📜
ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ
ຂຸທ຺ທກນິກາເຍ
ເນຕ຺ຕິປ຺ປກຣຓ-ຏີກາ
ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາວຓ຺ຓນາ
ສໍວຓ຺ຓນາຣມ຺ເຠ ¶ ¶ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາວຓ຺ຓນາ; ມ. ນິ. ຏີ. ໑.໑ ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາວຓ຺ຓນາ; ສໍ. ນິ. ຏີ. ໑.໑.໑ ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາວຓ຺ຓນາ) ຣຕນຕ຺ຕຍວນ຺ທນາ ສໍວຓ຺ເຓຕພ຺ພສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ປຠວນິສ຺ສຍວິສຸທ຺ຘິປຏິເວທນຕ຺ຖໍ, ຕໍ ປນ ຘມ຺ມສໍວຓ຺ຓນາສຸ ວິຎ຺ຎູນໍ ພຫຸມານຸປ຺ປາທນຕ຺ຖໍ, ຕໍ ສມ຺ມເທວ ເຕສໍ ອຸຄ຺ຄຫຓຘາຣຓາທິກ຺ກມລທ຺ຘພ຺ພາຍ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ພຫິຕສຸຂນິປ຺ຜາທນຕ຺ຖໍ. ອຖ ວາ ມງ຺ຄລຠາວໂຕ, ສພ຺ພກິຣິຍາສຸ ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈຠາວໂຕ, ປຓ຺ຑິເຕຫິ ສມ຺ມາຈຣິຕຠາວໂຕ, ອາຍຕິໍ ປເຣສໍ ທິຏ຺ຐານຸຄຕິອາປຊ຺ຊນໂຕ ຈ ສໍວຓ຺ຓນາຍໍ ຣຕນຕ຺ຕຍປຓາມກິຣິຍາ. ອຖ ວາ ຣຕນຕ຺ຕຍປຓາມກຣຓໍ ປູຊນີຍປູຊາປຸຎ຺ຎວິເສສນິພ຺ພຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ, ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ຍຖາລທ຺ຘສມ຺ປຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ພລານຸປ຺ປທານຕ຺ຖໍ, ອນ຺ຕຣາ ຈ ຕສ຺ສ ອສງ຺ໂກຈນຕ຺ຖໍ, ຕທຸຠຍໍ ອນນ຺ຕຣາເຍນ ອຏ຺ຐກຖາຍ ປຣິສມາປນຕ຺ຖໍ. ອິທເມວ ຈ ປໂຍຊນໍ ອາຈຣິເຍນ ອິຘາຘິປ຺ເປຕໍ. ຕຖາ ¶ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ວນ຺ທນາຊນິຕໍ…ເປ… ຕສ຺ສ ເຕຊສາ’’ຕິ. ວຕ຺ຖຸຕ຺ຕຍປູຊາ ຫິ ນິຣຕິສຍປຸຎ຺ຎກ຺ເຂຕ຺ຕສມ຺ພຸທ຺ຘິຍາ ອປຣິເມຍ຺ຍປ຺ປຠາໂວ ປຸຎ຺ຎາຕິສໂຍຕິ ພຫຸວິຘນ຺ຕຣາເຍປິ ໂລກສນ຺ນິວາເສ ອນ຺ຕຣາຍນິພນ຺ຘນສກລສໍກິເລສວິທ຺ຘໍສນາຍ ປໂຫຕິ, ຠຍາທິອຸປທ຺ທວຎ຺ຈ ນິວາເຣຕິ. ຍຖາຫ –
‘‘ປູຊາຣເຫ ປູຊຍໂຕ, ພຸທ຺ເຘ ຍທິ ວ ສາວເກ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໑໙໕; ອປ. ເຖຣ ໑.໑໐.໑) ຈ,
ຕຖາ ¶ –
‘‘ເຍ, ຠິກ຺ຂເວ, ພຸທ຺ເຘ ປສນ຺ນາ, ອຄ຺ເຄ ເຕ ປສນ຺ນາ, ອຄ຺ເຄ ໂຂ ປນ ປສນ຺ນານໍ ອຄ຺ໂຄ ວິປາໂກ ໂຫຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໓໔; ອິຕິວຸ. ໙໐) ຈ,
ຕຖາ –
‘‘‘ພຸທ຺ໂຘ’ຕິ ກິຕ຺ຕຍນ຺ຕສ຺ສ, ກາເຍ ຠວຕິ ຍາ ປີຕິ;
ວຣເມວ ຫິ ສາ ປີຕິ, ກສິເຓນປິ ຊມ຺ພຸທີປສ຺ສ;
‘‘‘ຘມ຺ໂມ’ຕິ…ເປ… ‘ສງ຺ໂຆ’ຕິ…ເປ… ທີປສ຺ສາ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໖; ອິຕິວຸ. ອຏ຺ຐ ໙໐; ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາວຓ຺ຓນາ; ມ. ນິ. ຏີ. ໑.໑; ອ. ນິ. ຏີ. ໒.໔.໓໔) ຈ,
ຕຖາ –
‘‘ຍສ຺ມິໍ, ມຫານາມ, ສມເຍ ອຣິຍສາວໂກ ຕຖາຄຕໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ, ເນວສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຣາຄປຣິຍຸຏ຺ຐິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ນ ໂທສ…ເປ… ນ ໂມຫປຣິຍຸຏ຺ຐິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໖.໑໐; ໑໑.໑໑) ຈ,
ຕຖາ –
‘‘ອຣຎ຺ເຎ ¶ ຣຸກ຺ຂມູເລ ວາ…ເປ…;
ຠຍໍ ວາ ຉມ຺ຠິຕຕ຺ຕໍ ວາ, ໂລມຫໍໂສ ນ ເຫສ຺ສຕີ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໒໔໙) ຈ;
ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ສ ຣຕນຕ຺ຕຍສ຺ສ ວນ຺ທນໍ ກຕ຺ຕຸກາໂມ, ຕສ຺ສ ຄຸຓາຕິສຍໂຍຄສນ຺ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ມຫາກາຣຸຓິກ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຄາຖາຕ຺ຕຍມາຫ. ຄຸຓາຕິສຍໂຍເຄນ ຫິ ວນ຺ທນາຣຫຠາໂວ, ວນ຺ທນາຣເຫ ຈ ກຕາ ວນ຺ທນາ ຍຖາຘິປ຺ເປຕປ຺ປໂຍຊນໍ ສາເຘຕີຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ສາ ສໍວຓ຺ຓນໍ ກຕ຺ຕຸກາໂມ, ສາ ເນຕ຺ຕິ ວິເສສໂຕ ຍຖານຸໂລມສາສນສນ຺ນິສ຺ສຍາ, ຕສ຺ສ ຈ ວິຈິຕ຺ຕາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕິວິຠາວິນີ. ຕຖາ ຫິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນາ ນ ວິນຍເທສນາ ວິຍ ກຣຸຓາປ຺ປຘານາ, ນາປິ ອຠິຘມ຺ມເທສນາ ວິຍ ປຎ຺ຎາປ຺ປຘານາ, ອຖ ໂຂ ກຣຸຓາປຎ຺ຎາປ຺ປຘານາຕິ ຕທຸຠຍປ຺ປຘານເທສນາວິເສສວິຠາວນໍ ຕາວ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ໂຖມນໍ ກາຕຸໍ ຕມ຺ມູລກຕ຺ຕາ ເສສຣຕນານໍ ‘‘ມຫາກາຣຸຓິກໍ ນາຖ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.
ຕຕ຺ຖ ກິຣຕີຕິ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາວຓ຺ຓນາ; ມ. ນິ. ຏີ. ໑.໑; ສໍ. ນິ. ຏີ. ໑.໑.໑; ອ. ນິ. ຏີ. ໑.໑.໑) ກຣຸຓາ, ປຣທຸກ຺ຂໍ ວິກ຺ຂິປຕິ ອປເນຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ກິຓາຕີຕິ ກຣຸຓາ, ປຣທຸກ຺ເຂ ສຕິ ກາຣຸຓິກໍ ຫິໍສຕິ ວິພາຘຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ ¶ . ກມ຺ປນໍ ກໂຣຕີຕິ ວາ ກຣຸຓາ, ປຣທຸກ຺ເຂ ສຕິ ສາຘູນໍ ຫທຍເຂທໍ ກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກມິຕິ ວາ ສຸຂໍ, ຕໍ ຣຸນ຺ຘຕີຕິ ກຣຸຓາ. ເອສາ ຫິ ປຣທຸກ຺ຂາປນຍນກາມຕາລກ຺ຂຓາ, ອຕ຺ຕສຸຂນິຣເປກ຺ຂຕາຍ ກາຣຸຓິການໍ ສຸຂໍ ຣຸນ຺ຘຕິ ວິພນ຺ຘຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກິຣິຍຕິ ທຸກ຺ຂິເຕສຸ ປສາຣິຍຕີຕິ ວາ ກຣຸຓາ, ກຣຸຓາຍ ນິຍຸຕ຺ໂຕຕິ ກາຣຸຓິໂກ ຍຖາ ‘‘ໂທວາຣິໂກ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໗.໖໗). ຍຖາ ຫິ ທ຺ວາຣຏ຺ຐານໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ວຕ຺ຕມາໂນປິ ທ຺ວາຣປຏິພທ຺ຘຊີວິໂກ ປຸຣິໂສ ທ຺ວາຣານຕິວຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຕາຍ ທ຺ວາເຣ ນິຍຸຕ຺ໂຕຕິ ‘‘ໂທວາຣິໂກ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ຠຄວາ ເມຕ຺ຕາທິວເສນ ກຣຸຓາວິຫາຣໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ວຕ຺ຕມາໂນປິ ກຣຸຓານຕິວຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຕາຍ ກຣຸຓາຍ ນິຍຸຕ຺ໂຕຕິ ‘‘ກາຣຸຓິໂກ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ມຫາຠິນີຫາຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຫິ ຍາວ ມຫາປຣິນິພ຺ພານາ ໂລກຫິຕຕ຺ຖເມວ ໂລກນາຖາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີຕິ. ມຫນ຺ໂຕ ກາຣຸຓິໂກຕິ ມຫາກາຣຸຓິໂກ. ສຕິປິ ຠຄວໂຕ ຕທຎ຺ຎຄຸຓານມ຺ປິ ວເສນ ມຫນ຺ຕຠາເວ ກາຣຸຓິກສທ຺ທສນ຺ນິຘາເນນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ກຣຸຓາວເສເນເວຕ຺ຖ ມຫນ຺ຕຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ ຍຖາ ‘‘ມຫາເວຍ຺ຍາກຣໂຓ’’ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ມຫາກາຣຸຓິໂກ’’ຕິ ອິມິນາ ປເທນ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐາເນນ ສຕ຺ຖຸ ມຫາກຣຸຓາ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫຕິ.
ອປໂຣ ນໂຍ – ອຕ຺ຖສາຘນໂຕ ກຣຸຓໍ ກຣຸຓາຍນໍ ກຣຸຓາສມ຺ປວຕ຺ຕນໍ ອຣຫຕີຕິ ກາຣຸຓິໂກ ¶ . ຠຄວໂຕ ຫິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາຍ ອນວເສສໂຕ ສຕ຺ຕານໍ ຫິຕໍ, ຫິຕຸປາຍຎ຺ຈ ຊານໂຕ, ຕຕ຺ຖ ຈ ອກິລາສຸໂນ ຫິເຕສິຕາ ສຕ຺ຖິກາ, ນ ຕຖາ ອຎ຺ເຎສນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ກຣຸຓາ ກຣຸຓາຍນໍ ສີລໍ ປກຕິ ສຠາໂວ ເອຕສ຺ສາຕິ ກາຣຸຓິໂກ. ຠຄວາ ຫິ ປຖວີຜສ຺ສາທໂຍ ວິຍ ກກ຺ຂຬຜຸສນາທິສຠາວາ ກຣຸຓາສຠາໂວ ສຠາວຠູຕກຣຸໂຓຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສໍ ປຸຣິມສທິສເມວ. ອຖ ວາ ມຫາວິສຍຕາຍ, ມຫານຸຠາວຕາຍ, ມຫປ຺ຜລຕາຍ ຈ ມຫຕີ ກຣຸຓາຕິ ມຫາກຣຸຓາ. ຠຄວໂຕ ຫິ ກຣຸຓາ ນິຣວເສເສສຸ ສຕ຺ເຕສຸ ປວຕ຺ຕຕິ, ປວຕ຺ຕມານາ ຈ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓາ ປວຕ຺ຕຕິ, ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາທິເຠທຎ຺ຈ ມຫນ຺ຕເມວ ສຕ຺ຕານໍ ຫິຕສຸຂໍ ເອກນ຺ຕໂຕ ນິປ຺ຜາເທຕິ, ມຫາກຣຸຓາຍ ນິຍຸຕ຺ໂຕຕິ ມຫາກາຣຸຓິໂກ, ຕໍ ມຫາກາຣຸຓິກໍ. ເສສໍ ສພ຺ພໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສຸມາຄຘາທິປທານໍ ວິຍ ເຈຕ຺ຖ ສທ຺ທສິທ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ.
ນາຖຕີຕິ ¶ ນາໂຖ, ເວເນຍ຺ຍານໍ ຫິຕສຸຂໍ ອາສີສຕິ ປຕ຺ເຖຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເມຕ຺ຕາຍນວເສນ ເຈຕ຺ຖ ຫິຕສຸຂາສີສນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ, ນ ກຣຸຓາຍນວເສນ ປຐມປເທນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອຖ ວາ ນາຖຕິ ເວເນຍ຺ຍຄຕໍ ກິເລສພ຺ຍສນໍ ອຸປຕາເປຕີຕິ ນາໂຖ, ນາຖຕີຕິ ວາ ນາໂຖ, ຍາຈຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠຄວາ ຫິ ‘‘ສາຘຸ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ກາເລນ ກາລໍ ອຕ຺ຕສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕາ’’ຕິອາທິນາ (ອ. ນິ. ໘.໗, ໘) ສຕ຺ຕານໍ ຕໍ ຕໍ ຫິຕປ຺ປຏິປຕ຺ຕິໍ ຍາຈິຕ຺ວາປິ ມຫາກຣຸຓາຍ ສມຸສ຺ສາຫິໂຕ ເຕ ຕຕ຺ຖ ນິໂຍເຊຕິ. ປຣເມນ ວາ ຈິຕ຺ຕິສ຺ສຣິເຍນ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ສພ຺ພສຕ຺ເຕ ວາ ສີລາທິຄຸເຓຫິ ອີສຕິ ອຠິຠວຕີຕິ ປຣມິສ຺ສໂຣ ຠຄວາ ‘‘ນາໂຖ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ນາຖໍ.
ຎາຕພ຺ພນ຺ຕິ ເຎຍ຺ຍໍ, ອຕີຕາທິເຠທຠິນ຺ນໍ ສພ຺ພໍ ສງ຺ຂຕໍ, ອສງ຺ຂຕຎ຺ຈ. ສງ຺ຄຣຓຏ຺ເຐນ ສາຄໂຣ, ປຕິຕປຕິຕານໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຖຸລຄມ຺ຠີຣຠາເວຫິ ສໍສີທນໍ ນິມ຺ມຸຊ຺ຊນໍ ກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສໍ-ສທ຺ທສ຺ສ ເຈຕ຺ຖ ‘‘ສາຠາໂວ, ສາຣາໂຄ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ໓໘໙, ໓໙໑) ວິຍ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ສງ຺ຄຣຓຏ຺ເຐນາຕິ ວາ ສງ຺ຄຣກຣຓຏ຺ເຐນ, ຐິຕຘມ຺ມຕາຍ ‘‘ອຍໍ ເມ ມຣິຍາທາ, ອິມໍ ເວລໍ ນາຕິກ຺ກມາມີ’’ຕິ ໂລເກນ ສງ຺ຄຣໍ ສງ຺ເກຕໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສງ຺ຄຣຓໍ ວາ ສມນ຺ຕໂຕ ຄລນໍ ສນ຺ທນໍ ອຸທເກນ ກໂຣຕີຕິ ສາຄໂຣ. ກປ຺ປວຸຏ຺ຐານກາເລ ຫິ ມຫາສມຸທ຺ໂທ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ປຄ຺ຆຣິຕ຺ວາ ສກລໍ ໂລກຘາຕຸໍ ເອໂກຆໍ ກໂຣຕີຕິ. ໂລກິຍາ ປນ ວທນ຺ຕິ ‘‘ສາຄຣສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ປຸຕ຺ເຕຫິ ສາຄເຣຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໂຕ ຂໂຕຕິ ສາຄໂຣ, ປຸຣຕ຺ຖິໂມ ສມຸທ຺ທປ຺ປເທໂສ, ຕໍສມ຺ພນ຺ຘຕາຍ ຣຸຬ຺ຫິວເສນ ສພ຺ໂພປິ ສມຸທ຺ໂທ ຕຖາ ໂວຫຣີຍຕີ’’ຕິ. ສາຄຣສທິສຕ຺ຕາ ສາຄໂຣ, ເຎຍ຺ຍເມວ ສາຄໂຣຕິ ເຎຍ຺ຍສາຄໂຣ. ສທິສຕາ ເຈຕ຺ຖ ປຸຖຸລທຸຕ຺ຕຣຄມ຺ຠີຣານາທິກາລິກຕາຫິ ເວທິຕພ຺ພາ, ນິຫີນໍ ເຈຕໂມປມ຺ມໍ. ຕຖາ ຫິ ເຎຍ຺ຍສ຺ເສວ ສາຕິສຍາ ປຸຖຸລຕາ ອປຣິມາຓໂລກຘາຕຸພ຺ຍາປນໂຕ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ເສວ ຕຣຓີຍຕາຍ ທຸຕ຺ຕຣຕາ, ຄມ຺ຠີຣຕາ, ອາທິໂກຏິຣຫິຕາ ຈ ປວຕ຺ຕິ, ນ ອິຕຣສ຺ສ ¶ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນເທສຕ຺ຕາ ພາຫິຣກວີຕຣາເຄຫິປິ ອິຕ຺ຕເຣນ ຂເຓນ ອຕິກ຺ກມິຕພ຺ພຕ຺ຕາ, ປຣິມິຕຄມ຺ຠີຣຕ຺ຕາ, ປຣິມິຕກາລຕ຺ຕາ ຈ. ເຎຍ຺ຍສາຄຣສ຺ສ ປາຣໍ ປຣິຍນ຺ຕໍ ຄໂຕຕິ ເຎຍ຺ຍສາຄຣປາຣຄູ, ຕໍ ເຎຍ຺ຍສາຄຣປາຣຄຸໍ.
ຄມນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ¶ ຎາຓຄມນເມວ, ນ ອິຕຣໍ ເຎຍ຺ຍຄ຺ຄຫຓໂຕ, ຕໍ ປນ ຎາຓໍ ທຸວິຘໍ ສມ຺ມສນປຏິເວຘເຠທໂຕ, ຕຖາ ເຫຕຸຜລເຠທໂຕ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ກິຈ຺ຉໍ ວຕາຍໍ ໂລໂກ ອາປນ຺ໂນ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໒.໕໗; ສໍ. ນິ. ໒.໔, ໑໐; ເປຏໂກ. ໒໓) ກຣຸຓາຍນວເສເນວ ອຠິນິວິສິຕ຺ວາ ອເນກາກາຣໂວກາເຣ ສງ຺ຂາເຣ ສມ຺ມສນ຺ຕໍ ຠຄວໂຕ ສມ຺ມສນຎາຓໍ ຉຕ຺ຕິໍສໂກຏິສຕສຫສ຺ສມຸເຂນ ເຎຍ຺ຍສາຄຣໍ ອຊ຺ໂຌຄາເຫຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປາຣໍ ປຣິຍນ຺ຕໍ ອຄມາສິ, ຍໍ ‘‘ມຫາວຊິຣຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຏິເວຘຎາຓໍ ປນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓປທຏ຺ຐານໍ ອາສວກ຺ຂຍຎາຓໍ, ອາສວກ຺ຂຍຎາຓປທຏ຺ຐານຎ຺ຈ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ, ຍໍ ‘‘ມຫາໂພຘີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປາຣຄມນຎ຺ຈ ຕສ຺ສ ກິຈ຺ຈສິທ຺ຘິຍາ, ສມຕ຺ຖຕາຍ ຈ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຖາ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ສມ຺ມສນຎາຓໍ ເຫຕຸ, ອິຕຣໍ ຜລໍ. ສຫ ສມ຺ມສນຎາເຓນ ວາ ອາສວກ຺ຂຍຎາຓໍ ເຫຕຸ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ຜລໍ ຕທານິສໍສຠາວໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.
ວນ຺ເທຕິ ນມາມິ, ອຠິຕ຺ຖວາມິ ວາ. ສຓ຺ຫຏ຺ເຐນ ນິປຸຓາ, ອນຸປຈິຕຎາຓສມ຺ຠາຣານໍ ອຄາຘຏ຺ເຐນ ຄມ຺ຠີຣາ, ເອກຕ຺ຕາທິເຠທໂຕ ນນ຺ທິຍາວຏ຺ຏາທິວິຠາຄໂຕ ຈ ວິຈິຕ຺ຣາ ວິສິຏ຺ຐາ ນານາວິຘາ ນຍາ ເອຕິສ຺ສາຕິ ນິປຸຓຄມ຺ຠີຣວິຈິຕ຺ຣນຍາ, ນິປຸຓຄມ຺ຠີຣວິຈິຕ຺ຣນຍາ ເທສນາ ອສ຺ສາຕິ ນິປຸຓຄມ຺ຠີຣວິຈິຕ຺ຣນຍເທສໂນ, ຕໍ ນິປຸຓ…ເປ… ເທສນໍ. ນຍຕີຕິ ວາ ນໂຍ, ປາຬິຄຕິ, ສາ ຈ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຕ຺ຖໂຕ ນິປຸຓາ, ອຕ຺ຖໂຕ ພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ຈ ຄມ຺ຠີຣາ, ສງ຺ເຂປວິຕ຺ຖາຣານຸໂລມາທິປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ນານາວິຘຕາຍ ວິຈິຕ຺ຣາ. ຕຖາ ຫິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິອາທິວເສນ, ສໍກິເລສຠາຄິຍາທິໂລກິຍາທິຕທຸຠຍໂວມິສ຺ສຕາທິວເສນ, ກຸສລາທິຂນ຺ຘາທິສງ຺ຄຫາທິສມຍວິມຸຕ຺ຕາທິຐປນາທິກຸສລມູລາທິຕິກປຏ຺ຐານາທິວເສນ ຈ ອເນກວິຘາ ປາຬິຄຕີຕິ.
ຕຕ຺ຖ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາວຓ຺ຓນາ) ທ຺ວີຫາກາເຣຫິ ຠຄວໂຕ ໂຖມນາ ເວທິຕພ຺ພາ ອຕ຺ຕຫິຕສມ຺ປຕ຺ຕິໂຕ, ປຣຫິຕປ຺ປຏິປຕ຺ຕິໂຕ ຈ. ເຕສຸ ອຕ຺ຕຫິຕສມ຺ປຕ຺ຕິ ອນາວຣຓຎາຓາຘິຄມໂຕ, ສວາສນານໍ ສພ຺ເພສໍ ກິເລສານໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕປ຺ປຫານໂຕ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ, ປຣຫິຕປ຺ປຏິປຕ຺ຕິ ລາຠສກ຺ກາຣາທິນິຣເປກ຺ຂຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສພ຺ພທຸກ຺ຂນິຍ຺ຍານິກຘມ຺ມເທສນໂຕ, ປຏິວິຣຸທ຺ເຘສຸປິ ນິຈ຺ຈໍ ຫິຕຊ຺ຌາສຍຎາຓປຣິປາກກາລາຄມນໂຕ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ. ສາ ປເນຕ຺ຖ ປໂຍຄໂຕ, ອາສຍໂຕ ຈ ທຸວິຘາ, ປຣຫິຕປ຺ປຏິປຕ຺ຕິ, ຍຖາວຸຕ຺ຕເຠທາ ທຸວິຘາ ຈ ອຕ຺ຕຫິຕສມ຺ປຕ຺ຕິ ປກາສິຕາ ¶ ໂຫຕິ. ກຖໍ? ‘‘ມຫາກາຣຸຓິກ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ອາສຍໂຕ ¶ , ‘‘ນິປຸຓ…ເປ… ເທສນ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ປໂຍຄໂຕ, ‘‘ນາຖ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ປນ ອຸຠຍຖາປິ ຠຄວໂຕ ປຣຫິຕປ຺ປຏິປຕ຺ຕິ ປກາສິຕາ ກຣຸຓາກິຈ຺ຈທີປນໂຕ, ‘‘ເຎຍ຺ຍສາຄຣປາຣຄຸ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສາຕິສຍໍ ອຕ຺ຕຫິຕສມ຺ປຕ຺ຕິ ປຣມຸກ຺ກໍສຄຕຎາຓກິຈ຺ຈທີປນໂຕ.
ອຖ ວາ ຕີຫາກາເຣຫິ ຠຄວໂຕ ໂຖມນາ ເວທິຕພ຺ພາ ເຫຕຸໂຕ, ຜລໂຕ, ອຸປກາຣໂຕ ຈ. ຕຕ຺ຖ ເຫຕຸ ມຫາກຣຸຓາ, ສາ ປນ ປຐມປເທນ ສຣູເປເນວ ທສ຺ສິຕາ. ຜລໍ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ຎາຓສມ຺ປທາ ປຫານສມ຺ປທາ ອານຸຠາວສມ຺ປທາ ຣູປກາຍສມ຺ປທາ ຈາຕິ. ຕາສຸ ປຘານຠູຕາ ຎາຓປຫານສມ຺ປທາ ‘‘ເຎຍ຺ຍສາຄຣປາຣຄຸ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ປເທນ ປກາສິຕາ. ປຘາເນ ຫິ ທສ຺ສິເຕ ອວິນາຠາວໂຕ ອິຕຣມ຺ປິ ທ຺ວຍໍ ທສ຺ສິຕເມວ ໂຫຕິ. ນ ຫິ ພຸທ຺ຘານໍ ອານຸຠາວຣູປກາຍສມ຺ປຕ຺ຕີຫິ ວິນາ ກທາຈິປິ ຘມ຺ມກາຍສິຣີ ວຕ຺ຕຕີຕິ. ອຸປກາໂຣ ອນນ຺ຕຣໍ ອພາຫິຣໍ ກຕ຺ວາ ຕິວິຘຍານມຸເຂນ ວິມຸຕ຺ຕິຘມ຺ມເທສນາ, ສາ ‘‘ນາຖໍ, ນິປຸຓ…ເປ… ເທສນ’’ນ຺ຕິ ປທທ຺ວເຍນ ປກາສິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.
ຕຕ຺ຖ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາວຓ຺ຓນາ) ‘‘ມຫາກາຣຸຓິກ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິຍາ ມູລໍ ທສ຺ເສຕິ. ມຫາກຣຸຓາສຎ຺ໂຈທິຕມານໂສ ຫິ ຠຄວາ ສໍສາຣປງ຺ກໂຕ ສຕ຺ຕານໍ ສມຸທ຺ຘຣຓຕ຺ຖໍ ກຕາຠິນີຫາໂຣ ອນຸປຸພ຺ເພນ ປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຘິຄໂຕຕິ ກຣຸຓາ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິຍາ ມູລໍ. ‘‘ເຎຍ຺ຍສາຄຣປາຣຄຸ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ປຸພ຺ພຠາຄປ຺ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ທສ຺ເສຕິ. ອນາວຣຓຎາຓປທຏ຺ຐານຎ຺ຫິ ມຄ຺ຄຎາຓໍ, ມຄ຺ຄຎາຓປທຏ຺ຐານຎ຺ຈ ອນາວຣຓຎາຓໍ ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວຸຕ຺ຕປ຺ປເຠທໍ ປນ ສມ຺ມສນຎາຓໍ ສຫ ປຎ຺ຎາປາຣມິຍາ ຕສ຺ສາ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທາ. ຕສ຺ສາ ຫິ ອານຸຠາເວນ ລີນຸທ຺ຘຈ຺ຈປຕິຏ຺ຐານາຍູຫນກາມສຸຂລ຺ລິກຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍຄສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທາທິອນ຺ຕທ຺ວຍວິຣຫິຕາ ອຸກ຺ກໍສປາຣມິປ຺ປຕ຺ຕາ ມຊ຺ຌິມາ ປຏິປທາ ຠາວນາປາຣິປູຣິໍ ຄຕາ. ‘‘ນາຖ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິຍາ ຜລໍ ທສ຺ເສຕິ ໂລກຕ຺ຕຍນາຍກຠາວທີປນໂຕ. ຕຖາ ຫິ ສພ຺ພານຕ຺ຖປຣິຫາຣປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍ ນິຣວເສສຫິຕສຸຂວິຘານຕປ຺ປຣາຍ ນິຣຕິສຍາຍ ປໂຍຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ສເທວມນຸສ຺ສາຍ ປຊາຍ ອຈ຺ຈນ຺ຕຸປກາຣິຕາຍ ອປຣິມິຕນິຣຸປມຠາວຄຸຓວິເສສສມງ຺ຄິຕາຍ ຈ ສພ຺ພສຕ຺ຕຸຕ຺ຕໂມ ຠຄວາ ອປຣິມາຓາສຸ ໂລກຘາຕູສຸ ອປຣິມາຓານໍ ສຕ຺ຕານໍ ອນຸຕ຺ຕຣຄາຣວຏ຺ຐານຠູຕຕາຍ ຈ ‘‘ນາໂຖ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ. ‘‘ນິປຸຓ…ເປ… ເທສນ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິຍາ ປໂຍຊນໍ ¶ ທສ຺ເສຕິ. ສໍສາຣມໂຫຆໂຕ ສຕ຺ຕສນ຺ຕາຣຓຕ຺ຖຎ຺ຫິ ຠຄວຕາ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິ ອຠິປຕ຺ຖິຕາ, ຕຎ຺ຈ ສຕ຺ຕສນ຺ຕາຣຓໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕເທສນາສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສມິຊ຺ຌຕິ ຕທວິນາຠາວໂຕ. ອິມິນາ ຠຄວໂຕ ສາຕິສຍາ ປຣຫິຕປ຺ປຏິປຕ຺ຕິ ທສ຺ສິຕາ, ອິຕເຣຫິ ອຕ຺ຕຫິຕສມ຺ປຕ຺ຕີຕິ ຕທຸຠເຍນ ອຕ຺ຕຫິຕາຍ ປຏິປນ຺ນາທີສຸ ຈຕູສຸ ປຸຄ຺ຄເລສຸ ຠຄວໂຕ ຈຕຸຕ຺ຖປຸຄ຺ຄລຠາວໍ ¶ ທີເປຕິ, ເຕນ ຈ ອນຸຕ຺ຕຣທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍຠາວໍ, ອຸຕ຺ຕມວນ຺ທນີຍຠາວໍ, ອຕ຺ຕໂນ ຈ ວນ຺ທນກິຣິຍາຍ ເຂຕ຺ຕງ຺ຄຕຠາວໍ ທີເປຕິ.
ເອຕ຺ຖ ຈ ຍຖາ ‘‘ມຫາກາຣຸຓິກ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ປເທນ ຠຄວໂຕ ມຫາກຣຸຓາ ທສ຺ສິຕາ, ເອວໍ ‘‘ເຎຍ຺ຍສາຄຣປາຣຄຸ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ມຫາປຎ຺ຎາ ທສ຺ສິຕາ. ເຕສຸ ກຣຸຓາຄ຺ຄຫເຓນ ໂລກິເຍສຸ ມຫຄ຺ຄຕຠາວປ຺ປຕ຺ຕາສາຘາຣຓຄຸຓທີປນໂຕ ຠຄວໂຕ ສພ຺ພໂລກິຍຄຸຓສມ຺ປຕ຺ຕິ ທສ຺ສິຕາ ໂຫຕິ, ປຎ຺ຎາຄ຺ຄຫເຓນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓປທຏ຺ຐານມຄ຺ຄຎາຓທີປນໂຕ ສພ຺ພໂລກຸຕ຺ຕຣຄຸຓສມ຺ປຕ຺ຕິ. ຕທຸຠຍຄ຺ຄຫຓສິທ຺ໂຘ ເອວ ຈຕ຺ໂຖ ນາຖສທ຺ເທນ ປກາສີຍຕິ. ກຣຸຓາວຈເນນ ອຸປຄມນໍ ນິຣຸປກ຺ກິເລສໍ ທສ຺ເສຕິ, ປຎ຺ຎາວຈເນນ ອປຄມນໍ. ຕຖາ ກຣຸຓາຄ຺ຄຫເຓນ ໂລກສມຎ຺ຎານຸຣູປໍ ຠຄວໂຕ ປວຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ ໂລກໂວຫາຣວິສຍຕ຺ຕາ ກຣຸຓາຍ, ປຎ຺ຎາຄ຺ຄຫເຓນ ສມຎ຺ຎາຍ ອນຕິຘາວນໍ. ສຠາວານວໂພເຘນ ຫິ ຘມ຺ມານໍ ສມຎ຺ຎໍ ອຕິຘາວິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາທິສມ຺ມສນໍ ໂຫຕີຕິ. ຕຖາ ກຣຸຓາຄ຺ຄຫເຓນ ມຫາກຣຸຓາສມາປຕ຺ຕິວິຫາຣໍ ທສ຺ເສຕິ, ປຎ຺ຎາຄ຺ຄຫເຓນ ຕີສຸ ກາເລສຸ ອປ຺ປຏິຫຕຎາຓໍ, ຈຕຸສຈ຺ຈຎາຓໍ, ຈຕຸປຏິສມ຺ຠິທາຎາຓໍ, ຈຕຸເວສາຣຊ຺ຊຎາຓໍ. ກຣຸຓາຄ຺ຄຫເຓນ ມຫາກຣຸຓາສມາປຕ຺ຕິຎາຓສ຺ສ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ເສສາສາຘາຣຓຎາຓານິ, ຉ ອຠິຎ຺ຎາ, ອຏ຺ຐສຸ ປຣິສາສຸ (ມ. ນິ. ໑.໑໕໑, ໑໗໘) ອກມ຺ປນຎາຓານິ, ທສ ພລານິ, ຈຸທ຺ທສ ພຸທ຺ຘຎາຓານິ, ໂສຬສ ຎາຓຈຣິຍາ, ອຏ຺ຐາຣສ ພຸທ຺ຘຘມ຺ມາ (ມຫານິ. ໖໙, ໑໕໖; ຈູຬນິ. ໂມຆຣາຊມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໘໕; ປຏິ. ມ. ໓.໕; ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໓໐໕; ວິຠ. ມູລຏີ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ; ທີ. ນິ. ຏີ. ໓.໑໔໑), ຈຕຸຈຕ຺ຕາລີສ ຎາຓວຕ຺ຖູນິ ສຕ຺ຕສຕ຺ຕຕິ ຎາຓວຕ຺ຖູນີຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໓໔) ເອວມາທີນໍ ອເນເກສໍ ປຎ຺ຎາປ຺ປເຠທານໍ ວເສນ ຎາຓຈາຣໍ ທສ຺ເສຕິ.
ຕຖາ ກຣຸຓາຄ຺ຄຫເຓນ ຈຣຓສມ຺ປຕ຺ຕິ, ປຎ຺ຎາຄ຺ຄຫເຓນ ວິຊ຺ຊາສມ຺ປຕ຺ຕິ. ກຣຸຓາຄ຺ຄຫເຓນ ສຕ຺ຕາຘິປຕິຕາ, ປຎ຺ຎາຄ຺ຄຫເຓນ ຘມ຺ມາຘິປຕິຕາ. ກຣຸຓາຄ຺ຄຫເຓນ ¶ ໂລກນາຖຠາໂວ, ປຎ຺ຎາຄ຺ຄຫເຓນ ອຕ຺ຕນາຖຠາໂວ. ຕຖາ ກຣຸຓາຄ຺ຄຫເຓນ ປຸພ຺ພກາຣິຠາໂວ, ປຎ຺ຎາຄ຺ຄຫເຓນ ກຕຎ຺ຎຸຕາ. ກຣຸຓາຄ຺ຄຫເຓນ ອປຣນ຺ຕປຕາ, ປຎ຺ຎາຄ຺ຄຫເຓນ ອນຕ຺ຕນ຺ຕປຕາ. ກຣຸຓາຄ຺ຄຫເຓນ ວາ ພຸທ຺ຘກຣຘມ຺ມສິທ຺ຘິ, ປຎ຺ຎາຄ຺ຄຫເຓນ ພຸທ຺ຘຠາວສິທ຺ຘິ. ຕຖາ ກຣຸຓາຄ຺ຄຫເຓນ ປເຣສໍ ຕາຣຓໍ, ປຎ຺ຎາຄ຺ຄຫເຓນ ສຍໍ ຕາຣຓໍ. ຕຖາ ກຣຸຓາຄ຺ຄຫເຓນ ສພ຺ພສຕ຺ເຕສຸ ອນຸຄ຺ຄຫຈິຕ຺ຕຕາ, ປຎ຺ຎາຄ຺ຄຫເຓນ ສພ຺ພຘມ຺ເມສຸ ວິຣຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຕາ ທສ຺ສິຕາ ໂຫຕິ. ສພ຺ເພສຎ຺ຈ ພຸທ຺ຘຄຸຓານໍ ກຣຸຓາ ອາທິ ຕໍນິທານຠາວໂຕ, ປຎ຺ຎາ ປຣິໂຍສານໍ ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ກຣຓີຍາຠາວໂຕ, ອິຕິ ອາທິປຣິໂຍສານທສ຺ສເນນ ສພ຺ເພ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ ທສ຺ສິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຖາ ກຣຸຓາວຈເນນ ສີລກ຺ຂນ຺ຘປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ ສມາຘິກ຺ຂນ຺ໂຘ ທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ. ກຣຸຓານິທານຎ຺ຫິ ສີລໍ ຕໂຕ ປາຓາຕິປາຕາທິວິຣຕິປ຺ປວຕ຺ຕິໂຕ, ສາ ¶ ຈ ຌານຕ຺ຕຍສມ຺ປໂຍຄິນີຕິ. ປຎ຺ຎາວຈເນນ ປຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ໂຘ. ສີລຎ຺ຈ ສພ຺ພພຸທ຺ຘຄຸຓານໍ ອາທິ, ສມາຘິ ມຊ຺ເຌ, ປຎ຺ຎາ ປຣິໂຍສານນ຺ຕິ ເອວມ຺ປິ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານກລ຺ຍາຓາ ສພ຺ເພ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ ທສ຺ສິຕາ ໂຫນ຺ຕິ ນຍໂຕ ທສ຺ສິຕຕ຺ຕາ. ເອໂສ ເອວ ຫິ ນິຣວເສສໂຕ ພຸທ຺ຘຄຸຓານໍ ທສ຺ສນຸປາໂຍ, ຍທິທໍ ນຍຄ຺ຄາຫຓໍ, ອຎ຺ຎຖາ ໂກ ນາມ ສມຕ຺ໂຖ ຠຄວໂຕ ຄຸເຓ ອນຸປທໍ ນິຣວເສສໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ. ເຕເນວາຫ –
‘‘ພຸທ຺ໂຘປິ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠເຓຍ຺ຍ ວຓ຺ຓໍ, ກປ຺ປມ຺ປິ ເຈ ອຎ຺ຎມຠາສມາໂນ;
ຂີເຍຖ ກປ຺ໂປ ຈິຣທີຆມນ຺ຕເຣ, ວຓ຺ໂຓ ນ ຂີເຍຖ ຕຖາຄຕສ຺ສາ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໓໐໔; ໓.໑໔໑; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໔໒໕; ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໕໓; ອປ. ອຏ຺ຐ. ໒.໗.໒໐; ພຸ. ວໍ. ອຏ຺ຐ. ໔.໔; ຈຣິຍາ. ອຏ຺ຐ. ນິທານກຖາ, ປກິຓ຺ຓກກຖາ; ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາວຓ຺ຓນາ; ມ. ນິ. ຏີ. ໑.໑; ສໍ. ນິ. ຏີ. ໑.໑.໑; ອ. ນິ. ຏີ. ໑.໑.໑; ວຊິຣ. ຏີ. ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ; ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໑.ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາວຓ຺ຓນາ);
ເຕເນວ ຈ ອາຍສ຺ມຕາ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖເຣນາປິ ພຸທ຺ຘຄຸຓປຣິຈ຺ເຉທນໍ ປຕິ ອນຸຍຸຕ຺ເຕນ ‘‘ໂນ ເຫຕໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໑໔໕) ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ອປິຈ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຘມ຺ມນ຺ວໂຍ ວິທິໂຕ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໑໔໖) ວຸຕ຺ຕໍ.
ເອວໍ ສງ຺ເຂເປນ ສກລສພ຺ພຎ຺ຎຸຄຸເຓຫິ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິຕ຺ຖວິຕ຺ວາ ອິທານິ ສທ຺ຘມ຺ມໍ ໂຖເມຕຸໍ ‘‘ວິຊ຺ຊາຈຣຓສມ຺ປນ຺ນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ວິຊ຺ຊາຈຣຓສມ຺ປນ຺ນາ ຫຸຕ຺ວາຕິ ວຈນເສໂສ. ວິນ຺ທິຍໍ ຘມ຺ມານໍ ສລກ຺ຂຓໍ, ສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓຎ຺ຈ ¶ ວິນ຺ທຕີຕິ ວິຊ຺ຊາ, ໂລຠກ຺ຂນ຺ຘາທີນິ ວາ ວິຊ຺ຌນຏ຺ເຐນ ວິຊ຺ຊາ, ຈຕຸນ຺ນໍ ວາ ອຣິຍສຈ຺ຈານໍ ວິທິຕກຣຓຏ຺ເຐນ ວິຊ຺ຊາຕິ ເອວໍ ຕາເວຕ຺ຖ ວຈນຕ຺ຖໂຕ ວິຊ຺ຊາ ເວທິຕພ຺ພາ. ປເຠທໂຕ ປນ ຕິສ຺ໂສປິ ວິຊ຺ຊາ ວິຊ຺ຊາ ຠຍເຠຣວສຸຕ຺ເຕ ອາຄຕນິຍາເມເນວ, ອຏ຺ຐປິ ວິຊ຺ຊາ ວິຊ຺ຊາ ອມ຺ພຏ຺ຐສຸຕ຺ຕາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໒໗໘ ອາທໂຍ) ອາຄຕນິຍາເມເນວ. ຈຣນ຺ຕິ ເຕຫີຕິ ຈຣຓານິ, ສີລສໍວຣາທໂຍ ປຎ຺ຈທສ ຘມ຺ມາ, ອິຕິ ອິມາຫິ ວິຊ຺ຊາຫິ, ອິເມຫິ ຈ ຈຣເຓຫິ ສມ຺ປນ຺ນາ ສມ຺ປນ຺ນາຄຕາຕິ ວິຊ຺ຊາຈຣຓສມ຺ປນ຺ນາ.
ເຍນາຕິ ເຍນ ຘມ຺ເມນ ກຣຓຠູເຕນ, ເຫຕຸຠູເຕນ ຈ. ຕຕ຺ຖ ມຄ຺ຄຘມ຺ມສ຺ສ ກຣຓຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ ນິຍ຺ຍານກິຣິຍາສາຘກຕມຠາວໂຕ, ນິພ຺ພານຘມ຺ມສ຺ສ ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈຍຠາວໂຕ. ປຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ ຫິ ¶ ອຍໍ ເຫຕ຺ວຕ຺ໂຖ. ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມສ຺ສປິ ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ ຍຸຊ຺ຊເຕວ ປຣມ຺ປຣາຍ ເຫຕຸຠາວໂຕ. ຜລຘມ຺ເມ ປນ ອຸຠຍມ຺ປິ ສມ຺ຠວຕິ. ກຖໍ? ‘‘ຕາຍ ສທ຺ຘາຍ ອວູປສນ຺ຕາຍາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ມຄ຺ເຄນ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນານໍ ກິເລສານໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິປ຺ປຫານກິຈ຺ຈຕາຍ ຜລສ຺ສ ນິຍ຺ຍານານຸຄຸຓຕາ, ນິຍ຺ຍານປຣິໂຍສານຕາ ຈາຕິ ອິມິນາ ປຣິຍາເຍນ ສິຍາ ກຣຓຕ຺ໂຖ ນິຍ຺ຍານກິຣິຍາຍ. ສກທາຄາມິມຄ຺ຄວິປສ຺ສນາທີນໍ ປນ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈຍຠາວໂຕ ສິຍາ ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ອຄ຺ຄປ຺ປສາທສຸຕ຺ຕາທີສຸ (ອິຕິວຸ. ໙໐) ອຄ຺ຄາທິຠາເວນ ອຄ຺ຄຫິຕາປິ ຜລປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມາ ຉຕ຺ຕມາຓວກວິມານາທີສຸ (ວິ. ວ. ໘໘໖ ອາທໂຍ) ສຣຓີຍຠາເວນ ຄຫິຕາຕິ ເຕສໍ ມຄ຺ຄນິພ຺ພານານໍ ວິຍ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ສຣຓຠາໂວ ອຸທ຺ຘໂຏ. ວິເສສໂຕ ເຈຕ຺ຖ ມຄ຺ຄປຣິຍາປນ຺ນາ ເອວ ວິຊ຺ຊາຈຣຓຘມ຺ມາ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຕ ຫິ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ນິຍ຺ຍານກິຣິຍາຍ ສາຘກຕມຠູຕາ, ນ ອິຕເຣ. ອິຕເຣສໍ ປນ ນິຍ຺ຍານຕ຺ຖຕາຍ ນິຍ຺ຍານຕາ. ຍທິ ເອວໍ ກສ຺ມາ ‘‘ວິຊ຺ຊາຈຣຓສມ຺ປນ຺ນາ ຫຸຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນິຍ຺ຍານສມກາລເມວ ຫິ ຍຖາວຸຕ຺ຕວິຊ຺ຊາຈຣຓສມ຺ປຕ຺ຕິສມຘິຄໂມຕິ? ນາຍໍ ວິໂຣໂຘ ສມານກາລຕາຍ ເອວ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ຍຖາ ‘‘ຈກ຺ຂຸຎ຺ຈ ປຏິຈ຺ຈ ຣູເປ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໐໔, ໔໐໐; ໓.໔໒໑, ໔໒໕, ໔໒໖; ສໍ. ນິ. ໒.໔໓-໔໕; ໔.໖໐; ກຖາ. ໔໖໕, ໔໖໗). ສມ຺ປນ຺ນາຕິ ວາ ປທສ຺ສ ວຕ຺ຕມານກາລຕ຺ຖຕາ ເວທິຕພ຺ພາ ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ຕິກມາຕິກາ ໑໗) ເອຕ຺ຖ ອຸປ຺ປນ຺ນສທ຺ທສ຺ສ ວິຍ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ວຈນເສສມນ຺ຕເຣເນວ ປທໂຍຊນາ ສິທ຺ຘາ ໂຫຕິ. ‘‘ເຍນາ’’ຕິ ¶ ຈ ປທໍ ອຸຠຍຕ຺ຖ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ ‘‘ເຍນ ຘມ຺ເມນ ວິຊ຺ຊາຈຣຓສມ຺ປນ຺ນາ, ເຍນ ຘມ຺ເມນ ນິຍ຺ຍນ຺ຕີ’’ຕິ.
ໂລກໂຕຕິ ຂນ຺ຘາທິໂລກໂຕ, ວຏ຺ຏໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ຺ຕິ ຕໍ ມຄ຺ຄນິພ຺ພານຜລປຣິຍຕ຺ຕິເຠທໍ ຘມ຺ມໍ. ອຸຕ຺ຕມນ຺ຕິ ເສຏ຺ຐໍ. ຕຖາ ເຫສ ອຕ຺ຕນາ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣສ຺ສ ອຠາເວນ ‘‘ອນຸຕ຺ຕໂຣ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຕ຺ຖ ມຄ຺ຄສ຺ສ ນິຍ຺ຍານເຫຕຸອາທິອຕ຺ເຖນ, ນິພ຺ພານສ຺ສ ນິສ຺ສຣຓວິເວກາທິອຕ຺ເຖນ, ຜລສ຺ສ ອຣິຍສນ຺ຕຠາວາທິອຕ຺ເຖນ ຈ ເສຏ຺ຐຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ສ຺ວາຍມຕ຺ໂຖ ‘‘ຍາວຕາ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມາ ສງ຺ຂຕາ, ອຣິໂຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄ ເຕສໍ ອຄ຺ຄມກ຺ຂາຍຕີ’’ຕິ (ອິຕິວຸ. ໙໐; ອ. ນິ. ໔.໓໔) ອາທິສຸຕ຺ຕປທານຸສາເຣນ ວິຠາເວຕພ຺ໂພ.
ຘມ຺ມນ຺ຕິ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊມາເນ ອປາຍໂຕ, ສໍສາຣໂຕ ຈ ອປຕມາເນ ກຕ຺ວາ ຘາເຣຕີຕິ ຘມ຺ໂມ. ສມ຺ມາ, ສາມຎ຺ຈ ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາອນາວຣຓຎາໂຓ ສມນ຺ຕຈກ຺ຂຸ ຠຄວາ, ເຕນ ຍຖາ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິສມຘິຄເມເນວ ສພ຺ເພ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ ສມ຺ປາປຸຓີຍນ຺ຕິ, ເອວໍ ສມ຺ມເທວ ອາເສວນາຍ ຠາວນາຍ ພຫຸລີກິຣິຍາຍ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ສມ຺ມເທວ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຍ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ຘມ຺ມເທສນາຍ ເວເນຍ຺ຍສນ຺ຕາເນສຸ ປຕິຏ຺ຐາປເນນ –
‘‘ອຣິຍໍ ¶ , ໂວ ຠິກ຺ຂເວ, ສມ຺ມາສມາຘິໍ ເທເສສ຺ສາມິ (ມ. ນິ. ໓.໑໓໖; ເປຏໂກ. ໒໔). ມຄ຺ຄານຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ເສຏ຺ໂຐ (ຘ. ປ. ໒໗໓; ເນຕ຺ຕິ. ໑໗໐; ເປຏໂກ. ໓໐). ຍາວຕາ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມາ ສງ຺ຂຕາ ວາ ອສງ຺ຂຕາ ວາ, ວິຣາໂຄ ເຕສໍ ອຄ຺ຄມກ຺ຂາຍຕິ (ອິຕິວຸ. ໙໐; ອ. ນິ. ໔.໓໔). ເອກາຍໂນ ອຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຄ຺ໂຄ ສຕ຺ຕານໍ ວິສຸທ຺ຘິຍາ (ທີ. ນິ. ໒.໓໗໓; ມ. ນິ. ໑.໑໐໖; ສໍ. ນິ. ໕.໓໖໗, ໓໘໔). ຘມ຺ມໍ, ໂວ ຠິກ຺ຂເວ, ເທເສສ຺ສາມິ ອາທິກລ຺ຍາຓ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໔໒໐; ເນຕ຺ຕິ. ໕) –
ອາທິວຈເນຫິ, ອຠິຕ຺ຖວເນນ ຈ ປູຊິໂຕ ມານິໂຕ ອປຈິໂຕຕິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘປູຊິໂຕ, ຕໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘປູຊິຕໍ ຘມ຺ມໍ ວນ຺ເທຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.
ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ຍສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ອຘິຄມເນ ວິຊ຺ຊາສມ຺ປນ຺ນາ ເຈວ ໂຫນ຺ຕິ ຈຣຓສມ຺ປນ຺ນາ ຈ, ສພ຺ພວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໂຕ ຈ ນິຍ຺ຍນ຺ຕິ, ຕເມວ ອຣິຍານໍ ສກລຄຸຓສມງ຺ຄິຠາວນິມິຕ຺ຕໍ, ອນວເສສທຸກ຺ຂນິສ຺ສຣຓເຫຕຸຠູຕຎ຺ຈ ອຸຕ຺ຕມໍ ¶ ປວຣໍ ສທ຺ຘິໍ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ເມນ ນວວິຘໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມໍ ຠຄວຕາປິ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິອາທິວິຘິນາ ປູຊິຕໍ ນມາມິ, ອຠິຕ຺ຖວາມິ ວາຕິ.
ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ເຍນ ໂລກໂຕ ນິຍ຺ຍນ຺ຕິ, ວິຊ຺ຊາຈຣຓສມ຺ປນ຺ນາ ຈ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ປທທ຺ວເຍນ ຍຖາກ຺ກມໍ ຘມ຺ມສ຺ສ ຠາເວຕພ຺ພຠາໂວ, ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພຠາໂວ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຕສຸ ປຐເມນ ວິຊ຺ຊາສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຘມ຺ມໍ ໂຖເມຕິ, ທຸຕິເຍນ ວິມຸຕ຺ຕິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ. ຕຖາ ປຐເມນ ຌານສມ຺ປທາຍ, ທຸຕິເຍນ ວິໂມກ຺ຂສມ຺ປທາຍ. ປຐເມນ ວາ ສມາຘິສມ຺ປທາຍ, ທຸຕິເຍນ ສມາປຕ຺ຕິສມ຺ປທາຍ. ປຐເມນ ວາ ຂຍຎາຓຠາເວນ, ທຸຕິເຍນ ອນຸປ຺ປາທຎາຓຠາເວນ. ອຖ ວາ ປຸຣິເມນ ວິຊ຺ຊູປມຕາຍ, ທຸຕິເຍນ ວຊິຣູປມຕາຍ. ປຸຣິເມນ ວາ ວິຣາຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ທຸຕິເຍນ ນິໂຣຘສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ. ຕຖາ ປຐເມນ ນິຍ຺ຍານຠາເວນ, ທຸຕິເຍນ ນິສ຺ສຣຓຠາເວນ. ປຐເມນ ວາ ເຫຕຸຠາເວນ, ທຸຕິເຍນ ອສງ຺ຂຕຠາເວນ. ປຐເມນ ວາ ທສ຺ສນຠາເວນ, ທຸຕິເຍນ ວິເວກຠາເວນ. ປຐເມນ ວາ ອຘິປຕິຠາເວນ, ທຸຕິເຍນ ອມຕຠາເວນ ຘມ຺ມໍ ໂຖເມຕິ. ອຖ ວາ ປຐເມນ ນິຍ຺ຍານິກຠາວທສ຺ສນໂຕ ສ຺ວາກ຺ຂາຕຕາຍ ຘມ຺ມໍ ໂຖເມຕິ, ທຸຕິເຍນ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພຠາວໂຕ ສນ຺ທິຏ຺ຐິກຕາຍ. ຕຖາ ປຸຣິເມນ ອກາລິກຕາຍ, ປຈ຺ຉິເມນ ເອຫິປສ຺ສິກຕາຍ. ປຸຣິເມນ ວາ ໂອປເນຍ຺ຍິກຕາຍ, ປຈ຺ຉິເມນ ປຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ເວທິຕພ຺ພຕາຍ ຘມ຺ມໍ ໂຖເມຕິ.
‘‘ອຸຕ຺ຕມ’’ນ຺ຕິ ຈ ເອເຕນ ອຎ຺ຎສ຺ສ ວິສິຏ຺ຐສ຺ສ ອຠາວທີປເນນ ປຣິປຸຓ຺ຓຕາຍ ຘມ຺ມໍ ໂຖເມຕິ ¶ , ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘປູຊິຕ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ປຣິສຸທ຺ຘຕາຍ. ສພ຺ພໂທສາປຄເມນ ຫິສ຺ສ ປູຊນີຍຕາ. ປຣິສຸທ຺ຘຕາຍ ຈສ຺ສ ປຫານສມ຺ປທາ, ປຣິປຸຓ຺ຓຕາຍ ປຠວສມ຺ປທາ. ປຫານສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ຠາວນາປາຣິປູຣີ ອນວເສສໂທສສມຸຄ຺ຆາຏນໂຕ, ປຠວສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສຈ຺ຉິກິຣິຍນິພ຺ພຕ຺ຕິ ຕຕຸຕ຺ຕຣິ ກຣຓີຍາຠາວໂຕ. ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓຕາຍ ຫິ ອຸຕ຺ຕໂມຕິ. ຕຖາ ຠາເວຕພ຺ພຠາເວນສ຺ສ ສຫ ປຸພ຺ພຠາຄສີລາທີຫິ ເສກ຺ຂາ ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ຘາ, ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພຠາເວນ ສຫ ອສງ຺ຂຕາຍ ຘາຕຸຍາ ອເສກ຺ຂາ ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ຘາ ທສ຺ສິຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ.
ເອວໍ ສງ຺ເຂເປນ ສພ຺ພສທ຺ຘມ຺ມຄຸເຓຫິ ສທ຺ຘມ຺ມໍ ໂຖເມຕ຺ວາ ອິທານິ ອຣິຍສງ຺ຆໍ ໂຖເມຕຸໍ ‘‘ສີລາທິຄຸຓສມ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສີລາທິຄຸຓສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິຍາທິຄຸເຓຫິ ສມ຺ປນ຺ໂນ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ສມ຺ປນ຺ນສີລາທິຄຸໂຓ ວາ. ອຣິຍານຎ຺ຫິ ຕໍຕໍມຄ຺ຄວຊ຺ຌກິເລສປ຺ປຫາເນນ ຫຕປຏິປກ຺ຂາ ສຸວິສຸທ຺ຘາ ສີລາທໂຍ ‘‘ສມ຺ປນ຺ນາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫນ຺ຕິ ¶ , ນ ປຸຖູຊ຺ຊນານໍ, ຍໂຕ ‘‘ສຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໗໔; ອ. ນິ. ໖.໑໐; ອຸທາ. ໑໘) ອຣິຍສງ຺ໂຆ ໂຖມີຍຕິ. ອຖ ວາ ສີລາທິຄຸຓສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ປຣິປຸຓ຺ຓສີລາທິຄຸໂຓ. ອຣິຍປຸຄ຺ຄລານຎ຺ຫິ ອຣິຍສຈ຺ຈປ຺ປຏິເວເຘນ ສເຫວ ຍຖາຣຫໍ ເສກ຺ຂາເສກ຺ຂາ ສີລາທິຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘາ ປາຣິປູຣິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ. ຐິໂຕ ມຄ຺ຄຜເລສູຕິ ມຄ຺ເຄສຸ, ຜເລສຸ ຈ ຐິໂຕ, ມຄ຺ຄຏ຺ໂຐ, ຜລຏ຺ໂຐ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂຍຕິ ອນິຍມໂຕ ອຣິຍສງ຺ຆໍ ນິທ຺ທິສຕິ, ຕສ຺ສ ‘‘ຕ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ນິຍມໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.
ນນຸ ຈ ອຣິຍສງ຺ເຆ ນ ສພ຺ເພ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລາ ມຄ຺ຄຏ຺ຐາ, ນາປິ ສພ຺ເພ ຜລຏ຺ຐາຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ອວຍວຘມ຺ເມນ ປນ ສມຸທາຍໍ ນິທ຺ທິສນ຺ໂຕ ເອວມາຫ ຍຖາ ‘‘ສມໍ ຈຸຓ຺ຓ’’ນ຺ຕິ. ຍຖາ ຫິ ໂຍຄຈຸຓ຺ຓສ຺ສ ອວຍເວສຸ ລພ຺ຠມາໂນ ສມຠາໂວ ສມຸທາເຍ ອປທິສີຍຕິ ‘‘ສມໍ ຈຸຓ຺ຓ’’ນ຺ຕິ, ເອວໍ ອຣິຍສງ຺ຆສ຺ສ ອວຍວຠູເຕສຸ ອຣິຍປຸຄ຺ຄເລສຸ ລພ຺ຠມາໂນ ມຄ຺ຄຏ຺ຐຜລຏ຺ຐຠາໂວ ສມຸທາຍຠູເຕ ອຣິຍສງ຺ເຆ ຐິໂຕ ‘‘ມຄ຺ຄຜເລສູ’’ຕິ ອປທິຏ຺ໂຐຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.
ອາຣກຕ຺ຕາ ກິເລເສຫິ, ອນເຍ ນ ອິຣິຍນໂຕ, ອເຍ ຈ ອິຣິຍນໂຕ, ສເທວເກນ ຈ ໂລເກນ ‘‘ສຣຓ’’ນ຺ຕິ ອຣຓີຍໂຕ ອຣິໂຍ, ທິຏ຺ຐິສີລສາມຎ຺ເຎນ ສໍຫຕຕ຺ຕາ ສງ຺ໂຆ, ອຣິໂຍ ຈ ໂສ ສງ຺ໂຆ ຈາຕິ ອຣິຍສງ຺ໂຆ, ຕໍ ອຣິຍສງ຺ຆໍ. ປຸຊ຺ຊຠວຜລນິພ຺ພຕ຺ຕນໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕານໍ ປຸນາຕີຕິ ວາ ປຸຎ຺ຎໍ, ຂິຕ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ ພີຊໍ ວິຣຸຫນຏ຺ຐານຕາຍ ຕາຍຕິ ຣກ຺ຂຕີຕິ ເຂຕ຺ຕໍ ເກທາຣາທິ, ເຂຕ຺ຕໍ ວິຍາຕິ ເຂຕ຺ຕໍ, ສຕ຺ຕານໍ ປຸຎ຺ຎສ຺ສ ມຫປ຺ຜລຠາວກຣເຓນ ວິຣຸຫນຏ຺ຐານຕາຍ ເຂຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຸຎ຺ຎກ຺ເຂຕ຺ຕໍ. ອນຸຕ຺ຕຣໍ ວນ຺ເທຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.
ເອຕ຺ຖ ¶ ຈ ‘‘ສີລາທິຄຸຓສມ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ເອເຕນ ອຣິຍສງ຺ຆສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອນຸຊາຕປຸຕ຺ຕຕໍ ທສ຺ເສຕິ, ເຕນສ຺ສ ປຠວສມ຺ປທາ ທີປິຕາ ໂຫຕິ. ‘‘ຐິໂຕ ມຄ຺ຄຜເລສູ’’ຕິ ເອເຕນ ປຫານສມ຺ປທໍ, ຎາຓສມ຺ປທຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕິ ກິເລສານໍ ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິປ຺ປຫານທີປນໂຕ, ມຄ຺ຄຜລຎາຓາຘິຄມທີປນໂຕ ຈ. ‘‘ອຣິຍສງ຺ຆ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ປຠວສມ຺ປທໍ ສພ຺ພສງ຺ຆານໍ ອຄ຺ຄຠາວທີປນໂຕ, ສເທວເກນ ຈ ໂລເກນ ອຣຓີຍຠາວທີປນໂຕ. ‘‘ປຸຎ຺ຎກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ອນຸຕ຺ຕຣ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ໂລກສ຺ສ ພຫູປກາຣຕໍ ທສ຺ເສຕິ ອຄ຺ຄທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍຠາວທີປນໂຕ.
ຕຖາ ¶ ‘‘ສີລາທິຄຸຓສມ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ອິທໍ ອຣິຍສງ຺ຆສ຺ສ ສມ຺ມາອຸຊຸຎາຍສາມີຈິປ຺ປຏິປນ຺ນຠາວທີປນໍ. ‘‘ຐິໂຕ ມຄ຺ຄຜເລສູ’’ຕິ ອິທໍ ສຕິປິ ສນ຺ຕານວິຠາເຄນ ອເນກຠາເວ ຈຕຸປຸຣິສຍຸຄອຏ຺ຐປຸຣິສປຸຄ຺ຄລຠາວທີປນໍ. ‘‘ອຣິຍສງ຺ຆ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ອາຫຸເນຍ຺ຍາທິຠາວທີປນໍ. ‘‘ປຸຎ຺ຎກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ອນຸຕ຺ຕຣ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ໂລກສ຺ສ ຫິຕສຸຂາຍ ປຏິປນ຺ນຕາທີປນໍ. ຕຖາ ‘‘ຐິໂຕ ມຄ຺ຄຜເລສູ’’ຕິ ອິທໍ ອຣິຍສງ຺ຆສ຺ສ ໂລກຸຕ຺ຕຣສຣຓຄມນສພ຺ຠາວທີປນໍ, ເຕນສ຺ສ ຠຄວໂຕ ໂອຣສປຸຕ຺ຕຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ. ‘‘ສີລາທິຄຸຓສມ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ອິມິນາ ປນສ຺ສ ວິຫຕວິຘສ຺ຕກິເລສາ ອນວເສສາ ເສກ຺ຂາເສກ຺ຂາ ສີລາທິຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘາ ທສ຺ສິຕາ. ‘‘ອຣິຍສງ຺ຆໍ ປຸຎ຺ຎກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ອນຸຕ຺ຕຣ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ເຕສໍ ເຕສຎ຺ເຎວ ຍຖາວຸຕ຺ຕຄຸຓວິເສສານໍ ສຸປຣິສຸທ຺ຘຕໍ ທີເປຕິ. ເຕນສ຺ສ ມຫານຸຠາວຕໍ, ອນຸຕ຺ຕຣທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍຠາວໍ, ວນ຺ທນາຣຫຠາວໍ, ອຕ຺ຕໂນ ຈ ວນ຺ທນາກິຣິຍາຍ ເຂຕ຺ຕງ຺ຄຕຠາວໍ ທີເປຕິ. ສຣຓຄມນຎ຺ຈ ສາວການໍ ສພ຺ພຄຸຓານໍ ອາທິ, ສປຸພ຺ພຠາຄປ຺ປຏິປທາ ເສກ຺ຂາ ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທໂຍ ມຊ຺ເຌ, ອເສກ຺ຂາ ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທໂຍ ປຣິໂຍສານນ຺ຕິ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານກລ຺ຍາຓາ ສພ຺ເພ ອຣິຍສງ຺ຆຄຸຓາ ອິມາຍ ຄາຖາຍ ປກາສິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.
ເອວໍ ຄາຖາຕ຺ຕເຍນ ສງ຺ເຂປໂຕ ສກລຄຸຓສໍກິຕ຺ຕນມຸເຂນ ຣຕນຕ຺ຕຍສ຺ສ ປຓາມໍ ກຕ຺ວາ ອິທານິ ຕໍ ນິປຈ຺ຈກາຣໍ ຍຖາຘິປ຺ເປເຕ ປໂຍຊເນ ປຣິຓາເມນ຺ໂຕ ‘‘ວນ຺ທນາຊນິຕ’’ນ຺ຕິ ຄາຖມາຫ. ຕຕ຺ຖ ວນ຺ທນາຊນິຕນ຺ຕິ ວນ຺ທນາກາເຣນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕໍ, ຣຕນຕ຺ຕຍຄຸຓາຠິຕ຺ຖວນວເສນ, ນິປຈ຺ຈກາຣວເສນ ວາ ອຸປ຺ປາທິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຕີຕິ ເອວໍ ‘‘ມຫາກາຣຸຓິກ’’ນ຺ຕິອາທິປ຺ປກາເຣນ. ຣຕິຊນນຏ຺ເຐນ ຣຕນໍ, ພຸທ຺ຘຘມ຺ມສງ຺ຆາ, ຈິຕ຺ຕີກຕາທິຠາໂວ ວາ ຣຕນຏ຺ໂຐ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –
‘‘ຈິຕ຺ຕີກຕໍ ມຫຄ຺ຆຎ຺ຈ, ອຕຸລໍ ທຸລ຺ລຠທສ຺ສນໍ;
ອໂນມສຕ຺ຕປຣິໂຠຄໍ, ຣຕນໍ ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. (ຂຸ. ປາ. ອຏ຺ຐ. ໖.໓; ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໓; ສໍ. ນິ. ໕.໒໒໓; ສຸ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒໒໖; ມຫານິ. ອຏ຺ຐ. ໕໐; ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ; ມ. ນິ. ຏີ. ໑.໔; ສໍ. ນິ. ຏີ. ໑.໑.໔; ອ. ນິ. ຏີ. ໑.໑.໔; ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໑.ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາວຓ຺ຓນາ);
ຈິຕ຺ຕີກຕຠາວາທໂຍ ¶ ຈ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓາ ພຸທ຺ຘາທີສຸ ເອວ ລພ຺ຠນ຺ຕິ, ຣຕນານໍ ຕຍໍ ຣຕນຕ຺ຕຍໍ, ຕສ຺ມິໍ ຣຕນຕ຺ຕເຍ. ຫຕນ຺ຕຣາໂຍຕິ ວິຘສ຺ຕອຸປທ຺ທໂວ ຫຸຕ຺ວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ເອເຕນ ອຕ຺ຕໂນ ປສາທສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ຣຕນຕ຺ຕຍສ຺ສ ຈ ເຂຕ຺ຕຠາວສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຕສ຺ສ ປຸຎ຺ຎສ຺ສ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນາຍ ອຸປຆາຕກອຸປທ຺ທວານໍ ¶ ວິຫນເນ ສມຕ຺ຖຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ສພ຺ພສ຺ມິໍ ອນ຺ໂຕ ເຈວ ພຫິ ຈ, ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກພາຫິຣວຕ຺ຖູສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ວາ ສພ຺ພສ຺ມິໍ ກາເລ, ສໍວຓ຺ຓນາຍ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານກາເລສູຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຫຸຕ຺ວາຕິ ປຸພ຺ພກາລກິຣິຍາ, ຕສ຺ສ ‘‘ກຣິສ຺ສາມຕ຺ຖວຓ຺ຓນ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕສ຺ສາຕິ ຍໍ ຣຕນຕ຺ຕເຍ ວນ຺ທນາຊນິຕໍ ປຸຎ຺ຎໍ, ຕສ຺ສ. ເຕຊສາຕິ ອານຸຠາເວນ ພເລນ.
ເອວໍ ຣຕນຕ຺ຕຍວນ຺ທນາຍ ປໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ເນຕ຺ຕິປ຺ປກຣຓສ຺ສ ຄມ຺ຠີຣຕ຺ຖຕ຺ຕາ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນາຍ ທຸກ຺ກຣຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຐິຕິ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຐິຕິນ຺ຕິ ຐານໍ ອນນ຺ຕຣຘານໍ ອວິຈ຺ເຉທປ຺ປວຕ຺ຕິໍ. ອາກງ຺ຂມາເນນາຕິ ອິຈ຺ຉມາເນນ ປຕ຺ຖຍນ຺ເຕນ, ‘‘ອໂຫວຕາຍໍ ສທ຺ຘມ຺ມເນຕ຺ຕິ ຈິຣໍ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍາ’’ຕິ ເອວໍ ປຕ຺ຖຍນ຺ເຕນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຈິຣນ຺ຕິ ທີຆກາລໍ, ປຎ຺ຈວສ຺ສສຫສ຺ສປຣິມາຓໍ ກາລນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສທ຺ຘມ຺ມເນຕ຺ຕິຍາຕິ ສທ຺ຘມ຺ມສງ຺ຂາຕາຍ ເນຕ຺ຕິຍາ. ສທ຺ຘມ຺ໂມ ຫິ ເວເນຍ຺ຍສນ຺ຕາເນສຸ ອຣິຍຄຸຓານໍ ນຍນໂຕ ເນຕ຺ຕິ, ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສ ວາ ເນຕ຺ຕິ ສທ຺ຘມ຺ມເນຕ຺ຕິ, ຕສ຺ສາ ສທ຺ຘມ຺ມເນຕ຺ຕິຍາ, ສ຺ວາຍມຕ຺ໂຖ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວິຈາຣິໂຕ ເອວ. ເຖເຣນາຕິ ຖິຣຄຸຓຍຸຕ຺ເຕນ. ອຠິຍາຈິໂຕຕິ ອາທຣຄາຣເວນ ຍາຈິໂຕ. ອຠິມຸຂໍ ວາ ຍາຈິໂຕ, ອນຸຕ຺ຕຣໍ ກຕ຺ວາ ຍາຈິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸທ຺ທິສ຺ສ ວາ ຍາຈິໂຕ, ຄຣຸຕຣໍ ກຕ຺ວາ ຍາຈິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ, ‘‘ກໂຣຕຸ ອາຍສ຺ມາ ເນຕ຺ຕິປ຺ປກຣຓສ຺ສ ກຎ຺ຈິ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ເນຕ຺ຕິຍາ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນໍ ປຕິ ອຊ຺ເຌສິໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສ ຈິຣໍ ຐິຕິກາເມນ ອຊ຺ຌາສຍສມ຺ປນ຺ເນນ ສາສເນ ຖິຣຄຸຓຍຸຕ຺ເຕນ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິນາ ອາທຣຄາຣເວນ, ອຠິມຸຂໍ ວາ ຍາຈິເຕນ ເມ ນ ສກ຺ກາ ຕສ຺ສ ອຠິຍາຈນໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕຸນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຐິຕິໍ ອາກງ຺ຂມາເນນາ’’ຕິ ຄາຖາຍ.
ປທຸມຸຕ຺ຕຣນາຖສ຺ສາຕິ ປທຸມຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ. ປສ຺ສຕາຕິ ປຸພ຺ເພນິວາສຈກ຺ຂຸນາ, ສມນ຺ຕຈກ຺ຂຸນາ ເອວ ວາ ຫຕ຺ຖຕເລ ຐປິຕອາມລກໍ ວິຍ ອຠິນີຫາຣໍ ປສ຺ສນ຺ເຕນ. ຕາທິນາຕິ ຕາທິຠາວຍຸຕ຺ເຕນ ¶ , ສພ຺ພຕ຺ຖ ວາ ນິພ຺ພິກາເຣນ, ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ຠຄວຕາ’’ຕິ ວຈນເສໂສ. ຍສ຺ສາຕິ ອາຍສ຺ມໂຕ ມຫາກຈ຺ຈານຕ຺ເຖຣສ຺ສ. ຐປິໂຕຕິ –
‘‘ເອຕທຄ຺ຄໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມມ ສາວການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສໍຂິຕ຺ເຕນ ຠາສິຕສ຺ສ ວິຕ຺ຖາເຣນ ອຕ຺ຖໍ ວິຠຊນ຺ຕານໍ ຍທິທໍ ມຫາກຈ຺ຈາໂນ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໑໘໘, ໑໙໗) –
ເອວໍ ¶ ຐປິໂຕ. ສີລາທິຄຸຓວິເສເສຫິ ມຫນ຺ຕາ ສາວກາຕິ ມຫາສາວກາ (ເຖຣຄາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໒໘໘; ອ. ນິ. ຏີ. ໒.໓.໕໙), ມຫາກສ຺ສປາທໂຍ, ເຕສຸ ອຍມາຍສ຺ມາ ອຎ຺ຎຕໂຣຕິ, ມຫາສາວໂກ ຈ ໂສ ຄຸຓວິເສສໂຍຄໂຕ ອຸຕ຺ຕໂມ ຈາຕິ ມຫາສາວກຸຕ຺ຕໂມ.
ຌານາທີສຸ ສາຕິສຍານໍ ອາວຊ຺ຊນາທິວສີຠາວານໍ, ອຣິຍິທ຺ຘິວເສນ ປຣມສ຺ສ ຈ ເຈໂຕວສີຠາວສ຺ສ ອຘິຄຕຕ຺ຕາ ວສິປ຺ປຕ຺ໂຕ. ອຕ຺ຖາທີສຸ ສວິເສສເຠທຄຕປຏິສມ຺ຠິທາຎາຓຕ຺ຕາ ປຠິນ຺ນປຏິສມ຺ຠິໂທ. ‘‘ປຓ຺ຑິໂຕ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຫາກຈ຺ຈາໂນ, ມຫາປຎ຺ໂຎ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຫາກຈ຺ຈາໂນ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໒໐໕) ອເນເກສຸ ຐາເນສຸ ຠຄວຕາ ປສໍສິຕຕ຺ຕາ ສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ປສໍສິໂຕ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຕ຺ຖຸ ເຈວ ສໍວຓ຺ຓິໂຕ ສໍຠາວິໂຕ, ວິຎ຺ຎູນຎ຺ຈ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິນ’’ນ຺ຕິ.
ອນຸໂມທິຕາຕິ ‘‘ສາຘຸ ສາຘຸ, ກຈ຺ຈານ, ສາຘຸ ໂຂ, ຕ຺ວໍ ກຈ຺ຈານ, ອິມໍ ຘມ຺ມສໍວຓ຺ຓນໍ ອຠາສີ’’ຕິ ເອວໍ ອນຸໂມທິຕາ. ເອກສ຺ມິໍ ກິຣ ສມເຍ ອຍໍ ມຫາເຖໂຣ ຊມ຺ພຸວນສຓ຺ເຑ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕິກາວຈຣານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອິມໍ ຫາຣນຍປຏິມຓ຺ຑິຕໍ ປກຣຓໍ ອຠາສິ. ຠາສິຕ຺ວາ ຈ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິກໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ຍຖາຠາສິຕໍ ອິມໍ ປກຣຓໍ ຠຄວໂຕ ນິເວເທສິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຠຄວາ ‘‘ສາຘຸ ສາຘູ’’ຕິອາທິນາ ອນຸໂມທິຕ຺ວາ ‘‘ຕສ຺ມາຕິຫ, ຕ຺ວໍ ກຈ຺ຈານ, ອິມໍ ຘມ຺ມສໍວຓ຺ຓນໍ ຘມ຺ມເນຕ຺ຕິຕ຺ເວວ ຘາເຣຫີ’’ຕິ ນາມຄ຺ຄຫຓໍ ອກາສີຕິ ວທນ຺ຕິ. ເທສນາຫາຣາທິນນ຺ທິຍາວຏ຺ຏນຍາທິຫາຣນຍານຸສາເຣເນວ ສພ຺ພຘມ຺ມສໍວຓ຺ຓນານໍ ຄຕິໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ສາສນສ຺ສ ສທາຍຕ຺ຕາ, ນວງ຺ຄສ຺ສຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ’’ຕິ.
ຄມ຺ຠີຣຎາເຓຫີຫິ ຄມ຺ຠີເຣຫິ ຎາເຓຫິ, ນ ສທ຺ຘາມຕ຺ຕເກນ, ຄມ຺ຠີຣຎາເຓຫິ ວາ ມຫາປຎ຺ເຎຫິ ອຣິເຍຫິ. ປກຣຓສ຺ສ ຄມ຺ຠີຣຕ຺ຖຕໍ, ອຕ຺ຕໂນ ຈ ຎາຓສ຺ສ ນາຕິວິສຍຕໍ ວິທິຕ຺ວາ ສໍວຓ຺ຓນາຣມ຺ເຠ ສໍສີທນ຺ຕມ຺ປິ ມໍ ສາສນຄຸຓາທິອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປທາ ອຸສ຺ສາເຫສີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ກິຎ຺ຈາປີ’’ຕິອາທິນາ.
‘‘ປຎ຺ຈປິ ¶ ນິກາເຍ ໂອຄາເຫຕ຺ວາ’’ຕິ ອິມິນາ ເນຕ຺ຕິຍາ ປຎ຺ຈປິ ມຫານິກາເຍ ອນຸປວິສິຕ຺ວາ ອວຏ຺ຐານໍ, ເຕສໍ ສໍວຓ຺ຓນາຠາວຎ຺ຈ ທີເປຕິ. ຕຕ຺ຖ ¶ ‘‘ກຕໂມ ອສ຺ສາໂທ ຈ ອາທີນໂວ ຈາ’’ຕິອາທິເປຏໂກປເທສປາຬິໍ (ເປຏໂກ. ໒໓) ອາເນຕ຺ວາ ອິຘ ເທສນາຫາຣາທີນໍ ປທຕ຺ຖວິນິຈ຺ຉໂຍ ເປຏເກນ ສໍສນ຺ທນໍ ນາມ. ‘‘ຍຖາພລ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສພ຺ພຖາ ສພ຺ພຠາເຄນາປິ ເນຕ຺ຕິຍາ ສໍວຓ຺ຓນາ ມຍາ ນ ສຸກຣາ ກາຕຸໍ, ອຕ຺ຕໂນ ປນ ຎາຓພລານຸຣູປໍ ກຣິສ຺ສາມີຕິ ນິຣຕິມານຕໍ ທີເປຕິ.
ສຸວິສຸທ຺ຘນ຺ຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ວິສຸທ຺ຘໍ, ນິກາຍນ຺ຕຣລທ຺ຘິໂທເສຫິ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ອນຸປ຺ປເວສິເຕຫິ ອສມ຺ມິສ຺ສນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອສໍກິຓ຺ຓນ຺ຕິ ສນິກາເຍປິ ປທຕ຺ຖນ຺ຕຣປຣິກປ຺ປນາທິນາ ອສໍກິຓ຺ຓໍ ຕາທິສສງ຺ກຣຣຫິຕໍ ອນາກຸລໍ ສຸປຣິຈ຺ຉິນ຺ນໍ. ວິວິເຘຫິ ອາກາເຣຫິ ນິຈ຺ຉິໂນຕີຕິ ວິນິຈ຺ຉໂຍ. ອຕ຺ຖານໍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ອຕ຺ຖວິນິຈ຺ຉໂຍ. ຄຓ຺ຐິຏ຺ຐານຠູເຕສຸ ອຕ຺ເຖສຸ ຂິລມທ຺ທນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕາ ວິມຕິຈ຺ເຉທກຖາ, ນິປຸໂຓ ສຸຂຸໂມ ສຓ຺ໂຫ ອຕ຺ຖວິນິຈ຺ຉໂຍ ເອຕສ຺ສາຕິ ນິປຸຓຕ຺ຖວິນິຈ຺ຉໂຍ. ອຖ ວາ ອຕ຺ເຖ ວິນິຈ຺ຉິໂນຕີຕິ ອຕ຺ຖວິນິຈ຺ຉໂຍ, ຍຖາວຸຕ຺ຕອຕ຺ຖວິສຍຎາຓໍ, ນິປຸໂຓ ເຉໂກ ອຕ຺ຖວິນິຈ຺ຉໂຍ ເອຕສ຺ສາຕິ ນິປຸຓຕ຺ຖວິນິຈ຺ຉໂຍ, ຕໍ ນິປຸຓຕ຺ຖວິນິຈ຺ຉຍໍ. ສມຍນ຺ຕິ ສິທ຺ຘນ຺ຕໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ມຫາວິຫາຣວາສີນໍ ສິທ຺ຘນ຺ໂຕ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສຸປຣິສຸທ຺ໂຘ, ອນາກຸໂລ, ສຓ຺ຫສຸຂຸມວິນິຈ຺ຉໂຍ ຈ, ສິທ຺ຘນ຺ຕໍ ຕໍ ອວິໂລເມນ຺ໂຕ ອນຸກູລໂຕ ຕຕ຺ຖ ສິທ຺ຘໍເຍວ ຘມ຺ມເນຕ຺ຕິໍ ປກາສຍນ຺ໂຕ ເນຕ຺ຕິປ຺ປກຣຓສ຺ສ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນໍ ກຣິສ຺ສາມີຕິ.
ປມາທເລຂນ຺ຕິ ອປຣຠາເຄ ໂປຕ຺ຖກາຣຸຬ຺ຫກາເລ ປມຊ຺ຊິຕ຺ວາ ລິຂນວເສນ ປວຕ຺ຕປ຺ປມາທປາຐໍ. ວຊ຺ເຊຕ຺ວາຕິ ອປເນຕ຺ວາ. ປາຬິໍ ສມ຺ມາ ນິໂຍຊຍນ຺ຕິ ຕໍ ຕໍ ເນຕ຺ຕິປາຬິໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອຸທາຫຣຓຠາເວນ ອານີຕສຸຕ຺ເຕ ສມ຺ມເທວ ນິໂຍເຊນ຺ໂຕ, ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນາຍ ວາ ຕໍ ຕໍ ອຸທາຫຣຓສຸຕ຺ຕສງ຺ຂາຕໍ ປາຬິໍ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ລກ຺ຂຓຠູເຕ ເນຕ຺ຕິຄນ຺ເຖ ສມ຺ມເທວ ນິໂຍເຊນ຺ໂຕ. ອຸປເທສນ຺ຕິ ເນຕ຺ຕິອຸປນິສໍ ເນຕ຺ຕິຫທຍໍ. ຍ຺ວາຍໍ ສປຏ຺ຐານວິຠາຄສ຺ສ ເຕຕ຺ຕິໍສວິຘສ຺ສ ເນຕ຺ຕິປທຕ຺ຖສ຺ສ ສຫ ນິມິຕ຺ຕວິຠາເຄນ ອສງ຺ກຣໂຕ ວວຕ຺ຖິໂຕ ວິສໂຍ, ຕໍ. ວິຠາເວນ຺ໂຕ ປກາເສນ຺ໂຕ. ຕສ຺ສາ ເນຕ຺ຕິຍາ ກຣິສ຺ສາມິ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.
ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອຠິຍາຈິໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນາຍ ນິມິຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕິ, ‘‘ຐິຕິໍ ອາກງ຺ຂມາເນນ ຈິຣໍ ສທ຺ຘມ຺ມເນຕ຺ຕິຍາ’’ຕິ ອິມິນາ ປໂຍຊນໍ, ‘‘ກຣິສ຺ສາມຕ຺ຖວຓ຺ຓນ’’ນ຺ຕິ ¶ ອິມິນາ ປິຓ຺ຑຕ຺ຖໍ. ສໍວຓ຺ຓິຍມານາ ຫິ ປກຣຓຕ຺ຖາ ສໍວຓ຺ຓນາຍ ປິຓ຺ຑຕ຺ໂຖ. ‘‘ຕມຸປນິສ຺ສາຍາ’’ຕິອາທິນາ ກຣຓປ຺ປກາຣໍ.
ອິທານິ ¶ ສໍວຓ຺ຓນາຍ ສວເນ ນິໂຍເຊນ຺ໂຕ ‘‘ອິຕິ ອຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ໂອສານຄາຖມາຫ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ສກ຺ກຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ປທໍ ອຸຠຍຕ຺ຖ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ ‘‘ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ວິຠຊນ຺ຕສ຺ສ, ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ນິສາມຍຖາ’’ຕິ.
ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
ນິທານກຖາວຓ຺ຓນາ
ວຈນຕ຺ຖຊານເນນ ວິທິຕປ຺ປກຣຓຕ຺ຖສາມຎ຺ຎຕ຺ຖສ຺ສ ປກຣຓກຖາ ວຸຈ຺ຈມານາ ໂສເຠຍ຺ຍາຕິ ເນຕ຺ຕິປທຕ຺ຖປຣິຊານນເມວ ອາທິມ຺ຫິ ຍຸຕ຺ຕຣູປນ຺ຕິ ຕທຕ຺ຖໍ ປຸຈ຺ຉຕິ ‘‘ຕຕ຺ຖ ເກນຏ຺ເຐນ ເນຕ຺ຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຕິ ‘‘ຕສ຺ສາ ເນຕ຺ຕິຍາ ກຣິສ຺ສາມຕ຺ຖວຓ຺ຓນ’’ນ຺ຕິ ຍທິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມິໍ; ຍສ຺ສາ ກຣິສ຺ສາມຕ຺ຖວຓ຺ຓນນ຺ຕິ ປຏິຎ຺ຎາຕໍ, ສາ ເນຕ຺ຕິ ເກນຏ຺ເຐນ ເນຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖາຕິ ວາ ‘‘ເນຕ຺ຕິປ຺ປກຣຓສ຺ສາ’’ຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ວຈເນ ຍາ ເນຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ສາ ເກນຏ຺ເຐນ ເນຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ນຍນຏ຺ເຐນາ’’ຕິ ອິທໍ ກຕ຺ຕຸກຣຓາຘິກຣຓສາຘນານໍ ສາຘາຣຓວຈນນ຺ຕິ ‘‘ອຣິຍຘມ຺ມໍ ນຍຕີ’’ຕິ ກຕ຺ຕຸສາຘນວເສນ ຕາວ ເນຕ຺ຕິສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ກຣຓາຘິກຣຓສາຘນວເສນ ວຕ຺ຕຸໍ ‘‘ນຍນ຺ຕິ ຕາຍາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.
ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເນຕ຺ຕິອຸປເທສາຘີນຕ຺ຕາ ເອວ ສຸຕ຺ຕາວໂພຘສ຺ສ ວຸຕ຺ຕໍ. ເປຏເກ ‘‘ຕສ຺ມາ ນິພ຺ພາຍິຕຸກາເມນ ສຸຕມເຍນ ອຕ຺ຖາ ປຣິເຍສິຕພ຺ພາ, ຕຕ຺ຖ ປຣິເຍສນາຍ ອຍໍ ອນຸປຸພ຺ພີ ຠວຕິ ໂສຬສ ຫາຣາ ປຎ຺ຈ ນຍາ ອຏ຺ຐາຣສ ມູລປທານີ’’ຕິອາທິ (ເປຏໂກ. ໓). ຫາຣນຍວິຈາຣຓາ ວິນິມຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນາວິເສໂສ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ‘‘ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນາ ເນຕ຺ຕິອຸປເທສາຍຕ຺ຕາ’’ຕິ. ສ຺ວາຍມຕ຺ໂຖ ປຣໂຕ ປກິຓ຺ຓກກຖາຍໍ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ເອວໍ ມຫາວິສຍາ ຈາຍໍ ເນຕ຺ຕິ ກຸໂຕ ປຠວາຕິ ອາຫ ‘‘ສຸຕ຺ຕປ຺ປຠວາ’’ຕິ, ເອເຕນ ເນຕ຺ຕິຍາ ປມາຓຠູຕຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ອິທຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ເນຕ຺ຕິສນ຺ນິສ຺ສຍຕາປຣິທີປນປຣໍ, ນ ເຖຣປ຺ປຠວຕາປຏິກ຺ເຂປປຣໍ. ເຖໂຣ ຫິ ປຎ຺ຈ ມຫານິກາເຍ ໂອຄາເຫຕ຺ວາ ຕໍສນ຺ນິສ຺ສເຍເນວ ¶ ເຕສໍ ສໍວຓ຺ຓນາຠູຕໍ ອິມໍ ປກຣຓໍ ອຠາສິ, ຕສ຺ມາ ອຍເມວ ສໍວຓ຺ຓນາຘມ຺ໂມ, ຍທິທໍ ສໍວຓ຺ເຓຕພ຺ພຘມ຺ມສນ຺ນິສ຺ສຍຕາ.
ປກຣຓປຣິຈ຺ເຉທໂຕຕິ ປກຣຓສ຺ສ ວິຠາຄໂຕ. ຫາຣວິຈາຣາທໂຍ ຫິ ຕໂຍ ເນຕ຺ຕິປ຺ປກຣຓສ຺ສ ວິຠາຄາ, ປກຣຓຠູຕປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ວາ. ຕີຓິ ຫິ ເອຕານິ ປກຣຓານິ ຕໂຍ ອຘິກາຣາ, ຍທິທໍ ຫາຣວິຈາຣາທໂຍ. ປາຬິວວຕ຺ຖານໂຕຕິ ປາຐສນ຺ນິເວສໂຕ.
‘‘ສພ຺ໂພ ¶ ຫິ ປກຣຓຕ຺ໂຖ’’ຕິອາທິນາ ສງ຺ຄຫວາຣສ຺ສ ອນ຺ວຕ຺ຖສຎ຺ຎຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ນນຸ ເຈຕ຺ຖ ປຏ຺ຐານໍ ອສງ຺ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ ໂຈທໂກ ພ຺ຍຠິຈາຣມາຫ. ອິຕໂຣ ຍທິປິ ສຣູປໂຕ ອສງ຺ຄຫິຕໍ, ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ນຍິທເມວ’’ຕິອາທິນາ ປຣິຫຣຕິ. ປຸນ ‘‘ຕຖາ ຫີ’’ຕິອາທິນາ ຕເມວຕ຺ຖໍ ປາຬິຍາ ປາກຏຕຣໍ ກໂຣຕິ. ອຕ຺ຖນຍາ ນນ຺ທິຍາວຏ຺ຏາທໂຍ. ສງ຺ຂາຣຕ຺ຕິກາ ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາຣາທໂຍ, ກາຍສງ຺ຂາຣາທໂຍ ຈ. ເຕສຸ ອຕ຺ຖນຍານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສງ຺ຄໂຫ ປຣໂຕ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ອິຕເຣ ປນ ກາມາວຈຣາ, ຣູປາວຈຣາ ຈ ກຸສລາ ເຈຕນາ ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາໂຣ, ອກຸສລາ ເຈຕນາ ອປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາໂຣ, ອຣູປາວຈຣາ ກຸສລາ ເຈຕນາ ອາເນຎ຺ຊາຠິສງ຺ຂາໂຣ. ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາໂຣ ຈ ອປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາໂຣ ຈ ກາຍທ຺ວາຣປ຺ປວຕ຺ໂຕ ກາຍສງ຺ຂາໂຣ, ໂສ ເອວ ວຈີທ຺ວາຣປ຺ປວຕ຺ໂຕ ວຈີສງ຺ຂາໂຣ, ມໂນທ຺ວາຣປ຺ປວຕ຺ໂຕ ປນ ຕິວິໂຘປິ ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາໂຣ. ອິຕິ ຊາຕິວເສນ ປຸຣິມຕ຺ຕິເກ ວຸຕ຺ຕາ ເອວ ຘມ຺ມາ ທ຺ວາຣວເສນ ທຸຕິຍຕ຺ຕິເກ ວຸຕ຺ຕາ, ເຕ ເອວ ຈ ປຸຣິມຕ຺ຕິເກຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສງ຺ຄໂຫ ເວທິຕພ຺ໂພ.
