ອຏ຺ຐກຖາ > ສຸຕ຺ຕປິຏກ (ອຏ຺ຐກຖາ) > ຂຸທ຺ທກນິກາຍ (ອຏ຺ຐກຖາ)

ຕຕ຺ຖ ເກນຏ຺ເຐນ ເນຕ຺ຕິ? ສທ຺ຘມ຺ມນຍນຏ຺ເຐນ ເນຕ຺ຕິ. ຍຖາ ຫິ ຕຓ຺ຫາ ສຕ຺ເຕ ກາມາທິຠວໍ ນຍຕີຕິ ‘‘ຠວເນຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວມຍມ຺ປິ ເວເນຍ຺ຍສຕ຺ເຕ ອຣິຍຘມ຺ມໍ ນຍຕີຕິ ສທ຺ຘມ຺ມນຍນຏ຺ເຐນ ‘‘ເນຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຖ ວາ ນຍນ຺ຕິ ຕາຍາຕິ ເນຕ຺ຕິ. ເນຕ຺ຕິປ຺ປກຣເຓນ ຫິ ກຣຓຠູເຕນ ຘມ຺ມກຖິກາ ເວເນຍ຺ຍສຕ຺ເຕ ທສ຺ສນມຄ຺ຄໍ ນຍນ຺ຕິ ສມ຺ປາເປນ຺ຕີຕິ, ນີຍນ຺ຕິ ວາ ເອຕ຺ຖ ເອຕສ຺ມິໍ ປກຣເຓ ອຘິຏ຺ຐານຠູເຕ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ເວເນຍ຺ຍາ ນິພ຺ພານໍ ສມ຺ປາປິຍນ຺ຕີຕິ ເນຕ຺ຕິ. ນ ຫິ ເນຕ຺ຕິອຸປເທສສນ຺ນິສ຺ສເຍນ ວິນາ ອວິປຣີຕສຸຕ຺ຕຕ຺ຖາວໂພໂຘ ສມ຺ຠວຕິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຕສ຺ມາ ນິພ຺ພາຍິຕຸກາເມນາ’’ຕິອາທິ. ສພ຺ພາປິ ຫິ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນາ ເນຕ຺ຕິອຸປເທສາຍຕ຺ຕາ, ເນຕ຺ຕິ ຈ ສຸຕ຺ຕປ຺ປຠວາ, ສຸຕ຺ຕໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘປ຺ປຠວນ຺ຕິ.

ສາ ປນາຍໍ ເນຕ຺ຕິ ປກຣຓປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ຕິປ຺ປເຠທາ ຫາຣນຍປຏ຺ຐານານໍ ວເສນ. ປຐມຎ຺ຫິ ຫາຣວິຈາໂຣ, ຕໂຕ ນຍວິຈາໂຣ, ປຈ຺ຉາ ປຏ຺ຐານວິຈາໂຣຕິ. ປາຬິວວຕ຺ຖານໂຕ ປນ ສງ຺ຄຫວາຣວິຠາຄວາຣວເສນ ທຸວິຘາ. ສພ຺ພາປິ ຫິ ເນຕ຺ຕິ ສງ຺ຄຫວາໂຣ ວິຠາຄວາໂຣຕິ ວາຣທ຺ວຍເມວ ໂຫຕິ.

ຕຕ຺ຖ ¶ ສງ຺ຄຫວາໂຣ ອາທິໂຕ ປຎ຺ຈຫິ ຄາຖາຫິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ. ສພ຺ໂພ ຫິ ປກຣຓຕ຺ໂຖ ‘‘ຍໍ ໂລໂກ ປູຊຍເຕ’’ຕິອາທີຫິ ປຎ຺ຈຫິ ຄາຖາຫິ ອປຣິຄ຺ຄຫິໂຕ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ນນຸ ເຈຕ຺ຖ ປຏ຺ຐານໍ ອສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ? ນຍິທເມວໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ມູລປທຄ຺ຄຫເຓນ ປຏ຺ຐານສ຺ສ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ – ‘‘ອຏ຺ຐາຣສ ມູລປທາ ກຸຫິໍ ທຏ຺ຐພ຺ພາ ສາສນປຏ຺ຐາເນ’’ຕິ. ມູລປທປຏ຺ຐານານິ ຫິ ອຕ຺ຖນຍສງ຺ຂາຣຕ຺ຕິກາ ວິຍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສງ຺ຄຫິຕານິ.

ວິຠາຄວາໂຣ ປນ ອຸທ຺ເທສນິທ຺ເທສປຏິນິທ຺ເທສວເສນ ຕິວິໂຘ. ເຕສຸ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕເມ ໂສຬສ ຫາຣາ’’ຕິ ອາຣຠິຕ຺ວາ ຍາວ ‘‘ຠວນ຺ຕິ ອຏ຺ຐາຣສ ປທານີ’’ຕິ ອຍໍ ອຸທ຺ເທສວາໂຣ. ‘‘ອສ຺ສາທາທີນວຕາ’’ຕິ ອາຣຠິຕ຺ວາ ຍາວ ‘‘ເຕຕ຺ຕິໍສາ ເອຕ຺ຕິກາ ເນຕ຺ຕີ’’ຕິ ອຍໍ ນິທ຺ເທສວາໂຣ. ປຏິນິທ຺ເທສວາໂຣ ປນ ຫາຣວິຠງ຺ຄວາໂຣ ຫາຣສມ຺ປາຕວາໂຣ ນຍສມຸຏ຺ຐານວາໂຣ ສາສນປຏ຺ຐານວາໂຣຕິ ຈຕຸພ຺ພິໂຘ. ເຕສຸ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ເທສນາຫາໂຣ’’ຕິ ອາຣຠິຕ຺ວາ ຍາວ ‘‘ອຍໍ ປຫາເນນ ສມາໂຣປນາ’’ຕິ ອຍໍ ຫາຣວິຠງ຺ຄວາໂຣ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ກຕໂມ ເທສນາຫາຣສມ຺ປາໂຕ’’ຕິ ອາຣຠິຕ຺ວາ ຍາວ ‘‘ອນຸປາທິເສສາ ຈ ນິພ຺ພານຘາຕູ’’ຕິ ອຍໍ ຫາຣສມ຺ປາຕວາໂຣ. ເອຕ຺ຖາຫ – ຫາຣວິຠງ຺ຄຫາຣສມ຺ປາຕວາຣານໍ ກິໍ ນານາກຣຓນ຺ຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ຍຕ຺ຖ ອເນເກຫິປິ ອຸທາຫຣຓສຸຕ຺ເຕຫິ ເອໂກ ¶ ຫາໂຣ ນິທ຺ທິສີຍຕິ, ອຍໍ ຫາຣວິຠງ຺ຄວາໂຣ. ຍຕ຺ຖ ປນ ເອກສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ອເນເກ ຫາຣາ ສມ຺ປຕນ຺ຕິ, ອຍໍ ຫາຣສມ຺ປາຕວາໂຣ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ເປຏເກ –

‘‘ຍຕ຺ຖ ຈ ສພ຺ເພ ຫາຣາ, ສມ຺ປຕມານາ ນຍນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕຕ຺ຖໍ;

ພ຺ຍຎ຺ຊນວິຘິປຸຖຸຕ຺ຕາ, ສາ ຠູມີ ຫາຣສມ຺ປາໂຕ’’ຕິ.

ນຍສມຸຏ຺ຐານສາສນປຏ຺ຐານວາຣວິຠາໂຄ ປາກໂຏ ເອວ. ສາສນປຏ຺ຐານວາໂຣ ປນ ສງ຺ຄຫວາເຣ ວິຍ ອຸທ຺ເທສນິທ຺ເທສວາເຣສຸປິ ນ ສຣູປໂຕ ອຸທ຺ຘໂຏຕິ. ເອຕ຺ຖາຫ – ‘‘ອິທໍ ເນຕ຺ຕິປ຺ປກຣຓໍ ມຫາສາວກຠາສິຕໍ, ຠຄວຕາ ອນຸໂມທິຕ’’ນ຺ຕິ ຈ ກຖເມຕໍ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ? ປາຬິໂຕ ເອວ. ນ ຫິ ປາຬິໂຕ ອຎ຺ຎໍ ປມາຓຕຣໍ ອຕ຺ຖິ. ຍາ ຫິ ຈຕູຫິ ມຫາປເທເສຫິ ອວິຣຸທ຺ຘາ ປາຬິ, ສາ ປມາຓໍ. ຕຖາ ຫິ ອຄຣຫິຕາຍ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາຍ ເປຏໂກປເທໂສ ວິຍ ອິທໍ ເນຕ຺ຕິປ຺ປກຣຓໍ ອາຠຕໍ. ຍທິ ເອວໍ ກສ຺ມາສ຺ສ ນິທານໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາວກຠາສິຕານມ຺ປິ ຫິ ສຸຠສຸຕ຺ຕ- (ທີ. ນິ. ໑.໔໔໔ ອາທໂຍ) ອນງ຺ຄຓສຸຕ຺ຕ- (ມ. ນິ. ໑.໕໗ ອາທໂຍ) ກຈ຺ຈາຍນສໍຍຸຕ຺ຕາທີນໍ ¶ ນິທານໍ ຠາສິຕນ຺ຕິ? ນຍິທໍ ເອກນ຺ຕິກໍ. ສາວກຠາສິຕານໍ ພຸທ຺ຘຠາສິຕານມ຺ປິ ຫິ ເອກຈ຺ຈານໍ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ຄນິທ຺ເທສາທີນໍ ຘມ຺ມປທພຸທ຺ຘວໍສາທີນຎ຺ຈ ນິທານໍ ນ ຠາສິຕໍ, ນ ຈ ຕາວຕາ ຕານິ ອປ຺ປມາຓໍ, ເອວມິຘາປິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ນິທານຎ຺ຈ ນາມ ສຸຕ຺ຕວິນຍານໍ ຘມ຺ມຠຓ຺ຑາຄາຣິກອຸປາລິຕ຺ເຖຣາທີຫິ ມຫາສາວເກເຫວ ຠາສິຕໍ, ອິທຎ຺ຈ ມຫາສາວກຠາສິຕໍ, ເຖຣໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອນຎ຺ຎວິສຍຕ຺ຕາ ອິມິສ຺ສາ ວິຈາຣຓາຍາຕິ ກິເມເຕນ ນິທານຄເວສເນນ, ອຕ຺ໂຖເຍເວຕ຺ຖ ຄເວສິຕພ຺ໂພ, ໂຍ ປາຬິຍາ ອວິຣຸທ຺ໂຘຕິ. ອຖ ວາ ປາຬິຍາ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນາຠາວໂຕ ນ ອິມສ຺ສ ປກຣຓສ຺ສ ວິສຸໍ ນິທານວຈນກິຈ຺ຈໍ ອຕ຺ຖິ, ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ຄນິທ຺ເທສາທີນໍ ວິຍາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອິທານິ ເອຕສ຺ມິໍ ປກຣເຓ ນານປ຺ປກາຣໂກສລ຺ລຕ຺ຖໍ ອຍໍ ວິຠາໂຄ ເວທິຕພ຺ໂພ – ສພ຺ພເມວ ເຈຕໍ ປກຣຓໍ ສາສນປຣິເຍຏ຺ຐິຠາວໂຕ ເອກວິຘໍ, ຕຖາ ອຣິຍມຄ຺ຄສມ຺ປາທນໂຕ ວິມຸຕ຺ຕິຣສໂຕ ຈ. ພ຺ຍຎ຺ຊນຕ຺ຖວິຈາຣຠາວໂຕ ທຸວິຘໍ, ຕຖາ ສງ຺ຄຫວິຠາຄຠາວໂຕ ຘມ຺ມວິນຍຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນໂຕ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣຕ຺ຖສງ຺ຄຫຓໂຕ ຣູປາຣູປຘມ຺ມປຣິຄ຺ຄາຫກໂຕ ລກ຺ຂຓລກ຺ຂິຍຠາວໂຕ ປວຕ຺ຕິນິວຕ຺ຕິວຈນໂຕ ສຠາຄວິສຠາຄນິທ຺ເທສໂຕ ສາຘາຣຓາສາຘາຣຓຘມ຺ມວິຠາຄໂຕ ຈ.

ຕິວິຘໍ ປຸຄ຺ຄລຕ຺ຕຍນິທ຺ເທສໂຕ ຕິວິຘກລ຺ຍາຓວິຠາຄໂຕ ປຣິຎ຺ຎຕ຺ຕຍກຖນໂຕ ປຫານຕ຺ຕຍູປເທສໂຕ ¶ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫຓໂຕ ຕິວິຘສໍກິເລສວິໂສຘນໂຕ ມູລຄີຕິອນຸຄີຕິສງ຺ຄີຕິເຠທໂຕ ປິຏກຕ຺ຕຍຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນໂຕ ຫາຣນຍປຏ຺ຐານປ຺ປເຠທໂຕ ຈ.

ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ຈຕຸປ຺ປຏິສມ຺ຠິທາວິສຍໂຕ ຈຕຸນຍເທສນໂຕ ຘມ຺ມຕ຺ຖເທສນາປຏິເວຘຄມ຺ຠີຣຠາວໂຕ ຈ. ປຎ຺ຈວິຘໍ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍາທິຘມ຺ມວິຠາຄໂຕ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘນິທ຺ເທສໂຕ ປຎ຺ຈຄຕິປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ປຎ຺ຈນິກາຍຕ຺ຖວິວຣຓໂຕ ຈ. ຉພ຺ພິຘໍ ຉຬາຣມ຺ມຓວິຠາຄໂຕ ຉອຊ຺ຌຕ຺ຕິກພາຫິຣາຍຕນວິຠາຄໂຕ ຈ. ສຕ຺ຕວິຘໍ ສຕ຺ຕວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິປຣິຈ຺ເຉທໂຕ. ນວວິຘໍ ສຸຕ຺ຕາທິນວງ຺ຄນິທ຺ເທສໂຕ. ຈຸທ຺ທສວິຘໍ ສຸຕ຺ຕາຘິຏ຺ຐານວິຠາຄໂຕ. ໂສຬສວິຘໍ ອຏ຺ຐວີສຕິວິຘຎ຺ຈ ສາສນປຏ຺ຐານປ຺ປເຠທໂຕ. ຈຕຸຣາສີຕິສຫສ຺ສວິຘໍ ຈຕຸຣາສີຕິສຫສ຺ສຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘວິຈາຣຠາວໂຕຕິອາທິນາ ນເຍນ ປກຣຓວິຠາໂຄ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຕຕ຺ຖ ສາສນປຣິເຍຏ຺ຐິຠາວໂຕຕິ ສກລໍ ເນຕ຺ຕິປ຺ປກຣຓໍ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫສ຺ສ ນວງ຺ຄສ຺ສ ສຕ຺ຖຸສາສນສ຺ສ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນາຠາວໂຕ. ອຣິຍມຄ຺ຄສມ຺ປາທນໂຕຕິ ¶ ທສ຺ສນຠູມິຠາວນາຠູມິສມ຺ປາທນໂຕ. ວິມຸຕ຺ຕິຣສໂຕຕິ ສາສນສ຺ສ ອມຕປຣິໂຍສານຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ພ຺ຍຎ຺ຊນຕ຺ຖວິຈາຣຠາວໂຕຕິ ຫາຣພ຺ຍຎ຺ຊນປທກມ຺ມນຍານໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນວິຈາຣຕ຺ຕາ ອຕ຺ຖປທອຕ຺ຖນຍານໍ ອຕ຺ຖວິຈາຣຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ສງ຺ຄຫວິຠາຄຠາໂວ ປຣໂຕ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ຘມ຺ມວິນຍຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນໂຕຕິ ສກລສ຺ສາປິ ປຣິຍຕ຺ຕິສາສນສ຺ສ ຘມ຺ມວິນຍຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ລກ຺ຂຓລກ຺ຂິຍຠາວໂຕຕິ ເນຕ຺ຕິວຈນສ຺ສ ລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ ອຸທາຫຣຓສຸຕ຺ຕານຎ຺ຈ ລກ຺ຂິຍຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຠາຄວິສຠາຄນິທ຺ເທສໂຕຕິ ສມານຊາຕິຍາ ຘມ຺ມາ ສຠາຄາ, ປຏິປກ຺ຂາ ວິສຠາຄາ, ຕໍວິຈາຣຠາວໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສາຘາຣຓາສາຘາຣຓຘມ຺ມວິຠາຄໂຕຕິ ປຫາເນກຏ຺ຐສຫເຊກຏ຺ຐຕາທິສາມຎ຺ເຎນ ເຍ ຘມ຺ມາ ເຍສໍ ຘມ຺ມານໍ ນາມວຕ຺ຖາທິນາ ສາຘາຣຓາ ຕພ຺ພິຘຸຣຕາຍ ອສາຘາຣຓາ ຈ, ຕໍວິຠາຄໂຕ ທຸວິຘນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປຸຄ຺ຄລຕ຺ຕຍນິທ຺ເທສໂຕຕິ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎຸອາທິ ປຸຄ຺ຄລຕ຺ຕຍນິທ຺ເທສໂຕ. ຕິວິຘກລ຺ຍາຓວິຠາຄໂຕຕິ ອາທິກລ຺ຍາຓາທິວິຠາຄໂຕ. ມູລຄີຕິອນຸຄີຕິສງ຺ຄີຕິເຠທໂຕຕິ ປຐມໍ ວຈນໍ ມູລຄີຕິ, ວຸຕ຺ຕສ຺ເສວ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສງ຺ຄຫຄາຖາ ອນຸຄີຕິ, ຕໍຕໍສຸຕ຺ຕຕ຺ຖໂຍຊນວເສນ ວິປ຺ປກິຓ຺ຓສ຺ສ ປກຣຓສ຺ສ ສງ຺ຄາຍນໍ ສງ຺ຄີຕິ, ສາ ເຖຣສ຺ສ ປຣໂຕ ປວຕ຺ຕິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ, ເອຕາສໍ ຕິສ຺ສນ຺ນໍ ເຠທໂຕ ຕິວິຘນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘນິທ຺ເທສໂຕຕິ ຣູປາທິປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘສີລາທິປຎ຺ຈຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘນິທ຺ເທສໂຕ ປຎ຺ຈວິຘນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸຕ຺ຕາຘິຏ຺ຐານວິຠາຄໂຕຕິ ໂລຠໂທສໂມຫານໍ ອໂລຠາໂທສາໂມຫານໍ ກາຍວຈີມໂນກມ຺ມານໍ ສທ຺ຘາທິປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານຎ຺ຈ ວເສນ ຈຸທ຺ທສວິຘສ຺ສ ສຸຕ຺ຕາຘິຏ຺ຐານສ຺ສ ວິຠາຄວຈນໂຕ ຈຸທ຺ທສວິຘນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍນ຺ຕິ ນ ປປຎ຺ຈິຕໍ.

ເອວໍ ¶ ອເນກເຠທວິຠຕ຺ເຕ ເນຕ຺ຕິປ຺ປກຣເຓ ຍທິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສງ຺ຄຫວິຠາຄວາຣວເສນ ທຸວິຘ’’ນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຄຫວາໂຣ ອາທິ. ຕສ຺ສາປິ ‘‘ຍໍ ໂລໂກ ປູຊຍເຕ’’ຕິ ອຍໍ ຄາຖາ ອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຍນ຺ຕິ ອນິຍມໂຕ ອຸປໂຍຄນິທ຺ເທໂສ, ຕສ຺ສ ‘‘ຕສ຺ສາ’’ຕິ ອິມິນາ ນິຍມນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ໂລໂກຕິ ກຕ຺ຕຸນິທ຺ເທໂສ. ປູຊຍເຕຕິ ກິຣິຍານິທ຺ເທໂສ. ສໂລກປາໂລຕິ ກຕ຺ຕຸວິເສສນໍ. ສທາຕິ ກາລນິທ຺ເທໂສ. ນມສ຺ສຕິ ຈາຕິ ອຸປຈເຍນ ກິຣິຍານິທ຺ເທໂສ ¶ . ຕສ຺ສາຕິ ສາມິນິທ຺ເທໂສ. ເອຕນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ຕນິທ຺ເທໂສ. ສາສນວຣນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ຕນິທ຺ເທເສນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິທສ຺ສນໍ. ວິທູຫີຕິ ກຣຓວຈເນນ ກຕ຺ຕຸນິທ຺ເທໂສ. ເຎຍ຺ຍນ຺ຕິ ກມ຺ມວາຈກກິຣິຍານິທ຺ເທໂສ. ນຣວຣສ຺ສາຕິ ‘‘ຕສ຺ສາ’’ຕິ ນິຍເມຕ຺ວາ ທສ຺ສິຕສ຺ສ ສຣູປໂຕ ທສ຺ສນໍ.

ຕຕ຺ຖ ໂລກິຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸຎ຺ຎາປຸຎ຺ຎານິ ຕພ຺ພິປາໂກ ຈາຕິ ໂລໂກ, ປຊາ, ສຕ຺ຕນິກາໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂລກ-ສທ຺ໂທ ຫິ ຊາຕິສທ຺ທຕາຍ ສາມຎ຺ຎວເສນ ນິຣວເສສໂຕ ສຕ຺ເຕ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ກິຎ຺ຈາປິ ຫິ ໂລກສທ຺ໂທ ສງ຺ຂາຣຠາຊເນສຸປິ ທິຏ຺ຐປ຺ປໂຍໂຄ, ປູຊນກິຣິຍາໂຍຄ຺ຍຠູຕຕາວເສນ ປນ ສຕ຺ຕໂລກວຈໂນ ເອວ ອິຘ ຄຫິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປູຊຍເຕຕິ ມານຍຕິ, ອປຈາຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ໂລກໍ ປາເລນ຺ຕີຕິ ໂລກປາລາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາຣາຊາໂນ. ໂລກິຍາ ປນ ອິນ຺ທຍມວຣຸຓກຸເວຣາ ໂລກປາລາຕິ ວທນ຺ຕິ. ສຫ ໂລກປາເລຫີຕິ ສໂລກປາໂລ, ‘‘ໂລໂກ’’ຕິ ອິມິນາ ຕຸລ຺ຍາຘິກຣຓໍ. ອຖ ວາ ອິສ຺ສຣິຍາຘິປຈ຺ເຈນ ຕໍຕໍສຕ຺ຕໂລກສ຺ສ ປາລນໂຕ ຣກ຺ຂຓໂຕ ຂຕ຺ຕິຍຈຕຸມຫາຣາຊສກ຺ກສຸຍາມສນ຺ຕຸສິຕສຸນິມ຺ມິຕປຣນິມ຺ມິຕວສວຕ຺ຕິມຫາພ຺ຣຫ຺ມາທໂຍ ໂລກປາລາ. ເຕຫິ ສຫ ຕໍຕໍສຕ຺ຕນິກາໂຍ ສໂລກປາໂລ ໂລໂກຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຖ ວາ ‘‘ທ຺ເວເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຸກ຺ກາ ຘມ຺ມາ ໂລກໍ ປາເລນ຺ຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໒.໙; ອິຕິວຸ. ໔໒) ວຈນໂຕ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປຘມ຺ມາ ໂລກປາລາ. ເຕຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ໂລໂກ ສໂລກປາໂລ. ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປສມ຺ປນ຺ນາ ຫິ ປາປຄຣຫິໂນ ສປ຺ປຸຣິສາ ຘມ຺ມຈ຺ຉນ຺ທວນ຺ຕຕາຍ ຠຄວຕິ ປູຊານມກ຺ກາຣປຣາ ໂຫນ຺ຕີຕິ.

ສທາຕິ ¶ ສພ຺ພກາລໍ ຣຕ຺ຕິຎ຺ເຈວ ທິວາ ຈ, ສທາຕິ ວາ ຠຄວໂຕ ຘຣມານກາເລ ຕໂຕ ປຣຎ຺ຈ. ອຖ ວາ ສທາຕິ ອຠິນີຫາຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ສາສນນ຺ຕຣຘານາ, ຕໂຕ ປຣມ຺ປິ ວາ. ມຫາຠິນີຫາຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຫິ ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕາ ໂພຘິຍາ ນິຍຕຕາຍ ພຸທ຺ຘງ຺ກຸຣຠູຕາ ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ປູຊນີຍາ ເຈວ ວນ຺ທນີຍາ ຈ ໂຫນ຺ຕິ. ຍຖາຫ ຠຄວາ ສຸເມຘຠູໂຕ –

‘‘ທີປງ຺ກໂຣ ໂລກວິທູ, ອາຫຸຕີນໍ ປຏິຄ຺ຄໂຫ;

ມມ ກມ຺ມໍ ປກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ, ທກ຺ຂິຓໍ ປາທມຸທ຺ຘຣິ.

‘‘ເຍ ¶ ຕຕ຺ຖາສຸໍ ຊິນປຸຕ຺ຕາ, ປທກ຺ຂິຓມກໍສຸ ມໍ;

ເທວາ ມນຸສ຺ສາ ອສຸຣາ ຈ, ອຠິວາເທຕ຺ວານ ປກ຺ກມຸ’’ນ຺ຕິ. (ພຸ. ວໍ. ໒.໗໕-໗໖);

ນມສ຺ສຕິ ຈາຕິ ເກຈິ ເກສຎ຺ຈິ ປູຊາສກ຺ກາຣາທີນິ ກໂຣນ຺ຕາປິ ເຕສໍ ອປາກຏຄຸຓຕາຍ ນມກ຺ກາຣໍ ນ ກໂຣນ຺ຕິ, ນ ເອວໍ ຠຄວໂຕ, ຍຖາຠູຕອພ຺ຠຸຄ຺ຄຕກິຕ຺ຕິສທ຺ທຕາຍ ປນ ຠຄວນ຺ຕໍ ສເທວໂກ ໂລໂກ ປູຊຍຕິ ເຈວ ນມສ຺ສຕິ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ສທາ ນຣມນຸສ຺ໂສ’’ຕິ ເກຈິ ປຐນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ສຸນ຺ທຣໍ. ຕສ຺ສາຕິ ຍໍ ສເທວໂກ ໂລໂກ ປູຊຍຕິ ເຈວ ນມສ຺ສຕິ ຈ, ຕສ຺ສ. ເອຕນ຺ຕິ ອິທານິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ພຸທ຺ຘິຍໍ ວິປຣິວຕ຺ຕມານໍ ສາມຎ຺ເຎນ ທສ຺ເສຕິ. ສາສນວຣນ຺ຕິ ຕໍ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກປຣມຕ຺ເຖຫິ ຍຖາຣຫໍ ສຕ຺ເຕ ສາສຕິ ວິເນຕິ ເອເຕນາຕິ ສາສນໍ, ຕເທວ ເອກນ຺ຕນິຍ຺ຍານຏ຺ເຐນ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓຄຸຓຕາຍ ຈ ອຸຕ຺ຕມຏ຺ເຐນ ຕໍຕໍອຠິປຕ຺ຖິຕສມິທ຺ຘິເຫຕຸຕາຍ ປຓ຺ຑິເຕຫິ ວຣິຕພ຺ພໂຕ ວາ ວຣໍ, ສາສນເມວ ວຣນ຺ຕິ ສາສນວຣໍ. ວິທູຫີຕິ ຍຖາສຠາວໂຕ ກມ຺ມກມ຺ມຜລານິ ກຸສລາທິເຠເທ ຈ ຘມ຺ເມ ວິທນ຺ຕີຕິ ວິທູ, ປຓ຺ຑິຕມນຸສ຺ສາ, ເຕຫິ. ຎາຕພ຺ພໍ, ຎາຓມຣຫຕີຕິ ວາ ເຎຍ຺ຍໍ. ນຣວຣສ຺ສາຕິ ປຸຣິສວຣສ຺ສ, ອຄ຺ຄປຸຄ຺ຄລສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ໂຍ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓມຫາກຣຸຓາສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓາທິຄຸຓວິເສສໂຍເຄນ ສເທວເກນ ໂລເກນ ປູຊນີໂຍ ນມສ຺ສນີໂຍ ຈ ຠຄວາ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ຕສ຺ສ ໂລເກ ອຸຕ຺ຕມປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ເອຕໍ ອິທານິ ອມ຺ເຫຫິ ວິຠຊິຕພ຺ພຫາຣນຍປຏ຺ຐານວິຈາຣຓວິສຍຠູຕໍ ສາສນໍ ອາທິກລ຺ຍາຓຕາທິຄຸຓສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວຣໍ ອຄ຺ຄໍ ອຸຕ຺ຕມໍ ນິປຸຓຎາຓໂຄຈຣຕາຍ ປຓ຺ຑິຕເວທນີຍເມວາຕິ. ຠຄວໂຕ ຫິ ວຈນໍ ເອກຄາຖາມຕ຺ຕມ຺ປິ ສຈ຺ຈປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທຂນ຺ຘາຍຕນຘາຕິນ຺ທ຺ຣິຍສຕິປຏ຺ຐານາທິສຠາວຘມ຺ມນິທ຺ຘາຣຓກ຺ຂມຕາຍ ¶ ໂສຬສຫາຣປຎ຺ຈນຍໂສຬສອຏ຺ຐວີສຕິວິຘປຏ຺ຐານວິຈາຣໂຍຄ຺ຍຠາເວນ ຈ ປຣມຄມ຺ຠີຣໍ ອຕ຺ຖໂຕ ອຄາຘປາຣໍ ສຓ຺ຫສຸຂຸມຎາຓວິສຍເມວາຕິ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ປຎ຺ຎວນ຺ຕສ຺ສາຍໍ ຘມ຺ໂມ, ນາຍໍ ຘມ຺ໂມ ທຸປ຺ປຎ຺ຎສ຺ສາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໕໘; ອ. ນິ. ໘.໓໐). ອຖ ວາ ຠຄວໂຕ ສາສນໍ ປຣິຎ຺ຎາກ຺ກເມນ ລກ຺ຂຓາວໂພຘປ຺ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ສຸຎ຺ຎຕມຸຂາທີຫິ ໂອຄາຫິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ອວິຎ຺ຎູນໍ ສຸປິນນ຺ເຕນປິ ນ ວິສໂຍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ວິທູຫິ ເຎຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ຕຖາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ເອຕຸ ວິຎ຺ຎູ ປຸຣິໂສ’’ຕິອາທິ.

ອປເຣ ¶ ປນ ‘‘ຕໍ ຕສ຺ສ ສາສນວຣ’’ນ຺ຕິ ປຐນ຺ຕິ, ເຕສໍ ມເຕນ ຍໍ-ສທ຺ໂທ ສາສນ-ສທ຺ເທນ ສມານາຘິກຣໂຓຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ຍໍ ສາສນວຣໍ ສໂລກປາໂລ ໂລໂກ ປູຊຍຕິ ນມສ຺ສຕິ ຈ, ຕໍ ສາສນວຣໍ ວິທູຫິ ຎາຕພ຺ພນ຺ຕິ. ອິມສ຺ມິຎ຺ຈ ນເຍ ໂລກປາລ-ສທ຺ເທນ ຠຄວາປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຠຄວາ ຫິ ໂລກຄ຺ຄຕາຍກຕ຺ຕາ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ໂລກປາໂລ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຕສ຺ສາ’’ຕິ ໂລກປາລສ຺ສ ສຕ຺ຖຸໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສໂລກປາໂລຕິ ເຈຕ຺ຖ ໂລກປາລ-ສທ຺ໂທ ຄຸຓີຠູໂຕປິ ສຕ຺ຖຸວິສຍຕ຺ຕາ ສາສນ-ສທ຺ທາເປກ຺ຂຕາຍ ສາມິຠາເວນ ສມ຺ພນ຺ຘີວິເສສຠູໂຕ ປຘານຠູໂຕ ວິຍ ປຏິນິທ຺ເທສໍ ອຣຫຕີຕິ.

ກຖໍ ປນ ສຍໍ ຘມ຺ມສ຺ສາມີ ຠຄວາ ຘມ຺ມໍ ປູຊຍຕີຕິ? ນາຍໍ ວິໂຣໂຘ. ຘມ຺ມຄຣຸໂນ ຫິ ພຸທ຺ຘາ ຠຄວນ຺ໂຕ, ເຕ ສພ຺ພກາລໍ ຘມ຺ມໍ ອປຈາຍມານາວ ວິຫຣນ຺ຕີຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ – ‘‘ຍໍນູນາຫໍ ຍ຺ວາຍໍ ຘມ຺ໂມ ມຍາ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ຕເມວ ຘມ຺ມໍ ສກ຺ກຕ຺ວາ ຄຣຸໍ ກຕ຺ວາ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫເຣຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໗໓; ອ. ນິ. ໔.໒໑).

ອປິ ຈ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມປູຊນາ ສຕ຺ຕສຕ຺ຕາຫປ຺ປຏິປຕ຺ຕິອາທີຫິ ທີເປຕພ຺ພາ. ຘມ຺ມສ຺ສາມີຕິ ຈ ຘມ຺ເມນ ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ສາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ນ ຘມ຺ມສ຺ສ ສາມີຕິ. ເອວມ຺ປິ ນມສ຺ສຕີຕິ ວຈນໍ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ນ ຫິ ຠຄວາ ກຎ຺ຈິ ນມສ຺ສຕີຕິ, ເອໂສປິ ນິທ຺ໂທໂສ. ນ ຫິ ນມສ຺ສຕີຕິ ປທສ຺ສ ນມກ຺ກາຣໍ ກໂຣຕີຕິ ອຍເມວ ອຕ຺ໂຖ, ອຖ ໂຂ ຄຣຸກຣເຓນ ຕນ຺ນິນ຺ໂນ ຕປ຺ໂປໂຓ ຕປ຺ປພ຺ຠາໂຣຕິ ອຍມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ລພ຺ຠຕິ. ຠຄວາ ຈ ຘມ຺ມຄຣຸຕາຍ ສພ຺ພກາລໍ ຘມ຺ມນິນ຺ນໂປຓປພ຺ຠາຣຠາເວນ ວິຫຣຕີຕິ. ອຍຎ຺ຈ ອຕ຺ໂຖ ‘‘ເຍນ ສຸທໍ ສ຺ວາຫໍ ນິຈ຺ຈກປ຺ປໍ ວິຫຣາມີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໓໘໗) ເອວມາທີຫິ ສຸຕ຺ຕປເທຫິ ທີເປຕພ຺ໂພ. ‘‘ວິທູຫິ ເນຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິປິ ¶ ປາໂຐ, ຕສ຺ສ ປຓ຺ຑິເຕຫິ ສປຣສນ຺ຕາເນສຸ ເນຕພ຺ພໍ ປາເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຕສນ຺ຕາເນ ປາປນໍ ພຸຊ຺ຌນໍ, ປຣສນ຺ຕາເນ ໂພຘນນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ເອວໍ ຠຄວໂຕ ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ປູຊນີຍວນ຺ທນີຍຠາໂວ ອຄ຺ຄປຸຄ຺ຄລຠາໂວ ຈ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ຄຸຓວິສິຏ຺ຐຕໍ ທີເປຕິ, ສາ ຈ ຄຸຓວິສິຏ຺ຐຕາ ມຫາໂພຘິຍາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອາສວກ຺ຂຍຎາຓປທຏ຺ຐານຎ຺ຫິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓປທຏ຺ຐານຎ຺ຈ ອາສວກ຺ຂຍຎາຓໍ ‘‘ມຫາໂພຘີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສາ ອວິປຣີຕຘມ຺ມເທສນໂຕ ຕຖາຄເຕ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕາຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ ¶ . ນ ຫິ ສວາສນນິຣວເສສກິເລສປ຺ປຫານໍ ອນາວຣຓຎາຓຎ຺ຈ ວິນາ ຕາທິສີ ຘມ຺ມເທສນາ ສມ຺ຠວຕິ. ອິຈ຺ຈສ຺ສ ຈຕຸເວສາຣຊ຺ຊໂຍໂຄ. ເຕນ ທສພລຉອສາຘາຣຓຎາຓອຏ຺ຐາຣສາເວຓິກພຸທ຺ຘຘມ຺ມາທິສກລສພ຺ພຎ຺ຎຸຄຸຓປາຣິປູຣີ ປກາສິຕາ ໂຫຕິ. ເອຕາທິສີ ຈ ຄຸຓວິຠູຕິ ມຫາກຣຸຓາປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ອຠິນີຫາຣສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຸຣສ຺ສຣໍ ກຕ຺ວາ ສມ຺ປາທິຕໍ ສມຕ຺ຕິໍສປາຣມິສງ຺ຂາຕໍ ປຸຎ຺ຎຎາຓສມ຺ຠາຣມນ຺ຕເຣນ ນ ອຸປລພ຺ຠຕີຕິ ເຫຕຸສມ຺ປທາປິ ອຕ຺ຖໂຕ ວິຠາວິຕາ ໂຫຕີຕິ ເອວໍ ຠຄວໂຕ ຕີສຸປິ ອວຕ຺ຖາສຸ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ເອກນ຺ຕຫິຕປ຺ປຏິລາຠເຫຕຸຠູຕາ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານກລ຺ຍາຓາ ນິຣວເສສາ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ ອິມາຍ ຄາຖາຍ ປກາສິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ທຸຕິຍນເຍ ປນ ຍສ຺ມາ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫໍ ສຜລໍ ອຣິຍມຄ຺ຄສາສນໍ ຕສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓຠູຕຎ຺ຈ ອມຕຘາຕຸໍ ຕທຘິຄມູປາຍຎ຺ຈ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປຕ຺ຕິສາສນໍ ຕທຕ຺ຖປຣິທີປນຎ຺ຈ ປຣິຍຕ຺ຕິສາສນໍ ຍຖາຣຫໍ ສຈ຺ຈາຠິສມຍວເສນ ອຠິສເມນ຺ໂຕ ສ຺ວາກ຺ຂາຕຕາທິຄຸຓວິເສສຍຸຕ຺ຕຕໍ ມນສິກໂຣນ຺ໂຕ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ສວນຘາຣຓປຣິປຸຈ຺ຉາທີຫິ ປຣິຈຍໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຈ ສເທວໂກ ໂລໂກ ປູຊຍຕິ ນາມ. ໂລກນາໂຖ ຈ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເວເນຍ຺ຍານໍ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ຘມ຺ມເທສເນນ ‘‘ອຣິຍໍ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມ຺ມາສມາຘິໍ ເທເສສ຺ສາມິ’’ (ມ. ນິ. ໓.໑໓໖; ສໍ. ນິ. ໕.໒໘; ເປຏໂກ. ໒໔), ‘‘ມຄ຺ຄານຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ເສຏ຺ໂຐ’’ (ຘ. ປ. ໒໗໓; ກຖາ. ໘໗໒; ເນຕ຺ຕິ. ໑໒໕; ເປຏໂກ. ໓໐), ‘‘ຍາວຕາ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມາ ສງ຺ຂຕາ ວາ ອສງ຺ຂຕາ ວາ, ວິຣາໂຄ ເຕສໍ ອຄ຺ຄມກ຺ຂາຍຕິ’’ (ອິຕິວຸ. ໙໐; ອ. ນິ. ໔.໓໔), ‘‘ຂຍໍ ວິຣາຄໍ ອມຕໍ ປຓີຕໍ’’ (ຂຸ. ປາ. ໖.໔; ສຸ. ນິ. ໒໒໗), ‘‘ເອກາຍໂນ ອຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຄ຺ໂຄ ສຕ຺ຕານໍ ວິສຸທ຺ຘິຍາ’’ (ທີ. ນິ. ໒.໓໗໓; ມ. ນິ. ໑.໑໐໖; ສໍ. ນິ. ໕.໓໖໗), ‘‘ຘມ຺ມໍ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ເທເສສ຺ສາມິ ອາທິກລ຺ຍາຓ’’ນ຺ຕິອາທີຫິ (ມ. ນິ. ໓.໔໒໐; ເນຕ຺ຕິ. ໕) ວຈເນຫິ ໂຖມເນນ ຈ ປູຊຍຕິ ນາມ. ຕສ຺ມາ ສາສນວຣສ຺ສ ປູຊນີຍຠາໂວ ອິຘ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ອນວເສສໂຕ ຘມ຺ມຄຸເຓ ທີເປຕີຕິ ເຍ ອຣິຍຠາວາທໂຍ ນິຍ຺ຍານາທໂຍ ຂຍວິຣາຄາທໂຍ ມທນິມ຺ມທນາທໂຍ ອສງ຺ຂຕາທໂຍ ສ຺ວາກ຺ຂາຕຕາທໂຍ ¶ ອາທິກລ຺ຍາຓຕາທໂຍ ຈ ອເນເກຫິ ສຸຕ຺ຕປເທຫິ ປເວທິຕາ ອເນເກ ຘມ຺ມຄຸຓາ, ເຕ ນິຣວເສສໂຕ ອິມາຍ ຄາຖາຍ ປກາສິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຍສ຺ມາ ¶ ປນ ອຣິຍສຈ຺ຈປ຺ປຏິເວເຘນ ສມຸຄ຺ຆາຏິຕສມ຺ໂມຫາເຍວ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ປຓ຺ຑິຕາ ພາລ຺ຍາທິສມຕິກ຺ກມນໂຕ, ຕສ຺ມາ ຠາວິຕໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ຄາ ສຈ຺ຉິກຕສາມຎ຺ຎຜລາ ຈ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລາ ວິເສສໂຕ ວິທູຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເຕ ຫິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສາສນວຣໍ ອວິປຣີຕໂຕ ຎາຕຸໍ ເນຕຸຎ຺ຈ ສປຣສນ຺ຕາເນ ສກ຺ກຸຓນ຺ຕີຕິ ອຏ຺ຐອຣິຍປຸຄ຺ຄລສມູຫສ຺ສ ປຣມຕ຺ຖສງ຺ຆສ຺ສາປິ ອິຘ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ເຍ ສຸປ຺ປຏິປນ຺ນຕາທໂຍ ອເນເກຫິ ສຸຕ຺ຕປເທຫິ ສໍວຓ຺ຓິຕາ ອຣິຍສງ຺ຆຄຸຓາ, ເຕປິ ນິຣວເສສໂຕ ອິຘ ປກາສິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ເອວໍ ປຐມຄາຖາຍ ສາຕິສຍໍ ຣຕນຕ຺ຕຍຄຸຓປຣິທີປນໍ ກຕ຺ວາ ອິທານິ –

‘‘ສພ຺ພປາປສ຺ສ ອກຣຓໍ, ກຸສລສ຺ສ ອຸປສມ຺ປທາ;

ສຈິຕ຺ຕປຣິໂຍທປນໍ, ເອຕໍ ພຸທ຺ຘານ ສາສນ’’ນ຺ຕິ. (ທີ. ນິ. ໒.໙໐; ຘ. ປ. ໑໘໓; ເນຕ຺ຕິ. ໓໐, ໕໐, ໑໑໖, ໑໒໔) –

ວຈນໂຕ ສງ຺ເຂປໂຕ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫໍ ສາສນໍ, ຕໍ ປນ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍໍ ຎາຓວິເສສວິສຍຠາວເຠທໂຕ ອວຕ຺ຖາເຠທໂຕ ຈ ຕິວິຘໍ ໂຫຕິ. ກຖໍ? ສຸຕມຍຎາຓໂຄຈໂຣ ຈ ໂຍ ‘‘ປຣິຍຕ຺ຕິສທ຺ຘມ຺ໂມ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຈິນ຺ຕາມຍຎາຓໂຄຈໂຣ ຈ ໂຍ ອາກາຣປຣິວິຕກ຺ກທິຏ຺ຐິນິຊ຺ຌານກ຺ຂນ຺ຕີຫິ ຄເຫຕພ຺ພາກາໂຣ ວິມຸຕ຺ຕາຍຕນວິເສໂສ ‘‘ປຏິປຕ຺ຕິສທ຺ຘມ຺ໂມ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວິປສ຺ສນາຎາຓາທິສຫຄໂຕ ຠາວນາມຍຎາຓໂຄຈໂຣ ຈ ໂຍ ‘‘ປຏິເວຘສທ຺ຘມ຺ໂມ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອວໍ ຕິວິຘມ຺ປິ ສາສນໍ ສາສນວຣນ຺ຕິ ປເທນ ສງ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຍໍ ປຐມໍ, ຕໍ ອິຕເຣສໍ ອຘິຄມູປາໂຍຕິ ສພ຺ພສາສນມູລຠູຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ປກຣຓສ຺ສ ຈ ວິສຍຠູຕໍ ປຣິຍຕ຺ຕິສາສນເມວ ຕາວ ສງ຺ເຂປໂຕ ວິຠຊນ຺ໂຕ ‘‘ທ຺ວາທສ ປທານີ’’ຕິ ຄາຖມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ທ຺ວາທສາຕິ ຄຓນປຣິຈ຺ເຉໂທ. ປທານີຕິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຘມ຺ມນິທສ຺ສນໍ. ເຕສຸ ພ຺ຍຎ຺ຊນປທານິ ປຊ຺ຊຕິ ອຕ຺ໂຖ ເອເຕຫີຕິ ປທານິ. ອຕ຺ຖປທານິ ປນ ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ຎາຍນ຺ຕີຕິ ປທານິ. ອຸຠຍມ຺ປິ ວາ ອຸຠຍຖາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນປທານມ຺ປິ ອວິປຣີຕໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພຕ຺ຕາ, ອຕ຺ຖປທານໍ ອຸຕ຺ຕຣິວິເສສາຘິຄມສ຺ສ ¶ ກາຣຓຠາວໂຕ, ຕານິ ປທານິ ປຣໂຕ ປາຬິຍຎ຺ເຎວ ອາວິ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ຕຕ຺ເຖວ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມ. ອຕ຺ຖສູຈນາທິອຕ຺ຖໂຕ ສຸຕ຺ຕໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ສງ຺ຄເຫສຸ –

‘‘ອຕ຺ຖານໍ ສູຈນໂຕ, ສຸວຸຕ຺ຕໂຕ ສວນໂຕຖ ສູທນໂຕ;

ສຸຕ຺ຕາຓາ ສຸຕ຺ຕສຠາຄໂຕ ຈ, ‘ສຸຕ຺ຕ’ນ຺ຕິ ອກ຺ຂາຕ’’ນ຺ຕິ. (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາ; ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາ; ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ນິທານກຖາ);

ຕເທຕໍ ¶ ຕຕ຺ຖ ສຸຕ຺ຕປິຏກວເສນ ອາຄຕໍ, ອິຘ ປນ ປິຏກຕ຺ຕຍວເສນ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ‘‘ທ຺ວາທສ ປທານິ ສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຍໍ ປຣິຍຕ຺ຕິສາສນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ສພ຺ພນ຺ຕິ ຕໍ ‘‘ສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ສກລໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ. ພ຺ຍຎ຺ຊນຎ຺ຈ ອຕ຺ໂຖ ຈາຕິ ພ຺ຍຎ຺ຊນຎ຺ເຈວ ຕທຕ຺ໂຖ ຈ. ຍໂຕ ‘‘ທ຺ວາທສ ປທານິ ສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ອຕ຺ຖສູຈນາທິໂຕ ສຸຕ຺ຕໍ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ໂມ, ຕຎ຺ຈ ສພ຺ພໍ ອຕ຺ຖໂຕ ທ຺ວາທສ ປທານິ ຉ ພ຺ຍຎ຺ຊນປທານິ ເຈວ ຉ ອຕ຺ຖປທານິ ຈາຕິ. ອຖ ວາ ຍເທຕໍ ‘‘ສາສນວຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ສຸຕ຺ຕໍ, ປຣິຍຕ຺ຕິສາສນສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ທ຺ວາທສ ປທານິ, ພ຺ຍຎ຺ຊນຕ຺ຖປທສມຸທາຍຠາວໂຕ. ຍຖາຫ – ‘‘ພ຺ຍຎ຺ຊນຎ຺ຈ ອຕ຺ໂຖ ຈາ’’ຕິ. ຕໍ ວິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ ອຸຠຍນ຺ຕິ ຍສ຺ມິໍ ພ຺ຍຎ຺ຊເນ ອຕ຺ເຖ ຈ ວຈນວຈນີຍຠາເວນ ສມ຺ພນ຺ເຘ ສຸຕ຺ຕໂວຫາໂຣ, ຕທຸຠຍໍ ສຣູປໂຕ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ພໍ ຕຕ຺ຖ ກຕມໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ກຕໂມ ອຕ຺ໂຖຕິ? ເຕເນວາຫ – ‘‘ໂກ ອຕ຺ໂຖ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ກຕມ’’ນ຺ຕິ.

ເອວໍ ‘‘ສາສນວຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິຍຕ຺ຕິຠາວໍ ຕສ຺ສ ຈ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນປທຠາເວນ ເວທິຕພ຺ພຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຕສ຺ສ ປວິຈຍຸປາຍໍ ເນຕ຺ຕິປ຺ປກຣຓໍ ປທຕ຺ຖວິຠາເຄນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂສຬສຫາຣາ’’ຕິ ຄາຖມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ໂສຬສ ຫາຣາ ເອຕິສ຺ສາຕິ ໂສຬສຫາຣາ. ປຎ຺ຈນຍາ ອຏ຺ຐາຣສມູລປທາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຖ ວາ ໂສຬສ ຫາຣາ ໂສຬສຫາຣາ. ເອວໍ ອິຕຣຕ຺ຖາປິ. ຫາຣນຍມູລປທານິ ເອວ ຫິ ສງ຺ເຂປໂຕ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ຈ ຠາສິຕານິ ເນຕ຺ຕີຕິ. ສາສນສ຺ສ ປຣິເຍຏ຺ຐີຕິ ສາສນສ຺ສ ອຕ຺ຖປຣິເຍສນາ, ປຣິຍຕ຺ຕິສາສນສ຺ສ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ສກລສ຺ເສວ ວາ ສາສນສ຺ສ ອຕ຺ຖວິຈາຣຓາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຏິປຕ຺ຕິປຏິເວເຘປິ ຫິ ເນຕ຺ຕິນຍານຸສາເຣນ ອຘິຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ. ມຫກຈ຺ຈາເນນາຕິ ກຈ຺ໂຈຕິ ປຸຣາຕໂນ ອິສິ, ຕສ຺ສ ວໍສາລງ຺ກາຣຠູໂຕຍໍ ມຫາເຖໂຣ ‘‘ກຈ຺ຈາໂນ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ມຫກຈ຺ຈາໂນຕິ ປນ ¶ ປູຊາວຈນໍ, ຍຖາ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນຕິ, ‘‘ກຈ຺ຈາຍນໂຄຕ຺ຕນິທ຺ທິຏ຺ຐາ’’ຕິປິ ປາໂຐ. ອຍຎ຺ຈ ຄາຖາ ເນຕ຺ຕິໍ ສງ຺ຄາຍນ຺ເຕຫິ ປກຣຓຕ຺ຖສງ຺ຄຓ຺ຫນວເສນ ຐປິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ຍຖາ ຈາຍໍ, ເອວໍ ຫາຣວິຠງ຺ຄວາເຣ ຕໍຕໍຫາຣນິທ຺ເທສນິຄມເນ ‘‘ເຕນາຫ ອາຍສ຺ມາ’’ຕິອາທິວຈນໍ, ຫາຣາທິສມຸທາຍຠູຕາຍໍ ເນຕ຺ຕິຍໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນຕ຺ຖສມຸທາເຍ ຈ ສຸຕ຺ເຕ ກິໍ ເກນ ວິຈິຍຕີຕິ ວິຈາຣຓາຍໍ ອາຫ – ‘‘ຫາຣາ ພ຺ຍຎ຺ຊນວິຈໂຍ’’ຕິອາທິ.

ຕຕ຺ຖ ¶ ໂສຬສປິ ຫາຣາ ມູລປທນິທ຺ຘາຣຓມນ຺ຕເຣນ ພ຺ຍຎ຺ຊນມຸເຂເນວ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ສໍວຓ຺ຓນາ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ນຍາ ວິຍ ມູລປທສງ຺ຂາຕສຠາວຘມ຺ມນິທ຺ຘາຣຓມຸເຂນາຕິ ເຕ ‘‘ພ຺ຍຎ຺ຊນວິຈໂຍ ສຸຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ອຕ຺ຖນຍາ ປນ ຍຖາວຸຕ຺ຕອຕ຺ຖມຸເຂເນວ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສມ຺ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ນຍາ ຕໂຍ ຈ ສຸຕ຺ຕຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ອຍຎ຺ຈ ວິຈາຣຓາ ປຣໂຕປິ ອາຄມິສ຺ສຕິ. ເກຈິ ‘‘ນໂຍ ຈາ’’ຕິ ປຐນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ສຸນ຺ທຣໍ. ອຸຠຍໍ ປຣິຄ຺ຄຫີຕນ຺ຕິ ຫາຣາ ນຍາ ຈາຕິ ເອຕໍ ອຸຠຍໍ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖນິທ຺ຘາຣຓວເສນ ປຣິສມນ຺ຕໂຕ ຄຫິຕໍ ສພ຺ພຖາ ສຸຕ຺ເຕ ໂຍຊິຕໍ. ວຸຈ຺ຈຕິ ສຸຕ຺ຕໍ ວທຕິ ສໍວຓ຺ເຓຕິ. ກຖໍ? ຍຖາສຸຕ຺ຕໍ ສຸຕ຺ຕານຸຣູປໍ, ຍໍ ສຸຕ຺ຕໍ ຍຖາ ສໍວຓ຺ເຓຕພ຺ພໍ, ຕຖາ ສໍວຓ຺ເຓຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍໍ ຍໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວາ ຍຖາສຸຕ຺ຕໍ, ສພ຺ພໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເນຕ຺ຕິນເຍນ ຫິ ສໍວຓ຺ເຓຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍໍ ນາມ ສຸຕ຺ຕໍ ນຕ຺ຖີຕິ.

ອິທານິ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ສາສນວຣໍ ວິທູຫິ ເຎຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ເນຕ຺ຕິສໍວຓ຺ຓນາຍ ວິສຍຠູຕໍ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມເມວ ປກາຣນ຺ຕເຣນ ນິຍເມຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍາ ເຈວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ເຖສຸ ກຕປຣິຈ຺ເຉໂທ ພ຺ຍຎ຺ຊນປ຺ປພນ຺ໂຘ ເທສນາ, ໂຍ ປາໂຐຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕທຕ຺ໂຖ ເທສິຕໍ ຕາຍ ເທສນາຍ ປໂພຘິຕຕ຺ຕາ. ຕທຸຠຍຎ຺ຈ ວິມຸຕ຺ຕາຍຕນສີເສນ ປຣິຈຍໍ ກໂຣນ຺ຕານໍ ອນຸປາທາປຣິນິພ຺ພານປຣິໂຍສານານໍ ສມ຺ປຕ຺ຕີນໍ ເຫຕຸຠາວໂຕ ເອກນ຺ເຕນ ວິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ, ຕທຸຠຍວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ວາ ເຎຍ຺ຍສ຺ສ ອຠາວໂຕ ຕເທວ ທ຺ວຍໍ ວິຎ຺ເຎຍ຺ຍນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ ຍາ ເຈວ…ເປ… ວິຎ຺ເຎຍ຺ຍນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຣາຕິ ຕສ຺ມິໍ ວິຊານເນ ສາເຘຕພ຺ເພ, ນິປ຺ຜາເທຕພ຺ເພ ເຈຕໍ ຠຸມ຺ມໍ. ອຍມານຸປຸພ຺ພີຕິ ອຍໍ ວກ຺ຂມານາ ອນຸປຸພ຺ພິ ຫາຣນຍານໍ ອນຸກ຺ກໂມ, ອນຸກ຺ກເມນ ວກ຺ຂມານາ ຫາຣນຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນວວິຘສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິເຍຏ຺ຐີຕິ ສຸຕ຺ຕາທິວເສນ ນວງ຺ຄສ຺ສ ສາສນສ຺ສ ປຣິເຍສນາ, ອຕ຺ຖວິຈາຣຓາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສາມິອຕ຺ເຖ ວາ ເອຕໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ນວວິຘສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິເຍຏ຺ຐິຍາ ອນຸປຸພ຺ພີຕິ. ອຖ ວາ ອນຸປຸພ຺ພີຕິ ກຣຓຕ຺ເຖ ປຈ຺ຈຕ຺ຕໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍຖາວຸຕ຺ຕວິຊານເນ ສາເຘຕພ຺ເພ ວກ຺ຂມານາຍ ຫາຣນຍານຸປຸພ຺ພິຍາ ອຍໍ ນວວິຘສຸຕ຺ຕນ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖປຣິເຍສນາຕິ.

ເອຕ຺ຖາຫ ¶ – ກຖໍ ປເນຕ຺ຖ ເຄຍ຺ຍງ຺ຄາທີນໍ ສຸຕ຺ຕຠາໂວ, ສຸຕ຺ຕຠາເວ ຈ ເຕສໍ ກຖໍ ສາສນສ຺ສ ນວງ຺ຄຠາໂວ. ຍຎ຺ຈ ສງ຺ຄເຫສຸ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ສຄາຖກໍ ສຸຕ຺ຕໍ ເຄຍ຺ຍໍ, ນິຄ຺ຄາຖກໍ ສຸຕ຺ຕໍ ເວຍ຺ຍາກຣຓ’’ນ຺ຕິ, ຕຖາ ຈ ສຕິ ສຸຕ຺ຕງ຺ຄເມວ ນ ¶ ສິຍາ. ອຖາປິ ວິສຸໍ ສຸຕ຺ຕງ຺ຄໍ ສິຍາ, ມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕາທີນໍ (ຂຸ. ປາ. ໕.໑ ອາທໂຍ; ສຸ. ນິ. ໒໖໑ ອາທໂຍ) ສຸຕ຺ຕງ຺ຄສງ຺ຄໂຫ ນ ສິຍາ, ຄາຖາຠາວໂຕ ຘມ຺ມປທາທີນໍ ວິຍ, ເຄຍ຺ຍງ຺ຄສງ຺ຄໂຫ ວາ ສິຍາ, ສຄາຖກຕ຺ຕາ ສຄາຖາວຄ຺ຄສ຺ສ ວິຍ, ຕຖາ ອຸຠໂຕວິຠງ຺ຄາທີສຸ ສຄາຖກປ຺ປເທສານນ຺ຕິ. ວຸຈ຺ຈເຕ –

ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສາມຎ຺ຎວິຘິ, ວິເສສວິຘໂຍ ປເຣ;

ສນິມິຕ຺ຕາ ນິຣຸຬ຺ຫຕ຺ຕາ, ສຫຕາຎ຺ເຎນ ນາຎ຺ຎໂຕ.

ສພ຺ພສ຺ສາປິ ຫິ ພຸທ຺ຘວຈນສ຺ສ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຍໍ ສາມຎ຺ຎວິຘິ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສຸຕ຺ຕາຄຕໍ ສຸຕ຺ຕປຣິຍາປນ຺ນໍ (ປາຈິ. ໑໒໔໒), ສາວຕ຺ຖິຍາ ສຸຕ຺ຕວິຠງ຺ເຄ, ສກວາເທ ປຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕສຕານີ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ ວິນຍາຠິຘມ຺ມປຣິຍຕ຺ຕິວິເສເສປິ ສຸຕ຺ຕໂວຫາໂຣ ທິສ຺ສຕິ. ຕເທກເທເສສຸ ປນ ເຄຍ຺ຍາທໂຍ ວິເສສວິຘໂຍ ເຕນ ເຕນ ນິມິຕ຺ເຕນ ປຕິຏ຺ຐິຕາ. ຕຖາ ຫິ ເຄຍ຺ຍສ຺ສ ສຄາຖກຕ຺ຕໍ ຕພ຺ຠາວນິມິຕ຺ຕໍ. ໂລເກປິ ຫິ ສສິໂລກໍ ສຄາຖກໍ ຈຸຓ຺ຓິຍຄນ຺ຖໍ ເຄຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຄາຖາວິຣເຫ ປນ ສຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ຊນຠາໂວ ເວຍ຺ຍາກຣຓສ຺ສ. ປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊນຎ຺ຫິ ‘‘ພ຺ຍາກຣຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ພ຺ຍາກຣຓເມວ ເວຍ຺ຍາກຣຓນ຺ຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ສຄາຖກາທີນມ຺ປິ ປຎ຺ຫາວິສ຺ສຊ຺ຊນວເສນ ປວຕ຺ຕານໍ ເວຍ຺ຍາກຣຓຠາໂວ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ? ນາປຊ຺ຊຕິ, ເຄຍ຺ຍາທິສຎ຺ຎານໍ ອໂນກາສຠາວໂຕ ‘‘ຄາຖາວິຣເຫ ສຕີ’’ຕິ ວິເສສິຕຕ຺ຕາ ຈ. ຕຖາ ຫິ ຘມ຺ມປທາທີສຸ ເກວລໍ ຄາຖາພນ຺ເຘສຸ ສຄາຖກຕ຺ເຕປິ ໂສມນສ຺ສຎາຓມຍິກຄາຖາຍຸຕ຺ເຕສຸ ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕ’’ນ຺ຕິອາທິວຈນສມ຺ພນ຺ເຘສຸ ອພ຺ຠຸຕຘມ຺ມປຏິສໍຍຸຕ຺ເຕສຸ ຈ ສຸຕ຺ຕວິເສເສສຸ ຍຖາກ຺ກມໍ ຄາຖາອຸທານອິຕິວຸຕ຺ຕກອພ຺ຠຸຕຘມ຺ມສຎ຺ຎາ ປຕິຏ຺ຐິຕາ, ຕຖາ ສຕິປິ ຄາຖາພນ຺ຘຠາເວ ຠຄວໂຕ ອຕີຕາສຸ ຊາຕີສຸ ຈຣິຍານຸຠາວປ຺ປກາສເກສຸ ຊາຕກສຎ຺ຎາ. ສຕິປິ ປຎ຺ຫາວິສ຺ສຊ຺ຊນຠາເວ ສຄາຖກຕ຺ເຕ ຈ ເກສຸຈິ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕສຸ ເວທສ຺ສ ລຠາປນໂຕ ເວທລ຺ລສຎ຺ຎາ ປຕິຏ຺ຐິຕາຕິ ເອວໍ ເຕນ ເຕນ ສຄາຖກຕ຺ຕາທິນາ ນິມິຕ຺ເຕນ ເຕສຸ ເຕສຸ ສຸຕ຺ຕວິເສເສສຸ ເຄຍ຺ຍງ຺ຄາທິສຎ຺ຎາ ປຕິຏ຺ຐິຕາຕິ ວິເສສວິຘໂຍ ສຸຕ຺ຕງ຺ຄໂຕ ປເຣ ເຄຍ຺ຍາທໂຍ.

ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ເຄຍ຺ຍງ຺ຄາທິນິມິຕ຺ຕຣຫິຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສຸຕ຺ຕງ຺ຄໍ ວິເສສສຎ຺ຎາປຣິຫາເຣນ ສາມຎ຺ຎສຎ຺ຎາຍ ປວຕ຺ຕນໂຕຕິ. ນນຸ ຈ ສຄາຖກໍ ¶ ສຸຕ຺ຕໍ ເຄຍ຺ຍໍ, ນິຄ຺ຄາຖກໍ ສຸຕ຺ຕໍ ເວຍ຺ຍາກຣຓນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕງ຺ຄໍ ນ ສມ຺ຠວຕີຕິ ໂຈທນາ ຕທວຕ຺ຖາ ເອວາຕິ? ນ ຕທວຕ຺ຖາ, ໂສຘິຕຕ຺ຕາ. ໂສຘິຕຎ຺ຫິ ¶ ປຸພ຺ເພ ຄາຖາວິຣເຫ ສຕິ ປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊນຠາໂວ ເວຍ຺ຍາກຣຓສ຺ສ ຕພ຺ຠາວນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຍຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຄາຖາຠາວໂຕ ມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕາທີນໍ ສຸຕ຺ຕງ຺ຄສງ຺ຄໂຫ ນ ສິຍາ’’ຕິ, ຕມ຺ປິ ນ, ນິຣຸຬ຺ຫຕ຺ຕາ. ນິຣຸຬ຺ໂຫ ຫິ ມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕາທີສຸ ສຸຕ຺ຕຠາໂວ, ນ ຫິ ຕານິ ຘມ຺ມປທພຸທ຺ຘວໍສາທໂຍ ວິຍ ຄາຖາຠາເວນ ປຎ຺ຎາຕານິ, ກິນ຺ຕຸ ສຸຕ຺ຕຠາເວເນວ. ເຕເນວ ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ສຸຕ຺ຕນາມກ’’ນ຺ຕິ ນາມຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ.

ຍໍ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຄາຖກຕ຺ຕາ ເຄຍ຺ຍງ຺ຄສງ຺ຄໂຫ ວາ ສິຍາ’’ຕິ, ຕທປິ ນຕ຺ຖິ, ຍສ຺ມາ ສຫຕາຎ຺ເຎນ. ສຫ ຄາຖາຫີຕິ ຫິ ສຄາຖກໍ. ສຫຠາໂວ ຈ ນາມ ອຕ຺ຖໂຕ ອຎ຺ເຎນ ໂຫຕິ, ນ ຈ ມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕາທີສຸ ຄາຖາວິນິມຸຕ຺ໂຕ ໂກຈິ ສຸຕ຺ຕປ຺ປເທໂສ ອຕ຺ຖິ. ໂຍ ສຫ ຄາຖາຫີຕິ ວຸຈ຺ເຈຍ຺ຍ, ນ ຈ ສມຸທາໂຍ ນາມ ໂກຈິ ອຕ຺ຖິ. ຍທປິ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອຸຠໂຕວິຠງ຺ຄາທີສຸ ສຄາຖກປ຺ປເທສານໍ ເຄຍ຺ຍງ຺ຄສງ຺ຄໂຫ ສິຍາ’’ຕິ, ຕທປິ ນ ອຎ຺ຎໂຕ. ອຎ຺ຎາ ເອວ ຫິ ຕາ ຄາຖາ, ຊາຕກາທິປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ. ອໂຕ ນ ຕາຫິ ອຸຠໂຕວິຠງ຺ຄາທີນໍ ເຄຍ຺ຍງ຺ຄຠາໂວຕິ ເອວໍ ສຸຕ຺ຕາທີນໍ ອງ຺ຄານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສງ຺ກຣາຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍສ຺ມາ ປນ ສພ຺ພມ຺ປິ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຕ຺ຖານໍ ສູຈນາທິອຕ຺ເຖນ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕ຺ເວວ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ນວວິຘສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິເຍຏ຺ຐີ’’ຕິ.

໑. ເອວໍ ¶ ສງ຺ຄຫວາເຣນ ສງ຺ເຂປໂຕ ທສ຺ສິເຕ ຫາຣາທໂຍ ອິທານິ ວິຠາເຄນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕເມ ໂສຬສ ຫາຣາ’’ຕິອາທິເທສນາ ອາຣທ຺ຘາ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຕິ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ໂສຬສຫາຣາ ເນຕ຺ຕີ’’ຕິ, ຕສ຺ມິໍ ວຈເນ, ຕິສ຺ສໍ ວາ ຄາຖາຍໍ, ຍານິ ຫາຣນຍມູລປທານິ ອຸທ຺ຘຏານິ, ເຕສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຕເມຕິ ປຸຈ຺ຉາວຈນໍ. ປຸຈ຺ຉາ ຈ ນາເມສາ ປຎ຺ຈວິຘາ ອທິຏ຺ຐໂຊຕນາປຸຈ຺ຉາ ທິຏ຺ຐສໍສນ຺ທນາປຸຈ຺ຉາ ວິມຕິຈ຺ເຉທນາປຸຈ຺ຉາ ອນຸມຕິປຸຈ຺ຉາ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາປຸຈ຺ຉາຕິ. ຕາສຸ ອຍໍ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາປຸຈ຺ຉາ. ໂສຬສາຕິ ຄຓນວເສນ ປຣິຈ຺ເຉໂທ. ເຕນ ເນສໍ ນ ຕໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ອໂຘ ຈາຕິ ເອຕປຣມຕໍ ¶ ທສ຺ເສຕິ. ສາ ເຈຕປຣມຕາ ປຣໂຕ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ຫາຣາຕິ ຄຓນວເສນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນານໍ ສາມຎ຺ຎໂຕ ທສ຺ສນໍ. ເທສນາ ວິຈໂຍຕິອາທິ ສຣູປທສ຺ສນໍ.

ຕຕ຺ຖ ເກນຏ຺ເຐນ ຫາຣາ? ຫຣີຍນ຺ຕິ ເອເຕຫິ, ເອຕ຺ຖ ວາ ສຸຕ຺ຕເຄຍ຺ຍາທິວິສຍາ ອຎ຺ຎາຓສໍສຍວິປລ຺ລາສາຕິ ຫາຣາ, ຫຣນ຺ຕິ ວາ ສຍໍ ຕານິ, ຫຣຓມຕ຺ຕເມວ ວາຕິ ຫາຣາ ຜລູປຈາເຣນ. ອຖ ວາ ຫຣີຍນ຺ຕິ ໂວຫຣີຍນ຺ຕິ ຘມ຺ມສໍວຓ຺ຓກຘມ຺ມປຏິຄ຺ຄາຫເກຫິ ຘມ຺ມສ຺ສ ທານຄ຺ຄຫຓວເສນາຕິ ຫາຣາ. ອຖ ວາ ຫາຣາ ວິຍາຕິ ຫາຣາ. ຍຖາ ຫິ ອເນກຣຕນາວລິສມູໂຫ ຫາຣສງ຺ຂາໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ອວຍວຠູຕຣຕນສມ຺ຜສ຺ເສຫິ ສມຸປ຺ປຊ຺ຊນີຍມານຫິລາທສຸໂຂ ຫຸຕ຺ວາ ຕທຸປໂຠຄີຊນສຣີຣສນ຺ຕາປໍ ນິທາຆປຣິຬາຫຸປຊນິຕໍ ວູປສເມຕິ, ເອວເມເຕປິ ນານາວິຘປຣມຕ຺ຖຣຕນປ຺ປພນ຺ຘາ ສໍວຓ຺ຓນາວິເສສາ ອຕ຺ຕໂນ ອວຍວຠູຕປຣມຕ຺ຖຣຕນາຘິຄເມນ ສມຸປ຺ປາທິຍມານນິພ຺ພຸຕິສຸຂາ ຘມ຺ມປຏິຄ຺ຄາຫກຊນຫທຍປຣິຕາປໍ ກາມຣາຄາທິກິເລສເຫຕຸກໍ ວູປສເມນ຺ຕີຕິ. ອຖ ວາ ຫາຣຍນ຺ຕິ ອຎ຺ຎາຓາທີນໍ ຫາຣໍ ອປຄມໍ ກໂຣນ຺ຕິ ອາຈິກ຺ຂນ຺ຕີຕິ ວາ ຫາຣາ. ອຖ ວາ ໂສຕຸຊນຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຫຣຓໂຕ ຣມຓໂຕ ຈ ຫາຣາ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ, ຍຖາ – ‘‘ຠເວສຸ ວນ຺ຕຄມໂນ ຠຄວາ’’ຕິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໔໔; ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑ ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາ). ອຍໍ ຕາວ ຫາຣານໍ ສາຘາຣຓໂຕ ອຕ຺ໂຖ.

ອສາຘາຣຓໂຕ ປນ ເທສີຍຕິ ສໍວຓ຺ຓີຍຕິ ເອຕາຍ ສຸຕ຺ຕຕ຺ໂຖຕິ ເທສນາ, ເທສນາສຫຈຣຓໂຕ ວາ ¶ ເທສນາ. ນນຸ ຈ ອຎ຺ເຎປິ ຫາຣາ ເທສນາສງ຺ຂາຕສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນໂຕ ເທສນາສຫຈາຣິໂນວາຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ອຍໍ ປນ ຫາໂຣ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຍຖາຣຸຕວເສເນວ ວິຎ຺ຎາຍມາໂນ ເທສນາຍ ສຫ ຈຣຕີຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫຕິ, ນ ຕຖາ ປເຣ. ນ ຫິ ອສ຺ສາທາທີນວນິສ຺ສຣຓາທິສນ຺ທສ຺ສນຣຫິຕາ ສຸຕ຺ຕເທສນາ ອຕ຺ຖິ. ອສ຺ສາທາທິສນ຺ທສ຺ສນວິຠາວນລກ຺ຂໂຓ ຈາຍໍ ຫາໂຣຕິ.

ວິຈິຍນ຺ຕິ ເອເຕນ, ເອຕ຺ຖ ວາ ປທປຎ຺ຫາທໂຍ, ວິຈິຕິ ເອວ ວາ ເຕສນ຺ຕິ ວິຈໂຍ. ປາຬິຍໍ ປນ ວິຈິນຕີຕິ ວິຈໂຍຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕ.

ຍຸຕ຺ຕີຕິ ອຸປປຕ຺ຕິສາຘນຍຸຕ຺ຕິ, ອິຘ ປນ ຍຸຕ຺ຕິວິຈາຣຓາ ຍຸຕ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ ‘‘ຣູປຠໂວ ຣູປ’’ນ຺ຕິ ຍຖາ, ຍຸຕ຺ຕິສຫຈຣຓໂຕ ວາ. ອິຘາປິ ເທສນາຫາເຣ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ໂພ.

ປທຏ຺ຐານນ຺ຕິ ¶ ອາສນ຺ນກາຣຓໍ, ອິຘາປິ ປທຏ຺ຐານວິຈາຣຓາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ລກ຺ຂີຍນ຺ຕິ ເອເຕນ, ເອຕ຺ຖ ວາ ເອກລກ຺ຂຓາ ຘມ຺ມາ ອວຸຕ຺ຕາປິ ເອກວຈເນນາຕິ ລກ຺ຂຓໍ.

ວິຍູຫີຍນ຺ຕິ ວິຠາເຄນ ປິຓ຺ຑີຍນ຺ຕິ ເອເຕນ, ເອຕ຺ຖ ວາຕິ ພ຺ຍູໂຫ. ນິພ຺ພຈນາທີນໍ ສຸຕ຺ເຕ ທສ຺ສິຍມານານໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ພ຺ຍູໂຫຕິ ຈຕຸພ຺ຍູໂຫ, ຈຕຸນ຺ນໍ ວາ ພ຺ຍູໂຫ ເອຕ຺ຖາຕິ ຈຕຸພ຺ຍູໂຫ.

ອາວຏ຺ຏີຍນ຺ຕິ ເອເຕນ, ເອຕ຺ຖ ວາ ສຠາຄາ ວິສຠາຄາ ຈ ຘມ຺ມາ, ເຕສໍ ວາ ອາວຏ຺ຏນນ຺ຕິ ອາວຏ຺ໂຏ.

ວິຠຊີຍນ຺ຕິ ເອເຕນ, ເອຕ຺ຖ ວາ ສາຘາຣຓາສາຘາຣຓານໍ ສໍກິເລສໂວທານຘມ຺ມານໍ ຠູມິໂຍຕິ ວິຠຕ຺ຕິ, ວິຠຊນໍ ວາ ເອເຕສໍ ຠູມິຍາຕິ ວິຠຕ຺ຕິ.

ປຏິປກ຺ຂວເສນ ປຣິວຕ຺ຕີຍນ຺ຕິ ອິມິນາ, ເອຕ຺ຖ ວາ ສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ, ປຣິວຕ຺ຕນໍ ວາ ເຕສນ຺ຕິ ປຣິວຕ຺ຕໂນ.

ວິວິຘໍ ¶ ວຈນໍ ເອກສ຺ເສວຕ຺ຖສ຺ສ ວາຈກເມຕ຺ຖາຕິ ວິວຈນໍ, ວິວຈນເມວ ເວວຈນໍ, ວິວິຘໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ເອເຕນ ອຕ຺ໂຖຕິ ວາ ວິວຈນໍ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ປກາເຣຫິ ປເຠທໂຕ ວາ ຎາປີຍນ຺ຕິ ອິມິນາ, ເອຕ຺ຖ ວາ ອຕ຺ຖາຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ.

ໂອຕາຣີຍນ຺ຕິ ອນຸປ຺ປເວສີຍນ຺ຕິ ເອເຕນ, ເອຕ຺ຖ ວາ ສຸຕ຺ຕາຄຕາ ຘມ຺ມາ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທາທີສູຕິ ໂອຕຣໂຓ.

ໂສຘີຍນ຺ຕິ ສມາຘີຍນ຺ຕິ ເອເຕນ, ເອຕ຺ຖ ວາ ສຸຕ຺ເຕ ປທປທຕ຺ຖປຎ຺ຫາຣມ຺ຠາຕິ ໂສຘໂນ.

ອຘິຏ຺ຐີຍນ຺ຕິ ອນຸປວຕ຺ຕີຍນ຺ຕິ ເອເຕນ, ເອຕ຺ຖ ວາ ສາມຎ຺ຎວິເສສຠູຕາ ຘມ຺ມາ ວິນາ ວິກປ຺ເປນາຕິ ອຘິຏ຺ຐາໂນ.

ປຣິກໂຣຕິ ອຠິສງ຺ຂໂຣຕິ ຜລນ຺ຕິ ປຣິກ຺ຂາໂຣ, ເຫຕຸ ປຈ຺ຈໂຍ ຈ, ປຣິກ຺ຂາຣໍ ອາຈິກ຺ຂຕີຕິ ປຣິກ຺ຂາໂຣ, ຫາໂຣ, ປຣິກ຺ຂາຣວິສຍຕ຺ຕາ ປຣິກ຺ຂາຣສຫຈຣຓໂຕ ວາ ປຣິກ຺ຂາໂຣ.

ສມາໂຣປີຍນ຺ຕິ ເອເຕນ, ເອຕ຺ຖ ວາ ປທຏ຺ຐານາທິມຸເຂນ ຘມ຺ມາຕິ ສມາໂຣປໂນ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ຈ ຠາວສາຘນວເສນາປິ ອຕ຺ໂຖ ສມ຺ຠວຕີຕິ ຕສ຺ສາປິ ວເສນ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ຕສ຺ສາຕິ ¶ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ຫາຣຸທ຺ເທສສ຺ສ. ອນຸຄີຕີຕິ ວຸຕ຺ຕສ຺ເສວຕ຺ຖສ຺ສ ສຸຂຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ອນຸປຈ຺ຉາ ຄາຍນຄາຖາ, ຕາສຸ ໂອສານຄາຖາຍ ອຕ຺ຖໂຕ ອສໍກິຓ຺ຓາຕິ ປທຕ຺ເຖນ ສງ຺ກຣຣຫິຕາ, ເຕນ ຍທິປິ ເກຈິ ຫາຣາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອວິສິຏ຺ຐາ ວິຍ ທິສ຺ສນ຺ຕິ, ຕຖາປິ ເຕສໍ ອຕ຺ຖໂຕ ສງ຺ກໂຣ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ໂສ ຈ ເນສໍ ອສງ຺ກໂຣ ລກ຺ຂຓນິທ຺ເທເສ ສຸປາກໂຏ ໂຫຕິ. ເອເຕສຎ຺ເຈວາຕິ ເອເຕສໍ ໂສຬສນ຺ນໍ ຫາຣານໍ. ຍຖາ ອສງ຺ກໂຣ, ຕຖາ ເຈວ ຠວຕິ. ກິໍ ຠວຕິ? ວິຕ຺ຖາຣຕຍາ ວິຕ຺ຖາເຣນ. ນຍວິຠຕ຺ຕິ ນເຍນ ອຸປາເຍນ ຎາເຍນ ວິຠາໂຄ. ເອເຕນ ຕໍ ເອວ ອສງ຺ກິຓ຺ຓຕໍ ວິຠາເວຕິ. ເກຈິ ‘‘ວິຕ຺ຖາຣນຍາ’’ຕິ ປຐນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ສຸນ຺ທຣໍ, ອຍຎ຺ຈ ຄາຖາ ເກສຸຈິ ໂປຕ຺ຖເກສຸ ນຕ຺ຖິ.

໒. ເອວໍ ຫາເຣ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ອິທານິ ນເຍ ອຸທ຺ທິສິຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕເມ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ນຍນ຺ຕິ ສໍກິເລເສ ໂວທານານິ ຈ ວິຠາຄໂຕ ຎາເປນ຺ຕີຕິ ນຍາ, ນີຍນ຺ຕິ ວາ ຕານິ ເອເຕຫິ ¶ , ເອຕ຺ຖ ວາຕິ ນຍາ, ນຍນມຕ຺ຕເມວ ວາຕິ ນຍາ, ນີຍນ຺ຕິ ວາ ສຍໍ ຘມ຺ມກຖິເກຫິ ອຸປນີຍນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖປວິຈຍຕ຺ຖນ຺ຕິ ນຍາ. ອຖ ວາ ນຍາ ວິຍາຕິ ນຍາ. ຍຖາ ຫິ ເອກຕ຺ຕາທໂຍ ນຍາ ສມ຺ມາ ປຏິວິຊ຺ຌິຍມານາ ປຈ຺ຈຍປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຘມ຺ມານໍ ຍຖາກ຺ກມໍ ສມ຺ພນ຺ຘວິຠາຄພ຺ຍາປາຣວິຣຫານຸຣູປຜລຠາວທສ຺ສເນນ ອສງ຺ກຣໂຕ ສມ຺ມຸຕິສຈ຺ຈປຣມຕ຺ຖສຈ຺ຈານໍ ສຠາວໍ ປເວທຍນ຺ຕາ ປຣມຕ຺ຖສຈ຺ຈປ຺ປຏິເວຘາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ເອວເມເຕປິ ກຓ຺ຫສຸກ຺ກສປ຺ປຏິຠາຄຘມ຺ມວິຠາຄທສ຺ສເນນ ອວິປຣີຕສຸຕ຺ຕຕ຺ຖາວໂພຘາຍ ອຠິສມ຺ຠຸຓນ຺ຕາ ເວເນຍ຺ຍານໍ ຈຕຸສຈ຺ຈປ຺ປຏິເວຘາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ປຣິຍຕ຺ຕິອຕ຺ຖສ຺ສ ນຍນໂຕ ສໍກິເລສໂຕ ຍມນໂຕ ຈ ນຍາ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ.

ນນ຺ທິຍາວຏ຺ໂຏຕິອາທີສຸ ນນ຺ທິຍາວຏ຺ຏສ຺ສ ວິຍ ອາວຏ຺ໂຏ ເອຕສ຺ສາຕິ ນນ຺ທິຍາວຏ຺ໂຏ, ຍຖາ ຫິ ນນ຺ທິຍາວຏ຺ໂຏ ອນ຺ໂຕຐິເຕນ ປຘານາວຍເວນ ພຫິທ຺ຘາ ອາວຏ຺ຏຕິ, ເອວມຍມ຺ປິ ນໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ນນ຺ທິຍາ ຕຓ຺ຫາຍ ປໂມທສ຺ສ ວາ ອາວຏ຺ໂຏ ເອຕ຺ຖາຕິ ນນ຺ທິຍາວຏ຺ໂຏ. ຕີຫິ ອວຍເວຫິ ໂລຠາທີຫິ ສໍກິເລສປກ຺ເຂ ອໂລຠາທີຫິ ຈ ໂວທານປກ຺ເຂ ປຸກ຺ຂໂລ ໂສຠໂນຕິ ຕິປຸກ຺ຂໂລ. ອສນ຺ຕາສນຊວປຣກ຺ກມາທິວິເສສໂຍເຄນ ສີໂຫ ຠຄວາ, ຕສ຺ສ ວິກ຺ກີຬິຕໍ ເທສນາວຈີກມ຺ມຠູໂຕ ວິຫາໂຣຕິ ກຕ຺ວາ ວິປລ຺ລາສຕປ຺ປຏິປກ຺ຂປຣິທີປນໂຕ ສີຫສ຺ສ ວິກ຺ກີຬິຕໍ ເອຕ຺ຖາຕິ ສີຫວິກ຺ກີຬິໂຕ, ¶ ນໂຍ. ພລວິເສສໂຍຄທີປນໂຕ ວາ ສີຫວິກ຺ກີຬິຕສທິສຕ຺ຕາ ນໂຍ ສີຫວິກ຺ກີຬິໂຕ. ພລວິເສໂສ ເຈຕ຺ຖ ສທ຺ຘາທິພລໍ, ທສພລານິ ເອວ ວາ. ອຕ຺ຖນຍຕ຺ຕຍທິສາຠາເວນ ກຸສລາທິຘມ຺ມານໍ ອາໂລຈນໍ ທິສາໂລຈນໍ. ຕຖາ ອາໂລຈິຕານໍ ເຕສໍ ຘມ຺ມານໍ ອຕ຺ຖນຍຕ຺ຕຍໂຍຊເນ ສມານຍນໂຕ ອງ຺ກຸໂສ ວິຍ ອງ຺ກຸໂສ. ຄາຖາສຸ ລຎ຺ເຊຕິ ປກາເສຕິ ສຸຕ຺ຕຕ຺ຖນ຺ຕິ ລຎ຺ຊໂກ, ນໂຍ ຈ ໂສ ລຎ຺ຊໂກ ຈາຕິ ນຍລຎ຺ຊໂກ. ຄຕາຕິ ຎາຕາ, ມຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສ ເອວ ວາ ປາໂຐ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໓. ເອວໍ ນເຍປິ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ອິທານິ ມູລປທານິ ອຸທ຺ທິສິຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມານີ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ມູລານິ ຈ ຕານິ ນຍານໍ ປຏ຺ຐານຠາຄານຎ຺ຈ ປຕິຏ຺ຐາຠາວໂຕ ປທານິ ຈ ອຘິຄມູປາຍຠາວໂຕ ໂກຏ຺ຐາສຠາວໂຕ ຈາຕິ ມູລປທານິ. ໂກສລ຺ລສມ຺ຠູຕຏ຺ເຐນ, ກຸຈ຺ຉິຕານໍ ວາ ປາປຘມ຺ມານໍ ສລນໂຕ ວິທ຺ຘໍສນໂຕ, ກຸສານໍ ວາ ຣາຄາທີນໍ ລວນໂຕ, ກຸສາ ວິຍ ວາ ລວນໂຕ, ກຸເສນ ວາ ຎາເຓນ ລາຕພ຺ພໂຕ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພໂຕ ກຸສລານິ, ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂໂຕ ອກຸສລານີຕິ ປທຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເອວໍ ຄຓນປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ຊາຕິເຠທໂຕ ຈ ມູລປທານິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ສໍກິເລສປກ຺ຂໍເຍວ ¶ ປຐມໍ ອຸທ຺ທິສຕິ ‘‘ຕຓ຺ຫາ’’ຕິອາທິນາ. ຕຕ຺ຖ ຕສຕິ ປຣິຕສຕີຕິ ຕຓ຺ຫາ. ອວິນ຺ທິຍໍ ວິນ຺ທຕິ, ວິນ຺ທິຍໍ ນ ວິນ຺ທຕີຕິ ອວິຊ຺ຊາ, ວິຊ຺ຊາປຏິປກ຺ຂາຕິ ວາ ອວິຊ຺ຊາ. ລຸພ຺ຠນ຺ຕິ ເຕນ, ສຍໍ ວາ ລຸພ຺ຠຕິ, ລຸພ຺ຠນມຕ຺ຕເມວ ວາ ໂສຕິ ໂລໂຠ. ໂທສໂມເຫສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອສຸເຠ ‘‘ສຸຠ’’ນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕາ ສຎ຺ຎາ ສຸຠສຎ຺ຎາ. ສຸຂສຎ຺ຎາທີສຸປິ ອິມິນາວ ນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສງ຺ຄຫນ຺ຕິ ຄຓນໍ. ສໂມສຣຓນ຺ຕິ ສໂມໂຣປນໍ.

ປຈ຺ຈນີກຘມ຺ເມ ສເມຕີຕິ ສມໂຖ. ອນິຈ຺ຈາທີຫິ ວິວິເຘຫິ ອາກາເຣຫິ ປສ຺ສຕີຕິ ວິປສ຺ສນາ. ອໂລຠາທໂຍ ໂລຠາທິປຏິປກ຺ຂໂຕ ເວທິຕພ຺ພາ. ອສຸເຠ ‘‘ອສຸຠ’’ນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕາ ສຎ຺ຎາ ອສຸຠສຎ຺ຎາ, ກາຍານຸປສ຺ສນາສຕິປຏ຺ຐານໍ. ສຎ຺ຎາສີເສນ ຫິ ເທສນາ. ທຸກ຺ຂສຎ຺ຎາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ອິທໍ ອຸທ຺ທານນ຺ຕິ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕສ຺ເສວ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວິປ຺ປກິຓ຺ຓຠາເວນ ນສ຺ສິຕຸໍ ອທຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘໍ ທານໍ ຣກ຺ຂຓໍ ອຸທ຺ທານໍ, ສງ຺ຄຫວຈນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ວິປລ຺ລາສາ’’ຕິປິ ¶ ປາໂຐ. ກິເລສຠູມີຕິ ສໍກິເລສຠູມິ ສພ຺ເພສໍ ອກຸສລຘມ຺ມານໍ ສໂມສຣຓຏ຺ຐານຕ຺ຕາ. ກຸສລານໍ ຍານິ ຕີຓິ ມູລານິ. ‘‘ກຸສລານີ’’ຕິປິ ປຐນ຺ຕິ. ສຕິປຏ຺ຐານາຕິ ອສຸຠສຎ຺ຎາທໂຍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍຠູມີຕິ ສທ຺ຘາທີນໍ ວິມຸຕ຺ຕິປຣິປາຈນິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ສໂມສຣຓຏ຺ຐານຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຸຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ໂຍຊີຍນ຺ຕິ. ໂຂຕິ ປທປູຣເຓ, ອວຘາຣຓຕ຺ເຖ ວາ ນິປາໂຕ. ເຕນ ເອເຕ ເອວາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຏ຺ຐາຣເສວາຕິ ວາ. ມູລປທາຕິ ມູລປທານິ, ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາໂສ ວາ.

໔. ເອວໍ ¶ ອຸທ຺ທິຏ຺ເຐ ຫາຣາທໂຍ ນິທ຺ທິສິຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ສງ຺ເຂປໂຕ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ອຸທ຺ເທສປາເຐ. ສງ຺ເຂປໂຕ ເນຕ຺ຕິ ກິຕ຺ຕິຕາຕິ ສມາສໂຕ ເນຕ຺ຕິປ຺ປກຣຓໍ ກຖິຕໍ. ຫາຣນຍມູລປທານຎ຺ຫິ ສຣູປທສ຺ສນໍ ອຸທ຺ເທສປາເຐນ ກຕນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຫາຣນຍານໍ –

ສາມຎ຺ຎໂຕ ວິເສເສນ, ປທຕ຺ໂຖ ລກ຺ຂຓໍ ກໂມ;

ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ ເຫຕ຺ວາທີ, ເວທິຕພ຺ພາ ຫິ ວິຎ຺ຎຸນາ.

ເຕສຸ ອວິເສສໂຕ ວິເສສໂຕ ຈ ຫາຣນຍານໍ ອຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕ. ລກ຺ຂຓາທີສຸ ປນ ອວິເສສໂຕ ສພ຺ເພປິ ຫາຣາ ນຍາ ຈ ຍຖາກ຺ກມໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນຕ຺ຖມຸເຂນ ນວງ຺ຄສ຺ສ ສາສນສ຺ສ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນລກ຺ຂຓາ. ວິເສສໂຕ ປນ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຫາຣສ຺ສ ນຍສ຺ສ ຈ ລກ຺ຂຓໍ ນິທ຺ເທເສ ເອວ ກຖຍິສ຺ສາມ. ກມາທີນິ ຈ ຍສ຺ມາ ເນສໍ ລກ຺ຂເຓສຸ ຎາເຕສຸ ວິຎ຺ເຎຍ຺ຍານິ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕານິປິ ນິທ຺ເທສໂຕ ປຣໂຕ ປກາສຍິສ຺ສາມ.

໑. ຍາ ປນ ອສ຺ສາທາທີນວຕາຕິອາທິກາ ນິທ຺ເທສຄາຖາ, ຕາສຸ ອສ຺ສາທາທີນວຕາຕິ ອສ຺ສາໂທ ອາທີນວຕາຕິ ປທວິຠາໂຄ. ອາທີນວຕາຕິ ຈ ອາທີນໂວ ເອວ. ເກຈິ ‘‘ອສ຺ສາທາທີນວໂຕ’’ຕິ ປຐນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ສຸນ຺ທຣໍ. ຕຕ຺ຖ ອສ຺ສາທີຍຕີຕິ ອສ຺ສາໂທ, ສຸຂໍ ໂສມນສ຺ສຎ຺ຈ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ – ‘‘ຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ເຘ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ສຸຂໍ ໂສມນສ຺ສໍ, ອຍໍ ປຎ຺ຈສຸ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ເຘສຸ ¶ ອສ຺ສາໂທ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໖໖; ສໍ. ນິ. ໓.໒໖). ຍຖາ ເຈຕໍ ສຸຂໍ ໂສມນສ຺ສໍ, ເອວໍ ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓມ຺ປິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ – ‘‘ໂສ ຕທສ຺ສາເທຕິ ຕໍ ນິກາເມຕີ’’ຕິ ‘‘ຣູປໍ ອສ຺ສາເທຕິ ອຠິນນ຺ທຕິ, ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ຣາໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໑.໔໒໔), ‘‘ສໍໂຍຊນີເຍສຸ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ເມສຸ ອສ຺ສາທານຸປສ຺ສິໂນ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໕໓) ຈ ¶ . ອສ຺ສາເທຕິ ເອຕາຍາຕິ ວາ ອສ຺ສາໂທ, ຕຓ຺ຫາ. ຕຓ຺ຫາຍ ຫິ ກາຣຓຠູຕາຍ ປຸຄ຺ຄໂລ ສຸຂມ຺ປິ ສຸຂາຣມ຺ມຓມ຺ປິ ອສ຺ສາເທຕິ. ຍຖາ ຈ ຕຓ຺ຫາ, ເອວໍ ວິປລ຺ລາສາປິ. ວິປລ຺ລາສວເສນ ຫິ ສຕ຺ຕາ ອນິຏ຺ຐມ຺ປິ ອາຣມ຺ມຓໍ ອິຏ຺ຐາກາເຣນ ອສ຺ສາເທນ຺ຕິ, ເອວໍ ເວທນາຍ ສພ຺ເພສໍ ເຕຠູມກສງ຺ຂາຣານໍ ຕຓ຺ຫາຍ ວິປລ຺ລາສານຎ຺ຈ ອສ຺ສາທວິຈາໂຣ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ກຖໍ ປນ ທຸກ຺ຂາທຸກ຺ຂມສຸຂເວທນານໍ ອສ຺ສາທນີຍຕາຕິ? ວິປລ຺ລາສໂຕ ສຸຂປຣິຍາຍສພ຺ຠາວໂຕ ຈ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ສຸຂາ ໂຂ, ອາວຸໂສ ວິສາຂ, ເວທນາ ຐິຕິສຸຂາ ວິປຣິຓາມທຸກ຺ຂາ. ທຸກ຺ຂາ ເວທນາ ຐິຕິທຸກ຺ຂາ ວິປຣິຓາມສຸຂາ, ອທຸກ຺ຂມສຸຂາ ເວທນາ ຎາຓສຸຂາ ອຎ຺ຎາຓທຸກ຺ຂາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໖໕). ຕຕ຺ຖ ເວທນາຍ ອຏ຺ຐສຕປຣິຍາຍວເສນ, ເຕຠູມກສງ຺ຂາຣານໍ ນິກ຺ເຂປກຓ຺ຑຣູປກຓ຺ຑວເສນ, ຕຓ຺ຫາຍ ສໍກິເລສວຕ຺ຖຸວິຠງ຺ເຄ ນິກ຺ເຂປກຓ຺ເຑ ຈ ຕຓ຺ຫານິທ຺ເທສວເສນ, ວິປລ຺ລາສານໍ ສຸຂສຎ຺ຎາທິວເສນ ທ຺ວາສຏ຺ຐິທິຏ຺ຐິຄຕວເສນ ຈ ວິຠາໂຄ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອາທີນໂວ ທຸກ຺ຂາ ເວທນາ ຕິສ຺ໂສປິ ວາ ທຸກ຺ຂຕາ. ອຖ ວາ ສພ຺ເພປິ ເຕຠູມກາ ສງ຺ຂາຣາ ອາທີນໂວ. ອາທີນໍ ອຕິວິຍ ກປຓໍ ວາຕິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ຫິ ອາທີນໂວ, ກປຓມນຸສ຺ໂສ, ເອວໍສຠາວາ ຈ ເຕຠູມກາ ຘມ຺ມາ ອນິຈ຺ຈຕາທິໂຍເຄນ. ຍໂຕ ຕຕ຺ຖ ອາທີນວານຸປສ຺ສນາ ອາຣທ຺ຘວິປສ຺ສການໍ ຍຖາຠູຕນໂຍຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຖາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ ອນິຈ຺ຈາ ທຸກ຺ຂາ ວິປຣິຓາມຘມ຺ມາ, ອຍໍ ປຎ຺ຈສຸ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ເຘສຸ ອາທີນໂວ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ອາທີນໂວ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈນິທ຺ເທສຠູຕານໍ ຊາຕິຍາທີນໍ ອນິຈ຺ຈຕາທີນໍ ທ຺ວາຈຕ຺ຕາລີສາຍ ອາກາຣານຎ຺ຈ ວເສນ ວິຠຊິຕ຺ວາ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ໂພ.

ນິສ຺ສຣຕິ ເອເຕນາຕິ ນິສ຺ສຣຓໍ, ອຣິຍມຄ຺ໂຄ. ນິສ຺ສຣຕີຕິ ວາ ນິສ຺ສຣຓໍ ນິພ຺ພານໍ. ອຸຠຍມ຺ປິ ສາມຎ຺ຎນິທ຺ເທເສນ ເອກເສເສນ ວາ ‘‘ນິສ຺ສຣຓ’’ນ຺ຕິ ¶ ວຸຕ຺ຕໍ. ປິ-ສທ຺ໂທ ປຸຣິມານໍ ປຈ຺ຉິມານຎ຺ຈ ສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ອຣິຍມຄ຺ຄປກ຺ເຂ ສຕິປຏ຺ຐານາທີນໍ ສຕ຺ຕຕ຺ຕິໍສໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມານໍ ກາຍານຸປສ຺ສນາທີນຎ຺ຈ ຕທນ຺ໂຕຄຘເຠທານໍ ວເສນ ນິສ຺ສຣຓໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ພໍ.

ນິພ຺ພານປກ຺ເຂ ປນ ກິຎ຺ຈາປິ ອສງ຺ຂຕາຍ ຘາຕຸຍາ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ວິຠາໂຄ ນຕ຺ຖິ. ປຣິຍາເຍນ ປນ ໂສປາທິເສສນິຣຸປາທິເສສເຠເທນ. ຍໂຕ ວາ ຕໍ ນິສ຺ສຏໍ, ເຕສໍ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ເຄ (ປຏິ. ມ. ໑.໓) ທສ຺ສິຕປ຺ປເຠທານໍ ຈກ຺ຂາທີນໍ ຉນ຺ນໍ ທ຺ວາຣານໍ ຣູປາທີນໍ ຉນ຺ນໍ ອາຣມ຺ມຓານໍ ຕໍຕໍທ຺ວາຣປ຺ປວຕ຺ຕານໍ ¶ ຉນ຺ນໍ ຉນ຺ນໍ ວິຎ຺ຎາຓຜສ຺ສເວທນາສຎ຺ຎາເຈຕນາຕຓ຺ຫາວິຕກ຺ກວິຈາຣານໍ ປຖວີຘາຕຸອາທີນໍ ຉນ຺ນໍ ຘາຕູນໍ ທສນ຺ນໍ ກສິຓາຍຕນານໍ ອສຸຠານໍ ເກສາທີນໍ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາຍ ອາກາຣານໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຂນ຺ຘານໍ ທ຺ວາທສນ຺ນໍ ອາຍຕນານໍ ອຏ຺ຐາຣສນ຺ນໍ ຘາຕູນໍ ໂລກິຍານໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ກາມຘາຕຸອາທີນໍ ຕິສ຺ສນ຺ນໍ ຘາຕູນໍ ກາມຠວາທີນໍ ຕິຓ຺ຓໍ ຕິຓ຺ຓໍ ຠວານໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ຌານານໍ ອປ຺ປມຎ຺ຎານໍ ອາຣຸປ຺ປານໍ ທ຺ວາທສນ຺ນໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທງ຺ຄານຎ຺ຈາຕິ ເອວມາທີນໍ ສງ຺ຂຕຘມ຺ມານໍ ນິສ຺ສຣຓຠາເວນ ຈ ວິຠຊິຕ຺ວາ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ພໍ.

ຜລນ຺ຕິ ເທສນາຜລໍ. ກິໍ ປນ ຕນ຺ຕິ? ຍໍ ເທສນາຍ ນິປ຺ຜາທີຍຕິ. ນນຸ ຈ ນິພ຺ພານາຘິຄໂມ ຠຄວໂຕ ເທສນາຍ ນິປ຺ຜາທີຍຕິ. ນິພ຺ພານຎ຺ຈ ‘‘ນິສ຺ສຣຓ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ວຸຕ຺ຕເມວາຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ປຣມ຺ປຣາຍ. ອິຘ ປນ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ເທສນາຜລໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ຕໍ ປນ ສຸຕມຍຎາຓໍ. ອຕ຺ຖຘມ຺ມເວທາທິອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາຄປ຺ປຏິປຕ຺ຕິຠູຕາ ຉພ຺ພິສຸທ຺ຘິໂຍ. ຍຎ຺ຈ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ມຄ຺ຄໍ ອນຠິສມ຺ຠຸຓນ຺ຕສ຺ສ ກາລນ຺ຕເຣ ຕທຘິຄມກາຣຓຠູຕໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິຠວເຫຕຸ ຈ ສິຍາ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ – ‘‘ອຕ຺ຕານຸທິຏ຺ຐິໍ ອູຫຈ຺ຈ, ເອວໍ ມຈ຺ຈຸຕໂຣ ສິຍາຕິ (ສຸ. ນິ. ໑໑໒໕; ກຖາ. ໒໒໖; ຈູຬນິ. ໂມຆຣາຊມາຓວປຸຈ຺ຉາ ໑໔໔, ໂມຆຣາຊມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໘໘; ເນຕ຺ຕິ. ໕; ເປຏໂກ. ໒໒) ອິທໍ ຜລ’’ນ຺ຕິ, ‘‘ຘມ຺ໂມ ຫເວ ຣກ຺ຂຕິ ຘມ຺ມຈາຣິນ຺ຕິ ອິທໍ ຜລ’’ນ຺ຕິ (ຊາ. ໑.໑໐.໑໐໒-໑໐໓; ໑.໑໕.໓໘໕) ຈ. ເອເຕນ ນເຍນ ເທເວສຸ ຈ ມານຸເສສຸ ຈ ອາຍຸວຓ຺ຓພລສຸຂຍສປຣິວາຣອາຘິປເຕຍ຺ຍສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ອຸປຘິສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິສິຣີ ເທວຣຊ຺ຊສິຣີ ຈຕ຺ຕາຣິ ສມ຺ປຕ຺ຕິຈກ຺ການິ ສີລສມ຺ປທາ ສມາຘິສມ຺ປທາ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ ຉ ອຠິຎ຺ຎາ ຈຕສ຺ໂສ ປຏິສມ຺ຠິທາ ສາວກໂພຘິ ປຈ຺ເຈກໂພຘິ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘີຕິ ສພ຺ພາປິ ສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ປຸຎ຺ຎສມ຺ຠາຣເຫຕຸກາ ຠຄວໂຕ ເທສນາຍ ສາເຘຕພ຺ພຕາຍ ຜລນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອຸປາໂຍຕິ ¶ ອຣິຍມຄ຺ຄປທຏ຺ຐານຠູຕາ ປຸພ຺ພຠາຄປ຺ປຏິປທາ. ສາ ຫິ ປຸຣິມາ ປຸຣິມາ ປຈ຺ຉິມາຍ ປຈ຺ຉິມາຍ ອຘິຄມູປາຍຠາວໂຕ ປຣມ຺ປຣາຍ ມຄ຺ຄນິພ຺ພານາຘິຄມສ຺ສ ຈ ເຫຕຸຠາວໂຕ ອຸປາໂຍ. ຍາ ຈ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕຜລາຘິຄມສ຺ສ ອຸປາຍປຏິປຕ຺ຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ສຫ ວິປສ຺ສນາຍ ມຄ຺ໂຄ ອຸປາໂຍ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເຕສໍ ມເຕນ ນິສ຺ສຣຓນ຺ຕິ ນິພ຺ພານເມວ ວຸຕ຺ຕໍ ສິຍາ. ຜລໍ ວິຍ ອຸປາໂຍປິ ປຸພ຺ພຠາໂຄຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ສິຍາ, ຍໍ ປນ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາ…ເປ… ວິສຸທ຺ຘິຍາຕິ (ຘ. ປ. ໒໗໙; ເຖຣຄາ. ໖໗໘) ອຍໍ ອຸປາໂຍ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖາປິ ປຸພ຺ພຠາຄປ຺ປຏິປທາ ເອວ ອຸທາຫຏາຕິ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ‘‘ເຕ ປຫາຍ ຕເຣ ໂອຆນ຺ຕິ ອິທໍ ນິສ຺ສຣຓ’’ນ຺ຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ນິສ຺ສຣຓຠາວໍ ວກ຺ຂຕິ. ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ຫິ ໂອຆຕຣຓນ຺ຕິ.

ອາຓຕ຺ຕີຕິ ¶ ອາຓາຣຫສ຺ສ ຠຄວໂຕ ເວເນຍ຺ຍຊນສ຺ສ ຫິຕສິທ຺ຘິຍາ ‘‘ເອວໍ ປຏິປຊ຺ຊາຫີ’’ຕິ ວິຘານໍ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ສຸຎ຺ຎໂຕ ໂລກໍ ອເວກ຺ຂສ຺ສຸ, ໂມຆຣາຊາຕິ (ສຸ. ນິ. ໑໑໒໕; ກຖາ. ໒໒໖; ເນຕ຺ຕິ. ໕; ເປຏໂກ. ໒໒; ຈູຬນິ. ໂມຆຣາຊມາຓວປຸຈ຺ຉາ ໑໔໔, ໂມຆຣາຊມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໘໘) ອາຓຕ຺ຕີ’’ຕິ.

ໂຍຄີນນ຺ຕິ ຈຕຸສຈ຺ຈກມ຺ມຏ຺ຐານຠາວນາຍ ຍຸຕ຺ຕປ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ ເວເນຍ຺ຍານໍ, ອຕ຺ຖາຍາຕິ ວຈນເສໂສ. ເທສນາຫາໂຣຕິ ເອເຕສໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕານໍ ອສ຺ສາທາທີນໍ ວິຠຊນລກ຺ຂໂຓ ສໍວຓ຺ຓນາວິເສໂສ ເທສນາຫາໂຣ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖາຫ – ກິໍ ປເນເຕສໍ ອສ຺ສາທາທີນໍ ອນວເສສານໍ ວຈນໍ ເທສນາຫາໂຣ, ອຸທາຫຸ ເອກຈ຺ຈານນ຺ຕິ? ນິຣວເສສານໍເຍວ. ຍສ຺ມິຎ຺ຫິ ສຸຕ຺ເຕ ອສ຺ສາທາທີນວນິສ຺ສຣຓານິ ສຣູປໂຕ ອາຄຕານິ, ຕຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ. ຍຕ຺ຖ ປນ ເອກເທເສນ ອາຄຕານິ, ນ ວາ ສຣູເປນ. ຕຕ຺ຖ ອນາຄຕໍ ອຕ຺ຖວເສນ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ຫາໂຣ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ອຍຎ຺ຈ ອຕ຺ໂຖ ເທສນາຫາຣວິຠງ຺ເຄ ອາຄມິສ຺ສຕີຕິ ອິຘ ນ ປປຎ຺ຈິໂຕ.

໒. ຍໍ ປຸຈ຺ຉິຕນ຺ຕິ ຍາ ປຸຈ຺ຉາ, ວິຈິຍມານາຕິ ວຈນເສໂສ. ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕໍ ອນຸຄີຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕຕ຺ຖ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕນ຺ຕິ ວິສ຺ສຊ຺ຊນາ, ສາ ເອກໍສພ຺ຍາກຣຓາທິວເສນ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ພ຺ຍາກຣຓໍ. ຈ-ສທ຺ໂທ ສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ, ເຕນ ຄາຖາຍໍ ອວຸຕ຺ຕໍ ປທາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕາ ປນ ປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊນາ ກສ຺ສາຕິ ອາຫ ‘‘ສຸຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ. ເອເຕນ ສຸຕ຺ເຕ ອາຄຕໍ ປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ວິເຈຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຍາ ຈ ອນຸຄີຕິຕິ ວຸຕ຺ຕສ຺ເສວ ອຕ຺ຖສ຺ສ ຍາ ອນຸ ປຈ຺ຉາ ຄີຕິ ອນຸຄີຕິ, ສງ຺ຄຫຄາຖາ, ປຸຈ຺ຉາຍ ວາ ອນຸຣູປາ ຄີຕິ. ເອເຕນ ປຸພ຺ພາປຣໍ ¶ ຄຫິຕໍ. ພ຺ຍາກຣຓສ຺ສ ຫິ ປຸຈ຺ຉານຸຣູປຕາ ອິຘ ປຸພ຺ພາປຣໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ຍາ ‘‘ປຸຈ຺ຉານຸສນ຺ຘີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຸຣິມໍ ‘‘ສຸຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ປທໍ ປຸພ຺ພາເປກ຺ຂນ຺ຕິ ປຸນ ‘‘ສຸຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ນິສ຺ສຍຠູເຕ ອສ຺ສາທາທິເກ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ວິຈຍຫາຣສ຺ສ ວິສໂຍ ນິຣວເສເສນ ທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ. ຕຖາ ຈ ວກ຺ຂຕິ ວິຈຍຫາຣວິຠງ຺ເຄ ‘‘ປທໍ ວິຈິນຕິ…ເປ… ອນຸຄີຕິໍ ວິຈິນຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສຸຕ຺ເຕ ສພ຺ເພສໍ ປທານໍ ອນຸປຸພ຺ເພນ ອຕ຺ຖໂສ ພ຺ຍຎ຺ຊນໂສ ຈ ວິຈໂຍ ປທວິຈໂຍ. ‘‘ອຍໍ ປຸຈ຺ຉາ ອທິຏ຺ຐໂຊຕນາ ທິຏ຺ຐສໍສນ຺ທນາ ວິມຕິຈ຺ເຉທນາ ອນຸມຕິປຸຈ຺ຉາ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາປຸຈ຺ຉາ ສຕ຺ຕາຘິຏ຺ຐານາ ຘມ຺ມາຘິຏ຺ຐານາ ເອກາຘິຏ຺ຐານາ ອເນກາຘິຏ຺ຐານາ ສມ຺ມຸຕິວິສຍາ ປຣມຕ຺ຖວິສຍາ ອຕີຕວິສຍາ ອນາຄຕວິສຍາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນວິສຍາ’’ຕິອາທິນາ ປຸຈ຺ຉາວິຈໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ‘‘ອິທໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ¶ ເອກໍສພ຺ຍາກຣຓໍ ວິຠຊ຺ຊພ຺ຍາກຣຓໍ ປຏິປຸຈ຺ຉາພ຺ຍາກຣຓໍ ຐປນໍ ສາວເສສໍ ນິຣວເສສໍ ສອຸຕ຺ຕຣໍ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ໂລກິຍໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວິສ຺ສຊ຺ຊນວິຈໂຍ.

‘‘ອຍໍ ປຸຈ຺ຉາ ອິມິນາ ສເມຕິ, ເອເຕນ ນ ສເມຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕຕ຺ຖໍ ອາເນຕ຺ວາ ວິຈໂຍ ປຸພ຺ເພນາປຣໍ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ຈ ວິຈໂຍ ປຸພ຺ພາປຣວິຈໂຍ. ‘‘ອຍໍ ອນຸຄີຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖສງ຺ຄຫາ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຖສງ຺ຄຫາ ຕທຸຠຍຕ຺ຖສງ຺ຄຫາ ກຸສລຕ຺ຖສງ຺ຄຫາ ອກຸສລຕ຺ຖສງ຺ຄຫາ’’ຕິອາທິນາ ອນຸຄີຕິວິຈໂຍ. ອສ຺ສາທາທີສຸ ສຸຂເວທນາຍ ‘‘ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓານຸຠວນລກ຺ຂຓາ’’ຕິອາທິນາ, ຕຓ຺ຫາຍ ‘‘ອາຣມ຺ມຓຄ຺ຄຫຓລກ຺ຂຓາ’’ຕິອາທິນາ, ວິປລ຺ລາສານໍ ‘‘ວິປຣີຕຄ຺ຄຫຓລກ຺ຂຓາ’’ຕິອາທິນາ, ອວສິຏ຺ຐານໍ ເຕຠູມກຘມ຺ມານໍ ‘‘ຍຖາສກລກ຺ຂຓາ’’ຕິອາທິນາ ສພ຺ເພສຎ຺ຈ ທ຺ວາວີສຕິຍາ ຕິເກສຸ ທ຺ວາຈຕ຺ຕາລີສາຘິເກ ຈ ທຸກສເຕ ລພ຺ຠມານປທວເສນ ຕໍຕໍອສ຺ສາທຕ຺ຖວິເສສນິທ຺ຘາຣຓໍ ອສ຺ສາທວິຈໂຍ.

ທຸກ຺ຂເວທນາຍ ‘‘ອນິຏ຺ຐານຸຠວນລກ຺ຂຓາ’’ຕິອາທິນາ, ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈານໍ ‘‘ປຏິສນ຺ຘິລກ຺ຂຓາ’’ຕິອາທິນາ, ອນິຈ຺ຈຕາທີນໍ ອາທິອນ຺ຕວນ຺ຕຕາຍ ອນິຈ຺ຈນ຺ຕິກຕາຍ ຈ ‘‘ອນິຈ຺ຈາ’’ຕິອາທິນາ ສພ຺ເພສຎ຺ຈ ໂລກິຍຘມ຺ມານໍ ສໍກິເລສຠາຄິຍຫານຠາຄິຍຕາທິວເສນ ອາທີນວວຸຕ຺ຕິຍາ ໂອກາຣນິທ຺ຘາຣເຓນ ອາທີນວວິຈໂຍ. ນິສ຺ສຣຓປເທ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ອາຄມນໂຕ ¶ ກາຍານຸປສ຺ສນາທິປຸພ຺ພຠາຄປ຺ປຏິປທາວິຠາຄວິເສສນິທ຺ຘາຣຓວເສນ ນິພ຺ພານສ຺ສ ຍຖາວຸຕ຺ຕປຣິຍາຍວິຠາຄວິເສສນິທ຺ຘາຣຓວເສນາຕິ ເອວໍ ນິສ຺ສຣຓວິຈໂຍ. ຜລາທີນໍ ຕໍຕໍສຸຕ຺ຕເທສນາຍ ສາເຘຕພ຺ພຜລສ຺ສ ຕທຸປາຍສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສຸຕ຺ຕວິຘິວຈນສ຺ສ ຈ ວິຠາຄນິທ຺ຘາຣຓວເສນ ວິຈໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອວໍ ປທປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊນປຸພ຺ພາປຣານຸຄີຕີນໍ ອສ຺ສາທາທີນຎ຺ຈ ວິເສສນິທ຺ຘາຣຓວເສເນວ ວິຈຍລກ຺ຂໂຓ ‘‘ວິຈໂຍ ຫາໂຣ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໓. ສພ຺ເພສນ຺ຕິ ໂສຬສນ຺ນໍ. ຠູມີຕິ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ພ຺ຍຎ຺ຊນຎ຺ຫິ ມູລປທານິ ວິຍ ນຍານໍ ຫາຣານໍ ຠູມິ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ, ເຕສໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນວິຈາຣຠາວໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ – ‘‘ຫາຣາ ພ຺ຍຎ຺ຊນວິຈໂຍ’’ຕິ, ເປຏເກປິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຍຕ຺ຖ ຈ ສພ຺ເພ ຫາຣາ, ສມ຺ປຕມານາ ນຍນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕຕ຺ຖໍ. ພ຺ຍຎ຺ຊນວິຘິປຸຖຸຕ຺ຕາ’’ຕິ. ໂຄຈໂຣຕິ ສຸຕ຺ຕຕ຺ໂຖ. ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ຫິ ປທຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣຓມຸເຂນ ຫາຣໂຍຊນາ. ເຕສໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນຕ຺ຖານໍ. ຍຸຕ຺ຕາຍຸຕ຺ຕປຣິກ຺ຂາຕິ ຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ອຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ອຸປປຣິກ຺ຂາ. ‘‘ຍຸຕ຺ຕາຍຸຕ຺ຕິປຣິກ຺ຂາ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ຍຸຕ຺ຕິອຍຸຕ຺ຕີນໍ ວິຈາຣຓາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຖໍ ປນ ເຕສໍ ຍຸຕ຺ຕາຍຸຕ຺ຕຊານນາ? ຈຕູຫິ ມຫາປເທເສຫິ ອວິຣຸຊ຺ຌເນນ. ຕຕ຺ຖ ພ຺ຍຎ຺ຊນສ຺ສ ຕາວ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິຠາໂວ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖວາຈກຠາໂວ ຈ ຍຸຕ຺ຕຠາໂວ. ອຕ຺ຖສ຺ສ ປນ ສຸຕ຺ຕວິນຍຘມ຺ມຕາຫິ ອວິໂລມນໍ ¶ . ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ. ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນ ປຣໂຕ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ຫາໂຣ ຍຸຕ຺ຕີຕິ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐຕິ ເອວໍ ສຸຕ຺ເຕ ພ຺ຍຎ຺ຊນຕ຺ຖານໍ ຍຸຕ຺ຕາຍຸຕ຺ຕຠາວວິຠາວນລກ຺ຂໂຓ ຍຸຕ຺ຕິຫາໂຣຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໔. ຘມ຺ມນ຺ຕິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ສຸຕ຺ຕາຄຕໍ ກຸສລາທິຘມ຺ມມາຫ. ຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສາຕິ ຕສ຺ສ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ກຸສລາທິຘມ຺ມສ຺ສ. ຍໍ ປທຏ຺ຐານນ຺ຕິ ຍໍ ກາຣຓໍ, ໂຍນິໂສມນສິກາຣາທິ ສຸຕ຺ເຕ ອາຄຕໍ ວາ ອນາຄຕໍ ວາ ສມ຺ຠວໂຕ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ກເຖຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິຕີຕິ ເອວໍ, ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍາວ ສພ຺ພຘມ຺ມາຕິ ຍຕ຺ຕກາ ຕສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ອາຄຕາ ຘມ຺ມາ, ເຕສໍ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ຍຖານຸຣູປໍ ປທຏ຺ຐານໍ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ກເຖຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຖ ວາ ຍາວ ສພ຺ພຘມ຺ມາຕິ ສຸຕ຺ຕາຄຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ຍໍ ປທຏ຺ຐານໍ, ຕສ຺ສປິ ຍໍ ປທຏ຺ຐານນ຺ຕິ ສມ຺ຠວໂຕ ຍາວ ສພ຺ພຘມ຺ມາ ປທຏ຺ຐານວິຈາຣຓາ ກາຕພ຺ພາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອໂສ ຫາໂຣ ປທຏ຺ຐາໂນຕິ ເອວໍ ສຸຕ຺ເຕ ອາຄຕຘມ຺ມານໍ ປທຏ຺ຐານຠູຕາ ຘມ຺ມາ ເຕສຎ຺ຈ ປທຏ຺ຐານຠູຕາຕິ ສມ຺ຠວໂຕ ປທຏ຺ຐານຠູຕຘມ຺ມນິທ຺ຘາຣຓລກ຺ຂໂຓ ປທຏ຺ຐາໂນ ນາມ ຫາໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໕. ວຸຕ຺ຕມ຺ຫິ ¶ ເອກຘມ຺ເມຕິ ກຸສລາທີສຸ ຂນ຺ຘາທີສຸ ວາ ຍສ຺ມິໍ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ເອກຘມ຺ເມ, ສຸຕ຺ເຕ ສຣູປໂຕ ນິທ຺ຘາຣຓວເສນ ວາ ກຖິເຕ. ເຍ ຘມ຺ມາ ເອກລກ຺ຂຓາ ເກຈີຕິ ເຍ ເກຈິ ຘມ຺ມາ ກຸສລາທິຠາເວນ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘາທິຠາເວນ ວາ ເຕນ ຘມ຺ເມນ ສມານລກ຺ຂຓາ. ວຸຕ຺ຕາ ຠວນ຺ຕິ ສພ຺ເພຕິ ເຕ ສພ຺ເພປິ ກຸສລາທິສຠາວາ, ຂນ຺ຘາທິສຠາວາ ວາ ຘມ຺ມາ ສຸຕ຺ເຕ ອວຸຕ຺ຕາປິ ຕາຍ ສມານລກ຺ຂຓຕາຍ ວຸຕ຺ຕາ ຠວນ຺ຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສໍວຓ຺ຓນາວເສນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ເອກລກ຺ຂຓາຕິ ສມານລກ຺ຂຓາ ວຸຕ຺ຕາ. ເຕນ ສຫຈາຣິຕາ ສມານກິຈ຺ຈຕາ ສມານເຫຕຸຕາ ສມານຜລຕາ ສມານາຣມ຺ມຓຕາຕິ ເອວມາທີຫິ ອວຸຕ຺ຕານມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕານໍ ວິຍ ນິທ຺ຘາຣຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ໂສ ຫາໂຣ ລກ຺ຂໂຓ ນາມາຕິ ເອວໍ ສຸຕ຺ເຕ ອນາຄເຕປິ ຘມ຺ເມ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ ອາຄເຕ ວິຍ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ຍາ ສໍວຓ຺ຓນາ, ໂສ ລກ຺ຂໂຓ ນາມ ຫາໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໖. ເນຣຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ນິຣຸຕ຺ຕໍ, ປທນິພ຺ພຈນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຘິປ຺ປາໂຍຕິ ພຸທ຺ຘານໍ ສາວການໍ ວາ ຕສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ເທສການໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ພ຺ຍຎ຺ຊນນ຺ຕິ ພ຺ຍຎ຺ຊເນນ, ກຣເຓ ຫິ ເອຕໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຕໍ. ກາມຎ຺ຈ ສພ຺ເພ ຫາຣາ ພ຺ຍຎ຺ຊນວິຈຍາ, ອຍໍ ປນ ວິເສສໂຕ ພ຺ຍຎ຺ຊນທ຺ວາເຣເນວ ອຕ຺ຖປຣິເຍສນາຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ພ຺ຍຎ຺ຊນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ – ‘‘ພ຺ຍຎ຺ຊເນນ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ເນຣຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ອຘິປ຺ປາໂຍ ຈ ນິທານຎ຺ຈ ປຸພ຺ພາປຣານຸສນ຺ຘິ ຈ ຄເວສິຕພ຺ພາ’’ຕິ. ອຖາຕິ ປທປູຣຓມຕ຺ຕໍ. ເທສນານິທານນ຺ຕິ ນິທທາຕິ ຜລນ຺ຕິ ນິທານໍ, ກາຣຓໍ, ເຍນ ກາຣເຓນ ເທສນາ ປວຕ຺ຕາ, ຕໍ ເທສນາຍ ປວຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸພ຺ພາປຣານຸສນ຺ຘີຕິ ປຸພ຺ເພນ ຈ ອປເຣນ ຈ ອນຸສນ຺ຘິ. ‘‘ປຸພ຺ພາປເຣນ ສນ຺ຘີ’’ຕິປິ ¶ ປາໂຐ, ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາເຄນ ອປຣຠາຄໍ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ກຖນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສງ຺ຄີຕິວເສນ ວາ ປຸພ຺ພາປຣຠູເຕຫິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເຣຫິ ສໍວຓ຺ຓິຍມານສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ສໍສນ຺ທນໍ ປຸພ຺ພາປຣານຸສນ຺ຘິ. ຍຎ຺ຈ ປຸພ຺ພປເທນ ປຣປທສ຺ສ ສມ຺ພນ຺ຘນໍ, ອຍມ຺ປິ ປຸພ຺ພາປຣານຸສນ຺ຘິ. ເອໂສ ຫາໂຣ ຈຕຸພ຺ຍູໂຫຕິ ເອວໍ ນິພ຺ພຈນາຘິປ຺ປາຍາທີນໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ວິຠາວນລກ຺ຂໂຓ ຈຕຸພ຺ຍູໂຫ ຫາໂຣ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໗. ເອກມ຺ຫິ ປທຏ຺ຐາເນຕິ ເອກສ຺ມິໍ ອາຣມ຺ຠຘາຕຸອາທິເກ ປຣກ຺ກມຘາຕຸອາທີນໍ ປທຏ຺ຐານຠູເຕ ຘມ຺ເມ ເທສນາຣຸຬ຺ເຫ ສຕິ. ປຣິເຍສຕິ ເສສກໍ ປທຏ຺ຐານນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ວິສຠາຄຕາຍ ອຄ຺ຄຫເຓນ ວາ ເສສກໍ ປມາທາທີນໍ ອາສນ຺ນກາຣຓຕ຺ຕາ ປທຏ຺ຐານຠູຕໍ ໂກສຊ຺ຊາທິກໍ ຘມ຺ມນ຺ຕຣໍ ປຣິເຍສຕິ ປຎ຺ຎາຍ ຄເວສຕິ, ປຣິເຍສິຕ຺ວາ ຈ ສໍວຓ຺ຓນາຍ ໂຍເຊນ຺ໂຕ ເທສນໍ ¶ ອາວຏ຺ຏຕິ ປຏິປກ຺ເຂຕິ ວີຣິຍາຣມ຺ຠາທິມຸເຂນ ອາຣທ຺ຘສຸຕ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປມາທາທິວເສນ ນິທ຺ທິສນ຺ໂຕ ເທສນໍ ປຏິປກ຺ຂໂຕ ອາວຏ຺ເຏຕິ ນາມ. ອາວຏ຺ໂຏ ນາມ ໂສ ຫາໂຣຕິ ເທສນາຍ ຄຫິຕຘມ຺ມານໍ ສຠາຄວິສຠາຄຘມ຺ມວເສນ ອາວຏ຺ຏນລກ຺ຂໂຓ ອາວຏ຺ໂຏ ຫາໂຣ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໘. ຘມ຺ມນ຺ຕິ ສຠາວຘມ຺ມໍ, ຕໍ ກຸສລາທິວເສນ ອເນກວິຘໍ. ປທຏ຺ຐານນ຺ຕິ ຍສ຺ມິໍ ປຕິຏ຺ຐິເຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ຄຸຓວິເສເສ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ, ຕໍ ວິເສສາຘິຄມນກາຣຓໍ. ຠູມິນ຺ຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນຠູມິ ທສ຺ສນຠູມີຕິ ເອວມາທິກໍ ຠູມິໍ. ວິຠຊ຺ຊເຕຕິ ວິຠາເຄນ ກເຖຕິ. ສາຘາຣເຓຕິ ທສ຺ສນປຫາຕພ຺ພາທິນາມວເສນ ວາ ປຸຖຸຊ຺ຊນໂສຕາປນ຺ນາທິວຕ຺ຖຸວເສນ ວາ ສາຘາຣເຓ ອວິສິຏ຺ເຐ ສມາເນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ອສາຘາຣຓາ ເວທິຕພ຺ພາ. ເນຍ຺ໂຍ ວິຠຕ຺ຕີຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕຘມ຺ມາທີນໍ ວິຠຊໂນ ອຍໍ ຫາໂຣ ວິຠຕ຺ຕີຕິ ຎາຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມາ ສໍກິເລສຘມ຺ເມ ໂວທານຘມ຺ເມ ຈ ສາຘາຣຓາສາຘາຣຓໂຕ ປທຏ຺ຐານໂຕ ຠູມິໂຕ ຈ ວິຠຊນລກ຺ຂໂຓ ‘‘ວິຠຕ຺ຕິຫາໂຣ’’ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໙. ນິທ຺ທິຏ຺ເຐຕິ ກຖິເຕ ສຸຕ຺ເຕ ອາຄເຕ, ສໍວຓ຺ຓິເຕ ວາ. ຠາວິເຕຕິ ຍຖາ ອຸປ຺ປນ຺ນສທິສາ ອຸປ຺ປນ຺ນາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເອວໍ ຠາວິຕສທິເສ ຠາເວຕພ຺ເພຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຫີເນຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ປຣິວຕ຺ຕຕິ ປຏິປກ຺ເຂຕິ ວຸຕ຺ຕານໍ ຘມ຺ມານໍ ເຍ ປຏິປກ຺ຂາ, ເຕສໍ ວເສນ ປຣິວຕ຺ເຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ນິທ຺ທິຏ຺ຐານໍ ຘມ຺ມານໍ ປຏິປກ຺ຂໂຕ ປຣິວຕ຺ຕນລກ຺ຂໂຓ ‘‘ປຣິວຕ຺ຕໂນ ຫາໂຣ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໑໐. ວິວິຘານິ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ເຖ ວຈນານິ ວິວຈນານິ, ວິວຈນານິ ເອວ ເວວຈນານິ, ປຣິຍາຍສທ຺ທາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕານິ ເວວຈນານິ. ພຫູນີຕິ ອເນການິ. ຕຸ-ສທ຺ໂທ ອວຘາຣເຓ. ເຕນ ພຫູ ເອວ ປຣິຍາຍສທ຺ທາ ເວວຈນຫາຣໂຍຊນາຍໍ ກເຖຕພ຺ພາ, ນ ກຕິປຍາຕິ ທສ຺ເສຕິ ¶ . ສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ນວວິຘສຸຕ຺ຕນ຺ຕສງ຺ຂາເຕ ເຕປິຏເກ ພຸທ຺ຘວຈເນ ຠາສິຕານິ. ເອຕ຺ຖາປິ ຕຸ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ອາເນຕ຺ວາ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ, ເຕນ ປາຬິຍໍ ອາຄຕານິເຍວ ເວວຈນານິ ຄເຫຕພ຺ພານີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອກຘມ຺ມສ຺ສາຕິ ເອກສ຺ສ ປທຕ຺ຖສ຺ສ. ໂຍ ຊານາຕິ ສຸຕ຺ຕວິທູຕິ ຍຖາ ‘‘ສປ຺ປິສ຺ສ ຊານາຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ສປ຺ປິນາ ວິຈາເຣຫິ, ສປ຺ປິໍ ເທຫິ, ເທຖາ’’ຕິ ວາ ອາຓາເປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເອວໍ ໂຍ ສຸຕ຺ຕໂກວິໂທ ຘມ຺ມກຖິໂກ ເອກສ຺ສ ¶ ອຕ຺ຖສ຺ສ ພຫູປິ ປຣິຍາຍສທ຺ເທ ວິຈາເຣຕິ ວິຠາເວຕິ ໂຍເຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເວວຈໂນ ນາມ ໂສ ຫາໂຣຕິ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣປຣິຍາຍສທ຺ທໂຍຊນາລກ຺ຂໂຓ ເວວຈນຫາໂຣ ນາມ. ຕສ຺ມາ ເອກສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ອເນກປຣິຍາຍສທ຺ທໂຍຊນາລກ຺ຂໂຓ ‘‘ເວວຈນຫາໂຣ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໑໑. ຘມ຺ມນ຺ຕິ ຂນ຺ຘາທິຘມ຺ມໍ. ປຎ຺ຎຕ຺ຕີຫີຕິ ປຎ຺ຎາປເນຫິ ປກາເຣຫິ ຎາປເນຫິ, ອສງ຺ກຣໂຕ ວາ ຐປເນຫິ. ວິວິຘາຫີຕິ ນິກ຺ເຂປປ຺ປຠວາທິວເສນ ອເນກວິຘາຫິ. ໂສ ອາກາໂຣຕິ ໂຍ ເອກສ຺ເສວຕ຺ຖສ຺ສ ນິກ຺ເຂປປ຺ປຠວປຎ຺ຎຕ຺ຕິອາທິວເສນ ອເນກາຫິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີຫິ ປຎ຺ຎາປນາກາໂຣ. ເຎຍ຺ໂຍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ນາມ ຫາໂຣຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຫາໂຣ ນາມາຕິ ຎາຕພ຺ໂພ. ຕສ຺ມາ ເອເກກສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ອເນກາຫິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີຫິ ປຎ຺ຎາເປຕພ຺ພາກາຣວິຠາວນລກ຺ຂໂຓ ‘‘ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຫາໂຣ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໑໒. ປຏິຈ຺ຈຸປ຺ປາໂທຕິ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍຂນ຺ຘາຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ຈ ຂນ຺ຘາ ຈ. ຘາຕຸອາຍຕນາຕິ ຘາຕຸໂຍ ຈ ອາຍຕນານິ ຈ. ເອເຕຫີຕິ ໂຍ ທ຺ວາທສປທິໂກ ປຈ຺ຈຍາກາໂຣ ຍານິ ຈ ທ຺ວາວີສຕິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ເຍ ຈ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ ຍາ ຈ ອຏ຺ຐາຣສ ຘາຕຸໂຍ ຍານິ ຈ ທ຺ວາທສາຍຕນານິ, ເອເຕຫິ ສຸຕ຺ເຕ ອາຄຕປທຕ຺ຖມຸເຂນ ນິທ຺ຘາຣິຍມາເນຫິ. ໂອຕຣຕິ ໂຍຕິ ໂຍ ສໍວຓ຺ຓນານໂຍ ໂອຄາຫຕິ, ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທາທິເກ ອນຸປວິສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂອຕຣໂຓ ນາມ ໂສ ຫາໂຣຕິ ໂຍ ຍຖາວຸຕ຺ໂຕ ສໍວຓ຺ຓນາວິເສໂສ, ໂສ ໂອຕຣຓຫາໂຣ ນາມ. ຈ-ສທ຺ເທນ ເຈຕ຺ຖ ສຸຎ຺ຎຕມຸຂາທີນໍ ຄາຖາຍໍ ອວຸຕ຺ຕານມ຺ປິ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເອວໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທາທິມຸເຂຫິ ສຸຕ຺ຕຕ຺ຖສ຺ສ ໂອຕຣຓລກ຺ຂໂຓ ໂອຕຣໂຓ ຫາໂຣ ນາມາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໑໓. ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕມ຺ຫີຕິ ພຸທ຺ຘາທີຫິ ພ຺ຍາກເຕ. ປຎ຺ເຫຕິ ຎາຕຸໍ ອິຈ຺ຉິເຕ ອຕ຺ເຖ. ຄາຖາຍນ຺ຕິ ຄາຖາຣຸຬ຺ເຫ. ອິທຎ຺ຈ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຄາຖາພນ຺ຘວເສນ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍມາຣພ຺ຠາຕິ ສາ ປນ ຄາຖາ ຍໍ ອຕ຺ຖໍ ອາຣພ຺ຠ ອຘິກິຈ຺ຈ ປຸຈ຺ຉິຕາ, ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ. ສຸທ຺ຘາສຸທ຺ຘປຣິກ຺ຂາຕິ ປທໍ ໂສຘິຕໍ, ອາຣມ຺ໂຠ ນ ໂສຘິໂຕ, ປທຎ຺ຈ ໂສຘິຕໍ ອາຣມ຺ໂຠ ຈ ໂສຘິໂຕຕິ ເອວໍ ປທາທີນໍ ໂສຘິຕາໂສຘິຕຠາວວິຈາໂຣ ¶ . ຫາໂຣ ໂສ ໂສຘໂນ ນາມາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕວິຈາໂຣ ໂສຘໂນ ຫາໂຣ ນາມ. ເອວໍ ສຸຕ຺ເຕ ປທປທຕ຺ຖປຎ຺ຫາຣມ຺ຠານໍ ໂສຘນລກ຺ຂໂຓ ‘‘ໂສຘໂນ ຫາໂຣ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໑໔. ເອກຕ຺ຕຕາຍາຕິ ¶ ເອກສ຺ສ ຠາໂວ ເອກຕ຺ຕໍ, ເອກຕ຺ຕເມວ ເອກຕ຺ຕຕາ, ຕາຍ ເອກຕ຺ຕຕາຍ. ເອກ-ສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ສມານສທ຺ທປຣິຍາໂຍ, ຕສ຺ມາ ສາມຎ຺ເຎນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິສິຏ຺ຐາ ມຕ຺ຕາ ວິມຕ຺ຕາ, ວິມຕ຺ຕາວ ເວມຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ເວມຕ຺ຕຕາ, ຕາຍ ເວມຕ຺ຕຕາຍ, ວິເສເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕ ນ ວິກປ຺ປຍິຕພ຺ພາຕິ ເຍ ຘມ຺ມາ ‘‘ທຸກ຺ຂໍ ສມຸທໂຍ’’ຕິອາທິນາ ສາມຎ຺ເຎນ, ‘‘ຊາຕິ ຊຣາ ກາມຕຓ຺ຫາ ຠວຕຓ຺ຫາ’’ຕິອາທິນາ ວິເສເສນ ຈ ສຸຕ຺ເຕ ເທສິຕາ, ເຕ ‘‘ກິເມຕ຺ຖ ສາມຎ຺ຎໍ, ໂກ ວາ ວິເສໂສ’’ຕິ ເອວໍ ສາມຎ຺ຎວິເສສວິກປ຺ປນວເສນ ນ ວິກປ຺ປຍິຕພ຺ພາ. ກສ຺ມາ? ສາມຎ຺ຎວິເສສກປ຺ປນາຍ ໂວຫາຣຠາເວນ ອນວຏ຺ຐານໂຕ ກາລທິສາວິເສສາທີນໍ ວິຍ ອເປກ຺ຂາສິທ຺ຘິໂຕ ຈ. ຍຖາ ຫິ ‘‘ອຊ຺ຊ ຫິຍ຺ໂຍ ສ຺ເວ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈມານາ ກາລວິເສສາ ອນວຏ຺ຐິຕສຠາວາ ‘‘ປຸຣິມາ ທິສາ ປຈ຺ຉິມາ ທິສາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈມານາ ທິສາວິເສສາ ຈ, ເອວໍ ສາມຎ຺ຎວິເສສາປິ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈມານໍ ຊາຕິອາທິອເປກ຺ຂາຍ ສາມຎ຺ຎມ຺ປິ ສມານໍ ສຈ຺ຈາເປກ຺ຂາຍ ວິເສໂສ ໂຫຕິ. ເອສ ນໂຍ ສມຸທຍາທີສຸປິ. ເອໂສ ຫາໂຣ ອຘິຏ຺ຐາໂນຕິ ເອວໍ ສຸຕ຺ຕາຄຕານໍ ຘມ຺ມານໍ ອວິກປ຺ປນວເສນ ສາມຎ຺ຎວິເສສນິທ຺ຘາຣຓລກ຺ຂໂຓ ອຘິຏ຺ຐາໂນ ຫາໂຣ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໕. ເຍ ຘມ຺ມາຕິ ເຍ ອວິຊ຺ຊາທິກາ ປຈ຺ຈຍຘມ຺ມາ. ຍໍ ຘມ຺ມນ຺ຕິ ຍໍ ສງ຺ຂາຣາທິກໍ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຘມ຺ມໍ. ຊນຍນ຺ຕີຕິ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕິ. ປຈ຺ຈຍາຕິ ສຫຊາຕປຈ຺ຈຍຠາເວນ. ປຣມ຺ປຣໂຕຕິ ປຣມ຺ປຣປຈ຺ຈຍຠາເວນ, ອນຸຣູປສນ຺ຕານຆຏນວເສນ ປຈ຺ຈໂຍ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປນິສ຺ສຍໂກຏິ ຫິ ອິຘາຘິປ຺ເປຕາ. ປຸຣິມສ຺ມິໍ ອວສິຏ຺ໂຐ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ. ເຫຕຸມວກຑ຺ຒຍິຕ຺ວາຕິ ຕໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕປຈ຺ຈຍສງ຺ຂາຕໍ ຊນກາທິເຠທຠິນ຺ນໍ ເຫຕຸໍ ອາກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ສຸຕ຺ຕໂຕ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ໂຍ ສໍວຓ຺ຓນາສງ຺ຂາໂຕ, ເອໂສ ຫາໂຣ ປຣິກ຺ຂາໂຣຕິ ເອວໍ ສຸຕ຺ເຕ ອາຄຕຘມ຺ມານໍ ປຣິກ຺ຂາຣສງ຺ຂາເຕ ເຫຕຸປຈ຺ຈເຍ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ສໍວຓ຺ຓນລກ຺ຂໂຓ ປຣິກ຺ຂາໂຣ ຫາໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໖. ເຍ ຘມ຺ມາຕິ ເຍ ສີລາທິຘມ຺ມາ. ຍໍມູລາຕິ ເຍສໍ ສມາຘິອາທີນໍ ມູລຠູຕາ, ເຕ ເຕສໍ ສມາຘິອາທີນໍ ປທຏ຺ຐານຠາເວນ ສມາໂຣປຍິຕພ຺ພາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເຍ ເຈກຕ຺ຖາ ປກາສິຕາ ມຸນິນາຕິ ເຍ ຈ ຣາຄວິຣາຄາເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິເສກ຺ຂຜລກາມຘາຕຸສມຕິກ຺ກມນາທິສທ຺ທາ ອນາຄາມິຜລຕ຺ຖຕາຍ ເອກຕ຺ຖາ ພຸທ຺ຘມຸນິນາ ປຣິທີປິຕາ, ເຕ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎເວວຈນຠາເວນ ສມາໂຣປຍິຕພ຺ພາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສມາໂຣປນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ສຸຕ຺ເຕ ຍຖາຣຸຕວເສນ ¶ ນິທ຺ຘາຣຓວເສນ ວາ ຄຍ຺ຫມານສ຺ສ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍສງ຺ຂາຕສ຺ສ ¶ ສີລາທິກ຺ຂນ຺ຘຕ຺ຕຍສ຺ສ ປຣິຍາຍນ຺ຕຣວິຠາວນມຸເຂນ ຠາວນາປາຣິປູຣິກຖນໍ, ຠາວນາປາຣິປູຣີ ຈ ປຫາຕພ຺ພສ຺ສ ປຫາເນນາຕິ ປຫານສມາໂຣປນາປິ ອຕ຺ຖໂຕ ທສ຺ສິຕາ ເອວ ໂຫຕິ. ເອສ ສມາໂຣປໂນ ຫາໂຣຕິ ເອສ ສຸຕ຺ເຕ ອາຄຕຘມ຺ມານໍ ປທຏ຺ຐານເວວຈນຠາວນາປຫານສມາໂຣປນວິຈາຣຓລກ຺ຂໂຓ ສມາໂຣປໂນ ນາມ ຫາໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໗. ເອວໍ ຄາຖາພນ຺ຘວເສນ ໂສຬສປິ ຫາເຣ ນິທ຺ທິສິຕ຺ວາ ອິທານິ ນເຍ ນິທ຺ທິສິຕຸໍ ‘‘ຕຓ຺ຫຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຕຓ຺ຫຎ຺ຈ ອວິຊ຺ຊມ຺ປິ ຈາຕິ ສຸຕ຺ເຕ ອາຄຕໍ ອຕ຺ຖໂຕ ນິທ຺ຘາຣຓວເສນ ວາ ຄຫິຕໍ ຕຓ຺ຫໍ ອວິຊ຺ຊຎ຺ຈ ໂຍ ເນຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ໂຍ ສໍວຓ຺ຓນາວິເສໂສ ຕໍ ເນຕິ ສໍກິເລສປກ຺ຂໍ ປາເປຕິ ສໍກິເລສວເສນ ສຸຕ຺ຕຕ຺ຖໍ ໂຍເຊຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສມເຖນາຕິ ສມາຘິນາ. ວິປສ຺ສນາຍາຕິ ປຎ຺ຎາຍ, ໂຍ ເນຕິ ໂວທານປກ຺ຂໍ ປາເປຕິ, ຕຖາ ສຸຕ຺ຕຕ຺ຖໍ ໂຍເຊຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສຈ຺ເຈຫິ ໂຍຊຍິຕ຺ວາຕິ ນຍນ຺ໂຕ ຈ ຕຓ຺ຫາ ຈ ອວິຊ຺ຊາ ຈ ຠວມູລກຕ຺ຕາ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ, ອວເສສາ ເຕຠູມກຘມ຺ມາ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ, ສມຖວິປສ຺ສນາ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈໍ, ເຕນ ປຕ຺ຕພ຺ພາ ອສງ຺ຂຕຘາຕຸ ນິໂຣຘສຈ຺ຈນ຺ຕິ ເອວໍ ອິເມຫິ ຈຕູຫິ ສຈ຺ເຈຫິ ໂຍເຊຕ຺ວາ. ອຍໍ ນໂຍ ນນ຺ທິຍາວຏ຺ໂຏຕິ ໂຍ ຕຓ຺ຫາວິຊ຺ຊາຫິ ສໍກິເລສປກ຺ຂສ຺ສ ສຸຕ຺ຕຕ຺ຖສ຺ສ ສມຖວິປສ຺ສນາຫິ ໂວທານປກ຺ຂສ຺ສ ຈຕຸສຈ຺ຈໂຍຊນມຸເຂນ ນຍນລກ຺ຂໂຓ ສໍວຓ຺ຓນາວິເສໂສ, ອຍໍ ນນ຺ທິຍາວຏ຺ໂຏ ນໂຍ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ຈ ນຍສ຺ສ ຠູມິ ຄາຖາຍໍ ‘‘ນໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ສໍວຓ຺ຓນາວິເສໂສຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ອຕ຺ຖນໂຍ ສໍວຓ຺ຓນາ, ຈຕຸສຈ຺ຈປຏິເວຘສ຺ສ ອນຸຣູໂປ ປຸພ຺ພຠາເຄ ອນຸຄາຫຓນໂຍ ອຕ຺ຖນໂຍ. ຕສ຺ສ ປນ ຍາ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎຸອາທີນໍ ວເສນ ຕຓ຺ຫາທິມຸເຂນ ນຍຠູມິຣຈນາ, ຕຕ຺ຖ ນຍໂວຫາໂຣ.

