📜

ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ

ວິນຍປິຏເກ

ປາຣາຊິກກຓ຺ຑ-ອຏ຺ຐກຖາ (ປຐໂມ ຠາໂຄ)

ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ

ໂຍ ກປ຺ປໂກຏີຫິປິ ອປ຺ປເມຍ຺ຍໍ;

ກາລໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອຕິທຸກ຺ກຣານິ;

ເຂທໍ ຄໂຕ ໂລກຫິຕາຍ ນາໂຖ;

ນໂມ ມຫາກາຣຸຓິກສ຺ສ ຕສ຺ສ.

ອສມ຺ພຸຘໍ ພຸທ຺ຘນິເສວິຕໍ ຍໍ;

ຠວາຠວໍ ຄຈ຺ຉຕິ ຊີວໂລໂກ;

ນໂມ ອວິຊ຺ຊາທິກິເລສຊາລ-

ວິທ຺ຘໍສິໂນ ຘມ຺ມວຣສ຺ສ ຕສ຺ສ.

ຄຸເຓຫິ ໂຍ ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາ-

ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓປ຺ປຠຸຕີຫິ ຍຸຕ຺ໂຕ;

ເຂຕ຺ຕໍ ຊນານໍ ກຸສລຕ຺ຖິການໍ;

ຕມຣິຍສງ຺ຆໍ ສິຣສາ ນມາມິ.

ອິຈ຺ເຈວມຈ຺ຈນ຺ຕນມສ຺ສເນຍ຺ຍໍ;

ນມສ຺ສມາໂນ ຣຕນຕ຺ຕຍໍ ຍໍ;

ປຸຎ຺ຎາຠິສນ຺ທໍ ວິປຸລໍ ອລຕ຺ຖໍ;

ຕສ຺ສານຸຠາເວນ ຫຕນ຺ຕຣາໂຍ.

ຍສ຺ມິໍ ຐິເຕ ສາສນມຏ຺ຐິຕສ຺ສ;

ປຕິຏ຺ຐິຕໍ ໂຫຕິ ສຸສຓ຺ຐິຕສ຺ສ;

ຕໍ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສໍ ວິນຍໍ ອມິສ຺ສໍ;

ນິສ຺ສາຍ ປຸພ຺ພາຈຣິຍານຸຠາວໍ.

ກາມຎ຺ຈ ປຸພ຺ພາຈຣິຍາສເຠຫິ;

ຎາຓມ຺ພຸນິທ຺ໂຘຕມລາສເວຫິ;

ວິສຸທ຺ຘວິຊ຺ຊາປຏິສມ຺ຠິເທຫິ;

ສທ຺ຘມ຺ມສໍວຓ຺ຓນໂກວິເທຫິ.

ສລ຺ເລຂິເຍ ໂນສຸລຠູປເມຫິ;

ມຫາວິຫາຣສ຺ສ ຘຊູປເມຫິ;

ສໍວຓ຺ຓິໂຕຍໍ ວິນໂຍ ນເຍຫິ;

ຈິຕ຺ເຕຫິ ສມ຺ພຸທ຺ຘວຣນ຺ວເຍຫິ.

ສໍວຓ຺ຓນາ ສີຫຬທີປເກນ;

ວາກ຺ເຍນ ເອສາ ປນ ສງ຺ຂຕຕ຺ຕາ;

ນ ກິຎ຺ຈິ ອຕ຺ຖໍ ອຠິສມ຺ຠຸຓາຕິ;

ທີປນ຺ຕເຣ ຠິກ຺ຂຸຊນສ຺ສ ຍສ຺ມາ.

ຕສ຺ມາ ອິມໍ ປາຬິນຍານຸຣູປໍ;

ສໍວຓ຺ຓນໍ ທານິ ສມາຣຠິສ຺ສໍ;

ອຊ຺ເຌສນໍ ພຸທ຺ຘສິຣິວ຺ຫຍສ຺ສ;

ເຖຣສ຺ສ ສມ຺ມາ ສມນຸສ຺ສຣນ຺ໂຕ.

ສໍວຓ຺ຓນໍ ຕຎ຺ຈ ສມາຣຠນ຺ໂຕ;

ຕສ຺ສາ ມຫາອຏ຺ຐກຖໍ ສຣີຣໍ;

ກຕ຺ວາ ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ຕເຖວ;

ກຸຣຸນ຺ທິນາມາທິສຸ ວິສ຺ສຸຕາສຸ.

ວິນິຈ຺ຉໂຍ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ໂຕ;

ໂຍ ຍຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ອປຣິຈ຺ຈຊນ຺ໂຕ;

ຕໂຕປິ ອນ຺ໂຕຄຘເຖຣວາທໍ;

ສໍວຓ຺ຓນໍ ສມ຺ມ ສມາຣຠິສ຺ສໍ.

ຕໍ ເມ ນິສາເມນ຺ຕຸ ປສນ຺ນຈິຕ຺ຕາ;

ເຖຣາ ຈ ຠິກ຺ຂູ ນວມຊ຺ຌິມາ ຈ;

ຘມ຺ມປ຺ປທີປສ຺ສ ຕຖາຄຕສ຺ສ;

ສກ຺ກຈ຺ຈ ຘມ຺ມໍ ປຕິມານຍນ຺ຕາ.

ພຸທ຺ເຘນ ຘມ຺ໂມ ວິນໂຍ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ;

ໂຍ ຕສ຺ສ ປຸຕ຺ເຕຫິ ຕເຖວ ຎາໂຕ;

ໂສ ເຍຫິ ເຕສໍ ມຕິມຈ຺ຈຊນ຺ຕາ;

ຍສ຺ມາ ປຸເຣ ອຏ຺ຐກຖາ ອກໍສຸ.

ຕສ຺ມາ ຫິ ຍໍ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕໍ;

ຕໍ ວຊ຺ຊຍິຕ຺ວານ ປມາທເລຂໍ;

ສພ຺ພມ຺ປິ ສິກ຺ຂາສຸ ສຄາຣວານໍ;

ຍສ຺ມາ ປມາຓໍ ອິຘ ປຓ຺ຑິຕານໍ.

ຕໂຕ ຈ ຠາສນ຺ຕຣເມວ ຫິຕ຺ວາ;

ວິຕ຺ຖາຣມຄ຺ຄຎ຺ຈ ສມາສຍິຕ຺ວາ;

ວິນິຈ຺ຉຍໍ ສພ຺ພມເສສຍິຕ຺ວາ;

ຕນ຺ຕິກ຺ກມໍ ກິຎ຺ຈິ ອໂວກ຺ກມິຕ຺ວາ.

ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິການໍ ວຈນານມຕ຺ຖໍ;

ສຸຕ຺ຕານຸຣູປໍ ປຣິທີປຍນ຺ຕີ;

ຍສ຺ມາ ອຍໍ ເຫສ຺ສຕິ ວຓ຺ຓນາປິ;

ສກ຺ກຈ຺ຈ ຕສ຺ມາ ອນຸສິກ຺ຂິຕພ຺ພາຕິ.

ພາຫິຣນິທານກຖາ

ຕຕ຺ຖ ຕໍ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສໍ ວິນຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິນໂຍ ຕາວ ວວຕ຺ຖເປຕພ຺ໂພ. ເຕເນຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ – ‘‘ວິນໂຍ ນາມ ອິຘ ສກລໍ ວິນຍປິຏກໍ ອຘິປ຺ເປຕ’’ນ຺ຕິ. ສໍວຓ຺ຓນຕ຺ຖໍ ປນສ຺ສ ອຍໍ ມາຕິກາ –

ວຸຕ຺ຕໍ ເຍນ ຍທາ ຍສ຺ມາ, ຘາຣິຕໍ ເຍນ ຈາຠຕໍ;

ຍຕ຺ຖປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕເຈຕເມຕໍ ວຕ຺ວາ ວິຘິໍ ຕໂຕ.

ເຕນາຕິອາທິປາຐສ຺ສ, ອຕ຺ຖໍ ນານປ຺ປກາຣໂຕ;

ທສ຺ສຍນ຺ໂຕ ກຣິສ຺ສາມິ, ວິນຍສ຺ສຕ຺ຖວຓ຺ຓນນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ ເຍນ ຍທາ ຍສ຺ມາຕິ ອິທໍ ຕາວ ວຈນໍ ‘‘ເຕນ ສມເຍນ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ວິຫຣຕີ’’ຕິ ເອວມາທິວຈນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທຎ຺ຫິ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຕ຺ຕປຈ຺ຈກ຺ຂວຈນໍ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວຕ຺ຕພ຺ພເມຕໍ ‘‘ອິທໍ ວຈນໍ ເກນ ວຸຕ຺ຕໍ, ກທາ ວຸຕ຺ຕໍ, ກສ຺ມາ ຈ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ? ອາຍສ຺ມຕາ ອຸປາລິຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຎ຺ຈ ປນ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກາເລ.

ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາ

ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິ ນາມ ເຈສາ ກິຎ຺ຈາປິ ປຎ຺ຈສຕິກສງ຺ຄີຕິກ຺ຂນ຺ຘເກ ວຸຕ຺ຕາ, ນິທານໂກສລ຺ລຕ຺ຖໍ ປນ ອິຘາປິ ອິມິນາ ນເຍນ ເວທິຕພ຺ພາ. ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນຎ຺ຫິ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ຍາວ ສຸຠທ຺ທປຣິພ຺ພາຊກວິນຍນາ ກຕພຸທ຺ຘກິຈ຺ເຈ ກຸສິນາຣາຍໍ ອຸປວຕ຺ຕເນ ມລ຺ລານໍ ສາລວເນ ຍມກສາລານມນ຺ຕເຣ ວິສາຂປຸຓ຺ຓມທິວເສ ປຈ຺ຈູສສມເຍ ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ຠຄວຕິ ໂລກນາເຖ, ຠຄວໂຕ ປຣິນິພ຺ພາເນ ສນ຺ນິປຕິຕານໍ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂຸສຕສຫສ຺ສານໍ ສງ຺ຆຕ຺ເຖໂຣ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ສຕ຺ຕາຫປຣິນິພ຺ພຸເຕ ຠຄວຕິ, ສຸຠທ຺ເທນ ວຸຑ຺ຒປພ຺ພຊິເຕນ ‘‘ອລໍ, ອາວຸໂສ, ມາ ໂສຈິຕ຺ຖ, ມາ ປຣິເທວິຕ຺ຖ, ສຸມຸຕ຺ຕາ ມຍໍ ເຕນ ມຫາສມເຓນ; ອຸປທ຺ທຸຕາ ຈ ໂຫມ – ‘ອິທໍ ໂວ ກປ຺ປຕິ, ອິທໍ ໂວ ນ ກປ຺ປຕີ’ຕິ! ອິທານິ ປນ ມຍໍ ຍໍ ອິຈ຺ຉິສ຺ສາມ ຕໍ ກຣິສ຺ສາມ, ຍໍ ນ ອິຈ຺ຉິສ຺ສາມ ນ ຕໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໔໓໗; ທີ. ນິ. ໒.໒໓໒) ວຸຕ຺ຕວຈນມນຸສ຺ສຣນ຺ໂຕ ‘‘ຐານໍ ໂຂ ປເນຕໍ ວິຊ຺ຊຕິ ຍໍ ປາປຠິກ຺ຂູ ອຕີຕສຕ຺ຖຸກໍ ປາວຈນນ຺ຕິ ມຎ຺ຎມານາ ປກ຺ຂໍ ລຠິຕ຺ວາ ນຈິຣສ຺ເສວ ສທ຺ຘມ຺ມໍ ອນ຺ຕຣຘາເປຍ຺ຍຸໍ, ຍາວ ຈ ຘມ຺ມວິນໂຍ ຕິຏ຺ຐຕິ ຕາວ ອນຕີຕສຕ຺ຖຸກເມວ ປາວຈນໍ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ –

‘ໂຍ ໂວ, ອານນ຺ທ, ມຍາ ຘມ຺ໂມ ຈ ວິນໂຍ ຈ ເທສິໂຕ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ, ໂສ ໂວ ມມຈ຺ຈເຍນ ສຕ຺ຖາ’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໒໑໖).

‘‘ຍໍນູນາຫໍ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ວິນຍຎ຺ຈ ສງ຺ຄາເຍຍ຺ຍໍ, ຍຖຍິທໍ ສາສນໍ ອທ຺ຘນິຍໍ ອສ຺ສ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກໍ.

ຍໍ ຈາຫໍ ຠຄວຕາ –

‘ຘາເຣສ຺ສສິ ປນ ເມ ຕ຺ວໍ, ກສ຺ສປ, ສາຓານິ ປໍສຸກູລານິ ນິພ຺ພສນານີ’ຕິ ວຕ຺ວາ ຈີວເຣ ສາຘາຣຓປຣິໂຠເຄນ ເຈວ,

‘ອຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍາວເທ ອາກງ຺ຂາມິ ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫິ…ເປ… ປຐມໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣາມິ; ກສ຺ສໂປປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍາວເທ ອາກງ຺ຂຕິ ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫິ…ເປ… ປຐມໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕີ’ຕິ –

ເອວມາທິນາ ນເຍນ ນວານຸປຸພ຺ພວິຫາຣຉຬຠິຎ຺ຎາປ຺ປເຠເທ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ເມ ອຕ຺ຕນາ ສມສມຏ຺ຐປເນນ ຈ ອນຸຄ຺ຄຫິໂຕ, ຕສ຺ສ ກິມຎ຺ຎໍ ອາຓຓ຺ຍໍ ຠວິສ຺ສຕິ; ນນຸ ມໍ ຠຄວາ ຣາຊາ ວິຍ ສກກວຈອິສ຺ສຣິຍານຸປ຺ປທາເນນ ອຕ຺ຕໂນ ກຸລວໍສປ຺ປຕິຏ຺ຐາປກໍ ປຸຕ຺ຕໍ ‘ສທ຺ຘມ຺ມວໍສປ຺ປຕິຏ຺ຐາປໂກ ເມ ອຍໍ ຠວິສ຺ສຕີ’ຕິ ມນ຺ຕ຺ວາ ອິມິນາ ອສາຘາຣເຓນ ອນຸຄ຺ຄເຫນ ອນຸຄ຺ຄເຫສີ’’ຕິ ຈິນ຺ຕຍນ຺ໂຕ ຘມ຺ມວິນຍສງ຺ຄາຍນຕ຺ຖໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຸສ຺ສາຫໍ ຊເນສິ. ຍຖາຫ –

‘‘ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘ເອກມິທາຫໍ, ອາວຸໂສ, ສມຍໍ ປາວາຍ ກຸສິນາຣໍ ອທ຺ຘານມຄ຺ຄປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ມຫຕາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິໍ ປຎ຺ຈມຕ຺ເຕຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໒໓໑) ສພ຺ພໍ ສຸຠທ຺ທກຓ຺ຑໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຕໂຕ ປຣໍ ອາຫ –

‘‘ຫນ຺ທ ມຍໍ, ອາວຸໂສ, ຘມ຺ມຎ຺ຈ ວິນຍຎ຺ຈ ສງ຺ຄາເຍຍ຺ຍາມ. ປຸເຣ ອຘມ຺ໂມ ທິປ຺ປຕິ, ຘມ຺ໂມ ປຏິພາຫິຍ຺ຍຕິ; ອວິນໂຍ ທິປ຺ປຕິ, ວິນໂຍ ປຏິພາຫິຍ຺ຍຕິ. ປຸເຣ ອຘມ຺ມວາທິໂນ ພລວນ຺ໂຕ ໂຫນ຺ຕິ, ຘມ຺ມວາທິໂນ ທຸພ຺ພລາ ໂຫນ຺ຕິ; ອວິນຍວາທິໂນ ພລວນ຺ໂຕ ໂຫນ຺ຕິ, ວິນຍວາທິໂນ ທຸພ຺ພລາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໔໓໗).

ຠິກ຺ຂູ ອາຫໍສຸ – ‘‘ເຕນ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ເຖໂຣ ຠິກ຺ຂູ ອຸຈ຺ຈິນຕູ’’ຕິ. ເຖໂຣ ສກລນວງ຺ຄສຕ຺ຖຸສາສນປຣິຍຕ຺ຕິຘເຣ ປຸຖຸຊ຺ຊນ-ໂສຕາປນ຺ນ-ສກທາຄາມິ-ອນາຄາມິ-ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສກຂີຓາສວຠິກ຺ຂູ ອເນກສເຕ ອເນກສຫສ຺ເສ ຈ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຕິປິຏກສພ຺ພປຣິຍຕ຺ຕິປ຺ປເຠທຘເຣ ປຏິສມ຺ຠິທາປ຺ປຕ຺ເຕ ມຫານຸຠາເວ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຠຄວຕາ ເອຕທຄ຺ຄໍ ອາໂຣປິເຕ ເຕວິຊ຺ຊາທິເຠເທ ຂີຓາສວຠິກ຺ຂູເຍວ ເອກູນປຎ຺ຈສເຕ ປຣິຄ຺ຄເຫສິ. ເຍ ສນ຺ຘາຍ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ເອເກນູນາປຎ຺ຈອຣຫນ຺ຕສຕານິ ອຸຈ຺ຈິນີ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໔໓໗).

ກິສ຺ສ ປນ ເຖໂຣ ເອເກນູນມກາສີຕິ? ອາຍສ຺ມໂຕ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສ ໂອກາສກຣຓຕ຺ຖໍ. ເຕນ ຫາຍສ຺ມຕາ ສຫາປິ ວິນາປິ ນ ສກ຺ກາ ຘມ຺ມສງ຺ຄີຕິ ກາຕຸໍ, ໂສ ຫາຍສ຺ມາ ເສກ຺ໂຂ ສກຣຓີໂຍ, ຕສ຺ມາ ສຫາປິ ນ ສກ຺ກາ; ຍສ຺ມາ ປນສ຺ສ ກິຎ຺ຈິ ທສພລເທສິຕໍ ສຸຕ຺ຕເຄຍ຺ຍາທິກໍ ຠຄວໂຕ ອສມ຺ມຸຂາ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ວິນາປິ ນ ສກ຺ກາ. ຍທິ ເອວໍ ເສກ຺ໂຂປິ ສມາໂນ ຘມ຺ມສງ຺ຄີຕິຍາ ພຫຸກາຣຕ຺ຕາ ເຖເຣນ ອຸຈ຺ຈິນິຕພ຺ໂພ ອສ຺ສ. ອຖ ກສ຺ມາ ນ ອຸຈ຺ຈິນິໂຕຕິ? ປຣູປວາທວິວຊ຺ຊນໂຕ. ເຖໂຣ ຫິ ອາຍສ຺ມນ຺ເຕ ອານນ຺ເທ ອຕິວິຍ ວິສ຺ສຕ຺ໂຖ ອໂຫສິ, ຕຖາ ຫິ ນໍ ສິຣສ຺ມິໍ ປລິເຕສຸ ຊາເຕສຸປິ ‘‘ນ ວາຍໍ ກຸມາຣໂກ ມຕ຺ຕມຎ຺ຎາສີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໕໔) ກຸມາຣກວາເທນ ໂອວທຕິ. ສກ຺ຍກຸລປ຺ປສຸໂຕ ຈາຍໍ ອາຍສ຺ມາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຠາຕາ ຈູຬປິຕຸປຸຕ຺ໂຕ. ຕຕ຺ຣ ຫິ ຠິກ຺ຂູ ຉນ຺ທາຄມນໍ ວິຍ ມຎ຺ຎມານາ ‘‘ພຫູ ອເສກ຺ຂປຏິສມ຺ຠິທາປ຺ປຕ຺ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຐເປຕ຺ວາ ອານນ຺ທໍ ເສກ຺ຂປຏິສມ຺ຠິທາປ຺ປຕ຺ຕໍ ເຖໂຣ ອຸຈ຺ຈິນີ’’ຕິ ອຸປວເທຍ຺ຍຸໍ, ຕໍ ປຣູປວາທໍ ປຣິວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ‘‘ອານນ຺ທໍ ວິນາ ສງ຺ຄີຕິ ນ ສກ຺ກາ ກາຕຸໍ, ຠິກ຺ຂູນໍເຍວ ອນຸມຕິຍາ ຄເຫສ຺ສາມີ’’ຕິ ນ ອຸຈ຺ຈິນິ.

ອຖ ສຍເມວ ຠິກ຺ຂູ ອານນ຺ທສ຺ສຕ຺ຖາຍ ເຖຣໍ ຍາຈິໍສຸ. ຍຖາຫ –

‘‘ຠິກ຺ຂູ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ມຫາກສ຺ສປໍ ເອຕທໂວຈຸໍ – ‘ອຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ກິຎ຺ຈາປິ ເສກ຺ໂຂ ອຠພ຺ໂພ ຉນ຺ທາ ໂທສາ ໂມຫາ ຠຍາ ອຄຕິໍ ຄນ຺ຕຸໍ, ພຫຸ ຈາເນນ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກ ຘມ຺ໂມ ຈ ວິນໂຍ ຈ ປຣິຍຕ຺ໂຕ; ເຕນ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ເຖໂຣ ອາຍສ຺ມນ຺ຕມ຺ປິ ອານນ຺ທໍ ອຸຈ຺ຈິນຕູ’ຕິ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ອາຍສ຺ມນ຺ຕມ຺ປິ ອານນ຺ທໍ ອຸຈ຺ຈິນີ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໔໓໗).

ເອວໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອນຸມຕິຍາ ອຸຈ຺ຈິນິເຕນ ເຕນາຍສ຺ມຕາ ສທ຺ຘິໍ ປຎ຺ຈ ເຖຣສຕານິ ອເຫສຸໍ.

ອຖ ໂຂ ເຖຣານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ກຕ຺ຖ ນຸ ໂຂ ມຍໍ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ວິນຍຎ຺ຈ ສງ຺ຄາເຍຍ຺ຍາມາ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ເຖຣານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ຣາຊຄຫໍ ໂຂ ມຫາໂຄຈຣໍ ປຫູຕເສນາສນໍ, ຍໍນູນ ມຍໍ ຣາຊຄເຫ ວສ຺ສໍ ວສນ຺ຕາ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ວິນຍຎ຺ຈ ສງ຺ຄາເຍຍ຺ຍາມ, ນ ອຎ຺ເຎ ຠິກ຺ຂູ ຣາຊຄເຫ ວສ຺ສໍ ອຸປຄຈ຺ເຉຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ. ກສ຺ມາ ປນ ເນສໍ ເອຕທໂຫສິ? ອິທໍ ອມ຺ຫາກໍ ຖາວຣກມ຺ມໍ, ໂກຈິ ວິສຠາຄປຸຄ຺ຄໂລ ສງ຺ຆມຊ຺ຌໍ ປວິສິຕ຺ວາ ອຸກ຺ໂກເຏຍ຺ຍາຕິ. ອຖາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ຎຕ຺ຕິທຸຕິເຍນ ກມ຺ເມນ ສາເວສິ, ຕໍ ສງ຺ຄີຕິກ຺ຂນ຺ຘເກ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຎາຕພ຺ພໍ.

ອຖ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຣິນິພ຺ພານໂຕ ສຕ຺ຕສຸ ສາຘຸກີຬນທິວເສສຸ ສຕ຺ຕສຸ ຈ ຘາຕຸປູຊາທິວເສສຸ ວີຕິວຕ຺ເຕສຸ ‘‘ອຑ຺ຒມາໂສ ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕ, ອິທານິ ຄິມ຺ຫານໍ ທິຍຑ຺ໂຒ ມາໂສ ເສໂສ, ອຸປກຏ຺ຐາ ວສ຺ສູປນາຍິກາ’’ຕິ ມນ຺ຕ຺ວາ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖໂຣ ‘‘ຣາຊຄຫໍ, ອາວຸໂສ, ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ ອຸປຑ຺ຒໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອກໍ ມຄ຺ຄໍ ຄໂຕ. ອນຸຣຸທ຺ຘຕ຺ເຖໂຣປິ ອຸປຑ຺ຒໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອກໍ ມຄ຺ຄໍ ຄໂຕ. ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ປນ ຠຄວໂຕ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ສາວຕ຺ຖິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣາຊຄຫໍ ຄນ຺ຕຸກາໂມ ເຍນ ສາວຕ຺ຖິ ເຕນ ຈາຣິກໍ ປກ຺ກາມິ. ອານນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ຄຕຄຕຏ຺ຐາເນ ມຫາປຣິເທໂວ ອໂຫສິ – ‘‘ຠນ຺ເຕ ອານນ຺ທ, ກຸຫິໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ຐເປຕ຺ວາ ອາຄໂຕສີ’’ຕິ. ອນຸປຸພ຺ເພນ ປນ ສາວຕ຺ຖິໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ເຕ ເຖເຣ ຠຄວໂຕ ປຣິນິພ຺ພານທິວເສ ວິຍ ມຫາປຣິເທໂວ ອໂຫສິ.

ຕຕ຺ຣ ສຸທໍ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ອນິຈ຺ຈຕາທິປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາຍ ຘມ຺ມິຍາ ກຖາຍ ຕໍ ມຫາຊນໍ ສຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ເຊຕວນໍ ປວິສິຕ຺ວາ ທສພເລນ ວສິຕຄນ຺ຘກຸຏິຍາ ທ຺ວາຣໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ມຎ຺ຈປີຐໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ປປ຺ໂຜເຏຕ຺ວາ ຄນ຺ຘກຸຏິໍ ສມ຺ມຊ຺ຊິຕ຺ວາ ມິລາຕມາລາກຈວຣໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ມຎ຺ຈປີຐໍ ອຕິຫຣິຕ຺ວາ ປຸນ ຍຖາຐາເນ ຐເປຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ຐິຕກາເລ ກຣຓີຍໍ ວຕ຺ຕໍ ສພ຺ພມກາສິ. ອຖ ເຖໂຣ ຠຄວໂຕ ປຣິນິພ຺ພານໂຕ ປຠຸຕິ ຐານນິສຊ຺ຊພຫຸລຕ຺ຕາ ອຸສ຺ສນ຺ນຘາຕຸກໍ ກາຍໍ ສມສ຺ສາເສຕຸໍ ທຸຕິຍທິວເສ ຂີຣວິເຣຈນໍ ປິວິຕ຺ວາ ວິຫາເຣເຍວ ນິສີທິ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ສຸເຠນ ມາຓເວນ ປຫິຕໍ ມາຓວກໍ ເອຕທໂວຈ –

‘‘ອກາໂລ ໂຂ, ມາຓວກ, ອຕ຺ຖິ ເມ ອຊ຺ຊ ເຠສຊ຺ຊມຕ຺ຕາ ປີຕາ, ອປ຺ເປວ ນາມ ສ຺ເວປິ ອຸປສງ຺ກເມຍ຺ຍາມາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໔໔໗).

ທຸຕິຍທິວເສ ເຈຕກຕ຺ເຖເຣນ ປຈ຺ຉາສມເຓນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຸເຠນ ມາຓເວນ ປຸຏ຺ໂຐ ທີຆນິກາເຍ ສຸຠສຸຕ຺ຕໍນາມ ທສມໍ ສຸຕ຺ຕມຠາສິ.

ອຖ ເຖໂຣ ເຊຕວນວິຫາເຣ ຂຓ຺ຑຜຸລ຺ລປ຺ປຏິສງ຺ຂຣຓໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ອຸປກຏ຺ຐາຍ ວສ຺ສູປນາຍິກາຍ ຣາຊຄຫໍ ຄໂຕ. ຕຖາ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖໂຣ ອນຸຣຸທ຺ຘຕ຺ເຖໂຣ ຈ ສພ຺ພໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຣາຊຄຫເມວ ຄໂຕ.

ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຣາຊຄເຫ ອຏ຺ຐາຣສ ມຫາວິຫາຣາ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕ ສພ຺ເພປິ ຉຑ຺ຑິຕປຕິຕອຸກ຺ລາປາ ອເຫສຸໍ. ຠຄວໂຕ ຫິ ປຣິນິພ຺ພາເນ ສພ຺ເພ ຠິກ຺ຂູ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຫາເຣ ຈ ປຣິເວເຓ ຈ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ອຄມໍສຸ. ຕຕ຺ຖ ເຖຣາ ຠຄວໂຕ ວຈນປູຊນຕ຺ຖໍ ຕິຕ຺ຖິຍວາທປຣິໂມຈນຕ຺ຖຎ຺ຈ ‘‘ປຐມໍ ມາສໍ ຂຓ຺ຑຜຸລ຺ລປ຺ປຏິສງ຺ຂຣຓໍ ກໂຣມາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສຸໍ. ຕິຕ຺ຖິຍາ ຫິ ເອວໍ ວເທຍ຺ຍຸໍ – ‘‘ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ສາວກາ ສຕ຺ຖຣິ ຐິເຕເຍວ ວິຫາເຣ ປຏິຊຄ຺ຄິໍສຸ, ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ຉຑ຺ເຑສຸ’’ນ຺ຕິ. ເຕສໍ ວາທປຣິໂມຈນຕ຺ຖຎ຺ຈ ຈິນ຺ເຕສຸນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຫຕໍ –

‘‘ອຖ ໂຂ ເຖຣານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ເອຕທໂຫສິ – ‘ຠຄວຕາ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ຂຓ຺ຑຜຸລ຺ລປ຺ປຏິສງ຺ຂຣຓໍ ວຓ຺ຓິຕໍ. ຫນ຺ທ ມຍໍ, ອາວຸໂສ, ປຐມໍ ມາສໍ ຂຓ຺ຑຜຸລ຺ລປ຺ປຏິສງ຺ຂຣຓໍ ກໂຣມ, ມຊ຺ຌິມໍ ມາສໍ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ວິນຍຎ຺ຈ ສງ຺ຄາຍິສ຺ສາມາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໔໓໘).

ເຕ ທຸຕິຍທິວເສ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣາຊທ຺ວາເຣ ອຏ຺ຐໍສຸ. ອຊາຕສຕ຺ຕຸ ຣາຊາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ, ຠນ຺ເຕ, ອາຄຕຕ຺ຖາ’’ຕິ ອຕ຺ຕນາ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ປຏິປຸຈ຺ຉິ. ເຖຣາ ອຏ຺ຐາຣສ ມຫາວິຫາຣປຏິສງ຺ຂຣຓຕ຺ຖາຍ ຫຕ຺ຖກມ຺ມໍ ປຏິເວເທສຸໍ. ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ຣາຊາ ຫຕ຺ຖກມ຺ມກາຣເກ ມນຸສ຺ເສ ອທາສິ. ເຖຣາ ປຐມໍ ມາສໍ ສພ຺ພວິຫາເຣ ປຏິສງ຺ຂຣາເປຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສຸໍ – ‘‘ນິຏ຺ຐິຕໍ, ມຫາຣາຊ, ວິຫາຣປຏິສງ຺ຂຣຓໍ. ອິທານິ ຘມ຺ມວິນຍສງ຺ຄຫໍ ກໂຣມາ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ, ວິສ຺ສຕ຺ຖາ ກໂຣຖ. ມຍ຺ຫໍ ອາຓາຈກ຺ກໍ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ໂຫຕຸ. ອາຓາເປຖ, ຠນ຺ເຕ, ກິໍ ກໂຣມີ’’ຕິ? ‘‘ສງ຺ຄຫໍ ກໂຣນ຺ຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສນ຺ນິສຊ຺ຊຏ຺ຐານໍ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ‘‘ກຕ຺ຖ ກໂຣມິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ເວຠາຣປພ຺ພຕປສ຺ເສ ສຕ຺ຕປຓ຺ຓິຄຸຫາທ຺ວາເຣ ກາຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕໍ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ໂຂ ຣາຊາ ອຊາຕສຕ຺ຕຸ ວິສ຺ສກມ຺ມຸນາ ນິມ຺ມິຕສທິສໍ ສຸວິຠຕ຺ຕຠິຕ຺ຕິຕ຺ຖມ຺ຠໂສປານໍ ນານາວິຘມາລາກມ຺ມລຕອາກມ຺ມວິຈິຕ຺ຕໍ ອຠິຠວນ຺ຕມິວ ຣາຊຠວນວິຠູຕິໍ ອວຫສນ຺ຕມິວ ເທວວິມານສິຣິໍ ສິຣິຍາ ນິເກຕມິວ ເອກນິປາຕຕິຕ຺ຖມິວ ຈ ເທວມນຸສ຺ສນຍນວິຫງ຺ຄານໍ ໂລກຣາມເຓຍ຺ຍກມິວ ສມ຺ປິຓ຺ຑິຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພສາຣມຓ຺ຑໍ ມຓ຺ຑປໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ວິວິຘກຸສຸມທາມ-ໂອລມ຺ພກ-ວິນິຄ຺ຄລນ຺ຕຈາຣຸວິຕານໍ ຣຕນວິຈິຕ຺ຕມຓິໂກຏ຺ຏິມຕລມິວ ຈ ນໍ ນານາປຸປ຺ຜູປຫາຣວິຈິຕ຺ຕສຸປຣິນິຏ຺ຐິຕຠູມິກມ຺ມໍ ພ຺ຣຫ຺ມວິມານສທິສໍ ອລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ມຫາມຓ຺ຑເປ ປຎ຺ຈສຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອນຄ຺ຆານິ ປຎ຺ຈ ກປ຺ປິຍປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓສຕານິ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ທກ຺ຂິຓຠາຄໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸຕ຺ຕຣາຠິມຸຂໍ ເຖຣາສນໍ ມຓ຺ຑປມຊ຺ເຌ ປຸຣຕ຺ຖາຠິມຸຂໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອາສນາຣຫໍ ຘມ຺ມາສນໍ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ທນ຺ຕຂຈິຕໍ ພີຊນິຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຐເປຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ອາໂຣຈາເປສິ – ‘‘ນິຏ຺ຐິຕໍ, ຠນ຺ເຕ, ມມ ກິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ.

ຕສ຺ມິໍ ໂຂ ປນ ສມເຍ ເອກຈ຺ເຈ ຠິກ຺ຂູ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ສນ຺ຘາຍ ເອວມາຫໍສຸ – ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆ ເອໂກ ຠິກ຺ຂຸ ວິສ຺ສຄນ຺ຘໍ ວາຍນ຺ໂຕ ວິຈຣຕີ’’ຕິ. ເຖໂຣ ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆ ອຎ຺ໂຎ ວິສ຺ສຄນ຺ຘໍ ວາຍນ຺ໂຕ ວິຈຣຓກຠິກ຺ຂຸ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ອທ຺ຘາ ເອເຕ ມໍ ສນ຺ຘາຍ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ສໍເວຄໍ ອາປຊ຺ຊິ. ເອກຈ຺ເຈ ຠິກ຺ຂູ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ອາຫໍສຸ – ‘‘ສ຺ເວ, ອາວຸໂສ, ສນ຺ນິປາໂຕ ຕ຺ວຎ຺ຈ ເສກ຺ໂຂ ສກຣຓີໂຍ, ເຕນ ເຕ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ສນ຺ນິປາຕໍ ຄນ຺ຕຸໍ, ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ໂຫຫີ’’ຕິ.

ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ – ‘‘ສ຺ເວ ສນ຺ນິປາໂຕ, ນ ໂຂ ປນ ເມຕໍ ປຕິຣູປໍ ຍ຺ວາຫໍ ເສກ຺ໂຂ ສມາໂນ ສນ຺ນິປາຕໍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ພຫຸເທວ ຣຕ຺ຕິໍ ກາຍຄຕາຍສຕິຍາ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຈູສສມຍໍ ຈງ຺ກມາ ໂອໂຣຫິຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ‘‘ນິປຊ຺ຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ກາຍໍ ອາວຊ຺ເຊສິ. ທ຺ເວ ປາທາ ຠູມິໂຕ ມຸຕ຺ຕາ, ອປ຺ປຕ຺ຕຎ຺ຈ ສີສໍ ພິມ຺ໂພຫນໍ, ເອຕສ຺ມິໍ ອນ຺ຕເຣ ອນຸປາທາຍ ອາສເວຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຈ຺ຈິ. ອຍຎ຺ຫິ ອາຍສ຺ມາ ຈງ຺ກເມນ ພຫິ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ວິເສສໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ນນຸ ມໍ ຠຄວາ ເອຕທໂວຈ – ‘ກຕປຸຎ຺ໂຎສິ ຕ຺ວໍ, ອານນ຺ທ, ປຘານມນຸຍຸຎ຺ຊ; ຂິປ຺ປໍ ໂຫຫິສິ ອນາສໂວ’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໒໐໗). ພຸທ຺ຘານຎ຺ຈ ກຖາໂທໂສ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ມມ ອຈ຺ຈາຣທ຺ຘໍ ວີຣິຍໍ ເຕນ ເມ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ. ຫນ຺ທາຫໍ ວີຣິຍສມຖໍ ໂຍເຊມີ’’ຕິ ຈງ຺ກມາ ໂອໂຣຫິຕ຺ວາ ປາທໂຘວນຏ຺ຐາເນ ຐຕ຺ວາ ປາເທ ໂຘວິຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ມຎ຺ຈເກ ນິສີທິຕ຺ວາ ‘‘ໂຖກໍ ວິສ຺ສມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ກາຍໍ ມຎ຺ຈເກ ອຸປນາເມສິ. ທ຺ເວ ປາທາ ຠູມິໂຕ ມຸຕ຺ຕາ, ສີສຎ຺ຈ ພິມ຺ໂພຫນໍ ອສມ຺ປຕ຺ຕໍ. ເອຕສ຺ມິໍ ອນ຺ຕເຣ ອນຸປາທາຍ ອາສເວຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຕ຺ຕໍ, ຈຕຸອິຣິຍາປຖວິຣຫິຕໍ ເຖຣສ຺ສ ອຣຫຕ຺ຕໍ ອໂຫສິ. ເຕນ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ອນິປນ຺ໂນ ອນິສິນ຺ໂນ ອຏ຺ຐິໂຕ ອຈງ຺ກມນ຺ໂຕ ‘‘ໂກ ຠິກ຺ຂຸ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ອຖ ໂຂ ເຖຣາ ຠິກ຺ຂູ ທຸຕິຍທິວເສ ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈາ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ປຏິສາເມຕ຺ວາ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ສນ຺ນິປຕິຕາ. ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິໍ ຎາເປຕຸກາໂມ ຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິໍ ນ ຄໂຕ. ຠິກ຺ຂູ ຍຖາວຸຑ຺ຒໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕາສເນ ນິສີທນ຺ຕາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອາສນໍ ຐເປຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນາ. ຕຕ຺ຖ ເກຫິຈິ ‘‘ເອຕມາສນໍ ກສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສາ’’ຕິ. ‘‘ອານນ຺ໂທ ປນ ກຸຫິໍ ຄໂຕ’’ຕິ? ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ເຖໂຣ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິທານິ ມຍ຺ຫໍ ຄມນກາໂລ’’ຕິ. ຕໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ອານຸຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ປຖວິຍໍ ນິມຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອາສເນເຍວ ອຕ຺ຕານໍ ທສ຺ເສສິ. ອາກາເສນາຄນ຺ຕ຺ວາ ນິສີທີຕິປິ ເອເກ.

ເອວໍ ນິສິນ຺ເນ ຕສ຺ມິໍ ອາຍສ຺ມນ຺ເຕ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖໂຣ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ອາວຸໂສ, ກິໍ ປຐມໍ ສງ຺ຄາຍາມ, ຘມ຺ມໍ ວາ ວິນຍໍ ວາ’’ຕິ? ຠິກ຺ຂູ ອາຫໍສຸ – ‘‘ຠນ຺ເຕ ມຫາກສ຺ສປ, ວິນໂຍ ນາມ ພຸທ຺ຘສາສນສ຺ສ ອາຍຸ, ວິນເຍ ຐິເຕ ສາສນໍ ຐິຕໍ ໂຫຕິ; ຕສ຺ມາ ປຐມໍ ວິນຍໍ ສງ຺ຄາຍາມາ’’ຕິ,. ‘‘ກໍ ຘຸຣໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ? ‘‘ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອຸປາລິ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ກິໍ ອານນ຺ໂທ ນປ຺ປໂຫຕີ’’ຕິ? ‘‘ໂນ ນປ຺ປໂຫຕິ; ອປິ ຈ ໂຂ ປນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຘຣມາໂນເຍວ ວິນຍປຣິຍຕ຺ຕິໍ ນິສ຺ສາຍ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອຸປາລິໍ ເອຕທຄ຺ເຄ ຐເປສິ – ‘ເອຕທຄ຺ຄໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມມ ສາວການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ວິນຍຘຣານໍ ຍທິທໍ ອຸປາລີ’ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໒໑໙, ໒໒໘). ຕສ຺ມາ ອຸປາລິຕ຺ເຖຣໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ວິນຍໍ ສງ຺ຄາຍາມາ’’ຕິ. ຕໂຕ ເຖໂຣ ວິນຍໍ ປຸຈ຺ຉນຕ຺ຖາຍ ອຕ຺ຕນາວ ອຕ຺ຕານໍ ສມ຺ມນ຺ນິ. ອຸປາລິຕ຺ເຖໂຣປິ ວິສ຺ສຊ຺ຊນຕ຺ຖາຍ ສມ຺ມນ຺ນິ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ປາຬິ –

‘‘ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ສງ຺ຆໍ ຎາເປສິ –

‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ອາວຸໂສ, ສງ຺ໂຆ. ຍທິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ອຫໍ ອຸປາລິໍ ວິນຍໍ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍ’ນ຺ຕິ.

‘‘ອາຍສ຺ມາປິ ອຸປາລິ ສງ຺ຆໍ ຎາເປສິ –

‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ໂຆ. ຍທິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ອຫໍ ອາຍສ຺ມຕາ ມຫາກສ຺ສເປນ ວິນຍໍ ປຸຏ຺ໂຐ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ.

ເອວໍ ອຕ຺ຕນາວ ອຕ຺ຕານໍ ສມ຺ມນ຺ນິຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມາ ອຸປາລິ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ເອກໍສໍ ຈີວຣໍ ກຕ຺ວາ ເຖເຣ ຠິກ຺ຂູ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຘມ຺ມາສເນ ນິສີທິ, ທນ຺ຕຂຈິຕໍ ພີຊນິໍ ຄເຫຕ຺ວາ. ຕໂຕ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ເຖຣາສເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອຸປາລິໍ ວິນຍໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ປຐມໍ, ອາວຸໂສ ອຸປາລິ, ປາຣາຊິກໍ ກຕ຺ຖ ປຎ຺ຎຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ເວສາລິຍໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ກໍ ອາຣພ຺ຠາ’’ຕິ? ‘‘ສຸທິນ຺ນໍ ກລນ຺ທປຸຕ຺ຕໍ ອາຣພ຺ຠາ’’ຕິ. ‘‘ກິສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ເມຖຸນຘມ຺ເມ’’ຕິ.

ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອຸປາລິໍ ປຐມສ຺ສ ປາຣາຊິກສ຺ສ ວຕ຺ຖຸມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉິ, ນິທານມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉິ, ປຸຄ຺ຄລມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉິ, ປຎ຺ຎຕ຺ຕິມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉິ, ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉິ, ອາປຕ຺ຕິມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉິ, ອນາປຕ຺ຕິມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉິ; ຍຖາ ຈ ປຐມສ຺ສ ຕຖາ ທຸຕິຍສ຺ສ ຕຖາ ຕຕິຍສ຺ສ ຕຖາ ຈຕຸຕ຺ຖສ຺ສ ປາຣາຊິກສ຺ສ ວຕ຺ຖຸມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉິ…ເປ… ອນາປຕ຺ຕິມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉິ. ປຸຏ຺ໂຐ ປຸຏ຺ໂຐ ອຸປາລິຕ຺ເຖໂຣ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ຕໂຕ ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ປາຣາຊິການິ ‘‘ປາຣາຊິກກຓ຺ຑໍ ນາມ ອິທ’’ນ຺ຕິ ສງ຺ຄຫໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ຐເປສຸໍ. ເຕຣສ ສງ຺ຆາທິເສສານິ ‘‘ເຕຣສກ’’ນ຺ຕິ ຐເປສຸໍ. ທ຺ເວ ສິກ຺ຂາປທານິ ‘‘ອນິຍຕານີ’’ຕິ ຐເປສຸໍ. ຕິໍສ ສິກ຺ຂາປທານິ ‘‘ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍປາຈິຕ຺ຕິຍານີ’’ຕິ ຐເປສຸໍ. ທ຺ເວນວຸຕິ ສິກ຺ຂາປທານິ ‘‘ປາຈິຕ຺ຕິຍານີ’’ຕິ ຐເປສຸໍ. ຈຕ຺ຕາຣິ ສິກ຺ຂາປທານິ ‘‘ປາຏິເທສນີຍານີ’’ຕິ ຐເປສຸໍ. ປຎ຺ຈສຕ຺ຕຕິ ສິກ຺ຂາປທານິ ‘‘ເສຂິຍານີ’’ຕິ ຐເປສຸໍ. ສຕ຺ຕ ຘມ຺ເມ ‘‘ອຘິກຣຓສມຖາ’’ຕິ ຐເປສຸໍ.

ເອວໍ ມຫາວິຠງ຺ຄໍ ສງ຺ຄຫໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸນີວິຠງ຺ເຄ ອຏ຺ຐ ສິກ຺ຂາປທານິ ‘‘ປາຣາຊິກກຓ຺ຑໍ ນາມ ອິທ’’ນ຺ຕິ ຐເປສຸໍ. ສຕ຺ຕຣສ ສິກ຺ຂາປທານິ ‘‘ສຕ຺ຕຣສກ’’ນ຺ຕິ ຐເປສຸໍ. ຕິໍສ ສິກ຺ຂາປທານິ ‘‘ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍປາຈິຕ຺ຕິຍານີ’’ຕິ ຐເປສຸໍ. ຉສຏ຺ຐິສຕສິກ຺ຂາປທານິ ‘‘ປາຈິຕ຺ຕິຍານີ’’ຕິ ຐເປສຸໍ. ອຏ຺ຐ ສິກ຺ຂາປທານິ ‘‘ປາຏິເທສນີຍານີ’’ຕິ ຐເປສຸໍ. ປຎ຺ຈສຕ຺ຕຕິ ສິກ຺ຂາປທານິ ‘‘ເສຂິຍານີ’’ຕິ ຐເປສຸໍ. ສຕ຺ຕ ຘມ຺ເມ ‘‘ອຘິກຣຓສມຖາ’’ຕິ ຐເປສຸໍ. ເອວໍ ຠິກ຺ຂຸນີວິຠງ຺ຄໍ ສງ຺ຄຫໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ເອເຕເນວ ອຸປາເຍນ ຂນ຺ຘກປຣິວາເຣປິ ອາໂຣເປສຸໍ. ເອວເມຕໍ ສອຸຠໂຕວິຠງ຺ຄຂນ຺ຘກປຣິວາຣໍ ວິນຍປິຏກໍ ສງ຺ຄຫມາຣູຬ຺ຫໍ ສພ຺ພໍ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖໂຣ ປຸຈ຺ຉິ, ອຸປາລິຕ຺ເຖໂຣ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊນປຣິໂຍສາເນ ປຎ຺ຈ ອຣຫນ຺ຕສຕານິ ສງ຺ຄຫໍ ອາໂຣປິຕນເຍເນວ ຄຓສຊ຺ຌາຍມກໍສຸ. ວິນຍສງ຺ຄຫາວສາເນ ອຸປາລິຕ຺ເຖໂຣ ທນ຺ຕຂຈິຕໍ ພີຊນິໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຘມ຺ມາສນາ ໂອໂຣຫິຕ຺ວາ ວຸຑ຺ເຒ ຠິກ຺ຂູ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕາສເນ ນິສີທິ.

ວິນຍໍ ສງ຺ຄາຍິຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສງ຺ຄາຍິຕຸກາໂມ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ຠິກ຺ຂູ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຘມ຺ມໍ ສງ຺ຄາຍນ຺ເຕຫິ ກໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ຘຸຣໍ ກຕ຺ວາ ຘມ຺ໂມ ສງ຺ຄາຍິຕພ຺ໂພ’’ຕິ? ຠິກ຺ຂູ ‘‘ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ ຘຸຣໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ.

ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ສງ຺ຆໍ ຎາເປສິ –

‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ອາວຸໂສ, ສງ຺ໂຆ. ຍທິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ອຫໍ ອານນ຺ທໍ ຘມ຺ມໍ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ.

ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ສງ຺ຆໍ ຎາເປສິ –

‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ໂຆ ຍທິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ອຫໍ ອາຍສ຺ມຕາ ມຫາກສ຺ສເປນ ຘມ຺ມໍ ປຸຏ຺ໂຐ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ.

ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ເອກໍສໍ ຈີວຣໍ ກຕ຺ວາ ເຖເຣ ຠິກ຺ຂູ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຘມ຺ມາສເນ ນິສີທິ ທນ຺ຕຂຈິຕໍ ພີຊນິໍ ຄເຫຕ຺ວາ. ອຖ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖໂຣ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ ຘມ຺ມໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຊາລໍ, ອາວຸໂສ ອານນ຺ທ, ກຕ຺ຖ ຠາສິຕ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ອນ຺ຕຣາ ຈ, ຠນ຺ເຕ, ຣາຊຄຫໍ ອນ຺ຕຣາ ຈ ນາຬນ຺ທໍ ຣາຊາຄາຣເກ ອມ຺ພລຏ຺ຐິກາຍ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ກໍ ອາຣພ຺ຠາ’’ຕິ? ‘‘ສຸປ຺ປິຍຎ຺ຈ ປຣິພ຺ພາຊກໍ, ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ຕຎ຺ຈ ມາຓວ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ກິສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ວຓ຺ຓາວຓ຺ເຓ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລສ຺ສ ນິທານມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉິ, ປຸຄ຺ຄລມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉິ, ວຕ຺ຖຸມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ສາມຎ຺ຎຜລໍ ປນາວຸໂສ ອານນ຺ທ, ກຕ຺ຖ ຠາສິຕ’’ນ຺ຕິ? ‘ຣາຊຄເຫ, ຠນ຺ເຕ, ຊີວກມ຺ພວເນ’’ຕິ. ‘‘ເກນ ສທ຺ຘິ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ອຊາຕສຕ຺ຕຸນາ ເວເທຫິປຸຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ສາມຎ຺ຎຜລສ຺ສ ນິທານມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉິ, ປຸຄ຺ຄລມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉິ. ເອເຕເນວ ອຸປາເຍນ ປຎ຺ຈ ນິກາເຍ ປຸຈ຺ຉິ.

ປຎ຺ຈນິກາຍາ ນາມ – ທີຆນິກາໂຍ, ມຊ຺ຌິມນິກາໂຍ, ສໍຍຸຕ຺ຕນິກາໂຍ, ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣນິກາໂຍ, ຂຸທ຺ທກນິກາໂຍຕິ. ຕຕ຺ຖ ຂຸທ຺ທກນິກາໂຍ ນາມ – ຈຕ຺ຕາໂຣ ນິກາເຍ ຐເປຕ຺ວາ, ອວເສສໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ. ຕຕ຺ຖ ວິນໂຍ ອາຍສ຺ມຕາ ອຸປາລິຕ຺ເຖເຣນ ວິສ຺ສຊ຺ຊິໂຕ, ເສສຂຸທ຺ທກນິກາໂຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຈ ນິກາຍາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ. ຕເທຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ຣສວເສນ ເອກວິຘໍ, ຘມ຺ມວິນຍວເສນ ທຸວິຘໍ, ປຐມມຊ຺ຌິມປຈ຺ຉິມວເສນ ຕິວິຘໍ; ຕຖາ ປິຏກວເສນ, ນິກາຍວເສນ ປຎ຺ຈວິຘໍ, ອງ຺ຄວເສນ ນວວິຘໍ, ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘວເສນ ຈຕຸຣາສີຕິສຫສ຺ສວິຘນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ກຖໍ ຣສວເສນ ເອກວິຘໍ? ຍຎ຺ຫິ ຠຄວຕາ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຍາວ ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ປຣິນິພ຺ພາຍຕິ, ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ປຎ຺ຈຈຕ຺ຕາລີສວສ຺ສານິ ເທວມນຸສ຺ສນາຄຍກ຺ຂາທໂຍ ອນຸສາສນ຺ເຕນ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ເຕນ ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ເອກຣສໍ ວິມຸຕ຺ຕິຣສເມວ ໂຫຕິ. ເອວໍ ຣສວເສນ ເອກວິຘໍ.

ກຖໍ ຘມ຺ມວິນຍວເສນ ທຸວິຘໍ? ສພ຺ພເມວ ເຈຕໍ ຘມ຺ໂມ ເຈວ ວິນໂຍ ຈາຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ຕຕ຺ຖ ວິນຍປິຏກໍ ວິນໂຍ, ອວເສສໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ຘມ຺ໂມ; ເຕເນວາຫ – ‘‘ຍໍນູນ ມຍໍ, ອາວຸໂສ, ຘມ຺ມຎ຺ຈ ວິນຍຎ຺ຈ ສງ຺ຄາເຍຍ຺ຍາມາ’’ຕິ. ‘‘ອຫໍ ອຸປາລິໍ ວິນຍໍ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍໍ, ອານນ຺ທໍ ຘມ຺ມໍ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ຈ ເອວໍ ຘມ຺ມວິນຍວເສນ ທຸວິຘໍ.

ກຖໍ ປຐມມຊ຺ຌິມປຈ຺ຉິມວເສນ ຕິວິຘໍ? ສພ຺ພເມວ ຫິທໍ ປຐມພຸທ຺ຘວຈນໍ, ມຊ຺ຌິມພຸທ຺ຘວຈນໍ, ປຈ຺ຉິມພຸທ຺ຘວຈນນ຺ຕິ ຕິປ຺ປເຠທໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ –

‘‘ອເນກຊາຕິສໍສາຣໍ, ສນ຺ຘາວິສ຺ສໍ ອນິພ຺ພິສໍ;

ຄຫກາຣໍ ຄເວສນ຺ໂຕ, ທຸກ຺ຂາ ຊາຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ.

‘‘ຄຫກາຣກ ທິຏ຺ໂຐສິ, ປຸນ ເຄຫໍ ນ ກາຫສິ;

ສພ຺ພາ ເຕ ຜາສຸກາ ຠຄ຺ຄາ, ຄຫກູຏໍ ວິສງ຺ຂຕໍ;

ວິສງ຺ຂາຣຄຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ຕຓ຺ຫານໍ ຂຍມຊ຺ຌຄາ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໑໕໓-໑໕໔);

ອິທໍ ປຐມພຸທ຺ຘວຈນໍ.

ເກຈິ ‘‘ຍທາ ຫເວ ປາຕຸຠວນ຺ຕິ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ຂນ຺ຘເກ ອຸທານຄາຖໍ ອາຫຸ. ເອສາ ປນ ປາຏິປທທິວເສ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຠາວປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ໂສມນສ຺ສມຍຎາເຓນ ປຈ຺ຈຍາກາຣໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ອຸທານຄາຖາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຍໍ ປນ ປຣິນິພ຺ພານກາເລ ອຠາສິ – ‘‘ຫນ຺ທ ທານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາມນ຺ຕຍາມິ ໂວ, ວຍຘມ຺ມາ ສງ຺ຂາຣາ, ອປ຺ປມາເທນ ສມ຺ປາເທຖາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໒໑໘) ອິທໍ ປຈ຺ຉິມພຸທ຺ຘວຈນໍ.

ອຸຠິນ຺ນມນ຺ຕເຣ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ເອຕໍ ມຊ຺ຌິມພຸທ຺ຘວຈນນ຺ຕິ. ເອວໍ ປຐມມຊ຺ຌິມປຈ຺ຉິມວເສນ ຕິວິຘໍ.

ກຖໍ ປິຏກວເສນ ຕິວິຘໍ? ສພ຺ພມ຺ປິ ເຫຕໍ ວິນຍປິຏກໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກໍ ອຠິຘມ຺ມປິຏກນ຺ຕິ ຕິປ຺ປເຠທເມວ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຐມສງ຺ຄີຕິຍໍ ສງ຺ຄີຕຎ຺ຈ ອສງ຺ຄີຕຎ຺ຈ ສພ຺ພມ຺ປິ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ອຸຠຍານິ ປາຕິໂມກ຺ຂານິ, ທ຺ເວ ວິຠງ຺ຄານິ, ທ຺ວາວີສຕິ ຂນ຺ຘການິ, ໂສຬສປຣິວາຣາຕິ ອິທໍ ວິນຍປິຏກໍ ນາມ.

ພ຺ຣຫ຺ມຊາລາທິ ຈຕຸຕ຺ຕິໍສສຸຕ຺ຕສງ຺ຄໂຫ ທີຆນິກາໂຍ, ມູລປຣິຍາຍສຸຕ຺ຕາທິ ທິຍຑ຺ຒສຕທ຺ເວສຸຕ຺ຕສງ຺ຄໂຫ ມຊ຺ຌິມນິກາໂຍ, ໂອຆຕຣຓສຸຕ຺ຕາທິ ສຕ຺ຕສຸຕ຺ຕສຫສ຺ສ ສຕ຺ຕສຕ ທ຺ວາສຏ຺ຐິສຸຕ຺ຕສງ຺ຄໂຫ ສໍຍຸຕ຺ຕນິກາໂຍ, ຈິຕ຺ຕປຣິຍາທານສຸຕ຺ຕາທິ ນວສຸຕ຺ຕສຫສ຺ສ ປຎ຺ຈສຕ ສຕ຺ຕປຎ຺ຎາສສຸຕ຺ຕສງ຺ຄໂຫ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣນິກາໂຍ, ຂຸທ຺ທກປາຐ-ຘມ຺ມປທ-ອຸທານ-ອິຕິວຸຕ຺ຕກ-ສຸຕ຺ຕນິປາຕ-ວິມານວຕ຺ຖຸ-ເປຕວຕ຺ຖຸ-ເຖຣຄາຖາ-ເຖຣີຄາຖາ-ຊາຕກນິທ຺ເທສ-ປຏິສມ຺ຠິທາ-ອປທານ-ພຸທ຺ຘວໍສ-ຈຣິຍາປິຏກວເສນ ປນ຺ນຣສປ຺ປເຠໂທ ຂຸທ຺ທກນິກາໂຍຕິ ອິທໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກໍ ນາມ.

ຘມ຺ມສງ຺ຄໂຫ, ວິຠງ຺ໂຄ, ຘາຕຸກຖາ, ປຸຄ຺ຄລປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ກຖາວຕ຺ຖຸ, ຍມກໍ, ປຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອິທໍ ອຠິຘມ຺ມປິຏກໍ ນາມ. ຕຕ຺ຖ –

ວິວິຘວິເສສນຍຕ຺ຕາ, ວິນຍນໂຕ ເຈວ ກາຍວາຈານໍ;

ວິນຍຕ຺ຖວິທູຫິ ອຍໍ, ວິນໂຍ ວິນໂຍຕິ ອກ຺ຂາໂຕ.

ວິວິຘາ ຫິ ເອຕ຺ຖ ປຎ຺ຈວິຘ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສ ປາຣາຊິກາທິ ສຕ຺ຕອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘມາຕິກາ ວິຠງ຺ຄາທິປ຺ປເຠທາ ນຍາ, ວິເສສຠູຕາ ຈ ທຬ຺ຫີກມ຺ມສິຖິລກຣຓປ຺ປໂຍຊນາ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິນຍາ, ກາຍິກວາຈສິກອຊ຺ຌາຈາຣນິເສຘນໂຕ ເຈສ ກາຍໍ ວາຈຎ຺ຈ ວິເນຕິ, ຕສ຺ມາ ວິວິຘນຍຕ຺ຕາ ວິເສສນຍຕ຺ຕາ ກາຍວາຈານຎ຺ຈ ວິນຍນໂຕ ‘‘ວິນໂຍ’’ຕິ ອກ຺ຂາໂຕ. ເຕເນຕເມຕສ຺ສ ວຈນຕ຺ຖໂກສລ຺ລຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ວິວິຘວິເສສນຍຕ຺ຕາ, ວິນຍນໂຕ ເຈວ ກາຍວາຈານໍ;

ວິນຍຕ຺ຖວິທູຫິ ອຍໍ, ວິນໂຍ ວິນໂຍຕິ ອກ຺ຂາໂຕ’’ຕິ.

ອິຕຣໍ ປນ –

ອຕ຺ຖານໍ ສູຈນໂຕ, ສຸວຸຕ຺ຕໂຕ ສວນໂຕຖ ສູທນໂຕ;

ສຸຕ຺ຕາຓາ ສຸຕ຺ຕສຠາຄໂຕ ຈ, ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອກ຺ຂາຕໍ.

ຕຎ຺ຫິ ອຕ຺ຕຕ຺ຖປຣຕ຺ຖາທິເຠເທ ອຕ຺ເຖ ສູເຈຕິ, ສຸວຸຕ຺ຕາ ເຈຕ຺ຖ ອຕ຺ຖາ ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍານຸໂລເມນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ສວຕິ ເຈຕໍ ອຕ຺ເຖ ສສ຺ສມິວ ຜລໍ ປສວຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສູທຕິ ເຈຕໍ ເຘນຸວິຍ ຂີຣໍ, ປຄ຺ຆຣຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສຸຏ຺ຐຸ ຈ ເນ ຕາຍຕິ ຣກ຺ຂຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສຸຕ຺ຕສຠາຄຎ຺ເຈຕໍ, ຍຖາ ຫິ ຕຈ຺ຉການໍ ສຸຕ຺ຕໍ ປມາຓໍ ໂຫຕິ; ເອວເມຕມ຺ປິ ວິຎ຺ຎູນໍ. ຍຖາ ຈ ສຸຕ຺ເຕນ ສງ຺ຄຫິຕານິ ປຸປ຺ຜານິ ນ ວິກິຣິຍນ຺ຕິ ນ ວິທ຺ຘໍສິຍນ຺ຕິ; ເອວເມເຕນ ສງ຺ຄຫິຕາ ອຕ຺ຖາ. ເຕເນຕເມຕສ຺ສ ວຈນຕ຺ຖໂກສລ຺ລຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ອຕ຺ຖານໍ ສູຈນໂຕ, ສຸວຸຕ຺ຕໂຕ ສວນໂຕຖ ສູທນໂຕ;

ສຸຕ຺ຕາຓາ ສຸຕ຺ຕສຠາຄໂຕ ຈ, ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອກ຺ຂາຕ’’ນ຺ຕິ.

ອິຕໂຣ ປນ –

ຍໍ ເອຕ຺ຖ ວຸຑ຺ຒິມນ຺ໂຕ, ສລກ຺ຂຓາ ປູຊິຕາ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາ;

ວຸຕ຺ຕາຘິກາ ຈ ຘມ຺ມາ, ອຠິຘມ຺ໂມ ເຕນ ອກ຺ຂາໂຕ.

ອຍຎ຺ຫິ ອຠິສທ຺ໂທ ວຸຑ຺ຒິລກ຺ຂຓປູຊິຕປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາຘິເກສຸ ທິສ຺ສຕິ. ຕຖາເຫສ – ‘‘ພາຬ຺ຫາ ເມ ອາວຸໂສ ທຸກ຺ຂາ ເວທນາ ອຠິກ຺ກມນ຺ຕິ ໂນ ປຏິກ຺ກມນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໓.໓໘໙; ສໍ. ນິ. ໕.໑໙໕) ວຸຑ຺ຒິຍໍ ອາຄໂຕ. ‘‘ຍາ ຕາ ຣຕ຺ຕິໂຍ ອຠິຎ຺ຎາຕາ ອຠິລກ຺ຂິຕາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໔໙) ລກ຺ຂເຓ. ‘‘ຣາຊາຠິຣາຊາ ມນຸຊິນ຺ໂທ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໒.໓໙໙; ສຸ. ນິ. ໕໕໘) ປູຊິເຕ. ‘‘ປຏິພໂລ ວິເນຕຸໍ ອຠິຘມ຺ເມ ອຠິວິນເຍ’’ຕິອາທີສຸ (ມຫາວ. ໘໕) ປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສງ຺ກຣວິຣຫິເຕ ຘມ຺ເມ ຈ ວິນເຍ ຈາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ອຠິກ຺ກນ຺ເຕນ ວຓ຺ເຓນາ’’ຕິອາທີສຸ (ວິ. ວ. ໗໕) ອຘິເກ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ຣູປູປປຕ຺ຕິຍາ ມຄ຺ຄໍ ຠາເວຕິ, ເມຕ຺ຕາສຫຄເຕນ ເຈຕສາ ເອກໍ ທິສໍ ຜຣິຕ຺ວາ ວິຫຣຕີ’’ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ໑໖໐ ອາທໂຍ) ນເຍນ ວຸຑ຺ຒິມນ຺ໂຕປິ ຘມ຺ມາ ວຸຕ຺ຕາ. ‘‘ຣູປາຣມ຺ມຓໍ ວາ ສທ຺ທາຣມ຺ມຓໍ ວາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອາຣມ຺ມຓາທີຫິ ລກ຺ຂຓີຍຕ຺ຕາ ສລກ຺ຂຓາປິ. ‘‘ເສກ຺ຂາ ຘມ຺ມາ, ອເສກ຺ຂາ ຘມ຺ມາ, ໂລກຸຕ຺ຕຣາ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ປູຊິຕາປິ ປູຊາຣຫາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ຜສ຺ໂສ ໂຫຕິ ເວທນາ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ສຠາວປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາປິ. ‘‘ມຫຄ຺ຄຕາ ຘມ຺ມາ, ອປ຺ປມາຓາ ຘມ຺ມາ, ອນຸຕ຺ຕຣາ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອຘິກາປິ ຘມ຺ມາ ວຸຕ຺ຕາ. ເຕເນຕເມຕສ຺ສ ວຈນຕ຺ຖໂກສລ຺ລຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ຍໍ ເອຕ຺ຖ ວຸຑ຺ຒິມນ຺ໂຕ, ສລກ຺ຂຓາ ປູຊິຕາ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາ;

ວຸຕ຺ຕາຘິກາ ຈ ຘມ຺ມາ, ອຠິຘມ຺ໂມ ເຕນ ອກ຺ຂາໂຕ’’ຕິ.

ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອວິສິຏ຺ຐໍ, ຕໍ –

ປິຏກໍ ປິຏກຕ຺ຖວິທູ, ປຣິຍຕ຺ຕິພ຺ຠາຊນຕ຺ຖໂຕ ອາຫຸ;

ເຕນ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ, ຕໂຍປິ ວິນຍາທໂຍ ເຎຍ຺ຍາ.

ປຣິຍຕ຺ຕິປິ ຫິ ‘‘ມາ ປິຏກສມ຺ປທາເນນາ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໓.໖໖) ປິຏກນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ອຖ ປຸຣິໂສ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ ກຸທາລປິຏກໍ ອາທາຍາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໒໒໘; ອ. ນິ. ໓.໗໐) ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຠາຊນມ຺ປິ. ຕສ຺ມາ ປິຏກໍ ປິຏກຕ຺ຖວິທູ, ປຣິຍຕ຺ຕິພ຺ຠາຊນຕ຺ຖໂຕ ອາຫຸ.

ອິທານິ ເຕນ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ຕໂຍປິ ວິນຍາທໂຍ ເຎຍ຺ຍາຕິ. ເຕນ ເອວໍ ທຸວິຘຕ຺ເຖນ ປິຏກສທ຺ເທນ ສຫ ສມາສໍ ກຕ຺ວາ ວິນໂຍ ຈ ໂສ ປິຏກຎ຺ຈ ປຣິຍຕ຺ຕິຠາວໂຕ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ຠາຊນໂຕ ຈາຕິ ວິນຍປິຏກໍ, ຍຖາວຸຕ຺ເຕເນວ ນເຍນ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຎ຺ຈ ຕໍ ປິຏກຎ຺ຈາຕິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກໍ, ອຠິຘມ຺ໂມ ຈ ໂສ ປິຏກຎ຺ຈາຕິ ອຠິຘມ຺ມປິຏກນ຺ຕິ ເອວເມເຕ ຕໂຍປິ ວິນຍາທໂຍ ເຎຍ຺ຍາ.

ເອວໍ ຎຕ຺ວາ ຈ ປຸນປິ ເຕສ຺ເວວ ປິຏເກສຸ ນານປ຺ປກາຣໂກສລ຺ລຕ຺ຖໍ –

ເທສນາສາສນກຖາ, ເຠທໍ ເຕສຸ ຍຖາຣຫໍ;

ສິກ຺ຂາປຫານຄມ຺ຠີຣ, ຠາວຎ຺ຈ ປຣິທີປເຍ.

ປຣິຍຕ຺ຕິເຠທໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ, ວິປຕ຺ຕິໍ ຈາປິ ຍໍ ຍຫິໍ;

ປາປຸຓາຕິ ຍຖາ ຠິກ຺ຂຸ, ຕມ຺ປິ ສພ຺ພໍ ວິຠາວເຍ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ປຣິທີປນາ ວິຠາວນາ ຈ, ເອຕານິ ຫິ ຕີຓິ ປິຏການິ ຍຖາກ຺ກມໍ ອາຓາ ໂວຫາຣ ປຣມຕ຺ຖເທສນາ ຍຖາປຣາຘ-ຍຖານຸໂລມ-ຍຖາຘມ຺ມສາສນານິ, ສໍວຣາສໍວຣທິຏ຺ຐິວິນິເວຐນາມຣູປປຣິຈ຺ເຉທກຖາຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຫິ ວິນຍປິຏກໍ ອາຓາຣເຫນ ຠຄວຕາ ອາຓາພາຫຸລ຺ລໂຕ ເທສິຕຕ຺ຕາ ອາຓາເທສນາ, ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກໍ ໂວຫາຣກຸສເລນ ຠຄວຕາ ໂວຫາຣພາຫຸລ຺ລໂຕ ເທສິຕຕ຺ຕາ ໂວຫາຣເທສນາ, ອຠິຘມ຺ມປິຏກໍ ປຣມຕ຺ຖກຸສເລນ ຠຄວຕາ ປຣມຕ຺ຖພາຫຸລ຺ລໂຕ ເທສິຕຕ຺ຕາ ປຣມຕ຺ຖເທສນາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ຕຖາ ປຐມໍ ເຍ ເຕ ປຈຸຣາປຣາຘາ ສຕ຺ຕາ ເຕ ຍຖາປຣາຘໍ ເອຕ຺ຖ ສາສິຕາຕິ ຍຖາປຣາຘສາສນໍ, ທຸຕິຍໍ ອເນກຊ຺ຌາສຍານຸສຍຈຣິຍາຘິມຸຕ຺ຕິກາ ສຕ຺ຕາ ຍຖານຸໂລມໍ ເອຕ຺ຖ ສາສິຕາຕິ ຍຖານຸໂລມສາສນໍ, ຕຕິຍໍ ຘມ຺ມປຸຎ຺ຊມຕ຺ເຕ ‘‘ອຫໍ ມມາ’’ຕິ ສຎ຺ຎິໂນ ສຕ຺ຕາ ຍຖາຘມ຺ມໍ ເອຕ຺ຖ ສາສິຕາຕິ ຍຖາຘມ຺ມສາສນນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ຕຖາ ປຐມໍ ອຊ຺ຌາຈາຣປຏິປກ຺ຂຠູໂຕ ສໍວຣາສໍວໂຣ ເອຕ຺ຖ ກຖິໂຕຕິ ສໍວຣາສໍວຣກຖາ, ທຸຕິຍໍ ທ຺ວາສຏ຺ຐິທິຏ຺ຐິປຏິປກ຺ຂຠູຕາ ທິຏ຺ຐິວິນິເວຐນາ ເອຕ຺ຖ ກຖິຕາຕິ ທິຏ຺ຐິວິນິເວຐນກຖາ, ຕຕິຍໍ ຣາຄາທິປຏິປກ຺ຂຠູໂຕ ນາມຣູປປຣິຈ຺ເຉໂທ ເອຕ຺ຖ ກຖິໂຕຕິ ນາມຣູປປຣິຈ຺ເຉທກຖາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ຕີສຸປິ ຈ ເຈເຕສຸ ຕິສ຺ໂສ ສິກ຺ຂາ, ຕີຓິ ປຫານານິ, ຈຕຸພ຺ພິໂຘ ຈ ຄມ຺ຠີຣຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຖາ ຫິ – ວິນຍປິຏເກ ວິເສເສນ ອຘິສີລສິກ຺ຂາ ວຸຕ຺ຕາ, ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏເກ ອຘິຈິຕ຺ຕສິກ຺ຂາ, ອຠິຘມ຺ມປິຏເກ ອຘິປຎ຺ຎາສິກ຺ຂາ.

ວິນຍປິຏເກ ຈ ວີຕິກ຺ກມປ຺ປຫານໍ ກິເລສານໍ, ວີຕິກ຺ກມປຏິປກ຺ຂຕ຺ຕາ ສີລສ຺ສ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏເກ ປຣິຍຸຏ຺ຐານປ຺ປຫານໍ, ປຣິຍຸຏ຺ຐານປຏິປກ຺ຂຕ຺ຕາ ສມາຘິສ຺ສ. ອຠິຘມ຺ມປິຏເກ ອນຸສຍປ຺ປຫານໍ ອນຸສຍປຏິປກ຺ຂຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາຍ.

ປຐເມ ຈ ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານໍ ກິເລສານໍ, ອິຕເຣສຸ ວິກ຺ຂມ຺ຠນສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານານິ. ປຐເມ ຈ ທຸຈ຺ຈຣິຕສໍກິເລສສ຺ສ ປຫານໍ, ອິຕເຣສຸ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິສໍກິເລສານໍ.

ເອກເມກສ຺ມິຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຈຕຸພ຺ພິໂຘປິ ຘມ຺ມຕ຺ຖເທສນາປຏິເວຘຄມ຺ຠີຣຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ໂມຕິ ປາຬິ. ອຕ຺ໂຖຕິ ຕສ຺ສາເຍວຕ຺ໂຖ. ເທສນາຕິ ຕສ຺ສາ ມນສາວວຕ຺ຖາປິຕາຍ ປາຬິຍາ ເທສນາ. ປຏິເວໂຘຕິ ປາຬິຍາ ປາຬິອຕ຺ຖສ຺ສ ຈ ຍຖາຠູຕາວໂພໂຘ. ຕີສຸປິ ເຈເຕສຸ ເອເຕ ຘມ຺ມຕ຺ຖເທສນາປຏິເວຘາ ຍສ຺ມາ ສສາທີຫິ ວິຍ ມຫາສມຸທ຺ໂທ ມນ຺ທພຸທ຺ຘີຫິ ທຸກ຺ໂຂຄາຫາ ອລພ຺ຠເນຍ຺ຍປຕິຏ຺ຐາ ຈ, ຕສ຺ມາ ຄມ຺ຠີຣາ. ເອວໍ ເອກເມກສ຺ມິໍ ເອຕ຺ຖ ຈຕຸພ຺ພິໂຘປິ ຄມ຺ຠີຣຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອປໂຣ ນໂຍ – ຘມ຺ໂມຕິ ເຫຕຸ. ວຸຕ຺ຕໍ ເຫຕໍ – ‘‘ເຫຕຸມ຺ຫິ ຎາຓໍ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ’’ຕິ. ອຕ຺ໂຖຕິ ເຫຕຸຜລໍ. ວຸຕ຺ຕໍ ເຫຕໍ – ‘‘ເຫຕຸຜເລ ຎາຓໍ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາ’’ຕິ. ເທສນາຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ຍຖາຘມ຺ມໍ ຘມ຺ມາຠິລາໂປຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຏິເວໂຘຕິ ອຠິສມໂຍ, ໂສ ຈ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕໂຣ ວິສຍໂຕ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ຈ ອຕ຺ຖານຸຣູປໍ ຘມ຺ເມສຸ, ຘມ຺ມານຸຣູປໍ ອຕ຺ເຖສຸ, ປຎ຺ຎຕ຺ຕິປຖານຸຣູປໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີສຸ ອວໂພໂຘ.

ອິທານິ ຍສ຺ມາ ເອເຕສຸ ປິຏເກສຸ ຍໍ ຍໍ ຘມ຺ມຊາຕໍ ວາ ອຕ຺ຖຊາຕໍ ວາ, ຍາ ຈາຍໍ ຍຖາ ຍຖາ ຎາເປຕພ຺ໂພ ອຕ຺ໂຖ ໂສຕູນໍ ຎາຓສ຺ສ ອຠິມຸໂຂ ໂຫຕິ, ຕຖາ ຕຖາ ຕທຕ຺ຖໂຊຕິກາ ເທສນາ, ໂຍ ເຈຕ຺ຖ ອວິປຣີຕາວໂພຘສງ຺ຂາໂຕ ປຏິເວໂຘ ສພ຺ພເມຕໍ ອນຸປຈິຕກຸສລສມ຺ຠາເຣຫິ ທຸປ຺ປຎ຺ເຎຫິ ສສາທີຫິ ວິຍ ມຫາສມຸທ຺ໂທ ທຸກ຺ໂຂຄາຫໍ ອລພ຺ຠເນຍ຺ຍປຕິຏ຺ຐຎ຺ຈ, ຕສ຺ມາ ຄມ຺ຠີຣໍ. ເອວມ຺ປິ ເອກເມກສ຺ມິໍ ເອຕ຺ຖ ຈຕຸພ຺ພິໂຘປິ ຄມ຺ຠີຣຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ –

‘‘ເທສນາ-ສາສນກຖາ, ເຠທໍ ເຕສຸ ຍຖາຣຫໍ;

ສິກ຺ຂາປຫານຄມ຺ຠີຣຠາວຎ຺ຈ ປຣິທີປເຍ’’ຕິ.

ອຍໍ ຄາຖາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາ ໂຫຕິ.

‘‘ປຣິຍຕ຺ຕິເຠທໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ, ວິປຕ຺ຕິຎ຺ຈາປິ ຍໍ ຍຫິໍ;

ປາປຸຓາຕິ ຍຖາ ຠິກ຺ຂຸ, ຕມ຺ປິ ສພ຺ພໍ ວິຠາວເຍ’’ຕິ.

ເອຕ຺ຖ ປນ ຕີສຸ ປິຏເກສຸ ຕິວິໂຘ ປຣິຍຕ຺ຕິເຠໂທ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕິສ຺ໂສ ຫິ ປຣິຍຕ຺ຕິໂຍ – ອລຄທ຺ທູປມາ, ນິສ຺ສຣຓຕ຺ຖາ, ຠຓ຺ຑາຄາຣິກປຣິຍຕ຺ຕີຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຍາ ທຸຄ຺ຄຫິຕາ ອຸປາຣມ຺ຠາທິເຫຕຸ ປຣິຍາປຸຏາ, ອຍໍ ອລຄທ຺ທູປມາ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຣິໂສ ອລຄທ຺ທຕ຺ຖິໂກ ອລຄທ຺ທຄເວສີ ອລຄທ຺ທປຣິເຍສນໍ ຈຣມາໂນ, ໂສ ປສ຺ເສຍ຺ຍ ມຫນ຺ຕໍ ອລຄທ຺ທໍ. ຕເມນໍ ໂຠເຄ ວາ ນງ຺ຄຸຏ຺ເຐ ວາ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ. ຕສ຺ສ ໂສ ອລຄທ຺ໂທ ປຏິປຣິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຫຕ຺ເຖ ວາ ພາຫາຍ ວາ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ວາ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ເຄ ຑໍເສຍ຺ຍ. ໂສ ຕໂຕນິທານໍ ມຣຓໍ ວາ ນິຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ມຣຓມຕ຺ຕໍ ວາ ທຸກ຺ຂໍ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ທຸຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ, ຠິກ຺ຂເວ, ອລຄທ຺ທສ຺ສ. ເອວເມວ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິເຘກຈ຺ເຈ ໂມຆປຸຣິສາ ຘມ຺ມໍ ປຣິຍາປຸຓນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕໍ…ເປ… ເວທລ຺ລໍ. ເຕ ຕໍ ຘມ຺ມໍ ປຣິຍາປຸຓິຕ຺ວາ ເຕສໍ ຘມ຺ມານໍ ປຎ຺ຎາຍ ອຕ຺ຖໍ ນ ອຸປປຣິກ຺ຂນ຺ຕິ. ເຕສໍ ເຕ ຘມ຺ມາ ປຎ຺ຎາຍ ອຕ຺ຖໍ ອນຸປປຣິກ຺ຂຕໍ ນ ນິຊ຺ຌານໍ ຂມນ຺ຕິ. ເຕ ອຸປາຣມ຺ຠານິສໍສາ ເຈວ ຘມ຺ມໍ ປຣິຍາປຸຓນ຺ຕິ ອິຕິວາທປ຺ປໂມກ຺ຂານິສໍສາ ຈ. ຍສ຺ສ ຈຕ຺ຖາຍ ຘມ຺ມໍ ປຣິຍາປຸຓນ຺ຕິ, ຕຎ຺ຈສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ນານຸໂຠນ຺ຕິ. ເຕສໍ ເຕ ຘມ຺ມາ ທຸຄ຺ຄຫິຕາ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ອຫິຕາຍ ທຸກ຺ຂາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ທຸຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມານ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໓໘).

ຍາ ປນ ສຸຄ຺ຄຫິຕາ ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທິປາຣິປູຣິໍເຍວ ອາກງ຺ຂມາເນນ ປຣິຍາປຸຏາ ນ ອຸປາຣມ຺ຠາທິ ເຫຕຸ, ອຍໍ ນິສ຺ສຣຓຕ຺ຖາ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ເຕສໍ ເຕ ຘມ຺ມາ ສຸຄ຺ຄຫິຕາ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ສຸຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມານ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໓໙).

ຍໍ ປນ ປຣິຎ຺ຎາຕກ຺ຂນ຺ໂຘ ປຫີນກິເລໂສ ຠາວິຕມຄ຺ໂຄ ປຏິວິທ຺ຘາກຸປ຺ໂປ ສຈ຺ຉິກຕນິໂຣໂຘ ຂີຓາສໂວ ເກວລໍ ປເວຓີປາລນຕ຺ຖາຍ ວໍສານຸຣກ຺ຂຓຕ຺ຖາຍ ປຣິຍາປຸຓາຕິ, ອຍໍ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກປອຍຕ຺ຕີຕິ.

ວິນເຍ ປນ ສຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂຸ ສີລສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ນິສ຺ສາຍ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ ປາປຸຓາຕິ, ຕາສໍເຍວ ຈ ຕຕ຺ຖ ປເຠທວຈນໂຕ. ສຸຕ຺ເຕ ສຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ສມາຘິສມ຺ປທໍ ນິສ຺ສາຍ ຉ ອຠິຎ຺ຎາ ປາປຸຓາຕິ, ຕາສໍເຍວ ຈ ຕຕ຺ຖ ປເຠທວຈນໂຕ. ອຠິຘມ຺ເມ ສຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ປຎ຺ຎາສມ຺ປທໍ ນິສ຺ສາຍ ຈຕສ຺ໂສ ປຏິສມ຺ຠິທາ ປາປຸຓາຕິ, ຕາສຎ຺ຈ ຕຕ຺ເຖວ ປເຠທວຈນໂຕ. ເອວເມເຕສຸ ສຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ຍຖາກ຺ກເມນ ອິມໍ ວິຊ຺ຊາຕ຺ຕຍຉຬຠິຎ຺ຎາຈຕຸປຏິສມ຺ຠິທາເຠທໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປາປຸຓາຕິ.

ວິນເຍ ປນ ທຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ອນຸຎ຺ຎາຕສຸຂສມ຺ຜສ຺ສອຕ຺ຖຣຓປາວຸຣຓາທິຜສ຺ສສາມຎ຺ຎໂຕ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ເຕສຸ ອຸປາທິນ຺ນຜສ຺ສາທີສຸ ອນວຊ຺ຊສຎ຺ຎີ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຫຕໍ – ‘‘ຕຖາຫໍ ຠຄວຕາ ຘມ຺ມໍ ເທສິຕໍ ອາຊານາມິ, ຍຖາ ເຍເມ ອນ຺ຕຣາຍິກາ ຘມ຺ມາ ວຸຕ຺ຕາ ຠຄວຕາ, ເຕ ປຏິເສວໂຕ ນາລໍ ອນ຺ຕຣາຍາຍາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໔໑໗; ມ. ນິ. ໑.໒໓໔) ຕໂຕ ທຸສ຺ສີລຠາວໍ ປາປຸຓາຕິ. ສຸຕ຺ເຕ ທຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຄ຺ຄລາ ສນ຺ໂຕ ສໍວິຊ຺ຊມານາ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໔.໕) ອຘິປ຺ປາຍໍ ອຊານນ຺ໂຕ ທຸຄ຺ຄຫິຕໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອຕ຺ຕນາ ທຸຄ຺ຄຫິເຕນ ອມ຺ເຫ ເຈວ ອພ຺ຠາຈິກ຺ຂຕິ, ອຕ຺ຕານຎ຺ຈ ຂນຕິ, ພຫຸຎ຺ຈ ອປຸຎ຺ຎໍ ປສວຕີ’’ຕິ (ປາຈິ. ໔໑໗; ມ. ນິ. ໑.໒໓໖) ຕໂຕ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຕໍ ປາປຸຓາຕິ. ອຠິຘມ຺ເມ ທຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ຘມ຺ມຈິນ຺ຕໍ ອຕິຘາວນ຺ໂຕ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍານິປິ ຈິນ຺ເຕຕິ, ຕໂຕ ຈິຕ຺ຕກ຺ເຂປໍ ປາປຸຓາຕິ. ວຸຕ຺ຕໍ ເຫຕໍ – ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍານິ ນ ຈິນ຺ເຕຕພ຺ພານິ, ຍານິ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ອຸມ຺ມາທສ຺ສ ວິຆາຕສ຺ສ ຠາຄີ ອສ຺ສາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໗໗). ເອວເມເຕສຸ ທຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ຍຖາກ຺ກເມນ ອິມໍ ທຸສ຺ສີລຠາວມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຕາ ຈິຕ຺ຕກ຺ເຂປເຠທໍ ວິປຕ຺ຕິໍ ປາປຸຓາຕີຕິ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ –

‘‘ປຣິຍຕ຺ຕິເຠທໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ, ວິປຕ຺ຕິໍ ຈາປິ ຍໍ ຍຫິໍ;

ປາປຸຓາຕິ ຍຖາ ຠິກ຺ຂຸ, ຕມ຺ປິ ສພ຺ພໍ ວິຠາວເຍ’’ຕິ.

ອຍມ຺ປິ ຄາຖາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາ ໂຫຕິ. ເອວໍ ນານປ຺ປກາຣໂຕ ປິຏການິ ຎຕ຺ວາ ເຕສໍ ວເສເນຕໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ຕິວິຘນ຺ຕິ ຎາຕພ຺ພໍ.

ກຖໍ ນິກາຍວເສນ ປຎ຺ຈວິຘໍ? ສພ຺ພເມວ ເຈຕໍ ທີຆນິກາໂຍ, ມຊ຺ຌິມນິກາໂຍ, ສໍຍຸຕ຺ຕນິກາໂຍ, ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣນິກາໂຍ, ຂຸທ຺ທກນິກາໂຍຕິ ປຎ຺ຈປ຺ປເຠທໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ທີຆນິກາໂຍ? ຕິວຄ຺ຄສງ຺ຄຫານິ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລາທີນິ ຈຕຸຕ຺ຕິໍສ ສຸຕ຺ຕານິ.

ຈຕຸຕ຺ຕິໍເສວ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ, ຕິວຄ຺ໂຄ ຍສ຺ສ ສງ຺ຄໂຫ;

ເອສ ທີຆນິກາໂຍຕິ, ປຐໂມ ອນຸໂລມິໂກ.

ກສ຺ມາ ປເນສ ທີຆນິກາໂຍຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ? ທີຆປ຺ປມາຓານໍ ສຸຕ຺ຕານໍ ສມູຫໂຕ ນິວາສໂຕ ຈ, ສມູຫນິວາສາ ຫິ ນິກາໂຍຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ‘‘ນາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຎ຺ຎໍ ເອກນິກາຍມ຺ປິ ສມນຸປສ຺ສາມິ ເອວໍ ຈິຕ຺ຕໍ; ຍຖຍິທໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາ ປາຓາ; ໂປຓິກນິກາໂຍ, ຈິກ຺ຂລ຺ລິກນິກາໂຍ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໑໐໐) ເອວມາທີນິ ເຈຕ຺ຖ ສາຘການິ ສາສນໂຕ ຈ ໂລກໂຕ ຈ. ເອວໍ ເສສານມ຺ປິ ນິກາຍຠາເວ ວຈນຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ກຕໂມ ມຊ຺ຌິມນິກາໂຍ? ມຊ຺ຌິມປ຺ປມາຓານິ ປຎ຺ຈທສວຄ຺ຄສງ຺ຄຫານິ ມູລປຣິຍາຍສຸຕ຺ຕາທີນິ ທິຍຑ຺ຒສຕໍ ທ຺ເວ ຈ ສຸຕ຺ຕານິ.

ທິຍຑ຺ຒສຕໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ, ທ຺ເວ ຈ ສຸຕ຺ຕານິ ຍຕ຺ຖ ໂສ;

ນິກາໂຍ ມຊ຺ຌິໂມ ປຎ຺ຈ-ທສວຄ຺ຄປຣິຄ຺ຄໂຫ.

ກຕໂມ ສໍຍຸຕ຺ຕນິກາໂຍ? ເທວຕາສໍຍຸຕ຺ຕາທິວເສນ ຐິຕານິ ໂອຆຕຣຓາທີນິ ສຕ຺ຕ ສຸຕ຺ຕສຫສ຺ສານິ ສຕ຺ຕ ຈ ສຸຕ຺ຕສຕານິ ທ຺ວາສຏ຺ຐິ ຈ ສຸຕ຺ຕານິ.

ສຕ຺ຕ ສຸຕ຺ຕສຫສ຺ສານິ, ສຕ຺ຕ ສຸຕ຺ຕສຕານິ ຈ;

ທ຺ວາສຏ຺ຐິ ເຈວ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ, ເອໂສ ສໍຍຸຕ຺ຕສງ຺ຄໂຫ.

ກຕໂມ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣນິກາໂຍ? ເອເກກອງ຺ຄາຕິເຣກວເສນ ຐິຕານິ ຈິຕ຺ຕປຣິຍາທານາທີນິ ນວ ສຸຕ຺ຕສຫສ຺ສານິ ປຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕສຕານິ ສຕ຺ຕປຎ຺ຎາສຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕານິ.

ນວ ສຸຕ຺ຕສຫສ຺ສານິ, ປຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕສຕານິ ຈ;

ສຕ຺ຕປຎ຺ຎາສ ສຸຕ຺ຕານິ, ສງ຺ຂ຺ຍາ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕເຣ ອຍໍ.

ກຕໂມ ຂຸທ຺ທກນິກາໂຍ? ສກລໍ ວິນຍປິຏກໍ ອຠິຘມ຺ມປິຏກໍ ຂຸທ຺ທກປາຐາທໂຍ ຈ ປຸພ຺ເພ ນິທສ຺ສິຕາ ປນ຺ນຣສເຠທາ ຐເປຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ນິກາເຍ ອວເສສໍ ພຸທ຺ຘວຈນນ຺ຕິ.

ຐເປຕ຺ວາ ຈຕຸໂຣເປເຕ, ນິກາເຍ ທີຆອາທິເກ;

ຕທຎ຺ຎໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ, ນິກາໂຍ ຂຸທ຺ທໂກ ມໂຕຕິ.

ເອວໍ ນິກາຍວເສນ ປຎ຺ຈວິຘໍ.

ກຖໍ ອງ຺ຄວເສນ ນວວິຘໍ? ສພ຺ພເມວ ຫິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ, ເຄຍ຺ຍໍ, ເວຍ຺ຍາກຣຓໍ, ຄາຖາ, ອຸທານໍ, ອິຕິວຸຕ຺ຕກໍ, ຊາຕກໍ, ອພ຺ຠຸຕຘມ຺ມໍ, ເວທລ຺ລນ຺ຕິ ນວປ຺ປເຠທໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຸຠໂຕວິຠງ຺ຄນິທ຺ເທສຂນ຺ຘກປຣິວາຣາ ສຸຕ຺ຕນິປາເຕ ມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕ-ຣຕນສຸຕ຺ຕ-ນາລກສຸຕ຺ຕ-ຕຸວຏ຺ຏກສຸຕ຺ຕານິ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ຈ ສຸຕ຺ຕນາມກໍ ຕຖາຄຕວຈນໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສພ຺ພມ຺ປິ ສຄາຖກໍ ສຸຕ຺ຕໍ ເຄຍ຺ຍນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວິເສເສນ ສໍຍຸຕ຺ຕເກ ສກໂລປິ ສຄາຖາວຄ຺ໂຄ, ສກລໍ ອຠິຘມ຺ມປິຏກໍ, ນິຄ຺ຄາຖກໍ ສຸຕ຺ຕໍ, ຍຎ຺ຈ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ອຏ຺ຐຫິ ອງ຺ເຄຫິ ອສງ຺ຄຫິຕໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ຕໍ ເວຍ຺ຍາກຣຓນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຘມ຺ມປທໍ, ເຖຣຄາຖາ, ເຖຣີຄາຖາ, ສຸຕ຺ຕນິປາເຕ ໂນສຸຕ຺ຕນາມິກາ ສຸທ຺ຘິກຄາຖາ ຈ ຄາຖາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ໂສມນສ຺ສຎາຓມຍິກຄາຖາປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາ ທ຺ວາສີຕິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ ອຸທານນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ’’ຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕາ ທສຸຕ຺ຕຣສຕສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ ອິຕິວຸຕ຺ຕກນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອປຓ຺ຓກຊາຕກາທີນິ ປຎ຺ຎາສາຘິການິ ປຎ຺ຈ ຊາຕກສຕານິ ຊາຕກນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຈ຺ຉຣິຍາ ອພ຺ຠຸຕາ ຘມ຺ມາ ອານນ຺ເທ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໒໐໙) -ອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕາ ສພ຺ເພປິ ອຈ຺ຉຣິຍອພ຺ຠຸຕຘມ຺ມປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ ອພ຺ຠຸຕຘມ຺ມນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຈູຬເວທລ຺ລ-ມຫາເວທລ຺ລ-ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ-ສກ຺ກປຎ຺ຫ-ສງ຺ຂາຣຠາຊນິຍ-ມຫາປຸຓ຺ຓມສຸຕ຺ຕາທໂຍ ສພ຺ເພປິ ເວທຎ຺ຈ ຕຸຏ຺ຐິຎ຺ຈ ລທ຺ຘາ ລທ຺ຘາ ປຸຈ຺ຉິຕສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ ເວທລ຺ລນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ອງ຺ຄວເສນ ນວວິຘໍ.

ກຖໍ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘວເສນ ຈຕຸຣາສີຕິສຫສ຺ສວິຘໍ? ສພ຺ພເມວ ເຈຕໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ –

‘‘ທ຺ວາສີຕິ ພຸທ຺ຘໂຕ ຄຓ຺ຫິໍ, ທ຺ເວ ສຫສ຺ສານິ ຠິກ຺ຂຸໂຕ;

ຈຕຸຣາສີຕິ ສຫສ຺ສານິ, ເຍ ເມ ຘມ຺ມາ ປວຕ຺ຕິໂນ’’ຕິ. (ເຖຣຄາ. ໑໐໒໗);

ເອວໍ ປຣິທີປິຕຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘວເສນ ຈຕຸຣາສີຕິສຫສ຺ສປ຺ປເຠທໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ເອການຸສນ຺ຘິກໍ ສຸຕ຺ຕໍ ເອໂກ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ໂຘ. ຍໍ ອເນການຸສນ຺ຘິກໍ ຕຕ຺ຖ ອນຸສນ຺ຘິວເສນ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘຄຓນາ. ຄາຖາພນ຺ເຘສຸ ປຎ຺ຫາປຸຈ຺ຉນໍ ເອໂກ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ໂຘ, ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ເອໂກ. ອຠິຘມ຺ເມ ເອກເມກໍ ຕິກ-ທຸກ-ຠາຊນໍ, ເອກເມກຎ຺ຈ ຈິຕ຺ຕວາຣຠາຊນໍ, ເອໂກ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ໂຘ. ວິນເຍ ອຕ຺ຖິ ວຕ຺ຖຸ, ອຕ຺ຖິ ມາຕິກາ, ອຕ຺ຖິ ປທຠາຊນີຍໍ, ອຕ຺ຖິ ອນ຺ຕຣາປຕ຺ຕິ, ອຕ຺ຖິ ອາປຕ຺ຕິ, ອຕ຺ຖິ ອນາປຕ຺ຕິ, ອຕ຺ຖິ ປຣິຈ຺ເຉໂທ; ຕຕ຺ຖ ເອກເມໂກ ໂກຏ຺ຐາໂສ, ເອກເມໂກ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ໂຘຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອວໍ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘວເສນ ຈຕຸຣາສີຕິສຫສ຺ສວິຘໍ.

ເອວເມຕໍ ອເຠທໂຕ ຣສວເສນ ເອກວິຘໍ, ເຠທໂຕ ຘມ຺ມວິນຍາທິວເສນ ທຸວິຘາທິເຠທໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ສງ຺ຄາຍນ຺ເຕນ ມຫາກສ຺ສປປ຺ປມຸເຂນ ວສີຄເຓນ ‘‘ອຍໍ ຘມ຺ໂມ, ອຍໍ ວິນໂຍ; ອິທໍ ປຐມພຸທ຺ຘວຈນໍ, ອິທໍ ມຊ຺ຌິມພຸທ຺ຘວຈນໍ, ອິທໍ ປຈ຺ຉິມພຸທ຺ຘວຈນໍ; ອິທໍ ວິນຍປິຏກໍ, ອິທໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກໍ, ອິທໍ ອຠິຘມ຺ມປິຏກໍ; ອຍໍ ທີຆນິກາໂຍ…ເປ… ອຍໍ ຂຸທ຺ທກນິກາໂຍ; ອິມານິ ສຸຕ຺ຕາທີນິ ນວງ຺ຄານິ, ອິມານິ ຈຕຸຣາສີຕິຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘສຫສ຺ສານີ’’ຕິ ອິມໍ ປເຠທໍ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາວ ສງ຺ຄີຕໍ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ເອຕ຺ຕກເມວ, ອຎ຺ຎມ຺ປິ ອຸທ຺ທານສງ຺ຄຫ-ວຄ຺ຄສງ຺ຄຫເປຍ຺ຍາລສງ຺ຄຫ-ເອກກນິປາຕ-ທຸກນິປາຕາທິນິປາຕສງ຺ຄຫ-ສໍຍຸຕ຺ຕສງ຺ຄຫ-ປຓ຺ຓາສສງ຺ຄຫາທິອເນກວິຘໍ ຕີສຸ ປິຏເກສຸ ສນ຺ທິສ຺ສມານໍ ສງ຺ຄຫປ຺ປເຠທໍ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາເອວ ສຕ຺ຕຫິ ມາເສຫິ ສງ຺ຄີຕໍ. ສງ຺ຄີຕິປຣິໂຍສາເນ ຈສ຺ສ – ‘‘ອິທໍ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖເຣນ ທສພລສ຺ສ ສາສນໍ ປຎ຺ຈວສ຺ສສຫສ຺ສປຣິມາຓໍ ກາລໍ ປວຕ຺ຕນສມຕ຺ຖໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ ສຎ຺ຊາຕປ຺ປໂມທາ ສາຘຸກາຣໍ ວິຍ ທທມານາ ອຍໍ ມຫາປຖວີ ອຸທກປຣິຍນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ອເນກປ຺ປກາຣໍ ກມ຺ປິ ສງ຺ກມ຺ປິ ສມ຺ປກມ຺ປິ ສມ຺ປເວຘິ, ອເນການິ ຈ ອຈ຺ຉຣິຍານິ ປາຕຸຣເຫສຸນ຺ຕິ ອຍໍ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິນາມ. ຍາ ໂລເກ –

ສເຕຫິ ປຎ຺ຈຫິ ກຕາ, ເຕນ ປຎ຺ຈສຕາຕິ ຈ;

ເຖເຣເຫວ ກຕຕ຺ຕາ ຈ, ເຖຣິກາຕິ ປວຸຈ຺ຈຕີຕິ.

ອິມິສ຺ສາ ປນ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິຍາ ປວຕ຺ຕມານາຍ ວິນຍໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ເຕນ ອາຍສ຺ມຕາ ມຫາກສ຺ສເປນ ‘‘ປຐມໍ, ອາວຸໂສ ອຸປາລິ, ປາຣາຊິກໍ ກຕ຺ຖ ປຎ຺ຎຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທິວຈນປຣິໂຍສາເນ ‘‘ວຕ຺ຖຸມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉິ, ນິທານມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉິ, ປຸຄ຺ຄລມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ນິທາເນ ປຸຈ຺ຉິເຕ ຕໍ ນິທານໍ ອາທິໂຕ ປຠຸຕິ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ເຍນ ຈ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ, ຍສ຺ມາ ຈ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ, ສພ຺ພເມຕໍ ກເຖຕຸກາເມນ ອາຍສ຺ມຕາ ອຸປາລິຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຕນ ສມເຍນ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ວິຫຣຕີ’’ຕິ ສພ຺ພໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ເອວມິທໍ ອາຍສ຺ມຕາ ອຸປາລິຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຎ຺ຈ ປນ ‘‘ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກາເລ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ ‘‘ອິທໍ ວຈນໍ ເກນ ວຸຕ຺ຕໍ, ກທາ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອເຕສໍ ປທານໍ ອຕ຺ໂຖ ປກາສິໂຕ ໂຫຕິ.

ອິທານິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຈ຺ຈເຕ, ຍສ຺ມາ ອຍມາຍສ຺ມຕາ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖເຣນ ນິທານໍ ປຸຏ຺ໂຐ ຕສ຺ມາເນນ ຕໍ ນິທານໍ ອາທິໂຕ ປຠຸຕິ ວິຕ຺ຖາເຣຕຸໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ເອວມິທໍ ອາຍສ຺ມຕາ ອຸປາລິຕ຺ເຖເຣນ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກາເລ ວທນ຺ເຕນາປິ ອິມິນາ ກາຣເຓນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ເຍນ ຍທາ ຍສ຺ມາຕິ ອິເມສໍ ມາຕິກາປທານໍ ອຕ຺ໂຖ ປກາສິໂຕ ໂຫຕິ.

ອິທານິ ຘາຣິຕໍ ເຍນ ຈາຠຕໍ, ຍຕ຺ຖປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕໍ ເຈຕເມຕໍ ວຕ຺ວາ ວິຘິໍ ຕໂຕຕິ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖປ຺ປກາສນຕ຺ຖໍ ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕໍ ປເນຕໍ ‘‘ເຕນ ສມເຍນ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ວິຫຣຕີ’’ຕິ ເອວມາທິວຈນປຏິມຓ຺ຑິຕນິທານໍ ວິນຍປິຏກໍ ເກນ ຘາຣິຕໍ, ເກນາຠຕໍ, ກຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ອາທິໂຕ ຕາວ ອິທໍ ຠຄວໂຕ ສມ຺ມຸຂາ ອາຍສ຺ມຕາ ອຸປາລິຕ຺ເຖເຣນ ຘາຣິຕໍ, ຕສ຺ສ ສມ຺ມຸຂໂຕ ອປຣິນິພ຺ພຸເຕ ຕຖາຄເຕ ຉຬຠິຎ຺ຎາທິເຠເທຫິ ອເນເກຫິ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ເສຫິ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ຕຖາຄເຕ ມຫາກສ຺ສປປ຺ປມຸເຂຫິ ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫກຕ຺ເຖເຣຫິ. ເກນາຠຕນ຺ຕິ? ຊມ຺ພຸທີເປ ຕາວ ອຸປາລິຕ຺ເຖຣມາທິໍ ກຕ຺ວາ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາຍ ຍາວ ຕຕິຍສງ຺ຄີຕິ ຕາວ ອາຠຕໍ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາ –

ອຸປາລິ ທາສໂກ ເຈວ, ໂສຓໂກ ສິຄ຺ຄໂວ ຕຖາ;

ຕິສ຺ໂສ ໂມຄ຺ຄລິປຸຕ຺ໂຕ ຈ, ປຎ຺ເຈເຕ ວິຊິຕາວິໂນ.

ປຣມ຺ປຣາຍ ວິນຍໍ, ທີເປ ຊມ຺ພຸສິຣິວ຺ຫເຍ;

ອຈ຺ຉິຊ຺ຊມານມາເນສຸໍ, ຕຕິໂຍ ຍາວ ສງ຺ຄໂຫ.