ຍຕ຺ຖາຕິ ຍສ຺ມິໍ ວາເຣ. ເປຏເກຕິ ເປຏໂກປເທເສ. ສມ຺ປຕມານາຕິ ສໍວຓ຺ຓນາວເສນ ສນ຺ນິປຕນ຺ຕາ. ‘‘ພ຺ຍຎ຺ຊນວິຘິປຸຖຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິທໍ ເອກສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ອເນເກສໍ ຫາຣານໍ ສນ຺ນິປຕນສ຺ສ ກາຣຓວຈນໍ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ອເນກສາມຕ຺ຖິຍນິຈິຕາ ສທ຺ທາ’’ຕິ ອກ຺ຂຣຈິນ຺ຕກາ ວທນ຺ຕິ.
‘‘ນ ສຣູປໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ສງ຺ຄຫວາເຣ ວິຍ ອຸທ຺ເທສນິທ຺ເທສວາເຣສຸປິ ປຏ຺ຐານສ຺ສ ອຕ຺ຖໂຕ ອຸທ຺ຘຏຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ມູລປທຄ຺ຄຫເຓເນວ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ອຸທ຺ເທສວາເຣ ຕາວ ເອວໍ ໂຫຕຸ, ນິທ຺ເທສວາເຣ ປນ ກຖນ຺ຕິ? ຕຕ຺ຖາປິ ນຍຄ຺ຄຫເຓເນວ ມູລປທານິປິ ຄຫິຕານີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ມູລປເທຫິ ວິນາ ກາຈິ ນຍໂຍຊນາ ສມ຺ຠວຕິ. ອປເຣ ປນ ‘‘ຫາຣນຍາ ວິຍ ປຏ຺ຐານໍ ນ ¶ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ສໍວຓ຺ຓນາວິເສໂສ, ອຖ ໂຂ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ສໍກິເລສຠາຄິຍຕາທິລພ຺ຠມານວິເສສມຕ຺ຕນ຺ຕິ ນ ຕສ຺ສ ປກຣຓສ຺ສ ປທຕ຺ຖສງ຺ຄໂຫ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ເຕຕ຺ຕິໍສາຍ ເນຕ຺ຕິປທຕ຺ເຖສຸ ປຏ຺ຐານໍ ອສງ຺ຄຫິຕໍ, ອຸທ຺ເທສນິທ຺ເທສວາເຣສຸ ຈ ອນຸທ຺ຘຏເມວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.
‘‘ປາຬິໂຕ ເອວ ວິຎ຺ຎາຍຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ສມຕ຺ເຖນ຺ໂຕ ‘‘ຕຖາ ຫິ…ເປ… ອາຠຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ, ເຕນ ເຖເຣນ ຠາສິຕຠາໂວ ວິຍ ຠຄວຕາ ອນຸໂມທິຕຠາໂວປິ ປາຬິອນຸຄໂຕ ເອວາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສາວກຠາສິຕຕ຺ຕາ ນິທານໍ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸນ຺ຕິ ໂຈເທນ຺ໂຕ ‘‘ສາວກ…ເປ… ຠາສິຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ນຍິທໍ ເອກນ຺ຕິກນ຺ຕິ ຈ ສາວກຠາສິຕພຸທ຺ຘຠາສິຕຠາໂວ ນິທານາວຈນສ຺ສ, ນິທານວຈນສ຺ສ ຈ ອກາຣຓໍ ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ ອຸຠຍສ຺ສ ທສ຺ສນໂຕ. ຕສ຺ມາ ນິທານາວຈເນນ ເນຕ຺ຕິຍາ ອສາວກຠາສິຕຕາ ນ ສິຊ຺ຌຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ຈ ຕາວຕາ ຕານິ ອປ຺ປມາຓໍ, ເອວມິຘາປິ ທຏ຺ຐພ຺ພ’’ນ຺ຕິ.
ເຍເນວ ¶ ກາຣເຓນ ນິທານາວຈນສ຺ສ ປມາຓຠາວສາຘນຕາ, ເຕເນວ ກາຣເຓນ ອິມສ຺ສ ປກຣຓສ຺ສ ປມາຓຠາວສິທ຺ຘີຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ນິທານຎ຺ຈ ນາມາ’’ຕິອາທິນາ. ອິທານິ ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິອາທິນາ ເນຕ຺ຕິຍາ ນິທານາວຈເນນ ອພ຺ຍຠິຈາຣເຫຕຸມາຫ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ປໂຍໂຄ ນ ເນຕ຺ຕິຍາ ນິທານໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ປາຬິຍາ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນາຠາວໂຕ. ຍາ ຫິ ປາຬິຍາ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນາ ນ ຕສ຺ສາ ນິທານວຈນໍ ທິຏ຺ຐໍ ຍຖາ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ຄສ຺ສ, ນິທ຺ເທສາທີນຎ຺ຈາຕິ.
‘‘ອຍໍ ວິຠາໂຄ’’ຕິອາທິນາ ເອກວິຘໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ຈຕຸຣາສີຕິສຫສ຺ສປ຺ປເຠທາ, ຕາວ ຍຖາທສ຺ສິຕສ຺ສ ປກຣຓວິຠາຄສ຺ສ ປຸນ ‘‘ອາທິນາ ນເຍນ ປກຣຓວິຠາໂຄ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ອິທໍ ນິຄມນໍ. ຕຕ຺ຖ ອາທິນາ ນເຍນາຕິ ອາທິສທ຺ເທນ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍຘມ຺ມນິທ຺ເທສໂຕ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິປຎ຺ຎເປຕພ຺ພຘມ຺ມວິຠຊນໂຕ ຕິຍທ຺ຘປຣິຍາປນ຺ນຘມ຺ມວິຈາຣໂຕ ຈຕຸໂຣຆນິຕ຺ຖຣຓຕ຺ຖໂຕ ປຎ຺ຈາຠິນນ຺ທນາທິປ຺ປຫານໂຕ ຉຕຓ຺ຫາກາຍຸປສມນໂຕ ສງ຺ຄຫວາຣາທິສຕ຺ຕວາຣສງ຺ຄຫໂຕ ອຏ຺ຐມິຈ຺ຉຕ຺ຕສມຸຄ຺ຆາຕທີປນໂຕຕິ ເອວມາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.
໑. ສງ຺ຄຫວາຣວຓ຺ຓນາ
ຍນ຺ຕິ ອນິຍມຕ຺ໂຖ ສພ຺ພນາມສທ຺ໂທ ກມ຺ມສາຘນວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຕ຺ຖາວໂພຘນຕ຺ໂຖ ສທ຺ທປ຺ປໂຍໂຄ ອຕ຺ຖປຣາຘີໂນ ເກວໂລ ອຕ຺ຖປທຕ຺ຖໂກ ¶ , ໂສ ປທຕ຺ຖວິປຣິເຍສກາຣິນາ ອິຕິ-ສທ຺ເທນ ປຣຠູເຕນ ສທ຺ທປທຕ຺ຖໂກ ຊາຍຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຍນ຺ຕິ ອນິຍມໂຕ ອຸປໂຍຄນິທ຺ເທໂສ’’ຕິ. ໂລໂກຕິ ກຕ຺ຕຸນິທ຺ເທໂສຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.
ເອວໍ ‘‘ຍ’’ນ຺ຕິອາທີນໍ ຄາຖາປທານໍ ກມ຺ມກຕ຺ຕຸກິຣິຍາກຕ຺ຕຸວິເສສນາທິທສ຺ສນວເສນ ອຕ຺ຖໍ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ອວຍວໂຊຕນວເສນ ປທຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂລກິຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິມາຫ. ໂລກສທ຺ໂທ ອິຘ ສາມຕ຺ຖິຍໂຕ ສຕ຺ຕໂລກວຈໂນ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເຕນາຫ ‘‘ປູຊນກິຣິຍາໂຍຄ຺ຍຠູຕຕາວເສນາ’’ຕິ. ສາສນນ຺ຕຣຘານໂຕ ປຣໍ ປູຊນາ ອຎ຺ຎພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທນ ເວທິຕພ຺ພາ, ຍເຖຕຣຫິ ວິປສ຺ສີອາທິສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘານໍ. ‘‘ທີປງ຺ກໂຣ’’ຕິອາທິນາ ຍທິປິ ພຸທ຺ຘວໍສເທສນາຍໍ (ພຸ. ວໍ. ໒.໗໕) ຠຄວຕາວ ວຸຕ຺ຕໍ, ສຸເມຘປຓ຺ຑິຕຕ຺ຕຠາເວນ ປນ ປວຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຍຖາຫ ຠຄວາ ສຸເມຘຠູໂຕ’’ຕິ.
ປຣິຎ຺ຎາກ຺ກເມນາຕິ ຎາຕປຣິຎ຺ຎາທິປຏິປາຏິຍາ. ລກ຺ຂຓາວໂພຘປ຺ປຏິປຕ຺ຕິຍາຕິ ວິປສ຺ສນາຍ. ເຕນ ¶ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຸຎ຺ຎຕມຸຂາທີຫີ’’ຕິ. ຕຖາ ຈ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎູຫິ ເວທນີຍຕາຍ ເອວ ສາສນວຣສ຺ສ ວຸຕ຺ຕໍ ຠຄວຕາ –
‘‘ເອຕຸ ວິຎ຺ຎູ ປຸຣິໂສ ອສໂຐ ອມາຍາວີ ອຸຊຸຊາຕິໂກ, ອຫມນຸສາສາມິ, ອຫໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສມິ, ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ຕຖາ ປຏິປຊ຺ຊມາໂນ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ສາມຎ຺ເຎວ ອຸສ຺ສຕິ, ສາມໍ ທກ຺ຂິຕີ’’ຕິອາທິ (ມ. ນິ. ໒.໒໘໑).
ຍໍ-ສທ຺ໂທ ສາສນວິສໂຍ, ໂລກປາລສທ຺ໂທ ສຕ຺ຖຸວິສໂຍປິ ໂລກໍ ປຕິ ຄຸຓີຠູໂຕຕິ ‘‘ຕສ຺ສາ’’ຕິ ປຏິນິທ຺ເທສສ຺ສ ກຖໍ ສຕ຺ຖຸວິສຍຕາຕິ ໂຈທນໍ ມນສິກຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ສໂລກປາໂລຕິ ເຈຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ, ຄຸຓີຠູໂຕປິ ໂລກປາລສທ຺ໂທ ປຘານຠູໂຕ ວິຍ ປຏິນິທ຺ເທສໍ ອຣຫຕິ. ອຎ຺ໂຎ ຫິ ສທ຺ທກ຺ກໂມ, ອຎ຺ໂຎ ອຕ຺ຖກ຺ກໂມຕິ.
ຘມ຺ມຄາຣເວນ ຠຄວາ ຘມ຺ມໍ ປູເຊນ຺ໂຕ ເວເນຍ຺ຍພນ຺ຘເວ ອຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ສມາປຕ຺ຕິສມາປຊ຺ຊນຘມ຺ມປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຫິ ສຕ຺ຕສຕ຺ຕາຫໍ ວີຕິນາເມສີຕິ ອາຫ ‘‘ຠຄວໂຕ…ເປ… ທີເປຕພ຺ພາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອາທິສທ຺ເທນ ສາວເກຫິ ຘມ຺ມສ຺ສວນສ຺ສ, ເຕສໍ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນາທີນຎ຺ຈ ສງ຺ຄໂຫ ເວທິຕພ຺ໂພ.
ອິຈ຺ຈສ຺ສາຕິ ¶ ອິຕິ ອສ຺ສ, ເອວໍ ຠຄວໂຕ ອວິປຣີຕອນນ຺ຕຣາຍິກນິຍ຺ຍານິກຘມ຺ມເທສນາຍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕານາວຣຓຠາວທີປເນນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຕິ ຈຕຸເວສາຣຊ຺ຊໂຍເຄນ. ຕທວິນາຠາວິນາ ທສພລ…ເປ… ປກາສິຕາ ໂຫຕິ. ອາເວຓິກພຸທ຺ຘຘມ຺ມາທີຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິສທ຺ເທນ ຕີສຸ ກາເລສຸ ອປ຺ປຏິຫຕຎາຓານິ, ຈຕຸສຈ຺ຈຎາຓານິ, ຈຕຸປຏິສມ຺ຠິທາຎາຓານິ, ປຎ຺ຈຄຕິປຣິຈ຺ເຉທກຎາຓານິ, ຉ ອຠິຎ຺ຎາຎາຓານິ, ສຕ຺ຕ ອຣິຍຘນານິ, ສຕ຺ຕ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ, ອຏ຺ຐ ວິຊ຺ຊາ, ອຏ຺ຐສຸ ປຣິສາສຸ ອກມ຺ປນຎາຓານິ, ອຏ຺ຐ ວິໂມກ຺ຂາ, ນວ ສມາຘິຈຣິຍາ, ນວ ອນຸປຸພ຺ພວິຫາຣາ, ທສ ນາຖກຣຓາ ຘມ຺ມາ, ທສ ອຣິຍວາສາ, ທ຺ວາທສ ຘມ຺ມຈກ຺ກາກາຣາ, ເຕຣສ ຘຸຕຘມ຺ມາ, ຈຸທ຺ທສ ພຸທ຺ຘຎາຓານິ, ປນ຺ນຣສ ຈຣຓຘມ຺ມາ, ໂສຬສ ຎາຓຈຣິຍາ, ໂສຬສ ອານາປານສ຺ສຕີ, ເອກູນວີສຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓານິ, ຈຕຸວີສຕິ ປຈ຺ຈຍວິຠາວນຎາຓານິ, ຈຕຸຈຕ຺ຕາຣີສ ຎາຓວຕ຺ຖູນິ, ສຕ຺ຕສຕ຺ຕຕິ ຎາຓວຕ຺ຖູນິ, ຈຕຸວີສຕິໂກຏິສຕສຫສ຺ສສມາປຕ຺ຕິສຎ຺ຈາຣິມຫາວຊິຣຎາຓໍ, ອນນ຺ຕນຍສມນ຺ຕປຏ຺ຐານປວິຈຍເທສນາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕຎາຓານິ ຈາຕິ ເອວມາທີນໍ ຠຄວໂຕ ຄຸຓວິເສສານໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.
ອປໂຣ ¶ ນໂຍ – ຄຸຓວິສິຏ຺ຐຕໍ ທີເປຕິ, ສາ ຈ ຄຸຓວິສິຏ຺ຐຕາ ມຫາກຣຸຓາມຫາປຎ຺ຎາຫິ ເວທິຕພ຺ພາ ຕາຫິ ສຕ຺ຖຸສມ຺ປຕ຺ຕິສິທ຺ຘິໂຕ. ຕຕ຺ຖ ມຫາກຣຸຓາຍ ປວຕ຺ຕິເຠໂທ ‘‘ພຫຸເກຫິ ອາກາເຣຫິ ປສ຺ສນ຺ຕານໍ ພຸທ຺ຘານໍ ຠຄວນ຺ຕານໍ ສຕ຺ເຕສຸ ມຫາກຣຸຓາ ໂອກ຺ກມຕີ’’ຕິອາທິນາ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ເຄ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໑໗) ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ມຫາປຎ຺ຎາຍ ປນ ປວຕ຺ຕິເຠໂທ ວຸຕ຺ໂຕ ເອວ. ຕຕ຺ຖ ກຣຸຓາຍ ຠຄວໂຕ ຈຣຓສມ຺ປຕ຺ຕິ, ປຎ຺ຎາຍ ວິຊ຺ຊາສມ຺ປຕ຺ຕິ. ກຣຸຓາຍ ສຕ຺ຕາຘິປຕິຕາ, ປຎ຺ຎາຍ ຘມ຺ມາຘິປຕິຕາ. ກຣຸຓາຍ ໂລກນາຖຕາ, ປຎ຺ຎາຍ ອຕ຺ຕນາຖຕາ. ກຣຸຓາຍ ປຸພ຺ພກາຣິຕາ, ປຎ຺ຎາຍ ກຕຎ຺ຎຸຕາ. ກຣຸຓາຍ ອປຣນ຺ຕປຕາ, ປຎ຺ຎາຍ ອນຕ຺ຕນ຺ຕປຕາ. ກຣຸຓາຍ ພຸທ຺ຘກຣຘມ຺ມສິທ຺ຘິ, ປຎ຺ຎາຍ ພຸທ຺ຘຠາວສິທ຺ຘິ. ກຣຸຓາຍ ປເຣສໍ ຕາຣຓໍ, ປຎ຺ຎາຍ ສຍໍ ຕາຣຓໍ. ກຣຸຓາຍ ສພ຺ພສຕ຺ເຕສຸ ອນຸຄ຺ຄຫຈິຕ຺ຕຕາ, ປຎ຺ຎາຍ ສພ຺ພຘມ຺ເມສຸ ວິຣຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຕາ ປກາສິຕາ ໂຫຕີຕິ ອນວເສສໂຕ ປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິຍາ, ອຕ຺ຕຫິຕສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ປາຣິປູຣີ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕີສຸປິ ອວຕ຺ຖາສູຕິ ເຫຕຸຜລສຕ຺ຕູປກາຣາວຕ຺ຖາສຸ.
ອຠິສມໂຍ ¶ ປຏິເວຘສາສນສ຺ສ, ມນສິກຣຓໍ ປຏິປຕ຺ຕິສາສນສ຺ສ, ສວນາທີຫິ ປຣິຈຍກຣຓໍ ປຣິຍຕ຺ຕິສາສນສ຺ສາຕິ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ວເສນ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ເຕນາຫ ‘‘ຍຖາຣຫ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ຘມ຺ມເທສເນນາ’’ຕິ ອິມິນາ ອິຘ ‘‘ສາສນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ຕິວິຘສ຺ສາປິ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສ ອວິເສເສນ ເທສນາປູຊໍ ວຕ຺ວາ ໂຖມນາປູຊນສ຺ສ ວເສນ ຕໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຣິຍໍ, ໂວ ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ໂຖມເນນາ’’ຕິ ປເທນາປິ ‘‘ສກ຺ກຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ປທໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ປູຊນາທ຺ວຍສ຺ສາປິ ວາ ວເສນ ອິຘາປິ ປທໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຣິຍຠາວາທໂຍຕິ ອຣິຍເສຏ຺ຐອຄ຺ຄຠາວາທໂຍ. ນິຍ຺ຍານາທໂຍຕິ ນິຍ຺ຍານເຫຕຸທສ຺ສນາທໂຍ. ສ຺ວາກ຺ຂາຕຕາທໂຍຕິ ສ຺ວາກ຺ຂາຕສນ຺ທິຏ຺ຐິກຕາທໂຍ.
ອິທານິ ອຣິຍສງ຺ຆຄຸຓານມ຺ປິ ອິມາຍ ຄາຖາຍ ປກາສິຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍສ຺ມາ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ພາລ຺ຍາທິສມຕິກ຺ກມນໂຕຕິ ພາລອພ຺ຍຕ຺ຕຠາວາທິສມຕິກ຺ກມນໂຕ.
ຎາຓວິເສໂສ ສຸຕຈິນ຺ຕາຠາວນາມຍຎາຓານິ. ໂສຕພ຺ພມນສິກາຕພ຺ພປຏິວິຊ຺ຌິຕພ຺ພາວຕ຺ຖາ ອວຕ຺ຖາເຠໂທ. ອຸຠຍນ຺ຕິ ພ຺ຍຎ຺ຊນປທໍ, ອຕ຺ຖປທຎ຺ຈ. ອຸຠຍຖາຕິ ກຣຓກມ຺ມສາຘນວເສນ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພຕ຺ຕາຕິ ຎາຕພ຺ພຕ຺ຕາ.
‘‘ອຍຎ຺ຈ ຄາຖາ’’ຕິອາທິ ເກສຎ຺ຈິ ວາໂທ. ຕຖາ ຫິ ອປເຣ ‘‘ເຖເຣເນວາຍໍ ຄາຖາ ຠາສິຕາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຕ຺ຕູປນາຍິກາປິ ຫິ ກທາຈິ ຘມ຺ມເທສນາ ໂຫຕິ ເອວ ຍຖາ ‘‘ທສພລສມນ຺ນາຄໂຕ ¶ , ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄໂຕ ຈຕຸເວສາຣຊ຺ຊວິສາຣໂທ’’ຕິອາທິ (ສໍ. ນິ. ໒.໒໑-໒໒). ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ກຕເມ ໂສຬສ ຫາຣາ’’ຕິອາທິວຈນໍ ສມຕ຺ຖິຕໍ ໂຫຕິ.
ຍຖາວຸຕ຺ຕອຕ຺ຖມຸເຂເນວາຕິ ມູລປທສງ຺ຂາຕອຕ຺ຖຸທ຺ຘາເຣເນວ. ປຣໂຕ ອາຄມິສ຺ສຕີຕິ ນິທ຺ເທສວາຣສ຺ສ ປຣິໂຍສາເນ ອາຄມິສ຺ສຕິ ‘‘ຕີຓິ ຈ ນຍາ ອນູນາ’’ຕິອາທິນາ (ເນຕ຺ຕິ. ໔ ທ຺ວາທສປທ).
ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ກຕ຺ຕຣິ ກມ຺ມນິທ຺ເທໂສຕິ ອາຫ ‘‘ວທຕີ’’ຕິ. ອຖ ວາ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ກມ຺ມກຕ຺ຕຸນິທ຺ເທໂສຍໍ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ – ຫາຣາ, ນຍາ ຈາຕິ ອຸຠຍໍ ປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ສໍວຓ຺ຓເກນ ສພ຺ພຖາ ຄຫິຕຎ຺ເຈ, ວຸຈ຺ຈຕິ ສຸຕ຺ຕໍ, ສຍເມວ ສຸຕ຺ຕໍ ສໍວຓ຺ເຓຕີຕິ ¶ , ເອເຕນ ຫາຣນເຍສຸ ວສີຠາເວນ ສຸຕ຺ຕສໍວຓ຺ຓນາຍ ສຸກຣຕໍ ທສ຺ເສຕິ.
ປກາຣນ຺ຕເຣນາຕິ ປຸພ຺ເພ ‘‘ສາສນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ‘‘ເທສນາ, ເທສິຕ’’ນ຺ຕິ ຕໂຕ ອຎ຺ເຎນ ປກາເຣນ. ນິຍເມຕ຺ວາຕິ ຕສ຺ສ ເອກນ຺ຕໂຕ ວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕໍ ອວຘາເຣຕ຺ວາ. ວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕາ ວິສິຏ຺ເຐສຸ ເທສນາເທສິເຕສຸ ວິຎ຺ເຎຍ຺ຍປເທ ລພ຺ຠມານາ ວິຊານນກິຣິຍາ.
ເທສນາເທສິຕານິ ຈ ຍາວເທວ ວິຊານນຕ຺ຖານີຕິ ວິຊານນໍ ປຘານນ຺ຕິ ຕເມວ ນິທ຺ຘາເຣນ຺ໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຣາຕິ ຕສ຺ມິໍ ວິຊານເນ’’ຕິ ອາຫ.
ເອຕ຺ຖາຫາຕິ ນວງ຺ຄສາສນນວວິຘສຸຕ຺ຕນ຺ຕາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ຖວຈເນ ອາຫ ໂຈທໂກ. ຕສ຺ສາຍໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ນວຫິ ອງ຺ເຄຫິ ວວຕ຺ຖິເຕຫິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສງ຺ກຣຣຫິເຕຫິ ຠວິຕພ຺ພໍ, ຕຖາ ຈ ສຕິ ອສຸຕ຺ຕສຠາວາເນວ ເຄຍ຺ຍງ຺ຄາທີນີຕິ ນວວິຘສຸຕ຺ຕນ຺ຕວຈນໍ ວິຣຸຊ຺ເຌຍ຺ຍ. ອຖ ສຸຕ຺ຕສຠາວານິ ເຄຍ຺ຍງ຺ຄາທີນິ, ເອວໍ ສຕິ ‘‘ສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວິສຸໍ ສຸຕ຺ຕງ຺ຄໍ ນ ສິຍາ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ອຏ຺ຐງ຺ຄສາສນໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ກຖໍ ປນາ’’ຕິອາທິ. ເຄຍ຺ຍງ຺ຄາທີສຸ ກຕິປຍານມ຺ປິ ສຸຕ຺ຕຠາເວ ຍຖາວຸຕ຺ຕໂທສານຕິວຕ຺ຕິ, ປເຄວ ສພ຺ເພສນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຍຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິນາ. ສງ຺ຄເຫສູຕິ ອຏ຺ຐກຖາສຸ. ໂປຣາຓຏ຺ຐກຖານຎ຺ຫິ ສງ຺ເຂປຠູຕາ ອິທານິ ອຏ຺ຐກຖາ ‘‘ສງ຺ຄຫາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ສຸຕ຺ຕໍ ນາມ ສຄາຖກໍ ວາ ສິຍາ, ນິຄ຺ຄາຖກໍ ວາຕິ ອງ຺ຄທ຺ວເຍເນວ ຕທຸຠຍງ຺ຄໍ ກຕນ຺ຕິ ວິສຸໍ ສຸຕ຺ຕງ຺ຄສ຺ສ ອສມ຺ຠໂວ ຕທຸຠຍວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຸຕ຺ຕງ຺ຄເມວ ນ ສິຍາ’’ຕິ. ອຖາປິ ກຖຎ຺ຈິ. ສິຍາຕິ ວກ຺ຂມານໍ ສາມຎ຺ຎວິຘິໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ເອວມ຺ປິ ອຍໍ ໂທໂສຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕາທີນ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ.
ຕພ຺ຠາວນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ¶ ເຄຍ຺ຍງ຺ຄຠາວນິມິຕ຺ຕໍ. ເວຍ຺ຍາກຣຓສ຺ສ ຕພ຺ຠາວນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ໂຈທໂກ ‘‘ຄາຖາວິຣເຫ’’ຕິ ວຈນໍ ອຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ‘‘ປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ພ຺ຍາກຣຓ’’ນ຺ຕິ ວຈນມຕ຺ຕເມວ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ເອວໍ ສນ຺ເຕ’’ຕິອາທິນາ ໂຈເທຕິ. ອິຕໂຣ ປນ ໂອກາສວິຘິໂຕ ອໂນກາໂສ ວິຘິ ພລວາຕິ ຎາຍໍ ຄາຖາວິຣຫິຕໍເຍວ ເວຍ຺ຍາກຣຓນ຺ຕິ, ອິຘາຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ຈ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ນາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທິນາ ປຣິຫຣຕິ. ຕຖາ ຫີຕິ ເຕເນວ ກາຣເຓນ, ສຕິປິ ສຎ຺ຎນ຺ຕຣນິມິຕ຺ຕໂຍເຄ ອໂນກາສສຎ຺ຎານໍ ພລວຠາເວເນວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.
ສງ຺ຄຫວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໒. ອຸທ຺ເທສວາຣວຓ຺ຓນາ
໑. ວິຠາເຄນາຕິ ¶ ສຣູປວິຠາເຄນ. ອທິຏ຺ຐໍ ໂຊຕີຍຕິ ເອຕາຍາຕິ ອທິຏ຺ຐໂຊຕນາ. ທິຏ຺ຐໍ ສໍສນ຺ທີຍຕິ ເອຕາຍາຕິ ທິຏ຺ຐສໍສນ຺ທນາ, ສໍສນ຺ທນໍ ເຈຕ຺ຖ ສາກຈ຺ຉາວເສນ ວິນິຈ຺ຉຍກຣຓໍ. ວິມຕິ ຉິຊ຺ຊຕິ ເອຕາຍາຕິ ວິມຕິຈ຺ເຉທນາ. ອນຸມຕິຍາ ປຸຈ຺ຉາ ອນຸມຕິປຸຈ຺ຉາ. ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎຖາ’’ຕິ ຫິ ກາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອນຸມຕີຕິ ອນຸມຕິ ປຸຈ຺ຉິຕາ. ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາຕິ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາຍ.
‘‘ຫຣີຍນ຺ຕິ ເອເຕຫີ’’ຕິອາທິນາ ກຣຓາຘິກຣຓກຕ຺ຕຸຠາວກມ຺ມສາຘນານໍ ວເສນ ຫາຣ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ວຕ຺ວາ ສທິສກປ຺ປນາວເສນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຫາຣາ ວິຍາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸນ ຄນ຺ຖກຣຓາທິອຕ຺ເຖນ ຄນ຺ຖາທິສທ຺ທານໍ ວິຍ ຫາຣກຣຓາທິອຕ຺ເຖນ ຫາຣສທ຺ທສິທ຺ຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຫາຣຍນ຺ຕີ’’ຕິອາທິມາຫ. ‘‘ຫຣຓໂຕ, ຣມຓໂຕ ຈາ’’ຕິ ອິມິນາ ມໂນຫຣາ ມໂນຣມາ ເຈເຕ ສໍວຓ຺ຓນາວິເສສາຕິ ທສ຺ເສຕິ.
ອຸປປຕ຺ຕິສາຘນຍຸຕ຺ຕີຕິ ລກ຺ຂຓເຫຕຸ. ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ‘‘ນນຸ ຈ ອຎ຺ເຎປິ ຫາຣາ ຍຸຕ຺ຕິສຫິຕາ ເອວາ’’ຕິອາທິນາ ເທສນາຫາເຣ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ.
ຈຕຸນ຺ນໍ ພ຺ຍູໂຫ ເອຕ຺ຖາຕິ ຠິນ຺ນາຘິກຣຓານມ຺ປິ ປທານໍ ອຎ຺ຎປທຕ຺ຖສມາໂສ ລພ຺ຠຕິ ‘‘ອຸຣສິໂລໂມ’’ຕິອາທີນໍ (ທີ. ນິ. ຏີ. ໓.໕໔, ໓໐໓) ວິຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.
ເສສນ຺ຕິ ‘‘ວິວຈນເມວ ເວວຈນ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທິ.
ອນຸປ຺ປເວສີຍນ຺ຕີຕິ ¶ ອວຄາຫີຍນ຺ຕິ. ສມາຘີຍນ຺ຕີຕິ ປຣິຫຣີຍນ຺ຕິ. ວິນາ ວິກປ຺ເປນາຕິ ຊາຕິ ສາມຎ຺ຎໍ, ເຠໂທ ສາມຎ຺ຎໍ, ສມ຺ພນ຺ໂຘ ສາມຎ຺ຎນ຺ຕິອາທິນາ ປທຕ຺ຖນ຺ຕຣຠາວວິກປ຺ປນມນ຺ຕເຣນ.
ປທຏ຺ຐານາທິມຸເຂນາຕິ ປທຏ຺ຐານເວວຈນຠາວນາປຫານມຸເຂນ. ເກຈີຕິ ປທຏ຺ຐານປຣິກ຺ຂາຣອາວຏ຺ຏປຣິວຕ຺ຕນປຎ຺ຎຕ຺ຕິໂອຕຣເຓ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ.
໒. ສມ຺ພນ຺ໂຘຕິ ເຫຕຸຜລຠາວໂຍໂຄ. ຕຖາຠູຕານຎ຺ຫິ ຘມ຺ມານໍ ເອກສນ຺ຕານສິທ຺ຘຕາ ເອກຕ຺ຕນໂຍ. ວິຠາໂຄ ສຕິປິ ເນສໍ ເຫຕຸຜລຠາເວ ວິຠຕ຺ຕສຠາວຕາ. ອຎ຺ໂຎ ເອວ ຫິ ເຫຕຸ, ອຎ຺ຎໍ ຜລນ຺ຕິ. ພ຺ຍາປາຣວິຣໂຫ ນິຣີຫຕາ. ນ ຫິ ເຫຕຸຜລານໍ ເອວໍ ໂຫຕິ ‘‘ອຫໍ ອິມໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕມິ, ອິມິນາຫໍ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ອນຸຣູປຜລຕາ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນານໍ ປຈ຺ຈຍານຸກູລຕາ. ສມູຫາທິໍ ¶ ອຸປາທາຍ ໂລກສງ຺ເກຕສິທ຺ຘາ ໂວຫາຣມຕ຺ຕຕາ ສມ຺ມຸຕິສຠາໂວ. ປຖວີຜສ຺ສາທີນໍ ກກ຺ຂຬຜຸສນາທິລກ຺ຂຓໍ ປຣມຕ຺ຖສຠາໂວ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ – ຍສ຺ມິໍ ຠິນ຺ເນ, ອິຕຣາໂປເຫ ວາ ຈິຕ຺ເຕນ ກເຕນ ຕຖາ ພຸທ຺ຘິ, ອິທໍ ສມ຺ມຸຕິສຈ຺ຈໍ ຍຖາ ຆເຏ, ສສມ຺ຠາຣຊເລ ຈ, ຕພ຺ພິປຣິຍາເຍນ ປຣມຕ຺ຖສຈ຺ຈນ຺ຕິ. ປຣມຕ຺ຖສຈ຺ຈປ຺ປຏິເວຘາຍາຕິ ນິພ຺ພານາຘິຄມາຍ.
ອນ຺ໂຕຕິ ອພ຺ຠນ຺ຕໂຣ. ປຘານາວຍເວນາຕິ ມູລຠາເວນ. ‘‘ນນ຺ທີ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ມູລ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໑໓) ຕຓ຺ຫາ ‘‘ນນ຺ທີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ‘‘ສງ຺ຄາເມ ຈ ນນ຺ທິໍ ຈຣຕີ’’ຕິອາທີສຸ ປໂມໂທຕິ ອາຫ ‘‘ຕຓ຺ຫາຍ, ປໂມທສ຺ສ ວາ’’ຕິ.
໓. ຊາຕິເຠທໂຕຕິ ກຸສລາ, ອກຸສລາຕິ ອິມສ຺ມາ ວິເສສາ. ຍຸຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ ອນ຺ໂຕນີໂຕ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ໂຍຊີຍນ຺ຕີ’’ຕິ. ເກຫິ ໂຍຊີຍນ຺ຕິ? ສໍວຓ຺ຓນເກຫີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍຸຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ວາ ຍຸຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕຫິ ສມານໂຍຄກ຺ຂມາ ຕຄ຺ຄຫເຓເນວ ຄຫິຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ ຕເທກຏ຺ຐຠາວໂຕ. ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ‘‘ນວຫິ ປເທຫີ’’ຕິ ສຫໂຍເຄ ກຣຓວຈນໍ, ປຸຣິມສ຺ມິໍ ກຣເຓ. ‘‘ເອເຕ ໂຂ’’ຕິ ຈ ປາໂຐ. ຕຕ຺ຖ ໂຂ-ສທ຺ທສ຺ສ ປທປູຣຓຕາ, ອວຘາຣຓຕ຺ຖຕາ ວາ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອເຕ ເອວາຕິ ເອເຕ ຕຓ຺ຫາທໂຍ ເອວ, ນ ອິໂຕ ອຎ຺ເຎຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຏ຺ຐາຣເສວ ນ ຕໂຕ ອຸທ຺ຘໍ, ອໂຘ ວາຕິ. ປຸຣິມສ຺ມິໍ ປກ຺ເຂ ມູລປທນ຺ຕຣາຠາໂວ, ທຸຕິຍສ຺ມິໍ ເຕສໍ ອນູນາຘິກຕາ ທີປິຕາ ໂຫຕິ.
ອຸທ຺ເທສວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໓. ນິທ຺ເທສວາຣວຓ຺ຓນາ
໔. ນິທ຺ເທສວາເຣ ¶ ສາມຎ຺ຎໂຕຕິ ສາຘາຣຓໂຕ. ວິເສເສນາຕິ ອສາຘາຣຓໂຕ. ປທຕ຺ໂຖຕິ ສທ຺ທຕ຺ໂຖ. ລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ສຠາໂວ. ກໂມຕິ ອນຸປຸພ຺ພີ. ເອຕ຺ຕາວຕາຕິ ເອຕ຺ຕກປ຺ປມາຓຠາໂວ. ເຫຕ຺ວາທີຕິ ເຫຕຸຜລຠູມິອຸປນິສາສຠາຄວິສຠາຄລກ຺ຂຓນຍາ. ວິເສສໂຕ ປນ ລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.
ຫາຣສງ຺ເຂປວຓ຺ຓນາ
໑. ຍໍ, ຠິກ຺ຂເວຕິ ເອຕ຺ຖ ຍນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ, ຕຎ຺ຈ ສຸຂໍ, ໂສມນສ຺ສນ຺ຕິ ທ຺ວເຍນ ສມານາຘິກຣຓນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ອສ຺ສາທີຍຕີຕິ ອສ຺ສາໂທ, ສຸຂໍ, ໂສມນສ຺ສຎ຺ຈາ’’ຕິ ¶ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸຂາທິເວທນາ ວິຍ ມນາປິຍຣູປາທິປິ ອວີຕຣາຄສ຺ສ ອສ຺ສາເທຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເອວໍ ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓມ຺ປີ’’ຕິ. ‘‘ອສ຺ສາເທຕິ ເອຕາຍາຕິ ວາ ອສ຺ສາໂທ, ຕຓ຺ຫາ’’ຕິ ເອເຕນ ‘‘ຍ’’ນ຺ຕິ ເຫຕຸອຕ຺ເຖ ນິປາໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຣາຍມຕ຺ໂຖ – ເຍນ ເຫຕຸນາ ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ເຘ ປຏິຈ຺ຈ ອສ຺ສາທນີຍຠາເວນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ສຸຂໍ ໂສມນສ຺ສໍ, ອຍໍ ຕຓ຺ຫາສງ຺ຂາໂຕ ອສ຺ສາໂທ ອສ຺ສາທນກິຣິຍາຍ ກາຣຓນ຺ຕິ. ອິຕິ ກຕ຺ວາ ອຍມຕ຺ໂຖ ທິຏ຺ຐາຠິນນ຺ທນາທິຠາວໂຕ ວິປລ຺ລາເສສຸປິ ສມ຺ຠວຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເອວໍ ວິປລ຺ລາສາປີ’’ຕິ. ອນິຏ຺ຐມ຺ປີຕິ ປິ-ສທ຺ເທນ ອິຏ຺ຐມ຺ປີຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ, ອນວເສສາ ສາສວາ ຘມ຺ມາ ອິຘ ອາຣມ຺ມຓຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕາຕິ ອາຫ ‘‘ສພ຺ເພສໍ ເຕຠູມກສງ຺ຂາຣານ’’ນ຺ຕິ.
ທຸກ຺ຂາທຸກ຺ຂມສຸຂເວທນານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ທຸກ຺ຂສຠາວາ ເອວ ອທຸກ຺ຂມສຸຂາ ເວທນາ ຄຫິຕາ ອນິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ, ນ ສຸຂສຠາວາ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍາຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ອທຸກ຺ຂມສຸຂາ ເວທນາ, ສນ຺ຕສ຺ມິໍ ເອສາ ປຓີເຕ ສຸເຂ ວຸຕ຺ຕາ ຠຄວຕາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໘໘; ສໍ. ນິ. ໔.໒໖໗). ‘‘ສຸຂປຣິຍາຍສພ຺ຠາວໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ອິຏ຺ຐຕາມຕ຺ຕໂຕປິ ເລເສນ ສຕ຺ຕານໍ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ອສ຺ສາທນີຍຕາ ສມ຺ຠວຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ.
ອາທີນໂວ ໂທສນິສ຺ສນ຺ທນຕາຍ ໂທໂສ, ສ຺ວາຍໍ ປີຬນວຸຕ຺ຕິຍາ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ອາທີນໂວ ທຸກ຺ຂາ ເວທນາ, ຕິສ຺ໂສປິ ວາ ທຸກ຺ຂຕາ’’ຕິ. ເອວໍ ໂທສຕ຺ຖຕໍ ອາທີນວສ຺ສ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ກປຓຕ຺ຖຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍໂຕຕິ ຍສ຺ມາ ໂທສກປຓສຠາວຕ຺ຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.
ນິສ຺ສຣຕີຕິ ¶ ວິວິຕ຺ຕິ, ສພ຺ພສງ຺ຂາຣວິເວໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສາມຎ຺ຎນິທ຺ເທເສນາຕິ ນິສ຺ສຣຓສທ຺ທວຈນີຍຕາສາມຎ຺ເຎນ. ປຸຣິມານນ຺ຕິ ອສ຺ສາທາທີນວຕານໍ. ອຸປາໂຍ ຈາຕິອາທີສຸ ຈ-ສທ຺ໂທ ປທປູຣຓມຕ຺ຕນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ປຈ຺ຉິມານຎ຺ຈາ’’ຕິ, ຜລາທີນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕທນ຺ໂຕຄຘເຠທານນ຺ຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄປຣິຍາປນ຺ນວິເສສານໍ.
ກາມຠວາທີນນ຺ຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ນ ຣູປາຣູປຠວາ ເອວ ຄຫິຕາ, ອຖ ໂຂ ເຕ ຈ ສຎ຺ຎີຠວາທໂຍ ຈ ເອກໂວກາຣຠວາທໂຍ ຈ ຄຫິຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ຕິຓ຺ຓໍ ຕິຓ຺ຓໍ ຠວານ’’ນ຺ຕິ.
ຍາວເທວ ¶ ອນຸປາທາປຣິນິພ຺ພານຕ຺ຖາ ຠຄວໂຕ ເທສນາຕິ ອາຫ ‘‘ນນຸ ຈ…ເປ… ນິປ຺ຜາທີຍຕີ’’ຕິ. ‘‘ວຸຕ຺ຕເມວາ’’ຕິ ອິມິນາ ປຸນຣຸຕ຺ຕິໂທສໍ ໂຈເທຕິ. ອິຕໂຣ ‘‘ສຈ຺ຈເມຕ’’ນ຺ຕິ ອນຸຊານິຕ຺ວາ ‘‘ຕຎ຺ຈ ໂຂ’’ຕິອາທິນາ ປຣິຫຣຕິ. ‘‘ປຣມ຺ປຣາຍາ’’ຕິ ເອເຕນ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ ວິຍ ນ ປຣໂຕໂຆໂສ ອາສນ຺ນກາຣຓໍ ຘມ຺ມາຘິຄມສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ປຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ເວທນີຍຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ອກ຺ຂາຕາໂຣ ຕຖາຄຕາ, ປຏິປນ຺ນາ ປໂມກ຺ຂນ຺ຕິ, ຌາຍິໂນ ມາຣພນ຺ຘນາ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໒໗໖) ວຸຕ຺ຕໍ. ຕທຘິຄມກາຣຓໍ ອຣິຍມຄ຺ຄາຘິຄມກາຣຓໍ ສິຍາ. ກິໍ ປນ ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສມ຺ປຕ຺ຕິຠວເຫຕູ’’ຕິ, ເຕນ ຈຣິມຕ຺ຕຠາວເຫຕຸຠູຕໍ ປຸຎ຺ຎສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ວທຕິ.
‘‘ອຕ຺ຕານຸທິຏ຺ຐິໍ ອູຫຈ຺ຈ, ເອວໍ ມຈ຺ຈຸຕໂຣ ສິຍາ’’ຕິ ອິທໍ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທາຍ ຜລຠາວສາຘນໍ. ເຍນ ຫິ ວິຘິນາ ອຕ຺ຕານຸທິຏ຺ຐິສມຸຄ຺ຆາໂຕ, ມຈ຺ຈຸຕຣຓຎ຺ຈ ສິຍາ, ໂສ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ປກາສິໂຕຕິ. ອຕ຺ຕານຸທິຏ຺ຐິສມຸຄ຺ຆາຕມຈ຺ຈຸຕຣຓານໍ ຜລຠາເວ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ.
‘‘ຘມ຺ໂມ ຫເວ’’ຕິ ປນ ຄາຖາຍໍ ໂລກິຍສ຺ສ ປຸຎ຺ຎຜລສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອາຫ ‘‘ອິທໍ ຜລ’’ນ຺ຕິ. ຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕພ຺ພໍ, ຕໍ ຜລໍ. ຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕກໍ, ໂສ ອຸປາໂຍ. ອຍເມຕ຺ຖ ວິນິຈ຺ຉໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ເອເຕນ ນເຍນາ’’ຕິອາທິ. ອຸປຘິສມ຺ປຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ຕຠາວໂສຠາ.
ວິສຸທ຺ຘີຕິ ຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ອາຫ – ‘‘ເອຕ຺ຖາປິ…ເປ… ວິຎ຺ຎາຕຸ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ຍສ຺ມາ ປນາ’’ຕິອາທິນາປິ ຕເມວຕ຺ຖໍ ວຈນນ຺ຕເຣ ປາກຏຕຣໍ ກໂຣຕິ.
ສຣູປໂຕ ອາຄຕານິ ‘‘ຍໂຕ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘານໍ ສມຸທຍຎ຺ຈ ອຕ຺ຖງ຺ຄມຎ຺ຈ ອສ຺ສາທຎ຺ຈ ອາທີນວຎ຺ຈ ນິສ຺ສຣຓຎ຺ຈ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໓.໒໖-໒໘). ເອກເທເສນ ¶ ອາຄຕານິ ‘‘ສໍໂຍຊນິເຍສຸ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ເມສຸ ອສ຺ສາທານຸປສ຺ສິໂນ ວິຫຣໂຕ (ສໍ. ນິ. ໒.໕໓), ພຫຸທຸກ຺ຂາ ພຫຸປາຍາສາ, ອາທີນໂວ ເອຕ຺ຖ ຠິຍ຺ໂຍ (ມ. ນິ. ໑.໑໑໗), ສງ຺ຂາຣານເມຕໍ ນິສ຺ສຣຓໍ, ຍທິທໍ ນິພ຺ພານ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ປຏິ. ມ. ໑.໒໔; ໓.໔໑). ນ ສຣູເປນ ອາຄຕານິ ຍຖາ ສາມຎ຺ຎຜລສຸຕ຺ຕາທີສຸ. ອຕ຺ຖວເສນາຕິ ອສ຺ສາເທຕພ຺ພາທິອຕ຺ຖວເສນ. ນ ປປຎ຺ຈິໂຕຕິ ນ ວິຕ຺ຖາຣິໂຕ.
໒. ເອເສວ ¶ ນໂຍຕິ ອຕິເທເສນ ວິຈິຍມານວຈນເສໂສ ອຕິທິຏ຺ໂຐ. ຠາວຕ຺ເຖ ໂຕຫິ ອາຫ ‘‘ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕນ຺ຕິ ວິສ຺ສຊ຺ຊນາ’’ຕິ. ສຸຕ຺ເຕ ອາຄຕໍ ນ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນາວເສນ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອາຄຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຸຈ຺ຉານຸຣູປຕາ ອິຘ ປຸພ຺ພາປຣນ຺ຕິ ຈຕຸພ຺ຍູຫປຸພ຺ພາປຣໂຕ ອິມໍ ວິເສເສຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ. ປຸຈ຺ຉານຸສນ຺ຘີຕິ ປຸຈ຺ຉາຍ ວິສ຺ສຊ຺ຊເນນ ອນຸສນ຺ຘານໍ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ເຫຏ຺ຐິມເທສນາຍ ປຸຈ຺ຉານິມິຕ຺ຕປວຕ຺ຕອຸປຣິເທສນາຍ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ‘‘ປຸຈ຺ຉານຸສນ຺ຘີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸພ຺ພາເປກ຺ຂນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕວິສ຺ສຊ຺ຊິຕປທາເປກ຺ຂໍ. ‘‘ສຸຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ວາ ອິມິນາ ປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊນາອນຸຄີຕິໂຍ ຐເປຕ຺ວາ ເສໂສ ວິຈຍຫາຣປທຕ຺ໂຖ ສງ຺ຄຫິໂຕຕິ ປທສ຺ສາປິ ສງ຺ຄໂຫ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອິມສ຺ມິໍ ປກ຺ເຂ ຄາຖາຍໍ ຈ-ສທ຺ໂທ ປທປູຣຓມຕ຺ເຕ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.
‘‘ຈກ຺ຂຸ ອນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ປຸຏ຺ເຐ ‘‘ອາມ, ຈກ຺ຂຸ ອນິຈ຺ຈເມວາ’’ຕິ ເອກນ຺ຕໂຕ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ເອກໍສພ຺ຍາກຣຓໍ. ‘‘ອຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ຠາເວຕພ຺ພໍ, ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພຎ຺ຈາ’’ຕິ ປຸຏ຺ເຐ ‘‘ມຄ຺ຄປຣິຍາປນ຺ນໍ ຠາເວຕພ຺ພໍ, ຜລປຣິຍາປນ຺ນໍ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວິຠຊິຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ວິຠຊ຺ຊພ຺ຍາກຣຓໍ. ‘‘ອຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ກຸສລ’’ນ຺ຕິ ປຸຏ຺ເຐ ‘‘ກິໍ ອນວຊ຺ຊຏ຺ໂຐ ກຸສລຏ຺ໂຐ, ອຸທາຫຸ ສຸຂວິປາກຏ຺ໂຐ’’ຕິ ປຏິປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ປຏິປຸຈ຺ຉາພ຺ຍາກຣຓໍ. ‘‘ສສ຺ສໂຕ ອຕ຺ຕາ, ອສສ຺ສໂຕ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອພ຺ຍາກຕເມຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ຐປນໍ. ‘‘ກິໍ ປເນເຕ ກຸສລາຕິ ວາ ຘມ຺ມາຕິ ວາ ເອກຕ຺ຖາ, ອຸທາຫຸ ນານຕ຺ຖາ’’ຕິ ອິທໍ ປຸຈ຺ຉນໍ ສາວເສສໍ. ວິສ຺ສຊ຺ຊນສ຺ສ ປນ ສາວເສສຕາ ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍວເສນ ເທສນາຍໍ ເວທິຕພ຺ພາ. ອປ຺ປາຏິຫີຣກໍ ສອຸຕ຺ຕຣໍ. ສປ຺ປາຏິຫີຣກໍ ນິຣຸຕ຺ຕຣໍ. ເສສໍ ວິຈຍຫາຣນິທ຺ເທເສ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.
ເອຕ຺ຖ ຈ ອສ຺ສາໂທ ອສ຺ສາທເຫຕຸ ຍາວ ອາຓຕ຺ຕິເຫຕູຕິ ເອວໍ ເຫຕູນມ຺ປິ ອສ຺ສາທາທໂຍ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕຕ຺ຖ ສງ຺ເຂປໂຕ ສຸຂສຸຂປຈ຺ຈຍລກ຺ຂໂຓ ອສ຺ສາໂທ, ໂສ ວິເສສໂຕ ສຄ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ທີເປຕພ຺ໂພ. ສາ ຫິ ຕສ຺ສ ອຸກ຺ກໍໂສ, ເສສາ ປເນຕ຺ຖ ຠວສມ຺ປຕ຺ຕິ ຕທນ຺ວາຍິກາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕສ຺ສ ເຫຕຸ ທານມຍໍ, ສີລມຍຎ຺ຈ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖຸ. ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂປຈ຺ຈຍລກ຺ຂໂຓ ອາທີນໂວ. ວິປຣິຓາມສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂຕານໍ ຕທວໂຣຘໂຕ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂສ຺ສາປິ ເອຕ຺ຖ ສງ຺ຄໂຫ. ວິເສສໂຕ ປນ ກາມານໍ ໂອກາໂຣຕິ ¶ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ສ຺ວາຍໍ ສໍກິເລສວຕ຺ຖຸນາ, ອິຕ຺ຕຣປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານຕາທີຫິ ຈ ວິຠາເວຕພ຺ໂພ, ຕສ຺ສ ເຫຕຸ ທສ ອກຸສລກມ຺ມປຖາ. ເນກ຺ຂມ຺ມໍ ນິສ຺ສຣຓໍ, ຕສ຺ສ ເຫຕຸ ຍຖາຣຫໍ ຕທນຸຈ຺ຉວິກາ ປຸພ຺ພຠາຄປ຺ປຏິປທາ. ຜລໍ ເທສນາຜລເມວ, ຕສ຺ສ ¶ ເຫຕຸ ເທສນາ. ອຸປາໂຍ ຍຖາວຸຕ຺ຕອຸປາໂຍວ, ຕສ຺ສ ເຫຕຸ ຈຕ຺ຕາຣິ ຈກ຺ການິ. ອາຓຕ຺ຕິ ອຸປເທໂສ, ຕສ຺ສ ຣາຄຄ຺ຄິອາທີຫິ ໂລກສ຺ສ ອາທິຕ຺ຕຕາ, ສຕ຺ຖຸ ມຫາກຣຸຓາໂຍໂຄ ຈ ເຫຕຸ.
ຕຖາ ຈຕູສຸ ອຣິຍສຈ຺ເຈສຸ ສມຸທເຍນ ອສ຺ສາໂທ, ທຸກ຺ເຂນ ອາທີນໂວ, ມຄ຺ຄນິໂຣເຘຫິ ນິສ຺ສຣຓໍ, ມຄ຺ໂຄ ວາ ອຸປາໂຍ, ຕທຸປເທໂສ ອາຓຕ຺ຕິ, ອນຸປາທິເສສາ ນິພ຺ພານຘາຕຸ ຜລໍ. ອິຕິ ອນຸປຸພ຺ພກຖາຍ ສທ຺ຘິໍ ພຸທ຺ຘານໍ ສາມຸກ຺ກໍສິກາຍ ຘມ຺ມເທສນາຍ ນິທ຺ຘາຣຓຠາເວນ ວິຈໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປທສ຺ສ ປທຕ຺ຖສມ຺ພນ຺ໂຘ ເຫຕຸ. ໂສ ຫິ ຕສ຺ສ ປວຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕໍ, ປຎ຺ຫສ຺ສ ຎາຕຸກາມຕາ, ກເຖກຸກາມຕາ ຈ. ອທິຏ຺ຐໂຊຕນາທີນຎ຺ຫິ ຈຕຸນ຺ນໍ ຎາຕຸກາມຕາ, ອິຕຣສ຺ສ ອິຕຣາ. ວິສ຺ສຊ຺ຊນສ຺ສ ປຎ຺ໂຫ ເຫຕຸ. ເອວໍ ເສສານມ຺ປິ ຍຖາຣຫໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.
໓. ພ຺ຍຎ຺ຊນຕ຺ຖານໍ ຍຸຕ຺ຕາຍຸຕ຺ຕປຣິກ຺ຂາຕິ ພ຺ຍຎ຺ຊນຄ຺ຄຫເຓນ ປທໍ ຄຫິຕໍ, ອຕ຺ຖຄ຺ຄຫເຓນ ປຎ຺ຫາທີຫິ ສທ຺ຘິໍ ອສ຺ສາທາທໂຍ ຄຫິຕາ. ວິຈຍຫາຣປທຕ຺ຖາ ເອວ ຫິ ຍຸຕ຺ຕາຍຸຕ຺ຕາທິວິເສສສຫິຕາ ຍຸຕ຺ຕິຫາຣາທີນໍ ປທຕ຺ຖາ. ຕຖາ ຫິ ປທຏ຺ຐານປທຏ຺ຐານິກຠາວວິສິຏ຺ຐາ ເຕເຍວ ປທຏ຺ຐານຫາຣສ຺ສ ປທຕ຺ຖາ. ລກ຺ຂຓລກ຺ຂິຕພ຺ພຕາວິສິຏ຺ຐາ, ນິທ຺ຘາຣິຕາ ຈ ລກ຺ຂຓຫາຣສ຺ສ, ນິພ຺ພຈນາທິວິຠາວນາວິສິຏ຺ຐາ ຈຕຸພ຺ຍູຫຫາຣສ຺ສ, ສຠາຄຘມ຺ມວເສນ, ວິສຠາຄຘມ຺ມວເສນ ຈ ອາວຏ຺ຏນວິສິຏ຺ຐາ ອາວຏ຺ຏຫາຣສ຺ສ, ຠູມິວິຠາຄາທິວິສິຏ຺ຐາ ວິຠຕ຺ຕິຫາຣສ຺ສ, ປຏິປກ຺ຂໂຕ ປຣິວຕ຺ຕນວິສິຏ຺ຐາ ປຣິວຕ຺ຕນຫາຣສ຺ສ, ປຣິຍາຍເວວຈນວິສິຏ຺ຐາ ເວວຈນຫາຣສ຺ສ, ປຠວາທິປຎ຺ຎາປນວິສິຏ຺ຐາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຫາຣສ຺ສ, ຂນ຺ຘາທິມຸເຂຫິ ໂອຕຣຓວິສິຏ຺ຐາ ໂອຕຣຓຫາຣສ຺ສ, ປທປທຕ຺ຖປຎ຺ຫາຣມ຺ຠໂສຘນວິສິຏ຺ຐາ ໂສຘນຫາຣສ຺ສ, ສາມຎ຺ຎວິເສສນິທ຺ຘາຣຓວິສິຏ຺ຐາ ອຘິຏ຺ຐານຫາຣສ຺ສ, ປຈ຺ຈຍຘມ຺ເມຫິ ປຣິກ຺ຂຣຓວິສິຏ຺ຐາ ປຣິກ຺ຂາຣຫາຣສ຺ສ, ປຫາຕພ຺ພຠາເວຕພ຺ພຕານິທ຺ຘາຣຓວິສິຏ຺ຐາ ສມາໂຣປນຫາຣສ຺ສ ປທຕ຺ຖາ. ‘‘ພ຺ຍຎ຺ຊນສ຺ສ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິຕາ, ອຕ຺ຖສ຺ສ ສຸຕ຺ຕາທີຫິ ອວິໂລມນໍ ຍຸຕ຺ຕຠາໂວ’’ຕິ ອິມິນາ ອສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິຕາ, ສຸຕ຺ຕາທີຫິ ວິໂລມນຎ຺ຈ ອຍຸຕ຺ຕຠາໂວຕິ ທີເປຕິ, ເຕນ ຍຸຕ຺ຕາຍຸຕ຺ຕີນໍ ເຫຕຸໍ ທສ຺ເສຕິ.
໔. ໂຍນິໂສມນສິກາຣາທີຕິ ອາທິສທ຺ເທນ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສຍາທິສາຘາຣຓໍ, ອສາຘາຣຓຎ຺ຈ ເທຍ຺ຍປຏິຄ຺ຄາຫກາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ສມ຺ຠວໂຕຕິ ຍຖາຣຫໍ ຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ອນຸຣູປໍ. ຍາວ ສພ຺ພຘມ຺ມາຕິ ¶ ເອຕ຺ຖ ສພ຺ພໍ ນາມ ປເທສສພ຺ພໍ, ນ ສພ຺ພສພ຺ພນ຺ຕິ. ອຍຎ຺ຫິ ສພ຺ພສທ຺ໂທ ຍຖາ ປຐມວິກປ຺ເປ ສຸຕ຺ເຕ ອາຄຕຘມ຺ມວເສນ ປເທສວິສໂຍ, ເອວໍ ທຸຕິຍວິກປ຺ເປ ປທຏ຺ຐານປທຏ຺ຐານິກນິທ຺ຘາຣເຓນ ¶ ຕໍຕໍປກຣຓປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຘມ຺ມຄ຺ຄຫຓໂຕ ປເທສວິສໂຍ ເອວ, ນ ອນວເສສຘມ຺ມວິສໂຍຕິ. ສຸຕ຺ຕາຄຕຘມ຺ມານໍ ຍານິ ປທຏ຺ຐານານິ, ເຕສຎ຺ຈ ຍານີຕິ ເອວໍ ກາຣຓປຣມ຺ປຣານິທ຺ຘາຣຓລກ຺ຂໂຓ ປທຏ຺ຐານຫາໂຣ, ປຣິກ຺ຂາຣຫາໂຣ ປນ ສຸຕ຺ຕາຄຕຘມ຺ມານໍ ຕໍຕໍປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນານໍ ປຏິເຫຕຸປຈ຺ຈຍຕາວິເສສວິຠາວນລກ຺ຂໂຓຕິ ສຕິປິ ກາຣຓວິຈາຣຓຠາເວ ອຍໍ ປທຏ຺ຐານຫາຣປຣິກ຺ຂາຣຫາຣານໍ ວິເສໂສ.
໕. ຍຖາ ‘‘ສມານາຘິກຣຓສມານປເທ’’ຕິອາທີສຸ ເອກສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ສມານສທ຺ໂທ, ເອວໍ ເອກຣສຏ຺ເຐນ ຠາວນາ ‘‘ເອກຸປ຺ປາທາ’’ຕິອາທີສຸ (ກຖາ. ໔໗໓) ວິຍ ເອກລກ຺ຂຓາຕິ ເອຕ຺ຖ ເອກສທ຺ໂທ ສມານຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ສມານລກ຺ຂຓາ’’ຕິ. ສໍວຓ຺ຓນາວເສນາຕິ ເອຕ຺ຖ ກມ຺ມຕ຺ເຖ ອນ-ສທ຺ໂທ, ສໍວຓ຺ເຓຕພ຺ພຕາວເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ລກ຺ຂຓາຕິ ອຸປລກ຺ຂຓາ. ‘‘ນານຕ຺ຕກາຍນານຕ຺ຕສຎ຺ຎິໂນ (ທີ. ນິ. ໓.໓໔໑, ໓໕໗, ໓໕໙; ອ. ນິ. ໙.໒໔), ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎານໍ ອມນສິກາຣາ’’ຕິອາທີສຸ ສຫຈາຣິຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ສຎ຺ຎາສຫຄຕາ ຫິ ຘມ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ສຎ຺ຎາຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕາ. ‘‘ທທໍ ມິຕ຺ຕານິ ຄນ຺ຖຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໔໖; ສຸ. ນິ. ໑໘໙) ສມານກິຈ຺ຈຕາ. ປິຍວຈນຕ຺ຖຈຣິຍາ ສມານຕ຺ຕຕາປິ ຫິ ຕຕ຺ຖ ມິຕ຺ຕຄນ຺ຖນກິຈ຺ເຈນ ສມານກິຈ຺ຈາ ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ ສງ຺ຄຫວຕ຺ຖຸຠາວໂຕ. ‘‘ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ ເວທນາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໓.໑໒໖; ສໍ. ນິ. ໒.໑, ໓໙; ມຫາວ. ໑; ວິຠ. ໒໒໕; ອຸທາ. ໑; ເນຕ຺ຕິ. ໒໔) ສມານເຫຕຸຕາ. ຍຖາ ຫິ ຜສ຺ໂສ ເວທນາຍ, ເອວໍ ສຎ຺ຎາທີນມ຺ປິ ສຫຊາຕາທິນາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ ເອວາຕິ ເຕປິ ສມານເຫຕຸຕາຍ ວຸຕ຺ຕາ ເອວ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕຊ຺ຊາມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸສມ຺ຜສ຺ສຊາ ເຈຕນາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໕), ‘‘ຜຸຏ຺ໂຐ ສຎ຺ຊານາຕິ, ຜຸຏ຺ໂຐ ເຈເຕຕີ’’ຕິອາທິ (ສໍ. ນິ. ໔.໙໓). ເອວໍ ‘‘ຕຓ຺ຫາປຈ຺ຈຍາ ອຸປາທານ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໑໒໖; ສໍ. ນິ. ໒.໑, ໓໙; ມຫາວ. ໑; ວິຠ. ໒໒໕; ອຸທາ. ໑; ເນຕ຺ຕິ. ໒໔) ເອວມາທິປິ ອຸທາຫຣິຕພ຺ພໍ. ‘‘ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ ສງ຺ຂາຣາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໓.໑໒໖; ສໍ. ນິ. ໒.໑, ໓໙; ມຫາວ. ໑; ວິຠ. ໒໒໕; ອຸທາ. ໑; ເນຕ຺ຕິ. ໒໔) ສມານຜລຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ຍຖາ ຫິ ສງ຺ຂາຣາ ອວິຊ຺ຊາຍ ຜລໍ, ເອວໍ ຕຓ຺ຫຸປາທາທີນມ຺ປີຕິ ເຕປິ ຕຕ຺ຖ ຄຫິຕາວ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ປຸຣິມກມ຺ມຠວສ຺ມິໍ ໂມໂຫ ອວິຊ຺ຊາ ອາຍູຫນາ ສງ຺ຂາຣາ ນິກນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາ ອຸປຄມນໍ ອຸປາທານ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ຣູປໍ ອສ຺ສາເທຕິ ອຠິນນ຺ທຕິ ¶ , ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ຣາໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໑.໔໒໔) ວຸຕ຺ເຕ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ເວທນາທໂຍ ວຸຕ຺ຕາ ເອວ ໂຫນ຺ຕິ ສມານາຣມ຺ມຓຠາວໂຕ. ນ ຫິ ເຕຫິ ວິນາ ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖິ. ເອວມາທີຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິສທ຺ເທນ ອຕ຺ຖປ຺ປກຣຓລິງ຺ຄສທ຺ທນ຺ຕຣສນ຺ນິຘານສາມຕ຺ຖິຍາທີນມ຺ປິ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຕ຺ຖາທິວເສນປິ ຫິ ສຸຕ຺ເຕ ອວຸຕ຺ຕານມ຺ປິ ¶ ວຸຕ຺ຕານໍ ວິຍ ນິທ຺ຘາຣຓໍ ສມ຺ຠວຕີຕິ. ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນາຕິ ‘‘ວຘກຏ຺ເຐນ ເອກລກ຺ຂຓານີ’’ຕິອາທິນາ ປາຬິຍໍ, ‘‘ສຫຈາຣິຕາ’’ຕິອາທິນາ ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ວຸຕ຺ເຕນ ປກາເຣນ.
໖. ‘‘ຜຸສນຏ຺ເຐນ ຜສ຺ໂສ’’ຕິອາທິນາ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ວຈນໍ ນິພ຺ພຈນໍ, ຕໍ ປນ ປທສ຺ເສວ, ນ ວາກ຺ຍສ຺ສາຕິ ອາຫ ‘‘ປທນິພ຺ພຈນ’’ນ຺ຕິ. ອຘິປ຺ປາຍນິທານານິເປຕ຺ຖ ພ຺ຍຎ຺ຊນມຸເຂເນວ ນິທ຺ຘາເຣຕພ຺ພານິ. ນິພ຺ພຈນປຸພ຺ພາປຣສນ຺ຘີສຸ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ‘‘ວິເສສໂຕ ພ຺ຍຎ຺ຊນທ຺ວາເຣເນວ ອຕ຺ຖປຣິເຍສນາ’’ຕິ. ປວຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕໍ ອຊ຺ຌາສຍາທິ.
໗. ‘‘ປທຏ຺ຐາເນ’’ຕິ ອິທໍ ສຸຕ຺ເຕ ອາຄຕຘມ຺ມານໍ ກາຣຓຠູເຕປິ ຘມ຺ເມ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ສຠາຄໂຕ, ວິສຠາຄໂຕ ຈ ອາວຏ຺ຏນໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຕນ຺ຕິວເສນ. ຕສ຺ມາ ປທຏ຺ຐານນິທ຺ຘາຣຓາຍ ວິນາປິ ອາວຏ຺ຏນໍ ຍຸຕ຺ຕເມວາຕິ ສິທ຺ຘໍ ໂຫຕິ. ປທສ຺ສ ວາ ສທ຺ທປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ ປທຏ຺ຐານໍ ປທຕ຺ໂຖ. ເອຕສ຺ມິໍ ປກ຺ເຂ ‘‘ອາຣມ຺ຠຖ ນິກ຺ກມຖາຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໘໕; ເນຕ຺ຕິ. ໒໙; ເປຏໂກ. ໓໘; ມິ. ປ. ໕.໑.໔) ວີຣິຍສ຺ສ ປທຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ (ເນຕ຺ຕິ. ໒໙) ເອຕ຺ຖ ຍ຺ວາຍມາຣມ຺ຠຘາຕຸອາທິໂກ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕໍ ວີຣິຍສທ຺ທສ຺ສ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ ວີຣິຍສທ຺ທາຠິເຘຍ຺ໂຍ ອຕ຺ໂຖຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເສສກໍ ນາມຄຫິຕໂຕ ອິຕຣໍ, ຕໍ ປນ ຕສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂຠູຕໍ ວາ ສິຍາ, ອຎ຺ຎໍ ວາຕິ ອາຫ ‘‘ວິສຠາຄຕາຍ ອຄ຺ຄຫເຓນ ວາ’’ຕິ. ສໍວຓ຺ຓນາຍ ໂຍເຊນ຺ໂຕຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕວິສຠາຄຘມ຺ມນິທ຺ຘາຣຓຠູເຕນ ອຕ຺ຖກຖເນນ ປາຬິຍໍ ໂຍເຊນ຺ໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ເທສນ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ປຏິປກ຺ເຂ’’ຕິ ອິທໍ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ສຠາຄຘມ຺ມວເສນປິ ອາວຏ຺ຏນສ຺ສ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ.
໘. ນາມວເສນາຕິ ສາຘາຣຓນາມວເສນ. ປາຬິຍໍ ປນ ‘‘ມິຈ຺ຉຕ຺ຕນິຍຕານໍ ສຕ຺ຕານໍ, ອນິຍຕານຎ຺ຈ ສຕ຺ຕານໍ ທສ຺ສນປຫາຕພ຺ພາ ກິເລສາ ສາຘາຣຓາ’’ຕິອາຄຕຕ຺ຕາ (ເນຕ຺ຕິ. ໓໔) ‘‘ທສ຺ສນປຫາຕພ຺ພາທິນາມວເສນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຕ຺ຖຸວເສນາຕິ ¶ ສຕ຺ຕສນ຺ຕານວເສນ. ໂສ ຫິ ຘມ຺ມານໍ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານຕາຍ ອິຘ ‘‘ວຕ຺ຖູ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ເຕນາຫ – ‘‘ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ, ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສ ຈ ກາມຣາຄພ຺ຍາປາທາ ສາຘາຣຓາ’’ຕິອາທິ (ເນຕ຺ຕິ. ໓໔). ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນາຕິ ນາມໂຕ, ວຕ຺ຖຸໂຕ ຈ ອາເວຓິກຕາຍ. ຕໍຕໍມຄ຺ຄຜລຏ຺ຐານຎ຺ຫິ ຕໍຕໍມຄ຺ຄຜລຏ຺ຐຕາ, ຠພ຺ພານໍ ຠພ຺ພຕາ, ອຠພ຺ພານໍ ອຠພ຺ພຕາ ອສາຘາຣຓາ.
໙. ‘‘ຠາວິເຕ’’ຕິ ອິທໍ ຠາວນາກິຣິຍາຍ ອຸປລກ຺ຂຓໍ, ນ ເອຕ຺ຖ ກາລວຈນິຈ຺ຉາຕິ ອາຫ ‘‘ຠາເວຕພ຺ເພຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ຠາວນາ ເຈຕ຺ຖ ອາເສວນາຕິ, ກຸສລສທ຺ໂທປິ ອນວຊ຺ຊຏ຺ໂຐຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ ¶ . ປຏິປກ຺ຂໂຕຕິ ວິປກ຺ຂໂຕ. ວິສທິສູທາຫຣເຓນ ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ຍຖາຘິປ຺ເປຕຘມ຺ມປ຺ປຕິຏ຺ຐານາ ເຫສາ.
໑໐. ປທຕ຺ຖສ຺ສາຕິ ປທາຠິເຘຍ຺ຍສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ, ສຠາວຘມ຺ມສ຺ສ ວາ.
ນິກ຺ເຂໂປ ເທສນາ. ປຠໂວ ສມຸທໂຍ.
໑໒. ‘‘ອວຸຕ຺ຕານມ຺ປິ ສງ຺ຄໂຫ’’ຕິ ອິມິນາ ອວຸຕ຺ຕສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ ຈ-ສທ຺ໂທຕິ ທສ຺ເສຕິ.
໑໓. ‘‘ຄາຖາຣຸຬ຺ເຫ’’ຕິ ອິມິນາ ປາຬິອາຄໂຕວ ປຎ຺ໂຫ ເວທິຕພ຺ໂພ, ນ ອິຕໂຣຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ພຸທ຺ຘາທີຫິ ພ຺ຍາກເຕ’’ຕິ. ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສາຕິ ອາຣທ຺ຘສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ, ເຕນ ອາຣມ຺ຠໂສຘນສ຺ສ ວິສຍມາຫ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອຕ຺ຖທ຺ວາເຣເນວ ປທປຸຈ຺ຉາໂສຘນມ຺ປິ ກຣີຍຕີຕິ ປຸນ ‘‘ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕມ຺ຫີຕິ ວິສ຺ສຊ຺ຊເນ. ວິສ຺ສຊ຺ຊນໂສຘເນນ ຫິ ປຎ຺ຫາໂສຘນໍ. ປຎ຺ເຫຕິ ປຸຈ຺ຉາຍໍ. ຄາຖາຍນ຺ຕິ ອຸປລກ຺ຂຓໍ, ເຕນ ຄາຖາຍໍ, ສຸຕ຺ຕເຄຍ຺ຍາທີສຸ ຈາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຍມາຣພ຺ຠາຕິ ຍໍ ສີລາທິມາຣພ຺ຠ ຄາຖາທີສຸ ເທສິຕໍ, ຕສ຺ມິໍ ອາຣມ຺ເຠຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸຈ຺ຉິຕາຕິ ປຸຈ຺ຉາກາຣິນີ, ‘‘ກາ ເອຕ຺ຖ ປທສຸທ຺ຘິ, ກາ ປຎ຺ຫາສຸທ຺ຘິ, ກາ ອາຣມ຺ຠສຸທ຺ຘີ’’ຕິ ເອວໍ ປຸຈ຺ຉາກາຣິນີ ປຸຈ຺ຉໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິຕາ ສຸທ຺ຘາສຸທ຺ຘປຣິກ຺ຂາຕິ ໂຍຊນາ.
໑໔. ນ ວິກປ຺ປຍິຕພ຺ພາຕິ ຍຖາ ໂລເກ ‘‘ຊາຕິ ສາມຎ຺ຎໍ, ເຠໂທ ສາມຎ຺ຎໍ, ສມ຺ພນ຺ໂຘ ສາມຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ສາມຎ຺ຎໍ ຊາຕິອາທິໍ, ຕພ຺ພິຘຸຣຎ຺ຈ ວິເສສໍ ¶ ວິກປ຺ເປນ຺ຕິ ປຣິກປ຺ເປນ຺ຕິ, ເອວໍ ນ ວິກປ຺ປຍິຕພ຺ພາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍທາ ໂຍ ກາລວິເສໂສ ‘‘ສ຺ເວ’’ຕິ ລທ຺ຘໂວຫາໂຣ, ຕທາ ໂສ ຕໍທິວສາຕິກ຺ກເມ ‘‘ອຊ຺ຊາ’’ຕິ, ປຸນ ຕໍທິວສາຕິກ຺ກເມ ‘‘ຫິຍ຺ໂຍ’’ຕິ ໂວຫຣີຍຕີຕິ ອນວຏ຺ຐິຕສຠາວາ ເອເຕ ກາລວິເສສາ. ທິສາຍປິ ‘‘ເອກໍ ອວຘິໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ປຸຣຕ຺ຖິມາ ທິສາ, ຕໂຕ ອຎ຺ຎໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉິມາ ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ ອນວຏ຺ຐິຕສຠາວຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຊາຕິອາທິອເປກ຺ຂາຍາຕິ ຊາຕິອາທິທຸກ຺ຂວິເສສາເປກ຺ຂາຍ. ສຈ຺ຈາເປກ຺ຂາຍາຕິ ສຈ຺ຈສາມຎ຺ຎາເປກ຺ຂາຍ. ‘‘ຕຓ຺ຫາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈມານໍ ກາມຕຓ຺ຫາທິອເປກ຺ຂາຍ ສາມຎ຺ຎມ຺ປິ ສມານໍ ສຈ຺ຈາເປກ຺ຂາຍ ວິເສໂສ ໂຫຕີຕິ ເອວມາທິໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ເອສ ນໂຍ ສມຸທຍາທີສຸປີ’’ຕິ.
໑໖. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ພຸທ຺ຘວຈເນ. ເຕນາຫ ‘‘ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍສງ຺ຂາຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ຍຖາຣຸຕໍ ຍຖາກຖິຕໍ ສທ຺ທໂຕ ອຘິຄຕໍ ນິທ຺ຘາຣິຕໍ, ນ ອຕ຺ຖປ຺ປກຣຓລິງ຺ຄສທ຺ທນ຺ຕຣສນ຺ນິຘານາທິປ຺ປມາຓນ຺ຕຣາຘິຄຕໍ ¶ . ‘‘ອຕ຺ຖໂຕ ທສ຺ສິຕາ’’ຕິ ອິທໍ ຍສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ຠາວນາວ ກຖິຕາ, ນ ປຫານໍ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.
ນຍສງ຺ເຂປວຓ຺ຓນາ
໑໗. ຕຓ຺ຫາວິຊ຺ຊາຫິ ກຣຓຠູຕາຫິ. ສໍກິເລໂສ ປກ຺ໂຂ ເອຕສ຺ສາຕິ ສໍກິເລສປກ຺ໂຂ, ສໍກິເລສປກ຺ຂິໂກ ສຸຕ຺ຕຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ສ ນຍນລກ຺ຂໂຓຕິ ໂຍຊນາ. ໂວທານປກ຺ຂສ຺ສ ສຸຕ຺ຕຕ຺ຖສ຺ສາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິຍາ, ພລວວິປສ຺ສນາຍ ຈ ທຸກ຺ຂາທີສຸ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕາທີນິ ມຄ຺ຄານຸຄຸໂຓ ຄຫຓາກາໂຣ ອນຸຄາຫຓນໂຍ. ຍທິ ເອວໍ ກຖໍ ນໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ຕສ຺ສ ປນາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ນຍໂວຫາໂຣ’’ຕິ ອິມິນາ ນຍາຘິຏ຺ຐານໍ ນໂຍຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ.
໑໘. ພາຘກາທິຠາວໂຕຕິ ພາຘກປຠວສນ຺ຕິນິຍ຺ຍານຠາວໂຕ. ອຎ຺ຎຖາຠາວາຠາເວນາຕິ ອພາຘກອປ຺ປຠວອສນ຺ຕິ ອນິຍ຺ຍານຠາວາຠາເວນ. ສຈ຺ຈສຠາວຕ຺ຕາຕິ ອມຸສາສຠາວຕ຺ຕາ. ອວິສໍວາທນໂຕຕິ ອຣິຍສຠາວາທິຠາວສ຺ສ ນ ວິສໍວາທນໂຕ ເອກນ຺ຕິກຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ.
໑໙. ສໍກິລິຏ຺ຐຘມ຺ມາຕິ ສໍກິເລສສມນ຺ນາຄຕາ ຘມ຺ມາ ສທ຺ຘມ຺ມນຍໂກວິທາຕິ ສຈ຺ຈປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທາທິຘມ຺ມນຍກຸສລາ, ເອກຕ຺ຕາທິນຍກຸສລາ ວາ.
໒໐. ອຕ຺ຖວິສ຺ສຊ຺ຊເນສູຕິ ¶ ‘‘ອິເມ ຘມ຺ມາ ກຸສລາ’’ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ໑) ສຸຕ຺ເຕ ກຕປຎ຺ຫວິສ຺ສຊ຺ຊເນສຸ ເຈວ ອຏ຺ຐກຖາຍ ກຕອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນາສຸ ຈ. ‘‘ໂວທານິຍາ’’ຕິ ອິມິນາ ອນວຊ຺ຊຘມ຺ມາ ອິຘ ກຸສລາຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ, ນ ສຸຂວິປາກາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖນຍສ຺ສ ໂຍຊນຕ຺ຖໍ ມນສາ ໂວໂລກຍເຕຕິ ໂຍຊນາ.
໒໑. ຍທິ ກຣຓຠູຕໍ, ກຖໍ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖນ຺ຕຣາຠາໂວຕິ ອາຫ ‘‘ເຍນ ຫີ’’ຕິອາທິ. ທິສາຠູຕຘມ຺ມານໍ ໂວໂລກຍນສມານຍນຠາວໂຕ ໂວຫາຣຠູໂຕ, ກມ຺ມຠູໂຕ ຈ ນໂຍ, ນ ນນ຺ທິຍາວຏ຺ຏາທໂຍ ວິຍ ອຕ຺ຖຠູໂຕຕິ ‘‘ໂວຫາຣນໂຍ, ກມ຺ມນໂຍ’’ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ.
ທ຺ວາທສປທວຓ຺ຓນາ
໒໓. ອປຣິໂຍສິເຕ ປເທຕິ ອຸຈ຺ຈາຣຓເວລາຍໍ ປເທ ອສມຕ຺ເຕ, ວິປ຺ປກເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣິໂຍສິເຕ ຫິ ‘‘ປທ’’ນ຺ຕ຺ເວ ສມຎ຺ຎາ ສິຍາ, ນ ‘‘ອກ຺ຂຣ’’ນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປທສ຺ສ ເວວຈນຕາຍ ¶ ອຕ຺ຖວເສນ ປຣິຍາຍໍ ຂຣນ຺ຕໍ ສຎ຺ຈຣນ຺ຕໍ ວິຍ ໂຫຕິ, ນ ເອວໍ ວຓ຺ໂຓ ອເວວຈນຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ປຣິຍາຍວເສນ ອກ຺ຂຣຓໂຕ’’ຕິ. ນ ຫິ ວຓ຺ຓສ຺ສ ປຣິຍາໂຍ ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ອິທໍ ອກາຣາທິວຓ຺ຓວິເສສໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ, ນ ວຓ຺ຓສາມຎ຺ຎໍ. ຕສ຺ສ ຫິ ວຓ຺ໂຓ ອກ຺ຂຣນ຺ຕິ ປຣິຍາໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ ເອວາຕິ.
ອກ຺ຂຣສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ວຕ຺ວາ ຕປ຺ປສງ຺ເຄນ ວຓ຺ຓສທ຺ທສ຺ສປິ ວຕ຺ຕຸໍ ‘‘ເກນຏ຺ເຐນ ວຓ຺ໂຓ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ນນຸ ປເທນ, ວາກ຺ເຍນ ວາ ອຕ຺ໂຖ ສໍວຓ຺ຓີຍຕິ, ນ ອກ຺ຂເຣນາຕິ ໂຈທນໍ ມນສິ ກຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ວຓ຺ໂຓ ເອວ ຫີ’’ຕິອາທິ. ປທາທິຠາເວນາຕິ ປທວາກ຺ຍຠາເວນ. ຍຖາສມ຺ພນ຺ຘນ຺ຕິ ຍຖາສງ຺ເກຕໍ. ອຍໍ-ສທ຺ໂທ ອິມສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສ ວາຈໂກ, ອຍໍ ອຕ຺ໂຖ ອິມສ຺ສ ສທ຺ທສ຺ສ ວຈນີໂຍຕິ ຍຖາຄຫິຕສງ຺ເກຕານຸຣູປໍ ສທ຺ທຕ຺ຖານໍ ວາຈກວຈນີຍຠາໂວ. ອຖ ວາ ຍ຺ວາຍໍ ສທ຺ທຕ຺ຖານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອວິນາຠາໂວ, ໂສ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕທນຸຣູປໍ ເອກກ຺ຂຣໍ ນາມປທໍ ‘‘ມາ ເອວໍ ມຎ຺ຎສີ’’ຕິອາທີສຸ ມາ-ກາຣາທິ. ເກຈີຕິ ອຠຍຄິຣິວາສິໂນ. ເຕ ຫິ ອຠິຘມ຺ມເທສນໍ ‘‘ມນສາເທສນາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຍໂຕ ຣາຫຸລາຈຣິໂຍ ‘‘ວິສຸທ຺ຘກຣຸຓານໍ ມນສາເທສນາ ວາຈາຍ ອກ຺ຂຣຓໂຕ ອກ຺ຂຣສຎ຺ຎິຕາ’’ຕິ ອາຫ.
ສຕ຺ວປ຺ປຘານນ຺ຕິ ¶ ທ຺ຣພ຺ຍປ຺ປຘານໍ. ນາມປເທ ຫິ ທ຺ຣພ຺ຍມາວິຠູຕຣູປໍ, ກິຣິຍາ ອນາວິຠູຕຣູປາ ຍຖາ ‘‘ຜສ຺ໂສ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໑໒໖; ສໍ. ນິ. ໒.໑, ໓໙; ມຫາວ. ໑; ວິຠ. ໒໒໕; ອຸທາ. ໑; ເນຕ຺ຕິ. ໒໔). ອາຂ຺ຍາຕປເທ ປນ ກິຣິຍາ ອາວິຠູຕຣູປາ, ທ຺ຣພ຺ຍມນາວິຠູຕຣູປໍ ຍຖາ ‘‘ຜຸສຕີ’’ຕິ. ເຕນ ເນສໍ ສຕ຺ວກິຣິຍາປ຺ປຘານຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ກິຣິຍາວິເສສຄ຺ຄຫຓນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ກິຣິຍາວິເສສາວໂພຘເຫຕຸ ກິຣິຍາວິເສສທີປນໂຕ, ຍຖາ ‘‘ຈິຣປ຺ປວາສິ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ປ. ໒໑໙) ເອຕ຺ຖ ປ-ສທ຺ໂທ ວສນກິຣິຍາຍ ວິໂຍຄວິສິຏ຺ຐຕໍ ທີເປຕິ. ‘‘ເອວໍ ມນສິ ກໂຣຖ, ມາ ເອວໍ ມນສາກຕ຺ຖາ’’ຕິອາທີສຸ ກິຣິຍາວິເສສສ຺ສ ໂຊຕໂກ ເອວໍ-ສທ຺ໂທ. ‘‘ເອວໍສີລາ (ທີ. ນິ. ໓.໑໔໒) ເອວໍຘມ຺ມາ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໑໓; ມ. ນິ. ໓. ໑໙໘; ສໍ. ນິ. ໕.໓໗໘) ສຕ຺ວວິເສສສ຺ສ. ເອວໍ ເສສນິປາຕປທານມ຺ປີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ກິຣິຍາຍ…ເປ… ນິປາຕປທ’’ນ຺ຕິ.
ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ, ກິໍ ປນ ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປທາຠິຫິຕ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ, ໂຍ ອກ຺ຂເຣຫິ ສງ຺ກາສິໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປທາຠິຫິຕໍ ປເທຫິ ກຖິຕໍ, ໂຍ ປເທຫິ ປກາສິໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕທຸຠຍໍ, ຍທິ ປທສມຸທາໂຍ ວາກ຺ຍໍ, ຕສ຺ສ ໂກ ປຣິຈ຺ເຉໂທ. ຍາວຕາ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖປຣິໂຍສານໍ, ຕາວຕາ ເອກວາກ຺ຍນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ, ພຫູເປຕ຺ຖ ປກາເຣ ວຓ຺ເຓນ຺ຕິ. ກິໍ ເຕຫິ, ສາຂ຺ຍາຕໍ ¶ ສາພ຺ຍຍໍ ສກາຣກໍ ສວິເສສນໍ ‘‘ວາກ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນນຸ ຈ ປເທນປິ ອຕ຺ໂຖ ພ຺ຍຎ຺ຊີຍຕີຕິ ໂຈທນໍ ມນສິ ກຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ປທມຕ຺ຕສວເນປິ ຫີ’’ຕິອາທິ. ອາກາເຣສຸ ວາກ຺ຍວິຠາເຄສຸ ອຠິຫິຕໍ ກຖິຕໍ ນິພ຺ພຈນໍ ອາກາຣາຠິຫິຕໍ ນິພ຺ພຈນໍ. ‘‘ອຠິຫິຕນ຺ຕິ ຈ ປາຬິອາຄຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ.
‘‘ນິພ຺ພານໍ ມຄ຺ຄຕິ, ນິພ຺ພານຕ຺ຖິເກຫິ ວາ ມຄ຺ຄີຍຕິ, ກິເລເສ ວາ ມາເຣນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ມຄ຺ໂຄ’’ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໑໖) ນິພ຺ພຈນານໍ ວິຕ຺ຖາໂຣ. ຕໍນິທ຺ເທສກຖນຕ຺ຕາ ນິທ຺ເທໂສຕິ ອິມມຕ຺ຖມາຫ ‘‘ນິພ຺ພຈນວິຕ຺ຖາໂຣ ນິຣວເສສເທສນຕ຺ຕາ ນິທ຺ເທໂສ’’ຕິ. ປເທຫີຕິ ວາກ຺ຍາວຍວຠູເຕຫິ, ວາກ຺ຍໂຕ ວິຠຊ຺ຊມາເນຫິ ວາ ອາຂ຺ຍາຕາທິປເທຫິ. ເຕນາຫ ‘‘ວາກ຺ຍສ຺ສ ວິຠາໂຄ’’ຕິ, ຕຖາ ຈາຫ ‘‘ອປຣິໂຍສິເຕ’’ຕິອາທິ. ອປເຣ ປນ ‘‘ປກຕິປຈ຺ຈຍໂລປາເທສາທິວເສນ ອກ຺ຂຣວິຠາໂຄ ອາກາໂຣ, ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ປທວິຠາໂຄ ນິພ຺ພຈນໍ, ວາກ຺ຍວິຠາໂຄ ນິທ຺ເທໂສ. ວຓ຺ຓປທວາກ຺ຍານິ ຫິ ອວິຠຕ຺ຕານິ, ວິຠຕ຺ຕານິ ຈ ຉ ພ຺ຍຎ຺ຊນປທານີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຉຏ຺ຐໍ ວຈນນ຺ຕິ ຉຏ຺ຐໍ ປທໍ. ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ‘‘ອກ຺ຂຣໍ ¶ ປທໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ອາກາໂຣ ຕເຖວ ນິຣຸຕ຺ຕິ ນິທ຺ເທໂສ ຉຏ຺ຐວຈນ’’ນ຺ຕິ ຄາຖາຍໍ ເອວໍ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ, ສໍວຓ຺ຓນາວເສນ ວາ ອາກາຣປທໍ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສພ຺ໂພ ສທ຺ທໂວຫາໂຣ ວິຠຕ຺ເຕຫິ, ອວິຠຕ຺ເຕຫິ ຈ ອກ຺ຂຣປທວາກ຺ເຍເຫວ, ຕທຎ຺ຎປ຺ປກາໂຣ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ‘‘ຍານິມານີ’’ຕິອາທິ.
໒໔. ກາສນາສທ຺ໂທ ກມ຺ມຕ຺ໂຖຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກາສີຍຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປເທຫິ ຕາວ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສງ຺ກາສນາ, ປກາສນາ ຈ ໂຫຕຸ, ປທາວຘິກາປິ ສໍວຓ຺ຓນາ ອິຈ຺ຉິຕາຕິ ອກ຺ຂເຣຫິ ປນ ກຖນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອກ຺ຂເຣຫິ ສຸຍ຺ຍມາເນຫີ’’ຕິອາທິ. ປທຕ຺ຖສມ຺ປຏິປຕ຺ຕີຕິ ປທາຠິເຘຍ຺ຍອຕ຺ຖາວໂພໂຘ. ‘‘ອກ຺ຂເຣຫິ ສງ຺ກາເສຕີ’’ຕິອາທິນາ ອກ຺ຂຣກຣຓໍ ສງ຺ກາສນຠູຕໍ ອຸຄ຺ຆຏນກິຣິຍໍ ວທນ຺ເຕນ ຍຖາວຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ໂຖ ສາຘິໂຕຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຖາ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.
ວິຠຊນຸຕ຺ຕານີກມ຺ມປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ເອກຕ຺ຕນິທ຺ເທໂສ ສມາຫາໂຣຕິ ອຍໍ ທ຺ວນ຺ທສມາໂສ. ອຸຠເຍນາຕິ ‘‘ວິວຣຓາ, ວິຠຊນາ’’ຕິ ອິມິນາ ທ຺ວເຍນ. ເອເຕຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ເອວ-ກາໂຣ ລຸຕ຺ຕນິທ຺ທິຏ຺ໂຐຕິ ອາຫ ‘‘ເອເຕຫິ ເອວາ’’ຕິ. ‘‘ສງ຺ກາສນາ…ເປ… ອຠາວໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ຍຖາຘິປ຺ເປຕອນູນາວຘາຣຓຜລໍ ທສ຺ເສຕິ. ອຸຄ຺ຆຏນາທີຕິ ອາທິສທ຺ເທນ ວິປຎ຺ຈນນຍານິ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.
໒໕. ສມ຺ມາ ¶ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ ສມ຺ມາ ອວິປຣີຕໍ, ອນວເສສໂຕ ຈ ຍຸຕ຺ໂຕ ສຫິໂຕ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອນູນາ’’ຕິ. ສພ຺ໂພ ຫິ ປາຬິອຕ຺ໂຖ ອຕ຺ຖປທອຕ຺ຖນເຍຫິ ອນວເສສໂຕ ສງ຺ຄຫິໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ສພ຺ພສ຺ສ ຫີ’’ຕິອາທິ.