໑໘. ອກຸສເລຕິ ທ຺ວາທສຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທສງ຺ຄຫິເຕ ສພ຺ເພປິ ອກຸສເລ ຘມ຺ເມ. ສມູເລຫີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ມູເລຫິ, ໂລຠໂທສໂມເຫຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຸສເລຕິ ສພ຺ເພປິ ຈຕຸຠູມເກ ກຸສເລ ຘມ຺ເມ. ກຸສລມູເລຫີຕິ ກຸສເລຫິ ອໂລຠາທິມູເລຫິ ໂຍ ເນຕິ. ນຍນ຺ໂຕ ຈ ກຸສລາກຸສລໍ ມາຍາມຣີຈິອາທໂຍ ວິຍ ອຠູຕໍ ນ ໂຫຕີຕິ ຠູຕໍ. ປຏຆຏາທໂຍ ¶ ວິຍ ນ ສມ຺ມຸຕິສຈ຺ຈມຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕຖໍ. ອກຸສລສ຺ສ ອິຏ຺ຐວິປາກຕາຠາວໂຕ ກຸສລສ຺ສ ຈ ອນິຏ຺ຐວິປາກຕາຠາວໂຕ ວິປາເກ ສຕິ ອວິສໍວາທກຕ຺ຕາ ອວິຕຖໍ ເນຕິ. ເອວເມເຕສໍ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ປທານໍ ກຸສລາກຸສລວິເສສນຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ອຖ ວາ ອກຸສລມູເລຫິ ອກຸສລານິ ກຸສລມູເລຫິ ຈ ກຸສລານິ ນຍນ຺ໂຕ ອຍໍ ນໂຍ ຠູຕໍ ຕຖໍ ອວິຕຖໍ ເນຕິ, ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ໂຍເຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸກ຺ຂາທີນິ ຫິ ພາຘກາທິຠາວໂຕ ¶ ອຎ຺ຎຖາຠາວາຠາເວນ ຠູຕານິ, ສຈ຺ຈສຠາວຕ຺ຕາ ຕຖານິ, ອວິສໍວາທນໂຕ ອວິຕຖານິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖານິ ອວິຕຖານິ ອນຎ຺ຎຖານີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໙໐). ຕິປຸກ຺ຂລໍ ຕໍ ນຍໍ ອາຫູຕິ ໂຍ ອກຸສລມູເລຫິ ສໍກິເລສປກ຺ຂສ຺ສ ກຸສລມູເລຫິ ໂວທານປກ຺ຂສ຺ສ ສຸຕ຺ຕຕ຺ຖສ຺ສ ຈຕຸສຈ຺ຈໂຍຊນມຸເຂນ ນຍນລກ຺ຂໂຓ ສໍວຓ຺ຓນາວິເສໂສ, ຕໍ ຕິປຸກ຺ຂລໍ ນຍນ຺ຕິ ວທນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໙. ວິປລ຺ລາເສຫີຕິ ອສຸເຠ ສຸຠນ຺ຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ເຕຫິ ຈຕູຫິ ວິປລ຺ລາເສຫິ. ກິເລເສຕິ ກິລິສ຺ສນ຺ຕິ ວິພາຘິຍນ຺ຕີຕິ ກິເລສາ, ສໍກິລິຏ຺ຐຘມ຺ມາ, ສໍກິເລສປກ຺ຂນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເກຈິ ‘‘ສໍກິເລເສ’’ຕິປິ ປຐນ຺ຕິ, ກິເລສສຫິເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິນ຺ທ຺ຣິເຍຫີຕິ ສທ຺ຘາທີຫິ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍຫິ. ສທ຺ຘມ຺ເມຕິ ປຏິປຕ຺ຕິປຏິເວຘສທ຺ຘມ຺ເມ, ໂວທານປກ຺ຂນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕໍ ນຍນ຺ຕິ ໂຍ ສຸຠສຎ຺ຎາທີຫິ ວິປລ຺ລາເສຫິ ສກລສ຺ສ ສໍກິເລສປກ຺ຂສ຺ສ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍາທີຫິ ໂວທານປກ຺ຂສ຺ສ ຈຕຸສຈ຺ຈໂຍຊນວເສນ ນຍນລກ຺ຂໂຓ ສໍວຓ຺ຓນາວິເສໂສ, ເອຕໍ ນຍໍ ນຍວິທູ ສທ຺ຘມ຺ມນຍໂກວິທາ, ອຕ຺ຖນຍກຸສລາ ເອວ ວາ ສີຫວິກ຺ກີຬິຕໍ ນຍນ຺ຕິ ວທນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໐. ເວຍ຺ຍາກຣເຓສູຕິ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖນຍສ຺ສ ໂຍຊນຕ຺ຖໍ ກເຕສຸ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖວິສ຺ສຊ຺ຊເນສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຕຫິໍ ຕຫິ’’ນ຺ຕິ. ກຸສລາກຸສລາຕິ ໂວທານິຍາ ສໍກິເລສິກາ ຈ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ນຍສ຺ສ ທິສາຠູຕຘມ຺ມາ. ວຸຕ຺ຕາຕິ ສຸຕ຺ຕໂຕ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ກຖິຕາ. ມນສາ ໂວໂລກຍເຕຕິ ເຕ ຍຖາວຸຕ຺ຕຘມ຺ເມ ຈິຕ຺ເຕເນວ ‘‘ອຍໍ ປຐມາ ທິສາ ອຍໍ ທຸຕິຍາ ທິສາ’’ຕິອາທິນາ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ນຍສ຺ສ ທິສາຠາເວນ ອຸປປຣິກ຺ຂຕິ, ວິຈາເຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ໂອໂລກຍເຕ ເຕ ອພຫີ’’ຕິປິ ¶ ປາໂຐ. ຕຕ຺ຖ ເຕຕິ ເຕ ຍຖາວຸຕ຺ຕຘມ຺ເມ. ອພຫີຕິ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ, ຈິຕ຺ເຕ ເອວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ຂຸ ທິສາໂລຈນໍ ອາຫູຕິ ໂອໂລກຍເຕຕິ ເອຕ຺ຖ ຍເທຕໍ ໂອໂລກນໍ, ຕໍ ທິສາໂລຈນໍ ນາມ ນຍໍ ວທນ຺ຕິ. ຂຸ-ຕິ ຈ ນິປາໂຕ ອວຘາຣເຓ. ເຕນ ໂອໂລກນເມວ ອຍໍ ນໂຍ, ນ ໂກຈິ ອຕ຺ຖວິເສໂສຕິ ທສ຺ເສຕິ.

໒໑. ໂອໂລເກຕ຺ວາຕິ ປຐມາທິທິສາຠາເວນ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ. ທິສາໂລຈເນນາຕິ ທິສາໂລຈນນເຍນ ກຣຓຠູເຕນ. ເຍນ ຫິ ວິຘິນາ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖນຍສ຺ສ ໂຍຊນາຍ ທິສາ ໂອໂລກີຍນ຺ຕິ, ໂສ ວິຘິ ທິສາໂລຈນນ຺ຕິ ເອວໍ ວາ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຸກ຺ຂິປິຍາຕິ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ, ທິສາຠູຕຘມ຺ເມ ສຸຕ຺ຕໂຕ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອຸກ຺ຂິປິຍ ໂຍ ສມາເນຕີ’’ຕິປິ ປຐນ຺ຕິ, ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ‘‘ໂຍ ເຕສໍ ທິສາຠູຕຘມ຺ມານໍ ສມານຍນໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ. ຍນ຺ຕິ ວາ ກິຣິຍາປຣາມສນໍ ¶ . ສມາເນຕີຕິ ສມໍ, ສມ຺ມາ ວາ ອາເນຕິ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ນຍສ຺ສ ໂຍຊນາວເສນ. ເກ ປນ ອາເນຕິ? ສພ຺ເພ ກຸສລາກຸສເລ ຕໍຕໍນຍທິສາຠູເຕ. ອຍໍ ນໂຍຕິ ສມາເນຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຍເທຕໍ ຕໍຕໍນຍທິສາຠູຕຘມ຺ມານໍ ສມານຍນໍ, ອຍໍ ອງ຺ກຸໂສ ນາມ ນໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕຎ຺ຈ ທ຺ວຍໍ ‘‘ໂວຫາຣນໂຍ, ກມ຺ມນໂຍ’’ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ.

໒໒. ເອວໍ ຫາເຣ ນເຍ ຈ ນິທ຺ທິສິຕ຺ວາ ອິທານິ ເນສໍ ໂຍຊນກ຺ກມໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂສຬສ ຫາຣາ ປຐມ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປຐມໍ ໂສຬສ ຫາຣາ ‘‘ໂຍເຊຕພ຺ພາ’’ຕິ ວຈນເສໂສ. ຫາຣສໍວຓ຺ຓນາ ປຐມໍ ກາຕພ຺ພາ ພ຺ຍຎ຺ຊນປຣິເຍຏ຺ຐິຠາວໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ທິສໂລຈນໂຕຕິ ທິສາໂລຈເນນ, ອຍເມວ ວາ ປາໂຐ. ອງ຺ກຸເສນ ຫີຕິ ຫິ-ສທ຺ໂທ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

໒໓. ອິທານິ ເຍສໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນປທານໍ ອຕ຺ຖປທານຎ຺ຈ ວເສນ ທ຺ວາທສ ປທານິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕານິ ປທານິ ນິທ຺ທິສິຕຸໍ ‘‘ອກ຺ຂຣໍ ປທ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອປຣິໂຍສິເຕ ປເທ ວຓ຺ໂຓ ອກ຺ຂຣໍ ປຣິຍາຍວເສນ ອກ຺ຂຣຓໂຕ ອສຎ຺ຈຣຓໂຕ. ນ ຫິ ວຓ຺ຓສ຺ສ ປຣິຍາໂຍ ວິຊ຺ຊຕິ, ອຖ ວຓ຺ໂຓຕິ ເກນຏ຺ເຐນ ວຓ຺ໂຓ? ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນຏ຺ເຐນ. ວຓ຺ໂຓ ເອວ ຫິ ອິຕ຺ຕຣຂຓຕາຍ ອປຣາປຣຠາເວນ ປວຕ຺ໂຕ ປທາທິຠາເວນ ຄຍ຺ຫມາໂນ ຍຖາສມ຺ພນ຺ຘໍ ຕໍ ຕໍ ອຕ຺ຖໍ ວທຕິ ¶ . ເອກກ຺ຂຣໍ ວາ ປທໍ ອກ຺ຂຣໍ, ເກຈິ ປນ ‘‘ມນສາ ເທສນາວາຈາຍ ອກ຺ຂຣຓໂຕ ອກ຺ຂຣ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ປທນ຺ຕິ ປຊ຺ຊຕິ ອຕ຺ໂຖ ເອເຕນາຕິ ປທໍ, ຕໍ ນາມປທໍ ອາຂ຺ຍາຕປທໍ ອຸປສຄ຺ຄປທໍ ນິປາຕປທນ຺ຕິ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຜສ຺ໂສ ເວທນາ ຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທິກໍ ສຕ຺ວປ຺ປຘານໍ ນາມປທໍ. ‘‘ຜຸສຕິ ເວທຍຕິ ວິຊານາຕີ’’ຕິ ເອວມາທິກໍ ກິຣິຍາປຘານໍ ອາຂ຺ຍາຕປທໍ. ກິຣິຍາວິເສສຄ຺ຄຫຓນິມິຕ຺ຕໍ ‘‘ປ’’ ອິຕິ ເອວມາທິກໍ ອຸປສຄ຺ຄປທໍ. ກິຣິຍາຍ ສຕ຺ວສ຺ສ ຈ ສຣູປວິເສສປ຺ປກາສນເຫຕຸຠູຕໍ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທິກໍ ນິປາຕປທໍ.

ພ຺ຍຎ຺ຊນນ຺ຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ ປທາຠິຫິຕໍ ອຕ຺ຖໍ ພ຺ຍຎ຺ຊຍຕີຕິ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ, ວາກ຺ຍໍ. ຕໍ ປນ ອຕ຺ຖໂຕ ປທສມຸທາໂຍຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປທມຕ຺ຕສວເນປິ ຫິ ອຘິກາຣາທິວເສນ ລພ຺ຠມາເນຫິ ປທນ຺ຕເຣຫິ ອນຸສນ຺ຘານໍ ກຕ຺ວາວ ອຕ຺ຖສມ຺ປຏິປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ວາກ຺ຍເມວ ອຕ຺ຖໍ ພ຺ຍຎ຺ຊຍຕິ. ນິຣຸຕ຺ຕີຕິ ອາກາຣາຠິຫິຕໍ ນິພ຺ພຈນໍ ນິຣຸຕ຺ຕິ.

ນິທ຺ເທໂສຕິ ¶ ນິພ຺ພຈນວິຕ຺ຖາໂຣ ນິຣວເສສເທສນຕ຺ຕາ ນິທ຺ເທໂສ. ປເທຫິ ວາກ຺ຍສ຺ສ ວິຠາໂຄ ອາກາໂຣ. ຍທິ ເອວໍ ປທໂຕ ອາກາຣສ຺ສ ໂກ ວິເສໂສຕິ? ອປຣິໂຍສິເຕ ວາກ຺ເຍ ອວິຠຊ຺ຊມາເນ ວາ ຕທວຍໂວ ປທໍ. ອຸຈ຺ຈາຣຓວເສນ ປຣິໂຍສິເຕ ວາກ຺ເຍ ວິຠຊ຺ຊມາເນ ວາ ຕທວຍໂວ ອາກາໂຣຕິ ອຍເມເຕສໍ ວິເສໂສ. ຉຏ຺ຐໍ ວຈນໍ ຉຏ຺ຐວຈນໍ. ອາກາໂຣ ຉຏ຺ຐວຈນໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ອາກາຣຉຏ຺ຐວຈນໍ, ພ຺ຍຎ຺ຊນປທໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ພ຺ຍຎ຺ຊນນ຺ຕິ ອິມສ຺ສ ປທສ຺ສ ອນນ຺ຕຣໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ອາກາຣປທໍ ນິທ຺ເທສປທານນ຺ຕຣໍ ວທນ຺ເຕນ ‘‘ອາກາຣຉຏ຺ຐວຈນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ປທານຸປຸພ຺ພິກໍ ປນ ອິຈ຺ຉນ຺ເຕຫິ ຕໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນປທານນ຺ຕຣເມວ ກາຕພ຺ພໍ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ອປຣິມາຓາ ພ຺ຍຎ຺ຊນາ ອປຣິມາຓາ ອາກາຣາຕິ, ພ຺ຍຎ຺ຊເນຫິ ວິວຣຕິ ອາກາເຣຫິ ວິຠຊຕີ’’ຕິ ຈ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອາກາຣປທພ຺ຍຎ຺ຊນນິຣຸຕ຺ຕິໂຍ ຈ ນິທ຺ເທໂສ’’ຕິ ປຐນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຕາວ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ສພ຺ພນ຺ຕິ ຍານິມານິ ອກ຺ຂຣາທີນິ ນິທ຺ທິຏ຺ຐານິ, ເອຕ຺ຕກເມວ ສພ຺ພໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ, ເອເຕຫິ ອສງ຺ຄຫິຕໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໔. ສງ຺ກາສນາຕິ ສໍຂິຕ຺ເຕນ ກາສນາ. ປກາສນາຕິ ປຐມໍ ກາສນາ, ກາສີຍຕິ ທີປີຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິມິນາ ຫິ ອຕ຺ຖປທທ຺ວເຍນ ອກ຺ຂຣປເທຫິ ວິຠາວິຍມາໂນ ອຕ຺ຖາກາໂຣ ຄຫິໂຕ. ຍສ຺ມາ ອກ຺ຂເຣຫິ ສຸຍ຺ຍມາເນຫິ ສຸຓນ຺ຕານໍ ວິເສສວິຘານສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ປທປຣິໂຍສາເນ ¶ ປທຕ຺ຖສມ຺ປຏິປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຠຄວາ ອກ຺ຂເຣຫິ ສງ຺ກາເສຕິ ປເທຫິ ປກາເສຕີຕິ, ອກ຺ຂເຣຫິ ປເທຫິ ຈ ອຸຄ຺ຆາເຏຕີ’’ຕິ ຈ.

ວິວຣຓາຕິ ວິຕ຺ຖາຣຓາ. ວິຠຊນາ ຈ ອຸຕ຺ຕານີກມ຺ມຎ຺ຈ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ຈ ວິຠຊນຸຕ຺ຕານີກມ຺ມປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ວິຠຊນາຕິ ວິຠາຄກຣຓໍ, ອຸຠເຍນາປິ ນິທ຺ທິສນມາຫ. ອິຘ ປຸຣິມນເຍເນວ ພ຺ຍຎ຺ຊນາກາເຣຫິ ນິທ຺ທິສິຍມາໂນ ອຕ຺ຖາກາໂຣ ທສ຺ສິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຸຕ຺ຕານີກມ຺ມໍ ປາກຏກຣຓໍ. ປກາເຣຫິ ຎາປນໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ທ຺ວເຍນາປິ ປຏິນິທ຺ທິສນໍ ກເຖຕິ. ເອຕ຺ຖາປິ ນິຣຸຕ຺ຕິນິທ຺ເທສສງ຺ຂາເຕຫິ ພ຺ຍຎ຺ຊນປເທຫິ ນິທ຺ທິສິຍມາໂນ ອຕ຺ຖາກາໂຣ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂຍ ປຏິນິທ຺ທິສີຍຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອເຕຫີຕິ ເອເຕຫິ ເອວ ສງ຺ກາສນາທິວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ເທສນາຕ຺ຖສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ອຕ຺ໂຖຕິ ສຸຕ຺ຕຕ຺ໂຖ. ກມ຺ມນ຺ຕິ ອຸຄ຺ຆຏນາທິກມ຺ມໍ. ສຸຕ຺ຕຕ຺ເຖນ ຫິ ເທສນາຍ ປວຕ຺ຕິຍມາເນນ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎຸອາທິເວເນຍ຺ຍານໍ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານສ຺ສ ປໂພຘນກິຣິຍານິພ຺ພຕ຺ຕິ. ໂສ ຈ ສຸຕ຺ຕຕ຺ໂຖ ສງ຺ກາສນາທິອາກາໂຣຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອຕ຺ໂຖ ກມ຺ມຎ຺ຈ ນິທ຺ທິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ.

໒໕. ຕີຓີຕິ ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໂຍຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ນວຫິ ປເທຫີຕິ ນວຫິ ໂກຏ຺ຐາເສຫິ ¶ . ອຕ຺ໂຖ ສມາຍຸຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ ສມ຺ມາ ຍຸຕ຺ໂຕ ນ ວິນາ ວຕ຺ຕຕິ. ສພ຺ພສ຺ສ ຫິ ພຸທ຺ຘວຈນສ຺ສ ຈຕຸສຈ຺ຈປ຺ປກາສນໂຕ ອຕ຺ຖນຍານຎ຺ຈ ຈຕຸສຈ຺ຈໂຍຊນວເສນ ປວຕ຺ຕນໂຕ ສພ຺ໂພ ປາຬິອຕ຺ໂຖ ອຕ຺ຖນຍຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫິໂຕ ສງ຺ກາສນາທິອາກາຣວິເສສວຸຕ຺ຕິ ຈາຕິ.

໒໖. ອິທານິ ຍຖານິທ຺ທິຏ຺ເຐ ເທສນາຫາຣາທິເກ ເນຕ຺ຕິປ຺ປກຣຓສ຺ສ ປທຕ຺ເຖ ສຸຂຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ຄຓນວເສນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຕ຺ຖສ຺ສາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຈຕຸພ຺ພີສາຕິ ໂສຬສ ຫາຣາ ຉ ພ຺ຍຎ຺ຊນປທານິ ທ຺ເວ ກມ຺ມນຍາຕິ ເອວໍ ຈຕຸພ຺ພີສ. ອຸຠຍນ຺ຕິ ຉ ອຕ຺ຖປທານິ ຕໂຍ ອຕ຺ຖນຍາຕິ ອິທໍ ນວວິຘໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ຈຕຸພ຺ພີສວິຘຎ຺ຈາຕິ ເອຕໍ ອຸຠຍໍ. ສງ຺ກລຍິຕ຺ວາຕິ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ. ‘‘ສງ຺ເຂປຍໂຕ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ເອກໂຕ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຕິກາຕິ ເອຕປ຺ປມາຓາ, ອິໂຕ ວິນິມຸຕ຺ໂຕ ໂກຈິ ເນຕ຺ຕິປທຕ຺ຖາ ນຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອວໍ ເຕຕ຺ຕິໍສປທຕ຺ຖາຍ ເນຕ຺ຕິຍາ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖປຣິເຍສນາຍ ໂຍ ‘‘ໂສຬສ ຫາຣາ ປຐມ’’ນ຺ຕິ ນເຍຫິ ປຐມໍ ຫາຣາ ສໍວຓ຺ເຓຕພ຺ພາຕິ ຫາຣນຍານໍ ສໍວຓ຺ຓນາກ຺ກໂມ ທສ຺ສິໂຕ, ສ຺ວາຍໍ ຫາຣນຍານໍ ເທສນາກ຺ກເມເນວ ¶ ສິທ຺ໂຘ. ເອວໍ ສິທ຺ເຘ ສຕິ ອຍໍ ອາຣມ຺ໂຠ ອິມມຕ຺ຖໍ ທີເປຕິ – ສພ຺ເພປິເມ ຫາຣາ ນຍາ ຈ ອິມິນາ ທສ຺ສິຕກ຺ກເມເນວ ສຸຕ຺ເຕສຸ ສໍວຓ຺ຓນາວເສນ ໂຍເຊຕພ຺ພາ, ນ ອຸປ຺ປຏິປາຏິຍາຕິ.

ກິໍ ປເນຕ຺ຖ ກາຣຓໍ, ຍເທເຕ ຫາຣາ ນຍາ ຈ ອິມິນາວ ກເມນ ເທສິຕາຕິ? ຍທິປິ ນາຍມນຸໂຍໂຄ ກຕ຺ຖຈິ ອນຸກ຺ກເມ ນິວິສຕິ, ອປິ ຈ ຘມ຺ມເທສນາຍ ນິສ຺ສຍຜລຕທຸປາຍສຣີຣຠູຕານໍ ອສ຺ສາທາທີນໍ ວິຠາວນສຠາວຕ຺ຕາ ປກຕິຍາ ສພ຺ພສຸຕ຺ຕານຸຣູປາຕິ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຠາວໂຕ ປເຣສຎ຺ຈ ສໍວຓ຺ຓນາວິເສສານໍ ວິຈຍຫາຣາທີນໍ ປຕິຏ຺ຐາຠາວໂຕ ປຐມໍ ເທສນາຫາໂຣ ທສ຺ສິໂຕ.

ປທປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊນປຸພ຺ພາປຣານຸຄີຕີຫິ ສທ຺ຘິໍ ເທສນາຫາຣປທຕ຺ຖານໍ ປວິຈຍສຠາວຕາຍ ຕສ຺ສ ອນນ຺ຕຣໍ ວິຈໂຍ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ປທໍ ວິຈິນຕິ…ເປ… ອາຓຕ຺ຕິໍ ວິຈິນຕິ ອນຸຄີຕິໍ ວິຈິນຕີ’’ຕິ.

ວິຈເຍນ ຫາເຣນ ປວິຈິຕານໍ ອຕ຺ຖານໍ ຍຸຕ຺ຕາຍຸຕ຺ຕິວິຈາຣຓາ ຍຸຕ຺ຕາຕິ ຍຸຕ຺ຕິວິຈາຣຓຠາວໂຕ ວິຈຍານນ຺ຕຣໍ ຍຸຕ຺ຕິຫາໂຣ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ – ‘‘ວິຈເຍນ ຫາເຣນ ວິຈິນິຕ຺ວາ ຍຸຕ຺ຕິຫາເຣນ ໂຍເຊຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ.

ຍຸຕ຺ຕາຍຸຕ຺ຕານໍເຍວ ¶ ອຕ຺ຖານໍ ອຸປປຕ຺ຕິອນຸຣູປໍ ກາຣຓປຣມ຺ປຣາຍ ນິທ຺ຘາຣຓລກ຺ຂຓໍ ປທຏ຺ຐານຈິນ຺ຕນໍ ກຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ຍຸຕ຺ຕິຫາຣານນ຺ຕຣໍ ປທຏ຺ຐານຫາໂຣ ທສ຺ສິໂຕ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ – ‘‘ໂຍ ໂກຈິ ອຸປນິສ຺ສໂຍ ໂຍ ໂກຈິ ປຈ຺ຈໂຍ ຈ, ສພ຺ໂພ ໂສ ປທຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ.

ຍຸຕ຺ຕາຍຸຕ຺ຕານໍ ກາຣຓປຣມ຺ປຣາຍ ປຣິຄ຺ຄຫິຕສຠາວານໍເຍວ ຈ ຘມ຺ມານໍ ອວຸຕ຺ຕານມ຺ປິ ເອກລກ຺ຂຓຕາຍ ຄຫຓໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປທຏ຺ຐານານນ຺ຕຣໍ ລກ຺ຂໂຓ ຫາໂຣ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຖາ ຫິ ລກ຺ຂຓຫາຣວິຠງ຺ເຄ ‘‘ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ ສງ຺ຂາຣາ’’ຕິອາທິນາ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ເອວໍ ເຍ ຘມ຺ມາ ເອກລກ຺ຂຓາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຕ຺ຖໂຕ ນິທ຺ຘາຣິຕານມ຺ປິ ຘມ຺ມານໍ ນິພ຺ພຈນາທີນິ ວຕ຺ຕພ຺ພານິ, ນ ສຸຕ຺ເຕ ສຣູປໂຕ ອາຄຕານເມວາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ລກ຺ຂຓານນ຺ຕຣໍ ຈຕຸພ຺ຍູໂຫ ວຸຕ຺ໂຕ. ເອວຎ຺ຫິ ນິຣວເສສໂຕ ອຕ຺ຖາວໂພໂຘ ໂຫຕິ, ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ຍທາ ຫິ ຠິກ຺ຂຸ ອຕ຺ຖສ຺ສ ຈ ນາມໍ ຊານາຕິ ຘມ຺ມສ຺ສ ຈ ນາມໍ ຊານາຕິ ຕຖາ ຕຖາ ນໍ ອຠິນິໂຣເປຕີ’’ຕິ ອນວເສສປຣິຍາທານໍ ວກ຺ຂຕິ. ຕຖາ ‘‘ປຸນປ຺ປຸນໍ ຄພ຺ຠມຸເປຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ເຍ ຊຣາມຣເຓນ ອຏ຺ຏິຍິຕຸກາມາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ ¶ , ເຕ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎຸໂນ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ຄຸຕ຺ຕທ຺ວາຣາ’’ຕິອາທິນາ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິໍ ອຘິປ຺ປາຍຠາເວນ ວກ຺ຂຕິ.

ນິພ຺ພຈນາຘິປ຺ປາຍນິທານວຈເນຫິ ສທ຺ຘິໍ ສຸຕ຺ເຕ ປທຕ຺ຖານໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຣສໍສນ຺ທນສງ຺ຂາເຕ ປຸພ຺ພາປຣວິຈາເຣ ທສ຺ສິເຕ ເຕສໍ ສຠາຄວິສຠາຄຘມ຺ມນ຺ຕຣາວຏ຺ຏນໍ ສຸເຂນ ສກ຺ກາ ທສ຺ເສຕຸນ຺ຕິ ຈຕຸພ຺ຍູຫານນ຺ຕຣໍ ອາວຏ຺ໂຏ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຕເນວ ຫິ ‘‘ອາຣມ຺ຠຖ ນິກ຺ກມຖາ’’ຕິ ຄາຖາຍໍ ອາຣມ຺ຠນິກ຺ກມນພຸທ຺ຘສາສນໂຍຄຘຸນເນຫິ ວີຣິຍສມາຘິປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ຕທນຸໂຍຄສ຺ສ ມູລໍ ‘‘ປມາໂທ’’ຕິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເຣ ທສ຺ສິໂຕ ປມາໂທ ອາວຏ຺ຏິໂຕ.

ສຠາຄວິສຠາຄຘມ຺ມາວຏ຺ຏເນ ນິໂຍຊິເຕ ສາຘາຣຓາສາຘາຣຓວເສນ ສໍກິເລສໂວທານຘມ຺ມານໍ ປທຏ຺ຐານໂຕ ຠູມິໂຕ ຈ ວິຠາໂຄ ສກ຺ກາ ສຸເຂນ ໂຍຊິຕຸນ຺ຕິ ອາວຏ຺ຏານນ຺ຕຣໍ ວິຠຕ຺ຕິຫາໂຣ ວຸຕ຺ໂຕ. ຍໂຕ ວິຠຕ຺ຕິຫາຣວິຠງ຺ເຄ ‘‘ກຕເມ ຘມ຺ມາ ສາຘາຣຓາ? ທ຺ເວ ຘມ຺ມາ ສາຘາຣຓາ, ນາມສາຘາຣຓາ ວຕ຺ຖຸສາຘາຣຓາ ຈາ’’ຕິ ອາຣຠິຕ຺ວາ ‘‘ມິຈ຺ຉຕ຺ຕນິຍຕານໍ ສຕ຺ຕານໍ ອນິຍຕານຎ຺ຈ ສຕ຺ຕານໍ ທສ຺ສນປ຺ປຫາຕພ຺ພາ ກິເລສາ ສາຘາຣຓາ, ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສ ຈ ກາມຣາຄພ຺ຍາປາທາ ສາຘາຣຓາ’’ຕິອາທິນາ ສຠາຄວິສຠາຄປຣິຍາຍວນ຺ເຕເຍວ ຘມ຺ເມ ວິຠຊິສ຺ສຕິ.

ສາວຊ຺ຊານວຊ຺ຊຘມ຺ມານໍ ¶ ສປ຺ປຏິຠາຄາຠາວໂຕ ເຕສໍ ວິຠາເຄ ກເຕ ສຸຕ຺ຕາຄເຕ ຘມ຺ເມ ອກສິເຣນ ປຏິປກ຺ຂໂຕ ປຣິວຕ຺ເຕຕຸໍ ສກ຺ກາຕິ ວິຠຕ຺ຕິອນນ຺ຕຣໍ ປຣິວຕ຺ຕນຫາໂຣ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິສ຺ສ ປຸຣິສປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ ນິຊ຺ຊິຓ຺ຓາ ຠວຕີ’’ຕິ ປຏິວິຠຕ຺ຕສຠາເວ ເອວ ຘມ຺ເມ ປຣິວຕ຺ຕນຫາຣວິຠງ຺ເຄ ອຸທາຫຣິສ຺ສຕິ.

ປຏິປກ຺ຂໂຕ ປຣິວຕ຺ຕິຕາປິ ຘມ຺ມາ ປຣິຍາຍວຈເນຫິ ໂພເຘຕພ຺ພາ, ນ ສຸຕ຺ເຕ ອາຄຕາເຍວາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປຣິວຕ຺ຕນານນ຺ຕຣໍ ເວວຈນຫາໂຣ ວຸຕ຺ໂຕ.

ເອວໍ ເຕ ຘມ຺ມາ ປຣິຍາຍສທ຺ທໂຕປິ ວິຠາວິຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ປຣິຍາຍໂຕ ປກາສິຕານໍ ຘມ຺ມານໍ ປເຠທໂຕ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິວເສນ ວິຠຊນໍ ສຸເຂນ ສກ຺ກາ ຎາຕຸນ຺ຕິ ເວວຈນຫາຣານນ຺ຕຣໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຫາໂຣ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຖາ ຫິ ສຸຕ຺ເຕ ອາຄຕຘມ຺ມານໍ ປຣິຍາຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິວິຠາຄໍ ສຸໂພຘນຎ຺ຈ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຫາຣວິຠງ຺ເຄ ວກ຺ຂຕິ.

ປຠາວປຣິຎ຺ຎາທິປຎ຺ຎຕ຺ຕິວິຠາຄມຸເຂນ ¶ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທສຈ຺ຈາທິຘມ຺ມວິຠາເຄ ກເຕ ສຸຕ຺ເຕ ອາຄຕຘມ຺ມານໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທາທິມຸເຂນ ອວຘາຣຓໍ ສກ຺ກາ ທສ຺ເສຕຸນ຺ຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິອນນ຺ຕຣໍ ໂອຕຣໂຓ ຫາໂຣ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ອຸທ຺ຘໍ ອໂຘ’’ຕິ ຄາຖໍ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ‘‘ວິປ຺ປມຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ປເທນ ອເສກ຺ຂໍ ວິຊ຺ຊໍ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ‘‘ວິຊ຺ຊຸປ຺ປາທາ ອວິຊ຺ຊານິໂຣໂຘ’’ຕິອາທິນາ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທໍ ອຸທາຫຣິສ຺ສຕິ.

ຘາຕາຍຕນາທີສຸ ໂອຕາຣິຕານໍ ສຸຕ຺ເຕ ປທຕ຺ຖານໍ ປຸຈ຺ຉາຣມ຺ຠວິໂສຘນໍ ສກ຺ກາ ສຸເຂນ ສມ຺ປາເທຕຸນ຺ຕິ ໂອຕຣຓານນ຺ຕຣໍ ໂສຘໂນ ຫາໂຣ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ – ‘‘ຍຕ຺ຖ ເອວໍ ສຸທ຺ໂຘ ອາຣມ຺ໂຠ, ໂສ ປຎ຺ໂຫ ວິສ຺ສຊ຺ຊິໂຕ ຠວຕີ’’ຕິອາທິ.

ວິໂສຘິເຕສຸ ສຸຕ຺ເຕ ປທປທຕ຺ເຖສຸ ຕຕ຺ຖ ລພ຺ຠມານສາມຎ຺ຎວິເສສຠາໂວ ສຸກໂຣ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ໂສຘນານນ຺ຕຣໍ ອຘິຏ຺ຐາໂນ ຫາໂຣ ທສ຺ສິໂຕ. ໂສຘໂນ ຫິ ອຘິຏ຺ຐານສ຺ສ ພຫູປກາໂຣ, ຕໂຕ ເອວ ຫິ ‘‘ຍຖາ ຍຖາ ວາ ປນ ປຸຈ຺ຉິຕໍ, ຕຖາ ຕຖາ ວິສ຺ສຊ຺ຊຍິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວກ຺ຂຕິ.

ສາມຎ຺ຎວິເສສຠູເຕສຸ ສາຘາຣຓາສາຘາຣເຓສຸ ຘມ຺ເມສຸ ປເວທິເຕສຸ ປຣິກ຺ຂາຣສງ຺ຂາຕສ຺ສ ສາຘາຣຓາສາຘາຣຓຣູປສ຺ສ ປຈ຺ຈຍເຫຕຸຣາສິສ຺ສ ປເຠໂທ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍຕິ ອຘິຏ຺ຐານານນ຺ຕຣໍ ປຣິກ຺ຂາໂຣ ວຸຕ຺ໂຕ ¶ . ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ອສາຘາຣຓລກ຺ຂໂຓ ເຫຕຸ, ສາຘາຣຓລກ຺ຂໂຓ ປຈ຺ຈໂຍ. ຍຖາ ກິໍ ຠເວ, ຍຖາ ອງ຺ກຸຣສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຍາ ພີຊໍ ອສາຘາຣຓໍ, ປຖວີ ອາໂປ ຈ ສາຘາຣຓາ’’ຕິອາທິ.

ອສາຘາຣເຓ ສາຘາຣເຓ ຈ ກາຣເຓ ທສ຺ສິເຕ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ຜເລສຸ ກາຣຓາກາໂຣ ເຕສໍ ເຫຕຸຜລານໍ ປເຠທໂຕ ເທສນາກາໂຣ ຠາເວຕພ຺ພປຫາຕພ຺ພຘມ຺ມານໍ ຠາວນາປຫານານິ ຈ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ວຸຈ຺ຈມານານິ ສມ຺ມາ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ຕຖຕ຺ຕາວໂພຘາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ປຣິກ຺ຂາຣານນ຺ຕຣໍ ສມາໂຣປໂນ ຫາໂຣ ທສ຺ສິໂຕຕິ. ອິທໍ ຫາຣານໍ ອນຸກ຺ກມກາຣຓໍ.

ນຍານໍ ປນ ເວເນຍ຺ຍຕ຺ຕຍປ຺ປໂຍຊິຕຕ຺ຕາ ອຕ຺ຖນຍຕ຺ຕຍູປເທສສ຺ສ ຕທນຸກ຺ກເມເນວ ນນ຺ທິຍາວຏ຺ຏາທີນໍ ຕິຓ຺ຓໍ ອຕ຺ຖນຍານໍ ກໂມ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎຸອາທໂຍ ຫິ ຕໂຍ ເວເນຍ຺ຍາ ນນ຺ທິຍາວຏ຺ຏາທໂຍ ປໂຍເຊນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ເຕ ອຸທ຺ເທສນິທ຺ເທສປຏິນິທ຺ເທສາ ວິຍ ຍຖາກ຺ກມໍ ເຕສໍ ອຸປກາຣາຍ ¶ ສວໍຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ. ຕຖາ ຫິ ເນສໍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຉ ອຏ຺ຐ ຈ ມູລປທາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ. ອິຕຣສ຺ສ ປນ ນຍທ຺ວຍສ຺ສ ອຕ຺ຖນຍຕ຺ຕຍສ຺ສ ຠູມິຍາ ອາໂລຈນໍ ຕສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ສມານຍນຎ຺ຈາຕິ ອິມິນາ ກາຣເຓນ ອຸທ຺ເທສກ຺ກໂມ ເວທິຕພ຺ໂພ. ນ ຫິ ສກ຺ກາ ອໂນໂລເກຕ຺ວາ ສມາເນຕຸນ຺ຕິ.

ເອຕປຣມຕາ ຈ ຫາຣານໍ ເອຕ຺ຕເກຫິ ປກາຣວິເສເສຫິ ອຕ຺ຖນຍຕ຺ຕຍສຫິເຕຫິ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ນິທ຺ຘາຣິຍມາໂນ ເວເນຍ຺ຍານໍ ອລມນຸຕ຺ຕຣາຍ ປຐມາຍ ຠູມິຍາ ສມຘິຄມາຍາຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ທສ຺ສນຠູມິສມນຸປ຺ປຕ຺ຕິອຕ຺ຖາ ຫິ ເນຕ຺ຕິປ຺ປກຣຓເທສນາຕິ. ອຖ ວາ ເອຕທນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ສພ຺ເພສໍ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ສໍວຓ຺ຓນາວິເສສານໍ ເອຕ຺ຕາວຕາ ຫາຣານໍ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ຍຕ຺ຕກາ ຫິ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ສໍວຓ຺ຓນາວິເສສາ, ສພ຺ເພ ເຕ ເນຕ຺ຕິອຸປເທສາຍຕ຺ຕາຕິ ວຸຕ຺ໂຕວາຍມຕ຺ໂຖ.

ຕຖາ ຫິ ເຍ ເກຈິ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ສໍວຓ຺ຓນາປກາຣາ ນິທ຺ທິສີຍນ຺ຕິ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ສມຸຏ຺ຐານໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ອຘິປ຺ປາໂຍ ວິຠາເວຕພ຺ໂພ, ອເນກຘາ ປທຕ຺ໂຖ ສໍວຓ຺ເຓຕພ຺ໂພ, ວິຘິ ອນຸວາໂທ ຈ ເວທິຕພ຺ໂພ, ວິໂຣໂຘ ສມາຘາຕພ຺ໂພ, ອນຸສນ຺ຘິຍາ ອນຸຣູປໍ ນິຄເມຕພ຺ພນ຺ຕິ. ຕຖາ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ປໂຍຊນໍ ປິຓ຺ຑຕ຺ໂຖ ປທຕ຺ໂຖ ອນຸສນ຺ຘິ ໂຈທນາ ປຣິຫາໂຣ ຈ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ເຕນ ວຕ຺ຕພ຺ພາຕິ. ຕຖາ ອຸໂປຄ຺ຆາຏປທວິຄ຺ຄຫປທຕ຺ຖຈາລນາປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານານິ ວຕ຺ຕພ຺ພານີຕິ.

ຕຖາ ຕິສ຺ໂສ ກຖາ ເອກນາຬິກາ ຈຕຸຣສ຺ສາ ນິສິນ຺ນວຕ຺ຕິກາ. ຕຕ຺ຖ ປາຬິໍ ວຕ຺ວາ ເອເກກປທສ຺ສ ອຕ຺ຖກຖນໍ ເອກນາຬິກາ ນາມ.

ປຏິປກ຺ຂໍ ¶ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຏິປກ຺ຂສ຺ສ ອຸປມໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ສປກ຺ຂໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ສປກ຺ຂສ຺ສ ອຸປມໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ກຖນໍ ຈຕຸຣສ຺ສາ ນາມ.

ວິສຠາຄຘມ຺ມວເສເນວ ປຣິໂຍສານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸນ ສຠາຄຘມ຺ມວເສເນວ ປຣິໂຍສານຄມນໍ ນິສິນ຺ນວຕ຺ຕິກາ ນາມ.

ເຠທກຖາຍ ຕຕ຺ວກຖາຍ ປຣິຍາຍວຈເນຫິ ຈ ສຸຕ຺ຕໍ ສໍວຓ຺ເຓຕພ຺ພນ຺ຕິ ຈ ເອວມາທໂຍ. ເຕສມ຺ປິ ເອຕ຺ເຖວ ອວໂຣໂຘ, ຍສ຺ມາ ເຕ ອິຘ ກຕິປຍຫາຣສງ຺ຄຫິຕາຕິ.

ນຍານໍ ປນ ຍສ຺ມາ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎຸອາທໂຍ ຕໂຍ ເອວ ເວເນຍ຺ຍາ ສຈ຺ຈາຠິສມຍຠາຄິໂນ ຕທຕ຺ຖາຍ ຈ ອຕ຺ຖນຍເທສນາ, ຕສ຺ມາ ສຕິປິ ສໍກິເລສໂວທານຘມ຺ມານໍ ¶ ຍຖາວຸຕ຺ຕມູລປທເຠທໂຕ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ວິຠຊິຕພ຺ພປ຺ປກາເຣ ຕຖາ ມູລປທານິ ອວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ເວເນຍ຺ຍຕ຺ຕຍວເສເນວ ເອຕປຣມຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ນວສຸ ນວສຸ ເອວ ຫິ ມູລປເທສຸ ສພ຺ເພສໍ ສໍກິເລສໂວທານຘມ຺ມານໍ ອນ຺ໂຕຄຘຠາວໂຕ ນ ຕານິ ວຑ຺ເຒຕພ຺ພານິ ເວເນຍ຺ຍຕ຺ຕຍາຘິກາຣໂຕ ນ ຫາເປຕພ຺ພານີຕິ ນຍານໍ ເອຕປຣມຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

ກມ຺ມນຍານໍ ປນ ອາໂລຈນສມານຍນໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ປກາຣນ຺ຕຣສ຺ສ ອສມ຺ຠວໂຕ ເອຕປຣມຕາ. ເຫຕ຺ວາທີຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິສທ຺ເທນ ຜລຠູມິອຸປນິສາສຠາຄວິສຠາຄລກ຺ຂຓນຍາທໂຍ ປຣິຄ຺ຄຫິຕາ. ເຕສຸ ເຫຕູຕິ ກາຣຓໍ, ໂຍ ຘມ຺ໂມຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂສ ປນ ປຈ຺ຈຍຠາເວນ ເອກວິໂຘ. ກາຣໂກ ສມ຺ປາປໂກຕິ ທຸວິໂຘ. ປຸນ ກາຣໂກ ຎາປໂກ ສມ຺ປາປໂກຕິ ຕິວິໂຘ. ເຫຕຸເຫຕຸ ປຈ຺ຈຍເຫຕຸ ອຸຕ຺ຕມເຫຕຸ ສາຘາຣຓເຫຕູຕິ ຈຕຸພ຺ພິໂຘ. ປຈ຺ຈຍຘມ຺ໂມ ກຸສໂລ ອກຸສໂລ ສທ຺ໂທ ອຣິຍມຄ຺ໂຄຕິ ປຎ຺ຈວິໂຘ. ຕຖາ ສຠາຄເຫຕຸ ອສຠາຄເຫຕຸ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກເຫຕຸ ພາຫິຣເຫຕຸ ຊນກເຫຕຸ ປຣິຄ຺ຄາຫກເຫຕຸ ສາຘາຣຓເຫຕຸ ອສາຘາຣຓເຫຕຸ ສມນນ຺ຕຣເຫຕຸ ປຣມ຺ປຣເຫຕຸ ສຫຊາຕເຫຕຸ ອສຫຊາຕເຫຕຸ ສາສວເຫຕຸ ອນາສວເຫຕູຕິອາທິນາ ອເນກວິໂຘ ຈາຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຜລມ຺ປິ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຠາເວນ ເອກວິຘໍ. ອຘິຄນ຺ຕພ຺ພໂຕປິ ສມ຺ປາປກເຫຕຸວເສນ ຜລປຣິຍາໂຍ ລພ຺ຠຕີຕິ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕພ຺ພອຘິຄນ຺ຕພ຺ພຠາວໂຕ ທຸວິຘໍ. ຎາເປຕພ຺ພນິພ຺ພຕ຺ເຕຕພ຺ພປຕ຺ຕພ຺ພໂຕ ຕິວິຘໍ. ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນວິປາກກິຣິຍາວຈນຕ຺ຖນິພ຺ພານວເສນ ປຎ຺ຈວິຘໍ. ສຠາຄເຫຕຸນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ອສຠາຄເຫຕຸນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອວມາທິວເສນ ອເນກວິຘຎ຺ຈາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຖາ ໂລກິຍໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ ຈຕ຺ຕາຣິ ສາມຎ຺ຎຜລານິ. ໂລກິຍຜລໍ ທຸວິຘໍ ກາຍິກໍ ມານສຎ຺ຈ ¶ . ຕຕ຺ຖ ກາຍິກໍ ປຎ຺ຈທ຺ວາຣິກໍ, ອວສິຏ຺ຐໍ ມານສໍ. ຍຎ຺ຈ ຕາຍ ຕາຍ ສຸຕ຺ຕເທສນາຍ ສາເຘຕພ຺ພໍ, ຕທປິ ຜລນ຺ຕິ.

ຠູມີຕິ ສາສວຠູມິ ອນາສວຠູມິ ສງ຺ຂຕຠູມິ ອສງ຺ຂຕຠູມິ ທສ຺ສນຠູມິ ຠາວນາຠູມິ ປຸຖຸຊ຺ຊນຠູມິ ເສກ຺ຂຠູມິ ອເສກ຺ຂຠູມິ ສາວກຠູມິ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘຠູມິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘຠູມິ ຌານຠູມິ ອສມາຫິຕຠູມິ ປຏິປຊ຺ຊມານຠູມິ ປຏິປນ຺ນຠູມິ ປຐມາຠູມິ ຍາວ ຈຕຸຕ຺ຖີຠູມິ ກາມາວຈຣຠູມິ ຍາວ ໂລກຸຕ຺ຕຣຠູມີຕິ ພຫຸວິຘາ. ຕຕ຺ຖ ສາສວຠູມິ ປຣິຕ຺ຕມຫຄ຺ຄຕາ ຘມ຺ມາ. ອນາສວຠູມິ ອປ຺ປມາຓາ ຘມ຺ມາ. ສງ຺ຂຕຠູມິ ນິພ຺ພານວຊ຺ຊາ ສພ຺ເພ ສຠາວຘມ຺ມາ. ອສງ຺ຂຕຠູມິ ອປ຺ປຈ຺ຈຍາ ¶ ຘມ຺ມາ. ທສ຺ສນຠູມິ ປຐມມຄ຺ຄຜລຘມ຺ມາ. ຠາວນາຠູມິ ອວສິຏ຺ຐມຄ຺ຄຜລຘມ຺ມາ. ປຸຖຸຊ຺ຊນຠູມິ ຫີນມຊ຺ຌິມາ ຘມ຺ມາ. ເສກ຺ຂຠູມິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຣິຍມຄ຺ຄຘມ຺ມາ ເຫຏ຺ຐິມາ ຈ ຕໂຍ ຜລຘມ຺ມາ. ອເສກ຺ຂຠູມິ ອຄ຺ຄຜລຘມ຺ມາ. ສາວກປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘພຸທ຺ຘຘມ຺ມາ ສາວກາທິຠູມິໂຍ. ຌານຠູມິ ຌານຘມ຺ມາ. ອສມາຫິຕຠູມິ ຌານວຊ຺ຊິຕາ ຘມ຺ມາ. ປຏິປຊ຺ຊມານຠູມິ ມຄ຺ຄຘມ຺ມາ. ປຏິປນ຺ນຠູມິ ຜລຘມ຺ມາ. ປຐມາທິຠູມິໂຍ ສຫ ຜເລນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຄ຺ຄາ ອປຣິຍາປນ຺ນາ ຘມ຺ມາ ‘‘ປຐມາຍ ຠູມິຍາ ປຕ຺ຕິຍາ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ. ກາມາວຈຣາທິຠູມິໂຍ ກາມາວຈຣາທິຘມ຺ມາ. ເຍ ຈ ຘມ຺ມາ ເຕສໍ ເຕສໍ ຫາຣນຍານໍ ປຕິຏ຺ຐານຠາເວນ ສຸຕ຺ເຕສຸ ນິທ຺ຘາຣີຍນ຺ຕິ, ເຕປິ ຠູມິໂຍຕິ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ພາ.

ອຸປນິສາຕິ ພລວກາຣຓໍ, ໂຍ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈໂຍຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍ ສຸຕ຺ເຕ ‘‘ທຸກ຺ຂູປນິສາ ສທ຺ຘາ ສທ຺ຘູປນິສໍ ‘ສີລ’ນ຺ຕິ ຍາວ ວິມຸຕ຺ຕູປນິສໍ ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປິ ຈ ອຸປນິສາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ສິທ຺ຘນ຺ເຕ ຫທຍຠູຕໍ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິຘາປິ ເນຕ຺ຕິຫທຍໍ, ຍໍ ສມ຺ມາ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕາ ຘມ຺ມກຖິກາ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ອາຄຕຘມ຺ມມຸເຂນ ສພ຺ພຫາຣນຍໂຍຊນາຍ ສມຕ຺ຖາ ໂຫນ຺ຕິ. ກິໍ ປເນຕໍ ເນຕ຺ຕິຫທຍໍ? ຍທິທໍ ເອຕສ຺ເສວ ເຕຕ຺ຕິໍສວິຘສ຺ສ ປກຣຓປທຕ຺ຖໂສຬສສ຺ສ ອຏ຺ຐວີສຕິວິຘປຏ຺ຐານວິຠງ຺ຄສຫິຕສ຺ສ ວິສໂຍ ສຫ ນິມິຕ຺ຕວິຠາເຄນ ອສງ຺ກຣໂຕ ວວຕ຺ຖິໂຕ.

ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ເທສນາຫາຣສ຺ສ ອສ຺ສາທາທໂຍ ວິສໂຍ, ຕສ຺ສ ອສ຺ສາທາທິວິຠາວນລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ. ຕສ຺ສ ອສ຺ສາໂທ ສຸຂໍ ໂສມນສ຺ສນ຺ຕິ ເອວມາທິວິຠາໂຄ, ຕສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕໍ ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓາທິ, ອຍຎ຺ຈ ອຕ຺ໂຖ ເທສນາຫາຣວິຈຍຫາຣນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາຍໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປກາສິໂຕ ເອວ. ສຸຕ຺ເຕ ອາຄຕຘມ຺ມສ຺ສ ສຠາຄວິສຠາຄຘມ຺ມາວຏ຺ຏນວິສໂຍ ອາວຏ຺ຏຫາໂຣ, ຕທຸຠຍອາວຏ຺ຏນລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ. ສຸຕ຺ເຕ ອາຄຕຘມ຺ມານໍ ປຈ຺ຈນີກຘມ຺ມວິສໂຍ ¶ ປຣິວຕ຺ຕນຫາໂຣ, ປຏິປກ຺ຂຘມ຺ມປຣິວຕ຺ຕນລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ. ປທຏ຺ຐານປຣິກ຺ຂາເຣສຸ ອາສນ຺ນກາຣຓໍ ອຸປນິສ຺ສຍກາຣຓຎ຺ຈ ປທຏ຺ຐານໍ, ເຫຕຸ ປຣິກ຺ຂາໂຣຕິ ອຍເມເຕສໍ ວິເສໂສ.

ສຠາຄວິສຠາຄຘມ຺ມາ ຈ ເຕສໍ ເຕສໍ ຘມ຺ມານໍ ອນຸກູລປຏິກູລຘມ຺ມາ ຍຖາກ຺ກມໍ ເວທິຕພ຺ພາ. ຍຖາ – ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ໂປ ສຠາໂຄ, ມິຈ຺ຉາສງ຺ກປ຺ໂປ ວິສຠາໂຄຕິ ອິມິນາ ນເຍນ ສພ຺ພໍ ສຠາຄວິສຠາຄໂຕ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ¶ ສຠາໂວ. ໂສ ຫາຣນຍານໍ ນິທ຺ເທເສ ວິຠາວິໂຕ ເອວ.

ຍໍ ປເນຕໍ ເຫຕຸອາທິວິເສສວິນິມຸຕ຺ຕໍ ຫາຣນຍານໍ ໂຍຊນານິພນ຺ຘນໍ, ໂສ ນໂຍ. ຍຖາຫ – ລກ຺ຂຓຫາເຣ ‘‘ເອວໍ ເຍ ຘມ຺ມາ ເອກລກ຺ຂຓາ ກິຈ຺ຈໂຕ ຈ ລກ຺ຂຓໂຕ ຈ ສາມຎ຺ຎໂຕ ຈາ’’ຕິອາທິ. ຕຖາ ວິຈເຍນ ຫາເຣນ ວິຈິນິຕ຺ວາ ຍຸຕ຺ຕິຫາເຣນ ໂຍເຊຕພ຺ພາຕິ. ຕຖາ ໂສຘນຫາຣາທີສຸ ສຸທ຺ໂຘ ອາຣມ຺ໂຠ ໂຫຕິ, ໂສ ປຎ຺ໂຫ ວິສ຺ສຊ຺ຊິໂຕ ຠວຕີຕິ ເອວມາທິ. ເອກຕ຺ຕາທໂຍປິ ນຍາ ອິຘ ນໂຍຕິ ຄເຫຕພ຺ພາ.

ເອວໍ ເຫຕຸຜລາທີນິ ອຸປຘາເຣຕ຺ວາ ເນສໍ ວເສນ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສຸຕ຺ເຕ ລພ຺ຠມານປທຕ຺ຖນິທ຺ຘາຣຓມຸເຂນ ຍຖາລກ຺ຂຓໍ ເອເຕ ຫາຣາ ນຍາ ຈ ໂຍເຊຕພ຺ພາ. ວິເສສໂຕ ປນ ປທຏ຺ຐານປຣິກ຺ຂາຣາ ເຫຕຸວເສນ. ເທສນາວິຈຍຈຕຸພ຺ຍູຫສມາໂຣປນາ ເຫຕຸຜລວເສນ. ຕຖາ ເວວຈນປຎ຺ຎຕ຺ຕິໂອຕຣຓໂສຘນາ ຜລວເສເນວາຕິ ເກຈິ. ວິຠຕ຺ຕິ ເຫຕຸຠູມິວເສນ. ປຣິວຕ຺ໂຕ ວິສຠາຄວເສນ. ອາວຏ຺ໂຏ ສຠາຄວິສຠາຄວເສນ. ລກ຺ຂຓຍຸຕ຺ຕິອຘິຏ຺ຐານາ ນຍວເສນ ໂຍເຊຕພ຺ພາຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ສາມຎ຺ຎໂຕ ວິເສເສນ, ປທຕ຺ໂຖ ລກ຺ຂຓໍ ກໂມ;

ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ ເຫຕ຺ວາທີ, ເວທິຕພ຺ພາ ຫິ ວິຎ຺ຎຸນາ’’ຕິ.

໕. ເອວໍ ¶ ຫາຣາທໂຍ ສຸຂຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ຄາຖາພນ຺ຘວເສນ ສຣູປໂຕ ນິທ຺ທິສິຕ຺ວາ ອິທານິ ເຕສຸ ຫາເຣ ຕາວ ປຏິນິທ຺ເທສວເສນ ວິຠຊິຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ເທສນາຫາໂຣ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ກຕໂມຕິ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາປຸຈ຺ຉາ. ເທສນາຫາໂຣຕິ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພຘມ຺ມນິທສ຺ສນໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ເທສນາຫາໂຣ ນິທ຺ເທສວາເຣ ສຣູປໂຕ ທສ຺ສິໂຕ, ປຏິນິທ຺ເທສສ຺ສ ປນ ວິສຍໍ ¶ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອສ຺ສາທາທີນວຕາ’’ຕິ ຄາຖໍ ເອກເທເສນ ປຈ຺ຈາມສຕິ. ອຍໍ ເທສນາຫາໂຣ ປຸພ຺ພາປຣາເປກ຺ໂຂ. ຕຕ຺ຖ ປຸພ຺ພາເປກ຺ຂຕ຺ເຕ ‘‘ກຕໂມ ເທສນາຫາໂຣ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອສ຺ສາທາທີນວຕາ’’ຕິ ສຣູປໂຕ ທສ຺ສິຕສ຺ສ ນິຄມນໍ ໂຫຕິ. ປຣາເປກ຺ຂຕ຺ເຕ ປນ ‘‘ອຍໍ ເທສນາຫາໂຣ ກິໍ ເທສຍຕີ’’ຕິ ເທສນາກິຣິຍາຍ ກຕ຺ຕຸນິທ຺ເທໂສ ໂຫຕິ. ເຕນ ເທສນາຫາຣສ຺ສ ອນ຺ວຕ຺ຖສຎ຺ຎຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ເທສຍຕີຕິ ສໍວຓ຺ເຓຕິ, ວິຕ຺ຖາເຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອິທານິ ອເນນ ເທເສຕພ຺ພຘມ຺ເມ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອສ຺ສາທ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ, ຕໍ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ຕສ຺ມາ ອິໂຕ ປຣມ຺ປິ ອວຸຕ຺ຕເມວ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມ. ‘‘ກຕ຺ຖ ປນ ອາຄເຕ ອສ຺ສາທາທິເກ ອຍໍ ຫາໂຣ ສໍວຓ຺ເຓຕີ’’ຕິ ອນຸໂຍຄໍ ມນສິກຕ຺ວາ ເທສນາຫາເຣນ ສໍວຓ຺ເຓຕພ຺ພຘມ຺ມໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຘມ຺ມໍ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ເທເສສ຺ສາມີ’’ຕິອາທິກໍ ສພ຺ພປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມສງ຺ຄາຫກໍ ຠຄວໂຕ ຉຉກ຺ກເທສນໍ ເອກເທເສນ ທສ຺ເສຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ມນ຺ຕິ ອຍໍ ຘມ຺ມ-ສທ຺ໂທ ປຣິຍຕ຺ຕິສຈ຺ຈສມາຘິປຎ຺ຎາປກຕິປຸຎ຺ຎາປຕ຺ຕິເຎຍ຺ຍາທີສຸ ພຫູສຸ ອຕ຺ເຖສຸ ທິຏ຺ຐປ຺ປໂຍໂຄ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ອິຘ, ຠິກ຺ຂຸ, ຘມ຺ມໍ ປຣິຍາປຸຓາຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໕.໗໓) ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ເມ ທິສ຺ສຕິ. ‘‘ທິຏ຺ຐຘມ຺ໂມ ປຕ຺ຕຘມ຺ໂມ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໒໙໙; ມຫາວ. ໑໘) ສຈ຺ເຈ. ‘‘ເອວໍຘມ຺ມາ ເຕ ຠຄວນ຺ໂຕ ອເຫສຸ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໑໓, ໑໔໕) ສມາຘິມ຺ຫິ. ‘‘ສຈ຺ຈໍ ຘມ຺ໂມ ຘິຕິ ຈາໂຄ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ (ຊາ. ໑.໑.໕໗; ໑.໒.໑໔໗-໑໔໘) ປຎ຺ຎາຍໍ. ‘‘ຊາຕິຘມ຺ມານໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໓໙໘; ມ. ນິ. ໑.໑໓໑) ປກຕິຍໍ ¶ . ‘‘ຘມ຺ໂມ ຫເວ ຣກ຺ຂຕິ ຘມ຺ມຈາຣິ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ຊາ. ໑.໑໐.໑໐໒; ໑.໑໕.໓໘໕) ປຸຎ຺ເຎ. ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ປາຣາຊິກາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ (ປາຣາ. ໒໓໓) ອາປຕ຺ຕິຍໍ. ‘‘ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອກຸສລາຘມ຺ມາ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ຕິກມາຕິກາ ໑) ເຎຍ຺ເຍ. ອິຘ ປນ ປຣິຍຕ຺ຕິຍໍ ທຏ຺ຐພ຺ໂພຕິ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.ມູລປຣິຍາຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ; ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທກຓ຺ຑ ໑; ພຸ. ວໍ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑).

ໂວຕິ ປນ ອຍໍ ໂວ-ສທ຺ໂທ ‘‘ຫນ຺ທ ທານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປວາເຣມິ ໂວ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໑໕) ເອຕ຺ຖ ອຸປໂຍຄຕ຺ເຖ ອາຄໂຕ. ‘‘ສນ຺ນິປຕິຕານໍ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ທ຺ວຍໍ ກຣຓີຍ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໒໗໓) ກຣຓຕ຺ເຖ. ‘‘ເຍ ຫິ ໂວ ອຣິຍາ ປຣິສຸທ຺ຘກາຍກມ຺ມນ຺ຕາ’’ຕິອາທີສຸ ປທປູຣເຓ. ‘‘ອາໂຣຈຍາມິ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໗.໗໒) ສມ຺ປທານຕ຺ເຖ. ອິຘາປິ ສມ຺ປທານຕ຺ເຖ ເອວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ຠິກ຺ຂນສີລຕາທິຄຸຓໂຍເຄນ ¶ ຠິກ຺ຂູ, ຠິນ຺ນກິເລສຕາທິຄຸຓໂຍເຄນ ວາ. ອຖ ວາ ສໍສາເຣ ຠຍໍ ອິກ຺ຂນ຺ຕີຕິ ຠິກ຺ຂູ. ຠິກ຺ຂເວຕິ ເຕສໍ ອາລປນໍ. ເຕນ ເຕ ຘມ຺ມສ຺ສວເນ ນິໂຍເຊນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ມຸຂາຠິມຸຂໍ ກໂຣຕິ. ເທເສສ຺ສາມີຕິ ກເຖສ຺ສາມິ. ເຕນ ນາຫໍ ຘມ຺ມິສ຺ສຣຕາຍ ຕຸມ຺ເຫ ອຎ຺ຎໍ ກິຎ຺ຈິ ກາເຣຍ຺ຍາມິ, ອນາວຣຓຎາເຓນ ສພ຺ພໍ ເຎຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂກາຣິຕາຍ ປນ ຘມ຺ມໍ ເທເສສ຺ສາມີຕິ ອິທານິ ປວຕ຺ຕິຍມານໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ປຏິຊານາຕິ. ອາທິກລ຺ຍາຓນ຺ຕິອາທີສຸ ອາທິມ຺ຫິ ກລ຺ຍາຓໍ ອາທິກລ຺ຍາຓໍ, ອາທິກລ຺ຍາຓເມຕສ຺ສາຕິ ວາ ອາທິກລ຺ຍາຓໍ. ເສສປທທ຺ວເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕຕ຺ຖ ສີເລນ ອາທິກລ຺ຍາຓໍ. ສມາຘິນາ ມຊ຺ເຌກລ຺ຍາຓໍ. ປຎ຺ຎາຍ ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາຓໍ. ພຸທ຺ຘສຸພຸທ຺ຘຕາຍ ວາ ອາທິກລ຺ຍາຓໍ. ຘມ຺ມສຸຘມ຺ມຕາຍ ມຊ຺ເຌກລ຺ຍາຓໍ. ສງ຺ຆສຸປ຺ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາຓໍ. ອຖ ວາ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎຸວິນຍເນນ ອາທິກລ຺ຍາຓໍ. ວິປຎ຺ຈິຕຎ຺ຎຸວິນຍເນນ ມຊ຺ເຌກລ຺ຍາຓໍ ເນຍ຺ຍປຸຄ຺ຄລວິນຍເນນ ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາຓໍ. ອຍເມວຕ຺ໂຖ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕ.

ອຕ຺ຖສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສາຕ຺ຖໍ. ພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ຍຎ຺ຊນໍ. ສງ຺ກາສນາທິຉອຕ຺ຖປທສມາໂຍຄໂຕ ວາ ສາຕ຺ຖໍ. ອກ຺ຂຣາທິຉພ຺ຍຎ຺ຊນປທສມາໂຍຄໂຕ ສພ຺ຍຎ຺ຊນໍ. ອຍເມວຕ຺ໂຖ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕ. ອຸປເນຕພ຺ພາຠາວໂຕ ເອກນ຺ເຕນ ປຣິປຸຓ຺ຓນ຺ຕິ ເກວລປຣິປຸຓ຺ຓໍ. ອປເນຕພ຺ພາຠາວໂຕ ປຣິສຸທ຺ຘໍ. ສີລາທິປຎ຺ຈຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘປາຣິປູຣິຍາ ວາ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ. ຈຕຸໂຣຆນິຕ຺ຖຣຓາຍ ປວຕ຺ຕິຍາ ໂລກາມິສນິຣເປກ຺ຂຕາຍ ຈ ປຣິສຸທ຺ຘໍ. ພ຺ຣຫ຺ມໍ ເສຏ຺ຐໍ ອຸຕ຺ຕມໍ ພ຺ຣຫ຺ມູນໍ ວາ ເສຏ຺ຐານໍ ອຣິຍານໍ ຈຣິຍໍ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫໍ ສາສນໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ປກາສຍິສ຺ສາມິ ປຣິທີປຍິສ຺ສາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອວໍ ¶ ຠຄວຕາ ເທສິໂຕ ປກາສິໂຕ ຈ ສາສນຘມ຺ໂມ ເຍສໍ ອສ຺ສາທາທີນໍ ທສ຺ສນວເສນ ປວຕ຺ໂຕ, ເຕ ອສ຺ສາທາທໂຍ ເທສນາຫາຣສ຺ສ ວິສຍຠູຕາ ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ປາເຐ ສວິເສສໍ ວຸຕ຺ຕາ, ຕໂຕ ຕໂຕ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ອຸທາຫຣຓວເສນ ອິຘາເນຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ອສ຺ສາໂທ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ກາມນ຺ຕິ ມນາປິຍຣູປາທິໍ ເຕຠູມກຘມ຺ມສງ຺ຂາຕໍ ວຕ຺ຖຸກາມໍ. ກາມຍມານສ຺ສາຕິ ອິຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ. ຕສ຺ສ ເຈຕໍ ສມິຊ຺ຌຕີຕິ ຕສ຺ສ ກາມຍມານສ຺ສ ສຕ຺ຕສ຺ສ ຕໍ ກາມສງ຺ຂາຕໍ ວຕ຺ຖຸ ສມິຊ຺ຌຕິ ເຈ, ສເຈ ໂສ ຕໍ ລຠຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອທ຺ຘາ ປີຕິມໂນ ¶ ໂຫຕີຕິ ເອກໍເສນ ຕຸຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ລທ຺ຘາຕິ ລຠິຕ຺ວາ. ມຈ຺ໂຈຕິ ສຕ຺ໂຕ. ຍທິຈ຺ຉຕີຕິ ຍໍ ອິຈ຺ຉຕິ. ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນ ນິທ຺ເທເສ (ມຫານິ. ໑) ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຍໍ ອສ຺ສາໂທຕິ ຍາຍໍ ອຘິປ຺ປາຍສມິຊ຺ຌນາ ອິຈ຺ຉິຕລາເຠ ປີຕິມນຕາ ໂສມນສ຺ສໍ, ອຍໍ ອສ຺ສາເທຕພ຺ພໂຕ ອສ຺ສາໂທ.

ຕສ຺ສ ເຈ ກາມຍານສ຺ສາຕິ ຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ກາເມ ອິຈ຺ຉມານສ຺ສ, ກາເມນ ວາ ຍາຍມານສ຺ສ. ຉນ຺ທຊາຕສ຺ສາຕິ ຊາຕຕຓ຺ຫສ຺ສ. ຊນ຺ຕຸໂນຕິ ສຕ຺ຕສ຺ສ. ເຕ ກາມາ ປຣິຫາຍນ຺ຕີຕິ ເຕ ວຕ຺ຖຸກາມາ ເກນຈິ ອນ຺ຕຣາເຍນ ວິນສ຺ສນ຺ຕິ ເຈ. ສລ຺ລວິທ຺ໂຘວ ຣຸປ຺ປຕີຕິ ອຖ ອໂຍມຍາທິນາ ສລ຺ເລນ ວິທ຺ໂຘ ວິຍ ປີຬິຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍໍ ອາທີນໂວຕິ ຍາຍໍ ກາມານໍ ວິປຣິຓາມຎ຺ຎຖາຠາວາ ກາມຍານສ຺ສ ສຕ຺ຕສ຺ສ ຣຸປ຺ປນາ ໂທມນສ຺ສຸປ຺ປຕ຺ຕິ, ອຍໍ ອາທີນໂວ.

ໂຍ ກາເມ ປຣິວຊ຺ເຊຕີຕິ ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ກາເມ ຕຕ຺ຖ ຉນ຺ທຣາຄສ຺ສ ວິກ຺ຂມ຺ຠເນນ ວາ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທເນນ ວາ ສພ຺ພຠາເຄນ ວຊ຺ເຊຕິ. ຍຖາ ກິໍ? ສປ຺ປສ຺ເສວ ປທາ ສິໂຣຕິ, ຍຖາ ໂກຈິ ປຸຣິໂສ ຊີວິຕຸກາໂມ ກຓ຺ຫສປ຺ປໍ ປຏິປເຖ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປາເທນ ຕສ຺ສ ສິຣໍ ປຣິວຊ຺ເຊຕິ, ໂສມໍ…ເປ… ສມຕິວຕ຺ຕຕີຕິ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ສພ຺ພໍ ໂລກໍ ວິສຣິຕ຺ວາ ຐິຕຕ຺ຕາ ໂລເກ ວິສຕ຺ຕິກາສງ຺ຂາຕໍ ອິມໍ ຕຓ຺ຫໍ ສຕິມາ ຫຸຕ຺ວາ ສມຕິກ຺ກມຕີຕິ. ອິທໍ ນິສ຺ສຣຓນ຺ຕິ ຍທິທໍ ວິສຕ຺ຕິກາສງ຺ຂາຕາຍ ຕຓ຺ຫາຍ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມເຓນ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ສມຕິວຕ຺ຕນໍ, ອິທໍ ນິສ຺ສຣຓໍ.

ເຂຕ຺ຕນ຺ຕິ ເກທາຣາທິເຂຕ຺ຕໍ. ວຕ຺ຖຸນ຺ຕິ ຆຣວຕ຺ຖຸອາທິວຕ຺ຖຸໍ. ຫິຣຎ຺ຎໍ ວາຕິ ກຫາປຓສງ຺ຂາຕໍ ສຸວຓ຺ຓສງ຺ຂາຕຎ຺ຈ ຫິຣຎ຺ຎໍ. ວາ-ສທ຺ໂທ ວິກປ຺ປນຕ຺ໂຖ, ໂສ ສພ຺ພປເທສຸ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ຄວາສ຺ສນ຺ຕິ ຄາໂວ ຈ ອສ຺ເສ ຈາຕິ ຄວາສ຺ສໍ. ທາສໂປຣິສນ຺ຕິ ທາເສ ຈ ໂປຣິເສ ຈາຕິ ທາສໂປຣິສໍ. ຖິໂຍຕິ ອິຕ຺ຖິໂຍ. ພນ຺ຘູຕິ ຎາຕິພນ຺ຘໂວ. ປຸຖູ ກາເມຕິ ອຎ຺ເຎປິ ວາ ມນາປິຍຣູປາທິເກ ພຫູ ກາມຄຸເຓ. ໂຍ ນໂຣ ອນຸຄິຊ຺ຌຕີຕິ ໂຍ ສຕ຺ໂຕ ອນຸ ອນຸ ອຠິກງ຺ຂຕິ ປຕ຺ເຖຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍໍ ອສ຺ສາໂທຕິ ຍທິທໍ ເຂຕ຺ຕາທີນໍ ອນຸຄິຊ຺ຌນໍ, ອຍໍ ອສ຺ສາເທຕິ ວຕ຺ຖຸກາເມ ເອເຕນາຕິ ອສ຺ສາໂທ.

ອພລາ ¶ ¶ ນໍ ພລີຍນ຺ຕີຕິ ເຂຕ຺ຕາທິເຠເທ ກາເມ ອນຸຄິຊ຺ຌນ຺ຕໍ ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ກຸສເລຫິ ປຫາຕພ຺ພຕ຺ຕາ ອພລສງ຺ຂາຕາ ກິເລສາ ພລີຍນ຺ຕິ ອຠິຠວນ຺ຕິ, ສທ຺ຘາພລາທິວິຣເຫນ ວາ ອພລໍ ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ອພລາ ກິເລສາ ພລີຍນ຺ຕິ, ອພລຕ຺ຕາ ອຠິຠວນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມທ຺ທນ຺ເຕນໍ ປຣິສ຺ສຍາຕິ ເອນໍ ກາມຄິທ຺ຘໍ ກາເມ ປຣິເຍສນ຺ຕໍ ຣກ຺ຂນ຺ຕຎ຺ຈ ສີຫາທໂຍ ຈ ປາກຏປຣິສ຺ສຍາ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທໂຍ ຈ ອປາກຏປຣິສ຺ສຍາ ມທ຺ທນ຺ຕິ. ຕໂຕ ນໍ…ເປ… ທກນ຺ຕິ ຕໂຕ ເຕຫິ ປາກຏາປາກຏປຣິສ຺ສເຍຫິ ອຠິຠູຕໍ ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ຊາຕິອາທິທຸກ຺ຂໍ ສມຸທ຺ເທ ຠິນ຺ນນາວໍ ອຸທກໍ ວິຍ ອນ຺ເວຕິ ອນຸຄຈ຺ຉຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍໍ ອາທີນໂວຕິ ຍ຺ວາຍໍ ຕຓ຺ຫາທຸຈ຺ຈຣິຕສໍກິເລສເຫຕຸໂກ ຊາຕິອາທິທຸກ຺ຂານຸພນ຺ໂຘ, ອຍໍ ອາທີນໂວ.

ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ກາມຄິທ຺ຘສ຺ສ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ທຸກ຺ຂານຸພນ຺ໂຘ ວິຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ. ຊນ຺ຕູຕິ ສຕ຺ໂຕ. ສທາ ສໂຕຕິ ປຸພ຺ພຣຕ຺ຕາປຣຣຕ຺ຕໍ ຊາຄຣິຍານຸໂຍເຄນ ສໂຕ ຫຸຕ຺ວາ. ກາມານິ ປຣິວຊ຺ຊເຍຕິ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ຈ ຣູປາທີສຸ ວຕ຺ຖຸກາເມສຸ ສພ຺ພປ຺ປກາຣໍ ກິເລສກາມໍ ອນຸປ຺ປາເທນ຺ໂຕ ກາມານິ ປຣິວຊ຺ຊເຍ ປຊເຫຍ຺ຍ. ເຕ ປຫາຍ ຕເຣ ໂອຆນ຺ຕິ ເອວໍ ເຕ ກາເມ ປຫາຍ ຕປ຺ປຫານກຣອຣິຍມຄ຺ເຄເນວ ຈຕຸພ຺ພິຘມ຺ປິ ໂອຆໍ ຕເຣຍ຺ຍ, ຕຣິຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນາວໍ ສິຕ຺ວາວ ປາຣຄູຕິ ຍຖາ ປຸຣິໂສ ອຸທກຄ຺ຄຫເຓນ ຄຣຸຠາຣໍ ນາວໍ ອຸທກໍ ພຫິ ສິຎ຺ຈິຕ຺ວາ ລຫຸກາຍ ນາວາຍ ອປ຺ປກສິເຣເນວ ປາຣຄູ ຠເວຍ຺ຍ, ປາຣໍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ເອວເມວ ອຕ຺ຕຠາວນາວໍ ກິເລສູທກຄຣຸກໍ ສິຎ຺ຈິຕ຺ວາ ລຫຸເກນ ອຕ຺ຕຠາເວນ ປາຣຄູ ຠເວຍ຺ຍ, ປາຣໍ ນິພ຺ພານໍ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ປຣິນິພ຺ພາເນນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທໍ ນິສ຺ສຣຓນ຺ຕິ ຍໍ ກາມປ຺ປຫານມຸເຂນ ຈຕຸໂຣຆໍ ຕຣິຕ຺ວາ ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ນິພ຺ພານໍ, ອິທໍ ສພ຺ພສງ຺ຂຕນິສ຺ສຣຓໂຕ ນິສ຺ສຣຓນ຺ຕິ.

ຘມ຺ໂມຕິ ທານາທິປຸຎ຺ຎຘມ຺ໂມ. ຫເວຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ຣກ຺ຂຕິ ຘມ຺ມຈາຣິນ຺ຕິ ໂຍ ຕໍ ຘມ຺ມໍ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ຈຣຕິ, ຕໍ ຘມ຺ມຈາຣິໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກເຠເທນ ທຸວິຘໂຕປິ ອນຕ຺ຖໂຕ ຣກ຺ຂຕິ ປາເລຕິ. ຉຕ຺ຕໍ ມຫນ຺ຕໍ ຍຖ ວສ຺ສກາເລຕິ ວສ຺ສກາເລ ເທເວ ວສ຺ສນ຺ເຕ ຍຖາ ມຫນ຺ຕໍ ຉຕ຺ຕໍ ກຸສເລນ ປຸຣິເສນ ຘາຣິຕໍ ຕໍ ວສ຺ສເຕມນໂຕ ຣກ຺ຂຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ຕໍ ຉຕ຺ຕໍ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ອຕ຺ຕານໍ ຣກ຺ຂນ຺ຕໍ ຉາເທນ຺ຕຎ຺ຈ ວສ຺ສາທິໂຕ ຣກ຺ຂຕິ, ເອວໍ ຘມ຺ໂມປິ ອຕ຺ຕສມ຺ມາປຓິຘາເນນ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ຘມ຺ມຈຣິຍາຍ ອຕ຺ຕານໍ ຣກ຺ຂນ຺ຕໍເຍວ ¶ ຣກ຺ຂຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອສາ…ເປ… ຈາຣີຕິ ເອເຕນ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ປາກຏຕຣໍ ກໂຣຕິ, ຕໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ. ອິທໍ ຜລນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິເກຫິ ສມ຺ປຣາຍິເກຫິ ຈ ¶ ອນຕ຺ເຖຫິ ຍທິທໍ ຘມ຺ມສ຺ສ ຣກ຺ຂຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ ຣກ຺ຂາວສານສ຺ສ ຈ ອພ຺ຠຸທຍສ຺ສ ນິປ຺ຜາທນໍ, ອິທໍ ນິສ຺ສຣຓໍ ອນາມສິຕ຺ວາ ເທສນາຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕພ຺ພຕາຍ ຜລນ຺ຕິ.

ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາຕິ ສພ຺ເພ ສງ຺ຂຕາ ຘມ຺ມາ. ອນຕ຺ຕາຕິ ນຕ຺ຖິ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຕາ ກາຣກເວທກສຠາໂວ, ສຍໍ ວາ ນ ອຕ຺ຕາຕິ ອນຕ຺ຕາຕິ. ອິຕີຕິ ເອວໍ. ຍທາ ປຎ຺ຎາຍ ປສ຺ສຕີຕິ ຍສ຺ມິໍ ກາເລ ວິປສ຺ສນໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາເປນ຺ໂຕ ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາສງ຺ຂາຕາຍ ປຎ຺ຎາຍ ປສ຺ສຕິ. ອຖ ນິພ຺ພິນ຺ທຕິ ທຸກ຺ເຂຕິ ອຖ ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາຍ ປຸພ຺ເພ ເອວ ອນິຈ຺ຈຕາທຸກ຺ຂຕານໍ ສຸປຣິທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ນິພ຺ພິທານຸປສ຺ສນາວເສນ ວິປສ຺ສນາໂຄຈຣຠູເຕ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘທຸກ຺ເຂ ນິພ຺ພິນ຺ທຕິ ນິພ຺ເພທໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ເອສ ມຄ຺ໂຄ ວິສຸທ຺ຘິຍາຕິ ຍາ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂຓາ ນິພ຺ພິທານຸປສ຺ສນາ ສພ຺ພກິເລສວິສຸຊ຺ຌນໂຕ ວິສຸທ຺ຘິສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ອຈ຺ຈນ຺ຕວິສຸທ຺ຘິຍາ ວາ ອມຕຘາຕຸຍາ ມຄ຺ໂຄ ອຸປາໂຍ. ອຍໍ ອຸປາໂຍຕິ ຍທິທໍ ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາມຸເຂນ ສພ຺ພສ຺ມິໍ ວຏ຺ຏສ຺ມິໍ ນິພ຺ພິນ຺ທນໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ວິສຸທ຺ຘິຍາ ອຘິຄມເຫຕຸຠາວໂຕ ອຸປາໂຍ.

‘‘ຈກ຺ຂຸມາ…ເປ… ປຣິວຊ຺ຊເຍ’’ຕິ ອິມິສ຺ສາ ຄາຖາຍ ອຍໍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ຍຖາ ຈກ຺ຂຸມາ ປຸຣິໂສ ສຣີເຣ ວຫນ຺ເຕ ວິສມານິ ຠູມິປ຺ປເທສານິ ຈຓ຺ຑຕາຍ ວາ ວິສເມ ຫຕ຺ຖິອາທໂຍ ປຣິວຊ຺ເຊຕິ, ເອວໍ ໂລເກ ສປ຺ປຎ຺ໂຎ ປຸຣິໂສ ສປ຺ປຎ຺ຎຕາຍ ຫິຕາຫິຕໍ ຊານນ຺ໂຕ ປາປານິ ລາມການິ ທຸຈ຺ຈຣິຕານິ ປຣິວຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ. ອຍໍ ອາຓຕ຺ຕີຕິ ຍາ ອຍໍ ‘‘ປາປານິ ປຣິວຊ຺ເຊຕພ຺ພານີ’’ຕິ ຘມ຺ມຣາຊສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອາຓາ, ອຍໍ ອາຓຕ຺ຕີຕິ.

ເອວໍ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ສຸຕ຺ເຕສຸ ອາຄຕາ ຜລູປາຍາຓຕ຺ຕິໂຍ ອຸທາຫຣຓຠາເວນ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຕາ ເອກໂຕ ອາຄຕາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສຸຎ຺ຎໂຕ’’ຕິ ຄາຖມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ສຸຎ຺ຎໂຕ ໂລກໍ ອເວກ຺ຂສ຺ສຸ, ໂມຆຣາຊາຕິ ອາຓຕ຺ຕີຕິ ‘‘ໂມຆຣາຊ, ສພ຺ພມ຺ປິ ສງ຺ຂາຣໂລກໍ ອວສວຕ຺ຕິຕາສລ຺ລກ຺ຂຓວເສນ ວາ ຕຸຈ຺ຉຠາວສມນຸປສ຺ສນວເສນ ວາ ສຸຎ຺ໂຎຕິ ປສ຺ສາ’’ຕິ ອິທໍ ຘມ຺ມຣາຊສ຺ສ ວຈນໍ ວິຘານຠາວໂຕ ອາຓຕ຺ຕິ. ສພ຺ພທາ ສຕິກິຣິຍາຍ ຕໍສຸຎ຺ຎຕາທສ຺ສນໍ ສມ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ‘‘ສທາ ສໂຕຕິ ອຸປາໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຕານຸທິຏ຺ຐິໍ ອູຫຈ຺ຈາຕິ ວີສຕິວຕ຺ຖຸກໍ ¶ ສກ຺ກາຍທສ຺ສນໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ. ເອວໍ ມຈ຺ຈຸຕໂຣ ສິຍາຕິ. ອິທໍ ຜລນ຺ຕິ ຍໍ ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕນ ວິຘິນາ ມຈ຺ຈຸຕຣຓໍ ມຈ຺ຈຸໂນ ວິສຍາຕິກ຺ກມນໍ ຕສ຺ສ ຍໍ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທາປຏິປຊ຺ຊນໍ, ອິທໍ ເທສນາຍ ຜລນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາ ປນ ອສ຺ສາທາທໂຍ ສຸຕ຺ເຕ ກຕ຺ຖຈິ ¶ ສຣູປໂຕ ກຕ຺ຖຈິ ນິທ຺ຘາເຣຕພ຺ພຕາຍ ກຕ຺ຖຈິ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ກຕ຺ຖຈິ ເອກໂຕ ທສ຺ສິຕາ, ນ ເອວໍ ຜລາທໂຍ. ຜລາທໂຍ ປນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສຸຕ຺ເຕ ຄາຖາສຸ ວາ ເອກໂຕ ທສ຺ເສຕພ຺ພາຕິ ອິມສ຺ສ ນຍສ຺ສ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ອຸທາຫຣິຕ຺ວາປິ ປຸນ ‘‘ສຸຎ຺ຎໂຕ ໂລກ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ເອກໂຕ ອຸທາຫຣຓໍ ກຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໖. ເອວໍ ອສ຺ສາທາທໂຍ ອຸທາຫຣຓວເສນ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຕຕ຺ຖ ປຸຄ຺ຄລວິຠາເຄນ ເທສນາວິຠາຄໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຠຄວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຕ຺ຖ ອຸຄ຺ຆຏິຕໍ ຆຏິຕມຕ຺ຕໍ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐມຕ຺ຕໍ ຍສ຺ສ ນິທ຺ເທສປຏິນິທ຺ເທສາ ນ ກຕາ, ຕໍ ຊານາຕີຕິ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎູ. ອຸທ຺ເທສມຕ຺ເຕນ ສປ຺ປເຠທໍ ສວິຕ຺ຖາຣມຕ຺ຖໍ ປຏິວິຊ຺ຌຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ອຸຄ຺ຆຏິຕໍ ວາ ອຸຈ຺ຈລິຕໍ ອຸຏ຺ຐປິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຕໍ ຊານາຕີຕິ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎູ. ຘມ຺ໂມ ຫິ ເທສິຍມາໂນ ເທສກໂຕ ເທສນາຠາຊນໍ ສງ຺ກມນ຺ໂຕ ວິຍ ໂຫຕິ, ຕເມສ ອຸຈ຺ຈລິຕເມວ ຊານາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຈລິຕເມວ ວາ ອຸຄ຺ຆຏິຕໍ. ສສ຺ສຕາທິອາກາຣສ຺ສ ຫິ ເວເນຍ຺ຍານໍ ອາສຍສ຺ສ ພຸທ຺ຘາເວຓິກາ ຘມ຺ມເທສນາ ຕງ຺ຂຓປຕິຕາ ເອວ ຈລນາຍ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ປຣມ຺ປຣານຸວຕ຺ຕິຍາ, ຕຕ຺ຖາຍໍ ອຸຄ຺ຆຏິເຕ ຈລິຕມຕ຺ເຕເຍວ ອາສເຍ ຘມ຺ມໍ ຊານາຕິ ອວພຸຊ຺ຌຕີຕິ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎູ, ຕສ຺ສ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎຸສ຺ສ ນິສ຺ສຣຓໍ ເທສຍຕິ, ຕຕ຺ຕເກເນວ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສິທ຺ຘິໂຕ. ວິປຎ຺ຈິຕໍ ວິຕ຺ຖາຣິຕໍ ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ ຊານາຕີຕິ ວິປຎ຺ຈິຕຎ຺ຎູ, ວິປຎ຺ຈິຕໍ ວາ ມນ຺ທໍ ສຓິກໍ ຘມ຺ມໍ ຊານາຕີຕິ ວິປຎ຺ຈິຕຎ຺ຎູ, ຕສ຺ສ ວິປຎ຺ຈິຕຎ຺ຎຸສ຺ສ ອາທີນວຎ຺ຈ ນິສ຺ສຣຓຎ຺ຈ ເທສຍຕິ, ນາຕິສງ຺ເຂປວິຕ຺ຖາຣາຍ ເທສນາຍ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສິທ຺ຘິໂຕ. ເນຕພ຺ໂພ ຘມ຺ມສ຺ສ ປຏິນິທ຺ທິເສນ ອຕ຺ຖໍ ປາເປຕພ຺ໂພຕິ ເນຍ຺ໂຍ, ມຸທິນ຺ທ຺ຣິຍຕາຍ ວາ ປຏິໂລມຄ຺ຄຫຓໂຕ ເນຕພ຺ໂພ ອນຸເນຕພ຺ໂພຕິ ເນຍ຺ໂຍ, ຕສ຺ສ ເນຍ຺ຍສ຺ສ ອສ຺ສາທໍ ອາທີນວໍ ນິສ຺ສຣຓຎ຺ຈ ເທສຍຕິ, ອນວເສເສຕ຺ວາວ ເທສເນນ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສິທ຺ຘິໂຕ. ຕຕ຺ຖາຍໍ ປາຬິ –

‘‘ກຕໂມ ຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎູ? ຍສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ສຫ ອຸທາຫຏເວລາຍ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ໂຫຕິ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຸຄ຺ຄໂລ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎູ.

‘‘ກຕໂມ ¶ ຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ວິປຎ຺ຈິຕຎ຺ຎູ? ຍສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ສໍຂິຕ຺ເຕນ ຠາສິຕສ຺ສ ວິຕ຺ຖາເຣນ ອຕ຺ເຖ ວິຠຊິຍມາເນ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ໂຫຕິ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຸຄ຺ຄໂລ ວິປຎ຺ຈິຕຎ຺ຎູ.

‘‘ກຕໂມ ¶ ຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ເນຍ຺ໂຍ? ຍສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອຸທ຺ເທສໂຕ ປຣິປຸຈ຺ຉໂຕ ໂຍນິໂສມນສິກໂຣໂຕ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ເຕ ເສວໂຕ ຠຊໂຕ ປຍິຣຸປາສໂຕ ເອວໍ ອນຸປຸພ຺ເພນ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ໂຫຕິ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຸຄ຺ຄໂລ ເນຍ຺ໂຍ’’ຕິ (ປຸ. ປ. ໑໔໘-໑໕໐).

ປທປຣໂມ ປເນຕ຺ຖ ເນຕ຺ຕິຍໍ ປຏິເວຘສ຺ສ ອຠາຊນນ຺ຕິ ນ ຄຫິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອສ຺ສາໂທ, ອາທີນໂວ, ນິສ຺ສຣຓໍ, ອສ຺ສາໂທ ຈ ອາທີນໂວ ຈ, ອສ຺ສາໂທ ຈ ນິສ຺ສຣຓຎ຺ຈ, ອາທີນໂວ ຈ ນິສ຺ສຣຓຎ຺ຈ, ອສ຺ສາໂທ ຈ ອາທີນໂວ ຈ ນິສ຺ສຣຓຎ຺ຈາຕິ ເອເຕ ສຕ຺ຕ ປຏ຺ຐານນຍາ.

ເຕສຸ ຕຕິຍຉຏ຺ຐສຕ຺ຕມາ ເວເນຍ຺ຍຕ຺ຕຍວິນຍເນ ສມຕ຺ຖຕາຍ ຄຫິຕາ, ອິຕເຣ ຈຕ຺ຕາໂຣ ນ ຄຫິຕາ. ນ ຫິ ເກວເລນ ອສ຺ສາເທນ ອາທີນເວນ ຕທຸຠເຍນ ວາ ກຖິເຕນ ເວເນຍ຺ຍວິນຍນໍ ສມ຺ຠວຕິ, ກິເລສານໍ ປຫານາວຈນໂຕ. ປຎ຺ຈໂມປິ ອາທີນວາວຈນໂຕ ນິສ຺ສຣຓສ຺ສ ອນຸປາໂຍ ເອວ. ນ ຫິ ວິມຸຕ຺ຕິຣສາ ຠຄວໂຕ ເທສນາ ວິມຸຕ຺ຕິໍ ຕທຸປາຍຎ຺ຈ ອນາມສນ຺ຕີ ປວຕ຺ຕຕິ. ຕສ຺ມາ ເອເຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ນຍາ ອນຸທ຺ຘຏາ. ສເຈ ປນ ປທປຣມສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ສໍກິເລສຠາຄິຍໍ ວາສນາຠາຄິຍໍ ຕທຸຠຍຠາເຄ ຐິຕໍ ເທສນໍ ສຸຕ຺ເຕກເທສໍ ຄາຖໍ ວາ ຕາທິສໍ ເອເຕສໍ ນຍານໍ ອຸທາຫຣຓຠາເວນ ອຸທ຺ຘຣຕິ, ເອວໍ ສຕິ ສຕ຺ຕນ຺ນມ຺ປິ ນຍານໍ ຄຫຓໍ ຠເວຍ຺ຍ. ເວເນຍ຺ຍວິນຍນໍ ປນ ເຕສໍ ສນ຺ຕາເນ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ອຸປ຺ປາທນໍ. ຕໍ ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ເອວ ນເຍຕິ, ນາວເສເສຫີຕິ ອິຕເຣ ອິຘ ນ ວຸຕ຺ຕາ. ຍສ຺ມາ ປນ ເປຏເກ (ເປຏໂກ. ໒໓) –

‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ອສ຺ສາໂທ ຈ ອາທີນໂວ ຈ?

ຍານິ ກໂຣຕິ ປຸຣິໂສ, ຕານິ ອຕ຺ຕນິ ປສ຺ສຕິ;

ກລ຺ຍາຓກາຣີ ກລ຺ຍາຓໍ, ປາປກາຣີ ຈ ປາປກ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຍໍ ກລ຺ຍາຓກາຣີ ກລ຺ຍາຓໍ ປຈ຺ຈນຸໂຠຕິ, ອຍໍ ອສ຺ສາໂທ. ຍໍ ປາປກາຣີ ປາປໍ ປຈ຺ຈນຸໂຠຕິ, ອຍໍ ອາທີນໂວ.

ອຏ຺ຐິເມ ¶ , ຠິກ຺ຂເວ, ໂລກຘມ຺ມາ. ກຕເມ ອຏ຺ຐ? ລາໂຠຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໘.໖). ຕຕ຺ຖ ¶ ລາໂຠ ຍໂສ ສຸຂໍ ປສໍສາ, ອຍໍ ອສ຺ສາໂທ. ອລາໂຠ ອຍໂສ ທຸກ຺ຂໍ ນິນ຺ທາ, ອຍໍ ອາທີນໂວ.

ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ອສ຺ສາໂທ ຈ ນິສ຺ສຣຓຎ຺ຈ?

‘‘ສຸໂຂ ວິປາໂກ ປຸຎ຺ຎານໍ, ອຘິປ຺ປາໂຍ ຈ ອິຊ຺ຌຕິ;

ຂິປ຺ປຎ຺ຈ ປຣມໍ ສນ຺ຕິໍ, ນິພ຺ພານມຘິຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ. (ເປຏໂກ. ໒໓);

ທ຺ວຕ຺ຕິໍສິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຫາປຸຣິສສ຺ສ ມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓານິ, ເຍຫິ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ ມຫາປຸຣິສສ຺ສ ທ຺ເວວ ຄຕິໂຍ ຠວນ຺ຕິ ອນຎ຺ຎາ…ເປ… ວິວຏຈ຺ຉໂທຕິ ສພ຺ພໍ ລກ຺ຂຓສຸຕ຺ຕໍ, (ທີ. ນິ. ໓.໑໙໙) ອຍໍ ອສ຺ສາໂທ ຈ ນິສ຺ສຣຓຎ຺ຈ.

ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ອາທີນໂວ ຈ ນິສ຺ສຣຓຎ຺ຈ?

‘‘ຠາຣາ ຫເວ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ, ຠາຣຫາໂຣ ຈ ປຸຄ຺ຄໂລ;

ຠາຣາທານໍ ທຸຂໍ ໂລເກ, ຠາຣນິກ຺ເຂປນໍ ສຸຂໍ.

‘‘ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຄຣຸໍ ຠາຣໍ, ອຎ຺ຎໍ ຠາຣໍ ອນາທິຍ;

ສມູລໍ ຕຓ຺ຫມພ຺ພຸຍ຺ຫ, ນິຈ຺ຉາໂຕ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໓.໒໒);

ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ອສ຺ສາໂທ ຈ ອາທີນໂວ ຈ ນິສ຺ສຣຓຎ຺ຈ?

‘‘ກາມາ ຫິ ຈິຕ຺ຣາ ມຘຸຣາ ມໂນຣມາ, ວິຣູປຣູເປນ ມເຖນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ;

ຕສ຺ມາ ອຫໍ ປພ຺ພຊິໂຕມ຺ຫິ ຣາຊ, ອປຓ຺ຓກໍ ສາມຎ຺ຎເມວ ເສຍ຺ໂຍຕິ. (ມ. ນິ. ໒.໓໐໗; ເຖຣຄາ. ໗໘໗-໗໘໘; ເປຏໂກ. ໒໓);

ອຍໍ ອສ຺ສາໂທ ຈ ອາທີນໂວ ຈ ນິສ຺ສຣຓຎ຺ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ເຕປິ ນຍາ ອິຘ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຜລາທີສຸປິ ອຍໍ ນໂຍ ລພ຺ຠຕິ ເອວ. ຍສ຺ມາ ເປຏເກ (ເປຏໂກ. ໒໒) ‘‘ຕຕ຺ຖ ¶ ກຕມໍ ຜລຎ຺ຈ ອຸປາໂຍ ຈ? ສີເລ ປຕິຏ຺ຐາຍ ນໂຣ ສປຎ຺ໂຎ’’ຕິ ຄາຖາ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໓), ອິທໍ ຜລຎ຺ຈ ອຸປາໂຍ ຈ.

‘‘ສເຈ ຠາຍຖ ທຸກ຺ຂສ຺ສ, ສເຈ ໂວ ທຸກ຺ຂມປ຺ປິຍໍ;

ມາກຕ຺ຖ ປາປກໍ ກມ຺ມໍ, ອາວິ ວາ ຍທິ ວາ ຣໂຫຕິ. (ອຸທາ. ໔໔);

‘‘ກຸມ຺ຠູປມໍ ກາຍມິມໍ ວິທິຕ຺ວາ, ນຄຣູປມໍ ຈິຕ຺ຕມິທໍ ຐເປຕ຺ວາ;

ໂຍເຘຖ ມາຣໍ ປຎ຺ຎາວຸເຘນ, ຊິຕຎ຺ຈ ຣກ຺ເຂ ອນິເວສໂນ ສິຍາ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໔໐);

ອຍໍ ອຸປາໂຍ ຈ ອາຓຕ຺ຕິ ຈ. ເອວໍ ຜລາທີນໍ ທຸກວເສນປິ ອຸທາຫຣຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ໂຍ ນິສ຺ສຣຓເທສນາຍ ວິເນຕພ຺ໂພ, ໂສ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎູຕິອາທິນາ ຍຖາ ເທສນາວິຠາເຄນ ປຸຄ຺ຄລວິຠາຄສິທ຺ຘິ ໂຫຕິ, ເອວໍ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎຸສ຺ສ ຠຄວາ ນິສ຺ສຣຓໍ ເທເສຕີຕິອາທິນາ ປຸຄ຺ຄລວິຠາເຄນ ເທສນາວິຠາໂຄ ສມ຺ຠວຕີຕິ ໂສ ຕຖາ ທສ຺ສິໂຕ.

ເອວໍ ເຍສໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ວເສນ ເທສນາວິຠາໂຄ ທສ຺ສິໂຕ, ເຕ ປຸຄ຺ຄເລ ປຏິປທາວິຠາເຄນ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຈຕສ຺ໂສ ປຏິປທາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປຏິປທາຠິຎ຺ຎາກໂຕ ວິຠາໂຄ ປຏິປທາກໂຕ ໂຫຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ຈຕສ຺ໂສ ປຏິປທາ’’ຕິ. ຕາ ປເນຕາ ຈ ສມຖວິປສ຺ສນາປຏິປຕ຺ຕິວເສນ ທຸວິຘາ ໂຫນ຺ຕິ. ກຖໍ? ສມຖປກ຺ເຂ ຕາວ ປຐມສມນ຺ນາຫາຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຌານສ຺ສ ອຸປຈາຣໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕາວ ປວຕ຺ຕາ ສມຖຠາວນາ ‘‘ປຏິປທາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຸປຈາຣໂຕ ປນ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ອປ຺ປນາ ຕາວ ປວຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາ ‘‘ອຠິຎ຺ຎາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ສາ ¶ ປນາຍໍ ປຏິປທາ ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ທຸກ຺ຂາ ໂຫຕິ ນີວຣຓາທິປຈ຺ຈນີກຘມ຺ມສມຸທາຈາຣຄຫຓຕາຍ ກິຈ຺ຉາ ອສຸຂເສວນາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ຕທຠາເວນ ສຸຂາ. ອຠິຎ຺ຎາປິ ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ທນ຺ຘາ ໂຫຕິ ມນ຺ທາ ອສີຆປ຺ປວຕ຺ຕິ, ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ຂິປ຺ປາ ອມນ຺ທາ ສີຆປ຺ປວຕ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ໂຍ ອາທິໂຕ ກິເລເສ ວິກ຺ຂມ຺ເຠນ຺ໂຕ ທຸກ຺ເຂນ ສສງ຺ຂາເຣນ ສປ຺ປໂຍເຄນ ກິລມນ຺ໂຕ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕິ, ຕສ຺ສ ທຸກ຺ຂາ ປຏິປທາ ໂຫຕິ. ໂຍ ປນ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕກິເລໂສ ອປ຺ປນາປຣິວາສໍ ¶ ວສນ຺ໂຕ ຈິເຣນ ອງ຺ຄປາຕຸຠາວໍ ປາປຸຓາຕິ, ຕສ຺ສ ທນ຺ຘາຠິຎ຺ຎາ ນາມ ໂຫຕິ. ໂຍ ຂິປ຺ປໍ ອງ຺ຄປາຕຸຠາວໍ ປາປຸຓາຕິ, ຕສ຺ສ ຂິປ຺ປາຠິຎ຺ຎາ ນາມ ໂຫຕິ. ໂຍ ກິເລເສ ວິກ຺ຂມ຺ເຠນ຺ໂຕ ສຸເຂນ ອກິລມນ຺ໂຕ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕິ, ຕສ຺ສ ສຸຂາ ປຏິປທາ ນາມ ໂຫຕິ.

ວິປສ຺ສນາປກ຺ເຂ ປນ ໂຍ ຣູປາຣູປມຸເຂນ ວິປສ຺ສນໍ ອຠິນິວິສນ຺ໂຕ ຈຕ຺ຕາຣິ ມຫາຠູຕານິ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອຸປາທາຣູປໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ ອຣູປໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ຣູປາຣູປໍ ປນ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ທຸກ຺ເຂນ ກສິເຣນ ກິລມນ຺ໂຕ ປຣິຄ຺ຄເຫຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ຕສ຺ສ ທຸກ຺ຂາ ປຏິປທາ ນາມ ໂຫຕິ. ປຣິຄ຺ຄຫິຕຣູປາຣູປສ຺ສ ປນ ວິປສ຺ສນາປຣິວາເສ ມຄ຺ຄປາຕຸຠາວທນ຺ຘຕາຍ ທນ຺ຘາຠິຎ຺ຎາ ນາມ ໂຫຕິ. ໂຍປິ ຣູປາຣູປໍ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ນາມຣູປໍ ວວຕ຺ຖເປນ຺ໂຕ ທຸກ຺ເຂນ ກສິເຣນ ກິລມນ຺ໂຕ ວວຕ຺ຖເປຕິ, ວວຕ຺ຖປິເຕ ຈ ນາມຣູເປ ວິປສ຺ສນາປຣິວາສໍ ວສນ຺ໂຕ ຈິເຣນ ມຄ຺ຄໍ ອຸປ຺ປາເທຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ. ຕສ຺ສາປິ ທຸກ຺ຂາ ປຏິປທາ ທນ຺ຘາຠິຎ຺ຎາ ນາມ ໂຫຕິ.

ອປໂຣ ນາມຣູປມ຺ປິ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ປຈ຺ຈເຍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ທຸກ຺ເຂນ ກສິເຣນ ກິລມນ຺ໂຕ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ປຈ຺ຈເຍ ຈ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນາປຣິວາສໍ ວສນ຺ໂຕ ຈິເຣນ ມຄ຺ຄໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ. ເອວມ຺ປິ ທຸກ຺ຂາ ¶ ປຏິປທາ ທນ຺ຘາຠິຎ຺ຎາ ນາມ ໂຫຕິ.

ອປໂຣ ປຈ຺ຈເຍປິ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ລກ຺ຂຓານິ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ໂຕ ທຸກ຺ເຂນ ກສິເຣນ ກິລມນ຺ໂຕ ປຏິວິຊ຺ຌຕິ, ປຏິວິທ຺ຘລກ຺ຂໂຓ ຈ ວິປສ຺ສນາປຣິວາສໍ ວສນ຺ໂຕ ຈິເຣນ ມຄ຺ຄໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ. ເອວມ຺ປິ ທຸກ຺ຂາ ປຏິປທາ ທນ຺ຘາຠິຎ຺ຎາ ນາມ ໂຫຕິ.

ອປໂຣ ລກ຺ຂຓານິປິ ປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນາຎາເຓ ຕິກ຺ເຂ ສູເຣ ສຸປ຺ປສນ຺ເນ ວຫນ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ວິປສ຺ສນານິກນ຺ຕິໍ ປຣິຍາທິຍມາໂນ ທຸກ຺ເຂນ ກສິເຣນ ກິລມນ຺ໂຕ ປຣິຍາທິຍຕິ, ນິກນ຺ຕິຎ຺ຈ ປຣິຍາທິຍິຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນາປຣິວາສໍ ວສນ຺ໂຕ ຈິເຣນ ມຄ຺ຄໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ. ເອວມ຺ປິ ທຸກ຺ຂາ ປຏິປທາ ທນ຺ຘາຠິຎ຺ຎາ ນາມ ໂຫຕິ. ອິມິນາວຸປາເຍນ ອິຕຣາປິ ຕິສ຺ໂສ ປຏິປທາ ເວທິຕພ຺ພາ. ວິປສ຺ສນາປກ຺ຂິກາ ເອວ ປເນຕ຺ຖ ຈຕສ຺ໂສ ປຏິປທາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຸຄ຺ຄລາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕປຏິປທາວິຠາເຄນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຏິປນ຺ນກປຸຄ຺ຄລາ. ຕໍ ປນ ປຏິປທາວິຠາຄໍ ສທ຺ຘິໍ ເຫຕຸປາຍຜເລຫິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຓ຺ຫາຈຣິໂຕ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຕ຺ຖ ຈຣິຕນ຺ຕິ ຈຣິຍາ, ວຸຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຓ຺ຫາຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕໍ ຈຣິຕໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ຕຓ຺ຫາຈຣິໂຕ, ຕຓ຺ຫາຍ ວາ ປວຕ຺ຕິໂຕ ຈຣິໂຕ ຕຓ຺ຫາຈຣິໂຕ, ¶ ໂລຠຊ຺ຌາສໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທິຏ຺ຐິຈຣິໂຕຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ມນ຺ໂທຕິ ມນ຺ທິຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ອວິຊ຺ຊາ, ຕາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ ມນ຺ໂທ, ໂມຫາຘິໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສຕິນ຺ທ຺ຣິເຍນາຕິ ສຕິຍາ ອາຘິປຈ຺ຈໍ ກຸຣຸມານາຍ. ສຕິນ຺ທ຺ຣິຍເມວ ຫິສ຺ສ ວິສທໍ ໂຫຕິ. ຍສ຺ມາ ຕຓ຺ຫາຈຣິຕຕາຍ ປຸພ຺ພຠາເຄ ໂກສຊ຺ຊາຠິຠເວນ ນ ວີຣິຍໍ ພລວໍ ໂຫຕິ, ໂມຫາຘິກຕາຍ ນ ປຎ຺ຎາ ພລວຕີ. ຕທຸຠເຍນາປິ ນ ສມາຘິ ພລວາ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສຕິນ຺ທ຺ຣິຍເມວ ຫິສ຺ສ ວິສທໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ສຕິປຏ຺ຐາເນຫິ ນິສ຺ສເຍຫີ’’ຕິ. ຕຓ຺ຫາຈຣິຕຕາຍ ຈສ຺ສ ກິເລສວິກ຺ຂມ຺ຠນໍ ນ ສຸກຣນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂາ ປຏິປທາ, ອວິສທຎາຓຕາຍ ທນ຺ຘາຠິຎ຺ຎາຕິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນຍໍ ອາເນຕ຺ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ນິຍ຺ຍາຕີຕິ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໂຕ ນິຄ຺ຄຈ຺ຉຕິ.

ອຸທຕ຺ໂຖຕິ ອຸທອຕ຺ໂຖ, ອຸຬາຣປຎ຺ໂຎຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຎ຺ຎາສຫາຍປຏິລາເຠນ ຈສ຺ສ ສມາຘິ ຕິກ຺ໂຂ ໂຫຕິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕສຸ ອາຘິປຈ຺ຈໍ ປວຕ຺ເຕຕິ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ສມາຘິນ຺ທ຺ຣິເຍນາ’’ຕິ. ວິສທຎາຓຕ຺ຕາ ‘‘ຂິປ຺ປາຠິຎ຺ຎາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມາຘິປຘານຕ຺ຕາ ຌານານໍ ຌາເນຫິ ນິສ຺ສເຍຫີຕິ ອຍໍ ວິເສໂສ. ເສສໍ ປຸຣິມສທິສເມວ. ທິຏ຺ຐິຈຣິໂຕ ອນິຍ຺ຍານິກມຄ຺ຄມ຺ປິ ນິຍ຺ຍານິກນ຺ຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ຕຕ຺ຖ ອຸສ຺ສາຫພຫຸລຕ຺ຕາ ວີຣິຍາຘິໂກ ໂຫຕິ. ວີຣິຍາຘິກຕາເຍວ ຈສ຺ສ ກິເລສວິກ຺ຂມ຺ຠນໍ ສຸກຣນ຺ຕິ ສຸຂາ ປຏິປທາ, ອວິສທຎາຓຕາຍ ປນ ທນ຺ຘາຠິຎ຺ຎາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ທິຏ຺ຐິຈຣິໂຕ ມນ຺ໂທ’’ຕິອາທິນາ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ສຈ຺ເຈຫີຕິ ອຣິຍສຈ຺ເຈຫິ. ອຣິຍສຈ຺ຈານິ ຫິ ໂລກິຍານິ ປຸພ຺ພຠາຄຎາຓສ຺ສ ສມ຺ມສນຏ຺ຐານຕາຍ ໂລກຸຕ຺ຕຣານິ ອຘິມຸຈ຺ຈນຕາຍ ມຄ຺ຄຎາຓສ຺ສ ອຠິສມຍຏ຺ຐານຕາຍ ຈ ນິສ຺ສຍານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ເອຕ຺ຖ ຈ ທິຏ຺ຐິຈຣິໂຕ ອຸທຕ຺ໂຖ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎູ. ຕຓ຺ຫາຈຣິໂຕ ມນ຺ໂທ ¶ ເນຍ຺ໂຍ. ອິຕເຣ ທ຺ເວປິ ວິປຎ຺ຈິຕຎ຺ຎູຕິ ເອວໍ ເຍນ ເວເນຍ຺ຍຕ຺ຕເຍນ ປຸພ຺ເພ ເທສນາວິຠາໂຄ ທສ຺ສິໂຕ, ຕເທວ ເວເນຍ຺ຍຕ຺ຕຍໍ ອິມິນາ ປຏິປທາວິຠາເຄນ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອິທານິ ຕໍ ເວເນຍ຺ຍຸປຸຄ຺ຄລວິຠາຄໍ ອຕ຺ຖນຍໂຍຊນາຍ ວິສຍໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຸໂຠ ຕຓ຺ຫາຈຣິຕາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຓ຺ຫາຍ ສມາຘິປຏິປກ຺ຂຕ຺ຕາ ຕຓ຺ຫາຈຣິໂຕ ວິສຸຊ຺ຌມາໂນ ສມາຘິມຸເຂນ ວິສຸຊ຺ຌຕີຕິ ອາຫ ¶ – ‘‘ສມຖປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍາ’’ຕິ. ‘‘ສມຖວິປສ຺ສນໍ ຍຸຄນທ຺ຘໍ ຠາເວຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໑໗໐; ປຏິ. ມ. ໒.໑, ໓) ວຈນໂຕ ປນ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິສຫິເຕເນວ ສມ຺ມາສມາຘິນາ ນິຍ຺ຍານໍ, ນ ສມ຺ມາສມາຘິນາ ເອວາຕິ ອາຫ – ‘‘ສມຖປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍ ວິປສ຺ສນາຍາ’’ຕິ. ‘‘ຣາຄວິຣາຄາ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕີຕິ ອຣຫຕ຺ຕຜລສມາຘີ’’ຕິ ສງ຺ຄເຫສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຘ ປນ ອນາຄາມິຜລສມາຘີຕິ ວກ຺ຂຕິ. ໂສ ຫິ ສມາຘິສ຺ມິໍ ປຣິປູຣກາຣີຕິ. ຕຕ຺ຖ ຣຎ຺ຊນຏ຺ເຐນ ຣາໂຄ. ໂສ ວິຣຊ຺ຊຕິ ເອຕາຍາຕິ ຣາຄວິຣາຄາ, ຕາຍ ຣາຄວິຣາຄາຍ, ຣາຄປ຺ປຫາຍິກາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິຍາຕິ ເຈໂຕຕິ ຈິຕ຺ຕໍ, ຕທປເທເສນ ເຈຕ຺ຖ ສມາຘິ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ຍຖາ ຈິຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຎຎ຺ຈ ຠາວຍ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໓). ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິວເສນ ປຏິປກ຺ຂໂຕ ວິມຸຈ຺ຈຕີຕິ ວິມຸຕ຺ຕິ, ເຕນ ວາ ວິມຸຕ຺ໂຕ, ຕໂຕ ວິມຸຈ຺ຈນນ຺ຕິ ວາ ວິມຸຕ຺ຕິ, ສມາຘິເຍວ. ຍຖາ ຫິ ໂລກິຍກຖາຍໍ ສຎ຺ຎາ ຈິຕ຺ຕຎ຺ຈ ເທສນາສີສໍ. ຍຖາຫ – ‘‘ນານຕ຺ຕກາຍາ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎິໂນ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໓໒, ໓໔໑, ໓໕໗; ອ. ນິ. ໗.໔໔; ໙.໒໔) ‘‘ກິໍ ຈິຕ຺ໂຕ ຕ຺ວໍ, ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໓໕) ຈ, ເອວໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣກຖາຍໍ ປຎ຺ຎາ ສມາຘິ ຈ. ຍຖາຫ – ‘‘ປຎ຺ຈຎາຓິໂກ ສມ຺ມາສມາຘີ’’ຕິ (ວິຠ. ໘໐໔) ຈ ‘‘ສມຖວິປສ຺ສນໍ ຍຸຄນທ຺ຘໍ ຠາເວຕີ’’ຕິ ຈ. ເຕສຸ ອິຘ ຣາຄສ຺ສ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກໂຕ ສມຖປຸພ຺ພງ຺ຄມຕາວຈນໂຕ ຈ ເຈໂຕຄ຺ຄຫເຓນ ສມາຘິ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຖາ ວິມຸຕ຺ຕິວຈເນນ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສມາຘິເຍວາ’’ຕິ. ເຈໂຕ ຈ ຕໍ ວິມຸຕ຺ຕິ ຈາຕິ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິ. ອຖ ວາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣສ຺ເສວ ເຈຕໂສ ປຏິປກ຺ຂໂຕ ວິມຸຕ຺ຕິ ວິໂມກ຺ໂຂຕິ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິ, ເຈຕສິ ວາ ຜລວິຎ຺ຎາເຓ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາວ ວິມຸຕ຺ຕີຕິ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິ, ເຈຕໂສ ວາ ຜລວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂໂຕ ວິມຸຕ຺ຕິ ວິໂມກ຺ໂຂ ເອຕສ຺ມິນ຺ຕິ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິ, ສມາຘິເຍວ. ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິຍາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ອຍໍ ນໂຍ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ.