ອາຍສ຺ມາ ຫິ ອຸປາລິ ອິມໍ ວິນຍວໍສໍ ວິນຍຕນ຺ຕິໍ ວິນຍປເວຓິໍ ຠຄວໂຕ

ສມ຺ມຸຂາ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ພຫູນໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຫທເຍ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ. ຕສ຺ສ ຫາຍສ຺ມໂຕ ສນ຺ຕິເກ ວິນຍວໍສໍ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວິນເຍ ປກຕຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ເຕສຸ ປຸຄ຺ຄເລສຸ ປຸຖຸຊ຺ຊນ-ໂສຕາປນ຺ນ-ສກທາຄາມິ-ອນາຄາມິໂນ ຄຓນປຖໍ ວີຕິວຕ຺ຕາ, ຂີຓາສວານໍ ສຫສ຺ສເມກໍ ອໂຫສິ. ທາສກຕ຺ເຖໂຣປິ ຕສ຺ເສວ ສທ຺ຘິວິຫາຣິໂກ ອໂຫສິ, ໂສ ອຸປາລິຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສມ຺ມຸຂາ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຕເຖວ ວິນຍໍ ວາເຈສິ. ຕສ຺ສາປິ ອາຍສ຺ມໂຕ ສນ຺ຕິເກ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວິນເຍ ປກຕຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ຕາ ປຸຖຸຊ຺ຊນາທໂຍ ຄຓນປຖໍ ວີຕິວຕ຺ຕາ, ຂີຓາສວານໍ ສຫສ຺ສເມວ ອໂຫສິ. ໂສຓກຕ຺ເຖໂຣປິ ທາສກຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສທ຺ຘິວິຫາຣິໂກ ອໂຫສິ, ໂສປິ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ທາສກຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສມ຺ມຸຂາ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຕເຖວ ວິນຍໍ ວາເຈສິ. ຕສ຺ສາປິ ອາຍສ຺ມໂຕ ສນ຺ຕິເກ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວິນເຍ ປກຕຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ຕາ ປຸຖຸຊ຺ຊນາທໂຍ ຄຓນປຖໍ ວີຕິວຕ຺ຕາ, ຂີຓາສວານໍ ສຫສ຺ສເມວ ອໂຫສິ. ສິຄ຺ຄວຕ຺ເຖໂຣປິ ໂສຓກຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສທ຺ຘິວິຫາຣິໂກ ອໂຫສິ, ໂສປິ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ໂສຓກຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ວິນຍໍ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອຣຫນ຺ຕສຫສ຺ສສ຺ສ ຘຸຣຄ຺ຄາໂຫ ອໂຫສິ. ຕສ຺ສ ປນາຍສ຺ມໂຕ ສນ຺ຕິເກ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວິນເຍ ປກຕຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ຕາ ປຸຖຸຊ຺ຊນ-ໂສຕາປນ຺ນສກທາຄາມິ-ອນາຄາມິໂນປິ ຂີຓາສວາປິ ເອຕ຺ຕການິ ສຕານີຕິ ວາ ເອຕ຺ຕການິ ສຫສ຺ສານີຕິ ວາ ອປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາ ອເຫສຸໍ. ຕທາ ກິຣ ຊມ຺ພຸທີເປ ອຕິມຫາຠິກ຺ຂຸສມຸທາໂຍ ອໂຫສິ. ໂມຄ຺ຄລິປຸຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣສ຺ສ ປນ ອານຸຠາໂວ ຕຕິຍສງ຺ຄີຕິຍໍ ປາກໂຏ ຠວິສ຺ສຕິ. ເອວມິທໍ ວິນຍປິຏກໍ ຊມ຺ພຸທີເປ ຕາວ ອິມາຍ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາຍ ຍາວ ຕຕິຍສງ຺ຄີຕິ ຕາວ ອາຠຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ທຸຕິຍສງ຺ຄີຕິກຖາ

ທຸຕິຍສງ຺ຄີຕິວິຊານນຕ຺ຖໍ ປນ ອຍມນຸກ຺ກໂມ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍທາ ຫິ –

ສງ຺ຄາຍິຕ຺ວານ ສທ຺ຘມ຺ມໍ, ໂຊຕຍິຕ຺ວາ ຈ ສພ຺ພຘິ;

ຍາວ ຊີວິຕປຣິຍນ຺ຕໍ, ຐຕ຺ວາ ປຎ຺ຈສຕາປິ ເຕ.

ຂີຓາສວາ ຊຸຕີມນ຺ໂຕ, ເຖຣາ ກສ຺ສປອາທໂຍ;

ຂີຓສ຺ເນຫປທີປາວ, ນິພ຺ພາຍິໍສຸ ອນາລຍາ.

ອຖານຸກ຺ກເມນ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕສຸ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິເວສຸ ວສ຺ສສຕປຣິນິພ຺ພຸເຕ ຠຄວຕິ ເວສາລິກາ ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກາ ຠິກ຺ຂູ ເວສາລິຍໍ ‘‘ກປ຺ປຕິ ສິງ຺ຄີໂລຓກປ຺ໂປ, ກປ຺ປຕິ ທ຺ວງ຺ຄຸລກປ຺ໂປ, ກປ຺ປຕິ ຄາມນ຺ຕຣກປ຺ໂປ, ກປ຺ປຕິ ອາວາສກປ຺ໂປ, ກປ຺ປຕິ ອນຸມຕິກປ຺ໂປ, ກປ຺ປຕິ ອາຈິຓ຺ຓກປ຺ໂປ, ກປ຺ປຕິ ອມຖິຕກປ຺ໂປ, ກປ຺ປຕິ ຊໂຬຄິໍ ປາຕຸໍ, ກປ຺ປຕິ ອທສກໍ ນິສີທນໍ, ກປ຺ປຕິ ຊາຕຣູປຣຊຕ’’ນ຺ຕິ ອິມານິ ທສ ວຕ຺ຖູນິ ທີເປສຸໍ. ເຕສໍ ສຸສຸນາຄປຸຕ຺ໂຕ ກາຬາໂສໂກ ນາມ ຣາຊາ ປກ຺ໂຂ ອໂຫສິ.

ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອາຍສ຺ມາ ຍໂສ ກາກຓ຺ຑກປຸຕ຺ໂຕ ວຊ຺ຊີສຸ ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ ‘‘ເວສາລິກາ ກິຣ ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກາ ຠິກ຺ຂູ ເວສາລິຍໍ ທສ ວຕ຺ຖູນິ ທີເປນ຺ຕີ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ນ ໂຂ ປເນຕໍ ປຕິຣູປໍ ຍ຺ວາຫໍ ທສພລສ຺ສ ສາສນວິປຕ຺ຕິໍ ສຸຕ຺ວາ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ໂກ ຠເວຍ຺ຍໍ. ຫນ຺ທາຫໍ ອຘມ຺ມວາທິໂນ ນິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ທີເປມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ເຍນ ເວສາລີ ຕທວສຣິ. ຕຕ຺ຣ ສຸທໍ ອາຍສ຺ມາ ຍໂສ ກາກຓ຺ຑກປຸຕ຺ໂຕ ເວສາລິຍໍ ວິຫຣຕິ ມຫາວເນ ກູຏາຄາຣສາລາຍໍ.

ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ເວສາລິກາ ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກາ ຠິກ຺ຂູ ຕທຫຸໂປສເຖ ກໍສປາຕິໍ ອຸທເກນ ປູເຣຕ຺ວາ ມຊ຺ເຌ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຐເປຕ຺ວາ ອາຄຕາຄເຕ ເວສາລິເກ ອຸປາສເກ ເອວໍ ວທນ຺ຕິ – ‘‘ເທຖາວຸໂສ, ສງ຺ຆສ຺ສ ກຫາປຓມ຺ປິ ອຑ຺ຒມ຺ປິ ປາທມ຺ປິ ມາສກຣູປມ຺ປິ, ຠວິສ຺ສຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຣິກ຺ຂາເຣນ ກຣຓີຍ’’ນ຺ຕິ ສພ຺ພໍ ຕາວ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຍາວ ‘‘ອິມາຍ ປນ ວິນຍສງ຺ຄີຕິຍາ ສຕ຺ຕ ຠິກ຺ຂຸສຕານິ ອນູນານິ ອນຘິການິ ອເຫສຸໍ, ຕສ຺ມາ ອຍໍ ທຸຕິຍສງ຺ຄີຕິ ສຕ຺ຕສຕິກາຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ.

ເອວໍ ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ສນ຺ນິປາເຕ ທ຺ວາທສ ຠິກ຺ຂຸສຕສຫສ຺ສານິ ສນ຺ນິປຕິໍສຸ ອາຍສ຺ມຕາ ຍເສນ ສມຸສ຺ສາຫິຕາ. ເຕສໍ ມຊ຺ເຌ ອາຍສ຺ມຕາ ເຣວເຕນ ປຸຏ຺ເຐນ ສພ຺ພກາມິຕ຺ເຖເຣນ ວິນຍໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ເຕນ ຕານິ ທສ ວຕ຺ຖູນິ ວິນິຈ຺ຉິຕານິ, ອຘິກຣຓໍ ວູປສມິຕໍ. ອຖ ເຖຣາ ‘‘ປຸນ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ວິນຍຎ຺ຈ ສງ຺ຄາຍິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຕິປິຏກຘເຣ ປຕ຺ຕປຏິສມ຺ຠິເທ ສຕ຺ຕສເຕ ຠິກ຺ຂູ ອຸຈ຺ຈິນິຕ຺ວາ ເວສາລິຍໍ ວາລິກາຣາເມ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖເຣນ ສງ຺ຄາຍິຕສທິສເມວ ສພ຺ພໍ ສາສນມລໍ ໂສເຘຕ຺ວາ ປຸນ ປິຏກວເສນ ນິກາຍວເສນ ອງ຺ຄວເສນ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘວເສນ ຈ ສພ຺ພໍ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ວິນຍຎ຺ຈ ສງ຺ຄາຍິໍສຸ. ອຍໍ ສງ຺ຄີຕິ ອຏ຺ຐຫິ ມາເສຫິ ນິຏ຺ຐິຕາ. ຍາ ໂລເກ –

ສເຕຫິ ສຕ຺ຕຫິ ກຕາ, ເຕນ ສຕ຺ຕສຕາຕິ ຈ;

ປຸພ຺ເພ ກຕໍ ອຸປາທາຍ, ທຸຕິຍາຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ.

ສາ ປນາຍໍ –

ເຍຫິ ເຖເຣຫິ ສງ຺ຄີຕາ, ສງ຺ຄີຕິ ເຕສຸ ວິສ຺ສຸຕາ;

ສພ຺ພກາມີ ຈ ສາຬ຺ໂຫ ຈ, ເຣວໂຕ ຂຸຊ຺ຊໂສຠິໂຕ.

ຍໂສ ຈ ສາຓສມ຺ຠູໂຕ, ເອເຕ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກາ;

ເຖຣາ ອານນ຺ທເຖຣສ຺ສ, ທິຏ຺ຐປຸພ຺ພາ ຕຖາຄຕໍ.

ສຸມໂນ ວາສຠຄາມີ ຈ, ເຎຍ຺ຍາ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກາ;

ທ຺ເວ ອິເມ ອນຸຣຸທ຺ຘສ຺ສ, ທິຏ຺ຐປຸພ຺ພາ ຕຖາຄຕໍ.

ທຸຕິໂຍ ປນ ສງ຺ຄີໂຕ, ເຍຫິ ເຖເຣຫິ ສງ຺ຄໂຫ;

ສພ຺ເພປິ ປນ຺ນຠາຣາ ເຕ, ກຕກິຈ຺ຈາ ອນາສວາຕິ.

ອຍໍ ທຸຕິຍສງ຺ຄີຕິ.

ເອວມິມໍ ທຸຕິຍສງ຺ຄີຕິໍ ສງ຺ຄາຍິຕ຺ວາ ເຖຣາ ‘‘ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ ນຸ ໂຂ ອນາຄເຕປິ ສາສນສ຺ສ ເອວຣູປໍ ອພ຺ພຸທ’’ນ຺ຕິ ໂອໂລກຍມານາ ອິມໍ ອທ຺ທສໍສຸ – ‘‘ອິໂຕ ວສ຺ສສຕສ຺ສ ອຸປຣິ ອຏ຺ຐາຣສເມ ວສ຺ເສ ປາຏລິປຸຕ຺ເຕ ຘມ຺ມາໂສໂກ ນາມ ຣາຊາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣສ຺ສຕິ. ໂສ ພຸທ຺ຘສາສເນ ປສີທິຕ຺ວາ ມຫນ຺ຕໍ ລາຠສກ຺ກາຣໍ ປວຕ຺ຕຍິສ຺ສຕິ. ຕໂຕ ຕິຕ຺ຖິຍາ ລາຠສກ຺ກາຣໍ ປຕ຺ຖຍມານາ ສາສເນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ສກໍ ສກໍ ທິຏ຺ຐິໍ ປຣິທີເປສ຺ສນ຺ຕິ. ເອວໍ ສາສເນ ມຫນ຺ຕໍ ອພ຺ພຸທໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ອຖ ເນສໍ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ກິນ຺ນຸ ໂຂ ມຍໍ ເອຕສ຺ມິໍ ອພ຺ພຸເທ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ສມ຺ມຸຂາ ຠວິສ຺ສາມ, ນ ຠວິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ອຖ ເຕ ສພ຺ເພວ ຕທາ ອຕ຺ຕໂນ ອສມ຺ມຸຂຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ໂກ ນຸ ໂຂ ຕໍ ອຘິກຣຓໍ ວູປສເມຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສກລໍ ມນຸສ຺ສໂລກໍ ຉກາມາວຈຣເທວໂລກຎ຺ຈ ໂອໂລເກນ຺ຕາ ນ ກຎ຺ຈິ ທິສ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ຕິສ຺ສໍ ນາມ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມານໍ ອທ຺ທສໍສຸ ປຣິຕ຺ຕາຍຸກໍ ອຸປຣິພ຺ຣຫ຺ມໂລກູປປຕ຺ຕິຍາ ຠາວິຕມຄ຺ຄໍ. ທິສ຺ວານ ເນສໍ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ສເຈ ມຍໍ ເອຕສ຺ສ ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ມນຸສ຺ສໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕນຕ຺ຖາຍ ອຸສ຺ສາຫໍ ກເຣຍ຺ຍາມ, ອທ຺ຘາ ເອສ ໂມຄ຺ຄລິພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ເຄເຫ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄເຫສ຺ສຕິ. ຕໂຕ ຈ ມນ຺ເຕຫິ ປໂລຠິໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິສ຺ສຕິ. ໂສ ເອວໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ສກລໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອຘິຄຕປຏິສມ຺ຠິໂທ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຕ຺ຖິເຍ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ຕໍ ອຘິກຣຓໍ ວິນິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ສາສນໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫິສ຺ສຕີ’’ຕິ.

ເຕ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕິສ຺ສໍ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມານໍ ເອຕທໂວຈຸໍ – ‘‘ອິໂຕ ວສ຺ສສຕສ຺ສ ອຸປຣິ ອຏ຺ຐາຣສເມ ວສ຺ເສ ສາສເນ ມຫນ຺ຕໍ ອພ຺ພຸທໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ. ມຍຎ຺ຈ ສກລໍ ມນຸສ຺ສໂລກໍ ຉກາມາວຈຣເທວໂລກຎ຺ຈ ໂອໂລກຍມານາ ກຎ຺ຈິ ສາສນໍ ປຄ຺ຄເຫຕຸໍ ສມຕ຺ຖໍ ອທິສ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກໍ ວິຈິນນ຺ຕາ ຠວນ຺ຕເມວ ອທ຺ທສາມ. ສາຘຸ, ສປ຺ປຸຣິສ, ມນຸສ຺ສໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ທສພລສ຺ສ ສາສນໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ປຏິຎ຺ຎໍ ເທຫີ’’ຕິ.

ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມາ, ‘‘ອຫໍ ກິຣ ສາສເນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ອພ຺ພຸທໍ ໂສເຘຕ຺ວາ ສາສນໍ ປຄ຺ຄເຫຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຫຏ຺ຐປຫຏ຺ໂຐ ອຸທຄ຺ຄຸທຄ຺ໂຄ ຫຸຕ຺ວາ, ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ປຏິສ຺ສຸຓິຕ຺ວາ ປຏິຎ຺ຎໍ ອທາສິ. ເຖຣາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ຕໍ ກຣຓີຍໍ ຕີເຣຕ຺ວາ ປຸນ ປຈ຺ຈາຄມິໍສຸ.

ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ສິຄ຺ຄວຕ຺ເຖໂຣ ຈ ຈຓ຺ຑວຊ຺ຊິຕ຺ເຖໂຣ ຈ ທ຺ເວປິ ນວກາ ໂຫນ຺ຕິ ທຫຣຠິກ຺ຂູ ຕິປິຏກຘຣາ ປຕ຺ຕປຏິສມ຺ຠິທາ ຂີຓາສວາ, ເຕ ຕໍ ອຘິກຣຓໍ ນ ສມ຺ປາປຸຓິໍສຸ. ເຖຣາ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ, ອາວຸໂສ, ອມ຺ຫາກໍ ອິມສ຺ມິໍ ອຘິກຣເຓ ໂນ ສຫາຍກາ ອຫຸວຕ຺ຖ, ເຕນ ໂວ ອິທໍ ທຓ຺ຑກມ຺ມໍ ໂຫຕຸ – ‘ຕິສ຺ໂສ ນາມ ພ຺ຣຫ຺ມາ ໂມຄ຺ຄລິພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ເຄເຫ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສຕິ, ຕໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ເອໂກ ນີຫຣິຕ຺ວາ ປພ຺ພາເຊຕຸ, ເອໂກ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາເປຕູ’’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສພ຺ເພປິ ຍາວຕາຍຸກໍ ຐຕ຺ວາ –

ສພ຺ພກາມິປ຺ປຠຸຕໂຍ, ເຕປິ ເຖຣາ ມຫິທ຺ຘິກາ;

ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ຘາວ ໂລກມ຺ຫິ, ຊລິຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພຸຕາ.

ທຸຕິຍໍ ສງ຺ຄຫໍ ກຕ຺ວາ, ວິໂສເຘຕ຺ວານ ສາສນໍ;

ອນາຄເຕປິ ກຕ຺ວານ, ເຫຕຸໍ ສທ຺ຘມ຺ມສຸທ຺ຘິຍາ.

ຂີຓາສວາ ວສິປ຺ປຕ຺ຖາ, ປຠິນ຺ນປຏິສມ຺ຠິທາ;

ອນິຈ຺ຈຕາວສໍ ເຖຣາ, ເຕປິ ນາມ ອຸປາຄຕາ.

ເອວໍ ອນິຈ຺ຈຕໍ ຊມ຺ມິໍ, ຎຕ຺ວາ ທຸຣຠິສມ຺ຠວໍ;

ຕໍ ປຕ຺ຕຸໍ ວາຍເມ ຘີໂຣ, ຍໍ ນິຈ຺ຈໍ ອມຕໍ ປທນ຺ຕິ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ສພ຺ພາກາເຣນ ທຸຕິຍສງ຺ຄີຕິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ ໂຫຕິ.

ທຸຕິຍສງ຺ຄີຕິກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ

ຕຕິຍສງ຺ຄີຕິກຖາ

ຕິສ຺ໂສປິ ໂຂ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກໂຕ ຈວິຕ຺ວາ ໂມຄ຺ຄລິພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ເຄເຫ ປຏິສນ຺ຘິໍ ອຄ຺ຄເຫສິ. ສິຄ຺ຄວຕ຺ເຖໂຣປິ ຕສ຺ສ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓໂຕ ປຠຸຕິ ສຕ຺ຕ ວສ຺ສານິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ເຄຫໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິ. ເອກທິວສມ຺ປິ ອຸຬຸງ຺ກມຕ຺ຕໍ ວາ ຍາຄຸໍ ກຏຈ຺ຉຸມຕ຺ຕໍ ວາ ຠຕ຺ຕໍ ນາລຕ຺ຖ. ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ປນ ວສ຺ສານໍ ອຈ຺ຈເຍນ ເອກທິວສໍ ‘‘ອຕິຈ຺ຉຖ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຈນມຕ຺ຕໍ ອລຕ຺ຖ. ຕໍທິວສເມວ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓປິ ພຫິທ຺ຘາ ກິຎ຺ຈິ ກຣຓີຍໍ ກຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ປຏິປເຖ ເຖຣໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ໂຠ ປພ຺ພຊິຕ, ອມ຺ຫາກໍ ເຄຫໍ ອຄມິຕ຺ຖາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ອາມ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ອຄມິມ຺ຫາ’’ຕິ. ‘‘ອປິ ກິຎ຺ຈິ ລຠິຕ຺ຖາ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ລຠິມ຺ຫາ’’ຕິ. ໂສ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຕສ຺ສ ປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ກິຎ຺ຈິ ອທຕ຺ຖາ’’ຕິ? ‘‘ນ ກິຎ຺ຈິ ອທມ຺ຫາ’’ຕິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ທຸຕິຍທິວເສ ຆຣທ຺ວາເຣເຍວ ນິສີທິ ‘‘ອຊ຺ຊ ປພ຺ພຊິຕໍ ມຸສາວາເທນ ນິຄ຺ຄເຫສ຺ສາມີ’’ຕິ. ເຖໂຣ ທຸຕິຍທິວເສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຆຣທ຺ວາຣໍ ສມ຺ປຕ຺ໂຕ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ເຖຣໍ ທິສ຺ວາວ ເອວມາຫ – ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ຫິຍ຺ໂຍ ອມ຺ຫາກໍ ເຄເຫ ກິຎ຺ຈິ ອລທ຺ຘາເຍວ ‘ລຠິມ຺ຫາ’ຕິ ອໂວຈຸຕ຺ຖ. ວຏ຺ຏຕິ ນຸ ໂຂ ຕຸມ຺ຫາກໍ ມຸສາວາໂທ’’ຕິ! ເຖໂຣ ອາຫ – ‘‘ມຍໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ເຄເຫ ສຕ຺ຕ ວສ຺ສານິ ‘ອຕິຈ຺ຉຖາ’ຕິ ວຈນມຕ຺ຕມ຺ປິ ອລຠິຕ຺ວາ ຫິຍ຺ໂຍ ‘ອຕິຈ຺ຉຖາ’ຕິ ວຈນມຕ຺ຕໍ ລຠິມ຺ຫ; ອເຖຕໍ ປຏິສນ຺ຖາຣໍ ອຸປາທາຍ ເອວມໂວຈຸມ຺ຫາ’’ຕິ.

ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິເມ ປຏິສນ຺ຖາຣມຕ຺ຕມ຺ປິ ລຠິຕ຺ວາ ‘ລຠິມ຺ຫາ’ຕິ ປສໍສນ຺ຕິ, ອຎ຺ຎໍ ກິຎ຺ຈິ ຂາທນີຍໍ ໂຠຊນີຍໍ ລຠິຕ຺ວາ ກສ຺ມາ ນ ປສໍສນ຺ຕີ’’ຕິ ປສີທິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ປຏິຍາທິຕຠຕ຺ຕໂຕ ກຏຈ຺ຉຸມຕ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂໍ ຕທຸປິຍຎ຺ຈ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ທາເປຕ຺ວາ ‘‘ອິມໍ ຠິກ຺ຂໍ ສພ຺ພກາລໍ ຕຸມ຺ເຫ ລຠິສ຺ສຖາ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ປຸນທິວສໂຕ ປຠຸຕິ ອຸປສງ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ເຖຣສ຺ສ ອຸປສມໍ ທິສ຺ວາ ຠິຍ຺ໂຍໂສມຕ຺ຕາຍ ປສີທິຕ຺ວາ ເຖຣໍ ນິຈ຺ຈກາລໍ ອຕ຺ຕໂນ ຆເຣ ຠຕ຺ຕວິສ຺ສຄ຺ຄກຣຓຕ຺ຖາຍ ຍາຈິ. ເຖໂຣ ອຘິວາເສຕ຺ວາ ທິວເສ ທິວເສ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ໂຖກໍ ໂຖກໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ກເຖຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ. ໂສປິ ໂຂ ມາຓວໂກ ໂສຬສວສ຺ສຸທ຺ເທສິໂກເຍວ ຕິຓ຺ຓໍ ເວທານໍ ປາຣຄູ ອໂຫສິ. ພ຺ຣຫ຺ມໂລກໂຕ ອາຄຕສຸທ຺ຘສຕ຺ຕສ຺ສ ອາສເນ ວາ ສຍເນ ວາ ອຎ຺ໂຎ ໂກຈິ ນິສຊ຺ຊິຕາ ວາ ນິປຊ຺ຊິຕາ ວາ ນຕ຺ຖິ. ໂສ ຍທາ ອາຈຣິຍຆຣໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕທາສ຺ສ ມຎ຺ຈປີຐໍ ເສເຕນ ວຕ຺ເຖນ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ລຄ຺ເຄຕ຺ວາ ຐເປນ຺ຕິ. ເຖໂຣ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ສມໂຍ ທານິ ມາຓວກໍ ປພ຺ພາເຊຕຸໍ, ຈິຣຎ຺ຈ ເມ ອິຘາຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ, ນ ຈ ກາຈິ ມາຓວເກນ ສທ຺ຘິໍ ກຖາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຫນ຺ທ ທານິ ອິມິນາ ອຸປາເຍນ ປລ຺ລງ຺ກໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຍຖາ ຕສ຺ມິໍ ເຄເຫ ຐເປຕ຺ວາ ມາຓວກສ຺ສ ປລ຺ລງ຺ກໍ ອຎ຺ຎໍ ນ ກິຎ຺ຈິ ອາສນໍ ທິສ຺ສຕິ ຕຖາ ອຘິຏ຺ຐາສິ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ເຄຫຊໂນ ເຖຣໍ ທິສ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ກິຎ຺ຈິ ອາສນໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ມາຓວກສ຺ສ ປລ຺ລງ຺ກໍ ອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ອທາສິ. ນິສີທິ ເຖໂຣ ປລ຺ລງ຺ເກ. ມາຓວໂກປິ ໂຂ ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ອາຈຣິຍຆຣາ ອາຄມ຺ມ ເຖຣໍ ອຕ຺ຕໂນ ປລ຺ລງ຺ເກ ນິສິນ຺ນໍ ທິສ຺ວາ ກຸປິໂຕ ອນຕ຺ຕມໂນ ‘‘ໂກ ມມ ປລ຺ລງ຺ກໍ ສມຓສ຺ສ ປຎ຺ຎເປສີ’’ຕິ ອາຫ.

ເຖໂຣ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ວູປສນ຺ເຕ ມາຓວກສ຺ສ ຈຓ຺ຑິກ຺ກຠາເວ ເອວມາຫ – ‘‘ກິໍ ປນ ຕ຺ວໍ, ມາຓວກ, ກິຎ຺ຈິ ມນ຺ຕໍ ຊານາສີ’’ຕິ? ມາຓວໂກ ‘‘ໂຠ ປພ຺ພຊິຕ, ມຍິ ທານິ ມນ຺ເຕ ອຊານນ຺ເຕ ອຎ຺ເຎ ເກ ຊານິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ, ເຖຣໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ປນ ມນ຺ຕໍ ຊານາຖາ’’ຕິ? ‘‘ປຸຈ຺ຉ, ມາຓວກ, ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ສກ຺ກາ ຊານິຕຸ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ໂຂ ມາຓວໂກ ຕີສຸ ເວເທສຸ ສນິຆຓ຺ຑຸເກຏຸເຠສຸ ສາກ຺ຂຣປ຺ປເຠເທສຸ ອິຕິຫາສປຎ຺ຈເມສຸ ຍານິ ຍານິ ຄຓ຺ຐິຏ຺ຐານານິ, ເຍສໍ ເຍສໍ ນຍໍ ເນວ ອຕ຺ຕນາ ປສ຺ສຕິ ນາປິສ຺ສ ອາຈຣິໂຍ ອທ຺ທສ, ເຕສຸ ເຕສຸ ເຖຣໍ ປຸຈ຺ຉິ. ເຖໂຣ ‘‘ປກຕິຍາປິ ຕິຓ຺ຓໍ ເວທານໍ ປາຣຄູ, ອິທານິ ປນ ປຏິສມ຺ຠິທາປ຺ປຕ຺ໂຕ, ເຕນສ຺ສ ນຕ຺ຖິ ເຕສໍ ປຎ຺ຫານໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊເນ ຠາໂຣ’’ຕິ ຕາວເທວ ເຕ ປຎ຺ເຫ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ມາຓວກໍ ອາຫ – ‘‘ມາຓວກ, ອຫໍ ຕຍາ ພຫຸໍ ປຸຈ຺ຉິໂຕ; ອຫມ຺ປິ ທານິ ຕໍ ເອກໍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉາມິ, ພ຺ຍາກຣິສ຺ສສິ ເມ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ໂຠ ປພ຺ພຊິຕ, ປຸຈ຺ຉ ພ຺ຍາກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ເຖໂຣ ຈິຕ຺ຕຍມເກ ອິມໍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິ –

‘‘ຍສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ນ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ນິຣຸຊ຺ຌິສ຺ສຕິ ນຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ; ຍສ຺ສ ວາ ປນ ຈິຕ຺ຕໍ ນິຣຸຊ຺ຌິສ຺ສຕິ ນຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ນ ນິຣຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ?

ມາຓໂວ ອຸທ຺ຘໍ ວາ ອໂຘ ວາ ຫຣິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ‘‘ກິໍ ນາມ, ໂຠ ປພ຺ພຊິຕ, ອິທ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ‘‘ພຸທ຺ຘມນ຺ໂຕ ນາມາຍໍ, ມາຓວາ’’ຕິ. ‘‘ສກ຺ກາ ປນາຍໍ, ໂຠ, ມຍ຺ຫມ຺ປິ ທາຕຸ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ສກ຺ກາ ມາຓວ, ອມ຺ເຫຫິ ຄຫິຕປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ທາຕຸ’’ນ຺ຕິ. ຕໂຕ ມາຓໂວ ມາຕາປິຕໂຣ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ອຍໍ ປພ຺ພຊິໂຕ ພຸທ຺ຘມນ຺ຕໍ ນາມ ຊານາຕິ, ນ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕິເກ ອປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ເທຕິ, ອຫໍ ເອຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ມນ຺ຕໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ.

ອຖສ຺ສ ມາຕາປິຕໂຣ ‘‘ປພ຺ພຊິຕ຺ວາປິ ໂນ ປຸຕ຺ໂຕ ມນ຺ເຕ ຄຓ຺ຫຕຸ, ຄເຫຕ຺ວາ ປຸນາຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ມຎ຺ຎມານາ ‘‘ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫ, ປຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ອນຸຊານິໍສຸ. ເຖໂຣ ທາຣກໍ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາຣກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຕາວ ອາຈິກ຺ຂິ. ໂສ ຕຕ຺ຖ ປຣິກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ນຈິຣສ຺ເສວ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ. ຕໂຕ ເຖໂຣ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ສາມເຓໂຣ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ, ອຠພ຺ໂພ ທານິ ສາສນໂຕ ນິວຕ຺ຕິຕຸໍ. ສເຈ ປນສ຺ສາຫໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ກເຖຍ຺ຍໍ, ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸເຓຍ຺ຍ, ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ໂກ ຠເວຍ຺ຍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ຄເຫຕຸໍ, ສມໂຍ ທານິ ນໍ ຈຓ຺ຑວຊ຺ຊິຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ເປເສຕຸ’’ນ຺ຕິ. ຕໂຕ ອາຫ – ‘‘ເອຫິ ຕ຺ວໍ, ສາມເຓຣ, ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫ. ມມ ວຈເນນ ຕຎ຺ຈ ອາໂຣຄ຺ຍໍ ປຸຈ຺ຉ; ເອວຎ຺ຈ ວເທຫິ – ‘ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ມໍ, ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕິກໍ ປຫິຓີ’ຕິ. ‘ໂກ ນາມ ເຕ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ‘ສິຄ຺ຄວຕ຺ເຖໂຣ ນາມ, ຠນ຺ເຕ’ຕິ ວເທຍ຺ຍາສິ. ‘ອຫໍ ໂກ ນາມາ’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ເອວໍ ວເທຍ຺ຍາສິ – ‘ມມ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ, ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ນາມໍ ຊານາຕີ’’’ຕິ.

‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ໂຂ ຕິສ຺ໂສ ສາມເຓໂຣ ເຖຣໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ຈຓ຺ຑວຊ຺ຊິຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ອຏ຺ຐາສິ. ເຖໂຣ ສາມເຓຣໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກຸໂຕ ອາຄໂຕສີ’’ຕິ? ‘‘ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ມໍ, ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕິກໍ ປຫິຓີ’’ຕິ. ‘‘ໂກ ນາມ ເຕ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ’’ຕິ? ‘‘ສິຄ຺ຄວຕ຺ເຖໂຣ ນາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ອຫໍ ໂກ ນາມາ’’ຕິ? ‘‘ມມ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ, ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ນາມໍ ຊານາຕີ’’ຕິ. ‘‘ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ທານິ ປຏິສາເມຫີ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ສາມເຓໂຣ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ປຏິສາເມຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ປຣິເວຓໍ ສມ຺ມຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຸທກທນ຺ຕໂປນໍ ອຸປຏ຺ຐາເປສິ. ເຖໂຣ ຕສ຺ສ ສມ຺ມຊ຺ຊິຕຏ຺ຐານໍ ປຸນ ສມ຺ມຊ຺ຊິ. ຕໍ ອຸທກໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ອຸທກໍ ອາຫຣິ. ຕຎ຺ຈ ທນ຺ຕກຏ຺ຐໍ ອປເນຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ທນ຺ຕກຏ຺ຐໍ ຄຓ຺ຫິ. ເອວໍ ສຕ຺ຕ ທິວສານິ ກຕ຺ວາ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ປຸນ ປຸຈ຺ຉິ. ສາມເຓໂຣ ປຸນປິ ປຸພ຺ເພ ກຖິຕສທິສເມວ ກເຖສິ. ເຖໂຣ ‘‘ໂສ ວຕາຍໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ’’ຕິ ສຎ຺ຊານິຕ຺ວາ ‘‘ກິມຕ຺ຖໍ ອາຄໂຕສີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ພຸທ຺ຘວຈນໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫຕ຺ຖາຍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ເຖໂຣ ‘‘ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫ ທານິ, ສາມເຓຣາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ທິວສໂຕ ປຠຸຕິ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ປຏ຺ຐເປສິ. ຕິສ຺ໂສ ສາມເຓໂຣວ ຫຸຕ຺ວາ, ຐເປຕ຺ວາ ວິນຍປິຏກໍ ສພ຺ພໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຏ຺ຐກຖາຍ. ອຸປສມ຺ປນ຺ນກາເລ ປນ ອວສ຺ສິໂກວ ສມາໂນ ຕິປິຏກຘໂຣ ອໂຫສິ. ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍາ ໂມຄ຺ຄລິປຸຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ສກລໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຍາວຕາຍຸກໍ ຐຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍິໍສຸ. ໂມຄ຺ຄລິປຸຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣປິ ອປເຣນ ສມເຍນ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ໂຕ ພຫູນໍ ຘມ຺ມວິນຍໍ ວາເຈສິ.

ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ພິນ຺ທຸສາຣສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ເອກສຕປຸຕ຺ຕາ ອເຫສຸໍ. ເຕ ສພ຺ເພ ອໂສໂກ ອຕ຺ຕນາ ສທ຺ຘິໍ ເອກມາຕິກໍ ຕິສ຺ສກຸມາຣໍ ຐເປຕ຺ວາ ຆາເຕສິ. ຆາເຕນ຺ໂຕ ຈ ຈຕ຺ຕາຣິ ວສ຺ສານິ ອນຠິສິຕ຺ໂຕວ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣຕ຺ວາ ຈຕຸນ຺ນໍ ວສ຺ສານໍ ອຈ຺ຈເຍນ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຣິນິພ຺ພານໂຕ ທ຺ວິນ຺ນໍ ວສ຺ສສຕານໍ ອຸປຣິ ອຏ຺ຐາຣສເມ ວສ຺ເສ ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ເອກຣຊ຺ຊາຠິເສກໍ ປາປຸຓິ. ອຠິເສການຸຠາເວນ ຈສ຺ສ ອິມາ ຣາຊິທ຺ຘິໂຍ ອາຄຕາ – ມຫາປຖວິຍາ ເຫຏ຺ຐາ ໂຍຊນປ຺ປມາເຓ ອາຓາ ປວຕ຺ຕຕິ; ຕຖາ ອຸປຣິ ອາກາເສ ອໂນຕຕ຺ຕທຫໂຕ ອຏ຺ຐຫິ ກາເຊຫິ ໂສຬສ ປານີຍຆເຏ ທິວເສ ທິວເສ ເທວຕາ ອາຫຣນ຺ຕິ, ຍໂຕ ສາສເນ ອຸປ຺ປນ຺ນສທ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາ ອຏ຺ຐ ຆເຏ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ອທາສິ, ທ຺ເວ ຆເຏ ສຏ຺ຐິມຕ຺ຕານໍ ຕິປິຏກຘຣຠິກ຺ຂູນໍ, ທ຺ເວ ຆເຏ ອຄ຺ຄມເຫສິຍາ ອສນ຺ຘິມິຕ຺ຕາຍ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ຆເຏ ອຕ຺ຕນາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິ; ເທວຕາເອວ ຫິມວນ຺ເຕ ນາຄລຕາທນ຺ຕກຏ຺ຐໍ ນາມ ອຕ຺ຖິ ສິນິທ຺ຘໍ ມຸທຸກໍ ຣສວນ຺ຕໍ ຕໍ ທິວເສ ທິວເສ ອາຫຣນ຺ຕິ, ເຍນ ຣຎ຺ໂຎ ຈ ມເຫສິຍາ ຈ ໂສຬສນ຺ນຎ຺ຈ ນາຏກິຕ຺ຖິສຫສ຺ສານໍ ສຏ຺ຐິມຕ຺ຕານຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສານໍ ເທວສິກໍ ທນ຺ຕໂປນກິຈ຺ຈໍ ນິປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ເທວສິກເມວ ຈສ຺ສ ເທວຕາ ອຄທາມລກໍ ອຄທຫຣີຕກໍ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓຎ຺ຈ ຄນ຺ຘຣສສມ຺ປນ຺ນໍ ອມ຺ພປກ຺ກໍ ອາຫຣນ຺ຕິ. ຕຖາ ຉທ຺ທນ຺ຕທຫໂຕ ປຎ຺ຈວຓ຺ຓນິວາສນປາວຸຣຓໍ ປີຕກວຓ຺ຓຫຕ຺ຖປຸຈ຺ຉນປຏກໍ ທິພ຺ພຎ຺ຈ ປານກໍ ອາຫຣນ຺ຕິ. ເທວສິກເມວ ປນສ຺ສ ນ຺ຫານຄນ຺ຘໍ ອນຸວິເລປນຄນ຺ຘໍ ປາຣຸປນຕ຺ຖາຍ ອສຸຕ຺ຕມຍິກໍ ສຸມນປຸປ຺ຜປຏໍ ມຫາຣຫຎ຺ຈ ອຎ຺ຊນໍ ນາຄຠວນໂຕ ນາຄຣາຊາໂນ ອາຫຣນ຺ຕິ. ຉທ຺ທນ຺ຕທເຫວ ອຸຏ຺ຐິຕສ຺ສ ສາລິໂນ ນວ ວາຫສຫສ຺ສານິ ທິວເສ ທິວເສ ສຸກາ ອາຫຣນ຺ຕິ. ມູສິກາ ນິຕ຺ຖຸສກເຓ ກໂຣນ຺ຕິ, ເອໂກປິ ຂຓ຺ຑຕຓ຺ຑຸໂລ ນ ໂຫຕິ, ຣຎ຺ໂຎ ສພ຺ພຏ຺ຐາເນສຸ ອຍເມວ ຕຓ຺ຑຸໂລ ປຣິໂຠຄໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ມຘຸມກ຺ຂິກາ ມຘຸໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ກມ຺ມາຣສາລາສຸ ອຈ຺ຉາ ກູຏໍ ປຫຣນ຺ຕິ. ກຣວີກສກຸຓາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ມຘຸຣສ຺ສຣໍ ວິກູຊນ຺ຕາ ຣຎ຺ໂຎ ພລິກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕິ.

ອິມາຫິ ອິທ຺ຘີຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຣາຊາ ເອກທິວສໍ ສຸວຓ຺ຓສງ຺ຂລິກພນ຺ຘນໍ ເປເສຕ຺ວາ ຈຕຸນ຺ນໍ ພຸທ຺ຘານໍ ອຘິຄຕຣູປທສ຺ສນໍ ກປ຺ປາຍຸກໍ ກາຬໍ ນາມ ນາຄຣາຊານໍ ອານຍິຕ຺ວາ ເສຕຈ຺ຉຕ຺ຕສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ມຫາຣເຫ ປລ຺ລງ຺ເກ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ອເນກສຕວຓ຺ເຓຫິ ຊລຊ ຖລຊປຸປ຺ເຜຫິ ສຸວຓ຺ຓປຸປ຺ເຜຫິ ຈ ປູຊໍ ກຕ຺ວາ ສພ຺ພາລງ຺ກາຣປຏິມຓ຺ຑິເຕຫິ ໂສຬສຫິ ນາຏກິຕ຺ຖິສຫສ຺ເສຫິ ສມນ຺ຕໂຕ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ອນນ຺ຕຎາຓສ຺ສ ຕາວ ເມ ສທ຺ຘມ຺ມວຣຈກ຺ກວຕ຺ຕິໂນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຣູປໍ ອິເມສໍ ອກ຺ຂີນໍ ອາປາຖໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕນ ນິມ຺ມິຕໍ ສກລສຣີຣວິປ຺ປກິຓ຺ຓປຸຎ຺ຎປ຺ປຠາວນິພ຺ພຕ຺ຕາສີຕານຸພ຺ຍຎ຺ຊນປຏິມຓ຺ຑິຕທ຺ວຕ຺ຕິໍສມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓສສ຺ສິຣີກຕາຍ ວິກສິຕກມລຸປ຺ປລປຸຓ຺ຑຣີກປຏິມຓ຺ຑິຕມິວ ສລິລຕລໍ ຕາຣາຄຓຣສ຺ມິຊາລວິສທວິປ຺ຜຸຣິຕໂສຠາສມຸຊ຺ຊລິຕມິວ ຄຄນຕລໍ ນີລປີຕໂລຫິຕາທິເຠທວິຈິຕ຺ຣວຓ຺ຓຣໍສິວິນທ຺ຘພ຺ຍາມປ຺ປຠາປຣິກ຺ເຂປວິລາສິຕາຍ ສຎ຺ຈາປ຺ປຠານຸຣາຄອິນ຺ທຘນຸວິຊ຺ຊຸລຕາປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕມິວ ກນກຄິຣິສິຂຣໍ ນານາວິຣາຄວິມລເກຕຸມາລາສມຸຊ຺ຊລິຕຈາຣຸມຕ຺ຖກໂສຠໍ ນຍນຣສາຍຕນມິວ ພ຺ຣຫ຺ມເທວມນຸຊນາຄຍກ຺ຂຄຓານໍ ພຸທ຺ຘຣູປໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ສຕ຺ຕ ທິວສານິ ອກ຺ຂິປູຊໍ ນາມ ອກາສິ.

ຣາຊາ ກິຣ ອຠິເສກໍ ປາປຸຓິຕ຺ວາ ຕີຓິເຍວ ສໍວຈ຺ຉຣານິ ພາຫິຣກປາສຓ຺ຑໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫິ. ຈຕຸຕ຺ເຖ ສໍວຈ຺ຉເຣ ພຸທ຺ຘສາສເນ ປສີທິ. ຕສ຺ສ ກິຣ ປິຕາ ພິນ຺ທຸສາໂຣ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຠຕ຺ໂຕ ອໂຫສິ, ໂສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານຎ຺ຈ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຊາຕິຍປາສຓ຺ຑານຎ຺ຈ ປຓ຺ຑຣງ຺ຄປຣິພ຺ພາຊກາທີນໍ ສຏ຺ຐິສຫສ຺ສມຕ຺ຕານໍ ນິຈ຺ຈຠຕ຺ຕໍ ປຏ຺ຐເປສິ. ອໂສໂກປິ ປິຕຣາ ປວຕ຺ຕິຕໍ ທານໍ ອຕ຺ຕໂນ ອນ຺ເຕປຸເຣ ຕເຖວ ທທມາໂນ ເອກທິວສໍ ສີຫປຎ຺ຊເຣ ຐິໂຕ ເຕ ອຸປສມປຣິພາຫິເຣນ ອາຈາເຣນ ຠຸຎ຺ຊມາເນ ອສໍຍຕິນ຺ທ຺ຣິເຍ ອວິນີຕອິຣິຍາປເຖ ທິສ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອີທິສໍ ທານໍ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ເອວໍ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອມຈ຺ເຈ ອາຫ – ‘‘ຄຈ຺ຉຖ, ຠເຓ, ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ສາຘຸສມ຺ມເຕ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມເຓ ອນ຺ເຕປຸຣໍ ອຕິຫຣຖ, ທານໍ ທສ຺ສາມາ’’ຕິ. ອມຈ຺ຈາ ‘‘ສາຘຸ, ເທວາ’’ຕິ ຣຎ຺ໂຎ ປຏິສ຺ສຸຓິຕ຺ວາ ເຕ ເຕ ປຓ຺ຑຣງ຺ຄປຣິພ຺ພາຊກາຊີວກນິຄຓ຺ຐາທໂຍ ອາເນຕ຺ວາ ‘‘ອິເມ, ມຫາຣາຊ, ອມ຺ຫາກໍ ອຣຫນ຺ໂຕ’’ຕິ ອາຫໍສຸ.

ອຖ ຣາຊາ ອນ຺ເຕປຸເຣ ອຸຈ຺ຈາວຈານິ ອາສນານິ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ ‘‘ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອາຄຕາຄເຕ ອາຫ – ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປຕິຣູເປ ອາສເນ ນິສີທຖາ’’ຕິ. ເຕສຸ ເອກຈ຺ເຈ ຠທ຺ທປີຐເກສຸ, ເອກຈ຺ເຈ ຜລກປີຐເກສຸ ນິສີທິໍສຸ. ເຕ ທິສ຺ວາ ຣາຊາ ‘‘ນຕ຺ຖິ ເນສໍ ອນ຺ໂຕ ສາໂຣ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ເຕສໍ ອນຸຣູປໍ ຂາທນີຍໍ ໂຠຊນີຍໍ ທຕ຺ວາ ອຸຍ຺ໂຍເຊສິ.

ເອວໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ກາເລ ເອກທິວສໍ ຣາຊາ ສີຫປຎ຺ຊເຣ ຐິໂຕ ອທ຺ທສ ນິຄ຺ໂຣຘສາມເຓຣໍ ຣາຊງ຺ຄເຓນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທນ຺ຕໍ ຄຸຕ຺ຕໍ ສນ຺ຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອິຣິຍາປຖສມ຺ປນ຺ນໍ. ໂກ ປນາຍໍ ນິຄ຺ໂຣໂຘ ນາມ? ພິນ຺ທຸສາຣຣຎ຺ໂຎ ເຊຏ຺ຐປຸຕ຺ຕສ຺ສ ສຸມນຣາຊກຸມາຣສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ອນຸປຸພ຺ພິກຖາ –

ພິນ຺ທຸສາຣຣຎ຺ໂຎ ກິຣ ທຸພ຺ພລກາເລເຍວ ອໂສກກຸມາໂຣ ອຕ຺ຕນາ ລທ຺ຘໍ ອຸຊ຺ເຊນີຣຊ຺ຊໍ ປຫາຍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສພ຺ພນຄຣໍ ອຕ຺ຕໂນ ຫຕ຺ຖຄຕໍ ກຕ຺ວາ ສຸມນຣາຊກຸມາຣໍ ອຄ຺ຄເຫສິ. ຕໍທິວສເມວ ສຸມນສ຺ສ ຣາຊກຸມາຣສ຺ສ ສຸມນາ ນາມ ເທວີ ປຣິປຸຓ຺ຓຄພ຺ຠາ ອໂຫສິ. ສາ ອຎ຺ຎາຕກເວເສນ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອວິທູເຣ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຈຓ຺ຑາລຄາມໍ ສນ຺ຘາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ ເຊຏ຺ຐກຈຓ຺ຑາລສ຺ສ ເຄຫໂຕ ອວິທູເຣ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ນິຄ຺ໂຣຘຣຸກ຺ເຂ ອຘິວຕ຺ຖາຍ ເທວຕາຍ ‘‘ອິໂຕ ເອຫິ, ສຸມເນ’’ຕິ ວທນ຺ຕິຍາ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ສມີປໍ ຄຕາ. ເທວຕາ ອຕ຺ຕໂນ ອານຸຠາເວນ ເອກໍ ສາລໍ ນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ ‘‘ເອຕ຺ຖ ວສາຫີ’’ຕິ ອທາສິ. ສາ ຕໍ ສາລໍ ປາວິສິ. ຄຕທິວເສເຍວ ຈ ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຍິ. ສາ ຕສ຺ສ ນິຄ຺ໂຣຘເທວຕາຍ ປຣິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ນິຄ຺ໂຣໂຘ’’ ຕ຺ເວວ ນາມໍ ອກາສິ. ເຊຏ຺ຐກຈຓ຺ຑາໂລ ທິຏ຺ຐທິວສໂຕ ປຠຸຕິ ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ສາມິຘີຕຣໍ ວິຍ ມຎ຺ຎມາໂນ ນິພທ຺ຘວຕ຺ຕໍ ປຏ຺ຐເປສິ. ຣາຊຘີຕາ ຕຕ຺ຖ ສຕ຺ຕ ວສ຺ສານິ ວສິ. ນິຄ຺ໂຣຘກຸມາໂຣປິ ສຕ຺ຕວສ຺ສິໂກ ຊາໂຕ. ຕທາ ມຫາວຣຸຓຕ຺ເຖໂຣ ນາມ ເອໂກ ອຣຫາ ທາຣກສ຺ສ ເຫຕຸສມ຺ປທໍ ທິສ຺ວາ ຣກ຺ຂິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ວິຫຣມາໂນ ‘‘ສຕ຺ຕວສ຺ສິໂກ ທານິ ທາຣໂກ, ກາໂລ ນໍ ປພ຺ພາເຊຕຸ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຣາຊຘີຕາຍ ອາໂຣຈາເປຕ຺ວາ ນິຄ຺ໂຣຘກຸມາຣໍ ປພ຺ພາເຊສິ. ກຸມາໂຣ ຂຸຣຄ຺ເຄເຍວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ໂສ ເອກທິວສໍ ປາໂຕວ ສຣີຣໍ ຊຄ຺ຄິຕ຺ວາ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍວຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ‘‘ມາຕຸອຸປາສິກາຍ ເຄຫທ຺ວາຣໍ ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ນິກ຺ຂມິ. ມາຕຸນິວາສນຏ຺ຐານຎ຺ຈສ຺ສ ທກ຺ຂິຓທ຺ວາເຣນ ນຄຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ນຄຣມຊ຺ເຌນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປາຈີນທ຺ວາເຣນ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ.

ເຕນ ຈ ສມເຍນ ອໂສໂກ ຘມ຺ມຣາຊາ ປາຈີນທິສາຠິມຸໂຂ ສີຫປຎ຺ຊເຣ ຈງ຺ກມຕິ. ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ນິຄ຺ໂຣໂຘ ຣາຊງ຺ຄຓໍ ສມ຺ປາປຸຓິ ສນ຺ຕິນ຺ທ຺ຣິໂຍ ສນ຺ຕມານໂສ ຍຸຄມຕ຺ຕໍ ເປກ຺ຂມາໂນ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ເອກທິວສໍ ຣາຊາ ສີຫປຎ຺ຊເຣ ຐິໂຕ ອທ຺ທສ ນິຄ຺ໂຣຘສາມເຓຣໍ ຣາຊງ຺ຄເຓນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທນ຺ຕໍ ຄຸຕ຺ຕໍ ສນ຺ຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອິຣິຍາປຖສມ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ. ທິສ຺ວາ ປນສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ອຍໍ ຊໂນ ສພ຺ໂພປິ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ຠນ຺ຕມິຄປ຺ປຏິຠາໂຄ. ອຍໍ ປນ ທາຣໂກ ອວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ອຕິວິຍ ຈສ຺ສ ອາໂລກິຕວິໂລກິຕໍ ສມິຎ຺ຊນປສາຣຓຎ຺ຈ ໂສຠຕິ. ອທ຺ຘາ ເອຕສ຺ສ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ໂມ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຣຎ຺ໂຎ ສຫ ທສ຺ສເນເນວ ສາມເຓເຣ ຈິຕ຺ຕໍ ປສີທິ, ເປມໍ ສຓ຺ຐຫິ. ກສ຺ມາ? ປຸພ຺ເພ ຫິ ກິຣ ປຸຎ຺ຎກຣຓກາເລ ເອສ ຣຎ຺ໂຎ ເຊຏ຺ຐຠາຕາ ວາຓິຊໂກ ອໂຫສິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຫຕໍ –

‘‘ປຸພ຺ເພ ວ ສນ຺ນິວາເສນ, ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຫິເຕນ ວາ;

ເອວໍ ຕໍ ຊາຍເຕ ເປມໍ, ອຸປ຺ປລໍ ວ ຍໂຖທເກ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໒.໑໗໔);

ອຖ ຣາຊາ ສຎ຺ຊາຕເປໂມ ສພຫຸມາໂນ ‘‘ເອຕໍ ສາມເຓຣໍ ປກ຺ໂກສຖາ’’ຕິ ອມຈ຺ເຈ ເປເສສິ. ‘‘ເຕ ອຕິຈິຣາຍນ຺ຕີ’’ຕິ ປຸນ ທ຺ເວ ຕໂຍ ເປເສສິ – ‘‘ຕຸຣິຕໍ ອາຄຈ຺ຉຕູ’’ຕິ. ສາມເຓໂຣ ອຕ຺ຕໂນ ປກຕິຍາ ເອວ ອຄມາສິ. ຣາຊາ ປຕິຣູປມາສນໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ນິສີທຖາ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ວິໂລເກຕ຺ວາ ‘‘ນຕ຺ຖິ ທານິ ອຎ຺ເຎ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ສມຸສ຺ສິຕເສຕຈ຺ຉຕ຺ຕໍ ຣາຊປລ຺ລງ຺ກໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖາຍ ຣຎ຺ໂຎ ອາກາຣໍ ທສ຺ເສສິ. ຣາຊາ ຕໍ ປລ຺ລງ຺ກສມີປໍ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕໍເຍວ ທິສ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຊ຺ເຊວ ທານິ ອຍໍ ສາມເຓໂຣ ອິມສ຺ສ ເຄຫສ຺ສ ສາມິໂກ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສາມເຓໂຣ ຣຎ຺ໂຎ ຫຕ຺ເຖ ປຕ຺ຕໍ ທຕ຺ວາ ປລ຺ລງ຺ກໍ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ນິສີທິ. ຣາຊາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ສມ຺ປາທິຕໍ ສພ຺ພໍ ຍາຄຸຂຊ຺ຊກຠຕ຺ຕວິກຕິໍ ອຸປນາເມສິ. ສາມເຓໂຣ ອຕ຺ຕໂນ ຍາປນີຍມຕ຺ຕກເມວ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ. ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈາວສາເນ ຣາຊາ ອາຫ – ‘‘ສຕ຺ຖາຣາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ທິນ຺ໂນວາທໍ ຊານາຖາ’’ຕິ? ‘‘ຊານາມິ, ມຫາຣາຊ, ເອກເທເສນາ’’ຕິ. ‘‘ຕາຕ, ມຍ຺ຫມ຺ປິ ນໍ ກເຖຫີ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ ຣຎ຺ໂຎ ອນຸຣູປໍ ຘມ຺ມປເທ ອປ຺ປມາທວຄ຺ຄໍ ອນຸໂມທນຕ຺ຖາຍ ອຠາສິ.

ຣາຊາ ປນ ‘‘ອປ຺ປມາໂທ ອມຕປທໍ, ປມາໂທ ມຈ຺ຈຸໂນ ປທ’’ນ຺ຕິ ສຸຕ຺ວາວ ‘‘ອຎ຺ຎາຕໍ, ຕາຕ, ປຣິໂຍສາເປຫີ’’ຕິ ອາຫ. ອນຸໂມທນາວສາເນ ຈ ‘‘ອຏ຺ຐ ເຕ, ຕາຕ, ຘຸວຠຕ຺ຕານິ ທມ຺ມີ’’ຕິ ອາຫ. ສາມເຓໂຣ ອາຫ – ‘‘ເອຕານິ ອຫໍ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ທມ຺ມິ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ‘‘ໂກ ອຍໍ, ຕາຕ, ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ນາມາ’’ຕິ? ‘‘ວຊ຺ຊາວຊ຺ຊໍ ທິສ຺ວາ ໂຈເທຕາ ສາເຣຕາ ຈ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ‘‘ອຎ຺ຎານິປິ ເຕ, ຕາຕ, ອຏ຺ຐ ທມ຺ມີ’’ຕິ. ‘‘ເອຕານິ ອາຈຣິຍສ຺ສ ທມ຺ມິ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ‘‘ໂກ ອຍໍ, ຕາຕ, ອາຈຣິໂຍ ນາມາ’’ຕິ? ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພກຘມ຺ເມສຸ ປຕິຏ຺ຐາເປຕາ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ຕາຕ, ອຎ຺ຎານິປິ ເຕ ອຏ຺ຐ ທມ຺ມີ’’ຕິ. ‘‘ເອຕານິປິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ທມ຺ມິ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ‘‘ໂກ ອຍໍ, ຕາຕ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ນາມາ’’ຕິ? ‘‘ຍໍ ນິສ຺ສາຍ, ມຫາຣາຊ, ອມ຺ຫາກໍ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍານຎ຺ຈ ມມ ຈ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ຈ ອຸປສມ຺ປທາ ຈາ’’ຕິ. ຣາຊາ ຠິຍ຺ໂຍໂສ ມຕ຺ຕາຍ ຕຸຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ອຎ຺ຎານິປິ ເຕ, ຕາຕ, ອຏ຺ຐ ທມ຺ມີ’’ຕິ. ສາມເຓໂຣ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສ ຠິກ຺ຂູ ຄເຫຕ຺ວາ ຣາຊນ຺ເຕປຸຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈມກາສິ. ຣາຊາ ‘‘ອຎ຺ເຎປິ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສ ຠິກ຺ຂູ ຕຸມ຺ເຫຫິ ສທ຺ຘິໍ ສ຺ເວ ຠິກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕູ’’ຕິ ເອເຕເນວ ອຸປາເຍນ ທິວເສ ທິວເສ ວຑ຺ຒາເປນ຺ໂຕ ສຏ຺ຐິສຫສ຺ສານໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓປຣິພ຺ພາຊກາທີນໍ ຠຕ຺ຕໍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕນິເວສເນ ສຏ຺ຐິສຫສ຺ສານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ນິຈ຺ຈຠຕ຺ຕໍ ປຏ຺ຐເປສິ ນິຄ຺ໂຣຘຕ຺ເຖເຣ ຄເຕເນວ ປສາເທນ. ນິຄ຺ໂຣຘຕ຺ເຖໂຣປິ ຣາຊານໍ ສປຣິສໍ ຕີສຸ ສຣເຓສຸ ປຎ຺ຈສຸ ຈ ສີເລສຸ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘສາສເນ ໂປຖຸຊ຺ຊນິເກນ ປສາເທນ ອຈລປ຺ປສາທໍ ກຕ຺ວາ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ. ປຸນ ຣາຊາ ອໂສກາຣາມໍ ນາມ ມຫາວິຫາຣໍ ກາເຣຕ຺ວາ ສຏ຺ຐິສຫສ຺ສານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ນິຈ຺ຈຠຕ຺ຕໍ ປຏ຺ຐເປສິ. ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ນຄຣສຫສ຺ເສສຸ ຈຕຸຣາສີຕິວິຫາຣສຫສ຺ສານິ ກາຣາເປສິ ຈຕຸຣາສີຕິສຫສ຺ສເຈຕິຍປຏິມຓ຺ຑິຕານິ ຘມ຺ເມເນວ, ໂນ ອຘມ຺ເມນ.

ເອກທິວສໍ ກິຣ ຣາຊາ ອໂສກາຣາເມ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ ສຏ຺ຐິສຫສ຺ສຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ມຊ຺ເຌ ນິສຊ຺ຊ ສງ຺ຆໍ ຈຕູຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ປວາເຣຕ຺ວາ ອິມໍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຠຄວຕາ ເທສິຕຘມ຺ໂມ ນາມ ກິຕ຺ຕໂກ ໂຫຕີ’’ຕິ? ‘‘ອງ຺ຄໂຕ, ມຫາຣາຊ, ນວງ຺ຄານິ, ຂນ຺ຘໂຕ ຈຕຸຣາສີຕິຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘສຫສ຺ສານີ’’ຕິ. ຣາຊາ ຘມ຺ເມ ປສີທິຕ຺ວາ ‘‘ເອເກກໍ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘໍ ເອເກກວິຫາເຣນ ປູເຊສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອກທິວສເມວ ຉນ຺ນວຸຕິໂກຏິຘນໍ ວິສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອມຈ຺ເຈ ອາຓາເປສິ – ‘‘ເອຖ, ຠເຓ, ເອກເມກສ຺ມິໍ ນຄເຣ ເອກເມກໍ ວິຫາຣໍ ກາຣາເປນ຺ຕາ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ນຄຣສຫສ຺ເສສຸ ຈຕຸຣາສີຕິວິຫາຣສຫສ຺ສານິ ກາຣາເປຖາ’’ຕິ. ສຍຎ຺ຈ ອໂສກາຣາເມ ອໂສກມຫາວິຫາຣຕ຺ຖາຍ ກມ຺ມໍ ປຏ຺ຐເປສິ. ສງ຺ໂຆ ອິນ຺ທຄຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣໍ ນາມ ມຫິທ຺ຘິກໍ ມຫານຸຠາວໍ ຂີຓາສວໍ ນວກມ຺ມາຘິຏ຺ຐາຍກໍ ອທາສິ. ເຖໂຣ ຍໍ ຍໍ ນ ນິຏ຺ຐາຕິ ຕໍ ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ອານຸຠາເວນ ນິຏ຺ຐາເປສິ. ເອວມ຺ປິ ຕີຫິ ສໍວຈ຺ຉເຣຫິ ວິຫາຣກມ຺ມໍ ນິຏ຺ຐາເປສິ. ເອກທິວສເມວ ສພ຺ພນຄເຣຫິ ປຓ຺ຓານິ ອາຄມິໍສຸ.

ອມຈ຺ຈາ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສຸໍ – ‘‘ນິຏ຺ຐິຕານິ, ເທວ, ຈຕຸຣາສີຕິວິຫາຣສຫສ຺ສານີ’’ຕິ. ຣາຊາ ນຄເຣ ເຠຣິໍ ຈຣາເປສິ – ‘‘ອິໂຕ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ທິວສານໍ ອຈ຺ຈເຍນ ວິຫາຣມໂຫ ຠວິສ຺ສຕິ. ສພ຺ເພ ອຏ຺ຐ ສີລງ຺ຄານິ ສມາທິຍິຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕນຄເຣ ຈ ພຫິນຄເຣ ຈ ວິຫາຣມຫໍ ປຏິຍາເທນ຺ຕູ’’ຕິ. ຕໂຕ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ທິວສານໍ ອຈ຺ຈເຍນ ສພ຺ພາລງ຺ກາຣວິຠູສິຕາຍ ອເນກສຕສຫສ຺ສສງ຺ຂ຺ຍາຍ ຈຕຸຣງ຺ຄິນິຍາ ເສນາຍ ປຣິວຸໂຕ ເທວໂລເກ ອມຣວຕິຍາ ຣາຊຘານິຍາ ສິຣິໂຕ ອຘິກຕຣສສ຺ສິຣີກໍ ວິຍ ນຄຣໍ ກາຕຸກາເມນ ອຸສ຺ສາຫຊາເຕນ ມຫາຊເນນ ອລງ຺ກຕປຏິຍຕ຺ຕໍ ນຄຣໍ ອນຸວິຈຣນ຺ໂຕ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ມຊ຺ເຌ ອຏ຺ຐາສິ.

ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ຂເຓ ສນ຺ນິປຕິຕາ ອສີຕິ ຠິກ຺ຂຸໂກຏິໂຍ ອເຫສຸໍ, ຠິກ຺ຂຸນີນຎ຺ຈ ຉນ຺ນວຸຕິສຕສຫສ຺ສານິ. ຕຕ຺ຖ ຂີຓາສວຠິກ຺ຂູເຍວ ສຕສຫສ຺ສສງ຺ຂ຺ຍາ ອເຫສຸໍ. ເຕສໍ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ສເຈ ຣາຊາ ອຕ຺ຕໂນ ອຘິກາຣໍ ອນວເສສໍ ປສ຺ເສຍ຺ຍ ອຕິວິຍ ພຸທ຺ຘສາສເນ ປສີເທຍ຺ຍາ’’ຕິ. ຕໂຕ ໂລກວິວຣຓໍ ນາມ ປາຏິຫາຣິຍໍ ອກໍສຸ. ຣາຊາ ອໂສກາຣາເມ ຐິໂຕວ ຈຕຸທ຺ທິສາ ອນຸວິໂລເກນ຺ໂຕ ສມນ຺ຕໂຕ ສມຸທ຺ທປຣິຍນ຺ຕໍ ຊມ຺ພຸທີປໍ ປສ຺ສຕິ ຈຕຸຣາສີຕິຎ຺ຈ ວິຫາຣສຫສ຺ສານິ ອຸຬາຣາຍ ວິຫາຣມຫປູຊາຍ ວິໂຣຈມານານິ. ໂສ ຕໍ ວິຠູຕິໍ ປສ຺ສມາໂນ ອຸຬາເຣນ ປີຕິປາໂມຊ຺ເຊນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ‘‘ອຕ຺ຖິ ປນ ອຎ຺ຎສ຺ສປິ ກສ຺ສຈິ ເອວຣູປໍ ປີຕິປາໂມຊ຺ຊໍ ອຸປ຺ປນ຺ນປຸພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອມ຺ຫາກໍ ໂລກນາຖສ຺ສ ທສພລສ຺ສ ສາສເນ ໂກ ມຫາປຣິຈ຺ຈາຄໍ ປຣິຈ຺ຈຊິ. ກສ຺ສ ປຣິຈ຺ຈາໂຄ ມຫນ຺ໂຕຕິ? ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ໂມຄ຺ຄລິປຸຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຠາຣໍ ອກາສິ. ເຖໂຣ ອາຫ – ‘‘ມຫາຣາຊ, ທສພລສ຺ສ ສາສເນ ປຈ຺ຈຍທາຍໂກ ນາມ ຕຍາ ສທິໂສ ຘຣມາເນປິ ຕຖາຄເຕ ນ ໂກຈິ ອໂຫສິ, ຕເວວ ປຣິຈ຺ຈາໂຄ ມຫາ’’ຕິ. ຣາຊາ ເຖຣສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ອຸຬາເຣນ ປີຕິປາໂມຊ຺ເຊນ ນິຣນ຺ຕຣໍ ຜຸຏ຺ຐສຣີໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ນຕ຺ຖິ ກິຣ ມຍາ ສທິໂສ ປຈ຺ຈຍທາຍໂກ, ມຍ຺ຫໍ ກິຣ ປຣິຈ຺ຈາໂຄ ມຫາ, ອຫໍ ກິຣ ເທຍ຺ຍຘມ຺ເມນ ສາສນໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫາມິ. ກິໍ ປນາຫໍ ເອວໍ ສຕິ ສາສນສ຺ສ ທາຍາໂທ ໂຫມິ, ນ ໂຫມີ’’ຕິ. ຕໂຕ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຠວາມິ ນຸ ໂຂ ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ສາສນສ຺ສ ທາຍາໂທ’’ຕິ?

ຕໂຕ ໂມຄ຺ຄລິປຸຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ຣຎ຺ໂຎ ອິທໍ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ຣາຊປຸຕ຺ຕສ຺ສ ມຫິນ຺ທສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ສມ຺ປສ຺ສມາໂນ ‘‘ສເຈ ອຍໍ ກຸມາໂຣ ປພ຺ພຊິສ຺ສຕິ ສາສນສ຺ສ ອຕິວິຍ ວຸຑ຺ຒິ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຣາຊານໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ນ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ເອຕ຺ຕາວຕາ ສາສນສ຺ສ ທາຍາໂທ ໂຫຕິ; ອປິຈ ໂຂ ປຈ຺ຈຍທາຍໂກຕິ ວາ ອຸປຏ຺ຐາໂກຕິ ວາ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ໂຍປິ ຫິ, ມຫາຣາຊ, ປຖວິໂຕ ຍາວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກປຣິມາຓໍ ປຈ຺ຈຍຣາສິໍ ທເທຍ຺ຍ ໂສປິ ‘ສາສເນ ທາຍາໂທ’ຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ນ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ. ‘‘ອຖ ກຖໍ ຈຣຫິ, ຠນ຺ເຕ, ສາສນສ຺ສ ທາຍາໂທ ໂຫຕີ’’ຕິ? ‘‘ໂຍ ຫິ ໂກຈິ, ມຫາຣາຊ, ອຑ຺ໂຒ ວາ ທລິທ຺ໂທ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ໂອຣສໍ ປຸຕ຺ຕໍ ປພ຺ພາເຊຕິ – ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ມຫາຣາຊ, ທາຍາໂທ ສາສນສ຺ສາ’’ຕິ.

ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ອໂສໂກ ຣາຊາ ‘‘ອຫໍ ກິຣ ເອວຣູປໍ ປຣິຈ຺ຈາຄໍ ກຕ຺ວາປິ ເນວ ສາສນສ຺ສ ທາຍາທຠາວໍ ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ ສາສເນ ທາຍາທຠາວໍ ປຕ຺ຖຍມາໂນ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ວິໂລເກຕ຺ວາ ອທ຺ທສ ມຫິນ຺ທກຸມາຣໍ ອວິທູເຣ ຐິຕໍ. ທິສ຺ວານສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ກິຎ຺ຈາປິ ອຫໍ ອິມໍ ກຸມາຣໍ ຕິສ຺ສກຸມາຣສ຺ສ ປພ຺ພຊິຕກາລໂຕ ປຠຸຕິ ໂອປຣຊ຺ເຊ ຐເປຕຸກາໂມ, ອຖ ໂຂ ໂອປຣຊ຺ຊໂຕປິ ປພ຺ພຊ຺ຊາວ ອຸຕ຺ຕມາ’’ຕິ. ຕໂຕ ກຸມາຣໍ ອາຫ – ‘‘ສກ຺ຂສິ ຕ຺ວໍ, ຕາຕ, ປພ຺ພຊິຕຸ’’ນ຺ຕິ? ກຸມາໂຣ ປກຕິຍາປິ ຕິສ຺ສກຸມາຣສ຺ສ ປພ຺ພຊິຕກາລໂຕ ປຠຸຕິ ປພ຺ພຊິຕຸກາໂມວ ຣຎ຺ໂຎ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ອຕິວິຍ ປາໂມຊ຺ຊຊາໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ປພ຺ພຊາມິ, ເທວ, ມໍ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ຕຸມ຺ເຫ ສາສນທາຍາທາ ໂຫຖາ’’ຕິ.

ເຕນ ຈ ສມເຍນ ຣາຊຘີຕາ ສງ຺ຆມິຕ຺ຕາປິ ຕສ຺ມິໍເຍວ ຐາເນ ຐິຕາ ໂຫຕິ. ຕສ຺ສາ ຈ ສາມິໂກ ອຄ຺ຄິພ຺ຣຫ຺ມາ ນາມ ກຸມາໂຣ ຍຸວຣາເຊນ ຕິສ຺ສກຸມາເຣນ ສທ຺ຘິໍ ປພ຺ພຊິໂຕ ໂຫຕິ. ຣາຊາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ຕ຺ວມ຺ປິ, ອມ຺ມ, ປພ຺ພຊິຕຸໍ ສກ຺ຂສີ’’ຕິ? ‘‘ສາຘຸ, ຕາຕ, ສກ຺ໂກມີ’’ຕິ. ຣາຊາ ປຸຕ຺ຕານໍ ມນໍ ລຠິຕ຺ວາ ປຫຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິເມ ທາຣເກ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ມໍ ສາສເນ ທາຍາທໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ. ສງ຺ໂຆ ຣຎ຺ໂຎ ວຈນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ກຸມາຣໍ ໂມຄ຺ຄລິປຸຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖເຣນ ອຸປຊ຺ຌາເຍນ ມຫາເທວຕ຺ເຖເຣນ ຈ ອາຈຣິເຍນ ປພ຺ພາເຊສິ. ມຊ຺ຌນ຺ຕິກຕ຺ເຖເຣນ ອາຈຣິເຍນ ອຸປສມ຺ປາເທສິ. ຕທາ ກິຣ ກຸມາໂຣ ປຣິປຸຓ຺ຓວີສຕິວສ຺ໂສວ ໂຫຕິ. ໂສ ຕສ຺ມິໍເຍວ ອຸປສມ຺ປທສີມມຓ຺ຑເລ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ສງ຺ຆມິຕ຺ຕາຍປິ ຣາຊຘີຕາຍ ອາຈຣິຍາ ອາຍຸປາລິຕ຺ເຖຣີ ນາມ, ອຸປຊ຺ຌາຍາ ປນ ຘມ຺ມປາລິຕ຺ເຖຣີ ນາມ ອໂຫສິ. ຕທາ ສງ຺ຆມິຕ຺ຕາ ອຏ຺ຐາຣສວສ຺ສາ ໂຫຕິ. ຕໍ ປພ຺ພຊິຕມຕ຺ຕໍ ຕສ຺ມິໍເຍວ ສີມມຓ຺ຑເລ ສິກ຺ຂາຍ ປຕິຏ຺ຐາເປສຸໍ. ອຸຠິນ຺ນໍ ປພ຺ພຊິຕກາເລ ຣາຊາ ຉພ຺ພສ຺ສາຠິເສໂກ ໂຫຕິ.

ອຖ ມຫິນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ອຸປສມ຺ປນ຺ນກາລໂຕ ປຠຸຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ເສວ ສນ຺ຕິເກ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ວິນຍຎ຺ຈ ປຣິຍາປຸຓນ຺ໂຕ ທ຺ເວປິ ສງ຺ຄີຕິໂຍ ອາຣູຬ຺ຫໍ ຕິປິຏກສງ຺ຄຫິຕໍ ສາຏ຺ຐກຖໍ ສພ຺ພໍ ເຖຣວາທໍ ຕິຓ຺ຓໍ ວສ຺ສານໍ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ອນ຺ເຕວາສິການໍ ສຫສ຺ສມຕ຺ຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປາໂມກ຺ໂຂ ອໂຫສິ. ຕທາ ອໂສໂກ ຘມ຺ມຣາຊາ ນວວສ຺ສາຠິເສໂກ ໂຫຕິ. ຣຎ຺ໂຎ ປນ ອຏ຺ຐວສ຺ສາຠິເສກກາເລເຍວ ໂກນ຺ຕປຸຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ພ຺ຍາຘິປຏິກມ຺ມຕ຺ຖໍ ຠິກ຺ຂາຈາຣວຕ຺ເຕນ ອາຫິຓ຺ຑນ຺ໂຕ ປສຕມຕ຺ຕໍ ສປ຺ປິໍ ອລຠິຕ຺ວາ ພ຺ຍາຘິພເລນ ປຣິກ຺ຂີຓາຍຸສງ຺ຂາໂຣ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ອປ຺ປມາເທນ ໂອວທິຕ຺ວາ ອາກາເສ ປລ຺ລງ຺ເກນ ນິສີທິຕ຺ວາ ເຕໂຊຘາຕຸໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍິ. ຣາຊາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ສຸຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ສກ຺ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ມຍິ ນາມ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ເອວໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຈ຺ຈຍາ ທຸລ຺ລຠາ’’ຕິ ນຄຣສ຺ສ ຈຕູສຸ ທ຺ວາເຣສຸ ໂປກ຺ຂຣຓິໂຍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ເຠສຊ຺ຊສ຺ສ ປູຣາເປຕ຺ວາ ທາເປສິ.

ເຕນ ກິຣ ສມເຍນ ປາຏລິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຈຕູສຸ ທ຺ວາເຣສຸ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຕສຫສ຺ສານິ, ສຠາຍໍ ສຕສຫສ຺ສນ຺ຕິ ທິວເສ ທິວເສ ປຎ຺ຈສຕສຫສ຺ສານິ ຣຎ຺ໂຎ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ຕໂຕ ຣາຊາ ນິຄ຺ໂຣຘຕ຺ເຖຣສ຺ສ ເທວສິກໍ ສຕສຫສ຺ສໍ ວິສຊ຺ເຊສິ. ພຸທ຺ຘສ຺ສ ເຈຕິເຍ ຄນ຺ຘມາລາທີຫິ ປູຊນຕ຺ຖາຍ ສຕສຫສ຺ສໍ. ຘມ຺ມສ຺ສ ສຕສຫສ຺ສໍ, ຕໍ ຘມ຺ມຘຣານໍ ພຫຸສ຺ສຸຕານໍ ຈຕຸປຈ຺ຈຍຕ຺ຖາຍ ອຸປນີຍຕິ. ສງ຺ຆສ຺ສ ສຕສຫສ຺ສໍ, ຈຕູສຸ ທ຺ວາເຣສຸ ເຠສຊ຺ຊຕ຺ຖາຍ ສຕສຫສ຺ສໍ. ເອວໍ ສາສເນ ອຸຬາໂຣ ລາຠສກ຺ກາໂຣ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ.

ຕິຕ຺ຖິຍາ ປຣິຫີນລາຠສກ຺ກາຣາ ອນ຺ຕມໂສ ຆາສຈ຺ຉາທນມ຺ປິ ອລຠນ຺ຕາ ລາຠສກ຺ກາຣໍ ປຕ຺ຖຍມານາ ສາສເນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ສການິ ສການິ ທິຏ຺ຐິຄຕານິ ‘‘ອຍໍ ຘມ຺ໂມ, ອຍໍ ວິນໂຍ’’ຕິ ທີເປນ຺ຕິ. ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອລຠມານາປິ ສຍເມວ ມຸຓ຺ເຑຕ຺ວາ ກາສາຍານິ ວຕ຺ຖານິ ອຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ວິຫາເຣສຸ ວິຈຣນ຺ຕາ ອຸໂປສຖມ຺ປິ ປວາຣຓມ຺ປິ ສງ຺ຆກມ຺ມມ຺ປິ ຄຓກມ຺ມມ຺ປິ ປວິສນ຺ຕິ. ຠິກ຺ຂູ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຸໂປສຖໍ ນ ກໂຣນ຺ຕິ. ຕທາ ໂມຄ຺ຄລິປຸຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ທານິ ອິທໍ ອຘິກຣຓໍ, ຕໍ ນຈິຣສ຺ເສວ ກກ຺ຂຬໍ ຠວິສ຺ສຕິ. ນ ໂຂ ປເນຕໍ ສກ຺ກາ ອິເມສໍ ມຊ຺ເຌ ວສນ຺ເຕນ ວູປສເມຕຸ’’ນ຺ຕິ ມຫິນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຄຓໍ ນີຍ຺ຍາເຕຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ຜາສຸວິຫາເຣນ ວິຫຣິຕຸກາໂມ ອໂຫຄງ຺ຄປພ຺ພຕໍ ອຄມາສິ. ເຕປິ ໂຂ ຕິຕ຺ຖິຍາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ຘມ຺ເມນ ວິນເຍນ ສຕ຺ຖຸສາສເນນ ນິຄ຺ຄຍ຺ຫມານາປິ ຘມ຺ມວິນຍານຸໂລມາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອສຓ຺ຐຫນ຺ຕາ ອເນກຣູປໍ ສາສນສ຺ສ ອພ຺ພຸທຎ຺ຈ ມລຎ຺ຈ ກຓ຺ຏກຎ຺ຈ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ. ເກຈິ ອຄ຺ຄິໍ ປຣິຈຣນ຺ຕິ, ເກຈິ ປຎ຺ຈາຕເປນ ຕາເປນ຺ຕິ, ເກຈິ ອາທິຈ຺ຈໍ ອນຸປຣິວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ເກຈິ ‘‘ຘມ຺ມຎ຺ຈ ວິນຍຎ຺ຈ ໂວຠິນ຺ທິສ຺ສາມາ’’ຕິ ປຄ຺ຄຓ຺ຫິໍສຸ. ຕທາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ນ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຸໂປສຖໍ ວາ ປວາຣຓໍ ວາ ອກາສິ. ອໂສກາຣາເມ ສຕ຺ຕວສ຺ສານິ ອຸໂປສໂຖ ອຸປຈ຺ຉິຊ຺ຊິ. ຣຎ຺ໂຎປິ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ. ຣາຊາ ເອກໍ ອມຈ຺ຈໍ ອາຓາເປສິ – ‘‘ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຘິກຣຓໍ ວູປສເມຕ຺ວາ ອຸໂປສຖໍ ກາຣາເປຫີ’’ຕິ. ອມຈ຺ໂຈ ຣາຊານໍ ປຏິປຸຈ຺ຉິຕຸໍ ອວິສຫນ຺ໂຕ ອຎ຺ເຎ ອມຈ຺ເຈ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ຣາຊາ ມໍ ‘ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຘິກຣຓໍ ວູປສເມຕ຺ວາ ອຸໂປສຖໍ ກາຣາເປຫີ’ຕິ ປຫິຓິ. ກຖໍ ນຸ ໂຂ ອຘິກຣຓໍ ວູປສມ຺ມຕີ’’ຕິ? ເຕ ອາຫໍສຸ – ‘‘ມຍໍ ເອວໍ ສລ຺ລກ຺ເຂມ – ‘ຍຖາ ນາມ ປຈ຺ຈນ຺ຕໍ ວູປສເມນ຺ຕາ ໂຈເຣ ຆາເຕນ຺ຕິ, ເອວເມວ ເຍ ອຸໂປສຖໍ ນ ກໂຣນ຺ຕິ, ເຕ ມາເຣຕຸກາໂມ ຣາຊາ ຠວິສ຺ສຕີ’’’ຕິ. ອຖ ໂສ ອມຈ຺ໂຈ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ສນ຺ນິປາເຕຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ອຫໍ ຣຎ຺ຎາ ‘ອຸໂປສຖໍ ກາຣາເປຫີ’ຕິ ເປສິໂຕ. ກໂຣຖ ທານິ, ຠນ຺ເຕ, ອຸໂປສຖ’’ນ຺ຕິ. ຠິກ຺ຂູ ‘‘ນ ມຍໍ ຕິຕ຺ຖິເຍຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຸໂປສຖໍ ກໂຣມາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ອຖ ອມຈ຺ໂຈ ເຖຣາສນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອສິນາ ສີສານິ ປາເຕຕຸໍ ອາຣທ຺ໂຘ.

ອທ຺ທສາ ໂຂ ຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ຕໍ ອມຈ຺ຈໍ ຕຖາ ວິປ຺ປຏິປນ຺ນໍ. ຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ນາມ ນ ໂຍ ວາ ໂສ ວາ, ຣຎ຺ໂຎ ເອກມາຕິໂກ ຠາຕາ ຕິສ຺ສກຸມາໂຣ ນາມ, ຕໍ ກິຣ ຣາຊາ ປຕ຺ຕາຠິເສໂກ ໂອປຣຊ຺ເຊ ຐເປສິ. ໂສ ເອກທິວສໍ ວນຈາຣໍ ຄໂຕ ອທ຺ທສ ມຫນ຺ຕໍ ມິຄສງ຺ຆໍ ຈິຕ຺ຕກີຬາຍ ກີຬນ຺ຕໍ. ທິສ຺ວານສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ອິເມ ຕາວ ຕິຓຠກ຺ຂາ ມິຄາ ເອວໍ ກີຬນ຺ຕິ, ອິເມ ປນ ສມຓາ ຣາຊກຸເລ ປຓີຕານິ ໂຠຊນານິ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ມຸທຸກາສຸ ເສຍ຺ຍາສຸ ສຍມານາ ກິໍ ນາມ ກີຬິຕໍ ນ ກີຬິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ! ໂສ ຕໂຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອິມໍ ອຕ຺ຕໂນ ວິຕກ຺ກໍ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສິ. ຣາຊາ ‘‘ອຏ຺ຐາເນ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍິຕໍ ກຸມາເຣນ! ຫນ຺ທ, ນໍ ເອວໍ ສຎ຺ຎາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອກທິວສໍ ເກນຈິ ກາຣເຓນ ກຸທ຺ໂຘ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ເອຫິ ສຕ຺ຕທິວເສນ ຣຊ຺ຊໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉ, ຕໂຕ ຕໍ ຆາເຕສ຺ສາມີ’’ຕິ ມຣຓຠເຍນ ຕຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ສຎ຺ຎາເປສິ. ໂສ ກິຣ ກຸມາໂຣ ‘‘ສຕ຺ຕເມ ມໍ ທິວເສ ມາເຣສ຺ສຕີ’’ຕິ ນ ຈິຕ຺ຕຣູປໍ ນ຺ຫາຍິ, ນ ຠຸຎ຺ຊິ, ນ ສຸປິ, ອຕິວິຍ ລູຂສຣີໂຣ ອໂຫສິ. ຕໂຕ ນໍ ຣາຊາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກິສ຺ສ ຕ຺ວໍ ເອວຣູໂປ ຊາໂຕ’’ຕິ? ‘‘ມຣຓຠເຍນ, ເທວາ’’ຕິ. ‘‘ອເຣ, ຕ຺ວໍ ນາມ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນມຣຓໍ ສມ຺ປສ຺ສມາໂນ ວິສ຺ສຕ຺ໂຖ ນ ກີຬສິ? ຠິກ຺ຂູ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສນິພທ຺ຘໍ ມຣຓໍ ເປກ຺ຂມານາ ກຖໍ ກີຬິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ! ຕໂຕ ປຠຸຕິ ກຸມາໂຣ ສາສເນ ປສີທິ.

ໂສ ປຸນ ເອກທິວສໍ ມິຄວໍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອຣຎ຺ເຎ ອນຸວິຈຣມາໂນ ອທ຺ທສ ໂຍນກມຫາຘມ຺ມຣກ຺ຂິຕຕ຺ເຖຣໍ ອຎ຺ຎຕເຣນ ຫຕ຺ຖິນາເຄນ ສາລສາຂໍ ຄເຫຕ຺ວາ ພີຊິຍມານໍ ນິສິນ຺ນໍ. ທິສ຺ວາ ປາໂມຊ຺ຊຊາໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ກທາ ນຸ ໂຂ ອຫມ຺ປິ ອຍໍ ມຫາເຖໂຣ ວິຍ ປພ຺ພເຊຍ຺ຍໍ! ສິຍາ ນຸ ໂຂ ໂສ ທິວໂສ’’ຕິ. ເຖໂຣ ຕສ຺ສາສຍໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ເສວ ອາກາເສ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ອໂສກາຣາເມ ໂປກ຺ຂຣຓິຍາ ອຸທກຕເລ ຐຕ຺ວາ ຈີວຣຎ຺ຈ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄຎ຺ຈ ອາກາເສ ລຄ຺ເຄຕ຺ວາ ນ຺ຫາຍິຕຸໍ ອາຣທ຺ໂຘ.

ກຸມາໂຣ ເຖຣສ຺ສານຸຠາວໍ ທິສ຺ວາ ອຕິວິຍ ປສນ຺ໂນ ‘‘ອຊ຺ເຊວ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສິ – ‘‘ປພ຺ພຊິສ຺ສາມຫໍ, ເທວາ’’ຕິ. ຣາຊາ ອເນກປ຺ປກາຣໍ ຍາຈິຕ຺ວາປິ ຕໍ ນິວຕ຺ເຕຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ອໂສກາຣາມຄມນີຍມຄ຺ຄໍ ອລງ຺ກາຣາເປຕ຺ວາ ກຸມາຣໍ ຉຓເວສໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ອລງ຺ກຕາຍ ເສນາຍ ປຣິວາຣາເປຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ເນສິ. ‘‘ຍຸວຣາຊາ ກິຣ ປພ຺ພຊິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ພຫູ ຠິກ຺ຂູ ປຕ຺ຕຈີວຣານິ ປຏິຍາເທສຸໍ. ກຸມາໂຣ ປຘານຆຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມຫາຘມ຺ມຣກ຺ຂິຕຕ຺ເຖຣສ຺ເສວ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິ ສທ຺ຘິໍ ປຸຣິສສຕສຫສ຺ເສນ. ກຸມາຣສ຺ສ ປນ ອນຸປພ຺ພຊິຕານໍ ຄຓນປຣິຈ຺ເຉໂທ ນຕ຺ຖິ. ກຸມາໂຣ ຣຎ຺ໂຎ ຈຕຸວສ຺ສາຠິເສກກາເລ ປພ຺ພຊິໂຕ. ອຖຎ຺ໂຎປິ ຣຎ຺ໂຎ ຠາຄິເນຍ຺ໂຍ ສງ຺ຆມິຕ຺ຕາຍ ສາມິໂກ ອຄ຺ຄິພ຺ຣຫ຺ມາ ນາມ ກຸມາໂຣ ອຕ຺ຖິ. ສງ຺ຆມິຕ຺ຕາ ຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ເອກເມວ ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຍິ. ໂສປິ ‘‘ຍຸວຣາຊາ ປພ຺ພຊິໂຕ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ຣາຊານໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ – ‘‘ອຫມ຺ປິ, ເທວ, ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຍາຈິ. ‘‘ປພ຺ພຊ, ຕາຕາ’’ຕິ ຈ ຣຎ຺ຎາ ອນຸຎ຺ຎາໂຕ ຕໍທິວສເມວ ປພ຺ພຊິ.

ເອວໍ ອນຸປພ຺ພຊິໂຕ, ອຸຬາຣວິຠເວນ ຂຕ຺ຕິຍຊເນນ;

ຣຎ຺ໂຎ ກນິຏ຺ຐຠາຕາ, ຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣຕິ ວິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍ.

ໂສ ຕໍ ອມຈ຺ຈໍ ຕຖາ ວິປ຺ປຏິປນ຺ນໍ ທິສ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ນ ຣາຊາ ເຖເຣ ມາຣາເປຕຸໍ ປຫິເຓຍ຺ຍ; ອທ຺ຘາ ອິມສ຺ເສເວຕໍ ອມຈ຺ຈສ຺ສ ທຸຄ຺ຄຫິຕໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຍໍ ຕສ຺ສ ອາສນ຺ເນ ອາສເນ ນິສີທິ. ໂສ ເຖຣໍ ສຎ຺ຊານິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖໍ ນິປາເຕຕຸໍ ອວິສຫນ຺ໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສິ – ‘‘ອຫໍ, ເທວ, ອຸໂປສຖໍ ກາຕຸໍ ອນິຈ຺ຉນ຺ຕານໍ ເອຕ຺ຕການໍ ນາມ ຠິກ຺ຂູນໍ ສີສານິ ປາເຕສິໍ; ອຖ ອຍ຺ຍສ຺ສ ຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣສ຺ສ ປຏິປາຏິ ສມ຺ປຕ຺ຕາ, ກິນ຺ຕິ ກໂຣມີ’’ຕິ? ຣາຊາ ສຸຕ຺ວາວ – ‘‘ອເຣ! ກິໍ ປນ, ຕ຺ວໍ, ມຍາ ຠິກ຺ຂູ ຆາເຕຕຸໍ ເປສິໂຕ’’ຕິ ຕາວເທວ ສຣີເຣ ອຸປ຺ປນ຺ນທາໂຫ ຫຸຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຖເຣ ຠິກ຺ຂູ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ອຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ອມຈ຺ໂຈ ມຍາ ອນາຓຕ຺ໂຕວ ເອວໍ ອກາສິ, ກສ຺ສ ນຸ ໂຂ ອິມິນາ ປາເປນ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ? ເອກຈ຺ເຈ ເຖຣາ, ‘‘ອຍໍ ຕວ ວຈເນນ ອກາສິ, ຕຸຍ຺ເຫຕໍ ປາປ’’ນ຺ຕິ ອາຫໍສຸ. ເອກຈ຺ເຈ ‘‘ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ໂວ ເອຕໍ ປາປ’’ນ຺ຕິ ອາຫໍສຸ. ເອກຈ຺ເຈ ເອວມາຫໍສຸ – ‘‘ກິໍ ປນ ເຕ, ມຫາຣາຊ, ອຕ຺ຖິ ຈິຕ຺ຕໍ ‘ອຍໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ຆາເຕຕູ’’’ຕິ? ‘‘ນຕ຺ຖິ, ຠນ຺ເຕ, ກຸສລາຘິປ຺ປາໂຍ ອຫໍ ເປເສສິໍ – ‘ສມຄ຺ໂຄ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ອຸໂປສຖໍ ກໂຣຕູ’’’ຕິ. ‘‘ສເຈ ຕ຺ວໍ ກຸສລາຘິປ຺ປາໂຍ, ນຕ຺ຖິ ຕຸຍ຺ຫໍ ປາປໍ, ອມຈ຺ຈສ຺ເສເວຕໍ ປາປ’’ນ຺ຕິ. ຣາຊາ ທ຺ເວຬ຺ຫກຊາໂຕ ອາຫ – ‘‘ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ໂກຈິ ຠິກ຺ຂຸ ມເມຕໍ ທ຺ເວຬ຺ຫກໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ສາສນໍ ປຄ຺ຄເຫຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ’’ຕິ? ‘‘ອຕ຺ຖິ, ມຫາຣາຊ, ໂມຄ຺ຄລິປຸຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ນາມ, ໂສ ເຕ ອິມໍ ທ຺ເວຬ຺ຫກໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ສາສນໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ຣາຊາ ຕທເຫວ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຘມ຺ມກຖິເກ ເອເກກຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສປຣິວາເຣ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ຈ ອມຈ຺ເຈ ເອເກກປຸຣິສສຫສ຺ສປຣິວາເຣ ‘‘ເຖຣໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ເປເສສິ. ເຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ຣາຊາ ປກ຺ໂກສຕີ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ເຖໂຣ ນາຄຈ຺ຉິ. ທຸຕິຍມ຺ປິ ໂຂ ຣາຊາ ອຏ຺ຐ ຘມ຺ມກຖິເກ, ອຏ຺ຐ ຈ ອມຈ຺ເຈ ສຫສ຺ສສຫສ຺ສປຣິວາເຣເຍວ ເປເສສິ – ‘‘‘ຣາຊາ, ຠນ຺ເຕ, ປກ຺ໂກສຕີ’ຕິ ວຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາວ ອາຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ. ເຕ ຕເຖວ ອາຫໍສຸ. ທຸຕິຍມ຺ປິ ເຖໂຣ ນາຄຈ຺ຉິ. ຣາຊາ ເຖເຣ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປຫິຓິໍ; ກສ຺ມາ ເຖໂຣ ນາຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ? ‘‘‘ຣາຊາ ປກ຺ໂກສຕີ’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ມຫາຣາຊ, ນາຄຈ຺ຉຕິ. ເອວໍ ປນ ວຸຕ຺ເຕ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ ‘ສາສນໍ, ຠນ຺ເຕ, ໂອສີທຕິ, ອມ຺ຫາກໍ ສາສນໍ ປຄ຺ຄຫຕ຺ຖາຍ ສຫາຍກາ ໂຫຖາ’’’ຕິ. ອຖ ຣາຊາ ຕຖາ ວຕ຺ວາ ໂສຬສ ຘມ຺ມກຖິເກ, ໂສຬສ ຈ ອມຈ຺ເຈ ສຫສ຺ສສຫສ຺ສປຣິວາເຣ ເປເສສິ. ຠິກ຺ຂູ ຈ ປຏິປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ມຫລ຺ລໂກ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ເຖໂຣ ທຫໂຣ ນຸ ໂຂ’’ຕິ? ‘‘ມຫລ຺ລໂກ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ‘‘ວຍ຺ຫໍ ວາ ສິວິກໍ ວາ ອຠິຣຸຫິສ຺ສຕິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ນາຠິຣຸຫິສ຺ສຕິ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ‘‘ກຸຫິໍ, ຠນ຺ເຕ, ເຖໂຣ ວສຕີ’’ຕິ? ‘‘ອຸປຣິ ຄງ຺ຄາຍ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ຣາຊາ ອາຫ – ‘‘ເຕນ ຫິ, ຠເຓ, ນາວາສງ຺ຆາຏໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ເຖຣໍ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ທ຺ວີສຸປິ ຕີເຣສຸ ອາຣກ຺ຂໍ ສໍວິຘາຍ ເຖຣໍ ອາເນຖາ’’ຕິ. ຠິກ຺ຂູ ຈ ອມຈ຺ຈາ ຈ ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ສາສນໍ ອາໂຣເຈສຸໍ.

ເຖໂຣ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ຍໍ ໂຂ ອຫໍ ມູລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສາສນໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີຕິ ປພ຺ພຊິໂຕມ຺ຫິ. ອຍໍ ທານິ ເມ ໂສ ກາໂລ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ ຈມ຺ມຂຓ຺ຑໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາວ ອຸຏ຺ຐຫິ. ອຖ ‘‘ເຖໂຣ ສ຺ເວ ປາຏລິປຸຕ຺ຕໍ ສມ຺ປາປຸຓິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ຣາຊາ ສຸປິນໍ ອທ຺ທສ. ເອວຣູໂປ ສຸປິໂນ ອໂຫສິ – ‘‘ສພ຺ພເສໂຕ ຫຕ຺ຖິນາໂຄ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຣາຊານໍ ສີສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຣາມສິຕ຺ວາ ທກ຺ຂິຓຫຕ຺ເຖ ອຄ຺ຄເຫສີ’’ຕິ. ປຸນທິວເສ ຣາຊາ ສຸປິນຊ຺ຌາຍເກ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ມຍາ ເອວຣູໂປ ສຸປິໂນ ທິຏ຺ໂຐ, ກິໍ ເມ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ? ເອໂກ ຕໍ, ‘‘ມຫາຣາຊ, ສມຓນາໂຄ ທກ຺ຂິຓຫຕ຺ເຖ ຄຓ຺ຫິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ອຖ ຣາຊາ ຕາວເທວ ‘‘ເຖໂຣ ອາຄໂຕ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ຄງ຺ຄາຕີຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນທິໍ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຊາຓຸມຕ຺ເຕ ອຸທເກ ເຖຣໍ ສມ຺ປາປຸຓິຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ນາວາໂຕ ໂອຕຣນ຺ຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖໍ ອທາສິ. ເຖໂຣ ຣາຊານໍ ທກ຺ຂິຓຫຕ຺ເຖ ອຄ຺ຄເຫສິ. ຕໍ ທິສ຺ວາ ອສິຄ຺ຄາຫາ ‘‘ເຖຣສ຺ສ ສີສໍ ປາເຕສ຺ສາມາ’’ຕິ ໂກສໂຕ ອສິໍ ອພ຺ພາຫິໍສຸ. ກສ຺ມາ? ເອຕໍ ກິຣ ຈາຣິຕ຺ຕໍ ຣາຊກຸເລສຸ – ‘‘ໂຍ ຣາຊານໍ ຫຕ຺ເຖ ຄຓ຺ຫຕິ ຕສ຺ສ ອສິນາ ສີສໍ ປາເຕຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ຣາຊາ ຉາຍໍເຍວ ທິສ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ປຸພ຺ເພປິ ອຫໍ ຠິກ຺ຂູສຸ ວິຣທ຺ຘກາຣຓາ ອສ຺ສາທໍ ນ ວິນ຺ທາມິ, ມາ ໂຂ ເຖເຣ ວິຣຊ຺ຌິຕ຺ຖາ’’ຕິ. ເຖໂຣ ປນ ກສ຺ມາ ຣາຊານໍ ຫຕ຺ເຖ ອຄ຺ຄເຫສີຕິ? ຍສ຺ມາ ຣຎ຺ຎາ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉນຕ຺ຖາຍ ປກ຺ໂກສາປິໂຕ ຕສ຺ມາ ‘‘ອນ຺ເຕວາສິໂກ ເມ ອຍ’’ນ຺ຕິ ອຄ຺ຄເຫສິ.

ຣາຊາ ເຖຣໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຸຍ຺ຍານໍ ເນຕ຺ວາ ພາຫິຣໂຕ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປຣິວາຣາເປຕ຺ວາ ອາຣກ຺ຂໍ ຐເປຕ຺ວາ ສຍເມວ ເຖຣສ຺ສ ປາເທ ໂຘວິຕ຺ວາ ເຕເລນ ມກ຺ເຂຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ນິສີທິຕ຺ວາ ‘‘ປຏິພໂລ ນຸ ໂຂ ເຖໂຣ ມມ ກງ຺ຂໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ອຘິກຣຓໍ ວູປສເມຕ຺ວາ ສາສນໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫິຕຸ’’ນ຺ຕິ ວີມໍສນຕ຺ຖາຍ ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ເອກໍ ປາຏິຫາຣິຍໍ ທຏ຺ຐຸກາໂມ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກຕຣໍ ປາຏິຫາຣິຍໍ ທຏ຺ຐຸກາໂມສິ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ? ‘‘ປຖວີກມ຺ປນໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ສກລປຖວີກມ຺ປນໍ ທຏ຺ຐຸກາໂມສິ, ມຫາຣາຊ, ປເທສປຖວີກມ຺ປນ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ກຕຣໍ ປເນຕ຺ຖ, ຠນ຺ເຕ, ທຸກ຺ກຣ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ກໍສປາຕິຍາ ອຸທກປຸຓ຺ຓາຍ ສພ຺ພໍ ອຸທກໍ ກມ຺ເປຕຸໍ ທຸກ຺ກຣໍ; ອຸທາຫຸ ອຸປຑ຺ຒ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ອຸປຑ຺ຒໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ເອວເມວ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ປເທສປຖວີກມ຺ປນໍ ທຸກ຺ກຣ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ປເທສປຖວີກມ຺ປນໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ, ມຫາຣາຊ, ສມນ຺ຕໂຕ ໂຍຊເນ ປຸຣຕ຺ຖິມາຍ ທິສາຍ ເອເກນ ຈກ຺ເກນ ສີມໍ ອກ຺ກມິຕ຺ວາ ຣໂຖ ຕິຏ຺ຐຕຸ; ທກ຺ຂິຓາຍ ທິສາຍ ທ຺ວີຫິ ປາເທຫິ ສີມໍ ອກ຺ກມິຕ຺ວາ ອສ຺ໂສ ຕິຏ຺ຐຕຸ; ປຈ຺ຉິມາຍ ທິສາຍ ເອເກນ ປາເທນ ສີມໍ ອກ຺ກມິຕ຺ວາ ປຸຣິໂສ ຕິຏ຺ຐຕຸ; ອຸຕ຺ຕຣາຍ ທິສາຍ ອຸປຑ຺ຒຠາເຄນ ສີມໍ ອກ຺ກມິຕ຺ວາ ເອກາ ອຸທກປາຕິ ຕິຏ຺ຐຕູ’’ຕິ. ຣາຊາ ຕຖາ ກາຣາເປສິ. ເຖໂຣ ອຠິຎ຺ຎາປາທກໍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຕໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ‘‘ຣາຊາ ປສ຺ສຕູ’’ຕິ ໂຍຊນປ຺ປມາຓປຖວີຈລນໍ ອຘິຏ຺ຐຫິ. ປຸຣຕ຺ຖິມາຍ ທິສາຍ ຣຖສ຺ສ ອນ຺ໂຕສີມາຍ ຐິໂຕ ປາໂທວ ຈລິ, ອິຕໂຣ ນ ຈລິ. ເອວໍ ທກ຺ຂິຓປຈ຺ຉິມທິສາສຸ ອສ຺ສປຸຣິສານໍ ອນ຺ໂຕສີມາຍ ຐິຕປາທາເຍວ ຈລິໍສຸ, ອຸປຑ຺ຒຸປຑ຺ຒໍ ສຣີຣຎ຺ຈ. ອຸຕ຺ຕຣທິສາຍ ອຸທກປາຕິຍາປິ ອນ຺ໂຕສີມາຍ ຐິຕໍ ອຸປຑ຺ຒຠາຄຄຕເມວ ອຸທກໍ ຈລິ, ອວເສສໍ ນິຈ຺ຈລມໂຫສີຕິ. ຣາຊາ ຕໍ ປາຏິຫາຣິຍໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ສກ຺ຂຕິ ທານິ ເຖໂຣ ສາສນໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫິຕຸ’’ນ຺ຕິ ນິຏ຺ຐໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ເອກໍ ອມຈ຺ຈໍ ‘ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຘິກຣຓໍ ວູປສເມຕ຺ວາ ອຸໂປສຖໍ ກາຣາເປຫີ’ຕິ ປຫິຓິໍ, ໂສ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອຕ຺ຕເກ ຠິກ຺ຂູ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປສິ, ເອຕໍ ປາປໍ ກສ຺ສ ໂຫຕີ’’ຕິ?