໒໖. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ມູລປທປທຏ຺ຐານານິ ອສງ຺ຄຫິຕານີຕິ? ປທຕ຺ຖນ຺ຕຣາຠາວໂຕ. ມູລປທານິ ຫິ ນຍານໍ ສມຸຏ຺ຐານມຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປທຏ຺ຐານານີຕິ ທສ຺ສິໂຕຍໍ ນໂຍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິໂຕ ວິນິມຸຕ຺ໂຕ ໂກຈິ ເນຕ຺ຕິປທຕ຺ໂຖ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ.
ເນຕ຺ຕິຍາ ກາຣຓຠູຕາຍ. ຫາຣາ ສໍວຓ຺ເຓຕພ຺ພາຕິ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນາວເສນ ຫາຣາ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພາ. ສ຺ວາຍນ຺ຕິ ໂສ ອຍໍ ສໍວຓ຺ຓນາກ຺ກໂມ. ເຍນ ອນຸກ຺ກເມນ ເນຕ຺ຕິຍໍ ເທສິຕາ, ເຕເນວ ສຸຕ຺ເຕ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນາວເສນ ໂຍເຊຕພ຺ພາຕິ. ເອວໍ ສິທ຺ເຘຕິ ເທສນາກ຺ກເມເນວ ສິທ຺ເຘ. ອຍໍ ອາຣມ຺ໂຠຕິ ‘‘ໂສຬສ ຫາຣາ ປຐມ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ໂຕ ອາຣມ຺ໂຠ. ອິມມຕ຺ຖນ຺ຕິ ອິມໍ ວຸຈ຺ຈມານນິຍມສງ຺ຂາຕໍ ອຕ຺ຖໍ.
ຍທິ ¶ ເທສິຕກ຺ກເມເນວ ຫາຣນຍາ ສຸຕ຺ເຕ ໂຍເຊຕພ຺ພາ ສິຍຸໍ, ກິໍ ໂສ ກໂມ ກາຣຓນິຣເປກ຺ໂຂ, ອຸທາຫຸ ກາຣຓສາເປກ຺ໂຂຕິ? ກິຎ຺ເຈຕ຺ຖ – ຍທິ ຕາວ ກາຣຓນິຣເປກ຺ໂຂ ຫາຣນຍານໍ ອນຸກ຺ກໂມ, ອເນເກ ອຕ຺ຖາ ວຸຈ຺ຈມານາ ອວສ຺ສໍ ເອເກນ ກເມນ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ເຍນ ເກນຈິ ກເມນ ສຸຕ຺ເຕ ໂຍເຊຕພ຺ພາ ສິຍຸໍ, ຕຖາ ສຕິ ນິຍໂມ ນິຣຕ຺ຖໂກ ສິຍາ. ອຖ ກາຣຓສາເປກ຺ໂຂ, ກິໍ ຕໍ ກາຣຓນ຺ຕິ? ອິຕໂຣ ກາຣຓຄເວສນໍ ອກຕ຺ວາ ອຕ຺ໂຖ ເອເວຕ຺ຖ ຄເວສິຕພ຺ໂພຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ນາຍມນຸໂຍໂຄ ນ ກຕ຺ຖຈິ ອນຸກ຺ກເມ ນິວິສຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ນ ປນ ມຍໍ ເທວານໍປິຍສ຺ສ ມໂນຣຖວິຆາຕາຍ ເຈເຕມາ’’ຕິ ກມກາຣຓໍ ວິຈາເຣນ຺ໂຕ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິນາ ເທສນາຫາຣສ຺ສ ຕາວ ອາທິໂຕ ເທສນາຍ ກາຣຓໍ ປຕິຏ຺ຐເປຕິ. ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ມເທສນາຍ ນິສ຺ສໂຍ ອສ຺ສາທາທີນວນິສ຺ສຣຓານິ, ສຣີຣໍ ອາຓຕ຺ຕິ. ປກຕິຍາ ສຠາເວນ. ນິທ຺ຘາຣເຓນ ວິນາປິ ປຕິຏ຺ຐາຠາວໂຕ ນິສ຺ສຍຠາວໂຕ.
‘‘ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕີ’’ຕິອາທິນາ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຖໍ ປາກຏຕຣໍ ກໂຣຕິ. ເອສ ນໂຍ ອິຕເຣສຸປິ.
ວິຈຍານນ຺ຕຣນ຺ຕິ ¶ ວິຈຍຫາຣານນ຺ຕຣໍ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕຖາ ຫີຕິ ລກ຺ຂຓຫາຣວິຠງ຺ເຄ ຍຸຕ຺ຕາຍຸຕ຺ຕານໍ ກາຣຓປຣມ຺ປຣາຍ ປຣິຄ຺ຄຫິຕສຠາວານໍ ອວຸຕ຺ຕານມ຺ປິ ເອກລກ຺ຂຓຕາຍ ຄຫຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ.
ອຕ຺ຖໂຕ ນິທ຺ຘາຣິຕານນ຺ຕິ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣປຸພ຺ພາປຣານຸສນ຺ຘິອາທິອຕ຺ຖໂຕ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຣໂຕ ອຸທ຺ຘຏານໍ ສໍວຓ຺ຓິຍມານສຸຕ຺ເຕ ອານີຕານໍ ປາຬິຘມ຺ມານໍ. ສທ຺ທໂຕ, ປມາຓນ຺ຕຣໂຕ ຈ ລທ຺ຘານໍ ອິຘ ວິຈາເຣຕພ຺ພຕ຺ຕາ ອາຫ ‘‘ນິຣວເສສໂຕ’’ຕິ. ອຕ຺ຖສ຺ສາຕິ ອຠິເຘຍ຺ຍຕ຺ຖສ຺ສ. ຘມ຺ມສ຺ສາຕິ ສຠາວຘມ຺ມສ຺ສ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຕໍ ອຠິນິໂຣເປຕີຕິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ, ຘມ຺ເມ ຈ ຕໍ ນາມໍ ອຠິນິໂຣເປຕິ, ‘‘ອຍເມວໍນາໂມ’’ຕິ ໂວຫຣຕິ. ‘‘ອຕ຺ຖສ຺ສ, ຘມ຺ມສ຺ສາ’’ຕິ ປທທ຺ວເຍນ ສາມຎ຺ຎໂຕ ອຕ຺ໂຖ, ຘມ຺ໂມ ຈ ອນວເສເສຕ຺ວາ ຄຫິໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອນວເສສປຣິຍາທານ’’ນ຺ຕິ, ຍໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາ’’ຕິ. ຕຖາຕິ ຍຖາ ອນວເສສຕ຺ຖາວໂພຘທີປກໍ ອນວເສສປຣິຍາທານໍ ກຕໍ ຈຕຸພ຺ຍູຫປາຬິຍໍ, ເອວໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຄພ຺ຠມຸເປຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອສທ຺ທວຕີ ອຕ຺ຖາ ປວຕ຺ຕິວເສນ ລພ຺ຠມານາ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິ ອຸທ຺ຘຏາຕິ ອຸປສໍຫາຣຕ຺ໂຖ ຕຖາ-ສທ຺ໂທ.
ເຕເນວາຕິ ¶ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຣສໍສນ຺ທນສ຺ສ ສຠາຄວິສຠາຄຘມ຺ມນ຺ຕຣາວຏ຺ຏນູປາຍຠາວໂຕ ເອວ. ຍໂຕຕິ ສຠາຄວິສຠາຄຘມ຺ມາວຏ຺ຏນສ຺ສ ສາຘາຣຓາທິຘມ຺ມວິຠຊນູປາຍຕ຺ຕາ. ປຏິວິຠຕ຺ຕສຠາເວຕິ ປຏິຠາຄຠາເວນ ວິຠຕ຺ຕສຠາເວ.
ເຕ ຘມ຺ມາຕິ ປຏິປກ຺ຂໂຕ ປຣິວຕ຺ຕິຕຘມ຺ມາ. ນ ປຣິຍາຍວິຠາວນາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິວິຠາຄປຣິຄ຺ຄາຫິກາຕິ ອາຫ ‘‘ປຣິຍາ…ເປ… ສຸໂພຘນຎ຺ຈາ’’ຕິ.
ປຸຈ຺ຉາວິໂສຘນໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ. ອາຣມ຺ຠວິໂສຘນໍ ເທສນາຍ ອຕ຺ຖກຖນໍ. ຕທຸຠຍວິຈາໂຣ ຘາຕາທີສຸ ອສມ຺ມຸຍ຺ຫນ຺ຕສ຺ເສວ ສມ຺ຠວຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຘາຕາຍຕນາ…ເປ… ສມ຺ປາເທຕຸ’’ນ຺ຕິ. ສຸທ຺ໂຘ ອາຣມ຺ໂຠຕິອາທິປາຬິນິທສ຺ສເນນປິ ອຍເມວຕ຺ໂຖ ອຸທາຫໂຏຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.
‘‘ກາຣຓາກາໂຣ’’ຕິ ປທຏ຺ຐານໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ປເຠທໂຕ ເທສນາກາໂຣຕິ ເວວຈນໍ. ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ວຸຈ຺ຈມານານີຕິ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ສມາໂຣປິຍມານານີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ຕຖຕ຺ຕາວໂພຘາຍາຕິ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ປທຕ຺ຖາວຄມມຸເຂນ ຈຕຸສຈ຺ຈາຠິສມຍາຍ.
ເວເນຍ຺ຍຕ຺ຕຍຍຸຕ຺ໂຕ ¶ ອຕ຺ຖນຍຕ຺ຕຍູປເທໂສ ‘‘ເວເນຍ຺ຍຕ຺ຕຍປ຺ປໂຍຊິໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ເວເນຍ຺ຍຕ຺ຕຍຎ຺ຫິ ປຈ຺ຈຍສມວາເຍ ຕທຸປເທສຜລໍ ອຘິຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ອຕ຺ຖໍ ປໂຍເຊຕິ ນາມາຕິ. ຕທນຸກ຺ກເມເນວາຕິ ເຕສໍ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎຸອາທີນໍ ເທສນານຸກ຺ກເມເນວ. ເຕຕິ ຕໂຍ ອຕ຺ຖນຍາ. ເຕສນ຺ຕິ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎຸອາທີນໍ. ຍຖາ ອຸທ຺ເທສາທີນໍ ສງ຺ເຂປມຊ຺ຌິມວິຕ຺ຖາຣວຸຕ຺ຕິຍາ ຕິຓ຺ຓໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ອຸປກາຣຕາ, ເອວໍ ເຕສໍ ອຕ຺ຖນຍານໍ. ຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ຖນຍຕ຺ຖສ຺ສ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ສໍ ຕສ຺ສໍ ຠູມິຍໍ.
ສມຸຏ຺ຐານໍ ນິທານໍ. ອເນກຘາ ສທ຺ທນຍໂຕ, ນິຣຸຕ຺ຕິນຍໂຕ ຈາຕິ ອເນກປ຺ປກາຣໍ. ປທຕ຺ໂຖ ສທ຺ທຕ຺ໂຖ. ວິຘິ ອນຸວາໂທຕິ ອິທເມຕ຺ຖ ວິຘິວຈນໍ, ອຍມນຸວາໂທຕິ ອຍໍ ວິຠາໂຄ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສມາຘາຕພ຺ໂພຕິ ປຣິຫຣິຕພ຺ໂພ. ອນຸສນ຺ຘີຍາ ອນຸຣູປໍ ນິຄເມຕພ຺ພນ຺ຕິ ຍາຍ ອນຸສນ຺ຘິຍາ ສຸຕ຺ເຕ ອຸປຣິ ເທສນາ ປວຕ຺ຕາ, ຕທນຸຣູປໍ ສໍວຓ຺ຓນາ ນິຄເມຕພ຺ພາ. ປໂຍຊນນ຺ຕິ ຜລໍ. ປິຓ຺ຑຕ຺ໂຖຕິ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ. ອນຸສນ຺ຘີຕິ ປຸຈ຺ຉານຸສນ຺ຘິອາທິອນຸສນ຺ຘິ. ອຸໂປຄ຺ຆາໂຏຕິ ນິທສ຺ສນໍ. ຈາລນາຕິ ໂຈທນາ. ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານໍ ປຣິຫາໂຣ.
ປກຕິອາທິປທາວຍວໍ ¶ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ກຖນໍ ເຠທກຖາ ຍຖາ ‘‘ທິພ຺ພນ຺ຕີຕິ ເທວາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໕໓). ປທສ຺ສ ອຕ຺ຖກຖນໍ ຕຕ຺ວກຖາ ຍຖາ ‘‘ພຸທ຺ໂຘຕິ ໂຍ ໂສ ຠຄວາ ສຍມ຺ຠູ ອນາຈຣິຍໂກ’’ຕິ (ມຫານິ. ໑໙໒; ຈູຬນິ. ປາຣາຍນຕ຺ຖຸຕິຄາຖານິທ຺ເທສ ໙໗; ປຏິ. ມ. ໑.໑໖໑). ປຣິຍາຍວຈນໍ ເວວຈນຄ຺ຄຫຓໍ ຍຖາ ‘‘ປຎ຺ຎາ ປຊານນາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໖). ວິຈຍຍຸຕ຺ຕິຈຕຸພ຺ຍູຫປຣິວຕ຺ຕນຫາເຣກເທສສງ຺ຄຫິຕາ, ເວວຈນຫາຣສງ຺ຄຫິຕາ ຈາຕິ ອາຫ ‘‘ເຕ ອິຘ ກຕິປຍຫາຣສງ຺ຄຫິຕາ’’ຕິ.
ອຕ຺ຕໂນ ຜລໍ ຘາເຣຕີຕິ ຘມ຺ໂມຕິ ເຫຕຸໂນ ຘມ຺ມຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຎາປກເຫຕູປິ ຎາຓກຣຓຏ຺ເຐນ ກາຣເກ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ກາຣໂກ ສມ຺ປາປໂກຕິ ທຸວິໂຘ’’ຕິ. ປຸນ ຈກ຺ຂຸພີຊາທິນິພ຺ພຕ຺ຕກເມວ ກາຣຓໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປຸນ…ເປ… ຕິວິໂຘ’’ຕິອາທິມາຫ. ‘‘ຕໂຍ ກຸສລເຫຕູ’’ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ໑໐໕໙-໑໐໖໐) ອາຄຕາ ອໂລຠາທໂຍ, ໂລຠາທໂຍ ຈ ເຫຕຸເຫຕຸ ນາມ. ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຫາຠູຕາ ເຫຕຸ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາຠູຕາ ປຈ຺ຈໂຍ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ປຎ຺ຎາປນາຍາ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໓.໘໖) ອາຄໂຕ ປຈ຺ຈຍເຫຕຸ ນາມ. ກຸສລາກຸສລໍ ກມ຺ມໍ ອຕ຺ຕໂນ ວິປາກໍ ປຕິ ອຸຕ຺ຕມເຫຕຸ ນາມ. ຈກ຺ຂາທິພີຊາທິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓອງ຺ກຸຣາທີນໍ ອສາຘາຣຓເຫຕຸ ນາມ. ກຸສລາກຸສລານໍ ສຕິປິ ປຈ຺ຈຍຘມ຺ມຠາເວ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐຜລວິເສສເຫຕຸຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວິສຸໍ ຄຫຓໍ, ສທ຺ທມຄ຺ຄານໍ ປນ ຎາປກສມ຺ປາປກເຫຕຸຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອງ຺ກຸຣາທິກສ຺ສ ອສາຘາຣຓເຫຕຸ ພີຊາທິສມານຊາຕິຍເຫຕຸຕາຍ ສຠາຄເຫຕຸ ¶ . ສາຘາຣຓເຫຕຸ ຠຸສສລິລາທິອສມານຊາຕິຍຕາຍ ອສຠາຄເຫຕຸ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ຘສນ຺ຕານິໂກ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກເຫຕຸ, ອິຕໂຣ ພາຫິຣເຫຕຸ. ເກຈິ ປນ ‘‘ສສນ຺ຕານິໂກ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກເຫຕຸ, ອິຕໂຣ ພາຫິຣເຫຕູ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ປຣິຄ຺ຄາຫໂກ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠໂກ. ປຣມ຺ປຣເຫຕຸ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈໂຍ.
ນິພ຺ພານສ຺ສ ອນິພ຺ພຕ຺ຕນິເຍປິ ສມຸທຍປ຺ປຫານສມຸທຍນິໂຣຘານໍ ອຘິຄມາຘິຄນ຺ຕພ຺ພຠາວໂຕ ນິພ຺ພານໍ ປຕິ ມຄ຺ຄສ຺ສ ເຫຕຸຠາໂວ ວິຍ ມຄ຺ຄໍ ປຕິ ນິພ຺ພານສ຺ສ ຜລຠາໂວ ອຸປຈາຣສິທ຺ໂຘຕິ ອາຫ ‘‘ຜລປຣິຍາໂຍ ລພ຺ຠຕີ’’ຕິ.
ປຏິປຊ຺ຊມານຠູມິ ມຄ຺ຄຘມ຺ມາ. ປຏິປນ຺ນຠູມິ ຜລຘມ຺ມາ.
ກິຈ຺ຈໂຕຕິ ¶ ສຣສໂຕ. ລກ຺ຂຓໂຕຕິ ອຸປລກ຺ຂຓໂຕ. ສາມຎ຺ຎໂຕຕິ ສມານຠາວໂຕ. ເຕນ ສມານເຫຕຸຕາ, ສມານຜລຕາ, ສມານາຣມ຺ມຓຕາ ຈ ຄຫິຕາ ໂຫຕີຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ລກ຺ຂຓຫາຣນິທ຺ເທສວຓ຺ຓນາຍໍ ວຸຕ຺ຕເມວ.
ອປິເຈຕ຺ຖ ສມ຺ປໂຍຄວິປ຺ປໂຍຄວິໂຣຘປກຣຓລິງ຺ຄສທ຺ທນ຺ຕຣສນ຺ນິຘານສາມຕ຺ຖິຍາທີນມ຺ປິ ວເສນ ນຍວິຠາໂຄ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ສມ຺ປໂຍຄໂຕ ຕາວນຍວິຠາໂຄ – ‘‘ນາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຎ຺ຎໍ ເອກຘມ຺ມມ຺ປິ ສມນຸປສ຺ສາມິ, ຍໍ ເອວໍ ລຫຸປຣິວຕ຺ຕໍ, ຍຖຍິທໍ ຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໔໘) ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ລຫຸປຣິວຕ຺ຕິຕາ ຄຫິຕາ, ຕໍສມ຺ປໂຍຄໂຕ ເຈຕສິການມ຺ປິ ຄຫິຕາວ ໂຫຕິ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ເນສໍ ຈິຕ຺ເຕນ ສມ຺ປໂຍຄທີປນໂຕ. ອຖ ວາ ‘‘ສຎ຺ຎິໂນ’’ຕິ. ສຎ຺ຎາສຫິຕຕາວຈເນນ ຫິ ເນສໍ ເວທນາເຈຕນາທິວນ຺ຕຕາປິ ສມ຺ປໂຍຄໂຕ ທີປິຕາ ໂຫຕິ.
ວິປ຺ປໂຍຄໂຕ – ‘‘ອເຫຕຸກາ’’ຕິ. ເຫຕຸສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຫິ ຘມ຺ມາ ‘‘ສເຫຕຸກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ຕພ຺ພິຘຸຣາ ຘມ຺ມາ ວິປ຺ປໂຍຄໂຕ ‘‘ອເຫຕຸກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ອຖ ວາ ‘‘ອສຎ຺ຎິໂນ’’ຕິ. ສຎ຺ຎາວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຫິ ຘມ຺ມປວຕ຺ຕິ ອິຘາຘິປ຺ເປຕາ, ນ ສຎ຺ຎາຍ ອຠາວມຕ຺ຕນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ.
ວິໂຣຘໂຕ – ‘‘ອຏ຺ຐມໂກ (ຍມ. ໓.ອິນ຺ທ຺ຣິຍຍມກປາຬິ.໔໓໙), ສທ຺ຘານຸສາຣີ’’ຕິ (ປຸ. ປ. ມາຕິກາ ໗.໓໖) ຈ ວຸຕ຺ເຕ ຕໍ ສນ຺ຕຕິຍໍ ສໍໂຍຊນຕ຺ຕຍປ຺ປຫານໍ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ຕຖາ ‘‘ສຕິ ວາ ອຸປາທິເສເສ ອນາຄາມິຕາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໔໐໔; ມ. ນິ. ໑.໑໓໗) ວຸຕ຺ເຕ ປຎ຺ໂຈຣມ຺ຠາຄິຍສໍໂຍຊນປ຺ປຫານໍ ¶ , ‘‘ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ອຎ຺ຎາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໔໐໔; ມ. ນິ. ໑.໑໓໗) ວຸຕ຺ເຕ ອນວເສສສໍໂຍຊນປ຺ປຫານໍ ວິຎ຺ຎາຍຕິ.
ປກຣຓໂຕ – ‘‘ອພ຺ຍາກຕາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ມາຕິກາ). ອຘິກາຣໂຕ ຫິ ກຸສລາກຸສລຠາເວນ ນ ກຖິຕາຕິ ຎາຍຕິ. ‘‘ອຸປຘີ ຫິ ນຣສ຺ສ ໂສຈນາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໒, ໑໔໔) ຈ. ພາຫິຣາ ຫິ ຘມ຺ມາ ອິຘ ‘‘ອຸປຘີ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ.
ລິງ຺ຄໂຕ – ‘‘ສີເຕນປິ ຣຸປ຺ປຕິ, ອຸຓ຺ເຫນປິ ຣຸປ຺ປຕີ’’ຕິອາທິ (ສໍ. ນິ. ໓.໗໙). ສີຕາທິຄ຺ຄຫເຓນ ຫິ ລິງ຺ເຄນ ຠູຕຸປາທາຍປ຺ປກາຣສ຺ເສວ ຘມ຺ມສ຺ສ ຣູປຠາໂວ, ນ ອິຕຣສ຺ສ.
ສທ຺ທນ຺ຕຣສນ຺ນິຘານໂຕ – ‘‘ກາຍປສ຺ສທ຺ຘິ, ກາຍາຍຕນ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ຍາ ເວທນາກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສາ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ ຫິ ປຸຣິໂມ ກາຍສທ຺ໂທ ສມູຫວາຈີ, ອິຕໂຣ ອາຍຕນສທ຺ທສນ຺ນິຘານໂຕ ປສາທວາຈີ.
ສາມຕ຺ຖິຍໂຕ ¶ – ‘‘ສພ຺ພໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາທິຕ຺ຕໍ (ສໍ. ນິ. ໔.໒໘; ມຫາວ. ໕໔), ສພ຺ເພ ຕສນ຺ຕິ ທຓ຺ຑສ຺ສາ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໑໒໙) ຈ, ຕຖາ ‘‘ສພ຺ພາວນ຺ຕໍ ໂລກໍ ເມຕ຺ຕາສຫຄເຕນ ເຈຕສາ…ເປ… ຜຣິຕ຺ວາ ວິຫຣຕີ’’ຕິອາທິ (ທີ. ນິ. ໑.໕໕໖; ໓.໓໐໘; ມ. ນິ. ໑.໗໗, ໒໓໒, ໔໕໙, ໕໐໙; ໒.໓໐໙; ໓.໒໓໐; ວິຠ. ໖໔໒). ເອຕ຺ຖ ຫິ ສຕິປິ ສພ຺ພສທ຺ທສ຺ສ ອນວເສສສຕ຺ຕວາຈກຕ຺ເຕ ອາທິຕ຺ຕຕາ ສາເປກ຺ຂສ຺ເສວ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວາຈກຕ຺ຕາ ປເທສວາຈີ ສພ຺ພສທ຺ໂທ, ໂລກສທ຺ໂທປິ ສຕ຺ຕວາຈີ. ສຕ຺ຕາຣມ຺ມຓາ ຫິ ອປ຺ປມຎ຺ຎາຕິ. ຕຖາ ‘‘ມາຕຣໍ ປິຕຣໍ ຫນ຺ຕ຺ວາ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໒໙໔-໒໙໕) ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ຫິ ສປຏິກ຺ເຂປໂຕ, ມາຕຸປິຕຸຆາຕກມ຺ມສ຺ສ ຈ ມຫາສາວຊ຺ຊຕາປເວທນໂຕ, ອິຘ ຈ ຕທນຸຎ຺ຎາຍ ກຕາຍ ມາຕຸປິຕຸຏ຺ຐານິຍາ ຕາທິສາ ເກຈິ ປາປຘມ຺ມາ ເວເນຍ຺ຍວເສນ ຄຫິຕາ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ເກ ປນ ເຕຕິ? ຕຓ຺ຫາມານາ. ຕຓ຺ຫາ ຫິ ຊນນີ ສຕ຺ຕານໍ. ‘‘ຕຓ຺ຫາ ຊເນຕິ ປຸຣິສ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໕໕-໕໗) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປິຕຸຏ຺ຐານິໂຍ ມາໂນ ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ອຕ຺ຕສມ຺ປຄ຺ຄຓ຺ຫໂຕ ‘‘ອຫໍ ອສຸກສ຺ສ ຣຸຎ຺ໂຎ, ຣາຊມຫາມຕ຺ຕສ຺ສ ວາ ປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ຍຖາ. ສາມຕ຺ຖິຍາທີນນ຺ຕິ ອາທິສທ຺ເທນ ເທສປກຕິອາທໂຍ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ.
ລພ຺ຠມານປທຕ຺ຖນິທ຺ຘາຣຓມຸເຂນາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ລພ຺ຠມານອສ຺ສາທາທິຫາຣປທຕ຺ຖນິທ຺ຘາຣຓທ຺ວາເຣນ. ຍຖາລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ຍໍ ຍໍ ລກ຺ຂຓໍ, ລກ຺ຂຓານຸຣູປໍ ວາ ຍຖາລກ຺ຂຓໍ. ເຫຕຸຜລາທີນິ ອຸປຘາເຣຕ຺ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພານິ ເຕສໍ ວເສນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິທານິ ເຫຕຸຜລາທໂຍ ເຍ ຍສ຺ມິໍ ¶ ຫາເຣ ສວິເສສໍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ, ເຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວິເສສໂຕ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.
ນິທ຺ເທສວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໔. ປຏິນິທ຺ເທສວາຣວຓ຺ຓນາ
໑. ເທສນາຫາຣວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ
໕. ອນ຺ວຕ຺ຖສຎ຺ຎຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຖານຸຄຕສຎ຺ຎຠາວໍ, ‘‘ເທສນາຫາໂຣ’’ຕິ ອຍໍ ສຎ຺ຎາ ອນ຺ວຕ຺ຖາ ອຕ຺ຖານຸຄຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ.
ອວຸຕ຺ຕເມວາຕິ ¶ ປຸພ຺ເພ ອສໍວຓ຺ຓິຕປທເມວ. ‘‘ຘມ຺ມໍ ໂວ’’ຕິອາທິ (ມ. ນິ. ໓.໔໒໐) ວຈນສ຺ສ ສມ຺ພນ຺ຘໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກຕ຺ຖ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕປິຏກສ຺ສ ຫິ ພຸທ຺ຘວຈນສ຺ສ ສໍວຓ຺ຓນາລກ຺ຂຓໍ ເນຕ຺ຕິປ຺ປກຣຓໍ, ຕຎ຺ຈ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມສງ຺ຄາຫເກ ສຸຕ຺ຕປເທ ສໍວຓ຺ເຓຕພ຺ພຠາເວນ ຄຫິເຕ ຄຫິຕເມວ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ເທສນາຫາເຣນ…ເປ… ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ.
ເຍສໍ ອສ຺ສາທາທີນໍ ວິຠຊນລກ຺ຂໂຓ ເທສນາຫາໂຣ, ເຕ ຄາຖາຍ, ອິຘາປິ ຈ ອາຄເຕ ‘‘ອສ຺ສາທໍ ອາທີນວ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອຸທາຫຣຓວເສນ ວິຠຊິຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ອສ຺ສາໂທ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ສໍ ‘‘ອສ຺ສາທາທີນວຕາ’’ຕິ ຄາຖາຍໍ ວຸຕ຺ໂຕ ກຕໂມ ອສ຺ສາໂທ. ອຖ ວາ ‘‘ອສ຺ສາທໍ ອາທີນວ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ໂຍ ອິຘ ອສ຺ສາທາທີນໍ ອຸທ຺ເທໂສ, ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ອສ຺ສາໂທຕິ ເຈຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ກມ຺ມກຣຓຕ຺ຖຠິນ຺ນສ຺ສ ວິສຍວິສຍິຕາລກ຺ຂຓສ຺ສ ອສ຺ສາທທ຺ວຍສ຺ສ ນິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຄາຖາທ຺ວຍຸທາຫຣຓໍ, ຕຖາ ກາມວິປຣິຓາມລກ຺ຂຓສ຺ສ, ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂລກ຺ຂຓສ຺ສ ຈາຕິ ທຸວິຘສ຺ສາປິ ອາທີນວສ຺ສ ນິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ນິພ຺ພານ’’ນ຺ຕິ ທຸວິຘສ຺ສາປິ ນິສ຺ສຣຓສ຺ສ ນິທສ຺ສນນິທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ຈ ທ຺ເວ ທ຺ເວ ຄາຖາ ອຸທາຫຏາ.
ຘມ຺ໂມ ຫເວ ຣກ຺ຂຕິ ຘມ຺ມຈາຣິນ຺ຕິ (ຊາ. ໑.໑໐.໑໐໒-໑໐໓; ເນຕ຺ຕິ. ໕, ໒໖, ໓໑; ເປຏໂກ. ໒໒) ເອຕ຺ຖ ¶ ຘມ຺ມຈາຣິໂນ ມຄ຺ຄຜລນິພ຺ພາເນຫິ ສາຕິສຍາຣກ຺ຂາ ສມ຺ຠວຕິ, ສມ຺ປຕ຺ຕິຠວສ຺ສາປິ ວິປຣິຓາມສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂຕາຫິ ທຸຄ຺ຄຕິຠາໂວ ອິຈ຺ຉິໂຕວາຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນາຫ ‘‘ນິສ຺ສຣຓໍ ອນາມສິຕ຺ວາ’’ຕິ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ນິພ຺ພານໍ ວາ ອຸປນິຘາຍ ສພ຺ພາ ອຸປປຕ຺ຕິໂຍ ທຸຄ຺ຄຕີ’’ຕິ.
ອເວກ຺ຂສ຺ສູຕິ ວິຘານໍ. ຕສ຺ສາ ປນ ອເວກ຺ຂາຍ ປວຕ຺ຕິອາກາໂຣ, ວິສໂຍ, ກຕ຺ຕາ ຈ ‘‘ສຸຎ຺ຎໂຕ, ໂລກໍ, ໂມຆຣາຊາ’’ຕິ ປທຕ຺ຕເຍນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອາຫ – ‘‘ສຸຎ຺ຎໂຕ…ເປ… ອາຓຕ຺ຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຂາຣານໍ ສຸຎ຺ຎຕາ ອນຕ຺ຕສຠາວຕາຍ, ອຕ຺ຕສຸຎ຺ຎຕາຍ ຈ ສິຍາ. ຍໂຕ ເຕ ນ ວສວຕ຺ຕິໂນ, ອຕ຺ຕສາຣວິຣຫິຕາ ຈ, ຍໂຕ ເຕ ອນຕ຺ຕາ, ຣິຕ຺ຕາ, ຕຸຈ຺ຉາ ຈ ອຕ຺ຕນາ, ຕທຸຠຍໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ອວສວຕ຺ຕິຕາ’’ຕິອາທິນາ. ເອວໍ ມຈ຺ຈຸຕໂຣ ສິຍາຕິ ເອວໍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ມຈ຺ຈຸຕໂຣ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣິກປ຺ເປຕ຺ວາ ວິຘິຍມານສ຺ສ ມຈ຺ຈຸຕຣຓສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທາ ເທສນາຍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ສິຊ຺ຌມານໍ ສາຕິສຍໍ ຜລນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕສ຺ສ ຍໍ…ເປ… ຜລ’’ນ຺ຕິ.
໖. ອຸທາຫຣຓວເສນາຕິ ¶ ນິທສ຺ສນວເສນ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ປຸຄ຺ຄລວິຠາເຄນາ’’ຕິ ອິມິນາ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎຸອາທິປຸຄ຺ຄລປໂຍຊິໂຕ ອສ຺ສາທາທີສຸ ຠຄວໂຕ ເທສນາວິເສໂສຕິ ທສ຺ເສຕິ.
ຆຏິຕມຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂສຕທ຺ວາຣານຸສາເຣນ ມໂນທ຺ວາຣິກວິຎ຺ຎາຓສນ຺ຕາເນນ ອາລມ຺ພິຕມຕ຺ຕໍ. ສສ຺ສຕາທິອາກາຣສ຺ສາຕິ ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທາກາຣສ຺ສ. ອິທຎ຺ຫິ ທ຺ວຍໍ ຘມ຺ມເທສນາຍ ຈາເລຕພ຺ພໍ, ນ ອນຸໂລມິກຂນ຺ຕິ, ຍຖາຠູຕຎາຓໍ ວາ. ເອຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ຈຕຸກ຺ເກ ອາສຍສາມຎ຺ຎຕາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –
‘‘ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐີ ຈ, ຂນ຺ຕິ ເຈວານຸໂລມິກາ;
ຍຖາຠູຕຎ຺ຈ ຍໍ ຎາຓໍ, ເອຕໍ ອາສຍສຎ຺ຎິຕ’’ນ຺ຕິ. (ວິສຸທ຺ຘິ. ມຫາຏີ. ໑.໑໓໖; ທີ. ນິ. ຏີ. ໑.ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ; ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໑.ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ, ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາ; ວິ. ວິ. ຏີ. ໑.ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາ);
ຈລນາຍາຕິ ວິກ຺ຂມ຺ຠນາຍ. ປຣານຸວຕ຺ຕິຍາຕິ ສມຸຈ຺ເຉທນາຍ. ອຸຄ຺ຆຏິເຕ ຊານາຕີຕິ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎູຕິ ມູລວິຠຸຊາທິປກ຺ເຂເປນ ສທ຺ທສິທ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ. ວິປຎ຺ຈິຕນ຺ຕິ ‘‘ວິສມໍ ຈນ຺ທິມສູຣິຍາ ປຣິວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໔.໗໐) ວິຍ ຠາວນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສຕິ ອາຫ ¶ ‘‘ມນ຺ທໍ ສຓິກ’’ນ຺ຕິ. ນິສ຺ສຣຓອາທີນວນິສ຺ສຣຓອສ຺ສາທາທີນວນິສ຺ສຣຓານໍ ວິຠາວນາ ເວເນຍ຺ຍຕ຺ຕຍວິນຍນສມຕ຺ຖາ.
ຈຕ຺ຕາໂຣຕິ ອສ຺ສາໂທ ຈ ອາທີນໂວ ຈ ອສ຺ສາໂທ ອາທີນໂວ ຈ ອສ຺ສາໂທ ນິສ຺ສຣຓຎ຺ຈາຕິ ເອເຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ. ຍທິ ນິສ຺ສຣຓວິຠາວນາ ເວເນຍ຺ຍວິນຍນສມຕ຺ຖາ, ກສ຺ມາ ປຎ຺ຈໂມ ນ ຄຫິໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອາທີນວາວຈນໂຕ’’ຕິ. ຍທິ ຫິ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎຸໍ ສນ຺ຘາຍ ອຍໍ ນໂຍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນິສ຺ສຣຓມຕ຺ເຕນ ສິທ຺ຘໍ ສິຍາ. ອຖ ວິປຎ຺ຈິຕຎ຺ຎຸໍ, ເນຍ຺ຍໍ ວາ, ອາທີນໂວ ຈ ນິສ຺ສຣຓຎ຺ຈ ອສ຺ສາໂທ ຈ ອາທີນໂວ ນິສ຺ສຣຓຎ຺ຈ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ສິຍາ? ຕຖາ ອປ຺ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນ ຄຫິໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ອາທີນວາວຈນໂຕ’’ຕິອາທິ. ເທສນນ຺ຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ຄຫິຕໍ ‘‘ສຸຕ຺ເຕກເທສໍ ຄາຖໍ ວາ’’ຕິ ວິເສເສຕິ. ປທປຣມອຄ຺ຄຫຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ສອຸປາຍສ຺ສ ນິສ຺ສຣຓສ຺ສ ອນາມຏ຺ຐຕ຺ຕາ.
‘‘ກລ຺ຍາຓ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ອິຏ຺ຐວິປາໂກ, ‘‘ປາປກ’’ນ຺ຕິ ອນິຏ຺ຐວິປາໂກ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອຍໍ ອສ຺ສາໂທ, ອຍໍ ອາທີນໂວ’’ຕິ. ລາຠາທີນໍ ປຸຎ຺ຎຜລຕ຺ຕາ ຕທນຸໂຣຘໍ ວາ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອຍໍ ອສ຺ສາໂທ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕພ຺ພິປຣິຍາເຍນ ອລາຠາທີນໍ ອາທີນວຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.
ກາມາຕິ ¶ ກິເລສກາມສຫິຕາ ວຕ຺ຖຸກາມາ. ວິຣູປຣູເປນາຕິ ອປ຺ປຕິຣູປາກາເຣນ. ມເຖນ຺ຕີຕິ ມທ຺ທນ຺ຕິ. ປພ຺ພຊິໂຕມ຺ຫີຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອຸປຄໂຕ ອມ຺ຫິ. ອປຓ຺ຓກນ຺ຕິ ອວິຣຊ຺ຌນກໍ. ສາມຎ຺ຎນ຺ຕິ ສມຓຠາໂວ. ສມິຕປາປຠາໂວເຍວ ເສຍ຺ໂຍ ສຸນ຺ທຣຕໂຣ.
ຕຕ຺ຖ ‘‘ກາມາ ຫິ ຈິຕ຺ຣາ ມຘຸຣາ ມໂນຣມາ’’ຕິ ອຍໍ ອສ຺ສາໂທ, ‘‘ວິຣູປຣູເປນ ມເຖນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອຍໍ ອາທີນໂວ, ‘‘ອປຓ຺ຓກໍ ສາມຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ນິສ຺ສຣຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຍໍ…ເປ… ນິສ຺ສຣຓຎ຺ຈາ’’ຕິ.
ຜລາທີນໍ ເອກກວເສນ ຈ ຕິກວເສນ ຈ ປາຬິຍໍ ອຸທາຫຏຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທຸກວເສນປີ’’ຕິ.
ສຸຂາ ປຏິປທາ, ທຸກ຺ຂາ ປຏິປທາຕິ ຍາ ທ຺ເວ ປຏິປທາ, ຕາສຸ ເອເກກາ ທນ຺ຘຂິປ຺ປາຠິຎ຺ຎຕາຍ ທ຺ເວ ທ຺ເວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຏິປທາຠິຎ຺ຎາກໂຕ ວິຠາໂຄ ປຏິປທາກໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ. ກຕປຸພ຺ພກິຈ຺ຈສ຺ສ ປຖວີກສິຓາທີສຸ ສພ຺ພປຐມໍ ‘‘ປຖວີ’’ຕິອາທິນາ ປວຕ຺ຕມນສິກາໂຣ ປຐມສມນ຺ນາຫາໂຣ. ອຸປຈາຣນ຺ຕິ ອຸປຈາຣຊ຺ຌານໍ. ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພຕາຍ ຌານມ຺ປິ ‘‘ປຏິປທາ’’ຕິ ¶ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕທຎ຺ຎາ ເຫຏ຺ຐິມປຎ຺ຎໂຕ ອຘິກາ ປຎ຺ຎາຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ອຠິຎ຺ຎາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.
ກິເລເສຕິ ນີວຣຓປ຺ປກາເຣ, ຕໍສຫຄຕກິເລເສ ຈ. ອງ຺ຄປາຕຸຠາວນ຺ຕິ ວິຕກ຺ກາທິຌານງ຺ຄປຏິລາຠໍ.
ອຠິນິວິສນ຺ໂຕຕິ ປຏ຺ຐເປນ຺ໂຕ. ຣູປາຣູປໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕຕິ ຣູປາຣູປຘມ຺ເມ ລກ຺ຂຓາທີຫິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ. ປຣິຄ຺ຄຫິຕຣູປາຣູປສ຺ສ ມຄ຺ຄປາຕຸຠາວທນ຺ຘຕາ ຈ ນາມຣູປວວຕ຺ຖານາທີນໍ ກິຈ຺ຉສິທ຺ຘິຍາ ສິຍາຕິ ນ ຣູປາຣູປປຣິຄ຺ຄຫກິຈ຺ຉຕາຍ ເອວ ທຸກ຺ຂາປຏິປທຕາ ວຕ຺ຕພ຺ພາຕິ ເຈ? ນ, ນາມຣູປວວຕ຺ຖາປນາທີນໍ ປຈ຺ຈນີກກິເລສມນ຺ທຕາຍ ສຸຂສິທ຺ຘິຍມ຺ປິ ຕຖາສິທ຺ຘວິປສ຺ສນາສຫຄຕານໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ມນ຺ທຕາຍ ມຄ຺ຄປາຕຸຠາວໂຕ. ຣູປາຣູປໍ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ອກິຈ຺ເຉນປິ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ, ກິຈ຺ເຉນ ປຣິຄ຺ຄຫິເຕ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ. ນາມຣູປໍ ວວຕ຺ຖາເປນ຺ໂຕຕິ ‘‘ນາມຣູປມຕ຺ຕເມຕໍ, ນ ອຎ຺ໂຎ ໂກຈິ ສຕ຺ຕາທິໂກ’’ຕິ ວວຕ຺ຖາປນໍ ກໂຣນ຺ໂຕ. ກຕໂຣ ປເນຕ຺ຖ ວາໂຣ ຍຸຕ຺ຕຣູໂປຕິ? ໂຍ ໂກຈິ ສກິໍ, ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ, ອເນກສຕກ຺ຂຕ຺ຕຸນ຺ຕິ ເອວມາທີສຸ ຫິ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວາເຣສຸ ສກິໍ, ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸຎ຺ຈ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວາໂຣ ສຸຂາ ປຏິປທາ ເອວ, ນ ຕໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ສຸຂາ ປຏິປທາ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວາຣໂຕ ¶ ປຏ຺ຐາຍ ທຸກ຺ຂາ ປຏິປທາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອປິຈ ກລາປສມ຺ມສນາວສາເນ ອຸທຍພ຺ພຍານຸປສ຺ສນາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ວິປສ຺ສນຸປກ຺ກິເລສສ຺ສ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠເນນ ກິຈ຺ຉຕາວາໂຣ ທຸກ຺ຂາ ປຏິປທາ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອຕ຺ຖ ທນ຺ຘຕ຺ຕາ ປຏິປທາຍ ເອຕສ຺ສ ອກິຈ຺ຉຕ຺ເຕປິ ປຸຣິມານໍ ກິຈ຺ຉຕ຺ເຕ ທຸກ຺ຂາປຏິປທຕາ ວຸຕ຺ຕນຍາວ. ຍສ຺ສ ປນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອກິຈ຺ຉຕາ, ຕສ຺ສ ປຣມຸກ຺ກໍສຄຕາ ສຸຂາ ປຏິປທາ ເວທິຕພ຺ພາ.
ຍຖາ ນາມຣູປປຣິຄ຺ຄຫກິຈ຺ຉຕາຍ ມຄ຺ຄປາຕຸຠາວທນ຺ຘຕາຍ ທຸກ຺ຂາ ປຏິປທາ ທນ຺ຘາຠິຎ຺ຎາ ວຸຕ຺ຕາ, ຕຖາ ຕພ຺ພິປຣິຍາເຍນ ຈຕຸຕ຺ຖີ, ຕທຸຠຍໂວມິສ຺ສຕາວເສນ ທຸຕິຍາ, ຕຕິຍາ ຈ ຎາຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອິມິນາ…ເປ… ເວທິຕພ຺ພາ’’ຕິ. ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໂຕ ນິຍ຺ຍານສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ‘‘ວິປສ຺ສນາປກ຺ຂິກາ ເອວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.
ເຫຕຸປາຍຜເລຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ຕຓ຺ຫາຈຣິຕຕາ, ມນ຺ທປຎ຺ຎຕາ ຈ ປຐມາຍ ປຏິປທາຍ ເຫຕຸ, ຕຓ຺ຫາຈຣິຕຕາ, ອຸທຕ຺ຖປຎ຺ຎຕາ ຈ ທຸຕິຍາຍ, ທິຏ຺ຐິຈຣິຕຕາ, ມນ຺ທປຎ຺ຎຕາ ຈ ຕຕິຍາຍ, ທິຏ຺ຐິຈຣິຕຕາ, ອຸທຕ຺ຖປຎ຺ຎຕາ ຈ ຈຕຸຕ຺ຖິຍາ. ອຸປາໂຍ ປນ ຍຖາກ຺ກມໍ ສຕິສມາຘິວີຣິຍປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ¶ , ສຕິປຏ຺ຐານຌານສມ຺ມປ຺ປຘານສຈ຺ຈານິ ຈ ອຸປນິສ຺ສຍຠູຕານິ. ຜລໍ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໂຕ ນິຍ຺ຍານໍ.
ສມາຘິມຸເຂນາຕິ ສມາຘິມຸເຂນ ຠາວນານຸໂຍເຄນ. ເຕເນວາຫ ‘‘ສມຖປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍ ວິປສ຺ສນາຍາ’’ຕິ. ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ເນຕ຺ຕິປ຺ປກຣເຓ. ວກ຺ຂຕິ ‘‘ຣາຄວິຣາຄາ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິ ເສກ຺ຂຜລ’’ນ຺ຕິ, ‘‘ຣາຄວິຣາຄາ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິກາມຘາຕຸສມຕິກ຺ກມ’’ນ຺ຕິ ຈ. ໂສຕິ ອນາຄາມີ.
ເຕນາຕິ ປຏິປກ຺ເຂນ. ຕໂຕຕິ ປຏິປກ຺ຂໂຕ. ສມານາຘິກຣຓວເສນ ຈ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິສທ຺ທານໍ ສມາສໍ ກຕ຺ວາ ຠິນ຺ນາຘິກຣຓວເສນ ວຕ຺ຕຸໍ ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸນ ‘‘ເຈຕໂສ ວາ’’ຕິອາທິນາ ອຎ຺ຎປທຕ຺ຖວເສນ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິປທານໍ ສມາສໍ ທສ຺ເສຕິ. ວິຎ຺ຎາຓປຣິຍາເຍນ ເຈໂຕ-ສທ຺ເທນ ວຸຕ຺ຕໂຍຊນາ ນ ສມ຺ຠວຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຍຖາສມ຺ຠວ’’ນ຺ຕິ.
ຫາ-ສທ຺ໂທ ຄຕິອຕ຺ໂຖ, ຄຕິ ເຈຕ຺ຖ ຎາຓຄຕິ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ອາຫ ‘‘ຫາຕພ຺ພາຕິ ຄເມຕພ຺ພາ’’ຕິ. ເນຕພ຺ພາຕິ ຎາເປຕພ຺ພາ.
໗. ຕນ຺ຕິ ¶ ປຸຄ຺ຄລວິຠາຄໍ. ຎາຓວິຠາເຄນາຕິ ສຸຕມຍາທິຎາຓປ຺ປເຠເທນ. ນິພ຺ພຕ຺ຕນນ຺ຕິ ອຸປ຺ປາທນໍ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎຸຕາຕິອາທິປຸຄ຺ຄລວິຠາຄຠູເຕ ເທສນາຠາຊເນ. ເທສນາຍນ຺ຕິ ສຸຕ຺ເຕ. ຕໍ ທສ຺ເສຕຸນ຺ຕິ ຕໍ ປຸຄ຺ຄລວິຠາຄໍ ທສ຺ເສຕຸໍ. ‘‘ສ຺ວາຍໍ ຫາໂຣ ກຖໍ ສມ຺ຠວຕີ’’ຕິ ເກຈິ ປຐນ຺ຕິ.
ສາຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣຘມ຺ມຕ຺ຖານໍ ວີມໍສນປຎ຺ຎາ. ອຘິກາຣໂຕຕິ ‘‘ສຕ຺ຖາ ວາ ຘມ຺ມໍ ເທສຍຕີ’’ຕິອາທິອຘິກາຣໂຕ. ສາມຕ຺ຖິຍໂຕ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎຸອາທິເວເນຍ຺ຍວິນຍນສມຕ຺ຖຠາວໂຕ. ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມສ຺ສ ອຸປຘາຣຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ອຘິກາຣໂຕ ສາມຕ຺ຖິຍໂຕ ວາ’’ຕິ ອາເນຕ຺ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.
‘‘ວີມໍສາທິປຣິຍາຍວຕີ ປຐມວິກປ຺ປວເສນ, ວີມໍສາທິວິຠາຄວຕີ ທຸຕິຍວິກປ຺ປວເສນ, ຈິນ຺ຕາຍ ເຫຕຸຠູຕາຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ຈິນ຺ຕາມຍີ’’ຕິ ເອວມາທິວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ສກ຺ກາ ໂຍເຊຕຸນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວາ’’ຕິ.
ສຸຕຈິນ຺ຕາມຍຎາເຓສູຕິ ສຸຕມຍຎາເຓ ຈ ຈິນ຺ຕາມຍຎາເຓ ຈ ສຸຕຈິນ຺ຕາມຍຎາເຓສຸ ຈ ສຸຕຈິນ຺ຕາມຍຎາເຓສູຕິ ເອກເທສສຣູເປກເສໂສ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຈິນ຺ຕາມຍຎາເຓເຍວ ຫິ ປຕິຏ຺ຐິຕາ ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕາ ¶ ຈຣິມຠເວ ວິປສ຺ສນໍ ອາຣຠນ຺ຕິ, ອິຕເຣ ສຸຕຈິນ຺ຕາມຍຎາເຓສູຕິ. ເຕຫີຕິ ຕຖາ ປຐນ຺ເຕຫິ. ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ‘‘ອຸປາທາຣູປໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ອຣູປໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິອາທິນາ ປຏິປທາກຖາຍໍ (ເນຕ຺ຕິ. ອຏ຺ຐ. ໕) ວຸຕ຺ຕນເຍນ.
໘. ປຣໂຕ ໂຆໂສ ປຈ຺ຈຍຠູໂຕ ເອຕິສ຺ສາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ປຈ຺ຈຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐິເຕນ ຈ ໂຍນິໂສມນສິກາເຣນາ’’ຕິ ອິທໍ ອາວຸຕ຺ຕິນເຍນ ທຸຕິຍໍ ອາວຏ຺ຏຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຕນ ສາວການໍ ຠາວນາມຍຎາຓຸປ຺ປຕ຺ຕິ ສງ຺ຄຫິຕາ ໂຫຕິ. ສາວການເມວ ວາ ຎາຓຸປ຺ປຕ຺ຕິ ອິຘາຘິປ຺ເປຕາ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎຸອາທິວິຠາຄກຖນໂຕ. ເອຕສ຺ມິໍ ປກ຺ເຂ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕເອກເສສນໂຍປິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ‘‘ອາສຍປໂຍຄປໂພຘສ຺ສ ນິປ຺ຜາທິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ເອເຕນ ປຈ຺ຉິມຈກ຺ກທ຺ວຍປຣິຍາປນ຺ນານິ ປຸພ຺ພເຫຕຸສງ຺ຄຫານິ ສຸຕຈິນ຺ຕາມຍຎາຓານິ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອິມາ ທ຺ເວ ປຎ຺ຎາ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຕ຺ຖິຠາໂວ ເຈຕາສໍ ປຏິປກ຺ເຂນ ອນຸປທ຺ທຸຕຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອປຣິກ຺ຂຕຕ຺ຕາ ອນຠິສງ຺ຂຕຕ຺ຕາ. ສຸຕມຍຎາຓສ຺ສາປິ ປຸຣິມສິທ຺ຘສ຺ສ.
໙. ເທສນາປຏິປທາຎາຓວິຠາເຄຫີຕິ ¶ ນິສ຺ສຣຓເທສນາທິເທສນາວິຠາເຄຫິ, ທຸກ຺ຂາປຏິປທາທິປຏິປທາວິຠາເຄຫິ, ສຸຕມຍຎາຓາທິຎາຓວິຠາເຄຫິ.
ອວສິຏ຺ຐປາຣິສຊ຺ເຊນາຕິ ຂຕ຺ຕິຍຄຫປຕິປຣິສປຣິຍາປນ຺ເນນ. ອຏ຺ຐນ຺ນນ຺ຕິ ຂຕ຺ຕິຍປຣິສາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິສມຓຈາຕຸມຫາຣາຊິກຕາວຕິໍສມາຣພ຺ຣຫ຺ມປຣິສາຕິ ອິມາສໍ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ.
ສມຕ຺ເຖຕີຕິ ສມຕ຺ຖໍ ສມ຺ພນ຺ຘຕ຺ຖໍ ກໂຣຕິ.
ຕເມວ ທ຺ວາທສປທຠາວໍ ທີເປຕ຺ວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕທຕ຺ຖສ຺ສາຕິ ຉຉກ຺ກປຣິຍາຍຕ຺ຖສ຺ສ (ມ. ນິ. ໓.໔໒໐ ອາທໂຍ). ສພ຺ພປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມສງ຺ຄາຫກຕ຺ຕາ ຉຉກ຺ກປຣິຍາຍສ຺ສ, ຕທຕ຺ຖສ຺ສ ຈ ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ເຕນ ສຸຕ຺ເຕນ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໘໑; ມຫາວ. ໑໓; ປຏິ. ມ. ໒.໓໐) ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສພ຺ພສ຺ສາປິ…ເປ… ວິຠາເວນ຺ໂຕ’’ຕິ. ວິສຍິຠາເວນ ພ຺ຍຎ຺ຊນປທານໍ, ວິສຍຠາເວນ ອຕ຺ຖປທານໍ ສມ຺ພນ຺ຘໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ເຕສໍ…ເປ… ສມ຺ພນ຺ຘຠາວ’’ນ຺ຕິ.
ປທາວຍໂວ ອກ຺ຂຣານິ. ປທຕ຺ໂຖຕິ ປທຕ຺ຖາວຍໂວ. ປທຕ຺ຖຄ຺ຄຫຓສ຺ສາຕິ ປທຕ຺ຖາວໂພຘສ຺ສ. ວິເສສາຘານໍ ວິເສສຸປ຺ປຕ຺ຕິ. ວາກ຺ຍເຠເທຕິ ວາກ຺ຍວິເສເສ. ຈິຕ຺ຕປຣິໂຕສນໍ ຈິຕ຺ຕາຣາຘນໍ. ພຸທ຺ຘິນິສານໍ ປຎ຺ຎາຍ ເຕຊນໍ ຕິກ຺ຂຠາວກຣຓໍ. ນານາວາກ຺ຍວິສຍຕາປິ ສິທ຺ຘາ ໂຫຕິ ປທາທີຫິປິ ສງ຺ກາສນສ຺ສ ສິທ຺ຘຕ຺ຕາ ¶ . ເອກວາກ຺ຍວິສຍຕາຍ ຫິ ອຕ຺ຖປທານໍ ສງ຺ກາສນາທໂຍ ຍຖາກ຺ກມໍ ອກ຺ຂຣາທິວິສຍາ ເອວາຕິ ນິຍໂມ ສິຍາ. ເອເຕນາຕິ ອຕ຺ຖປທານໍ ນານາວາກ຺ຍວິສຍຕ຺ເຖນ.
ອຸຄ຺ຆຏນາທິອຕ຺ຖານີຕິ ອຸຄ຺ຆຏນວິປຎ຺ຈນນຍນປ຺ປໂຍຊນານິ.
໑໐. ອຸປຕິຏ຺ຐຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ອຸປຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ ອຸປຏ຺ຐິຕສທ຺ທສ຺ສ ອຘິກຣຓຕ຺ຖຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຸປຕິຏ຺ຐນຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ຍຖາ ‘‘ປທກ຺ກນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອິທໍ ເນສ’’ນ຺ຕິອາທິ. ປຏິປຕ຺ຕິເທສນາຄມເນຫີຕິ ປຏິປຕ຺ຕິຄມນເທສນາຄມເນຫິ. ‘‘ກິຈ຺ຉໍ ວຕາຍໍ ໂລໂກ ອາປນ຺ໂນ ຊາຍຕິ ຈ…ເປ… ຊຣາມຣຓສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ຊຣາມຣຓໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທມຸເຂນ ວິປສ຺ສນໍ ອຠິນິວິສິຕ຺ວາ ມຫາຄຫນໍ ຉິນ຺ທິຕຸໍ ນິສານສິລາຍໍ ຜຣສຸໍ ນິເສນ຺ໂຕ ວິຍ ກິເລສຄຫນໍ ຉິນ຺ທິຕຸໍ ໂລກນາໂຖ ຎາຓຜຣສຸໍ ເຕເຊນ຺ໂຕ ພຸທ຺ຘຠາວາຍ ເຫຕຸສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຣິປາກຄຕຕ຺ຕາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓາຘິຄມາຍ ວິປສ຺ສນາຄພ຺ຠໍ ¶ ຄຓ຺ຫາເປນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ນານາສມາປຕ຺ຕິໂຍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອນຸປທຘມ຺ມວິປສ຺ສນາວເສນ ອເນກາກາຣໂວກາຣສງ຺ຂາເຣ ສມ຺ມສນ຺ໂຕ ຉຕ຺ຕິໍສໂກຏິສຕສຫສ຺ສມຸເຂນ ຍໍ ຎາຓໍ ປວຕ຺ເຕສິ, ຕໍ ‘‘ມຫາວຊິຣຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ຈຕຸວີສຕິໂກຏິສຕສຫສ຺ສສມາປຕ຺ຕິສຎ຺ຈາຣິມຫາວຊິຣຎາຓ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໑໔໑) ອາຄຕໍ, ຕໍ ເທວສິກໍ ວຬຎ຺ຊນກສມາປຕ຺ຕີນໍ ປຸເຣຈຣານຸຈຣຎາຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍໍ ປນ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ຎາຓວຊິຣໂມຫຊາລປທາລນ’’ນ຺ຕິ, ຕໍ ສຫ ວິປສ຺ສນາຍ ມຄ຺ຄຎາຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິ ສາສນພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ’’ຕິອາທິມາຫ.
ເທສນາຍາຕິ ກຣຓຕ຺ເຖ ອິທໍ ກຣຓວຈນໍ. ນິຍຸຕ຺ໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ ອນ຺ໂຕນີໂຕຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ໂຍຊິໂຕ’’ຕິ ອາຫ.
ເທສນາຫາຣວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໒. ວິຈຍຫາຣວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ
໑໑. ຊາຕິລິງ຺ຄກາລສາຘນວິຠຕ຺ຕິສງ຺ຂ຺ຍາວິເສສາທິໂຕ ສທ຺ທໂຕ ປທວິຈໂຍ ກາຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ກຣິຍມາໂນ ຈ ຍຖາສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິຍາ ເອວ ກໂຕ ສຸກໂຕ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິທໍ ນາມປທໍ ¶ …ເປ… ອຍໍ ສທ຺ທໂຕ ປທວິຈໂຍ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ໂສ ປນາຍ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ວຕ຺ຕພ຺ພອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນາຕິ ຕໍຕໍປທວຈນີຍສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ເຠທໍ ວຕ຺ວາ ປຣິຍາເຍຫິ ວິວຣິຕ຺ວາ ກຖນໍ.
ວິຈິຍມານສ຺ສ ສຸຕ຺ຕປທສ຺ສາຕິ ປຸຈ຺ຉາວເສນ ປວຕ຺ຕສຸຕ຺ຕປທສ຺ສ. ‘‘ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຣປທານິປິ ປຸຈ຺ຉາວເສເນວ ປວຕ຺ຕານີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ ‘‘ນ ສພ຺ພມ຺ປິ ສຸຕ຺ຕປທ’’ນ຺ຕິ. ເອກສ຺ເສວ ປທສ຺ສ ສມ຺ຠວນ຺ຕານໍ ອເນເກສໍ ອຕ຺ຖານໍ ອຸທ຺ຘາໂຣ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາໂຣ. ເອກສ຺ເສວ ປນ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສມ຺ຠວນ຺ຕານໍ ອເນເກສໍ ປທານໍ ອຸທ຺ຘາໂຣ ປທຸທ຺ຘາໂຣ. ສພ຺ເພ ຫິ ສໍວຓ຺ຓິຍມາເນ ສຸຕ຺ເຕ ລພ຺ຠມາເນ ສພ຺ເພ ປທຕ຺ເຖ. ນວ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕຕິ ສຸຕ຺ຕເຄຍ຺ຍາທິວເສນ ນວປ຺ປກາເຣ ສຸຕ຺ຕສ຺ມິໍ ອາເນຕ຺ວາ ວິຈິນຕີຕິ ¶ ໂຍຊນາ. ອຖ ວາ ‘‘ສພ຺ເພ ນວ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ’’ຕິ ອິມິນາ ປວິຈຍລກ຺ຂເຓນ ຫາເຣນ ສຸຕ຺ຕເຄຍ຺ຍາທີນິ ສພ຺ພານິປິ ນວປ຺ປກາຣານິ ສຸຕ຺ຕານິ ວິຈິນຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ສຸຕ຺ຕເຄຍ຺ຍາທິເກ’’ຕິອາທິ.
‘‘ໂກສລານໍ ປຸຣາ ຣມ຺ມາ’’ຕິອາທິກາ (ສຸ. ນິ. ໙໘໒) ຉປຎ຺ຎາສ ຄາຖາ ວຕ຺ຖຸຄາຖາ. ‘‘ປາຣາຍນມນຸຄາຍິສ຺ສ’’ນ຺ຕິ (ສຸ. ນິ. ໑໑໓໗ ອາທໂຍ) ປນ ອາທິກາ ເອກູນວີສຕິ ຄາຖາ ອນຸຄີຕິຄາຖາ. ອິທໍ ນາມໍ ກຕນ຺ຕິ ອິທໍ ‘‘ປາຣາຍນ’’ນ຺ຕິ ນາມໍ ກຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ປາຣໍ ຄມນີຍາ ອິເມ ຘມ຺ມາ, ຕສ຺ມາ ອິມສ຺ສ ຘມ຺ມປຣິຍາຍສ຺ສ ‘ປາຣາຍນນ຺ຕ຺ເວວ ອຘິວຈນ’’’ນ຺ຕິ (ສຸ. ນິ. ປາຣາຍນຕ຺ຖຸຕິຄາຖາ; ຈູຬນິ. ປາຣາຍນຕ຺ຖຸຕິຄາຖາ ໑໔໙ ອາທໂຍ). ພຸທ຺ຘິຍໍ ວິປຣິວຕ຺ຕມານນ຺ຕິ ອິມສ຺ສ ວິຈຍຫາຣວິຠງ຺ຄສ຺ສ ເທສນາກາເລ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກຈ຺ຈາໂນ ອຕ຺ຕໂນ ພຸທ຺ຘິຍໍ ວຕ຺ຕມານໍ ກຕ຺ວາ ເອວມາຫາຕິ ໂຍຊນາ.
ເອກໍສພ຺ຍາກຣຓສ຺ສ ອຍນ຺ຕິ ເອກໍສພ຺ຍາກຣຓີຍາ, ເອກໍເສນ ວາ ພ຺ຍາກາຕພ຺ພຕ຺ຕາ ເອກໍສພ຺ຍາກຣຓີຍາ, ເອກໍສພ຺ຍາກຣຓໂຍຄ຺ຄາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສປທທ຺ວເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຐປນີຍາຕິ ຐເປຕພ຺ພຕ຺ຕາ ອພ຺ຍາກຣຓີຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມຍນ຺ຕຣປຣິຈເຍນ ນິວາຣຓຘມ຺ມໍ ປຕິ ສໍສຍປກ຺ຂນ຺ໂທ ປຸຈ຺ຉຕີຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນາຫ ‘‘ວິມຕິຈ຺ເຉທນ’’ນ຺ຕິ. ປກຕິຍາ ປນ ນິວາຣຓຘມ຺ມໍ ອຊານນ຺ໂຕ ຎາຕຸກາມຕາຍ ປຸຈ຺ຉຕີຕິ ອທິຏ຺ຐໂຊຕນາຍ ປຸຈ຺ຉາປິ ສິຍາ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ໂລກສ຺ສ ນິວາຣຓາທີນິ ອຊານນ຺ເຕນາ’’ຕິ.
ເອກວຕ຺ຖຸປຣິຄ຺ຄຫາຕິ ເອກສ຺ສ ອຠິເຘຍ຺ຍຕ຺ຖສ຺ສ ຄຫຓໂຕ.
ວິມຸຕ຺ຕິປຣິປາຈກອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ວິວຏ຺ຏປກ຺ເຂ ຐິຕສ຺ສ ສທ຺ຘາທໂຍ ຘມ຺ມາ, ກິໍ ປເນຕ຺ຖ ອຣິຍານມ຺ປິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໂລເກນ ສງ຺ຄໂຫ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຣິຍາປນ຺ນຘມ຺ມວເສນາ’’ຕິອາທິ.
ກາຬປກ຺ຂຈາຕຸທ຺ທສີຆນວນສຓ຺ຑເມຆປຏລຈ຺ຉາທນອຑ຺ຒຣຕ຺ຕີນໍ ¶ ວເສນ ຈຕຸຣງ຺ຄສມນ຺ນາຄເຕນ. ວິວິຈ຺ຉາຕິ ວິຈິກິຈ຺ຉາຍ. ເຕນາຫ ‘‘ວິຈິກິຈ຺ຉາເຫຕູ’’ຕິ. ທຸກ຺ຂມສ຺ສ ມຫພ຺ຠຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອສ຺ສາ’’ຕິ ປທໍ ‘‘ຊປ຺ປາຠິເລປນໍ ອສ຺ສ ພ຺ຣູມີ’’ຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຊປ຺ປາ ຕຓ຺ຫາ ອສ຺ສ ໂລກສ຺ສາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ສພ຺ພສຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິອາທິນາ, ‘‘ສພ຺ພໂສວາ’’ຕິອາທິນາ ຈ ອນ຺ວຍໂຕ, ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ຈ ສາຕິສຍໍ ອວິຊ຺ຊາຍ ນີວຣຓຠາວໍ ¶ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ທູເຣ ສນ຺ໂຕ ປກາສນ຺ຕິ (ຘ. ປ. ໓໐໔; ເນຕ຺ຕິ. ໑໑), ຣຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຖໍ ນ ຊານາຕີ’’ຕິ (ເນຕ຺ຕິ. ໑໑, ໒໗) ຄາຖາທ຺ວເຍນາປິ ອນຸຄີຕິວິຈຍໍ ທສ຺ເສຕີຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.
ຣູປາວຈຣາຕິ ຣູປາວຈຣສຕ຺ຕາ. ວິປຣິຓາມທຸກ຺ຂຕາຍ ມຸຈ຺ຈນສ຺ສ ກາຣຓວຈນນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຍໂຕ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໂຕ ມຸຈ຺ຈນໍ. ຕໍ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໍ ອນວເສສປຣິຍາທານວເສນ ສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂຕາຄຫເຓນ.
ເອກາຘາຣນ຺ຕິ ເອກວຕ຺ຖຸ ອຘິຏ຺ຐານໍ. ນິວາຣຓໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນໍ ປິຘານໍ ສມຸຈ຺ເຉໂທຕິ ອຕ຺ຖທ຺ວຍສ຺ສ ປຸຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ ‘‘ອເນກາຘາຣໍ ທສ຺ເສຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ນິວາຣຓສງ຺ຂາຕໍ ສໍວຣໍ…ເປ… ປິຘິຍ຺ຍນ຺ຕິ ປຈ຺ຉິຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ (ສຸ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໐໔໑; ຈູຬນິ. ອຏ຺ຐ. ໓). ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ ‘‘ນິວາຣຓສງ຺ຂາຕໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນໍ, ສໍວຣໍ, ປິຘານຎ຺ຈ ກເຖຫີ’’ຕິ.
‘‘ໂວທານ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ໂສຕານໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວິສຸທ຺ຘິ, ‘‘ວຸຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສມຸຈ຺ເຉທວິສຸທ຺ຘິ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ອາຫ ‘‘ປຸຈ຺ຉາຍ ທຸວິຘຕ຺ຖວິສຍຕໍ ວິວຣິຕຸໍ ‘ເອວ’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ຕຖາ ຈາຫ ‘‘ໂວທາຍຕິ…ເປ… ອຣິຍມຄ຺ໂຄ’’ຕິ.
ທິຏ຺ຐິມານາວິຊ຺ຊາໂສຕາປິ ຕຓ຺ຫາໂສຕານຸຄາຕິ ອາຫ ‘‘ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອນຸໂຣຘວເສນາ’’ຕິ. ອຸປຈາຣວເສນາຕິ ນິສ຺ສິຕຸປຈາຣວເສນ. ສພ຺ພສ຺ມາຕິ ຈກ຺ຂຸໂຕ ຍາວ ມນໂຕຕິ ສພ຺ພສ຺ມາ ທ຺ວາຣໂຕ. ສພ຺ພປ຺ປກາເຣນາຕ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາຍນມິຈ຺ຉາຠິນິເວສນອຸນ຺ນມນາທິປ຺ປກາເຣນ.
ຕເມວ ສຕິນ຺ຕິ ຍາຍໍ ສຕິ ປຸພ຺ພຠາເຄ ໂສຕານໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ ວຸຕ຺ຕາ, ຕເມວ ສຕິໍ. ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ໂສຕານໍ ສໍວຣໍ ປິຘານໍ ພ຺ຣູມິ. ຍສ຺ມາ ປນ ປິຘາຍິກາປິ ສຕິ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ປຎ຺ຎານຸຄາ, ປຎ຺ຎາກິຈ຺ຈເມເວຕ຺ຖ ອຘິກໍ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຎ຺ຎາເຍເຕ ປິຘີຍເຣ’’ຕິ.
ສໍວຣປິຘານານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສໍວຣສທ຺ເທນ ນິວາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ.
ຍສ຺ມິໍ ¶ ຍສ຺ມິໍ ອຣິຍມຄ຺ເຄ ອນຘິຄເຕ ຍໍ ຍໍ ອຠິສງ຺ຂາຣວິຎ຺ຎາຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣຫໍ, ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ອຘິຄເຕ ຕໍ ຕໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ອນຸປ຺ປາທນິໂຣເຘນ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ ສທ຺ຘິໍ ອຕ຺ຕນາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕນາມຣູເປນາຕິ ອາຫ ‘‘ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ນິໂຣເຘນ ສເຫວາ’’ຕິ. ອນຸປ຺ປາທນິໂຣໂຘ ຫິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ນິໂຣໂຘ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ ອນຸປາທິເສສນິພ຺ພານສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາຕິ. ອນຸສນ຺ຘີຍຕິ ເອເຕນາຕິ ອນຸສນ຺ຘິ, ອິຘ ປຸຈ຺ຉິຍມາໂນ ອຕ຺ໂຖ.
ສຫ ¶ ວິສເຍນ ທສ຺ເສຕຸນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສຈ຺ຈານິ ເອວ ວິສໂຍ. ປຫາຕພ຺ພສຠາວໍ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ, ຕສ຺ສ ວິສໂຍ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ. ‘‘ສໍໂຍຊນິເຍສຸ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ເມສຸ ອສ຺ສາທານຸປສ຺ສິໂນ ວິຫຣໂຕ ຕຓ຺ຫາ ປວຑ຺ຒຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໕໓, ໕໗) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຫາຍກສຠາວໍ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈໍ, ຕສ຺ສ ວິສໂຍ ນິໂຣຘສຈ຺ຈນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສຫ ວິສເຍນ…ເປ… ສຈ຺ເຈສູ’’ຕິ. ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ‘‘ສມຸທໂຍ ທ຺ວີສຸ ຠູມີສຸ ປຫີຍຕີ’’ຕິ ອາຣທ຺ຘໍ, ‘‘ທສ຺ສເນນ ຕີຓິ ສໍໂຍຊນານິ ປຫີຍນ຺ຕິ, ຠາວນາຍ ສຕ຺ຕ ສໍໂຍຊນານິ ປຫີຍນ຺ຕີ’’ຕິ ປນ ວິຠາຄວຈນເມວ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຫາຍກວິຠາຄມຸເຂນ ປຫາຕພ຺ພວິຠາຄໍ ທສ຺ເສຕຸ’’ນ຺ຕິ.
ນິຣວເສສກາມຣາຄພ຺ຍາປາທາ ຕຕິຍມຄ຺ເຄນ ປຫີຍນ຺ຕິ, ອິຕເຣ ຈຕຸຕ຺ຖມຄ຺ເຄນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິຕເຣຫິ ປນ ນິຣວເສສ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ກມ຺ມວິປາກວຏ຺ຏປ຺ປເຠເທນ ເຕຘາຕຸເກ ຠວຕ຺ຕເຍ. ສໍໂຍຊນວເສນາຕິ ສພ຺ພທາ ໂຍຊນວເສນ ພນ຺ຘນວເສນ.
໑໒. ອຄ຺ຄຜລຎາຓຕາຍ ເອກມ຺ປິ ສມານໍ ຕນ຺ນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ຂຍານຸປ຺ປາທາຣມ຺ມຓສ຺ສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓສ຺ສ ວເສນ ຜລໂວຫາເຣນ ທ຺ເວ ນາມານິ ລຠຕິ.
ໂສມນສ຺ສນາມລາໂຠ ອິມິນາ ອາຣມ຺ມຓສງ຺ເກເຕນາຕິ ຕທຕ຺ຖໍ ວິວຣນ຺ໂຕ ‘‘ຂເຍ…ເປ… ສມຎ຺ຎາຍາ’’ຕິ ອາຫ.
໑໓. ຕຄ຺ຄຫເຓເນວາຕິ ຜສ຺ສປຎ຺ຈມກປຎ຺ຈຣູປິນ຺ທ຺ຣິຍຄ຺ຄຫເຓເນວ. ສຫຈຣຓາທິນາຕິ ສຫຊາຕາທິອນນ຺ຕຣາທິປຈ຺ຈຍຠາເວນ ເຈວ ນິສ຺ສຍາຣມ຺ມຓາທິນາ ຈ. ‘‘ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສຫິຕຕາ ອວິສິຏ຺ຐຕາ ອິຘາຘິປ຺ເປຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອວິຠາເຄນ ຄຫຓີຍຠາວໍ ສນ຺ຘາຍາ’’ຕິ.
ກຖໍ ສມາຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຸປ຺ປາເທຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສຕິຄ຺ຄຫເຓນ ເຈຕ຺ຖ ປຣິຍຸຏ຺ຐານປ຺ປຫານໍ ອິຘາຘິປ຺ເປຕ’’ນ຺ຕິ. ນ ຫິ ສມາຘິນາ ປຣິຍຸຏ຺ຐານປ຺ປຫານໍ ສມ຺ຠວຕິ.
ປທຫຕິ ¶ ເອເຕນາຕິ ປຘານໍ, ວີຣິຍໍ. ເຕຕິ ວີຣິຍສງ຺ຂາຣາ. ເອກຣເສນາຕິ ຍຖາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ເອກຣສານິ ໂຫນ຺ຕິ, ເອວໍ ເອກຣສຠາເວນ ສຣຓໂຕ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ຕຖາ ປວຕ຺ຕິຍາ ເອວ ສຸຏ຺ຐຸ ວຕ ວີຣິຍໍ ວາເຫສີຕິ ໂຍຄິນາ ສງ຺ກປ຺ເປຕພ຺ພໂຕ ຕທຸປຄວີຣິຍວາຫນຏ຺ເຐນ ‘‘ສມ຺ປຫໍສນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ເອວໍ ເມ…ເປ… ເຫຕຸຠາວໂຕ’’ຕິ.
ອິທ຺ຘິສທ຺ທສ຺ສ ¶ ປຐໂມ ກຕ຺ຕຸອຕ຺ໂຖ, ທຸຕິໂຍ ກຣຓຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ, ປາທສທ຺ທສ຺ສ ເອໂກ ກຣຓຕ຺ໂຖ ເອວ. ປຊ຺ຊິຕພ຺ພາ ຈ ອິທ຺ຘີ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ຈ ອິຊ຺ຌນ຺ຕິ. ປຊ຺ຊິຕພ຺ພາ ຈ ອິທ຺ຘີ ປຊ຺ຊນກຣເຓນ ປາເທນ ສມານາຘິກຣຓາ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ‘‘ປຐເມນ ອຕ຺ເຖນ ອິທ຺ຘິ ເອວ ປາໂທ’’ຕິ ກຖໍ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ, ຕຖາ ອິທ຺ຘິກິຣິຍາກຣເຓນ ສາເຘຕພ຺ພາ ພຸທ຺ຘິສງ຺ຂາຕາ ອິທ຺ຘິ ປຊ຺ຊນກິຣິຍາກຣເຓນ ປຊ຺ຊິຕພ຺ພາຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ກຣຓານໍ ນ ສມານາຘິກຣຓຕາ ສມ຺ຠວຕີຕິ ‘‘ທຸຕິເຍນ ອຕ຺ເຖນ ອິທ຺ຘິຍາ ປາໂທ’’ຕິ ກຖໍ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸນ຺ຕິ ເຈ? ສກ຺ກາ, ປາທສ຺ສ ອິຊ຺ຌມານໂກຏ຺ຐາສ ອິຊ຺ຌນກຣຓູປາຍຠາວໂຕ. ອຖ ວາ ‘‘ປຐເມນ ອຕ຺ເຖນ ອິທ຺ຘິຍາ ປາໂທ, ທຸຕິເຍນ ອຕ຺ເຖນ ອິທ຺ຘິ ເອວ ປາໂທ ອິທ຺ຘິປາໂທ’’ຕິ ເອວໍ ໂຍຊນໂຕ. ກຖໍ? ອນນ຺ຕຣຕ຺ໂຖ ປຈ຺ຈາສຕ຺ຕິຎາເຍນ ອິຘ ປຐໂມຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ຕໂຕ ປຸຣິໂມ ທຸຕິໂຍຕິ.
‘‘ຉນ຺ທໍ ເຈ ຠິກ຺ຂຸ ອຘິປຕິໍ ກຣິຕ຺ວາ ລຠຕິ ສມາຘິ’’ນ຺ຕິອາທິ (ວິຠ. ໔໓໒) ວຈນໂຕ ຉນ຺ທສມາຘິປ຺ປຘານສງ຺ຂາຣສມນ຺ນາຄຕໍ ອິທ຺ຘິປາທໍ ຠາເວຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ຉນ຺ທາຘິປຕິ ສມາຘິ ຉນ຺ທສມາຘີຕິ ອຘິປຕິສທ຺ທໂລປໍ ກຕ຺ວາ ສມາໂສ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ອຘິປຕິສທ຺ທຕ຺ຖທສ຺ສນວເສເນວ ປນ ‘‘ຉນ຺ທເຫຕຸໂກ, ຉນ຺ທາຘິໂກ ວາ ສມາຘີ’’ຕິ ສມ຺ໂມຫວິໂນທນິຍໍ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໔໓໑) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ອິຘາປິ ຉນ຺ທາຘິປຕິ ສມາຘິ ຉນ຺ທສມາຘີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕໍ ປນ ຉນ຺ທໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສທ຺ຘາສີເສນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສທ຺ຘາຘິປເຕຍ຺ຍາ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອິທໍ ປຘານ’’ນ຺ຕິ ວາ ວີຣິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ວີຣິຍສທ຺ທາເປກ຺ຂາສຫິຕໍ ເອກວຈເນນ ວຕ຺ວາ ຈຕຸພ຺ພິຘສ຺ສປິ ວີຣິຍສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕພ຺ພຘມ຺ມວິຠາເຄນ ຈ ‘‘ອິເມ ສງ຺ຂາຣາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ປຘານຠູຕາ ສງ຺ຂາຣາຕິ ເອວໍ ສມາໂສ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສງ຺ຂຕສງ຺ຂາຣາທິນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖຎ຺ເຈຕ຺ຖ ປຘານຄ຺ຄຫຓໍ. ອຖ ວາ ຕໍ ຕໍ ວິເສສໍ ສງ຺ຂໂຣຕີຕິ ສງ຺ຂາໂຣ, ສພ຺ພມ຺ປິ ວີຣິຍໍ. ຕຕ຺ຖ ຈຕຸກິຈ຺ຈສາຘກໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ປຘານຄ຺ຄຫຓນ຺ຕິ ປຘານຠູຕາ ເສຏ຺ຐຠູຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ.
ວີຣິຍິທ຺ຘິປາທນິທ຺ເທເສ ‘‘ວີຣິຍສມາຘິປ຺ປຘານສງ຺ຂາຣສມນ຺ນາຄຕ’’ນ຺ຕິ (ວິຠ. ໔໓໕) ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວີຣິຍໍ ອາຄຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປຸຣິມໍ ສມາຘິວິເສສນໍ ‘‘ວີຣິຍາຘິປຕິ ສມາຘິ ວີຣິຍສມາຘີ’’ຕິ, ທຸຕິຍໍ ສມນ຺ນາຄມງ຺ຄທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ທ຺ເວ ເອວ ຫິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສມນ຺ນາຄມງ຺ຄານິ ສມາຘິ, ປຘານສງ຺ຂາໂຣ ຈ. ຉນ຺ທາທໂຍ ¶ ສມາຘິວິເສສນານິ. ປຘານສງ຺ຂາໂຣ ປນ ປຘານວຈເນເນວ ວິເສສິໂຕ, ນ ຉນ຺ທາທີຫີຕິ ນ ອິຘ ວີຣິຍາຘິປຕິຕາ ປຘານສງ຺ຂາຣສ຺ສ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫຕິ. ວີຣິຍຎ຺ຈ ສມາຘິໍ ວິເສເສຕ຺ວາ ຐິຕເມວ ສມນ຺ນາຄມງ຺ຄວເສນ ¶ ປຘານສງ຺ຂາຣວຈເນນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ນາປິ ທ຺ວີຫິ ວີຣິເຍຫິ ສມນ຺ນາຄໂມ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ຉນ຺ທາທີຫິ ວິສິຏ຺ໂຐ ສມາຘິ ຕຖາ ວິສິຏ຺ເຐເນວ ເຕນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ປຘານສງ຺ຂາໂຣ, ເສສຘມ຺ມາ ຈ, ຕສ຺ມາ ສມາຘິວິເສສນານໍ ວເສນ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ອິທ຺ຘິປາທາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ວິເສສນຠາໂວ ຈ ຉນ຺ທາທີນໍ ຕໍຕໍອປສ຺ສຍນວເສນ ໂຫຕີຕິ ຉນ຺ທສມາຘິ…ເປ… ອິທ຺ຘິປາທນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ນິສ຺ສຍຕ຺ເຖປິ ປາທສທ຺ເທນ ອຸປາຍຕ຺ເຖນ ຉນ຺ທາທີນໍ ອິທ຺ຘິປາທຕາ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫຕິ. ຕຖາ ຫິ ອຠິຘມ຺ເມ ອຸຕ຺ຕຣຈູຬຠາຊນີເຍ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ອິທ຺ຘິປາທາ ຉນ຺ທິທ຺ຘິປາໂທ’’ຕິອາທິນາ (ວິຠ. ໔໕໗) ຉນ຺ທາທີນເມວ ອິທ຺ຘິປາທຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ປຎ຺ຫາປຸຈ຺ຉເກ ຈ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ອິທ຺ຘິປາທາ – ອິຘ ຠິກ຺ຂຸ ຉນ຺ທສມາຘີ’’ຕິ (ວິຠ. ໔໖໒) ອາຣຠິຕ຺ວາປິ ປຸນ ຉນ຺ທາທີນໍເຍວ ກຸສລາທິຠາໂວ ວິຠຕ຺ໂຕ. ອຸປາຍິທ຺ຘິປາທທສ຺ສນຕ຺ຖເມວ ຫິ ນິສ຺ສຍິທ຺ຘິປາທທສ຺ສນໍ ກຕໍ. ອຎ຺ຎຖາ ຈຕຸພ຺ພິຘຕາວ ນ ໂຫຕີຕິ. ອຍເມຕ຺ຖ ປາຬິວເສນ ອຕ຺ຖວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ.
ຕທງ຺ຄສມຸຈ຺ເຉທນິສ຺ສຣຓວິເວກນິສ຺ສິຕຕ຺ຕໍ ວຕ຺ວາ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິວິເວກນິສ຺ສິຕສ຺ສ ອວຈນໍ ‘‘ຉນ຺ທສມາຘິ…ເປ… ອິທ຺ຘິປາທໍ ຠາເວຕີ’’ຕິ (ວິຠ. ໔໓໒) ຠາເວຕພ຺ພານໍ ອິທ຺ຘິປາທານໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຠາວິຕິທ຺ຘິປາທສ຺ສ ຫິ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພາ ຜລປຣິຍາປນ຺ນາ ອິທ຺ຘິປາທາຕິ.
ໂວສ຺ສຄ຺ຄສທ຺ໂທ ປຣິຈ຺ຈາຄຕ຺ໂຖ, ປກ຺ຂນ຺ທນຕ຺ໂຖ ຈາຕິ ໂວສ຺ສຄ຺ຄສ຺ສ ທຸວິຘຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ປກາເຣນາຕິ ຕທງ຺ຄສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປກາເຣນ, ຕນ຺ນິນ຺ນຠາວາຣມ຺ມຓປ຺ປກາເຣນ ຈ. ປຣິຓມນ຺ຕໍ ວິປສ຺ສນກ຺ຂເຓ.
໑໔. ປຸພ຺ພຠາຄປຎ຺ຎາຍາຕິ ເອກາວຊ຺ຊນນານາວຊ຺ຊນວີຖີສຸ ປວຕ຺ຕອຸປຈາຣປຎ຺ຎາຍ. ອຘິຄມປຎ຺ຎາຍາຕິ ອປ຺ປນາປຎ຺ຎາຍ. ປຸນ ປຸພ຺ພຠາຄປຎ຺ຎາຍາຕິ ນານາວຊ຺ຊນຸປຈາຣປຎ຺ຎາຍ, ປຏິສນ຺ຘິປຎ຺ຎາຍ ວາ. ອຸປຈາຣປຎ຺ຎາຍາຕິ ເອກາວຊ຺ຊເນ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ວາ ປວຕ຺ຕອຸປຈາຣປຎ຺ຎາຍ.
ປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊນວິຈໂຍປີຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕາຍ ປຸຈ຺ຉາຍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນວິຈໂຍປິ. ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນາຕິ ອທິຏ຺ຐໂຊຕນາ, ວິມຕິຈ຺ເຉທນາ ຈາຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍານຸຄມເນນ.
໑໕. ເສເຂ ¶ ອເສເຂຕິ ເສກ຺ເຂ ອຣິຍປຸຄ຺ຄເລ, ອເສກ຺ເຂ ອຣິຍປຸຄ຺ຄເລ. ວິປສ຺ສນາປຸພ຺ພງ຺ຄມປ຺ປຫາເນຕິ ວິປສ຺ສນໍ ປຸເຣຈາຣິກໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕກິເລສປ຺ປຫາເນ, ປຫານາຠິສມເຍຕິ ອຕ຺ໂຖ.
‘‘ຍໍ ¶ ອນິຈ຺ຈໍ ທຸກ຺ຂໍ ອນຕ຺ຕາ’’ຕິ ປາຬິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຸນ ‘‘ຍໍ ອນິຈ຺ເຈ ທຸກ຺ເຂ ອນຕ຺ຕນີ’’ຕິ ວຈນໍ ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ປຐນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ.
ເສສສໍກິເລສໂວທານຘມ຺ມາຕິ ເຄຘໂຕ ອວສິຏ຺ຐສໍກິເລສຘມ຺ມາ ຈ ສພ຺ພໂວທານຘມ຺ມາ ຈ. ອຠາເວນາຕິ ອຠາວເນນ ອຠາວກຣເຓນ.
ປໂຍຄປຣກ຺ກມນ຺ຕິ ຠຸສໍ ໂຍໂຄ ປໂຍໂຄ, ປໂຍໂຄວ ປຣກ຺ກໂມ ປໂຍຄປຣກ຺ກໂມ, ຈິຕ຺ຕໍ. ອຸກ຺ຂິປຕີຕິ ໂກສຊ຺ຊປກ຺ເຂ ປຕິຕຸໍ ອເທນ຺ໂຕ ກຸສລປກ຺ເຂ ອຸທ຺ຘໍ ຂິເປນ຺ໂຕ ວິຍ ປວຕ຺ຕຕິ. ປຘານວີຣິຍນ຺ຕິ ອກຸສລານໍ ອນຸປ຺ປາທນຏ຺ເຐນ ອຸຕ຺ຕມວີຣິຍໍ. ໂຍເຊຕພ຺ພານີຕິ ‘‘ອາເສວມາໂນ ວາຍມຕີ’’ຕິອາທິນາ ໂຍເຊຕພ຺ພານິ. ອນຸປ຺ປນ຺ນາຕິ ອວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອາປນ຺ນານນ຺ຕິ ຠູມິລທ຺ຘາຣມ຺ມຓາຘິຄ຺ຄຫິຕາວິກ຺ຂມ຺ຠິຕາສມຸຄ຺ຆາຏິຕຸປ຺ປນ຺ນານໍ.
໑໖. ‘‘ອຏ຺ຐມກສ຺ສ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ປຐມມຄ຺ເຄ ສທ຺ຘາທໂຍ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍຄ຺ຄຫຓຎ຺ຈ ປາຬິຍໍ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.
ອສຸຠານຸປສ຺ສນາ ກາຍານຸປສ຺ສນາສຕິປຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສຕິປຏ຺ຐານຠາວນາຍ ສຸນິຄ຺ຄຫິໂຕ ກາມວິຕກ຺ໂກ’’ຕິ. ສມາຘິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ກາມວິຕກ຺ກມ຺ປິ ນິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ເອວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອນວຊ຺ຊສຸຂປທຏ຺ຐາເນນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ‘‘ກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສຸ ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍ’’ຕິອາທິນາ ຘມ຺ມຈ຺ຉນ຺ທໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ວີຣິຍຈ຺ຉນ຺ໂທ ຂນ຺ຕິໍ ປຣິພ຺ຣູເຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອນວຊ຺ຊຘມ຺ມານໍ ອຸປກາຣກຘມ຺ມາເສວນໍ ວິຍ ອນຸປກາຣກຘມ຺ມປຣິວຊ຺ຊນມ຺ປິ ປຎ຺ຎານິເສວເນເນວ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສມາຘິອາທີນ’’ນ຺ຕິອາທິ.
໑໗. ສພ຺ພຘມ຺ມາຘິຏ຺ຐານໍ ເທສນໍ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐາເນນ ວິຠຊິຕຸໍ ‘‘ໂລໂກ ນາມາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສພ຺ພຘມ຺ມານນ຺ຕິ…ເປ… ທສ຺ເສຕຸ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ມຫຄ຺ຄຕຘມ຺ເມສຸ ຐານໍ ຕໍສມ຺ປາທນາວ. ຕຖາ ເສເສສຸ. ວຑ຺ຒິຍມາເນສູຕິ ຍຖາ ວິມຸຕ຺ຕິໍ ປຣິປາຈຍນ຺ຕິ, ເອວໍ ພ຺ຣູຫິຍມາເນສຸ.
ທສ຺ສນປຣິຎ຺ຎາຕິ ຣູປາຣູປຘມ຺ມານໍ ສລກ຺ຂຓໂຕ, ປຈ຺ຈຍໂຕ ຈ ປຣິຊານນາ. ເຕນາຫ ‘‘ຎາຕປຣິຎ຺ຎາ’’ຕິ. ປຏິປກ຺ຂວິຘມເນນ ສທ຺ຘິໍ ລກ຺ຂຓຕ຺ຕຍວິຠາວນາ ອິຘ ‘‘ຠາວນາປຣິຎ຺ຎາ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ອາຫ ‘‘ຠາວນາ…ເປ… ປຣິຎ຺ຎາ ຈາ’’ຕິ ¶ . ທສ຺ສນຕ຺ຖາ ປຣິຎ຺ຎາ ທສ຺ສນປຣິຎ຺ຎາ, ຠາວນຕ຺ຖາ ປຣິຎ຺ຎາ ຠາວນາປຣິຎ຺ຎາຕິ ເອວໍ ວາ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.
ກກ຺ຂຬຜຸສນາທີຕິ ¶ ກກ຺ຂຬາທິຜຸສນາທິ. ອຠິຊານິຕ຺ວາຕິ ອຠິຎ຺ຎາຍ ປຎ຺ຎາຍ ຊານິຕ຺ວາ, ຐິຕສ຺ສ ອຠິຊານນເຫຕຸ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ໂຖຕິ ຜລໍ. ນໂຍຕິ ວຸຕ຺ຕນໂຍ.
