕິ ອິມິນາ ວິຠຕ຺ຕິຫາຣສ຺ສ ມຫາວິສຍຕໍ ທສ຺ເສຕິ.

໓໔. ເອວໍ ¶ ວາສນາຠາຄິຍນິພ຺ເພຘຠາຄິຍຠາເວຫິ ຘມ຺ເມ ເອກເທເສນ ວິຠຊິຕ຺ວາ ອິທານິ ເຕສໍ ກິເລສຠາຄິຍອເສກ຺ຂຠາຄິຍຠາເວຫິ ສາຘາຣຓາສາຘາຣຓຠາເວຫິ ວິຠຊິຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕເມ ຘມ຺ມາ ສາຘາຣຓາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ກຕເມ ຘມ຺ມາຕິ ກຕເມ ສຠາວຘມ຺ມາ. ສາຘາຣຓາຕິ ອວິສິຏ຺ຐາ, ສມານາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທ຺ເວ ຘມ຺ມາຕິ ທຸເວ ປກຕິໂຍ. ປກຕິອຕ຺ໂຖ ຫິ ອຍໍ ຘມ຺ມ-ສທ຺ໂທ ‘‘ຊາຕິຘມ຺ມານໍ ສຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ປຏິ. ມ. ໑.໓໓) ວິຍ. ນາມສາຘາຣຓາຕິ ນາເມນ ສາຘາຣຓາ, ກຸສລາກຸສລາຕິ ສມານນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຕ຺ຖຸສາຘາຣຓາຕິ ວຕ຺ຖຸນາ ນິສ຺ສເຍນ ສາຘາຣຓາ, ເອກສນ຺ຕຕິປຕິຕຕາຍ ສມານວຕ຺ຖຸກາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິເສສໂຕ ສໍກິເລສປກ຺ເຂ ປຫາເນກຏ຺ຐາ ນາມສາຘາຣຓາ, ສຫເຊກຏ຺ຐາ ວຕ຺ຖຸສາຘາຣຓາ. ອຎ຺ຎມ຺ປິ ເອວໍ ຊາຕິຍນ຺ຕິ ກິຈ຺ຈປຈ຺ຈຍປຏິປກ຺ຂາທີຫິ ສມານໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ມິຈ຺ຉຕ຺ຕນິຍຕານໍ ອນິຍຕານນ຺ຕິ ອິທໍ ປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ອຸປລກ຺ຂຓໍ. ຕສ຺ມາ ສສ຺ສຕວາທາ ອຸຈ຺ເຉທວາທາຕິ ອາທິໂກ ສພ຺ໂພ ປຸຖຸຊ຺ຊນເຠໂທ ອາຫຣິຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ທສນປ຺ປຫາຕພ຺ພາ ກິເລສາ ສາຘາຣຓາ ມິຈ຺ຉຕ຺ຕນິຍຕານໍ ອນິຍຕານໍ ເອວ ຈ ສມ຺ຠວໂຕ ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍຕານໍ ອສມ຺ຠວໂຕ ຈ. ອິມິນາ ນເຍນ ເສສປເທສຸປິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອຣິຍສາວໂກຕິ ເສກ຺ຂໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ສພ຺ພາ ສາ ອວີຕຣາເຄຫິ ສາຘາຣຓາຕິ ໂລກິຍສມາປຕ຺ຕິ ຣູປາວຈຣາ ອຣູປາວຈຣາ ທິພ຺ພວິຫາໂຣ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາໂຣ ປຐມຊ຺ຌານສມາປຕ຺ຕີຕິ ເອວມາທີຫິ ປຣິຍາເຍຫິ ສາຘາຣຓາ. ກຸສລສມາປຕ຺ຕິ ປນ ອິມິນາ ປຣິຍາເຍນ ສິຍາ ອສາຘາຣຓາ ¶ , ອິມໍ ປນ ໂທສໍ ປສ຺ສນ຺ຕາ ເກຈິ ‘‘ຍໍ ກິຎ຺ຈິ…ເປ… ສພ຺ພາ ສາ ອວີຕຣາເຄຫິ ສາຘາຣຓາ’’ຕິ ປຐນ຺ຕິ. ກຖໍ ເຕ ໂອຘິໂສ ຄຫິຕາ, ອຖ ໂອຘິໂສ ຄເຫຕພ຺ພາ, ກຖໍ ສາຘາຣຓາຕິ? ອນຸໂຍຄໍ ມນສິກຕ຺ວາ ຕໍ ວິໂສເຘນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ສາຘາຣຓາ ຫິ ຘມ຺ມາ ເອວໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຍຖາ ມິຈ຺ຉຕ຺ຕນິຍຕານໍ ອນິຍຕານຎ຺ຈ ສາຘາຣຓາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ສາຘາຣຓາ ຘມ຺ມາ ນ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ສາຘາຣຓຕາຍ ສາຘາຣຓາ, ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ປຣໍ ປຣໍ ສກໍ ສກໍ ວິສຍໍ ນາຕິວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ປຏິນິຍຕຎ຺ຫິ ເຕສໍ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ, ອິຕຣຖາ ຕຖາ ໂວຫາໂຣ ເອວ ນ ສິຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍສ຺ມາ ຈ ເອເຕ ເອວ ຘມ຺ມາ ເອວໍ ¶ ນິຍຕາ ວິສຍາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ໂຍປິ ອິເມຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ນ ໂສ ຕໍ ຘມ຺ມໍ ອຸປາຕິວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ ອາຫ. ນ ຫິ ມິຈ຺ຉຕ຺ຕນິຍຕານໍ ອນິຍຕານຎ຺ຈ ທສ຺ສເນນ ປຫາຕພ຺ພາ ກິເລສາ ນ ສນ຺ຕິ, ອຎ຺ເຎສໍ ວາ ສນ຺ຕີຕິ ເອວໍ ເສເສປິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

ອສາຘາຣໂຓ ນາມ ຘມ຺ໂມ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ປຈ຺ຈຕ຺ຕນິຍໂຕ ອຣິເຍສຸ ເສກ຺ຂາເສກ຺ຂຘມ຺ມວເສນ ອນຣິເຍສຸ ສພ຺ພາຠພ຺ພປຫາຕພ຺ພວເສນ ຄເວສິຕພ຺ໂພ, ອິຕຣສ຺ສ ຕຖາ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ພຠາວາຠາວໂຕ. ໂສ ຈ ໂຂ ສາຘາຣຓາວິຘຸຣຕາຍ ຕໍ ຕໍ ອຸປາທາຍ ຕຖາວຸຕ຺ຕເທສນານຸສາເຣນາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ກຕເມ ຘມ຺ມາ ອສາຘາຣຓາ ຍາວ ເທສນໍ ອຸປາທາຍ ຄເວສິຕພ຺ພາ ເສກ຺ຂາເສກ຺ຂາ ຠພ຺ພາຠພ຺ພາ’’ຕິ ອິມິນາ. ອຏ຺ຐມກສ຺ສາຕິ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ປຏິປນ຺ນສ຺ສ. ຘມ຺ມຕາຕິ ຘມ຺ມສຠາໂວ ປຐມສ຺ສ ມຄ຺ຄຏ຺ຐຕາ ທຸຕິຍສ຺ສ ຜລຏ຺ຐຕາ. ປຐມສ຺ສ ວາ ປຫີຍມານກິເລສຕາ. ທຸຕິຍສ຺ສ ປຫີນກິເລສຕາ. ປຸນ ອຏ຺ຐມກສ຺ສາຕິ ອນາຄາມິມຄ຺ຄຏ຺ຐສ຺ສ. ນາມນ຺ຕິ ເສກ຺ຂາຕິ ນາມໍ. ຘມ຺ມຕາຕິ ຕໍຕໍມຄ຺ຄຏ຺ຐຕາ ເຫຏ຺ຐິມຜລຏ຺ຐຕາ ຈ. ປຏິປນ຺ນການນ຺ຕິ ມຄ຺ຄສມງ຺ຄີນໍ. ນາມນ຺ຕິ ປຏິປນ຺ນກາຕິ ນາມໍ. ເອວໍ ‘‘ອຏ຺ຐມກສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ອຣິຍປຸຄ຺ຄເລສຸ ອສາຘາຣຓຘມ຺ມໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິຕເຣສຸ ນຍທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ເອວໍ ວິເສສານຸປສ຺ສິນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂລກິຍຘມ຺ເມສຸ ເອວ ຫິ ຫີນາທິຠາໂວ. ຕຕ຺ຖ ວິເສສານຸປສ຺ສິນາຕິ ອສາຘາຣຓຘມ຺ມານຸປສ຺ສິນາ. ມິຈ຺ຉຕ຺ຕນິຍຕານໍ ອນິຍຕາ ຘມ຺ມາ ສາຘາຣຓາ ມິຈ຺ຉຕ຺ຕນິຍຕາ ຘມ຺ມາ ອສາຘາຣຓາ. ມິຈ຺ຉຕ຺ຕນິຍເຕສຸປິ ນິຍຕມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິການໍ ອນິຍຕາ ຘມ຺ມາ ສາຘາຣຓາ. ນິຍຕມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ ອສາຘາຣຓາຕິ ອິມິນາ ນເຍນ ວິເສສານຸປສ຺ສິນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ເອວໍ ນານານເຍຫິ ຘມ຺ມວິຠຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຠູມິວິຠຕ຺ຕິໍ ປທຏ຺ຐານວິຠຕ຺ຕິຎ຺ຈ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ທສ຺ສນຠູມີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ທສ຺ສນຠູມີຕິ ປຐມມຄ຺ໂຄ. ຍສ຺ມາ ປນ ປຐມມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ອຣິຍສາວໂກ ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍາມໍ ໂອກ຺ກມນ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ປຣໍ ໂອກ຺ກນ຺ໂຕ ¶ , ຕສ຺ມາ ‘‘ທສ຺ສນຠູມິ ນິຍາມາວກ຺ກນ຺ຕິຍາ ປທຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ເຫຏ຺ຐິໂມ ເຫຏ຺ຐິໂມ ມຄ຺ໂຄ ອຸປຣິອຸປຣິມຄ຺ຄາຘິຄມສ຺ສ ກາຣຓໍ ໂຫຕິ, ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິອາທີນິ ອປ຺ປຫາຍ ກາມຣາຄພ຺ຍາປາທາທິປ຺ປຫານສ຺ສ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ. ຕຖາປິ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ອຕ຺ຕໂນ ຜລສ຺ສ ວິເສສກາຣຓໍ ອາສນ຺ນກາຣຓຎ຺ຈາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຠາວນາຠູມິ ¶ ອຸຕ຺ຕຣິການໍ ຜລານໍ ປຕ຺ຕິຍາ ປທຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸຂາ ປຏິປທາ ຂິປ຺ປາຠິຎ຺ຎາ ຎາຓຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ຕຖາວິຘປຈ຺ຈຍສມາໂຍເຄ ຈ ໂຫຕີຕິ ສາ ວິປສ຺ສນາຍ ປທຏ຺ຐານນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ອິຕຣາ ປນ ຕິສ຺ໂສປິ ປຏິປທາ ສມຖໍ ອາວຫນ຺ຕິ ເອວ. ຕາສຸ ສພ຺ພມຸທຸຕາຍ ທສ຺ສິຕາຍ ເສສາປິ ທສ຺ສິຕາ ເອວາຕິ ອາຫ – ‘‘ທຸກ຺ຂາ ປຏິປທາ ທນ຺ຘາຠິຎ຺ຎາ ສມຖສ຺ສ ປທຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ.

ທານມຍໍ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖູຕິ ທານເມວ ທານມຍໍ, ປຸຊ຺ຊຜລນິພ຺ພຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ ປຸຎ຺ຎໍ, ຕເທວ ກຕ຺ຕພ຺ພໂຕ ກິຣິຍາ, ປໂຍຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາທີນໍ ອຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ ວຕ຺ຖຸ ຈາຕິ ທານມຍປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖຸ. ປຣໂຕໂຆສສ຺ສາຕິ ຘມ຺ມສ຺ສວນສ຺ສ. ສາຘາຣຓນ຺ຕິ ນ ພີຊໍ ວິຍ ອງ຺ກຸຣສ຺ສ, ທສ຺ສນຠູມິອາທໂຍ ວິຍ ວາ ນິຍາມາວກ຺ກນ຺ຕິອາທີນໍ ອາເວຓິກໍ, ອຖ ໂຂ ສາຘາຣຓໍ, ຕທຎ຺ຎກາຣເຓຫິປິ ປຣໂຕໂຆສສ຺ສ ປວຕ຺ຕນໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕຕ຺ຖ ເກຈິ ທາຍກສ຺ສ ທານານຸໂມທນໍ ອາຈິຓ຺ຓນ຺ຕິ ທານໍ ປຣໂຕໂຆສສ຺ສ ກາຣຓນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ທາຍໂກ ປນ ທກ຺ຂິຓາວິສຸທ຺ຘິໍ ອາກງ຺ຂນ຺ໂຕ ທານສີລາທິຄຸຓວິເສສານໍ ສວເນ ຍຸຕ຺ຕປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕີຕິ ທານໍ ຘມ຺ມສ຺ສວນສ຺ສ ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສີລສມ຺ປນ຺ໂນ ວິປ຺ປຏິສາຣາຠາເວນ ສມາຫິໂຕ ຘມ຺ມຈິນ຺ຕາສມຕ຺ໂຖ ໂຫຕີຕິ ສີລໍ ຈິນ຺ຕາມຍຎາຓສ຺ສ ກາຣຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສີລມຍ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຠາວນາມຍນ຺ຕິ ສມຖສງ຺ຂາຕໍ ຠາວນາມຍໍ. ຠາວນາມຍິຍາຕິ ອຸປຣິຌານສງ຺ຂາຕາຍ ວິປສ຺ສນາສງ຺ຂາຕາຍ ຈ ຠາວນາມຍິຍາ. ປຸຣິມໍ ປຸຣິມຎ຺ຫິ ປຈ຺ຉິມສ຺ສ ປຈ຺ຉິມສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ. ອິທານິ ຍສ຺ມາ ທານໍ ສີລໍ ໂລກິຍຠາວນາ ຈ ນ ເກວລໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕປຣໂຕໂຆສາທີນໍເຍວ, ອຖ ໂຂ ຍຖາກ຺ກມໍ ປຣິຍຕ຺ຕິພາຫຸສຈ຺ຈກມ຺ມຏ຺ຐານານຸໂຍຄມຄ຺ຄສມ຺ມາທິຏ຺ຐີນມ຺ປິ ປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕມ຺ປິ ນຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ປຸນ ‘‘ທານມຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ເທສນໍ ວຑ຺ເຒສິ. ຕຖາ ປຕິຣູປເທສວາສາທໂຍ ກາຍວິເວກຈິຕ຺ຕວິເວກາທີນໍ ກາຣຓໍ ໂຫຕີຕິ ອິມໍ ນຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຕິຣູປເທສວາໂສ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ກຸສລວີມໍສາຍາຕິ ປຏິສງ຺ຂານຸປສ຺ສນາຍ. ອກຸສລປຣິຈ຺ຈາໂຄຕິ ອິມິນາ ປຫານປຣິຎ຺ຎາ ວຸຕ຺ຕາຕິ. ສມາຘິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສາຕິ ມຄ຺ຄສມາຘິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ວິຠຕ຺ຕິຫາຣວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓໕. ຕຕ຺ຖ ¶ ¶ ກຕໂມ ປຣິວຕ຺ຕໂນ ຫາໂຣຕິ ປຣິວຕ຺ຕນຫາຣວິຠງ຺ໂຄ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ສໍວຓ຺ຓິຍມາເນ ສຸຕ຺ເຕ ຍຖານິທ຺ທິຏ຺ຐານໍ ກຸສລາກຸສລຘມ຺ມານໍ ປຏິປກ຺ຂຠູເຕ ອກຸສລກຸສລຘມ຺ເມ ປຫາຕພ຺ພຠາວາທິວເສນ ນິທ຺ຘາຣຓໍ ປຏິປກ຺ຂໂຕ ປຣິວຕ຺ຕນໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິສ຺ສ ປຸຣິສປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ ນິຊ຺ຊິຓ຺ຓາ ຠວຕີ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ສມ຺ມາ ປສຕ຺ຖາ, ສຸນ຺ທຣາ ທິຏ຺ຐິ ເອຕສ຺ສາຕິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ, ຕສ຺ສ. ສາ ປນສ຺ສ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຕາ ປຸພ຺ພຠາຄສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ວາ ໂລກຸຕ຺ຕຣສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ວາ ເວທິຕພ຺ພາ. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ ນິຊ຺ຊິຓ຺ຓາ ຠວຕີຕິ ປຸຣິມນເຍ ວິປສ຺ສນາສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ປຫີນາ ໂຫຕິ, ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຈ຺ຉິມນເຍ ປຐມມຄ຺ຄສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ປຫີນາ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເຍ ຈສ຺ສ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິປຈ຺ຈຍາຕິ ມິຈ຺ຉາຠິນິເວສເຫຕຸ ເຍ ອຣິຍານໍ ອທສ຺ສນກາມຕາທໂຍ ໂລຠາທໂຍ ປາຓາຕິປາຕາທໂຍ ຈ ອເນເກ ລາມກຏ຺ເຐນ ປາປກາ ອໂກສລ຺ລສມ຺ຠູຕຏ຺ເຐນ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ. ອິມສ຺ສ ອາຣທ຺ຘວິປສ຺ສກສ຺ສ ອຣິຍສ຺ສ ຈ. ຘມ຺ມາຕິ ສມຖວິປສ຺ສນາຘມ຺ມາ, ສຕ຺ຕຕ຺ຕິໍສໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມາ ວາ ອນຸປ຺ປນ຺ນາ ວາ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນາ, ຠາວນາປາຣິປູຣິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປສ຺ສາຕິອາທີນມ຺ປິ ອິມິນາວ ນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ສມ຺ມາວິມຸຕ຺ຕິອາທີນໍ ມິຈ຺ຉາວິມຸຕ຺ຕິ ອວິມຸຕ຺ຕາວ ສມານາ ‘‘ວິມຸຕ຺ຕາ ມຍ’’ນ຺ຕິ ເອວໍສຎ຺ຎິໂນ ອວິມຸຕ຺ຕິຍໍ ວາ ວິມຸຕ຺ຕິສຎ຺ຎິໂນ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ວຈນຕ຺ໂຖ – ມິຈ຺ຉາ ປາປິກາ ວິມຸຕ຺ຕິ ວິໂມກ຺ໂຂ ເອຕສ຺ສາຕິ ມິຈ຺ຉາວິມຸຕ຺ຕິ. ອຏ຺ຐງ຺ຄາ ຈ ມິຈ຺ຉາວິມຸຕ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນາກາເຣນ ມິຈ຺ຉາຠິນິເວສວເສນ ຈ ປວຕ຺ຕາ ອນ຺ຕທ຺ວຍລກ຺ຂຓາ. ສມ຺ມາວິມຸຕ຺ຕິ ປນ ຜລຘມ຺ມາ, ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິເກ ສມາເສວໂຕ ມິຈ຺ຉາວິໂມກ຺ໂຂ ວາ ມິຈ຺ຉາວິມຸຕ຺ຕິ. ມິຈ຺ຉາວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນໍ ປນ ມິຈ຺ຉາວິໂມກ຺ເຂ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຍາ ຈ ສາຣນ຺ຕິ ຄຫຓວເສນ ປວຕ຺ໂຕ ອກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ອນ຺ຕມໂສ ປາປໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ສຸກຕໍ ມຍາ’’ຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນໂມໂຫ ຈ. ສມ຺ມາວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ເສກ຺ຂານໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓໍ ສມ຺ມາວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ຕຎ຺ຫິ ອຸຕ຺ຕຣິຠາວນາປາຣິປູຣິຍາ ສໍວຕ຺ຕຕິ.

໓໖. ເອວໍ ¶ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທິມຸເຂນ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິອາທິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຸນ ປາຓາຕິປາຕອທິນ຺ນາທານກາເມສຸມິຈ຺ຉາຈາຣາທິໂຕ ເວຣມຓິຍາທີຫິ ປາຓາຕິປາຕາທີນໍ ປຣິວຕ຺ຕນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ກາລວາທິສ຺ສາຕິ ¶ ລກ຺ຂຓວຈນໍ. ກາເລນ ສາປເທສໍ ປຣິຍນ຺ຕວຕິໍ ອຕ຺ຖສຎ຺ຫິຕນ຺ຕິ ໂສ ສມ຺ຜປ຺ປລາປສ຺ສ ປຫານາຍ ປຏິປນ຺ໂນ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປຸນ ‘‘ເຍ ຈ ໂຂ ເກຈີ’’ຕິອາທິນາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທິມຸເຂເນວ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິອາທີຫິ ເອວ ປຣິວຕ຺ຕນໍ ປກາຣນ຺ຕເຣນ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ສນ຺ທິຏ຺ຐິກາຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂາ. ສຫຘມ຺ມິກາຕິ ສກາຣຓາ. ຄາຣຍ຺ຫາຕິ ຄຣຫິຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕາ. ວາທານຸວາທາຕິ ວາທາ ເຈວ ອນຸວາທາ ຈ. ‘‘ວາທານຸປາຕາ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ວາທານຸປວຕ຺ຕິໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸຊ຺ຊາຕິ ປູຊນີຍາ. ປາສໍສາຕິ ປສໍສິຕພ຺ພາ.

ປຸນ ‘‘ເຍ ຈ ໂຂ ເກຈີ’’ຕິອາທິນາ ມຊ຺ຌິມາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອນ຺ຕທ຺ວຍປຣິວຕ຺ຕນໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພາຕິອາທີນິ ຈຕ຺ຕາຣິ ປທານິ ວຕ຺ຖຸກາມວເສນ ໂຍເຊຕພ຺ພານິ. ຠາວຍິຕພ຺ພາ ພຫຸລີກາຕພ຺ພາຕິ ປທທ຺ວຍໍ ກິເລສກາມວເສນ. ເຕສໍ ອຘມ຺ໂມຕິ ຠາເວຕພ຺ໂພ ນາມ ຘມ຺ໂມ ສິຍາ, ກາມາ ຈ ເຕສໍ ຠາເວຕພ຺ພາ ອິຈ຺ຉິຕາ, ກາເມຫິ ຈ ເວຣມຓີ ກາມານໍ ປຏິປກ຺ໂຂ, ອິຕິ ສາ ເຕສໍ ອຘມ຺ໂມ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ນິຍ຺ຍານິໂກ ຘມ຺ໂມຕິ ສຫ ວິປສ຺ສນາຍ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ. ທຸກ຺ໂຂຕິ ປາປໍ ນິຊ຺ຊຣາເປສ຺ສາມາຕິ ປວຕ຺ຕິຕໍ ສຣີຣຕາປນໍ ວທຕິ. ສຸໂຂຕິ ອນວຊ຺ຊປຈ຺ຈຍປຣິໂຠຄສຸຂໍ. ເອເຕສຸປິ ວາເຣສຸ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຘມ຺ມຠາວາປຕ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພາ. ອິທານິ ອສຸຠສຎ຺ຎາທິມຸເຂນ ສຸຠສຎ຺ຎາທິປຣິວຕ຺ຕນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ວາ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຣທ຺ຘວິປສ຺ສກສ຺ສ ກິເລສາສຸຈິປຄ຺ຆຣຓວເສນ ເຕຠູມກສງ຺ຂາຣາ ອສຸຠໂຕ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສພ຺ພສງ຺ຂາເຣສຸ ອສຸຠານຸປສ຺ສິໂນ ວິຫຣໂຕ’’ຕິ. ‘‘ຍໍ ຍໍ ວາ ປນາ’’ຕິອາທິນາ ປຏິປກ຺ຂສ຺ສ ລກ຺ຂຓໍ ວິຠາເວຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຊ຺ຌາປນ຺ໂນຕິ ອຘິອາປນ຺ໂນ, ອຠິອຸປຄໂຕ ປຣິຎ຺ຎາໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປຣິວຕ຺ຕນຫາຣວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓໗. ຕຕ຺ຖ ¶ ¶ ກຕໂມ ເວວຈໂນ ຫາໂຣຕິ ເວວຈນຫາຣວິຠງ຺ໂຄ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ເວວຈນນິທ຺ເທໂສ ໂຫຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອກໍ ຠຄວາ ຘມ຺ມໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ເຎຫິ ເວວຈເນຫິ ນິທ຺ທິສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເວວຈເນຫີຕິ ປຣິຍາຍສທ຺ເທຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປທຕ຺ໂຖ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ໂຕ ເອວ. ກສ຺ມາ ປນ ຠຄວາ ເອກໍ ຘມ຺ມໍ ອເນກປຣິຍາເຍຫິ ນິທ຺ທິສຕີຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ເທສນາກາເລ ອາຍຕິຎ຺ຈ ກສ຺ສຈິ ກຖຎ຺ຈິ ຕທຕ຺ຖປຏິໂພໂຘ ສິຍາຕິ ປຣິຍາຍວຈນໍ, ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕານໍ ອຎ຺ຎວິຫິຕານໍ ອຎ຺ເຎນ ປຣິຍາເຍນ ຕທຕ຺ຖາວໂພຘນຕ຺ຖໍ ປຣິຍາຍວຈນໍ. ເຕເນວ ປເທນ ປຸນ ວຈເນ ຕທຎ຺ເຎສໍ ຕຕ຺ຖ ອຘິຄຕຕາ ສິຍາຕິ ມນ຺ທພຸທ຺ຘີນໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຕທຕ຺ຖສລ຺ລກ຺ຂເຓ ອສມ຺ໂມສນຕ຺ຖໍ ປຣິຍາຍວຈນໍ. ອເນເກປິ ອຕ຺ຖາ ສມານພ຺ຍຎ຺ຊນາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຍາ ອຕ຺ຖນ຺ຕຣປຣິກປ຺ປນາ ສິຍາ, ຕສ຺ສາ ປຣິວຊ຺ຊນຕ຺ຖມ຺ປິ ປຣິຍາຍວຈນໍ ອນຎ຺ຎສ຺ສ ວຈເນ ອເນກາຫິ ຕາຫິ ຕາຫິ ສຎ຺ຎາຫິ ເຕສໍ ເຕສໍ ອຕ຺ຖານໍ ຎາປນຕ຺ຖມ຺ປິ ປຣິຍາຍວຈນໍ ເສຍ຺ຍຖາປິ ນິຆຓ຺ຏຸສຕ຺ເຖ. ຘມ຺ມກຖິການໍ ຕນ຺ຕິອຕ຺ຖຸປນິພນ຺ຘນປຣາວໂພຘນານໍ ສຸຂສິທ຺ຘິຍາປິ ປຣິຍາຍວຈນໍ. ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມນິຣຸຕ຺ຕິປຏິສມ຺ຠິທາປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວິຠາວນຕ຺ຖໍ, ເວເນຍ຺ຍານໍ ຕຕ຺ຖ ພີຊາວາປນຕ຺ຖໍ ວາ ປຣິຍາຍວຈນໍ ຠຄວາ ນິທ຺ທິສຕິ.

ກິໍ ພຫຸນາ ຍສ຺ສາ ຘມ຺ມຘາຕຸຍາ ສຸປ຺ປຏິວິທ຺ຘຕ຺ຕາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ ຍຖາ ສພ຺ພສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ອປ຺ປຏິຫຕຎາຓາຈາຣາ, ຕຖາ ສພ຺ພສ຺ມິໍ ສທ຺ທໂວຫາເຣຕິ ເອກມ຺ປິ ອຕ຺ຖໍ ອເນເກຫິ ປຣິຍາເຍຫິ ໂພເຘຕິ, ນ ຕຕ຺ຖ ທນ຺ຘາຍິຕຕ຺ຕໍ ວິຕ຺ຖາຍິຕຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຖສ຺ສ. ນາປິ ຘມ຺ມເທສນາຫານິ, ອາເວຓິໂກວາຍໍ ພຸທ຺ຘຘມ຺ໂມຕິ ປຣິຍາຍເທສນໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອາສາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອາສາ ນາມ ວຸຈ຺ຈຕິ ຍາ ຠວິສ຺ສສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຠວິສ຺ສສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສາຕິ ອນາຄຕສ຺ສ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ. ‘‘ອວສ຺ສໍ ອາຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິນາ ຕສ຺ສາ ປວຕ຺ຕິຍາກາຣໍ ທສ຺ເສຕິ. ອນາຄຕຕ຺ຖວິສຍາ ຕຓ຺ຫາ ອາສາ. ອນາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຖວິສຍາ ຕຓ຺ຫາ ປິຫາຕິ ອຍເມຕາສໍ ວິເສໂສ.

ອຕ຺ຖນິປ຺ຜຕ຺ຕິປຏິປາລນາຕິ ຍາຍ ອິຈ຺ຉິຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິໍ ປຏິປາເລຕິ ອາຄເມຕິ, ຍາຍ ວາ ນິປ຺ຜນ຺ນໍ ອຕ຺ຖໍ ປຏິປາເລຕິ ຣກ຺ຂຕິ. ອຍໍ ອຠິນນ຺ທນາ ¶ ນາມ, ຍຖາລທ຺ຘສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ເກລາຍນາ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ອຕ຺ຖນິປ຺ຜຕ຺ຕິໍ ສຕ຺ຕສງ຺ຂາຣວເສນ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປິຍໍ ວາ ຎາຕິ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ ¶ . ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ມນ຺ຕິ ຣູປາທິອາຣມ຺ມຓຘມ຺ມໍ, ອຕິອິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓໍ ອຠິນນ຺ທຕິ, ອນິຏ຺ຐາຣມ຺ມເຓຫິປິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປ຺ປຏິກ຺ກູລໂຕ ວາ ອຠິນນ຺ທຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຏິກ຺ກູເລປິ ຫິ ວິປລ຺ລາສວເສນ ສຕ຺ຕໍ, ສງ຺ຂາຣໍ ວາ ອປ຺ປຏິກ຺ກູລໂຕ ອຠິນນ຺ທຕິ.

ຍາສຸ ອເນກຘາຕູສຸ ປວຕ຺ຕິຍາ ຕຓ຺ຫາ ‘‘ອເນກຘາຕູສຸ ສຣາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ຕາ ຘາຕຸໂຍ ວິຠາເຄນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຈກ຺ຂຸຘາຕູ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ຘາຕຸວິຠງ຺ຄາທີສຸ (ວິຠ. ໑໗໒ ອາທໂຍ) ກາມຘາຕຸອາທໂຍ ອຎ຺ຎາປິ ອເນກຘາຕຸໂຍ ອາຄຕາ, ຕາສມ຺ປິ ເອຕ຺ເຖວ ສມວໂຣໂຘຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອຏ຺ຐາຣເສເວຕ຺ຖ ທສ຺ສິຕາ. ເກຈິ ຣູປາຘິມຸຕ຺ຕາຕິອາທິ ຕາສຸ ຘາຕູສຸ ຕຓ຺ຫາຍ ປວຕ຺ຕິທສ຺ສນໍ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ປຎ຺ຈ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາ ຘາຕຸໂຍ ສຕ຺ຕ ຈ ວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸໂຍ ຘມ຺ມຘາຕຸ ຈ ຘມ຺ມາຣມ຺ມເຓເນວ ສງ຺ຄຫິຕາ, ຕສ຺ມາ ອຏ຺ຐາຣສ ຘາຕຸໂຍ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ຉເຬວ ຕຓ຺ຫາຍ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານານິ ວິຠຕ຺ຕານີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຓ຺ຫາປກ຺ຂາ ເນກ຺ຂມ຺ມສ຺ສິຕາປິ ໂທມນສ຺ສຸປວິຈາຣາ ຕສ຺ສ ອນຸຕ຺ຕເຣສຸ ວິໂມກ຺ເຂສຸ ປິຫໍ ອຸປຏ຺ຐາປຍໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ‘‘ປິຫປຈ຺ຈຍາ ໂທມນສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ, ໂກ ປນ ວາໂທ ເຄຫສ຺ສິເຕສຸ ໂທມນສ຺ສຸປວິຈາເຣສູຕິ ອິມານິ ຈຕຸວີສຕິ ປທານິ ‘‘ຕຓ຺ຫາປກ຺ໂຂ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຄຫສ຺ສິຕາ ປນ ອຸເປກ຺ຂາ ອຎ຺ຎາຓຸເປກ຺ຂຕາຍ ຍຖາຠິນິເວສສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ‘‘ຍາ ຉ ອຸເປກ຺ຂາ ເຄຫສ຺ສິຕາ, ອຍໍ ທິຏ຺ຐິປກ຺ໂຂ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໓໘. ອິທານິ ເຕສໍ ອຸປວິຈາຣານໍ ຕຓ຺ຫາປຣິຍາຍໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສາເຍວ ປຕ຺ຖນາກາເຣນ ຘມ຺ມນນ຺ທີ’’ຕິອາທິມາຫ. ປຸນ ຈິຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຎາ ຠຄວາ ຘມ຺ໂມ ສງ຺ໂຆ ສີລໍ ຈາໂຄຕິ ອິເມສໍ ປຣິຍາຍວຈນນິທ຺ຘາຣເຓນ ເວວຈນຫາຣໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຈິຕ຺ຕໍ ມໂນ ວິຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອຎ຺ຎມ຺ປິ ເອວໍ ຊາຕິຍ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ປຎ຺ຎາ ປຊານນາ ວິຈໂຍ ປວິຈໂຍ ຘມ຺ມວິຈໂຍ ສລ຺ລກ຺ຂຓາ ອຸປລກ຺ຂຓາ ປຈ຺ຈຸປລກ຺ຂຓາ ປຓ຺ຑິຈ຺ຈໍ ໂກສລ຺ລໍ ເນປຸຎ຺ຎໍ ເວຠພ຺ຍາ ຈິນ຺ຕາ ອຸປປຣິກ຺ຂາ ຠູຣີ ເມຘາ ປຣິຓາຍິກາ ວິປສ຺ສນາ ສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ ປໂຕໂທ ປຎ຺ຎາ ປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປຎ຺ຎາພລໍ ປຎ຺ຎາສຕ຺ຖໍ ປຎ຺ຎາປາສາໂທ ປຎ຺ຎາອາໂລໂກ ປຎ຺ຎາໂອຠາໂສ ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊໂຕ ປຎ຺ຎາຣຕນໍ ອໂມໂຫຕິ (ມຫານິ. ໑໔໙) ເອວມາທີນມ຺ປິ ປຎ຺ຎາຍ ປຣິຍາຍສທ຺ທານໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ¶ ໂລກຸຕ຺ຕຣານີຕິ ຂເຍ ຎາຓນ຺ຕິອາທີນິ ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ໂລກຸຕ຺ຕຣານິ, ໂລກຸຕ຺ຕຣປຎ຺ຎາຍ ເວວຈນານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສພ຺ພາ ປຎ຺ຎາຕິ ອິຕເຣຫິ ເວວຈເນຫິ ວຸຕ຺ຕາ ສພ຺ພາ ປຎ຺ຎາ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣມິສ຺ສິກາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອປິ ຈາ’’ຕິອາທິນາ ອິມິນາປິ ປຣິຍາເຍນ ເວວຈນໍ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອາຘິປເຕຍ຺ຍຏ຺ເຐນາຕິ ອຘິໂມກ຺ຂລກ຺ຂເຓ ອາຘິປເຕຍ຺ຍຏ຺ເຐນ. ຍຖາ ຈ ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິຍໍ ¶ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຍຖາ ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິນິທ຺ເທເສ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໒໓) ‘‘ອິຕິປິ ໂສ ຠຄວາ’’ຕິອາທິນາ ປາຬິຍາ ໂສ ຠຄວາ ອິຕິປິ ອຣຫໍ…ເປ… ອິຕິປິ ຠຄວາຕິ ອເນເກຫິ ເວວຈເນຫິ ຠຄວາ ອນຸສ຺ສຣິຕພ຺ໂພຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມິນາວ ນເຍນ ພລນິປ຺ຜຕ຺ຕິຄໂຕ ເວສາຣຊ຺ຊປ຺ປຕ຺ໂຕ ຍາວ ຘມ຺ໂມຠາສປຊ຺ໂຊຕກໂຣຕິ, ເອເຕຫິ ປຣິຍາເຍຫິ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ເວວຈນໍ ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ປທໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອຕານິປິ ກຕິປຍານິ ເອວ ຠຄວໂຕ ເວວຈນານິ. ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍາ ຫິ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ ຄຸຓເນມິຕ຺ຕການິ ຈ ຠຄວໂຕ ນາມານິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຘມ຺ມເສນາປຕິນາ –

‘‘ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ນາມານິ, ສຄຸເຓນ ມເຫສິໂນ;

ຄຸເຓນ ນາມມຸທ຺ເຘຍ຺ຍໍ, ອປິ ນາມ ສຫສ຺ສໂຕ’’ຕິ. (ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໕໓);

ຘມ຺ມານຸສ຺ສຕິຍໍ ‘‘ອສງ຺ຂຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ນ ເກນຈິ ປຈ຺ຈເຍນ ສງ຺ຂຕນ຺ຕິ ອສງ຺ຂຕໍ. ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ວິນາໂສຕິ ອນນ຺ຕໍ. ອາສວານໍ ອນາຣມ຺ມຓໂຕ ອນາສວໍ. ອວິປຣີຕສຠາວຕ຺ຕາ ສຈ຺ຈໍ. ສໍສາຣສ຺ສ ປຣຕີຣຠາວໂຕ ປາຣໍ. ນິປຸຓຎາຓວິສຍຕ຺ຕາ ສຸຂຸມສຠາວຕ຺ຕາ ຈ ນິປຸຓ. ອນຸປຈິຕຎາຓສມ຺ຠາເຣຫິ ທຏ຺ຐຸໍ ນ ສກ຺ກາຕິ ສຸທຸທ຺ທສໍ. ອຸປ຺ປາທຊຣາຫິ ອນພ຺ຠາຫຕຕ຺ຕາ ອຊຊ຺ຊຣໍ. ຖິຣຠາເວນ ຘຸວໍ. ຊຣາມຣເຓຫິ ອປລຸຊ຺ຊນໂຕ ອປໂລກິຕໍ. ມໍສຈກ຺ຂຸນາ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ຈ ອປສ຺ສິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ອນິທສ຺ສນໍ. ຣາຄາທິປປຎ຺ຈາຠາເວນ ນິປ຺ປປຎ຺ຈໍ. ກິເລສາຠິສງ຺ຂາຣານໍ ວູປສມເຫຕຸຕາຍ ສນ຺ຕໍ.

ອມຕເຫຕຸຕາຍ ຠງ຺ຄາຠາວໂຕ ຈ ອມຕໍ. ອຸຕ຺ຕມຏ຺ເຐນ ອຕປ຺ປກຏ຺ເຐນ ຈ ປຓີຕໍ. ອສິວານໍ ກມ຺ມກິເລສວິປາກວຏ຺ຏານໍ ອຠາເວນ ສິວໍ. ຈຕູຫິ ໂຍເຄຫິ ອນຸປທ຺ທວຠາເວນ ເຂມໍ. ຕຓ຺ຫາ ຂີຍຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ຕຓ຺ຫກ຺ຂໂຍ. ກຕປຸຎ຺ເຎຫິປິ ກທາຈິເທວ ປສ຺ສິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ອຈ຺ຉຣິຍໍ. ອຠູຕປຸພ຺ພຕ຺ຕາ ອພ຺ຠຸຕໍ ¶ . ອນນ຺ຕຣາຍຕ຺ຕາ ອນີຕິກໍ. ອນນ຺ຕຣາຍຠາວເຫຕຸໂຕ ອນີຕິກຘມ຺ມໍ (ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໕.໓໗໗-໔໐໙).

ອນິພ຺ພຕ຺ຕິສຠາວຕ຺ຕາ ອຊາຕໍ. ຕໂຕ ເອວ ອຠູຕໍ. ອຸຠເຍນາປິ ອຸປ຺ປາທຣຫິຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເກນຈິ ອນຸປທ຺ທຸຕຕ຺ຕາ ອນຸປທ຺ທວໍ. ນ ເກນຈິ ປຈ຺ຈເຍນ ກຕນ຺ຕິ ອກຕໍ. ນຕ຺ຖິ ເອຕ຺ຖ ໂສໂກຕິ ອໂສກໍ. ໂສກເຫຕຸວິຄເມນ ວິໂສກໍ. ເກນຈິ ອນຸປສຊ຺ຊິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ອນຸປສຄ຺ຄໍ. ອນຸປສຄ຺ຄຠາວເຫຕຸໂຕ ອນຸປສຄ຺ຄຘມ຺ມໍ.

ຄມ຺ຠີຣຎາຓໂຄຈຣໂຕ ¶ ຄມ຺ຠີຣໍ. ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິໍ ວິນາ ປສ຺ສິຕຸໍ ປຕ຺ຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ ທຸປ຺ປສ຺ສໍ. ສພ຺ພໂລກໍ ອຸຕ຺ຕຣິຕ຺ວາ ຐິຕນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕຣໍ. ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສ ອຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ອນຸຕ຺ຕຣໍ. ສມສ຺ສ ສທິສສ຺ສ ອຠາເວນ ອສມໍ. ປຏິຠາຄາຠາເວນ ອປ຺ປຏິສມໍ. ອຸຕ຺ຕມຏ຺ເຐນ ເຊຏ຺ຐໍ, ປາສໍສຕມຕ຺ຕາ ວາ ເຊຏ຺ຐໍ. ສໍສາຣທຸກ຺ຂຏ຺ຏິເຕຫິ ເລຕພ຺ພໂຕ ເລຓໍ. ຕໂຕ ຣກ຺ຂຓໂຕ ຕາຓໍ. ຣຓາຠາເວນ ອຣຓໍ. ອງ຺ຄຓາຠາເວນ ອນງ຺ຄຓໍ. ນິທ຺ໂທສຕາຍ ອກາຈໍ. ຣາຄາທິມລາປຄເມນ ວິມລໍ. ຈຕູຫິ ໂອເຆຫິ ອນຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣຓີຍໂຕ ທີໂປ. ສໍສາຣວູປສມສຸຂຕາຍ ສຸຂໍ. ປມາຓກຣຘມ຺ມາຠາວໂຕ ອປ຺ປມາຓໍ, ຄເຓຕຸໍ ເອຕສ຺ສ ນ ສກ຺ກາຕິ ຈ ອປ຺ປມາຓໍ. ສໍສາຣສມຸທ຺ເທ ອໂນສີທນຏ຺ຐານຕາຍ ປຕິຏ຺ຐາ. ຣາຄາທິກິຎ຺ຈນາຠາເວນ ປຣິຄ຺ຄຫາຠາເວນ ຈ ອກິຎ຺ຈນນ຺ຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ສງ຺ຆານຸສ຺ສຕິຍໍ ສຕ຺ຕານໍ ສາໂຣຕິ ສີລສາຣາທິສາຣຄຸຓໂຍຄໂຕ ສຕ຺ເຕສຸ ສາຣຠູໂຕ. ສຕ຺ຕານໍ ມຓ຺ໂຑຕິ ໂຄຣເສສຸ ສປ຺ປິມຓ຺ໂຑ ວິຍ ສຕ຺ເຕສຸ ມຓ຺ຑຠູໂຕ. ສາຣຄຸຓວເສເນວ ສຕ຺ເຕສຸ ອຸທ຺ຘຣິຕພ຺ພໂຕ ສຕ຺ຕານໍ ອຸທ຺ຘາໂຣ. ນິຈ຺ຈລຄຸຓຕາຍ ສຕ຺ຕານໍ ເອສິກາ. ຄຸຓໂສຠາສຸຣຠິຠາເວນ ສຕ຺ຕານໍ ປສູນໍ ສຸຣຠິ ກຸສຸມນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຄຸເຓສຸ ອຸຕ຺ຕມງ຺ຄໍ ປຎ຺ຎາ ຕສ຺ສາ ອຸປໂສຠາເຫຕຸຕາຍ ສີລໍ ອຸຕ຺ຕມງ຺ໂຄປໂສຠນໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສີເລສຸ ປຣິປູຣກາຣິໂນ ອນິຊ຺ຌນ຺ຕາ ນາມ ຄຸຓາ ນຕ຺ຖີຕິ ‘‘ນິຘານຎ຺ຈ ສີລໍ ສພ຺ພໂທຠຄ຺ຄສມຕິກ຺ກມນຏ຺ເຐນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍຎ຺ຈ ອຕ຺ໂຖ ອາກງ຺ເຂຍ຺ຍສຸຕ຺ເຕນ (ມ. ນິ. ໑.໖໔ ອາທໂຍ) ທີເປຕພ຺ໂພ. ອປຣມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອິຊ຺ຌຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສີລວໂຕ ເຈໂຕປຓິຘິ ວິສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໓໗; ສໍ. ນິ. ໔.໓໕໒; ອ. ນິ. ໘.໓໕). ສິປ຺ປນ຺ຕິ ຘນຸສິປ຺ປໍ. ຘຎ຺ຎນ຺ຕິ ຘນາຍິຕພ຺ພໍ. ຘມ຺ມໂວໂລກນຕາຍາຕິ ສມຖວິປສ຺ສນາທິຘມ຺ມສ຺ສ ໂວໂລກນຠາເວນ ¶ . ໂວໂລກນຏ຺ເຐນາຕິ ສຕ຺ຕຠູມກາທິປາສາເທ ວິຍ ສີເລ ຐຕ຺ວາ ອຠິຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸນາ ໂລກສ຺ສ ໂວໂລເກຕຸໍ ສກ຺ກາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພຠູມານຸປຣິວຕ຺ຕິ ຈ ສີລໍ ຈຕຸຠູມກກຸສລສ຺ສາປິ ຕທນຸວຕ຺ຕນໂຕ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານເມວາຕິ.

ເວວຈນຫາຣວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓໙. ຕຕ຺ຖ ¶ ກຕໂມ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຫາໂຣຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຫາຣວິຠງ຺ໂຄ. ຕຕ຺ຖ ກາ ປນາຍໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ? ອາຫ ‘‘ຍາ ປກຕິກຖາຍ ເທສນາ’’ຕິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍາ ເທສນາຫາຣາທໂຍ ວິຍ ອສ຺ສາທາທິປທຕ຺ຖວິເສສນິທ຺ຘາຣຓໍ ອກຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ສາຠາວິກຘມ຺ມກຖາຍ ເທສນາ. ຍາ ຕສ຺ສາ ປຎ຺ຎາປນາ, ອຍໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຫາໂຣ. ຍສ຺ມາ ປນ ສາ ຠຄວໂຕ ຕຖາ ຕຖາ ເວເນຍ຺ຍສນ຺ຕາເນ ຍຖາຘິປ຺ເປຕມຕ຺ຖໍ ນິກ຺ຂິປຕີຕິ ນິກ຺ເຂໂປ. ຕສ຺ສ ຈາຍໍ ຫາໂຣ ທຸກ຺ຂາທິສງ຺ຂາເຕ ຠາເຄ ປກາເຣຫິ ຎາເປຕິ, ອສງ຺ກຣໂຕ ວາ ຐເປຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ນິກ຺ເຂປປຎ຺ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ອິຕິ ປກຕິກຖາຍ ເທສນາຕິ ສງ຺ເຂເປນ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິຕ຺ຖາເຣນ ວິຠຊິຕຸໍ ‘‘ກາ ຈ ປກຕິກຖາຍ ເທສນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານີ’’ຕິອາທິມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ອິທໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ອຍໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ກກ຺ຂຬຜຸສນາທິສຠາເວ ຣູປາຣູປຘມ຺ເມ ອຕີຕາທິວເສນ ອເນກເຠທຠິນ຺ເນ ອຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ປີຬນສງ຺ຂຕສນ຺ຕາປວິປຣິຓາມຏ຺ຐຕາສາມຎ຺ເຎນ ຍາ ກຸຈ຺ຉິຕຠາວາທິມຸເຂນ ເອກຊ຺ຌໍ ຄຫຓສ຺ສ ກາຣຓຠູຕາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ກາ ປນ ສາຕິ? ນາມປຎ຺ຎຕ຺ຕິນິພນ຺ຘນາ ຕຊ຺ຊາປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ‘‘ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິວິກາຣສຫິໂຕ ສທ຺ໂທ ເອວາ’’ຕິ ອປເຣ. ອິມິນາ ນເຍນ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ‘‘ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຂນ຺ຘານ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຕສ຺ສາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອຸປາທານໍ ທສ຺ເສຕິ. ທສນ຺ນໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານນ຺ຕິ ອຏ຺ຐ ຣູປິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ມນິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ເວທນິນ຺ທ຺ຣິຍນ຺ຕິ ເອວໍ ທສນ຺ນໍ. ອນຸຠວນສາມຎ຺ເຎນ ຫິ ເວທນາ ເອກມິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ກຕາ, ຕຖາ ສທ຺ຘາທໂຍ ຈ ມຄ຺ຄປກ຺ຂິຍາຕິ.

ກພຬໍ ກຣີຍຕີຕິ ກພຬີກາໂຣຕິ ວຕ຺ຖຸວເສນ ອຍໍ ນິທ຺ເທໂສ. ຍາຍ ໂອຊາຍ ສຕ຺ຕາ ຍາເປນ຺ຕິ, ຕສ຺ສາເຍຕໍ ອຘິວຈນໍ. ສາ ຫິ ໂອຊຏ຺ຐມກສ຺ສ ¶ ຣູປສ຺ສ ອາຫຣຓໂຕ ອາຫາໂຣ. ອຕ຺ຖີຕິ ມຄ຺ເຄນ ອສມຸຈ຺ຉິນ຺ນຕາຍ ວິຊ຺ຊຕິ. ຣາໂຄຕິ ຣຎ຺ຊນຏ຺ເຐນ ຣາໂຄ. ນນ຺ທນຏ຺ເຐນ ນນ຺ທີ. ຕຓ຺ຫາຍນຏ຺ເຐນ ຕຓ຺ຫາ. ສພ຺ພາເນຕານິ ໂລຠສ຺ເສວ ນາມານິ. ປຕິຏ຺ຐິຕໍ ຕຕ຺ຖ ວິຎ຺ຎາຓໍ ວິຣຸຬ຺ຫນ຺ຕິ ກມ຺ມໍ ຊວາເປຕ຺ວາ ປຏິສນ຺ຘິອາກຑ຺ຒນສມຕ຺ຖຕາຍ ປຕິຏ຺ຐິຕຎ຺ເຈວ ວິຎ຺ຎາຓໍ ວິຣຸຬ຺ຫຎ຺ຈ. ຍຕ຺ຖາຕິ ເຕຠູມກວຏ຺ເຏ ຠຸມ຺ມໍ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ວາ ປຸຣິມປຸຣິມປເທ ເອຕໍ ຠຸມ຺ມໍ. ອຕ຺ຖິ ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຂາຣານໍ ວຸທ຺ຘີຕິ ເຍ ອິມສ຺ມິໍ ວິປາກວຏ຺ເຏ ຐິຕສ຺ສ ອາຍຕິໍ ວຑ຺ຒນເຫຕຸກາ ສງ຺ຂາຣາ, ເຕ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຍຕ຺ຖ ອຕ຺ຖິ ອາຍຕິໍ ປຸນພ຺ຠວາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕີ’’ຕິ ຍສ຺ມິໍ ຐາເນ ອາຍຕິໍ ປຸນພ຺ຠວາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖິ. ອຕ຺ຖິ ຕຕ຺ຖ ອາຍຕິໍ ¶ ຊາຕິຊຣາມຣຓນ຺ຕິ ຍຕ຺ຖ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓໍ, ຕຕ຺ຖ ຂນ຺ຘານໍ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິລກ຺ຂຓາ ຊາຕິ, ປຣິປາກລກ຺ຂຓາ ຊຣາ, ເຠທນລກ຺ຂຓໍ ມຣຓຎ຺ຈ ອຕ຺ຖິ. ອຍໍ ປຠາວປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຈ ສມຸທຍສ຺ສ ຈາຕິ ອຍໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕາ ເທສນາ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈສ຺ສ ສມຸທຍສຈ຺ຈສ຺ສ ຈ ສມຸຏ຺ຐານປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ວິປາກວຏ຺ຏສ຺ສ ສງ຺ຂາຣານຎ຺ຈ ຕຓ຺ຫາປຈ຺ຈຍນິທ຺ເທສໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ນຕ຺ຖິ ຣາໂຄຕິ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄຠາວນາຍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ນຕ຺ຖິ ເຈ ຣາໂຄ. ອປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕໍ ຕຕ຺ຖ ວິຎ຺ຎາຓໍ ອວິຣຸຬ຺ຫນ຺ຕິ ກມ຺ມໍ ຊວາເປຕ຺ວາ ປຏິສນ຺ຘິອາກຑ຺ຒນສມຕ຺ຖຕາຍາຠາເວນ ອປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕຎ຺ເຈວ ອວິຣຸຬ຺ຫຎ຺ຈາຕິ ວຸຕ຺ຕປຏິປກ຺ຂນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

‘‘ອຍໍ ປຣິຎ຺ຎາປຎ຺ຎຕ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ ເອກາຠິສມຍວເສເນວ ມຄ຺ຄສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ຈຕູສຸ ອຣິຍສຈ຺ເຈສຸ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຍໍ ຠາວນາປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ອຍໍ ທ຺ວາຣາຣມ຺ມເຓຫິ ຉທ຺ວາຣປ຺ປວຕ຺ຕນຘມ຺ມານໍ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາ ມຄ຺ຄສ຺ສ ຠາວນາປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ນິໂຣຘປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ນິໂຣຘສ຺ສາຕິ ໂຣຘສງ຺ຂາຕາຍ ຕຓ຺ຫາຍ ມຄ຺ເຄນ ອນວເສສນິໂຣຘປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ອຸປ຺ປາທປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ປຎ຺ຎາປນາ. ໂອກາສປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ຐານສ຺ສ ປຎ຺ຎາປນາ. ອາຫຏນາປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ນີຫຣຓປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ອາສາຏິການນ຺ຕິ ຄຸນ຺ນໍ ວເຓສຸ ນີລມກ຺ຂິກາຫິ ຐປິຕອຓ຺ຑກາ ອາສາຏິກາ ນາມ. ເອຕ຺ຖ ຍສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນາ, ຕສ຺ສ ສຕ຺ຕສ຺ສ ອນຍພ຺ຍສນເຫຕຸຕາຍ ອາສາຏິກາ ວິຍາຕິ ອາສາຏິກາ, ກິເລສາ, ເຕສໍ ອາສາຏິການໍ. ອຠິນິຆາຕປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ສມຸຄ຺ຆາຕປຎ຺ຎຕ຺ຕິ.

໔໑. ເອວໍ ວຏ຺ຏວິວຏ຺ຏມຸເຂນ ສມ຺ມສນອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘມຸເຂເນວ ສຈ຺ເຈສຸ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິວິຠາຄໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ເຕປຣິວຏ຺ຏວເສນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິທໍ ‘ທຸກ຺ຂ’ນ຺ຕິ ເມ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິ ¶ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ທສ຺ສນຏ຺ເຐນ ຈກ຺ຂຸ. ຍຖາສຠາວໂຕ ຊານນຏ຺ເຐນ ຎາຓໍ. ປຏິວິຊ຺ຌນຏ຺ເຐນ ປຎ຺ຎາ. ວິທິຕກຣຓຏ຺ເຐນ ວິຊ຺ຊາ. ໂອຠາສນຏ຺ເຐນ ອາໂລໂກ. ສພ຺ພໍ ປຎ຺ຎາເວວຈນເມວ. ອຍໍ ເວວຈນປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ສຈ຺ຉິກິຣິຍາປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂກຣຓປຎ຺ຎຕ຺ຕິ.

ຕຸລມຕຸລຎ຺ຈາຕິ ຄາຖາຍ ປຈຸຣຊນານໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂຠາວໂຕ ຕຸລິຕໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນນ຺ຕິ ຕຸລໍ, ກາມາວຈຣໍ. ນ ຕຸລນ຺ຕິ ອຕຸລໍ, ຕຸລໍ ວາ ສທິສມສ຺ສ ອຎ຺ຎໍ ໂລກິຍກມ຺ມໍ ນຕ຺ຖີຕິ ອຕຸລໍ, ມຫຄ຺ຄຕກມ຺ມໍ. ກາມາວຈຣຣູປາວຈຣກມ຺ມໍ ວາ ຕຸລໍ, ອຣູປາວຈຣໍ ອຕຸລໍ, ອປ຺ປວິປາກໍ ວາ ຕຸລໍ. ພຫຸວິປາກໍ ອຕຸລໍ. ສມ຺ຠວຕິ ເອເຕນາຕິ ສມ຺ຠວໍ, ສມ຺ຠວເຫຕຸຠູຕໍ. ຠວສງ຺ຂາຣໍ ປຸນພ຺ຠວສງ຺ຂຣຓກໍ. ອວສ຺ສຊີຕິ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ມຸນີຕິ ພຸທ຺ຘມຸນິ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕຣໂຕຕິ ນິຍກຊ຺ຌຕ຺ຕຣໂຕ ¶ . ສມາຫິໂຕຕິ ອຸປຈາຣປ຺ປນາສມາຘິວເສນ ສມາຫິໂຕ. ອຠິນ຺ທິ ກວຈມິວາຕິ ກວຈໍ ວິຍ ຠິນ຺ທິ. ອຕ຺ຕສມ຺ຠວນ຺ຕິ ອຕ຺ຕນິ ສຎ຺ຊາຕໍ ກິເລສໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ສວິປາກຏ຺ເຐນ ສມ຺ຠວໍ ຠວາຠິສງ຺ຂຣຓຏ຺ເຐນ ຠວສງ຺ຂາຣນ຺ຕິ ຈ ລທ຺ຘນາມໍ ຕຸລາຕຸລສງ຺ຂາຕໍ ໂລກິຍກມ຺ມຎ຺ຈ ໂອສ຺ສຊິ, ສງ຺ຄາມສີເສ ມຫາໂຍໂຘ ກວຈໍ ວິຍ ອຕ຺ຕສມ຺ຠວໍ ກິເລສຎ຺ຈ ອຊ຺ຌຕ຺ຕຣໂຕ ສມາຫິໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ອຠິນ຺ທີຕິ.

ອຖ ວາ ຕຸລນ຺ຕິ ຕຸລຍນ຺ໂຕ ຕີເຣນ຺ໂຕ. ອຕຸລຎ຺ຈ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ ນິພ຺ພານຎ຺ເຈວ ສມ຺ຠວຎ຺ຈ. ຠວສງ຺ຂາຣນ຺ຕິ ຠວຄາມິກມ຺ມໍ. ອວສ຺ສຊິ ມຸນີຕິ ‘‘ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ ອນິຈ຺ຈາ, ເຕສໍ ນິໂຣໂຘ ນິພ຺ພານໍ ນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ປຏິ. ມ. ໓.໓໘ ອຕ຺ຖໂຕ ສມານໍ) ນເຍນ ຕຸລຍນ຺ໂຕ ພຸທ຺ຘມຸນິ ຠເວ ອາທີນວໍ ນິພ຺ພາເນ ອານິສໍສຎ຺ຈ ທິສ຺ວາ ຕໍ ຂນ຺ຘານໍ ມູລຠູຕໍ ຠວສງ຺ຂາຣໍ ກມ຺ມກ຺ຂຍກເຣນ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ອວສ຺ສຊິ. ກຖໍ? ອຊ຺ຌຕ຺ຕຣໂຕ. ໂສ ຫິ ວິປສ຺ສນາວເສນ ອຊ຺ຌຕ຺ຕຣໂຕ ສມຖວເສນ ສມາຫິໂຕ ກວຈມິວ ອຕ຺ຕຠາວໍ ປຣິໂຍນນ຺ຘິຕ຺ວາ ຐິຕໍ ອຕ຺ຕນິ ສມ຺ຠວຕ຺ຕາ ‘‘ອຕ຺ຕສມ຺ຠວ’’ນ຺ຕິ ລທ຺ຘນາມໍ ສພ຺ພໍ ກິເລສຊາຕໍ ອຠິນ຺ທິ, ກິເລສາຠາເວ ກມ຺ມໍ ອປ຺ປຏິສນ຺ຘິກຕ຺ຕາ ອວສ຺ສຏ຺ຐໍ ນາມ ໂຫຕິ, ກິເລສາຠາເວນ ກມ຺ມໍ ຊຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໖໙; ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໕໑).

ສງ຺ຂຕາສງ຺ຂຕຘາຕຸວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍສ຺ສ ອຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕຸລ…ເປ… ຘມ຺ມານ’’ນ຺ຕິ. ເຕນ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ນິກ຺ເຂປປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາຍາ’’ຕິ. ຠວສງ຺ຂາເຣ ສມຸທຍປກ຺ຂິຍໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ປຣິຈ຺ຈາຄປຎ຺ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ. ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈປກ຺ຂິຍວເສນ ‘‘ປຣິຎ຺ຎາປຎ຺ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ. ສມາຘານວິສິຏ຺ຐສ຺ສ ¶ ອຊ຺ຌຕ຺ຕຣຕຠາວສ຺ສ ວເສນ ‘‘ຠາວນາປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ກາຍຄຕາຍ ສຕິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕຣຕຕາວິສິຏ຺ຐສ຺ສ ປນ ສມາຘານສ຺ສ ວເສນ ‘‘ຐິຕິປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຠິນິພ຺ພິທາປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ອາຍຸສງ຺ຂາໂຣສ຺ສຊ຺ຊນວເສນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຠິນີຫຣຓປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ອຸປາທານປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ຄຫຓປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາຍາຕິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘຠາວສ຺ສ. ເອເຕນ ອສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ອາຍຸສງ຺ຂາໂຣສ຺ສຊ຺ຊນໍ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ກິເລສາຠາເວນ ຠຄວາ ກມ຺ມໍ ຊຫຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປທາລນາປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ອວິຊ຺ຊຓ຺ຑໂກສານ’’ນ຺ຕິ ອາຫ.

ໂຍ ທຸກ຺ຂມທ຺ທກ຺ຂິ ຍໂຕນິທານນ຺ຕິ ໂຍ ອາຣທ຺ຘວິປສ຺ສໂກ ສພ຺ພໍ ເຕຠູມກໍ ທຸກ຺ຂໍ ອທກ຺ຂິ ປສ຺ສິ, ຕຎ຺ຈ ຍໂຕນິທານໍ ຍໍ ເຫຕຸກໍ, ຕມ຺ປິສ຺ສ ກາຣຓຠາເວນ ຕຓ຺ຫໍ ປສ຺ສິ. ກາເມສຸ ໂສ ຊນ຺ຕຸ ກຖໍ ¶ ນເມຍ຺ຍາຕິ ໂສ ເອວໍ ປຏິປນ຺ໂນ ປຸຣິໂສ ສວຕ຺ຖຸກາເມສຸ ກິເລສກາເມສຸ ເຍນ ປກາເຣນ ນເມຍ຺ຍ ອຠິນເມຍ຺ຍ, ໂສ ປກາໂຣ ນຕ຺ຖິ. ກສ຺ມາ? ກາມາ ຫິ ໂລເກ ສງ຺ໂຄຕິ ຎຕ຺ວາ. ຍສ຺ມາ ອິມສ຺ມິໍ ໂລເກ ກາມສທິສໍ ພນ຺ຘນໍ ນຕ຺ຖິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ ຠຄວຕາ ‘‘ນ ຕໍ ທຬ຺ຫໍ ພນ຺ຘນມາຫຸ ຘີຣາ’’ຕິອາທິ (ຘ. ປ. ໓໔໕; ສໍ. ນິ. ໑.໑໒໑; ເນຕ຺ຕິ. ໑໐໖; ເປຏໂກ ໑໕), ຕສ຺ມາ ສງ຺ຂາເຣ ອາສຊ຺ຊນຏ຺ເຐນ ສງ຺ໂຄຕິ ວິທິຕ຺ວາ. ເຕສໍ ສຕີມາ ວິນຍາຍ ສິກ຺ເຂຕິ ກາຍຄຕາສຕິໂຍເຄນ ສຕິມາ ເຕສໍ ກາມານໍ ວູປສມາຍ ຕີສຸປິ ສິກ຺ຂາສຸ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ສິກ຺ເຂຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເວວຈນປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ຂນ຺ຘາທີນໍ ເວວຈນປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ອທກ຺ຂີຕິ ປນ ປເທນ ສມ຺ພນ຺ຘຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ທຸກ຺ຂສ຺ສ ປຣິຎ຺ຎາປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ຈາ’’ຕິ. ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກໂຕ ທສ຺ສນປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ອນຕ຺ຖຊນນໂຕ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກໂຕ ທສ຺ສນປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ປາວກກປ຺ປາຕິ ຊລິຕອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ຘສທິສາ. ປປາຕອຸຣໂຄປມາຕິ ປປາຕູປມາອຸຣໂຄປມາ ຈ.

ໂມຫສມ຺ພນ຺ຘໂນ ໂລໂກຕິ ອຍໍ ໂລໂກ ອວິຊ຺ຊາເຫຕຸເກຫິ ສໍໂຍຊເນຫິ ພນ຺ໂຘ. ຠພ຺ພຣູໂປວ ທິສ຺ສຕີຕິ ວິປນ຺ນຊ຺ຌາສໂຍປິ ມາຍາຍ ສາເຐຍ຺ເຍນ ຈ ປຏິຈ຺ຉາທິຕສຠາໂວ ຠພ຺ພຊາຕິກໍ ວິຍ ອຕ຺ຕານໍ ທສ຺ເສຕິ. ອຸປຘິພນ຺ຘໂນ ພາໂລ, ຕມສາ ປຣິວາຣິໂຕຕິ ຕສ຺ສ ປນ ພາລສ຺ສ ຕຖາ ທສ຺ສເນ ສມ຺ໂມຫຕມສາ ປຣິວາຣິຕຕ຺ຕາ ກາມຄຸເຓສຸ ອນາທີນວທສ຺ສິຕາຍ ກິເລສາຠິສງ຺ຂາເຣຫິ ພນ຺ຘຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຠູໂຕ ຈາຍໍ ¶ ພາໂລ ປຓ຺ຑິຕານໍ ອສ຺ສິຣີ ວິຍ ຂາຍຕິ ອລກ຺ຂິໂກ ເອວ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐາຕິ. ຕຍິທໍ ສພ຺ພໍ ພາລສ຺ສ ສໂຕ ຣາຄາທິກິຎ຺ຈນໂຕ. ປຓ຺ຑິຕສ຺ສ ປນ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸນາ ປສ຺ສໂຕ ນຕ຺ຖິ ກິຎ຺ຈນນ຺ຕິ ອຍໍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ. ໂມຫສີເສນ ວິປລ຺ລາສາ ຄຫິຕາຕິ ອາຫ – ‘‘ເທສນາປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ວິປລ຺ລາສານ’’ນ຺ຕິ. ວິປຣີຕປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ວິປຣີຕາກາເຣນ ອຸປຏ຺ຐຫມານສ຺ສ ປຎ຺ຎາປນາ.

ອຕ຺ຖິ ນິພ຺ພານນ຺ຕິ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ວາຈາວຕ຺ຖຸມຕ຺ຕເມວ. ນຕ຺ຖິ ນິພ຺ພານນ຺ຕິ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອລພ຺ຠມານສຠາວຕ຺ຕາຕິ ວິປ຺ປຏິປນ຺ນານໍ ມິຈ຺ຉາວາທໍ ຠຎ຺ຊິຕຸໍ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອຕ຺ຖິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຊາຕໍ ອຠູຕໍ ອກຕໍ ອສງ຺ຂຕ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ເຫຕຸໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂນ ເຈຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຠິກ຺ຂເວ, ຍທິ ອສງ຺ຂຕາ ຘາຕຸ ນ ອຠວິສ຺ສ, ນ ອິຘ ສພ຺ພສ຺ສ ສງ຺ຂຕສ຺ສ ນິສ຺ສຣຓໍ ສິຍາ. ນິພ຺ພານຎ຺ຫິ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕມານາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທໂຍ ມຄ຺ຄຘມ຺ມາ ອນວເສສກິເລເສ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນ຺ຕິ, ຕໂຕ ຕິວິຘສ຺ສປິ ວຏ຺ຏສ຺ສ ອປ຺ປວຕ຺ຕີຕິ.

ຕຕ຺ຖາຍມຘິປ຺ປາໂຍ ¶ – ຍຖາ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕາຍ ສອຸຕ຺ຕຣານໍ ກາມານໍ ຣູປານຎ຺ຈ ປຏິປກ຺ຂຠູຕໍ ຕພ຺ພິຘຸຣສຠາວໍ ນິສ຺ສຣຓໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ເອວໍ ຕໍສຠາວານໍ ສງ຺ຂຠຘມ຺ມານໍ ປຏິປກ຺ຂຠູເຕນ ຕພ຺ພິຘຸຣຕາສຠາເວນ ນິສ຺ສຣເຓນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ຍຎ຺ຈ ຕໍ ນິສ຺ສຣຓໍ. ສາ ອສງ຺ຂຕາ ຘາຕຸ. ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍ? ສງ຺ຂຕຘມ຺ມາຣມ຺ມຓໍ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ. ອປິ ຈ ອນຸໂລມຎາຓໍ ກິເລເສ ນ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ປຊຫິຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ. ສມ຺ມຸຕິສຈ຺ຈາຣມ຺ມຓມ຺ປິ ປຐມຊ຺ຌານາທີສຸ ຎາຓໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນມຕ຺ຕເມວ ກໂຣຕິ, ກິເລສານໍ ນ ສມຸຈ຺ເຉທໍ, ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານກຣຎ຺ຈ ອຣິຍມຄ຺ຄຎາຓໍ, ຕສ຺ສ ສງ຺ຂຕຘມ຺ມສມ຺ມຸຕິສຈ຺ຈວິປຣີເຕນ ອາຣມ຺ມເຓນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ສາ ອສງ຺ຂຕາ ຘາຕຸ. ຕຖາ ນິພ຺ພານ-ສທ຺ໂທ ກຕ຺ຖຈິ ວິສເຍ ອວິປຣີຕຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ, ອຸປຈາຣວຸຕ຺ຕິສພ຺ຠາວໂຕ, ຍຖາ ຕໍ ‘‘ສີຫສທ຺ໂທ’’ຕິ.

ອຖ ວາ ‘‘ອຕ຺ຖິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຊາຕໍ ອຠູຕໍ ອກຕໍ ອສງ຺ຂຕ’’ນ຺ຕິ (ອຸທາ. ໗໓) ວຈນໍ ອວິປຣີຕຕ຺ຖໍ, ຠຄວຕາ ຠາສິຕຕ຺ຕາ. ຍຎ຺ຫິ ຠຄວຕາ ຠາສິຕໍ, ຕໍ ອວິປຣີຕຕ຺ຖໍ. ຍຖາ ຕໍ ‘‘ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣາ ອນິຈ຺ຈາ, ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣາ ທຸກ຺ຂາ, ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາ ອນຕ຺ຕາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໓໕໓, ໓໕໖; ກຖາ. ໗໕໓; ຈູຬນິ. ອຊິຕມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໔; ປຏິ. ມ. ໑.໓໑; ເນຕ຺ຕິ. ໕; ຘ. ປ. ໒໗໗-໒໗໙), ເອວມ຺ປິ ຍຸຕ຺ຕິວເສນ ອສງ຺ຂຕາຍ ຘາຕຸຍາ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ສພ຺ຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ກິໍ ວາ ເອຕາຍ ຍຸຕ຺ຕິຈິນ຺ຕາຍ? ຍສ຺ມາ ຠຄວຕາ ¶ ‘‘ອຕ຺ຖິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຊາຕໍ ອຠູຕໍ ອກຕໍ ອສງ຺ຂຕນ຺ຕິ (ອຸທາ. ໗໓), ອປ຺ປຈ຺ຈຍາ ຘມ຺ມາ ອສງ຺ຂຕາ ຘມ຺ມາຕິ (ຘ. ສ. ທຸກມາຕິກາ ໗-໘) ຈ, ອສງ຺ຂຕຎ຺ຈ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມໍ ເທເສສ຺ສາມິ ອສງ຺ຂຕຄາມິນິຎ຺ຈ ປຏິປທ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ສໍ. ນິ. ໔.໓໖໖-໓໖໗, ໓໗໗) ຈ ອເນເກຫິ ສຸຕ຺ຕປເທຫິ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ສພ຺ຠາໂວ ເທສິໂຕຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຸປນຍນປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ປຏິປກ຺ຂໂຕ ເຫຕຸອຸປນຍນສ຺ສ ປຎ຺ຎາປນາ. ໂຊຕນາປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ປຏິຎ຺ຎາຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສິທ຺ຘິຍາ ປກາສນາປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ເສສໍ ສພ຺ພໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຫາຣວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔໒. ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ໂອຕຣໂຓ ຫາໂຣຕິ ໂອຕຣຓຫາຣວິຠງ຺ໂຄ. ຕຕ຺ຖ ອເສກ຺ຂາ ວິມຸຕ຺ຕີຕິ ອຍໍ ເຕຘາຕຸເກ ວີຕຣາຄຕາ ອເສກ຺ຂາ ຜລວິມຸຕ຺ຕິ. ຕານິເຍວາຕິ ຕານິ ອເສກ຺ຂາຍໍ ວິມຸຕ຺ຕິຍໍ ສທ຺ຘາທີນິ ¶ . ອຍໍ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍຫິ ໂອຕຣຓາຕິ ອເສກ຺ຂາຍ ວິມຸຕ຺ຕິຍາ ນິທ຺ຘາຣິເຕຫິ ສທ຺ຘາທີຫິ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍຫິ ສໍວຓ຺ຓນາຍ ໂອຕຣຓາ.

ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ວິຊ຺ຊາຕິ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ໂປ ວິຍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ອຸປກາຣກຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ເຘ ສທ຺ຘາທີນິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ວິຊ຺ຊາຍ ອຸປກາຣກຕ຺ຕາ ສງ຺ຄຓ຺ຫນວເສນ ວຸຕ຺ຕານິ. ສງ຺ຂາຣປຣິຍາປນ຺ນານີຕິ ປຎ຺ຈສຸ ຂນ຺ເຘສຸ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ເຘ ອນ຺ໂຕຄຘານິ. ເຍ ສງ຺ຂາຣາ ອນາສວາຕິ ຕໍ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘໍ ວິເສເສຕິ, ອຄ຺ຄຜລສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ຕໂຕ ເອວ ຈ ໂນ ຠວງ຺ຄາ. ຘມ຺ມຘາຕຸສງ຺ຄຫິຕາຕິ ອຏ຺ຐາຣສຘາຕູສຸ ຘມ຺ມຘາຕຸສງ຺ຄຫິຕາ. ຍທິປິ ປຸພ຺ເພ ວີຕຣາຄຕາ ອເສກ຺ຂາ ວິມຸຕ຺ຕິ ທສ຺ສິຕາ, ຕສ຺ສາ ປນ ປຏິປຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ອຍໍ ອຫມສ຺ມີຕິ ອນານຸປສ຺ສີ’’ຕິ ທສ຺ສນມຄ຺ໂຄ ອິຘ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຍໍ ອຫມສ຺ມີຕິ ອນານຸປສ຺ສີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

໔໓. ນິສ຺ສິຕສ຺ສ ຈລິຕນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິວເສນ ກມ຺ມໍ ອນວຏ຺ຐານໍ. ຈຸຕູປປາໂຕຕິ ອປຣາປຣໍ ຈວນໍ ອຸປປຕນຎ຺ຈ. ນິສ຺ສິຕປເທ ລພ຺ຠມານໍ ນິສ຺ສຍນໍ ອຸທ຺ຘຣນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ນິສ຺ສໂຍ ນາມາ’’ຕິ. ຕຓ຺ຫານິສ຺ສໂຍຕິ ຕຓ຺ຫາຠິນິເວໂສ. ໂສ ຫິ ຕຓ຺ຫາຈຣິຕສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐາຠາເວນ ຕຖາ ວຸຕ຺ໂຕ. ເອວໍ ¶ ທິຏ຺ຐິນິສ຺ສໂຍປິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຣຕ຺ຕສ຺ສ ເຈຕນາຕິ ເຈຕນາປຘານຕ຺ຕາ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘຘມ຺ມານໍ ເຈຕນາສີເສນ ຕຓ຺ຫໍ ເອວ ວທຕິ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ອຍໍ ຕຓ຺ຫານິສ຺ສໂຍ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ວິປຣີຕາຠິນິເວໂສ ໂມຫສ຺ສ ພລວຠາເວ ເອວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຍາ ມູຬ຺ຫສ຺ສ ເຈຕນາ, ອຍໍ ທິຏ຺ຐິນິສ຺ສໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອວໍ ເຈຕນາສີເສນ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິໂຍ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ຕຕ຺ຖ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ເຈຕນໍເຍວ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ‘‘ເຈຕນາ ປນ ສງ຺ຂາຣາ’’ຕິ ອາຫ. ຍາ ຣຕ຺ຕສ຺ສ ເວທນາ, ອຍໍ ສຸຂາ ເວທນາຕິ ສຸຂາຍ ເວທນາຍ ຣາໂຄ ອນຸເສຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ອທຸກ຺ຂມສຸຂາຍ ເວທນາຍ ອວິຊ຺ຊາ ອນຸເສຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ຍາ ສມ຺ມູຬ຺ຫສ຺ສ ເວທນາ, ອຍໍ ອທຸກ຺ຂມສຸຂາ ເວທນາ’’ຕິ. ອິຘ ເວທນາສີເສນ ເຈຕນາ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຓ຺ຫາຍາຕິ ຕຓ຺ຫໍ. ທິຏ຺ຐິຍາຕິ ທິຏ຺ຐິໍ. ຍຖາ ວາ ເສສຘມ຺ມານໍ ຕຓ຺ຫາຍ ນິສ຺ສຍຠາເວ ປຸຄ຺ຄໂລ ຕຓ຺ຫາຍ ນິສ຺ສິໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອວໍ ຕຓ຺ຫາຍ ເສສຘມ຺ມານໍ ປຈ຺ຈຍຠາເວ ປຸຄ຺ຄໂລ ຕຓ຺ຫາຍ ນິສ຺ສິໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ຕຓ຺ຫາຍ ອນິສ຺ສິໂຕ’’ຕິ.

ປສ຺ສທ຺ຘີຕິ ທຣຖປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນາ. ກາຍິກາຕິ ກຣຊກາຍສນ຺ນິສ຺ສິຕາ. ເຈຕສິກາຕິ ຈິຕ຺ຕສນ຺ນິສ຺ສິຕາ. ຍສ຺ມາ ປນ ສາ ທຣຖປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິ ກາຍຈິຕ຺ຕານໍ ສຸເຂ ສຕິ ປາກຏາ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ¶ ‘‘ຍໍ ກາຍິກໍ ສຸຂ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຜລູປຈາເຣນ ວຸຕ຺ຕາຍ ປສ຺ສທ຺ຘິຍາ ນຕິອຠາວສ຺ສ ກາຣຓຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປສ຺ສທ຺ຘກາໂຍ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂສຕິ ເອວໍ ວິມຸຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ຂີຓາສໂວ. ຣູປສງ຺ຂເຍ ວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ຣູປານໍ ສງ຺ຂຍສງ຺ຂາເຕ ນິພ຺ພາເນ ວິມຸຕ຺ໂຕ. ອຕ຺ຖີຕິປິ ນ ອຸເປຕີຕິ ສສ຺ສໂຕ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈາຕິປິ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິອຸປເຍນ ນ ອຸເປຕິ ນ ຄຓ຺ຫາຕິ. ນຕ຺ຖີຕິ ອສສ຺ສໂຕຕິ. ອຕ຺ຖິ ນຕ຺ຖີຕິ ເອກຈ຺ຈໍ ສສ຺ສຕໍ ເອກຈ຺ຈໍ ອສສ຺ສຕນ຺ຕິ. ເນວຕ຺ຖິ ໂນ ນຕ຺ຖີຕິ ອມຣາວິກ຺ເຂປວເສນ. ຄມ຺ຠີໂຣຕິ ອຸຕ຺ຕານຠາວເຫຕູນໍ ກິເລສານໍ ອຠາເວນ ຄມ຺ຠີໂຣ. ນິພ຺ພຸໂຕຕິ ອຕ຺ຖີຕິອາທິນາ ອຸປຄມນກິເລສານໍ ວູປສເມນ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ ສີຕິຠູໂຕ.

ອິຘາຄຕີຕິ ປຣໂລກໂຕ ອິຘ ອາຄຕິ. ຄຕີຕິ ອິຘໂລກໂຕ ປຣໂລກຄມນໍ. ຕໍ ປນ ປຸນພ຺ຠໂວຕິ ອາຫ ‘‘ເປຈ຺ຈຠໂວ’’ຕິ. ອິຘ ຫຸຣນ຺ຕິ ທ຺ວາຣາຣມ຺ມຓຘມ຺ມາ ທສ຺ສິຕາຕິ ‘‘ອຸຠຍມນ຺ຕເຣນາ’’ຕິ ປເທນ ທ຺ວາຣປ຺ປວຕ຺ຕຘມ຺ເມ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຜສ຺ສສມຸທິເຕສຸ ຘມ຺ເມສູ’’ຕິ ອາຫ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຜສ຺ເສນ ¶ ສທ຺ຘິໍ ຜສ຺ເສນ ກາຣຓຠູເຕນ ຈ ສມຸທິເຕສຸ ສມ຺ຠູເຕສຸ ວິຎ຺ຎາຓເວທນາສຎ຺ຎາເຈຕນາວິຕກ຺ກວິຈາຣາທິຘມ຺ເມສຸ. ອຕ຺ຕານໍ ນ ປສ຺ສຕີຕິ ເຕສໍ ຘມ຺ມານໍ ອນຕ຺ຕຠາເວເນວ ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຕານໍ ນ ປສ຺ສຕິ. ວິຣຊ຺ຊຕິ ວິຣາຄາ ວິມຸຈ຺ຈຕີຕິ ປເທຫິ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມານໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຕທຕ຺ຖຕາຍ ສີລາທີນມ຺ປິ ປຣິຍາເຍນ ຕພ຺ຠາວມາຫ ‘‘ໂລກຸຕ຺ຕໂຣ’’ຕິອາທິນາ.

໔໔. ນາມສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕຕິ ນາເມນ ມິສ຺ສິໂຕ. ສອຸປາທິເສສາ ນິພ຺ພານຘາຕູຕິ ອຣຫຕ຺ຕຜລໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ຕຎ຺ຈ ປຎ຺ຎາປຘານນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ສອຸປາທິເສສາ ນິພ຺ພານຘາຕຸ ວິຊ຺ຊາຕິ. ເສສໍ ສພ຺ພໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ໂອຕຣຓຫາຣວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔໕. ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ໂສຘໂນ ຫາໂຣຕິ ໂສຘນຫາຣວິຠງ຺ໂຄ. ຕຕ຺ຖ ຠຄວາ ປທໍ ໂສເຘຕີຕິ ‘‘ອວິຊ຺ຊາຍ ນິວຸໂຕ ໂລໂກ’’ຕິ (ສຸ. ນິ. ໑໐໓໙; ຈູຬນິ. ອຊິຕມາຓວປຸຈ຺ຉາ ໕໘, ອຊິຕມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໒) ວທນ຺ໂຕ ຠຄວາ – ‘‘ເກນສ຺ສຸ ນິວຸໂຕ ໂລໂກ’’ຕິ (ສຸ. ນິ. ໑໐໓໘; ຈູຬນິ. ອຊິຕມາຓວປຸຈ຺ຉາ ໕໗, ອຊິຕມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໑) ອາຍສ຺ມຕາ ອຊິເຕນ ¶ ປຸຈ຺ຉາວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ ປທໍ ໂສເຘຕິ ນາມ, ຕທຕ຺ຖສ຺ສ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໂຕ. ໂນ ຈ ອາຣມ຺ຠນ຺ຕິ ນ ຕາວ ອາຣມ຺ຠໍ ໂສເຘຕິ, ຎາຕຸໍ ອິຈ຺ຉິຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອປຣິໂຍສິຕຕ຺ຕາ. ສຸທ຺ໂຘ ອາຣມ຺ໂຠຕິ ຎາຕຸໍ ອິຈ຺ຉິຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ປໂພຘິຕຕ຺ຕາ ໂສຘິໂຕ ອາຣມ຺ໂຠຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຎ຺ຎາຓປກ຺ຂນ຺ທານໍ ທ຺ເວຬ຺ຫກຊາຕານໍ ວາ ປຸຈ຺ຉນກາເລ ປຸຈ຺ຉິຕານໍ ປຸຈ຺ຉາວິສໂຍ ອວິຊຏໍ ມຫາຄຫນໍ ວິຍ ມຫາທຸຄ຺ຄໍ ວິຍ ຈ ອນ຺ຘກາຣໍ ອວິຠູຕໍ ໂຫຕິ. ຍທາ ຈ ຠຄວຕາ ປຓ຺ຑິເຕຫິ ວາ ຠຄວໂຕ ສາວເກຫິ ອປເທ ປທໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕຫິ ນິຊ຺ຊຏໍ ນິຄຸມ຺ພໍ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ເຫ ວິສ຺ສຊ຺ຊິເຕ ມຫຕາ ຄນ຺ຘຫຕ຺ຖິນາ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ໂອຠຄ຺ຄປທາລິໂຕ ຄຫນປ຺ປເທໂສ ວິຍ ວິຄຕນ຺ຘກາໂຣ ວິຠູໂຕ ອຸປຏ຺ຐຫມາໂນ ວິໂສຘິໂຕ ນາມ ໂຫຕິ.

ໂສຘນຫາຣວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔໖. ຕຕ຺ຖ ¶ ກຕໂມ ອຘິຏ຺ຐາໂນ ຫາໂຣຕິ ອຘິຏ຺ຐານຫາຣວິຠງ຺ໂຄ. ຕຕ຺ຖ ຕຖາ ຘາຣຍິຕພ຺ພາຕິ ເອກຕ຺ຕເວມຕ຺ຕຕາສງ຺ຂາຕສາມຎ຺ຎວິເສສມຕ຺ຕໂຕ ຘາຣຍິຕພ຺ພາ, ນ ປນ ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈິ ວິກປ຺ເປຕພ຺ພາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອວິກປ຺ເປຕພ຺ພຕາຍ ກາຣຓໍ ນິທ຺ເທສວາຣວຓ຺ຓນາຍໍ ວຸຕ຺ຕເມວ. ຕໍ ຕໍ ຜລໍ ມຄ຺ຄຕິ ຄເວສຕີຕິ ມຄ຺ໂຄ, ຕທຕ຺ຖິເກຫິ ມຄ຺ຄີຍຕິ ຄເວສີຍຕີຕິ ວາ ມຄ຺ໂຄ. ນິຣຕິຍຏ຺ເຐນ ນິຣສ຺ສາທຏ຺ເຐນ ຈ ນິຣໂຍ. ອຸທ຺ຘໍ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ຕິຣິຍໍ ອຎ຺ຈິຕາຕິ ຕິຣຈ຺ຉານາ. ຕິຣຈ຺ຉານາວ ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິ. ເປຕຕາຍ ເປຕ຺ຕິ, ອິໂຕ ເປຈ຺ຈ ຄຕຠາໂວຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເປຕ຺ຕິ ເອວ ເປຕ຺ຕິວິສໂຍ. ນ ສຸຣນ຺ຕິ ນ ຠາສນ຺ຕິ ນ ທິພ຺ພນ຺ຕີຕິ ອສຸຣາ. ອສຸຣາ ເອວ ອສຸຣໂຍນິ. ທິພ຺ເພຫິ ຣູປາທີຫິ ສຸຏ຺ຐຸ ອຄ຺ຄາຕິ ສຄ຺ຄາ. ມນສ຺ສ ອຸສ຺ສນ຺ນຕາຍ ມນຸສ຺ສາ. ວານໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຕຓ຺ຫາ, ຕໍ ຕຕ຺ຖ ນຕ຺ຖີຕິ ນິພ຺ພານໍ. ນິຣຍໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ນິຣຍຄາມີ. ເສສປເທສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອສຸຣໂຍນິໂຍຕິ ອສຸຣໂຍນິຍາ ຫິໂຕ, ອສຸຣຊາຕິນິພ຺ພຕ຺ຕນໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຄ຺ຄໍ ຄເມຕີຕິ ສຄ຺ຄຄາມິໂຍ. ມນຸສ຺ສຄາມີຕິ ມນຸສ຺ສໂລກຄາມີ. ປຏິສງ຺ຂານິໂຣໂຘຕິ ປຏິສງ຺ຂາຍ ປຏິປກ຺ຂຠາວນາຍ ນິໂຣໂຘ, ປຏິປກ຺ເຂ ວາ ຕຖາ ອປ຺ປວຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣຫສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂວຸຕ຺ຕິຍາ ອນຸປ຺ປາໂທ. ອປ຺ປຏິສງ຺ຂານິໂຣໂຘຕິ ສງ຺ຂຕຘມ຺ມານໍ ສຣສນິໂຣໂຘ, ຂຓິກນິໂຣໂຘຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໔໗. ຣູປນ຺ຕິ ເອກຕ຺ຕຕາ. ຠູຕານໍ ອຸປາທາຍາຕິ ເວມຕ຺ຕຕາ. ອຸປາທາຣູປນ຺ຕິ ເອກຕ຺ຕຕາ. ຈກ຺ຂາຍຕນໍ…ເປ… ກພຬີກາໂຣ ອາຫາໂຣຕິ ເວມຕ຺ຕຕາ. ຕຖາ ຠູຕຣູປນ຺ຕິ ເອກຕ຺ຕຕາ. ປຖວີຘາຕຸ ¶ …ເປ… ວາໂຍຘາຕູຕິ ເວມຕ຺ຕຕາ. ປຖວີຘາຕູຕິ ເອກຕ຺ຕຕາ. ວີສຕິ ອາກາຣາ ເວມຕ຺ຕຕາ. ອາໂປຘາຕູຕິ ເອກຕ຺ຕຕາ. ທ຺ວາທສ ອາກາຣາ ເວມຕ຺ຕຕາ. ເຕໂຊຘາຕູຕິ ເອກຕ຺ຕຕາ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາກາຣາ ເວມຕ຺ຕຕາ. ວາໂຍຘາຕູຕິ ເອກຕ຺ຕຕາ. ຉ ອາກາຣາ ເວມຕ຺ຕຕາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ທ຺ວີຫິ ອາກາເຣຫິ ຘາຕຸໂຍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິອາທິມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ເກສາຕິ ເກສາ ນາມ ອຸປາທິນ຺ນກສຣີຣຏ຺ຐກາ ກກ຺ຂຬລກ຺ຂຓາ ອິມສ຺ມິໍ ສຣີເຣ ປາຏິເຍກ຺ໂກ ປຖວີຘາຕຸໂກຏ຺ຐາໂສ. ໂລມາ ນາມ…ເປ… ມຕ຺ຖລຸງ຺ຄໍ ນາມ ສຣີຣຏ຺ຐກໍ ກກ຺ຂຬລກ຺ຂຓໍ ອິມສ຺ມິໍ ສຣີເຣ ປາຏິເຍກ຺ໂກ ໂກຏ຺ຐາໂສຕິ ອຍໍ ເວມຕ຺ຕຕາ. ອາໂປຘາຕູຕິອາທິໂກຏ຺ຐາເສສຸ ປິຕ຺ຕາທີສຸ ¶ ເອເສວ ນໂຍ. ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ເຍນ ຈາຕິ ເຍນ ເຕໂຊຘາຕຸນາ ກຸປິເຕນ. ສນ຺ຕປ຺ປຕີຕິ ອຍໍ ກາໂຍ ສນ຺ຕປ຺ປຕິ ເອກາຫິກຊຣາທິຠາເວນ ອຸສຸມຊາໂຕ ໂຫຕິ. ເຍນ ຈ ຊີຣີຍຕີຕິ ເຍນ ອຍໍ ກາໂຍ ຊຣີຍຕິ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍເວກລ຺ລຕໍ ພລກ຺ຂຍໍ ວລິຕ຺ຕຈປລິຕາທິຎ຺ຈ ປາປຸຓາຕິ. ເຍນ ຈ ປຣິຑຍ຺ຫຕີຕິ ເຍນ ກຸປິເຕນ ອຍໍ ກາໂຍ ຑຍ຺ຫຕິ, ໂສ ຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ‘‘ຑຍ຺ຫາມິ ຑຍ຺ຫາມີ’’ຕິ ກນ຺ທນ຺ໂຕ ສຕໂຘຕສປ຺ປິໂຄສີຕຈນ຺ທນາທິເລປນໍ ຕາລວຓ຺ຏວາຕຎ຺ຈ ປຈ຺ຈາສີສຕິ. ເຍນ ຈ ອສິຕປີຕຂາຍິຕສາຍິຕໍ ສມ຺ມາ ປຣິຓາມໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອສິຕໍ ວາ ໂອທນາທິ, ປີຕໍ ວາ ປານກາທິ, ຂາຍິຕໍ ວາ ປິຏ຺ຐຂຊ຺ຊກາທິ, ສາຍິຕໍ ວາ ອມ຺ພປກ຺ກມຘຸຜາຓິຕາທິ ສມ຺ມາ ປຣິປາກໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຣສາທິຠາເວນ ວິເວກໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຸຣິມາ ຕໂຍ ເຕໂຊຘາຕູ ຈຕຸສມຸຏ຺ຐານາ. ປຈ຺ຉິໂມ ກມ຺ມສມຸຏ຺ຐາໂນວ.

ອຸທ຺ຘງ຺ຄມາ ວາຕາຕິ ອຸຄ຺ຄາຣຫິກ຺ກາຣາທິປວຕ຺ຕກາ ອຸທ຺ຘໍ ອາໂຣຫນວາຕາ. ອໂຘຄມາ ວາຕາຕິ ອຸຈ຺ຈາຣປສ຺ສາວາທິນີຫຣຓກາ ອໂຘ ໂອໂຣຫນວາຕາ. ກຸຈ຺ຉິສຍາ ວາຕາຕິ ອນ຺ຕານໍ ພຫິວາຕາ. ໂກຏ຺ຐາສຍາ ວາຕາຕິ ອນ຺ຕານໍ ອນ຺ໂຕວາຕາ. ອງ຺ຄມງ຺ຄານຸສາຣິໂນ ວາຕາຕິ ຘມນິຊາລານຸສາເຣນ ສກລສຣີເຣ ອງ຺ຄມງ຺ຄານິ ອນຸສຏາ ສມິຎ຺ຊນປສາຣຓາທິນິພ຺ພຕ຺ຕກາ ວາຕາ. ອສ຺ສາໂສຕິ ອນ຺ໂຕປວິສນນາສິກວາໂຕ. ປສ຺ສາໂສຕິ ພຫິນິກ຺ຂມນນາສິກວາໂຕ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຸຣິມາ ສພ຺ເພ ຈຕຸສມຸຏ຺ຐານາ. ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານາ ເອວ. ເອວໍ ເວມຕ຺ຕຕາທສ຺ສນວເສນ ວິຠາເຄນ ອຸທາຫຏາ ຈຕສ຺ໂສ ຘາຕຸໂຍ ປຏິກ຺ກູລມນສິກາຣວເສນ ອຸປສໍຫຣນ຺ໂຕ ‘‘ອິເມຫິ ທ຺ວາຈຕ຺ຕາລີສາຍ ອາກາເຣຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ນ ຄຍ຺ຫູປຄນ຺ຕິ ນ ຄຫຓໂຍຄ຺ຄໍ. ສຠາວຠາວໂຕຕິ ສຠາວລກ຺ຂຓໂຕ.

ເອວໍ ¶ ປຏິກ຺ກູລມນສິກາຣໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຸນ ຕຕ຺ຖ ສມ຺ມສນຈາຣໍ ປາຬິວເສເນວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຕນາຫ ຠຄວາ ຍາ ເຈວ ໂຂ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕໍ ສພ຺ພໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ.

໔໘. ເອວໍ ສຈ຺ຈມຄ຺ຄຣູປຘມ຺ມວເສນ ອຘິຏ຺ຐານຫາຣໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອວິຊ຺ຊາວິຊ຺ຊາທີນມ຺ປິ ວເສນ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອວິຊ຺ຊາຕິ ເອກຕ຺ຕຕາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ທຸກ຺ເຂ ອຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ຍສ຺ມາ ອວິຊ຺ຊາ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈສ຺ສ ຍາຖາວສຣສລກ຺ຂຓໍ ¶ ຊານິຕຸໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕຸໍ ນ ເທຕິ ຉາເທຕ຺ວາ ປຣິໂຍນນ຺ຘິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ທຸກ຺ເຂ ອຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຖາ ຍສ຺ມາ ທຸກ຺ຂສມຸທຍສ຺ສ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘສ຺ສ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘຄາມິນິຍາ ປຏິປທາຍ ຍາຖາວສຣສລກ຺ຂຓໍ ຊານິຕຸໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕຸໍ ນ ເທຕິ ຉາເທຕ຺ວາ ປຣິໂຍນນ຺ຘິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ທຸກ຺ຂນິໂຣຘຄາມິນິຍາ ປຏິປທາຍ ອຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຸພ຺ພນ຺ໂຕ ອຕີຕທ຺ຘຠູຕາ ຂນ຺ຘາຍຕນຘາຕຸໂຍ. ອປຣນ຺ໂຕ ອນາຄຕທ຺ຘຠູຕາ. ປຸພ຺ພນ຺ຕາປຣນ຺ໂຕ ຕທຸຠຍໍ. ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍຕາ ສງ຺ຂາຣາທີນໍ ກາຣຓານິ ອວິຊ຺ຊາທີນິ. ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນາ ຘມ຺ມາ ອວິຊ຺ຊາທີຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ສງ຺ຂາຣາທິຘມ຺ມາ.

ຕຕ຺ຖາຍໍ ອວິຊ຺ຊາ ຍສ຺ມາ ອຕີຕານໍ ຂນ຺ຘາທີນໍ ຍາວ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນານໍ ຘມ຺ມານໍ ຍາຖາວສຣສລກ຺ຂຓໍ ຊານິຕຸໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕຸໍ ນ ເທຕິ ຉາເທຕ຺ວາ ປຣິໂຍນນ຺ຘິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປຸພ຺ພນ຺ເຕ ອຎ຺ຎາຓໍ ຍາວ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ຘມ຺ເມສຸ ອຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວາຍໍ ອວິຊ຺ຊາ ກິຈ຺ຈໂຕ ຊາຕິໂຕປິ ກຖິຕາ. ອຍຎ຺ຫິ ອິມານິ ອຏ຺ຐ ຐານານິ ຊານິຕຸໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕຸໍ ນ ເທຕີຕິ ກິຈ຺ຈໂຕ ກຖິຕາ. ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາປິ ອິເມສຸ ອຏ຺ຐສຸ ຐາເນສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ຊາຕິໂຕ ກຖິຕາ. ເອວໍ ກິຈ຺ຈໂຕ ຊາຕິໂຕ ຈ ກຖິຕາປິ ລກ຺ຂຓໂຕ ກຖິເຕ ເອວ ສຸກຖິຕາ ໂຫຕີຕິ ລກ຺ຂຓໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຕ຺ຖ ຎາຓໍ ອຕ຺ຖານຕ຺ຖໍ ກາຣຓາກາຣຓໍ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມໍ ວິທິຕໍ ປາກຏໍ ກໂຣຕິ. ອຍໍ ປນ ອວິຊ຺ຊາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຕໍ ວິທິຕໍ ປາກຏໍ ກາຕຸໍ ນ ເທຕີຕິ ຎາຓປຈ຺ຈນີກໂຕ ອຎ຺ຎາຓໍ. ທສ຺ສນນ຺ຕິປິ ປຎ຺ຎາ, ສາ ຫິ ຕໍ ອາກາຣໍ ປສ຺ສຕິ. ອວິຊ຺ຊາ ປນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປສ຺ສິຕຸໍ ນ ເທຕີຕິ ອທສ຺ສນໍ. ອຠິສມໂຍຕິປິ ປຎ຺ຎາ, ສາ ຕໍ ອາກາຣໍ ອຠິສເມຕິ. ອວິຊ຺ຊາ ປນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຕໍ ອຠິສເມຕຸໍ ນ ເທຕີຕິ ອນຠິສມໂຍ. ອນຸໂພໂຘ ສມ຺ໂພໂຘ ປຏິເວໂຘຕິປິ ປຎ຺ຎາ, ສາ ຕໍ ອາກາຣໍ ອນຸພຸຊ຺ຌຕິ ສມ຺ພຸຊ຺ຌຕິ ປຏິວິຊ຺ຌຕິ. ອວິຊ຺ຊາ ປນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຕໍ ອນຸພຸຊ຺ຌິຕຸໍ ສມ຺ພຸຊ຺ຌິຕຸໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕຸໍ ນ ເທຕີຕິ ອນນຸໂພໂຘ ອສມ຺ໂພໂຘ ອປ຺ປຏິເວໂຘ. ຕຖາ ສລ຺ລກ຺ຂຓໍ ອຸປລກ຺ຂຓໍ ປຈ຺ຈຸປລກ຺ຂຓໍ ສມເປກ຺ຂຓນ຺ຕິປິ ປຎ຺ຎາ, ສາ ຕໍ ອາກາຣໍ ສລ຺ລກ຺ຂຕິ ¶ ອຸປລກ຺ຂຕິ ປຈ຺ຈຸປລກ຺ຂຕິ ສມໍ ສມ຺ມາ ຈ ອເປກ຺ຂຕິ. ອວິຊ຺ຊາ ປນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຕຖາ ກາຕຸໍ ນ ເທຕີຕິ ອສລ຺ລກ຺ຂຓໍ ອນຸປລກ຺ຂຓໍ ອປຈ຺ຈຸປລກ຺ຂຓໍ ອສມເປກ຺ຂຓນ຺ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ນາສ຺ສ ¶ ກິຎ຺ຈິ ປຈ຺ຈກ຺ຂກມ຺ມໍ ອຕ຺ຖິ, ສຍຎ຺ຈ ອປ຺ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ກຕກມ຺ມນ຺ຕິ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂກມ຺ມໍ. ທຸມ຺ເມຘານໍ ຠາໂວ ທຸມ຺ເມຊ຺ຌໍ. ພາລານໍ ຠາໂວ ພາລ຺ຍໍ. ສມ຺ປຊຎ຺ຎນ຺ຕິ ປຎ຺ຎາ, ສາ ອຕ຺ຖານຕ຺ຖໍ ກາຣຓາກາຣຓໍ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມໍ ສມ຺ປຊານາຕິ. ອວິຊ຺ຊາ ປນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຕໍ ກາຣຓໍ ປຊານິຕຸໍ ນ ເທຕີຕິ ອສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ. ໂມຫນວເສນ ໂມໂຫ. ປໂມຫນວເສນ ປໂມໂຫ. ສມ຺ໂມຫນວເສນ ສມ຺ໂມໂຫ. ອວິນ຺ທິຍໍ ວິນ຺ທຕິ, ວິນ຺ທິຍໍ ນ ວິນ຺ທຕີຕິ ອວິຊ຺ຊາ. ວຏ຺ຏສ຺ມິໍ ໂອຫນຕິ ໂອຕຣຕີຕິ ອວິຊ຺ໂຊໂຆ. ວຏ຺ຏສ຺ມິໍ ໂຍເຊຕີຕິ ອວິຊ຺ຊາໂຍໂຄ. ອປ຺ປຫີນຏ຺ເຐນ ເຈວ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ຈ ອວິຊ຺ຊານຸສໂຍ. ມຄ຺ເຄ ປຣິຍຸຏ຺ຐິຕໂຈຣາ ວິຍ ອທ຺ຘິເກ ກຸສລຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຍຸຏ຺ຐາຕິ ວິລຸປ຺ປຕີຕິ ອວິຊ຺ຊາປຣິຍຸຏ຺ຐານໍ. ຍຖາ ນຄຣທ຺ວາເຣ ປລິຆສງ຺ຂາຕາຍ ລງ຺ຄິຍາ ປຕິຕາຍ ມນຸສ຺ສານໍ ນຄຣປ຺ປເວໂສ ປຈ຺ຉິຊ຺ຊຕິ, ເອວເມວ ຍສ຺ສ ສກ຺ກາຍນຄເຣ ອຍໍ ປຕິຕາ, ຕສ຺ສ ນິພ຺ພານສມ຺ປາປກໍ ຎາຓຄມນໍ ປຈ຺ຉິຊ຺ຊຕີຕິ ອວິຊ຺ຊາລງ຺ຄີ ນາມ ໂຫຕິ. ອກຸສລຎ຺ຈ ຕໍ ມູລຎ຺ຈ, ອກຸສລານໍ ວາ ມູລນ຺ຕິ ອກຸສລມູລໍ. ຕໍ ປນ ນ ອຎ຺ຎໍ, ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕ ໂມໂຫຕິ ໂມໂຫ ອກຸສລມູລນ຺ຕິ ອຍໍ ເອກປທິໂກ ອວິຊ຺ຊາຍ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາໂຣ. ອຍໍ ເວມຕ຺ຕຕາຕິ ອຍໍ ອວິຊ຺ຊາຍ ເວມຕ຺ຕຕາ.

ວິຊ຺ຊາຕິ ວິນ຺ທິຍໍ ວິນ຺ທຕີຕິ ວິຊ຺ຊາ, ວິຊ຺ຌນຏ຺ເຐນ ວິຊ຺ຊາ, ວິທິຕກຣຓຏ຺ເຐນ ວິຊ຺ຊາ. ‘‘ທຸກ຺ເຂ ຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈສ຺ສ ຍາຖາວສຣສລກ຺ຂຓໍ ຊານາຕິ ປສ຺ສຕິ ປຏິວິຊ຺ຌຕີຕິ ທຸກ຺ເຂ ອຣິຍສຈ຺ເຈ ວິສຍຠູເຕ ຎາຓໍ ‘‘ທຸກ຺ເຂ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ປຎ຺ຎາຕິ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ປາກຏກຣຓສງ຺ຂາເຕນ ປຎ຺ຎາປນຏ຺ເຐນ ປຎ຺ຎາ, ເຕນ ເຕນ ວາ ອນິຈ຺ຈາທິນາ ປກາເຣນ ຘມ຺ເມ ຊານາຕີຕິ ປຎ຺ຎາ. ປຊານນາກາໂຣ ປຊານນາ. ອນິຈ຺ຈາທີນິ ວິຈິນຕີຕິ ວິຈໂຍ. ປກາເຣຫິ ວິຈິນຕີຕິ ປວິຈໂຍ. ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ເມ ວິຈິນຕີຕິ ຘມ຺ມວິຈໂຍ. ອນິຈ຺ຈາທີນໍ ສລ຺ລກ຺ຂຓວເສນ ສລ຺ລກ຺ຂຓາ. ເຕສໍເຍວ ປຕິ ປຕິ ອຸປລກ຺ຂຓວເສນ ປຈ຺ຈຸປລກ຺ຂຓາ. ປຓ຺ຑິຕຠາໂວ ປຓ຺ຑິຈ຺ຈໍ. ກຸສລຠາໂວ ໂກສລ຺ລໍ. ນິປຸຓຠາໂວ ເນປຸຎ຺ຎໍ. ອນິຈ຺ຈາທີນໍ ວິຠາວນວເສນ ເວຠພ຺ຍາ. ເຕສໍເຍວ ຈິນ຺ຕນວເສນ ຈິນ຺ຕາ. ອນິຈ຺ຈາທີນິ ອຸປປຣິກ຺ຂຕີຕິ ອຸປປຣິກ຺ຂາ. ຠູຣີຕິ ປຖວິຍາ ນາມໍ, ອຍມ຺ປິ ສຓ຺ຫຏ຺ເຐນ ວິຕ຺ຖຕຏ຺ເຐນ ຈ ຠູຣີ ວິຍາຕິ ຠູຣີ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຠູຣີ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຖວີ, ຕາຍ ປຖວິສມາຍ ວິຕ຺ຖຕາຍ ປຎ຺ຎາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕຕິ ¶ ຠູຣິປຎ຺ໂຎ’’ຕິ ¶ (ມຫານິ. ໒໗). ອປິ ຈ ຠູຣີຕິ ປຎ຺ຎາເຍເວຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຠູເຕ ອຕ຺ເຖ ຣມຕີຕິ ຠູຣີ.