‘‘ກິໍ ປນ ເຕ, ມຫາຣາຊ, ອຕ຺ຖິ ຈິຕ຺ຕໍ ‘ອຍໍ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ຆາເຕຕູ’’’ຕິ? ‘‘ນຕ຺ຖິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ສເຈ ເຕ, ມຫາຣາຊ, ນຕ຺ຖິ ເອວຣູປໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ນຕ຺ຖິ ຕຸຍ຺ຫໍ ປາປ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ເຖໂຣ ຣາຊານໍ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອິມິນາ ສຸຕ຺ເຕນ ສຎ຺ຎາເປສິ – ‘‘ເຈຕນາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ກມ຺ມໍ ວທາມິ. ເຈຕຍິຕ຺ວາ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ – ກາເຍນ ວາຈາຍ ມນສາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໖.໖໓).

ຕເມວຕ຺ຖໍ ປຣິທີເປຕຸໍ ຕິຕ຺ຕິຣຊາຕກໍ (ຊາ. ໑.໔.໗໕) ອາຫຣິ – ‘‘ອຕີເຕ, ມຫາຣາຊ, ທີປກຕິຕ຺ຕິໂຣ ຕາປສໍ ປຸຈ຺ຉິ –

‘ຎາຕໂກ ໂນ ນິສິນ຺ໂນຕິ, ພຫຸ ອາຄຈ຺ຉຕີ ຊໂນ;

ປຏິຈ຺ຈ ກມ຺ມໍ ຜຸສຕິ, ຕສ຺ມິໍ ເມ ສງ຺ກເຕ ມໂນ’ຕິ.

ຕາປໂສ ອາຫ – ‘ອຕ຺ຖິ ປນ ເຕ ຈິຕ຺ຕໍ ມມ ສທ຺ເທນ ຈ ຣູປທສ຺ສເນນ ຈ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ເອເຕ ປກ຺ຂິໂນ ພຊ຺ຌນ຺ຕຸ ວາ ຫຎ຺ຎນ຺ຕຸ ວາ’ຕິ? ‘ນຕ຺ຖິ, ຠນ຺ເຕ’ຕິ ຕິຕ຺ຕິໂຣ ອາຫ. ຕໂຕ ນໍ ຕາປໂສ ສຎ຺ຎາເປສິ – ‘ສເຈ ເຕ ນຕ຺ຖິ ຈິຕ຺ຕໍ, ນຕ຺ຖິ ປາປໍ; ເຈຕຍນ຺ຕເມວ ຫິ ປາປໍ ຜຸສຕິ, ນາເຈຕຍນ຺ຕໍ.

‘ນ ປຏິຈ຺ຈ ກມ຺ມໍ ຜຸສຕິ, ມໂນ ເຈ ນປ຺ປທຸສ຺ສຕິ;

ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ກສ຺ສ ຠທ຺ຣສ຺ສ, ນ ປາປມຸປລິມ຺ປຕີ’’’ຕິ.

ເອວໍ ເຖໂຣ ຣາຊານໍ ສຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ຣາຊຸຍ຺ຍາເນ ສຕ຺ຕ ທິວສານິ ວສນ຺ໂຕ ຣາຊານໍ ສມຍໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາເປສິ. ຣາຊາ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ອໂສກາຣາເມ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ສນ຺ນິປາຕາເປຕ຺ວາ ສາຓິປາກາຣໍ ປຣິກ຺ຂິປາເປຕ຺ວາ ສາຓິປາກາຣນ຺ຕເຣ ນິສິນ຺ໂນ ເອກລທ຺ຘິເກ ເອກລທ຺ຘິເກ ຠິກ຺ຂູ ເອກໂຕ ເອກໂຕ ກາຣາເປຕ຺ວາ ເອກເມກໍ ຠິກ຺ຂຸສມູຫໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກິໍວາທີ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ? ຕໂຕສສ຺ສຕວາທິໂນ ‘‘ສສ຺ສຕວາທີ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕິກາ…ເປ… ອນ຺ຕານນ຺ຕິກາ… ອມຣາວິກ຺ເຂປິກາ… ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນິກາ… ສຎ຺ຎີວາທາ… ອສຎ຺ຎີວາທາ… ເນວສຎ຺ຎີນາສຎ຺ຎີວາທາ … ອຸຈ຺ເຉທວາທາ… ທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານວາທາ ‘‘ທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານວາທີ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ຣາຊາ ປຐມເມວ ສມຍສ຺ສ ອຸຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ນຍິເມ ຠິກ຺ຂູ, ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍາ ອິເມ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ເຕສໍ ເສຕການິ ວຕ຺ຖານິ ທຕ຺ວາ ອຸປ຺ປພ຺ພາເຊສິ. ເຕ ສພ຺ເພປິ ສຏ຺ຐິສຫສ຺ສາ ອເຫສຸໍ.

ອຖຎ຺ເຎ ຠິກ຺ຂູ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກິໍວາທີ, ຠນ຺ເຕ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ? ‘‘ວິຠຊ຺ຊວາທີ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ຣາຊາ ເຖຣໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ວິຠຊ຺ຊວາທີ, ຠນ຺ເຕ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ຕໂຕ ຣາຊາ ‘‘ສຸທ຺ຘໍ ທານິ, ຠນ຺ເຕ, ສາສນໍ; ກໂຣຕຸ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ອຸໂປສຖ’’ນ຺ຕິ ອາຣກ຺ຂໍ ທຕ຺ວາ ນຄຣໍ ປາວິສິ.

ສມຄ຺ໂຄ ສງ຺ໂຆ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ອຸໂປສຖໍ ອກາສິ. ຕສ຺ມິໍ ສນ຺ນິປາເຕ ສຏ຺ຐິ ຠິກ຺ຂຸສຕສຫສ຺ສານິ ອເຫສຸໍ. ຕສ຺ມິໍ ສມາຄເມ ໂມຄ຺ຄລິປຸຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ປຣປ຺ປວາທໍ ມທ຺ທມາໂນ ກຖາວຕ຺ຖຸປ຺ປກຣຓໍ ອຠາສິ. ຕໂຕ ສຏ຺ຐິສຕສຫສ຺ສສງ຺ຂ຺ເຍສຸ ຠິກ຺ຂູສຸ ອຸຈ຺ຈິນິຕ຺ວາ ຕິປິຏກປຣິຍຕ຺ຕິຘຣານໍ ປຠິນ຺ນປຏິສມ຺ຠິທານໍ ເຕວິຊ຺ຊາທິເຠທານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສຫສ຺ສເມກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຍຖາ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖໂຣ ຈ ກາກຓ຺ຑກປຸຕ຺ໂຕ ຍສຕ຺ເຖໂຣ ຈ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ວິນຍຎ຺ຈ ສງ຺ຄາຍິໍສຸ; ເອວເມວ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ວິນຍຎ຺ຈ ສງ຺ຄາຍນ຺ໂຕ ສພ຺ພໍ ສາສນມລໍ ວິໂສເຘຕ຺ວາ ຕຕິຍສງ຺ຄີຕິໍ ອກາສິ. ສງ຺ຄີຕິປຣິໂຍສາເນ ອເນກປ຺ປກາຣໍ ປຖວີ ອກມ຺ປິຕ຺ຖ. ອຍໍ ສງ຺ຄີຕິ ນວຫິ ມາເສຫິ ນິຏ຺ຐິຕາ. ຍາ ໂລເກ –

ກຕາ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ເສນ, ຕສ຺ມາ ສຫສ຺ສິກາຕິ ຈ;

ປຸຣິມາ ທ຺ເວ ອຸປາທາຍ, ຕຕິຍາຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ.

ອຍໍ ຕຕິຍສງ຺ຄີຕິ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ ‘‘ເກນາຠຕ’’ນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ປຎ຺ຫສ຺ສ ວິສ຺ສຊ຺ຊນຕ຺ຖໍ ຍໍ ອໂວຈຸມ຺ຫ – ‘‘ຊມ຺ພຸທີເປ ຕາວ ອຸປາລິຕ຺ເຖຣມາທິໍ ກຕ຺ວາ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາຍ ຍາວ ຕຕິຍສງ຺ຄີຕິ ຕາວ ອາຠຕໍ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາ –

‘‘ອຸປາລິ ທາສໂກ ເຈວ, ໂສຓໂກ ສິຄ຺ຄໂວ ຕຖາ;

ຕິສ຺ໂສ ໂມຄ຺ຄລິປຸຕ຺ໂຕ ຈ, ປຎ຺ເຈເຕ ວິຊິຕາວິໂນ.

‘‘ປຣມ຺ປຣາຍ ວິນຍໍ, ທີເປ ຊມ຺ພຸສິຣິວ຺ຫເຍ;

ອຈ຺ຉິຊ຺ຊມານມາເນສຸໍ, ຕຕິໂຍ ຍາວ ສງ຺ຄໂຫ’’ຕິ.

ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ ປກາສິໂຕວ ໂຫຕິ.

ຕຕິຍສງ຺ຄຫໂຕ ປນ ອຸທ຺ຘໍ ອິມໍ ທີປໍ ມຫິນ຺ທາທີຫິ ອາຠຕໍ. ມຫິນ຺ທໂຕ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ກຎ຺ຈິ ກາລໍ ອຣິຏ຺ຐຕ຺ເຖຣາທີຫິ ອາຠຕໍ. ຕໂຕ ຍາວຊ຺ຊຕນາ ເຕສໍເຍວ ອນ຺ເຕວາສິກປຣມ຺ປຣຠູຕາຍ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາຍ ອາຠຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍຖາຫຸ ໂປຣາຓາ –

‘‘ຕໂຕ ມຫິນ຺ໂທ ອິຏ຺ຏິໂຍ, ອຸຕ຺ຕິໂຍ ສມ຺ພໂລ ຕຖາ;

ຠທ຺ທນາໂມ ຈ ປຓ຺ຑິໂຕ.

‘‘ເອເຕ ນາຄາ ມຫາປຎ຺ຎາ, ຊມ຺ພຸທີປາ ອິຘາຄຕາ;

ວິນຍໍ ເຕ ວາຈຍິໍສຸ, ປິຏກໍ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິຍາ.

‘‘ນິກາເຍ ປຎ຺ຈ ວາເຈສຸໍ, ສຕ຺ຕ ເຈວ ປກຣເຓ;

ຕໂຕ ອຣິຏ຺ໂຐ ເມຘາວີ, ຕິສ຺ສທຕ຺ໂຕ ຈ ປຓ຺ຑິໂຕ.

‘‘ວິສາຣໂທ ກາຬສຸມໂນ, ເຖໂຣ ຈ ທີຆນາມໂກ;

ທີຆສຸມໂນ ຈ ປຓ຺ຑິໂຕ.

‘‘ປຸນເທວ ກາຬສຸມໂນ, ນາຄຕ຺ເຖໂຣ ຈ ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິໂຕ;

ຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ຈ ເມຘາວີ, ເທວຕ຺ເຖໂຣ ຈ ປຓ຺ຑິໂຕ.

‘‘ປຸນເທວ ສຸມໂນ ເມຘາວີ, ວິນເຍ ຈ ວິສາຣໂທ;

ພຫຸສ຺ສຸໂຕ ຈູຬນາໂຄ, ຄໂຊວ ທຸປ຺ປຘໍສິໂຍ.

‘‘ຘມ຺ມປາລິຕນາໂມ ຈ, ໂຣຫເຓ ສາຘຸປູຊິໂຕ;

ຕສ຺ສ ສິສ຺ໂສ ມຫາປຎ຺ໂຎ, ເຂມນາໂມ ຕິເປຏໂກ.

‘‘ທີເປ ຕາຣກຣາຊາວ, ປຎ຺ຎາຍ ອຕິໂຣຈຖ;

ອຸປຕິສ຺ໂສ ຈ ເມຘາວີ, ຜຸສ຺ສເທໂວ ມຫາກຖີ.

‘‘ປຸນເທວ ສຸມໂນ ເມຘາວີ, ປຸປ຺ຜນາໂມ ພຫຸສ຺ສຸໂຕ;

ມຫາກຖີ ມຫາສິໂວ, ປິຏເກ ສພ຺ພຕ຺ຖ ໂກວິໂທ.

‘‘ປຸນເທວ ອຸປາລິ ເມຘາວີ, ວິນເຍ ຈ ວິສາຣໂທ;

ມຫານາໂຄ ມຫາປຎ຺ໂຎ, ສທ຺ຘມ຺ມວໍສໂກວິໂທ.

‘‘ປຸນເທວ ອຠໂຍ ເມຘາວີ, ປິຏເກ ສພ຺ພຕ຺ຖ ໂກວິໂທ;

ຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ຈ ເມຘາວີ, ວິນເຍ ຈ ວິສາຣໂທ.

‘‘ຕສ຺ສ ສິສ຺ໂສ ມຫາປຎ຺ໂຎ, ປຸປ຺ຜນາໂມ ພຫຸສ຺ສຸໂຕ;

ສາສນໍ ອນຸຣກ຺ຂນ຺ໂຕ, ຊມ຺ພຸທີເປ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ.

‘‘ຈູຬາຠໂຍ ຈ ເມຘາວີ, ວິນເຍ ຈ ວິສາຣໂທ;

ຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ຈ ເມຘາວີ, ສທ຺ຘມ຺ມວໍສໂກວິໂທ.

‘‘ຈູຬເທໂວ ຈ ເມຘາວີ, ວິນເຍ ຈ ວິສາຣໂທ;

ສິວຕ຺ເຖໂຣ ຈ ເມຘາວີ, ວິນເຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ໂກວິໂທ.

‘‘ເອເຕ ນາຄາ ມຫາປຎ຺ຎາ, ວິນຍຎ຺ຎູ ມຄ຺ຄໂກວິທາ;

ວິນຍໍ ທີເປ ປກາເສສຸໍ, ປິຏກໍ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິຍາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ອນຸປຸພ຺ພິກຖາ – ໂມຄ຺ຄລິປຸຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ກິຣ ອິມໍ ຕຕິຍຘມ຺ມສງ຺ຄີຕິໍ ກຕ຺ວາ ເອວໍ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ກຕ຺ຖ ນຸ ໂຂ ອນາຄເຕ ສາສນໍ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕໍ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ? ອຖສ຺ສ ອຸປປຣິກ຺ຂໂຕ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ປຈ຺ຈນ຺ຕິເມສຸ ໂຂ ຊນປເທສຸ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ໂສ ເຕສໍ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຠາຣໍ ກຕ຺ວາ ເຕ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ເປເສສິ. ມຊ຺ຌນ຺ຕິກຕ຺ເຖຣໍ ກສ຺ມີຣຄນ຺ຘາຣຣຏ຺ຐໍ ເປເສສິ – ‘‘ຕ຺ວໍ ເອຕໍ ຣຏ຺ຐໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອຕ຺ຖ ສາສນໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຫີ’’ຕິ. ມຫາເທວຕ຺ເຖຣໍ ຕເຖວ ວຕ຺ວາ ມຫິໍສກມຓ຺ຑລໍ ເປເສສິ. ຣກ຺ຂິຕຕ຺ເຖຣໍ ວນວາສິໍ. ໂຍນກຘມ຺ມຣກ຺ຂິຕຕ຺ເຖຣໍ ອປຣນ຺ຕກໍ. ມຫາຘມ຺ມຣກ຺ຂິຕຕ຺ເຖຣໍ ມຫາຣຏ຺ຐໍ. ມຫາຣກ຺ຂິຕຕ຺ເຖຣໍ ໂຍນກໂລກໍ. ມຊ຺ຌິມຕ຺ເຖຣໍ ຫິມວນ຺ຕເທສຠາຄໍ. ໂສຓຕ຺ເຖຣຎ຺ຈ ອຸຕ຺ຕຣຕ຺ເຖຣຎ຺ຈ ສຸວຓ຺ຓຠູມິໍ. ອຕ຺ຕໂນ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກໍ ມຫິນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ ອິຏ຺ຏິຍຕ຺ເຖເຣນ ອຸຕ຺ຕິຍຕ຺ເຖເຣນ ສມ຺ພລຕ຺ເຖເຣນ ຠທ຺ທສາລຕ຺ເຖເຣນ ຈ ສທ຺ຘິໍ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປໍ ເປເສສິ – ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອຕ຺ຖ ສາສນໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຖາ’’ຕິ. ສພ຺ເພປິ ຕໍ ຕໍ ທິສາຠາຄໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ອຕ຺ຕປຎ຺ຈມາ ອຄມໍສຸ ‘‘ປຈ຺ຈນ຺ຕິເມສຸ ຊນປເທສຸ ປຎ຺ຈວຄ຺ໂຄ ຄໂຓ ອລໍ ອຸປສມ຺ປທກມ຺ມາຍາ’’ຕິ ມຎ຺ຎມານາ.

ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ກສ຺ມີຣຄນ຺ຘາຣຣຏ຺ເຐ ສສ຺ສປາກສມເຍ ອຣວາໂຬ ນາມ ນາຄຣາຊາ ກຣກວສ຺ສໍ ນາມ ວສ຺ສາເປຕ຺ວາ ສສ຺ສໍ ຫຣາເປຕ຺ວາ ມຫາສມຸທ຺ທໍ ປາເປຕິ. ມຊ຺ຌນ຺ຕິກຕ຺ເຖໂຣ ປນ ປາຏລິປຸຕ຺ຕໂຕ ເວຫາສໍ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ຫິມວຕິ ອຣວາຬທຫສ຺ສ ອຸປຣິ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ອຣວາຬທຫປິຏ຺ຐິຍໍ ຈງ຺ກມຕິປິ ຕິຏ຺ຐຕິປິ ນິສີທຕິປິ ເສຍ຺ຍມ຺ປິ ກປ຺ເປຕິ. ນາຄມາຓວກາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ອຣວາຬສ຺ສ ນາຄຣາຊສ຺ສ ອາໂຣເຈສຸໍ – ‘‘ມຫາຣາຊ, ເອໂກ ຉິນ຺ນຠິນ຺ນປຏຘໂຣ ຠຓ຺ຑຸ ກາສາວວສໂນ ອມ຺ຫາກໍ ອຸທກໍ ທູເສຕີ’’ຕິ. ນາຄຣາຊາ ຕາວເທວ ໂກຘາຠິຠູໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ເຖຣໍ ທິສ຺ວາ ມກ຺ຂໍ ອສຫມາໂນ ອນ຺ຕລິກ຺ເຂ ອເນການິ ຠິໍສນການິ ນິມ຺ມິນິ. ຕໂຕ ຕໂຕ ຠຸສາ ວາຕາ ວາຍນ຺ຕິ, ຣຸກ຺ຂາ ຉິຊ຺ຊນ຺ຕິ, ປພ຺ພຕກູຏານິ ປຕນ຺ຕິ, ເມຆາ ຄຊ຺ຊນ຺ຕິ, ວິຊ຺ຊຸລຕາ ນິຈ຺ຉຣນ຺ຕິ, ອສນິໂຍ ຜລນ຺ຕິ, ຠິນ຺ນໍ ວິຍ ຄຄນຕລໍ ອຸທກໍ ປຄ຺ຆຣຕິ. ຠຍານກຣູປາ ນາຄກຸມາຣາ ສນ຺ນິປຕນ຺ຕິ. ສຍມ຺ປິ ຘູມາຍຕິ, ປຊ຺ຊລຕິ, ປຫຣຓວຸຏ຺ຐິໂຍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕິ. ‘‘ໂກ ອຍໍ ມຸຓ຺ຑໂກ ຉິນ຺ນຠິນ຺ນປຏຘໂຣ’’ຕິອາທີຫິ ຜຣຸສວຈເນຫິ ເຖຣໍ ສນ຺ຕຊ຺ເຊສິ. ‘‘ເອຖ ຄຓ຺ຫຖ ຫນຖ ນິທ຺ຘມຖ ອິມໍ ສມຓ’’ນ຺ຕິ ນາຄພລໍ ອາຓາເປສິ. ເຖໂຣ ສພ຺ພໍ ຕໍ ຠິໍສນກໍ ອຕ຺ຕໂນ ອິທ຺ຘິພເລນ ປຏິພາຫິຕ຺ວາ ນາຄຣາຊານໍ ອາຫ –

‘‘ສເທວໂກປິ ເຈ ໂລໂກ, ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕາສເຍຍ຺ຍ ມໍ;

ນ ເມ ປຏິພໂລ ອສ຺ສ, ຊເນຕຸໍ ຠຍເຠຣວໍ.

‘‘ສເຈປິ ຕ຺ວໍ ມຫິໍ ສພ຺ພໍ, ສສມຸທ຺ທໍ ສປພ຺ພຕໍ;

ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ມຫານາຄ, ຂິເປຍ຺ຍາສິ ມມູປຣິ.

‘‘ເນວ ເມ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍາສິ, ຊເນຕຸໍ ຠຍເຠຣວໍ;

ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ຕເວວສ຺ສ, ວິຆາໂຕ ອຸຣຄາຘິປາ’’ຕິ.

ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ນາຄຣາຊາ ວິຫຕານຸຠາໂວ ນິປ຺ຜລວາຍາໂມ ທຸກ຺ຂີ ທຸມ຺ມໂນ ອໂຫສິ. ຕໍ ເຖໂຣ ຕງ຺ຂຓານຸຣູປາຍ ຘມ຺ມິຍາ ກຖາຍ ສນ຺ທສ຺ເສຕ຺ວາ ສມາທເປຕ຺ວາ ສມຸຕ຺ເຕເຊຕ຺ວາ ສມ຺ປຫໍເສຕ຺ວາ ຕີສຸ ສຣເຓສຸ ປຎ຺ຈສຸ ຈ ສີເລສຸ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ ສທ຺ຘິໍ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ນາຄສຫສ຺ເສຫິ. ອຎ຺ເຎປິ ພຫູ ຫິມວນ຺ຕວາສິໂນ ຍກ຺ຂາ ຈ ຄນ຺ຘພ຺ພາ ຈ ກຸມ຺ຠຓ຺ຑາ ຈ ເຖຣສ຺ສ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ສຣເຓສຸ ຈ ສີເລສຸ ຈ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສຸ. ປຎ຺ຈໂກປິ ຍກ຺ໂຂ ສທ຺ຘິໍ ຠຣິຍາຍ ຍກ຺ຂິນິຍາ ປຎ຺ຈຫິ ຈ ປຸຕ຺ຕສເຕຫິ ປຐເມ ຜເລ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ. ອຖາຍສ຺ມາ ມຊ຺ຌນ຺ຕິກຕ຺ເຖໂຣ ສພ຺ເພປິ ນາຄຍກ຺ຂຣກ຺ຂເສ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ເອວມາຫ –

‘‘ມາ ທານິ ໂກຘໍ ຊນຍິຕ຺ຖ, ອິໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ຍຖາ ປຸເຣ;

ສສ຺ສຆາຕຎ຺ຈ ມາ ກຕ຺ຖ, ສຸຂກາມາ ຫິ ປາຓິໂນ;

ກໂຣຖ ເມຕ຺ຕໍ ສຕ຺ເຕສຸ, ວສນ຺ຕຸ ມນຸຊາ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ.

ເຕ ສພ຺ເພປິ ‘‘ສາຘຸ ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ເຖຣສ຺ສ ປຏິສ຺ສຸຓິຕ຺ວາ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊິໍສຸ. ຕໍທິວສເມວ ຈ ນາຄຣາຊສ຺ສ ປູຊາສມໂຍ ໂຫຕິ. ອຖ ນາຄຣາຊາ ອຕ຺ຕໂນ ຣຕນມຍໍ ປລ຺ລງ຺ກໍ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ປຎ຺ຎເປສິ. ນິສີທິ ເຖໂຣ ປລ຺ລງ຺ເກ. ນາຄຣາຊາປິ ເຖຣໍ ພີຊຍມາໂນ ສມີເປ ອຏ຺ຐາສິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ກສ຺ມີຣຄນ຺ຘາຣຣຏ຺ຐວາສິໂນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ເຖຣໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ນາຄຣາຊໂຕປິ ເຖໂຣ ມຫິທ຺ຘິກຕໂຣ’’ຕິ ເຖຣເມວ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນາ. ເຖໂຣ ເຕສໍ ອາສີວິໂສປມສຸຕ຺ຕໍ ກເຖສິ. ສຸຕ຺ຕປຣິໂຍສາເນ ອສີຕິຍາ ປາຓສຫສ຺ສານໍ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ອໂຫສິ, ກຸລສຕສຫສ຺ສໍ ປພ຺ພຊິ. ຕໂຕ ປຠຸຕິ ຈ ກສ຺ມີຣຄນ຺ຘາຣາ ຍາວຊ຺ຊຕນາ ກາສາວປຊ຺ໂຊຕາ ອິສິວາຕປຏິວາຕາ ເອວ.

ຄນ຺ຕ຺ວາ ກສ຺ມີຣຄນ຺ຘາຣໍ, ອິສິ ມຊ຺ຌນ຺ຕິໂກ ຕທາ;

ທຸຏ຺ຐໍ ນາຄໍ ປສາເທຕ຺ວາ, ໂມເຈສິ ພນ຺ຘນາ ພຫູຕິ.

ມຫາເທວຕ຺ເຖໂຣປິ ມຫິໍສກມຓ຺ຑລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເທວທູຕສຸຕ຺ຕໍ ກເຖສິ. ສຸຕ຺ຕປຣິໂຍສາເນ ຈຕ຺ຕາລີສ ປາຓສຫສ຺ສານິ ຘມ຺ມຈກ຺ຂຸໍ ປຏິລຠິໍສຸ, ຈຕ຺ຕາລີສໍເຍວ ປາຓສຫສ຺ສານິ ປພ຺ພຊິໍສຸ.

ຄນ຺ຕ຺ວານ ຣຏ຺ຐໍ ມຫິໍສໍ, ມຫາເທໂວ ມຫິທ຺ຘິໂກ;

ໂຈເທຕ຺ວາ ເທວທູເຕຫິ, ໂມເຈສິ ພນ຺ຘນາ ພຫູຕິ.

ຣກ຺ຂິຕຕ຺ເຖໂຣ ປນ ວນວາສິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາກາເສ ຐຕ຺ວາ ອນມຕຄ຺ຄປຣິຍາຍກຖາຍ ວນວາສິເກ ປສາເທສິ. ກຖາປຣິໂຍສາເນ ປນສ຺ສ ສຏ຺ຐິສຫສ຺ສານໍ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ອໂຫສິ. ສຕ຺ຕຕິສຫສ຺ສມຕ຺ຕາ ປພ຺ພຊິໍສຸ, ປຎ຺ຈວິຫາຣສຕານິ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສຸ. ເອວໍ ໂສ ຕຕ຺ຖ ສາສນໍ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ.

ຄນ຺ຕ຺ວານ ຣກ຺ຂິຕຕ຺ເຖໂຣ, ວນວາສິໍ ມຫິທ຺ຘິໂກ;

ອນ຺ຕລິກ຺ເຂ ຐິໂຕ ຕຕ຺ຖ, ເທເສສິ ອນມຕຄ຺ຄິຍນ຺ຕິ.

ໂຍນກຘມ຺ມຣກ຺ຂິຕຕ຺ເຖໂຣປິ ອປຣນ຺ຕກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ໂຘປມສຸຕ຺ຕນ຺ຕກຖາຍ ອປຣນ຺ຕເກ ປສາເທຕ຺ວາ ສຕ຺ຕຕິ ປາຓສຫສ຺ສານິ ຘມ຺ມາມຕໍ ປາເຍສິ. ຂຕ຺ຕິຍກຸລໂຕ ເອວ ປຸຣິສສຫສ຺ສານິ ປພ຺ພຊິໍສຸ, ສມຘິການິ ຈ ຉ ອິຕ຺ຖິສຫສ຺ສານິ. ເອວໍ ໂສ ຕຕ຺ຖ ສາສນໍ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ.

ອປຣນ຺ຕໍ ວິຄາຫິຕ຺ວາ, ໂຍນໂກ ຘມ຺ມຣກ຺ຂິໂຕ;

ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ໂຘປເມເນຕ຺ຖ, ປສາເທສິ ຊເນ ພຫູຕິ.

ມຫາຘມ຺ມຣກ຺ຂິຕຕ຺ເຖໂຣ ປນ ມຫາຣຏ຺ຐໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມຫານາຣທກສ຺ສປຊາຕກກຖາຍ ມຫາຣຏ຺ຐເກ ປສາເທຕ຺ວາ ຈຕຸຣາສີຕິ ປາຓສຫສ຺ສານິ ມຄ຺ຄຜເລສຸ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ. ເຕຣສສຫສ຺ສານິ ປພ຺ພຊິໍສຸ. ເອວໍ ໂສ ຕຕ຺ຖ ສາສນໍ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ.

ມຫາຣຏ຺ຐໍ ອິສິ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ໂສ ມຫາຘມ຺ມຣກ຺ຂິໂຕ;

ຊາຕກໍ ກຖຍິຕ຺ວານ, ປສາເທສິ ມຫາຊນນ຺ຕິ.

ມຫາຣກ຺ຂິຕຕ຺ເຖໂຣປິ ໂຍນກຣຏ຺ຐໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກາຬກາຣາມສຸຕ຺ຕນ຺ຕກຖາຍ ໂຍນກໂລກໍ ປສາເທຕ຺ວາ ສຕ຺ຕຕິສຫສ຺ສາຘິກສ຺ສ ປາຓສຕສຫສ຺ສສ຺ສ ມຄ຺ຄຜລາລງ຺ກາຣໍ ອທາສິ. ສນ຺ຕິເກ ຈສ຺ສ ທສສຫສ຺ສານິ ປພ຺ພຊິໍສຸ. ເອວໍ ໂສປິ ຕຕ຺ຖ ສາສນໍ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ.

ໂຍນຣຏ຺ຐໍ ຕທາ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ໂສ ມຫາຣກ຺ຂິໂຕ ອິສິ;

ກາຬກາຣາມສຸຕ຺ເຕນ ເຕ ປສາເທສິ ໂຍນເກຕິ.

ມຊ຺ຌິມຕ຺ເຖໂຣ ປນ ກສ຺ສປໂຄຕ຺ຕຕ຺ເຖເຣນ ອຬກເທວຕ຺ເຖເຣນ ທຸນ຺ທຸຠິສ຺ສຣຕ຺ເຖເຣນ ມຫາເທວຕ຺ເຖເຣນ ຈ ສທ຺ຘິໍ ຫິມວນ຺ຕເທສຠາຄໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນສຸຕ຺ຕນ຺ຕກຖາຍ ຕໍ ເທສໍ ປສາເທຕ຺ວາ ອສີຕິປາຓໂກຏິໂຍ ມຄ຺ຄຜລຣຕນານິ ປຏິລາເຠສິ. ປຎ຺ຈປິ ຈ ເຖຣາ ປຎ຺ຈ ຣຏ຺ຐານິ ປສາເທສຸໍ. ເອກເມກສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ສຕສຫສ຺ສມຕ຺ຕາ ປພ຺ພຊິໍສຸ. ເອວໍ ເຕ ຕຕ຺ຖ ສາສນໍ ປຕິຏ຺ຐາເປສຸໍ.

ຄນ຺ຕ຺ວານ ມຊ຺ຌິມຕ຺ເຖໂຣ, ຫິມວນ຺ຕໍ ປສາທຍິ;

ຍກ຺ຂເສນໍ ປກາເສນ຺ໂຕ, ຘມ຺ມຈກ຺ກປວຕ຺ຕນນ຺ຕິ.

ໂສຓຕ຺ເຖໂຣປິ ສທ຺ຘິໍ ອຸຕ຺ຕຣຕ຺ເຖເຣນ ສຸວຓ຺ຓຠູມິໍ ອຄມາສິ. ເຕນ ຈ ສມເຍນ ຕຕ຺ຖ ເອກາ ຣກ຺ຂສີ ສມຸທ຺ທໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຣາຊກຸເລ ຊາເຕ ຊາເຕ ທາຣເກ ຂາທຕິ. ຕໍທິວສເມວ ຈ ຣາຊກຸເລ ເອໂກ ທາຣໂກ ຊາໂຕ ໂຫຕິ. ມນຸສ຺ສາ ເຖຣໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ຣກ຺ຂສານໍ ສຫາຍໂກ ເອໂສ’’ຕິ ມຎ຺ຎມານາ ອາວຸຘານິ ຄເຫຕ຺ວາ ເຖຣໍ ປຫຣິຕຸກາມາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເຖໂຣ ‘‘ກິໍ ຕຸມ຺ເຫ ອາວຸຘຫຕ຺ຖາ ອາຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ອາຫ. ເຕ ອາຫໍສຸ – ‘‘ຣາຊກຸເລ ຊາເຕ ຊາເຕ ທາຣເກ ຣກ຺ຂສາ ຂາທນ຺ຕິ, ເຕສໍ ຕຸມ຺ເຫ ສຫາຍກາ’’ຕິ. ເຖໂຣ ‘‘ນ ມຍໍ ຣກ຺ຂສານໍ ສຫາຍກາ, ສມຓາ ນາມ ມຍໍ ວິຣຕາ ປາຓາຕິປາຕາ…ເປ… ວິຣຕາ ມຊ຺ຊປານາ ເອກຠຕ຺ຕິກາ ສີລວນ຺ໂຕ ກລ຺ຍາຓຘມ຺ມາ’’ຕິ ອາຫ. ຕສ຺ມິໍເຍວ ຈ ຂເຓ ສາ ຣກ຺ຂສີ ສປຣິວາຣາ ສມຸທ຺ທໂຕ ນິກ຺ຂມິ ‘‘ຣາຊກຸເລ ທາຣໂກ ຊາໂຕ ຕໍ ຂາທິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ມນຸສ຺ສາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ເອສາ, ຠນ຺ເຕ, ຣກ຺ຂສີ ອາຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ຠີຕາ ວິຣວິໍສຸ. ເຖໂຣ ຣກ຺ຂເສຫິ ທິຄຸເຓ ອຕ຺ຕຠາເວ ນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ ເຕຫິ ອຕ຺ຕຠາເວຫິ ຕໍ ຣກ຺ຂສິໍ ສປຣິສໍ ມຊ຺ເຌ ກຕ຺ວາ ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ປຣິກ຺ຂິປິ. ຕສ຺ສາ ສປຣິສາຍ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ອທ຺ຘາ ອິເມຫິ ອິທໍ ຐານໍ ລທ຺ຘໍ ຠວິສ຺ສຕິ. ມຍໍ ປນ ອິເມສໍ ຠກ຺ຂາ ຠວິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ສພ຺ເພ ຣກ຺ຂສາ ຠີຕາ ເວຄສາ ປລາຍິໍສຸ. ເຖໂຣປິ ເຕ ຍາວ ອທສ຺ສນໍ ຕາວ ປລາເປຕ຺ວາ ທີປສ຺ສ ສມນ຺ຕໂຕ ຣກ຺ຂໍ ຐເປສິ. ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ສມເຍ ສນ຺ນິປຕິຕໍ ມຫາຊນກາຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລສຸຕ຺ຕນ຺ຕກຖາຍ ປສາເທຕ຺ວາ ສຣເຓສຸ ຈ ສີເລສຸ ຈ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ. ສຏ຺ຐິສຫສ຺ສານໍ ປເນຕ຺ຖ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ອໂຫສິ. ກຸລທາຣການໍ ອຑ຺ຒຸຑ຺ຒານິ ສຫສ຺ສານິ ປພ຺ພຊິໍສຸ, ກຸລຘີຕານໍ ທິຍຑ຺ຒສຫສ຺ສໍ. ເອວໍ ໂສ ຕຕ຺ຖ ສາສນໍ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ. ຕໂຕ ປຠຸຕິ ຣາຊກຸເລ ຊາຕທາຣການໍ ໂສຓຸຕ຺ຕຣນາມເມວ ກໂຣນ຺ຕິ.

ສຸວຓ຺ຓຠູມິໍ ຄນ຺ຕ຺ວານ, ໂສຓຸຕ຺ຕຣາ ມຫິທ຺ຘິກາ;

ປິສາເຈ ນິທ຺ຘເມຕ຺ວານ, ພ຺ຣຫ຺ມຊາລໍ ອເທສິສຸນ຺ຕິ.

ມຫິນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ປນ ‘‘ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສາສນໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຫີ’’ຕິ ອຸປຊ຺ຌາເຍນ ຈ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ຈ ອຊ຺ຌິຏ຺ໂຐ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ກາໂລ ນຸ ໂຂ ເມ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປໍ ຄນ຺ຕຸໍ ໂນ’’ຕິ. ອຖສ຺ສ ວີມໍສໂຕ ‘‘ນ ຕາວ ກາໂລ’’ຕິ ອໂຫສິ. ກິໍ ປນສ຺ສ ທິສ຺ວາ ເອຕທໂຫສິ? ມຸຏສິວຣຎ຺ໂຎ ມຫລ຺ລກຠາວໍ. ຕໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຍໍ ຣາຊາ ມຫລ຺ລໂກ, ນ ສກ຺ກາ ອິມໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ສາສນໍ ປຄ຺ຄເຫຕຸໍ. ອິທານິ ປນສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ເທວານໍປິຍຕິສ຺ໂສ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣສ຺ສຕິ. ຕໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ສກ຺ກາ ຠວິສ຺ສຕິ ສາສນໍ ປຄ຺ຄເຫຕຸໍ. ຫນ຺ທ ຍາວ ໂສ ສມໂຍ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ຕາວ ຎາຕເກ ໂອໂລເກມ. ປຸນ ທານິ ມຍໍ ອິມໍ ຊນປທໍ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາມ ວາ ນ ວາ’’ຕິ. ໂສ ເອວໍ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອຸປຊ຺ຌາຍຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆຎ຺ຈ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອໂສກາຣາມໂຕ ນິກ຺ຂມ຺ມ ເຕຫິ ອິຏ຺ຏິຍາທີຫິ ຈຕູຫິ ເຖເຣຫິ ສງ຺ຆມິຕ຺ຕາຍ ປຸຕ຺ເຕນ ສຸມນສາມເຓເຣນ ຠຓ຺ຑຸເກນ ຈ ອຸປາສເກນ ສທ຺ຘິໍ ຣາຊຄຫນຄຣປຣິວຕ຺ຕເກນ ທກ຺ຂິຓາຄິຣິຊນປເທ ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ ຎາຕເກ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ຉ ມາເສ ອຕິກ຺ກາເມສິ. ອຖານຸປຸພ຺ເພນ ມາຕຸ ນິເວສນຏ຺ຐານໍ ເວທິສນຄຣໍ ນາມ ສມ຺ປຕ຺ໂຕ. ອໂສໂກ ກິຣ ກຸມາຣກາເລ ຊນປທໍ ລຠິຕ຺ວາ ອຸຊ຺ເຊນິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ເວທິສນຄຣໍ ປຕ຺ວາ ເວທິສເສຏ຺ຐິສ຺ສ ຘີຕຣໍ ອຄ຺ຄເຫສິ. ສາ ຕໍທິວສເມວ ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ອຸຊ຺ເຊນິຍໍ ມຫິນ຺ທກຸມາຣໍ ວິຊາຍິ. ກຸມາຣສ຺ສ ຈຸທ຺ທສວສ຺ສກາເລ ຣາຊາ ອຠິເສກໍ ປາປຸຓິ. ສາ ຕສ຺ສ ມາຕາ ເຕນ ສມເຍນ ຎາຕິຆເຣ ວສຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອຖານຸປຸພ຺ເພນ ມາຕຸ ນິເວສນຏ຺ຐານໍ ເວຏິສນຄຣໍ ນາມ ສມ຺ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ.

ສມ຺ປຕ຺ຕຎ຺ຈ ປນ ເຖຣໍ ທິສ຺ວາ ເຖຣມາຕາ ເທວີ ປາເທສຸ ສິຣສາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂໍ ທຕ຺ວາ ເຖຣໍ ອຕ຺ຕນາ ກຕໍ ເວທິສຄິຣິມຫາວິຫາຣໍ ນາມ ອາໂຣເປສິ. ເຖໂຣ ຕສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ນິສິນ຺ໂນ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ອິຘ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ, ສມໂຍ ນຸ ໂຂ ອິທານິ ລງ຺ກາທີປໍ ຄນ຺ຕຸ’’ນ຺ຕິ. ຕໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອນຸຠວຕຸ ຕາວ ເມ ປິຕຣາ ເປສິຕໍ ອຠິເສກໍ ເທວານໍປິຍຕິສ຺ໂສ, ຣຕນຕ຺ຕຍຄຸຓຎ຺ຈ ສຸຓາຕຸ, ຉຓຕ຺ຖຎ຺ຈ ນຄຣໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ມິສ຺ສກປພ຺ພຕໍ ອຠິຣຸຫຕຸ, ຕທາ ຕໍ ຕຕ຺ຖ ທກ຺ຂິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ອຖາປຣໍ ເອກມາສໍ ຕຕ຺ເຖວ ວາສໍ ກປ຺ເປສິ. ມາສາຕິກ຺ກເມນ ຈ ເຊຏ຺ຐມູລມາສປຸຓ຺ຓມາຍໍ ອຸໂປສຖທິວເສ ສນ຺ນິປຕິຕາ ສພ຺ເພປິ – ‘‘ກາໂລ ນຸ ໂຂ ອມ຺ຫາກໍ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປໍ ຄມນາຍ, ອຸທາຫຸ ໂນ’’ຕິ ມນ຺ຕຍິໍສຸ. ເຕນາຫຸ ໂປຣາຓາ –

‘‘ມຫິນ຺ໂທ ນາມ ນາເມນ, ສງ຺ຆຕ຺ເຖໂຣ ຕທາ ອຫຸ;

ອິຏ຺ຏິໂຍ ອຸຕ຺ຕິໂຍ ເຖໂຣ, ຠທ຺ທສາໂລ ຈ ສມ຺ພໂລ.

‘‘ສາມເຓໂຣ ຈ ສຸມໂນ, ຉຬຠິຎ຺ໂຎ ມຫິທ຺ຘິໂກ;

ຠຓ຺ຑຸໂກ ສຕ຺ຕໂມ ເຕສໍ, ທິຏ຺ຐສຈ຺ໂຈ ອຸປາສໂກ;

ອິຕິ ເຫເຕ ມຫານາຄາ, ມນ຺ຕຍິໍສຸ ຣໂຫຄຕາ’’ຕິ.

ຕທາ ສກ຺ໂກ ເທວານມິນ຺ໂທ ມຫິນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ກາລງ຺ກໂຕ, ຠນ຺ເຕ, ມຸຏສິວຣາຊາ; ອິທານິ ເທວານໍປິຍຕິສ຺ສມຫາຣາຊາ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣຕິ. ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ຈ ຕຸມ຺ເຫ ພ຺ຍາກຕາ – ‘ອນາຄເຕ ມຫິນ຺ໂທ ນາມ ຠິກ຺ຂຸ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປໍ ປສາເທສ຺ສຕີ’ຕິ. ຕສ຺ມາຕິຫ ໂວ, ຠນ຺ເຕ, ກາໂລ ທີປວຣໍ ຄມນາຍ; ອຫມ຺ປິ ໂວ ສຫາໂຍ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ກສ຺ມາ ປນ ສກ຺ໂກ ເອວມາຫ? ຠຄວາ ກິຣສ຺ສ ໂພຘິມູເລເຍວ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸນາ ໂລກໍ ໂວໂລເກຕ຺ວາ ອນາຄເຕ ອິມສ຺ສ ທີປສ຺ສ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສິ – ‘‘ຕທາ ຕ຺ວມ຺ປິ ສຫາໂຍ ຠເວຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ຈ ອາຓາເປສິ. ຕສ຺ມາ ເອວມາຫ. ເຖໂຣ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕສຕ຺ຕໂມ ເວຏິສກປພ຺ພຕາ ເວຫາສໍ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ອນຸຣາຘປຸຣສ຺ສ ປຸຣຕ຺ຖິມທິສາຍ ມິສ຺ສກປພ຺ພເຕ ປຕິຏ຺ຐຫິ. ຍໍ ປເນຕຣຫິ ‘‘ເຈຕິຍປພ຺ພໂຕ’’ຕິປິ ສຎ຺ຊານນ຺ຕິ. ເຕນາຫຸ ໂປຣາຓາ –

‘‘ເວຏິສຄິຣິມ຺ຫິ ຣາຊຄເຫ, ວສິຕ຺ວາ ຕິໍສຣຕ຺ຕິໂຍ;

ກາໂລວ ຄມນສ຺ສາຕິ, ຄຈ຺ຉາມ ທີປມຸຕ຺ຕມໍ.

‘‘ປຬີນາ ຊມ຺ພຸທີປາ ເຕ, ຫໍສຣາຊາວ ອມ຺ພເຣ;

ເອວມຸປ຺ປຕິຕາ ເຖຣາ, ນິປຕິໍສຸ ນຄຸຕ຺ຕເມ.

‘‘ປຸຣໂຕ ປຸຣເສຏ຺ຐສ຺ສ, ປພ຺ພເຕ ເມຆສນ຺ນິເຠ;

ປຕິໍສຸ ສີລກູຏມ຺ຫິ, ຫໍສາວ ນຄມຸທ຺ຘນີ’’ຕິ.

ເອວໍ ອິຏ຺ຏິຍາທີຫິ ສທ຺ຘິໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ປຕິຏ຺ຐຫນ຺ໂຕ ຈ ອາຍສ຺ມາ ມຫິນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ປຣິນິພ຺ພານໂຕ ທ຺ວິນ຺ນໍ ວສ຺ສສຕານໍ ອຸປຣິ ຉຕ຺ຕິໍສຕິເມ ວສ຺ເສ ອິມສ຺ມິໍ ທີເປ ປຕິຏ຺ຐຫີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຊາຕສຕ຺ຕຸສ຺ສ ຫິ ອຏ຺ຐເມ ວສ຺ເສ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ປຣິນິພ຺ພາຍິ. ຕສ຺ມິໍເຍວ ວສ຺ເສ ສີຫກຸມາຣສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປສ຺ສ ອາທິຣາຊາ ວິຊຍກຸມາໂຣ ອິມໍ ທີປມາຄນ຺ຕ຺ວາ ມນຸສ຺ສາວາສໍ ອກາສິ. ຊມ຺ພຸທີເປ ອຸທຍຠທ຺ທສ຺ສ ຈຸທ຺ທສເມ ວສ຺ເສ ອິຘ ວິຊໂຍ ກາລມກາສິ. ອຸທຍຠທ຺ທສ຺ສ ປຎ຺ຈທສເມ ວສ຺ເສ ປຓ຺ຑຸວາສຸເທໂວ ນາມ ອິມສ຺ມິໍ ທີເປ ຣຊ຺ຊໍ ປາປຸຓິ. ຕຕ຺ຖ ນາຄທາສກຣຎ຺ໂຎ ວີສຕິເມ ວສ຺ເສ ອິຘ ປຓ຺ຑຸວາສຸເທໂວ ກາລມກາສິ. ຕສ຺ມິໍເຍວ ຈ ວສ຺ເສ ອຠໂຍ ນາມ ຣາຊກຸມາໂຣ ອິມສ຺ມິໍ ທີເປ ຣຊ຺ຊໍ ປາປຸຓິ. ຕຕ຺ຖ ສຸສຸນາຄຣຎ຺ໂຎ ສຕ຺ຕຣສເມ ວສ຺ເສ ອິຘ ອຠຍຣຎ຺ໂຎ ວີສຕິວສ຺ສານິ ປຣິປູຣິໍສຸ. ອຖ ອຠຍສ຺ສ ວີສຕິເມ ວສ຺ເສ ປຓ຺ຑຸກາຠໂຍ ນາມ ທາມຣິໂກ ຣຊ຺ຊໍ ອຄ຺ຄເຫສິ. ຕຕ຺ຖ ກາຬາໂສກສ຺ສ ໂສຬສເມ ວສ຺ເສ ອິຘ ປຓ຺ຑຸກສ຺ສ ສຕ຺ຕຣສວສ຺ສານິ ປຣິປູຣິໍສຸ. ຕານິ ເຫຏ຺ຐາ ເອເກນ ວສ຺ເສນ ສຫ ອຏ຺ຐາຣສ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຈນ຺ທຄຸຕ຺ຕສ຺ສ ຈຸທ຺ທສເມ ວສ຺ເສ ອິຘ ປຓ຺ຑຸກາຠໂຍ ກາລມກາສິ. ມຸຏສິວຣາຊາ ຣຊ຺ຊໍ ປາປຸຓິ. ຕຕ຺ຖ ອໂສກຘມ຺ມຣາຊສ຺ສ ສຕ຺ຕຣສເມ ວສ຺ເສ ອິຘ ມຸຏສິວຣາຊາ ກາລມກາສິ. ເທວານມ຺ປິຍຕິສ຺ໂສ ຣຊ຺ຊໍ ປາປຸຓິ. ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ຈ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘ ອຊາຕສຕ຺ຕຸ ຈຕຸວີສຕິ ວສ຺ສານິ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣສິ. ອຸທຍຠທ຺ໂທ ໂສຬສ, ອນຸຣຸທ຺ໂຘ ຈ ມຸຓ຺ໂຑ ຈ ອຏ຺ຐ, ນາຄທາສໂກ ຈຕຸວີສຕິ, ສຸສຸນາໂຄ ອຏ຺ຐາຣສ, ຕສ຺ເສວ ປຸຕ຺ໂຕ ກາຬາໂສໂກ ອຏ຺ຐວີສຕິ, ຕໂຕ ຕສ຺ສ ປຸຕ຺ຕກາ ທສ ຠາຕຸກຣາຊາໂນ ທ຺ເວວີສຕິ ວສ຺ສານິ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣສຸໍ. ເຕສໍ ປຈ຺ຉໂຕ ນວ ນນ຺ທາ ທ຺ເວວີສຕິເມວ, ຈນ຺ທຄຸຕ຺ໂຕ ຈຕຸວີສຕິ, ພິນ຺ທຸສາໂຣ ອຏ຺ຐວີສຕິ. ຕສ຺ສາວສາເນ ອໂສໂກ ຣຊ຺ຊໍ ປາປຸຓິ. ຕສ຺ສ ປຸເຣ ອຠິເສກາ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຠິເສກໂຕ ອຏ຺ຐາຣສເມ ວສ຺ເສ ອິມສ຺ມິໍ ທີເປ ມຫິນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ. ເອວເມເຕນ ຣາຊວໍສານຸສາເຣນ ເວທິຕພ຺ພເມຕໍ – ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ປຣິນິພ຺ພານໂຕ ທ຺ວິນ຺ນໍ ວສ຺ສສຕານໍ ອຸປຣິ ຉຕ຺ຕິໍສຕິເມ ວສ຺ເສ ອິມສ຺ມິໍ ທີເປ ປຕິຏ຺ຐຫີ’’ຕິ.

ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ທິວເສ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີເປ ເຊຏ຺ຐມູລນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ນາມ ໂຫຕິ. ຣາຊາ ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ໂຆສາເປຕ຺ວາ ‘‘ຉຓໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ອມຈ຺ເຈ ຈ ອາຓາເປຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາລີສປຸຣິສສຫສ຺ສປຣິວາໂຣ ນຄຣມ຺ຫາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ເຍນ ມິສ຺ສກປພ຺ພໂຕ ເຕນ ປາຍາສິ ມິຄວໍ ກີຬິຕຸກາໂມ. ອຖ ຕສ຺ມິໍ ປພ຺ພເຕ ອຘິວຕ຺ຖາ ເອກາ ເທວຕາ ‘‘ຣຎ຺ໂຎ ເຖເຣ ທສ຺ເສສ຺ສາມີ’’ຕິ ໂຣຫິຕມິຄຣູປໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອວິທູເຣ ຕິຓປຓ຺ຓານິ ຂາທມານາ ວິຍ ຈຣຕິ. ຣາຊາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍຸຕ຺ຕໍ ທານິ ປມຕ຺ຕໍ ວິຊ຺ຌິຕຸ’’ນ຺ຕິ ຊິຍໍ ໂຜເຏສິ. ມິໂຄ ອມ຺ພຕ຺ຖລມຄ຺ຄໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປລາຍິຕຸໍ ອາຣຠິ. ຣາຊາ ປິຏ຺ຐິໂຕ ປິຏ຺ຐິໂຕ ອນຸພນ຺ຘນ຺ໂຕ ອມ຺ພຕ຺ຖລເມວ ອຠິຣຸຫິ. ມິໂຄປິ ເຖຣານໍ ອວິທູເຣ ອນ຺ຕຣຘາຍິ. ມຫິນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ຣາຊານໍ ອວິທູເຣ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ມມໍເຍວ ຣາຊາ ປສ຺ສຕຸ, ມາ ອິຕເຣ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ‘‘ຕິສ຺ສ, ຕິສ຺ສ, ອິໂຕ ເອຫີ’’ຕິ ອາຫ. ຣາຊາ ສຸຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ທີເປ ຊາໂຕ ມໍ ‘ຕິສ຺ສາ’ຕິ ນາມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາລປິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ອຍໍ ປນ ຉິນ຺ນຠິນ຺ນປຏຘໂຣ ຠຓ຺ຑຸ ກາສາວວສໂນ ມໍ ນາເມນ ອາລປຕິ, ໂກ ນຸ ໂຂ ອຍໍ ຠວິສ຺ສຕິ ມນຸສ຺ໂສ ວາ ອມນຸສ຺ໂສ ວາ’’ຕິ? ເຖໂຣ ອາຫ –

‘‘ສມຓາ ມຍໍ ມຫາຣາຊ, ຘມ຺ມຣາຊສ຺ສ ສາວກາ;

ຕເວວ ອນຸກມ຺ປາຍ, ຊມ຺ພຸທີປາ ອິຘາຄຕາ’’ຕິ.

ເຕນ ຈ ສມເຍນ ເທວານມ຺ປິຍຕິສ຺ສມຫາຣາຊາ ຈ ອໂສກຘມ຺ມຣາຊາ ຈ ອທິຏ຺ຐສຫາຍກາ ໂຫນ຺ຕິ. ເທວານມ຺ປິຍຕິສ຺ສມຫາຣາຊສ຺ສ ຈ ປຸຎ຺ຎານຸຠາເວນ ຉາຕປພ຺ພຕປາເທ ເອກມ຺ຫິ ເວຬຸຄຸມ຺ເພ ຕິສ຺ໂສ ເວຬຸຍຏ຺ຐິໂຍ ຣຖຍຏ຺ຐິປ຺ປມາຓາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິໍສຸ – ເອກາ ລຕາຍຏ຺ຐິ ນາມ, ເອກາ ປຸປ຺ຜຍຏ຺ຐິ ນາມ, ເອກາ ສກຸຓຍຏ຺ຐິ ນາມ. ຕາສຸ ລຕາຍຏ຺ຐິ ຣຊຕວຓ຺ຓາ ໂຫຕິ, ຕໍ ອລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນລຕາ ກຎ຺ຈນວຓ຺ຓາ ຂາຍຕິ. ປຸປ຺ຜຍຏ຺ຐິຍໍ ປນ ນີລປີຕໂລຫິໂຕທາຕກາຬວຓ຺ຓານິ ປຸປ຺ຜານິ ສຸວິຠຕ຺ຕວຓ຺ຏປຕ຺ຕກິຎ຺ຊກ຺ຂານິ ຫຸຕ຺ວາ ຂາຍນ຺ຕິ. ສກຸຓຍຏ຺ຐິຍໍ ຫໍສກຸກ຺ກຸຏຊີວຊີວກາທໂຍ ສກຸຓາ ນານປ຺ປກາຣານິ ຈ ຈຕຸປ຺ປທານິ ສຊີວານິ ວິຍ ຂາຍນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ທີປວໍເສ –

‘‘ຉາຕປພ຺ພຕປາທມ຺ຫິ, ເວຬຸຍຏ຺ຐີ ຕໂຍ ອຫຸ;

ເສຕາ ຣຊຕຍຏ຺ຐີວ, ລຕາ ກຎ຺ຈນສນ຺ນິຠາ.

‘‘ນີລາທິ ຍາທິສໍ ປຸປ຺ຜໍ, ປຸປ຺ຜຍຏ຺ຐິມ຺ຫິ ຕາທິສໍ;

ສກຸຓາ ສກຸຓຍຏ຺ຐິມ຺ຫິ, ສຣູເປເນວ ສຓ຺ຐິຕາ’’ຕິ.

ສມຸທ຺ທໂຕປິສ຺ສ ມຸຕ຺ຕາມຓິເວຬຸຣິຍາທິ ອເນກວິຫິຕໍ ຣຕນໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ຕມ຺ພປຓ຺ຓິຍໍ ປນ ອຏ຺ຐ ມຸຕ຺ຕາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິໍສຸ – ຫຍມຸຕ຺ຕາ, ຄຊມຸຕ຺ຕາ, ຣຖມຸຕ຺ຕາ, ອາມລກມຸຕ຺ຕາ, ວລຍມຸຕ຺ຕາ, ອງ຺ຄຸລິເວຐກມຸຕ຺ຕາ, ກກຸຘຜລມຸຕ຺ຕາ, ປາກຕິກມຸຕ຺ຕາຕິ. ໂສ ຕາ ຈ ຍຏ຺ຐິໂຍ ຕາ ຈ ມຸຕ຺ຕາ ອຎ຺ຎຎ຺ຈ ພຫຸໍ ຣຕນໍ ອໂສກສ຺ສ ຘມ຺ມຣຎ຺ໂຎ ປຓ຺ຓາກາຣຕ຺ຖາຍ ເປເສສິ. ອໂສໂກ ປສີທິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປຎ຺ຈ ຣາຊກກຸຘຠຓ຺ຑານິ ປຫິຓິ – ຉຕ຺ຕໍ, ຈາມຣໍ, ຂຄ຺ຄໍ, ໂມຬິໍ, ຣຕນປາທຸກໍ, ອຎ຺ຎຎ຺ຈ ອຠິເສກຕ຺ຖາຍ ພຫຸວິຘໍ ປຓ຺ຓາກາຣໍ; ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ສງ຺ຂໍ, ຄງ຺ໂຄທກໍ, ວຑ຺ຒມານໍ, ວຏໍສກໍ, ຠິງ຺ຄາຣໍ, ນນ຺ທິຍາວຏ຺ຏໍ, ສິວິກໍ, ກຎ຺ຎໍ, ກຏຈ຺ຉຸໍ, ອໂຘວິມໍ ທຸສ຺ສຍຸຄໍ, ຫຕ຺ຖປຸຎ຺ຉນໍ, ຫຣິຈນ຺ທນໍ, ອຣຸຓວຓ຺ຓມຕ຺ຕິກໍ, ອຎ຺ຊນໍ, ຫຣີຕກໍ, ອາມລກນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ທີປວໍເສ –

‘‘ວາລພີຊນິມຸຓ຺ຫີສໍ, ຉຕ຺ຕໍ ຂຄ຺ຄຎ຺ຈ ປາທຸກໍ;

ເວຐນໍ ສາຣປາມງ຺ຄໍ, ຠິງ຺ຄາຣໍ ນນ຺ທິວຏ຺ຏກໍ.

‘‘ສິວິກໍ ສງ຺ຂໍ ວຏໍສຎ຺ຈ, ອໂຘວິມໍ ວຕ຺ຖໂກຏິກໍ;

ໂສວຓ຺ຓປາຕິໍ ກຏຈ຺ຉຸໍ, ມຫຄ຺ຆໍ ຫຕ຺ຖປຸຎ຺ຉນໍ.

‘‘ອໂນຕຕ຺ໂຕທກໍ ກຎ຺ຎໍ, ອຸຕ຺ຕມໍ ຫຣິຈນ຺ທນໍ;

ອຣຸຓວຓ຺ຓມຕ຺ຕິກໍ, ອຎ຺ຊນໍ ນາຄມາຫຏໍ.

‘‘ຫຣີຕກໍ ອາມລກໍ, ມຫຄ຺ຆໍ ອມໂຕສຘໍ;

ສຏ຺ຐິວາຫສຕໍ ສາລິໍ, ສຸຄນ຺ຘໍ ສຸວກາຫຏໍ;

ປຸຎ຺ຎກມ຺ມາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕໍ, ປາເຫສິ ອໂສກວ຺ຫໂຍ’’ຕິ.

ນ ເກວລຎ຺ເຈຕໍ ອາມິສປຓ຺ຓາກາຣໍ, ອິມໍ ກິຣ ຘມ຺ມປຓ຺ຓາກາຣມ຺ປິ ເປເສສິ –

‘‘ອຫໍ ພຸທ຺ຘຎ຺ຈ ຘມ຺ມຎ຺ຈ, ສງ຺ຆຎ຺ຈ ສຣຓໍ ຄໂຕ;

ອຸປາສກຕ຺ຕໍ ເທເສສິໍ, ສກ຺ຍປຸຕ຺ຕສ຺ສ ສາສເນ.

‘‘ອິເມສຸ ຕີສຸ ວຕ຺ຖູສຸ, ອຸຕ຺ຕເມ ຊິນສາສເນ;

ຕ຺ວມ຺ປິ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທຫິ, ສທ຺ຘາ ສຣຓມຸເປຫີ’’ຕິ.

ສ຺ວາຍໍ ຣາຊາ ຕໍ ທິວສໍ ອໂສກຣຎ຺ຎາ ເປສິເຕນ ອຠິເສເກນ ເອກມາສາຠິສິຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ.

ວິສາຂປຸຓ຺ຓມາຍໍ ຫິສ຺ສ ອຠິເສກມກໍສຸ. ໂສ ອຈິຣສ຺ສຸຕໍ – ຕໍ ສາສນປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ອນຸສ຺ສຣມາໂນ ຕໍ ເຖຣສ຺ສ ‘‘ສມຓາ ມຍໍ ມຫາຣາຊ ຘມ຺ມຣາຊສ຺ສ ສາວກາ’’ຕິ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອຍ຺ຍາ ນຸ ໂຂ ອາຄຕາ’’ຕິ ຕາວເທວ ອາວຸຘໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ ສມ຺ໂມທນີຍໍ ກຖໍ ກຖຍມາໂນ. ຍຖາຫ –

‘‘ອາວຸຘໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວານ, ເອກມນ຺ຕໍ ອຸປາວິສິ;

ນິສຊ຺ຊ ຣາຊາ ສມ຺ໂມທິ, ພຫຸໍ ອຕ຺ຖູປສຎ຺ຫິຕ’’ນ຺ຕິ.

ສມ຺ໂມທນີຍກຖຎ຺ຈ ກຸຣຸມາເນເຍວ ຕສ຺ມິໍ ຕານິປິ ຈຕ຺ຕາລີສປຸຣິສສຫສ຺ສານິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສມ຺ປຣິວາເຣສຸໍ. ຕທາ ເຖໂຣ ອິຕເຣປິ ຉ ຊເນ ທສ຺ເສສິ. ຣາຊາ ທິສ຺ວາ ‘‘ອິເມ ກທາ ອາຄຕາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ມຍາ ສທ຺ຘິໍເຍວ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ‘‘ອິທານິ ປນ ຊມ຺ພຸທີເປ ອຎ຺ເຎປິ ເອວຣູປາ ສມຓາ ສນ຺ຕີ’’ຕິ? ‘‘ສນ຺ຕິ, ມຫາຣາຊ; ເອຕຣຫິ ຊມ຺ພຸທີໂປ ກາສາວປຊ຺ໂຊໂຕ ອິສິວາຕປຏິວາໂຕ. ຕສ຺ມິໍ –

‘‘ເຕວິຊ຺ຊາ ອິທ຺ຘິປຕ຺ຕາ ຈ, ເຈໂຕປຣິຍາຍໂກວິທາ;

ຂີຓາສວາ ອຣຫນ຺ໂຕ, ພຫູ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາວກາຕິ.

‘‘ຠນ຺ເຕ, ເກນ ອາຄຕຕ຺ຖາ’’ຕິ? ‘‘ເນວ, ມຫາຣາຊ, ອຸທເກນ ນ ຖເລນາ’’ຕິ. ‘‘ຣາຊາ ອາກາເສນ ອາຄຕາ’’ຕິ ອຎ຺ຎາສິ. ເຖໂຣ ‘‘ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ ຣຎ຺ໂຎ ປຎ຺ຎາເວຍຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ ວີມໍສນຕ຺ຖາຍ ອາສນ຺ນໍ ອມ຺ພຣຸກ຺ຂໍ ອາຣພ຺ຠ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກິໍ ນາໂມ ອຍໍ, ມຫາຣາຊ, ຣຸກ຺ໂຂ’’ຕິ? ‘‘ອມ຺ພຣຸກ຺ໂຂ ນາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ອິມໍ ປນ, ມຫາຣາຊ, ອມ຺ພໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອຎ຺ໂຎ ອມ຺ໂພ ອຕ຺ຖິ, ນຕ຺ຖີ’’ຕິ? ‘‘ອຕ຺ຖິ, ຠນ຺ເຕ, ອຎ຺ເຎປິ ພຫູ ອມ຺ພຣຸກ຺ຂາ’’ຕິ. ‘‘ອິມຎ຺ຈ ອມ຺ພໍ ເຕ ຈ ອມ຺ເພ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ອຎ຺ເຎ ຣຸກ຺ຂາ’’ຕິ? ‘‘ອຕ຺ຖິ, ຠນ຺ເຕ, ເຕ ປນ ນ ອມ຺ພຣຸກ຺ຂາ’’ຕິ. ‘‘ອຎ຺ເຎ ອມ຺ເພ ຈ ອນມ຺ເພ ຈ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອຕ຺ຖິ ປນ ອຎ຺ໂຎ ຣຸກ຺ໂຂ’’ຕິ? ‘‘ອຍເມວ, ຠນ຺ເຕ, ອມ຺ພຣຸກ຺ໂຂ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ມຫາຣາຊ, ປຓ຺ຑິໂຕສິ. ອຕ຺ຖິ ປນ ເຕ, ມຫາຣາຊ, ຎາຕກາ’’ຕິ? ‘‘ອຕ຺ຖິ, ຠນ຺ເຕ, ພຫູ ຊນາ’’ຕິ. ‘‘ເຕ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎ ເກຈິ ອຎ຺ຎາຕກາປິ ອຕ຺ຖິ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ? ‘‘ອຎ຺ຎາຕກາ, ຠນ຺ເຕ, ຎາຕເກຫິ ພຫຸຕຣາ’’ຕິ. ‘‘ຕວ ຎາຕເກ ຈ ອຎ຺ຎາຕເກ ຈ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອຕ຺ຖຎ຺ໂຎ ໂກຈິ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ? ‘‘ອຫເມວ, ອຎ຺ຎາຕໂກ’’ຕິ. ອຖ ເຖໂຣ ‘‘ປຓ຺ຑິໂຕ ຣາຊາ ສກ຺ຂິສ຺ສຕິ ຘມ຺ມໍ ອຎ຺ຎາຕຸ’’ນ຺ຕິ ຈູຬຫຕ຺ຖິປໂທປມສຸຕ຺ຕໍ ກເຖສິ. ກຖາປຣິໂຍສາເນ ຣາຊາ ຕີສຸ ສຣເຓສຸ ປຕິຏ຺ຐຫິ ສທ຺ຘິໍ ຈຕ຺ຕາລີສາຍ ປາຓສຫສ຺ເສຫິ.

ຕໍ ຂຓຎ຺ເຎວ ຈ ຣຎ຺ໂຎ ຠຕ຺ຕໍ ອາຫຣິຍິຕ຺ຖ. ຣາຊາ ຈ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ເອວ ອຎ຺ຎາສິ – ‘‘ນ ອິເມສໍ ອິມສ຺ມິໍ ກາເລ ໂຠຊນໍ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ. ‘‘ອປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປນ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ອຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ຠຸຎ຺ຊິສ຺ສຖ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ນ, ມຫາຣາຊ, ອມ຺ຫາກໍ ອິມສ຺ມິໍ ກາເລ ໂຠຊນໍ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ. ‘‘ກສ຺ມິໍ ກາເລ, ຠນ຺ເຕ, ກປ຺ປຕີ’’ຕິ? ‘‘ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ມຊ຺ຌນ຺ຫິກສມຍາ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ‘‘ຄຈ຺ຉາມ, ຠນ຺ເຕ, ນຄຣ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ອລໍ, ມຫາຣາຊ, ອິເຘວ ວສິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ‘‘ສເຈ, ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫ ວສຖ, ອຍໍ ທາຣໂກ ອາຄຈ຺ຉຕູ’’ຕິ. ‘‘ມຫາຣາຊ, ອຍໍ ທາຣໂກ ອາຄຕຜໂລ ວິຎ຺ຎາຕສາສໂນ ປພ຺ພຊ຺ຊາເປກ຺ໂຂ ອິທານິ ປພ຺ພຊິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ຣາຊາ ‘‘ເຕນ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ສ຺ເວ ຣຖໍ ເປເສສ຺ສາມິ; ຕໍ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ.

ເຖໂຣ ອຈິຣປກ຺ກນ຺ຕສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ສຸມນສາມເຓຣໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ເອຫິ ຕ຺ວໍ, ສຸມນ, ຘມ຺ມສວນສ຺ສ ກາລໍ ໂຆເສຫີ’’ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ກິຕ຺ຕກໍ ຐານໍ ສາເວນ຺ໂຕ ໂຆເສມີ’’ຕິ? ‘‘ສກລໍ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ສາມເຓໂຣ ອຠິຎ຺ຎາປາທກໍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ສມາຫິເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ ສກລໍ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປໍ ສາເວນ຺ໂຕ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຘມ຺ມສວນສ຺ສ ກາລໍ ໂຆເສສິ. ຣາຊາ ຕໍ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ເຖຣານໍ ສນ຺ຕິກໍ ເປເສສິ – ‘‘ກິໍ, ຠນ຺ເຕ, ອຕ຺ຖິ ໂກຈິ ອຸປທ຺ທໂວ’’ຕິ. ‘‘ນຕ຺ຖມ຺ຫາກໍ ໂກຈິ ອຸປທ຺ທໂວ, ຘມ຺ມສວນສ຺ສ ກາລໍ ໂຆສາປຍິມ຺ຫ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ກເຖຕຸກາມມ຺ຫາ’’ຕິ. ຕຎ຺ຈ ປນ ສາມເຓຣສ຺ສ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ຠຸມ຺ມາ ເທວຕາ ສທ຺ທມນຸສ຺ສາເວສຸໍ. ເອເຕນຸປາເຍນ ຍາວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກາ ສທ຺ໂທ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄຈ຺ຉິ. ເຕນ ສທ຺ເທນ ມຫາ ເທວຕາສນ຺ນິປາໂຕ ອໂຫສິ. ເຖໂຣ ມຫນ຺ຕໍ ເທວຕາສນ຺ນິປາຕໍ ທິສ຺ວາ ສມຈິຕ຺ຕສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ກເຖສິ. ກຖາປຣິໂຍສາເນ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານໍ ເທວຕານໍ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ອໂຫສິ. ພຫູ ນາຄາ ຈ ສຸປຓ຺ຓາ ຈ ສຣເຓສຸ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສຸ. ຍາທິໂສວ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອິມໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ກຖຍໂຕ ເທວຕາສນ຺ນິປາໂຕ ອໂຫສິ, ຕາທິໂສ ມຫິນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສາປິ ຊາໂຕ. ອຖ ຕສ຺ສາ ຣຕ຺ຕິຍາ ອຈ຺ຈເຍນ ຣາຊາ ເຖຣານໍ ຣຖໍ ເປເສສິ. ສາຣຖີ ຣຖໍ ເອກມນ຺ເຕ ຐເປຕ຺ວາ ເຖຣານໍ ອາໂຣເຈສິ – ‘‘ອາຄໂຕ, ຠນ຺ເຕ, ຣໂຖ; ອຠິຣຸຫຖ ຄຈ຺ຉິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ເຖຣາ ‘‘ນ ມຍໍ ຣຖໍ ອຠິຣຸຫາມ; ຄຈ຺ຉ ຕ຺ວໍ, ປຈ຺ຉາ ມຍໍ ອາຄຈ຺ຉິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເວຫາສໍ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ອນຸຣາຘປຸຣສ຺ສ ປຸຣຕ຺ຖິມທິສາຍໍ ປຐມກເຈຕິຍຏ຺ຐາເນ ໂອຕຣິໍສຸ. ຕຎ຺ຫິ ເຈຕິຍໍ ເຖເຣຫິ ປຐມໍ ໂອຕິຓ຺ຓຏ຺ຐາເນ ກຕຕ຺ຕາເຍວ ‘‘ປຐມກເຈຕິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ຣາຊາປິ ສາຣຖິໍ ເປເສຕ຺ວາ ‘‘ອນ຺ໂຕນິເວສເນ ມຓ຺ຑປໍ ປຏິຍາເທຖາ’’ຕິ ອມຈ຺ເຈ ອາຓາເປສິ. ຕາວເທວ ສພ຺ເພ ຫຏ຺ຐຕຸຏ຺ຐາ ອຕິວິຍ ປາສາທິກໍ ມຓ຺ຑປໍ ປຏິຍາເທສຸໍ. ປຸນ ຣາຊາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ຫິຍ຺ໂຍ ເຖໂຣ ສີລກ຺ຂນ຺ຘໍ ກຖຍມາໂນ ‘ອຸຈ຺ຈາສຍນມຫາສຍນໍ ນ ກປ຺ປຕີ’ຕິ ອາຫ; ‘ນິສີທິສ຺ສນ຺ຕິ ນຸ ໂຂ ອຍ຺ຍາ ອາສເນສຸ, ນ ນິສີທິສ຺ສນ຺ຕີ’’’ຕິ? ຕສ຺ເສວໍ ຈິນ຺ຕຍນ຺ຕສ຺ເສວ ໂສ ສາຣຖິ ນຄຣທ຺ວາຣໍ ສມ຺ປຕ຺ໂຕ. ຕໂຕ ອທ຺ທສ ເຖເຣ ປຐມຕຣໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ກາຍພນ຺ຘນໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຈີວຣໍ ປາຣຸປນ຺ເຕ. ທິສ຺ວາ ອຕິວິຍ ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສິ – ‘‘ອາຄຕາ, ເທວ, ເຖຣາ’’ຕິ. ຣາຊາ ‘‘ຣຖໍ ອາຣູຬ຺ຫາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ນ ອາຣູຬ຺ຫາ, ເທວ, ອປິ ຈ ມມ ປຈ຺ຉໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປຐມຕຣໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ປາຈີນທ຺ວາເຣ ຐິຕາ’’ຕິ. ຣາຊາ ‘‘ຣຖມ຺ປິ ນາຠິຣູຫິໍສູ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ນ ທານິ ອຍ຺ຍາ ອຸຈ຺ຈາສຍນມຫາສຍນໍ ສາທິຍິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ເຕນ ຫິ, ຠເຓ, ເຖຣານໍ ຠູມຕ຺ຖຣຓສງ຺ເຂເປນ ອາສນານິ ປຎ຺ຎເປຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຏິປຖໍ ອຄມາສິ. ອມຈ຺ຈາ ປຖວິຍໍ ຕຏ຺ຏິກໍ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ ອຸປຣິ ໂກຊວກາທີນິ ຈິຕ຺ຕຕ຺ຖຣຓານິ ປຎ຺ຎເປສຸໍ. ອຸປ຺ປາຕປາຐກາ ທິສ຺ວາ ‘‘ຄຫິຕາ ທານິ ອິເມຫິ ປຖວີ, ອິເມ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປສ຺ສ ສາມິກາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ພ຺ຍາກຣິໍສຸ. ຣາຊາປິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຖເຣ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ມຫິນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ມຫຕິຍາ ປູຊາຍ ຈ ສກ຺ກາເຣນ ຈ ເຖເຣ ນຄຣໍ ປເວເສຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕນິເວສນໍ ປເວເສສິ. ເຖໂຣ ອາສນປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ສາສນໍ ສກລລງ຺ກາທີເປ ປຖວີ ວິຍ ປຕ຺ຖຏໍ ນິຈ຺ຈລຎ຺ຈ ຫຸຕ຺ວາ ປຕິຏ຺ຐຫິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ນິສີທິ. ຣາຊາ ເຖເຣ ປຓີເຕນ ຂາທນີເຍນ ໂຠຊນີເຍນ ສຫຕ຺ຖາ ສນ຺ຕປ຺ເປຕ຺ວາ ສມ຺ປວາເຣຕ຺ວາ ‘‘ອນຸຬາເທວີປມຸຂານິ ປຎ຺ຈ ອິຕ຺ຖິສຕານິ ເຖຣານໍ ອຠິວາທນໍ ປູຊາສກ຺ກາຣຎ຺ຈ ກໂຣນ຺ຕູ’’ຕິ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເຖໂຣ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈາວສາເນ ຣຎ຺ໂຎ ສປຣິຊນສ຺ສ ຘມ຺ມຣຕນວສ຺ສໍ ວສ຺ເສນ຺ໂຕ ເປຕວຕ຺ຖຸໍ ວິມານວຕ຺ຖຸໍ ສຈ຺ຈສໍຍຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ກເຖສິ. ຕໍ ເຖຣສ຺ສ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ຕານິ ປຎ຺ຈປິ ອິຕ຺ຖິສຕານິ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ສຈ຺ຉາກໍສຸ.

ເຍປິ ເຕ ມນຸສ຺ສາ ປຸຣິມທິວເສ ມິສ຺ສກປພ຺ພເຕ ເຖເຣ ອທ຺ທສໍສຸ, ເຕ ເຕສຸ ເຕສຸ ຐາເນສຸ ເຖຣານໍ ຄຸເຓ ກເຖນ຺ຕິ. ເຕສໍ ສຸຕ຺ວາ ມຫາຊນກາໂຍ ຣາຊງ຺ຄເຓ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ມຫາສທ຺ທໍ ອກາສິ. ຣາຊາ ‘‘ກິໍ ເອໂສ ສທ຺ໂທ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ນາຄຣາ, ເທວ, ‘ເຖເຣ ທຏ຺ຐຸໍ ນ ລຠາມາ’ຕິ ວິຣວນ຺ຕີ’’ຕິ. ຣາຊາ ‘‘ສເຈ ອິຘ ປວິສິສ຺ສນ຺ຕິ, ໂອກາໂສ ນ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉຖ, ຠເຓ, ຫຕ຺ຖິສາລໍ ປຏິຊຄ຺ຄິຕ຺ວາ ວາລຸກໍ ອາກິຣິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈວຓ຺ຓານິ ປຸປ຺ຜານິ ວິກິຣິຕ຺ວາ ເຈລວິຕານໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ມງ຺ຄລຫຕ຺ຖິຏ຺ຐາເນ ເຖຣານໍ ອາສນານິ ປຎ຺ຎເປຖາ’’ຕິ ອາຫ. ອມຈ຺ຈາ ຕຖາ ອກໍສຸ. ເຖໂຣ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິສີທິຕ຺ວາ ເທວທູຕສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ກເຖສິ. ກຖາປຣິໂຍສາເນ ປາຓສຫສ຺ສໍ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ. ຕໂຕ ‘‘ຫຕ຺ຖິສາລາ ອຕິສມ຺ພາຘາ’’ຕິ ທກ຺ຂິຓທ຺ວາເຣ ນນ຺ທນວນຸຍ຺ຍາເນ ອາສນໍ ປຎ຺ຎເປສຸໍ. ເຖໂຣ ຕຕ຺ຖ ນິສີທິຕ຺ວາ ອາສີວິໂສປມສຸຕ຺ຕໍ ກເຖສິ. ຕມ຺ປິ ສຸຕ຺ວາ ປາຓສຫສ຺ສໍ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ປຏິລຠິ.

ເອວໍ ອາຄຕທິວສໂຕ ທຸຕິຍທິວເສ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍສຫສ຺ສານໍ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ອໂຫສິ. ເຖຣສ຺ສ ນນ຺ທນວເນ ອາຄຕາຄຕາຫິ ກຸລິຕ຺ຖີຫິ ກຸລສຸຓ຺ຫາຫິ ກຸລກຸມາຣີຫິ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ໂມທມານສ຺ເສວ ສາຍນ຺ຫສມໂຍ ຊາໂຕ. ເຖໂຣ ກາລໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉາມ ທານິ ມິສ຺ສກປພ຺ພຕ’’ນ຺ຕິ ອຸຏ຺ຐຫິ. ອມຈ຺ຈາ – ‘‘ກຕ຺ຖ, ຠນ຺ເຕ, ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ? ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ນິວາສນຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ. ເຕ ຣຎ຺ໂຎ ສໍວິທິຕໍ ກຕ຺ວາ ຣາຊານຸມເຕນ ອາຫໍສຸ – ‘‘ອກາໂລ, ຠນ຺ເຕ, ອິທານິ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕຸໍ; ອິທເມວ ນນ຺ທນວນຸຍ຺ຍານໍ ອຍ຺ຍານໍ ອາວາສຏ຺ຐານໍ ໂຫຕູ’’ຕິ. ‘‘ອລໍ, ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ. ປຸນ ຣຎ຺ໂຎ ວຈເນນາຫໍສຸ – ‘‘ຣາຊາ, ຠນ຺ເຕ, ອາຫ – ‘ເອຕໍ ເມຆວນໍ ນາມ ອຸຍ຺ຍານໍ ມມ ປິຕຸ ສນ຺ຕກໍ ນຄຣໂຕ ນາຕິທູຣໍ ນາຈ຺ຈາສນ຺ນໍ ຄມນາຄມນສມ຺ປນ຺ນໍ, ເອຕ຺ຖ ເຖຣາ ວາສໍ ກປ຺ເປນ຺ຕູ’’’ຕິ. ວສິໍສຸ ເຖຣາ ເມຆວເນ ອຸຍ຺ຍາເນ.

ຣາຊາປິ ໂຂ ຕສ຺ສາ ຣຕ຺ຕິຍາ ອຈ຺ຈເຍນ ເຖຣສ຺ສ ສມີປໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຸຂສຍິຕຠາວໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ກປ຺ປຕິ, ຠນ຺ເຕ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ອາຣາໂມ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ເຖໂຣ ‘‘ກປ຺ປຕິ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ສຸຕ຺ຕໍ ອາຫຣິ – ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາຣາມ’’ນ຺ຕິ. ຣາຊາ ຕຸຏ຺ໂຐ ສຸວຓ຺ຓຠິງ຺ຄາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ອຸທກໍ ປາເຕຕ຺ວາ ມຫາເມຆວນຸຍ຺ຍານໍ ອທາສິ. ສຫ ອຸທກປາເຕນ ປຖວີ ກມ຺ປິ. ອຍໍ ມຫາວິຫາເຣ ປຐໂມ ປຖວີກມ຺ໂປ ອໂຫສິ. ຣາຊາ ຠີໂຕ ເຖຣໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກສ຺ມາ, ຠນ຺ເຕ, ປຖວີ ກມ຺ປຕີ’’ຕິ? ‘‘ມາ ຠາຍິ, ມຫາຣາຊ, ອິມສ຺ມິໍ ທີເປ ທສພລສ຺ສ ສາສນໍ ປຕິຏ຺ຐຫິສ຺ສຕິ; ອິທຎ຺ຈ ປຐມໍ ວິຫາຣຏ຺ຐານໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ເສຕໍ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ຣາຊາ ຠິຍ຺ໂຍໂສມຕ຺ຕາຍ ປສີທິ. ເຖໂຣ ປຸນທິວເສປິ ຣາຊເຄເຫເຍວ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ນນ຺ທນວເນ ອນມຕຄ຺ຄິຍານິ ກເຖສິ. ປຸນທິວເສ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ໂຘປມສຸຕ຺ຕໍ ກເຖສິ. ເອເຕເນວຸປາເຍນ ສຕ຺ຕ ທິວສານິ ກເຖສິ. ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ອຑ຺ຒນວມານໍ ປາຓສຫສ຺ສານໍ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ອໂຫສິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຈ ນນ຺ທນວນໍ ສາສນສ຺ສ ໂຊຕິປາຕຸຠາວຏ຺ຐານນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ໂຊຕິວນ’’ນ຺ຕິ ນາມໍ ລຠິ. ສຕ຺ຕເມ ປນ ທິວເສ ເຖຣາ ອນ຺ເຕປຸເຣ ຣຎ຺ໂຎ ອປ຺ປມາທສຸຕ຺ຕໍ ກຖຍິຕ຺ວາ ເຈຕິຍຄິຣິເມວ ອຄມໍສຸ.

ອຖ ໂຂ ຣາຊາ ອມຈ຺ເຈ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ເຖໂຣ, ອມ຺ເຫ ຄາຬ຺ເຫນ ໂອວາເທນ ໂອວທຕິ; ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ ນຸ ໂຂ’’ຕິ? ອມຈ຺ຈາ ‘‘ຕຸມ຺ເຫຫິ, ເທວ, ເຖໂຣ ອຍາຈິໂຕ ສຍເມວ ອາຄໂຕ; ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ອນາປຸຈ຺ຉາວ ຄມນມ຺ປິ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ຕໂຕ ຣາຊາ ຣຖໍ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ທ຺ເວ ຈ ເທວິໂຍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ເຈຕິຍຄິຣິໍ ອຄມາສິ ມຫຎ຺ຈຣາຊານຸຠາເວນ. ຄນ຺ຕ຺ວາ ເທວິໂຍ ເອກມນ຺ຕໍ ອປກ຺ກມາເປຕ຺ວາ ສຍເມວ ເຖຣານໍ ສມີປໍ ອຸປສງ຺ກມນ຺ໂຕ ອຕິວິຍ ກິລນ຺ຕຣູໂປ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປສງ຺ກມິ. ຕໂຕ ນໍ ເຖໂຣ ອາຫ – ‘‘ກສ຺ມາ ຕ຺ວໍ, ມຫາຣາຊ, ເອວໍ ກິລມມາໂນ ອາຄໂຕ’’ຕິ? ‘‘‘ຕຸມ຺ເຫ ມມ ຄາຬ຺ຫໍ ໂອວາທໍ ທຕ຺ວາ ອິທານິ ຄນ຺ຕຸກາມາ ນຸ ໂຂ’ຕິ ຊານນຕ຺ຖໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ນ ມຍໍ, ມຫາຣາຊ, ຄນ຺ຕຸກາມາ; ອປິຈ ວສ຺ສູປນາຍິກກາໂລ ນາມາຍໍ ມຫາຣາຊ, ຕຕ຺ຣ ສມເຓນ ວສ຺ສູປນາຍິກຏ຺ຐານໍ ຎາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ຕໍທິວສເມວ ອຣິຏ຺ໂຐ ນາມ ອມຈ຺ໂຈ ປຎ຺ຈປຓ຺ຓາສາຍ ເຊຏ຺ຐກນິຏ຺ຐຠາຕຸເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ຣຎ຺ໂຎ ສມີເປ ຐິໂຕ ອາຫ – ‘‘ອິຈ຺ຉາມຫໍ, ເທວ, ເຖຣານໍ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິຕຸ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ຠເຓ, ປພ຺ພຊສ຺ສູ’’ຕິ ຣາຊາ ອນຸຊານິຕ຺ວາ ເຖຣໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉາເປສິ. ເຖໂຣ ຕທເຫວ ປພ຺ພາເຊສິ. ສພ຺ເພ ຂຸຣຄ຺ເຄເຍວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິໍສຸ.

ຣາຊາປິ ໂຂ ຕງ຺ຂເຓເຍວ ກຓ຺ຏເກນ ເຈຕິຍງ຺ຄຓໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ທ຺ວາສຏ຺ຐິຍາ ເລເຓສຸ ກມ຺ມໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ນຄຣເມວ ອຄມາສິ. ເຕປິ ເຖຣາ ທສຠາຕິກສມາກຸລໍ ຣາຊກຸລໍ ປສາເທຕ຺ວາ ມຫາຊນໍ ໂອວທມານາ ເຈຕິຍຄິຣິມ຺ຫິ ວສ຺ສໍ ວສິໍສຸ. ຕທາປິ ເຈຕິຍຄິຣິມ຺ຫິ ປຐມໍ ວສ຺ສໍ ອຸປຄຕາ ທ຺ວາສຏ຺ຐິ ອຣຫນ຺ໂຕ ອເຫສຸໍ. ອຖາຍສ຺ມາ ມຫາມຫິນ຺ໂທ ວຸຕ຺ຖວສ຺ໂສ ປວາເຣຕ຺ວາ ກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມາຍໍ ອຸໂປສຖທິວເສ ຣາຊານໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ມຫາຣາຊ, ອມ຺ເຫຫິ ຈິຣທິຏ຺ໂຐ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ອນາຖວາສໍ ວສິມ຺ຫ, ອິຈ຺ຉາມ ມຍໍ ຊມ຺ພຸທີປໍ ຄນ຺ຕຸ’’ນ຺ຕິ. ຣາຊາ ອາຫ – ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫ ຈຕູຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ອຸປຏ຺ຐຫາມິ, ອຍຎ຺ຈ ມຫາຊໂນ ຕຸມ຺ເຫ ນິສ຺ສາຍ ຕີສຸ ສຣເຓສຸ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ, ກສ຺ມາ ຕຸມ຺ເຫ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕຕ຺ຖາ’’ຕິ? ‘‘ຈິຣທິຏ຺ໂຐ ໂນ, ມຫາຣາຊ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ອຠິວາທນປຈ຺ຈຸຏ຺ຐານອຎ຺ຊລິກມ຺ມສາມີຈິກມ຺ມກຣຓຏ຺ຐານໍ ນຕ຺ຖິ, ເຕນມ຺ຫ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕາ’’ຕິ. ‘‘ນນຸ, ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫ ອໂວຈຸຕ຺ຖ – ‘ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’’ຕິ. ‘‘ກິຎ຺ຈາປິ, ມຫາຣາຊ, ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ; ອຖ ຂ຺ວສ຺ສ ສຣີຣຘາຕຸໂຍ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ອຎ຺ຎາຕໍ, ຠນ຺ເຕ, ຖູປປຕິຏ຺ຐານໍ ຕຸມ຺ເຫ ອາກງ຺ຂຖາຕິ. ກໂຣມິ, ຠນ຺ເຕ, ຖູປໍ, ຠູມິຠາຄໍ ທານິ ວິຈິນາຖ; ອປິຈ, ຠນ຺ເຕ, ຘາຕຸໂຍ ກຸໂຕ ລຈ຺ຉາມາ’’ຕິ? ‘‘ສຸມເນນ ສທ຺ຘິໍ ມນ຺ເຕຫິ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ.

‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ຣາຊາ ສຸມນໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກຸໂຕ ທານິ, ຠນ຺ເຕ, ຘາຕຸໂຍ ລຈ຺ຉາມາ’’ຕິ? ສຸມໂນ ອາຫ – ‘‘ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ໂກ ຕ຺ວໍ, ມຫາຣາຊ, ວີຖິໂຍ ໂສຘາເປຕ຺ວາ ຘຊປຏາກປຸຓ຺ຓຆຏາທີຫິ ອລງ຺ກາຣາເປຕ຺ວາ ສປຣິຊໂນ ອຸໂປສຖໍ ສມາທິຍິຕ຺ວາ ສພ຺ພຕາຬາວຈເຣ ອຸປຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ມງ຺ຄລຫຕ຺ຖິໍ ສພ຺ພາລງ຺ກາຣປຏິມຓ຺ຑິຕໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ອຸປຣິ ຈສ຺ສ ເສຕຈ຺ຉຕ຺ຕໍ ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ມຫານາຄວນຸຍ຺ຍານາຠິມຸໂຂ ຍາຫິ. ອທ຺ຘາ ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ຘາຕຸໂຍ ລຈ຺ຉສີ’’ຕິ. ຣາຊາ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ. ເຖຣາ ເຈຕິຍຄິຣິເມວ ອຄມໍສຸ. ຕຕ຺ຣາຍສ຺ມາ ມຫິນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ສຸມນສາມເຓຣໍ ອາຫ – ‘‘ຄຈ຺ຉ ຕ຺ວໍ, ສາມເຓຣ, ຊມ຺ພຸທີເປ ຕວ ອຍ຺ຍກໍ ອໂສກໍ ຘມ຺ມຣາຊານໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ມມ ວຈເນນ ເອວໍ ວເທຫິ – ‘ສຫາໂຍ ໂວ, ມຫາຣາຊ, ເທວານມ຺ປິຍຕິສ຺ໂສ ພຸທ຺ຘສາສເນ ປສນ຺ໂນ ຖູປໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕຸກາໂມ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ກິຣ ຫຕ຺ເຖ ຘາຕຸ ອຕ຺ຖິ ຕໍ ເມ ເທຖາ’ຕິ. ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສກ຺ກໍ ເທວຣາຊານໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເອວໍ ວເທຫິ – ‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ກິຣ, ມຫາຣາຊ, ຫຕ຺ເຖ ທ຺ເວ ຘາຕຸໂຍ ອຕ຺ຖິ – ທກ຺ຂິຓທາຐາ ຈ ທກ຺ຂິຓກ຺ຂກຎ຺ຈ; ຕໂຕ ຕຸມ຺ເຫ ທກ຺ຂິຓທາຐໍ ປູເຊຖ, ທກ຺ຂິຓກ຺ຂກໍ ປນ ມຍ຺ຫໍ ເທຖາ’ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ນໍ ວເທຫິ – ‘ກສ຺ມາ ຕ຺ວໍ, ມຫາຣາຊ, ອມ຺ເຫ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປໍ ປຫິຓິຕ຺ວາ ປມຊ຺ຊສີ’’’ຕິ?

‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ໂຂ ສຸມໂນ ເຖຣສ຺ສ ວຈນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕາວເທວ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ເວຫາສໍ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ປາຏລິປຸຕ຺ຕທ຺ວາເຣ ໂອຣຸຍ຺ຫ ຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສິ. ຣາຊາ ຕຸຏ຺ໂຐ ສາມເຓຣສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄນ຺ເຘຫິ ອຸພ຺ພຏ຺ເຏຕ຺ວາ ວຣມຸຕ຺ຕສທິສານໍ ຘາຕູນໍ ປູເຣຕ຺ວາ ອທາສິ. ໂສ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສກ຺ກໍ ເທວຣາຊານໍ ອຸປສງ຺ກມິ. ສກ຺ໂກ ເທວຣາຊາ ສາມເຓຣໍ ທິສ຺ວາວ ‘‘ກິໍ, ຠນ຺ເຕ ສຸມນ, ອາຫິຓ຺ຑສີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ຕ຺ວໍ, ມຫາຣາຊ, ອມ຺ເຫ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປໍ ເປເສຕ຺ວາ ກສ຺ມາ ປມຊ຺ຊສີ’’ຕິ? ‘‘ນປ຺ປມຊ຺ຊາມິ, ຠນ຺ເຕ, ວເທຫິ – ‘ກິໍ ກໂຣມີ’’’ຕິ? ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ກິຣ ຫຕ຺ເຖ ທ຺ເວ ຘາຕຸໂຍ ອຕ຺ຖິ – ທກ຺ຂິຓທາຐາ ຈ ທກ຺ຂິຓກ຺ຂກຎ຺ຈ; ຕໂຕ ຕຸມ຺ເຫ ທກ຺ຂິຓທາຐໍ ປູເຊຖ, ທກ຺ຂິຓກ຺ຂກໍ ປນ ມຍ຺ຫໍ ເທຖາ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ໂຂ ສກ຺ໂກ ເທວານມິນ຺ໂທ ໂຍຊນປ຺ປມາຓໍ ມຓິຖູປໍ ອຸຄ຺ຆາເຏຕ຺ວາ ທກ຺ຂິຓກ຺ຂກຘາຕຸໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ສຸມນສ຺ສ ອທາສິ. ໂສ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເຈຕິຍຄິຣິມ຺ຫິເຍວ ປຕິຏ຺ຐາສິ.

ອຖ ໂຂ ມຫິນ຺ທປມຸຂາ ສພ຺ເພປິ ເຕ ມຫານາຄາ ອໂສກຘມ຺ມຣາເຊນ ທິນ຺ນຘາຕຸໂຍ ເຈຕິຍຄິຣິມ຺ຫິເຍວ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ທກ຺ຂິຓກ຺ຂກໍ ອາທາຍ ວຑ຺ຒມານກຈ຺ຉາຍາຍ ມຫານາຄວນຸຍ຺ຍານມຄມໍສຸ. ຣາຊາປິ ໂຂ ສຸມເນນ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ປູຊາສກ຺ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖິກ຺ຂນ຺ຘວຣຄໂຕ ສຍໍ ມງ຺ຄລຫຕ຺ຖິມຕ຺ຖເກ ເສຕຈ຺ຉຕ຺ຕໍ ຘາຣຍມາໂນ ມຫານາຄວນໍ ສມ຺ປາປຸຓິ. ອຖສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ສເຈ ອຍໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຘາຕຸ, ຉຕ຺ຕໍ ອປນມຕຸ, ມງ຺ຄລຫຕ຺ຖີ ຊຓ຺ຓຸເກຫິ ຠູມິຍໍ ປຕິຏ຺ຐຫຕຸ, ຘາຕຸຈງ຺ໂກຏກໍ ມຍ຺ຫໍ ມຕ຺ຖເກ ປຕິຏ຺ຐາຕູ’’ຕິ. ສຫ ຣຎ຺ໂຎ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທນ ຉຕ຺ຕໍ ອປນມິ, ຫຕ຺ຖີ ຊຓ຺ຓຸເກຫິ ປຕິຏ຺ຐຫິ, ຘາຕຸຈງ຺ໂກຏກໍ ຣຎ຺ໂຎ ມຕ຺ຖເກ ປຕິຏ຺ຐຫິ. ຣາຊາ ອມເຕເນວ ອຠິສິຕ຺ຕຄຕ຺ໂຕ ວິຍ ປຣເມນ ປີຕິປາໂມຊ຺ເຊນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຘາຕຸໍ, ຠນ຺ເຕ, ກິໍ ກໂຣມາ’’ຕິ? ‘‘ຫຕ຺ຖິກຸມ຺ຠມ຺ຫິເຍວ ຕາວ, ມຫາຣາຊ, ຐເປຫີ’’ຕິ. ຣາຊາ ຘາຕຸຈງ຺ໂກຏກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖິກຸມ຺ເຠ ຐເປສິ. ປມຸທິໂຕ ນາໂຄ ໂກຎ຺ຈນາທໍ ນທິ. ມຫາເມໂຆ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ໂປກ຺ຂຣວສ຺ສໍ ວສ຺ສິ. ອຸທກປຣິຍນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ມຫາຠູມິຈາໂລ ອໂຫສິ. ‘‘ປຈ຺ຈນ຺ເຕປິ ນາມ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຘາຕຸ ປຕິຏ຺ຐຫິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເທວມນຸສ຺ສາ ປໂມທິໍສຸ. ເອວໍ ອິທ຺ຘານຸຠາວສິຣິຍາ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ປີຕິໍ ຊນຍນ຺ໂຕ –

ປຸຓ຺ຓມາຍໍ ມຫາວີໂຣ, ຈາຕຸມາສິນິຍາ ອິຘ;

ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ເທວໂລກມ຺ຫາ, ຫຕ຺ຖິກຸມ຺ເຠ ປຕິຏ຺ຐິໂຕຕິ.

ອຖສ຺ສ ໂສ ຫຕ຺ຖິນາໂຄ ອເນກຕາຬາວຈຣປຣິວາຣິໂຕ ອຕິວິຍ ອຸຬາເຣນ ປູຊາສກ຺ກາເຣນ ສກ຺ກຣິຍມາໂນ ປຈ຺ຉິມທິສາຠິມຸໂຂວ ຫຸຕ຺ວາ, ອປສກ຺ກນ຺ໂຕ ຍາວ ນຄຣສ຺ສ ປຸຣຕ຺ຖິມທ຺ວາຣໍ ຕາວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸຣຕ຺ຖິເມນ ທ຺ວາເຣນ ນຄຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ສກລນາຄເຣນ ອຸຬາຣາຍ ປູຊາຍ ກຣີຍມານາຍ ທກ຺ຂິຓທ຺ວາເຣນ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຖູປາຣາມສ຺ສ ປຈ຺ຉິມທິສາຠາເຄ ມເຫຊວຕ຺ຖຸ ນາມ ກິຣ ອຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸນ ຖູປາຣາມາຠິມຸໂຂເຍວ ປຏິນິວຕ຺ຕິ. ເຕນ ຈ ສມເຍນ ຖູປາຣາເມ ປຸຣິມການໍ ຕິຓ຺ຓໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘານໍ ປຣິໂຠຄເຈຕິຍຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ.

ອຕີເຕ ກິຣ ອຍໍ ທີໂປ ໂອຊທີໂປ ນາມ ອໂຫສິ, ຣາຊາ ອຠໂຍ ນາມ, ນຄຣໍ ອຠຍປຸຣໍ ນາມ, ເຈຕິຍປພ຺ພໂຕ ເທວກູຏປພ຺ພໂຕ ນາມ, ຖູປາຣາໂມ ປຏິຍາຣາໂມ ນາມ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ກກຸສນ຺ໂຘ ຠຄວາ ໂລເກ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ໂຫຕິ. ຕສ຺ສ ສາວໂກ ມຫາເທໂວ ນາມ ເຖໂຣ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ເສນ ສທ຺ຘິໍ ເທວກູເຏ ປຕິຏ຺ຐາສິ, ມຫິນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ ເຈຕິຍປພ຺ພເຕ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ໂອຊທີເປ ສຕ຺ຕາ ປຊ຺ຊຣເກນ ອນຍພ຺ຍສນໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ອທ຺ທສາ ໂຂ ກກຸສນ຺ໂຘ ຠຄວາ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸນາ ໂລກໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ເຕ ສຕ຺ເຕ ອນຍພ຺ຍສນມາປຊ຺ຊນ຺ເຕ. ທິສ຺ວາ ຈຕ຺ຕາລີສາຍ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ເສຫິ ປຣິວຸໂຕ ອຄມາສິ. ຕສ຺ສານຸຠາເວນ ຕາວເທວ ປຊ຺ຊຣໂກ ວູປສນ຺ໂຕ. ໂຣເຄ ວູປສນ຺ເຕ ຠຄວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ປາຓສຫສ຺ສານໍ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ອໂຫສິ. ຠຄວາ ຘມກຣຓໍ ທຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ຕໍ ອນ຺ໂຕ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຏິຍາຣາເມ ເຈຕິຍໍ ອກໍສຸ. ມຫາເທໂວ ທີປໍ ອນຸສາສນ຺ໂຕ ວິຫາສິ.

ໂກຓາຄມນສ຺ສ ປນ ຠຄວໂຕ ກາເລ ອຍໍ ທີໂປ ວຣທີໂປ ນາມ ອໂຫສິ, ຣາຊາ ສເມຓ຺ຑີ ນາມ, ນຄຣໍ ວຑ຺ຒມານໍ ນາມ, ປພ຺ພໂຕ ສຸວຓ຺ຓກູໂຏ ນາມ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ວຣທີເປ ທຸພ຺ພຸຏ຺ຐິກາ ໂຫຕິ ທຸພ຺ຠິກ຺ຂໍ ທຸສ຺ສສ຺ສໍ. ສຕ຺ຕາ ຉາຕກໂຣເຄນ ອນຍພ຺ຍສນໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ອທ຺ທສາ ໂຂ ໂກຓາຄມໂນ ຠຄວາ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸນາ ໂລກໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ເຕ ສຕ຺ເຕ ອນຍພ຺ຍສນໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ເຕ. ທິສ຺ວາ ຕິໍສຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສປຣິວຸໂຕ ອຄມາສິ. ພຸທ຺ຘານຸຠາເວນ ເທໂວ ສມ຺ມາຘາຣໍ ອນຸປ຺ປເວຈ຺ຉິ. ສຸຠິກ຺ຂໍ ອໂຫສິ. ຠຄວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ປາຓສຫສ຺ສານໍ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ອໂຫສິ. ຠຄວາ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສປຣິວາຣໍ ມຫາສຸມນໍ ນາມ ເຖຣໍ ທີເປ ຐເປຕ຺ວາ ກາຍພນ຺ຘນໍ ທຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ຕໍ ອນ຺ໂຕ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ເຈຕິຍໍ ອກໍສຸ.