ທິຏ຺ຐິຍາ ສວິສເຍ ປຎ຺ຎາສທິສີ ປວຕ຺ຕີຕິ ທິຏ຺ຐິຈຣິໂຕ ວິສຸຊ຺ຌມາໂນ ປຎ຺ຎາມຸເຂນ ວິສຸຊ຺ຌຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ອຸໂຠ ທິຏ຺ຐິຈຣິຕາ ວິປສ຺ສນາ’’ຕິອາທິ. ອວິຊ຺ຊາວິຣາຄາ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕີຕິ ອຣຫຕ຺ຕຜລປຎ຺ຎາ ¶ . ສມຖຄ຺ຄຫເຓນ ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂໂຕ ຕຓ຺ຫໍ ວິປສ຺ສນາຄ຺ຄຫເຓນ ອວິຊ຺ຊຎ຺ຈ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ປຐມນຍສ຺ສ ຠູມິໍ ສກ຺ກາ ສຸເຂນ ທສ຺ເສຕຸນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ເຍ ສມຖ…ເປ… ຫາຕພ຺ພາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ¶ ສມຖປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ປຏິປທາຕິ ປຸຣິມາ ທ຺ເວ ປຏິປທາ, ອິຕຣາ ວິປສ຺ສນາປຸພ຺ພງ຺ຄມາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ຫາຕພ຺ພາຕິ ຄເມຕພ຺ພາ, ເນຕພ຺ພາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິປສ຺ສນາຍ ອນິຈ຺ຈທຸກ຺ຂອນຕ຺ຕສຎ຺ຎາຠາວໂຕ ທຸກ຺ຂສຎ຺ຎາປຣິວາຣຕ຺ຕາ ຈ ອສຸຠສຎ຺ຎາຍ ອິມາ ຈຕສ຺ໂສ ສຎ຺ຎາ ທສ຺ສິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ຕປ຺ປຏິປກ຺ເຂນ ຈ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວິປລ຺ລາສາຕິ ສກລສ຺ສ ສີຫວິກ຺ກີຬິຕນຍສ຺ສ ຠູມິໍ ສຸເຂນ ສກ຺ກາ ທສ຺ເສຕຸນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ເຍ ວິປສ຺ສນາ…ເປ… ຫາຕພ຺ພາ’’ຕິ.

໗. ເອວໍ ປຏິປທາວິຠາເຄນ ເວເນຍ຺ຍປຸຄ຺ຄລວິຠາຄໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຕໍ ຎາຓວິຠາເຄນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຍສ຺ມາ ຠຄວໂຕ ເທສນາ ຍາວເທວ ເວເນຍ຺ຍວິນຍນຕ຺ຖາ, ວິນຍນຎ຺ຈ ເນສໍ ສຸຕມຍາທີນໍ ຕິສ຺ສນ຺ນໍ ປຎ຺ຎານໍ ອນຸກ຺ກເມນ ນິພ຺ພຕ຺ຕນໍ, ຍຖາ ຠຄວໂຕ ເທສນາຍ ປວຕ຺ຕິຠາວວິຠາວນຎ຺ຈ ຫາຣນຍພ຺ຍາປາໂຣ, ຕສ຺ມາ ອິມສ຺ສ ຫາຣສ຺ສ ສມຸຏ຺ຐິຕປ຺ປກາຣໍ ຕາວ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ເຍນ ປຸຄ຺ຄລວິຠາຄທສ຺ສເນນ ເທສນາຠາຊນໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ເທສນາຍໍ ເທສນາຫາຣໍ ນິໂຍເຊຕຸກາໂມ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສ຺ວາຍໍ ຫາໂຣ ກຕ຺ຖ ສມ຺ຠວຕີ’’ຕິອາທິມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ສາຕິ ໂຍ ໂສ ອຏ຺ຐຫິ ອກ຺ຂເຓຫິ ວິມຸຕ຺ໂຕ ໂສຕາວຘານປຣິໂຍສານາຫິ ຈ ສມ຺ປຕ຺ຕີຕິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຍສ຺ສ. ສຕ຺ຖາຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກປຣມຕ຺ເຖຫິ ຍຖາຣຫໍ ອນຸສາສນໂຕ ສຕ຺ຖາ. ຘມ຺ມນ຺ຕິ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊມາເນ ອປາເຍສຸ ອປຕມາເນ ຘາເຣຕີຕິ ຘມ຺ໂມ, ຕໍ ຘມ຺ມໍ. ເທສຍຕີຕິ ສງ຺ເຂປວິຕ຺ຖາຣນເຍຫິ ຠາສຕິ ກເຖຕິ. ອຎ຺ຎຕໂຣຕິ ຠຄວໂຕ ສາວເກສຸ ອຎ຺ຎຕໂຣ. ຄຣຸຏ຺ຐານີໂຍຕິ ສີລສຸຕາທິຄຸຓວິເສສໂຍເຄນ ຄຣຸກຣຓີໂຍ. ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີຕິ ພ຺ຣຫ຺ມໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ເສຏ຺ຐຏ຺ເຐນ ສກລໍ ສຕ຺ຖຸສາສນໍ. ສມໍ ສຫ ວາ ພ຺ຣຫ຺ມໍ ຈຣຕິ ປຏິປຊ຺ຊຕີຕິ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ. ສທ຺ຘໍ ປຏິລຠຕີຕິ ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ວຕ ໂສ ຠຄວາ ໂຍ ເອວຣູປສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ເທເສຕາ’’ຕິ ຕຖາຄເຕ, ‘‘ສ຺ວາກ຺ຂາໂຕ ວຕາຍໍ ຘມ຺ໂມ ໂຍ ເອວໍ ເອກນ຺ຕປຣິປຸຓ຺ໂຓ ເອກນ຺ຕປຣິສຸທ຺ໂຘ’’ຕິອາທິນາ ຘມ຺ເມ ຈ ສທ຺ຘໍ ລຠຕິ ອຸປ຺ປາເທຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຍຖາສຸເຕ ຍຖາປຣິຍຕ຺ເຕ ຘມ຺ເມ. ວີມໍສາຕິ ປາຬິຍາ ປາຬິອຕ຺ຖສ຺ສ ຈ ວີມໍສນປຎ຺ຎາ ¶ . ເສສໍ ຕສ຺ສາ ເອວ ເວວຈນໍ. ສາ ຫິ ຍຖາວຸຕ຺ຕວີມໍສເນ ສງ຺ໂກຈໍ ອນາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຸສ຺ສຫນວເສນ ອຸສ຺ສາຫນາ, ຕຸລນວເສນ ຕຸລນາ, ອຸປປຣິກ຺ຂຓວເສນ ອຸປປຣິກ຺ຂາຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕາ. ອຖ ວາ ¶ ວີມໍສຕີຕິ ວີມໍສາ, ສາ ປທປທຕ຺ຖວິຈາຣຓາ ປຎ຺ຎາ. ອຸສ຺ສາຫນາຕິ ວີຣິເຍນ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠິຕາ ຘມ຺ມສ຺ສ ຘາຣຓປຣິຈຍສາຘິກາ ປຎ຺ຎາ. ຕຸລນາຕິ ປເທນ ປທນ຺ຕຣໍ, ເທສນາຍ ວາ ເທສນນ຺ຕຣໍ ຕຸລຍິຕ຺ວາ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຫຓປຎ຺ຎາ. ອຸປປຣິກ຺ຂາຕິ ມຫາປເທເສ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ປາຬິຍາ ປາຬິອຕ຺ຖສ຺ສ ຈ ອຸປປຣິກ຺ຂຓປຎ຺ຎາ. ອຕ຺ຕຫິຕໍ ປຣຫິຕຎ຺ຈ ອາກງ຺ຂນ຺ເຕຫິ ສຸຍ຺ຍຕີຕິ ສຸຕໍ, ກາລວຈນິຈ຺ຉາຍ ອຠາວໂຕ, ຍຖາ ທຸທ຺ຘນ຺ຕິ. ກິໍ ປນ ຕນ຺ຕິ? ອຘິກາຣໂຕ ສາມຕ຺ຖິຍໂຕ ວາ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ໂມຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ອຖ ວາ ສວນໍ ສຸຕໍ, ໂສຕທ຺ວາຣານຸສາເຣນ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມສ຺ສ ອຸປຘາຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸເຕນ ເຫຕຸນາ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ສຸຕມຍີ. ປກາເຣນ ຊານາຕີຕິ ປຎ຺ຎາ. ຍາ ວີມໍສາ, ອຍໍ ສຸຕມຍີ ປຎ຺ຎາຕິ ປຈ຺ເຈກມ຺ປິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຕຖາຕິ ຍຖາ ສຸຕມຍີ ປຎ຺ຎາ ວີມໍສາທິປຣິຍາຍວຕີ ວີມໍສາທິວິຠາຄວຕີ ຈ, ຕຖາ ຈິນ຺ຕາມຍີ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາ ວາ ສຸຕມຍີ ໂອຣມຕ຺ຕິກາ ອນວຏ຺ຐິຕາ ຈ, ເອວໍ ຈິນ຺ຕາມຍີ ຈາຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ສຸເຕນ ນິສ຺ສເຍນາຕິ ສຸເຕນ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ເມນ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມສ຺ສວເນນ ວາ ອຸປນິສ຺ສເຍນ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕລກ຺ຂເຓ ກຣຓວຈນໍ, ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ສຸຕໍ ອຸປນິສ຺ສາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວີມໍສາຕິອາທີສຸ ‘‘ອິທໍ ສີລໍ, ອຍໍ ສມາຘິ, ອິເມ ຣູປາຣູປຘມ຺ມາ, ອິເມ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ’’ຕິ ເຕສໍ ເຕສໍ ຘມ຺ມານໍ ສຠາວວີມໍສນຠູຕາ ປຎ຺ຎາ ວີມໍສາ. ເຕສໍເຍວ ຘມ຺ມານໍ ວຈນຕ຺ຖໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ສຠາວສຣສລກ຺ຂຓສ຺ສ ຕຸລຍິຕ຺ວາ ວິຍ ຄຫຓປຎ຺ຎາ ຕຸລນາ. ເຕສໍເຍວ ຘມ຺ມານໍ ສລກ຺ຂຓໍ ອວິຊຫິຕ຺ວາ ອນິຈ຺ຈຕາທິຣຸປ຺ປນສປ຺ປຈ຺ຈຍາທິອາກາເຣ ຈ ຕກ຺ເກຕ຺ວາ ວິຕກ຺ເກຕ຺ວາ ຈ ອຸປປຣິກ຺ຂຓປຎ຺ຎາ ອຸປປຣິກ຺ຂາ, ຕຖາ ອຸປປຣິກ຺ຂິເຕ ຘມ຺ເມ ສວິຄ຺ຄເຫ ວິຍ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ເຕ ເອວເມເຕຫິ ນິຊ຺ຌານກ຺ຂເມ ກຕ຺ວາ ຈິຕ຺ເຕນ ອນຸ ອນຸ ເປກ຺ຂຓາ ມນສານຸເປກ຺ຂຓາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຍຖາ ສຸຕມຍີ ປຎ຺ຎາ ຍຖາສຸຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ຘາຣຓປຣິຈຍວເສນ ປວຕ຺ຕນໂຕ ອຸສ຺ສາຫຊາຕາ ‘‘ອຸສ຺ສາຫນາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫຕິ, ນ ເອວໍ ຈິນ຺ຕາມຍີຕິ ອິຘ ‘‘ອຸສ຺ສາຫນາ’’ຕິ ປທໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈິນ຺ຕນໍ ຈິນ຺ຕາ, ນິຊ຺ຌານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ອິມາຫິ ທ຺ວີຫິ ປຎ຺ຎາຫີຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕາຫິ ທ຺ວີຫິ ປຎ຺ຎາຫິ ກາຣຓຠູຕາຫິ. ສຸຕຈິນ຺ຕາມຍຎາເຓສຸ ຫິ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ ວິປສ຺ສນໍ ອາຣຠຕີຕິ. ‘‘ອິມາສຸ ທ຺ວີສຸ ປຎ຺ຎາສູ’’ຕິປິ ປຐນ຺ຕິ. ‘‘ເຕຫິ ຊາຕາສຸ ອຸປ຺ປນ຺ນາສູ’’ຕິ ວາ ວຈນເສໂສ ¶ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ມນສິກາຣສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ຣູປາຣູປປຣິຄ຺ຄຫາທິມນສິກາເຣ ຍຸຕ຺ຕປ຺ປຍຸຕ຺ຕສ຺ສ. ຍໍ ຎາຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ມນສິກາຣປ຺ປໂຍເຄນ ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘິກງ຺ຂາວິຕຣຓວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄາມຄ຺ຄຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິປຏິປທາຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘີນໍ ¶ ສມ຺ປ ອາທເນນ ວິປສ຺ສນໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກນ຺ຕສ຺ສ ຍໍ ຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິສງ຺ຂາຕໍ ອຣິຍມຄ຺ຄຎາຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອຍໍ ຠາວນາມຍີ ປຎ຺ຎາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕໍ ປນ ທສ຺ສນໍ ຠາວນາຕິ ທຸວິຘນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ທສ຺ສນຠູມິຍໍ ວາ ຠາວນາຠູມິຍໍ ວາ’’ຕິ. ຍທິ ທສ຺ສນນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ກຖໍ ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຎາ ຠາວນາມຍີຕິ? ຠາວນາມຍເມວ ຫິ ຕໍ ຎາຓໍ, ປຐມໍ ນິພ຺ພານທສ຺ສນໂຕ ປນ ‘‘ທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສຜໂລ ປຐມມຄ຺ໂຄ ທສ຺ສນຠູມິ. ເສສາ ເສກ຺ຂາເສກ຺ຂຘມ຺ມາ ຠາວນາຠູມິ.

໘. ອິທານິ ອິມາ ຕິສ຺ໂສ ປຎ຺ຎາ ປຣິຍາຍນ຺ຕເຣນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຣໂຕໂຆສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປຣໂຕຕິ ນ ອຕ຺ຕໂຕ, ອຎ຺ຎໂຕ ສຕ຺ຖຸໂຕ ສາວກໂຕ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂຆສາຕິ ເຕສໍ ເທສນາໂຆສໂຕ, ເທສນາປຈ຺ຈຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ປຣໂຕ ໂຆໂສ ເອຕິສ຺ສາຕິ ປຣໂຕໂຆສາ, ຍາ ປຎ຺ຎາ, ສາ ສຸຕມຍີຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ປຈ຺ຈຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐິຕາຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕນິ ສມ຺ຠູຕາ. ໂຍນິໂສມນສິກາຣາຕິ ເຕສໍ ເຕສໍ ຘມ຺ມານໍ ສຠາວປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນາທິນາ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ອຸປາເຍນ ປວຕ຺ຕມນສິກາຣາ. ປຣໂຕ ຈ ໂຆເສນາຕິ ປຣໂຕໂຆເສນ ເຫຕຸຠູເຕນ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ອິທານິ ຍທຕ຺ຖໍ ອິມາ ປຎ຺ຎາ ອຸທ຺ຘຏາ, ຕເມວ ເວເນຍ຺ຍປຸຄ຺ຄລວິຠາຄໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອິມາ ທ຺ເວຕິ ຄຓນວເສນ ວຕ຺ວາ ປຸນ ຕາ ສຸຕມຍີ ຈິນ຺ຕາມຍີ ຈາຕິ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສຕິ. ອຍໍ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎູຕິ ອຍໍ ສຸຕມຍຈິນ຺ຕາມຍຎາເຓຫິ ອາສຍປໂຍຄປໂພຘສ຺ສ ນິປ຺ຜາທິຕຕ຺ຕາ ອຸທ຺ເທສມຕ຺ເຕເນວ ຊານນໂຕ ‘‘ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎູ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຍໍ ວິປຎ຺ຈິຕຎ຺ຎູຕິ ຈິນ຺ຕາມຍຎາເຓນ ອາສຍສ຺ສ ອປຣິກ຺ຂຕຕ຺ຕາ ອຸທ຺ເທສນິທ຺ເທເສຫິ ຊານນໂຕ ວິປຎ຺ຈິຕຎ຺ຎູ. ອຍໍ ເນຍ຺ໂຍຕິ ສຸຕມຍຎາຓສ຺ສາປິ ອຠາວໂຕ ນິຣວເສສໍ ວິຕ຺ຖາຣເທສນາຍ ເນຕພ຺ພໂຕ ເນຍ຺ໂຍ.

໙. ເອວໍ ເທສນາປຏິປທາຎາຓວິຠາເຄຫິ ເທສນາຠາຊນໍ ເວເນຍ຺ຍຕ຺ຕຍໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ອິທານິ ຕຕ຺ຖ ປວຕ຺ຕິຕາຍ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມເທສນາຍ ເທສນາຫາຣໍ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ໂຍເຊຕຸໍ ‘‘ສາຍໍ ຘມ຺ມເທສນາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ.

ຕຕ຺ຖ ¶ ສາຍນ຺ຕິ ສາ ອຍໍ. ຍາ ປຸພ຺ເພ ‘‘ຘມ຺ມໍ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ເທເສສ຺ສາມີ’’ຕິອາທິນາ (ເນຕ຺ຕິ. ໕) ປຏິນິທ຺ເທສວາຣສ຺ສ ອາທິໂຕ ເທສນາຫາຣສ຺ສ ວິສຍຠາເວນ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕາ ປາຬິ, ຕເມເວຕ຺ຖ ເທສນາຫາຣໍ ນິໂຍເຊຕຸໍ ‘‘ສາຍໍ ຘມ຺ມເທສນາ’’ຕິ ປຈ຺ຈາມສຕິ. ກິໍ ເທສຍຕີຕິ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາວເສນ ¶ ເທສນາຍ ປິຓ຺ຑຕ຺ຖໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕໍ ຄຓນາຍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ສາມຎ຺ຎໂຕ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານີ’’ຕິ. ສຈ຺ຈວິນິມຸຕ຺ຕາ ຫິ ຠຄວໂຕ ເທສນາ ນຕ຺ຖີຕິ. ຕສ຺ສາ ຈ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ ປິຓ຺ຑຕ຺ໂຖ. ປວຕ຺ຕິປວຕ຺ຕກນິວຕ຺ຕິຕທຸປາຍວິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ເນຍ຺ຍສ຺ສ ອຠາວໂຕ ຈຕ຺ຕາຣິ ອວິປຣີຕຠາເວນ ສຈ຺ຈານີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕານິ ‘‘ທຸກ຺ຂໍ ສມຸທຍໍ ນິໂຣຘໍ ມຄ຺ຄ’’ນ຺ຕິ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອເນກຸປທ຺ທວາຘິຏ຺ຐານຠາເວນ ກຸຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ ພາລຊນປຣິກປ຺ປິຕຘຸວສຸຠສຸຂຕ຺ຕຠາວວິຣເຫນ ຕຸຈ຺ຉຕ຺ຕາ ຈ ທຸກ຺ຂໍ. ອວເສສປຈ຺ຈຍສມວາເຍ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກາຣຓຕ຺ຕາ ສມຸທໂຍ. ສພ຺ພຄຕິສຸຎ຺ຎຕ຺ຕາ ນຕ຺ຖິ ເອຕ຺ຖ ສໍສາຣຈາຣກສງ຺ຂາໂຕ ທຸກ຺ຂໂຣໂຘ, ເອຕສ຺ມິໍ ວາ ອຘິຄເຕ ສໍສາຣຈາຣກສງ຺ຂາຕສ຺ສ ທຸກ຺ຂໂຣຘສ຺ສ ອຠາໂວຕິປິ ນິໂຣໂຘ, ອນຸປ຺ປາທນິໂຣຘປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ ວາ. ມາເຣນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉຕິ, ນິພ຺ພານຕ຺ຖິເກຫິ ມຄ຺ຄິຍຕີຕິ ວາ ມຄ຺ໂຄ. ຕຕ຺ຖ ສມຸທເຍນ ອສ຺ສາໂທ, ທຸກ຺ເຂນ ອາທີນໂວ, ມຄ຺ຄນິໂຣເຘຫິ ນິສ຺ສຣຓໍ. ເອວໍ ຍສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ ສຣູປໂຕ ອາຄຕານິ, ຕຕ຺ຖ ຍຖາຣຸຕວເສນ. ຍຕ຺ຖ ປນ ສຸຕ຺ເຕ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ ສຣູປໂຕ ນ ອາຄຕານິ, ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໂຕ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ເຕສໍ ວເສນ ອສ຺ສາທາທໂຍ ນິທ຺ຘາເຣຕພ຺ພາ. ຍຕ຺ຖ ຈ ອສ຺ສາທາທໂຍ ສຣູປໂຕ ອາຄຕາ, ຕຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ. ຍຕ຺ຖ ປນ ນ ອາຄຕາ, ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໂຕ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ເຕສໍ ວເສນ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ ນິທ຺ຘາເຣຕພ຺ພານິ. ອິຘ ປນ ອສ຺ສາທາທໂຍ ອຸທາຫຣຓວເສນ ສຣູປໂຕ ທສ຺ສິຕາຕິ ເຕຫິ ສຈ຺ຈານິ ນິທ຺ຘາເຣຕຸໍ ‘‘ອາທີນໂວ ຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຕ຺ຖ ‘‘ສໍຂິຕ຺ເຕນ ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ ທຸກ຺ຂາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໓໘໗; ມ. ນິ. ໑.໑໒໐; ໓.໓໗໓; ວິຠ. ໒໐໒) ວຈນໂຕ ຕຓ຺ຫາວຊ຺ຊາ ເຕຠູມກຘມ຺ມາ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ, ເຕ ຈ ອນິຈ຺ຈາທິສຠາວຕ຺ຕາ ອາທີນໂວ, ຜລຎ຺ຈ ເທສນາຍ ສາເຘຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ໂລກິຍໍ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຜລຎ຺ຈ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ. ອສ຺ສາໂທຕິ ຕຓ຺ຫາວິປລ຺ລາສານມ຺ປິ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ ເຕ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອສ຺ສາໂທ ສມຸທໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຫ ວິປສ຺ສນາຍ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ເທສນາ ຈ ¶ ເທສນາຜລາຘິຄມສ຺ສ ອຸປາໂຍຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ອຸປາໂຍ ອາຓຕ຺ຕິ ຈ ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິສ຺ສຣຓປເທ ຈາປິ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ນິທ຺ຘາເຣຕພ຺ໂພ, ນ ຈາຍໍ ສຈ຺ຈວິຠາໂຄ ອາກຸໂລຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຍຖາ ຫິ ສຈ຺ຈວິຠງ຺ເຄ (ວິຠ. ໒໐໘) ‘‘ຕຓ຺ຫາ ອວສິຏ຺ຐາ ກິເລສາ ອວສິຏ຺ຐາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ສາສວານິ ກຸສລມູລານິ ສາສວາ ຈ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ສມຸທຍສຈ຺ຈຠາເວນ ວິຠຕ຺ຕາ’’ຕິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ນເຍ ຕໍຕໍອວສິຏ຺ຐາ ເຕຠູມກຘມ຺ມາ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈຠາເວນ ວິຠຕ຺ຕາ, ເອວມິຘາປິ ທຏ຺ຐພ຺ພນ຺ຕິ. ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານີຕິ ນິຄມນໍ ¶ . ອິທໍ ຘມ຺ມຈກ຺ກນ຺ຕິ ຍາຍໍ ຠຄວໂຕ ຈຕຸສຈ຺ຈວເສນ ສາມຸກ຺ກໍສິກາ ຘມ຺ມເທສນາ, ອິທໍ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ.

ອິທານິ ຕສ຺ສາ ຘມ຺ມເທສນາຍ ຘມ຺ມຈກ຺ກຠາວໍ ສຈ຺ຈວິຠງ຺ຄສຸຕ຺ຕວເສນ (ມ. ນິ. ໓.໓໗໑ ອາທໂຍ) ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຖາຫ ຠຄວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອິທໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ອິທໍ ຊາຕິອາທິວິຠາຄໍ ສງ຺ເຂປໂຕ ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘສງ຺ຄຫໍ ຕຓ຺ຫາວຊ຺ຊໍ ເຕຠູມກຘມ຺ມຊາຕໍ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານຠາເວນ ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂາທິຠາເວນ ຈ ທຸກ຺ຂໍ ອຣິຍສຈ຺ຈນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເມຕິ ຠຄວາ ອຕ຺ຕານໍ ນິທ຺ທິສຕິ. ພາຣາຓສິຍນ຺ຕິ ພາຣາຓສີນາມກສ຺ສ ນຄຣສ຺ສ ອວິທູເຣ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘອິສີນໍ ອາກາສໂຕ ໂອຕຣຓຏ຺ຐານຕາຍ ອິສິປຕນໍ. ມິຄານໍ ຕຕ຺ຖ ອຠຍສ຺ສ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ ມິຄທາຍນ຺ຕິ ຈ ລທ຺ຘນາເມ ອສ຺ສເມ. ອຸຕ຺ຕຣຕິ ອຕິກ຺ກມຕິ, ອຠິຠວຕີຕິ ວາ ອຸຕ຺ຕຣໍ, ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສ ອຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ອນຸຕ຺ຕຣໍ. ອນຕິສຍໍ ອປ຺ປຏິຠາຄໍ ວາ. ກິຎ຺ຈາປິ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມເທສນາ ອເນກາສຸ ເທວມນຸສ຺ສປຣິສາສຸ ອເນກສຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ເຕສໍ ອຣິຍສຈ຺ຈປ຺ປຏິເວຘສມ຺ປາທນວເສນ ປວຕ຺ຕິຕາ, ຕຖາປິ ສພ຺ພປຐມໍ ອຎ຺ຎາສິໂກຓ຺ຑຎ຺ຎປ຺ປມຸຂາຍ ອຏ຺ຐາຣສປຣິມາຓາຍ ພ຺ຣຫ຺ມໂກຏິຍາ ຈຕຸສຈ຺ຈປ຺ປຏິເວຘວິຠາວນີຍາ ຘມ຺ມເທສນາ, ຕສ຺ສາ ສາຕິສຍາ ຘມ຺ມຈກ຺ກສມຎ຺ຎາຕິ ‘‘ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ປວຕ຺ຕິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຕ຺ຖ ສຕິປຏ຺ຐານາທິຘມ຺ໂມ ເອວ ປວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ ຈກ຺ກນ຺ຕິ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ, ຈກ຺ກນ຺ຕິ ວາ ອາຓາ. ຘມ຺ມໂຕ ອນເປຕຕ຺ຕາ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ຕໍ ຈກ຺ກຎ຺ຈາຕິ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ. ຘມ຺ເມນ ຎາເຍນ ຈກ຺ກນ຺ຕິປິ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ. ຍຖາຫ – ‘‘ຘມ຺ມຎ຺ຈ ປວຕ຺ເຕຕິ ຈກ຺ກຎ຺ຈາຕິ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ, ຈກ຺ກຎ຺ຈ ປວຕ຺ເຕຕິ ຘມ຺ມຎ຺ຈາຕິ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ, ຘມ຺ເມນ ປວຕ຺ເຕຕີຕິ ຘມ຺ມຈກ຺ກ’’ນ຺ຕິອາທິ (ປຏິ. ມ. ໒.໔໑-໔໒). ອປ຺ປຏິວຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ຘມ຺ມິສ຺ສຣສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘຠາວໂຕ ຘມ຺ມຈກ຺ກສ຺ສ ຈ ອນຸຕ຺ຕຣຠາວໂຕ ອປ຺ປຏິເສຘນີຍໍ. ເກນ ປນ ອປ຺ປຏິວຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສມເຓນ ວາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ສມເຓນາຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອຸປຄເຕນ. ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນາຕິ ¶ ຊາຕິພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ. ປຣມຕ຺ຖສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານຎ຺ຫິ ປຏິໂລມນຈິຕ຺ຕໍເຍວ ນຕ຺ຖິ. ເທເວນາຕິ ກາມາວຈຣເທເວນ. ເກນຈີຕິ ເຍນ ເກນຈິ ອວສິຏ຺ຐປາຣິສຊ຺ເຊນ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ອຏ຺ຐນ຺ນມ຺ປິ ປຣິສານໍ ອນວເສສປຣິຍາທານໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ໂລກສ຺ມິນ຺ຕິ ສຕ຺ຕໂລເກ.

ຕຕ຺ຖາຕິ ຕິສ຺ສໍ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມເທສນາຍໍ. ອປຣິມາຓາ ປທາ, ອປຣິມາຓາ ອກ຺ຂຣາຕິ ອຸປ຺ປຏິປາຏິວຈນໍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ປທສງ຺ຄຫິຕານິ ອກ຺ຂຣານີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ປທາ ອກ຺ຂຣາ ພ຺ຍຎ຺ຊນາຕິ ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາໂສ ກໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຕ຺ຖສ຺ສາຕິ ຈຕຸສຈ຺ຈສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ. ສງ຺ກາສນາຕິ ສງ຺ກາສິຕພ຺ພາກາໂຣ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ອຕ຺ຖສ຺ສາຕິ ຈ ສມ຺ພນ຺ເຘ ສາມິວຈນໍ. ອິຕິປິທນ຺ຕິ ¶ ອິຕີຕິ ປກາຣຕ຺ໂຖ, ປິ-ສທ຺ໂທ ສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ, ອິມິນາປິ ອິມິນາປິ ປກາເຣນ ອິທໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ຊາຕິອາທິເຠເທນ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈສ຺ສ ອເນກເຠທຕໍ ຕໍທີປການໍ ອກ຺ຂຣປທາທີນໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ອປຣິມາຓຕຎ຺ຈ ສມຕ຺ເຖຕິ.

ອຍໍ ທຸກ຺ຂສມຸທໂຍຕິ ອຍໍ ກາມຕຓ຺ຫາທິເຠທາ ຕຓ຺ຫາວຏ຺ຏສ຺ສ ມູລຠູຕາ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕິເຫຕຸຠາວໂຕ ທຸກ຺ຂສມຸທໂຍ. ອຍໍ ທຸກ຺ຂນິໂຣໂຘຕິ ອຍໍ ສພ຺ພສງ຺ຂຕນິສ຺ສຏາ ອສງ຺ຂຕຘາຕຸ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອນຸປ຺ປາທນິໂຣຘປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ ທຸກ຺ຂນິໂຣໂຘ. ອຍໍ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘຄາມິນີ ປຏິປທາຕິ ອຍໍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທິອຏ຺ຐງ຺ຄສມູໂຫ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘສງ຺ຂາຕໍ ນິພ຺ພານໍ ຄຈ຺ຉຕິ ອາຣມ຺ມຓວເສນ ຕທຠິມຸຂີຠູຕຕ຺ຕາ ປຏິປທາ ຈ ໂຫຕິ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘປ຺ປຕ຺ຕິຍາຕິ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘຄາມິນີ ປຏິປທາ. ອິຕິປິທນ຺ຕິ ປທສ຺ສ ປນ ສມຸທຍສຈ຺ເຈ ອຏ຺ຐສຕຕຓ຺ຫາວິຈຣິເຕຫິ, ນິໂຣຘສຈ຺ເຈ ມທນິມ຺ມທນາທິປຣິຍາເຍຫິ, ມຄ຺ຄສຈ຺ເຈ ສຕ຺ຕຕ຺ຕິໍສໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ເມຫິ ອຕ຺ໂຖ ວິຠຊິຕ຺ວາ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ເອວໍ ‘‘ທ຺ວາທສ ປທານິ ສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຄາຖາຍ ສກລສ຺ສ ສາສນສ຺ສ ຉນ຺ນໍ ອຕ຺ຖປທານໍ ຉນ຺ນຎ຺ຈ ພ຺ຍຎ຺ຊນປທານໍ ວເສນ ຍາ ທ຺ວາທສປທຕາ ວຸຕ຺ຕາ, ຕເມວ ‘‘ຘມ຺ມໍ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ເທເສສ຺ສາມີ’’ຕິອາທິນາ ເທສນາຫາຣສ຺ສ ວິສຍທສ຺ສນວເສນ ຉຉກ຺ກປຣິຍາຍໍ (ມ. ນິ. ໓.໔໒໐ ອາທໂຍ) ເອກເທເສນ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນສຸຕ຺ເຕນ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໘໑; ມຫາວ. ໑໓; ປຏິ. ມ. ໒.໓໐) ຕທຕ຺ຖສ຺ສ ສງ຺ຄຫິຕຠາວທສ຺ສນມຸເຂນ ສພ຺ພສ຺ສາປິ ຠຄວໂຕ ວຈນສ຺ສ ຈຕຸສຈ຺ຈເທສນາຠາວໍ ຕທຕ຺ຖສ຺ສ ຈ ຈຕຸສຈ຺ຈຠາວໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ‘‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ¶ ເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ພາຣາຓສິຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ສຈ຺ຈວິຠງ຺ຄສຸຕ຺ຕໍ (ມ. ນິ. ໓.໓໗໑ ອາທໂຍ) ອຸທ຺ເທສໂຕ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ຕຕ຺ຖ ອປຣິມາຓາ ປທາ’’ຕິອາທິນາ ພ຺ຍຎ຺ຊນຕ຺ຖປທານິ ວິຠຊນ຺ໂຕ ທ຺ວາທສປທຠາວໍ ທີເປຕ຺ວາ ອິທານິ ເຕສໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວິສຍິວິສຍຠາເວນ ສມ຺ພນ຺ຘຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຠຄວາ ອກ຺ຂເຣຫິ ສງ຺ກາເສຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຕ຺ຖ ປທາວຍວຄ຺ຄຫຓມຸເຂນ ປທຄ຺ຄຫຓໍ, ຄຫິເຕ ຈ ປເທ ປທຕ຺ຖາວໂພໂຘ ຄຫິຕປຸພ຺ພສງ຺ເກຕສ຺ສ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ຈ ປທາວຍວຄ຺ຄຫເຓນ ວິຍ ປທຄ຺ຄຫຓສ຺ສ, ປທຕ຺ຖາວຍວຄ຺ຄຫເຓນາປິ ປທຕ຺ຖຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ວິເສສາຘານໍ ຊາຍຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ອກ຺ຂເຣຫິ ສງ຺ກາເສຕີ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ອກ຺ຂເຣຫິ ສໍຂິຕ຺ເຕນ ທີປິຍມາໂນ ອຕ຺ໂຖ ປທປຣິໂຍສາເນ ວາກ຺ຍສ຺ສ ອປຣິໂຍສິຕຕ຺ຕາ ປເທເນວ ປກາສິໂຕ ທີປິໂຕ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປເທຫິ ປກາເສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວາກ຺ຍປຣິໂຍສາເນ ປນ ໂສ ອຕ຺ໂຖ ວິວຣິໂຕ ວິວໂຏ ¶ ກໂຕ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ພ຺ຍຎ຺ຊເນຫິ ວິວຣຕີ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ຈ ປກາເຣຫິ ວາກ຺ຍເຠເທ ກເຕ ຕທຕ຺ໂຖ ວິຠຕ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອາກາເຣຫິ ວິຠຊຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ວາກ຺ຍາວຍວານໍ ປຈ຺ເຈກໍ ນິພ຺ພຈນວິຠາເຄ ກເຕ ໂສ ອຕ຺ໂຖ ປາກໂຏ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນິຣຸຕ຺ຕີຫິ ອຸຕ຺ຕານີກໂຣຕີ’’ຕິ. ກຕນິພ຺ພຈເນຫິ ວາກ຺ຍາວຍເວຫິ ວິຕ຺ຖາຣວເສນ ນິຣວເສສໂຕ ເທສິເຕຫິ ເວເນຍ຺ຍານໍ ຈິຕ຺ຕປຣິໂຕສນໍ ພຸທ຺ຘິນິສານຎ຺ຈ ກຕໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ນິທ຺ເທເສຫິ ປຎ຺ຎເປຕີ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອກ຺ຂເຣຫິ ເອວ ສງ຺ກາເສຕີຕິ ອວຘາຣຓໍ ອກຕ຺ວາ ອກ຺ຂເຣຫິ ສງ຺ກາເສຕິເຍວາຕິ ເອວໍ ອວຘາຣຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອວຎ຺ຫິ ສຕິ ອຕ຺ຖປທານໍ ນານາວາກ຺ຍວິສຍຕາປິ ສິທ຺ຘາ ໂຫຕິ. ເຕນ ເອການຸສນ຺ຘິເກ ສຸຕ຺ເຕ ຉເຬວ ອຕ຺ຖປທານິ, ນານານຸສນ຺ຘິເກ ປນ ອນຸສນ຺ຘິມ຺ຫິ ອນຸສນ຺ຘິມ຺ຫິ ຉ ຉ ອຕ຺ຖປທານິ ນິທ຺ຘາເຣຕພ຺ພານິ.

‘‘ອກ຺ຂເຣຫິ ຈ ປເທຫິ ຈ ອຸຄ຺ຆເຏຕີ’’ຕິອາທິນາ ພ຺ຍຎ຺ຊນປທານໍ ກິຈ຺ຈສາຘນໍ ທສ຺ເສຕິ. ເວເນຍ຺ຍຕ຺ຕຍວິນຍເມວ ຫິ ເຕສໍ ພ຺ຍາປາໂຣ. ອຏ຺ຐານຠາວໂຕ ປນ ສຈ຺ຈປ຺ປຏິເວຘສ຺ສ ປທປຣໂມ ນ ອິຘ ວຸຕ຺ໂຕ. ເນຍ຺ຍຄ຺ຄຫເຓເນວ ວາ ຕສ຺ສາປິ ອິຘ ຄຫຓໍ ເສກ຺ຂຄ຺ຄຫເຓນ ວິຍ ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອກ຺ຂເຣຫີຕິອາທີສຸ ກຣຓສາຘເນ ກຣຓວຈນໍ, ນ ເຫຕຸມ຺ຫິ. ອກ຺ຂຣາທີນິ ຫິ ອຸຄ຺ຆຏນາທິອຕ຺ຖານິ, ນ ອຸຄ຺ຆຏນາທິອກ຺ຂຣາທິອຕ຺ຖໍ. ຍທຕ຺ຖາ ຈ ກິຣິຍາ ¶ ໂສ ເຫຕຸ, ຍຖາ ‘‘ອນ຺ເນນວສຕີ’’ຕິ. ອຸຄ຺ຆເຏຕີຕິ ໂສຕາວຘານໍ ກຕ຺ວາ ສມາຫິຕຈິຕ຺ຕານໍ ເວເນຍ຺ຍານໍ ສງ຺ກາສນວເສນ ອກ຺ຂເຣຫິ ວິເສສໍ ອາທຫນ຺ໂຕ ຍຖາ ປທປຣິໂຍສາເນ ອາສຍປ຺ປຏິໂພໂຘ ໂຫຕິ, ຕຖາ ຍຖາຘິປ຺ເປຕໍ ອຕ຺ຖໍ ສງ຺ເຂເປນ ກເຖຕິ ອຸທ຺ທິສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິປຎ຺ຈຍຕີຕິ ຍຖາອຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ ອຕ຺ຖໍ ນິທ຺ທິສຕິ. ວິຕ຺ຖາເຣຕີຕິ ວິຕ຺ຖາຣໍ ກໂຣຕິ, ວິຕ຺ຖາຣໍ ກຕ຺ວາ ອາຈິກ຺ຂຕິ ວາ, ປຏິນິທ຺ທິສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ມາ ເຈຕ຺ຖ ອຸຄ຺ຆເຏຕີຕິ ອຸທ຺ທິສນໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ອຸທ຺ເທໂສ ຈ ເທສນາຍ ອາທິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອຸຄ຺ຆຏນາ ອາທີ’’ຕິ. ຕຖາ ວິປຎ຺ຈນໍ ນິທ຺ທິສນໍ, ວິຕ຺ຖຣຓໍ ປຏິນິທ຺ທິສນໍ, ນິທ຺ເທສປຏິນິທ຺ເທສາ ຈ ເທສນາຍ ມຊ຺ຌປຣິໂຍສານາຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ວິປຎ຺ຈນາ ມຊ຺ເຌ, ວິຕ຺ຖາຣຓາ ປຣິໂຍສານ’’ນ຺ຕິ.

ເອວໍ ‘‘ອກ຺ຂເຣຫິ ສງ຺ກາເສຕີ’’ຕິອາທິນາ ຉນ຺ນໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນປທານໍ ພ຺ຍາປາຣໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອຕ຺ຖປທານໍ ພ຺ຍາປາຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂສຍໍ ຘມ຺ມວິນໂຍ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສີລາທິຘມ຺ໂມ ເອວ ປຣິຍຕ຺ຕິອຕ຺ຖຠູໂຕ ເວເນຍ຺ຍວິນຍນໂຕ ຘມ຺ມວິນໂຍ. ອຸຄ຺ຆຏີຍນ຺ໂຕຕິ ອຸທ຺ທິສິຍມາໂນ. ເຕນາຕິ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎູວິນຍເນນ. ວິປຎ຺ຈີຍນ຺ໂຕຕິ ນິທ຺ທິສິຍມາໂນ. ວິຕ຺ຖາຣີຍນ຺ໂຕຕິ ປຏິນິທ຺ທິສິຍມາໂນ.

໑໐. ເອຕ຺ຕາວຕາ ¶ ‘‘ຘມ຺ມໍ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ເທເສສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐາຍ ປາຬິຍາ ຕິວິຘກລ຺ຍາຓຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຉ ປທານິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ. ‘‘ເຕນາຫ ຠຄວາ’’ຕິອາທິນາ ເທສນາຫາຣສ຺ສ ວິສຍຠາເວນ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ ປາຬິໍ ນິຄມນວເສນ ທສ຺ເສຕິ. ໂລກຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິອາທິ ‘‘ເກວລປຣິປຸຓ຺ຓໍ ປຣິສຸທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ປທານໍ ອຕ຺ຖວິວຣຓໍ. ຕຕ຺ຖ ອຸປຏ຺ຐິຕໍ ສພ຺ພວິເສສານນ຺ຕິ ສພ຺ເພສໍ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມສງ຺ຂາຕານໍ ວິເສສານໍ ອຘິສີລສິກ຺ຂາທິວິເສສານໍ ວາ ອຸປຕິຏ຺ຐນຏ຺ຐານໍ. ‘‘ອິທໍ ເນສໍ ປທກ຺ກນ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທີນໍ ວິຍ ເອຕສ຺ສ ສທ຺ທສິທ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ. ‘‘ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຕຖາຄຕປທໍ ອິຕິປີ’’ຕິອາທີສຸ ອິທໍ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫໍ ສາສນພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຕຖາຄຕຄນ຺ຘຫຕ຺ຖິໂນ ປຏິປຕ຺ຕິເທສນາຄມເນຫິ ກິເລສຄຫນໍ ໂອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ຄຕມຄ຺ໂຄຕິປິ. ເຕນ ໂຄຈຣຠາວນາເສວນາຫິ ນິເສວິຕໍ ຠຊິຕນ຺ຕິປິ. ຕສ຺ສ ມຫາວຊິຣຎາຓສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓທນ຺ເຕຫິ ອາຣຎ຺ຊິຕໍ ເຕຠູມກຘມ຺ມານໍ ອາຣຎ຺ຊນຏ຺ຐານນ຺ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອໂຕ ເຈຕນ຺ຕິ ຍໂຕ ຕຖາຄຕປທາທິຠາເວນ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອໂຕ ອເນເນວ ກາຣເຓນ ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ສພ຺ພສຕ຺ຕຸຕ຺ຕມສ຺ສ ຠຄວໂຕ, ພ຺ຣຫ຺ມໍ ວາ ສພ຺ພເສຏ຺ຐໍ ຈຣິຍນ຺ຕິ ປຎ຺ຎາຍຕິ ຍາວເທວ ¶ ມນຸສ຺ເສຫິ ສຸປ຺ປກາສິຕຕ຺ຕາ ຍຖາວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣຫິ ຎາຍຕິ. ເຕນາຫ ຠຄວາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕຕ຺ຖໍ ປາຬິໍ ນິຄມນວເສນ ທສ຺ເສຕິ.

ອນຸປາທາປຣິນິພ຺ພານຕ຺ຖຕາຍ ຠຄວໂຕ ເທສນາຍ ຍາວເທວ ອຣິຍມຄ຺ຄສມ຺ປາປນຕ຺ໂຖ ເທສນາຫາໂຣຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເກສໍ ອຍໍ ຘມ຺ມເທສນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ໂຍຄີນ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຈຕຸສຈ຺ຈກມ຺ມຏ຺ຐານຠາວນາຍ ຍຸຕ຺ຕປ຺ປຍຸຕ຺ຕາຕິ ໂຍຄິໂນ. ເຕ ຫິ ອິມໍ ເທສນາຫາຣໍ ປໂຍເຊນ຺ຕີຕິ. ອິທໍ ວຈນໍ ເທສນາຫາຣວິຠງ຺ຄສ຺ສ ຍຖານຸສນ຺ຘິນາ ສມ຺ມາ ຐປິຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ປກຣຓໍ ສງ຺ຄາຍນ຺ເຕຫິ ຐປິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຕນາຫ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກຈ຺ຈາຍໂນ’’ຕິ. ນິຍຸຕ຺ໂຕຕິ ປາຬິໂຕ ອສ຺ສາທາທິປທຕ຺ເຖ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ໂຍຊິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທສນາຫາຣວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໑. ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ວິຈໂຍ ຫາໂຣຕິອາທິ ວິຈຍຫາຣວິຠງ຺ໂຄ. ຕຕ຺ຖາຍໍ ອປຸພ຺ພປທວຓ຺ຓນາ – ກິໍ ວິຈິນຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ວິຈິນຕີ’’ຕິ ເອເຕນ ວິຈຍສທ຺ທສ຺ສ ກຕ຺ຕຸນິທ຺ເທສຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ກິນ຺ຕິ ປນຕ຺ຖສ຺ສ ຫາຣສ຺ສ ວິສໂຍ ປຸຈ຺ຉິໂຕຕິ ຕໍ ຕສ຺ສ ວິສຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປທໍ ວິຈິນຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປທໍ ວິຈິນຕີຕິ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ນິຄມນາ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ສພ຺ພໍ ¶ ປທໍ ວິຈິນຕິ. ອຍຎ຺ຈ ວິຈໂຍ ທຸວິໂຘ ສທ຺ທໂຕ ອຕ຺ຖໂຕ ຈ. ເຕສຸ ‘‘ອິທໍ ນາມປທໍ, ອິທໍ ອາຂ຺ຍາຕປທໍ, ອິທໍ ອຸປສຄ຺ຄປທໍ, ອິທໍ ນິປາຕປທໍ, ອິທໍ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄໍ, ອິທໍ ປຸຣິສລິງ຺ຄໍ, ອິທໍ ນປຸໍສກລິງ຺ຄໍ, ອິທໍ ອຕີຕກາລໍ, ອິທໍ ອນາຄຕກາລໍ, ອິທໍ ວຕ຺ຕມານກາລໍ, ອິທໍ ກຕ຺ຕຸສາຘນໍ, ອິທໍ ກຣຓສາຘນໍ, ອິທໍ ກມ຺ມສາຘນໍ, ອິທໍ ອຘິກຣຓສາຘນໍ, ອິທໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ, ອິທໍ ອຸປໂຍຄວຈນໍ, ຍາວ ອິທໍ ຠຸມ຺ມວຈນໍ, ອິທໍ ເອກວຈນໍ, ອິທໍ ອເນກວຈນ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທິວິຠາຄວຈນໍ, ອຍໍ ສທ຺ທໂຕ ປທວິຈໂຍ. ໂສ ປນາຍໍ ປທວິຈໂຍ ອວິປຣີຕສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິສລ຺ລກ຺ຂເຓເນວ ສມ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ວິຈໂຍ ເຕນ ເຕນ ປເທນ ວຕ຺ຕພ຺ພອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນາ. ສເຈ ປນ ປທໍ ປຸຈ຺ຉາທິວເສນ ປວຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ສ ຕທຕ຺ຖສ຺ສ ຈ ປຸຈ຺ຉາທິຠາໂວ ວິເຈຕພ຺ໂພຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປຎ຺ຫໍ ວິຈິນຕີ’’ຕິອາທິມາຫ.

ຍສ຺ມາ ¶ ຈ ສພ຺ໂພ ເທສນາຫາໂຣ ວິຈຍຫາຣສ຺ສ ວິສໂຍ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ວິຈໂຍຕິ ກຕ຺ວາ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອສ຺ສາທໍ ວິຈິນຕີ’’ຕິອາທິ. ຍສ຺ມາ ປນ ອນຸຄີຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອນຸຣູປາ ຄີຕິ ອນຸຄີຕີຕິ ອຍມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ອິຈ຺ຉິໂຕ, ຕສ຺ມາ ວິຈິຍມານສ຺ສ ສຸຕ຺ຕປທສ຺ສ ອນຸຣູປໂຕ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຣປທານິປິ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣວເສນ ວາ ປທຸທ຺ຘາຣວເສນ ວາ ອາເນຕ຺ວາ ວິເຈຕພ຺ພານີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສພ຺ເພ ນວ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ວິຈິນຕີ’’ຕິ ອາຫ. ນວ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕຕິ ສຸຕ຺ຕເຄຍ຺ຍາທິເກ ນວ ສຸຕ຺ເຕ, ຍຖາສມ຺ຠວໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຍໍ ວິຈຍຫາຣສ຺ສ ປທຕ຺ຖນິທ຺ເທໂສ.

ເອວໍ ນິທ຺ເທສວາເຣ ວິຈຍຫາໂຣ ສງ຺ເຂປໂຕ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐຕິ ຕໍ ວິຠາເຄນ ນິທ຺ທິສິຕ຺ວາ ປຏິນິທ຺ເທສວເສນ ວິຠຊນ຺ໂຕ ຍສ຺ມາ ປທວິຈໂຍ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອນຸປທໍ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພຕາຍ ອຕິຠາຣິໂກ ນ ສຸກໂຣ ຈາຕິ ຕໍ ອນາມສິຕ຺ວາ ປຎ຺ຫວິສ຺ສຊ຺ຊນວິຈເຍ ຕາວ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍຖາ ກິໍ ຠເວ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ກິໍ ຠເວຕິ ເຍນ ປກາເຣນ ໂສ ວິຈໂຍ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ໂພ, ຕໍ ປກາຣຊາຕໍ ກິໍ ຠເວ, ກີທິສໍ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຍຖາ ກິໍ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິປິ ປາໂຐ. ປຸນ ຍຖາຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ອາຍສ຺ມາຕິ ປິຍວຈນໍ ອຊິໂຕຕິ ພາວຣີພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ປຣິຈາຣກຠູຕານໍ ໂສຬສນ຺ນໍ ອຎ຺ຎຕໂຣ. ປາຣາຍເນຕິ ປາຣໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ນິພ຺ພານໍ, ຕສ຺ສ ອຘິຄມູປາຍເທສນຕ຺ຕາ ກິຎ຺ຈາປິ ສພ຺ພໍ ຠຄວໂຕ ວຈນໍ ‘‘ປາຣາຍນ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫຕິ, ສງ຺ຄີຕິກາເຣຫິ ປນ ວຕ຺ຖຸຄາຖານຸຄີຕິຄາຖາທີຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຊິຕສຸຕ຺ຕາທີນໍ (ສຸ. ນິ. ໑໐໓໘ ອາທໂຍ; ຈູຬນິ. ອຊິຕມາຓວປຸຈ຺ຉາ ໕໗ ອາທໂຍ, ອຊິຕມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໑ ອາທໂຍ) ໂສຬສນ຺ນໍ ສຸຕ຺ຕານໍ ອິທໍ ນາມໍ ກຕນ຺ຕິ ເຕສຎ຺ເຎວ ປາຣາຍນສມຎ຺ຎາຕິ ອາຫ ‘‘ປາຣາຍເນ’’ຕິ. ເກຈິ ‘‘ປາຣາຍນິໂກ’’ຕິ ປຐນ຺ຕິ. ເຕ ກິຣ ຕາປສປພ຺ພຊ຺ຊູປຄມນໂຕ ປຸພ຺ເພ ປາຣາຍນໍ ອຘີຍນ຺ຕາ ວິຈຣິໍສຸ. ຕສ຺ມາ ອຍມ຺ປິ ¶ ປາຣາຍນໍ ວຕ຺ເຕຕີຕິ ປາຣາຍນິໂກຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ປຸຈ຺ຉຕີຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ປຸຈ຺ຉານິພ຺ພຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຕີຕາຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ປຸຈ຺ຉນາກາຣໍ ປນ ພຸທ຺ຘິຍໍ ວິປຣິວຕ຺ຕມານໍ ກຕ຺ວາ ເອວມາຫ.

ປຸຈ຺ຉາ ຈ ນາເມສາ ອທິຏ຺ຐໂຊຕນາປຸຈ຺ຉາ ທິຏ຺ຐສໍສນ຺ທນາ ວິມຕິຈ຺ເຉທນາ ອນຸມຕິປຸຈ຺ຉາ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາປຸຈ຺ຉາ ເອກໍສພ຺ຍາກຣຓີຍາ ວິຠຊ຺ຊພ຺ຍາກຣຓີຍາ ປຏິປຸຈ຺ຉາພ຺ຍາກຣຓີຍາ ຐປນີຍາ ຘມ຺ມາຘິຏ຺ຐານາ ສຕ຺ຕາຘິຏ຺ຐານາຕິ ອເນກວິຘາ. ຕສ຺ມາ ‘‘ກິມຍໍ ປຸຈ຺ຉາ ອທິຏ຺ຐໂຊຕນາ’’ຕິອາທິນາ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ປຸຈ຺ຉາ ວິເຈຕພ຺ພາ. ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ ປຸຈ຺ຉາວິຠາໂຄ, ເອວໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນວິຠາໂຄປິ ¶ ວິສ຺ສຊ຺ຊນວິຈເຍ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ປຸຈ຺ຉາສຠາເຄນ ຫິ ວິສ຺ສຊ຺ຊນນ຺ຕິ. ອິຘ ປນ ວິມຕິຈ຺ເຉທນໍ ສຕ຺ຕາຘິຏ຺ຐານໍ ປຸຈ຺ຉໍ ອຸທາຫຣິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ວິຈຍນາກາຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເກນສ຺ສຸ ນິວຸໂຕ ໂລໂກ’’ຕິອາທິມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ເກນາຕິ ກຕ຺ຕຣິ ກຣຓວຈນໍ. ສູຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ, ສູຕິ ວາ ສໍສເຍ ນິປາໂຕ, ເຕນສ຺ສ ປຎ຺ຫສ຺ສ ວິມຕິຈ຺ເຉທນປຸຈ຺ຉາຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ນິວຸໂຕຕິ ປຏິຈ຺ຉາທິໂຕ. ໂລໂກຕິ ສຕ຺ຕໂລໂກ. ອິຈ຺ຈາຍສ຺ມາ ອຊິໂຕຕິ ສງ຺ຄີຕິກາຣກວຈນໍ. ນປ຺ປກາສຕີຕິ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ກິສ຺ສາຠິເລປນໍ ພ຺ຣູສີຕິ ກິໍ ອສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ອຠິເລປນໍ ວທສິ. ‘‘ກິໍ ສ຺ວາຠິເລປນ’’ນ຺ຕິປິ ປາໂຐ, ຕສ຺ສ ກິໍ ສຸ ອຠິເລປນນ຺ຕິ ປທວິຠາໂຄ.

ປທານີຕິ ປຊ຺ຊຕິ ເອເຕຫິ ອຕ຺ໂຖຕິ ປທານິ, ວາກ຺ຍານິ. ປຸຈ຺ຉິຕານີຕິ ປຸຈ຺ຉາຠາເວນ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອໂກ ປຎ຺ໂຫຕິ ຍທິປິ ຈຕ຺ຕາຣິ ປທານິ ປຸຈ຺ຉນວເສນ ວຸຕ຺ຕານິ, ຎາຕຸໍ ອິຈ຺ຉິໂຕ ປນ ອຕ຺ໂຖ ເອໂກ ເອວາຕິ ‘‘ເອໂກ ປຎ຺ໂຫ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ກາຣຓມາຫ ‘‘ເອກວຕ຺ຖຸປຣິຄ຺ຄຫາ’’ຕິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ກິຎ຺ຈາປິ ນິວາຣຓອປ຺ປກາສນອຠິເລປນມຫາຠຍສງ຺ຂາຕາ ປຸຈ຺ຉາຍ ຄຫິຕາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ເອເຕ ອຕ຺ຖາ, ເຕ ປເນກໍ ໂລກໍ ປຕິຄຸຓຠູຕາ, ໂລໂກ ປຘານຠາເວນ ຄຫິໂຕຕິ ຕພ຺ພເສນ ເອໂກວາຍໍ ປຎ຺ໂຫຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ໂລກາຘິຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິອາທິ. ໂກ ປນ ໂສ ໂລໂກຕິ? ອາຫ ‘‘ໂລໂກ ຕິວິໂຘ’’ຕິອາທິ.

ຕຕ຺ຖ ຣາຄາທິກິເລສພຫຸລຕາຍ ກາມາວຈຣສຕ຺ຕາ ກິເລສໂລໂກ. ຌານາຠິຎ຺ຎາປຣິພຸທ຺ຘິຍາ ຣູປາວຈຣສຕ຺ຕາ ຠວໂລໂກ. ອາເນຎ຺ຊສມາຘິພຫຸລຕາຍ ວິສທິນ຺ທ຺ຣິຍຕ຺ຕາ ອຣູປາວຈຣສຕ຺ຕາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໂລໂກ. ອຖ ວາ ກິລິສ຺ສນໍ ກິເລໂສ, ວິປາກທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມາ ທຸກ຺ຂພຫຸລຕາຍ ອປາເຍສຸ ສຕ຺ຕາ ກິເລສໂລໂກ. ຕທຎ຺ເຎ ສຕ຺ຕາ ສມ຺ປຕ຺ຕິຠວຠາວໂຕ ຠວໂລໂກ. ຕຕ຺ຖ ເຍ ວິມຸຕ຺ຕິປຣິປາຈເກຫິ ¶ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍຫິ ສມນ຺ນາຄຕາ ສຕ຺ຕາ, ໂສ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໂລໂກຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປຣິຍາປນ຺ນຘມ຺ມວເສນ ໂລກສມຎ຺ຎາຕິ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລາ ອິຘ ນ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ.

ອວິຊ຺ຊາຍ ນິວຸໂຕ ໂລໂກຕິ ຈຕຸຣງ຺ຄສມນ຺ນາຄເຕນ ອນ຺ຘກາເຣນ ວິຍ ຣຖຆຏາທິຘມ຺ມສຠາວປ຺ປຏິຈ຺ຉາທນລກ຺ຂຓາຍ ອວິຊ຺ຊາຍ ນິວຸໂຕ ປຏິຈ຺ຉາທິໂຕ ¶ ໂລໂກ. ວິວິຈ຺ຉາຕິ ວິຈິກິຈ຺ຉາເຫຕຸ. ‘‘ວິວິຈ຺ຉາ ມຈ຺ຉຣິຍ’’ນ຺ຕິ ສງ຺ຄເຫ ວຸຕ຺ຕໍ. ປມາທາຕິ ປມາທເຫຕຸ. ຊປ຺ປາຠິເລປນນ຺ຕິ ຊປ຺ປາ ຕຓ຺ຫາ ອສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ມກ຺ກຏາເລໂປ ວິຍ ມກ຺ກຏສ຺ສ ອຠິເລປນໍ ສິເລໂສຕິ ພ຺ຣູມິ. ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ຊາຕິອາທິກໍ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ອຍໍ ປທຕ຺ໂຖ. ເສສໍ ປາຬິຍາ ເອວ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ປທານິ ປຸຈ຺ຉາຄາຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕານິ ‘‘ອິເມຫີ’’ຕິ ວິສ຺ສຊ຺ຊນຄາຖາຍໍ ວຸຕ຺ເຕຫິ ອິເມຫິ ຈຕູຫິ ປເທຫິ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕານິ. ກຖນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຐມ’’ນ຺ຕິອາທິໍ. ເຕນ ຍຖາກ຺ກມໍ ປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊນານິ ເວທິຕພ຺ພານີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ອິທານິ ຕໍ ຍຖາກ຺ກມໍ ປຸຈ຺ຉໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນຎ຺ຈ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ຄາຖາຍ ຈ ອຕ຺ຖໍ ວິວຣິຕຸໍ ‘‘ເກນສ຺ສູ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ນີວຣເຓຫີ’’ຕິ ປເທນ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ປາກຏໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອວິຊ຺ຊານີວຣຓາ ຫິ ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ຍຖາຫາ’’ຕິອາທິນາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຣທສ຺ສເນນ ອິມສ຺ມິໍ ປຎ຺ຫວິສ຺ສຊ຺ຊນວິຈເຍ ອນຸຄີຕິວິຈຍໍ ທສ຺ເສຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ປຣິຍາຍໂຕຕິ ກາຣຓໂຕ. ນີວຣຓສງ຺ຂາຕານໍ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທີນມ຺ປິ ກາຣຓຠາວໂຕ ປຏິຈ຺ຉາທນຠາວໂຕ ຈ ເອກໍເຍວ ນີວຣຓໍ ວທາມິ, ນ ປນ ອຎ຺ເຎສໍ ນີວຣຓສຠາວານໍ ອຠາວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາ ຈ ອວິຊ຺ຊາຍ ສຕິ ນີວຣຓານໍ ຠາໂວ, ເອວໍ ອວິຊ຺ຊາຍ ອສຕິ ນ ສນ຺ຕິ ນີວຣຓານີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສພ຺ພໂສ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເຕນາຕິ ‘‘ອວິຊ຺ຊາຍ ນິວຸໂຕ ໂລໂກ’’ຕິ ປເທນ. ປຐມສ຺ສ ປທສ຺ສາຕິ ‘‘ເກນສ຺ສຸ ນິວຸໂຕ ໂລໂກ’’ຕິ ປທສ຺ສ. ຍຸຕ຺ຕາຕິ ໂຍຊິຕາ, ອນຸຣູປາຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ເອເຕນ ປຸຈ຺ຉານຸຣູປຕາ ວິສ຺ສຊ຺ຊນສ຺ສ ທສ຺ສິຕາຕິ ປຸພ຺ພາປຣວິຈໂຍ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ໂຍ ປຸຄ຺ຄໂລ ນີວຣເຓຫິ ນິວຸໂຕ’’ຕິອາທິນາ ວິວິຈ຺ຉາປມາທານໍ ອວິຊ຺ຊາຍ ປຈ຺ຈຍຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ນິວຸໂຕ ເອວ ຫິ ນປ຺ປກາສຕິ. ວິວິຈ຺ຉາຕິ ວິຈິກິຈ຺ຉາ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ວິວິຈ຺ຉາ ນາມ ວຸຈ຺ຈຕິ ວິຈິກິຈ຺ຉາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ປທສິທ຺ຘິ – ຍຖາ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິສມ຺ມາທິຏ຺ຐິໂຍ ‘‘ນິຈ຺ຈໍ ອນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ເອກໍສຄ຺ຄາຫຠາເວນ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ນ ເອວມຍໍ. ອຍໍ ປນ ອເນກໍສຄ຺ຄາຫຠາວໂຕ ‘‘ນິຈ຺ຈໍ ນຸ ໂຂ ອນິຈ຺ຈໍ ນຸ ໂຂ’’ຕິອາທິນາ ວິວິຘໍ ວິຣຸທ຺ຘໍ ວາ ອິຈ຺ຉຕິ ເອສຕີຕິ ວິວິຈ຺ຉາຕິ ¶ . ‘‘ໂສ ວິຈິກິຈ຺ຉນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິນາ ອປ຺ປກາສນສ຺ສ ວິວິຈ຺ຉາປມາທານໍ ກາຣຓຠາວໍ ວິວຣຕິ. ສຸກ຺ເກ ຘມ຺ເມ ນ ອຸປ຺ປາທິຍຕີຕິ ນ ສມາທາຍ ວຕ຺ຕຕິ. ນປ຺ປກາສນ຺ຕີຕິ ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ ອນຸປ຺ປາທິຍມານາ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ປກາສໍ ¶ ໂລເກ ອຠິຎ຺ຎາຕໍ ນ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຠິລິມ຺ປຕີຕິ ມກ຺ກຏາເລໂປ ວິຍ ມກ຺ກຏໍ ທາຣຸສິລາທີສຸ ປຸຣິສໍ ຣູປາທິວິສເຍ ອລ຺ລີຍາເປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາສຕ຺ຕິພຫຸລສ຺ສາຕິ ອາສງ຺ຄພຫຸລສ຺ສ. ເອວໍ ອຠິຊປ຺ປາຕິ ກຣິຕ຺ວາຕິ ເອວໍ ປຣິຍຸຏ຺ຐານຏ຺ຐາຍິນີຕິ ອິມິນາ ກາຣເຓນ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕາຍ ຕຓ຺ຫາຍ. ໂລໂກ ອຠິລິຕ຺ໂຕ ສິເລເສນ ມກ຺ຂິໂຕ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຠາຍຕິ ເອຕສ຺ມາຕິ ຠຍໍ. ມຫນ຺ຕໍ ຠຍໍ ມຫພ຺ຠຍໍ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ທຸກ຺ຂມສ຺ສ ມຫພ຺ຠຍ’’ນ຺ຕິ. ທຸກ຺ຂໍ ໂທມນສ຺ສນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂເມວ ວິຠຕ຺ຕນ຺ຕິ ສພ຺ພໍ ທຸກ຺ຂໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕິສ຺ໂສ ທຸກ຺ຂຕາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂອຘໂສຕິ ກທາຈິ ອຕ຺ຕູປກ຺ກມມູລາຍ ກທາຈິ ປຣູປກ຺ກມມູລາຍາຕິອາທິນາ ວິຠາເຄນ ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂຕາຍ ມຸຈ຺ຈນກາ ວິເສເສນ ຣູປາວຈຣາ. ຕຖາຕິ ໂອຘໂສ ກທາຈິ ກຣຫຈີຕິ ເອວໍ ອາກຑ຺ຒຕິ. ວິປຣິຓາມທຸກ຺ຂຕາຍ ມຸຈ຺ຈນກາ ອຸເປກ຺ຂາສມາປຕ຺ຕິພຫຸລາ ວິເສເສນ ອຣູປາວຈຣສຕ຺ຕາ. ອປ຺ປາພາຘາຕິ ປທໍ ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂຕາຍ ມຸຈ຺ຈນສ຺ສ ກາຣຓວຈນໍ. ທີຆາຍຸກາຕິ ວິປຣິຓາມທຸກ຺ຂຕາຍ. ອຣູປເທວາ ຫິ ໂລເກ ວິເສສໂຕ ທີຆາຍຸກາຕິ. ອິທຎ຺ຈ ມຸຈ຺ຈນມຈ຺ຈນ຺ຕິກໍ. ຍສ຺ມາ ຈ ທຸກ຺ຂາ ເວທນາປິ ສງ຺ຂຕຕ຺ຕາ ອນິຈ຺ຈຕາທິສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂສຠາວາ ເອວ, ຕສ຺ມາ ຍໂຕ ມຸຈ຺ຈນມຈ຺ຈນ຺ຕິກໍ, ຕໍ ອນວເສສປຣິຍາທານວເສນ ສງ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂຕາຍ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ອຸປາທິຍຕີຕິ ອຸປາທິ, ວິປາກກ຺ຂນ຺ຘາ ກຏຕ຺ຕາ ຈ ຣູປໍ. ອຸປາທິສ຺ສ ເສສໍ ອຸປາທິເສສໍ, ຕໍ ນຕ຺ຖິ ເອຕິສ຺ສາຕິ ອນຸປາທິເສສາ, ນິພ຺ພານຘາຕຸ, ຕາຍ ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ, ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕລກ຺ຂເຓ ຈາຍໍ ກຣຓນິທ຺ເທໂສ. ນິພ຺ພານຘາຕູຕິ ຈ ນິພ຺ພາຍນມຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ສກລໂລກພ຺ຍາປິນີ ສພ຺ພສງ຺ຄາຫິນີ ຈ ສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂຕາ, ຕສ຺ມາ. ໂລກສ຺ສາຕິ ສມ຺ພນ຺ເຘ ສາມິວຈນໍ. ເຕນ ‘‘ທຸກ຺ຂມສ຺ສາ’’ຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ. ເອວເມຕ຺ຖ ໂລກສ຺ສ ນີວຣຓາທີນິ ອຊານນ຺ເຕນ, ສມຍນ຺ຕຣປຣິຈເຍນ ວາ ຕຕ຺ຖ ສໍສຍປກ຺ຂນ຺ເທນ ເອກໍເສເນວ ພ຺ຍາກາຕພ຺ພຕ຺ຕາ ສຕ຺ຕາຘິຏ຺ຐານາ ປຸຈ຺ຉາ ກຕາ, ສາ ຈ ອຊານນສ຺ສ, ສໍສຍສ຺ສ ວາ ນີວຣຓາທິວິສຍຕາຍ ຈຕຸພ຺ພິຘາ. ປາຬິຍໍ ປນ ນີວຣຓາທີນໍ ໂລໂກ ອາຘາຣຠາເວນ ຄາຖາຍໍ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເອໂກ ປຎ຺ໂຫຕິ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ. ອຍເມຕ຺ຖ ປຸຈ຺ຉາວິຈໂຍ. ວິສ຺ສຊ຺ຊນວິຈໂຍປິ ອທິຏ຺ຐໂຊຕິນີ ວິສ຺ສຊ຺ຊນາ ວິມຕິຈ຺ເຉທິນີ ຈາຕິອາທິນາ ປຸຈ຺ຉາວິຈເຍ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເອວໍ ¶ ¶ ເອກາຘາຣໍ ປຸຈ຺ຉໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອເນກາຘາຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສວນ຺ຕິ ສພ຺ພຘີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສວນ຺ຕີຕິ ສນ຺ທນ຺ຕິ. ສພ຺ພຘີຕິ ສພ຺ເພສຸ ຣູປາທີສຸ ອາຍຕເນສຸ. ໂສຕາຕິ ຕຓ຺ຫາທິໂສຕາ. ກິໍ ນິວາຣຓນ຺ຕິ ເຕສໍ ກິໍ ອາວຣຓໍ ກາ ຣກ຺ຂາ. ສໍວຣໍ ພ຺ຣູຫີຕິ ຕໍ ເນສໍ ນີວຣຓສງ຺ຂາຕໍ ສໍວຣໍ ກເຖຫິ. ເກນ ໂສຕາ ປິຘີຍເຣຕິ ເກນ ຘມ຺ເມນ ຕຓ຺ຫາທິໂສຕາ ປິຘິຍ຺ຍນ຺ຕິ ປຈ຺ຉິຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ປທຕ຺ໂຖ. ເສສໍ ປາຬິວເສເນວ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ.

ເຕ ທ຺ເວ ປຎ຺ຫາຕິ ຍທິປິ ອິມິສ຺ສາ ຄາຖາຍ ປຸຈ຺ຉາວເສນ ປວຕ຺ຕາຍ ຈຕ຺ຕາຣິ ປທານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ວາກ຺ຍານິ. ຎາຕຸໍ ອິຈ຺ຉິຕສ຺ສ ປນ ອຕ຺ຖສ຺ສ ທຸວິຘຕ຺ຕາ ເຕ ທ຺ເວ ປຎ຺ຫາ. ກສ຺ມາຕິ ເຈ? ‘‘ອິເມຫິ ພຫ຺ວາຘິວຈເນນ ປຸຈ຺ຉິຕາ’’ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖາຍໍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ອິເມ ເອຕາຍ ຄາຖາຍ ຄຫິຕາ ອຕ຺ຖາ ຍສ຺ມາ ພຫູນິ ອຘິກິຈ຺ຈ ປວຕ຺ຕວຈເນນ ປຸຈ຺ຉິຕາ, ຕສ຺ມາ ເຕ ທ຺ເວ ປຎ຺ຫາຕິ. ເອກໂຕ ອຸປຣິ ພຫູຕິ ຫິ ສາສນໂວຫາໂຣ, ຕເມວ ປຸຈ຺ຉາຍ ທຸວິຘຕ຺ຖວິສຍຕໍ ວິວຣິຕຸໍ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຍາຫິ ຎາຕິພ຺ຍສນາທິສງ຺ຂາຕາຫິ ປາຓວຘາທີຫິ ເອວ ວາ ທຸຄ຺ຄຕິເຫຕຸຠູຕາຫິ ອາປທາຫິ ສມໍ ສຫ, ສພ຺ພຖາ ວາ ອຍໍ ໂລໂກ ອາປນ຺ໂນ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖໂຏ. ຕໍນິມິຕ຺ເຕຫິ ທສຫິ ກິເລສວຕ຺ຖູຫິ ສໍກິລິຏ຺ໂຐ ຈ, ຕສ຺ສ ຕໍ ອາປນ຺ນາກາຣໍ ສໍກິລິຏ຺ຐາກາຣຎ຺ຈ ພຸທ຺ຘິຍໍ ກຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ເອວໍ ສມາປນ຺ນສ຺ສ ເອວໍ ສໍກິລິຏ຺ຐສ຺ສາ’’ຕິ. ໂວທາຍຕິ ສຸຊ຺ຌຕິ ເອເຕນາຕິ ໂວທານໍ, ສມຖວິປສ຺ສນາ. ວຸຏ຺ຐາຕິ ເອເຕນ ນິມິຕ຺ຕໂຕ ປວຕ຺ຕໂຕ ຈາຕິ ວຸຏ຺ຐານໍ, ອຣິຍມຄ຺ໂຄ.

ອສມາຫິຕສ຺ສາຕິ ນານາຣມ຺ມເຓສຸ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ. ສວນ຺ຕີຕິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ອຠິຊ຺ຌາຕິອາທິ ອສມາຘານເຫຕຸທສ຺ສນໍ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ເອວໍ ອສມາຫິຕສ຺ສາ’’ຕິ. ‘‘ຍຖາຫ ຠຄວາ’’ຕິອາທິນາ ອິຘາປິ ອນຸຄີຕິວິຈຍໍ ທສ຺ເສຕິ. ໂສຕານໍ ສວນໍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອນຸໂຣຘວເສເນວາຕິ ອາຫ – ‘‘ສວຕິ ມນາປິເກສຸ ຣູເປສູ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຈກ຺ຂາທໂຍ ໂສຕານໍ ທ຺ວາຣຠາເວນ ປວຕ຺ຕມານາ ອຸປຈາຣວເສນ ສຍໍ ສວນ຺ຕາ ວິຍ ວຸຕ຺ຕາ. ອິຕີຕິ ເອວໍ. ສພ຺ພາຕິ ສພ຺ພສ຺ມາ. ສພ຺ພຖາຕິ ສພ຺ພປ຺ປກາເຣນ. ອິທໍ ໂວທານນ຺ຕິ ອິທໍ ‘‘ປຣິຍຸຏ຺ຐານວິຆາຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ປຣິຍຸຏ຺ຐານປ຺ປຫານໍ ໂວທານໍ.

ວິສ຺ສຊ຺ຊນຄາຖາຍ ¶ ສຕິ ເຕສໍ ນິວາຣຓນ຺ຕິ ວິປສ຺ສນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ສຕິ ກຸສລາກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ຄຕິໂຍ ສມນ຺ເວສມານາ ເຕສໍ ໂສຕານໍ ນິວາຣຓນ຺ຕິ. ໂສຕານໍ ສໍວຣໍ ພ຺ຣູມີຕິ ຕເມວ ສຕິໍ ໂສຕານໍ ສໍວຣໍ ພ຺ຣູມິ. ປຎ຺ຎາເຍເຕ ປິຘີຍເຣຕິ ຣູປາທີສຸ ອນິຈ຺ຈຕາທິປຏິເວຘສາຘິກາຍ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ¶ ເອເຕ ໂສຕາ ສພ຺ພໂສ ປິຘິຍ຺ຍນ຺ຕິ, ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕຸໍ ອປ຺ປທານວເສນ ສມຸຈ຺ຉິຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ນາວິຎ຺ຉຕີຕິ ອຠິຊ຺ຌາທິປ຺ປວຕ຺ຕິທ຺ວາຣຠາເວນ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານໍ, ປຸຄ຺ຄລໍ ວາ ນາກຑ຺ຒຕິ. ອນຸສຍປ຺ປຫານໍ ອິຘ ປິຘານໍ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ປຎ຺ຎາຍ ອນຸສຍາ ປຫີຍນ຺ຕີ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ອນຸສຍນິມິຕ຺ຕໍ ປຣິຍຸຏ຺ຐານໍ ອນຸສຍາຠາເວ ນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອນຸສເຍສູ’’ຕິອາທິ. ອິທານິ ຕເມວຕ຺ຖໍ ອຸປມາຍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ‘‘ຕໍ ຍຖາ ຂນ຺ຘວນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເອຕ຺ຖາປິ ໂສຕານໍ ນິວາຣຓສງ຺ຂາຕໍ ສໍວຣໍ ປິຘານຎ຺ຈ ອຊານນ຺ເຕນ ຕຕ຺ຖ ວາ ສໍສຍິເຕນ ເອກໍສິກຕ຺ຕາ ຘມ຺ມາຘິຏ຺ຐານາ ປຸຈ຺ຉາ ກຕາຕິ ອິຘ ປຸຈ຺ຉາວິຈໂຍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ວິສ຺ສຊ຺ຊນວິຈໂຍ ຈ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ເຍນ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ເກນສ຺ສຸ ນິວຸໂຕ ໂລໂກ’’ຕິ ຄາຖາຍ (ສຸ. ນິ. ໑໐໓໘; ຈູຬນິ. ອຊິຕມາຓວປຸຈ຺ຉາ ໕໗, ອຊິຕມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໑; ເນຕ຺ຕິ. ໔໕) ສຕິປິ ນິວາຣຓາທີນໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພຠາເວ ເອໂກ ປຎ຺ໂຫຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ຕາວ ໂສຕານໍເຍວ ສໍວໂຣ ປິຘານຎ຺ຈ ປຸຈ຺ຉິຕນ຺ຕິ ໂສເຕ ເອກຕ຺ຖວເສນ ຄເຫຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉາຍ ເອກາຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ ເອໂກ ປຎ຺ໂຫຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ໂສຕານໍ ວາ ພຫຸຠາວໂຕ ພຫູຕິ ຍຕ຺ຕກາ ໂສຕາ, ຕຕ຺ຕກາ ປຎ຺ຫາຕິ. ເຍນ ປນ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ສວນ຺ຕິ ສພ຺ພຘິ ໂສຕາ’’ຕິ ຄາຖາຍໍ (ສຸ. ນິ. ໑໐໔໐; ຈູຬນິ. ອຊິຕມາຓວປຸຈ຺ຉາ ໕໙, ອຊິຕມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໓; ເນຕ຺ຕິ. ໔໕) ໂສເຕ ອນາມສິຕ຺ວາ ສໍວຣປິຘານານໍ ວເສນ ‘‘ທ຺ເວ ປຎ຺ຫາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ປຐມຄາຖາຍໍ ສຕິປິ ນິວາຣຓາທີນໍ ໂລກາຘາຣຠາເວ ໂລກໍ ອນາມສິຕ຺ວາ ນິວາຣຓາທີນໍ ວິຠາເຄນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຎ຺ຫາຕິປິ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຍໍ ນໂຍ ທສ຺ສິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອິທານິ ຍສ຺ມາ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ນ ເກວລໍ ປຸພ຺ເພ ອຕ຺ຕນາ ຣຈິຕນິຍາເມເນວ ປຸຈ຺ຉຕິ, ອຖ ໂຂ ເທສນາກາເລ ວຸຕ຺ຕຘມ຺ມສ຺ສ ອນຸສນ຺ຘິໍ ຄເຫຕ຺ວາປິ ປຸຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ອນຸສນ຺ຘິໍ ປຸຈ຺ຉາຍ ວິເຈຕພ຺ພາກາຣໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍານິ ໂສຕານີ’’ຕິ ຄາຖາຍ ອນນ຺ຕຣໍ ‘‘ປຎ຺ຎາ ເຈວ ສຕິ ຈາ’’ຕິ ຄາຖມາຫ. ຕສ຺ສາຍໍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ຍາຍໍ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາ, ຍາ ຈ ¶ ສຕິ ຍຎ຺ຈ ຕທວເສສໍ ນາມຣູປໍ, ເອຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ກຕ຺ຖ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ, ເອຕໍ ເມ ປຸຏ຺ໂຐ ປພ຺ຣູຫີຕິ.

ວິສ຺ສຊ຺ຊນຄາຖາຍໍ ປນສ຺ສ ຍສ຺ມາ ປຎ຺ຎາສຕິໂຍ ນາເມເນວ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕາ ວິສຸໍ ນ ວຸຕ຺ຕາ. ອຍຎ຺ເຈຕ຺ຖ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ຍໍ ມໍ ຕ຺ວໍ, ອຊິຕ, ເອຕໍ ປຎ຺ຫໍ ອປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກຕ຺ເຖຕໍ ອຸປຣຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ ¶ ອນນ຺ຕຣຄາຖາຍໍ (ສຸ. ນິ. ໑໐໔໒; ຈູຬນິ. ອຊິຕມາຓວປຸຈ຺ຉາ ໖໑, ອຊິຕມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໕; ເນຕ຺ຕິ. ໑໑, ໔໕), ຍຕ຺ຖ ຕໍ ອເສສໍ ອຸປຣຸຊ຺ຌຕິ, ຕໍ ເຕ ວທາມິ. ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຫິ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ນິໂຣເຘນ ສເຫວ ອປຸພ຺ພໍ ອຈຣິມໍ ເອຕ຺ເຖຕໍ ອຸປຣຸຊ຺ຌຕິ, ເອຕ຺ເຖວ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ນິໂຣເຘນ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ, ເອຕໍ ວິຎ຺ຎາຓນິໂຣຘໍ ຕສ຺ສ ນິໂຣໂຘ ນາຕິວຕ຺ຕຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ. ອຍໍ ປຎ຺ເຫ ອນຸສນ຺ຘິໍ ປຸຈ຺ຉຕີຕິ ອນນ຺ຕຣຄາຖາຍໍ ໂສຕານໍ ປຣິຍຸຏ຺ຐານານຸສຍປ຺ປຫານກິຈ຺ເຈນ ສທ຺ຘິໍ ສຕິ ປຎ຺ຎາ ຈ ວຸຕ຺ຕາ, ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຕປ຺ປຫາເນ ປຎ຺ຎາສຕີສຸ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີສຸ ຕາສໍ ສນ຺ນິສ຺ສເຍນ ນາມຣູເປນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ຕຖາ ຈ ສຕິ ວຏ຺ຏຕິ ເອວ. ກຕ຺ຖ ນຸ ໂຂ ອິມາສໍ ສນິສ຺ສຍານໍ ປຎ຺ຎາສຕີນໍ ອເສສນິໂຣໂຘຕິ ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນ ອຍໍ ປຸຈ຺ຉາ ກຕາຕິ ອາຫ – ‘‘ອຍໍ ປຎ຺ເຫ…ເປ… ຘາຕຸ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອນຸສນ຺ຘີຍຕິ ເທສນາ ເອຕາຍາຕິ ອນຸສນ຺ຘິ.

ຍາຍ ປຏິປທາຍ ອນຸປາທິເສສໍ ນິພ຺ພານຘາຕຸໍ ອຘິຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕໍ ຈຕຸສຈ຺ຈກມ຺ມຏ຺ຐານຠາວນາສງ຺ຂາຕໍ ປຏິປທໍ ສຫ ວິສເຍນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕີຓິ ຈ ສຈ຺ຈານີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຂຕານີຕິ ສເມຈ຺ຈ ສມ຺ຠູຍ ປຈ຺ຈເຍຫິ ກຕານີຕິ ສງ຺ຂຕານິ. ນິໂຣຘຘມ຺ມານີຕິ ນິຣຸຊ຺ຌນສຠາວານິ. ທຸກ຺ຂໍ ສມຸທໂຍ ມຄ຺ໂຄຕິ ເຕສໍ ສຣູປທສ຺ສນໍ. ນິໂຣໂຘ ປນ ກຖນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ນິໂຣໂຘ ອສງ຺ຂໂຕ’’ຕິ. ໂສ ຫິ ເກນຈິ ປຈ຺ຈເຍນ ນ ສງ຺ຂໂຕຕິ ອສງ຺ຂໂຕ. ສຫ ວິສເຍນ ປຫາຕພ຺ພປຫາຍກສຠາເວສຸ ອຣິຍສຈ຺ເຈສຸ ປຫາຍກວິຠາຄມຸເຂນ ປຫາຕພ຺ພວິຠາຄໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ສມຸທໂຍ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຕ຺ຖ ອວິຊ຺ຊາວເສສາຕິ ທສ຺ສນມຄ຺ເຄນ ປຫີນາວເສສາ ອວິຊ຺ຊາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍຎ຺ຈ ເສສ-ສທ຺ໂທ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ ພ຺ຍາປາໂທ ມາໂນ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ຍຖາ ຫິ ອວິຊ຺ຊາ, ເອວໍ ເອເຕປິ ຘມ຺ມາ ອປາຍຄມນີຍສຠາວາ ປຐມມຄ຺ເຄນ ປຫີຍນ຺ຕິ ເອວາຕິ. ‘‘ອວິຊ຺ຊານິຣວເສສາ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ເອຕ຺ຖາປິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕສຸ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທິປເທສຸປິ ນິຣວເສສ-ສທ຺ໂທ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ ¶ . ສາວເສສຎ຺ຫິ ປຸຣິມມຄ຺ຄທ຺ວເຍນ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທໂຍ ປຫີຍນ຺ຕິ, ອິຕເຣຫິ ປນ ນິຣວເສສນ຺ຕິ. ເຕຘາຕຸເກ ອິມານິ ທສ ສໍໂຍຊນານີຕິ ເອຕ຺ຖ ເຕຘາຕຸເກຕິ ສໍໂຍຊນານໍ ວິສຍທສ຺ສນໍ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ຕານິ ສໍໂຍຊນວເສນ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ.

໑໒. ອນຎ຺ຎາຕຎ຺ຎສ຺ສາມີຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຘິຏ຺ຐາຍາຕິ ຕໍ ປຫາຍກໍ ປຕ຺ວາ. ຍໍ ປນາຕິ ເອຕ຺ຖ ຍນ຺ຕິ ເຫຕຸອຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ອິທໍ ຂເຍ ຎາຓນ຺ຕິ ເຍນ ຎາເຓນ ເຫຕຸຠູເຕນ ‘‘ຂີຓາ ເມ ຊາຕີ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຊາຕິຍາ ຂີຓຠາວໍ ຊານາຕິ, ອິທໍ ເອວໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕຠູຕໍ ອຣຫຕ຺ຕຜລຎາຓໍ ຂເຍ ¶ ຎາຓໍ ນາມ. ນາປຣໍ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕາຍາຕິ ປຊານາຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ຍນ຺ຕິ ອາເນຕພ຺ພໍ ‘‘ຍໍ ນາປຣໍ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕາຍາຕິ ປຊານາຕີ’’ຕິ. ອິທໍ ອນຸປ຺ປາເທ ຎາຓນ຺ຕິ ອິຘາປິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຣຫຕ຺ຕຜລຎາຓວເສນ ອຕ຺ໂຖ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ອຏ຺ຐສາລິນິຍໍ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທກ຺ກຓ຺ຑ ໑໓໕-໑໔໒) ປນ ‘‘ຂເຍ ຎາຓໍ ກິເລສກ຺ຂຍກເຣ ອຣິຍມຄ຺ເຄ ຎາຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນຸປ຺ປາເທ ຎາຓໍ ປຏິສນ຺ຘິວເສນ ອນຸປ຺ປາທຠູເຕ ຕໍຕໍມຄ຺ຄວຊ຺ຌກິເລສານໍ ອນຸປ຺ປາທປຣິໂຍສາເນ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ອຣິຍຜເລ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຘ ປນ ອຸຠຍມ຺ປິ ອຣຫຕ຺ຕຜລຎາຓວເສເນວ ວິຠຕ຺ຕໍ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ອິມານິ ທ຺ເວ ຎາຓານິ ອຎ຺ຎາຕາວິນ຺ທ຺ຣິຍ’’ນ຺ຕິ, ‘‘ອາຣມ຺ມຓສງ຺ເກເຕນ ທ຺ເວ ນາມານິ ລພ຺ຠນ຺ຕີ’’ຕິ ຈ.

ອຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ເຫຏ຺ຐິເມສຸ ຕີສຸ ຜເລສຸ, ອຸປຣິເມສຸ ຈ ຕີສຸ ມຄ຺ເຄສຸ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານມ຺ປິ ອນຎ຺ຎາຕຎ຺ຎສ຺ສາມີຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ວິຍ ປຐມຜລຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຄ຺ຄຜລຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອນຸປ຺ປາທນິໂຣເຘນ ນິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ຍຎ຺ຈ ອນຎ຺ຎາຕຎ຺ຎສ຺ສາມີຕິນ຺ທ຺ຣິຍ’’ນ຺ຕິອາທິ. ເອເຕນ ປຫາຕພ຺ພຘມ຺ມາ ວິຍ ທສ຺ສນຠາວນາຫິ ອຄ຺ຄຜລຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຕທວເສສຜລຘມ຺ມາປິ ອນຸປ຺ປາທນິໂຣເຘນ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ. ໂກ ປນ ວາໂທ ເຕຠູມກຘມ຺ມານນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ, ເອກາ ປຎ຺ຎາ ອຎ຺ຎາຕາວິນ຺ທ຺ຣິຍຕ຺ຕາ. ຍທິ ເອກາ, ກຖໍ ທ຺ວິຘາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອປິ ຈາ’’ຕິອາທິ. ອາຣມ຺ມຓສງ຺ເກເຕນາຕິ ຂເຍ ອນຸປ຺ປາເທຕິ ອິມາຍ ອາຣມ຺ມຓສມຎ຺ຎາຍ. ສາ ປຊານນຏ຺ເຐນ ປຎ຺ຎາຕິ ຍາ ປຸພ຺ເພ ໂສຕານໍ ປິຘານກິຈ຺ຈາ ວຸຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາ, ສາ ປຊານນສຠາເວນ ປຎ຺ຎາ. ອິຕຣາ ປນ ຍຖາທິຏ຺ຐໍ ຍຖາຄຫິຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ອປິລາປນຏ຺ເຐນ ໂອຄາຫນຏ຺ເຐນ ສຕີຕິ.

໑໓. ເອວໍ ¶ ‘‘ປຎ຺ຎາ ເຈວ ສຕິ ຈາ’’ຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ອິທານິ ‘‘ນາມຣູປ’’ນ຺ຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ວິວຣນ຺ໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຖ ເຍ ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ, ອິທໍ ນາມຣູປ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ນາມຣູປຎ຺ຈ ວິຠາເຄນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ສຸຂຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ປາກຏນາມຣູປເມວ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ເຍ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຄ຺ຄຫເຓເນວ ຫິ ສຫຈຣຓາທິນາ ຕທຎ຺ເຎ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິກາ ຣູປຘມ຺ມາ ຈ ຄຫິຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ນາມຄ຺ຄຫເຓນ ເຈຕ຺ຖ ຂນ຺ຘຕ຺ຕຍເມວ ຄຫິຕນ຺ຕິ ‘‘ນາມຣູປໍ ວິຎ຺ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ປນ ຣູປໍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ນຍິທໍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕປຈ຺ຈຍວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຈຸຣຊນສ຺ສ ປນ ອວິຠາເຄນ ຄຫຓີຍສຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ຄາຖາຍ ອນຸປາທິເສສາ ນິພ຺ພານຘາຕຸ ປຸຈ຺ຉິຕາຕິ ຕໍ ຈຕຸຣິທ຺ຘິປາທມຸເຂນ ອຣິຍມຄ຺ຄາຘິຄເມນ ປຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອິທ຺ຘິປາທຠາວນາມູລຠູຕານິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ສຕິປຎ຺ຎາຫິ ນິທ຺ຘາເຣຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ສຕິ ຈ ປຎ຺ຎາ ຈ ຈຕ຺ຕາຣິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານີ’’ຕິ ອາຫ. ກຸສລາກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ຄຕິໂຍ ¶ ສມນ຺ເວສມານາ ສຕິ ສິຊ຺ຌນ຺ຕີ ເອກນ຺ເຕນ ສມາຘິໍ ນິປ຺ຜາເທຕິ. ສຕິຄ຺ຄຫເຓນ ເຈຕ຺ຖ ປຣິຍຸຏ຺ຐານປ຺ປຫານໍ ອິຘາຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ສຕິ ທ຺ເວ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ, ສຕິນ຺ທ຺ຣິຍຎ຺ຈ ສມາຘິນ຺ທ຺ຣິຍຎ຺ຈາ’’ຕິ. ຕຖາ ອນຸສຍສມຸຄ຺ຆາຕວິຘາຍິນີ ປຎ຺ຎາ ສິຊ຺ຌມານາ ນ ວິນາ ຈຕຸພ຺ພິຘສມ຺ມປ຺ປຘານວີຣິຍໍ ສິຊ຺ຌຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ປຎ຺ຎາ ທ຺ເວ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍຎ຺ຈ ວີຣິຍິນ຺ທ຺ຣິຍຎ຺ຈາ’’ຕິ.

ຍາ ອິເມສຸ ຈຕູສຸ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສູຕິ ອິເມສຸ ສຕິອາທີສຸ ຈຕູສຸ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ນິສ຺ສຍປຈ຺ຈຍຕາຍ ອຘິຏ຺ຐານຠູເຕສຸ ຕໍສຫຊາຕາ ເອວ ຍາ ສທ຺ທຫນາ. ‘‘ອິເມຫິ ຈຕູຫິ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍຫີ’’ຕິປິ ປາຬິ, ຕສ຺ສາ ອິເມຫິ ຈຕູຫິ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍຫິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຕິ ວຈນເສໂສ, ອາຣມ຺ມເຓ ອຠິປ຺ປສາທລກ຺ຂຓາ ສທ຺ຘາ ກຕ຺ຕຸກາມຕາສຠາວສ຺ສ ຉນ຺ທສ຺ສ ວິເສສປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ຍາ ສທ຺ຘາຘິປເຕຍ຺ຍາ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາ, ອຍໍ ຉນ຺ທສມາຘີ’’ຕິ. ສມາຫິເຕ ຈິຕ຺ເຕຕິ ວິປສ຺ສນາສມາຘິນາ ສມາຫິເຕ ຈິຕ຺ເຕ. ອິທໍ ປຫານນ຺ຕິ ວິກ຺ຂມ຺ຠນປ຺ປຫານສາຘໂກ ສມາຘິ ປຫານນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ປຊຫຕິ ເອເຕນາຕິ ກຕ຺ວາ. ‘‘ປຘານ’’ນ຺ຕິປິ ປາໂຐ, ອຄ຺ໂຄຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ສມາຘິ ເອໂກທີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

‘‘ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ’’ຕິອາທິນາ ກາຍວຈີຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣສີເສນ ຕໍສມຸຏ຺ຐາປກາ ວີຣິຍສງ຺ຂາຣາວ ຄຫິຕາ. ເຕ ຫິ ຍາວ ຠາວນານິປ຺ຜຕ຺ຕິ ຕາວ ເອກຣເສນ ສຣຓໂຕ ສງ຺ກປ຺ເປຕພ຺ພໂຕ ຈ ສຣສງ຺ກປ຺ປາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ‘‘ເອວໍ ¶ ເມ ຠາວນາ ໂຫຕູ’’ຕິ ຍຖາ ອິຈ຺ຉິຕາ, ຕຖາ ປວຕ຺ຕິຍາ ເຫຕຸຠາວໂຕ. ຕທຸຠຍນ຺ຕິ ຉນ຺ທສມາຘິສງ຺ຂາຕຎ຺ຈ ປຘານສງ຺ຂາຣສງ຺ຂາຕຎ຺ຈ ວີຣິຍນ຺ຕິ ຕໍ ອຸຠຍໍ. ອຸຠຍເມວ ຫິ ອຸປຈາຣວເສນ ອຎ຺ຎໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ ‘‘ຉນ຺ທສມາຘິປ຺ປຘານສງ຺ຂາຣສມນ຺ນາຄຕໍ ອິທ຺ຘິປາທ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຠິນ຺ນມ຺ປິ ຫິ ອຸປຈາຣວເສນ ຠິນ຺ນໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ ໂວຫຣນ຺ຕິ, ຍຖາ ‘‘ສິລາປຸຕ຺ຕກສ຺ສ ສຣີຣ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອິຊ຺ຌຕີຕິ ອິທ຺ຘິ, ສມິຊ຺ຌຕິ ນິປ຺ຜຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຊ຺ຌນ຺ຕິ ວາ ຕາຍ ສຕ຺ຕາ ອິທ຺ຘາ ວຸທ຺ຘາ ອຸກ຺ກໍສຄຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອິທ຺ຘິ, ປຊ຺ຊຕິ ເອເຕນາຕິ ປາໂທ, ປຐເມນ ອຕ຺ເຖນ ອິທ຺ຘິ ເອວ ປາໂທ ອິທ຺ຘິປາໂທ, ອິທ຺ຘິໂກຏ຺ຐາໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸຕິເຍນ ອຕ຺ເຖນ ອິທ຺ຘິຍາ ປາໂທ ປຕິຏ຺ຐາ ອຘິຄມູປາໂຍຕິ ອິທ຺ຘິປາໂທ. ເຕນ ຫິ ອຸປຣູປຣິວິເສສສງ຺ຂາຕໍ ອິທ຺ຘິໍ ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ປາປຸຓນ຺ຕິ. ວິເວກນິສ຺ສິຕນ຺ຕິ ຕທງ຺ຄວິເວກນິສ຺ສິຕໍ ສມຸຈ຺ເຉທວິເວກນິສ຺ສິຕໍ ນິສ຺ສຣຓວິເວກນິສ຺ສິຕຎ຺ຈ ອິທ຺ຘິປາທໍ ຠາເວຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຖາ ຫິ ອຍໍ ອິທ຺ຘິປາທຠາວນານຸຍຸຕ຺ໂຕ ໂຍຄີ ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓ ກິຈ຺ຈໂຕ ຕທງ຺ຄວິເວກນິສ຺ສິຕໍ ອຊ຺ຌາສຍໂຕ ນິສ຺ສຣຓວິເວກນິສ຺ສິຕໍ. ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ປນ ກິຈ຺ຈໂຕ ¶ ສມຸຈ຺ເຉທວິເວກນິສ຺ສິຕໍ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ນິສ຺ສຣຓວິເວກນິສ຺ສິຕໍ ອິທ຺ຘິປາທໍ ຠາເວຕີຕິ. ເອສ ນໂຍ ວິຣາຄນິສ຺ສິຕນ຺ຕິອາທີສຸ.

ວິເວກຕ຺ຕາ ເອວ ຫິ ວິຣາຄາທໂຍ, ເກວລຎ຺ເຈຕ຺ຖ ໂວສ຺ສຄ຺ໂຄ ທຸວິໂຘ ປຣິຈ຺ຈາຄໂວສ຺ສຄ຺ໂຄ ຈ ປກ຺ຂນ຺ທນໂວສ຺ສຄ຺ໂຄ ຈາຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຣິຈ຺ຈາຄໂວສ຺ສຄ຺ໂຄ ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓ ຕທງ຺ຄວເສນ, ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ກິເລສປ຺ປຫານໍ. ປກ຺ຂນ຺ທນໂວສ຺ສຄ຺ໂຄ ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓ ຕນ຺ນິນ຺ນຠາເວນ, ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ນິພ຺ພານປກ຺ຂນ຺ທນໍ. ຕທຸຠຍມ຺ປິ ອິມສ຺ມິໍ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣມິສ຺ສເກ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນານເຍ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ຕຖາ ຫິ ອຍໍ ປຐມິທ຺ຘິປາໂທ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ປກາເຣນ ກິເລເສ ປຣິຈ຺ຈຊຕິ ນິພ຺ພານຎ຺ຈ ປກ຺ຂນ຺ທຕິ. ໂວສ຺ສຄ຺ຄປຣິຓາມິນ຺ຕິ ອິມິນາ ປນ ວຈເນນ ໂວສ຺ສຄ຺ຄຕ຺ຖໍ ປຣິຓມນ຺ຕໍ ປຣິຓຕຎ຺ຈ ປຣິປຈ຺ຈນ຺ຕໍ ປຣິປກ຺ກຎ຺ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍຎ຺ຫິ ອິທ຺ຘິປາທຠາວນານຸຍຸຕ຺ໂຕ ໂຍຄີ ຍຖາ ປຐໂມ ອິທ຺ຘິປາໂທ ກິເລສປຣິຈ຺ຈາຄໂວສ຺ສຄ຺ຄຕ຺ຖໍ ນິພ຺ພານປກ຺ຂນ຺ທນໂວສ຺ສຄ຺ຄຕ຺ຖຎ຺ຈ ປຣິປຈ຺ຈຕິ, ຍຖາ ຈ ປຣິປກ຺ໂກ ໂຫຕິ, ຕຖາ ນໍ ຠາເວຕີຕິ. ເສສິທ຺ຘິປາເທສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ຍຖາ ຉນ຺ທໍ ເຊຏ຺ຐກໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິໂຕ ສມາຘິ ຉນ຺ທສມາຘິ. ເອວໍ ວີຣິຍໍ ຈິຕ຺ຕໍ ວີມໍສໍ ເຊຏ຺ຐກໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິໂຕ ສມາຘິ ວີມໍສາສມາຘີຕິ.

໑໔. ນ ¶ ເກວລໍ ຈຕຸຕ຺ຖອິທ຺ຘິປາໂທ ເອວ ສມາຘິຎາຓມູລໂກ, ອຖ ໂຂ ສພ຺ໂພປີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສພ຺ໂພ ສມາຘິ ຎາຓມູລໂກ ຎາຓປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ ຎາຓານຸປຣິວຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍທິ ເອວໍ ກສ຺ມາ ໂສ ເອວ ວີມໍສາສມາຘີຕິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ? ວີມໍສໍ ເຊຏ຺ຐກໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິຕຕ຺ຕາຕິ ວຸຕ຺ໂຕວາຍມຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ປຸພ຺ພຠາຄປຎ຺ຎາຍ ຎາຓມູລໂກ. ອຘິຄມປຎ຺ຎາຍ ຎາຓປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ. ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓປຎ຺ຎາຍ ຎາຓານຸປຣິວຕ຺ຕິ. ອຖ ວາ ປຸພ຺ພຠາຄປຎ຺ຎາຍ ຎາຓມູລໂກ. ອຸປຈາຣປຎ຺ຎາຍ ຎາຓປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ. ອປ຺ປນາປຎ຺ຎາຍ ຎາຓານຸປຣິວຕ຺ຕິ. ອຸປຈາຣປຎ຺ຎາຍ ວາ ຎາຓມູລໂກ. ອປ຺ປນາປຎ຺ຎາຍ ຎາຓປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ. ອຠິຎ຺ຎາປຎ຺ຎາຍ ຎາຓານຸປຣິວຕ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຍຖາ ¶ ປຸເຣຕິ ຍຖາ ສມາຘິສ຺ສ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓານຸປຣິວຕ຺ຕິຠາເວນ ປຸເຣ ປຸພ຺ເພ ອຕີຕາສຸ ຊາຕີສຸ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ເຍສຸປິ ສໍວຏ຺ຏວິວຏ຺ເຏສຸ ອຕ຺ຕໂນ ປເຣສຎ຺ຈ ຂນ຺ຘໍ ຂນ຺ຘູປນິພທ຺ຘຎ຺ຈ ທຸປ຺ປຏິວິຊ຺ຌໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຕຖາ ປຈ຺ຉາ ສມາຘິສ຺ສ ອນາຄຕໍສຎາຓານຸປຣິວຕ຺ຕິຠາເວນ ອນາຄຕາສຸ ຊາຕີສຸ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ເຍສຸປິ ສໍວຏ຺ຏວິວຏ຺ເຏສຸ ອຕ຺ຕໂນ ປເຣສຎ຺ຈ ຂນ຺ຘໍ ຂນ຺ຘູປນິພທ຺ຘຎ຺ຈ ທຸປ຺ປຏິວິຊ຺ຌໍ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຍຖາ ປຈ຺ຉາຕິ ຍຖາ ສມາຘິສ຺ສ ເຈໂຕປຣິຍຎາຓານຸປຣິວຕ຺ຕິຠາເວນ ອນາຄເຕສຸ ສຕ຺ຕສຸ ທິວເສສຸ ປຣສຕ຺ຕານໍ ຈິຕ຺ຕໍ ທຸປ຺ປຏິວິຊ຺ຌໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຕຖາ ປຸເຣ ອຕີເຕສຸ ສຕ຺ຕສຸ ທິວເສສຸ ປຣສຕ຺ຕານໍ ຈິຕ຺ຕໍ ທຸປ຺ປຏິວິຊ຺ຌໍ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາ ທິວາຕິ ຍຖາ ທິວສຠາເຄ ສູຣິຍາໂລເກນ ອນ຺ຘກາຣສ຺ສ ວິຘມິຕຕ຺ຕາ ຈກ຺ຂຸມນ຺ຕານໍ ສຕ຺ຕານໍ ອາປາຖຄຕໍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ ຣູປໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ. ຕຖາ ຣຕ຺ຕິນ຺ຕິ ຕຖາ ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ຈຕຸຣງ຺ຄສມນ຺ນາຄເຕປິ ອນ຺ຘກາເຣ ວຕ຺ຕມາເນ ສມາຘິສ຺ສ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓານຸປຣິວຕ຺ຕິຕາຍ ທຸປ຺ປຏິວິຊ຺ຌໍ ຣູປາຍຕນໍ ນຕ຺ຖິ.

ຍຖາ ຣຕ຺ຕິໍ ຕຖາ ທິວາຕິ ຍຖາ ຈ ຣຕ຺ຕິຍໍ ຕຖາ ທິວາປິ ອຕິສຸຂຸມໍ ເກນຈິ ຕິໂຣຫິຕໍ ຍຎ຺ຈ ອຕິທູເຣ, ຕໍ ສພ຺ພຣູປໍ ທຸປ຺ປຏິວິຊ຺ຌໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ຍຖາ ຈ ຣູປາຍຕເນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາ ສມາຘິສ຺ສ ທິພ຺ພໂສຕຎາຓານຸປຣິວຕ຺ຕິຕາຍ ສທ຺ທາຍຕເນ ຈ ເນຕພ຺ພໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອິຕິ ວິວເຏນ ເຈຕສາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອປຣິໂຍນທ຺ເຘນາຕິ ອຠິຎ຺ຎາຎາຓສ຺ສ ປາຣິພນ຺ຘກກິເລເສຫິ ອນຊ຺ໂຌຕ຺ຖເຏນ, ອປຣິໂຍນທ຺ຘຕ຺ຕາ ເອວ ສປ຺ປຠາສໍ ຈິຕ຺ຕໍ. ເອເຕເນວ ສມາຘິສ຺ສ ອິທ຺ຘິວິຘຎາຓານຸປຣິວຕ຺ຕິຕາປິ ວຸຕ຺ຕາ ເອວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານີຕິ ອິທ຺ຘິປາທສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານິ ເສກ຺ຂສ຺ສ ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ອຘິປ຺ເປຕານີຕິ ອາຫ ¶ ‘‘ກຸສລານີ’’ຕິ. ຈິຕ຺ຕສຫຠູນີຕິອາທິ ເຕສໍ ວິຎ຺ຎາຓນິໂຣເຘນ ນິໂຣຘທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຖາ ‘‘ນາມຣູປຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິ. ເຕເນຕໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ນ ເກວລໍ ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ເອວ, ອຖ ໂຂ ນາມຣູປຎ຺ຈ ວິຎ຺ຎາຓເຫຕຸກໍ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ນິໂຣຘາ ນິຣຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ.

ຕສ຺ສາຕິ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ. ເຫຕູຕິ ຕຓ຺ຫາອວິຊ຺ຊາທິໂກ. ອນາຫາຣນ຺ຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ຖວິວຣຓໍ. ອນຠິນນ຺ທິຕນ຺ຕິ ອຠິນນ຺ທນຠູຕາຍ ຕຓ຺ຫາຍ ປຫີນຕ຺ຕາ ເອວ ອປຕ຺ຖິຕໍ. ຕໂຕ ເອວ ອປ຺ປຏິສນ຺ຘິກໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ຕໍ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ. ຍຖາ ຈ ວິຎ຺ຎາຓໍ, ເອວໍ ນາມຣູປມ຺ປິ ວິຎ຺ຎາຓສງ຺ຂາຕສ຺ສ ເຫຕຸໂນ ປຈ຺ຈຍສ຺ສ ຈ ອຠາວາ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍານໍ ສງ຺ຂາຣາທີນໍ ອຠາວາ ອເຫຕຸ ອປ຺ປຈ຺ຈຍໍ. ເສສໍ ປາກຏເມວ. ປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊນວິຈໂຍປິ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເອວໍ ອນຸສນ຺ຘິປຸຈ຺ຉມ຺ປິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐາ ສຕ຺ຕາຘິຏ຺ຐານາ ຘມ຺ມາຘິຏ຺ຐານາ ຈ ປຸຈ຺ຉາ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ທສ຺ສິຕາຕິ ອິທານິ ຕາ ສຫ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຍ ຈ ສງ຺ຂາຕຘມ຺ມາເສ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖາຍໍ ປທຕ຺ໂຖ – ສງ຺ຂາຕຘມ຺ມາຕິ ອນິຈ຺ຈາທິວເສນ ປຣິວີມໍສິຕຘມ຺ມາ, ອຣຫຕໍ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ. ເສກ຺ຂາຕິ ສີລາທີນິ ສິກ຺ຂມານາ ອວເສສາ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລາ. ປຸຖູຕິ ພຫູ ສຕ຺ຕຊນາ. ເຕສໍ ເມ ນິປໂກ ອິຣິຍໍ, ປຸຏ຺ໂຐ ປພ຺ຣູຫີຕິ ເຕສໍ ເສຂາເສຂານໍ ນິປໂກ ປຓ຺ຑິໂຕ ຕ຺ວໍ ຠຄວາ ປຏິປຕ຺ຕິໍ ປຸຏ຺ໂຐ ເມ ພ຺ຣູຫີຕິ. ເສສໍ ປາຬິວເສເນວ ວິຎ຺ຎາຍຕິ.

໑໕. ກິສ຺ສາຕິ ¶ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ, ເກນ ກາຣເຓນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສຂາເສຂວິປສ຺ສນາ ປຸພ຺ພງ຺ຄມປ຺ປຫານໂຍເຄນາຕິ ເສເຂ ອເສເຂ ວິປສ຺ສນາປຸພ຺ພງ຺ຄມປ຺ປຫາເນ ຈ ປຸຈ຺ຉນໂຍເຄນ, ປຸຈ຺ຉາວິຘິນາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ວິສ຺ສຊ຺ຊນຄາຖາຍໍ ກາເມສຸ ນາຠິຄິຊ຺ເຌຍ຺ຍາຕິ ວຕ຺ຖຸກາເມສຸ ກິເລສກາເມນ ນ ອຠິຄິຊ຺ເຌຍ຺ຍ. ມນສານາວິໂລ ສິຍາຕິ ພ຺ຍາປາທວິຕກ຺ກາທໂຍ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທໂຍ ຈ ມນໂສ ອາວິລຠາວກເຣ ຘມ຺ເມ ປຊຫນ຺ໂຕ ຈິຕ຺ເຕນ ອນາວິໂລ ຠເວຍ຺ຍ. ຍສ຺ມາ ປນ ອເສກ຺ໂຂ ອນິຈ຺ຈຕາທິວເສນ ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ ປຣິຕຸລິຕຕ຺ຕາ ກຸສໂລ ສພ຺ພຘມ຺ເມສຸ ກາຍານຸປສ຺ສນາສຕິອາທີຫິ ຈ ສໂຕ ສພ຺ພກິເລສານໍ ຠິນ຺ນຕ຺ຕາ ອຸຕ຺ຕມຠິກ຺ຂຸຠາວໍ ປຕ຺ໂຕ ຈ ຫຸຕ຺ວາ ສພ຺ພອິຣິຍາປເຖສຸ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ກຸສໂລ…ເປ… ປຣິພ຺ພເຊ’’ຕິ ອາຫາຕິ ອຍໍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ.

ຕຕ຺ຖ ¶ ຍໍ ປຸຈ຺ຉາຄາຖາຍໍ ‘‘ນິປໂກ’’ຕິ ປທໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຠຄວໂຕ ຈ ເນປກ຺ກໍ ອຸກ຺ກໍສປາຣມິປ຺ປຕ຺ຕໍ ອນາວຣຓຎາຓທສ຺ສເນນ ທີເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ອນາວຣຓຎາຓໍ ຕາວ ກມ຺ມທ຺ວາຣເຠເທຫິ ວິຠຊິຕ຺ວາ ເສຂາເສຂປຏິປທໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຠຄວໂຕ ສພ຺ພໍ ກາຍກມ຺ມ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອປ຺ປຏິຫຕຎາຓທສ຺ສເນນ ຕຖາຄຕສ຺ສ ເສຂາເສຂປຏິປຕ຺ຕິເທສນາໂກສລ຺ລເມວ ວິຠາເວຕິ. ຕຕ຺ຖ ໂກ ຈາຕິ ກ຺ວ ຈ, ກສ຺ມິໍ ວິສເຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ວິສຍໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຍໍ ອນິຈ຺ເຈ ທຸກ຺ເຂ ອນຕ຺ຕນິ ຈາ’’ຕິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຎາຓທສ຺ສນໍ ນາມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ‘‘ສພ຺ພໍ ສງ຺ຂຕໍ ອນິຈ຺ຈໍ ທຸກ຺ຂໍ ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາ ອນຕ຺ຕາ’’ຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ປນ ຕສ຺ມິໍ ວິສເຍ ເຍນ ອປ຺ປວຕ຺ຕິ, ໂສ ປຏິຆາໂຕຕິ, ເອເຕນ ລກ຺ຂຓຕ຺ຕຍປ຺ປຏິເວຘສ຺ສ ທຸຣຠິສມ຺ຠວຕໍ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓຕຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕິ. ລກ຺ຂຓຕ຺ຕຍວິຠາວເນນ ຫິ ຠຄວໂຕ ຈຕຸສຈ຺ຈປ຺ປຏິເວຘໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິຎ຺ຈ ປຓ຺ຑິຕາ ປຏິຊານນ຺ຕິ.

ອຎ຺ຎາຓໍ ອທສ຺ສນນ຺ຕິ ຕໍ ປຏິຆາຕໍ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສຕິ. ຉຬາຣມ຺ມຓສຠາວປ຺ປຏິຈ຺ຉາທໂກ ຫິ ສມ຺ໂມໂຫ ຎາຓທສ຺ສນສ຺ສ ປຏິຆາໂຕຕິ. ຍສ຺ມິໍ ວິສເຍ ຎາຓທສ຺ສນໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຣຫໍ, ຕຕ຺ເຖວ ຕສ຺ສ ປຏິຆາເຕນ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ຍໍ ອນິຈ຺ເຈ ທຸກ຺ເຂ ອນຕ຺ຕນິ ຈາ’’ຕິ. ຍຖາ ອິຘ ປຸຣິໂສຕິອາທິ ອຸປມາທສ຺ສນໍ. ຕຕ຺ຣິທໍ ໂອປມ຺ມສໍສນ຺ທນໍ – ປຸຣິໂສ ວິຍ ສພ຺ໂພ ໂລໂກ, ຕາຣກຣູປານິ ວິຍ ຉ ອາຣມ຺ມຓານິ, ຕສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ຕາຣກຣູປານໍ ທສ຺ສນໍ ວິຍ ໂລກສ຺ສ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທີຫິ ຍຖາຣຫໍ ຉຬາຣມ຺ມຓຊານນໍ, ຕສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ຕາຣກຣູປານິ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສາປິ ‘‘ເອຕ຺ຕການິ ¶ ສຕານິ, ເອຕ຺ຕການິ ສຫສ຺ສານີ’’ຕິອາທິນາ ຄຓນສງ຺ເກເຕນ ອຊານນໍ ວິຍ ໂລກສ຺ສ ຣູປາທິອາຣມ຺ມຓໍ ກຖຎ຺ຈິ ຊານນ຺ຕສ຺ສາປິ ອນິຈ຺ຈາທິລກ຺ຂຓຕ຺ຕຍານວໂພໂຘຕິ. ເສສໍ ປາກຏເມວ.

ອິທານິ ເຍຫິ ປເທຫິ ຠຄວຕາ ອາຍສ຺ມໂຕ ອຊິຕສ຺ສ ເສຂາເສຂປຏິປທາ ວຸຕ຺ຕາ, ເຕສໍ ປທານໍ ອຕ຺ຖໍ ວິຠຊິຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ເສເຂນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມິໍ ວາ ວິສ຺ສຊ຺ຊເນ. ເສເຂນາຕິ ສິກ຺ຂາ ເອຕສ຺ສ ສີລນ຺ຕິ ເສໂຂ, ເຕນ ເສເຂນ. ທ຺ວີສຸ ຘມ຺ເມສູຕິ ທຸວິເຘສຸ ຘມ຺ເມສູຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຣິຍຸຏ຺ຐານີເຍສູຕິ ໂທເສນ ປຣິຍຸຏ຺ຐິເຕນ ຍຕ຺ຖ ປຣິວຕ຺ຕິຕພ຺ພໍ, ເຕສຸ ອາຆາຕວຕ຺ຖູສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ປຏິຆຏ຺ຐານີເຍສູ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ໂສເຍວຕ຺ໂຖ.

ເອຕ຺ຖ ¶ ຈ ເຄຘປຏິເສຘໂຈທນາຍໍ ເຄຘນິມິຕ຺ໂຕ ໂທໂສ ເຄເຘ ສຕິ ໂຫຕີຕິ ຕໂຕປິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຣກ຺ຂິຕພ຺ພຕາ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕາ. ຍສ຺ມາ ປນ ຠຄວຕາ ‘‘ກາເມສຸ ນາຠິຄິຊ຺ເຌຍ຺ຍາ’’ຕິ (ສຸ. ນິ. ໑໐໔໕; ຈູຬນິ. ອຊິຕມາຓວປຸຈ຺ຉາ ໖໔, ອຊິຕມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໘; ເນຕ຺ຕິ. ໑໕-໑໗) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຍາ ອິຈ຺ຉາ’’ຕິອາທິນາ ເຄຘວເສນ ນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ. ອຖ ວາ ໂທສໂຕ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຣກ຺ຂິຕພ຺ພຕາ ຄາຖາຍ ທຸຕິຍປາເທນ ວຸຕ຺ຕາເຍວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ທຸຕິຍປາເທນ ຫິ ເສສກິເລສໂວທານຘມ຺ມາ ທສ຺ສິຕາ. ຕຖາ ຫິ ອຸປ຺ປນ຺ນານຸປ຺ປນ຺ນເຠທໂຕ ສມ຺ມາວາຍາມສ຺ສ ວິສຍຠາເວນ ສພ຺ເພ ສໍກິເລສໂວທານຘມ຺ເມ ຈຕຸຘາ ວິຠຊິຕ຺ວາ ສມ຺ມປ຺ປຘານມຸເຂນ ເສຂປຏິປທໍ ມຕ຺ຖກໍ ປາເປຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເສໂຂ ອຠິຄິຊ຺ຌນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອນາວິລສງ຺ກປ຺ໂປຕິ ອາວິລານໍ ກາມສງ຺ກປ຺ປາທີນໍ ອຠາເວນ ອນາວິລສງ຺ກປ຺ໂປ. ຕໂຕ ເອວ ຈ ອນຠິຄິຊ຺ຌນ຺ໂຕ ວາຍມຕິ, ວີຣິຍໍ ປວຕ຺ເຕຕິ. ກຖໍ ວາຍມຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ໂສ ອນຸປ຺ປນ຺ນານ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ຕຕ຺ຖ ໂສຕິ ອຸຕ຺ຕຣິວິເສສຕ຺ຖາຍ ປຏິປຊ຺ຊມາໂນ ເສກ຺ໂຂ. ອນຸປ຺ປນ຺ນານນ຺ຕິ ອນິພ຺ພຕ຺ຕານໍ. ປາປການນ຺ຕິ ລາມການໍ. ອກຸສລານໍ ຘມ຺ມານນ຺ຕິ ອໂກສລ຺ລສມ຺ຠູຕານໍ ຘມ຺ມານໍ. ອນຸປ຺ປາທາຍາຕິ ນ ອຸປ຺ປາທນຕ຺ຖາຍ. ຉນ຺ທໍ ຊເນຕີຕິ ກຕ຺ຕຸກມ຺ຍຕາສງ຺ຂາຕໍ ກຸສລຈ຺ຉນ຺ທໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ. ວາຍມຕີຕິ ປໂຍຄປຣກ຺ກມໍ ກໂຣຕິ. ວີຣິຍໍ ອາຣຠຕີຕິ ກາຍິກເຈຕສິກວີຣິຍໍ ກໂຣຕິ. ຈິຕ຺ຕໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ເຕເນວ ສຫຊາຕວີຣິເຍນ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸກ຺ຂິປຕິ. ປທຫຕີຕິ ປຘານວີຣິຍໍ ກໂຣຕິ. ວາຍມຕີຕິອາທີນິ ປນ ຈຕ຺ຕາຣິ ປທານິ ອາເສວນາຠາວນາພຫຸລີກມ຺ມສາຕຈ຺ຈກິຣິຍາຫິ ໂຍເຊຕພ຺ພານິ. ອຸປ຺ປນ຺ນານໍ ປາປການນ຺ຕິ ອນຸປ຺ປນ຺ນາຕິ ອວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອາປນ຺ນານໍ ປາປຘມ຺ມານໍ. ປຫານາຍາຕິ ປຊຫນຕ຺ຖາຍ. ອນຸປ຺ປນ຺ນານໍ ກຸສລານນ຺ຕິ ອນິພ຺ພຕ຺ຕານໍ ໂກສລ຺ລສມ຺ຠູຕານໍ ຘມ຺ມານໍ. ອຸປ຺ປາທາຍາຕິ ອຸປ຺ປາທນຕ຺ຖາຍ. ອຸປ຺ປນ຺ນານນ຺ຕິ ນິພ຺ພຕ຺ຕານໍ. ຐິຕິຍາຕິ ຐິຕຕ຺ຖໍ. ອສມ຺ໂມສາຍາຕິ ອນສ຺ສນຕ຺ຖໍ ¶ . ຠິຍ຺ໂຍຠາວາຍາຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຠາວາຍ. ເວປຸລ຺ລາຍາຕິ ວິປຸລຠາວາຍ. ຠາວນາຍາຕິ ວຑ຺ຒິຍາ. ປາຣິປູຣິຍາຕິ ປຣິປູຣຓຕ຺ຖາຍາຕິ ອຍໍ ຕາວ ປທຕ຺ໂຖ.

໑໖. ‘‘ກຕເມ ອນຸປ຺ປນ຺ນາ’’ຕິອາທິ ອກຸສລຘມ຺ມາ ກຸສລຘມ຺ມາ ຈ ຍາທິສາ ອນຸປ຺ປນ຺ນາ ຍາທິສາ ຈ ອຸປ຺ປນ຺ນາ, ເຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ອິເມ ອນຸປ຺ປນ຺ນາຕິ ອິເມ ກາມວິຕກ຺ກາທໂຍ ອສມຸທາຈາຣວເສນ ວາ ອນນຸຠູຕາຣມ຺ມຓວເສນ ¶ ວາ ອນຸປ຺ປນ຺ນາ ນາມ. ອຎ຺ຎຖາ ຫິ ອນມຕຄ຺ເຄ ສໍສາເຣ ອນຸປ຺ປນ຺ນາ ນາມ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ນຕ຺ຖິ. ວິຕກ຺ກຕ຺ຕຍຄ຺ຄຫຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອກຸສລມູລານີຕິ ອນຸສຍາ ເອວ ສພ຺ເພສໍ ອກຸສລານໍ ມູລຠາວໂຕ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ໂລຠາທໂຍ ເອວ. ອິເມ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ອນຸສຍາ ຠູມິລທ຺ຘຸປ຺ປນ຺ນາ ອສມຸຄ຺ຆາຏິຕຸປ຺ປນ຺ນາຕິອາທິອຸປ຺ປນ຺ນປຣິຍາຍສພ຺ຠາວໂຕ ນາມວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ນາມ, ນ ວຕ຺ຕມານຠາເວນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິເມ ອນຸປ຺ປນ຺ນາ ກຸສລາ ຘມ຺ມາຕິ ອິເມ ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສ ສທ຺ຘາທໂຍ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ປຏິປນ຺ນສ຺ສ ອນຸປ຺ປນ຺ນາ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ນາມ, ໂກ ປນ ວາໂທ ປຸຖຸຊ຺ຊນານນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ກຸສລສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ພາຫິຕິກສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໒.໓໕໘ ອາທໂຍ) ວິຍ ອນວຊ຺ຊປຣິຍາໂຍ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອິເມ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ກຸສລາ ຘມ຺ມາຕິ ອິເມ ປຐມມຄ຺ເຄ ສທ຺ຘາທໂຍ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ປຏິປນ຺ນສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ນາມ.

ສຕິປຏ຺ຐານຠາວນາຍ ສຸນິຄ຺ຄຫິໂຕ ກາມວິຕກ຺ໂກຕິ ອາຫ – ‘‘ເຍນ ກາມວິຕກ຺ກໍ ວາເຣຕິ, ອິທໍ ສຕິນ຺ທ຺ຣິຍ’’ນ຺ຕິ. ອນວຊ຺ຊສຸຂປທຏ຺ຐາເນນ ອວິກ຺ເຂເປນ ເຈໂຕທຸກ຺ຂສນ຺ນິສ຺ສໂຍ ວິກ຺ເຂປປຈ຺ຈໂຍ ພ຺ຍາປາທວິຕກ຺ໂກ ສຸນິຄ຺ຄຫິໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ເຍນ ພ຺ຍາປາທວິຕກ຺ກໍ ວາເຣຕິ, ອິທໍ ສມາຘິນ຺ທ຺ຣິຍ’’ນ຺ຕິ. ກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສຸ ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍ ປຣາປຣາຘໍ ສຸເຂນ ສຫຕີຕິ ວີຣິເຍນ ວິຫິໍສາວິຕກ຺ໂກ ສຸນິຄ຺ຄຫິໂຕຕິ ອາຫ – ‘‘ເຍນ ວິຫິໍສາວິຕກ຺ກໍ ວາເຣຕິ, ອິທໍ ວີຣິຍິນ຺ທ຺ຣິຍ’’ນ຺ຕິ. ສມາຘິອາທີນມ຺ປິ ຍຖາສກໍປຏິປກ຺ຂປ຺ປຫານໍ ປຎ຺ຎວນ຺ຕສ຺ເສວ ອິຊ຺ຌຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ເຍນ ອຸປ຺ປນ຺ນຸປ຺ປນ຺ເນ’’ຕິອາທິ.

ເອເຕສໍ ຍຖານິທ຺ຘາຣິຕານໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ສວິສເຍ ເຊຏ຺ຐກຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ກຕ຺ຖ ທຏ຺ຐພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ. ອິເມສຎ຺ຈ ສທ຺ຘາທີນໍ ເສຂານໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ເພປິ ເສຂາ ຘມ຺ມາ ມຕ຺ຖກປ຺ປຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອວໍ ເສໂຂ’’ຕິອາທິນາ ເສຂປຏິປທໍ ນິຄເມຕິ.

໑໗. ເອວໍ ເສຂປຏິປທໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ອິທານິ ອເສຂປຏິປທໍ ວິຠຊິຕຸໍ ‘‘ກຸສໂລ ສພ຺ພຘມ຺ມານ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ ¶ . ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພຘມ຺ມານນ຺ຕິ ອິມິນາ ປເທນ ວຸຕ຺ຕຘມ຺ເມ ຕາວ ວິຠຊິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ອເສກ຺ຂສ຺ສ ໂກສລ຺ລໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂລໂກ ນາມາ’’ຕິອາທິ ¶ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖເມວ. ກິເລສໂລເກນ ຠວໂລໂກ ສມຸທາຄຈ຺ຉຕີຕິ ກາມາວຈຣຘມ຺ມໍ ນິສ຺ສາຍ ຣູປາຣູປາວຈຣຘມ຺ເມ ສມຸທາຄເມຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສຕິ ໂສ ມຫຄ຺ຄຕຘມ຺ເມສຸ, ປຣິຕ຺ຕມຫຄ຺ຄຕຘມ຺ເມສຸ ວາ ຐິໂຕ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕີຕິ ສີລສມາຘໂຍ ນິພ຺ເພຘຠາຄິເຍ ກຕ຺ວາ ວິມຸຕ຺ຕິປຣິປາຈນີຍານິ ສທ຺ຘາທີນິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ອຸປ຺ປາເທຕິ. ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ຠາວິຍມາເນສູຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ວຑ຺ຒິຍມາເນສຸ ຣູປາຣູປປຣິຄ຺ຄຫາທິວເສນ ເນຍ຺ຍສ຺ສ ປຣິຎ຺ຎາ ຠວຕິ.