ກິເລເສ ເມຘຕິ ຫິໍສຕີຕິ ເມຘາ, ຂິປ຺ປໍ ຄຫຓຘາຣຓຏ຺ເຐນ ວາ ເມຘາ. ຍສ຺ສຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ສຕ຺ຕໍ ຫິຕປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ວາ ຍາຖາວລກ຺ຂຓປຏິເວເຘ ປຣິເຓຕີຕິ ປຣິຓາຍິກາ. ອນິຈ຺ຈາທິວເສນ ຘມ຺ເມ ວິປສ຺ສຕີຕິ ວິປສ຺ສນາ. ສມ຺ມາ ປກາເຣຫິ ອນິຈ຺ຈາທີນິ ຊານາຕີຕິ ສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ. ອຸປ຺ປຖປຏິປນ຺ເນ ສິນ຺ຘເວ ວີຖິອາໂຣປນຕ຺ຖໍ ປໂຕໂທ ວິຍ ອຸປ຺ປເຖ ຘາວນກູຏຈິຕ຺ຕໍ ວີຖິອາໂຣປນຕ຺ຖໍ ວິຊ຺ຌຕີຕິ ປໂຕໂທ ວິຍາຕິ ປໂຕໂທ. ທສ຺ສນລກ຺ຂເຓ ອິນ຺ທຏ຺ຐໍ ກາເຣຕີຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ປຎ຺ຎາສງ຺ຂາຕໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍໍ. ອວິຊ຺ຊາຍ ນ ກມ຺ປຕີຕິ ປຎ຺ຎາພລໍ. ກິເລສຈ຺ເຉທນຏ຺ເຐນ ປຎ຺ຎາວ ສຕ຺ຖໍ ປຎ຺ຎາສຕ຺ຖໍ. ອຈ຺ຈຸຄ຺ຄຕຏ຺ເຐນ ປຎ຺ຎາວ ປາສາໂທ ປຎ຺ຎາປາສາໂທ. ອາໂລກນຏ຺ເຐນ ປຎ຺ຎາວ ອາໂລໂກ ປຎ຺ຎາອາໂລໂກ.

ໂອຠາສນຏ຺ເຐນ ປຎ຺ຎາວ ໂອຠາໂສ ປຎ຺ຎາໂອຠາໂສ. ປຊ຺ໂຊຕນຏ຺ເຐນ ປຎ຺ຎາວ ປຊ຺ໂຊໂຕ ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊໂຕ. ຣຕິກຣຓຏ຺ເຐນ ຣຕິທາຍກຏ຺ເຐນ ຣຕິຊນກຏ຺ເຐນ ຈິຕ຺ຕີກຕຏ຺ເຐນ ທຸລ຺ລຠປາຕຸຠາວຏ຺ເຐນ ອຕຸລຏ຺ເຐນ ອໂນມສຕ຺ຕປຣິໂຠຄຏ຺ເຐນ ຈ ປຎ຺ຎາວ ຣຕນໍ ປຎ຺ຎາຣຕນໍ. ນ ເຕນ ສຕ຺ຕາ ມຸຍ຺ຫນ຺ຕິ, ສຍໍ ວາ ອາຣມ຺ມເຓ ນ ມຸຍ຺ຫຕີຕິ ອໂມໂຫ. ຘມ຺ມວິຈຍປທໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖເມວ. ກສ຺ມາ ປເນຕໍ ປຸນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ອໂມຫສ຺ສ ໂມຫປຏິປກ຺ຂຠາວທີປນຕ຺ຖໍ. ເຕເນຕໍ ທີເປຕິ – ຍ຺ວາຍໍ ອໂມໂຫ, ໂສ ນ ເກວລໍ ໂມຫໂຕ ອຎ຺ໂຎ ຘມ຺ໂມ, ໂມຫສ຺ສ ປຏິປກ຺ໂຂ ຘມ຺ມວິຈຍສງ຺ຂາໂຕ ອໂມໂຫວ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕຕິ. ສມ຺ມາທິຏ຺ຐີຕິ ຍາຖາວນິຍ຺ຍານິກກຸສລທິຏ຺ຐິ. ຘມ຺ມວິຈຍສງ຺ຂາໂຕ ປສຕ຺ໂຖ ສຸນ຺ທໂຣ ວາ ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄຕິ ຘມ຺ມວິຈຍສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ. ມຄ຺ຄງ຺ຄນ຺ຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ອງ຺ຄໍ ກາຣຓນ຺ຕິ ມຄ຺ຄງ຺ຄໍ. ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ອນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ມຄ຺ຄປຣິຍາປນ຺ນນ຺ຕິ.

ອສຎ຺ຎາສມາປຕ຺ຕີຕິ ສຎ຺ຎາວິຣາຄຠາວນາວເສນ ປວຕ຺ຕິຕາ ອສຎ຺ຎຠວູປປຕ຺ຕິນິພ຺ພຕ຺ຕນສມາປຕ຺ຕິ. ອນຸປ຺ປນ຺ເນ ຫິ ພຸທ຺ເຘ ເອກຈ຺ເຈ ຕິຕ຺ຖາຍຕເນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ວາໂຍກສິເຓ ປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຌານາ ວຸຏ຺ຐາຍ ສຎ຺ຎາຍ ໂທສໍ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ສຎ຺ຎາຍ ສຕິ ຫຕ຺ຖຈ຺ເຉທາທິທຸກ຺ຂຎ຺ເຈວ ສພ຺ພຠຍານິ ¶ ຈ ໂຫນ຺ຕິ, ‘‘ອລໍ ອິມາຍ ສຎ຺ຎາຍ, ສຎ຺ຎາຠາໂວ ສນ຺ໂຕ’’ຕິ ເອວໍ ສຎ຺ຎາຍ ໂທສໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ສຎ຺ຎາວິຣາຄວເສນ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອປຣິຫີນຊ຺ຌານາ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ອສຎ຺ຎີສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຈິຕ຺ຕໍ ເນສໍ ຈຸຕິຈິຕ຺ຕນິໂຣເຘເນວ ອິຘ ນິວຕ຺ຕຕິ, ຣູປກ຺ຂນ຺ຘມຕ຺ຕເມວ ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ.

ເຕ ¶ ຍຖາ ນາມ ຊິຍາເວຄຸກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ສໂຣ ຍຕ຺ຕໂກ ຊິຍາເວໂຄ, ຕຕ຺ຕກເມວ ອາກາເສ ຄຈ຺ຉຕິ, ເອວເມວໍ ຌານເວຄຸກ຺ຂິຕ຺ຕາ ອຸປປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຍຕ຺ຕໂກ ຌານເວໂຄ, ຕຕ຺ຕກເມວ ກາລໍ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ຌານເວເຄ ປນ ປຣິກ຺ຂີເຓ ຕຕ຺ຖ ຣູປກ຺ຂນ຺ໂຘ ອນ຺ຕຣຘາຍຕິ, ອິຘ ປຏິສນ຺ຘິສຎ຺ຎາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອສຎ຺ຎຠວູປປຕ຺ຕິນິພ຺ພຕ຺ຕນສມາປຕ຺ຕີ’’ຕິ. ວິຠູຕສຎ຺ຎາສມາປຕ຺ຕີຕິ ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນສມາປຕ຺ຕິ. ສາ ຫິ ປຐມາຣຸປ຺ປວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຐມາຣຸປ຺ປສຎ຺ຎາຍປິ ວິຠາວນໂຕ ‘‘ວິຠູຕສຎ຺ຎາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເກຈິ ‘‘ວິຠູຕຣູປສຎ຺ຎາ’’ຕິ ປຐນ຺ຕິ, ເຕສໍ ມເຕນ ວິຠູຕຣູປສມາປຕ຺ຕິ ນາມ ເສສາຣຸປ຺ປສມາປຕ຺ຕິໂຍ. ເສສາ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາວ.

ເນວເສກ຺ຂນາເສກ຺ໂຂ ຌາຍີຕິ ຌານລາຠີ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ. ອາຊານິໂຍ ຌາຍີຕິ ອຣຫາ, ສພ຺ເພປິ ວາ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລາ. ອສ຺ສຂລຸງ຺ໂກ ຌາຍີຕິ ຂລຸງ຺ກສ຺ສສທິໂສ ຌາຍີ. ຕຖາ ຫິ ຂລຸງ຺ໂກ ອສ຺ໂສ ທມຖໍ ນ ອຸເປຕິ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ຍຖາຣຸຈິ ຘາວຕິ, ເອວເມວໍ ໂຍ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ອຠິຎ຺ຎາລາຠີ, ໂສ ອຠິຎ຺ຎາ ອສ຺ສາເທຕ຺ວາ ‘‘ອລເມຕ຺ຕາວຕາ, ກຕເມຕ຺ຕາວຕາ’’ຕິ ອຸຕ຺ຕຣິທມຖາຍ ອປຣິສກ຺ກນ຺ໂຕ ອຠິຎ຺ຎາຈິຕ຺ຕວເສນ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ຘາວຕິ ປວຕ຺ຕຕິ, ໂສ ‘‘ອສ຺ສຂລຸງ຺ໂກ ຌາຍີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ທິຏ຺ຐຸຕ຺ຕໂຣ ຌາຍີຕິ ຌານລາຠີ ທິຏ຺ຐິຄຕິໂກ. ປຎ຺ຎຸຕ຺ຕໂຣ ຌາຍີຕິ ລກ຺ຂຓູປນິຊ຺ຌາເນນ ຌາຍີ, ສພ຺ໂພ ເອວ ວາ ປຎ຺ຎາຘິໂກ ຌາຍີ.

ສຣໂຓ ສມາຘີຕິ ອກຸສລຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາ, ສພ຺ໂພປິ ວາ ສາສໂວ ສມາຘິ. ອຣໂຓ ສມາຘີຕິ ສພ຺ໂພ ກຸສລາພ຺ຍາກໂຕ ສມາຘິ, ໂລກຸຕ຺ຕໂຣ ເອວ ວາ. ສເວໂຣ ສມາຘີຕິ ປຏິຆຈິຕ຺ເຕສຸ ເອກຄ຺ຄຕາ. ອເວໂຣ ສມາຘີຕິ ເມຕ຺ຕາເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິ. ອນນ຺ຕຣທຸເກປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສາມິໂສ ສມາຘີຕິ ໂລກິຍສມາຘິ. ໂສ ຫິ ອນຕິກ຺ກນ຺ຕວຏ຺ຏາມິສໂລກາມິສຕາຍ ສາມິໂສ. ນິຣາມິໂສ ສມາຘີຕິ ໂລກຸຕ຺ຕໂຣ ສມາຘິ. ສສງ຺ຂາໂຣ ສມາຘີຕິ ທຸກ຺ຂາປຏິປໂທ ທນ຺ຘາຠິຎ຺ໂຎ ສຸຂາປຏິປໂທ ຈ ທນ຺ຘາຠິຎ຺ໂຎ. ໂສ ຫິ ສສງ຺ຂາເຣນ ສປ຺ປໂຍເຄນ ຈິຕ຺ເຕນ ປຈ຺ຈນີກຘມ຺ເມ ກິຈ຺ເຉນ ¶ ກສິເຣນ ນິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ໂພ. ອິຕໂຣ ອສງ຺ຂາໂຣ ສມາຘິ. ເອກໍສຠາວິໂຕ ສມາຘີຕິ ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສກສ຺ສ ສມາຘິ. ອຸຠຍໍສຠາວິໂຕ ສມາຘີຕິ ສມຖຍານິກສ຺ສ ສມາຘິ. ອຸຠຍໂຕ ຠາວິຕຠາວໂນ ສມາຘີຕິ ກາຍສກ຺ຂິໂນ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ສມາຘິ. ໂສ ຫິ ອຸຠຍໂຕ ຠາເຄຫິ ອຸຠຍໂຕ ຠາວິຕຠາວໂນ.

ອາຄາຬ຺ຫປຏິປທາຕິ ກາມານໍ ໂອໂຣຫນປຏິປຕ຺ຕິ, ກາມສຸຂານຸໂຍໂຄຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິຊ຺ຌາມປຏິປທາຕິ ກາມສ຺ສ ນິຊ຺ຌາປນວເສນ ເຂທນວເສນ ປວຕ຺ຕາ ປຏິປຕ຺ຕິ, ອຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍໂຄຕິ ¶ ອຕ຺ໂຖ. ອກ຺ຂມາ ປຏິປທາຕິອາທີສຸ ປຘານກຣຓກາເລ ສີຕາທີນິ ອສຫນ຺ຕສ຺ສ ປຏິປທາ, ຕານິ ນກ຺ຂມຕີຕິ ອກ຺ຂມາ. ສຫນ຺ຕສ຺ສ ປນ ຕານິ ຂມຕີຕິ ຂມາ. ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ກາມວິຕກ຺ກໍ ນາຘິວາເສຕີ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໒໖; ອ. ນິ. ໔.໑໔; ໖.໕໘) ນເຍນ ມິຈ຺ຉາວິຕກ຺ເກ ສເມຕີຕິ ສມາ. ມນຈ຺ຉຏ຺ຐານິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ທເມຕີຕິ ທມາ ປຏິປທາ.

ເອວນ຺ຕິ ອິມິນາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ. ໂຍ ຘມ຺ໂມຕິ ໂຍ ໂກຈິ ຊາຕິອາທິຘມ຺ໂມ. ຍສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສາຕິ ຕໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຊຣາທິຘມ຺ມສ຺ສ. ສມານຠາໂວຕິ ທຸກ຺ຂາທິຠາເວນ ສມານຠາໂວ. ເອກຕ຺ຕຕາຍາຕິ ສມານຕາຍ ທຸກ຺ຂາທິຠາວານໍ ເອກີຠາເວນ. ເອກີ ຠວຕີຕິ ອເນໂກປິ ‘‘ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ເອກສທ຺ທາຠິເຘຍ຺ຍຕາຍ ເອກີ ຠວຕິ. ເອເຕນ ເອກຕ຺ຕຕາຍ ລກ຺ຂຓມາຫ. ເຍນ ເຍນ ວາ ປນ ວິລກ຺ຂໂຓຕິ ໂຍ ຘມ຺ໂມ ຍສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ເຍນ ເຍນ ຠາເວນ ວິສທິໂສ. ເຕນ ເຕນ ເວມຕ຺ຕໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ເຕນ ເຕນ ຠາເວນ ໂສ ຘມ຺ໂມ ຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ເວມຕ຺ຕຕໍ ວິສທິສຕ຺ຕໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ທຸກ຺ຂຠາເວນ ສມາໂນປິ ຊາຕິອາທິໂກ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິອາທິຠາເວນ ຊຣາທິກສ຺ສ ວິສິຏ຺ຐຕໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິມິນາ ເວມຕ຺ຕຕາຍ ລກ຺ຂຓມາຫ.

ອິທານິ ຕາວ ເອກຕ຺ຕເວມຕ຺ຕຕາວິສເຍ ນິໂຍເຊຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສຸຕ຺ເຕ ວາ ເວຍ຺ຍາກຣເຓ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປຸຈ຺ຉິຕນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉາວເສນ ເທສິຕສຸຕ຺ຕວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ອຘິຏ຺ຐານຫາຣສ຺ສ ປຸຈ຺ຉາວິສຍຕາຍ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ອຘິຏ຺ຐານຫາຣວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔໙. ຕຕ຺ຖ ¶ ກຕໂມ ປຣິກ຺ຂາໂຣ ຫາໂຣຕິ ປຣິກ຺ຂາຣຫາຣວິຠງ຺ໂຄ. ຕຕ຺ຖ ໂຍ ຘມ຺ໂມ ຍໍ ຘມ຺ມໍ ຊນຍຕິ, ຕສ຺ສ ໂສ ປຣິກ຺ຂາໂຣຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ ປຣິກ຺ຂາຣລກ຺ຂຓໍ ວຕ຺ວາ ຕໍ ວິຠາເຄນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກິໍລກ຺ຂໂຓ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຫິໂນຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຜລໍ ປຏິກາຣຓຠາວໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ເຫຕຸ. ປຏິຈ຺ຈ ເອຕສ຺ມາ ຜລໍ ເອຕີຕິ ປຈ຺ຈໂຍ. ກິຎ຺ຈາປິ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍສທ຺ເທຫິ ກາຣຓເມວ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕຖາປິ ຕຕ຺ຖ ວິເສສໍ ວິຠາເຄນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອສາຘາຣຓລກ຺ຂໂຓ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຠາໂວ ເຫຕູຕິ ສມານຠາໂວ ¶ ພີຊໍ ເຫຕຸ. ນນຸ ຈ ພີຊໍ ອງ຺ກຸຣາທິສທິສໍ ນ ໂຫຕີຕິ? ໂນ ນ ໂຫຕິ, ອຎ຺ຎໂຕ ຫິ ຕາທິສສ຺ສ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ.

‘‘ຍຖາ ວາ ປນາ’’ຕິອາທິນາປິ ອຸທາຫຣຓນ຺ຕຣທສ຺ສເນນ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍານໍ ວິເສສເມວ ວິຠາເວຕິ. ຕຕ຺ຖ ທຸທ຺ຘນ຺ຕິ ຂີຣໍ. ທຘິ ຠວຕີຕິ ເອກຕ຺ຕນເຍນ ອເຠໂທປຈາເຣນ ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ອຎ຺ຎຖາ. ນ ຫິ ຂີຣໍ ທຘິ ໂຫຕິ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ນ ຈຕ຺ຖິ ເອກກາລສມວຘານໍ ທຸທ຺ຘສ຺ສ ຈ ທຘິສ຺ສ ຈາ’’ຕິ. ອຖ ວາ ຆເຏ ທຸທ຺ຘໍ ປກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ທຘິ ຠວຕິ, ທຘິ ຕຕ຺ຖ ກາລນ຺ຕເຣ ຊາຍຕິ ປຈ຺ຈຍນ຺ຕຣສມາໂຍເຄນ, ຕສ຺ມາ ນ ຈຕ຺ຖິ ເອກກາລສມວຘານໍ ທຸທ຺ຘສ຺ສ ຈ ທຘິສ຺ສ ຈ ຣສຂີຣວິປາກາທີຫິ ຠິນ຺ນສຠາວຕ຺ຕາ. ເອວເມວນ຺ຕິ ຍຖາ ເຫຕຸຠູຕສ຺ສ ຂີຣສ຺ສ ຜລຠູເຕນ ທຘິນາ ນ ເອກກາລສມວຘານໍ, ເອວມຎ຺ຎສ຺ສາປິ ເຫຕຸສ຺ສ ຜເລນ ນ ເອກກາລສມວຘານໍ, ນ ຕຖາ ປຈ຺ຈຍສ຺ສ, ນ ຫິ ປຈ຺ຈໂຍ ເອກນ຺ເຕນ ຜເລນ ຠິນ຺ນກາໂລ ເອວາຕິ. ເອວມ຺ປິ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍານໍ ວິເສໂສ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ເອວໍ ພາຫິຣໍ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍວິຠາຄໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຍຎ຺ຫິ ສໍສາໂຣ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອວິຊ຺ຊາ ອວິຊ຺ຊາຍ ເຫຕູ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ກິໍ ເອກສ຺ມິໍ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທ ອເນກາ ອວິຊ຺ຊາ ວິຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ? ອາຫ ‘‘ປຸຣິມິກາ ອວິຊ຺ຊາ ປຈ຺ຉິມິກາຍ ອວິຊ຺ຊາຍ ເຫຕູ’’ຕິ. ເຕນ ເອກສ຺ມິໍ ກາເລ ເຫຕຸຜລານໍ ສມວຘານໍ ນຕ຺ຖີຕິ ເອຕເມວຕ຺ຖໍ ສມຕ຺ເຖຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ປຸຣິມິກາ ອວິຊ຺ຊາ’’ຕິອາທິນາ ເຫຕຸຜລຠູຕານໍ ອວິຊ຺ຊານໍ ວິຠາຄໍ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ພີຊງ຺ກຸໂຣ ວິຍາ’’ຕິອາທິນາ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ – ຍຖາ ພີຊໍ ອງ຺ກຸຣສ຺ສ ເຫຕຸ ໂຫນ຺ຕໍ ສມນນ຺ຕຣເຫຕຸຕາຍ ເຫຕຸ ໂຫຕິ. ຍໍ ປນ ພີຊໂຕ ຜລໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ສ ພີຊໍ ປຣມ຺ປຣເຫຕຸຕາຍ ເຫຕຸ ໂຫຕິ. ເອວໍ ອວິຊ຺ຊາຍປິ ເຫຕຸຠາເວ ທຏ຺ຐພ຺ພນ຺ຕິ.

ປຸນ ¶ ‘‘ຍຖາ ວາ ປນາ’’ຕິອາທິນາປິ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍວິຠາຄເມວ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ຖາລກນ຺ຕິ ທີປກປລ຺ລິກາ. ອນຄ຺ຄິກນ຺ຕິ ອຄ຺ຄິໍ ວິນາ. ທີເປຕຸນ຺ຕິ ຊາເລຕຸໍ. ອິຕິ ສຠາໂວ ເຫຕູຕິ ເອວໍ ປທີປຸຊ຺ຊາລນາທີສຸ ອຄ຺ຄິອາທິປທີປສທິສໍ ກາຣຓໍ ສຠາໂວ ເຫຕຸ. ປຣຠາໂວ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ຕຕ຺ເຖວ ກປລ຺ລິກາວຏ຺ຏິເຕລາທິສທິໂສ ອຄ຺ຄິໂຕ ອຎ຺ໂຎ ສຠາໂວ ປຈ຺ຈໂຍ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕິໂກຕິ ນິຍກຊ຺ຌຕ຺ຕິໂກ ນິຍກຊ຺ຌຕ຺ເຕ ຠໂວ. ພາຫິໂຣຕິ ຕໂຕ ພຫິຠູໂຕ. ຊນໂກຕິ ນິພ຺ພຕ຺ຕໂກ. ປຣິຄ຺ຄາຫໂກຕິ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠໂກ. ອສາຘາຣໂຓຕິ ອາເວຓິໂກ. ສາຘາຣໂຓຕິ ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນານໍ ສມາໂນ.

ອິທານິ ¶ ຍສ຺ມາ ກາຣຓໍ ‘‘ປຣິກ຺ຂາໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ກາຣຓຠາໂວ ຈ ຜລາເປກ຺ຂາຍ, ຕສ຺ມາ ກາຣຓສ຺ສ ໂຍ ກາຣຓຠາໂວ ຍຖາ ຈ ໂສ ໂຫຕິ, ຍຎ຺ຈ ຜລໍ ໂຍ ຈ ຕສ຺ສ ວິເສໂສ, ໂຍ ຈ ກາຣຓຜລານໍ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ອວຸປຈ຺ເຉທຕ຺ໂຖ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ກາຣຓຜລຠາເວນ ສມ຺ພນ຺ຘຕາ ສນ຺ຕຕິ. ໂກ ຈ ຕຕ຺ຖ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ໂກ ກາຣຓຜລຠາໂວ ຈ? ໂສ ເອວ ອວຸປຈ຺ເຉທຕ຺ໂຖ. ໂຍ ຜລຠູໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອກາຣຓໍ ຫຸຕ຺ວາ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ, ໂສ ວຸປຈ຺ຉິນ຺ໂນ ນາມ ໂຫຕິ, ຍຖາ ຕໍ ອຣຫໂຕ ຈຸຕິຈິຕ຺ຕໍ. ໂຍ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ອນຸຣູປສ຺ສ ຜລສ຺ສ ເຫຕຸ ຫຸຕ຺ວາ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ, ໂສ ອນຸປຈ຺ຉິນ຺ໂນ ເອວ ນາມ ໂຫຕິ, ເຫຕຸຜລສມ຺ພນ຺ຘສ຺ສ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາຕິ ອາຫ – ‘‘ອວຸປຈ຺ເຉທຕ຺ໂຖ ສນ຺ຕຕິອຕ຺ໂຖ’’ຕິ.

ຍສ຺ມາ ຈ ກາຣຓໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ຜລໍ ນາມ, ນ ອນິພ຺ພຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ນິພ຺ພຕ຺ຕິອຕ຺ໂຖ ຜລຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ປຸຣິມຠເວນ ອນນ຺ຕຣຠວປຏິສນ຺ຘານວເສນ ປວຕ຺ຕາ ອຸປປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘາ ປຸນພ຺ຠໂວ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ປຏິສນ຺ຘິອຕ຺ໂຖ ປຸນພ຺ຠວຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ຕຖາ ຍສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ກິເລສາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕໍ ປລິພຸນ຺ເຘນ຺ຕິ ສມ຺ມາ ປຏິປຊ຺ຊິຕຸໍ ນ ເທນ຺ຕິ. ຍາວ ຈ ມຄ຺ເຄນ ອສມຸຄ຺ຆາຕິຕາ, ຕາວ ອນຸເສນ຺ຕິ ນາມ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ປລິໂພຘຕ຺ໂຖ ປຣິຍຸຏ຺ຐານຕ຺ໂຖ, ອສມຸຄ຺ຆາຕຕ຺ໂຖ ອນຸສຍຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ປຣິຎ຺ຎາຠິສມຍວເສນ ປຣິຎ຺ຎາເຕ ນ ກທາຈິ ຕໍ ນາມຣູປງ຺ກຸຣສ຺ສ ກາຣຓໍ ເຫສ຺ສຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ອປຣິຎ຺ຎາຕຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ພີຊຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ຍຕ຺ຖ ອວຸປຈ຺ເຉໂທ ຕຕ຺ຖ ສນ຺ຕຕີຕິ ຍຕ຺ຖ ຣູປາຣູປປ຺ປວຕ຺ຕິຍໍ ຍຖາວຸຕ຺ໂຕ ອວຸປຈ຺ເຉໂທ, ຕຕ຺ຖ ສນ຺ຕຕິໂວຫາໂຣ ¶ . ຍຕ຺ຖ ສນ຺ຕຕິ ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ພຕ຺ຕີຕິອາທິ ປຈ຺ຈຍປຣມ຺ປຣທສ຺ສນໍ ເຫຕຸຜລສມ຺ພນ຺ຘວິຠາວນເມວ.

‘‘ຍຖາ ວາ ປນ ຈກ຺ຂຸຎ຺ຈ ປຏິຈ຺ຈາ’’ຕິອາທິນາ ‘‘ສຠາໂວ ເຫຕູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ວິຠາເຄນ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ສນ຺ນິສ຺ສຍຕາຍາຕິ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈຍຕາຍ. ມນສິກາໂຣຕິ ກິຣິຍາມໂນຘາຕຸ. ສາ ຫິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ວິຎ຺ຎາຓຠາເວນ ສມານຊາຕິຕາຍ ສຠາໂວ ເຫຕຸ. ສງ຺ຂາຣາ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ສຠາໂວ ເຫຕູຕິ ປຸຎ຺ຎາທິອຠິສງ຺ຂາຣາ ປຏິສນ຺ຘິວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ, ຕຕ຺ຖ ໂຍ ສຠາໂວ, ໂສ ເຫຕູຕິ. ສງ຺ຂາຣາຕິ ເຈຕ຺ຖ ສພ຺ໂພ ໂລກິໂຍ ກຸສລາກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ອິມິນາ ນເຍນ ເສສປເທສຸປິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອວໍ ໂຍ ໂກຈິ ອຸປນິສ຺ສໂຍ ສພ຺ໂພ ໂສ ປຣິກ຺ຂາໂຣຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕປ຺ປເຠໂທ ໂຍ ໂກຈິ ປຈ຺ຈໂຍ, ໂສ ສພ຺ໂພ ອຕ຺ຕໂນ ຜລສ຺ສ ປຣິກ຺ຂຣຓໂຕ ອຠິສງ຺ຂຣຓໂຕ ປຣິກ຺ຂາໂຣ. ຕສ຺ສ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ກຖນໍ ປຣິກ຺ຂາໂຣ ຫາໂຣຕິ.

ປຣິກ຺ຂາຣຫາຣວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕໐. ຕຕ຺ຖ ¶ ກຕໂມ ສມາໂຣປໂນ ຫາໂຣຕິ ສມາໂຣປນຫາຣວິຠງ຺ໂຄ. ຕຕ຺ຖ ເອກສ຺ມິໍ ປທຏ຺ຐາເນຕິ ຍສ຺ມິໍ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ເອກສ຺ມິໍ ກາຣຓຠູເຕ ຘມ຺ເມ ສຸຕ຺ເຕນ ຄຫິເຕ. ຍຕ຺ຕການິ ປທຏ຺ຐານານິ ໂອຕຣນ຺ຕີຕິ ຍຕ຺ຕການິ ອຎ຺ເຎສໍ ກາຣຓຠູຕານິ ຕສ຺ມິໍ ຘມ຺ເມ ສໂມສຣນ຺ຕິ. ສພ຺ພານິ ຕານິ ສມາໂຣປຍິຕພ຺ພານີຕິ ສພ຺ພານິ ຕານິ ປທຏ຺ຐານານິ ປທຏ຺ຐານຠູຕາ ຘມ຺ມາ ສມ຺ມາ ນິທ຺ຘາຣຓວເສນ ອາເນຕ຺ວາ ເທສນາຍ ອາໂຣເປຕພ຺ພາ, ເທສນາຣຸຬ຺ເຫ ວິຍ ກຕ຺ວາ ກເຖຕພ຺ພາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາ ອາວຏ຺ເຏ ຫາເຣ ‘‘ເອກມ຺ຫິ ປທຏ຺ຐາເນ, ປຣິເຍສຕິ ເສສກໍ ປທຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ (ເນຕ຺ຕິ. ໔ ນິທ຺ເທສວາຣ) ວຈນໂຕ ອເນເກສໍ ປທຏ຺ຐານານໍ ປຣິເຍສນາ ວຸຕ຺ຕາ, ເອວມິຘາປິ ພຫູນໍ ປທຏ຺ຐານານໍ ສມາໂຣປນາ ກາຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍຖາ ອາວຏ຺ເຏ ຫາເຣ’’ຕິ ອາຫ. ນ ເກວລໍ ປທຏ຺ຐານວເສເນວ ສມາໂຣປນາ, ອຖ ໂຂ ເວວຈນຠາວນາປຫານວເສນປິ ສມາໂຣປນາ ກາຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຖ ສມາໂຣປນາ ຈຕຸພ຺ພິຘາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ກສ຺ມາ ¶ ປເນຕ຺ຖ ປທຏ຺ຐານເວວຈນານິ ຄຫິຕານິ, ນນຸ ປທຏ຺ຐານເວວຈນຫາເຣ ເອວ ອຍມຕ຺ໂຖ ວິຠາວິໂຕຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ອິຘ ປນ ປທຏ຺ຐານເວວຈນຄ຺ຄຫຓໍ ຠາວນາປຫານານໍ ອຘິຏ຺ຐານວິສຍທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ເຈວ ເຕສໍ ອຘິວຈນວິຠາຄທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ຈ. ເອວຎ຺ຫິ ຠາວນາປຫານານິ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍານິ ໂຫນ຺ຕິ ສຸກຣານິ ຈ ປຎ຺ຎາເປຕຸໍ. ອິທໍ ປທຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອິທໍ ຕິວິຘໍ ສຸຈຣິຕໍ ພຸທ຺ຘານໍ ສາສນສ຺ສ ໂອວາທສ຺ສ ວິສຍາຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ ປທຏ຺ຐານໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ກາຍິກ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຕີຫິ ສຸຈຣິເຕຫິ ສີລາທໂຍ ຕໂຍ ຂນ຺ເຘ ສມຖວິປສ຺ສນາ ຕຕິຍຈຕຸຕ຺ຖຜລານິ ຈ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ, ຕໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ. ວນີຍຕີຕິ ວນໍ, ວນຕິ, ວນຸເຕ ອິຕິ ວາ ວນໍ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ປຎ຺ຈ ກາມຄຸຓາ ກາມຕຓ຺ຫາຍ, ນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄາໂຫ ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນຄ຺ຄາຫສ຺ສ, ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກພາຫິຣານິ ອາຍຕນານິ ຕປ຺ປຏິພນ຺ຘຉນ຺ທຣາຄາທີນໍ, ອນຸສຍາ ຈ ປຣິຍຸຏ຺ຐານານໍ ກາຣຓານິ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຎ຺ຈ ກາມຄຸຓາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໕໑. ອຍໍ ເວວຈເນນ ສມາໂຣປນາຕິ ໂຍ ‘‘ຣາຄວິຣາຄາ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິ ເສກ຺ຂຜລໍ, ອນາຄາມິຜລໍ, ກາມຘາຕຸສມຕິກ຺ກມນ’’ນ຺ຕິ ເອເຕຫິ ປຣິຍາຍວຈເນຫິ ຕຕິຍຜລສ຺ສ ນິທ຺ເທໂສ, ຕຖາ ໂຍ ‘‘ອວິຊ຺ຊາວິຣາຄາ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິ ອເສກ຺ຂຜລໍ, ອຄ຺ຄຜລໍ ອຣຫຕ຺ຕໍ, ເຕຘາຕຸກສມຕິກ຺ກມນ’’ນ຺ຕິ ¶ ເອເຕຫິ ປຣິຍາຍວຈເນຫິ ຈຕຸຕ຺ຖຜລສ຺ສ ນິທ຺ເທໂສ, ໂຍ ຈ ‘‘ປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍ’’ນ຺ຕິອາທີຫິ ປຣິຍາຍວຈເນຫິ ປຎ຺ຎາຍ ນິທ຺ເທໂສ, ອຍໍ ເວວຈເນຫິ ຈ ສມາໂຣປນາ.

ຕສ຺ມາຕິຫ ຕ຺ວໍ, ຠິກ຺ຂຸ, ກາເຍ ກາຍານຸປສ຺ສີ ວິຫຣາຫີຕິອາທິ ລກ຺ຂຓຫາຣວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເກວລໍ ຕຕ຺ຖ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ ອວຸຕ຺ຕານມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕຠາວທສ຺ສນວເສເນວ ອາຄຕໍ, ອິຘ ຠາວນາສມາໂຣປນວເສນາຕິ ອຍເມວ ວິເສໂສ. ກາຍານຸປສ຺ສນາ ວິເສສໂຕ ອສຸຠານຸປສ຺ສນາ ເອວ ກາມຣາຄຕເທກຏ຺ຐກິເລສານໍ ເອກນ຺ຕປຏິປກ຺ຂາຕິ ອສຸຠສຎ຺ຎາ ກພຬີກາຣາຫາຣປຣິຎ຺ຎາຍ ປຣິພນ຺ຘກິເລສາ ກາມຸປາທານໍ ກາມໂຍໂຄ ອຠິຊ຺ຌາກາຍຄນ຺ໂຖ ກາມາສໂວ ກາໂມໂຆ ຣາຄສລ຺ລໍ ຣູປຘມ຺ມປຣິຎ຺ຎາຍ ປຏິປກ຺ຂກິເລສາ ຣູປຘມ຺ເມສຸ ຣາໂຄ ຉນ຺ທາຄຕິຄມນນ຺ຕິ ເອເຕສໍ ປາປຘມ຺ມານໍ ປຫານາຍ ສໍວຕ຺ຕຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ກາເຍ ກາຍານຸປສ຺ສີ ວິຫຣນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິນາ.

ຕຖາ ¶ ເວທນານຸປສ຺ສນາ ວິເສສໂຕ ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາຕິ, ສາ –

‘‘ໂຍ ສຸຂໍ ທຸກ຺ຂໂຕ ອທ຺ທ, ທຸກ຺ຂມທ຺ທກ຺ຂິ ສລ຺ລໂຕ;

ອທຸກ຺ຂມສຸຂໍ ສນ຺ຕໍ, ອທກ຺ຂິ ນໍ ອນິຈ຺ຈໂຕ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໔.໒໕໓; ອິຕິວຸ. ໕໓) –

ອາທິວຈນໂຕ ສພ຺ພໍ ເວທນໍ ‘‘ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ປສ຺ສນ຺ຕີ ສຸຂສຎ຺ຎາຍ ເວທນາເຫຕຸປຣິຎ຺ຎາຍ ປຣິພນ຺ຘກິເລສານໍ ໂຄສີລາທີຫິ ຠວສຸທ຺ຘິ ໂຫຕີຕິ ເວທນາສ຺ສາເທນ ປວຕ຺ຕສ຺ສ ຠວຸປາທານສງ຺ຂາຕສ຺ສ ສີລພ຺ພຕຸປາທານສ຺ສ ເວທນາວເສນ ‘‘ອນຕ຺ຖໍ ເມ ອຈຣີ’’ຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕສ຺ສ (ທີ. ນິ. ໓.໓໔໐; ອ. ນິ. ໙.໒໙; ໑໐.໗໙; ຘ. ສ. ໑໒໓໗; ວິຠ. ໙໐໙, ໙໖໐) ພ຺ຍາປາທກາຍຄນ຺ຖສ຺ສ ໂທສສລ຺ລສ຺ສ ເວທນາສ຺ສາທວເສເນວ ປວຕ຺ຕສ຺ສ ຠວໂຍຄຠວາຠວຠໂວຆສງ຺ຂາຕສ຺ສ ຠວຣາຄສ຺ສ ຠວປຣິຎ຺ຎາຍ ປຣິພນ຺ຘກກິເລສານໍ ເວທນາວິສຍສ຺ສ ຣາຄສ຺ສ ໂທສາຄຕິຄມນສ຺ສ ຈ ປຫານາຍ ສໍວຕ຺ຕຕີຕິ ເອຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ເວທນາສຸ ເວທນານຸປສ຺ສີ’’ຕິອາທິນາ.

ຕຖາ ຈິຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາ ວິເສສໂຕ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາຕິ, ສາ ຈິຕ຺ຕໍ ‘‘ອນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ປສ຺ສນ຺ຕີ ຕຕ຺ຖ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ສຕ຺ຕາ ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎິໂນຕິ ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາຍ ວິຎ຺ຎາຓາຫາຣປຣິຎ຺ຎາຍ ປຣິພນ຺ຘກິເລສານໍ ນິຈ຺ຈາຠິນິເວສປຏິປກ຺ຂໂຕ ເອວ ທິຏ຺ຐຸປາທານໍ ທິຏ຺ຐິໂຍຄສີລພ຺ພຕປຣາມາສກາຍຄນ຺ຖທິຏ຺ຐາສວທິຏ຺ໂຐຆສງ຺ຂາຕາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎານິມິຕ຺ຕສ຺ສ ‘‘ເສຍ຺ໂຍຫມສ຺ມີ’’ຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕສ຺ສ ¶ (ຘ. ສ. ໑໒໓໙; ວິຠ. ໘໓໒, ໘໖໖, ໙໖໒) ມານສລ຺ລສ຺ສ ສຎ຺ຎາປຣິຎ຺ຎາຍ ປຏິປກ຺ຂກິເລສານໍ ສຎ຺ຎາຍ ຣາຄສ຺ສ ທິຏ຺ຐາຠິນິເວສສ຺ສ ອປ຺ປຫີນຕ຺ຕາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກສ຺ສ ຠຍາຄຕິຄມນສ຺ສ ຈ ປຫານາຍ ສໍວຕ຺ຕຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຈິຕ຺ເຕ ຈິຕ຺ຕານຸປສ຺ສີ’’ຕິອາທິນາ.

ຕຖາ ຘມ຺ມານຸປສ຺ສນາ ວິເສສໂຕ ອນຕ຺ຕສຎ຺ຎາຕິ, ສາ ສງ຺ຂາເຣສຸ ອຕ຺ຕສຎ຺ຎາຍ ມໂນສຎ຺ເຈຕນາຫາຣປຣິຎ຺ຎາຍ ປຏິປກ຺ຂກິເລສານໍ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິຍາ ‘‘ອິທເມວ ສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໑໘໗, ໒໐໒-໒໐໓; ໓.໒໗) ປວຕ຺ຕສ຺ສ ມິຈ຺ຉາຠິນິເວສສ຺ສ ມິຈ຺ຉາຠິນິເວສເຫຕຸກາຍ ອວິຊ຺ຊາໂຍຄອວິຊ຺ຊາສວອວິຊ຺ໂຊຆໂມຫສລ຺ລສງ຺ຂາຕາຍ ອວິຊ຺ຊາຍ ສງ຺ຂາຣປຣິຎ຺ຎາຍ ປຣິພນ຺ຘກິເລສານໍ ສງ຺ຂາເຣສຸ ຣາຄສ຺ສ ໂມຫາຄຕິຄມນສ຺ສ ¶ ຈ ປຫານາຍ ສໍວຕ຺ຕຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຘມ຺ເມສຸ ຘມ຺ມານຸປສ຺ສີ ວິຫຣນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິນາ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ສມາໂຣປນຫາຣວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ເອວໍ ສຸປຣິກມ຺ມກຕາຍ ຠູມິຍາ ນານາວຓ຺ຓານິ ມຸຕ຺ຕປຸປ຺ຜານິ ປກິຣນ຺ໂຕ ວິຍ ສຸສິກ຺ຂິຕສິປ຺ປາຈຣິຍວິຈາຣິເຕສຸ ສຸຣຕ຺ຕສຸວຓ຺ຓາລງ຺ກາເຣສຸ ນານາວິຘຣໍສິຊາລສມຸຊ຺ຊລານິ ວິວິຘານິ ມຓິຣຕນານິ ພນ຺ຘນ຺ໂຕ ວິຍ ມຫາປຖວິໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ປປ຺ປຏໂກຊໍ ຂາທາເປນ຺ໂຕ ວິຍ ໂຍຊນິກມຘຸຄຓ຺ຑໍ ປີເຬຕ຺ວາ ສຸມຘຸຣສໍ ປາເຍນ຺ໂຕ ວິຍ ຈ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກຈ຺ຈາໂນ ນານາສຸຕ຺ຕປເທເສ ອຸທາຫຣນ຺ໂຕ ໂສຬສ ຫາເຣ ວິຠຊິຕ຺ວາ ອິທານິ ເຕ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ສຸຕ຺ເຕ ໂຍເຊຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຫາຣສມ຺ປາຕວາຣໍ ອາຣຠິ. ອາຣຠນ຺ໂຕ ຈ ຍາຍໍ ນິທ຺ເທສວາເຣ –

‘‘ໂສຬສ ຫາຣາ ປຐມໍ, ທິສໂລຈນໂຕ ທິສາ ວິໂລເກຕ຺ວາ;

ສງ຺ຂິປິຍ ອງ຺ກຸເສນ ຫິ, ນເຍຫິ ຕີຫິ ນິທ຺ທິເສ ສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. –

ຄາຖາ ວຸຕ຺ຕາ. ຍສ຺ມາ ຕໍ ຫາຣວິຠງ຺ຄວາໂຣ ນປ຺ປໂຍເຊຕິ, ວິປ຺ປກິຓ຺ຓວິສຍຕ຺ຕາ, ນຍວິຈາຣສ຺ສ ຈ ອນ຺ຕຣິຕຕ຺ຕາ ¶ . ອເນເກຫິ ສຸຕ຺ຕປເທເສຫິ ຫາຣານໍ ວິຠາຄທສ຺ສນເມວ ຫິ ຫາຣວິຠງ຺ຄວາໂຣ. ຫາຣສມ຺ປາຕວາໂຣ ປນ ຕໍ ປໂຍເຊຕິ, ເອກສ຺ມິໍເຍວ ສຸຕ຺ຕປເທເສ ໂສຬສ ຫາເຣ ໂຍເຊຕ຺ວາວ ຕທນນ຺ຕຣໍ ນຍສມຸຏ຺ຐານສ຺ສ ກຖິຕຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາ ‘‘ໂສຬສ ຫາຣາ ປຐມ’’ນ຺ຕິ ຄາຖໍ ປຈ຺ຈາມສິຕ຺ວາ ‘‘ຕສ຺ສາ ນິທ຺ເທໂສ ກຸຫິໍ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ຫາຣສມ຺ປາເຕ’’ຕິ ອາຫ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ‘‘ຕສ຺ສາ ຄາຖາຍ ນິທ຺ເທໂສ ກຕ຺ຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ’’ຕິ. ເອເຕນ ສຸຕ຺ເຕສຸ ຫາຣານໍ ໂຍຊນານຍທສ຺ສນໍ ຫາຣສມ຺ປາຕວາໂຣຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຫາຣສມ຺ປາຕປທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ ເອວ.

ອຣກ຺ຂິເຕນ ¶ ຈິຕ຺ເຕນາຕິ ຈກ຺ຂຸທ຺ວາຣາທີສຸ ສຕິອາຣກ຺ຂາຠາເວນ ອຄຸຕ຺ເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຫເຕນາຕິ ສສ຺ສຕາທິມິຈ຺ຉາຠິນິເວສທູສິເຕນ. ຖິນມິທ຺ຘາຠິຠູເຕນາຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ກາຍສ຺ສ ຈ ອກລ຺ຍຕາລກ຺ຂເຓຫິ ຖິນມິທ຺ເຘຫິ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖເຏນ. ວສໍ ມາຣສ຺ສ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ກິເລສມາຣາທີນໍ ຍຖາກາມໍ ກຣຓີໂຍ ໂຫຕີຕິ ອຍໍ ຕາວ ຄາຖາຍ ປທຕ຺ໂຖ.

ປມາທນ຺ຕິ ‘‘ອຣກ຺ຂິເຕນ ຈິຕ຺ເຕນາ’’ຕິ ອິທໍ ປທໍ ຉສຸ ທ຺ວາເຣສຸ ສຕິໂວສຄ຺ຄລກ຺ຂຓໍ ປມາທໍ ກເຖຕິ. ຕໍ ມຈ຺ຈຸໂນ ປທນ຺ຕິ ຕໍ ປມຊ຺ຊນໍ ຄຸຓມາຣຓໂຕ ມຈ຺ຈຸສງ຺ຂາຕສ຺ສ ມາຣສ຺ສ ວສວຕ຺ຕນຏ຺ຐານໍ, ເຕນ ‘‘ອຣກ຺ຂິເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ, ວສໍ ມາຣສ຺ສ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ປຐມປາທໍ ຈຕຸຕ຺ຖປາເທນ ສມ຺ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ. ໂສ ວິປລ຺ລາໂສຕິ ຍໍ ອນິຈ຺ຈສ຺ສ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກສ຺ສ ‘‘ນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ທສ຺ສນໍ, ໂສ ວິປລ຺ລາໂສ ວິປຣິເຍສຄ຺ຄາໂຫ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ວິປຣີຕຄ຺ຄາຫລກ຺ຂໂຓ ວິປລ຺ລາໂສ’’ຕິ. ສພ຺ພໍ ວິປລ຺ລາສສາມຎ຺ເຎນ ຄເຫຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານໍ ປຸຈ຺ຉຕິ ‘‘ກິໍ ວິປລ຺ລາສຍຕີ’’ຕິ. ສາມຎ຺ຎສ຺ສ ຈ ວິເສໂສ ອຘິຏ຺ຐານຠາເວນ ໂວຫຣີຍຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ສຎ຺ຎໍ ຈິຕ຺ຕໍ ທິຏ຺ຐິມິຕີ’’ຕິ. ຕໍ ‘‘ວິປລ຺ລາສຍຕີ’’ຕິ ປເທນ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ເຕສຸ ສຎ຺ຎາວິປລ຺ລາໂສ ສພ຺ພມຸທຸໂກ, ອນິຈ຺ຈາທິກສ຺ສ ວິສຍສ຺ສ ມິຈ຺ຉາວເສນ ອຸປຏ຺ຐິຕາກາຣຄ຺ຄຫຓມຕ຺ຕໍ ມິຄໂປຕການໍ ຕິຓປຸຣິສເກສຸ ປຸຣິໂສຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນສຎ຺ຎາ ວິຍ. ຈິຕ຺ຕວິປລ຺ລາໂສ ຕໂຕ ພລວຕໂຣ, ອມຓິອາທິເກ ວິສເຍ ມຓິອາທິອາກາເຣນ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ເຕ ຕຖາ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ວິຍ ນິຈ຺ຈາທິໂຕ ສນ຺ນິຏ຺ຐານມຕ຺ຕໍ. ທິຏ຺ຐິວິປລ຺ລາໂສ ປນ ສພ຺ພພລວຕໂຣ ຍໍ ຍໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ຍຖາ ຍຖາ ອຸປຏ຺ຐາຕິ, ຕຖາ ຕຖາ ນໍ ສສ຺ສຕາທິວເສນ ‘‘ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ ອຠິນິວິສນ຺ໂຕ ປວຕ຺ຕຕິ. ຕຕ຺ຖ ສຎ຺ຎາວິປລ຺ລາໂສ ຈິຕ຺ຕວິປລ຺ລາສສ຺ສ ກາຣຓໍ, ຈິຕ຺ຕວິປລ຺ລາໂສ ທິຏ຺ຐິວິປລ຺ລາສສ຺ສ ກາຣຓໍ ໂຫຕິ.

ອິທານິ ວິປລ຺ລາສານໍ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ ວິສຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂສ ກຸຫິໍ ວິປລ຺ລາສຍຕິ, ຈຕູສຸ ອຕ຺ຕຠາວວຕ຺ຖູສູ’’ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຕຠາວວຕ຺ຖູສູຕິ ປຎ຺ຈສຸ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ເຘສຸ. ເຕ ຫິ ອາຫິໂຕ ອຫໍ ¶ ມາໂນ ເອຕ຺ຖາຕິ ອຕ຺ຕາ, ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຠວຕິ ເອຕ຺ຖ ພຸທ຺ຘິ ໂວຫາໂຣ ຈາຕິ ອຕ຺ຕຠາໂວ, ໂສ ເອວ ສຸຠາທີນໍ ວິປລ຺ລາສສ຺ສ ຈ ອຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ ວຕ຺ຖຸ ຈາຕິ ‘‘ອຕ຺ຕຠາວວຕ຺ຖູ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ຣູປໍ ອຕ຺ຕໂຕ ສມນຸປສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິນາ ເຕສໍ ສພ຺ພວິປລ຺ລາສມູລຠູຕາຍ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິຍາ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານຠາເວນ ອຕ຺ຕຠາວວຕ຺ຖຸຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຸນ ວິປລ຺ລາສານໍ ປວຕ຺ຕິອາກາເຣນ ສທ຺ຘິໍ ¶ ວິສຍໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຣູປໍ ປຐມໍ ວິປລ຺ລາສວຕ຺ຖຸ ອສຸເຠ ສຸຠ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ສພ຺ພໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ. ປຸນ ມູລກາຣຓວເສນ ວິປລ຺ລາເສ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ທ຺ເວ ຘມ຺ມາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສໍກິເລສາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ອວິຊ຺ຊາຣຫິຕາ ຕຓ຺ຫາ ນຕ຺ຖິ, ອວິຊ຺ຊາ ຈ ສຸຠສຸຂສຎ຺ຎານມ຺ປິ ປຈ຺ຈໂຍ ເອວ, ຕຖາປິ ຕຓ຺ຫາ ເອຕາສໍ ສາຕິສຍໍ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຓ຺ຫານິວຸຕໍ…ເປ… ທຸກ຺ເຂ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທິຏ຺ຐິນິວຸຕນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐິສີເສນ ອວິຊ຺ຊາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອວິຊ຺ຊານິວຸຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຕຓ຺ຫາຣຫິຕາ ທິຏ຺ຐິ ນຕ຺ຖິ, ຕຓ຺ຫາປິ ທິຏ຺ຐິຍາ ປຈ຺ຈໂຍ ເອວ. ຕຓ຺ຫາປິ ‘‘ນິຈ຺ຈໍ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ອໂຍນິໂສ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊນ຺ຕານໍ ຕຖາປວຕ຺ຕມິຈ຺ຉາຠິນິເວສສ຺ສ ໂມໂຫ ວິເສສປຈ຺ຈໂຍຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ທິຏ຺ຐິນິວຸຕໍ…ເປ… ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ໂຍ ທິຏ຺ຐິວິປລ຺ລາໂສຕິ ‘‘ອນິຈ຺ເຈ ນິຈ຺ຈໍ, ອນຕ຺ຕນິ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ປວຕ຺ຕມ຺ປິ ວິປລ຺ລາສທ຺ວຍໍ ສນ຺ຘາຍາຫ – ‘‘ໂສ ອຕີຕໍ ຣູປໍ…ເປ… ອຕີຕໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ອຕ຺ຕໂຕ ສມນຸປສ຺ສຕີ’’ຕິ. ເອເຕນ ອຏ຺ຐາຣສວິໂຘປິ ປຸພ຺ພນ຺ຕານຸກປ຺ປິກວາໂທ ປຈ຺ຉິມານໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ວິປລ຺ລາສານໍ ວເສນ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕຓ຺ຫາວິປລ຺ລາໂສຕິ ຕຓ຺ຫາມູລໂກ ວິປລ຺ລາໂສ. ‘‘ອສຸເຠ ສຸຠໍ, ທຸກ຺ເຂ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ ເອຕໍ ວິປລ຺ລາສທ຺ວຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ອນາຄຕໍ ຣູປໍ ອຠິນນ຺ທຕີຕິ ອນາຄຕໍ ຣູປໍ ທິຏ຺ຐາຠິນນ຺ທນວເສນ ອຠິນນ຺ທຕິ. ອນາຄຕໍ ເວທນໍ, ສຎ຺ຎໍ, ສງ຺ຂາເຣ, ວິຎ຺ຎາຓໍ ອຠິນນ຺ທຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເອເຕນ ຈຕຸຈຕ຺ຕາລີສວິໂຘປິ ອປຣນ຺ຕານຸກປ຺ປິກວາໂທ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ປຸຣິມານໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ວິປລ຺ລາສານໍ ວເສນ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ທ຺ເວ ຘມ຺ມາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປກ຺ກິເລສາຕິ ເອວໍ ປຣມສາວຊ຺ຊສ຺ສ ວິປລ຺ລາສສ຺ສ ມູລກາຣຓນ຺ຕິ ວິເສສໂຕ ທ຺ເວ ຘມ຺ມາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປກ຺ກິເລສາ ຕຓ຺ຫາ ຈ ອວິຊ຺ຊາ ຈາຕິ ເຕ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສຕິ. ຕາຫິ ວິສຸຊ຺ຌນ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ວິສຸຊ຺ຌຕີຕິ ປຏິປກ຺ຂວເສນປິ ຕາສໍ ອຸປກ຺ກິເລສຠາວໍເຍວ ວິຠາເວຕິ, ນ ຫິ ຕຓ຺ຫາອວິຊ຺ຊາສຸ ປຫີນາສຸ ໂກຈິ ສໍກິເລສຘມ຺ໂມ ນ ປຫີຍຕີຕິ. ຍຖາ ຈ ວິປລ຺ລາສານໍ ມູລກາຣຓໍ ຕຓ຺ຫາວິຊ຺ຊາ, ເອວໍ ສກລສ຺ສາປິ ວຏ຺ຏສ຺ສ ມູລກາຣຓນ຺ຕິ ຍຖານຸສນ຺ຘິນາວ ຄາຖໍ ນິຏ຺ຐເປຕຸໍ ‘‘ເຕສ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ເຕສນ຺ຕິ ເຍສໍ ອຣກ຺ຂິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຫຕຎ຺ຈ, ເຕສໍ. ‘‘ອວິຊ຺ຊານີວຣຓານ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ມາຣສ຺ສ ວສຄມເນນ ອນາທິມຕິສໍສາເຣ ສໍສຣຓນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ຖິນມິທ຺ຘາຠິຠູເຕນາຕິ ¶ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຖິນໍ ນາມາ’’ຕິອາທິນາ ຖິນມິທ຺ຘານໍ ສຣູປໍ ທສ຺ເສຕິ. ເຕຫິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຠິຠູຕຕາ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາວາຕິ ຕໍ ອນາມສິຕ຺ວາ ກິເລສມາຣຄ຺ຄຫເຓເນວ ¶ ຕໍນິມິຕ຺ຕາ ອຠິສງ຺ຂາຣມາຣຂນ຺ຘມາຣມຈ຺ຈຸມາຣາ ຄຫິຕາ ເອວາຕິ ‘‘ກິເລສມາຣສ຺ສ ຈ ສຕ຺ຕມາຣສ຺ສ ຈາ’’ຕິ ຈ-ສທ຺ເທນ ວາ ເຕສມ຺ປິ ຄຫຓໍ ກຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ໂສ ຫິ ນິວຸໂຕ ສໍສາຣາຠິມຸໂຂຕິ ໂສ ມາຣວສໍ ຄໂຕ, ຕໂຕ ເອວ ນິວຸໂຕ ກິເລເສຫິ ຍາວ ນ ມາຣພນ຺ຘນໍ ຉິຊ຺ຊຕິ, ຕາວ ສໍສາຣາຠິມຸໂຂວ ໂຫຕິ, ນ ວິສງ຺ຂາຣາຠິມຸໂຂຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິມານິ ຠຄວຕາ ທ຺ເວ ສຈ຺ຈານິ ເທສິຕານິ. ກຖໍ ເທສິຕານິ?

ຕຕ຺ຖ ທຸວິຘາ ກຖາ ອຠິຘມ຺ມນິສ຺ສິຕາ ຈ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕນິສ຺ສິຕາ ຈ. ຕາສຸ ອຠິຘມ຺ມນິສ຺ສິຕາ ນາມ ອຣກ຺ຂິເຕນ ຈິຕ຺ເຕນາຕິ ຣຕ຺ຕມ຺ປິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຣກ຺ຂິຕໍ, ທຸຏ຺ຐມ຺ປິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຣກ຺ຂິຕໍ, ມູຬ຺ຫມ຺ປິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຣກ຺ຂິຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຣຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ໂລຠສຫຄຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທານໍ ວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ, ທຸຏ຺ຐໍ ຈິຕ຺ຕໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປຏິຆຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທານໍ ວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ, ມູຬ຺ຫໍ ຈິຕ຺ຕໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ໂມມູຫຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທານໍ ວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍາວ ອິເມສໍ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທານໍ ວເສນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ອຄຸຕ຺ຕິ ອໂຄປາຍນາ ອປາລນາ ອນາຣກ຺ຂາ ສຕິໂວສຄ຺ໂຄ ປມາໂທ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອສໍວໂຣ, ເອວໍ ອຣກ຺ຂິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຫຕໍ ນາມ ຈິຕ຺ຕໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ທິຏ຺ຐິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທານໍ ວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ, ຖິນມິທ຺ຘາຠິຠູຕໍ ນາມ ຈິຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ສສງ຺ຂາຣິກາກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທານໍ ວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ສພ຺ເພປິ ອຄ຺ຄຫິຕຄ຺ຄຫເຓນ ທ຺ວາທສ ອກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທາ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕ ‘‘ກຕເມ ຘມ຺ມາ ອກຸສລາ? ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ອກຸສລໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທກຓ຺ເຑ (ຘ. ສ. ໓໖໕) ອກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທເທສນາວເສນ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ວຕ຺ຕພ຺ພາ. ມາຣສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຎ຺ຈ ມາຣາ. ເຕສຸ ກິເລສມາຣສ຺ສ ຈຕຸນ຺ນໍ ອາສວານໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ໂອຆານໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ໂຍຄານໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ຄນ຺ຖານໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຸປາທານານໍ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ນີວຣຓານໍ ທສນ຺ນໍ ກິເລສວຕ຺ຖູນໍ ວເສນ ອາສວໂຄຈ຺ຉກາທີສຸ (ຘ. ສ. ທຸກມາຕິກາ ໑໔-໑໙, ໑໑໐໒) ວຸຕ຺ຕນເຍນ, ຕຖາ ‘‘ຊາຕິມໂທ ໂຄຕ຺ຕມໂທ ອາໂຣຄ຺ຍມໂທ’’ຕິອາທິນາ ຂຸທ຺ທກວຕ຺ຖຸວິຠງ຺ເຄ (ວິຠ. ໘໓໒) ອາຄຕານໍ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ກິເລສານຎ຺ຈ ວເສນ ວິຠາໂຄ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ອຍໍ ຕາເວຕ຺ຖ ອຠິຘມ຺ມນິສ຺ສິຕາ ກຖາ.

ສຸຕ຺ຕນ຺ຕນິສ຺ສິຕາ (ມ. ນິ. ໑.໓໔໗; ອ. ນິ. ໑໑.໑໗) ປນ ອຣກ຺ຂິເຕນ ຈິຕ຺ເຕນາຕິ ຈກ຺ຂຸນາ ຣູປໍ ທິສ຺ວາ ນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄາຫີ ໂຫຕິ ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນຄ຺ຄາຫີ, ຍຕ຺ວາຘິກຣຓເມນໍ ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອສໍວຸຕໍ ວິຫຣນ຺ຕໍ ອຠິຊ຺ຌາໂທມນສ຺ສາ ປາປກາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອນ຺ວາສ຺ສເວຍ຺ຍຸໍ, ຕສ຺ສ ¶ ສໍວຣາຍ ນ ປຏິປຊ຺ຊຕິ, ນ ຣກ຺ຂຕິ ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິເຍ ນ ສໍວຣໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ໂສເຕນ ¶ …ເປ… ຆາເນນ… ຊິວ຺ຫາຍ… ກາເຍນ… ມນສາ…ເປ… ມນິນ຺ທ຺ຣິເຍນ ສໍວຣໍ ອາປຊ຺ຊຕິ (ມ. ນິ. ໑.໓໔໗, ໔໑໑, ໔໒໑; ໒.໔໑໙; ໓.໑໕, ໗໕). ເອວໍ ອຣກ຺ຂິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຫເຕນ ຈາຕິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຫຕໍ ນາມ ຈິຕ຺ຕໍ ປຸພ຺ພນ຺ຕກປ຺ປນວເສນ ວາ ອປຣນ຺ຕກປ຺ປນວເສນ ວາ ປຸພ຺ພນ຺ຕາປຣນ຺ຕກປ຺ປນວເສນ ວາ ມິຈ຺ຉາຠິນິວິສນ຺ຕສ຺ສ ອໂຍນິໂສ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ‘‘ສສ຺ສໂຕ ໂລໂກຕິ ວາ…ເປ… ເນວ ໂຫຕິ ນ ນ ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ’’ຕິ (ວິຠ. ໙໓໗; ປຏິ. ມ. ໑.໑໔໐) ວາ ຍາ ທິຏ຺ຐິ, ຕາຍ ຫຕໍ ອຸປຫຕໍ. ຍາ ຈ ໂຂ ‘‘ອິມາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສສ຺ສຕວາທາ…ເປ… ປຎ຺ຈ ປຣມທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານວາທາ’’ຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຊາເລ (ທີ. ນິ. ໑.໓໐ ອາທໂຍ) ປຎ຺ຈຕ຺ຕເຍ (ມ. ນິ. ໓.໒໑ ອາທໂຍ) ຈ ອາຄຕາ ທ຺ວາສຏ຺ຐິ ທິຏ຺ຐິໂຍ, ຕາສໍ ວເສນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຫຕຠາໂວ ກເຖຕພ຺ໂພ.

ຖິນມິທ຺ຘາຠິຠູເຕນາຕິ ຖິນໍ ນາມ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອກມ຺ມຎ຺ຎຕາ. ມິທ຺ຘໍ ນາມ ເວທນາທິກ຺ຂນ຺ຘຕ຺ຕຍສ຺ສ ອກມ຺ມຎ຺ຎຕາ. ຕຖາ ຖິນໍ ອນຸສ຺ສາຫສໍຫນນໍ. ມິທ຺ຘໍ ອສຕ຺ຕິວິຆາໂຕ. ອິຕິ ຖິເນນ ມິທ຺ເຘນ ຈ ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິຠູຕໍ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຏໍ ອຸປທ຺ທຸຕໍ ສງ຺ໂກຈນປ຺ປຕ຺ຕໍ ລຍາປນ຺ນໍ. ວສໍ ມາຣສ຺ສ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ວໂສ ນາມ ອິຈ຺ຉາ ໂລໂຠ ອຘິປ຺ປາໂຍ ຣຸຈິ ອາກງ຺ຂາ ອາຓາ ອາຓຕ຺ຕິ. ມາໂຣຕິ ປຎ຺ຈ ມາຣາ – ຂນ຺ຘມາໂຣ ອຠິສງ຺ຂາຣມາໂຣ ມຈ຺ຈຸມາໂຣ ເທວປຸຕ຺ຕມາໂຣ ກິເລສມາໂຣຕິ. ຄຈ຺ຉຕີຕິ ເຕສໍ ວສໍ ອິຈ຺ຉໍ…ເປ… ອາຓຕ຺ຕິໍ ຄຈ຺ຉຕິ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ ອຸເປຕິ ວຕ຺ຕຕິ ອນຸວຕ຺ຕຕິ ນາຕິກ຺ກມຕີຕິ. ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ – ‘‘ວສໍ ມາຣສ຺ສ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຍຖາວຸຕ຺ຕາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ, ຕຓ຺ຫາວິຊ຺ຊາ ເອວ ວາ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ. ໂຍ ໂສ ‘‘ວສໍ ມາຣສ຺ສ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ເຍ ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ເຘ ອຸປາທາຍ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ, ເຕ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ. ເອວໍ ຠຄວຕາ ອິຘ ທ຺ເວ ສຈ຺ຈານິ ເທສິຕານິ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ທຸກ຺ຂໍ ສມຸທໂຍ ຈາ’’ຕິ. ເຕສໍ ຠຄວາ ປຣິຎ຺ຎາຍ ຈ ປຫານາຍ ຈ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕີຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ປາກຏຕຣໍ ກາຕຸໍ ‘‘ທຸກ຺ຂສ຺ສ ປຣິຎ຺ຎາຍ ສມຸທຍສ຺ສ ປຫານາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຖໍ ເທເສຕີຕິ ເຈ –

‘‘ຕສ຺ມາ ຣກ຺ຂິຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ, ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປໂຄຈໂຣ;

ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິໍ ປຸຣກ຺ຂຕ຺ວາ, ຎຕ຺ວານ ອຸທຍພ຺ພຍໍ;

ຖິນມິທ຺ຘາຠິຠູ ຠິກ຺ຂຸ, ສພ຺ພາ ທຸຄ຺ຄຕິໂຍ ຊເຫ’’ຕິ. (ອຸທາ. ໓໒) –

ຄາຖາຍ ¶ . ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຍສ຺ມາ ອຣກ຺ຂິເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ ວສໍ ມາຣສ຺ສ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ມາ ສຕິສໍວເຣນ ມນຈ຺ຉຏ຺ຐານໍ ¶ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ຣກ຺ຂເຓນ ຣກ຺ຂິຕຈິຕ຺ໂຕ ອສ຺ສ. ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປໂຄຈໂຣຕິ ຍສ຺ມາ ກາມສງ຺ກປ຺ປາທິມິຈ຺ຉາສງ຺ກປ຺ປໂຄຈໂຣ ຕຖາ ຕຖາ ອໂຍນິໂສ ວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ນານາວິຘານິ ມິຈ຺ຉາທສ຺ສນານິ ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕໂຕ ເອວ ຈ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຫເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ ວສໍ ມາຣສ຺ສ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ມາ ໂຍນິໂສມນສິກາເຣນ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ເນກ຺ຂມ຺ມສງ຺ກປ຺ປາທິສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປໂຄຈໂຣ ອສ຺ສ. ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິໍ ປຸຣກ຺ຂຕ຺ວາຕິ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປໂຄຈຣຕາຍ ວິຘຸຕມິຈ຺ຉາທສ຺ສໂນ ກມ຺ມສ຺ສກຕາລກ຺ຂຓໍ ຍຖາຠູຕຎາຓລກ຺ຂຓຎ຺ຈ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິໍ ປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ກຕ຺ວາ ສີລສມາຘີສຸ ຍຸຕ຺ຕປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ. ຕໂຕ ເອວ ຈ ຎຕ຺ວານ ອຸທຍພ຺ພຍໍ ປຎ຺ຈສຸ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ເຘສຸ ສມປຎ຺ຎາສາຍ ອາກາເຣຫິ ອຸປ຺ປາທໍ ນິໂຣຘຎ຺ຈ ຎຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາເປຕ຺ວາ ອນຸກ຺ກເມນ ອຣິຍມຄ຺ເຄ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ອຄ຺ຄມຄ຺ເຄນ ຖິນມິທ຺ຘາຠິຠູ ຠິກ຺ຂຸ ສພ຺ພາ ທຸຄ຺ຄຕິໂຍ ຊເຫຕິ ເອວໍ ສພ຺ພໂສ ຠິນ຺ນກິເລສຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂຸ ຂີຓາສໂວ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ຕິວິຘທຸກ຺ຂຕາໂຍເຄນ ທຸຄ຺ຄຕິສງ຺ຂາຕາ ສພ຺ພາປິ ຄຕິໂຍ ຊເຫຍ຺ຍ, ຕາສໍ ປຣຠາເຄ ນິພ຺ພາເນ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຍໍ ຕຓ຺ຫາຍ ອວິຊ຺ຊາຍ ຈ ປຫານໍ, ອຍໍ ນິໂຣໂຘຕິ ປຫານສ຺ສ ນິໂຣຘສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠາວໂຕ ອສງ຺ຂຕຘາຕຸ ປຫານໍ ນິໂຣໂຘຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕາ. ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານີຕິ ປຸຣິມຄາຖາຍ ປຸຣິມານິ ທ຺ເວ, ປຈ຺ຉິມຄາຖາຍ ປຈ຺ຉິມານິ ທ຺ເວຕິ ທ຺ວີຫິ ຄາຖາຫິ ຠາສິຕານິ ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ. ເຕສຸ ສມຸທເຍນ ອສ຺ສາໂທ, ທຸກ຺ເຂນ ອາທີນໂວ, ມຄ຺ຄນິໂຣເຘຫິ ນິສ຺ສຣຓໍ, ສພ຺ພຄຕິຊຫນໍ ຜລໍ, ຣກ຺ຂິຕຈິຕ຺ຕຕາທິໂກ ອຸປາໂຍ, ອຣກ຺ຂິຕຈິຕ຺ຕຕາທິນິເສຘນມຸເຂນ ຣກ຺ຂິຕຈິຕ຺ຕຕາທີສຸ ນິໂຍຊນໍ ຠຄວໂຕ ອາຓຕ຺ຕີຕິ. ເອວໍ ເທສນາຫາຣປທຕ຺ຖາ ອສ຺ສາທາທໂຍ ນິທ຺ຘາເຣຕພ຺ພາ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ນິຍຸຕ຺ໂຕ ເທສນາຫາຣສມ຺ປາໂຕ’’ຕິ.

ເທສນາຫາຣສມ຺ປາຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕໓. ເອວໍ ¶ ເທສນາຫາຣສມ຺ປາຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ວິຈຍຫາຣສມ຺ປາຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຍສ຺ມາ ເທສນາຫາຣປທຕ຺ຖວິຈໂຍ ວິຈຍຫາໂຣ, ຕສ຺ມາ ເທສນາຫາເຣ ວິປລ຺ລາສເຫຕຸຠາເວນ ນິທ຺ຘາຣິຕາຍ ຕຓ຺ຫາຍ ກຸສລາທິວິຠາຄປວິຈຍມຸເຂນ ວິຈຍຫາຣສມ຺ປາຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຕຓ຺ຫາ ທຸວິຘາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ກຸສລາຕິ ກຸສລຘມ຺ມາຣມ຺ມຓາ. ກຸສລ-ສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ພາຫິຕິກສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໒.໓໕໘ ອາທໂຍ) ວິຍ ອນວຊ຺ຊຕ຺ເຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ຕຓ຺ຫາ ກຸສລປຣິຍາເຍນ ອຸທ຺ຘຏາ? ເຫຏ຺ຐາ ເທສນາຫາເຣ ວິປລ຺ລາສເຫຕຸຠາເວນ ຕຓ຺ຫໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ວເສນ ສໍກິເລສປກ຺ໂຂ ¶ ທສ຺ສິໂຕ. ວິຈິຕ຺ຕປຏິຠານຕາຍ ປນ ອິຘາປິ ຕຓ຺ຫາມຸເຂເນວ ໂວທານປກ຺ຂໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ກຸສລປຣິຍາເຍນ ຕຓ຺ຫາ ອຸທ຺ຘຏາ. ຕຕ຺ຖ ສໍສາຣໍ ຄເມຕີຕິ ສໍສາຣຄາມິນີ, ສໍສາຣນາຍິກາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປຈຍໍ ນິພ຺ພານໍ ຄເມຕີຕິ ອປຈຍຄາມິນີ. ກຖໍ ປນ ຕຓ຺ຫາ ອປຈຍຄາມິນີຕິ? ອາຫ ‘‘ປຫານຕຓ຺ຫາ’’ຕິ. ຕທງ຺ຄາທິປ຺ປຫານສ຺ສ ເຫຕຸຠູຕາ ຕຓ຺ຫາ. ກຖໍ ປນ ເອກນ຺ຕສາວຊ຺ຊາຍ ຕຓ຺ຫາຍ ກຸສລຠາໂວຕິ? ເສວິຕພ຺ພຠາວໂຕ. ຍຖາ ຕຓ຺ຫາ, ເອວໍ ມາໂນປິ ທຸວິໂຘ ກຸສໂລປິ ອກຸສໂລປິ, ນ ຕຓ຺ຫາ ເອວາຕິ ຕຓ຺ຫາຍ ນິທສ຺ສນຠາເວນ ມາໂນ ວຸຕ຺ໂຕ.

ຕຕ຺ຖ ມານສ຺ສ ຍຖາຘິປ຺ເປຕໍ ກຸສລາທິຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍໍ ມານໍ ນິສ຺ສາຍາ’’ຕິອາທິມາຫ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ – ‘‘ມານມຫໍ, ເທວານມິນ຺ທ, ທຸວິເຘນ ວທາມິ ເສວິຕພ຺ພມ຺ປິ ອເສວິຕພ຺ພມ຺ປີ’’ຕິອາທິ. ຍໍ ເນກ຺ຂມ຺ມສ຺ສິຕໍ ໂທມນສ຺ສນ຺ຕິອາທິ ‘‘ກຸສລາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕຓ຺ຫາຍ ສຣູປທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ເນກ຺ຂມ຺ມສ຺ສິຕໍ ໂທມນສ຺ສໍ ນາມ –

‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມານິ ຉ ເນກ຺ຂມ຺ມສ຺ສິຕານິ ໂທມນສ຺ສານິ? ຣູປານໍຕ຺ເວວ ອນິຈ຺ຈຕໍ ວິທິຕ຺ວາ ວິປຣິຓາມວິຣາຄນິໂຣຘໍ ‘ປຸພ຺ເພ ເຈວ ຣູປາ ເອຕຣຫິ ຈ, ສພ຺ເພເຕ ຣູປາ ອນິຈ຺ຈາ ທຸກ຺ຂາ ວິປຣິຓາມຘມ຺ມາ’ຕິ ເອວເມຕໍ ຍຖາຠູຕໍ ສມ຺ມປ຺ປຎ຺ຎາຍ ທິສ຺ວາ ອນຸຕ຺ຕເຣສຸ ວິໂມກ຺ເຂສຸ ປິຫໍ ອຸປຏ຺ຐາເປຕິ ‘ກຸທາສ຺ສຸ ນາມາຫໍ ຕທາຍຕນໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣິສ຺ສາມິ, ຍທຣິຍາ ເອຕຣຫິ ອາຍຕນໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣນ຺ຕີ’ຕິ. ອິຕິ ອນຸຕ຺ຕເຣສຸ ວິໂມກ຺ເຂສຸ ປິຫໍ ອຸປຏ຺ຐາປຍໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ¶ ປິຫາ, ປິຫາປຈ຺ຈຍາ ໂທມນສ຺ສໍ. ຍໍ ເອວຣູປໍ ໂທມນສ຺ສໍ, ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ເນກ຺ຂມ຺ມສ຺ສິຕໍ ໂທມນສ຺ສ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໓໐໗) –

ເອວໍ ຉສຸ ທ຺ວາເຣສຸ ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມເຓ ອາປາຖຄເຕ ອນຸຕ຺ຕຣວິໂມກ຺ຂສງ຺ຂາຕອຣິຍຜລຘມ຺ເມສຸ ປິຫໍ ອຸປຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຕທຘິຄມາຍ ອນິຈ຺ຈາທິວເສນ ວິປສ຺ສນໍ ອຸປຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາເປຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕສ຺ສ ‘‘ອິມມ຺ປິ ປກ຺ຂໍ ອິມມ຺ປິ ມາສໍ, ອິມມ຺ປິ ສໍວຈ຺ຉຣໍ, ວິປສ຺ສນໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາເປຕ຺ວາ ອຣິຍຠູມິໍ ສມ຺ປາປຸຓິຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ’’ນ຺ຕິ ອນຸໂສຈໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂທມນສ຺ສໍ ເນກ຺ຂມ຺ມວເສນ ວິປສ຺ສນາວເສນ ອນຸສ຺ສຕິວເສນ ປຐມຊ຺ຌານາທິວເສນ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ເຫຕຸຠາເວນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ເນກ຺ຂມ຺ມສ຺ສິຕໍ ໂທມນສ຺ສໍ ນາມ. ອຍໍ ຕຓ຺ຫາ ກຸສລາຕິ ອຍໍ ‘‘ປິຫາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ຕຓ຺ຫາ ກຸສລາ. ກຖໍ? ຣາຄວິຣາຄາ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິ, ຕທາຣມ຺ມຓາ ກຸສລາຕິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຣາຄວິຣາຄາ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິ, ນ ສຠາເວນ ກຸສລາ, ອນວຊ຺ຊຏ຺ເຐນ ກຸສລາ. ຕໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ປວຕ຺ຕິຍາ ຕທາຣມ຺ມຓາ ປນ ຕຓ຺ຫາ ກຸສລາຣມ຺ມຓຕາຍ ກຸສລາຕິ. ອວິຊ຺ຊາວິຣາຄາ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິ ອນວຊ຺ຊຏ຺ເຐນ ກຸສລາ. ຕສ຺ສາຕິ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິຍາ ¶ . ຍາຍ ວເສນ ‘‘ຕສ຺ມາ ຣກ຺ຂິຕຈິຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ຄາຖາຍໍ ‘‘ສພ຺ພາ ທຸຄ຺ຄຕິໂຍ ຊເຫ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອິຕິ ຈິຣຕຣໍ ວິປສ຺ສນາປຣິວາສໍ ປຣິວສິຕ຺ວາ ທຸກ຺ຂາປຏິປທາທນ຺ຘາຠິຎ຺ຎາຍ ອຘິຄຕາຍ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິຍາ ວເສນ ວິຈຍຫາຣສມ຺ປາຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕສ຺ສາ ໂກ ປວິຈໂຍ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄມູລິກາ, ຕສ຺ມາ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານປາທເກ ອຣິຍມຄ຺ຄຘມ຺ເມ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ເຕສໍ ອາຄມນປຏິປທໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກຕ຺ຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ຈຕຸຕ຺ເຖ ຌາເນ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປາຣມິຕາຍາຕິ ອຸກ຺ກໍສຄຕາຍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານຠາວນາຍ. ເຍຫິ ອຏ຺ຐຫິ ອງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄຕໍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານຈິຕ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕານິ ອງ຺ຄານິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຣິສຸທ຺ຘ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຕ຺ຖ ອຸເປກ຺ຂາສຕິປາຣິສຸທ຺ຘິຠາເວນ ປຣິສຸທ຺ຘໍ. ປຣິສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ເອວ ປຣິໂຍທາຕໍ, ປຠສ຺ສຣນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສຸຂາທີນໍ ປຈ຺ຈຍຆາເຕນ ວີຕຣາຄາທິອງ຺ຄຓຕ຺ຕາ ອນງ຺ຄຓໍ. ອນງ຺ຄຓຕ຺ຕາ ເອວ ວິຄຕູປກ຺ກິເລສໍ, ອງ຺ຄເຓນ ຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປກ຺ກິລິສ຺ສຕິ, ສຸຠາວິຕຕ຺ຕາ ມຸທຸຠູຕໍ ວສິຠາວປ຺ປຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວເສ ວຕ຺ຕມານຎ຺ຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ‘‘ມຸທູ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ມຸທຸຕ຺ຕາ ເອວ ຈ ກມ຺ມນິຍໍ, ກມ຺ມກ຺ຂມໍ ກມ຺ມໂຍຄ຺ຄນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຸທຸຎ຺ຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ກມ຺ມນິຍໍ ໂຫຕິ ¶ , ເອວໍ ຠາວິຕໍ ມຸທຸຎ຺ຈ ໂຫຕິ ກມ຺ມນິຍຎ຺ຈ, ຍຖຍິທໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໒໒). ເອເຕສຸ ປຣິສຸທ຺ຘຠາວາທີສຸ ຐິຕຕ຺ຕາ ຐິຕໍ. ຐິຕຕ຺ຕາເຍວ ອາເນຎ຺ຊປ຺ປຕ຺ຕໍ, ອຈລໍ ນິຣິຎ຺ຊນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຸທຸກມ຺ມຎ຺ຎຠາເວນ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວເສ ຐິຕຕ຺ຕາ ຐິຕໍ. ສທ຺ຘາທີຫິ ປຣິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ອາເນຎ຺ຊປ຺ປຕ຺ຕໍ. ສທ຺ຘາປຣິຄ຺ຄຫິຕຎ຺ຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ອສ຺ສທ຺ຘິເຍນ ນ ອິຎ຺ຊຕິ, ວີຣິຍປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ໂກສຊ຺ເຊນ ນ ອິຎ຺ຊຕິ, ສຕິປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ປມາເທນ ນ ອິຎ຺ຊຕິ, ສມາຘິປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ເຈນ ນ ອິຎ຺ຊຕິ, ປຎ຺ຎາປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ອວິຊ຺ຊາຍ ນ ອິຎ຺ຊຕິ, ໂອຠາສຄຕໍ ກິເລສນ຺ຘກາເຣນ ນ ອິຎ຺ຊຕິ. ອິເມຫິ ຉຫິ ຘມ຺ເມຫິ ປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ອາເນຎ຺ຊປ຺ປຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອວໍ ອຏ຺ຐງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນີຫາຣກ຺ຂມໍ ໂຫຕິ. ອຠິຎ຺ຎາສຈ຺ຉິກຣຓີຍານໍ ຘມ຺ມານໍ ອຠິຎ຺ຎາສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ.

ອປໂຣ ນໂຍ – ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສມາຘິນາ ສມາຫິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ນີວຣຓທູຣີຠາເວນ ປຣິສຸທ຺ຘໍ. ວິຕກ຺ກາທິສມຕິກ຺ກເມນ ປຣິໂຍທາຕໍ. ຌານປຏິລາຠປຈ຺ຈນີການໍ ປາປການໍ ອິຈ຺ຉາວຈຣານໍ ອຠາເວນ ອນງ຺ຄຓໍ. ອິຈ຺ຉາວຈຣານນ຺ຕິ ອິຈ຺ຉາຍ ອວຈຣານໍ ອິຈ຺ຉາວເສນ ໂອຕິຓ຺ຓານໍ ປວຕ຺ຕານໍ ນານປ຺ປກາຣານໍ ໂກປອປຈ຺ຈຍານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຠິຊ຺ຌາທີນໍ ຈິຕ຺ຕຸປກ຺ກິເລສານໍ ວິຄເມນ ວິຄຕູປກ຺ກິເລສໍ. ອຸຠຍມ຺ປິ ເຈຕໍ ອນງ຺ຄຓສຸຕ຺ຕວຕ຺ຖສຸຕ຺ຕານໍ (ມ. ນິ. ໑.໕໗ ອາທໂຍ; ໗໐ ອາທໂຍ) ວເສນ ¶ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວສິປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ມຸທຸຠູຕໍ. ອິທ຺ຘິປາທຠາວູປຄເມນ ກມ຺ມນິຍໍ. ຠາວນາປາຣິປູຣິຍາ ປຓີຕຠາວູປຄເມນ ຐິຕໍ ອາເນຎ຺ຊປ຺ປຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ອາເນຎ຺ຊຠາວປ຺ປຕ຺ຕໍ ອາເນຎ຺ຊປ຺ປຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ເອວໍ ຐິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວມ຺ປິ ອຏ຺ຐງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນີຫາຣກ຺ຂມໍ ໂຫຕິ. ອຠິຎ຺ຎາສຈ຺ຉິກຣຓີຍານໍ ຘມ຺ມານໍ ອຠິຎ຺ຎາສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ປາທກໍ ປທຏ຺ຐານຠູຕໍ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ໂສ ຕຕ຺ຖ ອຏ຺ຐວິຘໍ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ ຉ ອຠິຎ຺ຎາ ທ຺ເວ ຈ ວິເສເສ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ໂສຕິ ອຘິຄຕຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌາໂນ ໂຍຄີ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌາເນ ອຘິຏ຺ຐານຠູເຕ. ອຏ຺ຐວິຘໍ ອຘິຄຈ຺ຉຕີຕິ ອຏ຺ຐວິຘໍ ຄຸຓໍ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ. ໂກ ປນ ໂສ ອຏ຺ຐວິໂຘ ຄຸໂຓຕິ? ອາຫ ‘‘ຉ ອຠິຎ຺ຎາ ທ຺ເວ ຈ ວິເສເສ’’ຕິ. ມໂນມຍິທ຺ຘິ ວິປສ຺ສນາຎາຓຎ຺ຈ. ຕໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານຈິຕ຺ຕໍ. ‘‘ຍໂຕ ປຣິສຸທ຺ຘໍ, ຕໂຕ ປຣິໂຍທາຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປຸຣິມໍ ປຸຣິມໍ ປຈ຺ຉິມສ຺ສ ປຈ຺ຉິມສ຺ສ ກາຣຓວຈນນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕທຸຠຍນ຺ຕິ ເຍສໍ ຣາຄາທິອງ຺ຄຓານໍ ອຠິຊ຺ຌາທິອຸປກ຺ກິເລສານຎ຺ຈ ອຠາເວນ ‘‘ອນງ຺ຄຓໍ ວິຄຕູປກ຺ກິເລສ’’ນ຺ຕິ ¶ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕານິ ອງ຺ຄຓານິ ອຸປກ຺ກິເລສາ ຈາຕິ ຕໍ ອຸຠຍໍ. ຕທຸຠຍໍ ຕຓ຺ຫາສຠາວຕ຺ຕາ ຕຓ຺ຫາຍ ອນຸໂລມນໂຕ ຈ ຕຓ຺ຫາປກ຺ໂຂ. ຍາ ຈ ອິຎ຺ຊນາຕິ ຍາ ຈ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອສມາທາເນນ ຜນ຺ທນາ. ອຏ຺ຐິຕີຕິ ອນວຏ຺ຐານໍ. ອຍໍ ທິຏ຺ຐິປກ຺ໂຂຕິ ຍາ ອິຎ຺ຊນາ ອຏ຺ຐິຕິ ຈ, ອຍໍ ມິຈ຺ຉາຠິນິເວສເຫຕຸຕາຍ ທິຏ຺ຐິປກ຺ໂຂ.

‘‘ຈຕ຺ຕາຣິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານີ’’ຕິອາທິນາ ເວທນາໂຕປິ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ວິຠາເວຕິ. ເອວໍ ອຏ຺ຐງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕໍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານຈິຕ຺ຕໍ ອຸປຣິ ອຠິຎ຺ຎາຘິຄມາຍ ອຠິນີຫາຣກ຺ຂມໍ ໂຫຕິ. ສາ ຈ ອຠິນີຫາຣກ຺ຂມຕາ ຈຸທ຺ທສຫິ ອາກາເຣຫິ ຈິຓ຺ຓວສິຠາວສ຺ເສວ ໂຫຕິ. ໂສ ຈ ວສິຠາໂວ ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິລາຠິໂນ, ນ ຣູປາວຈຣຊ຺ຌານມຕ຺ຕລາຠິໂນຕິ ອາຣຸປ຺ປສມາປຕ຺ຕິຍາ ມນສິກາຣວິຘິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂສ ອຸປຣິມໍ ສມາປຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຕໂຕ ມນສິກໂຣຕີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຸປຣິມໍ ສມາປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນສມາປຕ຺ຕິໍ. ສນ຺ຕໂຕ ມນສິກໂຣຕີຕິ ອງ຺ຄສນ຺ຕຕາຍປິ ອາຣມ຺ມຓສນ຺ຕຕາຍປິ ‘‘ສນ຺ຕາ’’ຕິ ມນສິກໂຣຕິ. ຍໂຕ ຍໂຕ ຫິ ອາຣຸປ຺ປສມາປຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຕໂຕ ມນສິກໂຣຕິ, ຕໂຕ ຕໂຕ ຣູປາວຈຣຊ຺ຌານໍ ອວູປສນ຺ຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐາຕິ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ຕສ຺ສ ອຸປຣິມໍ…ເປ… ສຓ຺ຐຫຕີ’’ຕິ. ອຸກ຺ກຓ຺ຐາ ຈ ປຏິຆສຎ຺ຎາຕິ ປຏິຆສຎ຺ຎາສງ຺ຂາຕາສຸ ປຎ຺ຈວິຎ຺ຎາຓສຎ຺ຎາສຸ ອນຠິຣຕິ ສຓ຺ຐຫຕິ. ‘‘ໂສ ສພ຺ພໂສ’’ຕິອາທິນາ ເອກເທເສນ ອາຣຸປ຺ປສມາປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ. ອຠິຎ຺ຎາຠິນີຫາໂຣ ຣູປສຎ຺ຎາຕິ ຣູປາວຈຣສຎ຺ຎາ ນາເມຕາ ຍາວເທວ ອຠິຎ຺ຎຕ຺ຖາຠິນີຫາຣມຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ອຣູປາວຈຣສມາປຕ຺ຕິໂຍ ວິຍ ສນ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ໂວກາໂຣ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎາຕິ ¶ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎາ ນາເມຕາ ນານາຣມ຺ມເຓສຸ ໂວກາໂຣ, ຕຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອາກຸລປ຺ປວຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມຕິກ຺ກມຕີຕິ ເອວໍ ຕຕ຺ຖ ອາທີນວທສ຺ສີ ຫຸຕ຺ວາ ຕາ ສມຕິກ຺ກມຕິ. ປຏິຆສຎ຺ຎາ ຈສ຺ສ ອພ຺ຠຕ຺ຖໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອສ຺ສ ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນສມາປຕ຺ຕິໍ ອຘິຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ໂຍຄິໂນ ທສປິ ປຏິຆສຎ຺ຎາ ວິຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ອິມິນາ ປຐມາຣຸປ຺ປສມາປຕ຺ຕິມາຫ.

ເອວໍ ສມາຫິຕສ຺ສາຕິ ເອວໍ ອິມິນາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຣູປາວຈຣຊ຺ຌາເນ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາຍປິ ສມຕິກ຺ກເມນ ສມາຫິຕສ຺ສ. ສມາຫິຕສ຺ສາຕິ ອາຣຸປ຺ປສມາຘິນາ ສນ຺ຕວຸຕ຺ຕິນາ ສມາຫິຕສ຺ສ. ໂອຠາໂສຕິ ໂຍ ປຸເຣ ຣູປາວຈຣຊ຺ຌາໂນຠາໂສ. ອນ຺ຕຣຘາຍຕີຕິ ໂສ ຣູປາວຈຣຊ຺ຌາໂນຠາໂສ ອຣູປາວຈຣຊ຺ຌານສມາປຊ຺ຊນກາເລ ວິຄຈ຺ຉຕິ. ທສ຺ສນຎ຺ຈາຕິ ຣູປາວຈຣຊ຺ຌານຈກ຺ຂຸນາ ¶ ທສ຺ສນຎ຺ຈ ອນ຺ຕຣຘາຍຕິ. ໂສ ສມາຘີຕິ ໂສ ຍຖາວຸຕ຺ໂຕ ຣູປາຣູປສມາຘິ. ຉຬງ຺ຄສມນ຺ນາຄໂຕຕິ ອຸປກາຣກປຣິກ຺ຂາຣສຠາວຠູເຕຫິ ຉຫິ ອງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ໂພຕິ ປຕິ ອເວກ຺ຂິຕພ຺ໂພ, ປຸນປ຺ປຸນໍ ຈິນ຺ເຕຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາກາຣໍ ສຫ ວິສເຍນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອນຠິຊ຺ຌາສຫຄຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພໂລເກຕິ ສພ຺ພສ຺ມິໍ ປິຍຣູເປ ສາຕຣູເປ ສຕ຺ຕໂລເກ ສງ຺ຂາຣໂລເກ ຈ. ເຕນ ກາມຈ຺ຉນ຺ທສ຺ສ ປຫານມາຫ. ຕຖາ ‘‘ອພ຺ຍາປນ຺ນ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ພ຺ຍາປາທໂກສຊ຺ຊສາຣມ຺ຠສາເຐຍ຺ຍວິກ຺ເຂປສມ຺ໂມສານໍ ປຫານໍ. ປຸນ ຕານິ ຉ ອງ຺ຄານິ ສມຖວິປສ຺ສນາວເສນ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຎ຺ຈ ອນຠິຊ຺ຌາສຫຄຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ສພ຺ພໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ.

໕໔. ເອຕ຺ຕາວຕາ ‘‘ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຣຫຕ຺ຕຜລສ຺ສ ສມາຘິມຸເຂນ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອຣຫຕ຺ຕຜລສມາຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂສ ສມາຘີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ໂສ ສມາຘີຕິ ໂຍ ໂສ ສມ຺ມາສມາຘິ. ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຣິຍມຄ຺ຄສມາຘິສ຺ສ ຜລຠູໂຕ ສມາຘິ ປຎ຺ຈວິເຘນ ເວທິຕພ຺ໂພ ອິທານິ ວຸຈ຺ຈມາເນຫິ ປຎ຺ຈຫິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາເຓຫິ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພາກາຣສງ຺ຂາເຕນ ປຎ຺ຈວິເຘນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ‘‘ອຍໍ ສມາຘິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນສຸໂຂ’’ຕິອາທີສຸ ອຣຫຕ຺ຕຜລສມາຘິ ອປ຺ປິຕປ຺ປິຕກ຺ຂເຓ ສຸຂຕ຺ຕາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນສຸໂຂ. ປຸຣິໂມ ປຸຣິໂມ ປຈ຺ຉິມສ຺ສ ປຈ຺ຉິມສ຺ສ ສມາຘິສຸຂສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ ອາຍຕິໍ ສຸຂວິປາໂກ. ກິເລເສຫິ ອາຣກຕ຺ຕາ ອຣິໂຍ. ກາມາມິສວຏ຺ຏາມິສໂລກາມິສານໍ ອຠາວາ ນິຣາມິໂສ. ພຸທ຺ຘາທີຫິ ມຫາປຸຣິເສຫິ ເສວິຕຕ຺ຕາ ອກາປຸຣິສເສວິໂຕ. ອງ຺ຄສນ຺ຕຕາຍ ສພ຺ພກິເລສທຣຖສນ຺ຕຕາຍ ຈ ສນ຺ໂຕ. ອຕິຕ຺ຕິກຣຏ຺ເຐນ ປຓີໂຕ. ກິເລສປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິຍາ ລທ຺ຘຕ຺ຕາ, ກິເລສປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິຠາເວນ ວາ ລທ຺ຘຕ຺ຕາ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິລທ຺ໂຘ. ປສ຺ສທ຺ຘໍ ປສ຺ສທ຺ຘີຕິ ຫິ ອິທໍ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກໍ. ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິກິເລເສນ ວາ ອຣຫຕາ ລທ຺ຘຕ຺ຕາປິ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິລທ຺ໂຘ ¶ . ເອໂກທິຠາເວນ ອຘິຄຕຕ຺ຕາ, ເອໂກທິຠາວເມວ ວາ ອຘິຄຕຕ຺ຕາ ເອໂກທິຠາວາຘິຄໂຕ. ອປ຺ປຄຸຓສາສວສມາຘິ ວິຍ ສສງ຺ຂາເຣນ ສປ຺ປໂຍເຄນ ປຈ຺ຈນີກຘມ຺ເມ ນິຄ຺ຄຍ຺ຫ ກິເລເສ ວາເຣຕ຺ວາ ອນຘິຄຕຕ຺ຕາ ນສສງ຺ຂາຣນິຄ຺ຄຍ຺ຫວາຣິຕຄໂຕຕິ.

ຍໂຕ ຍໂຕ ຠາຄໂຕ ຕຎ຺ຈ ສມາຘິໍ ສມາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ, ຕໂຕ ວາ ວຸຏ຺ຐຫນ຺ໂຕ ສຕິເວປຸລ຺ລປ຺ປຕ຺ໂຕ ສໂຕວ ສມາປຊ຺ຊຕິ ສໂຕວ ວຸຏ຺ຐຫຕິ, ຍຖາປຣິຈ຺ຉິນ຺ນກາລວເສນ ວາ ສໂຕ ສມາປຊ຺ຊຕິ ສໂຕ ວຸຏ຺ຐຫຕິ. ຕສ຺ມາ ¶ ຍເທຕ຺ຖ ‘‘ອຍໍ ສມາຘິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນສຸໂຂ ເຈວ ອາຍຕິຎ຺ຈ ສຸຂວິປາໂກ’’ຕິ ເອວໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຕ຺ຕເມວ ອປຣປ຺ປຈ຺ຈຍຎາຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອຍເມໂກ ອາກາໂຣ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ເອວເມເຕສໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພາກາຣານໍ ວເສນ ສມາຘິ ປຎ຺ຈວິເຘນ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ປຸນ ‘‘ໂຍ ຈ ສມາຘີ’’ຕິອາທິນາ ອຣຫຕ຺ຕຜເລ ສມຖວິປສ຺ສນາວິຠາຄໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ສມາຘິສຸຂສ຺ສ ‘‘ສຸຂ’’ນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ‘‘ໂຍ ຈ ສມາຘິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນສຸໂຂ, ໂຍ ຈ ສມາຘິ ອາຍຕິໍ ສຸຂວິປາໂກ, ອຍໍ ສມໂຖ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຣິຍນິຣາມິສາທິຠາໂວ ປນ ປຎ຺ຎານຸຠາເວນ ນິປ຺ຜຊ຺ຊຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ໂຍ ຈ ສມາຘິ ອຣິໂຍ…ເປ… ອຍໍ ວິປສ຺ສນາ’’ຕິ.

ເອວໍ ອຣຫຕ຺ຕຜລສມາຘິໍ ວິຠາເຄນ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຕສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທໍ ສມາຘິວິຠາເຄນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂສ ສມາຘີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ໂສ ສມາຘີຕິ ໂຍ ໂສ ອຣຫຕ຺ຕຜລສມາຘິສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທາຍໍ ວຸຕ຺ໂຕ ຣູປາວຈຣຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສມາຘິ, ໂສ ສມາຘິ. ປຎ຺ຈວິເຘນາຕິ ວກ຺ຂມາເນນ ປຎ຺ຈປ຺ປກາເຣນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ‘‘ປີຕິຜຣຓຕາ’’ຕິອາທີສຸ ປີຕິໍ ຜຣມານາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ທ຺ວີສຸ ຌາເນສຸ ປຎ຺ຎາ ປີຕິຜຣຓຕາ ນາມ. ສຸຂໍ ຜຣມານາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ຕີສຸ ຌາເນສຸ ປຎ຺ຎາ ສຸຂຜຣຓຕາ ນາມ. ປເຣສໍ ເຈໂຕ ຜຣມານາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ເຈໂຕປຣິຍປຎ຺ຎາ ເຈໂຕຜຣຓຕາ ນາມ. ອາໂລກຜຣເຓ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸປຎ຺ຎາ ອາໂລກຜຣຓຕາ ນາມ. ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓານິມິຕ຺ຕໍ ນາມ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ‘‘ທ຺ວີສຸ ຌາເນສຸ ປຎ຺ຎາ ປີຕິຜຣຓຕາ, ຕີສຸ ຌາເນສຸ ປຎ຺ຎາ ສຸຂຜຣຓຕາ, ປຣຈິຕ຺ເຕ ຎາຓໍ ເຈໂຕຜຣຓຕາ, ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸ ອາໂລກຜຣຓຕາ, ຕມ຺ຫາ ຕມ຺ຫາ ສມາຘິມ຺ຫາ ວຸຏ຺ຐິຕສ຺ສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ວິຠ. ໘໐໔).

ອິຘ ສມຖວິປສ຺ສນາວິຠາຄໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂຍ ຈ ປີຕິຜຣໂຓ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຎ຺ຎາສີເສນ ¶ ເທສນາ ກຕາຕິ ປຎ຺ຎາວເສນ ສໍວຓ຺ຓນາ ກຕາ. ປຎ຺ຎາ ປີຕິຜຣຓຕາຕິອາທີສຸ ສມາຘິສຫຄຕາ ເອວາຕິ ຕຕ຺ຖ ສມາຘິວເສນ ສມໂຖ ອຸທ຺ຘໂຏ. ຕສ຺ມາ ປີຕິສຸຂເຈໂຕຜຣຓຕາ ວິເສສໂຕ ສມາຘິວິປ຺ຜາຣວເສນ ອິຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ຕາ ‘‘ສມໂຖ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ອິຕຣານິ ຎາຓວິປ຺ຜາຣວເສນາຕິ ຕານິ ‘‘ວິປສ຺ສນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕານິ.

໕໕. ອິທານິ ¶ ຕໍ ສມາຘິໍ ອາຣມ຺ມຓວເສນ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ທສ ກສິຓາຍຕນານີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ກສິຓຊ຺ຌານສງ຺ຂາຕານິ ກສິຓານິ ຈ ຕານິ ໂຍຄິໂນ ສຸຂວິເສສານໍ ອຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ, ມນາຍຕນຘມ຺ມາຍຕນຠາວໂຕ ຈ ອາຍຕນານິ ຈາຕິ ກສິຓາຍຕນານິ. ປຖວີກສິຓນ຺ຕິ ກຕປຣິກມ຺ມໍ ປຖວີມຓ຺ຑລມ຺ປິ, ຕຕ຺ຖ ປວຕ຺ຕໍ ອຸຄ຺ຄຫປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕມ຺ປິ, ຕສ຺ມິໍ ນິມິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ນຊ຺ຌານມ຺ປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຕສຸ ຌານໍ ອິຘາຘິປ຺ເປຕໍ. ອາກາສກສິຓນ຺ຕິ ກສິຓຸຄ຺ຆາຏິມາກາເສ ປວຕ຺ຕປຐມາຣຸປ຺ປຊ຺ຌານໍ. ວິຎ຺ຎາຓກສິຓນ຺ຕິ ປຐມາຣຸປ຺ປວິຎ຺ຎາຓາຣມ຺ມຓໍ ທຸຕິຍາຣຸປ຺ປຊ຺ຌານໍ. ປຖວີກສິຓາທິເກ ສຸທ຺ຘສມຖຠາວນາວເສນ ປວຕ຺ຕິເຕ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອິມານິ ອຏ຺ຐ ກສິຓານິ ສມໂຖ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສສກສິຓທ຺ວຍໍ ວິປສ຺ສນາຘິຏ຺ຐານຠາເວນ ປວຕ຺ຕໍ ‘‘ວິປສ຺ສນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອວນ຺ຕິ ອິມິນາ ນເຍນ. ສພ຺ໂພ ອຣິຍມຄ຺ໂຄຕິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທິຠາເວນ ອຠິນ຺ໂນປິ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ສຕິປຏ຺ຐານາທິປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທາເຠເທນ ອເນກເຠທຠິນ຺ໂນ ນິຣວເສໂສ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ. ເຍນ ເຍນ ອາກາເຣນາຕິ ອນຠິຊ຺ຌາທີສຸ, ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນສຸຂຕາທີສຸ ຈ ອາກາເຣສຸ ເຍນ ເຍນ ອາກາເຣນ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຕນ ເຕນາຕິ ເຕສຸ ເຕສຸ ອາກາເຣສຸ ເຍ ເຍ ສມຖວເສນ, ເຍ ຈ ເຍ ຈ ວິປສ຺ສນາວເສນ ໂຍເຊຕຸໍ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ, ເຕນ ເຕນ ອາກາເຣນ ສມຖວິປສ຺ສນາຫິ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ວິຈິນິຕ຺ວາ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ເຕຕິ ສມຖາຘິຏ຺ຐານວິປສ຺ສນາຘມ຺ມາ. ຕີຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ຕີຫິ ອນຸປສ຺ສນາຘມ຺ເມຫິ ສງ຺ຄຫິຕາ, ຄຓນໍ ຄຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຕເມຫິ ຕີຫີຕິ? ອາຫ ‘‘ອນິຈ຺ຈຕາຍ ທຸກ຺ຂຕາຍ ອນຕ຺ຕຕາຍາ’’ຕິ. ອນິຈ຺ຈຕາຍ ສຫຈຣຓໂຕ ວິປສ຺ສນາ ‘‘ອນິຈ຺ຈຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ.