‘‘ຍໍ ອສງ຺ຂຕ’’ນ຺ຕິປິ ປຐນ຺ຕິ. ຈຕຸນຍໂກວິໂທຕິ ເອກຕ຺ຕນານຕ຺ຕາທິນຍຈຕຸກ຺ເກ ນິປຸໂຓ. ເທສນາຍຸຕ຺ຕິກຸສໂລຕິ ຘມ຺ມານໍ ເທສນາວິຘິມ຺ຫິ ກຸສໂລ.
ສທິສີ ກາຕພ຺ພາ ສໍສນ຺ທນວເສນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອາເນຕພ຺ພາ ‘‘ອຍໍ ເທສນາ ອິມາຍ ເທສນາຍ ເອວໍ ສໍສນ຺ທຕີ’’ຕິ. ອຕ຺ຖໂຕ ອເປຕນ຺ຕິ ອຍຸຕ຺ຕຕ຺ຖໍ. ອສມ຺ພນ຺ຘຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອສມ຺ພນ຺ຘປທຕ຺ຖໍ. ນນຸ ປຏ຺ຐານວິຈາໂຣ ນຍວິຈາໂຣ ວິຍ ຫາເຣຫິ ອສມ຺ມິສ຺ໂສ ວິຈາຣຓນ຺ຕໂຣຕິ ໂຈທນໍ ມນສິ ກຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ຍສ຺ມາ ປນາ’’ຕິອາທິ. ອິຘ ນິກ຺ຂິຕ຺ໂຕຕິ ອິຘ ສຸຕ຺ຕວິຈເຍ ສຸຕ຺ຕຕ຺ຖວິຈາຣຠາວໂຕ ນິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ, ເອເຕນ ວາ ປຏ຺ຐານສ຺ສ ຫາຣນ຺ໂຕຄຘຠາວທສ຺ສເນເນວ ມູລປທານໍ ວິຍ ປຏ຺ຐານສ຺ສ ປທຕ຺ຖນ຺ຕຣາຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.
ອິມສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ສໍວຓ຺ຓິຍມານສຸຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ກສ຺ມິໍ ວາ ປເທຕິ ສໍວຓ຺ຓິຍມານໍ ຄາຖໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ຕພ຺ພິຈເຍນາຕິ ປຸຈ຺ຉາທິວິຈເຍນ, ອສ຺ສາທາທິວິຈເຍນ ຈ.
ວິຈຍຫາຣວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໓. ຍຸຕ຺ຕິຫາຣວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ
໑໘. ເອວເມຕສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ນ ຄເຫຕພ຺ໂພ, ເອວໍ ປນ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ອຄ຺ຄເຫຕພ຺ພຄເຫຕພ຺ພານໍ ອຕ຺ຖານໍ ວິຊຫນຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖາຍ ຍຸຕ຺ຕາຍຸຕ຺ຕິວິຈາຣຓາຍໍ ວຊ຺ເຊຕພ຺ເພສຸ ຕາວ ປຐມໍ ປຏິປຕ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອຕຖາກາເຣນ ຄຍ຺ຫມານາ ສຸຕ຺ຕຕ຺ຖາ ວິສໂຍ’’ຕິ ຍຖາ ‘‘ວາມໍ ມຸຎ຺ຈ, ທກ຺ຂິຓໍ ຄຓ຺ຫາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໔໙໘; ວິສຸທ຺ຘິ. ມຫາຏີ. ໑.໑໔; ສໍ. ນິ. ຏີ. ໑.໑.໒໑໓). ວຊ຺ເຊຕພ຺ພຠາວໂຕ ຫິ ສຸຕ຺ຕປເທຫິ ສຸຕ຺ຕຕ຺ເຖ ¶ ວິເວຈິເຕ ຄເຫຕພ຺ພຠາໂວ ຈ ອວສິຏ຺ໂຐ ໂຫຕິ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ເມຕ຺ຕາວິຫາຣສ຺ສ ສໂຕ ພ຺ຍາປາໂທ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຍາທາຍ ຐສ຺ສຕີ’ຕິ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ ເທສນາ, ‘ພ຺ຍາປາໂທ ປຫານໍ ອພ຺ຠຕ຺ຖໍ ຄຈ຺ຉຕີ’ຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ ເທສນາ’’ຕິ (ເນຕ຺ຕິ. ໒໑).
ຍຸຕ຺ຕິນິທ຺ຘາຣເຓນ ¶ ອຍຖາສຠາວໂຕ ວິເວຈິຕ຺ວາ ຍຖາສຠາວໂຕ ຘມ຺ມສ຺ສ ຄຫຓກາຣຓານິ ກເຖນ຺ໂຕ ‘‘ມຫນ຺ຕາ ອປທິສິຕພ຺ພາ ເອເຕສນ຺ຕິ ມຫາປເທສາ’’ຕິ ອິມມຕ຺ຖມາຫ ‘‘ພຸທ຺ຘາທໂຍ’’ຕິອາທິນາ. ປຕິຏ຺ຐານານີຕິ ປຕິຏ຺ຐານສາຘນານິ. ເສເສສູຕິ ສງ຺ຆາປເທສາທີສຸ. ປຐມຕ຺ໂຖ ເອວ ຫິ ອິຘ ປາຬິ ອາຄໂຕ, ວິນິຈ຺ຉຍເນ ກາຣຓໍ ມຫາປເທໂສຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສຸຕ຺ໂຕຕຣຓາທີຕິ ອາທິສທ຺ເທນ ສຸຕ຺ຕາໂນຕຣຓາທິປິ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ. ສຸຕ຺ໂຕຕຣຓວິນຍສນ຺ທສ຺ສນານິ ຫິ ເກນຈິ ຍຖາຠຕສ຺ສ ຄນ຺ຖສ຺ສ ‘‘ຘມ຺ໂມ’’ຕິ ວິນິຈ຺ຉຍເນ ກາຣຓໍ. ສຸຕ຺ຕາໂນຕຣຓວິນຍາສນ຺ທສ຺ສນານິ ‘‘ອຘມ຺ໂມ’’ຕິ. ຍທິ ເອວນ຺ຕິ ຍທິ ຍຖາຠຕສ຺ສ ຄນ຺ຖສ຺ສ ສຸຕ຺ຕວິນເຍຫິ ສໍສນ຺ທນໍ ‘‘ຘມ຺ໂມ’’ຕິ, ອສໍສນ຺ທນໍ ‘‘ອຘມ຺ໂມ’’ຕິ ວິນິຈ຺ຉຍກາຣຓໍ, ເອວໍ ສນ຺ເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມ຺ປທີຍຕິ ຎາປີຍຕິ ຘມ຺ໂມ ເອເຕຫີຕິ ສມ຺ປທາຍາ, ອກ຺ຂາຕາໂຣ.
ວິນີຍນ຺ຕິ ຣາຄາທໂຍ ເອເຕນາຕິ ວິນໂຍ, ກາຣຓໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຣາຄາທິວູປສມນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ກິໍ ປນ ຕໍ? ສາຘິຏ຺ຐານສມຖວິປສ຺ສນາທິຘມ຺ມາ. ເຍ ປຣໂຕ ‘‘ເຕຈຕ຺ຕາລີສໍ ໂພຘງ຺ຄມາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ (ເນຕ຺ຕິ. ໒໔) ວກ຺ຂຕິ.
ວິນຍມຫາປເທສາ ກປ຺ປິຍານຸໂລມໂຕ ອນຸໂລມກປ຺ປິຍໍ ນາມ, ຕໍສທິສຕາຍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕມຫາປເທສາປິ ອນຸໂລມກປ຺ປິຍນ຺ຕິ ອຏ຺ຐກຖາໂວຫາໂຣ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍໍ ອນຸໂລມກປ຺ປິຍນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ.
ຍທິປິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປວຕ຺ຕາ ຠຄວໂຕ ປກິຓ຺ຓກເທສນາ ອຏ຺ຐກຖາ, ສາ ປນ ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫເກຫິ ເຕປິຏກໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ສງ຺ຄາຍິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນານຸຣູເປນ ວາຈນາມຄ຺ຄໍ ອາໂຣປິຕຕ຺ຕາ ອາຈຣິຍວາໂທ ນາມ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອາຈຣິຍວາໂທ ນາມ ອຏ຺ຐກຖາ’’ຕິ. ຕິສ຺ໂສປິ ສງ຺ຄີຕິໂຍ ອາຣຸຬ຺ໂຫ ເອວ ຫິ ພຸທ຺ຘວຈນສ຺ສ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນາຠູໂຕ ກຖາມຄ຺ໂຄ ປຈ຺ຉາ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິເຍຫິ ມຫາເຖເຣຫິ ສີຫຬຠາສາຍ ຐປິໂຕ. ອຕ຺ຕໂນມຕິ ເຖຣວາໂທ. ສເມນ຺ຕເມວ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ຍຖາ ປາຬິຍາ ສໍສນ຺ທຕິ ¶ , ເອວໍ ມຫາປເທສໂຕ ອຕ຺ຖາ ອຸທ຺ຘຣິຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ປມາທປາຐວເສນ ອາຈຣິຍວາທສ຺ສ ກທາຈິ ປາຬິຍາ ອສໍສນ຺ທນາປິ ສິຍາ, ໂສ ນ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ສຸຕ຺ເຕນ ສເມນ຺ໂຕ ເອວ ຄເຫຕພ຺ໂພ’’ຕິ.
ຈຕູຫິ ມຫາປເທເສຫິ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ຈຕູຫິ ມຫາປເທເສຫິ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ອິທານິ ຕໍ ອວິຣຸຊ຺ຌນາກາຣໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເຍນ ເຍນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸຕ຺ໂຕຕຣຓາທິ ເອວ ເຫຕ຺ຖ ກາຣຓໍ. ຕສ຺ສ ຈ ອເນກາກາຣຕາຍ ‘‘ປກາເຣນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ສໍວຓ຺ຓິຍມາເນ ສຸຕ຺ເຕ ສໍວຓ຺ຓນາວເສນ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ¶ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອາຠເຕນາຕິ ອານີເຕນ. ສຸຕ຺ຕໂຕຕິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຣໂຕ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ – ເກນຈິ ປສງ຺ເຄນ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຣໂຕ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ອານີເຕນ ສຸຕ຺ຕປເທນ ສຸຕ຺ໂຕຕຣຓາທິນາ, ກາຣຓປ຺ປກາເຣນ ຈ ຈຕຸມຫາປເທສາວິໂຣເຘນ ສໍວຓ຺ຓິຍມາເນ ສຸຕ຺ເຕ ສໍວຓ຺ຓນາວເສນ ອຕ຺ຖຊາຕໍ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ເຕນ…ເປ… ກາຕພ຺ພາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍຸຕ຺ຕິຫາຣໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາຕິ ຍຸຕ຺ຕິນິທ຺ຘາຣຓວເສນ ອຍໍ ຍຸຕ຺ຕິຫາໂຣ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ອຖ ວາ ຍຸຕ຺ຕິຫາຣໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາຕິ ອິມິນາ ຫາເຣນ ວກ຺ຂມານນເຍນ ຍຸຕ຺ຕິຄເວສນໍ ກຕ຺ວາ ຕາຍ ຍຸຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ພຫາຣໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ລກ຺ຂຓຎ຺ເຫຕໍ ຍຸຕ຺ຕິຄເວສນາຍ, ຍທິທໍ ຍຸຕ຺ຕິຫາໂຣ. ເຕນາຫ ‘‘ສພ຺ເພສໍ ຫາຣານໍ, ຍາ ຠູມີ, ໂຍ ຈ ໂຄຈໂຣ ເຕສໍ. ‘‘ຍຸຕ຺ຕາຍຸຕ຺ຕປຣິກ຺ຂາ’’ຕິ (ເນຕ຺ຕິ. ໔), ‘‘ອິມາຍ ຍຸຕ຺ຕິຍາ ອຎ຺ຎມຎ຺ເຎຫິ ກາຣເຓຫິ ຄເວສິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ເນຕ຺ຕິ. ໒໐) ຈ.
໑໙. ຍທິ ວາ ສພ຺ພານິ ປທານິ ເອກໍ ອຕ຺ຖໍ ອຠິວທນ຺ຕີຕິ ໂຍຊນາ.
໒໐. ຊຣາຍໍ ຐິຕສ຺ສ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕນ຺ຕິ ຐິຕສ຺ສ ຍໍ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ ອຎ຺ຎຖາຠາໂວ, ອຍໍ ຊຣາ ນາມ. ຂຓິກມຣຓໍ ຂຓິກນິໂຣໂຘ. ສມຸຈ຺ເຉທມຣຓໍ ຂີຓາສວານໍ ຂນ຺ຘປຣິນິພ຺ພານໍ.
ເກວລສ຺ສາຕິ ຊຣາຍ ອມິສ຺ສສ຺ສ. ອຎ຺ຎາວ ຊຣາ, ອຎ຺ຎໍ ມຣຓນ຺ຕິ ‘‘ປຏິຎ຺ຎາຕສ຺ສ ເກວລສ຺ສ ມຣຓສ຺ສ ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ’’ຕິ ເຫຕຸ. ຍຖາ ຕໍ ເທວານນ຺ຕິ ສທິສູທາຫຣຓໍ, ວິສທິສູທາຫຣຓໍ ປນ ອິທ຺ຘິປາທາທໂຍ, ອນ຺ວຍພ຺ຍຕິເຣກາ ຄເຫຕ຺ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພາ.
ເຕຫີຕິ ¶ ຊຣາມຣເຓຫິ.
‘‘ຊີຣຓຠິຊ຺ຊນສຠາວາ’’ຕິ ອິມິນາ ເລເສນ ຕຓ຺ຫາຊຣາມຣຓານໍ ອນຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ໂຍເຊຕິ. ຍທິປິ ‘‘ອຎ຺ຎາ ຕຓ຺ຫາ, ອຎ຺ຎາ ຊຣາ, ອຎ຺ຎໍ ມຣຓ’’ນ຺ຕິ ສິທ຺ໂຘວາຍມຕ຺ໂຖ, ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນ ອິທ’’ນ຺ຕິອາທິ, ຕຖາປິ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍປຣິຫາຣາຍໍ ໂຈທນາຕິ ອຊ຺ຌາຣຸຬ຺ຫໍ ຕຕ຺ຖ ໂທສໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍທິ ຈ ຍຖາ ຊຣາມຣຓ’’ນ຺ຕິ ປາຬິປວຕ຺ຕານິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍທິ…ເປ… ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ ອາຫ. ຠາໂວຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອເຕສນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາຊຣາມຣຓານໍ.
‘‘ອິມາຍ ຍຸຕ຺ຕິຍາ ອຎ຺ຎມຎ຺ເຎຫິ ກາຣເຓຫິ ຄເວສິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຈ ເກຈິ ປຐນ຺ຕິ, ພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕປິ ຄເວສິຕພ຺ພໍ, ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖມ຺ປີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕເມວ ພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ປາຬິຍໍ ‘‘ສລ຺ໂລຕິ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິເມສນ຺ຕິ ສລ຺ລຘູປາຍນານໍ. ອິຈ຺ຉາວິປຣິຍາເຍຕິ ¶ ອິຈ຺ຉິຕາລາເຠ, ອປ຺ປຈ຺ຈຍສມວາເຍ ວາ. ອິທມ຺ປິ ສມຕ຺ຖນໍ ໂຫຕິ ຍຖາຘິປ຺ເປຕສ຺ສ ອຎ຺ຎຕ຺ຖສ຺ສ ພ຺ຍຕິເຣກທສ຺ສນຠາວໂຕ. ຊຣາມຣຓວິປຣິຍາເຍຕິ ຊຣາມຣເຓ ອສຕິ. ນ ຫິ ຍຖາຘິປ຺ເປຕຊຣາມຣຓາຠາເວ ຕຓ຺ຫາ ນ ໂຫຕີຕິ.
ທ຺ວິຘາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ທ຺ວິປ຺ປກາເຣນ ວຸຕ຺ຕາ, ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວາ ວຸຕ຺ຕາ. ຍໍ ອິທໍ…ເປ… ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ວາ ອຠິລປນນ຺ຕິ ເອວໍ ກິຣິຍາປຣາມສນໍ ໂຍເຊຕພ຺ພນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວິເສໂສຕິ ອຍໍ ເອຕາສໍ ອິຈ຺ຉາຕຓ຺ຫານໍ ປກຕິສງ຺ຂາໂຕ ວິເສໂສ. ‘‘ທ຺ວີຫິ ນາເມຫີ’’ຕິປິ ປາຬິ. ຍທິປິ ເອວນ຺ຕິ ກາມໍ ວິສຍວິເສເສສຸ ເອວໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕອວຕ຺ຖາວິເສເສນ ອິຈ຺ຉາຕຓ຺ຫານໍ ອຕ຺ຖິ ກາຈິ ເຠທມຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຠາວໂຕ ປນ ເຠໂທ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຖາປີ’’ຕິ ອາຫ.
ອິຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ກາເມນ຺ຕິ. ຕຓ຺ຫາຍນາ ປາຕຸກາມຕາ. ສນ຺ຕາປນຏ຺ເຐນາຕິ ປຣິທຫນຠາເວນ. ອາກຑ຺ຒນຏ຺ເຐນາຕິ ອວຫຣຓຏ຺ເຐນ. ສຣິຕານີຕິ ຣາຄວເສນ ອລ຺ລານິ. ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕປີຕິວເສນ ສິນິທ຺ຘານິ ສິເນຫິຕານິ. ວິສຕ຺ຕິກາຕິ ວິຕ຺ຖຕາ ຣູປາທີສຸ ເຕຠູມກຘມ຺ເມສຸ ພ຺ຍາປນວເສນ. ວິສຏາຕິ ປຸຣິມເວວຈນເມວ ຕ-ກາຣສ຺ສ ຏ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິສາລາຕິ ວິປຸລາ. ວິສກ຺ກຕີຕິ ປຣິສກ຺ກຕິ ສຫຕິ. ຣຕ຺ໂຕ ຫິ ຣາຄວຕ຺ຖຸນາ ປາເທນ ຕາຬິຍມາໂນປິ ສຫຕິ. ‘‘ໂອສກ຺ກນໍ, ວິປ຺ຜນ຺ທນໍ ວາ ວິສກ຺ກນ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອນິຈ຺ຈາທິກໍ ນິຈ຺ຈາທິໂຕ ¶ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີ ວິສໍວາທິກາ ໂຫຕິ. ວິສໍຫຣຕີຕິ ຕຖາ ຕຖາ ກາເມສຸ ອານິສໍສໍ ທສ຺ເສນ຺ຕີ ວິວິເຘຫິ ອາກາເຣຫິ ເນກ຺ຂມ຺ມາຠິມຸຂປ຺ປວຕ຺ຕິໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ ສໍຫຣຕິ ສໍຂິປຕິ. ວິສໍ ວາ ທຸກ຺ຂໍ, ຕໍ ຫຣຕິ, ວຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸກ຺ຂນິພ຺ພຕ຺ຕກສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ເຫຕຸຠາວໂຕ ວິສມູລາ, ວິສໍ ວາ ທຸກ຺ຂາທິເຠທາ ເວທນາ ມູລໍ ເອຕາຍາຕິ ວິສມູລາ, ທຸກ຺ຂສມຸທຍຕ຺ຕາ ວິສໍ ຜລໍ ເອຕິສ຺ສາຕິ ວິສຜລາ. ຣູປາທິທຸກ຺ຂສ຺ເສວ ປຣິໂຠໂຄ ເອຕາຍ, ນ ອມຕສ຺ສາຕິ ວິສປຣິໂຠຄາ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ນິຣຸຕ຺ຕິວເສນ ປທສິທ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ. ໂຍ ປເນຕ຺ຖ ປຘາໂນ ອຕ຺ໂຖ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ປຸນ ‘‘ວິສຕາ ວາ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.
ສິເນຫນໍ ເປມກຣຓໍ. ພນ຺ຘນຏ຺ເຐນາຕິ ສໍໂຍຊນຏ຺ເຐນ. ອາສີສນຏ຺ເຐນາຕິ ອິຈ຺ຉນຏ຺ເຐນ. ອຠິນນ຺ທນຏ຺ເຐນາຕິ ອສ຺ສາທນຏ຺ເຐນ, ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນຏ຺ເຐນ ວາ.
໒໑. ອນຠິຣຕີຕິ ອຸກ຺ກຓ຺ຐາ. ຎາຓນິພ຺ພິທາຕິ ນິພ຺ພິທານຸປສ຺ສນາ. ຍຖາ ຈ ທຸກ຺ຂູ…ເປ… ຈາເຣສຸ ຍຸຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ໂຍຊນາ.
ສຸຂາປຏິປທາທນ຺ຘາຠິຎ຺ຎາ ¶ ສຸຂາປຏິປທາຂິປ຺ປາຠິຎ຺ຎາ ສຸຂາປຏິປທາທໂຍ. ໂຍ ທຸກ຺ຂາຍ ປຏິປທາຍ ວິເສສໍ ອຘິຄນ຺ຕຸໍ ຠພ຺ໂພ, ຕສ຺ສ ສຸຂາປຏິປທາໂຍຄ຺ຍສ຺ສ ວິຍ ກຣິຍມານາ ຘມ຺ມເທສນາ ວິເສສາວຫາ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ສາ ນ ຍຸຕ຺ຕາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຣາຄຈຣິໂຕ’’ຕິອາທິນາ. ຣາຄຈຣິຕສ຺ສ ຕຖາ ຕຖາ ກາມານໍ ອາທີນວໍ, ໂອກາຣໍ, ສໍກິເລສໍ, ເນກ຺ຂມ຺ເມ ອານິສໍສຎ຺ຈ ອວິຠາເວຕ຺ວາ ອາທິໂຕ ວິປສ຺ສນາກຖາວ ກຣິຍມານາ ນ ວິເສສາວຫາ ໂຫຕິ ອາສຍສ຺ສ ອໂສຘິຕຕ຺ຕາຕິ ເອຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ປາຬິຍໍ ‘‘ວິປສ຺ສນາ…ເປ… ເທສນາ’’ຕິ ອາຫາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເສສປເທສຸປີຕິ ຍຖາ ‘‘ຣາຄຈຣິຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ຣາຄຈຣິຕໂກຏ຺ຐາສວເສນ ປາຬິຍໍ ເທສນາຍ ອຍຸຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ອິມິນາ ນເຍນ ເສສປເທສຸປິ ໂທສຈຣິຕໂກຏ຺ຐາສາທີສຸປິ ‘‘ໂທສຈຣິຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອສຸຠໍ ເທເສຍ຺ຍາ’’ຕິອາທິນາ ປາຬິຍໍ ອວຸຕ຺ໂຕປິ ຍຖາສມ຺ຠວມຕ຺ໂຖ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ກສ຺ມາ ປນ ຍຸຕ຺ຕິຫາເຣ ອຍຸຕ຺ຕິນິທ຺ຘາຣຓາ ກຕາຕິ ໂຈທນໍ ມນສິ ກຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ເອຕ຺ຖ ຈາ’’ຕິອາທິ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍຕິ ເສເສສຸປິ ໂທສຈຣິຕາທິວເສນ ນິທ຺ຘາຣິເຕສຸ ອຍຸຕ຺ຕິຄເວສເນສຸ ອຍເມວ ອຸປາໂຍ. ອນຸໂລມປ຺ປຫານ’’ນ຺ຕິປິ ປາຬິ, ໂສ ເອວຕ຺ໂຖ.
‘‘ຍາວຕິກາ ¶ ຎາຓສ຺ສ ຠູມີ’’ຕິ ເອເຕນ ຍຸຕ຺ຕິຫາຣສ຺ສ ມຫາວິສຍຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ກສ຺ມາ ປນາຍໍ ມຫາວິສໂຍຕິ? ຍຸຕ຺ຕິວິຈາຣຠາວໂຕ, ສໍວຓ຺ເຓຕພ຺ພສ຺ສ ຈ ຘມ຺ມສ຺ສ ນານານຍນິປຸຓາທິຄຸຓວິເສສໂຍຄໂຕຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕູ’’ຕິ ອາຫ.
ອປຣຠາເຄຕິ ປຈ຺ຉາຠາເຄ. ເມຕ຺ຕາວິຫາຣິຠາຄສ຺ສ ອປຣິຫີນຕາວຈນໂຕ ອໂຍໂຄ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ສໂຕ’’ຕິ. ຍຖາວຸຕ຺ຕກາຣຓໂຕ ເອວາຕິ ປຏິປກ຺ຂຕ຺ຕາ ເອວ.
ປຫາເນກຏ຺ຐຠາວໂຕ ທິຏ຺ຐິມຎ຺ຎິຕສ຺ສ. ອາທີນວທສ຺ສເນນ ວິຕກ຺ກໍ ຊິຄຸຈ຺ຉນ຺ຕາ ທຸຕິຍຊ຺ຌານສ຺ສ ອາສນ຺ນອຸປຈາຣຊ຺ຌານຘມ຺ມາປິ ວິຕກ຺ກາຣມ຺ມຓາ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ປເຄວ ທຸຕິຍຊ຺ຌານຘມ຺ມາຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນາຫ ‘‘ອາຣມ຺ມຓກຣຓຕ຺ໂຖ ເຫຕ຺ຖ ສຫຄຕສທ຺ໂທ’’ຕິ.
ເອວໍ ຍຸຕ຺ຕິຫາຣລກ຺ຂຓໍ ອາຄມໂຕ ຍຸຕ຺ຕາຍຸຕ຺ຕວິຈາຣໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອາຄມານຸຄຕາຍ ຍຸຕ຺ຕິຍາປິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ຄຸຓມຸເຂນ ໂທສວິຠຊນໍ ວິຠຊນ຺ໂຕ ‘‘ອປິເຈຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.
ຍຸຕ຺ຕິຫາຣວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໔. ປທຏ຺ຐານຫາຣວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ
໒໒. ເຕສໍ ¶ ເຕສນ຺ຕິ ອນວເສສປຣິຍາທານໍ, ເຕນ ເຍ ສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕາ ຈ ຘມ຺ມາ, ເຍ ຈ ເຕສໍ ກາຣຓຠູຕໍ, ເຕສໍ ສພ຺ເພສມ຺ປີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສພ຺ພຘມ຺ມຍາຖາວອສມ຺ປຏິເວໂຘຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກຕ຺ຖ ປນ ໂສ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.
ປິຍາຍິຕພ຺ພຊາຕິຍນ຺ຕິ ເປມນີຍສຠາວໍ. ມິຈ຺ຉາປຏິປທາຕິ ປມາທາປຕ຺ຕິ, ມິຈ຺ຉາຠິນິເວໂສ ວາ. ເອກວາຣໍ ອຸປ຺ປນ຺ນາປິ ປາຓາຕິປາຕເຈຕນາ ເວຣປ຺ປສວນໂຕ ໂທສສ຺ສ, ເອກວາຣໍ ອຸປ຺ປນ຺ນາປິ ປມາທາປຕ຺ຕິ, ມິຈ຺ຉາຠິນິເວໂສ ວາ ໂມຫສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກາຣຓນ຺ຕິ ປາຬິຍໍ ອວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ນຍໂຕ ນິທ຺ຘາເຣຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂທສສ຺ສ…ເປ… ອິມິນາວ ນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ອາຫ. ນິມິຕ຺ຕຕ຺ຖຄ຺ຄຫຓລກ຺ຂຓໍ ວຓ຺ຓສຓ຺ຐານໍ, ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນຕ຺ຖຄ຺ຄຫຓລກ຺ຂຓໍ ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນນ຺ຕິ ‘‘ນິມິຕ຺ຕານຸພ຺ຍຎ຺ຊນຄ຺ຄຫຓລກ຺ຂຓາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ນິມິຕ຺ຕໍ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສນິມິຕ຺ຕໍ. ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ຫຕ຺ຖປາທຫສິຕກຖິຕາທິ. ຜສ຺ໂສ ປຈ຺ຈໂຍ ເອຕິສ຺ສາຕິ ¶ ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ, ຕໍຠາໂວ ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍຕາ. ອສ຺ສາເທຕິ ເອຕາຍາຕິ ອສ຺ສາໂທ, ຕຓ຺ຫາ.
ວຕ຺ຖູນິ ເຎຍ຺ຍຘມ຺ໂມຕິ ອາຫ ‘‘ວຕ຺ຖຸອວິປ຺ປຏິປຕ຺ຕິ ວິສຍສຠາວປຏິເວໂຘ’’ຕິ. ອິຘາຘິປ຺ເປຕໍ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສີລສມາຘິສມ຺ປທານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອກເທສຸປລກ຺ຂຓວເສນ, ວຓ຺ຓຄນ຺ຘຣາຄິສປ຺ປາຍວເສນ ວາ ປາຬິຍໍ ‘‘ວິນີລກວິປຸພ຺ພກຄ຺ຄຫຓລກ຺ຂຓາ ອສຸຠສຎ຺ຎາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ຕສ຺ສາ ນິພ຺ພິທາປທຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ນິພ຺ພິທໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ນິພ຺ພິທາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປຣິຕສ຺ສນໂຕ ວິເສເສຕຸໍ ‘‘ຎາເຓນາ’’ຕິ ວິເສສິຕໍ. ຕຖາ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ ນິພ຺ພິທນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕນໍ.
ໂຍນິໂສ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊນ຺ຕິຍາ ວິເທຫຣຎ຺ໂຎ ຘີຕາຍ ຣຸຈາຍ ຊາຕິສ຺ສຣຎາຓໍ ກມ຺ມສ຺ສກຕຎ຺ຎາຓສ຺ສ ກາຣຓໍ ອໂຫສິ, ນ ປນ ອສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສຍໂຕ, ອໂຍນິໂສ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ຕສ຺ເສວ ຣຎ຺ໂຎ ເສນາປຕິໂນ ອລາຕສ຺ສ ພີຊກສ຺ສ ທາສສ຺ສາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິມສ຺ສ ຈ…ເປ… ອຸທາຫຣິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ອາຫ. ໂສຕິ ປສາໂທ. ອວຕ຺ຖາວິເສໂສຕິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ອນາວິລຠາວລກ຺ຂິໂຕ ອວຕ຺ຖາເຠໂທ. ອາຍຕນຄໂຕຕິ ຐານຄໂຕ, ຣຕນຕ຺ຕຍວິສໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ກາໂຍ’’ຕິອາທິນາ ອວຕ຺ຖາວິເສເສນ ວິນາ ສຠາວສິທ຺ຘເມວ ປທຏ຺ຐານໍ ທສ຺ເສຕິ.
ອິມສ຺ມິໍ ຈ ຐາເນ ປາຬິຍໍ ປຸພ຺ເພ ເຍສໍ ຘມ຺ມານໍ ປທຏ຺ຐານໍ ນິທ຺ຘາຣິຕໍ, ເຕ ຘມ຺ມາ ເຍສໍ ຘມ຺ມານໍ ¶ ປທຏ຺ຐານານິ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປໂຣ ນໂຍ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອສ຺ສາທມນສິກາໂຣ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣລກ຺ຂໂຓ ວຸຕ຺ໂຕ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕອຕ຺ໂຖຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ, ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ສຕ຺ຕານໍ ໂລຠວເສນ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣາ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕ຺ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປປຕ຺ຕິ ເອວ ໂອປປຈ຺ຈຍໍ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ໂອປປຈ຺ຈຍິກນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຸປປຕ຺ຕິຠວຠາເວນາ’’ຕິ. ວວຕ຺ຖິຕຠາໂວຕິ ວວຕ຺ຖິຕຠາໂວ ຣູປສ຺ສ ທສ຺ສນາທິປຏິນິຍຕາຣມ຺ມຓກິຈ຺ຈຕາ. ຠວສ຺ສ ອງ຺ຄານີຕິ ຠວສ຺ສ ກາຣຓານິ. ທຸຕິເຍ ອງ຺ຄານີຕິ ອວຍວາ, ກມ຺ມວຏ຺ຏມ຺ປິ ວາ ກາຣຓງ຺ຄຠາເວນ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.
ກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສາຕິ ຠາວນາຍ ພ຺ຣູຫນາ ວຑ຺ຒນາ. ເຕສູຕິ ຕິຕ຺ຖຎ຺ຎຸຕາທີສຸ. ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕສ຺ສ ສມ຺ມເທວ ປຍິຣຸປາສນາຍປີຕິ ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ລທ຺ເຘນ ສພ຺ພາຍ ຘມ຺ມສ຺ສວເນນ ຘມ຺ມຸປສໍຫິຕໍ ປາໂມຊ຺ຊໍ ໂຫຕີຕິ ຕິຕ຺ຖຎ຺ຎຸຕາ ປີຕຎ຺ຎຸຕາຍ ປທຏ຺ຐານໍ. ເອວໍ ຍາຍ ວິມຸຕ຺ຕິຍາ ສຕິ ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນໍ ໂຫຕີຕິ ¶ ສາ ຕສ຺ສ ປທຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ປາກໂຏຕິ ອາຫ ‘‘ປຸຣິມານໍ…ເປ… ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍ ເອວາ’’ຕິ. ສຫ ອຘິຏ຺ຐາເນນາຕິ ຎາຕປຣິຎ຺ຎາຍ ສທ຺ຘິໍ. ຎາຕປຣິຎ຺ຎາ ຫິ ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາຍ ອຘິຏ຺ຐານໍ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.
ປທຏ຺ຐານຫາຣວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໕. ລກ຺ຂຓຫາຣວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ
໒໓. ‘‘ລກ຺ຂຓຫາຣສ຺ສ ວິສຍໍ ປຸຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ໂກ ປນ ຕສ຺ສ ວິສໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສມານລກ຺ຂຓາ ອວຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ. ກາຍານຸປສ຺ສນາຍ ສມາຣທ຺ຘາຍ ເວທນານຸປສ຺ສນາທໂຍ ສຸເຂເນວ ສິຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ຕພ຺ພຈເນນ ເວທນາຄຕາສຕິອາທີນໍ ວຸຕ຺ຕຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ ສຕິປຏ຺ຐານຠາເວນ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາຕິ ກາຍານຸປສ຺ສນາສຕິປຏ຺ຐານສ຺ສ ສທ຺ຘານຸຄ຺ຄຫິຕານິ ວີຣິຍສຕິສມາຘິປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ສາຘນໍ, ເອວໍ ອິຕເຣສມ຺ປີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍໍ ອຕ຺ໂຖ ອຏ຺ຐກຖາຍເມວ (ເນຕ຺ຕິ. ອຏ຺ຐ. ໕໑) ປຣໂຕ ອາຄມິສ຺ສຕິ. ອິມິນາ ນເຍນ ເສເສສຸປິ ເອກລກ຺ຂຓຕານິທ຺ເທເສສຸ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຣໂຕຕິ ຈຕຸພ຺ຍູຫຫາຣວຓ຺ຓນາຍໍ (ເນຕ຺ຕິ. ອຏ຺ຐ. ໒໐).
ອສມ຺ມິສ຺ສໂຕຕິ ເວທນາທໂຍປິ ເອຕ຺ຖ ສິຕາ ເອຕ຺ຖ ປຏິສນ຺ຘາຕິ ກາເຍ ເວທນາທິອນຸປສ຺ສນາປສງ຺ເຄປິ ອາປນ຺ເນ ຕທສມ຺ມິສ຺ສໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.
ອວຍວິຄາຫສມຎ຺ຎາຕິຘາວນສາຣາທານາຠິນິເວສນິເສຘນຕ຺ຖໍ ¶ ກາຍໍ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ເຄຫິ, ຕານິ ຈ ເກສາທີຫິ, ເກສາທິເກ ຈ ຠູຕຸປາທາຍຣູເປຫິ ວິນິພ຺ຠຸຊິຕຸໍ ‘‘ຕຖາ ນ ກາເຍ’’ຕິອາທິມາຫ. ປາສາທາທິນຄຣາວຍວສມູເຫ ອວຍວິວາທິໂນປິ ອວຍວິຄາຫຓໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ນຄຣໍ ນາມ ໂກຈິ ອຕ຺ໂຖ ອຕ຺ຖີຕິ ປນ ເກສຎ຺ຈິ ສມຎ຺ຎາຕິຘາວນໍ ສິຍາຕິ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສາທິສມຎ຺ຎາຕິຘາວເນ ນຄຣນິທສ຺ສນໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ໂຎ ໂກຈິ ສຕ຺ຕາທິໂກ. ຍໍ ປສ຺ສຕິ ອິຕ຺ຖິໍ, ປຸຣິສໍ ວາ. ນນຸ ຈກ຺ຂຸນາ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສທສ຺ສນໍ ນຕ຺ຖີຕິ? ສຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ‘‘ອິຕ຺ຖິໍ ປສ຺ສາມິ, ປຸຣິສໍ ປສ຺ສາມີ’’ຕິ ປນ ປວຕ຺ຕສມຎ຺ຎາວເສນ ‘‘ຍໍ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມິຈ຺ຉາທສ຺ສເນນ ວາ ທິຏ຺ຐິຍາ ຍໍ ປສ຺ສຕິ, ນ ຕໍ ທິຏ຺ຐໍ ຣູປາຍຕນໍ ໂຫຕິ, ຣູປາຍຕນໍ ວາ ຕໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ຕໍ ໂກສາທິຠູຕຸປາທາຍສມູຫສງ຺ຂາຕໍ ¶ ທິຏ຺ຐໍ ນ ໂຫຕິ, ທິຏ຺ຐໍ ວາ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍໍ ທິຏ຺ຐໍ ຕໍ ນ ປສ຺ສຕີຕິ ຍໍ ຣູປາຍຕນໍ, ເກສາທິຠູຕຸປາທາຍສມູຫສງ຺ຂາຕໍ ວາ ທິຏ຺ຐໍ, ຕໍ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸນາ ຠູຕໂຕ ນ ປສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.
ນ ອຎ຺ຎຘມ຺ມານຸປສ຺ສີຕິ ນ ອຎ຺ຎສຠາວານຸປສ຺ສີ, ອສຸຠາທິໂຕ ອຎ຺ຎາກາຣານຸປສ຺ສີ ນ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.
ປຖວີກາຍນ຺ຕິ ເກສາທິໍ ປຖວີຘມ຺ມສມູຫຕ຺ຕາ ‘‘ກາໂຍ’’ຕິ ວທຕິ, ລກ຺ຂຓປຖວິເມວ ວາ ອເນກເຠທຠິນ຺ນໍ ສກລສຣີຣຄຕໍ ປຸພ຺ພາປຣິຍຠາເວນ ປວຕ຺ຕມານໍ ສມູຫວເສນ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ກາໂຍ’’ຕິ ວທຕິ. ເອວໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ.
ອາກາຣສມູຫສງ຺ຂາຕສ຺ສາຕິ ອນິຈ຺ຈຕາທິອາກາຣສມຸທາຍປຣິຍາຍສ຺ສ.
ຕີສຸ ຠເວສຸ ກິເລເສຕິ ຠວຕ຺ຕຍວິສຍກິເລເສ. ສພ຺ພຕ຺ຖິກນ຺ຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ລີເນ, ອຸທ຺ຘເຕ ຈ ຈິຕ຺ເຕ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພຕ຺ຖາ, ສພ຺ເພ ວາ ລີເນ, ອຸທ຺ຘເຕ ຈ ຠາເວຕພ຺ພາ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ອຕ຺ຖິກາ ເອຕາຍາຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖິກາ. ອນ຺ໂຕ ສງ຺ໂກໂຈຕິ ອນ຺ໂຕ ໂອລີຍນາ, ໂກສຊ຺ຊນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.
໒໔. ຄຫິເຕສູຕິ ຠາວນາຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິເຕສຸ, ຠາວິເຕສູຕິ ອຕ຺ໂຖ, ວຈເນນ ວາ ຄຫິເຕສຸ. ຠາວນາຄ຺ຄຫຓທີປນຕ຺ຖຕ຺ຕາ ປນ ວຈເນນ ຄຫຓສ຺ສ ຠາວນາຄ຺ຄຫຓເມຕ຺ຖ ປຘານໍ. ຍສ຺ສ ສຕິປຏ຺ຐານາ ຠາວິຕາ, ຕສ຺ສ ສມ຺ມປ຺ປຘານາທໂຍ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມາ ນ ຠາວິຕາຕິ ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ຈ ສມານລກ຺ຂຓຕາປເທເສນ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ປາຬິຍໍ ‘‘ຈຕູສຸ ສຕິປຏ຺ຐາເນສຸ ຠາວິຍມາເນສຸ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສມ຺ມປ຺ປຘານາ ຠາວນາປາຣິປູຣິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.
ວິປລ຺ລາສາ ¶ ປຫີຍນ຺ຕິ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກຠາວໂຕ. ‘‘ອາຫາຣສມຸທຍາ ກາຍສ຺ສ ສມຸທໂຍ, ຜສ຺ສສມຸທຍາ ເວທນານໍ ສມຸທໂຍ (ສໍ. ນິ. ໕.໔໐໘), ສງ຺ຂາຣປຈ຺ຈຍາ ວິຎ຺ຎາຓໍ, ວິຎ຺ຎາຓປຈ຺ຈຍາ ນາມຣູປ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໑, ໓໙; ມ. ນິ. ໓.໑໒໖; ມຫາວ. ໑; ອຸທາ. ໑; ວິຠ. ໒໒໕) ວຈນໂຕ ກາຍາທີນໍ ສມຸທຍຠູຕາ ກພຬີກາຣາຫາຣຜສ຺ສມໂນສຎ຺ເຈຕນາວິຎ຺ຎາຓາຫາຣາກາຍາທີນໍ ປຣິຊານເນນ ປຣິຎ຺ຎາຕາ ໂຫນ຺ຕິ ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂປ຺ປຫານໂຕຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ¶ ອາຫາຣາ’’ຕິອາທິມາຫ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ‘‘ອຸປາທາເນຫິ ອນຸປາທາໂນ ຠວຕີ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ.
ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ປຎ຺ຈ ກາມຄຸຓາ ສວິເສສາ ກາເຍ ລພ຺ຠນ຺ຕີຕິ ວິເສເສນ ກາໂຍ ກາມຸປາທານສ຺ສ ວຕ຺ຖຸ, ສຸຂເວທນສ຺ສາທວເສນ ປຣໂລກນິຣເປກ຺ໂຂ ‘‘ນຕ຺ຖິ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິອາທິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໗໑; ມ. ນິ. ໑.໔໔໕; ໒.໙໔-໙໕, ໒໒໕; ໓.໙໑, ໑໑໖; ສໍ. ນິ. ໓.໒໑໐; ຘ. ສ. ໑໒໒໑; ວິຠ. ໙໓໘) ປຣາມາສໍ ອຸປ຺ປາເທຕີຕິ ທິຏ຺ຐຸປາທານສ຺ສ ເວທນາ, ຈິຕ຺ເຕ ນິຈ຺ຈຄ຺ຄຫຓວເສນ ສສ຺ສຕສ຺ສ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ສີລາທິວເສນ ປຣິສຸທ຺ຘປຣາມສນໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ສີລພ຺ພຕຸປາທານສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ, ນາມຣູປປຣິຈ຺ເຉເທນ ຠູຕໍ ຠູຕໂຕ ອປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ‘‘ອຕ຺ຕາຠິນິເວໂສ ໂຫຕີ’’ຕິ ອຕ຺ຕວາທຸປາທານສ຺ສ ຘມ຺ມາ ວຕ຺ຖຸ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຈຕູສຸ ສຕິປຏ຺ຐາເນສຸ ຠາວິຍມາເນສຸ ອຸປາທາເນຫິ ອນຸປາທາໂນ ຠວຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.
ຍສ຺ມາ ປນ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ກາໂຍ ກາມໂຍຄສ຺ສ ວຕ຺ຖຸ, ຠເວສຸ ສຸຂຄ຺ຄຫຓວເສນ ຠວສ຺ສາໂທ ໂຫຕີຕິ ຠວໂຍຄສ຺ສ ເວທນາ, ສນ຺ຕຕິຆນຄ຺ຄຫຓວເສນ ຈິຕ຺ເຕ ອຕ຺ຕາຠິນິເວໂສ ໂຫຕີຕິ ທິຏ຺ຐິໂຍຄສ຺ສຈິຕ຺ຕໍ, ຘມ຺ມວິນິພ຺ໂຠຄສ຺ສ ທຸກ຺ກຣຕ຺ຕາ, ຘມ຺ມານໍ ຘມ຺ມມຕ຺ຕຕາຍ ຈ ທຸປ຺ປຏິວິຊ຺ຌຕ຺ຕາ ສມ຺ໂມໂຫ ໂຫຕີຕິ ອວິຊ຺ຊາໂຍຄສ຺ສ ຘມ຺ມາ, ວຕ຺ຖຸ, ຕສ຺ມາ ຈຕຸສຕິປຏ຺ຐານຠາວນາຍ ເຕສຸ ເຕສໍ ປຫານສິທ຺ຘິໂຕ ໂຍເຄຫິ ວິສໍຍຸຕ຺ຕຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ເອເຕເນວ ອາສເວຫິ ອນາສວຕາ, ໂອເຆຫິ ນິຕ຺ຕິຓ຺ຓຕາ ຈ ສໍວຓ຺ຓິຕາ ໂຫຕິ ກາມຣາຄາທີນໍ ເອວ ກາມໂຍຄກາມາສວກາໂມຆາທິຠາວໂຕ.
ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ກາໂຍ ອຠິຊ຺ຌາກາຍຄນ຺ຖສ຺ສ ວຕ຺ຖຸ, ‘‘ທຸກ຺ຂາຍ ເວທນາຍ ປຏິຆານຸສໂຍ ອນຸເສຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໖໕) ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂວິປຣິຓາມທຸກ຺ຂສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂຠູຕາ ເວທນາ ວິເສເສນ ພ຺ຍາປາທກາຍຄນ຺ຖສ຺ສ ວຕ຺ຖຸ, ຈິຕ຺ເຕ ນິຈ຺ຈາຠິນິເວສວເສນ ສສ຺ສຕສ຺ສ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ສີເລນ ສຸທ຺ຘີ’’ຕິອາທິປຣາມສນໍ ໂຫຕີຕິ ສີລພ຺ພຕປຣາມາສສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ວຕ຺ຖຸ, ສປ຺ປຈ຺ຈຍນາມຣູປທສ຺ສນາຠາວໂຕ ຠວວິຠວທິຏ຺ຐິສງ຺ຂາໂຕ ອິທໍສຈ຺ຈາຠິນິເວໂສ ໂຫຕີຕິ ຕສ຺ສ ຘມ຺ມາ ວຕ຺ຖູຕິ ຈຕຸສຕິປຏ຺ຐານາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.
ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ¶ ¶ ວິເສສໂຕ ກາໂຍ ຣາຄສລ຺ລສ຺ສ ວຕ຺ຖຸ, ເວທນາ ໂທສສລ຺ລສ຺ສ, ‘‘ຈິຕ຺ຕໍ ນິຈ຺ຈຄ຺ຄຫຓວເສນ ອຕ຺ຕາຠິນິເວສໍ ອຕ຺ຕານໍ ເສຍ຺ຍາທິໂຕ ທຫຕີ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ມານສລ຺ລສ຺ສ, ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຘມ຺ມາ ໂມຫສລ຺ລສ຺ສ ວຕ຺ຖູຕິ ຈຕຸສຕິປຏ຺ຐານາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.
ຍສ຺ມາ ປນ ກາຍານຸປສ຺ສນາທີຫິ ກາຍເວທນາຈິຕ຺ຕຘມ຺ເມສຸ ປຣິຎ຺ຎາເຕສຸ ຣູປເວທນາສຎ຺ຎາສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘາ ປຣິຎ຺ຎາຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ຈິຕ຺ເຕ ຫິ ປຣິຎ຺ຎາເຕ ສຎ຺ຎາປິ ປຣິຎ຺ຎາຕາວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິໂຍ ຈສ຺ສ ປຣິຎ຺ຎໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.
ຕຖາ ວິເສສໂຕ ກາເຍ ສາເປກ຺ຂາ ຉນ຺ທາຄຕິໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ກາໂຍ ຉນ຺ທາຄຕິຍາ ວຕ຺ຖຸ, ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທນາ ພ຺ຍາປາທສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ສາ ໂທສາຄຕິຍາ ວຕ຺ຖຸ, ສນ຺ຕຕິຆນຄ຺ຄຫຓວເສນ ສຣາຄາທິຈິຕ຺ເຕ ສມ຺ໂມໂຫ ໂຫຕີຕິ ໂມຫາຄຕິຍາ ຈິຕ຺ຕໍ, ຘມ຺ມສຠາວານວໂພເຘນ ຠຍໍ ໂຫຕີຕິ ຠຍາຄຕິຍາ ຘມ຺ມາ ວຕ຺ຖູຕິ ຈຕຸສຕິປຏ຺ຐານຠາວນາຍ ອຄຕິຄມນປ຺ປຫານໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຄຕິຄມເນຫິ ຈ ນ ອຄຕິໍ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ.
‘‘ອກຸສລສ຺ສ ໂສມນສ຺ສສ຺ສ ວເສນາ’’ຕິ ອິທໍ ‘‘ອຍມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ສມ຺ຠວຕີ’’ຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ສຸຂາຍ ເວທນາຍ ຣາຄານຸສໂຍ ອນຸເສຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໖໕) ປນ ວຈນໂຕ ສຸຂເວທນາຄ຺ຄຫເຓນ ຕຕ຺ຖານຸສຍເນນ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ ເທສິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເທສິຕໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຣິຍສຈ຺ຈນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂຄ຺ຄຫເຓນ ສາຕິສຍໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ ປກາສິຕໍ ໂຫຕີຕິ ປາຬິຍໍ ‘‘ທຸກ຺ຂໍ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ ເທສິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຫຈຣຓາທີສຸ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ນິທ຺ເທສວາຣວຓ຺ຓນາຍໍ (ເນຕ຺ຕິ. ອຏ຺ຐ. ໕ ອາທໂຍ) ວຸຕ຺ຕໍ.
ລກ຺ຂຓຫາຣວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໖. ຈຕຸພ຺ຍູຫຫາຣວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ
໒໕. ຫາຣານນ຺ຕິ ນິທ຺ຘາຣເຓ ສາມິວຈນໍ. ຫາເຣສຸ ອິມສ຺ສ ຈຕຸພ຺ຍູຫຫາຣສ຺ສ ວິເສສໂຕ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ພ຺ຍຎ຺ຊນວິຈຍຠາວໂຕຕິ ໂຍຊນາ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ພ຺ຍຎ຺ຊນ…ເປ… ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ. ຍາຍາຕິ ນິຣຸຕ຺ຕິຍາ.
ຍຖາຣຫນ຺ຕິ ¶ ¶ ສໍວຓ຺ຓິຍມາເນ ສຸຕ຺ເຕ ຍໍ ຍໍ ອຣຫຕິ ນິພ຺ພຈນໍ ວຕ຺ຕຸໍ, ຕໍຕໍໂລກສມຎ຺ຎານຸໂຣເຘເນວ. ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທາ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ສຈ຺ຈາຠິສມຍໍ ປາປຸຓາຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສມ຺ມຸຕິ…ເປ… ໂຫຕີ’’ຕິ, ຕໍຕໍປຎ຺ຎຕ຺ຕິຄ຺ຄຫຓມຸເຂນ ປຣມຕ຺ຖຄ຺ຄຫຓໍ ໂຫຕີຕິ ເອວໍ ວາ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.
ຍມິທໍ ອນິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ຘຣູປສນ຺ຕານໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອຸຠຍມນ຺ຕເຣນາ’’ຕິ ອິຘ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂອຕຣຓຫາເຣ (ເນຕ຺ຕິ. ອຏ຺ຐ. ໔໒ ອາທໂຍ) ປນສ຺ສ ທ຺ວາຣປ຺ປວຕ຺ຕຜສ຺ສາທິຘມ຺ເມ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຸຠຍມນ຺ຕເຣນາຕິ ຜສ຺ສສມຸທິເຕສຸ ຘມ຺ເມສູ’’ຕິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ ປນາຫຸ ‘‘ອນ຺ຕເຣນາຕິ ວຈນໍ ປນ ວິກປ຺ປນ຺ຕຣທີປນ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ – ນ ອິມໍ ໂລກໍ, ນ ຫຸຣໍ ໂລກໍ, ອຖ ໂຂ ອຸຠຍມນ຺ຕເຣນາຕິ. ອປໂຣ ວິກປ຺ໂປ – ອຸຠຍມນ຺ຕເຣນາຕິ ວາ ວຈນໍ ວິກປ຺ປນ຺ຕຣາຠາວທີປນໍ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ນ ອິມໍ ໂລກໍ, ນ ຫຸຣໍ ໂລກໍ ນິສ຺ສາຍ ຌາຍຕິ ຌາຍີ, ອຸຠຍມນ຺ຕເຣນ ປນ ອຎ຺ຎໍ ຐານໍ ອຕ຺ຖີຕິ.
ເຍປິ ຈ ‘‘ອນ຺ຕຣາປຣິນິພ຺ພາຍີ, ສມ຺ຠເວສີ’’ຕິ ຈ ອິເມສໍ ສຸຕ຺ຕປທານໍ ອຕ຺ຖໍ ມິຈ຺ຉາ ຄເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຖິ ເອວ ອນ຺ຕຣາຠໂວຕິ ວທນ຺ຕິ, ເຕປິ ຍສ຺ມາ ອວິຫາທີສຸ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອາຍຸເວມຊ຺ຌໍ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣາ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄາຘິຄເມນ ອນວເສສກິເລສປຣິນິພ຺ພາເນນ ປຣິນິພ຺ພາຍນ຺ຕີຕິ ອນ຺ຕຣາປຣິນິພ຺ພາຍີ, ນ ອນ຺ຕຣາຠວຠູໂຕຕິ ປຸຣິມສ຺ສ ສຸຕ຺ຕປທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ. ປຈ຺ຉິມສ຺ສ ຈ ເຍ ຠູຕາ ເອວ, ນ ປຸນ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ເຕ ຫິ (ກຖາ. ອນຸຏີ. ໕໐໗) ຂີຓາສວາ, ປຸຣິມປເທຫິ ‘‘ຠູຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຕພ຺ພິປຣີຕຕາຍ ສມ຺ຠວໍ ເອສນ຺ຕີຕິ ສມ຺ຠເວສິໂນ. ອປ຺ປຫີນຠວສໍໂຍຊນຕ຺ຕາ ເສກ຺ຂາ, ປຸຖຸຊ຺ຊນາ ຈ. ຈຕູສຸ ວາ ໂຍນີສຸ ອຓ຺ຑຊຊລາພຸຊສຕ຺ຕາ ຍາວ ອຓ຺ຑໂກສໍ, ວຕ຺ຖິໂກສຎ຺ຈ ນ ຠິນ຺ທນ຺ຕິ, ຕາວ ສມ຺ຠເວສີ ນາມ. ອຓ຺ຑໂກສໂຕ, ວຕ຺ຖິໂກສໂຕ ຈ ພຫິ ນິກ຺ຂນ຺ຕາ ຠູຕາ ນາມ. ສໍເສທຊໂອປປາຕິກາ ຈ ປຐມຈິຕ຺ຕກ຺ຂເຓ ສມ຺ຠເວສີ ນາມ, ທຸຕິຍຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຠູຕາ ນາມ. ເຍນ ວາ ອິຣິຍາປເຖນ ຊາຍນ຺ຕິ, ຍາວ ຕໂຕ ອຎ຺ຎໍ ນ ປາປຸຓນ຺ຕິ, ຕາວ ສມ຺ຠເວສີ, ຕໂຕ ປຣໍ ຠູຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ມາ ນຕ຺ຖີຕິ ປຏິກ຺ຂິປິຕພ຺ພໍ. ສຕິ ຫິ ອຸຊຸເກ ປາຬິອນຸຄເຕ ອຕ຺ເຖ ກິໍ ອນິທ຺ຘາຣິຕສາມຕ຺ຖິເຍນ ອນ຺ຕຣາຠເວນ ອຕ຺ຕຠາວປຣິກປ຺ປິເຕນ ປໂຍຊນນ຺ຕິ.
ຍໍ ¶ ປນ ເຍ ‘‘ສນ຺ຕານວເສນ ປວຕ຺ຕມານານໍ ຘມ຺ມານໍ ອວິຈ຺ເຉເທນ ເທສນ຺ຕເຣສຸ ປາຕຸຠາໂວ ທິຏ຺ໂຐ. ຍຖາ ຕໍ ວີຫິອາທິອວິຎ຺ຎາຓກສນ຺ຕາເນ, ເອວໍ ສວິຎ຺ຎາຓກສນ຺ຕາເນປິ ອວິຈ຺ເຉເທນ ເທສນ຺ຕເຣສຸ ປາຕຸຠາເວນ ຠວິຕພ຺ພໍ. ອຍຎ຺ຈ ນໂຍ ສຕິ ອນ຺ຕຣາຠເວ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ນາຎ຺ຎຖາ’’ຕິ ຍຸຕ຺ຕິໍ ¶ ວທນ຺ຕິ. ເຕຫິ ອິທ຺ຘິມໂຕ ເຈໂຕວສິປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕານຸຄຕິກໍ ກາຍໍ ອຘິຏ຺ຐຫນ຺ຕສ຺ສ ຂເຓນ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກໂຕ ອິຘູປສງ຺ກມເນ, ອິໂຕ ວາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກຄມເນ ຍຸຕ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພາ. ຍທິ ສພ຺ພຕ຺ເຖວ ວິຈ຺ຉິນ຺ນເທເສ ຘມ຺ມານໍ ປວຕ຺ຕິ ນ ອິຈ຺ຉິຕາ, ຍທິປິ ສິຍາ ‘‘ອິທ຺ຘິວິສໂຍ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ໂຍ’’ຕິ, ຕໍ ອິຘາປິ ສມານໍ ‘‘ກມ຺ມວິປາໂກ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ໂຍ’’ຕິ ວຈນໂຕ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ເຕສໍ ມຕິມຕ຺ຕເມວ. ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍສຠາວາ ຫິ ສຠາວຘມ຺ມາ, ເຕ ກຕ຺ຖຈິ ປຈ຺ຈຍວິເສເສນ ວິຈ຺ຉິນ຺ນເທເສ ປາຕຸຠວນ຺ຕິ, ກຕ຺ຖຈິ ອວິຈ຺ຉິນ຺ນເທເສ ຈ. ຕຖາ ຫິ ມຸຂໂຆສາທີຫິ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ເທເສ ອາທາສປພ຺ພຕປ຺ປເທສາທິເກ ປຏິພິມ຺ພປຏິໂຆສາທິກໍ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕມານໍ ທິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ ນ ສພ຺ພໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຸປເນຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ. ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປນ ປຏິພິມ຺ພສ຺ສ ອຸທາຫຣຓຠາວສາຘນາທິໂກ ອນ຺ຕຣາຠວວິຈາໂຣ ກຖາວຕ຺ຖຸປ຺ປກຣຓສ຺ສຏີກາຍໍ (ກຖາ. ອນຸຏີ. ໕໐໗) ຄເຫຕພ຺ໂພ.
ອປເຣ ປນ ‘‘ອິຘາຕິ ກາມຠໂວ, ຫຸຣນ຺ຕິ ອຣູປຠໂວ, ອຸຠຍມນ຺ຕເຣນາຕິ ຣູປຠໂວ ວຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ‘‘ອິຘາຕິ ປຈ຺ຈຍຘມ຺ມາ, ຫຸຣນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຘມ຺ມາ, ອຸຠຍມນ຺ຕເຣນາຕິ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິຘມ຺ມາ ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ສພ຺ພອຏ຺ຐກຖາສຸ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອວສິຏ຺ຐໍ ຣູປນ຺ຕິ ອາໂປຘາຕຸອາກາສຘາຕູຫິ ສທ຺ຘິໍ ລກ຺ຂຓຣູປານິ, ໂອຊຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍາຫ ອນິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ຘຣູປສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ຕສ຺ສ ຂີຓາສວສ຺ສ ຕໍ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓໍ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ຊານນ຺ຕິ ນ ຎາຍນ຺ຕິ ‘‘ຌາຍມານາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.
ຈຕຸພ຺ຍູຫຫາຣວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໗. ອາວຏ຺ຏຫາຣວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ
໒໙. ອກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ວິທ຺ຘໍສນສຠາວຕ຺ຕາ, ອກຸສລານໍ ວາ ປຊຫເນ ກຸສລານໍ ສມ຺ປາທເນ ປຏ຺ຐປນສຠາວຕ຺ຕາ ອາຣມ຺ຠຘາຕຸ. ຕຖາຠູຕາຕິ ສີລາທີຫິ ¶ ສມງ຺ຄີຠູຕາ. ກາມຘາຕຸອາທິກາ ຕິຘາຕຸໂຍວ ເຕຘາຕຸ. ຕສ຺ສ ອຠິຠວນໂຕ ເຕຘາຕຸອິສ຺ສໂຣ ມຈ຺ຈຸຣາຊາ. ອນາທິມຕິສໍສາເຣ ຈິຣກາລໍ ລທ຺ຘປຕິຏ຺ຐາປິ ອຈິຣກາລໍ ຠາວິເຕຫິ ກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນີຍຕ຺ຕາ ອພລາ ກິເລສາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອພລໍ ທຸພ຺ພລ’’ນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອພລາ ນໍ ພລີຍນ຺ຕີ’’ຕິ.
ອິທໍ ວຈນໍ ອຍໍ ຄາຖາປາໂທ. ສມາຘິສ຺ສ ປທຏ຺ຐານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສມາຘິສ຺ສ ກາຣຓໍ ສມຕານຸໂຍເຄ ນິໂຍຊນໂຕຕິ ¶ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ປປຎ຺ຈາຕິ ຣາຄາທໂຍວ. ຕຖາ ເຈວ ສໍວຓ຺ຓິຕນ຺ຕິ ເທສນາຍ ປທຏ຺ຐານຠາເວເນວ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນາ ກຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ.
ນ຺ຕິ ຕໍ ເທສນໍ. ຕສ຺ສາຕິ ສຠາຄາທິວເສນ ອາວຏ຺ຏນສ຺ສ. ປຣິປກ຺ກຎາຓານໍ ວິເສສາຘິຄມາຍ. ລາຠວິນິຈ຺ຉຍປຣິຄ຺ຄຫມຈ຺ຉຣິຍານີຕິອາທີສຸ ລາໂຠຕິ ຣູປາທິອາຣມ຺ມຓປ຺ປຏິລາໂຠ. ໂສ ປຣິເຍສນາຍ ສຕິ ໂຫຕີຕິ ປຣິເຍສນາຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິໂຕ. ວິນິຈ຺ຉໂຍຕິ ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ເມ ຣູປາຣມ຺ມຓຕ຺ຖາຍ ຠວິສ຺ສຕິ, ເອຕ຺ຕກໍ ສທ຺ທາທິອາຣມ຺ມຓຕ຺ຖາຍ, ເອຕ຺ຕກໍ ມຍ຺ຫໍ, ເອຕ຺ຕກໍ ປຣສ຺ສ, ເອຕ຺ຕກໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິສ຺ສາມິ, ເອຕ຺ຕກໍ ນິທຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ໂຕ ວິຕກ຺ໂກ ວິນິຈ຺ຉໂຍ. ໂສ ລາປິຕເຫຕຸກຕ຺ຕາ ປຣິເຍສນມູລກຕາຍ ປຣິເຍສນາຄ຺ຄຫເຓເນວ ຄຫິໂຕ, ຕຖາ ປຣິຄ຺ຄຫມຈ຺ຉຣິຍານິ. ຕຕ຺ຖ ປຣິຄ຺ຄໂຫ ‘‘ມມ ອິທ’’ນ຺ຕິ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ. ມຈ຺ຉຣິຍໍ ‘‘ມຍ຺ເຫວ ໂຫຕູ’’ຕິ ປເຣຫິ ສາຘາຣຓຠາວາສຫນໍ. ເຕເນວສ຺ສ ໂປຣາຓາ ເອວໍ ວຈນຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ ‘‘ມຍ຺ເຫວິທມຈ຺ຉຣິຍໍ ໂຫຕຸ, ມາ ອຎ຺ເຎສໍ ອຈ຺ຉຣິຍໍ ໂຫຕູຕິ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ມຈ຺ຉຣິຍນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໐໓; ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໙.໒໓). ປຣິໂຠຄຕ຺ຖານໍ ປນ ວິນິຈ຺ຉຍາທີນໍ ປຣິໂຠຄນ຺ໂຕຄຘຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຉນ຺ທຣາໂຄ ທຸພ຺ພລຣາໂຄ. ອຊ຺ໂຌສານໍ ‘‘ມມ ອິທ’’ນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາວເສນ ພລວສນ຺ນິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຉນ຺ທຣາຄອຊ຺ໂຌສານາ ຕຓ຺ຫາ ເອວາ’’ຕິ. ອາຣກ຺ຂນິມິຕ຺ຕໍ ທ຺ວາຣປິທຫນມຎ຺ຊູສາໂຄປນາທິນາ ສຸຏ຺ຐຸ ຣກ຺ຂຓນິມິຕ຺ຕໍ. ປາປານິ ກໂຣນ຺ໂຕ ປຣິໂຠຄນິມິຕ຺ຕໍ ຣຕ຺ໂຕ ຄິທ຺ໂຘ ຄຘິໂຕ ມຸຈ຺ຉິໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ມິໂຄວ ປຣິຠຸຎ຺ຊນນິມິຕ຺ຕໍ ປມາທໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ເອວໍ ປຣິເຍນາຣກ຺ຂາ ປຣິໂຠຄນິມິຕ຺ຕໍ. ປມາໂທ ຕິວິໂຘ ຕຓ຺ຫາຍ ວເສນ ກຖິໂຕຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕິວິໂຘ ຕຓ຺ຫາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ.
ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ກຕເມນ ອຸປາທາເນນ ສອຸປາທານາ’’ຕິ ວິຠາເຄນ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາປິ ‘‘ອວິຊ຺ຊາຍ ຈ ຕຓ຺ຫາຍ ຈາ’’ຕິ ອວິນິພ຺ຠຸຊິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຓ຺ຫຎ຺ຈ ອວິຊ຺ຊຎ຺ຈ ຈຕຸຣຸປາທານໍ ¶ ວເສນາຕິ ກາມຸປາທານາທີນໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຸປາທານານໍ ວເສນ ວິຠຊິຕ຺ວາ ຂນ຺ຘານໍ ທຸກ຺ຂຠາເວນ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈຠາເວນ ສຫ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍຠາວໍ, ອຸປາທານານໍ ສມຸທຍຠາເວນ ສມຸທຍສຈ຺ຈຠາເວນ ສຫ ປຫາຕພ຺ພຠາວໍ ທສ຺ເສຕີຕິ ໂຍຊນາ.
໓໐. ‘‘ໂຍ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ໂຕ ຕິວິໂຘ ປມາໂທ ປຣິເຍສຕິ, ອາຣກ຺ຂຓຎ຺ຈ ກໂຣຕິ, ປຣິໂຠຄນິມິຕ຺ຕຎ຺ຈາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປມາໂທ ຫິ ປມຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ໂຠຄານໍ ປຣິເຍສນາຍ, ອາຣກ຺ຂຓາຍ ຈ ເຫຕຸຠູໂຕ ກຕ຺ຕຸຠາເວນ ອຸປຈຣິໂຕ, ປຣິໂຠຄສ຺ສ ປນ ນິມິຕ຺ຕໍ. ‘‘ຕປ຺ປຏິປກ຺ເຂນາ’’ຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ວິວຣຕິ ‘‘ອປ຺ປມາທານຸໂຍເຄນາ’’ຕິ, ເຕນ ສມຖຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ ¶ . ເຂປນາຕິ ຂຍປາປນາ. ໂວທານປກ຺ຂວິສຠາຄຘມ຺ມວເສນາຕິ ໂວທານປກ຺ໂຂ ຈ ໂສ ປມາທສ຺ສ ວິສຠາຄຘມ຺ໂມ ຈາຕິ ໂວທານ…ເປ… ຘມ຺ໂມ, ສມໂຖ, ຕສ຺ສ ວເສນ.
ສມເຖ ສຕີຕິ ອຘິຏ຺ຐານຠູເຕ ຌາເນ ສຕິ, ຕໍ ປາທກໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍາ ປຎ຺ຎາຕິ ນາມຣູປປຣິຈ຺ເຉທາທິວເສນ ປວຕ຺ຕປຎ຺ຎາ. ເຕນາຫ ‘‘ອຍໍ ວິປສ຺ສນາ’’ຕິ. ປຫີເນສູຕິ ປຫີຍມາເນສຸ.
ໂວທານປກ຺ຂນ຺ຕິ ອາຣມ຺ຠຘາຕຸອາທິໂວທານປກ຺ຂໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ. ວິສຠາຄຘມ຺ມວເສນາຕິ ປມາທວເສເນວ. ສຠາຄຘມ຺ມວເສນາຕິ ປຸພ຺ເພ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ອາຣມ຺ຠຘາຕຸອາທິໂວທານຘມ຺ມສ຺ສ ສມຖາທິສຠາຄຘມ຺ມວເສນ.
ປຸນ ອປຣິໂຍທາປນິຍໍ ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕປຣິໂຍທາປນໍ ອິຘາຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕໍ ປນ ອຣຫຕ຺ເຕນ ໂຫຕີ’’ຕິ.
ໂມຫສມຸຏ຺ຐານຕາ ວຸຕ຺ຕາ ‘‘ໂມໂຫ ເອວ ສມຸຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ. ອຎ຺ຎຖາ ປິສຸຓາວາຈາຍ ໂທສສມຸຏ຺ຐານຕາ ມຸສາວາທສ຺ສ ວິຍ ໂມຫສມຸຏ຺ຐານຠາວາ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ສິຍາ.
ກມ຺ມປຖຠາວໍ ປຕ຺ຕານໍ, ອປ຺ປຕ຺ຕານຎ຺ຈ ອກຸສລຘມ຺ມານໍ ‘‘ສພ຺ພປາປ’’ນ຺ຕິ ປເທນ ປຣິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກມ຺ມປຖກມ຺ມວິຠາເຄນາ’’ຕິ.
໓໑. ເສສປທານນ຺ຕິ ‘‘ກຸສລສ຺ສ ອຸປສມ຺ປທາ’’ຕິອາທີນໍ (ທີ. ນິ. ໒.໙໐; ຘ. ປ. ໑໘໓; ເນຕ຺ຕິ. ໓໐, ໕໐, ໑໑໖, ໑໒໔; ເປຏໂກ. ໒໙) ຄາຖາຍ ອວສິຏ຺ຐປທານໍ. ຍຖາຘິຄຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຕນາ ອຘິຄຕປ຺ປກາຣໍ, ປຈ຺ຉາ ຠູມິທິສາ.
ອຸປຣິ ¶ ຍາເປນ຺ຕີຕິ ມນຸສ຺ສໂລກໂຕ ອຸປຣິຏ຺ຐິມໍ ເທວໂລກໍ ຄເມນ຺ຕິ.
໓໒. ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສາຕິ ສີລສ຺ສ ຈ ມຄ຺ຄສ຺ສ ຈ. ຕຓ຺ຫາວິຊ຺ຊາທີນນ຺ຕິ ອາທິສທ຺ເທນ ຕເທກຏ຺ຐກິເລສາ ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ, ເຕສໍ ປທຏ຺ຐານຘມ຺ມາ ຈ. ສມຖວິປສ຺ສນາທີນນ຺ຕິ ອາທິສທ຺ເທນ ສາມຎ຺ຎຜລານໍ ສງ຺ຄໂຫ. ຍທຄ຺ເຄນ ເຈຕ຺ຖ ‘‘ນິໂຣໂຘ ຣກ຺ຂຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕທຄ຺ເຄນ ມຄ຺ໂຄ ຣກ຺ຂຓກິຣິຍາຍ ¶ ກຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຍນ ຣກ຺ຂຕີ’’ຕິ. ວິສຠາຄຘມ຺ມວເສນ ປຸຣິມານິ ສຠາຄຘມ຺ມາວຏ຺ຏນວເສນ ປຈ຺ຉິມານິ ສຈ຺ຈານິ ນິທ຺ຘາຣິຕານີຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.
ອາວຏ຺ຏຫາຣວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໘. ວິຠຕ຺ຕິຫາຣວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ
໓໓. ຘມ຺ເມສູຕິ ປຸຎ຺ຎາທິທານາທິເຠທຠິນ຺ເນສຸ ສຠາວຘມ຺ເມສຸ. ຕຕ຺ຖ ລພ຺ຠມາໂນຕິ ເຕສຸ ຍຖາວຸຕ຺ເຕສຸ ຘມ຺ເມສຸ ລພ຺ຠມາໂນ. ຠູມິວິຠາໂຄຕິ ກາມາວຈຣາທິທສ຺ສນາທິຠູມິປ຺ປເຠໂທ. ປທຏ຺ຐານວິຠາໂຄຕິ ເຕ ປຸຎ຺ຎາທິຘມ຺ມາ ເຍສໍ ປທຏ຺ຐານໍ, ເຕສໍ ວາ ເຍ ຘມ຺ມາ ປທຏ຺ຐານໍ, ຕພ຺ພິຠາໂຄ. ເຍສໍ ສຸຕ຺ຕານນ຺ຕິ ມູລປທຏ຺ຐານຠູຕານໍ ສໍກິເລສຠາຄິຍາທີນໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ສຸຕ຺ຕານໍ ວເສນ. ອສງ຺ກຣວວຕ຺ຖາເນນ ຫິ ເອເຕສຸ ສຸຕ຺ເຕສຸ ສາຕິສຍໍ ຘມ຺ມາ ວິຠຕ຺ຕາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ວິເສສໂຕ’’ຕິ. ຍທິ ເອວໍ ກສ຺ມາ ວາສນາຠາຄິຍນິພ຺ເພຘຠາຄິຍສຸຕ຺ຕານິ ເອເວຕ຺ຖ ຄຫິຕານີຕິ? ນຍິທເມວໍ ນິກ຺ຂມນປຣິໂຍສານຠາເວນ ອິຕເຣສມ຺ປິ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ຍໂຕ ຫິ ນິສ຺ສຏາ ວາສນາຠາຄິຍາ ຘມ຺ມາ, ເຕ ສໍກິເລສຠາຄິຍາ. ຍໍປຣິໂຍສານາ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍາ ຘມ຺ມາ, ເຕ ອເສກ຺ຂຠາຄິຍາຕິ ທ຺ວຍຄ຺ຄຫເຓເນວ ອິຕຣມ຺ປິ ທ຺ວຍໍ ຄຫິຕເມວ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອິເມສໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ສຸຕ຺ຕານໍ ເທສນາຍາ’’ຕິ. ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຸຕ຺ຕານີຕິ ປາຬິຍາ, ວກ຺ຂມານາຍ ເທສນາຍ ວາ ອິຕຣທ຺ວຍສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ນ ປຏິກ຺ເຂໂປ.
ເຕເນວາຕິ ນິຍມສ຺ສ ອກຕຕ຺ຕາ, ຕໂຕ ຈ ເຕນ ຕນ຺ນິສ຺ສິເຕນ ຈ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ ຠວຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ ໂຫຕິ. ເອວ-ສທ຺ໂທ ວາ ສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ສິຍາ ຕສ຺ສ ປຏິກ຺ເຂໂປຕິ ຕສ຺ສ ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ສິຍາ ປຏິກ຺ເຂໂປ. ເອວໍ ສຕິ ສາວເສສາ ເທສນາ ສິຍາ.
ຕທງ຺ຄາທິປ຺ປຫານທ຺ວຍໍ ¶ ປທຏ຺ຐານຠູຕໍ ອິຘ ຄຓນູປຄໍ ນ ໂຫຕີຕິ ‘‘ສມຸຈ຺ເຉທປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິປ຺ປຫານານໍ ວເສນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ເຫຕ຺ຖ ເກຈິ ‘‘ເຕເນວາ’’ຕິ ປຐນ຺ຕິ. ‘‘ເຕເນວ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍນາຕິ ປຐນ຺ຕີ’’ຕິ ອິທໍ ‘‘ສໍວຣສີເລ ຐິໂຕ’’ຕິ (ເນຕ຺ຕິ. ໓໓) ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ ປາຬິວິກປ຺ປໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ‘‘ຍສ຺ມາ…ເປ… ວກ຺ຂຕີ’’ຕິ ອິທໍ ປຈ຺ຉິມປາຐສ຺ເສວ ຍຸຕ຺ຕຕາຍ ກາຣຓວຈນໍ.
ກຖໍ ¶ ມນ຺ຕາຕິ? ອນິພ຺ເພຘສຠາວຕ຺ຕາ ມຫຄ຺ຄຕປຸຎ຺ຎານໍ ນ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍສຸຕ຺ເຕນ ສງ຺ຄໂຫ, ວາສນາຠາຄິຍຕ຺ຕາ ປນ ວາສນາຠາຄິຍສຸຕ຺ເຕເນວ ສງ຺ຄໂຫຕິ. ຕທຸປສງ຺ຄາ ຫິ ປຈ຺ຉິໂມ ເອວ ປາໂຐ ຍຸຕ຺ຕຕໂຣ. ອິຕຣຖາ ສາວເສສາ ເທສນາ ຠເວຍ຺ຍ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ຫິ…ເປ… ເທເສຕີ’’ຕິ.
ສໍກິເລສຠາຄິຍອເສກ຺ຂຠາຄິຍານໍ ປຣໂຕ ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວກ຺ຂມານານໍ…ເປ… ວເສນາ’’ຕິ. ‘‘ສພ຺ພໂຕ’’ຕິ ອິທໍ ປຸພ຺ພປຣາເປກ຺ຂໍ. ຕສ຺ສ ປຣາເປກ຺ຂຕາຍ ‘‘ສພ຺ພໂຕຠາເຄນ ເອກາທສສຸ ຐາເນສຸ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ໂຍຊິຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປທາທິເກ ວິຈຍຫາຣປທຕ຺ເຖ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ເອກາທສສຸ ຐາເນສູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸພ຺ພເປກ຺ຂຕາຍ ປນ ‘‘ສພ຺ພໂຕຠາເຄນ ເທສນາຍ ຜເລນາ’’ຕິອາທິນາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.
ສໍກິເລສຠາຄິຍານໍ ຕຓ຺ຫາສໍກິເລສາທິນາ ເທສນານໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຜລໍ ອປາຍທຸກ຺ເຂນ ມນຸສ຺ເສສຸ ໂທຠຄ຺ຄິເຍນ. ອເສກ຺ຂຠາຄິຍານໍ ອເສກ຺ເຂຫິ ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທີຫິ ເທສນານໂຍ. ຜລໍ ອຄ຺ຄຜເລນ ຈ ອນຸປາທິເສສາຍ ຈ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິຕເຣສໍ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕເມວ. ກາມຣາຄພ຺ຍາປາທອຸທ຺ຘມ຺ຠາຄິຍສໍໂຍຊນຄ຺ຄຫເຓນ ສໍກິເລສຠາຄິຍານໍ, ວິຣາຄຄ຺ຄຫເຓນ ອເສກ຺ຂຄ຺ຄຫເຓເນວ ຈ ອເສກ຺ຂຠາຄິຍານໍ ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວກ຺ຂມານານໍ…ເປ… ວເສນາ’’ຕິ. ປທປທຕ຺ຖວິຈາຣຍຸຕ຺ຕິນິທ຺ຘາຣຓມຸເຂນ ຘມ຺ມວິຠຕ຺ຕິອາທິວິຈາໂຣ ກາຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ປາຬິຍໍ ‘‘ວິຈເຍນ…ເປ… ຕພ຺ພານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ວິຈເຍນ…ເປ… ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.
໓໔. ເອວນ຺ຕິ ອິຕິ. ຘມ຺ເມຕິ ວຸຕ຺ຕສຠາຄຘມ຺ເມ. ສາຘາຣຓາສາຘາຣຓຠາເວຫີຕິ ສາມຎ຺ຎວິເສເສນ ວິສິຏ຺ເຐຫິ. ທ຺ເວ ຘມ຺ມາ ສາຘາຣຓາຕິ ທ຺ເວ ອິເມ ຘມ຺ມາ ເຍຫິ ສຠາຄຘມ຺ມາ ສາຘາຣຓາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ. ກຕເມ ທ຺ເວ? ນາມໍ, ວຕ຺ຖຸ ຈ. ຕຕ຺ຖ ນາມໍ ນາມປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ຕໍມຸເຂເນວ ສທ຺ທໂຕ ຕທຕ຺ຖາວຄໂມ. ສທ຺ເທນ ຈ ສາມຎ຺ຎຣູເປເນວ ຕຖາຣູປສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ¶ ຄຫຓໍ, ນ ວິເສສຣູເປນ, ຕສ຺ມາ ສທ຺ທວຈນີຍາ ອຕ຺ຖາ ສາຘາຣຓຣູປນາມາຍຕ຺ຕຄຫຓີຍຕາຍ ນາມສາຘາຣຓາ ວຸຕ຺ຕາ. ວຕ຺ຖູຕິ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ. ຍຕ຺ຖ ຫິ ເຍ ຘມ຺ມາ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ເຕສໍ ສພ຺ເພສໍ ເຕ ຘມ຺ມາ ສາຘາຣຓາຕິ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານສງ຺ຂາຕານໍ ວຕ຺ຖູນໍ ສາຘາຣຓາ. ຍສ຺ມາ ປນິທໍ ທ຺ວຍໍ ເຕສໍ ຘມ຺ມານໍ ສາຘາຣຓຠາເວ ປກຕິຠູຕໍ ສຠາວຠູຕໍ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທ຺ເວ ຘມ຺ມາຕິ ທຸເວ ປກຕິໂຍ’’ຕິ. ເອກສນ຺ຕຕິປຕິຕຕາຍາຕິ ສມານສນ຺ຕຕິປວຕ຺ຕິຍາ. ເຕນາຫ ‘‘ສມານວຕ຺ຖຸກາ’’ຕິ. ທສ຺ສນປຫາຕພ຺ພານຎ຺ຫິ ຍຖາ ມິຈ຺ຉຕ຺ຕນິຍຕສຕ຺ຕາ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ, ເອວໍ ອນິຍຕາປີຕິ ອຸຠເຍ ຫິ ເຕ ສມານວຕ຺ຖຸກາ. ເອສ ນໂຍ ອິຕເຣສຸປິ. ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິວິຈິກິຈ຺ຉາສີລພ຺ພຕປຣາມາສາ ຫິ ຠິນ຺ນສຠາວາເປເຕ ຘມ຺ມາ ທສ຺ສເນນ ປຫາຕພ຺ພຕໍ ¶ ນາຕິວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ເຕ ນາມສາມຎ຺ຎຕໍ ປຕ຺ຕາ, ຣູປຣາຄາທໂຍ ຈ ຠາວນາຍ ປຫາຕພ຺ພຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຫາເນກຏ຺ຐາ ນາມສາຘາຣຓາ’’ຕິ. ຍຖາ ປນ ‘‘ວຕ຺ຖູນໍ ສາຘາຣຓາ ວຕ຺ຖຸສາຘາຣຓາ’’ຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ລພ຺ຠຕິ, ເອວໍ ‘‘ວຕ຺ຖຸນາ ສາຘາຣຓາ ວຕ຺ຖຸສາຘາຣຓາ’’ຕິ ອຍມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ລພ຺ຠຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສຫເຊກຏ຺ຐາ ວຕ຺ຖຸສາຘາຣຓາ’’ຕິ ອາຫ. ເຕ ຫິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ຜຸສນາທິສຠາວໂຕ ຠິນ຺ນາປິ ຍສ຺ມິໍ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ເຕນ ວຕ຺ຖຸນາ ສາຘາຣຓາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ລພ຺ຠມານມ຺ປິ ກຸສລາທິນາມສາຘາຣຓໍ ອນາມສິຕ຺ວາ ວຕ຺ຖຸສາຘາຣຓາ ຕາວ ໂຍຊິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ປຏິປກ຺ຂາທີຫີຕິ ອາທິສທ຺ເທນ ສມານຜລຕາສຫພ຺ຍຕາທິເກ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ເສສປເທສູຕິ ‘‘ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສາ’’ຕິອາທິວາກ຺ເຍສຸ. ກຖໍ? ຕຕ຺ຖ ຫິ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ, ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສ ຈ ສມ຺ຠວໂຕ ອນາຄາມິໂນ, ອຣຫໂຕ ຈ ອສມ຺ຠວໂຕຕິອາທິນາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.
ກຖໍ ເຕ ໂອຘິໂສ ຄຫິຕາຕິ ເກນາກາເຣນ ເຕ ‘‘ສາຘາຣຓາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ ຠາຄໂສ ຄຫິຕາ. ‘‘ອມຸກສ຺ສ, ອມຸກສ຺ສ ຈາ’’ຕິ ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ. ສາມຎ຺ຎຠູຕາ ຘມ຺ມາ ສາຘາຣຓາ ນາມ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ກຖໍ ເຕສໍ ມິຈ຺ຉຕ຺ຕນິຍຕານິຍຕາທິວເສນ ວິຠາເຄນ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານຕາ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຖ ວິຠາເຄນ ຕໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ນນຸ ເຕ ສາຘາຣຓາຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວາຕິ? ເອວໍ ສາຘາຣຓາຕິ ມິຈ຺ຉຕ຺ຕນິຍຕານໍ, ອນິຍຕານນ຺ຕິ ອິເມສໍ ອຸຠເຍສໍເຍວ ເຕ ຘມ຺ມາ ສາຘາຣຓາ. ເຕນາຫ – ‘‘ນ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ສາຘາຣຓຕາຍ ສາຘາຣຓາ’’ຕິ. ‘‘ຍສ຺ມາ’’ຕິອາທິນາ ຕຕ຺ຖ ກາຣຓມາຫ, ເຕເນຕໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ເກຈິ ຘມ຺ມາ ເກສຎ຺ຈິເທວ ຘມ຺ມານໍ ສາຘາຣຓາ ¶ ໂຫນ຺ຕິ, ອຎ຺ເຎສໍ ອສາຘາຣຓາ’’ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ປຏິນິຍຕຎ຺ຫິ ເຕສໍ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ.
ອິຕຣຖາຕິ ອນິຍຕປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານຕາຍ ສພ຺ເພສໍ ສາຘາຣຓາ, ອສາຘາຣຓາ ວາ ສິຍຸໍ, ຕຖາ ສຕິ. ຕຖາ ໂວຫາໂຣຕິ ‘‘ສາຘາຣຓາ, ອສາຘາຣຓາ’’ຕິ ຈ ອຍໍ ໂວຫາໂຣ ສາມຎ຺ຎາ ເອວ ນ ຠເວຍ຺ຍ. ເອເຕ ເອວ ຘມ຺ມາຕິ ‘‘ສາຘາຣຓາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ ເອວ. ເອວນ຺ຕິ ‘‘ມິຈ຺ຉຕ຺ຕນິຍຕານ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ. ນິຍຕວິສຍາ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນປ຺ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານາ. ‘‘ໂຍປີ’’ຕິອາທິ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐາເນນ ວຸຕ຺ຕສ຺ເສວຕ຺ຖສ຺ສ ປາກຏກຣຓໍ. ‘‘ນ ຫີ’’ຕິອາທິນາ ອນ຺ວຍໂຕ, ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ຈ ຕເມວຕ຺ຖໍ ວິຠາເວຕິ. ເສເສປີຕິ ‘‘ຠາວນາປຫາຕພ຺ພາ’’ຕິ ເອວມາທິມ຺ຫິປິ.
ປຈ຺ຈຕ຺ຕນິຍໂຕຕິ ປາຏິປຸຄ຺ຄລິໂກ. ອິຕຣສ຺ສາຕິ ອປຈ຺ຈຕ຺ຕນິຍຕສ຺ສ. ຕຖາຕິ ອສາຘາຣຓຠາເວນ. ໂກຈິ ຘມ຺ໂມ ກຎ຺ຈິ ຘມ຺ມໍ ອຸປາທາຍ ສາຘາຣໂຓປິ ສມາໂນ ຕທຎ຺ຎໍ ອຸປາທາຍ ອສາຘາຣໂຓປິ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສາຘາຣຓາວິຘຸຣຕາຍາ’’ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຕໍ ຕໍ ອຸປາທາຍາ’’ຕິອາທິ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ຘມ຺ມຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕປຐມມຄ຺ຄຏ຺ຐຕາ ທີປິຕາ, ຕາທິສານໍ ເອວ ອເນເກສໍ ອຣິຍານໍ ວເສນ ສາຘາຣຓາຕິ ¶ . ປຐມສ຺ສາຕິ ອຏ຺ຐມກສ຺ສ. ທຸຕິຍສ຺ສາຕິ ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສ. ປຸນ ອຏ຺ຐມກສ຺ສາຕິ ‘‘ອຏ຺ຐມກສ຺ສ, ອນາຄາມິສ຺ສ ຈາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕອຏ຺ຐມກສ຺ສ. ເຕນາຫ ‘‘ອນາຄາມິມຄ຺ຄຏ຺ຐສ຺ສາ’’ຕິ. ອຄ຺ຄຜລຏ຺ຐໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຏິໂລມໂຕ ຄຓິຍມາໂນ ປຐມມຄ຺ຄຏ຺ໂຐ ອຏ຺ຐມໂກ, ມຄ຺ຄຏ຺ຐຕາຍ, ປຫີຍມານກິເລສຕາຍ ຈ ສພ຺ເພປິ ມຄ຺ຄຏ຺ຐາ ອຏ຺ຐມກາ ວິຍາຕິ ອຏ຺ຐມກາ, ‘‘ເອກຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ນ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອຏ຺ຐມໂກ’’ຕິ ອປເຣ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ. ‘‘ເສກ຺ຂາ’’ຕິ ນາມໍ ສາຘາຣຓນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອິຕເຣສູຕິ ‘‘ຠພ຺ພາຠພ຺ພາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕສຸ ອນຣິເຍສຸ. ເຕນາຫ ປາຬິຍໍ ‘‘ຫີນຸກ຺ກຏ຺ຐມຊ຺ຌິມໍ ອຸປາທາຍາ’’ຕິ.
ນິຍາມາວກ຺ກນ຺ຕິຍາຕິ ອວກ຺ກນ຺ຕນິຍາມຕາຍ. ຎາຓຸຕ຺ຖຣສ຺ສາຕິ ຎາຓາຘິກສ຺ສ. ຕຖາວິຘປຈ຺ຈຍສມາໂຍເຄຕິ ຎາຓວິເສສປຈ຺ຈຍສມວາເຍ. ຍຖາ ຫິ ຎາຓພເລນ ທນ຺ຘາຠິຎ຺ຎຕາ ນ ໂຫຕິ, ເອວໍ ປຏິປທາປຏິປນ຺ໂນປິ ສຸເຂນ ວິໂສສີຍຕີຕິ. ສາ ຫິ ສຸຂາປຏິປທາ ຂິປ຺ປາຠິຎ຺ຎາ ຕໍສມງ຺ຄິໂນ ຎາຓຸຕ຺ຕຣຕ຺ຕາ ວິປສ຺ສນາຍ ປທຏ຺ຐານນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ.
ຘມ຺ມໂຕ ¶ ອນເປຕາ ຈິນ຺ຕາ ຘມ຺ມຈິນ຺ຕາ, ໂຍນິໂສມນສິກາເຣນ ປວຕ຺ຕິຕຕ຺ຕາ ຘມ຺ເມສຸ ຈິນ຺ຕາ, ຘມ຺ໂມ ວາ ຎາຓໍ, ຕສ຺ມາ ຘມ຺ມາວຫາ ຈິນ຺ຕາ ຘມ຺ມຈິນ຺ຕາ, ຈິນ຺ຕາມຍຎາຓສ຺ສ ເຫຕຸຠູຕາ ຈິນ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ.
ປາຬິຍໍ ສຸຕມຍປຎ຺ຎາຄ຺ຄຫເຓນ ‘‘ເຍ ເຕ ຘມ຺ມາ ອາທິກລ຺ຍາຓາ…ເປ… ຕຖາຣູປາສ຺ສ ຘມ຺ມາ ພຫຸສ຺ສຸຕາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໘.໒) ສຸຕ຺ຕປທສງ຺ຄໂຫ ອຕ຺ໂຖ ປຣິຄ຺ຄຫິໂຕ, ຕຖາ ໂຍນິໂສມນສິກາຣຄ຺ຄຫເຓນ ‘‘ໂສ ‘ອນິຈ຺ຈ’ນ຺ຕິ ໂຍນິໂສ ມນສິ ກໂຣຕີ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ໂຕ ອຸປາຍມນສິກາໂຣ ປຣິຄ຺ຄຫິໂຕ. ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຄ຺ຄຫເຓນ ‘‘ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິໍ ຠາເວຕິ ວິເວກນິສ຺ສິຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ປຣິຄ຺ຄຫິຕາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອຖ ໂຂ…ເປ… ທສ຺ເສຕຸ’’ນ຺ຕິ. ເສສນ຺ຕິ ‘‘ຘມ຺ມສ຺ວາກ຺ຂາຕຕາ’’ຕິ ເອວມາທິ.