ທສ຺ສນປຣິຎ຺ຎາຕິ ຎາຕປຣິຎ຺ຎາ. ຠາວນາປຣິຎ຺ຎາຕິ ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາ ປຫານປຣິຎ຺ຎາ ຈ. ‘‘ສາ ທຸວິເຘນາ’’ຕິອາທິນາ ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ‘‘ຍທາ ຫິ ເສໂຂ’’ຕິອາທິນາ ວິວຣຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ນິພ຺ພິທາສຫຄເຕຫິ ສຎ຺ຎາມນສິກາເຣຫີ’’ຕິ ອິມິນາ ພລວວິປສ຺ສນໍ ທສ຺ເສຕິ. ຍທາ ຫິ ເສໂຂຕິ ເຈຕ຺ຖ ສິກ຺ຂນສີລຕາຍ ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊໂນປິ ເສຂປເທນ ສງ຺ຄຫິໂຕຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ທ຺ເວ ຘມ຺ມາ ໂກສລ຺ລໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ທສ຺ສນໂກສລ຺ລຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍເມຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ຍທາ ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ປຸພ຺ພຠາຄສິກ຺ຂໍ ສິກ຺ຂນ຺ໂຕ ນິພ຺ພິທາສຫຄເຕຫິ ສຎ຺ຎາມນສິກາເຣຫິ ເຎຍ຺ຍໍ ປຣິຊານາຕິ, ຕທາ ຕສ຺ສ ເຕ ວິປສ຺ສນາຘມ຺ມາ ທສ຺ສນໂກສລ຺ລໍ ປຐມມຄ຺ຄຎາຓໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ສມ຺ປາປຸຓນ຺ຕິ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ຆເຏນ຺ຕິ. ຍທາ ປນ ໂສຕາປນ຺ນາທິເສໂຂ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເນຍ຺ຍໍ ປຣິຊານາຕິ, ຕທາ ຕສ຺ສ ເຕ ວິປສ຺ສນາຘມ຺ມາ ຠາວນາໂກສລ຺ລໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ.

ຕໍ ຎາຓນ຺ຕິ ຍາ ປຸພ຺ເພ ເນຍ຺ຍສ຺ສ ປຣິຎ຺ຎາ ວຸຕ຺ຕາ, ຕໍ ເນຍ຺ຍປຣິຊານນຎາຓໍ. ປຎ຺ຈວິເຘນ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວິສຍເຠເທນ ຕສ຺ສ ເຠທໍ ທສ຺ເສຕິ. ຘມ຺ມານໍ ສລກ຺ຂເຓ ຎາຓນ຺ຕິ ຣູປາຣູປຘມ຺ມານໍ ກກ຺ຂຬຜຸສນາທິສລກ຺ຂເຓ ຎາຓໍ. ຕໍ ປນ ຍສ຺ມາ ສພ຺ພໍ ເນຍ຺ຍໍ ເຫຕຸເຫຕຸຜລເຠທໂຕ ທຸວິຘເມວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ ຈ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາ ຈາ’’ຕິ ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ.

ປຣິຎ຺ຎາຕິ ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາ ອຘິປ຺ເປຕາ. ຍສ຺ມາ ປນສ຺ສ ຣູປາຣູປຘມ຺ເມ ສລກ຺ຂຓໂຕ ປຈ຺ຈຍໂຕ ຈ ອຠິຊານິຕ຺ວາ ກຸສລາທິວິຠາເຄຫິ ເຕ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອນິຈ຺ຈາທິວເສນ ຊານນາ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ເອວໍ ອຠິຊານິຕ຺ວາ ຍາ ປຣິຊານນາ, ອິທໍ ກຸສລ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ເອວໍຄຫິຕາຕິ ເອວໍ ອນິຈ຺ຈາທິໂຕ ກລາປສມ຺ມສນາທິວເສນ ຄຫິຕາ ສມ຺ມສິຕາ. ອິທໍ ຜລໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕີຕິ ອິທໍ ອຸທຍພ຺ພຍຎາຓາທິກໍ ຜລໍ ປຏິປາຏິຍາ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕິ ¶ , ນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ກຕ຺ຕຸຠາເວນ ອຸປຈຣຓໂຕ ຍຖາ ອຣິຍຠາວກຣານິ ສຈ຺ຈານິ ອຣິຍສຈ຺ຈານີຕິ. ເຕສນ຺ຕິ ອຸທຍພ຺ພຍຎາຓາທີນໍ ¶ . ເອວໍຄຫິຕານນ຺ຕິ ເອວໍປວຕ຺ຕິຕານໍ. ອຍໍ ອຕ຺ໂຖຕິ ອຍໍ ສຈ຺ຈານໍ ອນຸໂພຘປຏິເວໂຘ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາ ຫິ ປຣິຎ຺ຎາປຎ຺ຎາ ສມ຺ມສິຕພ຺ພຘມ຺ເມ ສມ຺ມສນຘມ຺ເມ ຕຕ຺ຖ ສມ຺ມສນາກາຣໍ ປຣິຊານາຕິ, ເອວໍ ສມ຺ມສນຜລມ຺ປິ ປຣິຊານາຕີຕິ ກຕ຺ວາ ອຍໍ ນໂຍ ທສ຺ສິໂຕ.

ເຍ ອກຸສລາຕິ ສມຸທຍສຈ຺ຈມາຫ. ສພ຺ເພ ຫິ ອກຸສລາ ສມຸທຍປກ຺ຂິຍາຕິ. ເຍ ກຸສລາຕິ ມຄ຺ຄຘມ຺ມາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທໂຍ. ຍທິປິ ຜລຘມ຺ມາປິ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພາ, ຈຕຸສຈ຺ຈປ຺ປຏິເວຘສ຺ສ ປນ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ‘‘ກຕເມ ຘມ຺ມາ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພາ, ຍໍ ອສງ຺ຂຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຖກຸສໂລຕິ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ອຕ຺ເຖສຸ ກຸສໂລ. ຘມ຺ມກຸສໂລຕິ ປຈ຺ຈຍຘມ຺ເມສຸ ກຸສໂລ. ປາຬິອຕ຺ຖປາຬິຘມ຺ມາ ວາ ອຕ຺ຖຘມ຺ມາ. ກລ຺ຍາຓຕາກຸສໂລຕິ ຍຸຕ຺ຕຕາກຸສໂລ, ຈຕຸນຍໂກວິໂທຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເທສນາຍຸຕ຺ຕິກຸສໂລ ວາ. ຜລຕາກຸສໂລຕິ ຂີຓາສວຜລກຸສໂລ. ‘‘ອາຍກຸສໂລ’’ຕິອາທີສຸ ອາໂຍຕິ ວຑ຺ຒິ. ສາ ອນຕ຺ຖຫານິໂຕ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ຈ ທຸວິຘາ. ອປາຍາຕິ ອວຑ຺ຒິ. ສາປິ ອຕ຺ຖຫານິໂຕ ອນຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ຈ ທຸວິຘາ. ອຸປາໂຍຕິ ສຕ຺ຕານໍ ອຈ຺ຈາຍິເກ ກິຈ຺ເຈ ວາ ຠເຍ ວາ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ຕສ຺ສ ຕິກິຈ຺ຉນສມຕ຺ຖໍ ຐານຸປ຺ປຕ຺ຕິກາຣຓໍ, ຕຕ຺ຖ ກຸສໂລຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຂີຓາສໂວ ຫິ ສພ຺ພໂສ ອວິຊ຺ຊາຍ ປຫີນຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາເວປຸລ຺ລປ຺ປຕ຺ໂຕ ເອເຕສຸ ອາຍາທີສຸ ກຸສໂລຕິ. ເອວໍ ອເສຂສ຺ສ ໂກສລ຺ລໍ ເອກເທເສນ ວິຠາເວຕ຺ວາ ປຸນ ອນວເສສໂຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ມຫຕາ ໂກສລ຺ເລນ ສມນ຺ນາຄໂຕ’’ຕິ ອາຫ.

ປຣິນິຏ຺ຐິຕສິກ຺ຂສ຺ສ ອເສຂສ຺ສ ສໂຕກາຣິຕາຍ ອຎ຺ຎໍ ປໂຍຊນໍ ນຕ຺ຖີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ. ອິທານິ ຍຖານິທ຺ທິຏ຺ຐໍ ເສຂາເສຂປຏິປທໍ ນິຄເມນ຺ໂຕ ‘‘ອິມາ ທ຺ເວ ຈຣິຍາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ໂພຊ຺ຌນ຺ຕິ ພຸຊ຺ຌິຕພ຺ພໍ. ຕໍ ຈຕຸພ຺ພິຘນ຺ຕິ ຕໍ ໂພຊ຺ຌໍ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ, ຈຕຸສຈ຺ຈຠາວໂຕ. ເອວໍ ຊານາຕີຕິ ເອວໍ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມຍາທິວເສນ ໂຍ ຊານາຕິ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຍໍ ອເສໂຂ ສຕິເວປຸລ຺ລປ຺ປຕ຺ໂຕ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ‘‘ສໂຕ ອຠິກ຺ກມຕີ’’ຕິອາທິນາ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ. ອິຘາປິ ປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊນວິຈຍາ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ເວທິຕພ຺ພາ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ¶ ຈ ມຫາເຖໂຣ ວິຈຍຫາຣໍ ວິຠຊນ຺ໂຕ ອຊິຕສຸຕ຺ຕວເສນ (ສຸ. ນິ. ໑໐໓ ອາທໂຍ; ຈູຬນິ. ອຊິຕມາຓວປຸຈ຺ຉາ ໕໗ ອາທໂຍ, ອຊິຕມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໑ ອາທໂຍ) ປຸຈ຺ຉາວິຈຍໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນວິຈຍຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເຣສຸປິ ປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊນວິຈຍານໍ ນຍໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອວໍ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ, ເອວໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ເອວນ຺ຕິ ອິມິນາ ນເຍນ. ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉາ ກາຕພ຺ພາ, ອາຈິກ຺ຂິຕພ຺ພາ ວາ, ວິເວເຈຕພ຺ພາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ຈາຕິອາທິ ອນຸຄີຕິວິຈຍນິທສ຺ສນໍ. ອນຸຄີຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ¶ ຈ ພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ຈ ສມາເນຕພ຺ພາຕິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຣເທສນາສງ຺ຂາຕາ ອນຸຄີຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ຈ ສໍວຓ຺ຓິຍມາເນນ ສຸຕ຺ເຕນ ສມານາ ສທິສີ ກາຕພ຺ພາ, ຕສ຺ມິໍ ວາ ສຸຕ຺ເຕ ສມ຺ມາ ອາເນຕພ຺ພາ. ອຕ຺ຖາປຄຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ອເປຕໍ, ອສມ຺ພນ຺ຘຕ຺ຖໍ ວາ ທສທາຬິມາທິວຈນໍ ວິຍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ສມ຺ຜປ຺ປລາປໍ ຠວຕີ’’ຕິ. ເອເຕນ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສມາເນຕພ຺ພຕາຍ ກາຣຓມາຫ. ທຸນ຺ນິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ອສມ຺ມາວຸຕ຺ຕສ຺ສ. ທຸນ຺ນໂຍຕິ ທຸກ຺ເຂນ ເນຕພ຺ໂພ, ເນຕຸໍ ວາ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ໂຍ. ພ຺ຍຎ຺ຊນຸເປຕນ຺ຕິ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິສມຸເປຕໍ.

ເອວໍ ອນຸຄີຕິວິຈຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ນິທ຺ເທສວາເຣ ‘‘ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ໂຍ ປວິຈໂຍ’’ຕິ ສໍຂິຕ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິຠຊິຕຸໍ ‘‘ສຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ປວິຈິນິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ວິຈິນນາກາຣໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ກິໍ ອິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ ອາຫຈ຺ຈວຈນ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອາຫຈ຺ຈວຈນນ຺ຕິ ຠຄວໂຕ ຐານກຣຓານິ ອາຫຈ຺ຈ ອຠິຫນ຺ຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕວຈນໍ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ສາມໍ ເທສິຕສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນຸສນ຺ຘິວຈນນ຺ຕິ ສາວກຠາສິຕໍ. ຕຎ຺ຫິ ຠຄວໂຕ ວຈນໍ ອນຸສນ຺ເຘຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕນໂຕ ‘‘ອນຸສນ຺ຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ນີຕຕ຺ຖນ຺ຕິ ຍຖາຣຸຕວເສນ ຎາຕພ຺ພຕ຺ຖໍ. ເນຍ຺ຍຕ຺ຖນ຺ຕິ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພຕ຺ຖໍ. ສໍກິເລສຠາຄິຍນ຺ຕິອາທີນໍ ປທານໍ ອຕ຺ໂຖ ປຏ຺ຐານວາຣວຓ຺ຓນາຍໍ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ຠຄວໂຕ ເທສນາ ໂສຬສວິເຘ ສາສນປຏ຺ຐາເນ ເອກໍ ຠາຄໍ ອຠຊນ຺ຕີ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ໂສປິ ນໂຍ ວິເຈຕພ຺ພຠາເວນ ອິຘ ນິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ.

ກຸຫິໍ ອິມສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ອິມສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ກສ຺ມິໍ ປເທເສ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສາເນສຸ. ສພ຺ພານິ ສຈ຺ຈານິ ປສ຺ສິຕພ຺ພານີຕິ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ‘‘ກຸຫິໍ ກສ຺ມິໍ ປເທເສ ກສ຺ມິໍ ວາ ປເທ ປສ຺ສິຕພ຺ພໍ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ວິເຈຕຸໍ, ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ ນິໂຣຘສຈ຺ຈໍ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈໍ ກຸຫິໍ ປສ຺ສິຕພ຺ພໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ວິເຈຕຸ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ສພ຺ພານິ ສຈ຺ຈານິ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ວິເຈຕພ຺ພານີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສາເນຕິ ເອວໍ ສຸຕ຺ຕໍ ປວິເຈຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາທິໂຕ ມຊ຺ຌໂຕ ປຣິໂຍສານໂຕ ¶ ຈ ເອວໍ ອິມິນາ ປຸຈ຺ຉາວິຈຍາທິນເຍນ ສຸຕ຺ຕໍ ປວິຈິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊນປຸພ຺ພາປຣານຸຄີຕິວິຈຍາ ປາຬິຍໍ ສຣູເປເນວ ທສ຺ສິຕາ. ອສ຺ສາທາທິວິຈໂຍ ປນ ສຈ຺ຈນິທ຺ຘາຣຓມຸເຂນ ນຍໂຕ ທສ຺ສິໂຕ, ໂສ ນິທ຺ເທສວາເຣ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕພ຺ພິຈເຍເນວ ຈ ປທວິຈໂຍ ສິທ຺ໂຘຕິ.

ວິຈຍຫາຣວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໘. ຕຕ຺ຖ ¶ ກຕໂມ ຍຸຕ຺ຕິຫາໂຣຕິອາທິ ຍຸຕ຺ຕິຫາຣວິຠງ຺ໂຄ. ຕຕ຺ຖ ກິໍ ໂຍຊຍຕີຕິ ຍຸຕ຺ຕິຫາຣສ຺ສ ວິສຍໍ ປຸຈ຺ຉຕິ. ໂກ ປເນຕສ຺ສ ວິສໂຍ? ອຕຖາກາເຣນ ຄຍ຺ຫມານາ ສຸຕ຺ຕຕ຺ຖາ ວິສໂຍ, ເຕ ຫິ ເຕນ ສາຕິສຍໍ ຍາຖາວໂຕ ຍຸຕ຺ຕິນິທ຺ຘາຣເຓນ ໂຍເຊຕພ຺ພາ. ອິຕເຣສຸປິ ອຍໍ ຫາໂຣ ອິຈ຺ຉິໂຕ ເອວ. ຕໍ ປນ ຠູຕກຖນມຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຍສ຺ມາ ປນາຍໍ ຍຸຕ຺ຕິຄເວສນາ ນາມ ນ ມຫາປເທເສນ ວິນາ, ຕສ຺ມາ ຍຸຕ຺ຕິຫາຣໍ ວິຠຊນ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ລກ຺ຂຓໍ ຕາວ ອຸປທິສິຕຸໍ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາປເທສາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ມຫາປເທສາຕິ ມຫາອປເທສາ, ພຸທ຺ຘາທໂຍ ມຫນ຺ເຕ ອປທິສິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕານິ ມຫາກາຣຓານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ມຫາປເທສາຕິ ມຫາໂອກາສາ, ມຫນ຺ຕານິ ຘມ຺ມສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐານານີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ວຈນຕ຺ໂຖ – ອປທິສ຺ສຕີຕິ ອປເທໂສ, ພຸທ຺ໂຘ ອປເທໂສ ເອຕສ຺ສາຕິ ພຸທ຺ຘາປເທໂສ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ‘‘ສມ຺ມຸຂາ ເມຕໍ ຠຄວໂຕ ສຸຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ເກນຈິ ອາຠຕສ຺ສ ຄນ຺ຖສ຺ສ ຘມ຺ໂມຕິ ວາ ອຘມ຺ໂມຕິ ວາ ວິນິຈ຺ຉຍເນ ກາຣຓໍ. ກິໍ ປນ ຕນ຺ຕິ? ຕສ຺ສ ຕຖາ ອາຠຕສ຺ສ ສຸຕ຺ໂຕຕຣຓາທິ ເອວ. ຍທິ ເອວໍ ກຖໍ ຈຕ຺ຕາໂຣຕິ? ອປທິສິຕປ຺ປເຠທໂຕ. ຘມ຺ມສ຺ສ ຫິ ທ຺ເວ ສມ຺ປທາໂຍ ຠຄວາ ສາວກາ ຈ. ເຕສຸ ສາວກາ ສງ຺ຆຄຓປຸຄ຺ຄລວເສນ ຕິວິຘາ. ‘‘ເອວມມຸມ຺ຫາ ມຍາຍໍ ຘມ຺ໂມ ປຏິຄ຺ຄຫິໂຕ’’ຕິ ອປທິສິຕພ຺ພານໍ ເຠເທນ ຈຕ຺ຕາໂຣ. ເຕນາຫ – ‘‘ພຸທ຺ຘາປເທໂສ…ເປ… ເອກຕ຺ເຖຣາປເທໂສ’’ຕິ. ຕານິ ປທພ຺ຍຎ຺ຊນານີຕິ ເກນຈິ ອາຠຕສຸຕ຺ຕສ຺ສ ປທານິ ພ຺ຍຎ຺ຊນານິ ຈ, ອຕ຺ຖປທານິ ເຈວ ພ຺ຍຎ຺ຊນປທານິ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສໍວຓ຺ຓເກນ ວາ ສໍວຓ຺ຓນາວເສນ ອາຫຣິຍມານານິ ¶ ປທພ຺ຍຎ຺ຊນານິ. ສຸຕ຺ເຕ ໂອຕາຣຍິຕພ຺ພານີຕິ ສຸຕ຺ເຕ ອນຸປ຺ປເວສິຕພ຺ພານິ. ສນ຺ທສ຺ສຍິຕພ຺ພານີຕິ ສໍສນ຺ເທຕພ຺ພານິ. ອຸປນິກ຺ຂິປິຕພ຺ພານີຕິ ປກ຺ຂິປິຕພ຺ພານິ.

ສຸຕ຺ຕາທີນິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກຕມສ຺ມິ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ຠຄວໂຕ ວຈນໍ ເອກຄາຖາມຕ຺ຕມ຺ປິ ສຈ຺ຈວິນິມຸຕ຺ຕໍ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ສຸຕ຺ເຕຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຈຕູສຸ ອຣິຍສຈ຺ເຈສູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ຕີຓິ ປິຏການິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອິມິນາ ເນຕ຺ຕິວຈເນນ ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ສໍສນ຺ທຕິ ເຈວ ສເມຕິ ຈາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍາວເທວ ອນຸປາທາປຣິນິພ຺ພານຕ຺ຖາ ຠຄວໂຕ ¶ ເທສນາ, ສາ ເອກນ຺ເຕນ ຣາຄາທິກິເລສວູປສມໍ ວທຕີຕິ ວິນເຍຕິປທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຣາຄວິນເຍ’’ຕິອາທິມາຫ. ວິນໂຍຕິ ຫິ ກາຣຓໍ ຣາຄາທິວູປສມນິມິຕ຺ຕໍ ອິຘາຘິປ຺ເປຕໍ. ຍຖາຫ –

‘‘ເຍ ໂຂ ຕ຺ວໍ, ໂຄຕມິ, ຘມ຺ເມ ຊາເນຍ຺ຍາສິ, ອິເມ ຘມ຺ມາ ສຣາຄາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂນ ວິຣາຄາຍ, ສຎ຺ໂຎຄາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂນ ວິສຎ຺ໂຎຄາຍ, ອາຈຍາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂນ ອປຈຍາຍ, ມຫິຈ຺ຉຕາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂນ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາຍ, ອສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຍາ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂນ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຍາ, ສງ຺ຄຓິກາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂນ ປວິເວກາຍ, ໂກສຊ຺ຊາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂນ ວີຣິຍາຣມ຺ຠາຍ, ທຸພ຺ຠຣຕາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂນ ສຸຠຣຕາຍ, ເອກໍເສນ ໂຄຕມິ ຘາເຣຍ຺ຍາສິ ‘ເນໂສ ຘມ຺ໂມ, ເນໂສ ວິນໂຍ, ເນຕໍ ສຕ຺ຖຸສາສນ’ນ຺ຕິ. ເຍ ຈ ໂຂ ຕ຺ວໍ, ໂຄຕມິ, ຘມ຺ເມ ຊາເນຍ຺ຍາສິ ອິເມ ຘມ຺ມາ ວິຣາຄາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂນ ສຣາຄາຍ, ວິສຎ຺ໂຎຄາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂນ ສຎ຺ໂຎຄາຍ, ອປຈຍາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂນ ອາຈຍາຍ, ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂນ ມຫິຈ຺ຉຕາຍ, ສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຍາ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂນ ອສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຍາ ປວິເວກາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂນ ສງ຺ຄຓິກາຍ, ວີຣິຍາຣມ຺ຠາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂນ ໂກສຊ຺ຊາຍ, ສຸຠຣຕາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂນ ທຸພ຺ຠຣຕາຍ, ເອກໍເສນ ໂຄຕມິ ຘາເຣຍ຺ຍາສິ ‘ເອໂສ ຘມ຺ໂມ, ເອໂສ ວິນໂຍ, ເອຕໍ ສຕ຺ຖຸສາສນ’’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໔໐໖).

ຘມ຺ມຕາຍນ຺ຕິປທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາເທ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ ຫິ ຐິຕາວ ສາ ຘາຕຸ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕຕາ ຘມ຺ມນິຍາມຕາຕິ (ອ. ນິ. ໓.໑໓໗) ວຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ຘມ຺ມຕາຍໍ ¶ ອຸປນິກ຺ຂິປິຕພ຺ພານີ’’ຕິ ອິທໍ ປາຬິຍໍ ນຕ຺ຖິ, ອຕ຺ຖທສ຺ສນວເສນ ປນ ອິຘ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປວຕ຺ຕິໍ ນິວຕ຺ຕິໍ ຕທຸປາຍຎ຺ຈ ພາຘກາທິຠາເວ ນິຍຕໍ ປຣິທີເປນ຺ໂຕ ສຸຕ຺ເຕ ໂອຕຣຕິ ນາມ. ເອກນ຺ເຕນ ຣາຄາທິກິເລສວິນຍໍ ວທນ຺ໂຕ ວິນເຍ ສນ຺ທິສ຺ສຕິ ນາມ. ຕຖາ ສສ຺ສຕໍ ອຸຈ຺ເຉທຎ຺ຈ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ເອກຕ຺ຕນຍາທິປຣິທີປເນນ ສຠາວຘມ຺ມານໍ ປຈ຺ຈຍປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຠາວໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ຘມ຺ມຕໍ ນ ວິໂລເມຕິ ນາມ.

ເອວໍວິໂຘ ຈ ກາມາສວາທິກໍ ອາສວໍ ນ ອຸປ຺ປາເທຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍທິ ຈຕູສຸ ອຣິຍສຈ຺ເຈສູ’’ຕິອາທິມາຫ. ນນຸ ຈ ອນຸໂລມໂຕ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ ປວຕ຺ຕິ, ປຏິໂລມໂຕ ນິວຕ຺ຕີຕິ ໂສ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ ອນຸປວິຏ຺ໂຐ ກສ຺ມາ ອິຘ ວິສຸໍ ຄຫິໂຕຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ. ອິຘ ປນ ວິສຸໍ ຄຫຓໍ ຘມ຺ມານໍ ປຈ຺ຈຍາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິທສ຺ສເນນ ອນິຈ຺ຈປຈ຺ຈຍລກ຺ຂຓໍ ອສມຕ຺ຖປຈ຺ຈຍລກ຺ຂຓໍ ນິຣີຫປຈ຺ຈຍລກ຺ຂຓຎ຺ຈ ວິຠາເວຕ຺ວາ ເຕສໍ ອຸທຍວນ຺ຕຕາ ຕໂຕ ເອວ ວຍວນ຺ຕຕາ ຕທຸຠເຍນ ¶ ອນິຈ຺ຈຕາ ອຸທຍພ຺ພຍປຏິປີຬເນນ ທຸກ຺ຂຕາ ອນຕ຺ຕຕາຕິ ຕິລກ຺ຂຓສມາໂຍຄປຣິທີປນີ ສພ຺ພທິຏ຺ຐິຄຕກຸມຕິວິທ຺ຘໍສນີ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓາ ສາສນສມ຺ປຕ຺ຕິ ປກາສິຕາ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ສຸຕ຺ຕໍ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ ອາຈຣິຍວາໂທ ອຕ຺ຕໂນມຕີຕິ ອິທໍ ຈຕຸກ຺ກໍ ເວທິຕພ຺ພໍ – ຕຕ຺ຖ ສຸຕ຺ຕໍ ນາມ ຕິສ຺ໂສ ສງ຺ຄີຕິໂຍ ອາຣຸຬ຺ຫານິ ຕີຓິ ປິຏການິ. ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ ນາມ ມຫາປເທສາ, ຍໍ ‘‘ອນຸໂລມກປ຺ປິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອາຈຣິຍວາໂທ ນາມ ອຏ຺ຐກຖາ. ອຕ຺ຕໂນມຕິ ນາມ ນຍຄ຺ຄາເຫນ ອນຸພຸທ຺ຘິຍາ ອຕ຺ຕໂນ ປຏິຠານໍ. ຕຕ຺ຖ ສຸຕ຺ຕໍ ອປ຺ປຏິພາຫິຍໍ, ຕໍ ປຏິພາຫນ຺ເຕນ ສຕ຺ຖາວ ປຏິພາຫິໂຕ ໂຫຕິ. ອນຸໂລມກປ຺ປິຍໍ ປນ ສຸຕ຺ເຕນ ສເມນ຺ຕເມວ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ນ ອິຕຣໍ. ອາຈຣິຍວາໂທປິ ສຸຕ຺ເຕນ ສເມນ຺ໂຕ ເອວ ຄເຫຕພ຺ໂພ, ນ ອິຕໂຣ. ຕຖາ ອຕ຺ຕໂນມຕິ, ສາ ປນ ສພ຺ພທຸພ຺ພລາຕິ.

ອິທານິ ຍທຕ຺ຖໍ ອິຘ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາປເທສາ ອາຠຕາ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຈຕູຫິ ມຫາປເທເສຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ຍນ຺ຕິ ຍໍ ຍໍ ອຕ຺ຖຊາຕຎ຺ຈ ຘມ຺ມຊາຕຎ຺ຈ. ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ຈຕູຫິ ມຫາປເທເສຫິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ເຍນ ເຍນາຕິ ເຍນ ເຍນ ກາຣເຓນ. ຍຖາ ຍຖາຕິ ເຍນ ເຍນ ປກາເຣນ. ຕໍ ຕໍ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ສໍວຓ຺ຓິຍມາເນ ສຸຕ຺ເຕ ອາຠເຕນ ກາຣເຓນ ປສງ຺ເຄນ ປກາເຣນ ຈ ສຸຕ຺ຕໂຕ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ສໍວຓ຺ຓນາວເສນ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ¶ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ຈຕຸມຫາປເທສາວິຣຸທ຺ຘາຍ ຍຸຕ຺ຕິຍາ ສຸຕ຺ຕໂຕ ອຕ຺ເຖ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ຍຸຕ຺ຕິຫາຣໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ເສຕິ.

໑໙. ອິທານິ ຕໍ ຍຸຕ຺ຕິນິທ຺ຘາຣຓໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິເຕນາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ກຕິ ປທານີຕິ ກິຕ຺ຕການິ ປທານິ. ປຣິໂຍຄາຫິຕພ຺ພນ຺ຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວິເຈຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຕ຺ຕການິ ປທານິ ຍຖາຘິປ຺ເປຕໍ ອຕ຺ຖໍ ອຠິວທນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຕການິ ປທານິ ຕທຕ຺ຖສ຺ເສກສ຺ສ ຎາຕຸໍ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ ‘‘ເອໂກ ປຎ຺ໂຫ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕານິ ປນ ເອກຄາຖາຍໍ ຍທິ ວາ ສພ຺ພານິ ປທານິ ຍາວ ຍທິ ວາ ເອກໍ ປທໍ ເອກໍ ອຕ຺ຖໍ ອຠິວທຕິ, ເອໂກເຍວ ໂສ ປຎ຺ໂຫຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຍທິ ສພ຺ພານີ’’ຕິອາທິນາ. ຕນ຺ຕິ ຕໍ ປຎ຺ຫໍ. ອຎ຺ຎາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຊານິຕພ຺ພໍ. ກິໍ ອິເມ ຘມ຺ມາຕິອາທິ ອາຊານນາກາຣທສ຺ສນໍ. ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ມາຕິ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມາ. ນານຕ຺ຖາຕິ ນານາ ອຕ຺ຖາ.

ປຸຈ຺ຉາຄາຖາຍໍ ອຍໍ ປທຕ຺ໂຖ – ເກນສ຺ສຸພ຺ຠາຫໂຕ ໂລໂກຕິ ອຍໍ ສຕ຺ຕໂລໂກ ໂຈໂຣ ວິຍ ໂຈຣຆາຕເກນ ¶ ເກນ ອຠິຫໂຕ ວຘີຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເກນສ຺ສຸ ປຣິວາຣິໂຕຕິ ມາລຸວລຕາຍ ວິຍ ນິສ຺ສິຕຣຸກ຺ໂຂ ເກນ ໂລໂກ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖໂຏ. ເກນ ສລ຺ເລນ ໂອຕິຓ຺ໂຓຕິ ເກນ ວິສປີຕຂຸຣປ຺ເປນ ວິຍ ສຣີຣພ຺ຠນ຺ຕຣນິມຸຄ຺ເຄນ ສລ຺ເລນ ອນຸປວິຏ຺ໂຐ. ກິສ຺ສ ຘູປາຍິໂຕຕິ ກິສ຺ສ ເກນ ກາຣເຓນ ຘູປາຍິໂຕ ສນ຺ຕາປິໂຕ ໂລໂກ. ສທາຕິ ປທໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເຕຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ປທານິ. ປຎ຺ຫສທ຺ທາເປກ຺ຂາຍ ປຸລ຺ລິງ຺ຄນິທ຺ເທໂສ. ‘‘ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕີ’’ຕິ ເອເຕນ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໂຕ ຕໂຍ ປຎ຺ຫາຕິ ຎາຍຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

໒໐. ຕຕ຺ຖາຕິ ວິສ຺ສຊ຺ຊນຄາຖາຍໍ ທຸຕິຍປາເທ ວຸຕ຺ຕາ ຊຣາ ຈ ປຐມປາເທ ວຸຕ຺ຕໍ ມຣຓຎ຺ຈາຕິ ອິມານິ ທ຺ເວ ສງ຺ຂຕສ຺ສ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ‘‘ສງ຺ຂໂຕ’’ຕິ ລກ຺ຂີຍຕິ ເອເຕຫີຕິ ສງ຺ຂຕລກ຺ຂຓານິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ – ‘‘ຕີຓິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສງ຺ຂຕສ຺ສ ສງ຺ຂຕລກ຺ຂຓານິ. ກຕມານິ ຕີຓິ? ອຸປ຺ປາໂທ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ວໂຍ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ຐິຕສ຺ສ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຎາຍຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໔໗; ກຖາ. ໒໑໔). ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຊຣາຍໍ ຐິຕສ຺ສ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ, ມຣຓໍ ວໂຍ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ຐິຕສ຺ສ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ຂນ຺ຘປ຺ປພນ຺ຘສ຺ສ ປຸພ຺ພາປຣວິເສໂສ ອິຘ ຊຣາ, ນ ຂຓຏ຺ຐິຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ມຣຓໍ ວໂຍ’’ຕິ ອິມິນາ ຈ ‘‘ຕິສ຺ໂສ ມໂຕ, ຜຸສ຺ໂສ ¶ ມໂຕ’’ຕິ ເອວໍ ໂລເກ ວຸຕ຺ຕໍ ສມ຺ມຸຕິມຣຓໍ ທສ຺ເສຕິ, ນ ຂຓິກມຣຓໍ, ສມຸຈ຺ເຉທມຣຓໍ ວາ.

ອິທານິ ‘‘ເຕ ຕໂຍ ປຎ຺ຫາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ຍຸຕ຺ຕິວເສນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຊຣາຍ ຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຊິຓ຺ຓສ຺ສ ມຣຓທສ຺ສນໂຕ ຊຣາມຣຓານໍ ນານຕ຺ຕໍ ອສມ຺ປຏິຈ຺ຉມານໍ ປຕິ ເຕສໍ ນານຕ຺ຕທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ຄພ຺ຠຄຕາປິ ຫິ ມີຍນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍຖາຘິປ຺ເປຕຊຣາວິຣຫິຕສ຺ສ ມຣຓສ຺ສ ທສ຺ສນໂຕ ອຎ຺ຎາ ຊຣາ ອຎ຺ຎໍ ມຣຓນ຺ຕິ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ນ ຈ ເຕ ຊິຓ຺ຓາ ຠວນ຺ຕີ’’ຕິ. ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍ? ເກວລສ຺ສ ມຣຓສ຺ສ ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ອຎ຺ຎາວ ຊຣາ ອຎ຺ຎໍ ມຣຓໍ, ຍຖາ ຕໍ ເທວານນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ອຕ຺ຖິ ຈ ເທວານ’’ນ຺ຕິອາທິນາ. ອນຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ເມນ ຈ ຕິກິຈ຺ຉເນນ ສກ຺ກາ ຊຣາຍ ປຏິກາຣໍ ກາຕຸໍ, ນ ຕຖາ ມຣຓສ຺ສາຕິ ເອວມ຺ປິ ຊຣາມຣຓານໍ ອຕ຺ຖໂຕ ນານຕ຺ຕໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສກ຺ກເຕວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສກ຺ກເຕຕິ ສກ຺ຍເຕ, ສກ຺ກາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຏິກມ຺ມນ຺ຕິ ປຏິກຣຓໍ. ນນຸ ຈ ມຣຓສ຺ສາປິ ປຏິກາຣໍ ກາຕຸໍ ສກ຺ກາ ອິທ຺ຘິປາທຠາວນາຍ ວສິຠາເວ ສຕີຕິ ໂຈທນໍ ມນສິ ກຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ອຎ຺ຎຕ຺ເຣວ ອິທ຺ຘິມນ຺ຕານໍ ອິທ຺ຘິວິສຍາ’’ຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ –

‘‘ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ, ອານນ຺ທ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ອິທ຺ຘິປາທາ ຠາວິຕາ ພຫຸລີກຕາ ຍານີກຕາ ວຕ຺ຖຸກຕາ ¶ ອນຸຏ຺ຐິຕາ ປຣິຈິຕາ ສຸສມາຣທ຺ຘາ, ໂສ ອາກງ຺ຂມາໂນ ກປ຺ປໍ ວາ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍ ກປ຺ປາວເສສໍ ວາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໑໖໖, ໑໘໒; ສໍ. ນິ. ໕.໘໒໒; ກຖາ. ໖໒໓; ອຸທາ. ໕໑).

ໂກ ປເນຕ຺ຖ ກປ຺ໂປ, ໂກ ວາ ກປ຺ປາວເສໂສຕິ? ກປ຺ໂປຕິ ອາຍຸກປ຺ໂປ, ຍສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ກາເລ ຍໍ ມນຸສ຺ສານໍ ອາຍຸປ຺ປມາຓໍ, ຕໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ກປ຺ປໍ ຕິຏ຺ຐຕິ ນາມ. ‘‘ອປ຺ປໍ ວາ ຠິຍ຺ໂຍ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໗; ອ. ນິ. ໗.໗໔) ວຸຕ຺ຕໍ ປນ ວສ຺ສສຕາທິໂຕ ອຕິເຣກໍ ຕິຏ຺ຐນ຺ໂຕ ກປ຺ປາວເສສໍ ຕິຏ຺ຐຕິ ນາມ. ຍທິ ເອວໍ ກສ຺ມາ ອິທ຺ຘິມນ຺ໂຕ ເຈໂຕວສິປ຺ປຕ຺ຕາ ຂີຓາສວາ ໂລກຫິຕຕ຺ຖໍ ຕຖາ ນ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີຕິ? ຂນ຺ຘສງ຺ຂາຕສ຺ສ ທຸກ຺ຂຠາຣສ຺ສ ປຣິຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ອນຸສ຺ສຸກ຺ກຕາຍ ຈ. ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘສພ຺ພຸສ຺ສຸກ຺ກາ ຫິ ເຕ ອຸຕ຺ຕມປຸຣິສາຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຘມ຺ມເສນາປຕິນາ –

‘‘ນາຠິນນ຺ທາມິ ມຣຓໍ, ນາຠິກງ຺ຂາມິ ຊີວິຕໍ;

ກາລຎ຺ຈ ປຏິກງ຺ຂາມິ, ເວຕນໍ ຠຕໂກ ຍຖາ’’ຕິ. (ເຖຣຄາ. ໖໕໔; ມິ. ປ. ໒.໒.໔);

ຍຖາ ¶ ຊຣາມຣຓານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອຕ຺ຖໂຕ ນານຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ເຕຫິ ຕຓ຺ຫາຍ ຈ ນານຕ຺ເຕ ທສ຺ສິເຕ ‘‘ຕໂຍ ປຎ຺ຫາ’’ຕິ ອິທໍ ສິຊ຺ຌຕີຕິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍໍ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ຕຓ຺ຫາຍ ອຠາເວປິ ສຕິ ຊຣາມຣຓໍ ລພ຺ຠຕິ ຂີຓາສວສນ຺ຕາເນ, ຕສ຺ມາ ອຎ຺ຎໍ ຊຣາມຣຓໍ ອຎ຺ຎາ ຕຓ຺ຫາຕິ ອິມມຕ຺ຖມາຫ ‘‘ທິສ຺ສນ຺ຕິ ວີຕຣາຄາ ຊີຣນ຺ຕາປິ ມີຍນ຺ຕາປີ’’ຕິ. ນນຸ ຈ ຕຓ຺ຫາປິ ຊີຣຓຠິຊ຺ຊນສຠາວາຕິ? ສຈ຺ຈໍ, ນ ອິທໍ ຊຣາມຣຓໍ ອິຘາຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕວາຍມຕ຺ໂຖ. ‘‘ຍທິ ຈາ’’ຕິອາທິນາ ຊຣາມຣຓໂຕ ຕຓ຺ຫາຍ ອນຎ຺ຎຕ຺ເຕ ໂທສໍ ທສ຺ເສຕິ. ໂຍພ຺ພນຏ຺ຐາປິ ວິຄຕຕຓ຺ຫາ ສິຍຸໍ, ນ ອິທໍ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຊຣາມຣຓມ຺ປິ ສິຍາ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ສມຸທໂຍ ຕຓ຺ຫາຍ ອນຎ຺ຎຕ຺ເຕ ສຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນ ຈ ສິຍາ ຕຓ຺ຫາ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ສມຸທໂຍ ຊຣາມຣຓໂຕ ອນຎ຺ຎຕ຺ເຕ ສຕີຕິ ຠາໂວ. ນ ຫິ ຊຣາມຣຓໍ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ສມຸທໂຍ, ຕຓ຺ຫາ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ສມຸທໂຍ, ຕສ຺ມາ ເວທິຕພ຺ພໍ ເອເຕສມຕ຺ຖໂຕ ນານຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍຖາ ຈ ຕຓ຺ຫາ ມຄ຺ຄວຊ຺ຌາ, ເອວໍ ຊຣາມຣຓມ຺ປິ ສິຍາ ມຄ຺ຄວຊ຺ຌໍ ຕຓ຺ຫາຍ ອນຎ຺ຎຕ຺ເຕ ສຕິ. ຍຖາ ຈ ຊຣາມຣຓໍ ນ ມຄ຺ຄວຊ຺ຌໍ, ຕຖາ ຕຓ຺ຫາປິ ສິຍາຕິ ອຍມ຺ປິ ນໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ ເອວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອິມາຍ ຍຸຕ຺ຕິຍາຕິ ¶ ອິມາຍ ຍຖາວຸຕ຺ຕາຍ ອຸປປຕ຺ຕິຍາ. ອຎ຺ຎມຎ຺ເຎຫີຕິ ອຎ຺ຎາຫິ ອຎ຺ຎາຫິ ກາຣຓູປປຕ຺ຕີຫິ ອຕ຺ຖໂຕ ເຈ ອຎ຺ຎຕ຺ຕໍ, ຕທຎ຺ຎມ຺ປິ ພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ຄເວສິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອິເມສໍ ຘມ຺ມານໍ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິມເມວຕ຺ຖໍ ‘‘ນ ຫິ ຍຸຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທິນາ ວິວຣຕິ. ຕຓ຺ຫາຍ ອຘິປ຺ປາເຍ ອປຣິປູຣມາເນຕິ ອິຈ຺ຉິຕາລາຠມາຫ. ເຕນ ອິຈ຺ຉາຕຓ຺ຫານໍ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກຕ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ. ເອເຕນ ນ ຫິ ຍຸຊ຺ຊຕິ ອິຈ຺ຉາຍ ຈ ຕຓ຺ຫາຍ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຍຖາ ອິທໍ ວຈນໍ ສມຕ຺ຖນໍ ໂຫຕິ, ເອວໍ ອິຈ຺ຉາວິປຣິຍາເຍ ອາຆາຕວຕ຺ຖູສຸ ໂກໂຘ ຈ ອຸປນາໂຫ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອິທມ຺ປິ ສມຕ຺ຖນໍ ໂຫຕິ, ນ ຕຖາ ຊຣາມຣຓວິປຣິຍາເຍຕິ ຊຣາມຣຓຕຓ຺ຫານໍ ອຕ຺ຖໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຕມ຺ປິ ສມຕ຺ຖິຕໍ ໂຫຕີຕິ ເອຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ອິມາຍ ຍຸຕ຺ຕິຍາ’’ຕິອາທິນາ.

ຍທິ ອິຈ຺ຉາຕຓ຺ຫານໍ ອຕ຺ຖໂຕ ອນຎ຺ຎຕ຺ຕໍ, ອຖ ກສ຺ມາ ຠຄວຕາ ອິມິສ຺ສາ ຄາຖາຍ ທ຺ວິຘາ ວຸຕ຺ຕາຕິ? ຕຕ຺ຖ ປຣິຫາຣມາຫ ‘‘ຍໍ ປນິທ’’ນ຺ຕິອາທິນາ. ຕຕ຺ຖ ຍນ຺ຕິ ກິຣິຍາປຣາມສນໍ. ອຠິລປິຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ຍໍ ອິທໍ ອຠິລປນໍ ¶ , ອິທໍ ພາຫິຣານໍ ຣູປາທີນໍ ວຕ຺ຖູນໍ ອາຣມ຺ມຓວເສນ, ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ທ຺ວີຫິ ຘມ຺ເມຫີຕິ ທ຺ວີຫິ ປກຕີຫິ. ກາ ປນ ຕາ ປກຕິໂຍຕິ? ອປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ວິສຍສ຺ສ ເອສນວເສນ ອິຈ຺ຉາ, ປຕ຺ຕສ຺ສ ອປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ວາ ປາຕຸກາມຕາວເສນ ຕຓ຺ຫາ, ອຍເມຕາສໍ ວິເສໂສ. ຍທິປິ ເອວໍ, ຕຖາປິ ສພ຺ພາ ຕຓ຺ຫາ ຣູປາທິວິສຍໍ ຄິລິຕ຺ວາ ປຣິນິຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ຄຫເຓນ ເອກສຠາວາ ເອວາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສພ຺ພາ ຫິ ຕຓ຺ຫາ ອຊ຺ໂຌສານລກ຺ຂເຓນ ເອກລກ຺ຂຓາ’’ຕິ ອາຫ. ອິທານິ ຕມຕ຺ຖໍ ອຸປມາຍ ປກາເສນ຺ໂຕ ‘‘ສພ຺ໂພ ອຄ຺ຄີ’’ຕິອາທິມາຫ, ຕໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ອຍໍ ປນ ນ ເກວລໍ ຕຓ຺ຫາ ອາຣມ຺ມເຓ ປວຕ຺ຕິວິເສເສນ ທ຺ວີຫິ ເອວ ນາເມຫິ ວຸຕ຺ຕາ, ອຖ ໂຂ ອເນເກຫິປິ ປຣິຍາເຍຫີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ອິຈ຺ຉາອິຕິປີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຕ຺ຖ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ ຕາຍ ອາຣມ຺ມຓານີຕິ ອິຈ຺ຉາ. ຕຓ຺ຫາຍນຏ຺ເຐນ ຕຓ຺ຫາ. ປີຬາຊນນໂຕ ທຸຣຸທ຺ຘາຣຓໂຕ ຈ ວິສປີຕໍ ສລ຺ລໍ ວິຍາຕິ ສລ຺ລໍ. ສນ຺ຕາປນຏ຺ເຐນ ຘູປາຍນາ. ອາກຑ຺ຒນຏ຺ເຐນ ສີຆໂສຕາ ສຣິຕາ ວິຍາຕິ ສຣິຕາ, ອລ຺ລຏ຺ເຐນ ວາ ສຣິຕາ, ‘‘ສຣິຕານິ ສິເນຫິຕານິ ຈ, ໂສມນສ຺ສານິ ຠວນ຺ຕິ ຊນ຺ຕຸໂນ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໓໔໑) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອລ຺ລານິ ເຈວ ສິນິທ຺ຘານິ ຈາຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ. ວິສຕ຺ຕິກາຕິ ວິສຕາຕິ ວິສຕ຺ຕິກາ. ວິສຏາຕິ ວິສຕ຺ຕິກາ. ວິສມາຕິ ວິສຕ຺ຕິກາ. ວິສາລາຕິ ວິສຕ຺ຕິກາ. ວິສກ຺ກຕີຕິ ວິສຕ຺ຕິກາ. ວິສໍວາທິກາຕິ ວິສຕ຺ຕິກາ ¶ . ວິສໍຫຣຕີຕິ ວິສຕ຺ຕິກາ. ວິສມູລາຕິ ວິສຕ຺ຕິກາ. ວິສຜລາຕິ ວິສຕ຺ຕິກາ. ວິສປຣິໂຠຄາຕິ ວິສຕ຺ຕິກາ. ວິສຕາ ວາ ປນ ສາ ຕຓ຺ຫາ ຣູເປ ສທ຺ເທ ຄນ຺ເຘ ຣເສ ໂຜຏ຺ຐພ຺ເພ ຘມ຺ເມ ກຸເລ ຄເຓ ວິສຕາ ວິຕ຺ຖຕາຕິ ວິສຕ຺ຕິກາ.

ສິເນຫນວເສນ ສິເນໂຫ. ນານາຄຕີສຸ ກິລມຖຸປ຺ປາທເນນ ກິລມໂຖ. ປລິເວຐນຏ຺ເຐນ ລຕາ ວິຍາຕິ ລຕາ. ‘‘ລຕາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊ ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໓໔໐) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມມນ຺ຕິ ມຎ຺ຎນວເສນ ມຎ຺ຎນາ. ທູຣຄຕມ຺ປິ ອາກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ພນ຺ຘນຏ຺ເຐນ ພນ຺ໂຘ. ອາສີສນຏ຺ເຐນ ອາສາ. ອາຣມ຺ມຓຣສໍ ປາຕຸກາມຕາວເສນ ປິປາສາ. ອຠິນນ຺ທນຏ຺ເຐນ ອຠິນນ຺ທນາ. ອິຕີຕິ ເອວໍ ອາຣມ຺ມເຓ ປວຕ຺ຕິວິເສເສນ ອເນເກຫິ ນາເມຫິ ຄຍ຺ຫມານາປິ ສພ຺ພາ ຕຓ຺ຫາ ອຊ຺ໂຌສານລກ຺ຂເຓນ ເອກລກ຺ຂຓາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ນິຄເມຕິ.

ປຸນ ¶ ຕຓ຺ຫາຍ ອເນເກຫິ ນາເມຫິ ຄຫິຕຠາວເມວ ‘‘ຍຖາ ຈາ’’ຕິອາທິນາ ອຸປຈເຍນ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ເວວຈເນຕິ ເວວຈນຫາຣວິຠງ຺ເຄ. ‘‘ອາສາ ຈ ປິຫາ’’ຕິ ຄາຖາຍ (ເນຕ຺ຕິ. ໓໗; ເປຏໂກ. ໑໑) ອຕ຺ຖໍ ຕຕ຺ເຖວ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມ. ອວິຄຕຣາຄສ຺ສາຕິອາທີສຸ ຣຎ຺ຊນຏ຺ເຐນ ຣາໂຄ, ຉນ຺ທນຏ຺ເຐນ ຉນ຺ໂທ, ປິຍາຍນຏ຺ເຐນ ເປມໍ, ປຣິທຫນຏ຺ເຐນ ປຣິທາໂຫຕິ ຕຓ຺ຫາວ ວຸຕ຺ຕາ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ຕຓ຺ຫາເຍຕໍ ເວວຈນ’’ນ຺ຕິ. ເອວໍ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ເອວໍ ອິຈ຺ຉາຕຓ຺ຫານໍ ອຕ຺ຖໂຕ ອນຎ຺ຎຕ຺ຕາ ‘‘ຕໂຍ ປຎ຺ຫາ’’ຕິ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ ຍຸຕ຺ຕິຍາ ສງ຺ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໑. ເອວໍ ‘‘ເກນສ຺ສຸພ຺ຠາຫໂຕ ໂລໂກ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໖໖) ຄາຖາຍ ‘‘ຕໂຍ ປຎ຺ຫາ’’ຕິ ປຎ຺ຫຕ຺ຕຍຠາເວ ຍຸຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອຎ຺ເຎຫິ ປກາເຣຫິ ຍຸຕ຺ຕິຄເວສນໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສພ຺ໂພ ທຸກ຺ຂູປຈາໂຣ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ທຸກ຺ຂູປຈາໂຣຕິ ທຸກ຺ຂປ຺ປວຕ຺ຕິ. ກາມຕຓ຺ຫາສງ຺ຂາຣມູລໂກຕິ ກາມຕຓ຺ຫາປຈ຺ຈຍສງ຺ຂາຣເຫຕຸໂກຕິ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນິພ຺ພິທູປຈາໂຣຕິ ນິພ຺ພິທາປວຕ຺ຕິ ກາມານໍ ວິປຣິຓາມຎ຺ຎຖາຠາວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ອນຠິຣຕິ ຎາຓນິພ຺ພິທາ ຈ. ກາມຕຓ຺ຫາປຣິກ຺ຂາຣມູລໂກຕິ ກາມຕຓ຺ຫາຍ ປຣິກ຺ຂາຣຠູຕວຕ຺ຖຸກາມເຫຕຸໂກ. ຕຕ຺ຖ ອນຠິຣຕິສງ຺ຂາຕາ ນິພ຺ພິທາ ກາມຕຓ຺ຫາປຣິກ຺ຂາຣມູລິກາ, ນ ຎາຓນິພ຺ພິທາຕິ ສພ຺ໂພ ນິພ຺ພິທູປຈາໂຣ ກາມຕຓ຺ຫາປຣິກ຺ຂາຣມູລໂກຕິ ນ ປນ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມາຍ ຍຸຕ຺ຕິຍາຕິ ນຍໍ ທສ຺ເສຕິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍຖາ ປຎ຺ຫຕ຺ຕຍຠາເວ ຍຸຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ຍຖາ ຈ ທຸກ຺ຂູປຈາຣນິພ຺ພິທູປຈາເຣສຸ, ເອວໍ ອິມາຍ ຍຸຕ຺ຕິຍາ ອິມິນາ ໂຍເຄນ ນເຍນ ອຎ຺ຎມຎ຺ເຎຫິ ກາຣເຓຫິ ຕໍຕໍປາຬິປ຺ປເທເສ ອນຸຣູເປຫິ ອຎ຺ຎຖາ ອຎ຺ເຎຫິ ເຫຕູຫິ ຍຸຕ຺ຕິ ຄເວສິຕພ຺ພາຕິ.

ອິທານິ ¶ ຕໍ ນຍທສ຺ສນໍ ສໍຂິຕ຺ຕນ຺ຕິ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ຫິ ຠຄວາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖາຍໍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ຣາຄໂທສໂມຫຈຣິຕານໍ ຍຖາກ຺ກມໍ ອສຸຠເມຕ຺ຕາປຈ຺ຈຍາກາຣກຖາ ຣາຄາທິວິນຍນໂຕ ສປ຺ປາຍາຕິ ອຍໍ ສາສນຍຸຕ຺ຕິ. ເອວມວຏ຺ຐິເຕ ຍທິ ຣາຄຈຣິຕສ຺ສ ເມຕ຺ຕາເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິໍ ເທເສຍ຺ຍ, ສາ ເທສນາ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ ອສປ຺ປາຍຠາວໂຕ. ຕຖາ ສຸຂາປຏິປທາທໂຍຕິ. ນນຸ ຈ ສຸຂາປຏິປທາທໂຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ, ນ ເທສນາຍາຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ອິຘ ປນ ຣາຄຈຣິໂຕຕິ ຕິພ຺ພກິເລໂສ ຣາຄຈຣິໂຕຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ຕສ຺ສ ທຸກ຺ຂາຍ ປຏິປທາຍ ຠາວນາ ¶ ສມິຊ຺ຌຕິ. ຍສ຺ສ ຈ ທຸກ຺ຂາຍ ປຏິປທາຍ ຠາວນາ ສມິຊ຺ຌຕິ, ຕສ຺ສ ຄຣຸຕຣາ ອສຸຠເທສນາ ສປ຺ປາຍາ, ຍສ຺ສ ຄຣຸຕຣາ ອສຸຠເທສນາ ສປ຺ປາຍາ, ນ ຕສ຺ສ ມນ຺ທກິເລສສ຺ສ ວິຍ ລຫຸກຕຣາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ສຸຂໍ ວາ ປຏິປທໍ…ເປ… ເທເສຍ຺ຍ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ ເທສນາ’’ຕິ. ອິມິນາ ນເຍນ ເສສປເທສຸປິ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ອຕ຺ໂຖ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອຍຸຕ຺ຕປຣິຫາເຣນ ຍຸຕ຺ຕິສມຘິຄໂມຕິ ຍຸຕ຺ຕິວິຈາຣຓາຍ ອຍຸຕ຺ຕິປິ ຄເວສິຕພ຺ພາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຍທິ ຫິ…ເປ… ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ ເທສນາ’’ຕິ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເອວໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈີຕິອາທິ ຍຸຕ຺ຕິຫາຣໂຍຊນາຍ ນຍທສ຺ສນເມວ.

ຕຕ຺ຖ ເອວນ຺ຕິ ອິມິນາ ນເຍນ. ຍໍ ກິຎ຺ຈີຕິ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ. ອນຸໂລມປ຺ປຫານນ຺ຕິ ປຫານສ຺ສ ອນຸຣູປໍ, ປຫານສມຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸຕ຺ເຕ ອນວເສສານໍ ປທຕ຺ຖານໍ ອນຸປທວິຈາຣຓາ ວິຈໂຍ ຫາໂຣ, ວິຈຍຫາຣສໍວຓ຺ຓນາຍ ນິທ຺ຘາຣິເຕສຸ ອຕ຺ເຖສຸ ຍຸຕ຺ຕິຄເວສນໍ ສຸກຣນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ສພ຺ພໍ ຕໍ ວິຈເຍນ ຫາເຣນ ວິຈິນິຕ຺ວາ ຍຸຕ຺ຕິຫາເຣນ ໂຍເຊຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ຍາວຕິກາ ຎາຓສ຺ສ ຠູມີຕິ ສໍວຓ຺ເຓນ຺ຕສ຺ສ ອາຈຣິຍສ຺ສ ຍໍ ຎາຓໍ ຍໍ ປຏິຠານໍ, ຕສ຺ສ ຍຕ຺ຕໂກ ວິສໂຍ, ຕຕ຺ຕໂກ ຍຸຕ຺ຕິຫາຣວິຈາໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ອນນ຺ຕນໂຍ ສມນ຺ຕຠທ຺ທໂກ ວິມທ຺ທກ຺ຂໂມ ວິຈິຕ຺ຕເທສໂນ ຈ ສທ຺ຘມ຺ໂມຕິ.

ເອວໍ ນຍທສ຺ສນວເສເນວ ຍຸຕ຺ຕິຫາຣໂຍຊນາ ທສ຺ສິຕາຕິ ຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຜລສມາປຕ຺ຕິນວານຸປຸພ຺ພສມາປຕ຺ຕິວສິຠາເວຫິ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເມຕ຺ຕາວິຫາຣິສ຺ສ ສໂຕ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ເມຕ຺ຕາວິຫາຣິສ຺ສາຕິ ເມຕ຺ຕາວິຫາຣລາຠິໂນ. ສໂຕຕິ ສມານສ຺ສ, ຕຖາຠູຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພ຺ຍາປາໂທຕິ ປໂທໂສ. ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຍາທາຍ ຐສ຺ສຕີຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິຠວິສ຺ສຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ກຸສລາກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ອປຸພ຺ພໍ ອຈຣິມໍ ປວຕ຺ຕິ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐານສ຺ສ ອປຣຠາເຄຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ຐສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ ເທສນາຕິ ພ຺ຍາປາທປຏິປກ຺ຂຕ຺ຕາ ເມຕ຺ຕາຍ ຕາທິສີ ກຖາ ນ ຍຸຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພ຺ຍາປາໂທ ປຫານໍ ອພ຺ຠຕ຺ຖໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ ເທສນາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕກາຣຓໂຕ ¶ ເອວ ອຍໍ ກຖາ ຍຸຕ຺ຕາຕິ. ເສສວາເຣສຸປິ ອິມິນາວ ນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອນຸຕ຺ຕານໍ ເອວ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມ.

ອນິມິຕ຺ຕວິຫາຣິສ຺ສາຕິ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາມຸເຂນ ປຏິລທ຺ຘຜລສມາປຕ຺ຕິວິຫາຣສ຺ສ. ນິມິຕ຺ຕານຸສາຣີຕິ ສງ຺ຂາຣນິມິຕ຺ຕານຸສາຣີ. ເຕນ ເຕເນວາຕິ ນິຈ຺ຈາທີສຸ ¶ ຍໍ ຍໍ ປຫີນໍ, ເຕນ ເຕເນວ ນິມິຕ຺ເຕນ. ອສ຺ມີຕິ ວິຄຕນ຺ຕິ ປຎ຺ຈສຸ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ເຘສຸ ທິຏ຺ຐິມານວເສນ ຍໍ ອສ຺ມີຕິ ມຎ຺ຎິຕໍ, ຕໍ ວິຄຕໍ. ຕເມວຕ຺ຖໍ ວິວຣຕິ ‘‘ອຍມຫມສ຺ມີຕິ ນ ສມນຸປສ຺ສາມີ’’ຕິ. ວິຈິກິຈ຺ຉາກຖໍກຖາສລ຺ລນ຺ຕິ ວິນຍກຸກ຺ກຸຈ຺ຈສ຺ສາປິ ກຖໍ ກຖນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕິສພ຺ຠາວໂຕ ວິຈິກິຈ຺ຉາປເທນ ວິເສສິຕໍ. ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ ເທສນາຕິ ວິຈິກິຈ຺ຉາຍ ປຫາເນກຏ຺ຐຠາວໂຕ ນ ຍຸຕ຺ຕາຍໍ ກຖາ.

ປຐມໍ ຌານໍ ສມາປນ຺ນສ຺ສາຕິ ປຐມຊ຺ຌານສມງ຺ຄິໂນ. ກາມຣາຄພ຺ຍາປາທາ ວິເສສາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ນ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ຍສ຺ມາ ນີວຣເຓສຸ ອປ຺ປຫີເນສຸ ປຐມຊ຺ຌານສ຺ສ ອຸປຈາຣມ຺ປິ ນ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ, ປເຄວ ຌານໍ, ຕສ຺ມາ ກາມຣາຄພ຺ຍາປາທາ ວິເສສາຍ ທຸຕິຍຊ຺ຌານາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ນ ຍຸຕ຺ຕາຍໍ ກຖາ. ຍຖາລທ຺ຘສ຺ສ ປນ ປຐມຊ຺ຌານສ຺ສ ກາມຣາຄພ຺ຍາປາທາ ປຣິຍຸຏ຺ຐານປ຺ປຕ຺ຕາ ຫານາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ ເທສນາ ຍຸຕ຺ຕາ ກຖາຕິ, ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອວິຕກ຺ກສຫຄຕາ ສຎ຺ຎາມນສິກາຣາ ນາມ ສຫ ອຸປຈາເຣນ ທຸຕິຍຊ຺ຌານຘມ຺ມາ, ອາຣມ຺ມຓກຣຓຕ຺ໂຖ ເຫຕ຺ຖ ສຫຄຕ-ສທ຺ໂທ. ຫານາຍາຕິ ປຐມຊ຺ຌານໂຕ ປຣິຫານາຍ. ວິເສສາຍາຕິ ທຸຕິຍຊ຺ຌານາຍ. ອິມິນາ ນເຍນ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຫານນ຺ຕິ, ວິເສໂສຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ ເວທິຕພ຺ພາ. ວິຕກ຺ກວິຈາຣສຫຄຕາຕິ ປຐມຊ຺ຌານຘມ຺ມາ, ກາມາວຈຣຘມ຺ມາ ເອວ ວາ. ອຸເປກ຺ຂາສຸຂສຫຄຕາຕິ ອຸປຈາເຣນ ສທ຺ຘິໍ ທຸຕິຍຊ຺ຌານຘມ຺ມາ, ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາ ຫິ ອິຘ ອຸເປກ຺ຂາຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ. ປີຕິສຸຂສຫຄຕາຕິ ສຫ ອຸປຈາເຣນ ຕຕິຍຊ຺ຌານຘມ຺ມາ. ອຸເປກ຺ຂາສຕິປາຣິສຸທ຺ຘິສຫຄຕາຕິ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານຘມ຺ມາ.

ສຎ຺ຎູປຈາຣາຕິ ປຏຸສຎ຺ຎາກິຈ຺ຈໍ ກໂຣນ຺ຕາ ເອວ ເຍ ເກຈິ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທາ, ‘‘ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນຘມ຺ມາ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ສຎ຺ຎາເວທຍິຕນິໂຣຘສຫຄຕາຕິ ‘‘ສຎ຺ຎາເວທຍິຕນິໂຣຘໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕສ຺ສ ປຣິກມ຺ມວເສນ ປວຕ຺ຕຘມ຺ມາ. ເຕ ປນ ຍສ຺ມາ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນສມາປຕ຺ຕິຍໍ ຐິເຕເນວ ສກ຺ກາ ສຎ຺ຎາເວທຍິຕນິໂຣຘໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣິຕຸໍ, ນ ຕໂຕ ປຣິຫີເນນ, ຕສ຺ມາ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນສມາປຕ຺ຕິຍາ ຫານາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ນ ຍຸຕ຺ຕາ ກຖາ. ວິເສສາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ປນ ຍຸຕ຺ຕາ ກຖາຕິ ອາຫ – ‘‘ຫານາຍ…ເປ… ເທສນາ’’ຕິ. ກລ຺ລຕາປຣິຈິຕນ຺ຕິ ¶ ສມຕ຺ຖຠາເວນ ປຣິຈິຕໍ, ຍຖາວຸຕ຺ຕສມາປຕ຺ຕີສຸ ວສິຠາເວນ ປຣິຈິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ອຠິນີຫາຣໍ ຂມຕີ’’ຕິ. ເສສໍ ສພ຺ພໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ອປິ ¶ ເຈຕ຺ຖ ອປ຺ປຏິກ຺ກູລສຎ຺ຎາມຸເຂນ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ ວຎ຺ເຈຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ປຏິກ຺ກູລສຎ຺ຎາປຕິຣູປຕາຍ ພ຺ຍາປາໂທ ວຎ຺ເຈຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ສມາຘິມຸເຂນ ຖິນມິທ຺ຘໍ ວຎ຺ເຈຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ວີຣິຍາຣມ຺ຠມຸເຂນ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈໍ ວຎ຺ເຈຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ສິກ຺ຂາກາມຕາມຸເຂນ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ວຎ຺ເຈຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ອຸຠຍປກ຺ຂສນ຺ຕີຣຓມຸເຂນ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ວຎ຺ເຈຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐສມຸເປກ຺ຂນມຸເຂນ ສມ຺ໂມໂຫ ວຎ຺ເຈຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ອຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາມຸເຂນ ອຕ຺ຕນິ ອປຣິຠວເນ ມາໂນ ວຎ຺ເຈຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ວີມໍສາມຸເຂນ ເຫຕຸປຕິຣູປກປຣິຄ຺ຄເຫນ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ ວຎ຺ເຈຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ວິຣຕ຺ຕຕາປຕິຣູປເກນ ສຕ຺ເຕສຸ ອທຍາປນ຺ນຕາ ວຎ຺ເຈຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ອນຸຎ຺ຎາຕປຏິເສວນປຕິຣູປຕາຍ ກາມສຸຂລ຺ລິການຸໂຍໂຄ ວຎ຺ເຈຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ອາຊີວປາຣິສຸທ຺ຘິປຕິຣູປຕາຍ ອສໍວິຠາຄສີລຕາ ວຎ຺ເຈຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ສໍວິຠາຄສີລຕາປຕິຣູປຕາຍ ມິຈ຺ຉາຊີໂວ ວຎ຺ເຈຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ອສໍສຄ຺ຄວິຫາຣິຕາປຕິຣູປຕາຍ ອສງ຺ຄຫສີລຕາ ວຎ຺ເຈຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ສງ຺ຄຫສີລຕາປຕິຣູປຕາຍ ອນນຸໂລມິກສໍສຄ຺ໂຄ ວຎ຺ເຈຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ສຈ຺ຈວາທິຕາປຕິຣູປຕາຍ ປິສຸຓວາຈາ ວຎ຺ເຈຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ອປິສຸຓວາທິຕາປຕິຣູປຕາຍ ອນຕ຺ຖກາມຕາ ວຎ຺ເຈຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ປິຍວາທິຕາປຕິຣູປຕາຍ ຈາຏຸກມ຺ຍຕາ ວຎ຺ເຈຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ມິຕຠາຓິຕາປຕິຣູປຕາຍ ອສມ຺ໂມທນສີລຕາ ວຎ຺ເຈຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ສມ຺ໂມທນສີລຕາປຕິຣູປຕາຍ ມາຍາ ສາເຐຍ຺ຍຎ຺ຈ ວຎ຺ເຈຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ນິຄ຺ຄຍ຺ຫວາທິຕາປຕິຣູປຕາຍ ຜຣຸສວາຈຕາ ວຎ຺ເຈຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ປາປຄຣຫິຕາປຕິຣູປຕາຍ ປຣວຊ຺ຊານຸປສ຺ສິຕາ ວຎ຺ເຈຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ກຸລານຸທ຺ຘຍຕາປຕິຣູປຕາຍ ກຸລມຈ຺ຉຣິຍໍ ວຎ຺ເຈຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ອາວາສຈິຣຏ຺ຐິຕິກາມຕາມຸເຂນ ອາວາສມຈ຺ຉຣິຍໍ ວຎ຺ເຈຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ຘມ຺ມປຣິພນ຺ຘປຣິຫຣຓມຸເຂນ ຘມ຺ມມຈ຺ຉຣິຍໍ ວຎ຺ເຈຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ຘມ຺ມເທສນາຠິຣຕິມຸເຂນ ຠສ຺ສາຣາມຕາ ວຎ຺ເຈຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ອຜຣຸສວາຈຕາຄຓານຸຄ຺ຄຫກຣຓມຸເຂນ ສງ຺ຄຓິກາຣາມຕາ ວຎ຺ເຈຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ປຸຎ຺ຎກາມຕາປຕິຣູປຕາຍ ກມ຺ມາຣາມຕາ ວຎ຺ເຈຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ສໍເວຄປຕິຣູເປນ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາໂປ ວຎ຺ເຈຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ສທ຺ຘາລຸຕາປຕິຣູປຕາຍ ອປຣິກ຺ຂຕາ ວຎ຺ເຈຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ວີມໍສນາປຕິຣູເປນ ອສ຺ສທ຺ຘິຍໍ ວຎ຺ເຈຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ອຕ຺ຕາຘິປເຕຍ຺ຍປຕິຣູເປນ ຄຣູນໍ ອນຸສາສນິຍາ ອປ຺ປທກ຺ຂິຓຄ຺ຄາຫິຕາ ວຎ຺ເຈຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ຘມ຺ມາຘິປເຕຍ຺ຍປຕິຣູເປນ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີສຸ ອຄາຣວໍ ວຎ຺ເຈຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ໂລກາຘິປເຕຍ຺ຍປຕິຣູເປນ ອຕ຺ຕນິ ຘມ຺ເມ ຈ ປຣິຠໂວ ວຎ຺ເຈຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ເມຕ຺ຕາຍນາມຸເຂນ ຣາໂຄ ວຎ຺ເຈຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ກຣຸຓາຍນາປຕິຣູເປນ ໂສໂກ ວຎ຺ເຈຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ມຸທິຕາວິຫາຣປຕິຣູເປນ ¶ ປຫາໂສ ¶ ວຎ຺ເຈຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ອຸເປກ຺ຂາວິຫາຣປຕິຣູເປນ ກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສຸ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕຉນ຺ທຕາ ວຎ຺ເຈຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ເອວໍ ອາຄມປຕິຣູປກອຘິຄມປຕິຣູປກາທີນມ຺ປິ ຕຖາ ຕຖາ ວຎ຺ຈນສຠາໂວ ຍຸຕ຺ຕິໂຕ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອວໍ ອາຄມານຸສາເຣນ ຍຸຕ຺ຕິຄເວສນາ ກາຕພ຺ພາຕິ.

ຍຸຕ຺ຕິຫາຣວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒໒. ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ປທຏ຺ຐາໂນ ຫາໂຣຕິອາທິ ປທຏ຺ຐານຫາຣວິຠງ຺ໂຄ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ‘‘ອິທໍ ອິມສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ, ອິທໍ ອິມສ຺ສ ປທຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ເຕສໍ ເຕສໍ ຘມ຺ມານໍ ປທຏ຺ຐານຠູຕຘມ຺ມວິຠາວນລກ຺ຂໂຓ ປທຏ຺ຐາໂນ ຫາໂຣ, ຕສ຺ມາ ປວຕ຺ຕິຍາ ມູລຠູຕໍ ອວິຊ຺ຊໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ສຠາວຘມ຺ມານໍ ປທຏ຺ຐານໍ ອາສນ຺ນກາຣຓໍ ນິທ຺ຘາເຣນ຺ໂຕ ອວິຊ຺ຊາຍ ສຠາວໍ ນິທ຺ທິສຕິ ‘‘ສພ຺ພຘມ຺ມຍາຖາວອສມ຺ປຏິເວຘລກ຺ຂຓາ ອວິຊ຺ຊາ’’ຕິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ສພ຺ເພສໍ ຘມ຺ມານໍ ອວິປຣີຕສຠາໂວ ນ ສມ຺ປຏິວິຊ຺ຌີຍຕິ ເອເຕນາຕິ ສພ຺ພຘມ຺ມຍາຖາວອສມ຺ປຏິເວໂຘ. ໂສ ລກ຺ຂຓໍ ເອຕິສ຺ສາຕິ ສາ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕາ. ເອເຕນ ຘມ຺ມສຠາວປ຺ປຏິຈ຺ຉາທນລກ຺ຂຓາ ອວິຊ຺ຊາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຖ ວາ ສມ຺ມາ ປຏິເວໂຘ ສມ຺ປຏິເວໂຘ. ຕສ຺ສ ປຏິປກ຺ໂຂ ອສມ຺ປຏິເວໂຘ. ກຕ຺ຖ ປນ ໂສ ສມ຺ປຏິເວຘສ຺ສ ປຏິປກ຺ໂຂຕິ ອາຫ – ‘‘ສພ຺ພ…ເປ… ລກ຺ຂຓາ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ອສຸເຠ ສຸຠນ຺ຕິອາທິວິປລ຺ລາເສ ສຕິ ຕຕ຺ຖ ສມ຺ໂມໂຫ ອຸປຣູປຣິ ຊາຍຕິເຍວ ນ ຫາຍຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຕສ຺ສາ ວິປລ຺ລາສາ ປທຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປິຍຣູປໍ ສາຕຣູປນ຺ຕິ ປິຍາຍິຕພ຺ພຊາຕິຍໍ ອິຏ຺ຐຊາຕິຍຎ຺ຈ ປທຏ຺ຐານໍ. ‘‘ຍໍ ໂລເກ ປິຍຣູປໍ ສາຕຣູປໍ ເອຕ຺ເຖສາ ຕຓ຺ຫາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໔໐໐; ມ. ນິ. ໑.໑໓໓; ວິຠ. ໒໐໓) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອທິນ຺ນາທານນ຺ຕິ ອທິນ຺ນາທານເຈຕນາ. ສາ ຫິ ເອກວາຣໍ ອຸປ຺ປນ຺ນາປິ ອນາທີນວທສ຺ສິຕາຍ ໂລຠສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກາຣຓໍ ໂຫຕີຕິ ຕສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂທສສ຺ສ ປາຓາຕິປາໂຕ ປທຏ຺ຐານໍ, ໂມຫສ຺ສ ມິຈ຺ຉາປຏິປທາ ປທຏ຺ຐານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ອິມິນາວ ນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ວຓ຺ຓສຓ຺ຐານພ຺ຍຎ຺ຊນຄ຺ຄຫຓລກ຺ຂຓາຕິ ນິມິຕ຺ຕານຸພ຺ຍຎ຺ຊນຄ຺ຄຫຓລກ຺ຂຓາ. ສຸຂສຎ຺ຎາຍ ຜສ຺ສສ຺ສ ອຸປຄມນລກ຺ຂຓຕາ ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍຕາວ ວຸຕ຺ຕາ. ‘‘ຜຸຏ຺ໂຐ ສຎ຺ຊານາຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໙໓) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ¶ . ອສ຺ສາໂທຕິ ຕຓ຺ຫາ. ສງ຺ຂຕລກ຺ຂຓານິ ອຸປ຺ປາທວຍຎ຺ຎຖຕ຺ຕານິ. ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ນິຈ຺ຈຄ຺ຄຫຓໍ ວິຎ຺ຎາຓາຘີນນ຺ຕິ ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາຍ ວິຎ຺ຎາຓປທຏ຺ຐານຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ຕໍເຍວ ວິຎ຺ຎາຓໍ ສນ຺ຘາວຕິ ສໍສຣຕີຕິ ວິຎ຺ຎາຓວິສຍເມວ ອຕ຺ຕໂນ ນິຈ຺ຈຄ຺ຄາຫໍ ປເວເທສິ. ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ¶ ຂນ຺ຘານໍ ຍທິ ອນິຈ຺ຈຕາ ທຸກ຺ຂຕາ ຈ ສຸທິຏ຺ຐາ, ອຕ຺ຕສຎ຺ຎາ ສຸຂສຎ຺ຎາ ອນວກາສາຕິ ອາຫ – ‘‘ອນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາທຸກ຺ຂສຎ຺ຎາອສມນຸປສ຺ສນລກ຺ຂຓາ ອຕ຺ຕສຎ຺ຎາ’’ຕິ. ‘‘ຍທນິຈ຺ຈໍ ຕໍ ທຸກ຺ຂໍ, ຍໍ ທຸກ຺ຂໍ ຕທນຕ຺ຕາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໑໕) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອຕ຺ຕາຠິນິເວໂສ ອຣູປຘມ຺ເມສູຕິ ອາຫ – ‘‘ຕສ຺ສາ ນາມກາໂຍ ປທຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ. ສພ຺ພໍ ເນຍ຺ຍນ຺ຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ ຈຕຸສຈ຺ຈວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ເຎຍ຺ຍສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ຈິຕ຺ຕວິກ຺ເຂປປຏິສໍຫຣຓໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈວິກ຺ຂມ຺ຠນໍ. ອສຸຠາຕິ ອສຸຠານຸປສ຺ສນາ, ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕຠູຕາ ອສຸຠາ ເອວ ວາ, ຕຓ຺ຫາປຏິປກ຺ຂຕ຺ຕາ ສມຖສ຺ສ ອສຸຠາ ປທຏ຺ຐານນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຠິຊ຺ຌາຍ ຕນຸກຣຓໂຕ ອທິນ຺ນາທານາເວຣມຓີ ອໂລຠສ຺ສ ປທຏ຺ຐານນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຖາ ພ຺ຍາປາທສ຺ສ ຕນຸກຣຓໂຕ ປາຓາຕິປາຕາເວຣມຓີ ອໂທສສ຺ສ ປທຏ຺ຐານນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ວຕ຺ຖຸອວິປ຺ປຏິປຕ຺ຕິ ວິສຍສຠາວປຏິເວໂຘ, ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິ ສີລສມາຘິສມ຺ປທານໍ ນິພ຺ພິທາຎາເຓນ ອນຠິຣຕິຎາຓເມວ ວາ ຕຖາ ປວຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພາປິ ເວທນາ ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂຕາທິຠາວໂຕ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ທຸກ຺ຂສຎ຺ຎາຍ ເວທນາ ປທຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ. ຘມ຺ມສຎ຺ຎາຕິ ຘມ຺ມມຕ຺ຕນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາ.

ສຕ຺ຕານໍ ກາເຍ ອວີຕຣາຄຕາ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາຍຕນານໍ ວເສນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ຣູປີນິ ຣູປຣາຄສ຺ສ ປທຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ. ກາໂຍ ຫິ ອິຘ ຣູປນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ວິເສສໂຕ ຌານນິສ຺ສຍຠູເຕ ມນາຍຕເນ ຈ ນິກນ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ຉຏ຺ຐາຍຕນໍ ຠວຣາຄສ຺ສ ປທຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ. ເອທິສໍ ມາ ຣູປໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕຸ, ມາ ເອທິສີ ເວທນາຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕາ ຣູປາທິອຠິນນ຺ທນາ ນິພ຺ພຕ຺ຕຠວານຸປສ຺ສິຕາ. ຎາຓທສ຺ສນສ຺ສາຕິ ກມ຺ມສ຺ສກຕຎ຺ຎາຓທສ຺ສນສ຺ສ. ໂຍນິໂສມນສິກາຣວໂຕ ຫິ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິ ກມ຺ມສ຺ສກຕຎ຺ຎາຓສ຺ສ ກາຣຓໍ ໂຫຕິ, ນ ອໂຍນິໂສ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ. ອິມສ຺ສ ຈ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວິຠາວນຕ຺ຖໍ ມຫານາຣທກສ຺ສປຊາຕກໍ (ຊາ. ໒.໒໒.໑໑໕໓ ອາທໂຍ), ພ຺ຣຫ຺ມຊາເລ (ທີ. ນິ. ໑.໓໘ ອາທໂຍ) ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕວາໂທ ຈ ອຸທາຫຣິຕພ຺ໂພ. ‘‘ໂອກປ຺ປນລກ຺ຂຓາ’’ຕິອາທິນາ ສທ຺ຘາປສາທານໍ ວິເສສໍ ທສ຺ເສຕິ. ໂສ ປນ ສທ຺ຘາຍເຍວ ອວຕ຺ຖາວິເສໂສ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ໂອກປ຺ປນໍ ສທ຺ທຫນວເສນ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ໂອຄາຫຓໍ ນິຈ຺ຉໂຍ. ອນາວິລຕາ ¶ ອສ຺ສທ຺ຘິຍາປຄເມນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອກາລຸສ຺ສິຍຕາ. ອຠິປຕ຺ຖິຍນາ ສທ຺ທຫນເມວ. ອເວຈ຺ຈປສາໂທ ປຎ຺ຎາສຫິໂຕ ອາຍຕນຄໂຕ ອຠິປ຺ປສາໂທ. ອປິລາປນໍ ອສມ຺ໂມໂສ ນິມຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວິຍ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ໂອຄາຫຓໍ ວາ, ເອຕ຺ຖ ຈ ສທ຺ຘາທີນໍ ປສາທສທ຺ຘາສມ຺ມປ຺ປຘານສຕິປຏ຺ຐານຌານງ຺ຄານິ ຍຖາກ຺ກມໍ ປທຏ຺ຐານນ຺ຕິ ວທນ຺ເຕນ ອວຕ຺ຖາວິເສສວເສນ ປທຏ຺ຐານຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສຕິສມາຘີນໍ ວາ ກາຍາທໂຍ ສຕິປຏ຺ຐານາຕິ. ວິຕກ຺ກາທໂຍ ຈ ຌານານີຕິ ປທຏ຺ຐານຠາເວນ ວຸຕ຺ຕາ.

ອສ຺ສາທມນສິກາໂຣ ¶ ສໍໂຍຊນີເຍສຸ ຘມ຺ເມສຸ ອສ຺ສາທານຸປສ຺ສິຕາ. ປຸນພ຺ຠວວິໂຣຫຓາຕິ ປຸນພ຺ຠວາຍ ວິໂຣຫຓາ, ປຸນພ຺ຠວນິພ຺ພຕ຺ຕນາຣຫຕາ ວິປາກຘມ຺ມຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂອປປຈ຺ຈຍິກນິພ຺ພຕ຺ຕິລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ອຸປປຕ຺ຕິຠວຠາເວນ ນິພ຺ພຕ຺ຕນສຠາວໍ. ນາມກາຍຣູປກາຍສງ຺ຆາຕລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ອຣູປຣູປກາຍານໍ ສມູຫິຍຠາວໍ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍວວຕ຺ຖານນ຺ຕິ ຈກ຺ຂາທີນໍ ຉນ຺ນໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ວວຕ຺ຖິຕຠາໂວ. ໂອປປຈ຺ຈຍິກນ຺ຕິ ອຸປປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘນິພ຺ພຕ຺ຕກໍ. ອຸປຘີຕິ ອຕ຺ຕຠາໂວ. ອຕ຺ຕໂນ ປິຍສ຺ສ ມຣຓໍ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕສ຺ສ ພາລສ຺ສ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ໂສໂກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ມຣຓໍ ໂສກສ຺ສ ປທຏ຺ຐານນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸສ຺ສຸກ຺ກໍ ເຈຕໂສ ສນ຺ຕາໂປ. ໂອທຫນນ຺ຕິ ອວທຫນໍ. ອຕ຺ຕໂນ ນິສ຺ສຍສ຺ສ ສນ຺ຕປນເມວ ຠວສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ຠວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິມານີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຠວສ຺ສ ອງ຺ຄານິ ຠວສງ຺ຂາຕານິ ຈ ອງ຺ຄານິ ຠວງ຺ຄານິ. ເຕສຸ ກິເລສາ ຠວສ຺ສ ອງ຺ຄານິ. ກມ຺ມວິປາກວຏ຺ຏໍ ຠວສງ຺ຂາຕານິ ອງ຺ຄານິ. ສມຄ຺ຄານີຕິ ສພ຺ພານິ. ຂນ຺ຘາຍຕນາທີນໍ ອປຣາປຣຸປ຺ປຕ຺ຕິສໍສຣຓໍ ສໍສາໂຣ. ຕສ຺ສ ປຸຣິມປຸຣິມຊາຕິນິປ຺ຜນ຺ນໍ ກິເລສາທິວຏ຺ຏໍ ກາຣຓນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ຠໂວ ສໍສາຣສ຺ສ ປທຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ. ສມ຺ປາປກເຫຕຸຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ມຄ຺ໂຄ ນິໂຣຘສ຺ສ ປທຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ກມ຺ມຏ຺ຐາໂນຄາຫກສ຺ສ ໂອຕຣຓຏ຺ຐານຕາຍ ພຫຸສ຺ສຸໂຕ ຕິຕ຺ຖໍ ນາມ, ຕສ຺ສ ສມ຺ມາປຍິຣຸປາສນາ ຕິຕ຺ຖຎ຺ຎຸຕາ. ຘມ຺ມູປສຎ຺ຫິຕໍ ປາໂມຊ຺ຊໍ ປີຕໍ ນາມ, ສປ຺ປາຍຘມ຺ມສ຺ສວເນນ ຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ພ຺ຣູຫນາ ປີຕຎ຺ຎຸຕາ, ຠາວນາຍ ໂຖກມ຺ປິ ລຍາປຕ຺ຕິຍາ ອຸທ຺ຘໍປຕ຺ຕິຍາ ຈ ຊານນາ ປຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາ. ອຕ຺ຕໂນ ປຎ຺ຈຫິ ປຘານິຍງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ ຊານນາ ອຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາ, ເຕສຸ ປຸຣິມານໍ ປຸຣິມານໍ ປຈ຺ຉິມສ຺ສ ປຈ຺ຉິມສ຺ສ ປທຏ຺ຐານຠາໂວ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍ ເອວ. ກຕປຸຎ຺ຎສ຺ເສວ ປຕິຣູປເທສວາໂສ ສມ຺ຠວຕິ ¶ , ນ ອິຕຣສ຺ສາຕິ ‘‘ປຸພ຺ເພກຕປຸຎ຺ຎຕາ ປຕິຣູປເທສວາສສ຺ສ ປທຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາຠູຕຎາຓທສ຺ສນໍ ສຫ ອຘິຏ຺ຐາເນນ ຕຣຸຓວິປສ຺ສນາ. ນິພ຺ພິທາຕິ ພລວວິປສ຺ສນາ. ວິຣາໂຄຕິ ມຄ຺ໂຄ. ວິມຸຕ຺ຕີຕິ ຜລໍ. ເອວນ຺ຕິ ຍທິທໍ ‘‘ຕສ຺ສາ ວິປລ຺ລາສາ ປທຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອວິຊ຺ຊາທີນໍ ປທຏ຺ຐານໍ ທສ຺ສິຕໍ, ອິມິນາ ນເຍນ ອຖາປິ ໂຍ ໂກຈິ ອຸປນິສ຺ສໂຍ ພລວປຈ຺ຈໂຍຕິ ໂຍ ໂກຈິ ອວເສສປຈ຺ຈໂຍ, ສພ຺ໂພ ໂສ ປທຏ຺ຐານໍ ກາຣຓນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ເອວໍ ຍາ ກາຈິ ອຸປນິສາ ໂຍຄໂຕ ຈ ປຈ຺ຈຍໂຕ ຈາ’’ຕິປິ ປຐນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຸປນິສາຕິ ກາຣຓໍ, ໂຍຄໂຕຕິ ຍຸຕ຺ຕິໂຕ, ປຈ຺ຈຍໂຕຕິ ປຈ຺ຈຍຠາວມຕ຺ຕໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໂຕ ນ ວິຠຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ປທຏ຺ຐານຫາຣວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒໓. ຕຕ຺ຖ ¶ ກຕໂມ ລກ຺ຂໂຓ ຫາໂຣຕິອາທິ ລກ຺ຂຓຫາຣວິຠງ຺ໂຄ. ຕຕ຺ຖ ກິໍ ລກ຺ຂຍຕີຕິ ລກ຺ຂຓຫາຣສ຺ສ ວິສຍໍ ປຸຈ຺ຉຕິ. ‘‘ເຍ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທິນາ ລກ຺ຂຓຫາຣໍ ສງ຺ເຂປໂຕ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕໍ ອຸທາຫຣເຓຫິ ວິຠຊິຕຸໍ ‘‘ຈກ຺ຂຸ’’ນ຺ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ວຘກຏ຺ເຐນ ເອກລກ຺ຂຓານີ’’ຕິ ອິມິນາ ອນວຏ຺ຐິຕຠາວາທິນາປິ ເອກລກ຺ຂຓຕາ ວຸຕ຺ຕາ ເອວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ເອວໍ ອາຍຕນວເສນ ເອກລກ຺ຂຓຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຂນ຺ຘາທິວເສນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຕີເຕ, ຣາຘ, ຣູເປ ອນເປກ຺ໂຂ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ ສຸຕ຺ຕໍ ອາຠຕໍ. ຍມໂກວາທສຸຕ຺ເຕ (ສໍ. ນິ. ໓.໘໕) ວຘກຏ຺ເຐນ ເອກລກ຺ຂຓາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ຕສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ‘‘ວຘກໍ ຣູປໍ ວຘກໍ ຣູປນ຺ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ນປ຺ປຊານາຕີ’’ຕິອາທິນາ ອາຄຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຕີຕິ ເອວໍ, ອິມິສ຺ສໍ ຄາຖາຍໍ ກາຍຄຕາຍ ສຕິຍາ ວຸຕ຺ຕາຍ ສຕິ ເວທນາຄຕາ ສຕິ ຈິຕ຺ຕຄຕາ ສຕິ ຘມ຺ມຄຕາ ຈ ສຕິ ວຸຕ຺ຕາ ຠວຕິ ສຕິປຏ຺ຐານຠາເວນ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ທິຏ຺ຐນ຺ຕິອາທີນໍ ອຕ຺ຖໍ ປຣໂຕ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມ.

ກາເຍ ¶ ກາຍານຸປສ຺ສີ ວິຫຣາຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ກາເຍຕິ ຣູປກາເຍ. ຣູປກາໂຍ ຫິ ອິຘ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄານໍ ເກສາທີນຎ຺ຈ ສມູຫຏ຺ເຐນ ກາໂຍຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ຍຖາ ຈ ສມູຫຏ຺ເຐນ, ເອວໍ ກຸຈ຺ຉິຕານໍ ອາຍຏ຺ເຐນ. ກຸຈ຺ຉິຕານຎ຺ຫິ ປຣມເຊຄຸຈ຺ຉານໍ ໂສ ອາໂຍຕິປິ ກາໂຍ, ອາໂຍຕິ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິເທໂສ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ວຈນຕ຺ໂຖ – ອາຍນ຺ຕິ ຕໂຕຕິ ອາໂຍ. ເກ ອາຍນ຺ຕິ? ກຸຈ຺ຉິຕາ ເກສາທໂຍ, ອິຕິ ກຸຈ຺ຉິຕານໍ ອາໂຍຕິ ກາໂຍ.

ກາຍານຸປສ຺ສີຕິ ກາຍໍ ອນຸປສ຺ສນສີໂລ, ກາຍໍ ວາ ອນຸປສ຺ສມາໂນ. ‘‘ກາເຍ’’ຕິ ຈ ວຕ຺ວາ ປຸນ ‘‘ກາຍານຸປສ຺ສີ’’ຕິ ທຸຕິຍໍ ກາຍຄ຺ຄຫຓໍ ອສມ຺ມິສ຺ສໂຕ ວວຕ຺ຖານຆນວິນິພ຺ໂຠຄາທິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ເຕນ ນ ກາເຍ ເວທນານຸປສ຺ສີ ຈິຕ຺ຕຘມ຺ມານຸປສ຺ສີ ວາ, ອຖ ໂຂ ກາຍານຸປສ຺ສີ ເອວາຕິ ກາຍສງ຺ຂາເຕ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ກາຍານຸປສ຺ສນາກາຣສ຺ເສວ ທສ຺ສເນນ ອສມ຺ມິສ຺ສໂຕ ວວຕ຺ຖານໍ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ. ຕຖາ ນ ກາເຍ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄວິນິມຸຕ຺ຕເອກຘມ຺ມານຸປສ຺ສີ, ນາປິ ເກສໂລມາທິວິນິມຸຕ຺ຕອິຕ຺ຖິປຸຣິສານຸປສ຺ສີ.

ໂຍປິ ເຈຕ຺ຖ ເກສໂລມາທິໂກ ຠູຕຸປາທາຍສມູຫສງ຺ຂາໂຕ ກາໂຍ, ຕຕ຺ຖປິ ນ ຠູຕຸປາທາຍວິນິມຸຕ຺ຕເອກຘມ຺ມານຸປສ຺ສີ ¶ , ອຖ ໂຂ ຣຖສມ຺ຠາຣານຸປສ຺ສໂກ ວິຍ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄສມູຫານຸປສ຺ສີ, ນຄຣາວຍວານຸປສ຺ສໂກ ວິຍ ເກສໂລມາທິສມູຫານຸປສ຺ສີ, ກທລິກ຺ຂນ຺ຘປຕ຺ຕວຏ຺ຏິວິນິພ຺ຠຸຊ຺ຊໂກ ວິຍ ຣິຕ຺ຕມຸຏ຺ຐິວິນິເວຐໂກ ວິຍ ຈ ຠູຕຸປາທາຍສມູຫານຸປສ຺ສີ ເອວາຕິ ນານປ຺ປກາຣໂຕ ສມູຫວເສເນວ ກາຍສງ຺ຂາຕສ຺ສ ວຕ຺ຖຸໂນ ທສ຺ສເນນ ຆນວິນິພ຺ໂຠໂຄ ທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ. ນ ເຫຕ຺ຖ ຍຖາວຸຕ຺ຕສມູຫວິນິມຸຕ຺ໂຕ ກາໂຍ ວາ ອຎ຺ໂຎ ວາ ໂກຈິ ຘມ຺ໂມ ທິສ຺ສຕິ, ຍຖາວຸຕ຺ຕຘມ຺ມສມູຫມຕ຺ເຕ ເອວ ປນ ຕຖາ ຕຖາ ສຕ຺ຕາ ມິຈ຺ຉາຠິນິເວສໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ເຕນາຫຸ ໂປຣາຓາ –

‘‘ຍໍ ປສ຺ສຕິ ນ ຕໍ ທິຏ຺ຐໍ, ຍໍ ທິຏ຺ຐໍ ຕໍ ນ ປສ຺ສຕິ;

ອປສ຺ສໍ ພຊ຺ຌເຕ ມູຬ຺ໂຫ, ພຊ຺ຌມາໂນ ນ ມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໗໓; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໐໖; ປຏິ. ມ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໓໖; ມຫານິ. ອຏ຺ຐ. ໓);

ຆນວິນິພ຺ໂຠຄາທິທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອາທິສທ຺ເທນ ອຍມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຍຎ຺ຫິ ເອຕສ຺ມິໍ ກາເຍ ກາຍານຸປສ຺ສີເຍວ, ນ ອຎ຺ຎຘມ຺ມານຸປສ຺ສີ.

ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍຖາ ອນຸທກຠູຕາຍປິ ມຣີຈິຍາ ອຸທການຸປສ຺ສິໂນ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ເອວໍ ອນິຈ຺ຈທຸກ຺ຂານຕ຺ຕອສຸຠຠູເຕ ເອວ ອິມສ຺ມິໍ ກາເຍ ນິຈ຺ຈສຸຂອຕ຺ຕສຸຠຠາວານຸປສ຺ສີ ¶ , ອຖ ໂຂ ກາຍານຸປສ຺ສີ ອນິຈ຺ຈທຸກ຺ຂອນຕ຺ຕອສຸຠາກາຣສມູຫານຸປສ຺ສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ຍ຺ວາຍໍ ມຫາສຕິປຏ຺ຐາເນ (ທີ. ນິ. ໒.໓໗໔ ອາທໂຍ) ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາທິຈຸຓ຺ຓິກຊາຕອຏ຺ຐິກປຣິໂຍສາໂນ ກາໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂຍ ຈ ‘‘ອິເຘກຈ຺ໂຈ ປຖວີກາຍໍ ອນິຈ຺ຈໂຕ ອນຸປສ຺ສຕິ, ອາໂປກາຍໍ ເຕໂຊກາຍໍ ວາໂຍກາຍໍ ເກສກາຍໍ…ເປ… ອຏ຺ຐິມິຎ຺ຊກາຍ’’ນ຺ຕິ ປຏິສມ຺ຠິທາຍໍ (ປຏິ. ມ. ໓.໓໔ ອາທໂຍ) ກາໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ສ ສພ຺ພສ຺ສ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ກາເຍ ອນຸປສ຺ສນໂຕ ກາເຍ ກາຍານຸປສ຺ສີຕິ ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ອຖ ວາ ກາເຍ ອຫນ຺ຕິ ວາ ມມນ຺ຕິ ວາ ຄເຫຕພ຺ພສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອນນຸປສ຺ສນໂຕ, ຕສ຺ສ ປນ ເກສໂລມາທິກສ຺ສ ນານາຘມ຺ມສມູຫສ຺ສ ອນຸປສ຺ສນໂຕ ກາເຍ ເກສາທິຘມ຺ມສມູຫສງ຺ຂາເຕ ກາຍານຸປສ຺ສີຕິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອປິ ຈ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ກາເຍ ອນິຈ຺ຈໂຕ ອນຸປສ຺ສຕິ ໂນ ນິຈ຺ຈໂຕ’’ຕິອາທິນາ ອນຸກ຺ກເມນ ປຏິສມ຺ຠິທາຍໍ (ປຏິ. ມ. ໓.໓໔ ອາທໂຍ) ອາຄຕນຍສ຺ສ ສພ຺ພສ຺ເສວ ¶ ອນິຈ຺ຈລກ຺ຂຓາທິກສ຺ສ ອາກາຣສມູຫສງ຺ຂາຕສ຺ສ ກາຍສ຺ສ ອນຸປສ຺ສນໂຕ ກາເຍ ກາຍານຸປສ຺ສີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ວິຫຣາຫີຕິ ວຕ຺ຕາຫິ. ອາຕາປີຕິ ຕີສຸ ຠເວສຸ ກິເລເສ ອາຕາເປຕີຕິ ອາຕາໂປ, ໂສ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອາຕາປີ. ສມ຺ປຊາໂນຕິ ສມ຺ປຊຎ຺ຎສງ຺ຂາເຕນ ຎາເຓນ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ສຕິມາຕິ ກາຍປຣິຄ຺ຄາຫິກາຍ ສຕິຍາ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ອຍໍ ປນ ຍສ຺ມາ ສຕິຍາ ອາຣມ຺ມຓໍ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຎ຺ຎາຍ ອນຸປສ຺ສຕິ, ນ ຫິ ສຕິວິຣຫິຕາ ອນຸປສ຺ສນາ ອຕ຺ຖິ, ເຕເນວາຫ – ‘‘ສຕິຎ຺ຈ ຂ຺ວາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສພ຺ພຕ຺ຖິກໍ ວທາມີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໒໓໔). ອນາຕາປິໂນ ຈ ອນ຺ໂຕ ສງ຺ໂກໂຈ ອນ຺ຕຣາຍກໂຣ ໂຫຕິ, ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ນ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຕສ຺ມາ ເຍສໍ ຘມ຺ມານໍ ອານຸຠາເວນ ຕໍ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ອາຕາປີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຕ຺ຖ ວິເນຍ຺ຍາຕິ ຕທງ຺ຄວິນເຍນ ວາ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວິນເຍນ ວາ ວິນຍິຕ຺ວາ. ໂລເກຕິ ຕສ຺ມິໍເຍວ ກາເຍ. ກາໂຍ ຫິ ອິຘ ລຸຊ຺ຊນປລຸຊ຺ຊນຏ຺ເຐນ ໂລໂກຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ອຠິຊ຺ຌາຄ຺ຄຫເຓນ ເຈຕ຺ຖ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ, ໂທມນສ຺ສຄ຺ຄຫເຓນ ພ຺ຍາປາໂທ ຄຫິໂຕຕິ ນີວຣເຓສຸ ພລວຘມ຺ມທ຺ວຍປ຺ປຫານທສ຺ສເນນ ນີວຣຓປ຺ປຫານໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ກາຍານຸປສ຺ສນາສຕິປຏ຺ຐານສ຺ສ ປຫານງ຺ຄໍ ¶ ທສ຺ສິຕໍ. ‘‘ອາຕາປີ’’ຕິອາທິນາ ປນ ສມ຺ປໂຍຄງ຺ຄໍ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອາຕາປີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຠິຊ຺ຌາໂທມນສ຺ສານໍ ສມໂຖ ອຸຊຸປຏິປກ຺ໂຂຕິ ອຠິຊ຺ຌາໂທມນສ຺ສວິນໂຍ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ສມາຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ທີເປຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ວິເນຍ຺ຍ ໂລເກ ອຠິຊ຺ຌາໂທມນສ຺ສນ຺ຕິ ສມາຘິນ຺ທ຺ຣິຍ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໕.໓໖໗). ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ ຈຕຸນ຺ນໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານນ຺ຕິ ຍຖາ ວີຣິຍປຎ຺ຎາສມາຘິນ຺ທ຺ຣິເຍຫິ ກາຍານຸປສ຺ສນາສຕິປຏ຺ຐານໍ ອິຊ຺ຌຕິ, ເອວໍ ເວທນາຈິຕ຺ຕຘມ຺ມານຸປສ຺ສນາສຕິປຏ຺ຐານານິປິ ເຕຫິ ອິຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ຈຕຸສຕິປຏ຺ຐານສາຘເນ ອິເມສໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ສຠາວເຠທາຠາວໂຕ ສມານລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ ອິຕຣານິ ສຕິປຏ຺ຐານານິປິ ວຸຕ຺ຕານິ ເອວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໔. ອິທານິ ສຕິປຏ຺ຐາເນສຸ ຄຫິເຕສຸ ສພ຺ເພສໍ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມານໍ ຄຫິຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຈຕູສຸ ສຕິປຏ຺ຐາເນສູ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ໂພຘງ຺ຄມາຕິ ໂພຘໍ ອຣິຍມຄ຺ຄຎາຓໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ໂພຘງ຺ຄມາ. ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ໂພຘສ຺ສ ປກ຺ເຂ ຠວາຕິ ໂພຘິປກ຺ຂິຍາ. ເນຍ຺ຍານິກລກ຺ຂເຓນາຕິ ເອຕ຺ຖ ນິມິຕ຺ຕໂຕ ປວຕ຺ຕໂຕ ຈ ວຸຏ຺ຐານໍ ນິຍ຺ຍານໍ, ນິຍ຺ຍາເນ ນິຍຸຕ຺ຕາຕິ ເນຍ຺ຍານິກາ, ຍຖາ ໂທວາຣິໂກຕິ. ນິຍ຺ຍານສງ຺ຂາຕໍ ວາ ຜລໍ ອຣຫນ຺ຕີຕິ ເນຍ຺ຍານິກາ. ນິຍ຺ຍານໍ ປໂຍຊນໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ວາ ເນຍ຺ຍານິກາ. ‘‘ນິຍ຺ຍານິກາ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ຕຕ຺ຖ ນິຍ຺ຍານໍ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ນິຍ຺ຍານິກາຕິ ¶ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ນິຍ຺ຍານິຍາ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ຕສ຺ສ ນິຍ຺ຍນ຺ຕີຕິ ນິຍ຺ຍານິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ນິຍ຺ຍານິກລກ຺ຂເຓນາຕິ ນິຍ຺ຍານິກສຠາເວນ.

ເອວໍ ອກຸສລາປິ ຘມ຺ມາຕິ ຍຖາ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ເອກລກ຺ຂຓຠາເວນ ນິທ຺ຘາຣິຕາ, ເອວໍ ອກຸສລາປິ ຘມ຺ມາ ເອກລກ຺ຂຓຏ຺ເຐນ ນິທ຺ຘາເຣຕພ຺ພາ. ກຖໍ? ປຫາເນກຏ຺ຐຕາວເສນາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປຫານໍ ອພ຺ຠຕ຺ຖໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ ອາຫ. ອິທານິ ຕໍ ປຫານໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຈຕູສຸ ສຕິປຏ຺ຐາເນສູ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ກາຍານຸປສ຺ສນາທີສຸ ຈຕູສຸ ສຕິປຏ຺ຐາເນສຸ ຠາວິຍມາເນສຸ ອສຸເຠ ສຸຠນ຺ຕິອາທໂຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວິປລ຺ລາສາ ປຫີຍນ຺ຕິ, ກພຬີກາຣາຫາຣາທໂຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາຫາຣາ ຈສ຺ສ ປຣິຎ຺ຎໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເຕສໍ ປຣິຊານນສ຺ສ ປຣິພນ຺ຘິໂນ ກາມຣາຄາທໂຍ ພ຺ຍນ຺ຕີກຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ກສ຺ມາ? ເຕຫິ ປຫາຕພ຺ພຠາເວນ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາຕິ. ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ເອວໍ ອກຸສລາປິ ຘມ຺ມາ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ ປຫານໍ ອພ຺ຠຕ຺ຖໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ.

ອິທານິ ¶ ອຎ຺ເຎນປິ ປຣິຍາເຍນ ລກ຺ຂຓຫາຣສ຺ສ ອຸທາຫຣຓານິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຕ຺ຖ ວາ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖາຕິ ຍສ຺ສໍ ເທສນາຍໍ. ວາ-ສທ຺ໂທ ວິກປ຺ປຕ຺ໂຖ. ປນາຕິ ປທປູຣໂຓ. ຣູປິນ຺ທ຺ຣິຍນ຺ຕິ ຣຸປ຺ປນສຠາວໍ ອຏ຺ຐວິຘໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ສໍ ເທສນາຍໍ. ຣູປຘາຕູຕິ ຣຸປ຺ປນສຠາວາ ທສ ຘາຕຸໂຍ. ຣູປາຍຕນນ຺ຕິ ຣຸປ຺ປນສຠາວໍ ທສາຍຕນໍ, ຣູປີນິ ທສາຍຕນານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຣຸປ຺ປນລກ຺ຂເຓນ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ ອິມານິ ເທສິຕານີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເທສິຕໍ ຕຕ຺ຖ ສຸຂິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ໂສມນສ຺ສິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ສຸຂເວທນາຠາເວນ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ທຸກ຺ຂສມຸທໂຍ ຈ ອຣິຍສຈ຺ຈນ຺ຕິ ອິທໍ ອກຸສລສ຺ສ ໂສມນສ຺ສສ຺ສ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ສາສວກຸສລສ຺ສາປິ ວເສນ ຍຸຊ຺ຊຕິ ເອວ. ສພ຺ໂພ ຈ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ ເທສິໂຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອວິຊ຺ຊານຸສຍິຕຕ຺ຕາ ອທຸກ຺ຂມສຸຂາຍ ເວທນາຍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ – ‘‘ອທຸກ຺ຂມສຸຂາຍ ເວທນາຍ ອວິຊ຺ຊານຸສໂຍ ອນຸເສຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໖໕). ຕຖາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອທຸກ຺ຂມສຸຂາຍ ຫິ ເວທນາຍ ອວິຊ຺ຊາ ອນຸເສຕີ’’ຕິ. ເອເຕນ ອທຸກ຺ຂມສຸຂາເວທນາຄ຺ຄຫເຓນ ອວິຊ຺ຊາ ຄຫິຕາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສຕິ ຈ ອວິຊ຺ຊາຄ຺ຄຫເຓ ສພ຺ໂພ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ ເທສິໂຕຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ ສງ຺ຂາຣາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂສ ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ-ສທ຺ໂທ ພ຺ຍຕິເຣກຕ຺ໂຖ, ເຕນ ໂສ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ ອນຸໂລມປຏິໂລມວເສນ ທຸວິໂຘຕິ ອິມໍ ວກ຺ຂມານວິເສສໍ ໂຊເຕຕິ. ເຕສຸ ອນຸໂລມໂຕ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ ຍຖາທສ຺ສິໂຕ ສຣາຄສໂທສສໂມຫສໍກິເລສປກ຺ເຂນ ຫາຕພ຺ໂພຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ປຏິໂລມໂຕ ປນ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ ໂຍ ‘‘ອວິຊ຺ຊາຍຕ຺ເວວ ອເສສວິຣາຄນິໂຣຘາ’’ຕິອາທິນາ ປາຬິຍໍ ¶ (ມ. ນິ. ໓.໑໒໖; ມຫາວ. ໑) ວຸຕ຺ໂຕ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ວີຕຣາຄວີຕໂທສວີຕໂມຫອຣິຍຘມ຺ເມຫິ ຫາຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອິທານິ ເອກລກ຺ຂຓຕາວິຠາວເນນ ລກ຺ຂຓຫາຣໂຍຊນາຍ ນຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອວໍ ເຍ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ກິຈ຺ຈໂຕຕິ ປຖວີອາທີນໍ ຜສ຺ສາທີນຎ຺ຈ ຣູປາຣູປຘມ຺ມານໍ ສນ຺ຘາຣຓສງ຺ຆຏ຺ຏນາທິກິຈ຺ຈໂຕ, ເຕສໍ ເຕສໍ ວາ ປຈ຺ຈຍຘມ຺ມານໍ ຕໍຕໍປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຘມ຺ມສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠາວສງ຺ຂາຕກິຈ຺ຈໂຕ. ລກ຺ຂຓໂຕຕິ ກກ຺ຂຬຜຸສນາທິສຠາວໂຕ. ສາມຎ຺ຎໂຕຕິ ຣຸປ຺ປນນມນາທິໂຕ ອນິຈ຺ຈຕາທິໂຕ ຂນ຺ຘາຍຕນາທິໂຕ ຈ. ຈຸຕູປປາຕໂຕຕິ ສງ຺ຂຕຘມ຺ມານໍ ຠງ຺ຄໂຕ ອຸປ຺ປາທໂຕ ຈ, ສມານນິໂຣຘໂຕ ສມານຸປ຺ປາທໂຕ ຈາຕິ ¶ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສຫຈຣຓໍ ສມານເຫຕຸຕາ ສມານຜລຕາ ສມານຠູມິຕາ ສມານວິສຍຕາ ສມານາຣມ຺ມຓຕາຕິ ເອວມາທໂຍປິ ຈ-ສທ຺ເທນ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

ລກ຺ຂຓຫາຣວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒໕. ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ຈຕຸພ຺ຍູໂຫ ຫາໂຣຕິ ຈຕຸພ຺ຍູຫຫາຣວິຠງ຺ໂຄ. ຕຕ຺ຖ ພ຺ຍຎ຺ຊເນນ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ເນຣຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ອຘິປ຺ປາໂຍ ຈ ນິທານຎ຺ຈ ປຸພ຺ພາປຣສນ຺ຘິ ຈ ຄເວສິຕພ຺ໂພຕິ ສງ຺ເຂເປນ ຕາວ ຈຕຸພ຺ຍູຫໍ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ພ຺ຍຎ຺ຊເນນາ’’ຕິ ອິມິນາ ຫາຣານໍ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ພ຺ຍຎ຺ຊນວິຈຍຠາວໂຕ ພ຺ຍຎ຺ຊນມຸເຂເນວ ເອເຕ ຈຕຸພ຺ຍູຫຫາຣປທຕ຺ຖາ ນິທ຺ຘາເຣຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເນຣຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ນິຣຸຕ຺ຕໍ ນິພ຺ພຈນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິຣຸຕ຺ຕເມວ ເນຣຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ຍາ ນິຣຸຕ຺ຕິປທສໍຫິຕາ’’ຕິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຍາ ນິຣຸຕ຺ຕິ, ອິທໍ ເນຣຸຕ຺ຕໍ. ກາ ປນ ສາ ນິຣຸຕ຺ຕິ? ປທສໍຫິຕາຕິ ປເທສຸ ສໍຫິຕາ ຍຸຕ຺ຕາ, ລິງ຺ຄວຈນກາລສາຘນປຸຣິສາທິວິເສສໂຍເຄນ ໂຍ ໂຍ ອຕ຺ໂຖ ຍຖາ ຍຖາ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ, ຕຖາ ຕຖາ ປວຕ຺ຕສຠາວນິຣຸຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍໍ ຘມ຺ມານໍ ນາມໂສ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຍນ຺ຕິ ເຫຕຸອຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ, ຍາຍ ກາຣຓຠູຕາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຘມ຺ມານນ຺ຕິ ເຎຍ຺ຍຘມ຺ມານໍ. ນາມໂສຕິ ປຖວີ ຜສ຺ໂສ ຂນ຺ຘາ ຘາຕຸ ຕິສ຺ໂສ ຜຸສ຺ໂສຕິ ເອວມາທິນາມວິເສເສນ ຎາຓໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ອຍໍ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິ ນາມ. ປຖວີຕິ ຫິ ເອວມາທິກໍ ສທ຺ທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຣໍ ສງ຺ເກຕທ຺ວາເຣນ ຕທຕ຺ຖປຏິປຕ຺ຕິ ຕໍຕໍອນິຍຕນາມປຎ຺ຎຕ຺ຕິຄ຺ຄຫຓວເສເນວ ໂຫຕີຕິ. ອຖ ວາ ປທສໍຫິຕາຕິ ປເທນ ສໍຫິຕາ ¶ . ປທໂຕ ຫິ ປທຕ຺ຖາວໂພໂຘ. ໂສ ປນສ຺ສ ອຕ຺ເຖ ປວຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕຠູຕາຍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ຄຫິຕາຍ ເອວ ໂຫຕີຕິ ສາ ປນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ນິຣຸຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕປເທນ ສໍຫິຕາ ປທຕ຺ຖໍ ໂພເຘຕີຕິ ປທສໍຫິຕາຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ‘‘ຍທາ ຫິ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິອາທິນາ ‘‘ຘມ຺ມານໍ ນາມໂສ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ວິວຣຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຖສ຺ສາຕິ ສທ຺ທາຠິເຘຍ຺ຍສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ. ນາມໍ ຊານາຕີຕິ ນາມປຎ຺ຎຕ຺ຕິວເສນ ອຍໍ ນາມາຕິ ນາມໍ ຊານາຕິ. ຘມ຺ມສ຺ສາຕິ ສຠາວຘມ຺ມສ຺ສ. ຕຖາ ¶ ຕຖາ ນໍ ອຠິນິໂຣເປຕີຕິ ໂຍ ໂຍ ອຕ຺ໂຖ ຘມ຺ໂມ ຈ ຍຖາ ຍຖາ ຈ ໂວຫຣິຕພ຺ໂພ, ຕຖາ ຕຖາ ນໍ ນາມໍ ໂວຫາຣໍ ອຠິນິໂຣເປຕິ ເທເສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ອຕ຺ຖກຸສໂລ ຍາວ ອເນກາຘິວຈນກຸສໂລຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ.

ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຖກຸສໂລຕິ ປາຬິອຕ຺ເຖ ກຸສໂລ. ຘມ຺ມກຸສໂລຕິ ປາຬິຍໍ ກຸສໂລ. ພ຺ຍຎ຺ຊນກຸສໂລຕິ ອກ຺ຂເຣສຸ ຈ ວາກ຺ເຍສຸ ຈ ກຸສໂລ. ນິຣຸຕ຺ຕິກຸສໂລຕິ ນິພ຺ພຈເນ ກຸສໂລ. ປຸພ຺ພາປຣກຸສໂລຕິ ເທສນາຍ ປຸພ຺ພາປຣກຸສໂລ. ເທສນາກຸສໂລຕິ ຘມ຺ມສ຺ສ ເທສນາຍ ກຸສໂລ. ອຕີຕາຘິວຈນກຸສໂລຕິ ອຕີຕປຎ຺ຎຕ຺ຕິກຸສໂລ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ເອວໍ ສພ຺ພານິ ກາຕພ຺ພານິ, ຊນປທນິຣຸຕ຺ຕານີຕິ ຍຕ຺ຕການິ ສຕ຺ຕໂວຫາຣປທານິ, ຕານິ ສພ຺ພານິ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ສຸຕ຺ເຕ ນິພ຺ພຈນວເສນ ກາຕພ຺ພານິ ວຕ຺ຕພ຺ພານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສພ຺ພາ ຈ ຊນປທນິຣຸຕ຺ຕິໂຍຕິ ສພ຺ພາ ຈ ໂລກສມຎ຺ຎາໂຍ ຍຖາຣຫໍ ກາຕພ຺ພາ. ‘‘ສມຎ຺ຎໍ ນາຕິຘາເວຍ຺ຍາ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ສມ຺ມຸຕິສຈ຺ຈມຸເຂເນວ ປຣມຕ຺ຖສຈ຺ຈາຘິຄໂມ ໂຫຕີຕິ.

໒໖. ອຘິປ຺ປາຍກຓ຺ເຑ ອນຸຕ຺ຕານໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ.

໒໗. ນິທານກຓ຺ເຑ ອິມິນາ ວຕ຺ຖຸນາຕິ ອິມິນາ ປຸຕ຺ຕຄວາທິກິຕ຺ຕນສງ຺ຂາເຕນ ກາຣເຓນ. ກາຣຓຎ຺ເຫຕ຺ຖ ວຕ຺ຖຸ ນິທານນ຺ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມິນາ ນເຍນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ນິທານນິທ຺ຘາຣຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ກາມນ຺ຘາຕິ ກິເລສກາເມນ ອນ຺ຘາ. ຊາລສຎ຺ຉນ຺ນາຕິ ຕຓ຺ຫາຊາລປລິຄຸຓ຺ຐິຕາ. ຕຓ຺ຫາຉທນຉາທິຕາຕິ ຕຓ຺ຫາສງ຺ຂາເຕນ ອນ຺ຘກາເຣນ ປິຫິຕາ. ພນ຺ຘນາພທ຺ຘາຕິ ກາມຄຸຓສງ຺ຂາເຕນ ພນ຺ຘເນນ ພທ຺ຘາ. ‘‘ປມຕ຺ຕພນ຺ຘນາ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ປມາເທນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸພ຺ພາປເຣນາຕິ ປຸພ຺ເພນ ວາ ອປເຣນ ວາ ເທສນນ຺ຕເຣນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ໂຍຄໍ ອຸເປຕິ, ສເມຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິເມຫິ ປເທຫິ ¶ ປຣິຍຸຏ຺ຐາເນຫີຕິ ອິເມຫິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ຄາຖາປເທຫິ ຕຓ຺ຫາປຣິຍຸຏ຺ຐານທີປເກຫິ. ສາເຍວ ຕຓ຺ຫາຕິ ຍາ ປຸຣິມຄາຖາຍ ວຸຕ຺ຕາ, ສາເຍວ ຕຓ຺ຫາ. ‘‘ຍຎ຺ຈາຫາ’’ຕິອາທິນາ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ຄາຖານໍ ອຕ຺ຖສໍສນ຺ທເນນ ປຸພ຺ພາປຣໍ ວິຠາເວຕິ. ປໂຍເຄນາຕິ ສມຸທາຈາເຣນ. ຕສ຺ມາຕິ ຍຕ຺ຖ ສຍໍ ອຸປ຺ປນ຺ນາ, ຕໍ ສນ຺ຕານໍ ນິສ຺ສຣິຕຸໍ ອເທນ຺ຕີ ນານາຣມ຺ມເຓຫິ ¶ ປໂລຠຍມານາ ກິເລເສຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຍາທາຍ ຕິຏ຺ຐຕິ. ຕສ຺ມາ ກິເລສວເສນ ຈ ປຣິຍຸຏ຺ຐານວເສນ ຈ ຕຓ຺ຫາພນ຺ຘນໍ ວຸຕ຺ຕາ.

ປປຎ຺ເຈນ຺ຕິ ສໍສາເຣ ຈິຣໍ ຐເປນ຺ຕີຕິ ປປຎ຺ຈາ. ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ ເອຕາຫີຕິ ຐິຕີ. ພນ຺ຘນຏ຺ເຐນ ສນ຺ທານໍ ວິຍາຕິ ສນ຺ທານໍ. ນິພ຺ພານນຄຣປ຺ປເວສສ຺ສ ປຏິເສຘນໂຕ ປລິຆໍ ວິຍາຕິ ປລິຆໍ. ອນວເສສຕຓ຺ຫາປຫາເນນ ນິຕ຺ຕຓ຺ໂຫ. ອຕ຺ຕຫິຕປຣຫິຕານໍ ອິຘໂລກປຣໂລການຎ຺ຈ ມຸນນໂຕ ມຸນີຕິ ເອວໍ ຄາຖາຍ ປທຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປປຎ຺ຈາທິອຕ຺ຖາ ປນ ປາຬິຍໍ ວິຠຕ຺ຕາ ເອວາຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ເສເຕ ປປຎ຺ຈາທໂຍ ອພ຺ຠຕ຺ຖໍ ຄຕາ, ຕສ຺ສ ຕຓ຺ຫາຍ ເລໂສປິ ນ ຠວຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ໂຍ ເອຕໍ ສພ຺ພໍ ສມຕິກ຺ກນ຺ໂຕ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ນິຕ຺ຕຓ຺ໂຫ’’ຕິ.

໒໘. ປຣິຍຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ‘‘ຕຓ຺ຫາຍ ປຣິຍຸຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕານິ ຕຓ຺ຫາວິຈຣິຕານິ. ສງ຺ຂາຣາຕິ ‘‘ຕທຠິສງ຺ຂຕາ ສງ຺ຂາຣາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິມານເຫຕຸກາ ສງ຺ຂາຣາ. ເຕ ປນ ຍສ຺ມາ ສຕ຺ຕສຸ ຊວນເຈຕນາສຸ ປຐມເຈຕນາ ສຕິ ປຈ຺ຈຍສມວາເຍ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ ຜລໍ ເທຕິ. ປຈ຺ຉິມເຈຕນາ ອນນ຺ຕເຣ ອຕ຺ຕຠາເວ. ອຸຠິນ຺ນໍ ເວມຊ຺ຌເຈຕນາ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ຜລໍ ເທຕິ, ຕສ຺ມາ ວິປຈ຺ຈໂນກາສວເສນ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ທິຏ຺ຐຘມ຺ມເວທນີຍາ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ຕໍຕໍເຈຕນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຕຓ຺ຫາປິ ເຈຕນາ ວິຍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມເວທນີຍາທິວເສນ ຕິຘາ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ເອວໍ ຕຓ຺ຫາ ຕິວິຘໍ ຜລໍ ເທຕີ’’ຕິ. ປຸພ຺ພາປເຣນ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ຍໍ ປຸພ຺ພໍ ປຸຣິມໍ ສງ຺ຂາຣານໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມເວທນີຍຕາທິວຈນໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອິມິນາ ອປເຣນ ກມ຺ມສ຺ສ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມເວທນີຍຕາທິວຈເນນ ຍຸຊ຺ຊຕິ ຄງ຺ໂຄທກໍ ວິຍ ຍມຸໂນທເກນ ສໍສນ຺ທຕິ ສເມຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສງ຺ຂາຣາ ທສ຺ສນພເລນາຕິ ຈຕູສຸ ທິຏ຺ຐິຄຕສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕສຸ ວິຈິກິຈ຺ຉາສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕ ຈາຕິ ປຎ຺ຈສຸ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທສຸ ສງ຺ຂາຣາ ປຐມມຄ຺ຄປຎ຺ຎາພເລນ. ຉຕ຺ຕິໍສ ຕຓ຺ຫາວິຈຣິຕານິ ຠາວນາພເລນາຕິ ປຐມມຄ຺ເຄນ ປຫີນາວເສສວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ສພ຺ເພສໍ ວເສນ.

ອນຸພນ຺ໂຘຕິ ຕຓ຺ຫາທີນໍ ອນຸປ຺ປພນ຺ເຘນ ປວຕ຺ຕິ. ໂຍ ຈາປິ ປປຎ຺ໂຈຕິອາທິນາ ‘‘ປປຎ຺ເຈຕີ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕໍ ຣາຘສຸຕ຺ຕຎ຺ຈສໍສນ຺ທຕິ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ອິທໍ ເອກຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ. ຍທິປິ ອຕ຺ຖໂຕ ¶ ເອກໍ, ເທສນາຍ ປນ ວິເສໂສ ¶ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິ ຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວນ຺ຕິ ອິມິນາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ. ສຸຕ຺ເຕນາຕິ ສໍວຓ຺ຓິຍມາເນນ ສຸຕ຺ເຕນ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຣໍ. ສໍສນ຺ທຍິຕ຺ວາຕິ ວິມິສ຺ສິຕ຺ວາ ອຕ຺ຖໂຕ ອຠິນ຺ນໍ ກຕ຺ວາ. ປຸພ຺ພາປເຣນ ສທ຺ຘິໍ ໂຍຊຍິຕ຺ວາຕິ ປຸພ຺ເພນ ວາ ອປເຣນ ວາ ສຸຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ອຕ຺ຖໂຕ ສມ຺ພນ຺ຘໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ. ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ປາກຏໍ ກໂຣຕິ ເຕນ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ ໂຫຕິ ວິຕ຺ຖາຣິໂຕ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຣທສ຺ສເນນ.

ນ ເກວລໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຣສໍສນ຺ທນເມວ ປຸພ຺ພາປຣສນ຺ຘິ, ອຖ ໂຂ ອຎ຺ໂຎປິ ອຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂສ ຈາຍ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຖສນ຺ຘີຕິ ກິຣິຍາກາຣກາທິວເສນ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ໂສ ປນ ຍສ຺ມາ ສງ຺ກາສນາທີນໍ ຉນ຺ນໍ ອຕ຺ຖປທານໍເຍວ ໂຫຕິ, ສພ຺ພສ຺ສາປິ ປທຕ຺ຖສ຺ສ ຕທວໂຣຘໂຕ.

ສມ຺ພນ຺ໂຘ ຈ ນາມ ນ ໂກຈິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມາ ‘‘ອຕ຺ຖສນ຺ຘິ ຉປ຺ປທານີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ພ຺ຍຎ຺ຊນສນ຺ຘີຕິ ປທສ຺ສ ປທນ຺ຕເຣນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຍສ຺ມາ ປນ ສພ຺ພມ຺ປິ ນາມາທິປທໍ ຉຫິ ພ຺ຍຎ຺ຊນປເທຫິ ອສງ຺ຄຫິຕໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ພ຺ຍຎ຺ຊນສນ຺ຘິ ຉປ຺ປທານີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເທສນາສນ຺ຘີຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕເທສນນ຺ຕເຣນ ເທສນາຍ ສໍສນ຺ທນໍ. ນ ຈ ປຖວິໍ ນິສ຺ສາຍາຕິ ປຖວິໍ ວິສຍສງ຺ຂາຕໍ ນິສ຺ສຍໍ ກຕ຺ວາ, ປຖວິໍ ອາລມ຺ພິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຌາຍີຕິ ຜລສມາປຕ຺ຕິຌາເນນ ຌາຍີ. ໂສ ຫິ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣນິສ຺ສຏໍ ນິພ຺ພານໍ ອາລມ຺ພິຕ຺ວາ ສມາປຊ຺ຊນວເສນ ຌາຍຕິ, ນ ປຖວິໍ ນິສ຺ສາຍ ຌາຍຕີຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ເສສປເທສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຈຕູຫິ ມຫາຠູເຕຫິ ຣູປປ຺ປຏິພທ຺ຘວຸຕ຺ຕິຕາຍ ສພ຺ໂພ ກາມຠໂວ ຣູປຠໂວ ຈ ຄຫິຕາ. ອຣູປຠໂວ ປນ ສຣູເປເນວ ຄຫິໂຕຕິ ສພ຺ພໍ ໂລກໍ ປຣິຍາທິຍິຕ຺ວາ ປຸນ ອຎ຺ເຎນປິ ປຣິຍາເຍນ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນ ຈ ອິມໍ ໂລກ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ສພ຺ໂພ ຫິ ໂລໂກ ອິຘໂລໂກ ປຣໂລໂກ ຈາຕິ ທ຺ເວວ ໂກຏ຺ຐາສາ ໂຫນ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ‘‘ອິຘໂລໂກ’’ຕິ ວິເສສໂຕ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມຠູໂຕ ສຕ຺ຕສນ຺ຕາໂນ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ປຣໂລໂກ’’ຕິ ຠວນ຺ຕຣສງ຺ເຂປຄໂຕ ສຕ຺ຕສນ຺ຕາໂນ ຕທຸຠຍວິນິມຸຕ຺ໂຕ ອນິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ໂຘ ຣູປສນ຺ຕາໂນ. ຕສ຺ມາ ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຍມິທໍ ອຸຠຍມນ຺ຕເຣນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເຍ ປນ ‘‘ອຸຠຍມນ຺ຕເຣນາ’’ຕິ ວຈນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣາຠວໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເຕສໍ ຕໍ ມິຈ຺ຉາ. ອນ຺ຕຣາຠໂວ ຫິ ອຠິຘມ຺ເມ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕຕິ. ທິຏ຺ຐນ຺ຕິ ຣູປາຍຕນໍ ¶ . ສຸຕນ຺ຕິ ສທ຺ທາຍຕນໍ. ມຸຕນ຺ຕິ ປຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໂຕ ຄນ຺ຘາຍຕນໍ ຣສາຍຕນໍ ໂຜຏ຺ຐພ຺ພາຍຕນຎ຺ຈ. ວິຎ຺ຎາຕນ຺ຕິ ອວສິຏ຺ຐໍ ຘມ຺ມາຣມ຺ມຓປຣິຍາປນ຺ນຣູປໍ. ປຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຣິເຍສິຕ຺ວາ ວາ ອປຣິເຍສິຕ຺ວາ ວາ ປຕ຺ຕໍ. ປຣິເຍສິຕນ຺ຕິ ປຕ຺ຕໍ ¶ ວາ ອປ຺ປຕ຺ຕໍ ວາ ປຣິເຍສິຕໍ. ວິຕກ຺ກິຕໍ ວິຈາຣິຕນ຺ຕິ ວິຕກ຺ກນວເສນ ອນຸມຊ຺ຊນວເສນ ຈ ອາລມ຺ພິຕໍ. ມນສານຸຈິນ຺ຕິຕນ຺ຕິ ຈິຕ຺ເຕນ ອນຸ ອນຸ ຈິນ຺ຕິຕໍ. ອຍໍ ສເທວເກ…ເປ… ອນິສ຺ສິເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ ນ ຎາຍຕິ ຌາຍນ຺ໂຕຕິ ອຍໍ ຂີຓາສໂວ ຜລສມາປຕ຺ຕິຌາເນນ ຌາຍນ຺ໂຕ ປຸພ຺ເພວ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິນິສ຺ສຍານໍ ສຸຏ຺ຐຸ ປຫີນຕ຺ຕາ ສເທວເກ ໂລເກ…ເປ… ມນຸສ຺ສາຍ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິປິ ອນິສ຺ສິເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ ຌາຍຕິ ນາມ. ຕໂຕ ເອວ ໂລເກ ເກນຈິປິ ນ ຎາຍຕິ ‘‘ອຍໍ ອິທໍ ນາມ ນິສ຺ສາຍ ຌາຍຕີ’’ຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ນໂມ ເຕ ປຸຣິສາຊຎ຺ຎ, ນໂມ ເຕ ປຸຣິສຸຕ຺ຕມ;

ຍສ຺ສ ເຕ ນາຠິຊານາມ, ກິໍ ຕ຺ວໍ ນິສ຺ສາຍ ຌາຍສີ’’ຕິ. (ເນຕ຺ຕິ. ໑໐໔);

ອິທານິ ຂີຓາສວຈິຕ຺ຕສ຺ສ ກຕ຺ຖຈິປິ ອນິສ຺ສິຕຠາວໍ ໂຄຘິກສຸຕ຺ເຕນ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໕໙) ວກ຺ກລິສຸຕ຺ເຕນ (ສໍ. ນິ. ໓.໘໗) ຈ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ມາໂຣ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິຎ຺ຎາຓໍ ສມນ຺ເວສນ຺ໂຕຕິ ປຣິນິພ຺ພານໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ປຣິເຍສນ຺ໂຕ. ‘‘ປປຎ຺ຈາຕີໂຕ’’ຕິອາທິນາ ອທສ຺ສນສ຺ສ ກາຣຓມາຫ. ອນິສ຺ສິຕຈິຕ຺ຕາ ນ ຎາຍນ຺ຕິ ຌາຍມານາຕິ ນ ເກວລໍ ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ຂີຓາສວສ຺ສ ຈິຕ຺ຕຄຕິໍ ມາຣາທໂຍ ນ ຊານນ຺ຕິ, ອປິ ຈ ໂຂ ສອຸປາທິເສສາຍປິ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ຕສ຺ສ ຕໍ ນ ຊານນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍໍ ເທສນາສນ຺ຘີຕິ ໂຄຘິກສຸຕ຺ຕວກ຺ກລິສຸຕ຺ຕານໍ ວິຍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎອຕ຺ຖສໍສນ຺ທນາ ເທສນາສນ຺ຘິ ນາມ.