ໂສ ສມຖວິປສ຺ສນໍ ຠາວຍມາໂນ ຕີຓິ ວິໂມກ຺ຂມຸຂານິ ຠາວຍຕີຕິ ໂສ ອຣິຍມຄ຺ຄາຘິຄມາຍ ຍຸຕ຺ຕປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ໂຍຄີ ກາເລນ ສມຖໍ ສມາປຊ຺ຊນວເສນ ກາເລນ ວິປສ຺ສນໍ ສມ຺ມສນວເສນ ວຑ຺ຒຍມາໂນ ອນິມິຕ຺ຕວິໂມກ຺ຂມຸຂາທິສງ຺ຂາຕາ ຕິສ຺ໂສ ອນຸປສ຺ສນາ ພ຺ຣູເຫຕິ. ຕໂຍ ຂນ຺ເຘ ຠາວຍຕີຕິ ຕິສ຺ໂສ ອນຸປສ຺ສນາ ອຸປຣູປຣິວິເສສໍ ປາເປນ຺ໂຕ ສີລກ຺ຂນ຺ໂຘ ສມາຘິກ຺ຂນ຺ໂຘ ປຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ໂຘຕິ ¶ ເອເຕ ຕໂຍ ຂນ຺ເຘ ວຑ຺ເຒຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ຕີຫິ ຂນ຺ເຘຫິ ອຣິໂຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄ ສງ຺ຄຫິໂຕ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຕໂຍ ຂນ຺ເຘ ຠາວຍນ຺ໂຕ ອຣິຍໍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິກໍ ມຄ຺ຄໍ ຠາວຍຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອິທານິ ¶ ເຍສໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ຍຕ຺ຖ ສິກ຺ຂນ຺ຕານໍ ວິເສສໂຕ ນິຍ຺ຍານມຸຂານິ ເຍສຎ຺ຈ ກິເລສານໍ ປຏິປກ຺ຂຠູຕານິ ຕີຓິ ວິໂມກ຺ຂມຸຂານິ, ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ຕານິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຣາຄຈຣິໂຕ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອນິມິຕ຺ເຕນ ວິໂມກ຺ຂມຸເຂນາຕິ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາຍ. ສາ ຫິ ນິຈ຺ຈນິມິຕ຺ຕາທິສມຸຄ຺ຆາຏເນນ ອນິມິຕ຺ໂຕ, ຣາຄາທີນໍ ສມຸຈ຺ເຉທວິມຸຕ຺ຕິຍາ ວິໂມກ຺ໂຂຕິ ລທ຺ຘນາມສ຺ສ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ມຸຂຠາວໂຕ ທ຺ວາຣຠາວໂຕ ‘‘ອນິມິຕ຺ຕວິໂມກ຺ຂມຸຂ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຘິຈິຕ຺ຕສິກ຺ຂາຍາຕິ ສມາຘິສ຺ມິໍ. ສຸຂເວທນີຍໍ ຜສ຺ສໍ ອນຸປຄຈ຺ຉນ຺ໂຕຕິ ສຸຂເວທນາຍ ຫິຕໍ ສຸຂເວທນາກາຣຓໂຕ ຜສ຺ສໍ ຕຓ຺ຫາຍ ອນຸປຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ. ສຸຂໍ ເວທນໍ ປຣິຊານນ຺ໂຕຕິ ‘‘ອຍໍ ສຸຂາ ເວທນາ ວິປຣິຓາມາທິນາ ທຸກ຺ຂາ’’ຕິ ປຣິຊານນ຺ໂຕ, ສວິສຍໍ ຣາຄໍ ສມຕິກ຺ກນ຺ໂຕ. ‘‘ຣາຄມລໍ ປວາເຫນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິນາ ເຕຫິ ປຣິຍາເຍຫິ ຣາຄສ຺ເສວ ປຫານມາຫ. ‘‘ໂທສຈຣິໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ’’ຕິອາທີສຸປິ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ປຎ຺ຎາຘິກສ຺ສ ສນ຺ຕຕິສມູຫກິຈ຺ຈາຣມ຺ມຓາທິຆນວິນິພ຺ໂຠເຄນ ສງ຺ຂາເຣສຸ ອຕ຺ຕສຸຎ຺ຎຕາ ປາກຏາ ໂຫຕີຕິ ວິເສສໂຕ ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາ ປຎ຺ຎາປຘານາຕິ ອາຫ – ‘‘ສຸຎ຺ຎຕວິໂມກ຺ຂມຸຂໍ ປຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ໂຘ’’ຕິ. ຕຖາ ສງ຺ຂາຣານໍ ສຣສປຠງ຺ຄຸຕາຍ ອິຕ຺ຕຣຂຓຕ຺ຕາ ອຸປ຺ປນ຺ນານໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ຠິຊ຺ຊນໍ ສມ຺ມາ ສມາຫິຕສ຺ເສວ ປາກຏໍ ໂຫຕີຕິ ວິເສສໂຕ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາ ສມາຘິປ຺ປຘານາຕິ ອາຫ – ‘‘ອນິມິຕ຺ຕວິໂມກ຺ຂມຸຂໍ ສມາຘິກ຺ຂນ຺ໂຘ’’ຕິ. ຕຖາ ສີເລສຸ ປຣິປູຣກາຣິໂນ ຂນ຺ຕິພຫຸລສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຣຕິຎ຺ຈ ອຠິຠຸຍ຺ຍ ວິຫຣໂຕ ສງ຺ຂາຣານໍ ທຸກ຺ຂຕາ ວິຠູຕາ ໂຫຕີຕິ ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາ ສີລປ຺ປຘານາຕິ ອາຫ – ‘‘ອປ຺ປຓິຫິຕວິໂມກ຺ຂມຸຂໍ ສີລກ຺ຂນ຺ໂຘ’’ຕິ. ອິຕິ ຕີຫິ ວິໂມກ຺ຂມຸເຂຫິ ຕິຓ຺ຓໍ ຂນ຺ຘານໍ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ໂສ ຕີຓິ ວິໂມກ຺ຂມຸຂານິ ຠາວຍນ຺ໂຕ ຕໂຍ ຂນ຺ເຘ ຠາວຍຕີ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ຈ ຕີຫິ ຈ ຂນ຺ເຘຫິ ອຣິຍສ຺ສ ອຏ຺ຐງ຺ຄິກສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຕໂຍ ຂນ຺ເຘ ຠາວຍນ຺ໂຕ ‘‘ອຣິຍໍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິກໍ ມຄ຺ຄໍ ຠາວຍຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ເຕຫິ ຕສ຺ສ ສງ຺ຄຫໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍາ ຈ ສມ຺ມາວາຈາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ປຸນ ຕິຓ຺ຓໍ ຂນ຺ຘານໍ ສມຖວິປສ຺ສນາຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສີລກ຺ຂນ຺ໂຘ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສີລກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ຂນ຺ຕິປຘານຕ຺ຕາ, ສມາຘິສ຺ສ ພຫູປກາຣຕ຺ຕາ ຈ ສມຖປກ຺ຂຠຊນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຠວງ຺ຄານີຕິ ອຸປປຕ຺ຕິຠວສ຺ສ ອງ຺ຄານິ. ທ຺ເວ ປທານີຕິ ທ຺ເວ ປາທາ. ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຫິ ປຎ຺ຈທສ ຈຣຓຘມ຺ມາ ¶ ສີລສມາຘິສງ຺ຄຫິຕາຕິ. ຠາວິຕກາໂຍຕິ ¶ ອາຠິສມາຈາຣິກສີລສ຺ສ ປາຣິປູຣິຍາ ຠາວິຕກາໂຍ. ອາທິພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍກສີລສ຺ສ ປາຣິປູຣິຍາ ຠາວິຕສີໂລ. ອຖ ວາ ຠາວິຕກາໂຍຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວເຣນ ຠາວິຕປຎ຺ຈທ຺ວາຣກາໂຍ. ຠາວິຕສີໂລຕິ ອວສິຏ຺ຐສີລວເສນ ຠາວິຕສີໂລ. ສມ຺ມາ ກາຍຠາວນາຍ ສຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕໍ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕປ຺ປຫານໍ ອນວຊ຺ຊຎ຺ຈ ອຸຏ຺ຐານໍ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຕຖາ ອນຸຕ຺ຕເຣ ສີເລ ສິຊ຺ຌມາເນ ອນວເສສໂຕ ມິຈ຺ຉາວາຈາຍ ມິຈ຺ຉາຊີວສ຺ສ ຈ ປຫານໍ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຈິຕ຺ຕປຎ຺ຎາສຸ ຈ ຠາວິຕາສຸ ສມ຺ມາສຕິສມ຺ມາສມາຘິສມ຺ມາທິຏ຺ຐິສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປາ ຠາວນາປາຣິປູຣິໍ ຄຕາ ເອວ ໂຫນ຺ຕິ ຕໍສຠາວຕ຺ຕາ ຕທຸຠຍກາຣຓຕ຺ຕາ ຈາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ກາເຍ ຠາວິຍມາເນ’’ຕິອາທິນາ.

ປຎ຺ຈວິຘໍ ອຘິຄມໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄາຘິຄມເມວ ອວຕ຺ຖາວິເສສວເສນ ປຎ຺ຈຘາ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ. ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ຫິ ຂິປ຺ປໍ ສກິໍ ເອກຈິຕ຺ຕກ຺ຂເຓເນວ ຈຕູສຸ ສຈ຺ເຈສຸ ອຕ຺ຕນາ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ພໍ ອຘິຄຈ຺ຉຕີຕິ ນ ຕສ຺ສ ໂລກິຍສມາປຕ຺ຕິຍາ ວິຍ ວສິຠາວນາກິຈ຺ຈໍ ອຕ຺ຖີຕິ ຂິປ຺ປາຘິຄໂມ ຈ ໂຫຕິ. ປຊຫິຕພ຺ພານໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕວິມຸຕ຺ຕິວເສນ ປຊຫນໂຕ ວິມຸຕ຺ຕາຘິຄໂມ ຈ. ໂລກິເຍຫິ ມຫນ຺ຕານໍ ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທີນໍ ອຘິຄມນຠາວໂຕ ມຫາຘິຄໂມ ຈ. ເຕສໍເຍວ ວິປຸລຜລານໍ ອຘິຄມນໂຕ ວິປຸລາຘິຄໂມ ຈ. ອຕ຺ຕນາ ກຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອນວເສສໂຕ ອນວເສສາຘິຄໂມ ຈ ໂຫຕີຕິ. ເກ ປເນເຕ ອຘິຄມາ? ເກຈິ ສມຖານຸຠາເວນ, ເກຈິ ວິປສ຺ສນານຸຠາເວນາຕິ ອິມໍ ວິຠາຄໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ສມເຖນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໕໖. ອິຕິ ມຫາເຖໂຣ ‘‘ຕສ຺ມາ ຣກ຺ຂິຕຈິຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ຄາຖາຍ ວເສນ ອຣຫຕ຺ຕຜລວິມຸຕ຺ຕິມຸເຂນ ວິຈຍຫາຣສມ຺ປາຕໍ ນິທ຺ທິສນ຺ໂຕ ເທສນາກຸສລຕາຍ ອເນເກຫິ ສຸຕ຺ຕປ຺ປເທເສຫິ ຕສ຺ສາ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທາຍ ຠາວນາວິເສສານໍ ຠາວນານິສໍສານຎ຺ຈ ວິຠຊນວເສນ ນານປ຺ປກາຣໂຕ ວິຈຍຫາຣໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ທສນ຺ນໍ ຕຖາຄຕພລານມ຺ປິ ວເສນ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ໂຍ ເທສຍຕີ’’ຕິອາທິມາຫ. ໂອວາເທນ ສາວເກ ນ ວິສໍວາທຍຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອນຸສິຏ຺ຐິຍາ ຘມ຺ມສ຺ສ ສວນໂຕ ‘‘ສາວກາ’’ຕິ ລທ຺ຘນາເມ ເວເນຍ຺ເຍ ນ ວິປ຺ປລມ຺ເຠຕິ ນ ວຎ຺ເຈຕິ, ວິສໍວາທນເຫຕູນໍ ປາປຘມ຺ມານໍ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ໂພຘິມູເລ ເອວ ສຸປ຺ປຫີນຕ຺ຕາ. ຕິວິຘນ຺ຕິ ຕິປ຺ປກາຣໍ, ຕີຫິ ອາກາເຣຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທໍ ກໂຣຖາຕິ ອິມໍ ສຣຓຄມນໍ ສີລາທິຎ຺ຈ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ¶ ວິຫຣຖ. ອິມິນາ ອຸປາເຍນ ກໂຣຖາຕິ ອເນນປິ ວິຘິນາ ສຣຓານິ ໂສເຘນ຺ຕາ ສີລາທີນິ ປຣິປູເຣນ຺ຕາ ສມ຺ປາເທຖ. ອິທໍ ໂວ ກຸຣຸມານານນ຺ຕິ ອິທໍ ສຣຓຄມນໍ ສີລາທິຎ຺ຈ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອນຸຕິຏ຺ຐນ຺ຕານໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສມ຺ປຣາຍນິພ຺ພານານໍ ວເສນ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍ ຈ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕານິ ສມ຺ປາເທຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອວໍ ¶ ໂອວທນາກາຣໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ໂອວາເທນ ສາວເກ ນ ວິສໍວາທຍຕີ’’ຕິ, ຕໍ ຕຖາຄຕພເລຫິ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂສ ຕຖາ ໂອວທິໂຕ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຕຖາຕິ ເຕນ ປກາເຣນ ‘‘ອິທໍ ກໂຣຖ, ອິມິນາ ອຸປາເຍນ ກໂຣຖາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ. ໂອວທິໂຕຕິ ຘມ຺ມເທສນາຍ ສາສິໂຕ. ອນຸສິຏ຺ໂຐຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ຕຖາ ກໂຣນ຺ໂຕຕິ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ຕຖາ ກໂຣນ຺ໂຕ. ຕໍ ຠູມິນ຺ຕິ ຍສ຺ສາ ຠູມິຍາ ອຘິຄມຕ຺ຖາຍ ໂອວທິໂຕ, ຕໍ ທສ຺ສນຠູມິຎ຺ຈ ຠາວນາຠູມິຎ຺ຈ. ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ເອຕໍ ກາຣຓໍ ນ ວິຊ຺ຊຕິ. ກາຣຓຎ຺ຫິ ຕິຏ຺ຐຕິ ເອຕ຺ຖ ຜລໍ ຕທາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຕາຍາຕິ ‘‘ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ທຸຕິຍວາເຣ ຠູມິນ຺ຕິ ສີລກ຺ຂນ຺ເຘນ ປຕ຺ຕພ຺ພໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິຠວສງ຺ຂາຕໍ ຠູມິໍ.

ອິທານິ ຍສ຺ມາ ຠຄວໂຕ ຈຕຸເວສາຣຊ຺ຊານິປິ ອວິປຣີຕສຠາວຕາຍ ປຐມຜລຎາຓສ຺ສ ວິສຍວິເສໂສ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕານິປິ ຕສ຺ສ ວິສຍຠາເວນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ເຕ ສໂຕ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ເຕ ສໂຕຕິ ອຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ມຍາ ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘາຕິ ປຏິຊານເນນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ເຕ ສໂຕ. ອິເມ ຘມ຺ມາ ອນຠິສມ຺ພຸທ຺ຘາຕິ ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ‘‘ອິເມ ນາມ ຕຍາ ຘມ຺ມາ ອນຠິສມ຺ພຸທ຺ຘາ’’ຕິ ໂກຈິ ສຫຘມ຺ເມນ ສເຫຕຸນາ ສກາຣເຓນ ວຈເນນ, ສຸນກ຺ຂຕ຺ໂຕ (ທີ. ນິ. ໓.໑ ອາທໂຍ; ມ. ນິ. ໑.໑໔໖ ອາທໂຍ) ວິຍ ວິປ຺ປລປນ຺ຕາ ປນ ອປ຺ປມາຓໍ. ຕສ຺ມາ ສຫຘມ຺ເມນ ປຏິໂຈເທສ຺ສຕີຕິ ເອຕໍ ກາຣຓໍ ນ ວິຊ຺ຊຕິ. ເອສ ນໂຍ ເສສປເທສຸປິ. ຍສ຺ສ ເຕ ອຕ຺ຖາຍ ຘມ຺ໂມ ເທສິໂຕຕິ ຣາຄາທີສຸ ຍສ຺ສ ຍສ຺ສ ປຫານຕ຺ຖາຍ ອສຸຠຠາວນາທິຘມ຺ໂມ ກຖິໂຕ. ຕກ຺ກຣສ຺ສາຕິ ຕຖາ ປຏິປນ຺ນສ຺ສ. ວິເສສາຘິຄມນ຺ຕິ ອຠິຎ຺ຎາປຏິສມ຺ຠິທາທິວິເສສາຘິຄມໍ.

ອນ຺ຕຣາຍິກາຕິ ອນ຺ຕຣາຍກຣຓໍ ອນ຺ຕຣາໂຍ, ໂສ ສີລໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ອນ຺ຕຣາຍິກາ. ອນ຺ຕຣາເຍ ນິຍຸຕ຺ຕາ, ອນ຺ຕຣາຍໍ ວາ ຜລໍ ອຣຫນ຺ຕິ, ອນ຺ຕຣາຍປ຺ປໂຍຊນາຕິ ¶ ວາ ອນ຺ຕຣາຍິກາ. ເຕ ປນ ກມ຺ມກິເລສາທິເຠເທນ ປຎ຺ຈວິຘາ. ອນິຍ຺ຍານິກາຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄວຊ຺ຊາ ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາ.

ທິຏ຺ຐິສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ມຄ຺ຄທິຏ຺ຐິຍາ ສມ຺ປນ຺ໂນ ໂສຕາປນ຺ໂນ ອຣິຍສາວໂກ. ສຸຫຕນ຺ຕິ ອຕິວຘິຕໍ. ອິທມ຺ປິ ເອກເທສກຖນເມວ. ມຕກເປຕາທິທານມ຺ປິ ໂສ ນ ກໂຣຕິ ເອວ. ປຸຖຸຊ຺ຊໂນຕິ ປຸຖູນໍ ກິເລສາຠິສງ຺ຂາຣາທີນໍ ຊນນາທີຫິ ກາຣເຓຫິ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ປຸຖູນໍ ¶ ຊນນາທີຫິ, ກາຣເຓຫິ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ;

ປຸຖຸຊ຺ຊນນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ, ປຸຖຸວາຍໍ ຊໂນ ອິຕີ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໗; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒; ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໕໑; ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໑໐໐໗; ປຏິ. ມ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑.໑໓໐);

‘‘ມາຕຣ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ຊນິກາ ມາຕາ. ຊນໂກ ຈ ປິຕາ. ມນຸສ຺ສຠູໂຕ ຂີຓາສໂວ ອຣຫາຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ກິໍ ປນ ອຣິຍສາວໂກ ອຎ຺ເຎ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຍ຺ຍາຕິ? ເອຕມ຺ປິ ອຏ຺ຐານໍ. ສເຈປິ ຠວນ຺ຕຣຄຕໍ ອຣິຍສາວກໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຣິຍສາວກຠາວໍ ອຊານນ຺ຕມ຺ປິ ໂກຈິ ເອວໍ ວເທຍ຺ຍ ‘‘ອິທໍ ກຸນ຺ຖກິປິລ຺ລິກໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຕ຺ວາ ສກລຈກ຺ກວາຬຄພ຺ເຠ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຣຊ຺ຊໍ ປຏິປຊ຺ຊາຫີ’’ຕິ, ເນວ ໂສ ນໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຍ຺ຍ. ອຖາປິ ເອວໍ ວເທຍ຺ຍຸໍ – ‘‘ສເຈ ອິມໍ ນ ຆາເຕສ຺ສສິ, ສີສໍ ເຕ ຉິນ຺ທິສ຺ສາມາ’’ຕິ, ສີສເມວສ຺ສ ຉິນ຺ເທຍ຺ຍຸໍ, ເນວ ໂສ ຕໍ ຆາເຕຍ຺ຍ. ປຸຖຸຊ຺ຊນຠາວສ຺ສ ປນ ມຫາສາວຊ຺ຊຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອຣິຍຠາວສ຺ສ ຈ ພລທີປນຕ຺ຖໍ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ສາວຊ຺ໂຊ ວຕ ປຸຖຸຊ຺ຊນຠາໂວ. ຍຕ຺ຣ ຫິ ນາມ ມາຕຸຆາກາທີນິປິ ອານນ຺ຕຣິຍານິ ກຣິສ຺ສຕິ, ມຫາພໂລວ ຈ ອຣິຍຠາໂວ, ໂຍ ເອຕານິ ກມ຺ມານິ ນ ກໂຣຕີຕິ.

ສງ຺ຆໍ ຠິນ຺ເທຍ຺ຍາຕິ ສມານສໍວາສກໍ ສມານສີມາຍໍ ຐິຕໍ ປຎ຺ຈຫິ ກາຣເຓຫິ ສງ຺ຆໍ ຠິນ຺ເທຍ຺ຍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ – ‘‘ປຎ຺ຈຫຸປາລິ, ອາກາເຣຫິ ສງ຺ໂຆ ຠິຊ຺ຊຕິ ກມ຺ເມນ ອຸທ຺ເທເສນ ໂວຫຣນ຺ໂຕ ອນຸສ຺ສາວເນນ ສລາກຄ຺ຄາເຫນາ’’ຕິ (ປຣິ. ໔໕໘).

ຕຕ຺ຖ ກມ຺ເມນາຕິ ອປໂລກນາທີສຸ ຈຕູສຸ ກມ຺ເມສຸ ອຎ຺ຎຕຣກມ຺ເມນ. ອຸທ຺ເທເສນາຕິ ປຎ຺ຈສຸ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທເສສຸ ອຎ຺ຎຕເຣນ ອຸທ຺ເທເສນ. ໂວຫຣນ຺ໂຕຕິ ¶ ກຖຍນ຺ໂຕ, ຕາຫິ ຕາຫິ ອຸປປຕ຺ຕີຫິ ‘‘ອຘມ຺ມໍ ຘມ຺ໂມ’’ຕິອາທີນິ ອຏ຺ຐາຣສເຠທກຣວຕ຺ຖູນິ ທີປຍນ຺ໂຕ. ອນຸສ຺ສາວເນນາຕິ ‘‘ນນຸ ຕຸມ຺ເຫ ຊານາຖ ມຍ຺ຫໍ ອຸຈ຺ຈກຸລາ ປພ຺ພຊິຕຠາວໍ ພຫຸສ຺ສຸຕຠາວຎ຺ຈ, ມາທິໂສ ນາມ ອຸທ຺ຘມ຺ມໍ ອຸພ຺ພິນຍໍ ສຕ຺ຖຸສາສນໍ ຄາເຫຍ຺ຍາຕິ ກິໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ອຸປ຺ປາເທຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕໍ, ກິມຫໍ ອປາຍໂຕ ນ ຠາຍາມີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ກຓ຺ຓມູເລ ວຈີເຠທໍ ກຕ຺ວາ ອນຸສ຺ສາວເນນ. ສລາກຄ຺ຄາເຫນາຕິ ເອວໍ ອນຸສ຺ສາເວຕ຺ວາ ເຕສໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ເຠຕ຺ວາ ອນິວຕ຺ຕິຘມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ຄຓ຺ຫຖ ອິມໍ ສລາກ’’ນ຺ຕິ ສລາກຄ຺ຄາເຫນ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ກມ຺ມເມວ ອຸທ຺ເທໂສ ວາ ປມາຓໍ, ໂວຫາຣານຸສ຺ສາວນສລາກຄ຺ຄາຫາປນໍ ປນ ປຸພ຺ພຠາໂຄ ¶ . ອຏ຺ຐາຣສວຕ຺ຖຸທີປນວເສນ ຫິ ໂວຫຣນ຺ເຕນ ຕຕ຺ຖ ຣຸຈິຊນນຕ຺ຖໍ ອນຸສ຺ສາເວຕ຺ວາ ສລາກາຍ ຄາຫິຕາຍປິ ອຠິນ຺ໂນ ເອວ ໂຫຕິ ສງ຺ໂຆ. ຍທາ ປນ ເອວໍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວາ ອຕິເຣກາ ວາ ສລາກໍ ຄາເຫຕ຺ວາ ອາເວຓິກໍ ກມ຺ມໍ ວາ ອຸທ຺ເທສໍ ວາ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕທາ ສງ຺ໂຆ ຠິນ຺ໂນ ນາມ ໂຫຕິ. ເອວໍ ທິຏ຺ຐິສມ຺ປນ຺ໂນ ປຸຄ຺ຄໂລ ສງ຺ຆໍ ຠິນ຺ເທຍ຺ຍ ສງ຺ຆຣາຊິໍ ວາ ຊເນຍ຺ຍາຕິ ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕີຕິ.

ທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕຕິ ວຘກຈິຕ຺ເຕນ ປທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕ. ໂລຫິຕໍ ອຸປ຺ປາເທຍ຺ຍາຕິ ຊີວມານກສຣີເຣ ຂຸທ຺ທກມກ຺ຂິກາຍ ປິວນມຕ຺ຕມ຺ປິ ໂລຫິຕໍ ອຸປ຺ປາເທຍ຺ຍ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ຫິ ມາຕຸຆາຕາທີນິ ປຎ຺ຈານນ຺ຕຣິຍກມ຺ມານິ ທສ຺ສິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ. ຍານິ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ກໂຣຕິ, ນ ອຣິຍສາວໂກ. ທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕຕິ ວິນາສຈິຕ຺ເຕນ ປທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕ. ຖູປນ຺ຕິ ເຈຕິຍໍ. ຠິນ຺ເທຍ຺ຍາຕິ ນາເສຍ຺ຍ.

ອຎ຺ຎໍ ສຕ຺ຖາຣນ຺ຕິ ‘‘ອຍໍ ເມ ສຕ຺ຖາ ສຕ຺ຖຸ ກິຈ຺ຈໍ ກາຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ’’ຕິ ຠວນ຺ຕເຣປິ ອຎ຺ຎໍ ຕິຕ຺ຖກຣໍ. ອປທິເສຍ຺ຍາຕິ ‘‘ອຍໍ ເມ ສຕ຺ຖາ’’ຕິ ເອວໍ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍາຕິ ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕິ. ອິໂຕ ພຫິທ຺ຘາ ອຎ຺ຎໍ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍໍ ປຣິເຍເສຍ຺ຍາຕິ ສາສນໂຕ ພຫິທ຺ຘາ ອຎ຺ຎໍ ພາຫິຣກໍ ສມຓໍ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວາ ‘‘ອຍໍ ທກ຺ຂິຓາຣໂຫ, ອິມສ຺ມິໍ ກຕາ ກາຣາ ມຫປ຺ຜລາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ຕສ຺ມິໍ ປຏິປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຸຕູຫລມງ຺ຄເລນ ສຸທ຺ຘິໍ ປຈ຺ເຈຍ຺ຍາຕິ ‘‘ອິມິນາ ອິທໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ກຸຕູຫລສງ຺ຂາເຕນ ທິຏ຺ຐສຸຕມຸຕມງ຺ຄເລນ ອຕ຺ຕໂນ ສຸທ຺ຘິໍ ໂວທານໍ ສທ຺ທເຫຍ຺ຍ.

໕໗. ອິຕ຺ຖີ ຣາຊາ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ສິຍາຕິ ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ຍສ຺ມາ ອິຕ຺ຖິຍາ ໂກໂສຫິຕວຕ຺ຖຄຸຍ຺ຫາທີນໍ ອຠາເວນ ລກ຺ຂຓານິ ນ ປຣິປູຣນ຺ຕິ, ອິຕ຺ຖິຣຕນາຠາເວນ ¶ ຈ ສຕ຺ຕຣຕນສມງ຺ຄິຕາ ນ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ. ສພ຺ພມນຸສ຺ສານມ຺ປິ ຈ ນ ອຘິໂກ ອຕ຺ຕຠາໂວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອິຕ຺ຖີ…ເປ… ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ສກ຺ກຕ຺ຕາທີນິ ຕີຓິ ຐານານິ ອຸຕ຺ຕມານິ, ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄຎ຺ຈ ຫີນໍ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສາ ສກ຺ກຕ຺ຕາທີນິປິ ປຏິສິທ຺ຘານີຕິ. ນນຸ ຈ ຍຖາ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄໍ, ເອວໍ ປຸຣິສລິງ຺ຄມ຺ປິ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ປຸຣິໂສ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມາ ສິຍາຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ? ໂນ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ກສ຺ມາ? ອິຘ ປຸຣິສສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ພຕ຺ຕນໂຕ. ອິຕ຺ຖິໂຍ ຫິ ອິຘ ຌານໍ ຠາເວຕ຺ວາ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມປາຣິສຊ຺ຊານໍ ສຫພ຺ຍຕໍ ອຸປປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ນ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມານໍ. ປຸຣິໂສ ປນ ກຕ຺ຖຈິ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ສມາເນປິ ຕຕ຺ຖ ອຸຠຍລິງ຺ຄາຠາເວ ປຸຣິສສຓ຺ຐານາວ ຕຕ຺ຖ ພ຺ຣຫ຺ມາໂນ, ນ ອິຕ຺ຖິສຓ຺ຐານາ, ຕສ຺ມາ ສຸວຸຕ຺ຕເມຕໍ. ອິຕ຺ຖີ ຕຖາຄໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ຕິຏ຺ຐຕຸ ຕາວ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຄຸເຓ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ໂລການໍ ຕາຣຓສມຕ຺ໂຖ ພຸທ຺ຘຠາໂວ, ປຓິຘານມຕ຺ຕມ຺ປິ ອິຕ຺ຖິຍາ ນ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ.

‘‘ມນຸສ຺ສຕ຺ຕໍ ¶ ລິງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິ, ເຫຕຸ ສຕ຺ຖາຣທສ຺ສນໍ;

ປພ຺ພຊ຺ຊາ ຄຸຓສມ຺ປຕ຺ຕິ, ອຘິກາໂຣ ຈ ຉນ຺ທຕາ;

ອຏ຺ຐຘມ຺ມສໂມຘານາ, ອຠິນີຫາໂຣ ສມິຊ຺ຌຕີ’’ຕິ. (ພຸ. ວໍ. ໒.໕໙) –

ອິມານິ ຫິ ປຓິຘານສມ຺ປຕ຺ຕິກາຣຓານິ. ອິຕິ ປຓິຘານມຕ຺ຕມ຺ປິ ສມ຺ປາເທຕຸໍ ອສມຕ຺ຖາຍ ອິຕ຺ຖິຍາ ກຸໂຕ ພຸທ຺ຘຠາໂວຕິ ‘‘ອິຕ຺ຖີ ຕຖາຄໂຕ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ສິຍາຕິ ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພາກາຣປຣິປູໂຣ ປຸຎ຺ຎຸສ຺ສໂຍ ສພ຺ພາກາຣປຣິປູຣເມວ ອຕ຺ຕຠາວໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕີຕິ ປຸຣິໂສວ ອຣຫໍ ໂຫຕິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ.

ເອກິສ຺ສາ ໂລກຘາຕຸຍາຕິ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸຍາ, ຍາ ຊາຕິເຂຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສາ ຫິ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຄພ຺ໂຠກ຺ກນ຺ຕິກາລາທີສຸ ກມ຺ປຕິ. ອາຓາເຂຕ຺ຕໍ ປນ ໂກຏິສຕສຫສ຺ສຈກ຺ກວາຬໍ. ຍາ ເອກໂຕ ສໍວຏ຺ຏຕິ ຈ ວິວຏ຺ຏຕິ ຈ, ຍຕ຺ຖ ຈ ອາຏານາຏິຍປຣິຕ຺ຕາທີນໍ (ທີ. ນິ. ໓.໒໗໗ ອາທໂຍ) ອາຓາ ປວຕ຺ຕຕິ. ວິສຍເຂຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິມາຓໍ ນຕ຺ຖິ. ພຸທ຺ຘານຎ຺ຫິ ‘‘ຍາວຕກໍ ຎາຓໍ ຕາວຕກໍ ເນຍ຺ຍໍ, ຍາວຕກໍ ເນຍ຺ຍໍ ຕາວຕກໍ ຎາຓໍ, ເນຍ຺ຍປຣິຍນ຺ຕິກໍ ຎາຓໍ, ຎາຓປຣິຍນ຺ຕິກໍ ເນຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ (ມຫານິ. ໖໙; ຈູຬນິ. ໂມຆຣາຊມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໘໕; ປຏິ. ມ. ໓.໕) ວຈນໂຕ ອວິສໂຍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ອິຕິ ອິເມສຸ ຕີສຸ ເຂຕ຺ເຕສຸ ຕິສ຺ໂສ ສງ຺ຄີຕິໂຍ ອາຣຸຬ຺ເຫ ເຕປິຏເກ ພຸທ຺ຘວຈເນ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ອິມໍ ຈກ຺ກວາຬໍ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ຈກ຺ກວາເຬ ພຸທ຺ຘາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ ສຸຕ຺ຕໍ ນຕ຺ຖິ, ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ປນ ອຕ຺ຖິ.

ອປຸພ຺ພໍ ¶ ອຈຣິມນ຺ຕິ ອປຸເຣ ອປຈ຺ຉາ ເອກໂຕ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ປຸເຣ ວາ ປຈ຺ຉາ ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ຄພ຺ໂຠກ຺ກນ຺ຕິໂຕ ປຸພ຺ເພ ປຸເຣຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຫິ ທສສຫສ຺ສິຈກ຺ກວາຬກມ຺ປເນນ ເຂຕ຺ຕປຣິຄ຺ຄໂຫ ກໂຕ ນາມ ໂຫຕິ, ອຎ຺ຎສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖິ. ຘາຕຸປຣິນິພ຺ພານໂຕ ປຣໍ ປນ ປຈ຺ຉາ, ຕໂຕ ເຫຏ຺ຐາປິ ອຎ຺ຎສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖິ, ອຸທ຺ຘໍ ນ ວາຣິຕາ.

ກສ຺ມາ ປນ ອປຸພ຺ພໍ ອຈຣິມໍ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ? ອນຈ຺ຉຣິຍຕ຺ຕາ. ອຈ຺ຉຣິຍມນຸສ຺ສາ ຫິ ພຸທ຺ຘາ ຠຄວນ຺ໂຕ. ຍຖາຫ – ‘‘ເອກປຸຄ຺ຄໂລ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ອຈ຺ຉຣິຍມນຸສ຺ໂສ’’ຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໑.໑໗໑). ຍທິ ຈ ອເນເກ ພຸທ຺ຘາ ເອກໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ, ອນຈ຺ຉຣິຍາ ຠເວຍ຺ຍຸໍ. ເທສນາຍ ຈ ວິເສສາຠາວໂຕ. ຍຎ຺ຫິ ສຕິປຏ຺ຐານາທິເຠທໍ ຘມ຺ມໍ ເອໂກ ¶ ເທເສຕິ, ອຎ຺ເຎນປິ ໂສ ເອວ ເທເສຕພ຺ໂພ ສິຍາ, ວິວາທຠາວໂຕ ຈ. ພຫູສຸ ຫິ ພຸທ຺ເຘສຸ ເອກໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ພຫູນໍ ອາຈຣິຍານໍ ອນ຺ເຕວາສິກາ ວິຍ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ພຸທ຺ໂຘ ປາສາທິໂກ’’ຕິອາທິນາ ເຕສໍ ສາວກາ ວິວເທຍ຺ຍຸໍ. ກິໍ ວາ ເອເຕນ ກາຣຓຄເວສເນນ, ຘມ຺ມຕາເວສາ ຍໍ ເອກິສ຺ສາ ໂລກຘາຕຸຍາ ທ຺ເວ ຕຖາຄຕາ ເອກໂຕ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ (ມິ. ປ. ໕.໑.໑).

ຍຖາ ນິມ຺ພພີຊໂກສາຕກິພີຊາທີນິ ມຘຸຣໍ ຜລໍ ນ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕິ, ອສາຕໍ ອມຘຸຣເມວ ຜລໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕິ, ເອວໍ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທີນິ ມຘຸຣວິປາກໍ ນ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕິ ອມຘຸຣເມວ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕິ. ຍຖາ ຈ ອຸຈ຺ຉຸພີຊສາລິພີຊາທີນິ ມຘຸຣໍ ສາທຸຣສເມວ ຜລໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕິ ນ ອສາຕໍ ກຏຸກໍ. ເອວໍ ກາຍສຸຈຣິຕາທີນິ ມຘຸຣເມວ ວິປາກໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕິ ນ ອມຘຸຣໍ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ –

‘‘ຍາທິສໍ ວປເຕ ພີຊໍ, ຕາທິສໍ ຫຣເຕ ຜລໍ;

ກລ຺ຍາຓກາຣີ ກລ຺ຍາຓໍ, ປາປກາຣີ ຈ ປາປກ’’ນ຺ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໒໕໖; ເນຕ຺ຕິ. ໑໒໒);

ຕສ຺ມາ ‘‘ຕິຓ຺ຓໍ ທຸຈ຺ຈຣິຕານ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຎ຺ຎຕໂຣ ສມໂຓ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ວາຕິ ໂຍ ໂກຈິ ປພ຺ພຊ຺ຊາມຕ຺ເຕນ ສມໂຓ ວາ ຊາຕິມຕ຺ເຕນ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ວາ. ປາປິຈ຺ໂຉ ສມ຺ຠາວນາຘິປ຺ປາເຍນ ວິມ຺ຫາປນໂຕ ກຸຫໂກ. ປຈ຺ຈຍສນ຺ນິສ຺ສິຕາຍ ປຍຸຕ຺ຕວາຈາຍ ວເສນ ລປໂກ. ປຈ຺ຈຍນິພ຺ພຕ຺ຕກນິມິຕ຺ຕາວຈຣໂຕ ເນມິຕ຺ຕໂກ. ກຸຫນລປນເນມິຕ຺ຕກຕ຺ຕໍ ປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ກຕ຺ວາຕິ ກຸຫນາທິຠາວເມວ ປຸຣກ຺ຂຕ຺ວາ ສນ຺ຕິນ຺ທ຺ຣິໂຍ ¶ ສນ຺ຕມານໂສ ວິຍ ຈຣນ຺ໂຕ. ປຎ຺ຈ ນີວຣເຓຕິ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທິເກ ປຎ຺ຈ ນີວຣເຓ. ອປ຺ປຫາຍ ອສມຸຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ, ເຈຕໂສ ອຸປກ຺ກິເລເສຕິ ນີວຣເຓ. ນີວຣຓາ ຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປກ຺ກິເລເສນ຺ຕິ ກິລິຏ຺ຐໍ ກໂຣນ຺ຕິ ວິພາເຘນ຺ຕິ ອຸປຕາເປນ຺ຕິ ຈ. ຕສ຺ມາ ‘‘ເຈຕໂສ ອຸປກ຺ກິເລສາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ປຎ຺ຎາຍ ທຸພ຺ພລີກຣເຓຕິ ນີວຣເຓ. ນີວຣຓາ ຫິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ອນຸປ຺ປນ຺ນາຍ ປຎ຺ຎາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕຸໍ ນ ເທນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ປຎ຺ຎາຍ ທຸພ຺ພລີກຣຓາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອນຸປຏ຺ຐິຕສ຺ສຕີຕິ ຈຕູສຸ ສຕິປຏ຺ຐາເນສຸ ນ ອຸປຏ຺ຐິຕສ຺ສຕິ. ອຠາວຍິຕ຺ວາຕິ ອວຑ຺ຒຍິຕ຺ວາ. ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິນ຺ຕິ ອຣຫຕ຺ຕປທຏ຺ຐານໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ.

ປຈ຺ຉິມວາເຣ ອຎ຺ຎຕໂຣ ສມໂຓ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ວາຕິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸໂພຘິສຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພໂທສາປຄໂຕຕິ ສພ຺ເພຫິ ປາຣມິຕາປຏິປກ຺ຂຠູເຕຫິ ໂທເສຫິ ອປຄໂຕ. ເອເຕນ ປຣິປູຣິຕປາຣມິຠາວໍ ¶ ທສ຺ເສຕິ. ສຕິປຏ຺ຐານານິ ວິປສ຺ສນາ, ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ ມຄ຺ໂຄ, ອນຸຕ຺ຕຣາ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິ ອຣຫຕ຺ຕໍ. ສຕິປຏ຺ຐານານິ ວາ ວິປສ຺ສນາ, ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ມິສ຺ສກາ, ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິ ອຣຫຕ຺ຕເມວ. ເສສໍ ອນນ຺ຕຣວາເຣ ວຸຕ຺ຕປຏິປກ຺ຂໂຕ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍໍ ເອຕ຺ຖ ຎາຓນ຺ຕິ ຍໍ ເອຕສ຺ມິໍ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ຐາເນ ຈ ຐານໍ, ອຏ຺ຐາເນ ຈ ອຏ຺ຐານນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕໍ ຎາຓໍ. ເຫຕຸໂສຕິ ຕສ຺ສ ຐານສ຺ສ ອຏ຺ຐານສ຺ສ ຈ ເຫຕຸໂຕ. ຐານໂສຕິ ຕງ຺ຂເຓ ເອວ ອາວຊ຺ຊນສມນນ຺ຕຣໍ. ອໂນຘິໂສຕິ ໂອຘິອຠາເວນ, ກິຎ຺ຈິ ອນວເສເສຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອິຕິ ຐານາຏ຺ຐານຄຕາຕິອາທີສຸ ເອວໍ ຐານາຏ຺ຐານຠາວໍ ຄຕາ. ສພ຺ເພຕິ ຂຍວຍວິຣຊ຺ຊນນິຣຸຊ຺ຌນສຠາວາ ສງ຺ຂຕຘມ຺ມາ, ເຕ ເອວ ຈ ສຕ຺ຕປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອຸປາທານຠູຕາ ເກຈິ ສຄ຺ຄູປຄາ ເຍ ຘມ຺ມຈາຣິໂນ, ເກຈິ ອປາຍູປຄາ ເຍ ອຘມ຺ມຈາຣິໂນ, ເກຈິ ນິພ຺ພານູປຄາ ເຍ ກມ຺ມກ຺ຂຍກຣໍ ອຣິຍມຄ຺ຄໍ ປຏິປນ຺ນາ.

໕໘. ອິທານິ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິວຣນ຺ໂຕ ‘‘ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາ ມຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ຄາຖາທ຺ວຍມາຫ. ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ‘‘ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາຕິ ອຣິຍາ ຈ ອນຣິຍາ ຈາ’’ຕິອາທິນາ ສຍເມວ ນິທ຺ທິສຕິ. ຕຕ຺ຖ ຊີວິຕປຣິຍນ຺ໂຕ ມຣຓປຣິຍນ຺ໂຕຕິ ຊີວິຕສ຺ສ ປຣິຍນ຺ໂຕ ນາມ ມຣຓສງ຺ຂາໂຕ ອນ຺ໂຕ. ຍຖາກມ຺ມໍ ຄມິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຍເທຕໍ ສຕ຺ຕານໍ ຍຖາກມ຺ມໍ ຄມນໍ, ອຍໍ ກມ຺ມສ຺ສກຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ ¶ . ກມ຺ມານໍ ຜລທສ຺ສາວິຕາ ຈ ອວິປ຺ປວາໂສ ຈາຕິ ‘‘ປຸຎ຺ຎປາປຜລູປຄາ’’ຕິ ອິມິນາ ວຈເນນ ກມ຺ມານໍ ຜລສ຺ສ ປຈ຺ຈກ຺ຂກາຣິຕາ, ກຕູປຈິຕານໍ ກມ຺ມານໍ ອຕ຺ຕໂນ ຜລສ຺ສ ອປ຺ປທານາຠາໂວ ຈ ທສ຺ສິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ກມ຺ມເມວ ກມ຺ມນ຺ຕໍ, ປາປໍ ກມ຺ມນ຺ຕໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ປາປກມ຺ມນ຺ຕາ, ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປຸຎ຺ຎສງ຺ຂາຣາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປຸຎ຺ໂຎ ສງ຺ຂາໂຣ ເອເຕສນ຺ຕິ ອປຸຎ຺ຎສງ຺ຂາຣາ. ປາປກມ຺ມນ຺ຕາຕິ ວາ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນໍ, ປາປກມ຺ມນ຺ຕເຫຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຖາ ປຸຎ຺ຎສງ຺ຂາຣາຕິອາທີສຸປິ. ປຸນ ‘‘ນິຣຍໍ ປາປກມ຺ມນ຺ຕາ’’ຕິອາທິນາ ອນ຺ຕທ຺ວເຍນ ສທ຺ຘິໍ ມຊ຺ຌິມປຏິປທໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຖາ ‘‘ອຍໍ ສໍກິເລໂສ’’ຕິອາທິນາ ວຏ຺ຏວິວຏ຺ຏວເສນ ອາທີນວສ຺ສາທນິສ຺ສຣຓວເສນ ເຫຕຸຜລວເສນ ຈ ຄາຖາຍໍ ຕໂຍ ອຕ຺ຖວິກປ຺ປາ ທສ຺ສິຕາ. ປຸນ ‘‘ນິຣຍໍ ປາປກມ຺ມນ຺ຕາຕິ ອຍໍ ສໍກິເລໂສ’’ຕິອາທິນາ ໂວທານວເສນ ຄາຖາຍ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ.

໕໙. ເຕນ ¶ ເຕນາຕິ ເຕນ ເຕນ ອຊ຺ໂຌສິຕວຕ຺ຖຸນາ ຣູປຠວອຣູປຠວາທິນາ. ຉຕ຺ຕິໍສາຕິ ກາມຕຓ຺ຫາ ຕາວ ຣູປາທິວິສຍເຠເທນ ຉ, ຕຖາ ຠວຕຓ຺ຫາ ວິຠວຕຓ຺ຫາ ຈາຕິ ອຏ຺ຐາຣສ. ຕາ ເອວ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິເກສຸ ຣູປາທີສຸ ອຏ຺ຐາຣສ, ພາຫິເຣສຸ ຣູປາທີສຸ ອຏ຺ຐາຣສາຕິ ເອວໍ ຉຕ຺ຕິໍສ. ເຍນ ເຍນາຕິ ‘‘ສຸຠໍ ສຸຂ’’ນ຺ຕິອາທິນາ.

ໂວທານໍ ຕິວິຘໍ ຂນ຺ຘຕ຺ຕຍວເສນາຕິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຓ຺ຫາສໍກິເລໂສ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸນ ‘‘ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາ ມຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິອາທິ ປຏິປທາວິຠາເຄນ ຄາຖານມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຄາມິນີຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ນິພ຺ພາເນ ຄາມິນີ, ນິພ຺ພານສ຺ສ ຄມນສີລາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປຸນ ຕຕ຺ຖຕຕ຺ຖຄາມິນີສພ຺ພຕ຺ຖຄາມິນີນໍ ປຏິປທານໍ ວິຠາຄໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕໂຍ ຣາສີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍນ຺ຕິ ຍໍ ນິຣຍາທິ. ຕໍ ຕໍ ຐານໍ ຍຖາຣຫໍ ຄເມຕີຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖຄາມິນີ. ປຏິປທາສງ຺ຂາເຕ ອປຸຎ຺ຎກມ຺ເມ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມ ຈ ກມ຺ມກ຺ຂຍກຣຓກມ຺ເມ ຈ ວິຠາຄໂສ ຠຄວໂຕ ປວຕ຺ຕນຎາຓໍ. ອິທໍ ສພ຺ພຕ຺ຖຄາມິນີ ປຏິປທາຎາຓໍ ນາມ ຕຖາຄຕພລໍ. ອິມິນາ ຫິ ຎາເຓນ ຠຄວາ ສພ຺ພມ຺ປິ ປຏິປທໍ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕິ.

ກຖໍ? ສກລຄາມວາສິເກສຸປິ ເອກໍ ສູກຣໍ ວາ ມິຄໍ ວາ ມາເຣນ຺ເຕສຸ ສພ຺ເພສໍ ເຈຕນາ ປຣສ຺ສ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍາຣມ຺ມຓາວ ໂຫຕິ, ຕໍ ປນ ກມ຺ມໍ ເຕສໍ ອາຍູຫນກ຺ຂເຓເຍວ ນານາ ໂຫຕິ. ເຕສຸ ຫິ ເອໂກ ອາທເຣນ ກໂຣຕິ, ເອໂກ ‘‘ຕ຺ວມ຺ປິ ກໂຣຫີ’’ຕິ ປເຣຫິ ນິປ຺ປີຬິໂຕ ກໂຣຕິ ¶ , ເອໂກ ສມານຈ຺ຉນ຺ໂທ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ອປ຺ປຏິພາຫມາໂນ ວິຈຣຕິ. ເຕສຸ ເອໂກ ເຕເນວ ກມ຺ເມນ ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ, ເອໂກ ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິຍໍ, ເອໂກ ເປຕ຺ຕິວິສເຍ, ຕໍ ຕຖາຄໂຕ ອາຍູຫນກ຺ຂເຓ ເອວ ‘‘ອິມິນາ ນີຫາເຣນ ອາຍູຫິຕຕ຺ຕາ ເອສ ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິສ຺ສຕິ, ເອສ ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິຍໍ, ເອສ ເປຕ຺ຕິວິສເຍ’’ຕິ ຊານາຕິ. ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕນກມ຺ປິ ‘‘ເອສ ອຏ຺ຐສຸ ມຫານິຣເຍສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕິສ຺ສຕິ, ເອສ ໂສຬສສຸ ອຸສ຺ສເທສູ’’ຕິ ຊານາຕິ. ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕນກມ຺ປິ ‘‘ເອສ ອປາທໂກ ຠວິສ຺ສຕິ, ເອສ ທ຺ວິປາທໂກ, ເອສ ຈຕຸປ຺ປາທໂກ, ເອສ ພຫຸປ຺ປາທໂກ’’ຕິ ຊານາຕິ. ເປຕ຺ຕິວິສເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕນກມ຺ປິ ‘‘ເອສ ນິຊ຺ຌາມຕຓ຺ຫິໂກ ຠວິສ຺ສຕິ, ເອສ ຂຸປ຺ປິປາສິໂກ, ເອສ ປຣທຕ຺ຕູປຊີວີ’’ຕິ ຊານາຕິ.

‘‘ເຕສຸ ຈ ກມ຺ເມສຸ ອິທໍ ກມ຺ມໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ອາກຑ຺ຒິສ຺ສຕິ, ອິທໍ ນາກຑ຺ຒິສ຺ສຕິ ທຸພ຺ພລໍ ທິນ຺ນາຍ ປຏິສນ຺ຘິຍາ ອຸປຘິເວປກ຺ກມຕ຺ຕໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຊານາຕິ. ຕຖາ ສກລຄາມວາສິເກສຸ ເອກໂຕ ¶ ທານໍ ທທມາເນສຸ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ເຈຕນາ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມາຣມ຺ມຓາວ ໂຫຕິ, ຕໍ ປນ ກມ຺ມໍ ເຕສໍ ອາຍູຫນກ຺ຂເຓ ເອວ ນານໍ ໂຫຕິ. ເຕສຸ ຫິ ເກຈິ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ, ເກຈິ ມນຸສ຺ສໂລເກ, ຕໍ ຕຖາຄໂຕ ອາຍູຫນກ຺ຂເຓ ເອວ ‘‘ອິມິນາ ນີຫາເຣນ ອາຍູຫິຕຕ຺ຕາ ເອສ ມນຸສ຺ສໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິສ຺ສຕິ, ເອສ ເທວໂລເກ’’ຕິ ຊານາຕິ. ຕຕ຺ຖປິ ‘‘ເອສ ປຣນິມ຺ມິຕວສວຕ຺ຕີສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕິສ຺ສຕິ, ເອສ ຠຸມ຺ມເທເວສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕິສ຺ສຕິ, ເອສ ເຊຏ຺ຐກເທວຣາຊາ ຫຸຕ຺ວາ, ເອສ ຕສ຺ສ ທຸຕິຍໍ ຕຕິຍໍ ວາ ຐານນ຺ຕຣໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ປຣິຈາຣໂກ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຊານາຕິ.

‘‘ເຕສຸ ຈ ກມ຺ເມສຸ ອິທໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ອາກຑ຺ຒິຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສຕິ, ອິທໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສຕິ ທຸພ຺ພລໍ ທິນ຺ນາຍ ປຏິສນ຺ຘິຍາ ອຸປຘິເວປກ຺ກມຕ຺ຕໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຊານາຕິ. ຕຖາ ‘‘ວິປສ຺ສນໍ ປຏ຺ຐເປນ຺ເຕສຸ ຈ ເອສ ອິມິນາ ນີຫາເຣນ ວິປສ຺ສນາຍ ອາຣທ຺ຘຕ຺ຕາ ອຣຫາ ຠວິສ຺ສຕິ, ເອສ ອນາຄາມີ, ເອສ ສກທາຄາມີ, ເອສ ໂສຕາປນ຺ໂນ, ເອກພີຊີ ໂກລໍໂກໂລ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸປຣໂມ, ເອສ ມຄ຺ຄໍ ປຕ຺ຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສຕິ ລກ຺ຂຓາຣມ຺ມຓິກວິປສ຺ສນາຍເມວ ຐສ຺ສຕິ, ເອສ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄເຫ, ເອສ ນາມຣູປປຣິຄ຺ຄເຫ, ອຣູປປຣິຄ຺ຄເຫ ຈ ຐສ຺ສຕິ, ເອສ ມຫາຠູຕມຕ຺ຕເມວ ວວຕ຺ຖເປສ຺ສຕິ, ເອສ ກິຎ຺ຈິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຊານາຕິ. ‘‘ກສິຓປຣິກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ເຕສຸປິ ເອສ ປຣິກມ຺ມມຕ຺ເຕ ເອວ ຐສ຺ສຕິ, ເອສ ນິມິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສຕິ, ນ ອປ຺ປນໍ. ເອສ ອປ຺ປນມ຺ປິ ອຸປ຺ປາເທສ຺ສຕິ, ເອສ ¶ ຌານໍ ອຘິຄມິສ຺ສຕິ, ນ ອຸປຣິວິເສສໍ. ເອສ ອຸປຣິວິເສສມ຺ປິ ອຘິຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຊານາຕິ.

ອເນກຘາຕູຕິ ອເນກາ ຈກ຺ຂາທໂຍ ປຖວາທໂຍ ຈ ຘາຕຸໂຍ ເອຕສ຺ສາຕິ ອເນກຘາຕຸ, ພຫຸຘາຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂລໂກຕິ ຂນ຺ຘາຍຕນາທິໂລໂກ. ຈກ຺ຂຸຘາຕູຕິອາທິ ຍາຫິ ຘາຕູຫິ ‘‘ອເນກຘາຕູ’’ຕິ ໂລໂກ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕາສໍ ສຣູປໂຕ ທສ຺ສນໍ. ຕຕ຺ຖ ສຠາວຏ຺ເຐນ ນິສ຺ສຕ຺ຕຏ຺ເຐນ ຈ ຘາຕຸ. ຈກ຺ຂຸ ເອວ ຘາຕຸ ຈກ຺ຂຸຘາຕຸ. ເສສປເທສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ກາມຘາຕູຕິ ເອຕ຺ຖ ທ຺ເວ ກາມາ ກິເລສກາໂມ ຈ ວຕ຺ຖຸກາໂມ ຈ. ກິເລສກາມປກ຺ເຂ ກາມປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ຘາຕຸ ກາມຘາຕຸ, ກາມວິຕກ຺ກສ຺ເສຕໍ ນາມໍ. ວຕ຺ຖຸກາມປກ຺ເຂ ປນ ກາມາວຈຣຘມ຺ມາ ກາໂມ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ, ກາໂມ ຈ ໂສ ຘາຕຸ ຈາຕິ ກາມຘາຕຸ. ພ຺ຍາປາທປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ຘາຕຸ ພ຺ຍາປາທຘາຕຸ, ພ຺ຍາປາທວິຕກ຺ກສ຺ເສຕໍ ນາມໍ. ພ຺ຍາປາໂທວ ຘາຕຸ ພ຺ຍາປາທຘາຕຸ, ທສອາຆາຕວຕ຺ຖຸວິສຍສ຺ສ ປຏິຆສ຺ເສຕໍ ນາມໍ. ວິຫິໍສາປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ຘາຕຸ ວິຫິໍສາຘາຕຸ, ວິຫິໍສາວິຕກ຺ໂກ. ວິຫິໍສາ ເອວ ວາ ຘາຕຸ ວິຫິໍສາຘາຕຸ, ປຣສຕ຺ຕວິເຫສນສ຺ເສຕໍ ນາມໍ. ເນກ຺ຂມ຺ມອພ຺ຍາປາທອວິຫິໍສາຘາຕຸໂຍ ເນກ຺ຂມ຺ມວິຕກ຺ກາທໂຍ ສພ຺ພກຸສລຘມ຺ມາ ເມຕ຺ຕາກຣຸຓາ ຈາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຣູປຘາຕູຕິ ຣູປຠໂວ, ສພ຺ເພ ວາ ຣູປຘມ຺ມາ. ອຣູປຘາຕູຕິ ¶ ອຣູປຠໂວ, ອຣູປຘມ຺ມາ ວາ. ນິໂຣຘຘາຕູຕິ ນິໂຣຘຕຓ຺ຫາ. ສງ຺ຂາຣຘາຕູຕິ ສພ຺ເພ ສງ຺ຂຕຘມ຺ມາ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ.

ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວິລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ ນານປ຺ປກາຣາ ຘາຕຸໂຍ ເອຕສ຺ມິນ຺ຕິ ນານາຘາຕຸ, ໂລໂກ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ອຎ຺ຎາ ຈກ຺ຂຸຘາຕຸ ຍາວ ອຎ຺ຎາ ນິພ຺ພານຘາຕູ’’ຕິ, ຍຖາ ຈ ອິທໍ ຎາຓໍ ຈກ຺ຂຸຘາຕຸອາທິເຠເທນ ອຸປາທິນ຺ນກສງ຺ຂາຣໂລກສ຺ສ ວເສນ ອເນກຘາຕຸນານາຘາຕຸໂລກໍ ປຊານາຕິ, ເອວໍ ອນຸປາທິນ຺ນກສງ຺ຂາຣໂລກສ຺ສປິ ວເສນ ຕໍ ປຊານາຕິ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ຫິ ທ຺ເວ ຈ ອຄ຺ຄສາວກາ ອຸປາທິນ຺ນກສງ຺ຂາຣໂລກສ຺ເສວ ນານຕ຺ຕໍ ຊານນ຺ຕິ, ຕມ຺ປິ ເອກເທເສເນວ, ນ ນິປ຺ປເທສໂຕ. ອນຸປາທິນ຺ນກສງ຺ຂາຣໂລກສ຺ສ ປນ ນານຕ຺ຕໍ ນ ຊານນ຺ຕິ. ຠຄວາ ປນ ‘‘ອິມາຍ ນາມ ຘາຕຸຍາ ອຸສ຺ສນ຺ນາຍ ອິມສ຺ສ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ຂນ຺ໂຘ ເສໂຕ ໂຫຕິ, ອິມສ຺ສ ກາໂຬ, ອິມສ຺ສ ມຏ຺ໂຐ, ອິມສ຺ສ ຜຣຸໂສ, ອິມສ຺ສ ພຫໂລ, ອິມສ຺ສ ຕນຸຕ຺ຕໂຈ. ອິມາຍ ນາມ ຘາຕຸຍາ ອຸສ຺ສນ຺ນາຍ ອິມສ຺ສ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ປຕ຺ຕໍ ວຓ຺ຓສຓ຺ຐານາທິວເສນ ເອວຣູປໍ ນາມ ໂຫຕິ, ອິມາຍ ນາມ ຘາຕຸຍາ ອຸສ຺ສນ຺ນຕ຺ຕາ ອິມສ຺ສ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ປຸປ຺ຜໍ ນີລໍ ໂຫຕິ ປີຕກໍ ໂລຫິຕກໍ ໂອທາຕໍ ¶ ສຸຄນ຺ຘໍ ທຸຄ຺ຄນ຺ຘໍ, ອິມາຍ ນາມ ຘາຕຸຍາ ອຸສ຺ສນ຺ນາຍ ຜລໍ ຂຸທ຺ທກໍ ມຫນ຺ຕໍ ທີຆໍ ວຏ຺ຏໍ ສຸສຓ຺ຐານໍ ທຸສ຺ສຓ຺ຐານໍ ມຏ຺ຐໍ ຜຣຸສໍ ສຸຄນ຺ຘໍ ທຸຄ຺ຄນ຺ຘໍ ຕິຕ຺ຕໍ ມຘຸຣໍ ກຏຸກໍ ອມ຺ພິລໍ ກສາວໍ ໂຫຕິ, ອິມາຍ ນາມ ຘາຕຸຍາ ອຸສ຺ສນ຺ນາຍ ອິມສ຺ສ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ກຓ຺ຏໂກ ຕິຂິໂຓ ໂຫຕິ, ອຕິຂິໂຓ ອຸຊຸໂກ ກຸຏິໂລ ກຓ຺ໂຫ ນີໂລ ໂອທາໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອວໍ ອນຸປາທິນ຺ນສງ຺ຂາຣໂລກສ຺ສາປິ ວເສນ ອເນກຘາຕຸນານາຘາຕຸຠາວໍ ຊານາຕິ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸພຸທ຺ຘານໍ ເອວ ຫິ ເອຕໍ ພລໍ, ນ ອຎ຺ເຎສໍ.

໖໐. ຍໍ ຍເທວ ຘາຕຸນ຺ຕິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຫີນາທິສຠາວໍ. ຍສ຺ມາ ອຘິມຸຕ຺ຕິ ນາມ ອຊ຺ຌາສຍຘາຕຸ, ຕສ຺ມາ ອຘິມຸຈ຺ຈນໍ ອຊ຺ຌາສຍສ຺ສ ຫີນາທິສຠາເວນ ປວຕ຺ຕນໍ. ຕໍ ປນ ຕສ຺ສ ຕໍ ຕໍ ອຘິຏ຺ຐຫນໍ ອຠິນິວິສນຎ຺ຈ ໂຫຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ອຘິມຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ຕໍ ຕເທວ ອຘິຏ຺ຐຫນ຺ຕິ ອຠິນິວິສນ຺ຕີ’’ຕິ. ອຘິມຸຈ຺ຈນສ຺ສ ວິສຍໍ ວິຠາເຄນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເກຈິ ຣູປາຘິມຸຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ. ນານາຘິມຸຕ຺ຕິກຕາຎາຓນ຺ຕິ ຫີນາທິວເສນ ນານາຘິມຸຕ຺ຕິກຕາຍ ຎາຓໍ.

ເຕ ຍຖາຘິມຸຕ຺ຕາ ຈ ຠວນ຺ຕີຕິ ເຕ ຫີນາຘິມຸຕ຺ຕິກາ ປຓີຕາຘິມຸຕ຺ຕິກາ ສຕ຺ຕາ ຍຖາ ຍຖາ ອຘິມຸຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ຕໍ ຕໍ ກມ຺ມສມາທານໍ ສມາທິຍນ຺ຕີຕິ ອຘິມຸຕ຺ຕິອນຸຣູປໍ ຕໍ ຕໍ ອຕ຺ຕນາ ສມາທິຍິຕພ຺ພໍ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕານິ ກມ຺ມສມາທານານິ ສມຸຏ຺ຐານວເສນ ວິຠຊນ຺ໂຕ ‘‘ເຕ ຉພ຺ພິຘໍ ກມ຺ມ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເກຈິ ໂລຠວເສນ ກມ຺ມໍ ສມາທິຍນ຺ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ເອສ ນໂຍ ¶ ເສເສສຸປິ. ຕໍ ວິຠຊ຺ຊມານນ຺ຕິ ຕໍ ສມຸຏ຺ຐານວເສນ ຉພ຺ພິຘໍ ປຸນ ປວຕ຺ຕິນິວຕ຺ຕິວເສນ ວິຠຊ຺ຊມານໍ ທຸວິຘໍ.

ຍໍ ໂລຠວເສນ ໂທສວເສນ ໂມຫວເສນ ຈ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕີຕິ ທສອກຸສລກມ຺ມປຖກມ຺ມໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ຕຎ຺ຫິ ສໍກິລິຏ຺ຐຕາຍ ກາຬກນ຺ຕິ ກຓ຺ຫໍ. ອປາເຍສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕາປນໂຕ ກາຬກວິປາກນ຺ຕິ ກຓ຺ຫວິປາກໍ. ຍໍ ສທ຺ຘາວເສນ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕີຕິ ທສກຸສລກມ຺ມປຖກມ຺ມໍ. ຕຎ຺ຫິ ອສໍກິລິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ປຓ຺ຑຣນ຺ຕິ ສຸກ຺ກໍ. ສຄ຺ເຄ ນິພ຺ພຕ຺ຕາປນໂຕ ປຓ຺ຑຣວິປາກຕ຺ຕາ ສຸກ຺ກວິປາກໍ. ຍໍ ໂລຠວເສນ ໂທສວເສນ ໂມຫວເສນ ສທ຺ຘາວເສນ ຈ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ອິທໍ ກຓ຺ຫສຸກ຺ກນ຺ຕິ ໂວມິສ຺ສກກມ຺ມໍ. ກຓ຺ຫສຸກ຺ກວິປາກນ຺ຕິ ສຸຂທຸກ຺ຂວິປາກໍ. ມິສ຺ສກກມ຺ມຎ຺ຫິ ກຕ຺ວາ ອກຸສລວເລນ ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິຍໍ ມງ຺ຄລຫຕ຺ຖິຠາວໍ ອຸປປນ຺ໂນ ກຸສເລນ ປວຕ຺ເຕ ສຸຂໍ ອນຸຠວຕິ, ກຸສເລນ ຣາຊກຸເລ ¶ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕປິ ອກຸສເລນ ທຸກ຺ຂໍ ເວທຍຕິ. ຍໍ ວີຣິຍວເສນ ປຎ຺ຎາວເສນ ຈ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ອິທໍ ກມ຺ມໍ ອກຓ຺ຫໍ ອສຸກ຺ກໍ ອກຓ຺ຫອສຸກ຺ກວິປາກນ຺ຕິ ກມ຺ມກ຺ຂຍກຣາ ຈຕຸມຄ຺ຄເຈຕນາ. ຕຎ຺ຫິ ຍທິ ກຓ຺ຫໍ ຠເວຍ຺ຍ, ກຓ຺ຫວິປາກໍ ທເທຍ຺ຍ. ຍທິ ສຸກ຺ກໍ ຠເວຍ຺ຍ, ສຸກ຺ກອຸປປຕ຺ຕິປຣິຍາປນ຺ນໍ ວິປາກໍ ທເທຍ຺ຍ. ອຸຠຍວິປາກສ຺ສ ປນ ອປ຺ປທານໂຕ ອກຓ຺ຫອສຸກ຺ກວິປາກນ຺ຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ.

ກມ຺ມສມາທາເນ ປຐມໍ ອເຈລກປຏິປທາ ກາເມສຸ ປາຕພ຺ຍຕາ, ທຸຕິຍໍ ຕິພ຺ພກິເລສສ຺ສ ອສ຺ສຸມຸຂສ຺ສາປິ ຣຸທໂຕ ປຣິສຸທ຺ຘພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍຈຣຓໍ, ຕຕິຍໍ ກາເມສຸ ອປາຕພ຺ຍຕາ ອເຈລກປຏິປທາ, ຈຕຸຕ຺ຖໍ ປຈ຺ຈເຍ ອລຠມານສ຺ສາປິ ຌານວິປສ຺ສນາສຸຂສມງ຺ຄິໂນ ສາສນພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍຈຣຓໍ. ຍໍ ເອວໍ ຊາຕິຍໍ ກມ຺ມສມາທານນ຺ຕິ ຍໍ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ເອວໍປກາຣໍ ກມ຺ມໍ. ອິມິນາ ປຸຄ຺ຄເລນາຕິອາທິ ຕສ຺ມິໍ ກມ຺ມວິປາເກ ຠຄວໂຕ ຎາຓສ຺ສ ປວຕ຺ຕນາກາຣທສ຺ສນໍ. ຕຕ຺ຖ ອຸປຈິຕນ຺ຕິ ຍຖາ ກຕໍ ກມ຺ມໍ ຜລທານສມຕ຺ຖໍ ໂຫຕິ, ຕຖາ ກຕໍ ອຸປຈິຕໍ. ອວິປກ຺ກນ຺ຕິ ນ ວິປກ຺ກວິປາກໍ. ວິປາກາຍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ ວິປາກທານາຍ ກໂຕກາສໍ. ນ ຈ ຠພ຺ໂພ ອຠິນິພ຺ພິຘາ ຄນ຺ຕຸນ຺ຕິ ກິເລສາຠິສງ຺ຂາຣານໍ ອຠິນິພ຺ພິຊ຺ຌນໂຕ ອຠິນິພ຺ພິຘາສງ຺ຂາຕໍ ອຣິຍມຄ຺ຄໍ ອຘິຄນ຺ຕຸໍ ນ ຈ ຠພ຺ໂພ. ຕໍ ຠຄວາ ນ ໂອວທຕີຕິ ຕໍ ວິປາກາວຣເຓນ ນິວຸຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ຠຄວາ ສຈ຺ຈປຏິເວຘໍ ປຸຣກ຺ຂຕ຺ວາ ນ ໂອວທຕິ, ວາສນຕ຺ຖໍ ປນ ຕາທິສານມ຺ປິ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ ເອວ, ອຊາຕສຕ຺ຕຸອາທີນໍ ວິຍ.

ອຸປຈິຕນ຺ຕິ ກາຕຸໍ ອາຣທ຺ຘໍ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ນ ຈ ຕາວ ປາຣິປູຣິໍ ຄຕ’’ນ຺ຕິ. ເຕນ ມິຈ຺ຉຕ຺ຕນິຍາມສ຺ສ ອສມຕ຺ຖຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ປຸຣາ ປາຣິປູຣິໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ປາຣິປູຣິໍ ຜລນິປ຺ຜາທນສມຕ຺ຖຕໍ ຄຈ຺ຉຕິ ປຸຣາ ອຘິຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ. ມິຈ຺ຉຕ຺ຕນິຍຕຕາຍ ສຊ຺ຊຸກໍ ຜລຘມ຺ມສ຺ສ ອຠາຊນຠາວໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕຍຕິ ¶ ປຸຣາ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ປຸຣາ ເວເນຍ຺ຍຕ຺ຕໍ ສມຕິກ຺ກມຕີ’’ຕິ. ‘‘ປຸຣາ ອນິຍຕໍ ສມຕິກ຺ກມຕີ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ໂສ ເອວຕ຺ໂຖ. ອສມຕ຺ເຕຕິ ກມ຺ເມ ອສມ຺ປຸຓ຺ເຓ, ເຕ ອສມ຺ປຸຓ຺ເຓ ວາ.

໖໑. ເອວໍ ກິເລສນ຺ຕຣາຍມິສ຺ສກໍ ກມ຺ມນ຺ຕຣາຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອມິສ຺ສກໍ ກມ຺ມນ຺ຕຣາຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິມສ຺ສ ຈ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ສພ຺ເພສນ຺ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ພລນິທ຺ເທເສ ວຸຕ຺ຕານໍ ສພ຺ເພສໍ ກມ຺ມານໍ. ມຸທຸມຊ຺ຌາຘິມຕ຺ຕຕາຕິ ມຸທຸມຊ຺ຌຕິພ຺ພຠາໂວ. ກມ຺ມານຎ຺ຫິ ມຸທຸອາທິຠາເວນ ຕໍວິປາການໍ ມຸທຸມຊ຺ຌຕິກ຺ຂຠາໂວ ¶ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ທິຏ຺ຐຘມ຺ມເວທນີຍນ຺ຕິອາທີສຸ ທິຏ຺ຐຘມ຺ເມ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ເວທິຕພ຺ພໍ ຜລໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມເວທນີຍໍ. ອຸປປຊ຺ເຊ ອນນ຺ຕເຣ ອຕ຺ຕຠາເວ ເວທິຕພ຺ພໍ ຜລໍ ອຸປປຊ຺ຊເວທນີຍໍ. ອປຣສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ອິໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ຍສ຺ມິໍ ກສ຺ມິຎ຺ຈິ ອຕ຺ຕຠາເວ ເວທິຕພ຺ພໍ ຜລໍ ອປຣາປຣິຍເວທນີຍໍ. ເອກຊວນວາຣສ຺ມິຎ຺ຫິ ສຕ຺ຕສຸ ເຈຕນາສຸ ປຐມເຈຕນາ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມເວທນີຍໍ ນາມ. ປຣິໂຍສານເຈຕນາ ອຸປປຊ຺ຊເວທນີຍໍ ນາມ. ມຊ຺ເຌ ປຎ຺ຈ ເຈຕນາ ອປຣາປຣິຍເວທນີຍໍ ນາມ. ວິປາກເວມຕ຺ຕຕາຎາຓນ຺ຕິ ວິປາກເວມຕ຺ຕຕາຍ ວິປາກວິເສເສ ຎາຓໍ. ອິມສ຺ສ ປນ ກມ຺ມວິປາກສ຺ສ ຄຕິສມ຺ປຕ຺ຕິ ຄຕິວິປຕ຺ຕິ, ອຸປຘິສມ຺ປຕ຺ຕິ ອຸປຘິວິປຕ຺ຕິ, ກາລສມ຺ປຕ຺ຕິ ກາລວິປຕ຺ຕິ, ປໂຍຄສມ຺ປຕ຺ຕິ ປໂຍຄວິປຕ຺ຕິໂຍ ກາຣຓໍ. ໂສ ຈ ເນສໍ ກາຣຓຠາໂວ ‘‘ອຕ຺ເຖກຈ຺ຈານິ ປາປການິ ກມ຺ມສມາທານານິ ຄຕິສມ຺ປຕ຺ຕິປຏິພາຬ຺ຫານິ ນ ວິປຈ຺ຈນ຺ຕີ’’ຕິອາທິປາຬິວເສນ (ວິຠ. ໘໑໐) ເວທິຕພ຺ໂພ.

໖໒. ອນນ຺ຕຣພລນິທ຺ເທເສ ວຸຕ຺ຕກມ຺ມສມາທານປເທເນວ ຌານາທີນິ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຖາ ສມາທິນ຺ນານໍ ກມ຺ມານ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສກ຺ຂປຸຖຸຊ຺ຊນສນ຺ຕາເນສຸ ປວຕ຺ຕານິ ຌານາທີນິ ກມ຺ມໍ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕຖາ ສມາທິນ຺ນານນ຺ຕິ ‘‘ສຸກ຺ກໍ ສຸກ຺ກວິປາກໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນສຸຂໍ, ອາຍຕິໍ ສຸຂວິປາກ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທິປ຺ປກາເຣຫິ ສມາທິນ຺ເນສຸ ກມ຺ເມສຸ. ສໍກິເລໂສຕິ ປຏິປກ຺ຂຘມ຺ມວເສນ ກິລິຏ຺ຐຠາໂວ. ໂວທານໍ ປຏິປກ຺ຂຘມ຺ເມຫິ ວິສຸຊ຺ຌນໍ. ວຸຏ຺ຐານໍ ປຄຸຓໂວທານໍ ຠວງ຺ຄວຸຏ຺ຐານຎ຺ຈ. ເອວໍ ສໍກິລິສ຺ສຕີຕິອາທີສຸ ອຍເມວຕ຺ໂຖ – ອິມິນາ ອາກາເຣນ ຌານາທິ ສໍກິລິສ຺ສຕິ ໂວທາຍຕິ ວຸຏ຺ຐຫຕີຕິ ຊານນຎາຓໍ ຠຄວໂຕ ອນາວຣຓຎາຓໍ, ນ ຕສ຺ສ ອາວຣຓໍ ອຕ຺ຖີຕິ.

ກຕິ ຌານານີຕິອາທິ ຌານາທໂຍ ວິຠາເຄນ ທສ຺ເສຕຸໍ ອາຣທ຺ຘໍ. ຈຕ຺ຕາຣິ ຌານານີຕິ ຈຕຸກ຺ກນຍວເສນ ຣູປາວຈຣຊ຺ຌານານິ ສນ຺ຘາຍາຫ. ເອກາທສາຕິ ‘‘ຣູປີ ຣູປານິ ປສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິນາ ¶ (ທີ. ນິ. ໒.໑໒໙, ໑໗໔; ໓.໓໓໙, ໓໕໘; ມ. ນິ. ໒.໒໔໘; ໓.໓໑໒) ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ຕິຓ຺ຓຎ຺ຈ ສຸຎ຺ຎຕວິໂມກ຺ຂາທີນໍ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຏ຺ຐາຕິ ເຕສຸ ຐເປຕ຺ວາ ໂລກຸຕ຺ຕເຣ ວິໂມກ຺ເຂ ອຏ຺ຐ. ສຕ຺ຕາຕິ ເຕສຸ ເອວ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິໍ ຐເປຕ຺ວາ ສຕ຺ຕ. ຕໂຍຕິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິຍາເຍນ ສຸຎ຺ຎຕວິໂມກ຺ຂາທໂຍ ຕໂຍ. ທ຺ເວຕິ ອຠິຘມ຺ມປຣິຍາເຍນ ອນິມິຕ຺ຕວິໂມກ຺ຂສ຺ສາສມ຺ຠວໂຕ ອວເສສາ ທ຺ເວ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຏິປາຏິຍາ ສຕ຺ຕ ອປ຺ປິຕປ຺ປິຕກ຺ຂເຓ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ ປຈ຺ຈນີກຘມ຺ເມຫິ ວິມຸຈ຺ຈນໂຕ ¶ , ອາຣມ຺ມເຓ ອຘິມຸຈ຺ຈນໂຕ ຈ ວິໂມກ຺ຂາ. ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິ ປນ ສພ຺ພໂສ ສຎ຺ຎາເວທຍິເຕຫິ ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອປຄມວິໂມກ຺ໂຂ ນາມ. ໂລກຸຕ຺ຕຣາ ຈ ຕໍຕໍມຄ຺ຄວຊ຺ຌກິເລເສຫິ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິໂມກ຺ໂຂຕິ ອຍໍ ວິເສໂສ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ສມາຘີສຸ ຈຕຸກ຺ກນຍປຎ຺ຈກນເຍສຸ ປຐມຊ຺ຌານສມາຘິ ສວິຕກ຺ໂກ ສວິຈາໂຣ ສມາຘິ ນາມ. ປຎ຺ຈກນເຍ ທຸຕິຍຊ຺ຌານສມາຘິ ອວິຕກ຺ໂກ ວິຈາຣມຕ຺ໂຕ ສມາຘິ ນາມ. ຈຕຸກ຺ກນເຍ ປຎ຺ຈກນເຍປິ ເສສຌາເນສຸ ສມາຘິ ອວິຕກ຺ໂກ ອວິຈາໂຣ ສມາຘິ ນາມ.

ສມາປຕ຺ຕີສຸ ປຏິປາຏິຍາ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ສມາປຕ຺ຕີນໍ ‘‘ສມາຘີ’’ຕິປິ ນາມໍ ‘‘ສມາປຕ຺ຕີ’’ຕິປິ. ກສ຺ມາ? ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາສພ຺ຠາວໂຕ. ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິຍາ ຕທຠາວໂຕ ນ ‘‘ສມາຘີ’’ຕິ ນາມໍ. ສຎ຺ຎາສມາປຕ຺ຕິອາທິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ.

ຫານຠາຄິໂຍ ສມາຘີຕິ ອປ຺ປຄຸເຓຫິ ປຐມຊ຺ຌານາທີຫິ ວຸຏ຺ຐິຕສ຺ສ ສຎ຺ຎາມນສິກາຣານໍ ກາມາທິອນຸປກ຺ຂນ຺ທນໍ ປຐມຊ຺ຌານາທິສມາຘິສ຺ສ ຫານຠາຄິຍຕາ. ‘‘ປຐມຊ຺ຌານສ຺ສ ກາມຣາຄພ຺ຍາປາທາ ສໍກິເລໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ທຸຕິຍຊ຺ຌານາທິວເສນ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ກຸກ຺ກຸຏໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ອຊຎ຺ຎາຊິຄຸຈ຺ຉນມຸເຂນ ຕປ຺ປຣມຕາ. ກຸກ຺ກຸຏຌາຍີຕິ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐາເນນ ຌານານິ ວຸຕ຺ຕານິ, ທ຺ເວ ປຐມທຸຕິຍຊ຺ຌານານີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂຍ ປຐມໍ ທຸຕິຍໍ ວາ ຌານໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ອລເມຕ຺ຕາວຕາ’’ຕິ ສງ຺ໂກຈໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ອຸຕ຺ຕຣິ ນ ວາຍມຕິ, ຕສ຺ສ ຕານິ ຌານານິ ຈຕ຺ຕາຣິປິ ‘‘ກຸກ຺ກຸຏຌານານີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ຕໍສມງ຺ຄິໂນ ຈ ກຸກ຺ກຸຏຌາຍີ. ເຕສຸ ປຸຣິມານິ ທ຺ເວ ອາສນ຺ນພລວປຈ຺ຈຕ຺ຖິກຕ຺ຕາ ວິເສສຠາຄິຍຕາຠາວໂຕ ຈ ສໍກິເລສຠາເວນ ວຸຕ຺ຕານິ. ອິຕຣານິ ປນ ວິເສສຠາຄິຍຕາຠາເວປິ ມນ຺ທປຈ຺ຈຕ຺ຖິກຕ຺ຕາ ໂວທານຠາເວນ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ວິເສສຠາຄິໂຍ ສມາຘີຕິ ປຄຸເຓຫິ ປຐມຊ຺ຌານາທີຫິ ວຸຏ຺ຐິຕສ຺ສ ສຎ຺ຎາມນສິກາຣານໍ ທຸຕິຍຊ຺ຌານາທິປກ຺ຂນ຺ທນໍ, ປຄຸຓໂວທານໍ ຠວງ຺ຄວຸຏ຺ຐານຎ຺ຈ ‘‘ວຸຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຫຏ຺ຐິມໍ ເຫຏ຺ຐິມຎ຺ຫິ ປຄຸຓຊ຺ຌານໍ ¶ ອຸປຣິມສ຺ສ ອຸປຣິມສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ໂວທານມ຺ປິ ‘‘ວຸຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠວງ຺ຄວເສນ ສພ຺ພຌາເນຫິ ວຸຏ຺ຐານໍ ໂຫຕີຕິ ຠວງ຺ຄຎ຺ຈ ໂວທານໍ ວຸຏ຺ຐານໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ວຸຏ຺ຐານວສິຠາເວນ ຍຖາປຣິຈ຺ຉິນ຺ນກາລໍ ສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ສມາປຕ຺ຕິວຸຏ຺ຐານໂກສລ຺ລໍ ອິຘ ‘‘ວຸຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໖໓. ຕສ຺ເສວ ¶ ສມາຘິສ຺ສາຕິ ຕສ຺ສ ອນນ຺ຕຣພລນິທ຺ເທເສ ຌານາທິປຣິຍາເຍຫິ ວຸຕ຺ຕສມາຘິສ຺ສ. ປຣິວາຣາຕິ ປຣິກ຺ຂາຣາ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍານີຕິ ສທ຺ຘາສຕິປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍານິ. ພລານີຕິ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ເປຫິ ສທ຺ຘິໍ ຕານິເຍວ. ວີຣິຍສ຺ສ ວິສຸໍ ຄຫຓໍ ພລານໍ ພຫູປກາຣທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ວີຣິຍຸປຕ຺ຖມ຺ເຠນ ຫິ ສທ຺ຘາທໂຍ ປຏິປກ຺ເຂນ ອກມ຺ປນີຍາ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ວີຣິຍວເສນ ພລານິ ຠວນ຺ຕີ’’ຕິ. ເຕສນ຺ຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ. ມຸທຸມຊ຺ຌາຘິມຕ຺ຕຕາຕິ ອວິສທໍ ມຸທຸ. ນາຕິວິສທໍ ມຊ຺ຌໍ. ອຕິວິສທໍ ອຘິມຕ຺ຕໍ ພລວໍ ‘‘ຕິກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ເວເນຍ຺ຍານໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານຸຣູປໍ ຠຄວໂຕ ເທສນາປວຕ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຠຄວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສໍຂິຕ຺ຕວິຕ຺ຖາເຣນາຕິ ສໍຂິຕ຺ຕສ຺ສ ວິຕ຺ຖາເຣນ. ອຖ ວາ ສໍຂິຕ຺ເຕນາຕິ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐມຕ຺ເຕນ. ສໍຂິຕ຺ຕວິຕ຺ຖາເຣນາຕິ ອຸທ຺ເທເສນ ນິທ຺ເທເສນ ຈ. ວິຕ຺ຖາເຣນາຕິ ອຸທ຺ເທສນິທ຺ເທສປຏິນິທ຺ເທເສຫິ. ມຸທຸກນ຺ຕິ ລຫຸກໍ ອປາຍຠຍວຏ຺ຏຠຍາທີຫິ ສນ຺ຕຊ຺ຊນວເສນ ຠາຣິຍໍ ອກຕ຺ວາ. ມຸທຸຕິກ຺ຂນ຺ຕິ ນາຕິຕິກ຺ຂໍ. ສໍເວຄວຕ຺ຖູຫິ ສໍເວຄຊນນາທິວເສນ ຠາຣິຍໍ ກຕ຺ວາ. ສມຖໍ ອຸປທິສຕີຕິ ສມຖໍ ອຘິກໍ ກຕ຺ວາ ອຸປທິສຕິ, ນ ຕຖາ ວິປສ຺ສນນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນ ຫິ ເກວເລນ ສມເຖນ ສຈ຺ຈປ຺ປຏິເວໂຘ ສມ຺ຠວຕິ. ສມຖວິປສ຺ສນນ຺ຕິ ສມຘຸຣໍ ສມຖວິປສ຺ສນໍ. ວິປສ຺ສນນ຺ຕິ ສາຕິສຍໍ ວິປສ຺ສນໍ ອຸປທິສຕິ. ຍສ຺ມາ ເຈຕ຺ຖ ຕິກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິຍາທໂຍ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎຸອາທໂຍວ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຕິກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ນິສ຺ສຣຓໍ ອຸປທິສຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຘິປຎ຺ຎາສິກ຺ຂາຍາຕິ ອຘິປຎ຺ຎາສິກ຺ຂໍ.

ຍໍ ເອຕ຺ຖ ຎາຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ມຸທຸມຊ຺ຌາຘິມຕ຺ຕຕາຍ ຍໍ ຎາຓໍ, ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຣສຕ຺ຕານໍ ປຣປຸຄ຺ຄລານໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍປໂຣປຣິຍຕ຺ຕເວມຕ຺ຕຕາຎາຓນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ສ ຎາຓສ຺ສ ປວຕ຺ຕນາກາຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຍໍ ອິມໍ ຠູມິ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຍໍ ອິມໍ ຠູມິໍ ຠາວນຎ຺ຈ ຄໂຕຕິ ອຍໍ ປຸຄ຺ຄໂລ ເອວມິມໍ ສໍກິເລສວາສນໍ ໂວທານໍ ຠວງ຺ຄຎ຺ຈ ຄໂຕ ຄຈ຺ຉຕິ ຄມິສ຺ສຕິ ຈ, ກາລວຈນິຈ຺ຉາຍ ອຠາວໂຕ, ຍຖາ ທຸທ຺ຘນ຺ຕິ. ອິມາຍ ເວລາຍ ອິມສ຺ມິໍ ສມເຍ ອິມາຍ ມຸທຸມຊ຺ຌຕິກ຺ຂເຠທາຍ ອນຸສາສນິຍາ. ເອວໍຘາຕຸໂກຕິ ຫີນາທິວເສນ ເອວໍອຊ຺ຌາສໂຍ ເອວໍອຘິມຸຕ຺ຕິໂກ. ອຍຎ຺ຈສ຺ສ ອາສໂຍຕິ ອິມສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອຍໍ ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທປ຺ປກາໂຣ, ຍຖາຠູຕຎາຓານຸໂລມຂນ຺ຕິປ຺ປກາໂຣ ¶ ວາ ອາສໂຍ. ອິທຎ຺ຫິ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ອາສຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສຕ຺ຕາ ວສນ຺ຕີຕິ ອາສໂຍຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິມໍ ປນ ຠຄວາ ສຕ຺ຕານໍ ອາສຍໍ ¶ ຊານນ຺ໂຕ ເຕສໍ ທິຏ຺ຐິຄຕານໍ ວິປສ຺ສນາຎາຓກມ຺ມສ຺ສກຕຎ຺ຎາຓານຎ຺ຈ ອປ຺ປວຕ຺ຕິກ຺ຂເຓປິ ຊານາຕິ ເອວ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ – ‘‘ກາມໍ ເສວນ຺ຕຎ຺ເຎວ ຊານາຕິ ‘ອຍໍ ປຸຄ຺ຄໂລ ກາມຄຣຸໂກ ກາມາສໂຍ ກາມາຘິມຸຕ຺ໂຕ’ຕິ. ກາມໍ ເສວນ຺ຕຎ຺ເຎວ ຊານາຕິ ‘ອຍໍ ປຸຄ຺ຄໂລ ເນກ຺ຂມ຺ມຄຣຸໂກ ເນກ຺ຂມ຺ມາສໂຍ ເນກ຺ຂມ຺ມາຘິມຸຕ຺ໂຕ’ຕິ. ເນກ຺ຂມ຺ມໍ ເສວນ຺ຕຎ຺ເຎວ ຊານາຕິ… ພ຺ຍາປາທໍ… ອພ຺ຍາປາທໍ… ຖິນມິທ຺ຘໍ… ອາໂລກສຎ຺ຎໍ ເສວນ຺ຕຎ຺ເຎວ ຊານາຕິ ‘ອຍໍ ປຸຄ຺ຄໂລ ຖິນມິທ຺ຘຄຣຸໂກ ຖິນມິທ຺ຘາສໂຍ ຖິນມິທ຺ຘາຘິມຸຕ຺ໂຕ’’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໑໓).

ອຍໍ ອນຸສໂຍຕິ ອຍໍ ອິມສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ກາມຣາຄາທິໂກ ອປ຺ປຫີໂນເຍວ ອນຸສຍິຕກິເລໂສ. ອປ຺ປຫີໂນເຍວ ຫິ ຖາມຄໂຕ ກິເລໂສ ອນຸສໂຍ. ປຣສຕ຺ຕານນ຺ຕິ ປຘານສຕ຺ຕານໍ. ປຣປຸຄ຺ຄລານນ຺ຕິ ຕໂຕ ປເຣສໍ ສຕ຺ຕານໍ, ຫີນສຕ຺ຕານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອກຕ຺ຖເມວ ວາ ເອຕໍ ປທທ຺ວຍໍ ເວເນຍ຺ຍວເສນ ທ຺ວິຘາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍປໂຣປຣິຍຕ຺ຕເວມຕ຺ຕຕາຎາຓນ຺ຕິ ປຣຠາໂວ ຈ ອປຣຠາໂວ ຈ ປໂຣປຣິຍຕ຺ຕໍ ອ-ກາຣສ຺ສ ໂອກາຣໍ ກຕ຺ວາ, ຕສ຺ສ ເວມຕ຺ຕຕາ ປໂຣປຣິຍຕ຺ຕເວມຕ຺ຕຕາ. ສທ຺ຘາທີນໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ປໂຣປຣິຍຕ຺ຕເວມຕ຺ຕຕາຍ ຎາຓໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍປໂຣປຣິຍຕ຺ຕເວມຕ຺ຕຕາຎາຓນ຺ຕິ ປທວິຠາໂຄ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຕຕ຺ຖ ຍນ຺ຕິ ຍໍ ອເນກວິຫິຕສ຺ສ ປຸພ຺ເພນິວາສສ຺ສ ອນຸສ຺ສຣຓວເສນ ຠຄວໂຕ ຎາຓໍ, ອິທໍ ອຏ຺ຐມໍ ຕຖາຄຕພລນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອເນກວິຫິຕນ຺ຕິ ອເນກວິຘໍ, ອເນເກຫິ ວາ ປກາເຣຫິ ປວຕ຺ຕິຕໍ. ປຸພ຺ເພນິວາສນ຺ຕິ ອນຸສ຺ສຣິຕຸໍ ອິຈ຺ຉິຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ປເຣສຎ຺ຈ ສມນນ຺ຕຣາຕີຕໍ ຠວໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ນິວຸຕ຺ຖສນ຺ຕານໍ. ອນຸສ຺ສຣຕີຕິ ‘‘ເອກມ຺ປິ ຊາຕິໍ ທ຺ເວປິ ຊາຕິໂຍ’’ຕິ ເອວໍ ຊາຕິປຏິປາຏິຍາ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ສຣຕິ, ອນຸເທວ ວາ ສຣຕິ, ຈິຕ຺ເຕ ອຠິນິນ຺ນາມິຕມຕ຺ເຕ ເອວ ສຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠຄວໂຕ ຫິ ປຣິກມ຺ມກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ອາວຊ຺ຊນມຕ຺ເຕເນວ ສຣຕິ. ເສຍ຺ຍຖິທນ຺ຕິ ອາຣທ຺ຘປ຺ປກາຣນິທສ຺ສນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ເອກມ຺ປິ ຊາຕິນ຺ຕິ ເອກມ຺ປິ ປຏິສນ຺ຘິມູລໍ ຈຸຕິປຣິໂຍສານໍ ເອກຠວປຣິຍາປນ຺ນໍ ຂນ຺ຘສນ຺ຕານໍ. ເອສ ນໂຍ ທ຺ເວປິ ຊາຕິໂຍຕິອາທີສຸປິ.

ອເນເກປິ ສໍວຏ຺ຏກປ຺ເປຕິອາທີສຸ ປນ ປຣິຫາຍມາໂນ ກປ຺ໂປ ສໍວຏ຺ຏກປ຺ໂປ, ວຑ຺ຒມາໂນ ວິວຏ຺ຏກປ຺ໂປຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ສໍວຏ຺ເຏນ ສໍວຏ຺ຏຏ຺ຐາຍີ ¶ ຄຫິໂຕ ຕໍມູລຕ຺ຕາ, ວິວຏ຺ເຏນ ຈ ວິວຏ຺ຏຏ຺ຐາຍີ. ເອວຎ຺ຫິ ສຕິ ຍານິ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ກປ຺ປສ຺ສ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ. ກຕມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ? ສໍວຏ຺ໂຏ ສໍວຏ຺ຏຏ຺ຐາຍີ ວິວຏ຺ໂຏ ວິວຏ຺ຏຏ຺ຐາຍີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໑໕໖) ວຸຕ຺ຕານິ ¶ , ຕານິ ສພ຺ພານິ ປຣິຄ຺ຄຫິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ. ອມຸຕ຺ຣາສິນ຺ຕິອາທິ ສຣຓາກາຣທສ຺ສນໍ. ຕຕ຺ຖ ອມຸຕ຺ຣາສິນ຺ຕິ ອມຸມ຺ຫິ ສໍວຏ຺ຏກປ຺ເປ, ອມຸມ຺ຫິ ຠເວ ວາ ໂຍນິຍໍ ວາ ຄຕິຍໍ ວາ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິຍໍ ວາ ສຕ຺ຕາວາເສ ວາ ສຕ຺ຕນິກາເຍ ວາ. ເອວໍນາໂມຕິ ຕິສ຺ໂສ ວາ ຜຸສ຺ໂສ ວາ. ເອວໍໂຄຕ຺ໂຕຕິ ຠຄ຺ຄໂວ ວາ ໂຄຕໂມ ວາ. ເອວໍວຓ຺ໂຓຕິ ໂອທາໂຕ ວາ ສາໂມ ວາ. ເອວມາຫາໂຣຕິ ສາລິມໍໂສທນາຫາໂຣ ວາ ປວຕ຺ຕຜລໂຠຊໂນ ວາ. ເອວໍສຸຂທຸກ຺ຂປ຺ປຏິສໍເວທີຕິ ອເນກປ຺ປກາເຣນ ກາຍິກເຈຕສິການໍ ສາມິສນິຣາມິສປ຺ປເຠທານໍ ວາ ສຸຂທຸກ຺ຂານໍ ປຏິສໍເວທີ. ເອວມາຍຸປຣິຍນ຺ໂຕຕິ ເອວໍ ວສ຺ສສຕປຣມາຍຸປຣິຍນ຺ໂຕ ວາ ຈຕຸຣາສີຕິກປ຺ປສຫສ຺ສປຣມາຍຸປຣິຍນ຺ໂຕ ວາ. ໂສ ຕໂຕ ຈຸໂຕ ອມຸຕ຺ຣ ອຸທປາທິນ຺ຕິ ໂສ ຕໂຕ ຠວໂຕ, ສຕ຺ຕນິກາຍໂຕ ວາ ຈຸໂຕ ປຸນ ອມຸກສ຺ມິໍ ນາມ ສຕ຺ຕນິກາເຍ ອຸທປາທິໍ. ອຖ ວາ ຕຕ຺ຣາປິ ຠເວ ວາ ສຕ຺ຕນິກາເຍ ວາ ອໂຫສິໍ. ເອວໍນາໂມຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖເມວ.

໖໔. ທິພ຺ເພນາຕິອາທີສຸ ທິພ຺ພສທິສຕ຺ຕາ ທິພ຺ພໍ. ເທວຕານຎ຺ຫິ ສຸຈຣິຕກມ຺ມນິພ຺ພຕ຺ຕມ຺ປິ ປິຕ຺ຕເສມ຺ຫຣຸຫິຣາທີຫິ ອປລິພຸທ຺ຘໍ ອຸປກ຺ກິເລສວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ທູເຣປິ ອາຣມ຺ມຓຄ຺ຄຫຓສມຕ຺ຖໍ ທິພ຺ພໍ ປສາທຈກ຺ຂຸ ໂຫຕິ. ອິທມ຺ປິ ວີຣິຍຠາວນາພລນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ຎາຓຈກ຺ຂຸ ຕາທິສເມວາຕິ ທິພ຺ພສທິສຕ຺ຕາ ທິພ຺ພໍ, ທິພ຺ພວິຫາຣວເສນ ວາ ປຏິລທ຺ຘຕ຺ຕາ, ອຕ຺ຕນາ ຈ ທິພ຺ພວິຫາຣສນ຺ນິສ຺ສິຕຕ຺ຕາປິ ທິພ຺ພໍ, ອາໂລກປຣິຄ຺ຄເຫນ ມຫາຊຸຕິກຕ຺ຕາປິ ທິພ຺ພໍ, ຕິໂຣກຸຏ຺ຏາທິຄຕຣູປທສ຺ສເນນ ມຫາຄຕິກຕ຺ຕາປິ ທິພ຺ພໍ. ຕໍ ສພ຺ພໍ ສທ຺ທສຕ຺ຖານຸສາເຣນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ທສ຺ສນຏ຺ເຐນ ຈກ຺ຂຸ. ຈກ຺ຂຸກິຈ຺ຈກຣເຓນ ຈກ຺ຂຸມິວາຕິປິ ຈກ຺ຂຸ. ຈຸຕູປປາຕທສ຺ສເນນ ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘິເຫຕຸຕ຺ຕາ ວິສຸທ຺ຘໍ. ໂຍ ຫິ ຈຸຕິມຕ຺ຕເມວ ປສ຺ສຕິ, ນ ອຸປປາຕໍ, ໂສ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ໂຍ ອຸປປາຕມຕ຺ຕເມວ ປສ຺ສຕິ ນ ຈຸຕິໍ, ໂສ ນວສຕ຺ຕປາຕຸຠາວທິຏ຺ຐິໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ໂຍ ປນ ຕທຸຠຍໍ ປສ຺ສຕິ, ໂສ ຍສ຺ມາ ທຸວິຘມ຺ປິ ຕໍ ທິຏ຺ຐິຄຕໍ ອຕິວຕ຺ຕຕິ. ຕສ຺ມາສ຺ສ ຕໍ ທສ຺ສນໍ ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘິເຫຕຸ ໂຫຕິ. ຕທຸຠຍຎ຺ຈ ຠຄວາ ປສ຺ສຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຈຸຕູປປາຕທສ຺ສເນນ ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘິເຫຕຸຕ຺ຕາ ວິສຸທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ.

ເອກາທສອຸປກ຺ກິເລສວິຣຫໂຕ ¶ ວາ ວິສຸທ຺ຘໍ. ຍຖາຫ –

‘‘ໂສ ໂຂ ອຫໍ ອນຸຣຸທ຺ຘາ ‘ວິຈິກິຈ຺ຉາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປກ຺ກິເລໂສ’ຕິ ອິຕິ ວິທິຕ຺ວາ ວິຈິກິຈ຺ຉໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປກ຺ກິເລສໍ ປຊຫິໍ. ‘ອມນສິກາໂຣ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປກ຺ກິເລໂສ… ຖິນມິທ຺ຘໍ… ຉມ຺ຠິຕຕ຺ຕໍ… ອຸປ຺ປິລໍ… ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລໍ… ອຈ຺ຈາຣທ຺ຘວີຣິຍໍ… ອຕິລີນວີຣິຍໍ… ອຠິຊປ຺ປາ… ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎາ… ອຕິນິຊ຺ຌາຍິຕຕ຺ຕໍ ຣູປານໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປກ຺ກິເລໂສ’ຕິ ¶ ອິຕິ ວິທິຕ຺ວາ ອຕິນິຊ຺ຌາຍິຕຕ຺ຕໍ ຣູປານໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປກ຺ກິເລສໍ ປຊຫິ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໒໔໒) ເອວມາທິ.

ຕເທວໍ ເອກາທສອຸປກ຺ກິເລສວິຣຫໂຕ ວາ ວິສຸທ຺ຘໍ. ມນຸສ຺ສູປຈາຣໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຣູປທສ຺ສເນນ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມານຸສກໍ, ມໍສຈກ຺ຂຸໍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕຕ຺ຕາ ວາ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມານຸສກໍ. ເຕນ ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ວິສຸທ຺ເຘນ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມານຸສເກນ.

ສຕ຺ເຕ ປສ຺ສຕີຕິ ມນຸສ຺ໂສ ມນຸສ຺ສໍ ມໍສຈກ຺ຂຸນາ ວິຍ ສຕ຺ເຕ ປສ຺ສຕິ ໂອໂລເກຕິ. ຈວມາເນ ອຸປປຊ຺ຊມາເນຕິ ເອຕ຺ຖ ຈຸຕິກ຺ຂເຓ ອຸປປຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ວາ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາປິ ທຏ຺ຐຸໍ ນ ສກ຺ກາ. ເຍ ປນ ອາສນ຺ນຈຸຕິກາ ອິທານິ ຈວິສ຺ສນ຺ຕິ, ເຍ ຈ ຄຫິຕປຏິສນ຺ຘິກາ ສມ຺ປຕິ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ, ເຕ ‘‘ຈວມານາ ອຸປປຊ຺ຊມານາ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ. ເຕ ເອວຣູເປ ຈວມາເນ ອຸປປຊ຺ຊມາເນ. ຫີເນຕິ ໂມຫນິສ຺ສນ຺ທຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຫີນຊາຕິກຸລໂຠຄາທິວເສນ ຫີຬິເຕ ປຣິຠູເຕ. ປຓີເຕຕິ ອໂມຫນິສ຺ສນ຺ທຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕພ຺ພິປຣີເຕ. ສຸວຓ຺ເຓຕິ ອໂທສນິສ຺ສນ຺ທຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິຏ຺ຐກນ຺ຕມນາປວຓ຺ຓຍຸຕ຺ເຕ. ທຸພ຺ພຓ຺ເຓຕິ ໂທສນິສ຺ສນ຺ທຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອນິຏ຺ຐາກນ຺ຕາມນາປວຓ຺ຓຍຸຕ຺ເຕ ອຠິຣູເປ ວິຣູເປ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸຄເຕຕິ ສຸຄຕິຄເຕ, ອໂລຠນິສ຺ສນ຺ທຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວາ ອຑ຺ເຒ ມຫທ຺ຘເນ. ທຸຄ຺ຄເຕຕິ ທຸຄ຺ຄຕິຄເຕ, ໂລຠນິສ຺ສນ຺ທຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວາ ທລິທ຺ເທ ອປ຺ປນ຺ນປານໂຠຊເນ. ຍຖາກມ຺ມູປເຄຕິ ຍໍ ຍໍ ກມ຺ມໍ ອຸປຈິຕໍ, ເຕນ ເຕນ ອຸປຄເຕ. ຕຕ຺ຖ ປຸຣິເມຫິ ‘‘ຈວມາເນ’’ຕິອາທີຫິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸກິຈ຺ຈໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມິນາ ປນ ປເທນ ຍຖາກມ຺ມູປຄຎາຓກິຈ຺ຈໍ. ຍຖາກມ຺ມູປຄຎາຓອນາຄຕໍສຎາຓານິ ຈ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸປາທກາເນວ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ສເຫວ ອິຊ຺ຌນ຺ຕິ.

ກາຍທຸຈ຺ຈຣິເຕນາຕິອາທີສຸ ທຸຏ຺ຐຸ ຈຣິຕໍ, ທຸຏ຺ຐໍ ວາ ຈຣິຕໍ ກິເລສປູຕິກຕ຺ຕາ ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ. ກາເຍນ ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ, ກາຍໂຕ ວາ ປວຕ຺ຕໍ ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕໍ. ເອວໍ ວຈີມໂນທຸຈ຺ຈຣິຕານິປິ ທຏ຺ຐພ຺ພານິ. ສມນ຺ນາຄຕາຕິ ສມງ຺ຄີຠູຕາ. ອຣິຍານໍ ¶ ອຸປວາທກາຕິ ພຸທ຺ຘາທີນໍ ອຣິຍານໍ, ອນ຺ຕມໂສ ຄິຫິໂສຕາປນ຺ນານມ຺ປິ ອນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸນາ ວາ ຄຸຓປຣິຘໍສເນນ ວາ ອຸປວາທກາ ອກ຺ໂກສກາ ຄຣຫກາ. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກາຕິ ວິປຣີຕທສ຺ສນາ. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກມ຺ມສມາທານາຕິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິເຫຕຸຠູຕສມາທິນ຺ນນານາວິຘກມ຺ມາ. ເຍ ຈ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິມູລເກສຸ ກາຍກມ຺ມາທີສຸ ອຎ຺ເຎປິ ສມາທເປນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ວຈີມໂນທຸຈ຺ຈຣິຕຄ຺ຄຫເຓນ ອຣິຍູປວາທມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐີສຸ ຄຫິຕາສຸປິ ເຕສໍ ປຸນ ວຈນໍ ມຫາສາວຊ຺ຊຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ມຫາສາວຊ຺ໂຊ ຫິ ອຣິຍູປວາໂທ ອານນ຺ຕຣິຍສທິໂສ. ຍຖາຫ –

‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ ¶ , ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຠິກ຺ຂຸ ສີລສມ຺ປນ຺ໂນ ສມາຘິສມ຺ປນ຺ໂນ ປຎ຺ຎາສມ຺ປນ຺ໂນ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ອຎ຺ຎໍ ອາຣາເຘຍ຺ຍ, ເອວໍສມ຺ປທມິທໍ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ວທາມິ ຕໍ ວາຈໍ ອປ຺ປຫາຍ ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອປ຺ປຫາຍ ຕໍ ທິຏ຺ຐິໍ ອປ຺ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຍຖາຠຕໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ເອວໍ ນິຣເຍ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໔໙).

ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໂຕ ຈ ມຫາສາວຊ຺ຊຕຣໍ ນາມ ອຎ຺ຎໍ ນຕ຺ຖິ. ຍຖາຫ –

‘‘ນາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຎ຺ຎໍ ເອກຘມ຺ມມ຺ປິ ສມນຸປສ຺ສາມິ ເອວໍ ມຫາສາວຊ຺ຊຕຣໍ, ຍຖຍິທໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິປຣມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ວຊ຺ຊານີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໓໑໐).