ຍສ຺ສ ຈ ປຸພ຺ເພ ອຕ຺ໂຖ ນ ສໍວຓ຺ຓິໂຕ, ຕຕ຺ຖ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕຕາຍ ອາຍຕນຄໂຕ ປສາໂທ, ຈິຕ຺ຕວູປສໂມ ຈ ຜລນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສປ຺ປຸຣິສ…ເປ… ປທຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ອຕ຺ຕສມ຺ມາປຓິຫິຕຕ຺ຕາ ປາປເຊຄຸຈ຺ຉິນິພ຺ພິທາທິພຫຸໂລວ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອຕ຺ຖ…ເປ… ປທຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ. ຘມ຺ໂມ ສ຺ວາກ຺ຂາໂຕ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ປຣິໂຍສານາ ສພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິປາຣິປູຣິເຫຕູຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຘມ຺ມສ຺ວາກ຺ຂາຕຕາ…ເປ… ປທຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ກຸສລມູລໂຣປນາ ຫິ ສມາປຕ຺ຕິປຣິໂຍສານາຕິ ¶ . ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸຕາຍ ສງ຺ຆສ຺ສ ສຸຏ຺ຐຸຠາວາຍ ສງ຺ຆສ຺ສ ສປ຺ປຕິສ຺ສຕາຍ ‘‘ສຸຏ຺ຐຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຈນສມ຺ປຏິຈ຺ຉນຠາວາຍ. ອິຕຣໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.
ວິຠຕ຺ຕິຫາຣວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໙. ປຣິວຕ຺ຕນຫາຣວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ
໓໕. ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິສ຺ສ…ເປ… ນິຊ຺ຊິຓ຺ຓາ ຠວຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຍຖາ ມຄ຺ຄສມ຺ມາທິຏ຺ຐິວເສນຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ, ເອວໍ ກມ຺ມສ຺ສກຕາກມ຺ມປຖສມ຺ມາທິຏ຺ຐີນມ຺ປິ ວເສນ ອຕ຺ໂຖ ລພ຺ຠເຕວ. ກມ຺ມປຖກຖາ ເຫສາ. ຍຖາວຸຕ຺ເຕນາກາເຣນາຕິ ‘‘ອວິມຸຕ຺ຕາວ ສມານາ’’ຕິ, ‘‘ອວິມຸຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ. ມິຈ຺ຉາຠິນິເວສວເສນາຕິ ອສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໍ ເອວ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ, ອນິຍ຺ຍານິກໍ ເອວ ນິຍ຺ຍານິໂກຕິ, ອສນ຺ຕໍ ເອວ ປນ ສນ຺ຕນ຺ຕິ, ອນຣິຍໍ ເອວ ອຣິໂຍຕິ ວິປຣີຕາຠິນິເວສວເສນ ¶ . ມິຈ຺ຉາຘິໂມກ຺ໂຂຕິ ອຍາຖາວປສາໂທ, ອຍາຖາວສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ວາ. ອຸປ຺ປນ຺ນໂມໂຫ ມິຈ຺ຉາວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.
໓໖. ວາທານໍ ວາ ອນຸວາທາ ວາທານຸວາທາ, ເຕສໍ ວາທານໍ ອຸປາທາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວາທານຸປວຕ຺ຕິໂຍຕິ ວາທານໍ ໂທສານໍ ອນຸປວຕ຺ຕິໂຍ.
ອນ຺ຕທ຺ວຍປຣິວຕ຺ຕນນ຺ຕິ ກາມສຸຂອຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍຄສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອນ຺ຕທ຺ວຍສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂວເສນ ປຣິວຕ຺ຕນໍ.
ເອເຕສຸປິ ວາເຣສູຕິ ‘‘ນິຍ຺ຍານິໂກ ຘມ຺ໂມ ເຕສໍ ອຘມ຺ໂມ, ສຸໂຂ ເຕສໍ ອຘມ຺ໂມ’’ຕິ ຈ ອິເມສຸ ວາເຣສຸ. ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ຍທິ ອຕ຺ຕປຣິຕາປນໍ ອຕ຺ຕໂນ ທຸກ຺ຂາປນໍ ຘມ຺ໂມ, ຘມ຺ມສ຺ສ ປຏິວິຣຸທ຺ໂຘ ອຘມ຺ໂມ ສິຍາ, ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຈ ສຸຂປຏິວິຣຸທ຺ຘນ຺ຕິ ຌານມຄ຺ຄຜລສຸຂສ຺ສ, ອນວຊ຺ຊປຈ຺ຈຍປຣິໂຠຄສຸຂສ຺ສ ຈ ເຕສໍ ອຘມ຺ມຠາໂວ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ເອວໍ ວຕ຺ຕພ຺ພາ. ‘‘ຍໍ ຍໍ ວາ ປນາຕິອາທິນາ’’ຕິ ອິທໍ ອວເສສປາຐາມສນໍ. ເອຕ຺ຖ ຍໍ ຍໍ ວາ ປນ ຘມ຺ມນ຺ຕິ ຍໍ ວາ ຕໍ ວາ ຘມ຺ມໍ, ກຸສລໍ ວາ ອກຸສລໍ ວາ ອິຏ຺ຐໍ ວາ ອນິຏ຺ຐໍ ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂຣຈຍຕິ ວາ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ ວາຕິ ຈິຕ຺ເຕນ ໂຣຈຕິ, ທິຏ຺ຐິຍາ ອຸປຄຈ຺ຉຕີຕິ. ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ໂຍ ປຏິປກ຺ໂຂຕິ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຣຸຈິຕສ຺ສ, ອຸປຄຕສ຺ສ ວາ ຘມ຺ມສ຺ສ ໂຍ ປຏິປກ຺ໂຂ ນາມ. ສ຺ວສ຺ສ ອນິຏ຺ຐໂຕ ອຊ຺ຌາປນ຺ໂນ ຠວຕີຕິ ¶ ໂຍ ຘມ຺ໂມ ອສ຺ສ ຣຸຈິຕສ຺ສ, ອຸປຄຕສ຺ສ ວາ ຘມ຺ມສ຺ສ ອນິຏ຺ຐໂຕ ປຈ຺ຈນີກໂຕ ອພ຺ຠຸປຄໂຕ ໂຫຕິ, ເຕນ ປຏິປກ຺ເຂນ ເທສນາຍ ປຣິວຕ຺ຕນໍ ປຣິວຕ຺ຕໂນ ຫາໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ປຏິປກ຺ຂສ຺ສ ລກ຺ຂຓໍ ວິຠາເວຕີ’’ຕິ.
ປຣິວຕ຺ຕນຫາຣວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໑໐. ເວວຈນຫາຣວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ
໓໗. ອຎ຺ຎມຎ຺ເຎຫີຕິ ອຎ຺ເຎຫິ ອຎ຺ເຎຫິ. ອາຍຕິນ຺ຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓກາເລ. ກຖຎ຺ຈີຕິ ເຍນ ເກນຈິ ປກາເຣນ, ປຐມໍ ວຸຕ຺ເຕນ ປຣິຍາເຍນ ອປ຺ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ໂຕ ອປເຣນ ປຣິຍາເຍນ ປຏິວິຊ຺ເຌຍ຺ຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຣິຍາຍວຈນໍ ນິທ຺ທິສຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓຕິ ປຣິຍາຍວຈນສ຺ສ ວຸຕ຺ຕກ຺ຂເຓ. ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕານນ຺ຕິ ອາຣມ຺ມຓນ຺ຕເຣຫິ ວິວິຘຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕານໍ ¶ . ອຎ຺ຎວິຫິຕານນ຺ຕິ ອຎ຺ຎໍ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕານໍ. ກສ຺ມາ ປນ ອຎ຺ເຎນ ປຣິຍາເຍນ ຕທຕ຺ຖາວໂພຘນໍ, ນນຸ ເຕນ ວຸຕ຺ເຕ ທຬ຺ຫີກຣຓໍ ໂຫຕີຕິ ໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ເຕເນວາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຕທຎ຺ເຎສນ຺ຕິ ເຕຫິ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕາທີຫິ ອຎ຺ເຎສໍ, ເຍຫິ ປຐມໍ ວຈນໍ ສມ຺ມເທວ ຄຫິຕໍ. ຕຕ຺ຖາຕິ ວຸຕ຺ຕວຈເນເນວ ປຸນປ຺ປຸນໍ ວຈເນ. ອຘິຄຕອນ຺ວຕ຺ຖຕາຍ ປຸນຣຸຕ຺ຕິ ປຣິວຊ຺ຊນຕ຺ຖໍ ວິເສສນຠາເວນ ຕາຫິ ຕາຫິ ສຎ຺ຎາຫິປິ ອຍມ຺ປິ ສທ຺ໂທ ອິມສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສ ວາຈໂກ, ອຍມ຺ປິ ສທ຺ໂທ ອິມສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສ ວາຈໂກຕິ ປຎ຺ຎາປເນຫິ. ເທເສຕພ຺ພສ຺ສ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ເຕ ອຸປນິພນ຺ຘນໍ ຐປນໍ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຘມ຺ມນິຣຸຕ຺ຕິປຏິສມ຺ຠິທາຍໍ. ພີຊາວາປນໍ ເຫຕຸສມ຺ປາທນໍ.
ເອວໍ ຠຄວໂຕ ປຣິຍາຍເທສນາຍໍ ອເນການິ ປໂຍຊນານິ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ອຕ຺ຕໂນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘຕາຍ ເອວໍ ຕຖາຄຕາ ພຸທ຺ຘລີລາຍ ອເນເກຫິ ປຣິຍາເຍຫິ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ກິໍ ພຫຸນາ’’ຕິອາທິມາຫ.
ປາຬິຍໍ ‘‘ປິຫາ ນາມ ຍາ ວຕ຺ຕມານສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ປຕ຺ຖນາ’’ຕິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນວິສຍຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຸນ ອນາຄຕວິສຍຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເສຍ຺ຍຕຣໍ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ອນາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຖວິສຍາ ຕຓ຺ຫາ ປິຫາ’’ຕິ ອາຫ.
ອຕ຺ຖນິປ຺ຜຕ຺ຕິປຏິປາລນາຕິ ¶ ອິມສ຺ມິໍ ວາ ປເທ ປິຫາຍ ເອວຕ຺ຖວເສນ ອນາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຖວິສຍຠາວທີປນໂຕ.
ຘມ຺ມາຣມ຺ມເຓເນວ ສງ຺ຄຫິຕາ ‘‘ຘມ຺ມາຣມ຺ມຓ’’ນ຺ຕ຺ເວວ ຄຫຓໍ ຄຕາ. ຈຕຸວີສຕິ ປທານີຕິ ເອຕ຺ຖ ເຄຫສິຕໂທມນສ຺ສູປວິຈາຣາທີນໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ຉກ຺ການໍ ວເສນ ຈຕຸວີສ ໂກຏ຺ຐາສາ.
໓໘. ສາເຍວ ປຕ຺ຖນາກາເຣນ ຘມ຺ມນນ຺ທີຕິອາທິມາຫາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຍມຕ຺ໂຖ – ສາ ເອວ ປຕ຺ຖນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕິຍາ ອາສາທິປຣິຍາເຍນ ວຸຕ຺ຕາ ຕຓ຺ຫາ ຣູປາທິຘມ຺ເມສຸ ນນ຺ທນຏ຺ເຐນ ຘມ຺ມນນ຺ທີ. ເຕສໍ ເອວ ປິຍາຍນຏ຺ເຐນ ຘມ຺ມເປມໍ. ຄິລິຕ຺ວາ ປຣິນິຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ຐານໂຕ ຘມ຺ມຊ຺ໂຌສານນ຺ຕິ.
ອິມິນາປີຕິ ນ ເກວລໍ ‘‘ປຎ຺ຎາ ປຊານນາ’’ຕິອາທິອາເວຓິກປຣິຍາເຍເນວ ເວວຈນໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ອຖ ໂຂ ອິມິນາ ອາຘິປເຕຍ຺ຍາທິສາຘາຣຓປຣິຍາເຍນປິ ເວວຈນໍ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິມິນາວ ນເຍນາຕິ ເອເຕນ ປຣິຍາຍວຈເນນ ¶ . ນ ຫິ ເທສນຕ຺ຖສາຘນໍ ‘‘ອິຕິປິ ໂສ ຠຄວາ’’ຕິອາທິປາຬິນຍທສ຺ສນນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ພລນິປ຺ຜຕ຺ຕິຄໂຕຕິອາທີສຸ ທສສຸ ຕຖາຄຕພເລສຸ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິໍ ປາຣິປູຣິໍ ຄໂຕ. ສມ຺ໂພຘິປຫານນ຺ຕຣາຍເທສນາ ວິເສສໂຈທນາສຸ ວິສາຣທຠາວສງ຺ຂາຕານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ຎາຓານິ ປຕ຺ໂຕ ອຘິຄໂຕຕິ ເວສາຣຊ຺ຊປ຺ປຕ຺ໂຕ.
ໂລຠຊ຺ຌາສຍາທິອຊ຺ຌາສຍໍ ວິເສເສນ ອຕິວຕ຺ໂຕຕິ ອຊ຺ຌາສຍວີຕິວຕ຺ໂຕ. ອຕີຕເຫຕຸສງ຺ເຂປາທິສງ຺ເຂປວິຣຫິຕຕາຍ ອສງ຺ເຂປສງ຺ຂາຕໍ ນິພ຺ພານໍ, ອກຸປ຺ປຘມ຺ມຕາຍ ຄຸເຓຫິ ວາ ອສງ຺ເຂປໍ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍໍ ຄໂຕ ອຸປຄໂຕຕິ ອສງ຺ເຂປຄໂຕ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ. ອຸທ຺ເຘຍ຺ຍນ຺ຕິ ອຸທ຺ຘຣິຕພ຺ພໍ.
ຘມ຺ມານຸສ຺ສຕິຍໍ ເອວໍ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສໍສາຣທຸກ຺ຂໂຕ ປາຕິ, ສນ຺ເຕນ ສຸເຂນ ຣເມຕິ ຈາຕິ ວາ ປາຣໍ.
ອຠູຕປຸພ຺ພຕ຺ຕາຕິ ອນຸປ຺ປນ຺ນປຸພ຺ພຕ຺ຕາ, ເຕນສ຺ສ ນິຈ຺ຈຕໍວ ວິຠາເວຕິ ເກນຈິ ເທວໂຕປສຄ຺ຄາທິນາ ອນຸປສຊ຺ຊນີຍຕ຺ຕາ ອນຸປສຏ຺ຐຕ຺ຕາ.
‘‘ທຸປ຺ປສ຺ສ’’ນ຺ຕິປິ ປາຬິ, ທຸຣຘິຄມນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຄຸຓໂສຠາສຸຣຠິຠາເວນາຕິ ຄຸເຓຫິ ໂສຠາຍ, ສຸຄນ຺ຘິຠາເວນ ຈ.
ຍຖາ ¶ ອກ຺ຂຓເວຘີ ປຸຄ຺ຄໂລ ສິປ຺ປນິປ຺ຜຕ຺ຕິຍາ ຣຕ຺ຕນ຺ຘກາຣຕິມິສາຍ ອຈິຣກ຺ຂຓາໂລເກນ ອຕິສຸຂຸມມ຺ປິ ທູຣຄຕໍ ລກ຺ຂໍ ວິຊ຺ຌຕິ, ເອວໍ ອຣິຍສາວໂກ ສີລສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຕິສຸຂຸມໍ ນິພ຺ພານໍ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມໍ ເອກປຏິເວເຘເນວ ປຏິວິຊ຺ຌຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສິປ຺ປຎ຺ຈ ສີລໍ ອກ຺ຂຓເວຘິຕາຍາ’’ຕິ. ໂລກິກນ຺ຕິ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມໂອໂລກນສ຺ສາປິ ອຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ.
ເວວຈນຫາຣວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໑໑. ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຫາຣວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ
໓໙. ຠຄວໂຕ ສາຠາວິກຘມ຺ມກຖາຍາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຠາໂວ ສຠາໂວ, ສຠາເວນ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ, ຕໂຕ ວາ ອາຄຕາຕິ ສາຠາວິກາ, ສາ ເອວ ຘມ຺ມກຖາຕິ ສາຠາວິກຘມ຺ມກຖາ, ພຸທ຺ຘານໍ ສາມຸກ຺ກໍສິກຘມ຺ມກຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ ¶ , ຕາຍ ກຣຓຠູຕາຍ ຘມ຺ມເທສນາຍ ອນຎ຺ຎຕ຺ເຕປິ ກຖາເທສນານໍ ອຸປຈາຣສິທ຺ເຘນ ເຠເທເນວໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອວຍວສມຸທາຍວິຠາເຄນ ວາ. ເຕນາຫ ‘‘ກາ ຈ ປກຕິກຖາຍ ເທສນາ? ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານີ’’ຕິ. ອິທຎ຺ຫິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ເທສນາຍ ອເຠໂທປຈາຣໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສາ ເທສນາຍ ປຎ຺ຎາປນາ. ອຍໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຫາໂຣຕິ ສງ຺ເຂເປເນວ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຫາຣສ຺ສ ສຣູປມາຫ. ສາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕເທສນາ. ຕຖາ ຕຖາຕິ ຍຖາ ຍຖາ ສຈ຺ຈານິ ເທເສຕພ຺ພານິ, ຕຖາ ຕຖາ. ກຖຎ຺ເຈຕານິ ເທເສຕພ຺ພານິ? ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍາທິປ຺ປກາເຣນ. ຍຖາຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕານຸຣູປໍ, ໂພຘເນຍ຺ຍພນ຺ຘວານໍ ໂພຘນາຘິປ຺ປາຍານຸກູລນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ຖນ຺ຕິ ເທເສຕພ຺ພຕ຺ຖໍ, ທຸກ຺ຂາທິອຕ຺ຖເມວ ວາ. ນິກ຺ຂິປຕີຕິ ປຕິຏ຺ຐາເປຕິ. ຍໂຕ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຸຕ຺ຕນິກ຺ເຂປາ’’ຕິອາທິ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.ມູລປຣິຍາຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ) ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຈ຺ຈຕິ.
ຕຕ຺ຖາຕິ ນິກ຺ເຂປເທສນາຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຄ຺ຄປກ຺ຂິຍາຕິ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໂຕ ພຫິກຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.
ຍສ຺ມິໍ ຐາເນຕິ ຍສ຺ມິໍ ຠວາທິສງ຺ຂາເຕ ຐາເນ. ຍຖາວຸຕ຺ຕາ ເທສນາຕິ ຈຕຸຣາຫາຣປຏິພທ຺ຘຣາຄາທິມຸເຂນ ວຏ຺ຏທີປນີ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາ ເທສນາ.
໔໑. ເຕປຣິວຏ຺ຏວເສນາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ສຈ຺ເຈສູ’’ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ປຣິຎ຺ຎາປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ອາຫາຕິ ¶ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕຣໂຕ, ສມາຫິໂຕຕິ ປທທ຺ວເຍນ ສມາຘານວິສິຏ຺ຐໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕຣຕຕາຠາວນໍ ທີເປຕິ ໂຄຈຣຊ຺ຌຕ຺ຕຕາທີປນໂຕ. ເກວໂລ ຫິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕສທ຺ໂທ ອຊ຺ຌຕ຺ຕຊ຺ຌຕ຺ຕໂຄຈຣຊ຺ຌຕ຺ເຕສຸປິ ວຕ຺ຕຕິ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕຣຕຕາວິສິຏ຺ຐຎ຺ຈ ສມາຘານໍ ສາຕິສຍໍ ຈິຕ຺ຕຏ຺ຐິຕິໍ ທີເປຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ສມາຘານວິສິຏ຺ຐສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ.
ອາສຊ຺ຊນຏ຺ເຐນາຕິ ອາສງ຺ຄນຏ຺ເຐນ. ຕຖາ ທສ຺ສນນ຺ຕິ ອຕຖາຠູຕສ຺ສາປິ ຠພ຺ພຣູປສ຺ສ ວິຍ ອຕ຺ຕໂນ ວິທໍສນໍ. ອລກ຺ຂິໂກຕິ ວິລກ຺ຂິໂກ.
ກາມານນ຺ຕິ ກາມາວຈຣຘມ຺ມານໍ. ຣູປານນ຺ຕິ ຣູປາວຈຣຘມ຺ມານໍ. ນິສ຺ສຣຓນ຺ຕິ ກາມານໍ ຣູປາວຈຣຘມ຺ມາ ນິສ຺ສຣຓໍ, ເຕສໍ ອຣູປາວຈຣຘມ຺ມາ ນິສ຺ສຣຓໍ. ເອວໍ ຕໍສຠາວານນ຺ຕິ ສອຸຕ຺ຕຣສຠາວານໍ. ຕຖາຕິ ຍຖາ ສງ຺ຂຕຘມ຺ມານໍ ນິສ຺ສຣຓຠາວໂຕ, ກິເລສສມຸຈ຺ເຉທກສ຺ສ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓຠາວໂຕ ຈ ¶ ອຕ຺ເຖວ ອສງ຺ຂຕາ ຘາຕຸ, ຕຖາ ວຸຈ຺ຈມາເນນາປິ ກາຣເຓນ ອຕ຺ເຖວ ອສງ຺ຂຕາ ຘາຕູຕິ ທສ຺ເສຕິ. ກຕ຺ຖຈິ ວິສເຍຕິ ອສງ຺ຂຕຘາຕຸໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ອວິປຣີຕຕ຺ໂຖຕິ ຠູຕຕ຺ໂຖ. ‘‘ຍໂຕ ໂຂ ໂຠ ອຍໍ ອຕ຺ຕາ ປຎ຺ຈຫິ ກາມຄຸເຓຫິ ສມປ຺ປິໂຕ ສມງ຺ຄີຠູໂຕ ປຣິຈາເຣຕິ, ເອຕ຺ຕາວຕາ ໂຂ ໂຠ ອຍໍ ອຕ຺ຕາ ປຣມທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານປ຺ປຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໙໔), ສປກຏ຺ຐນິພ຺ພານຠາວິໂນ’’ຕິ ຈ ເອວມາທີສຸ ອຸປຈາຣວຸຕ຺ຕິສພ຺ຠາວໂຕ. ຍຖາ ຕໍ ສີຫສທ຺ໂທຕິ ຍຖາ ‘‘ສີໂຫ ມາຓວໂກ’’ຕິອາທິນາ ມາຓວກາທີສຸ ອຸປຈາຣວຸຕ຺ຕິນາ ວຕ຺ຕມາໂນ ມິຄຣາເຊ ຠູຕຕ຺ຖວິສເຍ ທິຏ຺ໂຐ, ເອວໍ ນິພ຺ພານສທ຺ໂທປິ ກາມຄຸຓຣູປຊ຺ຌານສມງ຺ຄິຕາສຸ ອຸປຈາຣວຸຕ຺ຕິຍາ ວຕ຺ຕມາໂນ ກຕ຺ຖຈິ ວິສເຍ ອວິປຣີຕຕ຺ໂຖ. ຍຕ຺ຖ ຈ ວິສເຍ ອວິປຣີຕຕ຺ໂຖ, ສາ ອສງ຺ຂຕາ ຘາຕຸ. ຫຕ຺ຖຕເລ ສອາມລກໍ ວິຍ ເຎຍ຺ຍໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ເອກປ຺ປມາຓສ຺ສ ສຕ຺ຖຸວຈນເມເວຕ຺ຖ ປມາຓນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ກິໍ ວາ ເອຕາຍ ຍຸຕ຺ຕິຈິນ຺ຕາຍາ’’ຕິອາທິມາຫ. ‘‘ປຏິຎ຺ຎາຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສິທ຺ຘິຍາ ປກາສນາປຎ຺ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ ນິຄມໍ ສນ຺ຘາຍາຫາຕິ.
ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຫາຣວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໑໒. ໂອຕຣຓຫາຣວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ
໔໒. ອິນ຺ທ຺ຣິເຍຫີຕິ ¶ ກຣເຓ ກຣຓວຈນໍ ‘‘ມຄ຺ເຄນ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ, ‘‘ຜຣສຸນາ ຉິນ຺ທຕີ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ ວິຍ ຈ. ໂອຕຣຓາຕິ ອນຸປ຺ປເວສນາ.
ປຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ເຘ ສງ຺ຄຓ຺ຫນວເສນ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ໂປ ວິຍາຕິ ໂຍຊນາ. ອຘິຈິຕ຺ຕອນຸຍຸຕ຺ຕານໍ ສທ຺ທຫນຸສ຺ສຫນຸປຏ຺ຐານສມາທຫເນຫິ ສທ຺ຘາທີສຸ ອຸປກໂຣນ຺ເຕສຸ ເອວ ປຎ຺ຎາ ທສ຺ສນກິຈ຺ຈໍ ສາເຘຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສທ຺ຘາ..ເປ… ວຸຕ຺ຕານີ’’ຕິ ອາຫ. ໂນ ຈ ຠວງ຺ຄາຕິ ເຕສໍ ສງ຺ຂາຣານໍ ປວຕ຺ຕິກາຣຓຕາຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ.
໔໓. ຕຖາ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ‘‘ນິສ຺ສໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຈຕນາສີເສນ ຕຓ຺ຫໍ ເອວ ວທຕິ ເຈຕນາສຫຈຣຓໂຕ.
ຣຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ¶ ມຄ຺ເຄນ ອສມຸຈ຺ຉິນ຺ນຣາຄສ຺ສ. ເຍນ ປຸຄ຺ຄໂລ ‘‘ຣຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ສ ຣາຄສ຺ສ ສມ຺ພນ຺ຘິນີ ສຸຂາ ເວທນາ ວຸຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ຕສ຺ສ ອນຸສຍນໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ສຸຂາຍ…ເປ… ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ເຕນາຫ ‘‘ຕຖາ’’ຕິອາທິ.
ຕານິ ເອວ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານີຕິ ສຸຂໂສມນສ຺ສຸເປກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິຍານິ. ‘‘ສງ຺ຂາຣປຣິຍາປນ຺ນານີ’’ຕິ ວຈນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ອິຘ ເວທນາສີເສນ ເຈຕນາ ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ. ນ ຫິ ເວທນາ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘປຣິຍາປນ຺ນາ ໂຫຕິ. ຕຓ຺ຫາຍ, ທິຏ຺ຐິຍາຕິ ຈ ອຸປໂຍເຄ ກຣຓວຈນນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຓ຺ຫາຍາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອິທານິ ອຸປໂຍຄວເສເນວ ‘‘ຕຓ຺ຫາຍາ’’ຕິອາທີນໍ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເສສຘມ຺ມານນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາວຊ຺ຊິຕອວິສິຏ຺ຐຘມ຺ມານໍ. ຕຓ຺ຫາຍ ນິສ຺ສຍຠາເວຕິ ຍທາ ຕຓ຺ຫາ ເຕສໍ ນິສ຺ສໂຍ ໂຫຕິ.
ຕຓ຺ຫາຍ ເສສຘມ຺ມານໍ ປຈ຺ຈຍຠາເວຕິ ຍທາ ເສສຘມ຺ມາ ຕຓ຺ຫາປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ. ‘‘ກຣຊກາຍສນ຺ນິສ຺ສິຕາ’’ຕິ ອິມິນາ ເວທນາທິກ຺ຂນ຺ຘຕ຺ຕຍນິສ຺ສິຕາປິ ຄຫິຕາ ກາຍປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິຠາວໂຕ. ກາຣຓຠາວນ຺ຕິ ປຣມ຺ປຣເຫຕຸຠາວໍ. ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິອຸປເຍນາຕິ ທິຏ຺ຐິອຸປເຍນ ຈ ທິຏ຺ຐິສຫຄຕຕຓ຺ຫາອຸປເຍນ ຈ.
‘‘ອາຄຕີຕິ ¶ ອິຘາຄຕິ, ຄຕີຕິ ເປຈ຺ຈຠໂວ’’ຕິ ປທທ຺ວເຍນ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ປາກຏຕຣໍ ກາຕຸໍ ປາຬິຍໍ ‘‘ອາຄຕິຄຕີປິ ນ ຠວນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຘ ຫຸຣນ຺ຕິ ທ຺ວາຣາຣມ຺ມຓຘມ຺ມາ ທສ຺ສິຕາ ອາສນ຺ນທູຣຠາເວຫິ ທ຺ວາຣາຣມ຺ມເຓຫິ ວິນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ອິຘ ທ຺ວາຣປ຺ປວຕ຺ຕຘມ຺ມາ ‘‘ອຸຠຍມນ຺ຕເຣນາ’’ຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ຖຠາເວນ ວຸຕ຺ຕາ. ຈຕຸພ຺ຍູຫຫາເຣ ປນ ອນິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ຘຣູປຘມ຺ມາ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕາ. ກາຣຓຠູເຕນ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈຍຠູເຕນ, ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈຍຠູເຕນ ຈ. ເຍ ຘມ຺ມາ ອຸປາທາຍ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ສມຎ຺ຎາ, ເຕສໍ ວິຎ຺ຎາຓາທິຘມ຺ມານໍ ອຠາເວນ ອນຸປ຺ປາທຘມ຺ມຕໍ ອາປາທິຕຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອນິສ຺ສິຕສ຺ສ ຈລິຕໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິອາທິນາ ປຏິໂລມໂຕ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ປາຬິຍໍ ‘‘ເອເສວນ຺ໂຕ ທຸກ຺ຂສ຺ສາຕິ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ນນຸ ‘‘ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ ສງ຺ຂາຣາ’’ຕິອາທິໂກ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທຕິ ໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂສ ທຸວິໂຘ’’ຕິອາທິນາ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣວເສນ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ ວິຠຕ຺ໂຕ. ຕທຕ຺ຖຕາຍາຕິ ວີຕຣາຄວິມຸຕ຺ຕິອຕ຺ຖຕາຍ. ຕພ຺ຠາວນ຺ຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທຠາວໍ.
ໂອຕຣຓຫາຣວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໑໓. ໂສຘນຫາຣວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ
໔໕. ໂສເຘຕິ ¶ ນາມາຕິ ປຸຈ຺ຉິຕມຕ຺ຖໍ ຫຕ຺ຖຕເລ ຐປິຕອາມລກໍ ວິຍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ນິຄ຺ຄຸມ຺ພໍ ນິຊ຺ຊຏໍ ກຕ຺ວາ ວິວຣນ຺ໂຕ ຕພ຺ພິສຍອຎ຺ຎາຓສໍສຍາທິມລາປນຍເນນ ໂສເຘຕິ, ເອວໍ ໂສເຘນ຺ໂຕ ຈ ປທສ຺ສ ອຕ຺ເຖນ ອເຠໂທປຈາຣໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ປທໍ ໂສເຘຕິ’’ຈ຺ເຈວ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ປທໍ ໂສເຘຕິ ນາມາ’’ຕິ. ປຸຈ຺ຉາຍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນເມເວຕ຺ຖ ໂສຘນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕທຕ຺ຖສ຺ສ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໂຕ’’ຕິ. ອາຣຠີຍຕີຕິ ອາຣມ຺ໂຠ, ເທສນາຍ ປກາສິຍມາໂນ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ຕາວ…ເປ… ປໂພຘິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ. ອິຘ ໂສຘນໍ ນາມ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຣູປສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ເທສນານຸຠາເວນ ວິວຏຠາວກຣຓນ຺ຕິ ຕມຕ຺ຖໍ ອຸປມາຍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ອຎ຺ຎາຓປກ຺ຂນ຺ທານ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.
ໂສຘນຫາຣວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໑໔. ອຘິຏ຺ຐານຫາຣວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ
໔໖. ຘາຣຍິຕພ຺ພາຕິ ¶ ອຸປຘາເຣຕພ຺ພາ, ອຸປລກ຺ຂິຕພ຺ພາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຸຕ຺ຕເມວ ‘‘ສາມຎ຺ຎວິເສສກປ຺ປນາຍ ໂວຫາຣຠາເວນ ອນວຏ຺ຐານໂຕ’’ຕິອາທິນາ (ເນຕ຺ຕິ. ອຏ຺ຐ. ໑໔).
ຕໍ ຕໍ ຜລນ຺ຕິ ນິຣຍາທິໍ ຕໍ ຕໍ ຜລໍ. ອຎ຺ຈິຕາຕິ ຄຕາ. ໂຍນີຕິ ເອກຊາຕິ. ສມານວເສນ ມິສ຺ສີຠວຕິ ເອຕາຍາຕິ ຫິ ໂຍນິ, ອຸປປຕ຺ຕິ. ເປຈ຺ຈາຕິ ມຣິຕ຺ວາ. ອຸສ຺ສນ຺ນຕາຍາຕິ ວິຕກ຺ກພຫຸລຕາຍ. ‘‘ອຸສ຺ສນ຺ນຕ຺ຕາ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ສສ຺ສຕາທີຫິ ວາ ອຸສ຺ສນ຺ນຕ຺ຕາ. ອສຸຣຊາຕິຍາ ນິພ຺ພຕ຺ຕາປນໂກ ອສຸຣຊາຕິນິພ຺ພຕ຺ຕນໂກ.
ສງ຺ຂາຕິ ປຎ຺ຎາ. ປຎ຺ຎາປຘານາ ຈ ຠາວນາຕິ ອາຫ ‘‘ປຏິສງ຺ຂາຍ ປຏິປກ຺ຂຠາວນາຍາ’’ຕິ.
໔໗. ປຕ຺ຖຏຠາເວນ ປຖວີ. ສຠາວຘາຣຓຏ຺ເຐນ, ນິສ຺ສຕ຺ຕນິຊ຺ຊີວຏ຺ເຐນ ຈ ຘາຕຸ. ອາປີຍຕິ, ອປ຺ປາຍຕີຕິ ວາ ອາໂປ. ເຕຊນວເສນ ຕິກ຺ຂຕາວເສນ, ທຫນວເສນ ວາ ເຕໂຊ. ວາຍນວເສນ ເວຄຄມນວເສນ, ສມຸທີຣຓວເສນ ¶ ວາ ວາໂຍ. ວີສຕິ ອາກາຣາຕິ ເກສາທໂຍ ວີສຕິ ໂກຏ຺ຐາສາ, ປກາຣາ ວາ. ກກ຺ຂຬລກ຺ຂຓາຘິກຕາຍ ເກສາທີ ກກ຺ຂຬລກ຺ຂຓາ ວຸຕ຺ຕາ.
ປາຏິເຍກ຺ໂກ ປຖວີຘາຕຸໂກຏ຺ຐາໂສຕິ ປຖວີໂກຏ຺ຐາສມຕ຺ໂຕ, ອຕ຺ຕສຸຎ຺ຎຘມ຺ມມຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສນ຺ຕປ຺ປຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ສຣີຣປກຕິມຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ອຸຓ຺ຫຠາໂວ ສນ຺ຕາໂປ, ສຣີຣທຫນວເສນ ປວຕ຺ໂຕ ມຫາທາໂຫ, ອຍເມເຕສໍ ວິເສໂສ. ເຍນ ຈ ຊີຣີຍຕີຕິ ເອກາຫິກາທິຊຣາໂຣເຄນ ຊຣີຍຕີຕິ ຈ ອຕ຺ໂຖ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ‘‘ສຕວາຣໍ ຕາເປຕ຺ວາ ຕາເປຕ຺ວາ ອຸທເກ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘຏສປ຺ປິ ສຕໂຘຕສປ຺ປີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຣສຣຸຘິຣມໍສເມທນ຺ຫາຣຸອຏ຺ຐິອຏ຺ຐິມິຎ຺ຊາ ຣສາທໂຍ. ເກຈິ ນ຺ຫາຣຸໍ ອປເນຕ຺ວາ ສຸກ຺ກໍ ສຕ຺ຕມໍ ຘາຕຸໍ ວທນ຺ຕິ. ວິເວກນ຺ຕິ ວິສຸໍຠາວໍ, ວິສທິສຠາວນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຕ຺ຖຸສງ຺ຂາໂຕ ຫິ ອາຫາໂຣ ປຣິຓາມໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ປາຓຠກ຺ຂຄຫຓິປທນິຍ ມຸຕ຺ຕກຣີສຠາເວຫິ ວິຍ ອຕ຺ຕນາປິ ວິສທິສຣສສງ຺ຂາຕໍ ວິສຸໍຠາວໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ຕພ຺ຠາວໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕຖາ ຣສາທໂຍປິ ຣຸຘິຣາທິໂກຏ຺ຐາສໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຣສາທິຠາເວນ ວິເວກໍ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ.
ສຠາວລກ຺ຂຓໂຕຕິ ອສຸຈິຠາເວນ ລກ຺ຂິຕພ຺ພໂຕ.
໔໘. ຍາຖາວສຣສລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ¶ ຣສິຕພ຺ໂພຕິ ຣໂສ, ປຏິວິຊ຺ຌິຕພ຺ໂພ ສຠາໂວ, ອຕ຺ຕໂນ ຣໂສ ສຣໂສ, ຍາຖາໂວ ສຣໂສ, ຍາຖາວສຣໂສ ຍາຖາວສຣໂສ ເອວ ລກ຺ຂິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ຍາຖາວສຣສລກ຺ຂຓໍ. ອຖ ວາ ຍາຖາວສຣສລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ອວິປຣີຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ປວຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕໍ ກິຈ຺ຈຎ຺ເຈວ ປີຬນສງ຺ຂາຕໍ ລກ຺ຂຓຎ຺ຈ. ‘‘ອິທໍ ກິຈ຺ຈໍ, ອິທໍ ລກ຺ຂຓ’’ນ຺ຕິ ອວິຊ຺ຊາເຫຕຸ ຎາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ຕພ຺ພິສຍຎາຓຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ນິວາເຣນ຺ຕີ ຉາເທຕ຺ວາ ປຣິໂຍນນ຺ຘິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຊານິຕຸໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕຸໍ ນ ເທຕີ’’ຕິ. ຕຍິທມສ຺ສາ ກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ກິຈ຺ຈໂຕ ກຖິຕາ. ກຖິຕາຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕາ, ຍໂຕ ຈ ອວິຊ຺ຊາ ອສມ຺ປຏິເວຘຣສາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຊາຍຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ຊາຕິ, ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ. ຍທິປິ ນິໂຣຘມຄ຺ເຄ ອວິຊ຺ຊາ ອາຣມ຺ມຓໍ ນ ກໂຣຕິ, ເຕ ປນ ຊານິຕຸກາມສ຺ສ ຕປ຺ປຏິຈ຺ຉາທນວເສນ ອນິໂຣຘມຄ຺ເຄສຸ ນິໂຣຘມຄ຺ຄຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ກາຣຓຠາເວນ ປວຕ຺ຕມານາ ຕຕ຺ຖ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເຕສມ຺ປິ ອວິຊ຺ຊາຍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານຕາ ໂຫຕິ, ອິຕເຣສໍ ອາຣມ຺ມຓຠາເວນ ຈາຕິ.
ອຕ຺ຖານຕ຺ຖນ຺ຕິ ¶ ຫິຕາຫິຕໍ. ສມ຺ໂມຫວິໂນທນິຍໍ ປນ ‘‘ອຕ຺ຖຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໒໒໖) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເອວ ອຕ຺ຖຕ຺ໂຖຕິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອວິປຣີຕຕາທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ທຸຕິເຍນ ອຕ຺ຖສທ຺ເທນ ວິເສສນໍ. ນ ຫິ ຎາຓໍ ອນຕ຺ເຖ ‘‘ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ. ກາຣຓາກາຣຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອວໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຕ຺ຖຕ຺ຖນ຺ຕິ ວາ ອາເມຑິຕວຈນໍ ສພ຺ເພສໍ ອຕ຺ຖານໍ ປາກຏກຣຓຠາວປ຺ປກາສນຕ຺ຖໍ, ຜລໍ ຜລນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຫິຕປຣິຍາເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ. ນ຺ຕິ ອຕ຺ຖານຕ຺ຖາທິກໍ. ອາກາຣນ຺ຕິ ອຕ຺ຖາທິກາຣຓເມວ.
ປຏິວິທ຺ຘສ຺ສ ປຸນ ອເວກ຺ຂນາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ. ທຸຈິນ຺ຕິຕຈິນ຺ຕິຕາທິລກ຺ຂຓສ຺ສ ພາລສ຺ສ ຠາໂວ ພາລ຺ຍໍ. ສມ຺ປຊານາຕີຕິ ສມໍ ປກາເຣຫິ ຊານາຕິ. ພລວໂມໂຫ ປໂມໂຫ. ສມນ຺ຕໂຕ ໂມຫນໍ ສມ຺ໂມໂຫ. ທຸຄ຺ຄຕິຄາມິກມ຺ມສ຺ສ ວິເສສປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ ອວິນ຺ທິຍໍ. ວິນ຺ທຕີຕິ ລຠຕິ. ອນວຊ຺ຊຘມ຺ມານໍ ວິຊ຺ຊາ ວິຍ ວິເສສປຈ຺ຈໂຍ ນ ໂຫຕີຕິ ວິນ຺ທິຍໍ ນ ວິນ຺ທຕິ. ອຍໍ ອວິຊ຺ຊາຍ ເວມຕ຺ຕຕາຕິ ອຍໍ ‘‘ທຸກ຺ເຂ ອຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ກິຈ຺ຈຊາຕິລກ຺ຂເຓຫິ ວຸຕ຺ໂຕ ອວິຊ຺ຊາຍ ອວິເສໂສ. ວິຊ຺ຊາຕິອາທີນໍ ວຸຕ຺ຕນຍານສາເຣນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.
ປາສາຓສກ຺ຂຣວາລິກາວິຣຫິຕາ ຠູມິ ສຓ຺ຫາຕິ ‘‘ສຓ຺ຫຏ຺ເຐນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.
ຕຕ຺ຕກເມວ ¶ ກາລນ຺ຕິ ປຎ຺ຈກປ຺ປສຕານິ. ວິຠູຕໍ ສມຕ຺ຕິກ຺ກນ຺ຕໍ ຣູປສຎ຺ຎາສງ຺ຂາຕໍ ຣູປໍ ເອຕາຍາຕິ ວິຠູຕຣູປໍ, ສມາປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ປທຕ຺ໂຖ. ນ ຫິ ກາຈິ ອຣູປສມາປຕ຺ຕິ ຣູປສຎ຺ຎາສຫຄຕາ ປວຕ຺ຕີຕິ. ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນສມາປຕ຺ຕິຍາ ວິສຸໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເສສາຣຸປ຺ປສມາປຕ຺ຕິໂຍ’’ຕິ.
ທມຖໍ ອນຸປຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ທຸຏ຺ຐສ຺ໂສ ຂລຸງ຺ກສ຺ໂສ. ອຸຕ຺ຕຣິທມຖາຍາຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄທມຖາຍ.
ອິຕໂຣຕິ ທຸກ຺ຂາປຏິປໂທ ຂິປ຺ປາຠິຎ຺ໂຎ, ສຸຂາປຏິປໂທ ຈ ຂິປ຺ປາຠິຎ຺ໂຎ. ອຸຠຍໂຕຠາເຄຫີຕິ ຣູປກາຍນາມກາຍຠາເຄຫິ. ອຸຠຍໂຕຕິ ວິກ຺ຂມ຺ຠນສມຸຈ຺ເຉທວິມຸຕ຺ຕິວເສນ.
ອເນໂກປີຕິ ¶ ສຠາເວນ ອເນໂກປິ. ເອກສທ຺ທາຠິເຘຍ຺ຍຕາຍາຕິ ສາມຎ຺ຎສທ຺ທາຠິເຘຍ຺ຍຕາຍ.
ອຘິຏ຺ຐານຫາຣວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໑໕. ປຣິກ຺ຂາຣຫາຣວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ
໔໙. ‘‘ຫິໂນຕີ’’ຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ກາຣຓຠາວໍ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ອາຫ ອເນກຕ຺ຖຕ຺ຕາ ຘາຕູນໍ. ເອຕີຕິ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.
ອວິຊ຺ຊາຍປິ ເຫຕຸຠາເວຕິ ເອຕ຺ຖ ອວິຊ຺ຊາ ອນນ຺ຕຣາຍ ອວິຊ຺ຊາຍ ອນນ຺ຕຣສມນນ຺ຕຣູປນິສ຺ສຍນຕ຺ຖິວິຄຕາເສວນປຈ຺ຈເຍຫິ, ອນນ຺ຕຣາຍ ປນ ສຫຊາຕາຍ ສຫຊາຕອຎ຺ຎມຎ຺ຎນິສ຺ສຍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕອຕ຺ຖິອວິຄຕເຫຕຸປຈ຺ຈເຍຫິ, ອສຫຊາຕາຍ ອຸປນິສ຺ສຍໂກຏິຍາ ເອວ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຕ຺ຕໂນ ຜລໍ ກໂຣຕີຕິ ກາຣຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ກາຣຓຠາໂວ ຈ ຜລາເປກ຺ຂາຍາ’’ຕິ.
ນິພ຺ພຕ຺ຕິອຕ຺ໂຖ ຜລຕ຺ໂຖ ຜລສງ຺ຂາໂຕ ອຕ຺ໂຖ.
ໂຍ ສຠາໂວຕິ ປຸຎ຺ຎາທິອຠິສງ຺ຂາຣານໍ ໂຍ ອຠິສງ຺ຂຣຓສຠາໂວ, ໂສ ເຫຕຸ. ເສສປເທສູຕິ ວິຎ຺ຎາຓາທິປເທສຸ. ຍຖາວຸຕ຺ຕປ຺ປເຠໂທຕິ ‘‘ອສາຘາຣຓລກ຺ຂໂຓ ເຫຕູ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປເຠໂທ. ໂຍ ໂກຈິ ¶ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ຊນກາທິເຠທໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ກາຣຓໍ. ອຠິສງ຺ຂຣຓໂຕຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ, ປຣມ຺ປຣາຍ ຈ ນິພ຺ພຕ຺ຕນໂຕ.
ປຣິກ຺ຂາຣຫາຣວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໑໖. ສມາໂຣປນຫາຣວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ
໕໐. ສຸຕ຺ເຕນ ຄຫິເຕຕິ ສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ເຕ. ປທຏ຺ຐານຄ຺ຄຫຓໍ ອຘິຏ຺ຐານວິສຍທສ຺ສນຕ຺ຖໍ, ເວວຈນຄ຺ຄຫຓໍ ອຘິວຈນວິຠາຄທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ວິສຍາຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕຕິ ວິສຍສງ຺ຂາຕປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານຠາວໂຕ. ວນີຍຕີຕິ ຠຊີຍຕິ. ວນຕີຕິ ຠຊຕິ ເສວຕິ. ວນຸເຕຕິ ຍາຈຕິ, ປຕ຺ເຖຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ ¶ . ປຎ຺ຈ ກາມຄຸຓາ ກາມຕຓ຺ຫາຍ ກາຣຓໍ ໂຫຕິ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈຍຕາຍ. ນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄາໂຫ ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນຄ຺ຄາຫສ຺ສ ກາຣຓໍ ໂຫຕິ ອຸປນິສ຺ສຍຕາຍາຕິ ເອວໍ ເສເສສຸປິ ຍຖາຣຫໍ ກາຣຓຕາ ວຕ຺ຕພ຺ພາ.
໕໑. ‘‘ກາເຍ ກາຍານຸປສ຺ສີ ວິຫຣາຫີ’’ຕິອາທີສຸ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ລກ຺ຂຓຫາຣວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາຍໍ (ເນຕ຺ຕິ. ອຏ຺ຐ. ໒໓) ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ຣູປຘມ຺ມປຣິຎ຺ຎາຍາຕິ ຣູປູປິກວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິປຣິຎ຺ຎາຍ.
‘‘ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ປສ຺ສນ຺ຕີ ສາ ເວທນານຸປສ຺ສນາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເວທນາເຫຕຸປຣິຎ຺ຎາຍາຕິ ຜສ຺ສປຣິຎ຺ຎາຍ. ‘‘ເວທນາວເສນາ’’ຕິ ປເທນ ອຕ຺ຕນາ ອຸປ຺ປາທິຕທຸກ຺ຂວເສນ. ເວທນາປຣິຎ຺ຎາຍາຕິ ເວທນູປິກວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິປຣິຎ຺ຎາຍ. ນິຈ຺ຈາຠິນິເວສປຏິປກ຺ຂໂຕ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎານິມິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາເຫຕຸກສ຺ສ. ສຎ຺ຎາປຣິຎ຺ຎາຍາຕິ ສຎ຺ຎູປິກວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິປຣິຎ຺ຎາຍ. ປຐມມຄ຺ຄວຊ຺ຌຕ຺ຕາ ອຄຕິຄມນສ຺ສ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທິຏ຺ຐາຠິນິເວສສ຺ສ…ເປ… ອຄຕິຄມນສ຺ສ ຈາ’’ຕິ.
ສງ຺ຂາຣປຣິຎ຺ຎາຍາຕິ ສງ຺ຂາຣູປິກວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິປຣິຎ຺ຎາຍ.
ສມາໂຣປນຫາຣວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
ນິຏ຺ຐິຕາ ຈ ຫາຣວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ.
໑. ເທສນາຫາຣສມ຺ປາຕວຓ຺ຓນາ
‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິອາທິ ¶ ຫາຣສມ຺ປາຕເທສນາຍ ສມ຺ພນ຺ຘທສ຺ສນໍ. ຕຕ຺ຖ ປຸຣິເມນ ອຸປມາທ຺ວເຍນ ສຸປຣິກມ຺ມກຕມຓິໂກຏ຺ຏິມສທິສີ, ສຸວິຣຈິຕຊມ຺ພຸນທາຠຣຓສທິສີ ຈ ປາຬິ. ຕຕ຺ຖ ກຕນານາວຓ຺ຓປຸປ຺ຜູປຫາຣສທິສີ, ວິວິຘຣໍສິຊາລາສມຸຊ຺ຊລພທ຺ຘນານາຣຕນາວລິສທິສີ ຈ ຫາຣວິຠງ຺ຄເທສນາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ປຈ຺ຉິເມນ ຕສ຺ສ ປຓີຕມຫາຣເຫ ຊຏາຫິ ສທ຺ຘິໍ ທຸກ຺ກຣຕຣຕໍ ທີເປຕິ. ຍາຍໍ ຄາຖາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ໂຍຊນາ.
໕໒. ຍສ຺ມາຍໍ ຫາຣວິຠງ຺ຄວາໂຣ ນປ຺ປໂຍເຊຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ກາຣເຓນ, ຕສ຺ມາ ສາ ຫາຣວິຠງ຺ຄວາຣສ຺ສ ອາທິມ຺ຫິ ນ ປຈ຺ຈາມຏ຺ຐາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ ¶ . ຫາຣສມ຺ປາຕວາໂຣ ປນ ຕໍ ປໂຍເຊຕີຕິ ຍສ຺ມາ ປນ ຫາຣສມ຺ປາຕວາໂຣ ຕໍ ຄາຖໍ ປໂຍເຊຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕເນວ ກາຣເຓນ, ຕສ຺ມາ ‘‘ໂສຬສ…ເປ… ອາຫາ’’ຕິ ອາຫ. ໂຍຊນານຍທສ຺ສນນ຺ຕິ ໂຍຊນາຍ ນຍທສ຺ສນໍ.
ເຕນາຕິ ‘‘ຕໍ ມຈ຺ຈຸໂນ ປທ’’ນ຺ຕິ ວຈເນນ. ສພ຺ພໍ ວິປລ຺ລາສນ຺ຕິ ທ຺ວາທສວິຘມ຺ປິ ວິປລ຺ລາສໍ. ສາມຎ຺ຎສ຺ສ…ເປ… ໂວຫຣີຍຕິ ຍຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐິຕໍ ສາມຎ຺ຎໍ, ໂສ ວິເສໂສ. ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ສຎ຺ຎາທໂຍ ເອວ ຣູປາທິວິສຍໍ ວິປຣີຕາກາເຣນ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕ ວິປລ຺ລາໂສຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສຎ຺ຎາວິປລ຺ລາໂສ’’ຕິອາທິມາຫ.
ອິນ຺ທຊາລາທິວເສນ ມຓິອາທິອາກາເຣນ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ເຕ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘປຎ຺ຈເກ ອຫໍມມາທິກາຣຓຕາຍ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ຕໍພຸທ຺ຘິໂວຫາຣປ຺ປວຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕຕາຍ ອຕ຺ຕຠາໂວ ສຸຂາທີນໍ ວຕ຺ຖຸຕາຍ ‘‘ອຕ຺ຕຠາວວຕ຺ຖູ’’ຕິ ປວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເຕຫີ’’ຕິອາທິ. ເຕສນ຺ຕິ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘານໍ. ວິປລ຺ລາສານໍ ປວຕ຺ຕິອາກາໂຣ ‘‘ອສຸເຠ ສຸຠ’’ນ຺ຕິອາທິ. ວິສໂຍ ກາຍເວທນາຈິຕ຺ຕຘມ຺ມາ. ອວິຊ຺ຊາ ຈ…ເປ… ເອວ ສມ຺ໂມຫປຸພ຺ພກຕ຺ຕາ ສພ຺ພວິປລ຺ລາສານໍ. ຈ-ສທ຺ໂທ ສຸຠສຸຂສຎ຺ຎານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ອາເນຕ຺ວາ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ.
ຕຕ຺ຖາຍໍ ໂຍຊນາ – ‘‘ອວິຊ຺ຊາ ຈ ສຸຠສຸຂສຎ຺ຎານໍ ປຈ຺ຈໂຍ ເອວ, ນ ຕຓ຺ຫາ ເອວ, ອວິຊ຺ຊາ ສຸຠສຸຂສຎ຺ຎານຎ຺ຈ ປຈ຺ຈໂຍ, ນ ນິຈ຺ຈອຕ຺ຕສຎ຺ຎານໍ ເອວາ’’ຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ປຸຣິມານໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ວິປຣີຕສຎ຺ຎານໍ ຕຓ຺ຫາ, ປຈ຺ຉິມານໍ ອວິຊ຺ຊາ ວິເສສປຈ຺ຈໂຍຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຕຖາປີ’’ຕິອາທິ. ອວິຊ຺ຊາສີເສນ ເຈຕ຺ຖ ທິຏ຺ຐິຍາ ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຕນາຫ ‘‘ທິຏ຺ຐິນິວຸຕໍ ຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ¶ , ‘‘ໂຍ ທິຏ຺ຐິວິປລ຺ລາໂສ’’ຕິ ຈ ອາທິ, ຍຖາ ຈ ອວິຊ຺ຊາສີເສນ ທິຏ຺ຐິຍາ ຄຫຓໍ, ເອວໍ ທິຏ຺ຐິສີເສນ ອວິຊ຺ຊາຍປິ ຄຫຓໍ ສິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ທິຏ຺ຐິສີເສນ ອວິຊ຺ຊາ ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ. ຕຓ຺ຫາວິຊ຺ຊາສຸ ສຸຠສຸຂສຎ຺ຎານໍ ຍຖາ ຕຓ຺ຫາ ວິເສສປຈ຺ຈໂຍ, ນ ເອວໍ ອວິຊ຺ຊາ. ນິຈ຺ຈອຕ຺ຕສຎ຺ຎານໍ ປນ ຍຖາ ອວິຊ຺ຊາ ວິເສສປຈ຺ຈໂຍ, ນ ຕຖາ ຕຓ຺ຫາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂມໂຫ ວິເສສປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ ອາຫ.
ປຈ຺ຉິມານໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ…ເປ… ໂຫຕີຕິ ອຕີຕໍເສ ຕຓ຺ຫາຠິນິເວສສ຺ສ ພລວຠາວາຠາວໂຕ. ເຕເນວ ຫິ ‘‘ໂສ ອຕີຕໍ ຣູປໍ ອຕ຺ຕໂຕ ສມນຸປສ຺ສຕິ’’ຈ຺ເຈວ ¶ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ‘‘ອຠິນນ຺ທຕີ’’ຕິ. ຕຓ຺ຫາວິປລ຺ລາໂສຕິ ຕຓ຺ຫໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ປວຕ຺ໂຕ ວິປລ຺ລາໂສ, ນ ຫິ ຕຓ຺ຫາ ສຍໍ ວິປລ຺ລາໂສ. ເຕນາຫ ‘‘ຕຓ຺ຫາມູລໂກ ວິປລ຺ລາໂສ’’ຕິ. ທິຏ຺ຐາຠິນນ຺ທນວເສນາຕິ ຕຓ຺ຫຸປນິສ຺ສຍທິຏ຺ຐາຠິນນ຺ທນວເສນ, ຍໂຕ ໂສ ‘‘ຕຓ຺ຫາວິປລ຺ລາໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ເອເຕນາຕິ ‘‘ໂຍ ຕຓ຺ຫາວິປລ຺ລາໂສ’’ຕິອາທິປາເຐນ. ໂສຬສ ສຎ຺ຎີວາທາ, ອຏ຺ຐ ອສຎ຺ຎີວາທາ, ອຏ຺ຐ ເນວສຎ຺ຎີນາສຎ຺ຎີວາທາ, ປຎ຺ຈ ປຣມທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານວາທາ ຈ, ຍຖາ ອຕ຺ຕໂນ ຄຕາຍ, ນິພ຺ພານປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ປຣິກປ຺ປວເສນ ສຸຠສຸຂາກາຣຄ຺ຄາຫິໂນ, ນ ເອວໍ ສຕ຺ຕ ອຸຈ຺ເຉທວາທາຕິ ອາຫ ‘‘ເຍຠຸຍ຺ເຍນາ’’ຕິ. ປຏິປກ຺ຂວເສນປີຕິ ວິສຸທ຺ຘິວເສນປິ. ຍາວ ຫິ ອຸປກ຺ກິເລສາ, ຕາວ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ວິສຸຊ຺ຌເຕວ. ຍທາ ຈ ເຕ ປຫີນາ, ຕທາ ວິສຸທ຺ຘເມວ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ຫີ’’ຕິອາທິ. ‘‘ອຣກ຺ຂິເຕນ ຈິຕ຺ເຕນາ’’ຕິ ປາຬິໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວິປລ຺ລາສມຸເຂເນວ ເທສນາຍ ນິທ຺ຘາຣິຍມານຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍຖານຸສນ຺ຘິນາວ ຄາຖໍ ນິຏ຺ຐເປຕຸ’’ນ຺ຕິ.
ມາຣສ຺ສາຕິ ກິເລສມາຣສ຺ສ. ຕສ຺ສ ຫິ ວເສ ຐິໂຕ ເສສມາຣານໍ ຫຕ຺ຖຄໂຕ ເອວາຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ກິເລສມາຣຄ຺ຄຫເຓເນວາ’’ຕິອາທິ.
ມາຣພນ຺ຘນນ຺ຕິ ສຕ຺ຕມາຣປກ຺ເຂ ມາຣສ຺ສ ພນ຺ຘນນ຺ຕິ ມາຣພນ຺ຘນໍ. ໂສ ຫິ ກິເລສພນ຺ຘນຠູເຕ ອຕ຺ຕໂນ ສມາຣກປຣິເສ ມຎ຺ຎຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອນ຺ຕລິ…ເປ… ໂມກ຺ຂສີ’’ຕິ (ມຫາວ. ໓໓). ອິຕຣມາຣປກ຺ເຂ ມາໂຣວ ພນ຺ຘນນ຺ຕິ ມາຣພນ຺ຘນໍ. ວິສງ຺ຂາໂຣ ນິພ຺ພານໍ.
ໂມຫສມ຺ປໂຍຄໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ ‘‘ມູຬ຺ຫ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຣຕ຺ຕທຸຏ຺ຐານມ຺ປິ ມູຬ຺ຫຕາຍ ສພ຺ຠາເວ ‘‘ມູຬ຺ຫ’’ນ຺ຕິ ວິສຸໍ ວຈນໍ ອາເວຓິກໂມຫວເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ທ຺ວິນ຺ນໍ ໂມມູຫຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທານໍ ວເສນາ’’ຕິ ອາຫ. ເອວນ຺ຕິ ເອວໍ ຣາຄາທິອກຸສລປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ກຸສລຠຓ຺ຑຈ຺ເຉທນໂຕ ອຣກ຺ຂິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ສພ຺ໂພປິ ມິຈ຺ຉາຠິນິເວໂສ ເອຕ຺ເຖວ ສງ຺ຄຫໍ ສໂມສຣຓໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອາຫ ‘‘ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ ¶ …ເປ… ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ສພ຺ເພປີຕິ ‘‘ອຣກ຺ຂິຕໍ, ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຫຕໍ, ຖິນມິທ຺ຘາຠິຠູຕ’’ນ຺ຕິ ຕີຫິປິ ປເທຫິ ວຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ.
ຈກ຺ຂຸນາຕິ ທ຺ວາເຣນ. ຣູປນ຺ຕິ ວິສຠາຄວຕ຺ຖຸສນ຺ນິສ຺ສິຕໍ ຣູປາຍຕນໍ. ນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄາຫີຕິ ‘‘ອິຕ຺ຖີ’’ຕິ ວາ ປຸຣິໂສ’’ຕິ ວາ ‘‘ສຸຠ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ອສຸຠ’’ນ຺ຕິ ວາ ປຣິກປ຺ປິຕນິມິຕ຺ຕໍ ¶ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕສ຺ສ ວາ ຄຫຓສີໂລ. ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນຄ຺ຄາຫີຕິ ຫຕ຺ຖປາທຫສິຕກຖິຕາທິປ຺ປເຠເທ ກິເລສານໍ ອນຸ ອນຸ ພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນສຎ຺ຎິເຕ ອາກາເຣ ຄຓ຺ຫາຕິ, ເຕສໍ ວາ ຄຫຓສີໂລ. ຍຕ຺ວາຘິກຣຓນ຺ຕິ ຍໍ ນິມິຕ຺ຕໍ, ນິມິຕ຺ຕານຸພ຺ຍຎ຺ຊນຄ຺ຄຫຓນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ‘‘ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອສໍວຸຕໍ ວິຫຣນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ, ໂຍ ‘‘ນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄາຫີ, ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນຄ຺ຄາຫີ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ, ຕເມນໍ ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍໍ ຈກ຺ຂຸທ຺ວາຣໍ ອສໍວຸຕໍ ສຕິກວາເຏນ ອປິຫິຕໍ ກຕ຺ວາ ວຕ຺ຕນ຺ຕໍ, ຕສ຺ສ ຈ ຣູປສ຺ສ ອິຏ຺ຐາກາຣຄ຺ຄຫເຓ ອຠິຊ຺ຌາ, ອນິຏ຺ຐາກາຣຄ຺ຄຫເຓ ໂທມນສ຺ສໍ, ອສມເປກ຺ຂເນ ໂມໂຫ ມິຈ຺ຉາຠິນິເວເສ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐີຕິ ເອວໍ ອຠິຊ຺ຌາພ຺ຍາປາທາ, ອຎ຺ເຎ ຈ ລາມກຏ຺ເຐນ ປາປກາ ອໂກສລ຺ລສມ຺ຠູຕຏ຺ເຐນ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອນ຺ວາສ຺ສເວຍ຺ຍຸໍ ອນຸ ອນຸ ປວຕ຺ເຕຍ຺ຍຸໍ.
ຕສ຺ສ ສໍວຣາຍ ນ ປຏິປຊ຺ຊຕີຕິ ຕສ຺ສ ຈກ຺ຂຸທ຺ວາຣສ຺ສ ສໍວຣາຍ ສຕິກວາເຏນ ປິທຫນຕ຺ຖໍ ນ ປຏິປຊ຺ຊຕິ. ສາ ປນ ອປ຺ປຏິປຕ຺ຕິ ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອນາຣກ຺ຂາສໍວຣສ຺ສ ອນຸປ຺ປາໂທຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ນ ຣກ຺ຂຕິ…ເປ… ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ອາຫ. ຊວເນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນປິ ຫິ ອສໍວໂຣ ເຕນ ທ຺ວາເຣນ ປວຕ຺ຕນໂຕ ‘‘ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍາສໍວໂຣ’’ຕ຺ເວວ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ. ເສສທ຺ວາເຣສຸປິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ‘‘ປຸພ຺ພນ຺ຕກປ຺ປນວເສນ ຈາ’’ຕິອາທິນາ ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສງ຺ເຂປໂຕ ຈ ວິຕ຺ຖາໂຣ ອຎ຺ໂຎ’’ຕິ ກຕ຺ວາ ຕໍ ສມຸຈ຺ຈິນນ຺ໂຕ ‘‘ຍາ ຈ ໂຂ ອິມາ’’ຕິອາທິມາຫ.
ຍຖາວຸຕ຺ຕາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາຕິ ທ຺ວາທສ ອກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທຘມ຺ມາ, ເຕສໍ ວຕ຺ຖູນິ ວາ. ເຕ ຫິ ສມຸທຍວຊ຺ຊາ ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ. ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ເນຕ຺ຕິປາຬິຍໍ, ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ນິທ຺ຘາຣິຕປ຺ປກາເຣນ. ອິຘາຕິ ອິມິສ຺ສໍ ‘‘ອຣກ຺ຂິເຕນ ຈິຕ຺ເຕນາ’’ຕິ ຄາຖາຍໍ.
ຍທິປິ ເທສນາຫາຣສມ຺ປາຕປາຬິຍໍ ‘‘ຕສ຺ມາ ຣກ຺ຂິຕຈິຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ຄາຖາ ສຣູປໂຕ ນ ຄຫິຕາ, ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ‘‘ເຕສໍ ຠຄວາ ປຣິຎ຺ຎາຍາ’’ຕິອາທິນາ ຄຫິຕາ ເອວາຕິ ຕສ຺ສາ ຄຫິຕຠາວໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ກຖໍ ເທເສຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ຕສ຺ມາ ຣກ຺ຂິຕຈິຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ຄາຖໍ ອຸທ຺ຘຣິ.
ໂຍນິໂສມນສິກາເຣນ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕຕິ ‘‘ໂສ ‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂ’ນ຺ຕິ ໂຍນິໂສ ມນສິ ກໂຣຕີ’’ຕິອາທິນາ ¶ ນເຍນ ວິປສ຺ສນາສງ຺ຂາເຕນ ໂຍນິໂສມນສິກາເຣນ ຠາວນາກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ, ຠາເວນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ ¶ . ຍຖາຠູຕຎາຓນ຺ຕິ ຎາຕປຣິຎ຺ຎາຍ ປຸພ຺ພຠາຄວິປສ຺ສນາຍ ‘‘ອວິຊ຺ຊາສມຸທຍາ ຣູປສມຸທໂຍ, ອວິຊ຺ຊານິໂຣຘາ ຣູປນິໂຣໂຘ’’ຕິອາທິນາ (ປຏິ. ມ. ໑.໕໐) ສມປຎ຺ຎາສາຍ ອາກາເຣຫິ. ນິຣຍຄຕິຍໍ ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂຕາ, ສຸຄຕິວິເສເສ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກກເທເສ ສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂຕາ, ອິຕຣຕ຺ຖ ທ຺ເວ ຕິສ຺ໂສປີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຍຖາສມ຺ຠວໍ ຕິວິຘທຸກ຺ຂຕາໂຍເຄນາ’’ຕິ.
ເທສນາຫາຣສມ຺ປາຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໒. ວິຈຍຫາຣສມ຺ປາຕວຓ຺ຓນາ
໕໓. ກຸສລຘມ຺ມາຣມ຺ມຓາຕິ ກຸສລຘມ຺ເມ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ປວຕ຺ຕິມຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ເຕສໍ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈຍຕໍ ອິຘ ‘‘ກຸສລາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມານໍ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ກທາຈິ ອນຸປາທານິຍາ ຘມ຺ມາ ອຸປາທານາຣມ຺ມຓາ ໂຫນ຺ຕິ. ຜລຘມ຺ເມ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ປວຕ຺ຕາຍ ຕຓ຺ຫາຍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ກຸສລ…ເປ… ທຏ຺ຐພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເທສນາຫາເຣຕິ ເທສນາຫາຣສມ຺ປາເຕ. ກຖໍ ປນ ກຸສລຠາໂວຕິ ‘‘ກຸສລາ’’ຕິ ວຈນມຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ໂຈເທຕິ, ຕຎ຺ຈ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ປຫານເຫຕຸຠາໂວປິສ຺ສາ ສິຍາ ໂຈທເກນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິໂຕວ. ‘‘ມາໂນປິ ທຸວິໂຘ’’ຕິອາທິນາ ມານສ຺ສ ຈ ຕສ຺ສາ ຕຓ຺ຫາຍ ຈ ເສວິຕພ຺ພຠາໂວ ອກຸສລານໍ ປຫານາຍ, ກຸສລານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ປຈ຺ຈຍຠາວໂຕ.
ເນກ຺ຂມ຺ມສ຺ສິຕໍ ໂທມນສ຺ສໍ ນາມ ‘‘ອຣິຍຠູມິໍ ປາປຸຓິຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ’’ນ຺ຕິ ອນຸໂສຈໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂທມນສ຺ສນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອວນ຺ຕິ ອິມິນາ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ, ປິຫໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ຉສຸ ທ຺ວາເຣສຸ ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມເຓ ອາປາຖຄເຕ ອນິຈ຺ຈາທິວເສນ ວິປສ຺ສນໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາຕິ ໂຍຊນາ. ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຍຖາວຸຕ຺ຕອນຸໂສຈນໂທມນສ຺ສຸປ຺ປຕ຺ຕີນໍ ຍຖາຠິນິວິຏ຺ຐສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ອນິຏ຺ຐຕາຍາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ‘‘ກຖໍ ເນກ຺ຂມ຺ມວເສນາ’’ຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ວິວຣິຕຸໍ ‘‘ວິປສ຺ສນາວເສນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິປສ຺ສນາທິວິນິມຸຕ຺ຕາ ວາ ປຐມຊ຺ຌານາທິວເສນ ວຸຕ຺ຕາ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອິຘ ເນກ຺ຂມ຺ມໍ. ອນຸສ຺ສຕິຄ຺ຄຫເຓນ ອຸປຈາຣຊ຺ຌານເມວ ຄຫິຕນ຺ຕິ ‘‘ປຐມຊ຺ຌານາທິວເສນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາທິສທ຺ເທນ ທຸຕິຍຊ຺ຌານໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ອຄ຺ຄຜລາ ອຸປຣິວິເສສາ ສງ຺ຄຫິຕາ. ຍາຍ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິຍາ.
ອຸເປກ຺ຂາສຕິປາຣິສຸທ຺ຘິຠາເວນາຕິ ¶ ອຸເປກ຺ຂາຊນິຕສຕິປາຣິສຸທ຺ຘິສພ຺ຠາເວນ. ກມ຺ມໂຍຄ຺ຄນ຺ຕິ ວິປສ຺ສນາຠາວນາທິກມ຺ມສ຺ສ ໂຍຄ຺ຄໍ ອນຸຣູປໍ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ. ອສ຺ສທ຺ຘິເຍຕິ ອສ຺ສທ຺ຘິຍເຫຕຸ, ‘‘ອສ຺ສທ຺ຘິເຍນາ’’ຕິປິ ¶ ປຐນ຺ຕິ, ໂສ ເອວຕ຺ໂຖ. ໂອຠາສຄຕນ຺ຕິ ຎາໂຓຠາສຄຕໍ. ກາມໍ ປຸພ຺ເພປິ ປຎ຺ຎາ ວຸຕ຺ຕາ, ອສ຺ສທ຺ຘິຍາທີຫິ ປນ ອຎ຺ເຎສໍ ກິເລສານໍ ວິຘມນມ຺ປິ ປຎ຺ຎາຍ ເອວ ໂຫຕິ, ສາ ຈ ເອວໍຠູຕາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ໂອຠາສຄຕໍ ກິເລສນ຺ຘກາເຣ ນ ອິຎ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.
ໂກໂປ ໂກໂຘ. ອປ຺ປຈ຺ຈໂຍ ໂທມນສ຺ສໍ. ອິທ຺ຘິວິຘຎາຓາທິກາ ຉ ອຠິຎ຺ຎາ ປາກຏາ ເອວາຕິ ‘‘ທ຺ເວ ຈ ວິເສເສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຘມ຺ເມ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມໂນມຍິທ຺ຘິ, ວິປສ຺ສນາຎາຓຎ຺ຈາ’’ຕິ ອາຫ. ອງ຺ຄຓານິ ຣາຄາທໂຍ. ອຸປກ຺ກິເລສາ ອຠິຊ຺ຌາວິສມໂລຠາທໂຍ. ອນຸໂລມນໍ ຕເທກຏ຺ຐຕາ. ຜນ຺ທນາ ທຸພ຺ພລາ ວິກ຺ເຂປປ຺ປວຕ຺ຕິ. ພລວຕີ ອນວຏ຺ຐານໍ. ສພ຺ໂພ ມິຈ຺ຉາຠິນິເວໂສ ອໂຍນິໂສມນສິກາເຣນ ໂຫຕິ, ມິຈ຺ຉາວິຕກ຺ເກນ ຈ. ຕຕ຺ຖ ອໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ ອກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ຕປ຺ປຣິຍາປນ຺ໂນ ມິຈ຺ຉາວິຕກ຺ໂກ ວິກ຺ເຂປສຫິໂຕ ເອວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມິຈ຺ຉາຠິນິເວສເຫຕຸຕາຍ ທິຏ຺ຐິປກ຺ໂຂ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ວິຕກ຺ໂກປິ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ, ອໂຍນິໂສ ມນສິກາໂຣປິ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໒໔).
ອຖ ວາ ອິຎ຺ຊນາຕິ ຜນ຺ທນາ, ທິຏ຺ຐປຣິຕ຺ຕາໂສ. ຍຖາຫ ‘‘ຕທປິ ເຕສໍ ຠວຕໍ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ອຊານຕໍ ອປສ຺ສຕໍ ເວທຍິຕໍ ຕຓ຺ຫາຄຕານໍ ປຣິຕສ຺ສິຕວິປ຺ຜນ຺ທິຕເມວາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໐໕ ອາທໂຍ). ອຏ຺ຐິຕີຕິ ອນວຏ຺ຐານໍ, ທິຏ຺ຐິວິຕກ຺ໂກ. ເຕນ ຫິ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ກາເລ ສສ຺ສຕໍ, ກາເລ ອຸຈ຺ເຉທນ຺ຕິ ຕໍ ຕໍ ທິຏ຺ຐິຄ຺ຄຫຓໍ ປກ຺ຂນ຺ທນ຺ໂຕ ສຕ຺ຕໂຕ ປຣິພ຺ຠຏ຺ຐອນ຺ໂຘ ວິຍ, ສມຸທ຺ເທ ວິສ຺ສຏ຺ຐວາຫນິກາ ວິຍ, ຍນ຺ເຕ ຍຸຕ຺ຕໂຄໂຓ ວິຍ ຈ ຕຖາ ຕຖາ ປຣິພ຺ຠມຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ທິຏ຺ຐິໂຍປິ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ, ວິຕກ຺ໂກປິ ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໒໔) ຈ. ເອຕສ຺ມິຎ຺ຈ ປກ຺ເຂ ມິຈ຺ຉາຠິນິເວສຕາຍ, ມິຈ຺ຉາຠິນິເວສເຫຕຸຕາຍ ຈ ຕສ຺ສາ ທ຺ເວ ປກ຺ຂາຕິ ເອກເທສສຣູເປກເສໂສ ກໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.
‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ‘‘ໂສ ອຸປຣິມ’’ນ຺ຕິອາທິປາຬິຍໍ ສມ຺ພນ຺ຘໍ ທສ຺ເສຕິ. ປຏິຆສຎ຺ຎາຕິ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປຏິຆ…ເປ… ສຎ຺ຎາສູ’’ຕິ ອາຫ. ຣູປາວຈຣສຎ຺ຎາຕິ ສຎ຺ຎາສີເສນ ຣູປາວຈຣຊ຺ຌານານິ ວທຕິ. ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎາຕິ ¶ ນານາສຠາວາ, ນານາສຠາເວ ວາ ອາຣມ຺ມເຓ ສຎ຺ຎາ. ຐເປຕ຺ວາ ປຏິຆສຎ຺ຎາ ອວສິຏ຺ຐກາມາວຈຣສຎ຺ຎາ ເຫຕາ. ຕາ ສມຕິກ຺ກມຕີຕິ ຕາ ຣູປສຎ຺ຎານານຕ຺ຕສຎ຺ຎາໂຍ ອາຣມ຺ມເຓຫິ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ມເທວ ອຕິກ຺ກມຕິ.
ຣູປາວຈຣຊ຺ຌາໂນຠາໂສປິ ກສິຓາຣມ຺ມຓາ. ກສິຓນິສ຺ສນ຺ໂທ ຫິ ອາຣຸປ຺ປຊ຺ຌານຸປ຺ປຕ຺ຕິ. ທສ຺ສນນ຺ຕິ ກສິຓຣູປານໍ ທສ຺ສນໍ. ອຠິຊ຺ຌາພ຺ຍາປາທປ຺ປຫາເນນ ສທ຺ຘິໍ ວີຣິຍາຣມ຺ໂຠ ອຸປກາຣໂກ ສມໂຖ ¶ ສຕິປສ຺ສທ຺ຘິໂຍ ປຣິກ຺ຂາຣງ຺ຄຕາ ວຸຕ຺ຕາ ເອວ. ສຕິຣຫິຕໍ ສມ຺ມສນໍ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ‘‘ຍາ ອຸປຏ຺ຐິຕາ ສຕິ ອສມ຺ມຸຏ຺ຐາ, ອຍໍ ວິປສ຺ສນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ສຕິສີເສນ ວິປສ຺ສນາ ຄຫິຕາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສມ຺ໂມສານໍ ປຫານມາຫາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.
໕໔. ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນສຸຂອາຍຕິສຸຂວິປາກກິຣິຍນິຣາມິສອກາປຸຣິສເສວິຕຠາເວຫິ ເອວ ເສສາ ປາຬິຍໍ ເອຕສ຺ສ ສມາຘິສ຺ສ ສນ຺ຕປຓີຕຕາທິວິເສສາ ວຸຕ຺ຕາ, ເຕປິ ອິຘ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ເຕສໍ ປທານໍ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອງ຺ຄສນ຺ຕຕາຍາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອງ຺ຄສນ຺ຕຕາຍາຕິ ຜລຌານງ຺ຄານໍ ອຸປສນ຺ຕຕາຍ. ກິເລສທຣຖສນ຺ຕຕາຍາຕິ ກິເລສທຣຖປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິຍາ. ປຓີໂຕຕິ ອຸຬາໂຣ. ເອໂກທິຠາເວນາຕິ ມຄ຺ຄສມາຘິສງ຺ຂາເຕນ ເອໂກທິຠາເວນ. ເອໂກທິຠາວນ຺ຕິ ສມາຘານໍ. ໂລກິຍສມາຘິສ຺ສ ປຈ຺ຈນີກນີວຣຓປຐມຊ຺ຌານນິກນ຺ຕິອາທີນິ ນິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພານິ, ອຎ຺ເຎ ຈ ກິເລສາ ວາເຣຕພ຺ພາ. ອິມສ຺ສ ປນ ອຣຫຕ຺ຕສມາຘິສ຺ສ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘກິເລສຕ຺ຕາ ນ ນິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພໍ, ວາເຣຕພ຺ພຎ຺ຈ ອຕ຺ຖີຕິ ໂສ ມຄ຺ຄານນ຺ຕຣໍ ສມາປຕ຺ຕິກ຺ຂເຓວ ອປ຺ປໂຍເຄເນວ ອຘິຄຕຕ຺ຕາ, ຐິຕຕ຺ຕາ ຈ ອປຣິຫານິວເສນ ວາ ອຘິຄຕຕ຺ຕາ ນສສງ຺ຂາຣນິຄ຺ຄຍ຺ຫວາຣິຕຄໂຕ.
‘‘ສຕິເວປຸລ຺ລປ຺ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ ເອເຕນ ອປ຺ປວຕ຺ຕມານາຍປິ ສຕິຍາ ສຕິພຫຸລຕາຍ ສໂຕ ເອວ ນາມາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ຍຖາປຣິຈ຺ຉິນ຺ນກາລວເສນາ’’ຕິ ເອເຕນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນສຕິຍາ ສໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ.
ວກ຺ຂມາເນນາຕິ ‘‘ປີຕິຜຣຓາ’’ຕິອາທິນາ ອນນ຺ຕຣໍ ວກ຺ຂມາເນນ. ‘‘ປີຕິຜຣຓຕາ’’ຕິ ປນ ປາຬິ ອາຄຕາ. ຕໍ ‘‘ປຎ຺ຈງ຺ຄິໂກ ສມ຺ມາສມາຘີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໕໕) ສມາຘິອງ຺ຄຠາເວນ ປຎ຺ຎາ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐາຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໂຕ ເອວ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ປີຕິຜຣຓຕາ’’ຕິອາທີນຎ຺ຈ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນາ ກຕາ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ໂສ ອິມເມວ ກາຍໍ ¶ ວິເວກເຊນ ປີຕິສຸເຂນ ອຠິສນ຺ເທຕີ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໒໒໖) ນເຍນ ປີຕິຍາ, ສຸຂສ຺ສ ຈ ຜຣຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.
ສມາຘິວເສນ ສມໂຖ ອຸທ຺ຘໂຏຕິ ສຠາວວເສນ ສມໂຖ ອຸທ຺ຘໂຏ, ນ ອຸປກາຣກຘມ຺ມວເສນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.
໕໕. ຣາຄປຏິປກ຺ຂຕ຺ຕາ ສມາຘິສ຺ສ ‘‘ອຘິຈິຕ຺ຕສິກ຺ຂາຍ ສິກ຺ຂນ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນາຕິ ‘‘ສຸຂປຓິຘິອາທິສມຸຄ຺ຆາຏເນນ ອປ຺ປຓິຫິໂຕ’’ຕິອາທິນາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສງ຺ຂາຣານໍ ຂຓຠງ຺ຄຸຣຕໍ ສມ຺ມເທວ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ນ ຣາໂຄ ປຕິຏ຺ຐໍ ລຠຕີຕິ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາ ຣາຄຈຣິຕສ຺ສ ສປ຺ປາຍາ ¶ ວຸຕ຺ຕາ, ຕຖາ ສງ຺ຂາຣານໍ ສຠາວທຸກ຺ຂຕໍ ສມ຺ມເທວ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ປກຕິຍາປິ ທຸກ຺ຂິເຕສຸ ທຸກ຺ຂຸປ຺ປາທນໍ ວເຓ ຂາໂຣທກເສກສທິສນ຺ຕິ ນ ໂທໂສ ປຕິຏ຺ຐໍ ລຠຕີຕິ ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາ ໂທສຈຣິຕສ຺ສ ສປ຺ປາຍາ ວຸຕ຺ຕາ, ຕຖາ ສງ຺ຂາເຣສຸ ສມ຺ມເທວ ຆນວິນິພ຺ໂຠເຄ ກເຕ ອຕ຺ຕສຸຎ຺ຎຕາຍ ອຸປຏ຺ຐຫມານາຍ ນ ໂມໂຫ ປຕິຏ຺ຐໍ ລຠຕີຕິ ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາ ໂມຫຈຣິຕສ຺ສ ສປ຺ປາຍາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຣາຄປຏິປກ຺ຂຕ຺ຕາ ສມາຘິສ຺ສ ‘‘ອຘິຈິຕ຺ຕສິກ຺ຂາຍ ສິກ຺ຂນ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອສ ນໂຍ ອິຕເຣສຸ. ເສສເມຕ຺ຖ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ.
ຂນ຺ຕິພຫຸໂລ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ອຣຕິໍ ອນຠິຣຕິໍ ອຠິຠຸຍ຺ຍ ວິຫຣນ຺ໂຕ ສຸເຂນ ສມາຘິໍ ອຘິຄຈ຺ຉຕີຕິ ຂນ຺ຕິປ຺ປຘານຕາປິ ສມຖປກ຺ຂຠຊນສ຺ສ ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕາ. ອຸຏ຺ຐານໍ ສມ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ສມ຺ປນ຺ນກາຍິກວີຣິຍໍ. ສມ຺ມາກມ຺ມນ຺ຕວາຍາມານໍ ໂຍ ກາຍິກາທິວິກປ຺ໂປ ວຸຕ຺ໂຕ ປາຬິຍໍ, ໂສ ເນສໍ ກາຍິກສ຺ສ ປໂຍຄສ຺ສ ສມຸຏ຺ຐານວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພ.
‘‘ຂິປ຺ປາຘິຄໂມ’’ຕິ ອິມິນາ ມຄ຺ຄາເສວນຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ວິປສ຺ສນາຍ ວິມຸຕ຺ຕາຘິຄໂມ’’ຕິ ອິມິນາ ວິປສ຺ສນານຸຠາເວນ ສມຸຈ຺ເຉທວິມຸຕ຺ຕິ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວິມຸຕ຺ຕິ ວິຍ ສມຖານຸຠາເວນາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ໂລກິເຍຫີຕິ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນໍ. ມຫນ຺ຕານນ຺ຕິ ອຸຬາຣານໍ, ປຓີຕານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.
໕໖. ຕນ຺ຕິ ວິຈຍຫາຣໍ. ວິສໍວາທນເຫຕູນໍ ໂລຠາທີນໍ ປາປຘມ຺ມານໍ. ໂສເຘນ຺ໂຕຕິ ຍຖາ ສຣຓາທິວິສຍາ ອຎ຺ຎາຓາທິສໍກິເລສາ ນ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ເອວໍ ໂສເຘນ຺ໂຕ. ປຣິປູເຣນ຺ຕາຕິ ຍຖາ ສີລໍ ອຂຓ຺ຑາທິຠາເວນ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ໂຫຕິ ອນູນໍ, ເອວໍ ປຣິປູເຣນ຺ຕາ.
‘‘ຕຖາ ¶ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ສຕ຺ຖຸ ມຫາປຕິກາຣຠາໂວ ປຣິປຸຓ຺ໂຓ ທສ຺ສິໂຕຕິ ປຐມວາເທ ‘‘ທສ຺ສນາຠູມິຎ຺ຈ ຠາວນາຠູມິຎ຺ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.
ຍສ຺ສ ອຕ຺ຖາຍາຕິ ຍສ຺ສ ຍສ຺ສ ປຫານຕ຺ຖາຍ. ຕຖາ ປຏິປນ຺ນສ຺ສາຕິ ຍຖາ ອສຸຠຊ຺ຌານາທິໍ ປາທກໍ ກຕ຺ວາ ອນາຄາມິມຄ຺ຄາທິອຘິຄໂມ ໂຫຕິ, ຕຖາ ປຏິປນ຺ນສ຺ສ.
ວຘິຕນ຺ຕິ ຆາຕິຕໍ.
‘‘ມນຸສ຺ສຠູໂຕ’’ຕິ ອິທໍ ປຸພ຺ພາປຣາເປກ຺ຂໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ປິຕາ ມນຸສ຺ສຠູໂຕ ຂີຓາສໂວ’’ຕິ ຈ ຕຖາ ¶ ‘‘ມາຕາ ມນຸສ຺ສຠູຕາ’’ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເຠທານຸຣູປສ຺ສ ສາວນໍ ອນຸສ຺ສາວນໍ, ເຠທານຸຣູເປນ ວາ ວຈເນນ ວິຎ຺ຎາປນໍ.
໕໗. ມນຸສ຺ສຕ຺ຕນ຺ຕິ ມນຸສ຺ສຊາຕິຕາ. ລິງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕີຕິ ປຸຣິສຠາໂວ. ເຫຕູຕິ ມໂນວຈີປຓິຘານສິທ຺ຘິຍາ ສທ຺ຘິໍ ປຸພ຺ພເຫຕຸສມ຺ປທາ. ສຕ຺ຖາຣທສ຺ສນນ຺ຕິ ສຕ຺ຖຸ ສມ຺ມຸຂີຠາໂວ. ຄຸຓສມ຺ປຕ຺ຕີຕິ ອຠິຎ຺ຎາສມາປຕ຺ຕິລາໂຠ. ອຘິກາໂຣຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສຣີຣນິຣເປກ຺ຂໍ ສຕ຺ຖຸ ອຸປກາຣກຣຓໍ. ຉນ຺ທຕາຕິ ພຸທ຺ຘຠາວາຍ ທຬ຺ຫຈ຺ຉນ຺ທຕາ ອນິວຕ຺ຕິຘມ຺ມຕາ.
ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ປນ ອຕ຺ຖີຕິ ‘‘ນ ເມ ອາຈຣິໂຍ ອຕ຺ຖິ, ສທິໂສ ເມ ນ ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທິ (ມ. ນິ. ໑.໒໘໕; ໒.໓໔໑; ກຖາ. ໔໐໕; ມຫາວ. ໑໑; ມິ. ປ. ໔.໕.໑໑) ອິມິສ຺ສາ ໂລກຘາຕຸຍາ ຐຕ຺ວາ ວທນ຺ເຕນ ຠຄວຕາ ‘‘ກິໍ ປນາວຸໂສ ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ອຕ຺ເຖຕຣຫິ ອຎ຺ໂຎ ສມໂຓ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ວາ ຠຄວໂຕ ສມສໂມ ສມ຺ໂພຘິຍນ຺ຕິ ເອວໍ ປຸຏ຺ໂຐ ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ‘ໂນ’ຕິ ວເທຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໑໖໑) ວຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຏ຺ຐານເມຕໍ ອນວກາໂສ, ຍໍ ເອກິສ຺ສາ ໂລກຘາຕຸຍາ ທ຺ເວ ອຣຫນ຺ໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໑໖໑; ອ. ນິ. ໑.໒໗໗) ອິມໍ ສຸຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ຘມ຺ມເສນາປຕິນາວ ພຸທ຺ຘເຂຕ຺ຕຠູຕໍ ອິມໍ ໂລກຘາຕຸໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.
ເຂຕ຺ຕປຣິຄ຺ຄໂຫ ກໂຕ ນາມ ໂຫຕິ ‘‘ອິທໍ ພຸທ຺ຘເຂຕ຺ຕໍ ນາມາ’’ຕິ.
ເອວໍ ຐານາຏ຺ຐານຠາວໍ ຄຕາຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ ຐານຠູຕາ, ວຸຕ຺ຕນເຍນ ວາ ອຎ຺ເຎປິ ຍຖາຣຫໍ ຐານາຏ຺ຐານຠາເວນ ປວຕ຺ຕາ. ສຕ຺ຕປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອຸປາທານຠູຕາຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ເຘ ຂນ຺ເຘ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ.
໕໘. ຜລສ຺ສ ¶ ປຈ຺ຈກ຺ຂກາຣິຕາຕິ ‘‘ອິມສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ອິທໍ ຜລ’’ນ຺ຕິ ຕໍຕໍກມ຺ມຜລາວໂພໂຘ. ອປ຺ປທານາຠາໂວຕິ ປຈ຺ຈຍສມວາເຍ ກມ຺ມສ຺ສ ເອກນ຺ຕໂຕ ຜລຸປ຺ປາທນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ກຕູປຈິຕານ’’ນ຺ຕິ.
໕໙. ອຊ຺ໂຌສິຕວຕ຺ຖຸນາຕິ ຕຓ຺ຫາຠິນິເວສວເສນ ອຠິນິວິຏ຺ຐວຕ຺ຖຸນາ. ຣູປຠວອຣູປຠວາທິນາຕິ ຠວຕຓ຺ຫາ ວິຍ ສຍໍ ທສ຺ເສຕິ.
ຂນ຺ຘຕ຺ຕຍວເສນາຕິ ¶ ສີລາທິກ຺ຂນ຺ຘຕ຺ຕຍວເສນ. ປຏິປທາວິຠາເຄນາຕິ ‘‘ສພ຺ພຕ຺ຖຄາມິນີ’’ຕິ ອາທິປຏິປທາຍ ເຠເທນ.
ຕຕ຺ຖຕຕ຺ຖຄາມິນີຕິ ນິຣຍາທິນິພ຺ພານນ຺ຕິ ທ຺ວີສຸ ຄນ຺ຘພ຺ພຏ຺ຐາເນສຸ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ຄມນສີລາ. ສພ຺ພຕ຺ຖຄາມິນີຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕສຸ ສພ຺ພຏ຺ຐາເນສຸ ຈ ຄມນສີລາ.