ກສ຺ສປສ຺ສ ປນ ຠຄວໂຕ ກາເລ ອຍໍ ທີໂປ ມຓ຺ຑທີໂປ ນາມ ອໂຫສິ, ຣາຊາ ຊຍນ຺ໂຕ ນາມ, ນຄຣໍ ວິສາລໍ ນາມ, ປພ຺ພໂຕ ສຸຠກູໂຏ ນາມ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ມຓ຺ຑທີເປ ມຫາວິວາໂທ ໂຫຕິ. ພຫູ ສຕ຺ຕາ ກລຫວິຄ຺ຄຫຊາຕາ ອນຍພ຺ຍສນໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ອທ຺ທສາ ໂຂ ກສ຺ສໂປ ຠຄວາ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸນາ ໂລກໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ເຕ ສຕ຺ເຕ ອນຍພ຺ຍສນໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ເຕ. ທິສ຺ວາ ວີສຕິຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສປຣິວຸໂຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ວິວາທໍ ວູປສເມຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ປາຓສຫສ຺ສານໍ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ອໂຫສິ. ຠຄວາ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສປຣິວາຣໍ ສພ຺ພນນ຺ທໍ ນາມ ເຖຣໍ ທີເປ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ອຸທກສາຏກໍ ທຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ຕໍ ອນ຺ໂຕ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ເຈຕິຍໍ ອກໍສຸ. ເອວໍ ຖູປາຣາເມ ປຸຣິມການໍ ຕິຓ຺ຓໍ ພຸທ຺ຘານໍ ເຈຕິຍານິ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສຸ. ຕານິ ສາສນນ຺ຕຣຘາເນນ ນສ຺ສນ຺ຕິ, ຐານມຕ຺ຕໍ ອວສິສ຺ສຕິ. ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ເຕນ ຈ ສມເຍນ ຖູປາຣາເມ ປຸຣິມການໍ ຕິຓ຺ຓໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘານໍ ປຣິໂຠຄເຈຕິຍຏ຺ຐານໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຕເທຕໍ ວິນຏ຺ເຐສຸ ເຈຕິເຍສຸ ເທວຕານຸຠາເວນ ກຓ຺ຏກສມາກິຓ຺ຓສາເຂຫິ ນານາຄຈ຺ເຉຫິ ປຣິວຸຕໍ ຕິຏ຺ຐຕິ – ‘‘ມາ ນໍ ໂກຈິ ອຸຈ຺ຉິຏ຺ຐາສຸຈິມລກຈວເຣຫິ ປທູເສສີ’’ຕິ.

ອຖ ຂ຺ວສ຺ສ ຫຕ຺ຖິໂນ ປຸຣໂຕ ປຸຣໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣາຊປຸຣິສາ ສພ຺ພຄຈ຺ເຉ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຠູມິໍ ໂສເຘຕ຺ວາ ຕໍ ຫຕ຺ຖຕລສທິສໍ ອກໍສຸ. ຫຕ຺ຖິນາໂຄ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ຐານໍ ປຸຣໂຕ ກຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປຈ຺ຉິມທິສາຠາເຄ ໂພຘິຣຸກ຺ຂຏ຺ຐາເນ ອຏ຺ຐາສິ. ອຖສ຺ສ ມຕ຺ຖກໂຕ ຘາຕຸໍ ໂອໂຣເປຕຸໍ ອາຣຠິໍສຸ. ນາໂຄ ໂອໂຣເປຕຸໍ ນ ເທຕິ. ຣາຊາ ເຖຣໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກສ຺ມາ, ຠນ຺ເຕ, ນາໂຄ ຘາຕຸໍ ໂອໂຣເປຕຸໍ ນ ເທຕີ’’ຕິ? ‘‘ອາຣູຬ຺ຫໍ, ມຫາຣາຊ, ໂອໂຣເປຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ກາເລ ອຠຍວາປິຍາ ອຸທກໍ ຉິນ຺ນໍ ໂຫຕິ. ສມນ຺ຕາ ຠູມິ ຜລິຕາ ໂຫຕິ, ສຸອຸທ຺ຘຣາ ມຕ຺ຕິກາປິຓ຺ຑາ. ຕໂຕ ມຫາຊໂນ ສີຆໍ ສີຆໍ ມຕ຺ຕິກໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖິກຸມ຺ຠປ຺ປມາຓໍ ວຕ຺ຖຸມກາສິ. ຕາວເທວ ຈ ຖູປກຣຓຕ຺ຖໍ ອິຏ຺ຐກາ ກາຕຸໍ ອາຣຠິໍສຸ. ນ ຍາວ ອິຏ຺ຐກາ ປຣິນິຏ຺ຐນ຺ຕິ ຕາວ ຫຕ຺ຖິນາໂຄ ກຕິປາຫໍ ທິວາ ໂພຘິຣຸກ຺ຂຏ຺ຐາເນ ຫຕ຺ຖິສາລາຍໍ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຣຕ຺ຕິໍ ຖູປປຕິຏ຺ຐານຠູມິໍ ປຣິຍາຍຕິ. ອຖ ວຕ຺ຖຸໍ ຈິນາເປຕ຺ວາ ຣາຊາ ເຖຣໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກີທິໂສ, ຠນ຺ເຕ, ຖູໂປ ກາຕພ຺ໂພ’’ຕິ? ‘‘ວີຫິຣາສິສທິໂສ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ.

‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ຣາຊາ ຊງ຺ຆປ຺ປມາຓໍ ຖູປໍ ຈິນາເປຕ຺ວາ ຘາຕຸໂອໂຣປນຕ຺ຖາຍ ມຫາສກ຺ກາຣໍ ກາເຣສິ. ສກລນຄຣຎ຺ຈ ຊນປໂທ ຈ ຘາຕຸມຫທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ສນ຺ນິປຕິ. ສນ຺ນິປຕິເຕ ຈ ປນ ຕສ຺ມິໍ ມຫາຊນກາເຍ ທສພລສ຺ສ ຘາຕຸ ຫຕ຺ຖິກຸມ຺ຠໂຕ ສຕ຺ຕຕາລປ຺ປມາຓໍ ເວຫາສໍ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ຍມກປາຏິຫາຣິຍໍ ທສ຺ເສສິ. ເຕຫິ ເຕຫິ ຘາຕຸປ຺ປເທເສຫິ ຉນ຺ນໍ ວຓ຺ຓານໍ ອຸທກຘາຣາ ຈ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ຘາ ຈ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ສາວຕ຺ຖິຍໍ ກຓ຺ຑມ຺ພມູເລ ຠຄວຕາ ທສ຺ສິຕປາຏິຫາຣິຍສທິສເມວ ປາຏິຫາຣິຍໍ ອໂຫສິ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ເນວ ເຖຣານຸຠາເວນ, ນ ເທວຕານຸຠາເວນ; ອປິຈ ໂຂ ພຸທ຺ຘານຸຠາເວເນວ. ຠຄວາ ກິຣ ຘຣມາໂນວ ອຘິຏ຺ຐາສິ – ‘‘ມຍິ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີເປ ອນຸຣາຘປຸຣສ຺ສ ທກ຺ຂິຓທິສາຠາເຄ ປຸຣິມການໍ ຕິຓ຺ຓໍ ພຸທ຺ຘານໍ ປຣິໂຠຄເຈຕິຍຏ຺ຐາເນ ມມ ທກ຺ຂິຓກ຺ຂກຘາຕຸ ປຕິຏ຺ຐານທິວເສ ຍມກປາຏິຫາຣິຍໍ ໂຫຕູ’’ຕິ.

‘‘ເອວໍ ອຈິນ຺ຕິຍາ ພຸທ຺ຘາ, ພຸທ຺ຘຘມ຺ມາ ອຈິນ຺ຕິຍາ;

ອຈິນ຺ຕິເຍ ປສນ຺ນານໍ, ວິປາໂກ ໂຫຕິ ອຈິນ຺ຕິໂຍ’’ຕິ. (ອປ. ເຖຣ ໑.໑.໘໒);

ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ກິຣ ອິມໍ ທີປໍ ຘຣມານກາເລປິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອາຄມາສິ. ປຐມໍ – ຍກ຺ຂທມນຕ຺ຖໍ ເອກໂກວ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຍກ຺ເຂ ທເມຕ຺ວາ ‘‘ມຍິ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ອິມສ຺ມິໍ ທີເປ ສາສນໍ ປຕິຏ຺ຐຫິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີເປ ຣກ຺ຂໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ທີປໍ ອາວິຊ຺ຊິ. ທຸຕິຍໍ – ມາຕຸລຠາຄິເນຍ຺ຍານໍ ນາຄຣາຊູນໍ ທມນຕ຺ຖາຍ ເອກໂກວ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕ ທເມຕ຺ວາ ອຄມາສິ. ຕຕິຍໍ – ປຎ຺ຈຠິກ຺ຂຸສຕປຣິວາໂຣ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ມຫາເຈຕິຍຏ຺ຐາເນ ຈ ຖູປາຣາມເຈຕິຍຏ຺ຐາເນ ຈ ມຫາໂພຘິປຕິຏ຺ຐິຕຏ຺ຐາເນ ຈ ມຫິຍງ຺ຄຓເຈຕິຍຏ຺ຐາເນ ຈ ມຸຕິຍງ຺ຄຓເຈຕິຍຏ຺ຐາເນ ຈ ທີຆວາປິເຈຕິຍຏ຺ຐາເນ ຈ ກລ຺ຍາຓິຍເຈຕິຍຏ຺ຐາເນ ຈ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິສີທິ. ອິທມສ຺ສ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ຘາຕຸສຣີເຣນ ອາຄມນໍ.

ຘາຕຸສຣີຣໂຕ ຈ ປນສ຺ສ ນິກ຺ຂນ຺ຕອຸທກຜຸສິເຕຫິ ສກລຕມ຺ພປຓ຺ຓິຕເລ ນ ໂກຈິ ອຜຸຏ຺ໂຐກາໂສ ນາມ ອໂຫສິ. ເອວມສ຺ສ ຕໍ ຘາຕຸສຣີຣໍ ອຸທກຜຸສິເຕຫິ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິຕລສ຺ສ ປຣິຬາຫໍ ວູປສເມຕ຺ວາ ມຫາຊນສ຺ສ ປາຏິຫາຣິຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ມຕ຺ຖເກ ປຕິຏ຺ຐາສິ. ຣາຊາ ສຜລໍ ມນຸສ຺ສປຏິລາຠໍ ມຎ຺ຎມາໂນ ມຫນ຺ຕໍ ສກ຺ກາຣໍ ກຣິຕ຺ວາ ຘາຕຸໍ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ. ສຫ ຘາຕຸປຕິຏ຺ຐາປເນນ ມຫາຠູມິຈາໂລ ອໂຫສິ. ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ປນ ຘາຕຸປາຏິຫາຣິເຍ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ຠາຕາ ອຠໂຍ ນາມ ຣາຊກຸມາໂຣ ປຸຣິສສຫສ຺ເສນ ສທ຺ຘິໍ ປພ຺ພຊິ. ເຈຕຣຏ຺ຐຄາມໂຕ ປຎ຺ຈ ທາຣກສຕານິ ປພ຺ພຊິໍສຸ, ຕຖາ ທ຺ວາຣມຓ຺ຑລາທີຫິ ຄາມເກຫິ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈປຎ຺ຈ ທາຣກສຕານິ ສພ຺ພານິປິ ອນ຺ໂຕນຄຣໂຕ ຈ ພຫິນຄຣໂຕ ຈ ປພ຺ພຊິຕານິ ຕິໍສຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສານິ ອເຫສຸໍ. ນິຏ຺ຐິເຕ ປນ ຖູປສ຺ມິໍ ຣາຊາ ຈ ຣາຊຠາຕິກາ ຈ ເທວິໂຍ ຈ ເທວນາຄຍກ຺ຂານມ຺ປິ ວິມ຺ຫຍກຣໍ ປຈ຺ເຈກໍ ປຈ຺ເຈກໍ ປູຊໍ ອກໍສຸ. ນິຏ຺ຐິຕາຍ ປນ ຘາຕຸປູຊາຍ ປຕິຏ຺ຐິເຕ ຘາຕຸວເຣ ມຫິນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ເມຆວນຸຍ຺ຍານເມວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວາສໍ ກປ຺ເປສິ.

ຕສ຺ມິໍ ໂຂ ປນ ສມເຍ ອນຸຬາ ເທວີ ປພ຺ພຊິຕຸກາມາ ຫຸຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສິ. ຣາຊາ ຕສ຺ສາ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ເຖຣໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອນຸຬາ, ຠນ຺ເຕ, ເທວີ ປພ຺ພຊິຕຸກາມາ, ປພ຺ພາເຊຖ ນ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ນ, ມຫາຣາຊ, ອມ຺ຫາກໍ ມາຕຸຄາມໍ ປພ຺ພາເຊຕຸໍ ກປ຺ປຕິ. ປາຏລິປຸຕ຺ເຕ ປນ ມຍ຺ຫໍ ຠຄິນີ ສງ຺ຆມິຕ຺ຕຕ຺ເຖຣີ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ປກ຺ໂກສາເປຫິ. ອິມສ຺ມິຎ຺ຈ ປນ, ມຫາຣາຊ, ທີເປ ປຸຣິມການໍ ຕິຓ຺ຓໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘານໍ ໂພຘິ ປຕິຏ຺ຐາສິ. ອມ຺ຫາກມ຺ປິ ຠຄວໂຕ ສຣສຣໍສິຊາລວິສ຺ສຊ຺ຊນເກນ ໂພຘິນາ ອິຘ ປຕິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ ຕຖາ ສາສນໍ ປຫິເຓຍ຺ຍາສິ ຍຖາ ສງ຺ຆມິຕ຺ຕາ ໂພຘິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາ’’ຕິ.

‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ຣາຊາ ເຖຣສ຺ສ ວຈນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ອມຈ຺ເຈຫິ ສທ຺ຘິໍ ມນ຺ເຕນ຺ໂຕ ອຣິຏ຺ຐໍ ນາມ ອຕ຺ຕໂນ ຠາຄິເນຍ຺ຍໍ ອາຫ – ‘‘ສກ຺ຂິສ຺ສສິ ຕ຺ວໍ, ຕາຕ, ປາຏລິປຸຕ຺ຕໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມຫາໂພຘິນາ ສທ຺ຘິໍ ອຍ຺ຍໍ ສງ຺ຆມິຕ຺ຕຕ຺ເຖຣິໍ ອາເນຕຸ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ, ເທວ, ສເຈ ເມ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອນຸຊານິສ຺ສສີ’’ຕິ. ‘‘ຄຈ຺ຉ, ຕາຕ, ເຖຣິໍ ອາເນຕ຺ວາ ປພ຺ພຊາຫີ’’ຕິ. ໂສ ຣຎ຺ໂຎ ຈ ເຖຣສ຺ສ ຈ ສາສນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານວເສນ ເອກທິວເສເນວ ຊມ຺ພຸໂກລປຏ຺ຏນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນາວໍ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ສມຸທ຺ທໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ປາຏລິປຸຕ຺ຕເມວ ອຄມາສິ. ອນຸຬາປິ ໂຂ ເທວີ ປຎ຺ຈຫິ ກຎ຺ຎາສເຕຫິ ປຎ຺ຈຫິ ຈ ອນ຺ເຕປຸຣິກາສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ທສ ສີລານິ ສມາທິຍິຕ຺ວາ ກາສາຍານິ ວຕ຺ຖານິ ອຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ນຄຣສ຺ສ ເອກເທເສ ອຸປສ຺ສຍໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ນິວາສໍ ກປ຺ເປສິ. ອຣິຏ຺ໂຐປິ ຕໍທິວສເມວ ຣຎ຺ໂຎ ສາສນໍ ອປ຺ເປສິ, ເອວຎ຺ຈ ອໂວຈ – ‘‘ປຸຕ຺ໂຕ ເຕ, ເທວ, ມຫິນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ເອວມາຫ – ‘ສຫາຍກສ຺ສ ກິຣ ເຕ ເທວານມ຺ປິຍຕິສ຺ສສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ຠາຕຸ ຊາຍາ ອນຸຬາ ນາມ ເທວີ ປພ຺ພຊິຕຸກາມາ, ຕໍ ປພ຺ພາເຊຕຸໍ ອຍ຺ຍໍ ສງ຺ຆມິຕ຺ຕຕ຺ເຖຣິໍ ປຫິຓຖ, ອຍ຺ຍາເຍວ ຈ ສທ຺ຘິໍ ມຫາໂພຘິ’’’ນ຺ຕິ. ເຖຣສ຺ສ ສາສນໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ສງ຺ຆມິຕ຺ຕຕ຺ເຖຣິໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເອວມາຫ – ‘‘ອຍ຺ເຍ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ຠາຕາ ມຫິນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ມໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕິກໍ ເປເສສິ, ເທວານມ຺ປິຍຕິສ຺ສສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ຠາຕຸ ຊາຍາ ອນຸຬາ ນາມ ເທວີ ປຎ຺ຈຫິ ກຎ຺ຎາສເຕຫິ, ປຎ຺ຈຫິ ຈ ອນ຺ເຕປຸຣິກາສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ປພ຺ພຊິຕຸກາມາ, ຕໍ ກິຣ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ປພ຺ພາເຊຖາ’’ຕິ. ສາ ຕາວເທວ ຕຸຣິຕຕຸຣິຕາ ຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອວມາຫ – ‘‘ມຫາຣາຊ, ມຍ຺ຫໍ ຠາຕາ ມຫິນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ເອວໍ ປຫິຓິ, ‘ຣຎ຺ໂຎ ກິຣ ຠາຕຸ ຊາຍາ ອນຸຬາ ນາມ ເທວີ ປຎ຺ຈຫິ ກຎ຺ຎາສເຕຫິ ປຎ຺ຈຫິ ຈ ອນ຺ເຕປຸຣິກາສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ປພ຺ພຊິຕຸກາມາ ມຍ຺ຫໍ ອາຄມນໍ ອຸທິກ຺ຂຕິ’. ຄຈ຺ຉາມຫໍ, ມຫາຣາຊ, ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປ’’ນ຺ຕິ.

ຣາຊາ ອາຫ – ‘‘ອມ຺ມ, ປຸຕ຺ໂຕປິ ເມ ມຫິນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ນຕ຺ຕາ ຈ ເມ ສຸມນສາມເຓໂຣ ມໍ ຉິນ຺ນຫຕ຺ຖໍ ວິຍ ກໂຣນ຺ຕາ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປໍ ຄຕາ. ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ ເຕປິ ອປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ໂສໂກ ຕວ ມຸຂໍ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ວູປສມ຺ມຕິ! ອລໍ, ອມ຺ມ, ມາ ຕ຺ວໍ ອຄມາສີ’’ຕິ. ‘‘ຠາຣິຍໍ ເມ, ມຫາຣາຊ, ຠາຕຸ ວຈນໍ; ອນຸຬາປິ ຂຕ຺ຕິຍາ ອິຕ຺ຖິສຫສ຺ສປຣິວຸຕາ ປພ຺ພຊ຺ຊາປຸເຣກ຺ຂາຣາ ມໍ ປຏິມາເນຕິ; ຄຈ຺ຉາມຫໍ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ, ອມ຺ມ, ມຫາໂພຘິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉາຫີ’’ຕິ. ກຸໂຕ ຣຎ຺ໂຎ ມຫາໂພຘິ? ຣາຊາ ກິຣ ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ເອວ ຘາຕຸຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖາຍ ອນາຄເຕ ສຸມເນ ລງ຺ກາທີປໍ ມຫາໂພຘິໍ ເປເສຕຸກາໂມ, ‘‘ກຖໍ ນຸ ໂຂ ອສຕ຺ຖຆາຕາຣຫໍ ມຫາໂພຘິໍ ເປເສສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຸປາຍໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ມຫາເທວໍ ນາມ ອມຈ຺ຈໍ ປຸຈ຺ຉິ. ໂສ ອາຫ – ‘‘ສນ຺ຕິ, ເທວ, ພຫູ ປຓ຺ຑິຕາ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຣາຊາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຠຕ຺ຕໍ ປຏິຍາເທຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈາວສາເນ ສງ຺ຆໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຄນ຺ຕພ຺ພໍ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວໂຕ ມຫາໂພຘິນາ ລງ຺ກາທີປໍ ໂນ’’ຕິ? ສງ຺ໂຆ ໂມຄ຺ຄລິປຸຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຠາຣໍ ອກາສິ.

ເຖໂຣ ‘‘ຄນ຺ຕພ຺ພໍ, ມຫາຣາຊ, ມຫາໂພຘິນາ ລງ຺ກາທີປ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ປຎ຺ຈ ມຫາອຘິຏ຺ຐານານິ ກເຖສິ. ກຕມານິ ປຎ຺ຈ? ຠຄວາ ກິຣ ມຫາປຣິນິພ຺ພານມຎ຺ເຈ ນິປນ຺ໂນ ລງ຺ກາທີເປ ມຫາໂພຘິປຕິຏ຺ຐາປນຕ຺ຖາຍ ‘‘ອໂສກມຫາຣາຊາ ມຫາໂພຘິຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ຄມິສ຺ສຕິ, ຕທາ ມຫາໂພຘິສ຺ສ ທກ຺ຂິຓສາຂາ ສຍເມວ ຉິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓກຏາເຫ ປຕິຏ຺ຐາຕູ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐາສິ – ອິທເມກມຘິຏ຺ຐານໍ.

ຕຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐານກາເລ ຈ ‘‘ມຫາໂພຘິ ຫິມວລາຫກຄພ຺ຠໍ ປວິສິຕ຺ວາ ປຕິຏ຺ຐາຕູ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐາສິ – ອິທໍ ທຸຕິຍມຘິຏ຺ຐານໍ.

‘‘ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ຫິມວລາຫກຄພ຺ຠໂຕ ໂອຣຸຍ຺ຫ ສຸວຓ຺ຓກຏາເຫ ປຕິຏ຺ຐຫນ຺ໂຕ ປຕ຺ເຕຫິ ຈ ຜເລຫິ ຈ ຉພ຺ພຓ຺ຓຣໍສິໂຍ ມຸຎ຺ຈຕູ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐາສິ – ອິທໍ ຕຕິຍມຘິຏ຺ຐານໍ.

‘‘ຖູປາຣາເມ ທກ຺ຂິຓກ຺ຂກຘາຕຸ ເຈຕິຍມ຺ຫິ ປຕິຏ຺ຐານທິວເສ ຍມກປາຏິຫາຣິຍໍ ກໂຣຕູ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐາສິ – ອິທໍ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ.

ລງ຺ກາທີປມ຺ຫິເຍວ ເມ ໂທຓມຕ຺ຕາ ຘາຕຸໂຍ ມຫາເຈຕິຍມ຺ຫິ ປຕິຏ຺ຐານກາເລ ພຸທ຺ຘເວສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເວຫາສໍ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ຍມກປາຏິຫາຣິຍໍ ກໂຣນ຺ຕູ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐາສິ – ອິທໍ ປຎ຺ຈມໍ ອຘິຏ຺ຐານນ຺ຕິ.

ຣາຊາ ອິມານິ ປຎ຺ຈ ມຫາອຘິຏ຺ຐານານິ ສຸຕ຺ວາ ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ປາຏລິປຸຕ຺ຕໂຕ ຍາວ ມຫາໂພຘິ ຕາວ ມຄ຺ຄໍ ປຏິຊຄ຺ຄາເປຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓກຏາຫຕ຺ຖາຍ ພຫຸໍ ສຸວຓ຺ຓໍ ນີຫຣາເປສິ. ຕາວເທວ ຈ ຣຎ຺ໂຎ ຈິຕ຺ຕໍ ຎຕ຺ວາ ວິສ຺ສກມ຺ມເທວປຸຕ຺ໂຕ ກມ຺ມາຣວຓ຺ຓໍ ນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ ປຸຣໂຕ ອຏ຺ຐາສິ. ຣາຊາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ຕາຕ, ອິມໍ ສຸວຓ຺ຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກຏາຫໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ປມາຓໍ, ເທວ, ຊານາຖາ’’ຕິ? ‘‘ຕ຺ວເມວ, ຕາຕ, ຎຕ຺ວາ ກໂຣຫີ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ເທວ, ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສຸວຓ຺ຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອານຸຠາເວນ ຫຕ຺ເຖນ ປຣິມຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓກຏາຫໍ ນິມ຺ມິນິ ນວຫຕ຺ຖປຣິກ຺ເຂປໍ ປຎ຺ຈຫຕ຺ຖຸພ຺ເພຘໍ ຕິຫຕ຺ຖວິກ຺ຂມ຺ຠໍ ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລພຫລໍ ຫຕ຺ຖິໂສຓ຺ຑປ຺ປມາຓມຸຂວຏ຺ຏິໍ. ອຖ ຣາຊາ ສຕ຺ຕໂຍຊນາຍາມາຍ ຕິໂຍຊນວິຕ຺ຖາຣາຍ ມຫຕິຍາ ເສນາຍ ປາຏລິປຸຕ຺ຕໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອຣິຍສງ຺ຆມາທາຍ ມຫາໂພຘິສມີປໍ ອຄມາສິ. ເສນາ ສມຸສ຺ສິຕຘຊປຏາກໍ ນານາຣຕນວິຈິຕ຺ຕໍ ອເນກາລງ຺ກາຣປອມຓ຺ຑິຕໍ ນານາວິຘກຸສຸມສມາກິຓ຺ຓໍ ອເນກຕູຣິຍສງ຺ຆຸຏ຺ຐໍ ມຫາໂພຘິໍ ປຣິກ຺ຂິປິ. ຣາຊາ ສຫສ຺ສມຕ຺ເຕ ຄຓປາໂມກ຺ເຂ ມຫາເຖເຣ ຄເຫຕ຺ວາ ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ປຕ຺ຕາຠິເສການໍ ຣາຊູນໍ ສຫສ຺ເສນ ອຕ຺ຕານຎ຺ຈ ມຫາໂພຘິຎ຺ຈ ປຣິວາຣາເປຕ຺ວາ ມຫາໂພຘິມູເລ ຐຕ຺ວາ ມຫາໂພຘິໍ ອຸລ຺ໂລເກສິ. ມຫາໂພຘິສ຺ສ ຂນ຺ຘຎ຺ຈ ທກ຺ຂິຓມຫາສາຂາຍ ຈຕຸຫຕ຺ຖປ຺ປມາຓປ຺ປເທສຎ຺ຈ ຐເປຕ຺ວາ ອວເສສໍ ອທສ຺ສນໍ ອຄມາສິ.

ຣາຊາ ຕໍ ປາຏິຫາຣິຍໍ ທິສ຺ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນປີຕິປາໂມຊ຺ໂຊ ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ອິມໍ ປາຏິຫາຣິຍໍ ທິສ຺ວາ ຕຸຏ຺ໂຐ ມຫາໂພຘິໍ ສກລຊມ຺ພຸທີປຣຊ຺ເຊນ ປູເຊມີ’’ຕິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ວຕ຺ວາ ອຠິເສກໍ ອທາສິ. ຕໂຕ ປຸປ຺ຜຄນ຺ຘາທີຫິ ປູເຊຕ຺ວາ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ອຏ຺ຐສຸ ຐາເນສຸ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ຐຕ຺ວາ ສຈ຺ຈວຈນກິຣິຍາຍ ໂພຘິໍ ຄຓ຺ຫິຕຸກາໂມ ຠູມິໂຕ ຍາວ ມຫາໂພຘິສ຺ສ ທກ຺ຂິຓສາຂາ ຕາວ ອຸຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ຐປິຕສ຺ສ ສພ຺ພຣຕນມຍປີຐສ຺ສ ອຸປຣິ ສຸວຓ຺ຓກຏາຫໍ ຐປາເປຕ຺ວາ ຣຕນປີຐໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ສຸວຓ຺ຓຕຸລິກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ມໂນສິລາຍ ເລຂໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ຍທິ ມຫາໂພຘິນາ ລງ຺ກາທີເປ ປຕິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ, ຍທິ ຈາຫໍ ພຸທ຺ຘສາສເນ ນິພ຺ເພມຕິໂກ ຠເວຍ຺ຍໍ, ມຫາໂພຘິ ສຍເມວ ອິມສ຺ມິໍ ສຸວຓ຺ຓກຏາເຫ ໂອຣຸຍ຺ຫ ປຕິຏ຺ຐາຕູ’’ຕິ ສຈ຺ຈວຈນກິຣິຍມກາສິ. ສຫ ສຈ຺ຈກິຣິຍາຍ ໂພຘິສາຂາ ມໂນສິລາຍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຏ຺ຐາເນ ຉິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຄນ຺ຘກລລປູຣສ຺ສ ສຸວຓ຺ຓກຏາຫສ຺ສ ອຸປຣິ ອຏ຺ຐາສິ. ຕສ຺ສ ອຸພ຺ເພເຘນ ທສຫຕ຺ໂຖ ຂນ຺ໂຘ ໂຫຕິ ຈຕຸຫຕ຺ຖາ ປຎ຺ຈ ມຫາສາຂາ ປຎ຺ຈຫິເຍວ ຜເລຫິ ປຏິມຓ຺ຑິຕາ, ຂຸທ຺ທກສາຂານໍ ປນ ສຫສ຺ສໍ. ອຖ ຣາຊາ ມູລເລຂາຍ ອຸປຣິ ຕິວງ຺ຄຸລປ຺ປເທເສ ອຎ຺ຎໍ ເລຂໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິ. ຕໂຕ ຕາວເທວ ປຸປ຺ຜຸຬກາ ຫຸຕ຺ວາ ທສ ມຫາມູລານິ ນິກ຺ຂມິໍສຸ. ປຸນ ອຸປຣູປຣິ ຕິວງ຺ຄຸເລ ຕິວງ຺ຄຸເລ ອຎ຺ຎາ ນວ ເລຂາ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິ. ຕາຫິປິ ທສ ທສ ປຸປ຺ຜຸຬກາ ຫຸຕ຺ວາ ນວຸຕິ ມູລານິ ນິກ຺ຂມິໍສຸ. ປຐມກາ ທສ ມຫາມູລາ ຈຕຸຣງ຺ຄຸລມຕ຺ຕໍ ນິກ຺ຂນ຺ຕາ. ອິຕເຣປິ ຄວກ຺ຂຊາລສທິສໍ ອນຸສິພ຺ພນ຺ຕາ ນິກ຺ຂນ຺ຕາ. ເອຕ຺ຕກໍ ປາຏິຫາຣິຍໍ ຣາຊາ ຣຕນປີຐມຕ຺ຖເກ ຐິໂຕເຍວ ທິສ຺ວາ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ມຫານາທໍ ນທິ. ອເນການິ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສານິ ສາຘຸກາຣມກໍສຸ. ສກລຣາຊເສນາ ອຸນ຺ນາທິນີ ອໂຫສິ. ເຈລຸກ຺ເຂປສຕສຫສ຺ສານິ ປວຕ຺ຕຍິໍສຸ. ຠູມຏ຺ຐກເທເວ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ຍາວ ພ຺ຣຫ຺ມກາຍິກາ ເທວາ ຕາວ ສາຘຸກາຣໍ ປວຕ຺ຕຍິໍສຸ. ຣຎ຺ໂຎ ອິມໍ ປາຏິຫາຣິຍໍ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ປີຕິຍາ ນິຣນ຺ຕຣໍ ຜຸຏສຣີຣສ຺ສ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຐິຕສ຺ເສວ ມຫາໂພຘິ ມູລສເຕນ ສຸວຓ຺ຓກຏາເຫ ປຕິຏ຺ຐາສິ. ທສ ມຫາມູລານິ ສຸວຓ຺ຓກຏາຫຕລໍ ອາຫຈ຺ຈ ອຏ຺ຐໍສຸ. ອວເສສານິ ນວຸຕິ ຂຸທ຺ທກມູລານິ ອນຸປຸພ຺ເພນ ວຑ຺ຒນການິ ຫຸຕ຺ວາ ຄນ຺ຘກລເລ ໂອຣຸຍ຺ຫ ຐິຕານິ.

ເອວໍ ສຸວຓ຺ຓກຏາເຫ ປຕິຏ຺ຐິຕມຕ຺ເຕ ມຫາໂພຘິມ຺ຫິ ມຫາປຖວີ ຈລິ. ອາກາເສ ເທວທຸນ຺ທຸຠິໂຍ ຜລິໍສຸ. ປພ຺ພຕານໍ ນຈ຺ເຈຫິ ເທວານໍ ສາຘຸກາເຣຫິ ຍກ຺ຂານໍ ຫິງ຺ກາເຣຫິ ອສຸຣານໍ ຖຸຕິຊປ຺ເປຫິ ພ຺ຣຫ຺ມານໍ ອປ຺ໂຜຏເນຫິ ເມຆານໍ ຄຊ຺ຊິເຕຫິ ຈຕຸປ຺ປທານໍ ຣເວຫິ ປກ຺ຂີນໍ ຣຸເຕຫິ ສພ຺ພຕາຬາວຈຣານໍ ສກສກປຏິຠາເນຫິ ປຖວີຕລໂຕ ຍາວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກາ ຕາວ ເອກໂກລາຫລໍ ເອກນິນ຺ນາທໍ ອໂຫສິ. ປຎ຺ຈສຸ ສາຂາສຸ ຜລໂຕ ຜລໂຕ ຉພ຺ພຓ຺ຓຣໍສິໂຍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ສກລຈກ຺ກວາຬໍ ຣຕນໂຄປານສີວິນທ຺ຘໍ ວິຍ ກຸຣຸມານາ ຍາວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກາ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄຈ຺ຉິໍສຸ. ຕໍ ຂຓໂຕ ຈ ປນ ປຠຸຕິ ສຕ຺ຕ ທິວສານິ ມຫາໂພຘິ ຫິມວລາຫກຄພ຺ຠໍ ປວິສິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ນ ໂກຈິ ມຫາໂພຘິໍ ປສ຺ສຕິ. ຣາຊາ ຣຕນປີຐໂຕ ໂອຣຸຍ຺ຫ ສຕ຺ຕ ທິວສານິ ມຫາໂພຘິປູຊໍ ກາເຣສິ. ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ສພ຺ພທິສາຫິ ຫິມາ ຈ ຉພ຺ພຓ຺ຓຣໍສິໂຍ ຈ ອາວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ມຫາໂພຘິເມວ ປວິສິໍສຸ. ວິຄຕຫິມວລາຫເກ ວິປ຺ປສນ຺ເນ ຈກ຺ກວາຬຄພ຺ເຠ ມຫາໂພຘິ ປຣິປຸຓ຺ຓຂນ຺ຘສາຂາປສາໂຂ ປຎ຺ຈຜລປຏິມຓ຺ຑິໂຕ ສຸວຓ຺ຓກຏາເຫ ປຕິຏ຺ຐິໂຕວ ປຎ຺ຎາຍິຕ຺ຖ. ຣາຊາ ມຫາໂພຘິໍ ທິສ຺ວາ ເຕຫິ ປາຏິຫາຣິເຍຫິ ສຎ຺ຊາຕປີຕິປາໂມຊ຺ໂຊ ‘‘ສກລຊມ຺ພຸທີປຣຊ຺ເຊນ ຕຣຸຓມຫາໂພຘິໍ ປູເຊສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຠິເສກໍ ທຕ຺ວາ ສຕ຺ຕ ທິວສານິ ມຫາໂພຘິຏ຺ຐາເນເຍວ ອຏ຺ຐາສິ.

ມຫາໂພຘິ ປຸພ຺ພກຕ຺ຕິກປວາຣຓາທິວເສ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ປຐມໍ ສຸວຓ຺ຓກຏາເຫ ປຕິຏ຺ຐຫິ. ຕໂຕ ຫິມຄພ຺ຠສຕ຺ຕາຫໍ ອຠິເສກສຕ຺ຕາຫຎ຺ຈ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ກາຬປກ຺ຂສ຺ສ ອຸໂປສຖທິວເສ ຣາຊາ ເອກທິວເສເນວ ປາຏລິປຸຕ຺ຕໍ ປວິສິຕ຺ວາ ກຕ຺ຕິກຊຸຓ຺ຫປກ຺ຂສ຺ສ ປາຏິປທທິວເສ ມຫາໂພຘິໍ ປາຈີນມຫາສາລມູເລ ຐເປສິ. ສຸວຓ຺ຓກຏາເຫ ປຕິຏ຺ຐິຕທິວສໂຕ ສຕ຺ຕຣສເມ ທິວເສ ມຫາໂພຘິສ຺ສ ອຠິນວງ຺ກຸຣາ ປາຕຸຣເຫສຸໍ. ເຕ ທິສ຺ວາປິ ປສນ຺ໂນ ຣາຊາ ປຸນ ມຫາໂພຘິໍ ຣຊ຺ເຊນ ປູເຊນ຺ໂຕ ສກລຊມ຺ພຸທີປາຠິເສກມທາສິ. ຕທາ ສຸມນສາມເຓໂຣ ກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມທິວເສ ຘາຕຸຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ຄໂຕ ມຫາໂພຘິສ຺ສ ກຕ຺ຕິກຉຓປູຊໍ ອທ຺ທສ. ເອວໍ ມຫາໂພຘິມຓ຺ຑໂຕ ອາເນຕ຺ວາ ປາຏລິປຸຕ຺ເຕ ຐປິຕໍ ມຫາໂພຘິໍ ສນ຺ຘາຍ ອາຫ – ‘‘ເຕນ ຫິ, ອມ຺ມ, ມຫາໂພຘິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉາຫີ’’ຕິ. ສາ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ.

ຣາຊາ ມຫາໂພຘິຣກ຺ຂຓຕ຺ຖາຍ ອຏ຺ຐາຣສ ເທວຕາກຸລານິ, ອຏ຺ຐ ອມຈ຺ຈກຸລານິ, ອຏ຺ຐ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸລານິ, ອຏ຺ຐ ກຸຏຸມ຺ພິຍກຸລານິ, ອຏ຺ຐ ໂຄປກກຸລານິ, ອຏ຺ຐ ຕຣຈ຺ຉກຸລານິ, ອຏ຺ຐ ຈ ກາລິງ຺ຄກຸລານິ ທຕ຺ວາ ອຸທກສິຎ຺ຈນຕ຺ຖາຍ ຈ ອຏ຺ຐ ສຸວຓ຺ຓຆເຏ, ອຏ຺ຐ ຈ ຣຊຕຆເຏ ທຕ຺ວາ ອິມິນາ ປຣິວາເຣນ ມຫາໂພຘິໍ ຄງ຺ຄາຍ ນາວໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ສຍມ຺ປິ ນຄຣໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ວິຊ຺ຌາຏວິໍ ສມຕິກ຺ກມ຺ມ ອນຸປຸພ຺ເພນ ສຕ຺ຕຫິ ທິວເສຫິ ຕາມລິຕ຺ຕິໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ. ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ເທວນາຄມນຸສ຺ສາ ອຸຬາຣໍ ມຫາໂພຘິປູຊໍ ອກໍສຸ. ຣາຊາປິ ສມຸທ຺ທຕີເຣ ສຕ຺ຕ ທິວສານິ ມຫາໂພຘິໍ ຐເປຕ຺ວາ ສກລຊມ຺ພຸທີປມຫາຣຊ຺ຊໍ ອທາສິ. ອິທມສ຺ສ ຕຕິຍໍ ຊມ຺ພຸທີປຣຊ຺ຊສມ຺ປທານໍ ໂຫຕິ.

ເອວໍ ມຫາຣຊ຺ເຊນ ປູເຊຕ຺ວາ ມາຄສິຣມາສສ຺ສ ປຐມປາຏິປທທິວເສ ອໂສໂກ ຘມ຺ມຣາຊາ ມຫາໂພຘິໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຄລປ຺ປມາຓໍ ອຸທກໍ ໂອຣຸຍ຺ຫ ນາວາຍໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ສງ຺ຆມິຕ຺ຕຕ຺ເຖຣິມ຺ປິ ສປຣິວາຣໍ ນາວໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ອຣິຏ຺ຐໍ ອມຈ຺ຈໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອຫໍ, ຕາຕ, ມຫາໂພຘິໍ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ສກລຊມ຺ພຸທີປຣຊ຺ເຊນ ປູເຊຕ຺ວາ ຄລປ຺ປມາຓໍ ອຸທກໍ ໂອຣຸຍ຺ຫ ມມ ສຫາຍກສ຺ສ ເປເສສິໍ, ໂສປິ ເອວເມວ ມຫາໂພຘິໍ ປູເຊຕູ’’ຕິ. ເອວໍ ສຫາຍກສ຺ສ ສາສນໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉຕິ ວຕເຣ, ທສພລສ຺ສ ສຣສຣໍສິຊາລໍ ວິມຸຎ຺ຈນ຺ໂຕ ມຫາໂພຘິຣຸກ຺ໂຂ’’ຕິ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອສ຺ສູນິ ປວຕ຺ຕຍມາໂນ ອຏ຺ຐາສິ. ສາປິ ໂຂ ມຫາໂພຘິສມາຣູຬ຺ຫາ ນາວາ ປສ຺ສໂຕ ປສ຺ສໂຕ ມຫາຣາຊສ຺ສ ມຫາສມຸທ຺ທຕລໍ ປກ຺ຂນ຺ຕາ. ມຫາສມຸທ຺ເທປິ ສມນ຺ຕາ ໂຍຊນໍ ວີຈິໂຍ ວູປສນ຺ຕາ; ປຎ຺ຈ ວຓ຺ຓານິ ປທຸມານິ ປຸປ຺ຜິຕານິ; ອນ຺ຕລິກ຺ເຂ ທິພ຺ພານິ ຕູຣິຍານິ ປວຊ຺ຊິໍສຸ; ອາກາເສ ຊລຊຖລຊຣຸກ຺ຂາທິສນ຺ນິສ຺ສິຕາຫິ ເທວຕາຫິ ປວຕ຺ຕິຕາ ອຕິວິຍ ອຸຬາຣາ ປູຊາ ອໂຫສິ. ສງ຺ຆມິຕ຺ຕຕ຺ເຖຣີປິ ສຸປຓ຺ຓຣູເປນ ມຫາສມຸທ຺ເທ ນາຄກຸລານິ ສນ຺ຕາເສສິ. ເຕ ຈ ອຸຕ຺ຣສ຺ຕຣູປາ ນາຄາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ວິຠູຕິໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ເຖຣິໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ມຫາໂພຘິໍ ນາຄຠວນໍ ອຕິຫຣິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕ ທິວສານິ ນາຄຣຊ຺ເຊນ ປູເຊຕ຺ວາ ປຸນ ນາວາຍໍ ປຕິຏ຺ຐາເປສຸໍ. ຕໍທິວສເມວ ນາວາ ຊມ຺ພຸໂກລປຏ຺ຏນໍ ອຄມາສິ. ອໂສກມຫາຣາຊາປິ ມຫາໂພຘິວິໂຍຄທຸກ຺ຂິໂຕ ກນ຺ທິຕ຺ວາ ໂຣທິຕ຺ວາ ຍາວ ທສ຺ສນວິສຍໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ປຏິນິວຕ຺ຕິ.

ເທວານມ຺ປິຍຕິສ຺ໂສ ມຫາຣາຊາປິ ໂຂ ສຸມນສາມເຓຣສ຺ສ ວຈເນນ ມາຄສິຣມາສສ຺ສ ປຐມປາຏິປທທິວສໂຕ ປຠຸຕິ ອຸຕ຺ຕຣທ຺ວາຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ຊມ຺ພຸໂກລປຏ຺ຏນໍ ຕາວ ມຄ຺ຄໍ ໂສຘາເປຕ຺ວາ ອລງ຺ກາຣາເປຕ຺ວາ ນຄຣໂຕ ນິກ຺ຂມນທິວເສ ອຸຕ຺ຕຣທ຺ວາຣສມີເປ ສມຸທ຺ທສາລວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ຐິໂຕເຍວ ຕາຍ ວິຠູຕິຍາ ມຫາສມຸທ຺ເທ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍເຍວ ມຫາໂພຘິໍ ເຖຣສ຺ສ ອານຸຠາເວນ ທິສ຺ວາ ຕຸຏ຺ຐມານໂສ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ມຄ຺ຄໍ ປຎ຺ຈວຓ຺ເຓຫິ ປຸປ຺ເຜຫິ ໂອກິຣາເປນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣນ຺ຕເຣ ປຸປ຺ຜອຄ຺ຆິຍານິ ຐເປນ຺ໂຕ ເອກາເຫເນວ ຊມ຺ພຸໂກລປຏ຺ຏນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສພ຺ພຕາຬາວຈຣປຣິວຸໂຕ ປຸປ຺ຜຘູມຄນ຺ຘວາສາທີຫິ ປູຊຍມາໂນ ຄລປ຺ປມາຓໍ ອຸທກໍ ໂອຣຸຍ຺ຫ ‘‘ອາຄໂຕ ວຕເຣ, ທສພລສ຺ສ ສຣສຣໍສິຊາລວິສ຺ສຊ຺ຊນໂກ ມຫາໂພຘິຣຸກ຺ໂຂ’’ຕິ ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ມຫາໂພຘິໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕມງ຺ເຄ ສິຣສ຺ມິໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ມຫາໂພຘິໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ອາຄເຕຫິ ໂສຬສຫິ ຊາຕິສມ຺ປນ຺ນກຸເລຫິ ສທ຺ຘິໍ ສມຸທ຺ທໂຕ ປຈ຺ຈຸຕ຺ຕຣິຕ຺ວາ ສມຸທ຺ທຕີເຣ ມຫາໂພຘິໍ ຐເປຕ຺ວາ ຕີຓິ ທິວສານິ ສກລຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປຣຊ຺ເຊນ ປູເຊສິ, ໂສຬສນ຺ນໍ ຊາຕິສມ຺ປນ຺ນກຸລານໍ ຣຊ຺ຊໍ ວິຈາເຣສິ. ອຖ ຈຕຸຕ຺ເຖ ທິວເສ ມຫາໂພຘິໍ ອາທາຍ ອຸຬາຣໍ ປູຊໍ ກຸຣຸມາໂນ ອນຸປຸພ຺ເພນ ອນຸຣາຘປຸຣໍ ສມ຺ປຕ຺ໂຕ. ອນຸຣາຘປຸເຣປິ ມຫາສກ຺ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ຈາຕຸທ຺ທສີທິວເສ ວຑ຺ຒມານກຈ຺ຉາຍາຍ ມຫາໂພຘິໍ ອຸຕ຺ຕຣທ຺ວາເຣນ ປເວເສຕ຺ວາ ນຄຣມຊ຺ເຌນ ອຕິຫຣນ຺ໂຕ ທກ຺ຂິຓທ຺ວາເຣນ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ທກ຺ຂິຓທ຺ວາຣໂຕ ປຎ຺ຈຘນຸສຕິເກ ຐາເນ ຍຕ຺ຖ ອມ຺ຫາກໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິສີທິ, ປຸຣິມກາ ຈ ຕໂຍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ ສມາປຕ຺ຕິໍ ອປ຺ເປຕ຺ວາ ນິສີທິໍສຸ, ຍຕ຺ຖ ກກຸສນ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ມຫາສິຣີສໂພຘິ, ໂກນາຄມນສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຸທຸມ຺ພຣໂພຘິ, ກສ຺ສປສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຈ ນິຄ຺ໂຣຘໂພຘິ ປຕິຏ຺ຐາສິ, ຕສ຺ມິໍ ມຫາເມຆວນຸຍ຺ຍານສ຺ສ ຕິລກຠູເຕ ສຸມນສາມເຓຣສ຺ສ ວຈເນນ ປຐມເມວ ກຕຠູມິປຣິກມ຺ເມ ຣາຊວຕ຺ຖຸທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐກຏ຺ຐາເນ ມຫາໂພຘິໍ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ.

ກຖໍ? ຕານິ ກິຣ ໂພຘິໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ອາຄຕານິ ໂສຬສ ຊາຕິສມ຺ປນ຺ນກຸລານິ ຣາຊເວສໍ ຄຓ຺ຫິໍສຸ. ຣາຊາ ໂທວາຣິກເວສໍ ຄຓ຺ຫິ. ໂສຬສ ກຸລານິ ມຫາໂພຘິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ໂອໂຣປຍິໍສຸ. ມຫາໂພຘິ ເຕສໍ ຫຕ຺ຖໂຕ ມຸຕ຺ຕສມນນ຺ຕຣເມວ ອສີຕິຫຕ຺ຖປ຺ປມາຓໍ ເວຫາສໍ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ຉພ຺ພຓ຺ຓຣໍສິໂຍ ມຸຎ຺ຈິ. ຣໍສິໂຍ ສກລທີປໍ ປຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ອຸປຣິ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກໍ ອາຫຈ຺ຈ ອຏ຺ຐໍສຸ. ມຫາໂພຘິປາຏິຫາຣິຍໍ ທິສ຺ວາ ສຎ຺ຊາຕປ຺ປສາທານິ ທສປຸຣິສສຫສ຺ສານິ ອນຸປຸພ຺ພວິປສ຺ສນໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິໍສຸ. ຍາວ ສູຣິຍຕ຺ຖງ຺ຄມາ ມຫາໂພຘິ ອນ຺ຕລິກ຺ເຂ ອຏ຺ຐາສິ. ອຕ຺ຖງ຺ຄມິເຕ ປນ ສູຣິເຍ ໂຣຫິຓິນກ຺ຂຕ຺ເຕນ ປຖວິຍໍ ປຕິຏ຺ຐາສິ. ສຫ ໂພຘິປຕິຏ຺ຐານາ ອຸທກປຣິຍນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ມຫາປຖວີ ອກມ຺ປິ. ປຕິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຈ ປນ ມຫາໂພຘິ ສຕ຺ຕ ທິວສານິ ຫິມຄພ຺ເຠ ສນ຺ນິສີທິ. ໂລກສ຺ສ ອທສ຺ສນໍ ອຄມາສິ. ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ວິຄຕວລາຫກໍ ນຠໍ ອໂຫສິ. ຉພ຺ພຓ຺ຓຣໍສິໂຍ ຊລນ຺ຕາ ວິປ຺ຜຸຣນ຺ຕາ ນິຈ຺ຉຣິໍສຸ. ມຫາໂພຘິສ຺ສ ຂນ຺ໂຘ ຈ ສາຂາໂຍ ຈ ປຕ຺ຕານິ ຈ ປຎ຺ຈ ຜລານິ ຈ ທສ຺ສິໍສຸ. ມຫິນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ຈ ສງ຺ຆມິຕ຺ຕຕ຺ເຖຣີ ຈ ຣາຊາ ຈ ສປຣິວາຣາ ມຫາໂພຘິຏ຺ຐານເມວ ອຄມໍສຸ. ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຈ ສພ຺ເພ ທີປວາສິໂນ ສນ຺ນິປຕິໍສຸ. ເຕສໍ ປສ຺ສນ຺ຕານໍເຍວ ອຸຕ຺ຕຣສາຂໂຕ ເອກໍ ຜລໍ ປຈ຺ຈິຕ຺ວາ ສາຂໂຕ ມຸຈ຺ຈິ. ເຖໂຣ ຫຕ຺ຖໍ ອຸປນາເມສິ. ຜລໍ ເຖຣສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ປຕິຏ຺ຐາສິ. ຕໍ ເຖໂຣ ‘‘ໂຣປຍ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ ຣຎ຺ໂຎ ອທາສິ. ຣາຊາ ຄເຫຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓກຏາເຫ ມຘຸຣປໍສຸໍ ອາກິຣິຕ຺ວາ ຄນ຺ຘກລລໍ ປູເຣຕ຺ວາ ໂຣເປຕ຺ວາ ມຫາໂພຘິອາສນ຺ນຏ຺ຐາເນ ຐເປສິ. ສພ຺ເພສໍ ປສ຺ສນ຺ຕານໍເຍວ ຈຕຸຫຕ຺ຖປ຺ປມາຓາ ອຏ຺ຐ ຕຣຸຓໂພຘິຣຸກ຺ຂາ ອຸຏ຺ຐຫິໍສຸ. ຣາຊາ ຕໍ ອຈ຺ຉຣິຍໍ ທິສ຺ວາ ອຏ຺ຐ ຕຣຸຓໂພຘິຣຸກ຺ເຂ ເສຕຈ຺ຉຕ຺ເຕນ ປູເຊຕ຺ວາ ອຠິເສກໍ ອທາສິ. ຕໂຕ ເອກໍ ໂພຘິຣຸກ຺ຂໍ ອາຄມນກາເລ ມຫາໂພຘິນາ ປຐມປຕິຏ຺ຐິໂຕກາເສ ຊມ຺ພຸໂກລປຏ຺ຏເນ ໂຣປຍິໍສຸ, ເອກໍ ຕວກ຺ກພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຄາມທ຺ວາເຣ, ເອກໍ ຖູປາຣາເມ, ເອກໍ ອິສ຺ສຣນິມ຺ມານວິຫາເຣ, ເອກໍ ປຐມເຈຕິຍຏ຺ຐາເນ, ເອກໍ ເຈຕິຍປພ຺ພເຕ, ເອກໍ ໂຣຫຓຊນປທມ຺ຫິ ກາຊຣຄາເມ, ເອກໍ ໂຣຫຓຊນປທມ຺ຫິເຍວ ຈນ຺ທນຄາເມ. ອິຕເຣສໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ຜລານໍ ພີເຊຫິ ຊາເຕ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສ ໂພຘິຕຣຸເຓ ໂຍຊນິຍອາຣາເມສຸ ປຕິຏ຺ຐາເປສຸໍ.

ເອວໍ ປຸຕ຺ຕນຕ຺ຕຸປຣມ຺ປຣາຍ ສມນ຺ຕາ ທີປວາສີນໍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍ ປຕິຏ຺ຐິເຕ ທສພລສ຺ສ ຘມ຺ມຘຊຠູເຕ ມຫາໂພຘິມ຺ຫິ ອນຸຬາ ເທວີ ປຎ຺ຈຫິ ກຎ຺ຎາສເຕຫິ ປຎ຺ຈຫິ ຈ ອນ຺ເຕປຸຣິກາສເຕຫີຕິ ມາຕຸຄາມສຫສ຺ເສນ ສທ຺ຘິໍ ສງ຺ຆມິຕ຺ຕຕ຺ເຖຣິຍາ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ນຈິຣສ຺ເສວ ສປຣິວາຣາ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐາສິ. ອຣິຏ຺ໂຐປິ ໂຂ ຣຎ຺ໂຎ ຠາຄິເນຍ຺ໂຍ ປຎ຺ຈຫິ ປຸຣິສສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ນຈິຣສ຺ເສວ ສປຣິວາໂຣ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐາສິ.

ອເຖກທິວສໍ ຣາຊາ ມຫາໂພຘິໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເຖເຣນ ສທ຺ຘິໍ ຖູປາຣາມໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ຕສ຺ສ ໂລຫປາສາທຏ຺ຐານໍ ສມ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ປຸຣິສາ ປຸປ຺ຜານິ ອຠິຫຣິໍສຸ. ຣາຊາ ເຖຣສ຺ສ ປຸປ຺ຜານິ ອທາສິ. ເຖໂຣ ປຸປ຺ເຜຫິ ໂລຫປາສາທຏ຺ຐານໍ ປູເຊສິ. ປຸປ຺ເຜສຸ ຠູມິຍໍ ປຕິຕມຕ຺ເຕສຸ ມຫາຠູມິຈາໂລ ອໂຫສິ. ຣາຊາ ‘‘ກສ຺ມາ, ຠນ຺ເຕ, ຠູມິ ຈລິຕາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອິສ຺ມິໍ, ມຫາຣາຊ, ໂອກາເສ ສງ຺ຆສ຺ສ ອນາຄເຕ ອຸໂປສຖາຄາຣໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ເສຕໍ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ.

ຣາຊາ ປຸນ ເຖເຣນ ສທ຺ຘິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອມ຺ພງ຺ຄຓຏ຺ຐານໍ ປຕ຺ໂຕ. ຕຕ຺ຖສ຺ສ ວຓ຺ຓຄນ຺ຘສມ຺ປນ຺ນໍ ອຕິມຘຸຣຣສໍ ເອກໍ ອມ຺ພປກ຺ກໍ ອາຫຣີຍິຕ຺ຖ. ຣາຊາ ຕໍ ເຖຣສ຺ສ ປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍ ອທາສິ. ເຖໂຣ ຕຕ຺ເຖວ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ເອຕ຺ເຖວ ໂຣເປຖາ’’ຕິ ອາຫ. ຣາຊາ ຕໍ ອມ຺ພຏ຺ຐິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ໂຣເປຕ຺ວາ ອຸທກໍ ອາສິຎ຺ຈິ. ສຫ ອມ຺ພພີຊໂຣປເນນ ປຖວີ ອກມ຺ປິ. ຣາຊາ ‘‘ກສ຺ມາ, ຠນ຺ເຕ, ປຖວີ ກມ຺ປິຕ຺ຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອິມສ຺ມິໍ, ມຫາຣາຊ, ໂອກາເສ ສງ຺ຆສ຺ສ ອນາຄເຕ ‘ອມ຺ພງ຺ຄຓໍ’ ນາມ ສນ຺ນິປາຕຏ຺ຐານໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ເສຕໍ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ.

ຣາຊາ ຕຕ຺ຖ ອຏ຺ຐ ປຸປ຺ຜມຸຏ຺ຐິໂຍ ໂອກິຣິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປຸນ ເຖເຣນ ສທ຺ຘິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ມຫາເຈຕິຍຏ຺ຐານໍ ປຕ຺ໂຕ. ຕຕ຺ຖສ຺ສ ປຸຣິສາ ຈມ຺ປກປຸປ຺ຜານິ ອຠິຫຣິໍສຸ. ຕານິ ຣາຊາ ເຖຣສ຺ສ ອທາສິ. ເຖໂຣ ມຫາເຈຕິຍຏ຺ຐານໍ ປຸປ຺ເຜຫິ ປູເຊຕ຺ວາ ວນ຺ທິ. ຕາວເທວ ມຫາປຖວີ ສງ຺ກມ຺ປິ. ຣາຊາ ‘‘ກສ຺ມາ, ຠນ຺ເຕ, ປຖວີ ກມ຺ປິຕ຺ຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອິມສ຺ມິໍ, ມຫາຣາຊ, ໂອກາເສ ອນາຄເຕ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອສທິໂສ ມຫາຖູໂປ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ເສຕໍ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ອຫເມວ ກໂຣມິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ອລໍ, ມຫາຣາຊ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ອຎ຺ຎໍ ພຫຸກມ຺ມໍ ອຕ຺ຖິ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ປນ ນຕ຺ຕາ ທຸຏ຺ຐຄາມຓີ ອຠໂຍ ນາມ ກາເຣສ຺ສຕີ’’ຕິ. ອຖ ຣາຊາ ‘‘ສເຈ, ຠນ຺ເຕ, ມຍ຺ຫໍ ນຕ຺ຕາ ກຣິສ຺ສຕິ, ກຕໍເຍວ ມຍາ’’ຕິ ທ຺ວາທສຫຕ຺ຖໍ ປາສາຓຕ຺ຖມ຺ຠໍ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ‘‘ເທວານມ຺ປິຍຕິສ຺ສສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ນຕ຺ຕາ ທຸຏ຺ຐຄາມຓີ ອຠໂຍ ນາມ ອິມສ຺ມິໍ ປເທເສ ຖູປໍ ກໂຣຕູ’’ຕິ ອກ຺ຂຣານິ ລິຂາເປຕ຺ວາ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເຖຣໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ປຕິຏ຺ຐິຕໍ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີເປ ສາສນ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ປຕິຏ຺ຐິຕໍ, ມຫາຣາຊ, ສາສນໍ; ມູລານິ ປນສ຺ສ ນ ຕາວ ໂອຕຣນ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ກທາ ປນ, ຠນ຺ເຕ ມູລານິ ໂອຕິຓ຺ຓານິ ນາມ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ? ‘‘ຍທາ, ມຫາຣາຊ, ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປການໍ ມາຕາປິຕູນໍ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີເປ ຊາໂຕ ທາຣໂກ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີເປ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປມ຺ຫິເຍວ ວິນຍໍ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີເປ ວາເຈສ຺ສຕິ, ຕທາ ສາສນສ຺ສ ມູລານິ ໂອຕິຓ຺ຓານິ ນາມ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ອຕ຺ຖິ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ເອທິໂສ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ? ‘‘ອຕ຺ຖິ, ມຫາຣາຊ, ມຫາອຣິຏ຺ໂຐ ຠິກ຺ຂຸ ປຏິພໂລ ເອຕສ຺ມິໍ ກມ຺ເມ’’ຕິ. ‘‘ມຍາ ເອຕ຺ຖ, ຠນ຺ເຕ, ກິໍ ກຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ມຓ຺ຑປໍ, ມຫາຣາຊ, ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ຣາຊາ ເມຆວຓ຺ຓາຠຍສ຺ສ ອມຈ຺ຈສ຺ສ ປຣິເວຓຏ຺ຐາເນ ມຫາສງ຺ຄີຕິກາເລ ອຊາຕສຕ຺ຕຸມຫາຣາເຊນ ກຕມຓ຺ຑປປ຺ປກາຣໍ ຣາຊານຸຠາເວນ ມຓ຺ຑປໍ ກາເຣຕ຺ວາ ສພ຺ພຕາຬາວຈເຣ ສກສກສິປ຺ເປສຸ ປໂຍເຊຕ຺ວາ ‘‘ສາສນສ຺ສ ມູລານິ ໂອຕຣນ຺ຕານິ ປສ຺ສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອເນກປຸຣິສສຫສ຺ສປຣິວຸໂຕ ຖູປາຣາມໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ.

ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຖູປາຣາເມ ອຏ຺ຐສຏ຺ຐິ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສານິ ສນ຺ນິປຕິໍສຸ. ມຫາມຫິນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອາສນໍ ທກ຺ຂິຓາຠິມຸຂໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ມຫາອຣິຏ຺ຐຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຘມ຺ມາສນໍ ອຸຕ຺ຕຣາຠິມຸຂໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຖ ໂຂ ມຫາອຣິຏ຺ຐຕ຺ເຖໂຣ ມຫິນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ອຊ຺ຌິຏ຺ໂຐ ອຕ຺ຕໂນ ອນຸຣູເປນ ປຕ຺ຕານຸກ຺ກເມນ ຘມ຺ມາສເນ ນິສີທິ. ມຫິນ຺ທຕ຺ເຖຣປມຸຂາ ອຏ຺ຐສຏ຺ຐິ ມຫາເຖຣາ ຘມ຺ມາສນໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ນິສີທິໍສຸ. ຣຎ຺ໂຎປິ ກນິຏ຺ຐຠາຕາ ມຕ຺ຕາຠຍຕ຺ເຖໂຣ ນາມ ‘‘ຘຸຣຄ຺ຄາໂຫ ຫຸຕ຺ວາ ວິນຍໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຎ຺ຈຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ມຫາອຣິຏ຺ຐຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຘມ຺ມາສນເມວ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ນິສີທິ. ອວເສສາປິ ຠິກ຺ຂູ ສຣາຊິກາ ຈ ປຣິສາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕາສເນ ນິສີທິໍສຸ.

ອຖາຍສ຺ມາ ມຫາອຣິຏ຺ຐຕ຺ເຖໂຣ ເຕນ ສມເຍນ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ວິຫຣຕິ ນເຬຣຸປຸຈິມນ຺ທມູເລຕິ ວິນຍນິທານໍ ອຠາສິ. ຠາສິເຕ ຈ ປນາຍສ຺ມຕາ ອຣິຏ຺ຐຕ຺ເຖເຣນ ວິນຍນິທາເນ ອາກາສໍ ມຫາວິຣວໍ ຣວິ. ອກາລວິຊ຺ຊຸລຕາ ນິຈ຺ຉຣິໍສຸ. ເທວຕາ ສາຘຸກາຣໍ ອທໍສຸ. ມຫາປຖວີ ອຸທກປຣິຍນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ສງ຺ກມ຺ປິ. ເອວໍ ອເນເກສຸ ປາຏິຫາຣິເຍສຸ ວຕ຺ຕມາເນສຸ ອາຍສ຺ມາ ອຣິຏ຺ຐຕ຺ເຖໂຣ ມຫາມຫິນ຺ທປມຸເຂຫິ ອຏ຺ຐສຏ຺ຐິຍາ ປຈ຺ເຈກຄຓີຫິ ຂີຓາສວມຫາເຖເຣຫິ ຕທຎ຺ເຎຫິ ຈ ອຏ຺ຐສຏ຺ຐິຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ເສຫິ ປຣິວຸໂຕ ປຐມກຕ຺ຕິກປວາຣຓາທິວເສ ຖູປາຣາມວິຫາຣມຊ຺ເຌ ສຕ຺ຖຸ ກຣຸຓາຄຸຓທີປກໍ ຠຄວໂຕ ອນຸສິຏ຺ຐິກຣານໍ ກາຍກມ຺ມວຈີກມ຺ມວິປ຺ຜນ຺ທິຕວິນຍນໍ ວິນຍປິຏກໍ ປກາເສສິ. ປກາເສຕ຺ວາ ຈ ຍາວຕາຍຸກໍ ຕິຏ຺ຐມາໂນ ພຫູນໍ ວາເຈຕ຺ວາ ພຫູນໍ ຫທເຍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ປຣິນິພ຺ພາຍິ. ເຕປິ ໂຂ ມຫາມຫິນ຺ທປ຺ປມຸຂາ ຕສ຺ມິໍ ສມາຄເມ –

‘‘ອຏ຺ຐສຏ຺ຐິ ມຫາເຖຣາ, ຘຸຣຄ຺ຄາຫາ ສມາຄຕາ;

ປຈ຺ເຈກຄຓິໂນ ສພ຺ເພ, ຘມ຺ມຣາຊສ຺ສ ສາວກາ.

‘‘ຂີຓາສວາ ວສິປ຺ປຕ຺ຕາ, ເຕວິຊ຺ຊາ ອິທ຺ຘິໂກວິທາ;

ອຸຕ຺ຕມຕ຺ຖມຠິຎ຺ຎາຍ, ອນຸສາສິໍສຸ ຣາຊິໂນ.

‘‘ອາໂລກໍ ທສ຺ສຍິຕ຺ວານ, ໂອຠາເສຕ຺ວາ ມຫິໍ ອິມໍ;

ຊລິຕ຺ວາ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ຘາວ, ນິພ຺ພາຍິໍສຸ ມເຫສໂຍ’’.

ເຕສໍ ປຣິນິພ຺ພານໂຕ ອປຣຠາເຄ ອຎ຺ເຎປິ ເຕສໍ ເຖຣານໍ ອນ຺ເຕວາສິກາ ຕິສ຺ສທຕ຺ຕກາຬສຸມນ-ທີຆສຸມນາທໂຍ ຈ ມຫາອຣິຏ຺ຐຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອນ຺ເຕວາສິກາ, ອນ຺ເຕວາສິການໍ ອນ຺ເຕວາສິກາ ຈາຕິ ເອວໍ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາ ອິມໍ ວິນຍປິຏກໍ ຍາວຊ຺ຊຕນາ ອາເນສຸໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ຕຕິຍສງ຺ຄຫໂຕ ປນ ອຸທ຺ຘໍ ອິມໍ ທີປໍ ມຫິນ຺ທາທີຫິ ອາຠຕໍ, ມຫິນ຺ທໂຕ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ກຎ຺ຈິ ກາລໍ ອຣິຏ຺ຐຕ຺ເຖຣາທີຫິ ອາຠຕໍ, ຕໂຕ ຍາວຊ຺ຊຕນາ ເຕສໍເຍວ ອນ຺ເຕວາສິກປຣມ຺ປຣຠູຕາຍ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາຍ ອາຠຕ’’ນ຺ຕິ.

ກຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ? ເຍສໍ ປາຬິໂຕ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ຈ ອນູນໍ ວຕ຺ຕຕິ, ມຓິຆເຏ ປກ຺ຂິຕ຺ຕເຕລມິວ ອີສກມ຺ປິ ນ ປຄ຺ຆຣຕິ, ເອວຣູເປສຸ ອຘິມຕ຺ຕສຕິ-ຄຕິ-ຘິຕິ-ມນ຺ເຕສຸ ລຊ຺ຊີສຸ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈເກສຸ ສິກ຺ຂາກາເມສຸ ປຸຄ຺ຄເລສຸ ປຕິຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ມາ ວິນຍປຕິຏ຺ຐາປນຕ຺ຖໍ ວິນຍປຣິຍຕ຺ຕິຍາ ອານິສໍສໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ສິກ຺ຂາກາເມນ ຠິກ຺ຂຸນາ ວິນໂຍ ປຣິຍາປຸຓິຕພ຺ໂພ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ວິນຍປຣິຍຕ຺ຕິຍາ ອານິສໍໂສ – ວິນຍປຣິຍຕ຺ຕິກຸສໂລ ຫິ ປຸຄ຺ຄໂລ ສາສເນ ປຏິລທ຺ຘສທ຺ຘານໍ ກຸລປຸຕ຺ຕານໍ ມາຕາປິຕຸຏ຺ຐານິໂຍ ໂຫຕິ, ຕທາຍຕ຺ຕາ ຫິ ເນສໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ອຸປສມ຺ປທາ ວຕ຺ຕານຸວຕ຺ຕປຏິປຕ຺ຕິ ອາຈາຣໂຄຈຣກຸສລຕາ. ອປິ ຈສ຺ສ ວິນຍປຣິຍຕ຺ຕິໍ ນິສ຺ສາຍ ອຕ຺ຕໂນ ສີລກ຺ຂນ຺ໂຘ ສຸຄຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ ສຸຣກ຺ຂິໂຕ; ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈປກຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຏິສຣຓໍ ໂຫຕິ; ວິສາຣໂທ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ໂວຫຣຕິ; ປຈ຺ຈຕ຺ຖິເກ ສຫຘມ຺ເມນ ສຸນິຄ຺ຄຫິຕໍ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ; ສທ຺ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຍາ ປຏິປນ຺ໂນ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ – ‘‘ປຎ຺ຈິເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ອານິສໍສາ ວິນຍຘເຣ ປຸຄ຺ຄເລ; ອຕ຺ຕໂນ ສີລກ຺ຂນ຺ໂຘ ສຸຄຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ ສຸຣກ຺ຂິໂຕ…ເປ… ສທ຺ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຍາ ປຏິປນ຺ໂນ ໂຫຕີ’’ຕິ (ປຣິ. ໓໒໕).

ເຍ ຈາປິ ສໍວຣມູລກາ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ວຸຕ຺ຕາ ຠຄວຕາ, ວິນຍຘໂຣ ປຸຄ຺ຄໂລ ເຕສໍ ທາຍາໂທ; ວິນຍມູລກຕ຺ຕາ ເຕສໍ ຘມ຺ມານໍ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຫຕໍ ຠຄວຕາ – ‘‘ວິນໂຍ ສໍວຣຕ຺ຖາຍ, ສໍວໂຣ ອວິປ຺ປຏິສາຣຕ຺ຖາຍ, ອວິປ຺ປຏິສາໂຣ ປາໂມຊ຺ຊຕ຺ຖາຍ, ປາໂມຊ຺ຊໍ ປີຕຕ຺ຖາຍ, ປີຕິ ປສ຺ສທ຺ຘຕ຺ຖາຍ, ປສ຺ສທ຺ຘິ ສຸຂຕ຺ຖາຍ, ສຸຂໍ ສມາຘຕ຺ຖາຍ, ສມາຘິ ຍຖາຠູຕຎາຓທສ຺ສນຕ຺ຖາຍ, ຍຖາຠູຕຎາຓທສ຺ສນໍ ນິພ຺ພິທຕ຺ຖາຍ, ນິພ຺ພິທາ ວິຣາຄຕ຺ຖາຍ, ວິຣາໂຄ ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຖາຍ, ວິມຸຕ຺ຕິ ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນຕ຺ຖາຍ, ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນໍ ອນຸປາທາປຣິນິພ຺ພານຕ຺ຖາຍ. ເອຕທຕ຺ຖາ ກຖາ, ເອຕທຕ຺ຖາ ມນ຺ຕນາ, ເອຕທຕ຺ຖາ ອຸປນິສາ, ເອຕທຕ຺ຖໍ ໂສຕາວຘານໍ – ຍທິທໍ ອນຸປາທາຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວິໂມກ຺ໂຂ’’ຕິ (ປຣິ. ໓໖໖). ຕສ຺ມາ ວິນຍປຣິຍຕ຺ຕິຍາ ອາໂຍໂຄ ກຣຓີໂຍຕິ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ ຍາ ສາ ວິນຍສໍວຓ຺ຓນຕ຺ຖໍ ມາຕິກາ ຐປິຕາ ຕຕ຺ຖ –

‘‘ວຸຕ຺ຕໍ ເຍນ ຍທາ ຍສ຺ມາ, ຘາຣິຕໍ ເຍນ ຈາຠຕໍ;

ຍຕ຺ຖປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕໍ ເຈຕເມຕໍ, ວຕ຺ວາ ວິຘິໍ ຕໂຕ’’ຕິ.

ອິມິສ຺ສາ ຕາວ ຄາຖາຍ ອຕ຺ໂຖ ປກາສິໂຕ ວິນຍສ຺ສ ຈ ພາຫິຣນິທານວຓ຺ຓນາ ຍຖາຘິປ຺ປາຍໍ ສໍວຓ຺ຓິຕາ ໂຫຕີຕິ.

ຕຕິຍສງ຺ຄີຕິກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ພາຫິຣນິທານກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາ

໑. ອິທານິ

‘‘ເຕນາຕິອາທິປາຐສ຺ສ, ອຕ຺ຖໍ ນານປ຺ປກາຣໂຕ;

ທສ຺ສຍນ຺ໂຕ ກຣິສ຺ສາມິ, ວິນຍສ຺ສຕ຺ຖວຓ຺ຓນ’’ນ຺ຕິ.

ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເຕນ ສມເຍນ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາຕິອາທີນໍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນໍ ກຣິສ຺ສາມິ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ເຕນາຕິ ອນິຍມນິທ຺ເທສວຈນໍ. ຕສ຺ສ ສຣູເປນ ອວຸຕ຺ເຕນປິ ອປຣຠາເຄ ອຕ຺ຖໂຕ ສິທ຺ເຘນ ເຍນາຕິ ອິມິນາ ວຈເນນ ປຏິນິທ຺ເທໂສ ກາຕພ຺ໂພ. ອປຣຠາເຄ ຫິ ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາຈນເຫຕຸຠູໂຕ ອາຍສ຺ມໂຕ ສາຣິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິວິຕກ຺ໂກ ສິທ຺ໂຘ. ຕສ຺ມາ ເຍນ ສມເຍນ ໂສ ປຣິວິຕກ຺ໂກ ອຸທປາທິ, ເຕນ ສມເຍນ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ວິຫຣຕີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຍຎ຺ຫິ ສພ຺ພສ຺ມິມ຺ປິ ວິນເຍ ຍຸຕ຺ຕິ, ຍທິທໍ ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ‘‘ເຕນາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປຸພ຺ເພ ວາ ປຈ຺ຉາ ວາ ອຕ຺ຖໂຕ ສິທ຺ເຘນ ‘‘ເຍນາ’’ຕິ ອິມິນາ ວຈເນນ ປຏິນິທ຺ເທໂສ ກາຕພ຺ໂພຕິ.

ຕຕ຺ຣິທໍ ມຸຂມຕ຺ຕນິທສ຺ສນໍ – ‘‘ເຕນ ຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂູນໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປສ຺ສາມິ, ເຍນ ສຸທິນ຺ໂນ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວິ; ຍສ຺ມາ ປຏິເສວິ, ຕສ຺ມາ ປຎ຺ຎເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອວໍ ຕາວ ປຸພ຺ເພ ອຕ຺ຖໂຕ ສິທ຺ເຘນ ເຍນາຕິ ອິມິນາ ວຈເນນ ປຏິນິທ຺ເທໂສ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ເຕນ ສມເຍນ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ ຣາຊຄເຫ ວິຫຣຕິ, ເຍນ ສມເຍນ ຘນິໂຍ ກຸມ຺ຠກາຣປຸຕ຺ໂຕ ຣຎ຺ໂຎ ທາຣູນິ ອທິນ຺ນໍ ອາທິຍີຕິ ເອວໍ ປຈ຺ຉາ ອຕ຺ຖໂຕ ສິທ຺ເຘນ ເຍນາຕິ ອິມິນາ ວຈເນນ ປຏິນິທ຺ເທໂສ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ເຕນາຕິ ວຈນສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ. ສມເຍນາຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ສມຍສທ຺ໂທ ຕາວ –

ສມວາເຍ ຂເຓ ກາເລ, ສມູເຫ ເຫຕຸ-ທິຏ຺ຐິສຸ;

ປຏິລາເຠ ປຫາເນ ຈ, ປຏິເວເຘ ຈ ທິສ຺ສຕິ.

ຕຖາ ຫິສ຺ສ – ‘‘ອປ຺ເປວ ນາມ ສ຺ເວປິ ອຸປສງ຺ກເມຍ຺ຍາມ ກາລຎ຺ຈ ສມຍຎ຺ຈ ອຸປາທາຍາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໔໔໗) ເອວມາທີສຸ ສມວາໂຍ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ເອໂກວ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຂໂຓ ຈ ສມໂຍ ຈ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາສາຍາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໘.໒໙) ເອວມາທີສຸ ຂໂຓ. ‘‘ອຸຓ຺ຫສມໂຍ ປຣິຬາຫສມໂຍ’’ຕິ (ປາຈິ. ໓໕໘) ເອວມາທີສຸ ກາໂລ. ‘‘ມຫາສມໂຍ ປວນສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທີສຸ ສມູໂຫ. ‘‘ສມໂຍປິ ໂຂ ເຕ, ຠທ຺ທາລິ, ອປ຺ປຏິວິທ຺ໂຘ ອໂຫສິ – ‘ຠຄວາ ໂຂ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ, ຠຄວາປິ ມໍ ຊານິສ຺ສຕິ – ຠທ຺ທາລິ ນາມ ຠິກ຺ຂຸ ສຕ຺ຖຸສາສເນ ສິກ຺ຂາຍ ອປຣິປູຣກາຣີ’ຕິ ອຍມ຺ປິ ໂຂ ເຕ, ຠທ຺ທາລິ, ສມໂຍ ອປ຺ປຏິວິທ຺ໂຘ ອໂຫສີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໑໓໕) ເອວມາທີສຸ ເຫຕຸ. ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອຸຄ຺ຄຫມາໂນ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ສມຓມຸຓ຺ຑິກາປຸຕ຺ໂຕ ສມຍປ຺ປວາທເກ ຕິນ຺ທຸກາຈີເຣ ເອກສາລເກ ມລ຺ລິກາຍ ອາຣາເມ ປຏິວສຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໒໖໐) ເອວມາທີສຸ ທິຏ຺ຐິ.

‘‘ທິຏ຺ເຐ ຘມ຺ເມ ຈ ໂຍ ອຕ຺ໂຖ, ໂຍ ຈຕ຺ໂຖ ສມ຺ປຣາຍິໂກ;

ອຕ຺ຖາຠິສມຍາ ຘີໂຣ, ປຓ຺ຑິໂຕຕິ ປວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໑໒໙);

ເອວມາທີສຸ ປຏິລາໂຠ. ‘‘ສມ຺ມາ ມານາຠິສມຍາ ອນ຺ຕມກາສິ ທຸກ຺ຂສ຺ສາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໘) ເອວມາທີສຸ ປຫານໍ. ‘‘ທຸກ຺ຂສ຺ສ ປີຬນຏ຺ໂຐ ສງ຺ຂຕຏ຺ໂຐ ສນ຺ຕາປຏ຺ໂຐ ວິປຣິຓາມຏ຺ໂຐ ອຠິສມຍຏ຺ໂຐ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໒.໘) ເອວມາທີສຸ ປຏິເວໂຘ ອຕ຺ໂຖ. ອິຘ ປນສ຺ສ ກາໂລ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມາ ເຍນ ກາເລນ ອາຍສ຺ມໂຕ ສາຣິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາຈນເຫຕຸຠູໂຕ ປຣິວິຕກ຺ໂກ ອຸທປາທິ, ເຕນ ກາເລນາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ເອຕ຺ຖາຫ – ‘‘ອຖ ກສ຺ມາ ຍຖາ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ‘ເອກໍ ສມຍ’ນ຺ຕິ ອຸປໂຍຄວຈເນນ ນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ, ອຠິຘມ຺ເມ ຈ ‘ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ກາມາວຈຣ’ນ຺ຕິ ຠຸມ຺ມວຈເນນ, ຕຖາ ອກຕ຺ວາ ອິຘ ‘ເຕນ ສມເຍນາ’ຕິ ກຣຓວຈເນນ ນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ’’ຕິ? ຕຕ຺ຖ ຕຖາ, ອິຘ ຈ ອຎ຺ຎຖາ ອຕ຺ຖສມ຺ຠວໂຕ. ກຖໍ? ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ຕາວ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍຄຕ຺ໂຖ ສມ຺ຠວຕິ. ຍຎ຺ຫິ ສມຍໍ ຠຄວາ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລາທີນິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕານິ ເທເສສິ, ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ຕໍ ສມຍໍ ກຣຸຓາວິຫາເຣນ ວິຫາສິ; ຕສ຺ມາ ຕທຕ຺ຖໂຊຕນຕ຺ຖໍ ຕຕ຺ຖ ອຸປໂຍຄນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ. ອຠິຘມ຺ເມ ຈ ອຘິກຣຓຕ຺ໂຖ ຠາເວນຠາວລກ຺ຂຓຕ຺ໂຖ ຈ ສມ຺ຠວຕິ. ອຘິກຣຓຎ຺ຫິ ກາລຕ຺ໂຖ ສມູຫຕ຺ໂຖ ຈ ສມໂຍ, ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕານໍ ຜສ຺ສາທິຘມ຺ມານໍ ຂຓສມວາຍເຫຕຸສງ຺ຂາຕສ຺ສ ຈ ສມຍສ຺ສ ຠາເວນ ເຕສໍ ຠາໂວ ລກ຺ຂິຍຕິ. ຕສ຺ມາ ຕທຕ຺ຖໂຊຕນຕ຺ຖໍ ຕຕ຺ຖ ຠຸມ຺ມວຈເນນ ນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ. ອິຘ ປນ ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ ກຣຓຕ຺ໂຖ ຈ ສມ຺ຠວຕິ. ໂຍ ຫິ ໂສ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິສມໂຍ ສາຣິປຸຕ຺ຕາທີຫິປິ ທຸພ຺ພິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍ, ເຕນ ສມເຍນ ເຫຕຸຠູເຕນ ກຣຓຠູເຕນ ຈ ສິກ຺ຂາປທານິ ປຎ຺ຎາປຍນ຺ໂຕ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິເຫຕຸຎ຺ຈ ອເປກ຺ຂມາໂນ ຠຄວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວິຫາສິ; ຕສ຺ມາ ຕທຕ຺ຖໂຊຕນຕ຺ຖໍ ອິຘ ກຣຓວຈເນນ ນິທ຺ເທໂສ ກໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂຫຕິ ເຈຕ຺ຖ –

‘‘ອຸປໂຍເຄນ ຠຸມ຺ເມນ, ຕໍ ຕໍ ອຕ຺ຖມເປກ຺ຂິຍ;

ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສມໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ, ກຣເຓເນວ ໂສ ອິຘາ’’ຕິ.

ໂປຣາຓາ ປນ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ – ‘ເອກໍ ສມຍ’ນ຺ຕິ ວາ ‘ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ’ຕິ ວາ ‘ເຕນ ສມເຍນາ’ຕິ ວາ ອຠິລາປມຕ຺ຕເຠໂທ ເອສ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ຠຸມ຺ມເມວ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ລທ຺ຘິຍາ ‘‘ເຕນ ສມເຍນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ‘‘ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ’’ຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາຕິ ອິເມສໍ ປທານໍ ປຣໂຕ ອຕ຺ຖໍ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມ. ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ວິຫຣຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ເວຣຎ຺ຊາຕິ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ນຄຣສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ, ຕສ຺ສໍ ເວຣຎ຺ຊາຍໍ; ສມີປຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມວຈນໍ. ວິຫຣຕີຕິ ອວິເສເສນ ອິຣິຍາປຖທິພ຺ພພ຺ຣຫ຺ມອຣິຍວິຫາເຣສຸ ອຎ຺ຎຕຣວິຫາຣສມງ຺ຄີປຣິທີປນເມຕໍ, ອິຘ ປນ ຐານຄມນນິສຊ຺ຊາສຍນປ຺ປເຠເທສຸ ອິຣິຍາປເຖສຸ ອຎ຺ຎຕຣອິຣິຍາປຖສມາໂຍຄປຣິທີປນໍ, ເຕນ ຐິໂຕປິ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕປິ ນິສິນ຺ໂນປິ ສຍາໂນປິ ຠຄວາ ວິຫຣຕິຈ຺ເຈວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂສ ຫິ ເອກໍ ອິຣິຍາປຖພາຘນໍ ອຎ຺ເຎນ ອິຣິຍາປເຖນ ວິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອປຣິປຕນ຺ຕໍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ຫຣຕິ ປວຕ຺ເຕຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ວິຫຣຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ນເຬຣຸປຸຈິມນ຺ທມູເລຕິ ເອຕ຺ຖ ນເຬຣຸ ນາມ ຍກ຺ໂຂ, ປຸຈິມນ຺ໂທຕິ ນິມ຺ພຣຸກ຺ໂຂ, ມູລນ຺ຕິ ສມີປໍ. ອຍຎ຺ຫິ ມູລສທ຺ໂທ ‘‘ມູລານິ ອຸທ຺ຘເຣຍ຺ຍ ອນ຺ຕມໂສ ອຸສີຣນາຬິມຕ຺ຕານິປີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໑໙໕) -ອາທີສຸ ມູລມູເລ ທິສ຺ສຕິ. ‘‘ໂລໂຠ ອກຸສລມູລ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໐໕) -ອາທີສຸ ອສາຘາຣຓເຫຕຸມ຺ຫິ. ‘‘ຍາວ ມຊ຺ຌນ຺ຫິເກ ກາເລ ຉາຍາ ຜຣຕິ, ນິວາເຕ ປຓ຺ຓານິ ປຕນ຺ຕິ, ເອຕ຺ຕາວຕາ ຣຸກ຺ຂມູລ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ສມີເປ. ອິຘ ປນ ສມີເປ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ຕສ຺ມາ ນເຬຣຸຍກ຺ເຂນ ອຘິຄ຺ຄຫິຕສ຺ສ ປຸຈິມນ຺ທສ຺ສ ສມີເປຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ໂສ ກິຣ ປຸຈິມນ຺ໂທ ຣມຓີໂຍ ປາສາທິໂກ ອເນເກສໍ ຣຸກ຺ຂານໍ ອາຘິປຈ຺ຈໍ ວິຍ ກຸຣຸມາໂນ ຕສ຺ສ ນຄຣສ຺ສ ອວິທູເຣ ຄມນາຄມນສມ຺ປນ຺ເນ ຐາເນ ອໂຫສິ. ອຖ ຠຄວາ ເວຣຎ຺ຊໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຕິຣູເປ ຐາເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ສມີເປ ເຫຏ຺ຐາຠາເຄ ວິຫາສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ວິຫຣຕິ ນເຬຣຸປຸຈິມນ຺ທມູເລ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສິຍາ ຍທິ ຕາວ ຠຄວາ ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ວິຫຣຕິ, ‘‘ນເຬຣຸປຸຈິມນ຺ທມູເລ’’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ອຖ ຕຕ຺ຖ ວິຫຣຕິ, ‘‘ເວຣຎ຺ຊາຍ’’ນ຺ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ນ ຫິ ສກ຺ກາ ອຸຠຍຕ຺ຖ ເຕເນວ ສມເຍນ ອປຸພ຺ພໍ ອຈຣິມໍ ວິຫຣິຕຸນ຺ຕິ? ນ ໂຂ ປເນຕໍ ເອວໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ນນຸ ອໂວຈຸມ຺ຫ ‘‘ສມີປຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມວຈນ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ຍຖາ ຄງ຺ຄາຍມຸນາທີນໍ ສມີເປ ໂຄຍູຖານິ ຈຣນ຺ຕານິ ‘‘ຄງ຺ຄາຍ ຈຣນ຺ຕິ, ຍມຸນາຍ ຈຣນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ; ເອວມິຘາປິ ຍທິທໍ ເວຣຎ຺ຊາຍ ສມີເປ ນເຬຣຸປຸຈິມນ຺ທມູລໍ ຕຕ຺ຖ ວິຫຣນ຺ໂຕ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ວິຫຣຕິ ນເຬຣຸປຸຈິມນ຺ທມູເລ’’ຕິ. ໂຄຈຣຄາມນິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຫິສ຺ສ ເວຣຎ຺ຊາວຈນໍ. ປພ຺ພຊິຕານຸຣູປນິວາສນຏ຺ຐານນິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ນເຬຣຸປຸຈິມນ຺ທມູລວຈນໍ.

ຕຕ຺ຖ ເວຣຎ຺ຊາກິຕ຺ຕເນນ ອາຍສ຺ມາ ອຸປາລິຕ຺ເຖໂຣ ຠຄວໂຕ ຄຫຏ຺ຐານຸຄ຺ຄຫກຣຓໍ ທສ຺ເສຕິ, ນເຬຣຸປຸຈິມນ຺ທມູລກິຕ຺ຕເນນ ປພ຺ພຊິຕານຸຄ຺ຄຫກຣຓໍ, ຕຖາ ປຸຣິເມນ ປຈ຺ຈຍຄ຺ຄຫຓໂຕ ອຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍຄວິວຊ຺ຊນໍ, ປຈ຺ຉິເມນ ວຕ຺ຖຸກາມປ຺ປຫານໂຕ ກາມສຸຂລ຺ລິການຸໂຍຄວິວຊ຺ຊນຸປາຍທສ຺ສນໍ; ປຸຣິເມນ ຈ ຘມ຺ມເທສນາຠິໂຍຄໍ, ປຈ຺ຉິເມນ ວິເວກາຘິມຸຕ຺ຕິໍ; ປຸຣິເມນ ກຣຸຓາຍ ອຸປຄມນໍ, ປຈ຺ຉິເມນ ປຎ຺ຎາຍ ອປຄມນໍ; ປຸຣິເມນ ສຕ຺ຕານໍ ຫິຕສຸຂນິປ຺ຜາທນາຘິມຸຕ຺ຕຕໍ, ປຈ຺ຉິເມນ ປຣຫິຕສຸຂກຣເຓ ນິຣຸປເລປນໍ; ປຸຣິເມນ ຘມ຺ມິກສຸຂາປຣິຈ຺ຈາຄນິມິຕ຺ຕໍ ຜາສຸວິຫາຣໍ, ປຈ຺ຉິເມນ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມານຸໂຍຄນິມິຕ຺ຕໍ; ປຸຣິເມນ ມນຸສ຺ສານໍ ອຸປກາຣພຫຸລຕໍ, ປຈ຺ຉິເມນ ເທວຕານໍ; ປຸຣິເມນ ໂລເກ ຊາຕສ຺ສ ໂລເກ ສໍວຑ຺ຒຠາວໍ, ປຈ຺ຉິເມນ ໂລເກນ ອນຸປລິຕ຺ຕຕໍ; ປຸຣິເມນ ‘‘ເອກປຸຄ຺ຄໂລ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ພຫຸຊນຫິຕາຍ ພຫຸຊນສຸຂາຍ ໂລການຸກມ຺ປາຍ ອຕ຺ຖາຍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍ ເທວມນຸສ຺ສານໍ. ກຕໂມ ເອກປຸຄ຺ຄໂລ? ຕຖາຄໂຕ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໑໗໐) ວຈນໂຕ ຍທຕ຺ຖໍ ຠຄວາ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ຕທຕ຺ຖປຣິນິປ຺ຜາທນໍ, ປຈ຺ຉິເມນ ຍຕ຺ຖ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ຕທນຸຣູປວິຫາຣໍ. ຠຄວາ ຫິ ປຐມໍ ລຸມ຺ພິນີວເນ, ທຸຕິຍໍ ໂພຘິມຓ຺ເຑຕິ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣາຍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວເນເຍວ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ເຕນສ຺ສ ວເນເຍວ ວິຫາຣໍ ທສ຺ເສຕີຕິ ເອວມາທິນາ ນເຍເນຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ມຫຕາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ມຫຕາຕິ ຄຸຓມຫຕ຺ເຕນປິ ມຫຕາ; ສງ຺ຂ຺ຍາມຫຕ຺ເຕນປິ, ໂສ ຫິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ຄຸເຓຫິປິ ມຫາ ອໂຫສິ, ຍສ຺ມາ ໂຍ ຕຕ຺ຖ ປຈ຺ຉິມໂກ ໂສ ໂສຕາປນ຺ໂນ; ສງ຺ຂ຺ຍາຍປິ ມຫາ ປຎ຺ຈສຕສງ຺ຂ຺ຍຕ຺ຕາ. ຠິກ຺ຂູນໍ ສງ຺ເຆນ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ; ທິຏ຺ຐິສີລສາມຎ຺ຎສງ຺ຂາຕສງ຺ຆາເຕນ ສມຓຄເຓນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສທ຺ຘິນ຺ຕິ ເອກໂຕ. ປຎ຺ຈມຕ຺ເຕຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫີຕິ ປຎ຺ຈ ມຕ຺ຕາ ເອເຕສນ຺ຕິ ປຎ຺ຈມຕ຺ຕານິ. ມຕ຺ຕາຕິ ປມາຓໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕສ຺ມາ ຍຖາ ‘‘ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎູ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕໍ ຊານາຕິ, ປມາຓໍ ຊານາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ; ເອວມິຘາປິ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂຸສຕານໍ ປຎ຺ຈ ມຕ຺ຕາ ປຎ຺ຈປ຺ປມາຓນ຺ຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຠິກ຺ຂູນໍ ສຕານິ ຠິກ຺ຂຸສຕານິ, ເຕຫິ ປຎ຺ຈມຕ຺ເຕຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ. ເອເຕນ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ມຫຕາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິ’’ນ຺ຕິ, ເອຕ຺ຖ ຕສ຺ສ ມຫໂຕ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ສງ຺ຂ຺ຍາມຫຕ຺ຕໍ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ. ປຣໂຕ ປນສ຺ສ ‘‘ນິຣພ຺ພຸໂທ ຫິ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ນິຣາທີນໂວ ອປຄຕກາຬໂກ ສຸທ຺ໂຘ ສາເຣ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ. ອິເມສຎ຺ຫິ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂຸສຕານໍ ໂຍ ປຈ຺ຉິມໂກ ໂສ ໂສຕາປນ຺ໂນ’’ຕິ ວຈເນນ ຄຸຓມຫຕ຺ຕໍ ອາວິຠວິສ຺ສຕິ.

ອສ຺ໂສສິ ໂຂ ເວຣຎ຺ໂຊ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓຕິ ອສ຺ໂສສີຕິ ສຸຓິ ອຸປລຠິ, ໂສຕທ຺ວາຣສມ຺ປຕ຺ຕວຈນນິຄ຺ໂຆສານຸສາເຣນ ອຎ຺ຎາສິ. ໂຂຕິ ປທປູຣຓມຕ຺ເຕ ອວຘາຣຓຕ຺ເຖ ວາ ນິປາໂຕ. ຕຕ຺ຖ ອວຘາຣຓຕ຺ເຖນ ອສ຺ໂສສິ ເອວ, ນາສ຺ສ ໂກຈິ ສວນນ຺ຕຣາໂຍ ອໂຫສີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປທປູຣເຓນ ປນ ພ຺ຍຎ຺ຊນສິລິຏ຺ຐຕາມຕ຺ຕເມວ. ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ຊາໂຕ, ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ຠໂວ, ເວຣຎ຺ຊາ ວາ ອສ຺ສ ນິວາໂສຕິ ເວຣຎ຺ໂຊ. ມາຕາປິຕູຫິ ກຕນາມວເສນ ປນາຍໍ ‘‘ອຸທໂຍ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ພ຺ຣຫ຺ມໍ ອຓຕີຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ, ມນ຺ເຕ ສຊ຺ຌາຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທເມວ ຫິ ຊາຕິພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ນິຣຸຕ຺ຕິວຈນໍ. ອຣິຍາ ປນ ພາຫິຕປາປຕ຺ຕາ ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ.

ອິທານິ ຍມຕ຺ຖໍ ເວຣຎ຺ໂຊ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອສ຺ໂສສິ, ຕໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ສມໂຓ ຂລຸ ໂຠ ໂຄຕໂມຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສມິຕປາປຕ຺ຕາ ສມໂຓຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ວຸຕ຺ຕໍ ເຫຕໍ – ‘‘ພາຫິຕປາໂປຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ (ຘ. ປ. ໓໘໘), ສມິຕປາປຕ຺ຕາ ສມໂຓຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໒໖໕). ຠຄວາ ຈ ອນຸຕ຺ຕເຣນ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ສມິຕປາໂປ, ເຕນສ຺ສ ຍຖາຠຸຈ຺ຈຄຸຓາຘິຄຕເມຕໍ ນາມໍ ຍທິທໍ ສມໂຓຕິ. ຂລູຕິ ອນຸສ຺ສວນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ໂຠຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຊາຕິການໍ ຊາຕິສມຸທາຄຕໍ ອາລປນມຕ຺ຕໍ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຫຕໍ –

‘‘ໂຠວາທີ ນາມໂສ ໂຫຕິ, ສເຈ ໂຫຕິ ສກິຎ຺ຈໂນ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໓໙໖; ສຸ. ນິ. ໖໒໕). ໂຄຕໂມຕິ ຠຄວນ຺ຕໍ ໂຄຕ຺ຕວເສນ ປຣິກິຕ຺ເຕຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສມໂຓ ຂລຸ ໂຠ ໂຄຕໂມ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ສມໂຓ ກິຣ ໂຠ ໂຄຕມໂຄຕ຺ໂຕຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ສກ຺ຍປຸຕ຺ໂຕຕິ ອິທໍ ປນ ຠຄວໂຕ ອຸຈ຺ຈາກຸລປຣິທີປນໍ. ສກ຺ຍກຸລາ ປພ຺ພຊິໂຕຕິ ສທ຺ຘາປພ຺ພຊິຕຠາວປຣິທີປນໍ, ເກນຈິ ປາຣິຊຸຎ຺ເຎນ ອນຠິຠູໂຕ ອປຣິກ຺ຂີຓໍເຍວ, ຕໍ ກຸລໍ ປຫາຍ ສທ຺ຘາຍ ປພ຺ພຊິໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕໂຕ ປຣໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖເມວ. ຕໍ ໂຂ ປນາຕິ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕາຂ຺ຍານຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນໍ, ຕສ຺ສ ໂຂ ປນ ໂຠໂຕ ໂຄຕມສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກລ຺ຍາໂຓຕິ ກລ຺ຍາຓຄຸຓສມນ຺ນາຄໂຕ; ເສຏ຺ໂຐຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທຕິ ກິຕ຺ຕິ ເອວ, ຖຸຕິໂຆໂສ ວາ.

ອິຕິປິ ໂສ ຠຄວາຕິອາທີສຸ ປນ ອຍໍ ຕາວ ໂຍຊນາ – ໂສ ຠຄວາ ອິຕິປິ ອຣຫໍ, ອິຕິປິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ…ເປ… ອິຕິປິ ຠຄວາຕິ ອິມິນາ ຈ ອິມິນາ ຈ ກາຣເຓນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອິທານິ ວິນຍຘຣານໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕນຍໂກສລ຺ລຕ຺ຖໍ ວິນຍສໍວຓ຺ຓນາຣມ຺ເຠ ພຸທ຺ຘຄຸຓປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາຍ ຘມ຺ມິຍາ ກຖາຍ ຈິຕ຺ຕສມ຺ປຫໍສນຕ຺ຖຎ຺ຈ ເອເຕສໍ ປທານໍ ວິຕ຺ຖາຣນເຍນ ວຓ຺ຓນໍ ກຣິສ຺ສາມິ. ຕສ຺ມາ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ໂສ ຠຄວາ ອິຕິປິ ອຣຫ’’ນ຺ຕິອາທິ; ຕຕ຺ຖ ອາຣກຕ຺ຕາ, ອຣີນໍ ອຣານຎ຺ຈ ຫຕຕ຺ຕາ, ປຈ຺ຈຍາທີນໍ ອຣຫຕ຺ຕາ, ປາປກຣເຓ ຣຫາຠາວາຕິ ອິເມຫິ ຕາວ ກາຣເຓຫິ ໂສ ຠຄວາ ອຣຫນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອາຣກາ ຫິ ໂສ ສພ຺ພກິເລເສຫິ ສຸວິທູຣວິທູເຣ ຐິໂຕ, ມຄ຺ເຄນ ສວາສນານໍ ກິເລສານໍ ວິທ຺ຘໍສິຕຕ຺ຕາຕິ ອາຣກຕ຺ຕາ ອຣຫໍ; ເຕ ຈາເນນ ກິເລສາຣໂຍ ມຄ຺ເຄນ ຫຕາຕິ ອຣີນໍ ຫຕຕ຺ຕາປິ ອຣຫໍ. ຍຎ຺ເຈຕໍ ອວິຊ຺ຊາຠວຕຓ຺ຫາມຍນາຠິປຸຎ຺ຎາທິອຠິສງ຺ຂາຣາຣໍ ຊຣາມຣຓເນມິ ອາສວສມຸທຍມເຍນ ອກ຺ເຂນ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຕິຠວຣເຖ ສມາໂຍຊິຕໍ ອນາທິກາລປ຺ປວຕ຺ຕໍ ສໍສາຣຈກ຺ກໍ, ຕສ຺ສາເນນ ໂພຘິມຓ຺ເຑ ວີຣິຍປາເທຫິ ສີລປຖວິຍໍ ປຕິຏ຺ຐາຍ ສທ຺ຘາຫຕ຺ເຖນ ກມ຺ມກ຺ຂຍກຣໍ ຎາຓຜຣສຸໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສພ຺ເພ ອຣາ ຫຕາຕິ ອຣານໍ ຫຕຕ຺ຕາປິ ອຣຫໍ.

ອຖ ວາ ສໍສາຣຈກ຺ກນ຺ຕິ ອນມຕຄ຺ຄສໍສາຣວຏ຺ຏໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ສ ຈ ອວິຊ຺ຊາ ນາຠິ, ມູລຕ຺ຕາ; ຊຣາມຣຓໍ ເນມິ, ປຣິໂຍສານຕ຺ຕາ; ເສສາ ທສ ຘມ຺ມາ ອຣາ, ອວິຊ຺ຊາມູລກຕ຺ຕາ ຊຣາມຣຓປຣິຍນ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ. ຕຕ຺ຖ ທຸກ຺ຂາທີສຸ ອຎ຺ຎາຓໍ ອວິຊ຺ຊາ, ກາມຠເວ ຈ ອວິຊ຺ຊາ ກາມຠເວ ສງ຺ຂາຣານໍ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ຣູປຠເວ ອວິຊ຺ຊາ ຣູປຠເວ ສງ຺ຂາຣານໍ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ອຣູປຠເວ ອວິຊ຺ຊາ ອຣູປຠເວ ສງ຺ຂາຣານໍ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ກາມຠເວ ສງ຺ຂາຣາ ກາມຠເວ ປຏິສນ຺ຘິວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ. ເອສ ນໂຍ ອິຕເຣສຸ. ກາມຠເວ ປຏິສນ຺ຘິວິຎ຺ຎາຓໍ ກາມຠເວ ນາມຣູປສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ຕຖາ ຣູປຠເວ. ອຣູປຠເວ ນາມສ຺ເສວ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ກາມຠເວ ນາມຣູປໍ ກາມຠເວ ສຬາຍຕນສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ຣູປຠເວ ນາມຣູປໍ ຣູປຠເວ ຕິຓ຺ຓໍ ອາຍຕນານໍ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ອຣູປຠເວ ນາມໍ ອຣູປຠເວ ເອກສ຺ສາຍຕນສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ກາມຠເວ ສຬາຍຕນໍ ກາມຠເວ ຉພ຺ພິຘສ຺ສ ຜສ຺ສສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ຣູປຠເວ ຕີຓິ ອາຍຕນານິ ຣູປຠເວ ຕິຓ຺ຓໍ ຜສ຺ສານໍ; ອຣູປຠເວ ເອກມາຍຕນໍ ອຣູປຠເວ ເອກສ຺ສ ຜສ຺ສສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ກາມຠເວ ຉ ຜສ຺ສາ ກາມຠເວ ຉນ຺ນໍ ເວທນານໍ ປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ. ຣູປຠເວ ຕໂຍ ຕຕ຺ເຖວ ຕິສ຺ສນ຺ນໍ; ອຣູປຠເວ ເອໂກ ຕຕ຺ເຖວ ເອກິສ຺ສາ ເວທນາຍ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ກາມຠເວ ຉ ເວທນາ ກາມຠເວ ຉນ຺ນໍ ຕຓ຺ຫາກາຍານໍ ປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ. ຣູປຠເວ ຕິສ຺ໂສ ຕຕ຺ເຖວ ຕິຓ຺ຓໍ; ອຣູປຠເວ ເອກາ ເວທນາ ອຣູປຠເວ ເອກສ຺ສ ຕຓ຺ຫາກາຍສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສາ ສາ ຕຓ຺ຫາ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອຸປາທານສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ; ອຸປາທານາທໂຍ ຠວາທີນໍ.