ກາຍສ຺ສ ເຠທາຕິ ອຸປາທິນ຺ນກ຺ຂນ຺ຘປຣິຈ຺ຈາຄາ. ປຣໍ ມຣຓາຕິ ຕທນນ຺ຕຣໍ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕກ຺ຂນ຺ຘຄ຺ຄຫເຓ. ອຖ ວາ ກາຍສ຺ສ ເຠທາຕິ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອຸປຈ຺ເຉທາ. ປຣໍ ມຣຓາຕິ ຈຸຕິໂຕ ອຸທ຺ຘໍ. ອປາຍນ຺ຕິອາທິ ສພ຺ພໍ ນິຣຍເວວຈນໍ. ນິຣໂຍ ຫິ ສຄ຺ຄໂມກ຺ຂເຫຕຸຠູຕາ ປຸຎ຺ຎສມ຺ມຕາ ອຍາ ອເປຕຕ຺ຕາ, ສຸຂານໍ ວາ ອາຍສ຺ສ ອຠາວາ ອປາໂຍ. ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຄຕິ ປຏິສຣຓນ຺ຕິ ທຸຄ຺ຄຕິ, ໂທສພຫຸລຕາຍ ວາ ທຸຏ຺ເຐນ ກມ຺ມຸນາ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ຄຕິ ທຸຄ຺ຄຕິ. ວິວສາ ນິປຕນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ທຸກ຺ກຏກາຣິໂນຕິ ວິນິປາໂຕ. ນຕ຺ຖິ ເອຕ຺ຖ ອສ຺ສາທສຎ຺ຎິໂຕ ອໂຍຕິ ນິຣໂຍ.

ອຖ ວາ ອປາຍຄ຺ຄຫເຓນ ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິໍ ທີເປຕິ, ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິ ຫິ ອປາໂຍ, ສຸຄຕິໂຕ ອເປຕຕ຺ຕາ. ນ ທຸຄ຺ຄຕິ, ມເຫສກ຺ຂານໍ ນາຄຣາຊາທີນໍ ສມ຺ຠວໂຕ. ທຸຄ຺ຄຕິຄ຺ຄຫເຓນ ເປຕ຺ຕິວິສຍໍ ທີເປຕິ, ໂສ ຫິ ອປາໂຍ ເຈວ ທຸຄ຺ຄຕິ ຈ ສຸຄຕິໂຕ ອເປຕຕ຺ຕາ, ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຈ ຄຕິຠູຕຕ຺ຕາ. ນ ຕຸ ວິນິປາໂຕ ອສຸຣສທິສໍ ອວິນິປຕິຕຕ຺ຕາ. ເປຕມຫິທ຺ຘິການຎ຺ຫິ ¶ ວິມານານິປິ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ. ວິນິປາຕຄ຺ຄຫເຓນ ອສຸຣກາຍໍ ທີເປຕິ, ໂສ ຫິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນຕ຺ເຖນ ອປາໂຍ ເຈວ ທຸຄ຺ຄຕິ ຈ ສຸຂສມຸສ຺ສເຍຫິ ວິນິປາຕຕ຺ຕາ ວິນິປາໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ນິຣຍຄ຺ຄຫເຓນ ອວີຈິອາທິອເນກປ຺ປກາຣໍ ນິຣຍເມວ ທີເປຕິ. ອຸປປນ຺ນາຕິ ອຸປຄຕາ, ຕຕ຺ຖ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ສຸກ຺ກປກ຺ໂຂ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ເອຕ຺ຖ ສຸຄຕິຄ຺ຄຫເຓນ ມນຸສ຺ສຄຕິມ຺ປິ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ສຄ຺ຄຄ຺ຄຫເຓນ ເທວຄຕິໍ ເອວ. ຕຕ຺ຖ ສຸນ຺ທຣາ ຄຕີຕິ ສຸຄຕິ. ຣູປາທີຫິ ວິສເຍຫິ ສຸຏ຺ຐຸ ອຄ຺ໂຄຕິ ສຄ຺ໂຄ. ໂສ ¶ ສພ຺ໂພປິ ລຸຊ຺ຊນປລຸຊ຺ຊນຏ຺ເຐນ ໂລໂກຕິ ອຍໍ ວຈນຕ຺ໂຖ. ອມຸກາຍ ກປ຺ປໂກຏິຍໍ ອຸປຈິຕໍ ເຕນາຍໍ ເອຕຣຫິ, ອນາຄເຕ ວາ ສຄ຺ຄູປໂຄ ອປາຍູປໂຄ ຈາຕິ ອຏ຺ຐມນວມພລຎາຓກິຈ຺ຈໍ ເອກຊ຺ຌໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ສິຕໍ. ຕຖາ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ເສວາຕິອາທີສຸປິ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ອິມານິ ຠຄວໂຕ ທ຺ເວ ຎາຓານີ’’ຕິ.

ນິຫໂຕ ມາໂຣ ໂພຘິມູເລຕິ ນິຫໂຕ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ໂນ ກິເລສມາໂຣ ໂພຘິຣຸກ຺ຂມູເລ. ອິທໍ ຠຄວໂຕ ທສມໍ ພລນ຺ຕິ ອິທໍ ກິເລສມາຣສ຺ສ ຫນນໍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນໍ ຠຄວໂຕ ທສມໍ ພລໍ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ສພ຺ພາສວປຣິກ຺ຂຍໍ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ຍທາ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ ສວາສນາ ສພ຺ເພ ອາສວາ ເຂປິຕາ, ຕທາ ຠຄວຕາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ອຘິຄຕໍ ນາມ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຍໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາ ປຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຍໍ ຕາເວຕ຺ຖ ອາຈຣິຍານໍ ສມານຕ຺ຖກຖາ. ປຣວາທີ ປນາຫ – ‘‘ທສພລຎາຓໍ ນາມ ປາຏິເອກ຺ກໍ ນຕ຺ຖິ, ຍສ຺ມາ ‘ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາ ປຕ຺ຕາ ວິທິຕາ ສພ຺ພຘມ຺ມາ’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ເສວາຍໍ ປເຠໂທ’’ຕິ, ຕໍ ນ ຕຖາ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຎ຺ຎເມວ ຫິ ທສພລຎາຓໍ, ອຎ຺ຎໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ. ທສພລຎາຓຎ຺ຫິ ສກສກກິຈ຺ຈເມວ ຊານາຕິ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ຕມ຺ປິ ຕໂຕ ອວເສສມ຺ປິ ຊານາຕິ. ທສພລຎາເຓສຸ ຫິ ປຐມໍ ກາຣຓາກາຣຓເມວ ຊານາຕິ. ທຸຕິຍໍ ກມ຺ມປຣິຈ຺ເຉທເມວ, ຕຕິຍໍ ຘາຕຸນານຕ຺ຕກາຣຓເມວ, ຈຕຸຕ຺ຖໍ ອຊ຺ຌາສຍາຘິມຸຕ຺ຕິເມວ, ປຎ຺ຈມໍ ກມ຺ມວິປາກນ຺ຕຣເມວ, ຉຏ຺ຐໍ ຌານາທີຫິ ສທ຺ຘິໍ ເຕສໍ ສໍກິເລສາທິເມວ, ສຕ຺ຕມໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ຕິກ຺ຂມຸທຸຠາວເມວ, ອຏ຺ຐມໍ ປຸພ຺ເພນິວຸຕ຺ຖກ຺ຂນ຺ຘສນ຺ຕຕິເມວ, ນວມໍ ສຕ຺ຕານໍ ຈຸຕູປປາຕເມວ, ທສມໍ ສຈ຺ຈປຣິຈ຺ເຉທເມວ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ປນ ເອເຕຫິ ຊານິຕພ຺ພຎ຺ຈ ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິຎ຺ຈ ປຊານາຕິ. ເອເຕສໍ ປນ ກິຈ຺ຈໍ ສພ຺ພໍ ນ ກໂຣຕິ ¶ . ຕຎ຺ຫິ ຌານໍ ຫຸຕ຺ວາ ອປ຺ເປຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ອິທ຺ຘິ ຫຸຕ຺ວາ ວິກຸພ຺ພິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ມຄ຺ໂຄ ຫຸຕ຺ວາ ກິເລເສ ເຂເປຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ.

ອປິຈ ປຣວາທີ ເອວໍ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ ‘‘ທສພລຎາຓໍ ນາເມຕໍ ສວິຕກ຺ກສວິຈາຣໍ ອວິຕກ຺ກວິຈາຣມຕ຺ຕໍ ອວິຕກ຺ກອວິຈາຣໍ ກາມາວຈຣໍ ຣູປາວຈຣໍ ອຣູປາວຈຣໍ ໂລກິຍໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣ’’ນ຺ຕິ. ຊານນ຺ໂຕ ‘‘ປຏິປາຏິຍາ ສຕ຺ຕ ສວິຕກ຺ກສວິຈາຣານີ’’ຕິ ວກ຺ຂຕິ, ຕໂຕ ປຣານິ ທ຺ເວ ອວິຕກ຺ກອວິຈາຣານີຕິ, ອາສວກ຺ຂຍຎາຓໍ ສິຍາ ສວິຕກ຺ກສວິຈາຣໍ, ສິຍາ ອວິຕກ຺ກວິຈາຣມຕ຺ຕໍ, ສິຍາ ອວິຕກ຺ກອວິຈາຣນ຺ຕິ. ຕຖາ ປຏິປາຏິຍາ ສຕ຺ຕ ກາມາວຈຣານິ, ຕໂຕ ¶ ທ຺ເວ ຣູປາວຈຣານິ, ອວສາເນ ເອກໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ວກ຺ຂຕິ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ປນ ສວິຕກ຺ກສວິຈາຣເມວ ກາມາວຈຣເມວ ໂລກິຍເມວາຕິ ນິຏ຺ຐເມຕ຺ຖ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ.

ວິຈຍຫາຣສມ຺ປາຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖໕. ເອວໍ ນານານເຍຫິ ວິຈຍຫາຣສມ຺ປາຕໍ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ອິທານິ ຍຸຕ຺ຕິຫາຣສມ຺ປາຕາທີນິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ຍຸຕ຺ຕິຫາຣສມ຺ປາໂຕ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຕສ຺ມາ ຣກ຺ຂິຕຈິຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ຄາຖາຍ ປທຕ຺ໂຖ ວິຕ຺ຖາຣິໂຕເຍວ. ຣກ຺ຂິຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປໂຄຈໂຣ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ມນຈ຺ຉຏ຺ຐານິ ທ຺ວາຣານິ ສຕິກວາເຏນ ປິທຫິຕ຺ວາ ວິຫຣນ຺ຕສ຺ສ ກາມວິຕກ຺ກາທີນໍ ມິຈ຺ຉາສງ຺ກປ຺ປານໍ ອວສໂຣ ເອວ ນຕ຺ຖີຕິ ເນກ຺ຂມ຺ມວິຕກ຺ກາທິໂກ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ໂປ ເອວ ຕສ຺ສ ໂຄຈໂຣ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ຍຸຕ຺ຕິຍາ ຆເຏຕິ ສໍສນ຺ທຕິ ສເມຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປໂຄຈໂຣ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປໂຄຈໂຣ ປຸຄ຺ຄໂລ ອວິປຣີຕເມວ ວິຕກ຺ກໂຕ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ຠວິສ຺ສຕິ. ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິສງ຺ຂາຕໍ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ ປຸຣກ຺ຂຕ຺ວາ ວິຫຣນ຺ໂຕ ມຄ຺ຄຎາເຓນ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຂນ຺ຘານໍ ອຸທຍພ຺ພຍໍ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ປຏິວິຊ຺ຌິສ຺ສຕິ. ຕຖາ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ໂຕ ຈ ທຸກ຺ຂສຠາວຕ຺ຕາ ທຸຄ຺ຄຕິສງ຺ຂາຕາ ສພ຺ພາ ຠວຄຕິໂຍ ຊຫິສ຺ສຕິ, ຕໂຕ ເອວ ສພ຺ພໍ ວິນິປາຕຠຍໍ ສໍສາຣຠຍຎ຺ຈ ສມຕິກ຺ກມິສ຺ສຕີຕິ ສພ຺ໂພປິ ຈາຍມຕ຺ໂຖ ຍຸຕ຺ໂຕ ເອວາຕິ.

ຍຸຕ຺ຕິຫາຣສມ຺ປາຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖໖. ສກສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ¶ ວິຍ ສຸສໍວິຫິຕສງ຺ກປ຺ໂປ ຠວຕິ. ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ຄຸຕ຺ຕທ຺ວາຣຕາ ສຸຈຣິຕປາຣິປູຣິຍາ ອາສນ຺ນກາຣຓນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ຣກ຺ຂິຕຈິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ຕິຓ຺ຓໍ ສຸຈຣິຕານໍ ປທຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ‘‘ຣກ຺ຂິຕຈິຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ອິທໍ ຕິຓ຺ຓໍ ສຸຈຣິຕານໍ ປທຏ຺ຐານວຈນນ຺ຕິ. ເນກ຺ຂມ຺ມສງ຺ກປ຺ປາທິພຫຸລສ຺ສ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທິນີວຣຓປ຺ປຫານໍ ສຸກຣນ຺ຕິ ເນກ຺ຂມ຺ມສງ຺ກປ຺ປາທໂຍ ສມຖສ຺ສ ອາສນ຺ນກາຣຓນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປໂຄຈໂຣຕິ ສມຖສ຺ສ ປທຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ. ກມ຺ມສ຺ສກຕາສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍໍ ສປ຺ປຈ຺ຈຍນາມຣູປທສ຺ສນສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍຎ຺ຈ ຐິໂຕ ອຕ຺ຕາຘີນໍ ສໍສາຣທຸກ຺ຂໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ຕທຕິກ຺ກມນຸປາຍໍ ວິປສ຺ສນໍ ອາຣຠຕີຕິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິວິປສ຺ສນາຍ ວິເສສກາຣຓນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິປຸເຣກ຺ຂາໂຣຕິ ວິປສ຺ສນາຍ ປທຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ. ອຸທຍພ຺ພຍທສ຺ສນໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາເປນ຺ໂຕ ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍາມໍ ¶ ໂອກ຺ກມຕີຕິ ຕໍ ປຐມມຄ຺ຄາຘິຄມສ຺ສ ກາຣຓນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ຎຕ຺ວານ ອຸທຍພ຺ພຍນ຺ຕິ ທສ຺ສນຠູມິຍາ ປທຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ. ອາໂລກສຎ຺ຎາມນສິກາຣາທີຫິ ຖິນມິທ຺ຘສ຺ສ ອຠິຠວນໍ ວີຣິຍສ຺ສ ອາສນ຺ນກາຣຓນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ຖິນມິທ຺ຘາຠິຠູ ຠິກ຺ຂູຕິ ວີຣິຍສ຺ສ ປທຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ. ຍທິປິ ອຣິຍມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ປຫານຠາວນາ ສມານກາລາ ເອກາຠິສມຍສ຺ສ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ, ຕຖາປິ ປຫາຕພ຺ພສ຺ສ ປຫານາຠາເວ ຠາວນາປາຣິປູຣີ ນຕ຺ຖີຕິ ປຫານນິມິຕ຺ຕາ ວິຍ ກຕ຺ວາ ຠາວນາ ວຸຕ຺ຕາ ‘‘ສພ຺ພາ ທຸຄ຺ຄຕິໂຍ ຊເຫຕິ ຠາວນາຍ ປທຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ‘‘ສພ຺ພາ ທຸຄ຺ຄຕິໂຍ ຊເຫ’’ຕິ ອິທໍ ຠຄວໂຕ ວຈນໍ ໂຍຄີນໍ ອຸສ຺ສາຫຊນນຕ຺ຖໍ ອານິສໍສກິຕ຺ຕນໍ ໂຫຕີຕິ ຠາວນາຍ ວິເສສກາຣຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສພ຺ພາ…ເປ… ປທຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ.

ປທຏ຺ຐານຫາຣສມ຺ປາຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖໗. ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ຄຸຕ຺ຕທ຺ວາຣຕາ ສຕິສໍວໂຣ, ສຕິພເລນ ຈ ເນກ຺ຂມ຺ມວິຕກ຺ກາທິພຫຸໂລ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຕສ຺ມາ ຣກ຺ຂິຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປໂຄຈໂຣຕິ ອິທໍ ສຕິນ຺ທ຺ຣິຍ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ‘‘ຕສ຺ມາ ຣກ຺ຂິຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປໂຄຈໂຣ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຣກ຺ຂິຕຈິຕ຺ຕຕາຍ ຈ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປໂຄຈຣຕາ ກາຣຓູປຈາເຣນ ¶ ອິທໍ ສຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ຄຫິຕານິ ຠວນ຺ຕິ ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍລກ຺ຂເຓນ ວິມຸຕ຺ຕິປຣິປາຈນຠາເວນ ວາ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຄຫິໂຕ ຠວຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ມຄ຺ຄລກ຺ຂເຓນ ຄຫຓໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍນ຺ຕິ ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ກາຣຓໂຕ ຄຫຓໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິໂຕ ຫິ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ໂປ ປຠວຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໂຕ ເອວ ຄຫິໂຕ ຠວຕິ ອຣິໂຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄຕິ ວຕ຺ວາ ວິມຸຕ຺ຕິວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນານິປິ ວຸຕ຺ຕານິ.

ລກ຺ຂຓຫາຣສມ຺ປາຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖໘. ຣກ຺ຂີຍຕີຕິ ຣກ຺ຂິຕໍ. ອິທໍ ປທວເສນ ນິພ຺ພຈນໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ອຕ຺ຖວເສນ ນິພ຺ພຈເນ ວຸຕ຺ເຕ ປທວເສນ ນິພ຺ພຈນໍ ວຸຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຣກ຺ຂິຕໍ ປຣິປາລີຍຕີຕິ ເອສາ ນິຣຸຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ອາທ຺ຍຕ຺ໂຖ, ປກາເຣ ວາ. ເຕນ ເອວມາທິກາ ເອວໍປກາຣາ ວາ ເອສາ ນິຣຸຕ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ຈິນ຺ເຕຕີຕິ ຈິຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕານໍ ຈິໂນຕີຕິ ຈິຕ຺ຕໍ, ປຈ຺ຈເຍຫິ ¶ ຈິຕນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ, ຈິຕ຺ຕວິຈິຕ຺ຕຏ຺ເຐນ ຈິຕ຺ຕໍ, ຈິຕ຺ຕກຣຓຏ຺ເຐນ ຈິຕ຺ຕໍ. ສມ຺ມາ ສງ຺ກປ຺ເປຕີຕິ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ໂປຕິອາທິນາ ນິຣຸຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອຍໍ ເອຕ຺ຖ ຠຄວໂຕ ອຘິປ຺ປາໂຍຕິ ‘‘ຣກ຺ຂິຕຈິຕ຺ໂຕ ອສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣາທໂຍ ທຸຄ຺ຄຕິປຫານຎ຺ຈ ວທໂຕ ຠຄວໂຕ ເອຕ຺ຖ ຄາຖາຍໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ໂກກາລິໂກ ຫີຕິອາທິ ນິທານນິທ຺ເທໂສ. ຕຕ຺ຖ ຫິ-ສທ຺ໂທ ກາຣເຓ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍສ຺ມາ ໂກກາລິໂກ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໘໑; ອ. ນິ. ໑໐.໘໙; ສຸ. ນິ. ໂກກາລິກສຸຕ຺ຕ) ອຣກ຺ຂິຕຈິຕ຺ຕຕາຍ ອຄ຺ຄສາວເກສຸ ຈິຕ຺ຕໍ ປໂທເສຕ຺ວາ ປທຸມນິຣຍໍ ອຸປປນ຺ໂນ, ຕສ຺ມາ ທຸຄ຺ຄຕິໂຍ ຊຫິຕຸກາໂມ ຣກ຺ຂິຕຈິຕ຺ໂຕ ອສ຺ສາຕິ ຠຄວາ ສຕິອາຣກ຺ເຂນ ເຈຕສາ ສມນ຺ນາຄໂຕ ສພ຺ພາ ທຸຄ຺ຄຕິໂຍ ຊຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸຕ຺ຕມ຺ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຕິຍາ ຈິຕ຺ຕໍ ຣກ຺ຂິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ເທສນານຸສນ຺ຘິທສ຺ສນໍ.

ຈຕຸພ຺ຍູຫຫາຣສມ຺ປາຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖໙. ເນກ຺ຂມ຺ມສງ຺ກປ຺ປພຫຸໂລ ¶ ກສິຓວເສນ ເມຕ຺ຕາທິວເສນ ວາ ລທ຺ຘາຍ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາສງ຺ຂາຕາຍ ຈິຕ຺ຕມຎ຺ຊູສາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ສມາຘິໍເຍວ ວາ ຍຖາລທ຺ຘໍ ສໍກິເລສໂຕ ຣກ຺ຂິຕຈິຕ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຕສ຺ມາ ຣກ຺ຂິຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປໂຄຈໂຣຕິ ອຍໍ ສມໂຖ’’ຕິ. ປຎ຺ຎາປຘານາ ວິປສ຺ສນາຕິ ອາຫ – ‘‘ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິປຸເຣກ຺ຂາໂຣຕິ ອຍໍ ວິປສ຺ສນາ’’ຕິ. ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ທຸກ຺ຂສຈ຺ເຈ ປຣິຎ຺ຎາເຕ ອຸທຍພ຺ພຍທສ຺ສນໍ ມຕ຺ຖກປ຺ປຕ຺ຕໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຎຕ຺ວານ ອຸທຍພ຺ພຍນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂປຣິຎ຺ຎາ’’ຕິ. ‘‘ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ສມຸທຍຘມ຺ມໍ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ນິໂຣຘຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ຫິ ມຄ຺ຄຎາຓສ຺ສ ປວຕ຺ຕິທສ຺ສນາຕິ. ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານີຕິ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມວເສນ ອາວຏ຺ຏນໍ ນິຏ຺ຐເປຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຸຣິເມນ ສຈ຺ຈທ຺ວຍຏ຺ຐປເນນ ວິສຠາຄຘມ຺ມວເສນ, ປຈ຺ຉິເມນ ສຠາຄຘມ຺ມວເສນ ອາວຏ຺ຏນນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອາວຏ຺ຏຫາຣສມ຺ປາຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗໐. ກຸສລປກ຺ໂຂ ¶ ກຸສລປກ຺ເຂນ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ໂພຕິ ຣກ຺ຂິຕຈິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ສຕິສໍວໂຣ, ໂສ ຉພ຺ພິໂຘ ທ຺ວາຣວເສນ ຈກ຺ຂຸທ຺ວາຣສໍວໂຣ ຍາວ ມໂນທ຺ວາຣສໍວໂຣຕິ. ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ໂປ ຕິວິໂຘ – ເນກ຺ຂມ຺ມສງ຺ກປ຺ໂປ, ອພ຺ຍາປາທສງ຺ກປ຺ໂປ, ອວິຫິໍສາສງ຺ກປ຺ໂປຕິ. ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ອຏ຺ຐວິຘາ ທຸກ຺ເຂ ຎາຓໍ…ເປ… ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍຕາປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ຘມ຺ເມສຸ ຎາຓນ຺ຕິ. ອຸທຍພ຺ພຍຎາຓໍ ປຎ຺ຎາສວິຘໍ ອວິຊ຺ຊາສມຸທຍາ ຣູປສມຸທໂຍ…ເປ… ວິປຣິຓາມລກ຺ຂຓໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕປິ ວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ວຍໍ ປສ຺ສຕິ. ຖິນມິທ຺ຘາຠິຠວນໍ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ຈຕຸມຄ຺ຄວເສນ. ຕຕ຺ຖ ສຕິສໍວໂຣ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣວເສນ ທຸວິໂຘ. ເຕສຸ ໂລກິໂຍ ກາມາວຈໂຣວ, ໂລກຸຕ຺ຕໂຣ ທສ຺ສນຠາວນາເຠທໂຕ ທຸວິໂຘ. ເອກເມໂກ ເຈຕ຺ຖ ຈຕຸສຕິປຏ຺ຐານເຠທໂຕ ຈຕຸພ຺ພິໂຘ. ເອສ ນໂຍ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປາທີສຸປິ.

ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ໂປ ປຐມຊ຺ຌານວເສນ ຣູປາວຈໂຣຕິປິ ນີຫຣິຕພ຺ໂພ. ປທຏ຺ຐານວິຠາໂຄ ປທຏ຺ຐານຫາຣສມ຺ປາເຕ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ¶ . ອກຸສລປກ຺ເຂ ອສໍວໂຣ ຈກ຺ຂຸອສໍວໂຣ…ເປ… ກາຍອສໍວໂຣ, ໂຈປນກາຍອສໍວໂຣ, ວາຈາອສໍວໂຣ, ມໂນອສໍວໂຣຕິ ອຏ຺ຐວິໂຘ. ມິຈ຺ຉາສງ຺ກປ຺ໂປ ກາມວິຕກ຺ກາທິວເສນ ຕິວິໂຘ. ອຎ຺ຎາຓໍ ‘‘ທຸກ຺ເຂ ອຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອຏ຺ຐວິຘາ ວິຠຕ຺ຕໍ. ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິປຏິປກ຺ຂໂຕ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ ທ຺ວາສຏ຺ຐິວິເຘນ ເວທິຕພ຺ພາ. ຖິນມິທ຺ຘໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຠູມິໂຕ ປຎ຺ຈວິຘນ຺ຕິ ເອວໍ ອກຸສລປກ຺ເຂ ວິຠຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ວິຠຕ຺ຕິຫາຣສມ຺ປາຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗໑. ປຣິວຕ຺ຕນຫາເຣ ອາວຏ຺ຏຫາເຣ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສມຖວິປສ຺ສນານິທ຺ຘາຣຓໍ ອກຕ຺ວາ ‘‘ສມຖວິປສ຺ສນາຍ ຠາວິຕາຍາ’’ຕິ ອາຫ. ໂລກິຍາ ເຈຕ຺ຖ ສມຖວິປສ຺ສນາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ປຏິປກ຺ເຂນາຕິ ‘‘ອຣກ຺ຂິເຕນ ຈິຕ຺ເຕນາ’’ຕິ ຄາຖາຍ ປຏິປກ຺ເຂນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຖ ວາ ວິຠຕ຺ຕິຫາເຣ ນິທ຺ທິຏ຺ຐສ຺ສ ອກຸສລປກ຺ຂສ຺ສ ປຏິປກ຺ເຂນາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປຣິວຕ຺ຕນຫາຣສມ຺ປາຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗໒. ‘‘ມານສໍ ¶ ຫທຍໍ ປຓ຺ຑຣໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ໂຘ ມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕູ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໖) ຈ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ເວວຈນໍ. ‘‘ຕກ຺ໂກ ວິຕກ຺ໂກ ສງ຺ກປ຺ໂປ ອປ຺ປນາ ພ຺ຍປ຺ປນາ ເຈຕໂສ ອຠິນິໂຣປນາ’’ຕິ ຈ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປສ຺ສ. ‘‘ປຎ຺ຎາ ປຊານນາ ວິຈໂຍ ປວິຈໂຍ’’ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ໑໖) ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ. ‘‘ຖິນໍ ຖິຍນາ ຖິຍິຕຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອກລ຺ລຕາ ອກມ຺ມຎ຺ຎຕາ ໂອນາໂຫ ປຣິນາໂຫ ອນ຺ໂຕສງ຺ໂກໂຈ’’ຕິ ຖິນສ຺ສ. ‘‘ອກລ຺ລຕາ ອກມ຺ມຎ຺ຎຕາ ກາຍາລສິຍໍ ສຸປ຺ຍໍ ສຸປ຺ຍນາ ສຸປິຕຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ສ. ໑໑໖໓) ມິທ຺ຘສ຺ສ. ‘‘ຠິກ຺ຂໂກ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໔໕) ຠິກ຺ຂຸປທສ຺ສ. ‘‘ທຸຄ຺ຄຕິ ອປາໂຍ ວິນິປາໂຕ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໍ ສໍສາໂຣ’’ຕິອາທິນາ ທຸຄ຺ຄຕິຍາ ເວວຈນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ເວວຈນຫາຣສມ຺ປາຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗໓. ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ¶ ຣກ຺ຂນ຺ຕິຍາ ສຕິຍາ ຣກ຺ຂິຍມານໍ ຈິຕ຺ຕໍ ຕສ຺ສາ ອຘິຏ຺ຐານໍ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຣກ຺ຂິຕຈິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ປທຏ຺ຐານປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ສຕິຍາ’’ຕິ. ເສສໍ ອິມສ຺ມິໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຫາຣສມ຺ປາເຕ ອິໂຕ ປເຣສຸ ໂອຕຣຓໂສຘນຫາຣສມ຺ປາເຕສຸປິ ອປຸພ຺ພໍ ນຕ຺ຖິ. ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຫາຣສມ຺ປາຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗໖. ອຘິຏ຺ຐານຫາຣສມ຺ປາເຕ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ນາມ ຍໍ ທຸກ຺ເຂ ຎາຓນ຺ຕິອາທິນາ ຈຕຸສຈ຺ຈເຫຕຸເຫຕຸສມຸປ຺ປນ຺ນປຈ຺ຈຍປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນສງ຺ຂາຕສ຺ສ ວິສຍສ຺ສ ວເສນ ເວມຕ຺ຕຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຸນ ຍໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຍຖາຠູຕໍ ຎາຓທສ຺ສນນ຺ຕິ ປາຬິປາຬິອຕ຺ຖານໍ ອວສິຏ຺ຐວິສຍວເສເນວ ເວມຕ຺ຕຕໍ ທີເປຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ສຈ຺ຈາຄມນນ຺ຕິ ຍໍ ສຈ຺ຈໂຕ ອວິປຣີຕໂຕ ວິສຍສ຺ສ ອາຄມນໍ, ອຘິຄໂມຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຍໍ ປຈ຺ຈາຄມນ’’ນ຺ຕິປິ ປາໂຐ, ຕສ຺ສ ຍໍ ປຏິປາຏິວິສຍສ຺ສ ອາຄມນໍ, ຕໍຕໍວິສຍາຘິຄໂມຕິ ອຕ຺ໂຖ ¶ . ເສສເມຕ຺ຖ ປຣິກ຺ຂາຣສມາໂຣປນຫາຣສມ຺ປາເຕສຸ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ອຘິຏ຺ຐານຫາຣສມ຺ປາຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອປິ ເຈຕ຺ຖ ຫາຣສມ຺ປາຕນິທ຺ເທໂສ ອິມິນາປິ ນເຍນ ເວທິຕພ຺ໂພ –

‘‘ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ຘມ຺ມາ, ມໂນເສຏ຺ຐາ ມໂນມຍາ;

ມນສາ ເຈ ປສນ຺ເນນ, ຠາສຕິ ວາ ກໂຣຕິ ວາ;

ຕໂຕ ນໍ ສຸຂມນ຺ເວຕິ, ຉາຍາວ ອນປາຍິນີ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໒);

ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ເທສນາຫາຣສມ຺ປາໂຕ? ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ຘມ຺ມາຕິ ມໂນຕິ ຂນ຺ຘວວຕ຺ຖາເນນ ວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ຘໍ ເທເສຕິ. ອາຍຕນວວຕ຺ຖາເນນ ມນາຍຕນໍ ¶ , ຘາຕຸວວຕ຺ຖາເນນ ວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸໍ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍວວຕ຺ຖາເນນ ມນິນ຺ທ຺ຣິຍໍ. ກຕເມ ຘມ຺ມາ ປຸພ຺ພງ຺ຄມາ? ຉ ຘມ຺ມາ ປຸພ຺ພງ຺ຄມາ, ກຸສລານໍ ກຸສລມູລານິ, ອກຸສລານໍ ອກຸສລມູລານິ, ສາຘິປຕິການໍ ອຘິປຕິ, ສພ຺ພຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທານໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ. ອປິ ຈ ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ມໂນ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ຍຖາ ພລຄ຺ຄສ຺ສ ຣາຊາ ປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ, ເອວເມວໍ ຘມ຺ມານໍ ມໂນ ປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ. ຕຕ຺ຖ ຕິວິເຘນ ມໂນ ປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ ເນກ຺ຂມ຺ມຉນ຺ເທນ ອພ຺ຍາປາທຉນ຺ເທນ ອວິຫິໍສາຉນ຺ເທນ. ຕຕ຺ຖ ອໂລຠສ຺ສ ເນກ຺ຂມ຺ມຉນ຺ເທນ ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ, ອໂທສສ຺ສ ອພ຺ຍາປາທຉນ຺ເທນ ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ, ອໂມຫສ຺ສ ອວິຫິໍສາຉນ຺ເທນ ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ.

ມໂນເສຏ຺ຐາຕິ ມໂນ ເຕສໍ ຘມ຺ມານໍ ເສຏ຺ຐໍ ວິສິຏ຺ຐໍ ອຸຕ຺ຕມໍ ປວຣໍ ມູລໍ ປມຸຂໍ ປາໂມກ຺ຂໍ, ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ມໂນເສຏ຺ຐາ’’ຕິ. ມໂນມຍາຕິ ມເນນ ກຕາ, ມເນນ ນິມ຺ມິຕາ, ມເນນ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ, ມໂນ ເຕສໍ ປຈ຺ຈໂຍ, ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ມໂນມຍາ’’ຕິ. ເຕ ປນ ຘມ຺ມາ ຉນ຺ທສມຸທານິຕາ ອນາວິລສງ຺ກປ຺ປສມຸຏ຺ຐານາ ຜສ຺ສສໂມຘານາ ເວທນາກ຺ຂນ຺ໂຘ ສຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ໂຘ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ໂຘ. ມນສາ ເຈ ປສນ຺ເນນາຕິ ຍາ ສທ຺ຘາ ສທ຺ທຫນາ ໂອກປ຺ປນາ ອຠິປ຺ປສາໂທ. ອິຕິ ອິມິນາ ປສາເທນ ອຸເປໂຕ ສມຸເປໂຕ ອຸປຄໂຕ ສມຸປຄໂຕ ສມ຺ປນ຺ໂນ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ປສນ຺ເນນາ’’ຕິ ອິທໍ ມໂນກມ຺ມໍ ¶ . ຠາສຕິ ວາຕິ ວຈີກມ຺ມໍ. ກໂຣຕິ ວາຕິ ກາຍກມ຺ມໍ. ອິຕິ ທສກຸສລກມ຺ມປຖາ ທສ຺ສິຕາ.

ຕໂຕຕິ ທສວິຘສ຺ສ ກຸສລກມ຺ມສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ອຸປຈິຕຕ຺ຕາ. ນນ຺ຕິ ໂຍ ໂສ ກຕປຸຎ຺ໂຎ ກຕກຸສໂລ ກຕຠີຣຸຕ຺ຕາໂຓ, ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ. ສຸຂນ຺ຕິ ທຸວິຘໍ ສຸຂໍ ກາຍິກໍ ເຈຕສິກຎ຺ຈ. ອນ຺ເວຕີຕິ ອນຸຄຈ຺ຉຕິ.

ອິຘສ຺ສຸ ປຸຣິໂສ ອປ຺ປຫີນານຸສໂຍ ສໍໂຍຊນິເຍສຸ ຘມ຺ເມສຸ ອສ຺ສາທໍ ອນຸປສ຺ສຕິ, ໂສ ສໍໂຍຊນິເຍສຸ ຘມ຺ເມສຸ ອສ຺ສາທໍ ອນຸປສ຺ສນ຺ໂຕ ຍຖາທິຏ຺ຐໍ ຍຖາສຸຕໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິຠວໍ ປຕ຺ເຖຕິ. ອິຈ຺ຈສ຺ສ ອວິຊ຺ຊາ ຈ ຠວຕຓ຺ຫາ ຈ ອນຸພທ຺ຘາ ໂຫນ຺ຕິ, ໂສ ຍຖາທິຏ຺ຐໍ ຍຖາສຸຕໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິຠວໍ ປຕ຺ເຖນ຺ໂຕ ປສາທນີຍວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທຕິ ສທ຺ທຫຕິ ໂອກປ຺ເປຕິ. ໂສ ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ຕິວິຘໍ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖຸໍ ອນຸຕິຏ຺ຐຕິ ທານມຍໍ ສີລມຍໍ ຠາວນາມຍໍ ກາເຍນ ວາຈາຍ ມນສາ. ໂສ ຕສ຺ສ ວິປາກໍ ປຈ຺ຈນຸໂຠຕິ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ອຸປປຊ຺ເຊ ວາ ອປຣາປເຣ ວາ ປຣິຍາເຍ. ອິຕິ ໂຂ ປນສ຺ສ ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ ສງ຺ຂາຣາ, ສງ຺ຂາຣປຈ຺ຈຍາ ວິຎ຺ຎາຓໍ, ວິຎ຺ຎາຓປຈ຺ຈຍາ ນາມຣູປໍ, ນາມຣູປປຈ຺ຈຍາ ສຬາຍຕນໍ, ສຬາຍຕນປຈ຺ຈຍາ ສຸຂເວທນີໂຍ ຜສ຺ໂສ, ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ ¶ ເວທນາຕິ ເອວໍ ສນ຺ຕໍ ຕໍ ສຸຂມນ຺ເວຕິ. ຕສ຺ເສວໍ ເວທນາຍ ອປຣາປຣໍ ປຣິວຕ຺ຕມານາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຕຓ຺ຫາ. ຕຓ຺ຫາປຈ຺ຈຍາ ອຸປາທານໍ…ເປ… ສມຸທໂຍ ໂຫຕີຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຍໍ ມໂນ, ເຍ ຈ ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ຘມ຺ມາ, ຍຎ຺ຈ ສຸຂໍ, ອິເມ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ, ເຕ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ. ເຕສໍ ປຸຣິມກາຣຓຠູຕາ ອວິຊ຺ຊາ ຠວຕຓ຺ຫາ ຈ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ. ເຕສໍ ປຣິຎ຺ຎາຍ ປຫານາຍ ຠຄວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ, ທຸກ຺ຂສ຺ສ ປຣິຎ຺ຎາຍ ສມຸທຍສ຺ສ ປຫານາຍ. ເຍນ ປຣິຊານາຕິ, ເຍນ ປຊຫຕິ, ອຍໍ ມຄ຺ໂຄ. ຍຕ຺ຖ ຈ ມຄ຺ໂຄ ປວຕ຺ຕຕິ, ອຍໍ ນິໂຣໂຘ. ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ ເອວໍ ອາຍຕນຘາຕຸອິນ຺ທ຺ຣິຍມຸເຂນາປິ ນິທ຺ຘາເຣຕພ຺ພານິ. ຕຕ຺ຖ ສມຸທເຍນ ອສ຺ສາໂທ, ທຸກ຺ເຂນ ອາທີນໂວ, ມຄ຺ຄນິໂຣເຘຫິ ນິສ຺ສຣຓໍ, ສຸຂສ຺ສ ອນ຺ວໂຍ ຜລໍ, ມນສາ ປສນ຺ເນນ ກາຍວຈີສມີຫາ ອຸປາໂຍ, ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມຕ຺ຕາ ຘມ຺ມານໍ ອຕ຺ຕໂນ ສຸຂກາເມນ ປສນ຺ເນນ ມນສາ ວຈີກມ຺ມໍ ກາຍກມ຺ມຎ຺ຈ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຍໍ ຠຄວໂຕ ອາຓຕ຺ຕິ. ອຍໍ ເທສນາຫາຣສມ຺ປາໂຕ.

ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ວິຈຍຫາຣສມ຺ປາໂຕ? ມນນໂຕ ອາຣມ຺ມຓວິຊານນໂຕ ມໂນ. ມນນລກ຺ຂເຓ ສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕສຸ ອາຘິປຈ຺ຈກຣຓໂຕ ປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ ອີຫາຠາວໂຕ ນິສ຺ສຕ຺ຕນິຊ຺ຊີວຏ຺ເຐນ ຘມ຺ມາ. ຄາເມສຸ ຄາມຓິ ¶ ວິຍ ປຘານຏ຺ເຐນ ມໂນ ເສຏ຺ໂຐ ເອເຕສນ຺ຕິ ມໂນເສຏ຺ຐາ. ສຫຊາຕາທິປຈ຺ຈຍຠູເຕນ ມນສາ ນິພ຺ພຕ຺ຕາຕິ ມໂນມຍາ. ອກາລຸສ຺ສິຍໂຕ, ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ໂອກປ຺ປນໂຕ ຈ ປສນ຺ເນນ ວຈີວິຎ຺ຎຕ຺ຕິວິປ຺ຜາຣໂຕ ຕຖາ ສາທິຍນໂຕ ຈ ຠາສຕິ. ໂຈປນກາຍວິປ຺ຜາຣໂຕ ຕຖາ ສາທິຍນໂຕ ຈ ກໂຣຕິ. ຕຖາ ປສຸຕຕ຺ຕາ ອນຎ຺ຎຕ຺ຕາ ຈ ‘‘ຕໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸຂນໂຕ ສາຕຠາວໂຕ ອິຏ຺ຐຠາວໂຕ ຈ ‘‘ສຸຂ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຕູປຈິຕຕ຺ຕາ ອວິປກ຺ກວິປາກຕ຺ຕາ ຈ ‘‘ອນ຺ເວຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາຣຓາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິໂຕ ອສງ຺ກນ຺ຕິໂຕ ຈ ‘‘ຉາຍາວ ອນປາຍິນີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍໍ ອນຸປທວິຈຍໂຕ ວິຈຍຫາຣສມ຺ປາໂຕ.

ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ຍຸຕ຺ຕິຫາຣສມ຺ປາໂຕ? ມນສ຺ສ ຘມ຺ມານໍ ອາຘິປຈ຺ຈໂຍຄໂຕ ປຸພ຺ພງ຺ຄມຕາ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ຕໂຕ ເອວ ເຕສໍ ມນສ຺ສ ອນຸວຕ຺ຕນໂຕ ຘມ຺ມານໍ ມໂນເສຏ຺ຐຕາ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ສຫຊາຕາທິປຈ຺ຈຍວເສນ ມນສາ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຘມ຺ມານໍ ມໂນມຍຕາ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ມນສາ ປສນ຺ເນນ ສມຸຏ຺ຐານານໍ ກາຍວຈີກມ຺ມານໍ ກຸສລຠາໂວ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ເຍນ ກຸສລກມ຺ມໍ ອຸປຈິຕໍ, ຕໍ ຉາຍາ ວິຍ ສຸຂໍ ອນ຺ເວຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ອຍໍ ຍຸຕ຺ຕິຫາຣສມ຺ປາໂຕ.

ຕຕ຺ຖ ¶ ກຕໂມ ປທຏ຺ຐາໂນ ຫາຣສມ຺ປາໂຕ? ມໂນ ມໂນປວິຈາຣານໍ ປທຏ຺ຐານໍ. ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ຘມ຺ມາ ສພ຺ພສ຺ສ ກຸສລປກ຺ຂສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ. ‘‘ຠາສຕີ’’ຕິ ສມ຺ມາວາຈາ, ‘‘ກໂຣຕີ’’ຕິ ສມ຺ມາກມ຺ມນ຺ໂຕ, ເຕ ສມ຺ມາອາຊີວສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ. ສມ຺ມາອາຊີໂວ ສມ຺ມາວາຍາມສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ. ສມ຺ມາວາຍາໂມ ສມ຺ມາສຕິຍາ ປທຏ຺ຐານໍ. ສມ຺ມາສຕິ ສມ຺ມາສມາຘິສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ. ‘‘ມນສາ ປສນ຺ເນນາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ປສາໂທ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ຕໍ ສີລສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ. ສີລໍ ສມາຘິສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ. ສມາຘິ ປຎ຺ຎາຍາຕິ ຍາວ ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອຍໍ ປທຏ຺ຐານຫາຣສມ຺ປາໂຕ.

ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ລກ຺ຂໂຓ ຫາຣສມ຺ປາໂຕ? ‘‘ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມຕາວຈເນນ ຘມ຺ມານໍ ຉນ຺ທປຸພ຺ພງ຺ຄມຕາປິ ວີຣິຍປຸພ຺ພງ຺ຄມຕາປິ ວີມໍສາປຸພ຺ພງ຺ຄມຕາປິ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫຕິ ອາຘິປເຕຍ຺ຍລກ຺ຂເຓນ ຉນ຺ທາທີນໍ ມນສາ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ. ຕຖາ ເນສໍ ສທ຺ຘາທິປຸພ຺ພງ຺ຄມຕາປິ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍລກ຺ຂເຓນ ສທ຺ຘາທີນໍ ມນສາ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ. ‘‘ມນສາ ເຈ ປສນ຺ເນນາ’’ຕິ ຍຖາ ມນສ຺ສ ປສາທສມນ຺ນາຄໂມ ຕໍສມຸຏ຺ຐານານໍ ກາຍວຈີກມ຺ມານໍ ອນວຊ຺ຊຠາວລກ຺ຂຓໍ. ເອວໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສຕິອາທິສມນ຺ນາຄໂມປິ ເນສໍ ອນວຊ຺ຊຠາວລກ຺ຂຓໍ ໂຍນິໂສມນສິກາຣສມຸຏ຺ຐານຠາເວນ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ. ‘‘ສຸຂມນ຺ເວຕີ’’ຕິ ສຸຂານຸຄມນວຈເນນ ສຸຂສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠູຕານໍ ມນາປິຍຣູປາທີນໍ ¶ ອນຸຄໂມ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ ເຕສມ຺ປິ ກມ຺ມປຈ຺ຈຍຕາຍ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາຕິ. ອຍໍ ລກ຺ຂຓຫາຣສມ຺ປາໂຕ.

ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ຈຕຸພ຺ຍູໂຫ ຫາຣສມ຺ປາໂຕ? ‘‘ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ’’ຕິອາທີສຸ ‘‘ມໂນ’’ຕິອາທີນໍ ປທານໍ ນິພ຺ພຈນໍ ນິຣຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປທຕ຺ຖນິທ຺ເທສວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປທຕ຺ໂຖ ຈ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍວ. ເຍ ສຸເຂນ ອຕ຺ຖິກາ, ເຕຫິ ປສນ຺ເນນ ມນສາ ກາຍວຈີມໂນກມ຺ມານິ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພານີຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ຠຄວໂຕ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຸຎ຺ຎກິຣິຍາຍ ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ຫຸຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ເຕສໍ ສມ຺ມາ ອຸປເນຕາໂຣ ອິມິສ຺ສາ ເທສນາຍ ນິທານໍ. ‘‘ຉທ຺ວາຣາຘິປຕີ ຣາຊາ (ຘ. ປ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໘໑ ເອຣກປຕ຺ຕນາຄຣາຊວຕ຺ຖຸ), ຈິຕ຺ຕານຸປຣິວຕ຺ຕິໂນ ຘມ຺ມາ (ຘ. ສ. ທຸກມາຕິກາ ໖໒; ໑໒໐໕-໑໒໐໖), ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ເອກຘມ຺ມສ຺ສ, ສພ຺ເພວ ວສມນ຺ວຄູ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໖໒) ເອວມາທິສມານຍເນນ ອິມິສ຺ສາ ເທສນາຍ ສໍສນ຺ທນາ ເທສນານຸສນ຺ຘິ. ປທານຸສນ຺ຘິໂຍ ປນ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາວາຕິ. ອຍໍ ຈຕຸພ຺ຍູໂຫ ຫາຣສມ຺ປາໂຕ.

ຕຕ຺ຖ ¶ ກຕໂມ ອາວຏ຺ໂຏ ຫາຣສມ຺ປາໂຕ? ‘‘ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ຕຕ຺ຖ ຍານິ ຕີຓິ ກຸສລມູລານິ, ຕານິ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ສມ຺ມຕ຺ຕານໍ ເຫຕຸ. ເຍ ສມ຺ມຕ຺ຕາ, ອຍໍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄ. ຍໍ ມໂນສຫຊນາມຣູປໍ, ອິທໍ ທຸກ຺ຂໍ. ອສມຸຈ຺ຉິນ຺ນາ ປຸຣິມນິປ຺ຜນ຺ນາ ອວິຊ຺ຊາ ຠວຕຓ຺ຫາ, ອຍໍ ສມຸທໂຍ. ຍຕ຺ຖ ເຕສໍ ປຫານໍ, ອຍໍ ນິໂຣໂຘຕິ ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ. ອຍໍ ອາວຏ຺ໂຏ ຫາຣສມ຺ປາໂຕ.

ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ວິຠຕ຺ຕິຫາຣສມ຺ປາໂຕ? ‘‘ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ຘມ຺ມາ, ມນສາ ເຈ ປສນ຺ເນນ, ຕໂຕ ນໍ ສຸຂມນ຺ເວຕີ’’ຕິ ນຍິທໍ ຍຖາຣຸຕວເສນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ໂຍ ຫິ ສມໂຓ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ວາ ປາຓາຕິປາຕິມ຺ຫິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິເກ ມິຈ຺ຉາປຏິປນ຺ເນ ສກໍ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທຕິ, ປສນ຺ເນນ ຈ ຈິຕ຺ເຕນ ອຠູຕຄຸຓາຠິຕ຺ຖວນວເສນ ຠາສຕິ ວາ ນິປຈ຺ຈກາຣໍ ວາສ຺ສ ຍໍ ກໂຣຕິ, ນ ຕໂຕ ນໍ ສຸຂມນ຺ເວຕິ. ທຸກ຺ຂເມວ ປນ ຕໍ ຕໂຕ ຈກ຺ກໍວ ວຫໂຕ ປທມນ຺ເວຕິ. ອິຕິ ຫິ ອິທໍ ວິຠຊ຺ຊພ຺ຍາກຣຓີຍໍ. ຍໍ ມນສາ ເຈ ປສນ຺ເນນ ຠາສຕິ ວາ ກໂຣຕິ ວາ, ຕຎ຺ເຈ ວຈີກມ຺ມໍ ກາຍກມ຺ມຎ຺ຈ ສຸຂເວທນີຍນ຺ຕິ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ສມ຺ມຕ຺ຕຄເຕຫິ ສຸຂເວທນີຍໍ ມິຈ຺ຉາຄເຕຫິ ທຸກ຺ຂເວທນີຍນ຺ຕິ. ກຖໍ ປນາຍໍ ປສາໂທ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ? ນາຍໍ ປສາໂທ, ປສາທປຕິຣູປໂກ ປນ ມິຈ຺ຉາຘິໂມກ຺ໂຂຕິ ວທາມິ. ອຍໍ ວິຠຕ຺ຕິຫາຣສມ຺ປາໂຕ.

ຕຕ຺ຖ ¶ ກຕໂມ ປຣິວຕ຺ຕໂນ ຫາຣສມ຺ປາໂຕ? ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາຕິອາທິ. ຍໍ ມນສາ ປທຸຏ຺ເຐນ ຠາສຕິ ວາ ກໂຣຕິ ວາ ທຸກ຺ຂສ຺ສານຸຄາມີ. ອິທຎ຺ຫິ ສຸຕ຺ຕໍ ເອຕສ຺ສ ອຸຊຸປຏິປກ຺ໂຂ. ອຍໍ ປຣິວຕ຺ຕໂນ ຫາຣສມ຺ປາໂຕ.

ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ເວວຈໂນ ຫາຣສມ຺ປາໂຕ? ‘‘ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ’’ຕິ ມໂນ ຈິຕ຺ຕໍ ມນາຍຕນໍ ມນິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ມໂນວິຎ຺ຎາຓໍ ມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕູຕິ ປຣິຍາຍວຈນໍ. ປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ປຸເຣຈາຣິໂນ ປຸເຣຄາມິໂນຕິ ປຣິຍາຍວຈນໍ. ຘມ຺ມາ ອຕ຺ຕາ ສຠາວາຕິ ປຣິຍາຍວຈນໍ. ເສຏ຺ຐໍ ປຘານໍ ປວຣນ຺ຕິ ປຣິຍາຍວຈນໍ. ມໂນມຍາ ມໂນນິພ຺ພຕ຺ຕາ ມໂນສມ຺ຠູຕາຕິ ປຣິຍາຍວຈນໍ. ປສນ຺ເນນ ສທ຺ທຫນ຺ເຕນ ໂອກປ຺ເປນ຺ເຕນາຕິ ປຣິຍາຍວຈນໍ. ສຸຂໍ ສາຕໍ ເວທຍິຕນ຺ຕິ ປຣິຍາຍວຈນໍ. ອນ຺ເວຕິ ອນຸຄຈ຺ຉຕິ ອນຸພນ຺ຘຕີຕິ ປຣິຍາຍວຈນໍ. ອຍໍ ເວວຈໂນ ຫາຣສມ຺ປາໂຕ.

ຕຕ຺ຖ ¶ ກຕໂມ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຫາຣສມ຺ປາໂຕ? ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາຕິ ອຍໍ ມນໂສ ກິຈ຺ຈປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ຘມ຺ມາຕິ ສຠາວປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ກຸສລກມ຺ມປຖປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ມໂນເສຏ຺ຐາຕິ ປຘານປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ມໂນມຍາຕິ ສຫຊາຕປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ປສນ຺ເນນາຕິ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິເຍນ ສມນ຺ນາຄຕປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ອສ຺ສທ຺ຘິຍສ຺ສ ປຏິກ຺ເຂປປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ຠາສຕິ ວາ ກໂຣຕິ ວາຕິ ສມ຺ມາວາຈາສມ຺ມາກມ຺ມນ຺ຕານໍ ນິກ຺ເຂປປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ຕໂຕ ນໍ ສຸຂມນ຺ເວຕີຕິ ກມ຺ມສ຺ສ ຜລານຸພນ຺ຘປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ກມ຺ມສ຺ສ ອວິນາສປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ. ອຍໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຫາຣສມ຺ປາໂຕ.

ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ໂອຕຣໂຓ ຫາຣສມ຺ປາໂຕ? ມໂນຕິ ວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ໂຘ. ຘມ຺ມາຕິ ເວທນາສຎ຺ຎາສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘາ. ຠາສຕິ ວາ ກໂຣຕິ ວາຕິ ກາຍວຈີວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຍ. ຕາສໍ ນິສ຺ສຍາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາຠູຕາຕິ ຣູປກ຺ຂນ຺ໂຘຕິ ອຍໍ ຂນ຺ເຘຫິ ໂອຕຣໂຓ. ມໂນຕິ ອຠິສງ຺ຂາຣວິຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ມໂນຄ຺ຄຫເຓນ ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ ສງ຺ຂາຣາ ຄຫິຕາຕິ. ສງ຺ຂາຣປຈ຺ຈຍາ ວິຎ຺ຎາຓໍ…ເປ… ສມຸທໂຍ ໂຫຕີຕິ ອຍໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາເທນ ໂອຕຣໂຓຕິ. ອຍໍ ໂອຕຣໂຓ ຫາຣສມ຺ປາໂຕ.

ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ໂສຘໂນ ຫາຣສມ຺ປາໂຕ? ມໂນຕິ ອາຣມ຺ໂຠ ເນວ ປທສຸທ຺ຘິ, ນ ອາຣມ຺ຠສຸທ຺ຘິ. ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາຕິ ປທສຸທ຺ຘິ, ນ ອາຣມ຺ຠສຸທ຺ຘິ. ຕຖາ ຘມ຺ມາຕິ ຍາວ ສຸຂນ຺ຕິ ປທສຸທ຺ຘິ, ນ ອາຣມ຺ຠສຸທ຺ຘິ. ສຸຂມນ຺ເວຕີຕິ ປນ ປທສຸທ຺ຘິ ເຈວ ອາຣມ຺ຠສຸທ຺ຘິ ຈາຕິ. ອຍໍ ໂສຘໂນ ຫາຣສມ຺ປາໂຕ.

ຕຕ຺ຖ ¶ ກຕໂມ ອຘິຏ຺ຐາໂນ ຫາຣສມ຺ປາໂຕ? ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ຘມ຺ມາ, ມໂນເສຏ຺ຐາ ມໂນມຍາຕິ ເອກຕ຺ຕຕາ. ມນສາ ເຈ ປສນ຺ເນນາຕິ ເວມຕ຺ຕຕາ, ຕຖາ ມນສາ ເຈ ປສນ຺ເນນາຕິ ເອກຕ຺ຕຕາ. ຠາສຕິ ວາ ກໂຣຕິ ວາຕິ ເວມຕ຺ຕຕາ, ຕຖາ ມນສາ ເຈ ປສນ຺ເນນາຕິ ເອກຕ຺ຕຕາ. ໂສ ປສາໂທ ທຸວິໂຘ ອຊ຺ຌຕ຺ຕຎ຺ຈ ພ຺ຍາປາທວິກ຺ຂມ຺ຠນໂຕ, ພຫິທ຺ຘາ ຈ ໂອກປ຺ປນໂຕ. ຕຖາ ສມ຺ປຕ຺ຕິຠວເຫຕຸຠູໂຕປິ ວຑ຺ຒິເຫຕຸຠູໂຕວາຕິ ອຍໍ ເວມຕ຺ຕຕາ. ຕຍິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ ທ຺ວີຫິ ອາກາເຣຫິ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ ເຫຕຸນາ ຈ ໂຍ ປສນ຺ນມານໂສ, ວິປາເກນ ຈ ໂຍ ສຸຂເວທນີໂຍຕິ. ອຍໍ ອຘິຏ຺ຐາໂນ ຫາຣສມ຺ປາໂຕ.

ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ປຣິກ຺ຂາໂຣ ຫາຣສມ຺ປາໂຕ? ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາຕິ ເອຕ຺ຖ ມໂນຕິ ກຸສລວິຎ຺ຎາຓໍ. ຕສ຺ສ ຈ ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ອໂລໂຠ ອໂທໂສ ອໂມໂຫຕິ ຕໂຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ເຫຕູ, ຎາຓວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ອໂລໂຠ ¶ ອໂທໂສຕິ ທ຺ເວ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ເຫຕູ. ສພ຺ເພສໍ ອວິເສເສນ ໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ ເຫຕຸ, ຈຕ຺ຕາຣິ ສມ຺ປຕ຺ຕິຈກ຺ການິ ປຈ຺ຈໂຍ. ຕຖາ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ, ຕສ຺ສ ຈ ທານາທິວເສນ ປວຕ຺ຕມານສ຺ສ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມາທໂຍ ປຈ຺ຈໂຍ. ຘມ຺ມາຕິ ເຈຕ຺ຖ ເວທນາທີນໍ ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓາທໂຍ. ຕຖາ ຕໂຍ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ, ເວທນາທໂຍ ປສາທສ຺ສ, ສທ຺ເຘຍ຺ຍວຕ຺ຖຸກຸສລາຠິສງ຺ຂາໂຣ ວິປາກສຸຂສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍຕິ. ອຍໍ ປຣິກ຺ຂາໂຣ ຫາຣສມ຺ປາໂຕ.

ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ສມາໂຣປໂນ ຫາຣສມ຺ປາໂຕ? ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ຘມ຺ມາຕິ ມໂນຕິ ປຸຎ຺ຎຈິຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຕິວິຘໍ – ທານມຍໍ, ສີລມຍໍ, ຠາວນາມຍນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ທານມຍສ຺ສ ອໂລໂຠ ປທຏ຺ຐານໍ, ສີລມຍສ຺ສ ອໂທໂສ ປທຏ຺ຐານໍ, ຠາວນາມຍສ຺ສ ອໂມໂຫ ປທຏ຺ຐານໍ. ສພ຺ເພສໍ ອຠິປ຺ປສາໂທ ປທຏ຺ຐານໍ, ‘‘ສທ຺ຘາຊາໂຕ ອຸປສງ຺ກມຕິ, ອຸປສງ຺ກມນ຺ໂຕ ປຍິຣຸປາສຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໑໘໓) ສຸຕ຺ຕໍ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພໍ. ກຸສລຈິຕ຺ຕໍ ສຸຂສ຺ສ ອິຏ຺ຐວິປາກສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ. ໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ ກຸສລຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ. ໂຍນິໂສ ຫິ ມນສິ ກໂຣນ຺ໂຕ ກຸສລຈິຕ຺ຕໍ ອຘິຏ຺ຐາຕິ ກຸສລຈິຕ຺ຕໍ ຠາເວຕິ, ໂສ ອນຸປ຺ປນ຺ນານໍ ປາປການໍ ອກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ອນຸປ຺ປາທາຍ ຉນ຺ທໍ ຊເນຕິ, ອຸປ຺ປນ຺ນານໍ ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ…ເປ… ປທຫຕິ. ຕສ຺ເສວໍ ຈຕູສຸ ສມ຺ມປ຺ປຘາເນສຸ ຠາວິຍມາເນສຸ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ ຍາວ ອຣິໂຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄ ຠາວນາປາຣິປູຣິໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອຍໍ ຠາວນາຍ ສມາໂຣປນາ. ສຕິ ຈ ຠາວນາຍ ປຫານຎ຺ຈ ສິທ຺ຘເມວາຕິ. ອຍໍ ສມາໂຣປໂນ ຫາຣສມ຺ປາໂຕ.

‘‘ທທໂຕ ¶ ປຸຎ຺ຎໍ ປວຑ຺ຒຕິ, ສໍຍມໂຕ ເວຣໍ ນ ຈີຍຕິ;

ກຸສໂລ ຈ ຊຫາຕິ ປາປກໍ, ຣາຄໂທສໂມຫກ຺ຂຍາ ສ ນິພ຺ພຸໂຕ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ໒.໑໙໗; ອຸທາ. ໗໕; ເປຏໂກ. ໑໖);

ຕຕ຺ຖ ທທໂຕ ປຸຎ຺ຎໍ ປວຑ຺ຒຕີຕິ ທານມຍໍ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ສໍຍມໂຕ ເວຣໍ ນ ຈີຍຕີຕິ ສີລມຍໍ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຸສໂລ ຈ ຊຫາຕິ ປາປກນ຺ຕິ ໂລຠສ຺ສ ຈ ໂທສສ຺ສ ຈ ໂມຫສ຺ສ ຈ ປຫານມາຫ. ເຕນ ຠາວນາມຍໍ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ຣາຄໂທສໂມຫກ຺ຂຍາ ສ ນິພ຺ພຸໂຕຕິ ອນຸປາທາປຣິນິພ຺ພານມາຫ.

ທທໂຕ ¶ ປຸຎ຺ຎໍ ປວຑ຺ຒຕີຕິ ອໂລໂຠ ກຸສລມູລໍ. ສໍຍມໂຕ ເວຣໍ ນ ຈີຍຕີຕິ ອໂທໂສ ກຸສລມູລໍ. ກຸສໂລ ຈ ຊຫາຕິ ປາປກນ຺ຕິ ອໂມໂຫ ກຸສລມູລໍ. ຣາຄໂທສໂມຫກ຺ຂຍາ ສ ນິພ຺ພຸໂຕຕິ ເຕສໍ ນິສ຺ສຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ທທໂຕ ປຸຎ຺ຎໍ ປວຑ຺ຒຕີຕິ ສີລກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ. ສໍຍມໂຕ ເວຣໍ ນ ຈີຍຕີຕິ ສມາຘິກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ. ກຸສໂລ ຈ ຊຫາຕິ ປາປກນ຺ຕິ ປຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ວິມຸຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ. ທາເນນ ໂອຬາຣິການໍ ກິເລສານໍ ປຫານໍ, ສີເລນ ມຊ຺ຌິມານໍ, ປຎ຺ຎາຍ ສຸຂຸມານໍ. ຣາຄໂທສໂມຫກ຺ຂຍາ ສ ນິພ຺ພຸໂຕຕິ ກຕາວີຠູມິໍ ທສ຺ເສຕິ.

ທທໂຕ ປຸຎ຺ຎໍ…ເປ… ຊຫາຕິ ປາປກນ຺ຕິ ເສກ຺ຂຠູມິ ທສ຺ສິຕາ. ຣາຄໂທສໂມຫກ຺ຂຍາ ສ ນິພ຺ພຸໂຕຕິ ອຄ຺ຄຜລໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຖາ ທທໂຕ ປຸຎ຺ຎໍ…ເປ… ນ ຈີຍຕີຕິ ໂລກິຍກຸສລມູລໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຸສໂລ ຈ ຊຫາຕິ ປາປກນ຺ຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣກຸສລມູລໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຣາຄໂທສໂມຫກ຺ຂຍາ ສ ນິພ຺ພຸໂຕຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ກຸສລມູລສ຺ສ ຜລໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ທທໂຕ…ເປ… ນ ຈີຍຕີຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນຠູມິ ທສ຺ສິຕາ. ກຸສໂລ ຈ ຊຫາຕິ ປາປກນ຺ຕິ ເສກ຺ຂຠູມິ ທສ຺ສິຕາ. ຣາຄໂທສໂມຫກ຺ຂຍາ ສ ນິພ຺ພຸໂຕຕິ ອເສກ຺ຂຠູມິ ທສ຺ສິຕາ.

ທທໂຕ ¶ …ເປ… ນ ຈີຍຕີຕິ ສຄ຺ຄຄາມິນີ ປຏິປທາ ວຸຕ຺ຕາ. ກຸສໂລ ຈ ຊຫາຕິ ປາປກນ຺ຕິ ເສກ຺ຂວິມຸຕ຺ຕິ. ຣາຄໂທສໂມຫກ຺ຂຍາ ສ ນິພ຺ພຸໂຕຕິ ອເສກ຺ຂວິມຸຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ.

ທທໂຕ…ເປ… ນ ຈີຍຕີຕິ ທານກຖໍ ສີລກຖໍ ສຄ຺ຄກຖໍ ໂລກິຍານໍ ຘມ຺ມານໍ ເທສນມາຫ. ກຸສໂລ ຈ ຊຫາຕິ ປາປກນ຺ຕິ ໂລເກ ອາທີນວານຸປສ຺ສນາຍ ສທ຺ຘິໍ ສາມຸກ຺ກໍສິກໍ ຘມ຺ມເທສນມາຫ. ຣາຄໂທສໂມຫກ຺ຂຍາ ສ ນິພ຺ພຸໂຕຕິ ຕສ຺ສາ ເທສນາຍ ຜລມາຫ.

ທທໂຕ ປຸຎ຺ຎໍ ປວຑ຺ຒຕີຕິ ຘມ຺ມທານໍ ອາມິສທານຎ຺ຈ ວທຕິ. ສໍຍມໂຕ ເວຣໍ ນ ຈີຍຕີຕິ ປາຓາຕິປາຕາ ເວຣມຓິຍາ ສຕ຺ຕານໍ ອຠຍທານໍ ວທຕິ. ເອວໍ ສພ຺ພານິປິ ສິກ຺ຂາປທານິ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພານິ. ເຕນ ຈ ສີລສໍຍເມນ ສີເລ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ ສໍຍເມຕິ, ຕສ຺ສ ສມໂຖ ປາຣິປູຣິໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ເອວໍ ໂສ ສມເຖ ຐິໂຕ ວິປສ຺ສນາໂກສລ຺ລໂຍຄໂຕ ກຸສໂລ ຈ ຊຫາຕິ ¶ ປາປກໍ ຣາຄໍ ຊຫາຕິ, ໂທສໍ ຊຫາຕິ, ໂມຫໍ ຊຫາຕິ, ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ສພ຺ເພປິ ປາປເກ ອກຸສເລ ຘມ຺ເມ ຊຫາຕິ. ເອວໍ ປຏິປນ຺ໂນ ຈ ຣາຄໂທສໂມຫກ຺ຂຍາ ສ ນິພ຺ພຸໂຕຕິ ຣາຄາທີນໍ ປຣິກ຺ຂຍາ ທ຺ເວປິ ວິມຸຕ຺ຕິໂຍ ອຘິຄຈ຺ຉຕີຕິ ອຍໍ ສຸຕ຺ຕນິທ຺ເທໂສ.

ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ເທສນາຫາຣສມ຺ປາໂຕ? ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ກິໍ ເທສິຕໍ? ທ຺ເວ ສຸຄຕິໂຍ ເທວາ ຈ ມນຸສ຺ສາ ຈ, ທິພ຺ພາ ຈ ປຎ຺ຈ ກາມຄຸຓາ, ມານຸສກາ ຈ ປຎ຺ຈ ກາມຄຸຓາ, ທິພ຺ພາ ຈ ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ, ມານຸສກາ ຈ ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ. ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ທຸກ຺ຂໍ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ. ຕສ຺ສ ກາຣຓຠາເວນ ປຸຣິມປຸຣິມນິປ຺ຜນ຺ນາ ຕຓ຺ຫາ ສມຸທໂຍ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ. ຕຍິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ອສ຺ສາໂທ ຈ ອາທີນໂວ ຈ. ສພ຺ພສ຺ສ ປຸຣິເມຫິ ທ຺ວີຫິ ປເທຫິ ນິທ຺ເທໂສ ‘‘ທທໂຕ…ເປ… ນ ຈີຍຕີ’’ຕິ. ກຸສໂລ ຈ ຊຫາຕິ ປາປກນ຺ຕິ ມຄ຺ໂຄ ວຸຕ຺ໂຕ. ຣາຄໂທສໂມຫກ຺ຂຍາ ສ ນິພ຺ພຸໂຕຕິ ທ຺ເວ ນິພ຺ພານຘາຕຸໂຍ ສອຸປາທິເສສາ ຈ ອນຸປາທິເສສາ ຈ. ອິທໍ ນິສ຺ສຣຓໍ. ຜລາທີນິ ປນ ຍຖາຣຫໍ ເວທິຕພ຺ພານີຕິ. ອຍໍ ເທສນາຫາຣສມ຺ປາໂຕ.

ວິຈໂຍຕິ ‘‘ທທໂຕ ປຸຎ຺ຎໍ ປວຑ຺ຒຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ປຐເມນ ປເທນ ຕິວິຘມ຺ປິ ທານມຍໍ ສີລມຍໍ ຠາວນາມຍໍ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ທສວິຘສ຺ສປິ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມສ຺ສ ປຣິຈ຺ຈາໂຄ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຖາ ຉພ຺ພິຘສ຺ສປິ ຣູປາທິອາຣມ຺ມຓສ຺ສ. ‘‘ສໍຍມໂຕ ເວຣໍ ນ ຈີຍຕີ’’ຕິ ທຸຕິເຍນ ປເທນ ອເວຣາ ອສປຕ຺ຕາ ອພ຺ຍາປາທາ ຈ ປຏິປທາ ວຸຕ຺ຕາ. ‘‘ກຸສໂລ ຈ ຊຫາຕິ ປາປກ’’ນ຺ຕິ ຕຕິເຍນ ປເທນ ຎາຓຸປ຺ປາໂທ ອຎ຺ຎາຓນິໂຣໂຘ ສພ຺ໂພປິ ອຣິໂຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄ ສພ຺ເພປິ ໂພຘິປກ຺ຂິຍາ ຘມ຺ມາ ວຸຕ຺ຕາ ¶ . ‘‘ຣາຄໂທສໂມຫກ຺ຂຍາ ສ ນິພ຺ພຸໂຕ’’ຕິ ຣາຄກ຺ຂເຍນ ຣາຄວິຣາຄາ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິ, ໂມຫກ຺ຂເຍນ ອວິຊ຺ຊາວິຣາຄາ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ. ອຍໍ ວິຈໂຍ ຫາຣສມ຺ປາໂຕ.

ຍຸຕ຺ຕີຕິ ທາເນ ຐິໂຕ ອຸຠຍໍ ປຣິປູເຣຕິ ມຈ຺ຉຣິຍປ຺ປຫານຎ຺ຈ ປຸຎ຺ຎາຠິສນ຺ທຎ຺ຈາຕິ ອຕ຺ເຖສາ ຍຸຕ຺ຕິ. ສີລສໍຍເມ ຐິໂຕ ອຸຠຍໍ ປຣິປູເຣຕິ ອຸປຈາຣສມາຘິໍ ອປ຺ປນາສມາຘິຎ຺ຈາຕິ ອຕ຺ເຖສາ ຍຸຕ຺ຕິ. ປາປເກ ຘມ຺ເມ ປຊຫນ຺ໂຕ ທຸກ຺ຂໍ ປຣິຊານາຕິ, ນິໂຣຘໍ ສຈ຺ຉິກໂຣຕິ, ມຄ຺ຄໍ ຠາເວຕີຕິ ອຕ຺ເຖສາ ຍຸຕ຺ຕິ. ຣາຄໂທສໂມເຫສຸ ສພ຺ພໂສ ປຣິກ຺ຂີເຓສຸ ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ປຣິນິພ຺ພາຍຕີຕິ ອຕ຺ເຖສາ ຍຸຕ຺ຕີຕິ. ອຍໍ ຍຸຕ຺ຕິຫາຣສມ຺ປາໂຕ.

ປທຏ຺ຐານນ຺ຕິ ¶ ທທໂຕ ປຸຎ຺ຎໍ ປວຑ຺ຒຕີຕິ ຈາຄາຘິຏ຺ຐານສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ. ສໍຍມໂຕ ເວຣໍ ນ ຈີຍຕີຕິ ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ. ກຸສໂລ ຈ ຊຫາຕິ ປາປກນ຺ຕິ ປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ. ຣາຄໂທສໂມຫກ຺ຂຍາ ສ ນິພ຺ພຸໂຕຕິ ອຸປສມາຘິຏ຺ຐານສ຺ສ ປທຏ຺ຐານນ຺ຕິ. ອຍໍ ປທຏ຺ຐາໂນ ຫາຣສມ຺ປາໂຕ.

ລກ຺ຂໂຓຕິ ‘‘ທທໂຕ’’ຕິ ເອເຕນ ເປຍ຺ຍວຊ຺ຊໍ ອຕ຺ຖຈຣິຍໍ ສມານຕ຺ຕຕາ ຈ ທສ຺ສິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ ສງ຺ຄຫວຕ຺ຖຸຠາເວນ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ. ‘‘ສໍຍມໂຕ’’ຕິ ເອເຕນ ຂນ຺ຕິເມຕ຺ຕາອວິຫິໍສາອນຸທ຺ທຍາທໂຍ ທສ຺ສິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ ເວຣານຸປ຺ປາທນລກ຺ຂເຓນ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ. ‘‘ເວຣໍ ນ ຈີຍຕີ’’ຕິ ເອເຕນ ຫິຣີໂອຕ຺ຕປ຺ປອປ຺ປິຈ຺ຉຕາສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຕາທໂຍ ທສ຺ສິຕາ ເວຣາວຑ຺ຒເນນ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ. ຕຖາ ອຫິຣີກາໂນຕ຺ຕປ຺ປາທໂຍ ອເຈຕພ຺ພຠາເວນ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ. ‘‘ກຸສໂລ’’ຕິ ເອເຕນ ໂກສລ຺ລທີປເນນ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປາທໂຍ ທສ຺ສິຕາ ມຄ຺ຄງ຺ຄາທິຠາເວນ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ. ‘‘ຊຫາຕິ ປາປກ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມຍາທໂຍປິ ທສ຺ສິຕາ ອຠິສມຍລກ຺ຂເຓນ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ. ‘‘ຣາຄໂທສໂມຫກ຺ຂຍາ’’ຕິ ເອເຕນ ອວສິຏ຺ຐກິເລສາທີນມ຺ປິ ຂຍາ ທສ຺ສິຕາ ເຂເປຕພ຺ພຠາເວນ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາຕິ ອຍໍ ລກ຺ຂໂຓ.

ຈຕຸພ຺ຍູໂຫຕິ ທທໂຕຕິ ຄາຖາຍໍ ຠຄວໂຕ ໂກ ອຘິປ຺ປາໂຍ? ເຍ ມຫາໂຠຄຕໍ ປຕ຺ຖຍິສ຺ສນ຺ຕິ, ເຕ ທານໍ ທສ຺ສນ຺ຕິ ທາລິທ຺ທິຍປ຺ປຫານາຍ. ເຍ ອເວຣຕໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເຕ ປຎ຺ຈ ເວຣານິ ປຊຫິສ຺ສນ຺ຕິ. ເຍ ກຸສລຘມ຺ເມຫິ ຉນ຺ທກາມາ, ເຕ ອຏ຺ຐງ຺ຄິກໍ ມຄ຺ຄໍ ຠາເວສ຺ສນ຺ຕິ. ເຍ ນິພ຺ພາຍິຕຸກາມາ, ເຕ ຣາຄໂທສໂມຫໍ ປຊຫິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ຠຄວໂຕ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອວໍ ນິພ຺ພຈນນິທານສນ຺ຘໂຍ ວຕ຺ຕພ຺ພາຕິ. ອຍໍ ຈຕຸພ຺ຍູໂຫ.

ອາວຏ຺ໂຏຕິ ¶ ຍຎ຺ຈ ອທທໂຕ ມຈ຺ຉຣິຍໍ, ຍຎ຺ຈ ອສໍຍມໂຕ ເວຣໍ, ຍຎ຺ຈ ອກຸສລສ຺ສ ປາປສ຺ສ ອປ຺ປຫານໍ, ອຍໍ ປຏິປກ຺ຂນິທ຺ເທເສນ ສມຸທໂຍ. ຕສ຺ສ ອໂລເຠນ ຈ ອໂທເສນ ຈ ອໂມເຫນ ຈ ທານາທີຫິ ປຫານໍ, ອິມານິ ຕີຓິ ກຸສລມູລານິ. ເຕສໍ ປຈ຺ຈໂຍ ອຏ຺ຐ ສມ຺ມຕ຺ຕານິ, ອຍໍ ມຄ຺ໂຄ. ໂຍ ຣາຄໂທສໂມຫານໍ ຂໂຍ, ອຍໍ ນິໂຣໂຘຕິ. ອຍໍ ອາວຏ຺ໂຏ.

ວິຠຕ຺ຕີຕິ ທທໂຕ ປຸຎ຺ຎໍ ປວຑ຺ຒຕີຕິ ເອກໍເສນ ໂຍ ຠຍເຫຕຸ ເທຕິ, ຣາຄເຫຕຸ ເທຕິ, ອາມິສກິຎ຺ຈິກ຺ຂເຫຕຸ ເທຕິ, ນ ຕສ຺ສ ປຸຎ຺ຎໍ ວຑ຺ຒຕິ. ຍຎ຺ຈ ທຓ຺ຑທານໍ ສຕ຺ຖທານໍ ປຣວິເຫຐນຕ຺ຖໍ ອປຸຎ຺ຎໍ ອສ຺ສ ປວຑ຺ຒຕິ. ຍໍ ປນ ກຸສເລນ ຈິຕ຺ເຕນ ອນຸກມ຺ປນ຺ໂຕ ວາ ອປຈາຍມາໂນ ວາ ອນ຺ນໍ ເທຕິ, ປານໍ ວຕ຺ຖໍ ຍານໍ ¶ ມາລາຄນ຺ຘວິເລປນໍ ເສຍ຺ຍາວສຖໍ ປທີເປຍ຺ຍໍ ເທຕິ, ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ວາ ອຠຍທານໍ ເທຕິ, ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ຫິຕຊ຺ຌາສໂຍ ນິສ຺ສຣຓສຎ຺ຎີ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ. ສໍຍມໂຕ ເວຣໍ ນ ຈີຍຕີຕິ ເອກໍເສນ ອຠຍູປຣຕສ຺ສ ຈີຍຕິ, ກິໍກາຣຓໍ? ຍໍ ອສມຕ຺ໂຖ, ຠຍູປຣໂຕ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສ຺ສ ຠາຍຕິ ‘‘ມາ ມໍ ຣາຊາໂນ ຄເຫຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖໍ ວາ ຉິນ຺ເທຍ຺ຍຸໍ…ເປ… ຊີວນ຺ຕມ຺ປິ ສູເລ ອຸຕ຺ຕາເສຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ, ເຕນ ສໍຍເມນ ອເວຣໍ ຈີຍຕິ. ໂຍ ປນ ເອວໍ ສມາໂນ ເວຣໍ ນ ຈີຍຕິ. ໂຍ ປນ ເອວໍ ສມາທິຍຕິ, ປາຓາຕິປາຕສ຺ສ ປາປໂກ ວິປາໂກ ທິຏ຺ເຐ ເຈວ ຘມ຺ເມ ອຠິສມ຺ປຣາເຍ ຈ, ເອວໍ ສພ຺ພສ຺ສ ອກຸສລສ຺ສ, ໂສ ຕໂຕ ອາຣມຕິ, ອິມິນາ ສໍຍເມນ ເວຣໍ ນ ຈີຍຕິ. ສໍຍໂມ ນາມ ສີລໍ. ຕໍ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ເຈຕນາ ສີລໍ, ເຈຕສິກໍ ສີລໍ, ສໍວໂຣ ສີລໍ, ອວີຕິກ຺ກໂມ ສີລນ຺ຕິ. ກຸສໂລ ຈ ຊຫາຕິ ປາປກນ຺ຕິ ປາປປຫາຍກາ ສຕ຺ຕຕ຺ຕິໍສ ໂພຘິປກ຺ຂິຍາ ຘມ຺ມາ ວຕ຺ຕພ຺ພາຕິ. ອຍໍ ວິຠຕ຺ຕິ.

ປຣິວຕ຺ຕໂນຕິ ທທໂຕ ປຸຎ຺ຎໍ ປວຑ຺ຒຕິ, ອທທໂຕປິ ປຸຎ຺ຎໍ ປວຑ຺ຒຕິ, ນ ທານມຍິກໍ. ສໍຍມໂຕ ເວຣໍ ນ ຈີຍຕິ ອສໍຍມໂຕປິ ເວຣໍ ນ ຈີຍຕິ, ຍໍ ທາເນນ ປຏິສງ຺ຂານພເລນ ຠາວນາພເລນ. ກຸສໂລ ຈ ຊຫາຕິ ປາປກໍ, ອກຸສໂລ ປນ ນ ຊຫາຕິ. ຣາຄໂທສໂມຫກ຺ຂຍາ ສ ນິພ຺ພຸໂຕ, ເຕສໍ ອປຣິກ຺ຂຍາ ນຕ຺ຖິ ນິພ຺ພຸຕີຕິ. ອຍໍ ປຣິວຕ຺ຕໂນ.

ເວວຈໂນຕິ ທທໂຕ ປຸຎ຺ຎໍ ປວຑ຺ຒຕິ. ປຣິຈ຺ຈາຄໂຕ ກຸສລໍ ອຸປຈີຍຕິ. ອນຸໂມທໂຕປິ ປຸຎ຺ຎໍ ປວຑ຺ຒຕິ ຈິຕ຺ຕປ຺ປສາທໂຕປິ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກິຣິຍາຍປິ. ສໍຍມໂຕຕິ ສີລສໍວຣໂຕ ໂສຣຈ຺ຈໂຕ. ເວຣໍ ນ ຈີຍຕີຕິ ປາປໍ ນ ວຑ຺ຒຕິ, ອກຸສລໍ ນ ວຑ຺ຒຕິ. ກຸສໂລຕິ ປຓ຺ຑິໂຕ ນິປຸໂຓ ເມຘາວີ ປຣິກ຺ຂໂກ. ຊຫາຕີຕິ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທຕິ ສມຸຄ຺ຆາເຏຕິ. ອຍໍ ເວວຈໂນ.

ປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ¶ ທທໂຕ ປຸຎ຺ຎໍ ປວຑ຺ຒຕີຕິ ໂລຠສ຺ສ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ອໂລຠສ຺ສ ນິກ຺ເຂປປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ສໍຍມໂຕ ເວຣໍ ນ ຈີຍຕີຕິ ໂທສສ຺ສ ວິກ຺ຂມ຺ຠນປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ອໂທສສ຺ສ ນິກ຺ເຂປປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ກຸສໂລ ຈ ຊຫາຕິ ປາປກນ຺ຕິ ໂມຫສ຺ສ ສມຸຄ຺ຆາຕປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ອໂມຫສ຺ສ ຠາວນາປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ຣາຄໂທສໂມຫສ຺ສ ປຫານປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ອໂລຠາໂທສາໂມຫສ຺ສ ຠາວນາປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ຣາຄໂທສໂມຫກ຺ຂຍາ ສ ນິພ຺ພຸໂຕຕິ ກິເລສານໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ນິພ຺ພານສ຺ສ ສຈ຺ຉິກິຣິຍປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ. ອຍໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ.

ໂອຕຣໂຓຕິ ¶ ທທໂຕ ປຸຎ຺ຎໍ ປວຑ຺ຒຕີຕິ ທານໍ ນາມ ສທ຺ຘາທີຫິ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍຫິ ໂຫຕີຕິ ອຍໍ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍຫິ ໂອຕຣໂຓ. ສໍຍມໂຕ ເວຣໍ ນ ຈີຍຕີຕິ ສໍຍໂມ ນາມ ສີລກ຺ຂນ຺ໂຘຕິ ອຍໍ ຂນ຺ເຘຫິ ໂອຕຣໂຓ. ກຸສໂລ ຈ ຊຫາຕິ ປາປກນ຺ຕິ ປາປປ຺ປຫານໍ ນາມ ຕີຫິ ວິໂມກ຺ເຂຫິ ໂຫຕິ. ເຕສໍ ອຸປາຍຠູຕານິ ຕີຓິ ວິໂມກ຺ຂມຸຂານີຕິ ອຍໍ ວິໂມກ຺ຂມຸເຂຫິ ໂອຕຣໂຓ. ຣາຄໂທສໂມຫກ຺ຂຍາ ສ ນິພ຺ພຸໂຕຕິ ວິມຸຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ໂຘ. ໂສ ຈ ຘມ຺ມຘາຕຸ ຘມ຺ມາຍຕນຎ຺ຈາຕິ ອຍໍ ຘາຕູຫິ ຈ ອາຍຕເນຫິ ຈ ໂອຕຣໂຓຕິ. ອຍໍ ໂອຕຣໂຓ.

ໂສຘໂນຕິ ທທໂຕຕິອາທິກາ ປທສຸທ຺ຘິ, ໂນ ອາຣມ຺ຠສຸທ຺ຘິ. ຣາຄໂທສໂມຫກ຺ຂຍາ ສ ນິພ຺ພຸໂຕຕິ ອຍໍ ປທສຸທ຺ຘິ ຈ ອາຣມ຺ຠສຸທ຺ຘິ ຈາຕິ. ອຍໍ ໂສຘໂນ.

ອຘິຏ຺ຐາໂນຕິ ທທໂຕຕິ ອຍໍ ເອກຕ຺ຕຕາ, ຈາໂຄ ປຣິຈ຺ຈາໂຄ ຘມ຺ມທານໍ ອາມິສທານໍ ອຠຍທານໍ, ອຏ຺ຐ ທານານິ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພານິ. ອຍໍ ເວມຕ຺ຕຕາ. ສໍຍໂມຕິ ອຍໍ ເອກຕ຺ຕຕາ. ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວໂຣ ສຕິສໍວໂຣຕິ ອຍໍ ເວມຕ຺ຕຕາ. ກຸສໂລ ຈ ຊຫາຕິ ປາປກນ຺ຕິ ອຍໍ ເອກຕ຺ຕຕາ. ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິໍ ປຊຫຕິ ວິຈິກິຈ຺ຉໍ ປຊຫຕີຕິອາທິກາ ອຍໍ ເວມຕ຺ຕຕາ. ຣາຄໂທສໂມຫກ຺ຂຍາ ສ ນິພ຺ພຸໂຕຕິ ອຍໍ ເອກຕ຺ຕຕາ. ສອຸປາທິເສສາ ນິພ຺ພານຘາຕຸ ອນຸປາທິເສສາ ນິພ຺ພານຘາຕູຕິ ອຍໍ ເວມຕ຺ຕຕາຕິ. ອຍໍ ອຘິຏ຺ຐາໂນ.

ປຣິກ຺ຂາໂຣຕິ ທານສ຺ສ ປາໂມຊ຺ຊໍ ປຈ຺ຈໂຍ. ອໂລໂຠ ເຫຕຸ, ສໍຍມສ຺ສ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປາທໂຍ ປຈ຺ຈໂຍ. ໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ ອໂທໂສ ຈ ເຫຕຸ, ປາປປ຺ປຫານສ຺ສ ສມາຘິ ຍຖາຠູຕຎາຓທສ຺ສນຎ຺ຈ ປຈ຺ຈໂຍ. ຕິສ຺ໂສ ອນຸປສ຺ສນາ ເຫຕຸ, ນິພ຺ພຸຕິຍາ ມຄ຺ຄສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ເຫຕຸ, ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປາທໂຍ ປຈ຺ຈໂຍຕິ. ອຍໍ ປຣິກ຺ຂາໂຣ.

ສມາໂຣປໂນ ¶ ຫາຣສມ຺ປາໂຕຕິ ທທໂຕ ປຸຎ຺ຎໍ ປວຑ຺ຒຕີຕິ ທານມຍໍ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖຸ, ຕໍ ສີລສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ. ສໍຍມໂຕ ເວຣໍ ນ ຈີຍຕີຕິ ສີລມຍໍ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖຸ, ຕໍ ສມາຘິສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ. ສີເລນ ຫິ ຌາເນນປິ ຣາຄາທິກິເລສາ ນ ຈີຍນ຺ຕິ. ເຍປິສ຺ສ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ ອາສວາ ວິຆາຕປຣິຬາຫາ, ເຕປິສ຺ສ ນ ໂຫນ຺ຕິ. ກຸສໂລ ຈ ຊຫາຕິ ປາປກນ຺ຕິ ປຫານປຣິຎ຺ຎາ, ຕໍ ຠາວນາມຍໍ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖຸ. ຣາຄໂທສໂມຫກ຺ຂຍາ ສ ¶ ນິພ຺ພຸໂຕຕິ ຣາຄສ຺ສປິ ຂຍາ ໂທສສ຺ສປິ ຂຍາ ໂມຫສ຺ສປິ ຂຍາ. ຕຕ຺ຖ ຣາໂຄຕິ ໂຍ ຣາໂຄ ສາຣາໂຄ ເຈຕໂສ ສາຣຊ຺ຊນາ ໂລໂຠ ລຸພ຺ຠນາ ລຸພ຺ຠິຕຕ຺ຕໍ ອຠິຊ຺ຌາ ໂລໂຠ ອກຸສລມູລໍ. ໂທໂສຕິ ໂຍ ໂທໂສ ທຸສ຺ສນາ ທຸສ຺ສິຕຕ຺ຕໍ ພ຺ຍາປາໂທ ເຈຕໂສ ພ຺ຍາປຊ຺ຊນາ ໂທໂສ ອກຸສລມູລໍ. ໂມໂຫຕິ ຍໍ ອຎ຺ຎາຓໍ ອທສ຺ສນໍ ອນຠິສມໂຍ ອສມ຺ໂພໂຘ ອປ຺ປຏິເວໂຘ ທຸມ຺ເມຊ຺ຌໍ ພາລ຺ຍໍ ອສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ ໂມໂຫ ອກຸສລມູລໍ. ອິຕິ ອິເມສໍ ຣາຄາທີນໍ ຂໂຍ ນິໂຣໂຘ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ໂຄ ນິພ຺ພຸຕິ ນິພ຺ພາຍນາ ປຣິນິພ຺ພານໍ ສອຸປາທິເສສາ ນິພ຺ພານຘາຕຸ ອນຸປາທິເສສາ ນິພ຺ພານຘາຕູຕິ. ອຍໍ ສມາໂຣປໂນ ຫາຣສມ຺ປາໂຕ.

ມິສ຺ສກຫາຣສມ຺ປາຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗໙. ເອວໍ ນານາສຸຕ຺ຕວເສນ ເອກສຸຕ຺ຕວເສນ ຈ ຫາຣວິຈາຣໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ນຍວິຈາຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມໍ ນຍສມຸຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ຍຖາ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ເທສນາຫາໂຣ, ອສ຺ສາທາທີນວຕາຕິ ຄາຖາ. ອຍໍ ເທສນາຫາໂຣ ກິໍ ເທສຍຕີ’’ຕິອາທິນາ ຫາຣນິທ຺ເທໂສ ອາຣທ຺ໂຘ, ເອວໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ນນ຺ທິຍາວຏ຺ໂຏ, ຕຓ຺ຫຎ຺ຈ ອວິຊ຺ຊມ຺ປິ ຈາຕິ ຄາຖາ, ອຍໍ ນນ຺ທິຍາວຏ຺ໂຏ ກິໍ ນຍຕີ’’ຕິອາທິນາ ອນາຣຠິຕ຺ວາ ສມຸຏ຺ຐານມຸເຂນ ອາຣທ຺ຘນ຺ຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ຫາຣນຍານໍ ວິສຍເຠທໂຕ. ຍຖາ ຫິ ຫາຣາ ພ຺ຍຎ຺ຊນມຸເຂນ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນາ, ນ ເອວໍ ນຍາ. ນຍາ ປນ ນານາສຸຕ຺ຕໂຕ ນິທ຺ຘາຣິເຕຫິ ຕຓ຺ຫາວິຊ຺ຊາທີຫິ ມູລປເທຫິ ຈຕຸສຈ຺ຈໂຍຊນາຍ ນຍໂຕ ອນຸພຸຊ຺ຌິຍມາໂນ ທຸກ຺ຂາທິອຕ຺ໂຖ. ໂສ ຫິ ມຄ຺ຄຎາຓໍ ນຍຕິ ສມ຺ປາເປຕີຕິ ນໂຍ. ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕານໍ ປນ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎຸອາທີນໍ ຕິຓ຺ຓໍ ເວເນຍ຺ຍານໍ ວເສນ ມູລປທວິຠາຄໂຕ ຕິຘາ ວິຠຕ຺ຕາ. ເອກເມໂກ ເຈຕ຺ຖ ຍໂຕ ເນຕິ, ຍຎ຺ຈ ເນຕິ, ເຕສໍ ສໍກິເລສໂວທານານໍ ວິຠາຄໂຕ ທ຺ວິສງ຺ຄໂຫ ຈຕຸຉອຏ຺ຐທິໂສ ຈາຕິ ຠິນ຺ໂນ ຫາຣນຍານໍ ວິສໂຍ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຫາຣາ ພ຺ຍຎ຺ຊນວິຈໂຍ, ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ນຍາ ຕໂຍ ຈ ສຸຕ຺ຕຕ຺ໂຖ’’ຕິ (ເນຕ຺ຕິ. ສງ຺ຄຫວາຣ). ເອວໍ ວິສິຏ຺ຐວິສຍຕ຺ຕາ ຫາຣນຍານໍ ຫາເຣຫິ ອຎ຺ຎຖາ ນເຍ ນິທ຺ທິສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມໍ ນຍສມຸຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ.

ຕຕ຺ຖາຍໍ ¶ ¶ ວຈນຕ຺ໂຖ – ສມຸຏ຺ຐຫນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ສມຸຏ຺ຐານໍ. ເກ ສມຸຏ຺ຐຫນ຺ຕິ? ນຍາ. ນຍານໍ ສມຸຏ຺ຐານໍ ນຍສມຸຏ຺ຐານໍ. ກິໍ ປນ ຕໍ? ຕໍຕໍມູລປເທຫິ ຈຕຸສຈ຺ຈໂຍຊນາ. ສາ ຫິ ນນ຺ທິຍາວຏ຺ຏາທີນໍ ນຍານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານຕາຍ ສມຸຏ຺ຐານໍ ຠູມີຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຖາ ຈ ວກ຺ຂຕິ – ‘‘ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ນນ຺ທິຍາວຏ຺ຏສ຺ສ ນຍສ຺ສ ຠູມີ’’ຕິ (ເນຕ຺ຕິ. ໘໑). ປຸພ຺ພາ ໂກຏິ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ ອວິຊ຺ຊາຍ ຈ ຠວຕຓ຺ຫາຍ ຈາຕິອາທິ ນນ຺ທິຍາວຏ຺ຏສ຺ສ ນຍສ຺ສ ຠູມິທສ຺ສນໍ. ຕຕ຺ຖ ປຸພ຺ພາ ໂກຏິ ນ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ອສຸກສ຺ສ ນາມ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ, ອສຸກສ຺ສ ວາ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິໂນ ກາເລ ອວິຊ຺ຊາ ຠວຕຓ຺ຫາ ຈ ອຸປ຺ປນ຺ນາ. ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ນາໂຫສີຕິ ເອວໍ ອວິຊ຺ຊາຠວຕຓ຺ຫານໍ ນ ກາຈິ ປຸຣິມາ ມຣິຍາທາ ອຸປລພ຺ຠຕິ. ກສ຺ມາ? ອນມຕຄ຺ຄຕ຺ຕາ ສໍສາຣສ຺ສ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ – ‘‘ອນມຕຄ຺ໂຄຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສໍສາໂຣ, ປຸພ຺ພາ ໂກຏິ ນ ປຎ຺ຎາຍຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໒໔; ກຖາ. ໗໕) ວິຕ຺ຖາໂຣ. ຕຕ຺ຖາຕິ ອວິຊ຺ຊາຠວຕຓ຺ຫາສຸ. ຍທິປິ ອວິຊ຺ຊາຍ ສໍໂຍຊນຠາໂວ, ຕຓ຺ຫາຍ ຈ ນີວຣຓຠາໂວ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕຖາປິ ອວິຊ຺ຊາຍ ປຏິຈ຺ຉາທິຕາທີນເວຫິ ຠເວຫິ ຕຓ຺ຫາ ສໍໂຍເຊຕີຕິ ອິມສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ອວິຊ຺ຊານີວຣຓໍ ຕຓ຺ຫາສໍໂຍຊນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອວິຊ຺ຊາສໍຍຸຕ຺ຕາຕິ ອວິຊ຺ຊາຍ ມິສ຺ສິຕາ, ອວິຊ຺ຊາຍ ວາ ອຠິນິເວສວຕ຺ຖູສຸ ພທ຺ຘາ. ອວິຊ຺ຊາປກ຺ເຂນ ວິຈຣນ຺ຕີຕິ ອວິຊ຺ຊາປກ຺ເຂນ ອວິຊ຺ຊາສຫາເຍນ ທ຺ວາທສວິເຘນ ວິປລ຺ລາເສນ ອຠິນິເວສວຕ຺ຖຸຠູເຕ ອາຣມ຺ມເຓ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ເຕ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐິຈຣິຕາຕິ ເຕ ອວິຊ຺ຊາຠິຠູຕາ ຣູປາທີນິ ນິຈ຺ຈາທິໂຕ ອຠິນິວິສນ຺ຕາ ທິຏ຺ຐິຈຣິຕາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ທິຏ຺ຐິຈຣິຕາ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຓ຺ຫາປກ຺ເຂນາຕິ ອຏ຺ຐສຕຕຓ຺ຫາວິຈຣິເຕນ. ທິຏ຺ຐິວິຈຣິເຕ ຕຓ຺ຫາວິຈຣິເຕ ຈ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ທິຏ຺ຐິຈຣິຕາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍຄນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ກາຍສ຺ສ ກິລິສ຺ສນປໂຍຄໍ ອຕ຺ຕປຣິຕາປນປຏິປຕ຺ຕິໍ. ກາມສຸຂລ຺ລິການຸໂຍຄນ຺ຕິ ກາມສຸຂສ຺ສ ອລ຺ລີຍນປໂຍຄໍ ກາເມສຸ ປາຕພ຺ຍຕໍ.

ຍທິປິ ພາຫິຣກາ ‘‘ທຸກ຺ຂໍ ຕຓ຺ຫາ’’ຕິ ຈ ຊານນ຺ຕິ ‘‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂໍ, ເອຕ຺ຕກໍ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ, ‘‘ອຍໍ ຕຓ຺ຫາ, ອຍໍ ຕສ຺ສາ ວິຣາໂຄ’’ຕິ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍປຫາຕພ຺ພຠາເວນ ປນ ນ ຊານນ຺ຕິ, ອິຕິ ປວຕ຺ຕິປວຕ຺ຕິເຫຕຸມຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ຊານນ຺ຕິ. ກາ ປນ ກຖາ ນິວຕ຺ຕິນິວຕ຺ຕິເຫຕູສູຕິ ອາຫ – ‘‘ອິໂຕ ພຫິທ຺ຘາ ນຕ຺ຖິ ສຈ຺ຈວວຕ຺ຖານ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ¶ ສຈ຺ຈປ຺ປກາສນາຕິ ສຈ຺ຈເທສນາ. ສມຖວິປສ຺ສນາໂກສລ຺ລນ຺ຕິ ສມຖວິປສ຺ສນາສຸ ຠາວນາໂກສລ຺ລໍ, ຕາສຸ ອຸຄ຺ຄຫປຣິປຸຈ຺ຉາສວນມນສິກາຣໂກສລ຺ລໍ ວາ. ວິປສ຺ສນາຘິຏ຺ຐານຎ຺ເຈຕ຺ຖ ສມຖໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ອຸປສມສຸຂປ຺ປຕ຺ຕີຕິ ¶ ກິເລສານໍ ວູປສມສຸຂາຘິຄໂມ. ວິປຣີຕເຈຕາຕິ ມິຈ຺ຉາຠິນິວິຏ຺ຐເຈຕາ. ນຕ຺ຖິ ສຸເຂນ ສຸຂນ຺ຕິ ຍໍ ອນວຊ຺ຊປຈ຺ຈຍປຣິໂຠຄສຸເຂນ ກາຍໍ ຈິຕ຺ຕຎ຺ຈ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘທຣຖໍ ກຕ຺ວາ ອຣິເຍຫິ ປຕ຺ຕພ຺ພໍ ອຸປສມສຸຂໍ, ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ທຸກ຺ເຂນາຕິ ກາຍເຂທນທຸກ຺ເຂນ.

ໂສ ໂລກໍ ວຑ຺ຒຍຕີຕິ ໂສ ກາເມ ປຏິເສເວນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕຠາວສງ຺ຂາຕໍ ໂລກໍ ວຑ຺ເຒຕິ ປີເນຕິ. ປຸຕ຺ຕນຕ຺ຕຸປຣມ຺ປຣາຍ ວາ ສໍສາຣສ຺ສ ອນຸປຈ຺ເຉທນໂຕ ສຕ຺ຕໂລກໍ ວຑ຺ເຒຕິ. ພຫຸໍ ປຸຎ຺ຎໍ ປສວຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຎ຺ຈຫິ ກາມຄຸເຓຫິ ສນ຺ຕປ຺ປເນນ ປຸຕ຺ຕມຸຂທສ຺ສເນນ ຈ ພຫຸໍ ປຸຎ຺ຎໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ. ອຠິນິເວສສ຺ສ ນາຕິທຬ຺ຫຕາຍ ເອວໍສຎ຺ຎີ. ທຬ຺ຫຕາຍ ເອວໍທິຏ຺ຐີ ທຸກ຺ເຂນ ສຸຂໍ ປຕ຺ຖຍມານາ ອຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ຕາ ກາເມສຸ ປຸຎ຺ຎສຎ຺ຎີ ກາມສຸຂລ຺ລິການຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ຕາ ຈ ວິຫຣນ຺ຕີຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ຕທຠິຎ຺ຎາ ສນ຺ຕາຕິ ຕຖາສຎ຺ຎິໂນ ສມານາ. ໂຣຄເມວ ວຑ຺ຒຍນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ຕຠາວໂຣຄເມວ ກິເລສໂຣຄເມວ ວາ ອປຣາປຣໍ ວຑ຺ເຒນ຺ຕິ. ຄຓ຺ຑສລ຺ເລສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ໂຣຄາຠິຕຸນ຺ນາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໂຣຄພ຺ຍາຘິຕາ. ຄຓ຺ຑປຏິປີຬິຕາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕຄຓ຺ຑພາຘິຕາ. ສລ຺ລານຸວິທ຺ຘາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສລ຺ເລນ ອນຸປວິຏ຺ຐາ. ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊນິມຸຊ຺ຊານີຕິ ອຸປປຊ຺ຊນຈວນານິ. ອຸຄ຺ຆາຕນິຄ຺ຆາຕນ຺ຕິ ອຸຈ຺ຈາວຈຠາວໍ. ໂຣຄຄຓ຺ຑສລ຺ລເຠສຊ຺ຊນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໂຣຄາທິຕິກິຈ຺ຉນໍ, ສມຖວິປສ຺ສນໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ສມຖວິປສ຺ສນາ ໂຣຄນິຄ຺ຆາຕກເຠສຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ໂຣຄນິຄ຺ຆາຕກນ຺ຕິ ໂຣຄວູປສມນໍ. ‘‘ສໍກິເລໂສ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ສຈ຺ຈານິ ເຕສໍ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍາທິຠາເວນ ກເຖຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສໍກິເລໂສ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ອຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍຄກາມສຸຂລ຺ລິການຸໂຍຄສໍກິເລສວນ຺ໂຕ, ເຕຫິ ວາ ສໍກິລິສ຺ສມາໂນ ຣູປາຣູປກາໂຍ ທຸກ຺ຂໍ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ. ຕທຠິສງ຺ໂຄ ຕຓ຺ຫາຕິ ຕຕ຺ຖ ອຠິສງ຺ໂຄ ອາສງ຺ໂຄຕິ ລທ຺ຘນາມາ ຕຓ຺ຫາ.

໘໐. ອິທານິ ທິຏ຺ຐິຈຣິຕຕຓ຺ຫາຈຣິຕານໍ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິທສ຺ສເນ ປວຕ຺ຕິເຠທໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ທິຏ຺ຐິຈຣິຕາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ທິຏ຺ຐິຈຣິຕາ ຣູປໍ ອຕ຺ຕໂຕ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ¶ ທິຏ຺ຐິຈຣິຕາ ທິຏ຺ຐາຠິນິເວສສ຺ສ ພລວຠາວໂຕ ຣູປໍ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ເຕສຎ຺ຫິ ອຕ຺ຕາຠິນິເວໂສ ພລວາ, ນ ຕຖາ ອຕ຺ຕນິຍາຠິນິເວໂສ. ເອສ ນໂຍ ເວທນນ຺ຕິອາທີສຸປິ. ຕຓ຺ຫາຈຣິຕາ ຣູປວນ຺ຕໍ ອຕ຺ຕານນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາຈຣິຕາ ຕຓ຺ຫາຠິນິເວສສ຺ສ ພລວຠາວໂຕ ຣູປໍ ອຕ຺ຕໂນ ກິຎ຺ຈນປລິໂພຘຠາເວ ຐເປຕ຺ວາ ອວເສສໍ ເວທນາທິໍ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ອຕ຺ຕນິ ວາ ຣູປນ຺ຕິ ອຕ຺ຕາຘາຣໍ ວາ ຣູປໍ. ຣູປສ຺ມິໍ ວາ ¶ ອຕ຺ຕານນ຺ຕິ ຣູປາຘາຣໍ ວາ ອຕ຺ຕານໍ. ເວທນາວນ຺ຕນ຺ຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເອເຕສຎ຺ຫິ ອຕ຺ຕນິຍາຠິນິເວໂສ ພລວາ, ນ ຕຖາ ອຕ຺ຕາຠິນິເວໂສ. ຕສ຺ມາ ຍຖາລທ຺ຘໍ ອຕ຺ຕນິຍນ຺ຕິ ກປ຺ເປຕ຺ວາ ຕທຎ຺ຎໍ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ວີສຕິວຕ຺ຖຸກາ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐີຕິ ອຍໍ ປຎ຺ຈສຸ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ເຘສຸ ເອເກກສ຺ມິໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ຄາຫານໍ ວເສນ ວີສຕິວຕ຺ຖຸກາ ສຕິ ວິຊ຺ຊມາເນ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກສງ຺ຂາເຕ ກາເຍ, ສຕີ ວາ ວິຊ຺ຊມານາ ຕຕ຺ຖ ທິຏ຺ຐີຕິ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິ.