ສຎ຺ຊີໂວ ກາຬສຸຕ຺ຕໍ ສງ຺ຆາໂຕ ໂຣຣຸໂວ ມຫາໂຣຣຸໂວ ຕາປໂນ ມຫາຕາປໂນ ອວີຈີຕິ ເອເຕ ອຏ຺ຐ ມຫານິຣຍາ. ເອເກກສ຺ສ ຈຕ຺ຕາຣິ ຈຕ຺ຕາຣິ ທ຺ວາຣານິ, ເອເກກສ຺ມິໍ ທ຺ວາເຣ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຄູຖນິຣຍາທໂຍຕິ ເອວໍ ໂສຬສ ອຸສ຺ສທນິຣເຍ ວຓ຺ເຓນ຺ຕິ.
ສກ຺ກສຸຍາມາທິໂກ ເຊຏ຺ຐກເທວຣາຊາ. ປຊາປຕິວຣຸຓອີສານາທໂຍ ວິຍ ທຸຕິຍາທິຏ຺ຐານນ຺ຕຣກາຣໂກ ປຣິຈາຣໂກ.
ກິເລສກາມປກ຺ເຂຕິ ‘‘ສງ຺ກປ຺ໂປ ກາໂມ, ຣາໂຄ ກາໂມ, ສງ຺ກປ຺ປຣາໂຄ ກາໂມຕິ (ມຫານິ. ໑) ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕສງ຺ກປ຺ປວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂສປິ ຫິ ວິພາຘຕິ, ອຸປຕາເປຕິ ຈາຕິ ກິເລສຕ຺ຕສມ຺ຠວໂຕ ກິເລສກາໂມ ວຸຕ຺ໂຕ, ນ ກິເລສວຕ຺ຖຸຠາວໂຕ. ກາມປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕຕິ ກາມຣາຄສງ຺ຂາເຕນ ກາເມນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ, ກາມປຏິພທ຺ໂຘ ວາ. ອຎ຺ເຎສຸ ຈ ກາມປຏິສໍຍຸຕ຺ເຕສຸ ຘມ຺ເມສຸ ວິຊ຺ຊມາເນສຸ ວິຕກ຺ເກ ເອວ ກາມສທ຺ໂທ ຘາຕຸສທ຺ໂທ ນິຣຸຬ຺ໂຫຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ ວິຕກ຺ກສ຺ສ ກາມສງ຺ກປ຺ປວຸຕ຺ຕິຍາ ສາຕິສຍຕ຺ຕາ. ເອສ ນໂຍ ພ຺ຍາປາທຘາຕຸອາທີສຸ. ປຣສ຺ສ, ອຕ຺ຕໂນ ຈ ທຸກ຺ຂາປນໍ ວິຫິໍສາ. ຕໍ ຕຸ ມິຈ຺ຉາຫິ ວິຫິໍສາ.
ພີຊາທິຘາຕຸນານຕ຺ຕວເສນ ຂນ຺ຘາທິນານຕ຺ຕໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຂນ຺ໂຘຕິ ທ຺ວິຘາຠູຕຄ຺ໂຄ.
໖໐. ອຊ຺ຌາສຍຘາຕູຕິ ¶ ອຊ຺ຌາສຍສຠາໂວ. ຍຖາ ຄູຖາທີນໍ ສຠາໂວ ເອໂສ ຍໍ ຄູຖາທີເຫວ ສໍສນ຺ທຕິ, ເອວໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ອຊ຺ຌາສຍສ຺ເສເວສ ສຠາໂວ, ຍໍ ທຸສ຺ສີລາທໂຍ ທຸສ຺ສີລາທິເກເຫວ ສໍສນ຺ທນ຺ຕິ.
ສທ຺ຘາມູລກຕ຺ຕາ ກຸສລກິຣິຍາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍໍ ສທ຺ຘາວເສນາ’’ຕິອາທິ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສທ຺ຘາ ພີຊ’’ນ຺ຕິ (ສຸ. ນິ. ໗໗). ຍໍ ໂລຠວເສນ, ສທ຺ຘາວເສນ ຈ ໂທສວເສນ, ສທ຺ຘາວເສນ ຈ ໂມຫວເສນ ¶ , ສທ຺ຘາວເສນ ຈາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ວີຣິຍວເສນາຕິ ສມ຺ມປ຺ປຘານວີຣິຍວເສນ. ປຎ຺ຎາວເສນາຕິ ມຄ຺ຄສມ຺ມາທິຏ຺ຐິວເສນ.
ອກຸສລສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ກໂຕກາສຕາຍ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ວິປາກາວຣເຓນ ນິວຸຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ປນ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ກມ຺ມາວຣຓາທີຫິປິ ນິວຸຕຕາຍ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ຍຖາ ເທວທຕ຺ຕໍ ໂກກາລິກໍ ສຸນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ລິຈ຺ຉວິປຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຸທາຫຏໍ, ຍທິປິ ຠຄວາ ປຏິເວຘສ຺ສ ອຏ຺ຐານຕໍ ທິສ຺ວາ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍເທສນໍ ນ ເທເສຕິ, ວາສນາຠາຄິຍໍ ປນ ຕຖາຣູປສ຺ສ ເທເສຕິ ເອວາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສຈ຺ຈປ຺ປຏິເວຘ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ອຊາຕສຕ຺ຕຸອາທີນນ຺ຕິ ອາທິສທ຺ເທນ ສຈ຺ຈກາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕສ຺ສາປິ ຠຄວາ ອນາຄເຕ ວາສນຕ຺ຖາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ສຕ຺ຖາ ຫິ ‘‘ອນາຄເຕ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີເປ ສາສນໍ ປຕິຏ຺ຐຫິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຕຕ຺ຖາຍໍ ກຸລຆເຣ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ກາຬພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິຕຕ຺ເຖໂຣ ນາມ ປຠິນ຺ນປຏິສມ຺ຠິໂທ ມຫາຂີຓາສໂວ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ອິທໍ ທິສ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ, ໂສ ຈ ຕຖາ ອໂຫສີຕິ.
ອສມ຺ປຸຓ຺ເຓຕິ ເອກນ຺ຕໂຕ ວິປາກທານສມຕ຺ຖຕາວເສນ ປາຣິປູຣິໍ ອນຸປຄເຕ. ທິຏ຺ຐຸປນິສ຺ສຍທິຏ຺ຐິສຫຄຕສ຺ສ ກມ຺ມໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ກມ຺ເມ ອສມ຺ປຸຓ຺ເຓ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ກິເລສນ຺ຕຣາຍ ມິສ຺ສກໍ ກມ຺ມນ຺ຕຣາຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ’’ຕິ.
໖໑. ທິຏ຺ຐິ ປເນຕ຺ຖ ປຘານຠາເວນ ປາຬິຍໍ ຄຫິຕາ ສີລພ຺ພຕປຣາມາສສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍຖາ ປຸຓ຺ຓຎ຺ຈ ໂຄວຕິກໍ, ອເຈລຎ຺ຈ ກຸກ຺ກຸຣວຕິກ’’ນ຺ຕິ. ອສມ຺ປຸຓ຺ຓຕ຺ຕາ ເອວ ຫິ ຕສ຺ສ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກມ຺ມສມາທານສ຺ສ ເຕສໍ ຠຄວາ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິມານິ, ປຸຓ຺ຓ, ກມ຺ມານີ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໒.໘໑) ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ຕາຍ ຈ ເທສນາຍ ເຕ ຕໍ ທິຏ຺ຐິໍ ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສມ຺ມຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສຸ.
໖໒. ປຄຸຓຕາຍ ¶ ໂວທານໍ ປຄຸຓໂວທານໍ. ຕເທວ ປຐມຊ຺ຌານາທີຫິ ວຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ທຸຕິຍຊ຺ຌານາທິອຘິຄມສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ ວຸຏ຺ຐານໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວຸຏ຺ຐານໍ ປຄຸຓໂວທານ’’ນ຺ຕິ. ຠວງ຺ຄວຸຏ຺ຐານໍ ຠວງ຺ຄຸປ຺ປຕ຺ຕິ. ຠວງ຺ຄຈິຕ຺ເຕ ຫິ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ຕໍສມງ຺ຄິສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐິໂຕ ນາມ ໂຫຕິ. ສຎ຺ຎາເວທຍິຕອປຄໂມ ເອວ ອປຄມວິໂມກ຺ໂຂ.
ອິທໍ ວຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອິທໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ໂກສລ຺ລໍ ວຸຏ຺ຐານເຫຕຸຠາວໂຕ ວຸຏ຺ຐານໍ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂວທານມ຺ປິ ຕມ຺ຫາ ຕມ຺ຫາ ສມາຘິມ຺ຫາ ວຸຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ (ວິຠ. ໘໒໘). ອິມາຍ ປນ ວຸຏ຺ຐານປາຬິຍາ ອສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ¶ ‘‘ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິຍາ ວຸຏ຺ຐານໍ ປາຬິມຸຕ຺ຕກວຸຏ຺ຐານໍ ນາມາ’’ຕິ ສມ຺ໂມຫວິໂນທນິຍໍ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໘໒໘) ວຸຕ຺ຕໍ. ເຍ ປນ ‘‘ນິໂຣຘໂຕ ຜລສມາປຕ຺ຕິຍາ ວຸຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ປາຬິຍໍ ນຕ຺ຖີຕິ ວເທຍ຺ຍຸໍ, ເຕ ‘‘ນິໂຣຘາ ວຸຏ຺ຐຫນ຺ຕສ຺ສ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນໍ ຜລສມາປຕ຺ຕິຍາ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໑.໔໑໗) ອິມາຍ ປາຬິຍາ ປຏິເສເຘຕພ຺ພາ.
໖໓. ອຍໍ ຈສ຺ສ ອາສໂຍຕິ ເອຕ຺ຖ ອາສຍຊານນາທິນາ ເຍຫິ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍຫິ ເຍຫິ ປໂຣປເຣຫິ ສຕ຺ຕາ ກລ຺ຍາຓປາປາສຍາທິກາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕສໍ ປຊານນໍ ວິຠາເວຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍປໂຣປຣິຍຕ຺ຕອາສຍານຸສຍຎາຓານໍ ວິສຸໍ ອສາຘາຣຓຕາ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍປໂຣປຣິຍຕ຺ຕນານາຘິມຸຕ຺ຕິກຕາຎາຓານໍ ວິສຸໍ ພລຕາ ຈ ສິທ຺ຘາ ໂຫຕິ.
ຖາມຄໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ຖາມຄມນໍ ນາມ ອຎ຺ເຎສໍ ອສາຘາຣໂຓ ກາມຣາຄາທີນໍ ເອວ ອາເວຓິໂກ ສຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ, ຍໂຕ ‘‘ຖາມຄໂຕ ອນຸສຍໍ ປຊຫຕີ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໓.໒໑) ວຸຕ຺ຕໍ.
ອາວຊ຺ຊນມຕ຺ເຕເນວ ສຣຕິ ອາກງ຺ຂາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິກຕ຺ຕາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ອາກງ຺ຂປຏິພທ຺ຘໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຎາຓໍ, ມນສິກາຣປຏິພທ຺ຘໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທິ (ມຫານິ. ໑໕໖; ຈູຬນິ. ໂມຆຣາຊມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໘໕; ປຏິ. ມ. ໓.໕). ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ວິຍ ຫິ ສພ຺ພໍ ຠຄວໂຕ ຎາຓໍ ປຣິກມ຺ມນິຣເປກ຺ຂນ຺ຕິ.
໖໔. ອຸປກ຺ກິເລສວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕາທິ ເອວ ອຸປກ຺ກິເລສາ, ນິພ຺ພຕ຺ຕກສ຺ສ ວາ ກມ຺ມສ຺ສ ປາຣິພນ຺ຘກິເລສາ. ກສິຓກມ຺ມປຣິກມ຺ມຌານນິພ຺ພຕ຺ຕນກສິຓຠາໂວ ຈຸທ຺ທສວິເຘນ ຈິຕ຺ຕປຣິທມນໍ ອຠິຎ຺ຎາຠິນີຫາໂຣຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖາປິ ¶ ວີຣິຍພລສ຺ສ ພຫູປກາຣຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວີຣິຍຠາວນາພລນິພ຺ພຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ທິພ຺ພສທິສຕ຺ຕາຕິ ທິພ຺ເພ ຠວນ຺ຕິ ທິພ຺ພໍ, ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ປສາທຈກ຺ຂຸ, ທິພ຺ພໍ ວິຍາຕິ ທິພ຺ພໍ, ອຄ຺ຄຕໍ ອຠິຎ຺ຎາຓໍ. ທິພ຺ພວິຫາໂຣ ຈຕ຺ຕາຣິ ຣູປາວຈຣຊ຺ຌານານິ. ເຕສໍ ວເສນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ປຏິລທ຺ຘພ຺ພຕ຺ຕາ ທິພ຺ພໍ, ເຕນ ທິພ຺ພເຫຕຸກຕ຺ຕາ ທິພ຺ພນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ທິພ຺ພວິຫາຣສນ຺ນິສ຺ສິຕຕ຺ຕາຕິ ຣູປາວຈຣຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌາເນນ ນິສ຺ສຍປຈ຺ຈເຍນ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ເຕນ ທິພ຺ພນິສ຺ສິຕໍ ທິພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ທິວຸສທ຺ທໍ ອກ຺ຂຣຈິນ຺ຕກາ ກີຬາທີສຸ ປຐນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕໍ ສພ຺ພໍ ສທ຺ທສຕ຺ຖານຸສາເຣນ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ປຸຣິມາ ຫິ ຕໂຍ ອຕ຺ຖາ ກີຬຕ຺ຖສ຺ສ ວເສນ, ອິຕເຣ ຊຸຕິຄຕິອຕ຺ຖວເສເນວ ທສ຺ສິຕາຕິ.
ມນຸສ຺ສູປຈາຣນ຺ຕິ ມນຸສ຺ສໂຄຈຣໍ. ທຏ຺ຐຸໍ ນ ສກ຺ກາ ອິຕ຺ຕຣຂຓຕ຺ຕາ ຂຓປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ. ‘‘ອາສນ຺ນຈຸຕິກາ’’ຕິອາທິນາ ¶ ສນ຺ຕຕິປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນວເສນ ‘‘ຈວມາເນ ອຸປປຊ຺ຊມາເນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ໂມຫນິສ຺ສນ຺ທຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິນາ ສຕ຺ຕານໍ ຫີນປຓີຕຕ຺ຕາທິຠາວສ຺ສ ໂມຫາທິກມ຺ມນິທານເຫຕຸກຕໍ, ນິສ຺ສນ຺ທຜລຕຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕິ. ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸສ຺ສ ປາທກໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸປາທການິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ສເຫວ ອິຊ຺ຌນ຺ຕີ’’ຕິ. ຕານິ ຫິສ຺ສ ປຣິຠຓ຺ຑຎາຓານິ.
ສມາທີຍນ຺ຕີຕິ ສມາທານານິ, ກມ຺ມານິ ສມາທານານິ ເອເຕສນ຺ຕິ ກມ຺ມສມາທານາ. ສມາທາຕພ຺ພນານາວິຘກມ຺ມາຕິ ອຕ຺ໂຖ ປຸຣິເມ ອຕ຺ເຖ, ທຸຕິເຍ ປນ ກມ຺ມານິ ສມາທາເປນ຺ຕີຕິ ກມ຺ມສມາທານາ, ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຍາ ກມ຺ມສມາທານາ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກມ຺ມສມາທານາ, ເຫຕຸອຕ຺ເຖ ເຈຕໍ ກຣຓວຈນໍ.
ຕໍ ວາຈນ຺ຕິ ຕໍ ອຣິຍານໍ ອຸປວທນວາຈໍ. ຕໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ສມຸຏ຺ຐາປກຈິຕ຺ຕໍ. ຕໍ ທິຏ຺ຐິນ຺ຕິ ເຍນ ມິຈ຺ຉາຄາເຫນ ອຣິເຍ ອນຸທ຺ຘໍເສຕິ, ມິຈ຺ຉາຠິນິເວສໍ. ອຍມ຺ເປຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ – ຍຖາ ນາມ ເຫຕຸສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ວິສຸທ຺ຘໍ ສີລໍ, ສມາຘິຎ຺ຈ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ຐິຕສ຺ສ ທນ຺ໂຘ ສຕຸປ຺ປາໂທ ຂິປ຺ປາຠິຎ຺ຎາຍ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ອຎ຺ຎາ, ສຕິ ວາ ອຸປາທິເສເສ ອນາຄາມິຕາ. ເອວເມວໍ ໂຍ ອຣິຍູປວາທີ ຍຖາວຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕທິຏ຺ຐີຫິ ອປກ຺ກມິຕ຺ວາ ອປ຺ປຕິຣູປໍ ສຠາວໍ ‘‘ມຍາ, ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ອຸປຣິ ວຸຕ຺ຕ’ນ຺ຕິ ອຈ຺ຈຍເທສນາຍ ເຕ ນ ຂມາເປຕິ, ໂສ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ນິຣເຍ ເອວາຕິ. ເຕສຸ ປສນ຺ນຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຂມາປນຎ຺ເຫຕ຺ຖ ເຕສໍ ວາຈາທີນໍ ປຫານໍ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ໂຄວ. ອິໂຕ ສາວຊ຺ຊຕຣໍ ນາມ ອຎ຺ຎໍ ນຕ຺ຖິ ສພ຺ພານຕ຺ຖວິຘານໂຕ, ສພ຺ພຫິຕສຸຂປຣິຘໍສນໂຕ ຈ.
ກາຍສ຺ສ ¶ ເຠທາຕິ ອິຘ ກາຍສທ຺ໂທ ອຕ຺ຕຠາວປຣິຍາໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ອຸປາທິນ຺ນກ຺ຂນ຺ຘປຣິຈ຺ຈາຄາ’’ຕິ. ຕທນນ຺ຕຣນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ມຣຓສງ຺ຂາຕສ຺ສ ຂນ຺ຘປຣິຈ຺ຈາຄສ຺ສ ອນນ຺ຕຣໍ. ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕກ຺ຂນ຺ຘຕ຺ໂຖ ປຣສທ຺ໂທ, ອໂນຣິມຠູຕວຕ຺ຖຸວິສໂຍ ວາ ສິຍາ, ອວຘິວິເສສນມຕ຺ຕໍ ວາ. ເຕສຸ ປຸຣິມໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕກ຺ຂນ຺ຘຄ຺ຄຫເຓ’’ຕິ, ປຈ຺ຉິມສ຺ສ ປນ ວເສນ ‘‘ຈຸຕິໂຕ ອຸທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ.
ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນາຕິ ‘‘ສຸຏ຺ຐຸ ຈຣິຕໍ, ໂສຠນໍ ວາ ຈຣິຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ. ຫນນນ຺ຕິ ຆາຕນໍ.
ກາຣຓາກາຣຓນ຺ຕິ ຐານາຏ຺ຐານໍ. ເຈຕນາເຈຕນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມ ນິຣຍາທິນິພ຺ພານຄາມິປຏິປທາຠູເຕ ກມ຺ມນ຺ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ກມ຺ມປຣິຈ຺ເຉທເມວາ’’ຕິ. ກມ຺ມວິປາກນ຺ຕຣໍ ກມ຺ມວິປາກວິເສໂສ ກມ຺ມວິປາກສ຺ສ ວິຠາໂຄ. ອປ຺ເປຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ ອຏ຺ຐມນວມພລານິ ວິຍ, ຕໍສທິສໍ ອິທ຺ຘິວິຘຎາຓໍ ວິຍ ວິກຸພ຺ພິຕຸໍ, ເອເຕນສ຺ສ ພລສທິສຕຎ຺ຈ ນິວາເຣຕິ. ຌານາທິຎາຓໍ ວິຍ ວາ ອປ຺ເປຕຸໍ ¶ , ວິກຸພ຺ພິຕຸຎ຺ຈ. ຍທິປິ ຫິ ຌານາທິປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຎາຓໍ ອິຘ ຉຏ຺ຐໍ ພລນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ສວິຕກ຺ກສວິຈາຣຕາ ວຸຕ຺ຕາ, ຕຖາປິ ຌານາທີຫິ ວິນາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ນຕ຺ຖີຕິ ຌານາທິສຫຄຕໍ ຎາຓໍ ຕທນ຺ໂຕຄຘໍ ກຕ຺ວາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ຌານາທິກິຈ຺ຈໍ ວິຍ ນ ສພ຺ພໍ ພລກິຈ຺ຈໍ ກາຕຸໍ ສກ຺ໂກຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຌານໍ ຫຸຕ຺ວາ ອປ຺ເປຕຸໍ, ອິທ຺ຘິ ຫຸຕ຺ວາ ວິກຸພ຺ພິຕຸຎ຺ຈ ນ ສກ຺ໂກຕີ’’ຕິ (ວິຠ. ມູລຏີ. ໘໓໑) ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ກສ຺ສຈິ ພລສ຺ສ ຌານອິທ຺ຘິຠາໂວຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.
ວິຈຍຫາຣສມ຺ປາຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໓. ຍຸຕ຺ຕິຫາຣສມ຺ປາຕວຓ຺ຓນາ
໖໕. ປຏິປກ຺ຂປຏິພາຬ຺ຫາ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕຸເມວ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ອຸປ຺ປນ຺ນາປິ ສມ຺ມເທວ ອຕ຺ຕໂນ ກິຈ຺ຈໍ ກາຕຸໍ ອສມຕ຺ຖຕາຍ ອນຸປ຺ປນ຺ນສທິສາຕິ ປຏິປກ຺ຂນິວາຣເຓນ ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ກິຈ຺ຈກຣຓຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມນຈ຺ຉຏ຺ຐານິ…ເປ… ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິຫຣນ຺ຕສ຺ສາຕິ ວິຫຣຓເຫຕຸ. ວິຫຣນ຺ໂຕຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ, ເຕນ ຣກ຺ຂິຕຈິຕ຺ຕຕາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເອກນ຺ຕໂຕ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປໂຄຈຣຕາຍ ຈ ສໍວຕ຺ຕຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ¶ ມິຈ຺ຉາສງ຺ກປ຺ປານໍ ອວສຣໍ ອທຕ຺ວາ ວິໂສຘິຕເນກ຺ຂມ຺ມາທິວິຕກ຺ກຕາຍ. ອວິປຣີຕເມວາຕິ ກາຍາທິອສຸຠາທິໂຕ ອາທານໍ. ວິນິປາຕຠຍນ຺ຕິ ທຸຄ຺ຄຕິຠຍໍ. ສພ຺ໂພປິ ຈາຍມຕ຺ໂຖຕິ ‘‘ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປໂຄຈໂຣ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິອາທີສຸ ອຕ຺ໂຖ ຍຸຕ຺ຕິຍາ ຍຸຕ຺ໂຕ ເອວ ອນຣູປກາຣຓຠາວໂຕ.
ຍຸຕ຺ຕິຫາຣສມ຺ປາຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
໔. ປທຏ຺ຐານຫາຣສມ຺ປາຕາທິວຓ຺ຓນາ
໖໖. ຍສ຺ມາ ວາ ສໍກິເລສໂຕ ຣກ຺ຂິຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຕີຓິ ສຸຈຣິຕານິ ປາຣິປູຣິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຣກ຺ຂິຕຈິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ຍາຍໍ ຣກ຺ຂິຕຈິຕ຺ຕຕາ, ສາ ກາຍສຸຈຣິຕາທີນໍ ຕິຓ຺ຓໍ ສຸຈຣິຕານໍ ປທຏ຺ຐານນ຺ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຕ຺ຕາຘີນນ຺ຕິ ອຕ຺ຕປຣາຘີນໍ.
ຕໂຕ ເອວາຕິ ກາຣຓຄ຺ຄຫເຓນ ຜລສ຺ສ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ເອວ.
໖໘. ຕຕ຺ຖ ¶ ອິຕິສທ຺ໂທຕິ ‘‘ປຣິປາລີຍຕີ’’ຕິ ອິຕິສທ຺ໂທ.
໗໓-໔. ປາຬິຍໍ ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ຕີຫິ ຂນ຺ເຘຫິ ສງ຺ຄຫິຕານີຕິ ເອຕ຺ຖ ສທ຺ຘາວີຣິຍສຕິນ຺ທ຺ຣິເຍຫິ ປາຕິໂມກ຺ຂາທິ ຕິວິຘໍ ສີລໍ ຄຫິຕໍ ໂສເຘຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ເຕສນ຺ຕິ ເຕຫິ ສີລກ຺ຂນ຺ໂຘ ສງ຺ຄຫິໂຕ. ສມາຘິປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິເຍຫິ ສມາຘິປຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ຘາ ຄຫິຕາຕິ ປາກໂຏຍມຕ຺ໂຖ, ຕຖາ ເສສມ຺ປີຕິ ອາຫ ‘‘ອິໂຕ ປເຣສຸ…ເປ… ວຸຕ຺ຕນຍເມວາ’’ຕິ.
໗໖. ເຫຕຸເຫຕຸສມຸປ຺ປນ຺ນປຈ຺ຈຍປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນສງ຺ຂາຕສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍວິຠາໂຄ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ.
ປທຏ຺ຐານຫາຣສມ຺ປາຕາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
ມິສ຺ສກຫາຣສມ຺ປາຕວຓ຺ຓນາ
ອິທານິ ຍສ຺ມາ ສຸຕ຺ເຕສຸ ຫາຣານໍ ໂຍຊນານຍທສ຺ສນຕ຺ຕາ ຫາຣສມ຺ປາຕເທສນາ ຫາຣວິຠງ຺ຄເທສນາ ວິຍ ນ ຫາຣສຣູປມຕ຺ຕທສ຺ສນຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ເປຏໂກປເທເສ ¶ ອາຄຕນຍານຸສາເຣນ ອປເຣຫິ ວິປຣິຍາເຍຫິ ຫາຣສມ຺ປາຕໂຍຊນາວິຘິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ວິຊ຺ຊາວິຊ຺ຊາຍ ກຸສລາກຸສລຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ອໂລຠາໂທສໂລຠໂທສາປິ ປຣມ຺ປຣຠາເວນ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ ນິທານຠາວໂຕຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຉ ຘມ຺ມາ…ເປ… ມູລານີ’’ຕິ ອາຫ. ຍຖາ ຈ ນິທານຠາເວນ ປຸພ຺ພງ຺ຄມຕາ, ເອວໍ ອຕ຺ຕໂນ ວເສວຕ຺ຕເນນາປິ ປຸພ຺ພງ຺ຄມຕາ ລພ຺ຠເຕວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສາຘິປຕິການໍ ອຘິປຕິ, ສພ຺ພຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທານໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານີ’’ຕິ. ອໂລຠສ຺ສາຕິ ອໂລຠຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທສ຺ສ. ເນກ຺ຂມ຺ມຈ຺ຉນ຺ເທນາຕິ ກຸສລຈ຺ຉນ຺ເທນ. ເນກ຺ຂມ຺ມສທ຺ໂທ ປພ຺ພຊ຺ຊາທີສຸ ນິຣຸຬ຺ໂຫ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ –
‘‘ປພ຺ພຊ຺ຊາ ປຐມໍ ຌານໍ, ນິພ຺ພານຎ຺ຈ ວິປສ຺ສນາ;
ສພ຺ເພປິ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ, ‘ເນກ຺ຂມ຺ມ’ນ຺ຕິ ປວຸຈ຺ຈເຣ’’ຕິ. (ອິຕິວຸ. ອຏ຺ຐ. ໑໐໙; ທີ. ນິ. ຏີ. ໒.໓໕໙; ອ. ນິ. ຏີ. ໒.໒.໖໖) –
ເຕສຸ ¶ ອິຘ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ອຘິປ຺ເປຕາ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກຸສລຈ຺ຉນ຺ເທນາ’’ຕິ. ເນກ຺ຂມ຺ມຈ຺ຉນ຺ເທນ ອຸປນິສ຺ສຍຠູເຕນ, ນ ອຘິປຕິຠູເຕນ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ອໂລຠປ຺ປຘາໂນ ເຈ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ໂຫຕິ, ເນກ຺ຂມ຺ມຈ຺ຉນ຺ເທນ ອຸປນິສ຺ສຍຠູເຕນ ມໂນ ຕສ຺ສ ປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ ໂຫຕິ. ເສສປທທ຺ວເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ.
ຍທຄ຺ເຄນ ເຕສໍ ຘມ຺ມານໍ ມໂນ ປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ, ຕທຄ຺ເຄນ ເຕສໍ ເຊຏ຺ຐໍ, ປຘານຎ຺ຈາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມໂນເສຏ຺ຐາຕິ ມໂນ ເຕສໍ ຘມ຺ມານ’’ນ຺ຕິອາທິ. ມໂນມຍຕາ ມເນນ ກຕາທິຠາໂວ, ໂສ ຈ ມນສ຺ສ ເຕສໍ ສຫຊາຕາທິນາ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ເອວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມໂນມຍາຕິ…ເປ… ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ. ເຕ ປນາຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ-ສທ຺ໂທ ວິເສສຕ຺ຖທີປໂກ, ເຕເນຕໍ ທສ຺ເສຕິ – ຍທິປິ ເຕສໍ ຘມ຺ມານໍ ຉນ຺ທາທໂຍປິ ປຈ຺ຈຍາ ເອວ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍາທິປຈ຺ຈເຍນ ປນ ສວິເສສໍ ປຈ຺ຈຍຠູຕສ຺ສ ມນສ຺ເສວ ວເສເນວ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມໂນມຍາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຉນ຺ທສມຸທານີຕາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕເນກ຺ຂມ຺ມາທິຉນ຺ເທນ ສມ຺ມາ ອຸທ຺ຘມຸທ຺ຘໍ ນີຕາ, ຕໂຕ ສມຸທາຄຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໂຕ ເອວ ເນກ຺ຂມ຺ມວິຕກ຺ກາທິໂຕ ສມຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ອນາວິລສງ຺ກປ຺ປສມຸຏ຺ຐານາ. ຕຊ຺ຊາມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕຸສມ຺ຜສ຺ເສນ ສຫາຘິຏ຺ຐານໂຕ ຜສ຺ສສໂມຘານາ. ‘‘ຜຸຏ຺ໂຐ, ຠິກ຺ຂເວ, ເວເທຕິ, ຜຸຏ຺ໂຐ ສຎ຺ຊານາຕິ, ຜຸຏ຺ໂຐ ເຈເຕຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໙໓) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທໍ ມໂນກມ຺ມນ຺ຕິ ກາຍງ຺ຄວາຈງ຺ຄໂຈປນໍ ອກຕ຺ວາ ສທ຺ຘາສມນ຺ນາຄເຕນ ປສນ຺ເນນ ມນສາ ປວຕ຺ຕໍ ອິທໍ ກຸສລໍ ມໂນກມ຺ມໍ. ຕໍ ປນ ¶ ອນຠິຊ຺ຌາສຫຄຕໍ, ອພ຺ຍາປາທສຫຄຕໍ, ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິສຫຄຕນ຺ຕິ ຕິວິຘໍ ໂຫຕິ.
ຠາສຕີຕິ ອວິສໍວາທນາທິນາ ວາຈງ຺ຄໂຈປນາວເສນ ປວຕ຺ເຕນ຺ຕິຍາ ວຈີວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ສາເຘຕພ຺ພໍ ສາເຘຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເຕນ ກາຍທ຺ວາຣໂຕ ປວຕ຺ຕກຸສລວຈີກມ຺ມມ຺ປິ ສງ຺ຄຫິຕໍ ໂຫຕິ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ວຈີວິຎ຺ຎຕ຺ຕິວິປ຺ຜາຣໂຕ, ຕຖາ ສາທິຍນໂຕ ຈ ຠາສຕີ’’ຕິ. ສພ຺ພມ຺ປິ ວຈີກມ຺ມໍ ສຈ຺ຈາທິວເສນ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ. ກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ, ປເຣສຎ຺ຈ ຫິຕາຫິຕານິ ກາຣຓາກາຣເຓຫິ ກາຍງ຺ຄໂຈປນາວເສນ ປວຕ຺ເຕນ຺ຕິຍາ ກາຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ສາເຘຕພ຺ພໍ ສາເຘຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເຕນ ວຈີທ຺ວາຣໂຕ ປວຕ຺ຕກຸສລກາຍກມ຺ມມ຺ປິ ສງ຺ຄຫິຕໍ ໂຫຕິ. ຕຖາ ຈ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ກາຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິວິປ຺ຜາຣໂຕ, ຕຖາ ສາທິຍນໂຕ ຈ ກໂຣຕີ’’ຕິ (ເນຕ຺ຕິ. ອຏ຺ຐ. ໗໖ ມິສ຺ສກຫາຣສມ຺ປາຕວຓ຺ຓນາ). ກມ຺ມປຖວເສນ ຄຍ຺ຫມາເນ ປາຓາຕິປາຕາທິວເສນ ຕໍ ຕິວິຘໍ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອິຕິ ທສກຸສລກມ຺ມປຖາທສ຺ສິຕາ’’ຕິ. ທສປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖຸວເສນາປິ ຄາຖາຍ ອຕ຺ໂຖ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ໂສ ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ’’ຕິອາທິ. ຠາສຕິ ວາ ກໂຣຕິ ວາ ເກວລໍ ມນສາ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອນິຍມຕ຺ໂຖ ວາ-ສທ຺ໂທ. ຕຖາ ເຈວ ສໍວຓ຺ຓິຕໍ.
ທສວິຘສ຺ສ ກຸສລກມ຺ມສ຺ສາຕິ ທສວິຘສ຺ສ ກຸສລກມ຺ມປຖກມ຺ມສ຺ສ, ວກ຺ຂມານນເຍນ ວາ ທສປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖຸສງ຺ຂາຕສ຺ສ ¶ ກຸສລກມ຺ມສ຺ສ. ນນຸ ຕຕ຺ຖ ທານາທິມຍໍ ຕິວິຘເມວ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖຸ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ສຈ຺ຈໍ, ຕໍ ປນ ອິຕເຣສໍ ຕທນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ.
‘‘ສຸຂມນ຺ເວຕີ’’ຕິ ສງ຺ເຂເປນ ວຸຕ຺ຕໍ ສຸຂານຸຄມໍ ວິຕ຺ຖາເຣນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິຘສ຺ສຸ ປຸຣິໂສ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເອວໍ ສນ຺ຕນ຺ຕິ ເອວໍ ຠູຕໍ, ອປ຺ປຫີນານຸສໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ສຸຂເວທນີຍຜສ຺ສສມ຺ຠູຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.
ຕຕ຺ຖ ‘‘ຍໍ ມໂນ’’ຕິອາທິນາ ຄາຖາຕ຺ຖວເສນ ຈຕຸສຈ຺ຈໍ ນິທ຺ຘາເຣຕິ. ອາທິໂຕ ວວຕ຺ຖາປິເຕສຸ ຂນ຺ຘາທີສຸ ຂນ຺ຘມຸເຂນ ສຈ຺ຈານໍ ກຖິຕຕ຺ຕາ ສຕ຺ຕານໍ ຠິນ຺ນຣຸຈິຠາວໂຕ ນານານເຍຫິ ວິປສ຺ສນາຠູມິໂກສລ຺ລຕ຺ຖໍ, ປຸພ຺ພາປຣສມ຺ພນ຺ຘທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ຈ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອວໍ…ເປ… ນິທ຺ຘາເຣຕພ຺ພານີ’’ຕິ. ສຈ຺ຈມຸເຂນ ອສ຺ສາທາທິເກ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ເທສນາຫາຣສມ຺ປາຕໍ ໂຍເຊຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ສມຸທເຍນາ’’ຕິອາທິມາຫ, ຕໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ອຕ຺ຖໂຕ ນ ວິຠຕ຺ຕໍ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາ, ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖຕ຺ຕາ ຈາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.
ມນນລກ຺ຂເຓຕິ ¶ ມນນລກ຺ຂຓເຫຕຸ. ‘‘ມນນລກ຺ຂເຓນາ’’ຕິ ວາ ປາໂຐ. ອີຫາຠາວໂຕ ພ຺ຍາປາຣາຠາວໂຕ. ເຍນ ປສາເທນ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ມໂນ ‘‘ປສນ຺ໂນ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ສ ປສາທສ຺ສ ກິຈ຺ຈໍ ມເນ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ອກາລຸສິຍໂຕ, ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ໂອກປ຺ປນໂຕ ຈ ປສນ຺ເນນາ’’ຕິ. ຕຖາ ສາທິຍນໂຕຕິ ວາຈາຍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ອວຕ຺ວາວ ຜສ຺ສສາທິຍນໂຕ ອນຸຊານໂຕ. ທຸຕິເຍ ຕຖາ ສາທິຍນໂຕຕິ ກາເຍນ ກາຕພ຺ພໍ ຍຖາ ກຕໍ ໂຫຕິ, ຕຖາ ວາຈາຍ ສໍວິຘານໂຕ. ຕຖາ ປສຸຕຕ຺ຕາຕິ ຍຖາ ສຸຂມນ຺ເວຕິ, ຕຖາ ອຸປຈິຕຕ຺ຕາ ເອວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໂຕຕິ ຕໂຕ ກາຣຓາ, ມນສາ ປສນ຺ເນນ, ຠາສເນນ, ກຣເຓນ ຈ ເຫຕຸນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອນຎ຺ຎຕ຺ຖາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ປນ ອຕ຺ເຖ. ຕໂຕຕິ ຕໂຕ ເອວ. ໂຍ ຫິ ປສນ຺ນມໂນ ເຕນ ຍໍ ຠາສນໍ, ກຣຓຎ຺ຈ, ຕໂຕ ເອວ ນໍ ສຸຂມນ຺ເວຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສາຕຠາວໂຕຕິ ສາຕເວທນາຠາວໂຕ. ອິຏ຺ຐຠາວໂຕຕິ ມນາປຠາວໂຕ. ກມ຺ມໂຕ ວິປາກຸປ຺ປຕ຺ຕິຜລທານສມຕ຺ຖຠາເວນ ກມ຺ມສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິປາກສ຺ເສວ ອນິພ຺ພຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ກຕູ…ເປ… ອນ຺ເວຕີຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ກາຣຓາຍຕ຺ຕ ວຸຕ຺ຕິໂຕຕິ ກຕຠາວເຫຕຸກຕ຺ຕາ ກມ຺ມສ຺ສາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອສງ຺ກນ຺ຕິໂຕຕິ ຍສ຺ມິໍ ສນ຺ຕາເນ ກມ຺ມໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ, ຕທຎ຺ຎສນ຺ຕານາ ສງ຺ກມນໂຕ.
ອາຘິປຈ຺ຈໂຍຄໂຕຕິ ສຫຊາຕາຘິປຕິວເສນ ອາຘິປຈ຺ຈຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ສຫຊາຕຘມ຺ມານຎ຺ຫິ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ມນສ຺ສ ວເສນ ປຸພ຺ພງ຺ຄມຕາ ອິຘາຘິປ຺ເປຕາ. ຕໂຕ ເອວາຕິ ອາຘິປຈ຺ຈໂຍຄໂຕ ເອວ. ມນສ຺ສາຕິ ອຸປໂຍຄຕ຺ເຖ ສາມິວຈນໍ. ເຕສໍ ຘມ຺ມານນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກຸສລຠາໂວ ຍຸຊ຺ຊຕິ ປສາທສ຺ສ ໂຍນິໂສມນສິກາຣເຫຕຸກຕ຺ຕາ ¶ . ນນຸ ວິຠຊ຺ຊພ຺ຍາກຣເຓສຸ ເຕສໍ ສາວການໍ ສທ຺ຘາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ? ນາຍໍ ສທ຺ຘາ, ຕທາກາຣາ ປນ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ຕຖາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ນາຍໍ ປສາໂທ’’ຕິອາທິ (ເນຕ຺ຕິ. ອຏ຺ຐ. ໗໖ ມິສ຺ສກຫາຣສມ຺ປາຕວຓ຺ຓນາ). ສຸຂໍ ອນ຺ເວຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ ກມ຺ມສ຺ສ ຜລທາເນ ສມຕ຺ຖຠາວໂຕ. ຍຖາ ຫິ ກຕໍ ກມ຺ມໍ ຜລທານສມຕ຺ຖໍ ໂຫຕິ, ຕຖາ ກຕໍ ອຸປຈິຕນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ.
ມໂນປວິຈາຣາ ອິຘ ເນກ຺ຂມ຺ມສິຕາ ໂສມນສ຺ສູປວິຈາຣາ, ອຸເປກ຺ຂູປວິຈາຣາ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ ກຸສລາຘິກາຣຕ຺ຕາ. ເຕ ປນ ຍສ຺ມາ ຈິຕ຺ຕໍ ນິສ຺ສາເຍວ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ນານິສ຺ສາຍ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມໂນ ມໂນປວິຈາຣານໍ ປທຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ. ກຸສລປກ຺ຂສ຺ສ ປທຏ຺ຐານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກຸສໂລ ຕາວ ຜສ຺ໂສ ກຸສລສ຺ສ ເວທນາກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ¶ ສຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ສຫຊາຕາທິນາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ‘‘ຜຸຏ຺ໂຐ, ຠິກ຺ຂເວ, ເວເທຕິ, ຜຸຏ຺ໂຐ ສຎ຺ຊານາຕິ, ຜຸຏ຺ໂຐ ເຈເຕຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໙໓) ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ເວທນາທີນມ຺ປິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສທ຺ຘາທີນມ຺ປິ ປຈ຺ຈຍຠາເວ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ. ສພ຺ພສ຺ສາຕິ ຈຕຸຠູມກສ຺ສ. ກາມາວຈຣາ ຫິ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ຍຖາຣຫໍ ຈຕຸຠູມກສ຺ສາປິ ກຸສລສ຺ສ ປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ, ເອວໍ ອິຕຣຠູມກາປິ.
‘‘ປສນ຺ເນນ ມນສາ ຠາສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິເສສໂຕ ສມ຺ມາວາຈາປຈ຺ຈຍໍ ຠາສນໍ ອິຘາຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຠາສຕີຕິ ສມ຺ມາວາຈາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖາຍມຘິປ຺ປາໂຍ ‘‘ຠາສຕີຕິ ຍມິທໍ ປທໍ, ອິມິນາ ສມ຺ມາວາຈາ ຄຫິຕາ ໂຫຕີ’’ຕິ. ກໂຣຕີຕິ ສມ຺ມາກມ຺ມນ຺ໂຕຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສຸປຣິສຸທ຺ເຘ ກາຍວຈີກມ຺ເມ ຐິຕສ຺ສ ອາຊີວປາຣິສຸທ຺ຘິ, ນ ອິຕຣສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຕ ສມ຺ມາອາຊີວສ຺ສ ປທຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ເຕຕິ ສມ຺ມາວາຈາກມ຺ມນ຺ຕາ. ຍສ຺ມາ ປນ ອາຊີວຏ຺ຐມເກ ສີເລ ປຕິຏ຺ຐິຕສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນານຸປ຺ປນ຺ນານໍ ອກຸສລຘມ຺ມານໍ ປຫານານຸປ຺ປາທນານິ, ອນຸປ຺ປນ຺ນຸປ຺ປນ຺ນານໍ ກຸສລຘມ຺ມານໍ ອຸປ຺ປາທນປາຣິປູຣິຍາ ຈ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ, ຕຖາ ສມ຺ມາວາຍາເມ ຐິຕສ຺ເສວ ກາຍາທີສຸ ສຸຠສຎ຺ຎາທິວິທ຺ຘໍສິນີ ສມ຺ມາສຕິ ສມ຺ຠວຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສມ຺ມາອາຊີໂວ…ເປ…ປທຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ. ເຊຏ຺ຐກສີລໍ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວໂຣ, ສທ຺ຘາສາຘໂນ ຈ ໂສຕິ ອາຫ ‘‘ຕໍ ສີລສ຺ສ ປທຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ.
ເຕສນ຺ຕິ ກາຍວຈີກມ຺ມານໍ. ກມ຺ມປຈ຺ຈຍຕາຍາຕິ ກຸສລກມ຺ມເຫຕຸກຕາຍ.
ປທຕ຺ໂຖ ຈ ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ‘‘ມນນໂຕ ອາຣມ຺ມຓວິຊານນໂຕ’’ຕິອາທິນາ.
ອຍໍ ¶ ອາວຏ຺ໂຏຕິ ອຍໍ ສຠາຄວິສຠາຄຘມ຺ມາວຏ຺ຏນວເສນ ອາວຏ຺ໂຏ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ກຸສລມູລສມ຺ມຕ຺ຕມຄ຺ຄາທິນິທ຺ຘາຣຓາ ສຠາຄຘມ຺ມາວຏ຺ຏນາ. ອວິຊ຺ຊາຠວຕຓ຺ຫານໍ ນິທ຺ຘາຣຓາ ວິສຠາຄຘມ຺ມາວຏ຺ຏນາ.
ວິຠຕ຺ຕິຫາເຣ ປທຏ຺ຐານຠູມິວິຠາຄາ ວຸຕ຺ຕນຍາ, ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ ຈາຕິ ຘມ຺ມວິຠາຄເມວ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ນຍິທ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ນຍິທໍ ຍຖາຣຸຕວເສນ ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ເນຍ຺ຍຕ຺ຖຕໍ ວຕ຺ວາ ‘‘ໂຍຫີ’’ຕິອາທິນາ ຕໍ ວິວຣຕິ. ‘‘ທຸກ຺ຂເມວ ອນ຺ເວຕີ’’ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ຫິເຕສິຕາ ກຸສລເມວາຕິ? ນຍິທມີທິສໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຘມ຺ມໍ ປນ ຘມ຺ໂມຕິ, ຘມ຺ມຎ຺ຈ ປນ ¶ ອຘມ຺ໂມຕິ ທີປເນນ ໂລກສ຺ສ ສພ຺ພານຕ຺ຖພີຊຠູເຕສຸ ສກລຫິຕສຸຂຸປາຍປຏິກ຺ເຂປເກສຸ ຕິຕ຺ຖກເຣສຸ ອສນ຺ຕຄຸຓສມ຺ຠາວນວເສນ ປວຕ຺ຕມິຈ຺ຉາຘິໂມກ຺ຂໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຍ ຫິ ໂລເກ ອປ຺ປມຕ຺ຕກມ຺ປິ ປຸຎ຺ຎໍ ກາຕຸກາມໍ ປາປິກໍ ທິຏ຺ຐິໍ ນິສ຺ສາຍ ປຏິພາຫຕິ, ໂສປິ ຄາຣຍ຺ໂຫ, ກິມງ຺ຄໍ ປນ ອຣິຍວິນເຍ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິໍ ປຏິພາຫນ຺ເຕສູຕິ ທຸກ຺ຂຜລາວ ຕຕ຺ຖ ສມ຺ຠາວນາປສໍສາ ປຍິຣຸປາສນາ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ນ ໂຂ ອຫໍ, ໂມຆປຸຣິສ, ອຣຫຕ຺ຕສ຺ສ ມຈ຺ຉຣາຍາມິ, ອປິຈ ຕຸຍ຺ເຫເວຕໍ ປາປກໍ ທິຏ຺ຐິຄຕໍ…ເປ… ທີຆຣຕ຺ຕໍ ອຫິຕາຍ ທຸກ຺ຂາຍ ສໍວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໗), ‘‘ໂຍ ນິນ຺ທິຍໍ ປສໍສຕິ (ສຸ. ນິ. ໖໖໓; ສໍ. ນິ. ໑.໑໘໐, ໑໘໑; ອ. ນິ. ໔.໓; ເນຕ຺ຕິ. ໙໒), ສພ຺ພສ຺ສາປິ ອນຕ຺ຖສ຺ສ ມູລໍ ພາລູປເສວນາ’’ຕິ ຈ.
ອິທຎ຺ຫິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ…ເປ…ປທ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ປ. ໑, ໒) ປຐມໍ ຄາຖໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ເອຕສ຺ສາຕິ ສໍວຓ຺ຓິຍມານສຸຕ຺ຕສ຺ສ.
ກິຈ຺ຈປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ອຘິປຕິປຈ຺ຈຍສງ຺ຂາຕສ຺ສ ກິຈ຺ຈສ຺ສ ປຎ຺ຎາປນໍ. ປຘານປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ປຘານຠາວສ຺ສ ປຎ຺ຎາປນາ. ສຫຊາຕປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ເຕສໍ ຘມ຺ມານໍ ມນສາ ສຫຠາວປຎ຺ຎາປນາ.
ມຫາຠູຕາຕີຕິ ອິຕິສທ຺ໂທ ອາທິອຕ຺ໂຖ, ເຕນ ມຫາຠູຕາວິນາຠາວີ ສພ຺ໂພ ຣູປຘມ຺ໂມ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ.
‘‘ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ’’ຕິ ສມາສປເທ ‘‘ມໂນ’’ຕິ ປທໍ ຕທວຍວມຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເນວ ປທສຸທ຺ຘີ’’ຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາຕິ ປທສຸທ຺ຘີ’’ຕິ. ‘‘ຉາຍາວ ອນປາຍິນີ’’ຕິ ອິທໍ ສຸຂານຸຄມສ຺ສ ອຸທາຫຣຓມຕ຺ຕໍ, ນ ຍຖາຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖປຣິສມາປນໍ. ‘‘ສຸຂມນ຺ເວຕີ’’ຕິ ປນ ຍຖາຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖປຣິສມາປນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປທສຸທ຺ຘິ ເຈວ ອາຣມ຺ຠສຸທ຺ຘິ ຈາ’’ຕິ.
ເອກຕ຺ຕຕາຕິ ¶ ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາທິສາມຎ຺ຎໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ. ເວມຕ຺ຕຕາ ‘‘ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ’’ຕິອາທິນາ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕຘມ຺ເມ ປສາໂທ ຘາຣຓາຍ ນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ປສນ຺ນສງ຺ຂາເຕ ວິເສເສ ອວຏ຺ຐາປນໂຕ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ປສາໂທ ສິເນຫສຠາໂວ, ອສ຺ສທ຺ຘິຍໍ ວິຍ ລູຂສຠາວໍ ໂທສໍ ວິໂນເທຕີຕິ ອາຫ ‘‘ພ຺ຍາປາທວິກ຺ຂມ຺ຠນໂຕ’’ຕິ. ພຫິທ຺ຘາຕິ ສທ຺ເຘຍ຺ຍວຕ຺ຖຸໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ໂອກປ຺ປນໂຕຕິ ອາຣມ຺ມຓໍ ອນຸປວິສິຕ຺ວາ ອນຸປກ຺ຂນ຺ທິຕ຺ວາ ສທ຺ທຫນໂຕ.
ເທຍ຺ຍຘມ຺ມາທໂຍຕິ ¶ ເອຕ຺ຖ ອາທິສທ຺ເທນ ສໍເວຄຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປກສິຓມຓ຺ຑລາທໂຍ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ. ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓາທໂຍຕິ ອາທິສທ຺ເທນ ອິຏ຺ຐມຊ຺ຌຕ຺ຕາຣມ຺ມຓາ, ທ຺ວາຣຘມ຺ມາ, ມນສິກາໂຣຕິ ເອວມາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕຖາ ຜສ຺ໂສຕິ ຍຖາ ເວທນາທີນໍ ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓາທໂຍ ປຈ຺ຈໂຍ, ເອວໍ ຜສ຺ໂສປີຕິ ປຈ຺ຈຍຕາສາມຎ຺ຎເມວ ອຸປສໍຫຣຕິ ຕຖາ-ສທ຺ໂທ. ເວທນາທີນນ຺ຕິ ຫິ ເວທນາທໂຍ ຕໂຍ ຂນ຺ຘາ ຄຫິຕາ. ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ເວທນາທໂຍຕິ ນາມຣູປໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ.
‘‘ສີລມຍສ຺ສ ອໂທໂສ ປທຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ຂນ຺ຕິປຘານຕ຺ຕາ ສີລສ຺ສ. ອຘິຏ຺ຐາຕີຕິ ອນຸຍຸຎ຺ຊຕິ ອຸປ຺ປາເທຕິ. ໂສຕິ ເອວໍ ກຸສລຈິຕ຺ຕໍ ຠາເວນ຺ໂຕ. ‘‘ອນຸປ຺ປນ຺ນານ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຠາວນາປຫານສມາໂຣປນານິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍວເສນ ຄາຖາຍ ອຕ຺ຖໍ ວິຈິນິຕ຺ວາ ສມາໂຣເປຕິ, ເອວມ຺ປິ ສກ຺ກາ ໂຍເຊຕຸນ຺ຕິ ວາສນາຠາຄິຍວເສນ ປທຏ຺ຐານນິທ຺ເທເສ ອຸທາຫຣີຍຕິ.
ເອວໍ ‘‘ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ຄາຖາຍ ວເສນ ຫາຣສມ຺ປາຕໂຍຊນາວິຘິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຄາຖານ຺ຕເຣນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຖາ ທທໂຕ ປຸຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຠາວນາມຍນ຺ຕິ ປຎ຺ຎາຠາວນາມຍໍ.
‘‘ອໂລໂຠ ກຸສລມູລ’’ນ຺ຕິອາທິ ທານາທີນໍ ອໂລຠາທິປຘານຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ຈ ‘‘ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ປທໍ ອາເນຕ຺ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເຕສນ຺ຕິ ຣາຄາທີນໍ. ນິສ຺ສຣຓນ຺ຕິ ຈ ປຣິນິພ຺ພານເມວ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ.
ປຣິຈ຺ຈາຄສີໂລ ອໂລຠຊ຺ຌາສໂຍ ກາເມສຸ ອາທີນວທສ຺ສາວີ ສມ຺ມເທວ ສີລໍ ປຣິປູເຣຕີຕິ ອາຫ ‘‘ທທໂຕ…ເປ… ປທຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ. ອິຘ ໂອຬາຣິກາ ນາມ ກິເລສາ ວີຕິກ຺ກມາວຕ຺ຖານໍ, ຕປ຺ປຫານໍ ຕທງ຺ຄປ຺ປຫາເນນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ມຊ຺ຌິມານນ຺ຕິ ປຣິຍຸຏ຺ຐານາວຕ຺ຖານໍ. ສຸຂຸມານນ຺ຕິ ອນຸສຍາວຕ຺ຖານໍ. ກຕາວີຠູມິ ນ຺ຕິ ຂີຓາສວຠູມິໍ.
ທທໂຕຕິ ມຄ຺ຄສຫຄເຕນ ອໂລເຠນ ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ອຠຍທານໍ ທທໂຕ. ປຸຎ຺ຎນ຺ຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣກຸສລໍ. ¶ ສໍຍມໂຕຕິ ມຄ຺ຄປຣິຍາປນ຺ເນຫິ ສມ຺ມາວາຈາກມ຺ມນ຺ຕາຊີເວຫິ ທິຏ຺ເຐກຏ຺ຐາທິສໍກິເລສໂຕ ມຄ຺ຄສໍຍເມນ ສໍຍມນ຺ຕສ຺ສ. ເວຣນ຺ຕິ ປາຓາຕິປາຕາທິປາປໍ. ກຸສໂລຕິ ມຄ຺ຄສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ກຸສໂລ ວິຈກ຺ຂໂຓ. ຊຫາຕິ ປາປກນ຺ຕິ ເຕຫິ ເຕຫິ ມຄ຺ເຄຫິ ຕໍ ຕໍ ປຫາຕພ຺ພໍ ປາປຘມ຺ມໍ ໂອຘິໂສ ຊຫາຕິ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ມຄ຺ໂຄ ວຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ.
‘‘ທທໂຕ’’ຕິອາທິນາ ¶ ປຸພ຺ເພ ອວິຠາເຄນ ກຸສລມູລານິ ອຸທ຺ຘຏານີຕິ ອິທານິ ວິຠາເຄນ ຕານິ ອຸທ຺ຘຣນ຺ໂຕ ‘‘ໂລກິຍກຸສລມູລ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ.
ປຸຖຸຊ຺ຊນຠູມິ ເສກ຺ຂຠູມິ ທສ຺ສິຕາ ປຫານສ຺ສ ວິປ຺ປກຕຠາວທີປນໂຕ. ອເສກ຺ຂຠູມິ ທສ຺ສິຕາ ອນຸປາທາປຣິນິພ຺ພານທີປນໂຕ.
ສຄ຺ຄຄາມິນີ ປຏິປທາ ປຸພ຺ພຠາຄປ຺ປຏິປຕ຺ຕິ.
ປຸຎ຺ເຎ ກຖິເຕ ປຸຎ຺ຎຜລມ຺ປິ ກຖິຕເມວ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທທໂຕ…ເປ… ເທສນມາຫາ’’ຕິ. ສຈ຺ຈກມ຺ມຏ຺ຐາເນນ ວິນາ ສໍກິເລສປ຺ປຫານໍ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ກຸສໂລ…ເປ… ເທສນມາຫາ’’ຕິ.
ເວຣສທ຺ໂທ ອທິນ຺ນາທານາທິປາປຘມ຺ເມສຸປິ ນິຣຸຬ຺ໂຫຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອວໍ ສພ຺ພານິປິ ສິກ຺ຂາປທານິ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພານີ’’ຕິ. ທ຺ເວປິ ວິມຸຕ຺ຕິໂຍ ເສກ຺ຂາເສກ຺ຂວິມຸຕ຺ຕິໂຍ, ສອຸປາທິເສສອນຸປາທິເສສວິມຸຕ຺ຕິໂຍ ຈ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ນິພ຺ພຸໂຕຕິ ທ຺ເວ ນິພ຺ພານຘາຕຸໂຍ’’ຕິອາທິ (ເນຕ຺ຕິ. ອຏ຺ຐ. ໗໖).
ກາຣຓູປຈາເຣນ, ກາຣຓຄ຺ຄຫເຓນ ວາ ຜລໍ ຄຫິຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ທ຺ເວ ສຸຄຕິໂຍ’’ຕິອາທິ. ວຏ຺ຏວິວຏ຺ຏສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ອິມິສ຺ສາ ເທສນາຍ ຜລໍ, ຕສ຺ສ ທານໍ ສີລໍ ຠາວນາ ອຸປາໂຍ, ‘‘ສມ຺ປຕ຺ຕິທ຺ວຍໍ ອິຈ຺ຉນ຺ເຕນ ທານາທີສຸ ອປ຺ປມຕ຺ເຕນ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ຠຄວໂຕ ອາຓຕ຺ຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ຜລາທີນິ ຍຖາຣຫໍ ເວທິຕພ຺ພານີ’’ຕິ.
ວິຈໂຍຕິ ວິຈຍຫາຣສມ຺ປາໂຕ, ໂສ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອສ ນໂຍ ອິໂຕ ປເຣສຸປິ. ‘‘ຕິວິຘມ຺ປິ ທານມຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປທຕ຺ຖວິຈຍໍ ທສ຺ເສຕິ, ເຕນ ອສ຺ສາທາທໂຍ, ອິຕເຣ ຈ ວິຈຍຫາຣປທຕ຺ຖາ ¶ ອຕ຺ຖໂຕ ວິຈິຕາ ເອວ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ຣູປາທິອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ປຣິຈ຺ຈາໂຄ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສພ຺ໂພຕິ ສກໂລ ອນວເສສໂຕ ກິຈ຺ຈສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ.
ທານາຠິຣຕສ຺ສ ຈາຄາຘິຏ຺ຐານໍ ປາຣິປູຣິໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທທໂຕ…ເປ… ປທຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ. ວິຣຕິສຈ຺ເຈ, ວຈີສຈ຺ເຈ ຈ ຕິຏ຺ຐໂຕ ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານໍ ປາຣິປູຣິໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສໍຍມ…ເປ… ປທຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ. ໂກສລ຺ລໂຍຄໂຕ ຈ ປາປປ຺ປຫານໂຕ ຈ ປຎ຺ຎາປາຣິປູຣິໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກຸສໂລ…ເປ… ປທຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ. ອນວເສສຣາຄາທີສຸ ປຫີເນສຸ ອຸປສໂມ ອຸປຏ຺ຐິໂຕ ນາມ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຣາຄ…ເປ… ປທຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ.
ກຸສໂລຕິ ¶ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐາເນນ ໂກສລ຺ລສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ກຸສໂລ…ເປ… ມຄ຺ຄງ຺ຄາທິຠາເວນ ເອກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ’’ຕິ. ອາທິສທ຺ເທນ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຠາວາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ເຂເປຕພ຺ພຠາເວນາຕິ ປຫາຕພ຺ພຠາເວນ.
ອເວຣຕນ຺ຕິ ອສປຕ຺ຕຕໍ. ກຸສລຘມ຺ເມຫີຕິ ອນວຊ຺ຊຘມ຺ເມຫິ, ຜລນິພ຺ພາເນຫີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ທານສ຺ສ ມຫປ຺ຜລຕາ, ສີລາທິຄຸເຓຫິ ສຕ຺ຖຸ ອນຸຕ຺ຕຣທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍຠາໂວ, ອນຸປາທາປຣິນິພ຺ພານນ຺ຕິ ອິເມສໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ອິມສ຺ສ ທານສ຺ສ ນິທານນ຺ຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ປາຬິຍໍ ນິຣຸຬ຺ໂຫວ. ນິພ຺ພຈນນິທານສນ຺ຘໂຍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາວາຕິ ອາຫ ‘‘ນິພ຺ພຈນນິທານສນ຺ຘໂຍ ວຕ຺ຕພ຺ພາ’’ຕິ.
ປຏິປກ຺ຂນິທ຺ເທເສນ ສມຸທໂຍຕິ ເທສນຕ຺ຖໍ ປຏິປກ຺ຂນິທ຺ເທສເນນ ນິທ຺ຘາຣິໂຕ ອຍໍ ມຈ຺ຉຣິຍາທິສໍກິເລສປກ຺ຂິໂກ ສມຸທໂຍ. ອໂລເຠນ…ເປ… ທານາທີຫີຕິ ເຍຫິ ອໂລຠາທີຫິ ທານາທໂຍ ຘມ຺ມາ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ, ຕານິ ທານາທິຄ຺ຄຫເຓເນວ ຄຫິຕານີຕິ ກຸສລມູລານິ ນິທ຺ຘາເຣຕິ ‘‘ອິມານິ ຕີຓິ ກຸສລານີ’’ຕິ. ເຕສນ຺ຕິ ກຸສລມູລານໍ.
ຠຍເຫຕຸ ເທຕິ ປຓ຺ຓາກາຣາທິວເສນ. ຣາຄເຫຕຸ ເທຕິ ສຠາຄວຕ຺ຖຸສ຺ສ. ອາມິສກິຎ຺ຈິກ຺ຂເຫຕຸ ເທຕິ ລຎ຺ຊາທິວເສນ. ອນຸກມ຺ປນ຺ໂຕ ວາ ກຣຸຓາເຂຕ຺ເຕ. ອປຈຍມາໂນ ຄຸຓເຂຕ຺ເຕ, ອຸປກາຣເຂຕ຺ເຕ ວາ. ຠຍູປຣໂຕຕິ ຠເຍນ ໂອຣໂຕ. ເຕນ ຕຖາຣູເປນ ສໍຍເມນ ເວຣໍ ນ ຈິຍເຕວ. ເອວໍ ສພ຺ພສ຺ສ ອກຸສລສ຺ສ ປາປໂກ ວິປາໂກຕິ ໂຍຊນາ.
‘‘ທທໂຕ’’ຕິອາທິນາ ຍຖາ ທານປຏິກ຺ເຂເປນ ປຣິວຕ຺ຕນໍ ທສ຺ສິຕໍ, ເອວໍ ປຫານປຏິກ຺ເຂເປນປິ ປຣິວຕ຺ຕນໍ ທສ຺ເສຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອກຸສໂລ ປນ ນ ຊຫາຕີ’’ຕິ.
ກມ຺ມຜລໍ ¶ ສທ຺ທຫນ຺ໂຕ ທານກິຣິຍາຍໍ ປທຫນ຺ໂຕ ເຍນ ວິຘິນາ ທານໍ ທາຕພ຺ພໍ, ຕຕ຺ຖ ສຕິໍ ອຸປຏ຺ຐເປນ຺ໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ ສມາທຫນ຺ໂຕ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິໍ ປຸຣກ຺ຂໂຣນ຺ໂຕ ທາເນ ສມ຺ມາປຏິປນ຺ໂນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ທານໍ ນາມ…ເປ… ໂຫຕີ’’ຕິ.
ຠາວນາປຫານສມາໂຣປນານິ ປາຬິຍໍ ສຣູປໂຕ ວິຎ຺ຎາຍນ຺ຕີຕິ ປທຏ຺ຐານເວວຈນສມາໂຣປນານິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕໍ ສີລສ຺ສ ປທຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ. ອຎ຺ຎຎ຺ຈ ຍເທຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໂຕ ນ ວິຠຕ຺ຕໍ, ຕໍ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາ, ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖຕ຺ຕາ ຈາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.
ຫາຣສມ຺ປາຕວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
ນຍສມຸຏ຺ຐານວາຣວຓ຺ຓນາ
໗໙. ‘‘ວິສຍເຠທໂຕ’’ຕິ ¶ ສງ຺ເຂເປນ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ວິວຣິຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ນຍໂຕຕິ ນຍຄ຺ຄາຫໂຕ. ນ ຫິ ປຏິເວຘຎາຓໍ ວິຍ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ປວຕ຺ຕຕີຕິ. ອນຸພຸຊ຺ຌິຍມາໂນຕິ ອຠິສມຍຎາຓສ຺ສ ອນຸຣູປໍ ພຸຊ຺ຌິຍມາໂນ. ຍຖາ ເອກປຏິເວເຘເນວ ມຄ຺ຄຎາຓໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ເອວໍ ຕທນຸຈ຺ຉວິກໍ ວິປສ຺ສນາຎາເຓນ ຄຍ຺ຫມາໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ນນ຺ທິຍາວຏ຺ຏາທີນໍ ຕິຓ຺ຓໍ ອຕ຺ຖນຍຠາໂວ ສມຕ຺ຖິໂຕ ໂຫຕີຕິ. ຕຖາ ຫິ ອຕ຺ຖວິເສສສຣູປຕາຍ ຕໂຍ ນຍາ ‘‘ສຸຕ຺ຕຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ປທຕ຺ຖວິຈາຣຠາເວປິ ປນ ຫາຣາ ‘‘ພ຺ຍຎ຺ຊນວິຈໂຍ’’ຕິ. ຍທິ ເອວໍ ກຖໍ ຕໂຍຕິ ໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕານໍ ປນາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ເອກເມໂກ ສໍກິເລສໂວທານານໍ ວິຠາຄໂຕ ທ຺ວິສງ຺ຄໂຫຕິ ໂຍຊນາ. ຈຕຸຉອຏ຺ຐທິໂສ ຈາຕິ ນ ປຈ຺ເຈກໍ ເຕ ນນ຺ທິຍາວຏ຺ຏາທໂຍ ຈຕຸຉອຏ຺ຐທິສາ, ອຖ ໂຂ ຍຖາກ຺ກມນ຺ຕິ. ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິອາທິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ນິຄມນໍ.
ຕຖາ ຈາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອຸປຈເຍນ ສມຕ຺ຖນາ. ປຸພ຺ພາ ໂກຏິ ນ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ປຣໂຕ ປຏ຺ຐານກຖາຍໍ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ‘‘ອນ຺ຘໍ ຕມໍ ຕທາ ໂຫຕິ, ຍໍ ໂລໂຠ ສຫເຕ ນຣ’’ນ຺ຕິອາທິ (ຈູຬນິ. ຂຄ຺ຄວິສາຓສຸຕ຺ຕນິທ຺ເທສ ໑໒໘) ວຈນໂຕ ກາມຕຓ຺ຫາປິ ປຏິຈ຺ຉາທນສຠາວາ, ຍໂຕ ກາມຈ຺ຉນ຺ທໍ ‘‘ນີວຣຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອວິຊ຺ຊາຍ ປນ ຠເວສຸ ອາທີນວປ຺ປຏິຈ຺ຉາທນໍ ¶ ສາຕິສຍນ຺ຕິ. ຕຖາ ອວິຊ຺ຊາປິ ສໍໂຍຊນສຠາວາ, ຍໂຕ ສາ ພຫິທ຺ຘາ ສໍໂຍຊນຠາເວນ ວຸຕ຺ຕາ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ຕຓ຺ຫາຍ ພນ຺ຘນຏ຺ໂຐ ສາຕິສໂຍ ອເປກ຺ຂິຕຠາວໂຕຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຖາປິ…ເປ… ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ.
‘‘ສໍຍຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ປທສ຺ສ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ມິສ຺ສິຕາ’’ຕິ. ‘‘ອວິຊ຺ຊາຠິຠູຕາ…ເປ… ອຠິນິວິສນ຺ຕາ’’ຕິ ເອເຕນ ອວິຊ຺ຊາຍ ອຍາຖາວຄຫຓເຫຕຸຕໍ ທສ຺ເສຕິ, ຕໂຕ ໂສ ອວິນ຺ທິຍໍ ວິນ຺ທຕີຕິ ອວິຊ຺ຊາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ກິລິສ຺ສນໍ ອຸປຕາປນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ກິລິສ຺ສນປ຺ປໂຍຄໍ ອຕ຺ຕປຣິຕາປນປຏິປຕ຺ຕິ’’ນ຺ຕິ. ອລ຺ລີຍນໍ ເສວນໍ.
ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ¶ …ເປ… ຊານນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ຕນາ ອນຸຠູຍມານໍ ຕຖາ ຕຖາ ອຸປຏ຺ຐິຕໍ ກາຍິກເຈຕສິກທຸກ຺ຂໍ, ອິຕຣມ຺ປິ ວາ ເອກເທສໍ ຊານນ຺ຕິ. ຕຓ຺ຫາຍປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສຠາຄວິສຠາຄປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພາກາຣໂຕ ຕຕ຺ຖ ເຕສໍ ຎາຓໍ ນຕ຺ເຖວາຕິທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ປວຕ຺ຕິປວຕ຺ຕິເຫຕຸມຕ຺ຕມ຺ປີຕິ ‘‘ປວຕ຺ຕິ ປວຕ຺ຕິເຫຕູ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກມ຺ປິ. ກາ ປນ ກຖາຕິ ປຈຸຣຊນສາຘາຣເຓ ໂລກິເຍປິ ນາມ ອຕ຺ເຖ ເຍສໍ ຎາຓສ຺ສ ປຏິຆາໂຕ, ປຣມຄມ຺ຠີເຣ ອຣິຍານໍ ເອວ ວິສຍຠູເຕ ໂລກຸຕ຺ຕເຣ ນິວຕ຺ຕິນິວຕ຺ຕິເຫຕຸສງ຺ຂາເຕ ອຕ຺ເຖ ກາ ນາມ ກຖາ, ຉິນ຺ນາ ກຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິປເຠທສ຺ສ ເກວລສ຺ສ ສມຖສ຺ສ ຕາທິເສ ກາເລ ພາຫິຣການຎ຺ຈ ອິຊ຺ຌນໂຕ ‘‘ວິປສ຺ສນາຘິຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວິເສສິຕໍ. ວູປສໂມ ສມຸຈ຺ເຉໂທ, ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິ ຈ.
‘‘ສໍສາຣສ຺ສ ອນຸປຈ຺ເຉທນໂຕ’’ຕິ ອິທໍ ທິຏ຺ຐິຄຕານໍ ທິຏ຺ຐິຄຕິກມຕທສ຺ສນໍ. ໂສ ຫິ ປຸຕ຺ຕມຸຂທສ຺ສເນ ອສຕິ ສໍສາໂຣ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ຠາຍຕິ. ຍໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ –
‘‘ຄຓ຺ຑຸປ຺ປາໂທ ກິກີ ເຈວ, ກຸນ຺ຕີ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຘມ຺ມິໂກ;
ເອເຕ ອຠຍໍ ຠາຍນ຺ຕິ, ສມ຺ມູຬ຺ຫາ ຈຕຸໂຣ ຊນາ’’ຕິ. (ສຸ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໙໓; ອ. ນິ. ຏີ. ໓.໕.໑໙໒);
ຕທຠິຎ຺ຎາຕິ ຕໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕອນ຺ຕທ຺ວຍໍ ອຠິຊານນ຺ຕິ ຄຸຓໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ຊານນ຺ຕີຕິ ຕທຠິຎ຺ຎາ. ອຕ຺ຖຠຎ຺ຊນໂຕ, ໂຣຄຄຓ຺ຑສລ຺ລສທິສຕາຍ ອຕ຺ຕຠາວສໍກິເລສານຎ຺ຈ ໂຣຄຄຓ຺ຑສລ຺ລຕາ.
ສກ຺ກາຍທສ຺ສເນຕິ ເອຕ຺ຖ ທິຏ຺ຐິທສ຺ສນໍ, ສກ຺ກາໂຍວ ທສ຺ສນໍ ສກ຺ກາຍທສ຺ສນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເຕສນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐິຈຣິຕານໍ. ອຕ຺ຕາຠິນິເວໂສ ພລວາ. ຕສ຺ມາ ຍຖາອຸປຏ຺ຐິຕໍ ຣູປໍ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ອິຈ຺ເຈວ ¶ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕຖາ ເວທນາທິໍ. ຕຓ຺ຫາຈຣິໂຕ ປນ ຍຖາອຸປຏ຺ຐິຕໍ ຣູປໍ ຕຓ຺ຫາວຕ຺ຖຸໍ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນິຍາຠິນິເວເສນ ອຠິນິວິສນ຺ຕາ ຕທຎ຺ຎເມວ ອຕ຺ຕໂຕ ສມນຸປສ຺ສນ຺ຕິ. ເອວໍ ເວທນາທີສຸ. ເຕນາຫ ‘‘ຕຓ຺ຫາຈຣິຕາ’’ຕິອາທິ. ວິຊ຺ຊມາເນຕິ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອຸປລພ຺ຠມາເນ. ກາເຍຕິ ສມູເຫ. ທິຏ຺ຐິຍາ ປຣິກປ຺ປິໂຕ ອຕ຺ຕາທິ ເອວ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ນຸປລພ຺ຠຕິ, ທິຏ຺ຐິ ປນ ລພ຺ຠເຕວາຕິ ອາຫ ‘‘ສຕີ ວາ ວິຊ຺ຊມານາ’’ຕິ.
ສກ຺ກາຍທສ຺ສນມຸເຂນາຕິ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິມຸເຂນ.
ອຸຈ຺ເຉທສສ຺ສຕນ຺ຕິ ¶ ຕໍສຫຈຣຓໂຕ ອຸຈ຺ເຉທສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິ ວຸຕ຺ຕາ. ‘‘ອຸຈ຺ເຉທສສ຺ສຕວາທາ’’ຕິປິ ປາໂຐ.
ກສິຓາຍຕນານີຕິ ກສິຓຊ຺ຌານານິ.
ເຕເຊຕ຺ວາຕິ ນິສາເນຕ຺ວາ.
໘໑. ເອຕ຺ຕາວຕາ ນນ຺ທິຍາວຏ຺ຏສ຺ສ ຠູມິຣຈນວເສນ ສໍກິເລສປກ຺ໂຂ ທສ຺ສິໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖ ທິຏ຺ຐິຈຣິໂຕຕິອາທິນາ ໂວທານປກ຺ຂໍ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ. ‘‘ຍສ຺ມາ ສລ຺ເລເຂ ຕິພ຺ພຄາຣໂວ’’ຕິ ອິມິນາ ຕຕ຺ຖ ຕິພ຺ພຄາຣວຕ຺ຕາ ສໍເລຂານຸສນ຺ຕຕວຸຕ຺ຕິນາ ຠວຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ມິຈ຺ຉາຘິໂມກ຺ໂຂ ສທ຺ຘາປຕິຣູປໂກ ອວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ປສາໂທ.
ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐາເນນ ຘມ຺ມເມວ ວິຠຊຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສຕ຺ຕາປິ…ເປ… ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ.
ເຍ ຫິ ເກຈີຕິ ເອຕ຺ຖ ຫິ-ສທ຺ໂທ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ‘‘ອິມາຫິ ເອວ ຈຕູຫິ ປຏິປທາຫີ’’ຕິປິ ປາຬິ. ທຸກ຺ຂາປຏິປທາທິວິຠາເຄນ ມຄ຺ໂຄ ເອວ ອິຘ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ປຏິປທາ ຫິ ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ຈຕຸທ຺ທິສາສງ຺ຂາຕໍ ມຄ຺ຄນ຺ຕິ ຈຕຸທ຺ທິສາສງ຺ຂາຕໍ ປວຕ຺ຕນຸປາຍໍ. ທ຺ເວ ທິສາ ເອຕິສ຺ສາຕິ ທ຺ວິທິສາ. ນນ຺ທິຍາວຏ຺ຏສ຺ສາຕິ ນນ຺ທິຍາວຏ຺ຏນຍສ຺ສ.
໘໒. ວິວຕ຺ຕຕິ ວຏ຺ຏໍ ເອຕ຺ຖາຕິ ວິວຕ຺ຕໍ, ວິວຕ຺ຕໍ ເອວ ວິວຏ຺ຏໍ, ອສງ຺ຂຕຘາຕຸ, ນິພ຺ພຸຕິ ເອວ ວາ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນິພ຺ພານ’’ນ຺ຕິ.
‘‘ກຕ຺ຖ ¶ ທຏ຺ຐພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວາ ປາຬິ. ອຸປຈເຍຕິ ອຸປຈຍາວຕ຺ຖາຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທສນ຺ນນ຺ຕິ ໂລຠາທິກິເລສວຕ຺ຖູນໍ. ວິປລ຺ລາສເຫຕຸຠາວໂຕຕິ ສຸຠສຎ຺ຎາທິວິປລ຺ລາສເຫຕຸກຠາວໂຕ. ວິປຣິເຍສຄ຺ຄາຫວເສນ ຫິ ອາທີນເວສຸ ເອວ ສໍໂຍຊນິເຍສຸ ຘມ຺ເມສຸ ອສ຺ສາທານຸປສ຺ສິຕາ. ນ ຫິ ຍຖາຠູຕຎາເຓ ສຕິ ຕຖາ ສມ຺ຠໂວ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທສນ຺ນໍ…ເປ… ຠາວໂຕ’’ຕິ. ທສວິຘກາຣເຓຕິ ທສວິເຘ ກາຣເຓ, ທສວິຘສ຺ສ ວາ ກາຣເຓ. ອໂຍນິໂສມນສິກາຣປຣິກ຺ຂຕາ ຘມ຺ມາ ສຸຠາຣມ຺ມຓາທໂຍ.
ຕພ຺ພິສຍາ ກິເລສາຕິ ອາຫາຣປຣິຎ຺ຎາປຣິພນ຺ຘຠູຕາ ກິເລສາ. ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ກາເຍ ປວຕ຺ຕມາໂນ ປຐໂມ ວິປລ຺ລາໂສ ກາຍສມຸທາເຍ, ກາເຍກເທເສ ຈ ກພຬີກາເຣ ອາຫາເຣ ປວຕ຺ໂຕ ເອວ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຐເມ ອາຫາເຣ ວິສຍຠູເຕ ປຐໂມ ວິປລ຺ລາໂສ ¶ ປວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ. ຕຖາ ເວທນາຍໍ ປວຕ຺ຕມາໂນ ທຸຕິຍວິປລ຺ລາໂສ ຕປ຺ປຈ຺ຈເຍ ຜສ຺ສາຫາເຣ, ຈິຕ຺ເຕ ປວຕ຺ຕມາໂນ ຕຕິຍວິປລ຺ລາໂສ ຕປ຺ປຈ຺ຈເຍ ມໂນສຎ຺ເຈຕນາຫາເຣ, ຘມ຺ເມສຸ ປວຕ຺ຕມາໂນ ຈຕຸຕ຺ຖວິປລ຺ລາໂສ ຕປ຺ປຈ຺ຈເຍ ວິຎ຺ຎາຓາຫາເຣ ປວຕ຺ໂຕ ເອວ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈຕຸຕ຺ເຖ ອາຫາເຣ ຈຕຸຕ຺ໂຖ ວິປລ຺ລາໂສ’’ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ເສສາຫາເຣສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ. ອາຫາຣສີເສນ ວາ ອາຫາຣປຏິພທ຺ໂຘ ຉນ຺ທຣາໂຄ ຄຫິໂຕ. ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອາຫາຣສີເສນ ຕພ຺ພິສຍາ ກິເລສາ ອຘິປ຺ເປຕາ’’ຕິ. ປຐເມ ອາຫາເຣ ວິສຍຠູເຕຕິ ຈ ປຐເມ ອາຫາເຣ ຉນ຺ທຣາຄສ຺ສ ວິສຍຠາວໍ ປຕ຺ເຕ, ຕພ຺ຠາວໍ ອນຕິກ຺ກນ຺ເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປ຺ປຫີນຈ຺ຉນ຺ທຣາຄສ຺ສ ຫິ ຕຕ຺ຖ ວິປລ຺ລາສາ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ, ນ ອິຕຣສ຺ສ. ຕຖາ ທຸຕິຍວິປລ຺ລາສາທີສຸ ອປ຺ປຫີເນສຸ. ອິຕເຣ ອຸປາທານານິ ປວຕ຺ຕນ຺ເຕວ ອປ຺ປຫີນຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ເສສປເທສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ຈ ອຸປາທານາທີສຸ ອປ຺ປຫີເນສຸປິ ໂຍຄາທໂຍ ປວຕ຺ຕນ຺ເຕວ ຍຖາຣຫໍ ຕໍສຠາວຕ຺ຕາ, ຕເທກຏ຺ຐສຠາວໂຕ ຈ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ປາຬິຍໍ ‘‘ປຐເມ ອຸປາທາເນ ປຐໂມ ໂຍໂຄ’’ຕິອາທິ. ເຕນາຫ ‘‘ເສສປເທສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ.
໘໓. ອປຣິຊານນ຺ຕສ຺ສາຕິ ຎາຕປຣິຎ຺ຎາຍ, ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາຍ, ປຫານປຣິຎ຺ຎາຍາຕິ ຕີຫິ ປຣິຎ຺ຎາຫິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຊານນ຺ຕສ຺ສ, ເຕສໍ ສມຸທຍຎ຺ຈ ອຕ຺ຖງ຺ຄມຎ຺ຈ ອສ຺ສາທຎ຺ຈ ອາທີນວຎ຺ຈ ນິສ຺ສຣຓຎ຺ຈ ຍຖາຠູຕໍ ອນວພຸຊ຺ຌນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕິພ຺ໂພ ພຫໂລ ຉນ຺ທຣາໂຄ ໂຫຕິ ຕຓ຺ຫາຈຣິຕຠາວໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິຕິ ອຸປກ຺ກິເລສສ຺ສ ທິຏ຺ຐາຠິນິເວສສ຺ສ ເຫຕຸຠາວໂຕຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາ’’ຕິ. ສຸຠສຸຂສຎ຺ຎາກາມຸປາທານກາມຠວໂຍຄອຠິຊ຺ຌາກາຍຄນ຺ຖກາມຠວາສວ- ກາມຠໂວຆຣາຄສລ຺ລຉນ຺ທາຄຕິຄມນານິ ຕຓ຺ຫາປກ຺ຂິກຕາຍ, ຕຓ຺ຫາສຠາວຕາຍ ຈ ຕຓ຺ຫາປຘານານິ. ສີລພ຺ພຕຸປາທານພ຺ຍາປາທກາຍຄນ຺ຖໂທສສລ຺ລໂທສາຄຕິຄມນານິ ປນ ຕຓ຺ຫາຠາເວ ຠາວໂຕ ¶ , ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິໂຍ ຕຓ຺ຫາວິສຍໂຕ, ສພ຺ເພສໍ ວາ ຕຓ຺ຫາວິສຍໂຕ ຕຓ຺ຫາປຘານຕາ ລພ຺ຠເຕວ. ປຈ຺ຉິມການໍ ທິຏ຺ຐິປຘານຕາ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ເວທິຕພ຺ພາ.
໘໔. ກພຬີກາເຣ ອາຫາເຣຕິ ກພຬີກາຣາຫາຣວິສເຍ ຉນ຺ທຣາເຄ. ‘‘ອປ຺ປຫີເນ’’ຕິອາທິກໍ ປຣິຍາຍກຖໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ນິປ຺ປຣິຍາຍເມວ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ກພຬີກາຣາຫາຣສ຺ສ ¶ ‘‘ອສຸຠສຠາວຕ຺ຕາ, ອສຸຠສມຸຏ຺ຐານຕ຺ຕາ ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ລພ຺ຠມາເນ ຫິ ອຸຊຸເກ ອຕ຺ເຖ ກິໍ ປຣິຍາຍກຖາຍາຕິ. ຉນ຺ທຣາໂຄ ວາ ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຖສິທ຺ໂຘຕິ ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ນ ຫິ ຕຕ຺ຖ ອສຕິ ຉນ຺ທຣາເຄ ວິປລ຺ລາໂສ ສມ຺ຠວຕິ. ທຸກ຺ຂສຠາວຕ຺ຕາຕິ ສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂຕາຍ ທຸກ຺ຂສຠາວຕ຺ຕາ. ທຸກ຺ຂປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາຕິ ຕິວິຘທຸກ຺ຂຕາລກ຺ຂຓສ຺ສ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ກາຣຓໂຕ. ວິຎ຺ຎາເຓ ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎິໂນ. ຕຖາ ຫິ ສາຕິ ນາມ ຠິກ຺ຂຸ ເກວຏ຺ຏປຸຕ຺ໂຕ ‘‘ຕໍເຍວ ວິຎ຺ຎາຓໍ ສນ຺ຘາວຕິ ສໍສຣຕີ’’ຕິ ຕຕ຺ຖ ນິຈ຺ຈາຠິນິເວສໍ ສໍເວເທສິ. ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ສງ຺ຂາເຣສຸ ອຕ຺ຕສຎ຺ຎິຕາ ທິຏ຺ຐິຄຕິການໍ ‘‘ເຈຕນາ ອຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິທິຏ຺ຐິປຣິທີປເນສຸ ເວທິຕພ຺ພາ. ‘‘ຠວວິສຸທ຺ຘີ’’ຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ຖວຈນໍ ‘‘ນິພ຺ພຸຕິສຸຂ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ສີລພ຺ພເຕຫິ…ເປ… ສຸຂນ຺ຕິ ທຬ຺ຫໍ ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ສີລພ຺ພຕຸປາທານໍ ອິຘ ຠວຸປາທານນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ສີລພ຺ພຕຸປາທານສງ຺ຂາເຕນ ຠວຸປາທາເນນາ’’ຕິ.
ປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈຍາທິນາ. ປຐເມ ໂຍເຄ ຐິໂຕຕິ ປຐເມ ໂຍເຄ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ. ອປ຺ປຫີນາ ຫິ ກິເລສາ ກມ຺ມວຏ຺ຏາທີນໍ ກາຣຓຠູຕາ ຕໍສມງ຺ຄິໂນ ສຕ຺ຕສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ປຣສ຺ສ ອຠິຊ຺ຌາຍນໍ ປຣາຠິຊ຺ຌາຍນໍ. ຠວປຕ຺ຖນາຍ ຠວທິຏ຺ຐິຠວຣາຄວເສນ ປິຍາຍິຕສ຺ສ ວຕ຺ຖຸໂນ ວິປຣິຓາມຎ຺ຎຖາຠາເວ ໂທມນສ຺ສຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຠວຣາຄ…ເປ… ປທູເສນ຺ຕີ’’ຕິ.
ຄນ຺ຖິຕ຺ວາຕິ ຄນ຺ຖິໍ ກຕ຺ວາ. ທ຺ວິຘາຠູຕໍ ຣຊ຺ຊຸອາທິເກ ວິຍ ຄນ຺ຖິກຣຓຎ຺ຫິ ຄນ຺ຖນໍ. ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຍາທາຍ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕາ ອາສວານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸ ໂຫນ຺ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປຣິຍຸຏ຺ຐານປ຺ປຕ຺ຕາ ເອກຈ຺ເຈ ກິເລສາ ວິເສສໂຕ ອາສວຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸ ໂຫນ຺ຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອຸປ຺ປຏິປາຏິວຈນໍ. ຕປ຺ປຏິປກ຺ເຂ ວິສເຍ ປຕ຺ເຖຕີຕິ ໂຍຊນາ. ຕພ຺ພິສຍພຫຸເລ ຠເວ ປຕ຺ເຖຕີຕິ ຍຖາ ມານຸສເກຫິ ກາເມຫິ ນິພ຺ພິນ຺ນຣູປາ ເທວູປປຕ຺ຕິ. ຕໍສຠາວຕ຺ຕາຕິ ທິຏ຺ຐິສຠາວຕ຺ຕາ. ອປຣາປຣນ຺ຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ. ເອກຈ຺ຈາ ຫິ ທິຏ຺ຐິ ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ທິຏ຺ຐາຠິນິເວສສ຺ສ ກາຣຓໍ ໂຫຕິ, ຍຖາ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິ ອິຕຣາສໍ. ອຠິນິວິສນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຠິນິເວສນເຫຕຸ. ‘‘ອໂຍນິໂສມນສິກາຣໂຕ…ເປ… ອວິຊ຺ຊາສໂວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ອິທໍ ສຈ຺ຈາຠິນິເວສສ຺ສ ຜລຠູຕໍ ອວິຊ຺ຊາສວໍ ທສ຺ເສຕິ ເອກນ຺ຕວສ຺ສິເມຆວຸຏ຺ຐາເນນ ວິຍ ມໂຫຆປ຺ປວຕ຺ຕິ. ອວິຊ຺ຊາສໂວ ສິທ຺ໂຘ ໂຫຕິ ວຸຏ຺ຐິເຫຕຸກມໂຫຆສິທ຺ຘິຍາ ອຸປຣິເມຆວຸຏ຺ຐານໍ ວິຍ.
‘‘ນນ຺ທີຣາຄສຫຄຕາ’’ຕິອາທີສຸ ¶ ¶ (ມຫາວ. ໑໔) ວິຍ ຕພ຺ຠາວຕ຺ໂຖ ສຫຄຕສທ຺ໂທຕິ ອາຫ ‘‘ອນຸສຍ…ເປ… ຠູຕາ ວາ’’ຕິ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອພ຺ຠນ຺ຕຣສງ຺ຂາຕໍ ຫທຍນ຺ຕິ ວິປາກຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ວິປາກວຏ຺ເຏປິ ກິເລສວາສນາຫິຕາ ອຕ຺ຖິ ກາຈິ ວິເສສມຕ຺ຕາ.
ໂລຠສຫຄຕສ຺ສ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ. ອິຕຣສ຺ສ ໂທສສຫຄຕາທິກສ຺ສ. ພ຺ຍຎ຺ຊເນນ ວິຍ ໂຠຊນສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ອຠິສງ຺ຂຣຓໍ ວິເສສາປາທນໍ ອຸປເສຈນໍ, ນນ຺ທີ ສປ຺ປີຕິກຕຓ຺ຫາ ອຸປເສຈນໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ນນ຺ທູປເສຈນໍ ອຸປເສຈນຠູຕາຍປິ ນນ຺ທິຍາ ຣາຄສລ຺ລອຸປນິສໂຕ. ອຸປສິຕ຺ເຕ ປນ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ປາຬິຍາ ‘‘ຣາຄສລ຺ເລນ ນນ຺ທູປເສຈເນນ ວິຎ຺ຎາເຓນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕມຕ຺ຖໍ ປາກຏໍ ກາຕຸໍ ‘‘ເກນ ປນ ຕໍ ນນ຺ທູປເສຈນ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉຕິ.
ຣາຄສລ຺ເລນາຕິ ເຫຕຸມ຺ຫິ ກຣຓວຈນນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຣາຄສລ຺ເລນ ເຫຕຸຠູເຕນາ’’ຕິ ອາຫ. ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ ເຈຕ຺ຖ ເຫຕ຺ວຕ຺ໂຖ. ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພໂຕ ວິຎ຺ຎາເຓນາຕິ ວິຠຕ຺ຕິໍ ປຣິຓາເມຕ຺ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ‘‘ປຕິຏ຺ຐາຠາວໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ນິສ຺ສຍາທິປຈ຺ຈຍຕໍ ວທຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຣູປກ຺ຂນ຺ຘໍ ນິສ຺ສາຍ ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ. ເອວໍ ທຸຕິຍາທິວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕີສຸປິ ນິສ຺ສຍາທິປຈ຺ຈຍຕາ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ປຕິຏ຺ຐາວຈນໂຕ.