ກຖໍ? ອິເຘກຈ຺ໂຈ ‘‘ກາເມ ປຣິຠຸຎ຺ຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ກາມຸປາທານປຈ຺ຈຍາ ກາເຍນ ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ຈຣຕິ, ວາຈາຍ ມນສາ ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ຈຣຕິ; ທຸຈ຺ຈຣິຕປາຣິປູຣິຍາ ອປາເຍ ອຸປປຊ຺ຊຕິ. ຕຕ຺ຖສ຺ສ ອຸປປຕ຺ຕິເຫຕຸຠູຕໍ ກມ຺ມໍ ກມ຺ມຠໂວ, ກມ຺ມນິພ຺ພຕ຺ຕາ ຂນ຺ຘາ ອຸປປຕ຺ຕິຠໂວ, ຂນ຺ຘານໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ ຊາຕິ, ປຣິປາໂກ ຊຣາ, ເຠໂທ ມຣຓໍ.

ອປໂຣ ‘‘ສຄ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕເຖວ ສຸຈຣິຕໍ ຈຣຕິ; ສຸຈຣິຕປາຣິປູຣິຍາ ສຄ຺ເຄ ອຸປປຊ຺ຊຕິ. ຕຕ຺ຖສ຺ສ ອຸປປຕ຺ຕິເຫຕຸຠູຕໍ ກມ຺ມໍ ກມ຺ມຠໂວຕິ ໂສ ເອວ ນໂຍ.

ອປໂຣ ປນ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມໂລກສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ກາມຸປາທານປຈ຺ຈຍາ ເອວ ເມຕ຺ຕໍ ຠາເວຕິ, ກຣຸຓໍ… ມຸທິຕໍ… ອຸເປກ຺ຂໍ ຠາເວຕິ, ຠາວນາປາຣິປູຣິຍາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ. ຕຕ຺ຖສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕິເຫຕຸຠູຕໍ ກມ຺ມໍ ກມ຺ມຠໂວຕິ ໂສເຍວ ນໂຍ.

ອປໂຣ ‘‘ອຣູປວຠສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕເຖວ ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນາທິສມາປຕ຺ຕິໂຍ ຠາເວຕິ, ຠາວນາປາຣິປູຣິຍາ ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ. ຕຕ຺ຖສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕິເຫຕຸຠູຕໍ ກມ຺ມໍ ກມ຺ມຠໂວ, ກມ຺ມນິພ຺ພຕ຺ຕາ ຂນ຺ຘາ ອຸປປຕ຺ຕິຠໂວ, ຂນ຺ຘານໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ ຊາຕິ, ປຣິປາໂກ ຊຣາ, ເຠໂທ ມຣຓນ຺ຕິ. ເອສ ນໂຍ ເສສຸປາທານມູລິກາສຸປິ ໂຍຊນາສຸ.

ເອວໍ ‘‘ອຍໍ ອວິຊ຺ຊາ ເຫຕຸ, ສງ຺ຂາຣາ ເຫຕຸສມຸປ຺ປນ຺ນາ, ອຸໂຠເປເຕ ເຫຕຸສມຸປ຺ປນ຺ນາຕິ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄເຫ ປຎ຺ຎາ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓໍ; ອຕີຕມ຺ປິ ອທ຺ຘານໍ, ອນາຄຕມ຺ປິ ອທ຺ຘານໍ; ອວິຊ຺ຊາ ເຫຕຸ, ສງ຺ຂາຣາ ເຫຕຸສມຸປ຺ປນ຺ນາ, ອຸໂຠເປເຕ ເຫຕຸສມຸປ຺ປນ຺ນາຕິ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄເຫ ປຎ຺ຎາ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ນເຍນ ສພ຺ພປທານິ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພານິ. ຕຕ຺ຖ ອວິຊ຺ຊາ ສງ຺ຂາຣາ ເອໂກ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຎ຺ຎາຓ-ນາມຣູປ-ສຬາຍຕນ-ຜສ຺ສ-ເວທນາ ເອໂກ, ຕຓ຺ຫຸປາທານຠວາ ເອໂກ, ຊາຕິ-ຊຣາ-ມຣຓໍ ເອໂກ. ປຸຣິມສງ຺ເຂໂປ ເຈຕ຺ຖ ອຕີໂຕ ອທ຺ຘາ, ທ຺ເວ ມຊ຺ຌິມາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ໂນ, ຊາຕິຊຣາມຣຓໍ ອນາຄໂຕ. ອວິຊ຺ຊາສງ຺ຂາຣຄ຺ຄຫເຓນ ເຈຕ຺ຖ ຕຓ຺ຫຸປາທານຠວາ ຄຫິຕາວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອິເມ ປຎ຺ຈ ຘມ຺ມາ ອຕີເຕ ກມ຺ມວຏ຺ຏໍ; ວິຎ຺ຎາຓາທໂຍ ປຎ຺ຈ ຘມ຺ມາ ເອຕຣຫິ ວິປາກວຏ຺ຏໍ. ຕຓ຺ຫຸປາທານຠວຄ຺ຄຫເຓນ ອວິຊ຺ຊາສງ຺ຂາຣາ ຄຫິຕາວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອິເມ ປຎ຺ຈ ຘມ຺ມາ ເອຕຣຫິ ກມ຺ມວຏ຺ຏໍ; ຊາຕິຊຣາມຣຓາປເທເສນ ວິຎ຺ຎາຓາທີນໍ ນິທ຺ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ອິເມ ປຎ຺ຈ ຘມ຺ມາ ອາຍຕິໍ ວິປາກວຏ຺ຏໍ. ເຕ ອາກາຣໂຕ ວີສຕິວິຘາ ໂຫນ຺ຕິ. ສງ຺ຂາຣວິຎ຺ຎາຓານຎ຺ເຈຕ຺ຖ ອນ຺ຕຣາ ເອໂກ ສນ຺ຘິ, ເວທນາຕຓ຺ຫານມນ຺ຕຣາ ເອໂກ, ຠວຊາຕີນມນ຺ຕຣາ ເອໂກ. ອິຕິ ຠຄວາ ເອວໍ ຈຕຸສງ຺ເຂປໍ, ຕິຍທ຺ຘໍ, ວີສຕາກາຣໍ, ຕິສນ຺ຘິໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທໍ ສພ຺ພາກາຣໂຕ ຊານາຕິ ປສ຺ສຕິ ອຎ຺ຎາຕິ ປຏິວິຊ຺ຌຕິ. ຕໍ ຎາຕຏ຺ເຐນ ຎາຓໍ, ປຊານນຏ຺ເຐນ ປຎ຺ຎາ. ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ – ‘‘ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄເຫ ປຎ຺ຎາ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓ’’ນ຺ຕິ. ອິມິນາ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາເຓນ ຠຄວາ ເຕ ຘມ຺ເມ ຍຖາຠູຕໍ ຎຕ຺ວາ ເຕສຸ ນິພ຺ພິນ຺ທນ຺ໂຕ ວິຣຊ຺ຊນ຺ໂຕ ວິມຸຈ຺ຈນ຺ໂຕ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣສ຺ສ ອິມສ຺ສ ສໍສາຣຈກ຺ກສ຺ສ ອເຣ ຫນິ ວິຫນິ ວິທ຺ຘໍເສສິ. ເອວມ຺ປິ ອຣານໍ ຫຕຕ຺ຕາ ອຣຫໍ.

ອຄ຺ຄທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ ຈ ຈີວຣາທິປຈ຺ຈເຍ ອຣຫຕິ ປູຊາວິເສສຎ຺ຈ; ເຕເນວ ຈ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ຕຖາຄເຕ ເຍ ເກຈິ ມເຫສກ຺ຂາ ເທວມນຸສ຺ສາ ນ ເຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ປູຊໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ພ຺ຣຫ຺ມາ ສຫມ຺ປຕິ ສິເນຣຸມຕ຺ເຕນ ຣຕນທາເມນ ຕຖາຄຕໍ ປູເຊສິ, ຍຖາພລຎ຺ຈ ອຎ຺ເຎປິ ເທວາ ມນຸສ຺ສາ ຈ ພິມ຺ພິສາຣໂກສລຣາຊາທໂຍ. ປຣິນິພ຺ພຸຕມ຺ປິ ຈ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຉນ຺ນວຸຕິໂກຏິຘນໍ ວິສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອໂສກມຫາຣາຊາ ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ຈຕຸຣາສີຕິວິຫາຣສຫສ຺ສານິ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ. ໂກ ປນ ວາໂທ ອຎ຺ເຎສໍ ປູຊາວິເສສານນ຺ຕິ! ເອວໍ ປຈ຺ຈຍາທີນໍ ອຣຫຕ຺ຕາປິ ອຣຫໍ. ຍຖາ ຈ ໂລເກ ເກຈິ ປຓ຺ຑິຕມານິໂນ ພາລາ ອສິໂລກຠເຍນ ຣໂຫ ປາປໍ ກໂຣນ຺ຕິ; ເອວເມສ ນ ກທາຈິ ກໂຣຕີຕິ ປາປກຣເຓ ຣຫາຠາວໂຕປິ ອຣຫໍ. ໂຫຕິ ເຈຕ຺ຖ –

‘‘ອາຣກຕ຺ຕາ ຫຕຕ຺ຕາ ຈ, ກິເລສາຣີນ ໂສ ມຸນິ;

ຫຕສໍສາຣຈກ຺ກາໂຣ, ປຈ຺ຈຍາທີນ ຈາຣໂຫ;

ນ ຣໂຫ ກໂຣຕິ ປາປານິ, ອຣຫໍ ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ.

ສມ຺ມາ ສາມຎ຺ຈ ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ປນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ. ຕຖາ ເຫສ ສພ຺ພຘມ຺ເມ ສມ຺ມາ ສາມຎ຺ຈ ພຸທ຺ໂຘ, ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ເຍ ຘມ຺ເມ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍໂຕ ພຸທ຺ໂຘ, ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ເຍ ຘມ຺ເມ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍໂຕ, ປຫາຕພ຺ເພ ຘມ຺ເມ ປຫາຕພ຺ພໂຕ, ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ເພ ຘມ຺ເມ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພໂຕ, ຠາເວຕພ຺ເພ ຘມ຺ເມ ຠາເວຕພ຺ພໂຕ. ເຕເນວ ຈາຫ –

‘‘ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ ອຠິຎ຺ຎາຕໍ, ຠາເວຕພ຺ພຎ຺ຈ ຠາວິຕໍ;

ປຫາຕພ຺ພໍ ປຫີນໍ ເມ, ຕສ຺ມາ ພຸທ຺ໂຘສ຺ມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ’’ຕິ. (ມ. ນິ. ໒.໓໙໙; ສຸ. ນິ. ໕໖໓);

ອປິຈ ຈກ຺ຂຸ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ, ຕສ຺ສ ມູລກາຣຓຠາເວນ ຕໍສມຸຏ຺ຐາປິກາ ປຸຣິມຕຓ຺ຫາ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ, ອຸຠິນ຺ນມປ຺ປວຕ຺ຕິ ນິໂຣຘສຈ຺ຈໍ, ນິໂຣຘປ຺ປຊານນາ ປຏິປທາ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈນ຺ຕິ ເອວໍ ເອເກກປທຸທ຺ຘາເຣນາປິ ສພ຺ພຘມ຺ເມ ສມ຺ມາ ສາມຎ຺ຈ ພຸທ຺ໂຘ. ເອສ ນໂຍ ໂສຕ-ຆານ-ຊິວ຺ຫາ-ກາຍມເນສຸປິ. ເອເຕເນວ ນເຍນ ຣູປາທີນິ ຉ ອາຍຕນານິ, ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທໂຍ ຉ ວິຎ຺ຎາຓກາຍາ, ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສາທໂຍ ຉ ຜສ຺ສາ, ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສຊາທໂຍ ຉ ເວທນາ, ຣູປສຎ຺ຎາທໂຍ ຉ ສຎ຺ຎາ, ຣູປສຎ຺ເຈຕນາທໂຍ ຉ ເຈຕນາ, ຣູປຕຓ຺ຫາທໂຍ ຉ ຕຓ຺ຫາກາຍາ, ຣູປວິຕກ຺ກາທໂຍ ຉ ວິຕກ຺ກາ, ຣູປວິຈາຣາທໂຍ ຉ ວິຈາຣາ, ຣູປກ຺ຂນ຺ຘາທໂຍ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ, ທສ ກສິຓານິ, ທສ ອນຸສ຺ສຕິໂຍ, ອຸທ຺ຘຸມາຕກສຎ຺ຎາທິວເສນ ທສ ສຎ຺ຎາ, ເກສາທໂຍ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາຣາ, ທ຺ວາທສາຍຕນານິ, ອຏ຺ຐາຣສ ຘາຕຸໂຍ, ກາມຠວາທໂຍ ນວ ຠວາ, ປຐມາທີນິ ຈຕ຺ຕາຣິ ຌານານິ, ເມຕ຺ຕາຠາວນາທໂຍ ຈຕສ຺ໂສ ອປ຺ປມຎ຺ຎາ, ຈຕສ຺ໂສ ອຣູປສມາປຕ຺ຕິໂຍ, ປຏິໂລມໂຕ ຊຣາມຣຓາທີນິ, ອນຸໂລມໂຕ ອວິຊ຺ຊາທີນິ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທງ຺ຄານິ ຈ ໂຍເຊຕພ຺ພານິ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ເອກປທໂຍຊນາ – ‘‘ຊຣາມຣຓໍ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ, ຊາຕິ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ, ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ນິສ຺ສຣຓໍ ນິໂຣຘສຈ຺ຈໍ, ນິໂຣຘປ຺ປຊານນາ ປຏິປທາ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ. ເອວໍ ເອເກກປທຸທ຺ຘາເຣນ ສພ຺ພຘມ຺ເມ ສມ຺ມາ ສາມຎ຺ຈ ພຸທ຺ໂຘ ອນຸພຸທ຺ໂຘ ປຏິວິທ຺ໂຘ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ສມ຺ມາ ສາມຎ຺ຈ ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ປນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ.

ວິຊ຺ຊາຫິ ປນ ຈຣເຓນ ຈ ສມ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ວິຊ຺ຊາຈຣຓສມ຺ປນ຺ໂນ; ຕຕ຺ຖ ວິຊ຺ຊາຕິ ຕິສ຺ໂສປິ ວິຊ຺ຊາ, ອຏ຺ຐປິ ວິຊ຺ຊາ. ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ ຠຍເຠຣວສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໑.໓໔ ອາທໂຍ) ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພາ, ອຏ຺ຐ ວິຊ຺ຊາ ອມ຺ພຏ຺ຐສຸຕ຺ເຕ (ທີ. ນິ. ໑.໒໗໘ ອາທໂຍ). ຕຕ຺ຣ ຫິ ວິປສ຺ສນາຎາເຓນ ມໂນມຍິທ຺ຘິຍາ ຈ ສຫ ຉ ອຠິຎ຺ຎາ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອຏ຺ຐ ວິຊ຺ຊາ ວຸຕ຺ຕາ. ຈຣຓນ຺ຕິ ສີລສໍວໂຣ, ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ຄຸຕ຺ຕທ຺ວາຣຕາ, ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາ, ຊາຄຣິຍານຸໂຍໂຄ, ສຕ຺ຕ ສທ຺ຘມ຺ມາ, ຈຕ຺ຕາຣິ ຣູປາວຈຣຊ຺ຌານານີຕິ ອິເມ ປນ຺ນຣສ ຘມ຺ມາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອິເມເຍວ ຫິ ປນ຺ນຣສ ຘມ຺ມາ, ຍສ຺ມາ ເອເຕຫິ ຈຣຕິ ອຣິຍສາວໂກ ຄຈ຺ຉຕິ ອມຕໍ ທິສໍ ຕສ຺ມາ, ຈຣຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຍຖາຫ – ‘‘ອິຘ, ມຫານາມ, ອຣິຍສາວໂກ ສີລວາ ໂຫຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໒໔) ວິຕ຺ຖາໂຣ. ຠຄວາ ອິມາຫິ ວິຊ຺ຊາຫິ ອິມິນາ ຈ ຈຣເຓນ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ ວິຊ຺ຊາຈຣຓສມ຺ປນ຺ໂນຕິ. ຕຕ຺ຖ ວິຊ຺ຊາສມ຺ປທາ ຠຄວໂຕ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປູເຣຕ຺ວາ ຐິຕາ, ຈຣຓສມ຺ປທາ ມຫາກາຣຸຓິກຕໍ. ໂສ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາຍ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ອຕ຺ຖານຕ຺ຖໍ ຎຕ຺ວາ ມຫາກາຣຸຓິກຕາຍ ອນຕ຺ຖໍ ປຣິວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອຕ຺ເຖ ນິໂຍເຊຕິ, ຍຖາ ຕໍ ວິຊ຺ຊາຈຣຓສມ຺ປນ຺ໂນ. ເຕນສ຺ສ ສາວກາ ສຸປ຺ປຏິປນ຺ນາ ໂຫນ຺ຕິ ໂນ ທຸປ຺ປຏິປນ຺ນາ, ວິຊ຺ຊາຈຣຓວິປນ຺ນານຎ຺ຫິ ສາວກາ ອຕ຺ຕນ຺ຕປາທໂຍ ວິຍ.

ໂສຠນຄມນຕ຺ຕາ, ສຸນ຺ທຣໍ ຐານໍ ຄຕຕ຺ຕາ, ສມ຺ມາຄຕຕ຺ຕາ, ສມ຺ມາ ຈ ຄທຕ຺ຕາ ສຸຄໂຕ. ຄມນມ຺ປິ ຫິ ຄຕນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕຎ຺ຈ ຠຄວໂຕ ໂສຠນໍ ປຣິສຸທ຺ຘມນວຊ຺ຊໍ. ກິໍ ປນ ຕນ຺ຕິ? ອຣິຍມຄ຺ໂຄ. ເຕນ ເຫສ ຄມເນນ ເຂມໍ ທິສໍ ອສຊ຺ຊມາໂນ ຄໂຕຕິ ໂສຠນຄມນຕ຺ຕາ ສຸຄໂຕ. ສຸນ຺ທຣໍ ເຈສ ຐານໍ ຄໂຕ ອມຕໍ ນິພ຺ພານນ຺ຕິ ສຸນ຺ທຣໍ ຐານໍ ຄຕຕ຺ຕາປິ ສຸຄໂຕ. ສມ຺ມາ ຈ ຄໂຕ ເຕນ ເຕນ ມຄ຺ເຄນ ປຫີເນ ກິເລເສ ປຸນ ອປຈ຺ຈາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ – ‘‘ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ເຄນ ເຍ ກິເລສາ ປຫີນາ, ເຕ ກິເລເສ ນ ປຸເນຕິ ນ ປຈ຺ເຈຕິ ນ ປຈ຺ຈາຄຈ຺ຉຕີຕິ ສຸຄໂຕ…ເປ… ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ ເຍ ກິເລສາ ປຫີນາ, ເຕ ກິເລເສ ນ ປຸເນຕິ ນ ປຈ຺ເຈຕິ ນ ປຈ຺ຈາຄຈ຺ຉຕີຕິ ສຸຄໂຕ’’ຕິ (ມຫານິ. ໓໘). ສມ຺ມາ ວາ ອາຄໂຕ ທີປງ຺ກຣປາທມູລໂຕ ປຠຸຕິ ຍາວ ໂພຘິມຓ຺ໂຑ ຕາວ ສມຕິໍສປາຣມິປູຣິຕາຍ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ພໂລກສ຺ສ ຫິຕສຸຂເມວ ກໂຣນ຺ໂຕ ສສ຺ສຕໍ ອຸຈ຺ເຉທໍ ກາມສຸຂໍ ອຕ຺ຕກິລມຖນ຺ຕິ ອິເມ ຈ ອນ຺ເຕ ອນຸປຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອາຄໂຕຕິ ສມ຺ມາຄຕຕ຺ຕາປິ ສຸຄໂຕ. ສມ຺ມາ ເຈສ ຄທຕິ, ຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ຍຸຕ຺ຕເມວ ວາຈໍ ຠາສຕີຕິ ສມ຺ມາ ຄທຕ຺ຕາປິ ສຸຄໂຕ.

ຕຕ຺ຣິທໍ ສາຘກສຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຍໍ ຕຖາຄໂຕ ວາຈໍ ຊານາຕິ ອຠູຕໍ ອຕຈ຺ຉໍ ອນຕ຺ຖສໍຫິຕໍ, ສາ ຈ ປເຣສໍ ອປ຺ປິຍາ ອມນາປາ, ນ ຕໍ ຕຖາຄໂຕ ວາຈໍ ຠາສຕິ. ຍມ຺ປິ ຕຖາຄໂຕ ວາຈໍ ຊານາຕິ ຠູຕໍ ຕຈ຺ຉໍ ອນຕ຺ຖສໍຫິຕໍ, ສາ ຈ ປເຣສໍ ອປ຺ປິຍາ ອມນາປາ, ຕມ຺ປິ ຕຖາຄໂຕ ວາຈໍ ນ ຠາສຕິ. ຍຎ຺ຈ ໂຂ ຕຖາຄໂຕ ວາຈໍ ຊານາຕິ ຠູຕໍ ຕຈ຺ຉໍ ອຕ຺ຖສໍຫິຕໍ, ສາ ຈ ປເຣສໍ ອປ຺ປິຍາ ອມນາປາ, ຕຕ຺ຣ ກາລຎ຺ຎູ ຕຖາຄໂຕ ໂຫຕິ ຕສ຺ສາ ວາຈາຍ ເວຍ຺ຍາກຣຓາຍ. ຍໍ ຕຖາຄໂຕ ວາຈໍ ຊານາຕິ ອຠູຕໍ ອຕຈ຺ຉໍ ອນຕ຺ຖສໍຫິຕໍ, ສາ ຈ ປເຣສໍ ປິຍາ ມນາປາ, ນ ຕໍ ຕຖາຄໂຕ ວາຈໍ ຠາສຕິ. ຍມ຺ປິ ຕຖາຄໂຕ ວາຈໍ ຊານາຕິ ຠູຕໍ ຕຈ຺ຉໍ ອນຕ຺ຖສໍຫິຕໍ, ສາ ຈ ປເຣສໍ ປິຍາ ມນາປາ, ຕມ຺ປິ ຕຖາຄໂຕ ວາຈໍ ນ ຠາສຕິ. ຍຎ຺ຈ ໂຂ ຕຖາຄໂຕ ວາຈໍ ຊານາຕິ ຠູຕໍ ຕຈ຺ຉໍ ອຕ຺ຖສໍຫິຕໍ, ສາ ຈ ປເຣສໍ ປິຍາ ມນາປາ, ຕຕ຺ຣ ກາລຎ຺ຎູ ຕຖາຄໂຕ ໂຫຕິ ຕສ຺ສາ ວາຈາຍ ເວຍ຺ຍາກຣຓາຍາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໘໖). ເອວໍ ສມ຺ມາ ຄທຕ຺ຕາປິ ສຸຄໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ສພ຺ພຖາ ວິທິຕໂລກຕ຺ຕາ ປນ ໂລກວິທູ. ໂສ ຫິ ຠຄວາ ສຠາວໂຕ ສມຸທຍໂຕ ນິໂຣຘໂຕ ນິໂຣຘູປາຍໂຕຕິ ສພ຺ພຖາ ໂລກໍ ອເວທິ ອຎ຺ຎາສິ ປຏິວິຊ຺ຌິ. ຍຖາຫ – ‘‘ຍຕ຺ຖ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ນ ຊາຍຕິ ນ ຊີຍຕິ ນ ມີຍຕິ ນ ຈວຕິ ນ ອຸປປຊ຺ຊຕິ, ນາຫໍ ຕໍ ຄມເນນ ໂລກສ຺ສ ອນ຺ຕໍ ຎາເຕຍ຺ຍໍ ທຏ຺ເຐຍ຺ຍໍ ປຕ຺ເຕຍ຺ຍນ຺ຕິ ວທາມິ; ນ ຈາຫໍ, ອາວຸໂສ, ອປ຺ປຕ຺ວາວ ໂລກສ຺ສ ອນ຺ຕໍ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອນ຺ຕກິຣິຍໍ ວທາມິ. ອປິ ຈາຫໍ, ອາວຸໂສ, ອິມສ຺ມິໍເຍວ ພ຺ຍາມມຕ຺ເຕ ກເຬວເຣ ສສຎ຺ຎິມ຺ຫິ ສມນເກ ໂລກຎ຺ຈ ປຎ຺ຎເປມິ ໂລກສມຸທຍຎ຺ຈ ໂລກນິໂຣຘຎ຺ຈ ໂລກນິໂຣຘຄາມິນິຎ຺ຈ ປຏິປທໍ.

‘‘ຄມເນນ ນ ປຕ຺ຕພ຺ໂພ, ໂລກສ຺ສນ຺ໂຕ ກຸທາຈນໍ;

ນ ຈ ອປ຺ປຕ຺ວາ ໂລກນ຺ຕໍ, ທຸກ຺ຂາ ອຕ຺ຖິ ປໂມຈນໍ.

‘‘ຕສ຺ມາ ຫເວ ໂລກວິທູ ສຸເມໂຘ;

ໂລກນ຺ຕຄູ ວຸສິຕພ຺ຣຫ຺ມຈຣິໂຍ;

ໂລກສ຺ສ ອນ຺ຕໍ ສມິຕາວິ ຎຕ຺ວາ;

ນາສີສຕີ ໂລກມິມໍ ປຣຎ຺ຈາ’’ຕິ. (ອ. ນິ. ໔.໔໕; ສໍ. ນິ. ໑.໑໐໗);

ອປິຈ ຕໂຍ ໂລກາ – ສງ຺ຂາຣໂລໂກ, ສຕ຺ຕໂລໂກ, ໂອກາສໂລໂກຕິ; ຕຕ຺ຖ ‘‘ເອໂກ ໂລໂກ – ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາ ອາຫາຣຏ຺ຐິຕິກາ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໑໒) ອາຄຕຏ຺ຐາເນ ສງ຺ຂາຣໂລໂກ ເວທິຕພ຺ໂພ. ‘‘ສສ຺ສໂຕ ໂລໂກຕິ ວາ ອສສ຺ສໂຕ ໂລໂກຕິ ວາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໔໒໑) ອາຄຕຏ຺ຐາເນ ສຕ຺ຕໂລໂກ.

‘‘ຍາວຕາ ຈນ຺ທິມສູຣິຍາ, ປຣິຫຣນ຺ຕິ ທິສາ ຠນ຺ຕິ ວິໂຣຈນາ;

ຕາວ ສຫສ຺ສຘາ ໂລໂກ, ເອຕ຺ຖ ເຕ ວຕ຺ຕຕີ ວໂສ’’ຕິ. (ມ. ນິ. ໑.໕໐໓) –

ອາຄຕຏ຺ຐາເນ ໂອກາສໂລໂກ, ຕມ຺ປິ ຠຄວາ ສພ຺ພຖາ ອເວທິ. ຕຖາ ຫິສ຺ສ – ‘‘ເອໂກ ໂລໂກ – ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາ ອາຫາຣຏ຺ຐິຕິກາ. ທ຺ເວ ໂລກາ – ນາມຎ຺ຈ ຣູປຎ຺ຈ. ຕໂຍ ໂລກາ – ຕິສ຺ໂສ ເວທນາ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ໂລກາ – ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາຫາຣາ. ປຎ຺ຈ ໂລກາ – ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ. ຉ ໂລກາ – ຉ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິການິ ອາຍຕນານິ. ສຕ຺ຕ ໂລກາ ສຕ຺ຕ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິໂຍ. ອຏ຺ຐ ໂລກາ – ອຏ຺ຐ ໂລກຘມ຺ມາ. ນວ ໂລກາ – ນວ ສຕ຺ຕາວາສາ. ທສ ໂລກາ – ທສາຍຕນານິ. ທ຺ວາທສ ໂລກາ – ທ຺ວາທສາຍຕນານິ. ອຏ຺ຐາຣສ ໂລກາ – ອຏ຺ຐາຣສ ຘາຕຸໂຍ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໑໒). ອຍໍ ສງ຺ຂາຣໂລໂກປິ ສພ຺ພຖາ ວິທິໂຕ.

ຍສ຺ມາ ປເນສ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ສຕ຺ຕານໍ ອາສຍໍ ຊານາຕິ, ອນຸສຍໍ ຊານາຕິ, ຈຣິຕໍ ຊານາຕິ, ອຘິມຸຕ຺ຕິໍ ຊານາຕິ, ອປ຺ປຣຊກ຺ເຂ ມຫາຣຊກ຺ເຂ ຕິກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິເຍ ມຸທິນ຺ທ຺ຣິເຍ ສ຺ວາກາເຣ ທ຺ວາກາເຣ ສຸວິຎ຺ຎາປເຍ ທຸວິຎ຺ຎາປເຍ ຠພ຺ເພ ອຠພ຺ເພ ສຕ຺ເຕ ຊານາຕິ, ຕສ຺ມາສ຺ສ ສຕ຺ຕໂລໂກປິ ສພ຺ພຖາ ວິທິໂຕ. ຍຖາ ຈ ສຕ຺ຕໂລໂກ ເອວໍ ໂອກາສໂລໂກປິ. ຕຖາ ເຫສ ເອກໍ ຈກ຺ກວາຬໍ ອາຍາມໂຕ ຈ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ຈ ໂຍຊນານໍ ທ຺ວາທສ ສຕສຫສ຺ສານິ ຕີຓິ ສຫສ຺ສານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຕານິ ປຎ຺ຎາສຎ຺ຈ ໂຍຊນານິ. ປຣິກ຺ເຂປໂຕ –

ສພ຺ພໍ ສຕສຫສ຺ສານິ, ຉຕ຺ຕິໍສ ປຣິມຓ຺ຑລໍ;

ທສຎ຺ເຈວ ສຫສ຺ສານິ, ອຑ຺ຒຸຑ຺ຒານິ ສຕານິ ຈ.

ຕຕ຺ຖ –

ທຸເວ ສຕສຫສ຺ສານິ, ຈຕ຺ຕາຣິ ນຫຸຕານິ ຈ;

ເອຕ຺ຕກໍ ພຫລຕ຺ເຕນ, ສງ຺ຂາຕາຍໍ ວສຸນ຺ຘຣາ.

ຕສ຺ສາ ເອວ ສນ຺ຘາຣກໍ –

ຈຕ຺ຕາຣິ ສຕສຫສ຺ສານິ, ອຏ຺ເຐວ ນຫຸຕານິ ຈ;

ເອຕ຺ຕກໍ ພຫລຕ຺ເຕນ, ຊລໍ ວາເຕ ປຕິຏ຺ຐິຕໍ.

ຕສ຺ສາປິ ສນ຺ຘາຣໂກ –

ນວສຕສຫສ຺ສານິ, ມາລຸໂຕ ນຠມຸຄ຺ຄໂຕ;

ສຏ຺ຐິ ເຈວ ສຫສ຺ສານິ, ເອສາ ໂລກສ຺ສ ສຓ຺ຐິຕິ.

ເອວໍ ສຓ຺ຐິເຕ ເຈຕ຺ຖ ໂຍຊນານໍ –

ຈຕຸຣາສີຕິ ສຫສ຺ສານິ, ອຊ຺ໂຌຄາຬ຺ໂຫ ມຫຓ຺ຓເວ;

ອຈ຺ຈຸຄ຺ຄໂຕ ຕາວເທວ, ສິເນຣຸປພ຺ພຕຸຕ຺ຕໂມ.

ຕໂຕ ອຸປຑ຺ຒຸປຑ຺ເຒນ, ປມາເຓນ ຍຖາກ຺ກມໍ;

ອຊ຺ໂຌຄາຬ຺ຫຸຄ຺ຄຕາ ທິພ຺ພາ, ນານາຣຕນຈິຕ຺ຕິຕາ.

ຍຸຄນ຺ຘໂຣ ອີສຘໂຣ, ກຣວີໂກ ສຸທສ຺ສໂນ;

ເນມິນ຺ຘໂຣ ວິນຕໂກ, ອສ຺ສກຓ຺ໂຓ ຄິຣີ ພ຺ຣຫາ.

ເອເຕ ສຕ຺ຕ ມຫາເສລາ, ສິເນຣຸສ຺ສ ສມນ຺ຕໂຕ;

ມຫາຣາຊານມາວາສາ, ເທວຍກ຺ຂນິເສວິຕາ.

ໂຍຊນານໍ ສຕານຸຈ຺ໂຈ, ຫິມວາ ປຎ຺ຈ ປພ຺ພໂຕ;

ໂຍຊນານໍ ສຫສ຺ສານິ, ຕີຓິ ອາຍຕວິຕ຺ຖໂຕ;

ຈຕຸຣາສີຕິສຫສ຺ເສຫິ, ກູເຏຫິ ປຏິມຓ຺ຑິໂຕ.

ຕິປຎ຺ຈໂຍຊນກ຺ຂນ຺ຘ, ປຣິກ຺ເຂປາ ນຄວ຺ຫຍາ;

ປຎ຺ຎາສ ໂຍຊນກ຺ຂນ຺ຘ, ສາຂາຍາມາ ສມນ຺ຕໂຕ.

ສຕໂຍຊນວິຕ຺ຖິຓ຺ຓາ, ຕາວເທວ ຈ ອຸຄ຺ຄຕາ;

ຊມ຺ພູ ຍສ຺ສານຸຠາເວນ, ຊມ຺ພຸທີໂປ ປກາສິໂຕ.

ທ຺ເວ ອສີຕິ ສຫສ຺ສານິ, ອຊ຺ໂຌຄາຬ຺ໂຫ ມຫຓ຺ຓເວ;

ອຈ຺ຈຸຄ຺ຄໂຕ ຕາວເທວ, ຈກ຺ກວາຬສິລຸຈ຺ຈໂຍ;

ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕໍ ສພ຺ພໍ, ໂລກຘາຕຸມຍໍ ຐິໂຕ.

ຕຕ຺ຖ ຈນ຺ທມຓ຺ຑລໍ ເອກູນປຎ຺ຎາສໂຍຊນໍ, ສູຣິຍມຓ຺ຑລໍ ປຎ຺ຎາສໂຍຊນໍ, ຕາວຕິໍສຠວນໍ ທສສຫສ຺ສໂຍຊນໍ; ຕຖາ ອສຸຣຠວນໍ, ອວີຈິມຫານິຣໂຍ, ຊມ຺ພຸທີໂປ ຈ. ອປຣໂຄຍານໍ ສຕ຺ຕສຫສ຺ສໂຍຊນໍ; ຕຖາ ປຸພ຺ພວິເທໂຫ. ອຸຕ຺ຕຣກຸຣຸ ອຏ຺ຐສຫສ຺ສໂຍຊໂນ, ເອກເມໂກ ເຈຕ຺ຖ ມຫາທີໂປ ປຎ຺ຈສຕປຎ຺ຈສຕປຣິຕ຺ຕທີປປຣິວາໂຣ; ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ເອກໍ ຈກ຺ກວາຬໍ, ເອກາ ໂລກຘາຕຸ, ຕທນ຺ຕເຣສຸ ໂລກນ຺ຕຣິກນິຣຍາ. ເອວໍ ອນນ຺ຕານິ ຈກ຺ກວາຬານິ ອນນ຺ຕາ ໂລກຘາຕຸໂຍ ຠຄວາ ອນນ຺ເຕນ ພຸທ຺ຘຎາເຓນ ອເວທິ, ອຎ຺ຎາສິ, ປຏິວິຊ຺ຌິ. ເອວມສ຺ສ ໂອກາສໂລໂກປິ ສພ຺ພຖາ ວິທິໂຕ. ເອວມ຺ປິ ສພ຺ພຖາ ວິທິຕໂລກຕ຺ຕາ ໂລກວິທູ.

ອຕ຺ຕໂນ ປນ ຄຸເຓຫິ ວິສິຏ຺ຐຕຣສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອຠາວາ ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສ ອຸຕ຺ຕໂຣຕິ ອນຸຕ຺ຕໂຣ. ຕຖາ ເຫສ ສີລຄຸເຓນາປິ ສພ຺ພໍ ໂລກມຠິຠວຕິ, ສມາຘິ…ເປ… ປຎ຺ຎາ… ວິມຸຕ຺ຕິ… ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນຄຸເຓນາປິ, ສີລຄຸເຓນາປິ ອສໂມ ອສມສໂມ ອປ຺ປຏິໂມ ອປ຺ປຏິຠາໂຄ ອປ຺ປຏິປຸຄ຺ຄໂລ…ເປ… ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນຄຸເຓນາປິ. ຍຖາຫ – ‘‘ນ ໂຂ ປນາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມນຸປສ຺ສາມິ ສເທວເກ ໂລເກ ສມາຣເກ…ເປ… ສເທວມນຸສ຺ສາຍ ອຕ຺ຕນາ ສີລສມ຺ປນ຺ນຕຣ’’ນ຺ຕິ ວິຕ຺ຖາໂຣ.

ເອວໍ ອຄ຺ຄປ຺ປສາທສຸຕ຺ຕາທີນິ (ອ. ນິ. ໔.໓໔; ອິຕິວຸ. ໙໐) ‘‘ນ ເມ ອາຈຣິໂຍ ອຕ຺ຖີ’’ຕິອາທິກາ ຄາຖາໂຍ (ມ. ນິ. ໑.໒໘໕; ມຫາວ. ໑໑) ຈ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພາ.

ປຸຣິສທມ຺ເມ ສາເຣຕີຕິ ປຸຣິສທມ຺ມສາຣຖິ, ທເມຕິ ວິເນຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຸຣິສທມ຺ມາຕິ ອທນ຺ຕາ ທເມຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕາ ຕິຣຈ຺ຉານປຸຣິສາປິ ມນຸສ຺ສປຸຣິສາປິ ອມນຸສ຺ສປຸຣິສາປິ. ຕຖາ ຫິ ຠຄວຕາ ຕິຣຈ຺ຉານປຸຣິສາປິ ອປລາໂຬ ນາຄຣາຊາ, ຈູໂຬທໂຣ, ມໂຫທໂຣ, ອຄ຺ຄິສິໂຂ, ຘູມສິໂຂ, ຘນປາລໂກ ຫຕ຺ຖີຕິ ເອວມາທໂຍ ທມິຕາ, ນິພ຺ພິສາ ກຕາ, ສຣເຓສຸ ຈ ສີເລສຸ ຈ ປຕິຏ຺ຐາປິຕາ. ມນຸສ຺ສປຸຣິສາປິ ສຈ຺ຈກນິຄຓ຺ຐປຸຕ຺ຕ-ອມ຺ພຏ຺ຐມາຓວ-ໂປກ຺ຂຣສາຕິ-ໂສຓທຓ຺ຑກູຏທນ຺ຕາທໂຍ. ອມນຸສ຺ສປຸຣິສາປິ ອາຬວກ-ສູຈິໂລມ-ຂຣໂລມ-ຍກ຺ຂ-ສກ຺ກເທວຣາຊາທໂຍ ທມິຕາ ວິນີຕາ ວິຈິຕ຺ເຣຫິ ວິນຍນູປາເຍຫິ. ‘‘ອຫໍ ໂຂ, ເກສິ, ປຸຣິສທມ຺ມໍ ສຓ຺ເຫນປິ ວິເນມິ, ຜຣຸເສນປິ ວິເນມິ, ສຓ຺ຫຜຣຸເສນປິ ວິເນມີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໑໑໑) ອິທຎ຺ເຈຕ຺ຖ ສຸຕ຺ຕໍ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພໍ. ອຖ ວາ ວິສຸທ຺ຘສີລາທີນໍ ປຐມຊ຺ຌານາທີນິ ໂສຕາປນ຺ນາທີນຎ຺ຈ ອຸຕ຺ຕຣິມຄ຺ຄປຏິປທໍ ອາຈິກ຺ຂນ຺ໂຕ ທນ຺ເຕປິ ທເມຕິເຍວ.

ອຖ ວາ ອນຸຕ຺ຕໂຣ ປຸຣິສທມ຺ມສາຣຖີຕິ ເອກເມວິທໍ ອຕ຺ຖປທໍ. ຠຄວາ ຫິ ຕຖາ ປຸຣິສທມ຺ເມ ສາເຣຕິ, ຍຖາ ເອກປລ຺ລງ຺ເກເນວ ນິສິນ຺ນາ ອຏ຺ຐ ທິສາ ອສຊ຺ຊມານາ ຘາວນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ອນຸຕ຺ຕໂຣ ປຸຣິສທມ຺ມສາຣຖີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ຫຕ຺ຖິທມເກນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຫຕ຺ຖິທມ຺ໂມ ສາຣິໂຕ ເອກໍເຍວ ທິສໍ ຘາວຕີ’’ຕິ ອິທຎ຺ເຈຕ຺ຖ ສຸຕ຺ຕໍ (ມ. ນິ. ໓.໓໑໒) ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພໍ.

ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກປຣມຕ຺ເຖຫິ ຍຖາຣຫໍ ອນຸສາສຕີຕິ ສຕ຺ຖາ. ອປິຈ ສຕ຺ຖາ ວິຍາຕິ ສຕ຺ຖາ, ຠຄວາ ສຕ຺ຖວາໂຫ. ‘‘ຍຖາ ສຕ຺ຖວາໂຫ ສຕ຺ເຖ ກນ຺ຕາຣໍ ຕາເຣຕິ, ໂຈຣກນ຺ຕາຣໍ ຕາເຣຕິ, ວາຬກນ຺ຕາຣໍ ຕາເຣຕິ, ທຸພ຺ຠິກ຺ຂກນ຺ຕາຣໍ ຕາເຣຕິ, ນິຣຸທກກນ຺ຕາຣໍ ຕາເຣຕິ, ອຸຕ຺ຕາເຣຕິ ນິຕ຺ຕາເຣຕິ ປຕາເຣຕິ ເຂມນ຺ຕຠູມິໍ ສມ຺ປາເປຕິ; ເອວເມວ ຠຄວາ ສຕ຺ຖາ ສຕ຺ຖວາໂຫ ສຕ຺ເຕ ກນ຺ຕາຣໍ ຕາເຣຕິ ຊາຕິກນ຺ຕາຣໍ ຕາເຣຕີ’’ຕິອາທິນາ (ມຫານິ. ໑໙໐) ນິທ຺ເທສນເຍນເປຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເທວມນຸສ຺ສານນ຺ຕິ ທເອວານຎ຺ຈ ມນຸສ຺ສານຎ຺ຈ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉທວເສເນຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຠພ຺ພປຸຄ຺ຄລປຣິຈ຺ເຉທວເສນ ຈ. ຠຄວາ ປນ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕານມ຺ປິ ອນຸສາສນິປ຺ປທາເນນ ສຕ຺ຖາເຍວ. ເຕປິ ຫິ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມສວເນນ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຕ຺ວາ ຕາຍ ເອວ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ທຸຕິເຍ ຕຕິເຍ ວາ ອຕ຺ຕຠາເວ ມຄ຺ຄຜລຠາຄິໂນ ໂຫນ຺ຕິ. ມຓ຺ຑູກເທວປຸຕ຺ຕາທໂຍ ເຈຕ຺ຖ ນິທສ຺ສນໍ. ຠຄວຕິ ກິຣ ຄຄ຺ຄຣາຍ ໂປກ຺ຂຣຓິຍາ ຕີເຣ ຈມ຺ປານຄຣວາສີນໍ ຘມ຺ມໍ ເທສຍມາເນ ເອໂກ ມຓ຺ຑູໂກ ຠຄວໂຕ ສເຣ ນິມິຕ຺ຕໍ ອຄ຺ຄເຫສິ. ຕໍ ເອໂກ ວຈ຺ຉປາລໂກ ທຓ຺ຑໂມລຸພ຺ຠ ຕິຏ຺ຐນ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ສີເສ ສນ຺ນິຣຸມ຺ຠິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ໂສ ຕາວເທວ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ຕາວຕິໍສຠວເນ ທ຺ວາທສໂຍຊນິເກ ກນກວິມາເນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ສຸຕ຺ຕປ຺ປພຸທ຺ໂຘ ວິຍ ຈ ຕຕ຺ຖ ອຈ຺ຉຣາສງ຺ຆປຣິວຸຕໍ ອຕ຺ຕານໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອເຣ, ອຫມ຺ປິ ນາມ ອິຘ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕສ຺ມິ! ກິໍ ນຸ ໂຂ ກມ຺ມໍ ອກາສິ’’ນ຺ຕິ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ນາຎ຺ຎໍ ກິຎ຺ຈິ ອທ຺ທສ, ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຠຄວໂຕ ສເຣ ນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄາຫາ. ໂສ ຕອາວເທວ ສຫ ວິມາເນນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ປາເທ ສິຣສາ ວນ຺ທິ. ຠຄວາ ຊານນ຺ໂຕວ ປຸຈ຺ຉິ –

‘‘ໂກ ເມ ວນ຺ທຕິ ປາທານິ, ອິທ຺ຘິຍາ ຍສສາ ຊລໍ;

ອຠິກ຺ກນ຺ເຕນ ວຓ຺ເຓນ, ສພ຺ພາ ໂອຠາສຍໍ ທິສາ’’ຕິ.

‘‘ມຓ຺ຑູໂກຫໍ ປຸເຣ ອາສິໍ, ອຸທເກ ວາຣິໂຄຈໂຣ;

ຕວ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ຕສ຺ສ, ອວຘິ ວຈ຺ຉປາລໂກ’’ຕິ. (ວິ. ວ. ໘໕໗-໘໕໘);

ຠຄວາ ຕສ຺ສ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ເທສນາວສາເນ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ປາຓສຫສ຺ສານໍ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ອໂຫສິ. ເທວປຸຕ຺ໂຕປິ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາຍ ສິຕໍ ກຕ຺ວາ ປກ຺ກາມີຕິ.

ຍໍ ປນ ກິຎ຺ຈິ ອຕ຺ຖິ ເຎຍ຺ຍໍ ນາມ, ຕສ຺ສ ສພ຺ພສ຺ສ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ວິໂມກ຺ຂນ຺ຕິກຎາຓວເສນ ພຸທ຺ໂຘ. ຍສ຺ມາ ວາ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ ອຕ຺ຕນາປິ ພຸຊ຺ຌິ, ອຎ຺ເຎປິ ສຕ຺ເຕ ໂພເຘສິ; ຕສ຺ມາ ເອວມາທີຫິປິ ກາຣເຓຫິ ພຸທ຺ໂຘ. ອິມສ຺ສ ຈຕ຺ຖສ຺ສ ວິຎ຺ຎາປນຕ຺ຖໍ ‘‘ພຸຊ຺ຌິຕາ ສຈ຺ຈານີຕິ ພຸທ຺ໂຘ, ໂພເຘຕາ ປຊາຍາຕິ ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ໂຕ ສພ຺ໂພປິ ນິທ຺ເທສນໂຍ (ມຫານິ. ໑໙໒) ປຏິສມ຺ຠິທານໂຍ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໖໒) ວາ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ໂພ.

ຠຄວາຕິ ອິທໍ ປນສ຺ສ ຄຸຓວິສິຏ຺ຐສຕ຺ຕຸຕ຺ຕມຄຣຸຄາຣວາຘິວຈນໍ. ເຕນາຫຸ ໂປຣາຓາ –

‘‘ຠຄວາຕິ ວຈນໍ ເສຏ຺ຐໍ, ຠຄວາຕິ ວຈນມຸຕ຺ຕມໍ;

ຄຣຸ ຄາຣວຍຸຕ຺ໂຕ ໂສ, ຠຄວາ ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ.

ຈຕຸພ຺ພິຘຎ຺ຫິ ນາມໍ – ອາວຕ຺ຖິກໍ, ລິງ຺ຄິກໍ, ເນມິຕ຺ຕິກໍ, ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ. ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນໍ ນາມ ໂລກິຍໂວຫາເຣນ ‘‘ຍທິຈ຺ຉກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ວຈ຺ໂຉ ທມ຺ໂມ ພລິພທ຺ໂທ’’ຕິ ເອວມາທິ ອາວຕ຺ຖິກໍ. ‘‘ທຓ຺ຑີ ຉຕ຺ຕີ ສິຂີ ກຣີ’’ຕິ ເອວມາທິ ລິງ຺ຄິກໍ. ‘‘ເຕວິຊ຺ໂຊ ຉຬຠິຎ຺ໂຎ’’ຕິ ເອວມາທິ ເນມິຕ຺ຕິກໍ. ‘‘ສິຣິວຑ຺ຒໂກ ຘນວຑ຺ຒໂກ’’ຕິ ເອວມາທິ ວຈນຕ຺ຖມນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕໍ ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນໍ. ອິທໍ ປນ ຠຄວາຕິ ນາມໍ ເນມິຕ຺ຕິກໍ, ນ ມຫາມາຍາຍ ນ ສຸທ຺ໂຘທນມຫາຣາເຊນ ນ ອສີຕິຍາ ຎາຕິສຫສ຺ເສຫິ ກຕໍ, ນ ສກ຺ກສນ຺ຕຸສິຕາທີຫິ ເທວຕາວິເສເສຫິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຘມ຺ມເສນາປຕິນາ – ‘‘ຠຄວາຕິ ເນຕໍ ນາມໍ ມາຕຣາ ກຕໍ…ເປ… ວິໂມກ຺ຂນ຺ຕິກເມຕໍ ພຸທ຺ຘານໍ ຠຄວນ຺ຕານໍ ໂພຘິຍາ ມູເລ ສຫ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຏິລາຠາ ສຈ຺ຉິກາປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ຍທິທໍ ຠຄວາ’’ຕິ (ມຫານິ. ໘໔).

ຍໍຄຸຓເນມິຕ຺ຕິກຎ຺ເຈຕໍ ນາມໍ, ເຕສໍ ຄຸຓານໍ ປກາສນຕ຺ຖໍ ອິມໍ ຄາຖໍ ວທນ຺ຕິ –

‘‘ຠຄີ ຠຊີ ຠາຄີ ວິຠຕ຺ຕວາ ອິຕິ;

ອກາສິ ຠຄ຺ຄນ຺ຕິ ຄຣູຕິ ຠາຄ຺ຍວາ;

ພຫູຫິ ຎາເຍຫິ ສຸຠາວິຕຕ຺ຕໂນ;

ຠວນ຺ຕໂຄ ໂສ ຠຄວາຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ.

ນິທ຺ເທເສ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເຈຕ຺ຖ ເຕສໍ ເຕສໍ ປທານມຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ອຍໍ ປນ ອປໂຣ ນໂຍ –

‘‘ຠາຄ຺ຍວາ ຠຄ຺ຄວາ ຍຸຕ຺ໂຕ, ຠເຄຫິ ຈ ວິຠຕ຺ຕວາ;

ຠຕ຺ຕວາ ວນ຺ຕຄມໂນ, ຠເວສຸ ຠຄວາ ຕໂຕ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ວຓ຺ຓາຄໂມ ວຓ຺ຓວິປຣິຍໂຍຕິ ເອຕໍ ນິຣຸຕ຺ຕິລກ຺ຂຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສທ຺ທນເຍນ ວາ ປິໂສທຣາທິປກ຺ເຂປລກ຺ຂຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຍສ຺ມາ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣສຸຂາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕກໍ ທານສີລາທິປາຣປ຺ປຕ຺ຕໍ ຠາຄ຺ຍມສ຺ສ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຠາຄ຺ຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ຠຄວາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ຎາຕພ຺ພໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ໂລຠ-ໂທສ-ໂມຫ-ວິປຣີຕມນສິກາຣ-ອຫິຣິກາໂນຕ຺ຕປ຺ປ-ໂກຘູປນາຫ-ມກ຺ຂ-ປຬາສອິສ຺ສາ-ມຈ຺ຉຣິຍ-ມາຍາສາເຐຍ຺ຍ-ຖມ຺ຠ-ສາຣມ຺ຠ-ມານາຕິມານ-ມທ-ປມາທ-ຕຓ຺ຫາວິຊ຺ຊາ ຕິວິຘາກຸສລມູລ-ທຸຈ຺ຈຣິຕ-ສໍກິເລສ-ມລ-ວິສມສຎ຺ຎາ-ວິຕກ຺ກ-ປປຎ຺ຈ-ຈຕຸພ຺ພິຘວິປຣິເຍສອາສວ-ຄນ຺ຖ-ໂອຆ-ໂຍຄາຄຕິ-ຕຓ຺ຫຸປ຺ປາທຸປາທານ-ປຎ຺ຈເຈໂຕຂີລ-ວິນິພນ຺ຘ-ນີວຣຓາຠິນນ຺ທນຉວິວາທມູລ-ຕຓ຺ຫາກາຍ-ສຕ຺ຕານຸສຍ-ອຏ຺ຐມິຈ຺ຉຕ຺ຕ-ນວຕຓ຺ຫາມູລກ-ທສາກຸສລກມ ທິຏ຺ຐິຄຕ-ອຏ຺ຐສຕຕຓ຺ຫາວິຈຣິຕປ຺ປເຠທ-ສພ຺ພທຣຖ-ປຣິຬາຫ-ກິເລສສຕສຫສ຺ສານິ, ສງ຺ເຂປໂຕ ວາ ປຎ຺ຈ ກິເລສ-ອຠິສງ຺ຂາຣຂນ຺ຘມຈ຺ຈຸ-ເທວປຸຕ຺ຕ-ມາເຣ ອຠຎ຺ຊິ, ຕສ຺ມາ ຠຄ຺ຄຕ຺ຕາ ເອເຕສໍ ປຣິສ຺ສຍານໍ ຠຄ຺ຄວາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ຠຄວາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອາຫ ເຈຕ຺ຖ –

‘‘ຠຄ຺ຄຣາໂຄ ຠຄ຺ຄໂທໂສ, ຠຄ຺ຄໂມໂຫ ອນາສໂວ;

ຠຄ຺ຄາສ຺ສ ປາປກາ ຘມ຺ມາ, ຠຄວາ ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ.

ຠາຄ຺ຍວນ຺ຕຕາຍ ຈສ຺ສ ສຕປຸຎ຺ຎຊລກ຺ຂຓຘຣສ຺ສ ຣູປກາຍສມ຺ປຕ຺ຕິທີປິຕາ ໂຫຕິ, ຠຄ຺ຄໂທສຕາຍ ຘມ຺ມກາຍສມ຺ປຕ຺ຕິ. ຕຖາ ໂລກິຍປຣິກ຺ຂການໍ ພຫຸມຕຠາໂວ, ຄຫຏ຺ຐປພ຺ພຊິເຕຫິ ອຠິຄມນີຍຕາ, ອຠິຄຕານຎ຺ຈ ເນສໍ ກາຍຈິຕ຺ຕທຸກ຺ຂາປນຍເນ ປຏິພລຠາໂວ, ອາມິສທານຘມ຺ມທາເນຫິ ອຸປກາຣິຕາ, ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣສຸເຂຫິ ຈ ສມ຺ປໂຍຊນສມຕ຺ຖຕາ ທີປິຕາ ໂຫຕິ.

ຍສ຺ມາ ຈ ໂລເກ ອິສ຺ສຣິຍ-ຘມ຺ມ-ຍສ-ສິຣີ-ກາມ-ປຍຕ຺ເຕສຸ ຉສຸ ຘມ຺ເມສຸ ຠຄສທ຺ໂທ ວຕ຺ຕຕິ, ປຣມຎ຺ຈສ຺ສ ສກຈິຕ຺ເຕ ອິສ຺ສຣິຍໍ, ອຓິມາ ລຆິມາທິກໍ ວາ ໂລກິຍສມ຺ມຕໍ ສພ຺ພາກາຣປຣິປູຣໍ ອຕ຺ຖິ ຕຖາ ໂລກຸຕ຺ຕໂຣ ຘມ຺ໂມ ໂລກຕ຺ຕຍພ຺ຍາປໂກ ຍຖາຠຸຈ຺ຈຄຸຓາຘິຄໂຕ ອຕິວິຍ ປຣິສຸທ຺ໂຘ ຍໂສ, ຣູປກາຍທສ຺ສນພ຺ຍາວຏຊນນຍນປ຺ປສາທຊນນສມຕ຺ຖາ ສພ຺ພາກາຣປຣິປູຣາ ສພ຺ພງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄສິຣີ, ຍໍ ຍໍ ເອເຕນ ອິຈ຺ຉິຕໍ ປຕ຺ຖິຕໍ ອຕ຺ຕຫິຕໍ ປຣຫິຕໍ ວາ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຕເຖວ ອຠິນິປ຺ຜນ຺ນຕ຺ຕາ ອິຈ຺ຉິຕິຈ຺ຉິ, ຕຕ຺ຖ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິສຎ຺ຎິໂຕ ກາໂມ, ສພ຺ພໂລກຄຣຸຠາວປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸຠູໂຕ ສມ຺ມາວາຍາມສງ຺ຂາໂຕ ປຍຕ຺ໂຕ ຈ ອຕ຺ຖິ; ຕສ຺ມາ ອິເມຫິ ຠເຄຫິ ຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາປິ ຠຄາ ອສ຺ສ ສນ຺ຕີຕິ ອິມິນາ ອຕ຺ເຖນ ຠຄວາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ຍສ຺ມາ ປນ ກຸສລາທີຫິ ເຠເທຫິ ສພ຺ພຘມ຺ເມ, ຂນ຺ຘາຍຕນ-ຘາຕຸສຈ຺ຈ-ອິນ຺ທ຺ຣິຍປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທາທີຫິ ວາ ກຸສລາທິຘມ຺ເມ, ປີຬນ-ສງ຺ຂຕ-ສນ຺ຕາປວິປຣິຓາມຏ຺ເຐນ ວາ ທຸກ຺ຂມຣິຍສຈ຺ຈໍ, ອາຍູຫນ-ນິທານ-ສໍໂຍຄ-ປລິໂພຘຏ຺ເຐນ ສມຸທຍໍ, ນິສ຺ສຣຓວິເວກາສງ຺ຂຕ-ອມຕຏ຺ເຐນ ນິໂຣຘໍ, ນິຍ຺ຍານ-ເຫຕຸ-ທສ຺ສນາຘິປເຕຍ຺ຍຏ຺ເຐນ ມຄ຺ຄໍ ວິຠຕ຺ຕວາ, ວິຠຊິຕ຺ວາ ວິວຣິຕ຺ວາ ເທສິຕວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ວິຠຕ຺ຕວາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ຠຄວາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ຍສ຺ມາ ຈ ເອສ ທິພ຺ພພ຺ຣຫ຺ມອຣິຍວິຫາເຣ ກາຍຈິຕ຺ຕອຸປຘິວິເວເກ ສຸຎ຺ຎຕປ຺ປຓິຫິຕານິມິຕ຺ຕວິໂມກ຺ເຂ ອຎ຺ເຎ ຈ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕເຣ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ເມ ຠຊິ ເສວິ ພຫຸລມກາສິ, ຕສ຺ມາ ຠຕ຺ຕວາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ຠຄວາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ຍສ຺ມາ ປນ ຕີສຸ ຠເວສຸ ຕຓ຺ຫາສງ຺ຂາຕໍ ຄມນມເນນ ວນ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຠເວສຸ ວນ຺ຕຄມໂນຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ຠວສທ຺ທໂຕ ຠກາຣໍ, ຄມນສທ຺ທໂຕ ຄກາຣໍ, ວນ຺ຕສທ຺ທໂຕ ວກາຣຎ຺ຈ ທີຆໍ ກຕ຺ວາ ອາທາຍ ຠຄວາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍຖາ ໂລເກ ‘‘ເມຫນສ຺ສ ຂສ຺ສ ມາລາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ເມຂລາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ໂສ ອິມໍ ໂລກນ຺ຕິ ໂສ ຠຄວາ ອິມໍ ໂລກໍ. ອິທານິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ນິທສ຺ເສຕິ. ສເທວກນ຺ຕິ ສຫ ເທເວຫິ ສເທວກໍ; ເອວໍ ສຫ ມາເຣນ ສມາຣກໍ; ສຫ ພ຺ຣຫ຺ມຸນາ ສພ຺ຣຫ຺ມກໍ; ສຫ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມເຓຫິ ສສ຺ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓິໍ; ປຊາຕຕ຺ຕາ ປຊາ, ຕໍ ປຊໍ; ສຫ ເທວມນຸສ຺ເສຫິ ສເທວມນຸສ຺ສໍ. ຕຕ຺ຖ ສເທວກວຈເນນ ປຎ຺ຈກາມາວຈຣເທວຄ຺ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ, ສມາຣກວຈເນນ ຉຏ຺ຐກາມາວຈຣເທວຄ຺ຄຫຓໍ, ສພ຺ຣຫ຺ມກວຈເນນ ພ຺ຣຫ຺ມກາຍິກາທິພ຺ຣຫ຺ມຄ຺ຄຫຓໍ, ສສ຺ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓີວຈເນນ ສາສນສ຺ສ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກປຈ຺ຈາມິຕ຺ຕສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓຄ຺ຄຫຓໍ, ສມິຕປາປ-ພາຫິຕປາປ-ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓຄ຺ຄຫຓຎ຺ຈ, ປຊາວຈເນນ ສຕ຺ຕໂລກຄ຺ຄຫຓໍ, ສເທວມນຸສ຺ສວຈເນນ ສມ຺ມຸຕິເທວອວເສສມນຸສ຺ສຄ຺ຄຫຓໍ. ເອວເມຕ຺ຖ ຕີຫິ ປເທຫິ ໂອກາສໂລໂກ, ທ຺ວີຫິ ປຊາວເສນ ສຕ຺ຕໂລໂກ ຄຫິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອປໂຣ ນໂຍ – ສເທວກຄ຺ຄຫເຓນ ອຣູປາວຈຣເທວໂລໂກ ຄຫິໂຕ, ສມາຣກຄ຺ຄຫເຓນ ຉກາມາວຈຣເທວໂລກາ, ສພ຺ຣຫ຺ມກຄ຺ຄຫເຓນ ຣູປີພ຺ຣຫ຺ມໂລໂກ, ສສ຺ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາທິຄ຺ຄຫເຓນ ຈຕຸປຣິສວເສນ ສມ຺ມຸຕິເທເວຫິ ວາ ສຫ ມນຸສ຺ສໂລໂກ, ອວເສສສພ຺ພສຕ຺ຕໂລໂກ ວາ.

ອປິເຈຕ຺ຖ ສເທວກວຈເນນ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ສພ຺ພສ຺ສາປິ ໂລກສ຺ສ ສຈ຺ຉິກຕຠາວໍ ສາເຘນ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄໂຕ. ຕໂຕ ເຍສໍ ສິຍາ – ‘‘ມາໂຣ ມຫານຸຠາໂວ ຉກາມາວຈຣິສ຺ສໂຣ ວສວຕ຺ຕີ; ກິໍ ໂສປິ ເອເຕນ ສຈ຺ຉິກໂຕ’’ຕິ? ເຕສໍ ວິມຕິໍ ວິຘມນ຺ໂຕ ສມາຣກນ຺ຕິ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄໂຕ. ເຍສໍ ປນ ສິຍາ – ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມາ ມຫານຸຠາໂວ ເອກງ຺ຄຸລິຍາ ເອກສ຺ມິໍ ຈກ຺ກວາຬສຫສ຺ເສ ອາໂລກໍ ຜຣຕິ, ທ຺ວີຫິ…ເປ… ທສຫິ ອງ຺ຄຸລີຫິ ທສສຸ ຈກ຺ກວາຬສຫສ຺ເສສຸ ອາໂລກໍ ຜຣຕິ, ອນຸຕ຺ຕຣຎ຺ຈ ຌານສມາປຕ຺ຕິສຸຂໍ ປຏິສໍເວເທຕິ, ກິໍ ໂສປິ ສຈ຺ຉິກໂຕ’’ຕິ? ເຕສໍ ວິມຕິໍ ວິຘມນ຺ໂຕ ສພ຺ຣຫ຺ມກນ຺ຕິ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄໂຕ. ຕໂຕ ເຍສໍ ສິຍາ – ‘‘ປຸຖູສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ສາສນປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ, ກິໍ ເຕປິ ສຈ຺ຉິກຕາ’’ຕິ? ເຕສໍ ວິມຕິໍ ວິຘມນ຺ໂຕ ສສ຺ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓິໍ ປຊນ຺ຕິ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄໂຕ. ເອວໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐຸກ຺ກຏ຺ຐານໍ ສຈ຺ຉິກຕຠາວໍ ປກາເສຕ຺ວາ ອຖ ສມ຺ມຸຕິເທເວ ອວເສສມນຸສ຺ເສ ຈ ອຸປາທາຍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉທວເສນ ເສສສຕ຺ຕໂລກສ຺ສ ສຈ຺ຉິກຕຠາວໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ສເທວມນຸສ຺ສນ຺ຕິ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄໂຕ. ອຍເມຕ຺ຖານຸສນ຺ຘິກ຺ກໂມ.

ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ປເວເທຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ສຍນ຺ຕິ ສາມໍ, ອປຣເນຍ຺ໂຍ ຫຸຕ຺ວາ; ອຠິຎ຺ຎາຕິ ອຠິຎ຺ຎາຍ, ອຘິເກນ ຎາເຓນ ຎຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກຕ຺ວາ, ເອເຕນ ອນຸມານາທິປຏິກ຺ເຂໂປ ກໂຕ ໂຫຕິ. ປເວເທຕີຕິ ໂພເຘຕິ ຎາເປຕິ ປກາເສຕິ. ໂສ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ ອາທິກລ຺ຍາຓໍ…ເປ… ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາຓນ຺ຕິ ໂສ ຠຄວາ ສຕ຺ເຕສຸ ກາຣຸຎ຺ຎຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ຫິຕ຺ວາປິ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ວິເວກສຸຂໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ອປ຺ປໍ ວາ ພຫຸໍ ວາ ເທເສນ຺ໂຕ ອາທິກລ຺ຍາຓາທິປ຺ປກາຣເມວ ເທເສຕິ.

ກຖໍ? ເອກຄາຖາປິ ຫິ ສມນ຺ຕຠທ຺ຣກຕ຺ຕາ ຘມ຺ມສ຺ສ ປຐມປາເທນ ອາທິກລ຺ຍາຓາ, ທຸຕິຍຕຕິຍປາເທຫິ ມຊ຺ເຌກລ຺ຍາຓາ, ປຈ຺ຉິມປາເທນ ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາຓາ. ເອການຸສນ຺ຘິກໍ ສຸຕ຺ຕໍ ນິທາເນນ ອາທິກລ຺ຍາຓໍ, ນິຄມເນນ ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາຓໍ, ເສເສນ ມຊ຺ເຌກລ຺ຍາຓໍ. ນານານຸສນ຺ຘິກໍ ສຸຕ຺ຕໍ ປຐມານຸສນ຺ຘິນາ ອາທິກລ຺ຍາຓໍ, ປຈ຺ຉິເມນ ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາຓໍ, ເສເສຫິ ມຊ຺ເຌກລ຺ຍາຓໍ. ສກໂລປິ ສາສນຘມ຺ໂມ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖຠູເຕນ ສີເລນ ອາທິກລ຺ຍາໂຓ, ສມຖວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄຜເລຫິ ມຊ຺ເຌກລ຺ຍາໂຓ, ນິພ຺ພາເນນ ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາໂຓ. ສີລສມາຘີຫິ ວາ ອາທິກລ຺ຍາໂຓ, ວິປສ຺ສນາມຄ຺ເຄຫິ ມຊ຺ເຌກລ຺ຍາໂຓ, ຜລນິພ຺ພາເນຫິ ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາໂຓ. ພຸທ຺ຘສຸໂພຘິຕາຍ ວາ ອາທິກລ຺ຍາໂຓ, ຘມ຺ມສຸຘມ຺ມຕາຍ ມຊ຺ເຌກລ຺ຍາໂຓ, ສງ຺ຆສຸປ຺ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາໂຓ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຕຖຕ຺ຕາຍ ປຏິປນ຺ເນນ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ພາຍ ອຠິສມ຺ໂພຘິຍາ ວາ ອາທິກລ຺ຍາໂຓ, ປຈ຺ເຈກໂພຘິຍາ ມຊ຺ເຌກລ຺ຍາໂຓ, ສາວກໂພຘິຍາ ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາໂຓ. ສຸຍ຺ຍມາໂນ ເຈສ ນີວຣຓວິກ຺ຂມ຺ຠນໂຕ ສວເນນປິ ກລ຺ຍາຓເມວ ອາວຫຕີຕິ ອາທິກລ຺ຍາໂຓ, ປຏິປຊ຺ຊິຍມາໂນ ສມຖວິປສ຺ສນາສຸຂາວຫນໂຕ ປຏິປຕ຺ຕິຍາປິ ກລ຺ຍາຓເມວ ອາວຫຕີຕິ ມຊ຺ເຌກລ຺ຍາໂຓ, ຕຖາ ປຏິປນ຺ໂນ ຈ ປຏິປຕ຺ຕິຜເລ ນິຏ຺ຐິເຕ ຕາທິຠາວາວຫນໂຕ ປຏິປຕ຺ຕິຜເລນປິ ກລ຺ຍາຓເມວ ອາວຫຕີຕິ ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາໂຓ. ນາຖປ຺ປຠວຕ຺ຕາ ຈ ປຠວສຸທ຺ຘິຍາ ອາທິກລ຺ຍາໂຓ, ອຕ຺ຖສຸທ຺ຘິຍາ ມຊ຺ເຌກລ຺ຍາໂຓ, ກິຈ຺ຈສຸທ຺ຘິຍາ ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາໂຓ. ຕສ຺ມາ ເອໂສ ຠຄວາ ອປ຺ປໍ ວາ ພຫຸໍ ວາ ເທເສນ຺ໂຕ ອາທິກລ຺ຍາຓາທິປ຺ປກາຣເມວ ເທເສຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ສາຕ຺ຖໍ ສພ຺ຍຎ຺ຊນນ຺ຕິ ເອວມາທີສຸ ປນ ຍສ຺ມາ ອິມໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ສາສນພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍຎ຺ຈ ປກາເສຕິ, ນານານເຍຫິ ທີເປຕິ; ຕຎ຺ຈ ຍຖານຸຣູປໍ ອຕ຺ຖສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສາຕ຺ຖໍ, ພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ຍຎ຺ຊນໍ. ສງ຺ກາສນປກາສນ-ວິວຣຓ-ວິຠຊນ-ອຸຕ຺ຕານີກຣຓ-ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ-ອຕ຺ຖປທສມາໂຍຄໂຕ ສາຕ຺ຖໍ, ອກ຺ຂຣປທ-ພ຺ຍຎ຺ຊນາກາຣນິຣຸຕ຺ຕິນິທ຺ເທສສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ຍຎ຺ຊນໍ. ອຕ຺ຖຄມ຺ຠີຣຕາ-ປຏິເວຘຄມ຺ຠີຣຕາຫິ ສາຕ຺ຖໍ, ຘມ຺ມຄມ຺ຠີຣຕາເທສນາຄມ຺ຠີຣຕາຫິ ສພ຺ຍຎ຺ຊນໍ. ອຕ຺ຖປຏິຠານປຏິສມ຺ຠິທາວິສຍໂຕ ສາຕ຺ຖໍ, ຘມ຺ມນິຣຸຕ຺ຕິປຏິສມ຺ຠິທາວິສຍໂຕ ສພ຺ຍຎ຺ຊນໍ. ປຓ຺ຑິຕເວທນີຍໂຕ ປຣິກ຺ຂກຊນປ຺ປສາທກນ຺ຕິ ສາຕ຺ຖໍ, ສທ຺ເຘຍ຺ຍໂຕ ໂລກິຍຊນປ຺ປສາທກນ຺ຕິ ສພ຺ຍຎ຺ຊນໍ. ຄມ຺ຠີຣາຘິປ຺ປາຍໂຕ ສາຕ຺ຖໍ, ອຸຕ຺ຕານປທໂຕ ສພ຺ຍຎ຺ຊນໍ. ອຸປເນຕພ຺ພສ຺ສ ອຠາວໂຕ ສກລປຣິປຸຓ຺ຓຠາເວນ ເກວລປຣິປຸຓ຺ຓໍ; ອປເນຕພ຺ພສ຺ສ ອຠາວໂຕ ນິທ຺ໂທສຠາເວນ ປຣິສຸທ຺ຘໍ; ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍປຣິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ພ຺ຣຫ຺ມຠູເຕຫິ ເສຏ຺ເຐຫິ ຈຣິຕພ຺ພໂຕ ເຕສຎ຺ຈ ຈຣິຍຠາວໂຕ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ. ຕສ຺ມາ ‘‘ສາຕ຺ຖໍ ສພ຺ຍຎ຺ຊນໍ…ເປ… ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ປກາເສຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ອປິຈ ຍສ຺ມາ ສນິທານໍ ສອຸປ຺ປຕ຺ຕິກຎ຺ຈ ເທເສນ຺ໂຕ ອາທິກລ຺ຍາຓໍ ເທເສຕິ, ເວເນຍ຺ຍານໍ ອນຸຣູປໂຕ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອວິປຣີຕຕາຍ ຈ ເຫຕຸທາຫຣຓຍຸຕ຺ຕໂຕ ຈ ມຊ຺ເຌກລ຺ຍາຓໍ, ໂສຕູນໍ ສທ຺ຘາປຏິລາເຠນ ນິຄມເນນ ຈ ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາຓໍ ເທເສຕິ. ເອວໍ ເທເສນ຺ໂຕ ຈ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ປກາເສຕິ. ຕຎ຺ຈ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອຘິຄມພ຺ຍຕ຺ຕິໂຕ ສາຕ຺ຖໍ, ປຣິຍຕ຺ຕິຍາ ອາຄມພ຺ຍຕ຺ຕິໂຕ ສພ຺ຍຎ຺ຊນໍ, ສີລາທິປຎ຺ຈຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘຍຸຕ຺ຕໂຕ ເກວລປຣິປຸຓ຺ຓໍ, ນິຣຸປກ຺ກິເລສໂຕ ນິຕ຺ຖຣຓຕ຺ຖາຍ ປວຕ຺ຕິໂຕ ໂລກາມິສນິຣເປກ຺ຂໂຕ ຈ ປຣິສຸທ຺ຘໍ, ເສຏ຺ຐຏ຺ເຐນ ພ຺ຣຫ຺ມຠູຕານໍ ພຸທ຺ຘ-ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘ-ພຸທ຺ຘສາວການໍ ຈຣິຍໂຕ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕສ຺ມາປິ ‘‘ໂສ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ ອາທິກລ຺ຍາຓໍ…ເປ… ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ປກາເສຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ສາຘຸ ໂຂ ປນາຕິ ສຸນ຺ທຣໍ ໂຂ ປນ ອຕ຺ຖາວຫໍ ສຸຂາວຫນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຖາຣູປານໍ ອຣຫຕນ຺ຕິ ຍຖາຣູໂປ ໂສ ຠວ ໂຄຕໂມ, ເອວຣູປານໍ ຍຖາຠຸຈ຺ຈຄຸຓາຘິຄເມນ ໂລເກ ອຣຫນ຺ໂຕຕິ ລທ຺ຘສທ຺ທານໍ ອຣຫຕໍ. ທສ຺ສນໍ ໂຫຕີຕິ ປສາທໂສມ຺ມານິ ອກ຺ຂີນິ ອຸມ຺ມີລິຕ຺ວາ ‘‘ທສ຺ສນມຕ຺ຕມ຺ປິ ສາຘຸ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອວໍ ອຊ຺ຌາສຍໍ ກຕ຺ວາ ອຖ ໂຂ ເວຣຎ຺ໂຊ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມີຕິ.

໒. ເຍນາຕິ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ກຣຓວຈນໍ. ຕສ຺ມາ ຍຕ຺ຖ ຠຄວາ ຕຕ຺ຖ ອຸປສງ຺ກມີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເຍນ ວາ ກາຣເຓນ ຠຄວາ ເທວມນຸສ຺ເສຫິ ອຸປສງ຺ກມິຕພ຺ໂພ, ເຕນ ກາຣເຓນ ອຸປສງ຺ກມີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເກນ ຈ ກາຣເຓນ ຠຄວາ ອຸປສງ຺ກມິຕພ຺ໂພ? ນານປ຺ປກາຣຄຸຓວິເສສາຘິຄມາຘິປ຺ປາເຍນ, ສາທຸຜລູປໂຠຄາຘິປ຺ປາເຍນ ທິຊຄເຓຫິ ນິຈ຺ຈຜລິຕມຫາຣຸກ຺ໂຂ ວິຍ. ອຸປສງ຺ກມີຕິ ຈ ຄໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາຕິ ອຸປສງ຺ກມນປຣິໂຍສານທີປນໍ. ອຖ ວາ ເອວໍ ຄໂຕ ຕໂຕ ອາສນ຺ນຕຣໍ ຐານໍ ຠຄວໂຕ ສມີປສງ຺ຂາຕໍ ຄນ຺ຕ຺ວາຕິປິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ຠຄວຕາ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ໂມທີຕິ ຍຖາ ຂມນີຍາທີນິ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຠຄວາ ເຕນ, ເອວໍ ໂສປິ ຠຄວຕາ ສທ຺ຘິໍ ສມປ຺ປວຕ຺ຕໂມໂທ ອໂຫສິ, ສີໂຕທກໍ ວິຍ ອຸຓ຺ໂຫທເກນ ສມ຺ໂມທິຕໍ ເອກີຠາວໍ ອຄມາສິ. ຍາຍ ຈ ‘‘ກຈ຺ຈິ, ໂຠ, ໂຄຕມ, ຂມນີຍໍ; ກຈ຺ຈິ ຍາປນີຍໍ, ກຈ຺ຈິ ໂຠໂຕ ໂຄຕມສ຺ສ, ຈ ສາວການຎ຺ຈ ອປ຺ປາພາຘໍ ອປ຺ປາຕງ຺ກໍ ລຫຸຏ຺ຐານໍ ພລໍ ຜາສຸວິຫາໂຣ’’ຕິອາທິກາຍ ກຖາຍ ສມ຺ໂມທິ, ຕໍ ປີຕິປາໂມຊ຺ຊສງ຺ຂາຕໍ ສມ຺ໂມທໍ ຊນນໂຕ ສມ຺ໂມທິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕຠາວໂຕ ຈ ສມ຺ໂມທນີຍໍ. ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນມຘຸຣຕາຍ ສຸຈິຣມ຺ປິ ກາລໍ ສາເຣຕຸໍ ນິຣນ຺ຕຣໍ ປວຕ຺ເຕຕຸໍ ອຣຫຣູປໂຕ ສຣິຕພ຺ພຠາວໂຕ ຈ ສາຣຓີຍໍ, ສຸຍ຺ຍມານສຸຂໂຕ ວາ ສມ຺ໂມທນີຍໍ, ອນຸສ຺ສຣິຍມານສຸຂໂຕ ສາຣຓີຍໍ. ຕຖາ ພ຺ຍຎ຺ຊນປຣິສຸທ຺ຘຕາຍ ສມ຺ໂມທນີຍໍ, ອຕ຺ຖປຣິສຸທ຺ຘຕາຍ ສາຣຓີຍນ຺ຕິ. ເອວໍ ອເນເກຫິ ປຣິຍາເຍຫິ ສມ຺ໂມທນີຍໍ ສາຣຓີຍໍ ກຖໍ ວີຕິສາເຣຕ຺ວາ ປຣິໂຍສາເປຕ຺ວາ ນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ເຍນຕ຺ເຖນ ອາຄໂຕ ຕໍ ປຸຈ຺ຉິຕຸກາໂມ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ.

ເອກມນ຺ຕນ຺ຕິ ຠາວນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສ ‘‘ວິສມໍ ຈນ຺ທິມສູຣິຍາ ປຣິວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໔.໗໐) ວິຍ. ຕສ຺ມາ ຍຖາ ນິສິນ຺ໂນ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ ຕຖາ ນິສີທີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ວາ ເອຕໍ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ນິສີທີຕິ ອຸປາວິສິ. ປຓ຺ຑິຕາ ຫິ ປຸຣິສາ ຄຣຸຏ຺ຐານິຍໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອາສນກຸສລຕາຍ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທນ຺ຕິ. ອຍຎ຺ຈ ເຕສໍ ອຎ຺ຎຕໂຣ, ຕສ຺ມາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ.

ກຖໍ ນິສິນ຺ໂນ ປນ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕີຕິ? ຉ ນິສຊ຺ຊໂທເສ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ອຕິທູຣໍ, ອຈ຺ຈາສນ຺ນໍ, ອຸປຣິວາຕໍ, ອຸນ຺ນຕປ຺ປເທສໍ, ອຕິສມ຺ມຸຂໍ, ອຕິປຈ຺ຉາຕິ. ອຕິທູເຣ ນິສິນ຺ໂນ ຫິ ສເຈ ກເຖຕຸກາໂມ ໂຫຕິ ອຸຈ຺ຈາສທ຺ເທນ ກເຖຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ. ອຈ຺ຈາສນ຺ເນ ນິສິນ຺ໂນ ສງ຺ຆຏ຺ຏນໍ ກໂຣຕິ. ອຸປຣິວາເຕ ນິສິນ຺ໂນ ສຣີຣຄນ຺ເຘນ ພາຘຕິ. ອຸນ຺ນຕປ຺ປເທເສ ນິສິນ຺ໂນ ອຄາຣວໍ ປກາເສຕິ. ອຕິສມ຺ມຸຂາ ນິສິນ຺ໂນ ສເຈ ທຏ຺ຐຸກາໂມ ໂຫຕິ, ຈກ຺ຂຸນາ ຈກ຺ຂຸໍ ອາຫຈ຺ຈ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ໂຫຕິ. ອຕິປຈ຺ຉາ ນິສິນ຺ໂນ ສເຈ ທຏ຺ຐຸກາໂມ ໂຫຕິ ຄີວໍ ປສາເຣຕ຺ວາ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ອຍມ຺ປິ ເອເຕ ຉ ນິສຊ຺ຊໂທເສ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ນິສີທິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທີ’’ຕິ.

ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຂ ເວຣຎ຺ໂຊ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈາຕິ ເອຕນ຺ຕິ ອິທານິ ວຕ຺ຕພ຺ພມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ. ທກາໂຣ ປທສນ຺ຘິກໂຣ. ອໂວຈາຕິ ອຠາສິ. ສຸຕໍ ເມຕນ຺ຕິ ສຸຕໍ ເມ ເອຕໍ, ເອຕໍ ມຍາ ສຸຕນ຺ຕິ ອິທານິ ວຕ຺ຕພ຺ພມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ. ໂຠ ໂຄຕມາຕິ ຠຄວນ຺ຕໍ ໂຄຕ຺ເຕນ ອາລປຕິ.

ອິທານິ ຍໍ ເຕນ ສຸຕໍ – ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ນ ສມໂຓ ໂຄຕໂມຕິ ເອວມາທິມາຫ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ອນຸຕ຺ຕານປທວຓ຺ຓນາ – ພ຺ຣາຫ຺ມເຓຕິ ຊາຕິພ຺ຣາຫ຺ມເຓ. ຊິຓ຺ເຓຕິ ຊຊ຺ຊຣີຠູເຕ ຊຣາຍ ຂຓ຺ຑິຈ຺ຈາທິຠາວໍ ອາປາທິເຕ. ວຸຑ຺ເຒຕິ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄານໍ ວຸຑ຺ຒິມຣິຍາທປ຺ປຕ຺ເຕ. ມຫລ຺ລເກຕິ ຊາຕິມຫລ຺ລກຕາຍ ສມນ຺ນາຄເຕ, ຈິຣກາລປ຺ປສຸເຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອທ຺ຘຄເຕຕິ ອທ຺ຘານໍ ຄເຕ, ທ຺ເວ ຕໂຍ ຣາຊປຣິວຏ຺ເຏ ອຕີເຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ວໂຍ ອນຸປ຺ປຕ຺ເຕຕິ ປຈ຺ຉິມວຍໍ ສມ຺ປຕ຺ເຕ, ປຈ຺ຉິມວໂຍ ນາມ ວສ຺ສສຕສ຺ສ ປຈ຺ຉິໂມ ຕຕິຍຠາໂຄ.

ອປິຈ – ຊິຓ຺ເຓຕິ ໂປຣາເຓ, ຈິຣກາລປ຺ປວຕ຺ຕກຸລນ຺ວເຍຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວຸຑ຺ເຒຕິ ສີລາຈາຣາທິຄຸຓວຸຑ຺ຒິຍຸຕ຺ເຕ. ມຫລ຺ລເກຕິ ວິຠວມຫຕ຺ຕຕາຍ ສມນ຺ນາຄເຕ ມຫທ຺ຘເນ ມຫາໂຠເຄ. ອທ຺ຘຄເຕຕິ ມຄ຺ຄປ຺ປຏິປນ຺ເນ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ວຕຈຣິຍາທິມຣິຍາທໍ ອວີຕິກ຺ກມ຺ມ ຈຣມາເນ. ວໂຍອນຸປ຺ປຕ຺ເຕຕິ ຊາຕິວຸຑ຺ຒຠາວໍ ອນ຺ຕິມວຍໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ເຕຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອິທານິ ອຠິວາເທຕີຕິ ເອວມາທີນິ ‘‘ນ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນກາເຣນ ໂຍເຊຕ຺ວາ ເອວມຕ຺ຖໂຕ ເວທິຕພ຺ພານິ – ‘‘ນ ວນ຺ທຕິ ວາ, ນາສນາ ວຸຏ຺ຐຫຕິ ວາ, ນາປິ ‘ອິຘ ໂຠນ຺ໂຕ ນິສີທນ຺ຕູ’ຕິ ເອວໍ ອາສເນນ ວາ ອຸປນິມນ຺ເຕຕີ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ວາ ສທ຺ໂທ ວິຠາວເນ ນາມ ອຕ຺ເຖ, ‘‘ຣູປໍ ນິຈ຺ຈໍ ວາ ອນິຈ຺ຈໍ ວາ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ເອວໍ ວຕ຺ວາ ອຖ ອຕ຺ຕໂນ ອຠິວາທນາທີນິ ອກໂຣນ຺ຕໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ຕຍິທໍ ໂຠ ໂຄຕມ ຕເຖວາ’’ຕິ. ຍໍ ຕໍ ມຍາ ສຸຕໍ – ຕໍ ຕເຖວ, ຕໍ ສວນຎ຺ຈ ເມ ທສ຺ສນຎ຺ຈ ສໍສນ຺ທຕິ ສເມຕິ, ອຕ຺ຖໂຕ ເອກີຠາວໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ‘‘ນ ຫິ ຠວໍ ໂຄຕໂມ…ເປ… ອາສເນນ ວາ ນິມນ຺ເຕຕີ’’ຕິ ເອວໍ ອຕ຺ຕນາ ສຸຕໍ ທິຏ຺ເຐນ ນິຄເມຕ຺ວາ ນິນ຺ທນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ຕຍິທໍ ໂຠ ໂຄຕມ ນ ສມ຺ປນ຺ນເມວາ’’ຕິ ຕໍ ອຠິວາທນາທີນໍ ອກຣຓໍ ນ ຍຸຕ຺ຕເມວ.

ອຖສ຺ສ ຠຄວາ ອຕ຺ຕຸກ຺ກໍສນປຣວມ຺ຠນໂທສໍ ອນຸປຄມ຺ມ ກຣຸຓາສີຕລຫທເຍນ ຕໍ ອຎ຺ຎາຓໍ ວິຘມິຕ຺ວາ ຍຸຕ຺ຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ ອາຫ – ‘‘ນາຫໍ ຕໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ …ເປ… ມຸທ຺ຘາປິ ຕສ຺ສ ວິປເຕຍ຺ຍາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ‘‘ອຫໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ອປ຺ປຏິຫເຕນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓຈກ຺ຂຸນາ ໂອໂລເກນ຺ໂຕປິ ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ເອຕສ຺ມິໍ ສເທວກາທິເຠເທ ໂລເກ ນ ປສ຺ສາມິ, ຍມຫໍ ອຠິວາເທຍ຺ຍໍ ວາ ປຈ຺ຈຸຏ຺ເຐຍ຺ຍໍ ວາ ອາສເນນ ວາ ນິມນ຺ເຕຍ຺ຍໍ. ອນຈ຺ຉຣິຍໍ ວາ ເອຕໍ, ຍ຺ວາຫໍ ອຊ຺ຊ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ໂຕ ເອວຣູປໍ ນິປຈ຺ຈກາຣາຣຫໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ນ ປສ຺ສາມິ. ອປິຈ ໂຂ ຍທາປາຫໍ ສມ຺ປຕິຊາໂຕວ ອຸຕ຺ຕຣາຠິມຸໂຂ ສຕ຺ຕປທວີຕິຫາເຣນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສກລໍ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸໍ ໂອໂລເກສິໍ; ຕທາປິ ເອຕສ຺ມິໍ ສເທວກາທິເຠເທ ໂລເກ ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ນ ປສ຺ສາມິ, ຍມຫໍ ອຠິວາເທຍ຺ຍໍ ວາ ປຈ຺ຈຸຏ຺ເຐຍ຺ຍໍ ວາ ອາສເນນ ວາ ນິມນ຺ເຕຍ຺ຍໍ. ອຖ ໂຂ ມໍ ໂສຬສກປ຺ປສຫສ຺ສາຍຸໂກ ຂີຓາສວມຫາພ຺ຣຫ຺ມາປິ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ຕ຺ວໍ ໂລເກ ມຫາປຸຣິໂສ, ຕ຺ວໍ ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ອຄ຺ໂຄ ຈ ເຊຏ຺ໂຐ ຈ ເສຏ຺ໂຐ ຈ, ນຕ຺ຖິ ຕຍາ ອຸຕ຺ຕຣິຕໂຣ’’ຕິ ສຎ຺ຊາຕໂສມນສ຺ໂສ ປຕິນາເມສິ; ຕທາປິ ຈາຫໍ ອຕ຺ຕນາ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ອາສຠິໍ ວາຈໍ ນິຈ຺ຉາເຣສິໍ – ‘‘ອຄ຺ໂຄຫມສ຺ມິ ໂລກສ຺ສ, ເຊຏ຺ໂຐຫມສ຺ມິ ໂລກສ຺ສ, ເສຏ຺ໂຐຫມສ຺ມິ ໂລກສ຺ສາ’’ຕິ. ເອວໍ ສມ຺ປຕິຊາຕສ຺ສປິ ມຍ຺ຫໍ ອຠິວາທນາທິຣໂຫ ປຸຄ຺ຄໂລ ນຕ຺ຖິ, ສ຺ວາຫໍ ອິທານິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ໂຕ ກໍ ອຠິວາເທຍ຺ຍໍ ວາ…ເປ… ອາສເນນ ວາ ນິມນ຺ເຕຍ຺ຍໍ. ຕສ຺ມາ ຕ຺ວໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ມາ ຕຖາຄເຕ ເອວຣູປໍ ນິປຈ຺ຈກາຣໍ ປຕ຺ຖຍິຕ຺ຖ. ຍຎ຺ຫິ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ຕຖາຄໂຕ ອຠິວາເທຍ຺ຍ ວາ…ເປ… ອາສເນນ ວາ ນິມນ຺ເຕຍ຺ຍ, ມຸທ຺ຘາປິ ຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຣຕ຺ຕິປຣິໂຍສາເນ ປຣິປາກສິຖິລພນ຺ຘນໍ ວຓ຺ຏາ ປວຸຕ຺ຕຕາລຜລມິວ ຄີວໂຕ ປຈ຺ຉິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສຫສາວ ຠູມິຍໍ ວິປເຕຍ຺ຍາຕິ.

໓. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕປິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ທຸປ຺ປຎ຺ຎຕາຍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ໂລເກ ເຊຏ຺ຐຠາວໍ ອສລ຺ລກ຺ເຂນ຺ໂຕ ເກວລໍ ຕໍ ວຈນໍ ອສຫມາໂນ ອາຫ – ‘‘ອຣສຣູໂປ ຠວໍ ໂຄຕໂມ’’ຕິ. ອຍໍ ກິຣສ຺ສ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ຍໍ ໂລເກ ອຠິວາທນປຈ຺ຈຸຏ຺ຐານອຎ຺ຊລິກມ຺ມສາມີຈິກມ຺ມໍ ‘‘ສາມຄ຺ຄິຣໂສ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ໂຠໂຕ ໂຄຕມສ຺ສ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ອຣສຣູໂປ ຠວໍ ໂຄຕໂມ, ອຣສຊາຕິໂກ ອຣສສຠາໂວຕິ. ອຖສ຺ສ ຠຄວາ ຈິຕ຺ຕມຸທຸຠາວຊນນຕ຺ຖໍ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກຠາວໍ ປຣິຫຣນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎຖາ ຕສ຺ສ ວຈນສ຺ສຕ຺ຖໍ ອຕ຺ຕນິ ສນ຺ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຕ຺ຖິ ຂ຺ເວສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ປຣິຍາໂຍ’’ຕິອາທິມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ປຣິຍາໂຍຕິ ກາຣຓໍ; ອຍຎ຺ຫິ ປຣິຍາຍສທ຺ໂທ ເທສນາ-ວາຣ-ກາຣເຓສຸ ວຕ຺ຕຕິ. ‘‘ມຘຸປິຓ຺ຑິກປຣິຍາໂຍຕ຺ເວວ ນໍ ຘາເຣຫີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໒໐໕) ຫິ ເອສ ເທສນາຍໍ ວຕ຺ຕຕິ. ‘‘ກສ຺ສ ນຸ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ອຊ຺ຊ ປຣິຍາໂຍ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ໂອວທິຕຸ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໓.໓໙໘) ວາເຣ. ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ອຎ຺ຎໍ ປຣິຍາຍໍ ອາຈິກ຺ຂຕຸ, ຍຖາຍໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ອຎ຺ຎາຍ ສຓ຺ຐເຫຍ຺ຍາ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໑໖໔) ກາຣເຓ. ສ຺ວາຍມິຘ ກາຣເຓ ວຕ຺ຕຕິ. ຕສ຺ມາ ເອຕ຺ຖ ເອວມຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ – ອຕ຺ຖິ ໂຂ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ເອຕໍ ກາຣຓໍ; ເຍນ ກາຣເຓນ ມໍ ‘‘ອຣສຣູໂປ ຠວໍ ໂຄຕໂມ’’ຕິ ວທມາໂນ ປຸຄ຺ຄໂລ ສມ຺ມາ ວເທຍ຺ຍ, ອວິຕຖວາທີຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ. ກຕໂມ ປນ ໂສຕິ? ເຍ ເຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ຣູປຣສາ…ເປ… ໂຜຏ຺ຐພ຺ພຣສາ ເຕ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຫີນາຕິ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ເຍ ເຕ ຊາຕິວເສນ ວາ ອຸປປຕ຺ຕິວເສນ ວາ ເສຏ຺ຐສມ຺ມຕານມ຺ປິ ປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ຣູປາຣມ຺ມຓາທີນິ ອສ຺ສາເທນ຺ຕານໍ ອຠິນນ຺ທນ຺ຕານໍ ຣຊ຺ຊນ຺ຕານໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ກາມສຸຂສ຺ສາທສງ຺ຂາຕາ ຣູປຣສສທ຺ທຄນ຺ຘຣສໂຜຏ຺ຐພ຺ພຣສາ, ເຍ ອິມໍ ໂລກໍ ຄີວາຍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ວິຍ ອາວິຎ຺ຉນ຺ຕິ, ວຕ຺ຖາຣມ຺ມຓາທິສາມຄ຺ຄິຍຎ຺ຈ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ສາມຄ຺ຄິຣສາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເຕ ສພ຺ເພປິ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຫີນາຕິ. ມຍ຺ຫໍ ປຫີນາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພປິ ມມາກາເຣນ ອຕ຺ຕານໍ ອນຸກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ. ເທສນາວິລາໂສ ວາ ເອສ ຠຄວໂຕ.

ຕຕ຺ຖ ປຫີນາຕິ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານໂຕ ວິຄຕາ ຊຫິຕາ ວາ. ເອຕສ຺ມິໍ ປນຕ຺ເຖ ກຣເຓ ສາມິວຈນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຣິຍມຄ຺ຄສຕ຺ເຖນ ອຸຈ຺ຉິນ຺ນໍ ຕຓ຺ຫາວິຊ຺ຊາມຍໍ ມູລເມເຕສນ຺ຕິ ອຸຈ຺ຉິນ຺ນມູລາ. ຕາລວຕ຺ຖຸ ວິຍ ເນສໍ ວຕ຺ຖຸ ກຕນ຺ຕິ ຕາລາວຕ຺ຖຸກຕາ. ຍຖາ ຫິ ຕາລຣຸກ຺ຂໍ ສມູລໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ວຕ຺ຖຸມຕ຺ເຕ ຕສ຺ມິໍ ປເທເສ ກເຕ ນ ປຸນ ຕສ຺ສ ຕາລສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ປຎ຺ຎາຍຕິ; ເອວໍ ອຣິຍມຄ຺ຄສຕ຺ເຖນ ສມູເລ ຣູປາທິຣເສ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ເຕສໍ ປຸພ຺ເພ ອຸປ຺ປນ຺ນປຸພ຺ພຠາເວນ ວຕ຺ຖຸມຕ຺ເຕ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາເນ ກເຕ ສພ຺ເພປິ ເຕ ‘‘ຕາລາວຕ຺ຖຸກຕາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອວິຣູຬ຺ຫິຘມ຺ມຕ຺ຕາ ວາ ມຕ຺ຖກຈ຺ຉິນ຺ນຕາໂລ ວິຍ ກຕາຕິ ຕາລາວຕ຺ຖຸກຕາ. ຍສ຺ມາ ປນ ເອວໍ ຕາລາວຕ຺ຖຸກຕາ ອນຠາວໍກຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ຍຖາ ເນສໍ ປຈ຺ຉາຠາໂວ ນ ໂຫຕິ, ຕຖາ ກຕາ ໂຫນ຺ຕິ; ຕສ຺ມາ ອາຫ – ‘‘ອນຠາວໍກຕາ’’ຕິ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ປທຈ຺ເຉໂທ – ອນຸອຠາວໍ ກຕາ ອນຠາວໍກຕາຕິ. ‘‘ອນຠາວໍ ຄຕາ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ຕສ຺ສ ອນຸອຠາວໍ ຄຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ປທຈ຺ເຉໂທ ອນຸອຠາວໍ ຄຕາ ອນຠາວໍ ຄຕາຕິ, ຍຖາ ອນຸອຈ຺ຉຣິຍາ ອນຈ຺ຉຣິຍາຕິ. ອາຍຕິໍ ອນຸປ຺ປາທຘມ຺ມາຕິ ອນາຄເຕ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນກສຠາວາ. ເຍ ຫິ ອຠາວໍ ຄຕາ, ເຕ ປຸນ ກຖໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສນ຺ຕິ? ເຕນາຫ – ‘‘ອນຠາວໍ ຄຕາ ອາຍຕິໍ ອນຸປ຺ປາທຘມ຺ມາ’’ຕິ.

ອຍໍ ໂຂ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ປຣິຍາໂຍຕິ ອິທໍ ໂຂ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ກາຣຓໍ ເຍນ ມໍ ສມ຺ມາ ວທມາໂນ ວເທຍ຺ຍ ‘‘ອຣສຣູໂປ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ’’ຕິ. ໂນ ຈ ໂຂ ຍໍ ຕ຺ວໍ ສນ຺ຘາຍ ວເທສີຕິ ຍຎ຺ຈ ໂຂ ຕ຺ວໍ ສນ຺ຘາຍ ວເທສິ, ໂສ ປຣິຍາໂຍ ນ ໂຫຕິ. ກສ຺ມາ ປນ ຠຄວາ ເອວມາຫ? ນນຸ ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ໂຍ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ ວຸຕ຺ໂຕ ສາມຄ຺ຄິຣໂສ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕນິ ວິຊ຺ຊມານຕາ ອນຸຎ຺ຎາຕາ ໂຫຕີຕິ. ວຸຈ຺ຈເຕ, ນ ໂຫຕິ. ໂຍ ຫິ ຕໍ ສາມຄ຺ຄິຣສໍ ກາຕຸໍ ຠພ຺ໂພ ຫຸຕ຺ວາ ນ ກໂຣຕິ, ໂສ ຕທຠາເວນ ອຣສຣູໂປຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ຠເວຍ຺ຍ. ຠຄວາ ປນ ອຠພ຺ໂພວ ເອຕໍ ກາຕຸໍ, ເຕນສ຺ສ ກຣເຓ ອຠພ຺ພຕໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ໂນ ຈ ໂຂ ຍໍ ຕ຺ວໍ ສນ຺ຘາຍ ວເທສີ’’ຕິ. ຍໍ ປຣິຍາຍໍ ສນ຺ຘາຍ ຕ຺ວໍ ມໍ ‘‘ອຣສຣູໂປ’’ຕິ ວເທສິ, ໂສ ອມ຺ເຫສຸ ເນວ ວຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ.

໔. ເອວໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອຕ຺ຕນາ ອຘິປ຺ເປຕໍ ອຣສຣູປຕໍ ອາໂຣເປຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ອຖາປຣໍ ນິພ຺ໂຠໂຄ ຠວໍ ໂຄຕໂມຕິອາທິມາຫ. ສພ຺ພປຣິຍາເຍສຸ ເຈຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ໂຍຊນກ຺ກມໍ ວິທິຕ຺ວາ ສນ຺ຘາຍ ຠາສິຕມຕ຺ຕໍ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຕເມວ ວໂຍວຸຑ຺ຒານໍ ອຠິວາທນກມ຺ມາທິໍ ໂລເກ ສາມຄ຺ຄິປຣິໂຠໂຄຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ຕທຠາເວນ ຠຄວນ຺ຕໍ ນິພ຺ໂຠໂຄຕິ ອາຫ. ຠຄວາ ປນ ຍ຺ວາຍໍ ຣູປາທີສຸ ສຕ຺ຕານໍ ຉນ຺ທຣາຄປຣິໂຠໂຄ ຕທຠາວໍ ອຕ຺ຕນິ ສມ຺ປສ຺ສມາໂນ ອປຣມ຺ປິ ປຣິຍາຍໍ ອນຸຊານາຕິ.