ໂລກຸຕ຺ຕຣາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐີຕິ ປຐມມຄ຺ຄສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ. ອນ຺ວາຍິກາຕິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ອນຸຄາມິໂນ. ຍທາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິຍາ ປຊຫນວເສນ ປວຕ຺ຕາ, ຕທາ ຕສ຺ສາ ອນຸຄຸຓຠາເວນ ປວຕ຺ຕມານກາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເກ ປນ ເຕຕິ? ອາຫ ‘‘ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ໂປ’’ຕິອາທິ. ‘‘ເຕ ຕໂຍ ຂນ຺ຘາ’’ຕິອາທິນາ ອຣິຍມຄ຺ຄໂຕ ຂນ຺ຘມຸເຂນ ສມຖວິປສ຺ສນາ ນິທ຺ຘາເຣຕິ. ‘‘ຕຕ຺ຖ ສກ຺ກາໂຍ’’ຕິອາທິ ຈຕຸສຈ຺ຈນິທ຺ຘາຣຓໍ. ຕໍ ສພ຺ພໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ປຸນ ‘‘ຕຕ຺ຖ ເຍ ຣູປໍ ອຕ຺ຕໂຕ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ ສກ຺ກາຍທສ຺ສນມຸເຂນ ອຸຈ຺ເຉທາທິອນ຺ຕທ຺ວຍໍ, ມຊ຺ຌິມຎ຺ຈ ປຏິປທໍ ນິທ຺ຘາເຣຕິ. ຕຕ຺ຖ ອິເມ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ອຸຈ຺ເຉທວາທິໂນຕິ ອິເມ ຣູປາທິເກ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ເຘ ອຕ຺ຕໂຕ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ຣູປາທີນໍ ອນິຈ຺ຈຠາວໂຕ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊຕິ ອຕ຺ຕາ ວິນສ຺ສຕິ ນ ໂຫຕິ ປຣໍ ມຣຓາຕິ ເອວໍ ອຠິນິວິສນໂຕ ‘‘ອຸຈ຺ເຉທວາທິໂນ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອິເມ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ສສ຺ສຕວາທິໂນຕິ ອິເມ ‘‘ຣູປວນ຺ຕໍ ວາ ອຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຣູປາທິວິນິມຸຕ຺ໂຕ ອຎ຺ໂຎ ໂກຈິ ອຕ຺ຕາຕິ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ‘‘ໂສ ນິຈ຺ໂຈ ຘຸໂວ ສສ຺ສໂຕ’’ຕິ ອຠິນິວິສນໂຕ ‘‘ສສ຺ສຕວາທິໂນ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ‘‘ອຸຈ຺ເຉທສສ຺ສຕວາທາ ອຸໂຠ ອນ຺ຕາ, ອຍໍ ສໍສາຣປວຕ຺ຕີ’’ຕິອາທິ ສຈ຺ຈນິທ຺ຘາຣຓໍ, ຕໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ.

ອຸຈ຺ເຉທສສ຺ສຕໍ ສມາສໂຕ ວີສຕິວຕ຺ຖຸກາ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐີຕິ ອຕ຺ຕາ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊຕິ ອຕ຺ຕາ ນິຈ຺ໂຈຕິ ຈ ອາທິປ຺ປວຕ຺ຕນໂຕ ອຸຈ຺ເຉທສສ຺ສຕທສ຺ສນໍ ສງ຺ເຂປໂຕ ¶ ວີສຕິວຕ຺ຖຸກາ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິ ເອວ ໂຫຕິ. ສພ຺ໂພປິ ຫິ ອຕ຺ຕວາໂທ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິອນ຺ໂຕຄໂຘ ເອວາຕິ. ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທ຺ວາສຏ຺ຐິ ທິຏ຺ຐິຄຕານີຕິ ອຸຈ຺ເຉທສສ຺ສຕທສ຺ສນໍ ວິຕ຺ຖາເຣນ ພ຺ຣຫ຺ມຊາເລ (ທີ. ນິ. ໑.໒໘ ອາທໂຍ) ອາຄຕານິ ທ຺ວາສຏ຺ຐິ ທິຏ຺ຐິຄຕານິ. ເຕສນ຺ຕິ ເອວໍ ສງ຺ເຂປວິຕ຺ຖາຣວນ຺ຕານໍ ອຸຈ຺ເຉທສສ຺ສຕທສ຺ສນານໍ. ປຏິປກ຺ໂຂຕິ ປຫາຍກປຏິປກ຺ໂຂ. ເຕຈຕ຺ຕາລີສໍ ໂພຘິປກ຺ຂິຍາ ຘມ຺ມາຕິ ອນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາ ທຸກ຺ຂສຎ຺ຎາ ອນຕ຺ຕສຎ຺ຎາ ປຫານສຎ຺ຎາ ວິຣາຄສຎ຺ຎາ ນິໂຣຘສຎ຺ຎາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ…ເປ… ອຣິໂຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄຕິ ເອເຕ ເຕຈຕ຺ຕາລີສໍ ໂພຘິປກ຺ຂິຍາ ຘມ຺ມາ.

ເອວໍ ¶ ວິປສ຺ສນາວເສນ ປຏິປກ຺ຂໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຸນ ສມຖວເສນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຏ຺ຐ ວິໂມກ຺ຂາ ທສ ຈ ກສິຓາຍຕນານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທ຺ວາສຏ຺ຐິ ທິຏ຺ຐິຄຕານິ ໂມຫຊາລນ຺ຕິ ທ຺ວາສຏ຺ຐິ ທິຏ຺ຐິຄຕານິ ໂມຫຊາລເຫຕຸກຕ຺ຕາ ໂມຫຊາລຎ຺ຈ. ອນາທິອນິຘນປ຺ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຸຣິມາຍ ໂກຏິຍາ ອຠາວໂຕ ອນາທິ. ອສຕິ ປຏິປກ຺ຂາຘິຄເມ ສນ຺ຕານວເສນ ອນຸປຈ຺ເຉເທນ ປວຕ຺ຕນໂຕ ອນິຘນປ຺ປວຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ໂມຫຊາລເຫຕຸການິ ທິຏ຺ຐິຄຕານິ ໂມຫຊາເລ ປທາລິເຕ ປທາລິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ເຕຈຕ຺ຕາລີສໍ ໂພຘິປກ຺ຂິຍາ ຘມ຺ມາ ຎາຓວຊິຣໍ ໂມຫຊາລປ຺ປທາລນ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຎາຓວຊິຣນ຺ຕິ ວຊິຣູປມຎາຓໍ. ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ເຕເຊຕ຺ວາ ຕິກ຺ຂສຠາວໍ ອາປາທິຕໍ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ ມຄ຺ຄຎາຓຎ຺ຈ ຎາຓວຊິຣໍ. ອິທເມວ ຫິ ຎາຓໍ ຠຄວໂຕ ປວຕ຺ຕໍ ‘‘ມຫາວຊິຣຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕໍ ປນ ສສມ຺ຠາຣໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເຕຈຕ຺ຕາລີສໍ ໂພຘິປກ຺ຂິຍາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ອາຫ. ໂມຫຊາລປ຺ປທາລນນ຺ຕິ ປຸພ຺ພຠາເຄ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ອວິຊ຺ຊາຠວຕຓ຺ຫານໍ ປທາລນໍ. ອຕີຕາທິເຠທຠິນ຺ເນສຸ ຣູປາທີສຸ ສກອຕ຺ຕຠາວາທີສຸ ຈ ສໍສິພ຺ພນວເສນ ປວຕ຺ຕນໂຕ ຊາລໍ ຠວຕຓ຺ຫາ. ຕສ຺ສາ ຫິ ຕຓ຺ຫາ ຊາລິນີ ສິພ຺ພິນີ ຊາລນ຺ຕິ ຈ ອຘິວຈນນ຺ຕິ. ເອວໍ ອຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍຄກາມສຸຂລ຺ລິການຸໂຍຄທິຏ຺ຐິຕຓ຺ຫາຠິນິເວສສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທານໍ ນິທ຺ຘາຣຓວເສນ ໂມຫຊາລປຣິຍາຍວິເສສໂຕ ອວິຊ຺ຊາຕຓ຺ຫາ ວິຠຊິຕ຺ວາ ຍຖານຸສນ຺ຘິນາ ສໍກິເລສປກ຺ຂໍ ນິຄເມນ຺ໂຕ ‘‘ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຸພ຺ພາ ໂກຏິ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ ອວິຊ຺ຊາຍ ຈ ຠວຕຓ຺ຫາຍ ຈາ’’ຕິ ອາຫ.

໘໑. ‘‘ຕຕ຺ຖ ¶ ທິຏ຺ຐິຈຣິໂຕ’’ຕິອາທິນາ ໂວທານປກ຺ຂໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ສລ຺ເລຂານຸສນ຺ຕຕວຸຕ຺ຕີຕິ ອນຸປທ຺ທຸຕສລ຺ເລຂວຸຕ຺ຕິ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ສລ຺ເລເຂ ຕິພ຺ພຄາຣໂວ. ທິຏ຺ຐິຈຣິໂຕ ຫິ ຕໂປຊິຄຸຈ຺ຉາທິນາ ອນຸປາເຍນປິ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ກິເລສານໍ ສລ຺ເລຂນາຘິປ຺ປາເຍນ ຈຣຕິ, ຕສ຺ມາ ໂສ ສາສເນ ປພ຺ພຊິໂຕ ຘຸຕຘມ຺ມວເສນ ສລ຺ເລຂປຏິປທໍ ປູເຣຕິ. ສິກ຺ຂານຸສນ຺ຕຕວຸຕ຺ຕີຕິ ອຈ຺ຉິທ຺ທຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີລວຸຕ຺ຕິ. ທິຏ຺ຐິຍາ ສວິສເຍ ປຎ຺ຎາສທິສີ ປວຕ຺ຕີຕິ ໂສ ວິສຸຊ຺ຌມາໂນ ປຎ຺ຎາຘິໂກ ໂຫຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ທິຏ຺ຐິຈຣິໂຕ ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍາມໍ ໂອກ຺ກມນ຺ໂຕ ຘມ຺ມານຸສາຣີ ຠວຕີ’’ຕິ. ຕຓ຺ຫາວເສນ ມິຈ຺ຉາວິໂມກ຺ໂຂ ໂຫຕີຕິ ຕຓ຺ຫາຈຣິໂຕ ວິສຸຊ຺ຌມາໂນ ສທ຺ຘາຘິໂກວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຕຓ຺ຫາຈຣິໂຕ ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍາມໍ ໂອກ຺ກມນ຺ໂຕ ສທ຺ຘານຸສາຣີ ຠວຕີ’’ຕິ. ທິຏ຺ຐິຈຣິໂຕ ສຸຂາຍ ປຏິປທາຍາຕິອາທິ ປຏິປທານິທ຺ເທໂສ ເຫຏ຺ຐາ ເທສນາຫາຣວິຠງ຺ເຄ (ເນຕ຺ຕິ. ໕ ອາທໂຍ) ອາຄໂຕ ເອວ, ອຕ຺ໂຖປິ ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພປ຺ປກາຣໂຕ ວຸຕ຺ໂຕ ເອວ.

ອປຸພ຺ພປເທສຸ ¶ ປນ ວິເວຈິຍມາໂນຕິ ວິໂມຈິຍມາໂນ. ປຏິນິສ຺ສຣຕີຕິ ນິຍ຺ຍາຕິ ວິມຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທນ຺ຘຎ຺ຈ ຘມ຺ມໍ ອາຊານາຕີຕິ ຕຓ຺ຫາຈຣິຕສ຺ສ ມນ຺ທປຎ຺ຎສ຺ສ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕິກ຺ຂປຎ຺ໂຎ ປນ ຂິປ຺ປໍ ຘມ຺ມໍ ອາຊານາຕີຕິ. ‘‘ສຕ຺ຕາປິ ທຸວິຘາ’’ຕິອາທິນາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍວິຠາເຄນ ປຸນ ປຏິປທາວິຠາຄໍ ທສ຺ເສຕິ, ຕໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ.

‘‘ເຍ ຫິ ເກຈີ’’ຕິອາທິນາ ຕາສໍ ປຏິປທານໍ ນິຍ຺ຍາເນ ຕີສຸປິ ກາເລສຸ ເອກນ຺ຕິກຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ອິມາຫິ ເອວ ຈຕູຫິ ປຏິປທາຫີຕິ ອິມາຫິ ເອວ ຈຕູຫິ ປຏິປທາຫິ, ຕພ຺ພິນິມຸຕ຺ຕາຍ ອຎ຺ຎາຍ ປຏິປທາຍ ອຠາວໂຕ. ຈຕຸກ຺ກມຄ຺ຄນ຺ຕິ ປຏິປທາຈຕຸກ຺ກໍ, ປຏິປທາ ຫິ ມຄ຺ໂຄຕິ. ອຖ ວາ ຈຕຸກ຺ກມຄ຺ຄນ຺ຕິ ນນ຺ທິຍາວຏ຺ຏສ຺ສ ຈຕຸທ຺ທິສາສງ຺ຂາຕໍ ມຄ຺ຄໍ. ຕາ ປນ ຈຕສ຺ໂສ ທິສາ ທິສາໂລຈນນເຍ ອາຄມິສ຺ສນ຺ຕິ. ກິມຕ຺ຖໍ ປນ ຈຕຸກ຺ກມຄ຺ຄໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອພຸຘຊນເສວິຕາຍາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອພຸຘຊນເສວິຕາຍາຕິ ອປຓ຺ຑິຕຊນເສວິຕາຍ. ພາລກນ຺ຕາຍາຕິ ພາລຊນກາມິຕາຍ. ຣຕ຺ຕວາສິນິຍາຕິ ຣຕ຺ເຕສຸ ຣາຄາຠິຠູເຕສຸ ວສຕີຕິ ຣຕ຺ຕວາສິນີ, ຕສ຺ສາ. ນນ຺ທິຍາຕິ ຕຕ຺ຣ ຕຕ຺ຣາຠິນນ຺ທນຏ຺ເຐນ ນນ຺ທີສງ຺ຂາຕາຍ. ອວຏ຺ຏນຕ຺ຖນ຺ຕິ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນຕ຺ຖໍ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ນນ຺ທິຍາວຏ຺ຏສ຺ສ ນຍສ຺ສ ຠູມີຕິ ອຍໍ ຕຓ຺ຫາວິຊ຺ຊານໍ ວເສນ ສໍກິເລສປກ຺ເຂ ທ຺ເວ ທິສາ ສມຖວິປສ຺ສນານໍ ວເສນ ¶ ໂວທານປກ຺ເຂປິ ທ຺ເວ ທິສາ ຈຕຸສຈ຺ຈໂຍຊນາ ນນ຺ທິຍາວຏ຺ຏສ຺ສ ນຍສ຺ສ ສມຸຏ຺ຐານຕາຍ ຠູມີຕິ.

໘໒. ເອວໍ ນນ຺ທິຍາວຏ຺ຏສ຺ສ ນຍສ຺ສ ຠູມິໍ ນິທ຺ທິສິຕ຺ວາ ອິທານິ ຕສ຺ສ ທິສາຠູຕຘມ຺ເມ ນິທ຺ທິສນ຺ເຕນ ຍສ຺ມາ ຈສ຺ສ ທິສາຠູຕຘມ຺ເມສຸ ວຸຕ຺ເຕສຸ ທິສາໂລຈນນໂຍ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ເວຍ຺ຍາກຣເຓສຸ ຫິ ເຍ ກຸສລາກຸສລາ’’ຕິ ທິສາໂລຈນລກ຺ຂຓໍ ເອກເທເສນ ປຈ຺ຈາມສິຕ຺ວາ ‘‘ເຕ ທຸວິຘາ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕພ຺ພາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ເຕຕິ ທິສາຠູຕຘມ຺ມາ. ທຸວິຘາຕິ ‘‘ອິເມ ສໍກິເລສຘມ຺ມາ, ອິເມ ໂວທານຘມ຺ມາ’’ຕິ ເອວໍ ທຸວິເຘນ. ອຸປປຣິກ຺ຂິຕພ຺ພາຕິ ອຸປປຕ຺ຕິໂຕ ປຣິໂຕ ອິກ຺ຂິຕພ຺ພາ, ຘມ຺ມຍຸຕ຺ຕິໂຕ ຕໍຕໍທິສາຠາເວນ ເປກ຺ຂິຕພ຺ພາ ອາໂລຈິຕພ຺ພາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຍໍ ປກາຣໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ທຸວິຘາ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕພ຺ພາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ໂລກວຏ຺ຏານຸສາຣີ ຈ ໂລກວິວຏ຺ຏານຸສາຣີ ຈາ’’ຕິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ໂລໂກ ເອວ ວຏ຺ຏໍ ໂລກວຏ຺ຏໍ. ໂລກວຏ຺ຏຠາເວນ ອນຸສຣຕິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ໂລກວຏ຺ຏານຸສາຣີ, ສໍກິເລສຘມ຺ໂມຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂລກສ຺ສ, ໂລກໂຕ ວາ ວິວຏ຺ຏໍ ໂລກວິວຏ຺ຏໍ, ນິພ຺ພານໍ. ຕໍ ອນຸສຣຕິ ອນຸໂລມນວເສນ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ໂລກວິວຏ຺ຏານຸສາຣີ, ໂວທານຘມ຺ໂມຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ວຏ຺ຏໍ ນາມ ສໍສາໂຣ, ວິວຏ຺ຏໍ ນິພ຺ພານ’’ນ຺ຕິ.

ຕໍ ¶ ກຖໍ ທຏ຺ຐພ຺ພນ຺ຕິ ຕໍ ກຖໍ ເກນ ປກາເຣນ ທຏ຺ຐພ຺ພນ຺ຕິ ເຈ? ອຸປຈເຍນ. ຍຖາ ກຕໍ ກມ຺ມໍ ຜລທານສມຕ຺ຖໍ ໂຫຕິ, ຕຖາ ກຕໍ ອຸປຈິຕນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອວໍ ອຸປຈິຕຠາເວ ກມ຺ມໍ ນາມ ໂຫຕິ, ວິປາກວຏ຺ຏສ຺ສ ກາຣຓໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສພ຺ເພປິ ກິເລສາ ຈຕູຫິ ວິປລ຺ລາເສຫິ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ພາ, ທສນ຺ນມ຺ປິ ກິເລສານໍ ວິປລ຺ລາສເຫຕຸຠາວໂຕ. ເຕ ກຕ຺ຖ ທຏ຺ຐພ຺ພາຕິ ເຕ ປນ ວິປລ຺ລາສາ ກຕ຺ຖ ປສ຺ສິຕພ຺ພາຕິ ອາຫ – ‘‘ທສ ວຕ຺ຖຸເກ ກິເລສປຸຎ຺ເຊ’’ຕິ. ທສວິຘກາຣເຓ ກິເລສສມູເຫຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ກິເລສາປິ ກິເລສວຕ຺ຖຸ, ກິເລສານໍ ປຈ຺ຈຍຘມ຺ມາປິ ກິເລສວຕ຺ຖຸ. ເຕສຸ ກາຣຓຠາເວນ ປຸຣິມສິທ຺ຘາ ກິເລສາ ປຣໂຕ ປເຣສໍ ກິເລສານໍ ປຈ຺ຈຍຠາວໂຕ ກິເລສາປິ ກິເລສວຕ຺ຖຸ. ອໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ, ອໂຍນິໂສມນສິກາຣປຣິກ຺ຂຕາ ຈ ຘມ຺ມາ ກິເລສຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸຠາວໂຕ ກິເລສປ຺ປຈ຺ຈຍາປິ ກິເລສວຕ຺ຖູຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ຈຕ຺ຕາໂຣ ¶ ອາຫາຣາຕິ ເອຕ຺ຖ ອາຫາຣສີເສນ ຕພ຺ພິສຍາ ກິເລສາປິ ອຘິປ຺ເປຕາ. ຈຕສ຺ໂສ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິໂຍຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ‘‘ປຐເມ ອາຫາເຣ’’ຕິອາທິນາ ທສວຕ຺ຖຸເກ ກິເລສປຸຎ຺ເຊ ປຸຣິມໍ ປຸຣິມໍ ປຈ຺ຉິມສ຺ສ ປຈ຺ຉິມສ຺ສ ກາຣຓນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຐເມ ອາຫາເຣຕິ ວິສຍຠູເຕ ປຐເມ ອາຫາເຣ ປຐໂມ ວິປລ຺ລາໂສ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສາຫາເຣສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ປຐເມ ວິປລ຺ລາເສຕິ ປຐເມ ວິປລ຺ລາເສ ອປ຺ປຫີເນ ສຕິ ປຐມໍ ອຸປາທານໍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສປເທສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ນິທ຺ເທເສເຍວ ກຖຍິສ຺ສາມ.

໘໓. ອິທານິ ທສວຕ຺ຖຸກໍ ກິເລສປຸຎ຺ຊໍ ຕຓ຺ຫາວິຊ຺ຊາວເສນ ທ຺ເວ ໂກຏ຺ຐາເສ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ໂຍ ຈ ກພຬີກາໂຣ ອາຫາໂຣ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ກພຬີກາຣາຫາຣໍ ຜສ຺ສາຫາຣຎ຺ຈ ອປຣິຊານນ຺ຕສ຺ສ ຕຓ຺ຫາຈຣິຕສ຺ສ ຍຖາກ຺ກມໍ ກາຍເວທນາສຸ ຕິພ຺ໂພ ຉນ຺ທຣາໂຄ ໂຫຕິ, ອິຕິ ອຸປກ຺ກິເລສສ຺ສ ຉນ຺ທຣາຄສ຺ສ ເຫຕຸຠາວໂຕ ໂຍ ຈ ກພຬີກາໂຣ ອາຫາໂຣ, ໂຍ ຈ ຜສ຺ໂສ ອາຫາໂຣ, ອິເມ ຕຓ຺ຫາຈຣິຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອຸປກ຺ກິເລສາຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຖາ ມໂນສຎ຺ເຈຕນາຫາຣໍ ວິຎ຺ຎາຓາຫາຣຎ຺ຈ ອປຣິຊານນ຺ໂຕ ທິຏ຺ຐິຈຣິໂຕ ເຕສຸ ອຕ຺ຕສຎ຺ຎີ ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎີ ຈ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເຕ ທິຏ຺ຐິຈຣິຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອຸປກ຺ກິເລສາຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຖາ ປຸຣິມກາ ທ຺ເວ ວິປລ຺ລາສາ ປຸຣິມການິ ເອວ ຈ ທ຺ເວ ທ຺ເວອຸປາທານໂຍຄຄນ຺ຖາສວໂອຆສລ຺ລວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິອຄຕິຄມນານິ ຕຓ຺ຫາປຘານຕ຺ຕາ ຕຓ຺ຫາສຠາວຕ຺ຕາ ຕຓ຺ຫາວິສຍຕ຺ຕາ ຈ ຕຓ຺ຫາຈຣິຕສ຺ສ ອຸປກ຺ກິເລສາຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ປຈ຺ຉິມການິ ປນ ຕານິ ທິຏ຺ຐິປຘານຕ຺ຕາ ທິຏ຺ຐິສຠາວຕ຺ຕາ ທິຏ຺ຐິວິສຍຕ຺ຕາ ຈ ທິຏ຺ຐິຈຣິຕສ຺ສ ອຸປກ຺ກິເລສາຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

໘໔. ກພຬີກາເຣ ອາຫາເຣ ‘‘ອສຸເຠ ສຸຠ’’ນ຺ຕິ ວິປລ຺ລາໂສຕິ ຈຕູສຸ ອາຫາເຣສຸ ກພຬີກາເຣ ¶ ອາຫາເຣ ຈຕູສຸ ຈ ວິປລ຺ລາເສສຸ ‘‘ອສຸເຠ ສຸຠ’’ນ຺ຕິ ວິປລ຺ລາໂສ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ກພຬີກາຣາຫາຣສ຺ສ ອສຸຠສຠາວຕ຺ຕາ ອສຸຠສມຸຏ຺ຐານຕ຺ຕາ ຈ. ຕຖາ ຜສ຺ສາຫາຣສ຺ສ ທຸກ຺ຂສຠາວຕ຺ຕາ ທຸກ຺ຂປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ ຈ ວິເສສໂຕ ຕຕ຺ຖ ‘‘ທຸກ຺ເຂ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ ວິປລ຺ລາໂສ. ຕຖາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ສຕ຺ຕາ ວິຎ຺ຎາເຓ ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎິໂນ, ສງ຺ຂາເຣສຸ ຈ ອຕ຺ຕສຎ຺ຎິໂນ, ເຈຕນາປຘານາ ຈ ສງ຺ຂາຣາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ວິຎ຺ຎາເຓ ອາຫາເຣ…ເປ… ອຕ຺ຕາຕິ ວິປລ຺ລາໂສ’’ຕິ. ປຐເມ ວິປລ຺ລາເສ ຐິໂຕ ກາເມ ອຸປາທິຍຕີຕິ ‘‘ອສຸເຠ ສຸຠ’’ນ຺ຕິ ວິປຣິເຍສຄ຺ຄາຫີ ກິເລສກາເມນ ວຕ຺ຖຸກາເມ ທຬ຺ຫໍ ຄຓ຺ຫາຕິ ¶ . ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ກາມຸປາທານນ຺ຕິ ຍໍ ຕຖາ ກາມານໍ ຄຫຓໍ, ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ກາມຸປາທານໍ. ‘‘ທຸກ຺ເຂ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ ວິປຣິເຍສຄ຺ຄາຫີ ‘‘ສີລພ຺ພເຕຫິ ອນາຄເຕ ຠວວິສຸທ຺ຘີຕິ ຕໍ ນິພ຺ພຸຕິສຸຂ’’ນ຺ຕິ ທຬ຺ຫໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ‘‘ອນິຈ຺ເຈ ນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ວິປຣິເຍສຄ຺ຄາຫີ ‘‘ສພ຺ເພ ຠວາ ນິຈ຺ຈາ ຘຸວາ ສສ຺ສຕາ ອວິປຣິຓາມຘມ຺ມາ’’ຕິ ສໍສາຣາຠິນນ຺ທິນິໍ ຠວທິຏ຺ຐິໍ ທຬ຺ຫໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ‘‘ອນຕ຺ຕນິ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ວິປຣິເຍສຄ຺ຄາຫີ ‘‘ອສຕິ ອຕ຺ຕນິ ກສ຺ສິທໍ ກມ຺ມຜລໍ, ຕສ຺ມາ ໂສ ກໂຣຕິ, ໂສ ປຏິສໍເວເທຕີ’’ຕິ ອຕ຺ຕທິຏ຺ຐິໍ ທຬ຺ຫໍ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ທຸຕິເຍ ວິປລ຺ລາເສ ຐິໂຕ’’ຕິອາທິນາ.

ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ກາມໂຍໂຄຕິ ເຍນ ກາມຣາຄສງ຺ຂາເຕນ ກາມຸປາທາເນນ ວຕ຺ຖຸກາເມຫິ ສຫ ສຕ຺ໂຕ ສໍໂຍຊີຍຕິ, ອຍໍ ກາມຣາໂຄ ‘‘ກາມໂຍໂຄ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຠວໂຍໂຄຕິ ຍໂຕ ສີລພ຺ພຕຸປາທານສງ຺ຂາເຕນ ຠວຸປາທາເນນ ຠເວນ ສຫ ສຕ຺ໂຕ ສໍໂຍຊີຍຕິ, ອຍໍ ຠວຣາໂຄ ‘‘ຠວໂຍໂຄ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ທິຏ຺ຐິໂຍໂຄຕິ ຍາຍ ອເຫຕຸກທິຏ຺ຐິອາທິສງ຺ຂາຕາຍ ປາປິກາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ, ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິອາທິອວສິຏ຺ຐທິຏ຺ຐິຍາ ຈ ສຕ຺ໂຕ ທຸກ຺ເຂນ ສຫ ສໍໂຍຊີຍຕິ, ອຍໍ ປາປິກາ ທິຏ຺ຐິ ‘‘ທິຏ຺ຐິໂຍໂຄ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ອວິຊ຺ຊາໂຍໂຄຕິ ຍາຍ ອຕ຺ຕວາທຸປາທາເນນ ສກລວຏ຺ຏທຸກ຺ເຂນ ຈ ສຫ ສຕ຺ໂຕ ສໍໂຍຊີຍຕິ, ອຍໍ ອວິຊ຺ຊາ ‘‘ອວິຊ຺ຊາໂຍໂຄ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ຍສ຺ມາ ປນ ກາມໂຍຄາທໂຍ ອຠິຊ຺ຌາກາຍຄນ຺ຖາທີນໍ ປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປຐເມ ໂຍເຄ ຐິໂຕ ອຠິຊ຺ຌາຍ ກາຍໍ ຄນ຺ຖຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຠິຊ຺ຌາຍ ກາຍໍ ຄນ຺ຖຕີຕິ ປຣາຠິຊ຺ຌາຍນລກ຺ຂຓາຍ ອຠິຊ຺ຌາຍ ນາມກາຍໍ ຄນ຺ຖຕິ ຆຏ຺ເຏຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຖາ ຠວປຕ຺ຖນາຍ ອປ຺ປຫີນຕ຺ຕາ ຠວທິຏ຺ຐິຠວຣາຄວເສນ ອາຆາຕວຕ຺ຖູສຸ ສຕ຺ຕາ ຈິຕ຺ຕານິ ປທູເສນ຺ຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ທຸຕິເຍ ໂຍເຄ ຐິໂຕ ພ຺ຍາປາເທນ ກາຍໍ ຄນ຺ຖຕີ’’ຕິ. ຕຖາ ທິຏ຺ຐິວເສນ ອວິຊ຺ຊາວເສນ ຈ ສີລພ຺ພເຕຫິ ສຸຊ຺ຌຕິ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎນ຺ຕິ ຈ ອຠິນິວິສຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ຕຕິເຍ…ເປ… ອິທໍສຈ຺ຈາຠິນິເວເສນ ກາຍໍ ຄນ຺ຖຕີ’’ຕິ.

ຕສ຺ສາຕິ ¶ ຕສ຺ສ ອຠິຊ຺ຌາທີຫິ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ. ເອວໍ ຄນ຺ຖິຕາຕິ ເອວໍ ອຠິຊ຺ຌາຍນາທິວເສນ ນາມກາຍໍ ຄນ຺ຖິຕ຺ວາ ຐິຕາ. ອາສວນ຺ຕີຕິ ¶ ອາສວຠາເວນ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ກຸໂຕ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ ອາສວນ຺ຕີຕິ ກຸໂຕ ປນ ເຫຕຸໂຕ ເຕ ກິເລສາ ອາສວນ຺ຕີຕິ ອາສວເຫຕຸໍ ປຸຈ຺ຉຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ກິເລສາ ກຸສລປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ນິວາເຣຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຍາທາຍ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕາ, ມຄ຺ເຄນ ອສມຸຈ຺ຉິນ຺ນາ ເອວ ວາ ອາສວານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອນຸສຍໂຕ ວາ ປຣິຍຸຏ຺ຐານໂຕ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຠິຊ຺ຌາກາຍຄນ຺ເຖນ ກາມາສໂວຕິ ອຠິຊ຺ຌາກາຍຄນ຺ເຖນ ສິທ຺ເຘນ ກາມຣາຄສຠາວຕ຺ຕາ ກາມາສໂວ ສິທ຺ໂຘ ໂຫຕິ. ກຕ຺ຖຈິເທວ ວິສເຍ ໂທມນສ຺ສິໂຕ ຕປ຺ປຏິປກ຺ເຂ ວິສເຍ ຕພ຺ພິສຍພຫຸເລ ຈ ຠເວ ປຕ຺ເຖຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ພ຺ຍາປາທກາຍຄນ຺ເຖນ ຠວາສໂວ’’ຕິ. ປຣາມາສກາຍຄນ຺ເຖນ ທິຏ຺ຐາສໂວຕິ ສີລພ຺ພຕປຣາມາສກາຍຄນ຺ເຖນ ສິທ຺ເຘນ ຕໍສຠາວຕ຺ຕາ ອປຣາປຣໍ ວາ ທິຏ຺ຐິໂຍ ຄນ຺ເຖນ຺ຕສ຺ສ ທິຏ຺ຐາສໂວ ສິທ຺ໂຘ ໂຫຕິ. ອິທໍສຈ຺ຈາຠິນິເວສກາຍຄນ຺ເຖນ ອວິຊ຺ຊາສໂວຕິ ‘‘ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ ອຠິນິວິສນ຺ຕສ຺ສ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣໂຕ ອເນເກຫິ ອກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສທ຺ຘິໍ ອວິຊ຺ຊາສໂວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ສພ຺ເພສໍ ວາ ອກຸສລຘມ຺ມານໍ ອວິຊ຺ຊາປຸພ຺ພງ຺ຄມຕ຺ຕາ ອິທໍສຈ຺ຈາຠິນິເວສກາຍຄນ຺ເຖນ ສິທ຺ເຘນ ຕສ຺ສ ເຫຕຸຠູໂຕ ອວິຊ຺ຊາສໂວ ສິທ຺ໂຘ ໂຫຕິ.

ຍສ຺ມາ ປນ ອາສວາ ເອວ ປຣິພຸທ຺ຘາ ວຏ຺ຏສ຺ມິໍ ໂອຫນນ຺ຕິ ໂອສາເທນ຺ຕີຕິ ‘‘ໂອຆາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຕສ຺ສ ອິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາສວາ’’ຕິອາທິ.

ອນຸສຍສຫຄຕາຕິ ອນຸສຍຠາວໍ ອປ຺ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຄຕາ ປວຕ຺ຕາ, ອນຸສຍຠູຕາ ວາ. ອຊ຺ຌາສຍນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ. ອນຸປວິຏ຺ຐາຕິ ໂອຄາຬ຺ຫາ. ຫທຍໍ ອາຫຈ຺ຈ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອພ຺ຠນ຺ຕຣສງ຺ຂາຕໍ ຫທຍໍ ອາຫນ຺ຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐສາລິນິຍໍ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໕) ‘‘ອພ຺ຠນ຺ຕຣຏ຺ເຐນ ຫທຍ’’ນ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ສລ຺ລາຕິ ຍສ຺ມາ ອຊ຺ຌາສຍໍ ອນຸປວິຏ຺ຐາ ຫທຍໍ ອາຫຈ຺ຈ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ເຕນ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ‘‘ສລ຺ລາ’’ຕິ. ປີຬາຊນນໍ ທຸຣຸທ຺ຘຣຓຕາ ຈ ສລ຺ລຏ຺ໂຐ. ‘‘ເອໂສ ເມ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຄຫຓມຸເຂນ ‘‘ເອໂສຫມສ຺ມີ’’ຕິ ຄຫຓໍ ໂຫຕີຕິ ທິຏ຺ຐິໍ ນິສ຺ສາຍປິ ມານໍ ຊປ຺ເປນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ທິຏ຺ໂຐເຆນ ມານສລ຺ໂລ’’ຕິ.

ປຣິຍາທິນ຺ນນ຺ຕິ ອຎ຺ຎສ຺ສ ໂອກາສໍ ອທຕ຺ວາ ສມນ຺ຕໂຕ ຄຫິຕໍ. ຈຕູສຸ ຘມ຺ເມສຸ ສຓ຺ຐຫຕີຕິ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈຍຕາຍ ອາຣມ຺ມຓຠູເຕສຸ ຈຕູສຸ ¶ ຘມ຺ເມສຸ ປຕິຏ຺ຐຫຕິ. ຕານິ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຣູເປ ເວທນາຍ ສຎ຺ຎາຍ ສງ຺ຂາເຣສູ’’ຕິ. ນນ຺ທູປເສຈເນນາຕິ ໂລຠສຫຄຕສ຺ສ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ນນ຺ທີ ສຫຊາຕໂກຏິຍາ ¶ , ອິຕຣສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍໂກຏິຍາ ອຸປເສຈນນ຺ຕິ ນນ຺ທູປເສຈນໍ, ເຕນ ນນ຺ທູປເສຈເນນ. ເກນ ປນ ຕໍ ນນ຺ທູປເສຈນນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ຣາຄສລ຺ເລນ ນນ຺ທູປເສຈເນນ ວິຎ຺ຎາເຓນາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຣາຄສລ຺ເລນາຕິ ຣາຄສລ຺ເລນ ເຫຕຸຠູເຕນ ນນ຺ທູປເສຈເນນ ວິຎ຺ຎາເຓນາຕິ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕລກ຺ຂເຓ ກຣຓວຈນໍ. ຣູປູປຄາ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕີຕິ ຣູປເມວ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພໂຕ, ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐາຠາວໂຕ ຈ ຣູປູປຄາ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິ. ຕິຏ຺ຐຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ຐິຕິ. ປຎ຺ຈໂວກາຣຠວສ຺ມິຎ຺ຫິ ອຠິສງ຺ຂາຣວິຎ຺ຎາຓໍ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘໍ ນິສ຺ສາຍ ຕິຏ຺ຐຕິ. ໂທສສລ຺ເລນາຕິ ສຫຊາເຕນ ໂທສສລ຺ເລນ. ຍທາ ເວທນູປຄາ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕທາ ອຸປນິສ຺ສຍໂກຏິຍາວ ນນ຺ທິຍາ ອຸປສິຕ຺ຕໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເວທນາປິ ໂທມນສ຺ສເວທນາວ. ຍທາ ຈ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈຍຠູເຕນ ໂທສສລ຺ເລນ ເວທນູປຄາ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕທາ ສຫຊາຕໂກຏິຍາ, ອຸປນິສ຺ສຍໂກຏິຍາ ວາ ນນ຺ທິຍາ ອຸປສິຕ຺ຕໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເວທນາ ປນ ຕິສ຺ໂສປິ ຕິສ຺ສນ຺ນໍ ເວທນານໍ ອາຣມ຺ມຓູປນິສ຺ສຍຠາວໂຕ. ຕຕ຺ຖ ປຐມນໂຍ ໂທມນສ຺ສາຣມ຺ມຓສ຺ສ ອຠິສງ຺ຂາຣວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ. ທຸຕິໂຍ ສພ຺ພເວທນາຣມ຺ມຓສ຺ສ ວເສນາປິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ມານສລ຺ເລນາຕິ ມານສລ຺ເລນ ສຫຊາເຕນ, ອຸປນິສ຺ສຍຠູເຕນ ວາ. ໂມຫສລ຺ເລນາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອນາທິມຕິສໍສາເຣ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສາ ຣູປາຠິຣາມາຕິ ຣາຄສລ຺ລວເສນ ປຐມາ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິ ໂຍຊິຕາ. ສພ຺ພາຍປິ ເວທນາຍ ທຸກ຺ຂປຣິຍາຍສພ຺ຠາວໂຕ ທຸກ຺ຂາຍ ຈ ໂທໂສ ອນຸເສຕີຕິ ໂທສສລ຺ລວເສນ ທຸຕິຍາ, ສຎ຺ຎາວເສນ ‘‘ເສຍ຺ໂຍຫມສ຺ມີ’’ຕິ ມຎ຺ຎນາ ໂຫຕີຕິ ມານສລ຺ລວເສນ ຕຕິຍາ, ສງ຺ຂາເຣສຸ ສມູຫຆນໍ ທຸພ຺ພິນິພ຺ໂຠຄນ຺ຕິ ໂມຫສລ຺ລວເສນ ຈຕຸຕ຺ຖີ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິ ໂຍຊິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

ອຸປຕ຺ຖທ຺ຘນ຺ຕິ ໂອລຸພ຺ຠາຣມ຺ມຓຠູຕາຫິ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕີຫິ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠິຕໍ. ຕຎ຺ຈ ກມ຺ມນ຺ຕິ ຍໍ ‘‘ເຈຕນາ ເຈຕສິກ’’ນ຺ຕິ ປຸພ຺ເພ (ເນຕ຺ຕິ. ໘໒) ວຸຕ຺ຕໍ. ອິເມ ຈ ກິເລສາຕິ ອິເມ ຈ ທສວຕ຺ຖຸກາ ກິເລສາ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

໘໕. ອິທານິ ¶ ອາຫາຣາທໂຍ ນຍານໍ ສໍກິເລສປກ຺ເຂ ທິສາຠາເວນ ວວຕ຺ຖເປຕຸໍ ‘‘ອິມາ ຈຕສ຺ໂສ ທິສາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ, ຕໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ປຸນ ກພຬີກາໂຣ ອາຫາໂຣຕິອາທິ ອາຫາຣາທີສຸເຍວ ຍສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອຸປກ຺ກິເລສາ, ຕໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ທສນ຺ນໍ ສຸຕ຺ຕານນ຺ຕິ ເອກເທເສສຸ ສມຸທາຍໂວຫາເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມຸທາເຍສຸ ຫິ ປວຕ຺ຕາ ສມຎ຺ຎາ ອວຍເວສຸປິ ທິສ຺ສຕິ ¶ , ‘‘ຍຖາ ປໂຏ ທຑ຺ໂຒ, ສມຸທ຺ໂທ ທິຏ຺ໂຐ’’ຕິ ຈ. ເອໂກ ອຕ຺ໂຖຕິ ເອກສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ນິປ຺ຜາທນໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ພ຺ຍຎ຺ຊນເມວ ນານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ພ຺ຍຎ຺ຊນຄ຺ຄຫເຓນ ພ຺ຍຎ຺ຊນຕ຺ໂຖປິ ຄຫິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ທສຫິປິ ສຸຕ຺ຕປເທຫິ ສວຕ຺ຖຸກາ ຕຓ຺ຫາ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຓ຺ຫາ ຈ ຣາຄຈຣິຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ຂິປ຺ປໍ ທູເສຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ອິເມ ຣາຄຈຣິຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອຸປກ຺ກິເລສາ’’ຕິ. ຍຖາ ຈ ປຐມທິສາຠາເວນ ວຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ ຣາຄຈຣິຕສ຺ສ ອຸປກ຺ກິເລສາ, ເອວໍ ທຸຕິຍທິສາຠາເວນ ວຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ ໂທສຈຣິຕສ຺ສ. ຕຕິຍຈຕຸຕ຺ຖທິສາຠາເວນ ວຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ ຍຖາກ຺ກມໍ ທິຏ຺ຐິຈຣິຕສ຺ສ ມນ຺ທສ຺ສ ຕິກ຺ຂສ຺ສ ຈ ອຸປກ຺ກິເລສາ ວຸຕ຺ຕາ. ເຕສໍ ອຸປກ຺ກິເລສຠາໂວ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອາຫາຣວິປລ຺ລາສາທໂຍ ຍທິປິ ສພ຺ເພຫິ ຕີຫິ ວິໂມກ຺ຂມຸເຂຫິ ປຸພ຺ພຠາເຄ ຍຖາຣຫໍ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ ປຫາຕພ຺ພາ ຈ. ຍສ຺ສ ປນ ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາ ປຸຣິເມ ອາຫາຣທ຺ວເຍ ທຸກ຺ຂາກາເຣນ ພຫຸລໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ສ ວເສນ ໂຍ ຈ ກພຬີກາໂຣ ອາຫາໂຣ, ໂຍ ຈ ຜສ຺ໂສ ອາຫາໂຣ, ອິເມ ອປ຺ປຓິຫິເຕນ ວິໂມກ຺ຂມຸເຂນ ປຣິຎ຺ຎໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸ. ເອວຎ຺ເຈຕໍ, ນ ອຎ຺ຎຖາ. ນ ຫິ ອຣິຍມຄ຺ຄານໍ ວິຍ ປຫາຕພ຺ເພສຸ ວິໂມກ຺ຂມຸຂານໍ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍປຫາຕພ຺ເພສຸ ໂກຈິ ນິຍໂມ ສມ຺ຠວຕິ. ອິຕິ ສພ຺ເພ ໂລກວຏ຺ຏານຸສາຣິໂນ ຘມ຺ມາ ນິຍ຺ຍນ຺ຕິ, ເຕ ໂລກາ ຕີຫິ ວິໂມກ຺ຂມຸເຂຫີຕິ ນິຄມນໍ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ອິຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາ ສພ຺ເພ ອາຫາຣາທໂຍ ໂລກສງ຺ຂາຕວຏ຺ຏານຸສາຣິໂນ ຘມ຺ມາ ເຕ ໂລກຠູຕາ ວຏ຺ຏໂຕ ນິຍ຺ຍນ຺ຕິ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາທີຫິ ຕີຫິ ວິໂມກ຺ຂມຸເຂຫີຕິ.

໘໖. ເອວໍ ສໍກິເລສປກ຺ເຂ ທິສາຠູຕຘມ຺ເມ ນິທ຺ທິສິຕ຺ວາ ອິທານິ ໂວທານປກ຺ເຂ ທິສາຠູຕຘມ຺ເມ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຈຕສ຺ໂສ ປຏິປທາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ທິພ຺ພພ຺ຣຫ຺ມອຣິຍອາເນຎ຺ຊວິຫາໂຣຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວິຫາຣາ. ມານປ຺ປຫານອາລຍສມຸຄ຺ຆາຕອວິຊ຺ຊາປຫານຠວູປສມາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຈ຺ຉຣິຍາ ອພ຺ຠຸຕາ ຘມ຺ມາ. ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານາທີນິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຘິຏ຺ຐານານິ. ຉນ຺ທສມາຘິຠາວນາທໂຍ ຈຕສ຺ໂສ ສມາຘິຠາວນາ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວໂຣ ຕປສງ຺ຂາໂຕ ປຸຎ຺ຎຘມ຺ໂມ ¶ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄຠາວນາ ສພ຺ພູປຘິປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄສງ຺ຂາຕໍ ນິພ຺ພານຎ຺ຈາຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຸຂຠາຄິຍາ ຘມ຺ມາ ເວທິຕພ຺ພາຕິ.

ປຐມາ ປຏິປທາຕິອາທິ ປຏິປທາສຕິປຏ຺ຐານາທີນໍ ອເຠທສນ຺ທສ຺ສນໍ. ຍທິ ເອວໍ ກສ຺ມາ ວິສຸໍ ຄຫຓໍ ກຕນ຺ຕິ? ທສວຕ຺ຖຸກສ຺ສ ກິເລສປຸຎ຺ຊສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປຏິປທາທິທສກນິທ຺ເທໂສ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ – ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາຫາຣາ ເຕສໍ ປຏິປກ຺ໂຂ ຈຕສ຺ໂສ ປຏິປທາ’’ຕິອາທິ ¶ (ເນຕ຺ຕິ. ໘໗). ກິຎ຺ຈາປິ ຈຕູສຸ ສຕິປຏ຺ຐາເນສຸ ‘‘ອິທໍ ນາມ ສຕິປຏ຺ຐານໍ ອິມາຍ ເອວ ປຏິປທາຍ ອິຊ຺ຌຕີ’’ຕິ ນິຍໂມ ນຕ຺ຖິ, ຕຖາປິ ປຐມາຍ ປຏິປທາຍ ປຐມໍ ສຕິປຏ຺ຐານໍ ສມ຺ຠວຕີຕິ ສມ຺ຠວວເສນ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ປຐມາ ປຏິປທາ, ປຐມໍ ສຕິປຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ອາຫາຣວິປລ຺ລາສາທີນໍ ວິຍ ປຏິປທາສຕິປຏ຺ຐານາທີນໍ ອຕ຺ຖໂຕ ນານຕ຺ຕໍ ນຕ຺ຖິ. ສຕິປຏ຺ຐານານິເຍວ ຫິ ຕຖາ ຕຖາ ປຏິປຊ຺ຊມານານິ ທຸກ຺ຂາປຏິປທາທນ຺ຘາຠິຎ຺ຎາທິນາມການິ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຍຖາ ສໍກິເລສປກ຺ເຂ ‘‘ປຐເມ ອາຫາເຣ ປຐໂມ ວິປລ຺ລາໂສ’’ຕິອາທິນາ ອຘິກຣຓເຠເທນ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ອຘິກຣຓເຠທໍ ອກຕ຺ວາ ‘‘ປຐມາ ປຏິປທາ, ປຐມໍ ສຕິປຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ອນ຺ຘສ຺ສ ປພ຺ພຕາໂຣຫນໍ ວິຍ ກທາຈິເທວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກໍ ອຈ຺ຉຣິຍໍ, ອຈ຺ຉຣາໂຍຄ຺ຄໍ ອຈ຺ຉຣິຍນ຺ຕິ ໂປຣາຓາ. ອຠູຕປຸພ຺ພໍ ຠູຕນ຺ຕິ ອພ຺ຠຸຕໍ. ອຸຠຍມ຺ເປຕໍ ວິມ຺ຫຍາວຫສ຺ສ ອຘິວຈນໍ. ນ ຫິ ມານປ຺ປຫານາທິໂຕ ອຎ຺ຎໍ ທຸຣຠິສມ຺ຠວຕຣໍ ວິມ຺ຫນີຍຎ຺ຈ ອຸປລພ຺ຠຕີຕິ ອຘິຕິຏ຺ຐຕິ ເອເຕນ, ເອຕ຺ຖ ວາ ອຘິຏ຺ຐານມຕ຺ຕເມວ ວາ ຕນ຺ຕິ ອຘິຏ຺ຐານໍ. ສຈ຺ຈຎ຺ຈ ຕໍ ອຘິຏ຺ຐານຎ຺ຈ, ສຈ຺ຈສ຺ສ ວາ ອຘິຏ຺ຐານໍ, ສຈ຺ຈໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ວາ ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານໍ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສມາຘິ ເອວ ຠາເວຕພ຺ພຕາຍ ສມາຘິຠາວນາ. ສຸຂໍ ຠຊຕີຕິ ສຸຂຠາຄິໂຍ, ສຸຂຠາຄສ຺ສ ວາ ສຸຂໂກຏ຺ຐາສສ຺ສ ຫິໂຕຕິ ສຸຂຠາຄິໂຍ. ເອກສ຺ສປິ ສຕ຺ຕສ຺ສ ອສຸຠຠາວນາທໂຍ ວິຍ ເອກເທເສ ອວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ອນວເສສປຣິຍາທານໂຕ ນຕ຺ຖິ ເອຕິສ຺ສາ ປມາຓນ຺ຕິ ອປ຺ປມຎ຺ຎາ.

ປຐມາ ປຏິປທາ ຠາວິຕາ ພຫຸລີກຕາ ປຐມໍ ສຕິປຏ຺ຐານໍ ປຣິປູເຣຕີຕິ ປຐມາຍ ປຏິປທາຍ ຠາວນາພຫຸລີກາໂຣ ປຐມສ຺ສ ສຕິປຏ຺ຐານສ຺ສ ຠາວນາປາຣິປູຣີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສປເທສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຍຖາ ຫິ ອຣິຍມຄ຺ເຄ ຠາວິເຕ ສຕິປຏ຺ຐານາທໂຍ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມາ ສພ຺ເພປິ ຠາວິຕາ ເອວ ໂຫນ຺ຕິ, ເອວໍສມ຺ປທມິທໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ກາຍານຸປສ຺ສນາຍ ¶ ກາມຣາຄສ຺ສ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກຠາວໂຕ ‘‘ປຐໂມ ສຕິປຏ຺ຐາໂນ ຠາວິໂຕ ພຫຸລີກໂຕ ກາມປຏິປກ຺ຂໍ ປຐມໍ ຌານໍ ປຣິປູເຣຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ປີຕິປຏິສໍເວທນາທິວເສນ ປວຕ຺ຕມານໍ ທຸຕິຍໍ ສຕິປຏ຺ຐານໍ, ສປ຺ປີຕິກສ຺ສ ທຸຕິຍຊ຺ຌານສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຠິປ຺ປໂມທນວເສນ ປວຕ຺ຕມານໍ ຕຕິຍໍ ສຕິປຏ຺ຐານໍ ອຸກ຺ກໍສຄຕສຸຂສ຺ສ ຕຕິຍຊ຺ຌານສ຺ສ ອນິຈ຺ຈວິຣາຄາທິວເສນ ປວຕ຺ຕິຍາ ສງ຺ຂາເຣສຸ ອຸເປກ຺ຂກໍ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ສຕິປຏ຺ຐານໍ ອຸເປກ຺ຂາສຕິປາຣິສຸທ຺ຘິຠາວໂຕ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສ຺ສ ປາຣິປູຣິຍາ ສໍວຕ຺ຕຕິ.

ຍສ຺ມາ ¶ ປນ ຣູປາວຈຣປຐມຊ຺ຌານໍ ຣູປາວຈຣສມາປຕ຺ຕີນໍ, ທຸຕິຍຊ຺ຌານໍ ພ຺ຍາປາທວິຕກ຺ກາທິທູຣີຠາເວນ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣານໍ, ຕຕິຍຊ຺ຌານໍ ປີຕິວິຣາເຄນ ສຸເຂນ ວິປສ຺ສນາຍ ອຘິຏ຺ຐານຠູຕໍ ອຣິຍວິຫາຣານໍ, ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ອຸເປກ຺ຂາສຕິປາຣິສຸທ຺ຘິອາເນຎ຺ຊປ຺ປຕ຺ຕໍ ອາເນຎ຺ຊວິຫາຣານໍ ວິເສສໂຕ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປຐມໍ ຌານໍ ຠາວິຕໍ ພຫຸລີກຕໍ ປຐມໍ ວິຫາຣໍ ປຣິປູເຣຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຕິ ໂຍ ຍສ຺ສ ວິເສສປຈ຺ຈໂຍ, ໂສ ຕໍ ປຣິປູເຣຕີຕິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໘໗. ອິທານິ ປຏິປທາທໂຍ ໂວທານປກ຺ເຂ ທິສາຠາເວນ ວວຕ຺ຖເປຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ອິມາ ຈຕສ຺ໂສ ທິສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ. ປຸນ ‘‘ປຐມາ ປຏິປທາ’’ຕິອາທິ ປຏິປທາຈຕຸກ຺ກາທີສຸ ເຍນ ຍສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ໂວທານໍ, ຕໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ຍທິປິ ຕີສຸ ວິໂມກ຺ຂມຸເຂສຸ ‘‘ອິທໍ ນາມ ວິໂມກ຺ຂມຸຂໍ ອິມາຍ ເອວ ປຏິປທາຍ ອິຊ຺ຌຕີ’’ຕິ ນິຍໂມ ນຕ຺ຖິ. ເຍສໍ ປນ ປຸຄ຺ຄລານໍ ປຸຣິມາຫິ ທ຺ວີຫິ ປຏິປທາຫິ ອປ຺ປຓິຫິເຕນ ວິໂມກ຺ຂມຸເຂນ ອຣິຍມຄ຺ຄາຘິຄໂມ. ຕຖາ ຍສ຺ສ ຕຕິຍາຍ ປຏິປທາຍ ສຸຎ຺ຎຕວິໂມກ຺ຂມຸເຂນ, ຍສ຺ສ ຈ ຈຕຸຕ຺ຖາຍ ປຏິປທາຍ ອນິມິຕ຺ຕວິໂມກ຺ຂມຸເຂນ ອຣິຍມຄ຺ຄາຘິຄໂມ, ເຕສໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ວເສນ ອຍໍ ປຏິປທາວິໂມກ຺ຂມຸຂສໍສນ຺ທນາ. ສຕິປຏ຺ຐານາທີຫິ ວິໂມກ຺ຂມຸຂສໍສນ຺ທນາຍປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ເຕສໍ ວິກ຺ກີຬິຕນ຺ຕິ ເຕສໍ ອສນ຺ຕາສນຊວປຣກ຺ກມາທິວິເສສໂຍເຄນ ສີຫານໍ ພຸທ຺ຘານໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານໍ ພຸທ຺ຘສາວການຎ຺ຈ ວິກ຺ກີຬິຕໍ ວິຫຣຓໍ. ຍທິທໍ ອາຫາຣາທິກິເລສວຕ຺ຖຸສມຕິກ຺ກມນມຸເຂນ ສປຣສນ຺ຕາເນ ປຏິປທາທິສມ຺ປາທນາ. ອິທານິ ອາຫາຣາທີນໍ ປຏິປທາທີຫິ ເຍນ ສມຕິກ຺ກມນໍ, ຕໍ ເນສໍ ປຏິປກ຺ຂຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາຫາຣາ ເຕສໍ ປຏິປກ຺ໂຂ ຈຕສ຺ໂສ ¶ ປຏິປທາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເຕສໍ ປຏິປກ຺ຂຠາໂວ ປຫາຕພ຺ພຠາໂວ ປຫາຍກຠາໂວ ຈ ອາຫາຣວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕີນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ປຫາຕພ຺ພຠາໂວ ຕປ຺ປຏິພນ຺ຘຉນ຺ທຣາຄວເສນ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ວິກ຺ກີຬິຕໍ ຠາວນາ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາ ຈາ’’ຕິອາທິ ຕສ຺ສາຍໍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ເຕສໍ ວິກ຺ກີຬິຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍເທຕໍ ວິກ຺ກີຬິຕໍ ນາມ ຠາເວຕພ຺ພານໍ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມານໍ ຠາວນາ, ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພານໍ ຜລນິພ຺ພານານໍ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາ ຈ. ຕຖາ ປຫາຕພ຺ພສ຺ສ ທສວຕ຺ຖຸກສ຺ສ ກິເລສປຸຎ຺ຊສ຺ສ ຕທງ຺ຄາທິວເສນ ປຫານໍ ພ຺ຍນ຺ຕີກິຣິຍາ ອນວເສສນນ຺ຕິ. ອິທານິ ຕໍ ສງ຺ເຂເປນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິນ຺ທ຺ຣິຍາຘິຏ຺ຐານໍ ວິກ຺ກີຬິຕໍ ວິປຣິຍາສານຘິຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ອາຫ.

ອິນ຺ທ຺ຣິຍາຘິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ປວຕ຺ຕນໍ ຠາວນາ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາ ຈ. ວິປຣິຍາສານຘິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ວິປລ຺ລາສານໍ ອປວຕ຺ຕນໍ ປຫານໍ ອນຸປ຺ປາທນໍ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ສທ຺ຘມ຺ມໂຄຈໂຣຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ເຈຕ຺ຖ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສ ¶ ໂຄຈຣຠູຕານິ ປວຕ຺ຕິເຫຕູຕິ ອຘິປ຺ເປຕານິ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍາທີນີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິປຣິຍາສາ ກິເລສໂຄຈໂຣຕິ ວິປລ຺ລາສາ ສໍກິເລສປກ຺ຂສ຺ສ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ ປວຕ຺ຕິເຫຕູຕິ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ສີຫວິກ຺ກີຬິຕສ຺ສ ນຍສ຺ສ ຠູມີຕິ ຍາຍໍ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາຫາຣາ’’ຕິອາທິນາ ສໍກິເລສປກ຺ເຂ ທສນ຺ນໍ ຈຕຸກ຺ການໍ, ‘‘ຈຕສ຺ໂສ ປຏິປທາ’’ຕິອາທິນາ ໂວທານປກ຺ເຂປິ ທສນ຺ນໍ ຈຕຸກ຺ການໍ ຕຓ຺ຫາຈຣິຕາທີນໍ ອຸປກ຺ກິເລສໂວທານວິຠາວນາມຸເຂນ ນິທ຺ຘາຣຓາ, ອຍໍ ສີຫວິກ຺ກີຬິຕສ຺ສ ນຍສ຺ສ ຠູມິ ນາມ.

໘໘. ອິທານິ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎຸອາທິປຸຄ຺ຄລຕ຺ຕຍວເສນ ຕິປຸກ຺ຂລນຍສ຺ສ ຠູມິໍ ວິຠາເວຕຸກາໂມ ຍສ຺ມາ ປນ ນຍານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎານຸປ຺ປເວສສ຺ສ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ ສີຫວິກ຺ກີຬິຕນຍໂຕ ຕິປຸກ຺ຂລນໂຍ ນິຄ຺ຄຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ມາ ປຏິປທາວິຠາຄໂຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຸຄ຺ຄເລ ສີຫວິກ຺ກີຬິຕນຍສ຺ສ ຠູມິໍ ນິທ຺ທິສິຕ຺ວາ ຕໂຕ ເອວ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎຸອາທິປຸຄ຺ຄລຕ຺ຕເຍ ນິທ຺ຘາເຣຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ເຍ ທຸກ຺ຂາຍ ປຏິປທາຍາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ອິເມ ທ຺ເວ ປຸຄ຺ຄລາຕິ ອິເມ ປຸຣິມານໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປຏິປທານໍ ວເສນ ທ຺ເວ ປຸຄ຺ຄລາ. ເອສ ນໂຍ ອິຕຣຕ຺ຖາປິ. ປຸນ ‘‘ຕຕ຺ຖ ເຍ ທຸກ຺ຂາຍ ປຏິປທາຍາ’’ຕິອາທິ ຍຖາວຸຕ຺ຕປຸຄ຺ຄລຈຕຸກ຺ກໂຕ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎຸອາທິປຸຄ຺ຄລຕ຺ຕຍໍ ນິທ຺ຘາເຣຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ໂຍ ສາຘາຣຓາຍາຕິ ທຸກ຺ຂາປຏິປທາຍ ຂິປ຺ປາຠິຎ຺ຎາຍ, ສຸຂາປຏິປທາຍ ທນ຺ຘາຠິຎ຺ຎາຍ ຈ ນິຍ຺ຍາຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກຖໍ ປນ ປຏິປທາທ຺ວຍໍ ເອກສ຺ສ ສມ຺ຠວຕີຕິ? ນຍິທເມວໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອກສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ເອກສ຺ມິໍ ທ຺ເວ ປຏິປທາ ສມ຺ຠວນ຺ຕີຕິ. ຍຖາວຸຕ຺ຕາສຸ ປນ ທ຺ວີສຸ ¶ ປຏິປທາສຸ ໂຍ ຍາຍ ກາຍຈິ ນິຍ຺ຍາຕິ, ອຍໍ ວິປຎ຺ຈິຕຎ຺ຎູຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍສ຺ມາ ປນ ອຏ຺ຐສາລິນິຍໍ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໓໕໐) ປຏິປທາ ຈລຕິ ນ ຈລຕີຕິ ວິຈາຣຓາຍໍ ‘‘ຈລຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ເອກສ຺ສປິ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຌານນ຺ຕຣມຄ຺ຄນ຺ຕເຣສຸ ປຏິປທາເຠໂທ ອິຈ຺ຉິໂຕວາຕິ.

‘‘ຕຕ຺ຖ ຠຄວາ’’ຕິອາທິນາ ເທສນາວິຠາເຄຫິປິ ຕເມວ ປຸຄ຺ຄລວິຠາຄໍ ວິຠາເວຕິ. ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ຕຕ຺ຖ ອຘິຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິຈິຕ຺ຕສິກ຺ຂຎ຺ຈາຕິ ຈ-ສທ຺ໂທ ລຸຕ຺ຕນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ. ເຕນ ອຘິຈິຕ຺ຕສິກ຺ຂຎ຺ຈ ອຘິປຎ຺ຎາສິກ຺ຂຎ຺ຈ ວິປຎ຺ຈິຕຎ຺ຎຸສ຺ສ ປຎ຺ຎເປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຘິສີລນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຘິສີລສິກ຺ຂໍ ອຘິຈິຕ຺ຕສິກ຺ຂໍ ອຘິປຎ຺ຎາສິກ຺ຂຎ຺ຈາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ຈຕ຺ຕາຣິ ຫຸຕ຺ວາ ຕີຓິ ຠວນ຺ຕີຕິ ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຸຄ຺ຄລາ ຫຸຕ຺ວາ ຕໂຍ ປຸຄ຺ຄລາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຍໍ ¶ ສໍກິເລໂສຕິ ອຍໍ ອກຸສລມູລາທິທ຺ວາທສຕ຺ຕິກສງ຺ຄໂຫ ສໍກິລິສ຺ສຕິ ເອເຕນາຕິ ສໍກິເລໂສຕິ ກຕ຺ວາ. ອິທໍ ໂວທານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ຕີຓິ ຫຸຕ຺ວາ ທ຺ເວ ຠວນ຺ຕີຕິ ນນ຺ທິຍາວຏ຺ຏນຍສ຺ສ ທິສາຠູຕຘມ຺ມທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ຕຓ຺ຫາ ຈ ອວິຊ຺ຊາ ຈາ’’ຕິອາທິ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ນຍານໍ ອຸທ຺ເທສານຸກ຺ກເມນ ນິທ຺ເທໂສ ນ ກໂຕຕິ? ນຍານໍ ນເຍຫິ ສມ຺ຠວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ປຐມນຍໂຕ ຫິ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານວເສນ ຕຕິຍນຍສ຺ສ, ຕຕິຍນຍໂຕ ຈ ທຸຕິຍນຍສ຺ສ ສມ຺ຠໂວຕິ ອິມສ຺ສ ວິເສສສ຺ສ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປຐມນຍານນ຺ຕຣໍ ຕຕິຍນໂຍ, ຕຕິຍນຍານນ຺ຕຣຎ຺ຈ ທຸຕິຍນໂຍ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ. ຘມ຺ມາຘິຏ຺ຐານວເສນ ປນ ຕຕິຍນຍໂຕ ທຸຕິຍນໂຍ, ທຸຕິຍນຍໂຕ ປຐມນໂຍປິ ສມ຺ຠວຕີຕິ ອິມສ຺ສ ວິເສສສ຺ສ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອນ຺ເຕ ‘‘ຕຓ຺ຫາ ຈ ອວິຊ຺ຊາ ຈາ’’ຕິອາທິນາ ປຐມນຍສ຺ສ ຠູມິ ທສ຺ສິຕາ. ເຕເນວ ຫິ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິ ຫຸຕ຺ວາ ຕີຓິ ຠວນ຺ຕິ, ຕີຓິ ຫຸຕ຺ວາ ທ຺ເວ ຠວນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍທິ ເອວໍ ‘‘ທ຺ເວ ຫຸຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາຣິ ຠວນ຺ຕິ, ທ຺ເວ ຫຸຕ຺ວາ ຕີຓິ ຠວນ຺ຕິ, ຕີຓິ ຫຸຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາຣິ ຠວນ຺ຕີ’’ຕິ ອຍມ຺ປິ ນໂຍ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ສິຍາຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ອຍໍ ປນ ນໂຍ ອຕ຺ຖໂຕ ທສ຺ສິໂຕ ເອວາຕິ ¶ ກຕ຺ວາ ນ ວຸຕ຺ໂຕ. ຍສ຺ມາ ຕິຓ຺ຓໍ ອຕ຺ຖນຍານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອນຸປ຺ປເວໂສ ອິຈ຺ຉິໂຕ, ສຕິ ຈ ອນຸປ຺ປເວເສ ຕໂຕ ວິນິຄ຺ຄໂມປິ ສມ຺ຠວຕິ ເອວາຕິ. ອຍຎ຺ຈ ອຕ຺ໂຖ ເປຏໂກປເທເສນ ວິຠາເວຕພ຺ໂພ.

ຕຕ຺ຖາຍໍ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ວິຠາວນາ – ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຸຄ຺ຄລາ ຕຓ຺ຫາຈຣິໂຕ ທຸວິໂຘ ມຸທິນ຺ທ຺ຣິໂຍ ຕິກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິໂຍ ຈ. ຕຖາ ທິຏ຺ຐິຈຣິໂຕຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕຓ຺ຫາຈຣິໂຕ ມຸທິນ຺ທ຺ຣິໂຍ ທຸກ຺ຂາຍ ປຏິປທາຍ ທນ຺ຘາຠິຎ຺ຎາຍ ນິຍ຺ຍາຕິ, ຕິກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິໂຍ ທຸກ຺ຂາຍ ປຏິປທາຍ ຂິປ຺ປາຠິຎ຺ຎາຍ ນິຍ຺ຍາຕິ, ທິຏ຺ຐິຈຣິໂຕ ປນ ມຸທິນ຺ທ຺ຣິໂຍ ສຸຂາຍ ປຏິປທາຍ ທນ຺ຘາຠິຎ຺ຎາຍ ນິຍ຺ຍາຕິ, ຕິກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິໂຍ ສຸຂາຍ ປຏິປທາຍ ຂິປ຺ປາຠິຎ຺ຎາຍ ນິຍ຺ຍາຕິ. ອິຕິ ອິມາສຸ ປຏິປທາສຸ ຍຖາຣຫໍ ຐິເຕຫິ ຕຓ຺ຫາຈຣິຕທິຏ຺ຐິຈຣິເຕຫິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາຫາຣາ ຕປ຺ປຏິພນ຺ຘຉນ຺ທຣາຄປ຺ປຫາເນນ ປຫາຕພ຺ພາ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐາເນ ຠາເວຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວິປລ຺ລາສາ ທຏ຺ຐພ຺ພາຕິ ສພ຺ໂພ ຍຖາວຸຕ຺ຕນໂຍ ອນຸຄນ຺ຕພ຺ໂພ.

ຕຕ຺ຖາຍໍ ປາຬິ – ຕຕ຺ຖ ເຍ ທິຏ຺ຐິຈຣິຕາ ສຕ຺ຕາ, ເຕ ກາເມສຸ ໂທສທິຏ຺ຐີ, ນ ຈ ເຍ ກາເມສຸ ອນຸສຍາ ສມູຫຕາ, ເຕ ອຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ຕາ ວິຫຣນ຺ຕິ. ເຕສໍ ສຕ຺ຖາ ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ ອຎ຺ຎຕໂຣ ວາ ຄຣຸຏ຺ຐານິໂຍ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ ‘‘ກາເມຫິ ນຕ຺ຖິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ, ເຕ ຈ ປຸພ຺ເພເຍວ ກາເມຫິ ອນຕ຺ຖິກາ ¶ , ອິຕິ ກາເມ ອປ຺ປກສິເຣນ ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊນ຺ຕິ, ເຕ ເຈຕສິເກນ ທຸກ຺ເຂນ ອນຊ຺ໂຌສິຕາ. ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ສຸຂາ ປຏິປທາ’’ຕິ. ເຍ ປນ ຕຓ຺ຫາຈຣິຕາ ສຕ຺ຕາ, ເຕ ກາເມສຸ ອຊ຺ໂຌສິຕາ, ເຕສໍ ສຕ຺ຖາ ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ ອຎ຺ຎຕໂຣ ວາ ຠິກ຺ຂຸ ‘‘ກາເມຫິ ນຕ຺ຖິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ, ເຕ ປິຍຣູປໍ ທຸກ຺ເຂນ ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊນ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ທຸກ຺ຂາ ປຏິປທາ’’ຕິ. ອິຕິ ອິເມ ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາ ທ຺ວີສຸ ປຏິປທາສຸ ສໂມສຣຓໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂາຍຎ຺ຈ ສຸຂາຍຎ຺ຈ.

ຕຕ຺ຖ ເຍ ທິຏ຺ຐິຈຣິຕາ ສຕ຺ຕາ, ເຕ ທ຺ວິຘາ ຕິກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິຍາ ຈ ມຸທິນ຺ທ຺ຣິຍາ ຈ. ຕຕ຺ຖ ເຍ ທິຏ຺ຐິຈຣິຕາ ສຕ຺ຕາ ຕິກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິຍາ, ເຕ ສຸເຂນ ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຂິປ຺ປຎ຺ຈ ອຠິສເມນ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ – ‘‘ສຸຂາ ປຏິປທາ ຂິປ຺ປາຠິຎ຺ຎາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ເຍ ທິຏ຺ຐິຈຣິຕາ ສຕ຺ຕາ ມຸທິນ຺ທ຺ຣິຍາ ປຐມໍ ຕິກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຸປາທາຍ ທນ຺ຘຕຣໍ ອຠິສເມນ຺ຕິ, ເຕ ສຸເຂນ ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊນ຺ຕິ, ທນ຺ຘຎ຺ຈ ອຠິສເມນ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ – ‘‘ສຸຂາ ປຏິປທາ ທນ຺ຘາຠິຎ຺ຎາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕຓ຺ຫາຈຣິຕາ ສຕ຺ຕາ ທຸວິຘາ ຕິກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິຍາ ຈ ມຸທິນ຺ທ຺ຣິຍາ ¶ ຈ. ຕຕ຺ຖ ເຍ ຕຓ຺ຫາຈຣິຕາ ສຕ຺ຕາ ຕິກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິຍາ, ເຕ ທຸກ຺ເຂນ ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຂິປ຺ປຎ຺ຈ ອຠິສເມນ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ – ‘‘ທຸກ຺ຂາ ປຏິປທາ ຂິປ຺ປາຠິຎ຺ຎາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ເຍ ຕຓ຺ຫາຈຣິຕາ ສຕ຺ຕາ ມຸທິນ຺ທ຺ຣິຍາ ປຐມໍ ຕິກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຸປາທາຍ ທນ຺ຘຕຣໍ ອຠິສເມນ຺ຕິ, ເຕ ທຸກ຺ເຂນ ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊນ຺ຕິ, ທນ຺ຘຎ຺ຈ ອຠິສເມນ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ – ‘‘ທຸກ຺ຂາ ປຏິປທາ ທນ຺ຘາຠິຎ຺ຎາ’’ຕິ. ອິມາ ຈຕສ຺ໂສ ປຏິປທາໂຍ ອປຎ຺ຈມາ ອຉຏ຺ຐາ. ເຍ ຫິ ເກຈິ ນິພ຺ພຸຕາ ນິພ຺ພາຍນ຺ຕິ ນິພ຺ພາຍິສ຺ສນ຺ຕິ ວາ ອິມາຫິ ຈຕູຫິ ປຏິປທາຫິ ອນຎ຺ຎາຫິ, ອຍໍ ປຏິປທາ ຈຕຸກ຺ກມຄ຺ເຄນ ກິເລເສ ນິທ຺ທິສຕິ. ຍາ ຈຕຸກ຺ກມຄ຺ເຄນ ອຣິຍຘມ຺ເມສຸ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ພາ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ສີຫວິກ຺ກີຬິໂຕ ນາມ ນໂຍ.

ຕຕ຺ຣິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາຫາຣາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ວິປລ຺ລາສາ ອຸປາທານາ ໂຍຄາ ຄນ຺ຖາ ອາສວາ ໂອຆາ ສລ຺ລາ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິໂຍ ອຄຕິຄມນານີຕິ ເອວໍ ອິມານິ ສພ຺ພານິ ທສ ປທານິ. ອຍໍ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ສໍສນ຺ທນາ.

ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາຫາຣາ, ຕຕ຺ຖ ໂຍ ຈ ກພຬີກາໂຣ ອາຫາໂຣ, ໂຍ ຈ ຜສ຺ໂສ ອາຫາໂຣ, ອິເມ ຕຓ຺ຫາຈຣິເຕນ ປຫາຕພ຺ພາ. ຕຕ຺ຖ ໂຍ ຈ ມໂນສຎ຺ເຈຕນາຫາໂຣ, ໂຍ ຈ ວິຎ຺ຎາຓາຫາໂຣ, ອິເມ ທິຏ຺ຐິຈຣິເຕນ ປຫາຕພ຺ພາ.

ຕຕ຺ຖ ປຐໂມ ອາຫາໂຣ ປຐໂມ ວິປລ຺ລາໂສ, ທຸຕິໂຍ ອາຫາໂຣ ທຸຕິໂຍ ວິປລ຺ລາໂສ, ຕຕິໂຍ ອາຫາໂຣ ¶ ຕຕິໂຍ ວິປລ຺ລາໂສ, ຈຕຸຕ຺ໂຖ ອາຫາໂຣ ຈຕຸຕ຺ໂຖ ວິປລ຺ລາໂສ, ອິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວິປລ຺ລາສາ ອປຎ຺ຈມາ ອຉຏ຺ຐາ. ອິທຎ຺ຈ ປມາຓາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາຫາຣາ.

ຕຕ຺ຖ ປຐເມ ວິປລ຺ລາເສ ຐິໂຕ ກາເມ ອຸປາທິຍຕິ, ອິທໍ ກາມຸປາທານໍ. ທຸຕິເຍ ວິປລ຺ລາເສ ຐິໂຕ ອນາຄຕໍ ຠວໍ ອຸປາທິຍຕິ, ອິທໍ ສີລພ຺ພຕຸປາທານໍ. ຕຕິເຍ ວິປລ຺ລາເສ ຐິໂຕ ວິປຣີຕທິຏ຺ຐິໍ ອຸປາທິຍຕິ, ອິທໍ ທິຏ຺ຐຸປາທານໍ. ຈຕຸຕ຺ເຖ ວິປລ຺ລາເສ ຐິໂຕ ຂນ຺ເຘ ອຕ຺ຕໂຕ ອຸປາທິຍຕິ, ອິທໍ ອຕ຺ຕວາທຸປາທານໍ.

ຕຕ຺ຖ ກາມຸປາທາເນ ຐິໂຕ ກາເມ ອຠິຊ຺ຌາຍ ຄນ຺ຖຕິ, ອຍໍ ອຠິຊ຺ຌາກາຍຄນ຺ໂຖ. ສີລພ຺ພຕຸປາທາເນ ຐິໂຕ ພ຺ຍາປາທໍ ຄນ຺ຖຕິ, ອຍໍ ພ຺ຍາປາທກາຍຄນ຺ໂຖ. ທິຏ຺ຐຸປາທາເນ ຐິໂຕ ປຣາມາສໍ ຄນ຺ຖຕິ, ອຍໍ ປຣາມາສກາຍຄນ຺ໂຖ. ອຕ຺ຕວາທຸປາທາເນ ຐິໂຕ ປປຎ຺ເຈນ຺ໂຕ ຄນ຺ຖຕິ, ອຍໍ ອິທໍສຈ຺ຈາຠິນິເວສກາຍຄນ຺ໂຖ.

ຕສ຺ສ ¶ ຄນ຺ຖຄນ຺ຖິຕາ ກິເລສາ ອາສວນ຺ຕິ. ກິໍ ປນ ວຸຈ຺ຈຕິ ອາສວນ຺ຕີຕິ? ວິປ຺ປຏິສາຣາ. ເຍ ວິປ຺ປຏິສາຣາ, ເຕ ອນຸສຍາ. ຕຕ຺ຖ ອຠິຊ຺ຌາກາຍຄນ຺ເຖນ ກາມາສໂວ, ພ຺ຍາປາທກາຍຄນ຺ເຖນ ຠວາສໂວ, ປຣາມາສກາຍຄນ຺ເຖນ ທິຏ຺ຐາສໂວ, ອິທໍສຈ຺ຈາຠິນິເວສກາຍຄນ຺ເຖນ ອວິຊ຺ຊາສໂວ.

ເຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາສວາ ເວປຸລ຺ລໍ ຄຕາ ໂອຆາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕນ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ‘‘ໂອຆາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ກາມາສໂວ ກາໂມໂຆ, ຠວາສໂວ ຠໂວໂຆ, ອວິຊ຺ຊາສໂວ ອວິຊ຺ໂຊໂຆ, ທິຏ຺ຐາສໂວ ທິຏ຺ໂຐໂຆ.

ເຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ໂອຆາ ອາສຍມນຸປວິຏ຺ຐາ ອນຸສຍສຫຄຕາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ສລ຺ລາຕິ ຫທຍມາຫຈ຺ຈ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ກາໂມໂຆ ຣາຄສລ຺ລໍ, ຠໂວໂຆ ໂທສສລ຺ລໍ, ອວິຊ຺ໂຊໂຆ ໂມຫສລ຺ລໍ, ທິຏ຺ໂຐໂຆ ທິຏ຺ຐິສລ຺ລໍ.

ອິເມຫິ ຈຕູຫິ ສລ຺ເລຫິ ປຣິຍາທິນ຺ນໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ຈຕູສຸ ຘມ຺ເມສຸ ຕິຏ຺ຐຕິ ຣູເປ ເວທນາຍ ສຎ຺ຎາຍ ສງ຺ຂາເຣສຸ. ອິມາ ຈຕສ຺ໂສ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິໂຍ. ຕຕ຺ຖ ຣາຄສລ຺ເລນ ນນ຺ທູປເສຈນໍ ຣູປູປຄໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ຕິຏ຺ຐຕິ. ໂທສສລ຺ເລນ ເວທນູປຄໍ. ໂມຫສລ຺ເລນ ສຎ຺ຎູປຄໍ. ທິຏ຺ຐິສລ຺ເລນ ນນ຺ທູປເສຈນໍ ສງ຺ຂາຣູປຄໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ຕິຏ຺ຐຕິ.

ຈຕູຫິ ¶ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕີຫິ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ອຄຕິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ຉນ຺ທາ ໂທສາ ຠຍາ ໂມຫາ. ຣາເຄນ ຉນ຺ທາ ອຄຕິໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ໂທເສນ ໂທສາ ອຄຕິໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ໂມເຫນ ໂມຫາ ອຄຕິໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ທິຏ຺ຐິຍາ ຠຍາ ອຄຕິໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ອິຕິ ອິມານິ ຈ ກມ຺ມານິ ອິເມ ຈ ກິເລສາ ອຍໍ ສໍສາຣເຫຕຸ.

ຕຕ຺ຖິມາ ຈຕສ຺ໂສ ທິສາ ກພຬີກາໂຣ ອາຫາໂຣ ‘‘ອສຸເຠ ສຸຠ’’ນ຺ຕິ ວິປລ຺ລາໂສ ກາມຸປາທານໍ ກາມໂຍໂຄ ອຠິຊ຺ຌາກາຍຄນ຺ໂຖ ກາມາສໂວ ກາໂມໂຆ ຣາຄສລ຺ລໍ ຣູປູປຄາ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິ ຉນ຺ທາ ອຄຕິຄມນໍ, ອຍໍ ປຐມາ ທິສາ.

ຜສ຺ໂສ ອາຫາໂຣ ‘‘ທຸກ຺ເຂ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ ວິປລ຺ລາໂສ ສີລພ຺ພຕຸປາທານໍ ຠວໂຍໂຄ ພ຺ຍາປາທກາຍຄນ຺ໂຖ ຠວາສໂວ ຠໂວໂຆ ໂທສສລ຺ລໍ ເວທນູປຄາ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິ ໂທສາ ອຄຕິຄມນໍ, ອຍໍ ທຸຕິຍາ ທິສາ.

ມໂນສຎ຺ເຈຕນາຫາໂຣ ‘‘ອນຕ຺ຕນິ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ວິປລ຺ລາໂສ ທິຏ຺ຐຸປາທານໍ ທິຏ຺ຐິໂຍໂຄ ປຣາມາສກາຍຄນ຺ໂຖ ທິຏ຺ຐາສໂວ ທິຏ຺ໂຐໂຆ ທິຏ຺ຐິສລ຺ລໍ ສຎ຺ຎູປຄາ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິ ຠຍາ ອຄຕິຄມນໍ, ອຍໍ ຕຕິຍາ ທິສາ.

ວິຎ຺ຎາຓາຫາໂຣ ¶ ‘‘ອນິຈ຺ເຈ ນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ວິປລ຺ລາໂສ ອຕ຺ຕວາທຸປາທານໍ ອວິຊ຺ຊາໂຍໂຄ ອິທໍສຈ຺ຈາຠິນິເວໂສກາຍຄນ຺ໂຖ ອວິຊ຺ຊາສໂວ ອວິຊ຺ໂຊໂຆ ໂມຫສລ຺ລໍ ສງ຺ຂາຣູປຄາ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິ ໂມຫາ ອຄຕິຄມນໍ, ອຍໍ ຈຕຸຕ຺ຖີ ທິສາ. ອິຕິ ອິເມສໍ ທສນ຺ນໍ ສຸຕ຺ຕານໍ ປຐເມນ ປເທນ ປຐມາຍ ທິສາຍ ອາໂລກນໍ, ທຸຕິເຍນ ປເທນ ທຸຕິຍາຍ ທິສາຍ, ຕຕິເຍນ ປເທນ ຕຕິຍາຍ ທິສາຍ, ຈຕຸຕ຺ເຖນ ປເທນ ຈຕຸຕ຺ຖິຍາ ທິສາຍ ອາໂລກນໍ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ທິສາ ອາໂລກນາ. ອິມິນາ ນເຍນ ສພ຺ເພ ກິເລສາ ຈຕູສຸ ປເທສຸ ປກ຺ຂິປິຕພ຺ພາ. ອຍໍ ອກຸສລປກ຺ໂຂ.

ຈຕສ຺ໂສ ປຏິປທາ, ຈຕ຺ຕາຣິ ຌານານິ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ວິຫາຣາ ທິພ຺ໂພ ພ຺ຣຫ຺ມາ ອຣິໂຍ ອາເນຎ຺ໂຊ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ສມ຺ມປ຺ປຘານາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຈ຺ຉຣິຍາ ອພ຺ຠຸຕາ ຘມ຺ມາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຘິຏ຺ຐານາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ສມາຘໂຍ ຉນ຺ທສມາຘິ ວີຣິຍສມາຘິ ຈິຕ຺ຕສມາຘິ ວີມໍສາສມາຘິ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ຘມ຺ມາ ສຸຂຠາຄິຍາ ນາຎ຺ຎຕ຺ຣ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ນາຎ຺ຎຕ຺ຣ ຕປສາ ນາຎ຺ຎຕ຺ຣ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣາ ນາຎ຺ຎຕ຺ຣ ສພ຺ພນິສ຺ສຄ຺ຄາ, ຈຕ຺ຕາຣິ ອປ຺ປມາຓານິ.

ຕຕ຺ຖ ¶ ທຸກ຺ຂາ ປຏິປທາ ທນ຺ຘາຠິຎ຺ຎາ ຠາວິຍມານາ ພຫຸລີກຣິຍມານາ ປຐມໍ ຌານໍ ປຣິປູເຣຕິ, ປຐມໍ ຌານໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ປຐມໍ ສຕິປຏ຺ຐານໍ ປຣິປູເຣຕິ, ປຐມໍ ສຕິປຏ຺ຐານໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ປຐມໍ ວິຫາຣໍ ປຣິປູເຣຕິ, ປຐໂມ ວິຫາໂຣ ປຣິປຸຓ຺ໂຓ ປຐມໍ ສມ຺ມປ຺ປຘານໍ ປຣິປູເຣຕິ, ປຐມໍ ສມ຺ມປ຺ປຘານໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ປຐມໍ ອຈ຺ຉຣິຍໍ ອພ຺ຠຸຕໍ ຘມ຺ມໍ ປຣິປູເຣຕິ, ປຐໂມ ອຈ຺ຉຣິໂຍ ອພ຺ຠຸໂຕ ຘມ຺ໂມ ປຣິປຸຓ຺ໂຓ ປຐມໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ປຣິປູເຣຕິ, ປຐມໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ຉນ຺ທສມາຘິໍ ປຣິປູເຣຕິ, ຉນ຺ທສມາຘິ ປຣິປຸຓ຺ໂຓ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣໍ ປຣິປູເຣຕິ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວໂຣ ປຣິປຸຓ຺ໂຓ ປຐມໍ ອປ຺ປມາຓໍ ປຣິປູເຣຕິ. ເອວໍ ຍາວ ສພ຺ພນິສ຺ສຄ຺ຄາ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ອປ຺ປມາຓໍ ປຣິປູເຣຕິ.

ຕຕ຺ຖ ປຐມາ ຈ ປຏິປທາ ປຐມຎ຺ຈ ຌານໍ ປຐມຎ຺ຈ ສຕິປຏ຺ຐານໍ ທິພ຺ໂພ ຈ ວິຫາໂຣ ປຐມຎ຺ຈ ສມ຺ມປ຺ປຘານໍ ປຐໂມ ຈ ອຈ຺ຉຣິໂຍ ອພ຺ຠຸໂຕ ຘມ຺ໂມ ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານຎ຺ຈ ຉນ຺ທສມາຘິ ຈ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວໂຣ ຈ ເມຕ຺ຕາ ຈ ອປ຺ປມາຓໍ. ອຍໍ ປຐມາ ທິສາ.

ທຸຕິຍາ ຈ ປຏິປທາ ຂິປ຺ປາຠິຎ຺ຎາ ທຸຕິຍຎ຺ຈ ຌານໍ ທຸຕິຍຎ຺ຈ ສຕິປຏ຺ຐານໍ ພ຺ຣຫ຺ມາ ຈ ວິຫາໂຣ ທຸຕິຍຎ຺ຈ ສມ຺ມປ຺ປຘານໍ ທຸຕິໂຍ ຈ ອຈ຺ຉຣິໂຍ ອພ຺ຠຸໂຕ ຘມ຺ໂມ ຈາຄາຘິຏ຺ຐານຎ຺ຈ ¶ ຈິຕ຺ຕສມາຘິ ຈ ຕໂປ ຈ ກຣຸຓາ ຈ ອປ຺ປມາຓໍ. ອຍໍ ທຸຕິຍາ ທິສາ.

ຕຕິຍາ ຈ ປຏິປທາ ທນ຺ຘາຠິຎ຺ຎາ ຕຕິຍຎ຺ຈ ຌານໍ ຕຕິຍຎ຺ຈ ສຕິປຏ຺ຐານໍ ອຣິໂຍ ຈ ວິຫາໂຣ ຕຕິຍຎ຺ຈ ສມ຺ມປ຺ປຘານໍ ຕຕິໂຍ ຈ ອຈ຺ຉຣິໂຍ ອພ຺ຠຸໂຕ ຘມ຺ໂມ ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານຎ຺ຈ ວີຣິຍສມາຘິ ຈ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ຈ ມຸທິຕາ ຈ ອປ຺ປມາຓໍ. ອຍໍ ຕຕິຍາ ທິສາ.

ຈຕຸຕ຺ຖີ ຈ ປຏິປທາ ຂິປ຺ປາຠິຎ຺ຎາ ຈຕຸຕ຺ຖຎ຺ຈ ຌານໍ ຈຕຸຕ຺ຖຎ຺ຈ ສຕິປຏ຺ຐານໍ ອາເນຎ຺ໂຊ ຈ ວິຫາໂຣ ຈຕຸຕ຺ຖຎ຺ຈ ສມ຺ມປ຺ປຘານໍ ຈຕຸຕ຺ໂຖ ຈ ອຈ຺ຉຣິໂຍ ອພ຺ຠຸໂຕ ຘມ຺ໂມ ອຸປສມາຘິຏ຺ຐານຎ຺ຈ ວີມໍສາສມາຘິ ຈ ສພ຺ພນິສ຺ສຄ຺ໂຄ ຈ ອຸເປກ຺ຂາ ຈ ອປ຺ປມາຓໍ. ອຍໍ ຈຕຸຕ຺ຖີ ທິສາ. ອິມາສໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ທິສານໍ ຍາ ອາໂລກນາ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ທິສາໂລຈໂນ ນາມ ນໂຍ.

ຕຕ຺ຖາຍໍ ໂຍຊນາ – ຈຕ຺ຕາໂຣ ຈ ອາຫາຣາ, ຈຕສ຺ໂສ ຈ ປຏິປທາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ຈ ວິປລ຺ລາສາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ຈ ສຕິປຏ຺ຐານາ, ຈຕ຺ຕາຣິ ຈ ອຸປາທານານິ, ຈຕ຺ຕາຣິ ຈ ຌານານິ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ຈ ໂຍຄາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ຈ ວິຫາຣາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ຈ ຄນ຺ຖາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ຈ ສມ຺ມປ຺ປຘານາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ຈ ອາສວາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ຈ ອຈ຺ຉຣິຍາ ອພ຺ຠຸຕາ ຘມ຺ມາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ຈ ໂອຆາ, ຈຕ຺ຕາຣິ ຈ ອຘິຏ຺ຐານານິ, ຈຕ຺ຕາຣິ ຈ ¶ ສລ຺ລານິ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ຈ ສມາຘໂຍ, ຈຕສ຺ໂສ ຈ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິໂຍ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ຈ ສຸຂຠາຄິຍາ ຘມ຺ມາ, ຈຕ຺ຕາຣິ ຈ ອຄຕິຄມນານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ຈ ອປ຺ປມາຓານິ. ອິຕິ ກຸສລາກຸສລານໍ ປກ຺ຂປຏິປກ຺ຂວເສນ ໂຍຊນາ. ອຍໍ ສີຫວິກ຺ກີຬິເຕ ທິສາໂລຈໂນ ນໂຍ.

ຕສ຺ສ ຈຕ຺ຕາຣິ ສາມຎ຺ຎຜລານິ ປຣິໂຍສານໍ, ຕຕ຺ຖ ປຐມາຍ ທິສາຍ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ປຣິໂຍສານໍ, ທຸຕິຍາຍ ສກທາຄາມິຜລໍ, ຕຕິຍາຍ ອນາຄາມິຜລໍ, ຈຕຸຕ຺ຖິຍາ ອຣຫຕ຺ຕຜລໍ ປຣິໂຍສານນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ຕິປຸກ຺ຂລນໂຍ? ປຏິປທາວິຠາເຄນ ຈຕູສຸ ປຸຄ຺ຄເລສຸ ໂຍ ສຸຂາຍ ປຏິປທາຍ ຂິປ຺ປາຠິຎ຺ຎາຍ ນິຍ຺ຍາຕິ, ອຍໍ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎູ. ໂຍ ສຸຂາຍ ວາ ປຏິປທາຍ, ທນ຺ຘາຠິຎ຺ຎາຍ, ທຸກ຺ຂາຍ ວາ ປຏິປທາຍ ຂິປ຺ປາຠິຎ຺ຎາຍ ນິຍ຺ຍາຕິ, ອຍໍ ວິປຎ຺ຈິຕຎ຺ຎູ. ໂຍ ທຸກ຺ຂາຍ ປຏິປທາຍ ທນ຺ຘາຠິຎ຺ຎາຍ ນິຍ຺ຍາຕິ, ອຍໍ ເນຍ຺ໂຍ. ອິຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ຕໂຍ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎຸສ຺ສ ສມຖປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ວິປສ຺ສນາ ສປ຺ປາຍາ ¶ . ເນຍ຺ຍສ຺ສ ວິປສ຺ສນາປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ ສມໂຖ, ວິປຎ຺ຈິຕຎ຺ຎຸສ຺ສ ສມຖວິປສ຺ສນາ ຍຸຄນທ຺ຘາ. ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎຸສ຺ສ ມຸທຸກາ ເທສນາ, ເນຍ຺ຍສ຺ສ ຕິກ຺ຂາ ເທສນາ, ວິປຎ຺ຈິຕຎ຺ຎຸສ຺ສ ຕິກ຺ຂມຸທຸກາ ເທສນາ.

ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎຸສ຺ສ ອຘິປຎ຺ຎາສິກ຺ຂາ, ວິປຎ຺ຈິຕຎ຺ຎຸສ຺ສ ອຘິຈິຕ຺ຕສິກ຺ຂາ ຈ ອຘິປຎ຺ຎາສິກ຺ຂາ ຈ, ເນຍ຺ຍສ຺ສ ອຘິສີລສິກ຺ຂາ ຈ ອຘິຈິຕ຺ຕສິກ຺ຂາ ຈ ອຘິປຎ຺ຎາສິກ຺ຂາ ຈ. ອິຕິ ອິເມສໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ຈຕູຫິ ປຏິປທາຫິ ນິຍ຺ຍານໍ.

ຕຕ຺ຖາຍໍ ສໍກິເລສປກ຺ໂຂ, ຕີຓິ ອກຸສລມູລານິ, ຕໂຍ ຜສ຺ສາ, ຕິສ຺ໂສ ເວທນາ, ຕໂຍ ອຸປວິຈາຣາ, ຕໂຍ ກິເລສາ, ຕໂຍ ວິຕກ຺ກາ, ຕໂຍ ປຣິຬາຫາ, ຕີຓິ ສງ຺ຂຕລກ຺ຂຓານິ, ຕິສ຺ໂສ ທຸກ຺ຂຕາ.

ຕີຓິ ອກຸສລມູລານີຕິ ໂລໂຠ ອກຸສລມູລໍ, ໂທໂສ ອກຸສລມູລໍ, ໂມໂຫ ອກຸສລມູລໍ. ຕໂຍ ຜສ຺ສາຕິ ສຸຂເວທນີໂຍ ຜສ຺ໂສ, ທຸກ຺ຂເວທນີໂຍ ຜສ຺ໂສ, ອທຸກ຺ຂມສຸຂເວທນີໂຍ ຜສ຺ໂສ. ຕິສ຺ໂສ ເວທນາຕິ ສຸຂາ ເວທນາ, ທຸກ຺ຂາ ເວທນາ, ອທຸກ຺ຂມສຸຂາ ເວທນາ. ຕໂຍ ອຸປວິຈາຣາຕິ ໂສມນສ຺ສູປວິຈາໂຣ, ໂທມນສ຺ສູປວິຈາໂຣ, ອຸເປກ຺ຂູປວິຈາໂຣ. ຕໂຍ ກິເລສາຕິ ໂລໂຠ, ໂທໂສ, ໂມໂຫ. ຕໂຍ ວິຕກ຺ກາຕິ ກາມວິຕກ຺ໂກ, ພ຺ຍາປາທວິຕກ຺ໂກ, ວິຫິໍສາວິຕກ຺ໂກ. ຕໂຍ ປຣິຬາຫາຕິ ¶ ຣາຄໂຊ, ໂທສໂຊ, ໂມຫໂຊ. ຕີຓິ ສງ຺ຂຕລກ຺ຂຓານີຕິ ອຸປ຺ປາໂທ, ຐິຕິ, ວໂຍ. ຕິສ຺ໂສ ທຸກ຺ຂຕາຕິ ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂຕາ, ວິປຣິຓາມທຸກ຺ຂຕາ, ສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂຕາ.

ຕຕ຺ຖ ໂລໂຠ ອກຸສລມູລໍ ມນາປິເກນ ອາຣມ຺ມເຓນ ສມຸຏ຺ຐຫຕິ. ຕເທວ ມນາປິກາຣມ຺ມຓໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ສຸຂເວທນີໂຍ ຜສ຺ໂສ, ສຸຂເວທນີຍໍ ຜສ຺ສໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ສຸຂາ ເວທນາ, ສຸຂໍ ເວທນໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ໂສມນສ຺ສູປວິຈາໂຣ, ໂສມນສ຺ສູປວິຈາຣໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຣາໂຄ, ຣາຄໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ກາມວິຕກ຺ໂກ, ກາມວິຕກ຺ກໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຣາຄໂຊ ປຣິຬາໂຫ, ຣາຄຊໍ ປຣິຬາຫໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ອຸປ຺ປາໂທ ສງ຺ຂຕລກ຺ຂຓໍ, ອຸປ຺ປາທໍ ສງ຺ຂຕລກ຺ຂຓໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ວິປຣິຓາມທຸກ຺ຂຕາ.

ໂທໂສ ອກຸສລມູລໍ ອມນາປິເກນ ອາຣມ຺ມເຓນ ສມຸຏ຺ຐຫຕິ. ຕເທວ ອມນາປິກາຣມ຺ມຓໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ທຸກ຺ຂເວທນີໂຍ ຜສ຺ໂສ, ທຸກ຺ຂເວທນີຍໍ ¶ ຜສ຺ສໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ທຸກ຺ຂາ ເວທນາ, ທຸກ຺ຂໍ ເວທນໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ໂທມນສ຺ສູປວິຈາໂຣ, ໂທມນສ຺ສູປວິຈາຣໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ໂທໂສ, ໂທສໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ພ຺ຍາປາທວິຕກ຺ໂກ, ພ຺ຍາປາທວິຕກ຺ກໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ໂທສໂຊ ປຣິຬາໂຫ, ໂທສຊໍ ປຣິຬາຫໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຐິຕສ຺ສ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ ສງ຺ຂຕລກ຺ຂຓໍ, ຐິຕສ຺ສ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ ສງ຺ຂຕລກ຺ຂຓໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂຕາ.

ໂມໂຫ ອກຸສລມູລໍ ອຸເປກ຺ຂາຐານິຍໍ ອາຣມ຺ມເຓນ ສມຸຏ຺ຐຫຕິ. ຕເທວ ອຸເປກ຺ຂາຐານິຍໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ອທຸກ຺ຂມສຸຂເວທນີໂຍ ຜສ຺ໂສ, ອທຸກ຺ຂມສຸຂເວທນີຍໍ ຜສ຺ສໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ອທຸກ຺ຂມສຸຂາ ເວທນາ, ອທຸກ຺ຂມສຸຂໍ ເວທນໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ອຸເປກ຺ຂູປວິຈາໂຣ, ອຸເປກ຺ຂູປວິຈາຣໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ໂມໂຫ, ໂມຫໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ວິຫິໍສາວິຕກ຺ໂກ, ວິຫິໍສາວິຕກ຺ກໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ໂມຫໂຊ ປຣິຬາໂຫ, ໂມຫຊໍ ປຣິຬາຫໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ວໂຍ ສງ຺ຂຕລກ຺ຂຓໍ, ວຍໍ ສງ຺ຂຕລກ຺ຂຓໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂຕາ. ອິຕິ ອຍໍ ຕີຫິ ອາກາເຣຫິ ກິເລສານໍ ນິທ຺ເທໂສ. ໂຍ ໂກຈິ ອກຸສລປກ຺ໂຂ, ສພ຺ໂພ ໂສ ຕີສຸ ອກຸສລມູເລສຸ ສໂມສຣຕີຕິ.

ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ກຸສລປກ຺ໂຂ? ຕີຓິ ກຸສລມູລານິ ອໂລໂຠ, ອໂທໂສ, ອໂມໂຫ. ຕິສ຺ໂສ ປຎ຺ຎາ ສຸຕມຍີ, ຈິນ຺ຕາມຍີ, ຠາວນາມຍີ. ຕໂຍ ສມາຘີ ສວິຕກ຺ກສວິຈາໂຣ, ອວິຕກ຺ກວິຈາຣມຕ຺ໂຕ, ອວິຕກ຺ກອວິຈາໂຣ. ຕິສ຺ໂສ ສິກ຺ຂາ ອຘິສີລສິກ຺ຂາ, ອຘິຈິຕ຺ຕສິກ຺ຂາ ¶ , ອຘິປຎ຺ຎາສິກ຺ຂາ. ຕີຓິ ນິມິຕ຺ຕານິ ສມຖນິມິຕ຺ຕໍ, ປຄ຺ຄຫນິມິຕ຺ຕໍ, ອຸເປກ຺ຂານິມິຕ຺ຕໍ. ຕໂຍ ວິຕກ຺ກາ ເນກ຺ຂມ຺ມວິຕກ຺ໂກ, ອພ຺ຍາປາທວິຕກ຺ໂກ, ອວິຫິໍສາວິຕກ຺ໂກ. ຕີຓິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ອນຎ຺ຎາຕຎ຺ຎສ຺ສາມີຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ອຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ອຎ຺ຎາຕາວິນ຺ທ຺ຣິຍໍ. ຕໂຍ ອຸປວິຈາຣາ ເນກ຺ຂມ຺ມູປວິຈາໂຣ, ອພ຺ຍາປາທູປວິຈາໂຣ, ອວິຫິໍສູປວິຈາໂຣ ຕິສ຺ໂສ ເອສນາ ກາເມສນາ, ຠເວສນາ, ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍສນາ. ຕໂຍ ຂນ຺ຘາ ສີລກ຺ຂນ຺ໂຘ, ສມາຘິກ຺ຂນ຺ໂຘ, ປຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ໂຘ.

ຕຕ຺ຖ ອໂລໂຠ ກຸສລມູລໍ ສຸຕມຍິປຎ຺ຎໍ ປຣິປູເຣຕິ. ສຸຕມຍິ ປຎ຺ຎາ ປຣິປຸຓ຺ຓາ ສວິຕກ຺ກສວິຈາຣໍ ສມາຘິໍ ປຣິປູເຣຕິ, ສວິຕກ຺ກສວິຈາໂຣ ສມາຘິ ປຣິປຸຓ຺ໂຓ ອຘິສີລສິກ຺ຂໍ ປຣິປູເຣຕິ, ອຘິສີລສິກ຺ຂາ ປຣິປຸຓ຺ຓາ ¶ ສມຖນິມິຕ຺ຕໍ ປຣິປູເຣຕິ, ສມຖນິມິຕ຺ຕໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ເນກ຺ຂມ຺ມວິຕກ຺ກໍ ປຣິປູເຣຕິ, ເນກ຺ຂມ຺ມວິຕກ຺ໂກ ປຣິປຸຓ຺ໂຓ ອນຎ຺ຎາຕຎ຺ຎສ຺ສາມີຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປຣິປູເຣຕິ, ອນຎ຺ຎາຕຎ຺ຎສ຺ສາມີຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ເນກ຺ຂມ຺ມສິຕູປວິຈາຣໍ ປຣິປູເຣຕິ, ເນກ຺ຂມ຺ມູປວິຈາຣໍ ປຣິປຸຓ຺ໂຓ ກາເມສນໍ ປຊຫຕິ. ກາເມສນປ຺ປຫານໍ ສີລກ຺ຂນ຺ຘໍ ປຣິປູເຣຕິ.

ອໂທໂສ ກຸສລມູລໍ ຈິນ຺ຕາມຍິປຎ຺ຎໍ ປຣິປູເຣຕິ, ຈິນ຺ຕາມຍິປຎ຺ຎາ ປຣິປຸຓ຺ຓາ ອວິຕກ຺ກວິຈາຣມຕ຺ຕໍ ສມາຘິໍ ປຣິປູເຣຕິ, ອວິຕກ຺ກວິຈາຣມຕ຺ໂຕ ສມາຘິ ປຣິປຸຓ຺ໂຓ ອຘິຈິຕ຺ຕສິກ຺ຂໍ ປຣິປູເຣຕິ, ອຘິຈິຕ຺ຕສິກ຺ຂາ ປຣິປຸຓ຺ຓາ ອຸເປກ຺ຂານິມິຕ຺ຕໍ ປຣິປູເຣຕິ, ອຸເປກ຺ຂານິມິຕ຺ຕໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ອພ຺ຍາປາທວິຕກ຺ກໍ ປຣິປູເຣຕິ, ອພ຺ຍາປາທວິຕກ຺ໂກ ປຣິປຸຓ຺ໂຓ ອຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປຣິປູເຣຕິ, ອຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ອພ຺ຍາປາທູປວິຈາຣໍ ປຣິປູເຣຕິ, ອພ຺ຍາປາທູປວິຈາໂຣ ປຣິປຸຓ຺ໂຓ ຠເວສນໍ ປຊຫຕິ, ຠເວສນປ຺ປຫານໍ ສມາຘິກ຺ຂນ຺ຘໍ ປຣິປູເຣຕິ.

ອໂມໂຫ ກຸສລມູລໍ ຠາວນາມຍິປຎ຺ຎໍ ປຣິປູເຣຕິ, ຠາວນາມຍິປຎ຺ຎາ ປຣິປຸຓ຺ຓາ ອວິຕກ຺ກອວິຈາຣໍ ສມາຘິໍ ປຣິປູເຣຕິ, ອວິຕກ຺ກອວິຈາໂຣ ສມາຘິ ປຣິປຸຓ຺ໂຓ ອຘິປຎ຺ຎາສິກ຺ຂໍ ປຣິປູເຣຕິ, ອຘິປຎ຺ຎາສິກ຺ຂາ ປຣິປຸຓ຺ຓາ ປຄ຺ຄຫນິມິຕ຺ຕໍ ປຣິປູເຣຕິ, ປຄ຺ຄຫນິມິຕ຺ຕໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ອວິຫິໍສາວິຕກ຺ກໍ ປຣິປູເຣຕິ, ອວິຫິໍສາວິຕກ຺ໂກ ປຣິປຸຓ຺ໂຓ ອຎ຺ຎາຕາວິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປຣິປູເຣຕິ, ອຎ຺ຎາຕາວິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ອວິຫິໍສູປວິຈາຣໍ ປຣິປູເຣຕິ, ອວິຫິໍສູປວິຈາໂຣ ປຣິປຸຓ຺ໂຓ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍສນໍ ປຣິປູເຣຕິ, ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍສນາ ປຣິປຸຓ຺ຓາ ປຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ຘໍ ປຣິປູເຣຕິ.