໘໕. ຍທິປິ ອກຸສລມູລາທິເກ ຕິປຸກ຺ຂລສ຺ສ, ຕຓ຺ຫາທິເກ ນນ຺ທິຍາວຏ຺ຏສ຺ສ ທິສາຠາເວນ ວກ຺ຂຕິ, ຕຖາປິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎານຸປ຺ປເວສໂຕ ເອກສ຺ມິໍ ນເຍ ສິທ຺ເຘ ອິຕເຣປິ ສິທ຺ຘາ ເອວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອິມສ຺ສ ວິເສສສ຺ສ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ອາຫາຣາທໂຍ…ເປ… ວວຕ຺ຖເປຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວກ຺ຂມາເນ ວາ ອກຸສລມູລຕຓ຺ຫາທິເກ ອາທິສທ຺ເທນ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອາຫາຣາທໂຍ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ‘‘ນຍານ’’ນ຺ຕິ ພຫຸວຈນມາຫ. ເອກສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສາຕິ ຣາຄຈຣິຕສ຺ສ ອຸປກ຺ກິເລສຕາສງ຺ຂາຕສ຺ສ ເອກສ຺ສ ປໂຍຊນສ຺ສ. ພ຺ຍຎ຺ຊນຕ຺ໂຖປິ ຄຫິໂຕ, ນ ພ຺ຍຎ຺ຊນເມວ ຄຫິຕນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕປທານິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎປຣິຍາຍວຈນານິ ຍຖາຣຫໍ ຕຓ຺ຫາວຕ຺ຖູນໍ ຕຕ຺ຖ ກຖິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສວຕ຺ຖຸກາ ຕຓ຺ຫາ ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ. ໂທສວຕ຺ຖູນໍ, ທິຏ຺ຐິວຕ຺ຖູນຎ຺ຈ ຕຕ຺ຖ ກຖິຕຕ຺ຕາ ‘‘ສວຕ຺ຖຸໂກ ໂທໂສ, ສວຕ຺ຖຸກາ ທິຏ຺ຐິ ຈ ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນາ’’ຕິ.
ທຸກ຺ຂາກາເຣນ ¶ ສຫ ທຸກ຺ຂາກາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວຎ຺ເຈຕນ຺ຕິ ຍທິ ຕໍຕໍອນຸປສ຺ສນາພຫຸລສ຺ສ ວເສນ ປຸຣິມາຫາຣທ຺ວຍາທີສຸ ວິໂມກ຺ຂມຸຂວິເສສນິທ຺ຘາຣຓໍ ກຕໍ, ເອຕໍ ເອວເມວ ເວທິຕພ຺ພໍ, ນ ອຎ຺ຎຖາ. ຕຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ວທນ຺ໂຕ ‘‘ນ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຍຖາ ¶ ອຣິຍມຄ຺ຄານໍ ໂອຘິໂສ ກິເລສປ຺ປຊຫນໂຕ ປຫາຕພ຺ເພສຸ ຘມ຺ເມສຸ ນິຍໂມ ອຕ຺ຖິ, ນ ເອວໍ ວິປສ຺ສນາຍ ປຣິຎ຺ຎາປຫານານໍ ອນິຈ຺ຈນ຺ຕິກຕ຺ຕາຕິ.
ອປເຣ ປນາຫຸ – ປຸຣິເມ ອາຫາຣທ຺ວເຍ ປຣິກິເລສຠາເວນ, ທຸກ຺ຂປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ ຈ ທຸກ຺ຂລກ຺ຂຓໍ ສຸປາກຏໍ. ຕຕ຺ຖ ປຸຣິເມ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິທ຺ວຍວິຎ຺ຎາຓາຫາເຣ ຕຕິຍວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິຍໍ ອນິຈ຺ຈລກ຺ຂຓໍ, ມໂນສຎ຺ເຈຕນາຫາເຣ ຈຕຸຕ຺ຖວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິຍໍ ອນຕ຺ຕລກ຺ຂຓໍ ສຸປາກຏນ຺ຕິ ຕິສ຺ສນ຺ນໍ ອນຸປສ຺ສນານໍ ປວຕ຺ຕິມຸຂຕາຍ ເຕຫິ ອປ຺ປຓິຫິຕາທິວິໂມກ຺ຂມຸເຂຫິ ປຣິຎ຺ຎໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ. ຕຖາ ວິປລ຺ລາສາທີສຸ ປຸຣິມທ຺ວຍໍ ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາຍ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກໍ, ອິຕຣທ຺ວຍໍ ອນິຈ຺ຈານຕ຺ຕານຸປສ຺ສນານໍ. ອິຕິ ປວຕ຺ຕິມຸຂຕາຍ ຈ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກຕາຍ ຈ ອິເມ ຘມ຺ມາ ຍຖາຣຫໍ ອປ຺ປຓິຫິຕາທິວິໂມກ຺ຂມຸເຂຫິ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ, ປຫາຕພ຺ພາ ຈ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖ ສຸຠສຸຂສຎ຺ຎາກາມຸປາທານສີລພ຺ພຕຸປາທານກາມໂຍຄຠວໂຍຄອຠິຊ຺ຌາກາຍ ຄນ຺ຖກາມາສວກາໂມຆ ຠໂວຆ ຣາຄສລ຺ລຉນ຺ທອຄຕິຄມນານິ ສຸຂສ຺ສາທວເສນ ປວຕ຺ຕນໂຕ ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາຍ ປຏິປກ຺ຂຠາວໂຕ ພ຺ຍາປາທກາຍຄນ຺ຖໂທສສລ຺ລໂທສອຄຕິຄມນານິ ປວຕ຺ຕິມຸຂຕາຍ ອປ຺ປຓິຫິຕວິໂມກ຺ຂມຸເຂນ ປຫາຕພ຺ພານິ. ຕຕິຍສຎ຺ຎາທໂຍ ນິຈ຺ຈາຠິນິເວສຕນ຺ນິມິຕ຺ຕາຫິ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາຍ ປຏິປກ຺ຂຠາວໂຕ ອນິມິຕ຺ຕວິໂມກ຺ຂມຸເຂນ ປຫາຕພ຺ພາ. ຈຕຸຕ຺ຖສຎ຺ຎາທໂຍ ອຕ຺ຕາຠິນິເວສຕນ຺ນິຕ຺ຕາຫິ ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາຍ ປຏິປກ຺ຂຠາວໂຕ ສຸຎ຺ຎຕວິໂມກ຺ຂມຸເຂນ ປຫາຕພ຺ພາ. ຕຕ຺ຖ ມານສລ຺ລຠຍອຄຕິຄມນານໍ ນິຈ຺ຈາຠິນິເວສນິມິຕ຺ຕຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ນ ຫິ ອນິຈ຺ຈໂຕ ປສ຺ສໂຕ ມານຊປ຺ປນໍ, ຠຍໍ ວາ ສມ຺ຠວຕິ. ອວິຊ຺ຊາໂຍຄາທີນໍ ອຕ຺ຕາຠິນິເວສນິມິຕ຺ຕຕາ ປາກຏາ ເອວາຕິ.
໘໖. ອປ຺ປມຎ຺ຎາວຊ຺ຊາ ຣູປາວຈຣສມາປຕ຺ຕິໂຍ ທິພ຺ພວິຫາຣາ ‘‘ເທວູປປຕ຺ຕິສໍວຕ຺ຕນິກກຸສລສມາປຕ຺ຕິໂຍ ຈາ’’ຕິ ກຕ຺ວາ, ສຕິປິ ຕພ຺ຠາເວ ປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິໂຕ, ນິທ຺ໂທສຕາຍ ຈ ເສຏ຺ຐາ ວິຫາຣາຕິ ຈຕສ຺ໂສ ອປ຺ປມຎ຺ຎາ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣາ, ຈຕສ຺ໂສ ຜລສມາປຕ຺ຕິໂຍ ອຣິຍວິຫາຣາ ‘‘ອາຣກາ ກິເລເສຫິ ອຣິຍານໍ ວິຫາຣາ’’ຕິ. ຈຕສ຺ໂສ ອາຣຸປ຺ປສມາປຕ຺ຕິໂຍ ອາເນຎ຺ຊວິຫາຣາ ¶ , ສຕິປິ ເທວູປປຕ຺ຕິສໍວຕ຺ຕນິກກຸສລສມາປຕ຺ຕິຠາເວ ອາເນຎ຺ຊສນ຺ຕຕາຫິ ໂລກິເຍສຸ ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ.
ອຘິກຣຓເຠເທນາຕິ ວຕ຺ຖຸເຠເທນ.
ຍໍ ອຠິຓ຺ຫໍ ນ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕໍ ອຈ຺ຉຣິຍນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອນ຺ຘສ຺ສ…ເປ… ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຘິຕິຏ຺ຐຕິ ສີລາທິ ເອເຕນ ສຈ຺ເຈນ, ເອຕ຺ຖ ວາ ສຈ຺ເຈ ນິມິຕ຺ຕຠູເຕ, ອຘິຏ຺ຐານມຕ຺ຕເມວ ວາ ຕໍ ສຈ຺ຈນ຺ຕິ ເອວໍ ກຣຓາຘິກຣຓຠາວຕ຺ຖາ ປຈ຺ຈຍວເສນ ເວທິຕພ຺ພາ ສມານາຘິກຣຓສມາສປກ຺ເຂ. ຕຖາ ¶ ອຎ຺ຎປທຕ຺ຖສມາສປກ຺ເຂ. ອິຕຣສ຺ມິໍ ປນ ສມາເສ ກຣຓາຘິກຣຓຕ຺ຖາ ເອວ, ເຕ ຈ ໂຂ ສີລາທິວເສນ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ. ສຸຂນ຺ຕິ ຌານວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄຜລນິພ຺ພານສຸຂໍ. ໂລກິຍວິປາກສຸຂມ຺ປິ ລພ຺ຠເຕວ. ‘‘ນາຎ຺ຎຕ຺ຣ ໂພຊ຺ຌາ…ເປ… ປາຓິນ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑. ໙໘) ຫິ ອິມາຍ ຄາຖາຍ ສງ຺ຄຫິຕາ ອນຕ຺ຕປຣິຫາຣມຸເຂນ ສຕ຺ຕານໍ ອຠຍາ ນິພ຺ພານສມ຺ປຕ຺ຕິສຸຂາວຫາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຘມ຺ມາ ອິຘ ‘‘ສຸຂຠາຄິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ. ອນວເສສປຣິຍາທານໂຕຕິ ຜຣຓວເສນ ອນວເສສຄ຺ຄຫຓໂຕ.
ປຐມສ຺ສ ສຕິປຏ຺ຐານສ຺ສ ປຐມປຏິປທາວເສນ ປວຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ. ‘‘ຍຖາ ຫີ’’ຕິອາທິນາ ຍຖາວຸຕ຺ຕປຏິປທາສຕິປຏ຺ຐານານໍ ນານນ຺ຕຣິຍກຕໍ ອຸປມາຍ ວິຠາເວຕິ. ສຕິປິ ຈ ສພ຺ພາຫິ ປຏິປທາຫິ ສພ຺ເພສໍ ສຕິປຏ຺ຐານານໍ ນິຍມາຠາເວ ນານນ຺ຕຣິກຠາເວນ ເທສນາກ຺ກເມເນເວຕ຺ຖ ເນສໍ ອຍມນຸກ຺ກໂມ ກໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຖ ວາ ກາຍເວທນາສຸ ສຸຠສຸຂສຎ຺ຎານໍ ທຸພ຺ພິນິເວຐິຍຕາຍ ອສຸຠທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນານໍ ກິຈ຺ຈສິທ຺ຘິໂຕ ປຸຣິເມນ ປຏິປທາທ຺ວເຍນ ປຸຣິມໍ ສຕິປຏ຺ຐານທ຺ວຍໍ ໂຍຊິຕໍ ຕທຠາວໂຕ. ອິຕເຣນ ອິຕຣໍ. ຕານິ ຫິ ປຸຣິເມສຸ ສຕິປຏ຺ຐາເນສຸ ກຕກມ຺ມສ຺ສ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພານິ. ອຖ ວາ ຍຖາ ຕຓ຺ຫາຈຣິຕທິຏ຺ຐິຈຣິຕານໍ ມນ຺ທຕິກ຺ຂປຎ຺ຎານໍ ວເສນ ຈຕສ຺ໂສ ປຏິປທາ ໂຍຊິຕາ, ເອວໍ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຕິປຏ຺ຐານານິ ສມ຺ຠວນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ປຏິປທາສຕິປຏ຺ຐານານໍ ອຍມນຸກ຺ກໂມ ກໂຕ.
‘‘ຕຖາ’’ຕິ ອິມິນາ ຍຖາ ສມານປຏິປກ຺ຂຕາຍ ປຐມສ຺ສ ສຕິປຏ຺ຐານສ຺ສ ຠາວນາ ປຐມສ຺ສ ຌານສ຺ສ ວິເສສາວຫາ, ເອວໍ ປີຕິສຫຄຕາທິສມານຕາຍ ທຸຕິຍສຕິປຏ຺ຐານາທິຠາວນາ ທຸຕິຍຊ຺ຌານາທີນໍ ວິເສສາວຫາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ອຸປສໍຫຣຕິ. ປີຕິປຏິສໍເວທນາທີຕິ ອາທິສທ຺ເທນ ສຸຂປຏິສໍເວທນໍ, ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣປຏິສໍເວທນໍ, ປສ຺ສມ຺ຠນຎ຺ຈ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຠິປ຺ປໂມທນຄ຺ຄຫຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ¶ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ປຏິສໍເວທນສມາທຫນວິໂມຈນານມ຺ປິ ວເສນ ປວຕ຺ຕິຍາ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ອນິຈ຺ຈວິຣາຄາທີຕິ ອາທິສທ຺ເທນ ນິໂຣຘປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄາ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ.
ຣູປາວຈຣສມາປຕ຺ຕີນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຏິລທ຺ຘມຕ຺ຕໍ ປຐມຊ຺ຌານໍ ປຐມຊ຺ຌານສມາປຕ຺ຕິຍາ ປຄຸຓວສີຠາວາປາທນສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ນ ອິຕຣາສໍ. ອິຕຣາສໍ ປນ ອຘິຏ຺ຐານຠາເວນ ປຣມ຺ປຣາຍ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ພ຺ຍາປາທວິຫິໍສາວິຕກ຺ກອຣຕິຣາຄາ ພ຺ຍາປາທວິຕກ຺ກາທໂຍ. ສຸເຂນາຕິ ອກິຈ຺ເຉນ, ອກສິເຣນາຕິ ອຕ຺ໂຖ.
ທິພ຺ພວິຫາຣາທິເກ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວິຫາເຣ ປທຏ຺ຐານໍ ກຕ຺ວາ ນານາສນ຺ຕາເນສຸ ອຸປ຺ປນ຺ນາຍ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິວິປສ຺ສນາຍ ¶ ຍຖາກ຺ກມໍ ອນຸປ຺ປນ຺ນາກຸສລານຸປ຺ປາທນາທິວເສນ ປວຕ຺ຕວິສຍໍ ສນ຺ຘາຍ ປາຬິຍໍ ‘‘ປຐໂມ ວິຫາໂຣ ຠາວິໂຕ ພຫຸລີກໂຕ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມ຺ມປ຺ປຘານສທິສຎ຺ເຫຕ຺ຖ ສມ຺ມປ຺ປຘານໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຣິຍວິຫາເຣ ຈ ເຫຏ຺ຐິເມ ນິສ຺ສາຍ ອຸປຣິມຄ຺ຄາຘິຄມາຍ ວາຍມນ຺ຕສ຺ສ ອຍໍ ນໂຍ ລພ຺ຠຕິ. ມຄ຺ຄປຣິຍາປນ຺ນສ຺ເສວ ວາ ສມ຺ມປ຺ປຘານສ຺ສ ນານາສນ຺ຕານິກສ຺ສ ຍຖາວຸຕ຺ຕວິປສ຺ສນາຄມເນນ ຕໍຕໍກິຈ຺ຈາທິກສ຺ສ ວເສເນຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສກ຺ກາ ຫິ ວິປສ຺ສນາຄມເນນ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍາທິຕິກ຺ຂຕາວິເສໂສ ວິຍ ວີຣິຍສ຺ສ ກິຈ຺ຈວິເສສວິສໂຍ ມຄ຺ໂຄ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ.
ຕຖາ ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕອຸເປກ຺ຂາສຕິປາຣິສຸທ຺ຘິທິພ຺ພວິຫາຣໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ປຐມໍ ສມ຺ມປ຺ປຘານໍ ມານປ຺ປຫານໍ ອຸກ຺ກໍເສຕິ, ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣສນ຺ນິສ຺ສເຍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ທຸຕິຍໍ ສມ຺ມປ຺ປຘານໍ ກາມາລຍສມຸຄ຺ຆາຕໍ, ອຣິຍວິຫາຣສນ຺ນິສ຺ສເຍນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ຕຕິຍໍ ສມ຺ມປ຺ປຘານໍ ອວິຊ຺ຊາປຫານໍ, ສນ຺ຕວິໂມກ຺ຂສນ຺ນິສ຺ສເຍນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ສມ຺ມປ຺ປຘານໍ ຠວູປສມໍ ອຸກ຺ກໍເສຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຐມໍ ສມ຺ມປ຺ປຘານ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.
ປຫີນມາໂນ ນ ວິສໍວາເທຍ຺ຍາຕິ ມານປ຺ປຫານໍ ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານໍ ວຑ຺ເຒຕິ ວິສໍວາທນນິມິຕ຺ຕສ຺ເສວ ອຠາວໂຕ. ອປ຺ປຫີນມາໂນ ຫິ ມານນິສ຺ສເຍນ ກິຎ຺ຈິ ວິສໍວາເທຍ຺ຍ. ກາມາລເຍ, ທິຏ຺ຐາລເຍ ຈ ສມຸຄ຺ຆາຏິເຕ ຈາຄປຏິປກ຺ຂສ຺ສ ອວສໂຣ ເອວ ນຕ຺ຖີຕິ ອາລຍສມຸຄ຺ຆາໂຕ ຈາຄາຘິຏ຺ຐານໍ ວຑ຺ເຒຕິ. ອວິຊ຺ຊາຍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນາຍ ປຎ຺ຎາພຸທ຺ຘິຍາ ປຣິພນ຺ໂຘວ ນຕ຺ຖິ, ຠວສງ຺ຂາເຣສຸ ໂອສ຺ສຏ຺ເຐສຸ ອຠວູປສມສ຺ສ ໂອກາໂສວ ນຕ຺ຖີຕິ ມານປ຺ປຫານາທໂຍ ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານາທິເກ ສໍວຑ຺ເຒນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມານປ຺ປຫານ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.
ອວິສໍວາທນສີໂລ ¶ ຘມ຺ມຈ຺ຉນ຺ທພຫຸໂລ ຉນ຺ທາຘິປເຕຍ຺ຍໍ ສມາຘິໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕິ. ຈາຄາຘິມຸຕ຺ໂຕ ເນກ຺ຂມ຺ມຊ຺ຌາສໂຍ ອໂກສຊ຺ຊພຫຸລຕາຍ ວີຣິຍາຘິປເຕຍ຺ຍໍ, ຎາຓຸຕ຺ຕໂຣ ຈິຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ວເສ ວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ຈິຕ຺ຕາຘິປເຕຍ຺ຍໍ, ວູປສນ຺ຕສຠາໂວ ອຸປສມເຫຕຸຠູຕາຍ ວີມໍສາຍ ວີມໍສຍໂຕ ວີມໍສາຘິປເຕຍ຺ຍໍ ສມາຘິໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕີຕິ ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານາທິປາຣິສຸທ຺ຘິຉນ຺ທສມາຘິອາທີນໍ ປາຣິປູຣິຍາ ສໍວຕ຺ຕຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານໍ ຠາວິຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.
ຘມ຺ມຈ຺ຉນ຺ທພຫຸໂລ ຉນ຺ທສມາຘິມ຺ຫິ ຐິໂຕ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐຉຬາຣມ຺ມຓາປາເຕ ອນວຊ຺ຊເສວີ ໂຫຕິ. ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍ ວີຣິຍສມາຘິມ຺ຫິ ຐິໂຕ ສໍກິເລສປກ຺ຂສ຺ສ ສນ຺ຕປນວເສເນວ ປຸຎ຺ຎໍ ປຣິປູເຣຕິ. ຈິຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ວເສ ວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ຈິຕ຺ຕສມາຘິມ຺ຫິ ຐິໂຕ ປຎ຺ຎາຍ ອຸປກາຣານຸປກາຣເກ ຘມ຺ເມ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ¶ ພຸທ຺ຘິໍ ຜາຕິໍ ຄມິສ຺ສຕິ. ວີມໍສາສມາຘິມ຺ຫິ ຐິໂຕ ຘມ຺ມວິຈຍພຫຸໂລ ອຸປຘິປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄາວຫເມວ ປຏິປຕ຺ຕິໍ ພ຺ຣູເຫຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຉນ຺ທສມາຘິ ຠາວິໂຕ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.
ທູຣາທູຣປຈ຺ຈຕ຺ຖິກນິວາຣເຓ ພຫູປກາໂຣ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວໂຣ ເມຕ຺ຕາຍ ວິເສສຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸໂຕ ເມຕ຺ຕໍ ວຑ຺ເຒຕິ. ຕເປນ ສໍກິເລສຘມ຺ເມ ວິກ຺ຂມ຺ເຠນ຺ໂຕ ວີຣິຍາຘິໂກ ປຣທຸກ຺ຂາປນຍນກາມຕໍ ສາຫຕ຺ຖິກໍ ກໂຣຕີຕິ ຕໂປ ກຣຸຓໍ ສໍວຑ຺ເຒຕິ. ປຎ຺ຎາ ປຣິໂຍທາປິຕາ ສາວຊ຺ຊານວຊ຺ຊຘມ຺ເມ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕີ ປຫາສນິປາຕໂຕ ມຸທິຕໍ ຣກ຺ຂນ຺ຕີ ປຣິພ຺ຣູເຫຕິ. ອຸປຘິນິສ຺ສຄ຺ໂຄ ປກ຺ຂນ຺ໂທ ນິນ຺ນໂປຓປພ຺ຠາໂຣວ ສມ຺ມເທວ ສຕ຺ຕສງ຺ຂາເຣສຸ ອຸທາສິໂນ ໂຫຕີຕິ ໂສ ອຸເປກ຺ຂາວິຫາຣໍ ປຣິວຑ຺ເຒຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວໂຣ ຠາວິໂຕ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ໂຍ ຍສ຺ສ ວິເສສປຈ຺ຈໂຍ, ໂສ ຕໍ ປຣິປູເຣຕີຕິ ວຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ.
໘໗. ທິສາຠາເວນາຕິ ນຍານໍ ທິສາຠາເວນາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອຕ຺ໂຖປິສ຺ສ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເຍນ ຈຕຸກ຺ເກນ ຍສ຺ສ ຣາຄຈຣິຕາທິປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ໂວທານໍ ວິສຸທ຺ຘິ. ຍຖາ ອປຣິຎ຺ຎາຕາ, ອປ຺ປຫີນາ ຈ ປຐມາຫາຣວິປລ຺ລາສາທໂຍ ຣາຄຈຣິຕາທີນໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ອຸປກ຺ກິເລສາ, ເອວໍ ປຐມປຏິປທາທໂຍ ຠາວິຕາ ພຫຸລີກຕາ ເນສໍ ວິສຸທ຺ຘິໂຍ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍເມວາ’’ຕິ.
ອຖ ¶ ວາ ປຸຣິມາຫິ ທ຺ວີຫິ ປຏິປທາຫິ ສິຊ຺ຌມານາ ວິປສ຺ສນາ ອຕ຺ຕໂນ ກິຈ຺ຈວຸຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕໍ ປວຕ຺ຕິທຸກ຺ຂມ຺ປິ ສງ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕີ ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາພາຫຸລ຺ລວິເສສໂຕ ທຸກ຺ຂລກ຺ຂຓໍ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕີ ‘‘ອປ຺ປຓິຫິຕໍ ວິໂມກ຺ຂມຸຂ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຕິຍາຍ ປຏິປທາຍ ສິຊ຺ຌມານາ ສຸຂປ຺ປວຕ຺ຕິກຕາຍ ສມ຺ມເທວ ສນ຺ຕຕິຆນໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ອນິຈ຺ຈລກ຺ຂຓໍ ວິຠາເວນ຺ຕີ ‘‘ອນິມິຕ຺ຕໍ ວິໂມກ຺ຂມຸຂ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຈຕຸຕ຺ຖາຍ ປນ ປຏິປທາຍ ສິຊ຺ຌມານາ ສຸຂປ຺ປວຕ຺ຕິກຕາຍ, ວິສທຎາຓຕາຍ ຈ ສມູຫກິຈ຺ຈາຣມ຺ມຓຆນໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ສມ຺ມເທວ ອນຕ຺ຕລກ຺ຂຓໍ ວິຠາເວນ຺ຕີ ‘‘ສຸຎ຺ຎຕໍ ວິໂມກ຺ຂມຸຂ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ.
ຕຖາ ກາຍເວທນານຸປສ຺ສນາ ວິເສສໂຕ ທຸກ຺ຂລກ຺ຂຓໍ ວິຠາເວນ຺ຕີ, ຈິຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາ ອນິຈ຺ຈລກ຺ຂຓໍ, ຘມ຺ມານຸປສ຺ສນາ ອນຕ຺ຕລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ຕາ ຍຖາກ຺ກມໍ ‘‘ອປ຺ປຓິຫິຕາທິວິໂມກ຺ຂມຸຂ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ.
ສປ຺ປີຕິກຕາຍ ອສ຺ສາທານິ ປຐມທຸຕິຍຊ຺ຌານານິ ວິຣຊ຺ຊນວເສນ ວິເສສໂຕ ທຸກ຺ຂໂຕ ປສ຺ສນ຺ຕິຍາ ¶ ວິປສ຺ສນາຍ ວເສນ ‘‘ອປ຺ປຓິຫິຕໍ ວິໂມກ຺ຂມຸຂ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕານິ. ຕຕິຍໍ ສນ຺ຕສຸຂຕາຍ ພາຫິຣການໍ ນິຈ຺ຈາຠິນິເວສວຕ຺ຖຸຠູຕໍ ສຠາວໂຕ ‘‘ອນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ປສ຺ສນ຺ຕິຍາ ວິປສ຺ສນາຍ ວເສນ ‘‘ອນິມິຕ຺ຕໍ ວິໂມກ຺ຂມຸຂ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈຕຸຕ຺ຖໍ ອຸປກ຺ກິເລສວິຄມາທີຫິ ປຣິສຸທ຺ຘໍ ສຸສມາຫິຕໍ ຍຖາ ປເຣສໍ, ເອວໍ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ຍຖາຠູຕສຠາວາວໂພຘເຫຕຸຕາຍ ສມ຺ມເທວ ‘‘ສຸຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ ປສ຺ສນ຺ຕິຍາ ວິປສ຺ສນາຍ ວເສນ ‘‘ສຸຎ຺ຎຕໍ ວິໂມກ຺ຂມຸຂ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.
ເອວໍ ວິຫາຣານໍ ວິປສ຺ສນາວເສເນວ ວິໂມກ຺ຂມຸຂຕາ, ຕຕ຺ຖ ‘‘ທິພ຺ພພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣານໍ ສນ຺ຕສຸຂຕາຍ ອສ຺ສາທນີຍຕາ’’ຕິອາທິນາ ອປ຺ປຓິຫິຕວິໂມກ຺ຂມຸຂຕາ ໂຍເຊຕພ຺ພາ. ອຣິຍວິຫາຣສ຺ສ ປຎ຺ຎາຘິກຕ຺ຕາ ວິເສສໂຕ ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາສນ຺ນິສ຺ສຍຕາຍ ສຸຎ຺ຎຕວິໂມກ຺ຂຕາ. ອາເນຎ຺ຊວິຫາຣສ຺ສ ສນ຺ຕວິໂມກ຺ຂຕາຍ ອນິຈ຺ຈລກ຺ຂຓປ຺ປຏິເວຘສ຺ສ ວິເສສປຈ຺ຈຍສຠາວໂຕ ອນິມິຕ຺ຕວິໂມກ຺ຂມຸຂຕາ ໂຍເຊຕພ຺ພາ.
ຕຖາ ປຸຣິມານໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ສມ຺ມປ຺ປຘານານໍ ສໍກິເລສວິສຍຕ຺ຕາ ກິເລສທຸກ຺ຂວີຕິກ຺ກມສ຺ສ ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາພາຫຸລ຺ລຕ຺ຕາ ອປ຺ປຓິຫິຕວິໂມກ຺ຂມຸຂຕາ. ຕຕິຍສ຺ສ ອນຸປ຺ປນ຺ນກຸສລຸປ຺ປາທເນນ ຘມ຺ມານໍ ອຸທຍວຍວນ຺ຕຕາວິຠາວນໂຕ ອນິຈ຺ຈລກ຺ຂຓໍ ປາກຏນ຺ຕິ ອນິມິຕ຺ຕວິໂມກ຺ຂມຸຂຕາ. ຈຕຸຕ຺ຖສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນານໍ ຐິຕຕ຺ຕໍ ພ຺ຍາປາຣາປຊ຺ຊເນນ ຘມ຺ມານໍ ອວສວຕ຺ຕິຕາທີປນໂຕ ອນຕ຺ຕລກ຺ຂຓໍ ສຸປາກຏນ຺ຕິ ສຸຎ຺ຎຕວິໂມກ຺ຂມຸຂຕາ.
ມານປ຺ປຫານາລຍສມຸຄ຺ຆາຕານໍ ¶ ສຫາຍຕຓ຺ຫາປຫານຕາຍ ຕຓ຺ຫາປຓິຘິວິໂສຘນໂຕ ອປ຺ປຓິຫິຕວິໂມກ຺ຂມຸຂຕາ. ອວິຊ຺ຊາປຫານສ຺ສ ປຎ຺ຎາກິຈ຺ຈາຘິກຕາຍ ສຸຎ຺ຎຕວິໂມກ຺ຂມຸຂຕາ. ຠວູປສມສ຺ສ ສງ຺ຂາຣນິມິຕ຺ຕປຏິປກ຺ຂຕາຍ ອນິມິຕ຺ຕວິໂມກ຺ຂມຸຂຕາ.
ປກຕິຍາ ທຸກ຺ຂສຠາເວ ສງ຺ຂາເຣ ຎາຓສຈ຺ເຈນ ອວິສໍວາເທນ຺ໂຕ ທຸກ຺ຂໂຕ ເອວ ປສ຺ສຕິ, ຈາຄາຘິວິມຸຕ຺ຕຕາຍ ຕຓ຺ຫໍ ວິທູຣີກໂຣນ຺ໂຕ ຣາຄປ຺ປຓິຘິໍ ວິໂສເສຕີຕິ ປຸຣິມໍ ອຘິຏ຺ຐານທ຺ວຍໍ ‘‘ອປ຺ປຓິຫິຕໍ ວິໂມກ຺ຂມຸຂ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຕຣສ຺ສ ປນ ອຘິຏ຺ຐານທ຺ວຍສ຺ສ ສຸຎ຺ຎຕານິມິຕ຺ຕວິໂມກ຺ຂມຸຂຕາ ວຸຕ຺ຕນຍາ ເອວ.
ຉນ຺ທາຘິປເຕຍ຺ຍາ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາ ວິເສສໂຕ ຘມ຺ມຈ຺ຉນ຺ທວໂຕ ເນກ຺ຂມ຺ມວິຕກ຺ກພຫຸລສ຺ສ ໂຫຕິ, ວີຣິຍາຘິປເຕຍ຺ຍາ ປນ ກາມວິຕກ຺ກາທິເກ ວິໂນເທນ຺ຕສ຺ສາຕິ ຕທຸຠຍໍ ນິສ຺ສາຍ ປວຕ຺ຕາ ວິປສ຺ສນາ ວິເສສໂຕ ຣາຄາທິປ຺ປຓິຘີນໍ ວິໂສສນໂຕ ‘‘ອປ຺ປຓິຫິຕໍ ວິໂມກ຺ຂມຸຂ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຈິຕ຺ຕາຘິປເຕຍ຺ຍໍ ¶ , ວີມໍສາຘິປເຕຍ຺ຍຎ຺ຈ ນິສ຺ສາຍ ປວຕ຺ຕາ ຍຖາກ຺ກມໍ ອນິຈ຺ຈານຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາພາຫຸລ຺ລໂຕ ‘‘ອນິມິຕ຺ຕໍ ວິໂມກ຺ຂມຸຂໍ, ອປ຺ປຓິຫິຕໍ ວິໂມກ຺ຂມຸຂ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕາ.
ອຠິຊ຺ຌາວິນຍໂນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວໂຣ, ກາມສງ຺ກປ຺ປາທິວິໂນທໂນ ຕໂປ ຈ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ປຓິຘິປຏິປກ຺ຂໂຕ ອປ຺ປຓິຫິຕໍ ວິໂມກ຺ຂມຸຂໍ, ພຸທ຺ຘິ ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນານິມິຕ຺ຕໍ, ອຸປຘິປຏິນິສ຺ສຄ຺ໂຄ ນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄາຫປຏິປກ຺ໂຂຕິ ຕທຸຠຍສນ຺ນິສ຺ສຍາ ວິປສ຺ສນາ ຍຖາກ຺ກມໍ ‘‘ສຸຎ຺ຎຕໍ, ອນິມິຕ຺ຕໍ ວິໂມກ຺ຂມຸຂ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ.
ອາສນ຺ນປຈ຺ຈຕ຺ຖິກຣາຄໍ ປຏິພາຫນ຺ຕີ ເມຕ຺ຕາ ຣາຄປຓິຘິຍາ ປຏິປກ຺ໂຂ, ກຣຸຓາ ປຣທຸກ຺ຂາປນຍນາກາຣວຸຕ຺ຕິກາ ທຸກ຺ຂສຫຄຕາຍ ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາຍ ວິເສສປຈ຺ຈໂຍຕິ ຕທຸຠຍສນ຺ນິສ຺ສຍາ ວິປສ຺ສນາ ‘‘ອປ຺ປຓິຫິຕໍ ວິໂມກ຺ຂມຸຂ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ມຸທິຕາ ສຕ຺ຕານໍ ໂມທຄ຺ຄຫຓພຫຸລາ ຕທນິຈ຺ຈຕາທສ຺ສນໂຕ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາຍ ວິເສສປຈ຺ຈໂຍຕິ ຕນ຺ນິສ຺ສຍາ ວິປສ຺ສນາ ອນິມິຕ຺ຕໍ ວິໂມກ຺ຂມຸຂໍ. ອຸເປກ຺ຂາ ຎາຓກິຈ຺ຈາຘິກຕາຍ ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາຍ ວິເສສປຈ຺ຈໂຍຕິ ຕນ຺ນິສ຺ສຍາ ວິປສ຺ສນາ ‘‘ສຸຎ຺ຎຕໍ ວິໂມກ຺ຂມຸຂ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ປວຕ຺ຕິອາກາຣໂຕ ວິປສ຺ສໂຕ ນິສ຺ສຍໂຕ, ກິຈ຺ຈໂຕ ຈ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ວິໂມກ຺ຂມຸຂານິ ໂຍຊິຕານີຕິ.
ສມຕິກ຺ກມນໍ ¶ ປຣິຎ຺ຎາປຫານຎ຺ຈ. ສປຣສນ຺ຕາເນຕິ ອຕ຺ຕໂນ, ປເຣສຎ຺ຈ ສນ຺ຕາເນ, ເຕນ ກາຍິໂກ, ວາຈສິໂກ ຈ ວິຫາໂຣ ‘‘ວິກ຺ກີຬິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ວິວິໂຘ ຫາໂຣ’’ຕິ ກຕ຺ວາ. ຕສ຺ສ ປນ ວິຠາວນາ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕາ ນຍສ຺ສ ຠູມິຠາວໂຕ. ເຍນ ປຏິປກ຺ຂຠາເວນ. ເຕສໍ ປຏິປກ຺ຂຠາໂວຕິ ເຕສໍ ອາຫາຣາທີນໍ ປຏິປກ຺ຂຠາໂວ ປຫາຕພ຺ພຠາໂວ ປຏິປທາທີນໍ ປຏິປກ຺ຂຠາໂວ ປຫາຍກຠາໂວຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ປຏິປທາຄ຺ຄຫເຓນ ວິປສ຺ສນາ ກຖິຕາ. ວິປສ຺ສນາ ຈ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາຫາເຣ ປຣິຊານນ຺ຕີ ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘຉນ຺ທຣາຄໍ ປຊຫຕີຕິ ອຸຊຸກເມວ ເຕສໍ ປຏິປກ຺ຂຕາ, ເອວໍ ຌານາທີນມ຺ປິ ອຸປາທານາທິປຏິປກ຺ຂຕາ ເວທິຕພ຺ພາ ຕທຸປເທເສນ ວິປສ຺ສນາຍ ກຖິຕຕ຺ຕາ. ວິປລ຺ລາສສຕິປຏ຺ຐານານໍ ປຏິປກ຺ຂຠາໂວ ປາກໂຏ ເອວ. ນ຺ຕິ ສີຫວິກ຺ກີຬິຕໍ. ວີສຕິຍາ ຈຕຸກ຺ເກຫິ ວິສຠາຄໂຕ ວິຕ຺ຖາເຣນ ວິຠຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕີຫິ ປເທຫິ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ກຖິກຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສງ຺ເຂເປນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ’’ຕິ.
ອິນ຺ທ຺ຣິຍານນ຺ຕິ ສທ຺ຘາທິອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ. ທສນ຺ນໍ ຈຕຸກ຺ການໍ ນິທ຺ຘາຣຓາຕິ ໂຍຊນາ.
໘໘. ນິຄ຺ຄຈ຺ຉຕີຕິ ¶ ນິກ຺ຂມຕິ. ຕໂຕ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ຫິ ນິຄ຺ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ວິຍ ໂຫຕີຕິ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຸຄ຺ຄເລຕິ ‘‘ຕຓ຺ຫາຈຣິໂຕ ມນ຺ໂທ’’ຕິອາທິນາ (ເນຕ຺ຕິ. ໖) ວຸຕ຺ເຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຸຄ຺ຄເລ. ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐາເນນ ເຈຕ຺ຖ ຘມ຺ໂມ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຠູມິໍ ນິທ຺ທິສິຕ຺ວາ’’ຕິ. ຕໂຕ ເອວາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕປຸຄ຺ຄລຈຕຸກ຺ກໂຕ ເອວ. ອິຕຣຕ຺ຖາປີຕິ ‘‘ສຸຂາຍ…ເປ… ປຸຄ຺ຄລາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ສາຘາຣຓາຍາຕິ ປຐມຈຕຸຕ຺ຖາຫິປິ ວິມິສ຺ສາຍ. ຍຖາວຸຕ຺ຕາສູຕິ ທຸຕິຍຕຕິຍາສຸ.
ເຫຏ຺ຐາຕິ ເທສນາຫາຣວິຠງ຺ຄວິຈຍຫາຣສມ຺ປາຕວຓ຺ຓນາສຸ.
ເອເສວ ນໂຍຕິ ກຸສລມູລາທິທ຺ວາທສຕິກສງ຺ຄໂຫ ອນວຊ຺ຊປກ຺ໂຂ. ‘‘ໂວທາຍຕິ ສຸຊ຺ຌຕິ ເອເຕນາຕິ ໂວທານ’’ນ຺ຕິ (ເນຕ຺ຕິ. ອຏ຺ຐ. ໑໑) ວໍ ເນຕພ຺ພຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ.
ຍຖາ ຫາຣອຸທ຺ເທໂສ ກໂຕ, ເອວໍ ນຍານໍ ອກຣເຓ ກາຣຓໍ, ປໂຍຊນຎ຺ຈ ວິຠາເວຕຸກາໂມ ‘‘ກສ຺ມາ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ນເຍຫິ ນຍນ຺ຕເຣຫິ. ສມ຺ຠວທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຸປປຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ຕຕ຺ຖ ສມ຺ຠໂວ ອນຸທ຺ເທສກ຺ກເມນ ນິທ຺ທິສເນ ກຣຓໍ ທສ຺ສນໍ ປໂຍຊນໍ. ຍທິ ຫິ ອິເມ ນຍາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານວເສນ ອສໍກິຓ຺ຓາ ຠເວຍ຺ຍຸໍ, ຫາຣາ ວິຍ ອຸທ຺ເທສານຸກ຺ກເມເນວ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ພາ ¶ ສິຍຸໍ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ຫາຣານໍ ອຸທ຺ເທສາວສາເນ ‘‘ເອເຕ ໂສຬສ ຫາຣາ ປກິຕ຺ຕິຕາ ອຕ຺ຖໂຕ ອສໍກິຓ຺ຓາ’’ຕິ (ເນຕ຺ຕິ. ໑).
ຍສ຺ມາ ປເນເຕ ມູລປເທຫິ ມູລປທນ຺ຕຣນິທ຺ຘາຣເຓນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ເຕ ນິຄ຺ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເອກສ຺ມິໍ ນິທ຺ທິຏ຺ເຐ ອິຕໂຣປິ ອຕ຺ຖໂຕ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐເຍວ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອິມສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ອຸທ຺ເທສານຸກ຺ກເມນ ນິທ຺ເທໂສ ນ ກໂຕ’’ຕິ.
ອິທານິ ຕເມວ ສງ຺ເຂເປນ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິຕ຺ຖາເຣນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຐມນຍໂຕ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິຈຣິຕວເສນ ທ຺ວິຘາ ປຸຄ຺ຄເລ ວິຠຊິຕ຺ວາ ເຕສໍ ວເສນ ນນ຺ທິຍາວຏ຺ຏນຍໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ປຸນ ເຕ ເອວ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິຈຣິເຕ ຈຕຸປ຺ປຏິປທາວິຠາເຄນ ວິຠຊິຕ຺ວາ ສີຫວິກ຺ກີຬິຕສ຺ສ ນຍສ຺ສ ສມ຺ຠໂວ ທສ຺ສິໂຕ, ເຕ ເອວ ຈຕຸປ຺ປຏິປທາເຠທຠິນ຺ເນ ປຸຄ຺ຄເລ ປຸນ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎຸອາທິວິຠາເຄນ ຕິຘາ ວິຠຊິຕ຺ວາ ຕິປຸກ຺ຂລສ຺ສ ນຍສ຺ສ ສມ຺ຠໂວ ທສ຺ສິໂຕ. ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ປຐມນຍໂຕ…ເປ… ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ’’ຕິ.
ຍສ຺ມາ ສຸຠສຸຂສຎ຺ຎາຫິ ໂລໂຠ, ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາຍ ໂທໂສ ‘‘ອິມິນາ ເມ ອນຕ຺ໂຖ ກໂຕ’’ຕິ ອາຆາຕຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ¶ , ອຕ຺ຕສຎ຺ຎາຍ ໂມໂຫ ຄຫິໂຕ ໂຫຕິ. ຕຖາ ອສຸຠສຎ຺ຎາທີຫິ ອໂລຠາທໂຍ, ຕສ຺ມາ ຘມ຺ມາຘິຏ຺ຐານວເສນ ຕຕິຍນຍໂຕ ທຸຕິຍນຍສ຺ສ ສມ຺ຠໂວ. ຍສ຺ມາ ປນ ໂລເຠ ສຕິ ສມ຺ຠວໂຕ ໂລຠຄ຺ຄຫເຓເນວ ໂທໂສ ຄຍ຺ຫຕິ. ໂລໂຠ ຈ ຕຓ຺ຫາ, ໂມໂຫ ອວິຊ຺ຊາ, ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂໂຕ ອໂລຠາໂທເສຫິ ສມໂຖ ຄຍ຺ຫຕິ, ອໂມເຫນ ວິປສ຺ສນາ, ຕສ຺ມາ ຘມ຺ມາຘິຏ຺ຐານວເສເນວ ທຸຕິຍນຍໂຕ ປຐມນຍສ຺ສ ສມ຺ຠໂວຕິ ອິມໍ ວິເສສໍ ທີເປຕຸໍ ອຸທ຺ເທສານຸກ຺ກເມນ ນິທ຺ເທໂສ ນ ກໂຕຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຘມ຺ມາຘິຏ຺ຐານວເສນ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ.
ເຕເນວາຕິ ຕຕິຍນຍໂຕ ທຸຕິຍນຍສ຺ສ ວິຍ ທຸຕິຍນຍໂຕ ປຐມນຍສ຺ສປິ ສມ຺ຠວໂຕ. ເອວໍ ປາຬິຍໍ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານວເສນ ອາຄຕໍ ນິສ຺ສາຍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ຘມ຺ມາຘິຏ຺ຐານວເສເນວ ນຍນິຄ຺ຄໂມ ນິທ຺ຘາຣິໂຕຕິ ອຍເມວ ວິເສໂສ. ຍທິ ເອວນ຺ຕິ ປາຬິຍໍ ອາຄຕປ຺ປກາຣໂຕ ອຎ຺ເຎນປິ ປກາເຣນ ນຍາ ນິທ຺ຘາເຣຕພ຺ພາ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ຍຖາ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານວເສນ ປຐມນຍໂຕ ຕຕິຍນຍສ຺ສ, ຕຕິຍນຍໂຕ ທຸຕິຍນຍສ຺ສ ¶ ສມ຺ຠໂວ ທສ຺ສິໂຕ, ເອວໍ ຘມ຺ມາຘິຏ຺ຐານວເສເນວ ປຐມນຍໂຕ ຕຕິຍນຍທຸຕິຍນຍານໍ, ຘມ຺ມາຘິຏ຺ຐານວເສເນວ ທຸຕິຍນຍໂຕ ຕຕິຍນຍສ຺ສ ສມ຺ຠໂວ ທີເປຕພ຺ໂພຕິ ອິມມຕ຺ຖມາຫ ‘‘ທ຺ເວ ຫຸຕ຺ວາ…ເປ… ສິຍາ’’ຕິ.
ຕຕ຺ຖ ນໂຍຕິ ປຈ຺ຉາ ວຸຕ຺ຕທຸຕິຍນໂຍ. ອຕ຺ຖໂຕຕິ ອຕ຺ຖາປຕ຺ຕິໂຕ, ອຕ຺ຖໂຕ ລພ຺ຠມານຕ຺ຕາ ເອວ ສຣູເປນ ນ ກຖິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທານິ ຕໍ ອຕ຺ຖາປຕ຺ຕິໍ ເອກນ຺ຕິກໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍສ຺ມາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນຸປ຺ປເວໂສ ອິຈ຺ຉິໂຕ ຕໍຕໍນຍມູລປທານໍ ນຍນ຺ຕຣມູລປເທສຸ ສມວຣຸຊ຺ຌນໂຕ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ຍຕ຺ຖ ສພ຺ໂພ ອກຸສລປກ຺ໂຂ ສງ຺ຄຫໍ ສໂມສຣຓໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຍຕ຺ຖ ສພ຺ໂພ ກຸສລປກ຺ໂຂ ສງ຺ຄຫໍ ສໂມສຣຓໍ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ (ເນຕ຺ຕິ. ໓) ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍຎ຺ຈ ອຕ຺ໂຖຕິ ‘‘ນຍານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎອນຸປ຺ປເວໂສ ນິຄ຺ຄໂມ’’ຕິ ອຍໍ ທຸວິໂຘ ອຕ຺ໂຖ. ປິຏການໍ ອຕ຺ຖກຖນໍ ເປຏກໍ, ໂສ ເອວ ອຸປເທໂສຕິ ເປຏໂກປເທໂສ, ອຸປເທສຠູຕາ ປຣິຍຕ຺ຕິສໍວຓ຺ຓນາຕິ ອຕ຺ໂຖ.
ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ນຍານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎອນຸປ຺ປເວສນິຄ຺ຄມມຕ຺ຕເມວ ອວິຠາເວຕ຺ວາ ນຍວິຈາຣສ຺ສ ປຐມາວຍວໂຕ ປຠຸຕິ ວິຠາວນາ ທີປນາ ປກາສນາ.
ໂທສທິຏ຺ຐີຕິ ອປ຺ປສ຺ສາທຕາທິໂທສຄາຫິກທິຏ຺ຐີ, ໂທສທສ຺ສິໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕ ຫິ ອສມູຫຕານຸສຍາ, ກາເມສຸ ຈ ອາທີນວທສ຺ສິໂນ. ອິທຎ຺ຫິ ເນສໍ ອງ຺ຄທ຺ວຍໍ ອຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍຄສ຺ສ ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນຕ຺ຖິ ອຕ຺ໂຖຕິ ໂຍ ຣາຄາຠິຠູເຕຫິ ອນ຺ຘພາເລຫິ ປຣິກປ຺ປິໂຕ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິໂກ ກາເມຫິ ອຕ຺ໂຖ, ໂສ ມຘຸພິນ຺ທຸຄິທ຺ຘສ຺ສ ມຘຸລິຕ຺ຕສຕ຺ຖຘາຣາວເລຫນສທິໂສ ອປ຺ປສ຺ສາໂທ ພຫຸທຸກ຺ໂຂ ພຫຸປາຍາໂສ ພຫຸອາທີນໂວ ¶ ສວິຆາໂຕ ສປຣິຬາໂຫ ສມ຺ປຣາຍິໂກ ຕເຖວາຕິ ສພ຺ພທາປິ ວິຎ຺ຎູຊາຕິກສ຺ສ ກາເມຫິ ປໂຍຊນໍ ນ ວິຊ຺ຊຕິ. ອນຊ຺ໂຌສິຕາຕິ ອນຠິຠູຕາ ວິຫຣນ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ ສຸຂາ ປຏິປທາຕິ ເຕນ ມນ຺ທກິເລສຠາເວນ ເຕສໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ອກິຈ຺ເຉນ ສິຊ຺ຌມານາ ວິປສ຺ສນາ ປຏິປທາ ‘‘ສຸຂາ ປຏິປທາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຊ຺ໂຌສິຕາຕິ ອຠິນິວິຏ຺ຐາ. ອິເມ ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາຕິ ອິເມ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິຈຣິຕຠາເວນ ທ຺ວິຘາ ວຸຕ຺ຕາ ອປຣິມາຓປ຺ປເຠທາ ສພ຺ເພປິ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕາ ສຕ຺ຕາ.
ສຸເຂນ ¶ ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ກິເລເສ ອກິຈ຺ເຉນ ປຊຫນ຺ຕິ. ‘‘ອິມາ ຈຕສ຺ໂສ ປຏິປທາ’’ຕິອາທິ ປຏິປທານໍ ເອຕ຺ຕາວຕາຍໍ, ວິສຍຠາວກິຈ຺ເຈສຸ ຈ ພ຺ຍຠິຈາຣາຠາວທສ຺ສນໍ. ອຍໍ ປຏິປທາຕິ ນິຄມນໍ, ອຍໍ ປຏິປທາ ຍາຍ ວເສນ ສີຫວິກ຺ກີຬິຕສ຺ສ ນຍສ຺ສ ຠູມິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຸຄ຺ຄລາ ນິທ຺ຘາຣິຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຈຕຸກ຺ກມຄ຺ເຄນ ກິເລເສ ນິທ຺ທິສຕີຕິ ອນນ຺ຕຣໍ ວກ຺ຂມາເນນ ອາຫາຣາທິຈຕຸກ຺ກມຄ຺ເຄນ ທສວຕ຺ຖຸເກ ກິເລສສມູເຫ ນິທ຺ທິສຕິ. ຈຕຸກ຺ກມຄ຺ເຄນ ອຣິຍຘມ຺ເມສຸ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ພາຕິ ຕປ຺ປຏິປກ຺ເຂນ ປຏິປທາທິຈຕຸກ຺ກມຄ຺ເຄນ ອຣິຍຘມ຺ເມສຸ ໂພຘິປກ຺ຂິເຍສຸ ວິສຍຠູເຕສຸ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ກເຖຕພ຺ພາ.
ອິທຎ຺ຈ ປມາຓໍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາຫາຣາຕິ ອິເມສໍ ວິປລ຺ລາສານໍ ປວຕ຺ຕິຍາ ປມາຓໍ, ຍທິທໍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາຫາຣາ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍາວເທວ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາຫາຣາ ປຣິຎ຺ຎໍ ນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕາວເທວ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວິປລ຺ລາເສ ວິຠຊນ຺ຕິ. ຍາວເທວ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວິປລ຺ລາສາ ອປ຺ປຫີນາ, ຕາວເທວ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຸປາທານານິ ປຣິພ຺ຣູຫນ຺ຕີຕິ. ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຍຖາຣຫໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ເຕນາຫ ‘‘ເອວໍ ອິມານິ ສພ຺ພານິ ທສ ປທານີ’’ຕິ. ‘‘ໂຍເຊຕພ຺ພານີ’’ຕິ ຈ ວຈນເສໂສ.
‘‘ອຠິຊ຺ຌາຍ ຄນ຺ຖຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ອຠິຊ຺ຌາຍນເມວ ຄນ຺ຖນນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ປປຎ຺ເຈນ຺ໂຕຕິ ທິຏ຺ຐາຠິນິເວສໍ ວິຕ຺ຖາເຣນ຺ໂຕ.
ວິປ຺ປຏິສາຣຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸຠາໂວ ກິເລສານໍ ອາສວນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອາສວນ຺ຕີ’’ຕິ. ກິໍ ວິປ຺ປຏິສາຣາຕິ ເຕນ ກິເລສານໍ ວີຕິກ຺ກມວຕ຺ຖຸໍ ວທຕິ. ຍສ຺ມາ ອປ຺ປຫີນານຸສຍສ຺ເສວ ວິປ຺ປຏິສາຣາ, ນ ອິຕຣສ຺ສ, ຕສ຺ມາ ‘‘ເຍ ວິປ຺ປຏິສາຣາ, ເຕ ອນຸສຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປທທ຺ວເຍນປິ ຜລູປຈາເຣນ ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ.
ປຐເມນ ¶ ປເທນາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕສຸ ທສສຸ ສຸຕ຺ຕປເທສຸ ປຐເມນ ປເທນ. ປຐມາຍ ທິສາຍາຕິ ຕທຕ຺ຖສງ຺ຂາຕາຍ ສີຫວິກ຺ກີຬິຕສ຺ສ ສໍກິເລສປກ຺ເຂ ປຐມາຍ ທິສາຍ.
ອິຕີຕິ ເອວໍ, ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຸສລາກຸສລານນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕອນວຊ຺ຊສາວຊ຺ຊຘມ຺ມານໍ. ປກ຺ຂປຏິປກ຺ຂວເສນາຕິ ໂວທານປກ຺ຂຕປ຺ປຏິປກ຺ຂວເສນ. ໂຍຊນາຕິ ປຐມທິສາທິຠາເວນ ຍຸຕ຺ເຕ ກຕ຺ວາ ມນສານຸເປກ຺ຂນາ. ‘‘ມນສາ ໂວໂລກຍເຕ’’ຕິ (ເນຕ຺ຕິ. ໔) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ.
ຕສ຺ສາຕິ ¶ ທິສາໂລກນສ຺ສ. ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນໍ ປຣິໂຍສານຕາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍວເສນ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຍສຎ຺ຫິ ສທ຺ຘາທີນໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ວເສນ ສຕິປຏ຺ຐານາທີນິ ສິຊ຺ຌນ຺ຕິ, ເຕສໍ ວເສນ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີນໍ ປຣິໂຍສານຕາ. ຕຕ຺ຖ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປາຣິປູຣິໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ໂສຕາປນ຺ໂນ ຫິ ສທ຺ຘາຍ ປຣິປູຣິກາຣີ. ສກທາຄາມິຜເລ ວີຣິຍິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປາຣິປູຣິໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ສກທາຄາມີ ຫິ ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍ ອຸປຣິມຄ຺ຄາຘິຄມາຍ. ອນາຄາມິຜເລ ສມາຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປາຣິປູຣິໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ອນາຄາມີ ສມາຘິສ຺ມິໍ ປຣິປູຣິກາຣີ. ອຄ຺ຄຜເລ ອຣຫຕ຺ເຕ ສຕິນ຺ທ຺ຣິຍຎ຺ຈ ປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍຎ຺ຈ ປາຣິປູຣິໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ອຣຫາ ຫິ ສຕິເວປຸລ຺ລປ຺ປຕ຺ໂຕ, ປຎ຺ຎາເວປຸລ຺ລປ຺ປຕ຺ໂຕ ຈາຕິ.
ອປເຣ ປນາຫຸ – ສທ຺ຘາພເລນ ສຸຠສຎ຺ຎາຍ ປຫານໍ. ສທ຺ທຫນ຺ໂຕ ຫິ ປຏິກ຺ກູລມນສິກາເຣ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ. ວີຣິຍພເລນ ສຸຂສຎ຺ຎາຍ ປຫານໍ. ວີຣິຍວາ ຫິ ສຸຂສ຺ສາທໍ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ໂຍນິໂສມນສິກາຣມນຸຍຸຎ຺ຊຕິ. ສມາຘິພເລນ ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາຍ ປຫານໍ. ສມາຫິໂຕ ຫິ ສງ຺ຂາຣານໍ ອຸທຍພ຺ພຍໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ອນິຈ຺ຈສຎ຺ຎໍ ປຏິລຠຕິ. ປຎ຺ຎາພເລນ ອຕ຺ຕສຎ຺ຎາຍ ປຫານໍ. ປຎ຺ຎວາ ຫິ ສງ຺ຂາຣານໍ ອວສວຕ຺ຕິຕໍ ສລ຺ລກ຺ເຂນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕສຸຎ຺ຎຕໍ ປຏິວິຊ຺ຌຕິ. ສຕິ ປນ ສພ຺ພຕ຺ຖາປິ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ. ເຕນາຫ ‘‘ສຕິໍ ຈ ຂ຺ວາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສພ຺ພຕ຺ຖິກໍ ວທາມີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໒໓໔; ມິ. ປ. ໒.໑.໑໓). ເອວໍ ຈຕຸວິປລ຺ລາສປ຺ປຫາຍີນໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ປາຣິປູຣິຏ຺ຐານໍ ຈຕ຺ຕາຣິ ສາມຎ຺ຎຜລານິ ຈຕຸວິປລ຺ລາສມຸຂານໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ທິສານໍ ປຣິໂຍສານານິ ວຸຕ຺ຕານີຕິ.
‘‘ໂລໂຠ ອກຸສລມູລ’’ນ຺ຕິອາທິ ໂລຠາທີນໍ ເຫຕຸຜລຠາເວນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຕາຍ ທສ຺ສນໍ.
ຕຕ຺ຖ ມນາປິເກນາຕິ ເຍຠຸຍ຺ຍວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອມນາປິເກນາປິ ຫິ ອາຣມ຺ມເຓນ ວິປຣິເຍສວເສນ ໂລໂຠ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ມນາປິເກນາຕິ ວາ ມນາປິກາກາເຣນ. ຜສ຺ສເວທນູປວິຈາຣຣາຄວິຕກ຺ກປຣິຬາຫາ ¶ ສຫຊາຕາປິ ລພ຺ຠນ຺ຕິ, ອສຫຊາຕາປິ. ‘‘ອຸປ຺ປາໂທ’’ຕິ ເອເຕນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານສງ຺ຂາຣຄ຺ຄຫຓນ຺ຕິ ‘‘ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປ຺ປາທລກ຺ຂຓສ຺ເສວ ປນ ຄຫເຓ ‘‘ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ນ ຫິ ອຸປ຺ປາໂທ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຣາຄຊປຣິຬາຫເຫຕຸກຕາ ຈ ເຕສໍ ຣາຄສ຺ສ ຕຓ຺ຫາສຠາວຕ຺ຕາ. ຕຓ຺ຫາ ຫິ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ສມຸທໂຍ, ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ສມຸທຍຘມ຺ມໍ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ. ຕຖາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕຓ຺ຫາສຫຊາຕເວທນາຍ ¶ ປນ ໂລໂຠ ສຫຊາຕາທິປຈ຺ຈເຍຫິ ຈ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ. ເອວໍ ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມເຓ ອຸປ຺ປນ຺ນໂລຠສຫຄຕສຸຂເວທນາຍ ອຸທໂຍ ອິຘ ‘‘ອຸປ຺ປາໂທ ສງ຺ຂຕລກ຺ຂຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ສາ ວິປຣິຓາໂມ ‘‘ວິປຣິຓາມທຸກ຺ຂຕາ’’ຕິ. ວິປຣິຓາມາວຕ຺ຖາ ຈ ອຸທຍາວຕ຺ຖໍ ວິນາ ນ ໂຫຕີຕິ ສາ ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີ ວິຍ ວຸຕ຺ຕາ ‘‘ອຸປ຺ປາທໍ…ເປ… ທຸກ຺ຂຕາ’’ຕິ.
ໂທໂສ ອກຸສລມູລນ຺ຕິອາທີສຸປິ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ຐິຕສ຺ສ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ ນາມ ຊຣາ, ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ໂທມນສ຺ສສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຐິຕສ຺ສ…ເປ… ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂຕາ’’ຕິ. ໂທສຊປຣິຬາຫເຫຕຸກຕາ ຊຣາຍ ໂທສພຫຸລສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ນຈິເຣນ ຊີຣຓໂຕ ເວທິຕພ຺ພາ.
ວໂຍຕິ ສງ຺ຂາຣານໍ ນິໂຣໂຘ. ອນິຈ຺ຈຕາວເສນ ຈ ສງ຺ຂຕຘມ຺ມານໍ ສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວຍ…ເປ… ສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂຕາ’’ຕິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ຍທນິຈ຺ຈໍ ຕໍ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໑໕, ໔໕, ໗໖; ປຏິ. ມ. ໒.໑໐). ໂມຫຊປຣິຬາຫເຫຕຸກຕາ ວຍລກ຺ຂຓສ຺ສ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ສມ຺ໂມຫນິມິຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ມຣຓສ຺ສ ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ ຈ ສໍສາຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ເວທິຕພ຺ພາ.
ອໂລຠາທີນໍ ປຎ຺ຎາທິປາຣິປູຣິເຫຕຸກຕາ ຍຖາຣຫໍ ອຸປນິສ຺ສຍໂກຏິສຫຊາຕໂກຏິຍາ ຈ ປຈ຺ຈຍຠາເວນ ເວທິຕພ຺ພາ. ສພ຺ເພ ຫິ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ສພ຺ເພສໍ ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ປຈ຺ຈຍວິເສສາ ໂຫນ຺ຕິ ເອວາຕິ. ອພ຺ຍາປາທວິຕກ຺ກສນ຺ນິສ຺ສໂຍ ອຸປວິຈາໂຣ ອພ຺ຍາປາທູປວິຈາໂຣ. ອວິຫິໍສູປຈາເຣປິ ເອເສວ ນໂຍ.
ອຍໍ ຕິປຸກ຺ຂໂລ ນາມ ທຸຕິໂຍ ນໂຍ ສທ຺ຘິໍ ທິສາໂລກນນເຍນ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐຕິ ວຈນເສໂສ. ‘‘ອິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ’’ຕິອາທິ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐາເນເນວ ນນ຺ທິຍາວຏ຺ຏສ຺ສ ນຍສ຺ສ ຠູມິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອາຣທ຺ຘໍ. ອິເມ ຍຖາວຸຕ຺ຕປຏິປທາຈຕຸກ຺ກສ຺ສ ວເສນ ຈຕຸພ຺ພິຘາ. ວິເສເສນາຕິ ທິຏ຺ຐິຕຓ຺ຫາສນ຺ນິສ຺ສຍຕາວິເສເສນ. ທິຏ຺ຐິຈຣິໂຕ ຫິ ຕິກ຺ຂປຎ຺ໂຎ, ມນ຺ທປຎ຺ໂຎ ຈ ສຸຂາຍ ປຏິປທາຍ ຂິປ຺ປາຠິຎ຺ຎາຍ ¶ ຈ ທນ຺ຘາຠິຎ຺ຎາຍ ຈ ນິຍ຺ຍາຕີຕິ ທ຺ວິຘາ ວຸຕ຺ໂຕຕິ. ຕຖາ ຕຓ຺ຫາຈຣິໂຕ ທຸກ຺ຂາຍ ປຏິປທາຍ ຂິປ຺ປາຠິຎ຺ຎາຍ ຈ ທນ຺ຘາຠິຎ຺ຎາຍ ຈ ນິຍ຺ຍາຕີຕິ ທ຺ວິຘາ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທສ຺ສິໂຕ ຈາຍມຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ທ຺ເວ ໂຫນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐິຈຣິໂຕ ຈ ຕຓ຺ຫາຈຣິໂຕ ຈາ’’ຕິ.
ຈຕ຺ຕາໂຣ ¶ ຫຸຕ຺ວາຕິ ສີຫວິກ຺ກີຬິຕສ຺ສ ນຍສ຺ສ ຠູມິທສ຺ສເນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ຐິຕາ, ຈຕຸປ຺ປຏິປທາວເສນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໂຍ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຕິປຸກ຺ຂລສ຺ສ ນຍສ຺ສ ຠູມິທສ຺ສເນ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎຸອາທິວເສນ ຕໂຍ ຠວນ຺ຕິ. ຕໂຍ ຫຸຕ຺ວາຕິ ຕຖາ ຕໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ຐິຕາ ຕໂຍ ກຕ຺ວາ ກຖິຕາ. ທ຺ເວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອິທານິ ນນ຺ທິຍາວຏ຺ຏສ຺ສ ນຍສ຺ສ ຠູມິທສ຺ສເນ ທ຺ເວ ຠວນ຺ຕິ. ອຊ຺ໂຌສານນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐິອຊ຺ໂຌສານໍ. ອຠິນິເວໂສຕິ ຕຓ຺ຫາຠິນິເວໂສ. ອຫໍກາໂຣຕິ ອຫໍມາໂນ ‘‘ອຫ’’ນ຺ຕິ ວາ ກຣຓໍ ອຫໍກາໂຣ. ທິຏ຺ຐິມານມຎ຺ຎນານໍ ວເສນ ‘‘ອຫມສ຺ມີ’’ຕິ ສມນຸປສ຺ສນາ ມມໍກາໂຣ, ມມາຍນໍ ຕຓ຺ຫາຄ຺ຄາໂຫ.
ທສປທານິ ‘‘ປຐມາ ທິສາ’’ຕິ ກາຕພ຺ພານີຕິ ນນ຺ທິຍາວຏ຺ຏສ຺ສ ນຍສ຺ສ ‘‘ປຐມາ ທິສາ’’ຕິ ກຣຓີຍານິ, ‘‘ປຐມາ ທິສາ’’ຕິ ວວຕ຺ຖເປຕພ຺ພານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສໍຂິຕ຺ເຕນ…ເປ… ປກ຺ຂສ຺ສາຕິ ອເນກປ຺ປເຠທສ຺ສປິ ກຓ຺ຫປກ຺ຂສ຺ສ ສໍກິເລສປກ຺ຂສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ສໍຂິຕ຺ເຕນ ສງ຺ເຂເປນ ປຏິປກ຺ເຂ ວຕ຺ຕມາເນ ໂວທານຘມ຺ເມ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຎາເປນ຺ຕິ ປກາເສນ຺ຕິ, ປຐມາ ກາຕພ຺ພາຕິ ໂຍຊນາ. ທສ ປທານິ ທຸຕິຍການີຕິ ຕຓ຺ຫາທິກາ ທສ ໂກຏ຺ຐາສາ ‘‘ທຸຕິຍາ ທິສາ’’ຕິ ກາຕພ຺ພາ. ‘‘ສໍຂິຕ຺ເຕນ…ເປ… ກຓ຺ຫປກ຺ຂສ຺ສາ’’ຕິ ອາເນຕ຺ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.
ໂຍນິໂສຕິ ອຸປາຍໂສ. ໂຍນິໂສ ມນສິກາໂຣ ອນິຈ຺ຈາທິວເສນ ປຐມມນສິກາໂຣ. ປຎ຺ຎາຕິ ສຸຕຈິນ຺ຕາມຍີ ປຎ຺ຎາ, ຌານາຠິຎ຺ຎາ ຈ. ນິພ຺ພິທາຕິ ນິພ຺ເພຘຎາຓໍ. ໂສມນສ຺ສຘມ຺ມູປສຎ຺ຫິຕໍ ປໂມທາທິສຫຄຕໍ ເຈຕສິກສຸຂໍ.
ກຸສລປກ຺ເຂ ຈາຕິ ຈ-ສທ຺ໂທ ສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ, ເຕນ ອຸຠຍປກ຺ຂໂຕ ສມຸຈ຺ຈຍວເສນ ຈຕສ຺ໂສ ທິສາ, ນ ປຈ຺ເຈກນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ.
ເຕສນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາທີນໍ, ຕຓ຺ຫາຍ, ຕຓ຺ຫາປກ຺ຂິການຎ຺ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຕິປິ ອນວເສສໂຕ ຣາເຄ ປຫີຍມາເນ ອນວເສສໂຕ ອວິຊ຺ຊາປິ ປຫີຍເຕວ, ຣາຄສ຺ສ ປນ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິ ອຸຊຸປຏິປກ຺ໂຂຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ຣາຄວິຣາຄາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອວິຊ຺ຊາວິຣາຄາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຍຎ຺ຈ ອຕ຺ໂຖ ‘‘ອາສວານໍ ຂຍາ ອນາສວໍ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິໍ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໔໓໘) ອາຄຕປາຬິຍາ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາວເສນ ວຸຕ຺ຕາ, ອິຘ ປນ ‘‘ຣາຄວິຣາຄາ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິ ເສກ຺ຂຜລໍ, ອວິຊ຺ຊາວິຣາຄາ ¶ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິ ອເສກ຺ຂຜລ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ເນຕ຺ຕິ. ໕໑) ເວວຈນສມາໂຣປເນ ¶ ອາຄຕຕ຺ຕາ ປຸຣິມາ ອນາຄາມິຜລໍ. ຕຎ຺ຫິ ກາມຣາຄສ຺ສ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກໂຕ ສມາຘິປາຣິປູຣິຍາວ ວິເສສໂຕ ‘‘ຣາຄວິຣາຄາ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ປຈ຺ຉິມາ ອຣຫຕ຺ຕຜລໍ ຕຓ຺ຫາຍ, ອວິຊ຺ຊາຍ ຈ ອນວເສສປ຺ປຫານໂຕ, ປຎ຺ຎາປາຣິປູຣິຍາ ຈ ‘‘ອວິຊ຺ຊາວິຣາຄາ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.
ຕຕ຺ຖາຕິ ນນ຺ທິຍາວຏ຺ຏນເຍ. ເຕສູຕິ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິ ປທານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕສຸ ຕຓ຺ຫາທີສຸ ຈຕູສຸ ມູລປເທສຸ. ອິຘ ສໂມສຣຓນ຺ຕິ ສງ຺ຄໂຫ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ຈ ສຠາວໂຕ, ສຠາຄໂຕ ຈ ໂຫຕີຕິ ຕຓ຺ຫາທີນິ ຈຕ຺ຕາຣິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ເຕສຸ ອຏ຺ຐາຣສ ມູລປທານິ ສໂມສຣນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມຖໍ ຠຊນ຺ຕິ ສຠາວໂຕ, ສຠາຄໂຕ ຈາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ວິປສ຺ສນໍ ຠຊນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ນຍາຘິຏ຺ຐານານໍ ນຍາຘິຏ຺ຐາເນ ອນຸປ຺ປເວໂສ ນຍານໍ ນເຍສຸ ອນຸປ຺ປເວໂສ ເອວ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຕິປຸກ຺ຂໂລ…ເປ… ອນຸປ຺ປວິສນ຺ຕີ’’ຕິ.
ອໂລຠາໂມຫປກ຺ຂໍ ອຠຊາເປຕ຺ວາ ອໂທສປກ຺ຂໍ ຠຊາເປຕພ຺ພສ຺ສ ນນ຺ທິຍາວຏ຺ຏສີຫວິກ຺ກີຬິຕມູລປທສ຺ສ ອຠາວໂຕ ອໂທໂສ ເອກສຸຕ຺ຕໂກຏິຍາ ເອກໂກວ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອໂທໂສ ອໂທໂສ ເອວາ’’ຕິ. ໂທໂສ ໂທໂສ ເອວາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສໂມສຣນ຺ຕິ ສຠາຄໂຕ ຈ ສຠາວໂຕ ຈ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.
ຠູມິ ໂຄຈໂຣຕິ ຈ ມູລປທານິ ເອວ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ເອເກກໍ ນຍໍ ອນຸປ຺ປວິສຕິ ຕໍຕໍມູລປທານຸປ຺ປເວສໂຕ. ກຸສເລ ວາ ວິຎ຺ຎາເຕ ອກຸສໂລ ປຏິປກ຺ໂຂ, ອກຸສເລ ວາ ກຸສໂລ ປຏິປກ຺ໂຂ ອນ຺ເວສິຕພ຺ໂພ ສໍວຓ຺ຓິຍມານສຸຕ຺ຕປທານຸຣູປໂຕ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕພ຺ໂພ. ອນ຺ເວສນາ ອຸປປຣິກ຺ຂາ ‘‘ທິສາໂລກນ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂສ ນໂຍ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ໂພຕິ ຕຖາ ອນ຺ເວສິຕ຺ວາ ເຕຫິ ຘມ຺ເມຫິ ທິສາ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ໂສ ໂສ ນໂຍ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ຍຖາ ມູລປເທສຸ ມູລປທານໍ ອນຸປ຺ປເວໂສ ສໍວຓ຺ຓິໂຕ, ອິມິນາວ ນເຍນ ມູລປທໂຕ ມູລປທານໍ ນິທ຺ຘາຣຓາຕິ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍຖາ ເອກມ຺ຫິ…ເປ… ນິທ຺ທິສິຕພ຺ພານີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ເອເກກສ຺ມິຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ ກາຣຓວຈນໍ.
ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຕິ ເອເກກສ຺ມິໍ ນເຍ. ເອກສ຺ມິໍ ຘມ຺ເມ ວິຎ຺ຎາເຕຕິ ຕຓ຺ຫາທິເກ ເອກສ຺ມິໍ ມູລປທຘມ຺ເມ ສຣູປໂຕ, ນິທ຺ຘາຣຓວເສນ ວາ ວິຎ຺ຎາເຕ. ສພ຺ເພ ¶ ຘມ຺ມາ ວິຎ຺ຎາຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຕທຎ຺ຎມູລປທຠູຕາ ສພ຺ເພ ໂລຠາທໂຍ ວິຎ຺ຎາຕາ ນຍສ຺ສ ຠູມິຈຣຓາໂຍຄ຺ຍຕາຍ ປກາສາ ປາກຏາ ໂຫນ຺ຕິ ¶ . ‘‘ອິເມສ’’ນ຺ຕິອາທິ ນຍຕ຺ຕຍທິສາຠູຕຘມ຺ມານໍ ມຕ຺ຖກປາປເນນ ຕິຓ຺ຓໍ ນຍານໍ ກູຏຄ຺ຄຫຓໍ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.
ປຸນ ‘‘ອິເມສູ’’ຕິອາທິ ກມ຺ມນຍທ຺ວຍສ຺ສ ວິຠາຄວິຠາວນໍ, ຕໍ ວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.
ນຍສມຸຏ຺ຐານວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
ສາສນປຏ຺ຐານວາຣວຓ຺ຓນາ
໘໙. ສງ຺ຄຫວາຣາທີສູຕິ ສງ຺ຄຫວາຣອຸທ຺ເທສນິທ຺ເທສວາເຣສຸ. ສຣູປໂຕ ນ ທສ຺ສິຕໍ, ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ທສ຺ສິຕເມວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕເມວ ຫິ ອຕ຺ຖໂຕ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອຸທາຫຣຓຠາເວນ ນິກ຺ຂິປຕິ, ຍຖາ ມູລປເທຫິ ປຏ຺ຐານໍ ນິທ຺ຘາເຣຕພ຺ພນ຺ຕິ. ‘‘ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສງ຺ຄໂຫ’’ຕິ ອິທໍ ມູລປທປຏ຺ຐານານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໂຕ ນິທ຺ຘາເຣຕພ຺ພຕາຍ ກາຣຓວຈນໍ ‘‘ສຕິ ອນຸປ຺ປເວເສ ຕໂຕ ວິນິຄ຺ຄາໂມ ສິຍາ’’ຕິ. ປຏ຺ຐານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປ-ອິຕິ ອຸປສຄ຺ຄປທໍ, ຕໍ ປນ ‘‘ວິຠຕ຺ເຕສຸ ຘມ຺ເມສຸ ຍໍ ເສຏ຺ຐໍ, ຕທຸປາຄມຸ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍ ປກາຣຕ຺ຖໂຊຕກນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປກາເຣຫິ ຐານ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍ ປກາຣຕ຺ຖໂຊຕກນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປກາເຣຫິ ຐານ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ເນຕ຺ຕິປ຺ປກຣເຓ. ຕສ຺ສາຕິ ເທສນາສງ຺ຂາຕສ຺ສ ປຣິຍຕ຺ຕິສາສນສ຺ສ. ຕຖາຠາວທີປນນ຺ຕິ ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍານຸຣູເປນ ປວຕ຺ຕິຕຕ຺ຕາ ສໍກິເລສຠາຄິຍຕາທິປ຺ປກາເຣຫິ ຐິຕຠາເວນ ທີເປຕພ຺ພຕ຺ຕາ ‘‘ທີປິສ຺ສຕີຕິ ທີປນ’’ນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ. ປຕິຏ຺ຐຫນ຺ຕິ ອຘິສີລສິກ຺ຂາທໂຍ ສມຸທາຍຣູເປນ ຄຫິຕາ. ເອເຕຫິ ສໍກິເລສຘມ຺ມາທີຫິ, ສໍກິເລສຘມ຺ມາທີນໍ ອຘິສີລສິກ຺ຂາທີນໍ ປວຕ຺ຕນຸປາຍຕາ ອນຸປຸພ຺ພິກຖາຍ ສາມຸກ຺ກໍສິກາຍ ຘມ຺ມເທສນາຍ ທີເປຕພ຺ພາ. ເຕສນ຺ຕິ ສໍກິເລສຘມ຺ມາທີນໍ. ປຸນ ເຕສນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕານິ ສນ຺ຘາຍາຫ.
ໂຄຏ຺ຐາຕິ ວຊາ. ປຏ຺ຐິຕຄາໂວຕິ ຄຕຄາໂວ. ອາຄຕຏ຺ຐານສ຺ມິນ຺ຕິ ສີຫນາທສຸຕ຺ຕໍ (ມ. ນິ. ໑.໑໕໖) ວທຕິ. ປວຕ຺ຕຄມນຕ຺ຕາ ເອຕ຺ຖາຕິ ວຈນເສໂສ. ອຖ ວາ ຄຈ຺ຉຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ຄມນໍ, ເທສນາຎາຓສ຺ສ ນິສ຺ສງ຺ຄວເສນ ປວຕ຺ຕຄມນເທສຠາວໂຕ ປຏ຺ຐານໍ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂວມິສ຺ສາຕິ ‘‘ສໍກິເລສຠາຄິຍຎ຺ຈ ວາສນາຠາຄິຍຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິນາ ທຸກຕິກຈຕຸກ຺ກຠາເວນ ມິສ຺ສິຕາ.
ສໍກິເລສຠາເວ ¶ ຎາເປຕພ຺ເພ ປວຕ຺ຕໍ, ຕໍ ວິສຍໍ ກຕ຺ວາ ເທສິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ອຕ຺ຖມຕ຺ຕວຈນຎ຺ເຈຕໍ ¶ , ສໍກິເລສຠາເຄ ຠວນ຺ຕິ ສທ຺ທນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ‘‘ສໍກິເລສຠາຄິກ’’ນ຺ຕິປິ ປາໂຐ, ຕສ຺ສ ສໍກິເລສຠາໂຄ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖິ, ສໍກິເລສຠາເຄ ວາ ນິຍຸຕ຺ຕໍ, ສໍກິເລສຠາຄສ຺ສ ວາ ປໂພຘນສີລໍ ສໍກິເລສຠາຄິກໍ, ຕເທວ ສໍກິເລສຠາຄິຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປທາລນໍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນໍ, ປທາລນສນ຺ນິສ຺ສຍຕາ ເຈຕ຺ຖ ປທາລນຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອເສກ຺ເຂຕິ ອເສກ຺ຂຘມ຺ເມ. ເຕສໍ ໂວມິສ຺ສກນຍວເສນາຕິ ເຕສໍ ສໍກິເລສຠາຄິຍາທີນໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ປຏິກ຺ເຂປາປຏິກ຺ເຂປໂວມິສ຺ສກນຍວເສນ.
‘‘ຕານິ ປນ ຉ ທຸກາ’’ຕິອາທິນາ ປທານໍ ຄຫຓປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ວວຕ຺ຖາປນຕໍ ວຕ຺ວາ ປຣໂຕ ‘‘ສາຘາຣຓານິ ກຕານີ’’ຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນາຍ ສຍເມວ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສສ຺ສຕິ. ‘‘ອນຸທ຺ຘຣເຓ ກາຣຓໍ ນຕ຺ຖີ’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘຣເຓ ປນ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕີ’’ຕິອາທິນາ ປາຬິມາຫຣິ. ໂວທານໍ ນາມ ສໍກິເລສໂຕ ໂຫຕິ ສໍກິລິຏ຺ຐສ຺ເສວ ໂວທານສ຺ສ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ. ຍສ຺ມາ ໂວທານໍ ຕທງ຺ຄາທິວເສນ ສໍກິເລສໂຕ ວິສຸຊ຺ຌນໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຕໍ ປນ ອຕ຺ຖໂຕ ວາສນາຠາຄິຍາທິ ເອວ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຕທງ຺ຄວິກ຺ຂມ຺ຠເນຫິ ໂວທານໍ ວາສນາຠາຄິຍາທິວເສນ ໂຫຕິ, ສມຸຈ຺ເຉທປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘີຫິ ໂວທານໍ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍວເສນ, ອເສກ຺ຂຠາຄິຍວເສນ ໂວທານໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິຍາ ເອວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍາຍໍ ເທສນາ ຣາຄາທິຠາຄິນີ ສິຍາ, ສາ ສໍກິເລສຠາຄິຍາ. ຍາຍໍ ເທສນາ ຈາຄາທິຠາຄິນີ ສິຍາ, ສາ ວາສນາຠາຄິຍາ. ຍາ ປນ ອາປຕ຺ຕິວິຈ຺ເຉທນີ ສາວເສສໍ, ອນວເສສຎ຺ຈ, ສາ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍາ, ອເສກ຺ຂຠາຄິຍາ ຈ.
‘‘ຕຓ຺ຫາສໍກິເລສຠາຄິຍໍ ສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປຐມເມວ ສໍກິເລສຠາຄສ຺ສ ທສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສໍກິເລໂສ ຕິວິໂຘ…ເປ… ວິສຍທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອາຣທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ. ຠວຣາໂຄ ຠວປຕ຺ຖນາ. ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ນ ວິຄຈ຺ຉຕິ. ຕຕ຺ຣ ຕຕ຺ຣ ຠເວຕິ ຍທິ ວາ ກາມຠເວ, ຍທິ ວາ ຣູປຠເວ, ຍທິ ວາ ອຣູປຠເວ. ປທນ຺ຕຣສໍໂຍຊນວເສນາຕິ ທຸກນເຍເນວ ປທນ຺ຕເຣນ ໂຍຊນວເສນ. ມິສ຺ສິຕານິ ກຕານີຕິ ສໍສຏ຺ຐານິ ກຕານິ.
ເອກກຈຕຸກ຺ກວເສນ ທສ຺ສິຕພ຺ພານິ ປທານິ ເອວ ຄເຫຕ຺ວາ ອາວຸຕ຺ຕິນຍທສ຺ສນວເສນ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ອວສິຏ຺ຐທຸກວເສນ, ຕິກຈຕຸກ຺ກວເສນ ຈ ອິຕເຣ ອຏ຺ຐ ປຏ຺ຐານຠາຄາ ທສ຺ສິຕາຕິ ອາຫ ‘‘ຕານິເຍວ ຍຖາວຸຕ຺ຕານິ ອຏ຺ຐ ສຸຕ຺ຕານີ’’ຕິອາທິ ¶ . ຈຕ຺ຕາໂຣ ເອກກາເຍວ ປາຬິຍໍ ອາທິໂຕ ທສ຺ສິຕາ. ຉທຸກາ ປາຬິຍໍ ອາຄຕາ ຈຕ຺ຕາໂຣ, ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ທ຺ເວຕິ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ຕິກາ ປາຬິຍໍ ອາຄຕາ ທ຺ເວ, ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ທ຺ເວຕິ. ທ຺ເວ ຈຕຸກ຺ກາ ປນ ອຏ຺ຐກຖາຍເມວ ອາຄຕາ. ‘‘ປາຬິຍໍ ອນາຄຕາ’’ຕິ ອິທໍ ສຣູປໂຕ ¶ ອນາຄມນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນຍໂຕ ປນ ອາຄຕຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ ເອວ. ເຍ ປເນຕ຺ຖ ປາຬິຍໍ ອນາຄຕາ, ເຕສໍ ອຸທາຫຣຓານິ ປຣໂຕ ທສ຺ສຍິສ຺ສາມ.
ໂສຬສຫີຕິ ໂສຬສວິເຘຫິ. ນ ຫິ ຕານິ ສຸຕ຺ຕານິ ໂສຬເສວ, ອຖ ໂຂ ໂສຬສປ຺ປກາຣານີຕິ ມູລຄຓນໍ ຐເປຕ຺ວາ ກາຣຓສຸຕ຺ຕລທ຺ເຘນ ສງ຺ຂາຣຄພ຺ເຠນ ຕທນຸຣູໂປ ໂຍ ຄຓນວິຕ຺ຖາໂຣ, ຕສ຺ສ ປຕ຺ຖຣຓວິຘິ ປຏ຺ຐານນໂຍ. ອິມິນາ…ເປ… ນຕ຺ຖີຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕປຏ຺ຐານວິນິມຸຕ຺ໂຕ ປຣິຍຕ຺ຕິສາສນປ຺ປເທໂສ ນ ວິຊ຺ຊຕິ ຍຖາຣຫໍ ຕໍຕໍປຏ຺ຐານຠາເວນ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຍທິ ສຸຕ຺ຕເຄຍ຺ຍາທິ ນວວິຘໍ ປຣິຍຕ຺ຕິສາສນໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕປຏ຺ຐານວເສເນວ ປວຕ຺ຕໍ, ຕຕ຺ຖ ກຖມິຘ ອນິທສ຺ສິຕານໍ ຄາຖາທີນໍ ສໍກິເລສຠາຄິຍາທິຠາໂວ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ປຎ຺ຫໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຄາຖາຍ ຄາຖາ ອນຸມິນິຕພ຺ພາ’’ຕິອາທິປາຬິ ປວຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກຖໍ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.
ຕຕ຺ຖ ອຍໍ ຄາຖາ ວິຍາຕິ ‘‘ກາມນ຺ຘາ ຊາລສຎ຺ຉນ຺ນາ, ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ຘມ຺ມາ, ອຸທ຺ຘໍ ອໂຘ ສພ຺ພຘິ ວິປ຺ປມຸຕ຺ໂຕ, ຍສ຺ສ ເສລູປມໍ ຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອິຘ ອຸທາຫຏຄາຖາ ວິຍ. ຄາຖາຕິ ອຎ຺ຎາປິ ເຕປິຏເກ ພຸທ຺ຘວຈເນ ອາຄຕາ ອິຘ ອນຸທາຫຏາ. ສໍວຓ຺ຓນາກາເລ ສມ຺ມຸຂີຠາເວນ ‘‘ອຍໍ ຄາຖາ ວິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ຍາ ກາຈິ ຄາຖາ ‘‘ສໍກິເລສຠາຄິຍາ’’ຕິ ວາ ‘‘ສໍກິເລສວາສນານິພ຺ເພຘອເສກ຺ຂຠາຄິຍາ’’ຕິ ວາ ອນຸມິນິຕພ຺ພາ ນຍຄ຺ຄາເຫນ ຎາເປຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສໍກິເລສ…ເປ… ຊານິຕພ຺ພາຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ວາ-ສທ຺ໂທ ຫິ ອິຘ ອວຸຕ຺ຕວິກປ຺ປນຕ຺ໂຖ. ເສສປເທສູຕິ ເວຍ຺ຍາກຣຓສຸຕ຺ຕປເທສຸ.
໙໐. ອຣິຍານໍ ຘມ຺ມນ຺ຕິ ຈາຣິຕ຺ຕວາຣິຕ຺ຕເຠທໍ ສີລາຈາຣໍ. ເອກນ຺ຕກຣຓີຍສ຺ສ ອກຣຓມ຺ປິ ວີຕິກ຺ກໂມ ເອວ.
ອວິຊ຺ຊາທິເກ ສໍກິເລສຘມ຺ເມ ຕທງ຺ຄາທິວເສນ ຘຸນາຕີຕິ ໂຘນາ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຎ຺ຎາ. ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນປຎ຺ຎາຕິ ປນ ປກຣເຓນ ອວຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຈຣນ຺ໂຕຕິ ປຈ຺ຈຍານໍ ອປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈຍປຣິໂຠເຄ ອາທີນວໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ອິຓປຣິໂຠຄວເສນ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ນ ປຣິມຸຈ຺ຈຕິ ນິຣຍາທິທຸກ຺ຂໂຕ, ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໂຕ ຈ.
ກຸກ຺ກຸຊນກໍ ¶ ນາມ ກທລິຍາ ປຸປ຺ຜນາຬິ. ປຣາຠວາຍາຕິ ວິນາສາຍ. ຕຖາຕິ ຍຖາ ຜລປາກນ຺ຕາ ກທລີ, ເອວໍ ເວຬຸນຬາປິ ໂອສຘິຊາຕິກຕ຺ຕາຕິ ອຸປສໍຫາຣຕ຺ໂຖ ຕຖາ-ສທ຺ໂທ. ເຕນາຫ ‘‘ຜລໍ ເວຬຸໍ ຜລໍ ນຬ’’ນ຺ຕິ.
ສຸເຂຕ຺ເຕປີຕິ ¶ ປິ-ສທ຺ເທນ ໂກ ປນ ວາໂທ ອູສຣາທິໂທສທຸຏ຺ເຐສຸ ເຂຕ຺ເຕສູຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ຉກຓ…ເປ… ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ເອເຕນ ຍຖາວຸຕ຺ຕອຠິສງ຺ຂຣຓາຠາເວນ ພີຊໂທສທຸຏ຺ຐນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ.
໙໑. ສຊ຺ຊິຕນ຺ຕິ ສຎ຺ຊິຕໍ. ອປຣິກ຺ຂເຕຕິ ປຏິປກ຺ເຂຫິ ຘມ຺ເມຫິ ອວິກ຺ຂມ຺ຠິເຕ ອໂຣເຄ.
ຍາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ ‘‘ກິໍ ສຸຕໍ ມຍາ, ກິໍ ວາ ສຸຓາມີ’’ຕິ ກຸສລໍ ຄເວສີ ຈຣຕິ, ສາ ຘມ຺ໂມຊປຎ຺ຎາ ກິສ຺ສວາ ນາມ. ທຸພ຺ຠາສິຕາຕິ ທຸຏ຺ຐຸ ຠາສິຕາ, ອິສ຺ສາມຈ຺ຉຣິຍໂທສາທີຫິ ທຸຏ຺ຐາ ວາ ຠາສິຕາ.
໙໒. ວິຈິນາຕີຕິ ວິເສສໂຕ ຈິນາຕິ ປສວຕິ.
ວິຄຕຠູຕາຕິ ວິຄຕສຈ຺ຈ. ເຕນາຫ ‘‘ອລີກວາທີ’’ຕິ.
ອວຊາຕປຸຕ຺ຕາຕິ ລາມກປຸຕ຺ຕ. ຠຄວໂຕ ສາສເນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ນິຫີນວຸຕ຺ຕິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ເນຣຍິໂກຕິ ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕນໂກ. ປາປກມ຺ມິໂນ ປປຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ປປຕໍ, ນຣກໍ.
ຕຓ຺ຫາທີນໍ ສຠາວເຠທໂຕຕິ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິທຸຈ຺ຈຣິຕານໍ ຕຓ຺ຫາຍນວິປຣີຕທສ຺ສນທຸຏ຺ຐຈຣິຕຕາສງ຺ຂາຕສຠາວວິຠາຄໂຕ. ອວຕ຺ຖາເຠທໂຕຕິ ຕຓ຺ຫາຍ ຉນ຺ທເປມໂລຠຣາຄນນ຺ທີປິປາສາມຸຈ຺ຉາທໂຍ, ທິຏ຺ຐິຍາ ຄາຫປຣາມາສມິຈ຺ຉາຠິນິເວສວິສຸກວິປ຺ຜນ຺ທິຕວິປຣີຕທສ຺ສນາທໂຍ, ທຸຈ຺ຈຣິຕສ຺ສ ຕິຣຈ຺ຉານເປຕ຺ຕິວິສຍອສຸຣໂຍນິຄາມິຕາທໂຍ ອວຕ຺ຖາວິເສສາ. ຈ-ສທ຺ເທນ ເຕສໍ ກາມຕຓ຺ຫາທິຣູປຕຓ຺ຫາທິອຕ຺ຕານຸທິຏ຺ຐາທິສສ຺ສຕຄາຫາທິກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທິ- ປາຓາຕິປາຕາທິປ຺ປກາຣເຠໂທ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ.