໕. ປຸນ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຍໍ ໂລເກ ວໂຍວຸຑ຺ຒານໍ ອຠິວາທນາທິກຸລສມຸທາຈາຣກມ຺ມໍ ໂລກິຍາ ກໂຣນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ອກິຣິຍໍ ສມ຺ປສ຺ສມາໂນ ຠຄວນ຺ຕໍ ອກິຣິຍວາໂທຕິ ອາຫ. ຠຄວາ ປນ, ຍສ຺ມາ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທີນໍ ອກິຣິຍໍ ວທຕິ ຕສ຺ມາ, ຕໍ ອກິຣິຍວາທໍ ອຕ຺ຕນິ ສມ຺ປສ຺ສມາໂນ ອປຣມ຺ປິ ປຣິຍາຍໍ ອນຸຊານາຕິ. ຕຕ຺ຖ ຈ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕນ຺ຕິ ປາຓາຕິປາຕ-ອທິນ຺ນາທານ-ມິຈ຺ຉາຈາຣເຈຕນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕນ຺ຕິ ມຸສາວາທ-ປິສຸຓວາຈາ-ຜຣຸສວາຈາ-ສມ຺ຜປ຺ປລາປເຈຕນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ມໂນທຸຈ຺ຈຣິຕນ຺ຕິ ອຠິຊ຺ຌາພ຺ຍາປາທມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໂຍ ເວທິຕພ຺ພາ. ຐເປຕ຺ວາ ເຕ ຘມ຺ເມ, ອວເສສາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ‘‘ອເນກວິຫິຕາ ປາປກາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

໖. ປຸນ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຕເມວ ອຠິວາທນາທິກມ຺ມໍ ຠຄວຕິ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ອິມໍ ‘‘ອາຄມ຺ມ ອຍໍ ໂລກຕນ຺ຕິ ໂລກປເວຓີ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸຈ຺ເຉທວາໂທຕິ ອາຫ. ຠຄວາ ປນ ຍສ຺ມາ ອຏ຺ຐສຸ ໂລຠສຫຄຕຈິຕ຺ເຕສຸ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓິກຣາຄສ຺ສ ທ຺ວີສຸ ອກຸສລຈິຕ຺ເຕສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານກໂທສສ຺ສ ຈ ອນາຄາມິມຄ຺ເຄນ ອຸຈ຺ເຉທໍ ວທຕິ. ສພ຺ພາກຸສລສມ຺ຠວສ຺ສ ປນ ນິຣວເສສສ຺ສ ໂມຫສ຺ສ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ ອຸຈ຺ເຉທໍ ວທຕິ. ຐເປຕ຺ວາ ເຕ ຕໂຍ, ອວເສສານໍ ປາປການໍ ອກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ຍຖານຸຣູປໍ ຈຕູຫິ ມຄ຺ເຄຫິ ອຸຈ຺ເຉທໍ ວທຕິ; ຕສ຺ມາ ຕໍ ອຸຈ຺ເຉທວາທໍ ອຕ຺ຕນິ ສມ຺ປສ຺ສມາໂນ ອປຣມ຺ປິ ປຣິຍາຍໍ ອນຸຊານາຕິ.

໗. ປຸນ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ‘‘ຊິຄຸຈ຺ຉຕິ ມຎ຺ເຎ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ອິທໍ ວໂຍວຸຑ຺ຒານໍ ອຠິວາທນາທິກຸລສມຸທາຈາຣກມ຺ມໍ, ເຕນ ຕໍ ນ ກໂຣຕີ’’ຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ຠຄວນ຺ຕໍ ເຊຄຸຈ຺ຉີຕິ ອາຫ. ຠຄວາ ປນ ຍສ຺ມາ ຊິຄຸຈ຺ຉຕິ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທີຫິ; ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ຍຎ຺ຈ ຕິວິຘໍ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕໍ, ຍຎ຺ຈ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕໍ, ຍຎ຺ຈ ຕິວິຘໍ ມໂນທຸຈ຺ຈຣິຕໍ, ຍາ ຈ ຐເປຕ຺ວາ ຕານິ ທຸຈ຺ຈຣິຕານິ ອວເສສານໍ ລາມກຏ຺ເຐນ ປາປການໍ ອໂກສລ຺ລສມ຺ຠູຕຏ຺ເຐນ ອກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ສມາປຕ຺ຕິ ສມາປຊ຺ຊນາ ສມງ຺ຄິຠາໂວ, ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ຄູຖໍ ວິຍ ມຓ຺ຑນກຊາຕິໂຍ ປຸຣິໂສ ຊິຄຸຈ຺ຉຕິ ຫິຣີຍຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ເຊຄຸຈ຺ຉິຕໍ ອຕ຺ຕນິ ສມ຺ປສ຺ສມາໂນ ອປຣມ຺ປິ ປຣິຍາຍໍ ອນຸຊານາຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ກາຍທຸຈ຺ຈຣິເຕນາ’’ຕິ ອຸປໂຍຄຕ຺ເຖ ກຣຓວຈນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໘. ປຸນ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຕເມວ ອຠິວາທນາທິກມ຺ມໍ ຠຄວຕິ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ‘‘ອຍໍ ອິມໍ ໂລກເຊຏ຺ຐກກມ຺ມໍ ວິເນຕິ ວິນາເສຕິ, ອຖ ວາ ຍສ຺ມາ ເອຕໍ ສາມີຈິກມ຺ມໍ ນ ກໂຣຕິ ຕສ຺ມາ ອຍໍ ວິເນຕພ຺ໂພ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ຠຄວນ຺ຕໍ ເວນຍິໂກຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ປທຕ຺ໂຖ – ວິນຍຕີຕິ ວິນໂຍ, ວິນາເສຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວິນໂຍ ເອວ ເວນຍິໂກ, ວິນຍໍ ວາ ອຣຫຕີຕິ ເວນຍິໂກ, ນິຄ຺ຄຫໍ ອຣຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຠຄວາ ປນ, ຍສ຺ມາ ຣາຄາທີນໍ ວິນຍາຍ ວູປສມາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ, ຕສ຺ມາ ເວນຍິໂກ ໂຫຕິ. ອຍເມວ ເຈຕ຺ຖ ປທຕ຺ໂຖ – ວິນຍາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕີຕິ ເວນຍິໂກ. ວິຈິຕ຺ຣາ ຫິ ຕທ຺ຘິຕວຸຕ຺ຕິ! ສ຺ວາຍໍ ຕໍ ເວນຍິກຠາວໍ ອຕ຺ຕນິ ສມ຺ປສ຺ສມາໂນ ອປຣມ຺ປິ ປຣິຍາຍໍ ອນຸຊານາຕິ.

໙. ປຸນ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຍສ຺ມາ ອຠິວາທນາທີນິ ສາມີຈິກມ຺ມານິ ກໂຣນ຺ຕາ ວໂຍວຸຑ຺ເຒ ໂຕເສນ຺ຕິ ຫາເສນ຺ຕິ, ອກໂຣນ຺ຕາ ປນ ຕາເປນ຺ຕິ ວິເຫເສນ຺ຕິ ໂທມນສ຺ສໍ ເນສໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕິ, ຠຄວາ ຈ ຕານິ ນ ກໂຣຕິ; ຕສ຺ມາ ‘‘ອຍໍ ວໂຍວຸຑ຺ເຒ ຕປຕີ’’ຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ສປ຺ປຸຣິສາຈາຣວິຣຫິຕຕ຺ຕາ ວາ ‘‘ກປຓປຸຣິໂສ ອຍ’’ນ຺ຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ຠຄວນ຺ຕໍ ຕປສ຺ສີຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ປທຕ຺ໂຖ – ຕປຕີຕິ ຕໂປ, ໂຣເສຕິ ວິເຫເສຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ສາມີຈິກມ຺ມາກຣຓສ຺ເສຕໍ ນາມໍ. ຕໂປ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຕປສ຺ສີ. ທຸຕິເຍ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ພ຺ຍຎ຺ຊນານິ ອວິຈາເຣຕ຺ວາ ໂລເກ ກປຓປຸຣິໂສ ‘‘ຕປສ຺ສີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຠຄວາ ປນ ເຍ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ໂລກໍ ຕປນໂຕ ຕປນີຍາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເຕສໍ ປຫີນຕ຺ຕາ ຍສ຺ມາ ຕປສ຺ສີຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄໂຕ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ຕປສ຺ສິຕໍ ອຕ຺ຕນິ ສມ຺ປສ຺ສມາໂນ ອປຣມ຺ປິ ປຣິຍາຍໍ ອນຸຊານາຕິ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ປທຕ຺ໂຖ – ຕປນ຺ຕີຕິ ຕປາ, ອກຸສລຘມ຺ມານເມຕໍ ອຘິວຈນໍ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຫຕໍ – ‘‘ອິຘ ຕປ຺ປຕິ ເປຈ຺ຈ ຕປ຺ປຕີ’’ຕິ. ຕຖາ ເຕ ຕເປ ອສ຺ສິ ນິຣສ຺ສິ ປຫາສິ ວິທ຺ຘໍເສສີຕິ ຕປສ຺ສີ.

໑໐. ປຸນ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຕໍ ອຠິວາທນາທິກມ຺ມໍ ເທວໂລກຄພ຺ຠສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເທວໂລກປຏິສນ຺ຘິປຏິລາຠາຍ ສໍວຕ຺ຕຕີຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ຠຄວຕິ ຈສ຺ສ ອຠາວໍ ທິສ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອປຄພ຺ໂຠຕິ ອາຫ. ໂກຘວເສນ ວາ ຠຄວໂຕ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫເຓ ໂທສໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕປິ ເອວມາຫ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ປທຕ຺ໂຖ – ຄພ຺ຠໂຕ ອປຄໂຕຕິ ອປຄພ຺ໂຠ, ອຠພ຺ໂພ ເທວໂລກູປປຕ຺ຕິໍ ປາປຸຓິຕຸນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຫີໂນ ວາ ຄພ຺ໂຠ ອສ຺ສາຕິ ອປຄພ຺ໂຠ, ເທວໂລກຄພ຺ຠປຣິພາຫິຣຕ຺ຕາ ອາຍຕິໍ ຫີນຄພ຺ຠປຏິລາຠຠາຄີຕິ, ຫີໂນ ວາສ຺ສ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ຄພ຺ຠວາໂສ ອໂຫສີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຠຄວໂຕ ປນ ຍສ຺ມາ ອາຍຕິໍ ຄພ຺ຠເສຍ຺ຍາ ອປຄຕາ, ຕສ຺ມາ ໂສ ຕໍ ອປຄພ຺ຠຕໍ ອຕ຺ຕນິ ສມ຺ປສ຺ສມາໂນ ອປຣມ຺ປິ ປຣິຍາຍໍ ອນຸຊານາຕິ. ຕຕ຺ຣ ຈ ຍສ຺ສ ໂຂ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ອາຍຕິໍ ຄພ຺ຠເສຍ຺ຍາ ປຸນພ຺ຠວາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິ ປຫີນາຕິ ເອເຕສໍ ປທານໍ ເອວມຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ – ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ຍສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອນາຄເຕ ຄພ຺ຠເສຍ຺ຍາ, ປຸນພ຺ຠເວ ຈ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິ ອນຸຕ຺ຕເຣນ ມຄ຺ເຄນ ວິຫຕກາຣຓຕ຺ຕາ ປຫີນາຕິ. ຄພ຺ຠເສຍ຺ຍຄ຺ຄຫເຓນ ເຈຕ຺ຖ ຊລາພຸຊໂຍນິ ຄຫິຕາ. ປຸນພ຺ຠວາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິຄ຺ຄຫເຓນ ອິຕຣາ ຕິສ຺ໂສປິ.

ອປິຈ ຄພ຺ຠສ຺ສ ເສຍ຺ຍາ ຄພ຺ຠເສຍ຺ຍາ, ປຸນພ຺ຠໂວ ເອວ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິ ປຸນພ຺ຠວາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຍຖາ ຈ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕີຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ນ ວິຎ຺ຎາຓໂຕ ອຎ຺ຎາ ຐິຕິ ອຕ຺ຖິ, ເອວມິຘາປິ ນ ຄພ຺ຠໂຕ ອຎ຺ຎາ ເສຍ຺ຍາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິ ຈ ນາມ ຍສ຺ມາ ປຸນພ຺ຠວຠູຕາປິ ອປຸນພ຺ຠວຠູຕາປິ ອຕ຺ຖິ, ອິຘ ຈ ປຸນພ຺ຠວຠູຕາ ອຘິປ຺ເປຕາ. ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ປຸນພ຺ຠໂວ ເອວ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິ ປຸນພ຺ຠວາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕີ’’ຕິ.

໑໑. ເອວໍ ອາຄຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຣສຣູປຕາທີຫິ ອຏ຺ຐຫິ ອກ຺ໂກສວຕ຺ຖູຫິ ອກ຺ໂກສນ຺ຕມ຺ປິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ຠຄວາ ຘມ຺ມິສ຺ສໂຣ ຘມ຺ມຣາຊາ ຘມ຺ມສ຺ສາມີ ຕຖາຄໂຕ ອນຸກມ຺ປາຍ ສີຕເລເນວ ຈກ຺ຂຸນາ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ຍໍ ຘມ຺ມຘາຕຸໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ເທສນາວິລາສປ຺ປຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສາ ຘມ຺ມຘາຕຸຍາ ສຸປ຺ປຏິວິທ຺ຘຕ຺ຕາ ວິຄຕວລາຫເກ ອນ຺ຕລິກ຺ເຂ ສມພ຺ຠຸຄ຺ຄໂຕ ປຸຓ຺ຓຈນ຺ໂທ ວິຍ ສຣທກາເລ ສູຣິໂຍ ວິຍ ຈ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຫທຍນ຺ຘກາຣໍ ວິຘມນ຺ໂຕ ຕານິເຍວ ອກ຺ໂກສວຕ຺ຖູນິ ເຕນ ເຕນ ປຣິຍາເຍນ ອຎ຺ຎຖາ ທສ຺ເສຕ຺ວາ, ປຸນປິ ອຕ຺ຕໂນ ກຣຸຓາວິປ຺ຜາຣໍ ອຏ຺ຐຫິ ໂລກຘມ຺ເມຫິ ອກມ຺ປິຍຠາເວນ ປຏິລທ຺ຘໍ, ຕາທິຄຸຓລກ຺ຂຓໍ ປຖວີສມຈິຕ຺ຕຕໍ ອກຸປ຺ປຘມ຺ມຕຎ຺ຈ ປກາເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຍໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ເກວລໍ ປລິຕສິຣຂຓ຺ຑທນ຺ຕວລິຕ຺ຕຈຕາທີຫິ ອຕ຺ຕໂນ ວຸຑ຺ຒຠາວໍ ສຎ຺ຊານາຕິ, ໂນ ຈ ໂຂ ຊານາຕິ ອຕ຺ຕານໍ ຊາຕິຍາ ອນຸຄຕໍ ຊຣາຍ ອນຸສຏໍ ພ຺ຍາຘິນາ ອຠິຠູຕໍ ມຣເຓນ ອພ຺ຠາຫຕໍ ວຏ຺ຏຂາຓຸຠູຕໍ ອຊ຺ຊ ມຣິຕ຺ວາ ປຸນ ສ຺ເວວ ອຸຕ຺ຕານສຍນທາຣກຠາວຄມນີຍໍ. ມຫນ຺ເຕນ ໂຂ ປນ ອຸສ຺ສາເຫນ ມມ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄໂຕ, ຕທສ຺ສ ອາຄມນໍ ສາຕ຺ຖກໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍ ໂລເກ ອຕ຺ຕໂນ ອປ຺ປຏິສມໍ ປຸເຣຊາຕຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ເສຍ຺ຍຖາປິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາຕິອາທິນາ ນເຍນ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຘມ຺ມເທສນໍ ວຑ຺ເຒສິ.

ຕຕ຺ຖ ເສຍ຺ຍຖາຕິ ໂອປມ຺ມຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ; ປີຕິ ສມ຺ຠາວນຕ຺ເຖ; ອຸຠເຍນາປິ ຍຖາ ນາມ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ກຸກ຺ກຸຏິຍາ ອຓ຺ຑານິ ອຏ຺ຐ ວາ ທສ ວາ ທ຺ວາທສ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ກິຎ຺ຈາປິ ກຸກ຺ກຸຏິຍາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໂຕ ອູນາຘິການິປິ ອຓ຺ຑານິ ໂຫນ຺ຕິ, ອຖ ໂຂ ວຈນສິລິຏ຺ຐຕາຍ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອວຎ຺ຫິ ໂລເກ ສິລິຏ຺ຐວຈນໍ ໂຫຕິ. ຕານສ຺ສູຕິ ຕານິ ອສ຺ສຸ, ຠເວຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກຸກ຺ກຸຏິຍາ ສມ຺ມາ ອຘິສຍິຕານີຕິ ຕາຍ ຊເນຕ຺ຕິຍາ ກຸກ຺ກຸຏິຍາ ປກ຺ເຂ ປສາເຣຕ຺ວາ ເຕສໍ ອຸປຣິ ສຍນ຺ຕິຍາ ສມ຺ມາ ອຘິສຍິຕານິ. ສມ຺ມາ ປຣິເສທິຕານີຕິ ກາເລນ ກາລໍ ອຸຕຸໍ ຄຓ຺ຫາເປນ຺ຕິຍາ ສຸຏ຺ຐຸ ສມນ຺ຕໂຕ ເສທິຕານິ, ອຸສ຺ມີກຕານີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສມ຺ມາ ປຣິຠາວິຕານີຕິ ກາເລນ ກາລໍ ສຸຏ຺ຐຸ ສມນ຺ຕໂຕ ຠາວິຕານິ, ກຸກ຺ກຸຏຄນ຺ຘໍ ຄາຫາປິຕານີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອິທານິ ຍສ຺ມາ ຕາຍ ກຸກ຺ກຸຏິຍາ ເອວໍ ຕີຫິ ປກາເຣຫິ ຕານິ ອຓ຺ຑານິ ປຣິປາລິຍມານານິ ນ ປູຕີນິ ໂຫນ຺ຕິ. ໂຍປິ ເນສໍ ອລ຺ລສິເນໂຫ ໂສ ປຣິຍາທານໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ກປາລໍ ຕນຸກໍ ໂຫຕິ, ປາທນຂສິຂາ ຈ ມຸຂຕຸຓ຺ຑກຎ຺ຈ ຂຣໍ ໂຫຕິ, ກຸກ຺ກຸຏໂປຕກາ ປຣິປາກໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ກປາລສ຺ສ ຕນຸກຕ຺ຕາ ພຫິທ຺ຘາ ອາໂລໂກ ອນ຺ໂຕ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ອຖ ເຕ ກຸກ຺ກຸຏໂປຕກາ ‘‘ຈິຣໍ ວຕ ມຍໍ ສງ຺ກຸຏິຕຫຕ຺ຖປາທາ ສມ຺ພາເຘ ສຍິມ຺ຫ, ອຍຎ຺ຈ ພຫິ ອາໂລໂກ ທິສ຺ສຕິ, ເອຕ຺ຖ ທານິ ໂນ ສຸຂວິຫາໂຣ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ນິກ຺ຂມິຕຸກາມາ ຫຸຕ຺ວາ ກປາລໍ ປາເທນ ປຫຣນ຺ຕິ, ຄີວໍ ປສາເຣນ຺ຕິ. ຕໂຕ ຕໍ ກປາລໍ ທ຺ເວຘາ ຠິຊ຺ຊຕິ, ກຸກ຺ກຸຏໂປຕກາ ປກ຺ເຂ ວິຘຸນນ຺ຕາ ຕງ຺ຂຓານຸຣູປໍ ວິຣວນ຺ຕາ ນິກ຺ຂມນ຺ຕິ. ເອວໍ ນິກ຺ຂມນ຺ຕານຎ຺ຈ ເນສໍ ໂຍ ປຐມຕຣໍ ນິກ຺ຂມຕິ ໂສ ‘ເຊຏ຺ໂຐ’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕສ຺ມາ ຠຄວາ ຕາຍ ອຸປມາຍ ອຕ຺ຕໂນ ເຊຏ຺ຐກຠາວໍ ສາເຘຕຸກາໂມ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ໂຍ ນຸ ໂຂ ເຕສໍ ກຸກ຺ກຸຏຈ຺ຉາປການໍ…ເປ… ກິນ຺ຕິ ສ຺ວສ຺ສ ວຈນີໂຍ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ກຸກ຺ກຸຏຈ຺ຉາປການນ຺ຕິ ກຸກ຺ກຸຏໂປຕການໍ. ກິນ຺ຕິ ສ຺ວສ຺ສ ວຈນີໂຍຕິ ໂສ ກິນ຺ຕິ ວຈນີໂຍ ອສ຺ສ, ກິນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ຠເວຍ຺ຍ ເຊຏ຺ໂຐ ວາ ກນິຏ຺ໂຐ ວາຕິ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

ຕໂຕ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອາຫ – ‘‘ເຊຏ຺ໂຐຕິສ຺ສ ໂຠ ໂຄຕມ ວຈນີໂຍ’’ຕິ. ໂຠ, ໂຄຕມ, ໂສ ເຊຏ຺ໂຐ ອິຕິ ອສ຺ສ ວຈນີໂຍ. ກສ຺ມາຕິ ເຈ? ໂສ ຫິ ເນສໍ ເຊຏ຺ໂຐ, ຕສ຺ມາ ໂສ ເນສໍ ວຸຑ຺ຒຕໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖສ຺ສ ຠຄວາ ໂອປມ຺ມໍ ສມ຺ປຏິປາເທນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ເອວເມວ ໂຂ ອຫໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ’’ຕິອາທິ. ຍຖາ ໂສ ກຸກ຺ກຸຏຈ຺ຉາປໂກ ເຊຏ຺ໂຐຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ; ເອວໍ ອຫມ຺ປິ ອວິຊ຺ຊາຄຕາຍ ປຊາຍ. ອວິຊ຺ຊາຄຕາຍາຕິ ອວິຊ຺ຊາ ວຸຈ຺ຈຕິ ອຎ຺ຎາຓໍ, ຕຕ຺ຖ ຄຕາຍ. ປຊາຍາຕິ ສຕ຺ຕາຘິວຈນເມຕໍ. ຕສ຺ມາ ເອຕ຺ຖ ອວິຊ຺ຊຓ຺ຑໂກສສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ປວິຏ຺ເຐສຸ ສຕ຺ເຕສູຕິ ເອວໍ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຓ຺ຑຠູຕາຍາຕິ ອຓ຺ເຑ ຠູຕາຍ ຊາຕາຍ ສຎ຺ຊາຕາຍ. ຍຖາ ຫິ ອຓ຺ເຑ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ເອກຈ຺ເຈ ສຕ຺ຕາ ອຓ຺ຑຠູຕາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ; ເອວມຍໍ ສພ຺ພາປິ ປຊາ ອວິຊ຺ຊຓ຺ຑໂກເສ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຓ຺ຑຠູຕາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຣິໂຍນທ຺ຘາຍາຕິ ເຕນ ອວິຊ຺ຊຓ຺ຑໂກເສນ ສມນ຺ຕໂຕ ໂອນທ຺ຘາຍ ພທ຺ຘາຍ ເວຐິຕາຍ. ອວິຊ຺ຊຓ຺ຑໂກສໍ ປທາເລຕ຺ວາຕິ ຕໍ ອວິຊ຺ຊາມຍໍ ອຓ຺ຑໂກສໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ. ເອໂກວ ໂລເກຕິ ສກເລປິ ໂລກສນ຺ນິວາເສ ອຫເມວ ເອໂກ ອທຸຕິໂຍ. ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ ອນຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕຣວິຣຫິຕໍ ສພ຺ພເສຏ຺ຐໍ. ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິນ຺ຕິ ສມ຺ມາ ສາມຎ຺ຈ ໂພຘິໍ; ອຖ ວາ ປສຕ຺ຖໍ ສຸນ຺ທຣຎ຺ຈ ໂພຘິໍ; ໂພຘີຕິ ຣຸກ຺ໂຂປິ ມຄ຺ໂຄປິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓມ຺ປິ ນິພ຺ພານມ຺ປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ໂພຘິຣຸກ຺ຂມູເລ ປຐມາຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑; ອຸທາ. ໑) ຈ ‘‘ອນ຺ຕຣາ ຈ ຄຍໍ ອນ຺ຕຣາ ຈ ໂພຘິ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໑໑; ມ. ນິ. ໑.໒໘໕) ຈ ອາຄຕຏ຺ຐາເນສຸ ຫິ ຣຸກ຺ໂຂ ໂພຘີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ໂພຘິ ວຸຈ຺ຈຕິ ຈຕູສຸ ມຄ຺ເຄສຸ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬນິ. ຂຄ຺ຄວິສາຓສຸຕ຺ຕນິທ຺ເທສ ໑໒໑) ອາຄຕຏ຺ຐາເນ ມຄ຺ໂຄ. ‘‘ປປ຺ໂປຕິ ໂພຘິໍ ວຣຠູຣິເມຘໂສ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໒໑໗) ອາຄຕຏ຺ຐາເນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ. ‘‘ປຕ຺ວານ ໂພຘິໍ ອມຕໍ ອສງ຺ຂຕ’’ນ຺ຕິ ອາຄຕຏ຺ຐາເນ ນິພ຺ພານໍ. ອິຘ ປນ ຠຄວໂຕ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄຎາຓໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ອຎ຺ເຎສໍ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ໂຄ ອນຸຕ຺ຕຣາ ໂພຘິ ໂຫຕິ, ນ ໂຫຕີຕິ? ນ ໂຫຕິ. ກສ຺ມາ? ອສພ຺ພຄຸຓທາຍກຕ຺ຕາ. ເຕສຎ຺ຫິ ກສ຺ສຈິ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ໂຄ ອຣຫຕ຺ຕຜລເມວ ເທຕິ, ກສ຺ສຈິ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ, ກສ຺ສຈິ ຉ ອຠິຎ຺ຎາ, ກສ຺ສຈິ ຈຕສ຺ໂສ ປຏິສມ຺ຠິທາ, ກສ຺ສຈິ ສາວກປາຣມິຎາຓໍ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານມ຺ປິ ປຈ຺ເຈກໂພຘິຎາຓເມວ ເທຕິ. ພຸທ຺ຘານໍ ປນ ສພ຺ພຄຸຓສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ເທຕິ, ອຠິເສໂກ ວິຍ ຣຎ຺ໂຎ ສພ຺ພໂລກິສ຺ສຣິຍຠາວໍ. ຕສ຺ມາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ກສ຺ສຈິປິ ອນຸຕ຺ຕຣາ ໂພຘິ ນ ໂຫຕີຕິ. ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ ອພ຺ຠຎ຺ຎາສິໍ ປຏິວິຊ຺ຌິໍ; ປຕ຺ໂຕມ຺ຫິ ອຘິຄໂຕມ຺ຫີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອິທານິ ຍເທຕໍ ຠຄວຕາ ‘‘ເອວເມວ ໂຂ ອຫໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ’’ຕິ ອາທິນາ ນເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ ໂອປມ຺ມສມ຺ປຏິປາທນໍ, ຕໍ ເອວມຕ຺ເຖນ ສທ຺ຘິໍ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍຖາ ຫິ ຕສ຺ສາ ກຸກ຺ກຸຏິຍາ ອຕ຺ຕໂນ ອຓ຺ເຑສຸ ອຘິສຍນາທິຕິວິຘກິຣິຍາກຣຓໍ; ເອວໍ ໂພຘິປລ຺ລງ຺ເກ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ໂພຘິສຕ຺ຕຠູຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາເນ ອນິຈ຺ຈໍ ທຸກ຺ຂໍ ອນຕ຺ຕາຕິ ຕິວິຘານຸປສ຺ສນາກຣຓໍ. ກຸກ຺ກຸຏິຍາ ຕິວິຘກິຣິຍາສມ຺ປາທເນນ ອຓ຺ຑານໍ ອປູຕິຠາໂວ ວິຍ ໂພຘິສຕ຺ຕຠູຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຕິວິຘານຸປສ຺ສນາສມ຺ປາທເນນ ວິປສ຺ສນາຎາຓສ຺ສ ອປຣິຫານິ. ກຸກ຺ກຸຏິຍາ ຕິວິຘກິຣິຍາກຣເຓນ ອຓ຺ຑານໍ ອລ຺ລສິເນຫປຣິຍາທານໍ ວິຍ ໂພຘິສຕ຺ຕຠູຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຕິວິຘານຸປສ຺ສນາສມ຺ປາທເນນ ຠວຕ຺ຕຍານຸຄຕນິກນ຺ຕິສິເນຫປຣິຍາທານໍ. ກຸກ຺ກຸຏິຍາ ຕິວິຘກິຣິຍາກຣເຓນ ອຓ຺ຑກປາລານໍ ຕນຸຠາໂວ ວິຍ ໂພຘິສຕ຺ຕຠູຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຕິວິຘານຸປສ຺ສນາສມ຺ປາທເນນ ອວິຊ຺ຊຓ຺ຑໂກສສ຺ສ ຕນຸຠາໂວ. ກຸກ຺ກຸຏິຍາ ຕິວິຘກິຣິຍາກຣເຓນ ກຸກ຺ກຸຏຈ຺ຉາປກສ຺ສ ປາທນຂສິຂາຕຸຓ຺ຑການໍ ຖທ຺ຘຂຣຠາໂວ ວິຍ ໂພຘິສຕ຺ຕຠູຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຕິວິຘານຸປສ຺ສນາສມ຺ປາທເນນ ວິປສ຺ສນາຎາຓສ຺ສ ຕິກ຺ຂຂຣວິປ຺ປສນ຺ນສູຣຠາໂວ. ກຸກ຺ກຸຏິຍາ ຕິວິຘກິຣິຍາກຣເຓນ ກຸກ຺ກຸຏຈ຺ຉາປກສ຺ສ ປຣິປາກກາໂລ ວິຍ ໂພຘິສຕ຺ຕຠູຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຕິວິຘານຸປສ຺ສນາສມ຺ປາທເນນ ວິປສ຺ສນາຎາຓສ຺ສ ປຣິປາກກາໂລ ວຑ຺ຒິຕກາໂລ ຄພ຺ຠຄ຺ຄຫຓກາໂລ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຕໂຕ ກຸກ຺ກຸຏິຍາ ຕິວິຘກິຣິຍາກຣເຓນ ກຸກ຺ກຸຏຈ຺ຉາປກສ຺ສ ປາທນຂສິຂາຍ ວາ ມຸຂຕຸຓ຺ຑເກນ ວາ ອຓ຺ຑໂກສໍ ປທາເລຕ຺ວາ ປກ຺ເຂ ປປ຺ໂຜເຏຕ຺ວາ ໂສຕ຺ຖິນາ ອຠິນິພ຺ຠິທາກາໂລ ວິຍ ໂພຘິສຕ຺ຕຠູຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຕິວິຘານຸປສ຺ສນາສມ຺ປາທເນນ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫາເປຕ຺ວາ ອນຸປຸພ຺ພາຘິຄເຕນ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ ອວິຊ຺ຊຓ຺ຑໂກສໍ ປທາເລຕ຺ວາ ອຠິຎ຺ຎາປກ຺ເຂ ປປ຺ໂຜເຏຕ຺ວາ ໂສຕ຺ຖິນາ ສກລພຸທ຺ຘຄຸຓສຈ຺ຉິກຕກາໂລ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ.

ສ຺ວາຫໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ເຊຏ຺ໂຐ ເສຏ຺ໂຐ ໂລກສ຺ສາຕິ ໂສ ອຫໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ຍຖາ ເຕສໍ ກຸກ຺ກຸຏໂປຕການໍ ປຐມຕຣໍ ອຓ຺ຑໂກສໍ ປທາເລຕ຺ວາ ອຠິນິພ຺ຠິໂທ ກຸກ຺ກຸຏໂປຕໂກ ເຊຏ຺ໂຐ ໂຫຕິ; ເອວໍ ອວິຊ຺ຊາຄຕາຍ ປຊາຍ ຕໍ ອວິຊ຺ຊຓ຺ຑໂກສໍ ປທາເລຕ຺ວາ ປຐມຕຣໍ ອຣິຍາຍ ຊາຕິຍາ ຊາຕຕ຺ຕາ ເຊຏ຺ໂຐ ວຸຑ຺ຒຕໂຣຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄໂຕ. ສພ຺ພຄຸເຓຫິ ປນ ອປ຺ປຏິສມຕ຺ຕາ ເສຏ຺ໂຐຕິ.

ເອວໍ ຠຄວາ ອຕ຺ຕໂນ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ເຊຏ຺ຐເສຏ຺ຐຠາວໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ປກາເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຍາຍ ປຏິປທາຍ ຕໍ ອຘິຄໂຕ ຕໍ ປຏິປທໍ ປຸພ຺ພຠາຄໂຕ ປຠຸຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອາຣທ຺ຘໍ ໂຂ ປນ ເມ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອິມໍ ວາ ຠຄວໂຕ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ເຊຏ຺ຐເສຏ຺ຐຠາວໍ ສຸຕ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຈິຕ຺ຕເມວມຸປ຺ປນ຺ນໍ – ‘‘ກາຍ ນຸ ໂຂ ປຏິປທາຍ ອິມໍ ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕມຎ຺ຎາຍ ‘‘ອິມາຍາຫໍ ປຏິປທາຍ ອິມໍ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ເຊຏ຺ຐເສຏ຺ຐຠາວໍ ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ເອວມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອາຣທ຺ຘໍ ໂຂ ປນ ເມ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ວີຣິຍໍ ອໂຫສີຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ນ ມຍາ ອຍໍ ອນຸຕ຺ຕໂຣ ເຊຏ຺ຐເສຏ຺ຐຠາໂວ ກຸສີເຕນ ມຸຏ຺ຐສ຺ສຕິນາ ສາຣທ຺ຘກາເຍນ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕນ ອຘິຄໂຕ, ອປິຈ ໂຂ ຕທຘິຄມາຍ ອາຣທ຺ຘໍ ໂຂ ປນ ເມ ວີຣິຍໍ ອໂຫສິ, ໂພຘິມຓ຺ເຑ ນິສິນ຺ເນນ ມຍາ ຈຕຸຣງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕໍ ວີຣິຍໍ ອາຣທ຺ຘໍ ອໂຫສິ, ປຄ຺ຄຫິຕໍ ອສິຖິລປ຺ປວຕ຺ຕິຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອາຣທ຺ຘຕ຺ຕາເຍວ ຈ ເມ ຕໍ ອສລ຺ລີນໍ ອໂຫສິ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ວີຣິຍເມວ, ສຕິປິ ເມ ອາຣມ຺ມຓາຠິມຸຂີຠາເວນ ອຸປຏ຺ຐິຕາ ອໂຫສິ. ອຸປຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາເຍວ ຈ ອສມ຺ມຸຏ຺ຐາ. ປສ຺ສທ຺ໂຘ ກາໂຍ ອສາຣທ຺ໂຘຕິ ກາຍຈິຕ຺ຕປສ຺ສທ຺ຘິວເສນ ກາໂຍປິ ເມ ປສ຺ສທ຺ໂຘ ອໂຫສິ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ນາມກາເຍ ປສ຺ສທ຺ເຘ ຣູປກາໂຍປິ ປສ຺ສທ຺ໂຘເຍວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ນາມກາໂຍ ຣູປກາໂຍຕິ ອວິເສເສຕ຺ວາວ ປສ຺ສທ຺ໂຘ ກາໂຍຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອສາຣທ຺ໂຘຕິ ໂສ ຈ ໂຂ ປສ຺ສທ຺ຘຕ຺ຕາເຍວ ອສາຣທ຺ໂຘ, ວິຄຕທຣໂຖຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສມາຫິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ເອກຄ຺ຄນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ເມ ສມ຺ມາ ອາຫິຕໍ ສຸຏ຺ຐຸ ຐປິຕໍ ອປ຺ປິຕໍ ວິຍ ອໂຫສິ; ສມາຫິຕຕ຺ຕາ ເອວ ຈ ເອກຄ຺ຄໍ ອຈລໍ ນິປ຺ຜນ຺ທນນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ຌານສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທາ ກຖິຕາ ໂຫຕິ.

ປຐມຊ຺ຌານກຖາ

ອິທານິ ອິມາຍ ປຏິປທາຍ ອຘິຄຕໍ ປຐມຊ຺ຌານໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ວິຊ຺ຊຕ຺ຕຍປຣິໂຍສານໍ ວິເສສໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂສ ໂຂ ອຫ’’ນ຺ຕິ ອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫິ ວິວິຈ຺ຈ ອກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫີຕິອາທີນໍ ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕເມ ກາມາ? ຉນ຺ໂທ ກາໂມ, ຣາໂຄ ກາໂມ, ຉນ຺ທຣາໂຄ ກາໂມ; ສງ຺ກປ຺ໂປ ກາໂມ, ຣາໂຄ ກາໂມ, ສງ຺ກປ຺ປຣາໂຄ ກາໂມ – ອິເມ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ກາມາ. ຕຕ຺ຖ ກຕເມ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ? ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ…ເປ… ວິຈິກິຈ຺ຉາ – ອິເມ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ. ອິຕິ ອິເມຫິ ຈ ກາເມຫິ ອິເມຫິ ຈ ອກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫິ ວິວິຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ ປວິວິຕ຺ໂຕ, ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ – ‘ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫິ ວິວິຈ຺ຈ ອກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫີ’’’ຕິອາທິນາ (ວິຠ. ໕໖໔) ນເຍນ ວິຠງ຺ເຄເຍວ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຖາປິ ອຏ຺ຐກຖານຍໍ ວິນາ ນ ສຸຏ຺ຐຸ ປາກໂຏຕິ ອຏ຺ຐກຖານເຍເນວ ນໍ ປກາສຍິສ຺ສາມ.

ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫີຕິ ກາເມຫິ ວິວິຈ຺ຈິຕ຺ວາ ວິນາ ຫຸຕ຺ວາ ອປສກ຺ເກຕ຺ວາ. ໂຍ ປນາຍເມຕ຺ຖ ເອວກາໂຣ, ໂສ ນິຍມຕ຺ໂຖຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍສ຺ມາ ຈ ນິຍມຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ມິໍ ປຐມຊ຺ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຓສມເຍ ອວິຊ຺ຊມານານມ຺ປິ ກາມານໍ ຕສ຺ສ ປຐມຊ຺ຌານສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂຠາວໍ ກາມປຣິຈ຺ຈາເຄເນວ ຈສ຺ສ ອຘິຄມໍ ທີເປຕິ. ກຖໍ? ‘‘ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫີ’’ຕິ ເອວຎ຺ຫິ ນິຍເມ ກຣິຍມາເນ ອິທໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ນູນິມສ຺ສ ຌານສ຺ສ ກາມາ ປຏິປກ຺ຂຠູຕາ, ເຍສຸ ສຕິ ອິທໍ ນ ປວຕ຺ຕຕິ, ອນ຺ຘກາເຣ ສຕິ ປທີໂປ ວິຍ, ເຕສໍ ປຣິຈ຺ຈາເຄເນວ ຈສ຺ສ ອຘິຄໂມ ໂຫຕິ, ໂອຣິມຕີຣປຣິຈ຺ຈາເຄນ ປາຣິມຕີຣສ຺ເສວ, ຕສ຺ມາ ນິຍມໍ ກໂຣຕີຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສິຍາ – ‘‘ກສ຺ມາ ປເນສ ປຸພ຺ພປເທເຍວ ວຸຕ຺ໂຕ ນ ອຸຕ຺ຕຣປເທ, ກິໍ ອກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫິ ອວິວິຈ຺ຈາປິ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ? ນ ໂຂ ປເນຕໍ ເອວໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕນ຺ນິສ຺ສຣຓໂຕ ຫິ ປຸພ຺ພປເທເອວ ເອສ ວຸຕ຺ໂຕ. ກາມຘາຕຸສມຕິກ຺ກມນໂຕ ຫິ ກາມຣາຄປຏິປກ຺ຂໂຕ ຈ ອິທໍ ຌານໍ ກາມານເມວ ນິສ຺ສຣຓໍ. ຍຖາຫ – ‘‘ກາມານເມຕໍ ນິສ຺ສຣຓໍ, ຍທິທໍ ເນກ຺ຂມ຺ມ’’ນ຺ຕິ (ອິຕິວຸ. ໗໒). ອຸຕ຺ຕຣປເທປິ ປນ ຍຖາ ‘‘ອິເຘວ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຐໂມ ສມໂຓ, ອິຘ ທຸຕິໂຍ ສມໂຓ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໓໙) ເອຕ຺ຖ ເອວກາໂຣ ອາເນຕ຺ວາ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ນ ຫິ ສກ຺ກາ ອິໂຕ ອຎ຺ເຎຫິປິ ນີວຣຓສງ຺ຂາເຕຫິ ອກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫິ ອວິວິຈ຺ຈ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣິຕຸໍ. ຕສ຺ມາ ‘‘ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫິ ວິວິຈ຺ເຈວ ອກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫີ’’ຕິ ເອວໍ ປທທ຺ວເຍປິ ເອສ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ປທທ຺ວເຍປິ ຈ ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ວິວິຈ຺ຈາ’’ຕິ ອິມິນາ ສາຘາຣຓວຈເນນ ຕທງ຺ຄວິເວກາທໂຍ ກາຍວິເວກາທໂຍ ຈ ສພ຺ເພປິ ວິເວກາ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຕຖາປິ ກາຍວິເວໂກ, ຈິຕ຺ຕວິເວໂກ, ວິກ຺ຂມ຺ຠນວິເວໂກຕິ ຕໂຍ ເອວ ອິຘ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ‘‘ກາເມຫີ’’ຕິ ອິມິນາ ປນ ປເທນ ເຍ ຈ ນິທ຺ເທເສ ‘‘ກຕເມ ວຕ຺ຖຸກາມາ ມນາປິຍາ ຣູປາ’’ຕິອາທິນາ (ມຫານິ. ໑; ວິຠ. ໙໖໔) ນເຍນ ວຕ຺ຖຸກາມາ ວຸຕ຺ຕາ, ເຍ ຈ ຕຕ຺ເຖວ ວິຠງ຺ເຄ ຈ ‘‘ຉນ຺ໂທ ກາໂມ’’ຕິອາທິນາ (ມຫານິ. ໑) ນເຍນ ກິເລສກາມາ ວຸຕ຺ຕາ, ເຕ ສພ຺ເພປິ ສງ຺ຄຫິຕາ ອິຈ຺ເຈວ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ເອວຎ຺ຫິ ສຕິ ‘‘ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫີ’’ຕິ ວຕ຺ຖຸກາເມຫິປິ ວິວິຈ຺ເຈວາຕິ ອຕ຺ໂຖ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ເຕນ ກາຍວິເວໂກ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ.

ວິວິຈ຺ຈ ອກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫີຕິ ກິເລສກາເມຫິ ສພ຺ພາກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫິ ວາ ວິວິຈ຺ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ເຕນ ຈິຕ຺ຕວິເວໂກ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ປຸຣິເມນ ເຈຕ຺ຖ ວຕ຺ຖຸກາເມຫິ ວິເວກວຈນໂຕເຍວ ກາມສຸຂປຣິຈ຺ຈາໂຄ, ທຸຕິເຍນ ກິເລສກາເມຫິ ວິເວກວຈນໂຕ ເນກ຺ຂມ຺ມສຸຂປຣິຄ຺ຄໂຫ ວິຠາວິໂຕ ໂຫຕິ. ເອວໍ ວຕ຺ຖຸກາມກິເລສກາມວິເວກວຈນໂຕເຍວ ຈ ເອເຕສໍ ປຐເມນ ສໍກິເລສວຕ຺ຖຸປ຺ປຫານໍ, ທຸຕິເຍນ ສໍກິເລສປ຺ປຫານໍ; ປຐເມນ ໂລລຠາວສ຺ສ ເຫຕຸປຣິຈ຺ຈາໂຄ, ທຸຕິເຍນ ພາລຠາວສ຺ສ; ປຐເມນ ຈ ປໂຍຄສຸທ຺ຘິ, ທຸຕິເຍນ ອາສຍໂປສນໍ ວິຠາວິຕໍ ໂຫຕີຕິ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ພໍ. ເອສ ຕາວ ນໂຍ ‘‘ກາເມຫີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕກາເມສຸ ວຕ຺ຖຸກາມປກ຺ເຂ.

ກິເລສກາມປກ຺ເຂ ປນ ຉນ຺ໂທຕິ ຈ ຣາໂຄຕິ ຈ ເອວມາທີຫິ ອເນກເຠໂທ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທເຍວ ກາໂມຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ໂສ ຈ ອກຸສລປຣິຍາປນ຺ໂນປິ ສມາໂນ, ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ກາມຉນ຺ໂທ ກາໂມ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວິຠງ຺ເຄ ຌານປຏິປກ຺ຂໂຕ ວິສຸໍ ວຸຕ຺ໂຕ. ກິເລສກາມຕ຺ຕາ ວາ ປຸຣິມປເທ ວຸຕ຺ໂຕ, ອກຸສລປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ ທຸຕິຍປເທ. ອເນກເຠທໂຕ ຈສ຺ສ ກາມໂຕຕິ ອວຕ຺ວາ ກາເມຫີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ຈ ຘມ຺ມານໍ ອກຸສລຠາເວ ວິຊ຺ຊມາເນ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕເມ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວິຠງ຺ເຄ (ວິຠ. ໕໖໔) ອຸປຣິຌານງ຺ຄປຈ຺ຈນີກປຏິປກ຺ຂຠາວທສ຺ສນໂຕ ນີວຣຓາເນວ ວຸຕ຺ຕານິ. ນີວຣຓານິ ຫິ ຌານງ຺ຄປຈ຺ຈນີການິ, ເຕສໍ ຌານງ຺ຄາເນວ ປຏິປກ຺ຂານິ, ວິທ຺ຘໍສການີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ສມາຘິ ກາມຈ຺ຉນ຺ທສ຺ສ ປຏິປກ຺ໂຂ, ປີຕິ ພ຺ຍາປາທສ຺ສ, ວິຕກ຺ໂກ ຖິນມິທ຺ຘສ຺ສ, ສຸຂໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈສ຺ສ, ວິຈາໂຣ ວິຈິກິຈ຺ຉາຍາ’’ຕິ ເປຏເກ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອວເມຕ຺ຖ ‘‘ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫີ’’ຕິ ອິມິນາ ກາມຈ຺ຉນ຺ທສ຺ສ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວິເວໂກ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ‘‘ວິວິຈ຺ຈ ອກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫີ’’ຕິ ອິມິນາ ປຎ຺ຈນ຺ນມ຺ປິ ນີວຣຓານໍ. ອຄ຺ຄຫິຕຄ຺ຄຫເຓນ ປນ ປຐເມນ ກາມຈ຺ຉນ຺ທສ຺ສ, ທຸຕິເຍນ ເສສນີວຣຓານໍ. ຕຖາ ປຐເມນ ຕີສຸ ອກຸສລມູເລສຸ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓເຠທວິສຍສ຺ສ ໂລຠສ຺ສ, ທຸຕິເຍນ ອາຆາຕວຕ຺ຖຸເຠທາທິວິສຍານໍ ໂທສໂມຫານໍ. ໂອຆາທີສຸ ວາ ຘມ຺ເມສຸ ປຐເມນ ກາໂມຆ-ກາມໂຍຄ-ກາມາສວ-ກາມຸປາທານ-ອຠິຊ຺ຌາກາຍຄນ຺ຖ-ກາມຣາຄ-ສໍໂຍຊນານໍ, ທຸຕິເຍນ ອວເສສໂອຆ-ໂຍຄາສວ-ອຸປາທານ-ຄນ຺ຖ-ສໍໂຍຊນານໍ. ປຐເມນ ຈ ຕຓ຺ຫາຍ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕການຎ຺ຈ, ທຸຕິເຍນ ອວິຊ຺ຊາຍ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕການຎ຺ຈ. ອປິຈ ປຐເມນ ໂລຠສມ຺ປຍຸຕ຺ຕອຏ຺ຐຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທານໍ, ທຸຕິເຍນ ເສສານໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ອກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທານໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວິເວໂກ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຍໍ ຕາວ ‘‘ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫິ ວິວິຈ຺ຈ ອກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ ປຐມສ຺ສ ຌານສ຺ສ ປຫານງ຺ຄໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ສມ຺ປໂຍຄງ຺ຄໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ສວິຕກ຺ກໍ ສວິຈາຣນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ວິຕກ຺ກນໍ ວິຕກ຺ໂກ, ອູຫນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສ຺ວາຍໍ ອາຣມ຺ມເຓ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຠິນິໂຣປນລກ຺ຂໂຓ, ອາຫນນປຣິຍາຫນນຣໂສ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ເຕນ ໂຍຄາວຈໂຣ ອາຣມ຺ມຓໍ ວິຕກ຺ກາຫຕໍ ວິຕກ຺ກປຣິຍາຫຕໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອາຣມ຺ມເຓ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອານຍນປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາໂນ. ວິຈຣຓໍ ວິຈາໂຣ, ອນຸສຎ຺ຈຣຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສ຺ວາຍໍ ອາຣມ຺ມຓານຸມຊ຺ຊນລກ຺ຂໂຓ, ຕຕ຺ຖ ສຫຊາຕານຸໂຍຊນຣໂສ, ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອນຸປ຺ປພນ຺ຘນປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາໂນ. ສນ຺ເຕປິ ຈ ເນສໍ ກຕ຺ຖຈິ ອວິປ຺ປໂຍເຄ ໂອຬາຣິກຏ຺ເຐນ ຆຓ຺ຏາຠິຆາຕສທ຺ໂທ ວິຍ ເຈຕໂສ ປຐມາຠິນິປາໂຕ ວິຕກ຺ໂກ, ສຸຂຸມຏ຺ເຐນ ອນຸຣໂວ ວິຍ ອນຸປ຺ປພນ຺ໂຘ ວິຈາໂຣ. ວິປ຺ຜາຣວາ ເຈຕ຺ຖ ວິຕກ຺ໂກ ປຣິປ຺ຜນ຺ທນຠາໂວ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ, ອາກາເສ ອຸປ຺ປຕິຕຸກາມສ຺ສ ປກ຺ຂິໂນ ປກ຺ຂວິກ຺ເຂໂປ ວິຍ ປທຸມາຠິມຸຂປາໂຕ ວິຍ ຈ ຄນ຺ຘານຸພນ຺ຘເຈຕໂສ ຠມຣສ຺ສ. ສນ຺ຕວຸຕ຺ຕິ ວິຈາໂຣ ນາຕິປຣິປ຺ຜນ຺ທນຠາໂວ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ, ອາກາເສ ອຸປ຺ປຕິຕສ຺ສ ປກ຺ຂິໂນ ປກ຺ຂປ຺ປສາຣຓໍ ວິຍ ປຣິພ຺ຠມນໍ ວິຍ ຈ ປທຸມາຠິມຸຂປຕິຕສ຺ສ ຠມຣສ຺ສ ປທຸມສ຺ສ ອຸປຣິຠາເຄ. ໂສ ປນ ເນສໍ ວິເສໂສ ປຐມ-ທຸຕິຍຊ຺ຌາເນສຸ ປາກໂຏ ໂຫຕິ. ອິຕິ ອິມິນາ ຈ ວິຕກ຺ເກນ ອິມິນາ ຈ ວິຈາເຣນ ສຫ ວຕ຺ຕຕິ ຣຸກ຺ໂຂ ວິຍ ປຸປ຺ເຜນ ຈ ຜເລນ ຈາຕິ ອິທໍ ຌານໍ ‘‘ສວິຕກ຺ກໍ ສວິຈາຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວິຠງ຺ເຄ ປນ ‘‘ອິມິນາ ຈ ວິຕກ຺ເກນ ອິມິນາ ຈ ວິຈາເຣນ ອຸເປໂຕ ໂຫຕິ ສມຸເປໂຕ’’ຕິອາທິນາ (ວິຠ. ໕໖໕) ນເຍນ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານາ ເທສນາ ກຕາ. ອຕ຺ໂຖ ປນ ຕຕ຺ຣາປິ ເອວເມວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ວິເວກຊນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວິວິຕ຺ຕິ ວິເວໂກ, ນີວຣຓວິຄໂມຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິວິຕ຺ໂຕຕິ ວາ ວິເວໂກ, ນີວຣຓວິວິຕ຺ໂຕ ຌານສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມຣາສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມາ ວິເວກາ, ຕສ຺ມິໍ ວາ ວິເວເກ ຊາຕນ຺ຕິ ວິເວກຊໍ. ປີຕິສຸຂນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປິນຍຕີຕິ ປີຕິ, ສາ ສມ຺ປິຍາຍນລກ຺ຂຓາ ກາຍຈິຕ຺ຕປີນນຣສາ, ຜຣຓຣສາ ວາ, ໂອທຄ຺ຍປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ. ສຸຂນໍ ສຸຂໍ, ສຸຏ຺ຐຸ ວາ ຂາທຕິ ຂນຕິ ຈ ກາຍຈິຕ຺ຕາພາຘນ຺ຕິ ສຸຂໍ, ຕໍ ສາຕລກ຺ຂຓໍ, ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕການໍ ອຸປພ຺ຣູຫນຣສໍ, ອນຸຄ຺ຄຫປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານໍ. ສຕິປິ ຈ ເນສໍ ກຕ຺ຖຈິ ອວິປ຺ປໂຍເຄ ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓປຏິລາຠຕຸຏ຺ຐິ ປີຕິ, ປຏິລທ຺ຘຣສານຸຠວນໍ ສຸຂໍ. ຍຕ຺ຖ ປີຕິ ຕຕ຺ຖ ສຸຂໍ, ຍຕ຺ຖ ສຸຂໍ ຕຕ຺ຖ ນ ນິຍມໂຕ ປີຕິ. ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘສງ຺ຄຫິຕາ ປີຕິ, ເວທນາກ຺ຂນ຺ຘສງ຺ຄຫິຕໍ ສຸຂໍ. ກນ຺ຕາຣຂິນ຺ນສ຺ສ ວນນ຺ໂຕທກທສ຺ສນສວເນສຸ ວິຍ ປີຕິ, ວນຈ຺ຉາຍປ຺ປເວສນອຸທກປຣິໂຠເຄສຸ ວິຍ ສຸຂໍ. ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ປາກຏຠາວໂຕ ເຈຕໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຍຎ຺ຈ ປີຕິ, ອິທຎ຺ຈ ສຸຂໍ, ອສ຺ສ ຌານສ຺ສ, ອສ຺ມິໍ ວາ ຌາເນ ອຕ຺ຖີຕິ ອິທໍ ຌານໍ ‘‘ປີຕິສຸຂ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ອຖ ວາ ປີຕິ ຈ ສຸຂຎ຺ຈ ປີຕິສຸຂໍ, ຘມ຺ມວິນຍາທໂຍ ວິຍ. ວິເວກຊໍ ປີຕິສຸຂມສ຺ສ ຌານສ຺ສ, ອສ຺ມິໍ ວາ ຌາເນ ອຕ຺ຖີຕິ ເອວມ຺ປິ ວິເວກຊໍປີຕິສຸຂໍ. ຍເຖວ ຫິ ຌານໍ, ເອວໍ ປີຕິສຸຂໍ ເປຕ຺ຖ ວິເວກຊເມວ ໂຫຕິ, ຕຎ຺ຈສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຕສ຺ມາ ເອກປເທເນວ ‘‘ວິເວກຊໍ ປີຕິສຸຂ’’ນ຺ຕິປິ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ວິຠງ຺ເຄ ປນ ‘‘ອິທໍ ສຸຂໍ ອິມາຍ ປີຕິຍາ ສຫຄຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ວິຠ. ໕໖໗) ນເຍເນຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ໂຖ ປນ ຕຕ຺ຣາປິ ເອວເມວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ປຐມນ຺ຕິ ຄຓນານຸປຸພ຺ພຕາ ປຐມໍ, ອິທໍ ປຐມໍ ສມາປຊ຺ຊຕີຕິປິ ປຐມໍ. ປຈ຺ຈນີກຘມ຺ເມ ຌາເປຕີຕິ ຌານໍ, ອິມິນາ ໂຍຄິໂນ ຌາຍນ຺ຕີຕິປິ ຌານໍ, ປຈ຺ຈນີກຘມ຺ເມ ຑຫນ຺ຕິ ໂຄຈຣໍ ວາ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຍໍ ວາ ຕໍ ຌາຍຕິ ອຸປນິຊ຺ຌາຍຕີຕິ ຌານໍ, ເຕເນວ ອຸປນິຊ຺ຌາຍນລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕເທຕໍ ອາຣມ຺ມຓູປນິຊ຺ຌານໍ, ລກ຺ຂຓູປນິຊ຺ຌານນ຺ຕິ ທຸວິຘໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ອາຣມ຺ມຓູປນິຊ຺ຌານນ຺ຕິ ສຫ ອຸປຈາເຣນ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ກສ຺ມາ? ກສິຓາທິອາຣມ຺ມຓູປນິຊ຺ຌາຍນໂຕ. ລກ຺ຂຓູປນິຊ຺ຌານນ຺ຕິ ວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄຜລານິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ກສ຺ມາ? ລກ຺ຂຓູປນິຊ຺ຌາຍນໂຕ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ວິປສ຺ສນາ ອນິຈ຺ຈລກ຺ຂຓາທີນິ ອຸປນິຊ຺ຌາຍຕິ, ວິປສ຺ສນາຍ ອຸປນິຊ຺ຌາຍນກິຈ຺ຈໍ ປນ ມຄ຺ເຄນ ສິຊ຺ຌຕີຕິ ມຄ຺ໂຄ ລກ຺ຂຓູປນິຊ຺ຌານນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຜລໍ ປນ ນິໂຣຘສ຺ສ ຕຖລກ຺ຂຓໍ ອຸປນິຊ຺ຌາຍຕີຕິ ລກ຺ຂຓູປນິຊ຺ຌານນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິມສ຺ມິໍ ປນຕ຺ເຖ ອາຣມ຺ມຓູປນິຊ຺ຌານເມວ ຌານນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ.

ເອຕ຺ຖາຫ – ‘‘ກຕມໍ ປນ ຕໍ ຌານໍ ນາມ, ຍໍ ສວິຕກ຺ກໍ ສວິຈາຣໍ…ເປ… ປີຕິສຸຂນ຺ຕິ ເອວໍ ອປເທສໍ ອຣຫຕີ’’ຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ຍຖາ ສຘໂນ ສປຣິຊໂນຕິອາທີສຸ ຐເປຕ຺ວາ ຘນຎ຺ຈ ປຣິຊນຎ຺ຈ ອຎ຺ໂຎ ອປເທສາຣໂຫ ໂຫຕິ, ເອວໍ ຐເປຕ຺ວາ ວິຕກ຺ກາທິຘມ຺ເມ ອຎ຺ຎໍ ອປເທສາຣຫໍ ນຕ຺ຖິ. ຍຖາ ປນ ສຣຖາ ສປຕ຺ຕິ ເສນາຕິ ວຸຕ຺ເຕ ເສນງ຺ເຄສຸເຍວ ເສນາສມ຺ມຸຕິ, ເອວມິຘ ປຎ຺ຈສຸ ອງ຺ເຄສຸເຍວ ຌານສມ຺ມຸຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ກຕເມສຸ ປຎ຺ຈສຸ? ວິຕກ຺ໂກ, ວິຈາໂຣ, ປີຕິ, ສຸຂໍ, ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາຕິ ເອເຕສຸ. ເອຕາເນວ ຫິສ຺ສ ‘‘ສວິຕກ຺ກໍ ສວິຈາຣ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອງ຺ຄຠາເວນ ວຸຕ຺ຕານິ. ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອກຄ຺ຄຕາ ອງ຺ຄໍ ນ ໂຫຕີຕິ ເຈ ຕຎ຺ຈ ນ. ກສ຺ມາ? ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອວ. ສາປິ ຫິ ວິຠງ຺ເຄ ‘‘ຌານນ຺ຕິ ວິຕກ຺ໂກ ວິຈາໂຣ ປີຕິ ສຸຂໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ເສກຄ຺ຄຕາ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາເຍວ. ຕສ຺ມາ ຍຖາ ສວິຕກ຺ກໍ ສວິຈາຣນ຺ຕິ, ເອວໍ ສຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕນ຺ຕິ ອິຘ ອວຸຕ຺ເຕປິ ອິມິນາ ວິຠງ຺ຄວຈເນນ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາປິ ອງ຺ຄເມວາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຍນ ຫິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ຠຄວຕາ ອຸທ຺ເທໂສ ກໂຕ, ໂສ ເອວ ເຕນ ວິຠງ຺ເຄປິ ປກາສິໂຕຕິ.

ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊາຕິ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ, ປາປຸຓິຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຸປສມ຺ປາທຍິຕ຺ວາ ວາ, ນິປ຺ຜາເທຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວິຠງ຺ເຄ ປນ ‘‘ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊາຕິ ປຐມສ຺ສ ຌານສ຺ສ ລາໂຠ ປຏິລາໂຠ ປຕ຺ຕິ ສມ຺ປຕ຺ຕິ ຜຸສນາ ສມ຺ຜຸສນາ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາ ອຸປສມ຺ປທາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສາປິ ເອວເມວຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ວິຫາສິນ຺ຕິ ໂພຘິມຓ຺ເຑ ນິສຊ຺ຊສງ຺ຂາເຕນ ອິຣິຍາປຖວິຫາເຣນ ອິຕິວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣຌານສມງ຺ຄີ ຫຸຕ຺ວາ ອຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ອິຣິຍໍ ວຸຕ຺ຕິໍ ປາລນໍ ຍປນໍ ຍາປນໍ ຈາຣໍ ວິຫາຣໍ ອຠິນິປ຺ຜາເທສິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ວິຠງ຺ເຄ – ‘‘ວິຫຣຕີຕິ ອິຣິຍຕິ ວຕ຺ຕຕິ ປາເລຕິ ຍເປຕິ ຍາເປຕິ ຈຣຕິ ວິຫຣຕິ, ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ ວິຫຣຕີ’’ຕິ (ວິຠ. ໕໑໒).

ກິໍ ປນ ກຕ຺ວາ ຠຄວາ ອິມໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫາສີຕິ? ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຠາເວຕ຺ວາ. ກຕຣໍ? ອານາປານສ຺ສຕິກມ຺ມຏ຺ຐານໍ. ອຎ຺ເຎນ ຕທຕ຺ຖິເກນ ກິໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ? ອຎ຺ເຎນປິ ເອຕໍ ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ປຖວີກສິຓາທີນໍ ວາ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຠາເວຕພ຺ພໍ. ເຕສໍ ຠາວນານໂຍ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໕໕) ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອິຘ ປນ ວຸຈ຺ຈມາເນ ອຕິຠາຣິຍໍ ວິນຍນິທານໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ປາຬິຍາ ອຕ຺ຖປ຺ປກາສນມຕ຺ຕເມວ ກໂຣມາຕິ.

ປຐມຊ຺ຌານກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ທຸຕິຍຊ຺ຌານກຖາ

ວິຕກ຺ກວິຈາຣານໍ ວູປສມາຕິ ວິຕກ຺ກສ຺ສ ຈ ວິຈາຣສ຺ສ ຈາຕິ ອິເມສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ວູປສມາ ສມຕິກ຺ກມາ; ທຸຕິຍຊ຺ຌານກ຺ຂເຓ ອປາຕຸຠາວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ທຸຕິຍຊ຺ຌາເນ ສພ຺ເພປິ ປຐມຊ຺ຌານຘມ຺ມາ ນ ສນ຺ຕິ, ອຎ຺ເຎເຍວ ຫິ ປຐມຊ຺ຌາເນ ຜສ຺ສາທໂຍ, ອຎ຺ເຎ ອິຘ; ໂອຬາຣິກສ຺ສ ປນ ໂອຬາຣິກສ຺ສ ອງ຺ຄສ຺ສ ສມຕິກ຺ກມາ ປຐມຊ຺ຌານໂຕ ປເຣສໍ ທຸຕິຍຊ຺ຌານາທີນໍ ອຘິຄໂມ ໂຫຕີຕິ ທີປນຕ຺ຖໍ ‘‘ວິຕກ຺ກວິຈາຣານໍ ວູປສມາ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິຘ ນິຍກຊ຺ຌຕ຺ຕມຘິປ຺ເປຕໍ. ວິຠງ຺ເຄ ປນ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ວິຠ. ໕໗໓) ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ນິຍກຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ຕສ຺ມາ ອຕ຺ຕນິ ຊາຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ.

ສມ຺ປສາທນນ຺ຕິ ສມ຺ປສາທນໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ສທ຺ຘາ. ສມ຺ປສາທນໂຍຄໂຕ ຌານມ຺ປິ ສມ຺ປສາທນໍ, ນີລວຓ຺ຓໂຍຄໂຕ ນີລວຕ຺ຖໍ ວິຍ. ຍສ຺ມາ ວາ ຕໍ ຌານໍ ສມ຺ປສາທນສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ວິຕກ຺ກວິຈາຣກ຺ໂຂຠວູປສມເນນ ເຈໂຕ ສມ຺ປສາທຍຕິ, ຕສ຺ມາປິ ສມ຺ປສາທນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມສ຺ມິຎ຺ຈ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ສມ຺ປສາທນໍ ເຈຕໂສຕິ ເອວໍ ປທສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຸຣິມສ຺ມິໍ ປນ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ເຈຕໂສຕິ ເອຕໍ ເອໂກທິຠາເວນ ສທ຺ຘິໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ອຕ຺ຖໂຍຊນາ – ເອໂກ ອຸເທຕີຕິ ເອໂກທິ, ວິຕກ຺ກວິຈາເຣຫິ ອນຊ຺ຌາຣູຬ຺ຫຕ຺ຕາ ອຄ຺ໂຄ ເສຏ຺ໂຐ ຫຸຕ຺ວາ ອຸເທຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສຏ຺ໂຐປິ ຫິ ໂລເກ ເອໂກຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວິຕກ຺ກວິຈາຣວິຣຫໂຕ ວາ ເອໂກ ອສຫາໂຍ ຫຸຕ຺ວາຕິປິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອຖ ວາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມ ອຸທາຍຕີຕິ ອຸທິ, ອຸຏ຺ຐາເປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສຏ຺ຐຏ຺ເຐນ ເອໂກ ຈ ໂສ ອຸທິ ຈາຕິ ເອໂກທິ, ສມາຘິສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອິຕິ ອິມໍ ເອໂກທິໍ ຠາເວຕິ ວຑ຺ຒຍຕີຕິ ອິທໍ ທຸຕິຍຊ຺ຌານໍ ເອໂກທິຠາວໍ. ໂສ ປນາຍໍ ເອໂກທິ ຍສ຺ມາ ເຈຕໂສ, ນ ສຕ຺ຕສ຺ສ ນ ຊີວສ຺ສ, ຕສ຺ມາ ເອຕໍ ເຈຕໂສ ເອໂກທິຠາວນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ນນຸ ຈາຍໍ ສທ຺ຘາ ປຐມຊ຺ຌາເນປິ ອຕ຺ຖິ, ອຍຎ຺ຈ ເອໂກທິນາມໂກ ສມາຘິ; ອຖ ກສ຺ມາ ອິທເມວ ສມ຺ປສາທນໍ ‘‘ເຈຕໂສ ເອໂກທິຠາວຎ຺ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ອທຸຎ຺ຫິ ປຐມຊ຺ຌານໍ ວິຕກ຺ກວິຈາຣກ຺ໂຂເຠນ ວີຈິຕຣງ຺ຄສມາກຸລມິວ ຊລໍ ນ ສຸປ຺ປສນ຺ນໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ສຕິຍາປິ ສທ຺ຘາຍ ສມ຺ປສາທນນ຺ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ສຸປ຺ປສນ຺ນຕ຺ຕາເຍວ ເຈຕ຺ຖ ສມາຘິປິ ນ ສຸຏ຺ຐຸ ປາກໂຏ, ຕສ຺ມາ ເອໂກທິຠາວນ຺ຕິປິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມສ຺ມິໍ ປນ ຌາເນ ວິຕກ຺ກວິຈາຣປລິໂພຘາຠາເວນ ລທ຺ໂຘກາສາ ພລວຕີ ສທ຺ຘາ, ພລວສທ຺ຘາສຫາຍປ຺ປຏິລາເຠເນວ ຈ ສມາຘິປິ ປາກໂຏ; ຕສ຺ມາ ອິທເມວ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວິຠງ຺ເຄ ປນ ‘‘ສມ຺ປສາທນນ຺ຕິ ຍາ ສທ຺ຘາ ສທ຺ທຫນາ ໂອກປ຺ປນາ ອຠິປ຺ປສາໂທ, ເຈຕໂສ ເອໂກທິຠາວນ຺ຕິ ຍາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຐິຕິ…ເປ… ສມ຺ມາສມາຘີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕນ ປເນເຕນ ສທ຺ຘິໍ ອຍໍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ຍຖາ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ສໍສນ຺ທຕິ ເຈວ ສເມຕິ ຈ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອວິຕກ຺ກໍ ອວິຈາຣນ຺ຕິ ຠາວນາຍ ປຫີນຕ຺ຕາ ເອຕສ຺ມິໍ ເອຕສ຺ສ ວາ ວິຕກ຺ໂກ ນຕ຺ຖີຕິ ອວິຕກ຺ກໍ. ອິມິນາວ ນເຍນ ອວິຈາຣໍ. ວິຠງ຺ເຄປິ (ວິຠ. ໕໗໖) ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິຕິ ອຍຎ຺ຈ ວິຕກ຺ໂກ ອຍຎ຺ຈ ວິຈາໂຣ ສນ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ ສມິຕາ ວູປສນ຺ຕາ ອຕ຺ຖງ຺ຄຕາ ອພ຺ຠຕ຺ຖງ຺ຄຕາ ອປ຺ປິຕາ ພ຺ຍປ຺ປິຕາ ໂສສິຕາ ວິໂສສິຕາ ພ຺ຍນ຺ຕີກຕາ, ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ ອວິຕກ຺ກໍ ອວິຈາຣ’’ນ຺ຕິ.

ເອຕ຺ຖາຫ – ນນຸ ຈ ‘‘ວິຕກ຺ກວິຈາຣານໍ ວູປສມາຕິ ອິມິນາປິ ອຍມຕ຺ໂຖ ສິທ຺ໂຘ, ອຖ ກສ຺ມາ ປຸນ ວຸຕ຺ຕໍ ອວິຕກ຺ກໍ ອວິຈາຣ’’ນ຺ຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ເອວເມຕໍ ສິທ຺ໂຘ ວາຍມຕ຺ໂຖ, ນ ປເນຕໍ ຕທຕ຺ຖທີປກໍ; ນນຸ ອໂວຈຸມ຺ຫ – ‘‘ໂອຬາຣິກສ຺ສ ປນ ໂອຬາຣິກສ຺ສ ອງ຺ຄສ຺ສ ສມຕິກ຺ກມາ ປຐມຊ຺ຌານໂຕ ປເຣສໍ ທຸຕິຍຊ຺ຌານາທີນໍ ອຘິຄໂມ ໂຫຕີຕິ ທີປນຕ຺ຖໍ ວິຕກ຺ກວິຈາຣານໍ ວູປສມາຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ.

ອປິຈ ວິຕກ຺ກວິຈາຣານໍ ວູປສມາ ອິທໍ ສມ຺ປສາທນໍ, ນ ກິເລສກາລຸສິຍສ຺ສ. ວິຕກ຺ກວິຈາຣານຎ຺ຈ ວູປສມາ ເອໂກທິຠາວໍ ນ ອຸປຈາຣຊ຺ຌານມິວ ນີວຣຓປ຺ປຫານາ, ນ ປຐມຊ຺ຌານມິວ ຈ ອງ຺ຄປາຕຸຠາວາຕິ ເອວໍ ສມ຺ປສາທນເອໂກທິຠາວານໍ ເຫຕຸປຣິທີປກມິທໍ ວຈນໍ. ຕຖາ ວິຕກ຺ກວິຈາຣານໍ ວູປສມາ ອິທໍ ອວິຕກ຺ກອວິຈາຣໍ, ນ ຕຕິຍຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານານິ ວິຍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທີນິ ວິຍ ຈ ອຠາວາຕິ ເອວໍ ອວິຕກ຺ກອວິຈາຣຠາວສ຺ສ ເຫຕຸປຣິທີປກຎ຺ຈ, ນ ວິຕກ຺ກວິຈາຣາຠາວມຕ຺ຕປຣິທີປກໍ. ວິຕກ຺ກວິຈາຣາຠາວມຕ຺ຕປຣິທີປກເມວ ປນ ‘‘ອວິຕກ຺ກໍ ອວິຈາຣ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ວຈນໍ, ຕສ຺ມາ ປຸຣິມໍ ວຕ຺ວາປິ ປຸນ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວາຕິ.

ສມາຘິຊນ຺ຕິ ປຐມຊ຺ຌານສມາຘິໂຕ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສມາຘິໂຕ ວາ ຊາຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ປຐມມ຺ປິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສມາຘິໂຕ ຊາຕໍ, ອຖ ໂຂ ອຍເມວ ‘‘ສມາຘີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫຕິ ວິຕກ຺ກວິຈາຣກ຺ໂຂຠວິຣເຫນ ອຕິວິຍ ອຈລຕ຺ຕາ ສຸປ຺ປສນ຺ນຕ຺ຕາ ຈ. ຕສ຺ມາ ອິມສ຺ສ ວຓ຺ຓຠຓນຕ຺ຖໍ ອິທເມວ ‘‘ສມາຘິຊ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປີຕິສຸຂນ຺ຕິ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ທຸຕິຍນ຺ຕິ ຄຓນານຸປຸພ຺ພໂຕ ທຸຕິຍໍ, ອິທໍ ທຸຕິຍໍ ສມາປຊ຺ຊຕີຕິປິ ທຸຕິຍໍ. ຌານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ຍຖາ ປຐມຊ຺ຌານໍ ວິຕກ຺ກາທີຫິ ປຎ຺ຈງ຺ຄິກໍ ໂຫຕິ, ເອວມິທໍ ສມ຺ປສາທາທີຫິ ‘‘ຈຕຸຣງ຺ຄິກ’’ນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍຖາຫ – ‘‘ຌານນ຺ຕິ ສມ຺ປສາໂທ, ປີຕິ, ສຸຂໍ, ຈິຕ຺ຕສ຺ເສກຄ຺ຄຕາ’’ຕິ (ວິຠ. ໕໘໐). ປຣິຍາໂຍເຍວ ເຈໂສ. ສມ຺ປສາທນໍ ປນ ຐເປຕ຺ວາ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ຕິວງ຺ຄິກເມເວຕໍ ໂຫຕິ. ຍຖາຫ – ‘‘ກຕມໍ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຕິວງ຺ຄິກໍ ຌານໍ ໂຫຕິ? ປີຕິ, ສຸຂໍ, ຈິຕ຺ຕສ຺ເສກຄ຺ຄຕາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໖໑). ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວາຕິ.

ທຸຕິຍຊ຺ຌານກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຕຕິຍຊ຺ຌານກຖາ

ປີຕິຍາ ຈ ວິຣາຄາຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາເຍວ ປີຕິ. ວິຣາໂຄຕິ ຕສ຺ສາ ຊິຄຸຈ຺ຉນໍ ວາ ສມຕິກ຺ກໂມ ວາ. ອຸຠິນ຺ນມນ຺ຕຣາ ‘‘ຈ’’ ສທ຺ໂທ ສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ, ໂສ ຫິ ວູປສມໍ ວາ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕິ ວິຕກ຺ກວິຈາຣວູປສມໍ ວາ. ຕຕ຺ຖ ຍທາ ວູປສມເມວ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕິ, ຕທາ ປີຕິຍາ ວິຣາຄາ ຈ, ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍ ວູປສມາ ຈາຕິ ເອວໍ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອິມິສ຺ສາ ຈ ໂຍຊນາຍໍ ວິຣາໂຄ ຊິຄຸຈ຺ຉນຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ປີຕິຍາ ຊິຄຸຈ຺ຉນາ ຈ ວູປສມາ ຈາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຍທາ ປນ ວິຕກ຺ກວິຈາຣວູປສມໍ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕິ, ຕທາ ປີຕິຍາ ຈ ວິຣາຄາ, ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍ ວິຕກ຺ກວິຈາຣານຎ຺ຈ ວູປສມາຕິ ເອວໍ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອິມິສ຺ສາ ຈ ໂຍຊນາຍໍ ວິຣາໂຄ ສມຕິກ຺ກມນຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ປີຕິຍາ ຈ ສມຕິກ຺ກມາ, ວິຕກ຺ກວິຈາຣານຎ຺ຈ ວູປສມາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ກາມຎ຺ເຈເຕ ວິຕກ຺ກວິຈາຣາ ທຸຕິຍຊ຺ຌາເນເຍວ ວູປສນ຺ຕາ ອິມສ຺ສ ປນ ຌານສ຺ສ ມຄ຺ຄປຣິທີປນຕ຺ຖໍ ວຓ຺ຓຠຓນຕ຺ຖຎ຺ເຈຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ວິຕກ຺ກວິຈາຣານໍ ວູປສມາ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ເຕ ອິທໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ – ‘‘ນູນ ວິຕກ຺ກວິຈາຣວູປສໂມ ມຄ຺ໂຄ ອິມສ຺ສ ຌານສ຺ສາ’’ຕິ. ຍຖາ ຈ ຕຕິເຍ ອຣິຍມຄ຺ເຄ ອປ຺ປຫີນານມ຺ປິ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐາທີນໍ ‘‘ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍານໍ ສໍໂຍຊນານໍ ປຫານາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໑໓໒) ເອວໍ ປຫານໍ ວຸຈ຺ຈມານໍ ວຓ຺ຓຠຓນໍ ໂຫຕິ ຕທຘິຄມາຍ ອຸສ຺ສຸການໍ ອຸສ຺ສາຫຊນກໍ; ເອວເມວໍ ອິຘ ອວູປສນ຺ຕານມ຺ປິ ວິຕກ຺ກວິຈາຣານໍ ວູປສໂມ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ວຓ຺ຓຠຓນໍ ໂຫຕິ. ເຕນາຍມຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ – ‘‘ປີຕິຍາ ຈ ສມຕິກ຺ກມາ, ວິຕກ຺ກວິຈາຣານຎ຺ຈ ວູປສມາ’’ຕິ.

ອຸເປກ຺ຂໂກ ຈ ວິຫາສິນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸປປຕ຺ຕິໂຕ ອິກ຺ຂຕີຕິ ອຸເປກ຺ຂາ, ສມໍ ປສ຺ສຕິ, ອປກ຺ຂປຕິຕາວ ຫຸຕ຺ວາ ປສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕາຍ ວິສທາຍ ວິປຸລາຍ ຖາມຄຕາຍ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ຕຕິຍຊ຺ຌານສມງ຺ຄີ ‘‘ອຸເປກ຺ຂໂກ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຸເປກ຺ຂາ ປນ ທສວິຘາ ໂຫຕິ – ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ, ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຸເປກ຺ຂາ, ໂພຊ຺ຌງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ, ວີຣິຍຸເປກ຺ຂາ, ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາ, ເວທນຸເປກ຺ຂາ, ວິປສ຺ສນຸເປກ຺ຂາ, ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາ, ຌານຸເປກ຺ຂາ, ປາຣິສຸທ຺ຘຸເປກ຺ຂາຕິ. ເອວມຍໍ ທສວິຘາປິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອາຄຕນຍໂຕ ຠູມິປຸຄ຺ຄລຈິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓໂຕ, ຂນ຺ຘສງ຺ຄຫ-ເອກກ຺ຂຓກຸສລຕ຺ຕິກສງ຺ເຂປວເສນ ຈ ອຏ຺ຐສາລິນິຍາ ຘມ຺ມສງ຺ຄຫຏ຺ຐກຖາຍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພາ. ອິຘ ປນ ວຸຈ຺ຈມານາ ວິນຍນິທານໍ ອຕິຠາຣິຍໍ ກໂຣຕີຕິ ນ ວຸຕ຺ຕາ. ລກ຺ຂຓາທິໂຕ ປນ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕຸເປກ຺ຂາ ມຊ຺ຌຕ຺ຕລກ຺ຂຓາ, ອນາໂຠຄຣສາ, ອພ຺ຍາປາຣປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ, ປີຕິວິຣາຄປທຏ຺ຐານາຕິ.

ເອຕ຺ຖາຫ – ນນຸ ຈາຍໍ ອຕ຺ຖໂຕ ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາວ ໂຫຕິ, ສາ ຈ ປຐມທຸຕິຍຊ຺ຌາເນສຸປິ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຣາປິ ‘‘ອຸເປກ຺ຂໂກ ຈ ວິຫາສິ’’ນ຺ຕິ ເອວມຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ສິຍາ, ສາ ກສ຺ມາ ນ ວຸຕ຺ຕາຕິ? ອປຣິພ຺ຍຕ຺ຕກິຈ຺ຈໂຕ. ອປຣິພ຺ຍຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຕສ຺ສາ ຕຕ຺ຖ ກິຈ຺ຈໍ, ວິຕກ຺ກາທີຫິ ອຠິຠູຕຕ຺ຕາ. ອິຘ ປນາຍໍ ວິຕກ຺ກວິຈາຣປີຕີຫິ ອນຠິຠູຕຕ຺ຕາ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕສິຣາ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ປຣິພ຺ຍຕ຺ຕກິຈ຺ຈາ ຊາຕາ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕາຕິ.

ນິຏ຺ຐິຕາ ‘‘ອຸເປກ຺ຂໂກ ຈ ວິຫາສິ’’ນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ສພ຺ພໂສ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ.

ອິທານິ ສໂຕ ຈ ສມ຺ປຊາໂນຕິ ເອຕ຺ຖ ສຣຕີຕິ ສໂຕ, ສມ຺ປຊານາຕີຕິ ສມ຺ປຊາໂນ. ປຸຄ຺ຄເລນ ສຕິ ຈ ສມ຺ປຊຎ຺ຎຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສຣຓລກ຺ຂຓາ ສຕິ, ອສມ຺ມຸສ຺ສນຣສາ, ອາຣກ຺ຂປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ; ອສມ຺ໂມຫລກ຺ຂຓໍ ສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ, ຕີຣຓຣສໍ, ປວິຈຍປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານໍ. ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ອິທໍ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ ປຸຣິມຊ຺ຌາເນສຸປິ ອຕ຺ຖິ, ມຸຏ຺ຐສ຺ສຕິສ຺ສ ຫິ ອສມ຺ປຊານສ຺ສ ອຸປຈາຣຊ຺ຌານມຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ, ປເຄວ ອປ຺ປນາ; ໂອຬາຣິກຕ຺ຕາ ປນ ເຕສໍ ຌານານໍ ຠູມິຍໍ ວິຍ ປຸຣິສສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຄຕິ ສຸຂາ ໂຫຕິ, ອພ຺ຍຕ຺ຕໍ ຕຕ຺ຖ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎກິຈ຺ຈໍ. ໂອຬາຣິກງ຺ຄປ຺ປຫາເນນ ປນ ສຸຂຸມຕ຺ຕາ ອິມສ຺ສ ຌານສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ຂຸຣຘາຣາຍໍ ວິຍ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎກິຈ຺ຈປຣິຄ຺ຄຫິຕາເຍວ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຄຕິ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາຕິ ອິເຘວ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍ? ຍຖາປິ ເຘນຸປໂຄ ວຈ຺ໂຉ ເຘນຸໂຕ ອປນີໂຕ ອຣກ຺ຂິຍມາໂນ ປຸນເທວ ເຘນຸໍ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ; ເອວມິທໍ ຕຕິຍຊ຺ຌານສຸຂໍ ປີຕິໂຕ ອປນີຕມ຺ປິ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎາຣກ຺ເຂນ ອຣກ຺ຂິຍມານໍ ປຸນເທວ ປີຕິໍ ອຸປຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ ປີຕິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕເມວ ສິຍາ. ສຸເຂ ວາປິ ສຕ຺ຕາ ຣຊ຺ຊນ຺ຕິ, ອິທຎ຺ຈ ອຕິມຘຸຣໍ ສຸຂໍ, ຕໂຕ ປຣໍ ສຸຂາຠາວາ. ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎານຸຠາເວນ ປເນຕ຺ຖ ສຸເຂ ອສາຣຊ຺ຊນາ ໂຫຕິ, ໂນ ອຎ຺ຎຖາຕິ ອິມມ຺ປິ ອຕ຺ຖວິເສສໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອິທໍ ອິເຘວ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອິທານິ ສຸຂຎ຺ຈ ກາເຍນ ປຏິສໍເວເທສິນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ຕຕິຍຊ຺ຌານສມງ຺ຄິໂນ ສຸຂປ຺ປຏິສໍເວທນາໂຠໂຄ ນຕ຺ຖິ, ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ຍສ຺ມາ ຕສ຺ສ ນາມກາເຍນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ສຸຂໍ, ຍໍ ວາ ຕໍ ນາມກາຍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ສຸຂໍ, ຕໍສມຸຏ຺ຐາເນນສ຺ສ ຍສ຺ມາ ອຕິປຓີເຕນ ຣູເປນ ຣູປກາໂຍ ຜຸໂຏ, ຍສ຺ສ ຜຸຏຕ຺ຕາ ຌານາ ວຸຏ຺ຐິໂຕປິ ສຸຂໍ ປຏິສໍເວເທຍ຺ຍ, ຕສ຺ມາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສຸຂຎ຺ຈ ກາເຍນ ປຏິສໍເວເທສິ’’ນ຺ຕິ ອາຫ.

ອິທານິ ຍໍ ຕໍ ອຣິຍາ ອາຈິກ຺ຂນ຺ຕິ ອຸເປກ຺ຂໂກ ສຕິມາ ສຸຂວິຫາຣີຕິ ເອຕ຺ຖ ຍໍຌານເຫຕຸ ຍໍຌານກາຣຓາ ຕໍ ຕຕິຍຊ຺ຌານສມງ຺ຄີປຸຄ຺ຄລໍ ພຸທ຺ຘາທໂຍ ອຣິຍາ ອາຈິກ຺ຂນ຺ຕິ ເທເສນ຺ຕິ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ ປຏ຺ຐເປນ຺ຕິ ວິວຣນ຺ຕິ ວິຠຊນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕານີກໂຣນ຺ຕິ ປກາເສນ຺ຕິ, ປສໍສນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ກິນ຺ຕິ? ‘‘ອຸເປກ຺ຂໂກ ສຕິມາ ສຸຂວິຫາຣີ’’ຕິ. ຕໍ ຕຕິຍໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫາສິນ຺ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ກສ຺ມາ ປນ ຕໍ ເຕ ເອວໍ ປສໍສນ຺ຕີຕິ? ປສໍສາຣຫໂຕ. ອຍຎ຺ຫິ ຍສ຺ມາ ອຕິມຘຸຣສຸເຂ ສຸຂປາຣມິປ຺ປຕ຺ເຕປິ ຕຕິຍຊ຺ຌາເນ ອຸເປກ຺ຂໂກ, ນ ຕຕ຺ຖ ສຸຂາຠິສງ຺ເຄນ ອາກຑ຺ຒີຍຕິ, ຍຖາ ຈ ປີຕິ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ; ເອວໍ ອຸປຏ຺ຐິຕສ຺ສຕິຕາຍ ສຕິມາ. ຍສ຺ມາ ຈ ອຣິຍກນ຺ຕໍ ອຣິຍຊນເສວິຕເມວ ຈ ອສໍກິລິຏ຺ຐໍ ສຸຂໍ ນາມກາເຍນ ປຏິສໍເວເທຕິ, ຕສ຺ມາ ປສໍສາຣໂຫ. ອິຕິ ປສໍສາຣຫໂຕ ນໍ ອຣິຍາ ເຕ ເອວໍ ປສໍສາເຫຕຸຠູເຕ ຄຸເຓ ປກາເສນ຺ຕາ ‘‘ອຸເປກ຺ຂໂກ ສຕິມາ ສຸຂວິຫາຣີ’’ຕິ ເອວໍ ປສໍສນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຕຕິຍນ຺ຕິ ຄຓນານຸປຸພ຺ພໂຕ ຕຕິຍໍ. ອິທໍ ຕຕິຍໍ ສມາປຊ຺ຊຕີຕິປິ ຕຕິຍໍ. ຌານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ ຍຖາ ທຸຕິຍໍ ສມ຺ປສາທາທີຫິ ຈຕຸຣງ຺ຄິກໍ; ເອວມິທໍ ອຸເປກ຺ຂາທີຫິ ປຎ຺ຈງ຺ຄິກໍ. ຍຖາຫ – ‘‘ຌານນ຺ຕິ ອຸເປກ຺ຂາ ສຕິ ສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ ສຸຂໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ເອກຄ຺ຄຕາ’’ຕິ (ວິຠ. ໕໙໑). ປຣິຍາໂຍເຍວ ເຈໂສ. ອຸເປກ຺ຂາສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎານິ ປນ ຐເປຕ຺ວາ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ທຸວງ຺ຄິກເມເວຕໍ ໂຫຕິ. ຍຖາຫ – ‘‘ກຕມໍ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ທຸວງ຺ຄິກໍ ຌານໍ ໂຫຕິ? ສຸຂໍ, ຈິຕ຺ຕສ຺ເສກຄ຺ຄຕາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໖໓). ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວາຕິ.

ຕຕິຍຊ຺ຌານກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານກຖາ

ສຸຂສ຺ສ ຈ ປຫານາ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຈ ປຫານາຕິ ກາຍິກສຸຂສ຺ສ ຈ ກາຍິກທຸກ຺ຂສ຺ສ ຈ ປຫານາ. ປຸພ຺ເພວາຕິ ຕຎ຺ຈ ໂຂ ປຸພ຺ເພວ, ນ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານກ຺ຂເຓ. ໂສມນສ຺ສໂທມນສ຺ສານໍ ອຕ຺ຖງ຺ຄມາຕິ ເຈຕສິກສຸຂສ຺ສ ຈ ເຈຕສິກທຸກ຺ຂສ຺ສ ຈາຕິ ອິເມສມ຺ປິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປຸພ຺ເພວ ອຕ຺ຖງ຺ຄມາ ປຫານາ ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກທາ ປນ ເນສໍ ປຫານໍ ໂຫຕິ? ຈຕຸນ຺ນໍ ຌານານໍ ອຸປຈາຣກ຺ຂເຓ. ໂສມນສ຺ສຎ຺ຫິ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສ຺ສ ອຸປຈາຣກ຺ຂເຓເຍວ ປຫີຍຕິ, ທຸກ຺ຂໂທມນສ຺ສສຸຂານິ ປຐມທຸຕິຍຕຕິຍານໍ ອຸປຈາຣກ຺ຂເຓສຸ. ເອວເມເຕສໍ ປຫານກ຺ກເມນ ອວຸຕ຺ຕານໍ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍວິຠງ຺ເຄ ປນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ອຸທ຺ເທສກ຺ກເມເນວ ອິຘາປິ ວຸຕ຺ຕານໍ ສຸຂທຸກ຺ຂໂສມນສ຺ສ ໂທມນສ຺ສານໍ ປຫານໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຍທິ ປເນຕານິ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຌານສ຺ສຸປຈາຣກ຺ຂເຓເຍວ ປຫີຍນ຺ຕິ, ອຖ ກສ຺ມາ ‘‘ກຕ຺ຖ ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ທຸກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອປຣິເສສໍ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ? ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫິ…ເປ… ປຐມຊ຺ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ, ເອຕ຺ຖຸປ຺ປນ຺ນໍ ທຸກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອປຣິເສສໍ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ. ກຕ຺ຖ ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂທມນສ຺ສິນ຺ທ຺ຣິຍໍ… ສຸຂິນ຺ທ຺ຣິຍໍ… ໂສມນສ຺ສິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອປຣິເສສໍ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ? ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ສຸຂສ຺ສ ຈ ປຫານາ…ເປ… ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ, ເອຕ຺ຖຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂສມນສ຺ສິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອປຣິເສສໍ ນິຣຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໕໑໐) ເອວໍ ຌາເນສ຺ເວວ ນິໂຣໂຘ ວຸຕ຺ໂຕຕິ? ອຕິສຍນິໂຣຘຕ຺ຕາ. ອຕິສຍນິໂຣໂຘ ຫິ ເນສໍ ປຐມຊ຺ຌານາທີສຸ, ນ ນິໂຣໂຘເຍວ; ນິໂຣໂຘເຍວ ປນ ອຸປຈາຣກ຺ຂເຓ, ນາຕິສຍນິໂຣໂຘ. ຕຖາ ຫິ ນານາວຊ຺ຊເນ ປຐມຊ຺ຌານູປຈາເຣ ນິຣຸທ຺ຘສ຺ສາປິ ທຸກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ຑໍສມກສາທິສມ຺ຜສ຺ເສນ ວາ ວິສມາສນຸປຕາເປນ ວາ ສິຍາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ, ນ ຕ຺ເວວ ອນ຺ໂຕອປ຺ປນາຍໍ. ອຸປຈາເຣ ວາ ນິຣຸທ຺ຘມ຺ເປຕໍ ນ ສຸຏ຺ຐຸ ນິຣຸທ຺ຘໍ ໂຫຕິ; ປຏິປກ຺ເຂນ ອວິຫຕຕ຺ຕາ. ອນ຺ໂຕອປ຺ປນາຍໍ ປນ ປີຕິຜຣເຓນ ສພ຺ໂພ ກາໂຍ ສຸໂຂກ຺ກນ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ສຸໂຂກ຺ກນ຺ຕກາຍສ຺ສ ຈ ສຸຏ຺ຐຸ ນິຣຸທ຺ຘໍ ໂຫຕິ ທຸກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິຍໍ; ປຏິປກ຺ເຂນ ວິຫຕຕ຺ຕາ. ນານາວຊ຺ຊເນ ເອວ ຈ ທຸຕິຍຊ຺ຌານູປຈາເຣ ປຫີນສ຺ສ ໂທມນສ຺ສິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ຍສ຺ມາ ເອຕໍ ວິຕກ຺ກວິຈາຣປ຺ປຈ຺ຈເຍປິ ກາຍກິລມເຖ ຈິຕ຺ຕຸປຆາເຕ ຈ ສຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ວິຕກ຺ກວິຈາຣາຠາເວ ເນວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຍຕ຺ຖ ປນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຕຕ຺ຖ ວິຕກ຺ກວິຈາຣຠາເວ. ອປ຺ປຫີນາ ເອວ ຈ ທຸຕິຍຊ຺ຌານູປຈາເຣ ວິຕກ຺ກວິຈາຣາຕິ ຕຕ຺ຖສ຺ສ ສິຍາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ; ອປ຺ປຫີນປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ. ນ ຕ຺ເວວ ທຸຕິຍຊ຺ຌາເນ; ປຫີນປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຕຕິຍຊ຺ຌານູປຈາເຣ ປຫີນສ຺ສາປິ ສຸຂິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ປີຕິສມຸຏ຺ຐານປຓີຕຣູປຜຸຏກາຍສ຺ສ ສິຍາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ, ນ ຕ຺ເວວ ຕຕິຍຊ຺ຌາເນ. ຕຕິຍຊ຺ຌາເນ ຫິ ສຸຂສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠູຕາ ປີຕິ ສພ຺ພໂສ ນິຣຸທ຺ຘາຕິ. ຕຖາ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານູປຈາເຣ ປຫີນສ຺ສາປິ ໂສມນສ຺ສິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອາສນ຺ນຕ຺ຕາ, ອປ຺ປນາປ຺ປຕ຺ຕາຍ ອຸເປກ຺ຂາຍ ອຠາເວນ ສມ຺ມາ ອນຕິກ຺ກນ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ສິຍາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ, ນ ຕ຺ເວວ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌາເນ. ຕສ຺ມາ ເອວ ຈ ‘‘ເອຕ຺ຖຸປ຺ປນ຺ນໍ ທຸກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອປຣິເສສໍ ນິຣຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອປຣິເສສຄ຺ຄຫຓໍ ກຕນ຺ຕິ.

ເອຕ຺ຖາຫ – ‘‘ອເຖວໍ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຌານສ຺ສູປຈາເຣ ປຫີນາປິ ເອຕາ ເວທນາ ອິຘ ກສ຺ມາ ສມາຫຣີ’’ຕິ? ສຸຂຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ. ຍາ ຫິ ອຍໍ ‘‘ອທຸກ຺ຂມສຸຂ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອທຸກ຺ຂມສຸຂາ ເວທນາ ວຸຕ຺ຕາ, ສາ ສຸຂຸມາ ອຕິທຸພ຺ພິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ ນ ສກ຺ກາ ສຸເຂນ ຄເຫຕຸໍ. ຕສ຺ມາ ຍຖາ ນາມ ທຸຏ຺ຐສ຺ສ ຍຖາ ວາ ຕຖາ ວາ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຄເຫຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍສ຺ສ ໂຄຓສ຺ສ ຄຫຓຕ຺ຖໍ ໂຄໂປ ເອກສ຺ມິໍ ວເຊ ສພ຺ເພ ຄາໂວ ສມາຫຣຕິ, ອເຖເກກໍ ນີຫຣນ຺ໂຕ ປຏິປາຏິຍາ ອາຄຕໍ ‘‘ອຍໍ ໂສ, ຄຓ຺ຫຖ ນ’’ນ຺ຕິ ຕມ຺ປິ ຄາຫາປຍຕິ; ເອວເມວ ຠຄວາ ສຸຂຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ສພ຺ພາ ເອຕາ ສມາຫຣິ. ເອວຎ຺ຫິ ສມາຫຏາ ເອຕາ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ຍໍ ເນວ ສຸຂໍ ນ ທຸກ຺ຂໍ ນ ໂສມນສ຺ສໍ ນ ໂທມນສ຺ສໍ, ອຍໍ ອທຸກ຺ຂມສຸຂາ ເວທນາ’’ຕິ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ ເອສາ ຄາຫຍິຕຸໍ.

ອປິຈ ອທຸກ຺ຂມສຸຂາຍ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຈຍທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ຈາປິ ເອຕາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ສຸຂປ຺ປຫານາທໂຍ ຫິ ຕສ຺ສາ ປຈ຺ຈຍາ. ຍຖາຫ – ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ປຈ຺ຈຍາ ອທຸກ຺ຂມສຸຂາຍ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິຍາ ສມາປຕ຺ຕິຍາ. ອິຘາວຸໂສ, ຠິກ຺ຂຸ, ສຸຂສ຺ສ ຈ ປຫານາ…ເປ… ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ. ອິເມ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈຍາ ອທຸກ຺ຂມສຸຂາຍ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິຍາ ສມາປຕ຺ຕິຍາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໕໘). ຍຖາ ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ປຫີນາປິ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິອາທໂຍ ຕຕິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ວຓ຺ຓຠຓນຕ຺ຖໍ ຕຕ຺ຖ ປຫີນາຕິ ວຸຕ຺ຕາ; ເອວໍ ວຓ຺ຓຠຓນຕ຺ຖມ຺ເປຕສ຺ສ ຌານສ຺ເສຕາ ອິຘ ວຸຕ຺ຕາຕິປິ ເວທິຕພ຺ພາ. ປຈ຺ຈຍຆາເຕນ ວາ ເອຕ຺ຖ ຣາຄໂທສານໍ ອຕິທູຣຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸມ຺ເປຕາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອຕາສຸ ຫິ ສຸຂໍ ໂສມນສ຺ສສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ, ໂສມນສ຺ສໍ ຣາຄສ຺ສ, ທຸກ຺ຂໍ ໂທມນສ຺ສສ຺ສ, ໂທມນສ຺ສໍ ໂທສສ຺ສ. ສຸຂາທິຆາເຕນ ຈ ເຕ ສປ຺ປຈ຺ຈຍາ ຣາຄໂທສາ ຫຕາຕິ ອຕິທູເຣ ໂຫນ຺ຕີຕິ.

ອທຸກ຺ຂມສຸຂນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂາຠາເວນ ອທຸກ຺ຂໍ, ສຸຂາຠາເວນ ອສຸຂໍ. ເອເຕເນຕ຺ຖ ທຸກ຺ຂສຸຂປຏິປກ຺ຂຠູຕໍ ຕຕິຍເວທນໍ ທີເປຕິ, ນ ທຸກ຺ຂສຸຂາຠາວມຕ຺ຕໍ. ຕຕິຍເວທນາ ນາມ – ອທຸກ຺ຂມສຸຂາ, ອຸເປກ຺ຂາຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສາ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐວິປຣີຕານຸຠວນລກ຺ຂຓາ, ມຊ຺ຌຕ຺ຕຣສາ, ອວິຠູຕປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ, ສຸຂນິໂຣຘປທຏ຺ຐານາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຸເປກ຺ຂາສຕິປາຣິສຸທ຺ຘິນ຺ຕິ ອຸເປກ຺ຂາຍ ຊນິຕສຕິປາຣິສຸທ຺ຘິໍ. ອິມສ຺ມິຎ຺ຫິ ຌາເນ ສຸປຣິສຸທ຺ຘາ ສຕິ. ຍາ ຈ ຕສ຺ສາ ສຕິຍາ ປາຣິສຸທ຺ຘິ, ສາ ອຸເປກ຺ຂາຍ ກຕາ ນ ອຎ຺ເຎນ; ຕສ຺ມາ ເອຕໍ ອຸເປກ຺ຂາສຕິປາຣິສຸທ຺ຘິນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວິຠງ຺ເຄປິ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອຍໍ ສຕິ ອິມາຍ ອຸເປກ຺ຂາຍ ວິສທາ ໂຫຕິ ປຣິສຸທ຺ຘາ ປຣິໂຍທາຕາ, ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ – ‘ອຸເປກ຺ຂາສຕິປາຣິສຸທ຺ຘິ’’’ນ຺ຕິ (ວິຠ. ໕໙໗). ຍາຍ ຈ ອຸເປກ຺ຂາຍ ເອຕ຺ຖ ສຕິຍາ ປາຣິສຸທ຺ຘິ ໂຫຕິ, ສາ ອຕ຺ຖໂຕ ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ນ ເກວລຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຕາຍ ສຕິເຍວ ປຣິສຸທ຺ຘາ, ອປິຈ ໂຂ ສພ຺ເພປິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ; ສຕິສີເສນ ປນ ເທສນາ ວຸຕ຺ຕາ.

ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ອຍໍ ອຸເປກ຺ຂາ ເຫຏ຺ຐາປິ ຕີສຸ ຌາເນສຸ ວິຊ຺ຊຕິ, ຍຖາ ປນ ທິວາ ສູຣິຍປ຺ປຠາຠິຠວາ ໂສມ຺ມຠາເວນ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປກາຣກຕ຺ເຕນ ວາ ສຠາຄາຍ ຣຕ຺ຕິຍາ ອລາຠາ ທິວາ ວິຊ຺ຊມານາປິ ຈນ຺ທເລຂາ ອປຣິສຸທ຺ຘາ ໂຫຕິ ອປຣິໂຍທາຕາ; ເອວມຍມ຺ປິ ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາຈນ຺ທເລຂາ ວິຕກ຺ກວິຈາຣາທິປຈ຺ຈນີກຘມ຺ມເຕຊາຠິຠວາ ສຠາຄາຍ ຈ ອຸເປກ຺ຂາເວທນາຣຕ຺ຕິຍາ ອລາຠາ ວິຊ຺ຊມານາປິ ປຐມາທິຊ຺ຌານເຠເທສຸ ອປຣິສຸທ຺ຘາ ໂຫຕິ. ຕສ຺ສາ ຈ ອປຣິສຸທ຺ຘາຍ ທິວາ ອປຣິສຸທ຺ຘຈນ຺ທເລຂາຍ ປຠາ ວິຍ ສຫຊາຕາປິ ສຕິອາທໂຍ ອປຣິສຸທ຺ຘາວ ໂຫນ຺ຕິ; ຕສ຺ມາ ເຕສຸ ເອກມ຺ປິ ‘‘ອຸເປກ຺ຂາສຕິປາຣິສຸທ຺ຘິ’’ນ຺ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຘ ປນ ວິຕກ຺ກາທິປຈ຺ຈນີກຘມ຺ມເຕຊາຠິຠວາຠາວາ ສຠາຄາຍ ຈ ອຸເປກ຺ຂາເວທນາຣຕ຺ຕິຍາ ປຏິລາຠາ ອຍໍ ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາຈນ຺ທເລຂາ ອຕິວິຍ ປຣິສຸທ຺ຘາ, ຕສ຺ສາ ປຣິສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ປຣິສຸທ຺ຘຈນ຺ທເລຂາຍ ປຠາ ວິຍ ສຫຊາຕາປິ ສຕິອາທໂຍ ປຣິສຸທ຺ຘາ ໂຫນ຺ຕິ ປຣິໂຍທາຕາ, ຕສ຺ມາ ອິທເມວ ອຸເປກ຺ຂາສຕິປາຣິສຸທ຺ຘິນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຈຕຸຕ຺ຖນ຺ຕິ ຄຓນານຸປຸພ຺ພໂຕ ຈຕຸຕ຺ຖໍ. ອິທໍ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ສມາປຊ຺ຊຕີຕິປິ ຈຕຸຕ຺ຖໍ. ຌານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍຖາ ຕຕິຍໍ ອຸເປກ຺ຂາທີຫິ ປຎ຺ຈງ຺ຄິກໍ; ເອວມິທໍ ອຸເປກ຺ຂາທີຫິ ຕິວງ຺ຄິກໍ. ຍຖາຫ – ‘‘ຌານນ຺ຕິ ອຸເປກ຺ຂາ, ສຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ເສກຄ຺ຄຕາ’’ຕິ. ປຣິຍາໂຍ ເອວ ເຈໂສ. ຐເປຕ຺ວາ ປນ ສຕິໍ ອຸເປກ຺ເຂກຄ຺ຄຕເມວ ຄເຫຕ຺ວາ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ທຸວງ຺ຄິກເມເວຕໍ ໂຫຕິ. ຍຖາຫ – ‘‘ກຕມໍ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ທຸວງ຺ຄິກໍ ຌານໍ ໂຫຕິ? ອຸເປກ຺ຂາ, ຈິຕ຺ຕສ຺ເສກຄ຺ຄຕາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໖໕). ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວາຕິ.

ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຸພ຺ເພນິວາສກຖາ

໑໒. ອິຕິ ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ຌານານິ ເກສຎ຺ຈິ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕຕ຺ຖານິ ໂຫນ຺ຕິ, ເກສຎ຺ຈິ ວິປສ຺ສນາປາທການິ, ເກສຎ຺ຈິ ອຠິຎ຺ຎາປາທການິ, ເກສຎ຺ຈິ ນິໂຣຘປາທການິ, ເກສຎ຺ຈິ ຠໂວກ຺ກມນຕ຺ຖານິ. ຕຕ຺ຖ ຂີຓາສວານໍ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕຕ຺ຖານິ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕ ຫິ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ‘‘ເອກຄ຺ຄຈິຕ຺ຕາ ສຸຂໍ ທິວສໍ ວິຫຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອິຈ຺ເຈວໍ ກສິຓປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕິ. ເສກ຺ຂປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ‘‘ສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ສມາຫິເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ ວິປສ຺ສິສ຺ສາມາ’’ຕິ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕານໍ ວິປສ຺ສນາປາທການິ ໂຫນ຺ຕິ. ເຍ ປນ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອຠິຎ຺ຎາປາທກໍ ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ‘‘ເອໂກປິ ຫຸຕ຺ວາ ພຫຸຘາ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນຍາ ອຠິຎ຺ຎາໂຍ ປຕ຺ເຖນ຺ຕາ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕິ, ເຕສໍ ອຠິຎ຺ຎາປາທການິ ໂຫນ຺ຕິ. ເຍ ປນ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາຫໍ ອຈິຕ຺ຕກາ ຫຸຕ຺ວາ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ນິໂຣຘໍ ນິພ຺ພານໍ ປຕ຺ວາ ສຸຂໍ ວິຫຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕິ, ເຕສໍ ນິໂຣຘປາທການິ ໂຫນ຺ຕິ. ເຍ ປນ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ອປຣິຫີນຊ຺ຌານາ ຫຸຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສາມາ’’ຕິ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕິ, ເຕສໍ ຠໂວກ຺ກມນຕ຺ຖານິ ໂຫນ຺ຕິ.

ຠຄວຕາ ປນິທໍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ໂພຘິຣຸກ຺ຂມູເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕໍ, ຕໍ ຕສ຺ສ ວິປສ຺ສນາປາທກຎ຺ເຈວ ອໂຫສິ ອຠິຎ຺ຎາປາທກຎ຺ຈ ນິໂຣຘປາທກຎ຺ຈ ສພ຺ພກິຈ຺ຈສາຘກຎ຺ຈ ສພ຺ພໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣຄຸຓທາຍກນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຍສຎ຺ຈ ຄຸຓານໍ ທາຍກໍ ອໂຫສິ, ເຕສໍ ເອກເທສໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂສ ເອວໍ ສມາຫິເຕ ຈິຕ຺ເຕ’’ຕິອາທິມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ໂສຕິ ໂສ ອຫໍ. ເອວນ຺ຕິ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານກ຺ກມນິທສ຺ສນເມຕໍ. ອິມິນາ ກເມນ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສມາຫິເຕຕິ ອິມິນາ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສມາຘິນາ ສມາຫິເຕ. ປຣິສຸທ຺ເຘຕິອາທີສຸ ປນ ອຸເປກ຺ຂາສຕິປາຣິສຸທ຺ຘິຠາເວນ ປຣິສຸທ຺ເຘ. ປຣິສຸທ຺ຘຕ຺ຕາເຍວ ປຣິໂຍທາເຕ, ປຠສ຺ສເຣຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສຸຂາທີນໍ ປຈ຺ຈຍານໍ ຆາເຕນ ວິຫຕຣາຄາທິອງ຺ຄຓຕ຺ຕາ ອນງ຺ຄເຓ. ອນງ຺ຄຓຕ຺ຕາເຍວ ຈ ວິຄຕູປກ຺ກິເລເສ; ອງ຺ຄເຓນ ຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປກ຺ກິລິສ຺ສຕິ. ສຸຠາວິຕຕ຺ຕາ ມຸທຸຠູເຕ, ວສີຠາວປ຺ປຕ຺ເຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວເສ ວຕ຺ຕມານຎ຺ຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ມຸທູຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ມຸທຸຕ຺ຕາເຍວ ຈ ກມ຺ມນິເຍ, ກມ຺ມກ຺ຂເມ ກມ຺ມໂຍຄ຺ເຄຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ມຸທຸ ຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ກມ຺ມນິຍໍ ໂຫຕິ ສຸຘນ຺ຕມິວ ສຸວຓ຺ຓໍ, ຕທຸຠຍມ຺ປິ ຈ ສຸຠາວິຕຕ຺ຕາ ເອວ. ຍຖາຫ – ‘‘ນາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຎ຺ຎໍ ເອກຘມ຺ມມ຺ປິ ສມນຸປສ຺ສາມິ, ຍໍ ເອວໍ ຠາວິຕໍ ພຫຸລີກຕໍ ມຸທຸ ຈ ໂຫຕິ ກມ຺ມນິຍຎ຺ຈ, ຍຖຍິທໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໒໒).

ເອເຕສຸ ປຣິສຸທ຺ຘຠາວາທີສຸ ຐິຕຕ຺ຕາ ຐິເຕ. ຐິຕຕ຺ຕາເຍວ ອາເນຎ຺ຊປ຺ປຕ຺ເຕ, ອຈເລ ນິຣິຎ຺ຊເນຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ມຸທຸກມ຺ມຎ຺ຎຠາເວນ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວເສ ຐິຕຕ຺ຕາ ຐິເຕ, ສທ຺ຘາທີຫິ ປຣິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ອາເນຎ຺ຊປ຺ປຕ຺ເຕ. ສທ຺ຘາປຣິຄ຺ຄຫິຕຎ຺ຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ອສ຺ສທ຺ຘິເຍນ ນ ອິຎ຺ຊຕິ, ວີຣິຍປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ໂກສຊ຺ເຊນ ນ ອິຎ຺ຊຕິ, ສຕິປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ປມາເທນ ນ ອິຎ຺ຊຕິ, ສມາຘິປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ເຈນ ນ ອິຎ຺ຊຕິ, ປຎ຺ຎາປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ອວິຊ຺ຊາຍ ນ ອິຎ຺ຊຕິ, ໂອຠາສຄຕໍ ກິເລສນ຺ຘກາເຣນ ນ ອິຎ຺ຊຕິ. ອິເມຫິ ຉຫິ ຘມ຺ເມຫິ ປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ອາເນຎ຺ຊປ຺ປຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອວໍ ອຏ຺ຐງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນີຫາຣກ຺ຂມໍ ໂຫຕິ ອຠິຎ຺ຎາສຈ຺ຉິກຣຓີຍານໍ ຘມ຺ມານໍ ອຠິຎ຺ຎາສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ.

ອປໂຣ ນໂຍ – ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສມາຘິນາ ສມາຫິເຕ. ນີວຣຓທູຣີຠາເວນ ປຣິສຸທ຺ເຘ. ວິຕກ຺ກາທິສມຕິກ຺ກເມນ ປຣິໂຍທາເຕ. ຌານປ຺ປຏິລາຠປຈ຺ຈຍານໍ ປາປການໍ ອິຈ຺ຉາວຈຣານໍ ອຠາເວນ ອນງ຺ຄເຓ. ອຠິຊ຺ຌາທີນໍ ຈິຕ຺ຕູປກ຺ກິເລສານໍ ວິຄເມນ ວິຄຕູປກ຺ກິເລເສ. ອຸຠຍມ຺ປິ ເຈຕໍ ອນງ຺ຄຓວຕ຺ຖສຸຕ຺ຕານຸສາເຣນ (ມ. ນິ. ໑.໕໗ ອາທໂຍ) ເວທິຕພ຺ພໍ. ວສິປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ມຸທຸຠູເຕ. ອິທ຺ຘິປາທຠາວູປຄເມນ ກມ຺ມນິເຍ. ຠາວນາປາຣິປູຣິຍາ ປຓີຕຠາວູປຄເມນ ຐິເຕ ອາເນຎ຺ຊປ຺ປຕ຺ເຕ. ຍຖາ ອາເນຎ຺ຊປ຺ປຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ; ເອວໍ ຐິເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວມ຺ປິ ອຏ຺ຐງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນີຫາຣກ຺ຂມໍ ໂຫຕິ ອຠິຎ຺ຎາສຈ຺ຉິກຣຓີຍານໍ ຘມ຺ມານໍ ອຠິຎ຺ຎາສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ, ປາທກໍ ປທຏ຺ຐານຠູຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓາຍາຕິ ເອວໍ ອຠິຎ຺ຎາປາທເກ ຊາເຕ ເອຕສ຺ມິໍ ຈິຕ຺ເຕ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິມ຺ຫິ ຍໍ ຎາຓໍ ຕທຕ຺ຖາຍ. ຕຕ຺ຖ ປຸພ຺ເພນິວາໂສຕິ ປຸພ຺ເພ ອຕີຕຊາຕີສຸ ນິວຸຕ຺ຖກ຺ຂນ຺ຘາ. ນິວຸຕ຺ຖາຕິ ອຊ຺ຌາວຸຕ຺ຖາ ອນຸຠູຕາ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິຣຸທ຺ຘາ ນິວຸຕ຺ຖຘມ຺ມາ ວາ ນິວຸຕ຺ຖາ, ໂຄຈຣນິວາເສນ ນິວຸຕ຺ຖາ, ອຕ຺ຕໂນ ວິຎ຺ຎາເຓນ ວິຎ຺ຎາຕາ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາ, ປຣວິຎ຺ຎາຓວິຎ຺ຎາຕາປິ ວາ ຉິນ຺ນວຏຸມການຸສ຺ສຣຓາທີສຸ. ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕີຕິ ຍາຍ ສຕິຍາ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ, ສາ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິ. ຎາຓນ຺ຕິ ຕາຍ ສຕິຍາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຎາຓໍ. ເອວມິມສ຺ສ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓສ຺ສ ອຕ຺ຖາຍ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓາຍ ເອຕສ຺ສ ຎາຓສ຺ສ ອຘິຄມາຍ ປຕ຺ຕິຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຠິນິນ຺ນາເມສິນ຺ຕິ ອຠິນີຫຣິໍ.

ໂສຕິ ໂສ ອຫໍ. ອເນກວິຫິຕນ຺ຕິ ອເນກວິຘໍ, ອເນເກຫິ ວາ ປກາເຣຫິ ປວຕ຺ຕິຕໍ ສໍວຓ຺ຓິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸພ຺ເພນິວາສນ຺ຕິ ສມນນ຺ຕຣາຕີຕໍ ຠວໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ນິວຸຕ຺ຖສນ຺ຕານໍ. ອນຸສ຺ສຣາມີຕິ ‘‘ເອກມ຺ປິ ຊາຕິໍ ທ຺ເວປິ ຊາຕິໂຍ’’ຕິ ເອວໍ ຊາຕິປຏິປາຏິຍາ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ສຣາມິ, ອນຸເທວ ວາ ສຣາມິ, ຈິຕ຺ເຕ ອຠິນິນ຺ນາມິຕມຕ຺ເຕ ເອວ ສຣາມີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ປູຣິຕປາຣມີນຎ຺ຫິ ມຫາປຸຣິສານໍ ປຣິກມ຺ມກຣຓໍ ນຕ຺ຖິ, ເຕນ ເຕ ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນິນ຺ນາເມຕ຺ວາວ ສຣນ຺ຕິ. ອາທິກມ຺ມິກກຸລປຸຕ຺ຕາ ປນ ປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາວ ສຣນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ວເສນ ປຣິກມ຺ມໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ຕໍ ປນ ວຸຈ຺ຈມານໍ ອຕິຠາຣິຍໍ ວິນຍນິທານໍ ກໂຣຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ນ ວທາມ. ອຕ຺ຖິເກຫິ ປນ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໔໐໒ ອາທໂຍ) ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອິຘ ປນ ປາຬິເມວ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມ.

ເສຍ຺ຍຖິທນ຺ຕິ ອາຣທ຺ຘປ຺ປກາຣທສ຺ສນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ເຕເນວ ຍ຺ວາຍໍ ປຸພ຺ເພນິວາໂສ ອາຣທ຺ໂຘ, ຕສ຺ສ ປກາຣປ຺ປເຠທໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ເອກມ຺ປິ ຊາຕິນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເອກມ຺ປິ ຊາຕິນ຺ຕິ ເອກມ຺ປິ ປຏິສນ຺ຘິມູລໍ ຈຸຕິປຣິໂຍສານໍ ເອກຠວປຣິຍາປນ຺ນໍ ຂນ຺ຘສນ຺ຕານໍ. ເອສ ນໂຍ ທ຺ເວປິ ຊາຕິໂຍຕິອາທີສຸ. ອເນເກປິ ສໍວຏ຺ຏກປ຺ເປຕິອາທີສຸ ປນ ປຣິຫາຍມາໂນ ກປ຺ໂປ ສໍວຏ຺ຏກປ຺ໂປ, ວຑ຺ຒມາໂນ ວິວຏ຺ຏກປ຺ໂປຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ຈ ສໍວຏ຺ເຏນ ສໍວຏ຺ຏຏ຺ຐາຍີ ຄຫິໂຕ ໂຫຕິ ຕມ຺ມູລກຕ຺ຕາ. ວິວຏ຺ເຏນ ຈ ວິວຏ຺ຏຏ຺ຐາຍີ. ເອວຎ຺ຫິ ສຕິ ຍານິ ຕານິ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ກປ຺ປສ຺ສ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ. ກຕມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ? ສໍວຏ຺ໂຏ ສໍວຏ຺ຏຏ຺ຐາຍີ, ວິວຏ຺ໂຏ ວິວຏ຺ຏຏ຺ຐາຍີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕານິ ຕານິ ສພ຺ພານິ ປຣິຄ຺ຄຫິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຕໂຍ ສໍວຏ຺ຏາ – ເຕໂຊສໍວຏ຺ໂຏ, ອາໂປສໍວຏ຺ໂຏ, ວາໂຍສໍວຏ຺ໂຏຕິ. ຕິສ຺ໂສ ສໍວຏ຺ຏສີມາ – ອາຠສ຺ສຣາ, ສຸຠກິຓ຺ຫາ, ເວຫປ຺ຜລາຕິ. ຍທາ ກປ຺ໂປ ເຕເຊນ ສໍວຏ຺ຏຕິ, ອາຠສ຺ສຣໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ອຄ຺ຄິນາ ຑຍ຺ຫຕິ. ຍທາ ອຸທເກນ ສໍວຏ຺ຏຕິ, ສຸຠກິຓ຺ຫໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ອຸທເກນ ວິລີຍຕິ. ຍທາ ວາເຕນ ສໍວຏ຺ຏຕິ, ເວຫປ຺ຜລໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ວາເຕນ ວິທ຺ຘໍສິຍຕິ. ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປນ ສທາປິ ເອກໍ ພຸທ຺ຘກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ວິນສ຺ສຕິ.

ພຸທ຺ຘກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ນາມ ຕິວິຘໍ ໂຫຕິ – ຊາຕິກ຺ເຂຕ຺ຕໍ, ອາຓາກ຺ເຂຕ຺ຕໍ, ວິສຍກ຺ເຂຕ຺ຕຎ຺ຈ. ຕຕ຺ຖ ຊາຕິກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາຬປຣິຍນ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຍໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຏິສນ຺ຘິອາທີສຸ ກມ຺ປຕິ. ອາຓາກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ໂກຏິສຕສຫສ຺ສຈກ຺ກວາຬປຣິຍນ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຍຕ຺ຖ ຣຕນປຣິຕ຺ຕໍ, ຂນ຺ຘປຣິຕ຺ຕໍ, ຘຊຄ຺ຄປຣິຕ຺ຕໍ, ອາຏານາຏິຍປຣິຕ຺ຕໍ, ໂມຣປຣິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິເມສໍ ປຣິຕ຺ຕານໍ ອານຸຠາໂວ ປວຕ຺ຕຕິ. ວິສຍກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ປນ ອນນ຺ຕໍ ອປຣິມາຓໍ, ‘‘ຍໍ ຍາວຕາ ວາ ປນ ອາກງ຺ເຂຍ຺ຍາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໘໑) ວຸຕ຺ຕໍ ຍຕ຺ຖ ຍໍ ຍໍ ອາກງ຺ຂຕິ ຕໍ ຕໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ. ເອວເມເຕສຸ ຕີສຸ ພຸທ຺ຘກ຺ເຂຕ຺ເຕສຸ ເອກໍ ອາຓາກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ວິນສ຺ສຕິ. ຕສ຺ມິໍ ປນ ວິນສ຺ສນ຺ເຕ ຊາຕິກ຺ເຂຕ຺ຕມ຺ປິ ວິນຏ຺ຐເມວ ໂຫຕິ; ວິນສ຺ສນ຺ຕຎ຺ຈ ເອກໂຕວ ວິນສ຺ສຕິ, ສຓ຺ຐຫນ຺ຕມ຺ປິ ເອກໂຕວ ສຓ຺ຐຫຕິ. ຕສ຺ສ ວິນາໂສ ຈ ສຓ຺ຐຫນຎ຺ຈ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໔໐໔) ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຖິເກຫິ ຕໂຕ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ເຍ ປເນເຕ ສໍວຏ຺ຏວິວຏ຺ຏາ ວຸຕ຺ຕາ, ເອເຕສຸ ຠຄວາ ໂພຘິມຓ຺ເຑ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌນຕ຺ຖາຍ ນິສິນ຺ໂນ ອເນເກປິ ສໍວຏ຺ຏກປ຺ເປ ອເນເກປິ ວິວຏ຺ຏກປ຺ເປ ອເນເກປິ ສໍວຏ຺ຏວິວຏ຺ຏກປ຺ເປ ສຣິ. ກຖໍ? ‘‘ອມຸຕ຺ຣາສິ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ. ຕຕ຺ຖ ອມຸຕ຺ຣາສິນ຺ຕິ ອມຸມ຺ຫິ ສໍວຏ຺ຏກປ຺ເປ ອຫໍ ອມຸມ຺ຫິ ຠເວ ວາ ໂຍນິຍາ ວາ ຄຕິຍາ ວາ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິຍາ ວາ ສຕ຺ຕາວາເສ ວາ ສຕ຺ຕນິກາເຍ ວາ ອໂຫສິໍ. ເອວໍນາໂມຕິ ເວສ຺ສນ຺ຕໂຣ ວາ ໂຊຕິປາໂລ ວາ. ເອວໍໂຄຕ຺ໂຕຕິ ຠຄ຺ຄໂວ ວາ ໂຄຕໂມ ວາ. ເອວໍວຓ຺ໂຓຕິ ໂອທາໂຕ ວາ ສາໂມ ວາ. ເອວມາຫາໂຣຕິ ສາລິມໍໂສທນາຫາໂຣ ວາ ປວຕ຺ຕຜລໂຠຊໂນ ວາ. ເອວໍສຸຂທຸກ຺ຂປ຺ປຏິສໍເວທີຕິ ອເນກປ຺ປກາເຣນ ກາຍິກເຈຕສິການໍ ສາມິສນິຣາມິສາທິປ຺ປເຠທານໍ ວາ ສຸຂທຸກ຺ຂານໍ ປຏິສໍເວທີ. ເອວມາຍຸປຣິຍນ຺ໂຕຕິ ເອວໍ ວສ຺ສສຕປຣມາຍຸປຣິຍນ຺ໂຕ ວາ ຈຕຸຣາສີຕິກປ຺ປສຫສ຺ສປຣມາຍຸປຣິຍນ຺ໂຕ ວາ.

ໂສ ຕໂຕ ຈຸໂຕ ອມຸຕ຺ຣ ອຸທປາທິນ຺ຕິ ໂສ ອຫໍ ຕໂຕ ຠວໂຕ ໂຍນິໂຕ ຄຕິໂຕ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິໂຕ ສຕ຺ຕາວາສໂຕ ສຕ຺ຕນິກາຍໂຕ ວາ ຈຸໂຕ, ປຸນ ອມຸກສ຺ມິໍ ນາມ ຠເວ ໂຍນິຍາ ຄຕິຍາ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິຍາ ສຕ຺ຕາວາເສ ສຕ຺ຕນິກາເຍ ວາ ອຸທປາທິໍ. ຕຕ຺ຣາປາສິນ຺ຕິ ອຖ ຕຕ຺ຣາປິ ຠເວ ໂຍນິຍາ ຄຕິຍາ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິຍາ ສຕ຺ຕາວາເສ ສຕ຺ຕນິກາເຍ ວາ ປຸນ ອໂຫສິໍ. ເອວໍນາໂມຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ອຖ ວາ ຍສ຺ມາ ອມຸຕ຺ຣາສິນ຺ຕິ ອິທໍ ອນຸປຸພ຺ເພນ ອາໂຣຫນ຺ຕສ຺ສ ຍາວທິຈ຺ຉກໍ ສຣຓໍ. ໂສ ຕໂຕ ຈຸໂຕຕິ ປຏິນິວຕ຺ຕນ຺ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓໍ. ຕສ຺ມາ ອິຘູປປນ຺ໂນຕິ ອິມິສ຺ສາ ອິຘູປປຕ຺ຕິຍາ ອນນ຺ຕຣໍ ອມຸຕ຺ຣ ອຸທປາທິນ຺ຕິ ຕຸສິຕຠວນໍ ສນ຺ຘາຍາຫາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຣາປາສິໍ ເອວໍນາໂມຕິ ຕຕ຺ຣາປິ ຕຸສິຕຠວເນ ເສຕເກຕຸ ນາມ ເທວປຸຕ຺ໂຕ ອໂຫສິໍ. ເອວໍໂຄຕ຺ໂຕຕິ ຕາຫິ ເທວຕາຫິ ສທ຺ຘິໍ ເອກໂຄຕ຺ໂຕ. ເອວໍວຓ຺ໂຓຕິ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ໂຓ. ເອວມາຫາໂຣຕິ ທິພ຺ພສຸຘາຫາໂຣ. ເອວໍສຸຂທຸກ຺ຂປ຺ປຏິສໍເວທີຕິ ເອວໍ ທິພ຺ພສຸຂປ຺ປຏິສໍເວທີ. ທຸກ຺ຂໍ ປນ ສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂມຕ຺ຕເມວ. ເອວມາຍຸປຣິຍນ຺ໂຕຕິ ເອວໍ ສຕ຺ຕປຎ຺ຎາສວສ຺ສໂກຏິສຏ຺ຐິວສ຺ສສຕສຫສ຺ສາຍຸປຣິຍນ຺ໂຕ. ໂສ ຕໂຕ ຈຸໂຕຕິ ໂສ ອຫໍ ຕໂຕ ຕຸສິຕຠວນໂຕ ຈຸໂຕ. ອິຘູປປນ຺ໂນຕິ ອິຘ ມຫາມາຍາຍ ເທວິຍາ ກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ.

ອິຕີຕິ ເອວໍ. ສາກາຣໍ ສອຸທ຺ເທສນ຺ຕິ ນາມໂຄຕ຺ຕວເສນ ສອຸທ຺ເທສໍ, ວຓ຺ຓາທິວເສນ ສາກາຣໍ. ນາມໂຄຕ຺ຕວເສນ ຫິ ສຕ຺ໂຕ ‘‘ທຕ຺ໂຕ, ຕິສ຺ໂສ, ໂຄຕໂມ’’ຕິ ອຸທ຺ທິສີຍຕິ; ວຓ຺ຓາທີຫິ ໂອທາໂຕ, ສາໂມຕິ ນານຕ຺ຕໂຕ ປຎ຺ຎາຍຕິ; ຕສ຺ມາ ນາມໂຄຕ຺ຕໍ ອຸທ຺ເທໂສ, ອິຕເຣ ອາກາຣາ. ກິໍ ປນ ພຸທ຺ຘາເຍວ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ສຣນ຺ຕີຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ນ ພຸທ຺ຘາເຍວ, ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘ-ພຸທ຺ຘສາວກ-ຕິຕ຺ຖິຍາປິ, ໂນ ຈ ໂຂ ອວິເສເສນ. ຕິຕ຺ຖິຍາ ຫິ ຈຕ຺ຕາລີສໍເຍວ ກປ຺ເປ ສຣນ຺ຕິ, ນ ຕໂຕ ປຣໍ. ກສ຺ມາ? ທຸພ຺ພລປຎ຺ຎຕ຺ຕາ. ເຕສຎ຺ຫິ ນາມຣູປປຣິຈ຺ເຉທວິຣຫໂຕ ທຸພ຺ພລາ ປຎ຺ຎາ ໂຫຕິ. ສາວເກສຸ ປນ ອສີຕິມຫາສາວກາ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສໍ ສຣນ຺ຕິ; ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວກາ ເອກມສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍໍ ສຕສຫສ຺ສຎ຺ຈ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ທ຺ເວ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ສຕສຫສ຺ສຎ຺ຈ. ເອຕ຺ຕໂກ ຫິ ເຕສໍ ອຠິນີຫາໂຣ. ພຸທ຺ຘານໍ ປນ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ນຕ຺ຖິ, ຍາວ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ ຕາວ ສຣນ຺ຕິ. ຕິຕ຺ຖິຍາ ຈ ຂນ຺ຘປຏິປາຏິເມວ ສຣນ຺ຕິ. ປຏິປາຏິໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ຈຸຕິປຏິສນ຺ຘິວເສນ ສຣິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ. ເຕສຎ຺ຫິ ອນ຺ຘານໍ ວິຍ ອິຈ຺ຉິຕປ຺ປເທໂສກ຺ກມນໍ ນຕ຺ຖິ. ສາວກາ ອຸຠຍຖາປິ ສຣນ຺ຕິ; ຕຖາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ. ພຸທ຺ຘາ ປນ ຂນ຺ຘປຏິປາຏິຍາປິ ຈຸຕິປຏິສນ຺ຘິວເສນປິ ສີໂຫກ຺ກນ຺ຕວເສນປິ ອເນກາສຸ ກປ຺ປໂກຏີສຸ ເຫຏ຺ຐາ ວາ ອຸປຣິ ວາ ຍໍ ຍໍ ຐານໍ ອາກງ຺ຂນ຺ຕິ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ສຣນ຺ຕິເຍວ.

ອຍໍ ໂຂ ເມ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາຕິອາທີສຸ ເມຕິ ມຍາ. ວິຊ຺ຊາຕິ ວິທິຕກຣຓຏ຺ເຐນ ວິຊ຺ຊາ. ກິໍ ວິທິຕໍ ກໂຣຕິ? ປຸພ຺ເພນິວາສໍ. ອວິຊ຺ຊາຕິ ຕສ຺ເສວ ປຸພ຺ເພນິວາສສ຺ສ ອວິທິຕກຣຓຏ຺ເຐນ ຕປ຺ປຏິຈ຺ຉາທກໂມໂຫ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕໂມຕິ ສ຺ເວວ ໂມໂຫ ຕປ຺ປຏິຈ຺ຉາທກຏ຺ເຐນ ‘‘ຕໂມ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອາໂລໂກຕິ ສາເຍວວິຊ຺ຊາ ໂອຠາສກຣຓຏ຺ເຐນ ‘‘ອາໂລໂກ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ວິຊ຺ຊາ ອຘິຄຕາຕິ ອຍໍ ອຕ຺ໂຖ, ເສສໍ ປສໍສາວຈນໍ. ໂຍຊນາ ປເນຕ຺ຖ – ອຍໍ ໂຂ ເມ ວິຊ຺ຊາ ອຘິຄຕາ, ຕສ຺ສ ເມ ອຘິຄຕວິຊ຺ຊສ຺ສ ອວິຊ຺ຊາ ວິຫຕາ, ວິນຏ຺ຐາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ວິຊ຺ຊາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ. ເອສ ນໂຍ ອິຕຣສ຺ມິມ຺ປິ ປທທ຺ວເຍ.

ຍຖາ ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍຖາຕິ ໂອປມ຺ມຕ຺ເຖ. ຕນ຺ຕິ ນິປາໂຕ. ສຕິຍາ ອວິປ຺ປວາເສນ ອປ຺ປມຕ຺ຕສ຺ສ. ວີຣິຍາຕາເປນ ອາຕາປິໂນ. ກາເຍ ຈ ຊີວິເຕ ຈ ອນເປກ຺ຂຕາຍ ປຫິຕຕ຺ຕສ຺ສ, ເປສິຕຈິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍຖາ ອປ຺ປມຕ຺ຕສ຺ສ ອາຕາປິໂນ ປຫິຕຕ຺ຕສ຺ສ ວິຫຣໂຕ ອວິຊ຺ຊາ ວິຫຎ຺ເຎຍ຺ຍ ວິຊ຺ຊາ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ຕໂມ ວິຫຎ຺ເຎຍ຺ຍ ອາໂລໂກ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ; ເອວເມວ ມມ ອວິຊ຺ຊາ ວິຫຕາ ວິຊ຺ຊາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ, ຕໂມ ວິຫໂຕ ອາໂລໂກ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ. ເອຕສ຺ສ ເມ ປຘານານຸໂຍຄສ຺ສ ອນຸຣູປເມວ ຜລໍ ລທ຺ຘນ຺ຕິ.

ອຍໍ ໂຂ ເມ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ປຐມາ ອຠິນິພ຺ຠິທາ ອໂຫສິ ກຸກ຺ກຸຏຈ຺ຉາປກສ຺ເສວ ອຓ຺ຑໂກສມ຺ຫາຕິ ອຍໍ ໂຂ ມມ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓມຸຂຕຸຓ຺ຑເກນ ປຸພ຺ເພ ນິວຸຕ຺ຖກ຺ຂນ຺ຘປຏິຈ຺ຉາທກໍ ອວິຊ຺ຊຓ຺ຑໂກສໍ ປທາເລຕ຺ວາ ປຐມາ ອຠິນິພ຺ຠິທາ ປຐມາ ນິກ຺ຂນ຺ຕິ ປຐມາ ອຣິຍາຊາຕິ ອໂຫສິ, ກຸກ຺ກຸຏຈ຺ຉາປກສ຺ເສວ ມຸຂຕຸຓ຺ຑເກນ ວາ ປາທນຂສິຂາຍ ວາ ອຓ຺ຑໂກສໍ ປທາເລຕ຺ວາ ຕມ຺ຫາ ອຓ຺ຑໂກສມ຺ຫາ ອຠິນິພ຺ຠິທາ ນິກ຺ຂນ຺ຕິ ກຸກ຺ກຸຏນິກາເຍ ປຈ຺ຈາຊາຕີຕິ.

ປຸພ຺ເພນິວາສກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓກຖາ

໑໓. ໂສ ເອວໍ…ເປ… ຈຸຕູປປາຕຎາຓາຍາຕິ ຈຸຕິຍາ ຈ ອຸປປາເຕ ຈ ຎາຓາຍ; ເຍນ ຎາເຓນ ສຕ຺ຕານໍ ຈຸຕິ ຈ ອຸປປາໂຕ ຈ ຎາຍຕິ, ຕທຕ຺ຖນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນິນ຺ນາເມສິນ຺ຕິ ປຣິກມ຺ມຈິຕ຺ຕໍ ນີຫຣິໍ. ໂສ ທິພ຺ເພນ…ເປ… ປສ຺ສາມີຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ປູຣິຕປາຣມີນໍ ມຫາສຕ຺ຕານໍ ປຣິກມ຺ມກຣຓໍ ນຕ຺ຖິ. ເຕ ຫິ ຈິຕ຺ເຕ ອຠິນິນ຺ນາມິຕມຕ຺ເຕ ເອວ ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ສຕ຺ເຕ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ອາທິກມ຺ມິກກຸລປຸຕ຺ຕາ ປນ ປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ. ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ວເສນ ປຣິກມ຺ມໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ຕໍ ປນ ວຸຈ຺ຈມານໍ ອຕິຠາຣິຍໍ ວິນຍນິທານໍ ກໂຣຕິ; ຕສ຺ມາ ຕໍ ນ ວທາມ. ອຕ຺ຖິເກຫິ ປນ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໔໑໑) ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອິຘ ປນ ປາຬິເມວ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມ.

ໂສຕິ ໂສ ອຫໍ. ທິພ຺ເພນາຕິອາທີສຸ ທິພ຺ພສທິສຕ຺ຕາ ທິພ຺ພໍ. ເທວຕານຎ຺ຫິ ສຸຈຣິຕກມ຺ມນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ປິຕ຺ຕເສມ຺ຫຣຸຫິຣາທີຫິ ອປລິພຸທ຺ຘໍ ອຸປກ຺ກິເລສວິນິມຸຕ຺ຕຕາຍ ທູເຣປິ ອາຣມ຺ມຓສມ຺ປຏິຈ຺ຉນສມຕ຺ຖໍ ທິພ຺ພໍ ປສາທຈກ຺ຂຸ ໂຫຕິ. ອິທຎ຺ຈາປິ ວີຣິຍຠາວນາພລນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ຎາຓຈກ຺ຂຸ ຕາທິສເມວາຕິ ທິພ຺ພສທິສຕ຺ຕາ ທິພ຺ພໍ, ທິພ຺ພວິຫາຣວເສນ ປຏິລທ຺ຘຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕນາ ຈ ທິພ຺ພວິຫາຣສນ຺ນິສ຺ສິຕຕ຺ຕາປິ ທິພ຺ພໍ, ອາໂລກປຣິຄ຺ຄເຫນ ມຫາຊຸຕິກຕ຺ຕາປິ ທິພ຺ພໍ, ຕິໂຣກຸຏ຺ຏາທິຄຕຣູປທສ຺ສເນນ ມຫາຄຕິກຕ຺ຕາປິ ທິພ຺ພໍ. ຕໍ ສພ຺ພໍ ສທ຺ທສຕ຺ຖານຸສາເຣນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ທສ຺ສນຏ຺ເຐນ ຈກ຺ຂຸ. ຈກ຺ຂຸກິຈ຺ຈກຣເຓນ ຈກ຺ຂຸມິວາຕິປິ ຈກ຺ຂຸ. ຈຸຕູປປາຕທສ຺ສເນນ ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘິເຫຕຸຕ຺ຕາ ວິສຸທ຺ຘໍ. ໂຍ ຫິ ຈຸຕິມຕ຺ຕເມວ ປສ຺ສຕິ ນ ອຸປປາຕໍ, ໂສ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ໂຍ ອຸປປາຕມຕ຺ຕເມວ ປສ຺ສຕິ ນ ຈຸຕິໍ, ໂສ ນວສຕ຺ຕປາຕຸຠາວທິຏ຺ຐິໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ໂຍ ປນ ຕທຸຠຍໍ ປສ຺ສຕິ, ໂສ ຍສ຺ມາ ທຸວິຘມ຺ປິ ຕໍ ທິຏ຺ຐິຄຕໍ ອຕິວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາສ຺ສ ຕໍ ທສ຺ສນໍ ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘິເຫຕຸ ໂຫຕິ. ຕທຸຠຍຎ຺ຈ ຠຄວາ ອທ຺ທສ. ເຕເນຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຈຸຕູປປາຕທສ຺ສເນນ ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘິເຫຕຸຕ຺ຕາ ວິສຸທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ.

ເອກາທສອຸປກ຺ກິເລສວິຣຫໂຕ ວາ ວິສຸທ຺ຘໍ. ຠຄວໂຕ ຫິ ເອກາທສປກ຺ກິເລສວິຣຫິຕໍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸ. ຍຖາຫ – ‘‘ໂສ ໂຂ ອຫໍ, ອນຸຣຸທ຺ຘ, ‘ວິຈິກິຈ຺ຉາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປກ຺ກິເລໂສ’ຕິ ອິຕິ ວິທິຕ຺ວາ ວິຈິກິຈ຺ຉໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປກ຺ກິເລສໍ ປຊຫິໍ. ອມນສິກາໂຣ…ເປ… ຖິນມິທ຺ຘໍ… ຉມ຺ຠິຕຕ຺ຕໍ… ອຸປ຺ປິລໍ… ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລໍ… ອຈ຺ຈາຣທ຺ຘວີຣິຍໍ… ອຕິລີນວີຣິຍໍ… ອຠິຊປ຺ປາ… ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎາ… ‘ອຕິນິຊ຺ຌາຍິຕຕ຺ຕໍ ຣູປານໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປກ຺ກິເລໂສ’ຕິ ອິຕິ ວິທິຕ຺ວາ ອຕິນິຊ຺ຌາຍິຕຕ຺ຕໍ ຣູປານໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປກ຺ກິເລສໍ ປຊຫິໍ. ໂສ ໂຂ ອຫໍ, ອນຸຣຸທ຺ຘ, ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ອາຕາປີ ປຫິຕຕ຺ໂຕ ວິຫຣນ຺ໂຕ ໂອຠາສຎ຺ຫິ ໂຂ ສຎ຺ຊານາມິ, ນ ຈ ຣູປານິ ປສ຺ສາມິ. ຣູປານິ ຫິ ໂຂ ປສ຺ສາມິ, ນ ຈ ໂອຠາສໍ ສຎ຺ຊານາມີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໒໔໒-໒໔໓) ເອວມາທິ. ຕເທວໍ ເອກາທສຸປກ຺ກິເລສວິຣຫໂຕ ວິສຸທ຺ຘໍ.

ມນຸສ຺ສູປຈາຣໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຣູປທສ຺ສເນນ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມານຸສກໍ; ມານຸສກໍ ວາ ມໍສຈກ຺ຂຸໍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕຕ຺ຕາ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມານຸສກນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຕນ ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ວິສຸທ຺ເຘນ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມານຸສເກນ.

ສຕ຺ເຕ ປສ຺ສາມີຕິ ມນຸສ຺ສມໍສຈກ຺ຂຸນາ ວິຍ ສຕ຺ເຕ ປສ຺ສາມິ ທກ຺ຂາມິ ໂອໂລເກມິ. ຈວມາເນ ອຸປປຊ຺ຊມາເນຕິ ເອຕ຺ຖ ຈຸຕິກ຺ຂເຓ ວາ ອຸປປຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ວາ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ທຏ຺ຐຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ເຍ ປນ ອາສນ຺ນຈຸຕິກາ ອິທານິ ຈວິສ຺ສນ຺ຕິ ເຕ ຈວມານາ. ເຍ ຈ ຄຫິຕປຏິສນ຺ຘິກາ ສມ຺ປຕິນິພ຺ພຕ຺ຕາ ວາ, ເຕ ອຸປປຊ຺ຊມານາຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ. ເຕ ເອວຣູເປ ຈວມາເນ ອຸປປຊ຺ຊມາເນ ຈ ປສ຺ສາມີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຫີເນຕິ ໂມຫນິສ຺ສນ຺ທຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຫີນານໍ ຊາຕິກຸລໂຠຄາທີນໍ ວເສນ ຫີຬິເຕ ໂອຫີຬິເຕ ອຸຎ຺ຎາເຕ ອວຎ຺ຎາເຕ. ປຓີເຕຕິ ອໂມຫນິສ຺ສນ຺ທຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕພ຺ພິປຣີເຕ. ສຸວຓ຺ເຓຕິ ອໂທສນິສ຺ສນ຺ທຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິຏ຺ຐກນ຺ຕມນາປວຓ຺ຓຍຸຕ຺ເຕ. ທຸພ຺ພຓ຺ເຓຕິ ໂທສນິສ຺ສນ຺ທຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອນິຏ຺ຐາກນ຺ຕອມນາປວຓ຺ຓຍຸຕ຺ເຕ; ອຠິຣູເປ ວິຣູເປຕິປິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸຄເຕຕິ ສຸຄຕິຄເຕ, ອໂລຠນິສ຺ສນ຺ທຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວາ ອຑ຺ເຒ ມຫທ຺ຘເນ. ທຸຄ຺ຄເຕຕິ ທຸຄ຺ຄຕິຄເຕ, ໂລຠນິສ຺ສນ຺ທຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວາ ທລິທ຺ເທ ອປ຺ປນ຺ນປາເນ. ຍຖາກມ຺ມູປເຄຕິ ຍໍ ຍໍ ກມ຺ມໍ ອຸປຈິຕໍ ເຕນ ເຕນ ອຸປຄເຕ. ຕຕ຺ຖ ປຸຣິເມຫິ ‘‘ຈວມາເນ’’ຕິອາທີຫິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸກິຈ຺ຈໍ ວຸຕ຺ຕໍ; ອິມິນາ ປນ ປເທນ ຍຖາກມ຺ມູປຄຎາຓກິຈ຺ຈໍ.

ຕສ຺ສ ຈ ຎາຓສ຺ສ ອຍມຸປ຺ປຕ຺ຕິກ຺ກໂມ – ໂສ ເຫຏ຺ຐາ ນິຣຍາຠິມຸຂໍ ອາໂລກໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ເນຣຍິກສຕ຺ເຕ ປສ຺ສຕິ ມຫນ຺ຕໍ ທຸກ຺ຂມນຸຠວມາເນ, ຕໍ ທສ຺ສນໍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸກິຈ຺ຈເມວ. ໂສ ເອວໍ ມນສິ ກໂຣຕິ – ‘‘ກິນ຺ນຸ ໂຂ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ອິເມ ສຕ຺ຕາ ເອຕໍ ທຸກ຺ຂມນຸຠວນ຺ຕີ’’ຕິ? ອຖສ຺ສ ‘‘ອິທໍ ນາມ ກຕ຺ວາ’’ຕິ ຕໍ ກມ຺ມາຣມ຺ມຓໍ ຎາຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຕຖາ ອຸປຣິ ເທວໂລກາຠິມຸຂໍ ອາໂລກໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ນນ຺ທນວນ-ມິສ຺ສກວນ-ຜາຣຸສກວນາທີສຸ ສຕ຺ເຕ ປສ຺ສຕິ ມຫາສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວມາເນ. ຕມ຺ປິ ທສ຺ສນໍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸກິຈ຺ຈເມວ. ໂສ ເອວໍ ມນສິ ກໂຣຕິ – ‘‘ກິນ຺ນຸ ໂຂ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ອິເມ ສຕ຺ຕາ ເອຕໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວນ຺ຕີ’’ຕິ? ອຖສ຺ສ ‘‘ອິທໍ ນາມ ກຕ຺ວາ’’ຕິ ຕໍກມ຺ມາຣມ຺ມຓໍ ຎາຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ອິທໍ ຍຖາກມ຺ມູປຄຎາຓໍ ນາມ. ອິມສ຺ສ ວິສຸໍ ປຣິກມ຺ມໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ຍຖາ ຈິມສ຺ສ, ເອວໍ ອນາຄຕໍສຎາຓສ຺ສປິ. ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸປາທກາເນວ ຫິ ອິມານິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ສເຫວ ອິຊ຺ຌນ຺ຕິ.

ກາຍທຸຈ຺ຈຣິເຕນາຕິອາທີສຸ ທຸຏ຺ຐຸ ຈຣິຕໍ ທຸຏ຺ຐໍ ວາ ຈຣິຕໍ ກິເລສປູຕິກຕ຺ຕາຕິ ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ; ກາເຍນ ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ, ກາຍໂຕ ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ທຸຈ຺ຈຣິຕນ຺ຕິ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕໍ. ເອວໍ ວຈີມໂນທຸຈ຺ຈຣິຕານິປິ ທຏ຺ຐພ຺ພານິ. ສມນ຺ນາຄຕາຕິ ສມງ຺ຄີຠູຕາ. ອຣິຍານໍ ອຸປວາທກາຕິ ພຸທ຺ຘ-ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘ-ພຸທ຺ຘສາວການໍ ອຣິຍານໍ ອນ຺ຕມໂສ ຄິຫິໂສຕາປນ຺ນານມ຺ປິ ອນຕ຺ຖກາມາ ຫຸຕ຺ວາ ອນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸນາ ວາ ຄຸຓປຣິຘໍສເນນ ວາ ອຸປວາທກາ; ອກ຺ໂກສກາ, ຄຣຫກາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ນຕ຺ຖິ ອິເມສໍ ສມຓຘມ຺ໂມ, ອສ຺ສມຓາ ເອເຕ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ອນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸນາ ອຸປວທຕິ. ‘‘ນຕ຺ຖິ ອິເມສໍ ຌານໍ ວາ ວິໂມກ຺ໂຂ ວາ ມຄ຺ໂຄ ວາ ຜລໍ ວາ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ຄຸຓປຣິຘໍສເນນ ອຸປວທຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂສ ຈ ຊານໍ ວາ ອຸປວເທຍ຺ຍ ອຊານໍ ວາ, ອຸຠຍຖາປິ ອຣິຍູປວາໂທວ ໂຫຕິ. ຠາຣິຍໍ ກມ຺ມໍ ສຄ຺ຄາວຣຓໍ ມຄ຺ຄາວຣຓຎ຺ຈ, ສເຕກິຈ຺ຉໍ ປນ ໂຫຕິ. ຕສ຺ສ ຈ ອາວິຠາວຕ຺ຖໍ ອິທໍ ວຕ຺ຖຸມຸທາຫຣນ຺ຕິ –

‘‘ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ກິຣ ຄາເມ ເອໂກ ເຖໂຣ ຈ ທຫຣຠິກ຺ຂຸ ຈ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ຕິ. ເຕ ປຐມຆເຣເຍວ ອຸຬຸງ຺ກມຕ຺ຕໍ ອຸຓ຺ຫຍາຄຸໍ ລຠິໍສຸ. ເຖຣສ຺ສ ຈ ກຸຈ຺ຉິວາໂຕ ອຕ຺ຖິ. ໂສ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘ອຍໍ ຍາຄຸ ມຍ຺ຫໍ ສປ຺ປາຍາ, ຍາວ ນ ສີຕລາ ໂຫຕິ ຕາວ ນໍ ປິວາມີ’ຕິ. ໂສ ມນຸສ຺ເສຫິ ອຸມ຺ມາຣຕ຺ຖາຍ ອາຫເຏ ທາຣຸກ຺ຂນ຺ເຘ ນິສີທິຕ຺ວາ ຕໍ ປິວິ. ອິຕໂຣ ຕໍ ຊິຄຸຈ຺ຉິ – ‘ອຕິຈ຺ຉາໂຕ ວຕາຍໍ ມຫລ຺ລໂກ ອມ຺ຫາກໍ ລຊ຺ຊິຕພ຺ພກໍ ອກາສີ’ຕິ. ເຖໂຣ ຄາເມ ຈຣິຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ທຫຣຠິກ຺ຂຸໍ ອາຫ – ‘ອຕ຺ຖິ ເຕ, ອາວຸໂສ, ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ປຕິຏ຺ຐາ’ຕິ? ‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ, ໂສຕາປນ຺ໂນ ອຫ’ນ຺ຕິ. ‘ເຕນ ຫາວຸໂສ, ອຸປຣິມຄ຺ຄຕ຺ຖາຍ ວາຍາມໍ ມາ ອກາສິ, ຂີຓາສໂວ ຕຍາ ອຸປວທິໂຕ’ຕິ. ໂສ ຕໍ ຂມາເປສິ. ເຕນສ຺ສ ຕໍ ປາກຕິກໍ ອໂຫສິ’’. ຕສ຺ມາ ໂຍ ອຎ຺ໂຎປິ ອຣິຍໍ ອຸປວທຕິ, ເຕນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສເຈ ອຕ຺ຕນາ ວຸຑ຺ຒຕໂຣ ໂຫຕິ, ‘‘ອຫໍ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ອວຈໍ, ຕໍ ເມ ຂມາຫີ’’ຕິ ຂມາເປຕພ຺ໂພ. ສເຈ ນວກຕໂຣ ໂຫຕິ, ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸກ຺ກຸຏິກໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ ຠນ຺ເຕ ຕຸມ຺ເຫ ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ອວຈໍ, ຕໍ ເມ ຂມຖາ’’ຕິ ຂມາເປຕພ຺ໂພ. ສເຈ ໂສ ນກ຺ຂມຕິ ທິສາປກ຺ກນ຺ໂຕ ວາ ໂຫຕິ, ເຍ ຕສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ຠິກ຺ຂູ ວສນ຺ຕິ ເຕສໍ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສເຈ ອຕ຺ຕນາ ວຸຑ຺ຒຕໂຣ ໂຫຕິ ຐິຕເກເນວ, ສເຈ ນວກຕໂຣ ອຸກ຺ກຸຏິກໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ອສຸກໍ ນາມ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ອວຈໍ, ຂມຕຸ ເມ ໂສ ອາຍສ຺ມາ’’ຕິ ເອວໍ ວທນ຺ເຕນ ຂມາເປຕພ຺ໂພ. ສເຈ ໂສ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ ໂຫຕິ, ປຣິນິພ຺ພຸຕມຎ຺ຈຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຍາວ ສິວຖິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາປິ ຂມາເປຕພ຺ໂພ. ເອວໍ ກເຕ ສຄ຺ຄາວຣຓຎ຺ຈ ມຄ຺ຄາວຣຓຎ຺ຈ ນ ໂຫຕິ, ປາກຕິກເມວ ໂຫຕິ.

ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກາຕິ ວິປຣີຕທສ຺ສນາ. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກມ຺ມສມາທານາຕິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິວເສນ ສມາທິນ຺ນນານາວິຘກມ຺ມາ, ເຍ ຈ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິມູລເກສຸ ກາຍກມ຺ມາທີສຸ ອຎ຺ເຎປິ ສມາທເປນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕຄ຺ຄຫເຓເນວ ອຣິຍູປວາເທ, ມໂນທຸຈ຺ຈຣິຕຄ຺ຄຫເຓນ ຈ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຍາ ສງ຺ຄຫິຕາຍປິ ອິເມສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປຸນ ວຈນໍ ມຫາສາວຊ຺ຊຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ມຫາສາວຊ຺ໂຊ ຫິ ອຣິຍູປວາໂທ ອານນ຺ຕຣິຍສທິໂສ. ຍຖາຫ – ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຠິກ຺ຂຸ ສີລສມ຺ປນ຺ໂນ ສມາຘິສມ຺ປນ຺ໂນ ປຎ຺ຎາສມ຺ປນ຺ໂນ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ອຎ຺ຎໍ ອາຣາເຘຍ຺ຍ; ເອວໍສມ຺ປທມິທໍ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ວທາມິ ຕໍ ວາຈໍ ອປ຺ປຫາຍ ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອປ຺ປຫາຍ ຕໍ ທິຏ຺ຐິໍ ອປ຺ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຍຖາຠຕໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ, ເອວໍ ນິຣເຍ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໔໙).

ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໂຕ ຈ ມຫາສາວຊ຺ຊຕຣໍ ນາມ ອຎ຺ຎໍ ນຕ຺ຖິ. ຍຖາຫ – ‘‘ນາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຎ຺ຎໍ ເອກຘມ຺ມມ຺ປິ ສມນຸປສ຺ສາມິ, ເອວໍ ມຫາສາວຊ຺ຊຕຣໍ, ຍຖຍິທໍ, ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິປຣມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ວຊ຺ຊານີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໓໑໐).

ກາຍສ຺ສ ເຠທາຕິ ອຸປາທິນ຺ນກ຺ຂນ຺ຘປຣິຈ຺ຈາຄາ. ປຣໍ ມຣຓາຕິ ຕທນນ຺ຕຣໍ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕກ຺ຂນ຺ຘຄ຺ຄຫເຓ. ອຖວາ ກາຍສ຺ສ ເຠທາຕິ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສຸປຈ຺ເຉທາ. ປຣໍ ມຣຓາຕິ ຈຸຕິຈິຕ຺ຕໂຕ ອຸທ຺ຘໍ. ອປາຍນ຺ຕິ ເອວມາທິ ສພ຺ພໍ ນິຣຍເວວຈນໍ. ນິຣໂຍ ຫິ ສຄ຺ຄໂມກ຺ຂເຫຕຸຠູຕາ ປຸຎ຺ຎສມ຺ມຕາ ອຍາ ອເປຕຕ຺ຕາ, ສຸຂານໍ ວາ ອາຍສ຺ສ ອຠາວາ ອປາໂຍ. ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຄຕິ ປຏິສຣຓນ຺ຕິ ທຸຄ຺ຄຕິ; ໂທສພຫຸລຕາຍ ວາ ທຸຏ຺ເຐນ ກມ຺ມຸນາ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ຄຕີຕິ ທຸຄ຺ຄຕິ. ວິວສາ ນິປຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ທຸກ຺ກຏກາຣິໂນຕິ ວິນິປາໂຕ; ວິນສ຺ສນ຺ຕາ ວາ ເອຕ຺ຖ ນິປຕນ຺ຕິ ສມ຺ຠິຊ຺ຊມານງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄາຕິ ວິນິປາໂຕ. ນຕ຺ຖິ ເອຕ຺ຖ ອສ຺ສາທສຎ຺ຎິໂຕ ອໂຍຕິ ນິຣໂຍ.

ອຖ ວາ ອປາຍຄ຺ຄຫເຓນ ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິໍ ທີເປຕິ. ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິ ຫິ ອປາໂຍ, ສຸຄຕິຍາ ອເປຕຕ຺ຕາ; ນ ທຸຄ຺ຄຕິ, ມເຫສກ຺ຂານໍ ນາຄຣາຊາທີນໍ ສມ຺ຠວໂຕ. ທຸຄ຺ຄຕິຄ຺ຄຫເຓນ ເປຕ຺ຕິວິສຍໍ ທີເປຕິ. ໂສ ຫິ ອປາໂຍ ເຈວ ທຸຄ຺ຄຕິ ຈ ສຸຄຕິໂຕ ອເປຕຕ຺ຕາ, ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຈ ຄຕິຠູຕຕ຺ຕາ; ນ ຕຸ ວິນິປາໂຕ ອສຸຣສທິສໍ ອວິນິປຕິຕຕ຺ຕາ. ເປຕມຫິທ຺ຘິການຎ຺ຫິ ວິມານານິປິ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ. ວິນິປາຕຄ຺ຄຫເຓນ ອສຸຣກາຍໍ ທີເປຕິ. ໂສ ຫິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນຕ຺ເຖນ ອປາໂຍ ເຈວ ທຸຄ຺ຄຕິ ຈ ສພ຺ພສມຸສ຺ສເຍຫິ ຈ ວິນິປຕິຕຕ຺ຕາ ວິນິປາໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ນິຣຍຄ຺ຄຫເຓນ ອວີຈິ-ອາທິອເນກປ຺ປກາຣໍ ນິຣຍເມວ ທີເປຕິ. ອຸປປນ຺ນາຕິ ອຸປຄຕາ, ຕຕ຺ຖ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ສຸກ຺ກປກ຺ໂຂ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ເອຕ຺ຖ ສຸຄຕິຄ຺ຄຫເຓນ ມນຸສ຺ສຄຕິປິ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ. ສຄ຺ຄຄ຺ຄຫເຓນ ເທວຄຕິເຍວ. ຕຕ຺ຖ ສຸນ຺ທຣາ ຄຕີຕິ ສຸຄຕິ. ຣູປາທິວິສເຍຫິ ສຸຏ຺ຐຸ ອຄ຺ໂຄຕິ ສຄ຺ໂຄ. ໂສ ສພ຺ໂພປິ ລຸຊ຺ຊນປລຸຊ຺ຊນຏ຺ເຐນ ໂລໂກຕິ ອຍໍ ວຈນຕ຺ໂຖ. ວິຊ຺ຊາຕິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓວິຊ຺ຊາ. ອວິຊ຺ຊາຕິ ສຕ຺ຕານໍ ຈຸຕິປຏິສນ຺ຘິປຏິຈ຺ຉາທິກາ ອວິຊ຺ຊາ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ອຍເມວ ເຫຕ຺ຖ ວິເສໂສ – ຍຖາ ປຸພ຺ເພນິວາສກຖາຍໍ ‘‘ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓມຸຂຕຸຓ຺ຑເກນ ປຸພ຺ເພນິວຸຕ຺ຖກ຺ຂນ຺ຘປອຈ຺ຉາທກໍ ອວິຊ຺ຊຓ຺ຑໂກສໍ ປທາເລຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ; ເອວມິຘ ‘‘ຈຸຕູປປາຕຎາຓມຸຂຕຸຓ຺ຑເກນ ຈຸຕູປປາຕປຏິຈ຺ຉາທກໍ ອວິຊ຺ຊຓ຺ຑໂກສໍ ປທາເລຕ຺ວາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ.

ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອາສວກ຺ຂຍຎາຓກຖາ

໑໔. ໂສ ເອວໍ ສມາຫິເຕ ຈິຕ຺ເຕຕິ ອິຘ ວິປສ຺ສນາປາທກໍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານຈິຕ຺ຕໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອາສວານໍ ຂຍຎາຓາຍາຕິ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄຎາຓຕ຺ຖາຍ. ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ໂຄ ຫິ ອາສວວິນາສນໂຕ ອາສວານໍ ຂໂຍຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຕ຺ຣ ເຈຕໍ ຎາຓໍ ຕປ຺ປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາຕິ. ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນິນ຺ນາເມສິນ຺ຕິ ວິປສ຺ສນາຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນີຫຣິໍ. ໂສ ອິທໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ເອວມາທີສຸ ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ທຸກ຺ຂໍ, ນ ອິໂຕ ຠິຍ຺ໂຍ’’ຕິ ສພ຺ພມ຺ປິ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ ສຣສລກ຺ຂຓປຏິເວເຘນ ຍຖາຠູຕໍ ອພ຺ຠຎ຺ຎາສິໍ ຊານິໍ ປຏິວິຊ຺ຌິໍ. ຕສ຺ສ ຈ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕິກໍ ຕຓ຺ຫໍ ‘‘ອຍໍ ທຸກ຺ຂສມຸທໂຍ’’ຕິ, ຕທຸຠຍມ຺ປິ ຍໍ ຐານໍ ປຕ຺ວາ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ ຕໍ ເຕສໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ນິພ຺ພານໍ ‘‘ອຍໍ ທຸກ຺ຂນິໂຣໂຘ’’ຕິ, ຕສ຺ສ ຈ ສມ຺ປາປກໍ ອຣິຍມຄ຺ຄໍ ‘‘ອຍໍ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘຄາມິນີ ປຏິປທາ’’ຕິ ສຣສລກ຺ຂຓປຏິເວເຘນ ຍຖາຠູຕໍ ອພ຺ຠຎ຺ຎາສິໍ ຊານິໍ ປຏິວິຊ຺ຌິນ຺ຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເອວໍ ສຣູປໂຕ ສຈ຺ຈານິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ກິເລສວເສນ ປຣິຍາຍໂຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິເມ ອາສວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕສ຺ສ ເມ ເອວໍ ຊານໂຕ ເອວໍ ປສ຺ສໂຕຕິ ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ ເອວໍ ຊານນ຺ຕສ຺ສ ເອວໍ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ສຫ ວິປສ຺ສນາຍ ໂກຏິປ຺ປຕ຺ຕໍ ມຄ຺ຄໍ ກເຖຕິ. ກາມາສວາຕິ ກາມາສວໂຕ. ວິມຸຈ຺ຈິຕ຺ຖາຕິ ອິມິນາ ຜລກ຺ຂຓໍ ທສ຺ເສຕິ. ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຈ຺ຈຕິ, ຜລກ຺ຂເຓ ວິມຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວິມຸຕ຺ຕສ຺ມິໍ ວິມຸຕ຺ຕມິຕິ ຎາຓນ຺ຕິ ອິມິນາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓໍ ທສ຺ເສຕິ. ຂີຓາ ຊາຕີຕິອາທີຫິ ຕສ຺ສ ຠູມິໍ. ເຕນ ຫິ ຎາເຓນ ຠຄວາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ໂຕ ‘‘ຂີຓາ ຊາຕີ’’ຕິອາທີນິ ອພ຺ຠຎ຺ຎາສິໍ. ກຕມາ ປນ ຠຄວໂຕ ຊາຕິ ຂີຓາ, ກຖຎ຺ຈ ນໍ ອພ຺ຠຎ຺ຎາສີຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ນ ຕາວສ຺ສ ອຕີຕາ ຊາຕິ ຂີຓາ, ປຸພ຺ເພວ ຂີຓຕ຺ຕາ; ນ ອນາຄຕາ, ອນາຄເຕ ວາຍາມາຠາວໂຕ; ນ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາ, ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ. ຍາ ປນ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອຠາວິຕຕ຺ຕາ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ ເອກຈຕຸປຎ຺ຈໂວກາຣຠເວສຸ ເອກຈຕຸປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘປ຺ປເຠທາ ຊາຕິ, ສາ ມຄ຺ຄສ຺ສ ຠາວິຕຕ຺ຕາ ອນຸປ຺ປາທຘມ຺ມຕໍ ອາປຊ຺ຊເນນ ຂີຓາ; ຕໍ ໂສ ມຄ຺ຄຠາວນາຍ ປຫີນກິເລເສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ກິເລສາຠາເວ ວິຊ຺ຊມານມ຺ປິ ກມ຺ມໍ ອາຍຕິໍ ອປ຺ປຏິສນ຺ຘິກໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ຊານນ຺ໂຕ ອພ຺ຠຎ຺ຎາສິໍ.

ວຸສິຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຖໍ ປຣິວຸຕ຺ຖໍ, ກຕໍ ຈຣິຕໍ ນິຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ, ປຸຖຸຊ຺ຊນກລ຺ຍາຓເກນ ຫິ ສທ຺ຘິໍ ສຕ຺ຕ ເສກ຺ຂາ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາສໍ ວສນ຺ຕິ ນາມ, ຂີຓາສໂວ ວຸຕ຺ຖວາໂສ. ຕສ຺ມາ ຠຄວາ ອຕ຺ຕໂນ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາສໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ໂຕ ‘‘ວຸສິຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍ’’ນ຺ຕິ ອພ຺ຠຎ຺ຎາສິໍ. ກຕໍ ກຣຓີຍນ຺ຕິ ຈຕູສຸ ສຈ຺ເຈສຸ ຈຕູຫິ ມຄ຺ເຄຫິ ປຣິຎ຺ຎາປຫານສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠາວນາຠິສມຍວເສນ ໂສຬສວິຘມ຺ປິ ກິຈ຺ຈໍ ນິຏ຺ຐາປິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸຖຸຊ຺ຊນກລ຺ຍາຓກາທໂຍ ຫິ ເອຕໍ ກິຈ຺ຈໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຂີຓາສໂວ ກຕກຣຓີໂຍ. ຕສ຺ມາ ຠຄວາ ອຕ຺ຕໂນ ກຣຓີຍໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ໂຕ ‘‘ກຕໍ ກຣຓີຍ’’ນ຺ຕິ ອພ຺ຠຎ຺ຎາສິໍ. ນາປຣໍ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕາຍາຕິ ອິທານິ ປຸນ ອິຕ຺ຖຠາວາຍ ເອວໍ ໂສຬສກິຈ຺ຈຠາວາຍ ກິເລສກ຺ຂຍາຍ ວາ ມຄ຺ຄຠາວນາກິຈ຺ຈໍ ເມ ນຕ຺ຖີຕິ ອພ຺ຠຎ຺ຎາສິໍ.

ອິທານິ ເອວໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ຕໍ ອາສວານໍ ຂຍຎາຓາຘິຄມໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອຍໍ ໂຂ ເມ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ວິຊ຺ຊາຕິ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄຎາຓວິຊ຺ຊາ. ອວິຊ຺ຊາຕິ ຈຕຸສຈ຺ຈປຏິຈ຺ຉາທິກາ ອວິຊ຺ຊາ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ອຍໍ ໂຂ ເມ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ຕຕິຍາ ອຠິນິພ຺ຠິທາ ອໂຫສີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຍໍ ໂຂ ມມ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ອາສວານໍ ຂຍຎາຓມຸຂຕຸຓ຺ຑເກນ ຈຕຸສຈ຺ຈປຏິຈ຺ຉາທກໍ ອວິຊ຺ຊຓ຺ຑໂກສໍ ປທາເລຕ຺ວາ ຕຕິຍາ ອຠິນິພ຺ຠິທາ ຕຕິຍາ ນິກ຺ຂນ຺ຕິ ຕຕິຍາ ອຣິຍຊາຕິ ອໂຫສິ, ກຸກ຺ກຸຏຈ຺ຉາປກສ຺ເສວ ມຸຂຕຸຓ຺ຑເກນ ວາ ປາທນຂສິຂາຍ ວາ ອຓ຺ຑໂກສໍ ປທາເລຕ຺ວາ ຕມ຺ຫາ ອຓ຺ຑໂກສມ຺ຫາ ອຠິນິພ຺ຠິທາ ນິກ຺ຂນ຺ຕິ ກຸກ຺ກຸຏນິກາເຍ ປຈ຺ຈາຊາຕີຕິ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ກິໍ ທສ຺ເສຕີຕິ? ໂສ ຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ກຸກ຺ກຸຏຈ຺ຉາປໂກ ອຓ຺ຑໂກສໍ

ປທາເລຕ຺ວາ ຕໂຕ ນິກ຺ຂມນ຺ໂຕ ສກິເມວ ຊາຍຕິ, ອຫໍ ປນ ປຸພ຺ເພ-ນິວຸຕ຺ຖກ຺ຂນ຺ຘປຏິຈ຺ຉາທກໍ ອວິຊ຺ຊຓ຺ຑໂກສໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ປຐມໍ ຕາວ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓວິຊ຺ຊາຍ ຊາໂຕ, ຕໂຕ ສຕ຺ຕານໍ ຈຸຕິປຏິສນ຺ຘິປຏິຈ຺ຉາທກໍ ອວິຊ຺ຊຓ຺ຑໂກສໍ ປທາເລຕ຺ວາ ທຸຕິຍໍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓວິຊ຺ຊາຍ ຊາໂຕ, ປຸນ ຈຕຸສຈ຺ຈປຏິຈ຺ຉາທກໍ ອວິຊ຺ຊຓ຺ຑໂກສໍ ປທາເລຕ຺ວາ ຕຕິຍໍ ອາສວານໍ ຂຍຎາຓວິຊ຺ຊາຍ ຊາໂຕ; ເອວໍ ຕີຫິ ວິຊ຺ຊາຫິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຊາໂຕ. ສາ ຈ ເມ ຊາຕິ ອຣິຍາ ສຸປຣິສຸທ຺ຘາຕິ ອິທໍ ທສ຺ເສສິ. ເອວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຈ ປຸພ຺ເພນິວາສຎາເຓນ ອຕີຕໍສຎາຓໍ, ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນານາຄຕໍສຎາຓໍ, ອາສວກ຺ຂເຍນ ສກລໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣຄຸຓນ຺ຕິ ເອວໍ ຕີຫິ ວິຊ຺ຊາຫິ ສພ຺ເພປິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຄຸເຓ ປກາເສຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຣິຍາຍ ຊາຕິຍາ ເຊຏ຺ຐເສຏ຺ຐຠາວໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ທສ຺ເສສີຕິ.

ອາສວກ຺ຂຍຎາຓກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ເທສນານຸໂມທນກຖາ

໑໕. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ເວຣຎ຺ໂຊ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓຕິ ເອວໍ ຠຄວຕາ ໂລການຸກມ຺ປເກນ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ອນຸກມ຺ປມາເນນ ວິນິຄູຫິຕພ຺ເພປິ ອຕ຺ຕໂນ ອຣິຍາຍ ຊາຕິຍາ ເຊຏ຺ຐເສຏ຺ຐຠາເວ ວິຊ຺ຊຕ຺ຕຍປກາສິກາຍ ຘມ຺ມເທສນາຍ ວຸຕ຺ເຕ ປີຕິວິປ຺ຜາຣປຣິປຸຓ຺ຓຄຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ເວຣຎ຺ໂຊ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຕໍ ຠຄວໂຕ ອຣິຍາຍ ຊາຕິຍາ ເຊຏ຺ຐເສຏ຺ຐຠາວໍ ວິທິຕ຺ວາ ‘‘ອີທິສໍ ນາມາຫໍ ສພ຺ພໂລກເຊຏ຺ຐເສຏ຺ຐໍ ສພ຺ພຄຸຓສມນ຺ນາຄຕໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸໍ ‘ອຎ຺ເຎສໍ ອຠິວາທນາທິກມ຺ມໍ ນ ກໂຣຕີ’ຕິ ອວຈໍ – ‘ຘີຣຕ຺ຖຸ ວຕເຣ ອຎ຺ຎາຓ’’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ຕານໍ ຄຣຫິຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ທານິ ໂລເກ ອຣິຍາຍ ຊາຕິຍາ ປຸເຣຊາຕຏ຺ເຐນ ເຊຏ຺ໂຐ, ສພ຺ພຄຸເຓຫິ ອປ຺ປຏິສມຏ຺ເຐນ ເສຏ຺ໂຐ’’ຕິ ນິຏ຺ຐໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ເຊຏ຺ໂຐ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ເສຏ຺ໂຐ ຠວໍ ໂຄຕໂມ’’ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ປນ ວຕ຺ວາ ປຸນ ຕໍ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມເທສນໍ ອພ຺ຠນຸໂມທມາໂນ ‘‘ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ, ໂຠ ໂຄຕມ, ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ, ໂຠ ໂຄຕມາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ຕຕ຺ຖາຍໍ ອຠິກ຺ກນ຺ຕສທ຺ໂທ ຂຍສຸນ຺ທຣາຠິຣູປອພ຺ຠນຸໂມທເນສຸ ທິສ຺ສຕິ. ‘‘ອຠິກ຺ກນ຺ຕາ, ຠນ຺ເຕ, ຣຕ຺ຕິ; ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ປຐໂມ ຍາໂມ, ຈິຣນິສິນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໘.໒໐) ຫິ ຂເຍ ທິສ຺ສຕິ. ‘‘ອຍໍ ເມ ປຸຄ຺ຄໂລ ຂມຕິ, ອິເມສໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ອຠິກ຺ກນ຺ຕຕໂຣ ຈ ປຓີຕຕໂຣ ຈາ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໔.໑໐໐) ສຸນ຺ທເຣ.

‘‘ໂກ ເມ ວນ຺ທຕິ ປາທານິ, ອິທ຺ຘິຍາ ຍສສາ ຊລໍ;

ອຠິກ຺ກນ຺ເຕນ ວຓ຺ເຓນ, ສພ຺ພາ ໂອຠາສຍໍ ທິສາ’’ຕິ. –

ອາທີສຸ (ວິ. ວ. ໘໕໗) ອຠິຣູເປ. ‘‘ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໒໕໐) ອພ຺ຠນຸໂມທເນ. ອິຘາປິ ອພ຺ຠນຸໂມທເນເຍວ. ຍສ຺ມາ ຈ ອພ຺ຠນຸໂມທເນ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສາຘຸ ສາຘຸ, ໂຠ ໂຄຕມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

‘‘ຠເຍ ໂກເຘ ປສໍສາຍໍ, ຕຸຣິເຕ ໂກຕູຫລຈ຺ຉເຣ;

ຫາເສ ໂສເກ ປສາເທ ຈ, ກເຣ ອາເມຑິຕໍ ພຸໂຘ’’ຕິ.

ອິມິນາ ຈ ລກ຺ຂເຓນ ອິຘ ປສາທວເສນ ປສໍສາວເສນ ຈາຍໍ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອຖ ວາ ອຠິກ຺ກນ຺ຕນ຺ຕິ ອຕິອິຏ຺ຐໍ ອຕິມນາປໍ ອຕິສຸນ຺ທຣນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ເອເກນ ອຠິກ຺ກນ຺ຕສທ຺ເທນ ເທສນໍ ໂຖເມຕິ, ເອເກນ ອຕ຺ຕໂນ ປສາທໍ. ອຍຎ຺ຫິ ເອຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ‘‘ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ, ໂຠ ໂຄຕມ, ຍທິທໍ ໂຠໂຕ ໂຄຕມສ຺ສ ຘມ຺ມເທສນາ, ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ ຍທິທໍ ໂຠໂຕ ໂຄຕມສ຺ສ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຄມ຺ມ ມມ ປສາໂທ’’ຕິ. ຠຄວໂຕເຍວ ວາ ວຈນໍ ທ຺ເວ ທ຺ເວ ອຕ຺ເຖ ສນ຺ຘາຍ ໂຖເມຕິ – ໂຠໂຕ ໂຄຕມສ຺ສ ວຈນໍ ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ ໂທສນາສນໂຕ ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ ຄຸຓາຘິຄມນໂຕ, ຕຖາ ສທ຺ຘາຊນນໂຕ ປຎ຺ຎາຊນນໂຕ, ສາຕ຺ຖໂຕ ສພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ, ອຸຕ຺ຕານປທໂຕ ຄມ຺ຠີຣຕ຺ຖໂຕ, ກຓ຺ຓສຸຂໂຕ ຫທຍງ຺ຄມໂຕ, ອນຕ຺ຕຸກ຺ກໍສນໂຕ ອປຣວມ຺ຠນໂຕ, ກຣຸຓາສີຕລໂຕ ປຎ຺ຎາວທາຕໂຕ, ອປາຖຣມຓີຍໂຕ ວິມທ຺ທກ຺ຂມໂຕ, ສຸຍ຺ຍມານສຸຂໂຕ ວີມໍສິຍມານຫິຕໂຕຕິ ເອວມາທີຫິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ຕໂຕ ປຣມ຺ປິ ຈຕູຫິ ອຸປມາຫິ ເທສນໍເຍວ ໂຖເມຕິ. ຕຕ຺ຖ ນິກ຺ກຸຊ຺ຊິຕນ຺ຕິ ອໂຘມຸຂຐປິຕໍ, ເຫຏ຺ຐາມຸຂຊາຕໍ ວາ. ອຸກ຺ກຸຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ອຸປຣິມຸຂໍ ກເຣຍ຺ຍ. ປຏິຈ຺ຉນ຺ນນ຺ຕິ ຕິຓປຓ຺ຓາທິປຏິຈ຺ຉາທິຕໍ. ວິວເຣຍ຺ຍາຕິ ອຸຄ຺ຆາເຏຍ຺ຍ. ມູຬ຺ຫສ຺ສາຕິ ທິສາມູຬ຺ຫສ຺ສ. ມຄ຺ຄໍ ອາຈິກ຺ເຂຍ຺ຍາຕິ ຫຕ຺ເຖ ຄເຫຕ຺ວາ ເອສ ມຄ຺ໂຄຕິ ວເທຍ຺ຍ. ອນ຺ຘກາເຣຕິ ກາຬປກ຺ຂຈາຕຸທ຺ທສີ ອຑ຺ຒຣຕ຺ຕ-ຆນວນສຓ຺ຑ-ເມຆປຏເລຫິ ຈຕຸຣງ຺ເຄ ຕມສິ. ອຍໍ ຕາວ ອນຸຕ຺ຕານປທຕ຺ໂຖ. ອຍໍ ປນ ອຘິປ຺ປາຍໂຍຊນາ – ຍຖາ ໂກຈິ ນິກ຺ກຸຊ຺ຊິຕໍ ອຸກ຺ກຸຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ເອວໍ ສທ຺ຘມ຺ມວິມຸຂໍ ອສທ຺ຘມ຺ເມ ປຕິຏ຺ຐິຕໍ ມໍ ອສທ຺ຘມ຺ມາ ວຸຏ຺ຐາເປນ຺ເຕນ; ຍຖາ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ວິວເຣຍ຺ຍ, ເອວໍ ກສ຺ສປສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສາສນນ຺ຕຣຘານາ ປຠຸຕິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຄຫນປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ສາສນໍ ວິວຣນ຺ເຕນ; ຍຖາ ມູຬ຺ຫສ຺ສ ມຄ຺ຄໍ ອາຈິກ຺ເຂຍ຺ຍ, ເອວໍ ກຸມ຺ມຄ຺ຄມິຈ຺ຉາມຄ຺ຄປ຺ປຏິປນ຺ນສ຺ສ ເມ ສຄ຺ຄໂມກ຺ຂມຄ຺ຄໍ ອາຈິກ຺ຂນ຺ເຕນ; ຍຖາ ອນ຺ຘກາເຣ ເຕລປຊ຺ໂຊຕໍ ຘາເຣຍ຺ຍ, ເອວໍ ໂມຫນ຺ຘກາເຣ ນິມຸຄ຺ຄສ຺ສ ເມ ພຸທ຺ຘາທິຣຕນຕ຺ຕຍຣູປານິ ອປສ຺ສໂຕ ຕປ຺ປຏິຈ຺ຉາທກໂມຫນ຺ຘກາຣວິທ຺ຘໍສກເທສນາປຊ຺ໂຊຕໍ ຘາເຣນ຺ເຕນ, ມຍ຺ຫໍ ໂຠຕາ ໂຄຕເມນ ເອເຕຫິ ປຣິຍາເຍຫິ ປກາສິຕຕ຺ຕາ ອເນກປຣິຍາເຍນ ຘມ຺ໂມ ປກາສິໂຕຕິ.

ເທສນານຸໂມທນກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປສນ຺ນາກາຣກຖາ

ເອວໍ ເທສນໍ ໂຖເມຕ຺ວາ ອິມາຍ ເທສນາຍ ຣຕນຕ຺ຕເຍ ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ປສນ຺ນາກາຣໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ເອສາຫ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເອສາຫນ຺ຕິ ເອໂສ ອຫໍ. ຠວນ຺ຕໍ ໂຄຕມໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉາມີຕິ ຠວນ຺ຕໍ ໂຄຕມໍ ສຣຓນ຺ຕິ ຄຈ຺ຉາມິ; ຠວໍ ເມ ໂຄຕໂມ ສຣຓໍ, ປຣາຍຓໍ, ອຆສ຺ສ ຕາຕາ, ຫິຕສ຺ສ ຈ ວິຘາຕາຕິ ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນ ຠວນ຺ຕໍ ໂຄຕມໍ ຄຈ຺ຉາມິ ຠຊາມິ ເສວາມິ ປຍິຣຸປາສາມິ, ເອວໍ ວາ ຊານາມິ ພຸຊ຺ຌາມີຕິ. ເຍສຎ຺ຫິ ຘາຕູນໍ ຄຕິອຕ຺ໂຖ, ພຸທ຺ຘິປິ ເຕສໍ ອຕ຺ໂຖ; ຕສ຺ມາ ‘‘ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ຊານາມິ ພຸຊ຺ຌາມີຕິ ອຍມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ຘມ຺ມຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆຎ຺ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ອຘິຄຕມຄ຺ເຄ ສຈ຺ຉິກຕນິໂຣເຘ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊມາເນ ຈ ຈຕູສຸ ອປາເຍສຸ ອປຕມາເນ ຘາເຣຕີຕິ ຘມ຺ໂມ; ໂສ ອຕ຺ຖໂຕ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ເຈວ ນິພ຺ພານຎ຺ຈ. ວຸຕ຺ຕໍ ເຫຕໍ – ‘‘ຍາວຕາ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມາ ສງ຺ຂຕາ, ອຣິໂຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄ ເຕສໍ ອຄ຺ຄມກ຺ຂາຍຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໓໔) ວິຕ຺ຖາໂຣ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ເຈວ ນິພ຺ພານຎ຺ຈ, ອປິ ຈ ໂຂ ອຣິຍຜເລຫິ ສທ຺ຘິໍ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ໂມປິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຫຕໍ ຉຕ຺ຕມາຓວກວິມາເນ –

‘‘ຣາຄວິຣາຄມເນຊມໂສກໍ, ຘມ຺ມມສງ຺ຂຕມປ຺ປຏິກູລໍ;

ມຘຸຣມິມໍ ປຄຸຓໍ ສຸວິຠຕ຺ຕໍ, ຘມ຺ມມິມໍ ສຣຓຕ຺ຖມຸເປຫີ’’ຕິ. (ວິ. ວ. ໘໘໗);

ເອຕ຺ຖ ຫິ ຣາຄວິຣາໂຄຕິ ມຄ຺ໂຄ ກຖິໂຕ. ອເນຊມໂສກນ຺ຕິ ຜລໍ. ຘມ຺ມມສງ຺ຂຕນ຺ຕິ ນິພ຺ພານໍ. ອປ຺ປຏິກູລໍ ມຘຸຣມິມໍ ປຄຸຓໍ ສຸວິຠຕ຺ຕນ຺ຕິ ປິຏກຕ຺ຕເຍນ ວິຠຕ຺ຕາ ສພ຺ພຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘາຕິ. ທິຏ຺ຐິສີລສງ຺ຆາເຕນ ສໍຫໂຕຕິ ສງ຺ໂຆ, ໂສ ອຕ຺ຖໂຕ ອຏ຺ຐອຣິຍປຸຄ຺ຄລສມູໂຫ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຕສ຺ມິໍເຍວ ວິມາເນ –

‘‘ຍຕ຺ຖ ຈ ທິນ຺ນມຫປ຺ຜລມາຫຸ, ຈຕູສຸ ສຸຈີສຸ ປຸຣິສຍຸເຄສຸ;

ອຏ຺ຐ ຈ ປຸຄ຺ຄລຘມ຺ມທສາ ເຕ, ສງ຺ຆມິມໍ ສຣຓຕ຺ຖມຸເປຫີ’’ຕິ. (ວິ. ວ. ໘໘໘);

ຠິກ຺ຂູນໍ ສງ຺ໂຆ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຕີຓິ ສຣຓຄມນານິ ປຏິເວເທສິ.

ປສນ຺ນາກາຣກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສຣຓຄມນກຖາ

ອິທານິ ເຕສ຺ເວວ ຕີສຸ ສຣຓຄມເນສຸ ໂກສລ຺ລຕ຺ຖໍ ສຣຓໍ, ສຣຓຄມນໍ, ໂຍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉຕິ,

ສຣຓຄມນປ຺ປເຠໂທ, ສຣຓຄມນຜລໍ, ສໍກິເລໂສ, ເຠໂທຕິ ອຍໍ ວິຘິ ເວທິ ຕພ຺ໂພ. ໂສ ປນ ອິຘ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ອຕິຠາຣິຍໍ ວິນຍນິທານໍ ກໂຣຕີຕິ ນ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຕ຺ຖິເກຫິ ປນ ປປຎ຺ຈສູທນິຍໍ ວາ ມຊ຺ຌິມຏ຺ຐກຖາຍໍ ຠຍເຠຣວສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນໂຕ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໕໖) ສຸມງ຺ຄລວິລາສິນິຍໍ ວາ ທີຆນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍໍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒໕໐) ສຣຓວຓ຺ຓນໂຕ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ.

ສຣຓຄມນກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຸປາສກຕ຺ຕປຏິເວທນາກຖາ

ອຸປາສກໍ ມໍ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ຘາເຣຕູຕິ ມໍ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ‘‘ອຸປາສໂກ ອຍ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ຘາເຣຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປາສກວິຘິໂກສລ຺ລຕ຺ຖໍ ປເນຕ຺ຖ ໂກ ອຸປາສໂກ, ກສ຺ມາ ອຸປາສໂກຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ກິມສ຺ສ ສີລໍ, ໂກ ອາຊີໂວ, ກາ ວິປຕ຺ຕິ, ກາ ສມ຺ປຕ຺ຕີຕິ ອິທໍ ປກິຓ຺ຓກໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕໍ ອຕິຠາຣິຍກຣຓໂຕ ອິຘ ນ ວິຠຕ຺ຕໍ, ອຕ຺ຖິເກຫິ ປນ ປປຎ຺ຈສູທນິຍໍ ມຊ຺ຌິມຏ຺ຐກຖາຍໍ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໕໖) ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຊ຺ຊຕຄ຺ເຄຕິ ເອຕ຺ຖ ອຍໍ ອຄ຺ຄສທ຺ໂທ ອາທິໂກຏິໂກຏ຺ຐາສເສຏ຺ເຐສຸ ທິສ຺ສຕິ. ‘‘ອຊ຺ຊຕຄ຺ເຄ, ສມ຺ມ ໂທວາຣິກ, ອາວຣາມິ ທ຺ວາຣໍ ນິຄຓ຺ຐານໍ ນິຄຓ຺ຐີນ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໒.໗໐) ຫິ ອາທິມ຺ຫິ ທິສ຺ສຕິ. ‘‘ເຕເນວ ອງ຺ຄຸລຄ຺ເຄນ ຕໍ ອງ຺ຄຸລຄ຺ຄໍ ປຣາມເສຍ຺ຍ (ກຖາ. ໔໔໑), ອຸຈ຺ຉຄ຺ຄໍ ເວຬຄ຺ຄ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ໂກຏິຍໍ. ‘‘ອມ຺ພິລຄ຺ຄໍ ວາ ມຘຸຣຄ຺ຄໍ ວາ ຕິຕ຺ຕກຄ຺ຄໍ ວາ (ສໍ. ນິ. ໕.໓໗໔) ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ວິຫາຣຄ຺ເຄນ ວາ ປຣິເວຓຄ຺ເຄນ ວາ ຠາເຊຕຸ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ຈູຬວ. ໓໑໘) ໂກຏ຺ຐາເສ. ‘‘ຍາວຕາ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຕ຺ຕາ ອປທາ ວາ ທ຺ວິປທາ ວາ…ເປ… ຕຖາຄໂຕ ເຕສໍ ອຄ຺ຄມກ຺ຂາຍຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໔.໓໔) ເສຏ຺ເຐ. ອິຘ ປນາຍໍ ອາທິມ຺ຫິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕສ຺ມາ ອຊ຺ຊຕຄ຺ເຄຕິ ອຊ຺ຊຕໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຊ຺ຊຕນ຺ຕິ ອຊ຺ຊຠາວນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຊ຺ຊທຄ຺ເຄ ອິຈ຺ເຈວ ວາ ປາໂຐ, ທກາໂຣ ປທສນ຺ຘິກໂຣ, ອຊ຺ຊ ອຄ຺ຄໍ ກຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປາຓຸເປຕນ຺ຕິ ປາເຓຫິ ອຸເປຕໍ, ຍາວ ເມ ຊີວິຕໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕາວ ອຸເປຕໍ ອນຎ຺ຎສຕ຺ຖຸກໍ ຕີຫິ ສຣຓຄມເນຫິ ສຣຓຄຕໍ ມໍ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ຘາເຣຕຸ ຊານາຕຸ, ອຫຎ຺ຫິ ສເຈປິ ເມ ຕິຂິເຓນ ອສິນາ ສີສໍ ຉິນ຺ເທຍ຺ຍຸໍ, ເນວ ພຸທ຺ຘໍ ‘‘ນ ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ວາ, ຘມ຺ມໍ ‘‘ນ ຘມ຺ໂມ’’ຕິ ວາ, ສງ຺ຆໍ ‘‘ນ ສງ຺ໂຆ’’ຕິ ວາ ວເທຍ຺ຍນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ປາຓຸເປຕໍ ສຣຓຄຕນ຺ຕິ ປຸນ ສຣຓຄມນໍ ວທນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕສນ຺ນິຍ຺ຍາຕນໍ ປກາເສຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເອວໍ ອຕ຺ຕານໍ ນິຍ຺ຍາເຕຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ສປຣິສໍ ອຸປຏ຺ຐາຕຸກາໂມ ອາຫ – ‘‘ອຘິວາເສຕຸ ຈ ເມ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ວສ຺ສາວາສໍ ສທ຺ຘິໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນາ’’ຕິ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ອຸປາສກຎ຺ຈ ມໍ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ຘາເຣຕຸ, ອຘິວາເສຕຸ ຈ ເມ ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ວສ຺ສາວາສໍ, ຕໂຍ ມາເສ ເວຣຎ຺ຊໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ມມ ອນຸຄ຺ຄຫຕ຺ຖໍ ວາສໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຕູຕິ. ອຘິວາເສສິ ຠຄວາ ຕຸຓ຺ຫີຠາເວນາຕິ ອຖສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ຠຄວາ ກາຍງ຺ຄໍ ວາ ວາຈງ຺ຄໍ ວາ ອໂຈເປຕ຺ວາ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣເຍວ ຂນ຺ຕິໍ ຈາເຣຕ຺ວາ ຕຸຓ຺ຫີຠາເວນ ອຘິວາເສສິ; ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ອນຸຄ຺ຄຫຕ຺ຖໍ ມນສາວ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອຖ ໂຂ ເວຣຎ຺ໂຊ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຠຄວໂຕ ອຘິວາສນໍ ວິທິຕ຺ວາຕິ ອຖ ເວຣຎ຺ໂຊ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ສເຈ ເມ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ນາຘິວາເສຍ຺ຍ, ກາເຍນ ວາ ວາຈາຍ ວາ ປຏິກ຺ຂິເປຍ຺ຍ. ຍສ຺ມາ ປນ ອປ຺ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຂນ຺ຕິໍ ຘາເຣສິ, ຕສ຺ມາ ເມ ມນສາວ ອຘິວາເສສີຕິ ເອວໍ ອາກາຣສລ຺ລກ຺ຂຓກຸສລຕາຍ ຠຄວໂຕ ອຘິວາສນໍ ວິທິຕ຺ວາ, ອຕ຺ຕໂນ ນິສິນ຺ນາສນໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ຈຕູສຸ ທິສາສຸ ຠຄວນ຺ຕໍ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ອາຄຕກາລໂຕ ປຠຸຕິ ຊາຕິມຫລ຺ລກພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ອຠິວາທນາທີນິ ນ ກໂຣຕີຕິ ວິຄຣຫິຕ຺ວາປິ ອິທານິ ວິຎ຺ຎາຕພຸທ຺ຘຄຸໂຓ ກາເຍນ ວາຈາຍ ມນສາ ຈ ອເນກກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວນ຺ທນ຺ໂຕປິ ອຕິຕ຺ໂຕເຍວ ຫຸຕ຺ວາ ທສນຂສໂມຘານສມຸຊ຺ຊລໍ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ສິຣສ຺ມິໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຍາວ ທສ຺ສນວິສໂຍ ຕາວ ປຏິມຸໂຂເຍວ ອປກ຺ກມິຕ຺ວາ ທສ຺ສນວິສຍໍ ວິຊຫນຏ຺ຐາເນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ.

ອຸປາສກຕ຺ຕປຏິເວທນາກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ທຸພ຺ຠິກ຺ຂກຖາ

໑໖. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ເວຣຎ຺ຊາ ທຸພ຺ຠິກ຺ຂາ ໂຫຕີຕິ ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ເວຣຎ຺ເຊນ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ ຠຄວາ ເວຣຎ຺ຊໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວສ຺ສາວາສໍ ຍາຈິໂຕ, ເຕນ ສມເຍນ ເວຣຎ຺ຊາ ທຸພ຺ຠິກ຺ຂາ ໂຫຕິ. ທຸພ຺ຠິກ຺ຂາຕິ ທຸລ຺ລຠຠິກ຺ຂາ; ສາ ປນ ທຸລ຺ລຠຠິກ຺ຂຕາ ຍຕ຺ຖ ມນຸສ຺ສາ ອສ຺ສທ຺ຘາ ໂຫນ຺ຕິ ອປ຺ປສນ຺ນາ, ຕຕ຺ຖ ສຸສສ຺ສກາເລປິ ອຕິສມຄ຺ເຆປິ ປຸພ຺ພຓ຺ຓາປຣຓ຺ເຓ ໂຫຕິ. ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ປນ ຍສ຺ມາ ນ ຕຖາ ອໂຫສິ, ອປິຈ ໂຂ ທຸສສ຺ສຕາຍ ຉາຕກໂທເສນ ອໂຫສິ ຕສ຺ມາ ຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ທ຺ວີຫິຕິກາຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ທ຺ວີຫິຕິກາຕິ ທ຺ວິຘາ ປວຕ຺ຕອີຫິຕິກາ. ອີຫິຕໍ ນາມ ອິຣິຍາ ທ຺ວິຘາ ປວຕ຺ຕາ – ຈິຕ຺ຕອິຣິຍາ, ຈິຕ຺ຕອີຫາ. ‘‘ເອຕ຺ຖ ລຈ຺ຉາມ ນຸ ໂຂ ກິຎ຺ຈິ ຠິກ຺ຂມານາ ນ ລຈ຺ຉາມາ’’ຕິ, ‘‘ຊີວິຕຸໍ ວາ ສກ຺ຂິສ຺ສາມ ນຸ ໂຂ ໂນ’’ຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອຖ ວາ ທ຺ວີຫິຕິກາຕິ ທຸຊ຺ຊີວິກາ, ອີຫິຕໍ ອີຫາ ອິຣິຍນໍ ປວຕ຺ຕນໍ ຊີວິຕນ຺ຕິອາທີນິ ປທານິ ເອກຕ຺ຖານິ. ຕສ຺ມາ ທຸກ຺ເຂນ ອີຫິຕໍ ເອຕ຺ຖ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ທ຺ວີຫິຕິກາຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ປທຕ຺ໂຖ. ເສຕຏ຺ຐິກາຕິ ເສຕການິ ອຏ຺ຐີນິ ເອຕ຺ຖາຕິ ເສຕຏ຺ຐິກາ. ທິວສມ຺ປິ ຍາຈິຕ຺ວາ ກິຎ຺ຈິ ອລທ຺ຘາ ມຕານໍ ກປຓມນຸສ຺ສານໍ ອຫິຈ຺ຉຕ຺ຕກວຓ຺ເຓຫິ ອຏ຺ຐີຫິ ຕຕ຺ຣ ຕຕ຺ຣ ປຣິກິຓ຺ຓາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເສຕຏ຺ຏິກາຕິປິ ປາໂຐ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ເສຕາ ອຏ຺ຏິ ເອຕ຺ຖາຕິ ເສຕຏ຺ຏິກາ. ອຏ຺ຏີຕິ ອາຕຸຣຕາ ພ຺ຍາຘິ ໂຣໂຄ. ຕຕ຺ຖ ຈ ສສ຺ສານໍ ຄພ຺ຠຄ຺ຄຫຓກາເລ ເສຕກໂຣເຄນ ອຸປຫຕເມວ ປຈ຺ຉິນ຺ນຂີຣໍ ອຄ຺ຄຫິຕຕຓ຺ຑຸລໍ ປຓ຺ຑຣປຓ຺ຑຣໍ ສາລິສີສໍ ວາ ຍວໂຄຘູມສີສໍ ວາ ນິກ຺ຂມຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ເສຕຏ຺ຏິກາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ວປ຺ປກາເລ ສຸຏ຺ຐຸ ອຠິສງ຺ຂຣິຕ຺ວາປິ ວຸຕ຺ຕສສ຺ສໍ ຕຕ຺ຖ ສລາກາ ເອວ ສມ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ສລາກາວຸຕ຺ຕາ; ສລາກາຍ ວາ ຕຕ຺ຖ ຊີວິຕໍ ປວຕ຺ເຕນ຺ຕີຕິ ສລາກາວຸຕ຺ຕາ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ຕຕ຺ຖ ກິຣ ຘຎ຺ຎວິກ຺ກຍການໍ ສນ຺ຕິກໍ ກຍເກສຸ ຄເຕສຸ ທຸພ຺ພລມນຸສ຺ເສ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ພລວມນຸສ຺ສາວ ຘຎ຺ຎໍ ກິຓິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ທຸພ຺ພລມນຸສ຺ສາ ອລຠມານາ ມຫາສທ຺ທໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ຘຎ຺ຎວິກ຺ກຍກາ ‘‘ສພ຺ເພສໍ ສງ຺ຄຫໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຘຎ຺ຎກຣຓຏ຺ຐາເນ ຘຎ຺ຎມາປກໍ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ເອກປສ຺ເສ ວຓ຺ຓຊ຺ຌກ຺ຂໍ ນິສີທາເປສຸໍ. ຘຎ຺ຎຕ຺ຖິກາ ວຓ຺ຓຊ຺ຌກ຺ຂສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ໂສ ອາຄຕປຏິປາຏິຍາ ມູລໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ເອຕ຺ຕກໍ ທາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ສລາກໍ ລິຂິຕ຺ວາ ເທຕິ, ເຕ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຘຎ຺ຎມາປກສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ທິນ຺ນປຏິປາຏິຍາ ຘຎ຺ຎໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ເອວໍ ສລາກາຍ ຕຕ຺ຖ ຊີວິຕໍ ປວຕ຺ເຕນ຺ຕີຕິ ສລາກາວຸຕ຺ຕາ.

ນ ສຸກຣາ ອຸຎ຺ເຉນ ປຄ຺ຄເຫນ ຍາເປຕຸນ຺ຕິ ປຄ຺ຄເຫນ ໂຍ ອຸຎ຺ໂຉ, ເຕນ ຍາເປຕຸໍ ນ ສຸກຣາ. ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຍໍ ອຣິຍາ ອຸຎ຺ຉໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂາຈຣິຍໍ ຈຣນ຺ຕິ, ເຕນ ອຸຎ຺ເຉນ ຍາເປຕຸໍ ນ ສຸກຣາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕທາ ກິຣ ຕຕ຺ຖ ສຕ຺ຕຏ຺ຐຄາເມ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ເອກທິວສມ຺ປິ ຍາປນມຕ຺ຕໍ ນ ລຠນ຺ຕິ.

ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອຸຕ຺ຕຣາປຖກາ ອສ຺ສວາຓິຊາ…ເປ… ອສ຺ໂສສິ ໂຂ ຠຄວາ ອຸທຸກ຺ຂລສທ຺ທນ຺ຕິ – ເຕນາຕິ ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ຠຄວາ ເວຣຎ຺ຊໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວສ຺ສາວາສໍ ອຸປຄໂຕ ເຕນ ສມເຍນ. ອຸຕ຺ຕຣາປຖວາສິກາ ອຸຕ຺ຕຣາປຖໂຕ ວາ ອາຄຕຕ຺ຕາ ເອວໍ ລທ຺ຘໂວຫາຣາ ອສ຺ສວາຓິຊາ ອຸຕ຺ຕຣາປເຖ ອສ຺ສານໍ ອຸຏ຺ຐານຏ຺ຐາເນ ປຎ຺ຈ ອສ຺ສສຕານິ ຄເຫຕ຺ວາ ທິຄຸຓໍ ຕິຄຸຓໍ ລາຠໍ ປຕ຺ຖຍມານາ ເທສນ຺ຕຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ເຕຫິ ອຕ຺ຕໂນ ວິກ຺ກາຍິກຠຓ຺ຑຠູເຕຫິ ປຎ຺ຈມຕ຺ເຕຫິ ອສ຺ສສເຕຫິ ເວຣຎ຺ຊໍ ວສ຺ສາວາສໍ ອຸປຄຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ກສ຺ມາ? ນ ຫິ ສກ຺ກາ ຕສ຺ມິໍ ເທເສ ວສ຺ສິເກ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາເສ ອທ຺ຘານໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕຸໍ. ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ຈ ພຫິນຄເຣ ອຸທເກນ ອນຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣຓີເຍ ຐາເນ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ວາສາຄາຣານິ ອສ຺ສານຎ຺ຈ ມນ຺ທິຣໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ວຕິຍາ ປຣິກ຺ຂິປິໍສຸ. ຕານິ ເຕສໍ ວສນຏ຺ຐານານິ ‘‘ອສ຺ສມຓ຺ຑລິກາໂຍ’’ຕິ ປຎ຺ຎາຍິໍສຸ. ເຕນາຫ – ‘‘ເຕຫິ ອສ຺ສມຓ຺ຑລິກາສຸ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຕ຺ຖປຕ຺ຖປຸລກໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ປຕ຺ຖປຕ຺ຖປຸລກນ຺ຕິ ເອກເມກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປຕ຺ຖປຕ຺ຖປມາຓໍ ປຸລກໍ. ປຕ຺ໂຖ ນາມ ນາຬິມຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ເອກສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ອລໍ ຍາປນາຍ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຫຕໍ – ‘‘ປຕ຺ໂຖທໂນ ນາລມຍໍ ທຸວິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ (ຊາ. ໒.໒໑.໑໙໒). ປຸລກໍ ນາມ ນິຕ຺ຖຸສໍ ກຕ຺ວາ ອຸສ຺ເສເທຕ຺ວາ ຄຫິຕຍວຕຓ຺ຑຸລາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຍທິ ຫິ ສຖຸສາ ໂຫນ຺ຕິ, ປາຓກາ ວິຊ຺ຌນ຺ຕິ, ອທ຺ຘານກ຺ຂມາ ນ ໂຫນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ເຕ ວາຓິຊາ ອທ຺ຘານກ຺ຂມໍ ກຕ຺ວາ ຍວຕຓ຺ຑຸລມາທາຍ ອທ຺ຘານໍ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕິ ‘‘ຍຕ຺ຖ ອສ຺ສານໍ ຂາທນີຍໍ ຕິຓໍ ທຸລ຺ລຠໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕຕ຺ເຖຕໍ ອສ຺ສຠຕ຺ຕໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ.

ກສ຺ມາ ປນ ເຕຫິ ຕໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕນ຺ຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ‘‘ນ ຫິ ເຕ ທກ຺ຂິຓາປຖມນຸສ຺ສາ ວິຍ ອສ຺ສທ຺ຘາ ອປ຺ປສນ຺ນາ, ເຕ ປນ ສທ຺ຘາ ປສນ຺ນາ ພຸທ຺ຘມາມກາ, ຘມ຺ມມາມກາ, ສງ຺ຆມາມກາ; ເຕ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍໍ ເກນຈິເທວ ກຣຓີເຍນ ນຄຣໍ ປວິສນ຺ຕາ ທ຺ເວ ຕໂຍ ທິວເສ ອທ຺ທສໍສຸ ສຕ຺ຕຏ຺ຐ ຠິກ຺ຂູ ສຸນິວຕ຺ເຖ ສຸປາຣຸເຕ ອິຣິຍາປຖສມ຺ປນ຺ເນ ສກລມ຺ປິ ນຄຣໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ກິຎ຺ຈິ ອລຠມາເນ. ທິສ຺ວານ ເນສໍ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ອຍ຺ຍາ ອິມໍ ນຄຣໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວສ຺ສໍ ອຸປຄຕາ; ຉາຕກຎ຺ຈ ວຕ຺ຕຕິ, ນ ຈ ກິຎ຺ຈິ ລຠນ຺ຕິ, ອຕິວິຍ ກິລມນ຺ຕິ. ມຍຎ຺ຈມ຺ຫ ອາຄນ຺ຕຸກາ, ນ ສກ຺ໂກມ ເນສໍ ເທວສິກໍ ຍາຄຸຎ຺ຈ ຠຕ຺ຕຎ຺ຈ ປຏິຍາເທຕຸໍ. ອມ຺ຫາກໍ ປນ ອສ຺ສາ ສາຍຎ຺ຈ ປາໂຕ ຈ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຠຕ຺ຕໍ ລຠນ຺ຕິ. ຍໍນູນ ມຍໍ ເອກເມກສ຺ສ ອສ຺ສສ຺ສ ປາຕຣາສຠຕ຺ຕໂຕ ເອກເມກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປຕ຺ຖປຕ຺ຖປຸລກໍ ທເທຍ຺ຍາມ. ເອວໍ ອຍ຺ຍາ ຈ ນ ກິລມິສ຺ສນ຺ຕິ, ອສ຺ສາ ຈ ຍາເປສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ເຕ ຠິກ຺ຂູນໍ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫ ປຕ຺ຖປຕ຺ຖປຸລກໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຍໍ ວາ ຕໍ ວາ ກຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊຖາ’’ຕິ ຍາຈິຕ຺ວາ ເທວສິກໍ ປຕ຺ຖປຕ຺ຖປຸລກໍ ປຎ຺ຎເປສຸໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ເຕຫິ ອສ຺ສມຓ຺ຑລິກາສຸ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຕ຺ຖປຕ຺ຖປຸລກໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ປຎ຺ຎຕ຺ຕນ຺ຕິ ນິຈ຺ຈຠຕ຺ຕສງ຺ເຂເປນ ຐປິຕໍ. ອິທານິ ຠິກ຺ຂູ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍໍ ນິວາເສຕ຺ວາຕິອາທີສຸ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍນ຺ຕິ ທິວສສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາຄສມຍໍ, ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມເຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸພ຺ພຓ຺ເຫ ວາ ສມຍໍ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍໍ, ປຸພ຺ພຓ຺ເຫ ເອກໍ ຂຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອວໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍເຄ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ລພ຺ຠຕິ. ນິວາເສຕ຺ວາຕິ ປຣິທຫິຕ຺ວາ, ວິຫາຣນິວາສນປຣິວຕ຺ຕນວເສເນຕໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ເຕ ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ອນິວຕ຺ຖາ ອເຫສຸໍ. ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍາຕິ ປຕ຺ຕໍ ຫຕ຺ເຖຫິ ຈີວຣໍ ກາເຍນ ອາທິຍິຕ຺ວາ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ, ຘາເຣຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຍນ ວາ ເຕນ ວາ ຫິ ປກາເຣນ ຄຓ຺ຫນ຺ຕາ ອາທາຍອິຈ຺ເຈວ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ຍຖາ ‘‘ສມາທາເຍວ ປກ຺ກມຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໒໑). ປິຓ຺ຑໍ ອລຠມານາຕິ ສກລມ຺ປິ ເວຣຎ຺ຊໍ ຈຣິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕຸ ປິຓ຺ໂຑ, ອນ຺ຕມໂສ ‘‘ອຕິຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ວາຈມ຺ປິ ອລຠມານາ.