ອິຕິ ອິເມ ຕໂຍ ຘມ຺ມາ ອກຸສລປກ຺ຂິກາ ກຸສລປກ຺ຂິກາ ຈ ຕິກນິທ຺ເທເສຫິ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ ຕິປຸກ຺ຂລນຍສ຺ສ ¶ ທິສາ ນາມ. ຕສ຺ສ ປຣິໂຍສານໍ ຕໂຍ ວິໂມກ຺ຂາ ອປ຺ປຓິຫິໂຕ ສຸຎ຺ຎໂຕ ອນິມິຕ຺ໂຕ, ອຍໍ ຕິປຸກ຺ຂໂລ ນາມ ທຸຕິໂຍ ນໂຍ.

ຕຕ຺ຖ ເຍ ອິເມ ຕໂຍ ປຸຄ຺ຄລາ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎູ ວິປຎ຺ຈິຕຎ຺ຎູ ເນຍ຺ໂຍຕິ ອິເມສໍ ຕິຓ຺ຓໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ທ຺ເວ ປຸຄ຺ຄລາ ສຸຂາຍ ປຏິປທາຍ ຂິປ຺ປາຠິຎ຺ຎາຍ, ສຸຂາຍ ປຏິປທາຍ ທນ຺ຘາຠິຎ຺ຎາຍ ຈ ນິຍ຺ຍນ຺ຕິ, ທ຺ເວເຍວ ປຸຄ຺ຄລາ ທຸກ຺ຂາຍ ປຏິປທາຍ ຂິປ຺ປາຠິຎ຺ຎາຍ, ທຸກ຺ຂາຍ ປຏິປທາຍ ທນ຺ຘາຠິຎ຺ຎາຍ ຈ ນິຍ຺ຍນ຺ຕິ, ອິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ. ເຕ ວິເສເສນ ທ຺ເວ ໂຫນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐິຈຣິໂຕ ຈ ຕຓ຺ຫາຈຣິໂຕ ຈ. ອິເມ ¶ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ຕໂຍ ໂຫນ຺ຕິ, ຕໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ທ຺ເວ ໂຫນ຺ຕິ. ອິເມສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ອຍໍ ສໍກິເລໂສ – ອວິຊ຺ຊາ ຈ ຕຓ຺ຫາ ຈ ອຫິຣີກຎ຺ຈ ອໂນຕ຺ຕປ຺ປຎ຺ຈ ອສຕິ ຈ ອສມ຺ປຊຎ຺ຎຎ຺ຈ ນີວຣຓານິ ຈ ສໍໂຍຊນານິ ຈ ອຊ຺ໂຌສານຎ຺ຈ ອຠິນິເວໂສ ຈ ອຫໍກາໂຣ ຈ ມມໍກາໂຣ ຈ ອສ຺ສທ຺ຘິຍຎ຺ຈ ໂທວຈສ຺ສຕາ ຈ ໂກສຊ຺ຊຎ຺ຈ ອໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ ຈ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ຈ ອວິຊ຺ຊາ ຈ ອສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນຎ຺ຈ ອສມາປຕ຺ຕິ ຈ.

ຕຕ຺ຖ ອວິຊ຺ຊາ ຈ ອຫິຣີກຎ຺ຈ ອສຕິ ຈ ນີວຣຓານິ ຈ ອຊ຺ໂຌສານຎ຺ຈ ອຫໍກາໂຣ ຈ ອສ຺ສທ຺ຘິຍຎ຺ຈ ໂກສຊ຺ຊຎ຺ຈ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ຈ ອສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນຎ຺ຈ, ອຍໍ ເອກາ ທິສາ.

ຕຓ຺ຫາ ຈ ອໂນຕ຺ຕປ຺ປຎ຺ຈ ອສມ຺ປຊຎ຺ຎຎ຺ຈ ສໍໂຍຊນານິ ຈ ອຠິນິເວໂສ ຈ ມມໍກາໂຣ ຈ ໂທວຈສ຺ສຕາ ຈ ອໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ ຈ ອວິຊ຺ຊາ ຈ ອສມາປຕ຺ຕິ ຈ, ອຍໍ ທຸຕິຍາ ທິສາ. ທສນ຺ນໍ ທຸການໍ ທສ ປທານິ ປຐມາ ທິສາຕິ ກາຕພ຺ພານິ. ສໍຂິຕ຺ເຕນ ອຕ຺ຖໍ ຎາເປນ຺ຕິ ປຏິປກ຺ເຂ ກຓ຺ຫປກ຺ຂສ຺ສ ທສນ຺ນໍ ທຸການໍ ທສ ປທານິ ທຸຕິຍການິ, ອຍໍ ທຸຕິຍາ ທິສາ.

ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ກຸສລປກ຺ໂຂ? ສມໂຖ ຈ ວິປສ຺ສນາ ຈ ວິຊ຺ຊາ ຈ ຈຣຓຎ຺ຈ ສຕິ ຈ ສມ຺ປຊຎ຺ຎຎ຺ຈ ຫິຣີ ຈ ໂອຕ຺ຕປ຺ປຎ຺ຈ ອຫໍກາຣປ຺ປຫານຎ຺ຈ ມມໍກາຣປ຺ປຫານຎ຺ຈ ສມ຺ມາວາຍາໂມ ຈ ໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ ຈ ສມ຺ມາສຕິ ຈ ສມ຺ມາສມາຘິ ຈ ປຎ຺ຎາ ຈ ນິພ຺ພິທາ ຈ ສມາປຕ຺ຕິ ຈ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນຎ຺ຈ ໂສມນສ຺ສຎ຺ຈ ຘມ຺ມານຸຘມ຺ມປຏິປຕ຺ຕິ ຈ.

ທສນ຺ນໍ ທຸການໍ ສມຖາທີນິ ໂສມນສ຺ສປຣິໂຍສານານິ ປຐມານິ ທສ ປທານິ ປຐມາ ທິສາ, ວິປສ຺ສນາທີນິ ຘມ຺ມານຸຘມ຺ມປຏິປຕ຺ຕິປຣິໂຍສານານິ ທຸຕິຍານິ ທສ ປທານິ ທຸຕິຍາ ທິສາ. ອິຕິ ອກຸສລປກ຺ເຂ ກຸສລປກ຺ເຂ ຈ ນນ຺ທິຍາວຏ຺ຏສ຺ສ ນຍສ຺ສ ຈຕສ຺ໂສ ທິສາ.

ຕາສຸ ¶ ກຸສລປກ຺ເຂ ສມຖາທີຫິ ອກຸສລປກ຺ເຂ ຕຓ຺ຫາທໂຍ ປຫານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເຕສໍ ປຫານາ ຣາຄວິຣາຄາ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິ, ກຸສລປກ຺ເຂ ວິປສ຺ສນາທີຫິ ອກຸສລປກ຺ເຂ ອວິຊ຺ຊາທໂຍ ປຫານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເຕສໍ ປຫານາ ອວິຊ຺ຊາວິຣາຄາ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິ. ອິຕິ ອິມາ ທ຺ເວ ວິມຸຕ຺ຕິໂຍ ນນ຺ທິຍາວຏ຺ຏນເຍ ປຣິໂຍສານໍ.

ຕຕ຺ຖ ¶ ຕຓ຺ຫາ ອວິຊ຺ຊາ ສມໂຖ ວິປສ຺ສນາຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ປທານິ, ເຕສຸ ອຏ຺ຐາຣສ ມູລປທານິ ສໂມສຣນ຺ຕິ. ກຖໍ? ສມໂຖ ຈ ອໂລໂຠ ຈ ອໂທໂສ ຈ ອສຸຠສຎ຺ຎາ ຈ ທຸກ຺ຂສຎ຺ຎາ ຈາຕິ ອິມານິ ປຎ຺ຈ ປທານິ ສມຖໍ ຠຊນ຺ຕິ, ວິປສ຺ສນາ ຈ ອໂມໂຫ ຈ ອນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາ ຈ ອນຕ຺ຕສຎ຺ຎາ ຈາຕິ ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ປທານິ ວິປສ຺ສນໍ ຠຊນ຺ຕິ. ເອວໍ ນວ ປທານິ ກຸສລານິ ທ຺ວີສຸ ປເທສຸ ສໂມສຣນ຺ຕິ. ຕຓ຺ຫາ ຈ ໂລໂຠ ຈ ໂທໂສ ຈ ສຸຠສຎ຺ຎາ ຈ ສຸຂສຎ຺ຎາ ຈາຕິ ອິມານິ ປຎ຺ຈ ປທານິ ຕຓ຺ຫໍ ຠຊນ຺ຕິ, ອວິຊ຺ຊາ ຈ ໂມໂຫ ຈ ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາ ຈ ອຕ຺ຕສຎ຺ຎາ ຈາຕິ ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ປທານິ ອວິຊ຺ຊໍ ຠຊນ຺ຕິ. ເອວໍ ນວ ປທານິ ອກຸສລານິ ທ຺ວີສຸ ປເທສຸ ສໂມສຣນ຺ຕິ. ອິຕິ ຕິປຸກ຺ຂໂລ ຈ ສີຫວິກ຺ກີຬິໂຕ ຈ ນນ຺ທິຍາວຏ຺ຏນຍໍ ອນຸປ຺ປວິສນ຺ຕິ.

ກຖໍ ຕິປຸກ຺ຂເລ ນເຍ ອິຕເຣ ທ຺ເວ ນຍາ ອນຸປ຺ປວິສນ຺ຕິ? ວິປສ຺ສນາ ຈ ອໂມໂຫ ຈ ອນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາ ຈ ອນຕ຺ຕສຎ຺ຎາ ຈາຕິ ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ປທານິ ອໂມໂຫ, ສມໂຖ ຈ ອໂລໂຠ ຈ ອສຸຠສຎ຺ຎາ ຈ ທຸກ຺ຂສຎ຺ຎາ ຈາຕິ ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ປທານິ ອໂລໂຠ, ອໂທໂສ ອໂທໂສ ເອວ. ເອວໍ ນວ ປທານິ ກຸສລານິ ຕີສຸ ປເທສຸ ສໂມສຣນ຺ຕິ. ຕຓ຺ຫາ ຈ ໂລໂຠ ຈ ສຸຠສຎ຺ຎາ ຈ ສຸຂສຎ຺ຎາ ຈາຕິ ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ປທານິ ໂລໂຠ, ອວິຊ຺ຊາ ຈ ໂມໂຫ ຈ ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາ ຈ ອຕ຺ຕສຎ຺ຎາ ຈາຕິ ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ປທານິ ໂມໂຫ, ໂທໂສ ໂທໂສ ເອວ. ເອວໍ ນວ ປທານິ ອກຸສລານິ ຕີສຸ ປເທສຸ ສໂມສຣນ຺ຕິ. ອິຕິ ຕິປຸກ຺ຂເລ ນເຍ ອິຕເຣ ທ຺ເວ ນຍາ ອນຸປ຺ປວິສນ຺ຕິ.

ກຖໍ ຈຕູສຸ ປເທສຸ ອຏ຺ຐາຣສ ມູລປທານິ ສໂມສຣນ຺ຕິ? ຕຓ຺ຫາ ຈ ສຸຠສຎ຺ຎາ ຈ, ອຍໍ ປຐໂມ ວິປລ຺ລາໂສ. ໂລໂຠ ຈ ສຸຂສຎ຺ຎາ ຈ, ອຍໍ ທຸຕິໂຍ ວິປລ຺ລາໂສ. ອວິຊ຺ຊາ ຈ ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາ ຈ, ອຍໍ ຕຕິໂຍ ວິປລ຺ລາໂສ. ໂມໂຫ ຈ ອຕ຺ຕສຎ຺ຎາ ຈ, ອຍໍ ຈຕຸຕ຺ໂຖ ວິປລ຺ລາໂສ. ອິຕິ ນວ ປທານິ ອກຸສລານິ ຈຕູສຸ ປເທສຸ ສໂມສຣນ຺ຕິ. ສມໂຖ ຈ ອສຸຠສຎ຺ຎາ ຈ ປຐມໍ ສຕິປຏ຺ຐານໍ, ອໂລໂຠ ຈ ທຸກ຺ຂສຎ຺ຎາ ຈ ທຸຕິຍໍ ສຕິປຏ຺ຐານໍ, ວິປສ຺ສນາ ຈ ອນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາ ຈ ຕຕິຍໍ ສຕິປຏ຺ຐານໍ, ອໂມໂຫ ຈ ອນຕ຺ຕສຎ຺ຎາ ຈ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ສຕິປຏ຺ຐານໍ. ອິຕິ ນວ ປທານິ ກຸສລານິ ຈຕູສຸ ປເທສຸ ສໂມສຣນ຺ຕິ. ເອວໍ ສີຫວິກ຺ກີຬິຕນເຍ ¶ ອິຕເຣ ທ຺ເວ ນຍາ ອນຸປ຺ປວິສນ຺ຕິ. ຕິຓ຺ຓຎ຺ຫິ ນຍານໍ ຍາ ຠູມິໂຍ ໂຄຈໂຣ, ໂສ ເອເກກໍ ນຍໍ ¶ ອນຸປ຺ປວິສຕິ. ຕສ຺ມາ ເອເກກສ຺ສ ນຍສ຺ສ ອກຸສເລ ວາ ຘມ຺ເມ ວິຎ຺ຎາເຕ ກຸສເລ ວາ ປຏິປກ຺ໂຂ ອນ຺ເວສິຕພ຺ໂພ. ປຏິປກ຺ຂໍ ອນ຺ເວສິຕ຺ວາ ໂສ ນໂຍ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ໂພ. ຕມ຺ຫິ ນເຍ ນິທ຺ທິຏ຺ເຐ ຍຖາ ເອກມ຺ຫິ ນເຍ ອິຕເຣສໍ ນຍານໍ ມູລປທານິ ອນຸປ຺ປວິຏ຺ຐານິ, ຕໂຕ ຕໂຕ ນີຫຣິຕ຺ວາ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ພານິ. ເອເກກສ຺ມິຎ຺ຫິ ນເຍ ອຏ຺ຐາຣສ ມູລປທານິ ອນຸປ຺ປວິຏ຺ຐານິ.

ຕຕ຺ຖ ເອເກກສ຺ມິໍ ຘມ຺ເມ ວິຎ຺ຎາເຕ ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາ ວິຎ຺ຎາຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ອິເມສໍ ຕິຓ຺ຓໍ ນຍານໍ ສີຫວິກ຺ກີຬິຕສ຺ສ ນຍສ຺ສ ຈຕ຺ຕາຣິ ຜລານິ ປຣິໂຍສານໍ ປຐມາຍ ທິສາຍ ປຐມໍ ຜລໍ, ທຸຕິຍາຍ ທິສາຍ ທຸຕິຍໍ ຜລໍ, ຕຕິຍາຍ ທິສາຍ ຕຕິຍໍ ຜລໍ, ຈຕຸຕ຺ຖາຍ ທິສາຍ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ຜລໍ ປຣິໂຍສານໍ.

ຕິປຸກ຺ຂລສ຺ສ ນຍສ຺ສ ຕໂຍ ວິໂມກ຺ຂາ ປຣິໂຍສານໍ ປຐມາຍ ທິສາຍ ອປ຺ປຓິຫິໂຕ, ທຸຕິຍາຍ ສຸຎ຺ຎໂຕ, ຕຕິຍາຍ ອນິມິຕ຺ໂຕ ວິໂມກ຺ໂຂ ປຣິໂຍສານໍ.

ນນ຺ທິຍາວຏ຺ຏສ຺ສ ນຍສ຺ສ ທ຺ເວ ວິມຸຕ຺ຕິໂຍ ປຣິໂຍສານໍ ປຐມາຍ ທິສາຍ ຕຓ຺ຫາວິຣາຄາ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິ, ທຸຕິຍາຍ ທິສາຍ ອວິຊ຺ຊາວິຣາຄາ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິ ປຣິໂຍສານໍ. ອິເມສຸ ຕີສຸ ນເຍສຸ ຍາ ອຏ຺ຐາຣສນ຺ນໍ ປທານໍ ອາໂລຈນາ, ອຍໍ ທິສາໂລຈໂນ ນໂຍ. ຍາ ອາໂລເກຕ຺ວາ ກຸສລປກ຺ເຂ ອກຸສລປກ຺ເຂ ຈ ‘‘ອຍໍ ຘມ຺ໂມ ອິມໍ ຘມ຺ມໍ ຠຊຕີ’’ຕິ ຊານນ຺ເຕນ ສມ຺ມາ ໂຍຊນາ, ອຍໍ ອງ຺ກຸໂສ ນໂຍຕິ ອິເມ ປຎ຺ຈ ນຍາ.

ນຍສມຸຏ຺ຐານວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘໙. ເອວໍ ສພ຺ພຖາ ນຍສມຸຏ຺ຐານໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ອິທານິ ສາສນປຏ຺ຐານໍ ວິຠຊນ຺ໂຕ ຍສ຺ມາ ສງ຺ຄຫວາຣາທີສຸ ມູລປເທເຫວ ປຏ຺ຐານໍ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສຣູປໂຕ ນ ທສ຺ສິຕໍ, ຕສ຺ມາ ຍຖາ ມູລປເທຫິ ປຏ຺ຐານໍ ນິທ຺ຘາເຣຕພ຺ພໍ, ເອວໍ ປຏ຺ຐານໂຕປິ ມູລປທານິ ນິທ຺ຘາເຣຕພ຺ພານີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ອຏ຺ຐາຣສ ມູລປທາ ກຸຫິໍ ທຏ຺ຐພ຺ພາ? ສາສນປຏ຺ຐາເນ’’ຕິ ອາຫ. ມູລປທສາສນປຏ຺ຐານານຎ຺ຫິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສງ຺ຄໂຫ ປຸພ຺ເພ ທສ຺ສິໂຕ ເອວາຕິ. ອຖ ສາສນປຏ຺ຐານນ຺ຕິ ໂກ ວຈນຕ຺ໂຖ? ສາສນສ຺ສ ປຏ຺ຐານນ຺ຕິ ສາສນປຏ຺ຐານໍ ¶ , ສາສນໍ ¶ ເທສນາ, ຕສ຺ສາ ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍານຸຣູປໍ ເຕສໍ ຫິຕສຸຂນິປ຺ຜາທນຕ຺ຖໍ ປກາເຣຫິ ຐານໍ ປວຕ຺ຕິ ສາສນປຏ຺ຐານໍ. ອິຘ ປນ ຕສ຺ສ ຕຖາຠາວທີປນໍ ‘‘ສາສນປຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຖ ວາ ສາສນໍ ອຘິສີລສິກ຺ຂາທໂຍ. ເຕສໍ ປວຕ຺ຕນຸປາຍຠາວໂຕ ປຕິຏ຺ຐຫນ຺ຕິ ເອເຕຫີຕິ ປຏ຺ຐານານິ, ສໍກິເລສາທິຘມ຺ມາ. ເຕສໍ ປເວທນໂຕ ຕທຸປຈາເຣນ ສຸຕ຺ຕານິ ປຏ຺ຐານານິ. ເຕສໍ ປນ ສມູຫຠາວໂຕ ອຍໍ ປກຣຓປ຺ປເທໂສ ປຏ຺ຐານໍ ນາມ.

ອປໂຣ ນໂຍ – ເກນຏ຺ເຐນ ປຏ຺ຐານໍ? ປຏ຺ຐິຕຏ຺ເຐນ ຄມນຏ຺ເຐນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ເຍ ເຕ ໂຄຏ຺ຐາ ປຏ຺ຐິຕຄາໂວ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໕໖) ອາຄຕຏ຺ຐານສ຺ມິຎ຺ຫິ ເຍນ ປຏ຺ຐາເນນ ເຕ ‘‘ໂຄຏ຺ຐາ ປຏ຺ຐິຕຄາໂວ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ຕໍ ອຕ຺ຖໂຕ ຄມນໍ ໂຫຕິ. ອິຕິ ນາຕິວິຕ຺ຖາຣິຕນເຍສຸ ຫາຣນເຍສຸ ອນິສ຺ສງ຺ຄຄມນສ຺ສ ເທສນາຎາຓສ຺ສ ສໍກິເລສຠາຄິຍາທິໂລກິຍາທິເຠເທສຸ ຕທຸຠຍໂວມິສ຺ສກເຠເທສຸ ຈ ວິຕ຺ຖາຣິຕນຍລາຠໂຕ ນິສ຺ສງ຺ຄວເສນ ປວຕ຺ຕຄມນຕ຺ຕາ ເຕ ສໍກິເລສຠາຄິຍາທໂຍ ໂລກິຍາທໂຍ ຈ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ໂວມິສ຺ສາ ຈ ອຘິກຣຓວເສນ ປຏ຺ຐານໍ ນາມ. ເຕສໍ ປກາສນໂຕ ອຍໍ ປກຣຓປ຺ປເທໂສ ປຏ຺ຐານນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

‘‘ສໍກິເລສຠາຄິຍ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ສໍກິລິສ຺ສຕິ ເອເຕນາຕິ ສໍກິເລໂສ. ສໍກິເລສຠາເຄ ສໍກິເລສໂກຏ຺ຐາເສ ປວຕ຺ຕໍ ສໍກິເລສຠາຄິຍໍ. ວາສນາ ປຸຎ຺ຎຠາວນາ, ວາສນາຠາເຄ ປວຕ຺ຕໍ ວາສນາຠາຄິຍໍ, ວາສນໍ ຠຊາເປຕີຕິ ວາ ວາສນາຠາຄິຍໍ. ນິພ຺ພິຊ຺ຌນໍ ໂລຠກ຺ຂນ຺ຘາທີນໍ ປທາລນໍ ນິພ຺ເພໂຘ. ນິພ຺ເພຘຠາເຄ ປວຕ຺ຕໍ, ນິພ຺ເພຘໍ ຠຊາເປຕີຕິ ວາ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍໍ. ປຣິນິຏ຺ຐິຕສິກ຺ຂາຘມ຺ມາ ອເສກ຺ຂາ, ອເສກ຺ຂຠາເວ ປວຕ຺ຕໍ, ອເສກ຺ເຂ ຠຊາເປຕີຕິ ວາ ອເສກ຺ຂຠາຄິຍໍ. ເຕສຸ ຍຕ຺ຖ ຕຓ຺ຫາທິສໍກິເລໂສ ວິຠຕ຺ໂຕ, ອິທໍ ສໍກິເລສຠາຄິຍໍ. ຍຕ຺ຖ ທານາທິປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖຸ ວິຠຕ຺ຕໍ, ອິທໍ ວາສນາຠາຄິຍໍ. ຍຕ຺ຖ ເສກ຺ຂາ ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທໂຍ ວິຠຕ຺ຕາ, ອິທໍ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍໍ. ຍຕ຺ຖ ປນ ອເສກ຺ຂາ ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທໂຍ ວິຠຕ຺ຕາ, ອິທໍ ອເສກ຺ຂຠາຄິຍໍ. ອິຕຣານິ ເຕສໍ ໂວມິສ຺ສກນຍວເສນ ວຸຕ຺ຕານິ.

ຕານິ ປນ ຉ ທຸກາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຕິກາ ເອກໍ ຈຕຸກ຺ກໍ ອປຣມ຺ປິ ເອກໍ ຈຕຸກ຺ກນ຺ຕິ ທ຺ວາທສ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕສຸ ຈຕ຺ຕາໂຣ ທຸກາ ທ຺ເວ ຈ ຕິກາ ອຸທ຺ຘຏາ, ອິຕເຣ ¶ ນ ອຸທ຺ຘຏາ, ອນຸທ຺ຘຣເຓ ກາຣຓໍ ນຕ຺ຖິ. ອິມິນາ ນເຍນ ເຕປິ ຄເຫຕຸໍ ສກ຺ກາຕິ ປາຬິຍໍ ສໍຂິຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ – ‘‘ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຸຕ຺ຕານິ, ສາຘາຣຓານິ ກຕານິ ອຏ຺ຐ ຠວນ຺ຕີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ກຕ຺ຖຈິ ສຸຕ຺ເຕ ຕຓ຺ຫາສໍກິເລໂສວ ນິທ຺ທິສີຍຕິ, ກຕ຺ຖຈິ ທິຏ຺ຐິສໍກິເລໂສວ, ກຕ຺ຖຈິ ທຸຈ຺ຈຣິຕສໍກິເລໂສວ ¶ ນິທ຺ທິສີຍຕິ, ຕສ຺ມາ ສໍກິເລສຠາຄິຍໍ ສຸຕ຺ຕໍ ຕິຘາ ວິຠຊິຕ຺ວາ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ ‘‘ຕຓ຺ຫາສໍກິເລສຠາຄິຍໍ ສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ. ຕຖາ ໂວທານໍ ນາມ ສໍກິເລເສ ສຕິ ໂຫຕີຕິ ໂວທານຠາຄິຍໍ ສຸຕ຺ຕໍ ສໍກິເລສວິຠາເຄນ ຕິຘາວ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ ‘‘ຕຓ຺ຫາໂວທານຠາຄິຍໍ ສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ. ຕໍ ປນ ອຕ຺ຖໂຕ ວາສນາຠາຄິຍາທິ ເອວ ໂຫຕິ. ອຍຎ຺ຈ ນໂຍ ເກສຸຈິ ໂປຕ຺ຖເກສຸ ນຕ຺ຖິ.

‘‘ຕຕ຺ຖ ສໍກິເລໂສ ຕິວິໂຘ’’ຕິອາທິ ສໍກິເລສປຏິປກ຺ຂໂຕ ສມຖາທິນິທ຺ຘາຣຓວເສນ ວາສນາຠາຄິຍາທິສຸຕ຺ຕານໍ ວິສຍທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ຍທິ ອາສຕ຺ຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຠເວສູຕິ ຠເວສຸ ຉນ຺ທຣາຄໍ ປຊຫິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕສ຺ສ ຍທິ ຠວປຕ຺ຖນາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ເອວໍ ສາຍນ຺ຕິ ເອວມສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອຍໍ ສມຖວິປສ຺ສນາຠາວນາມຍໍ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖຸ ຠວຕິ ປຸຊ຺ຊຠວຜລນິພ຺ພຕ຺ຕນໂຕ. ຕຕ຺ຣູປປຕ຺ຕິຍາ ສໍວຕ຺ຕຕີຕິ ຕຕ຺ຣ ຕຕ຺ຣ ຠເວ ອຸປປຕ຺ຕິຍາ ສໍວຕ຺ຕຕິ. ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຸຕ຺ຕານີຕິ ອິມານິ ສໍກິເລສຠາຄິຍາທີນິ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຸຕ຺ຕານິ. ສາຘາຣຓານິ ກຕານີຕິ ສໍກິເລສຠາຄິຍຎ຺ຈ ວາສນາຠາຄິຍຎ຺ຈ, ສໍກິເລສຠາຄິຍຎ຺ຈ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍຎ຺ຈ, ສໍກິເລສຠາຄິຍຎ຺ຈ ອເສກ຺ຂຠາຄິຍຎ຺ຈ, ວາສນາຠາຄິຍຎ຺ຈ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍຎ຺ຈາຕິ ເອວໍ ປທນ຺ຕຣສໍໂຍຊນວເສນ ມິສ຺ສິຕານິ ກຕານິ. ອຏ຺ຐ ຠວນ຺ຕີຕິ ປຸຣິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣີຕິ ເອວໍ ອຏ຺ຐ ຠວນ຺ຕິ.

ຕານິເຍວ ອຏ຺ຐ ສຸຕ຺ຕານິ ສາຘາຣຓານິ ກຕານິ ໂສຬສ ຠວນ຺ຕີຕິ ຕານິເຍວ ຍຖາວຸຕ຺ຕານິ ອຏ຺ຐ ສຸຕ຺ຕານິ ວາສນາຠາຄິຍຎ຺ຈ ອເສກ຺ຂຠາຄິຍຎ຺ຈ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍຎ຺ຈ, ອເສກ຺ຂຠາຄິຍຎ຺ຈ ສໍກິເລສຠາຄິຍຎ຺ຈ ວາສນາຠາຄິຍຎ຺ຈ, ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍຎ຺ຈ ສໍກິເລສຠາຄິຍຎ຺ຈ ວາສນາຠາຄິຍຎ຺ຈ, ອເສກ຺ຂຠາຄິຍຎ຺ຈ ສໍກິເລສຠາຄິຍຎ຺ຈ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍຎ຺ຈ, ອເສກ຺ຂຠາຄິຍຎ຺ຈ ວາສນາຠາຄິຍຎ຺ຈ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍຎ຺ຈ, ອເສກ຺ຂຠາຄິຍຎ຺ຈ ສໍກິເລສຠາຄິຍຎ຺ຈ ວາສນາຠາຄິຍຎ຺ຈ, ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍຎ຺ຈ ອເສກ຺ຂຠາຄິຍຎ຺ຈ ເນວສໍກິເລສຠາຄິຍຎ຺ຈ, ນວາສນາຠາຄິຍຎ຺ຈ ນນິພ຺ເພຘຠາຄິຍຎ຺ຈ ນ ¶ ອເສກ຺ຂຠາຄິຍຎ຺ຈາຕິ ເອວໍ ສາຘາຣຓານິ ກຕານິ ປຸຣິມານິ ອຏ຺ຐ ອິມານິ ອຏ຺ຐາຕິ ໂສຬສ ຠວນ຺ຕິ. ເຕສຸ ຈຕ຺ຕາໂຣ ເອກກາ, ຉ ທຸກາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ຕິກາ, ເອໂກ ຈຕຸກ຺ໂກ, ອປໂຣປິ ເອໂກ ຈຕຸກ຺ໂກຕິ ອຍມ຺ປິ ວິຠາໂຄ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖາປິ ທ຺ເວ ທຸກາ, ທ຺ເວ ຕິກາ, ທ຺ເວ ຈຕຸກ຺ກາ ຈ ປາຬິຍໍ ອນາຄຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອິທານິ ອິມສ຺ສ ປຏ຺ຐານສ຺ສ ສກລສາສນສງ຺ຄຫິຕຠາວໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ອິເມຫິ ໂສຬສຫິ ສຸຕ຺ເຕຫິ ຠິນ຺ເນຫິ ນວວິຘໍ ສຸຕ຺ຕໍ ຠິນ຺ນໍ ຠວຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ອິເມຫິ ສໍກິເລສຠາຄິຍາທີຫິ ໂສຬສຫິ ສຸຕ຺ເຕຫິ ປຏ຺ຐານນເຍນ ວິຠຕ຺ເຕຫິ ສຸຕ຺ຕເຄຍ຺ຍາທິນວວິຘໍ ປຣິຍຕ຺ຕິສາສນສງ຺ຂາຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ ຠິນ຺ນໍ ໂສຬສຘາ ¶ ວິຠຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອິມິນາ ໂສຬສວິເຘນ ປຏ຺ຐາເນນ ອສງ຺ຄຫິໂຕ ປຣິຍຕ຺ຕິສາສນສ຺ສ ປເທໂສ ນຕ຺ຖີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ກຖໍ ປນ ສໍກິເລສຠາຄິຍາທິຠາໂວ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ? ອາຫ ‘‘ຄາຖາຍ ຄາຖາ ອນຸມິນິຕພ຺ພາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຄາຖາຍ ຄາຖາ ອນຸມິນິຕພ຺ພາຕິ ອຍໍ ຄາຖາ ວິຍ ຄາຖາ ສໍກິເລສຠາຄິຍາຕິ ວາ ວາສນາຠາຄິຍາຕິ ວາ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍາຕິ ວາ ອເສກ຺ຂຠາຄິຍາຕິ ວາ ອນຸມິນິຕພ຺ພາ, ອນຸ ອນຸ ມິນິຕ຺ວາ ຕກ຺ເກຕ຺ວາ ຊານິຕພ຺ພາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສປເທສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຄາຖາເວຍ຺ຍາກຣຓວິນິມຸຕ຺ຕາ ສພ຺ພາ ປຣິຍຕ຺ຕິ ‘‘ສຸຕ຺ເຕນາ’’ຕິປເທນ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

໙໐. ອິທານິ ສໍກິເລສຠາຄິຍາທີນິ ສຸຕ຺ຕານິ ຍຖານິທ຺ທິຏ຺ຐານິ ອຸທາຫຣຓວເສນ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມໍ ສໍກິເລສຠາຄິຍໍ ສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ກາມນ຺ຘາ ຊາລສຎ຺ຉນ຺ນາ’’ຕິ ຄາຖາຍ ອຕ຺ໂຖ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ. ຍຖາ ອິມສ຺ສ, ເອວໍ ອິໂຕ ປຣານມ຺ປິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖານໍ ອຸຕ຺ຕານປທານຎ຺ຈ ອຕ຺ຖໍ ນ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມ.

ອຄຕິຄມນານີຕິ ກາຍາທີຫິ ອຍຸຕ຺ຕຄມນານິ, ອກຕ຺ຕພ຺ພກຣຓານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຉນ຺ທາຕິ ຉນ຺ທເຫຕຸ ອິຈ຺ຉາປຈ຺ຈຍາ. ອຄຕິໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອຄນ຺ຕພ຺ພໍ ຄຕິໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ອກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຘມ຺ມນ຺ຕິ ສາຘູນໍ ອຣິຍານໍ ຘມ຺ມໍ. ອຕິວຕ຺ຕຕີຕິ ອຕິມທ຺ທິຕ຺ວາ ວີຕິກ຺ກມຕິ. ນິຫີຍຕີຕິ ຫາຍຕິ. ຍໂສຕິ ກິຕ຺ຕິ ຈ ປຣິວາໂຣ ຈ.

‘‘ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ຄາຖາຍໍ ມໂນຕິ ຍທິປິ ກາມາວຈຣກຸສລາທິເຠທໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ຈຕຸຠູມກຈິຕ຺ຕໍ ມໂນ, ອິມສ຺ມິໍ ປນ ຐາເນ ຈກ຺ຂຸປາລຕ຺ເຖຣສ຺ສ ¶ (ຘ. ປ. ໑-໒; ເຖຣຄາ. ໙໕) ປຸຣິມຊາຕິຍໍ ເວຊ຺ຊຠູຕສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນວເສນ ນິຍມິຍມານໍ ປຏິຆສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕເມວ ລພ຺ຠຕິ. ໂສ ມໂນ ປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ ເອເຕສນ຺ຕິ ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ, ມນສາ ປຐມຄາມິນາ ສມນ຺ນາຄຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຘມ຺ມາຕິ ນິສ຺ສຕ຺ຕນິຊ຺ຊີວຏ຺ເຐນ ຘມ຺ມາ, ເຕ ປນ ເວທນາທໂຍ ຕໂຍ ອຣູປິໂນ ຂນ຺ຘາ. ເອເຕ ຫິ ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ. ກຖໍ ປເນເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ເອກສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ເອກສ຺ມິຎ຺ຈ ອາຣມ຺ມເຓ ເອກກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ມໂນ ປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ ນາມ ໂຫຕີຕິ? ອຸປ຺ປາທປຈ຺ຈຍຏ຺ເຐນ. ຍຖາ ຫິ ພຫູສຸ ເອກໂຕ ຄາມຆາຕາທິກມ຺ມານິ ກໂຣນ຺ເຕສຸ ‘‘ໂກ ເອເຕສໍ ປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ໂຍ ເຕສໍ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ຍໍ ຍໍ ນິສ຺ສາຍ ເຕ ຕໍ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ໂສ ທຕ຺ໂຕ ວາ ມິຕ຺ໂຕ ວາ ເຕສໍ ປຸພ຺ພງ຺ຄໂມຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍສມ຺ປທມິທໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອິຕິ ອຸປ຺ປາທປຈ຺ຈຍຏ຺ເຐນ ມໂນ ປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ ເອເຕສນ຺ຕິ ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ. ນ ຫິ ¶ ເຕ ມເນ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ເຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕຸໍ ສກ຺ກຸຓນ຺ຕິ, ມໂນ ປນ ເອກຈ຺ເຈສຸ ເຈຕສິເກສຸ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ເຕສຸປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ເອວ.

ອຘິປຕິວເສນ ມໂນ ເສຏ຺ໂຐ ເອເຕສນ຺ຕິ ມໂນເສຏ຺ຐາ. ຍຖາ ຫິ ໂຈຣາທີນໍ ໂຈຣເຊຏ຺ຐກາທໂຍ ອຘິປຕິໂນ ເສຏ຺ຐາ, ຕຖາ ເຕສມ຺ປິ ມໂນ ເສຏ຺ໂຐ. ຍຖາ ປນ ທາຣຸອາທີຫິ ນິປ຺ຜນ຺ນານິ ຠຓ຺ຑານິ ທາຣຸມຍາທີນິ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຖາ ເອເຕປິ ມນໂຕ ນິປ຺ຜນ຺ນຕ຺ຕາ ມໂນມຍາ ນາມ. ປທຸຏ຺ເຐນາຕິ ອຠິຊ຺ຌາທີຫິ ໂທເສຫິ ປທຸຏ຺ເຐນ ທູສິເຕນ ຠາສຕິ ວາ ກໂຣຕິ ວາ. ໂສ ຫິ ຠາສນ຺ໂຕ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕເມວ ຠາສຕິ, ກໂຣນ຺ໂຕປິ ຕິວິຘໍ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕເມວ ກໂຣຕິ, ອຠາສນ຺ໂຕ ອກໂຣນ຺ໂຕ ເຕຫິ ອຠິຊ຺ຌາທີຫິ ປທຸຏ຺ຐມນຕາຍ ຕິວິຘໍ ມໂນທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ປູເຣຕິ. ເອວມສ຺ສ ທສ ອກຸສລກມ຺ມປຖາ ປາຣິປູຣິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຕໂຕ ນໍ ທຸກ຺ຂມນ຺ເວຕີຕິ ຕໂຕ ຕິວິຘທຸຈ຺ຈຣິຕໂຕ ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ທຸກ຺ຂໍ ອນ຺ເວຕິ ທຸຈ຺ຈຣິຕານຸຠາເວນ ຈຕູສຸ ອປາເຍສຸ ທຸກ຺ຂໍ ອນຸຄຈ຺ຉຕິ. ຍຖາ ກິໍ? ຈກ຺ກໍວ ວຫໂຕ ປທນ຺ຕິ, ຍຖາ ນາມ ສກຏໍ ວຫໂຕ ພລີພທ຺ທສ຺ສ ປທໍ ປຫຣນ຺ຕໍ ຈກ຺ກໍ ອນຸຄຈ຺ຉຕິ, ເອວໍ ນໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ທຸກ຺ຂມນຸຄຈ຺ຉຕີຕິ.

‘‘ມິທ຺ຘີ ຍທາ ໂຫຕີ’’ຕິ ຄາຖາຍໍ ມິທ຺ຘີຕິ ຖິນມິທ຺ຘາຠິຠູໂຕ. ມຫຄ຺ຆໂສຕິ ມຫາໂຠຊໂນ ອາຫຣຫຕ຺ຖກອລໍສາຏກຕຕ຺ຣວຏ຺ຏກກາກມາສກຠຸຕ຺ຕວມິຕການໍ ອຎ຺ຎຕໂຣ ວິຍ. ນິທ຺ທາຍິຕາຕິ ສຸປນສີໂລ. ສມ຺ປຣິວຕ຺ຕສາຍີຕິ ເສຍ຺ຍສຸຂປສ຺ສສຸຂານໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊນວເສນ ສມ຺ປຣິວຕ຺ຕກສຍນສີໂລ ¶ . ນິວາປປຸຏ຺ໂຐຕິ ກຸຓ຺ຑກາທິນາ ສູກຣຠຕ຺ເຕນ ປຸຏ຺ໂຐ. ຆຣສູກໂຣ ຫິ ພາລກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ໂປສິຍມາໂນ ຖູລສຣີຣກາເລ ເຄຫໂຕ ພຫິ ນິກ຺ຂມິຕຸໍ ອລຠນ຺ໂຕ ເຫຏ຺ຐາມຎ຺ຈາທີສຸ ສມ຺ປຣິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ສມ຺ປຣິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ອສ຺ສສນ຺ໂຕ ປສ຺ສສນ຺ໂຕ ສຍເຕວ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍທາ ປຸຣິໂສ ມິທ຺ຘີ ຈ ໂຫຕິ ມຫຄ຺ຆໂສ ຈ, ນິວາປປຸຏ຺ໂຐ ມຫາວຣາໂຫ ວິຍ ອຎ຺ເຎນ ອິຣິຍາປເຖນ ຍາເປຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ນິທ຺ທາສີໂລ ສໍປຣິວຕ຺ຕສາຍີ, ຕທາ ໂສ ‘‘ອນິຈ຺ຈໍ ທຸກ຺ຂໍ ອນຕ຺ຕາ’’ຕິ ຕີຓິ ລກ຺ຂຓານິ ມນສິ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ເຕສໍ ອມນສິກາຣາ ມນ຺ທປຎ຺ໂຎ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຄພ຺ຠໍ ອຸເປຕິ, ຄພ຺ຠວາສໂຕ ນ ປຣິມຸຈ຺ຈຕີຕິ.

‘‘ອຍສາວ ມລ’’ນ຺ຕິ ຄາຖາຍໍ ອຍສາຕິ ອຍໂຕ. ສມຸຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ ຊາຕໍ. ຕຕຸຏ຺ຐາຍາຕິ ຕໂຕ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ. ອຕິໂຘນຈາຣິນນ຺ຕິ ໂຘນາ ວຸຈ຺ຈຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈເຍ ອິທມຕ຺ຖິຕາຍ ອລເມເຕນາຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນປຎ຺ຎາ, ຕໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຈຣນ຺ໂຕ ອຕິໂຘນຈາຣີ ນາມ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍຖາ ອຍໂຕ ມລໍ ສມຸຏ຺ຐາຍ ຍໂຕ ຕໍ ສມຸຏ຺ຐິຕໍ, ຕເມວ ຂາທຕິ ວິນາເສຕິ, ເອວເມວໍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ¶ ປຈ຺ຈເຍ ອປ຺ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕໍ ອຕິໂຘນຈາຣິນໍ ສານິ ກມ຺ມານິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ ອຸຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກາເນວ ຕານິ ກມ຺ມານິ ທຸຄ຺ຄຕິໍ ນຍນ຺ຕີຕິ.

‘‘ໂຈໂຣ ຍຖາ’’ຕິ ຄາຖາຍໍ ໂຈໂຣ ຍຖາ ສນ຺ຘິມຸເຂ ຄຫີໂຕຕິ ຍຖາ ໂຈໂຣ ຆຣສນ຺ຘິໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ເຄຫໍ ປວິສນ຺ໂຕ ຆຣສນ຺ຘິມຸເຂ ເອວ ຣາຊປຸຣິເສຫິ ຄຫິໂຕ. ສກມ຺ມຸນາ ຫຎ຺ຎຕິ ພຊ຺ຌເຕ ຈາຕິ ເຕນ ອຕ຺ຕນາ ກຕກມ຺ເມນ ກສາຠິຕາຬນາທິນາ ຫຎ຺ຎຕິ ເຈວ ອທ຺ທຸພນ຺ຘນາທິນາ ພຊ຺ຌຕິ ຈ. ເອວໍ ອຍໍ ເປຈ຺ຈ ປຊາ ປຣຕ຺ຖາຕິ ເອວມ຺ປິ ອຍໍ ປາປກາຣິນີ ປຊາ ອິໂຕ ຈວິຕ຺ວາ ປຣໂລເກ. ສກມ຺ມຸນາ ຫຎ຺ຎຕິ ພຊ຺ຌເຕ ຈາຕິ ອຕ຺ຕນາວ ກເຕນ ປາປກມ຺ເມນ ນິຣຍາທີສຸ ນານປ຺ປກາເຣຫິ ກມ຺ມກາຣຓາທີຫິ ຫຎ຺ຎຕິ ເຈວ ປຣິພຊ຺ຌຕິ ຈາຕິ.

‘‘ສຸຂກາມານີ’’ຕິ ຄາຖາຍໍ ໂຍ ທຓ຺ເຑນ ວິຫິໍສຕີຕິ ໂຍ ປຸຄ຺ຄໂລ ທຓ຺ເຑນ ວາ ເລຑ຺ຑຸອາທີຫິ ວາ ວິພາຘຕິ. ເປຈ຺ຈ ໂສ ນ ລເຠ ສຸຂນ຺ຕິ ໂສ ປຸຄ຺ຄໂລ ປຣໂລເກ ມນຸສ຺ສສຸຂໍ ວາ ທິພ຺ພສຸຂໍ ວາ ນ ລຠຕິ, ນິພ຺ພານສຸເຂ ປນ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ.

ຄຸນ຺ນໍ ¶ ເຈ ຕຣມານານນ຺ຕິ ຄາວີສຸ ມໂຫຆໍ ຕຣນ຺ຕີສຸ. ຊິມ຺ຫໍ ຄຈ຺ຉຕິ ປຸງ຺ຄໂວຕິ ຍທິ ຍູຖປຕິ ອຸສໂຠ ກຸຏິລໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ສພ຺ພາ ຕາ ຊິມ຺ຫໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ສພ຺ພາປິ ຕາ ຄາວິໂຍ ກຸຏິລເມວ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ກສ຺ມາ? ເນຕ຺ເຕ ຊິມ຺ຫໍ ຄເຕ ສຕີຕິ ເນຕ຺ຕຣິ ກຸຏິລໍ ຄເຕ ສຕິ, ເນຕ຺ຕສ຺ສ ກຸຏິລໍ ຄຕຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສ ຫິ ຕາສໍ ປຈ຺ຈຍິໂກ ອຸປທ຺ທວຫໂຣ ຈ.

‘‘ເອວເມວ’’ນ຺ຕິ ຄາຖາຍໍ ຍຖາ ເຈຕໍ, ເອວເມວໍ ໂຍ ມນຸສ຺ເສສຸ ປຘານສມ຺ມໂຕ, ຍທິ ໂສ ອຘມ຺ມຈາຣີ ສິຍາ. ເຍ ຕສ຺ສ ອນຸຊີວິໂນ, ສພ຺ເພປິ ອຘມ຺ມິກາວ ໂຫນ຺ຕິ. ສາມິສມ຺ປທາ ຫິ ປກຕິສມ຺ປທໍ ສມ຺ປາເທຕິ. ຍສ຺ມາ ຈ ເອຕເທວ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ພໍ ຣຏ຺ຐໍ ທຸກ຺ຂໍ ເສຕິ, ຣາຊາ ເຈ ໂຫຕິ ອຘມ຺ມິໂກ. ສຸກິຈ຺ຉຣູປາ ວຕາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ກິຈ຺ຉາປນ຺ນຣູປາ ວຕ. ອຸປຘີສູຕິ ກາມຄຸຓູປຘີສຸ. ຣຕ຺ຕາຕິ ຣາຄາຠິຠູຕາ. ກຏຸກນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂໍ.

ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈຊນເກເນວ ປຕ຺ຕວຏ຺ຏິປ຺ປຠວສ຺ສ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ຜລຸປ຺ປຕ຺ຕິ ກທລິຍາ ປຣາຠວາຍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ຜລໍ ເວ ກທລິໍ ຫນ຺ຕີ’’ຕິ. ຕຖາ ຜລປຣິໂຍສານຕ຺ຕາ ໂອສຘີນໍ ‘‘ຜລໍ ເວຬຸໍ ຜລໍ ນຬ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຬວາຍ ກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ຄທ຺ຣຠສ຺ສ ຊາຕາ ອສ຺ສຕຣີ ນາມ, ສາ ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ກາເລ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ວິຊາຍິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ປາເທຫິ ຠູມິໍ ປຫຣນ຺ຕີ ຕິຏ຺ຐຕິ, ອຖສ຺ສ ຈຕ຺ຕາໂຣ ¶ ປາເທ ຈຕູສຸ ຂາຓຸເກສຸ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ກຸຈ຺ຉິໍ ຜາເລຕ຺ວາ ໂປຕກໍ ນີຫຣນ຺ຕິ, ສາ ຕຕ຺ເຖວ ມຣຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຄພ຺ໂຠ ອສ຺ສຕຣິໍ ຍຖາ’’ຕິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍຖາ ອຕ຺ຕໂນ ຜລໍ ກທລິເວຬຸນເຬປິ ວິນາເສຕິ, ຄພ຺ໂຠ ຈ ອສ຺ສຕຣິໍ, ເອວໍ ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ມຜລຠູໂຕ ສກ຺ກາໂຣ ອສປ຺ປຸຣິສໍ ວິນາເສຕີຕິ.

ໂກຘມກ຺ຂຄຣູຕິ ກຸຊ຺ຌນລກ຺ຂຓໍ ໂກຘໍ, ປຣຄຸຓມກ຺ຂນລກ຺ຂຓໍ ມກ຺ຂຎ຺ຈ ຄຣຸໍ ກຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຈຣນ຺ໂຕ. ສຸເຂຕ຺ເຕຕິ ສຸເຂຕ຺ເຕປິ. ປູຕິພີຊໍວາຕິ ປູຕິຠາວໍ ຄຕໍ ພີຊໍ ວິຍ. ຉກຓຣສາທິປຣິຠາວນສຸກ຺ຂາປນສຸຂສຍາທີນິ ອກຣເຓນ ພີຊໂທສທຸຏ຺ຐນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໙໑. ເຈຕສາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ເຕນ. ເຈໂຕຕິ ຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ. ປຣິຈ຺ຈາຕິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ. ອິຣິຍຕີຕິ ປວຕ຺ຕຕິ. ຍຖາຠຕນ຺ຕິ ຍຖາ ກິຎ຺ຈິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຐປິຕໍ.

ມາກຕ຺ຖາຕິ ມາ ອກຕ຺ຖ. ນ ປມຸຕ຺ຍຕ຺ຖີຕິ ປໂມກ຺ໂຂ ນຕ຺ຖິ. ອຸເປຈ຺ຈາປີຕິ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈາປິ, ພຸທ຺ຘິປຸພ຺ເພນາປີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

‘‘ອຘມ຺ເມນາ’’ຕິ ¶ ວຕ຺ວາປິ ‘‘ມຸສາວາເທນາ’’ຕິ ວຈນໍ ມຸສາວາທສ຺ສ ມຫາສາວຊ຺ຊຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ເອກໍ ຘມ຺ມໍ ອຕີຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິ (ຘ. ປ. ໑໗໖), ຕຖາ ‘‘ເອວໍ ປຣິຕ຺ຕໍ ໂຂ, ຣາຫຸລ, ເຕສໍ ສາມຎ຺ຎໍ, ເຍສໍ ນຕ຺ຖິ ສມ຺ປຊານມຸສາວາເທ ລຊ຺ຊາ’’ຕິອາທິ (ມ. ນິ. ໒.໑໐໘). ຕໍ ກຖໍ ນຸ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ຕໍ ຘນໍ ເກນ ນຸ ປກາເຣນ ເຕສໍ ຠວິສ຺ສຕິ. ອຘມ຺ເມນ ເຕສໍ ສມ຺ຠຕຕ຺ຕາ ເຕສຸ ນຈິຣຏ຺ຐິຕິກໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນ຺ຕຣາຍາ ສຸ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອຘມ຺ມິຍໂວຫາຣາທິໂຕ ຣາຊນ຺ຕຣາຍາທໂຍ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ. ສູຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ສມ຺ຠຕສ຺ສ ວິນສ຺ສຕີຕິ ອິມສ຺ສ ສມ຺ຠຕໍ ສຊ຺ຊິຕໍ ວິນສ຺ສຕິ. ສຄ຺ຄນ຺ຕິ ສຸຄຕິໍ. ສາ ຫິ ຣູປາທີຫິ ໂສຠເນຫິ ອຄ຺ໂຄຕິ ສຄ຺ໂຄຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ. ເອຕ຺ຕາວຕາຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິການໍ ອຕ຺ຖານໍ ຫານິຍາ. ຫຕາຕິ ວິນຏ຺ຐາ.

ວິວຏ຺ຏເຕຕິ ນິວຏ຺ຏຕິ. ໂລຠາ ຂຓຕິ ອຕ຺ຕານນ຺ຕິ ໂລຠເຫຕຸ ອປຸຎ຺ຎານິ ກໂຣນ຺ໂຕ ກາຍວິສມາທິໂຍເຄນ ອຕ຺ຕານໍ ຂຓຕິ ນາມ. ມິຕ຺ເຕຫິ ຊີຣຕີຕິ ມິຕ຺ຕຠາເວຫິ ຫາຍຕິ.

ຈຣນ຺ຕີຕິ ຈຕູຫິ ອິຣິຍາປເຖຫິ ອກຸສລເມວ ກໂຣນ຺ຕາ ວິຈຣນ຺ຕິ. ພາລາຕິ ອິຘໂລກຕ຺ຖໍ ປຣໂລກຕ຺ຖຎ຺ຈ ¶ ອຊານນ຺ຕາ ອິຘ ພາລາ ນາມ. ທຸມ຺ເມຘາຕິ ນິປ຺ປຎ຺ຎາ. ນ ຫິ ປຎ຺ຎາຍ ທຸຏ຺ຐຕ຺ຕໍ ນາມ ອຕ຺ຖິ. ອມິຕ຺ເຕເນວາຕິ ອມິຕ຺ຕຠູເຕນ ວິຍ ເວຣິນາ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ. ກຏຸກປ຺ຜລນ຺ຕິ ຕິຂິຓຜລໍ, ທຸກ຺ຂຜລນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ຕໍ ກມ຺ມໍ ກຕໍ ສາຘຸ, ຍໍ ກຕ຺ວາ ອນຸຕປ຺ປຕີຕິ ຍໍ ກມ຺ມໍ ນິຣຍາທີສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕນສມຕ຺ຖໍ ທຸກ຺ຂຸທຍໍ ກຕ຺ວາ ອນຸສ຺ສຣິຕານຸສ຺ສຣິຕກ຺ຂເຓ ອນຸຕປ຺ປຕິ ອນຸໂສຈຕິ, ຕໍ ກຕໍ ນ ສາຘຸ ນ ສຸນ຺ທຣໍ ນ ຠທ຺ທກໍ. ຍສ຺ສ ອສ຺ສຸມຸໂຂຕິ ຍສ຺ສ ອສ຺ສູຫິ ຕິນ຺ຕມຸໂຂ ໂຣທນ຺ໂຕ ວິປາກໍ ປຏິເສວຕິ ອນຸໂຠຕິ.

ທຸກ຺ກຣນ຺ຕິ ວຕ຺ຕປຏິວຕ຺ຕປູຣຓາທິວເສນ ອາຠິສມາຈາຣິກສີລສ຺ສ ກາຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາຍ ທຸກ຺ກຣໍ. ສມາທານໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຂຓ຺ຑໍ ອກຕ຺ວາ ວິເສສໂຕ ອາທິພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍກສ຺ສ ຈຣິມກຈິຕ຺ຕໍ ປາເປຕພ຺ພຕາຍ ທຸຕ຺ຕິຕິກ຺ຂໍ, ສີລສໍວຣາທໂຍ ວາ ອປຣິກ຺ຂເຕ ກຕ຺ວາ ສມ຺ປາເທຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາຍ ທຸກ຺ກຣໍ. ອຘິວາເສຕພ຺ພານໍ ປນ ທຸສ຺ສຫນໂຕ ຂນ຺ຕິສໍວຣໍວເສນ ທຸຕ຺ຕິຕິກ຺ຂໍ. ອພ຺ຍຕ຺ເຕນາຕິ ມນ຺ທປຎ຺ເຎນ. ສາມຎ຺ຎນ຺ຕິ ສມຓຠາໂວ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ສ ສາມຎ຺ຎສ຺ສ. ສມ຺ພາຘາຕິ ທຸນ຺ນິວຕ຺ຖທຸປ຺ປາຣຸຕມາຕຸຄາມາທິສມ຺ມທ຺ທາ. ຍຕ຺ຖາຕິ ສີລສໍວຣາທີນໍ ປຣິພນ຺ຘຠູເຕສຸ ສມ຺ພາຘສງ຺ຂາເຕສຸ ວິສຠາຄາຣມ຺ມຓາທີສຸ ¶ . ອຖ ວາ ທຸກ຺ກຣນ຺ຕິປທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ທຸຕ຺ຕິຕິກ຺ຂນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທຸຕ຺ຕິຕິກ຺ຂນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂມໍ ທຸຣຘິວາສິຍໍ. ອພ຺ຍຕ຺ເຕນາຕິ ພາເລນ. ສາມຎ຺ຎນ຺ຕິ ສມຓຘມ຺ໂມ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍໍ ປຓ຺ຑິຕາ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ທສປິ ວສ຺ສານິ ວີສຕິປິ…ເປ… ສຏ຺ຐິປິ ວສ຺ສານິ ທນ຺ເຕຠິ ທນ຺ຕມາຘາຍ ຊິວ຺ຫາຍ ຕາລຸໍ ອາຫຈ຺ຈ ເຈຕສາ ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນິຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ເອກາສນໍ ເອກຠຕ຺ຕໍ ປຏິເສວມານາ ອາປາຓໂກຏິກໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣນ຺ຕາ ສາມຎ຺ຎໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕໍ ພາລາ ອພ຺ຍຕ຺ຕາ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕີຕິ. ພຫູຫິ ຕຕ຺ຖ ສມ຺ພາຘາຕິ ຕສ຺ມິໍ ສາມຎ຺ຎສງ຺ຂາເຕ ອຣິຍມຄ຺ເຄ ພຫູ ສມ຺ພາຘາ, ມຄ຺ຄາຘິຄມາຍ ປຏິປນ຺ນສ຺ສ ພຫູ ປຣິສ຺ສຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອປ຺ປເມຍ຺ຍໍ ປມິນນ຺ໂຕຕິ ອປ຺ປເມຍ຺ຍໍ ຂີຓາສວປຸຄ຺ຄລໍ ‘‘ເອຕ຺ຕກສີໂລ ອຍໍ ເອຕ຺ຕກສມາຘິ ເອຕ຺ຕກປຎ຺ໂຎ’’ຕິ ເອວໍ ມິນນ຺ໂຕ. ໂກຘ ວິທ຺ວາ ວິກປ຺ປເຍຕິ ໂກ ອິຘ ວິທ຺ວາ ເມຘາວີ ວິກປ຺ເປຍ຺ຍ, ຂີຓາສໂວວ ຂີຓາສວໍ ມິນນ຺ໂຕ ວິກປ຺ເປຍ຺ຍາຕິ ທີເປຕິ. ນິວຸຕໍ ມຎ຺ເຎຕິ ໂຍ ປນ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ມິເນຕຸໍ ອາຣຠຕິ, ຕໍ ນິວຸຕໍ ອວກຸຊ຺ຊປຎ຺ຎໍ ມຎ຺ຎາມິ. ອກິສ຺ສວນ຺ຕິ ກິສ຺ສວາ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຎ຺ຎາ, ນິປ຺ປຎ຺ຎນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ກຸຐາຣີຕິ ອຕ຺ຕຈ຺ເຉທກຏ຺ເຐນ ກຸຐາຣິສທິສີ ຜຣຸສວາຈາ. ຉິນ຺ທຕີຕິ ກຸສລມູລສງ຺ຂາເຕ ມູເລເຍວ ນິກນ຺ຕຕິ. ວິສໍ ຫລາຫລໍ ອິວາຕິ ຫລາຫລສງ຺ຂາຕໍ ວິສໍ ອິວ. ເອວໍ ວິຣທ຺ຘໍ ປາເຕຕີຕິ ວິຣທ຺ຘໍ ¶ ອປຣທ຺ຘໍ ຂລິຕປຸຄ຺ຄລໍ ເອວໍ ອປາເຍສຸ ວິນິປາເຕຕິ. ວາຈາ ທຸພ຺ຠາສິຕາ ຍຖາຕິ ຍຖາ ວາຈາ ອຣິຍູປວາທນວເສນ ທຸພ຺ຠາສິຕາ.

໙໒. ນິນ຺ທິຍນ຺ຕິ ນິນ຺ທນີຍໍ. ຕໍ ວາ ນິນ຺ທຕິ ໂຍ ປສໍສິໂຍຕິ ໂຍ ຄຸຓວິສິຏ຺ຐຕາຍ ປສໍສາຣໂຫ ປຸຄ຺ຄໂລ, ຕໍ ວາ ໂສ ປາປິຈ຺ຉຕາທີນິ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ຄຣຫຕິ. ວິຈິນາຕີຕິ ອຸປຈິນາຕິ. ກລິນ຺ຕິ ອປຣາຘໍ. ອຍໍ ກລີຕິ ອຍໍ ອປຣາໂຘ. ອກ຺ເຂສູຕິ ຊູຕກີຬນກ຺ເຂສຸ. ສພ຺ພສ຺ສາປິ ສຫາປິ ອຕ຺ຕນາຕິ ສພ຺ເພນ ອຕ຺ຕໂນ ຘເນນາປິ ອຕ຺ຕນາປິ ສທ຺ຘິໍ. ສຸຄເຕສູຕິ ໂສຠນຄມນຕ຺ຕາ, ສຸນ຺ທຣໍ ຐານໍ ຄຕຕ຺ຕາ, ສມ຺ມາ ຄຕຕ຺ຕາ, ສມ຺ມາ ຈ ຄທຕ຺ຕາ ສຸຄຕສງ຺ຂາເຕສຸ ພຸທ຺ຘາທີສຸ. ມນໍ ປໂທສເຍຕິ ໂຍ ມນໍ ປໂທເສຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ອຍໍ ມໂນປໂທໂສ ເອວ ມຫຕ຺ຕໂຣ ກລີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ສຕໍ ສຫສ຺ສານໍ…ເປ… ປາປກນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ສຕໍ ສຫສ຺ສານນ຺ຕິ ນິຣພ຺ພຸທຄຓນາຍ ສຕສຫສ຺ສໍ. ຉຕ຺ຕິໍສຕີຕິ ອປຣານິ ຉຕ຺ຕິໍສຕິ ¶ ນິຣພ຺ພຸທານິ. ປຎ຺ຈ ຈາຕິ ອພ຺ພຸທຄຓນາຍ ປຎ຺ຈ ຈ ອພ຺ພຸທານິ. ຕສ຺ມາ ວສ຺ສຄຓນາຍ ເອຕ຺ຕໂກ ໂສ ກາໂລ, ຍໍ ກາລໍ ອຣິຍຄຣຫິວາຈໍ ມນຎ຺ຈ ປຓິຘາຍ ປາປກໍ ນິຣຍໍ ອຸເປຕິ, ຕຕ຺ຖ ປຈ຺ຈຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອິທຎ຺ຈ ສງ຺ເຂເປນ ປທຸມນິຣເຍ ອາຍຸປ຺ປມາຓໍ, ວິຕ຺ຖາເຣນ ປນ ປຣໂຕ ອາຄມິສ຺ສຕິ.

ໂລຠຄຸເຓຕິ ‘‘ຄຸໂຓ’’ຕິ ພາເລຫິ ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ, ອເນກກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປວຕ຺ຕິຕຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂຠເຍວ ໂລຠຄຸໂຓ, ຕສ຺ມິໍ ໂລຠຄຸເຓ, ຕຓ຺ຫາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນຸຍຸຕ຺ໂຕຕິ ອນຸ ອນຸ ຍຸຕ຺ໂຕ. ອວທຎ຺ຎູຕິ ອວຈນຎ຺ຎູ, ພຸທ຺ຘານມ຺ປິ ໂອວາທສ຺ສ ອຄ຺ຄຫຓໂຕ. ມຈ຺ຉຣີຕິ ປຎ຺ຈວິຘມຈ຺ຉຣິເຍນ ມຈ຺ຉຣີ. ເປສຸຓິຍໍ ອນຸຍຸຕ຺ໂຕຕິ ເປສຸຓິຍສ຺ມິໍ ອນຸຍຸຕ຺ໂຕ ອຄ຺ຄສາວການໍ ເຠທເນນ. ໂກກາລິກຎ຺ຫິ ມີຍມານໍ ໂອວທນ຺ເຕນ ອາຍສ຺ມຕາ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາເນນ ຠາສິຕາ ອິມາ ຄາຖາຕິ. ມຸຂທຸຄ຺ຄາຕິ ມຸຂວິສມ. ວິຠູຕາຕິ ວິຄຕຠູຕ ອລິກວາທິ. ອນຣິຍາຕິ ອສປ຺ປຸຣິສ. ຠູນຫູຕິ ຠູຕິຫນກ ອຕ຺ຕໂນ ພຸທ຺ຘິວິນາສກ. ປຸຣິສນ຺ຕາຕິ ປຸຣິສາຘມ. ກລີຕິ ອລກ຺ຂິປຸຣິສ. ອວຊາຕກປຸຕ຺ຕາຕິ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອວຊາຕປຸຕ຺ຕ. ມາ ພຫຸຠາຓິຘ ເນຣຍິໂກສີຕິ ອິທານິ ພຫຸຠາຓີ ມາ ໂຫຫິ, ເນຣຍິໂກ ອສິ ຊາໂຕ. ຣຊມາກິຣສີຕິ ກິເລສຣຊໍ ອຕ຺ຕນິ ປກ຺ຂິປສິ. ສນ຺ເຕຕິ ສມິຕກິເລເສ ຂີຓາສເວ. ກິພ຺ພິສກາຣີຕິ ປາປກາຣິ. ປປຕນ຺ຕິ ນຣກໍ.

ອິທໍ ສໍກິເລສຠາຄິຍນ຺ຕິ ອິທໍ ຕຓ຺ຫາທີນໍ ສຠາວເຠທໂຕ ອວຕ຺ຖາເຠທໂຕ ຈ ອເນກເຠທກໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອເນເກຫິ ສຸຕ຺ຕປເທຫິ ອຸທາຫຣຓວເສນ ທສ຺ສິຕໍ ສໍກິເລສຠາຄິຍໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ປສນ຺ເນນາຕິ ¶ ກມ຺ມກມ຺ມຜລາທີນິ ສທ຺ທຫນ຺ເຕນ.

໙໓. ອິທ຺ຘນ຺ຕິ ຫຕ຺ຖູປຄສີສູປຄາທິອລງ຺ກາເຣຫິ ມຓິກນກາທີຫິ ຈ ສມິທ຺ຘໍ. ຜີຕນ຺ຕິ ເຕລມຘຸຜາຓິຕາທີຫິ ຈ ຘນຘຎ຺ຎາທີຫິ ຈ ວິປຸລໍ. ອາກິຓ຺ຓມນຸສ຺ສນ຺ຕິ ນິຣນ຺ຕຣມນຸສ຺ສໍ. ສມ຺ພາຘພ຺ຍູຫນ຺ຕິ ພ຺ຍູຫາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ອນິພ຺ພິທ຺ຘຣຈ຺ຉາໂຍ. ເຍສຸ ປວິຏ຺ຐມຄ຺ເຄເນວ ນິຄ຺ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເຕ ສມ຺ພາຘາ ພ຺ຍູຫກາ ເອຕ຺ຖາຕິ ສມ຺ພາຘພ຺ຍູຫໍ. ອິມິນາປິ ຕສ຺ສ ນຄຣສ຺ສ ຆນວາສເມວ ທີເປຕິ. ຠນ຺ເຕນາຕິ ທມຖໍ ອນຸປຄເຕນ, ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ປຣິພ຺ຠມນ຺ເຕນ ວາ. ອປາປກນ຺ຕິ ອລາມກໍ. ອເວຈ຺ຈປ຺ປສາເທນາຕິ ອຈລປ຺ປສາເທນ, ສຈ຺ຈປ຺ປຏິເວຘໂຕ ອາຄເຕນ ປສາເທນ.

ເປຈ຺ຈ ¶ ໂສ ລຠເຕຕິ ໂຍ ຠູເຕ ທຓ຺ເຑນ ນ ຫິໍສຕິ, ໂສ ປຸຄ຺ຄໂລ ປຣໂລເກ ມນຸສ຺ສຠູໂຕ ມນຸສ຺ສສຸຂໍ ເທວຠູໂຕ ທິພ຺ພສຸຂໍ ອຸຠຍໍ ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕ ນິພ຺ພານສຸຂໍ ລຠຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໙໔. ຈາຣິກໍ ປກ຺ກມິສ຺ສຕີຕິ ຊນປທຈາຣິກໍ ຄມິສ຺ສຕິ. ກສ຺ມາ ປນ ຠຄວາ ຊນປທຈາຣິກໍ ຈຣຕີຕິ? ສຕ຺ຕຫິ ກາຣເຓຫິ ພຸທ຺ຘາ ຠຄວນ຺ໂຕ ຊນປທຈາຣິກໍ ຈຣນ຺ຕິ – ເທສນ຺ຕຣຄຕານໍ ເວເນຍ຺ຍານໍ ວິນຍນຕ຺ຕໍ, ຕຕ຺ຣ ຐິຕານໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກສມຸປ຺ປາທນໍ, ຠາວການໍ ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ນິພທ຺ຘວາສປຣິຫຣຓໍ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ຕຕ຺ຖ ອນາສງ຺ຄທສ຺ສນໍ, ສມ຺ພຸທ຺ຘວສິຕຏ຺ຐານຕາຍ ເທສານໍ ເຈຕິຍຠາວສມ຺ປາທນໍ, ພຫູນໍ ສຕ຺ຕານໍ ທສ຺ສນູປສງ຺ກມນາທີຫິ ປຸຎ຺ໂຎຆປ຺ປສວນໍ, ອວຸຏ຺ຐິອາທິອຸປທ຺ທວູປສມນຎ຺ຈາຕິ ອິເມຫິ ສຕ຺ຕຫິ ກາຣເຓຫິ ພຸທ຺ຘາ ຠຄວນ຺ໂຕ ຊນປທຈາຣິກໍ ຈຣນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອິສິທຕ຺ຕປຸຣາຓາຕິ ອິສິທຕ຺ໂຕ ຈ ປຸຣາໂຓ ຈ, ເຕສຸ ອິສິທຕ຺ໂຕ ສກທາຄາມີ. ປຸຣາໂຓ ໂສຕາປນ຺ໂນ. ສາເກເຕຕິ ‘‘ສາເກໂຕ’’ຕິ ລທ຺ຘນາເມ ອຕ຺ຕໂນ ໂຠຄຄາມເກ. ມຄ຺ເຄ ປຸຣິສໍ ຐເປສຸນ຺ຕິ ເຕສໍ ກິຣ ຄາມທ຺ວາເຣນ ຠຄວໂຕ ຄມນມຄ຺ໂຄ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສເຈ ຠຄວາ ອມ຺ຫາກໍ ສຸຕ຺ຕານໍ ວາ ປມຕ຺ຕານໍ ວາ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ອຖ ປສ຺ສິຕຸໍ ນ ລເຠຍ຺ຍາມາ’’ຕິ ມຄ຺ຄມຊ຺ເຌ ປຸຣິສໍ ຐເປສຸໍ. ອນຸພນ຺ຘິໍສູຕິ ນ ທູຣໂຕວ, ປິຏ຺ຐິໂຕ ປິຏ຺ຐິໂຕ ອນຸພນ຺ຘິໍສຸ. ຠຄວາ ຫິ ສກຏມຄ຺ຄສ຺ສ ມຊ຺ເຌ ຊງ຺ຆມຄ຺ເຄນ ອຄມາສິ, ອິຕເຣ ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ອນຸຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ອຄມໍສຸ. ມຄ຺ຄາ ໂອກ຺ກມ຺ມາຕິ ພຸທ຺ຘາ ຫິ ເກນຈິ ສທ຺ຘິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາວ ປຏິສນ຺ຖາຣໍ ກໂຣນ຺ຕິ ເກນຈິ ສທ຺ຘິໍ ຐິຕາ ເກນຈິ ສທ຺ຘິໍ ທິວສຠາຄມ຺ປິ ນິສິນ຺ນາ, ຕສ຺ມາ ຠຄວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິເມ ມຍ຺ຫໍ ສາສເນ ວລ຺ລຠາ ອາຄຕຜລາ, ອິເມຫິ ສທ຺ຘິໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ທິວສຠາຄໍ ປຏິສນ຺ຖາຣໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ມຄ຺ຄໂຕ ໂອກ຺ກມິຕ຺ວາ ເຍນຎ຺ຎຕຣໍ ¶ ຣຸກ຺ຂມູລໍ ເຕນຸປສງ຺ກມິ. ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ອາສເນ ນິສີທີຕິ ເຕ ກິຣ ຉຕ຺ຕຸປາຫນກຕ຺ຕຣທຓ຺ຑປາທພ຺ຠຎ຺ຊນເຕລານິ ເຈວ ອຏ຺ຐວິຘຎ຺ຈ ປານກໍ ສຣຠປາທປລ຺ລງ຺ກຎ຺ຈ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ອາຄມໍສຸ. ອຖ ນໍ ປລ຺ລງ຺ກໍ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ ອທໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ຕຕ຺ຖ ນິສີທິ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິໍສູຕິ ‘‘ຉຕ຺ຕຸປາຫນາທີນິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ເທຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິໍສຸ.

ສາວຕ຺ຖິຍາ ¶ ໂກສເລສຸ ຈາຣິກໍ ປກ຺ກມິສ຺ສຕີຕິອາທິ ສພ຺ພໍ ມຊ຺ຌິມເທສວເສເນວ ວຸຕ຺ຕໍ. ກສ຺ມາ? ນິຍຕາຈິຓ຺ຓຕ຺ຕາ. ຠຄວໂຕ ຫິ ຈາຣິກຈຣຓໍ ມຊ຺ຌິມເທເສເຍວ. ສເຈປິ ປຈ຺ຈນ຺ຕເທເສ ຄຈ຺ຉຕິ, ມຊ຺ຌິມເທເສເຍວ ອຣຸຓໍ ອຸຏ຺ຐາເປຕີຕິ ນິຍຕາຈິຓ຺ຓໍ, ຕສ຺ມາ ມຊ຺ຌິມເທສວເສເນວ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາສີສູຕິ ກາສິຣຏ຺ຐໂຕ. ຕຖາ ມຄເຘສູຕິ ມຄຘຣຏ຺ຐໂຕ. ອາສນ຺ເນ ໂນ ຠຄວາ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ນ ເກວລໍ ອາສນ຺ນຕ຺ຕາ ເອວ ເຕສໍ ໂສມນສ຺ສໍ ໂຫຕິ, ອຖ ໂຂ ‘‘ອິທານິ ທານໍ ທາຕຸໍ ຄນ຺ຘມາລາທິປູຊໍ ກາຕຸໍ ຘມ຺ມໍ ໂສຕຸໍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິຕຸໍ ລຠິສ຺ສາມາ’’ຕິ ເນສໍ ໂສມນສ຺ສໍ ໂຫຕິ.

ຕສ຺ມາຕິຫ ຖປຕໂຍ ສມ຺ພາໂຘ ຆຣາວາໂສຕິ ຖປຕໂຍ ຍສ຺ມາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ມຍິ ທູຣີຠູເຕ ອນປ຺ປກໍ ໂທມນສ຺ສໍ ອາສນ຺ເນ ອນປ຺ປກໍ ໂສມນສ຺ສໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາປິ ເວທິຕພ຺ພເມຕໍ ‘‘ສມ຺ພາໂຘ ຆຣາວາໂສ’’ຕິ. ຆຣາວາສສ຺ສ ຫິ ໂທເສນ ຕຸມ຺ຫາກໍ ເອວໍ ໂຫຕິ. ສເຈ ປນ ຆຣາວາສໍ ປຫາຍ ປພ຺ພຊິຕາ ອສ຺ສຖ, ເອວໍ ໂວ ມຍາ ສທ຺ຘິໍເຍວ ຄຈ຺ຉນ຺ຕານຎ຺ຈ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕານຎ຺ຈ ຕໍ ນ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທີເປນ຺ໂຕ ເອວມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສກິຎ຺ຈນສປລິໂພຘຏ຺ເຐນ ສມ຺ພາຘຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ມຫາຆເຣ ວສນ຺ຕສ຺ສາປິ ຫິ ສກິຎ຺ຈນສປລິໂພຘຏ຺ເຐນ ຆຣາວາໂສ ສມ຺ພາໂຘວ. ຣໂຊປໂຖຕິ ຣາຄາທິຣຊານໍ ອາຄມນປໂຖ, ອາຄມນຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອພ຺ໂຠກາໂສ ປພ຺ພຊ຺ຊາຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ປນ ອກິຎ຺ຈນອປລິໂພຘຏ຺ເຐນ ອພ຺ໂຠກາໂສ. ຈຕຸຣຕນິເກປິ ຫິ ຄພ຺ເຠ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປລ຺ລງ຺ເກນ ປລ຺ລງ຺ກໍ ຆຏ຺ເຏຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນານມ຺ປິ ອກິຎ຺ຈນາປລິໂພຘຏ຺ເຐນ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ອພ຺ໂຠກາໂສ ນາມ ໂຫຕິ. ອລຎ຺ຈ ປນ ໂວ ຖປຕໂຍ ອປ຺ປມາທາຍາຕິ ເອວໍ ສມ຺ພາຘຆຣາວາເສ ວສນ຺ຕານໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອປ຺ປມາທເມວ ກາຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ນາຄາຕິ ຫຕ຺ຖິໂນ. ໂອປວຍ຺ຫາຕິ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣຫນໂຍຄ຺ຄາ. ເອກໍ ປຸຣໂຕ ເອກໍ ປຈ຺ຉໂຕ ນິສີທາເປມາຕິ ເຕ ກິຣ ທ຺ເວປິ ຊນາ ສພ຺ພາລງ຺ກາຣປຏິມຓ຺ຑິຕາ ທ຺ວີສຸ ນາເຄສຸ ຕາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ເອວໍ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ນາຄໍ ມຊ຺ເຌ ກຕ຺ວາ ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເອວມາຫໍສຸ. ນາໂຄປິ ຣກ຺ຂິຕພ຺ໂພຕິ ຍຖາ ກິຎ຺ຈິ ວິເສສິຕໍ ນ ກໂຣຕິ, ເອວໍ ຣກ຺ຂິຕພ຺ໂພ ໂຫຕິ. ຕາປິ ຠຄິນິໂຍຕິ ຍຖາ ປມາທໍ ນາປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ເອວໍ ຣກ຺ຂິຕພ຺ພາ ໂຫນ຺ຕິ. ອຕ຺ຕາປີຕິ ສິຕກຖິຕວິກ຺ເຂປິຕາທີນິ ¶ ອກໂຣນ຺ເຕຫິ ອຕ຺ຕາປິ ຣກ຺ຂິຕພ຺ໂພ ໂຫຕິ ¶ . ເອວໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຫິ ‘‘ສາມິທຸພ຺ຠໂກ ເອໂສ’’ຕິ ນິຄ຺ຄເຫຕພ຺ໂພ ໂຫຕິ.

ຕສ຺ມາຕິຫ ຖປຕໂຍຕິ ຍສ຺ມາ ຕຸມ຺ເຫ ຣາຊາ ນິຈ຺ຈໍ ຣາຊຠຓ຺ຑໍ ປຏິຈ຺ຉາເປຕິ, ຕສ຺ມາປິ ສມ຺ພາໂຘ ຆຣາວາໂສ ຣໂຊປໂຖ. ຍສ຺ມາ ປນ ປໍສຸກູລິກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ເອວໍ ປຏິຈ຺ຉາເປນ຺ໂຕ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ອພ຺ໂຠກາໂສ ປພ຺ພຊ຺ຊາ, ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖາປິ. ອລຎ຺ຈ ໂຂ ຖປຕໂຍ ອປ຺ປມາທາຍ, ອປ຺ປມາທເມວ ກໂຣຖາຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ມຸຕ຺ຕຈາໂຄຕິ ວິສ຺ສຏ຺ຐຈາໂຄ. ປຍຕປາຓີຕິ ອາຄຕາຄຕານໍ ທານຕ຺ຖາຍ ໂຘຕຫຕ຺ໂຖ. ໂວສຄ຺ຄຣໂຕຕິ ໂວສຄ຺ຄສງ຺ຂາເຕ ຈາເຄ ຣໂຕ. ຍາຈໂຍໂຄຕິ ຍາຈິຕພ຺ພຍຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ຍາຊໂຍໂຄ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ທານຍຸຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທານສໍວິຠາຄຣໂຕຕິ ເອເຕນ ອປ຺ປມຕ຺ຕກມ຺ປິ ກິຎ຺ຈິ ລຠິຕ຺ວາ ຕໂຕປິ ສໍວິຠາເຄ ຣໂຕ. ອປ຺ປຏິວິຠຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ອິທໍ ອມ຺ຫາກໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ອິທໍ ອຍ຺ຍານ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ອກຕວິຠາຄໍ, ສພ຺ພໍ ທາຕພ຺ພເມວ ຫຸຕ຺ວາ ຐິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິເມຫິ ໂຂ ຖປຕໂຍ ຈຕູຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ອຣິຍສາວໂກ ໂສຕາປນ຺ໂນ ໂຫຕີຕິ ໂສຕາປນ຺ໂນ ອິເມຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອເຕນ ໂສຕາປນ຺ເນນ ອິເມສໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ຘມ຺ມານໍ ເອກນ຺ຕໂຕ ລພ຺ຠມານຕໍ ທສ຺ເສຕິ.

ເອວໍ ເຕສໍ ຖປຕີນໍ ອິເມຫິ ຈຕູຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄຕໍ ປຣິຍາເຍນ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ໂຂ ຖປຕໂຍ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໙໕. ສຫສ຺ສໍ ກປ຺ປໂກຏິໂຍຕິ ສຫສ຺ສໍ ອຕ຺ຕຠາວາ ອເຫສຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອສີຕິ ກປ຺ປໂກຏິໂຍ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ອສີຕິອາຍຸກປ຺ປໂກຏິໂຍ ອເຫສຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຕ຺ຖ ປນ ເຕ ອເຫສຸນ຺ຕິ? ອາຫ ‘‘ເທເວ ເຈວ ມນຸສ຺ເສ ຈາ’’ຕິ, ເທເວສຸ ເຈວ ມນຸສ຺ເສສຸ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສໍວິຣຸຬ຺ຫມ຺ຫີຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ປລ຺ລວຄ຺ຄຫເຓນ ວິຣຸຬ຺ເຫ. ອລຠິໍຫນ຺ຕິ ອລຠິໍ ອຫໍ. ອຊ຺ຊ ຕິໍສໍ ຕໂຕ ກປ຺ປາຕິ ຕໂຕ ກປ຺ປໂຕ ອຊ຺ຊ ສມ຺ປຕິ ອຍໍ ກປ຺ໂປ ຕິໍສຕິໂມ. ຕສ຺ສາ ສຎ຺ຎາຍ ວາສນາຕິ ຕສ຺ສ ພຸທ຺ຘຄຕາຍ ສຎ຺ຎາຍ ວາສນໂຕ.

ຕຓ຺ຫານິຆາຕໂກຕິ ¶ ຕຓ຺ຫາຍ ສມຸຈ຺ເຉທໂກ. ວຏໍສໂກຕິ ປຸປ຺ຜມຍກຓ຺ຓິໂກ. ສພ຺ພປຸປ຺ເຜຫິລງ຺ກໂຕຕິ ນານາປຸປ຺ເຜຫິ ອລງ຺ກໂຕ. ລປນນ຺ຕຣາຕິ ອຸຕ຺ຕຣາຘໂຣຏ຺ຐານໍ ອນ຺ຕຣໂຕ. ໂອກ຺ກາຕິ ປຠາ. ມຸທ຺ຘນນ຺ຕຣຘາຍຖາຕິ ມຸທ຺ຘນິ ອນ຺ຕຣຘາຍຖ. ກງ຺ຂໍ ວິຕຣາຕິ ວິມຕິໍ ວິໂນເທຫິ. ຍສ຺ສ ຕໍ ສພ຺ພຘມ຺ເມສຸ ¶ , ສທາ ຎາຓໍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ຕນ຺ຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ສ ສພ຺ພຘມ຺ເມສຸ ອາກງ຺ຂປ຺ປຏິພທ຺ຘຕ຺ຕາ ສທາ ຎາຓໍ ປວຕ຺ຕຕິ. ໂສ ສພ຺ພຎ຺ຎູ ຠຄວາ ເຖຣໍ ອານນ຺ທໍ ເອຕທພ຺ຣວີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຣາຊາ ຣຏ຺ເຐ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ສພ຺ພສ຺ມິໍ ຣຏ຺ເຐ ຣາຊາ ຠວິສ຺ສຕິ. ຈຣິມນ຺ຕິ ຈຣິມຠວໍ. ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກຕ຺ວາ. ຘມ຺ມຕນ຺ຕິ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມໍ, ປຈ຺ເຈກໂພຘິໍ ວາ.

໙໖. ສຸວຓ຺ຓຈ຺ຉທນໍ ນາວນ຺ຕິ ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ສຸວຓ຺ຓາລງ຺ກາເຣຫິ ປຏິມຓ຺ຑິຕວເສນ ຉາທິຕໍ ສຸວຓ຺ຓນາວໍ. ປຎ຺ຫໍ ປຸຏ຺ຐາ ວິຍາກາສິ, ສກ຺ກສ຺ສ ອິຕິ ເມ ສຸຕນ຺ຕິ ຍຖາ ສາ ເທວຕາ ປຎ຺ຫໍ ປຸຏ຺ຐາ ສກ຺ກສ຺ສ ພ຺ຍາກາສິ, ເອວໍ ມຍາປິ ສຸຕນ຺ຕິ ອາຍສ຺ມາ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ອຕ຺ຕນາ ຍຖາສຸຕໍ ຕໍ ຠຄວໂຕ ວທຕິ.

ປໍສຸຖູເປສູຕິ ສຣີຣຘາຕຸໍ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຐເປຕ຺ວາ ປໍສູຫິ ກຕຖູເປສຸ. ເອວຎ຺ຫິ ເຕ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສກຕາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕເນວາຫ – ‘‘ອຸທ຺ທິສ຺ສກເຕສຸ ທສພລຘຣານ’’ນ຺ຕິ.

໙໗. ເທວປຸຕ຺ຕສຣີຣວຓ຺ຓາຕິ ເທວປຸຕ຺ຕສຣີຣສທິສວຓ຺ຓາ. ສຸຠຄສຓ຺ຐິຕີຕິ ໂສຠຄ຺ຄຍຸຕ຺ຕສຓ຺ຐານາ. ອຸຬາຣໍ ວຕ ຕໍ ອາສີຕິ ຕໍ ມຍາ ກຕໍ ປຸຎ຺ຎໍ ອຸຬາຣໍ ວຕ ອໂຫສິ. ຍາຫນ຺ຕິ ຍາ ອຫໍ. ສຕສຫສ຺ສໍ ກປ຺ເປ, ມຸທິໂຕ ຖູປໍ ອປູເຊສີຕິ ຖູປໍ ປູເຊຕ຺ວາ ສຕສຫສ຺ສໍ ອາຍຸກປ຺ເປ ອຫໍ ມຸທິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນາຄນ຺ຕຸນ ວິນິປາຕນ຺ຕິ ອປາຍຸປປຕ຺ຕິໍ ອນຸປຄນ຺ຕ຺ວາ. ຍໍ ຈກ຺ຂຸນ຺ຕິ ຍໍ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸໍ. ປຓິຫິຕນ຺ຕິ ຐປິຕໍ. ວິມຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕມ຺ຫີຕິ ວິມຸຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ອມ຺ຫິ. ວິຘູຕລໂຕຕິ ວິຘູຕຕຓ຺ຫາລໂຕ, ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນຕຓ຺ໂຫຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໙໘. ສາມາກປຕ຺ໂຖທນມຕ຺ຕນ຺ຕິ ສາມາກຕິຓານໍ ນາຬິໂກທນມຕ຺ຕໍ. ອຂິເລຕິ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ເຈໂຕຂິລານໍ ອຠາເວນ ອຂິເລ. ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ໂອກປ຺ປຍິ ຘມ຺ມມຸຕ຺ຕມນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘ ອຸຕ຺ຕມຘມ຺ມໍ ປຈ຺ເຈກໂພຘິໍ ‘‘ອຸຕ຺ຕມຘມ຺ເມນ ນາມ ອິມສ຺ມິໍ ¶ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ສທ຺ທຫິໍ. ‘‘ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ຘມ຺ເມ ປຓິເຘສິໍ ມານສ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ປຏິລທ຺ຘຘມ຺ມໍ ອຫມ຺ປິ ສຈ຺ຉິກເຣຍ຺ຍນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ປຓິທຫິໍ. ຠເວ ກຸທາສຸປິ ຈ ມາ ອເປກ຺ຂວາຕິ ກຕ຺ຖຈິ ຠເວ ອເປກ຺ຂວາ ມາ ຠເວຍ຺ຍນ຺ຕິ ຈ ປຓິເຘສິໍ ມານສນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ກຸຣູສູຕິ ອຸຕ຺ຕຣກຸຣູສຸ. ທີຆາຍຸເກສູຕິ ເຕສໍ ວສ຺ສສຫສ຺ສາຍຸກຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອມເມສູຕິ ອປຣິຄ຺ຄເຫສຸ. ປາຓີສູຕິ ສຕ຺ເຕສຸ. ອຫີນຄາມີສູຕິ ຍຖາລທ຺ຘສມ຺ປຕ຺ຕີຫິ ຍາວຕາຍຸກໍ ອປຣິຫີນສຠາເວສຸ ¶ . ຕິທໂສປປຊ຺ຊຖາຕິ ຕາວຕິໍໂສ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປປຊ຺ຊິໍ, ຕິທເສ ວາ ຕາວຕິໍສຠວເນ ອຸປປຊ຺ຊິໍ. ວິສິຏ຺ຐກາຍູປຄໂຕຕິ ວິສິຏ຺ຐກາເຍສຸ ນານາວຓ຺ຓກາເຍສຸ ອຸປຄໂຕ. ຍສສ຺ສິສູຕິ ປຣິວາຣວນ຺ເຕສຸ. ຫິຕາຫິຕາສິຫີຕິ ກຸສລາກຸສເລ ວີຕິວຕ຺ຕີຫິ. ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ຂ຺ວິມນ຺ຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ໂຂ ອິມໍ ວຈນນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ສກາສີຕິ ໂສ ອກາສິ. ພລິມາຠິຫາຣີຕິ ປູຊາພລິໍ ອຠິຫຣິ. ປຕິຕສ຺ສ ເອກນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ເອກປຸປ຺ຜໍ ປຕິຕໍ.

ອຸປຣິຏ຺ຐນ຺ຕິ ອຸປຣິ ເວຫາເສ ຐິຕໍ. ອຣິຏ຺ຐນ຺ຕິ ອຣິຏ຺ຐໍ ນາມ ປຈ຺ເຈກສມ຺ພຸທ຺ຘໍ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕຎ຺ຈ ພຫິທ຺ຘາ ຈາຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕວິສຍາ ຈ ພຫິທ຺ຘວິສຍາ ຈ. ເຍ ເມ ວິຊ຺ຊິໍສູຕິ ເຍ ເມ ປຸພ຺ເພ ວິຊ຺ຊມານາ ອເຫສຸໍ. ຊາຕິມຣຓສໍສາໂຣ, ນຕ຺ຖິ ທານິ ປຸນພ຺ຠໂວຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຊາຍນມີຍນຠູໂຕ ສໍສາໂຣ ປຸນພ຺ຠໂວຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂສ ຈ ທານິ ນຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອິທໍ ວາສນາຠາຄິຍໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິທໍ ວາສນາຠາຄປຸຎ຺ຎວິຠາວນານໍ ນານາສຸຕ຺ຕປທານໍ ອຸທາຫຣຓວເສນ ທສ຺ສິຕໍ ວາສນາຠາຄິຍໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໙໙. ‘‘ອຸທ຺ຘໍ ອໂຘ…ເປ… ອປຸນພ຺ຠວາຍາ’’ຕິ ອິທໍ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂອຆຕຣຓສ຺ສ ອຣິຍມຄ຺ຄກິຈ຺ຈຕ຺ຕາ. ນ ເຈຕນາ ກຣຓີຍາຕິ ນ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕພ຺ພໍ. ຘມ຺ມຕາຕິ ຘມ຺ມສຠາໂວ.

໑໐໐. ຍທາ ຫເວຕິ ຍສ຺ມິໍ ຫເວ ກາເລ. ປາຕຸຠວນ຺ຕີຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ຘມ຺ມາຕິ ອນຸໂລມປຈ຺ຈຍາກາຣປຏິເວຘສາຘກາ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມາ. ປາຕຸຠວນ຺ຕີຕິ ວາ ປກາເສນ຺ຕິ, ອຠິສມຍວເສນ ປາກຏາ ໂຫນ຺ຕິ. ຘມ຺ມາຕິ ຈຕຸອຣິຍສຈ຺ຈຘມ຺ມາ. ອາຕາໂປ ວຸຈ຺ຈຕິ ກິເລສສນ຺ຕາປນຏ຺ເຐນ ວີຣິຍໍ. ອາຕາປິໂນຕິ ¶ ສມ຺ມປ຺ປຘານວີຣິຍວໂຕ. ຌາຍໂຕຕິ ອາຣມ຺ມຓູປນິຊ຺ຌານລກ຺ຂເຓນ ລກ຺ຂຓູປນິຊ຺ຌານລກ຺ຂເຓນ ຈ ຌາເນນ ຌາຍນ຺ຕສ຺ສ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສາຕິ ພາຫິຕປາປສ຺ສ ຂີຓາສວສ຺ສ. ອຖສ຺ສ ກງ຺ຂາ ວປຍນ຺ຕິ ສພ຺ພາຕິ ອຖສ຺ສ ເອວໍ ປາຕຸຠູຕຘມ຺ມສ຺ສ ຍາ ຕາ ‘‘ໂກ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ຜຸສຕີຕິ? ໂນ ກລ຺ໂລ ປຎ຺ໂຫຕິ ຠຄວາ ອໂວຈາ’’ຕິອາທິນາ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໒) ນເຍນ ‘‘ກຕມໍ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ຊຣາມຣຓໍ, ກສ຺ສ ປນິທໍ ຊຣາມຣຓນ຺ຕິ? ໂນ ກລ຺ໂລ ປຎ຺ໂຫຕິ ຠຄວາ ອໂວຈາ’’ຕິອາທິນາ (ສໍ. ນິ. ໒.໓໕) ຈ ນເຍນ ປຈ຺ຈຍາກາຣກງ຺ຂາ ວຸຕ຺ຕາ. ຍາ ຈ ¶ ປຈ຺ຈຍາກາຣສ຺ເສວ ອປ຺ປຏິວິທ຺ຘຕ຺ຕາ ‘‘ອໂຫສິໍ ນຸ ໂຂ ອຫມຕີຕມທ຺ຘານ’’ນ຺ຕິອາທິກາ (ມ. ນິ. ໑.໑໘; ສໍ. ນິ. ໒.໒໐) ໂສຬສກງ຺ຂາ ‘‘ພຸທ຺ເຘ ກງ຺ຂຕິ ຘມ຺ເມ ກງ຺ຂຕີ’’ຕິອາທິກາ (ຘ. ສ. ໑໐໐໘) ອຏ຺ຐ ຈ ກງ຺ຂາ ອາຄຕາ, ຕາ ສພ຺ພາ ວປຍນ຺ຕິ ອປຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ, ກສ຺ມາ? ຍໂຕ ປຊານາຕິ ສເຫຕຸຘມ຺ມໍ, ຍສ຺ມາ ອວິຊ຺ຊາທິເກນ ເຫຕຸນາ ສເຫຕຸກໍ ອິມໍ ສງ຺ຂາຣາທິໍ ເກວລໍ ທຸກ຺ຂກ຺ຂນ຺ຘຘມ຺ມໍ ປຊານາຕິ ອຎ຺ຎາສິ ປຏິວິຊ຺ຌຕິ.

ຍໂຕ ຂຍໍ ປຈ຺ຈຍານໍ ອເວທີຫິ ຍສ຺ມາ ປຈ຺ຈຍານໍ ຂຍສງ຺ຂາຕໍ ນິພ຺ພານໍ ອເວທິ ອຎ຺ຎາສິ ປຏິວິຊ຺ຌິ, ຕສ຺ມາ ຍທາສ຺ສ ອາຕາປິໂນ ຌາຍໂຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາ ຘມ຺ມາ ປາຕຸຠວນ຺ຕິ. ອຖສ຺ສ ຍາ ນິພ຺ພານສ຺ສ ອວິທິຕຕ຺ຕາ ກງ຺ຂາ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ, ສພ຺ພາປິ ຕາ ກງ຺ຂາ ວປຍນ຺ຕີຕິ.

ອາຣຎ຺ຎນ຺ຕິ ອາຣຎ຺ຎກໍ. ອຎ຺ຎາຕຸຎ຺ເຉນ ຍາເປນ຺ຕນ຺ຕິ ກຸເລສຸ ອຎ຺ຎາໂຕ ນິຈ຺ຈນໂວເຍວ ຫຸຕ຺ວາ ອຸຎ຺ເຉນ ປິຓ຺ຑຈຣິຍາຍ ຍາເປນ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ອຠິລກ຺ຂິເຕສຸ ອິສ຺ສຣຊນເຄເຫສຸ ກຏຸກຠຓ຺ຑສມ຺ຠາຣໍ ສຸຄນ຺ຘໂຠຊນໍ ປຣິເຍສນ຺ຕສ຺ສ ອຸຎ຺ຉນໍ ຎາຕຸຎ຺ຉນໍ ນາມ, ຆຣປຏິປາຏິຍາ ປນ ທ຺ວາເຣ ຐິເຕນ ລທ຺ຘມິສ຺ສກໂຠຊນໍ ອຎ຺ຎາຕຸຎ຺ຉນໍ ນາມ. ອິທໍ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ເຕນ ຍາເປນ຺ຕໍ. ກາເມສຸ ອນເປກ຺ຂິນນ຺ຕິ ວຕ຺ຖຸກາມກິເລສກາເມສຸ ນິຣເປກ຺ຂໍ.

ເຉຕ຺ວາຕິ ວຘິຕ຺ວາ. ສຸຂໍ ເສຕີຕິ ໂກຘປຣິຬາເຫນ ອປຣິທຍ຺ຫມານຕ຺ຕາ ສຸຂໍ ສຍຕິ. ນ ໂສຈຕີຕິ ໂກຘວິນາເສນ ວິນຏ຺ຐໂທມນສ຺ສຕ຺ຕາ ນ ໂສຈຕິ. ວິສມູລສ຺ສາຕິ ທຸກ຺ຂວິປາກສ຺ສ. ມຘຸຣຄ຺ຄສ຺ສາຕິ ຍໍ ອກ຺ກຸຏ຺ຐສ຺ສ ປຈ຺ຈກ຺ໂກສິຕ຺ວາ ປຫຏສ຺ສ ປຏິປ຺ປຫຣິຕ຺ວາ ສຸຂໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ໂສ ‘‘ມຘຸຣຄ຺ໂຄ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ອິມສ຺ມິຎ຺ຫິ ຐາເນ ປຣິໂຍສານໍ ‘‘ອຄ຺ຄ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຣິຍາຕິ ພຸທ຺ຘາທໂຍ.

ຫເນຕິ ¶ ຫເນຍ຺ຍ. ອຸປ຺ປຕິຕນ຺ຕິ ອສມຸຄ຺ຆາຏິຕໍ ອວິກ຺ຂມ຺ຠິຕຸປ຺ປນ຺ນວເສນ ສມຸທາຈາຣຸປ຺ປນ຺ນວເສນ ສມຸທາຈຣນ຺ຕໍ. ວິໂນທເຍຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕານໂຕ ນີຫເຣຍ຺ຍ.

໑໐໑. ສຕ຺ຕິຍາຕິ ເທສນາສີສເມຕໍ, ເອກໂຕຘາຣາທິນາ ສຕ຺ເຖນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂອມຏ຺ໂຐຕິ ປຫໂຏ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ຫິ ປຫາຣາ ໂອມຏ຺ໂຐ ອຸມ຺ມຏ຺ໂຐ ມຏ຺ໂຐ ວິມຏ຺ໂຐຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຸປຣິ ຐຕ຺ວາ ອໂຘມຸຂໍ ທິນ຺ນປ຺ປຫາໂຣ ໂອມຏ຺ໂຐ ນາມ, ອໂຘ ຐຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘໍ ມຸຂໍ ທິນ຺ນປ຺ປຫາໂຣ ອຸມ຺ມຏ຺ໂຐ ນາມ, ອຄ຺ຄຬສູຈິ ວິຍ ວິນິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ກໂຕ ມຏ຺ໂຐ ນາມ, ເສໂສ ສພ຺ໂພປິ ວິມຏ຺ໂຐ ນາມ. ອິມສ຺ມິໍ ປນ ຐາເນ ໂອມຏ຺ໂຐ ¶ ຄຫິໂຕ. ໂສ ຫິ ສພ຺ພທາຣຸໂຓ ທຸຣຸທ຺ຘຣຓສລ຺ໂລ ທຸຕ຺ຕິກິຈ຺ໂຉ ອນ຺ໂຕໂທໂສ ອນ຺ໂຕປຸພ຺ພໂລຫິໂຕ ຈ ໂຫຕິ. ປຸພ຺ພໂລຫິຕໍ ອນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ວຓມຸຂໍ ປຣິໂຍນນ຺ຘິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ. ປຸພ຺ພໂລຫິຕໍ ນີຫຣິຕຸກາເມຫິ ມຎ຺ເຈນ ສທ຺ຘິໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ອໂຘສິໂຣ ກາຕພ຺ໂພ ໂຫຕິ, ມຣຓໍ ວາ ມຣຓມຕ຺ຕໍ ວາ ທຸກ຺ຂໍ ປາປຸຓາຕິ. ປຣິພ຺ພເຊຕິ ວິຫເຣຍ຺ຍ.

ອິມາຍ ຄາຖາຍ ກິໍ ກຖິຕໍ? ຍຖາ ສຕ຺ຕິຍາ ໂອມຏ຺ຐປຸຣິໂສ ສລ຺ລຸພ຺ພາຫນວຓຕິກິຈ຺ຉນານໍ ອຕ຺ຖາຍ ວີຣິຍໍ ອາຣຠຕິ ປໂຍຄໍ ກໂຣຕິ ປຣກ຺ກມຕິ. ຍຖາ ຈ ທຍ຺ຫມາເນ ມຕ຺ຖເກ ອາທິຕ຺ຕສິໂຣ ຕສ຺ສ ນິພ຺ພາປນຕ຺ຖາຍ ວີຣິຍໍ ອາຣຠຕິ ປໂຍຄໍ ກໂຣຕິ ປຣກ຺ກມຕິ, ເອວເມວໍ ຠິກ຺ຂຸ ກາມຣາຄປ຺ປຫານາຍ ສໂຕ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ວິຫເຣຍ຺ຍ ຠຄວາຕິ ກເຖສິ.

ເອວໍ ເທວຕາຍ ກຖິເຕ ອຖ ຠຄວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິມາຍ ເທວຕາຍ ອຸປມາ ທຬ຺ຫໍ ກຕ຺ວາ ອານີຕາ, ອຕ຺ຖໍ ປນ ປຣິຕ຺ຕກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຐິຕາ. ປຸນປ຺ປຸນໍ ກເຖນ຺ຕີປິ ຫິ ເອສາ ກາມຣາຄສ຺ສ ວິກ຺ຂມ຺ຠນປ຺ປຫານເມວ ກເຖຍ຺ຍ, ຍາວ ຈ ກາມຣາໂຄ ມຄ຺ເຄນ ນ ສມຸຄ຺ຆາຏິຍ຺ຍຕິ, ຕາວ ອນຸພນ຺ໂຘວ ໂຫຕີ’’ຕິ ຕເມວ ອຸປມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຐມມຄ຺ຄວເສນ ເທວຕາຍ ວິນິວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສຕ຺ຕິຍາ ວິຍ ໂອມຏ຺ໂຐ’’ຕິ ທຸຕິຍຄາຖມາຫ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ ປຸຣິມນຍານຸສາເຣນ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ໂລກາມິສນ຺ຕິ ກາມຄຸໂຓ. ສນ຺ຕິເປກ຺ໂຂຕິ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣູປສມໍ ນິພ຺ພານໍ ອເປກ຺ຂມາໂນ. ປຎ຺ຎວາຕິ ປຎ຺ຎວນ຺ໂຕ. ປຫິຕຕ຺ໂຕຕິ ນິພ຺ພານໍ ປຕິເປສິຕຈິຕ຺ໂຕ. ວິຣໂຕ ກາມສຎ຺ຎາຍາຕິ ຍາຍ ກາຍຈິ ສພ຺ພໂຕ ກາມສຎ຺ຎາຍ ¶ ຈຕຸຕ຺ຖມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຍ ສມຸຈ຺ເຉທວິຣຕິຍາ ວິຣໂຕ. ‘‘ວິຣຕ຺ໂຕ’’ຕິປິ ປາໂຐ. ກາມສຎ຺ຎາຍາຕິ ປນ ຠຸມ຺ມວຈນໍ ໂຫຕິ. ສຄາຖາວຄ຺ເຄ (ສໍ. ນິ. ໑.໙໖) ‘‘ກາມສຎ຺ຎາສູ’’ຕິ ປາໂຐ. ຈຕູຫິ ມຄ຺ເຄຫິ ທສນ຺ນມ຺ປິ ສໍໂຍຊນານໍ ອຕີຕຕ຺ຕາ ສພ຺ພສໍໂຍຊນາຕີໂຕ. ຈຕຸຕ຺ຖມຄ຺ເຄເນວ ວາ ອຸທ຺ຘມ຺ຠາຄິຍສໍໂຍຊນາຕີໂຕ ຕຕ຺ຣ ຕຕ຺ຣາຠິນນ຺ທນໂຕ ນນ຺ທິສງ຺ຂາຕາຍ ຕຓ຺ຫາຍ ຕິຓ຺ຓຎ຺ຈ ຠວານໍ ປຣິກ຺ຂີຓຕ຺ຕາ ນນ຺ທິຠວປຣິກ຺ຂີໂຓ. ໂສ ຕາທິໂສ ຂີຓາສໂວ ຠິກ຺ຂຸ ຄມ຺ຠີເຣ ສໍສາຣຓ຺ຓເວ ນ ສີທຕິ.

ສທ຺ທຫາໂນຕິ ເຍນ ປຸພ຺ພຠາເຄ ກາຍສຸຈຣິຕາທິເຠເທນ, ອປຣຠາເຄ ຈ ສຕ຺ຕຕ຺ຕິໍສໂພຘິປກ຺ຂິຍເຠເທນ ຘມ຺ເມນ ອຣຫນ຺ໂຕ ພຸທ຺ຘປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘພຸທ຺ຘສາວກາ ນິພ຺ພານໍ ປຕ຺ຕາ. ຕໍ ສທ຺ທຫາໂນ ອຣຫຕໍ ຘມ຺ມໍ ນິພ຺ພານປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣປຎ຺ຎໍ ລຠຕິ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ນ ສທ຺ຘາມຕ຺ຕເກເນວ. ຍສ຺ມາ ປນ ສທ຺ຘາຊາໂຕ ອຸປສງ຺ກມຕິ, ອຸປສງ຺ກມນ຺ໂຕ ປຍິຣຸປາສຕິ, ປຍິຣຸປາສນ຺ໂຕ ¶ ໂສຕໍ ໂອທຫຕິ, ໂອທຫິຕໂສໂຕ ຘມ຺ມໍ ສຸຓາຕິ, ຕສ຺ມາ ອຸປສງ຺ກມນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ຘມ຺ມສ຺ສວເນນ ສຸສ຺ສູສໍ ລຠເຕ ປຎ຺ຎໍ.

ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ຕໍ ຘມ຺ມໍ ສທ຺ທຫິຕ຺ວາປິ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາເຍ ກາເລນ ກາລໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາປິ ວຕ຺ຕກຣເຓນ ປຍິຣຸປາສິຕ຺ວາ ຍທາ ປຍິຣຸປາສນາຍ ອາຣາຘິຕຈິຕ຺ຕາ ກິຎ຺ຈິ ວຕ຺ຕຸກາມາ ໂຫນ຺ຕິ. ອຖ ອຘິຄຕາຍ ໂສຕຸກາມຕາຍ ໂສຕໍ ໂອທຫິຕ຺ວາ ສຸຓນ຺ໂຕ ລຠຕີຕິ ເອວໍ ສຸສ຺ສູສມ຺ປິ ຈ ສຕິອວິປ຺ປວາເສນ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ສຸຠາສິຕທຸພ຺ຠາສິຕຎ຺ຎຸຕາຍ ວິຈກ຺ຂໂຓ ເອວ ລຠຕິ, ນ ອິຕໂຣ. ເຕນາຫ – ‘‘ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ວິຈກ຺ຂໂຓ’’ຕິ.

ປຕິຣູປກາຣີຕິ ເທສກາລາທີນິ ອຫາເປຕ຺ວາ ໂລກິຍສ຺ສ ໂລກຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ປຕິຣູປໍ ອຘິຄມູປາຍໍ ກໂຣຕີຕິ ປຕິຣູປກາຣີ. ຘຸຣວາຕິ ເຈຕສິກວີຣິຍວເສນ ອນິກ຺ຂິຕ຺ຕຘຸໂຣ. ອຸຏ຺ຐາຕາຕິ ກາຍິກວີຣິຍວເສນ ອຸຏ຺ຐານສມ຺ປນ຺ໂນ ອສິຖິລປຣກ຺ກໂມ. ວິນ຺ທເຕ ຘນນ຺ຕິ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣຘນໍ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ. ສຈ຺ເຈນາຕິ ວຈີສຈ຺ເຈນ ປຣມຕ຺ຖສຈ຺ເຈນ ຈ. ພຸທ຺ຘປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘອຣິຍສາວກາ ນິພ຺ພຸຕິໍ ປາປຸຓນ຺ຕາ ກິຕ຺ຕິມ຺ປິ ປາປຸຓນ຺ຕິເຍວ. ທທນ຺ຕິ ປເຣສໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອິຈ຺ຉິຕໍ ປຕ຺ຖິຕໍ ເທນ຺ໂຕ ມິຕ຺ຕານິ ຄນ຺ຖຕິ ສມ຺ປາເທຕິ ກໂຣຕີຕິ ¶ ອຕ຺ໂຖ. ທຸທ຺ທທໍ ວາ ທທນ຺ໂຕ ຄນ຺ຖຕິ, ທານມຸເຂນ ຈຕ຺ຕາຣິປິ ສງ຺ຄຫວຕ຺ຖູນິ ຄຫິຕານີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ເຕຫິ ມິຕ຺ຕານິ ກໂຣນ຺ຕິ. ອສ຺ມາ ໂລກາ ປຣໍ ໂລກໍ, ສ ເວ ເປຈ຺ຈ ນ ໂສຈຕີຕິ ຍສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອິເມ ສທ຺ຘາທໂຍ ຘມ຺ມາ ວິຊ຺ຊນ຺ຕິ, ໂສ ອິມສ຺ມາ ໂລກາ ປຣໍ ໂລກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນ ໂສຈຕິ, ໂສກກາຣຓໍ ຕສ຺ສ ນຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

‘‘ຍສ຺ເສເຕ ຈຕຸໂຣ ຘມ຺ມາ, ສທ຺ຘສ຺ສ ຆຣເມສິໂນ;

ສຈ຺ຈໍ ຘມ຺ໂມ ຘິຕິ ຈາໂຄ, ສ ເວ ເປຈ຺ຈ ນ ໂສຈຕີ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໒໔໖; ສຸ. ນິ. ໑໙໐) –

ຄາຖໍ ອວເສສໍ ກຕ຺ວາ ອຸທາຫຏໍ. ອາຬວກສຸຕ຺ເຕ ຫິ ອິມາ ຄາຖາ ອາຬວເກນ ‘‘ກຖໍ ສຸ ລຠເຕ ປຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໔໖; ສຸ. ນິ. ໑໘໗) ປຸຏ຺ເຐນ ຠຄວຕາ ຠາສິຕາຕິ.

ເຍນ ເກນຈິ ວຓ຺ເຓນາຕິ ເຍນ ເກນຈິ ກາຣເຓນ, ປກາເຣນ ວາ. ສໍວາໂສຕິ ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ສຫວາໂສ ສມາຄໂມ. ຕນ຺ຕິ ຕຖາ ສມາຄຕໍ ອນຸກມ຺ປິຕພ຺ພໍ ປຸຣິສໍ. ມນສາ ເຈ ປສນ຺ເນນາຕິ ກຣຸຓາສມຸສ຺ສາຫິເຕນ ¶ ປສາເທນ ປສນ຺ເນນ ມນສາ. ນ ເຕນ ໂຫຕິ ສໍຍຸຕ຺ໂຕຕິ ເຕນ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ອນຸສາສເນນ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທີນໍ ສໍໂຍຊນວເສນ ສໍຍຸຕ຺ໂຕ ນາມ ນ ໂຫຕິ. ຍານຸກມ຺ປາ ອນຸທ຺ທຍາຕິ ຍາ ອຣິຍມຄ຺ຄສມ຺ປາປນວເສນ ກຣຸຓາຍນາ, ເມຕ຺ຕາຍນາ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໐໒. ຣາໂຄ ຈ ໂທໂສ ຈາຕິ ຣາຄໂທສາ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍາວ. ກຸໂຕນິທານາຕິ ກິໍນິທານາ ກິໍເຫຕຸກາ. ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນສ຺ສ ຫິ ອຍໍ ໂຕ-ອາເທໂສ, ສມາເສ ຈສ຺ສ ໂລປາຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຣຕີ ຣຕີ ໂລມຫໍໂສ ກຸໂຕຊາຕິ ຍາຍໍ ປນ຺ເຕສຸ ເສນາສເນສຸ, ອຘິກຸສເລສຸ ຈ ຘມ຺ເມສຸ ອຣຕິ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕາ, ຍາ ຈ ປຎ຺ຈສຸ ກາມຄຸເຓສຸ ຣຕິ ອຠິຣຕິ ອາສຕ຺ຕິ ກີຬນາທິ, ໂຍ ຈ ໂລມຫໍສສມຸຏ຺ຐານໂຕ ໂລມຫໍສສງ຺ຂາໂຕ ຈິຕ຺ຕຸຕ຺ຣາໂສ, ອິເມ ຕໂຍ ຘມ຺ມາ ກຸໂຕ ຊາຕາ ກຸໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕາຕິ ປຸຈ຺ຉາ. ກຸໂຕ ສມຸຏ຺ຐາຍາຕິ ກຸໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ. ມໂນຕິ ກຸສລຈິຕ຺ຕໍ. ວິຕກ຺ກາຕິ ກາມວິຕກ຺ກາທໂຍ. ກຸມາຣກາ ຘງ຺ກມິໂວສຊນ຺ຕີຕິ ຍຖາ ກຸມາຣກາ ກີຬນ຺ຕາ ກາກໍ ສຸຕ຺ເຕນ ປາເທ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ໂອສຊນ຺ຕິ ຂິປນ຺ຕິ, ເອວໍ ກຸສລມນໍ ອກຸສລວິຕກ຺ກາ ກຸໂຕ ສມຸຏ຺ຐາຍ ໂອສຊນ຺ຕີຕິ ປຸຈ຺ຉາ.

ຣາໂຄ ¶ ຈາຕິ ທຸຕິຍຄາຖາ ຕສ຺ສາ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ. ຕຕ຺ຖ ອິໂຕຕິ ອຕ຺ຕຠາວໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ອຕ຺ຕຠາວນິທານາ ຫິ ຣາຄໂທສາ, ອຣຕິ ຣຕິ ໂລມຫໍສາ ຈ ອຕ຺ຕຠາວໂຕ ຊາຕາ. ກາມວິຕກ຺ກາທໂຍ ອຕ຺ຕຠາວໂຕ ເອວ ສມຸຏ຺ຐາຍ ກຸສລມນໍ ໂອສຊນ຺ຕິ. ເຕນ ຕທຎ຺ຎໍ ປກຕິອາທິກາຣຓໍ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ອິໂຕນິທານາ ອິໂຕ ສມຸຏ຺ຐາຍາ’’ຕິ. ປຸຣິມຄາຖາຍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນຕ຺ຖ ສທ຺ທສິທ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອິທານິ ຍ຺ວາຍໍ ‘‘ອິໂຕນິທານາ’’ຕິອາທີສຸ ອຕ຺ຕຠາວນິທານາ ອຕ຺ຕຠາວໂຕ ຊາຕາ ອຕ຺ຕຠາວໂຕ ສມຸຏ຺ຐາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕໍ ສາເຘນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ສ຺ເນຫຊາ ອຕ຺ຕສມ຺ຠູຕາ’’ຕິ. ເອເຕ ຫິ ຣາຄາທໂຍ ວິຕກ຺ກປຣິໂຍສານາ ຕຓ຺ຫາສ຺ເນເຫນ ຊາຕາ. ຕຖາ ຊາຍນ຺ຕາ ຈ ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘເຠເທ ອຕ຺ຕຠາວສງ຺ຂາເຕ ອຕ຺ຕນິ ສມ຺ຠູຕາ. ເຕນາຫ – ‘‘ສ຺ເນຫຊາ ອຕ຺ຕສມ຺ຠູຕາ’’ຕິ. ອິທານິ ຕທຕ຺ຖໂຊຕິກໍ ອຸປມໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ນິຄ຺ໂຣຘສ຺ເສວ ຂນ຺ຘຊາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຂນ຺ຘຊາຕິ ຂນ຺ເຘສຸ ຊາຕາ ປາໂຣຫາ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍຖາ ນິຄ຺ໂຣຘສ຺ສ ຂນ຺ຘຊສງ຺ຂາຕາ ປາໂຣຫາ ອາໂປຣສສງ຺ຂາເຕ ສ຺ເນເຫ ສຕິ ຊາຍນ຺ຕິ, ຊາຍນ຺ຕາ ຈ ຕສ຺ມິໍເຍວ ນິຄ຺ໂຣເຘ ເຕສຸ ເຕສຸ ສາຂປ຺ປເທເສສຸ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ, ເອວໍ ເອເຕ ຣາຄາທໂຍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ຕຓ຺ຫາສ຺ເນເຫ ສຕິ ຊາຍນ຺ຕິ, ຊາຍນ຺ຕາ ຈ ຕສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ ເຕສຸ ເຕສຸ ຈກ຺ຂາທິປ຺ປເທເສສຸ ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມເຓສຸ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ສ຺ເນຫຊາ ອຕ຺ຕສມ຺ຠູຕາ’’ຕິ. ປຸຖຸ ວິສຕ຺ຕາ ກາເມສູຕິ ຍສ຺ມາ ¶ ຣາໂຄປິ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓິກາທິວເສນ, ໂທໂສປິ ອາຆາຕວຕ຺ຖຸອາທິວເສນ ອຣຕິອາທໂຍປິ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ເຠທສ຺ສ ວເສນາຕິ ສພ຺ພຖາ ສພ຺ເພປິເມ ກິເລສາ ປຸຖຸ ອເນກປ຺ປກາຣາ ຫຸຕ຺ວາ ວຕ຺ຖຸທ຺ວາຣາຣມ຺ມຓາທິວເສນ ເຕສຸ ເຕສຸ ກາເມສຸ ຕຖາ ຕຖາ ວິສຕ຺ຕາ ລຄ຺ຄາ ສໍສິພ຺ພິຕ຺ວາ ຐິຕາ. ກິມິວ? ມາລຸວາວ ວິຕຕາ ວເນ ຍຖາ ວເນ ວິຕຕາ ມາລຸວາ ເຕສຸ ເຕສຸ ຣຸກ຺ຂສາຂປ຺ປສາຂາທິເຠເທສຸ ວິສຕ຺ຕາ ໂຫຕິ ລຄ຺ຄາ ສໍສິພ຺ພິຕ຺ວາ ຐິຕາ, ເອວໍ ເອເຕ ກິເລສາ ຘມ຺ມາ, ຕສ຺ມາ ເອຕ຺ຖ ປຸຖຸປເຠເທສຸ ວຕ຺ຖຸກາເມສຸ ວິສຕ຺ຕໍ ກິເລສຄຫນໍ.

ເຍ ນໍ ປຊານນ຺ຕິ ຍໂຕນິທານໍ, ເຕ ນໍ ວິໂນເທນ຺ຕິ ສຸໂຓຫິ ຍກ຺ຂ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ເຍ ສຕ຺ຕາ ນໍ ກິເລສຄຫນໍ ‘‘ອິໂຕນິທານໍ ເອສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ຊານນ຺ຕິ, ເຕ ນໍ ຕຓ຺ຫາສິເນຫສິເນຫິເຕ ອຕ຺ຕຠາເວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ¶ ຎຕ຺ວາ ຕໍ ຕຓ຺ຫາສິເນຫໍ ອາທີນວານຸປສ຺ສນາທິຠາວນາຎາຓຄ຺ຄິນາ ວິໂສເສນ຺ຕາ ວິໂນເທນ຺ຕິ ປຊຫນ຺ຕິ, ເອວໍ ອມ຺ຫາກໍ ຠາສິຕໍ ສຸໂຓຫິ ຍກ຺ຂາຕິ. ເຕ ທຸຕ຺ຕຣໍ ໂອຆມິມໍ ຕຣນ຺ຕິ, ອຕິຓ຺ຓປຸພ຺ພໍ ອປຸນພ຺ຠວາຍາຕິ ເຍ ຫິ ສໍກິເລສຄຫນໍ ວິໂນເທນ຺ຕິ, ເຕ ເອກນ຺ເຕນ ມຄ຺ຄໍ ຠາເວນ຺ຕິ. ນ ຫິ ມຄ຺ຄຠາວນໍ ວິນາ ກິເລສວິໂນທນໍ ອຕ຺ຖິ. ເອວໍ ມຄ຺ຄໍ ຠາເວນ຺ຕາ ເຕ ປກຕິຎາເຓນ ທຸຕ຺ຕຣໍ ກາໂມຆາທິໍ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ໂອຆໍ ອິມິນາ ທີເຆນ ອທ຺ຘຸນາ ສຸປິນນ຺ເຕນປິ ອຕິຓ຺ຓປຸພ຺ພໍ ອນຕິກ຺ກນ຺ຕປຸພ຺ພໍ ອປຸນພ຺ຠວາຍ ນິພ຺ພານາຍ ຕຣນ຺ຕິ.

ທຸກ຺ກຣໍ ຠຄວາຕິ ເອໂກ ກິຣ ເທວປຸຕ຺ໂຕ ປຸພ຺ພໂຍຄາວຈໂຣ ພຫລກິເລສຕາຍ ສປ຺ປໂຍເຄນ ກິເລເສ ວິກ຺ຂມ຺ເຠນ຺ໂຕ ສມຓຘມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ປຸພ຺ພເຫຕຸມນ຺ທຕາຍ ອຣິຍຠູມິໍ ອປ຺ປຕ຺ວາວ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ, ໂສ ຕຖາຄຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ທຸກ຺ກຣຠາວໍ ອາໂຣເຈນ຺ໂຕ ເອວມາຫ. ຕຕ຺ຖ ທຸກ຺ກຣນ຺ຕິ ທສປິ ວສ຺ສານິ…ເປ… ສຏ຺ຐິປິ ວສ຺ສານິ ເອກນ຺ຕປຣິສຸທ຺ຘສ຺ສ ສມຓຘມ຺ມສ຺ສ ກຣຓໍ ນາເມຕໍ ທຸກ຺ກຣໍ. ເສກ຺ຂາຕິ ສຕ຺ຕ ເສກ຺ຂາ. ສີລສມາຫິຕາຕິ ສີເລນ ສມາຫິຕາ ສມຸເປຕາ. ຐິຕຕ຺ຕາຕິ ປຕິຏ຺ຐິຕສຠາວາ. ເອວໍ ປຸຈ຺ຉິຕປຎ຺ຫໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຸປຣິປຎ຺ຫໍ ສມຸຏ຺ຐາປນຕ຺ຖໍ ‘‘ອນຄາຣິຍຸເປຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອນຄາຣິຍຸເປຕສ຺ສາຕິ ອນຄາຣິຍໍ ນິຄ຺ເຄຫຠາວໍ ອຸປຄຕສ຺ສ, ປພ຺ພຊິຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຸຏ຺ຐີຕິ ຈຕຸປຈ຺ຈຍສນ຺ໂຕໂສ.

ຠາວນາຍາຕິ ຈິຕ຺ຕວູປສມຠາວນາຍ. ເຕ ເຉຕ຺ວາ ມຈ຺ຈຸໂນ ຊາລນ຺ຕິ ເຍ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍູປສເມ ຣຕາ, ເຕ ທຸສ຺ສມາທຫໍ ຈິຕ຺ຕໍ ສມາທຫນ຺ຕິ. ເຍ ສມາຫິຕຈິຕ຺ຕາ, ເຕ ຈຕຸປຈ຺ຈຍສນ຺ໂຕສໍ ປູເຣນ຺ຕາ ນ ກິລມນ຺ຕິ. ເຍ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐາ, ເຕ ສີລໍ ປູເຣນ຺ຕາ ນ ກິລມນ຺ຕິ. ເຍ ສີເລ ປຕິຏ຺ຐິຕາ ສຕ຺ຕ ເສກ຺ຂາ, ເຕ ອຣິຍາ ມຈ຺ຈຸໂນ ຊາລສງ຺ຂາຕໍ ກິເລສຊາລໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ.

ທຸຄ຺ຄໂມຕິ ¶ ສຈ຺ຈເມຕໍ, ຠນ຺ເຕ, ເຍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍູປສເມ ຣຕາ, ເຕ ທຸສ຺ສມາທຫໍ ຈິຕ຺ຕໍ ສມາທຫນ຺ຕິ. ເຍ ສມາຫິຕຈິຕ຺ຕາ, ເຕ ຈຕຸປຈ຺ຈຍສນ຺ໂຕສໍ ປູເຣນ຺ຕາ ນ ກິລມນ຺ຕິ. ເຍ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐາ, ເຕ ສີລໍ ປູເຣນ຺ຕາ ນ ກິລມນ຺ຕິ. ເຍ ສີເລ ປຣມຄ຺ຄາຫິໂນ ສຕ຺ຕ ເສກ຺ຂາ, ເຕ ອຣິຍາ ມຈ຺ຈຸໂນ ຊາລສງ຺ຂາຕໍ ກິເລສຊາລໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ກິໍ ນ ຄມິສ຺ສນ຺ຕິ, ອຍໍ ປນ ທຸຄ຺ຄໂມ ‘‘ຠຄວາ ¶ ວິສໂມ ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ເນວ ທຸຄ຺ຄໂມ ນ ວິສໂມ, ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທາຍ ປນສ຺ສ ພຫູ ປຣິສ຺ສຍາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເອວໍ ວຸຕ຺ໂຕ. ອວໍສິຣາຕິ ຎາຓສິເຣນ ອໂຘສິຣາ ຫຸຕ຺ວາ ປປຕນ຺ຕິ. ອຣິຍມຄ຺ຄໍ ອາໂຣຫິຕຸໍ ອສມຕ຺ຖຕາຍ ເອວ ເຕ ມຄ຺ເຄ ປປຕນ຺ຕີຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອຣິຍານໍ ສໂມ ມຄ຺ໂຄຕິ ສ຺ເວວ ມຄ຺ໂຄ ອຣິຍານໍ ສໂມ ໂຫຕິ. ວິສເມ ສມາຕິ ວິສເມປິ ສຕ຺ຕກາເຍ ສມາ ເອວ.

໑໐໓. ອິທຎ຺ຫິ ຕໍ ເຊຕວນນ຺ຕິ ອນາຖປິຓ຺ຑິໂກ ເທວປຸຕ຺ໂຕ ເຊຕວນສ຺ສ ເຈວ ພຸທ຺ຘາທີນຎ຺ຈ ວຓ຺ຓຠຓນຕ຺ຖໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ເອວມາຫ. ອິສິສງ຺ຆນິເສວິຕນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆນິເວສິຕໍ. ເອວໍ ປຐມຄາຖາຍ ເຊຕວນສ຺ສ ວຓ຺ຓໍ ກເຖຕ຺ວາ ອິທານິ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ວຓ຺ຓໍ ກເຖນ຺ໂຕ ‘‘ກມ຺ມໍ ວິຊ຺ຊາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ກມ຺ມນ຺ຕິ ມຄ຺ຄເຈຕນາ. ວິຊ຺ຊາຕິ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາ. ຘມ຺ໂມຕິ ສມາຘິ, ສມາຘິປກ຺ຂິກາ ວາ ຘມ຺ມາ. ສີລໍ ຊີວິຕມຸຕ຺ຕມນ຺ຕິ ສີເລ ປຕິຏ຺ຐິຕສ຺ສ ຊີວິຕຎ຺ຈ ອຸຕ຺ຕມນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຖ ວາ ວິຊ຺ຊາຕິ ທິຏ຺ຐິສງ຺ກປ຺ປາ. ຘມ຺ໂມຕິ ວາຍາມສຕິສມາຘໂຍ. ສີລນ຺ຕິ ວາຈາກມ຺ມນ຺ຕາຊີວາ. ຊີວິຕມຸຕ຺ຕມນ຺ຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ສີເລ ປຕິຏ຺ຐິຕສ຺ສ ຊີວິຕໍ ນາມ ອຸຕ຺ຕມນ຺ຕິ. ‘‘ເອເຕນ ມຈ຺ຈາ ສຸຊ຺ຌນ຺ຕີ’’ຕິ ເອເຕນ ອຏ຺ຐງ຺ຄິເກນ ມຄ຺ເຄນ ສຕ຺ຕາ ວິສຸຊ຺ຌນ຺ຕິ.

ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ມຄ຺ເຄນ ສຸຊ຺ຌນ຺ຕິ, ນ ໂຄຕ຺ຕຘເນຫິ, ຕສ຺ມາ. ໂຍນິໂສ ວິຈິເນ ຘມ຺ມນ຺ຕິ ອຸປາເຍນ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມໍ ວິຈິເນຍ຺ຍ. ເອວໍ ຕຕ຺ຖ ວິສຸຊ຺ຌຕີຕິ ເອວໍ ຕສ຺ມິໍ ອຣິຍມຄ຺ເຄ ວິສຸຊ຺ຌຕິ. ອຖ ວາ ໂຍນິໂສ ວິຈິເນ ຘມ຺ມນ຺ຕິ ອຸປາເຍນ ອຣິຍສຈ຺ຈຘມ຺ມໍ ວິຈິເນຍ຺ຍ. ເອວໍ ຕຕ຺ຖ ວິສຸຊ຺ຌຕີຕິ ເອວໍ ເຕສຸ ຈຕູສຸ ອຣິຍສຈ຺ເຈສຸ ວິສຸຊ຺ຌຕິ. ອິທານິ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ວຓ຺ຓໍ ກເຖນ຺ໂຕ ‘‘ສາຣິປຸຕ຺ໂຕວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕວາຕິ ອວຘາຣຓວຈນໍ, ເອເຕຫິ ປຎ຺ຎາທີຫິ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕວ ເສຍ຺ໂຍຕິ ວທຕິ. ອຸປສເມນາຕິ ກິເລສວູປສເມນ. ປາຣງ຺ຄໂຕຕິ ນິພ຺ພານໍ ຄໂຕ, ໂຍ ໂກຈິ ນິພ຺ພານປຕ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ, ນ ຕາທິໂສ. ເອຕາວປຣໂມ ສິຍາ, ນ ເຖຣາ ອຸຕ຺ຕຣິຕໂຣ ນາມ ສາວໂກ ອຕ຺ຖີຕິ ວທຕິ.

ອຕີຕນ຺ຕິ ອຕີເຕ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ເຘ. ນານ຺ວາຄເມຍ຺ຍາຕິ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐີຫິ ນານຸຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ. ນປ຺ປຏິກງ຺ເຂຕິ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐີຫິ ນ ປຕ຺ເຖຍ຺ຍ. ຍທຕີຕນ຺ຕິ ອິທເມຕ຺ຖ ກາຣຓວຈນໍ. ຍສ຺ມາ ຍໍ ອຕີຕໍ, ຕໍ ¶ ປຫີນໍ ນິຣຸທ຺ຘໍ ອຕ຺ຖງ຺ຄຕໍ, ຕສ຺ມາ ¶ ຕໍ ນານຸຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ. ຍສ຺ມາ ຈ ຍໍ ຕຕ຺ຖ ອນາຄຕໍ, ຕໍ ອປ຺ປຕ຺ຕໍ ອຊາຕໍ ອນິພ຺ພຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຕມ຺ປິ ນ ປຕ຺ເຖຍ຺ຍ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຕິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນມ຺ປິ ຘມ຺ມໍ ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ເຖວ ໂສ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ນໍ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາທີຫິ ສຕ຺ຕຫິ ອນຸປສ຺ສນາຫິ ວິປສ຺ສຕິ, ອຣຎ຺ຎາທີສຸ ວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວິປສ຺ສຕິ. ອສໍຫີຣໍ ອສໍກຸປ຺ປນ຺ຕິ ອິທໍ ວິປສ຺ສນາປຏິວິປສ຺ສນາທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິປສ຺ສນາ ຫິ ຣາຄາທີຫິ ນ ສໍຫິຣຕິ ນ ກຸປ຺ປຕີຕິ ອສໍຫີຣາ ອສໍກຸປ຺ປາ, ຕໍ ອນຸພ຺ຣູຫເຍ ວຑ຺ເຒຍ຺ຍ ປຏິວິປສ຺ເສຍ຺ຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຖ ວາ ນິພ຺ພານໍ ຣາຄາທີຫິ ນ ສໍຫິຣຕິ ນ ກຸປ຺ປຕີຕິ ອສໍຫີຣໍ ອສໍກຸປ຺ປໍ, ຕໍ ວິທ຺ວາ ປຓ຺ຑິໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ອນຸພ຺ຣູຫເຍ, ປຸນປ຺ປຸນໍ ຕທາຣມ຺ມຓໍ ຜລສມາປຕ຺ຕິໍ ອປ຺ເປນ຺ໂຕ ວຑ຺ເຒຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕສ຺ສ ປນ ອນຸພ຺ຣູຫນສ຺ສ ອຕ຺ຖາຍ ອຊ຺ເຊວ ກິຈ຺ຈມາຕປ຺ປນ຺ຕິ ກິເລສານໍ ອາຕາປນປຣິຕາປເນນ ‘‘ອາຕປ຺ປ’’ນ຺ຕິ ລທ຺ຘນາມໍ ວີຣິຍໍ ອຊ຺ເຊວ ກາຕພ຺ພໍ. ໂກ ຊຎ຺ຎາ ມຣຓໍ ສຸເວຕິ ສ຺ເວ ຊີວິຕໍ ວາ ມຣຓໍ ວາ ໂກ ຊານາຕິ. ອຊ຺ເຊວ ທານໍ ທສ຺ສາມິ, ສີລໍ ວາ ຣກ຺ຂິສ຺ສາມິ, ອຎ຺ຎຕຣໍ ວາ ປນ ກຸສລໍ ກຣິສ຺ສາມິ, ‘‘ອຊ຺ຊ ຕາວ ປປຎ຺ໂຈ ອຕ຺ຖິ, ສ຺ເວ ວາ ປຸນທິວເສ ວາ ຊານິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ອນຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ‘‘ອຊ຺ເຊວ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອວໍ ວີຣິຍໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ມຫາເສເນນາຕິ ອຫິວິຈ຺ຉິກວິສສຕ຺ຖາທີນິ ຫິ ອເນການິ ມຣຓກາຣຓານິ ຕສ຺ສ ເສນາຕິ ຕາຍ ມຫຕິຍາ ເສນາຍ ວເສນ ມຫາເສເນນ ເອວຣູເປນ ມຈ຺ຈຸນາ ສທ຺ຘິໍ ‘‘ກຕິປາຫໍ ຕາວ ອາຄເມຫິ, ຍາວາຫໍ ພຸທ຺ຘປູຊາທິໍ ອຕ຺ຕໂນ ອວສ຺ສຍໍ ກມ຺ມໍ ກໂຣມີ’’ຕິ ເອວໍ ມິຕ຺ຕສນ຺ຖວາກາຣສງ຺ຂາໂຕ ວາ ‘‘ອິທໍ ສຕໍ ວາ ສຫສ຺ສໍ ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ກຕິປາຫໍ ອາຄເມຫີ’’ຕິ ເອວໍ ລຎ຺ຊານຸປ຺ປທານສງ຺ຂາໂຕ ວາ ‘‘ອິມິນາ ພລຣາສິນາ ປຏິພາຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອວໍ ພລຣາສິສງ຺ຂາໂຕ ວາ ສງ຺ຄໂຣ ນຕ຺ຖິ. ສງ຺ຄໂຣຕິ ຫິ ມິຕ຺ຕກຣຓລຎ຺ຊທານພລຣາສິສງ຺ກຑ຺ຒນານໍ ນາມໍ, ຕສ຺ມາ ອຍມຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຕນ຺ທິຕນ຺ຕິ ອນລສໍ ອຸຏ຺ຐາຫກໍ. ເອວໍ ປຏິປນ຺ນຕ຺ຕາ ຠທ຺ໂທ ເອກຣຕ຺ໂຕ ອສ຺ສາຕິ ຠທ຺ເທກຣຕ຺ໂຕ. ອິຕີຕິ ເອວໍ ປຏິປນ຺ນໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ‘‘ຠທ຺ເທກຣຕ຺ໂຕ ອຍ’’ນ຺ຕິ ຣາຄາທິສນ຺ຕຕາຍ ສນ຺ໂຕ ພຸທ຺ຘມຸນິ ອາຈິກ຺ຂຕິ.

ຈກ຺ຂຸນາ ປຎ຺ຎາຍ ຈາຕິ ຈກ຺ຂຸນາ ຈ ປຎ຺ຎາຍ ຈ. ຈກ຺ຂຸຠູຕາຍ ວາ ປຎ຺ຎາຍ. ສຕິຍາ ປຎ຺ຎາຍ ຈາຕິ ສຕິຍາ ຈ ປຎ຺ຎາຍ ຈ, ສຕິວິສິຏ຺ຐາຍ ວາ ປຎ຺ຎາຍ. ກາເຍນາຕິ ນາມກາເຍນ.

ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸ ¶ ສຸວິສຸທ຺ຘນ຺ຕິ ທິພ຺ພໍ ຈກ຺ຂຸ ສຸວິສຸທ຺ຘໍ, ຍໍ ສຈ຺ຉິກໂຣຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຸພ຺ເພນິວາສາຕິ ປຸຣິມາສຸ ຊາຕີສຸ ນິວຸຕ຺ຖກ຺ຂນ຺ຘາ. ອິທ຺ຘິວິຘາຕິ ອິທ຺ຘິໂກຏ຺ຐາສາ. ນິໂຣໂຘຕິ ນິພ຺ພານໍ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

໑໐໔. ຍສ຺ສ ¶ ເສລູປມໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອກຆນໍ ເສລໍ ວິຍ ປກຕິວາເຕຫິ ໂລກຘມ຺ມວາເຕຫິ ອກມ຺ປນີຍໂຕ ຍສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ເສລູປມໍ. ເຕນາຫ – ‘‘ຐິຕໍ ນານຸປກມ຺ປຕີ’’ຕິ. ຣຊນີເຍສູຕິ ລາຠາທີສຸ. ໂກປເນຍ຺ເຍຕິ ອລາຠາທິເກ. ກຸໂຕ ນໍ ທຸກ຺ຂເມສ຺ສຕີຕິ ຕໍ ເອວໍ ຠາວິຕຈິຕ຺ຕໍ ວີຕິກ຺ກນ຺ຕໂລກຘມ຺ມໍ ອຸຕ຺ຕມປຸຣິສໍ ໂລກຘມ຺ມເຫຕຸກໍ ທຸກ຺ຂໍ ນານຸຄມິສ຺ສຕິ.

ໂຍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓຕິ ພາຫິຕປາປຘມ຺ມຕາຍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ, ນ ທິຏ຺ຐມງ຺ຄລິກຕາຍ ຫຸໍຫຸງ຺ກາຣກສາວາທິປາປຘມ຺ມຍຸຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ເກວລໍ ຊາຕິມຕ຺ເຕນ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓຕິ ປຏິຊານາຕິ. ໂສ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ພາຫິຕປາປຘມ຺ມຕ຺ຕາ ຫຸໍຫຸງ຺ກາຣປ຺ປຫາເນນ ນິຫຸໍຫຸງ຺ໂກ. ຣາຄາທິກສາວາຠາເວນ ນິກ຺ກຠາໂວ. ສີລສໍວເຣນ ສໍຍຕຈິຕ຺ຕຕາຍ ຍຕຕ຺ໂຕ. ຈຕຸມຄ຺ຄຎາຓສງ຺ຂາເຕຫິ ເວເທຫິ ອນ຺ຕໍ ນິພ຺ພານໍ, ເວທານໍ ວາ ອນ຺ຕໍ ຄຕຕ຺ຕາ ເວທນ຺ຕຄູ. ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ວຸສິຕຕ຺ຕາ ວູສິຕພ຺ຣຫ຺ມຈຣິໂຍ. ຘມ຺ເມນ ໂສ ພ຺ຣຫ຺ມວາທໍ ວເທຍ຺ຍາຕິ ໂສ ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອຫ’’ນ຺ຕິ ເອຕໍ ວາທໍ ວເທຍ຺ຍ. ຍສ຺ສ ສກລໂລກສນ຺ນິວາເສ ກຸຫິຎ຺ຈິ ເອກາຣມ຺ມເຓປິ ຣາຄຸສ຺ສໂທ ໂທສຸສ຺ສໂທ ໂມຫຸສ຺ສໂທ ມານຸສ຺ສໂທ ທິຏ຺ຐຸສ຺ສໂທຕິ ອິເມ ອຸສ຺ສທາ ນຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ນ ຄາຘຕີຕິ ນ ປຕິຏ຺ຐຫຕິ. ສຸກ຺ກາຕິ ສຸກ຺ກສງ຺ຂາຕາ ຄຫາ. ຍທິ ຈນ຺ທິມສູຣິຍາທີນໍ ປຠາ ຕຕ຺ຖ ນຕ຺ຖິ, ຕໂມ ເອວ ຈ ສິຍາຕິ ອາສງ຺ກມາເນ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ຕໂມ ຕຕ຺ຖ ນ ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ຍທາ ຈ ອຕ຺ຕນາເວທີຕິອາທີສຸ ເອວໍວິຘໍ ນິພ຺ພານໍ ອຕ຺ຕປຈ຺ຈກ຺ເຂນ ຎາເຓນ ຍທາ ວິນ຺ທຕິ, ອຖ ຣູປາຣູປຘມ຺ມໂຕ ສຸຂທຸກ຺ຂໂຕ ຈ ວິປ຺ປມຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕີຕິ.

ສເກສຸ ຘມ຺ເມສູຕິ ສກອຕ຺ຕຠາວສງ຺ຂາເຕສຸ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ເຘສຸ. ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຫິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ວິປສ຺ສນາຠິນິເວໂສ ໂຫຕີຕິ. ເອຕໍ ປິສາຈນ຺ຕິ ອຊກລາປກ, ເອຕໍ ຕຍາ ວຸຕ຺ຕໍ ປິສາຈໍ ກິເລສປິສາຈຎ຺ຈ. ປກ຺ກຸລນ຺ຕິ ຕຍາ ກຕໍ ອກ຺ກຸລໍ ປກ຺ກຸລກຣຓຎ຺ຈ. ອຕິວຕ຺ຕຕີຕິ ອຕິກ຺ກມຕິ.

ນາຠິນນ຺ທຕິ ¶ ອາຍນ຺ຕິນ຺ຕິ ປຸຣາຓທຸຕິຍິກໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິໍ ອຎ຺ຎໍ ວາ ນ ອຠິນນ຺ທຕິ ຈິຕ຺ເຕນ ນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຕິ. ຕເມວ ປກ຺ກມນ຺ຕິໍ ນ ໂສຈຕິ. ສງ຺ຄາ ສງ຺ຄາມຊິໍ ມຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຎ຺ຈວິຘາປິ ສງ຺ຄໂຕ ມຸຕ຺ຕໍ ສງ຺ຄາມຊິໍ ຠິກ຺ຂຸໍ.

ພຫ຺ເວຕ຺ຖາຕິ ພຫຸ ເອຕ຺ຖ ນ຺ຫາຍຕິ ຊໂນ, ນ ເຕນ ໂສ ສຸທ຺ໂຘ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ຊາຕິພລໍ ¶ ນິເສຘນ຺ຕິ ຊາຕິພລສ຺ສ ນິເສຘກໍ. ສຫາຍາ ວຕາຕິ ສມຖວິປສ຺ສນາຠາວນາຍ ສຫ ອຍນວເສນ ສຫາຍາ ວຕ. ກາເລນ ກາລໍ ສປ຺ປາຍຘມ຺ມສ຺ສ ສວນວເສນ ຈິຣຣຕ຺ຕໍ ສເມຕິ ສມາຄໂມ ເອເຕສນ຺ຕິ ຈິຣຣຕ຺ຕສເມຕິກາ. ສິຖິລມາຣພ຺ຠາຕິ ສິຖິລໍ ວີຣິຍໍ ກຕ຺ວາ.

໑໐໕. ຕຕ຺ຣ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂກ ວິເສໂສຕິ ສຕ຺ຖຸ ສາວກສ຺ສ ຈ ປຎ຺ຈສ຺ເວວ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ເຘສຸ ນິພ຺ພິທາທໂຍຕິ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ອນຸປາທາວິມຸຕ຺ຕິຍຎ຺ຈ ເຫຏ຺ຐາ ອຸປຣິ ຈ ວິເສສາຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ – ‘‘ນຕ຺ຖິ ວິມຸຕ຺ຕິຍາ ນານຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ໕.໓໑; ກຖາ. ໓໕໕ ອຕ຺ຖໂຕ ສມານໍ). ຕຕ຺ຖ ວິເສສາຠາວໍ ປຈ຺ຈາມສຕິ ‘‘ຕຕ຺ຣ ໂກ ວິເສໂສ’’ຕິ. ອຘິປ຺ປຍາໂສຕິ ອຘິກປໂຍໂຄ. ນານາກຣຓນ຺ຕິ ຈ ວິເສໂສເຍວ ວຸຕ຺ໂຕ.

ອຍໍ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ວິເສໂສຕິ ຠິກ຺ຂເວ, ຍທິປິ ສາວກສ຺ສ ສຕ຺ຖຸ ຈ ວິມຸຕ຺ຕິຍໍ ວິເສໂສ ນຕ຺ຖິ, ສຍມ຺ຠຸຎາເຓນ ປນ ສວາສນສພ຺ພກິເລເສ ເຂເປຕ຺ວາ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອນຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ປຣສນ຺ຕາເນ ອຸປ຺ປາທນາທິສກລສພ຺ພຎ຺ຎຸຄຸຓສມາໂຍໂຄ. ອຍໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕໂຕ ວິເສໂສຕິ. ຕຕ຺ຖ ອນຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສາຕິ ອວຕ຺ຕມານສ຺ສ. ອຣິຍມຄ຺ຄຎ຺ຫິ ກສ຺ສປສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ອຸປ຺ປາເທສິ. ອນ຺ຕຣາ ອຎ຺ໂຎ ສຕ຺ຖາ ອຸປ຺ປາເທຕາ ນາມ ນາໂຫສິ, ຕສ຺ມາ ອຍໍ ຠຄວາ ອນຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອຸປ຺ປາເທຕາ ນາມ. ອສຎ຺ຊາຕສ຺ສາຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ອນກ຺ຂາຕສ຺ສາຕິ ອກຖິຕສ຺ສ. ມຄ຺ຄໍ ຊານາຕີຕິ ມຄ຺ຄຎ຺ຎູ. ມຄ຺ຄໍ ວິທິຕໍ ປາກຏໍ ອກາສີຕິ ມຄ຺ຄວິທູ. ມຄ຺ເຄ ຈ ອມຄ຺ເຄ ຈ ໂກວິໂທຕິ ມຄ຺ຄໂກວິໂທ. ມຄ຺ຄານຸຄາຕິ ມຄ຺ຄໍ ອນຸຄຈ຺ຉນ຺ຕາ. ປຈ຺ຉາສມນ຺ນາຄຕາຕິ ອຫໍ ປຐມໍ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ສາວກາ ປຈ຺ຉາ ສມນ຺ນາຄຕາ.

໑໐໖. ‘‘ນີເຈ ¶ ກຸເລ ປຈ຺ຈາຊາໂຕ’’ຕິອາທິນາ (ອ. ນິ. ໔.໘໕; ປຸ. ປ. ໑໖໘) ຕເມນ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ ຕໂມ. ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທີຫິ ປຸນ ນິຣຍຕມຸປຄມນໂຕ ຕມປຣາຍໂຓ. ອິຕິ ອຸຠເຍນປິ ຂນ຺ຘຕໂມວ ກຖິໂຕ ໂຫຕິ. ‘‘ອຑ຺ເຒ ກຸເລ ປຈ຺ຈາຊາໂຕ’’ຕິອາທິນາ (ອ. ນິ. ໔.໘໕; ປຸ. ປ. ໑໖໘) ໂຊຕິນາ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ ໂຊຕິ, ອາໂລກຠູໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກາຍສຸຈຣິຕາທີຫິ ປຸນ ສຄ຺ຄູປປຕ຺ຕິຠວູປຄມນໂຕ ໂຊຕິປຣາຍໂຓ. ອິມິນາ ນເຍນ ອິຕເຣປິ ທ຺ເວ ເວທິຕພ຺ພາ.

ນ ຕໍ ທຬ຺ຫໍ ພນ຺ຘນມາຫຸ ຘີຣາຕິ ເອຕ຺ຖ ຘີຣາຕິ ພຸທ຺ຘາທໂຍ ປຓ຺ຑິຕປຸຣິສາ. ຍໍ ສງ຺ຂລິກສງ຺ຂາຕໍ ¶ ອເຍນ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ອາຍສໍ ອທ຺ທຸພນ຺ຘນສງ຺ຂາຕໍ ທາຣຸມຍຎ຺ຈ ປພ຺ພຊຕິເຓຫິ ຣຊ຺ຊຸໍ ກຕ຺ວາ ກຕຣຊ຺ຊຸພນ຺ຘນຎ຺ຈ, ຕໍ ອສິອາທີຫິ ຉິນ຺ທິຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາຍ ‘‘ຖິຣ’’ນ຺ຕິ ນ ວທນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສາຣຕ຺ຕຣຕ຺ຕາຕິ ຣຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕາ. ພລວຣາຄຣຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຓິກຸຓ຺ຑເລສູຕິ ມຓີສຸ ຈ ກຸຓ຺ຑເລສຸ ຈ, ມຓິຈິຕ຺ເຕສຸ ວາ ກຸຓ຺ຑເລສຸ. ເອຕໍ ທຬ຺ຫນ຺ຕິ ເຍ ມຓິກຸຓ຺ຑເລສຸ ສາຣຕ຺ຕຣຕ຺ຕາ, ເຕສຸ ໂຍ ຣາໂຄ, ຍາ ຈ ປຸຕ຺ຕທາເຣສຸ ອເປກ຺ຂາ ຕຓ຺ຫາ, ເອຕໍ ກິເລສມຍໍ ພນ຺ຘນໍ ປຓ຺ຑິຕປຸຣິສາ ‘‘ທຬ຺ຫ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ໂອຫາຣິນນ຺ຕິ ອາກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ຈຕູສຸ ອປາເຍສຸ ປາຕນໂຕ ອວຫຣຕິ ເຫຏ຺ຐາ ຫຣຕີຕິ ໂອຫາຣິນໍ. ສິຖິລນ຺ຕິ ພນ຺ຘນຏ຺ຐາເນ ຉວິອາທີນິ ອໂກເປຕ຺ວາ ພນ຺ຘນຠາວມ຺ປິ ອຊານາເປຕ຺ວາ ຊລປຖຖລປຖາທີສຸ ກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ເທຕີຕິ ສິຖິລໍ. ທຸປ຺ປມຸຎ຺ຈນ຺ຕິ ໂລຠວເສນ ຫິ ເອກວາຣມ຺ປິ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ກິເລສພນ຺ຘນໍ ທຏ຺ຐຏ຺ຐານໂຕ ກຈ຺ຉໂປ ວິຍ ທຸມ຺ໂມຈຍໍ ໂຫຕີຕິ ທຸປ຺ປມຸຎ຺ຈໍ. ເອຕມ຺ປິ ເຉຕ຺ວານາຕິ ເອຕໍ ທຬ຺ຫມ຺ປິ ກິເລສພນ຺ຘນໍ ຎາຓຂຄ຺ເຄນ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອນເປກ຺ຂິໂນ ຫຸຕ຺ວາ ກາມສຸຂໍ ປຫາຍ ປຣິພ຺ພຊນ຺ຕິ ປກ຺ກມນ຺ຕິ ປພ຺ພຊນ຺ຕິ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໐໗. ເຈເຕຕີຕິ ອກຸສລເຈຕນາວເສນ ເຈເຕຕິ. ປກປ຺ເປຕີຕິ ຕເມວ ອກຸສລເຈຕນໍ ກາຍວຈີກມ຺ມຠາວໍ ປາປນວເສນ ກປ຺ເປຕິ. ອນຸເສຕີຕິ ຣາຄາທິອນຸສໂຍວ ສນ຺ຕາເນ ອປ຺ປຫີນຠາເວນ ອນຸເສຕິ. ອາຣມ຺ມຓເມຕໍ ໂຫຕິ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ຐິຕິຍາຕິ ຍເທຕໍ ເຈຕນໍ ປກປ຺ປນໍ ອນຸສຍນຎ຺ຈ, ເອຕໍ ອຠິສງ຺ຂາຣວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ຐິຕິຍາ ປວຕ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາຣມ຺ມເຓ ສຕິ ປຕິຏ຺ຐາ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ໂຫຕີຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕປຈ຺ຈເຍ ສຕິ ອຠິສງ຺ຂາຣວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ກມ຺ມໍ ¶ ຊວາເປຕ຺ວາ ປຏິສນ຺ຘິອາກຑ຺ຒນສມຕ຺ຖຕາສມ຺ປາທນໂຕ ປຕິຏ຺ຐາ ໂຫຕິ. ອາຍຕິໍ ປຸນພ຺ຠວາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ອາຍຕິໍ ປຸນພ຺ຠວສງ຺ຂາຕາ ວິຎ຺ຎາຓາທີນໍ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິ ໂຫຕິ.

‘‘ໂນ ເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ເຈເຕຕີ’’ຕິອາທິນາ ອກຸສລກມ຺ມເມວ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ, ຍທິປິ ກທາຈິ ໂຍນິໂສມນສິກາຣາ ອກຸສລເຈຕນາ ນປ຺ປວຕ຺ຕຕິ, ອນຸສຍາ ປນ ອປ຺ປຫີນາຕິ, ເຕ ກຸສລສ຺ສ ອຠິສງ຺ຂາຣວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐາ ໂຫນ຺ຕິ ເຍວາຕິ. ສຕິ ຈ ອຠິສງ຺ຂາຣວິຎ຺ຎາເຓ ອາຍຕິໍ ປຸນພ຺ຠວາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິເຍວ. ຕຕິຍວາໂຣ ວຸຕ຺ຕປຏິປກ຺ຂນເຍນ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໑໐໘. ‘‘ເນໂສ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຣິຍສ຺ສ ວິນເຍ ສມຸທ຺ໂທ’’ຕິອາທິ ຍທິ ທຸປ຺ປູຣຓຏ຺ເຐນ ສໍສີທນຏ຺ເຐນ ¶ ທຸຣຕິກ຺ກມນຏ຺ເຐນ ສາຄໂຣ ‘‘ສມຸທ຺ໂທ’’ຕິ ວຸຈ຺ເຈຍ຺ຍ, ຕໂຕ ສຕຠາເຄນປິ ສຫສ຺ສຠາເຄນປິ ຈກ຺ຂຸອາທີສ຺ເວວ ອຍໍ ນໂຍ ລພ຺ຠຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ – ‘‘ຈກ຺ຂຸ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຣິສສ຺ສ ສມຸທ຺ໂທ, ຕສ຺ສ ຣູປມໂຍ ເວໂຄ’’ຕິ, ຣູເປສຸ ສຕ຺ຕານໍ ອາວິຎ຺ຉນໂຕ ຣູປາຍຕນເມວ ເວໂຄ ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ເວໂຄຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ໂຍ ຕໍ ຣູປມຍໍ ເວຄໍ ສຫຕີຕິ ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ສຫ ວິສເຍນ ຈກ຺ຂຸໍ ອນິຈ຺ຈໂຕ ທຸກ຺ຂໂຕ ອນຕ຺ຕໂຕ ສມ຺ມສນ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖ ຈ ນິພ຺ພິນ຺ທນ຺ໂຕ ວິຣຊ຺ຊນ຺ໂຕ ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘໂຕ ກິເລສຊາລໂຕ ວິມຸຈ຺ຈນ຺ໂຕ ອຠິຠວຕິ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຕຣິ ຈກ຺ຂຸສມຸທ຺ທນ຺ຕິ ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ຈກ຺ຂຸສງ຺ຂາຕໍ ສມຸທ຺ທໍ ຕິຓ຺ໂຓຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ອປໂຣ ນໂຍ – ຈກ຺ຂຸ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຣິຍສ຺ສ ວິນເຍ ສມຸທ຺ໂທຕິ ຍທິປິ ທຸປ຺ປູຣຓຏ຺ເຐນ ຍທິ ວາ ສມຸທນຏ຺ເຐນ ສມຸທ຺ໂທ, ຈກ຺ຂຸເມວ ສມຸທ຺ໂທ. ຕສ຺ສ ຫິ ປຖວິໂຕ ຍາວ ອກນິຏ຺ຐພ຺ຣຫ຺ມໂລກາ ນີລາທິອາຣມ຺ມຓໍ ສໂມສຣນ຺ຕໍ ປຣິປຸຓ຺ຓຠາວໍ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ເອວໍ ທຸປ຺ປູຣຓຏ຺ເຐນປິ ສມຸທ຺ໂທ. ຈກ຺ຂຸ ຈ ເຕສຸ ເຕສຸ ນີລາທິອາຣມ຺ມເຓສຸ ສມຸເທຕິ ອສໍວຸຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ໂອສຣມານໍ ກິເລສຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ກາຣຓຠາເວນ ສໂທສຠາເວນ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ສມຸທນຏ຺ເຐນປິ ສມຸທ຺ໂທ. ຕຖາ ຈກ຺ຂຸໍ ຕຓ຺ຫາໂສຕາທີນໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິທ຺ວາຣຕາຍ ເຕຫິ ສນ຺ຕານສ຺ສ ສມຸທນຏ຺ເຐນ ເຕມນຏ຺ເຐນ ສມຸທ຺ໂທ. ຕສ຺ສ ຣູປມໂຍ ເວໂຄຕິ ສມຸທ຺ທສ຺ສ ອປ຺ປມາໂຓ ອູມິມໂຍ ເວໂຄ ວິຍ ¶ ຕສ຺ສາປິ ຈກ຺ຂຸສມຸທ຺ທສ຺ສ ສໂມສຣນ຺ຕສ຺ສ ນີລາທິເຠທສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ວເສນ ອປ຺ປເມຍ຺ໂຍ ຣູປມໂຍ ເວໂຄ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂຍ ຕໍ ຣູປມຍໍ ເວຄໍ ສຫຕີຕິ ໂຍ ຕໍ ຈກ຺ຂຸສມຸທ຺ເທ ສໂມສຣນ຺ຕໍ ຣູປມຍໍ ເວຄໍ ມນາເປ ຣູເປ ຣາຄໍ, ອມນາເປ ໂທສໍ, ອສມເປກ຺ຂເນ ໂມຫນ຺ຕິ ເອວໍ ຣາຄາທິກິເລເສ ອນຸປ຺ປາເທນ຺ໂຕ ອຸເປກ຺ຂກຠາເວນ ສຫຕິ.

ສອູມິນ຺ຕິອາທີສຸ ກິເລສອູມີຫິ ສອູມິໍ. ກິເລສວຏ຺ເຏຫິ ສາວຏ຺ຏໍ. ກິເລສຄເຫຫິ ສຄຫໍ. ກິເລສຣກ຺ຂເສຫິ ສຣກ຺ຂສໍ. ໂກຘຸປາຍາສສ຺ສ ວາ ວເສນ ສອູມິໍ. ກາມຄຸຓວເສນ ສາວຏ຺ຏໍ. ມາຕຸຄາມວເສນ ສຄຫໍ ສຣກ຺ຂສໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ – ‘‘ອູມິຠຍນ຺ຕິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂກຘຸປາຍາສສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ (ອິຕິວຸ. ໑໐໙; ມ. ນິ. ໒.໑໖໒; ອ. ນິ. ໔.໑໒໒). ຕຖາ ອາວຏ຺ຏນ຺ຕິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຎ຺ຈນ຺ເນຕໍ ກາມຄຸຓານໍ ອຘິວຈນໍ (ອິຕິວຸ. ໑໐໙; ມ. ນິ. ໒.໑໖໔; ອ. ນິ. ໔.໑໒໒). ຄຫຣກ຺ຂໂສຕິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ມາຕຸຄາມສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ (ອິຕິວຸ. ໑໐໙). ເສສທ຺ວາເຣສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ສອູມິຠຍໍ ¶ ທຸຕ຺ຕຣໍ ອຈ຺ຈຕຣີຕິ ອນິຈ຺ຈຕາທິອູມິຠເຍນ ສຠຍໍ ທຸຣຕິກ຺ກມໍ ອຕິກ຺ກມິ. ໂລກນ຺ຕຄູຕິ ສໍສາຣໂລກສ຺ສ ອນ຺ຕໍ ຄໂຕ. ປາຣຄໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ນິພ຺ພານໍ ຄໂຕຕິ ກຖີຍຕິ.

ພຬິສາຕິ ສຕ຺ຕານໍ ອນຕ຺ຖເຫຕຸຕາຍ ພຬິສາ ວິຍ ພຬິສາ. ອນຍາຍາຕິ ອນຕ຺ຖາຍ. ພ຺ຍາພາຘາຍາຕິ ທຸກ຺ຂາຍ. ອິຏ຺ຐາຕິ ປຣິຍິຏ຺ຐາ ວາ ອປຣິຍິຏ຺ຐາ ວາ ສຸຂາຣມ຺ມຓຕາຍ ອິຏ຺ຐາ. ກາມນີຍຏ຺ເຐນ ກນ຺ຕາ. ມນສ຺ສ ວຑ຺ຒນຏ຺ເຐນ ມນາປາ. ປິຍສຠາວຕາຍ ປິຍຣູປາ. ກິເລສກາມສຫິຕຕ຺ຕາ ກາມູປສໍຫິຕາ. ຣາຄຊນນຏ຺ເຐນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຣຎ຺ຊນໂຕ ຣຊນີຍາ. ຕຎ຺ເຈຕິ ຕໍ ຣູປາຣມ຺ມຓໍ, ນີລາທິວເສນ ອເນກເຠທຠິນ຺ນມ຺ປິ ຫິ ຣູປາຍຕນໍ ຣູປາຣມ຺ມຓຠາເວນ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຠາເວນ ຈ ເອກວິຘຕໍ ນາຕິວຕ຺ຕຕີຕິ ຕໍສຠາວສາມຎ຺ຎໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ຕຎ຺ເຈ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຠິນນ຺ທຕີຕິ ອຠິນນ຺ທນຠູຕາຍ ສປ຺ປີຕິກຕຓ຺ຫາຍ ອຠິມຸໂຂ ນນ຺ທຕິ. ອຠິວທຕີຕິ ‘‘ອໂຫ ສຸຂໍ, ອໂຫ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ ວທາເປນ຺ຕິຍາ ຕຓ຺ຫາຍນວເສນ ອຠິວທຕິ. ອຊ຺ໂຌສາຍ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ຄິລິຕ຺ວາ ປຣິນິຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ຄິລິຕພຬິໂສ ມາຣສ຺ສາຕິ ອຍໍ, ຠິກ຺ຂຸ, ກິເລສມາຣສ຺ສ ພຬິສຠູຕໍ ຣູປຕຓ຺ຫໍ ຄິລິຕ຺ວາ ຐິໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເສສວາເຣສຸປິ ອິມິນາ ນເຍນ ¶ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອເຠທີຕິ ຠິນ຺ທິ. ປຣິເຠທີຕິ ສພ຺ພຠາເຄນ ຠິນ຺ທິ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

໑໐໙. ອຍໍ ໂລໂກ ສນ຺ຕາປຊາໂຕຕິ ອຍໍ ສຕ຺ຕໂລໂກ ຊາຕສນ຺ຕາໂປ ຎາຕິພ຺ຍສນາທິວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນໂສກສນ຺ຕາໂປ ຈ ຣາຄາທິວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນປຣິຬາຫສນ຺ຕາໂປ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຜສ຺ສປເຣໂຕຕິ ອເນເກຫິ ທຸກ຺ຂຜສ຺ເສຫິ ອຠິຠູໂຕ. ໂຣທໍ ວທຕິ ອຕ຺ຕໂຕຕິ ຕໍ ຕໍ ອຕ຺ຕນາ ຜຸຏ຺ຐໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຠາວິຕກາຍຕາຍ ອຘິວາເສຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ‘‘ອໂຫ ທຸກ຺ຂໍ, ອີທິສໍ ທຸກ຺ຂໍ ມຍ຺ຫໍ ສຕ຺ຕຸໂນປິ ມາ ໂຫຕູ’’ຕິອາທິນາ ວິລປນ຺ໂຕ ວທຕິ. ກສ຺ມາ? ເຍນ ເຍນ ຫິ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ, ຕໂຕ ຕໍ ໂຫຕິ ອຎ຺ຎຖາ, ຍສ຺ມາ ເອເຕ ສຕ຺ຕາ ເຍນ ເຍນ ປກາເຣນ ອຕ຺ຕໂນ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ປຏິກາຣໍ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ ອາສີສນ຺ຕິ, ຕໍ ທຸກ຺ຂໍ ຕໂຕ ອຎ຺ເຎນ ປກາເຣນ ຕິກິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ. ເຍນ ວາ ປກາເຣນ ອຕ຺ຕໂນ ວຑ຺ຒິໍ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ, ຕໂຕ ອຎ຺ຎຖາ ອວຑ຺ຒິ ເອວ ປນ ໂຫຕິ. ເອວໍ ອຎ຺ຎຖາຠາວິຕໍ ອິຈ຺ຉາວິຆາຕໍ ເອວ ປາປຸຓາຕິ. ອຍໍ ຠວສຕ຺ໂຕ ກາມາທິຠເວສຸ ສຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຕໂລໂກ, ຕຖາປິ ຠວເມວາຠິນນ຺ທຕິ, ນ ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ພິນ຺ທຕິ. ຍທຠິນນ຺ທຕິ ຕໍ ຠຍນ຺ຕິ ຍໍ ກາມາທິຠວໍ ອຠິນນ຺ທຕິ, ຕໍ ຊຣາມຣຓາທິອເນກພ຺ຍສນານຸພນ຺ຘຕ຺ຕາ ອຕິວິຍ ຠຍານກຏ຺ເຐນ ຠຍໍ. ຍສ຺ສ ຠາຍຕີຕິ ຍໂຕ ຊຣາມຣຓາທິໂຕ ຠາຍຕິ, ຕໍ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂຕາຍ ຈ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ.

ຠວວິປ຺ປຫານາຍາຕິ ¶ ຠວສ຺ສ ປຊຫນຕ຺ຖາຍ. ໂຂຕິ ອວຘາຣຓຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ເອກນ຺ເຕເນວ ກາມາທິຠວສ຺ສ ສມຸທຍປ຺ປຫາເນນ ປຫານຕ຺ຖໍ ອິທໍ ມຍາ ອຘິຄຕໍ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ວຸສ຺ສຕີຕິ.

ເອວໍ ອຣິຍສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ ເອກໍເສເນວ ນິຍ຺ຍານິກຠາວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອຎ຺ຎມຄ຺ຄສ຺ສ ນິຍ຺ຍານິກຠາວໍ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ‘‘ເຍ ຫິ ເກຈີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຠເວນາຕິ ຣູປຠເວນ ວາ ອຣູປຠເວນ ວາ. ຠວສ຺ສາຕິ ສໍສາຣສ຺ສ. ວິປ຺ປໂມກ຺ຂນ຺ຕິ ຠວໂຕ ວິມຸຕ຺ຕິໍ, ສໍສາຣສຸທ຺ຘິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກິຎ຺ຈາປິ ເຕ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ພານສຎ຺ຎິໂນ, ຠວຄາມິກມ຺ເມນ ປນ ຣູປາຣູປຊ຺ຌາເນນ ¶ , ຕໍນິພ຺ພຕ຺ເຕນ ຈ ອຸປປຕ຺ຕິຠເວນ ຠວວິສຸທ຺ຘິໍ ວທນ຺ຕາ ຠເວນ ຠວວິປ຺ປໂມກ຺ຂໍ ວທນ຺ຕິ ນາມ. ເຕນາຫ – ‘‘ສພ຺ເພ ເຕ ອວິປ຺ປມຸຕ຺ຕາ ຠວສ຺ມາຕິ ວທາມີ’’ຕິ. ອຖ ວາ ຠເວນາຕິ ຠວທິຏ຺ຐິຍາ, ຠວຕິ ຕິຏ຺ຐຕິ ສສ຺ສຕນ຺ຕິ ຫິ ປວຕ຺ຕນໂຕ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິ ‘‘ຠວທິຏ຺ຐີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຠວທິຏ຺ຐິ ເອວ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ ‘‘ຠໂວ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ຠວຕຓ຺ຫາຕິອາທີສຸ ວິຍ. ຠວທິຏ຺ຐິວເສນ ຫິ ອິເຘກຈ຺ເຈ ຠວວິເສສໍເຍວ ຠວວິປ຺ປໂມກ຺ຂໍ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ. ຍຖາ ຕໍ ພໂກ ພ຺ຣຫ຺ມາ ອາຫ – ‘‘ອິທໍ ນິຈ຺ຈໍ, ອິທໍ ຘຸວໍ, ອິທໍ ສສ຺ສຕໍ, ອິທໍ ອວິປຣິຓາມຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໕໐໑; ສໍ. ນິ. ໑.໑໗໕). ວິຠເວນາຕິ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິຍາ. ວິຠວຕິ ວິນສ຺ສຕິ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊຕີຕິ ຫິ ປວຕ຺ຕນໂຕ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ‘‘ວິຠໂວ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຠວສ຺ສ ນິສ຺ສຣຓມາຫໍສູຕິ ສໍສາຣສຸທ຺ຘິໍ ວທິໍສຸ. ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິວເສນ ຫິ ອິເຘກຈ຺ເຈ ສໍສາຣສຸທ຺ຘິໍ ວທນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ຍໂຕ ໂຂ, ໂຠ, ອຍໍ ອຕ຺ຕາ ຣູປີ ຈາຕຸມຫາຠູຕິໂກ…ເປ… ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ໂຂ, ໂຠ, ອຍໍ ອຕ຺ຕາ ສມ຺ມາ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ໂນ ໂຫຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໙໑).

ອນິສ຺ສຏາຕິ ອນິກ຺ຂນ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖ ກາຣຓມາຫ – ‘‘ອຸປຘິຎ຺ຫິ ປຏິຈ຺ຈ ທຸກ຺ຂມິທໍ ສມ຺ໂຠຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຸປຘິນ຺ຕິ ຂນ຺ຘາທິອຸປຘິໍ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ຍຕ຺ຖ ອິເມ ທິຏ຺ຐິຄຕິກາ ນິພ຺ພານສຎ຺ຎິໂນ, ຕຕ຺ຖ ຂນ຺ຘູປຘິກິເລສູປຘິອຠິສງ຺ຂາຣູປຘໂຍ ອຘິຄຕາ ຎາຕາ. ກຸໂຕ ຕສ຺ສ ທຸກ຺ຂນິສ຺ສຣຓຕາຕິ. ຍໍ ປນ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ທຸກ຺ຂນິສ຺ສຣຓໍ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສພ຺ພຸປາທານກ຺ຂຍາ ນຕ຺ຖິ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ສມ຺ຠໂວ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ໂລກມິມໍ ປສ຺ສາຕິ ຠຄວາ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕໍ ອາລປຕິ. ປຸຖູຕິ ວິສຸໍ ວິສຸໍ. ອວິຊ຺ຊາຍ ປເຣຕນ຺ຕິ ¶ ໂມເຫນ ອຠິຠູຕໍ. ຠູຕນ຺ຕິ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ. ຠູຕຣຕນ຺ຕິ ອິຕ຺ຖີ ປຸຣິເສ, ປຸຣິໂສ ອິຕ຺ຖິຍາຕິ ເອວໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສຕ຺ເຕສຸ ຣຕໍ, ຕໂຕ ເອວ ຠວາ ອປຣິມຸຕ຺ຕາ. ເຍ ຫິ ເກຈິ ຠວາຕິ ອິຕ຺ຕຣຂຓາ ວາ ທີຆາຍຸກາ ວາ ສາຕວນ຺ໂຕ ວາ ອສາຕວນ຺ໂຕ ວາ ຠວາ. ສພ຺ພຘີຕິ ອຸທ຺ຘໍ ອໂຘ ຕິຣິຍນ຺ຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ສພ຺ພຕ຺ຖຕາຍາຕິ ສພ຺ພຠາເວນ. ສພ຺ເພ ເຕ ຠວາຕິອາທີສຸ ‘‘ສພ຺ເພປິ ຠວາ ອນິຈ຺ຈາ’’ຕິອາທິນາ ວິປສ຺ສນາສຫິຕາຍ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ອວິປຣີຕໍ ປສ຺ສໂຕ ຠວຕຓ຺ຫາປິ ປຫີຍຕິ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ, ວິຠວໍ ອຸຈ຺ເຉທມ຺ປິ ນາຠິນນ຺ທຕິ ນ ປຕ຺ເຖຕິ, ຕສ຺ສ ສພ຺ພ ¶ ຕຓ຺ຫານໍ ອນວເສສໂຕ ມຄ຺ເຄນ ນິຣຸຊ຺ຌນໂຕ ນິພ຺ພານໍ ນິພ຺ພຸຕິ ໂຫຕິ. ຕສ຺ສ ເອວໍ ນິພ຺ພຸຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອນຸປາທາ ກິເລສາຠິສງ຺ຂາຣານໍ ອນຸປາທານໂຕ ອຄ຺ຄຫຓໂຕ ປຸນພ຺ຠໂວ ນ ໂຫຕິ. ເອວໍຠູເຕນ ຈ ອຠິຠູໂຕ ປຎ຺ຈວິໂຘປິ ມາໂຣ ວິຊິໂຕ ອສ຺ສ ອເນນ ມາເຣນ ສງ຺ຄາໂມ, ສພ຺ເພປິ ຠເວ ສມຕິກ຺ກນ຺ໂຕ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐາທີສຸ ຕາທິລກ຺ຂຓປ຺ປຕ຺ໂຕຕິ.

ອນຸໂສຕຄາມີ ອນ຺ຘປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ປຏິໂສຕຄາມີ ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊໂນ. ຐິຕຕ຺ໂຕ ເສກ຺ໂຂ. ອິຕໂຣ ອເສກ຺ໂຂ.

໑໑໐. ອຠິຊາຕິໂກຕິ ຊາຕິໂຍ. ກຓ຺ຫາຠິຊາຕິໂກຕິ ກຓ຺ເຫ ນີເຈ ກຸເລ ຊາໂຕ. ກຓ຺ຫໍ ຘມ຺ມໍ ອຠິຊາຍຕີຕິ ກາຬກໍ ທສວິຘໍ ທຸສ຺ສີລຘມ຺ມໍ ປສວຕິ ກໂຣຕິ, ໂສ ຕໍ ອຠິຊາຍິຕ຺ວາ ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ. ສຸກ຺ກໍ ຘມ຺ມນ຺ຕິ ‘‘ອຫໍ ປຸພ຺ເພປິ ປຸຎ຺ຎານໍ ອກຕຕ຺ຕາ ນີເຈ ກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ, ອິທານິ ປຸຎ຺ຎໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຸຎ຺ຎສງ຺ຂາຕໍ ສຸກ຺ກໍ ປຓ຺ຑຣໍ ຘມ຺ມໍ ອຠິຊາຍຕິ, ໂສ ເຕນ ສຄ຺ເຄ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ. ອກຓ຺ຫໍ ອສຸກ຺ກໍ ນິພ຺ພານນ຺ຕິ ນິພ຺ພານຎ຺ຫິ ສເຈ ກຓ຺ຫໍ ຠເວຍ຺ຍ, ກຓ຺ຫວິປາກໍ ທເທຍ຺ຍ. ສຸກ຺ກໍ, ສຸກ຺ກວິປາກໍ ທເທຍ຺ຍ. ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ອປ຺ປທານໂຕ ປນ ‘‘ອກຓ຺ຫໍ ອສຸກ຺ກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິພ຺ພານນ຺ຕິ ເຈຕ຺ຖ ອຣຫຕ຺ຕໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ຕຎ຺ຫິ ກິເລສນິພ຺ພານນ຺ເຕ ຊາຕຕ຺ຕາ ນິພ຺ພານໍ ນາມ. ຕໍ ເອສ ອຠິຊາຍຕິ ປສວຕິ ກໂຣຕິ. ສຸກ຺ກາຠິຊາຕິໂກຕິ ສຸກ຺ເກ ອຸຈ຺ເຈ ກຸເລ ຊາໂຕ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ກຓ຺ຫໍ ກຓ຺ຫວິປາກ’’ນ຺ຕິອາທິກສ຺ສ ກມ຺ມຈຕຸກ຺ກສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ເຫຏ຺ຐາ ຫາຣສມ຺ປາຕວາເຣ ວິຠຕ຺ໂຕ ເອວ.

໑໑໑. ມານຸສຕ຺ຕນ຺ຕິ ມນຸສ຺ສຠາວໍ, ມນຸສ຺ສໂຍນິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທ຺ເວຕິ ກິຈ຺ຈໍ ອກິຈ຺ຈເມວ ຈາຕິ ທ຺ເວ. ກິຈ຺ຈານິ ຕ຺ເວວ ກຕ຺ຕພ຺ພານິ, ນ ຈາກິຈ຺ຈໍ ກິຎ຺ຈິ ກຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສຸກິຈ຺ຈນ຺ຕິອາທິ ‘‘ກິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕານໍ ເຕສໍ ສຣູປທສ຺ສນໍ.

ປຘານານີຕິ ¶ ອຸຕ຺ຕມານິ ວິສິຏ຺ຐານິ. ປຸຣິມສ຺ມິໍ ປພ຺ພຊິເຕສູຕິ ວິສເຍ ຠຸມ຺ມໍ. ທຸຕິເຍ ອຘິກຣເຓ. ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ພານນ຺ຕິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ອາມິສປຣິຈ຺ຈາໂຄ ອຣຫຕ຺ເຕນ ສມຘຸໂຣ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐຕິ? ທກ຺ຂິເຓຍ຺ເຍສຸ ທກ຺ຂິຓາຍ ມຫປ຺ຜລຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ເຍນ ເຍນ ວາ ປນ ວຕ຺ຖຸນາຕິ ອຸຈ຺ເຉທາທິວຕ຺ຖຸນາ. ອຊ຺ໂຌສິຕາຕິ ຠວຕຓ຺ຫາທິວເສນ ອຊ຺ໂຌສິຕາ. ທຸຕິເຍ ເຍນ ເຍນ ວາ ປນ ວຕ຺ຖຸນາຕິ ອມຣາວິກ຺ເຂປວຕ຺ຖຸອາທິນາ.

ອິມິນາ ¶ ອສຸເຠນ ກມ຺ມວິປາເກນາຕິ ອສຸຠສ຺ສ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທິກມ຺ມສ຺ສ ວິປາກຕ຺ຕາ ອສຸເຠນ ອສິເວນ ກມ຺ມວິປາເກນ. ອິທໍ ພາລລກ຺ຂຓໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕີຕິ ປຸຣິມສ຺ມິໍ ຠເວ ທຸຈ຺ຈຣິຕສມງ຺ຄິຕາຍ ພາໂລ ອຍໍ ຠວຕີຕິ ອຸປລກ຺ຂຓໍ ຊາຍຕິ. ອິທໍ ສໍກິເລສຠາຄິຍໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິທໍ ເອວໍ ປວຕ຺ຕໍ ສໍກິເລສຠາຄິຍໍ ນາມ ສຸຕ຺ຕໍ.

ອິມິນາ ສຸເຠນາຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ປຓ຺ຑິຕລກ຺ຂຓໍ. ກິເລສຠູມີຫີຕິ ກິເລສຏ຺ຐາເນຫິ ກິເລສາວຕ຺ຖາຫິ ວາ. ສານຸສຍສ຺ສ ປຣິຍຸຏ຺ຐານໍ ຊາຍຕີຕິ ອປ຺ປຫີນານຸສຍສ຺ສ ປຈ຺ຈຍສມາໂຍເຄ ຣາຄາທໂຍ ປຣິຍຸຏ຺ຐານວເສນ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ປຣິຍຸຏ຺ຐິໂຕ ສໍຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ໂຍ ຣາຄາທີຫິ ປຣິຍຸຏ຺ຐິຕຈິຕ຺ໂຕ, ໂສ ກາມຣາຄາທີຫິ ສໍຍຸຊ຺ຊຕິ ນາມ. ສໍຍຸຊ຺ຊນ຺ໂຕ ອຸປາທິຍຕີຕິ ໂຍ ກາມຣາຄສໍໂຍຊນາທີຫິ ສໍຍຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ກາມຸປາທານາທີນິ ອກຸສລກມ຺ມານິ ຈ ອຸປາທິຍຕິ. ເສສໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

໑໑໒. ເອວໍ ໂສຬສວິເຘນ ສາສນປຏ຺ຐານໍ ນານາສຸຕ຺ເຕຫິ ອຸທາຫຣຓວເສນ ວິຠຊິຕ຺ວາ ອິທານິ ອຏ຺ຐວີສຕິວິເຘນ ສາສນປຏ຺ຐານໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ຍສ຺ມາ ອຍມ຺ປິ ປຏ຺ຐານວິຠາໂຄ ມູລປເທຫິ ສງ຺ຄຫິໂຕ, ນ ອິມສ຺ສາປິ ເຕຫິ ອສງ຺ຄຫິໂຕ ປເທໂສ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ມູລປທໍ ວິຠຊິຕພ຺ພຕຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕເມ ອຏ຺ຐາຣສ ມູລປທາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉາຍ ວເສນ ມູລປທານິ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ‘‘ໂລກິຍໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນວຕິກາ, ຖໂວ ຈາຕິ ອຏ຺ຐວີສຕິວິຘໍ ສາສນປຏ຺ຐານໍ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ. ຕຕ຺ຖ ໂລກິຍນ຺ຕິ ໂລເກ ນິຍຸຕ຺ໂຕ, ໂລເກ ວາ ວິທິໂຕ ໂລກິໂຍ. ອິຘ ປນ ໂລກິໂຍ ອຕ຺ໂຖ ຍສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ ໂລກິຍໍ. ຕຖາ ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ. ຍສ຺ມິໍ ປນ ສຸຕ຺ເຕ ປເທເສນ ໂລກິໂຍ, ປເທເສນ ໂລກຸຕ຺ຕໂຣ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕໍ ໂລກິຍຎ຺ຈ ໂລກຸຕ຺ຕຣຎ຺ຈ. ຍຎ຺ຈ ສຕ຺ເຕ ອຘິຏ຺ຐາຍ ສຕ຺ຕປຎ຺ຎຕ຺ຕິມຸເຂນ ເທສິຕໍ, ຕໍ ສຕ຺ຕາຘິຏ຺ຐານໍ. ຘມ຺ມວເສເນວ ເທສິຕໍ ຘມ຺ມາຘິຏ຺ຐານໍ. ອຸຠຍວເສນ ເທສິຕໍ ສຕ຺ຕາຘິຏ຺ຐານຎ຺ຈ ຘມ຺ມາຘິຏ຺ຐານຎ຺ຈ. ອິມິນາ ນເຍນ ສພ຺ພປເທສຸ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ພຸທ຺ຘາທີນໍ ປນ ຄຸຓາຠິຕ຺ຖວນວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ ຖໂວ ນາມ.

ຕຕ຺ຖ ¶ ສຊ຺ຊຸຂີຣນ຺ຕິ ຕງ຺ຂຓໍເຍວ ເຘນຸຍາ ຖເນຫິ ນິກ຺ຂນ຺ຕໍ ອພ຺ຠຸຓ຺ຫຂີຣໍ. ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ປຣິຓມຕິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍຖາ ເຘນຸຍາ ຖນໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕໍ ຂີຣໍ ¶ ຕງ຺ຂຓໍເຍວ ນ ມຸຈ຺ຈຕິ ນ ປຣິຓມຕິ ນ ທຘິຠາວໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕກ຺ກາທິອມ຺ພິລສມາໂຍຄໂຕ ປນ ປຣໂຕ ກາລນ຺ຕເຣນ ປກຕິໍ ຊຫຕິ ທຘິຠາວໍ ປາປຸຓາຕິ, ເອວເມວໍ ປາປກມ຺ມມ຺ປິ ກິຣິຍກ຺ຂເຓເຍວ ນ ວິປຈ຺ຈຕິ. ຍທິ ວິປຈ຺ເຈຍ຺ຍ, ນານາຄຕີນໍ ສຠາວຏ຺ຐານໍ ສິຍາ, ນ ໂກຈິ ປາປກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ວິສເຫຍ຺ຍ. ຍາວ ປນ ກຸສລາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕກ຺ຂນ຺ຘາ ຈຣນ຺ຕິ, ຕາວ ຕໍ ເຕ ຣກ຺ຂນ຺ຕິ, ເຕສໍ ເຠທາ ອປາເຍສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕາປນວເສນ ວິປຈ຺ຈຕິ. ວິປຈ຺ຈມານຎ຺ຈ ຑຫນ຺ຕໍ ພາລມນ຺ເວຕິ, ກິໍ ວິຍ? ຠສ຺ມຈ຺ຉນ຺ໂນວ ປາວໂກ. ຍຖາ ຫິ ຉາຣິກາຍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ໂນ ວີຕຈ຺ຈິຕງ຺ຄາໂຣ ອກ຺ກນ຺ໂຕປິ ຉາຣິກາຍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຕ຺ຕາ ນ ຕາວ ຑຫຕິ, ຉາຣິກໍ ປນ ຕາເປຕ຺ວາ ຈມ຺ມາທີນິ ຑຫນວເສນ ຍາວ ມຕ຺ຖລຸງ຺ຄາ ຑຫນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉຕິ, ເອວເມວໍ ປາປກມ຺ມມ຺ປິ ເຍນ ກຕໍ, ຕໍ ພາລໍ ທຸຕິເຍ ວາ ຕຕິເຍ ວາ ອຕ຺ຕຠາເວ ນິຣຍາທີສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ຑຫນ຺ຕໍ ອນຸຄຈ຺ຉຕີຕິ.

ຍສ຺ສິນ຺ທ຺ຣິຍານີຕິ ຕຕ຺ຖາຍໍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ຍສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເຉເກນ ສາຣຖິນາ ສຸທນ຺ຕາ ອສ຺ສາ ວິຍ ຉ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ສມຖໍ ທນ຺ຕຠາວໍ ນິພ຺ພິເສວນຠາວໍ ຄຕານິ, ຕສ຺ສ ນວວິຘໍ ມານໍ ປຫາຍ ຐິຕຕ຺ຕາ ປຫີນມານສ຺ສ ຈຕຸນ຺ນໍ ອາສວານໍ ອຠາເວນ ອນາສວສ຺ສ ຕາທິຠາເວ ຐິຕສ຺ສ ຕຖາຣູປສ຺ສ ເທວາປິ ປິຫຍນ຺ຕິ, ມນຸສ຺ສາປິ ທສ຺ສນຎ຺ຈ ອາຄມນຎ຺ຈ ປຕ຺ເຖນ຺ຕິເຍວາຕິ. ອາຫາເຣ ສຕີຕິ ອາຫາຣປຏິພທ຺ເຘ ຉນ຺ທຣາເຄ ອປ຺ປຫີເນ ສຕິ.

໑໑໓. ສພ຺ພາ ທິສາ ອນຸປຣິຄມ຺ມ ເຈຕສາຕິ ປຣິໂຕ ທສປິ ທິສາ ຈິຕ຺ເຕນ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ. ເນວຊ຺ຌຄາຕິ ເນວ ອຘິຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ. ປິຍຕຣນ຺ຕິ ອຕິສເຍນ ປິຍໍ. ອຕ຺ຕນາຕິ ອຕ຺ຕໂຕ. ເອວໍ ປິໂຍ ປຸຖຸ ອຕ຺ຕາ ປເຣສນ຺ຕິ ເອວໍ ກສ຺ສຈິປິ ອຕ຺ຕນາ ປິຍຕຣສ຺ສ ອນຸປລພ຺ຠນວເສນ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ປເຣສໍ ສຕ຺ຕານໍ ອຕ຺ຕາ ປິໂຍ. ຍສ຺ມາ ຈ ເອຕເທວ, ຕສ຺ມາ ນ ຫິໍເສ ປຣໍ ອຕ຺ຕກາໂມ ອຕ຺ຕໂນ ສຸຂກາໂມຕິ.

ຠູຕາຕິ ຊາຕາ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ. ຠວິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິສ຺ສນ຺ຕິ. ຠູຕາຕິ ວາ ຂີຓາສວາ. ເຕ ຫິ ປຫີນຠວຕ຺ຕາ ຠູຕາ ເອວ. ຄມິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ປຣໂລກໍ ຄມິສ຺ສນ຺ຕິ. ຂີຓາສວາ ປນ ອນຸປາທິເສສໍ ນິພ຺ພານໍ.

ປິໂຍ ¶ ຈ ໂຫຕີຕິ ສຸປຣິສຸທ຺ຘາຍ ສີລສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ສຸປຣິສຸທ຺ຘາຍ ຈ ທິຏ຺ຐິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສມນ຺ນາຄໂຕ ປິໂຍ ປິຍາຍິຕພ຺ໂພ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ສີລທສ຺ສນສມ຺ປນ຺ນໍ ¶ , ຘມ຺ມຏ຺ຐໍ ສຈ຺ຈວາທິນໍ;

ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ມກຸພ຺ພານໍ, ຕໍ ຊໂນ ກຸຣຸເຕ ປິຍ’’ນ຺ຕິ. (ຘ. ປ. ໒໑໗);

ປາສາຓຈ຺ຉຕ຺ຕໍ ວິຍ ຄຣຸກາຕພ຺ພຕາຍ ຄຣຸ. ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມວເສນ ສມ຺ຠາເວຕພ຺ພຕາຍ ຠາວນີໂຍ. ສີລຄຸເຓນ ວາ ປິຍຄຣຸອາທິຠາວາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອາກງ຺ເຂຍ຺ຍ ເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ‘ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີນໍ ປິໂຍ ຈ ອສ຺ສໍ ມນາໂປ ຈ ຄຣຸ ຈ ຠາວນີໂຍ ຈາ’ຕິ, ສີເລສ຺ເວວສ຺ສ ປຣິປູຣກາຣີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໖໕).

ວຕ຺ຕາຕິ ‘‘ກາເລນ ວກ຺ຂາມີ’’ຕິອາທິປຎ຺ຈຘມ຺ເມ ອຕ຺ຕນິ ອຸປຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີນໍ ອຸລ຺ລຸມ຺ປນຠາເວ ຐຕ຺ວາ ວຕ຺ຕາ. ວຈນກ຺ຂໂມຕິ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີຫິ ເຍນ ເກນຈິ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ສຸພ຺ພໂຈ ຫຸຕ຺ວາ ປທກ຺ຂິຓຄ຺ຄາຫິຕາຍ ເຕສໍ ວຈນໍ ຂມຕີຕິ ວຈນກ຺ຂໂມ. ວຕ຺ຕາຕິ ວາ ຘມ຺ມກຖາວເສນ ວຈນສີໂລ. ວຈນກ຺ຂໂມຕິ ຘມ຺ມໍ ສໍວຓ຺ເຓນ຺ໂຕ ປເຣຫິ ອສໍຫີໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ເຕສໍ ປຸຈ຺ຉາວຈນກ຺ຂມຕາຍ ວຈນກ຺ຂໂມ. ຄມ຺ຠີຣຎ຺ຈ ກຖໍ ກຕ຺ຕາຕິ ສຈ຺ຈປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທາທິໍ, ອຎ຺ຎໍ ວາ ຄມ຺ຠີຣກຖໍ ກຕ຺ຕາ. ນ ຈຏ຺ຐາເນ ນິໂຍຊໂກຕິ ຘມ຺ມວິນຍາທິໍ ອຘມ຺ມາວິນຍາທິວເສນ ອວຕ຺ວາ ຘມ຺ມວິນຍາທິວເສເນວ ທີປນໂຕ ນ ຈ ອຏ຺ຐາເນ ນິໂຍຊໂກ.

ມາຕຣໍ ປິຕຣໍ ຫນ຺ຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຕຓ຺ຫາ ຊເນຕິ ປຸຣິສ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໕໕-໕໗) ວຈນໂຕ ຕີສຸ ຠເວສຸ ສຕ຺ຕານໍ ຊນນໂຕ ຕຓ຺ຫາ ມາຕາ ນາມ. ‘‘ອຫໍ ອສຸກສ຺ສ ນາມ ຣຎ຺ໂຎ, ຣາຊມຫາມຕ຺ຕສ຺ສ ວາ ປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ປິຕຣໍ ນິສ຺ສາຍ ອສ຺ມິມານສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ອສ຺ມິມາໂນ ປິຕາ ນາມ. ໂລໂກ ວິຍ ຣາຊານໍ ຍສ຺ມາ ສພ຺ພທິຏ຺ຐິຄຕານິ ທ຺ເວ ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິໂຍ ຠຊນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິໂຍ ທ຺ເວ ຂຕ຺ຕິຍາ ຣາຊາໂນ ນາມ. ທ຺ວາທສາຍຕນານິ ວິຕ຺ຖຕຏ຺ເຐນ ຣຏ຺ຐສທິສຕ຺ຕາ ຣຏ຺ຐໍ ນາມ. ອາຍສາຘໂກ ອາຍຸຕ຺ຕກປຸຣິໂສ ວິຍ ຕໍນິສ຺ສິໂຕ ນນ຺ທິຣາໂຄ ອນຸຈໂຣ ນາມ.

ອນີໂຆຕິ ນິທ຺ທຸກ຺ໂຂ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓຕິ ຂີຓາສໂວ. ເອເຕນ ຫິ ຕຓ຺ຫາທໂຍ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄຎາຓາສິນາ ຫຕາ ພາຫິຕາ. ຍາຕີຕິ ໂສ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ນິທ຺ທຸກ຺ໂຂ ຫຸຕ຺ວາ ຍາຕີຕິ.

ກາເຍຕິ ¶ ກຣຊກາເຍ. ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ປາທກຊ຺ຌານຈິຕ຺ຕໍ. ສໂມທຫຕີຕິ ປກ຺ຂິປຕິ. ຍທາ ທິສ຺ສມາເນນ ກາເຍນ ຄນ຺ຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ຕທາ ກາຍຄຕິກໍ ¶ ປາທກຊ຺ຌານຈິຕ຺ຕໍ ອຘິຏ຺ຐຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈິຕ຺ເຕປິ ກາຍໍ ສໂມທຫຕີຕິ ຍທາ ສີຆໍ ຄນ຺ຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ຕທາ ປາທກຊ຺ຌານຈິຕ຺ເຕ ກາຍໍ ປກ຺ຂິປຕິ, ຈິຕ຺ຕຄຕິກໍ ກາຍໍ ອຘິຏ຺ຐຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກາເຍ ສຸຂສຎ຺ຎຎ຺ຈ ລຫຸສຎ຺ຎຎ຺ຈ ໂອກ຺ກມິຕ຺ວາຕິ ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ພລວາ ປຸຣິໂສ ສມິຎ຺ຊິຕໍ ວາ ພາຫໍ ປສາເຣຍ຺ຍ, ປສາຣິຕໍ ວາ ພາຫໍ ສມິຎ຺ເຊຍ຺ຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ (ມຫາວ. ໘, ໑໓໗; ທີ. ນິ. ໒.໖໖; ມ. ນິ. ໑.໒໘໒; ໒.໓໓໘; ສໍ. ນິ. ໑.໑໗໒) ອິທ຺ຘິມາ ກາເຍ ສຸຂສຎ຺ຎຎ຺ຈ ລຫຸສຎ຺ຎຎ຺ຈ ໂອກ຺ກມິຕ຺ວາ ປເຣສໍ ທິສ຺ສມາເນນ ກາເຍນ ອາຣາມຣາມເຓຍ຺ຍກາທີນິ ເປກ຺ຂມາໂນ ຈິຕ຺ຕກ຺ຂເຓເນວ ອິຈ຺ຉິຕຏ຺ຐານໍ ຄຈ຺ຉຕິ.

໑໑໔. ຍໍ ຕໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ ຎາຓນ຺ຕິ ສພ຺ພໍ ໂລກໍ ອຸຕ຺ຕຣິຕ຺ວາ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ຐິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ໂລກຸຕ຺ຕຣຠູມິກຕ຺ຕາ. ສພ຺ພກາເລ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອາວຊ຺ຊນປຏິພທ຺ຘວຸຕ຺ຕິຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ສຕຕໍ ສມິຕໍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ. ນ ຫິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ຠຄວໂຕ ສພ຺ພສ຺ມິໍເຍວ ກາເລ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸນ຺ຕິ.

ກິຕ຺ຕຍິສ຺ສາມິ ເຕ ສນ຺ຕິນ຺ຕິ ສພ຺ພກິເລສວູປສມເຫຕຸຕາຍ ສນ຺ຕິໍ ນິພ຺ພານໍ ທສ຺ເສສ຺ສາມິ. ທິຏ຺ເຐ ຘມ຺ເມຕິ ທິຏ຺ເຐ ທຸກ຺ຂາທິຘມ຺ເມ, ອິມສ຺ມິໍ ເອວ ວາ ອຕ຺ຕຠາເວ. ອນີຕິຫນ຺ຕິ ອິຕິຫາສາຕິ ເອວໍ ນ ອິຕິກິຣາຍ ປວຕ຺ຕໍ, ອຕ຺ຕປຈ຺ຈກ຺ຂນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍໍ ວິທິຕ຺ວາ ສໂຕ ຈຣນ຺ຕິ ‘‘ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣາ ອນິຈ຺ຈາ’’ຕິອາທິນາ (ຘ. ປ. ໒໗໗; ເຖຣຄາ. ໖໗໖; ເນຕ຺ຕິ. ໕) ນເຍນ ສໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ຈຣນ຺ໂຕ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ຍໍ ສນ຺ຕິໍ ວິທິຕ຺ວາ. ຕເຣ ໂລເກ ວິສຕ຺ຕິກນ຺ຕິ ສງ຺ຂາຣໂລເກ ວິສປ຺ປນໂຕ ວິສຕ຺ຕິກສງ຺ຂາຕໍ ຕຓ຺ຫໍ ຕເຣ ຕເຣຍ຺ຍ ສມຕິກ຺ກເມຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕຎ຺ຈາຫໍ ອຠິນນ຺ທາມີຕິ ຕໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ສນ຺ຕິໂຊຕກໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ວຈນໍ ອຫໍ ປຕ຺ຖຍາມິ, ຕໍ ເອວ ວາ ສນ຺ຕິໍ ອຸຕ຺ຕມໍ ອຠິນນ຺ທາມີຕິ ໂຘຕໂກ ວທຕິ. ອຸທ຺ຘໍ ອໂຘ ຕິຣິຍຎ຺ຈາປິ ມຊ຺ເຌຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸທ຺ຘນ຺ຕິ ອນາຄຕໍ ອຸປຣິ ຈ. ອໂຘຕິ ອຕີຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ຈ. ຕິຣິຍຎ຺ຈາປິ ມຊ຺ເຌຕິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ປຣິໂຕ ຈ. ເອຕໍ ວິທິຕ຺ວາ ສງ຺ໂຄຕີຕິ ເອຕໍ ອນາຄຕາທິໍ ສງ຺ຄຊນນຏ຺ຐານນ຺ຕິ ຎຕ຺ວາ. ຠວາຠວາຍາຕິ ຂຸທ຺ທການຎ຺ເຈວ ມຫນ຺ຕານຎ຺ຈ ຠວານໍ ອຕ຺ຖາຍ, ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທາຍ ວາ.

ອຣິຍສຈ຺ຈານນ຺ຕິ ¶ ອຣິຍຠາວກຣານໍ ສຈ຺ຈານໍ. ອນນຸໂພຘາຕິ ອພຸຊ຺ຌເນນ ອຊານເນນ. ອປ຺ປຏິເວຘາຕິ ¶ ອປ຺ປຏິວິຊ຺ຌເນນ. ສນ຺ຘາວິຕນ຺ຕິ ຠວໂຕ ຠວສ຺ສ ຄມເນນ ສນ຺ຘາວິຕໍ. ສໍສຣິຕນ຺ຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຄມນວເສນ ສໍສຣິຕໍ. ມມຎ຺ເຈວ ຕຸມ຺ຫາກຎ຺ຈາຕິ ມຍາ ເຈວ ຕຸມ຺ເຫຫິ ຈ. ອຖ ວາ ສນ຺ຘາວິຕໍ ສໍສຣິຕນ຺ຕິ ສນ຺ຘາວນໍ ສໍສຣຓໍ ມມຎ຺ເຈວ ຕຸມ຺ຫາກຎ຺ຈ ອໂຫສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠວເນຕ຺ຕີຕິ ຠວາຠວໍ ນຍນສມຕ຺ຖາ ຕຓ຺ຫາຣຊ຺ຊຸ. ສໍສິຕນ຺ຕິ ສໍສຣິຕໍ. ສມູຫຕາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ຫຕາ ຉິນ຺ນາ ອປ຺ປວຕ຺ຕິກຕາ.

ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣາ ອນິຈ຺ຈາຕິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ສງ຺ຂຣີຍນ຺ຕີຕິ ‘‘ສງ຺ຂາຣາ’’ຕິ ລທ຺ຘນາມາ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ. ອາທິອນ຺ຕວນ຺ຕໂຕ ອນິຈ຺ຈນ຺ຕິກໂຕ ຕາວກາລິກໂຕ ຂຓປຣິຕ຺ຕໂຕ ຈ ນ ນິຈ຺ຈາຕິ ອນິຈ຺ຈາ. ຍທາ ປຎ຺ຎາຍ ປສ຺ສຕີຕິ ຍທາ ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາຍ ປສ຺ສຕິ. ອຖ ອິມສ຺ມິໍ ວຏ຺ຏທຸກ຺ເຂ ນິພ຺ພິນ຺ທຕິ, ນິພ຺ພິນ຺ທນ຺ໂຕ ທຸກ຺ຂປຣິຊານນາທິວເສນ ສຈ຺ຈານິ ປຏິວິຊ຺ຌຕິ. ເອສ ມຄ຺ໂຄ ວິສຸທ຺ຘິຍາຕິ ຍ຺ວາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສຈ຺ຈປ຺ປຏິເວໂຘ, ເອສ ວິສຸທ຺ຘຕ຺ຖາຍ ມຄ຺ໂຄ. ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣາ ທຸກ຺ຂາຕິ ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣາ ອຠິຓ຺ຫສມ຺ປຏິປີຬນຏ຺ເຐນ ຂຍຏ຺ເຐນ ຈ ທຸກ຺ຂາຕິ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາ ອນຕ຺ຕາຕິ ສພ຺ເພປິ ເຕຠູມກຘມ຺ມາ ປຣໂຕ ຕຸຈ຺ຉໂຕ ສຸຎ຺ຎໂຕ ອສາຣໂຕ ອວສວຕ຺ຕນໂຕ ຈ ອນຕ຺ຕາຕິ. ເສສໍ ປຸຣິມສທິສເມວ.

ເສຍ຺ໂຍຕິ ວິສິຏ຺ໂຐ ອຸຕ຺ຕໂມ. ສທິໂສຕິ ສມາໂນ. ຫີໂນຕິ ລາມໂກ. ໂອມາໂນປິ ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ອວງ຺ກຣຓມຸເຂນປິ ສໍປຄ຺ຄຓ຺ຫນວເສເນວ ປວຕ຺ຕຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຫີໂນຫມສ຺ມີ’’ຕິ. ກິມຎ຺ຎຕ຺ຣ ຍຖາຠູຕສ຺ສ ອທສ຺ສນາຕິ ສຣສປຠງ຺ຄຸຕາຍ ເອກນ຺ເຕເນວ ອນວຏ຺ຐິຕສຠາເວຫິ ຣູປຘມ຺ເມຫິ ເສຍ຺ຍາທິວເສນ ອຕ຺ຕໂນ ອຸກ຺ຂິປນສ຺ສ ເຕສໍ ຍຖາຠູຕໍ ອທສ຺ສນໍ ອຎ຺ຎາຓໍ ວິນາ ກິໍ ອຎ຺ຎໍ ກາຣຓໍ ສິຍາ, ອຎ຺ຎໍ ກິຎ຺ຈິ ກາຣຓໍ ຕສ຺ສ ນຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເວທນາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ສຸກ຺ກປກ຺ໂຂ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໑໑໕. ເຍ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ ວິຠາວຍນ຺ຕີຕິ ທຸກ຺ຂາທີນິ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ ປຎ຺ຎາໂອຠາເສນ ສຈ຺ຈປ຺ປຏິຈ຺ຉາທກກິເລສນ຺ຘກາຣໍ ວິຘເມຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປກາສານິ ປາກຏານິ ກໂຣນ຺ຕິ. ຄມ຺ຠີຣປຎ຺ເຎນາຕິ ອປ຺ປເມຍ຺ຍປຎ຺ຎຕາຍ ສເທວກສ຺ສປິ ໂລກສ຺ສ ຎາເຓນ ອລພ຺ຠເນຍ຺ຍປຕິຏ຺ຐປຎ຺ເຎນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ¶ ໂຫຕິ. ສຸເທສິຕານີຕິ ສງ຺ເຂປວິຕ຺ຖາຣາທີຫິ ເຕຫິ ເຕຫິ ນເຍຫິ ສຸຏ຺ຐຸ ເທສິຕານິ. ກິຎ຺ຈາປິ ເຕ ໂຫນ຺ຕິ ຠຸສໍ ປມຕ຺ຕາຕິ ເຕ ວິຠາວິຕອຣິຍສຈ຺ຈາ ປຸຄ຺ຄລາ ກາມໍ ເທວຣຊ຺ຊຈກ຺ກວຕ຺ຕິຣຊ຺ຊາທິປມາທຏ຺ຐານໍ ອາຄມ຺ມ ຠຸສໍ ປມຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຖາປິ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄຎາເຓນ ອຠິສງ຺ຂາຣວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ນິໂຣເຘນ ຐເປຕ຺ວາ ສຕ຺ຕ ຠເວ ອນມຕຄ຺ເຄ ສໍສາເຣ ເຍ ¶ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ ນາມຎ຺ຈ ຣູປຎ຺ຈ, ເຕສໍ ນິຣຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ນ ອຏ຺ຐມໍ ຠວໍ ອາທິຍນ຺ຕິ, ສຕ຺ຕມຠເວເຍວ ປນ ວິປສ຺ສນໍ ອາຣຠິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຍຖິນ຺ທຂີໂລຕິ ເອຕ຺ຖ ຍຖາຕິ ອຸປມາວຈນໍ. ອິນ຺ທຂີໂລຕິ ນຄຣທ຺ວາຣຖິຣກຣຓຕ຺ຖໍ ອຸມ຺ມາຣພ຺ຠນ຺ຕເຣ ອຏ຺ຐ ວາ ທສ ວາ ຫຕ຺ເຖ ປຖວິໍ ຂຓິຕ຺ວາ ອາໂກຏິຕສ຺ສ ສາຣທາຣຸມຍສ຺ສ ຖມ຺ຠສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ປຖວິສ຺ສິໂຕ ສິຍາຕິ ຄມ຺ຠີຣເນມິຕາຍ ອນ຺ໂຕ ປວິສິຕ຺ວາ ຠູມິນິສ຺ສິໂຕ ສິຍາ ຠເວຍ຺ຍ. ຈຕຸພ຺ຠິ ວາເຕຫີຕິ ຈຕູຫິ ທິສາຫິ ອາຄຕວາເຕຫິ. ອສມ຺ປກມ຺ປິໂຍຕິ ກມ຺ເປຕຸໍ ວາ ຈາເລຕຸໍ ວາ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ໂຍ. ຕຖູປມໍ…ເປ… ປສ຺ສຕີຕິ ໂຍ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ ປຎ຺ຎາຍ ອຊ຺ໂຌຄາເຫຕ຺ວາ ປສ຺ສຕິ, ຕໍ ສປ຺ປຸຣິສໍ ອຸຕ຺ຕມປຸຣິສໍ ຕຖາ ທສ຺ສນໂຕ ສພ຺ພຕິຕ຺ຖິຍວາທວາເຕຫິ ອສມ຺ປກມ຺ປິຍຕາຍ ຕຖູປມໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕອິນ຺ທຂີລູປມໍ ວທາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ໂສຕາປຕ຺ຕິຍງ຺ເຄຫີຕິ ອຣິຍໂສຕາປຊ຺ຊນສ຺ສ ອງ຺ຄຠູເຕຫິ. ອຣິຍສາວໂກຕິ ອຣິຍສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນນ຺ເຕ ຊາຕຕ຺ຕາ ອຣິຍສາວໂກ. ຂີຓນິຣໂຍມ຺ຫີຕິ ຂີຓນິຣໂຍ ອມ຺ຫິ. ຂີຓາປາຍທຸຄ຺ຄຕິວິນິປາໂຕຕິ ອິທໍ ນິຣຍາທີນໍເຍວ ເວວຈນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິຣຍາທໂຍ ຫິ ວຑ຺ຒິສງ຺ຂາຕໂຕ ອຍໂຕ ອເປຕຕ຺ຕາ ອປາຍາ. ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຄຕິ ປຏິສຣຓນ຺ຕິ ທຸຄ຺ຄຕິໂຍ. ທຸກ຺ກຏກາຣິໂນ ວິວສາ ເອຕ຺ຖ ນິປຕນ຺ຕີຕິ ວິນິປາຕາ. ໂສຕໍ ອຣິຍມຄ຺ຄໍ ອາທິໂຕ ປຕ຺ໂຕ ອຘິຄໂຕຕິ ໂສຕາປນ຺ໂນ. ອກຸປ຺ປຘມ຺ມຕາຍ ມຄ຺ຄຜລານໍ ປຸຖຸຊ຺ຊນຠາວສງ຺ຂາເຕ ວິຣູເປ ນ ນິປຕນສຠາໂວຕິ ອວິນິປາຕຘມ຺ໂມ. ຕໂຕ ເອວ ຘມ຺ມນິຍາເມນ ນິຍຕຕາຍ ນິຍໂຕ. ອຸປຣິມຄ຺ຄຕ຺ຕຍສງ຺ຂາຕາ ສມ຺ໂພຘິ ອວສ຺ສໍ ປຕ຺ຕພ຺ພຕາຍ ອສ຺ສ ປຣໍ ອຍນໍ ຄຕິ ປຏິສຣຓນ຺ຕິ ສມ຺ໂພຘິປຣາຍໂຓ.

ນິວິຏ຺ຐາຕິອາທີນິ ປທານິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎເວວຈນາເນວ. ສຫຘມ຺ມິຍາຕິ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິໂນ. ອຣິຍກນ຺ເຕຫີຕິ ອຣິຍານໍ ກນ຺ເຕຫິ ປິເຍຫິ ມນາເປຫິ. ປຎ຺ຈ ສີລານິ ¶ ຫິ ອຣິຍສາວການໍ ກນ຺ຕານິ ໂຫນ຺ຕິ, ຠວນ຺ຕເຣປິ ອວິຊຫນໂຕ. ຕານິ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ໂພປິ ປເນຕ຺ຖ ສໍວໂຣ ລພ຺ຠຕິເຍວ. ໂສຕາປນ຺ໂນຫມສ຺ມີຕິ ອິທໍ ເທສນາສີສເມວ. ສກທາຄາມິອາທໂຍປິ ‘‘ສກທາຄາມີຫມສ຺ມີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ພ຺ຍາກໂຣນ຺ຕິເຍວ. ຍໂຕ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ສິກ຺ຂາປທາວິໂຣເຘນ ຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ພ຺ຍາກຣຓໍ ອນຸຎ຺ຎາຕເມວາຕິ.

ຍສ຺ສິນ຺ທ຺ຣິຍານີຕິ ຍສ຺ສ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ສທ຺ຘາທີນິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ. ສຸຠາວິຕານີຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄຠາວນາວເສນ ສຸຏ຺ຐຸ ຠາວິຕານິ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ພຫິທ຺ຘາ ຈາຕິ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍານໍ ອຸທ຺ຘມ຺ຠາຄິຍານຎ຺ຈ ¶ ສໍໂຍຊນານໍ ປຊຫນວເສນ. ເຕນາຫ ‘‘ສພ຺ພໂລເກ’’ຕິ. ນິພ຺ພິຊ຺ຌາຕິ ນິພ຺ພິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ.

ຘມ຺ມປທານີຕິ ຘມ຺ມໂກຏ຺ຐາສານິ. ອນຠິຊ຺ຌາ ຘມ຺ມປທໍ ນາມ ອໂລໂຠ ວາ ອໂລຠສີເສນ ອຘິຄຕຌານວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄຜລນິພ຺ພານານິ ວາ ທສອສຸຠວເສນ ວາ ອຘິຄຕຌານາທີນິ ອນຠິຊ຺ຌາ ຘມ຺ມປທໍ. ຈຕຸພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣວເສນ ອຘິຄຕານິ ອພ຺ຍາປາໂທ ຘມ຺ມປທໍ. ທສານຸສ຺ສຕິອາຫາເຣປຏິກ຺ກູລສຎ຺ຎາວເສນ ອຘິຄຕານິ ສມ຺ມາສຕິ ຘມ຺ມປທໍ. ທສກສິຓອານາປານວເສນ ອຘິຄຕານິ ສມ຺ມາສມາຘິ ຘມ຺ມປທໍ.