ນິທ຺ເທສສນ຺ຘີຕິ ນິທ຺ເທສສ຺ສ ສນ຺ຘິ ນິທ຺ເທສສນ຺ຘິ, ນິທ຺ເທເສນ ວາ ສນ຺ຘິ ນິທ຺ເທສສນ຺ຘິ. ປຸຣິເມນ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ນິທ຺ເທເສນ ຕສ຺ເສວ ປຈ຺ຉິມສ຺ສ ນິທ຺ເທສສ຺ສ, ປຈ຺ຉິເມນ ວາ ປຸຣິມສ຺ສ ສມ຺ພນ຺ຘນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ຍສ຺ມາ ຠຄວາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ປຐມໍ ວຏ຺ຏໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ວິວຏ຺ຏໍ ທສ຺ເສຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ນິສ຺ສິຕຈິຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ນິສ຺ສິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ນິສ຺ສິຕຈິຕ຺ຕາ, ປຸຄ຺ຄລາ, ນິທ຺ທິສິຕພ຺ພາ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານາຍ ເທສນາຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຘມ຺ມາຘິຏ຺ຐານາຍ ປນ ນິສ຺ສິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ເອຕ຺ຖາຕິ ນິສ຺ສິຕຈິຕ຺ຕາ, ນິສ຺ສິຕຈິຕ຺ຕວນ຺ໂຕ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິນິສ຺ສຍວເສນ ປວຕ຺ຕາ ສຸຕ຺ຕປເທສາ. ເສສເມຕ຺ຖ ສພ຺ພໍ ປາກຏເມວ.

ຈຕຸພ຺ຍູຫຫາຣວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒໙. ຕຕ຺ຖ ¶ ¶ ກຕໂມ ອາວຏ຺ໂຏ ຫາໂຣຕິ ອາວຏ຺ຏຫາຣວິຠງ຺ໂຄ. ຕຕ຺ຖ ອາຣມ຺ຠຖາຕິ ອາຣມ຺ຠຘາຕຸສງ຺ຂາຕໍ ວີຣິຍໍ ກໂຣຖ. ນິກ຺ກມຖາຕິ ໂກສຊ຺ຊປກ຺ຂໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕຕ຺ຕາ ນິກ຺ກມຘາຕຸສງ຺ຂາຕໍ ຕທຸຕ຺ຕຣິວີຣິຍໍ ກໂຣຖ. ຍຸຎ຺ຊຖ ພຸທ຺ຘສາສເນຕິ ຍສ຺ມາ ສີລສໍວໂຣ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ຄຸຕ຺ຕທ຺ວາຣຕາ ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎນ຺ຕິ ອິເມສຸ ຘມ຺ເມສຸ ປຕິຏ຺ຐິຕານໍ ຊາຄຣິຍານຸໂຍຄວເສນ ອາຣມ຺ຠນິກ຺ກມຘາຕຸໂຍ ສມ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕຖາຠູຕສມຖວິປສ຺ສນາສງ຺ຂາເຕ ຠຄວໂຕ ສາສເນ ຍຸຕ຺ຕປ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ໂຫຖ. ຘຸນາຖ ມຈ຺ຈຸໂນ ເສນໍ, ນຬາຄາຣໍວ ກຸຎ຺ຊໂຣຕິ ເອວໍ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕາ ຈ ເຕຘາຕຸອິສ຺ສຣສ຺ສ ມຈ຺ຈຸຣາຊສ຺ສ ວສໍ ສຕ຺ເຕ ເນຕີຕິ ຕສ຺ສ ເສນາສງ຺ຂາຕໍ ອພລໍ ທຸພ຺ພລໍ ຍຖາ ນາມ ພລູປປນ຺ໂນ ກຸຎ຺ຊໂຣ ນເຬຫິ ກຕໍ ອຄາຣໍ ຂເຓເນວ ວິທ຺ຘໍເສຕິ, ເອວເມວ ກິເລສຄຓໍ ຘຸນາຖ ວິຘມຖ ວິທ຺ຘໍເສຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ (ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໑໘໕).

ອິທານິ ຍທຕ຺ຖໍ ອຍໍ ຄາຖາ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕາ, ຕໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອາຣມ຺ຠຖ ນິກ຺ກມຖາຕິ ວີຣິຍສ຺ສ ປທຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອາຣມ຺ຠຖ ນິກ຺ກມຖາຕິ ອິທໍ ວຈນໍ ວີຣິຍສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ ວີຣິຍປໂຍຄສ຺ສ ກາຣຓໍ ວີຣິຍາຣມ຺ເຠ ນິໂຍຊນໂຕ, ‘‘ໂຍຄາ ເວ ຊາຍຕີ ຠູຣີ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໒໘໒) ວຈນໂຕ ໂຍໂຄ ຠາວນາ. ຕຕ຺ຖ ວິປສ຺ສນາຠາວນາຍ ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ ສມາຘິຠາວນາ ອິຘາຘິປ຺ເປຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຍຸຎ຺ຊຖ ພຸທ຺ຘສາສເນຕິ ສມາຘິສ຺ສ ປທຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ມຈ຺ຈຸໂນ ເສນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາຍ ກິເລສເສນາຍ ສມ຺ມາ ຘຸນນໍ ຎາເຓເນວ ໂຫຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ຘຸນາຖ…ເປ… ປທຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ. ປຸນ ຍຖາວຸຕ຺ຕວີຣິຍສມາຘິປຎ຺ຎາສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕສຸ ອາຘິປຈ຺ຈກິຈ຺ຈຕາຍ ປປຎ຺ຈປ຺ປຫານສມຕ຺ຖາ ວຏ຺ຏມູລໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ວິວຏ຺ຏໍ ປາເປນ຺ຕິ ຈາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ອາຣມ຺ຠຖ ນິກ຺ກມຖາຕິ ວີຣິຍິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ປທຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມານິ ປທຏ຺ຐານານິ ເທສນາຕິ ‘‘ຍານິມານິ ວີຣິຍສ຺ສ ປທຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວີຣິຍາທີນໍ ປທຏ຺ຐານານິ ວຸຕ຺ຕານິ, ສາ ອາຣມ຺ຠຖ ນິກ຺ກມຖາຕິ ອາທິເທສນາ, ນ ວີຣິຍາຣມ຺ຠວຕ຺ຖຸອາທີນີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຖາ ເຈວ ສໍວຓ຺ຓິຕໍ.

ເອວໍ ຍຖານິກ຺ຂິຕ຺ຕາຍ ເທສນາຍ ປທຏ຺ຐານວເສນ ອຕ຺ຖໍ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ອິທານິ ຕໍ ສຠາຄວິສຠາຄຘມ຺ມວເສນ ອາວຏ຺ເຏຕຸກາໂມ ຕສ຺ສ ຠູມິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ¶ ‘‘ອຍຸຎ຺ຊນ຺ຕານໍ ວາ ສຕ຺ຕານໍ ໂຍເຄ ຍຸຎ຺ຊນ຺ຕານໍ ວາ ອາຣມ຺ໂຠ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ໂຍເຄ ຠາວນາຍໍ ຕໍ ອຍຸຎ຺ຊນ຺ຕານໍ ວາ ສຕ຺ຕານໍ ¶ ອປຣິປກ຺ກຎາຓານໍ ວາສນາຠາເຄນ ອາຍຕິໍ ວິຊານນຕ຺ຖໍ ອຍໍ ເທສນາຣມ຺ໂຠ ຍຸຎ຺ຊນ຺ຕານໍ ວາ ປຣິປກ຺ກຎາຓານນ຺ຕິ.

ໂສ ປມາໂທ ທຸວິໂຘຕິ ເຍນ ປມາເທນ ຠາວນໍ ນານຸຍຸຎ຺ຊນ຺ຕິ, ໂສ ປມາໂທ ອຕ຺ຕໂນ ກາຣຓເຠເທນ ທຸວິໂຘ. ອຎ຺ຎາເຓນາຕິ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຂນ຺ຘານໍ ສລກ຺ຂຓສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓປຏິຈ຺ຉາທເກນ ສມ຺ໂມເຫນ. ນິວຸໂຕຕິ ຉາທິໂຕ. ເຎຍ຺ຍຏ຺ຐານນ຺ຕິ ເຎຍ຺ຍຎ຺ຈ ຕໍ ‘‘ອິຕິ ຣູປໍ, ອິຕິ ຣູປສ຺ສ ສມຸທໂຍ’’ຕິອາທິນາ ຎາຓສ຺ສ ປວຕ຺ຕນຏ຺ຐານຎ຺ຈາຕິ ເຎຍ຺ຍຏ຺ຐານໍ. ອເນກເຠທຕ຺ຕາ ປາປຘມ຺ມານໍ ຕພ຺ພເສນ ອເນກເຠໂທປິ ປມາໂທ ມູລຠູຕາຍ ອວິຊ຺ຊາຍ ວເສນ ເອໂກ ເອວາຕິ ອາຫ – ‘‘ເອກວິໂຘ ອວິຊ຺ຊາຍາ’’ຕິ. ລາຠວິນິຈ຺ຉຍປຣິຄ຺ຄຫມຈ຺ຉຣິຍານິ ປຣິເຍສນາອາຣກ຺ຂາປຣິໂຠເຄສຸ ອນ຺ໂຕຄຘານິ. ຉນ຺ທຣາຄຊ຺ໂຌສານາ ຕຓ຺ຫາ ເອວາຕິ ຕຓ຺ຫາມູລເກປິ ຘມ຺ເມ ເອຕ຺ເຖວ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ຕິວິໂຘ ຕຓ຺ຫາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຣູປີສຸ ຠເວສູຕິ ຣູປຘມ຺ເມສຸ. ອຊ຺ໂຌສານນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາຠິນິເວໂສ. ເອເຕນ ‘‘ຕຓ຺ຫາຍ ຣູປກາໂຍ ປທຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ວິວຣຕິ. ອນາທິມຕິ ຫິ ສໍສາເຣ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎຣູປາຠິຣາມາ, ອຍຎ຺ຈຕ຺ໂຖ ຈິຕ຺ຕປຣິຍາທານສຸຕ຺ເຕນ (ອ. ນິ. ໑.໑-໑໐) ທີເປຕພ຺ໂພ. ອຣູປີສຸ ສມ຺ໂມໂຫຕິ ຜສ຺ສາທີນໍ ອຕິສຸຂຸມສຠາວຕ຺ຕາ ສນ຺ຕຕິສມູຫກິຈ຺ຈາຣມ຺ມຓຆນວິນິພ຺ໂຠຄສ຺ສ ທຸກ຺ກຣຕ຺ຕາ ຈ ອຣູປຘມ຺ເມສຸ ສມ຺ໂມໂຫ, ສຕ຺ຕານໍ ປຕິຏ຺ຐິໂຕຕິ ວຈນເສໂສ. ເອວໍ ນິທ຺ຘາຣິເຕ ຣູປກາຍນາມກາຍສງ຺ຂາເຕ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘປຎ຺ຈເກ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ຕຓ຺ຫຎ຺ຈ ອວິຊ຺ຊຎ຺ຈ ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ຕໍ ຈຕຸປາທານານໍ ວເສນ ວິຠຊິຕ຺ວາ ເຕສໍ ຂນ຺ຘານໍ ອຸປາທານານຎ຺ຈ ທຸກ຺ຂສມຸທຍຠາເວນ ສຫປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍປຫາຕພ຺ພຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຣູປກາໂຍ’’ຕິອາທິນາ.

໓໐. ເອວໍ ປມາທມຸເຂນ ປຸຣິມສຈ຺ຈທ຺ວຍໍ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ປມາທມຸເຂເນວ ອປຣມ຺ປິ ສຈ຺ຈທ຺ວຍໍ ນິທ຺ຘາເຣຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ໂຍ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຕສ຺ສາຕິ ຕສ຺ສ ປມາທສ຺ສ. ສມ຺ປຏິເວເຘນາຕິ ສມ຺ມາ ປຣິຊານເນນ ອສ຺ສາທາທີນໍ ຊານເນນ. ຣກ຺ຂຓາ ປຏິສໍຫຣຓາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຣກ຺ຂຓສງ຺ຂາຕາ ປມາທສ຺ສ ປຏິສໍຫຣຓາ, ຕປ຺ປຏິປກ຺ເຂນ ສງ຺ໂກຈນາ ອປ຺ປມາທານຸໂຍເຄນ ຍາ ¶ ເຂປນາ. ອຍໍ ສມໂຖຕິ ກິຈ຺ເຈນ ສມາຘິໍ ທສ຺ເສຕິ. ອຍໍ ໂວທານປກ຺ຂວິສຠາຄຘມ຺ມວເສນ ອາວຏ຺ຏນາ. ‘‘ຍທາ ຊານາຕິ ກາມານໍ…ເປ… ອານິສໍສ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສມຖາຘິຄມສ຺ສ ອຸປາຍໍ ທສ຺ເສຕິ.

ຕຕ຺ຖ ¶ ກາມານນ຺ຕິ ວຕ຺ຖຸກາມານຎ຺ຈ ກິເລສກາມານຎ຺ຈ. ອສ຺ສາທຎ຺ຈ ອສ຺ສາທໂຕຕິ ກາເມ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ສຸຂໂສມນສ຺ສສງ຺ຂາຕໍ ອສ຺ສາທໍ ອສ຺ສາທຕາຍ ອສ຺ສາທມຕ຺ຕໂຕ. ອາທີນວນ຺ຕິ ‘‘ອປ຺ປສ຺ສາທາ ກາມາ ພຫຸທຸກ຺ຂາ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໒໓໖) ວຸຕ຺ຕໍ ອາທີນວໍ ໂທສໍ. ນິສ຺ສຣຓນ຺ຕິ ປຐມຊ຺ຌານໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ – ‘‘ກາມານເມຕໍ ນິສ຺ສຣຓໍ ຍທິທໍ ເນກ຺ຂມ຺ມ’’ນ຺ຕິ (ອິຕິວຸ. ໗໒). ໂອກາຣນ຺ຕິ ລາມກຠາວໍ. ສໍກິເລສນ຺ຕິ ສໍກິລິສ຺ສນໍ. ກາມເຫຕຸ ຫິ ສຕ຺ຕາ ສໍກິລິສ຺ສນ຺ຕິ. ໂວທານນ຺ຕິ ວິສຸຊ຺ຌນໍ. ເນກ຺ຂມ຺ເມ ຈ ອານິສໍສນ຺ຕິ ນີວຣຓປ຺ປຫານາທິຄຸຓວິເສສໂຍຄໍ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ສມເຖ ສຕິ. ຍາ ວີມໍສາຕິ ຍາ ປຎ຺ຎາ. ‘‘ສມາຫິໂຕ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໗໑) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ຕຓ຺ຫາສຫິຕາວ ອວິຊ຺ຊາ ສງ຺ຂາຣານໍ ປຈ຺ຈໂຍ, ເອວໍ ອວິຊ຺ຊາສຫິຕາວ ຕຓ຺ຫາ ອຸປາທານານໍ ປຈ຺ຈໂຍ. ຕາສຸ ນິຣຸທ຺ຘາສຸ ອຸປາທານາທີນໍ ອຠາໂວ ເອວາຕິ ຕຓ຺ຫາອວິຊ຺ຊາປຫາເນນ ສກລວຏ຺ຏທຸກ຺ຂນິໂຣຘໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິເມສຸ ທ຺ວີສຸ ຘມ຺ເມສຸ ປຫີເນສູ’’ຕິອາທິມາຫ. ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ ວິສຠາຄສຠາຄຘມ຺ມາວຏ຺ຏນວເສນ ນິທ຺ຘາຣິຕານີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ເອວໍ ໂວທານປກ຺ຂໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ວິສຠາຄຘມ຺ມວເສນ ສຠາຄຘມ຺ມວເສນ ຈ ອາວຏ຺ຏນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ສໍກິເລສປກ຺ຂໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ວິສຠາຄຘມ຺ມວເສນ ສຠາຄຘມ຺ມວເສນ ຈ ອາວຏ຺ຏນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຖາປິ ມູເລ’’ຕິ ຄາຖມາຫ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຍຖາ ນາມ ປຕິຏ຺ຐາເຫຕຸຠາເວນ ມູລນ຺ຕິ ລທ຺ຘໂວຫາເຣ ຠູມິຄເຕ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ອວຍເວ ຜຣສຸເຉທາທິອນ຺ຕຣາຍາຠາເວນ ອນຸປທ຺ທເວ ຕໂຕ ເອວ ທຬ຺ເຫ ຖິເຣ ສຕິ ຂນ຺ເຘ ຉິນ຺ເນປິ ອສ຺ສຕ຺ຖາທິຣຸກ຺ໂຂ ຣຸຫຕິ, ເອວເມວ ຕຓ຺ຫານຸສຍສງ຺ຂາເຕ ອຕ຺ຕຠາວຣຸກ຺ຂສ຺ສ ມູເລ ມຄ຺ຄຎາຓຜຣສຸນາ ອນຸປຈ຺ຉິນ຺ເນ ຕຍິທໍ ທຸກ຺ຂໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອປຣາປຣຠາເວນ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ ນ ນິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ. ກາມຕຓ຺ຫາທິນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ‘‘ຠວຕຓ຺ຫາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ເອຕສ຺ສ ຠວຕຓ຺ຫາສງ຺ຂາຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ຠເວສຸ ອາທີນວປ຺ປຏິຈ຺ຉາທນາທິວເສນ ອສ຺ສາທຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ – ‘‘ສໍໂຍຊນີເຍສຸ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ເມສຸ ອສ຺ສາທານຸປສ຺ສິໂນ ¶ ຕຓ຺ຫາ ປວຑ຺ຒຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໕໗). ເຕເນວາຫ – ‘‘ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ ຫິ ຠວຕຓ຺ຫາ’’ຕິ. ອິຘ ສມໂຖ ວິປສ຺ສນາ ຈ ມຄ຺ຄສມາຘິ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາ ຈ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ອາຫ – ‘‘ເຍນ ຕຓ຺ຫານຸສຍໍ ສມູຫນຕີ’’ຕິອາທິ. ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານີຕິ ວິສຠາຄສຠາຄຘມ຺ມາວຏ຺ຏນວເສນ ນິທ຺ຘາຣິຕານີຕິ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ອິທານິ ນ ເກວລໍ ນິທ຺ຘາຣິເຕເຫວ ວິສຠາຄສຠາຄຘມ຺ເມຫິ ອາວຏ຺ຏນໍ, ອຖ ໂຂ ປາຬິອາຄເຕຫິປິ ເຕຫິ ອາວຏ຺ຏນໍ ອາວຏ຺ຏຫາໂຣຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ສພ຺ພປາປສ຺ສ ອກຣຓ’’ນ຺ຕິ ຄາຖມາຫ ¶ . ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພປາປສ຺ສາຕິ ສພ຺ພາກຸສລສ຺ສ. ອກຣຓນ຺ຕິ ອນຸປ຺ປາທນໍ. ກຸສລສ຺ສາຕິ ຈຕຸຠູມກກຸສລສ຺ສ. ອຸປສມ຺ປທາຕິ ປຏິລາໂຠ. ສຈິຕ຺ຕປຣິໂຍທາປນນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕໂວທານໍ, ຕໍ ປນ ອຣຫຕ຺ເຕນ ໂຫຕິ. ອິຕິ ສີລສໍວເຣນ ສພ຺ພປາປໍ ປຫາຍ ສມຖວິປສ຺ສນາຫິ ກຸສລໍ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕຜເລນ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິໂຍທເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕໍ ພຸທ຺ຘານ ສາສນໍ ໂອວາໂທ ອນຸສິຏ຺ຐີຕິ ອຍໍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ, ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປນ ອຕ຺ໂຖ ປາຬິໂຕ ເອວ ວິຎ຺ຎາຍຕິ.

ຕຕ຺ຖ ‘‘ສພ຺ພປາປໍ ນາມາ’’ຕິອາທີສຸ ໂທສສມຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ໂທໂສ ສມຸຏ຺ຐານເມວ ເອຕສ຺ສາຕິ ໂທສສມຸຏ຺ຐານໍ, ນ ໂທໂສ ເອວ ສມຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ. ໂລຠສມຸຏ຺ຐານາຍປິ ປິສຸຓວາຈາຍ ສມ຺ຠວໂຕ. ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕນ຺ຕິ ປທໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ໂທສສມຸຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສ. ໂລຠສມຸຏ຺ຐານໍ ໂມຫສມຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສມ຺ຜປ຺ປລາໂປ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈຈິຕ຺ເຕນ ປວຕ຺ຕຍຕີຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ຕສ຺ສ ໂມຫສມຸຏ຺ຐານຕາ ວຸຕ຺ຕາ.

ເອວໍ ທຸຈ຺ຈຣິຕອກຸສລກມ຺ມປຖກມ຺ມວິຠາເຄນ ‘‘ສພ຺ພປາປ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕປາປໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ອິທານິສ຺ສ ອກຸສລມູລວເສນ ອຄຕິຄມນວິຠາຄມ຺ປິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອກຸສລມູລ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອກຸສລມູລໍ ປໂຍຄໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕນ຺ຕິ ໂລຠາທິອກຸສລານິ ກາຍວຈີປໂຍຄໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕານິ, ກາຍວຈີປໂຍຄໍ ສມຸຏ຺ຐາເປນ຺ຕານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຉນ຺ທາຕິ ຉນ຺ທເຫຕຸ. ຍໍ ຉນ຺ທາ ອຄຕິໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ອິທໍ ໂລຠສມຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ຉນ຺ທາ ອຄຕິໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ຍເທຕໍ ອຄຕິຄມນໍ, ອິທໍ ໂລຠສມຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ‘‘ສພ຺ພປາປສ຺ສ ອກຣຓ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປາປໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຕສ຺ສ ອກຣຓໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂລໂຠ…ເປ… ປຎ຺ຎາຍາ’’ຕິ ຕີຫິ ກຸສລມູເລຫິ ¶ ຕິຓ຺ຓໍ ອກຸສລມູລານໍ ປຫານວເສນ ສພ຺ພປາປສ຺ສ ອກຣຓໍ ອນຸປ຺ປາທນມາຫ. ຕຖາ ໂລໂຠ ອຸເປກ຺ຂາຍາຕິອາທິນາ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາເຣຫິ. ຕຕ຺ຖ ອຣຕິໍ ວູປສເມນ຺ຕີ ມຸທິຕາ ຕສ຺ສາ ມູລຠູຕໍ ໂມຫໍ ປຊຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ໂມໂຫ ມຸທິຕາຍ ປຫານໍ ອພ຺ຠຕ຺ຖໍ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ.

໓໑. ອິທານິ ອຎ຺ເຎນປິ ປຣິຍາເຍນ ປາປໍ ຕສ຺ສ ອກຣຓຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ເສສປທານຎ຺ຈ ອຕ຺ຖວິຠາວນມຸເຂນ ສຠາຄວິສຠາຄຘມ຺ມາວຏ຺ຏນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສພ຺ພປາປໍ ນາມ ອຏ຺ຐ ມິຈ຺ຉຕ຺ຕານີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອກິຣິຍາ ອກຣຓໍ ອນຊ຺ຌາຈາໂຣຕິ ຕີຫິປິ ປເທຫິ ມິຈ຺ຉຕ຺ຕານໍ ອນຸປ຺ປາທນເມວ ວທຕິ. ຕຖາ ກິຣິຍາ ກຣຓໍ ອຊ຺ຌາຈາໂຣຕິ ຕີຫິປິ ປເທຫິ ອຸປ຺ປາທນເມວ ວທຕິ. ອຊ຺ຌາຈາໂຣຕິ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ອາຈຣຓໍ. ອຕີຕສ຺ສາຕິ ຈິຣກາລປ຺ປວຕ຺ຕິວເສນ ປຸຣາຓສ຺ສ. ມຄ຺ຄສ຺ສາຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ – ‘‘ປຸຣາຓມຄ຺ຄໍ ປຸຣາຓໍ ອຎ຺ຊສນ຺ຕິ ໂຂ ອຣິຍສ຺ເສຕໍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິກສ຺ສ ¶ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໖໕ ອຕ຺ຖໂຕ ສມານໍ). ອຕີເຕນ ວາ ວິປສ຺ສິນາ ຠຄວຕາ ຍຖາຘິຄຕໍ ເທສິຕຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອຕີຕສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິປສ຺ສິໂນ ຫິ ອຍໍ ຠຄວໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສຄາຖາຕິ.

ຍໍ ປຏິເວເຘນາຕິ ຍສ຺ສ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມເຍນ. ຍໍ ປຣິໂຍທາປິຕໍ, ອຍໍ ນິໂຣໂຘຕິ ຍທິປິ ອສງ຺ຂຕາ ຘາຕຸ ເກນຈິ ສໍກິເລເສນ ນ ສໍກິລິສ຺ສຕິ, ອຘິຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ປນ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວເສນ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສ ຫິ ຍາວ ສໍກິເລສາ ນ ວິຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕາວ ອສງ຺ຂຕາ ຘາຕຸ ອປຣິໂຍທປິຕາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍຖາ ນິພ຺ພານາຘິຄເມນ ເຍ ຂນ຺ຘາ ວູປສເມຕພ຺ພາ, ເຕສໍ ເສສຠາເວນ ອເສສຠາເວນ ຈ ‘‘ສອຸປາທິເສສາ’’ຕິ ຈ, ‘‘ອນຸປາທິເສສາ’’ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍສມ຺ປທມິທໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອິມານິ ປາຬິອາຄຕຘມ຺ມານໍ ສຠາຄວິສຠາຄຘມ຺ມາວຏ຺ຏນວເສນ ນິທ຺ຘາຣິຕານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ ປຸນປິ ປາຬິອາຄຕຘມ຺ມານໍ ສຠາຄວິສຠາຄຘມ຺ມາວຏ຺ຏເນນ ອາວຏ຺ຏຫາຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຘມ຺ໂມ ຫເວ ຣກ຺ຂຕີ’’ຕິ ຄາຖມາຫ. ຕສ຺ສາ ປທຕ຺ໂຖ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ໂຕ ເອວ. ຘມ຺ໂມຕິ ປຸຎ຺ຎຘມ຺ໂມ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕ. ຕໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຘມ຺ໂມ ນາມ ທຸວິໂຘ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວໂຣ ມຄ຺ໂຄ ຈາ’’ຕິ ອາຫ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣສີເສນ ເຈຕ຺ຖ ສພ຺ພມ຺ປິ ສີລໍ ຄຫິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ¶ . ສພ຺ພາ ອຸປປຕ຺ຕິໂຍ ທຸຄ຺ຄຕິ ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂຕາທິໂຍເຄນ ທຸກ຺ຂາ ຄຕິໂຍຕິ ກຕ຺ວາ. ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ທຸວິເຘ ຘມ຺ເມ ປຐໂມ ຘມ຺ໂມ ຍຖາ ສຸຈິຓ຺ໂຓ ໂຫຕິ, ຍໂຕ ຈ ໂສ ຣກ຺ຂຕິ, ຍຕ຺ຖ ຈ ປຕິຏ຺ຐາເປຕິ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຍາ ສໍວຣສີເລ ອຂຓ຺ຑກາຣິຕາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທານິ ຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ອປາຍໂຕ ຣກ຺ຂເຓ ເອກນ຺ຕິກຠາວໍ ວິຠາເວຕຸໍ ຄາມຓິສໍຍຸຕ຺ເຕ (ສໍ. ນິ. ໔.໓໕໘) ອສິພນ຺ຘກປຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕໍ ອາຠຕໍ.

ຕຕ຺ຖ ເອວນ຺ຕິ ປກາເຣນ. ຈ-ສທ຺ໂທ ສມ຺ປິຓ຺ຑເນ, ອິມິນາປິ ປກາເຣນ ອຍມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອສິພນ຺ຘກປຸຕ຺ໂຕຕິ ອສິພນ຺ຘກສ຺ສ ນາມ ປຸຕ຺ໂຕ. ຄາເມ ເຊຏ຺ຐກຕາຍ ຄາມຓີ. ປຈ຺ຉາຠູມກາຕິ ປຈ຺ຉາຠູມິວາສິໂນ. ກາມຓ຺ຑລຸກາຕິ ສກມຓ຺ຑລຸໂນ. ເສວາລມາລິກາຕິ ປາໂຕວ ອຸທກໂຕ ເສວາລຎ຺ເຈວ ອຸປ຺ປລາທີນິ ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸທກສຸທ຺ຘິຠາວຊານນຕ຺ຖໍ ມາລໍ ກຕ຺ວາ ປິຬນ຺ຘນກາ. ອຸທໂກໂຣຫກາຕິ ສາຍໍ ປາຕໍ ອຸທກໍ ໂອໂຣຫຓກາ. ອຸຍ຺ຍາເປນ຺ຕີຕິ ອຸປຣິຍາເປນ຺ຕິ. ສຎ຺ຎາເປນ຺ຕີຕິ ສມ຺ມາ ຍາເປນ຺ຕິ. ສຄ຺ຄໍ ນາມ ໂອກ຺ກາເມນ຺ຕີຕິ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ຐິຕາວ ‘‘ຄຈ຺ຉ, ໂຠ, ພ຺ຣຫ຺ມໂລກໍ, ຄຈ຺ຉ, ໂຠ, ພ຺ຣຫ຺ມໂລກ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕາ ສຄ຺ຄໍ ປເວເສນ຺ຕິ.

ອນຸປຣິສກ຺ເກຍ຺ຍາຕິ ¶ ອນຸປຣິຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ. ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊາຕິ ອຸຏ຺ຐຫ. ອຸປ຺ລວາຕິ ຊລສ຺ສ ອຸປຣິປ຺ລວ. ຖລມຸປ຺ລວາຕິ ຖລໍ ອຠິຣຸຫ. ຕຕ຺ຣ ຍາສ຺ສາຕິ ຕຕ຺ຣ ຍໍ ອສ຺ສ, ຍໍ ຠເວຍ຺ຍ. ສກ຺ຂຣກຐລນ຺ຕິ ສກ຺ຂຣາ ວາ ກຐລາ ວາ. ສາ ອໂຘຄາມີ ອສ຺ສາຕິ ສາ ອໂຘ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ເຫຏ຺ຐາຄາມີ ຠເວຍ຺ຍ. ອໂຘ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຕິ ເຫຏ຺ຐາ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ. ມຄ຺ຄສ຺ສາຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ. ຕິກ຺ຂຕາຕິ ຕິຂິຓຕາ. ສາ ຈ ໂຂ ນ ສຕ຺ຖກສ຺ສ ວິຍ ນິສິຕກຣຓຕາ, ອຖ ໂຂ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ປຏຸຠາໂວຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຘິມຕ຺ຕຕາ’’ຕິ ອາຫ. ນນຸ ຈ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ອຕ຺ຕນາ ປຫາຕພ຺ພກິເລເສ ອນວເສສໍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທຕີຕິ ອຕິຂິໂຓ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ຕຖາປິ ໂນ ຈ ໂຂ ‘‘ຍຖາ ທິຏ຺ຐິປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ຕທິຏ຺ຐິປ຺ປຕ຺ຕານໍ ກິເລສປ຺ປຫານໍ ປຕິ ອຕ຺ຖິ ກາຈິ ວິເສສມຕ຺ຕາຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ. ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ ນ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕ, ສພ຺ພຸປປຕ຺ຕິສມຕິກ຺ກມນສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ຍສ຺ມາ ປນ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ໂອຘິໂສ ກິເລສາ ປຫີຍນ຺ຕິ, ຕຎ຺ຈ ເນສໍ ຕຖາປຫານໍ ມຄ຺ຄຘມ຺ເມສຸ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ¶ ອປາຏວປາຏວຕຣປາຏວຕມຠາເວນ ໂຫຕີຕິ ໂຍ ວຊິຣູປມຘມ຺ເມສຸ ມຕ຺ຖກປ຺ປຕ຺ຕານໍ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄຘມ຺ມານໍ ປຏຸຕມຠາໂວ. ອຍໍ ອິຘ ມຄ຺ຄສ຺ສ ຕິກ຺ຂຕາຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ອຍໍ ຘມ຺ໂມ ສຸຈິຓ຺ໂຓ ສພ຺ພາຫິ ອຸປປຕ຺ຕີຫິ ຣກ຺ຂຕີ’’ຕິ. ‘‘ຕສ຺ມາ ຣກ຺ຂິຕຈິຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເຣນ (ອຸທາ. ໓໒) ສຸຄຕິສຎ຺ຎິຕານມ຺ປິ ອຸປປຕ຺ຕີນໍ ທຸຄ຺ຄຕິຠາວໍ ສາເຘຕິ.

໓໒. ອິທານິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ວິສຠາຄຘມ຺ມານໍ ຕຓ຺ຫາວິຊ຺ຊາທີນໍ ສຠາຄຘມ຺ມານຎ຺ຈ ສມຖວິປສ຺ສນາທີນໍ ນິທ຺ຘາຣຓວເສນ ອາວຏ຺ຏຫາຣໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ທຸຄ຺ຄຕີນໍ ເຫຕຸ ຕຓ຺ຫາ ຈ ອວິຊ຺ຊາ ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕໍ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ. ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິ ອິທໍ ອຣິຍໍ ສມຖວິປສ຺ສນາສງ຺ຂາຕໍ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍໍ ຣກ຺ຂຕີຕິ ສພ຺ພາຫິ ທຸຄ຺ຄຕີຫິ ຣກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓຠູໂຕ ນິໂຣໂຘ ຣກ຺ຂນ຺ໂຕ ວິຍ ວຸຕ຺ໂຕ, ນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ກຕ຺ຕຸຠາເວນ ອຸປຈຣິຕຕ຺ຕາ. ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ ວິສຠາຄສຠາຄຘມ຺ມາວຏ຺ຏນວເສນ ນິທ຺ຘາຣິຕານີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອາວຏ຺ຏຫາຣວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓໓. ຕຕ຺ຖ ¶ ກຕໂມ ວິຠຕ຺ຕິຫາໂຣຕິ ວິຠຕ຺ຕິຫາຣວິຠງ຺ໂຄ. ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ມວິຠຕ຺ຕິຠູມິວິຠຕ຺ຕິປທຏ຺ຐານວິຠຕ຺ຕີຕິ ຕິວິຘາ ວິຠຕ຺ຕິ. ຕາສຸ ຍສ຺ມາ ຘມ຺ເມສຸ ວິຠາຄໂຕ ນິທ຺ທິຏ຺ເຐສຸ ຕຕ຺ຖ ລພ຺ຠມາໂນ ຠູມິວິຠາໂຄ ປທຏ຺ຐານວິຠາໂຄ ຈ ນິທ຺ທິສິຍມາໂນ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຘມ຺ມວິຠຕ຺ຕິໍ ຕາວ ນິທ຺ທິສນ຺ໂຕ ໂສຬສວິເຘ ປຏ຺ຐາເນ ເຍສໍ ສຸຕ຺ຕານໍ ວເສນ ວິເສສໂຕ ວິຠຊິຕພ຺ພາ, ຕານິ ສຸຕ຺ຕານິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ທ຺ເວ ສຸຕ຺ຕານິ ວາສນາຠາຄິຍຎ຺ຈ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍຎ຺ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ວາສນາ ປຸຎ຺ຎຠາວນາ, ຕສ຺ສາ ຠາໂຄ ໂກຏ຺ຐາໂສ ວາສນາຠາໂຄ, ຕສ຺ສ ຫິຕນ຺ຕິ ວາສນາຠາຄິຍໍ, ສຸຕ຺ຕໍ. ນິພ຺ພິຊ຺ຌນໍ ໂລຠກ຺ຂນ຺ຘາທີນໍ ປທາລນໍ ນິພ຺ເພໂຘ, ຕສ຺ສ ຠາໂຄຕິ ເສສໍ ປຸຣິມສທິສເມວ. ຍສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ຕີຓິ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖູນິ ເທສິຕານິ, ຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ ວາສນາຠາຄິຍໍ. ຍສ຺ມິໍ ປນ ເສກ຺ຂາເສກ຺ຂາ ເທສິຕາ, ຕໍ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍໍ. ອຍຎ຺ຈ ອຕ຺ໂຖ ປາຬິຍໍເຍວ ອາຄມິສ຺ສຕິ.

ປຸຎ຺ຎຠາຄິຍາຕິ ¶ ປຸຎ຺ຎຠາເຄ ຠວາ. ຕຖາ ຜລຠາຄິຍາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຜລນ຺ຕິ ປນ ສາມຎ຺ຎຜລໍ. ສໍວຣສີລນ຺ຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວໂຣ, ສຕິສໍວໂຣ, ຎາຓສໍວໂຣ, ຂນ຺ຕິສໍວໂຣ, ວີຣິຍສໍວໂຣຕິ ປຎ຺ຈ ສໍວຣາ ສໍວຣສີລໍ. ປຫານສີລນ຺ຕິ ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານໍ, ວິກ຺ຂມ຺ຠນປ຺ປຫານໍ, ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານໍ, ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິປ຺ປຫານໍ, ນິສ຺ສຣຓປ຺ປຫານນ຺ຕິ ປຎ຺ຈປ຺ປຫານານິ. ເຕສຸ ນິສ຺ສຣຓປ຺ປຫານວຊ຺ຊານໍ ປຫານານໍ ວເສນ ປຫານສີລໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ໂສຕິ ໂຍ ວາສນາຠາຄິຍສຸຕ຺ຕສມ຺ປຏິຄ຺ຄາຫໂກ, ໂສ. ເຕນ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍນາຕິ ເຕນ ສໍວຣສີລສງ຺ຂາເຕນ ເສຏ຺ຐຈຣິເຍນ ກາຣຓຠູເຕນ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ ຠວຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ນ ປຏິກ຺ເຂໂປ, ເກຈິ ປນ ‘‘ເຕເນວ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍນາ’’ຕິ ປຐນ຺ຕິ, ເຕສໍ ມເຕນ ສິຍາ ຕສ຺ສ ປຏິກ຺ເຂໂປ.

ປຫານສີເລ ຐິໂຕຕິ ສມຸຈ຺ເຉທປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິປ຺ປຫານານໍ ວເສນ ປຫານສີເລ ຐິໂຕ. ເຕນ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍນາຕິ ເຕນ ປຫານສີເລນ ວິເສສຠູເຕນ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍນ. ເຍ ປນ ‘‘ເຕເນວ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍນາ’’ຕິ ປຐນ຺ຕິ, ເຕສໍ ອຍໍ ປາໂຐ ‘‘ວາສນາຠາຄິຍໍ ນາມ ສຸຕ຺ຕໍ ທານກຖາ, ສີລກຖາ, ສຄ຺ຄກຖາ, ປຸຎ຺ຎວິປາກກຖາ’’ຕິ. ເຍ ປນ ‘‘ເຕນ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍນາ’’ຕິ ປຐນ຺ຕິ, ເຕສໍ ອຍໍ ປາໂຐ – ‘‘ວາສນາຠາຄິຍໍ ນາມ ສຸຕ຺ຕໍ ທານກຖາ, ສີລກຖາ, ສຄ຺ຄກຖາ ກາມານໍ ອາທີນໂວ ເນກ຺ຂມ຺ເມ ¶ ອານິສໍໂສ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ປາໂຐ ຍຸຕ຺ຕຕໂຣຕິ? ປຈ຺ຉິໂມ ປາໂຐຕິ ນິຏ຺ຐໍ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ຍສ຺ມາ ‘‘ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍໍ ນາມ ສຸຕ຺ຕໍ ຍາ ຈຕຸສຈ຺ຈປ຺ປກາສນາ’’ຕິ ວກ຺ຂຕິ, ນ ຫິ ມຫາເຖໂຣ ສາວເສສໍ ກຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສສີຕິ.

‘‘ນຕ຺ຖິ ປຊານນາ’’ຕິອາທິນາ ອຸຠິນ຺ນໍ ສຸຕ຺ຕານໍ ສາຕິສຍໍ ອສງ຺ກຣກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຊານນາຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ປທຏ຺ຐານຠູຕາ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນີ ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາ. ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຸຕ຺ຕານີຕິ ອິເມສໍ ສຸຕ຺ຕານໍ ວາສນາຠາຄິຍນິພ຺ເພຘຠາຄິຍານໍ ວກ຺ຂມານານຎ຺ຈ ສໍກິເລສຠາຄິຍອເສກ຺ຂຠາຄິຍານໍ ວເສນ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຸຕ຺ຕານິ. ເທສນາຍາຕິ ເທສນານເຍນ. ສພ຺ພໂຕ ວິຈເຍນ ຫາເຣນ ວິຈິນິຕ຺ວາຕິ ສພ຺ພໂຕຠາເຄນ ເອກາທສສຸ ຐາເນສຸ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວິຈເຍນ ຫາເຣນ ວິຈິນິຕ຺ວາ. ‘‘ຍຸຕ຺ຕິຫາເຣນ ໂຍເຊຕພ຺ພານີ’’ຕິ ເອເຕນ ວິຈຍຫາຣຍຸຕ຺ຕິຫາຣາ ວິຠຕ຺ຕິຫາຣສ຺ສ ປຣິກມ຺ມຏ຺ຐານນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ຍາວຕິກາ ຎາຓສ຺ສ ຠູມີ’’ຕິ ອິມິນາ ວິຠຕ຺ຕິຫາຣສ຺ສ ມຫາວິສຍຕໍ ທສ຺ເສຕິ.

໓໔. ເອວໍ ¶ ວາສນາຠາຄິຍນິພ຺ເພຘຠາຄິຍຠາເວຫິ ຘມ຺ເມ ເອກເທເສນ ວິຠຊິຕ຺ວາ ອິທານິ ເຕສໍ ກິເລສຠາຄິຍອເສກ຺ຂຠາຄິຍຠາເວຫິ ສາຘາຣຓາສາຘາຣຓຠາເວຫິ ວິຠຊິຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕເມ ຘມ຺ມາ ສາຘາຣຓາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ກຕເມ ຘມ຺ມາຕິ ກຕເມ ສຠາວຘມ຺ມາ. ສາຘາຣຓາຕິ ອວິສິຏ຺ຐາ, ສມານາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທ຺ເວ ຘມ຺ມາຕິ ທຸເວ ປກຕິໂຍ. ປກຕິອຕ຺ໂຖ ຫິ ອຍໍ ຘມ຺ມ-ສທ຺ໂທ ‘‘ຊາຕິຘມ຺ມານໍ ສຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ປຏິ. ມ. ໑.໓໓) ວິຍ. ນາມສາຘາຣຓາຕິ ນາເມນ ສາຘາຣຓາ, ກຸສລາກຸສລາຕິ ສມານນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຕ຺ຖຸສາຘາຣຓາຕິ ວຕ຺ຖຸນາ ນິສ຺ສເຍນ ສາຘາຣຓາ, ເອກສນ຺ຕຕິປຕິຕຕາຍ ສມານວຕ຺ຖຸກາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິເສສໂຕ ສໍກິເລສປກ຺ເຂ ປຫາເນກຏ຺ຐາ ນາມສາຘາຣຓາ, ສຫເຊກຏ຺ຐາ ວຕ຺ຖຸສາຘາຣຓາ. ອຎ຺ຎມ຺ປິ ເອວໍ ຊາຕິຍນ຺ຕິ ກິຈ຺ຈປຈ຺ຈຍປຏິປກ຺ຂາທີຫິ ສມານໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ມິຈ຺ຉຕ຺ຕນິຍຕານໍ ອນິຍຕານນ຺ຕິ ອິທໍ ປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ອຸປລກ຺ຂຓໍ. ຕສ຺ມາ ສສ຺ສຕວາທາ ອຸຈ຺ເຉທວາທາຕິ ອາທິໂກ ສພ຺ໂພ ປຸຖຸຊ຺ຊນເຠໂທ ອາຫຣິຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ທສນປ຺ປຫາຕພ຺ພາ ກິເລສາ ສາຘາຣຓາ ມິຈ຺ຉຕ຺ຕນິຍຕານໍ ອນິຍຕານໍ ເອວ ຈ ສມ຺ຠວໂຕ ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍຕານໍ ອສມ຺ຠວໂຕ ຈ. ອິມິນາ ນເຍນ ເສສປເທສຸປິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອຣິຍສາວໂກຕິ ເສກ຺ຂໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ສພ຺ພາ ສາ ອວີຕຣາເຄຫິ ສາຘາຣຓາຕິ ໂລກິຍສມາປຕ຺ຕິ ຣູປາວຈຣາ ອຣູປາວຈຣາ ທິພ຺ພວິຫາໂຣ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາໂຣ ປຐມຊ຺ຌານສມາປຕ຺ຕີຕິ ເອວມາທີຫິ ປຣິຍາເຍຫິ ສາຘາຣຓາ. ກຸສລສມາປຕ຺ຕິ ປນ ອິມິນາ ປຣິຍາເຍນ ສິຍາ ອສາຘາຣຓາ ¶ , ອິມໍ ປນ ໂທສໍ ປສ຺ສນ຺ຕາ ເກຈິ ‘‘ຍໍ ກິຎ຺ຈິ…ເປ… ສພ຺ພາ ສາ ອວີຕຣາເຄຫິ ສາຘາຣຓາ’’ຕິ ປຐນ຺ຕິ. ກຖໍ ເຕ ໂອຘິໂສ ຄຫິຕາ, ອຖ ໂອຘິໂສ ຄເຫຕພ຺ພາ, ກຖໍ ສາຘາຣຓາຕິ? ອນຸໂຍຄໍ ມນສິກຕ຺ວາ ຕໍ ວິໂສເຘນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ສາຘາຣຓາ ຫິ ຘມ຺ມາ ເອວໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຍຖາ ມິຈ຺ຉຕ຺ຕນິຍຕານໍ ອນິຍຕານຎ຺ຈ ສາຘາຣຓາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ສາຘາຣຓາ ຘມ຺ມາ ນ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ສາຘາຣຓຕາຍ ສາຘາຣຓາ, ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ປຣໍ ປຣໍ ສກໍ ສກໍ ວິສຍໍ ນາຕິວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ປຏິນິຍຕຎ຺ຫິ ເຕສໍ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ, ອິຕຣຖາ ຕຖາ ໂວຫາໂຣ ເອວ ນ ສິຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍສ຺ມາ ຈ ເອເຕ ເອວ ຘມ຺ມາ ເອວໍ ¶ ນິຍຕາ ວິສຍາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ໂຍປິ ອິເມຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ນ ໂສ ຕໍ ຘມ຺ມໍ ອຸປາຕິວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ ອາຫ. ນ ຫິ ມິຈ຺ຉຕ຺ຕນິຍຕານໍ ອນິຍຕານຎ຺ຈ ທສ຺ສເນນ ປຫາຕພ຺ພາ ກິເລສາ ນ ສນ຺ຕິ, ອຎ຺ເຎສໍ ວາ ສນ຺ຕີຕິ ເອວໍ ເສເສປິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

ອສາຘາຣໂຓ ນາມ ຘມ຺ໂມ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ປຈ຺ຈຕ຺ຕນິຍໂຕ ອຣິເຍສຸ ເສກ຺ຂາເສກ຺ຂຘມ຺ມວເສນ ອນຣິເຍສຸ ສພ຺ພາຠພ຺ພປຫາຕພ຺ພວເສນ ຄເວສິຕພ຺ໂພ, ອິຕຣສ຺ສ ຕຖາ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ພຠາວາຠາວໂຕ. ໂສ ຈ ໂຂ ສາຘາຣຓາວິຘຸຣຕາຍ ຕໍ ຕໍ ອຸປາທາຍ ຕຖາວຸຕ຺ຕເທສນານຸສາເຣນາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ກຕເມ ຘມ຺ມາ ອສາຘາຣຓາ ຍາວ ເທສນໍ ອຸປາທາຍ ຄເວສິຕພ຺ພາ ເສກ຺ຂາເສກ຺ຂາ ຠພ຺ພາຠພ຺ພາ’’ຕິ ອິມິນາ. ອຏ຺ຐມກສ຺ສາຕິ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ປຏິປນ຺ນສ຺ສ. ຘມ຺ມຕາຕິ ຘມ຺ມສຠາໂວ ປຐມສ຺ສ ມຄ຺ຄຏ຺ຐຕາ ທຸຕິຍສ຺ສ ຜລຏ຺ຐຕາ. ປຐມສ຺ສ ວາ ປຫີຍມານກິເລສຕາ. ທຸຕິຍສ຺ສ ປຫີນກິເລສຕາ. ປຸນ ອຏ຺ຐມກສ຺ສາຕິ ອນາຄາມິມຄ຺ຄຏ຺ຐສ຺ສ. ນາມນ຺ຕິ ເສກ຺ຂາຕິ ນາມໍ. ຘມ຺ມຕາຕິ ຕໍຕໍມຄ຺ຄຏ຺ຐຕາ ເຫຏ຺ຐິມຜລຏ຺ຐຕາ ຈ. ປຏິປນ຺ນການນ຺ຕິ ມຄ຺ຄສມງ຺ຄີນໍ. ນາມນ຺ຕິ ປຏິປນ຺ນກາຕິ ນາມໍ. ເອວໍ ‘‘ອຏ຺ຐມກສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ອຣິຍປຸຄ຺ຄເລສຸ ອສາຘາຣຓຘມ຺ມໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິຕເຣສຸ ນຍທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ເອວໍ ວິເສສານຸປສ຺ສິນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂລກິຍຘມ຺ເມສຸ ເອວ ຫິ ຫີນາທິຠາໂວ. ຕຕ຺ຖ ວິເສສານຸປສ຺ສິນາຕິ ອສາຘາຣຓຘມ຺ມານຸປສ຺ສິນາ. ມິຈ຺ຉຕ຺ຕນິຍຕານໍ ອນິຍຕາ ຘມ຺ມາ ສາຘາຣຓາ ມິຈ຺ຉຕ຺ຕນິຍຕາ ຘມ຺ມາ ອສາຘາຣຓາ. ມິຈ຺ຉຕ຺ຕນິຍເຕສຸປິ ນິຍຕມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິການໍ ອນິຍຕາ ຘມ຺ມາ ສາຘາຣຓາ. ນິຍຕມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ ອສາຘາຣຓາຕິ ອິມິນາ ນເຍນ ວິເສສານຸປສ຺ສິນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ເອວໍ ນານານເຍຫິ ຘມ຺ມວິຠຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຠູມິວິຠຕ຺ຕິໍ ປທຏ຺ຐານວິຠຕ຺ຕິຎ຺ຈ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ທສ຺ສນຠູມີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ທສ຺ສນຠູມີຕິ ປຐມມຄ຺ໂຄ. ຍສ຺ມາ ປນ ປຐມມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ອຣິຍສາວໂກ ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍາມໍ ໂອກ຺ກມນ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ປຣໍ ໂອກ຺ກນ຺ໂຕ ¶ , ຕສ຺ມາ ‘‘ທສ຺ສນຠູມິ ນິຍາມາວກ຺ກນ຺ຕິຍາ ປທຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ເຫຏ຺ຐິໂມ ເຫຏ຺ຐິໂມ ມຄ຺ໂຄ ອຸປຣິອຸປຣິມຄ຺ຄາຘິຄມສ຺ສ ກາຣຓໍ ໂຫຕິ, ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິອາທີນິ ອປ຺ປຫາຍ ກາມຣາຄພ຺ຍາປາທາທິປ຺ປຫານສ຺ສ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ. ຕຖາປິ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ອຕ຺ຕໂນ ຜລສ຺ສ ວິເສສກາຣຓໍ ອາສນ຺ນກາຣຓຎ຺ຈາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຠາວນາຠູມິ ¶ ອຸຕ຺ຕຣິການໍ ຜລານໍ ປຕ຺ຕິຍາ ປທຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸຂາ ປຏິປທາ ຂິປ຺ປາຠິຎ຺ຎາ ຎາຓຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ຕຖາວິຘປຈ຺ຈຍສມາໂຍເຄ ຈ ໂຫຕີຕິ ສາ ວິປສ຺ສນາຍ ປທຏ຺ຐານນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ອິຕຣາ ປນ ຕິສ຺ໂສປິ ປຏິປທາ ສມຖໍ ອາວຫນ຺ຕິ ເອວ. ຕາສຸ ສພ຺ພມຸທຸຕາຍ ທສ຺ສິຕາຍ ເສສາປິ ທສ຺ສິຕາ ເອວາຕິ ອາຫ – ‘‘ທຸກ຺ຂາ ປຏິປທາ ທນ຺ຘາຠິຎ຺ຎາ ສມຖສ຺ສ ປທຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ.

ທານມຍໍ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖູຕິ ທານເມວ ທານມຍໍ, ປຸຊ຺ຊຜລນິພ຺ພຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ ປຸຎ຺ຎໍ, ຕເທວ ກຕ຺ຕພ຺ພໂຕ ກິຣິຍາ, ປໂຍຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາທີນໍ ອຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ ວຕ຺ຖຸ ຈາຕິ ທານມຍປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖຸ. ປຣໂຕໂຆສສ຺ສາຕິ ຘມ຺ມສ຺ສວນສ຺ສ. ສາຘາຣຓນ຺ຕິ ນ ພີຊໍ ວິຍ ອງ຺ກຸຣສ຺ສ, ທສ຺ສນຠູມິອາທໂຍ ວິຍ ວາ ນິຍາມາວກ຺ກນ຺ຕິອາທີນໍ ອາເວຓິກໍ, ອຖ ໂຂ ສາຘາຣຓໍ, ຕທຎ຺ຎກາຣເຓຫິປິ ປຣໂຕໂຆສສ຺ສ ປວຕ຺ຕນໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕຕ຺ຖ ເກຈິ ທາຍກສ຺ສ ທານານຸໂມທນໍ ອາຈິຓ຺ຓນ຺ຕິ ທານໍ ປຣໂຕໂຆສສ຺ສ ກາຣຓນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ທາຍໂກ ປນ ທກ຺ຂິຓາວິສຸທ຺ຘິໍ ອາກງ຺ຂນ຺ໂຕ ທານສີລາທິຄຸຓວິເສສານໍ ສວເນ ຍຸຕ຺ຕປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕີຕິ ທານໍ ຘມ຺ມສ຺ສວນສ຺ສ ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສີລສມ຺ປນ຺ໂນ ວິປ຺ປຏິສາຣາຠາເວນ ສມາຫິໂຕ ຘມ຺ມຈິນ຺ຕາສມຕ຺ໂຖ ໂຫຕີຕິ ສີລໍ ຈິນ຺ຕາມຍຎາຓສ຺ສ ກາຣຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສີລມຍ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຠາວນາມຍນ຺ຕິ ສມຖສງ຺ຂາຕໍ ຠາວນາມຍໍ. ຠາວນາມຍິຍາຕິ ອຸປຣິຌານສງ຺ຂາຕາຍ ວິປສ຺ສນາສງ຺ຂາຕາຍ ຈ ຠາວນາມຍິຍາ. ປຸຣິມໍ ປຸຣິມຎ຺ຫິ ປຈ຺ຉິມສ຺ສ ປຈ຺ຉິມສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ. ອິທານິ ຍສ຺ມາ ທານໍ ສີລໍ ໂລກິຍຠາວນາ ຈ ນ ເກວລໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕປຣໂຕໂຆສາທີນໍເຍວ, ອຖ ໂຂ ຍຖາກ຺ກມໍ ປຣິຍຕ຺ຕິພາຫຸສຈ຺ຈກມ຺ມຏ຺ຐານານຸໂຍຄມຄ຺ຄສມ຺ມາທິຏ຺ຐີນມ຺ປິ ປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕມ຺ປິ ນຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ປຸນ ‘‘ທານມຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ເທສນໍ ວຑ຺ເຒສິ. ຕຖາ ປຕິຣູປເທສວາສາທໂຍ ກາຍວິເວກຈິຕ຺ຕວິເວກາທີນໍ ກາຣຓໍ ໂຫຕີຕິ ອິມໍ ນຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຕິຣູປເທສວາໂສ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ກຸສລວີມໍສາຍາຕິ ປຏິສງ຺ຂານຸປສ຺ສນາຍ. ອກຸສລປຣິຈ຺ຈາໂຄຕິ ອິມິນາ ປຫານປຣິຎ຺ຎາ ວຸຕ຺ຕາຕິ. ສມາຘິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສາຕິ ມຄ຺ຄສມາຘິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ວິຠຕ຺ຕິຫາຣວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓໕. ຕຕ຺ຖ ¶ ¶ ກຕໂມ ປຣິວຕ຺ຕໂນ ຫາໂຣຕິ ປຣິວຕ຺ຕນຫາຣວິຠງ຺ໂຄ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ສໍວຓ຺ຓິຍມາເນ ສຸຕ຺ເຕ ຍຖານິທ຺ທິຏ຺ຐານໍ ກຸສລາກຸສລຘມ຺ມານໍ ປຏິປກ຺ຂຠູເຕ ອກຸສລກຸສລຘມ຺ເມ ປຫາຕພ຺ພຠາວາທິວເສນ ນິທ຺ຘາຣຓໍ ປຏິປກ຺ຂໂຕ ປຣິວຕ຺ຕນໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິສ຺ສ ປຸຣິສປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ ນິຊ຺ຊິຓ຺ຓາ ຠວຕີ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ສມ຺ມາ ປສຕ຺ຖາ, ສຸນ຺ທຣາ ທິຏ຺ຐິ ເອຕສ຺ສາຕິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ, ຕສ຺ສ. ສາ ປນສ຺ສ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຕາ ປຸພ຺ພຠາຄສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ວາ ໂລກຸຕ຺ຕຣສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ວາ ເວທິຕພ຺ພາ. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ ນິຊ຺ຊິຓ຺ຓາ ຠວຕີຕິ ປຸຣິມນເຍ ວິປສ຺ສນາສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ປຫີນາ ໂຫຕິ, ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຈ຺ຉິມນເຍ ປຐມມຄ຺ຄສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ປຫີນາ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເຍ ຈສ຺ສ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິປຈ຺ຈຍາຕິ ມິຈ຺ຉາຠິນິເວສເຫຕຸ ເຍ ອຣິຍານໍ ອທສ຺ສນກາມຕາທໂຍ ໂລຠາທໂຍ ປາຓາຕິປາຕາທໂຍ ຈ ອເນເກ ລາມກຏ຺ເຐນ ປາປກາ ອໂກສລ຺ລສມ຺ຠູຕຏ຺ເຐນ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ. ອິມສ຺ສ ອາຣທ຺ຘວິປສ຺ສກສ຺ສ ອຣິຍສ຺ສ ຈ. ຘມ຺ມາຕິ ສມຖວິປສ຺ສນາຘມ຺ມາ, ສຕ຺ຕຕ຺ຕິໍສໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມາ ວາ ອນຸປ຺ປນ຺ນາ ວາ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນາ, ຠາວນາປາຣິປູຣິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປສ຺ສາຕິອາທີນມ຺ປິ ອິມິນາວ ນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ສມ຺ມາວິມຸຕ຺ຕິອາທີນໍ ມິຈ຺ຉາວິມຸຕ຺ຕິ ອວິມຸຕ຺ຕາວ ສມານາ ‘‘ວິມຸຕ຺ຕາ ມຍ’’ນ຺ຕິ ເອວໍສຎ຺ຎິໂນ ອວິມຸຕ຺ຕິຍໍ ວາ ວິມຸຕ຺ຕິສຎ຺ຎິໂນ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ວຈນຕ຺ໂຖ – ມິຈ຺ຉາ ປາປິກາ ວິມຸຕ຺ຕິ ວິໂມກ຺ໂຂ ເອຕສ຺ສາຕິ ມິຈ຺ຉາວິມຸຕ຺ຕິ. ອຏ຺ຐງ຺ຄາ ຈ ມິຈ຺ຉາວິມຸຕ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນາກາເຣນ ມິຈ຺ຉາຠິນິເວສວເສນ ຈ ປວຕ຺ຕາ ອນ຺ຕທ຺ວຍລກ຺ຂຓາ. ສມ຺ມາວິມຸຕ຺ຕິ ປນ ຜລຘມ຺ມາ, ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິເກ ສມາເສວໂຕ ມິຈ຺ຉາວິໂມກ຺ໂຂ ວາ ມິຈ຺ຉາວິມຸຕ຺ຕິ. ມິຈ຺ຉາວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນໍ ປນ ມິຈ຺ຉາວິໂມກ຺ເຂ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຍາ ຈ ສາຣນ຺ຕິ ຄຫຓວເສນ ປວຕ຺ໂຕ ອກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ອນ຺ຕມໂສ ປາປໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ສຸກຕໍ ມຍາ’’ຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນໂມໂຫ ຈ. ສມ຺ມາວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ເສກ຺ຂານໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓໍ ສມ຺ມາວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ຕຎ຺ຫິ ອຸຕ຺ຕຣິຠາວນາປາຣິປູຣິຍາ ສໍວຕ຺ຕຕິ.

໓໖. ເອວໍ ¶ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທິມຸເຂນ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິອາທິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຸນ ປາຓາຕິປາຕອທິນ຺ນາທານກາເມສຸມິຈ຺ຉາຈາຣາທິໂຕ ເວຣມຓິຍາທີຫິ ປາຓາຕິປາຕາທີນໍ ປຣິວຕ຺ຕນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ກາລວາທິສ຺ສາຕິ ¶ ລກ຺ຂຓວຈນໍ. ກາເລນ ສາປເທສໍ ປຣິຍນ຺ຕວຕິໍ ອຕ຺ຖສຎ຺ຫິຕນ຺ຕິ ໂສ ສມ຺ຜປ຺ປລາປສ຺ສ ປຫານາຍ ປຏິປນ຺ໂນ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປຸນ ‘‘ເຍ ຈ ໂຂ ເກຈີ’’ຕິອາທິນາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທິມຸເຂເນວ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິອາທີຫິ ເອວ ປຣິວຕ຺ຕນໍ ປກາຣນ຺ຕເຣນ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ສນ຺ທິຏ຺ຐິກາຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂາ. ສຫຘມ຺ມິກາຕິ ສກາຣຓາ. ຄາຣຍ຺ຫາຕິ ຄຣຫິຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕາ. ວາທານຸວາທາຕິ ວາທາ ເຈວ ອນຸວາທາ ຈ. ‘‘ວາທານຸປາຕາ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ວາທານຸປວຕ຺ຕິໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸຊ຺ຊາຕິ ປູຊນີຍາ. ປາສໍສາຕິ ປສໍສິຕພ຺ພາ.

ປຸນ ‘‘ເຍ ຈ ໂຂ ເກຈີ’’ຕິອາທິນາ ມຊ຺ຌິມາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອນ຺ຕທ຺ວຍປຣິວຕ຺ຕນໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພາຕິອາທີນິ ຈຕ຺ຕາຣິ ປທານິ ວຕ຺ຖຸກາມວເສນ ໂຍເຊຕພ຺ພານິ. ຠາວຍິຕພ຺ພາ ພຫຸລີກາຕພ຺ພາຕິ ປທທ຺ວຍໍ ກິເລສກາມວເສນ. ເຕສໍ ອຘມ຺ໂມຕິ ຠາເວຕພ຺ໂພ ນາມ ຘມ຺ໂມ ສິຍາ, ກາມາ ຈ ເຕສໍ ຠາເວຕພ຺ພາ ອິຈ຺ຉິຕາ, ກາເມຫິ ຈ ເວຣມຓີ ກາມານໍ ປຏິປກ຺ໂຂ, ອິຕິ ສາ ເຕສໍ ອຘມ຺ໂມ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ນິຍ຺ຍານິໂກ ຘມ຺ໂມຕິ ສຫ ວິປສ຺ສນາຍ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ. ທຸກ຺ໂຂຕິ ປາປໍ ນິຊ຺ຊຣາເປສ຺ສາມາຕິ ປວຕ຺ຕິຕໍ ສຣີຣຕາປນໍ ວທຕິ. ສຸໂຂຕິ ອນວຊ຺ຊປຈ຺ຈຍປຣິໂຠຄສຸຂໍ. ເອເຕສຸປິ ວາເຣສຸ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຘມ຺ມຠາວາປຕ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພາ. ອິທານິ ອສຸຠສຎ຺ຎາທິມຸເຂນ ສຸຠສຎ຺ຎາທິປຣິວຕ຺ຕນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ວາ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຣທ຺ຘວິປສ຺ສກສ຺ສ ກິເລສາສຸຈິປຄ຺ຆຣຓວເສນ ເຕຠູມກສງ຺ຂາຣາ ອສຸຠໂຕ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສພ຺ພສງ຺ຂາເຣສຸ ອສຸຠານຸປສ຺ສິໂນ ວິຫຣໂຕ’’ຕິ. ‘‘ຍໍ ຍໍ ວາ ປນາ’’ຕິອາທິນາ ປຏິປກ຺ຂສ຺ສ ລກ຺ຂຓໍ ວິຠາເວຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຊ຺ຌາປນ຺ໂນຕິ ອຘິອາປນ຺ໂນ, ອຠິອຸປຄໂຕ ປຣິຎ຺ຎາໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປຣິວຕ຺ຕນຫາຣວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓໗. ຕຕ຺ຖ ¶ ¶ ກຕໂມ ເວວຈໂນ ຫາໂຣຕິ ເວວຈນຫາຣວິຠງ຺ໂຄ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ເວວຈນນິທ຺ເທໂສ ໂຫຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອກໍ ຠຄວາ ຘມ຺ມໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ເຎຫິ ເວວຈເນຫິ ນິທ຺ທິສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເວວຈເນຫີຕິ ປຣິຍາຍສທ຺ເທຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປທຕ຺ໂຖ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ໂຕ ເອວ. ກສ຺ມາ ປນ ຠຄວາ ເອກໍ ຘມ຺ມໍ ອເນກປຣິຍາເຍຫິ ນິທ຺ທິສຕີຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ເທສນາກາເລ ອາຍຕິຎ຺ຈ ກສ຺ສຈິ ກຖຎ຺ຈິ ຕທຕ຺ຖປຏິໂພໂຘ ສິຍາຕິ ປຣິຍາຍວຈນໍ, ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕານໍ ອຎ຺ຎວິຫິຕານໍ ອຎ຺ເຎນ ປຣິຍາເຍນ ຕທຕ຺ຖາວໂພຘນຕ຺ຖໍ ປຣິຍາຍວຈນໍ. ເຕເນວ ປເທນ ປຸນ ວຈເນ ຕທຎ຺ເຎສໍ ຕຕ຺ຖ ອຘິຄຕຕາ ສິຍາຕິ ມນ຺ທພຸທ຺ຘີນໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຕທຕ຺ຖສລ຺ລກ຺ຂເຓ ອສມ຺ໂມສນຕ຺ຖໍ ປຣິຍາຍວຈນໍ. ອເນເກປິ ອຕ຺ຖາ ສມານພ຺ຍຎ຺ຊນາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຍາ ອຕ຺ຖນ຺ຕຣປຣິກປ຺ປນາ ສິຍາ, ຕສ຺ສາ ປຣິວຊ຺ຊນຕ຺ຖມ຺ປິ ປຣິຍາຍວຈນໍ ອນຎ຺ຎສ຺ສ ວຈເນ ອເນກາຫິ ຕາຫິ ຕາຫິ ສຎ຺ຎາຫິ ເຕສໍ ເຕສໍ ອຕ຺ຖານໍ ຎາປນຕ຺ຖມ຺ປິ ປຣິຍາຍວຈນໍ ເສຍ຺ຍຖາປິ ນິຆຓ຺ຏຸສຕ຺ເຖ. ຘມ຺ມກຖິການໍ ຕນ຺ຕິອຕ຺ຖຸປນິພນ຺ຘນປຣາວໂພຘນານໍ ສຸຂສິທ຺ຘິຍາປິ ປຣິຍາຍວຈນໍ. ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມນິຣຸຕ຺ຕິປຏິສມ຺ຠິທາປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວິຠາວນຕ຺ຖໍ, ເວເນຍ຺ຍານໍ ຕຕ຺ຖ ພີຊາວາປນຕ຺ຖໍ ວາ ປຣິຍາຍວຈນໍ ຠຄວາ ນິທ຺ທິສຕິ.

ກິໍ ພຫຸນາ ຍສ຺ສາ ຘມ຺ມຘາຕຸຍາ ສຸປ຺ປຏິວິທ຺ຘຕ຺ຕາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ ຍຖາ ສພ຺ພສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ອປ຺ປຏິຫຕຎາຓາຈາຣາ, ຕຖາ ສພ຺ພສ຺ມິໍ ສທ຺ທໂວຫາເຣຕິ ເອກມ຺ປິ ອຕ຺ຖໍ ອເນເກຫິ ປຣິຍາເຍຫິ ໂພເຘຕິ, ນ ຕຕ຺ຖ ທນ຺ຘາຍິຕຕ຺ຕໍ ວິຕ຺ຖາຍິຕຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຖສ຺ສ. ນາປິ ຘມ຺ມເທສນາຫານິ, ອາເວຓິໂກວາຍໍ ພຸທ຺ຘຘມ຺ໂມຕິ ປຣິຍາຍເທສນໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອາສາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອາສາ ນາມ ວຸຈ຺ຈຕິ ຍາ ຠວິສ຺ສສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຠວິສ຺ສສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສາຕິ ອນາຄຕສ຺ສ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ. ‘‘ອວສ຺ສໍ ອາຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິນາ ຕສ຺ສາ ປວຕ຺ຕິຍາກາຣໍ ທສ຺ເສຕິ. ອນາຄຕຕ຺ຖວິສຍາ ຕຓ຺ຫາ ອາສາ. ອນາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຖວິສຍາ ຕຓ຺ຫາ ປິຫາຕິ ອຍເມຕາສໍ ວິເສໂສ.

ອຕ຺ຖນິປ຺ຜຕ຺ຕິປຏິປາລນາຕິ ຍາຍ ອິຈ຺ຉິຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິໍ ປຏິປາເລຕິ ອາຄເມຕິ, ຍາຍ ວາ ນິປ຺ຜນ຺ນໍ ອຕ຺ຖໍ ປຏິປາເລຕິ ຣກ຺ຂຕິ. ອຍໍ ອຠິນນ຺ທນາ ¶ ນາມ, ຍຖາລທ຺ຘສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ເກລາຍນາ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ອຕ຺ຖນິປ຺ຜຕ຺ຕິໍ ສຕ຺ຕສງ຺ຂາຣວເສນ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປິຍໍ ວາ ຎາຕິ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ ¶ . ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ມນ຺ຕິ ຣູປາທິອາຣມ຺ມຓຘມ຺ມໍ, ອຕິອິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓໍ ອຠິນນ຺ທຕິ, ອນິຏ຺ຐາຣມ຺ມເຓຫິປິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປ຺ປຏິກ຺ກູລໂຕ ວາ ອຠິນນ຺ທຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຏິກ຺ກູເລປິ ຫິ ວິປລ຺ລາສວເສນ ສຕ຺ຕໍ, ສງ຺ຂາຣໍ ວາ ອປ຺ປຏິກ຺ກູລໂຕ ອຠິນນ຺ທຕິ.

ຍາສຸ ອເນກຘາຕູສຸ ປວຕ຺ຕິຍາ ຕຓ຺ຫາ ‘‘ອເນກຘາຕູສຸ ສຣາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ຕາ ຘາຕຸໂຍ ວິຠາເຄນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຈກ຺ຂຸຘາຕູ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ຘາຕຸວິຠງ຺ຄາທີສຸ (ວິຠ. ໑໗໒ ອາທໂຍ) ກາມຘາຕຸອາທໂຍ ອຎ຺ຎາປິ ອເນກຘາຕຸໂຍ ອາຄຕາ, ຕາສມ຺ປິ ເອຕ຺ເຖວ ສມວໂຣໂຘຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອຏ຺ຐາຣເສເວຕ຺ຖ ທສ຺ສິຕາ. ເກຈິ ຣູປາຘິມຸຕ຺ຕາຕິອາທິ ຕາສຸ ຘາຕູສຸ ຕຓ຺ຫາຍ ປວຕ຺ຕິທສ຺ສນໍ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ປຎ຺ຈ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກາ ຘາຕຸໂຍ ສຕ຺ຕ ຈ ວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸໂຍ ຘມ຺ມຘາຕຸ ຈ ຘມ຺ມາຣມ຺ມເຓເນວ ສງ຺ຄຫິຕາ, ຕສ຺ມາ ອຏ຺ຐາຣສ ຘາຕຸໂຍ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ຉເຬວ ຕຓ຺ຫາຍ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານານິ ວິຠຕ຺ຕານີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຓ຺ຫາປກ຺ຂາ ເນກ຺ຂມ຺ມສ຺ສິຕາປິ ໂທມນສ຺ສຸປວິຈາຣາ ຕສ຺ສ ອນຸຕ຺ຕເຣສຸ ວິໂມກ຺ເຂສຸ ປິຫໍ ອຸປຏ຺ຐາປຍໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ‘‘ປິຫປຈ຺ຈຍາ ໂທມນສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ, ໂກ ປນ ວາໂທ ເຄຫສ຺ສິເຕສຸ ໂທມນສ຺ສຸປວິຈາເຣສູຕິ ອິມານິ ຈຕຸວີສຕິ ປທານິ ‘‘ຕຓ຺ຫາປກ຺ໂຂ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຄຫສ຺ສິຕາ ປນ ອຸເປກ຺ຂາ ອຎ຺ຎາຓຸເປກ຺ຂຕາຍ ຍຖາຠິນິເວສສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ‘‘ຍາ ຉ ອຸເປກ຺ຂາ ເຄຫສ຺ສິຕາ, ອຍໍ ທິຏ຺ຐິປກ຺ໂຂ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໓໘. ອິທານິ ເຕສໍ ອຸປວິຈາຣານໍ ຕຓ຺ຫາປຣິຍາຍໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສາເຍວ ປຕ຺ຖນາກາເຣນ ຘມ຺ມນນ຺ທີ’’ຕິອາທິມາຫ. ປຸນ ຈິຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຎາ ຠຄວາ ຘມ຺ໂມ ສງ຺ໂຆ ສີລໍ ຈາໂຄຕິ ອິເມສໍ ປຣິຍາຍວຈນນິທ຺ຘາຣເຓນ ເວວຈນຫາຣໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຈິຕ຺ຕໍ ມໂນ ວິຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອຎ຺ຎມ຺ປິ ເອວໍ ຊາຕິຍ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ປຎ຺ຎາ ປຊານນາ ວິຈໂຍ ປວິຈໂຍ ຘມ຺ມວິຈໂຍ ສລ຺ລກ຺ຂຓາ ອຸປລກ຺ຂຓາ ປຈ຺ຈຸປລກ຺ຂຓາ ປຓ຺ຑິຈ຺ຈໍ ໂກສລ຺ລໍ ເນປຸຎ຺ຎໍ ເວຠພ຺ຍາ ຈິນ຺ຕາ ອຸປປຣິກ຺ຂາ ຠູຣີ ເມຘາ ປຣິຓາຍິກາ ວິປສ຺ສນາ ສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ ປໂຕໂທ ປຎ຺ຎາ ປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປຎ຺ຎາພລໍ ປຎ຺ຎາສຕ຺ຖໍ ປຎ຺ຎາປາສາໂທ ປຎ຺ຎາອາໂລໂກ ປຎ຺ຎາໂອຠາໂສ ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊໂຕ ປຎ຺ຎາຣຕນໍ ອໂມໂຫຕິ (ມຫານິ. ໑໔໙) ເອວມາທີນມ຺ປິ ປຎ຺ຎາຍ ປຣິຍາຍສທ຺ທານໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ¶ ໂລກຸຕ຺ຕຣານີຕິ ຂເຍ ຎາຓນ຺ຕິອາທີນິ ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ໂລກຸຕ຺ຕຣານິ, ໂລກຸຕ຺ຕຣປຎ຺ຎາຍ ເວວຈນານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສພ຺ພາ ປຎ຺ຎາຕິ ອິຕເຣຫິ ເວວຈເນຫິ ວຸຕ຺ຕາ ສພ຺ພາ ປຎ຺ຎາ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣມິສ຺ສິກາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອປິ ຈາ’’ຕິອາທິນາ ອິມິນາປິ ປຣິຍາເຍນ ເວວຈນໍ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອາຘິປເຕຍ຺ຍຏ຺ເຐນາຕິ ອຘິໂມກ຺ຂລກ຺ຂເຓ ອາຘິປເຕຍ຺ຍຏ຺ເຐນ. ຍຖາ ຈ ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິຍໍ ¶ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຍຖາ ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິນິທ຺ເທເສ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໒໓) ‘‘ອິຕິປິ ໂສ ຠຄວາ’’ຕິອາທິນາ ປາຬິຍາ ໂສ ຠຄວາ ອິຕິປິ ອຣຫໍ…ເປ… ອິຕິປິ ຠຄວາຕິ ອເນເກຫິ ເວວຈເນຫິ ຠຄວາ ອນຸສ຺ສຣິຕພ຺ໂພຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມິນາວ ນເຍນ ພລນິປ຺ຜຕ຺ຕິຄໂຕ ເວສາຣຊ຺ຊປ຺ປຕ຺ໂຕ ຍາວ ຘມ຺ໂມຠາສປຊ຺ໂຊຕກໂຣຕິ, ເອເຕຫິ ປຣິຍາເຍຫິ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ເວວຈນໍ ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ປທໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອຕານິປິ ກຕິປຍານິ ເອວ ຠຄວໂຕ ເວວຈນານິ. ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍາ ຫິ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ ຄຸຓເນມິຕ຺ຕການິ ຈ ຠຄວໂຕ ນາມານິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຘມ຺ມເສນາປຕິນາ –

‘‘ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ນາມານິ, ສຄຸເຓນ ມເຫສິໂນ;

ຄຸເຓນ ນາມມຸທ຺ເຘຍ຺ຍໍ, ອປິ ນາມ ສຫສ຺ສໂຕ’’ຕິ. (ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໕໓);

ຘມ຺ມານຸສ຺ສຕິຍໍ ‘‘ອສງ຺ຂຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ນ ເກນຈິ ປຈ຺ຈເຍນ ສງ຺ຂຕນ຺ຕິ ອສງ຺ຂຕໍ. ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ວິນາໂສຕິ ອນນ຺ຕໍ. ອາສວານໍ ອນາຣມ຺ມຓໂຕ ອນາສວໍ. ອວິປຣີຕສຠາວຕ຺ຕາ ສຈ຺ຈໍ. ສໍສາຣສ຺ສ ປຣຕີຣຠາວໂຕ ປາຣໍ. ນິປຸຓຎາຓວິສຍຕ຺ຕາ ສຸຂຸມສຠາວຕ຺ຕາ ຈ ນິປຸຓ. ອນຸປຈິຕຎາຓສມ຺ຠາເຣຫິ ທຏ຺ຐຸໍ ນ ສກ຺ກາຕິ ສຸທຸທ຺ທສໍ. ອຸປ຺ປາທຊຣາຫິ ອນພ຺ຠາຫຕຕ຺ຕາ ອຊຊ຺ຊຣໍ. ຖິຣຠາເວນ ຘຸວໍ. ຊຣາມຣເຓຫິ ອປລຸຊ຺ຊນໂຕ ອປໂລກິຕໍ. ມໍສຈກ຺ຂຸນາ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ຈ ອປສ຺ສິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ອນິທສ຺ສນໍ. ຣາຄາທິປປຎ຺ຈາຠາເວນ ນິປ຺ປປຎ຺ຈໍ. ກິເລສາຠິສງ຺ຂາຣານໍ ວູປສມເຫຕຸຕາຍ ສນ຺ຕໍ.

ອມຕເຫຕຸຕາຍ ຠງ຺ຄາຠາວໂຕ ຈ ອມຕໍ. ອຸຕ຺ຕມຏ຺ເຐນ ອຕປ຺ປກຏ຺ເຐນ ຈ ປຓີຕໍ. ອສິວານໍ ກມ຺ມກິເລສວິປາກວຏ຺ຏານໍ ອຠາເວນ ສິວໍ. ຈຕູຫິ ໂຍເຄຫິ ອນຸປທ຺ທວຠາເວນ ເຂມໍ. ຕຓ຺ຫາ ຂີຍຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ຕຓ຺ຫກ຺ຂໂຍ. ກຕປຸຎ຺ເຎຫິປິ ກທາຈິເທວ ປສ຺ສິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ອຈ຺ຉຣິຍໍ. ອຠູຕປຸພ຺ພຕ຺ຕາ ອພ຺ຠຸຕໍ ¶ . ອນນ຺ຕຣາຍຕ຺ຕາ ອນີຕິກໍ. ອນນ຺ຕຣາຍຠາວເຫຕຸໂຕ ອນີຕິກຘມ຺ມໍ (ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໕.໓໗໗-໔໐໙).

ອນິພ຺ພຕ຺ຕິສຠາວຕ຺ຕາ ອຊາຕໍ. ຕໂຕ ເອວ ອຠູຕໍ. ອຸຠເຍນາປິ ອຸປ຺ປາທຣຫິຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເກນຈິ ອນຸປທ຺ທຸຕຕ຺ຕາ ອນຸປທ຺ທວໍ. ນ ເກນຈິ ປຈ຺ຈເຍນ ກຕນ຺ຕິ ອກຕໍ. ນຕ຺ຖິ ເອຕ຺ຖ ໂສໂກຕິ ອໂສກໍ. ໂສກເຫຕຸວິຄເມນ ວິໂສກໍ. ເກນຈິ ອນຸປສຊ຺ຊິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ອນຸປສຄ຺ຄໍ. ອນຸປສຄ຺ຄຠາວເຫຕຸໂຕ ອນຸປສຄ຺ຄຘມ຺ມໍ.

ຄມ຺ຠີຣຎາຓໂຄຈຣໂຕ ¶ ຄມ຺ຠີຣໍ. ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິໍ ວິນາ ປສ຺ສິຕຸໍ ປຕ຺ຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ ທຸປ຺ປສ຺ສໍ. ສພ຺ພໂລກໍ ອຸຕ຺ຕຣິຕ຺ວາ ຐິຕນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕຣໍ. ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສ ອຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ອນຸຕ຺ຕຣໍ. ສມສ຺ສ ສທິສສ຺ສ ອຠາເວນ ອສມໍ. ປຏິຠາຄາຠາເວນ ອປ຺ປຏິສມໍ. ອຸຕ຺ຕມຏ຺ເຐນ ເຊຏ຺ຐໍ, ປາສໍສຕມຕ຺ຕາ ວາ ເຊຏ຺ຐໍ. ສໍສາຣທຸກ຺ຂຏ຺ຏິເຕຫິ ເລຕພ຺ພໂຕ ເລຓໍ. ຕໂຕ ຣກ຺ຂຓໂຕ ຕາຓໍ. ຣຓາຠາເວນ ອຣຓໍ. ອງ຺ຄຓາຠາເວນ ອນງ຺ຄຓໍ. ນິທ຺ໂທສຕາຍ ອກາຈໍ. ຣາຄາທິມລາປຄເມນ ວິມລໍ. ຈຕູຫິ ໂອເຆຫິ ອນຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣຓີຍໂຕ ທີໂປ. ສໍສາຣວູປສມສຸຂຕາຍ ສຸຂໍ. ປມາຓກຣຘມ຺ມາຠາວໂຕ ອປ຺ປມາຓໍ, ຄເຓຕຸໍ ເອຕສ຺ສ ນ ສກ຺ກາຕິ ຈ ອປ຺ປມາຓໍ. ສໍສາຣສມຸທ຺ເທ ອໂນສີທນຏ຺ຐານຕາຍ ປຕິຏ຺ຐາ. ຣາຄາທິກິຎ຺ຈນາຠາເວນ ປຣິຄ຺ຄຫາຠາເວນ ຈ ອກິຎ຺ຈນນ຺ຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ສງ຺ຆານຸສ຺ສຕິຍໍ ສຕ຺ຕານໍ ສາໂຣຕິ ສີລສາຣາທິສາຣຄຸຓໂຍຄໂຕ ສຕ຺ເຕສຸ ສາຣຠູໂຕ. ສຕ຺ຕານໍ ມຓ຺ໂຑຕິ ໂຄຣເສສຸ ສປ຺ປິມຓ຺ໂຑ ວິຍ ສຕ຺ເຕສຸ ມຓ຺ຑຠູໂຕ. ສາຣຄຸຓວເສເນວ ສຕ຺ເຕສຸ ອຸທ຺ຘຣິຕພ຺ພໂຕ ສຕ຺ຕານໍ ອຸທ຺ຘາໂຣ. ນິຈ຺ຈລຄຸຓຕາຍ ສຕ຺ຕານໍ ເອສິກາ. ຄຸຓໂສຠາສຸຣຠິຠາເວນ ສຕ຺ຕານໍ ປສູນໍ ສຸຣຠິ ກຸສຸມນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຄຸເຓສຸ ອຸຕ຺ຕມງ຺ຄໍ ປຎ຺ຎາ ຕສ຺ສາ ອຸປໂສຠາເຫຕຸຕາຍ ສີລໍ ອຸຕ຺ຕມງ຺ໂຄປໂສຠນໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສີເລສຸ ປຣິປູຣກາຣິໂນ ອນິຊ຺ຌນ຺ຕາ ນາມ ຄຸຓາ ນຕ຺ຖີຕິ ‘‘ນິຘານຎ຺ຈ ສີລໍ ສພ຺ພໂທຠຄ຺ຄສມຕິກ຺ກມນຏ຺ເຐນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍຎ຺ຈ ອຕ຺ໂຖ ອາກງ຺ເຂຍ຺ຍສຸຕ຺ເຕນ (ມ. ນິ. ໑.໖໔ ອາທໂຍ) ທີເປຕພ຺ໂພ. ອປຣມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອິຊ຺ຌຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສີລວໂຕ ເຈໂຕປຓິຘິ ວິສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໓໗; ສໍ. ນິ. ໔.໓໕໒; ອ. ນິ. ໘.໓໕). ສິປ຺ປນ຺ຕິ ຘນຸສິປ຺ປໍ. ຘຎ຺ຎນ຺ຕິ ຘນາຍິຕພ຺ພໍ. ຘມ຺ມໂວໂລກນຕາຍາຕິ ສມຖວິປສ຺ສນາທິຘມ຺ມສ຺ສ ໂວໂລກນຠາເວນ ¶ . ໂວໂລກນຏ຺ເຐນາຕິ ສຕ຺ຕຠູມກາທິປາສາເທ ວິຍ ສີເລ ຐຕ຺ວາ ອຠິຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸນາ ໂລກສ຺ສ ໂວໂລເກຕຸໍ ສກ຺ກາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພຠູມານຸປຣິວຕ຺ຕິ ຈ ສີລໍ ຈຕຸຠູມກກຸສລສ຺ສາປິ ຕທນຸວຕ຺ຕນໂຕ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານເມວາຕິ.

ເວວຈນຫາຣວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓໙. ຕຕ຺ຖ ¶ ກຕໂມ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຫາໂຣຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຫາຣວິຠງ຺ໂຄ. ຕຕ຺ຖ ກາ ປນາຍໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ? ອາຫ ‘‘ຍາ ປກຕິກຖາຍ ເທສນາ’’ຕິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍາ ເທສນາຫາຣາທໂຍ ວິຍ ອສ຺ສາທາທິປທຕ຺ຖວິເສສນິທ຺ຘາຣຓໍ ອກຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ສາຠາວິກຘມ຺ມກຖາຍ ເທສນາ. ຍາ ຕສ຺ສາ ປຎ຺ຎາປນາ, ອຍໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຫາໂຣ. ຍສ຺ມາ ປນ ສາ ຠຄວໂຕ ຕຖາ ຕຖາ ເວເນຍ຺ຍສນ຺ຕາເນ ຍຖາຘິປ຺ເປຕມຕ຺ຖໍ ນິກ຺ຂິປຕີຕິ ນິກ຺ເຂໂປ. ຕສ຺ສ ຈາຍໍ ຫາໂຣ ທຸກ຺ຂາທິສງ຺ຂາເຕ ຠາເຄ ປກາເຣຫິ ຎາເປຕິ, ອສງ຺ກຣໂຕ ວາ ຐເປຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ນິກ຺ເຂປປຎ຺ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ອິຕິ ປກຕິກຖາຍ ເທສນາຕິ ສງ຺ເຂເປນ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິຕ຺ຖາເຣນ ວິຠຊິຕຸໍ ‘‘ກາ ຈ ປກຕິກຖາຍ ເທສນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານີ’’ຕິອາທິມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ອິທໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ອຍໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ກກ຺ຂຬຜຸສນາທິສຠາເວ ຣູປາຣູປຘມ຺ເມ ອຕີຕາທິວເສນ ອເນກເຠທຠິນ຺ເນ ອຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ປີຬນສງ຺ຂຕສນ຺ຕາປວິປຣິຓາມຏ຺ຐຕາສາມຎ຺ເຎນ ຍາ ກຸຈ຺ຉິຕຠາວາທິມຸເຂນ ເອກຊ຺ຌໍ ຄຫຓສ຺ສ ກາຣຓຠູຕາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ກາ ປນ ສາຕິ? ນາມປຎ຺ຎຕ຺ຕິນິພນ຺ຘນາ ຕຊ຺ຊາປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ‘‘ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິວິກາຣສຫິໂຕ ສທ຺ໂທ ເອວາ’’ຕິ ອປເຣ. ອິມິນາ ນເຍນ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ‘‘ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຂນ຺ຘານ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຕສ຺ສາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອຸປາທານໍ ທສ຺ເສຕິ. ທສນ຺ນໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານນ຺ຕິ ອຏ຺ຐ ຣູປິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ມນິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ເວທນິນ຺ທ຺ຣິຍນ຺ຕິ ເອວໍ ທສນ຺ນໍ. ອນຸຠວນສາມຎ຺ເຎນ ຫິ ເວທນາ ເອກມິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ກຕາ, ຕຖາ ສທ຺ຘາທໂຍ ຈ ມຄ຺ຄປກ຺ຂິຍາຕິ.

ກພຬໍ ກຣີຍຕີຕິ ກພຬີກາໂຣຕິ ວຕ຺ຖຸວເສນ ອຍໍ ນິທ຺ເທໂສ. ຍາຍ ໂອຊາຍ ສຕ຺ຕາ ຍາເປນ຺ຕິ, ຕສ຺ສາເຍຕໍ ອຘິວຈນໍ. ສາ ຫິ ໂອຊຏ຺ຐມກສ຺ສ ¶ ຣູປສ຺ສ ອາຫຣຓໂຕ ອາຫາໂຣ. ອຕ຺ຖີຕິ ມຄ຺ເຄນ ອສມຸຈ຺ຉິນ຺ນຕາຍ ວິຊ຺ຊຕິ. ຣາໂຄຕິ ຣຎ຺ຊນຏ຺ເຐນ ຣາໂຄ. ນນ຺ທນຏ຺ເຐນ ນນ຺ທີ. ຕຓ຺ຫາຍນຏ຺ເຐນ ຕຓ຺ຫາ. ສພ຺ພາເນຕານິ ໂລຠສ຺ເສວ ນາມານິ. ປຕິຏ຺ຐິຕໍ ຕຕ຺ຖ ວິຎ຺ຎາຓໍ ວິຣຸຬ຺ຫນ຺ຕິ ກມ຺ມໍ ຊວາເປຕ຺ວາ ປຏິສນ຺ຘິອາກຑ຺ຒນສມຕ຺ຖຕາຍ ປຕິຏ຺ຐິຕຎ຺ເຈວ ວິຎ຺ຎາຓໍ ວິຣຸຬ຺ຫຎ຺ຈ. ຍຕ຺ຖາຕິ ເຕຠູມກວຏ຺ເຏ ຠຸມ຺ມໍ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ວາ ປຸຣິມປຸຣິມປເທ ເອຕໍ ຠຸມ຺ມໍ. ອຕ຺ຖິ ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຂາຣານໍ ວຸທ຺ຘີຕິ ເຍ ອິມສ຺ມິໍ ວິປາກວຏ຺ເຏ ຐິຕສ຺ສ ອາຍຕິໍ ວຑ຺ຒນເຫຕຸກາ ສງ຺ຂາຣາ, ເຕ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຍຕ຺ຖ ອຕ຺ຖິ ອາຍຕິໍ ປຸນພ຺ຠວາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕີ’’ຕິ ຍສ຺ມິໍ ຐາເນ ອາຍຕິໍ ປຸນພ຺ຠວາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖິ. ອຕ຺ຖິ ຕຕ຺ຖ ອາຍຕິໍ ¶ ຊາຕິຊຣາມຣຓນ຺ຕິ ຍຕ຺ຖ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓໍ, ຕຕ຺ຖ ຂນ຺ຘານໍ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິລກ຺ຂຓາ ຊາຕິ, ປຣິປາກລກ຺ຂຓາ ຊຣາ, ເຠທນລກ຺ຂຓໍ ມຣຓຎ຺ຈ ອຕ຺ຖິ. ອຍໍ ປຠາວປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຈ ສມຸທຍສ຺ສ ຈາຕິ ອຍໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕາ ເທສນາ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈສ຺ສ ສມຸທຍສຈ຺ຈສ຺ສ ຈ ສມຸຏ຺ຐານປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ວິປາກວຏ຺ຏສ຺ສ ສງ຺ຂາຣານຎ຺ຈ ຕຓ຺ຫາປຈ຺ຈຍນິທ຺ເທສໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ນຕ຺ຖິ ຣາໂຄຕິ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄຠາວນາຍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ນຕ຺ຖິ ເຈ ຣາໂຄ. ອປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕໍ ຕຕ຺ຖ ວິຎ຺ຎາຓໍ ອວິຣຸຬ຺ຫນ຺ຕິ ກມ຺ມໍ ຊວາເປຕ຺ວາ ປຏິສນ຺ຘິອາກຑ຺ຒນສມຕ຺ຖຕາຍາຠາເວນ ອປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕຎ຺ເຈວ ອວິຣຸຬ຺ຫຎ຺ຈາຕິ ວຸຕ຺ຕປຏິປກ຺ຂນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

‘‘ອຍໍ ປຣິຎ຺ຎາປຎ຺ຎຕ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ ເອກາຠິສມຍວເສເນວ ມຄ຺ຄສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ຈຕູສຸ ອຣິຍສຈ຺ເຈສຸ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຍໍ ຠາວນາປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ອຍໍ ທ຺ວາຣາຣມ຺ມເຓຫິ ຉທ຺ວາຣປ຺ປວຕ຺ຕນຘມ຺ມານໍ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາ ມຄ຺ຄສ຺ສ ຠາວນາປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ນິໂຣຘປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ນິໂຣຘສ຺ສາຕິ ໂຣຘສງ຺ຂາຕາຍ ຕຓ຺ຫາຍ ມຄ຺ເຄນ ອນວເສສນິໂຣຘປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ອຸປ຺ປາທປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ປຎ຺ຎາປນາ. ໂອກາສປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ຐານສ຺ສ ປຎ຺ຎາປນາ. ອາຫຏນາປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ນີຫຣຓປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ອາສາຏິການນ຺ຕິ ຄຸນ຺ນໍ ວເຓສຸ ນີລມກ຺ຂິກາຫິ ຐປິຕອຓ຺ຑກາ ອາສາຏິກາ ນາມ. ເອຕ຺ຖ ຍສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນາ, ຕສ຺ສ ສຕ຺ຕສ຺ສ ອນຍພ຺ຍສນເຫຕຸຕາຍ ອາສາຏິກາ ວິຍາຕິ ອາສາຏິກາ, ກິເລສາ, ເຕສໍ ອາສາຏິການໍ. ອຠິນິຆາຕປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ສມຸຄ຺ຆາຕປຎ຺ຎຕ຺ຕິ.

໔໑. ເອວໍ ວຏ຺ຏວິວຏ຺ຏມຸເຂນ ສມ຺ມສນອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘມຸເຂເນວ ສຈ຺ເຈສຸ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິວິຠາຄໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ເຕປຣິວຏ຺ຏວເສນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິທໍ ‘ທຸກ຺ຂ’ນ຺ຕິ ເມ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິ ¶ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ທສ຺ສນຏ຺ເຐນ ຈກ຺ຂຸ. ຍຖາສຠາວໂຕ ຊານນຏ຺ເຐນ ຎາຓໍ. ປຏິວິຊ຺ຌນຏ຺ເຐນ ປຎ຺ຎາ. ວິທິຕກຣຓຏ຺ເຐນ ວິຊ຺ຊາ. ໂອຠາສນຏ຺ເຐນ ອາໂລໂກ. ສພ຺ພໍ ປຎ຺ຎາເວວຈນເມວ. ອຍໍ ເວວຈນປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ສຈ຺ຉິກິຣິຍາປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂກຣຓປຎ຺ຎຕ຺ຕິ.

ຕຸລມຕຸລຎ຺ຈາຕິ ຄາຖາຍ ປຈຸຣຊນານໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂຠາວໂຕ ຕຸລິຕໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນນ຺ຕິ ຕຸລໍ, ກາມາວຈຣໍ. ນ ຕຸລນ຺ຕິ ອຕຸລໍ, ຕຸລໍ ວາ ສທິສມສ຺ສ ອຎ຺ຎໍ ໂລກິຍກມ຺ມໍ ນຕ຺ຖີຕິ ອຕຸລໍ, ມຫຄ຺ຄຕກມ຺ມໍ. ກາມາວຈຣຣູປາວຈຣກມ຺ມໍ ວາ ຕຸລໍ, ອຣູປາວຈຣໍ ອຕຸລໍ, ອປ຺ປວິປາກໍ ວາ ຕຸລໍ. ພຫຸວິປາກໍ ອຕຸລໍ. ສມ຺ຠວຕິ ເອເຕນາຕິ ສມ຺ຠວໍ, ສມ຺ຠວເຫຕຸຠູຕໍ. ຠວສງ຺ຂາຣໍ ປຸນພ຺ຠວສງ຺ຂຣຓກໍ. ອວສ຺ສຊີຕິ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ມຸນີຕິ ພຸທ຺ຘມຸນິ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕຣໂຕຕິ ນິຍກຊ຺ຌຕ຺ຕຣໂຕ ¶ . ສມາຫິໂຕຕິ ອຸປຈາຣປ຺ປນາສມາຘິວເສນ ສມາຫິໂຕ. ອຠິນ຺ທິ ກວຈມິວາຕິ ກວຈໍ ວິຍ ຠິນ຺ທິ. ອຕ຺ຕສມ຺ຠວນ຺ຕິ ອຕ຺ຕນິ ສຎ຺ຊາຕໍ ກິເລສໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ສວິປາກຏ຺ເຐນ ສມ຺ຠວໍ ຠວາຠິສງ຺ຂຣຓຏ຺ເຐນ ຠວສງ຺ຂາຣນ຺ຕິ ຈ ລທ຺ຘນາມໍ ຕຸລາຕຸລສງ຺ຂາຕໍ ໂລກິຍກມ຺ມຎ຺ຈ ໂອສ຺ສຊິ, ສງ຺ຄາມສີເສ ມຫາໂຍໂຘ ກວຈໍ ວິຍ ອຕ຺ຕສມ຺ຠວໍ ກິເລສຎ຺ຈ ອຊ຺ຌຕ຺ຕຣໂຕ ສມາຫິໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ອຠິນ຺ທີຕິ.

ອຖ ວາ ຕຸລນ຺ຕິ ຕຸລຍນ຺ໂຕ ຕີເຣນ຺ໂຕ. ອຕຸລຎ຺ຈ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ ນິພ຺ພານຎ຺ເຈວ ສມ຺ຠວຎ຺ຈ. ຠວສງ຺ຂາຣນ຺ຕິ ຠວຄາມິກມ຺ມໍ. ອວສ຺ສຊິ ມຸນີຕິ ‘‘ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ ອນິຈ຺ຈາ, ເຕສໍ ນິໂຣໂຘ ນິພ຺ພານໍ ນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ປຏິ. ມ. ໓.໓໘ ອຕ຺ຖໂຕ ສມານໍ) ນເຍນ ຕຸລຍນ຺ໂຕ ພຸທ຺ຘມຸນິ ຠເວ ອາທີນວໍ ນິພ຺ພາເນ ອານິສໍສຎ຺ຈ ທິສ຺ວາ ຕໍ ຂນ຺ຘານໍ ມູລຠູຕໍ ຠວສງ຺ຂາຣໍ ກມ຺ມກ຺ຂຍກເຣນ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ອວສ຺ສຊິ. ກຖໍ? ອຊ຺ຌຕ຺ຕຣໂຕ. ໂສ ຫິ ວິປສ຺ສນາວເສນ ອຊ຺ຌຕ຺ຕຣໂຕ ສມຖວເສນ ສມາຫິໂຕ ກວຈມິວ ອຕ຺ຕຠາວໍ ປຣິໂຍນນ຺ຘິຕ຺ວາ ຐິຕໍ ອຕ຺ຕນິ ສມ຺ຠວຕ຺ຕາ ‘‘ອຕ຺ຕສມ຺ຠວ’’ນ຺ຕິ ລທ຺ຘນາມໍ ສພ຺ພໍ ກິເລສຊາຕໍ ອຠິນ຺ທິ, ກິເລສາຠາເວ ກມ຺ມໍ ອປ຺ປຏິສນ຺ຘິກຕ຺ຕາ ອວສ຺ສຏ຺ຐໍ ນາມ ໂຫຕິ, ກິເລສາຠາເວນ ກມ຺ມໍ ຊຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໖໙; ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໕໑).

ສງ຺ຂຕາສງ຺ຂຕຘາຕຸວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍສ຺ສ ອຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕຸລ…ເປ… ຘມ຺ມານ’’ນ຺ຕິ. ເຕນ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ນິກ຺ເຂປປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາຍາ’’ຕິ. ຠວສງ຺ຂາເຣ ສມຸທຍປກ຺ຂິຍໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ປຣິຈ຺ຈາຄປຎ຺ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ. ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈປກ຺ຂິຍວເສນ ‘‘ປຣິຎ຺ຎາປຎ຺ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ. ສມາຘານວິສິຏ຺ຐສ຺ສ ¶ ອຊ຺ຌຕ຺ຕຣຕຠາວສ຺ສ ວເສນ ‘‘ຠາວນາປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ກາຍຄຕາຍ ສຕິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕຣຕຕາວິສິຏ຺ຐສ຺ສ ປນ ສມາຘານສ຺ສ ວເສນ ‘‘ຐິຕິປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຠິນິພ຺ພິທາປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ອາຍຸສງ຺ຂາໂຣສ຺ສຊ຺ຊນວເສນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຠິນີຫຣຓປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ອຸປາທານປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ຄຫຓປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາຍາຕິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘຠາວສ຺ສ. ເອເຕນ ອສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ອາຍຸສງ຺ຂາໂຣສ຺ສຊ຺ຊນໍ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ກິເລສາຠາເວນ ຠຄວາ ກມ຺ມໍ ຊຫຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປທາລນາປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ອວິຊ຺ຊຓ຺ຑໂກສານ’’ນ຺ຕິ ອາຫ.

ໂຍ ທຸກ຺ຂມທ຺ທກ຺ຂິ ຍໂຕນິທານນ຺ຕິ ໂຍ ອາຣທ຺ຘວິປສ຺ສໂກ ສພ຺ພໍ ເຕຠູມກໍ ທຸກ຺ຂໍ ອທກ຺ຂິ ປສ຺ສິ, ຕຎ຺ຈ ຍໂຕນິທານໍ ຍໍ ເຫຕຸກໍ, ຕມ຺ປິສ຺ສ ກາຣຓຠາເວນ ຕຓ຺ຫໍ ປສ຺ສິ. ກາເມສຸ ໂສ ຊນ຺ຕຸ ກຖໍ ¶ ນເມຍ຺ຍາຕິ ໂສ ເອວໍ ປຏິປນ຺ໂນ ປຸຣິໂສ ສວຕ຺ຖຸກາເມສຸ ກິເລສກາເມສຸ ເຍນ ປກາເຣນ ນເມຍ຺ຍ ອຠິນເມຍ຺ຍ, ໂສ ປກາໂຣ ນຕ຺ຖິ. ກສ຺ມາ? ກາມາ ຫິ ໂລເກ ສງ຺ໂຄຕິ ຎຕ຺ວາ. ຍສ຺ມາ ອິມສ຺ມິໍ ໂລເກ ກາມສທິສໍ ພນ຺ຘນໍ ນຕ຺ຖິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ ຠຄວຕາ ‘‘ນ ຕໍ ທຬ຺ຫໍ ພນ຺ຘນມາຫຸ ຘີຣາ’’ຕິອາທິ (ຘ. ປ. ໓໔໕; ສໍ. ນິ. ໑.໑໒໑; ເນຕ຺ຕິ. ໑໐໖; ເປຏໂກ ໑໕), ຕສ຺ມາ ສງ຺ຂາເຣ ອາສຊ຺ຊນຏ຺ເຐນ ສງ຺ໂຄຕິ ວິທິຕ຺ວາ. ເຕສໍ ສຕີມາ ວິນຍາຍ ສິກ຺ເຂຕິ ກາຍຄຕາສຕິໂຍເຄນ ສຕິມາ ເຕສໍ ກາມານໍ ວູປສມາຍ ຕີສຸປິ ສິກ຺ຂາສຸ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ສິກ຺ເຂຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເວວຈນປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ຂນ຺ຘາທີນໍ ເວວຈນປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ອທກ຺ຂີຕິ ປນ ປເທນ ສມ຺ພນ຺ຘຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ທຸກ຺ຂສ຺ສ ປຣິຎ຺ຎາປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ຈາ’’ຕິ. ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກໂຕ ທສ຺ສນປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ອນຕ຺ຖຊນນໂຕ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກໂຕ ທສ຺ສນປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ປາວກກປ຺ປາຕິ ຊລິຕອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ຘສທິສາ. ປປາຕອຸຣໂຄປມາຕິ ປປາຕູປມາອຸຣໂຄປມາ ຈ.

ໂມຫສມ຺ພນ຺ຘໂນ ໂລໂກຕິ ອຍໍ ໂລໂກ ອວິຊ຺ຊາເຫຕຸເກຫິ ສໍໂຍຊເນຫິ ພນ຺ໂຘ. ຠພ຺ພຣູໂປວ ທິສ຺ສຕີຕິ ວິປນ຺ນຊ຺ຌາສໂຍປິ ມາຍາຍ ສາເຐຍ຺ເຍນ ຈ ປຏິຈ຺ຉາທິຕສຠາໂວ ຠພ຺ພຊາຕິກໍ ວິຍ ອຕ຺ຕານໍ ທສ຺ເສຕິ. ອຸປຘິພນ຺ຘໂນ ພາໂລ, ຕມສາ ປຣິວາຣິໂຕຕິ ຕສ຺ສ ປນ ພາລສ຺ສ ຕຖາ ທສ຺ສເນ ສມ຺ໂມຫຕມສາ ປຣິວາຣິຕຕ຺ຕາ ກາມຄຸເຓສຸ ອນາທີນວທສ຺ສິຕາຍ ກິເລສາຠິສງ຺ຂາເຣຫິ ພນ຺ຘຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຠູໂຕ ຈາຍໍ ¶ ພາໂລ ປຓ຺ຑິຕານໍ ອສ຺ສິຣີ ວິຍ ຂາຍຕິ ອລກ຺ຂິໂກ ເອວ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐາຕິ. ຕຍິທໍ ສພ຺ພໍ ພາລສ຺ສ ສໂຕ ຣາຄາທິກິຎ຺ຈນໂຕ. ປຓ຺ຑິຕສ຺ສ ປນ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸນາ ປສ຺ສໂຕ ນຕ຺ຖິ ກິຎ຺ຈນນ຺ຕິ ອຍໍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ. ໂມຫສີເສນ ວິປລ຺ລາສາ ຄຫິຕາຕິ ອາຫ – ‘‘ເທສນາປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ວິປລ຺ລາສານ’’ນ຺ຕິ. ວິປຣີຕປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ວິປຣີຕາກາເຣນ ອຸປຏ຺ຐຫມານສ຺ສ ປຎ຺ຎາປນາ.

ອຕ຺ຖິ ນິພ຺ພານນ຺ຕິ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ວາຈາວຕ຺ຖຸມຕ຺ຕເມວ. ນຕ຺ຖິ ນິພ຺ພານນ຺ຕິ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອລພ຺ຠມານສຠາວຕ຺ຕາຕິ ວິປ຺ປຏິປນ຺ນານໍ ມິຈ຺ຉາວາທໍ ຠຎ຺ຊິຕຸໍ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອຕ຺ຖິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຊາຕໍ ອຠູຕໍ ອກຕໍ ອສງ຺ຂຕ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ເຫຕຸໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂນ ເຈຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຠິກ຺ຂເວ, ຍທິ ອສງ຺ຂຕາ ຘາຕຸ ນ ອຠວິສ຺ສ, ນ ອິຘ ສພ຺ພສ຺ສ ສງ຺ຂຕສ຺ສ ນິສ຺ສຣຓໍ ສິຍາ. ນິພ຺ພານຎ຺ຫິ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕມານາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທໂຍ ມຄ຺ຄຘມ຺ມາ ອນວເສສກິເລເສ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນ຺ຕິ, ຕໂຕ ຕິວິຘສ຺ສປິ ວຏ຺ຏສ຺ສ ອປ຺ປວຕ຺ຕີຕິ.

ຕຕ຺ຖາຍມຘິປ຺ປາໂຍ ¶ – ຍຖາ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕາຍ ສອຸຕ຺ຕຣານໍ ກາມານໍ ຣູປານຎ຺ຈ ປຏິປກ຺ຂຠູຕໍ ຕພ຺ພິຘຸຣສຠາວໍ ນິສ຺ສຣຓໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ເອວໍ ຕໍສຠາວານໍ ສງ຺ຂຠຘມ຺ມານໍ ປຏິປກ຺ຂຠູເຕນ ຕພ຺ພິຘຸຣຕາສຠາເວນ ນິສ຺ສຣເຓນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ຍຎ຺ຈ ຕໍ ນິສ຺ສຣຓໍ. ສາ ອສງ຺ຂຕາ ຘາຕຸ. ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍ? ສງ຺ຂຕຘມ຺ມາຣມ຺ມຓໍ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ. ອປິ ຈ ອນຸໂລມຎາຓໍ ກິເລເສ ນ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ປຊຫິຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ. ສມ຺ມຸຕິສຈ຺ຈາຣມ຺ມຓມ຺ປິ ປຐມຊ຺ຌານາທີສຸ ຎາຓໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນມຕ຺ຕເມວ ກໂຣຕິ, ກິເລສານໍ ນ ສມຸຈ຺ເຉທໍ, ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານກຣຎ຺ຈ ອຣິຍມຄ຺ຄຎາຓໍ, ຕສ຺ສ ສງ຺ຂຕຘມ຺ມສມ຺ມຸຕິສຈ຺ຈວິປຣີເຕນ ອາຣມ຺ມເຓນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ສາ ອສງ຺ຂຕາ ຘາຕຸ. ຕຖາ ນິພ຺ພານ-ສທ຺ໂທ ກຕ຺ຖຈິ ວິສເຍ ອວິປຣີຕຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ, ອຸປຈາຣວຸຕ຺ຕິສພ຺ຠາວໂຕ, ຍຖາ ຕໍ ‘‘ສີຫສທ຺ໂທ’’ຕິ.

ອຖ ວາ ‘‘ອຕ຺ຖິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຊາຕໍ ອຠູຕໍ ອກຕໍ ອສງ຺ຂຕ’’ນ຺ຕິ (ອຸທາ. ໗໓) ວຈນໍ ອວິປຣີຕຕ຺ຖໍ, ຠຄວຕາ ຠາສິຕຕ຺ຕາ. ຍຎ຺ຫິ ຠຄວຕາ ຠາສິຕໍ, ຕໍ ອວິປຣີຕຕ຺ຖໍ. ຍຖາ ຕໍ ‘‘ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣາ ອນິຈ຺ຈາ, ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣາ ທຸກ຺ຂາ, ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາ ອນຕ຺ຕາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໓໕໓, ໓໕໖; ກຖາ. ໗໕໓; ຈູຬນິ. ອຊິຕມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໔; ປຏິ. ມ. ໑.໓໑; ເນຕ຺ຕິ. ໕; ຘ. ປ. ໒໗໗-໒໗໙), ເອວມ຺ປິ ຍຸຕ຺ຕິວເສນ ອສງ຺ຂຕາຍ ຘາຕຸຍາ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ສພ຺ຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ກິໍ ວາ ເອຕາຍ ຍຸຕ຺ຕິຈິນ຺ຕາຍ? ຍສ຺ມາ ຠຄວຕາ ¶ ‘‘ອຕ຺ຖິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຊາຕໍ ອຠູຕໍ ອກຕໍ ອສງ຺ຂຕນ຺ຕິ (ອຸທາ. ໗໓), ອປ຺ປຈ຺ຈຍາ ຘມ຺ມາ ອສງ຺ຂຕາ ຘມ຺ມາຕິ (ຘ. ສ. ທຸກມາຕິກາ ໗-໘) ຈ, ອສງ຺ຂຕຎ຺ຈ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມໍ ເທເສສ຺ສາມິ ອສງ຺ຂຕຄາມິນິຎ຺ຈ ປຏິປທ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ສໍ. ນິ. ໔.໓໖໖-໓໖໗, ໓໗໗) ຈ ອເນເກຫິ ສຸຕ຺ຕປເທຫິ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ສພ຺ຠາໂວ ເທສິໂຕຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຸປນຍນປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ປຏິປກ຺ຂໂຕ ເຫຕຸອຸປນຍນສ຺ສ ປຎ຺ຎາປນາ. ໂຊຕນາປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ປຏິຎ຺ຎາຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສິທ຺ຘິຍາ ປກາສນາປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ເສສໍ ສພ຺ພໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຫາຣວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔໒. ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ໂອຕຣໂຓ ຫາໂຣຕິ ໂອຕຣຓຫາຣວິຠງ຺ໂຄ. ຕຕ຺ຖ ອເສກ຺ຂາ ວິມຸຕ຺ຕີຕິ ອຍໍ ເຕຘາຕຸເກ ວີຕຣາຄຕາ ອເສກ຺ຂາ ຜລວິມຸຕ຺ຕິ. ຕານິເຍວາຕິ ຕານິ ອເສກ຺ຂາຍໍ ວິມຸຕ຺ຕິຍໍ ສທ຺ຘາທີນິ ¶ . ອຍໍ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍຫິ ໂອຕຣຓາຕິ ອເສກ຺ຂາຍ ວິມຸຕ຺ຕິຍາ ນິທ຺ຘາຣິເຕຫິ ສທ຺ຘາທີຫິ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍຫິ ສໍວຓ຺ຓນາຍ ໂອຕຣຓາ.

ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ວິຊ຺ຊາຕິ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ໂປ ວິຍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ອຸປກາຣກຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ເຘ ສທ຺ຘາທີນິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ວິຊ຺ຊາຍ ອຸປກາຣກຕ຺ຕາ ສງ຺ຄຓ຺ຫນວເສນ ວຸຕ຺ຕານິ. ສງ຺ຂາຣປຣິຍາປນ຺ນານີຕິ ປຎ຺ຈສຸ ຂນ຺ເຘສຸ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ເຘ ອນ຺ໂຕຄຘານິ. ເຍ ສງ຺ຂາຣາ ອນາສວາຕິ ຕໍ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘໍ ວິເສເສຕິ, ອຄ຺ຄຜລສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ຕໂຕ ເອວ ຈ ໂນ ຠວງ຺ຄາ. ຘມ຺ມຘາຕຸສງ຺ຄຫິຕາຕິ ອຏ຺ຐາຣສຘາຕູສຸ ຘມ຺ມຘາຕຸສງ຺ຄຫິຕາ. ຍທິປິ ປຸພ຺ເພ ວີຕຣາຄຕາ ອເສກ຺ຂາ ວິມຸຕ຺ຕິ ທສ຺ສິຕາ, ຕສ຺ສາ ປນ ປຏິປຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ອຍໍ ອຫມສ຺ມີຕິ ອນານຸປສ຺ສີ’’ຕິ ທສ຺ສນມຄ຺ໂຄ ອິຘ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຍໍ ອຫມສ຺ມີຕິ ອນານຸປສ຺ສີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

໔໓. ນິສ຺ສິຕສ຺ສ ຈລິຕນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິວເສນ ກມ຺ມໍ ອນວຏ຺ຐານໍ. ຈຸຕູປປາໂຕຕິ ອປຣາປຣໍ ຈວນໍ ອຸປປຕນຎ຺ຈ. ນິສ຺ສິຕປເທ ລພ຺ຠມານໍ ນິສ຺ສຍນໍ ອຸທ຺ຘຣນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ນິສ຺ສໂຍ ນາມາ’’ຕິ. ຕຓ຺ຫານິສ຺ສໂຍຕິ ຕຓ຺ຫາຠິນິເວໂສ. ໂສ ຫິ ຕຓ຺ຫາຈຣິຕສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐາຠາເວນ ຕຖາ ວຸຕ຺ໂຕ. ເອວໍ ¶ ທິຏ຺ຐິນິສ຺ສໂຍປິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຣຕ຺ຕສ຺ສ ເຈຕນາຕິ ເຈຕນາປຘານຕ຺ຕາ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘຘມ຺ມານໍ ເຈຕນາສີເສນ ຕຓ຺ຫໍ ເອວ ວທຕິ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ອຍໍ ຕຓ຺ຫານິສ຺ສໂຍ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ວິປຣີຕາຠິນິເວໂສ ໂມຫສ຺ສ ພລວຠາເວ ເອວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຍາ ມູຬ຺ຫສ຺ສ ເຈຕນາ, ອຍໍ ທິຏ຺ຐິນິສ຺ສໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອວໍ ເຈຕນາສີເສນ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິໂຍ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ຕຕ຺ຖ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ເຈຕນໍເຍວ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ‘‘ເຈຕນາ ປນ ສງ຺ຂາຣາ’’ຕິ ອາຫ. ຍາ ຣຕ຺ຕສ຺ສ ເວທນາ, ອຍໍ ສຸຂາ ເວທນາຕິ ສຸຂາຍ ເວທນາຍ ຣາໂຄ ອນຸເສຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ອທຸກ຺ຂມສຸຂາຍ ເວທນາຍ ອວິຊ຺ຊາ ອນຸເສຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ຍາ ສມ຺ມູຬ຺ຫສ຺ສ ເວທນາ, ອຍໍ ອທຸກ຺ຂມສຸຂາ ເວທນາ’’ຕິ. ອິຘ ເວທນາສີເສນ ເຈຕນາ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຓ຺ຫາຍາຕິ ຕຓ຺ຫໍ. ທິຏ຺ຐິຍາຕິ ທິຏ຺ຐິໍ. ຍຖາ ວາ ເສສຘມ຺ມານໍ ຕຓ຺ຫາຍ ນິສ຺ສຍຠາເວ ປຸຄ຺ຄໂລ ຕຓ຺ຫາຍ ນິສ຺ສິໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອວໍ ຕຓ຺ຫາຍ ເສສຘມ຺ມານໍ ປຈ຺ຈຍຠາເວ ປຸຄ຺ຄໂລ ຕຓ຺ຫາຍ ນິສ຺ສິໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ຕຓ຺ຫາຍ ອນິສ຺ສິໂຕ’’ຕິ.

ປສ຺ສທ຺ຘີຕິ ທຣຖປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນາ. ກາຍິກາຕິ ກຣຊກາຍສນ຺ນິສ຺ສິຕາ. ເຈຕສິກາຕິ ຈິຕ຺ຕສນ຺ນິສ຺ສິຕາ. ຍສ຺ມາ ປນ ສາ ທຣຖປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິ ກາຍຈິຕ຺ຕານໍ ສຸເຂ ສຕິ ປາກຏາ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ¶ ‘‘ຍໍ ກາຍິກໍ ສຸຂ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຜລູປຈາເຣນ ວຸຕ຺ຕາຍ ປສ຺ສທ຺ຘິຍາ ນຕິອຠາວສ຺ສ ກາຣຓຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປສ຺ສທ຺ຘກາໂຍ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂສຕິ ເອວໍ ວິມຸຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ຂີຓາສໂວ. ຣູປສງ຺ຂເຍ ວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ຣູປານໍ ສງ຺ຂຍສງ຺ຂາເຕ ນິພ຺ພາເນ ວິມຸຕ຺ໂຕ. ອຕ຺ຖີຕິປິ ນ ອຸເປຕີຕິ ສສ຺ສໂຕ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈາຕິປິ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິອຸປເຍນ ນ ອຸເປຕິ ນ ຄຓ຺ຫາຕິ. ນຕ຺ຖີຕິ ອສສ຺ສໂຕຕິ. ອຕ຺ຖິ ນຕ຺ຖີຕິ ເອກຈ຺ຈໍ ສສ຺ສຕໍ ເອກຈ຺ຈໍ ອສສ຺ສຕນ຺ຕິ. ເນວຕ຺ຖິ ໂນ ນຕ຺ຖີຕິ ອມຣາວິກ຺ເຂປວເສນ. ຄມ຺ຠີໂຣຕິ ອຸຕ຺ຕານຠາວເຫຕູນໍ ກິເລສານໍ ອຠາເວນ ຄມ຺ຠີໂຣ. ນິພ຺ພຸໂຕຕິ ອຕ຺ຖີຕິອາທິນາ ອຸປຄມນກິເລສານໍ ວູປສເມນ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ ສີຕິຠູໂຕ.

ອິຘາຄຕີຕິ ປຣໂລກໂຕ ອິຘ ອາຄຕິ. ຄຕີຕິ ອິຘໂລກໂຕ ປຣໂລກຄມນໍ. ຕໍ ປນ ປຸນພ຺ຠໂວຕິ ອາຫ ‘‘ເປຈ຺ຈຠໂວ’’ຕິ. ອິຘ ຫຸຣນ຺ຕິ ທ຺ວາຣາຣມ຺ມຓຘມ຺ມາ ທສ຺ສິຕາຕິ ‘‘ອຸຠຍມນ຺ຕເຣນາ’’ຕິ ປເທນ ທ຺ວາຣປ຺ປວຕ຺ຕຘມ຺ເມ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຜສ຺ສສມຸທິເຕສຸ ຘມ຺ເມສູ’’ຕິ ອາຫ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຜສ຺ເສນ ¶ ສທ຺ຘິໍ ຜສ຺ເສນ ກາຣຓຠູເຕນ ຈ ສມຸທິເຕສຸ ສມ຺ຠູເຕສຸ ວິຎ຺ຎາຓເວທນາສຎ຺ຎາເຈຕນາວິຕກ຺ກວິຈາຣາທິຘມ຺ເມສຸ. ອຕ຺ຕານໍ ນ ປສ຺ສຕີຕິ ເຕສໍ ຘມ຺ມານໍ ອນຕ຺ຕຠາເວເນວ ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຕານໍ ນ ປສ຺ສຕິ. ວິຣຊ຺ຊຕິ ວິຣາຄາ ວິມຸຈ຺ຈຕີຕິ ປເທຫິ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມານໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຕທຕ຺ຖຕາຍ ສີລາທີນມ຺ປິ ປຣິຍາເຍນ ຕພ຺ຠາວມາຫ ‘‘ໂລກຸຕ຺ຕໂຣ’’ຕິອາທິນາ.

໔໔. ນາມສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕຕິ ນາເມນ ມິສ຺ສິໂຕ. ສອຸປາທິເສສາ ນິພ຺ພານຘາຕູຕິ ອຣຫຕ຺ຕຜລໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ຕຎ຺ຈ ປຎ຺ຎາປຘານນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ສອຸປາທິເສສາ ນິພ຺ພານຘາຕຸ ວິຊ຺ຊາຕິ. ເສສໍ ສພ຺ພໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ໂອຕຣຓຫາຣວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔໕. ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ໂສຘໂນ ຫາໂຣຕິ ໂສຘນຫາຣວິຠງ຺ໂຄ. ຕຕ຺ຖ ຠຄວາ ປທໍ ໂສເຘຕີຕິ ‘‘ອວິຊ຺ຊາຍ ນິວຸໂຕ ໂລໂກ’’ຕິ (ສຸ. ນິ. ໑໐໓໙; ຈູຬນິ. ອຊິຕມາຓວປຸຈ຺ຉາ ໕໘, ອຊິຕມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໒) ວທນ຺ໂຕ ຠຄວາ – ‘‘ເກນສ຺ສຸ ນິວຸໂຕ ໂລໂກ’’ຕິ (ສຸ. ນິ. ໑໐໓໘; ຈູຬນິ. ອຊິຕມາຓວປຸຈ຺ຉາ ໕໗, ອຊິຕມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໑) ອາຍສ຺ມຕາ ອຊິເຕນ ¶ ປຸຈ຺ຉາວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ ປທໍ ໂສເຘຕິ ນາມ, ຕທຕ຺ຖສ຺ສ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໂຕ. ໂນ ຈ ອາຣມ຺ຠນ຺ຕິ ນ ຕາວ ອາຣມ຺ຠໍ ໂສເຘຕິ, ຎາຕຸໍ ອິຈ຺ຉິຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອປຣິໂຍສິຕຕ຺ຕາ. ສຸທ຺ໂຘ ອາຣມ຺ໂຠຕິ ຎາຕຸໍ ອິຈ຺ຉິຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ປໂພຘິຕຕ຺ຕາ ໂສຘິໂຕ ອາຣມ຺ໂຠຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຎ຺ຎາຓປກ຺ຂນ຺ທານໍ ທ຺ເວຬ຺ຫກຊາຕານໍ ວາ ປຸຈ຺ຉນກາເລ ປຸຈ຺ຉິຕານໍ ປຸຈ຺ຉາວິສໂຍ ອວິຊຏໍ ມຫາຄຫນໍ ວິຍ ມຫາທຸຄ຺ຄໍ ວິຍ ຈ ອນ຺ຘກາຣໍ ອວິຠູຕໍ ໂຫຕິ. ຍທາ ຈ ຠຄວຕາ ປຓ຺ຑິເຕຫິ ວາ ຠຄວໂຕ ສາວເກຫິ ອປເທ ປທໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕຫິ ນິຊ຺ຊຏໍ ນິຄຸມ຺ພໍ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ເຫ ວິສ຺ສຊ຺ຊິເຕ ມຫຕາ ຄນ຺ຘຫຕ຺ຖິນາ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ໂອຠຄ຺ຄປທາລິໂຕ ຄຫນປ຺ປເທໂສ ວິຍ ວິຄຕນ຺ຘກາໂຣ ວິຠູໂຕ ອຸປຏ຺ຐຫມາໂນ ວິໂສຘິໂຕ ນາມ ໂຫຕິ.

ໂສຘນຫາຣວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔໖. ຕຕ຺ຖ ¶ ກຕໂມ ອຘິຏ຺ຐາໂນ ຫາໂຣຕິ ອຘິຏ຺ຐານຫາຣວິຠງ຺ໂຄ. ຕຕ຺ຖ ຕຖາ ຘາຣຍິຕພ຺ພາຕິ ເອກຕ຺ຕເວມຕ຺ຕຕາສງ຺ຂາຕສາມຎ຺ຎວິເສສມຕ຺ຕໂຕ ຘາຣຍິຕພ຺ພາ, ນ ປນ ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈິ ວິກປ຺ເປຕພ຺ພາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອວິກປ຺ເປຕພ຺ພຕາຍ ກາຣຓໍ ນິທ຺ເທສວາຣວຓ຺ຓນາຍໍ ວຸຕ຺ຕເມວ. ຕໍ ຕໍ ຜລໍ ມຄ຺ຄຕິ ຄເວສຕີຕິ ມຄ຺ໂຄ, ຕທຕ຺ຖິເກຫິ ມຄ຺ຄີຍຕິ ຄເວສີຍຕີຕິ ວາ ມຄ຺ໂຄ. ນິຣຕິຍຏ຺ເຐນ ນິຣສ຺ສາທຏ຺ເຐນ ຈ ນິຣໂຍ. ອຸທ຺ຘໍ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ຕິຣິຍໍ ອຎ຺ຈິຕາຕິ ຕິຣຈ຺ຉານາ. ຕິຣຈ຺ຉານາວ ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິ. ເປຕຕາຍ ເປຕ຺ຕິ, ອິໂຕ ເປຈ຺ຈ ຄຕຠາໂວຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເປຕ຺ຕິ ເອວ ເປຕ຺ຕິວິສໂຍ. ນ ສຸຣນ຺ຕິ ນ ຠາສນ຺ຕິ ນ ທິພ຺ພນ຺ຕີຕິ ອສຸຣາ. ອສຸຣາ ເອວ ອສຸຣໂຍນິ. ທິພ຺ເພຫິ ຣູປາທີຫິ ສຸຏ຺ຐຸ ອຄ຺ຄາຕິ ສຄ຺ຄາ. ມນສ຺ສ ອຸສ຺ສນ຺ນຕາຍ ມນຸສ຺ສາ. ວານໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຕຓ຺ຫາ, ຕໍ ຕຕ຺ຖ ນຕ຺ຖີຕິ ນິພ຺ພານໍ. ນິຣຍໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ນິຣຍຄາມີ. ເສສປເທສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອສຸຣໂຍນິໂຍຕິ ອສຸຣໂຍນິຍາ ຫິໂຕ, ອສຸຣຊາຕິນິພ຺ພຕ຺ຕນໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຄ຺ຄໍ ຄເມຕີຕິ ສຄ຺ຄຄາມິໂຍ. ມນຸສ຺ສຄາມີຕິ ມນຸສ຺ສໂລກຄາມີ. ປຏິສງ຺ຂານິໂຣໂຘຕິ ປຏິສງ຺ຂາຍ ປຏິປກ຺ຂຠາວນາຍ ນິໂຣໂຘ, ປຏິປກ຺ເຂ ວາ ຕຖາ ອປ຺ປວຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣຫສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂວຸຕ຺ຕິຍາ ອນຸປ຺ປາໂທ. ອປ຺ປຏິສງ຺ຂານິໂຣໂຘຕິ ສງ຺ຂຕຘມ຺ມານໍ ສຣສນິໂຣໂຘ, ຂຓິກນິໂຣໂຘຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໔໗. ຣູປນ຺ຕິ ເອກຕ຺ຕຕາ. ຠູຕານໍ ອຸປາທາຍາຕິ ເວມຕ຺ຕຕາ. ອຸປາທາຣູປນ຺ຕິ ເອກຕ຺ຕຕາ. ຈກ຺ຂາຍຕນໍ…ເປ… ກພຬີກາໂຣ ອາຫາໂຣຕິ ເວມຕ຺ຕຕາ. ຕຖາ ຠູຕຣູປນ຺ຕິ ເອກຕ຺ຕຕາ. ປຖວີຘາຕຸ ¶ …ເປ… ວາໂຍຘາຕູຕິ ເວມຕ຺ຕຕາ. ປຖວີຘາຕູຕິ ເອກຕ຺ຕຕາ. ວີສຕິ ອາກາຣາ ເວມຕ຺ຕຕາ. ອາໂປຘາຕູຕິ ເອກຕ຺ຕຕາ. ທ຺ວາທສ ອາກາຣາ ເວມຕ຺ຕຕາ. ເຕໂຊຘາຕູຕິ ເອກຕ຺ຕຕາ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາກາຣາ ເວມຕ຺ຕຕາ. ວາໂຍຘາຕູຕິ ເອກຕ຺ຕຕາ. ຉ ອາກາຣາ ເວມຕ຺ຕຕາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ທ຺ວີຫິ ອາກາເຣຫິ ຘາຕຸໂຍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິອາທິມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ເກສາຕິ ເກສາ ນາມ ອຸປາທິນ຺ນກສຣີຣຏ຺ຐກາ ກກ຺ຂຬລກ຺ຂຓາ ອິມສ຺ມິໍ ສຣີເຣ ປາຏິເຍກ຺ໂກ ປຖວີຘາຕຸໂກຏ຺ຐາໂສ. ໂລມາ ນາມ…ເປ… ມຕ຺ຖລຸງ຺ຄໍ ນາມ ສຣີຣຏ຺ຐກໍ ກກ຺ຂຬລກ຺ຂຓໍ ອິມສ຺ມິໍ ສຣີເຣ ປາຏິເຍກ຺ໂກ ໂກຏ຺ຐາໂສຕິ ອຍໍ ເວມຕ຺ຕຕາ. ອາໂປຘາຕູຕິອາທິໂກຏ຺ຐາເສສຸ ປິຕ຺ຕາທີສຸ ¶ ເອເສວ ນໂຍ. ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ເຍນ ຈາຕິ ເຍນ ເຕໂຊຘາຕຸນາ ກຸປິເຕນ. ສນ຺ຕປ຺ປຕີຕິ ອຍໍ ກາໂຍ ສນ຺ຕປ຺ປຕິ ເອກາຫິກຊຣາທິຠາເວນ ອຸສຸມຊາໂຕ ໂຫຕິ. ເຍນ ຈ ຊີຣີຍຕີຕິ ເຍນ ອຍໍ ກາໂຍ ຊຣີຍຕິ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍເວກລ຺ລຕໍ ພລກ຺ຂຍໍ ວລິຕ຺ຕຈປລິຕາທິຎ຺ຈ ປາປຸຓາຕິ. ເຍນ ຈ ປຣິຑຍ຺ຫຕີຕິ ເຍນ ກຸປິເຕນ ອຍໍ ກາໂຍ ຑຍ຺ຫຕິ, ໂສ ຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ‘‘ຑຍ຺ຫາມິ ຑຍ຺ຫາມີ’’ຕິ ກນ຺ທນ຺ໂຕ ສຕໂຘຕສປ຺ປິໂຄສີຕຈນ຺ທນາທິເລປນໍ ຕາລວຓ຺ຏວາຕຎ຺ຈ ປຈ຺ຈາສີສຕິ. ເຍນ ຈ ອສິຕປີຕຂາຍິຕສາຍິຕໍ ສມ຺ມາ ປຣິຓາມໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອສິຕໍ ວາ ໂອທນາທິ, ປີຕໍ ວາ ປານກາທິ, ຂາຍິຕໍ ວາ ປິຏ຺ຐຂຊ຺ຊກາທິ, ສາຍິຕໍ ວາ ອມ຺ພປກ຺ກມຘຸຜາຓິຕາທິ ສມ຺ມາ ປຣິປາກໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຣສາທິຠາເວນ ວິເວກໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຸຣິມາ ຕໂຍ ເຕໂຊຘາຕູ ຈຕຸສມຸຏ຺ຐານາ. ປຈ຺ຉິໂມ ກມ຺ມສມຸຏ຺ຐາໂນວ.

ອຸທ຺ຘງ຺ຄມາ ວາຕາຕິ ອຸຄ຺ຄາຣຫິກ຺ກາຣາທິປວຕ຺ຕກາ ອຸທ຺ຘໍ ອາໂຣຫນວາຕາ. ອໂຘຄມາ ວາຕາຕິ ອຸຈ຺ຈາຣປສ຺ສາວາທິນີຫຣຓກາ ອໂຘ ໂອໂຣຫນວາຕາ. ກຸຈ຺ຉິສຍາ ວາຕາຕິ ອນ຺ຕານໍ ພຫິວາຕາ. ໂກຏ຺ຐາສຍາ ວາຕາຕິ ອນ຺ຕານໍ ອນ຺ໂຕວາຕາ. ອງ຺ຄມງ຺ຄານຸສາຣິໂນ ວາຕາຕິ ຘມນິຊາລານຸສາເຣນ ສກລສຣີເຣ ອງ຺ຄມງ຺ຄານິ ອນຸສຏາ ສມິຎ຺ຊນປສາຣຓາທິນິພ຺ພຕ຺ຕກາ ວາຕາ. ອສ຺ສາໂສຕິ ອນ຺ໂຕປວິສນນາສິກວາໂຕ. ປສ຺ສາໂສຕິ ພຫິນິກ຺ຂມນນາສິກວາໂຕ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຸຣິມາ ສພ຺ເພ ຈຕຸສມຸຏ຺ຐານາ. ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານາ ເອວ. ເອວໍ ເວມຕ຺ຕຕາທສ຺ສນວເສນ ວິຠາເຄນ ອຸທາຫຏາ ຈຕສ຺ໂສ ຘາຕຸໂຍ ປຏິກ຺ກູລມນສິກາຣວເສນ ອຸປສໍຫຣນ຺ໂຕ ‘‘ອິເມຫິ ທ຺ວາຈຕ຺ຕາລີສາຍ ອາກາເຣຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ນ ຄຍ຺ຫູປຄນ຺ຕິ ນ ຄຫຓໂຍຄ຺ຄໍ. ສຠາວຠາວໂຕຕິ ສຠາວລກ຺ຂຓໂຕ.

ເອວໍ ¶ ປຏິກ຺ກູລມນສິກາຣໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຸນ ຕຕ຺ຖ ສມ຺ມສນຈາຣໍ ປາຬິວເສເນວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຕນາຫ ຠຄວາ ຍາ ເຈວ ໂຂ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕໍ ສພ຺ພໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ.

໔໘. ເອວໍ ສຈ຺ຈມຄ຺ຄຣູປຘມ຺ມວເສນ ອຘິຏ຺ຐານຫາຣໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອວິຊ຺ຊາວິຊ຺ຊາທີນມ຺ປິ ວເສນ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອວິຊ຺ຊາຕິ ເອກຕ຺ຕຕາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ທຸກ຺ເຂ ອຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ຍສ຺ມາ ອວິຊ຺ຊາ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈສ຺ສ ຍາຖາວສຣສລກ຺ຂຓໍ ¶ ຊານິຕຸໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕຸໍ ນ ເທຕິ ຉາເທຕ຺ວາ ປຣິໂຍນນ຺ຘິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ທຸກ຺ເຂ ອຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຖາ ຍສ຺ມາ ທຸກ຺ຂສມຸທຍສ຺ສ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘສ຺ສ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘຄາມິນິຍາ ປຏິປທາຍ ຍາຖາວສຣສລກ຺ຂຓໍ ຊານິຕຸໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕຸໍ ນ ເທຕິ ຉາເທຕ຺ວາ ປຣິໂຍນນ຺ຘິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ທຸກ຺ຂນິໂຣຘຄາມິນິຍາ ປຏິປທາຍ ອຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຸພ຺ພນ຺ໂຕ ອຕີຕທ຺ຘຠູຕາ ຂນ຺ຘາຍຕນຘາຕຸໂຍ. ອປຣນ຺ໂຕ ອນາຄຕທ຺ຘຠູຕາ. ປຸພ຺ພນ຺ຕາປຣນ຺ໂຕ ຕທຸຠຍໍ. ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍຕາ ສງ຺ຂາຣາທີນໍ ກາຣຓານິ ອວິຊ຺ຊາທີນິ. ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນາ ຘມ຺ມາ ອວິຊ຺ຊາທີຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ສງ຺ຂາຣາທິຘມ຺ມາ.

ຕຕ຺ຖາຍໍ ອວິຊ຺ຊາ ຍສ຺ມາ ອຕີຕານໍ ຂນ຺ຘາທີນໍ ຍາວ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນານໍ ຘມ຺ມານໍ ຍາຖາວສຣສລກ຺ຂຓໍ ຊານິຕຸໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕຸໍ ນ ເທຕິ ຉາເທຕ຺ວາ ປຣິໂຍນນ຺ຘິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປຸພ຺ພນ຺ເຕ ອຎ຺ຎາຓໍ ຍາວ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ຘມ຺ເມສຸ ອຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວາຍໍ ອວິຊ຺ຊາ ກິຈ຺ຈໂຕ ຊາຕິໂຕປິ ກຖິຕາ. ອຍຎ຺ຫິ ອິມານິ ອຏ຺ຐ ຐານານິ ຊານິຕຸໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕຸໍ ນ ເທຕີຕິ ກິຈ຺ຈໂຕ ກຖິຕາ. ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາປິ ອິເມສຸ ອຏ຺ຐສຸ ຐາເນສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ຊາຕິໂຕ ກຖິຕາ. ເອວໍ ກິຈ຺ຈໂຕ ຊາຕິໂຕ ຈ ກຖິຕາປິ ລກ຺ຂຓໂຕ ກຖິເຕ ເອວ ສຸກຖິຕາ ໂຫຕີຕິ ລກ຺ຂຓໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຕ຺ຖ ຎາຓໍ ອຕ຺ຖານຕ຺ຖໍ ກາຣຓາກາຣຓໍ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມໍ ວິທິຕໍ ປາກຏໍ ກໂຣຕິ. ອຍໍ ປນ ອວິຊ຺ຊາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຕໍ ວິທິຕໍ ປາກຏໍ ກາຕຸໍ ນ ເທຕີຕິ ຎາຓປຈ຺ຈນີກໂຕ ອຎ຺ຎາຓໍ. ທສ຺ສນນ຺ຕິປິ ປຎ຺ຎາ, ສາ ຫິ ຕໍ ອາກາຣໍ ປສ຺ສຕິ. ອວິຊ຺ຊາ ປນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປສ຺ສິຕຸໍ ນ ເທຕີຕິ ອທສ຺ສນໍ. ອຠິສມໂຍຕິປິ ປຎ຺ຎາ, ສາ ຕໍ ອາກາຣໍ ອຠິສເມຕິ. ອວິຊ຺ຊາ ປນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຕໍ ອຠິສເມຕຸໍ ນ ເທຕີຕິ ອນຠິສມໂຍ. ອນຸໂພໂຘ ສມ຺ໂພໂຘ ປຏິເວໂຘຕິປິ ປຎ຺ຎາ, ສາ ຕໍ ອາກາຣໍ ອນຸພຸຊ຺ຌຕິ ສມ຺ພຸຊ຺ຌຕິ ປຏິວິຊ຺ຌຕິ. ອວິຊ຺ຊາ ປນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຕໍ ອນຸພຸຊ຺ຌິຕຸໍ ສມ຺ພຸຊ຺ຌິຕຸໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕຸໍ ນ ເທຕີຕິ ອນນຸໂພໂຘ ອສມ຺ໂພໂຘ ອປ຺ປຏິເວໂຘ. ຕຖາ ສລ຺ລກ຺ຂຓໍ ອຸປລກ຺ຂຓໍ ປຈ຺ຈຸປລກ຺ຂຓໍ ສມເປກ຺ຂຓນ຺ຕິປິ ປຎ຺ຎາ, ສາ ຕໍ ອາກາຣໍ ສລ຺ລກ຺ຂຕິ ¶ ອຸປລກ຺ຂຕິ ປຈ຺ຈຸປລກ຺ຂຕິ ສມໍ ສມ຺ມາ ຈ ອເປກ຺ຂຕິ. ອວິຊ຺ຊາ ປນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຕຖາ ກາຕຸໍ ນ ເທຕີຕິ ອສລ຺ລກ຺ຂຓໍ ອນຸປລກ຺ຂຓໍ ອປຈ຺ຈຸປລກ຺ຂຓໍ ອສມເປກ຺ຂຓນ຺ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ນາສ຺ສ ¶ ກິຎ຺ຈິ ປຈ຺ຈກ຺ຂກມ຺ມໍ ອຕ຺ຖິ, ສຍຎ຺ຈ ອປ຺ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ກຕກມ຺ມນ຺ຕິ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂກມ຺ມໍ. ທຸມ຺ເມຘານໍ ຠາໂວ ທຸມ຺ເມຊ຺ຌໍ. ພາລານໍ ຠາໂວ ພາລ຺ຍໍ. ສມ຺ປຊຎ຺ຎນ຺ຕິ ປຎ຺ຎາ, ສາ ອຕ຺ຖານຕ຺ຖໍ ກາຣຓາກາຣຓໍ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມໍ ສມ຺ປຊານາຕິ. ອວິຊ຺ຊາ ປນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຕໍ ກາຣຓໍ ປຊານິຕຸໍ ນ ເທຕີຕິ ອສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ. ໂມຫນວເສນ ໂມໂຫ. ປໂມຫນວເສນ ປໂມໂຫ. ສມ຺ໂມຫນວເສນ ສມ຺ໂມໂຫ. ອວິນ຺ທິຍໍ ວິນ຺ທຕິ, ວິນ຺ທິຍໍ ນ ວິນ຺ທຕີຕິ ອວິຊ຺ຊາ. ວຏ຺ຏສ຺ມິໍ ໂອຫນຕິ ໂອຕຣຕີຕິ ອວິຊ຺ໂຊໂຆ. ວຏ຺ຏສ຺ມິໍ ໂຍເຊຕີຕິ ອວິຊ຺ຊາໂຍໂຄ. ອປ຺ປຫີນຏ຺ເຐນ ເຈວ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ຈ ອວິຊ຺ຊານຸສໂຍ. ມຄ຺ເຄ ປຣິຍຸຏ຺ຐິຕໂຈຣາ ວິຍ ອທ຺ຘິເກ ກຸສລຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຍຸຏ຺ຐາຕິ ວິລຸປ຺ປຕີຕິ ອວິຊ຺ຊາປຣິຍຸຏ຺ຐານໍ. ຍຖາ ນຄຣທ຺ວາເຣ ປລິຆສງ຺ຂາຕາຍ ລງ຺ຄິຍາ ປຕິຕາຍ ມນຸສ຺ສານໍ ນຄຣປ຺ປເວໂສ ປຈ຺ຉິຊ຺ຊຕິ, ເອວເມວ ຍສ຺ສ ສກ຺ກາຍນຄເຣ ອຍໍ ປຕິຕາ, ຕສ຺ສ ນິພ຺ພານສມ຺ປາປກໍ ຎາຓຄມນໍ ປຈ຺ຉິຊ຺ຊຕີຕິ ອວິຊ຺ຊາລງ຺ຄີ ນາມ ໂຫຕິ. ອກຸສລຎ຺ຈ ຕໍ ມູລຎ຺ຈ, ອກຸສລານໍ ວາ ມູລນ຺ຕິ ອກຸສລມູລໍ. ຕໍ ປນ ນ ອຎ຺ຎໍ, ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕ ໂມໂຫຕິ ໂມໂຫ ອກຸສລມູລນ຺ຕິ ອຍໍ ເອກປທິໂກ ອວິຊ຺ຊາຍ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາໂຣ. ອຍໍ ເວມຕ຺ຕຕາຕິ ອຍໍ ອວິຊ຺ຊາຍ ເວມຕ຺ຕຕາ.

ວິຊ຺ຊາຕິ ວິນ຺ທິຍໍ ວິນ຺ທຕີຕິ ວິຊ຺ຊາ, ວິຊ຺ຌນຏ຺ເຐນ ວິຊ຺ຊາ, ວິທິຕກຣຓຏ຺ເຐນ ວິຊ຺ຊາ. ‘‘ທຸກ຺ເຂ ຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈສ຺ສ ຍາຖາວສຣສລກ຺ຂຓໍ ຊານາຕິ ປສ຺ສຕິ ປຏິວິຊ຺ຌຕີຕິ ທຸກ຺ເຂ ອຣິຍສຈ຺ເຈ ວິສຍຠູເຕ ຎາຓໍ ‘‘ທຸກ຺ເຂ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ປຎ຺ຎາຕິ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ປາກຏກຣຓສງ຺ຂາເຕນ ປຎ຺ຎາປນຏ຺ເຐນ ປຎ຺ຎາ, ເຕນ ເຕນ ວາ ອນິຈ຺ຈາທິນາ ປກາເຣນ ຘມ຺ເມ ຊານາຕີຕິ ປຎ຺ຎາ. ປຊານນາກາໂຣ ປຊານນາ. ອນິຈ຺ຈາທີນິ ວິຈິນຕີຕິ ວິຈໂຍ. ປກາເຣຫິ ວິຈິນຕີຕິ ປວິຈໂຍ. ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ເມ ວິຈິນຕີຕິ ຘມ຺ມວິຈໂຍ. ອນິຈ຺ຈາທີນໍ ສລ຺ລກ຺ຂຓວເສນ ສລ຺ລກ຺ຂຓາ. ເຕສໍເຍວ ປຕິ ປຕິ ອຸປລກ຺ຂຓວເສນ ປຈ຺ຈຸປລກ຺ຂຓາ. ປຓ຺ຑິຕຠາໂວ ປຓ຺ຑິຈ຺ຈໍ. ກຸສລຠາໂວ ໂກສລ຺ລໍ. ນິປຸຓຠາໂວ ເນປຸຎ຺ຎໍ. ອນິຈ຺ຈາທີນໍ ວິຠາວນວເສນ ເວຠພ຺ຍາ. ເຕສໍເຍວ ຈິນ຺ຕນວເສນ ຈິນ຺ຕາ. ອນິຈ຺ຈາທີນິ ອຸປປຣິກ຺ຂຕີຕິ ອຸປປຣິກ຺ຂາ. ຠູຣີຕິ ປຖວິຍາ ນາມໍ, ອຍມ຺ປິ ສຓ຺ຫຏ຺ເຐນ ວິຕ຺ຖຕຏ຺ເຐນ ຈ ຠູຣີ ວິຍາຕິ ຠູຣີ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຠູຣີ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຖວີ, ຕາຍ ປຖວິສມາຍ ວິຕ຺ຖຕາຍ ປຎ຺ຎາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕຕິ ¶ ຠູຣິປຎ຺ໂຎ’’ຕິ ¶ (ມຫານິ. ໒໗). ອປິ ຈ ຠູຣີຕິ ປຎ຺ຎາເຍເວຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຠູເຕ ອຕ຺ເຖ ຣມຕີຕິ ຠູຣີ.

ກິເລເສ ເມຘຕິ ຫິໍສຕີຕິ ເມຘາ, ຂິປ຺ປໍ ຄຫຓຘາຣຓຏ຺ເຐນ ວາ ເມຘາ. ຍສ຺ສຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ສຕ຺ຕໍ ຫິຕປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ວາ ຍາຖາວລກ຺ຂຓປຏິເວເຘ ປຣິເຓຕີຕິ ປຣິຓາຍິກາ. ອນິຈ຺ຈາທິວເສນ ຘມ຺ເມ ວິປສ຺ສຕີຕິ ວິປສ຺ສນາ. ສມ຺ມາ ປກາເຣຫິ ອນິຈ຺ຈາທີນິ ຊານາຕີຕິ ສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ. ອຸປ຺ປຖປຏິປນ຺ເນ ສິນ຺ຘເວ ວີຖິອາໂຣປນຕ຺ຖໍ ປໂຕໂທ ວິຍ ອຸປ຺ປເຖ ຘາວນກູຏຈິຕ຺ຕໍ ວີຖິອາໂຣປນຕ຺ຖໍ ວິຊ຺ຌຕີຕິ ປໂຕໂທ ວິຍາຕິ ປໂຕໂທ. ທສ຺ສນລກ຺ຂເຓ ອິນ຺ທຏ຺ຐໍ ກາເຣຕີຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ປຎ຺ຎາສງ຺ຂາຕໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍໍ. ອວິຊ຺ຊາຍ ນ ກມ຺ປຕີຕິ ປຎ຺ຎາພລໍ. ກິເລສຈ຺ເຉທນຏ຺ເຐນ ປຎ຺ຎາວ ສຕ຺ຖໍ ປຎ຺ຎາສຕ຺ຖໍ. ອຈ຺ຈຸຄ຺ຄຕຏ຺ເຐນ ປຎ຺ຎາວ ປາສາໂທ ປຎ຺ຎາປາສາໂທ. ອາໂລກນຏ຺ເຐນ ປຎ຺ຎາວ ອາໂລໂກ ປຎ຺ຎາອາໂລໂກ.

ໂອຠາສນຏ຺ເຐນ ປຎ຺ຎາວ ໂອຠາໂສ ປຎ຺ຎາໂອຠາໂສ. ປຊ຺ໂຊຕນຏ຺ເຐນ ປຎ຺ຎາວ ປຊ຺ໂຊໂຕ ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊໂຕ. ຣຕິກຣຓຏ຺ເຐນ ຣຕິທາຍກຏ຺ເຐນ ຣຕິຊນກຏ຺ເຐນ ຈິຕ຺ຕີກຕຏ຺ເຐນ ທຸລ຺ລຠປາຕຸຠາວຏ຺ເຐນ ອຕຸລຏ຺ເຐນ ອໂນມສຕ຺ຕປຣິໂຠຄຏ຺ເຐນ ຈ ປຎ຺ຎາວ ຣຕນໍ ປຎ຺ຎາຣຕນໍ. ນ ເຕນ ສຕ຺ຕາ ມຸຍ຺ຫນ຺ຕິ, ສຍໍ ວາ ອາຣມ຺ມເຓ ນ ມຸຍ຺ຫຕີຕິ ອໂມໂຫ. ຘມ຺ມວິຈຍປທໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖເມວ. ກສ຺ມາ ປເນຕໍ ປຸນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ອໂມຫສ຺ສ ໂມຫປຏິປກ຺ຂຠາວທີປນຕ຺ຖໍ. ເຕເນຕໍ ທີເປຕິ – ຍ຺ວາຍໍ ອໂມໂຫ, ໂສ ນ ເກວລໍ ໂມຫໂຕ ອຎ຺ໂຎ ຘມ຺ໂມ, ໂມຫສ຺ສ ປຏິປກ຺ໂຂ ຘມ຺ມວິຈຍສງ຺ຂາໂຕ ອໂມໂຫວ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕຕິ. ສມ຺ມາທິຏ຺ຐີຕິ ຍາຖາວນິຍ຺ຍານິກກຸສລທິຏ຺ຐິ. ຘມ຺ມວິຈຍສງ຺ຂາໂຕ ປສຕ຺ໂຖ ສຸນ຺ທໂຣ ວາ ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄຕິ ຘມ຺ມວິຈຍສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ. ມຄ຺ຄງ຺ຄນ຺ຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ອງ຺ຄໍ ກາຣຓນ຺ຕິ ມຄ຺ຄງ຺ຄໍ. ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ອນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ມຄ຺ຄປຣິຍາປນ຺ນນ຺ຕິ.

ອສຎ຺ຎາສມາປຕ຺ຕີຕິ ສຎ຺ຎາວິຣາຄຠາວນາວເສນ ປວຕ຺ຕິຕາ ອສຎ຺ຎຠວູປປຕ຺ຕິນິພ຺ພຕ຺ຕນສມາປຕ຺ຕິ. ອນຸປ຺ປນ຺ເນ ຫິ ພຸທ຺ເຘ ເອກຈ຺ເຈ ຕິຕ຺ຖາຍຕເນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ວາໂຍກສິເຓ ປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຌານາ ວຸຏ຺ຐາຍ ສຎ຺ຎາຍ ໂທສໍ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ສຎ຺ຎາຍ ສຕິ ຫຕ຺ຖຈ຺ເຉທາທິທຸກ຺ຂຎ຺ເຈວ ສພ຺ພຠຍານິ ¶ ຈ ໂຫນ຺ຕິ, ‘‘ອລໍ ອິມາຍ ສຎ຺ຎາຍ, ສຎ຺ຎາຠາໂວ ສນ຺ໂຕ’’ຕິ ເອວໍ ສຎ຺ຎາຍ ໂທສໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ສຎ຺ຎາວິຣາຄວເສນ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອປຣິຫີນຊ຺ຌານາ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ອສຎ຺ຎີສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຈິຕ຺ຕໍ ເນສໍ ຈຸຕິຈິຕ຺ຕນິໂຣເຘເນວ ອິຘ ນິວຕ຺ຕຕິ, ຣູປກ຺ຂນ຺ຘມຕ຺ຕເມວ ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ.

ເຕ ¶ ຍຖາ ນາມ ຊິຍາເວຄຸກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ສໂຣ ຍຕ຺ຕໂກ ຊິຍາເວໂຄ, ຕຕ຺ຕກເມວ ອາກາເສ ຄຈ຺ຉຕິ, ເອວເມວໍ ຌານເວຄຸກ຺ຂິຕ຺ຕາ ອຸປປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຍຕ຺ຕໂກ ຌານເວໂຄ, ຕຕ຺ຕກເມວ ກາລໍ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ຌານເວເຄ ປນ ປຣິກ຺ຂີເຓ ຕຕ຺ຖ ຣູປກ຺ຂນ຺ໂຘ ອນ຺ຕຣຘາຍຕິ, ອິຘ ປຏິສນ຺ຘິສຎ຺ຎາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອສຎ຺ຎຠວູປປຕ຺ຕິນິພ຺ພຕ຺ຕນສມາປຕ຺ຕີ’’ຕິ. ວິຠູຕສຎ຺ຎາສມາປຕ຺ຕີຕິ ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນສມາປຕ຺ຕິ. ສາ ຫິ ປຐມາຣຸປ຺ປວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຐມາຣຸປ຺ປສຎ຺ຎາຍປິ ວິຠາວນໂຕ ‘‘ວິຠູຕສຎ຺ຎາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເກຈິ ‘‘ວິຠູຕຣູປສຎ຺ຎາ’’ຕິ ປຐນ຺ຕິ, ເຕສໍ ມເຕນ ວິຠູຕຣູປສມາປຕ຺ຕິ ນາມ ເສສາຣຸປ຺ປສມາປຕ຺ຕິໂຍ. ເສສາ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາວ.

ເນວເສກ຺ຂນາເສກ຺ໂຂ ຌາຍີຕິ ຌານລາຠີ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ. ອາຊານິໂຍ ຌາຍີຕິ ອຣຫາ, ສພ຺ເພປິ ວາ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລາ. ອສ຺ສຂລຸງ຺ໂກ ຌາຍີຕິ ຂລຸງ຺ກສ຺ສສທິໂສ ຌາຍີ. ຕຖາ ຫິ ຂລຸງ຺ໂກ ອສ຺ໂສ ທມຖໍ ນ ອຸເປຕິ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ຍຖາຣຸຈິ ຘາວຕິ, ເອວເມວໍ ໂຍ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ອຠິຎ຺ຎາລາຠີ, ໂສ ອຠິຎ຺ຎາ ອສ຺ສາເທຕ຺ວາ ‘‘ອລເມຕ຺ຕາວຕາ, ກຕເມຕ຺ຕາວຕາ’’ຕິ ອຸຕ຺ຕຣິທມຖາຍ ອປຣິສກ຺ກນ຺ໂຕ ອຠິຎ຺ຎາຈິຕ຺ຕວເສນ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ຘາວຕິ ປວຕ຺ຕຕິ, ໂສ ‘‘ອສ຺ສຂລຸງ຺ໂກ ຌາຍີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ທິຏ຺ຐຸຕ຺ຕໂຣ ຌາຍີຕິ ຌານລາຠີ ທິຏ຺ຐິຄຕິໂກ. ປຎ຺ຎຸຕ຺ຕໂຣ ຌາຍີຕິ ລກ຺ຂຓູປນິຊ຺ຌາເນນ ຌາຍີ, ສພ຺ໂພ ເອວ ວາ ປຎ຺ຎາຘິໂກ ຌາຍີ.

ສຣໂຓ ສມາຘີຕິ ອກຸສລຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາ, ສພ຺ໂພປິ ວາ ສາສໂວ ສມາຘິ. ອຣໂຓ ສມາຘີຕິ ສພ຺ໂພ ກຸສລາພ຺ຍາກໂຕ ສມາຘິ, ໂລກຸຕ຺ຕໂຣ ເອວ ວາ. ສເວໂຣ ສມາຘີຕິ ປຏິຆຈິຕ຺ເຕສຸ ເອກຄ຺ຄຕາ. ອເວໂຣ ສມາຘີຕິ ເມຕ຺ຕາເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິ. ອນນ຺ຕຣທຸເກປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສາມິໂສ ສມາຘີຕິ ໂລກິຍສມາຘິ. ໂສ ຫິ ອນຕິກ຺ກນ຺ຕວຏ຺ຏາມິສໂລກາມິສຕາຍ ສາມິໂສ. ນິຣາມິໂສ ສມາຘີຕິ ໂລກຸຕ຺ຕໂຣ ສມາຘິ. ສສງ຺ຂາໂຣ ສມາຘີຕິ ທຸກ຺ຂາປຏິປໂທ ທນ຺ຘາຠິຎ຺ໂຎ ສຸຂາປຏິປໂທ ຈ ທນ຺ຘາຠິຎ຺ໂຎ. ໂສ ຫິ ສສງ຺ຂາເຣນ ສປ຺ປໂຍເຄນ ຈິຕ຺ເຕນ ປຈ຺ຈນີກຘມ຺ເມ ກິຈ຺ເຉນ ¶ ກສິເຣນ ນິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ໂພ. ອິຕໂຣ ອສງ຺ຂາໂຣ ສມາຘິ. ເອກໍສຠາວິໂຕ ສມາຘີຕິ ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສກສ຺ສ ສມາຘິ. ອຸຠຍໍສຠາວິໂຕ ສມາຘີຕິ ສມຖຍານິກສ຺ສ ສມາຘິ. ອຸຠຍໂຕ ຠາວິຕຠາວໂນ ສມາຘີຕິ ກາຍສກ຺ຂິໂນ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ສມາຘິ. ໂສ ຫິ ອຸຠຍໂຕ ຠາເຄຫິ ອຸຠຍໂຕ ຠາວິຕຠາວໂນ.

ອາຄາຬ຺ຫປຏິປທາຕິ ກາມານໍ ໂອໂຣຫນປຏິປຕ຺ຕິ, ກາມສຸຂານຸໂຍໂຄຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິຊ຺ຌາມປຏິປທາຕິ ກາມສ຺ສ ນິຊ຺ຌາປນວເສນ ເຂທນວເສນ ປວຕ຺ຕາ ປຏິປຕ຺ຕິ, ອຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍໂຄຕິ ¶ ອຕ຺ໂຖ. ອກ຺ຂມາ ປຏິປທາຕິອາທີສຸ ປຘານກຣຓກາເລ ສີຕາທີນິ ອສຫນ຺ຕສ຺ສ ປຏິປທາ, ຕານິ ນກ຺ຂມຕີຕິ ອກ຺ຂມາ. ສຫນ຺ຕສ຺ສ ປນ ຕານິ ຂມຕີຕິ ຂມາ. ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ກາມວິຕກ຺ກໍ ນາຘິວາເສຕີ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໒໖; ອ. ນິ. ໔.໑໔; ໖.໕໘) ນເຍນ ມິຈ຺ຉາວິຕກ຺ເກ ສເມຕີຕິ ສມາ. ມນຈ຺ຉຏ຺ຐານິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ທເມຕີຕິ ທມາ ປຏິປທາ.

ເອວນ຺ຕິ ອິມິນາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ. ໂຍ ຘມ຺ໂມຕິ ໂຍ ໂກຈິ ຊາຕິອາທິຘມ຺ໂມ. ຍສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສາຕິ ຕໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຊຣາທິຘມ຺ມສ຺ສ. ສມານຠາໂວຕິ ທຸກ຺ຂາທິຠາເວນ ສມານຠາໂວ. ເອກຕ຺ຕຕາຍາຕິ ສມານຕາຍ ທຸກ຺ຂາທິຠາວານໍ ເອກີຠາເວນ. ເອກີ ຠວຕີຕິ ອເນໂກປິ ‘‘ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ເອກສທ຺ທາຠິເຘຍ຺ຍຕາຍ ເອກີ ຠວຕິ. ເອເຕນ ເອກຕ຺ຕຕາຍ ລກ຺ຂຓມາຫ. ເຍນ ເຍນ ວາ ປນ ວິລກ຺ຂໂຓຕິ ໂຍ ຘມ຺ໂມ ຍສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ເຍນ ເຍນ ຠາເວນ ວິສທິໂສ. ເຕນ ເຕນ ເວມຕ຺ຕໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ເຕນ ເຕນ ຠາເວນ ໂສ ຘມ຺ໂມ ຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ເວມຕ຺ຕຕໍ ວິສທິສຕ຺ຕໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ທຸກ຺ຂຠາເວນ ສມາໂນປິ ຊາຕິອາທິໂກ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິອາທິຠາເວນ ຊຣາທິກສ຺ສ ວິສິຏ຺ຐຕໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິມິນາ ເວມຕ຺ຕຕາຍ ລກ຺ຂຓມາຫ.

ອິທານິ ຕາວ ເອກຕ຺ຕເວມຕ຺ຕຕາວິສເຍ ນິໂຍເຊຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສຸຕ຺ເຕ ວາ ເວຍ຺ຍາກຣເຓ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປຸຈ຺ຉິຕນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉາວເສນ ເທສິຕສຸຕ຺ຕວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ອຘິຏ຺ຐານຫາຣສ຺ສ ປຸຈ຺ຉາວິສຍຕາຍ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ອຘິຏ຺ຐານຫາຣວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔໙. ຕຕ຺ຖ ¶ ກຕໂມ ປຣິກ຺ຂາໂຣ ຫາໂຣຕິ ປຣິກ຺ຂາຣຫາຣວິຠງ຺ໂຄ. ຕຕ຺ຖ ໂຍ ຘມ຺ໂມ ຍໍ ຘມ຺ມໍ ຊນຍຕິ, ຕສ຺ສ ໂສ ປຣິກ຺ຂາໂຣຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ ປຣິກ຺ຂາຣລກ຺ຂຓໍ ວຕ຺ວາ ຕໍ ວິຠາເຄນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກິໍລກ຺ຂໂຓ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຫິໂນຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຜລໍ ປຏິກາຣຓຠາວໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ເຫຕຸ. ປຏິຈ຺ຈ ເອຕສ຺ມາ ຜລໍ ເອຕີຕິ ປຈ຺ຈໂຍ. ກິຎ຺ຈາປິ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍສທ຺ເທຫິ ກາຣຓເມວ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕຖາປິ ຕຕ຺ຖ ວິເສສໍ ວິຠາເຄນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອສາຘາຣຓລກ຺ຂໂຓ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຠາໂວ ເຫຕູຕິ ສມານຠາໂວ ¶ ພີຊໍ ເຫຕຸ. ນນຸ ຈ ພີຊໍ ອງ຺ກຸຣາທິສທິສໍ ນ ໂຫຕີຕິ? ໂນ ນ ໂຫຕິ, ອຎ຺ຎໂຕ ຫິ ຕາທິສສ຺ສ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ.

‘‘ຍຖາ ວາ ປນາ’’ຕິອາທິນາປິ ອຸທາຫຣຓນ຺ຕຣທສ຺ສເນນ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍານໍ ວິເສສເມວ ວິຠາເວຕິ. ຕຕ຺ຖ ທຸທ຺ຘນ຺ຕິ ຂີຣໍ. ທຘິ ຠວຕີຕິ ເອກຕ຺ຕນເຍນ ອເຠໂທປຈາເຣນ ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ອຎ຺ຎຖາ. ນ ຫິ ຂີຣໍ ທຘິ ໂຫຕິ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ນ ຈຕ຺ຖິ ເອກກາລສມວຘານໍ ທຸທ຺ຘສ຺ສ ຈ ທຘິສ຺ສ ຈາ’’ຕິ. ອຖ ວາ ຆເຏ ທຸທ຺ຘໍ ປກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ທຘິ ຠວຕິ, ທຘິ ຕຕ຺ຖ ກາລນ຺ຕເຣ ຊາຍຕິ ປຈ຺ຈຍນ຺ຕຣສມາໂຍເຄນ, ຕສ຺ມາ ນ ຈຕ຺ຖິ ເອກກາລສມວຘານໍ ທຸທ຺ຘສ຺ສ ຈ ທຘິສ຺ສ ຈ ຣສຂີຣວິປາກາທີຫິ ຠິນ຺ນສຠາວຕ຺ຕາ. ເອວເມວນ຺ຕິ ຍຖາ ເຫຕຸຠູຕສ຺ສ ຂີຣສ຺ສ ຜລຠູເຕນ ທຘິນາ ນ ເອກກາລສມວຘານໍ, ເອວມຎ຺ຎສ຺ສາປິ ເຫຕຸສ຺ສ ຜເລນ ນ ເອກກາລສມວຘານໍ, ນ ຕຖາ ປຈ຺ຈຍສ຺ສ, ນ ຫິ ປຈ຺ຈໂຍ ເອກນ຺ເຕນ ຜເລນ ຠິນ຺ນກາໂລ ເອວາຕິ. ເອວມ຺ປິ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍານໍ ວິເສໂສ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ເອວໍ ພາຫິຣໍ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍວິຠາຄໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຍຎ຺ຫິ ສໍສາໂຣ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອວິຊ຺ຊາ ອວິຊ຺ຊາຍ ເຫຕູ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ກິໍ ເອກສ຺ມິໍ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທ ອເນກາ ອວິຊ຺ຊາ ວິຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ? ອາຫ ‘‘ປຸຣິມິກາ ອວິຊ຺ຊາ ປຈ຺ຉິມິກາຍ ອວິຊ຺ຊາຍ ເຫຕູ’’ຕິ. ເຕນ ເອກສ຺ມິໍ ກາເລ ເຫຕຸຜລານໍ ສມວຘານໍ ນຕ຺ຖີຕິ ເອຕເມວຕ຺ຖໍ ສມຕ຺ເຖຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ປຸຣິມິກາ ອວິຊ຺ຊາ’’ຕິອາທິນາ ເຫຕຸຜລຠູຕານໍ ອວິຊ຺ຊານໍ ວິຠາຄໍ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ພີຊງ຺ກຸໂຣ ວິຍາ’’ຕິອາທິນາ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ – ຍຖາ ພີຊໍ ອງ຺ກຸຣສ຺ສ ເຫຕຸ ໂຫນ຺ຕໍ ສມນນ຺ຕຣເຫຕຸຕາຍ ເຫຕຸ ໂຫຕິ. ຍໍ ປນ ພີຊໂຕ ຜລໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ສ ພີຊໍ ປຣມ຺ປຣເຫຕຸຕາຍ ເຫຕຸ ໂຫຕິ. ເອວໍ ອວິຊ຺ຊາຍປິ ເຫຕຸຠາເວ ທຏ຺ຐພ຺ພນ຺ຕິ.

ປຸນ ¶ ‘‘ຍຖາ ວາ ປນາ’’ຕິອາທິນາປິ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍວິຠາຄເມວ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ຖາລກນ຺ຕິ ທີປກປລ຺ລິກາ. ອນຄ຺ຄິກນ຺ຕິ ອຄ຺ຄິໍ ວິນາ. ທີເປຕຸນ຺ຕິ ຊາເລຕຸໍ. ອິຕິ ສຠາໂວ ເຫຕູຕິ ເອວໍ ປທີປຸຊ຺ຊາລນາທີສຸ ອຄ຺ຄິອາທິປທີປສທິສໍ ກາຣຓໍ ສຠາໂວ ເຫຕຸ. ປຣຠາໂວ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ຕຕ຺ເຖວ ກປລ຺ລິກາວຏ຺ຏິເຕລາທິສທິໂສ ອຄ຺ຄິໂຕ ອຎ຺ໂຎ ສຠາໂວ ປຈ຺ຈໂຍ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕິໂກຕິ ນິຍກຊ຺ຌຕ຺ຕິໂກ ນິຍກຊ຺ຌຕ຺ເຕ ຠໂວ. ພາຫິໂຣຕິ ຕໂຕ ພຫິຠູໂຕ. ຊນໂກຕິ ນິພ຺ພຕ຺ຕໂກ. ປຣິຄ຺ຄາຫໂກຕິ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠໂກ. ອສາຘາຣໂຓຕິ ອາເວຓິໂກ. ສາຘາຣໂຓຕິ ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນານໍ ສມາໂນ.

ອິທານິ ¶ ຍສ຺ມາ ກາຣຓໍ ‘‘ປຣິກ຺ຂາໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ກາຣຓຠາໂວ ຈ ຜລາເປກ຺ຂາຍ, ຕສ຺ມາ ກາຣຓສ຺ສ ໂຍ ກາຣຓຠາໂວ ຍຖາ ຈ ໂສ ໂຫຕິ, ຍຎ຺ຈ ຜລໍ ໂຍ ຈ ຕສ຺ສ ວິເສໂສ, ໂຍ ຈ ກາຣຓຜລານໍ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ອວຸປຈ຺ເຉທຕ຺ໂຖ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ກາຣຓຜລຠາເວນ ສມ຺ພນ຺ຘຕາ ສນ຺ຕຕິ. ໂກ ຈ ຕຕ຺ຖ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ໂກ ກາຣຓຜລຠາໂວ ຈ? ໂສ ເອວ ອວຸປຈ຺ເຉທຕ຺ໂຖ. ໂຍ ຜລຠູໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອກາຣຓໍ ຫຸຕ຺ວາ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ, ໂສ ວຸປຈ຺ຉິນ຺ໂນ ນາມ ໂຫຕິ, ຍຖາ ຕໍ ອຣຫໂຕ ຈຸຕິຈິຕ຺ຕໍ. ໂຍ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ອນຸຣູປສ຺ສ ຜລສ຺ສ ເຫຕຸ ຫຸຕ຺ວາ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ, ໂສ ອນຸປຈ຺ຉິນ຺ໂນ ເອວ ນາມ ໂຫຕິ, ເຫຕຸຜລສມ຺ພນ຺ຘສ຺ສ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາຕິ ອາຫ – ‘‘ອວຸປຈ຺ເຉທຕ຺ໂຖ ສນ຺ຕຕິອຕ຺ໂຖ’’ຕິ.

ຍສ຺ມາ ຈ ກາຣຓໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ຜລໍ ນາມ, ນ ອນິພ຺ພຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ນິພ຺ພຕ຺ຕິອຕ຺ໂຖ ຜລຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ປຸຣິມຠເວນ ອນນ຺ຕຣຠວປຏິສນ຺ຘານວເສນ ປວຕ຺ຕາ ອຸປປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘາ ປຸນພ຺ຠໂວ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ປຏິສນ຺ຘິອຕ຺ໂຖ ປຸນພ຺ຠວຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ຕຖາ ຍສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ກິເລສາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕໍ ປລິພຸນ຺ເຘນ຺ຕິ ສມ຺ມາ ປຏິປຊ຺ຊິຕຸໍ ນ ເທນ຺ຕິ. ຍາວ ຈ ມຄ຺ເຄນ ອສມຸຄ຺ຆາຕິຕາ, ຕາວ ອນຸເສນ຺ຕິ ນາມ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ປລິໂພຘຕ຺ໂຖ ປຣິຍຸຏ຺ຐານຕ຺ໂຖ, ອສມຸຄ຺ຆາຕຕ຺ໂຖ ອນຸສຍຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ປຣິຎ຺ຎາຠິສມຍວເສນ ປຣິຎ຺ຎາເຕ ນ ກທາຈິ ຕໍ ນາມຣູປງ຺ກຸຣສ຺ສ ກາຣຓໍ ເຫສ຺ສຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ອປຣິຎ຺ຎາຕຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ພີຊຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ຍຕ຺ຖ ອວຸປຈ຺ເຉໂທ ຕຕ຺ຖ ສນ຺ຕຕີຕິ ຍຕ຺ຖ ຣູປາຣູປປ຺ປວຕ຺ຕິຍໍ ຍຖາວຸຕ຺ໂຕ ອວຸປຈ຺ເຉໂທ, ຕຕ຺ຖ ສນ຺ຕຕິໂວຫາໂຣ ¶ . ຍຕ຺ຖ ສນ຺ຕຕິ ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ພຕ຺ຕີຕິອາທິ ປຈ຺ຈຍປຣມ຺ປຣທສ຺ສນໍ ເຫຕຸຜລສມ຺ພນ຺ຘວິຠາວນເມວ.

‘‘ຍຖາ ວາ ປນ ຈກ຺ຂຸຎ຺ຈ ປຏິຈ຺ຈາ’’ຕິອາທິນາ ‘‘ສຠາໂວ ເຫຕູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ວິຠາເຄນ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ສນ຺ນິສ຺ສຍຕາຍາຕິ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈຍຕາຍ. ມນສິກາໂຣຕິ ກິຣິຍາມໂນຘາຕຸ. ສາ ຫິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ວິຎ຺ຎາຓຠາເວນ ສມານຊາຕິຕາຍ ສຠາໂວ ເຫຕຸ. ສງ຺ຂາຣາ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ສຠາໂວ ເຫຕູຕິ ປຸຎ຺ຎາທິອຠິສງ຺ຂາຣາ ປຏິສນ຺ຘິວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ, ຕຕ຺ຖ ໂຍ ສຠາໂວ, ໂສ ເຫຕູຕິ. ສງ຺ຂາຣາຕິ ເຈຕ຺ຖ ສພ຺ໂພ ໂລກິໂຍ ກຸສລາກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ອິມິນາ ນເຍນ ເສສປເທສຸປິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອວໍ ໂຍ ໂກຈິ ອຸປນິສ຺ສໂຍ ສພ຺ໂພ ໂສ ປຣິກ຺ຂາໂຣຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕປ຺ປເຠໂທ ໂຍ ໂກຈິ ປຈ຺ຈໂຍ, ໂສ ສພ຺ໂພ ອຕ຺ຕໂນ ຜລສ຺ສ ປຣິກ຺ຂຣຓໂຕ ອຠິສງ຺ຂຣຓໂຕ ປຣິກ຺ຂາໂຣ. ຕສ຺ສ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ກຖນໍ ປຣິກ຺ຂາໂຣ ຫາໂຣຕິ.

ປຣິກ຺ຂາຣຫາຣວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕໐. ຕຕ຺ຖ ¶ ກຕໂມ ສມາໂຣປໂນ ຫາໂຣຕິ ສມາໂຣປນຫາຣວິຠງ຺ໂຄ. ຕຕ຺ຖ ເອກສ຺ມິໍ ປທຏ຺ຐາເນຕິ ຍສ຺ມິໍ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ເອກສ຺ມິໍ ກາຣຓຠູເຕ ຘມ຺ເມ ສຸຕ຺ເຕນ ຄຫິເຕ. ຍຕ຺ຕການິ ປທຏ຺ຐານານິ ໂອຕຣນ຺ຕີຕິ ຍຕ຺ຕການິ ອຎ຺ເຎສໍ ກາຣຓຠູຕານິ ຕສ຺ມິໍ ຘມ຺ເມ ສໂມສຣນ຺ຕິ. ສພ຺ພານິ ຕານິ ສມາໂຣປຍິຕພ຺ພານີຕິ ສພ຺ພານິ ຕານິ ປທຏ຺ຐານານິ ປທຏ຺ຐານຠູຕາ ຘມ຺ມາ ສມ຺ມາ ນິທ຺ຘາຣຓວເສນ ອາເນຕ຺ວາ ເທສນາຍ ອາໂຣເປຕພ຺ພາ, ເທສນາຣຸຬ຺ເຫ ວິຍ ກຕ຺ວາ ກເຖຕພ຺ພາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາ ອາວຏ຺ເຏ ຫາເຣ ‘‘ເອກມ຺ຫິ ປທຏ຺ຐາເນ, ປຣິເຍສຕິ ເສສກໍ ປທຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ (ເນຕ຺ຕິ. ໔ ນິທ຺ເທສວາຣ) ວຈນໂຕ ອເນເກສໍ ປທຏ຺ຐານານໍ ປຣິເຍສນາ ວຸຕ຺ຕາ, ເອວມິຘາປິ ພຫູນໍ ປທຏ຺ຐານານໍ ສມາໂຣປນາ ກາຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍຖາ ອາວຏ຺ເຏ ຫາເຣ’’ຕິ ອາຫ. ນ ເກວລໍ ປທຏ຺ຐານວເສເນວ ສມາໂຣປນາ, ອຖ ໂຂ ເວວຈນຠາວນາປຫານວເສນປິ ສມາໂຣປນາ ກາຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຖ ສມາໂຣປນາ ຈຕຸພ຺ພິຘາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ກສ຺ມາ ¶ ປເນຕ຺ຖ ປທຏ຺ຐານເວວຈນານິ ຄຫິຕານິ, ນນຸ ປທຏ຺ຐານເວວຈນຫາເຣ ເອວ ອຍມຕ຺ໂຖ ວິຠາວິໂຕຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ອິຘ ປນ ປທຏ຺ຐານເວວຈນຄ຺ຄຫຓໍ ຠາວນາປຫານານໍ ອຘິຏ຺ຐານວິສຍທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ເຈວ ເຕສໍ ອຘິວຈນວິຠາຄທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ຈ. ເອວຎ຺ຫິ ຠາວນາປຫານານິ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍານິ ໂຫນ຺ຕິ ສຸກຣານິ ຈ ປຎ຺ຎາເປຕຸໍ. ອິທໍ ປທຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອິທໍ ຕິວິຘໍ ສຸຈຣິຕໍ ພຸທ຺ຘານໍ ສາສນສ຺ສ ໂອວາທສ຺ສ ວິສຍາຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ ປທຏ຺ຐານໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ກາຍິກ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຕີຫິ ສຸຈຣິເຕຫິ ສີລາທໂຍ ຕໂຍ ຂນ຺ເຘ ສມຖວິປສ຺ສນາ ຕຕິຍຈຕຸຕ຺ຖຜລານິ ຈ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ, ຕໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ. ວນີຍຕີຕິ ວນໍ, ວນຕິ, ວນຸເຕ ອິຕິ ວາ ວນໍ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ປຎ຺ຈ ກາມຄຸຓາ ກາມຕຓ຺ຫາຍ, ນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄາໂຫ ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນຄ຺ຄາຫສ຺ສ, ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກພາຫິຣານິ ອາຍຕນານິ ຕປ຺ປຏິພນ຺ຘຉນ຺ທຣາຄາທີນໍ, ອນຸສຍາ ຈ ປຣິຍຸຏ຺ຐານານໍ ກາຣຓານິ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຎ຺ຈ ກາມຄຸຓາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໕໑. ອຍໍ ເວວຈເນນ ສມາໂຣປນາຕິ ໂຍ ‘‘ຣາຄວິຣາຄາ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິ ເສກ຺ຂຜລໍ, ອນາຄາມິຜລໍ, ກາມຘາຕຸສມຕິກ຺ກມນ’’ນ຺ຕິ ເອເຕຫິ ປຣິຍາຍວຈເນຫິ ຕຕິຍຜລສ຺ສ ນິທ຺ເທໂສ, ຕຖາ ໂຍ ‘‘ອວິຊ຺ຊາວິຣາຄາ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິ ອເສກ຺ຂຜລໍ, ອຄ຺ຄຜລໍ ອຣຫຕ຺ຕໍ, ເຕຘາຕຸກສມຕິກ຺ກມນ’’ນ຺ຕິ ¶ ເອເຕຫິ ປຣິຍາຍວຈເນຫິ ຈຕຸຕ຺ຖຜລສ຺ສ ນິທ຺ເທໂສ, ໂຍ ຈ ‘‘ປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍ’’ນ຺ຕິອາທີຫິ ປຣິຍາຍວຈເນຫິ ປຎ຺ຎາຍ ນິທ຺ເທໂສ, ອຍໍ ເວວຈເນຫິ ຈ ສມາໂຣປນາ.

ຕສ຺ມາຕິຫ ຕ຺ວໍ, ຠິກ຺ຂຸ, ກາເຍ ກາຍານຸປສ຺ສີ ວິຫຣາຫີຕິອາທິ ລກ຺ຂຓຫາຣວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເກວລໍ ຕຕ຺ຖ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ ອວຸຕ຺ຕານມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕຠາວທສ຺ສນວເສເນວ ອາຄຕໍ, ອິຘ ຠາວນາສມາໂຣປນວເສນາຕິ ອຍເມວ ວິເສໂສ. ກາຍານຸປສ຺ສນາ ວິເສສໂຕ ອສຸຠານຸປສ຺ສນາ ເອວ ກາມຣາຄຕເທກຏ຺ຐກິເລສານໍ ເອກນ຺ຕປຏິປກ຺ຂາຕິ ອສຸຠສຎ຺ຎາ ກພຬີກາຣາຫາຣປຣິຎ຺ຎາຍ ປຣິພນ຺ຘກິເລສາ ກາມຸປາທານໍ ກາມໂຍໂຄ ອຠິຊ຺ຌາກາຍຄນ຺ໂຖ ກາມາສໂວ ກາໂມໂຆ ຣາຄສລ຺ລໍ ຣູປຘມ຺ມປຣິຎ຺ຎາຍ ປຏິປກ຺ຂກິເລສາ ຣູປຘມ຺ເມສຸ ຣາໂຄ ຉນ຺ທາຄຕິຄມນນ຺ຕິ ເອເຕສໍ ປາປຘມ຺ມານໍ ປຫານາຍ ສໍວຕ຺ຕຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ກາເຍ ກາຍານຸປສ຺ສີ ວິຫຣນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິນາ.

ຕຖາ ¶ ເວທນານຸປສ຺ສນາ ວິເສສໂຕ ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາຕິ, ສາ –

‘‘ໂຍ ສຸຂໍ ທຸກ຺ຂໂຕ ອທ຺ທ, ທຸກ຺ຂມທ຺ທກ຺ຂິ ສລ຺ລໂຕ;

ອທຸກ຺ຂມສຸຂໍ ສນ຺ຕໍ, ອທກ຺ຂິ ນໍ ອນິຈ຺ຈໂຕ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໔.໒໕໓; ອິຕິວຸ. ໕໓) –

ອາທິວຈນໂຕ ສພ຺ພໍ ເວທນໍ ‘‘ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ປສ຺ສນ຺ຕີ ສຸຂສຎ຺ຎາຍ ເວທນາເຫຕຸປຣິຎ຺ຎາຍ ປຣິພນ຺ຘກິເລສານໍ ໂຄສີລາທີຫິ ຠວສຸທ຺ຘິ ໂຫຕີຕິ ເວທນາສ຺ສາເທນ ປວຕ຺ຕສ຺ສ ຠວຸປາທານສງ຺ຂາຕສ຺ສ ສີລພ຺ພຕຸປາທານສ຺ສ ເວທນາວເສນ ‘‘ອນຕ຺ຖໍ ເມ ອຈຣີ’’ຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕສ຺ສ (ທີ. ນິ. ໓.໓໔໐; ອ. ນິ. ໙.໒໙; ໑໐.໗໙; ຘ. ສ. ໑໒໓໗; ວິຠ. ໙໐໙, ໙໖໐) ພ຺ຍາປາທກາຍຄນ຺ຖສ຺ສ ໂທສສລ຺ລສ຺ສ ເວທນາສ຺ສາທວເສເນວ ປວຕ຺ຕສ຺ສ ຠວໂຍຄຠວາຠວຠໂວຆສງ຺ຂາຕສ຺ສ ຠວຣາຄສ຺ສ ຠວປຣິຎ຺ຎາຍ ປຣິພນ຺ຘກກິເລສານໍ ເວທນາວິສຍສ຺ສ ຣາຄສ຺ສ ໂທສາຄຕິຄມນສ຺ສ ຈ ປຫານາຍ ສໍວຕ຺ຕຕີຕິ ເອຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ເວທນາສຸ ເວທນານຸປສ຺ສີ’’ຕິອາທິນາ.

ຕຖາ ຈິຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາ ວິເສສໂຕ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາຕິ, ສາ ຈິຕ຺ຕໍ ‘‘ອນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ປສ຺ສນ຺ຕີ ຕຕ຺ຖ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ສຕ຺ຕາ ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎິໂນຕິ ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາຍ ວິຎ຺ຎາຓາຫາຣປຣິຎ຺ຎາຍ ປຣິພນ຺ຘກິເລສານໍ ນິຈ຺ຈາຠິນິເວສປຏິປກ຺ຂໂຕ ເອວ ທິຏ຺ຐຸປາທານໍ ທິຏ຺ຐິໂຍຄສີລພ຺ພຕປຣາມາສກາຍຄນ຺ຖທິຏ຺ຐາສວທິຏ຺ໂຐຆສງ຺ຂາຕາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎານິມິຕ຺ຕສ຺ສ ‘‘ເສຍ຺ໂຍຫມສ຺ມີ’’ຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕສ຺ສ ¶ (ຘ. ສ. ໑໒໓໙; ວິຠ. ໘໓໒, ໘໖໖, ໙໖໒) ມານສລ຺ລສ຺ສ ສຎ຺ຎາປຣິຎ຺ຎາຍ ປຏິປກ຺ຂກິເລສານໍ ສຎ຺ຎາຍ ຣາຄສ຺ສ ທິຏ຺ຐາຠິນິເວສສ຺ສ ອປ຺ປຫີນຕ຺ຕາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກສ຺ສ ຠຍາຄຕິຄມນສ຺ສ ຈ ປຫານາຍ ສໍວຕ຺ຕຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຈິຕ຺ເຕ ຈິຕ຺ຕານຸປສ຺ສີ’’ຕິອາທິນາ.

ຕຖາ ຘມ຺ມານຸປສ຺ສນາ ວິເສສໂຕ ອນຕ຺ຕສຎ຺ຎາຕິ, ສາ ສງ຺ຂາເຣສຸ ອຕ຺ຕສຎ຺ຎາຍ ມໂນສຎ຺ເຈຕນາຫາຣປຣິຎ຺ຎາຍ ປຏິປກ຺ຂກິເລສານໍ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິຍາ ‘‘ອິທເມວ ສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໑໘໗, ໒໐໒-໒໐໓; ໓.໒໗) ປວຕ຺ຕສ຺ສ ມິຈ຺ຉາຠິນິເວສສ຺ສ ມິຈ຺ຉາຠິນິເວສເຫຕຸກາຍ ອວິຊ຺ຊາໂຍຄອວິຊ຺ຊາສວອວິຊ຺ໂຊຆໂມຫສລ຺ລສງ຺ຂາຕາຍ ອວິຊ຺ຊາຍ ສງ຺ຂາຣປຣິຎ຺ຎາຍ ປຣິພນ຺ຘກິເລສານໍ ສງ຺ຂາເຣສຸ ຣາຄສ຺ສ ໂມຫາຄຕິຄມນສ຺ສ ¶ ຈ ປຫານາຍ ສໍວຕ຺ຕຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຘມ຺ເມສຸ ຘມ຺ມານຸປສ຺ສີ ວິຫຣນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິນາ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ສມາໂຣປນຫາຣວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ເອວໍ ສຸປຣິກມ຺ມກຕາຍ ຠູມິຍາ ນານາວຓ຺ຓານິ ມຸຕ຺ຕປຸປ຺ຜານິ ປກິຣນ຺ໂຕ ວິຍ ສຸສິກ຺ຂິຕສິປ຺ປາຈຣິຍວິຈາຣິເຕສຸ ສຸຣຕ຺ຕສຸວຓ຺ຓາລງ຺ກາເຣສຸ ນານາວິຘຣໍສິຊາລສມຸຊ຺ຊລານິ ວິວິຘານິ ມຓິຣຕນານິ ພນ຺ຘນ຺ໂຕ ວິຍ ມຫາປຖວິໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ປປ຺ປຏໂກຊໍ ຂາທາເປນ຺ໂຕ ວິຍ ໂຍຊນິກມຘຸຄຓ຺ຑໍ ປີເຬຕ຺ວາ ສຸມຘຸຣສໍ ປາເຍນ຺ໂຕ ວິຍ ຈ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກຈ຺ຈາໂນ ນານາສຸຕ຺ຕປເທເສ ອຸທາຫຣນ຺ໂຕ ໂສຬສ ຫາເຣ ວິຠຊິຕ຺ວາ ອິທານິ ເຕ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ສຸຕ຺ເຕ ໂຍເຊຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຫາຣສມ຺ປາຕວາຣໍ ອາຣຠິ. ອາຣຠນ຺ໂຕ ຈ ຍາຍໍ ນິທ຺ເທສວາເຣ –

‘‘ໂສຬສ ຫາຣາ ປຐມໍ, ທິສໂລຈນໂຕ ທິສາ ວິໂລເກຕ຺ວາ;

ສງ຺ຂິປິຍ ອງ຺ກຸເສນ ຫິ, ນເຍຫິ ຕີຫິ ນິທ຺ທິເສ ສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. –

ຄາຖາ ວຸຕ຺ຕາ. ຍສ຺ມາ ຕໍ ຫາຣວິຠງ຺ຄວາໂຣ ນປ຺ປໂຍເຊຕິ, ວິປ຺ປກິຓ຺ຓວິສຍຕ຺ຕາ, ນຍວິຈາຣສ຺ສ ຈ ອນ຺ຕຣິຕຕ຺ຕາ ¶ . ອເນເກຫິ ສຸຕ຺ຕປເທເສຫິ ຫາຣານໍ ວິຠາຄທສ຺ສນເມວ ຫິ ຫາຣວິຠງ຺ຄວາໂຣ. ຫາຣສມ຺ປາຕວາໂຣ ປນ ຕໍ ປໂຍເຊຕິ, ເອກສ຺ມິໍເຍວ ສຸຕ຺ຕປເທເສ ໂສຬສ ຫາເຣ ໂຍເຊຕ຺ວາວ ຕທນນ຺ຕຣໍ ນຍສມຸຏ຺ຐານສ຺ສ ກຖິຕຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາ ‘‘ໂສຬສ ຫາຣາ ປຐມ’’ນ຺ຕິ ຄາຖໍ ປຈ຺ຈາມສິຕ຺ວາ ‘‘ຕສ຺ສາ ນິທ຺ເທໂສ ກຸຫິໍ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ຫາຣສມ຺ປາເຕ’’ຕິ ອາຫ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ‘‘ຕສ຺ສາ ຄາຖາຍ ນິທ຺ເທໂສ ກຕ຺ຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ’’ຕິ. ເອເຕນ ສຸຕ຺ເຕສຸ ຫາຣານໍ ໂຍຊນານຍທສ຺ສນໍ ຫາຣສມ຺ປາຕວາໂຣຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຫາຣສມ຺ປາຕປທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ ເອວ.

ອຣກ຺ຂິເຕນ ¶ ຈິຕ຺ເຕນາຕິ ຈກ຺ຂຸທ຺ວາຣາທີສຸ ສຕິອາຣກ຺ຂາຠາເວນ ອຄຸຕ຺ເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຫເຕນາຕິ ສສ຺ສຕາທິມິຈ຺ຉາຠິນິເວສທູສິເຕນ. ຖິນມິທ຺ຘາຠິຠູເຕນາຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ກາຍສ຺ສ ຈ ອກລ຺ຍຕາລກ຺ຂເຓຫິ ຖິນມິທ຺ເຘຫິ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖເຏນ. ວສໍ ມາຣສ຺ສ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ກິເລສມາຣາທີນໍ ຍຖາກາມໍ ກຣຓີໂຍ ໂຫຕີຕິ ອຍໍ ຕາວ ຄາຖາຍ ປທຕ຺ໂຖ.

ປມາທນ຺ຕິ ‘‘ອຣກ຺ຂິເຕນ ຈິຕ຺ເຕນາ’’ຕິ ອິທໍ ປທໍ ຉສຸ ທ຺ວາເຣສຸ ສຕິໂວສຄ຺ຄລກ຺ຂຓໍ ປມາທໍ ກເຖຕິ. ຕໍ ມຈ຺ຈຸໂນ ປທນ຺ຕິ ຕໍ ປມຊ຺ຊນໍ ຄຸຓມາຣຓໂຕ ມຈ຺ຈຸສງ຺ຂາຕສ຺ສ ມາຣສ຺ສ ວສວຕ຺ຕນຏ຺ຐານໍ, ເຕນ ‘‘ອຣກ຺ຂິເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ, ວສໍ ມາຣສ຺ສ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ປຐມປາທໍ ຈຕຸຕ຺ຖປາເທນ ສມ຺ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ. ໂສ ວິປລ຺ລາໂສຕິ ຍໍ ອນິຈ຺ຈສ຺ສ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກສ຺ສ ‘‘ນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ທສ຺ສນໍ, ໂສ ວິປລ຺ລາໂສ ວິປຣິເຍສຄ຺ຄາໂຫ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ວິປຣີຕຄ຺ຄາຫລກ຺ຂໂຓ ວິປລ຺ລາໂສ’’ຕິ. ສພ຺ພໍ ວິປລ຺ລາສສາມຎ຺ເຎນ ຄເຫຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານໍ ປຸຈ຺ຉຕິ ‘‘ກິໍ ວິປລ຺ລາສຍຕີ’’ຕິ. ສາມຎ຺ຎສ຺ສ ຈ ວິເສໂສ ອຘິຏ຺ຐານຠາເວນ ໂວຫຣີຍຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ສຎ຺ຎໍ ຈິຕ຺ຕໍ ທິຏ຺ຐິມິຕີ’’ຕິ. ຕໍ ‘‘ວິປລ຺ລາສຍຕີ’’ຕິ ປເທນ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ເຕສຸ ສຎ຺ຎາວິປລ຺ລາໂສ ສພ຺ພມຸທຸໂກ, ອນິຈ຺ຈາທິກສ຺ສ ວິສຍສ຺ສ ມິຈ຺ຉາວເສນ ອຸປຏ຺ຐິຕາກາຣຄ຺ຄຫຓມຕ຺ຕໍ ມິຄໂປຕການໍ ຕິຓປຸຣິສເກສຸ ປຸຣິໂສຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນສຎ຺ຎາ ວິຍ. ຈິຕ຺ຕວິປລ຺ລາໂສ ຕໂຕ ພລວຕໂຣ, ອມຓິອາທິເກ ວິສເຍ ມຓິອາທິອາກາເຣນ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ເຕ ຕຖາ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ວິຍ ນິຈ຺ຈາທິໂຕ ສນ຺ນິຏ຺ຐານມຕ຺ຕໍ. ທິຏ຺ຐິວິປລ຺ລາໂສ ປນ ສພ຺ພພລວຕໂຣ ຍໍ ຍໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ຍຖາ ຍຖາ ອຸປຏ຺ຐາຕິ, ຕຖາ ຕຖາ ນໍ ສສ຺ສຕາທິວເສນ ‘‘ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ ອຠິນິວິສນ຺ໂຕ ປວຕ຺ຕຕິ. ຕຕ຺ຖ ສຎ຺ຎາວິປລ຺ລາໂສ ຈິຕ຺ຕວິປລ຺ລາສສ຺ສ ກາຣຓໍ, ຈິຕ຺ຕວິປລ຺ລາໂສ ທິຏ຺ຐິວິປລ຺ລາສສ຺ສ ກາຣຓໍ ໂຫຕິ.

ອິທານິ ວິປລ຺ລາສານໍ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ ວິສຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂສ ກຸຫິໍ ວິປລ຺ລາສຍຕິ, ຈຕູສຸ ອຕ຺ຕຠາວວຕ຺ຖູສູ’’ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຕຠາວວຕ຺ຖູສູຕິ ປຎ຺ຈສຸ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ເຘສຸ. ເຕ ຫິ ອາຫິໂຕ ອຫໍ ¶ ມາໂນ ເອຕ຺ຖາຕິ ອຕ຺ຕາ, ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຠວຕິ ເອຕ຺ຖ ພຸທ຺ຘິ ໂວຫາໂຣ ຈາຕິ ອຕ຺ຕຠາໂວ, ໂສ ເອວ ສຸຠາທີນໍ ວິປລ຺ລາສສ຺ສ ຈ ອຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ ວຕ຺ຖຸ ຈາຕິ ‘‘ອຕ຺ຕຠາວວຕ຺ຖູ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ຣູປໍ ອຕ຺ຕໂຕ ສມນຸປສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິນາ ເຕສໍ ສພ຺ພວິປລ຺ລາສມູລຠູຕາຍ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິຍາ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານຠາເວນ ອຕ຺ຕຠາວວຕ຺ຖຸຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຸນ ວິປລ຺ລາສານໍ ປວຕ຺ຕິອາກາເຣນ ສທ຺ຘິໍ ¶ ວິສຍໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຣູປໍ ປຐມໍ ວິປລ຺ລາສວຕ຺ຖຸ ອສຸເຠ ສຸຠ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ສພ຺ພໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ. ປຸນ ມູລກາຣຓວເສນ ວິປລ຺ລາເສ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ທ຺ເວ ຘມ຺ມາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສໍກິເລສາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ອວິຊ຺ຊາຣຫິຕາ ຕຓ຺ຫາ ນຕ຺ຖິ, ອວິຊ຺ຊາ ຈ ສຸຠສຸຂສຎ຺ຎານມ຺ປິ ປຈ຺ຈໂຍ ເອວ, ຕຖາປິ ຕຓ຺ຫາ ເອຕາສໍ ສາຕິສຍໍ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຓ຺ຫານິວຸຕໍ…ເປ… ທຸກ຺ເຂ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທິຏ຺ຐິນິວຸຕນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐິສີເສນ ອວິຊ຺ຊາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອວິຊ຺ຊານິວຸຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຕຓ຺ຫາຣຫິຕາ ທິຏ຺ຐິ ນຕ຺ຖິ, ຕຓ຺ຫາປິ ທິຏ຺ຐິຍາ ປຈ຺ຈໂຍ ເອວ. ຕຓ຺ຫາປິ ‘‘ນິຈ຺ຈໍ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ອໂຍນິໂສ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊນ຺ຕານໍ ຕຖາປວຕ຺ຕມິຈ຺ຉາຠິນິເວສສ຺ສ ໂມໂຫ ວິເສສປຈ຺ຈໂຍຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ທິຏ຺ຐິນິວຸຕໍ…ເປ… ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ໂຍ ທິຏ຺ຐິວິປລ຺ລາໂສຕິ ‘‘ອນິຈ຺ເຈ ນິຈ຺ຈໍ, ອນຕ຺ຕນິ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ປວຕ຺ຕມ຺ປິ ວິປລ຺ລາສທ຺ວຍໍ ສນ຺ຘາຍາຫ – ‘‘ໂສ ອຕີຕໍ ຣູປໍ…ເປ… ອຕີຕໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ອຕ຺ຕໂຕ ສມນຸປສ຺ສຕີ’’ຕິ. ເອເຕນ ອຏ຺ຐາຣສວິໂຘປິ ປຸພ຺ພນ຺ຕານຸກປ຺ປິກວາໂທ ປຈ຺ຉິມານໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ວິປລ຺ລາສານໍ ວເສນ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕຓ຺ຫາວິປລ຺ລາໂສຕິ ຕຓ຺ຫາມູລໂກ ວິປລ຺ລາໂສ. ‘‘ອສຸເຠ ສຸຠໍ, ທຸກ຺ເຂ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ ເອຕໍ ວິປລ຺ລາສທ຺ວຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ອນາຄຕໍ ຣູປໍ ອຠິນນ຺ທຕີຕິ ອນາຄຕໍ ຣູປໍ ທິຏ຺ຐາຠິນນ຺ທນວເສນ ອຠິນນ຺ທຕິ. ອນາຄຕໍ ເວທນໍ, ສຎ຺ຎໍ, ສງ຺ຂາເຣ, ວິຎ຺ຎາຓໍ ອຠິນນ຺ທຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເອເຕນ ຈຕຸຈຕ຺ຕາລີສວິໂຘປິ ອປຣນ຺ຕານຸກປ຺ປິກວາໂທ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ປຸຣິມານໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ວິປລ຺ລາສານໍ ວເສນ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ທ຺ເວ ຘມ຺ມາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປກ຺ກິເລສາຕິ ເອວໍ ປຣມສາວຊ຺ຊສ຺ສ ວິປລ຺ລາສສ຺ສ ມູລກາຣຓນ຺ຕິ ວິເສສໂຕ ທ຺ເວ ຘມ຺ມາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປກ຺ກິເລສາ ຕຓ຺ຫາ ຈ ອວິຊ຺ຊາ ຈາຕິ ເຕ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສຕິ. ຕາຫິ ວິສຸຊ຺ຌນ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ວິສຸຊ຺ຌຕີຕິ ປຏິປກ຺ຂວເສນປິ ຕາສໍ ອຸປກ຺ກິເລສຠາວໍເຍວ ວິຠາເວຕິ, ນ ຫິ ຕຓ຺ຫາອວິຊ຺ຊາສຸ ປຫີນາສຸ ໂກຈິ ສໍກິເລສຘມ຺ໂມ ນ ປຫີຍຕີຕິ. ຍຖາ ຈ ວິປລ຺ລາສານໍ ມູລກາຣຓໍ ຕຓ຺ຫາວິຊ຺ຊາ, ເອວໍ ສກລສ຺ສາປິ ວຏ຺ຏສ຺ສ ມູລກາຣຓນ຺ຕິ ຍຖານຸສນ຺ຘິນາວ ຄາຖໍ ນິຏ຺ຐເປຕຸໍ ‘‘ເຕສ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ເຕສນ຺ຕິ ເຍສໍ ອຣກ຺ຂິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຫຕຎ຺ຈ, ເຕສໍ. ‘‘ອວິຊ຺ຊານີວຣຓານ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ມາຣສ຺ສ ວສຄມເນນ ອນາທິມຕິສໍສາເຣ ສໍສຣຓນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ຖິນມິທ຺ຘາຠິຠູເຕນາຕິ ¶ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຖິນໍ ນາມາ’’ຕິອາທິນາ ຖິນມິທ຺ຘານໍ ສຣູປໍ ທສ຺ເສຕິ. ເຕຫິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຠິຠູຕຕາ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາວາຕິ ຕໍ ອນາມສິຕ຺ວາ ກິເລສມາຣຄ຺ຄຫເຓເນວ ¶ ຕໍນິມິຕ຺ຕາ ອຠິສງ຺ຂາຣມາຣຂນ຺ຘມາຣມຈ຺ຈຸມາຣາ ຄຫິຕາ ເອວາຕິ ‘‘ກິເລສມາຣສ຺ສ ຈ ສຕ຺ຕມາຣສ຺ສ ຈາ’’ຕິ ຈ-ສທ຺ເທນ ວາ ເຕສມ຺ປິ ຄຫຓໍ ກຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ໂສ ຫິ ນິວຸໂຕ ສໍສາຣາຠິມຸໂຂຕິ ໂສ ມາຣວສໍ ຄໂຕ, ຕໂຕ ເອວ ນິວຸໂຕ ກິເລເສຫິ ຍາວ ນ ມາຣພນ຺ຘນໍ ຉິຊ຺ຊຕິ, ຕາວ ສໍສາຣາຠິມຸໂຂວ ໂຫຕິ, ນ ວິສງ຺ຂາຣາຠິມຸໂຂຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິມານິ ຠຄວຕາ ທ຺ເວ ສຈ຺ຈານິ ເທສິຕານິ. ກຖໍ ເທສິຕານິ?

ຕຕ຺ຖ ທຸວິຘາ ກຖາ ອຠິຘມ຺ມນິສ຺ສິຕາ ຈ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕນິສ຺ສິຕາ ຈ. ຕາສຸ ອຠິຘມ຺ມນິສ຺ສິຕາ ນາມ ອຣກ຺ຂິເຕນ ຈິຕ຺ເຕນາຕິ ຣຕ຺ຕມ຺ປິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຣກ຺ຂິຕໍ, ທຸຏ຺ຐມ຺ປິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຣກ຺ຂິຕໍ, ມູຬ຺ຫມ຺ປິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຣກ຺ຂິຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຣຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ໂລຠສຫຄຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທານໍ ວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ, ທຸຏ຺ຐໍ ຈິຕ຺ຕໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປຏິຆຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທານໍ ວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ, ມູຬ຺ຫໍ ຈິຕ຺ຕໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ໂມມູຫຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທານໍ ວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍາວ ອິເມສໍ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທານໍ ວເສນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ອຄຸຕ຺ຕິ ອໂຄປາຍນາ ອປາລນາ ອນາຣກ຺ຂາ ສຕິໂວສຄ຺ໂຄ ປມາໂທ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອສໍວໂຣ, ເອວໍ ອຣກ຺ຂິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຫຕໍ ນາມ ຈິຕ຺ຕໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ທິຏ຺ຐິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທານໍ ວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ, ຖິນມິທ຺ຘາຠິຠູຕໍ ນາມ ຈິຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ສສງ຺ຂາຣິກາກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທານໍ ວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ສພ຺ເພປິ ອຄ຺ຄຫິຕຄ຺ຄຫເຓນ ທ຺ວາທສ ອກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທາ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕ ‘‘ກຕເມ ຘມ຺ມາ ອກຸສລາ? ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ອກຸສລໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທກຓ຺ເຑ (ຘ. ສ. ໓໖໕) ອກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທເທສນາວເສນ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ວຕ຺ຕພ຺ພາ. ມາຣສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຎ຺ຈ ມາຣາ. ເຕສຸ ກິເລສມາຣສ຺ສ ຈຕຸນ຺ນໍ ອາສວານໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ໂອຆານໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ໂຍຄານໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ຄນ຺ຖານໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຸປາທານານໍ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ນີວຣຓານໍ ທສນ຺ນໍ ກິເລສວຕ຺ຖູນໍ ວເສນ ອາສວໂຄຈ຺ຉກາທີສຸ (ຘ. ສ. ທຸກມາຕິກາ ໑໔-໑໙, ໑໑໐໒) ວຸຕ຺ຕນເຍນ, ຕຖາ ‘‘ຊາຕິມໂທ ໂຄຕ຺ຕມໂທ ອາໂຣຄ຺ຍມໂທ’’ຕິອາທິນາ ຂຸທ຺ທກວຕ຺ຖຸວິຠງ຺ເຄ (ວິຠ. ໘໓໒) ອາຄຕານໍ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ກິເລສານຎ຺ຈ ວເສນ ວິຠາໂຄ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ອຍໍ ຕາເວຕ຺ຖ ອຠິຘມ຺ມນິສ຺ສິຕາ ກຖາ.

ສຸຕ຺ຕນ຺ຕນິສ຺ສິຕາ (ມ. ນິ. ໑.໓໔໗; ອ. ນິ. ໑໑.໑໗) ປນ ອຣກ຺ຂິເຕນ ຈິຕ຺ເຕນາຕິ ຈກ຺ຂຸນາ ຣູປໍ ທິສ຺ວາ ນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄາຫີ ໂຫຕິ ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນຄ຺ຄາຫີ, ຍຕ຺ວາຘິກຣຓເມນໍ ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອສໍວຸຕໍ ວິຫຣນ຺ຕໍ ອຠິຊ຺ຌາໂທມນສ຺ສາ ປາປກາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອນ຺ວາສ຺ສເວຍ຺ຍຸໍ, ຕສ຺ສ ¶ ສໍວຣາຍ ນ ປຏິປຊ຺ຊຕິ, ນ ຣກ຺ຂຕິ ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິເຍ ນ ສໍວຣໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ໂສເຕນ ¶ …ເປ… ຆາເນນ… ຊິວ຺ຫາຍ… ກາເຍນ… ມນສາ…ເປ… ມນິນ຺ທ຺ຣິເຍນ ສໍວຣໍ ອາປຊ຺ຊຕິ (ມ. ນິ. ໑.໓໔໗, ໔໑໑, ໔໒໑; ໒.໔໑໙; ໓.໑໕, ໗໕). ເອວໍ ອຣກ຺ຂິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຫເຕນ ຈາຕິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຫຕໍ ນາມ ຈິຕ຺ຕໍ ປຸພ຺ພນ຺ຕກປ຺ປນວເສນ ວາ ອປຣນ຺ຕກປ຺ປນວເສນ ວາ ປຸພ຺ພນ຺ຕາປຣນ຺ຕກປ຺ປນວເສນ ວາ ມິຈ຺ຉາຠິນິວິສນ຺ຕສ຺ສ ອໂຍນິໂສ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ‘‘ສສ຺ສໂຕ ໂລໂກຕິ ວາ…ເປ… ເນວ ໂຫຕິ ນ ນ ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ’’ຕິ (ວິຠ. ໙໓໗; ປຏິ. ມ. ໑.໑໔໐) ວາ ຍາ ທິຏ຺ຐິ, ຕາຍ ຫຕໍ ອຸປຫຕໍ. ຍາ ຈ ໂຂ ‘‘ອິມາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສສ຺ສຕວາທາ…ເປ… ປຎ຺ຈ ປຣມທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານວາທາ’’ຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຊາເລ (ທີ. ນິ. ໑.໓໐ ອາທໂຍ) ປຎ຺ຈຕ຺ຕເຍ (ມ. ນິ. ໓.໒໑ ອາທໂຍ) ຈ ອາຄຕາ ທ຺ວາສຏ຺ຐິ ທິຏ຺ຐິໂຍ, ຕາສໍ ວເສນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຫຕຠາໂວ ກເຖຕພ຺ໂພ.

ຖິນມິທ຺ຘາຠິຠູເຕນາຕິ ຖິນໍ ນາມ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອກມ຺ມຎ຺ຎຕາ. ມິທ຺ຘໍ ນາມ ເວທນາທິກ຺ຂນ຺ຘຕ຺ຕຍສ຺ສ ອກມ຺ມຎ຺ຎຕາ. ຕຖາ ຖິນໍ ອນຸສ຺ສາຫສໍຫນນໍ. ມິທ຺ຘໍ ອສຕ຺ຕິວິຆາໂຕ. ອິຕິ ຖິເນນ ມິທ຺ເຘນ ຈ ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິຠູຕໍ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຏໍ ອຸປທ຺ທຸຕໍ ສງ຺ໂກຈນປ຺ປຕ຺ຕໍ ລຍາປນ຺ນໍ. ວສໍ ມາຣສ຺ສ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ວໂສ ນາມ ອິຈ຺ຉາ ໂລໂຠ ອຘິປ຺ປາໂຍ ຣຸຈິ ອາກງ຺ຂາ ອາຓາ ອາຓຕ຺ຕິ. ມາໂຣຕິ ປຎ຺ຈ ມາຣາ – ຂນ຺ຘມາໂຣ ອຠິສງ຺ຂາຣມາໂຣ ມຈ຺ຈຸມາໂຣ ເທວປຸຕ຺ຕມາໂຣ ກິເລສມາໂຣຕິ. ຄຈ຺ຉຕີຕິ ເຕສໍ ວສໍ ອິຈ຺ຉໍ…ເປ… ອາຓຕ຺ຕິໍ ຄຈ຺ຉຕິ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ ອຸເປຕິ ວຕ຺ຕຕິ ອນຸວຕ຺ຕຕິ ນາຕິກ຺ກມຕີຕິ. ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ – ‘‘ວສໍ ມາຣສ຺ສ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຍຖາວຸຕ຺ຕາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ, ຕຓ຺ຫາວິຊ຺ຊາ ເອວ ວາ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ. ໂຍ ໂສ ‘‘ວສໍ ມາຣສ຺ສ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ເຍ ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ເຘ ອຸປາທາຍ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ, ເຕ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ. ເອວໍ ຠຄວຕາ ອິຘ ທ຺ເວ ສຈ຺ຈານິ ເທສິຕານິ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ທຸກ຺ຂໍ ສມຸທໂຍ ຈາ’’ຕິ. ເຕສໍ ຠຄວາ ປຣິຎ຺ຎາຍ ຈ ປຫານາຍ ຈ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕີຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ປາກຏຕຣໍ ກາຕຸໍ ‘‘ທຸກ຺ຂສ຺ສ ປຣິຎ຺ຎາຍ ສມຸທຍສ຺ສ ປຫານາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຖໍ ເທເສຕີຕິ ເຈ –

‘‘ຕສ຺ມາ ຣກ຺ຂິຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ, ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປໂຄຈໂຣ;

ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິໍ ປຸຣກ຺ຂຕ຺ວາ, ຎຕ຺ວານ ອຸທຍພ຺ພຍໍ;

ຖິນມິທ຺ຘາຠິຠູ ຠິກ຺ຂຸ, ສພ຺ພາ ທຸຄ຺ຄຕິໂຍ ຊເຫ’’ຕິ. (ອຸທາ. ໓໒) –

ຄາຖາຍ ¶ . ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຍສ຺ມາ ອຣກ຺ຂິເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ ວສໍ ມາຣສ຺ສ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ມາ ສຕິສໍວເຣນ ມນຈ຺ຉຏ຺ຐານໍ ¶ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ຣກ຺ຂເຓນ ຣກ຺ຂິຕຈິຕ຺ໂຕ ອສ຺ສ. ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປໂຄຈໂຣຕິ ຍສ຺ມາ ກາມສງ຺ກປ຺ປາທິມິຈ຺ຉາສງ຺ກປ຺ປໂຄຈໂຣ ຕຖາ ຕຖາ ອໂຍນິໂສ ວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ນານາວິຘານິ ມິຈ຺ຉາທສ຺ສນານິ ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕໂຕ ເອວ ຈ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຫເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ ວສໍ ມາຣສ຺ສ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ມາ ໂຍນິໂສມນສິກາເຣນ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ເນກ຺ຂມ຺ມສງ຺ກປ຺ປາທິສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປໂຄຈໂຣ ອສ຺ສ. ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິໍ ປຸຣກ຺ຂຕ຺ວາຕິ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປໂຄຈຣຕາຍ ວິຘຸຕມິຈ຺ຉາທສ຺ສໂນ ກມ຺ມສ຺ສກຕາລກ຺ຂຓໍ ຍຖາຠູຕຎາຓລກ຺ຂຓຎ຺ຈ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິໍ ປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ກຕ຺ວາ ສີລສມາຘີສຸ ຍຸຕ຺ຕປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ. ຕໂຕ ເອວ ຈ ຎຕ຺ວານ ອຸທຍພ຺ພຍໍ ປຎ຺ຈສຸ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ເຘສຸ ສມປຎ຺ຎາສາຍ ອາກາເຣຫິ ອຸປ຺ປາທໍ ນິໂຣຘຎ຺ຈ ຎຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາເປຕ຺ວາ ອນຸກ຺ກເມນ ອຣິຍມຄ຺ເຄ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ອຄ຺ຄມຄ຺ເຄນ ຖິນມິທ຺ຘາຠິຠູ ຠິກ຺ຂຸ ສພ຺ພາ ທຸຄ຺ຄຕິໂຍ ຊເຫຕິ ເອວໍ ສພ຺ພໂສ ຠິນ຺ນກິເລສຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂຸ ຂີຓາສໂວ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ຕິວິຘທຸກ຺ຂຕາໂຍເຄນ ທຸຄ຺ຄຕິສງ຺ຂາຕາ ສພ຺ພາປິ ຄຕິໂຍ ຊເຫຍ຺ຍ, ຕາສໍ ປຣຠາເຄ ນິພ຺ພາເນ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຍໍ ຕຓ຺ຫາຍ ອວິຊ຺ຊາຍ ຈ ປຫານໍ, ອຍໍ ນິໂຣໂຘຕິ ປຫານສ຺ສ ນິໂຣຘສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠາວໂຕ ອສງ຺ຂຕຘາຕຸ ປຫານໍ ນິໂຣໂຘຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕາ. ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານີຕິ ປຸຣິມຄາຖາຍ ປຸຣິມານິ ທ຺ເວ, ປຈ຺ຉິມຄາຖາຍ ປຈ຺ຉິມານິ ທ຺ເວຕິ ທ຺ວີຫິ ຄາຖາຫິ ຠາສິຕານິ ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ. ເຕສຸ ສມຸທເຍນ ອສ຺ສາໂທ, ທຸກ຺ເຂນ ອາທີນໂວ, ມຄ຺ຄນິໂຣເຘຫິ ນິສ຺ສຣຓໍ, ສພ຺ພຄຕິຊຫນໍ ຜລໍ, ຣກ຺ຂິຕຈິຕ຺ຕຕາທິໂກ ອຸປາໂຍ, ອຣກ຺ຂິຕຈິຕ຺ຕຕາທິນິເສຘນມຸເຂນ ຣກ຺ຂິຕຈິຕ຺ຕຕາທີສຸ ນິໂຍຊນໍ ຠຄວໂຕ ອາຓຕ຺ຕີຕິ. ເອວໍ ເທສນາຫາຣປທຕ຺ຖາ ອສ຺ສາທາທໂຍ ນິທ຺ຘາເຣຕພ຺ພາ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ນິຍຸຕ຺ໂຕ ເທສນາຫາຣສມ຺ປາໂຕ’’ຕິ.

ເທສນາຫາຣສມ຺ປາຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕໓. ເອວໍ ¶ ເທສນາຫາຣສມ຺ປາຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ວິຈຍຫາຣສມ຺ປາຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຍສ຺ມາ ເທສນາຫາຣປທຕ຺ຖວິຈໂຍ ວິຈຍຫາໂຣ, ຕສ຺ມາ ເທສນາຫາເຣ ວິປລ຺ລາສເຫຕຸຠາເວນ ນິທ຺ຘາຣິຕາຍ ຕຓ຺ຫາຍ ກຸສລາທິວິຠາຄປວິຈຍມຸເຂນ ວິຈຍຫາຣສມ຺ປາຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຕຓ຺ຫາ ທຸວິຘາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ກຸສລາຕິ ກຸສລຘມ຺ມາຣມ຺ມຓາ. ກຸສລ-ສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ພາຫິຕິກສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໒.໓໕໘ ອາທໂຍ) ວິຍ ອນວຊ຺ຊຕ຺ເຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ຕຓ຺ຫາ ກຸສລປຣິຍາເຍນ ອຸທ຺ຘຏາ? ເຫຏ຺ຐາ ເທສນາຫາເຣ ວິປລ຺ລາສເຫຕຸຠາເວນ ຕຓ຺ຫໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ວເສນ ສໍກິເລສປກ຺ໂຂ ¶ ທສ຺ສິໂຕ. ວິຈິຕ຺ຕປຏິຠານຕາຍ ປນ ອິຘາປິ ຕຓ຺ຫາມຸເຂເນວ ໂວທານປກ຺ຂໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ກຸສລປຣິຍາເຍນ ຕຓ຺ຫາ ອຸທ຺ຘຏາ. ຕຕ຺ຖ ສໍສາຣໍ ຄເມຕີຕິ ສໍສາຣຄາມິນີ, ສໍສາຣນາຍິກາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປຈຍໍ ນິພ຺ພານໍ ຄເມຕີຕິ ອປຈຍຄາມິນີ. ກຖໍ ປນ ຕຓ຺ຫາ ອປຈຍຄາມິນີຕິ? ອາຫ ‘‘ປຫານຕຓ຺ຫາ’’ຕິ. ຕທງ຺ຄາທິປ຺ປຫານສ຺ສ ເຫຕຸຠູຕາ ຕຓ຺ຫາ. ກຖໍ ປນ ເອກນ຺ຕສາວຊ຺ຊາຍ ຕຓ຺ຫາຍ ກຸສລຠາໂວຕິ? ເສວິຕພ຺ພຠາວໂຕ. ຍຖາ ຕຓ຺ຫາ, ເອວໍ ມາໂນປິ ທຸວິໂຘ ກຸສໂລປິ ອກຸສໂລປິ, ນ ຕຓ຺ຫາ ເອວາຕິ ຕຓ຺ຫາຍ ນິທສ຺ສນຠາເວນ ມາໂນ ວຸຕ຺ໂຕ.

ຕຕ຺ຖ ມານສ຺ສ ຍຖາຘິປ຺ເປຕໍ ກຸສລາທິຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍໍ ມານໍ ນິສ຺ສາຍາ’’ຕິອາທິມາຫ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ – ‘‘ມານມຫໍ, ເທວານມິນ຺ທ, ທຸວິເຘນ ວທາມິ ເສວິຕພ຺ພມ຺ປິ ອເສວິຕພ຺ພມ຺ປີ’’ຕິອາທິ. ຍໍ ເນກ຺ຂມ຺ມສ຺ສິຕໍ ໂທມນສ຺ສນ຺ຕິອາທິ ‘‘ກຸສລາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕຓ຺ຫາຍ ສຣູປທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ເນກ຺ຂມ຺ມສ຺ສິຕໍ ໂທມນສ຺ສໍ ນາມ –

‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມານິ ຉ ເນກ຺ຂມ຺ມສ຺ສິຕານິ ໂທມນສ຺ສານິ? ຣູປານໍຕ຺ເວວ ອນິຈ຺ຈຕໍ ວິທິຕ຺ວາ ວິປຣິຓາມວິຣາຄນິໂຣຘໍ ‘ປຸພ຺ເພ ເຈວ ຣູປາ ເອຕຣຫິ ຈ, ສພ຺ເພເຕ ຣູປາ ອນິຈ຺ຈາ ທຸກ຺ຂາ ວິປຣິຓາມຘມ຺ມາ’ຕິ ເອວເມຕໍ ຍຖາຠູຕໍ ສມ຺ມປ຺ປຎ຺ຎາຍ ທິສ຺ວາ ອນຸຕ຺ຕເຣສຸ ວິໂມກ຺ເຂສຸ ປິຫໍ ອຸປຏ຺ຐາເປຕິ ‘ກຸທາສ຺ສຸ ນາມາຫໍ ຕທາຍຕນໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣິສ຺ສາມິ, ຍທຣິຍາ ເອຕຣຫິ ອາຍຕນໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣນ຺ຕີ’ຕິ. ອິຕິ ອນຸຕ຺ຕເຣສຸ ວິໂມກ຺ເຂສຸ ປິຫໍ ອຸປຏ຺ຐາປຍໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ¶ ປິຫາ, ປິຫາປຈ຺ຈຍາ ໂທມນສ຺ສໍ. ຍໍ ເອວຣູປໍ ໂທມນສ຺ສໍ, ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ເນກ຺ຂມ຺ມສ຺ສິຕໍ ໂທມນສ຺ສ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໓໐໗) –

ເອວໍ ຉສຸ ທ຺ວາເຣສຸ ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມເຓ ອາປາຖຄເຕ ອນຸຕ຺ຕຣວິໂມກ຺ຂສງ຺ຂາຕອຣິຍຜລຘມ຺ເມສຸ ປິຫໍ ອຸປຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຕທຘິຄມາຍ ອນິຈ຺ຈາທິວເສນ ວິປສ຺ສນໍ ອຸປຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາເປຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕສ຺ສ ‘‘ອິມມ຺ປິ ປກ຺ຂໍ ອິມມ຺ປິ ມາສໍ, ອິມມ຺ປິ ສໍວຈ຺ຉຣໍ, ວິປສ຺ສນໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາເປຕ຺ວາ ອຣິຍຠູມິໍ ສມ຺ປາປຸຓິຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ’’ນ຺ຕິ ອນຸໂສຈໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂທມນສ຺ສໍ ເນກ຺ຂມ຺ມວເສນ ວິປສ຺ສນາວເສນ ອນຸສ຺ສຕິວເສນ ປຐມຊ຺ຌານາທິວເສນ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ເຫຕຸຠາເວນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ເນກ຺ຂມ຺ມສ຺ສິຕໍ ໂທມນສ຺ສໍ ນາມ. ອຍໍ ຕຓ຺ຫາ ກຸສລາຕິ ອຍໍ ‘‘ປິຫາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ຕຓ຺ຫາ ກຸສລາ. ກຖໍ? ຣາຄວິຣາຄາ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິ, ຕທາຣມ຺ມຓາ ກຸສລາຕິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຣາຄວິຣາຄາ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິ, ນ ສຠາເວນ ກຸສລາ, ອນວຊ຺ຊຏ຺ເຐນ ກຸສລາ. ຕໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ປວຕ຺ຕິຍາ ຕທາຣມ຺ມຓາ ປນ ຕຓ຺ຫາ ກຸສລາຣມ຺ມຓຕາຍ ກຸສລາຕິ. ອວິຊ຺ຊາວິຣາຄາ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິ ອນວຊ຺ຊຏ຺ເຐນ ກຸສລາ. ຕສ຺ສາຕິ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິຍາ ¶ . ຍາຍ ວເສນ ‘‘ຕສ຺ມາ ຣກ຺ຂິຕຈິຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ຄາຖາຍໍ ‘‘ສພ຺ພາ ທຸຄ຺ຄຕິໂຍ ຊເຫ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອິຕິ ຈິຣຕຣໍ ວິປສ຺ສນາປຣິວາສໍ ປຣິວສິຕ຺ວາ ທຸກ຺ຂາປຏິປທາທນ຺ຘາຠິຎ຺ຎາຍ ອຘິຄຕາຍ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິຍາ ວເສນ ວິຈຍຫາຣສມ຺ປາຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕສ຺ສາ ໂກ ປວິຈໂຍ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄມູລິກາ, ຕສ຺ມາ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານປາທເກ ອຣິຍມຄ຺ຄຘມ຺ເມ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ເຕສໍ ອາຄມນປຏິປທໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກຕ຺ຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ຈຕຸຕ຺ເຖ ຌາເນ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປາຣມິຕາຍາຕິ ອຸກ຺ກໍສຄຕາຍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານຠາວນາຍ. ເຍຫິ ອຏ຺ຐຫິ ອງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄຕໍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານຈິຕ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕານິ ອງ຺ຄານິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຣິສຸທ຺ຘ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຕ຺ຖ ອຸເປກ຺ຂາສຕິປາຣິສຸທ຺ຘິຠາເວນ ປຣິສຸທ຺ຘໍ. ປຣິສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ເອວ ປຣິໂຍທາຕໍ, ປຠສ຺ສຣນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສຸຂາທີນໍ ປຈ຺ຈຍຆາເຕນ ວີຕຣາຄາທິອງ຺ຄຓຕ຺ຕາ ອນງ຺ຄຓໍ. ອນງ຺ຄຓຕ຺ຕາ ເອວ ວິຄຕູປກ຺ກິເລສໍ, ອງ຺ຄເຓນ ຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປກ຺ກິລິສ຺ສຕິ, ສຸຠາວິຕຕ຺ຕາ ມຸທຸຠູຕໍ ວສິຠາວປ຺ປຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວເສ ວຕ຺ຕມານຎ຺ຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ‘‘ມຸທູ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ມຸທຸຕ຺ຕາ ເອວ ຈ ກມ຺ມນິຍໍ, ກມ຺ມກ຺ຂມໍ ກມ຺ມໂຍຄ຺ຄນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຸທຸຎ຺ຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ກມ຺ມນິຍໍ ໂຫຕິ ¶ , ເອວໍ ຠາວິຕໍ ມຸທຸຎ຺ຈ ໂຫຕິ ກມ຺ມນິຍຎ຺ຈ, ຍຖຍິທໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໒໒). ເອເຕສຸ ປຣິສຸທ຺ຘຠາວາທີສຸ ຐິຕຕ຺ຕາ ຐິຕໍ. ຐິຕຕ຺ຕາເຍວ ອາເນຎ຺ຊປ຺ປຕ຺ຕໍ, ອຈລໍ ນິຣິຎ຺ຊນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຸທຸກມ຺ມຎ຺ຎຠາເວນ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວເສ ຐິຕຕ຺ຕາ ຐິຕໍ. ສທ຺ຘາທີຫິ ປຣິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ອາເນຎ຺ຊປ຺ປຕ຺ຕໍ. ສທ຺ຘາປຣິຄ຺ຄຫິຕຎ຺ຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ອສ຺ສທ຺ຘິເຍນ ນ ອິຎ຺ຊຕິ, ວີຣິຍປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ໂກສຊ຺ເຊນ ນ ອິຎ຺ຊຕິ, ສຕິປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ປມາເທນ ນ ອິຎ຺ຊຕິ, ສມາຘິປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ເຈນ ນ ອິຎ຺ຊຕິ, ປຎ຺ຎາປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ອວິຊ຺ຊາຍ ນ ອິຎ຺ຊຕິ, ໂອຠາສຄຕໍ ກິເລສນ຺ຘກາເຣນ ນ ອິຎ຺ຊຕິ. ອິເມຫິ ຉຫິ ຘມ຺ເມຫິ ປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ອາເນຎ຺ຊປ຺ປຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອວໍ ອຏ຺ຐງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນີຫາຣກ຺ຂມໍ ໂຫຕິ. ອຠິຎ຺ຎາສຈ຺ຉິກຣຓີຍານໍ ຘມ຺ມານໍ ອຠິຎ຺ຎາສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ.

ອປໂຣ ນໂຍ – ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສມາຘິນາ ສມາຫິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ນີວຣຓທູຣີຠາເວນ ປຣິສຸທ຺ຘໍ. ວິຕກ຺ກາທິສມຕິກ຺ກເມນ ປຣິໂຍທາຕໍ. ຌານປຏິລາຠປຈ຺ຈນີການໍ ປາປການໍ ອິຈ຺ຉາວຈຣານໍ ອຠາເວນ ອນງ຺ຄຓໍ. ອິຈ຺ຉາວຈຣານນ຺ຕິ ອິຈ຺ຉາຍ ອວຈຣານໍ ອິຈ຺ຉາວເສນ ໂອຕິຓ຺ຓານໍ ປວຕ຺ຕານໍ ນານປ຺ປກາຣານໍ ໂກປອປຈ຺ຈຍານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຠິຊ຺ຌາທີນໍ ຈິຕ຺ຕຸປກ຺ກິເລສານໍ ວິຄເມນ ວິຄຕູປກ຺ກິເລສໍ. ອຸຠຍມ຺ປິ ເຈຕໍ ອນງ຺ຄຓສຸຕ຺ຕວຕ຺ຖສຸຕ຺ຕານໍ (ມ. ນິ. ໑.໕໗ ອາທໂຍ; ໗໐ ອາທໂຍ) ວເສນ ¶ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວສິປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ມຸທຸຠູຕໍ. ອິທ຺ຘິປາທຠາວູປຄເມນ ກມ຺ມນິຍໍ. ຠາວນາປາຣິປູຣິຍາ ປຓີຕຠາວູປຄເມນ ຐິຕໍ ອາເນຎ຺ຊປ຺ປຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ອາເນຎ຺ຊຠາວປ຺ປຕ຺ຕໍ ອາເນຎ຺ຊປ຺ປຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ເອວໍ ຐິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວມ຺ປິ ອຏ຺ຐງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນີຫາຣກ຺ຂມໍ ໂຫຕິ. ອຠິຎ຺ຎາສຈ຺ຉິກຣຓີຍານໍ ຘມ຺ມານໍ ອຠິຎ຺ຎາສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ປາທກໍ ປທຏ຺ຐານຠູຕໍ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ໂສ ຕຕ຺ຖ ອຏ຺ຐວິຘໍ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ ຉ ອຠິຎ຺ຎາ ທ຺ເວ ຈ ວິເສເສ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ໂສຕິ ອຘິຄຕຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌາໂນ ໂຍຄີ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌາເນ ອຘິຏ຺ຐານຠູເຕ. ອຏ຺ຐວິຘໍ ອຘິຄຈ຺ຉຕີຕິ ອຏ຺ຐວິຘໍ ຄຸຓໍ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ. ໂກ ປນ ໂສ ອຏ຺ຐວິໂຘ ຄຸໂຓຕິ? ອາຫ ‘‘ຉ ອຠິຎ຺ຎາ ທ຺ເວ ຈ ວິເສເສ’’ຕິ. ມໂນມຍິທ຺ຘິ ວິປສ຺ສນາຎາຓຎ຺ຈ. ຕໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານຈິຕ຺ຕໍ. ‘‘ຍໂຕ ປຣິສຸທ຺ຘໍ, ຕໂຕ ປຣິໂຍທາຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປຸຣິມໍ ປຸຣິມໍ ປຈ຺ຉິມສ຺ສ ປຈ຺ຉິມສ຺ສ ກາຣຓວຈນນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕທຸຠຍນ຺ຕິ ເຍສໍ ຣາຄາທິອງ຺ຄຓານໍ ອຠິຊ຺ຌາທິອຸປກ຺ກິເລສານຎ຺ຈ ອຠາເວນ ‘‘ອນງ຺ຄຓໍ ວິຄຕູປກ຺ກິເລສ’’ນ຺ຕິ ¶ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕານິ ອງ຺ຄຓານິ ອຸປກ຺ກິເລສາ ຈາຕິ ຕໍ ອຸຠຍໍ. ຕທຸຠຍໍ ຕຓ຺ຫາສຠາວຕ຺ຕາ ຕຓ຺ຫາຍ ອນຸໂລມນໂຕ ຈ ຕຓ຺ຫາປກ຺ໂຂ. ຍາ ຈ ອິຎ຺ຊນາຕິ ຍາ ຈ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອສມາທາເນນ ຜນ຺ທນາ. ອຏ຺ຐິຕີຕິ ອນວຏ຺ຐານໍ. ອຍໍ ທິຏ຺ຐິປກ຺ໂຂຕິ ຍາ ອິຎ຺ຊນາ ອຏ຺ຐິຕິ ຈ, ອຍໍ ມິຈ຺ຉາຠິນິເວສເຫຕຸຕາຍ ທິຏ຺ຐິປກ຺ໂຂ.

‘‘ຈຕ຺ຕາຣິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານີ’’ຕິອາທິນາ ເວທນາໂຕປິ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ວິຠາເວຕິ. ເອວໍ ອຏ຺ຐງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕໍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານຈິຕ຺ຕໍ ອຸປຣິ ອຠິຎ຺ຎາຘິຄມາຍ ອຠິນີຫາຣກ຺ຂມໍ ໂຫຕິ. ສາ ຈ ອຠິນີຫາຣກ຺ຂມຕາ ຈຸທ຺ທສຫິ ອາກາເຣຫິ ຈິຓ຺ຓວສິຠາວສ຺ເສວ ໂຫຕິ. ໂສ ຈ ວສິຠາໂວ ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິລາຠິໂນ, ນ ຣູປາວຈຣຊ຺ຌານມຕ຺ຕລາຠິໂນຕິ ອາຣຸປ຺ປສມາປຕ຺ຕິຍາ ມນສິກາຣວິຘິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂສ ອຸປຣິມໍ ສມາປຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຕໂຕ ມນສິກໂຣຕີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຸປຣິມໍ ສມາປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນສມາປຕ຺ຕິໍ. ສນ຺ຕໂຕ ມນສິກໂຣຕີຕິ ອງ຺ຄສນ຺ຕຕາຍປິ ອາຣມ຺ມຓສນ຺ຕຕາຍປິ ‘‘ສນ຺ຕາ’’ຕິ ມນສິກໂຣຕິ. ຍໂຕ ຍໂຕ ຫິ ອາຣຸປ຺ປສມາປຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຕໂຕ ມນສິກໂຣຕິ, ຕໂຕ ຕໂຕ ຣູປາວຈຣຊ຺ຌານໍ ອວູປສນ຺ຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐາຕິ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ຕສ຺ສ ອຸປຣິມໍ…ເປ… ສຓ຺ຐຫຕີ’’ຕິ. ອຸກ຺ກຓ຺ຐາ ຈ ປຏິຆສຎ຺ຎາຕິ ປຏິຆສຎ຺ຎາສງ຺ຂາຕາສຸ ປຎ຺ຈວິຎ຺ຎາຓສຎ຺ຎາສຸ ອນຠິຣຕິ ສຓ຺ຐຫຕິ. ‘‘ໂສ ສພ຺ພໂສ’’ຕິອາທິນາ ເອກເທເສນ ອາຣຸປ຺ປສມາປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ. ອຠິຎ຺ຎາຠິນີຫາໂຣ ຣູປສຎ຺ຎາຕິ ຣູປາວຈຣສຎ຺ຎາ ນາເມຕາ ຍາວເທວ ອຠິຎ຺ຎຕ຺ຖາຠິນີຫາຣມຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ອຣູປາວຈຣສມາປຕ຺ຕິໂຍ ວິຍ ສນ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ໂວກາໂຣ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎາຕິ ¶ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎາ ນາເມຕາ ນານາຣມ຺ມເຓສຸ ໂວກາໂຣ, ຕຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອາກຸລປ຺ປວຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມຕິກ຺ກມຕີຕິ ເອວໍ ຕຕ຺ຖ ອາທີນວທສ຺ສີ ຫຸຕ຺ວາ ຕາ ສມຕິກ຺ກມຕິ. ປຏິຆສຎ຺ຎາ ຈສ຺ສ ອພ຺ຠຕ຺ຖໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອສ຺ສ ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນສມາປຕ຺ຕິໍ ອຘິຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ໂຍຄິໂນ ທສປິ ປຏິຆສຎ຺ຎາ ວິຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ອິມິນາ ປຐມາຣຸປ຺ປສມາປຕ຺ຕິມາຫ.

ເອວໍ ສມາຫິຕສ຺ສາຕິ ເອວໍ ອິມິນາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຣູປາວຈຣຊ຺ຌາເນ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາຍປິ ສມຕິກ຺ກເມນ ສມາຫິຕສ຺ສ. ສມາຫິຕສ຺ສາຕິ ອາຣຸປ຺ປສມາຘິນາ ສນ຺ຕວຸຕ຺ຕິນາ ສມາຫິຕສ຺ສ. ໂອຠາໂສຕິ ໂຍ ປຸເຣ ຣູປາວຈຣຊ຺ຌາໂນຠາໂສ. ອນ຺ຕຣຘາຍຕີຕິ ໂສ ຣູປາວຈຣຊ຺ຌາໂນຠາໂສ ອຣູປາວຈຣຊ຺ຌານສມາປຊ຺ຊນກາເລ ວິຄຈ຺ຉຕິ. ທສ຺ສນຎ຺ຈາຕິ ຣູປາວຈຣຊ຺ຌານຈກ຺ຂຸນາ ¶ ທສ຺ສນຎ຺ຈ ອນ຺ຕຣຘາຍຕິ. ໂສ ສມາຘີຕິ ໂສ ຍຖາວຸຕ຺ໂຕ ຣູປາຣູປສມາຘິ. ຉຬງ຺ຄສມນ຺ນາຄໂຕຕິ ອຸປກາຣກປຣິກ຺ຂາຣສຠາວຠູເຕຫິ ຉຫິ ອງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ໂພຕິ ປຕິ ອເວກ຺ຂິຕພ຺ໂພ, ປຸນປ຺ປຸນໍ ຈິນ຺ເຕຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາກາຣໍ ສຫ ວິສເຍນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອນຠິຊ຺ຌາສຫຄຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພໂລເກຕິ ສພ຺ພສ຺ມິໍ ປິຍຣູເປ ສາຕຣູເປ ສຕ຺ຕໂລເກ ສງ຺ຂາຣໂລເກ ຈ. ເຕນ ກາມຈ຺ຉນ຺ທສ຺ສ ປຫານມາຫ. ຕຖາ ‘‘ອພ຺ຍາປນ຺ນ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ພ຺ຍາປາທໂກສຊ຺ຊສາຣມ຺ຠສາເຐຍ຺ຍວິກ຺ເຂປສມ຺ໂມສານໍ ປຫານໍ. ປຸນ ຕານິ ຉ ອງ຺ຄານິ ສມຖວິປສ຺ສນາວເສນ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຎ຺ຈ ອນຠິຊ຺ຌາສຫຄຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ສພ຺ພໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ.

໕໔. ເອຕ຺ຕາວຕາ ‘‘ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຣຫຕ຺ຕຜລສ຺ສ ສມາຘິມຸເຂນ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອຣຫຕ຺ຕຜລສມາຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂສ ສມາຘີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ໂສ ສມາຘີຕິ ໂຍ ໂສ ສມ຺ມາສມາຘິ. ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຣິຍມຄ຺ຄສມາຘິສ຺ສ ຜລຠູໂຕ ສມາຘິ ປຎ຺ຈວິເຘນ ເວທິຕພ຺ໂພ ອິທານິ ວຸຈ຺ຈມາເນຫິ ປຎ຺ຈຫິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາເຓຫິ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພາກາຣສງ຺ຂາເຕນ ປຎ຺ຈວິເຘນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ‘‘ອຍໍ ສມາຘິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນສຸໂຂ’’ຕິອາທີສຸ ອຣຫຕ຺ຕຜລສມາຘິ ອປ຺ປິຕປ຺ປິຕກ຺ຂເຓ ສຸຂຕ຺ຕາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນສຸໂຂ. ປຸຣິໂມ ປຸຣິໂມ ປຈ຺ຉິມສ຺ສ ປຈ຺ຉິມສ຺ສ ສມາຘິສຸຂສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ ອາຍຕິໍ ສຸຂວິປາໂກ. ກິເລເສຫິ ອາຣກຕ຺ຕາ ອຣິໂຍ. ກາມາມິສວຏ຺ຏາມິສໂລກາມິສານໍ ອຠາວາ ນິຣາມິໂສ. ພຸທ຺ຘາທີຫິ ມຫາປຸຣິເສຫິ ເສວິຕຕ຺ຕາ ອກາປຸຣິສເສວິໂຕ. ອງ຺ຄສນ຺ຕຕາຍ ສພ຺ພກິເລສທຣຖສນ຺ຕຕາຍ ຈ ສນ຺ໂຕ. ອຕິຕ຺ຕິກຣຏ຺ເຐນ ປຓີໂຕ. ກິເລສປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິຍາ ລທ຺ຘຕ຺ຕາ, ກິເລສປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິຠາເວນ ວາ ລທ຺ຘຕ຺ຕາ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິລທ຺ໂຘ. ປສ຺ສທ຺ຘໍ ປສ຺ສທ຺ຘີຕິ ຫິ ອິທໍ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກໍ. ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິກິເລເສນ ວາ ອຣຫຕາ ລທ຺ຘຕ຺ຕາປິ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິລທ຺ໂຘ ¶ . ເອໂກທິຠາເວນ ອຘິຄຕຕ຺ຕາ, ເອໂກທິຠາວເມວ ວາ ອຘິຄຕຕ຺ຕາ ເອໂກທິຠາວາຘິຄໂຕ. ອປ຺ປຄຸຓສາສວສມາຘິ ວິຍ ສສງ຺ຂາເຣນ ສປ຺ປໂຍເຄນ ປຈ຺ຈນີກຘມ຺ເມ ນິຄ຺ຄຍ຺ຫ ກິເລເສ ວາເຣຕ຺ວາ ອນຘິຄຕຕ຺ຕາ ນສສງ຺ຂາຣນິຄ຺ຄຍ຺ຫວາຣິຕຄໂຕຕິ.

ຍໂຕ ຍໂຕ ຠາຄໂຕ ຕຎ຺ຈ ສມາຘິໍ ສມາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ, ຕໂຕ ວາ ວຸຏ຺ຐຫນ຺ໂຕ ສຕິເວປຸລ຺ລປ຺ປຕ຺ໂຕ ສໂຕວ ສມາປຊ຺ຊຕິ ສໂຕວ ວຸຏ຺ຐຫຕິ, ຍຖາປຣິຈ຺ຉິນ຺ນກາລວເສນ ວາ ສໂຕ ສມາປຊ຺ຊຕິ ສໂຕ ວຸຏ຺ຐຫຕິ. ຕສ຺ມາ ¶ ຍເທຕ຺ຖ ‘‘ອຍໍ ສມາຘິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນສຸໂຂ ເຈວ ອາຍຕິຎ຺ຈ ສຸຂວິປາໂກ’’ຕິ ເອວໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຕ຺ຕເມວ ອປຣປ຺ປຈ຺ຈຍຎາຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອຍເມໂກ ອາກາໂຣ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ເອວເມເຕສໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພາກາຣານໍ ວເສນ ສມາຘິ ປຎ຺ຈວິເຘນ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ປຸນ ‘‘ໂຍ ຈ ສມາຘີ’’ຕິອາທິນາ ອຣຫຕ຺ຕຜເລ ສມຖວິປສ຺ສນາວິຠາຄໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ສມາຘິສຸຂສ຺ສ ‘‘ສຸຂ’’ນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ‘‘ໂຍ ຈ ສມາຘິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນສຸໂຂ, ໂຍ ຈ ສມາຘິ ອາຍຕິໍ ສຸຂວິປາໂກ, ອຍໍ ສມໂຖ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຣິຍນິຣາມິສາທິຠາໂວ ປນ ປຎ຺ຎານຸຠາເວນ ນິປ຺ຜຊ຺ຊຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ໂຍ ຈ ສມາຘິ ອຣິໂຍ…ເປ… ອຍໍ ວິປສ຺ສນາ’’ຕິ.

ເອວໍ ອຣຫຕ຺ຕຜລສມາຘິໍ ວິຠາເຄນ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຕສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທໍ ສມາຘິວິຠາເຄນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂສ ສມາຘີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ໂສ ສມາຘີຕິ ໂຍ ໂສ ອຣຫຕ຺ຕຜລສມາຘິສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທາຍໍ ວຸຕ຺ໂຕ ຣູປາວຈຣຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສມາຘິ, ໂສ ສມາຘິ. ປຎ຺ຈວິເຘນາຕິ ວກ຺ຂມາເນນ ປຎ຺ຈປ຺ປກາເຣນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ‘‘ປີຕິຜຣຓຕາ’’ຕິອາທີສຸ ປີຕິໍ ຜຣມານາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ທ຺ວີສຸ ຌາເນສຸ ປຎ຺ຎາ ປີຕິຜຣຓຕາ ນາມ. ສຸຂໍ ຜຣມານາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ຕີສຸ ຌາເນສຸ ປຎ຺ຎາ ສຸຂຜຣຓຕາ ນາມ. ປເຣສໍ ເຈໂຕ ຜຣມານາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ເຈໂຕປຣິຍປຎ຺ຎາ ເຈໂຕຜຣຓຕາ ນາມ. ອາໂລກຜຣເຓ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸປຎ຺ຎາ ອາໂລກຜຣຓຕາ ນາມ. ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓານິມິຕ຺ຕໍ ນາມ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ‘‘ທ຺ວີສຸ ຌາເນສຸ ປຎ຺ຎາ ປີຕິຜຣຓຕາ, ຕີສຸ ຌາເນສຸ ປຎ຺ຎາ ສຸຂຜຣຓຕາ, ປຣຈິຕ຺ເຕ ຎາຓໍ ເຈໂຕຜຣຓຕາ, ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸ ອາໂລກຜຣຓຕາ, ຕມ຺ຫາ ຕມ຺ຫາ ສມາຘິມ຺ຫາ ວຸຏ຺ຐິຕສ຺ສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ວິຠ. ໘໐໔).

ອິຘ ສມຖວິປສ຺ສນາວິຠາຄໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂຍ ຈ ປີຕິຜຣໂຓ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຎ຺ຎາສີເສນ ¶ ເທສນາ ກຕາຕິ ປຎ຺ຎາວເສນ ສໍວຓ຺ຓນາ ກຕາ. ປຎ຺ຎາ ປີຕິຜຣຓຕາຕິອາທີສຸ ສມາຘິສຫຄຕາ ເອວາຕິ ຕຕ຺ຖ ສມາຘິວເສນ ສມໂຖ ອຸທ຺ຘໂຏ. ຕສ຺ມາ ປີຕິສຸຂເຈໂຕຜຣຓຕາ ວິເສສໂຕ ສມາຘິວິປ຺ຜາຣວເສນ ອິຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ຕາ ‘‘ສມໂຖ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ອິຕຣານິ ຎາຓວິປ຺ຜາຣວເສນາຕິ ຕານິ ‘‘ວິປສ຺ສນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕານິ.

໕໕. ອິທານິ ¶ ຕໍ ສມາຘິໍ ອາຣມ຺ມຓວເສນ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ທສ ກສິຓາຍຕນານີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ກສິຓຊ຺ຌານສງ຺ຂາຕານິ ກສິຓານິ ຈ ຕານິ ໂຍຄິໂນ ສຸຂວິເສສານໍ ອຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ, ມນາຍຕນຘມ຺ມາຍຕນຠາວໂຕ ຈ ອາຍຕນານິ ຈາຕິ ກສິຓາຍຕນານິ. ປຖວີກສິຓນ຺ຕິ ກຕປຣິກມ຺ມໍ ປຖວີມຓ຺ຑລມ຺ປິ, ຕຕ຺ຖ ປວຕ຺ຕໍ ອຸຄ຺ຄຫປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕມ຺ປິ, ຕສ຺ມິໍ ນິມິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ນຊ຺ຌານມ຺ປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຕສຸ ຌານໍ ອິຘາຘິປ຺ເປຕໍ. ອາກາສກສິຓນ຺ຕິ ກສິຓຸຄ຺ຆາຏິມາກາເສ ປວຕ຺ຕປຐມາຣຸປ຺ປຊ຺ຌານໍ. ວິຎ຺ຎາຓກສິຓນ຺ຕິ ປຐມາຣຸປ຺ປວິຎ຺ຎາຓາຣມ຺ມຓໍ ທຸຕິຍາຣຸປ຺ປຊ຺ຌານໍ. ປຖວີກສິຓາທິເກ ສຸທ຺ຘສມຖຠາວນາວເສນ ປວຕ຺ຕິເຕ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອິມານິ ອຏ຺ຐ ກສິຓານິ ສມໂຖ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສສກສິຓທ຺ວຍໍ ວິປສ຺ສນາຘິຏ຺ຐານຠາເວນ ປວຕ຺ຕໍ ‘‘ວິປສ຺ສນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອວນ຺ຕິ ອິມິນາ ນເຍນ. ສພ຺ໂພ ອຣິຍມຄ຺ໂຄຕິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທິຠາເວນ ອຠິນ຺ໂນປິ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ສຕິປຏ຺ຐານາທິປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທາເຠເທນ ອເນກເຠທຠິນ຺ໂນ ນິຣວເສໂສ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ. ເຍນ ເຍນ ອາກາເຣນາຕິ ອນຠິຊ຺ຌາທີສຸ, ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນສຸຂຕາທີສຸ ຈ ອາກາເຣສຸ ເຍນ ເຍນ ອາກາເຣນ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຕນ ເຕນາຕິ ເຕສຸ ເຕສຸ ອາກາເຣສຸ ເຍ ເຍ ສມຖວເສນ, ເຍ ຈ ເຍ ຈ ວິປສ຺ສນາວເສນ ໂຍເຊຕຸໍ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ, ເຕນ ເຕນ ອາກາເຣນ ສມຖວິປສ຺ສນາຫິ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ວິຈິນິຕ຺ວາ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ເຕຕິ ສມຖາຘິຏ຺ຐານວິປສ຺ສນາຘມ຺ມາ. ຕີຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ຕີຫິ ອນຸປສ຺ສນາຘມ຺ເມຫິ ສງ຺ຄຫິຕາ, ຄຓນໍ ຄຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຕເມຫິ ຕີຫີຕິ? ອາຫ ‘‘ອນິຈ຺ຈຕາຍ ທຸກ຺ຂຕາຍ ອນຕ຺ຕຕາຍາ’’ຕິ. ອນິຈ຺ຈຕາຍ ສຫຈຣຓໂຕ ວິປສ຺ສນາ ‘‘ອນິຈ຺ຈຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ.

ໂສ ສມຖວິປສ຺ສນໍ ຠາວຍມາໂນ ຕີຓິ ວິໂມກ຺ຂມຸຂານິ ຠາວຍຕີຕິ ໂສ ອຣິຍມຄ຺ຄາຘິຄມາຍ ຍຸຕ຺ຕປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ໂຍຄີ ກາເລນ ສມຖໍ ສມາປຊ຺ຊນວເສນ ກາເລນ ວິປສ຺ສນໍ ສມ຺ມສນວເສນ ວຑ຺ຒຍມາໂນ ອນິມິຕ຺ຕວິໂມກ຺ຂມຸຂາທິສງ຺ຂາຕາ ຕິສ຺ໂສ ອນຸປສ຺ສນາ ພ຺ຣູເຫຕິ. ຕໂຍ ຂນ຺ເຘ ຠາວຍຕີຕິ ຕິສ຺ໂສ ອນຸປສ຺ສນາ ອຸປຣູປຣິວິເສສໍ ປາເປນ຺ໂຕ ສີລກ຺ຂນ຺ໂຘ ສມາຘິກ຺ຂນ຺ໂຘ ປຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ໂຘຕິ ¶ ເອເຕ ຕໂຍ ຂນ຺ເຘ ວຑ຺ເຒຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ຕີຫິ ຂນ຺ເຘຫິ ອຣິໂຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄ ສງ຺ຄຫິໂຕ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຕໂຍ ຂນ຺ເຘ ຠາວຍນ຺ໂຕ ອຣິຍໍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິກໍ ມຄ຺ຄໍ ຠາວຍຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອິທານິ ¶ ເຍສໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ຍຕ຺ຖ ສິກ຺ຂນ຺ຕານໍ ວິເສສໂຕ ນິຍ຺ຍານມຸຂານິ ເຍສຎ຺ຈ ກິເລສານໍ ປຏິປກ຺ຂຠູຕານິ ຕີຓິ ວິໂມກ຺ຂມຸຂານິ, ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ຕານິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຣາຄຈຣິໂຕ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອນິມິຕ຺ເຕນ ວິໂມກ຺ຂມຸເຂນາຕິ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາຍ. ສາ ຫິ ນິຈ຺ຈນິມິຕ຺ຕາທິສມຸຄ຺ຆາຏເນນ ອນິມິຕ຺ໂຕ, ຣາຄາທີນໍ ສມຸຈ຺ເຉທວິມຸຕ຺ຕິຍາ ວິໂມກ຺ໂຂຕິ ລທ຺ຘນາມສ຺ສ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ມຸຂຠາວໂຕ ທ຺ວາຣຠາວໂຕ ‘‘ອນິມິຕ຺ຕວິໂມກ຺ຂມຸຂ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຘິຈິຕ຺ຕສິກ຺ຂາຍາຕິ ສມາຘິສ຺ມິໍ. ສຸຂເວທນີຍໍ ຜສ຺ສໍ ອນຸປຄຈ຺ຉນ຺ໂຕຕິ ສຸຂເວທນາຍ ຫິຕໍ ສຸຂເວທນາກາຣຓໂຕ ຜສ຺ສໍ ຕຓ຺ຫາຍ ອນຸປຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ. ສຸຂໍ ເວທນໍ ປຣິຊານນ຺ໂຕຕິ ‘‘ອຍໍ ສຸຂາ ເວທນາ ວິປຣິຓາມາທິນາ ທຸກ຺ຂາ’’ຕິ ປຣິຊານນ຺ໂຕ, ສວິສຍໍ ຣາຄໍ ສມຕິກ຺ກນ຺ໂຕ. ‘‘ຣາຄມລໍ ປວາເຫນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິນາ ເຕຫິ ປຣິຍາເຍຫິ ຣາຄສ຺ເສວ ປຫານມາຫ. ‘‘ໂທສຈຣິໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ’’ຕິອາທີສຸປິ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ປຎ຺ຎາຘິກສ຺ສ ສນ຺ຕຕິສມູຫກິຈ຺ຈາຣມ຺ມຓາທິຆນວິນິພ຺ໂຠເຄນ ສງ຺ຂາເຣສຸ ອຕ຺ຕສຸຎ຺ຎຕາ ປາກຏາ ໂຫຕີຕິ ວິເສສໂຕ ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາ ປຎ຺ຎາປຘານາຕິ ອາຫ – ‘‘ສຸຎ຺ຎຕວິໂມກ຺ຂມຸຂໍ ປຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ໂຘ’’ຕິ. ຕຖາ ສງ຺ຂາຣານໍ ສຣສປຠງ຺ຄຸຕາຍ ອິຕ຺ຕຣຂຓຕ຺ຕາ ອຸປ຺ປນ຺ນານໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ຠິຊ຺ຊນໍ ສມ຺ມາ ສມາຫິຕສ຺ເສວ ປາກຏໍ ໂຫຕີຕິ ວິເສສໂຕ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາ ສມາຘິປ຺ປຘານາຕິ ອາຫ – ‘‘ອນິມິຕ຺ຕວິໂມກ຺ຂມຸຂໍ ສມາຘິກ຺ຂນ຺ໂຘ’’ຕິ. ຕຖາ ສີເລສຸ ປຣິປູຣກາຣິໂນ ຂນ຺ຕິພຫຸລສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຣຕິຎ຺ຈ ອຠິຠຸຍ຺ຍ ວິຫຣໂຕ ສງ຺ຂາຣານໍ ທຸກ຺ຂຕາ ວິຠູຕາ ໂຫຕີຕິ ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາ ສີລປ຺ປຘານາຕິ ອາຫ – ‘‘ອປ຺ປຓິຫິຕວິໂມກ຺ຂມຸຂໍ ສີລກ຺ຂນ຺ໂຘ’’ຕິ. ອິຕິ ຕີຫິ ວິໂມກ຺ຂມຸເຂຫິ ຕິຓ຺ຓໍ ຂນ຺ຘານໍ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ໂສ ຕີຓິ ວິໂມກ຺ຂມຸຂານິ ຠາວຍນ຺ໂຕ ຕໂຍ ຂນ຺ເຘ ຠາວຍຕີ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ຈ ຕີຫິ ຈ ຂນ຺ເຘຫິ ອຣິຍສ຺ສ ອຏ຺ຐງ຺ຄິກສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຕໂຍ ຂນ຺ເຘ ຠາວຍນ຺ໂຕ ‘‘ອຣິຍໍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິກໍ ມຄ຺ຄໍ ຠາວຍຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ເຕຫິ ຕສ຺ສ ສງ຺ຄຫໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍາ ຈ ສມ຺ມາວາຈາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ປຸນ ຕິຓ຺ຓໍ ຂນ຺ຘານໍ ສມຖວິປສ຺ສນາຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສີລກ຺ຂນ຺ໂຘ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສີລກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ຂນ຺ຕິປຘານຕ຺ຕາ, ສມາຘິສ຺ສ ພຫູປກາຣຕ຺ຕາ ຈ ສມຖປກ຺ຂຠຊນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຠວງ຺ຄານີຕິ ອຸປປຕ຺ຕິຠວສ຺ສ ອງ຺ຄານິ. ທ຺ເວ ປທານີຕິ ທ຺ເວ ປາທາ. ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຫິ ປຎ຺ຈທສ ຈຣຓຘມ຺ມາ ¶ ສີລສມາຘິສງ຺ຄຫິຕາຕິ. ຠາວິຕກາໂຍຕິ ¶ ອາຠິສມາຈາຣິກສີລສ຺ສ ປາຣິປູຣິຍາ ຠາວິຕກາໂຍ. ອາທິພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍກສີລສ຺ສ ປາຣິປູຣິຍາ ຠາວິຕສີໂລ. ອຖ ວາ ຠາວິຕກາໂຍຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວເຣນ ຠາວິຕປຎ຺ຈທ຺ວາຣກາໂຍ. ຠາວິຕສີໂລຕິ ອວສິຏ຺ຐສີລວເສນ ຠາວິຕສີໂລ. ສມ຺ມາ ກາຍຠາວນາຍ ສຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕໍ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕປ຺ປຫານໍ ອນວຊ຺ຊຎ຺ຈ ອຸຏ຺ຐານໍ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຕຖາ ອນຸຕ຺ຕເຣ ສີເລ ສິຊ຺ຌມາເນ ອນວເສສໂຕ ມິຈ຺ຉາວາຈາຍ ມິຈ຺ຉາຊີວສ຺ສ ຈ ປຫານໍ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຈິຕ຺ຕປຎ຺ຎາສຸ ຈ ຠາວິຕາສຸ ສມ຺ມາສຕິສມ຺ມາສມາຘິສມ຺ມາທິຏ຺ຐິສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປາ ຠາວນາປາຣິປູຣິໍ ຄຕາ ເອວ ໂຫນ຺ຕິ ຕໍສຠາວຕ຺ຕາ ຕທຸຠຍກາຣຓຕ຺ຕາ ຈາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ກາເຍ ຠາວິຍມາເນ’’ຕິອາທິນາ.