໙໓. ວິປຸລນ຺ຕິ ອຸຬາຣໍ, ເຕລາທີຫິ ເຈວ ຘນຘຎ຺ຎາທີຫິ ຈ ປຫູຕສນ຺ນິຈຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມ຺ພາຘາຕິ ຊນສໍມທ຺ທສງ຺ຆຏາ.
ທຓ຺ເຑນ ນ ຫິໍສຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ ຍໍ ທຓ຺ຑນິຘານໍ, ຕໍ ວຏ຺ຏວິວຏ຺ຏນິສ຺ສິຕໍ. ຕທຸຠຍສ຺ສາປິ ຜລໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂສ ປຸຄ຺ຄໂລ’’ຕິອາທິມາຫ.
໙໔. ກິຎ຺ຈຕິ ¶ ຕໍສມງ຺ຄິນໍ ວິມທ຺ທຕີຕິ ກິຎ຺ຈນໍ, ຣາຄາທິ, ປລິພຸນ຺ຘຕິ ກຸສລປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ນິວາເຣຕີຕິ ¶ ປລິໂພໂຘ, ຣາຄາທິເຍວ, ກິຎ຺ຈນເມວ ປລິໂພໂຘ ກິຎ຺ຈນປລິໂພໂຘ. ອຖ ວາ ກິຎ຺ຈນຎ຺ຈ ປລິໂພໂຘ ຈ ກິຎ຺ຈນປລິໂພໂຘ, ອາມິສກິຎ຺ຈິກ຺ຂຎ຺ຈ ຣາຄາທິສໍກິເລໂສ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ.
ວິເສສິຕນ຺ຕິ ວິໂລມໍ, ວິສມໍ ກິຣິຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຣາຊຠຓ຺ຑນ຺ຕິ ໂອໂຣເຘ ສນ຺ຘາຍ ວທນ຺ຕິ.
ຍາຈໂຍໂຄຕິ ຍາຈນໂຍໂຄ, ຍາຈການໍ ມໂນຣຖປຣິປູຣຓໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ຍາຈິຕພ຺ພຍຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ທານຍຸຕ຺ໂຕຕິ ສຕຕໍ ທານກິຣິຍາສມງ຺ຄີ. ທານສໍວິຠາຄຣໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ທານໍ ນາມ ອຕ຺ຖິການໍ ຍຖາຘິປ຺ປາຍປຏິຍຕ຺ຕປຣິຈ຺ຈາໂຄ, ສໍວິຠາໂຄ ອຕ຺ຕນາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ອປ຺ປມຕ຺ຕກໂຕປິ ສໍວິຠຊນໍ. ອິເມຫິ ໂຂ…ເປ… ໂຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ໂຫຕິສທ຺ເທນ ‘‘ສມນ຺ນາຄໂຕ’’ຕິ ປທໍ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ, ນ ‘‘ໂສຕາປນ຺ໂນ’’ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂສຕາປນ຺ໂນ…ເປ… ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄໂມ ຫິ ອິຘ ວິຘີຍຕິ, ນ ໂສຕາປນ຺ນຠາໂວ, ເຕນ ໂສຕາປນ຺ນລກ຺ຂຓເມເຕ ຘມ຺ມາ, ນ ໂສຕາປນ຺ນຠາວລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ໂສຕາປນ຺ເນນ…ເປ… ລພ຺ຠມານຕໍ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.
໙໕. ລປຕິ ກເຖຕິ ເອເຕນາຕິ ລປນໍ, ໂອຏ຺ຐໍ.
໙໗. ມຸທິໂຕຕິ ທິພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປມຸທິໂຕ.
໙໙. ກິຎ຺ຈາປິ ອຸທຕາຣີຕິ ຕຣຓກິຣິຍາ ອຕີຕຠາເວນ ວຸຕ຺ຕາ, ຕຣຓເມວ ປນ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ໂອຆຕຣຓສ຺ສ ອຣິຍມຄ຺ຄກິຈ຺ຈຕ຺ຕາ’’ຕິ. ເອວໍ ວິປ຺ປມຸຕ຺ໂຕ, ວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ຈ ເອຕ຺ຖ ມຸຈ຺ຈນກິຣິຍາຍປິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.
໑໐໐. ປາຕຸ-ສທ຺ທປຸພ຺ພໂກ ຠວນ຺ຕິ-ສທ຺ໂທ ສິຍາ ອຸປ຺ປາທປຣິຍາໂຍ ສິຍາ ອາວິຠາວປຣິຍາໂຍຕິ ‘‘ປາຕຸຠວນ຺ຕີ’’ຕິ ປທສ຺ສ ‘‘ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ປກາເສນ຺ຕິ ຈາ’’ຕິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ປາຕຸຠູຕຘມ຺ມສ຺ສາຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມສ຺ສ, ວິຠູຕຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມສ຺ສ ວາ. ໂນ ກລ຺ໂລຕິ ນ ຍຸຕ຺ໂຕ. ສເຫຕຸຘມ຺ມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຘມ຺ມາວ ຄຫິຕາ, ນ ປຈ຺ຈຍຘມ຺ມາຕິ? ນຍິທເມວໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ປຈ຺ຈຍຘມ຺ມານມ຺ປິ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຠາວານຕິວຕ຺ຕນໂຕ. ອຖ ວາ ສເຫຕຸຘມ຺ມນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຘມ຺ໂມ ປຘານຠາເວນ ວຸຕ຺ໂຕ, ປຈ຺ຈຍຘມ຺ໂມ ປນ ຄຸຓຠາເວນາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຸຠເຍສໍ ວຸຕ຺ຕຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ.
ອາຣຎ຺ຎກນ຺ຕິ ¶ ¶ ອາຣຎ຺ຎກງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕໍ. ອຎ຺ຎາໂຕຕິ ປຣິຈຍວເສນ ນ ຎາໂຕ, ອສໍສຏ຺ໂຐຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ນິຈ຺ຈນໂວ’’ຕິ.
ພ຺ຍາປາທວິຫິໍສາວິຕກ຺ກວິຣເຫ ເວຣິປຣິສງ຺ກາຍ ອຠາເວ ອກິຕ຺ຕິປຣິມຸຕ຺ຕີຕິ ເອວມາທີຫິປິ ກາຣເຓຫິ ໂກຘປ຺ປຫາເນນ ສຸຂໍ ສຸປຕິ. ໂກຘປຣິຬາຫາຠາໂວ ປນ ປາກຏຕໂຣຕິ ອາຫ ‘‘ໂກຘ…ເປ… ສຍຕີ’’ຕິ. ວິສມູລສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ວິສສຣິກ຺ຂຕາຍ ‘‘ວິສ’’ນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂໍ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ທຸກ຺ຂວິປາກສ຺ສາ’’ຕິ. ສຸຂນ຺ຕິ ເຈຕສິກສຸຂໍ. ອກ຺ກຸຏ຺ຐສ຺ສ ປຈ຺ຈກ຺ໂກສິຕ຺ວາ ຈ ປຈ຺ຈກ຺ໂກສນເຫຕຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ໂຍຊນາ.
໑໐໑. ສລ຺ລຸພ຺ພາຫນໍ ສລ຺ລຸທ຺ຘຣຓໍ.
ວິສຍເຠເທນ, ປວຕ຺ຕິອາກາຣເຠເທນ ຈ ອເນກເຠທຕ຺ຕາ ກາມສຎ຺ຎາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍາຍ ກາຍຈີ’’ຕິ.
ທານມຸເຂນາຕິ ທາເນນ ມຸຂຠູເຕນ, ທານໍ ປມຸຂໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.
‘‘ອຣິຍມຄ຺ຄສມ຺ປາປນວເສນາ’’ຕິ ອິມິນາ ອນຸກມ຺ປານຸທ຺ທຍານໍ ເອກນ຺ຕານວຊ຺ຊຕເມວ ວິຠາເວຕິ. ‘‘ອນຸກມ຺ປາ’’ຕິ ປທສ຺ສຕ຺ຖວິວຣຓໍ ‘‘ກຣຸຓາຍນາ’’ຕິ, ອິຕຣສ຺ສ ‘‘ເມຕ຺ຕາຍນາ’’ຕິ.
໑໐໒. ປກຕິອາທີຕິ ອາທິສທ຺ເທນ ອຓຸອິສ຺ສຣປຊາປຕິປຸຣິສກາລາຘິຏ຺ຐາຍກາຣິອາທິເກ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.
ກາເມສູຕິ ກາມຄຸເຓສຸ ຣູປາທິວິສເຍສຸ.
ພຫລກິເລສຕາຍາຕິ ພຫຸລກິເລສຠາເວນ. ປຸພ຺ພເຫຕຸມນ຺ທຕາຍາຕິ ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍສ຺ສ ກຸສລສ຺ສ ອກຕຕ຺ຕາ.
ຈິຕ຺ຕວູປສມຠາວນາຍາຕິ ຈິຕ຺ຕວູປສມກຣຠາວນາຍ ສມຖວິປສ຺ສນາຍ.
ປຣິສ຺ສຍາ ¶ ສີລາທິປຣິປູຣຓສ຺ສ ປຣິພນ຺ຘຠູຕາ ກິເລສາ ເອວ. ອນຣິຍາ ປຎ຺ຎາສີສໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຐາຕຸເມວ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຎາຓສິເຣນ ອໂຘສິຣາ ຫຸຕ຺ວາ’’ຕິ.
໑໐໓. ຠຄວໂຕ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ວສນໂຍຄ຺ຍຠາໂວ, ເຕຫິ ນິວຸຕ຺ຖຠາໂວ ຈ ຕສ຺ສ ສາຕິສໂຍ ວຓ຺ໂຓຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຐມຄາຖາຍ ເຊຕວນສ຺ສ ວຓ຺ຓໍ ກເຖຕ຺ວາ’’ຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –
‘‘ຄາເມ ¶ ວາ ຍທິ ວາຣຎ຺ເຎ, ນິນ຺ເນ ວາ ຍທິ ວາ ຖເລ;
ຍຕ຺ຖ ອຣຫນ຺ໂຕ ວິຫຣນ຺ຕິ, ຕໍ ຠູມິຣາມເຓຍ຺ຍກ’’ນ຺ຕິ. (ຘ. ປ. ໙໘; ເຖຣຄາ. ໙໙໑);
ອິຘ ຘມ຺ມສທ຺ໂທ ສມາຘິປຣິຍາໂຍ ‘‘ເອວໍຘມ຺ມາ ເຕ ຠຄວນ຺ໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໑໓; ມ. ນິ. ໓.໑໙໘; ສໍ. ນິ. ໕.໓໗໘) ວິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ຘມ຺ໂມຕິ ສມາຘີ’’ຕິ ສມາຘິປກ຺ຂິກາ ຘມ຺ມາ ສຕິວາຍາມາ.
ນານຸຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຕິ ນານຸຕເສຍ຺ຍ. ອນຸຕສນເມວ ຫິ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐີຫິ ອນຸຄມນໍ. ປຏິວິປສ຺ເສຍ຺ຍາຕິ ວິປສ຺ສນາສມ຺ມສນມາຫ. ຍມກໂຕ, ຫິ ຂຓິກໂຕ, ປຏິປາຏິໂຕ ຈ ສມ຺ມສນໍ ວິປສ຺ສນາຍປິ ສມ຺ມສນໂຕ ປຏິວິປສ຺ສນາ ນາມ. ສາ ຫິ ວິປສ຺ສນາຍ ທິຏ຺ຐິອຸຄ຺ຆາຏນມານສມຸຄ຺ຆາຏນນິກນ຺ຕິປຣິຍາທານເຫຕຸຕາຍ ວິເສສໂຕ ປຏິປກ຺ເຂນ ອສໍຫີຣອສໍກຸປ຺ປນເຫຕຸຠູຕາ ປຣິພ຺ຣູຫນາ ໂຫຕິ. ‘‘ປຸນປ຺ປຸນໍ…ເປ… ອປ຺ເປນ຺ໂຕ’’ຕິ ເອເຕນ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓຘມ຺ມານຸພ຺ຣູຫນໍ ຍຖາ ‘‘ພ຺ຣູເຫຕາ ສຸຎ຺ຎາຄາຣານ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໖໔) ທສ຺ເສຕິ.
ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອປທິສິຕ຺ວາ ປຏິຎ຺ຎາທານໍ ສງ຺ຄໂຣ. ໂສ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ກິຈ຺ຈວິເສສໍ ອປທິສິຕ຺ວາ ມິຕ຺ຕສນ຺ຖວວເສນ ວາ ກາລາຄມນໍ ອປທິສິຕ຺ວາ ກິຎ຺ຈິກ຺ຂານຸປ຺ປທາເນນ ວາ ປຏິພາຫກຣຓໍ ອປທິສິຕ຺ວາ ພລຄ຺ຄໂພຘວເສນ ວາ ສິຍາຕິ ຕສ຺ສ ມິຕ຺ຕກຣຓາທິປຣິຍາຍຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ສງ຺ຄໂຣຕິ…ເປ… ນາມ’’ນ຺ຕິ. ເອວໍ ປຏິປນ຺ນຕ຺ຕາຕິ ເອວໍ ອນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາມຸເຂນ ຕິຍທ຺ຘເກສຸ ສງ຺ຂາເຣສຸ ອປ຺ປມາທປ຺ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ປຏິປນ຺ນຕ຺ຕາ.
ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸ ສຸວິສຸທ຺ຘນ຺ຕິ ສາວເສສາ ເທສນາຕິ ອາຫ ‘‘ຍໍ ສຈ຺ຉິກໂຣຕີ’’ຕິ. ຣູປາຍຕນຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຘິປ຺ເປຕໍ.
໑໐໔. ອນ຺ຕນ຺ຕິ ¶ ສງ຺ຂາຣານໍ ປາຣິມນ຺ຕຠູຕໍ. ເວທານນ຺ຕິ ມຄ຺ຄຎາຓເວທານເມວ. ອຣຫຕ຺ຕາຘິຄເມນ ອນ຺ຕໍ ປຣິໂຍສານໍ ຄຕຕ຺ຕາ. ກມ຺ມວິປາກວຏ຺ຏານໍ, ກິເລສວຏ຺ຏສ຺ສາປິ ຈ ອຸສ຺ສເທນ ອຸປຈເຍນ ອຸສ຺ສທາ, ຣາຄາທໂຍ.
ສຸກ຺ໂກຠາສຕາຍ ສຸກ຺ກາ, ອຠິວິສິຏ຺ຐຄ຺ຄຫາ. ສພ຺ພານິ ວາ ຕາຣກຣູປານິ ສຸກ຺ກາ. ວິນ຺ທຕີຕິ ອຸປລຠຕິ, ປຏິວິຊ຺ຌຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.
‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ວິປສ຺ສນາຠິນິເວໂສ ໂຫຕີ’’ຕິ ອິທໍ ‘‘ສເກສຸ ຘມ຺ເມສູ’’ຕິ ປາຣຄຸຠາວສ຺ສ ວິເສສິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ອຠິນິເວເສເນວ ເທສິຕໍ. ‘‘ສພ຺ພໍ ¶ , ຠິກ຺ຂເວ, ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໔໖; ປຏິ. ມ. ໑.໓) ວຸຕ຺ຕໍ. ປາຣຄຸຕາ ຈ ເຕສໍ ຂນ຺ຘານໍ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມຍວເສນ ໂຫຕິ. ຕໂຕ ຈ ເນສໍ ເຫຕຸຠູຕສມຸທເຍ, ຕທປ຺ປວຕ຺ຕິລກ຺ຂເຓ ນິໂຣເຘ, ນິໂຣຘຄາມິນິຍາ ປຏິປທາຍ ຈ ປຫານສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠາວນາຠິສມຍປາຣິປູຣິວເສນ ອິຕຣສຈ຺ເຈສຸປິ ປາຣຄຸຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ ເອວ ໂຫຕິ. ສພ຺ພໂສ ຫິ ສກອຕ຺ຕຠາວໂພເຘນປິ ຈຕຸສຈ຺ຈາຠິສມໂຍ ໂຫຕິເຍວ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ອິມສ຺ມິໍເຍວ ພ຺ຍາມມຕ຺ເຕ ກເຬວເຣ ສສຎ຺ຎິມ຺ຫິ ສມນເກ ໂລກຎ຺ຈ ປຎ຺ຎເປມິ, ໂລກສມຸທຍຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໐໗; ອ. ນິ. ໔.໔໕). ອຖ ວາ ສເກສຸ ຘມ຺ເມສູຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ເມສຸ. ອຕ຺ຕຘມ຺ມາ ນາມ ອຕ຺ຖກາມສ຺ສ ກຸລປຸຕ຺ຕສ຺ສ ສີລາທິຘມ຺ມາ. ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາທໂຍ ຫິ ໂວທານຘມ຺ມາ ເອກນ຺ຕຫິຕສຸຂສມ຺ປາທນໂຕ ປຸຣິສສ຺ສ ສກຘມ຺ມາ ນາມ, ນ ອນຕ຺ຖາວຫາ ສໍກິເລສຘມ຺ມາ ວິຍ ປຣຘມ຺ມາ. ເຕສໍ ສີລາທີນໍ ປາຣິປູຣິຍາ ປາຣໍ ປຣິຍນ຺ຕໍ ຄໂຕຕິ ປາຣຄູ. ‘‘ອກ຺ກຸລ ປກ຺ກຸລ’’ອິຕິ ເອວໍ ວິຫິໍສນກປໂຍຄໍ. ອຊກລາເປນ (ອຸທາ. ໗) ຫິ ຕທາ ຠຄວນ຺ຕໍ ຠີສາເປຕຸກາເມນ ກຕໍ ຍກ຺ຂຄຊ຺ຊິຕໍ ‘‘ອກ຺ກຸລ ປກ຺ກຸລ’’ ອິຕິ ອິມິນາ ອາກາເຣນ ສຕ຺ຕານໍ ໂສຕປຖໍ ອຄມາສິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ‘‘ອກ຺ກຸລໍ ປກ຺ກຸລກຣຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.
ນາຠິນນ຺ທຕີຕິ ‘‘ອຍໍ ມໍ ທຏ຺ຐຸໍ ອາຄຕາ’’ຕິ ນ ຕຸສ຺ສຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ‘‘ຠຄວໂຕ ຠາສິຕໍ ອຠິນນ຺ທີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໘໘) ວິຍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນຕ຺ໂຖປິ ອຠິນນ຺ທສທ຺ໂທ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈິຕ຺ເຕນ ນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຕີ’’ຕິ. ນ ໂສຈຕີຕິ ‘‘ມຍາ ອສມ຺ໂມທິຕາ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ນ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາປໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ‘‘ສງ຺ຄາ ສງ຺ຄາມຊິໍ ມຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ອຠິນນ຺ທໂສຈນານໍ ອຠາວສ຺ສ ກາຣຓວຈນໍ.
ເຕນາຕິ ອຸທເກ ນ຺ຫາເນນ. ເຕເນວາຫ ‘‘ນ ອຸທເກນ ສຸຈີ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ອຸທກຸມ຺ມຸຊ຺ຊນາທິນາ ເນວ ສຕ຺ຕານໍ ສຸຈິ ປາປໂຕ ສຸທ຺ຘິ ນາມ ໂຫຕີຕິ. ອຸທກຸມ຺ມຸຊ຺ຊນາທີນິ ຫິ ອິຘ ¶ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ ‘‘ອຸທກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸທເກນາຕິ ວາ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊນາທິກິຣິຍາສາຘນຠູເຕນ ອຸທເກນ ສຕ຺ຕານໍ ສຸຈິ ປາປສຸທ຺ຘິ ນ ໂຫຕີຕິ. ອຖ ວາ ສຸຈິເຕນ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ອຸທເກນ ປາປມລໂຕ ສຸທ຺ໂຘ ນາມ ສຕ຺ໂຕ ນ ໂຫຕີຕິ. ຍທິ ສິຍາ, ສພ຺ເພສເມວ ມຈ຺ຉພນ຺ຘານໍ ປາປສຸທ຺ຘິ ສິຍາ. ເຕນາຫ ‘‘ພຫ຺ເວຕ຺ຖ ນ຺ຫາຍຕີ ຊໂນ’’ຕິ. ມາຕຸຆາຕາທິປາປກມ຺ມກາຣີນໍ, ອຎ຺ເຎສຎ຺ຈ ໂຄມຫິໍສາທີນໍ ອຸທກໍ ໂອໂຣຫນ຺ຕານໍ ອນ຺ຕມໂສ ມຈ຺ຉກຈ຺ຉເປ ອຸປາທາຍ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ປາປສຸທ຺ຘິ ສິຍາ ¶ , ນ ປເນວໍ ໂຫຕິ. ກສ຺ມາ? ນ຺ຫານີຍປາປເຫຕູນໍ ອປ຺ປຏິປກ຺ຂຠາວໂຕ. ຍຎ຺ຫິ ຍໍ ວິນາເສຕິ, ໂສ ຕສ຺ສ ປຏິປກ຺ໂຂ. ຍຖາ ອາໂລໂກ ອນ຺ຘກາຣສ຺ສ, ວິຊ຺ຊາ ອວິຊ຺ຊາຍ, ນ ເອວໍ ນ຺ຫານໍ ປາປສ຺ສ, ຕສ຺ມາ ນິຏ຺ຐເມຕ຺ຖ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ ‘‘ນ ອຸທເກນ ສຸຈີ ໂຫຕີ’’ຕິ. ເຍນ ປນ ສຸຈິ ໂຫຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍມ຺ຫິ ສຈ຺ຈຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສຈ຺ຈນ຺ຕິ ວຈີສຈ຺ຈຎ຺ຈ ວິຣຕິສຈ຺ຈຎ຺ຈ. ອຖ ວາ ສຈ຺ຈນ຺ຕິ ຎາຓສຈ຺ຈຎ຺ເຈວ ປຣມຕ຺ຖສຈ຺ຈຎ຺ຈ. ຘມ຺ໂມຕິ ເສໂສ ອຣິຍຘມ຺ໂມ. ສຈ຺ຈສ຺ສ ປເນຕ຺ຖ ວິສຸໍ ຄຫຓໍ ຕສ຺ສ ພຫຸກາຣຕາທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.
ຊາຕິພລນິເສຘກນ຺ຕິ ຊາຕິມຕ຺ຕພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ໂຠວາທິການໍ ປຏິເສຘກໍ. ຊາຕິວາທສ຺ສ ວາ ນິເສຘກໍ, ‘‘ນ ຊຈ຺ຈາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ໂຫຕີ’’ຕິ (ສຸ. ນິ. ໖໕໕) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຖໂຣ ຫິ ຕຖາວາເທນ ເຕ ອນິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕປິ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ.
໑໐໕. ວິມຸຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ອນຸປາທິເສສນິພ຺ພານຘາຕຸຍໍ.
ສວາສນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຂີຓາສວສ຺ສາປິ ອຂີຓາສວສທິສກາຍວຈີປໂຍຄເຫຕຸຠູຕາ ສນ຺ຕາເນ ກິເລສຠາວນາ ວາສນາ ນາມ ອາຍສ຺ມໂຕ ປິລິນ຺ທວຈ຺ຉສ຺ສ (ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໒໑໕; ຘ. ປ. ອຏ຺ຐ. ໒.ປິລິນ຺ທວຈ຺ຉຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ) ວສລໂວຫາໂຣ ວິຍ, ສຫ ວາສນາຍາຕິ ສວາສນໍ, ຠາວນປຸໍສກຎ຺ເຈຕໍ ‘‘ວິສມໍ ຈນ຺ທິມສູຣິຍາ ປຣິວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໔.໗໐) ວິຍ. ຍຖາວຸຕ຺ຕວາສນມ຺ປິ ອເສເສຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຸມ຺ມຄ຺ຄປຣິຫຣຓວເສນ ມຄ຺ຄສມ຺ປຏິປຕ຺ຕີຕິ ມຄ຺ເຄ ກຸສໂລ ອມຄ຺ເຄປິ ກຸສໂລ ເອວ ໂຫຕິ. ຠຄວາ ປນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາຍ ສພ຺ພຕ຺ເຖວ ກຸສໂລຕິ ອາຫ ‘‘ມຄ຺ເຄ ຈ ອມຄ຺ເຄ ຈ ໂກວິໂທ’’ຕິ.
໑໐໖. ຕເມນ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕຕໂມ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຕໂມ, ປຸຄ຺ຄໂລ. ອປ຺ປກາສຠາເວນ ຐິຕາ ຂນ຺ຘາວ ຕໂມ. ອາໂລກຠູໂຕຕິ ຊາຕິຄຸຓາໂລໂກ, ປາກຏຄຸໂຓຕິ ອຕ຺ໂຖ.
ກິເລສມຍໍ ¶ ພນ຺ຘນໍ ‘‘ທຬ຺ຫ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຍໂຕ ສຈ຺ຈານິ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕາ ພຸທ຺ຘາວ ນໍ ຉິນ຺ທນ຺ຕິ, ນ ອຎ຺ເຎ.
ທຸຈ຺ເຉທນຕ຺ເຖນ ¶ ສຕິປິ ທຬ຺ຫຠາເວ ສິຖິລວຸຕ຺ຕິຕໍ ຕສ຺ສ ທີເປຕຸໍ ‘‘ພນ຺ຘນຠາວມ຺ປີ’’ຕິອາທິມາຫ. ເຕນ ‘‘ອໂຫ ສຸຂຸມຕຣໍ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ມາຣພນ຺ຘນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.
໑໐໗. ຍທິປິ ເຈຕນາ ກຸສລາກຸສລສາຘາຣຓາ, ອປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາໂຣ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕຕິ ຕສ຺ສ ວເສນ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອກຸສລເຈຕນາວເສນ ເຈເຕຕີ’’ຕິ ອາຫ. ເຈຕນໍ ອຠິສນ຺ທຫນໍ, ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ພ຺ຍາປາຣາປຕ຺ຕິຠາເວນ ປວຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ມາ ປນ ເຈຕນາ ຍທາ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ, ຕທາ ທິຄຸຓຸສ຺ສາຫາທິຄຸຓວາຍາມາ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ປາກຏໍ ປໂຍຄໍ ນິປ຺ຜາເທຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປກປ຺ເປຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ປາກຏປ຺ປໂຍຄກປ຺ປນຎ຺ເຫຕ຺ຖ ປກປ຺ປນໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຕເມວ ປກປ຺ເປຕີ’’ຕິ. ປຈ຺ຈຍຏ຺ໂຐ ອິຘ ອາຣມ຺ມຓຕ຺ໂຖຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປວຕ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີ’’ຕິ.
໑໐໘. ຍຖາ ຊລສມຸທ຺ທສ຺ສ ວີຈິສມຸຏ຺ຐານວເສນ ລພ຺ຠມາໂນ ເວໂຄ ‘‘ວີຈິມໂຍ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ຈກ຺ຂຸສມຸທ຺ທສ຺ສາປິ ຣູປາວຠາສນວເສນ ລພ຺ຠມາໂນ ເວໂຄ ‘‘ຣູປມໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ເອເສວ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ອາວິຎ຺ຉນໂຕຕິ ອາກຑ຺ຒນໂຕ, ອາກຑ຺ຒນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ສນ຺ຕານສ຺ສ ຕນ຺ນິນ຺ນຠາວເຫຕຸຕາຍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.
ສມຸທນໍ ກິເລສເຕມນໍ, ອວສ຺ສວເຫຕຸຕາ, ກິເລສານໍ ອູມິອາທິສທິສຕາ ສມາວຏ຺ຏເນນ ສຕ຺ຕານໍ ອນຕ຺ຖາວຫຕາຍ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຸປຣູປຣິເວຄຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຸປຄຕສ຺ສ ອຸຏ຺ຐາຕຸໍ ອປ຺ປທາເນນ, ຄຸຓສາຣວິນາສເນນ ຈ ໂກຘຸປນາຫາທີນໍ ອູມິອາທິສທິສຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.
ອຠິມຸໂຂ ນນ຺ທຕີຕິ ຕທາຣມ຺ມຓໍ ສຸຂໍ ໂສມນສ຺ສໍ ສາທິຍນ຺ໂຕ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຕິ. ອຠິວທຕີຕິ ຕຓ຺ຫາຠິນິເວສວເສນ ອຠິນິວິສ຺ສ ວທຕິ. ຕຎ຺ຫິສ຺ສ ອຠິນິເວສໍ ທີເປຕຸໍ ‘‘ອໂຫ ສຸຂ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຊ຺ໂຌສານໍ ອຘິມຸຈ຺ຈນຠູຕາຍ ຕຓ຺ຫາຍ ຕຓ຺ຫາວຕ຺ຖຸກສ຺ສ ອນຸປວິສິຕ຺ວາ ອາເວຓິກຕາກຣຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຊ຺ໂຌສາຍ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ຄິລິຕ຺ວາ ປຣິນິຏ຺ຐເປຕ຺ວາ’’ຕິ.
໑໐໙. ‘‘ກສ຺ມາ’’ຕິອາທິນາ ສນ຺ຕາປທຸກ຺ຂານໍ ອສຸປ຺ປຕິກາຣຕໍ ອາຫ ‘‘ເຍນ ວາ ປກາເຣນາ’’ຕິ. ເຍນາຕິ ເຍນ ວາ ກາມຊ຺ໂຌສານທິຏ຺ຐິຊ຺ໂຌສານຠູເຕນ ມິຈ຺ຉາຠິນິເວສປ຺ປກາເຣນ. ຄຫຏ຺ຐປພ຺ພຊິຕາ ຕຖາຣູປໍ ກຕ຺ວາ ¶ ອຕ຺ຕໂນ ວຑ຺ຒິຎ຺ຈ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ. ອວຑ຺ຒິ ເອວ ປນ ໂຫຕິ ຕສ຺ສ ປກາຣສ຺ສ ¶ ວຑ຺ຒິຍໍ ອນຸປາຍຠາວໂຕ ຈ ອຸປາຍຠາວໂຕ ຈ ອວຑ຺ຒິຍໍ. ຕຖາປີຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອິຈ຺ຉາວິຆາຕໍ ປາປຸຓນ຺ໂຕປິ. ຍສ຺ມາ ອິໂຕ ພາຫິຣກາ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ຠວນິສ຺ສຣຓໍ ອປ຺ປຊານນ຺ໂຕ ມນ຺ທກິເລສໍ ທີຆາຍຸກໍ ສຸຂພຫຸລໍ ເອກຈ຺ຈໍ ຠວໍ ເຕເນວ ມນ຺ທກິເລສາທິຠາເວນ ‘‘ນິພ຺ພານ’’ນ຺ຕິ ສມນຸປສ຺ສນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຠເວນ ຠວວິປ຺ປໂມກ຺ຂໍ ວທນ຺ຕີຕິ.
ຠວທິຏ຺ຐິສຫຄຕາ ຕຓ຺ຫາ ປຸຣິມປເທ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ ຠວຕຓ຺ຫາຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ຠວຕຓ຺ຫາຕິອາທີສຸ ວິຍາ’’ຕິ.
ຍຕ຺ຖາຕິ ຍສ຺ມິໍ ຠເວ.
ຕໂຕ ເອວາຕິ ຠູຕຣຕິຍາ ເອວ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎຎ຺ຫິ ສຕ຺ຕານໍ ຉນ຺ທຣາໂຄ ພລວາ ໂຫຕິ. ອນວເສສໂຕຕິ ອນວເສເສນ, ນ ກິຎ຺ຈິ ເສເສຕ຺ວາ.
ສໍສາຣໂສຕສ຺ສ ອນຸກູລຠາເວນ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອນຸໂສຕຄາມີ. ຕສ຺ເສວ ປຏິກ຺ກູລວເສນ ນິພ຺ພິທານຸປສ຺ສນາທີຫິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ປຏິໂສຕຄາມີ, ອຈລປ຺ປສາທາທິສມນ຺ນາຄເມນ ຐິຕສຠາໂວຕິ ອຕ຺ໂຖ.
໑໑໐. ‘‘ປລພ຺ຠຕິ, ນິຂຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ອຸປສຄ຺ໂຄ ປທວຑ຺ຒນມຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຠິຊາຕິໂກຕິ ຊາຕິໂຍ’’ຕິ. ກຓ຺ຫຘມ຺ມສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ວາ ກຓ຺ໂຫ. ປຐມວເຍປິ ມຊ຺ຌິມວເຍປິ ປາປສມງ຺ຄີ ຫຸຕ຺ວາ ຐິໂຕ ກຓ຺ຫຘມ຺ເມ ອຠິຊາຍຕິ, ປຈ຺ຉາປິ ປາປໍ ປສວຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸກ຺ໂກຕິ ວາ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍເນວ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.
໑໑໑. ປຸຣິມສ຺ມິນ຺ຕິ ປຸຣິມສ຺ມິໍ ປເທ. ວິສເຍ ຠຸມ຺ມໍ ຕຕ຺ຖ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐາປນໂຕ. ທຸຕິເຍ ອຘິກຣເຓ, ຕທຘິກຣຓຎ຺ຫິ ນິພ຺ພານນ຺ຕິ. ຄຫຏ຺ຐປພ຺ພຊິຕກິຈ຺ເຈສຸ ວາ ວິສິຏ຺ຐຘມ຺ມທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປຈ຺ຈຍທານາຣຫຕ຺ຕານໍ ສມຘຸຣຕານິທ຺ເທໂສ. ອຖ ວາ ເຍນ ເຍນ ປນ ວຕ຺ຖຸນາຕິ ຣູປາຣູປນິໂຣຘາທິນາ ຕຓ຺ຫາວຕ຺ຖຸນາ. ອມຣາວິກ຺ເຂປວຕ຺ຖຸອາທິນາຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສຸຠສຸຂາທິມິຈ຺ຉາຠິນິເວສວຕ຺ຖຸໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຍຖາ ວາ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິທຸຈ຺ຈຣິຕານໍ ວເສນ ສໍກິເລສຠາຄິຍສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ວິຠາໂຄ, ເອວໍ ສມຖວິປສ຺ສນາສຸຈຣິຕວເສນ ຕຓ຺ຫາໂວທານຠາຄິຍາທິສຸຕ຺ຕວິຠາໂຄຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ປາຬິຍໍ ‘‘ຕຓ຺ຫາ…ເປ… ນິທ຺ທິສິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.
ອິທໍ ¶ ¶ ເອວໍ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ ຍຖາ ທຸຈິນ຺ຕິຕາທິວເສນ ພາໂລ ໂຫຕິ ປຸຄ຺ຄໂລ, ເອວໍ ຕສ຺ສ ທຸຈິນ຺ຕິຕຈິນ຺ຕິຕາທິຠາວນາວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ອິທໍ ສໍກິເລສຠາຄິຍໍ ນາມ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຸພ຺ເພ ສໍກິເລສຘມ຺ມວິຠາເຄນ ວຸຕ຺ຕໍ ອິທານິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວທຕິ. ອິທໍ ວາສນາຠາຄິຍໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ອິມິນາ ນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.
ກິເລສຏ຺ຐາເນຫີຕິ ກິເລສານໍ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐາເນຫິ. ກິເລສາວຕ຺ຖາຫີຕິ ກິເລສານໍ ປວຕ຺ຕິອາກາຣວິເສເສຫິ. ກາມຣາຄາທີຫິ ສໍຍຸຊ຺ຊຕິ ກາມຣາຄາທິເຫຕຸ ກມ຺ມວິປາກາທິນາ. ສຕິປິ ເຕສໍ ກາລນ຺ຕຣວຸຕ຺ຕິຍໍ ສໍຍຸຕ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕິ, ຍໂຕ ກາມຣາຄາທໂຍ ‘‘ສໍໂຍຊນ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອຸປາທິຍຕີຕິ ທຬ຺ຫໍ ຄຓ຺ຫາຕິ ປວຕ຺ເຕຕິ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາ, ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຕາ ຈ ສໍວຓ຺ຓິຕໍ.
໑໑໒. ອຸທາຫຣຓວເສນາຕິ ນິທສ຺ສນວເສນ, ເອກເທສທສ຺ສນວເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສກລສ຺ສ ຫິ ປຣິຍຕ຺ຕິສາສນສ຺ສ ໂສຬສຫິ ປຏ຺ຐານຠາເຄຫິ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ຍຖາ ຕເທກເທສານໍ ໂສຬສນ຺ນມ຺ປິ ປຏ຺ຐານຠາຄານໍ ຄຫຓໍ ອຸທາຫຣຓມຕ຺ຕໍ, ເຕສໍ ປນ ໂສຬສນ຺ນໍ ເອກເທສຄ຺ຄຫຓໍ ອຸທາຫຣຓນ຺ຕິ ກິເມຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອກເທສທສ຺ສນວເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ປາຬິຍໍ ປຏ຺ຐານສ຺ສ ເອກເທໂສວ ອຸທາຫໂຏ, ນ ອວເສໂສຕິ? ນຍນິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ອິມິນາ ນເຍນ ອວເສໂສປິ ປຏ຺ຐານຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ.
ຕຕ຺ຖ ‘‘ອປ຺ປມ຺ປິ ເຈ ສໍຫິຕ ຠາສມາໂນ…ເປ… ສ ຠາຄວາ ສາມຎ຺ຎສ຺ສ ໂຫຕີ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໒໐) ອິທໍ ວາສນາຠາຄິຍຎ຺ຈ ອເສກ຺ຂຠາຄິຍຎ຺ຈ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ອປ຺ປມ຺ປິ ເຈ ສໍຫິຕ ຠາສມາໂນ’’ຕິ ອິທໍ ວາສນາຠາຄິຍໍ, ‘‘ສ ຠາຄວາ ສາມຎ຺ຎສ຺ສ ໂຫຕີ’’ຕິ ອິທໍ ອເສກ຺ຂຠາຄິຍໍ.
ຕຖາ ມຆເທວສຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ຠູຕປຸພ຺ພໍ, ອານນ຺ທ, ອິມິສ຺ສາເຍວ ມິຖິລາຍໍ ມຆເທໂວ ນາມ ຣາຊາ ອໂຫສິ ຘມ຺ມິໂກ ຘມ຺ມຣາຊາ ຘມ຺ເມ ຐິໂຕ ມຫາຘມ຺ມຣາຊາ, ຘມ຺ມໍ ຈຣຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິເກສຸ ເນຄເມສຸ ເຈວ ຊນປເທສຸ ຈ, ອຸໂປສຖຎ຺ຈ ອຸປວສຕິ ຈາຕຸທ຺ທສິໍ, ປຎ຺ຈທສິໍ, ອຏ຺ຐມິຎ຺ຈ ປກ຺ຂສ຺ສາ’’ຕິອາທິ (ມ. ນິ. ໒.໓໐໘), ອິທໍ ວາສນາຠາຄິຍໍ. ‘‘ອິທໍ ໂຂ ປນານນ຺ທ, ເອຕຣຫິ ມຍາ ກລ຺ຍາຓໍ ວຕ຺ຕໍ ນີຫຣິຕໍ ເອກນ຺ຕນິພ຺ພິທາຍ ວິຣາຄາຍ ນິໂຣຘາຍ ອຸປສມາຍ ¶ ອຠິຎ຺ຎາຍ ສມ຺ໂພຘາຍ ນິພ຺ພານາຍ ສໍວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໑໘໙) ອິທໍ ອເສກ຺ຂຠາຄິຍໍ. ‘‘ປມາທໍ ອປ຺ປມາເທນ, ຍທາ ນຸທຕິ ປຓ຺ຑິໂຕ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໒໘) ອິທໍ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍໍ. ‘‘ປຎ຺ຎາປາສາທ…ເປ… ອເວກ຺ຂຕີ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໒໘) ອິທໍ ອເສກ຺ຂຠາຄິຍນ຺ຕິ ອິທໍ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍຎ຺ຈ ອເສກ຺ຂຠາຄິຍຎ຺ຈ.
ຕຖາ ¶ ‘‘ຕີຓິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍານີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໔໙໓) ສຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຕີຓິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ. ກຕມານິ ຕີຓີຕິ? ອນຎ຺ຎາຕຎ຺ຎສ຺ສາມີຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍໍ, ‘‘ອຎ຺ຎາຕາວິນ຺ທ຺ຣິຍ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໔໙໓) ອິທໍ ອເສກ຺ຂຠາຄິຍໍ.
ຣຏ຺ຐປາລສຸຕ຺ຕໍ (ມ. ນິ. ໒.໒໙໓ ອາທໂຍ) ສໍກິເລສຠາຄິຍຎ຺ຈ ວາສນາຠາຄິຍຎ຺ຈ ອເສກ຺ຂຠາຄິຍຎ຺ຈ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ອູໂນ ໂລໂກ ອຕິຕ຺ໂຕ ຕຓ຺ຫາທາໂສ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໒.໓໐໖) ສໍກິເລໂສ ວິຠຕ຺ໂຕ, ‘‘ເອໂກ ວູປກຏ຺ໂຐ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໒.໒໙໙) ອເສກ຺ຂຘມ຺ມາ, ອິຕເຣນ ວາສນາຘມ຺ມາຕິ.
‘‘ຘມ຺ເມ ຈ ເຍ ອຣິຍປເວທິເຕ ຣຕາ, ອນຸຕ຺ຕໂຣ ເຕ ວຈສາ ມນສາ ກມ຺ມຸນາ ຈ;
ເຕ ສນ຺ຕິໂສຣຈ຺ຈສມາຘິສຓ຺ຐິຕາ, ສຸຕສ຺ສ ປຎ຺ຎາຍ ຈ ສາຣມຊ຺ຌຄູ’’ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໓໓໒);
ອິທໍ ວາສນາຠາຄິຍຎ຺ຈ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍຎ຺ຈ ອເສກ຺ຂຠາຄິຍຎ຺ຈ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ຘມ຺ເມ ຈ ເຍ ອຣິຍປເວທິເຕ ຣຕາ’’ຕິ ອຍໍ ວາສນາ, ‘‘ອນຸຕ຺ຕຣາ…ເປ… ສຓ຺ຐິຕາ’’ຕິ ອຍໍ ນິພ຺ເພໂຘ, ‘‘ສຸຕສ຺ສ ປຎ຺ຎາຍ ຈ ສາຣມຊ຺ຌຄູ’’ຕິ ອເສກ຺ຂຘມ຺ມາ.
ຕຖາ ‘‘ສທ຺ໂຘ ສຸຕວາ ນິຍາມທສ຺ສີ’’ຕິ ຄາຖາ (ສຸ. ນິ. ໓໗໓). ຕຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ສທ຺ໂຘ ສຸຕວາ’’ຕິ ວາສນາ, ‘‘ນິຍາມທສ຺ສີ ວຄ຺ຄຄເຕສຸ ນ ວຄ຺ຄສາຣິ ຘີໂຣ, ໂລຠໍ ໂທສໍ ວິເນຍ຺ຍ ປຏິຆ’’ນ຺ຕິ ນິພ຺ເພໂຘ, ‘‘ສມ຺ມາ ໂສ ໂລເກ ປຣິພ຺ພເຊຍ຺ຍາ’’ຕິ ອເສກ຺ຂຘມ຺ມາ.
ສພ຺ພາສວສໍວໂຣ ປຣິສ຺ສຍາທີນໍ ວເສນ ສພ຺ພຠາຄິຍໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ສໍກິເລສຘມ຺ມາ, ໂລກິຍສຸຈຣິຕຘມ຺ມາ, ເສກ຺ຂຘມ຺ມາ, ອເສກ຺ຂຘມ຺ມາ ຈ ວິຠຕ຺ຕາ. ອສພ຺ພຠາຄິຍໍ ປນ ‘‘ປສ຺ສໍ ປສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິກໍ (ມ. ນິ. ໑.໒໐໓) ອຸທກາທິອນຸວາທນວຈນໍ ¶ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອວເມຕສ຺ມິໍ ໂສຬສວິເຘ ສາສນປຏ຺ຐາເນ ເອເຕ ຕຓ຺ຫາທິວເສນ ຕໂຍ ¶ ສໍກິເລສຠາຄາ, ໂວທານາທິວເສນ ຕໂຍ ວາສນາຠາຄາ, ເສກ຺ຂານໍ ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທີນໍ ວເສນ ຕໂຍ ນິພ຺ເພຘຠາຄາ, ອເສກ຺ຂານໍ ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທີນໍ ເອວ ວເສນ ຕໂຍ ອເສກ຺ຂຠາຄາ, ເຕສໍ ວເສນ ມູລປຏ຺ຐານານິ ເອວ ທ຺ວາທສ ໂຫນ຺ຕິ. ຕານິ ປນ ວິຕ຺ຖາຣນເຍນ ວິຠຊິຍມານານິ ຉນ຺ນວຸຕາຘິການິ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຫສ຺ສານິ ໂຫນ຺ຕິ. ຍຖາທສ຺ສນໍ ປເນຕານິ ອຸທ຺ຘຣິຕພ຺ພານິ. ຕານິ ປນ ຍສ຺ມາ ສງ຺ຄຫໂຕ ກາມຕຓ຺ຫາທິວເສນ ຕໂຍ ຕຓ຺ຫາສໍກິເລສຠາຄາ, ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທວເສນ ທ຺ເວ ທິຏ຺ຐິສໍກິເລສຠາຄາ, ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທິວເສນ ຕໂຍ ທຸຈ຺ຈຣິຕສໍກິເລສຠາຄາຕິ ອຏ຺ຐ ສໍກິເລສຠາຄາ. ຘມ຺ມາມິສາຠຍທານວເສນ ຕິວິຘໍ ທານມຍໍ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖຸ, ກາຍສຸຈຣິຕາທິວເສນ ຕິວິຘໍ ສີລມຍໍ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖຸ, ສມຖວິປສ຺ສນາວເສນ ທຸວິຘໍ ຠາວນາມຍໍ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖູຕິ ອຏ຺ເຐວ ວາສນາຠາຄາ.
ສທ຺ຘານຸສາຣີ ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ໂຕ ຘມ຺ມານຸສາຣີ ທິຏ຺ຐິປ຺ປຕ຺ໂຕ ກາຍສກ຺ຂີຕິ (ປຸ. ປ. ມາຕິກາ ໗.໓໒-໓໖; ປຸ. ປ. ໒໖-໓໐) ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ເສກ຺ຂານໍ ປຈ຺ເຈກໍ ຕໂຍ ສີລາທິກ຺ຂນ຺ຘາຕິ ປນ຺ນຣສ ນິພ຺ເພຘຠາຄາ, ສຸຎ຺ຎຕານິມິຕ຺ຕາປຓິຫິຕເຠທາ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕານໍ ຕໂຍ ອຄ຺ຄຜລຘມ຺ມາ, ເຕສຸ ປຈ຺ເຈກໍ ຕໂຍ ຕໂຍ ສີລາທິກ຺ຂນ຺ຘາ, ຕຖາ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ຕານນ຺ຕິ ອຏ຺ຐາຣສ, ສິກ຺ຂິຕພ຺ພາຠາວສາມຎ຺ເຎນ ອສງ຺ຂຕຘາຕຸໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ເອກູນວີສຕິ ອເສກ຺ຂຠາຄາ, ອິຕິ ປຸຣິມານິ ເອກຕິໍສ, ອິມານິ ເອກູນວີສຕີຕິ ສມປຎ຺ຎາສ ສໍກິເລສຠາຄິຍາທິຘມ຺ມາ ໂຫນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ອິເມສໍ ສມປຎ຺ຎາສາຍ ສໍກິເລສຠາຄິຍາທິຘມ຺ມານໍ ວເສນ ສມປຎ຺ຎາສ ສຸຕ຺ຕານິ ໂຫນ຺ຕິ.
ຍສ຺ມາ ຈ ເຕ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕາ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ຕວິຠາຄໍ ອກຕ຺ວາ ອສງ຺ຂຕາຍ ຘາຕຸຍາ ອຄ຺ຄຫເຓນ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ອເສກ຺ຂຠາຄາຠາວໂຕ ນເວວ ອເສກ຺ຂຠາຄາຕິ ສມຈຕ຺ຕາລີສ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເປຏເກ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣີສາຍ ອາກາເຣຫິ ປຣິເຍສິຕພ຺ພໍ, ປຎ຺ຎາສາຍ ອາກາເຣຫິ ສາສນປຏ຺ຐານໍ ນິທ຺ທິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ (ເປຏໂກ. ໒໑) ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ສງ຺ຄຫໂຕ ເອວ ປນ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕວິຕ຺ຖາຣນເຍນ ໂສຬສ ໂຫນ຺ຕິ, ປຸນ ຕິວິຘສໍກິເລສຠາຄິຍາທິວເສນ ທ຺ວາທສ ໂຫນ຺ຕິ, ປຸນ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິທຸຈ຺ຈຣິຕສໍກິເລສຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິທຸຈ຺ຈຣິຕໂວທານຠາເວນ ຉ ໂຫນ຺ຕິ, ປຸນ ສໍກິເລສຠາຄິຍໍ ວາສນາຠາຄິຍໍ ທສ຺ສນຠາຄິຍໍ ¶ ວາສນາຠາຄິຍໍ ອເສກ຺ຂຠາຄິຍນ຺ຕິ ປຎ຺ຈ ໂຫນ຺ຕິ, ປຸນ ມູລປຏ຺ຐານວເສນ ຈຕ຺ຕາຣິ ໂຫນ຺ຕິ, ປຸຖຸຊ຺ຊນຠາຄິຍເສກ຺ຂຠາຄິຍອເສກ຺ຂຠາຄິຍຠາເວນ ຕີຓິ ໂຫນ຺ຕິ, ປຸນ ສໍກິເລສຠາຄິຍໂວທານຠາຄິຍຠາເວນ ທ຺ເວ ເອວ ໂຫນ຺ຕິ. ປຏ຺ຐານຠາເວນ ປນ ເອກວິຘເມວ, ອິຕິ ປຏ຺ຐານຠາເວນ ເອກວິຘມ຺ປິ ສໍກິເລສໂວທານຠາຄິຍຠາເວນ ທຸວິຘນ຺ຕິ ວິຠາຄໂຕ ຍາວ ຉນ຺ນວຸຕາຘິກໍ ຈຕຸສຫສ຺ສປ຺ປເຠທໍ ໂຫຕິ, ຕາວ ເນຕພ຺ພໍ. ເອວເມຕໍ ປຏ຺ຐານໍ ສງ຺ຄຫໂຕ, ວິຠາຄໂຕ ຈ ເວທິຕພ຺ພໍ.
ອິມສ຺ສາປິ ປຏ຺ຐານວິຠາຄສ຺ສ, ນ ປຸຣິມສ຺ເສວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ໂລກິກໍ ອສ຺ສຕ຺ຖີຕິ, ໂລກິກສຫຈຣຓໂຕ ວາ ໂລກິຍໍ, ສຸຕ຺ຕໍ ປເທເສນາຕິ ເອກເທເສນ. ສພ຺ພປເທສູຕິ ຕໍຕໍຕິການໍ ຕຕິຍປເທສຸ. ພຸທ຺ຘາທີນນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘພຸທ຺ຘສາວການໍ. ຘມ຺ໂມ ປເນຕ຺ຖ ພຸທ຺ຘາທິຄ຺ຄຫເຓນ ເວທິຕພ຺ໂພ, ອາທິສທ຺ເທນ ວາ.
ປຣິຓມຕີຕິ ¶ ປຣິປຈ຺ຈຕິ. ຘຣນ຺ຕີຕິ ປພນ຺ຘວເສນ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ນ຺ຕິ ປາປກມ຺ມໍ. ເຕຕິ ກຸສລາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕກ຺ຂນ຺ຘາ. ຣກ຺ຂນ຺ຕິ ວິປາກທານໂຕ ວິປຈ຺ຈິຕຸໍ ໂອກາສໍ ນ ເທນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍຎ຺ຈ ອຕ຺ໂຖ ອຸປປຊ຺ຊເວທນີເຍສຸ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ອິຕຣສ຺ມິມ຺ປິ ຍຖາຣຫໍ ລພ຺ຠເຕວ. ເຕນາຫ ‘‘ທຸຕິເຍ ວາ ຕຕິເຍ ວາ ອຕ຺ຕຠາເວ’’ຕິ.
໑໑໓. ອຕ຺ຕໂນ ອນວຊ຺ຊສຸຂາວຫໍ ປຏິປຕ຺ຕິໍ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອຕ຺ຕກາໂມ ນາມາຕິ ອາຫ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ສຸຂກາໂມ’’ຕິ. ສຸຂານຸພນ຺ຘຎ຺ຫິ ສຸຂໍ ກາເມນ຺ໂຕ ສຸຂເມວ ກາເມຕີຕິ ຈ ສຸຂກາໂມຕິ.
ວິຕ຺ຖຕຏ຺ເຐນາຕິ ສຸວິປ຺ຜາຣທິຏ຺ຐີນໍ ປວຕ຺ຕນຏ຺ຐານຕາສງ຺ຂາເຕນ ວິຕ຺ຖາຣຏ຺ເຐນ.
໑໑໔. ທິຏ຺ເຐ ທຸກ຺ຂາທິຘມ຺ເມຕິ ຠາເວນຠາວລກ຺ຂເຓ ຠຸມ຺ມໍ, ທຸກ຺ຂາທິຘມ຺ເມ ທິຏ຺ເຐ ຎາເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.
‘‘ອຸທ຺ຘ’’ນ຺ຕິອາທິ ກາລເທສານໍ ອນວເສສປຣິຍາທານນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຸທ຺ຘນ຺ຕິ ອນາຄຕໍ, ອຸປຣິ ຈາ’’ຕິອາທິ. ຄມເນນາຕິ ຈຸຕູປປາຕຄມເນນ.
໑໑໕. ນຄຣທ຺ວາຣຖິຣກຣຓຕ຺ຖນ຺ຕິ ນຄຣສ຺ສ ທ຺ວາຣພາຫຖິຣກຣຓຕ຺ຖໍ. ຄມ຺ຠີຣເນມຕາຍາຕິ ‘‘ເນມໍ’’ວຸຈ຺ຈຕິ ນິຂາຕຖມ຺ຠາທີນໍ ປຖວິໍ ອນຸປວິສິຕ຺ວາ ຐິຕປ຺ປເທໂສ ¶ , ຄມ຺ຠີຣໍ ເນມໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ຄມ຺ຠີຣເນໂມ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ຄມ຺ຠີຣເນມຕາ, ຕາຍ. ກມ຺ປນໍ ຍຖາຐິຕສ຺ສ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ສຎ຺ໂຈປນໍ, ຈາລນໍ ຐິຕຏ຺ຐານໂຕ ຈາວນໍ. ອຊ຺ໂຌຄາເຫຕ຺ວາຕິ ອວິປຣີຕສຠາວາຠິສມຍວເສນ ອນຸປວິສິຕ຺ວາ, ອນຸປວິຏ຺ໂຐ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.
ສໍໂຍຊນານໍ ປຊຫນວເສນາຕິ ຄາຖາຍ ວຈນເສສໍ ອາເນຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ. ອຖ ວາ ປຫາຕພ຺ພສ຺ສ ປຫາເນນ ວິນາ ນ ຠາວນາສິທ຺ຘີຕິ ອຕ຺ຖສິທ຺ຘໍ ປຫາຕພ຺ພປຫານໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ, ພຫິທ຺ຘາຕິ ປທທ຺ວເຍນ ໂຍເຊຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ພຫິທ຺ຘາຕິ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍອຸທ຺ຘມ຺ຠາຄິຍສໍໂຍຊນານໍ ວິສໍໂຍຄຄຫິໂຕຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ປາຬິຍາ ສມຕ຺ເຖຕຸໍ ‘‘ເຕນາຫ ສພ຺ພໂລເກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.
ອໂລຠສີເສນາຕິ ອໂລເຠນ ປຸພ຺ພງ຺ຄເມນ, ຍໂຕ ໂຍຄາວຈໂຣ ‘‘ເນກ຺ຂມ຺ມຈ຺ຉນ຺ໂທ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອສຸຠສຎ຺ຎາ ຣາຄປ຺ປຏິປກ຺ຂຕາຍ ‘‘ວິເສສໂຕ ອໂລຠປ຺ປຘານາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ທສາສຸຠວເສນ ¶ ວາ. ອຘິຄຕຊ຺ຌານາທີນີຕິ ອາທິສທ຺ເທນ ວິປສ຺ສນາທີນິ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ວິຫິໍສາຣຕິຣາຄານໍ ພ຺ຍາປາທເຫຕຸກໂຕ ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣາ ອພ຺ຍາປາທປຘານາຕິ ອາຫ ‘‘ຈຕຸ…ເປ… ອພ຺ຍາປາໂທ ຘມ຺ມປທ’’ນ຺ຕິ. ອຘິຄຕານິ ຌານາທີນີຕິ ໂຍຊນາ. ທສານຸສ຺ສຕິ…ເປ… ອຘິຄຕານິ ສມ຺ມາສຕິ ຘມ຺ມປທໍ ສຕິສີເສນ ເຕສໍ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອານາປານຠາວນາຍໍ ສມາຘິປິ ປຘາໂນ, ນ ສຕິ ເອວາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ທສກສິຓ…ເປ… ສມ຺ມາສມາຘິ ຘມ຺ມປທ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈຕຸຘາຕຸວວຕ຺ຖານວເສນ ອຘິຄຕານມ຺ປິ ເອຕ຺ເຖວ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.
໑໑໖. ອຸປລກ຺ຂຓກາຣຓານີຕິ ສຎ຺ຊານນນິມິຕ຺ຕານິ.
ປາປເມວ ປາປິໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ປາປໍ ໂຫຕີ’’ຕິ, ‘‘ປາປິໂຍ’’ຕິ ຈ ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາສວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອກວຈເນ ພຫຸວຈນນ຺ຕິ ເອກວຈເນ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ພຫຸວຈນໍ ວຸຕ຺ຕໍ.
໑໑໗. ໂອລີຍນຕຓ຺ຫາຠິນິເວສວເສນາຕິ ຠວຕຓ຺ຫາຠວທິຏ຺ຐິວເສນ. ຕາ ຫິ ຠເວສຸ ສຕ຺ເຕ ອລ຺ລີຍາເປນ຺ຕິ. ອຕິຘາວນາຠິນິເວສວເສນາຕິ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິວເສນ. ສາ ຫິ ອວຏ຺ຏຸປຈ຺ເຉທເມວ ວຏ຺ຏຸປຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ ອຠິນິວິສນໂຕ ອຕິຘາວນາຠິນິເວໂສ ນາມ. ໂອລີຍນ຺ຕີຕິ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິໂຕ ສງ຺ໂກຈໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ອຠິຘາວນ຺ຕີຕິ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິໍ ອຕິກ຺ກມນ຺ຕິ.
ເຕສຎ຺ຈາຕິ ¶ ເຕສໍ ອຸຠິນ຺ນໍ ອຠິນິເວສານໍ, ຕທຎ຺ເຎສຎ຺ຈ ສພ຺ພມຎ຺ຎິຕານໍ.
໑໑໘. ອິທໍ ອິຏ຺ຐວິປາກໍ ອນິຏ຺ຐວິປາກນ຺ຕິ ອິທໍ ອິຏ຺ຐວິປາກສງ຺ຂາຕໍ ອນິຏ຺ຐວິປາກສງ຺ຂາຕໍ ຜລໍ.
‘‘ອກງ຺ຂໂຕ ນ ຊາເນຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ‘‘ອາກງ຺ຂໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ປເທນ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ພນ຺ຘທສ຺ສນມຸເຂນ ‘‘ນ ຊຎ຺ຎາ’’ຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ.
ນ ອຸປລພ຺ຠຕີຕິ ນຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ.
໑໒໐. ຕານີຕິ ກມ຺ມກມ຺ມນິມິຕ຺ຕຄຕິນິມິຕ຺ຕານິ. ປຕ຺ຖຣຓາກາໂຣເຍວ ເຫສ, ຍທິທໍ ຉາຍານໍ ¶ ໂວລມ຺ພນໍ. ເອວໍ ໂຫຕີຕິ ‘‘ອກຕໍ ວຕ ເມ ກລ຺ຍາຓ’’ນ຺ຕິອາທິປ຺ປກາເຣນ ວິປ຺ປຏິສາໂຣ ໂຫຕິ.
໑໒໒. ເອສເກຫີຕິ ຄເວສເກຫິ ສປຣສນ຺ຕາເນ ສມ຺ປາທເກຫິ. ທຸກ຺ຂຸທ຺ຣຍນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂຜລໍ. ຕີຫິ ກາຣເຓຫີຕິ ກາຍວາຈາຈິຕ຺ເຕຫິ. ຕານິ ຫິ ຕໍຕໍສໍວຣານໍ ທ຺ວາຣຠາເວນ ກາຣຓານີຕິ ວຸຕ຺ຕານິ. ຕີຫິ ຐາເນຫີຕິ ວາ ຕີຫິ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐາເນຫິ. ປິຫິຕນ຺ຕິ ປິຘາຍກໍ.
‘‘ອຸຏ຺ຐານຏ຺ຐານສງ຺ຂາຕ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ປາສາຓຠາວສາມຎ຺ຎໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ.
໑໒໓. ຣຊມິສ຺ສກນ຺ຕິ ປຸປ຺ຜຣຊມິສ຺ສກໍ. ຕສ຺ສາຕິ ຕສ຺ສ ເສກ຺ຂາເສກ຺ຂມຸນິໂນ. ມຫິຈ຺ຉາທີນໍ ວິຍ ຄາເມ ຈຣຓປ຺ປຈ຺ຈຍາ ຄາມວາສີນໍ ສທ຺ຘາຫານິ ວາ ໂຠຄຫານິ ວາ ນ ໂຫຕິ, ອຖ ໂຂ ອຸປຣູປຣິ ວຸທ຺ຘິເຍວ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປາກຕິກເມວ ໂຫຕີ’’ຕິ ອາຫ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກກມ຺ມຏ຺ຐານນ຺ຕິ ຈຕຸສຈ຺ຈກມ຺ມຏ຺ຐານໍ.
ເຕນາຕິ ກຸສເລນ ກາຍວຈີກມ຺ເມນ. ຖິຣຠາໂວ ຖາມໍ ນາມາຕິ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຖາມວາຕິ ຐິຕິມາ’’ຕິ ອາຫ.
ອຕ຺ຕສໍນິສ຺ສຍໍ ເປມໍ ອຕ຺ຕາຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຕສມ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຕ຺ຕເປເມນ ສມໍ ເປມໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ຠຄວໂຕ ວິປສ຺ສນາຎາໂຓຠາສປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ປຎ຺ຎາ ປນ…ເປ… ສກ຺ໂກຕີ’’ຕິ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ, ປນ ອຠິຎ຺ຎາຎາຓານິ ຈ ອນນ຺ຕາປຣິມາຓໍ ໂລກຘາຕຸໍ ໂອຠາເສນ຺ຕິ.
໑໒໔. ກິສ຺ສ ຠີຕາຕິ ເກນ ກາຣເຓນ ຠີຕາ.
ຐເປຕ຺ວາຕິ ¶ ປວຕ຺ເຕຕ຺ວາ. ວຈນີໂຍ ຍາຈການນ຺ຕິ ໂຍຊນາ, ຍາຈິຕພ຺ພຍຸຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຎ຺ຎອຸປກ຺ຂໂຣຕິ ຍຎ຺ໂຎປກຣຓໍ. ‘‘ເອເຕສຸ ຘມ຺ເມສຸ ຐິໂຕ ຈຕູສູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ຈຕຸກ຺ກໍ ວວຕ຺ຖເປຕຸໍ ‘‘ສທ຺ໂຘຕິ ເອກໍ ອງ຺ຄ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.
ຄາຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕຘມ຺ເມ ທ຺ເວ ທ຺ເວ ເອກໍ ກຕ຺ວາ ອງ຺ຄກຣຓໍ ທຸກນໂຍ.
ຊາຕິຘມ຺ມນ຺ຕິ ¶ ປວຕ຺ຕິຘມ຺ມໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ.
໑໒໕. ສຈ຺ເຈກເທສໂຕ ສຈ຺ຈສມຸທາໂຍ ອນວເສສປຣິຍາທານໂຕ ວິສິຏ຺ໂຐຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປຣມຕ຺ຖສຈ຺ຈໍ ວາ ໂຫຕູ’’ຕິ ອາຫ. ຈຕຸໂຣ ປທາຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ປທານິ, ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ຘມ຺ມໂກຏ຺ຐາສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເກວລໍ ສຕ຺ຕວິຠາຄທສ຺ສນຕ຺ຖເມວ ຈຕຸປທຄ຺ຄຫຓໍ, ນ ອຘິຄຕຘມ຺ມານຸຣູປຕາຍ.
ນິມ຺ມທາຕິ ນ ມທາ.
‘‘ສຈ຺ຈວາທີ ຊິໂນ ໂຣໂມ’’ຕິປິ ປາໂຐ. ຕຕ຺ຖ ໂຣໂມຕິ ທິຏ຺ຐິຣາຄຣຕ຺ຕານໍ ຕິຕ຺ຖິຍານໍ, ຕິຕ຺ຖກຣານຎ຺ຈ ອຘມ຺ມວາທີນໍ ຣາຄວິປຣີຕຘມ຺ມເທສນໂຕ ຠຍຊນໂກ, ອຘມ຺ມວາທີນໍ ວາ ຕຕ຺ຖ ອາທີນວທສ຺ສເນນ ຠາຍິຕພ຺ໂພ, ອປ຺ປຫີນາສໍວຣານໍ ວາ ທຸຣຸປສງ຺ກມນໂຕ ທຸຣາສໂທຕິ ອຕ຺ໂຖ.
ສຈ຺ໂຈ ຈ ໂສ ຘມ຺ໂມ ຈາຕິ ສຈ຺ຈຘມ຺ໂມ. ເຕນາຫ ‘‘ເອກນ຺ຕນິສ຺ສຣຓຠາເວນາ’’ຕິອາທິ.
ເອກາຍນຠາວນ຺ຕິ ເອກມຄ຺ຄຠາວໍ, ອຎ຺ຎມຄ຺ຄຠາວນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.
ທສ຺ສນຠາຄິຍໍ ຠາວນາຠາຄິຍນ຺ຕິ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍເມວ ທ຺ວິຘາ ວິຠຊິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສໍກິເລສຠາຄິຍາທີຫິ ຈຕູຫິ ປເທຫີ’’ຕິ. ເສສຕ຺ຕິການນ຺ຕິ ສຕ຺ຕາຘິຏ຺ຐານຕ຺ຕິກາທີນໍ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ຕິການໍ. ເສສປທານຎ຺ຈາຕິ ສໍກິເລສຠາຄິຍຎ຺ຈ ວາສນາຠາຄິຍຎ຺ຈາຕິອາທິມິສ຺ສກປທານຎ຺ຈ. ຈ-ສທ຺ເທນ ສໍກິເລສຠາຄິຍາທິປທານິ ຈ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ໂລກິຍຕ຺ຕິກສ຺ເສວ ຫິ ‘‘ເສສປທານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕຫິ ມິສ຺ສກປເທຫິ ເອວໍ ສໍສນ຺ທເນ ນຍທສ຺ສນໍ, ອິຕເຣສໍ ປນ ຕິການໍ ສໍກິເລສຠາຄິຍາທິປເທຫິ ເຈວ ເສສປເທຫິ ຈ ສໍສນ຺ທເນ ອິທໍ ນຍທສ຺ສນນ຺ຕິ ‘‘ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມຕິກ຺ກມນນ຺ຕິ ປຫານໍ. ສຕິປິ ວາສນາຠາຄິຍສໍກິເລສຠາຄິຍຘມ຺ມານໍ ໂລກິຍຠາເວ ¶ ປຸຣິເມຫິ ປນ ປຈ຺ຉິມາ ປຫາຕພ຺ພາ ຕທງ຺ຄວເສນ, ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ ຈ. ເອວໍ ປຊຫນສມຕ຺ຖຕາຍ ປຫານນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວາສນາຠາຄິຍໍ ສຸຕ຺ຕໍ ສໍກິເລສຠາຄິຍສ຺ສ ສມຕິກ຺ກມາຍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ສໍກິເລສຘມ຺ມານໍ ສມຕິກ຺ກເມນ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ພາ ໂວທານຘມ຺ມາ ວິຍາຕິ ໂຍຊນາ. ຠາວນາ ນາມ ຕິວິຘາ ຌານຠາວນາ, ວິປສ຺ສນາຠາວນາ, ມຄ຺ຄຠາວນາຕິ. ຕາສຸ ມຄ຺ຄຠາວນາຍ ຄຫິຕາຍ ວິປສ຺ສນາຠາວນາ ຄຫິຕາ ເອວ ໂຫຕີຕິ ຕໍ ອນາມສິຕ຺ວາ ອິຕຣາ ທ຺ເວ ເອວ ຄຫິຕາ. ຕຖາປິ ‘‘ຠາວນາຠາຄິຍສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ກິໍ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ອເສກ຺ຂສ຺ສ ຌານຠາວນາປິ ¶ ປຏິນິສ຺ສຏ຺ຐາຕິ ໂຈທນໍ ມນສິ ກຕ຺ວາ ປາຬິຍໍ ‘‘ອເສກ຺ຂຠາຄິຍໍ ສຸຕ຺ຕໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອເສກ຺ຂຘມ຺ເມສຸ ອຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ມຄ຺ຄຠາວນາກິຈ຺ຈໍ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ຌານຠາວນາປິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣຕ຺ຖາ ເອວາ’’ຕິ ອາຫ.
ເອກໍ ເອວ ຠວພີຊໍ ປຏິສນ຺ຘິວິຎ຺ຎາຓໍ ເອກພີຊໍ, ຕໍ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ເອກພີຊີ. ສນ຺ຘາວິຕ຺ວາ ສມາຄນ຺ຕ຺ວາ, ນິພ຺ພຕ຺ຕນວເສນ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສໍສຣິຕ຺ວາຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ກຸລໍ ກຸລໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ໂກລໍໂກໂລ. ປຸຣິມປເທ ອນຸນາສິກໂລປໍ ອກຕ຺ວາ ນິທ຺ເທໂສ.
ເຕສໍ ໂສຕາປນ຺ນານໍ. ເອຕໍ ປເຠທນ຺ຕິ ເອກພີຊິອາທິວິຠາຄໍ. ປຸຣິມຠວສິທ຺ຘໍ ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍປຸຎ຺ຎກມ຺ມໍ ອິຘ ປຸພ຺ພເຫຕຸ ນາມ. ໂຍ ‘‘ກຕປຸຎ຺ຎຕາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂສ ປຐມມຄ຺ເຄ ສາຘິເຕ ຈຣິຕຕ຺ຖຕາຍ ວິປກ຺ກວິປາກໍ ວິຍ ກມ຺ມໍ ອຸປຣິມມຄ຺ຄານໍ ອຸປນິສ຺ສໂຍ ນ ສິຍາຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນາຫ ‘‘ອຸປຣິ…ເປ… ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ຕິຓ຺ຓໍ ມຄ຺ຄານໍ ນິຣຕ຺ຖກຕາ ອາປຊ຺ຊຕິ ປຐມມຄ຺ເຄເນວ ເຕຫິ ກາຕພ຺ພກິຈ຺ຈສ຺ສ ສາຘິຕຕ຺ຕາ. ປຐມມຄ຺ເຄ…ເປ… ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ອນຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ອຕ຺ຖກິຣິຍາສມ຺ຠວໂຕ. ເອວໍ ຕິຓ຺ຓໍ ວາທານໍ ຍຸຕ຺ຕິອຠາວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຈຕຸຕ຺ຖວາໂທ ເອເວຕ຺ຖ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ວິປສ຺ສນາ…ເປ… ຍຸຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ‘‘ສເຈ ຫີ’’ຕິອາທິນາ ຕໍ ຍຸຕ຺ຕິໍ ວິຠາເວຕິ. ວິມຸຕ຺ຕິປຣິປາຈນີຍານໍ ຘມ຺ມານໍ ປຣິປກ຺ກຕາຍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ຕິກ຺ຂຕາຍ ຎາຓສ຺ສ ວິສທຕາຍ ວິປສ຺ສນາຍ ພລວຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂສ ຫິ ໂວມິສ຺ສກນເຍນ ສໍສຣຓໂກ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕ ‘‘ເທເວ ເຈວ ມານຸເສ ຈ ສນ຺ຘາວິຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອິຘ ກາມຠເວ ຐິໂຕ ອິຘຏ຺ຐໂກ. ມນຸສ຺ສເທວໂລກູປປຊ຺ຊນໂຕ ໂອກາເຣນ ໂວກິຓ຺ໂຓ. ອຣິຍສາວກສ຺ສ ຕໍຕໍສຕ຺ຕນິກາຍຸປປຕ຺ຕິ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ໂສຘນສທິສໍ ກິເລສມລາທິອນຕ຺ຖາປນຍນໂຕຕິ ¶ ອາຫ ‘‘ຉ ເທວໂລເກ ໂສເຘຕ຺ວາ’’ຕິ. ‘‘ອກນິຏ຺ເຐ ຐຕ຺ວາ’’ຕິ ເອເຕນ ເຫຏ຺ຐາພ຺ຣຫ຺ມໂລກໂສຘນໍ ວຸຕ຺ຕເມວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.
ສທ຺ຘໍ ຘຸຣໍ ກຕ຺ວາຕິ ສທ຺ຘໍ ຘຸຣໍ ເຊຏ຺ຐກໍ ປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ກຕ຺ວາ. ສທ຺ຘາຍ ອນຸສ຺ສຕິ ປຏິປຕ຺ຕິ, ສທ຺ຘໍ ວາ ປຸພ຺ພຠາຄິຍໍ ອນຸສ຺ສຕິ, ສທ຺ຘາຍ ວາ ອນຸສຣຓສີໂລຕິ ສທ຺ຘານຸສາຣີ. ຘມ຺ມານຸສາຣີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຘມ຺ໂມຕິ ປເນຕ຺ຖ ປຎ຺ຎາ ເວທິຕພ຺ພາ. ສທ຺ທຫນ຺ໂຕ ວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ໂຕ. ຍທິປິ ສພ຺ພຖາ ອວິມຸຕ຺ໂຕ, ສທ຺ຘາມຕ຺ເຕນ ປນ ວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສທ຺ຘາຍ ວາ ອຘິມຸຕ຺ໂຕຕິ ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ໂຕ. ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ອຸປຣິມຄ຺ຄວິປສ຺ສນາຍ ພລວມນ຺ທມນ຺ທຕຣຠາເວນ. ທິຏ຺ຐິຍາ ປຕ຺ໂຕຕິ ທິຏ຺ຐິປ຺ປຕ຺ໂຕ, ຈຕຸສຈ຺ຈທສ຺ສນສງ຺ຂາຕາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ນິໂຣຘປ຺ປຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທິຏ຺ຐນ຺ຕໍ ວາ ປຕ຺ໂຕຕິ ທິຏ຺ຐິປ຺ປຕ຺ໂຕ, ທສ຺ສນສງ຺ຂາຕສ຺ສ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄຎາຓສ຺ສ ອນນ຺ຕຣປ຺ປວຕ຺ໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປຐມຜລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຫິ ຍາວ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄາ ທິຏ຺ຐິປ຺ປຕ຺ຕາຕິ. ອິທນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໂສຕາປນ຺ນານໍ ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ຕທິຏ຺ຐິປ຺ປຕ຺ຕຕາວຈນໍ ¶ . ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ວິໂມກ຺ຂານນ຺ຕິ ຈຕສ຺ໂສ ຣູປາວຈຣສມາປຕ຺ຕິໂຍ, ຈຕສ຺ໂສ ອຣູປາວຈຣສມາປຕ຺ຕິໂຍຕິ ອຏ຺ຐ ວິໂມກ຺ຂາ, ເຕສໍ.
ຜຸຏ຺ຐນ຺ຕໍ ສຈ຺ຉິກໂຣຕີຕິ ກາຍສກ຺ຂີ, ຜຸຏ຺ຐານໍ ອນ຺ໂຕ ຜຸຏ຺ຐນ຺ໂຕ, ຜຸຏ຺ຐານໍ ອຣູປຊ຺ຌານານໍ ອນນ຺ຕໂຣ ກາໂລຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍເຄ ເຈຕໍ ອຸປໂຍຄວຈນໍ, ຜຸຏ຺ຐານນ຺ຕຣກາລເມວ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພໍ ສຈ຺ຉິກໂຣຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ‘‘ວິສມໍ ຈນ຺ທິມສູຣິຍາ ປຣິວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໔.໗໐) ວິຍ ວາ ຠາວນປຸໍສກນ຺ຕິ ເອຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ໂຍ ຫິ ອຣູປຊ຺ຌາເນນ ຣູປກາຍໂຕ, ນາມກາເຍກເທສໂຕ ຈ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວິໂມກ຺ເຂນ ວິມຸຕ຺ໂຕ, ເຕນ ນິໂຣຘສງ຺ຂາໂຕ ວິໂມກ຺ໂຂ ອາໂລຈິໂຕ ປກາສິໂຕ ວິຍ ໂຫຕິ, ນ ກາເຍນ ສຈ຺ຉິກໂຕ, ນິໂຣຘໍ ປນ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ເອກຈ຺ເຈສຸ ອາສເວສຸ ເຂປິເຕສຸ ເຕນ ໂສ ສຈ຺ຉິກໂຕ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ໂສ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພໍ ນິໂຣຘໍ ຍຖາອາໂລຈິຕໍ ນາມກາເຍນ ສຈ຺ຉິກໂຣຕີຕິ ‘‘ກາຍສກ຺ຂີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນ ຕຸ ວິມຸຕ຺ໂຕ ເອກຈ຺ຈານໍ ເອວ ອາສວານໍ ອປຣິກ຺ຂີຓຕ຺ຕາ.
ອເຠເທນາຕິ ອນ຺ຕຣາປຣິນິພ຺ພາຍິອາທິເຠເທນ ວິນາ. ‘‘ອເຠເທນາ’’ຕິ ຈ ອິທໍ ‘‘ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ຕທິຏ຺ຐິປ຺ປຕ຺ຕກາຍສກ຺ຂິໂນ’’ຕິ ອິຘາປິ ອາເນຕ຺ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຍເຖວ ຫິ ອນ຺ຕຣາປຣິນິພ຺ພາຍິອາທິເຠທານາມສເນເນວ ເອໂກ ອນາຄາມີ ¶ ໂຫຕິ, ເອວໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕເຠທອາມສເນເນວ ສທ຺ຘາວິມຸຕ຺ໂຕ, ທິຏ຺ຐິປ຺ປຕ຺ໂຕ, ກາຍສກ຺ຂີຕິ ຕໂຍ ອນາຄາມິໂນ ໂຫນ຺ຕິ. ອຍຎ຺ຈ ອນາຄາມິໂນ ຕາທິສມວຕ຺ຖາເຠທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຓນາ ກຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ອວິຫາທີສູ’’ຕິອາທິ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.
ປຎ຺ຎາຍ ເອວ ວິມຸຕ຺ໂຕ, ນ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິຠູເຕນ ສາຕິສເຍນ ສມາຘິນາປີຕິ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ໂຕ. ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ອຸໂຠຫິ ຠາເຄຫິ ອຸຠໂຕຠາຄໂຕ ວິມຸຕ຺ໂຕ. ກິເລສານໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນສມຸຈ຺ຉິນ຺ເນຫິ ຣູປກາຍນາມກາຍໂຕ ວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ວິກ຺ຂມ຺ຠນ…ເປ… ວິມຸຕ຺ໂຕ ນາມາ’’ຕິ ອາຫ. ອຣູປສມາປຕ຺ຕິຍາ ຣູປກາຍໂຕ, ອຄ຺ຄມຄ຺ເຄນ ອຣູປກາຍໂຕ ວິມຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາຫ –
‘‘ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອກຈ຺ໂຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ເຍ ເຕ ສນ຺ຕາ ວິໂມກ຺ຂາ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ຣູເປ ອາຣຸປ຺ປາ, ເຕ ກາເຍນ ຜຸສິຕ຺ວາ ວິຫຣຕິ, ປຎ຺ຎາຍ ຈສ຺ສ ທິສ຺ວາ ອາສວາ ປຣິກ຺ຂີຓາ ໂຫນ຺ຕິ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຄ຺ຄໂລ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໑໘໒).
ຍໍ ¶ ປນ ມຫານິທານສຸຕ຺ເຕ ‘‘ຣູປີ ຣູປານິ ປສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິເກ (ທີ. ນິ. ໒.໑໒໙) ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິອນ຺ເຕ ອຏ຺ຐ ວິໂມກ຺ເຂ ວຕ຺ວາ –
‘‘ຍໂຕ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ຠິກ຺ຂຸ ອິເມ ອຏ຺ຐ ວິໂມກ຺ເຂ ອນຸໂລມມ຺ປິ ສມາປຊ຺ຊຕິ…ເປ… ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕານນ຺ທ, ຠິກ຺ຂຸ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ໂຕ, ອິມາຍ ຈ, ອານນ຺ທ, ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ຕິຍາ ອຎ຺ຎາ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣາ ວາ ປຓີຕຕຣາ ວາ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໑໓໐) –
ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ຕເສຏ຺ຐວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ອາຣຸປ຺ປສມາປຕ຺ຕີສຸ ເອກາຍປິ ຣູປກາໂຍ ວິກ຺ຂມ຺ຠິໂຕ ເອວ ນາມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຈຕຸນ຺ນໍ ອາຣຸປ຺ປສມາປຕ຺ຕີນໍ, ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິຍາ ຈ ລາຠີນໍ ວເສນ ປຎ຺ຈ ອຸຠໂຕຠາຄວິມຸຕ຺ຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອສ ນໂຍ ກາຍສກ຺ຂິມ຺ຫິປິ. ອຏ຺ຐວິໂມກ຺ເຂກເທເສປິ ຫິ ອຏ຺ຐວິໂມກ຺ຂສມຎ຺ຎາ ຍຖາ ‘‘ໂລເກ ສຕ຺ຕາ’’ຕິ.
ເຕຣສສຸ ສີເສສຸ ປລິໂພຘສີສາທີນິ, ປວຕ຺ຕສີສຎ຺ຈ ປຣິຍາທິຍິຕພ຺ພານິ, ອຘິໂມກ຺ຂສີສາທີນິ ປຣິຍາທການິ, ໂຄຈຣສີສໍ ປຣິຍາທກຜລໍ. ຕຎ຺ຫິ ¶ ວິສຍຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ຜລໍ, ວິໂມກ຺ໂຂ ປຣິຍາທກສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ, ຜລສ຺ສ ຈ ອາຣມ຺ມຓໍ. ສງ຺ຂາຣສີສໍ ສງ຺ຂາຣວິເວກຠູໂຕ ນິໂຣໂຘຕິ ປຣິຍາທິຍິຕພ຺ພານໍ, ປຣິຍາທກຜລານຎ຺ຈ ສຫ ວິສຍສໍສິທ຺ຘິທສ຺ສເນນ ສມສີສິຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ປຏິສມ຺ຠິທາຍໍ (ປຏິ. ມ. ໑.໘໗) ເຕຣສ ສີສານິ ວຸຕ຺ຕານິ. ອິຘ ປນ ‘‘ຍສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອປຸພ຺ພໍ ອຈຣິມໍ ອາສວປຣິຍາທານຎ຺ຈ ໂຫຕິ ຊີວິຕປຣິຍາທານຎ຺ຈາ’’ຕິ (ປຸ. ປ. ໑໖) ປຸຄ຺ຄລປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍໍ ອາຄຕຕ຺ຕາ ເຕສຸ ກິເລສປວຕ຺ຕສີສານໍ ເອວ ວເສນ ໂຍຊນໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ກິເລສສີສ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປວຕ຺ຕສີສມ຺ປິ ມຄ຺ໂຄ ປວຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐຫນ຺ໂຕ ຈຸຕິໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິກຣເຓນ ຍທິປິ ປຣິຍາທິຍຕິ, ຍາວ ປນ ຈຸຕິ, ຕາວ ປວຕ຺ຕິສມ຺ຠວໂຕ ‘‘ປວຕ຺ຕສີສໍ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ຈຸຕິຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຍາທິຍຕີ’’ຕິ ອາຫ.
ກິເລສປຣິຍາທາເນນ ອຕ຺ຕໂນ ອນນ຺ຕຣໍ ວິຍ ນິປ຺ຜາເທຕພ຺ພາ, ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວາຣາ ຈ ກິເລສປຣິຍາທານສ຺ເສວ ວາຣາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫນ຺ຕິ. ‘‘ວິມຸຕ຺ຕສ຺ມິໍ ວິມຸຕ຺ຕມິຕິ ຎາຓໍ ໂຫຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໗໘; ສໍ. ນິ. ໓.໑໒, ໑໔) ຫິ ວຈນໂຕ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓປຣິສມາປເນນ ກິເລສປຣິຍາທານໍ ສມາປິຕໍ ນາມ ໂຫຕິ. ຕໍ ປນ ປຣິສມາປນໍ ຍທິ ຈຸຕິຈິຕ຺ເຕນ ໂຫຕິ, ເຕເນວ ຊີວິຕປຣິສມາປນຎ຺ຈ ໂຫຕີຕິ ອິມາຍ ວາຣຈຸຕິສມຕາຍ ກິເລສປຣິຍາທານຊີວິຕປຣິຍາທານານໍ ອປຸພ຺ພາຈຣິມຕາ ¶ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວາຣສມຕາຍາ’’ຕິ. ຠວງ຺ຄໍ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ປຣິນິພ຺ພານຈິຕ຺ຕເມວ ຠງ຺ໂຄຕ຺ຕຣຓຠາເວນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.
ຈຣິຕນ຺ຕິ ຈຣິຕາ ກາຍວຈີມນປ຺ປວຕ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ເຍນ ຣາຄາຘິກຠາເວນ ປຸຄ຺ຄໂລ ‘‘ຣາຄຈຣິໂຕ’’ຕິ ລກ຺ຂີຍຕິ, ຕຍິທໍ ລກ຺ຂຓໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຣາຄຊ຺ຌາສໂຍ ຣາຄາຘິໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ, ເຕນ ອປ຺ປຫີນຠາເວນ ສນ຺ຕາເນ ຖາມຄຕສ຺ສ ຣາຄສ຺ສ ພລຠາໂວ ລກ຺ຂີຍຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອເສວ ນໂຍ ເສເສສຸປິ.
ສີລວນ຺ເຕຫີຕິ ອາທິສທ຺ທສ຺ສ ໂລປໍ ກຕ຺ວາ ນິທ຺ເທໂສ ກໂຕຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ສີລວນ຺ຕາທີຫີ’’ຕິ. ອາທິສທ຺ເທນ ທາຍກາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.
ອາຣມ຺ມຓຠູຕາ ¶ ເຎຍ຺ຍນ຺ຕິ ອາຣມ຺ມຓຠູຕາວ ເຎຍ຺ຍໍ.
ປຸຖຸຊ຺ຊນຠູມິອາທີສູຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນເສກ຺ຂາເສກ຺ຂຠູມີສຸ. ຕຕ຺ຖ ປຸຖຸຊ຺ຊນຠູມິວເສນ ສໍວໂຣ, ເສກ຺ຂຠູມິວເສນ ປຫານຠາວນາ, ອເສກ຺ຂຠູມິວເສນ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາ, ປຸຖຸຊ຺ຊນຠູມິເສກ຺ຂຠູມິວເສນ ວາ ຍຖາຣຫໍ ສໍວຣປຫານຠາວນາ. ປຸພ຺ພຠາຄິຍາ ຫິ ສໍວຣປຫານຠາວນາ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ, ອິຕຣາ ເສກ຺ຂສ຺ສ, ອເສກ຺ຂຠູມິວເສນ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາ. ນຍໂຕ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ‘‘ຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຍາ ‘ອິທໍ ນ ກປ຺ປຕີ’ຕິ ອປ຺ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ຕໍ ເຈ ກປ຺ປິຍໍ ອນຸໂລເມຕິ, ອກປ຺ປິຍໍ ປຏິພາຫຕິ, ຕໍ ໂວ ກປ຺ປຕີ’’ຕິອາທິນາ (ມຫາວ. ໓໐໕) ນຍທສ຺ສນວເສນ ປກາສິຕໍ. ສຣາຄາທິສໍວຕ຺ຕນນ຺ຕິ ສຣາຄາທິຠາວາຍ ສໍວຕ຺ຕນໍ.
ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສໍສຄ຺ຄໂຕຕິ ‘‘ສໍກິເລສຠາຄິຍຎ຺ຈ ວາສນາຠາຄິຍຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິນາ ສໍກິເລສຠາຄິຍາທີນໍ ປທານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສໍສຄ຺ຄໂຕ. ອເນກວິໂຘຕິ ທ຺ວາທສວິໂຘ ຍາວ ທ຺ວານວຸຕາຘິກຈຕຸສຫສ຺ສວິໂຘປິ ອເນກປ຺ປກາໂຣ. ໂລກິຍສຕ຺ຕາຘິຏ຺ຐານາທິສໍສຄ຺ຄໂຕຕິ ອາທິສທ຺ເທນ ໂລກິຍໍ ຎາຓໍ, ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ ຎາຓໍ, ໂລກິຍຎ຺ຈ ໂລກຸຕ຺ຕຣຎ຺ຈ ຎາຓໍ, ໂລກິຍໍ ເຎຍ຺ຍໍ, ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ ເຎຍ຺ຍໍ, ໂລກິຍຎ຺ຈ ໂລກຸຕ຺ຕຣຎ຺ຈ ເຎຍ຺ຍໍ, ໂລກິຍໍ ຎາຓຎ຺ຈ ເຎຍ຺ຍຎ຺ຈ, ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ ຎາຓຎ຺ຈ ເຎຍ຺ຍຎ຺ຈ, ໂລກິຍຎ຺ຈ ໂລກຸຕ຺ຕຣຎ຺ຈ ຎາຓຎ຺ຈ ເຎຍ຺ຍຎ຺ຈາຕິອາທິໂກ ສມ຺ຠວນ຺ໂຕ ປຏ຺ຐານເຠໂທ ສງ຺ຄຫິໂຕ. ອຸຠຍຕ຺ຖາຕິ ສໍກິເລສຠາຄິຍາທິເກ, ໂລກິຍາທິເກ ຈ. ຍຖາຣຫນ຺ຕິ ໂຍ ໂຍ ສໍສຄ຺ຄວເສນ ໂຍຊນໍ ອຣຫຕິ, ໂສ ໂສ ຘມ຺ໂມ. ສມ຺ຠວາວິໂຣເຘເນວ ຫິ ໂຍຊນາ. ນ ຫິ ‘‘ໂລກິຍໍ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ໂຍຊນາ ສມ຺ຠວຕິ.
ຕີສຸ ¶ ປິຏເກສຸ ລພ຺ຠມານສ຺ສາຕິ ຕິສ຺ໂສ ສງ຺ຄີຕິໂຍ ອາຣຸຬ຺ເຫ ເຕປິຏເກ ພຸທ຺ຘວຈເນ ອຸປລພ຺ຠມານສ຺ສ ວິຊ຺ຊມານສ຺ສ, ເອເຕນ ນ ເກວລໍ ສງ຺ຄໂຫ ເອວ ຍຖາວຸຕ຺ຕເຠທານໍ ປຏ຺ຐານຠາຄານໍ ນິທ຺ຘາຣຓາຍ ກາຣຓໍ, ອຖ ໂຂ ປາຬິຍໍ ທສ຺ສນຎ຺ຈາຕິ ວິຠາເວຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຍໍ ທິສ຺ສຕິ ຕາສຸ ຕາສຸ ຠູມີສູ’’ຕິ. ‘‘ເຕເນວ ຫີ’’ຕິອາທິນາ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ປາຐານຸຄມໍ ທສ຺ເສຕິ.
ສາສນປຏ຺ຐານວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
ນິຄມນກຖາວຓ຺ຓນາ
ສທ຺ຘມ຺ມາວຕຣຏ຺ຐາເນຕິ ¶ ເທສນ຺ຕຣໂຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສ ອວຕຣໂຓກາສຠູເຕ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສວນຘາຣຓປຣິຈຍປຣິປຸຈ຺ຉາມນສິກາຣພຫຸລານໍ ນິວາສຏ຺ຐານຕໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຕ຺ຕໂນ ວາ ສນ຺ຕາເນ ປຣິຍຕ຺ຕິສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສ ອນຸປ຺ປເວສນຏ຺ຐານຕາຍ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວາຕິ.
ເນຕ຺ຕິອຏ຺ຐກຖາຍ ລີນຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.
ເນຕ຺ຕິປ຺ປກຣຓ-ຏີກາ ນິຏ຺ຐິຕາ.