ປຎ຺ຈ ຉິນ຺ເທຕິ ເຫຏ຺ຐາ ອປາຍຸປປຕ຺ຕິສໍວຕ຺ຕນິການິ ປຎ຺ຈ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍສໍໂຍຊນານິ ປາເທ ພທ຺ຘຣຊ຺ຊຸໍ ວິຍ ປຸຣິໂສ ສຕ຺ເຖນ ເຫຏ຺ຐາ ມຄ຺ຄຕ຺ຕເຍນ ຉິນ຺ເທຍ຺ຍ. ປຎ຺ຈ ຊເຫຕິ ອຸປຣິເທວໂລກສມ຺ປາປການິ ປຎ຺ຈ ອຸທ຺ຘມ຺ຠາຄິຍສໍໂຍຊນານິ ປຸຣິໂສ ຄີວາຍ ພທ຺ຘຣຊ຺ຊຸໍ ວິຍ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ ຊເຫຍ຺ຍ ຉິນ຺ເທຍ຺ເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຎ຺ຈ ຈຸຕ຺ຕຣິ ຠາວເຍຕິ ອຸທ຺ຘມ຺ຠາຄິຍສໍໂຍຊນານໍ ປຫານຕ຺ຖາຍ ສທ຺ຘາທີນິ ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ອຸຕ຺ຕຣິ ຠາເວຍ຺ຍ. ປຎ຺ຈ ສງ຺ຄາຕິໂຄຕິ ເອວໍ ສນ຺ເຕ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຣາຄໂທສໂມຫມານທິຏ຺ຐິສງ຺ຄານໍ ອຕິກ຺ກມເນນ ປຎ຺ຈສງ຺ຄາຕິໂຄ ຫຸຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸ ‘‘ໂອຆຕິຓ຺ໂຓ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນິຕ຺ຕິຓ຺ຓຈຕຸໂຣໂຆຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອນຎ຺ຎາຕໍ ອປ຺ປຏິວິທ຺ຘໍ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມໍ, ອມຕປທໍເຍວ ວາ ຎສ຺ສາມິ ຊານິສ຺ສາມີຕິ ປຏິປນ຺ນສ຺ສ ປຐມມຄ຺ຄຏ຺ຐສ຺ສ ອິນ຺ທ຺ຣິຍນ຺ຕິ ອນຎ຺ຎາຕຎ຺ຎສ຺ສາມີຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ. ປຐມມຄ຺ຄຎາຓຎ຺ຫິ ຕໍປຸພ຺ພຠາຄວເສນ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຊານາຕິ ປຐມມຄ຺ເຄນ ຎາຕມຣິຍາທໍ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຊານາຕີຕິ ອຎ຺ໂຎ, ຕສ຺ສ ອິນ຺ທ຺ຣິຍນ຺ຕິ ອຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ເຫຏ຺ຐາ ຕີສຸ ຜເລສຸ, ອຸປຣິ ຕີສຸ ມຄ຺ເຄສຸ ຈ ຎາຓສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອຎ຺ຎາຕາວິໂນ ຈຕູສຸ ສຈ຺ເຈສຸ ນິຏ຺ຐິຕກິຈ຺ຈສ຺ສ ອຣຫໂຕ ¶ ອິນ຺ທ຺ຣິຍນ຺ຕິ ອຎ຺ຎາຕາວິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ອຄ຺ຄຜລຎາຓສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອນຠິສເມຕສ຺ສາຕິ ອປ຺ປຏິວິທ຺ຘສ຺ສ. ອຠິສມຍາຍາຕິ ປຏິເວຘາຍ.

໑໑໖. ພາລລກ຺ຂຓານີຕິ ພາລສ຺ສ ອຸປລກ຺ຂຓກາຣຓານິ. ພາລນິມິຕ຺ຕານີຕິ ‘‘ພາໂລ ອຍ’’ນ຺ຕິ ຄເຫຕຸໍ ນິມິຕ຺ຕານິ ກາຣຓານິ. ພາລາປທານານີຕິ ພາລສ຺ສ ໂປຣາຓານິ ວິຣຸຬ຺ຫານິ ກມ຺ມານິ. ‘‘ທຸຈ຺ຈິນ຺ຕິຕຈິນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ ທຸຈ຺ຈິນ຺ຕິຕໍ ອຠິຊ຺ຌໍ ພ຺ຍາປາທໍ ມິຈ຺ຉາທສ຺ສນຎ຺ຈ ຈິນ຺ເຕຕີຕິ ¶ ທຸຈ຺ຈິນ຺ຕິຕຈິນ຺ຕີ. ທຸພ຺ຠາສິຕໍ ມຸສາວາທາທິໍ ຠາສຕີຕິ ທຸພ຺ຠາສິຕຠາສີ. ທຸກ຺ກຏໍ ປາຓາຕິປາຕາທິກມ຺ມໍ ກໂຣຕີຕິ ທຸກ຺ກຏກມ຺ມກາຣີ. ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ສຸກ຺ກປກ຺ໂຂ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຠິຍ຺ໂຍຕິ ອຸປຣູປຣິ. ປກຸຊ຺ເຌຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ວິຣຸຊ຺ເຌຍ຺ຍຸໍ. ‘‘ປກຸປ຺ເປຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິປິ ປາໂຐ. ຠຸເສນາຕິ ທຬ຺ເຫນ. ທຓ຺ເຑນາຕິ ທຓ຺ຑທາເນນ. ຘີໂຣຕິ ປຓ຺ຑິໂຕ ສປ຺ປຎ຺ຎຊາຕິໂກ. ນິເສຘເຍຕິ ປຏິພາເຫຍ຺ຍ. ປຸນ ກິຎ຺ຈິ ກາຕຸໍ ວຕ຺ຕຸໍ ວາ ອສມຕ຺ຖໍ ກເຣຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປຣນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກໍ. ໂຍ ສໂຕ ອຸປສມ຺ມຕີຕິ ໂຍ ສຕິມາ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ມຕິ, ຕສ຺ສ ອຸປສມໍເຍວາຫໍ ພາລສ຺ສ ປຏິເສຘນໍ ມຎ຺ຎາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ວຊ຺ຊນ຺ຕິ ໂທສໍ. ຍທາ ນໍ ມຎ຺ຎຕີຕິ ຍສ຺ມາ ນໍ ມຎ຺ຎຕິ. ອຊ຺ຌາຣຸຫຕີຕິ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣຕິ. ໂຄວ ຠິຍ຺ໂຍ ປລາຍິນນ຺ຕິ ຍຖາ ໂຄຍູເຖ ຕາວເທວ ທ຺ເວ ຄາໂວ ຍຸຊ຺ຌນ຺ເຕ ໂຄຄໂຓ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ຕິຏ຺ຐຕິ ຍາວ ນ ເອໂກ ປລາຍຕິ, ຍທາ ປນ ປລາຍຕິ, ອຖ ຕໍ ປລາຍີນໍ ສພ຺ໂພ ໂຄຄໂຓ ຠິຍ຺ໂຍ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣຕິ, ເອວໍ ທຸມ຺ເມໂຘ ຂມນ຺ຕໍ ຠິຍ຺ໂຍ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສທຕ຺ຖປຣມາຕິ ສກຕ຺ຖປຣມາ. ຂນ຺ຕ຺ຍາ ຠິຍ຺ໂຍ ນ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ເຕສຸ ສກຕ຺ຖປຣເມສຸ ອຕ຺ເຖສຸ ຂນ຺ຕິໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິຕໂຣ ອຎ຺ໂຎ ອຕ຺ໂຖ ນ ວິຊ຺ຊຕິ. ຕມາຫຸ ປຣມໍ ຂນ຺ຕິນ຺ຕິ ໂຍ ພລວາ ຕິຕິກ຺ຂຕິ, ຕສ຺ສ ຕໍ ຂນ຺ຕິໍ ປຣມໍ ອາຫຸ. ພາລພລໍ ນາມ ອຎ຺ຎາຓພລໍ. ຕໍ ຍສ຺ສ ພລໍ, ອພລເມວ ຕໍ, ນ ຕໍ ພລນ຺ຕິ ອາຫຸ ກເຖນ຺ຕິ ທີເປນ຺ຕິ. ຘມ຺ມຄຸຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ຘມ຺ເມນ ຣກ຺ຂິຕສ຺ສ ຘມ຺ມໍ ວາ ຣກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ. ປຏິວຕ຺ຕາຕິ ປຏິປ຺ຜຣິຕ຺ວາ ວຕ຺ຕາ, ປຏິປ຺ປຣິຕ຺ວາ ວາ ຍໍ ວາ ຕໍ ວາ ວເທຍ຺ຍາສິ. ຘມ຺ມຏ຺ຐໍ ປນ ຈາເລຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ຕສ຺ເສວ ເຕນ ປາປິໂຍຕິ ເຕນ ໂກເຘນ ຕສ຺ເສວ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ປາປໍ ໂຫຕິ. ກຕຣສ຺ສາຕິ ¶ ? ໂຍ ກຸທ຺ຘໍ ປຏິກຸຊ຺ຌຕິ, ຕສ຺ສ. ຕຕ຺ຖ ກຸທ຺ຘນ຺ຕິ ສມ຺ປທາເນ ອຸປໂຍຄວຈນໍ, ກຸທ຺ຘສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕິກິຈ຺ຉນ຺ຕານນ຺ຕິ ເອກວຈເນ ພຫຸວຈນໍ, ຕິກິຈ຺ຉນ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຊນາ ມຎ຺ຎນ຺ຕີຕິ ເອວຣູປໍ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ປຣສ຺ສ ຈາຕິ ອຸຠິນ຺ນໍ ອຕ຺ຖໍ ຕິກິຈ຺ຉນ຺ຕໍ ນິປ຺ຜາເທນ຺ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ‘‘ພາໂລ ອຍ’’ນ຺ຕິ ອນ຺ຘພາລປຸຖຸຊ຺ຊນາ ເອວໍ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ. ເຍ ຘມ຺ມສ຺ສ ອໂກວິທາຕິ ເຍ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ເມ ອໂກວິທາ ອຈ຺ເຉກາ, ເຕ ເອວໍ ມຎ຺ຎນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໑໗. ປຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິຄຕໍ ເອຕຣຫິ ອນຸຠຸຍ຺ຍມານໍ ກາມູປກຣຓໍ ປຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ຕເທວ ອນາຄເຕ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ພໍ ອນຸຠວິຕພ຺ພໍ, ອຸຠຍເມຕໍ ຣຊານຸກິຓ຺ຓນ຺ຕິ ຕທຸຠຍມ຺ປິ ຣາຄຣຊາທີຫິ ອວກິຓ຺ຓໍ ¶ . ອາຕຸຣສ຺ສາຕິ ຣາຄາທິກິເລສາຕຸຣສ຺ສ. ອນຸສິກ຺ຂໂຕຕິ ກິເລສພຫຸລປຸຄ຺ຄເລ ອນຸສິກ຺ຂໂຕ. ເຍ ຈ ສິກ຺ຂາສາຣາຕິ ເຍ ຍຖາສມາທິນ຺ນໍ ສີລວຕາທິສງ຺ຂາຕໍ ສິກ຺ຂໍ ສາຣໂຕ ຄເຫຕ຺ວາ ຐິຕາ. ເຕນາຫ – ‘‘ສີລໍ ວຕໍ ຊີວິຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ‘‘ນ ກໂຣມີ’’ຕິ ໂອຣມຕິ, ຕໍ ສີລໍ. ຍໍ ເວສໂຠຊນກິຈ຺ຈຈຣຓາທິ, ຕໍ ວຕໍ. ຊີວິຕນ຺ຕິ ອາຊີໂວ. ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິ ເມຖຸນວິຣຕິ. ອຸປຏ຺ຐານສາຣາຕິ ເອເຕສໍ ສີລາທີນໍ ອນຸຏ຺ຐານສາຣາ. ເອເຕຫິ ເອວ ສໍສາຣສຸທ຺ຘີຕິ ຕານິ ສາຣໂຕ ຄເຫຕ຺ວາ ຐິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອິຈ຺ເຈເຕ ອຸໂຠ ອນ຺ຕາຕິ ອິຕິ ສີລພ຺ພຕປຣາມາສມຸເຂນ ອຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍໂຄ, ກາເມສຸ ອນວຊ຺ຊສຎ຺ຎິຕາມຸເຂນ ກາມສຸຂລ຺ລິການຸໂຍໂຄ ຈາຕິ ເອເຕ ອຸໂຠ ອນ຺ຕາ. ເຕ ຈ ໂຂ ຍຖາກ຺ກມໍ ອາຍຕິໍ ປຕ຺ຕພ຺ເພ, ເອຕຣຫິ ປຕ຺ເຕ ຈ ຣາຄຣຊາທິໂອກິຓ຺ເຓ ກາມຄຸເຓ ອລ຺ລີເນຫິ ກິເລສາຕຸຣານໍ ອນຸສິກ຺ຂນ຺ເຕຫິ, ສຍຎ຺ຈ ກິເລສາຕຸເຣເຫວ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພາ, ຕໂຕ ເອວ ຈ ເຕ ກຏສິວຑ຺ຒນາ ອປຣາປຣໍ ຊຣາມຣເຓຫິ ສິວຖິກາຍ ວຑ຺ຒນສີລາ ເອກນ຺ເຕເນວ ກຏສິໍ ວຑ຺ເຒນ຺ຕິ, ສຍໍ ວຑ຺ຒນ຺ຕາ ປເຣ ຈ ອນ຺ຕທ຺ວເຍ ສມາທເປນ຺ຕາ ວຑ຺ຒາເປນ຺ຕິ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຸໂຠ ອນ຺ເຕ ອນຠິຎ຺ຎາຍາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ອຸໂຠ ອນ຺ເຕ ອຊານິຕ຺ວາ. ໂອລີຍນ຺ຕິ ເອເກຕິ ‘‘ສສ຺ສໂຕ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈາ’’ຕິ ໂອລີຍນຕຓ຺ຫາຠິນິເວສວເສນ ອວລີຍນ຺ຕິ ເອກຈ຺ເຈ. ອຕິຘາວນ຺ຕິ ເອເກຕິ ເອກຈ຺ເຈ – ‘‘ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊຕິ ວິນສ຺ສຕິ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈາ’’ຕິ ອຕິຘາວນາຠິນິເວສວເສນ ອຕິກ຺ກມນ຺ຕິ.

ນ ¶ ອມຎ຺ຎິໍສຸ ເຕສຎ຺ຈ ຕຓ຺ຫາທິມຎ຺ຎນານໍ ປຫີນຕ຺ຕາ. ຕໂຕ ເອວ ອນຸປາທາປຣິນິພ຺ພານໂຕ ຕິວິຘມ຺ປິ ວຏ຺ຏໍ ເຕສໍ ປຎ຺ຎາປນາຍ ນຕ຺ຖີຕິ.

ຊຎ຺ຎາຕິ ຊາເນຍ຺ຍ. ສໍຍຸເຊຕິ ສໍໂຍເຊຍ຺ຍ. ມານຸສນ຺ຕິ ມນຸສ຺ສານໍ ອິທນ຺ຕິ ມານຸສໍ, ມນຸສ຺ສຠວປຣິຍາປນ຺ນໍ. ກິຎ຺ຫິ ຕສ຺ສ ສກໍ ໂຫຕີຕິ ຕສ຺ສ ມຈ຺ຈຸມຸຂໍ ປວິສນ຺ຕສ຺ສ ສຕ຺ຕສ຺ສ ກິໍ ອຎ຺ຎໍ ສກໍ ນາມ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ກລ຺ຍາຓກມ຺ມໂຕ. ກມ຺ມສ຺ສກາ ຫິ ສຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ – ‘‘ຕສ຺ມາ ກເຣຍ຺ຍ ກລ຺ຍາຓ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ສມ຺ປຣາຍິກນ຺ຕິ ສມ຺ປຣາຍຜລນິພ຺ພຕ຺ຕກໍ.

໑໑໘. ອິເມ ຘມ຺ມາຕິ ອິເມ ກຸສລາ ວາ ອກຸສລາ ວາ ຘມ຺ມາ. ເອວໍຄຫິຕາຕິ ເອວໍ ສມາທິນ຺ນາ ¶ ອຸປ຺ປາທິຕາ. ອິທໍ ຜລນ຺ຕິ ອິທໍ ອິຏ຺ຐວິປາກໍ ອນິຏ຺ຐວິປາກຎ຺ຈ ຜລໍ. ອຍມຕ຺ໂຖຕິ ອຍໍ ວຸຑ຺ຒິ, ອຍໍ ຫານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຎ຺ຎມ຺ປິ ເອວໍຊາຕິຍນ຺ຕິ ເອກໍສພ຺ຍາກຣຓີຍໍ ວທຕິ.

ອາກງ຺ຂໂຕ ນ ຊາເນຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ເຍນ ເຫຕຸນາ ຠຄວໂຕ ຍາ ອາກງ຺ຂາ, ສາ ອຎ຺ເຎສໍ ອວິສໂຍຕິ ອາຫ – ‘‘ກິນ຺ຕໍ ຠຄວາ ອາກງ຺ຂຕີຕິ. ອິທໍ ອວິສຊ຺ຊນີຍ’’ນ຺ຕິ.

ເອຕ຺ຕໂກຕິ ເອຕປຣິມາໂຓ. ສີລກ຺ຂນ຺ເຘຕິ ສີລກ຺ຂນ຺ຘເຫຕຸ. ‘‘ສີລກ຺ຂນ຺ເຘນາ’’ຕິປິ ປາໂຐ. ເສສປເທສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອິຣິຍາຍນ຺ຕິ ກາຍວຈີສມາຈາເຣ. ປຠາເວຕິ ອານຸຠາເວ. ຫິເຕສິຕາຍນ຺ຕິ ເມຕ຺ຕາຍ. ອິທ຺ຘິຍນ຺ຕິ ອິທ຺ຘິວິຘາຍ. ເອຕ຺ຕກາ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ, ເຕ ຈ ປຈ຺ເຈກໍ ເອວໍປຠາວາ. ຕຖາ ມຄ຺ຄຜລນິພ຺ພານານິ ເອວມານຸຠາວານິ. ອຣິຍສງ຺ໂຆ ເອວໍວິຘຄຸເຓຫິ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ.

ຕິຓ຺ຓໍ ຣຕນານໍ ມຫານຸຠາວຕາ ນ ສພ຺ພຖາ ອຎ຺ເຎສໍ ວິສໂຍ, ຠຄວໂຕ ເອວ ວິສໂຍຕິ ອາຫ – ‘‘ພຸທ຺ຘວິສໂຍ ອວິສຊ຺ຊນີໂຍ’’ຕິ. ເຕນ ໂຍ ອຎ຺ໂຎປິ ອຕ຺ໂຖ ພຸທ຺ຘວິສໂຍ, ໂສ ອວິສຊ຺ຊນີໂຍຕິ ທສ຺ເສຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ – ‘‘ພຸທ຺ຘວິສໂຍ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ໂຍ ນ ຈິນ຺ເຕຕພ຺ໂພ, ຍໍ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ອຸມ຺ມາທສ຺ສ ວິຆາຕສ຺ສ ຠາຄີ ອສ຺ສາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໗໗). ກຕມາ ປຸພ຺ພາ ໂກຏີຕິ ອວິສຊ຺ຊນີຍນ຺ຕິ ‘‘ກຕມາ ປຸພ຺ພາ ໂກຏີ’’ຕິ ເກນຈິ ກຕໍ ປຸຈ຺ຉນໍ ອວິສຊ຺ຊນີຍໍ. ກສ຺ມາ? ສໍສາຣສ຺ສ ປຸຣິມາຍ ໂກຏິຍາ ອຠາວໂຕ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ປຸຣິມາ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂກຏິ ນ ປຎ຺ຎາຍຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑໐.໖໑). ຕຕ຺ຖ ນ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ¶ ນ ທິສ຺ສຕິ, ນ ອຸປລພ຺ຠຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຎາຓວິສໂຍ ນ ໂຫຕີຕິ ປນ ອຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ນ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ສາວການໍ ຎາຓເວກລ຺ເລນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຕູປນາຍິກາຕິ ອຕ຺ຕາ ອຸປເນຕພ຺ໂພ ເອຕິສ຺ສາຕິ ອຕ຺ຕູປນາຍິກາ. ນຕ຺ຖິ ພຸທ຺ຘານໍ ຠຄວນ຺ຕານໍ ອວິຊານນາຕິ ເອເຕນ ປຸຣິມາຍ ໂກຏິຍາ ອຠາວໂຕ ເອວ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ນ ຕຕ຺ຖ ຎາຓສ຺ສ ປຏິຆາໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ຍໍ ປນ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ອຎ຺ເຎສໍ ອປ຺ປເມຍ຺ຍມ຺ປິ ຠຄວໂຕ ນ ອປ຺ປເມຍ຺ຍນ຺ຕິ ຠຄວໂຕ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອປ຺ປຏິຫຕຎ຺ຎາຓຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ຠຄວາ ໂກກາລິກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາຣພ຺ຠາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຠິກ຺ຂຸນ຺ຕິ ນາມໂຄຕ຺ເຕນ ອປາກຏໍ. ‘‘ກີວ ທີຆໍ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ປທຸເມ ນິຣເຍ ອາຍຸປ຺ປມາຓ’’ນ຺ຕິ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນໍ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ເອວມາຫາຕິ. ເອຕ຺ຖາຍໍ ປາຐເສໂສ – ທີຆໍ ໂຂ, ຠິກ຺ຂຸ, ປທຸເມ ນິຣເຍ ອາຍຸປ຺ປມາຓໍ, ຕໍ ນ ສຸກຣໍ ສງ຺ຂາຕຸໍ ‘‘ເອຕ຺ຕການິ ວສ຺ສານີ’’ຕິ ວາ ‘‘ເອຕ຺ຕການິ ວສ຺ສສຕານີ’’ຕິ ວາ ‘‘ເອຕ຺ຕການິ ວສ຺ສສຫສ຺ສານີ’’ຕິ ວາ ‘‘ເອຕ຺ຕການິ ¶ ວສ຺ສສຕສຫສ຺ສານີ’’ຕິ ວາຕິ. ສກ຺ກາ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ອຸປມາ ກາຕຸນ຺ຕິ. ‘‘ສກ຺ກາ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ຠຄວາ ອໂວຈ. ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠິກ຺ຂຸ, ວີສຕິຂາຣິໂກ ໂກສລໂກ ຕິລວາໂຫ. ຕໂຕ ປຸຣິໂສ ວສ຺ສສຕສ຺ສ ວສ຺ສສຕສ຺ສ ອຈ຺ຈເຍນ ເອກເມກໍ ຕິລໍ ອຸທ຺ຘເຣຍ຺ຍ. ຂິປ຺ປຕຣໍ ໂຂ ໂສ, ຠິກ຺ຂຸ, ວີສຕິຂາຣິໂກ ໂກສລໂກ ຕິລວາໂຫ ອິມິນາ ອຸປກ຺ກເມນ ປຣິກ຺ຂຍໍ ປຣິຍາທານໍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ນ ຕ຺ເວວ ເອໂກ ອພ຺ພຸໂທ ນິຣໂຍ. ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠິກ຺ຂຸ, ວີສຕິ ອພ຺ພຸທາ ນິຣຍາ, ເອວເມໂກ ນິຣພ຺ພຸໂທ ນິຣໂຍຕິອາທິ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໘໑; ອ. ນິ. ໑໐.໘໙; ສຸ. ນິ. ໂກກາລິກສຸຕ຺ຕ).

ຕຕ຺ຖ ວີສຕິຂາຣິໂກຕິ ມາຄຘເກນ ປຕ຺ເຖນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຕ຺ຖາ ໂກສລຣຏ຺ເຐ ເອໂກ ປຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ. ເຕນ ປຕ຺ເຖນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຕ຺ຖາ ອາຬ຺ຫກໍ, ຈຕ຺ຕາຣິ ອາຬ຺ຫການິ ໂທຓໍ, ຈຕຸໂທຓາ ມານິກາ, ຈຕຸມານິກາ ຂາຣີ. ຕາຍ ຂາຣິຍາ ວີສຕິຂາຣິໂກ ຕິລວາໂຫ. ຕິລວາໂຫຕິ ຕິລສກຏໍ. ອພ຺ພຸໂທ ນິຣໂຍຕິ ອພ຺ພຸໂທ ນາມ ເອໂກ ປຈ຺ເຈກນິຣໂຍ ນຕ຺ຖິ, ອວີຈິມ຺ຫິ ເອວ ປນ ອພ຺ພຸທຄຓນາຍ ປຈ຺ຈໂນກາໂສ ‘‘ອພ຺ພຸໂທ ນິຣໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ເອສ ນໂຍ ນິຣພ຺ພຸທາທີສຸປິ.

ຕຕ຺ຖ ວສ຺ສຄຓນາປິ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພາ – ຍຖາ ຫິ ສຕໍສຕສຫສ຺ສານິ ໂກຏິ ໂຫຕິ. ເອວໍ ສຕໍສຕສຫສ຺ສໂກຏິໂຍ ປໂກຏິ ນາມ. ສຕໍສຕສຫສ຺ສປໂກຏິໂຍ ¶ ໂກຏິປໂກຏິ ນາມ. ສຕໍສຕສຫສ຺ສໂກຏິປໂກຏິໂຍ ນຫຸຕໍ. ສຕໍສຕສຫສ຺ສນຫຸຕານິ ນິນ຺ນຫຸຕໍ. ສຕໍສຕສຫສ຺ສານິ ນິນ຺ນຫຸຕານິ ເອໂກ ອພ຺ພຸໂທ. ຕໂຕ ວີສຕິຄຸໂຓ ນິຣພ຺ພຸໂທ. ເອສ ນໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ອຍຎ຺ຈ ຄຓນາ ອປຣິຈິຕານໍ ທຸກ຺ກຣາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຕໍ ນ ສຸກຣໍ ສງ຺ຂາຕຸ’’ນ຺ຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປຣິເທວນານຕ຺ເຕນ ກມ຺ມກາຣຓນານຕ຺ເຕນປິ ອິມານິ ນາມານິ ລທ຺ຘານີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອປເຣ ‘‘ສີຕນຣກາ ເອເຕ’’ຕິ. ຈິຕ຺ຕໍ ອາຆາເຕຕ຺ວາຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ປທູເສຕ຺ວາ.

໑໑໙. ກຖໍ ຊິໂນຕິ ປກາຣປຸຈ຺ຉາ. ເກນ ຊິໂນຕິ ກາຣຓປຸຈ຺ຉາ. ເກນ ກາຣເຓນ ເກນ ເຫຕຸນາ ກາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ຊິໂນຕິ ປຸຈ຺ຉຕິ. ກຖນ຺ຕິ ປນ ເກນ ປກາເຣນ ກິໍ ອຕີຕານໍ, ອຸທາຫຸ ອນາຄຕານໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນານໍ ກິເລສານໍ ປຫາເນນ ຊິໂນຕິ ປຸຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ‘‘ວິສຊ຺ຊນີຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຕໂມ ຊິໂນຕິ ກິໍ ຣູປໍ ຊິໂນ, ອຸທາຫຸ ເວທນາ ສຎ຺ຎາ ສງ຺ຂາຣາ ວິຎ຺ຎາຓໍ ຊິໂນ. ຣູປາທິວິນິມຸຕ຺ໂຕ ວາ ອຎ຺ໂຎ ຊິໂນ, ໂຍ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ອວິສຊ຺ຊນີຍ’’ນ຺ຕິ. ກິຕ຺ຕໂກຕິ ປມາຓໂຕ ກິໍປຣິມາໂຓ.

ອຕ຺ຖິ ¶ ຕຖາຄໂຕຕິ ອຕ຺ຖິ ສຕ຺ໂຕ. ຍ຺ວາຍມາຍສ຺ມາ ‘‘ເອວໍນາໂມ ເອວໍໂຄຕ຺ໂຕ’’ຕິ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ເຘ ອຸປາທາຍ ປຎ຺ຎປີຍຕິ, ຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວິສຊ຺ຊນີຍ’’ນ຺ຕິ. ຣູປໍ ຕຖາຄໂຕຕິ ຣູປໍ ອຕ຺ຕາຕິ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິວເສນ ປຸຈ຺ຉຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອວິສຊ຺ຊນີຍ’’ນ຺ຕິ. ອິມິນາ ນເຍນ ສພ຺ພປເທສຸ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໑໒໐. ພາລໍ ປີຐສມາຣຸຬ຺ຫນ຺ຕິອາທີນິ ສາມິອຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນານິ. ກາເຍນ ທຸຈ຺ຈຣິຕານີຕິ ກາເຍນ ທຸຏ຺ຐຸ ກຕານິ. ໂອລພ຺ຠນ຺ຕີຕິ ອວລມ຺ພນ຺ຕິ ອວຕ຺ຖຣິຍນ຺ຕິ. ເສສປທທ຺ວຍໍ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ໂອລມ຺ພນາທິອາກາເຣນ ຫິ ຕານິ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຫຕນ຺ຕິ ມຫນ຺ຕານໍ. ປຖວິຍໍ ໂອລມ຺ພນ຺ຕີຕິ ປຖວິຕເລ ປຕ຺ຖຣນ຺ຕິ. ເສສປທທ຺ວຍໍ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ປຕ຺ຖຣຓາກາໂຣເຍວ ເຫສ. ຕຕ຺ຣ, ຠິກ຺ຂເວ, ພາລສ຺ສາຕິ ຕສ຺ມິໍ ອຸປຏ຺ຐຫນາກາເຣ ພາລສ຺ສ ເອວໍ ໂຫຕິ.

ລາຠາ ¶ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວຕິ ຠິກ຺ຂເວ, ເຍ ອິເມ ຕຸມ຺ເຫຫິ ປຏິລທ຺ຘາ ມນຸສ຺ສຕ຺ຕສທ຺ຘາປຏິລາຠາທໂຍ, ລາຠາ ໂວ ຕຸມ຺ຫາກໍ ລາຠາ ເອວ. ສຸລທ຺ຘນ຺ຕິ ຍມ຺ປິທໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີລາທິສມ຺ປາທນໍ ລທ຺ຘໍ, ຕມ຺ປິ ສຸລທ຺ຘໍ. ຂໂຓ ໂວ ປຏິລທ຺ໂຘຕິ ອຏ຺ຐອກ຺ຂຓວຊ຺ຊິໂຕ ນວໂມຍໍ ຂໂຓ ປຏິລທ຺ໂຘ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາສາຍ. ‘‘ທິຏ຺ຐາ ມຍາ’’ຕິອາທິນາ ເອກເທສນິທສ຺ສເນນ ອຏ຺ຐ ອກ຺ຂເຓ ວິຠາເວຕິ.

໑໒໑. ຍຫິໍ ຍຫິນ຺ຕິ ຍໍ ຍໍ ທຸຄ຺ຄຕິໍ ໂຍ ຄຈ຺ຉຕິ. ໂສ ນໍ ອຘມ຺ໂມຕິ ໂຍ ອຘມ຺ໂມ ເຕນ ຈຣິໂຕ, ໂສ ນໍ ອຘມ຺ມຈາຣິໍ ປຸຄ຺ຄລໍ. ຫນາຕີຕິ ພາຘຕິ.

ອປ຺ເປສກ຺ຂຕາຕິ ອປ຺ປານຸຠາວຕາ. ທຸພ຺ພຓ຺ຓຕາຕິ ວິຣູປຕາ ພີຠຈ຺ຉຕາ. ທຸປ຺ປຎ຺ຎຕາຕິ ນິປ຺ປຎ຺ຎຕາ ອເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິວເສນ ເອຬມູຄຕາ.

໑໒໒. ວາຈານຸຣກ຺ຂີຕິ ຈຕຸນ຺ນໍ ວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕານໍ ປຣິວຊ຺ຊເນນ ວາຈານຸຣກ຺ຂີ. ອຠິຊ຺ຌາທີນໍ ອນຸປ຺ປາທເນນ ມນສາ ສຸຏ຺ຐຸ ສໍວຸໂຕ. ປາຓາຕິປາຕາທໂຍ ປຊຫນ຺ໂຕ ກາເຍນ ຈ ອກຸສລໍ ນ ກຍິຣາ, ເອເຕ ຕໂຍ ກມ຺ມປເຖ ວິໂສຘເຍ. ເອວໍ ວິໂສເຘນ຺ໂຕ ຫິ ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທີນໍ ເອສເກຫິ ພຸທ຺ຘາທີຫິ ອິສີຫິ ປເວທິຕໍ ອຣິຍໍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິກໍ ມຄ຺ຄໍ ອາຣາເຘຍ຺ຍາຕິ. ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ກາເຍນ ວາຈາຍ ມນສາ ຈ ທຸກ຺ກຏໍ ສາວຊ຺ຊໍ ທຸກ຺ຂຸທ຺ຣຍໍ ທຸຄ຺ຄຕິສໍວຕ຺ຕນິຍໍ ກມ຺ມໍ ຍສ຺ສ ນຕ຺ຖິ. ສໍວຸຕໍ ຕີຫິ ¶ ຐາເນຫີຕິ ເອເຕຫິ ຕີຫິ ກາຣເຓຫິ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທີນໍ ປເວສນິວາຣຓໂຕ ປິຫິຕໍ, ຕໍ ອຫໍ ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ ວທາມີຕິ.

ອຈ຺ຈນ຺ຕທຸສ຺ສີລ຺ຍນ຺ຕິ ເອກນ຺ຕທຸສ຺ສີລຠາໂວ. ຄິຫີ ວາປິ ຊາຕິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທສ ອກຸສລກມ຺ມປເຖ ກໂຣນ຺ໂຕ, ປພ຺ພຊິໂຕ ວາປິ ອຸປສມ຺ປນ຺ນທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຄຣຸກາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊມາໂນ ອຈ຺ຈນ຺ຕທຸສ຺ສີໂລ ນາມ. ອິຘ ປນ ໂຍ ທ຺ວີສຸ ຕີສຸ ອຕ຺ຕຠາເວສຸ ທຸສ຺ສີໂລ, ຕສ຺ສ ຄຕິຍາ ອາຄຕໍ ທຸສ຺ສີລຠາວໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ທຸສ຺ສີລຠາໂວຕິ ເຈຕ຺ຖ ທຸສ຺ສີລສ຺ສ ຉ ທ຺ວາຣານິ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ຕຓ຺ຫາ ເວທິຕພ຺ພາ. ມາລຸວາ ສາລມິໂວຕ຺ຖຕນ຺ຕິ ຍສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຕໍ ຕຓ຺ຫາສງ຺ຂາຕໍ ທຸສ຺ສີລ຺ຍໍ. ຍຖາ ນາມ ມາລຸວາ ສາລໍ ໂອຕ຺ຖຕໍ ເທເວ ວສ຺ສນ຺ເຕ ປຕ຺ເຕຫິ ອຸທກໍ ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ສໍຠຎ຺ຊນວເສນ ສພ຺ພຕ຺ຖກເມວ ປຣິໂຍນນ຺ຘຕິ, ເອວໍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ໂອຕ຺ຖຕໍ ປຣິໂຍນນ຺ຘິຕ຺ວາ ຐິຕໍ ¶ ໂສ ມາລຸວາຍ ສໍຠຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຠູມິຍໍ ປາຕິຍມາໂນ ຣຸກ຺ໂຂ ວິຍ ຕາຍ ທຸສ຺ສີລ຺ຍສງ຺ຂາຕາຍ ຕຓ຺ຫາຍ ສໍຠຎ຺ຊິຕ຺ວາ ອປາເຍສຸ ປາຕິຍມາໂນ, ຍຖາ ນໍ ອນຕ຺ຖກາໂມ ທິໂສ ອິຈ຺ຉຕິ, ຕຖາ ອຕ຺ຕານໍ ກໂຣຕິ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

‘‘ອຕ຺ຕນາ ຫິ ກຕ’’ນ຺ຕິ ຄາຖາຍ ອຍໍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ຍຖາ ປາສາຓມຍໍ ປາສາຓສມ຺ຠວໍ ວຊິຣໍ ຕເມວ ອສ຺ມມຍໍ ມຓິໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຸຏ຺ຐານຏ຺ຐານສງ຺ຂາຕໍ ປາສາຓມຓິໍ ຂາຍິຕ຺ວາ ຉິທ຺ທາຉິທ຺ທໍ ຂຓ຺ຑາຂຓ຺ຑໍ ກຕ຺ວາ ອປຣິໂຠຄໍ ກໂຣຕິ, ເອວເມວໍ ອຕ຺ຕນາ ກຕໍ ອຕ຺ຕນິ ຊາຕໍ ອຕ຺ຕສມ຺ຠວໍ ປາປໍ ທຸມ຺ເມຘໍ ນິປ຺ປຎ຺ຎໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ຈຕູສຸ ອປາເຍສຸ ອຠິມຕ຺ຖຕິ ກນ຺ຕຕິ ວິທ຺ຘໍເສຕີຕິ.

ນິເສວິຍາຕິ ກຕ຺ວາ. ຄຣຫາຕິ ຄາຣຍ຺ຫາ. ພາລມຕີຕິ ມນ຺ທພຸທ຺ຘິໂນ. ຂຍາ ຈ ກມ຺ມສ຺ສາຕິ ກມ຺ມກ຺ຂຍກຣຎາເຓນ ກມ຺ມສ຺ສ ເຂປນໂຕ. ວິມຸຕ຺ຕເຈຕໂສຕິ ສມຸຈ຺ເຉທວິມຸຕ຺ຕິຍາ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິວິມຸຕ຺ຕິຍາ ຈ ວິມຸຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ. ນິພ຺ພນ຺ຕິ ເຕ ໂຊຕິຣິວິນ຺ຘນກ຺ຂຍາຕິ ຍຖາ ນາມ ອນຸປາທາໂນ ຊາຕເວໂທ ນິພ຺ພາຍຕິ, ເອວເມວໍ ອຠິສງ຺ຂາຣສ຺ສ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ອນວເສສກ຺ຂຍາ ນິພ຺ພາຍຕິ.

໑໒໓. ‘‘ຍຖາປິ ຠມໂຣ’’ຕິ ຄາຖາຍໍ ຠມໂຣຕິ ຍາ ກາຈິ ມຘຸກຣຊາຕິ. ປຸປ຺ຜນ຺ຕິ ປຸປ຺ຜາຣາເມ ຈຣນ຺ໂຕ ປຸປ຺ຜຎ຺ຈ ຕສ຺ສ ວຓ຺ຓຎ຺ຈ ຄນ຺ຘຎ຺ຈ ອເຫຐຍໍ ອເຫຐຍນ຺ໂຕ ອວິນາເສນ຺ໂຕ ຈຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ຈຣິຕ຺ວາ ຈ ປເລຕິ ຣສມາທາຍາຕິ ຍາວທຕ຺ຖໍ ຣສໍ ປິວິຕ຺ວາ ອປຣມ຺ປິ ມຘຸກຣຓຕ຺ຖາຍ ຣສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເຑຕິ. ໂສ ເອກໍ ວນຄຫນໍ ອຊ຺ໂຌຄາເຫຕ຺ວາ ຣຸກ຺ຂສຸສິຣາທີສຸ ຕໍ ຣຊມິສ຺ສກໍ ຣສໍ ຐເປຕ຺ວາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ມຘຸຣຣສໍ ມຘຸໍ ກໂຣຕິ, ນ ຕສ຺ສ ປຸປ຺ຜາຣາເມ ຈຣິຕປຈ຺ຈຍາ ປຸປ຺ຜໍ ວາ ຕສ຺ສ ວຓ຺ໂຓ ວາ ຄນ຺ໂຘ ວາ ວິນສ຺ສຕິ, ອຖ ໂຂ ປຸປ຺ຜໍ ປາກຕິກເມວ ໂຫຕິ. ເອວໍ ຄາເມ ມຸນີ ຈເຣຕິ ເອວໍ ¶ ເສກ຺ໂຂ ອເສກ຺ໂຂ ວາ ອນຄາຣິຍມຸນິ ກຸລປຏິປາຏິຍາ ຄາເມ ຠິກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຈເຣຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ຫິ ຕສ຺ສ ຄາເມ ຈຣຓປຈ຺ຈຍາ ສທ຺ຘາຫານິ ວາ ໂຠຄຫານິ ວາ ໂຫຕິ, ສທ຺ຘາປິ ໂຠຄາປິ ປາກຕິກາວ ໂຫນ຺ຕິ. ເອວໍ ຈຣິຕ຺ວາ ຈ ປນ ຄາມໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ພຫິຄາເມ ອຸທກຜາສຸກຏ຺ຐາເນ ສງ຺ຆາຏິໍ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ ນິສິນ຺ໂນ ອກ຺ຂຠຎ຺ຊນ- (ມິ. ປ. ໖.໑.໒) ວຓເລປນປຸຕ຺ຕມໍສູປມວເສນ (ມິ. ປ. ໖.໑.໒; ສໍ. ນິ. ໒.໖໓) ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ໂຕ ¶ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຕຖາຣູປໍ ວນສຓ຺ຑໍ ອນຸປວິສິຕ຺ວາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ສມ຺ມສນ຺ໂຕ ມຄ຺ຄຜລານິ ຫຕ຺ຖຄຕາເນວ ກໂຣຕິ. ອເສກ຺ຂມຸນິ ປນ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣມນຸຍຸຎ຺ຊຕິ. ອຍມສ຺ສ ຠມເຣນ ມຘຸກເຣນ ສຣິກ຺ຂຕາ. ຂີຓາສໂວ ປເນຕ຺ຖ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ.

ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສໍວຸໂຕ ວິຫຣຕີຕິ ໂຍ ນໍ ປາຕິ ຣກ຺ຂຕິ, ຕໍ ໂມກ຺ເຂຕິ ໂມເຈຕິ ອາປາຍິກາທີຫິ ທຸກ຺ເຂຫີຕິ ປາຕິໂມກ຺ໂຂ. ໂສ ເອວ ກາຍິກວາຈສິກສ຺ສ ວີຕິກ຺ກມສ຺ສ ສໍວຣຓໂຕ ປິທຫນໂຕ ສໍວໂຣ. ເຕນ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວເຣນ ສໍວຸໂຕ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ສພ຺ພິຣິຍາປເຖສຸ ຈຣຕິ. ອາຈາຣໂຄຈຣສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ອາຈາເຣນ ຈ ໂຄຈເຣນ ຈ ສມ຺ປນ຺ໂນ. ອຓຸມຕ຺ເຕສູຕິ ອປ຺ປມຕ຺ຕເກສຸ. ວຊ຺ເຊສູຕິ ອກຸສລຘມ຺ເມສຸ. ຠຍທສ຺ສາວີຕິ ຠຍໍ ທສ຺ສີ. ສມາທາຍ ສິກ຺ຂຕິ ສິກ຺ຂາປເທສູຕິ ສິກ຺ຂາປເທສຸ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ສມ຺ມາ ອາທິຍິຕ຺ວາ ສິກ຺ຂຕິ.

ກາຍກມ຺ມວຈີກມ຺ເມນ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ກຸສເລນ ປຣິສຸທ຺ຘາຊີໂວຕິ ເອຕ຺ຖ ອາຈາຣໂຄຈຣຄ຺ຄຫເຓເນວ ກຸສເລ ກາຍກມ຺ເມ ວຈີກມ຺ເມ ຈ ຄຫິເຕປິ ຍສ຺ມາ ອິທໍ ອາຊີວປາຣິສຸທ຺ຘິສີລໍ ນ ອາກາສາທີສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ກາຍວຈີທ຺ວາເຣສຸ ເອວ ປນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິທ຺ວາຣທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ກາຍວຈີກມ຺ເມນ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ກຸສເລນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ເຕນ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ຕສ຺ມາ ປຣິສຸທ຺ຘາຊີໂວ, ອາຊີວປາຣິສຸທ຺ຘິປິ ສີລເມວາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ເອຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ – ‘‘ກຕເມ ຈ ຖປຕິ ກຸສລາ ສີລາ? ກຸສລໍ ກາຍກມ຺ມໍ ກຸສລໍ ວຈີກມ຺ມໍ, ປຣິສຸທ຺ຘໍ ອາຊີວມ຺ປິ ໂຂ ອຫໍ ຖປຕິ ສີລສ຺ມິໍ ວທາມີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໒໖໕). ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍຕິ ຍສ຺ສ ກາຍິກໍ ເຈຕສິກຎ຺ຈ ວີຣິຍໍ ອາຣທ຺ຘໍ ໂຫຕິ, ໂສ ‘‘ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຕ຺ຖ ໂຍ ຄຓສງ຺ຄຓິກໍ ວິໂນເທຕ຺ວາ ຈຕູສຸ ອິຣິຍາປເຖສຸ ອຏ຺ຐອາຣມ຺ຠວຕ຺ຖຸວເສນ ເອກໂກ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ກາຍິກໍ ວີຣິຍໍ ອາຣທ຺ຘໍ ນາມ ໂຫຕິ. ໂຍ ຈິຕ຺ຕສງ຺ຄຓິກໍ ວິໂນເທຕ຺ວາ ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິວເສນ ເອກໂກ ໂຫຕິ, ຄມນາທີສຸ ອຸປ຺ປນ຺ນກິເລສໍ ອຸປ຺ປນ຺ນຏ຺ຐາເນເຍວ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ຌານໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕິ, ຕສ຺ສ ເຈຕສິກໍ ວີຣິຍໍ ອາຣທ຺ຘໍ ນາມ ໂຫຕິ. ເອວໍ ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍ. ຖາມວາຕິ ຐິຕິມາ. ທຬ຺ຫປຣກ຺ກໂມຕິ ¶ ຖິຣປຣກ຺ກໂມ. ອນິກ຺ຂິຕ຺ຕຘຸໂຣ…ເປ… ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍາຕິ ສໍກິເລສຘມ຺ມານໍ ປຫານຕ຺ຖໍ ໂວທານຘມ຺ມານໍ ສມ຺ປາທນຕ຺ຖໍ ¶ , ປຈ຺ຈກ຺ຂກຣຓຕ຺ຖຎ຺ຈ ຘຸຣໍ ອນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວີຣິຍໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາເປນ຺ໂຕ ວິຫຣຕິ. ປຎ຺ຎວາຕິ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຂນ຺ຘານໍ ອຸທຍພ຺ພຍປຣິຄ຺ຄາຫິກາຍ ປຎ຺ຎາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸທຍຕ຺ຖຄາມິນິຍາ’’ຕິ.

ນຕ຺ຖິ ປຸຕ຺ຕສມໍ ເປມນ຺ຕິ ມາຕາປິຕໂຣ ວິຣູເປປິ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຕ຺ຕເກ ສຸວຓ຺ຓພິມ຺ພກໍ ວິຍ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ ມາລາຄຸເຬ ວິຍ ສີສາທີສຸ ກຕ຺ວາ ປຣິຫຣມານາ. ເຕຫິ ອຸຫທິຕາປິ ໂອມຸຕ຺ຕິຕາປິ ຄນ຺ຘວິເລປນໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ຕາ ວິຍ ໂສມນສ຺ສໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ເຕນາຫ – ‘‘ນຕ຺ຖິ ປຸຕ຺ຕສມໍ ເປມ’’ນ຺ຕິ. ປຸຕ຺ຕເປເມນ ສມໍ ເປມໍ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂຄສມິຕນ຺ຕິ ໂຄຫິ ສມໍ ໂຄຘນສທິສໍ ອຎ຺ຎໍ ຘນໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ສູຣິຍສມາ ອາຠາຕິ ສູຣິຍາຠາຍ ສມາ ອຎ຺ຎາ ອາຠາ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ສມຸທ຺ທປຣມາຕິ ເຍ ເກຈິ ອຎ຺ເຎ ສຣາ ນາມ, ສພ຺ເພ ເຕ ສມຸທ຺ທປຣມາ. ສມຸທ຺ໂທ ເຕສໍ ອຸຕ຺ຕໂມ, ສມຸທ຺ທສທິສໍ ອຎ຺ຎໍ ອຸທກໍ ນິທານໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ ຠຄວາຕິ ວທຕິ.

ຍສ຺ມາ ປນ ອຕ຺ຕເປເມນ ສມໍ ເປມໍ ນຕ຺ຖິ. ມາຕາປິຕໂຣ ຫິ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາປິ ປຸຕ຺ຕຘີຕໂຣ ອໂປເສຕ຺ວາ ອຕ຺ຕານເມວ ໂປເສນ຺ຕິ. ຘຎ຺ເຎນ ຈ ສມໍ ຘນໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ຕຖາຣູເປ ຫິ ກາເລ ຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓາທີນິປິ ໂຄມຫິໍສາທີນິປິ ຘຎ຺ຎຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ຘຎ຺ຎສາມິການເມວ ສນ຺ຕິກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ປຎ຺ຎາຍ ຈ ສມາ ອາຠາ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ສູຣິຍາທໂຍ ຫິ ເອກເທສໍເຍວ ໂອຠາເສນ຺ຕິ, ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນເມວ ຈ ຕມໍ ວິໂນເທນ຺ຕິ, ປຎ຺ຎາ ປນ ທສສຫສ຺ສິມ຺ປິ ໂລກຘາຕຸໍ ເອກປຊ຺ໂຊຕໍ ກາຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ອຕີຕໍສາທິປຏິຈ຺ຉາທກຎ຺ຈ ຕມໍ ວິຘມຕິ. ເມຆວຸຏ຺ຐິຍາ ຈ ສໂມ ສໂຣ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ນທີ ວາ ຫິ ໂຫຕຸ ຕຬາກາທີນິ ວາ, ວຸຏ຺ຐິສໂມ ສໂຣ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ເມຆວຸຏ຺ຐິຍາ ຫິ ປຈ຺ຉິນ຺ນາຍ ມຫາສມຸທ຺ເທ ອງ຺ຄຸລິປພ຺ພເຕມນມຕ຺ຕມ຺ປິ ອຸທກໍ ນ ໂຫຕິ, ວຸຏ຺ຐິຍາ ປນ ປວຕ຺ຕມານາຍ ຍາວ ອາຠສ຺ສຣຠວນາປິ ເອໂກທກໍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ຠຄວາ ເທວຕາວຈນໍ ປຏິກ຺ຂິປນວເສນ ປຏິຄາຖໍ ວທນ຺ໂຕ ‘‘ນຕ຺ຖິ ອຕ຺ຕສມໍ ເປມ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ.

໑໒໔. ກິໍສູຘ ຠີຕາຕິ ກິໍ ນຸ ຠີຕາ. ມຄ຺ໂຄ ຈເນກາຍຕໂນ ປວຸຕ຺ໂຕຕິ ອຏ຺ຐຕິໍສາຣມ຺ມຓວເສນ ອເນເກຫິ ກາຣເຓຫິ ມຄ຺ໂຄ ກຖິໂຕ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ກິສ຺ສ ຠີຕາ ຫຸຕ຺ວາ ອຍໍ ຊນຕາ ທ຺ວາສຏ຺ຐິ ທິຏ຺ຐິໂຍ ອຄ຺ຄເຫສີຕິ ວທຕິ. ຠູຣິປຎ຺ຎາຕິ ພຫຸປຎ຺ຎ ອຸສ຺ສນ຺ນປຎ຺ຎ. ປຣໂລກໍ ນ ຠາເຍຕິ ອິມສ຺ມາ ໂລກາ ປຣໂລກໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ນ ຠາເຍຍ຺ຍ.

ປຓິຘາຍາຕິ ¶ ¶ ຐເປຕ຺ວາ. ຆຣມາວສນ຺ໂຕຕິ ອນາຖປິຓ຺ຑິກາທໂຍ ວິຍ ພຫ຺ວນ຺ນປາເນ ຆເຣ ວສນ຺ໂຕ. ສໍວິຠາຄີຕິ ອຈ຺ຉຣາຍ ຄຫິຕມ຺ປິ ນເຂນ ຜາເລຕ຺ວາ ປຣສ຺ສ ທຕ຺ວາວ ຠຸຎ຺ຊນສີໂລ. ວທຎ຺ຎູຕິ ຍາຈການໍ ຍາຈນວເສນ ວຸຕ຺ຕວຈນຎ຺ຎູ, ວຈນີໂຍ ວາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ວາຈນ຺ຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ວຈີສຸຈຣິຕານິ ຄຫິຕານິ. ມນນ຺ຕິ ຕີຓິ ມໂນສຸຈຣິຕານິ. ກາເຍນາຕິ ຕີຓິ ກາຍສຸຈຣິຕານິ. ອິເມ ທສ ກຸສລກມ຺ມປຖາ ປຸພ຺ພສຸທ຺ຘິອງ຺ຄໍ ນາມ. ‘‘ພຫ຺ວນ຺ນປານໍ ຆຣມາວສນ຺ໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ຍຎ຺ຎອຸປກ຺ຂໂຣ ຄຫິໂຕ. ສທ຺ໂຘຕິ ເອກໍ ອງ຺ຄໍ, ມຸທູຕິ ເອກໍ, ສໍວິຠາຄີຕິ ເອກໍ, ວທຎ຺ຎູຕິ ເອກນ຺ຕິ ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອງ຺ຄານິ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ເອເຕສຸ ຘມ຺ເມສຸ ຐິໂຕ ຈຕູສູ’’ຕິ ອາຫ.

ອປໂຣ ນໂຍ – ‘‘ວາຈ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ, ‘‘ພຫ຺ວນ຺ນປານ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ຍຎ຺ຎອຸປກ຺ຂໂຣວ ຄຫິໂຕ, ‘‘ສທ຺ໂຘ ມຸທຸ ສໍວິຠາຄີ ວທຎ຺ຎູ’’ຕິ ເອກໍ ອງ຺ຄໍ.

ອປໂຣ ທຸກນໂຍ ນາມ ໂຫຕິ – ‘‘ວາຈໍ ມນຎ຺ຈາ’’ຕິ ເອກໍ ອງ຺ຄໍ, ‘‘ກາເຍນ ປາປານິ ອກຸພ຺ພມາໂນ ພຫ຺ວນ຺ນປານໍ ຆຣມາວສນ຺ໂຕ’’ຕິ ເອກໍ, ‘‘ສທ຺ໂຘ ມຸທູ’’ຕິ ເອກໍ, ‘‘ສໍວິຠາຄີ ວທຎ຺ຎູ’’ຕິ ເອກນ຺ຕິ ເອເຕສຸ ຈຕູສຸ ຘມ຺ເມສຸ ຐິໂຕ ຘມ຺ເມ ຐິໂຕ ນາມ ໂຫຕິ. ໂສ ອິໂຕ ປຣໂລກໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕນ ຠາຍຕິ.

ກາຍສມາຈາຣມ຺ປີຕິອາທິ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣທສ຺ສນໍ. ຕຕ຺ຖ ທຸວິເຘນາຕິ ທ຺ວິວິເຘນ, ທ຺ວີຫິ ໂກຏ຺ຐາເສຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຊຎ຺ຎາຕິ ຊາເນຍ຺ຍ. ສີລກຖາ ຈ ນາເມສາ ກມ຺ມປຖວເສນ ວາ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວເສນ ວາ ກເຖຕພ຺ພາ. ຕຕ຺ຖ ກມ຺ມປຖວເສນ ຕາວ ກເຖນ຺ເຕນ ອເສວິຕພ຺ພກາຍສມາຈາໂຣ ປາຓາຕິປາຕາທິນ຺ນາທານມິຈ຺ຉາຈາເຣຫິ ກເຖຕພ຺ໂພ. ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວເສນ ກາຍທ຺ວາເຣ ປຎ຺ຎຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທວີຕິກ຺ກມວເສນ. ເສວິຕພ຺ພກາຍສມາຈາໂຣ ປາຓາຕິປາຕາທິເວຣມຓີຫິ ເຈວ ກາຍທ຺ວາເຣ ປຎ຺ຎຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທອວີຕິກ຺ກເມນ ຈ ກເຖຕພ຺ໂພ.

ອເສວິຕພ຺ພວຈີສມາຈາໂຣ ມຸສາວາທາທິວຈີທຸຈ຺ຈຣິເຕນ ເຈວ ວຈີທ຺ວາເຣ ປຎ຺ຎຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທວີຕິກ຺ກເມນ ຈ ກເຖຕພ຺ໂພ. ເສວິຕພ຺ພວຈີສມາຈາໂຣ ມຸສາວາທາທິເວຣມຓີຫິ ເຈວ ວຈີທ຺ວາເຣ ປຎ຺ຎຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທອວີຕິກ຺ກເມນ ຈ ກເຖຕພ຺ໂພ.

ປຣິເຍສນາ ¶ ປນ ກາຍວາຈາຫິ ປຣິເຍສນາ ເອວ, ສາ ກາຍວຈີສມາຈາຣຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕາປິ ຍສ຺ມາ ອາຊີວຏ຺ຐມກສີລໍ ນາມ ເອຕສ຺ມິໍເຍວ ທ຺ວາຣທ຺ວເຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ນ ອາກາເສ, ຕສ຺ມາ ¶ ອາຊີວຏ຺ຐມກສີລທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວິສຸໍ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖ ນເສວິຕພ຺ພປຣິເຍສນາ ອນຣິຍປຣິເຍສນາຍ ກເຖຕພ຺ພາ, ເສວິຕພ຺ພປຣິເຍສນາ ອຣິຍປຣິເຍສນາຍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ – ‘‘ກຕມາ ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນຣິຍປຣິເຍສນາ? ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອກຈ຺ໂຈ ອຕ຺ຕນາ ຊາຕິຘມ຺ໂມ ສມາໂນ ຊາຕິຘມ຺ມໍເຍວ ປຣິເຍສຕີ’’ຕິອາທິ (ມ. ນິ. ໑.໒໗໔). ຕຖາ ‘‘ກຕມາ ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຣິຍປຣິເຍສນາ? ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອກຈ຺ໂຈ ອຕ຺ຕນາ ຊາຕິຘມ຺ໂມ ສມາໂນ ຊາຕິຘມ຺ເມ ອາທີນວໍ ວິທິຕ຺ວາ ອຊາຕໍ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ໂຍຄກ຺ເຂມໍ ນິພ຺ພານໍ ປຣິເຍສຕີ’’ຕິອາທິ (ມ. ນິ. ໑.໒໗໕).

໑໗໐. ມຄ຺ຄານຏ຺ຐງ຺ຄິໂກຕິ ຊງ຺ຆມຄ຺ຄາທໂຍ ວາ ໂຫນ຺ຕຸ ທ຺ວາສຏ຺ຐິທິຏ຺ຐິຄຕມຄ຺ຄາ ວາ, ສພ຺ເພສມ຺ປິ ມຄ຺ຄານໍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທີຫິ ອຏ຺ຐຫິ ອງ຺ເຄຫິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິອາທີນໍ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ປາປຘມ຺ມານໍ ປຫານກໂຣ ນິໂຣຘໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ຈຕູສຸປິ ສຈ຺ເຈສຸ ທຸກ຺ຂປຣິຊານນາທິກິຈ຺ຈໍ ສາຘຍມາໂນ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄ ເສຏ຺ໂຐ ອຸຕ຺ຕໂມ. ສຈ຺ຈານໍ ຈຕຸໂຣ ປທາຕິ ‘‘ສຈ຺ຈໍ ຠເຓ ນ ກຸຊ຺ເຌຍ຺ຍາ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໒໒໔) ອາຄຕໍ ວຈີສຈ຺ຈໍ ວາ ໂຫຕຸ, ‘‘ສຈ຺ໂຈ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ, ສຈ຺ໂຈ ຂຕ຺ຕິໂຍ’’ຕິອາທິເຠທໍ ສມ຺ມຸຕິສຈ຺ຈໍ ວາ, ‘‘ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໓໓໑; ອຸທາ. ໕໔; ມຫານິ. ໒໐) ທິຏ຺ຐິສຈ຺ຈໍ ວາ, ‘‘ເອກຎ຺ຫິ ສຈ຺ຈໍ ນ ທຸຕິຍມຕ຺ຖີ’’ຕິ (ສຸ. ນິ. ໘໙໐; ມຫານິ. ໑໑໙) ວຸຕ຺ຕໍ ປຣມຕ຺ຖສຈ຺ຈໍ ວາ ໂຫຕຸ. ສພ຺ເພສມ຺ປິ ອິເມສໍ ສຈ຺ຈານໍ ປຣິຊານິຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ປຫາຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ຠາເວຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ເອກປຏິເວຘຏ຺ເຐນ ຕຖປຏິເວຘຏ຺ເຐນ ຈ ‘‘ທຸກ຺ຂໍ ອຣິຍສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິອາທໂຍ (ມຫາວ. ໑໔; ທີ. ນິ. ໒.໓໘໗; ມ. ນິ. ໑.໑໒໐) ຈຕຸໂຣ ປທາ ເສຏ຺ຐາ ນາມ. ວິຣາໂຄ ເສຏ຺ໂຐ ຘມ຺ມານນ຺ຕິ ‘‘ຍາວຕາ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມາ ສງ຺ຂຕາ ວາ ອສງ຺ຂຕາ ວາ, ວິຣາໂຄ ເຕສໍ ຘມ຺ມານໍ ອຄ຺ຄມກ຺ຂາຍຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໓໔; ໕.໓໒; ອິຕິວຸ. ໙໐) ວຈນໂຕ ນິພ຺ພານສງ຺ຂາໂຕ ວິຣາໂຄ ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ ເສຏ຺ໂຐ. ທ຺ວິປທານຎ຺ຈ ຈກ຺ຂຸມາຕິ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ເທວມນຸສ຺ສາທິເຠທານໍ ທ຺ວິປທານໍ ປຎ຺ຈຫິ ຈກ຺ຂູຫິ ຈກ຺ຂຸມາ ຠຄວາວ ເສຏ຺ໂຐຕິ.

ອຄ຺ຄານີຕິ ອຸຕ຺ຕມານິ. ຍາວຕາຕິ ຍຕ຺ຕກາ. ອປທາຕິ ນິປ຺ປທາ ອຫິມຈ຺ຉາທໂຍ. ທ຺ວິປທາຕິ ມນຸສ຺ສປກ຺ຂິຊາຕາທໂຍ. ຈຕຸປ຺ປທາຕິ ຫຕ຺ຖິອສ຺ສາທໂຍ ¶ . ພຫຸປ຺ປທາຕິ ສຕປທິອາທໂຍ. ຣູປິໂນຕິ ກາມາວຈຣຣູປາວຈຣສຕ຺ຕາ. ອສຎ຺ຎິໂນຕິ ອສຎ຺ຎີຠເວ ນິພ຺ພຕ຺ຕສຕ຺ຕາ. ເນວສຎ຺ຎີນາສຎ຺ຎິໂນຕິ ຠວຄ຺ເຄ ນິພ຺ພຕ຺ຕສຕ຺ຕາ. ອຄ຺ຄມກ຺ຂາຍຕີຕິ ຄຸເຓຫິ ອຄ຺ໂຄ ອຸຕ຺ຕໂມ ເສຏ຺ໂຐ ອກ຺ຂາຍຕິ.

ອສງ຺ຂຕານນ຺ຕິ ນິພ຺ພານເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິຣາໂຄຕິອາທີນິ ຈ ນິພ຺ພານສ຺ເສວ ນາມານິ. ຕຎ຺ຫິ ອາຄມ຺ມ ສພ຺ເພ ກິເລສາ ວິຣຊ຺ຊນ຺ຕິ, ສພ຺ເພ ຣາຄມທາທໂຍ ມທາ ນິມ຺ມທາ ໂຫນ຺ຕິ ອຠາວໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ¶ , ສພ຺ພາ ປິປາສາ ວິນຍໍ ອຸເປນ຺ຕິ, ສພ຺ເພ ອາລຍາ ສມຸຄ຺ຆາຕໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ວຏ຺ຏານິ ອຸປຈ຺ຉິຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕຓ຺ຫາ ຂີຍຕິ, ສພ຺ພປຣິຬາຫາ ວູປສມ຺ມນ຺ຕິ, ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໍ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ ນິພ຺ພາຍຕິ. ຕສ຺ມາ ຕໍ ເອຕານິ ນາມານິ ລຠຕີຕິ.

ຘມ຺ໂມ ຈ ກຸສລກ຺ຂໂຕຕິ ຕສ຺ສ ສຕ຺ຖຸໂນ ຘມ຺ໂມ ຈ ກຸສໂລ ອນວຊ຺ໂຊ, ອນວຊ຺ຊຕ຺ຕາ ເອວ ປຏິປກ຺ເຂຫິ ຣາຄາທີຫິ ກິເລເສຫິ ສພ຺ພຕິຕ຺ຖິຍວາເທຫິ ຈ ອປຣິກ຺ຂໂຕ. ຕານິ ຕີຓິ ວິສິສ຺ສເຣຕິ ເອຕານິ ຕີຓິ ຣຕນານິ ໂລເກ ສພ຺ພຣຕເນຫິ ວິສິສ຺ສນ຺ຕິ ຄຸຓວເສນ ສພ຺ພໂລກໍ ອຕິເສນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສມຓປທຸມສຎ຺ຈໂຍ ຄໂຓຕິ ປທຸມສທິສານໍ ອຣິຍສມຓານໍ ສມູຫສງ຺ຂາໂຕ ຄໂຓ. ປທຸມນ຺ຕິ ຫິ ປຣິປຸຓ຺ຓສຕປຕ຺ຕສ຺ສ ສໂຣຣຸຫສ຺ສ ນາມໍ. ອຣິຍປຸຄ຺ຄລາ ຈ ສພ຺ພຖາປິ ປຣິປຸຓ຺ຓຄຸຓາຕິ ປທຸມສທິສາ ວຸຕ຺ຕາ. ວິທູນໍ ສກ຺ກໂຕຕິ ວິທູຫິ ປຓ຺ຑິເຕຫິ ສກ຺ກໂຕ. ນຣວຣທມໂກຕິ ນຣວໂຣ ຈ ປຸຣິສານໍ ທມໂກ ນາຍໂກ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂລກສ຺ສ ອຸຕ຺ຕຣີຕິ ໂລກສ຺ສ ອຸປຣິ ຐິຕານິ, ສພ຺ພໂລເກ ອຸຕ຺ຕມານີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ນິຣຸປທາໂຫຕິ ຣາຄປຣິຬາຫາທີຫິ ອນຸປທາໂຫ. ສຈ຺ຈນາໂມຕິ ອວິຕຖນາໂມ ຍຖາຠຸຈ຺ຈຄຸເຓຫິ ອາຄຕນາໂມ. ສພ຺ພາຠິຠູຕິ ສພ຺ພໂລກໍ ອຕ຺ຕໂນ ຄຸເຓຫິ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ຐິໂຕ. ສຈ຺ຈຘມ຺ໂມຕິ ວຏ຺ຏໂຕ ເອກນ຺ຕນິສ຺ສຣຓຠາເວນ ອວິຕໂຖ ສຫ ປຣິຍຕ຺ຕິຍາ ນວວິໂຘປິ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ໂມ, ຕໂຕ ເອວ ນຕ຺ຖຎ຺ໂຎ ຕສ຺ສ ອຸຕ຺ຕຣີຕິ ຕສ຺ສ ອຸຕ຺ຕຣິ ອຘິກຄຸໂຓ ອຎ຺ໂຎ ຈ ຘມ຺ໂມ ນຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຣິຍສງ຺ໂຆວ ນິຈ຺ຈໍ ສພ຺ພກາລໍ ວິທູຫິ ສພ຺ພປຓ຺ຑິເຕຫິ ປູຊິໂຕ.

‘‘ເອກາຍນ’’ນ຺ຕິ ¶ ຄາຖາຍ ເອກາຍນນ຺ຕິ ເອກໍ ມຄ຺ຄໍ. ມຄ຺ຄສ຺ສ ຫິ –

‘‘ມຄ຺ໂຄ ປນ຺ໂຖ ປໂຖ ປຊ຺ໂຊ, ອຎ຺ຊສໍ ວຏຸມາຍນໍ;

ນາວາ ອຸຕ຺ຕຣເສຕຸ ຈ, ກຸລ຺ໂລ ຈ ຠິສິ ສງ຺ຄໂມ’’ຕິ. (ຈູຬນິ. ປາຣາຍນຕ຺ຖຸຕິຄາຖານິທ຺ເທສ ໑໐໑) –

ພຫູນິ ນາມານິ, ສ຺ວາຍໍ ອິຘ ອຍນນາເມນ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕສ຺ມາ ເອກາຍນນ຺ຕິ ເອກມຄ຺ຄໍ, ນ ທ຺ເວຘາປຖຠູຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ເອເກນ ອຍິຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອກາຍນໍ. ຄຓສງ຺ຄຓິກໍ ປຫາຍ ວິເວກຏ຺ເຐນ ¶ ປວິວິຕ຺ເຕນ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍນ຺ຕິ ວາ ເອເຕນາຕິ ອຍໂນ, ສໍສາຣໂຕ ນິພ຺ພານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອກສ຺ສ ວາ ສພ຺ພສຕ຺ຕເສຏ຺ຐສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຍໂນຕິ ເອກາຍໂນ. ກິຎ຺ຈາປິ ຫິ ເຕນ ອຎ຺ເຎປິ ອຍນ຺ຕິ, ຕຖາປິ ຠຄວໂຕວ ໂສ ອຍໂນ, ເຕນ ອຸປ຺ປາທິຕຕ຺ຕາ. ຍຖາຫ – ‘‘ໂສ ຫິ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ຠຄວາ ອນຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອຸປ຺ປາເທຕາ’’ຕິອາທິ (ມ. ນິ. ໓.໗໙). ອຍຕີຕິ ວາ ອຍໂນ, ຄຈ຺ຉຕິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອກສ຺ມິໍ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ຘມ຺ມວິນເຍ ອຍໂນ, ນ ອຎ຺ຎຕ຺ຖາຕິ ເອກາຍໂນ. ຍຖາຫ – ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ໂຂ, ສຸຠທ຺ທ, ຘມ຺ມວິນເຍ ອຣິໂຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄ ອຸປລພ຺ຠຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໒໑໔). ອປິ ຈ ປຸພ຺ພຠາເຄ ນານາມຸຂຠາວນາຍ ປວຕ຺ໂຕປິ ອປຣຠາເຄ ເອກໍ ນິພ຺ພານເມວ ອຍຕິ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ເອກາຍໂນ, ຕໍ ເອກາຍນໍ.

ຊາຕິຂຍນ຺ຕທສ຺ສີຕິ ຊາຕິຍາ ຂຍສງ຺ຂາໂຕ ອນ຺ໂຕ ຊາຕິຂຍນ຺ໂຕ. ຊາຕິຍາ ອຈ຺ຈນ຺ຕຂຍນ຺ໂຕ ນິພ຺ພານໍ, ຕໍ ປສ຺ສີຕິ ຊາຕິຂຍນ຺ຕທສ຺ສີ. ‘‘ມຄ຺ຄໍ ປຊານາຕິ ຫິຕານຸກມ຺ປີ’’ຕິປິ ປາໂຐ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ເອກາຍນສງ຺ຂາຕໍ ມຄ຺ຄໍ ສຍມ຺ຠຸຎາເຓນ ຠຄວາ ປຊານາຕິ, ຊານນ຺ໂຕ ຈ ເຕນ ເຕນ ຫິເຕນ ສຕ຺ເຕ ອນຸກມ຺ປຕີຕິ. ອິທານິ ຕສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ ເອກາຍນຠາວໍ, ຕີສຸປິ ກາເລສຸ ເອກນ຺ຕນິຍ຺ຍານຕຎ຺ຈ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ເອເຕນ ມຄ຺ເຄນ ຕຣິໍສຸ ປຸພ຺ເພ, ຕຣິສ຺ສນ຺ຕິ ເຍ ຈ ຕຣນ຺ຕິ ໂອຆ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ເຍ ອຕີຕມທ຺ຘານໍ ກາໂມຆາທິຈຕຸພ຺ພິຘໍ ໂອຆໍ ຕຣິໍສຸ, ເຍ ຕໍ ອນາຄຕມທ຺ຘານໍ ຕຣິສ຺ສນ຺ຕິ, ເອຕຣຫິ ຈ ຕຣນ຺ຕິ, ເຕ ສພ຺ເພ ເອເຕເນວ ມຄ຺ເຄນ, ນ ອຎ຺ເຎນາຕິ. ວິສຸທ຺ຘິເປກ຺ຂາຕິ ຈຕຸໂຣຆນິຕ຺ຖຣເຓນ ອຈ຺ຈນ຺ຕວິສຸທ຺ຘິໍ ນິພ຺ພານໍ ອເປກ຺ຂນ຺ຕາ, ປຣິນິພ຺ພາຍິຕຸກາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອວໍ ¶ ທຸວິຘມ຺ປິ ສາສນປຏ຺ຐານໍ ນານາສຸຕ຺ຕປທານິ ອຸທາຫຣນ຺ເຕນ ວິຠຊິຕ຺ວາ ອິທານິ ສໍກິເລສຠາຄິຍາທີຫິ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ປຸນ ‘‘ໂລກິຍໍ ສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ທສ຺ສນຠາຄິເຍນ ຈ ຠາວນາຠາຄິເຍນ ຈາຕິ ນິພ຺ເພຘຠາຄິເຍນ. ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍເມວ ຫິ ທສ຺ສນຠາຄິຍໍ ຠາວນາຠາຄິຍນ຺ຕິ ທ຺ວິຘາ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ທສ຺ສິຕໍ. ໂລກິຍຎ຺ຈ ໂລກຸຕ຺ຕຣຎ຺ຈາຕິ ໂລກິຍໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕໍ, ສໍກິເລສຠາຄິຍາທີຫິ ທສ຺ສນຠາຄິຍາທີຫິ ຈາຕິ ອຸຠເຍຫິ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕຕິອາທິ ນິທ຺ທິສນາກາຣທສ຺ສນໍ. ຕຕ຺ຖ ສໍກິເລສຠາຄິຍນ຺ຕິ ສໍກິເລສໂກຏ຺ຐາສສຫິຕໍ, ສໍກິເລສຕ຺ຖທີປນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ.

ເອວໍ ໂລກິຍຕ຺ຕິກສ຺ສ ສໍກິເລສຠາຄິຍາທີຫິ ຈຕູຫິ ປເທຫິ ສໍສນ຺ທນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິມິນາ ນເຍນ ເສສຕິການໍ ເສສປທານຎ຺ຈ ສໍສນ຺ທນໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍນ຺ຕິ ຕໍ ອນຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ສໍກິເລສຠາຄິຍາທີນໍ ¶ ສມຕິກ຺ກມນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວາສນາຠາຄິຍໍ ສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຍທິປິ ສໍກິເລສຠາຄິຍໍ ສຸຕ຺ຕໍ, ວາສນາຠາຄິຍຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕໍ ໂລກິຍເມວ. ຕຖາປິ ໂລກຸຕ຺ຕຣສຸຕ຺ຕານິ ວິຍ ໂລກິຍສຸຕ຺ຕານໍ ວາສນາຠາຄິຍໍ ສຸຕ຺ຕໍ ສໍກິເລສຠາຄິຍສ຺ສ ສມຕິກ຺ກມາຍ ໂຫຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວາສນາຠາຄິຍໍ ສຸຕ຺ຕໍ ສໍກິເລສຠາຄິຍສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ນິຄ຺ຆາຕາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ນິຄ຺ຆາຕາຍາຕິ ປຫານາຍ. ສຸຕ຺ຕສີເສນ ເຈຕ຺ຖ ສຸຕ຺ຕຕ຺ໂຖ ຄຫິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍສ຺ມາ ຈ ໂວທານຘມ຺ມາ ວິຍ ສໍກິເລສຘມ຺ມານໍ ທສ຺ສນຠູມິສມຕິກ຺ກມເນເນວ ຠາວນາຠູມິ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ພາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຠາວນາຠາຄິຍໍ ສຸຕ຺ຕໍ ທສ຺ສນຠາຄິຍສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ອເສກ຺ຂຘມ຺ເມສຸ ອຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ມຄ຺ຄຠາວນາກິຈ຺ຈໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ຌານຠາວນາປິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣຕ຺ຖາ ເອວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອເສກ຺ຂຠາຄິຍໍ ສຸຕ຺ຕໍ ຠາວນາຠາຄິຍສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄາຍ, ອເສກ຺ຂຠາຄິຍໍ ສຸຕ຺ຕໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອິທານິ ຕິກປເທເຫວ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂລກຸຕ຺ຕຣ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອກພີຊິນາຕິອາທີສຸ ໂຍ ໂສຕາປນ຺ໂນ ຫຸຕ຺ວາ ເອກເມວ ອຕ຺ຕຠາວໍ ຊເນຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓາຕິ, ອຍໍ ເອກພີຊີ ນາມ. ຍຖາຫ –

‘‘ກຕໂມ ຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ເອກພີຊີ? ອິເຘກຈ຺ໂຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ຕິຓ຺ຓໍ ສໍໂຍຊນານໍ ປຣິກ຺ຂຍາ ໂສຕາປນ຺ໂນ ໂຫຕິ ອວິນິປາຕຘມ຺ໂມ ¶ ນິຍໂຕ ສມ຺ໂພຘິປຣາຍໂຓ. ໂສ ເອກໍເຍວ ມານຸສກໍ ຠວໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕໍ ກໂຣຕິ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຸຄ຺ຄໂລ ເອກພີຊີ’’ຕິ (ປຸ. ປ. ໓໓).

ໂຍ ປນ ທ຺ເວ ວາ ຕີຓິ ວາ ກຸລານິ ສນ຺ຘາວິຕ຺ວາ ສໍສຣິຕ຺ວາ ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕໍ ກໂຣຕິ, ອຍໍ ໂກລໍໂກໂລ ນາມ. ຍຖາຫ –

‘‘ກຕໂມ ຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ໂກລໍໂກໂລ? ອິເຘກຈ຺ໂຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ຕິຓ຺ຓໍ…ເປ… ປຣາຍໂຓ. ໂສ ທ຺ເວ ວາ ຕີຓິ ວາ ກຸລານິ ສນ຺ຘາວິຕ຺ວາ ສໍສຣິຕ຺ວາ ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕໍ ກໂຣຕິ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຸຄ຺ຄໂລ ໂກລໍໂກໂລ’’ຕິ (ປຸ. ປ. ໓໒).

ຕຕ຺ຖ ກຸລານີຕິ ຠເວ. ທ຺ເວ ວາ ຕີຓິ ວາຕິ ອິທເມຕ຺ຖ ເທສນາມຕ຺ຕເມວ. ຍາວ ຉຏ຺ຐຠວາ ສໍສຣນ຺ໂຕປິ ໂກລໍໂກໂລ ໂຫຕິ ເອວ.

ໂຍ ¶ ປນ ສຕ຺ຕ ຠເວ ສໍສຣິຕ຺ວາ ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕໍ ກໂຣຕິ, ອຍໍ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸປຣໂມ ນາມ. ຍຖາຫ –

‘‘ກຕໂມ ຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸປຣໂມ? ອິເຘກຈ຺ໂຈ…ເປ… ປຣາຍໂຓ. ໂສ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ເທເວ ເຈວ ມານຸເສ ຈ ສນ຺ຘາວິຕ຺ວາ ສໍສຣິຕ຺ວາ ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕໍ ກໂຣຕິ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຸຄ຺ຄໂລ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸປຣໂມ’’ຕິ (ປຸ. ປ. ໓໑).

ໂກ ປນ ເຕສໍ ເອຕໍ ປເຠທໍ ນິຍເມຕີຕິ? ເກຈິ ຕາວ ‘‘ປຸພ຺ພເຫຕຸ ນິຍເມຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເກຈິ ‘‘ປຐມມຄ຺ໂຄ’’, ເກຈິ ‘‘ອຸປຣິ ຕໂຍ ມຄ຺ຄາ’’. ເກຈິ ‘‘ຕິຓ຺ຓໍ ມຄ຺ຄານໍ ວິປສ຺ສນາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຸພ຺ພເຫຕຸ ນິຍເມຕີຕິ ວາເທ ປຐມມຄ຺ຄສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສໂຍ ກໂຕ ນາມ ໂຫຕິ. ອຸປຣິ ຕໂຍ ມຄ຺ຄາ ນິຣຸປນິສ຺ສຍາ ອຸປ຺ປນ຺ນາຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ. ປຐມມຄ຺ໂຄ ນິຍເມຕີຕິ ວາເທ ອຸປຣິ ຕິຓ຺ຓໍ ມຄ຺ຄານໍ ນິຣຕ຺ຖກຕາ ອາປຊ຺ຊຕິ. ອຸປຣິ ຕໂຍ ມຄ຺ຄາ ນິຍເມນ຺ຕີຕິ ວາເທ ‘‘ປຐມມຄ຺ເຄ ອນຸປ຺ປນ຺ເນ ເອວ ອຸປຣິ ຕໂຍ ມຄ຺ຄາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ’’ຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ. ວິປສ຺ສນາ ນິຍເມຕີຕິ ວາໂທ ປນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ສເຈ ຫິ ອຸປຣິ ຕິຓ຺ຓໍ ມຄ຺ຄານໍ ວິປສ຺ສນາ ພລວຕີ ໂຫຕິ, ເອກພີຊີ ນາມ ໂຫຕິ. ຕໂຕ ມນ຺ທຕຣາ ໂກລໍໂກໂລ. ຕໂຕ ມນ຺ທຕຣາ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸປຣໂມຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ໂຍ ມນຸສ຺ເສສຸ ເອວ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ສໍສຣິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓາຕິ, ໂຍ ຈ ¶ ເທເວສຸເຍວ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ສໍສຣິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓາຕິ, ອິເມ ນ ອິຘາຘິປ຺ເປຕາ. ໂຍ ປນ ກາເລນ ເທເວສຸ, ກາເລນ ມນຸສ຺ເສສູຕິ ໂວມິສ຺ສກນເຍນ ສໍສຣິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓາຕິ, ໂສ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕ. ຕສ຺ມາ ‘‘ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸປຣໂມ’’ຕິ ອິທໍ ອິຘຏ຺ຐກໂວກິຓ຺ຓວຏ຺ຏຊ຺ຌາສຍສ຺ສ ວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວຏ຺ຏຊ຺ຌາສໂຍ ຫິ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຉ ເທວໂລເກ ໂສເຘຕ຺ວາ ອກນິຏ຺ເຐ ຐຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍິສ຺ສຕິ.

ຕຕ຺ຖ ໂຍ ສທ຺ຘໍ ຘຸຣໍ ກຕ຺ວາ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕິ, ໂສ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ສທ຺ຘານຸສາຣີ ນາມ ໂຫຕິ. ຜລກ຺ຂເຓ ປນ ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ໂຕ ນາມ ຫຸຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເອກພີຊິອາທິເຠໂທ ໂຫຕິ. ໂຍ ປນ ປຎ຺ຎໍ ຘຸຣໍ ກຕ຺ວາ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕິ, ໂສ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ຘມ຺ມານຸສາຣີ ນາມ. ຜລກ຺ຂເຓ ປນ ທິຏ຺ຐິປ຺ປຕ຺ໂຕ ນາມ ຫຸຕ຺ວາ ເອກພີຊິອາທິເຠໂທ ໂຫຕິ. ອິທຎ຺ຈ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ວິໂມກ຺ຂານໍ ອລາຠິໂນ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ລາຠີ ປນ ຜລກ຺ຂເຓ ກາຍສກ຺ຂີ ນາມ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ເຍ ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ຕທິຏ຺ຐິປ຺ປຕ຺ຕກາຍສກ຺ຂິນາມກາ ຕໂຍ ໂສຕາປນ຺ນາ, ເຕ ເອກພີຊິອາທີຫິ ຕີເຫວ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ປຎ຺ຈຫິ ປຸຄ຺ຄເລຫິ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ພໍ ເອກພີຊິນາ…ເປ… ຘມ຺ມານຸສາຣິນາ’’ຕິ, ເອວໍ ປຎ຺ຈຫິ.

ທ຺ວາທສຫິ ¶ ປຸຄ຺ຄເລຫີຕິ ສກທາຄາມິມຄ຺ຄຏ຺ໂຐ, ສກທາຄາມີ, ອນາຄາມິມຄ຺ຄຏ຺ໂຐ, ອເຠເທນ ອນາຄາມີ, ອນ຺ຕຣາປຣິນິພ຺ພາຍິອາທໂຍ ປຎ຺ຈ, ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ຕທິຏ຺ຐິປ຺ປຕ຺ຕກາຍສກ຺ຂິໂນ ຕໂຍຕິ ເຠເທນ ອຏ຺ຐາຕິ, ເອວໍ ທ຺ວາທສຫິ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ໂຍ ອວິຫາທີສຸ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອາຍຸເວມຊ຺ຌໍ ອປ຺ປຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍຕິ, ອຍໍ ອນ຺ຕຣາປຣິນິພ຺ພາຍີ. ໂຍ ປນ ອາຍຸເວມຊ຺ຌໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓາຕິ, ອຍໍ ອຸປຫຈ຺ຈປຣິນິພ຺ພາຍີ. ຕຖາ ໂຍ ອວິຫາທີສຸ ອຸປປນ຺ໂນ ອສງ຺ຂາເຣນ ອປ຺ປໂຍເຄນ ອຣຫຕ຺ຕໍ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ, ອຍໍ ອສງ຺ຂາຣປຣິນິພ຺ພາຍີ. ໂຍ ປນ ສສງ຺ຂາເຣນ ສປ຺ປໂຍເຄນ ອຣຫຕ຺ຕໍ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ, ອຍໍ ສສງ຺ຂາຣປຣິນິພ຺ພາຍີ. ອຸທ຺ຘໍ ອຸປຣູປຣິ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ອຸປປຕ຺ຕິໂສໂຕ ເອຕສ຺ສາຕິ ອຸທ຺ຘໍໂສໂຕ. ປຏິສນ຺ຘິວເສນ ອກນິຏ຺ເຐ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອກນິຏ຺ຐຄາມີ.

ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຖິ ອຸທ຺ຘໍໂສໂຕ ອກນິຏ຺ຐຄາມີ ອຕ຺ຖິ ອຸທ຺ຘໍໂສໂຕ ນ ອກນິຏ຺ຐຄາມີ, ອຕ຺ຖິ ນ ອຸທ຺ຘໍໂສໂຕ ອກນິຏ຺ຐຄາມີ ອຕ຺ຖິ ນ ອຸທ຺ຘໍໂສໂຕ ນ ອກນິຏ຺ຐຄາມີຕິ. ຕຕ຺ຖ ໂຍ ອິຘ ອນາຄາມິຜລໍ ປຕ຺ວາ ອວິຫາທີສຸ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ¶ ຕຕ຺ຖ ຍາວຕາຍຸກໍ ຐຕ຺ວາ ອຸປຣູປຣິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ອກນິຏ຺ຐໍ ປາປຸຓາຕິ, ອຍໍ ອຸທ຺ຘໍໂສໂຕ ອກນິຏ຺ຐຄາມີ ນາມ. ໂຍ ປນ ອວິຫາທີສຸ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ຕຕ຺ເຖວ ອປຣິນິພ຺ພາຍິຕ຺ວາ ອກນິຏ຺ຐມ຺ປິ ອປ຺ປຕ຺ວາ ອຸປຣູປຣິ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ປຣິນິພ຺ພາຍຕິ, ອຍໍ ອຸທ຺ຘໍໂສໂຕ ນ ອກນິຏ຺ຐຄາມີ ນາມ. ໂຍ ອິໂຕ ຈວິຕ຺ວາ ອກນິຏ຺ເຐເຍວ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ, ອຍໍ ນ ອຸທ຺ຘໍໂສໂຕ ອກນິຏ຺ຐຄາມີ ນາມ. ໂຍ ປນ ອວິຫາທີສຸ ຈຕູສຸ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ປຣິນິພ຺ພາຍຕິ, ອຍໍ ນ ອຸທ຺ຘໍໂສໂຕ ນ ອກນິຏ຺ຐຄາມີ ນາມ. ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ຕາທໂຍ ວຸຕ຺ຕວິຠາຄາເຍວ.

ນວຫິ ປຸຄ຺ຄເລຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ວິໂມກ຺ຂານໍ ອລາຠີ ອຣຫາ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ໂຕ ນາມ. ເຕສໍ ປນ ລາຠີ ວິກ຺ຂມ຺ຠນສມຸຈ຺ເຉທວິໂມກ຺ຂວເສນ ອຸໂຠຫິ ຠາເຄຫິ ຣູປກາຍນາມກາຍສງ຺ຂາຕໂຕ ອຸຠໂຕ ຠາຄໂຕ ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ໂຕ ນາມ. ສມສີສິນາຕິ ເອຕ຺ຖ ຕິວິໂຘ ສມສີສີ – ອິຣິຍາປຖສມສີສີ, ໂຣຄສມສີສີ, ຊີວິຕສມສີສີຕິ.

ຕຕ຺ຣ ໂຍ ຐານາທີສຸ ອິຣິຍາປເຖສຸ ເຍເນວ ອິຣິຍາປເຖນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ອາຣຠຕິ, ເຕເນວ ອິຣິຍາປເຖນ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍຕິ, ອຍໍ ອິຣິຍາປຖສມສີສີ ນາມ. ໂຍ ປນ ເອກໍ ໂຣຄໍ ປຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕໂຣເຄ ເອວ ວິປສ຺ສນໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ເຕເນວ ໂຣເຄນ ປຣິນິພ຺ພາຍຕິ, ອຍໍ ໂຣຄສມສີສີ ນາມ. ປລິໂພຘສີສໍ ຕຓ຺ຫາ, ພນ຺ຘນສີສໍ ມາໂນ, ປຣາມາສສີສໍ ທິຏ຺ຐິ, ວິກ຺ເຂປສີສໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈໍ, ກິເລສສີສໍ ອວິຊ຺ຊາ, ອຘິໂມກ຺ຂສີສໍ ສທ຺ຘາ, ປຄ຺ຄຫສີສໍ ວີຣິຍໍ, ອຸປຏ຺ຐານສີສໍ ສຕິ, ອວິກ຺ເຂປສີສໍ ສມາຘິ, ທສ຺ສນສີສໍ ປຎ຺ຎາ, ປວຕ຺ຕສີສໍ ¶ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ໂຄຈຣສີສໍ ວິໂມກ຺ໂຂ, ສງ຺ຂາຣສີສໍ ນິໂຣໂຘຕິ ເຕຣສສຸ ສີເສສຸ ກິເລສສີສໍ ອວິຊ຺ຊໍ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ໂຄ ປຣິຍາທິຍຕິ, ປວຕ຺ຕສີສໍ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ຈຸຕິຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຍາທິຍຕິ. ຕຕ຺ຖ ອວິຊ຺ຊາປຣິຍາທາຍກໍ ຈິຕ຺ຕໍ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປຣິຍາທາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍປຣິຍາທາຍກໍ ອວິຊ຺ຊໍ ປຣິຍາທາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ອຎ຺ຎໍ ອວິຊ຺ຊາປຣິຍາທາຍກໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ອຎ຺ຎໍ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍປຣິຍາທາຍກໍ. ຍສ຺ສ ເຈຕໍ ສີສທ຺ວຍໍ ສມໍ ປຣິຍາທານໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ໂສ ຊີວິຕສມສີສີ ນາມ.

ກຖໍ ¶ ປນິທໍ ສມໍ ໂຫຕີຕິ? ວາຣສມຕາຍ. ຍສ຺ມິຎ຺ຫິ ວາເຣ ມຄ຺ຄວຸຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ, ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ເຄ ປຎ຺ຈ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓານິ, ສກທາຄາມິມຄ຺ເຄ ປຎ຺ຈ, ອນາຄາມິມຄ຺ເຄ ປຎ຺ຈ, ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄ ຈຕ຺ຕາຣີຕິ ເອກູນວີສຕິເມ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາເຓ ປຕິຏ຺ຐາຍ ຠວງ຺ຄໍ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍໂຕ ອິມາຍ ວາຣສມຕາຍ ອິທໍ ອຸຠຍສີສປຣິຍາທານມ຺ປິ ສມໍ ໂຫຕິ ນາມ. ເຕນາຍໍ ປຸຄ຺ຄໂລ ‘‘ຊີວິຕສມສີສີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອຍເມວ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕ. ເອວໍ ສຸຎ຺ຎຕວິມຸຕ຺ຕາທໂຍ ຕໂຍ ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ໂຕ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ໂຕ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ໂຕ ສມສີສີຕິ ສຕ຺ຕ ສາວກາ ອຣຫນ຺ໂຕ, ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ ອິເມຫິ ນວຫິ ປຸຄ຺ຄເລຫິ ອເສກ຺ຂຠາຄິຍໍ ສຸຕ຺ຕໍ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ພໍ.

ຣາຄຈຣິໂຕຕິ ຣາຄສຫິຕໍ ຈຣິຕໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ຣາຄຈຣິໂຕ. ຣາເຄນ ວາ ຈຣິໂຕ ປວຕ຺ຕິໂຕ ຣາຄຈຣິໂຕ, ຣາຄຊ຺ຌາສໂຍ ຣາຄາຘິໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ຣາຄມຸເຂ ຐິໂຕຕິ ຣາຄປຣິຍຸຏ຺ຐາເນ ຐິໂຕ, ປຣິຍຸຏ຺ຐິຕຣາໂຄຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສປເທສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ວາສນາຠາຄິຍໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂລກິຍໍ ສຕ຺ຕາຘິຏ຺ຐານໍ ວາສນາຠາຄິຍໍ ສຸຕ຺ຕໍ. ໂລກິຍໍ ສຕ຺ຕາຘິຏ຺ຐານໍ ສໍກິເລສຠາຄິຍຎ຺ຫິ ສຸຕ຺ຕໍ ຣາຄຈຣິເຕຫິ ປຸຄ຺ຄເລຫິ ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ໂລກິຍໍ, ສຕ຺ຕາຘິຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ປທທ຺ວຍໍ ອນຸວຕ຺ຕມານໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວາສນາຠາຄິຍ’’ນ຺ຕິ. ສີລວນ຺ເຕຫີຕິ ສີລວນ຺ຕາທີຫິ ປຸຄ຺ຄເລຫິ. ປກຕິສີລນ຺ຕິອາທິ ເຍຫິ ສມນ຺ນາຄຕາ, ເຕ ປຸຄ຺ຄລາ. ເຕສໍ ທສ຺ສເນນ ປຸຄ຺ຄລານໍ ອຸປລກ຺ຂຓໍ. ອຖ ວາ ຘມ຺ມາຘິຏ຺ຐານໍ ປກຕິສີລາທິວເສນ, ສຕ຺ຕາຘິຏ຺ຐານໍ ປກຕິສີລວນ຺ຕາທິວເສນ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິມສ຺ສ ນຍສ຺ສ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ສີລວນ຺ເຕຫິ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ປກຕິສີລ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ປກຕິສີລາທີນໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ເອວ ຄຫຓໍ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ, ປຕ຺ຕິທານອພ຺ຠນຸໂມທນຘມ຺ມສ຺ສວນເທສນາທິຏ຺ຐິຊຸກມ຺ມາທີນມ຺ປິ ເຈຕ຺ຖ ສມ຺ຠວໂຕ. ເຕສມ຺ປິ ວາ ເອຕ຺ເຖວ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ປຎ຺ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຕ຺ຖ ¶ ປກຕິສີລນ຺ຕິ ສມ຺ປຕ຺ຕວິຣຕິສີລໍ. ຈິຕ຺ຕປ຺ປສາໂທຕິ ກມ຺ມຜລສທ຺ຘາ ຣຕນຕ຺ຕຍສທ຺ຘາ ຈ. ຎາຓໍ ປຎ຺ຎາຍ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຍສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ປຎ຺ຎາ ອາຄຕາ, ຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ ຎາຓນ຺ຕິ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ພໍ. ນ ເກວລໍ ປຎ຺ຎາປຣິຍາເຍເນວ, ອຖ ໂຂ ປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍາທິປຣິຍາເຍນປິ ຍຕ຺ຖ ປຎ຺ຎາ ອາຄຕາ, ຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ ຎາຓນ຺ຕິ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິເຍນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ໂຕ ເອວ. ຍໍ ວາ ປນາຕິອາທີສຸ ຍໍ ວາ ອຎ຺ຎໍ ກິຎ຺ຈິ ປຎ຺ຎາຍ ອຘິວຈນໍ. ສພ຺ພໍ ຕໍ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ສຸຕ຺ເຕ ອາຄຕໍ, ຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ ຎາຓນ຺ຕິ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກພາຫິເຣຫີຕິ ¶ ຍສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິການິ ອາຍຕນານິ, ພາຫິຣານິ ຈ ອາຍຕນານິ ອາຄຕານິ, ຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ ເຕຫິ ອາຍຕເນຫິ ຎາຓໍ ເຎຍ຺ຍນ຺ຕິ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ພໍ. ປຎ຺ຎາປິ ອາຣມ຺ມຓຠູຕາ ເຎຍ຺ຍນ຺ຕິ ເຎຍ຺ຍໂຕ ວິສຸໍ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ຎາ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ປຎ຺ຎາ ຎາຓນ຺ຕຣສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓນ຺ຕິ ກຕ຺ຖຈິ ສຸຕ຺ເຕ ເຎຍ຺ຍຠາເວນປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອາຣມ຺ມຓຠູຕນ຺ຕິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຎາຓສ຺ສ ວິສຍຠູຕໍ ຣູປາທິ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກໍ ວາ ພາຫິຣໍ ວາຕິ ວາ-ສທ຺ເທນ ໂອຬາຣິກາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ສພ຺ພໍ ຕໍ ສງ຺ຂເຕນ ອສງ຺ຂເຕນ ຈາຕິ ສພ຺ພໍ ຕໍ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ສງ຺ຂຕຠາເວນ ອສງ຺ຂຕຠາເວນ ຈ ເຎຍ຺ຍນ຺ຕິ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ພໍ. ເຎຍ຺ຍຘມ຺ມວເສນ ຫິ ເຎຍ຺ຍສຸຕ຺ຕໍ ເຎຍ຺ຍນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ.

ຍໍ ວາ ປນ ກິຎ຺ຈິ ຠຄວາ ອຎ຺ຎຕຣວຈນໍ ຠາສຕີຕິ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣາທິສຸຕ຺ເຕສຸ ເອກສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ທ຺ເວ. ເຕສຸ ຍໍ ວາ ປນ ກິຎ຺ຈິ ອຎ຺ຎຕຣວຈນໍ ເອກສ຺ເສວ ກຖນໍ ຠາສຕິ ນິທ຺ທິສຕິ. ສພ຺ພໍ ຕໍ ຍຖານິທ຺ທິຏ຺ຐໍ ຘາຣຍິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຕໍ ຍຖາ ສພ຺ພໍ ສຸຕ຺ຕໍ ໂລກິຍາທີສຸ ຍທິ ອຎ຺ຎຕຣວເສນ, ອຖ ອຸຠຍວເສນ ຍຖາ ຍຖາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ, ຕຖາ ຕຖາ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ຕໍ ຕໍ ປຘານຠາເວນ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ກິເລສສຫິຕຎ຺ເຎວ ກມ຺ມໍ ວິປາກສ຺ສ ເຫຕຸ, ນ ອິຕຣນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທຸວິໂຘ ເຫຕຸ ຍຎ຺ຈ ກມ຺ມໍ ເຍ ຈ ກິເລສາ’’ຕິ. ສມຸທໂຍ ກິເລສາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ສມຸທໂຍ’’ຕິ ເອເຕນ ສມຸທຍປກ຺ຂິຍາ ວຸຕ຺ຕາ. ‘‘ກິເລສາ’’ຕິ ຈ ກິເລສວນ຺ໂຕ, ສໍກິລິຏ຺ຐາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍໍ ທິສ຺ສຕີຕິ ຍໍ ຍໍ ທິສ຺ສຕິ. ຕາສຸ ຕາສຸ ຠູມີສູຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນຠູມິອາທີສຸ. ກປ຺ປິຍານຸໂລເມນາຕິ ກປ຺ປິເຍນ ຈ ກປ຺ປິຍານຸໂລເມນ ຈ. ຕຕ຺ຖ ກປ຺ປິຍໍ ປາຬິຍໍ ສຣູປໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ, ກປ຺ປິຍານຸໂລມໍ ມຫາປເທສວເສນ ນຍໂຕ ທສ຺ສິຕໍ. ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕກາຣເຓນາຕິ ເຍນ ກາຣເຓນ ຠຄວຕາ ຍໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ເຕນ ກາຣເຓນ ຕໍ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ພໍ. ເອກນ຺ເຕນ ສຣາຄາທິສໍວຕ຺ຕນເມວ ຫິ ຠຄວຕາ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສຣາຄາຍ ສໍວຕ຺ຕນາທິກາຣເຓນ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ພໍ ¶ . ຘມ຺ມສ຺ສາຕິ ອສງ຺ຂຕຘມ຺ມສ຺ສ. ອຣິຍຘມ຺ມານນ຺ຕິ ມຄ຺ຄຜລຘມ຺ມານໍ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ຍຖາ ສໍກິເລສຠາຄິຍາທີນໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສໍສຄ຺ຄໂຕ ອເນກວິໂຘ ປຏ຺ຐານເຠໂທ ອິຈ຺ຉິໂຕ, ເອວໍ ໂລກິຍສຕ຺ຕາຘິຏ຺ຐານາທິສໍສຄ຺ຄໂຕປິ ອເນກວິໂຘ ປຏ຺ຐານເຠໂທ ສມ຺ຠວຕິ. ປາຬິຍໍ ປນ ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ ເອກເທສທສ຺ສນວເສນ ອາຄຕຕ຺ຕາ ນຍທສ຺ສນນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສກ຺ກາ ຫິ ອິມິນາ ¶ ນເຍນ ວິຎ຺ຎຸນາ ເຕ ນິທ຺ຘາເຣຕຸນ຺ຕິ. ຍຖາ ຈ ສໍກິເລສຠາຄິຍາທີນໍ ໂລກິຍາທີນຎ຺ຈ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ສໍສຄ຺ຄເຠທວເສນ ອຍໍ ປຏ຺ຐານເຠໂທ ອເນກວິໂຘ ລພ຺ຠຕິ, ເອວໍ ອຸຠເຍສມ຺ປິ ສໍສຄ຺ຄວເສນ ອຍໍ ນໂຍ ຍຖາຣຫໍ ລພ຺ຠເຕວ. ລພ຺ຠຕິ ຫິ ໂລກິຍໍ ສຸຕ຺ຕໍ ກິຎ຺ຈິ ສໍກິເລສຠາຄິຍໍ, ກິຎ຺ຈິ ວາສນາຠາຄິຍໍ. ຕຖາ ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ ສຸຕ຺ຕໍ ກິຎ຺ຈິ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍໍ, ກິຎ຺ຈິ ອເສກ຺ຂຠາຄິຍນ຺ຕິ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ເອວໍ ໂສຬສວິເຘ ປຏ຺ຐາເນ ອຏ຺ຐວີສຕິວິຘໍ ປຏ຺ຐານໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ, ອຏ຺ຐວີສຕິວິເຘ ຈ ປຏ຺ຐາເນ ໂສຬສວິຘໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຍຖາຣຫໍ ທຸກຕິກາທິເຠເທນ ສມ຺ຠວໂຕ ປຏ຺ຐານວິຠາໂຄ ເວທິຕພ຺ໂພ, ໂສ ຈ ໂຂ ຕີສຸ ປິຏເກສຸ ລພ຺ຠມານສ຺ສ ສຸຕ຺ຕປທສ຺ສ ວເສນ. ຍສ຺ມາ ປນ ຕານິ ຕານິ ສຸຕ຺ຕປທານິ ອຸທາຫຣຓວເສນ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ວິຕ຺ຖາຣິຍມາເນ ອຕິປປຎ຺ໂຈ ໂຫຕິ, ອຕິຠາຣິຍາ ຈ ເນຕ຺ຕິສໍວຓ຺ຓນາ, ສກ຺ກາ ຈ ອິມິນາ ນເຍນ ວິຎ຺ຎຸນາ ອຍມຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ, ຕສ຺ມາ ນ ຕໍ ວິຕ຺ຖາຣຍິມ຺ຫ. ເຕເນວ ຫິ ປາຬິຍໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສໍສຄ຺ຄວເສນ ປຏ຺ຐານວິຠາໂຄ ເອກເທເສເນວ ທສ຺ສິໂຕ, ນ ນິປ຺ປເທສໂຕຕິ.

ສາສນປຏ຺ຐານວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຫາເຣ ນເຍ ຈ ປຏ຺ຐາເນ, ສຸວິສຸທ຺ຘວິນິຈ຺ຉຍໍ;

ວິຠຊນ຺ໂຕ ນວງ຺ຄສ຺ສ, ສາສນສ຺ສຕ຺ຖວຓ຺ຓນໍ.

ເນຕ຺ຕິປ຺ປກຣຓໍ ຘີໂຣ, ຄມ຺ຠີຣໍ ນິປຸຓຎ຺ຈ ຍໍ;

ອເທສຍິ ມຫາເຖໂຣ, ມຫາກຈ຺ຈາຍໂນ ວສີ.

ສທ຺ຘມ຺ມາວຕຣຏ຺ຐາເນ, ປຏ຺ຏເນ ນາຄສວ຺ຫເຍ;

ຘມ຺ມາໂສກມຫາຣາຊ-ວິຫາເຣ ວສຕາ ມຍາ.

ຈິຣຏ຺ຐິຕຕ຺ຖໍ ຍາ ຕສ຺ສ, ອາຣທ຺ຘາ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ;

ອຸທາຫຣຓສຸຕ຺ຕານໍ, ລກ຺ຂຓານຎ຺ຈ ສພ຺ພໂສ.

ອຕ຺ຖໍ ¶ ປກາສຍນ຺ຕີ ສາ, ອນາກຸລວິນິຈ຺ຉຍາ;

ສມຕ຺ຕາ ສຕ຺ຕວີສາຍ, ປາຬິຍາ ຠາຓວາຣໂຕ.

ອິຕິ ຕໍ ສງ຺ຂໂຣນ຺ເຕນ, ຍໍ ຕໍ ອຘິຄຕໍ ມຍາ;

ປຸຎ຺ຎໍ ຕສ຺ສານຸຠາເວນ, ໂລກນາຖສ຺ສ ສາສນໍ.

ໂອຄາເຫຕ຺ວາ ວິສຸທ຺ຘາຍ, ສີລາທິປຏິປຕ຺ຕິຍາ;

ສພ຺ເພປິ ເທຫິໂນ ໂຫນ຺ຕຸ, ວິມຸຕ຺ຕິຣສຠາຄິໂນ.

ຈິຣໍ ¶ ຕິຏ຺ຐຕຸ ໂລກສ຺ມິໍ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສາສນໍ;

ຕສ຺ມິໍ ສຄາຣວາ ນິຈ຺ຈໍ, ໂຫນ຺ຕຸ ສພ຺ເພປິ ປາຓິໂນ.

ສມ຺ມາ ວສ຺ສຕຸ ກາເລນ, ເທໂວປິ ຊຄຕີປຕິ;

ສທ຺ຘມ຺ມນິຣໂຕ ໂລກໍ, ຘມ຺ເມເນວ ປສາສຕູຕິ.

ອິຕິ ພທຣຕິຕ຺ຖວິຫາຣວາສິນາ ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາເລນ ກຕາ

ເນຕ຺ຕິປ຺ປກຣຓສ຺ສ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນາ ສມຕ຺ຕາຕິ.

ເນຕ຺ຕິປ຺ປກຣຓ-ອຏ຺ຐກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.