ປຎ຺ຈວິຘໍ ອຘິຄມໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄາຘິຄມເມວ ອວຕ຺ຖາວິເສສວເສນ ປຎ຺ຈຘາ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ. ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ຫິ ຂິປ຺ປໍ ສກິໍ ເອກຈິຕ຺ຕກ຺ຂເຓເນວ ຈຕູສຸ ສຈ຺ເຈສຸ ອຕ຺ຕນາ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ພໍ ອຘິຄຈ຺ຉຕີຕິ ນ ຕສ຺ສ ໂລກິຍສມາປຕ຺ຕິຍາ ວິຍ ວສິຠາວນາກິຈ຺ຈໍ ອຕ຺ຖີຕິ ຂິປ຺ປາຘິຄໂມ ຈ ໂຫຕິ. ປຊຫິຕພ຺ພານໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕວິມຸຕ຺ຕິວເສນ ປຊຫນໂຕ ວິມຸຕ຺ຕາຘິຄໂມ ຈ. ໂລກິເຍຫິ ມຫນ຺ຕານໍ ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທີນໍ ອຘິຄມນຠາວໂຕ ມຫາຘິຄໂມ ຈ. ເຕສໍເຍວ ວິປຸລຜລານໍ ອຘິຄມນໂຕ ວິປຸລາຘິຄໂມ ຈ. ອຕ຺ຕນາ ກຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອນວເສສໂຕ ອນວເສສາຘິຄໂມ ຈ ໂຫຕີຕິ. ເກ ປເນເຕ ອຘິຄມາ? ເກຈິ ສມຖານຸຠາເວນ, ເກຈິ ວິປສ຺ສນານຸຠາເວນາຕິ ອິມໍ ວິຠາຄໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ສມເຖນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໕໖. ອິຕິ ມຫາເຖໂຣ ‘‘ຕສ຺ມາ ຣກ຺ຂິຕຈິຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ຄາຖາຍ ວເສນ ອຣຫຕ຺ຕຜລວິມຸຕ຺ຕິມຸເຂນ ວິຈຍຫາຣສມ຺ປາຕໍ ນິທ຺ທິສນ຺ໂຕ ເທສນາກຸສລຕາຍ ອເນເກຫິ ສຸຕ຺ຕປ຺ປເທເສຫິ ຕສ຺ສາ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທາຍ ຠາວນາວິເສສານໍ ຠາວນານິສໍສານຎ຺ຈ ວິຠຊນວເສນ ນານປ຺ປກາຣໂຕ ວິຈຍຫາຣໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ທສນ຺ນໍ ຕຖາຄຕພລານມ຺ປິ ວເສນ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ໂຍ ເທສຍຕີ’’ຕິອາທິມາຫ. ໂອວາເທນ ສາວເກ ນ ວິສໍວາທຍຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອນຸສິຏ຺ຐິຍາ ຘມ຺ມສ຺ສ ສວນໂຕ ‘‘ສາວກາ’’ຕິ ລທ຺ຘນາເມ ເວເນຍ຺ເຍ ນ ວິປ຺ປລມ຺ເຠຕິ ນ ວຎ຺ເຈຕິ, ວິສໍວາທນເຫຕູນໍ ປາປຘມ຺ມານໍ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ໂພຘິມູເລ ເອວ ສຸປ຺ປຫີນຕ຺ຕາ. ຕິວິຘນ຺ຕິ ຕິປ຺ປກາຣໍ, ຕີຫິ ອາກາເຣຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທໍ ກໂຣຖາຕິ ອິມໍ ສຣຓຄມນໍ ສີລາທິຎ຺ຈ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ¶ ວິຫຣຖ. ອິມິນາ ອຸປາເຍນ ກໂຣຖາຕິ ອເນນປິ ວິຘິນາ ສຣຓານິ ໂສເຘນ຺ຕາ ສີລາທີນິ ປຣິປູເຣນ຺ຕາ ສມ຺ປາເທຖ. ອິທໍ ໂວ ກຸຣຸມານານນ຺ຕິ ອິທໍ ສຣຓຄມນໍ ສີລາທິຎ຺ຈ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອນຸຕິຏ຺ຐນ຺ຕານໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສມ຺ປຣາຍນິພ຺ພານານໍ ວເສນ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍ ຈ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕານິ ສມ຺ປາເທຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອວໍ ¶ ໂອວທນາກາຣໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ໂອວາເທນ ສາວເກ ນ ວິສໍວາທຍຕີ’’ຕິ, ຕໍ ຕຖາຄຕພເລຫິ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂສ ຕຖາ ໂອວທິໂຕ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຕຖາຕິ ເຕນ ປກາເຣນ ‘‘ອິທໍ ກໂຣຖ, ອິມິນາ ອຸປາເຍນ ກໂຣຖາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ. ໂອວທິໂຕຕິ ຘມ຺ມເທສນາຍ ສາສິໂຕ. ອນຸສິຏ຺ໂຐຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ຕຖາ ກໂຣນ຺ໂຕຕິ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ຕຖາ ກໂຣນ຺ໂຕ. ຕໍ ຠູມິນ຺ຕິ ຍສ຺ສາ ຠູມິຍາ ອຘິຄມຕ຺ຖາຍ ໂອວທິໂຕ, ຕໍ ທສ຺ສນຠູມິຎ຺ຈ ຠາວນາຠູມິຎ຺ຈ. ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ເອຕໍ ກາຣຓໍ ນ ວິຊ຺ຊຕິ. ກາຣຓຎ຺ຫິ ຕິຏ຺ຐຕິ ເອຕ຺ຖ ຜລໍ ຕທາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຕາຍາຕິ ‘‘ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ທຸຕິຍວາເຣ ຠູມິນ຺ຕິ ສີລກ຺ຂນ຺ເຘນ ປຕ຺ຕພ຺ພໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິຠວສງ຺ຂາຕໍ ຠູມິໍ.

ອິທານິ ຍສ຺ມາ ຠຄວໂຕ ຈຕຸເວສາຣຊ຺ຊານິປິ ອວິປຣີຕສຠາວຕາຍ ປຐມຜລຎາຓສ຺ສ ວິສຍວິເສໂສ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕານິປິ ຕສ຺ສ ວິສຍຠາເວນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ເຕ ສໂຕ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ເຕ ສໂຕຕິ ອຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ມຍາ ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘາຕິ ປຏິຊານເນນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ເຕ ສໂຕ. ອິເມ ຘມ຺ມາ ອນຠິສມ຺ພຸທ຺ຘາຕິ ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ‘‘ອິເມ ນາມ ຕຍາ ຘມ຺ມາ ອນຠິສມ຺ພຸທ຺ຘາ’’ຕິ ໂກຈິ ສຫຘມ຺ເມນ ສເຫຕຸນາ ສກາຣເຓນ ວຈເນນ, ສຸນກ຺ຂຕ຺ໂຕ (ທີ. ນິ. ໓.໑ ອາທໂຍ; ມ. ນິ. ໑.໑໔໖ ອາທໂຍ) ວິຍ ວິປ຺ປລປນ຺ຕາ ປນ ອປ຺ປມາຓໍ. ຕສ຺ມາ ສຫຘມ຺ເມນ ປຏິໂຈເທສ຺ສຕີຕິ ເອຕໍ ກາຣຓໍ ນ ວິຊ຺ຊຕິ. ເອສ ນໂຍ ເສສປເທສຸປິ. ຍສ຺ສ ເຕ ອຕ຺ຖາຍ ຘມ຺ໂມ ເທສິໂຕຕິ ຣາຄາທີສຸ ຍສ຺ສ ຍສ຺ສ ປຫານຕ຺ຖາຍ ອສຸຠຠາວນາທິຘມ຺ໂມ ກຖິໂຕ. ຕກ຺ກຣສ຺ສາຕິ ຕຖາ ປຏິປນ຺ນສ຺ສ. ວິເສສາຘິຄມນ຺ຕິ ອຠິຎ຺ຎາປຏິສມ຺ຠິທາທິວິເສສາຘິຄມໍ.

ອນ຺ຕຣາຍິກາຕິ ອນ຺ຕຣາຍກຣຓໍ ອນ຺ຕຣາໂຍ, ໂສ ສີລໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ອນ຺ຕຣາຍິກາ. ອນ຺ຕຣາເຍ ນິຍຸຕ຺ຕາ, ອນ຺ຕຣາຍໍ ວາ ຜລໍ ອຣຫນ຺ຕິ, ອນ຺ຕຣາຍປ຺ປໂຍຊນາຕິ ¶ ວາ ອນ຺ຕຣາຍິກາ. ເຕ ປນ ກມ຺ມກິເລສາທິເຠເທນ ປຎ຺ຈວິຘາ. ອນິຍ຺ຍານິກາຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄວຊ຺ຊາ ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາ.

ທິຏ຺ຐິສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ມຄ຺ຄທິຏ຺ຐິຍາ ສມ຺ປນ຺ໂນ ໂສຕາປນ຺ໂນ ອຣິຍສາວໂກ. ສຸຫຕນ຺ຕິ ອຕິວຘິຕໍ. ອິທມ຺ປິ ເອກເທສກຖນເມວ. ມຕກເປຕາທິທານມ຺ປິ ໂສ ນ ກໂຣຕິ ເອວ. ປຸຖຸຊ຺ຊໂນຕິ ປຸຖູນໍ ກິເລສາຠິສງ຺ຂາຣາທີນໍ ຊນນາທີຫິ ກາຣເຓຫິ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ປຸຖູນໍ ¶ ຊນນາທີຫິ, ກາຣເຓຫິ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ;

ປຸຖຸຊ຺ຊນນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ, ປຸຖຸວາຍໍ ຊໂນ ອິຕີ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໗; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒; ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໕໑; ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໑໐໐໗; ປຏິ. ມ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑.໑໓໐);

‘‘ມາຕຣ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ຊນິກາ ມາຕາ. ຊນໂກ ຈ ປິຕາ. ມນຸສ຺ສຠູໂຕ ຂີຓາສໂວ ອຣຫາຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ກິໍ ປນ ອຣິຍສາວໂກ ອຎ຺ເຎ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຍ຺ຍາຕິ? ເອຕມ຺ປິ ອຏ຺ຐານໍ. ສເຈປິ ຠວນ຺ຕຣຄຕໍ ອຣິຍສາວກໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຣິຍສາວກຠາວໍ ອຊານນ຺ຕມ຺ປິ ໂກຈິ ເອວໍ ວເທຍ຺ຍ ‘‘ອິທໍ ກຸນ຺ຖກິປິລ຺ລິກໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຕ຺ວາ ສກລຈກ຺ກວາຬຄພ຺ເຠ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຣຊ຺ຊໍ ປຏິປຊ຺ຊາຫີ’’ຕິ, ເນວ ໂສ ນໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຍ຺ຍ. ອຖາປິ ເອວໍ ວເທຍ຺ຍຸໍ – ‘‘ສເຈ ອິມໍ ນ ຆາເຕສ຺ສສິ, ສີສໍ ເຕ ຉິນ຺ທິສ຺ສາມາ’’ຕິ, ສີສເມວສ຺ສ ຉິນ຺ເທຍ຺ຍຸໍ, ເນວ ໂສ ຕໍ ຆາເຕຍ຺ຍ. ປຸຖຸຊ຺ຊນຠາວສ຺ສ ປນ ມຫາສາວຊ຺ຊຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອຣິຍຠາວສ຺ສ ຈ ພລທີປນຕ຺ຖໍ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ສາວຊ຺ໂຊ ວຕ ປຸຖຸຊ຺ຊນຠາໂວ. ຍຕ຺ຣ ຫິ ນາມ ມາຕຸຆາກາທີນິປິ ອານນ຺ຕຣິຍານິ ກຣິສ຺ສຕິ, ມຫາພໂລວ ຈ ອຣິຍຠາໂວ, ໂຍ ເອຕານິ ກມ຺ມານິ ນ ກໂຣຕີຕິ.

ສງ຺ຆໍ ຠິນ຺ເທຍ຺ຍາຕິ ສມານສໍວາສກໍ ສມານສີມາຍໍ ຐິຕໍ ປຎ຺ຈຫິ ກາຣເຓຫິ ສງ຺ຆໍ ຠິນ຺ເທຍ຺ຍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ – ‘‘ປຎ຺ຈຫຸປາລິ, ອາກາເຣຫິ ສງ຺ໂຆ ຠິຊ຺ຊຕິ ກມ຺ເມນ ອຸທ຺ເທເສນ ໂວຫຣນ຺ໂຕ ອນຸສ຺ສາວເນນ ສລາກຄ຺ຄາເຫນາ’’ຕິ (ປຣິ. ໔໕໘).

ຕຕ຺ຖ ກມ຺ເມນາຕິ ອປໂລກນາທີສຸ ຈຕູສຸ ກມ຺ເມສຸ ອຎ຺ຎຕຣກມ຺ເມນ. ອຸທ຺ເທເສນາຕິ ປຎ຺ຈສຸ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທເສສຸ ອຎ຺ຎຕເຣນ ອຸທ຺ເທເສນ. ໂວຫຣນ຺ໂຕຕິ ¶ ກຖຍນ຺ໂຕ, ຕາຫິ ຕາຫິ ອຸປປຕ຺ຕີຫິ ‘‘ອຘມ຺ມໍ ຘມ຺ໂມ’’ຕິອາທີນິ ອຏ຺ຐາຣສເຠທກຣວຕ຺ຖູນິ ທີປຍນ຺ໂຕ. ອນຸສ຺ສາວເນນາຕິ ‘‘ນນຸ ຕຸມ຺ເຫ ຊານາຖ ມຍ຺ຫໍ ອຸຈ຺ຈກຸລາ ປພ຺ພຊິຕຠາວໍ ພຫຸສ຺ສຸຕຠາວຎ຺ຈ, ມາທິໂສ ນາມ ອຸທ຺ຘມ຺ມໍ ອຸພ຺ພິນຍໍ ສຕ຺ຖຸສາສນໍ ຄາເຫຍ຺ຍາຕິ ກິໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ອຸປ຺ປາເທຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕໍ, ກິມຫໍ ອປາຍໂຕ ນ ຠາຍາມີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ກຓ຺ຓມູເລ ວຈີເຠທໍ ກຕ຺ວາ ອນຸສ຺ສາວເນນ. ສລາກຄ຺ຄາເຫນາຕິ ເອວໍ ອນຸສ຺ສາເວຕ຺ວາ ເຕສໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ເຠຕ຺ວາ ອນິວຕ຺ຕິຘມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ຄຓ຺ຫຖ ອິມໍ ສລາກ’’ນ຺ຕິ ສລາກຄ຺ຄາເຫນ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ກມ຺ມເມວ ອຸທ຺ເທໂສ ວາ ປມາຓໍ, ໂວຫາຣານຸສ຺ສາວນສລາກຄ຺ຄາຫາປນໍ ປນ ປຸພ຺ພຠາໂຄ ¶ . ອຏ຺ຐາຣສວຕ຺ຖຸທີປນວເສນ ຫິ ໂວຫຣນ຺ເຕນ ຕຕ຺ຖ ຣຸຈິຊນນຕ຺ຖໍ ອນຸສ຺ສາເວຕ຺ວາ ສລາກາຍ ຄາຫິຕາຍປິ ອຠິນ຺ໂນ ເອວ ໂຫຕິ ສງ຺ໂຆ. ຍທາ ປນ ເອວໍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວາ ອຕິເຣກາ ວາ ສລາກໍ ຄາເຫຕ຺ວາ ອາເວຓິກໍ ກມ຺ມໍ ວາ ອຸທ຺ເທສໍ ວາ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕທາ ສງ຺ໂຆ ຠິນ຺ໂນ ນາມ ໂຫຕິ. ເອວໍ ທິຏ຺ຐິສມ຺ປນ຺ໂນ ປຸຄ຺ຄໂລ ສງ຺ຆໍ ຠິນ຺ເທຍ຺ຍ ສງ຺ຆຣາຊິໍ ວາ ຊເນຍ຺ຍາຕິ ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕີຕິ.

ທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕຕິ ວຘກຈິຕ຺ເຕນ ປທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕ. ໂລຫິຕໍ ອຸປ຺ປາເທຍ຺ຍາຕິ ຊີວມານກສຣີເຣ ຂຸທ຺ທກມກ຺ຂິກາຍ ປິວນມຕ຺ຕມ຺ປິ ໂລຫິຕໍ ອຸປ຺ປາເທຍ຺ຍ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ຫິ ມາຕຸຆາຕາທີນິ ປຎ຺ຈານນ຺ຕຣິຍກມ຺ມານິ ທສ຺ສິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ. ຍານິ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ກໂຣຕິ, ນ ອຣິຍສາວໂກ. ທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕຕິ ວິນາສຈິຕ຺ເຕນ ປທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕ. ຖູປນ຺ຕິ ເຈຕິຍໍ. ຠິນ຺ເທຍ຺ຍາຕິ ນາເສຍ຺ຍ.

ອຎ຺ຎໍ ສຕ຺ຖາຣນ຺ຕິ ‘‘ອຍໍ ເມ ສຕ຺ຖາ ສຕ຺ຖຸ ກິຈ຺ຈໍ ກາຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ’’ຕິ ຠວນ຺ຕເຣປິ ອຎ຺ຎໍ ຕິຕ຺ຖກຣໍ. ອປທິເສຍ຺ຍາຕິ ‘‘ອຍໍ ເມ ສຕ຺ຖາ’’ຕິ ເອວໍ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍາຕິ ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕິ. ອິໂຕ ພຫິທ຺ຘາ ອຎ຺ຎໍ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍໍ ປຣິເຍເສຍ຺ຍາຕິ ສາສນໂຕ ພຫິທ຺ຘາ ອຎ຺ຎໍ ພາຫິຣກໍ ສມຓໍ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວາ ‘‘ອຍໍ ທກ຺ຂິຓາຣໂຫ, ອິມສ຺ມິໍ ກຕາ ກາຣາ ມຫປ຺ຜລາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ຕສ຺ມິໍ ປຏິປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຸຕູຫລມງ຺ຄເລນ ສຸທ຺ຘິໍ ປຈ຺ເຈຍ຺ຍາຕິ ‘‘ອິມິນາ ອິທໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ກຸຕູຫລສງ຺ຂາເຕນ ທິຏ຺ຐສຸຕມຸຕມງ຺ຄເລນ ອຕ຺ຕໂນ ສຸທ຺ຘິໍ ໂວທານໍ ສທ຺ທເຫຍ຺ຍ.

໕໗. ອິຕ຺ຖີ ຣາຊາ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ສິຍາຕິ ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ຍສ຺ມາ ອິຕ຺ຖິຍາ ໂກໂສຫິຕວຕ຺ຖຄຸຍ຺ຫາທີນໍ ອຠາເວນ ລກ຺ຂຓານິ ນ ປຣິປູຣນ຺ຕິ, ອິຕ຺ຖິຣຕນາຠາເວນ ¶ ຈ ສຕ຺ຕຣຕນສມງ຺ຄິຕາ ນ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ. ສພ຺ພມນຸສ຺ສານມ຺ປິ ຈ ນ ອຘິໂກ ອຕ຺ຕຠາໂວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອິຕ຺ຖີ…ເປ… ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ສກ຺ກຕ຺ຕາທີນິ ຕີຓິ ຐານານິ ອຸຕ຺ຕມານິ, ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄຎ຺ຈ ຫີນໍ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສາ ສກ຺ກຕ຺ຕາທີນິປິ ປຏິສິທ຺ຘານີຕິ. ນນຸ ຈ ຍຖາ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄໍ, ເອວໍ ປຸຣິສລິງ຺ຄມ຺ປິ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ປຸຣິໂສ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມາ ສິຍາຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ? ໂນ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ກສ຺ມາ? ອິຘ ປຸຣິສສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ພຕ຺ຕນໂຕ. ອິຕ຺ຖິໂຍ ຫິ ອິຘ ຌານໍ ຠາເວຕ຺ວາ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມປາຣິສຊ຺ຊານໍ ສຫພ຺ຍຕໍ ອຸປປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ນ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມານໍ. ປຸຣິໂສ ປນ ກຕ຺ຖຈິ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ສມາເນປິ ຕຕ຺ຖ ອຸຠຍລິງ຺ຄາຠາເວ ປຸຣິສສຓ຺ຐານາວ ຕຕ຺ຖ ພ຺ຣຫ຺ມາໂນ, ນ ອິຕ຺ຖິສຓ຺ຐານາ, ຕສ຺ມາ ສຸວຸຕ຺ຕເມຕໍ. ອິຕ຺ຖີ ຕຖາຄໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ຕິຏ຺ຐຕຸ ຕາວ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຄຸເຓ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ໂລການໍ ຕາຣຓສມຕ຺ໂຖ ພຸທ຺ຘຠາໂວ, ປຓິຘານມຕ຺ຕມ຺ປິ ອິຕ຺ຖິຍາ ນ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ.

‘‘ມນຸສ຺ສຕ຺ຕໍ ¶ ລິງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິ, ເຫຕຸ ສຕ຺ຖາຣທສ຺ສນໍ;

ປພ຺ພຊ຺ຊາ ຄຸຓສມ຺ປຕ຺ຕິ, ອຘິກາໂຣ ຈ ຉນ຺ທຕາ;

ອຏ຺ຐຘມ຺ມສໂມຘານາ, ອຠິນີຫາໂຣ ສມິຊ຺ຌຕີ’’ຕິ. (ພຸ. ວໍ. ໒.໕໙) –

ອິມານິ ຫິ ປຓິຘານສມ຺ປຕ຺ຕິກາຣຓານິ. ອິຕິ ປຓິຘານມຕ຺ຕມ຺ປິ ສມ຺ປາເທຕຸໍ ອສມຕ຺ຖາຍ ອິຕ຺ຖິຍາ ກຸໂຕ ພຸທ຺ຘຠາໂວຕິ ‘‘ອິຕ຺ຖີ ຕຖາຄໂຕ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ສິຍາຕິ ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພາກາຣປຣິປູໂຣ ປຸຎ຺ຎຸສ຺ສໂຍ ສພ຺ພາກາຣປຣິປູຣເມວ ອຕ຺ຕຠາວໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕີຕິ ປຸຣິໂສວ ອຣຫໍ ໂຫຕິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ.

ເອກິສ຺ສາ ໂລກຘາຕຸຍາຕິ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸຍາ, ຍາ ຊາຕິເຂຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສາ ຫິ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຄພ຺ໂຠກ຺ກນ຺ຕິກາລາທີສຸ ກມ຺ປຕິ. ອາຓາເຂຕ຺ຕໍ ປນ ໂກຏິສຕສຫສ຺ສຈກ຺ກວາຬໍ. ຍາ ເອກໂຕ ສໍວຏ຺ຏຕິ ຈ ວິວຏ຺ຏຕິ ຈ, ຍຕ຺ຖ ຈ ອາຏານາຏິຍປຣິຕ຺ຕາທີນໍ (ທີ. ນິ. ໓.໒໗໗ ອາທໂຍ) ອາຓາ ປວຕ຺ຕຕິ. ວິສຍເຂຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິມາຓໍ ນຕ຺ຖິ. ພຸທ຺ຘານຎ຺ຫິ ‘‘ຍາວຕກໍ ຎາຓໍ ຕາວຕກໍ ເນຍ຺ຍໍ, ຍາວຕກໍ ເນຍ຺ຍໍ ຕາວຕກໍ ຎາຓໍ, ເນຍ຺ຍປຣິຍນ຺ຕິກໍ ຎາຓໍ, ຎາຓປຣິຍນ຺ຕິກໍ ເນຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ (ມຫານິ. ໖໙; ຈູຬນິ. ໂມຆຣາຊມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໘໕; ປຏິ. ມ. ໓.໕) ວຈນໂຕ ອວິສໂຍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ອິຕິ ອິເມສຸ ຕີສຸ ເຂຕ຺ເຕສຸ ຕິສ຺ໂສ ສງ຺ຄີຕິໂຍ ອາຣຸຬ຺ເຫ ເຕປິຏເກ ພຸທ຺ຘວຈເນ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ອິມໍ ຈກ຺ກວາຬໍ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ຈກ຺ກວາເຬ ພຸທ຺ຘາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ ສຸຕ຺ຕໍ ນຕ຺ຖິ, ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ປນ ອຕ຺ຖິ.

ອປຸພ຺ພໍ ¶ ອຈຣິມນ຺ຕິ ອປຸເຣ ອປຈ຺ຉາ ເອກໂຕ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ປຸເຣ ວາ ປຈ຺ຉາ ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ຄພ຺ໂຠກ຺ກນ຺ຕິໂຕ ປຸພ຺ເພ ປຸເຣຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຫິ ທສສຫສ຺ສິຈກ຺ກວາຬກມ຺ປເນນ ເຂຕ຺ຕປຣິຄ຺ຄໂຫ ກໂຕ ນາມ ໂຫຕິ, ອຎ຺ຎສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖິ. ຘາຕຸປຣິນິພ຺ພານໂຕ ປຣໍ ປນ ປຈ຺ຉາ, ຕໂຕ ເຫຏ຺ຐາປິ ອຎ຺ຎສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖິ, ອຸທ຺ຘໍ ນ ວາຣິຕາ.

ກສ຺ມາ ປນ ອປຸພ຺ພໍ ອຈຣິມໍ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ? ອນຈ຺ຉຣິຍຕ຺ຕາ. ອຈ຺ຉຣິຍມນຸສ຺ສາ ຫິ ພຸທ຺ຘາ ຠຄວນ຺ໂຕ. ຍຖາຫ – ‘‘ເອກປຸຄ຺ຄໂລ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ອຈ຺ຉຣິຍມນຸສ຺ໂສ’’ຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໑.໑໗໑). ຍທິ ຈ ອເນເກ ພຸທ຺ຘາ ເອກໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ, ອນຈ຺ຉຣິຍາ ຠເວຍ຺ຍຸໍ. ເທສນາຍ ຈ ວິເສສາຠາວໂຕ. ຍຎ຺ຫິ ສຕິປຏ຺ຐານາທິເຠທໍ ຘມ຺ມໍ ເອໂກ ¶ ເທເສຕິ, ອຎ຺ເຎນປິ ໂສ ເອວ ເທເສຕພ຺ໂພ ສິຍາ, ວິວາທຠາວໂຕ ຈ. ພຫູສຸ ຫິ ພຸທ຺ເຘສຸ ເອກໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ພຫູນໍ ອາຈຣິຍານໍ ອນ຺ເຕວາສິກາ ວິຍ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ພຸທ຺ໂຘ ປາສາທິໂກ’’ຕິອາທິນາ ເຕສໍ ສາວກາ ວິວເທຍ຺ຍຸໍ. ກິໍ ວາ ເອເຕນ ກາຣຓຄເວສເນນ, ຘມ຺ມຕາເວສາ ຍໍ ເອກິສ຺ສາ ໂລກຘາຕຸຍາ ທ຺ເວ ຕຖາຄຕາ ເອກໂຕ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ (ມິ. ປ. ໕.໑.໑).

ຍຖາ ນິມ຺ພພີຊໂກສາຕກິພີຊາທີນິ ມຘຸຣໍ ຜລໍ ນ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕິ, ອສາຕໍ ອມຘຸຣເມວ ຜລໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕິ, ເອວໍ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທີນິ ມຘຸຣວິປາກໍ ນ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕິ ອມຘຸຣເມວ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕິ. ຍຖາ ຈ ອຸຈ຺ຉຸພີຊສາລິພີຊາທີນິ ມຘຸຣໍ ສາທຸຣສເມວ ຜລໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕິ ນ ອສາຕໍ ກຏຸກໍ. ເອວໍ ກາຍສຸຈຣິຕາທີນິ ມຘຸຣເມວ ວິປາກໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕິ ນ ອມຘຸຣໍ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ –

‘‘ຍາທິສໍ ວປເຕ ພີຊໍ, ຕາທິສໍ ຫຣເຕ ຜລໍ;

ກລ຺ຍາຓກາຣີ ກລ຺ຍາຓໍ, ປາປກາຣີ ຈ ປາປກ’’ນ຺ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໒໕໖; ເນຕ຺ຕິ. ໑໒໒);

ຕສ຺ມາ ‘‘ຕິຓ຺ຓໍ ທຸຈ຺ຈຣິຕານ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຎ຺ຎຕໂຣ ສມໂຓ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ວາຕິ ໂຍ ໂກຈິ ປພ຺ພຊ຺ຊາມຕ຺ເຕນ ສມໂຓ ວາ ຊາຕິມຕ຺ເຕນ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ວາ. ປາປິຈ຺ໂຉ ສມ຺ຠາວນາຘິປ຺ປາເຍນ ວິມ຺ຫາປນໂຕ ກຸຫໂກ. ປຈ຺ຈຍສນ຺ນິສ຺ສິຕາຍ ປຍຸຕ຺ຕວາຈາຍ ວເສນ ລປໂກ. ປຈ຺ຈຍນິພ຺ພຕ຺ຕກນິມິຕ຺ຕາວຈຣໂຕ ເນມິຕ຺ຕໂກ. ກຸຫນລປນເນມິຕ຺ຕກຕ຺ຕໍ ປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ກຕ຺ວາຕິ ກຸຫນາທິຠາວເມວ ປຸຣກ຺ຂຕ຺ວາ ສນ຺ຕິນ຺ທ຺ຣິໂຍ ¶ ສນ຺ຕມານໂສ ວິຍ ຈຣນ຺ໂຕ. ປຎ຺ຈ ນີວຣເຓຕິ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທິເກ ປຎ຺ຈ ນີວຣເຓ. ອປ຺ປຫາຍ ອສມຸຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ, ເຈຕໂສ ອຸປກ຺ກິເລເສຕິ ນີວຣເຓ. ນີວຣຓາ ຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປກ຺ກິເລເສນ຺ຕິ ກິລິຏ຺ຐໍ ກໂຣນ຺ຕິ ວິພາເຘນ຺ຕິ ອຸປຕາເປນ຺ຕິ ຈ. ຕສ຺ມາ ‘‘ເຈຕໂສ ອຸປກ຺ກິເລສາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ປຎ຺ຎາຍ ທຸພ຺ພລີກຣເຓຕິ ນີວຣເຓ. ນີວຣຓາ ຫິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ອນຸປ຺ປນ຺ນາຍ ປຎ຺ຎາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕຸໍ ນ ເທນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ປຎ຺ຎາຍ ທຸພ຺ພລີກຣຓາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອນຸປຏ຺ຐິຕສ຺ສຕີຕິ ຈຕູສຸ ສຕິປຏ຺ຐາເນສຸ ນ ອຸປຏ຺ຐິຕສ຺ສຕິ. ອຠາວຍິຕ຺ວາຕິ ອວຑ຺ຒຍິຕ຺ວາ. ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິນ຺ຕິ ອຣຫຕ຺ຕປທຏ຺ຐານໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ.

ປຈ຺ຉິມວາເຣ ອຎ຺ຎຕໂຣ ສມໂຓ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ວາຕິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸໂພຘິສຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພໂທສາປຄໂຕຕິ ສພ຺ເພຫິ ປາຣມິຕາປຏິປກ຺ຂຠູເຕຫິ ໂທເສຫິ ອປຄໂຕ. ເອເຕນ ປຣິປູຣິຕປາຣມິຠາວໍ ¶ ທສ຺ເສຕິ. ສຕິປຏ຺ຐານານິ ວິປສ຺ສນາ, ໂພຊ຺ຌງ຺ໂຄ ມຄ຺ໂຄ, ອນຸຕ຺ຕຣາ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິ ອຣຫຕ຺ຕໍ. ສຕິປຏ຺ຐານານິ ວາ ວິປສ຺ສນາ, ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ມິສ຺ສກາ, ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິ ອຣຫຕ຺ຕເມວ. ເສສໍ ອນນ຺ຕຣວາເຣ ວຸຕ຺ຕປຏິປກ຺ຂໂຕ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍໍ ເອຕ຺ຖ ຎາຓນ຺ຕິ ຍໍ ເອຕສ຺ມິໍ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ຐາເນ ຈ ຐານໍ, ອຏ຺ຐາເນ ຈ ອຏ຺ຐານນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕໍ ຎາຓໍ. ເຫຕຸໂສຕິ ຕສ຺ສ ຐານສ຺ສ ອຏ຺ຐານສ຺ສ ຈ ເຫຕຸໂຕ. ຐານໂສຕິ ຕງ຺ຂເຓ ເອວ ອາວຊ຺ຊນສມນນ຺ຕຣໍ. ອໂນຘິໂສຕິ ໂອຘິອຠາເວນ, ກິຎ຺ຈິ ອນວເສເສຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອິຕິ ຐານາຏ຺ຐານຄຕາຕິອາທີສຸ ເອວໍ ຐານາຏ຺ຐານຠາວໍ ຄຕາ. ສພ຺ເພຕິ ຂຍວຍວິຣຊ຺ຊນນິຣຸຊ຺ຌນສຠາວາ ສງ຺ຂຕຘມ຺ມາ, ເຕ ເອວ ຈ ສຕ຺ຕປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອຸປາທານຠູຕາ ເກຈິ ສຄ຺ຄູປຄາ ເຍ ຘມ຺ມຈາຣິໂນ, ເກຈິ ອປາຍູປຄາ ເຍ ອຘມ຺ມຈາຣິໂນ, ເກຈິ ນິພ຺ພານູປຄາ ເຍ ກມ຺ມກ຺ຂຍກຣໍ ອຣິຍມຄ຺ຄໍ ປຏິປນ຺ນາ.

໕໘. ອິທານິ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິວຣນ຺ໂຕ ‘‘ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາ ມຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ຄາຖາທ຺ວຍມາຫ. ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ‘‘ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາຕິ ອຣິຍາ ຈ ອນຣິຍາ ຈາ’’ຕິອາທິນາ ສຍເມວ ນິທ຺ທິສຕິ. ຕຕ຺ຖ ຊີວິຕປຣິຍນ຺ໂຕ ມຣຓປຣິຍນ຺ໂຕຕິ ຊີວິຕສ຺ສ ປຣິຍນ຺ໂຕ ນາມ ມຣຓສງ຺ຂາໂຕ ອນ຺ໂຕ. ຍຖາກມ຺ມໍ ຄມິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຍເທຕໍ ສຕ຺ຕານໍ ຍຖາກມ຺ມໍ ຄມນໍ, ອຍໍ ກມ຺ມສ຺ສກຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ ¶ . ກມ຺ມານໍ ຜລທສ຺ສາວິຕາ ຈ ອວິປ຺ປວາໂສ ຈາຕິ ‘‘ປຸຎ຺ຎປາປຜລູປຄາ’’ຕິ ອິມິນາ ວຈເນນ ກມ຺ມານໍ ຜລສ຺ສ ປຈ຺ຈກ຺ຂກາຣິຕາ, ກຕູປຈິຕານໍ ກມ຺ມານໍ ອຕ຺ຕໂນ ຜລສ຺ສ ອປ຺ປທານາຠາໂວ ຈ ທສ຺ສິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ກມ຺ມເມວ ກມ຺ມນ຺ຕໍ, ປາປໍ ກມ຺ມນ຺ຕໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ປາປກມ຺ມນ຺ຕາ, ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປຸຎ຺ຎສງ຺ຂາຣາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປຸຎ຺ໂຎ ສງ຺ຂາໂຣ ເອເຕສນ຺ຕິ ອປຸຎ຺ຎສງ຺ຂາຣາ. ປາປກມ຺ມນ຺ຕາຕິ ວາ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນໍ, ປາປກມ຺ມນ຺ຕເຫຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຖາ ປຸຎ຺ຎສງ຺ຂາຣາຕິອາທີສຸປິ. ປຸນ ‘‘ນິຣຍໍ ປາປກມ຺ມນ຺ຕາ’’ຕິອາທິນາ ອນ຺ຕທ຺ວເຍນ ສທ຺ຘິໍ ມຊ຺ຌິມປຏິປທໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຖາ ‘‘ອຍໍ ສໍກິເລໂສ’’ຕິອາທິນາ ວຏ຺ຏວິວຏ຺ຏວເສນ ອາທີນວສ຺ສາທນິສ຺ສຣຓວເສນ ເຫຕຸຜລວເສນ ຈ ຄາຖາຍໍ ຕໂຍ ອຕ຺ຖວິກປ຺ປາ ທສ຺ສິຕາ. ປຸນ ‘‘ນິຣຍໍ ປາປກມ຺ມນ຺ຕາຕິ ອຍໍ ສໍກິເລໂສ’’ຕິອາທິນາ ໂວທານວເສນ ຄາຖາຍ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ.

໕໙. ເຕນ ¶ ເຕນາຕິ ເຕນ ເຕນ ອຊ຺ໂຌສິຕວຕ຺ຖຸນາ ຣູປຠວອຣູປຠວາທິນາ. ຉຕ຺ຕິໍສາຕິ ກາມຕຓ຺ຫາ ຕາວ ຣູປາທິວິສຍເຠເທນ ຉ, ຕຖາ ຠວຕຓ຺ຫາ ວິຠວຕຓ຺ຫາ ຈາຕິ ອຏ຺ຐາຣສ. ຕາ ເອວ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິເກສຸ ຣູປາທີສຸ ອຏ຺ຐາຣສ, ພາຫິເຣສຸ ຣູປາທີສຸ ອຏ຺ຐາຣສາຕິ ເອວໍ ຉຕ຺ຕິໍສ. ເຍນ ເຍນາຕິ ‘‘ສຸຠໍ ສຸຂ’’ນ຺ຕິອາທິນາ.

ໂວທານໍ ຕິວິຘໍ ຂນ຺ຘຕ຺ຕຍວເສນາຕິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຓ຺ຫາສໍກິເລໂສ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸນ ‘‘ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາ ມຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິອາທິ ປຏິປທາວິຠາເຄນ ຄາຖານມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຄາມິນີຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ນິພ຺ພາເນ ຄາມິນີ, ນິພ຺ພານສ຺ສ ຄມນສີລາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປຸນ ຕຕ຺ຖຕຕ຺ຖຄາມິນີສພ຺ພຕ຺ຖຄາມິນີນໍ ປຏິປທານໍ ວິຠາຄໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕໂຍ ຣາສີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍນ຺ຕິ ຍໍ ນິຣຍາທິ. ຕໍ ຕໍ ຐານໍ ຍຖາຣຫໍ ຄເມຕີຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖຄາມິນີ. ປຏິປທາສງ຺ຂາເຕ ອປຸຎ຺ຎກມ຺ເມ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມ ຈ ກມ຺ມກ຺ຂຍກຣຓກມ຺ເມ ຈ ວິຠາຄໂສ ຠຄວໂຕ ປວຕ຺ຕນຎາຓໍ. ອິທໍ ສພ຺ພຕ຺ຖຄາມິນີ ປຏິປທາຎາຓໍ ນາມ ຕຖາຄຕພລໍ. ອິມິນາ ຫິ ຎາເຓນ ຠຄວາ ສພ຺ພມ຺ປິ ປຏິປທໍ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕິ.

ກຖໍ? ສກລຄາມວາສິເກສຸປິ ເອກໍ ສູກຣໍ ວາ ມິຄໍ ວາ ມາເຣນ຺ເຕສຸ ສພ຺ເພສໍ ເຈຕນາ ປຣສ຺ສ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍາຣມ຺ມຓາວ ໂຫຕິ, ຕໍ ປນ ກມ຺ມໍ ເຕສໍ ອາຍູຫນກ຺ຂເຓເຍວ ນານາ ໂຫຕິ. ເຕສຸ ຫິ ເອໂກ ອາທເຣນ ກໂຣຕິ, ເອໂກ ‘‘ຕ຺ວມ຺ປິ ກໂຣຫີ’’ຕິ ປເຣຫິ ນິປ຺ປີຬິໂຕ ກໂຣຕິ ¶ , ເອໂກ ສມານຈ຺ຉນ຺ໂທ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ອປ຺ປຏິພາຫມາໂນ ວິຈຣຕິ. ເຕສຸ ເອໂກ ເຕເນວ ກມ຺ເມນ ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ, ເອໂກ ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິຍໍ, ເອໂກ ເປຕ຺ຕິວິສເຍ, ຕໍ ຕຖາຄໂຕ ອາຍູຫນກ຺ຂເຓ ເອວ ‘‘ອິມິນາ ນີຫາເຣນ ອາຍູຫິຕຕ຺ຕາ ເອສ ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິສ຺ສຕິ, ເອສ ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິຍໍ, ເອສ ເປຕ຺ຕິວິສເຍ’’ຕິ ຊານາຕິ. ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕນກມ຺ປິ ‘‘ເອສ ອຏ຺ຐສຸ ມຫານິຣເຍສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕິສ຺ສຕິ, ເອສ ໂສຬສສຸ ອຸສ຺ສເທສູ’’ຕິ ຊານາຕິ. ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕນກມ຺ປິ ‘‘ເອສ ອປາທໂກ ຠວິສ຺ສຕິ, ເອສ ທ຺ວິປາທໂກ, ເອສ ຈຕຸປ຺ປາທໂກ, ເອສ ພຫຸປ຺ປາທໂກ’’ຕິ ຊານາຕິ. ເປຕ຺ຕິວິສເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕນກມ຺ປິ ‘‘ເອສ ນິຊ຺ຌາມຕຓ຺ຫິໂກ ຠວິສ຺ສຕິ, ເອສ ຂຸປ຺ປິປາສິໂກ, ເອສ ປຣທຕ຺ຕູປຊີວີ’’ຕິ ຊານາຕິ.

‘‘ເຕສຸ ຈ ກມ຺ເມສຸ ອິທໍ ກມ຺ມໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ອາກຑ຺ຒິສ຺ສຕິ, ອິທໍ ນາກຑ຺ຒິສ຺ສຕິ ທຸພ຺ພລໍ ທິນ຺ນາຍ ປຏິສນ຺ຘິຍາ ອຸປຘິເວປກ຺ກມຕ຺ຕໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຊານາຕິ. ຕຖາ ສກລຄາມວາສິເກສຸ ເອກໂຕ ¶ ທານໍ ທທມາເນສຸ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ເຈຕນາ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມາຣມ຺ມຓາວ ໂຫຕິ, ຕໍ ປນ ກມ຺ມໍ ເຕສໍ ອາຍູຫນກ຺ຂເຓ ເອວ ນານໍ ໂຫຕິ. ເຕສຸ ຫິ ເກຈິ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ, ເກຈິ ມນຸສ຺ສໂລເກ, ຕໍ ຕຖາຄໂຕ ອາຍູຫນກ຺ຂເຓ ເອວ ‘‘ອິມິນາ ນີຫາເຣນ ອາຍູຫິຕຕ຺ຕາ ເອສ ມນຸສ຺ສໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິສ຺ສຕິ, ເອສ ເທວໂລເກ’’ຕິ ຊານາຕິ. ຕຕ຺ຖປິ ‘‘ເອສ ປຣນິມ຺ມິຕວສວຕ຺ຕີສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕິສ຺ສຕິ, ເອສ ຠຸມ຺ມເທເວສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕິສ຺ສຕິ, ເອສ ເຊຏ຺ຐກເທວຣາຊາ ຫຸຕ຺ວາ, ເອສ ຕສ຺ສ ທຸຕິຍໍ ຕຕິຍໍ ວາ ຐານນ຺ຕຣໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ປຣິຈາຣໂກ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຊານາຕິ.

‘‘ເຕສຸ ຈ ກມ຺ເມສຸ ອິທໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ອາກຑ຺ຒິຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສຕິ, ອິທໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສຕິ ທຸພ຺ພລໍ ທິນ຺ນາຍ ປຏິສນ຺ຘິຍາ ອຸປຘິເວປກ຺ກມຕ຺ຕໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຊານາຕິ. ຕຖາ ‘‘ວິປສ຺ສນໍ ປຏ຺ຐເປນ຺ເຕສຸ ຈ ເອສ ອິມິນາ ນີຫາເຣນ ວິປສ຺ສນາຍ ອາຣທ຺ຘຕ຺ຕາ ອຣຫາ ຠວິສ຺ສຕິ, ເອສ ອນາຄາມີ, ເອສ ສກທາຄາມີ, ເອສ ໂສຕາປນ຺ໂນ, ເອກພີຊີ ໂກລໍໂກໂລ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸປຣໂມ, ເອສ ມຄ຺ຄໍ ປຕ຺ຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສຕິ ລກ຺ຂຓາຣມ຺ມຓິກວິປສ຺ສນາຍເມວ ຐສ຺ສຕິ, ເອສ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄເຫ, ເອສ ນາມຣູປປຣິຄ຺ຄເຫ, ອຣູປປຣິຄ຺ຄເຫ ຈ ຐສ຺ສຕິ, ເອສ ມຫາຠູຕມຕ຺ຕເມວ ວວຕ຺ຖເປສ຺ສຕິ, ເອສ ກິຎ຺ຈິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຊານາຕິ. ‘‘ກສິຓປຣິກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ເຕສຸປິ ເອສ ປຣິກມ຺ມມຕ຺ເຕ ເອວ ຐສ຺ສຕິ, ເອສ ນິມິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສຕິ, ນ ອປ຺ປນໍ. ເອສ ອປ຺ປນມ຺ປິ ອຸປ຺ປາເທສ຺ສຕິ, ເອສ ¶ ຌານໍ ອຘິຄມິສ຺ສຕິ, ນ ອຸປຣິວິເສສໍ. ເອສ ອຸປຣິວິເສສມ຺ປິ ອຘິຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຊານາຕິ.

ອເນກຘາຕູຕິ ອເນກາ ຈກ຺ຂາທໂຍ ປຖວາທໂຍ ຈ ຘາຕຸໂຍ ເອຕສ຺ສາຕິ ອເນກຘາຕຸ, ພຫຸຘາຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂລໂກຕິ ຂນ຺ຘາຍຕນາທິໂລໂກ. ຈກ຺ຂຸຘາຕູຕິອາທິ ຍາຫິ ຘາຕູຫິ ‘‘ອເນກຘາຕູ’’ຕິ ໂລໂກ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕາສໍ ສຣູປໂຕ ທສ຺ສນໍ. ຕຕ຺ຖ ສຠາວຏ຺ເຐນ ນິສ຺ສຕ຺ຕຏ຺ເຐນ ຈ ຘາຕຸ. ຈກ຺ຂຸ ເອວ ຘາຕຸ ຈກ຺ຂຸຘາຕຸ. ເສສປເທສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ກາມຘາຕູຕິ ເອຕ຺ຖ ທ຺ເວ ກາມາ ກິເລສກາໂມ ຈ ວຕ຺ຖຸກາໂມ ຈ. ກິເລສກາມປກ຺ເຂ ກາມປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ຘາຕຸ ກາມຘາຕຸ, ກາມວິຕກ຺ກສ຺ເສຕໍ ນາມໍ. ວຕ຺ຖຸກາມປກ຺ເຂ ປນ ກາມາວຈຣຘມ຺ມາ ກາໂມ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ, ກາໂມ ຈ ໂສ ຘາຕຸ ຈາຕິ ກາມຘາຕຸ. ພ຺ຍາປາທປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ຘາຕຸ ພ຺ຍາປາທຘາຕຸ, ພ຺ຍາປາທວິຕກ຺ກສ຺ເສຕໍ ນາມໍ. ພ຺ຍາປາໂທວ ຘາຕຸ ພ຺ຍາປາທຘາຕຸ, ທສອາຆາຕວຕ຺ຖຸວິສຍສ຺ສ ປຏິຆສ຺ເສຕໍ ນາມໍ. ວິຫິໍສາປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ຘາຕຸ ວິຫິໍສາຘາຕຸ, ວິຫິໍສາວິຕກ຺ໂກ. ວິຫິໍສາ ເອວ ວາ ຘາຕຸ ວິຫິໍສາຘາຕຸ, ປຣສຕ຺ຕວິເຫສນສ຺ເສຕໍ ນາມໍ. ເນກ຺ຂມ຺ມອພ຺ຍາປາທອວິຫິໍສາຘາຕຸໂຍ ເນກ຺ຂມ຺ມວິຕກ຺ກາທໂຍ ສພ຺ພກຸສລຘມ຺ມາ ເມຕ຺ຕາກຣຸຓາ ຈາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຣູປຘາຕູຕິ ຣູປຠໂວ, ສພ຺ເພ ວາ ຣູປຘມ຺ມາ. ອຣູປຘາຕູຕິ ¶ ອຣູປຠໂວ, ອຣູປຘມ຺ມາ ວາ. ນິໂຣຘຘາຕູຕິ ນິໂຣຘຕຓ຺ຫາ. ສງ຺ຂາຣຘາຕູຕິ ສພ຺ເພ ສງ຺ຂຕຘມ຺ມາ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ.

ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວິລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ ນານປ຺ປກາຣາ ຘາຕຸໂຍ ເອຕສ຺ມິນ຺ຕິ ນານາຘາຕຸ, ໂລໂກ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ອຎ຺ຎາ ຈກ຺ຂຸຘາຕຸ ຍາວ ອຎ຺ຎາ ນິພ຺ພານຘາຕູ’’ຕິ, ຍຖາ ຈ ອິທໍ ຎາຓໍ ຈກ຺ຂຸຘາຕຸອາທິເຠເທນ ອຸປາທິນ຺ນກສງ຺ຂາຣໂລກສ຺ສ ວເສນ ອເນກຘາຕຸນານາຘາຕຸໂລກໍ ປຊານາຕິ, ເອວໍ ອນຸປາທິນ຺ນກສງ຺ຂາຣໂລກສ຺ສປິ ວເສນ ຕໍ ປຊານາຕິ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ຫິ ທ຺ເວ ຈ ອຄ຺ຄສາວກາ ອຸປາທິນ຺ນກສງ຺ຂາຣໂລກສ຺ເສວ ນານຕ຺ຕໍ ຊານນ຺ຕິ, ຕມ຺ປິ ເອກເທເສເນວ, ນ ນິປ຺ປເທສໂຕ. ອນຸປາທິນ຺ນກສງ຺ຂາຣໂລກສ຺ສ ປນ ນານຕ຺ຕໍ ນ ຊານນ຺ຕິ. ຠຄວາ ປນ ‘‘ອິມາຍ ນາມ ຘາຕຸຍາ ອຸສ຺ສນ຺ນາຍ ອິມສ຺ສ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ຂນ຺ໂຘ ເສໂຕ ໂຫຕິ, ອິມສ຺ສ ກາໂຬ, ອິມສ຺ສ ມຏ຺ໂຐ, ອິມສ຺ສ ຜຣຸໂສ, ອິມສ຺ສ ພຫໂລ, ອິມສ຺ສ ຕນຸຕ຺ຕໂຈ. ອິມາຍ ນາມ ຘາຕຸຍາ ອຸສ຺ສນ຺ນາຍ ອິມສ຺ສ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ປຕ຺ຕໍ ວຓ຺ຓສຓ຺ຐານາທິວເສນ ເອວຣູປໍ ນາມ ໂຫຕິ, ອິມາຍ ນາມ ຘາຕຸຍາ ອຸສ຺ສນ຺ນຕ຺ຕາ ອິມສ຺ສ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ປຸປ຺ຜໍ ນີລໍ ໂຫຕິ ປີຕກໍ ໂລຫິຕກໍ ໂອທາຕໍ ¶ ສຸຄນ຺ຘໍ ທຸຄ຺ຄນ຺ຘໍ, ອິມາຍ ນາມ ຘາຕຸຍາ ອຸສ຺ສນ຺ນາຍ ຜລໍ ຂຸທ຺ທກໍ ມຫນ຺ຕໍ ທີຆໍ ວຏ຺ຏໍ ສຸສຓ຺ຐານໍ ທຸສ຺ສຓ຺ຐານໍ ມຏ຺ຐໍ ຜຣຸສໍ ສຸຄນ຺ຘໍ ທຸຄ຺ຄນ຺ຘໍ ຕິຕ຺ຕໍ ມຘຸຣໍ ກຏຸກໍ ອມ຺ພິລໍ ກສາວໍ ໂຫຕິ, ອິມາຍ ນາມ ຘາຕຸຍາ ອຸສ຺ສນ຺ນາຍ ອິມສ຺ສ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ກຓ຺ຏໂກ ຕິຂິໂຓ ໂຫຕິ, ອຕິຂິໂຓ ອຸຊຸໂກ ກຸຏິໂລ ກຓ຺ໂຫ ນີໂລ ໂອທາໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອວໍ ອນຸປາທິນ຺ນສງ຺ຂາຣໂລກສ຺ສາປິ ວເສນ ອເນກຘາຕຸນານາຘາຕຸຠາວໍ ຊານາຕິ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸພຸທ຺ຘານໍ ເອວ ຫິ ເອຕໍ ພລໍ, ນ ອຎ຺ເຎສໍ.

໖໐. ຍໍ ຍເທວ ຘາຕຸນ຺ຕິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຫີນາທິສຠາວໍ. ຍສ຺ມາ ອຘິມຸຕ຺ຕິ ນາມ ອຊ຺ຌາສຍຘາຕຸ, ຕສ຺ມາ ອຘິມຸຈ຺ຈນໍ ອຊ຺ຌາສຍສ຺ສ ຫີນາທິສຠາເວນ ປວຕ຺ຕນໍ. ຕໍ ປນ ຕສ຺ສ ຕໍ ຕໍ ອຘິຏ຺ຐຫນໍ ອຠິນິວິສນຎ຺ຈ ໂຫຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ອຘິມຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ຕໍ ຕເທວ ອຘິຏ຺ຐຫນ຺ຕິ ອຠິນິວິສນ຺ຕີ’’ຕິ. ອຘິມຸຈ຺ຈນສ຺ສ ວິສຍໍ ວິຠາເຄນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເກຈິ ຣູປາຘິມຸຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ. ນານາຘິມຸຕ຺ຕິກຕາຎາຓນ຺ຕິ ຫີນາທິວເສນ ນານາຘິມຸຕ຺ຕິກຕາຍ ຎາຓໍ.

ເຕ ຍຖາຘິມຸຕ຺ຕາ ຈ ຠວນ຺ຕີຕິ ເຕ ຫີນາຘິມຸຕ຺ຕິກາ ປຓີຕາຘິມຸຕ຺ຕິກາ ສຕ຺ຕາ ຍຖາ ຍຖາ ອຘິມຸຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ຕໍ ຕໍ ກມ຺ມສມາທານໍ ສມາທິຍນ຺ຕີຕິ ອຘິມຸຕ຺ຕິອນຸຣູປໍ ຕໍ ຕໍ ອຕ຺ຕນາ ສມາທິຍິຕພ຺ພໍ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕານິ ກມ຺ມສມາທານານິ ສມຸຏ຺ຐານວເສນ ວິຠຊນ຺ໂຕ ‘‘ເຕ ຉພ຺ພິຘໍ ກມ຺ມ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເກຈິ ໂລຠວເສນ ກມ຺ມໍ ສມາທິຍນ຺ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ເອສ ນໂຍ ¶ ເສເສສຸປິ. ຕໍ ວິຠຊ຺ຊມານນ຺ຕິ ຕໍ ສມຸຏ຺ຐານວເສນ ຉພ຺ພິຘໍ ປຸນ ປວຕ຺ຕິນິວຕ຺ຕິວເສນ ວິຠຊ຺ຊມານໍ ທຸວິຘໍ.

ຍໍ ໂລຠວເສນ ໂທສວເສນ ໂມຫວເສນ ຈ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕີຕິ ທສອກຸສລກມ຺ມປຖກມ຺ມໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ຕຎ຺ຫິ ສໍກິລິຏ຺ຐຕາຍ ກາຬກນ຺ຕິ ກຓ຺ຫໍ. ອປາເຍສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕາປນໂຕ ກາຬກວິປາກນ຺ຕິ ກຓ຺ຫວິປາກໍ. ຍໍ ສທ຺ຘາວເສນ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕີຕິ ທສກຸສລກມ຺ມປຖກມ຺ມໍ. ຕຎ຺ຫິ ອສໍກິລິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ປຓ຺ຑຣນ຺ຕິ ສຸກ຺ກໍ. ສຄ຺ເຄ ນິພ຺ພຕ຺ຕາປນໂຕ ປຓ຺ຑຣວິປາກຕ຺ຕາ ສຸກ຺ກວິປາກໍ. ຍໍ ໂລຠວເສນ ໂທສວເສນ ໂມຫວເສນ ສທ຺ຘາວເສນ ຈ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ອິທໍ ກຓ຺ຫສຸກ຺ກນ຺ຕິ ໂວມິສ຺ສກກມ຺ມໍ. ກຓ຺ຫສຸກ຺ກວິປາກນ຺ຕິ ສຸຂທຸກ຺ຂວິປາກໍ. ມິສ຺ສກກມ຺ມຎ຺ຫິ ກຕ຺ວາ ອກຸສລວເລນ ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິຍໍ ມງ຺ຄລຫຕ຺ຖິຠາວໍ ອຸປປນ຺ໂນ ກຸສເລນ ປວຕ຺ເຕ ສຸຂໍ ອນຸຠວຕິ, ກຸສເລນ ຣາຊກຸເລ ¶ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕປິ ອກຸສເລນ ທຸກ຺ຂໍ ເວທຍຕິ. ຍໍ ວີຣິຍວເສນ ປຎ຺ຎາວເສນ ຈ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ອິທໍ ກມ຺ມໍ ອກຓ຺ຫໍ ອສຸກ຺ກໍ ອກຓ຺ຫອສຸກ຺ກວິປາກນ຺ຕິ ກມ຺ມກ຺ຂຍກຣາ ຈຕຸມຄ຺ຄເຈຕນາ. ຕຎ຺ຫິ ຍທິ ກຓ຺ຫໍ ຠເວຍ຺ຍ, ກຓ຺ຫວິປາກໍ ທເທຍ຺ຍ. ຍທິ ສຸກ຺ກໍ ຠເວຍ຺ຍ, ສຸກ຺ກອຸປປຕ຺ຕິປຣິຍາປນ຺ນໍ ວິປາກໍ ທເທຍ຺ຍ. ອຸຠຍວິປາກສ຺ສ ປນ ອປ຺ປທານໂຕ ອກຓ຺ຫອສຸກ຺ກວິປາກນ຺ຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ.

ກມ຺ມສມາທາເນ ປຐມໍ ອເຈລກປຏິປທາ ກາເມສຸ ປາຕພ຺ຍຕາ, ທຸຕິຍໍ ຕິພ຺ພກິເລສສ຺ສ ອສ຺ສຸມຸຂສ຺ສາປິ ຣຸທໂຕ ປຣິສຸທ຺ຘພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍຈຣຓໍ, ຕຕິຍໍ ກາເມສຸ ອປາຕພ຺ຍຕາ ອເຈລກປຏິປທາ, ຈຕຸຕ຺ຖໍ ປຈ຺ຈເຍ ອລຠມານສ຺ສາປິ ຌານວິປສ຺ສນາສຸຂສມງ຺ຄິໂນ ສາສນພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍຈຣຓໍ. ຍໍ ເອວໍ ຊາຕິຍໍ ກມ຺ມສມາທານນ຺ຕິ ຍໍ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ເອວໍປກາຣໍ ກມ຺ມໍ. ອິມິນາ ປຸຄ຺ຄເລນາຕິອາທິ ຕສ຺ມິໍ ກມ຺ມວິປາເກ ຠຄວໂຕ ຎາຓສ຺ສ ປວຕ຺ຕນາກາຣທສ຺ສນໍ. ຕຕ຺ຖ ອຸປຈິຕນ຺ຕິ ຍຖາ ກຕໍ ກມ຺ມໍ ຜລທານສມຕ຺ຖໍ ໂຫຕິ, ຕຖາ ກຕໍ ອຸປຈິຕໍ. ອວິປກ຺ກນ຺ຕິ ນ ວິປກ຺ກວິປາກໍ. ວິປາກາຍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ ວິປາກທານາຍ ກໂຕກາສໍ. ນ ຈ ຠພ຺ໂພ ອຠິນິພ຺ພິຘາ ຄນ຺ຕຸນ຺ຕິ ກິເລສາຠິສງ຺ຂາຣານໍ ອຠິນິພ຺ພິຊ຺ຌນໂຕ ອຠິນິພ຺ພິຘາສງ຺ຂາຕໍ ອຣິຍມຄ຺ຄໍ ອຘິຄນ຺ຕຸໍ ນ ຈ ຠພ຺ໂພ. ຕໍ ຠຄວາ ນ ໂອວທຕີຕິ ຕໍ ວິປາກາວຣເຓນ ນິວຸຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ຠຄວາ ສຈ຺ຈປຏິເວຘໍ ປຸຣກ຺ຂຕ຺ວາ ນ ໂອວທຕິ, ວາສນຕ຺ຖໍ ປນ ຕາທິສານມ຺ປິ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ ເອວ, ອຊາຕສຕ຺ຕຸອາທີນໍ ວິຍ.

ອຸປຈິຕນ຺ຕິ ກາຕຸໍ ອາຣທ຺ຘໍ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ນ ຈ ຕາວ ປາຣິປູຣິໍ ຄຕ’’ນ຺ຕິ. ເຕນ ມິຈ຺ຉຕ຺ຕນິຍາມສ຺ສ ອສມຕ຺ຖຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ປຸຣາ ປາຣິປູຣິໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ປາຣິປູຣິໍ ຜລນິປ຺ຜາທນສມຕ຺ຖຕໍ ຄຈ຺ຉຕິ ປຸຣາ ອຘິຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ. ມິຈ຺ຉຕ຺ຕນິຍຕຕາຍ ສຊ຺ຊຸກໍ ຜລຘມ຺ມສ຺ສ ອຠາຊນຠາວໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕຍຕິ ¶ ປຸຣາ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ປຸຣາ ເວເນຍ຺ຍຕ຺ຕໍ ສມຕິກ຺ກມຕີ’’ຕິ. ‘‘ປຸຣາ ອນິຍຕໍ ສມຕິກ຺ກມຕີ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ໂສ ເອວຕ຺ໂຖ. ອສມຕ຺ເຕຕິ ກມ຺ເມ ອສມ຺ປຸຓ຺ເຓ, ເຕ ອສມ຺ປຸຓ຺ເຓ ວາ.

໖໑. ເອວໍ ກິເລສນ຺ຕຣາຍມິສ຺ສກໍ ກມ຺ມນ຺ຕຣາຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອມິສ຺ສກໍ ກມ຺ມນ຺ຕຣາຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິມສ຺ສ ຈ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ສພ຺ເພສນ຺ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ພລນິທ຺ເທເສ ວຸຕ຺ຕານໍ ສພ຺ເພສໍ ກມ຺ມານໍ. ມຸທຸມຊ຺ຌາຘິມຕ຺ຕຕາຕິ ມຸທຸມຊ຺ຌຕິພ຺ພຠາໂວ. ກມ຺ມານຎ຺ຫິ ມຸທຸອາທິຠາເວນ ຕໍວິປາການໍ ມຸທຸມຊ຺ຌຕິກ຺ຂຠາໂວ ¶ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ທິຏ຺ຐຘມ຺ມເວທນີຍນ຺ຕິອາທີສຸ ທິຏ຺ຐຘມ຺ເມ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ເວທິຕພ຺ພໍ ຜລໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມເວທນີຍໍ. ອຸປປຊ຺ເຊ ອນນ຺ຕເຣ ອຕ຺ຕຠາເວ ເວທິຕພ຺ພໍ ຜລໍ ອຸປປຊ຺ຊເວທນີຍໍ. ອປຣສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ອິໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ຍສ຺ມິໍ ກສ຺ມິຎ຺ຈິ ອຕ຺ຕຠາເວ ເວທິຕພ຺ພໍ ຜລໍ ອປຣາປຣິຍເວທນີຍໍ. ເອກຊວນວາຣສ຺ມິຎ຺ຫິ ສຕ຺ຕສຸ ເຈຕນາສຸ ປຐມເຈຕນາ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມເວທນີຍໍ ນາມ. ປຣິໂຍສານເຈຕນາ ອຸປປຊ຺ຊເວທນີຍໍ ນາມ. ມຊ຺ເຌ ປຎ຺ຈ ເຈຕນາ ອປຣາປຣິຍເວທນີຍໍ ນາມ. ວິປາກເວມຕ຺ຕຕາຎາຓນ຺ຕິ ວິປາກເວມຕ຺ຕຕາຍ ວິປາກວິເສເສ ຎາຓໍ. ອິມສ຺ສ ປນ ກມ຺ມວິປາກສ຺ສ ຄຕິສມ຺ປຕ຺ຕິ ຄຕິວິປຕ຺ຕິ, ອຸປຘິສມ຺ປຕ຺ຕິ ອຸປຘິວິປຕ຺ຕິ, ກາລສມ຺ປຕ຺ຕິ ກາລວິປຕ຺ຕິ, ປໂຍຄສມ຺ປຕ຺ຕິ ປໂຍຄວິປຕ຺ຕິໂຍ ກາຣຓໍ. ໂສ ຈ ເນສໍ ກາຣຓຠາໂວ ‘‘ອຕ຺ເຖກຈ຺ຈານິ ປາປການິ ກມ຺ມສມາທານານິ ຄຕິສມ຺ປຕ຺ຕິປຏິພາຬ຺ຫານິ ນ ວິປຈ຺ຈນ຺ຕີ’’ຕິອາທິປາຬິວເສນ (ວິຠ. ໘໑໐) ເວທິຕພ຺ໂພ.

໖໒. ອນນ຺ຕຣພລນິທ຺ເທເສ ວຸຕ຺ຕກມ຺ມສມາທານປເທເນວ ຌານາທີນິ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຖາ ສມາທິນ຺ນານໍ ກມ຺ມານ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສກ຺ຂປຸຖຸຊ຺ຊນສນ຺ຕາເນສຸ ປວຕ຺ຕານິ ຌານາທີນິ ກມ຺ມໍ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕຖາ ສມາທິນ຺ນານນ຺ຕິ ‘‘ສຸກ຺ກໍ ສຸກ຺ກວິປາກໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນສຸຂໍ, ອາຍຕິໍ ສຸຂວິປາກ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທິປ຺ປກາເຣຫິ ສມາທິນ຺ເນສຸ ກມ຺ເມສຸ. ສໍກິເລໂສຕິ ປຏິປກ຺ຂຘມ຺ມວເສນ ກິລິຏ຺ຐຠາໂວ. ໂວທານໍ ປຏິປກ຺ຂຘມ຺ເມຫິ ວິສຸຊ຺ຌນໍ. ວຸຏ຺ຐານໍ ປຄຸຓໂວທານໍ ຠວງ຺ຄວຸຏ຺ຐານຎ຺ຈ. ເອວໍ ສໍກິລິສ຺ສຕີຕິອາທີສຸ ອຍເມວຕ຺ໂຖ – ອິມິນາ ອາກາເຣນ ຌານາທິ ສໍກິລິສ຺ສຕິ ໂວທາຍຕິ ວຸຏ຺ຐຫຕີຕິ ຊານນຎາຓໍ ຠຄວໂຕ ອນາວຣຓຎາຓໍ, ນ ຕສ຺ສ ອາວຣຓໍ ອຕ຺ຖີຕິ.

ກຕິ ຌານານີຕິອາທິ ຌານາທໂຍ ວິຠາເຄນ ທສ຺ເສຕຸໍ ອາຣທ຺ຘໍ. ຈຕ຺ຕາຣິ ຌານານີຕິ ຈຕຸກ຺ກນຍວເສນ ຣູປາວຈຣຊ຺ຌານານິ ສນ຺ຘາຍາຫ. ເອກາທສາຕິ ‘‘ຣູປີ ຣູປານິ ປສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິນາ ¶ (ທີ. ນິ. ໒.໑໒໙, ໑໗໔; ໓.໓໓໙, ໓໕໘; ມ. ນິ. ໒.໒໔໘; ໓.໓໑໒) ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ຕິຓ຺ຓຎ຺ຈ ສຸຎ຺ຎຕວິໂມກ຺ຂາທີນໍ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຏ຺ຐາຕິ ເຕສຸ ຐເປຕ຺ວາ ໂລກຸຕ຺ຕເຣ ວິໂມກ຺ເຂ ອຏ຺ຐ. ສຕ຺ຕາຕິ ເຕສຸ ເອວ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິໍ ຐເປຕ຺ວາ ສຕ຺ຕ. ຕໂຍຕິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິຍາເຍນ ສຸຎ຺ຎຕວິໂມກ຺ຂາທໂຍ ຕໂຍ. ທ຺ເວຕິ ອຠິຘມ຺ມປຣິຍາເຍນ ອນິມິຕ຺ຕວິໂມກ຺ຂສ຺ສາສມ຺ຠວໂຕ ອວເສສາ ທ຺ເວ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຏິປາຏິຍາ ສຕ຺ຕ ອປ຺ປິຕປ຺ປິຕກ຺ຂເຓ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ ປຈ຺ຈນີກຘມ຺ເມຫິ ວິມຸຈ຺ຈນໂຕ ¶ , ອາຣມ຺ມເຓ ອຘິມຸຈ຺ຈນໂຕ ຈ ວິໂມກ຺ຂາ. ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິ ປນ ສພ຺ພໂສ ສຎ຺ຎາເວທຍິເຕຫິ ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອປຄມວິໂມກ຺ໂຂ ນາມ. ໂລກຸຕ຺ຕຣາ ຈ ຕໍຕໍມຄ຺ຄວຊ຺ຌກິເລເສຫິ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິໂມກ຺ໂຂຕິ ອຍໍ ວິເສໂສ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ສມາຘີສຸ ຈຕຸກ຺ກນຍປຎ຺ຈກນເຍສຸ ປຐມຊ຺ຌານສມາຘິ ສວິຕກ຺ໂກ ສວິຈາໂຣ ສມາຘິ ນາມ. ປຎ຺ຈກນເຍ ທຸຕິຍຊ຺ຌານສມາຘິ ອວິຕກ຺ໂກ ວິຈາຣມຕ຺ໂຕ ສມາຘິ ນາມ. ຈຕຸກ຺ກນເຍ ປຎ຺ຈກນເຍປິ ເສສຌາເນສຸ ສມາຘິ ອວິຕກ຺ໂກ ອວິຈາໂຣ ສມາຘິ ນາມ.

ສມາປຕ຺ຕີສຸ ປຏິປາຏິຍາ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ສມາປຕ຺ຕີນໍ ‘‘ສມາຘີ’’ຕິປິ ນາມໍ ‘‘ສມາປຕ຺ຕີ’’ຕິປິ. ກສ຺ມາ? ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາສພ຺ຠາວໂຕ. ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິຍາ ຕທຠາວໂຕ ນ ‘‘ສມາຘີ’’ຕິ ນາມໍ. ສຎ຺ຎາສມາປຕ຺ຕິອາທິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ.

ຫານຠາຄິໂຍ ສມາຘີຕິ ອປ຺ປຄຸເຓຫິ ປຐມຊ຺ຌານາທີຫິ ວຸຏ຺ຐິຕສ຺ສ ສຎ຺ຎາມນສິກາຣານໍ ກາມາທິອນຸປກ຺ຂນ຺ທນໍ ປຐມຊ຺ຌານາທິສມາຘິສ຺ສ ຫານຠາຄິຍຕາ. ‘‘ປຐມຊ຺ຌານສ຺ສ ກາມຣາຄພ຺ຍາປາທາ ສໍກິເລໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ທຸຕິຍຊ຺ຌານາທິວເສນ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ກຸກ຺ກຸຏໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ອຊຎ຺ຎາຊິຄຸຈ຺ຉນມຸເຂນ ຕປ຺ປຣມຕາ. ກຸກ຺ກຸຏຌາຍີຕິ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐາເນນ ຌານານິ ວຸຕ຺ຕານິ, ທ຺ເວ ປຐມທຸຕິຍຊ຺ຌານານີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂຍ ປຐມໍ ທຸຕິຍໍ ວາ ຌານໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ອລເມຕ຺ຕາວຕາ’’ຕິ ສງ຺ໂກຈໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ອຸຕ຺ຕຣິ ນ ວາຍມຕິ, ຕສ຺ສ ຕານິ ຌານານິ ຈຕ຺ຕາຣິປິ ‘‘ກຸກ຺ກຸຏຌານານີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ຕໍສມງ຺ຄິໂນ ຈ ກຸກ຺ກຸຏຌາຍີ. ເຕສຸ ປຸຣິມານິ ທ຺ເວ ອາສນ຺ນພລວປຈ຺ຈຕ຺ຖິກຕ຺ຕາ ວິເສສຠາຄິຍຕາຠາວໂຕ ຈ ສໍກິເລສຠາເວນ ວຸຕ຺ຕານິ. ອິຕຣານິ ປນ ວິເສສຠາຄິຍຕາຠາເວປິ ມນ຺ທປຈ຺ຈຕ຺ຖິກຕ຺ຕາ ໂວທານຠາເວນ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ວິເສສຠາຄິໂຍ ສມາຘີຕິ ປຄຸເຓຫິ ປຐມຊ຺ຌານາທີຫິ ວຸຏ຺ຐິຕສ຺ສ ສຎ຺ຎາມນສິກາຣານໍ ທຸຕິຍຊ຺ຌານາທິປກ຺ຂນ຺ທນໍ, ປຄຸຓໂວທານໍ ຠວງ຺ຄວຸຏ຺ຐານຎ຺ຈ ‘‘ວຸຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຫຏ຺ຐິມໍ ເຫຏ຺ຐິມຎ຺ຫິ ປຄຸຓຊ຺ຌານໍ ¶ ອຸປຣິມສ຺ສ ອຸປຣິມສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ໂວທານມ຺ປິ ‘‘ວຸຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠວງ຺ຄວເສນ ສພ຺ພຌາເນຫິ ວຸຏ຺ຐານໍ ໂຫຕີຕິ ຠວງ຺ຄຎ຺ຈ ໂວທານໍ ວຸຏ຺ຐານໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ວຸຏ຺ຐານວສິຠາເວນ ຍຖາປຣິຈ຺ຉິນ຺ນກາລໍ ສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ສມາປຕ຺ຕິວຸຏ຺ຐານໂກສລ຺ລໍ ອິຘ ‘‘ວຸຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໖໓. ຕສ຺ເສວ ¶ ສມາຘິສ຺ສາຕິ ຕສ຺ສ ອນນ຺ຕຣພລນິທ຺ເທເສ ຌານາທິປຣິຍາເຍຫິ ວຸຕ຺ຕສມາຘິສ຺ສ. ປຣິວາຣາຕິ ປຣິກ຺ຂາຣາ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍານີຕິ ສທ຺ຘາສຕິປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍານິ. ພລານີຕິ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ເປຫິ ສທ຺ຘິໍ ຕານິເຍວ. ວີຣິຍສ຺ສ ວິສຸໍ ຄຫຓໍ ພລານໍ ພຫູປກາຣທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ວີຣິຍຸປຕ຺ຖມ຺ເຠນ ຫິ ສທ຺ຘາທໂຍ ປຏິປກ຺ເຂນ ອກມ຺ປນີຍາ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ວີຣິຍວເສນ ພລານິ ຠວນ຺ຕີ’’ຕິ. ເຕສນ຺ຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ. ມຸທຸມຊ຺ຌາຘິມຕ຺ຕຕາຕິ ອວິສທໍ ມຸທຸ. ນາຕິວິສທໍ ມຊ຺ຌໍ. ອຕິວິສທໍ ອຘິມຕ຺ຕໍ ພລວໍ ‘‘ຕິກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ເວເນຍ຺ຍານໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານຸຣູປໍ ຠຄວໂຕ ເທສນາປວຕ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຠຄວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສໍຂິຕ຺ຕວິຕ຺ຖາເຣນາຕິ ສໍຂິຕ຺ຕສ຺ສ ວິຕ຺ຖາເຣນ. ອຖ ວາ ສໍຂິຕ຺ເຕນາຕິ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐມຕ຺ເຕນ. ສໍຂິຕ຺ຕວິຕ຺ຖາເຣນາຕິ ອຸທ຺ເທເສນ ນິທ຺ເທເສນ ຈ. ວິຕ຺ຖາເຣນາຕິ ອຸທ຺ເທສນິທ຺ເທສປຏິນິທ຺ເທເສຫິ. ມຸທຸກນ຺ຕິ ລຫຸກໍ ອປາຍຠຍວຏ຺ຏຠຍາທີຫິ ສນ຺ຕຊ຺ຊນວເສນ ຠາຣິຍໍ ອກຕ຺ວາ. ມຸທຸຕິກ຺ຂນ຺ຕິ ນາຕິຕິກ຺ຂໍ. ສໍເວຄວຕ຺ຖູຫິ ສໍເວຄຊນນາທິວເສນ ຠາຣິຍໍ ກຕ຺ວາ. ສມຖໍ ອຸປທິສຕີຕິ ສມຖໍ ອຘິກໍ ກຕ຺ວາ ອຸປທິສຕິ, ນ ຕຖາ ວິປສ຺ສນນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນ ຫິ ເກວເລນ ສມເຖນ ສຈ຺ຈປ຺ປຏິເວໂຘ ສມ຺ຠວຕິ. ສມຖວິປສ຺ສນນ຺ຕິ ສມຘຸຣໍ ສມຖວິປສ຺ສນໍ. ວິປສ຺ສນນ຺ຕິ ສາຕິສຍໍ ວິປສ຺ສນໍ ອຸປທິສຕິ. ຍສ຺ມາ ເຈຕ຺ຖ ຕິກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິຍາທໂຍ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎຸອາທໂຍວ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຕິກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ນິສ຺ສຣຓໍ ອຸປທິສຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຘິປຎ຺ຎາສິກ຺ຂາຍາຕິ ອຘິປຎ຺ຎາສິກ຺ຂໍ.

ຍໍ ເອຕ຺ຖ ຎາຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ມຸທຸມຊ຺ຌາຘິມຕ຺ຕຕາຍ ຍໍ ຎາຓໍ, ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຣສຕ຺ຕານໍ ປຣປຸຄ຺ຄລານໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍປໂຣປຣິຍຕ຺ຕເວມຕ຺ຕຕາຎາຓນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ສ ຎາຓສ຺ສ ປວຕ຺ຕນາກາຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຍໍ ອິມໍ ຠູມິ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຍໍ ອິມໍ ຠູມິໍ ຠາວນຎ຺ຈ ຄໂຕຕິ ອຍໍ ປຸຄ຺ຄໂລ ເອວມິມໍ ສໍກິເລສວາສນໍ ໂວທານໍ ຠວງ຺ຄຎ຺ຈ ຄໂຕ ຄຈ຺ຉຕິ ຄມິສ຺ສຕິ ຈ, ກາລວຈນິຈ຺ຉາຍ ອຠາວໂຕ, ຍຖາ ທຸທ຺ຘນ຺ຕິ. ອິມາຍ ເວລາຍ ອິມສ຺ມິໍ ສມເຍ ອິມາຍ ມຸທຸມຊ຺ຌຕິກ຺ຂເຠທາຍ ອນຸສາສນິຍາ. ເອວໍຘາຕຸໂກຕິ ຫີນາທິວເສນ ເອວໍອຊ຺ຌາສໂຍ ເອວໍອຘິມຸຕ຺ຕິໂກ. ອຍຎ຺ຈສ຺ສ ອາສໂຍຕິ ອິມສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອຍໍ ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທປ຺ປກາໂຣ, ຍຖາຠູຕຎາຓານຸໂລມຂນ຺ຕິປ຺ປກາໂຣ ¶ ວາ ອາສໂຍ. ອິທຎ຺ຫິ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ອາສຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສຕ຺ຕາ ວສນ຺ຕີຕິ ອາສໂຍຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິມໍ ປນ ຠຄວາ ສຕ຺ຕານໍ ອາສຍໍ ¶ ຊານນ຺ໂຕ ເຕສໍ ທິຏ຺ຐິຄຕານໍ ວິປສ຺ສນາຎາຓກມ຺ມສ຺ສກຕຎ຺ຎາຓານຎ຺ຈ ອປ຺ປວຕ຺ຕິກ຺ຂເຓປິ ຊານາຕິ ເອວ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ – ‘‘ກາມໍ ເສວນ຺ຕຎ຺ເຎວ ຊານາຕິ ‘ອຍໍ ປຸຄ຺ຄໂລ ກາມຄຣຸໂກ ກາມາສໂຍ ກາມາຘິມຸຕ຺ໂຕ’ຕິ. ກາມໍ ເສວນ຺ຕຎ຺ເຎວ ຊານາຕິ ‘ອຍໍ ປຸຄ຺ຄໂລ ເນກ຺ຂມ຺ມຄຣຸໂກ ເນກ຺ຂມ຺ມາສໂຍ ເນກ຺ຂມ຺ມາຘິມຸຕ຺ໂຕ’ຕິ. ເນກ຺ຂມ຺ມໍ ເສວນ຺ຕຎ຺ເຎວ ຊານາຕິ… ພ຺ຍາປາທໍ… ອພ຺ຍາປາທໍ… ຖິນມິທ຺ຘໍ… ອາໂລກສຎ຺ຎໍ ເສວນ຺ຕຎ຺ເຎວ ຊານາຕິ ‘ອຍໍ ປຸຄ຺ຄໂລ ຖິນມິທ຺ຘຄຣຸໂກ ຖິນມິທ຺ຘາສໂຍ ຖິນມິທ຺ຘາຘິມຸຕ຺ໂຕ’’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໑໓).

ອຍໍ ອນຸສໂຍຕິ ອຍໍ ອິມສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ກາມຣາຄາທິໂກ ອປ຺ປຫີໂນເຍວ ອນຸສຍິຕກິເລໂສ. ອປ຺ປຫີໂນເຍວ ຫິ ຖາມຄໂຕ ກິເລໂສ ອນຸສໂຍ. ປຣສຕ຺ຕານນ຺ຕິ ປຘານສຕ຺ຕານໍ. ປຣປຸຄ຺ຄລານນ຺ຕິ ຕໂຕ ປເຣສໍ ສຕ຺ຕານໍ, ຫີນສຕ຺ຕານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອກຕ຺ຖເມວ ວາ ເອຕໍ ປທທ຺ວຍໍ ເວເນຍ຺ຍວເສນ ທ຺ວິຘາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍປໂຣປຣິຍຕ຺ຕເວມຕ຺ຕຕາຎາຓນ຺ຕິ ປຣຠາໂວ ຈ ອປຣຠາໂວ ຈ ປໂຣປຣິຍຕ຺ຕໍ ອ-ກາຣສ຺ສ ໂອກາຣໍ ກຕ຺ວາ, ຕສ຺ສ ເວມຕ຺ຕຕາ ປໂຣປຣິຍຕ຺ຕເວມຕ຺ຕຕາ. ສທ຺ຘາທີນໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ປໂຣປຣິຍຕ຺ຕເວມຕ຺ຕຕາຍ ຎາຓໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍປໂຣປຣິຍຕ຺ຕເວມຕ຺ຕຕາຎາຓນ຺ຕິ ປທວິຠາໂຄ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຕຕ຺ຖ ຍນ຺ຕິ ຍໍ ອເນກວິຫິຕສ຺ສ ປຸພ຺ເພນິວາສສ຺ສ ອນຸສ຺ສຣຓວເສນ ຠຄວໂຕ ຎາຓໍ, ອິທໍ ອຏ຺ຐມໍ ຕຖາຄຕພລນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອເນກວິຫິຕນ຺ຕິ ອເນກວິຘໍ, ອເນເກຫິ ວາ ປກາເຣຫິ ປວຕ຺ຕິຕໍ. ປຸພ຺ເພນິວາສນ຺ຕິ ອນຸສ຺ສຣິຕຸໍ ອິຈ຺ຉິຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ປເຣສຎ຺ຈ ສມນນ຺ຕຣາຕີຕໍ ຠວໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ນິວຸຕ຺ຖສນ຺ຕານໍ. ອນຸສ຺ສຣຕີຕິ ‘‘ເອກມ຺ປິ ຊາຕິໍ ທ຺ເວປິ ຊາຕິໂຍ’’ຕິ ເອວໍ ຊາຕິປຏິປາຏິຍາ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ສຣຕິ, ອນຸເທວ ວາ ສຣຕິ, ຈິຕ຺ເຕ ອຠິນິນ຺ນາມິຕມຕ຺ເຕ ເອວ ສຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠຄວໂຕ ຫິ ປຣິກມ຺ມກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ອາວຊ຺ຊນມຕ຺ເຕເນວ ສຣຕິ. ເສຍ຺ຍຖິທນ຺ຕິ ອາຣທ຺ຘປ຺ປກາຣນິທສ຺ສນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ເອກມ຺ປິ ຊາຕິນ຺ຕິ ເອກມ຺ປິ ປຏິສນ຺ຘິມູລໍ ຈຸຕິປຣິໂຍສານໍ ເອກຠວປຣິຍາປນ຺ນໍ ຂນ຺ຘສນ຺ຕານໍ. ເອສ ນໂຍ ທ຺ເວປິ ຊາຕິໂຍຕິອາທີສຸປິ.

ອເນເກປິ ສໍວຏ຺ຏກປ຺ເປຕິອາທີສຸ ປນ ປຣິຫາຍມາໂນ ກປ຺ໂປ ສໍວຏ຺ຏກປ຺ໂປ, ວຑ຺ຒມາໂນ ວິວຏ຺ຏກປ຺ໂປຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ສໍວຏ຺ເຏນ ສໍວຏ຺ຏຏ຺ຐາຍີ ¶ ຄຫິໂຕ ຕໍມູລຕ຺ຕາ, ວິວຏ຺ເຏນ ຈ ວິວຏ຺ຏຏ຺ຐາຍີ. ເອວຎ຺ຫິ ສຕິ ຍານິ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ກປ຺ປສ຺ສ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ. ກຕມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ? ສໍວຏ຺ໂຏ ສໍວຏ຺ຏຏ຺ຐາຍີ ວິວຏ຺ໂຏ ວິວຏ຺ຏຏ຺ຐາຍີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໑໕໖) ວຸຕ຺ຕານິ ¶ , ຕານິ ສພ຺ພານິ ປຣິຄ຺ຄຫິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ. ອມຸຕ຺ຣາສິນ຺ຕິອາທິ ສຣຓາກາຣທສ຺ສນໍ. ຕຕ຺ຖ ອມຸຕ຺ຣາສິນ຺ຕິ ອມຸມ຺ຫິ ສໍວຏ຺ຏກປ຺ເປ, ອມຸມ຺ຫິ ຠເວ ວາ ໂຍນິຍໍ ວາ ຄຕິຍໍ ວາ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິຍໍ ວາ ສຕ຺ຕາວາເສ ວາ ສຕ຺ຕນິກາເຍ ວາ. ເອວໍນາໂມຕິ ຕິສ຺ໂສ ວາ ຜຸສ຺ໂສ ວາ. ເອວໍໂຄຕ຺ໂຕຕິ ຠຄ຺ຄໂວ ວາ ໂຄຕໂມ ວາ. ເອວໍວຓ຺ໂຓຕິ ໂອທາໂຕ ວາ ສາໂມ ວາ. ເອວມາຫາໂຣຕິ ສາລິມໍໂສທນາຫາໂຣ ວາ ປວຕ຺ຕຜລໂຠຊໂນ ວາ. ເອວໍສຸຂທຸກ຺ຂປ຺ປຏິສໍເວທີຕິ ອເນກປ຺ປກາເຣນ ກາຍິກເຈຕສິການໍ ສາມິສນິຣາມິສປ຺ປເຠທານໍ ວາ ສຸຂທຸກ຺ຂານໍ ປຏິສໍເວທີ. ເອວມາຍຸປຣິຍນ຺ໂຕຕິ ເອວໍ ວສ຺ສສຕປຣມາຍຸປຣິຍນ຺ໂຕ ວາ ຈຕຸຣາສີຕິກປ຺ປສຫສ຺ສປຣມາຍຸປຣິຍນ຺ໂຕ ວາ. ໂສ ຕໂຕ ຈຸໂຕ ອມຸຕ຺ຣ ອຸທປາທິນ຺ຕິ ໂສ ຕໂຕ ຠວໂຕ, ສຕ຺ຕນິກາຍໂຕ ວາ ຈຸໂຕ ປຸນ ອມຸກສ຺ມິໍ ນາມ ສຕ຺ຕນິກາເຍ ອຸທປາທິໍ. ອຖ ວາ ຕຕ຺ຣາປິ ຠເວ ວາ ສຕ຺ຕນິກາເຍ ວາ ອໂຫສິໍ. ເອວໍນາໂມຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖເມວ.

໖໔. ທິພ຺ເພນາຕິອາທີສຸ ທິພ຺ພສທິສຕ຺ຕາ ທິພ຺ພໍ. ເທວຕານຎ຺ຫິ ສຸຈຣິຕກມ຺ມນິພ຺ພຕ຺ຕມ຺ປິ ປິຕ຺ຕເສມ຺ຫຣຸຫິຣາທີຫິ ອປລິພຸທ຺ຘໍ ອຸປກ຺ກິເລສວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ທູເຣປິ ອາຣມ຺ມຓຄ຺ຄຫຓສມຕ຺ຖໍ ທິພ຺ພໍ ປສາທຈກ຺ຂຸ ໂຫຕິ. ອິທມ຺ປິ ວີຣິຍຠາວນາພລນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ຎາຓຈກ຺ຂຸ ຕາທິສເມວາຕິ ທິພ຺ພສທິສຕ຺ຕາ ທິພ຺ພໍ, ທິພ຺ພວິຫາຣວເສນ ວາ ປຏິລທ຺ຘຕ຺ຕາ, ອຕ຺ຕນາ ຈ ທິພ຺ພວິຫາຣສນ຺ນິສ຺ສິຕຕ຺ຕາປິ ທິພ຺ພໍ, ອາໂລກປຣິຄ຺ຄເຫນ ມຫາຊຸຕິກຕ຺ຕາປິ ທິພ຺ພໍ, ຕິໂຣກຸຏ຺ຏາທິຄຕຣູປທສ຺ສເນນ ມຫາຄຕິກຕ຺ຕາປິ ທິພ຺ພໍ. ຕໍ ສພ຺ພໍ ສທ຺ທສຕ຺ຖານຸສາເຣນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ທສ຺ສນຏ຺ເຐນ ຈກ຺ຂຸ. ຈກ຺ຂຸກິຈ຺ຈກຣເຓນ ຈກ຺ຂຸມິວາຕິປິ ຈກ຺ຂຸ. ຈຸຕູປປາຕທສ຺ສເນນ ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘິເຫຕຸຕ຺ຕາ ວິສຸທ຺ຘໍ. ໂຍ ຫິ ຈຸຕິມຕ຺ຕເມວ ປສ຺ສຕິ, ນ ອຸປປາຕໍ, ໂສ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ໂຍ ອຸປປາຕມຕ຺ຕເມວ ປສ຺ສຕິ ນ ຈຸຕິໍ, ໂສ ນວສຕ຺ຕປາຕຸຠາວທິຏ຺ຐິໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ໂຍ ປນ ຕທຸຠຍໍ ປສ຺ສຕິ, ໂສ ຍສ຺ມາ ທຸວິຘມ຺ປິ ຕໍ ທິຏ຺ຐິຄຕໍ ອຕິວຕ຺ຕຕິ. ຕສ຺ມາສ຺ສ ຕໍ ທສ຺ສນໍ ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘິເຫຕຸ ໂຫຕິ. ຕທຸຠຍຎ຺ຈ ຠຄວາ ປສ຺ສຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຈຸຕູປປາຕທສ຺ສເນນ ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘິເຫຕຸຕ຺ຕາ ວິສຸທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ.

ເອກາທສອຸປກ຺ກິເລສວິຣຫໂຕ ¶ ວາ ວິສຸທ຺ຘໍ. ຍຖາຫ –

‘‘ໂສ ໂຂ ອຫໍ ອນຸຣຸທ຺ຘາ ‘ວິຈິກິຈ຺ຉາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປກ຺ກິເລໂສ’ຕິ ອິຕິ ວິທິຕ຺ວາ ວິຈິກິຈ຺ຉໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປກ຺ກິເລສໍ ປຊຫິໍ. ‘ອມນສິກາໂຣ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປກ຺ກິເລໂສ… ຖິນມິທ຺ຘໍ… ຉມ຺ຠິຕຕ຺ຕໍ… ອຸປ຺ປິລໍ… ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລໍ… ອຈ຺ຈາຣທ຺ຘວີຣິຍໍ… ອຕິລີນວີຣິຍໍ… ອຠິຊປ຺ປາ… ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎາ… ອຕິນິຊ຺ຌາຍິຕຕ຺ຕໍ ຣູປານໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປກ຺ກິເລໂສ’ຕິ ¶ ອິຕິ ວິທິຕ຺ວາ ອຕິນິຊ຺ຌາຍິຕຕ຺ຕໍ ຣູປານໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປກ຺ກິເລສໍ ປຊຫິ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໒໔໒) ເອວມາທິ.

ຕເທວໍ ເອກາທສອຸປກ຺ກິເລສວິຣຫໂຕ ວາ ວິສຸທ຺ຘໍ. ມນຸສ຺ສູປຈາຣໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຣູປທສ຺ສເນນ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມານຸສກໍ, ມໍສຈກ຺ຂຸໍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕຕ຺ຕາ ວາ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມານຸສກໍ. ເຕນ ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ວິສຸທ຺ເຘນ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມານຸສເກນ.

ສຕ຺ເຕ ປສ຺ສຕີຕິ ມນຸສ຺ໂສ ມນຸສ຺ສໍ ມໍສຈກ຺ຂຸນາ ວິຍ ສຕ຺ເຕ ປສ຺ສຕິ ໂອໂລເກຕິ. ຈວມາເນ ອຸປປຊ຺ຊມາເນຕິ ເອຕ຺ຖ ຈຸຕິກ຺ຂເຓ ອຸປປຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ວາ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາປິ ທຏ຺ຐຸໍ ນ ສກ຺ກາ. ເຍ ປນ ອາສນ຺ນຈຸຕິກາ ອິທານິ ຈວິສ຺ສນ຺ຕິ, ເຍ ຈ ຄຫິຕປຏິສນ຺ຘິກາ ສມ຺ປຕິ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ, ເຕ ‘‘ຈວມານາ ອຸປປຊ຺ຊມານາ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ. ເຕ ເອວຣູເປ ຈວມາເນ ອຸປປຊ຺ຊມາເນ. ຫີເນຕິ ໂມຫນິສ຺ສນ຺ທຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຫີນຊາຕິກຸລໂຠຄາທິວເສນ ຫີຬິເຕ ປຣິຠູເຕ. ປຓີເຕຕິ ອໂມຫນິສ຺ສນ຺ທຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕພ຺ພິປຣີເຕ. ສຸວຓ຺ເຓຕິ ອໂທສນິສ຺ສນ຺ທຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິຏ຺ຐກນ຺ຕມນາປວຓ຺ຓຍຸຕ຺ເຕ. ທຸພ຺ພຓ຺ເຓຕິ ໂທສນິສ຺ສນ຺ທຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອນິຏ຺ຐາກນ຺ຕາມນາປວຓ຺ຓຍຸຕ຺ເຕ ອຠິຣູເປ ວິຣູເປ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸຄເຕຕິ ສຸຄຕິຄເຕ, ອໂລຠນິສ຺ສນ຺ທຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວາ ອຑ຺ເຒ ມຫທ຺ຘເນ. ທຸຄ຺ຄເຕຕິ ທຸຄ຺ຄຕິຄເຕ, ໂລຠນິສ຺ສນ຺ທຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວາ ທລິທ຺ເທ ອປ຺ປນ຺ນປານໂຠຊເນ. ຍຖາກມ຺ມູປເຄຕິ ຍໍ ຍໍ ກມ຺ມໍ ອຸປຈິຕໍ, ເຕນ ເຕນ ອຸປຄເຕ. ຕຕ຺ຖ ປຸຣິເມຫິ ‘‘ຈວມາເນ’’ຕິອາທີຫິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸກິຈ຺ຈໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມິນາ ປນ ປເທນ ຍຖາກມ຺ມູປຄຎາຓກິຈ຺ຈໍ. ຍຖາກມ຺ມູປຄຎາຓອນາຄຕໍສຎາຓານິ ຈ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸປາທກາເນວ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ສເຫວ ອິຊ຺ຌນ຺ຕິ.

ກາຍທຸຈ຺ຈຣິເຕນາຕິອາທີສຸ ທຸຏ຺ຐຸ ຈຣິຕໍ, ທຸຏ຺ຐໍ ວາ ຈຣິຕໍ ກິເລສປູຕິກຕ຺ຕາ ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ. ກາເຍນ ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ, ກາຍໂຕ ວາ ປວຕ຺ຕໍ ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕໍ. ເອວໍ ວຈີມໂນທຸຈ຺ຈຣິຕານິປິ ທຏ຺ຐພ຺ພານິ. ສມນ຺ນາຄຕາຕິ ສມງ຺ຄີຠູຕາ. ອຣິຍານໍ ¶ ອຸປວາທກາຕິ ພຸທ຺ຘາທີນໍ ອຣິຍານໍ, ອນ຺ຕມໂສ ຄິຫິໂສຕາປນ຺ນານມ຺ປິ ອນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸນາ ວາ ຄຸຓປຣິຘໍສເນນ ວາ ອຸປວາທກາ ອກ຺ໂກສກາ ຄຣຫກາ. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກາຕິ ວິປຣີຕທສ຺ສນາ. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກມ຺ມສມາທານາຕິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິເຫຕຸຠູຕສມາທິນ຺ນນານາວິຘກມ຺ມາ. ເຍ ຈ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິມູລເກສຸ ກາຍກມ຺ມາທີສຸ ອຎ຺ເຎປິ ສມາທເປນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ວຈີມໂນທຸຈ຺ຈຣິຕຄ຺ຄຫເຓນ ອຣິຍູປວາທມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐີສຸ ຄຫິຕາສຸປິ ເຕສໍ ປຸນ ວຈນໍ ມຫາສາວຊ຺ຊຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ມຫາສາວຊ຺ໂຊ ຫິ ອຣິຍູປວາໂທ ອານນ຺ຕຣິຍສທິໂສ. ຍຖາຫ –

‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ ¶ , ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຠິກ຺ຂຸ ສີລສມ຺ປນ຺ໂນ ສມາຘິສມ຺ປນ຺ໂນ ປຎ຺ຎາສມ຺ປນ຺ໂນ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ອຎ຺ຎໍ ອາຣາເຘຍ຺ຍ, ເອວໍສມ຺ປທມິທໍ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ວທາມິ ຕໍ ວາຈໍ ອປ຺ປຫາຍ ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອປ຺ປຫາຍ ຕໍ ທິຏ຺ຐິໍ ອປ຺ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຍຖາຠຕໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ເອວໍ ນິຣເຍ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໔໙).

ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໂຕ ຈ ມຫາສາວຊ຺ຊຕຣໍ ນາມ ອຎ຺ຎໍ ນຕ຺ຖິ. ຍຖາຫ –

‘‘ນາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຎ຺ຎໍ ເອກຘມ຺ມມ຺ປິ ສມນຸປສ຺ສາມິ ເອວໍ ມຫາສາວຊ຺ຊຕຣໍ, ຍຖຍິທໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິປຣມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ວຊ຺ຊານີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໓໑໐).

ກາຍສ຺ສ ເຠທາຕິ ອຸປາທິນ຺ນກ຺ຂນ຺ຘປຣິຈ຺ຈາຄາ. ປຣໍ ມຣຓາຕິ ຕທນນ຺ຕຣໍ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕກ຺ຂນ຺ຘຄ຺ຄຫເຓ. ອຖ ວາ ກາຍສ຺ສ ເຠທາຕິ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອຸປຈ຺ເຉທາ. ປຣໍ ມຣຓາຕິ ຈຸຕິໂຕ ອຸທ຺ຘໍ. ອປາຍນ຺ຕິອາທິ ສພ຺ພໍ ນິຣຍເວວຈນໍ. ນິຣໂຍ ຫິ ສຄ຺ຄໂມກ຺ຂເຫຕຸຠູຕາ ປຸຎ຺ຎສມ຺ມຕາ ອຍາ ອເປຕຕ຺ຕາ, ສຸຂານໍ ວາ ອາຍສ຺ສ ອຠາວາ ອປາໂຍ. ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຄຕິ ປຏິສຣຓນ຺ຕິ ທຸຄ຺ຄຕິ, ໂທສພຫຸລຕາຍ ວາ ທຸຏ຺ເຐນ ກມ຺ມຸນາ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ຄຕິ ທຸຄ຺ຄຕິ. ວິວສາ ນິປຕນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ທຸກ຺ກຏກາຣິໂນຕິ ວິນິປາໂຕ. ນຕ຺ຖິ ເອຕ຺ຖ ອສ຺ສາທສຎ຺ຎິໂຕ ອໂຍຕິ ນິຣໂຍ.

ອຖ ວາ ອປາຍຄ຺ຄຫເຓນ ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິໍ ທີເປຕິ, ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິ ຫິ ອປາໂຍ, ສຸຄຕິໂຕ ອເປຕຕ຺ຕາ. ນ ທຸຄ຺ຄຕິ, ມເຫສກ຺ຂານໍ ນາຄຣາຊາທີນໍ ສມ຺ຠວໂຕ. ທຸຄ຺ຄຕິຄ຺ຄຫເຓນ ເປຕ຺ຕິວິສຍໍ ທີເປຕິ, ໂສ ຫິ ອປາໂຍ ເຈວ ທຸຄ຺ຄຕິ ຈ ສຸຄຕິໂຕ ອເປຕຕ຺ຕາ, ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຈ ຄຕິຠູຕຕ຺ຕາ. ນ ຕຸ ວິນິປາໂຕ ອສຸຣສທິສໍ ອວິນິປຕິຕຕ຺ຕາ. ເປຕມຫິທ຺ຘິການຎ຺ຫິ ¶ ວິມານານິປິ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ. ວິນິປາຕຄ຺ຄຫເຓນ ອສຸຣກາຍໍ ທີເປຕິ, ໂສ ຫິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນຕ຺ເຖນ ອປາໂຍ ເຈວ ທຸຄ຺ຄຕິ ຈ ສຸຂສມຸສ຺ສເຍຫິ ວິນິປາຕຕ຺ຕາ ວິນິປາໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ນິຣຍຄ຺ຄຫເຓນ ອວີຈິອາທິອເນກປ຺ປກາຣໍ ນິຣຍເມວ ທີເປຕິ. ອຸປປນ຺ນາຕິ ອຸປຄຕາ, ຕຕ຺ຖ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ສຸກ຺ກປກ຺ໂຂ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ເອຕ຺ຖ ສຸຄຕິຄ຺ຄຫເຓນ ມນຸສ຺ສຄຕິມ຺ປິ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ສຄ຺ຄຄ຺ຄຫເຓນ ເທວຄຕິໍ ເອວ. ຕຕ຺ຖ ສຸນ຺ທຣາ ຄຕີຕິ ສຸຄຕິ. ຣູປາທີຫິ ວິສເຍຫິ ສຸຏ຺ຐຸ ອຄ຺ໂຄຕິ ສຄ຺ໂຄ. ໂສ ¶ ສພ຺ໂພປິ ລຸຊ຺ຊນປລຸຊ຺ຊນຏ຺ເຐນ ໂລໂກຕິ ອຍໍ ວຈນຕ຺ໂຖ. ອມຸກາຍ ກປ຺ປໂກຏິຍໍ ອຸປຈິຕໍ ເຕນາຍໍ ເອຕຣຫິ, ອນາຄເຕ ວາ ສຄ຺ຄູປໂຄ ອປາຍູປໂຄ ຈາຕິ ອຏ຺ຐມນວມພລຎາຓກິຈ຺ຈໍ ເອກຊ຺ຌໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ສິຕໍ. ຕຖາ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ເສວາຕິອາທີສຸປິ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ອິມານິ ຠຄວໂຕ ທ຺ເວ ຎາຓານີ’’ຕິ.

ນິຫໂຕ ມາໂຣ ໂພຘິມູເລຕິ ນິຫໂຕ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ໂນ ກິເລສມາໂຣ ໂພຘິຣຸກ຺ຂມູເລ. ອິທໍ ຠຄວໂຕ ທສມໍ ພລນ຺ຕິ ອິທໍ ກິເລສມາຣສ຺ສ ຫນນໍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນໍ ຠຄວໂຕ ທສມໍ ພລໍ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ສພ຺ພາສວປຣິກ຺ຂຍໍ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ຍທາ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ ສວາສນາ ສພ຺ເພ ອາສວາ ເຂປິຕາ, ຕທາ ຠຄວຕາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ອຘິຄຕໍ ນາມ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຍໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາ ປຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຍໍ ຕາເວຕ຺ຖ ອາຈຣິຍານໍ ສມານຕ຺ຖກຖາ. ປຣວາທີ ປນາຫ – ‘‘ທສພລຎາຓໍ ນາມ ປາຏິເອກ຺ກໍ ນຕ຺ຖິ, ຍສ຺ມາ ‘ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາ ປຕ຺ຕາ ວິທິຕາ ສພ຺ພຘມ຺ມາ’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ເສວາຍໍ ປເຠໂທ’’ຕິ, ຕໍ ນ ຕຖາ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຎ຺ຎເມວ ຫິ ທສພລຎາຓໍ, ອຎ຺ຎໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ. ທສພລຎາຓຎ຺ຫິ ສກສກກິຈ຺ຈເມວ ຊານາຕິ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ຕມ຺ປິ ຕໂຕ ອວເສສມ຺ປິ ຊານາຕິ. ທສພລຎາເຓສຸ ຫິ ປຐມໍ ກາຣຓາກາຣຓເມວ ຊານາຕິ. ທຸຕິຍໍ ກມ຺ມປຣິຈ຺ເຉທເມວ, ຕຕິຍໍ ຘາຕຸນານຕ຺ຕກາຣຓເມວ, ຈຕຸຕ຺ຖໍ ອຊ຺ຌາສຍາຘິມຸຕ຺ຕິເມວ, ປຎ຺ຈມໍ ກມ຺ມວິປາກນ຺ຕຣເມວ, ຉຏ຺ຐໍ ຌານາທີຫິ ສທ຺ຘິໍ ເຕສໍ ສໍກິເລສາທິເມວ, ສຕ຺ຕມໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ຕິກ຺ຂມຸທຸຠາວເມວ, ອຏ຺ຐມໍ ປຸພ຺ເພນິວຸຕ຺ຖກ຺ຂນ຺ຘສນ຺ຕຕິເມວ, ນວມໍ ສຕ຺ຕານໍ ຈຸຕູປປາຕເມວ, ທສມໍ ສຈ຺ຈປຣິຈ຺ເຉທເມວ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ປນ ເອເຕຫິ ຊານິຕພ຺ພຎ຺ຈ ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິຎ຺ຈ ປຊານາຕິ. ເອເຕສໍ ປນ ກິຈ຺ຈໍ ສພ຺ພໍ ນ ກໂຣຕິ ¶ . ຕຎ຺ຫິ ຌານໍ ຫຸຕ຺ວາ ອປ຺ເປຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ອິທ຺ຘິ ຫຸຕ຺ວາ ວິກຸພ຺ພິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ມຄ຺ໂຄ ຫຸຕ຺ວາ ກິເລເສ ເຂເປຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ.

ອປິຈ ປຣວາທີ ເອວໍ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ ‘‘ທສພລຎາຓໍ ນາເມຕໍ ສວິຕກ຺ກສວິຈາຣໍ ອວິຕກ຺ກວິຈາຣມຕ຺ຕໍ ອວິຕກ຺ກອວິຈາຣໍ ກາມາວຈຣໍ ຣູປາວຈຣໍ ອຣູປາວຈຣໍ ໂລກິຍໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣ’’ນ຺ຕິ. ຊານນ຺ໂຕ ‘‘ປຏິປາຏິຍາ ສຕ຺ຕ ສວິຕກ຺ກສວິຈາຣານີ’’ຕິ ວກ຺ຂຕິ, ຕໂຕ ປຣານິ ທ຺ເວ ອວິຕກ຺ກອວິຈາຣານີຕິ, ອາສວກ຺ຂຍຎາຓໍ ສິຍາ ສວິຕກ຺ກສວິຈາຣໍ, ສິຍາ ອວິຕກ຺ກວິຈາຣມຕ຺ຕໍ, ສິຍາ ອວິຕກ຺ກອວິຈາຣນ຺ຕິ. ຕຖາ ປຏິປາຏິຍາ ສຕ຺ຕ ກາມາວຈຣານິ, ຕໂຕ ¶ ທ຺ເວ ຣູປາວຈຣານິ, ອວສາເນ ເອກໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ວກ຺ຂຕິ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ປນ ສວິຕກ຺ກສວິຈາຣເມວ ກາມາວຈຣເມວ ໂລກິຍເມວາຕິ ນິຏ຺ຐເມຕ຺ຖ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ.

ວິຈຍຫາຣສມ຺ປາຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖໕. ເອວໍ ນານານເຍຫິ ວິຈຍຫາຣສມ຺ປາຕໍ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ອິທານິ ຍຸຕ຺ຕິຫາຣສມ຺ປາຕາທີນິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ຍຸຕ຺ຕິຫາຣສມ຺ປາໂຕ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຕສ຺ມາ ຣກ຺ຂິຕຈິຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ຄາຖາຍ ປທຕ຺ໂຖ ວິຕ຺ຖາຣິໂຕເຍວ. ຣກ຺ຂິຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປໂຄຈໂຣ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ມນຈ຺ຉຏ຺ຐານິ ທ຺ວາຣານິ ສຕິກວາເຏນ ປິທຫິຕ຺ວາ ວິຫຣນ຺ຕສ຺ສ ກາມວິຕກ຺ກາທີນໍ ມິຈ຺ຉາສງ຺ກປ຺ປານໍ ອວສໂຣ ເອວ ນຕ຺ຖີຕິ ເນກ຺ຂມ຺ມວິຕກ຺ກາທິໂກ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ໂປ ເອວ ຕສ຺ສ ໂຄຈໂຣ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ຍຸຕ຺ຕິຍາ ຆເຏຕິ ສໍສນ຺ທຕິ ສເມຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປໂຄຈໂຣ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປໂຄຈໂຣ ປຸຄ຺ຄໂລ ອວິປຣີຕເມວ ວິຕກ຺ກໂຕ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ຠວິສ຺ສຕິ. ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິສງ຺ຂາຕໍ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ ປຸຣກ຺ຂຕ຺ວາ ວິຫຣນ຺ໂຕ ມຄ຺ຄຎາເຓນ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຂນ຺ຘານໍ ອຸທຍພ຺ພຍໍ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ປຏິວິຊ຺ຌິສ຺ສຕິ. ຕຖາ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ໂຕ ຈ ທຸກ຺ຂສຠາວຕ຺ຕາ ທຸຄ຺ຄຕິສງ຺ຂາຕາ ສພ຺ພາ ຠວຄຕິໂຍ ຊຫິສ຺ສຕິ, ຕໂຕ ເອວ ສພ຺ພໍ ວິນິປາຕຠຍໍ ສໍສາຣຠຍຎ຺ຈ ສມຕິກ຺ກມິສ຺ສຕີຕິ ສພ຺ໂພປິ ຈາຍມຕ຺ໂຖ ຍຸຕ຺ໂຕ ເອວາຕິ.

ຍຸຕ຺ຕິຫາຣສມ຺ປາຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖໖. ສກສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ¶ ວິຍ ສຸສໍວິຫິຕສງ຺ກປ຺ໂປ ຠວຕິ. ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ຄຸຕ຺ຕທ຺ວາຣຕາ ສຸຈຣິຕປາຣິປູຣິຍາ ອາສນ຺ນກາຣຓນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ຣກ຺ຂິຕຈິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ຕິຓ຺ຓໍ ສຸຈຣິຕານໍ ປທຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ‘‘ຣກ຺ຂິຕຈິຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ອິທໍ ຕິຓ຺ຓໍ ສຸຈຣິຕານໍ ປທຏ຺ຐານວຈນນ຺ຕິ. ເນກ຺ຂມ຺ມສງ຺ກປ຺ປາທິພຫຸລສ຺ສ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທິນີວຣຓປ຺ປຫານໍ ສຸກຣນ຺ຕິ ເນກ຺ຂມ຺ມສງ຺ກປ຺ປາທໂຍ ສມຖສ຺ສ ອາສນ຺ນກາຣຓນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປໂຄຈໂຣຕິ ສມຖສ຺ສ ປທຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ. ກມ຺ມສ຺ສກຕາສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍໍ ສປ຺ປຈ຺ຈຍນາມຣູປທສ຺ສນສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍຎ຺ຈ ຐິໂຕ ອຕ຺ຕາຘີນໍ ສໍສາຣທຸກ຺ຂໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ຕທຕິກ຺ກມນຸປາຍໍ ວິປສ຺ສນໍ ອາຣຠຕີຕິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິວິປສ຺ສນາຍ ວິເສສກາຣຓນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິປຸເຣກ຺ຂາໂຣຕິ ວິປສ຺ສນາຍ ປທຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ. ອຸທຍພ຺ພຍທສ຺ສນໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາເປນ຺ໂຕ ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍາມໍ ¶ ໂອກ຺ກມຕີຕິ ຕໍ ປຐມມຄ຺ຄາຘິຄມສ຺ສ ກາຣຓນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ຎຕ຺ວານ ອຸທຍພ຺ພຍນ຺ຕິ ທສ຺ສນຠູມິຍາ ປທຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ. ອາໂລກສຎ຺ຎາມນສິກາຣາທີຫິ ຖິນມິທ຺ຘສ຺ສ ອຠິຠວນໍ ວີຣິຍສ຺ສ ອາສນ຺ນກາຣຓນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ຖິນມິທ຺ຘາຠິຠູ ຠິກ຺ຂູຕິ ວີຣິຍສ຺ສ ປທຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ. ຍທິປິ ອຣິຍມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ປຫານຠາວນາ ສມານກາລາ ເອກາຠິສມຍສ຺ສ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ, ຕຖາປິ ປຫາຕພ຺ພສ຺ສ ປຫານາຠາເວ ຠາວນາປາຣິປູຣີ ນຕ຺ຖີຕິ ປຫານນິມິຕ຺ຕາ ວິຍ ກຕ຺ວາ ຠາວນາ ວຸຕ຺ຕາ ‘‘ສພ຺ພາ ທຸຄ຺ຄຕິໂຍ ຊເຫຕິ ຠາວນາຍ ປທຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ‘‘ສພ຺ພາ ທຸຄ຺ຄຕິໂຍ ຊເຫ’’ຕິ ອິທໍ ຠຄວໂຕ ວຈນໍ ໂຍຄີນໍ ອຸສ຺ສາຫຊນນຕ຺ຖໍ ອານິສໍສກິຕ຺ຕນໍ ໂຫຕີຕິ ຠາວນາຍ ວິເສສກາຣຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສພ຺ພາ…ເປ… ປທຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ.

ປທຏ຺ຐານຫາຣສມ຺ປາຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖໗. ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ຄຸຕ຺ຕທ຺ວາຣຕາ ສຕິສໍວໂຣ, ສຕິພເລນ ຈ ເນກ຺ຂມ຺ມວິຕກ຺ກາທິພຫຸໂລ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຕສ຺ມາ ຣກ຺ຂິຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປໂຄຈໂຣຕິ ອິທໍ ສຕິນ຺ທ຺ຣິຍ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ‘‘ຕສ຺ມາ ຣກ຺ຂິຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປໂຄຈໂຣ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຣກ຺ຂິຕຈິຕ຺ຕຕາຍ ຈ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປໂຄຈຣຕາ ກາຣຓູປຈາເຣນ ¶ ອິທໍ ສຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ຄຫິຕານິ ຠວນ຺ຕິ ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍລກ຺ຂເຓນ ວິມຸຕ຺ຕິປຣິປາຈນຠາເວນ ວາ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຄຫິໂຕ ຠວຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ມຄ຺ຄລກ຺ຂເຓນ ຄຫຓໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍນ຺ຕິ ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ກາຣຓໂຕ ຄຫຓໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິໂຕ ຫິ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ໂປ ປຠວຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໂຕ ເອວ ຄຫິໂຕ ຠວຕິ ອຣິໂຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄຕິ ວຕ຺ວາ ວິມຸຕ຺ຕິວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນານິປິ ວຸຕ຺ຕານິ.

ລກ຺ຂຓຫາຣສມ຺ປາຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖໘. ຣກ຺ຂີຍຕີຕິ ຣກ຺ຂິຕໍ. ອິທໍ ປທວເສນ ນິພ຺ພຈນໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ອຕ຺ຖວເສນ ນິພ຺ພຈເນ ວຸຕ຺ເຕ ປທວເສນ ນິພ຺ພຈນໍ ວຸຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຣກ຺ຂິຕໍ ປຣິປາລີຍຕີຕິ ເອສາ ນິຣຸຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ອາທ຺ຍຕ຺ໂຖ, ປກາເຣ ວາ. ເຕນ ເອວມາທິກາ ເອວໍປກາຣາ ວາ ເອສາ ນິຣຸຕ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ຈິນ຺ເຕຕີຕິ ຈິຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕານໍ ຈິໂນຕີຕິ ຈິຕ຺ຕໍ, ປຈ຺ຈເຍຫິ ¶ ຈິຕນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ, ຈິຕ຺ຕວິຈິຕ຺ຕຏ຺ເຐນ ຈິຕ຺ຕໍ, ຈິຕ຺ຕກຣຓຏ຺ເຐນ ຈິຕ຺ຕໍ. ສມ຺ມາ ສງ຺ກປ຺ເປຕີຕິ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ໂປຕິອາທິນາ ນິຣຸຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອຍໍ ເອຕ຺ຖ ຠຄວໂຕ ອຘິປ຺ປາໂຍຕິ ‘‘ຣກ຺ຂິຕຈິຕ຺ໂຕ ອສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣາທໂຍ ທຸຄ຺ຄຕິປຫານຎ຺ຈ ວທໂຕ ຠຄວໂຕ ເອຕ຺ຖ ຄາຖາຍໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ໂກກາລິໂກ ຫີຕິອາທິ ນິທານນິທ຺ເທໂສ. ຕຕ຺ຖ ຫິ-ສທ຺ໂທ ກາຣເຓ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍສ຺ມາ ໂກກາລິໂກ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໘໑; ອ. ນິ. ໑໐.໘໙; ສຸ. ນິ. ໂກກາລິກສຸຕ຺ຕ) ອຣກ຺ຂິຕຈິຕ຺ຕຕາຍ ອຄ຺ຄສາວເກສຸ ຈິຕ຺ຕໍ ປໂທເສຕ຺ວາ ປທຸມນິຣຍໍ ອຸປປນ຺ໂນ, ຕສ຺ມາ ທຸຄ຺ຄຕິໂຍ ຊຫິຕຸກາໂມ ຣກ຺ຂິຕຈິຕ຺ໂຕ ອສ຺ສາຕິ ຠຄວາ ສຕິອາຣກ຺ເຂນ ເຈຕສາ ສມນ຺ນາຄໂຕ ສພ຺ພາ ທຸຄ຺ຄຕິໂຍ ຊຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸຕ຺ຕມ຺ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຕິຍາ ຈິຕ຺ຕໍ ຣກ຺ຂິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ເທສນານຸສນ຺ຘິທສ຺ສນໍ.

ຈຕຸພ຺ຍູຫຫາຣສມ຺ປາຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖໙. ເນກ຺ຂມ຺ມສງ຺ກປ຺ປພຫຸໂລ ¶ ກສິຓວເສນ ເມຕ຺ຕາທິວເສນ ວາ ລທ຺ຘາຍ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາສງ຺ຂາຕາຍ ຈິຕ຺ຕມຎ຺ຊູສາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ສມາຘິໍເຍວ ວາ ຍຖາລທ຺ຘໍ ສໍກິເລສໂຕ ຣກ຺ຂິຕຈິຕ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຕສ຺ມາ ຣກ຺ຂິຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປໂຄຈໂຣຕິ ອຍໍ ສມໂຖ’’ຕິ. ປຎ຺ຎາປຘານາ ວິປສ຺ສນາຕິ ອາຫ – ‘‘ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິປຸເຣກ຺ຂາໂຣຕິ ອຍໍ ວິປສ຺ສນາ’’ຕິ. ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ທຸກ຺ຂສຈ຺ເຈ ປຣິຎ຺ຎາເຕ ອຸທຍພ຺ພຍທສ຺ສນໍ ມຕ຺ຖກປ຺ປຕ຺ຕໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຎຕ຺ວານ ອຸທຍພ຺ພຍນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂປຣິຎ຺ຎາ’’ຕິ. ‘‘ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ສມຸທຍຘມ຺ມໍ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ນິໂຣຘຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ຫິ ມຄ຺ຄຎາຓສ຺ສ ປວຕ຺ຕິທສ຺ສນາຕິ. ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານີຕິ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມວເສນ ອາວຏ຺ຏນໍ ນິຏ຺ຐເປຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຸຣິເມນ ສຈ຺ຈທ຺ວຍຏ຺ຐປເນນ ວິສຠາຄຘມ຺ມວເສນ, ປຈ຺ຉິເມນ ສຠາຄຘມ຺ມວເສນ ອາວຏ຺ຏນນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອາວຏ຺ຏຫາຣສມ຺ປາຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗໐. ກຸສລປກ຺ໂຂ ¶ ກຸສລປກ຺ເຂນ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ໂພຕິ ຣກ຺ຂິຕຈິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ສຕິສໍວໂຣ, ໂສ ຉພ຺ພິໂຘ ທ຺ວາຣວເສນ ຈກ຺ຂຸທ຺ວາຣສໍວໂຣ ຍາວ ມໂນທ຺ວາຣສໍວໂຣຕິ. ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ໂປ ຕິວິໂຘ – ເນກ຺ຂມ຺ມສງ຺ກປ຺ໂປ, ອພ຺ຍາປາທສງ຺ກປ຺ໂປ, ອວິຫິໍສາສງ຺ກປ຺ໂປຕິ. ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ອຏ຺ຐວິຘາ ທຸກ຺ເຂ ຎາຓໍ…ເປ… ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍຕາປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ຘມ຺ເມສຸ ຎາຓນ຺ຕິ. ອຸທຍພ຺ພຍຎາຓໍ ປຎ຺ຎາສວິຘໍ ອວິຊ຺ຊາສມຸທຍາ ຣູປສມຸທໂຍ…ເປ… ວິປຣິຓາມລກ຺ຂຓໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕປິ ວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ວຍໍ ປສ຺ສຕິ. ຖິນມິທ຺ຘາຠິຠວນໍ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ຈຕຸມຄ຺ຄວເສນ. ຕຕ຺ຖ ສຕິສໍວໂຣ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣວເສນ ທຸວິໂຘ. ເຕສຸ ໂລກິໂຍ ກາມາວຈໂຣວ, ໂລກຸຕ຺ຕໂຣ ທສ຺ສນຠາວນາເຠທໂຕ ທຸວິໂຘ. ເອກເມໂກ ເຈຕ຺ຖ ຈຕຸສຕິປຏ຺ຐານເຠທໂຕ ຈຕຸພ຺ພິໂຘ. ເອສ ນໂຍ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປາທີສຸປິ.

ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ໂປ ປຐມຊ຺ຌານວເສນ ຣູປາວຈໂຣຕິປິ ນີຫຣິຕພ຺ໂພ. ປທຏ຺ຐານວິຠາໂຄ ປທຏ຺ຐານຫາຣສມ຺ປາເຕ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ¶ . ອກຸສລປກ຺ເຂ ອສໍວໂຣ ຈກ຺ຂຸອສໍວໂຣ…ເປ… ກາຍອສໍວໂຣ, ໂຈປນກາຍອສໍວໂຣ, ວາຈາອສໍວໂຣ, ມໂນອສໍວໂຣຕິ ອຏ຺ຐວິໂຘ. ມິຈ຺ຉາສງ຺ກປ຺ໂປ ກາມວິຕກ຺ກາທິວເສນ ຕິວິໂຘ. ອຎ຺ຎາຓໍ ‘‘ທຸກ຺ເຂ ອຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອຏ຺ຐວິຘາ ວິຠຕ຺ຕໍ. ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິປຏິປກ຺ຂໂຕ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ ທ຺ວາສຏ຺ຐິວິເຘນ ເວທິຕພ຺ພາ. ຖິນມິທ຺ຘໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຠູມິໂຕ ປຎ຺ຈວິຘນ຺ຕິ ເອວໍ ອກຸສລປກ຺ເຂ ວິຠຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ວິຠຕ຺ຕິຫາຣສມ຺ປາຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗໑. ປຣິວຕ຺ຕນຫາເຣ ອາວຏ຺ຏຫາເຣ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສມຖວິປສ຺ສນານິທ຺ຘາຣຓໍ ອກຕ຺ວາ ‘‘ສມຖວິປສ຺ສນາຍ ຠາວິຕາຍາ’’ຕິ ອາຫ. ໂລກິຍາ ເຈຕ຺ຖ ສມຖວິປສ຺ສນາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ປຏິປກ຺ເຂນາຕິ ‘‘ອຣກ຺ຂິເຕນ ຈິຕ຺ເຕນາ’’ຕິ ຄາຖາຍ ປຏິປກ຺ເຂນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຖ ວາ ວິຠຕ຺ຕິຫາເຣ ນິທ຺ທິຏ຺ຐສ຺ສ ອກຸສລປກ຺ຂສ຺ສ ປຏິປກ຺ເຂນາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປຣິວຕ຺ຕນຫາຣສມ຺ປາຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗໒. ‘‘ມານສໍ ¶ ຫທຍໍ ປຓ຺ຑຣໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ໂຘ ມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕູ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໖) ຈ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ເວວຈນໍ. ‘‘ຕກ຺ໂກ ວິຕກ຺ໂກ ສງ຺ກປ຺ໂປ ອປ຺ປນາ ພ຺ຍປ຺ປນາ ເຈຕໂສ ອຠິນິໂຣປນາ’’ຕິ ຈ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປສ຺ສ. ‘‘ປຎ຺ຎາ ປຊານນາ ວິຈໂຍ ປວິຈໂຍ’’ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ໑໖) ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ. ‘‘ຖິນໍ ຖິຍນາ ຖິຍິຕຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອກລ຺ລຕາ ອກມ຺ມຎ຺ຎຕາ ໂອນາໂຫ ປຣິນາໂຫ ອນ຺ໂຕສງ຺ໂກໂຈ’’ຕິ ຖິນສ຺ສ. ‘‘ອກລ຺ລຕາ ອກມ຺ມຎ຺ຎຕາ ກາຍາລສິຍໍ ສຸປ຺ຍໍ ສຸປ຺ຍນາ ສຸປິຕຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ສ. ໑໑໖໓) ມິທ຺ຘສ຺ສ. ‘‘ຠິກ຺ຂໂກ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໔໕) ຠິກ຺ຂຸປທສ຺ສ. ‘‘ທຸຄ຺ຄຕິ ອປາໂຍ ວິນິປາໂຕ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໍ ສໍສາໂຣ’’ຕິອາທິນາ ທຸຄ຺ຄຕິຍາ ເວວຈນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ເວວຈນຫາຣສມ຺ປາຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗໓. ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ¶ ຣກ຺ຂນ຺ຕິຍາ ສຕິຍາ ຣກ຺ຂິຍມານໍ ຈິຕ຺ຕໍ ຕສ຺ສາ ອຘິຏ຺ຐານໍ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຣກ຺ຂິຕຈິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ປທຏ຺ຐານປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ສຕິຍາ’’ຕິ. ເສສໍ ອິມສ຺ມິໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຫາຣສມ຺ປາເຕ ອິໂຕ ປເຣສຸ ໂອຕຣຓໂສຘນຫາຣສມ຺ປາເຕສຸປິ ອປຸພ຺ພໍ ນຕ຺ຖິ. ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຫາຣສມ຺ປາຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗໖. ອຘິຏ຺ຐານຫາຣສມ຺ປາເຕ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ນາມ ຍໍ ທຸກ຺ເຂ ຎາຓນ຺ຕິອາທິນາ ຈຕຸສຈ຺ຈເຫຕຸເຫຕຸສມຸປ຺ປນ຺ນປຈ຺ຈຍປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນສງ຺ຂາຕສ຺ສ ວິສຍສ຺ສ ວເສນ ເວມຕ຺ຕຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຸນ ຍໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຍຖາຠູຕໍ ຎາຓທສ຺ສນນ຺ຕິ ປາຬິປາຬິອຕ຺ຖານໍ ອວສິຏ຺ຐວິສຍວເສເນວ ເວມຕ຺ຕຕໍ ທີເປຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ສຈ຺ຈາຄມນນ຺ຕິ ຍໍ ສຈ຺ຈໂຕ ອວິປຣີຕໂຕ ວິສຍສ຺ສ ອາຄມນໍ, ອຘິຄໂມຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຍໍ ປຈ຺ຈາຄມນ’’ນ຺ຕິປິ ປາໂຐ, ຕສ຺ສ ຍໍ ປຏິປາຏິວິສຍສ຺ສ ອາຄມນໍ, ຕໍຕໍວິສຍາຘິຄໂມຕິ ອຕ຺ໂຖ ¶ . ເສສເມຕ຺ຖ ປຣິກ຺ຂາຣສມາໂຣປນຫາຣສມ຺ປາເຕສຸ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ອຘິຏ຺ຐານຫາຣສມ຺ປາຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອປິ ເຈຕ຺ຖ ຫາຣສມ຺ປາຕນິທ຺ເທໂສ ອິມິນາປິ ນເຍນ ເວທິຕພ຺ໂພ –

‘‘ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ຘມ຺ມາ, ມໂນເສຏ຺ຐາ ມໂນມຍາ;

ມນສາ ເຈ ປສນ຺ເນນ, ຠາສຕິ ວາ ກໂຣຕິ ວາ;

ຕໂຕ ນໍ ສຸຂມນ຺ເວຕິ, ຉາຍາວ ອນປາຍິນີ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໒);

ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ເທສນາຫາຣສມ຺ປາໂຕ? ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ຘມ຺ມາຕິ ມໂນຕິ ຂນ຺ຘວວຕ຺ຖາເນນ ວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ຘໍ ເທເສຕິ. ອາຍຕນວວຕ຺ຖາເນນ ມນາຍຕນໍ ¶ , ຘາຕຸວວຕ຺ຖາເນນ ວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸໍ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍວວຕ຺ຖາເນນ ມນິນ຺ທ຺ຣິຍໍ. ກຕເມ ຘມ຺ມາ ປຸພ຺ພງ຺ຄມາ? ຉ ຘມ຺ມາ ປຸພ຺ພງ຺ຄມາ, ກຸສລານໍ ກຸສລມູລານິ, ອກຸສລານໍ ອກຸສລມູລານິ, ສາຘິປຕິການໍ ອຘິປຕິ, ສພ຺ພຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທານໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ. ອປິ ຈ ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ມໂນ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ຍຖາ ພລຄ຺ຄສ຺ສ ຣາຊາ ປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ, ເອວເມວໍ ຘມ຺ມານໍ ມໂນ ປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ. ຕຕ຺ຖ ຕິວິເຘນ ມໂນ ປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ ເນກ຺ຂມ຺ມຉນ຺ເທນ ອພ຺ຍາປາທຉນ຺ເທນ ອວິຫິໍສາຉນ຺ເທນ. ຕຕ຺ຖ ອໂລຠສ຺ສ ເນກ຺ຂມ຺ມຉນ຺ເທນ ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ, ອໂທສສ຺ສ ອພ຺ຍາປາທຉນ຺ເທນ ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ, ອໂມຫສ຺ສ ອວິຫິໍສາຉນ຺ເທນ ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ.

ມໂນເສຏ຺ຐາຕິ ມໂນ ເຕສໍ ຘມ຺ມານໍ ເສຏ຺ຐໍ ວິສິຏ຺ຐໍ ອຸຕ຺ຕມໍ ປວຣໍ ມູລໍ ປມຸຂໍ ປາໂມກ຺ຂໍ, ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ມໂນເສຏ຺ຐາ’’ຕິ. ມໂນມຍາຕິ ມເນນ ກຕາ, ມເນນ ນິມ຺ມິຕາ, ມເນນ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ, ມໂນ ເຕສໍ ປຈ຺ຈໂຍ, ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ມໂນມຍາ’’ຕິ. ເຕ ປນ ຘມ຺ມາ ຉນ຺ທສມຸທານິຕາ ອນາວິລສງ຺ກປ຺ປສມຸຏ຺ຐານາ ຜສ຺ສສໂມຘານາ ເວທນາກ຺ຂນ຺ໂຘ ສຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ໂຘ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ໂຘ. ມນສາ ເຈ ປສນ຺ເນນາຕິ ຍາ ສທ຺ຘາ ສທ຺ທຫນາ ໂອກປ຺ປນາ ອຠິປ຺ປສາໂທ. ອິຕິ ອິມິນາ ປສາເທນ ອຸເປໂຕ ສມຸເປໂຕ ອຸປຄໂຕ ສມຸປຄໂຕ ສມ຺ປນ຺ໂນ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ປສນ຺ເນນາ’’ຕິ ອິທໍ ມໂນກມ຺ມໍ ¶ . ຠາສຕິ ວາຕິ ວຈີກມ຺ມໍ. ກໂຣຕິ ວາຕິ ກາຍກມ຺ມໍ. ອິຕິ ທສກຸສລກມ຺ມປຖາ ທສ຺ສິຕາ.

ຕໂຕຕິ ທສວິຘສ຺ສ ກຸສລກມ຺ມສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ອຸປຈິຕຕ຺ຕາ. ນນ຺ຕິ ໂຍ ໂສ ກຕປຸຎ຺ໂຎ ກຕກຸສໂລ ກຕຠີຣຸຕ຺ຕາໂຓ, ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ. ສຸຂນ຺ຕິ ທຸວິຘໍ ສຸຂໍ ກາຍິກໍ ເຈຕສິກຎ຺ຈ. ອນ຺ເວຕີຕິ ອນຸຄຈ຺ຉຕິ.

ອິຘສ຺ສຸ ປຸຣິໂສ ອປ຺ປຫີນານຸສໂຍ ສໍໂຍຊນິເຍສຸ ຘມ຺ເມສຸ ອສ຺ສາທໍ ອນຸປສ຺ສຕິ, ໂສ ສໍໂຍຊນິເຍສຸ ຘມ຺ເມສຸ ອສ຺ສາທໍ ອນຸປສ຺ສນ຺ໂຕ ຍຖາທິຏ຺ຐໍ ຍຖາສຸຕໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິຠວໍ ປຕ຺ເຖຕິ. ອິຈ຺ຈສ຺ສ ອວິຊ຺ຊາ ຈ ຠວຕຓ຺ຫາ ຈ ອນຸພທ຺ຘາ ໂຫນ຺ຕິ, ໂສ ຍຖາທິຏ຺ຐໍ ຍຖາສຸຕໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິຠວໍ ປຕ຺ເຖນ຺ໂຕ ປສາທນີຍວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທຕິ ສທ຺ທຫຕິ ໂອກປ຺ເປຕິ. ໂສ ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ຕິວິຘໍ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖຸໍ ອນຸຕິຏ຺ຐຕິ ທານມຍໍ ສີລມຍໍ ຠາວນາມຍໍ ກາເຍນ ວາຈາຍ ມນສາ. ໂສ ຕສ຺ສ ວິປາກໍ ປຈ຺ຈນຸໂຠຕິ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ອຸປປຊ຺ເຊ ວາ ອປຣາປເຣ ວາ ປຣິຍາເຍ. ອິຕິ ໂຂ ປນສ຺ສ ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ ສງ຺ຂາຣາ, ສງ຺ຂາຣປຈ຺ຈຍາ ວິຎ຺ຎາຓໍ, ວິຎ຺ຎາຓປຈ຺ຈຍາ ນາມຣູປໍ, ນາມຣູປປຈ຺ຈຍາ ສຬາຍຕນໍ, ສຬາຍຕນປຈ຺ຈຍາ ສຸຂເວທນີໂຍ ຜສ຺ໂສ, ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ ¶ ເວທນາຕິ ເອວໍ ສນ຺ຕໍ ຕໍ ສຸຂມນ຺ເວຕິ. ຕສ຺ເສວໍ ເວທນາຍ ອປຣາປຣໍ ປຣິວຕ຺ຕມານາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຕຓ຺ຫາ. ຕຓ຺ຫາປຈ຺ຈຍາ ອຸປາທານໍ…ເປ… ສມຸທໂຍ ໂຫຕີຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຍໍ ມໂນ, ເຍ ຈ ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ຘມ຺ມາ, ຍຎ຺ຈ ສຸຂໍ, ອິເມ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ, ເຕ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ. ເຕສໍ ປຸຣິມກາຣຓຠູຕາ ອວິຊ຺ຊາ ຠວຕຓ຺ຫາ ຈ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ. ເຕສໍ ປຣິຎ຺ຎາຍ ປຫານາຍ ຠຄວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ, ທຸກ຺ຂສ຺ສ ປຣິຎ຺ຎາຍ ສມຸທຍສ຺ສ ປຫານາຍ. ເຍນ ປຣິຊານາຕິ, ເຍນ ປຊຫຕິ, ອຍໍ ມຄ຺ໂຄ. ຍຕ຺ຖ ຈ ມຄ຺ໂຄ ປວຕ຺ຕຕິ, ອຍໍ ນິໂຣໂຘ. ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ ເອວໍ ອາຍຕນຘາຕຸອິນ຺ທ຺ຣິຍມຸເຂນາປິ ນິທ຺ຘາເຣຕພ຺ພານິ. ຕຕ຺ຖ ສມຸທເຍນ ອສ຺ສາໂທ, ທຸກ຺ເຂນ ອາທີນໂວ, ມຄ຺ຄນິໂຣເຘຫິ ນິສ຺ສຣຓໍ, ສຸຂສ຺ສ ອນ຺ວໂຍ ຜລໍ, ມນສາ ປສນ຺ເນນ ກາຍວຈີສມີຫາ ອຸປາໂຍ, ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມຕ຺ຕາ ຘມ຺ມານໍ ອຕ຺ຕໂນ ສຸຂກາເມນ ປສນ຺ເນນ ມນສາ ວຈີກມ຺ມໍ ກາຍກມ຺ມຎ຺ຈ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຍໍ ຠຄວໂຕ ອາຓຕ຺ຕິ. ອຍໍ ເທສນາຫາຣສມ຺ປາໂຕ.

ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ວິຈຍຫາຣສມ຺ປາໂຕ? ມນນໂຕ ອາຣມ຺ມຓວິຊານນໂຕ ມໂນ. ມນນລກ຺ຂເຓ ສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕສຸ ອາຘິປຈ຺ຈກຣຓໂຕ ປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ ອີຫາຠາວໂຕ ນິສ຺ສຕ຺ຕນິຊ຺ຊີວຏ຺ເຐນ ຘມ຺ມາ. ຄາເມສຸ ຄາມຓິ ¶ ວິຍ ປຘານຏ຺ເຐນ ມໂນ ເສຏ຺ໂຐ ເອເຕສນ຺ຕິ ມໂນເສຏ຺ຐາ. ສຫຊາຕາທິປຈ຺ຈຍຠູເຕນ ມນສາ ນິພ຺ພຕ຺ຕາຕິ ມໂນມຍາ. ອກາລຸສ຺ສິຍໂຕ, ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ໂອກປ຺ປນໂຕ ຈ ປສນ຺ເນນ ວຈີວິຎ຺ຎຕ຺ຕິວິປ຺ຜາຣໂຕ ຕຖາ ສາທິຍນໂຕ ຈ ຠາສຕິ. ໂຈປນກາຍວິປ຺ຜາຣໂຕ ຕຖາ ສາທິຍນໂຕ ຈ ກໂຣຕິ. ຕຖາ ປສຸຕຕ຺ຕາ ອນຎ຺ຎຕ຺ຕາ ຈ ‘‘ຕໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸຂນໂຕ ສາຕຠາວໂຕ ອິຏ຺ຐຠາວໂຕ ຈ ‘‘ສຸຂ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຕູປຈິຕຕ຺ຕາ ອວິປກ຺ກວິປາກຕ຺ຕາ ຈ ‘‘ອນ຺ເວຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາຣຓາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິໂຕ ອສງ຺ກນ຺ຕິໂຕ ຈ ‘‘ຉາຍາວ ອນປາຍິນີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍໍ ອນຸປທວິຈຍໂຕ ວິຈຍຫາຣສມ຺ປາໂຕ.

ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ຍຸຕ຺ຕິຫາຣສມ຺ປາໂຕ? ມນສ຺ສ ຘມ຺ມານໍ ອາຘິປຈ຺ຈໂຍຄໂຕ ປຸພ຺ພງ຺ຄມຕາ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ຕໂຕ ເອວ ເຕສໍ ມນສ຺ສ ອນຸວຕ຺ຕນໂຕ ຘມ຺ມານໍ ມໂນເສຏ຺ຐຕາ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ສຫຊາຕາທິປຈ຺ຈຍວເສນ ມນສາ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຘມ຺ມານໍ ມໂນມຍຕາ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ມນສາ ປສນ຺ເນນ ສມຸຏ຺ຐານານໍ ກາຍວຈີກມ຺ມານໍ ກຸສລຠາໂວ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ເຍນ ກຸສລກມ຺ມໍ ອຸປຈິຕໍ, ຕໍ ຉາຍາ ວິຍ ສຸຂໍ ອນ຺ເວຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ອຍໍ ຍຸຕ຺ຕິຫາຣສມ຺ປາໂຕ.

ຕຕ຺ຖ ¶ ກຕໂມ ປທຏ຺ຐາໂນ ຫາຣສມ຺ປາໂຕ? ມໂນ ມໂນປວິຈາຣານໍ ປທຏ຺ຐານໍ. ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ຘມ຺ມາ ສພ຺ພສ຺ສ ກຸສລປກ຺ຂສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ. ‘‘ຠາສຕີ’’ຕິ ສມ຺ມາວາຈາ, ‘‘ກໂຣຕີ’’ຕິ ສມ຺ມາກມ຺ມນ຺ໂຕ, ເຕ ສມ຺ມາອາຊີວສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ. ສມ຺ມາອາຊີໂວ ສມ຺ມາວາຍາມສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ. ສມ຺ມາວາຍາໂມ ສມ຺ມາສຕິຍາ ປທຏ຺ຐານໍ. ສມ຺ມາສຕິ ສມ຺ມາສມາຘິສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ. ‘‘ມນສາ ປສນ຺ເນນາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ປສາໂທ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ຕໍ ສີລສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ. ສີລໍ ສມາຘິສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ. ສມາຘິ ປຎ຺ຎາຍາຕິ ຍາວ ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອຍໍ ປທຏ຺ຐານຫາຣສມ຺ປາໂຕ.

ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ລກ຺ຂໂຓ ຫາຣສມ຺ປາໂຕ? ‘‘ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມຕາວຈເນນ ຘມ຺ມານໍ ຉນ຺ທປຸພ຺ພງ຺ຄມຕາປິ ວີຣິຍປຸພ຺ພງ຺ຄມຕາປິ ວີມໍສາປຸພ຺ພງ຺ຄມຕາປິ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫຕິ ອາຘິປເຕຍ຺ຍລກ຺ຂເຓນ ຉນ຺ທາທີນໍ ມນສາ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ. ຕຖາ ເນສໍ ສທ຺ຘາທິປຸພ຺ພງ຺ຄມຕາປິ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍລກ຺ຂເຓນ ສທ຺ຘາທີນໍ ມນສາ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ. ‘‘ມນສາ ເຈ ປສນ຺ເນນາ’’ຕິ ຍຖາ ມນສ຺ສ ປສາທສມນ຺ນາຄໂມ ຕໍສມຸຏ຺ຐານານໍ ກາຍວຈີກມ຺ມານໍ ອນວຊ຺ຊຠາວລກ຺ຂຓໍ. ເອວໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສຕິອາທິສມນ຺ນາຄໂມປິ ເນສໍ ອນວຊ຺ຊຠາວລກ຺ຂຓໍ ໂຍນິໂສມນສິກາຣສມຸຏ຺ຐານຠາເວນ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ. ‘‘ສຸຂມນ຺ເວຕີ’’ຕິ ສຸຂານຸຄມນວຈເນນ ສຸຂສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠູຕານໍ ມນາປິຍຣູປາທີນໍ ¶ ອນຸຄໂມ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ ເຕສມ຺ປິ ກມ຺ມປຈ຺ຈຍຕາຍ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາຕິ. ອຍໍ ລກ຺ຂຓຫາຣສມ຺ປາໂຕ.

ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ຈຕຸພ຺ຍູໂຫ ຫາຣສມ຺ປາໂຕ? ‘‘ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ’’ຕິອາທີສຸ ‘‘ມໂນ’’ຕິອາທີນໍ ປທານໍ ນິພ຺ພຈນໍ ນິຣຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປທຕ຺ຖນິທ຺ເທສວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປທຕ຺ໂຖ ຈ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍວ. ເຍ ສຸເຂນ ອຕ຺ຖິກາ, ເຕຫິ ປສນ຺ເນນ ມນສາ ກາຍວຈີມໂນກມ຺ມານິ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພານີຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ຠຄວໂຕ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຸຎ຺ຎກິຣິຍາຍ ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ຫຸຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ເຕສໍ ສມ຺ມາ ອຸປເນຕາໂຣ ອິມິສ຺ສາ ເທສນາຍ ນິທານໍ. ‘‘ຉທ຺ວາຣາຘິປຕີ ຣາຊາ (ຘ. ປ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໘໑ ເອຣກປຕ຺ຕນາຄຣາຊວຕ຺ຖຸ), ຈິຕ຺ຕານຸປຣິວຕ຺ຕິໂນ ຘມ຺ມາ (ຘ. ສ. ທຸກມາຕິກາ ໖໒; ໑໒໐໕-໑໒໐໖), ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ເອກຘມ຺ມສ຺ສ, ສພ຺ເພວ ວສມນ຺ວຄູ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໖໒) ເອວມາທິສມານຍເນນ ອິມິສ຺ສາ ເທສນາຍ ສໍສນ຺ທນາ ເທສນານຸສນ຺ຘິ. ປທານຸສນ຺ຘິໂຍ ປນ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາວາຕິ. ອຍໍ ຈຕຸພ຺ຍູໂຫ ຫາຣສມ຺ປາໂຕ.

ຕຕ຺ຖ ¶ ກຕໂມ ອາວຏ຺ໂຏ ຫາຣສມ຺ປາໂຕ? ‘‘ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ຕຕ຺ຖ ຍານິ ຕີຓິ ກຸສລມູລານິ, ຕານິ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ສມ຺ມຕ຺ຕານໍ ເຫຕຸ. ເຍ ສມ຺ມຕ຺ຕາ, ອຍໍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄ. ຍໍ ມໂນສຫຊນາມຣູປໍ, ອິທໍ ທຸກ຺ຂໍ. ອສມຸຈ຺ຉິນ຺ນາ ປຸຣິມນິປ຺ຜນ຺ນາ ອວິຊ຺ຊາ ຠວຕຓ຺ຫາ, ອຍໍ ສມຸທໂຍ. ຍຕ຺ຖ ເຕສໍ ປຫານໍ, ອຍໍ ນິໂຣໂຘຕິ ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ. ອຍໍ ອາວຏ຺ໂຏ ຫາຣສມ຺ປາໂຕ.

ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ວິຠຕ຺ຕິຫາຣສມ຺ປາໂຕ? ‘‘ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ຘມ຺ມາ, ມນສາ ເຈ ປສນ຺ເນນ, ຕໂຕ ນໍ ສຸຂມນ຺ເວຕີ’’ຕິ ນຍິທໍ ຍຖາຣຸຕວເສນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ໂຍ ຫິ ສມໂຓ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ວາ ປາຓາຕິປາຕິມ຺ຫິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິເກ ມິຈ຺ຉາປຏິປນ຺ເນ ສກໍ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທຕິ, ປສນ຺ເນນ ຈ ຈິຕ຺ເຕນ ອຠູຕຄຸຓາຠິຕ຺ຖວນວເສນ ຠາສຕິ ວາ ນິປຈ຺ຈກາຣໍ ວາສ຺ສ ຍໍ ກໂຣຕິ, ນ ຕໂຕ ນໍ ສຸຂມນ຺ເວຕິ. ທຸກ຺ຂເມວ ປນ ຕໍ ຕໂຕ ຈກ຺ກໍວ ວຫໂຕ ປທມນ຺ເວຕິ. ອິຕິ ຫິ ອິທໍ ວິຠຊ຺ຊພ຺ຍາກຣຓີຍໍ. ຍໍ ມນສາ ເຈ ປສນ຺ເນນ ຠາສຕິ ວາ ກໂຣຕິ ວາ, ຕຎ຺ເຈ ວຈີກມ຺ມໍ ກາຍກມ຺ມຎ຺ຈ ສຸຂເວທນີຍນ຺ຕິ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ສມ຺ມຕ຺ຕຄເຕຫິ ສຸຂເວທນີຍໍ ມິຈ຺ຉາຄເຕຫິ ທຸກ຺ຂເວທນີຍນ຺ຕິ. ກຖໍ ປນາຍໍ ປສາໂທ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ? ນາຍໍ ປສາໂທ, ປສາທປຕິຣູປໂກ ປນ ມິຈ຺ຉາຘິໂມກ຺ໂຂຕິ ວທາມິ. ອຍໍ ວິຠຕ຺ຕິຫາຣສມ຺ປາໂຕ.

ຕຕ຺ຖ ¶ ກຕໂມ ປຣິວຕ຺ຕໂນ ຫາຣສມ຺ປາໂຕ? ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາຕິອາທິ. ຍໍ ມນສາ ປທຸຏ຺ເຐນ ຠາສຕິ ວາ ກໂຣຕິ ວາ ທຸກ຺ຂສ຺ສານຸຄາມີ. ອິທຎ຺ຫິ ສຸຕ຺ຕໍ ເອຕສ຺ສ ອຸຊຸປຏິປກ຺ໂຂ. ອຍໍ ປຣິວຕ຺ຕໂນ ຫາຣສມ຺ປາໂຕ.

ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ເວວຈໂນ ຫາຣສມ຺ປາໂຕ? ‘‘ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ’’ຕິ ມໂນ ຈິຕ຺ຕໍ ມນາຍຕນໍ ມນິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ມໂນວິຎ຺ຎາຓໍ ມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕູຕິ ປຣິຍາຍວຈນໍ. ປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ປຸເຣຈາຣິໂນ ປຸເຣຄາມິໂນຕິ ປຣິຍາຍວຈນໍ. ຘມ຺ມາ ອຕ຺ຕາ ສຠາວາຕິ ປຣິຍາຍວຈນໍ. ເສຏ຺ຐໍ ປຘານໍ ປວຣນ຺ຕິ ປຣິຍາຍວຈນໍ. ມໂນມຍາ ມໂນນິພ຺ພຕ຺ຕາ ມໂນສມ຺ຠູຕາຕິ ປຣິຍາຍວຈນໍ. ປສນ຺ເນນ ສທ຺ທຫນ຺ເຕນ ໂອກປ຺ເປນ຺ເຕນາຕິ ປຣິຍາຍວຈນໍ. ສຸຂໍ ສາຕໍ ເວທຍິຕນ຺ຕິ ປຣິຍາຍວຈນໍ. ອນ຺ເວຕິ ອນຸຄຈ຺ຉຕິ ອນຸພນ຺ຘຕີຕິ ປຣິຍາຍວຈນໍ. ອຍໍ ເວວຈໂນ ຫາຣສມ຺ປາໂຕ.

ຕຕ຺ຖ ¶ ກຕໂມ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຫາຣສມ຺ປາໂຕ? ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາຕິ ອຍໍ ມນໂສ ກິຈ຺ຈປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ຘມ຺ມາຕິ ສຠາວປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ກຸສລກມ຺ມປຖປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ມໂນເສຏ຺ຐາຕິ ປຘານປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ມໂນມຍາຕິ ສຫຊາຕປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ປສນ຺ເນນາຕິ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິເຍນ ສມນ຺ນາຄຕປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ອສ຺ສທ຺ຘິຍສ຺ສ ປຏິກ຺ເຂປປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ຠາສຕິ ວາ ກໂຣຕິ ວາຕິ ສມ຺ມາວາຈາສມ຺ມາກມ຺ມນ຺ຕານໍ ນິກ຺ເຂປປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ຕໂຕ ນໍ ສຸຂມນ຺ເວຕີຕິ ກມ຺ມສ຺ສ ຜລານຸພນ຺ຘປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ກມ຺ມສ຺ສ ອວິນາສປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ. ອຍໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຫາຣສມ຺ປາໂຕ.

ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ໂອຕຣໂຓ ຫາຣສມ຺ປາໂຕ? ມໂນຕິ ວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ໂຘ. ຘມ຺ມາຕິ ເວທນາສຎ຺ຎາສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘາ. ຠາສຕິ ວາ ກໂຣຕິ ວາຕິ ກາຍວຈີວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຍ. ຕາສໍ ນິສ຺ສຍາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາຠູຕາຕິ ຣູປກ຺ຂນ຺ໂຘຕິ ອຍໍ ຂນ຺ເຘຫິ ໂອຕຣໂຓ. ມໂນຕິ ອຠິສງ຺ຂາຣວິຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ມໂນຄ຺ຄຫເຓນ ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ ສງ຺ຂາຣາ ຄຫິຕາຕິ. ສງ຺ຂາຣປຈ຺ຈຍາ ວິຎ຺ຎາຓໍ…ເປ… ສມຸທໂຍ ໂຫຕີຕິ ອຍໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາເທນ ໂອຕຣໂຓຕິ. ອຍໍ ໂອຕຣໂຓ ຫາຣສມ຺ປາໂຕ.

ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ໂສຘໂນ ຫາຣສມ຺ປາໂຕ? ມໂນຕິ ອາຣມ຺ໂຠ ເນວ ປທສຸທ຺ຘິ, ນ ອາຣມ຺ຠສຸທ຺ຘິ. ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາຕິ ປທສຸທ຺ຘິ, ນ ອາຣມ຺ຠສຸທ຺ຘິ. ຕຖາ ຘມ຺ມາຕິ ຍາວ ສຸຂນ຺ຕິ ປທສຸທ຺ຘິ, ນ ອາຣມ຺ຠສຸທ຺ຘິ. ສຸຂມນ຺ເວຕີຕິ ປນ ປທສຸທ຺ຘິ ເຈວ ອາຣມ຺ຠສຸທ຺ຘິ ຈາຕິ. ອຍໍ ໂສຘໂນ ຫາຣສມ຺ປາໂຕ.

ຕຕ຺ຖ ¶ ກຕໂມ ອຘິຏ຺ຐາໂນ ຫາຣສມ຺ປາໂຕ? ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ຘມ຺ມາ, ມໂນເສຏ຺ຐາ ມໂນມຍາຕິ ເອກຕ຺ຕຕາ. ມນສາ ເຈ ປສນ຺ເນນາຕິ ເວມຕ຺ຕຕາ, ຕຖາ ມນສາ ເຈ ປສນ຺ເນນາຕິ ເອກຕ຺ຕຕາ. ຠາສຕິ ວາ ກໂຣຕິ ວາຕິ ເວມຕ຺ຕຕາ, ຕຖາ ມນສາ ເຈ ປສນ຺ເນນາຕິ ເອກຕ຺ຕຕາ. ໂສ ປສາໂທ ທຸວິໂຘ ອຊ຺ຌຕ຺ຕຎ຺ຈ ພ຺ຍາປາທວິກ຺ຂມ຺ຠນໂຕ, ພຫິທ຺ຘາ ຈ ໂອກປ຺ປນໂຕ. ຕຖາ ສມ຺ປຕ຺ຕິຠວເຫຕຸຠູໂຕປິ ວຑ຺ຒິເຫຕຸຠູໂຕວາຕິ ອຍໍ ເວມຕ຺ຕຕາ. ຕຍິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ ທ຺ວີຫິ ອາກາເຣຫິ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ ເຫຕຸນາ ຈ ໂຍ ປສນ຺ນມານໂສ, ວິປາເກນ ຈ ໂຍ ສຸຂເວທນີໂຍຕິ. ອຍໍ ອຘິຏ຺ຐາໂນ ຫາຣສມ຺ປາໂຕ.

ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ປຣິກ຺ຂາໂຣ ຫາຣສມ຺ປາໂຕ? ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາຕິ ເອຕ຺ຖ ມໂນຕິ ກຸສລວິຎ຺ຎາຓໍ. ຕສ຺ສ ຈ ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ອໂລໂຠ ອໂທໂສ ອໂມໂຫຕິ ຕໂຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ເຫຕູ, ຎາຓວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ອໂລໂຠ ¶ ອໂທໂສຕິ ທ຺ເວ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ເຫຕູ. ສພ຺ເພສໍ ອວິເສເສນ ໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ ເຫຕຸ, ຈຕ຺ຕາຣິ ສມ຺ປຕ຺ຕິຈກ຺ການິ ປຈ຺ຈໂຍ. ຕຖາ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ, ຕສ຺ສ ຈ ທານາທິວເສນ ປວຕ຺ຕມານສ຺ສ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມາທໂຍ ປຈ຺ຈໂຍ. ຘມ຺ມາຕິ ເຈຕ຺ຖ ເວທນາທີນໍ ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓາທໂຍ. ຕຖາ ຕໂຍ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ, ເວທນາທໂຍ ປສາທສ຺ສ, ສທ຺ເຘຍ຺ຍວຕ຺ຖຸກຸສລາຠິສງ຺ຂາໂຣ ວິປາກສຸຂສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍຕິ. ອຍໍ ປຣິກ຺ຂາໂຣ ຫາຣສມ຺ປາໂຕ.

ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ສມາໂຣປໂນ ຫາຣສມ຺ປາໂຕ? ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ຘມ຺ມາຕິ ມໂນຕິ ປຸຎ຺ຎຈິຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຕິວິຘໍ – ທານມຍໍ, ສີລມຍໍ, ຠາວນາມຍນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ທານມຍສ຺ສ ອໂລໂຠ ປທຏ຺ຐານໍ, ສີລມຍສ຺ສ ອໂທໂສ ປທຏ຺ຐານໍ, ຠາວນາມຍສ຺ສ ອໂມໂຫ ປທຏ຺ຐານໍ. ສພ຺ເພສໍ ອຠິປ຺ປສາໂທ ປທຏ຺ຐານໍ, ‘‘ສທ຺ຘາຊາໂຕ ອຸປສງ຺ກມຕິ, ອຸປສງ຺ກມນ຺ໂຕ ປຍິຣຸປາສຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໑໘໓) ສຸຕ຺ຕໍ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພໍ. ກຸສລຈິຕ຺ຕໍ ສຸຂສ຺ສ ອິຏ຺ຐວິປາກສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ. ໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ ກຸສລຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ. ໂຍນິໂສ ຫິ ມນສິ ກໂຣນ຺ໂຕ ກຸສລຈິຕ຺ຕໍ ອຘິຏ຺ຐາຕິ ກຸສລຈິຕ຺ຕໍ ຠາເວຕິ, ໂສ ອນຸປ຺ປນ຺ນານໍ ປາປການໍ ອກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ອນຸປ຺ປາທາຍ ຉນ຺ທໍ ຊເນຕິ, ອຸປ຺ປນ຺ນານໍ ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ…ເປ… ປທຫຕິ. ຕສ຺ເສວໍ ຈຕູສຸ ສມ຺ມປ຺ປຘາເນສຸ ຠາວິຍມາເນສຸ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ ຍາວ ອຣິໂຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄ ຠາວນາປາຣິປູຣິໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອຍໍ ຠາວນາຍ ສມາໂຣປນາ. ສຕິ ຈ ຠາວນາຍ ປຫານຎ຺ຈ ສິທ຺ຘເມວາຕິ. ອຍໍ ສມາໂຣປໂນ ຫາຣສມ຺ປາໂຕ.

‘‘ທທໂຕ ¶ ປຸຎ຺ຎໍ ປວຑ຺ຒຕິ, ສໍຍມໂຕ ເວຣໍ ນ ຈີຍຕິ;

ກຸສໂລ ຈ ຊຫາຕິ ປາປກໍ, ຣາຄໂທສໂມຫກ຺ຂຍາ ສ ນິພ຺ພຸໂຕ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ໒.໑໙໗; ອຸທາ. ໗໕; ເປຏໂກ. ໑໖);

ຕຕ຺ຖ ທທໂຕ ປຸຎ຺ຎໍ ປວຑ຺ຒຕີຕິ ທານມຍໍ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ສໍຍມໂຕ ເວຣໍ ນ ຈີຍຕີຕິ ສີລມຍໍ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຸສໂລ ຈ ຊຫາຕິ ປາປກນ຺ຕິ ໂລຠສ຺ສ ຈ ໂທສສ຺ສ ຈ ໂມຫສ຺ສ ຈ ປຫານມາຫ. ເຕນ ຠາວນາມຍໍ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ຣາຄໂທສໂມຫກ຺ຂຍາ ສ ນິພ຺ພຸໂຕຕິ ອນຸປາທາປຣິນິພ຺ພານມາຫ.

ທທໂຕ ¶ ປຸຎ຺ຎໍ ປວຑ຺ຒຕີຕິ ອໂລໂຠ ກຸສລມູລໍ. ສໍຍມໂຕ ເວຣໍ ນ ຈີຍຕີຕິ ອໂທໂສ ກຸສລມູລໍ. ກຸສໂລ ຈ ຊຫາຕິ ປາປກນ຺ຕິ ອໂມໂຫ ກຸສລມູລໍ. ຣາຄໂທສໂມຫກ຺ຂຍາ ສ ນິພ຺ພຸໂຕຕິ ເຕສໍ ນິສ຺ສຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ທທໂຕ ປຸຎ຺ຎໍ ປວຑ຺ຒຕີຕິ ສີລກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ. ສໍຍມໂຕ ເວຣໍ ນ ຈີຍຕີຕິ ສມາຘິກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ. ກຸສໂລ ຈ ຊຫາຕິ ປາປກນ຺ຕິ ປຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ວິມຸຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ. ທາເນນ ໂອຬາຣິການໍ ກິເລສານໍ ປຫານໍ, ສີເລນ ມຊ຺ຌິມານໍ, ປຎ຺ຎາຍ ສຸຂຸມານໍ. ຣາຄໂທສໂມຫກ຺ຂຍາ ສ ນິພ຺ພຸໂຕຕິ ກຕາວີຠູມິໍ ທສ຺ເສຕິ.

ທທໂຕ ປຸຎ຺ຎໍ…ເປ… ຊຫາຕິ ປາປກນ຺ຕິ ເສກ຺ຂຠູມິ ທສ຺ສິຕາ. ຣາຄໂທສໂມຫກ຺ຂຍາ ສ ນິພ຺ພຸໂຕຕິ ອຄ຺ຄຜລໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຖາ ທທໂຕ ປຸຎ຺ຎໍ…ເປ… ນ ຈີຍຕີຕິ ໂລກິຍກຸສລມູລໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຸສໂລ ຈ ຊຫາຕິ ປາປກນ຺ຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣກຸສລມູລໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຣາຄໂທສໂມຫກ຺ຂຍາ ສ ນິພ຺ພຸໂຕຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ກຸສລມູລສ຺ສ ຜລໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ທທໂຕ…ເປ… ນ ຈີຍຕີຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນຠູມິ ທສ຺ສິຕາ. ກຸສໂລ ຈ ຊຫາຕິ ປາປກນ຺ຕິ ເສກ຺ຂຠູມິ ທສ຺ສິຕາ. ຣາຄໂທສໂມຫກ຺ຂຍາ ສ ນິພ຺ພຸໂຕຕິ ອເສກ຺ຂຠູມິ ທສ຺ສິຕາ.

ທທໂຕ ¶ …ເປ… ນ ຈີຍຕີຕິ ສຄ຺ຄຄາມິນີ ປຏິປທາ ວຸຕ຺ຕາ. ກຸສໂລ ຈ ຊຫາຕິ ປາປກນ຺ຕິ ເສກ຺ຂວິມຸຕ຺ຕິ. ຣາຄໂທສໂມຫກ຺ຂຍາ ສ ນິພ຺ພຸໂຕຕິ ອເສກ຺ຂວິມຸຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ.

ທທໂຕ…ເປ… ນ ຈີຍຕີຕິ ທານກຖໍ ສີລກຖໍ ສຄ຺ຄກຖໍ ໂລກິຍານໍ ຘມ຺ມານໍ ເທສນມາຫ. ກຸສໂລ ຈ ຊຫາຕິ ປາປກນ຺ຕິ ໂລເກ ອາທີນວານຸປສ຺ສນາຍ ສທ຺ຘິໍ ສາມຸກ຺ກໍສິກໍ ຘມ຺ມເທສນມາຫ. ຣາຄໂທສໂມຫກ຺ຂຍາ ສ ນິພ຺ພຸໂຕຕິ ຕສ຺ສາ ເທສນາຍ ຜລມາຫ.

ທທໂຕ ປຸຎ຺ຎໍ ປວຑ຺ຒຕີຕິ ຘມ຺ມທານໍ ອາມິສທານຎ຺ຈ ວທຕິ. ສໍຍມໂຕ ເວຣໍ ນ ຈີຍຕີຕິ ປາຓາຕິປາຕາ ເວຣມຓິຍາ ສຕ຺ຕານໍ ອຠຍທານໍ ວທຕິ. ເອວໍ ສພ຺ພານິປິ ສິກ຺ຂາປທານິ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພານິ. ເຕນ ຈ ສີລສໍຍເມນ ສີເລ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ ສໍຍເມຕິ, ຕສ຺ສ ສມໂຖ ປາຣິປູຣິໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ເອວໍ ໂສ ສມເຖ ຐິໂຕ ວິປສ຺ສນາໂກສລ຺ລໂຍຄໂຕ ກຸສໂລ ຈ ຊຫາຕິ ¶ ປາປກໍ ຣາຄໍ ຊຫາຕິ, ໂທສໍ ຊຫາຕິ, ໂມຫໍ ຊຫາຕິ, ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ສພ຺ເພປິ ປາປເກ ອກຸສເລ ຘມ຺ເມ ຊຫາຕິ. ເອວໍ ປຏິປນ຺ໂນ ຈ ຣາຄໂທສໂມຫກ຺ຂຍາ ສ ນິພ຺ພຸໂຕຕິ ຣາຄາທີນໍ ປຣິກ຺ຂຍາ ທ຺ເວປິ ວິມຸຕ຺ຕິໂຍ ອຘິຄຈ຺ຉຕີຕິ ອຍໍ ສຸຕ຺ຕນິທ຺ເທໂສ.

ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ເທສນາຫາຣສມ຺ປາໂຕ? ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ກິໍ ເທສິຕໍ? ທ຺ເວ ສຸຄຕິໂຍ ເທວາ ຈ ມນຸສ຺ສາ ຈ, ທິພ຺ພາ ຈ ປຎ຺ຈ ກາມຄຸຓາ, ມານຸສກາ ຈ ປຎ຺ຈ ກາມຄຸຓາ, ທິພ຺ພາ ຈ ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ, ມານຸສກາ ຈ ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ. ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ທຸກ຺ຂໍ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ. ຕສ຺ສ ກາຣຓຠາເວນ ປຸຣິມປຸຣິມນິປ຺ຜນ຺ນາ ຕຓ຺ຫາ ສມຸທໂຍ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ. ຕຍິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ອສ຺ສາໂທ ຈ ອາທີນໂວ ຈ. ສພ຺ພສ຺ສ ປຸຣິເມຫິ ທ຺ວີຫິ ປເທຫິ ນິທ຺ເທໂສ ‘‘ທທໂຕ…ເປ… ນ ຈີຍຕີ’’ຕິ. ກຸສໂລ ຈ ຊຫາຕິ ປາປກນ຺ຕິ ມຄ຺ໂຄ ວຸຕ຺ໂຕ. ຣາຄໂທສໂມຫກ຺ຂຍາ ສ ນິພ຺ພຸໂຕຕິ ທ຺ເວ ນິພ຺ພານຘາຕຸໂຍ ສອຸປາທິເສສາ ຈ ອນຸປາທິເສສາ ຈ. ອິທໍ ນິສ຺ສຣຓໍ. ຜລາທີນິ ປນ ຍຖາຣຫໍ ເວທິຕພ຺ພານີຕິ. ອຍໍ ເທສນາຫາຣສມ຺ປາໂຕ.

ວິຈໂຍຕິ ‘‘ທທໂຕ ປຸຎ຺ຎໍ ປວຑ຺ຒຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ປຐເມນ ປເທນ ຕິວິຘມ຺ປິ ທານມຍໍ ສີລມຍໍ ຠາວນາມຍໍ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ທສວິຘສ຺ສປິ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມສ຺ສ ປຣິຈ຺ຈາໂຄ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຖາ ຉພ຺ພິຘສ຺ສປິ ຣູປາທິອາຣມ຺ມຓສ຺ສ. ‘‘ສໍຍມໂຕ ເວຣໍ ນ ຈີຍຕີ’’ຕິ ທຸຕິເຍນ ປເທນ ອເວຣາ ອສປຕ຺ຕາ ອພ຺ຍາປາທາ ຈ ປຏິປທາ ວຸຕ຺ຕາ. ‘‘ກຸສໂລ ຈ ຊຫາຕິ ປາປກ’’ນ຺ຕິ ຕຕິເຍນ ປເທນ ຎາຓຸປ຺ປາໂທ ອຎ຺ຎາຓນິໂຣໂຘ ສພ຺ໂພປິ ອຣິໂຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄ ສພ຺ເພປິ ໂພຘິປກ຺ຂິຍາ ຘມ຺ມາ ວຸຕ຺ຕາ ¶ . ‘‘ຣາຄໂທສໂມຫກ຺ຂຍາ ສ ນິພ຺ພຸໂຕ’’ຕິ ຣາຄກ຺ຂເຍນ ຣາຄວິຣາຄາ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິ, ໂມຫກ຺ຂເຍນ ອວິຊ຺ຊາວິຣາຄາ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ. ອຍໍ ວິຈໂຍ ຫາຣສມ຺ປາໂຕ.

ຍຸຕ຺ຕີຕິ ທາເນ ຐິໂຕ ອຸຠຍໍ ປຣິປູເຣຕິ ມຈ຺ຉຣິຍປ຺ປຫານຎ຺ຈ ປຸຎ຺ຎາຠິສນ຺ທຎ຺ຈາຕິ ອຕ຺ເຖສາ ຍຸຕ຺ຕິ. ສີລສໍຍເມ ຐິໂຕ ອຸຠຍໍ ປຣິປູເຣຕິ ອຸປຈາຣສມາຘິໍ ອປ຺ປນາສມາຘິຎ຺ຈາຕິ ອຕ຺ເຖສາ ຍຸຕ຺ຕິ. ປາປເກ ຘມ຺ເມ ປຊຫນ຺ໂຕ ທຸກ຺ຂໍ ປຣິຊານາຕິ, ນິໂຣຘໍ ສຈ຺ຉິກໂຣຕິ, ມຄ຺ຄໍ ຠາເວຕີຕິ ອຕ຺ເຖສາ ຍຸຕ຺ຕິ. ຣາຄໂທສໂມເຫສຸ ສພ຺ພໂສ ປຣິກ຺ຂີເຓສຸ ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ປຣິນິພ຺ພາຍຕີຕິ ອຕ຺ເຖສາ ຍຸຕ຺ຕີຕິ. ອຍໍ ຍຸຕ຺ຕິຫາຣສມ຺ປາໂຕ.

ປທຏ຺ຐານນ຺ຕິ ¶ ທທໂຕ ປຸຎ຺ຎໍ ປວຑ຺ຒຕີຕິ ຈາຄາຘິຏ຺ຐານສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ. ສໍຍມໂຕ ເວຣໍ ນ ຈີຍຕີຕິ ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ. ກຸສໂລ ຈ ຊຫາຕິ ປາປກນ຺ຕິ ປຎ຺ຎາຘິຏ຺ຐານສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ. ຣາຄໂທສໂມຫກ຺ຂຍາ ສ ນິພ຺ພຸໂຕຕິ ອຸປສມາຘິຏ຺ຐານສ຺ສ ປທຏ຺ຐານນ຺ຕິ. ອຍໍ ປທຏ຺ຐາໂນ ຫາຣສມ຺ປາໂຕ.

ລກ຺ຂໂຓຕິ ‘‘ທທໂຕ’’ຕິ ເອເຕນ ເປຍ຺ຍວຊ຺ຊໍ ອຕ຺ຖຈຣິຍໍ ສມານຕ຺ຕຕາ ຈ ທສ຺ສິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ ສງ຺ຄຫວຕ຺ຖຸຠາເວນ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ. ‘‘ສໍຍມໂຕ’’ຕິ ເອເຕນ ຂນ຺ຕິເມຕ຺ຕາອວິຫິໍສາອນຸທ຺ທຍາທໂຍ ທສ຺ສິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ ເວຣານຸປ຺ປາທນລກ຺ຂເຓນ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ. ‘‘ເວຣໍ ນ ຈີຍຕີ’’ຕິ ເອເຕນ ຫິຣີໂອຕ຺ຕປ຺ປອປ຺ປິຈ຺ຉຕາສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຕາທໂຍ ທສ຺ສິຕາ ເວຣາວຑ຺ຒເນນ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ. ຕຖາ ອຫິຣີກາໂນຕ຺ຕປ຺ປາທໂຍ ອເຈຕພ຺ພຠາເວນ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ. ‘‘ກຸສໂລ’’ຕິ ເອເຕນ ໂກສລ຺ລທີປເນນ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປາທໂຍ ທສ຺ສິຕາ ມຄ຺ຄງ຺ຄາທິຠາເວນ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ. ‘‘ຊຫາຕິ ປາປກ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມຍາທໂຍປິ ທສ຺ສິຕາ ອຠິສມຍລກ຺ຂເຓນ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ. ‘‘ຣາຄໂທສໂມຫກ຺ຂຍາ’’ຕິ ເອເຕນ ອວສິຏ຺ຐກິເລສາທີນມ຺ປິ ຂຍາ ທສ຺ສິຕາ ເຂເປຕພ຺ພຠາເວນ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາຕິ ອຍໍ ລກ຺ຂໂຓ.

ຈຕຸພ຺ຍູໂຫຕິ ທທໂຕຕິ ຄາຖາຍໍ ຠຄວໂຕ ໂກ ອຘິປ຺ປາໂຍ? ເຍ ມຫາໂຠຄຕໍ ປຕ຺ຖຍິສ຺ສນ຺ຕິ, ເຕ ທານໍ ທສ຺ສນ຺ຕິ ທາລິທ຺ທິຍປ຺ປຫານາຍ. ເຍ ອເວຣຕໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເຕ ປຎ຺ຈ ເວຣານິ ປຊຫິສ຺ສນ຺ຕິ. ເຍ ກຸສລຘມ຺ເມຫິ ຉນ຺ທກາມາ, ເຕ ອຏ຺ຐງ຺ຄິກໍ ມຄ຺ຄໍ ຠາເວສ຺ສນ຺ຕິ. ເຍ ນິພ຺ພາຍິຕຸກາມາ, ເຕ ຣາຄໂທສໂມຫໍ ປຊຫິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ຠຄວໂຕ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອວໍ ນິພ຺ພຈນນິທານສນ຺ຘໂຍ ວຕ຺ຕພ຺ພາຕິ. ອຍໍ ຈຕຸພ຺ຍູໂຫ.

ອາວຏ຺ໂຏຕິ ¶ ຍຎ຺ຈ ອທທໂຕ ມຈ຺ຉຣິຍໍ, ຍຎ຺ຈ ອສໍຍມໂຕ ເວຣໍ, ຍຎ຺ຈ ອກຸສລສ຺ສ ປາປສ຺ສ ອປ຺ປຫານໍ, ອຍໍ ປຏິປກ຺ຂນິທ຺ເທເສນ ສມຸທໂຍ. ຕສ຺ສ ອໂລເຠນ ຈ ອໂທເສນ ຈ ອໂມເຫນ ຈ ທານາທີຫິ ປຫານໍ, ອິມານິ ຕີຓິ ກຸສລມູລານິ. ເຕສໍ ປຈ຺ຈໂຍ ອຏ຺ຐ ສມ຺ມຕ຺ຕານິ, ອຍໍ ມຄ຺ໂຄ. ໂຍ ຣາຄໂທສໂມຫານໍ ຂໂຍ, ອຍໍ ນິໂຣໂຘຕິ. ອຍໍ ອາວຏ຺ໂຏ.

ວິຠຕ຺ຕີຕິ ທທໂຕ ປຸຎ຺ຎໍ ປວຑ຺ຒຕີຕິ ເອກໍເສນ ໂຍ ຠຍເຫຕຸ ເທຕິ, ຣາຄເຫຕຸ ເທຕິ, ອາມິສກິຎ຺ຈິກ຺ຂເຫຕຸ ເທຕິ, ນ ຕສ຺ສ ປຸຎ຺ຎໍ ວຑ຺ຒຕິ. ຍຎ຺ຈ ທຓ຺ຑທານໍ ສຕ຺ຖທານໍ ປຣວິເຫຐນຕ຺ຖໍ ອປຸຎ຺ຎໍ ອສ຺ສ ປວຑ຺ຒຕິ. ຍໍ ປນ ກຸສເລນ ຈິຕ຺ເຕນ ອນຸກມ຺ປນ຺ໂຕ ວາ ອປຈາຍມາໂນ ວາ ອນ຺ນໍ ເທຕິ, ປານໍ ວຕ຺ຖໍ ຍານໍ ¶ ມາລາຄນ຺ຘວິເລປນໍ ເສຍ຺ຍາວສຖໍ ປທີເປຍ຺ຍໍ ເທຕິ, ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ວາ ອຠຍທານໍ ເທຕິ, ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ຫິຕຊ຺ຌາສໂຍ ນິສ຺ສຣຓສຎ຺ຎີ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ. ສໍຍມໂຕ ເວຣໍ ນ ຈີຍຕີຕິ ເອກໍເສນ ອຠຍູປຣຕສ຺ສ ຈີຍຕິ, ກິໍກາຣຓໍ? ຍໍ ອສມຕ຺ໂຖ, ຠຍູປຣໂຕ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສ຺ສ ຠາຍຕິ ‘‘ມາ ມໍ ຣາຊາໂນ ຄເຫຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖໍ ວາ ຉິນ຺ເທຍ຺ຍຸໍ…ເປ… ຊີວນ຺ຕມ຺ປິ ສູເລ ອຸຕ຺ຕາເສຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ, ເຕນ ສໍຍເມນ ອເວຣໍ ຈີຍຕິ. ໂຍ ປນ ເອວໍ ສມາໂນ ເວຣໍ ນ ຈີຍຕິ. ໂຍ ປນ ເອວໍ ສມາທິຍຕິ, ປາຓາຕິປາຕສ຺ສ ປາປໂກ ວິປາໂກ ທິຏ຺ເຐ ເຈວ ຘມ຺ເມ ອຠິສມ຺ປຣາເຍ ຈ, ເອວໍ ສພ຺ພສ຺ສ ອກຸສລສ຺ສ, ໂສ ຕໂຕ ອາຣມຕິ, ອິມິນາ ສໍຍເມນ ເວຣໍ ນ ຈີຍຕິ. ສໍຍໂມ ນາມ ສີລໍ. ຕໍ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ເຈຕນາ ສີລໍ, ເຈຕສິກໍ ສີລໍ, ສໍວໂຣ ສີລໍ, ອວີຕິກ຺ກໂມ ສີລນ຺ຕິ. ກຸສໂລ ຈ ຊຫາຕິ ປາປກນ຺ຕິ ປາປປຫາຍກາ ສຕ຺ຕຕ຺ຕິໍສ ໂພຘິປກ຺ຂິຍາ ຘມ຺ມາ ວຕ຺ຕພ຺ພາຕິ. ອຍໍ ວິຠຕ຺ຕິ.

ປຣິວຕ຺ຕໂນຕິ ທທໂຕ ປຸຎ຺ຎໍ ປວຑ຺ຒຕິ, ອທທໂຕປິ ປຸຎ຺ຎໍ ປວຑ຺ຒຕິ, ນ ທານມຍິກໍ. ສໍຍມໂຕ ເວຣໍ ນ ຈີຍຕິ ອສໍຍມໂຕປິ ເວຣໍ ນ ຈີຍຕິ, ຍໍ ທາເນນ ປຏິສງ຺ຂານພເລນ ຠາວນາພເລນ. ກຸສໂລ ຈ ຊຫາຕິ ປາປກໍ, ອກຸສໂລ ປນ ນ ຊຫາຕິ. ຣາຄໂທສໂມຫກ຺ຂຍາ ສ ນິພ຺ພຸໂຕ, ເຕສໍ ອປຣິກ຺ຂຍາ ນຕ຺ຖິ ນິພ຺ພຸຕີຕິ. ອຍໍ ປຣິວຕ຺ຕໂນ.

ເວວຈໂນຕິ ທທໂຕ ປຸຎ຺ຎໍ ປວຑ຺ຒຕິ. ປຣິຈ຺ຈາຄໂຕ ກຸສລໍ ອຸປຈີຍຕິ. ອນຸໂມທໂຕປິ ປຸຎ຺ຎໍ ປວຑ຺ຒຕິ ຈິຕ຺ຕປ຺ປສາທໂຕປິ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກິຣິຍາຍປິ. ສໍຍມໂຕຕິ ສີລສໍວຣໂຕ ໂສຣຈ຺ຈໂຕ. ເວຣໍ ນ ຈີຍຕີຕິ ປາປໍ ນ ວຑ຺ຒຕິ, ອກຸສລໍ ນ ວຑ຺ຒຕິ. ກຸສໂລຕິ ປຓ຺ຑິໂຕ ນິປຸໂຓ ເມຘາວີ ປຣິກ຺ຂໂກ. ຊຫາຕີຕິ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທຕິ ສມຸຄ຺ຆາເຏຕິ. ອຍໍ ເວວຈໂນ.

ປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ¶ ທທໂຕ ປຸຎ຺ຎໍ ປວຑ຺ຒຕີຕິ ໂລຠສ຺ສ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ອໂລຠສ຺ສ ນິກ຺ເຂປປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ສໍຍມໂຕ ເວຣໍ ນ ຈີຍຕີຕິ ໂທສສ຺ສ ວິກ຺ຂມ຺ຠນປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ອໂທສສ຺ສ ນິກ຺ເຂປປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ກຸສໂລ ຈ ຊຫາຕິ ປາປກນ຺ຕິ ໂມຫສ຺ສ ສມຸຄ຺ຆາຕປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ອໂມຫສ຺ສ ຠາວນາປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ຣາຄໂທສໂມຫສ຺ສ ປຫານປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ອໂລຠາໂທສາໂມຫສ຺ສ ຠາວນາປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ຣາຄໂທສໂມຫກ຺ຂຍາ ສ ນິພ຺ພຸໂຕຕິ ກິເລສານໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ນິພ຺ພານສ຺ສ ສຈ຺ຉິກິຣິຍປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ. ອຍໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ.

ໂອຕຣໂຓຕິ ¶ ທທໂຕ ປຸຎ຺ຎໍ ປວຑ຺ຒຕີຕິ ທານໍ ນາມ ສທ຺ຘາທີຫິ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍຫິ ໂຫຕີຕິ ອຍໍ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍຫິ ໂອຕຣໂຓ. ສໍຍມໂຕ ເວຣໍ ນ ຈີຍຕີຕິ ສໍຍໂມ ນາມ ສີລກ຺ຂນ຺ໂຘຕິ ອຍໍ ຂນ຺ເຘຫິ ໂອຕຣໂຓ. ກຸສໂລ ຈ ຊຫາຕິ ປາປກນ຺ຕິ ປາປປ຺ປຫານໍ ນາມ ຕີຫິ ວິໂມກ຺ເຂຫິ ໂຫຕິ. ເຕສໍ ອຸປາຍຠູຕານິ ຕີຓິ ວິໂມກ຺ຂມຸຂານີຕິ ອຍໍ ວິໂມກ຺ຂມຸເຂຫິ ໂອຕຣໂຓ. ຣາຄໂທສໂມຫກ຺ຂຍາ ສ ນິພ຺ພຸໂຕຕິ ວິມຸຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ໂຘ. ໂສ ຈ ຘມ຺ມຘາຕຸ ຘມ຺ມາຍຕນຎ຺ຈາຕິ ອຍໍ ຘາຕູຫິ ຈ ອາຍຕເນຫິ ຈ ໂອຕຣໂຓຕິ. ອຍໍ ໂອຕຣໂຓ.

ໂສຘໂນຕິ ທທໂຕຕິອາທິກາ ປທສຸທ຺ຘິ, ໂນ ອາຣມ຺ຠສຸທ຺ຘິ. ຣາຄໂທສໂມຫກ຺ຂຍາ ສ ນິພ຺ພຸໂຕຕິ ອຍໍ ປທສຸທ຺ຘິ ຈ ອາຣມ຺ຠສຸທ຺ຘິ ຈາຕິ. ອຍໍ ໂສຘໂນ.

ອຘິຏ຺ຐາໂນຕິ ທທໂຕຕິ ອຍໍ ເອກຕ຺ຕຕາ, ຈາໂຄ ປຣິຈ຺ຈາໂຄ ຘມ຺ມທານໍ ອາມິສທານໍ ອຠຍທານໍ, ອຏ຺ຐ ທານານິ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພານິ. ອຍໍ ເວມຕ຺ຕຕາ. ສໍຍໂມຕິ ອຍໍ ເອກຕ຺ຕຕາ. ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວໂຣ ສຕິສໍວໂຣຕິ ອຍໍ ເວມຕ຺ຕຕາ. ກຸສໂລ ຈ ຊຫາຕິ ປາປກນ຺ຕິ ອຍໍ ເອກຕ຺ຕຕາ. ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິໍ ປຊຫຕິ ວິຈິກິຈ຺ຉໍ ປຊຫຕີຕິອາທິກາ ອຍໍ ເວມຕ຺ຕຕາ. ຣາຄໂທສໂມຫກ຺ຂຍາ ສ ນິພ຺ພຸໂຕຕິ ອຍໍ ເອກຕ຺ຕຕາ. ສອຸປາທິເສສາ ນິພ຺ພານຘາຕຸ ອນຸປາທິເສສາ ນິພ຺ພານຘາຕູຕິ ອຍໍ ເວມຕ຺ຕຕາຕິ. ອຍໍ ອຘິຏ຺ຐາໂນ.

ປຣິກ຺ຂາໂຣຕິ ທານສ຺ສ ປາໂມຊ຺ຊໍ ປຈ຺ຈໂຍ. ອໂລໂຠ ເຫຕຸ, ສໍຍມສ຺ສ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປາທໂຍ ປຈ຺ຈໂຍ. ໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ ອໂທໂສ ຈ ເຫຕຸ, ປາປປ຺ປຫານສ຺ສ ສມາຘິ ຍຖາຠູຕຎາຓທສ຺ສນຎ຺ຈ ປຈ຺ຈໂຍ. ຕິສ຺ໂສ ອນຸປສ຺ສນາ ເຫຕຸ, ນິພ຺ພຸຕິຍາ ມຄ຺ຄສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ເຫຕຸ, ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປາທໂຍ ປຈ຺ຈໂຍຕິ. ອຍໍ ປຣິກ຺ຂາໂຣ.

ສມາໂຣປໂນ ¶ ຫາຣສມ຺ປາໂຕຕິ ທທໂຕ ປຸຎ຺ຎໍ ປວຑ຺ຒຕີຕິ ທານມຍໍ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖຸ, ຕໍ ສີລສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ. ສໍຍມໂຕ ເວຣໍ ນ ຈີຍຕີຕິ ສີລມຍໍ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖຸ, ຕໍ ສມາຘິສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ. ສີເລນ ຫິ ຌາເນນປິ ຣາຄາທິກິເລສາ ນ ຈີຍນ຺ຕິ. ເຍປິສ຺ສ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ ອາສວາ ວິຆາຕປຣິຬາຫາ, ເຕປິສ຺ສ ນ ໂຫນ຺ຕິ. ກຸສໂລ ຈ ຊຫາຕິ ປາປກນ຺ຕິ ປຫານປຣິຎ຺ຎາ, ຕໍ ຠາວນາມຍໍ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖຸ. ຣາຄໂທສໂມຫກ຺ຂຍາ ສ ¶ ນິພ຺ພຸໂຕຕິ ຣາຄສ຺ສປິ ຂຍາ ໂທສສ຺ສປິ ຂຍາ ໂມຫສ຺ສປິ ຂຍາ. ຕຕ຺ຖ ຣາໂຄຕິ ໂຍ ຣາໂຄ ສາຣາໂຄ ເຈຕໂສ ສາຣຊ຺ຊນາ ໂລໂຠ ລຸພ຺ຠນາ ລຸພ຺ຠິຕຕ຺ຕໍ ອຠິຊ຺ຌາ ໂລໂຠ ອກຸສລມູລໍ. ໂທໂສຕິ ໂຍ ໂທໂສ ທຸສ຺ສນາ ທຸສ຺ສິຕຕ຺ຕໍ ພ຺ຍາປາໂທ ເຈຕໂສ ພ຺ຍາປຊ຺ຊນາ ໂທໂສ ອກຸສລມູລໍ. ໂມໂຫຕິ ຍໍ ອຎ຺ຎາຓໍ ອທສ຺ສນໍ ອນຠິສມໂຍ ອສມ຺ໂພໂຘ ອປ຺ປຏິເວໂຘ ທຸມ຺ເມຊ຺ຌໍ ພາລ຺ຍໍ ອສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ ໂມໂຫ ອກຸສລມູລໍ. ອິຕິ ອິເມສໍ ຣາຄາທີນໍ ຂໂຍ ນິໂຣໂຘ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ໂຄ ນິພ຺ພຸຕິ ນິພ຺ພາຍນາ ປຣິນິພ຺ພານໍ ສອຸປາທິເສສາ ນິພ຺ພານຘາຕຸ ອນຸປາທິເສສາ ນິພ຺ພານຘາຕູຕິ. ອຍໍ ສມາໂຣປໂນ ຫາຣສມ຺ປາໂຕ.

ມິສ຺ສກຫາຣສມ຺ປາຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗໙. ເອວໍ ນານາສຸຕ຺ຕວເສນ ເອກສຸຕ຺ຕວເສນ ຈ ຫາຣວິຈາຣໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ນຍວິຈາຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມໍ ນຍສມຸຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ຍຖາ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ເທສນາຫາໂຣ, ອສ຺ສາທາທີນວຕາຕິ ຄາຖາ. ອຍໍ ເທສນາຫາໂຣ ກິໍ ເທສຍຕີ’’ຕິອາທິນາ ຫາຣນິທ຺ເທໂສ ອາຣທ຺ໂຘ, ເອວໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ນນ຺ທິຍາວຏ຺ໂຏ, ຕຓ຺ຫຎ຺ຈ ອວິຊ຺ຊມ຺ປິ ຈາຕິ ຄາຖາ, ອຍໍ ນນ຺ທິຍາວຏ຺ໂຏ ກິໍ ນຍຕີ’’ຕິອາທິນາ ອນາຣຠິຕ຺ວາ ສມຸຏ຺ຐານມຸເຂນ ອາຣທ຺ຘນ຺ຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ຫາຣນຍານໍ ວິສຍເຠທໂຕ. ຍຖາ ຫິ ຫາຣາ ພ຺ຍຎ຺ຊນມຸເຂນ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນາ, ນ ເອວໍ ນຍາ. ນຍາ ປນ ນານາສຸຕ຺ຕໂຕ ນິທ຺ຘາຣິເຕຫິ ຕຓ຺ຫາວິຊ຺ຊາທີຫິ ມູລປເທຫິ ຈຕຸສຈ຺ຈໂຍຊນາຍ ນຍໂຕ ອນຸພຸຊ຺ຌິຍມາໂນ ທຸກ຺ຂາທິອຕ຺ໂຖ. ໂສ ຫິ ມຄ຺ຄຎາຓໍ ນຍຕິ ສມ຺ປາເປຕີຕິ ນໂຍ. ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕານໍ ປນ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎຸອາທີນໍ ຕິຓ຺ຓໍ ເວເນຍ຺ຍານໍ ວເສນ ມູລປທວິຠາຄໂຕ ຕິຘາ ວິຠຕ຺ຕາ. ເອກເມໂກ ເຈຕ຺ຖ ຍໂຕ ເນຕິ, ຍຎ຺ຈ ເນຕິ, ເຕສໍ ສໍກິເລສໂວທານານໍ ວິຠາຄໂຕ ທ຺ວິສງ຺ຄໂຫ ຈຕຸຉອຏ຺ຐທິໂສ ຈາຕິ ຠິນ຺ໂນ ຫາຣນຍານໍ ວິສໂຍ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຫາຣາ ພ຺ຍຎ຺ຊນວິຈໂຍ, ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ນຍາ ຕໂຍ ຈ ສຸຕ຺ຕຕ຺ໂຖ’’ຕິ (ເນຕ຺ຕິ. ສງ຺ຄຫວາຣ). ເອວໍ ວິສິຏ຺ຐວິສຍຕ຺ຕາ ຫາຣນຍານໍ ຫາເຣຫິ ອຎ຺ຎຖາ ນເຍ ນິທ຺ທິສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມໍ ນຍສມຸຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ.

ຕຕ຺ຖາຍໍ ¶ ¶ ວຈນຕ຺ໂຖ – ສມຸຏ຺ຐຫນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ສມຸຏ຺ຐານໍ. ເກ ສມຸຏ຺ຐຫນ຺ຕິ? ນຍາ. ນຍານໍ ສມຸຏ຺ຐານໍ ນຍສມຸຏ຺ຐານໍ. ກິໍ ປນ ຕໍ? ຕໍຕໍມູລປເທຫິ ຈຕຸສຈ຺ຈໂຍຊນາ. ສາ ຫິ ນນ຺ທິຍາວຏ຺ຏາທີນໍ ນຍານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານຕາຍ ສມຸຏ຺ຐານໍ ຠູມີຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຖາ ຈ ວກ຺ຂຕິ – ‘‘ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ນນ຺ທິຍາວຏ຺ຏສ຺ສ ນຍສ຺ສ ຠູມີ’’ຕິ (ເນຕ຺ຕິ. ໘໑). ປຸພ຺ພາ ໂກຏິ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ ອວິຊ຺ຊາຍ ຈ ຠວຕຓ຺ຫາຍ ຈາຕິອາທິ ນນ຺ທິຍາວຏ຺ຏສ຺ສ ນຍສ຺ສ ຠູມິທສ຺ສນໍ. ຕຕ຺ຖ ປຸພ຺ພາ ໂກຏິ ນ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ອສຸກສ຺ສ ນາມ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ, ອສຸກສ຺ສ ວາ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິໂນ ກາເລ ອວິຊ຺ຊາ ຠວຕຓ຺ຫາ ຈ ອຸປ຺ປນ຺ນາ. ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ນາໂຫສີຕິ ເອວໍ ອວິຊ຺ຊາຠວຕຓ຺ຫານໍ ນ ກາຈິ ປຸຣິມາ ມຣິຍາທາ ອຸປລພ຺ຠຕິ. ກສ຺ມາ? ອນມຕຄ຺ຄຕ຺ຕາ ສໍສາຣສ຺ສ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ – ‘‘ອນມຕຄ຺ໂຄຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສໍສາໂຣ, ປຸພ຺ພາ ໂກຏິ ນ ປຎ຺ຎາຍຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໒໔; ກຖາ. ໗໕) ວິຕ຺ຖາໂຣ. ຕຕ຺ຖາຕິ ອວິຊ຺ຊາຠວຕຓ຺ຫາສຸ. ຍທິປິ ອວິຊ຺ຊາຍ ສໍໂຍຊນຠາໂວ, ຕຓ຺ຫາຍ ຈ ນີວຣຓຠາໂວ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕຖາປິ ອວິຊ຺ຊາຍ ປຏິຈ຺ຉາທິຕາທີນເວຫິ ຠເວຫິ ຕຓ຺ຫາ ສໍໂຍເຊຕີຕິ ອິມສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ອວິຊ຺ຊານີວຣຓໍ ຕຓ຺ຫາສໍໂຍຊນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອວິຊ຺ຊາສໍຍຸຕ຺ຕາຕິ ອວິຊ຺ຊາຍ ມິສ຺ສິຕາ, ອວິຊ຺ຊາຍ ວາ ອຠິນິເວສວຕ຺ຖູສຸ ພທ຺ຘາ. ອວິຊ຺ຊາປກ຺ເຂນ ວິຈຣນ຺ຕີຕິ ອວິຊ຺ຊາປກ຺ເຂນ ອວິຊ຺ຊາສຫາເຍນ ທ຺ວາທສວິເຘນ ວິປລ຺ລາເສນ ອຠິນິເວສວຕ຺ຖຸຠູເຕ ອາຣມ຺ມເຓ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ເຕ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐິຈຣິຕາຕິ ເຕ ອວິຊ຺ຊາຠິຠູຕາ ຣູປາທີນິ ນິຈ຺ຈາທິໂຕ ອຠິນິວິສນ຺ຕາ ທິຏ຺ຐິຈຣິຕາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ທິຏ຺ຐິຈຣິຕາ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຓ຺ຫາປກ຺ເຂນາຕິ ອຏ຺ຐສຕຕຓ຺ຫາວິຈຣິເຕນ. ທິຏ຺ຐິວິຈຣິເຕ ຕຓ຺ຫາວິຈຣິເຕ ຈ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ທິຏ຺ຐິຈຣິຕາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍຄນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ກາຍສ຺ສ ກິລິສ຺ສນປໂຍຄໍ ອຕ຺ຕປຣິຕາປນປຏິປຕ຺ຕິໍ. ກາມສຸຂລ຺ລິການຸໂຍຄນ຺ຕິ ກາມສຸຂສ຺ສ ອລ຺ລີຍນປໂຍຄໍ ກາເມສຸ ປາຕພ຺ຍຕໍ.

ຍທິປິ ພາຫິຣກາ ‘‘ທຸກ຺ຂໍ ຕຓ຺ຫາ’’ຕິ ຈ ຊານນ຺ຕິ ‘‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂໍ, ເອຕ຺ຕກໍ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ, ‘‘ອຍໍ ຕຓ຺ຫາ, ອຍໍ ຕສ຺ສາ ວິຣາໂຄ’’ຕິ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍປຫາຕພ຺ພຠາເວນ ປນ ນ ຊານນ຺ຕິ, ອິຕິ ປວຕ຺ຕິປວຕ຺ຕິເຫຕຸມຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ຊານນ຺ຕິ. ກາ ປນ ກຖາ ນິວຕ຺ຕິນິວຕ຺ຕິເຫຕູສູຕິ ອາຫ – ‘‘ອິໂຕ ພຫິທ຺ຘາ ນຕ຺ຖິ ສຈ຺ຈວວຕ຺ຖານ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ¶ ສຈ຺ຈປ຺ປກາສນາຕິ ສຈ຺ຈເທສນາ. ສມຖວິປສ຺ສນາໂກສລ຺ລນ຺ຕິ ສມຖວິປສ຺ສນາສຸ ຠາວນາໂກສລ຺ລໍ, ຕາສຸ ອຸຄ຺ຄຫປຣິປຸຈ຺ຉາສວນມນສິກາຣໂກສລ຺ລໍ ວາ. ວິປສ຺ສນາຘິຏ຺ຐານຎ຺ເຈຕ຺ຖ ສມຖໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ອຸປສມສຸຂປ຺ປຕ຺ຕີຕິ ¶ ກິເລສານໍ ວູປສມສຸຂາຘິຄໂມ. ວິປຣີຕເຈຕາຕິ ມິຈ຺ຉາຠິນິວິຏ຺ຐເຈຕາ. ນຕ຺ຖິ ສຸເຂນ ສຸຂນ຺ຕິ ຍໍ ອນວຊ຺ຊປຈ຺ຈຍປຣິໂຠຄສຸເຂນ ກາຍໍ ຈິຕ຺ຕຎ຺ຈ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘທຣຖໍ ກຕ຺ວາ ອຣິເຍຫິ ປຕ຺ຕພ຺ພໍ ອຸປສມສຸຂໍ, ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ທຸກ຺ເຂນາຕິ ກາຍເຂທນທຸກ຺ເຂນ.

ໂສ ໂລກໍ ວຑ຺ຒຍຕີຕິ ໂສ ກາເມ ປຏິເສເວນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕຠາວສງ຺ຂາຕໍ ໂລກໍ ວຑ຺ເຒຕິ ປີເນຕິ. ປຸຕ຺ຕນຕ຺ຕຸປຣມ຺ປຣາຍ ວາ ສໍສາຣສ຺ສ ອນຸປຈ຺ເຉທນໂຕ ສຕ຺ຕໂລກໍ ວຑ຺ເຒຕິ. ພຫຸໍ ປຸຎ຺ຎໍ ປສວຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຎ຺ຈຫິ ກາມຄຸເຓຫິ ສນ຺ຕປ຺ປເນນ ປຸຕ຺ຕມຸຂທສ຺ສເນນ ຈ ພຫຸໍ ປຸຎ຺ຎໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ. ອຠິນິເວສສ຺ສ ນາຕິທຬ຺ຫຕາຍ ເອວໍສຎ຺ຎີ. ທຬ຺ຫຕາຍ ເອວໍທິຏ຺ຐີ ທຸກ຺ເຂນ ສຸຂໍ ປຕ຺ຖຍມານາ ອຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ຕາ ກາເມສຸ ປຸຎ຺ຎສຎ຺ຎີ ກາມສຸຂລ຺ລິການຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ຕາ ຈ ວິຫຣນ຺ຕີຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ຕທຠິຎ຺ຎາ ສນ຺ຕາຕິ ຕຖາສຎ຺ຎິໂນ ສມານາ. ໂຣຄເມວ ວຑ຺ຒຍນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ຕຠາວໂຣຄເມວ ກິເລສໂຣຄເມວ ວາ ອປຣາປຣໍ ວຑ຺ເຒນ຺ຕິ. ຄຓ຺ຑສລ຺ເລສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ໂຣຄາຠິຕຸນ຺ນາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໂຣຄພ຺ຍາຘິຕາ. ຄຓ຺ຑປຏິປີຬິຕາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕຄຓ຺ຑພາຘິຕາ. ສລ຺ລານຸວິທ຺ຘາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສລ຺ເລນ ອນຸປວິຏ຺ຐາ. ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊນິມຸຊ຺ຊານີຕິ ອຸປປຊ຺ຊນຈວນານິ. ອຸຄ຺ຆາຕນິຄ຺ຆາຕນ຺ຕິ ອຸຈ຺ຈາວຈຠາວໍ. ໂຣຄຄຓ຺ຑສລ຺ລເຠສຊ຺ຊນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໂຣຄາທິຕິກິຈ຺ຉນໍ, ສມຖວິປສ຺ສນໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ສມຖວິປສ຺ສນາ ໂຣຄນິຄ຺ຆາຕກເຠສຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ໂຣຄນິຄ຺ຆາຕກນ຺ຕິ ໂຣຄວູປສມນໍ. ‘‘ສໍກິເລໂສ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ສຈ຺ຈານິ ເຕສໍ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍາທິຠາເວນ ກເຖຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສໍກິເລໂສ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ອຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍຄກາມສຸຂລ຺ລິການຸໂຍຄສໍກິເລສວນ຺ໂຕ, ເຕຫິ ວາ ສໍກິລິສ຺ສມາໂນ ຣູປາຣູປກາໂຍ ທຸກ຺ຂໍ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ. ຕທຠິສງ຺ໂຄ ຕຓ຺ຫາຕິ ຕຕ຺ຖ ອຠິສງ຺ໂຄ ອາສງ຺ໂຄຕິ ລທ຺ຘນາມາ ຕຓ຺ຫາ.

໘໐. ອິທານິ ທິຏ຺ຐິຈຣິຕຕຓ຺ຫາຈຣິຕານໍ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິທສ຺ສເນ ປວຕ຺ຕິເຠທໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ທິຏ຺ຐິຈຣິຕາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ທິຏ຺ຐິຈຣິຕາ ຣູປໍ ອຕ຺ຕໂຕ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ¶ ທິຏ຺ຐິຈຣິຕາ ທິຏ຺ຐາຠິນິເວສສ຺ສ ພລວຠາວໂຕ ຣູປໍ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ເຕສຎ຺ຫິ ອຕ຺ຕາຠິນິເວໂສ ພລວາ, ນ ຕຖາ ອຕ຺ຕນິຍາຠິນິເວໂສ. ເອສ ນໂຍ ເວທນນ຺ຕິອາທີສຸປິ. ຕຓ຺ຫາຈຣິຕາ ຣູປວນ຺ຕໍ ອຕ຺ຕານນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາຈຣິຕາ ຕຓ຺ຫາຠິນິເວສສ຺ສ ພລວຠາວໂຕ ຣູປໍ ອຕ຺ຕໂນ ກິຎ຺ຈນປລິໂພຘຠາເວ ຐເປຕ຺ວາ ອວເສສໍ ເວທນາທິໍ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ອຕ຺ຕນິ ວາ ຣູປນ຺ຕິ ອຕ຺ຕາຘາຣໍ ວາ ຣູປໍ. ຣູປສ຺ມິໍ ວາ ¶ ອຕ຺ຕານນ຺ຕິ ຣູປາຘາຣໍ ວາ ອຕ຺ຕານໍ. ເວທນາວນ຺ຕນ຺ຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເອເຕສຎ຺ຫິ ອຕ຺ຕນິຍາຠິນິເວໂສ ພລວາ, ນ ຕຖາ ອຕ຺ຕາຠິນິເວໂສ. ຕສ຺ມາ ຍຖາລທ຺ຘໍ ອຕ຺ຕນິຍນ຺ຕິ ກປ຺ເປຕ຺ວາ ຕທຎ຺ຎໍ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ວີສຕິວຕ຺ຖຸກາ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐີຕິ ອຍໍ ປຎ຺ຈສຸ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ເຘສຸ ເອເກກສ຺ມິໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ຄາຫານໍ ວເສນ ວີສຕິວຕ຺ຖຸກາ ສຕິ ວິຊ຺ຊມາເນ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກສງ຺ຂາເຕ ກາເຍ, ສຕີ ວາ ວິຊ຺ຊມານາ ຕຕ຺ຖ ທິຏ຺ຐີຕິ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິ.

ໂລກຸຕ຺ຕຣາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐີຕິ ປຐມມຄ຺ຄສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ. ອນ຺ວາຍິກາຕິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ອນຸຄາມິໂນ. ຍທາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິຍາ ປຊຫນວເສນ ປວຕ຺ຕາ, ຕທາ ຕສ຺ສາ ອນຸຄຸຓຠາເວນ ປວຕ຺ຕມານກາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເກ ປນ ເຕຕິ? ອາຫ ‘‘ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ໂປ’’ຕິອາທິ. ‘‘ເຕ ຕໂຍ ຂນ຺ຘາ’’ຕິອາທິນາ ອຣິຍມຄ຺ຄໂຕ ຂນ຺ຘມຸເຂນ ສມຖວິປສ຺ສນາ ນິທ຺ຘາເຣຕິ. ‘‘ຕຕ຺ຖ ສກ຺ກາໂຍ’’ຕິອາທິ ຈຕຸສຈ຺ຈນິທ຺ຘາຣຓໍ. ຕໍ ສພ຺ພໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ປຸນ ‘‘ຕຕ຺ຖ ເຍ ຣູປໍ ອຕ຺ຕໂຕ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ ສກ຺ກາຍທສ຺ສນມຸເຂນ ອຸຈ຺ເຉທາທິອນ຺ຕທ຺ວຍໍ, ມຊ຺ຌິມຎ຺ຈ ປຏິປທໍ ນິທ຺ຘາເຣຕິ. ຕຕ຺ຖ ອິເມ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ອຸຈ຺ເຉທວາທິໂນຕິ ອິເມ ຣູປາທິເກ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ເຘ ອຕ຺ຕໂຕ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ຣູປາທີນໍ ອນິຈ຺ຈຠາວໂຕ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊຕິ ອຕ຺ຕາ ວິນສ຺ສຕິ ນ ໂຫຕິ ປຣໍ ມຣຓາຕິ ເອວໍ ອຠິນິວິສນໂຕ ‘‘ອຸຈ຺ເຉທວາທິໂນ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອິເມ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ສສ຺ສຕວາທິໂນຕິ ອິເມ ‘‘ຣູປວນ຺ຕໍ ວາ ອຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຣູປາທິວິນິມຸຕ຺ໂຕ ອຎ຺ໂຎ ໂກຈິ ອຕ຺ຕາຕິ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ‘‘ໂສ ນິຈ຺ໂຈ ຘຸໂວ ສສ຺ສໂຕ’’ຕິ ອຠິນິວິສນໂຕ ‘‘ສສ຺ສຕວາທິໂນ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ‘‘ອຸຈ຺ເຉທສສ຺ສຕວາທາ ອຸໂຠ ອນ຺ຕາ, ອຍໍ ສໍສາຣປວຕ຺ຕີ’’ຕິອາທິ ສຈ຺ຈນິທ຺ຘາຣຓໍ, ຕໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ.

ອຸຈ຺ເຉທສສ຺ສຕໍ ສມາສໂຕ ວີສຕິວຕ຺ຖຸກາ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐີຕິ ອຕ຺ຕາ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊຕິ ອຕ຺ຕາ ນິຈ຺ໂຈຕິ ຈ ອາທິປ຺ປວຕ຺ຕນໂຕ ອຸຈ຺ເຉທສສ຺ສຕທສ຺ສນໍ ສງ຺ເຂປໂຕ ¶ ວີສຕິວຕ຺ຖຸກາ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິ ເອວ ໂຫຕິ. ສພ຺ໂພປິ ຫິ ອຕ຺ຕວາໂທ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິອນ຺ໂຕຄໂຘ ເອວາຕິ. ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທ຺ວາສຏ຺ຐິ ທິຏ຺ຐິຄຕານີຕິ ອຸຈ຺ເຉທສສ຺ສຕທສ຺ສນໍ ວິຕ຺ຖາເຣນ ພ຺ຣຫ຺ມຊາເລ (ທີ. ນິ. ໑.໒໘ ອາທໂຍ) ອາຄຕານິ ທ຺ວາສຏ຺ຐິ ທິຏ຺ຐິຄຕານິ. ເຕສນ຺ຕິ ເອວໍ ສງ຺ເຂປວິຕ຺ຖາຣວນ຺ຕານໍ ອຸຈ຺ເຉທສສ຺ສຕທສ຺ສນານໍ. ປຏິປກ຺ໂຂຕິ ປຫາຍກປຏິປກ຺ໂຂ. ເຕຈຕ຺ຕາລີສໍ ໂພຘິປກ຺ຂິຍາ ຘມ຺ມາຕິ ອນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາ ທຸກ຺ຂສຎ຺ຎາ ອນຕ຺ຕສຎ຺ຎາ ປຫານສຎ຺ຎາ ວິຣາຄສຎ຺ຎາ ນິໂຣຘສຎ຺ຎາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ…ເປ… ອຣິໂຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄຕິ ເອເຕ ເຕຈຕ຺ຕາລີສໍ ໂພຘິປກ຺ຂິຍາ ຘມ຺ມາ.

ເອວໍ ¶ ວິປສ຺ສນາວເສນ ປຏິປກ຺ຂໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຸນ ສມຖວເສນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຏ຺ຐ ວິໂມກ຺ຂາ ທສ ຈ ກສິຓາຍຕນານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທ຺ວາສຏ຺ຐິ ທິຏ຺ຐິຄຕານິ ໂມຫຊາລນ຺ຕິ ທ຺ວາສຏ຺ຐິ ທິຏ຺ຐິຄຕານິ ໂມຫຊາລເຫຕຸກຕ຺ຕາ ໂມຫຊາລຎ຺ຈ. ອນາທິອນິຘນປ຺ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຸຣິມາຍ ໂກຏິຍາ ອຠາວໂຕ ອນາທິ. ອສຕິ ປຏິປກ຺ຂາຘິຄເມ ສນ຺ຕານວເສນ ອນຸປຈ຺ເຉເທນ ປວຕ຺ຕນໂຕ ອນິຘນປ຺ປວຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ໂມຫຊາລເຫຕຸການິ ທິຏ຺ຐິຄຕານິ ໂມຫຊາເລ ປທາລິເຕ ປທາລິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ເຕຈຕ຺ຕາລີສໍ ໂພຘິປກ຺ຂິຍາ ຘມ຺ມາ ຎາຓວຊິຣໍ ໂມຫຊາລປ຺ປທາລນ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຎາຓວຊິຣນ຺ຕິ ວຊິຣູປມຎາຓໍ. ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ເຕເຊຕ຺ວາ ຕິກ຺ຂສຠາວໍ ອາປາທິຕໍ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ ມຄ຺ຄຎາຓຎ຺ຈ ຎາຓວຊິຣໍ. ອິທເມວ ຫິ ຎາຓໍ ຠຄວໂຕ ປວຕ຺ຕໍ ‘‘ມຫາວຊິຣຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕໍ ປນ ສສມ຺ຠາຣໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເຕຈຕ຺ຕາລີສໍ ໂພຘິປກ຺ຂິຍາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ອາຫ. ໂມຫຊາລປ຺ປທາລນນ຺ຕິ ປຸພ຺ພຠາເຄ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ອວິຊ຺ຊາຠວຕຓ຺ຫານໍ ປທາລນໍ. ອຕີຕາທິເຠທຠິນ຺ເນສຸ ຣູປາທີສຸ ສກອຕ຺ຕຠາວາທີສຸ ຈ ສໍສິພ຺ພນວເສນ ປວຕ຺ຕນໂຕ ຊາລໍ ຠວຕຓ຺ຫາ. ຕສ຺ສາ ຫິ ຕຓ຺ຫາ ຊາລິນີ ສິພ຺ພິນີ ຊາລນ຺ຕິ ຈ ອຘິວຈນນ຺ຕິ. ເອວໍ ອຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍຄກາມສຸຂລ຺ລິການຸໂຍຄທິຏ຺ຐິຕຓ຺ຫາຠິນິເວສສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທານໍ ນິທ຺ຘາຣຓວເສນ ໂມຫຊາລປຣິຍາຍວິເສສໂຕ ອວິຊ຺ຊາຕຓ຺ຫາ ວິຠຊິຕ຺ວາ ຍຖານຸສນ຺ຘິນາ ສໍກິເລສປກ຺ຂໍ ນິຄເມນ຺ໂຕ ‘‘ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຸພ຺ພາ ໂກຏິ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ ອວິຊ຺ຊາຍ ຈ ຠວຕຓ຺ຫາຍ ຈາ’’ຕິ ອາຫ.

໘໑. ‘‘ຕຕ຺ຖ ¶ ທິຏ຺ຐິຈຣິໂຕ’’ຕິອາທິນາ ໂວທານປກ຺ຂໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ສລ຺ເລຂານຸສນ຺ຕຕວຸຕ຺ຕີຕິ ອນຸປທ຺ທຸຕສລ຺ເລຂວຸຕ຺ຕິ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ສລ຺ເລເຂ ຕິພ຺ພຄາຣໂວ. ທິຏ຺ຐິຈຣິໂຕ ຫິ ຕໂປຊິຄຸຈ຺ຉາທິນາ ອນຸປາເຍນປິ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ກິເລສານໍ ສລ຺ເລຂນາຘິປ຺ປາເຍນ ຈຣຕິ, ຕສ຺ມາ ໂສ ສາສເນ ປພ຺ພຊິໂຕ ຘຸຕຘມ຺ມວເສນ ສລ຺ເລຂປຏິປທໍ ປູເຣຕິ. ສິກ຺ຂານຸສນ຺ຕຕວຸຕ຺ຕີຕິ ອຈ຺ຉິທ຺ທຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີລວຸຕ຺ຕິ. ທິຏ຺ຐິຍາ ສວິສເຍ ປຎ຺ຎາສທິສີ ປວຕ຺ຕີຕິ ໂສ ວິສຸຊ຺ຌມາໂນ ປຎ຺ຎາຘິໂກ ໂຫຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ທິຏ຺ຐິຈຣິໂຕ ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍາມໍ ໂອກ຺ກມນ຺ໂຕ ຘມ຺ມານຸສາຣີ ຠວຕີ’’ຕິ. ຕຓ຺ຫາວເສນ ມິຈ຺ຉາວິໂມກ຺ໂຂ ໂຫຕີຕິ ຕຓ຺ຫາຈຣິໂຕ ວິສຸຊ຺ຌມາໂນ ສທ຺ຘາຘິໂກວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຕຓ຺ຫາຈຣິໂຕ ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍາມໍ ໂອກ຺ກມນ຺ໂຕ ສທ຺ຘານຸສາຣີ ຠວຕີ’’ຕິ. ທິຏ຺ຐິຈຣິໂຕ ສຸຂາຍ ປຏິປທາຍາຕິອາທິ ປຏິປທານິທ຺ເທໂສ ເຫຏ຺ຐາ ເທສນາຫາຣວິຠງ຺ເຄ (ເນຕ຺ຕິ. ໕ ອາທໂຍ) ອາຄໂຕ ເອວ, ອຕ຺ໂຖປິ ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພປ຺ປກາຣໂຕ ວຸຕ຺ໂຕ ເອວ.

ອປຸພ຺ພປເທສຸ ¶ ປນ ວິເວຈິຍມາໂນຕິ ວິໂມຈິຍມາໂນ. ປຏິນິສ຺ສຣຕີຕິ ນິຍ຺ຍາຕິ ວິມຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທນ຺ຘຎ຺ຈ ຘມ຺ມໍ ອາຊານາຕີຕິ ຕຓ຺ຫາຈຣິຕສ຺ສ ມນ຺ທປຎ຺ຎສ຺ສ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕິກ຺ຂປຎ຺ໂຎ ປນ ຂິປ຺ປໍ ຘມ຺ມໍ ອາຊານາຕີຕິ. ‘‘ສຕ຺ຕາປິ ທຸວິຘາ’’ຕິອາທິນາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍວິຠາເຄນ ປຸນ ປຏິປທາວິຠາຄໍ ທສ຺ເສຕິ, ຕໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ.

‘‘ເຍ ຫິ ເກຈີ’’ຕິອາທິນາ ຕາສໍ ປຏິປທານໍ ນິຍ຺ຍາເນ ຕີສຸປິ ກາເລສຸ ເອກນ຺ຕິກຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ອິມາຫິ ເອວ ຈຕູຫິ ປຏິປທາຫີຕິ ອິມາຫິ ເອວ ຈຕູຫິ ປຏິປທາຫິ, ຕພ຺ພິນິມຸຕ຺ຕາຍ ອຎ຺ຎາຍ ປຏິປທາຍ ອຠາວໂຕ. ຈຕຸກ຺ກມຄ຺ຄນ຺ຕິ ປຏິປທາຈຕຸກ຺ກໍ, ປຏິປທາ ຫິ ມຄ຺ໂຄຕິ. ອຖ ວາ ຈຕຸກ຺ກມຄ຺ຄນ຺ຕິ ນນ຺ທິຍາວຏ຺ຏສ຺ສ ຈຕຸທ຺ທິສາສງ຺ຂາຕໍ ມຄ຺ຄໍ. ຕາ ປນ ຈຕສ຺ໂສ ທິສາ ທິສາໂລຈນນເຍ ອາຄມິສ຺ສນ຺ຕິ. ກິມຕ຺ຖໍ ປນ ຈຕຸກ຺ກມຄ຺ຄໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອພຸຘຊນເສວິຕາຍາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອພຸຘຊນເສວິຕາຍາຕິ ອປຓ຺ຑິຕຊນເສວິຕາຍ. ພາລກນ຺ຕາຍາຕິ ພາລຊນກາມິຕາຍ. ຣຕ຺ຕວາສິນິຍາຕິ ຣຕ຺ເຕສຸ ຣາຄາຠິຠູເຕສຸ ວສຕີຕິ ຣຕ຺ຕວາສິນີ, ຕສ຺ສາ. ນນ຺ທິຍາຕິ ຕຕ຺ຣ ຕຕ຺ຣາຠິນນ຺ທນຏ຺ເຐນ ນນ຺ທີສງ຺ຂາຕາຍ. ອວຏ຺ຏນຕ຺ຖນ຺ຕິ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນຕ຺ຖໍ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ນນ຺ທິຍາວຏ຺ຏສ຺ສ ນຍສ຺ສ ຠູມີຕິ ອຍໍ ຕຓ຺ຫາວິຊ຺ຊານໍ ວເສນ ສໍກິເລສປກ຺ເຂ ທ຺ເວ ທິສາ ສມຖວິປສ຺ສນານໍ ວເສນ ¶ ໂວທານປກ຺ເຂປິ ທ຺ເວ ທິສາ ຈຕຸສຈ຺ຈໂຍຊນາ ນນ຺ທິຍາວຏ຺ຏສ຺ສ ນຍສ຺ສ ສມຸຏ຺ຐານຕາຍ ຠູມີຕິ.

໘໒. ເອວໍ ນນ຺ທິຍາວຏ຺ຏສ຺ສ ນຍສ຺ສ ຠູມິໍ ນິທ຺ທິສິຕ຺ວາ ອິທານິ ຕສ຺ສ ທິສາຠູຕຘມ຺ເມ ນິທ຺ທິສນ຺ເຕນ ຍສ຺ມາ ຈສ຺ສ ທິສາຠູຕຘມ຺ເມສຸ ວຸຕ຺ເຕສຸ ທິສາໂລຈນນໂຍ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ເວຍ຺ຍາກຣເຓສຸ ຫິ ເຍ ກຸສລາກຸສລາ’’ຕິ ທິສາໂລຈນລກ຺ຂຓໍ ເອກເທເສນ ປຈ຺ຈາມສິຕ຺ວາ ‘‘ເຕ ທຸວິຘາ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕພ຺ພາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ເຕຕິ ທິສາຠູຕຘມ຺ມາ. ທຸວິຘາຕິ ‘‘ອິເມ ສໍກິເລສຘມ຺ມາ, ອິເມ ໂວທານຘມ຺ມາ’’ຕິ ເອວໍ ທຸວິເຘນ. ອຸປປຣິກ຺ຂິຕພ຺ພາຕິ ອຸປປຕ຺ຕິໂຕ ປຣິໂຕ ອິກ຺ຂິຕພ຺ພາ, ຘມ຺ມຍຸຕ຺ຕິໂຕ ຕໍຕໍທິສາຠາເວນ ເປກ຺ຂິຕພ຺ພາ ອາໂລຈິຕພ຺ພາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຍໍ ປກາຣໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ທຸວິຘາ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕພ຺ພາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ໂລກວຏ຺ຏານຸສາຣີ ຈ ໂລກວິວຏ຺ຏານຸສາຣີ ຈາ’’ຕິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ໂລໂກ ເອວ ວຏ຺ຏໍ ໂລກວຏ຺ຏໍ. ໂລກວຏ຺ຏຠາເວນ ອນຸສຣຕິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ໂລກວຏ຺ຏານຸສາຣີ, ສໍກິເລສຘມ຺ໂມຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂລກສ຺ສ, ໂລກໂຕ ວາ ວິວຏ຺ຏໍ ໂລກວິວຏ຺ຏໍ, ນິພ຺ພານໍ. ຕໍ ອນຸສຣຕິ ອນຸໂລມນວເສນ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ໂລກວິວຏ຺ຏານຸສາຣີ, ໂວທານຘມ຺ໂມຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ວຏ຺ຏໍ ນາມ ສໍສາໂຣ, ວິວຏ຺ຏໍ ນິພ຺ພານ’’ນ຺ຕິ.

ຕໍ ¶ ກຖໍ ທຏ຺ຐພ຺ພນ຺ຕິ ຕໍ ກຖໍ ເກນ ປກາເຣນ ທຏ຺ຐພ຺ພນ຺ຕິ ເຈ? ອຸປຈເຍນ. ຍຖາ ກຕໍ ກມ຺ມໍ ຜລທານສມຕ຺ຖໍ ໂຫຕິ, ຕຖາ ກຕໍ ອຸປຈິຕນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອວໍ ອຸປຈິຕຠາເວ ກມ຺ມໍ ນາມ ໂຫຕິ, ວິປາກວຏ຺ຏສ຺ສ ກາຣຓໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສພ຺ເພປິ ກິເລສາ ຈຕູຫິ ວິປລ຺ລາເສຫິ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ພາ, ທສນ຺ນມ຺ປິ ກິເລສານໍ ວິປລ຺ລາສເຫຕຸຠາວໂຕ. ເຕ ກຕ຺ຖ ທຏ຺ຐພ຺ພາຕິ ເຕ ປນ ວິປລ຺ລາສາ ກຕ຺ຖ ປສ຺ສິຕພ຺ພາຕິ ອາຫ – ‘‘ທສ ວຕ຺ຖຸເກ ກິເລສປຸຎ຺ເຊ’’ຕິ. ທສວິຘກາຣເຓ ກິເລສສມູເຫຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ກິເລສາປິ ກິເລສວຕ຺ຖຸ, ກິເລສານໍ ປຈ຺ຈຍຘມ຺ມາປິ ກິເລສວຕ຺ຖຸ. ເຕສຸ ກາຣຓຠາເວນ ປຸຣິມສິທ຺ຘາ ກິເລສາ ປຣໂຕ ປເຣສໍ ກິເລສານໍ ປຈ຺ຈຍຠາວໂຕ ກິເລສາປິ ກິເລສວຕ຺ຖຸ. ອໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ, ອໂຍນິໂສມນສິກາຣປຣິກ຺ຂຕາ ຈ ຘມ຺ມາ ກິເລສຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸຠາວໂຕ ກິເລສປ຺ປຈ຺ຈຍາປິ ກິເລສວຕ຺ຖູຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ຈຕ຺ຕາໂຣ ¶ ອາຫາຣາຕິ ເອຕ຺ຖ ອາຫາຣສີເສນ ຕພ຺ພິສຍາ ກິເລສາປິ ອຘິປ຺ເປຕາ. ຈຕສ຺ໂສ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິໂຍຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ‘‘ປຐເມ ອາຫາເຣ’’ຕິອາທິນາ ທສວຕ຺ຖຸເກ ກິເລສປຸຎ຺ເຊ ປຸຣິມໍ ປຸຣິມໍ ປຈ຺ຉິມສ຺ສ ປຈ຺ຉິມສ຺ສ ກາຣຓນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຐເມ ອາຫາເຣຕິ ວິສຍຠູເຕ ປຐເມ ອາຫາເຣ ປຐໂມ ວິປລ຺ລາໂສ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສາຫາເຣສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ປຐເມ ວິປລ຺ລາເສຕິ ປຐເມ ວິປລ຺ລາເສ ອປ຺ປຫີເນ ສຕິ ປຐມໍ ອຸປາທານໍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສປເທສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ນິທ຺ເທເສເຍວ ກຖຍິສ຺ສາມ.

໘໓. ອິທານິ ທສວຕ຺ຖຸກໍ ກິເລສປຸຎ຺ຊໍ ຕຓ຺ຫາວິຊ຺ຊາວເສນ ທ຺ເວ ໂກຏ຺ຐາເສ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ໂຍ ຈ ກພຬີກາໂຣ ອາຫາໂຣ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ກພຬີກາຣາຫາຣໍ ຜສ຺ສາຫາຣຎ຺ຈ ອປຣິຊານນ຺ຕສ຺ສ ຕຓ຺ຫາຈຣິຕສ຺ສ ຍຖາກ຺ກມໍ ກາຍເວທນາສຸ ຕິພ຺ໂພ ຉນ຺ທຣາໂຄ ໂຫຕິ, ອິຕິ ອຸປກ຺ກິເລສສ຺ສ ຉນ຺ທຣາຄສ຺ສ ເຫຕຸຠາວໂຕ ໂຍ ຈ ກພຬີກາໂຣ ອາຫາໂຣ, ໂຍ ຈ ຜສ຺ໂສ ອາຫາໂຣ, ອິເມ ຕຓ຺ຫາຈຣິຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອຸປກ຺ກິເລສາຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຖາ ມໂນສຎ຺ເຈຕນາຫາຣໍ ວິຎ຺ຎາຓາຫາຣຎ຺ຈ ອປຣິຊານນ຺ໂຕ ທິຏ຺ຐິຈຣິໂຕ ເຕສຸ ອຕ຺ຕສຎ຺ຎີ ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎີ ຈ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເຕ ທິຏ຺ຐິຈຣິຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອຸປກ຺ກິເລສາຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຖາ ປຸຣິມກາ ທ຺ເວ ວິປລ຺ລາສາ ປຸຣິມການິ ເອວ ຈ ທ຺ເວ ທ຺ເວອຸປາທານໂຍຄຄນ຺ຖາສວໂອຆສລ຺ລວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິອຄຕິຄມນານິ ຕຓ຺ຫາປຘານຕ຺ຕາ ຕຓ຺ຫາສຠາວຕ຺ຕາ ຕຓ຺ຫາວິສຍຕ຺ຕາ ຈ ຕຓ຺ຫາຈຣິຕສ຺ສ ອຸປກ຺ກິເລສາຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ປຈ຺ຉິມການິ ປນ ຕານິ ທິຏ຺ຐິປຘານຕ຺ຕາ ທິຏ຺ຐິສຠາວຕ຺ຕາ ທິຏ຺ຐິວິສຍຕ຺ຕາ ຈ ທິຏ຺ຐິຈຣິຕສ຺ສ ອຸປກ຺ກິເລສາຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

໘໔. ກພຬີກາເຣ ອາຫາເຣ ‘‘ອສຸເຠ ສຸຠ’’ນ຺ຕິ ວິປລ຺ລາໂສຕິ ຈຕູສຸ ອາຫາເຣສຸ ກພຬີກາເຣ ¶ ອາຫາເຣ ຈຕູສຸ ຈ ວິປລ຺ລາເສສຸ ‘‘ອສຸເຠ ສຸຠ’’ນ຺ຕິ ວິປລ຺ລາໂສ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ກພຬີກາຣາຫາຣສ຺ສ ອສຸຠສຠາວຕ຺ຕາ ອສຸຠສມຸຏ຺ຐານຕ຺ຕາ ຈ. ຕຖາ ຜສ຺ສາຫາຣສ຺ສ ທຸກ຺ຂສຠາວຕ຺ຕາ ທຸກ຺ຂປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ ຈ ວິເສສໂຕ ຕຕ຺ຖ ‘‘ທຸກ຺ເຂ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ ວິປລ຺ລາໂສ. ຕຖາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ສຕ຺ຕາ ວິຎ຺ຎາເຓ ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎິໂນ, ສງ຺ຂາເຣສຸ ຈ ອຕ຺ຕສຎ຺ຎິໂນ, ເຈຕນາປຘານາ ຈ ສງ຺ຂາຣາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ວິຎ຺ຎາເຓ ອາຫາເຣ…ເປ… ອຕ຺ຕາຕິ ວິປລ຺ລາໂສ’’ຕິ. ປຐເມ ວິປລ຺ລາເສ ຐິໂຕ ກາເມ ອຸປາທິຍຕີຕິ ‘‘ອສຸເຠ ສຸຠ’’ນ຺ຕິ ວິປຣິເຍສຄ຺ຄາຫີ ກິເລສກາເມນ ວຕ຺ຖຸກາເມ ທຬ຺ຫໍ ຄຓ຺ຫາຕິ ¶ . ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ກາມຸປາທານນ຺ຕິ ຍໍ ຕຖາ ກາມານໍ ຄຫຓໍ, ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ກາມຸປາທານໍ. ‘‘ທຸກ຺ເຂ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ ວິປຣິເຍສຄ຺ຄາຫີ ‘‘ສີລພ຺ພເຕຫິ ອນາຄເຕ ຠວວິສຸທ຺ຘີຕິ ຕໍ ນິພ຺ພຸຕິສຸຂ’’ນ຺ຕິ ທຬ຺ຫໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ‘‘ອນິຈ຺ເຈ ນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ວິປຣິເຍສຄ຺ຄາຫີ ‘‘ສພ຺ເພ ຠວາ ນິຈ຺ຈາ ຘຸວາ ສສ຺ສຕາ ອວິປຣິຓາມຘມ຺ມາ’’ຕິ ສໍສາຣາຠິນນ຺ທິນິໍ ຠວທິຏ຺ຐິໍ ທຬ຺ຫໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ‘‘ອນຕ຺ຕນິ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ວິປຣິເຍສຄ຺ຄາຫີ ‘‘ອສຕິ ອຕ຺ຕນິ ກສ຺ສິທໍ ກມ຺ມຜລໍ, ຕສ຺ມາ ໂສ ກໂຣຕິ, ໂສ ປຏິສໍເວເທຕີ’’ຕິ ອຕ຺ຕທິຏ຺ຐິໍ ທຬ຺ຫໍ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ທຸຕິເຍ ວິປລ຺ລາເສ ຐິໂຕ’’ຕິອາທິນາ.

ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ກາມໂຍໂຄຕິ ເຍນ ກາມຣາຄສງ຺ຂາເຕນ ກາມຸປາທາເນນ ວຕ຺ຖຸກາເມຫິ ສຫ ສຕ຺ໂຕ ສໍໂຍຊີຍຕິ, ອຍໍ ກາມຣາໂຄ ‘‘ກາມໂຍໂຄ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຠວໂຍໂຄຕິ ຍໂຕ ສີລພ຺ພຕຸປາທານສງ຺ຂາເຕນ ຠວຸປາທາເນນ ຠເວນ ສຫ ສຕ຺ໂຕ ສໍໂຍຊີຍຕິ, ອຍໍ ຠວຣາໂຄ ‘‘ຠວໂຍໂຄ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ທິຏ຺ຐິໂຍໂຄຕິ ຍາຍ ອເຫຕຸກທິຏ຺ຐິອາທິສງ຺ຂາຕາຍ ປາປິກາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ, ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິອາທິອວສິຏ຺ຐທິຏ຺ຐິຍາ ຈ ສຕ຺ໂຕ ທຸກ຺ເຂນ ສຫ ສໍໂຍຊີຍຕິ, ອຍໍ ປາປິກາ ທິຏ຺ຐິ ‘‘ທິຏ຺ຐິໂຍໂຄ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ອວິຊ຺ຊາໂຍໂຄຕິ ຍາຍ ອຕ຺ຕວາທຸປາທາເນນ ສກລວຏ຺ຏທຸກ຺ເຂນ ຈ ສຫ ສຕ຺ໂຕ ສໍໂຍຊີຍຕິ, ອຍໍ ອວິຊ຺ຊາ ‘‘ອວິຊ຺ຊາໂຍໂຄ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ຍສ຺ມາ ປນ ກາມໂຍຄາທໂຍ ອຠິຊ຺ຌາກາຍຄນ຺ຖາທີນໍ ປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປຐເມ ໂຍເຄ ຐິໂຕ ອຠິຊ຺ຌາຍ ກາຍໍ ຄນ຺ຖຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຠິຊ຺ຌາຍ ກາຍໍ ຄນ຺ຖຕີຕິ ປຣາຠິຊ຺ຌາຍນລກ຺ຂຓາຍ ອຠິຊ຺ຌາຍ ນາມກາຍໍ ຄນ຺ຖຕິ ຆຏ຺ເຏຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຖາ ຠວປຕ຺ຖນາຍ ອປ຺ປຫີນຕ຺ຕາ ຠວທິຏ຺ຐິຠວຣາຄວເສນ ອາຆາຕວຕ຺ຖູສຸ ສຕ຺ຕາ ຈິຕ຺ຕານິ ປທູເສນ຺ຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ທຸຕິເຍ ໂຍເຄ ຐິໂຕ ພ຺ຍາປາເທນ ກາຍໍ ຄນ຺ຖຕີ’’ຕິ. ຕຖາ ທິຏ຺ຐິວເສນ ອວິຊ຺ຊາວເສນ ຈ ສີລພ຺ພເຕຫິ ສຸຊ຺ຌຕິ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎນ຺ຕິ ຈ ອຠິນິວິສຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ຕຕິເຍ…ເປ… ອິທໍສຈ຺ຈາຠິນິເວເສນ ກາຍໍ ຄນ຺ຖຕີ’’ຕິ.

ຕສ຺ສາຕິ ¶ ຕສ຺ສ ອຠິຊ຺ຌາທີຫິ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ. ເອວໍ ຄນ຺ຖິຕາຕິ ເອວໍ ອຠິຊ຺ຌາຍນາທິວເສນ ນາມກາຍໍ ຄນ຺ຖິຕ຺ວາ ຐິຕາ. ອາສວນ຺ຕີຕິ ¶ ອາສວຠາເວນ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ກຸໂຕ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ ອາສວນ຺ຕີຕິ ກຸໂຕ ປນ ເຫຕຸໂຕ ເຕ ກິເລສາ ອາສວນ຺ຕີຕິ ອາສວເຫຕຸໍ ປຸຈ຺ຉຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ກິເລສາ ກຸສລປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ນິວາເຣຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຍາທາຍ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕາ, ມຄ຺ເຄນ ອສມຸຈ຺ຉິນ຺ນາ ເອວ ວາ ອາສວານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອນຸສຍໂຕ ວາ ປຣິຍຸຏ຺ຐານໂຕ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຠິຊ຺ຌາກາຍຄນ຺ເຖນ ກາມາສໂວຕິ ອຠິຊ຺ຌາກາຍຄນ຺ເຖນ ສິທ຺ເຘນ ກາມຣາຄສຠາວຕ຺ຕາ ກາມາສໂວ ສິທ຺ໂຘ ໂຫຕິ. ກຕ຺ຖຈິເທວ ວິສເຍ ໂທມນສ຺ສິໂຕ ຕປ຺ປຏິປກ຺ເຂ ວິສເຍ ຕພ຺ພິສຍພຫຸເລ ຈ ຠເວ ປຕ຺ເຖຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ພ຺ຍາປາທກາຍຄນ຺ເຖນ ຠວາສໂວ’’ຕິ. ປຣາມາສກາຍຄນ຺ເຖນ ທິຏ຺ຐາສໂວຕິ ສີລພ຺ພຕປຣາມາສກາຍຄນ຺ເຖນ ສິທ຺ເຘນ ຕໍສຠາວຕ຺ຕາ ອປຣາປຣໍ ວາ ທິຏ຺ຐິໂຍ ຄນ຺ເຖນ຺ຕສ຺ສ ທິຏ຺ຐາສໂວ ສິທ຺ໂຘ ໂຫຕິ. ອິທໍສຈ຺ຈາຠິນິເວສກາຍຄນ຺ເຖນ ອວິຊ຺ຊາສໂວຕິ ‘‘ອິທເມວ ສຈ຺ຈໍ ໂມຆມຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ ອຠິນິວິສນ຺ຕສ຺ສ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣໂຕ ອເນເກຫິ ອກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສທ຺ຘິໍ ອວິຊ຺ຊາສໂວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ສພ຺ເພສໍ ວາ ອກຸສລຘມ຺ມານໍ ອວິຊ຺ຊາປຸພ຺ພງ຺ຄມຕ຺ຕາ ອິທໍສຈ຺ຈາຠິນິເວສກາຍຄນ຺ເຖນ ສິທ຺ເຘນ ຕສ຺ສ ເຫຕຸຠູໂຕ ອວິຊ຺ຊາສໂວ ສິທ຺ໂຘ ໂຫຕິ.

ຍສ຺ມາ ປນ ອາສວາ ເອວ ປຣິພຸທ຺ຘາ ວຏ຺ຏສ຺ມິໍ ໂອຫນນ຺ຕິ ໂອສາເທນ຺ຕີຕິ ‘‘ໂອຆາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຕສ຺ສ ອິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາສວາ’’ຕິອາທິ.

ອນຸສຍສຫຄຕາຕິ ອນຸສຍຠາວໍ ອປ຺ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຄຕາ ປວຕ຺ຕາ, ອນຸສຍຠູຕາ ວາ. ອຊ຺ຌາສຍນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ. ອນຸປວິຏ຺ຐາຕິ ໂອຄາຬ຺ຫາ. ຫທຍໍ ອາຫຈ຺ຈ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອພ຺ຠນ຺ຕຣສງ຺ຂາຕໍ ຫທຍໍ ອາຫນ຺ຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐສາລິນິຍໍ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໕) ‘‘ອພ຺ຠນ຺ຕຣຏ຺ເຐນ ຫທຍ’’ນ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ສລ຺ລາຕິ ຍສ຺ມາ ອຊ຺ຌາສຍໍ ອນຸປວິຏ຺ຐາ ຫທຍໍ ອາຫຈ຺ຈ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ເຕນ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ‘‘ສລ຺ລາ’’ຕິ. ປີຬາຊນນໍ ທຸຣຸທ຺ຘຣຓຕາ ຈ ສລ຺ລຏ຺ໂຐ. ‘‘ເອໂສ ເມ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຄຫຓມຸເຂນ ‘‘ເອໂສຫມສ຺ມີ’’ຕິ ຄຫຓໍ ໂຫຕີຕິ ທິຏ຺ຐິໍ ນິສ຺ສາຍປິ ມານໍ ຊປ຺ເປນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ທິຏ຺ໂຐເຆນ ມານສລ຺ໂລ’’ຕິ.

ປຣິຍາທິນ຺ນນ຺ຕິ ອຎ຺ຎສ຺ສ ໂອກາສໍ ອທຕ຺ວາ ສມນ຺ຕໂຕ ຄຫິຕໍ. ຈຕູສຸ ຘມ຺ເມສຸ ສຓ຺ຐຫຕີຕິ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈຍຕາຍ ອາຣມ຺ມຓຠູເຕສຸ ຈຕູສຸ ¶ ຘມ຺ເມສຸ ປຕິຏ຺ຐຫຕິ. ຕານິ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຣູເປ ເວທນາຍ ສຎ຺ຎາຍ ສງ຺ຂາເຣສູ’’ຕິ. ນນ຺ທູປເສຈເນນາຕິ ໂລຠສຫຄຕສ຺ສ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ນນ຺ທີ ສຫຊາຕໂກຏິຍາ ¶ , ອິຕຣສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍໂກຏິຍາ ອຸປເສຈນນ຺ຕິ ນນ຺ທູປເສຈນໍ, ເຕນ ນນ຺ທູປເສຈເນນ. ເກນ ປນ ຕໍ ນນ຺ທູປເສຈນນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ຣາຄສລ຺ເລນ ນນ຺ທູປເສຈເນນ ວິຎ຺ຎາເຓນາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຣາຄສລ຺ເລນາຕິ ຣາຄສລ຺ເລນ ເຫຕຸຠູເຕນ ນນ຺ທູປເສຈເນນ ວິຎ຺ຎາເຓນາຕິ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕລກ຺ຂເຓ ກຣຓວຈນໍ. ຣູປູປຄາ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕີຕິ ຣູປເມວ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພໂຕ, ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐາຠາວໂຕ ຈ ຣູປູປຄາ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິ. ຕິຏ຺ຐຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ຐິຕິ. ປຎ຺ຈໂວກາຣຠວສ຺ມິຎ຺ຫິ ອຠິສງ຺ຂາຣວິຎ຺ຎາຓໍ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘໍ ນິສ຺ສາຍ ຕິຏ຺ຐຕິ. ໂທສສລ຺ເລນາຕິ ສຫຊາເຕນ ໂທສສລ຺ເລນ. ຍທາ ເວທນູປຄາ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕທາ ອຸປນິສ຺ສຍໂກຏິຍາວ ນນ຺ທິຍາ ອຸປສິຕ຺ຕໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເວທນາປິ ໂທມນສ຺ສເວທນາວ. ຍທາ ຈ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈຍຠູເຕນ ໂທສສລ຺ເລນ ເວທນູປຄາ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕທາ ສຫຊາຕໂກຏິຍາ, ອຸປນິສ຺ສຍໂກຏິຍາ ວາ ນນ຺ທິຍາ ອຸປສິຕ຺ຕໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເວທນາ ປນ ຕິສ຺ໂສປິ ຕິສ຺ສນ຺ນໍ ເວທນານໍ ອາຣມ຺ມຓູປນິສ຺ສຍຠາວໂຕ. ຕຕ຺ຖ ປຐມນໂຍ ໂທມນສ຺ສາຣມ຺ມຓສ຺ສ ອຠິສງ຺ຂາຣວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ. ທຸຕິໂຍ ສພ຺ພເວທນາຣມ຺ມຓສ຺ສ ວເສນາປິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ມານສລ຺ເລນາຕິ ມານສລ຺ເລນ ສຫຊາເຕນ, ອຸປນິສ຺ສຍຠູເຕນ ວາ. ໂມຫສລ຺ເລນາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອນາທິມຕິສໍສາເຣ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສາ ຣູປາຠິຣາມາຕິ ຣາຄສລ຺ລວເສນ ປຐມາ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິ ໂຍຊິຕາ. ສພ຺ພາຍປິ ເວທນາຍ ທຸກ຺ຂປຣິຍາຍສພ຺ຠາວໂຕ ທຸກ຺ຂາຍ ຈ ໂທໂສ ອນຸເສຕີຕິ ໂທສສລ຺ລວເສນ ທຸຕິຍາ, ສຎ຺ຎາວເສນ ‘‘ເສຍ຺ໂຍຫມສ຺ມີ’’ຕິ ມຎ຺ຎນາ ໂຫຕີຕິ ມານສລ຺ລວເສນ ຕຕິຍາ, ສງ຺ຂາເຣສຸ ສມູຫຆນໍ ທຸພ຺ພິນິພ຺ໂຠຄນ຺ຕິ ໂມຫສລ຺ລວເສນ ຈຕຸຕ຺ຖີ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິ ໂຍຊິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

ອຸປຕ຺ຖທ຺ຘນ຺ຕິ ໂອລຸພ຺ຠາຣມ຺ມຓຠູຕາຫິ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕີຫິ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠິຕໍ. ຕຎ຺ຈ ກມ຺ມນ຺ຕິ ຍໍ ‘‘ເຈຕນາ ເຈຕສິກ’’ນ຺ຕິ ປຸພ຺ເພ (ເນຕ຺ຕິ. ໘໒) ວຸຕ຺ຕໍ. ອິເມ ຈ ກິເລສາຕິ ອິເມ ຈ ທສວຕ຺ຖຸກາ ກິເລສາ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

໘໕. ອິທານິ ¶ ອາຫາຣາທໂຍ ນຍານໍ ສໍກິເລສປກ຺ເຂ ທິສາຠາເວນ ວວຕ຺ຖເປຕຸໍ ‘‘ອິມາ ຈຕສ຺ໂສ ທິສາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ, ຕໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ປຸນ ກພຬີກາໂຣ ອາຫາໂຣຕິອາທິ ອາຫາຣາທີສຸເຍວ ຍສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອຸປກ຺ກິເລສາ, ຕໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ທສນ຺ນໍ ສຸຕ຺ຕານນ຺ຕິ ເອກເທເສສຸ ສມຸທາຍໂວຫາເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມຸທາເຍສຸ ຫິ ປວຕ຺ຕາ ສມຎ຺ຎາ ອວຍເວສຸປິ ທິສ຺ສຕິ ¶ , ‘‘ຍຖາ ປໂຏ ທຑ຺ໂຒ, ສມຸທ຺ໂທ ທິຏ຺ໂຐ’’ຕິ ຈ. ເອໂກ ອຕ຺ໂຖຕິ ເອກສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ນິປ຺ຜາທນໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ພ຺ຍຎ຺ຊນເມວ ນານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ພ຺ຍຎ຺ຊນຄ຺ຄຫເຓນ ພ຺ຍຎ຺ຊນຕ຺ໂຖປິ ຄຫິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ທສຫິປິ ສຸຕ຺ຕປເທຫິ ສວຕ຺ຖຸກາ ຕຓ຺ຫາ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຓ຺ຫາ ຈ ຣາຄຈຣິຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ຂິປ຺ປໍ ທູເສຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ອິເມ ຣາຄຈຣິຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອຸປກ຺ກິເລສາ’’ຕິ. ຍຖາ ຈ ປຐມທິສາຠາເວນ ວຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ ຣາຄຈຣິຕສ຺ສ ອຸປກ຺ກິເລສາ, ເອວໍ ທຸຕິຍທິສາຠາເວນ ວຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ ໂທສຈຣິຕສ຺ສ. ຕຕິຍຈຕຸຕ຺ຖທິສາຠາເວນ ວຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ ຍຖາກ຺ກມໍ ທິຏ຺ຐິຈຣິຕສ຺ສ ມນ຺ທສ຺ສ ຕິກ຺ຂສ຺ສ ຈ ອຸປກ຺ກິເລສາ ວຸຕ຺ຕາ. ເຕສໍ ອຸປກ຺ກິເລສຠາໂວ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອາຫາຣວິປລ຺ລາສາທໂຍ ຍທິປິ ສພ຺ເພຫິ ຕີຫິ ວິໂມກ຺ຂມຸເຂຫິ ປຸພ຺ພຠາເຄ ຍຖາຣຫໍ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ ປຫາຕພ຺ພາ ຈ. ຍສ຺ສ ປນ ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາ ປຸຣິເມ ອາຫາຣທ຺ວເຍ ທຸກ຺ຂາກາເຣນ ພຫຸລໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ສ ວເສນ ໂຍ ຈ ກພຬີກາໂຣ ອາຫາໂຣ, ໂຍ ຈ ຜສ຺ໂສ ອາຫາໂຣ, ອິເມ ອປ຺ປຓິຫິເຕນ ວິໂມກ຺ຂມຸເຂນ ປຣິຎ຺ຎໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸ. ເອວຎ຺ເຈຕໍ, ນ ອຎ຺ຎຖາ. ນ ຫິ ອຣິຍມຄ຺ຄານໍ ວິຍ ປຫາຕພ຺ເພສຸ ວິໂມກ຺ຂມຸຂານໍ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍປຫາຕພ຺ເພສຸ ໂກຈິ ນິຍໂມ ສມ຺ຠວຕິ. ອິຕິ ສພ຺ເພ ໂລກວຏ຺ຏານຸສາຣິໂນ ຘມ຺ມາ ນິຍ຺ຍນ຺ຕິ, ເຕ ໂລກາ ຕີຫິ ວິໂມກ຺ຂມຸເຂຫີຕິ ນິຄມນໍ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ອິຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາ ສພ຺ເພ ອາຫາຣາທໂຍ ໂລກສງ຺ຂາຕວຏ຺ຏານຸສາຣິໂນ ຘມ຺ມາ ເຕ ໂລກຠູຕາ ວຏ຺ຏໂຕ ນິຍ຺ຍນ຺ຕິ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາທີຫິ ຕີຫິ ວິໂມກ຺ຂມຸເຂຫີຕິ.

໘໖. ເອວໍ ສໍກິເລສປກ຺ເຂ ທິສາຠູຕຘມ຺ເມ ນິທ຺ທິສິຕ຺ວາ ອິທານິ ໂວທານປກ຺ເຂ ທິສາຠູຕຘມ຺ເມ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຈຕສ຺ໂສ ປຏິປທາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ທິພ຺ພພ຺ຣຫ຺ມອຣິຍອາເນຎ຺ຊວິຫາໂຣຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວິຫາຣາ. ມານປ຺ປຫານອາລຍສມຸຄ຺ຆາຕອວິຊ຺ຊາປຫານຠວູປສມາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຈ຺ຉຣິຍາ ອພ຺ຠຸຕາ ຘມ຺ມາ. ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານາທີນິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຘິຏ຺ຐານານິ. ຉນ຺ທສມາຘິຠາວນາທໂຍ ຈຕສ຺ໂສ ສມາຘິຠາວນາ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວໂຣ ຕປສງ຺ຂາໂຕ ປຸຎ຺ຎຘມ຺ໂມ ¶ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄຠາວນາ ສພ຺ພູປຘິປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄສງ຺ຂາຕໍ ນິພ຺ພານຎ຺ຈາຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຸຂຠາຄິຍາ ຘມ຺ມາ ເວທິຕພ຺ພາຕິ.

ປຐມາ ປຏິປທາຕິອາທິ ປຏິປທາສຕິປຏ຺ຐານາທີນໍ ອເຠທສນ຺ທສ຺ສນໍ. ຍທິ ເອວໍ ກສ຺ມາ ວິສຸໍ ຄຫຓໍ ກຕນ຺ຕິ? ທສວຕ຺ຖຸກສ຺ສ ກິເລສປຸຎ຺ຊສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປຏິປທາທິທສກນິທ຺ເທໂສ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ – ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາຫາຣາ ເຕສໍ ປຏິປກ຺ໂຂ ຈຕສ຺ໂສ ປຏິປທາ’’ຕິອາທິ ¶ (ເນຕ຺ຕິ. ໘໗). ກິຎ຺ຈາປິ ຈຕູສຸ ສຕິປຏ຺ຐາເນສຸ ‘‘ອິທໍ ນາມ ສຕິປຏ຺ຐານໍ ອິມາຍ ເອວ ປຏິປທາຍ ອິຊ຺ຌຕີ’’ຕິ ນິຍໂມ ນຕ຺ຖິ, ຕຖາປິ ປຐມາຍ ປຏິປທາຍ ປຐມໍ ສຕິປຏ຺ຐານໍ ສມ຺ຠວຕີຕິ ສມ຺ຠວວເສນ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ປຐມາ ປຏິປທາ, ປຐມໍ ສຕິປຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ອາຫາຣວິປລ຺ລາສາທີນໍ ວິຍ ປຏິປທາສຕິປຏ຺ຐານາທີນໍ ອຕ຺ຖໂຕ ນານຕ຺ຕໍ ນຕ຺ຖິ. ສຕິປຏ຺ຐານານິເຍວ ຫິ ຕຖາ ຕຖາ ປຏິປຊ຺ຊມານານິ ທຸກ຺ຂາປຏິປທາທນ຺ຘາຠິຎ຺ຎາທິນາມການິ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຍຖາ ສໍກິເລສປກ຺ເຂ ‘‘ປຐເມ ອາຫາເຣ ປຐໂມ ວິປລ຺ລາໂສ’’ຕິອາທິນາ ອຘິກຣຓເຠເທນ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ອຘິກຣຓເຠທໍ ອກຕ຺ວາ ‘‘ປຐມາ ປຏິປທາ, ປຐມໍ ສຕິປຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ອນ຺ຘສ຺ສ ປພ຺ພຕາໂຣຫນໍ ວິຍ ກທາຈິເທວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກໍ ອຈ຺ຉຣິຍໍ, ອຈ຺ຉຣາໂຍຄ຺ຄໍ ອຈ຺ຉຣິຍນ຺ຕິ ໂປຣາຓາ. ອຠູຕປຸພ຺ພໍ ຠູຕນ຺ຕິ ອພ຺ຠຸຕໍ. ອຸຠຍມ຺ເປຕໍ ວິມ຺ຫຍາວຫສ຺ສ ອຘິວຈນໍ. ນ ຫິ ມານປ຺ປຫານາທິໂຕ ອຎ຺ຎໍ ທຸຣຠິສມ຺ຠວຕຣໍ ວິມ຺ຫນີຍຎ຺ຈ ອຸປລພ຺ຠຕີຕິ ອຘິຕິຏ຺ຐຕິ ເອເຕນ, ເອຕ຺ຖ ວາ ອຘິຏ຺ຐານມຕ຺ຕເມວ ວາ ຕນ຺ຕິ ອຘິຏ຺ຐານໍ. ສຈ຺ຈຎ຺ຈ ຕໍ ອຘິຏ຺ຐານຎ຺ຈ, ສຈ຺ຈສ຺ສ ວາ ອຘິຏ຺ຐານໍ, ສຈ຺ຈໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ວາ ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານໍ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສມາຘິ ເອວ ຠາເວຕພ຺ພຕາຍ ສມາຘິຠາວນາ. ສຸຂໍ ຠຊຕີຕິ ສຸຂຠາຄິໂຍ, ສຸຂຠາຄສ຺ສ ວາ ສຸຂໂກຏ຺ຐາສສ຺ສ ຫິໂຕຕິ ສຸຂຠາຄິໂຍ. ເອກສ຺ສປິ ສຕ຺ຕສ຺ສ ອສຸຠຠາວນາທໂຍ ວິຍ ເອກເທເສ ອວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ອນວເສສປຣິຍາທານໂຕ ນຕ຺ຖິ ເອຕິສ຺ສາ ປມາຓນ຺ຕິ ອປ຺ປມຎ຺ຎາ.

ປຐມາ ປຏິປທາ ຠາວິຕາ ພຫຸລີກຕາ ປຐມໍ ສຕິປຏ຺ຐານໍ ປຣິປູເຣຕີຕິ ປຐມາຍ ປຏິປທາຍ ຠາວນາພຫຸລີກາໂຣ ປຐມສ຺ສ ສຕິປຏ຺ຐານສ຺ສ ຠາວນາປາຣິປູຣີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສປເທສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຍຖາ ຫິ ອຣິຍມຄ຺ເຄ ຠາວິເຕ ສຕິປຏ຺ຐານາທໂຍ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມາ ສພ຺ເພປິ ຠາວິຕາ ເອວ ໂຫນ຺ຕິ, ເອວໍສມ຺ປທມິທໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ກາຍານຸປສ຺ສນາຍ ¶ ກາມຣາຄສ຺ສ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກຠາວໂຕ ‘‘ປຐໂມ ສຕິປຏ຺ຐາໂນ ຠາວິໂຕ ພຫຸລີກໂຕ ກາມປຏິປກ຺ຂໍ ປຐມໍ ຌານໍ ປຣິປູເຣຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ປີຕິປຏິສໍເວທນາທິວເສນ ປວຕ຺ຕມານໍ ທຸຕິຍໍ ສຕິປຏ຺ຐານໍ, ສປ຺ປີຕິກສ຺ສ ທຸຕິຍຊ຺ຌານສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຠິປ຺ປໂມທນວເສນ ປວຕ຺ຕມານໍ ຕຕິຍໍ ສຕິປຏ຺ຐານໍ ອຸກ຺ກໍສຄຕສຸຂສ຺ສ ຕຕິຍຊ຺ຌານສ຺ສ ອນິຈ຺ຈວິຣາຄາທິວເສນ ປວຕ຺ຕິຍາ ສງ຺ຂາເຣສຸ ອຸເປກ຺ຂກໍ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ສຕິປຏ຺ຐານໍ ອຸເປກ຺ຂາສຕິປາຣິສຸທ຺ຘິຠາວໂຕ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສ຺ສ ປາຣິປູຣິຍາ ສໍວຕ຺ຕຕິ.