ປຕ຺ຖປຕ຺ຖປຸລກໍ ອາຣາມໍ ອາຫຣິຕ຺ວາຕິ ຄຕຄຕຏ຺ຐາເນ ລທ຺ຘໍ ເອກເມກໍ ປຕ຺ຖປຕ຺ຖປຸລກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຣາມໍ ເນຕ຺ວາ. ອຸທຸກ຺ຂເລ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕີຕິ ເຖຣານໍ ໂກຈິ ກປ຺ປິຍກາຣໂກ ນຕ຺ຖິ, ໂຍ ເນສໍ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຍາຄຸໍ ວາ ຠຕ຺ຕໍ ວາ ປເຈຍ຺ຍ. ສາມມ຺ປິ ປຈນໍ ສມຓສາຣຸປ຺ປໍ ນ ໂຫຕິ ນ ຈ ວຏ຺ຏຕິ. ເຕ ເອວໍ ໂນ ສລ຺ລຫຸກວຸຕ຺ຕິຕາ ຈ ຠວິສ຺ສຕິ, ສາມປາກປຣິໂມຈນຎ຺ຈາຕິ ອຏ຺ຐ ອຏ຺ຐ ຊນາ ວາ ທສ ທສ ຊນາ ວາ ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ອຸທຸກ຺ຂເລ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ສກໍ ສກໍ ປຏິວີສໍ ອຸທເກນ ເຕເມຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ. ເອວໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ກາ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ຠຄວໂຕ ປນ ເຕ ອສ຺ສວາຓິຊາ ປຕ຺ຖປຸລກຎ຺ຈ ເທນ຺ຕິ, ຕທຸປິຍຎ຺ຈ ສປ຺ປິມຘຸສກ຺ກຣໍ. ຕໍ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ອາຫຣິຕ຺ວາ ສິລາຍໍ ປິສຕິ. ປຸຎ຺ຎວຕາ ປຓ຺ຑິຕປຸຣິເສນ ກຕໍ ມນາປເມວ ໂຫຕິ. ອຖ ນໍ ປິສິຕ຺ວາ ສປ຺ປິອາທີຫິ ສມ຺ມາ ໂຍເຊຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ອຸປນາເມສິ. ອເຖຕ຺ຖ ເທວຕາ ທິພ຺ໂພຊໍ ປກ຺ຂິປນ຺ຕິ. ຕໍ ຠຄວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ. ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຜລສມາປຕ຺ຕິຍາ ກາລໍ ອຕິນາເມຕິ. ນ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣຕິ.

ກິໍ ປນານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ຕທາ ຠຄວໂຕ ອຸປຏ຺ຐາໂກ ໂຫຕີຕິ? ໂຫຕິ, ໂນ ຈ ໂຂ ອຸປຏ຺ຐາກຏ຺ຐານໍ ລທ຺ຘາ. ຠຄວໂຕ ຫິ ປຐມໂພຘິຍໍ ວີສຕິວສ຺ສນ຺ຕເຣ ນິພທ຺ຘຸປຏ຺ຐາໂກ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ກທາຈິ ນາຄສມາລຕ຺ເຖໂຣ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປຏ຺ຐາສິ, ກທາຈິ ນາຄິຕຕ຺ເຖໂຣ, ກທາຈິ ເມຆິຍຕ຺ເຖໂຣ, ກທາຈິ ອຸປວາຓຕ຺ເຖໂຣ, ກທາຈິ ສາຄຕຕ຺ເຖໂຣ, ກທາຈິ ສຸນກ຺ຂຕ຺ໂຕ ລິຈ຺ຉວິປຸຕ຺ໂຕ. ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈິຍາ ອຸປຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຍທາ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ ຕທາ ປກ຺ກມນ຺ຕິ. ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ເຕສຸ ເຕສຸ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ເຕສຸ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ໂກ ໂຫຕິ, ປກ຺ກນ຺ເຕສຸ ສຍເມວ ວຕ຺ຕປຏິປຕ຺ຕິໍ ກໂຣຕິ. ຠຄວາປິ ກິຎ຺ຈາປິ ເມ ຎາຕິເສຏ຺ໂຐ ອຸປຏ຺ຐາກຏ຺ຐານໍ ນ ຕາວ ລຠຕິ, ອຖ ໂຂ ເອວຣູເປສຸ ຐາເນສຸ ອຍເມວ ປຕິຣູໂປຕິ ອຘິວາເສສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອາຍສ຺ມາ ປນານນ຺ໂທ ປຕ຺ຖປຸລກໍ ສິລາຍໍ ປິສິຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ອຸປນາເມສິ, ຕໍ ຠຄວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕີ’’ຕິ.

ນນຸ ຈ ມນຸສ຺ສາ ທຸພ຺ຠິກ຺ຂກາເລ ອຕິວິຍ ອຸສ຺ສາຫຊາຕາ ປຸຎ຺ຎານິ ກໂຣນ຺ຕິ, ອຕ຺ຕນາ ອຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາປິ ຠິກ຺ຂູນໍ ທາຕພ຺ພໍ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ. ເຕ ຕທາ ກສ຺ມາ ກຏຈ຺ຉຸຠິກ຺ຂມ຺ປິ ນ ອທໍສຸ? ອຍຎ຺ຈ ເວຣຎ຺ໂຊ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ມຫຕາ ອຸສ຺ສາເຫນ ຠຄວນ຺ຕໍ ວສ຺ສາວາສໍ ຍາຈິ, ໂສ ກສ຺ມາ ຠຄວໂຕ ອຕ຺ຖິຠາວມ຺ປິ ນ ຊານາຕີຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ມາຣາວຏ຺ຏນາຍ. ເວຣຎ຺ຊຎ຺ຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິກາ ປກ຺ກນ຺ຕມຕ຺ຕເມວ ສກລຎ຺ຈ ນຄຣໍ ສມນ຺ຕາ ຈ ໂຍຊນມຕ຺ຕໍ ຍຕ຺ຖ ສກ຺ກາ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈາຄນ຺ຕຸໍ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ມາໂຣ ອາວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ໂມເຫຕ຺ວາ ສພ຺ເພສໍ ອສລ຺ລກ຺ຂຓຠາວໍ ກຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ຕສ຺ມາ ນ ໂກຈິ ອນ຺ຕມໂສ ສາມີຈິກມ຺ມມ຺ປິ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ມຎ຺ຎິຕ຺ຖ.

ກິໍ ປນ ຠຄວາປິ ມາຣາວຏ຺ຏນໍ ອຊານິຕ຺ວາວ ຕຕ຺ຖ ວສ຺ສໍ ອຸປຄໂຕຕິ? ໂນ ອຊານິຕ຺ວາ. ອຖ ກສ຺ມາ ຈມ຺ປາ-ສາວຕ຺ຖິ-ຣາຊຄຫາທີນໍ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ນ ອຸປຄໂຕຕິ? ຕິຏ຺ຐນ຺ຕຸ ຈມ຺ປາ-ສາວຕ຺ຖິ-ຣາຊຄຫາທີນິ, ສເຈປິ ຠຄວາ ຕສ຺ມິໍ ສໍວຈ຺ຉເຣ ອຸຕ຺ຕຣກຸຣຸໍ ວາ ຕິທສປຸຣໍ ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວສ຺ສໍ ອຸປຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ຕມ຺ປິ ມາໂຣ ອາວຏ຺ເຏຍ຺ຍ. ໂສ ກິຣ ຕໍ ສໍວຈ຺ຉຣໍ ອຕິວິຍ ອາຆາເຕນ ປຣິຍຸຏ຺ຐິຕຈິຕ຺ໂຕ ອໂຫສິ. ອິຘ ປນ ຠຄວາ ອິມໍ ອຕິເຣກກາຣຓໍ ອທ຺ທສ – ‘‘ອສ຺ສວາຓິຊາ ຠິກ຺ຂູນໍ ສງ຺ຄຫໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ເວຣຎ຺ຊາຍເມວ ວສ຺ສໍ ອຸປຄຈ຺ຉິ.

ກິໍ ປນ ມາໂຣ ວາຓິຊເກ ອາວຏ຺ເຏຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕີຕິ? ໂນ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ເຕ ປນ ອາວຏ຺ຏິຕປຣິໂຍສາເນ ອາຄມິໍສຸ. ປຏິນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ກສ຺ມາ ນ ອາວຏ຺ເຏຕີຕິ? ອວິສຫຕາຍ. ນ ຫິ ໂສ ຕຖາຄຕສ຺ສ ອຠິຫຏຠິກ຺ຂາຍ ນິພທ຺ຘທານສ຺ສ ອປ຺ປິຕວຕ຺ຕສ຺ສ ອນ຺ຕຣາຍໍ ກາຕຸໍ ວິສຫຕິ. ຈຕຸນ຺ນຎ຺ຫິ ນ ສກ຺ກາ ອນ຺ຕຣາໂຍ ກາຕຸໍ. ກຕເມສໍ ຈຕຸນ຺ນໍ? ຕຖາຄຕສ຺ສ ອຠິຫຏຠິກ຺ຂາສງ຺ເຂເປນ ວາ ນິພທ຺ຘທານສ຺ສ ອປ຺ປິຕວຕ຺ຕສງ຺ເຂເປນ ວາ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕານໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ປຈ຺ຈຍານໍ ນ ສກ຺ກາ ເກນຈິ ອນ຺ຕຣາໂຍ ກາຕຸໍ. ພຸທ຺ຘານໍ ຊີວິຕສ຺ສ ນ ສກ຺ກາ ເກນຈິ ອນ຺ຕຣາໂຍ ກາຕຸໍ. ອສີຕິຍາ ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນານໍ ພ຺ຍາມປ຺ປຠາຍ ວາ ນ ສກ຺ກາ ເກນຈິ ອນ຺ຕຣາໂຍ ກາຕຸໍ. ຈນ຺ທິມສູຣິຍເທວພ຺ຣຫ຺ມານມ຺ປິ ຫິ ປຠາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນພ຺ຍາມປ຺ປຠາປ຺ປເທສໍ ປຕ຺ວາ ວິຫຕານຸຠາວາ ໂຫນ຺ຕິ. ພຸທ຺ຘານໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ສ ນ ສກ຺ກາ ເກນຈິ ອນ຺ຕຣາໂຍ ກາຕຸນ຺ຕິ ອິເມສໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ນ ສກ຺ກາ ເກນຈິ ອນ຺ຕຣາໂຍ ກາຕຸໍ. ຕສ຺ມາ ມາເຣນ ອກຕນ຺ຕຣາຍໍ ຠິກ຺ຂໍ ຠຄວາ ສສາວກສງ຺ໂຆ ຕທາ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເອວໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ຈ ເອກທິວສໍ ອສ຺ໂສສິ ໂຂ ຠຄວາ ອຸທຸກ຺ຂລສທ຺ທນ຺ຕິ ຠຄວາ ປຕ຺ຖປຕ຺ຖປຸລກໍ ໂກຏ຺ເຏນ຺ຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ມຸສລສງ຺ຆຏ຺ຏຊນິຕໍ ອຸທຸກ຺ຂລສທ຺ທໍ ສຸຓິ. ຕໂຕ ປຣໍ ຊານນ຺ຕາປິ ຕຖາຄຕາຕິ ເອວມາທິ ຍໍ ປຣໂຕ ‘‘ກິນ຺ນຸ ໂຂ ໂສ, ອານນ຺ທ, ອຸທຸກ຺ຂລສທ຺ໂທ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ, ຕສ຺ສ ປຣິຫາຣທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ສງ຺ເຂປວຓ຺ຓນາ – ຕຖາຄຕາ ນາມ ຊານນ຺ຕາປິ ສເຈ ຕາທິສໍ ປຸຈ຺ຉາກາຣຓໍ ໂຫຕິ, ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ. ສເຈ ປນ ຕາທິສໍ ປຸຈ຺ຉາກາຣຓໍ ນຕ຺ຖິ, ຊານນ຺ຕາປິ ນ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ພຸທ຺ຘານໍ ອຊານນໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ອຊານນ຺ຕາປີຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາລໍ ວິທິຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ສເຈ ຕສ຺ສາ ປຸຈ຺ຉາຍ ໂສ ກາໂລ ໂຫຕິ, ເອວໍ ຕໍ ກາລໍ ວິທິຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ; ສເຈ ນ ໂຫຕິ, ເອວມ຺ປິ ກາລໍ ວິທິຕ຺ວາວ ນ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເອວໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕາປິ ຈ ອຕ຺ຖສໍຫິຕໍ ຕຖາຄຕາ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຍໍ ອຕ຺ຖນິສ຺ສິຕໍ ກາຣຓນິສ຺ສິຕໍ, ຕເທວ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ, ໂນ ອນຕ຺ຖສໍຫິຕໍ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ອນຕ຺ຖສໍຫິເຕ ເສຕຸຆາໂຕ ຕຖາຄຕານໍ. ເສຕຸ ວຸຈ຺ຈຕິ ມຄ຺ໂຄ, ມຄ຺ເຄເນວ ຕາທິສສ຺ສ ວຈນສ຺ສ ຆາໂຕ, ສມຸຈ຺ເຉໂທຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອິທານິ ອຕ຺ຖສໍຫິຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍໍ ອຕ຺ຖສນ຺ນິສ຺ສິຕໍ ວຈນໍ ຕຖາຄຕາ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ທ຺ວີຫາກາເຣຫີ’’ຕິ ອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອາກາເຣຫີຕິ ກາຣເຓຫິ. ຘມ຺ມໍ ວາ ເທເສສ຺ສາມາຕິ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍຸຕ຺ຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ ວາ ປຸພ຺ພຈຣິຕກາຣຓຍຸຕ຺ຕໍ ຊາຕກໍ ວາ ກຖຍິສ຺ສາມ. ສາວການໍ ວາ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປສ຺ສາມາຕິ ສາວການໍ ວາ ຕາຍ ປຸຈ຺ຉາຍ ວີຕິກ຺ກມໍ ປາກຏໍ ກຕ຺ວາ ຄຣຸກໍ ວາ ລຫຸກໍ ວາ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປສ຺ສາມ ອາຓໍ ຐເປສ຺ສາມາຕິ.

ອຖ ໂຂ ຠຄວາ…ເປ… ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສີຕິ ເອຕ຺ຖ ນຕ຺ຖິ ກິຎ຺ຈິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕເມວ ຫິ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຕ຺ຖປຕ຺ຖປຸລກປຏິລາຠໍ ສລ຺ລຫຸກວຸຕ຺ຕິຕໍ ສາມປາກປຣິໂມຈນຎ຺ຈ ອາໂຣເຈນ຺ໂຕ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ສາຘຸ ສາຘຸ, ອານນ຺ທາ’’ຕິ ອິທໍ ປນ ຠຄວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ສມ຺ປຫໍເສນ຺ໂຕ ອາຫ. ສາຘຸກາຣໍ ປນ ທຕ຺ວາ ທ຺ວີສຸ ອາກາເຣສຸ ເອກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ຕຸມ຺ເຫຫິ, ອານນ຺ທ, ສປ຺ປຸຣິເສຫິ ວິຊິຕໍ, ປຈ຺ຉິມາ ຊນຕາ ສາລິມໍໂສທນໍ ອຕິມຎ຺ຎິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຣາຍມຘິປ຺ປາໂຍ – ຕຸມ຺ເຫຫິ, ອານນ຺ທ, ສປ຺ປຸຣິເສຫິ ເອວໍ ທຸພ຺ຠິກ຺ເຂ ທຸລ຺ລຠປິຓ຺ເຑ ອິມາຍ ສລ຺ລຫຸກວຸຕ຺ຕິຕາຍ ອິມິນາ ຈ ສລ຺ເລເຂນ ວິຊິຕໍ. ກິໍ ວິຊິຕນ຺ຕິ? ທຸພ຺ຠິກ຺ຂໍ ວິຊິຕໍ, ໂລໂຠ ວິຊິໂຕ, ອິຈ຺ຉາຈາໂຣ ວິຊິໂຕ. ກຖໍ? ‘‘ອຍໍ ເວຣຎ຺ຊາ ທຸພ຺ຠິກ຺ຂາ, ສມນ຺ຕໂຕ ປນ ອນນ຺ຕຣາ ຄາມນິຄມາ ຜລຠາຣນມິຕສສ຺ສາ ສຸຠິກ຺ຂາ ສຸລຠປິຓ຺ຑາ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ຠຄວາ ອິເຘວ ອມ຺ເຫ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ວສຕີ’’ຕິ ເອກຠິກ຺ຂຸສ຺ສປິ ຈິນ຺ຕາ ວາ ວິຆາໂຕ ວາ ນຕ຺ຖິ. ເອວໍ ຕາວ ທຸພ຺ຠິກ຺ຂໍ ວິຊິຕໍ ອຠິຠູຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ວເສ ວຕ຺ຕິຕໍ.

ກຖໍ ໂລໂຠ ວິຊິໂຕ? ‘‘ອຍໍ ເວຣຎ຺ຊາ ທຸພ຺ຠິກ຺ຂາ, ສມນ຺ຕໂຕ ປນ ອນນ຺ຕຣາ ຄາມນິຄມາ ຜລຠາຣນມິຕສສ຺ສາ ສຸຠິກ຺ຂາ ສຸລຠປິຓ຺ຑາ. ຫນ຺ທ ມຍໍ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິສ຺ສາມາ’’ຕິ ໂລຠວເສນ ເອກຠິກ຺ຂຸນາປິ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉໂທ ວາ ‘‘ປຈ຺ຉິມິກາຍ ຕຕ຺ຖ ວສ຺ສໍ ອຸປຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ ວສ຺ສຈ຺ເຉໂທ ວາ ນ ກໂຕ. ເອວໍ ໂລໂຠ ວິຊິໂຕ.

ກຖໍ ອິຈ຺ຉາຈາໂຣ ວິຊິໂຕ? ອຍໍ ເວຣຎ຺ຊາ ທຸພ຺ຠິກ຺ຂາ, ອິເມ ຈ ມນຸສ຺ສາ ອມ຺ເຫ ທ຺ເວ ຕໂຍ ມາເສ ວສນ຺ເຕປິ ນ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ. ຍໍນູນ ມຍໍ ຄຸຓວາຓິຊ຺ຊໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ອສຸໂກ ຠິກ຺ຂຸ ປຐມສ຺ສ ຌານສ຺ສ ລາຠີ…ເປ… ອສຸໂກ ຉຬຠິຎ຺ໂຎຕິ ເອວໍ ມນຸສ຺ສານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ປກາເສຕ຺ວາ ກຸຈ຺ຉິໍ ປຏິຊຄ຺ຄິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ສີລໍ ອຘິຏ຺ຐເຫຍ຺ຍາມາ’’ຕິ ເອກຠິກ຺ຂຸນາປິ ເອວຣູປາ ອິຈ຺ຉາ ນ ອຸປ຺ປາທິຕາ. ເອວໍ ອິຈ຺ຉາຈາໂຣ ວິຊິໂຕ ອຠິຠູໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ວເສ ວຕ຺ຕິໂຕຕິ.

ອນາຄເຕ ປນ ປຈ຺ຉິມາ ຊນຕາ ວິຫາເຣ ນິສິນ຺ນາ ອປ຺ປກສິເຣເນວ ລຠິຕ຺ວາປິ ‘‘ກິໍ ອິທໍ ອຸຕ຺ຕຓ຺ຑຸລໍ ອຕິກິລິນ຺ນໍ ອໂລຓໍ ອຕິໂລຓໍ ອນມ຺ພິລໍ ອຈ຺ຈມ຺ພິລໍ, ໂກ ອິມິນາ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ອາທິນາ ນເຍນ ສາລິມໍໂສທນໍ ອຕິມຎ຺ຎິສ຺ສຕິ, ໂອຎ຺ຎາຕໍ ອວຎ຺ຎາຕໍ ກຣິສ຺ສຕິ. ອຖ ວາ ຊນປໂທ ນາມ ນ ສພ຺ພກາລໍ ທຸພ຺ຠິກ຺ໂຂ ໂຫຕິ. ເອກທາ ທຸພ຺ຠິກ຺ໂຂ ໂຫຕິ, ເອກທາ ສຸຠິກ຺ໂຂ ໂຫຕິ. ສ຺ວາຍໍ ຍທາ ສຸຠິກ຺ໂຂ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕທາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສປ຺ປຸຣິສານໍ ອິມາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ປສນ຺ນາ ມນຸສ຺ສາ ຠິກ຺ຂູນໍ ຍາຄຸຂຊ຺ຊກາທິປ຺ປເຠເທນ ອເນກປ຺ປກາຣໍ ສາລິວິກຕິໍ ມໍໂສທນຎ຺ຈ ທາຕພ຺ພໍ ມຎ຺ຎິສ຺ສນ຺ຕິ. ຕໍ ຕຸມ຺ເຫ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ສກ຺ກາຣໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີສງ຺ຂາຕາ ປຈ຺ຉິມາ ຊນຕາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອນ຺ຕເຣ ນິສີທິຕ຺ວາ ອນຸຠວມານາວ ອຕິມຎ຺ຎິສ຺ສຕິ, ຕປ຺ປຈ຺ຈຍໍ ມານຎ຺ຈ ໂອມານຎ຺ຈ ກຣິສ຺ສຕິ. ກຖໍ? ກສ຺ມາ ເອຕ຺ຕກໍ ປກ຺ກໍ, ກິໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຠາຊນານິ ນຕ຺ຖິ, ຍຕ຺ຖ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຐເປຍ຺ຍາຖາຕິ.

ທຸພ຺ຠິກ຺ຂກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານສ຺ສສີຫນາທກຖາ

໑໗. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນຕິອາທີສຸ ອາຍສ຺ມາຕິ ປິຍວຈນເມຕໍ, ຄຣຸຄາຣວສປ຺ປຕິສ຺ສາຘິວຈນເມຕໍ. ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນຕິ ມຫາ ຈ ໂສ ຄຸຓມຫນ຺ຕຕາຍ ໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ຈ ໂຄຕ຺ເຕນາຕິ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ. ເອຕທໂວຈາຕິ ເອຕໍ ອໂວຈ. ອິທານິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ‘‘ເອຕຣຫິ ຠນ຺ເຕ’’ຕິອາທິວຈນໍ ທສ຺ເສຕິ. ກສ຺ມາ ອໂວຈ? ເຖໂຣ ກິຣ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ສາວກປາຣມິຎາຓສ຺ສ ມຕ຺ຖກໍ ປຕ຺ໂຕ, ສຕ຺ຖາຣາປິ ມຫິທ຺ຘິກຕາຍ ເອຕທຄ຺ເຄ ຐປິໂຕ. ໂສ ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ມຫິທ຺ຘິກຕໍ ນິສ຺ສາຍ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຍໍ ເວຣຎ຺ຊາ ທຸພ຺ຠິກ຺ຂາ, ຠິກ຺ຂູ ຈ ກິລມນ຺ຕິ, ຍໍນູນາຫໍ ປຖວິໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ປປ຺ປຏໂກຊໍ ໂຠເຊຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ອຖສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ສເຈ ປນາຫໍ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຍາຈິຕ຺ວາ ເອວໍ ກເຣຍ຺ຍໍ, ນ ເມຕໍ ອສ຺ສ ປຕິຣູປໍ; ຍຸຄຄ຺ຄາໂຫ ວິຍ ຠຄວຕາ ສທ຺ຘິໍ ກໂຕ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ຍາຈິຕຸກາໂມ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ.

ເຫຏ຺ຐິມຕລໍ ສມ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ປຖວິຍາ ກິຣ ເຫຏ຺ຐິມຕເລ ປຖວິມຓ຺ໂຑ ປຖໂວໂຊ ປຖວິ-ປປ຺ປຏໂກ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ຕຕ຺ຖ ສມ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ມຘຸຣໍ, ສາທຸຣສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍເຖວ ຫິ ‘‘ຕຕ຺ຣສ຺ສ ຣຸກ຺ໂຂ ສມ຺ປນ຺ນຜໂລ ຈ ອຸປປນ຺ນຜໂລ ຈາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໔໘) ເອຕ຺ຖ ມຘຸຣຜໂລຕິ ອຕ຺ໂຖ; ເອວມິຘາປິ ສມ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ມຘຸຣໍ ສາທຸຣສນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເສຍ຺ຍຖາປິ ຂຸທ຺ທມຘຸໍ ອນີຬກນ຺ຕິ ອິທໍ ປນສ຺ສ ມຘຸຣຕາຍ ໂອປມ຺ມນິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຂຸທ຺ທມຘຸນ຺ຕິ ຂຸທ຺ທກມກ຺ຂິກາຫິ ກຕມຘຸ. ອນີຬກນ຺ຕິ ນິມ຺ມກ຺ຂິກໍ ນິມ຺ມກ຺ຂິກຓ຺ຑກໍ ປຣິສຸທ຺ຘໍ. ເອຕໍ ກິຣ ມຘຸ ສພ຺ພມຘູຫິ ອຄ຺ຄຎ຺ຈ ເສຏ຺ຐຎ຺ຈ ສຸຣສຎ຺ຈ ໂອຊວນ຺ຕຎ຺ຈ. ເຕນາຫ – ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ ຂຸທ຺ທມຘຸໍ ອນີຬກໍ ເອວມສ຺ສາທ’’ນ຺ຕິ.

ສາຘາຫໍ, ຠນ຺ເຕຕິ ສາຘຸ ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ. ເອຕ຺ຖ ສາຘູຕິ ອາຍາຈນວຈນເມຕໍ. ປຖວິປຣິວຕ຺ຕນໍ ອາຍາຈນ຺ໂຕ ຫິ ເຖໂຣ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອວມາຫ. ປຣິວຕ຺ເຕຍ຺ຍນ຺ຕິ ອຸກ຺ກຸຊ຺ເຊຍ຺ຍໍ, ເຫຏ຺ຐິມຕລໍ ອຸປຣິມໍ ກເຣຍ຺ຍໍ. ກສ຺ມາ? ເອວຎ຺ຫິ ກເຕ ສຸເຂນ ຠິກ຺ຂູ ປປ຺ປຏໂກຊໍ ປຖວິມຓ຺ຑໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິສ຺ສນ຺ຕີຕິ. ອຖ ຠຄວາ ອນນຸຎ຺ຎາຕຸກາໂມປິ ເຖຣໍ ສີຫນາທໍ ນທາເປຕຸໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ເຍ ປນ ເຕ, ໂມຄ຺ຄລ຺ລານ, ປຖວິນິສ຺ສິຕາ ປາຓາ ເຕ ກຖໍ ກຣິສ຺ສສີ’’ຕິ. ເຍ ປຖວິນິສ຺ສິຕາ ຄາມນິຄມາທີສຸ ປາຓາ, ເຕ ປຖວິຍາ ປຣິວຕ຺ຕິຍມານາຍ ອາກາເສ ສຓ຺ຐາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ເຕ ກຖໍ ກຣິສ຺ສສິ, ກຕ຺ຖ ຐເປສ຺ສສີຕິ? ອຖ ເຖໂຣ ຠຄວຕາ ເອຕທຄ຺ເຄ ຐປິຕຠາວານຸຣູປໍ ອຕ຺ຕໂນ ອິທ຺ຘານຸຠາວໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອກາຫໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ເອກໍ ອຫໍ ຠນ຺ເຕ ຫຕ຺ຖໍ ຍຖາ ອຍໍ ມຫາປຖວີ ເອວໍ ອຠິນິມ຺ມິນິສ຺ສາມິ, ປຖວິສທິສໍ ກຣິສ຺ສາມິ. ເອວໍ ກຕ຺ວາ ເຍ ປຖວິນິສ຺ສິຕາ ປາຓາ ເຕ ເອກສ຺ມິໍ ຫຕ຺ຖຕເລ ຐິເຕ ປາເຓ ຕໂຕ ທຸຕິຍຫຕ຺ຖຕເລ ສງ຺ກາເມນ຺ໂຕ ວິຍ ຕຕ຺ຖ ສງ຺ກາເມສ຺ສາມີຕິ.

ອຖສ຺ສ ຠຄວາ ອາຍາຈນໍ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ‘‘ອລໍ ໂມຄ຺ຄລ຺ລານາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອລນ຺ຕິ ປຏິກ຺ເຂປວຈນໍ. ວິປລ຺ລາສມ຺ປິ ສຕ຺ຕາ ປຏິລເຠຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ວິປຣີຕຄ຺ຄາຫມ຺ປິ ສຕ຺ຕາ ສມ຺ປາປຸເຓຍ຺ຍຸໍ. ກຖໍ? ອຍໍ ນຸ ໂຂ ປຖວີ, ອຸທາຫຸ ນ ອຍນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ອມ຺ຫາກໍ ນຸ ໂຂ ອຍໍ ຄາໂມ, ອຸທາຫຸ ອຎ຺ເຎສ’’ນ຺ຕິ. ເອວໍ ນິຄມຊນປທເຂຕ຺ຕາຣາມາທີສຸ. ນ ວາ ເອສ ວິປລ຺ລາໂສ, ອຈິນ຺ເຕຍ຺ໂຍ ຫິ ອິທ຺ຘິມໂຕ ອິທ຺ຘິວິສໂຍ. ເອວໍ ປນ ວິປລ຺ລາສໍ ປຏິລເຠຍ຺ຍຸໍ – ອິທໍ ທຸພ຺ຠິກ຺ຂໍ ນາມ ນ ອິທານິເຍວ ໂຫຕິ, ອນາຄເຕປິ ຠວິສ຺ສຕິ. ຕທາ ຠິກ຺ຂູ ຕາທິສໍ ອິທ຺ຘິມນ຺ຕໍ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິໍ ກຸໂຕ ລຠິສ຺ສນ຺ຕິ? ເຕ ໂສຕາປນ຺ນ-ສກທາຄາມິ-ອນາຄາມິ-ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສກ-ຌານລາຠິ-ປຏິສມ຺ຠິທາປ຺ປຕ຺ຕຂີຓາສວາປິ ສມານາ ອິທ຺ຘິພລາຠາວາ ປຣກຸລານິ ປິຓ຺ຑາຍ ອຸປສງ຺ກມິສ຺ສນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຣ ມນຸສ຺ສານໍ ເອວໍ ຠວິສ຺ສຕິ – ‘‘ພຸທ຺ຘກາເລ ຠິກ຺ຂູ ສິກ຺ຂາສຸ ປຣິປູຣກາຣິໂນ ອເຫສຸໍ. ເຕ ຄຸເຓ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ທຸພ຺ຠິກ຺ຂກາເລ ປຖວິໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ປປ຺ປຏໂກຊໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິໍສຸ. ອິທານິ ປນ ສິກ຺ຂາຍ ປຣິປູຣກາຣິໂນ ນຕ຺ຖິ. ຍທິ ສິຍຸໍ, ຕເຖວ ກເຣຍ຺ຍຸໍ. ນ ອມ຺ຫາກໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ປກ຺ກໍ ວາ ອາມໍ ວາ ຂາທິຕຸໍ ທເທຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ. ເອວໍ ເຕສຸເຍວ ອຣິຍປຸຄ຺ຄເລສຸ ‘‘ນຕ຺ຖິ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລາ’’ຕິ ອິມໍ ວິປລ຺ລາສໍ ປຏິລເຠຍ຺ຍຸໍ. ວິປລ຺ລາສວເສນ ຈ ອຣິເຍ ຄຣຫນ຺ຕາ ອຸປວທນ຺ຕາ ອປາຍຸປຄາ ຠເວຍ຺ຍຸໍ. ຕສ຺ມາ ມາ ເຕ ຣຸຈ຺ຈິ ປຖວິໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕຸນ຺ຕິ.

ອຖ ເຖໂຣ ອິມໍ ຍາຈນໍ ອລຠມາໂນ ອຎ຺ຎໍ ຍາຈນ຺ໂຕ ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕມ຺ປິສ຺ສ ຠຄວາ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ‘‘ອລໍ ໂມຄ຺ຄລ຺ລານາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວິປລ຺ລາສມ຺ປິ ສຕ຺ຕາ ປຏິລເຠຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ, ອຖ ໂຂ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຄເຫຕພ຺ພໍ; ອຕ຺ໂຖປິ ຈສ຺ສ ວຸຕ຺ຕສທິສເມວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍທິ ປນ ຠຄວາ ອນຸຊາເນຍ຺ຍ, ເຖໂຣ ກິໍ ກເຣຍ຺ຍາຕິ? ມຫາສມຸທ຺ທໍ ເອເກນ ປທວີຕິຫາເຣນ ອຕິກ຺ກມິຕພ຺ພໍ ມາຕິກາມຕ຺ຕໍ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ນເຬຣຸປຸຈິມນ຺ທໂຕ ອຸຕ຺ຕຣກຸຣຸອຠິມຸຂໍ ມຄ຺ຄໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣກຸຣຸໍ ຄມນາຄມນສມ຺ປນ຺ເນ ຐາເນ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຍ຺ຍ, ຍຖາ ຠິກ຺ຂູ ໂຄຈຣຄາມໍ ວິຍ ຍຖາສຸຂໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສິຕ຺ວາ ນິກ຺ຂເມຍ຺ຍຸນ຺ຕິ.

ນິຏ຺ຐິຕາ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານສ຺ສ ສີຫນາທກຖາ.

ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາຈນກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໘. ອິທານິ ອາຍສ຺ມາ ອຸປາລິ ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ມູລໂຕ ປຠຸຕິ ນິທານໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ ວິຕກ຺ກຸປ຺ປາທໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມໂຕ ສາຣິປຸຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຣໂຫຄຕສ຺ສາຕິ ຣຫສິ ຄຕສ຺ສ. ປຏິສລ຺ລີນສ຺ສາຕິ ສລ຺ລີນສ຺ສ ເອກີຠາວໍ ຄຕສ຺ສ. ກຕເມສານນ຺ຕິ ອຕີເຕສຸ ວິປສ຺ສີອາທີສຸ ພຸທ຺ເຘສຸ ກຕເມສໍ. ຈິຣໍ ອສ຺ສ ຐິຕິ, ຈິຣາ ວາ ອສ຺ສ ຐິຕີຕິ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກໍ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານປທຕ຺ຖເມວ.

ກິໍ ປນ ເຖໂຣ ອິມໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິວິຕກ຺ກໍ ສຍໍ ວິນິຈ຺ຉິນິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕີຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ສກ຺ໂກຕິ ຈ ນ ສກ຺ໂກຕິ ຈ. ອຍຎ຺ຫິ ອິເມສໍ ນາມ ພຸທ຺ຘານໍ ສາສນໍ ນ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກໍ ອໂຫສິ, ອິເມສໍ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຕກໍ ສກ຺ໂກຕິ ວິນິຈ຺ຉິນິຕຸໍ. ອິມິນາ ປນ ກາຣເຓນ ນ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກໍ ອໂຫສິ, ອິມິນາ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກນ຺ຕິ ເອຕໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ມຫາປທຸມຕ຺ເຖໂຣ ປນາຫ – ‘‘ເອຕມ຺ປິ ໂສຬສວິຘາຍ ປຎ຺ຎາຍ ມຕ຺ຖກໍ ປຕ຺ຕສ຺ສ ອຄ຺ຄສາວກສ຺ສ ນ ຠາຣິຍໍ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ປນ ສທ຺ຘິໍ ເອກຏ຺ຐາເນ ວສນ຺ຕສ຺ສ ສຍໍ ວິນິຈ຺ຉຍກຣຓໍ ຕຸລໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ຫຕ຺ເຖນ ຕຸລນສທິສໍ ໂຫຕີຕິ ຠຄວນ຺ຕໍເຍວ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉີ’’ຕິ. ອຖສ຺ສ ຠຄວາ ຕໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ‘‘ຠຄວໂຕ ຈ ສາຣິປຸຕ຺ຕ ວິປສ຺ສິສ຺ສາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

໑໙. ປຸນ ເຖໂຣ ກາຣຓໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ໂກ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ເຫຕູຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ໂກ ນຸ ໂຂ ຠນ຺ເຕຕິ ກາຣຓປຸຈ຺ຉາ, ຕສ຺ສ ກຕໂມ ນຸ ໂຂ ຠນ຺ເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຫຕຸ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ອຸຠຍເມຕໍ ກາຣຓາຘິວຈນໍ; ກາຣຓຎ຺ຫິ ຍສ຺ມາ ເຕນ ຕສ຺ສ ຜລໍ ຫິໂນຕິ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ເຫຕູຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍສ຺ມາ ຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ເອຕິ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອວໍ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກມ຺ປິ ໂວຫາຣວເສນ ຈ ວຈນສິລິຏ຺ຐຕາຍ ຈ ຕຕ຺ຣ ຕຕ຺ຣ ເອຕໍ ອຸຠຍມ຺ປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

ອິທານິ ຕໍ ເຫຕຸຎ຺ຈ ປຈ຺ຈຍຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຠຄວາ ຈ ສາຣິປຸຕ຺ຕ ວິປສ຺ສີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ກິລາສຸໂນ ອເຫສຸນ຺ຕິ ນ ອາລສິຍກິລາສຸໂນ, ນ ຫິ ພຸທ຺ຘານໍ ອາລສິຍໍ ວາ ໂອສນ຺ນວີຣິຍຕາ ວາ ອຕ຺ຖິ. ພຸທ຺ຘາ ຫິ ເອກສ຺ສ ວາ ທ຺ວິນ຺ນໍ ວາ ສກລຈກ຺ກວາຬສ຺ສ ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕາ ສມເກເນວ ອຸສ຺ສາເຫນ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕິ, ນ ປຣິສາຍ ອປ຺ປຠາວໍ ທິສ຺ວາ ໂອສນ຺ນວີຣິຍາ ໂຫນ຺ຕິ, ນາປິ ມຫນ຺ຕຠາວໍ ທິສ຺ວາ ອຸສ຺ສນ຺ນວີຣິຍາ. ຍຖາ ຫິ ສີໂຫ ມິຄຣາຊາ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ທິວສານໍ ອຈ຺ຈເຍນ ໂຄຈຣາຍ ປກ຺ກນ຺ໂຕ ຂຸທ຺ທເກ ວາ ມຫນ຺ເຕ ວາ ປາເຓ ເອກສທິເສເນວ ເວເຄນ ຘາວຕິ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ‘‘ມາ ເມ ຊໂວ ປຣິຫາຍີ’’ຕິ. ເອວໍ ພຸທ຺ຘາ ອປ຺ປກາຍ ວາ ມຫຕິຍາ ວາ ປຣິສາຍ ສມເກເນວ ອຸສ຺ສາເຫນ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕິ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ‘‘ມາ ໂນ ຘມ຺ມຄຣຸຕາ ປຣິຫາຍີ’’ຕິ. ຘມ຺ມຄຣຸໂນ ຫິ ພຸທ຺ຘາ ຘມ຺ມຄາຣວາຕິ.

ຍຖາ ປນ ອມ຺ຫາກໍ ຠຄວາ ມຫາສມຸທ຺ທໍ ປູຣຍມາໂນ ວິຍ ວິຕ຺ຖາເຣນ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ, ເອວໍ ເຕ ນ ເທເສສຸໍ. ກສ຺ມາ? ສຕ຺ຕານໍ ອປ຺ປຣຊກ຺ຂຕາຍ. ເຕສໍ ກິຣ ກາເລ ທີຆາຍຸກາ ສຕ຺ຕາ ອປ຺ປຣຊກ຺ຂາ ອເຫສຸໍ. ເຕ ຈຕຸສຈ຺ຈປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ ເອກຄາຖມ຺ປິ ສຸຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ອຠິສເມນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ນ ວິຕ຺ຖາເຣນ ຘມ຺ມໍ ເທເສສຸໍ. ເຕເນວ ກາຣເຓນ ອປ຺ປກຎ຺ຈ ເນສໍ ອໂຫສິ ສຸຕ຺ຕໍ…ເປ… ເວທລ຺ລນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ສຸຕ຺ຕາທີນໍ ນານຕ຺ຕໍ ປຐມສງ຺ຄີຕິວຓ຺ຓນາຍໍ ວຸຕ຺ຕເມວ.

ອປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ສາວການໍ ສິກ຺ຂາປທນ຺ຕິ ສາວການໍ ນິທ຺ໂທສຕາຍ ໂທສານຸຣູປໂຕ ປຎ຺ຎເປຕພ຺ພໍ ສຕ຺ຕາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘວເສນ ອາຓາສິກ຺ຂາປທໍ ອປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ. ອນຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ ປາຕິໂມກ຺ຂນ຺ຕິ ອນ຺ວທ຺ຘມາສໍ ອາຓາປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອນຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ ອໂຫສິ. ໂອວາທປາຕິໂມກ຺ຂເມວ ເຕ ອຸທ຺ທິສິໍສຸ; ຕມ຺ປິ ຈ ໂນ ອນ຺ວທ຺ຘມາສໍ. ຕຖາ ຫິ ວິປສ຺ສີ ຠຄວາ ຉນ຺ນໍ ຉນ຺ນໍ ວສ຺ສານໍ ສກິໍ ສກິໍ ໂອວາທປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິສິ; ຕຎ຺ຈ ໂຂ ສາມໍເຍວ. ສາວກາ ປນສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐາເນສຸ ນ ອຸທ຺ທິສິໍສຸ. ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ຐາເນ ພນ຺ຘຸມຕິຍາ ຣາຊຘານິຍາ ເຂເມ ມິຄທາເຍ ວິປສ຺ສິສ຺ສ ຠຄວໂຕ ວສນຏ຺ຐາເນ ສພ຺ໂພປິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ອຸໂປສຖໍ ອກາສິ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ສງ຺ຆຸໂປສຖເມວ; ນ ຄຓຸໂປສຖໍ, ນ ປຸຄ຺ຄລຸໂປສຖໍ, ນ ປາຣິສຸທ຺ຘິອຸໂປສຖໍ, ນ ອຘິຏ຺ຐານຸໂປສຖໍ.

ຕທາ ກິຣ ຊມ຺ພຸທີເປ ຈຕຸຣາສີຕິວິຫາຣສຫສ຺ສານິ ໂຫນ຺ຕິ. ເອກເມກສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ອພ຺ໂພກິຓ຺ຓານິ ທສປິ ວີສຕິປິ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສານິ ວສນ຺ຕິ, ຠິຍ຺ໂຍປິ ວສນ຺ຕິ. ອຸໂປສຖາໂຣຈິກາ ເທວຕາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາໂຣເຈນ຺ຕິ – ‘‘ມາຣິສາ, ເອກໍ ວສ຺ສໍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕໍ, ທ຺ເວ ຕີຓິ ຈຕ຺ຕາຣິ ປຎ຺ຈ ວສ຺ສານິ ອຕິກ຺ກນ຺ຕານິ, ອິທໍ ຉຏ຺ຐໍ ວສ຺ສໍ, ອາຄາມິນິຍາ ປຸຓ຺ຓມາສິຍາ ພຸທ຺ຘທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອຸໂປສຖກຣຓຕ຺ຖຎ຺ຈ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ! ສມ຺ປຕ຺ໂຕ ໂວ ສນ຺ນິປາຕກາໂລ’’ຕິ. ຕໂຕ ສານຸຠາວາ ຠິກ຺ຂູ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ອານຸຠາເວນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອິຕເຣ ເທວຕານຸຠາເວນ. ກຖໍ? ເຕ ກິຣ ຠິກ຺ຂູ ປາຈີນສມຸທ຺ທນ຺ເຕ ວາ ປຈ຺ຉິມອຸຕ຺ຕຣທກ຺ຂິຓສມຸທ຺ທນ຺ເຕ ວາ ຐິຕາ ຄມິຍວຕ຺ຕໍ ປູເຣຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ‘‘ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕິ; ສຫ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທາ ອຸໂປສຖຄ຺ຄໍ ຄຕາວ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕ ວິປສ຺ສິໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ນິສີທນ຺ຕິ. ຠຄວາປິ ສນ຺ນິສິນ຺ນາຍ ປຣິສາຍ ອິມໍ ໂອວາທປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິສຕິ.

‘‘ຂນ຺ຕີ ປຣມໍ ຕໂປ ຕິຕິກ຺ຂາ;

ນິພ຺ພານໍ ປຣມໍ ວທນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘາ;

ນ ຫິ ປພ຺ພຊິໂຕ ປຣູປຆາຕີ;

ນ ສມໂຓ ໂຫຕິ ປຣໍ ວິເຫຐຍນ຺ໂຕ.

‘‘ສພ຺ພປາປສ຺ສ ອກຣຓໍ, ກຸສລສ຺ສ ອຸປສມ຺ປທາ;

ສຈິຕ຺ຕປຣິໂຍທປນໍ, ເອຕໍ ພຸທ຺ຘານ ສາສນໍ.

‘‘ອນຸປວາໂທ ອນຸປຆາໂຕ, ປາຕິໂມກ຺ເຂ ຈ ສໍວໂຣ;

ມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາ ຈ ຠຕ຺ຕສ຺ມິໍ, ປນ຺ຕຎ຺ຈ ສຍນາສນໍ;

ອຘິຈິຕ຺ເຕ ຈ ອາໂຍໂຄ, ເອຕໍ ພຸທ຺ຘານ ສາສນ’’ນ຺ຕິ. (ທີ. ນິ. ໒.໙໐; ຘ. ປ. ໑໘໓-໑໘໕);

ເອເຕເນວ ອຸປາເຍນ ອິຕເຣສມ຺ປິ ພຸທ຺ຘານໍ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທໂສ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສພ຺ພພຸທ຺ຘານຎ຺ຫິ ອິມາ ຕິສ຺ໂສວ ໂອວາທປາຕິໂມກ຺ຂຄາຖາໂຍ ໂຫນ຺ຕິ. ຕາ ທີຆາຍຸກພຸທ຺ຘານໍ ຍາວ ສາສນປຣິຍນ຺ຕາ ອຸທ຺ເທສມາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ; ອປ຺ປາຍຸກພຸທ຺ຘານໍ ປຐມໂພຘິຍໍເຍວ. ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິກາລໂຕ ປນ ປຠຸຕິ ອາຓາປາຕິໂມກ຺ຂເມວ ອຸທ຺ທິສີຍຕິ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ຠິກ຺ຂູ ເອວ ອຸທ຺ທິສນ຺ຕິ, ນ ພຸທ຺ຘາ. ຕສ຺ມາ ອມ຺ຫາກມ຺ປິ ຠຄວາ ປຐມໂພຘິຍໍ ວີສຕິວສ຺ສມຕ຺ຕເມວ ອິທໍ ໂອວາທປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິສິ. ອເຖກທິວສໍ ປຸພ຺ພາຣາເມ ມິຄາຣມາຕຸປາສາເທ ນິສິນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ນ ທານາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິໂຕ ປຣໍ ອຸໂປສຖໍ ກຣິສ຺ສາມິ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິສິສ຺ສາມິ, ຕຸມ຺ເຫວ ທານິ ຠິກ຺ຂເວ ອິໂຕ ປຣໍ ອຸໂປສຖໍ ກເຣຍ຺ຍາຖ, ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິເສຍ຺ຍາຖ. ອຏ຺ຐານເມຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນວກາໂສ ຍໍ ຕຖາຄໂຕ ອປຣິສຸທ຺ຘາຍ ປຣິສາຍ ອຸໂປສຖໍ ກເຣຍ຺ຍ, ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິເສຍ຺ຍາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໓໘໖). ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຠິກ຺ຂູ ອາຓາປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິສນ຺ຕິ. ອິທໍ ອາຓາປາຕິໂມກ຺ຂໍ ເຕສໍ ອນຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ ອໂຫສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອນຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ ປາຕິໂມກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ.

ເຕສໍ ພຸທ຺ຘານນ຺ຕິ ເຕສໍ ວິປສ຺ສີອາທີນໍ ຕິຓ຺ຓໍ ພຸທ຺ຘານໍ. ອນ຺ຕຣຘາເນນາຕິ ຂນ຺ຘນ຺ຕຣຘາເນນ; ປຣິນິພ຺ພາເນນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ພຸທ຺ຘານຸພຸທ຺ຘານນ຺ຕິ ເຍ ເຕສໍ ພຸທ຺ຘານໍ ອນຸພຸທ຺ຘາ ສມ຺ມຸຂສາວກາ ເຕສຎ຺ຈ ຂນ຺ຘນ຺ຕຣຘາເນນ. ເຍ ເຕ ປຈ຺ຉິມາ ສາວກາຕິ ເຍ ເຕສໍ ສມ຺ມຸຂສາວການໍ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິຕາ ປຈ຺ຉິມາ ສາວກາ. ນານານາມາຕິ ‘‘ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິໂຕ, ຘມ຺ມຣກ຺ຂິໂຕ’’ຕິອາທິ ນາມວເສນ ວິວິຘນາມາ. ນານາໂຄຕ຺ຕາຕິ ‘‘ໂຄຕໂມ, ໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ’’ຕິອາທິ ໂຄຕ຺ຕວເສນ ວິວິຘໂຄຕ຺ຕາ. ນານາຊຈ຺ຈາຕິ ‘‘ຂຕ຺ຕິໂຍ, ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ’’ຕິອາທິຊາຕິວເສນ ນານາຊຈ຺ຈາ. ນານາກຸລາ ປພ຺ພຊິຕາຕິ ຂຕ຺ຕິຍກຸລາທິວເສ ເນວ ອຸຈ຺ຈນີຈອຸຬາຣຸຬາຣໂຠຄາທິກຸລວເສນ ວາ ວິວິຘກຸລາ ນິກ຺ຂມ຺ມ ປພ຺ພຊິຕາ.

ເຕ ຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິ ເຕ ປຈ຺ຉິມາ ສາວກາ ຍສ຺ມາ ເອກນາມາ ເອກໂຄຕ຺ຕາ ເອກຊາຕິກາ ເອກກຸລາ ປພ຺ພຊິຕາ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ສາສນໍ ຕນ຺ຕິ ປເວຓີ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຠາຣໍ ກຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຣກ຺ຂນ຺ຕິ, ຈິຣໍ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມໍ ປຣິຫຣນ຺ຕິ. ອິເມ ຈ ຕາທິສາ ນ ໂຫນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວິເຫເຐນ຺ຕາ ວິໂລມໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕາ ‘‘ອສຸໂກ ເຖໂຣ ຊານິສ຺ສຕິ, ອສຸໂກ ເຖໂຣ ຊານິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສິຖິລໍ ກໂຣນ຺ຕາ ຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຂິປ຺ປຎ຺ເຎວ ອນ຺ຕຣຘາເປສຸໍ, ສງ຺ຄຫໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ນ ຣກ຺ຂິໍສຸ. ເສຍ຺ຍຖາປີຕິ ຕສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສ ໂອປມ຺ມນິທສ຺ສນໍ. ວິກິຣຕີຕິ ວິກ຺ຂິປຕິ. ວິຘມຕີຕິ ຐານນ຺ຕຣໍ ເນຕິ. ວິທ຺ຘໍເສຕີຕິ ຐິຕຏ຺ຐານໂຕ ອປເນຕິ. ຍຖາ ຕໍ ສຸຕ຺ເຕນ ອສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາຕິ ຍຖາ ສຸຕ຺ເຕນ ອສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ອຄນ຺ຖິຕຕ຺ຕາ ອພທ຺ຘຕ຺ຕາ ເອວໍ ວິກິຣຕິ ຍຖາ ສຸຕ຺ເຕນ ອສງ຺ຄຫິຕານິ ວິກິຣິຍນ຺ຕິ, ເອວໍ ວິກິຣຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອວເມວ ໂຂຕິ ໂອປມ຺ມສມ຺ປຏິປາທນໍ. ອນ຺ຕຣຘາເປສຸນ຺ຕິ ວຄ຺ຄສງ຺ຄຫ-ປຓ຺ຓາສສງ຺ຄຫາທີຫິ ອສງ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕາ ຍໍ ຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ຕເທວ ຄເຫຕ຺ວາ ເສສໍ ວິນາເສສຸໍ ອທສ຺ສນໍ ນຍິໍສຸ.

ອກິລາສຸໂນ ຈ ເຕ ຠຄວນ຺ໂຕ ອເຫສຸໍ ສາວເກ ເຈຕສາ ເຈໂຕ ປຣິຈ຺ຈ ໂອວທິຕຸນ຺ຕິ ອປິຈ ສາຣິປຸຕ຺ຕ ເຕ ພຸທ຺ຘາ ອຕ຺ຕໂນ ເຈຕສາ ສາວການໍ ເຈໂຕ ປຣິຈ຺ຈ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ໂອວທິຕຸໍ ອກິລາສຸໂນ ອເຫສຸໍ, ປຣຈິຕ຺ຕໍ ຎຕ຺ວາ ອນຸສາສນິໍ ນ ຠາຣິຍໂຕ ນ ປປຎ຺ຈໂຕ ອທ຺ທສໍສຸ. ຠູຕປຸພ຺ພໍ ສາຣິປຸຕ຺ຕາຕິອາທິ ເຕສໍ ອກິລາສຸຠາວປ຺ປກາສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠິໍສນເກຕິ ຠຍານເກ ຠຍຊນນເກ. ເອວໍ ວິຕກ຺ເກຖາຕິ ເນກ຺ຂມ຺ມວິຕກ຺ກາທໂຍ ຕໂຍ ວິຕກ຺ເກ ວິຕກ຺ເກຖ. ມາ ເອວໍ ວິຕກ຺ກຍິຕ຺ຖາຕິ ກາມວິຕກ຺ກາທໂຍ ຕໂຍ ອກຸສລວິຕກ຺ເກ ມາ ວິຕກ຺ກຍິຕ຺ຖ. ເອວໍ ມນສິ ກໂຣຖາຕິ ‘‘ອນິຈ຺ຈໍ ທຸກ຺ຂມນຕ຺ຕາ ອສຸຠ’’ນ຺ຕິ ມນສິ ກໂຣຖ. ມາ ເອວໍ ມນສາ ກຕ຺ຖາຕິ ‘‘ນິຈ຺ຈໍ ສຸຂໍ ອຕ຺ຕາ ສຸຠ’’ນ຺ຕິ ມາ ມນສິ ອກຣິຕ຺ຖ. ອິທໍ ປຊຫຖາຕິ ອກຸສລໍ ປຊຫຖ. ອິທໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຖາຕິ ກຸສລໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ນິປ຺ຜາເທຕ຺ວາ ວິຫຣຖ.

ອນຸປາທາຍ ອາສເວຫິ ຈິຕ຺ຕານິ ວິມຸຈ຺ຈິໍສູຕິ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວິມຸຈ຺ຈິໍສຸ. ເຕສຎ຺ຫິ ຈິຕ຺ຕານິ ເຍຫິ ອາສເວຫິ ວິມຸຈ຺ຈິໍສຸ, ນ ເຕ ຕານິ ຄເຫຕ຺ວາ ວິມຸຈ຺ຈິໍສຸ. ອນຸປ຺ປາທນິໂຣເຘນ ປນ ນິຣຸຊ຺ຌມານາ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວິມຸຈ຺ຈິໍສຸ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອນຸປາທາຍ ອາສເວຫິ ຈິຕ຺ຕານິ ວິມຸຈ຺ຈິໍສູ’’ຕິ. ສພ຺ເພປິ ເຕ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ສູຣິຍຣສ຺ມິສມ຺ຜຸຏ຺ຐມິວ ປທຸມວນໍ ວິກສິຕຈິຕ຺ຕາ ອເຫສຸໍ. ຕຕ຺ຣ ສຸທໍ ສາຣິປຸຕ຺ຕ ຠິໍສນກສ຺ສ ວນສຓ຺ຑສ຺ສ ຠິໍສນກຕສ຺ມິໍ ໂຫຕີຕິ ຕຕ຺ຣາຕິ ປຸຣິມວຈນາເປກ຺ຂໍ; ສຸທນ຺ຕິ ປທປູຣຓມຕ຺ເຕ ນິປາໂຕ; ສາຣິປຸຕ຺ຕາຕິ ອາລປນໍ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໂຍຊນາ – ຕຕ຺ຣາຕິ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຠິໍສນເກ ວນສຓ຺ເຑ’’ຕິ, ຕຕ຺ຣ ໂຍ ໂສ ຠິໍສນໂກຕິ ວນສຓ຺ໂຑ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ສ ຠິໍສນກສ຺ສ ວນສຓ຺ຑສ຺ສ ຠິໍສນກຕສ຺ມິໍ ໂຫຕິ, ຠິໍສນກິຣິຍາຍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກິໍ ໂຫຕິ? ອິທໍ ໂຫຕິ – ໂຍ ໂກຈິ ອວີຕຣາໂຄ…ເປ… ໂລມານິ ຫໍສນ຺ຕີຕິ.

ອຖ ວາ ຕຕ຺ຣາຕິ ສາມິອຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມໍ. ສຸອິຕິ ນິປາໂຕ; ‘‘ກິໍ ສຸ ນາມ ເຕ ໂຠນ຺ໂຕ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໔໖໙) ວິຍ. ອິທນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕມຕ຺ຖໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ສນວຈນໍ. ສຸອິທນ຺ຕິ ສຸທໍ, ສນ຺ຘິວເສນ ອິກາຣໂລໂປ ເວທິຕພ຺ໂພ. ‘‘ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ອິຕ຺ຖິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ອນຎ຺ຎາຕຎ຺ຎສ຺ສາມີຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ (ວິຠ. ໒໑໙), ‘‘ກິໍ ສູຘ ວິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໑.໗໓, ໒໔໖; ສຸ. ນິ. ໑໘໓) ວິຍ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໂຍຊນາ – ຕສ຺ສ ສາຣິປຸຕ຺ຕ ຠິໍສນກສ຺ສ ວນສຓ຺ຑສ຺ສ ຠິໍສນກຕສ຺ມິໍ ອິທໍສຸ ໂຫຕິ. ຠິໍສນກຕສ຺ມິນ຺ຕິ ຠິໍສນກຠາເວຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອກສ຺ສ ຕກາຣສ຺ສ ໂລໂປ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຠິໍສນກຕ຺ຕສ຺ມິນ຺ຕິເຍວ ວາ ປາໂຐ. ‘‘ຠິໍສນກຕາຍ’’ ອິຕິ ວາ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາໂສ ກໂຕ. ນິມິຕ຺ຕຕ຺ເຖ ເຈຕໍ ຠຸມ຺ມວຈນໍ, ຕສ຺ມາ ເອວໍ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ – ຠິໍສນກຠາເວ ອິທໍສຸ ໂຫຕິ, ຠິໍສນກຠາວນິມິຕ຺ຕໍ ຠິໍສນກຠາວເຫຕຸ ຠິໍສນກຠາວປຈ຺ຈຍາ ອິທໍສຸ ໂຫຕິ. ໂຍ ໂກຈິ ອວີຕຣາໂຄ ຕໍ ວນສຓ຺ຑໍ ປວິສຕິ, ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ໂລມານິ ຫໍສນ຺ຕີຕິ ພຫຸຕຣານິ ໂລມານິ ຫໍສນ຺ຕິ ອຸທ຺ຘໍ ມຸຂານິ ສູຈິສທິສານິ ກຓ຺ຏກສທິສານິ ຈ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ອປ຺ປານິ ນ ຫໍສນ຺ຕິ. ພຫຸຕຣານໍ ວາ ສຕ຺ຕານໍ ຫໍສນ຺ຕິ. ອປ຺ປການໍ ອຕິສູຣປຸຣິສານໍ ນ ຫໍສນ຺ຕິ.

ອິທານິ ອຍໍ ໂຂ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ເຫຕູຕິອາທິ ນິຄມນໍ. ຍຎ຺ເຈຕ຺ຖ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ. ຕສ຺ມາ ປາຬິກ຺ກເມເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍໍ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ ນ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກໍ ອໂຫສີຕິ, ຕໍ ປຸຣິສຍຸຄວເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວສ຺ສຄຓນາຍ ຫິ ວິປສ຺ສິສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອສີຕິວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ອາຍຸ, ສມ຺ມຸຂສາວການມ຺ປິສ຺ສ ຕຕ຺ຕກເມວ. ເອວມສ຺ສ ຍ຺ວາຍໍ ສພ຺ພປຈ຺ຉິມໂກ ສາວໂກ, ເຕນ ສຫ ຆເຏຕ຺ວາ ສຕສຫສ຺ສໍ ສຏ຺ຐິມຕ຺ຕານິ ຈ ວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ອຏ຺ຐາສິ. ປຸຣິສຍຸຄວເສນ ປນ ຍຸຄປຣມ຺ປຣາຍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ທ຺ເວເຍວ ປຸຣິສຍຸຄານິ ອຏ຺ຐາສິ. ຕສ຺ມາ ນ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສິຂິສ຺ສ ປນ ຠຄວໂຕ ສຕ຺ຕຕິວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ອາຍຸ. ສມ຺ມຸຂສາວການມ຺ປິສ຺ສ ຕຕ຺ຕກເມວ. ເວສ຺ສຠຸສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສຏ຺ຐິວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ອາຍຸ. ສມ຺ມຸຂສາວການມ຺ປິສ຺ສ ຕຕ຺ຕກເມວ. ເອວໍ ເຕສມ຺ປິ ເຍ ສພ຺ພປຈ຺ຉິມກາ ສາວກາ ເຕຫິ ສຫ ຆເຏຕ຺ວາ ສຕສຫສ຺ສໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ຈຕ຺ຕາລີສມຕ຺ຕານິ ວີສຕິມຕ຺ຕານິ ຈ ວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ອຏ຺ຐາສິ. ປຸຣິສຍຸຄວເສນ ປນ ຍຸຄປຣມ຺ປຣາຍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ທ຺ເວ ທ຺ເວເຍວ ປຸຣິສຍຸຄານິ ອຏ຺ຐາສິ. ຕສ຺ມາ ນ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໒໐. ເອວໍ ອາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ຕິຓ຺ຓໍ ພຸທ຺ຘານໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ນ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກາຣຓໍ ສຸຕ຺ວາ ອິຕເຣສໍ ຕິຓ຺ຓໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກາຣຓໍ ໂສຕຸກາໂມ ປຸນ ຠຄວນ຺ຕໍ ‘‘ໂກ ປນ ຠນ຺ເຕ ເຫຕູ’’ຕິ ອາທິນາ ນເຍນ ປຸຈ຺ຉິ. ຠຄວາປິສ຺ສ ພ຺ຍາກາສິ. ຕໍ ສພ຺ພໍ ວຸຕ຺ຕປຏິປກ຺ຂວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຈິຣຏ຺ຐິຕິກຠາເວປິ ເຈຕ຺ຖ ເຕສໍ ພຸທ຺ຘານໍ ອາຍຸປຣິມາຓໂຕປິ ປຸຣິສຍຸຄໂຕປິ ອຸຠຍຖາ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ກກຸສນ຺ຘສ຺ສ ຫິ ຠຄວໂຕ ຈຕ຺ຕາລີສວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ອາຍຸ, ໂກຓາຄມນສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຕິໍສວສ຺ສສຫສ຺ສານິ, ກສ຺ສປສ຺ສ ຠຄວໂຕ ວີສຕິວສ຺ສສຫສ຺ສານິ; ສມ຺ມຸຂສາວການມ຺ປິ ເນສໍ ຕຕ຺ຕກເມວ. ພຫູນິ ຈ ເນສໍ ສາວກຍຸຄານິ ປຣມ຺ປຣາຍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ປວຕ຺ເຕສຸໍ. ເອວໍ ເຕສໍ ອາຍຸປຣິມາຓໂຕປິ ສາວກຍຸຄໂຕປິ ອຸຠຍຖາ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກໍ ອໂຫສິ.

ອມ຺ຫາກໍ ປນ ຠຄວໂຕ ກສ຺ສປສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຸປຑ຺ຒາຍຸກປ຺ປມາເຓ ທສວສ຺ສສຫສ຺ສາຍຸກກາເລ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ຕໍ ອສມ຺ຠຸຓນ຺ເຕນ ປຎ຺ຈວສ຺ສສຫສ຺ສາຍຸກກາເລ, ເອກວສ຺ສສຫສ຺ສາຍຸກກາເລ, ປຎ຺ຈວສ຺ສສຕາຍຸກກາເລປິ ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ຍສ຺ມາ ປນສ຺ສ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕກາຣເກ ຘມ຺ເມ ເອສນ຺ຕສ຺ສ ປຣິເຍສນ຺ຕສ຺ສ ຎາຓໍ ປຣິປາເຈນ຺ຕສ຺ສ ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫາເປນ຺ຕສ຺ສ ວສ຺ສສຕາຍຸກກາເລ ຎາຓໍ ປຣິປາກມຄມາສິ. ຕສ຺ມາ ອຕິປຣິຕ຺ຕາຍຸກກາເລ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ. ເຕນສ຺ສ ສາວກປຣມ຺ປຣາວເສນ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກມ຺ປິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ອາຍຸປຣິມາຓວເສນ ວສ຺ສຄຓນາຍ ນຈິຣຏ຺ຐິຕິກເມວາຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

໒໑. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕຕິ ໂກ ອນຸສນ຺ຘິ? ເອວໍ ຕິຓ຺ຓໍ ພຸທ຺ຘານໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກາຣຓໍ ສຸຕ຺ວາ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິເຍວ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກຠາວເຫຕູຕິ ນິຏ຺ຐໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຄວໂຕປິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກຠາວໍ ອິຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ຠຄວນ຺ຕໍ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ຍາຈິ. ຕສ຺ສາ ຍາຈນວິຘິທສ຺ສນຕ຺ຖເມຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ – ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ …ເປ… ຈິຣຏ຺ຐິຕິກນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອທ຺ຘນິຍນ຺ຕິ ອທ຺ຘານກ຺ຂມໍ; ທີຆກາລິກນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

ອຖສ຺ສ ຠຄວາ ‘‘ນ ຕາວາຍໍ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິກາໂລ’’ຕິ ປກາເສນ຺ໂຕ ‘‘ອາຄເມຫິ ຕ຺ວໍ ສາຣິປຸຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອາຄເມຫິ ຕ຺ວນ຺ຕິ ຕິຏ຺ຐ ຕາວ ຕ຺ວໍ; ອຘິວາເສຫິ ຕາວ ຕ຺ວນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອາທຣຕ຺ຖວເສເນເວຕ຺ຖ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອເຕນ ຠຄວາ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ສາວການໍ ວິສຍຠາວໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ພຸທ຺ຘວິສໂຍວ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ ອາວິກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ຕຖາຄໂຕ ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຕຕ຺ຖາຕິ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາຈນາເປກ຺ຂໍ ຠຸມ຺ມວຈນໍ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ໂຍຊນາ – ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປຍ຺ຍາ’’ຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕສ຺ສາ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ຕຖາຄໂຕເຍວ ກາລໍ ຊານິສ຺ສຕີຕິ. ເອວໍ ວຕ຺ວາ ອກາລໍ ຕາວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນ ຕາວ ສາຣິປຸຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ອາສວາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ ເອເຕສູຕິ ອາສວຏ຺ຐານີຍາ. ເຍສຸ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກາ ທຸກ຺ຂາສວາ ກິເລສາສວາ ຈ ປຣູປວາທວິປ຺ປຏິສາຣວຘພນ຺ຘນາທໂຍ ເຈວ ອປາຍທຸກ຺ຂວິເສສຠູຕາ ຈ ອາສວາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິເຍວ, ຍສ຺ມາ ເນສໍ ເຕ ກາຣຓໍ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕ ອາສວຏ຺ຐານີຍາ ວີຕິກ຺ກມຘມ຺ມາ ຍາວ ນ ສງ຺ເຆ ປາຕຸຠວນ຺ຕິ, ນ ຕາວ ສຕ຺ຖາ ສາວການໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປຕີຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ໂຍຊນາ. ຍທິ ຫິ ປຎ຺ຎເປຍ຺ຍ, ປຣູປວາທາ ປຣູປາຣມ຺ຠາ ຄຣຫໂທສາ ນ ປຣິມຸຈ຺ເຈຍ຺ຍ.

ກຖໍ? ປຎ຺ຎເປນ຺ເຕນ ຫິ ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສເວຍ຺ຍາ’’ຕິອາທິ ສພ຺ພໍ ປຎ຺ຎເປຕພ຺ພໍ ຠເວຍ຺ຍ. ອທິສ຺ວາວ ວີຕິກ຺ກມໂທສໍ ອິມໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ຎຕ຺ວາ ປເຣ ເອວໍ ອຸປວາທຎ຺ຈ ອຸປາຣມ຺ຠຎ຺ຈ ຄຣຫຎ຺ຈ ປວຕ຺ເຕຍ຺ຍຸໍ – ‘‘ກຖຎ຺ຫິ ນາມ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ເມ ອນ຺ວາຍິໂກ ວຈນກໂຣຕິ ເອຕ຺ຕາວຕາ ສິກ຺ຂາປເທຫິ ປລິເວເຐສ຺ສຕິ, ປາຣາຊິກໍ ປຎ຺ຎເປສ຺ສຕິ? ນນຸ ອິເມ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ມຫນ຺ຕໍ ໂຠຄກ຺ຂນ຺ຘໍ ມຫນ຺ຕຎ຺ຈ ຎາຕິປຣິວຏ຺ຏໍ ຫຕ຺ຖຄຕານິ ຈ ຣຊ຺ຊານິປິ ປຫາຍ ປພ຺ພຊິຕາ, ຆາສຈ຺ຉາທນປຣມຕາຍ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐາ, ສິກ຺ຂາຍ ຕິພ຺ພຄາຣວາ, ກາເຍ ຈ ຊີວິເຕ ຈ ນິຣເປກ຺ຂາ ວິຫຣນ຺ຕິ. ເຕສຸ ນາມ ໂກ ໂລກາມິສຠູຕໍ ເມຖຸນໍ ວາ ປຏິເສວິສ຺ສຕິ, ປຣຠຓ຺ຑໍ ວາ ຫຣິສ຺ສຕິ, ປຣສ຺ສ ວາ ອິຏ຺ຐໍ ກນ຺ຕໍ ອຕິມຘຸຣໍ ຊີວິຕໍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທິສ຺ສຕິ, ອຠູຕຄຸຓກຖາຍ ວາ ຊີວິຕໍ ກປ຺ເປສ຺ສຕິ! ນນຸ ປາຣາຊິເກ ອປຎ຺ຎຕ຺ເຕປິ ປພ຺ພຊ຺ຊາສງ຺ເຂເປເນເວຕໍ ປາກຏໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ. ຕຖາຄຕສ຺ສ ຈ ຖາມຎ຺ຈ ພລຎ຺ຈ ສຕ຺ຕາ ນ ຊາເນຍ຺ຍຸໍ. ປຎ຺ຎຕ຺ຕມ຺ປິ ສິກ຺ຂາປທໍ ກຸປ຺ເປຍ຺ຍ, ນ ຍຖາຐາເນ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍ. ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ອກຸສໂລ ເວຊ຺ໂຊ ກຎ຺ຈິ ອນຸປ຺ປນ຺ນຄຓ຺ຑໍ ປຸຣິສໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ເອຫິ ໂຠ ປຸຣິສ, ອິມສ຺ມິໍ ເຕ ສຣີຣປ຺ປເທເສ ມຫາຄຓ຺ໂຑ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອນຍພ຺ຍສນໍ ປາເປສ຺ສຕິ, ປຏິກຈ຺ເຈວ ນໍ ຕິກິຈ຺ຉາເປຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ສາຘາຈຣິຍ, ຕ຺ວໍເຍວ ນໍ ຕິກິຈ຺ຉສ຺ສູ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ອໂຣຄໍ ສຣີຣປ຺ປເທສໍ ຜາເລຕ຺ວາ ໂລຫິຕໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ອາເລປນພນ຺ຘນໂຘວນາທີຫິ ຕໍ ປເທສໍ ສຎ຺ຉວິໍ ກຕ຺ວາ ຕໍ ປຸຣິສໍ ວເທຍ຺ຍ – ‘‘ມຫາໂຣໂຄ ເຕ ມຍາ ຕິກິຈ຺ຉິໂຕ, ເທຫິ ເມ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ຕໍ ‘‘ກິມຍໍ ພາລເວຊ຺ໂຊ ວທຕິ? ກຕໂຣ ກິຣ ເມ ອິມິນາ ໂຣໂຄ ຕິກິຈ຺ຉິໂຕ? ນນຸ ເມ ອຍໍ ທຸກ຺ຂຎ຺ຈ ຊເນຕິ, ໂລຫິຕກ຺ຂຍຎ຺ຈ ມໍ ປາເປຕີ’’ຕິ ເອວໍ ອຸປວເທຍ຺ຍ ເຈວ ອຸປາຣມ຺ເຠຍ຺ຍ ຈ ຄຣເຫຍ຺ຍ ຈ, ນ ຈສ຺ສ ຄຸຓໍ ຊາເນຍ຺ຍ. ເອວເມວ ຍທິ ອນຸປ຺ປນ຺ເນ ວີຕິກ຺ກມໂທເສ ສຕ຺ຖາ ສາວການໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປຍ຺ຍ, ປຣູປວາທາທີຫິ ຈ ນ ປຣິມຸຈ຺ເຈຍ຺ຍ, ນ ຈສ຺ສ ຖາມໍ ວາ ພລໍ ວາ ສຕ຺ຕາ ຊາເນຍ຺ຍຸໍ, ປຎ຺ຎຕ຺ຕມ຺ປິ ສິກ຺ຂາປທໍ ກຸປ຺ເປຍ຺ຍ, ນ ຍຖາຐາເນ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍ. ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ນ ຕາວ ສາຣິປຸຕ຺ຕ ສຕ຺ຖາ ສາວການໍ…ເປ… ປາຕຸຠວນ຺ຕີ’’ຕິ.

ເອວໍ ອກາລໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຸນ ກາລໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍໂຕ ຈ ໂຂ ສາຣິປຸຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຍໂຕຕິ ຍທາ; ຍສ຺ມິໍ ກາເລຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕານຸສາເຣເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຍໍ ວາ ເຫຕ຺ຖ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ‘‘ອາສວຏ຺ຐານີຍາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຕາ ວີຕິກ຺ກມໂທສາ ສງ຺ເຆ ປາຕຸຠວນ຺ຕິ, ຕທາ ສຕ຺ຖາ ສາວການໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປຕິ, ອຸທ຺ທິສຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ. ກສ຺ມາ? ເຕສໍເຍວ ‘‘ອາສວຏ຺ຐານີຍາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຕານໍ ວີຕິກ຺ກມໂທສານໍ ປຏິຆາຕາຍ. ເອວໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ໂຕ ຍຖາ ນາມ ກຸສໂລ ເວຊ຺ໂຊ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ຄຓ຺ຑໍ ຜາລນເລປນພນ຺ຘນໂຘວນາທີຫິ ຕິກິຈ຺ຉນ຺ໂຕ ໂຣຄໍ ວູປສເມຕ຺ວາ ສຎ຺ຉວິໍ ກຕ຺ວາ ນ ຕ຺ເວວ ອຸປວາທາທິຣໂຫ ໂຫຕິ, ສເກ ຈ ອາຈຣິຍເກ ວິທິຕານຸຠາໂວ ຫຸຕ຺ວາ ສກ຺ກາຣໍ ປາປຸຓາຕິ; ເອວໍ ນ ຈ ອຸປວາທາທິຣໂຫ ໂຫຕິ, ສເກ ຈ ສພ຺ພຎ຺ຎຸວິສເຍ ວິທິຕານຸຠາໂວ ຫຸຕ຺ວາ ສກ຺ກາຣໍ ປາປຸຓາຕິ. ຕຎ຺ຈສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທໍ ອກຸປ຺ປໍ ໂຫຕິ, ຍຖາຐາເນ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ.

ເອວໍ ອາສວຏ຺ຐານີຍານໍ ຘມ຺ມານໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອກາລໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ກາລນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ເຕສໍ ຘມ຺ມານໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິກາລຎ຺ຈ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກາລຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນ ຕາວ ສາຣິປຸຕ຺ຕ ອິເຘກຈ຺ເຈ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖານິ ປທານິ ປາຬິວເສເນວ ເວທິຕພ຺ພານິ. ອຍໍ ປນ ອນຸຕ຺ຕານປທວຓ຺ຓນາ – ຣຕ຺ຕິໂຍ ຊານນ຺ຕີຕິ ຣຕ຺ຕຎ຺ຎູ, ອຕ຺ຕໂນ ປພ຺ພຊິຕທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ພຫຸກາ ຣຕ຺ຕິໂຍ ຊານນ຺ຕິ, ຈິຣປພ຺ພຊິຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຣຕ຺ຕຎ຺ຎູຫິ ມຫຕ຺ຕໍ ຣຕ຺ຕຎ຺ຎຸມຫຕ຺ຕໍ; ຈິຣປພ຺ພຊິເຕຫິ ມຫນ຺ຕຠາວນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຣ ຣຕ຺ຕຎ຺ຎຸມຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ເຕ ສງ຺ເຆ ອຸປເສນໍ ວງ຺ຄນ຺ຕປຸຕ຺ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ໂສ ຫາຍສ຺ມາ ອູນທສວສ຺ເສ ຠິກ຺ຂູ ອຸປສມ຺ປາເທນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ເອກວສ຺ໂສ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກໍ ອຸປສມ຺ປາເທສິ. ອຖ ຠຄວາ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປສິ – ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອູນທສວສ຺ເສນ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ໂພ. ໂຍ ອຸປສມ຺ປາເທຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໗໕). ເອວໍ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ສິກ຺ຂາປເທ ປຸນ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ທສວສ຺ສາມ຺ຫ ທສວສ຺ສາມ຺ຫາ’’ຕິ ພາລາ ອພ຺ຍຕ຺ຕາ ອຸປສມ຺ປາເທນ຺ຕິ. ອຖ ຠຄວາ ອປຣມ຺ປິ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎາເປສິ – ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ພາເລນ ອພ຺ຍຕ຺ເຕນ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ໂພ. ໂຍ ອຸປສມ຺ປາເທຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ. ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ພ຺ຍຕ຺ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ປຏິພເລນ ທສວສ຺ເສນ ວາ ອຕິເຣກທສວສ຺ເສນ ວາ ອຸປສມ຺ປາເທຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໗໖) ຣຕ຺ຕຎ຺ຎຸມຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕກາເລ ທ຺ເວ ສິກ຺ຂາປທານິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕານິ.

ເວປຸລ຺ລມຫຕ຺ຕນ຺ຕິ ວິປຸລຠາເວນ ມຫຕ຺ຕໍ. ສງ຺ໂຆ ຫິ ຍາວ ນ ເຖຣນວມຊ຺ຌິມານໍ ວເສນ ເວປຸລ຺ລມຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ຕາວ ເສນາສນານິ ປໂຫນ຺ຕິ. ສາສເນ ເອກຈ຺ເຈ ອາສວຏ຺ຐານີຍາ ຘມ຺ມາ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ເວປຸລ຺ລມຫຕ຺ຕໍ ປນ ປຕ຺ເຕ ເຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ອຖ ສຕ຺ຖາ ສາວການໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປຕິ. ຕຕ຺ຖ ເວປຸລ຺ລມຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ເຕ ສງ຺ເຆ ປຎ຺ຎຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທານິ ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ອຸຕ຺ຕຣິ ທິຣຕ຺ຕຕິຣຕ຺ຕໍ ສຫເສຍ຺ຍໍ ກປ຺ເປຍ຺ຍ, ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ’’ (ປາຈິ. ໕໑); ‘‘ຍາ ປນ ຠິກ຺ຂຸນີ ອນຸວສ຺ສໍ ວຸຏ຺ຐາເປຍ຺ຍ, ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ’’ (ປາຈິ. ໑໑໗໑); ‘‘ຍາ ປນ ຠິກ຺ຂຸນີ ເອກໍ ວສ຺ສໍ ທ຺ເວ ວຸຏ຺ຐາເປຍ຺ຍ, ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ (ປາຈິ. ໑໑໗໕) ອິມິນາ ນເຍນ ເວທິຕພ຺ພານິ.

ລາຠຄ຺ຄມຫຕ຺ຕນ຺ຕິ ລາຠສ຺ສ ອຄ຺ຄມຫຕ຺ຕໍ; ໂຍ ລາຠສ຺ສ ອຄ຺ໂຄ ອຸຕ຺ຕໂມ ມຫນ຺ຕຠາໂວ, ຕໍ ປຕ຺ໂຕ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ລາເຠນ ວາ ອຄ຺ຄມຫຕ຺ຕມ຺ປິ, ລາເຠນ ເສຏ຺ຐຕ຺ຕຎ຺ຈ ມຫນ຺ຕຕ຺ຕຎ຺ຈ ປຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສງ຺ໂຆ ຫິ ຍາວ ນ ລາຠຄ຺ຄມຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ຕາວ ນ ລາຠໍ ປຏິຈ຺ຈ ອາສວຏ຺ຐານີຍາ ຘມ຺ມາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ປຕ຺ເຕ ປນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ອຖ ສຕ຺ຖາ ສາວການໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປຕິ – ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ອເຈລກສ຺ສ ວາ ປຣິພ຺ພາຊກສ຺ສ ວາ ປຣິພ຺ພາຊິກາຍ ວາ ສຫຕ຺ຖາ ຂາທນີຍໍ ວາ ໂຠຊນີຍໍ ວາ ທເທຍ຺ຍ, ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ (ປາຈິ. ໒໗໐). ອິທຎ຺ຫິ ລາຠຄ຺ຄມຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ເຕ ສງ຺ເຆ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ.

ພາຫຸສຈ຺ຈມຫຕ຺ຕນ຺ຕິ ພາຫຸສຈ຺ຈສ຺ສ ມຫນ຺ຕຠາວໍ. ສງ຺ໂຆ ຫິ ຍາວ ນ ພາຫຸສຈ຺ຈມຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ຕາວ ນ ອາສວຏ຺ຐານີຍາ ຘມ຺ມາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ພາຫຸສຈ຺ຈມຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ເຕ ປນ ຍສ຺ມາ ເອກມ຺ປິ ນິກາຍໍ, ທ຺ເວປິ…ເປ… ປຎ຺ຈປິ ນິກາເຍ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອໂຍນິໂສ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊມານາ ປຸຄ຺ຄລາ ຣເສນ ຣສໍ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘມ຺ມໍ ອຸພ຺ພິນຍໍ ສຕ຺ຖຸສາສນໍ ທີເປນ຺ຕິ. ອຖ ສຕ຺ຖາ ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ເອວໍ ວເທຍ຺ຍ – ຕຖາຫໍ ຠຄວຕາ ຘມ຺ມໍ ເທສິຕໍ ອາຊານາມິ…ເປ… ສມຓຸທ຺ເທໂສປິ ເຈ ເອວໍ ວເທຍ຺ຍາ’’ຕິອາທິນາ (ປາຈິ. ໔໑໘) ນເຍນ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປຕີຕິ.

ເອວໍ ຠຄວາ ອາສວຏ຺ຐານີຍານໍ ຘມ຺ມານໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິກາລຎ຺ຈ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກາລຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ສພ຺ພໂສປິ ເຕສໍ ອຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ນິຣພ຺ພຸໂທ ຫິ ສາຣິປຸຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ນິຣພ຺ພຸໂທຕິ ອພ຺ພຸທວິຣຫິໂຕ; ອພ຺ພຸທາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ໂຈຣາ, ນິຈ຺ໂຈໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂຈຣາຕິ ຈ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ທຸສ຺ສີລາວ ອຘິປ຺ເປຕາ. ເຕ ຫິ ອສ຺ສມຓາວ ຫຸຕ຺ວາ ສມຓປຏິຎ຺ຎຕາຍ ປເຣສໍ ປຈ຺ຈເຍ ໂຈເຣນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ນິຣພ຺ພຸໂທຕິ ນິຈ຺ໂຈໂຣ, ນິທ຺ທຸສ຺ສີໂລຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ນິຣາທີນໂວຕິ ນິຣຸປທ຺ທໂວ ນິຣຸປສຄ຺ໂຄ; ທຸສ຺ສີລາທີນວຣຫິໂຕເຍວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອປຄຕກາຬໂກຕິ ກາຬກາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ທຸສ຺ສີລາເຍວ; ເຕ ຫິ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓາປິ ສມານາ ກາຬກຘມ຺ມໂຍຄາ ກາຬກາຕ຺ເວວ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຕສໍ ອຠາວາ ອປຄຕກາຬໂກ. ອປຫຕກາຬໂກຕິປິ ປາໂຐ. ສຸທ຺ໂຘຕິ ອປຄຕກາຬກຕ຺ຕາເຍວ ສຸທ຺ໂຘ ປຣິໂຍທາໂຕ ປຠສ຺ສໂຣ. ສາເຣ ປຕິຏ຺ຐິໂຕຕິ ສາໂຣ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ສີລ-ສມາຘິ-ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິ-ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນຄຸຓາ, ຕສ຺ມິໍ ສາເຣ ປຕິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ສາເຣ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ.

ເອວໍ ສາເຣ ປຕິຏ຺ຐິຕຠາວໍ ວຕ຺ວາ ປຸນ ໂສ ຈສ຺ສ ສາເຣ ປຕິຏ຺ຐິຕຠາໂວ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອິເມສຎ຺ຫິ ສາຣິປຸຕ຺ຕາຕິ ອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ສງ຺ເຂປວຓ຺ຓນາ – ຍານິມານິ ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ວສ຺ສາວາສໍ ອຸປຄຕານິ ປຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸສຕານິ, ອິເມສໍ ໂຍ ຄຸຓວເສນ ປຈ຺ຉິມໂກ ສພ຺ພປຣິຕ຺ຕຄຸໂຓ ຠິກ຺ຂຸ, ໂສ ໂສຕາປນ຺ໂນ. ໂສຕາປນ຺ໂນຕິ ໂສຕໍ ອາປນ຺ໂນ; ໂສໂຕຕິ ຈ ມຄ຺ຄສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ໂສຕາປນ຺ໂນຕິ ເຕນ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ. ຍຖາຫ –

‘‘ໂສໂຕ ໂສໂຕຕິ ຫິທໍ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ວຸຈ຺ຈຕິ; ກຕໂມ ນຸ ໂຂ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ໂສໂຕຕິ? ອຍເມວ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ອຣິໂຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ…ເປ… ສມ຺ມາສມາຘີ’’ຕິ. ‘‘ໂສຕາປນ຺ໂນ ໂສຕາປນ຺ໂນຕິ ຫິທໍ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ວຸຈ຺ຈຕິ; ກຕໂມ ນຸ ໂຂ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ໂສຕາປນ຺ໂນ’’ຕິ? ‘‘ໂຍ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ອິມິນາ ອຣິເຍນ ອຏ຺ຐງ຺ຄິເກນ ມຄ຺ເຄນ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ – ໂສຕາປນ຺ໂນ. ໂສຍມາຍສ຺ມາ ເອວໍນາໂມ ເອວໍໂຄຕ຺ໂຕ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໐໑). ອິຘ ປນ ມຄ຺ເຄນ ຜລສ຺ສ ນາມໍ ທິນ຺ນໍ. ຕສ຺ມາ ຜລຏ຺ໂຐ ‘‘ໂສຕາປນ຺ໂນ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອວິນິປາຕຘມ຺ໂມຕິ ວິນິປາເຕຕີຕິ ວິນິປາໂຕ; ນາສ຺ສ ວິນິປາໂຕ ຘມ຺ໂມຕິ ອວິນິປາຕຘມ຺ໂມ, ນ ອຕ຺ຕານໍ ອປາເຍສຸ ວິນິປາຕນສຠາໂວຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກສ຺ມາ? ເຍ ຘມ຺ມາ ອປາຍຄມນີຍາ, ເຕສໍ ປຣິກ຺ຂຍາ. ວິນິປຕນໍ ວາ ວິນິປາໂຕ, ນາສ຺ສ ວິນິປາໂຕ ຘມ຺ໂມຕິ ອວິນິປາຕຘມ຺ໂມ, ອປາເຍສຸ ວິນິປາຕນສຠາໂວ ອສ຺ສ ນຕ຺ຖີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍາເມນ ມຄ຺ເຄນ ນິຍຕຕ຺ຕາ ນິຍໂຕ. ສມ຺ໂພຘິ ປຣໍ ອຍນໍ ປຣາ ຄຕິ ອສ຺ສາຕິ ສມ຺ໂພຘິປຣາຍໂຓ. ອຸປຣິ ມຄ຺ຄຕ຺ຕຍໍ ອວສ຺ສໍ ສມ຺ປາປໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກສ຺ມາ? ປຏິລທ຺ຘປຐມມຄ຺ຄຕ຺ຕາຕິ.

ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາຈນກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ພຸທ຺ຘາຈິຓ຺ຓກຖາ

໒໒. ເອວໍ ຘມ຺ມເສນາປຕິໍ ສຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ຕໍ ວສ຺ສາວາສໍ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຖວສ຺ໂສ ມຫາປວາຣຓາຍ ປວາເຣຕ຺ວາ ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ອາມນ຺ເຕສິ. ອາມນ຺ເຕສີຕິ ອາລປິ ອຠາສິ ສມ຺ໂພເຘສິ. ກິນ຺ຕິ? ອາຈິຓ຺ຓໍ ໂຂ ປເນຕນ຺ຕິ ເອວມາທິ. ອາຈິຓ຺ຓນ຺ຕິ ຈຣິຕໍ ວຕ຺ຕໍ ອນຸຘມ຺ມຕາ. ຕໍ ໂຂ ປເນຕໍ ອາຈິຓ຺ຓໍ ທຸວິຘໍ ໂຫຕິ – ພຸທ຺ຘາຈິຓ຺ຓໍ, ສາວກາຈິຓ຺ຓນ຺ຕິ. ກຕມໍ ພຸທ຺ຘາຈິຓ຺ຓໍ? ອິທໍ ຕາວ ເອກໍ – ເຍຫິ ນິມນ຺ຕິຕາ ວສ຺ສໍ ວສນ຺ຕິ, ນ ເຕ ອນປໂລເກຕ຺ວາ ອນາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຊນປທຈາຣິກໍ ປກ຺ກມນ຺ຕິ. ສາວກາ ປນ ອປໂລເກຕ຺ວາ ວາ ອນປໂລເກຕ຺ວາ ວາ ຍຖາສຸຂໍ ປກ຺ກມນ຺ຕິ.

ອປຣມ຺ປິ ພຸທ຺ຘາຈິຓ຺ຓໍ – ວຸຕ຺ຖວສ຺ສາ ປວາເຣຕ຺ວາ ຊນສງ຺ຄຫຕ຺ຖາຍ ຊນປທຈາຣິກໍ ປກ຺ກມນ຺ຕິເຍວ. ຊນປທຈາຣິກໍ ຈຣນ຺ຕາ ຈ ມຫາມຓ຺ຑລໍ ມຊ຺ຌິມມຓ຺ຑລໍ ອນ຺ຕິມມຓ຺ຑລນ຺ຕິ ອິເມສໍ ຕິຓ຺ຓໍ ມຓ຺ຑລານໍ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ມຓ຺ຑເລ ຈຣນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ມຫາມຓ຺ຑລໍ ນວໂຍຊນສຕິກໍ, ມຊ຺ຌິມມຓ຺ຑລໍ ຉໂຍຊນສຕິກໍ, ອນ຺ຕິມມຓ຺ຑລໍ ຕິໂຍຊນສຕິກໍ. ຍທາ ມຫາມຓ຺ຑເລ ຈາຣິກໍ ຈຣິຕຸກາມາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕທາ ມຫາປວາຣຓາຍ ປວາເຣຕ຺ວາ ປາຏິປທທິວເສ ມຫາຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວາຣາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຄາມນິຄມາທີສຸ ມຫາຊນໍ ອາມິສປຏິຄ຺ຄເຫນ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕາ ຘມ຺ມທາເນນ ຈສ຺ສ ວິວຏ຺ຏຸປນິສ຺ສິຕໍ ກຸສລໍ ວຑ຺ເຒນ຺ຕາ ນວຫິ ມາເສຫິ ຊນປທຈາຣິກໍ ປຣິໂຍສາເປນ຺ຕິ. ສເຈ ປນ ອນ຺ໂຕວສ຺ເສ ຠິກ຺ຂູນໍ ສມຖວິປສ຺ສນາ ຕຣຸຓາ ໂຫນ຺ຕິ, ມຫາປວາຣຓາຍ ອປ຺ປວາເຣຕ຺ວາ ປວາຣຓາສງ຺ຄຫໍ ທຕ຺ວາ ກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມາຍໍ ປວາເຣຕ຺ວາ ມາຄສິຣສ຺ສ ປຐມທິວເສ ມຫາຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວາຣາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ມຊ຺ຌິມມຓ຺ຑເລ ອຏ຺ຐຫິ ມາເສຫິ ຈາຣິກໍ ປຣິໂຍສາເປນ຺ຕິ. ສເຈ ປນ ເນສໍ ວຸຕ຺ຖວສ຺ສານໍ ອປຣິປາກິນ຺ທ຺ຣິຍາ ເວເນຍ຺ຍສຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕສໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍປຣິປາກໍ ອາຄເມນ຺ຕາ ມາຄສິຣມາສມ຺ປິ ຕຕ຺ເຖວ ວສິຕ຺ວາ ຜຸສ຺ສມາສສ຺ສ ປຐມທິວເສ ມຫາຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວາຣາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອນ຺ຕິມມຓ຺ຑເລ ສຕ຺ຕຫິ ມາເສຫິ ຈາຣິກໍ ປຣິໂຍສາເປນ຺ຕິ. ເຕສຸ ຈ ມຓ຺ຑເລສຸ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ວິຈຣນ຺ຕາປິ ເຕ ເຕ ສຕ຺ເຕ ກິເລເສຫິ ວິໂຍເຊນ຺ຕາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີຫິ ປໂຍເຊນ຺ຕາ ເວເນຍ຺ຍວເສເນວ ນານາວຓ຺ຓານິ ປຸປ຺ຜານິ ໂອຈິນນ຺ຕາ ວິຍ ຈຣນ຺ຕິ.

ອປຣມ຺ປິ ພຸທ຺ຘານໍ ອາຈິຓ຺ຓໍ – ເທວສິກໍ ປຈ຺ຈູສສມເຍ ສນ຺ຕໍ ສຸຂໍ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ຜລສມາປຕ຺ຕິສມາປຊ຺ຊນໍ, ຜລສມາປຕ຺ຕິຍາ ວຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ເທວສິກໍ ມຫາກຣຸຓາສມາປຕ຺ຕິຍາ ສມາປຊ຺ຊນໍ, ຕໂຕ ວຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາເຬ ໂພຘເນຍ຺ຍສຕ຺ຕສມວໂລກນໍ.

ອປຣມ຺ປິ ພຸທ຺ຘານໍ ອາຈິຓ຺ຓໍ – ອາຄນ຺ຕຸເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ປຐມຕຣໍ ປຏິສນ຺ຖາຣກຣຓໍ, ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ຘມ຺ມເທສນາ, ໂອຕິຓ຺ເຓ ໂທເສ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎາປນນ຺ຕິ ອິທໍ ພຸທ຺ຘາຈິຓ຺ຓໍ.

ກຕມໍ ສາວກາຈິຓ຺ຓໍ? ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກາເລ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ສນ຺ນິປາໂຕ ປຸເຣ ວສ຺ສູປນາຍິກາຍ ຈ ກມ຺ມຏ຺ຐານຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ, ວຸຕ຺ຖວສ຺ສານຎ຺ຈ ອຘິຄຕຄຸຓາໂຣຈນຕ຺ຖໍ ອຸປຣິ ກມ຺ມຏ຺ຐານຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖຎ຺ຈ. ອິທໍ ສາວກາຈິຓ຺ຓໍ. ອິຘ ປນ ພຸທ຺ຘາຈິຓ຺ຓໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ອາຈິຓ຺ຓໍ ໂຂ ປເນຕໍ, ອານນ຺ທ, ຕຖາຄຕານ’’ນ຺ຕິ.

ອາຍາມາຕິ ອາຄຈ຺ຉ ຍາມ. ອປໂລເກສ຺ສາມາຕິ ຈາຣິກໍ ຈຣຓຕ຺ຖາຍ ອາປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມ. ເອວນ຺ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ຠນ຺ເຕຕິ ຄາຣວາຘິວຈນເມຕໍ; ສຕ຺ຖຸໂນ ປຏິວຈນທານນ຺ຕິປິ ວຏ຺ຏຕິ. ຠຄວໂຕ ປຈ຺ຈສ຺ໂສສີຕິ ຠຄວໂຕ ວຈນໍ ປຏິອສ຺ໂສສິ, ອຠິມຸໂຂ ຫຸຕ຺ວາ ສຸຓິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ. ເອວນ຺ຕິ ອິມິນາ ວຈເນນ ປຏິຄ຺ຄເຫສີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ນິວາເສຕ຺ວາຕິ ອິຘ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍນ຺ຕິ ວາ ສາຍນ຺ຫສມຍນ຺ຕິ ວາ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ຠຄວາ ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ໂຈ ມຊ຺ຌນ຺ຫິກໍ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ປຈ຺ຉາສມຓໍ ກຕ຺ວາ ນຄຣທ຺ວາຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນຄຣວີຖິໂຍ ສຸວຓ຺ຓຣສປິຎ຺ຊຣາຫິ ຣໍສີຫິ ສມຸຊ຺ໂຊຕຍມາໂນ ເຍນ ເວຣຎ຺ຊສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ນິເວສນໍ ເຕນຸປສງ຺ກມິ. ຆຣທ຺ວາເຣ ຐິຕມຕ຺ຕເມວ ຈສ຺ສ ຠຄວນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ປຣິຊໂນ ອາໂຣເຈສິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ສຕິໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ສໍເວຄຊາໂຕ ສຫສາ ວຸຏ຺ຐາຍ ມຫາຣຫໍ ອາສນໍ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມ຺ມ ‘‘ອິໂຕ, ຠຄວາ, ອຸປສງ຺ກມຕູ’’ຕິ ອາຫ. ຠຄວາ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ອາສເນ ນິສີທິ. ອຖ ໂຂ ເວຣຎ຺ໂຊ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປນິສີທິຕຸກາໂມ ອຕ຺ຕນາ ຐິຕປເທສໂຕ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ. ອິໂຕ ປຣໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

ຍໍ ປນ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອາຫ – ‘‘ອປິຈ ໂຍ ເທຍ຺ຍຘມ຺ໂມ, ໂສ ນ ທິນ຺ໂນ’’ຕິ. ຕຕ຺ຣາຍມຘິປ຺ປາໂຍ – ມຍາ ນິມນ຺ຕິຕານໍ ວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖານໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ເຕມາສໍ ທິວເສ ທິວເສ ປາໂຕ ຍາຄຸຂຊ຺ຊກໍ, ມຊ຺ຌນ຺ຫິເກ ຂາທນີຍໂຠຊນີຍໍ, ສາຍນ຺ເຫ ອເນກວິຘ ປານວິກຕິ ຄນ຺ຘປຸປ຺ຜາທີຫິ ປູຊາສກ຺ກາໂຣຕິ ເອວມາທິໂກ ໂຍ ເທຍ຺ຍຘມ຺ໂມ ທາຕພ຺ໂພ ອສ຺ສ, ໂສ ນ ທິນ຺ໂນຕິ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ໂນ ອສນ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາໂສ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂສ ຈ ໂຂ ເທຍ຺ຍຘມ຺ໂມ ອມ຺ຫາກໍ ໂນ ອສນ຺ໂຕຕິ ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ຍໍ ທານວຕ຺ຖຸໍ ມຍໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ທເທຍ຺ຍາມ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ໂນ ອສນ຺ຕນ຺ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ໂນປິ ອທາຕຸກມ຺ຍຕາຕິ ອທາຕຸກາມຕາປິ ໂນ ນຕ຺ຖິ, ຍຖາ ປຫູຕວິຕ຺ຕູປກຣຓານໍ ມຈ຺ຉຣີນໍ. ຕໍ ກຸເຕຕ຺ຖ ລພ຺ຠາ ພຫຸກິຈ຺ຈາ ຆຣາວາສາຕິ ຕຕ຺ຣາຍໍ ໂຍຊນາ – ຍສ຺ມາ ພຫຸກິຈ຺ຈາ ຆຣາວາສາ, ຕສ຺ມາ ເອຕ຺ຖ ສນ຺ເຕປິ ເທຍ຺ຍຘມ຺ເມ ທາຕຸກມ຺ຍຕາຍ ຈ ຕໍ ກຸໂຕ ລພ຺ຠາ ກຸໂຕ ຕໍ ສກ຺ກາ ລທ຺ຘຸໍ, ຍໍ ມຍໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ທເທຍ຺ຍາມາຕິ ຆຣາວາສໍ ຄຣຫນ຺ໂຕ ອາຫ. ໂສ ກິຣ ມາເຣນ ອາວຏ຺ຏິຕຠາວໍ ນ ຊານາຕິ, ‘‘ຆຣາວາສປລິໂພເຘນ ເມ ສຕິສມ຺ໂມໂສ ຊາໂຕ’’ຕິ ມຎ຺ຎິ, ຕສ຺ມາ ເອວມາຫ. ອປິຈ – ຕໍ ກຸເຕຕ຺ຖ ລພ຺ຠາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ເຕມາສພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຍມຫໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ທເທຍ຺ຍໍ, ຕໍ ກຸໂຕ ລພ຺ຠາ? ພຫຸກິຈ຺ຈາ ຫິ ຆຣາວາສາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອຖ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ‘‘ຍໍນູນາຫໍ ຍໍ ເມ ຕີຫິ ມາເສຫິ ທາຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ເອກທິວເສເນວ ທເທຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອຘິວາເສຕຸ ເມ ຠວໍ ໂຄຕໂມຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສ຺ວາຕນາຍາຕິ ຍໍ ເມ ຕຸມ຺ເຫສຸ ສກ຺ກາຣໍ ກໂຣໂຕ ສ຺ເວ ຠວິສ຺ສຕິ ປຸຎ຺ຎຎ຺ເຈວ ປີຕິປາໂມຊ຺ຊຎ຺ຈ, ຕທຕ຺ຖາຍ. ອຖ ຕຖາຄໂຕ ‘‘ສເຈ ອຫໍ ນາຘິວາເສຍ຺ຍໍ, ‘ອຍໍ ເຕມາສໍ ກິຎ຺ຈິ ອລທ຺ຘາ ກຸປິໂຕ ມຎ຺ເຎ, ເຕນ ເມ ຍາຈິຍມາໂນ ເອກຠຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ນຕ຺ຖິ ອິມສ຺ມິໍ ອຘິວາສນຂນ຺ຕິ, ອສພ຺ພຎ຺ຎູ ອຍ’ນ຺ຕິ ເອວໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຈ ເວຣຎ຺ຊາວາສິໂນ ຈ ຄຣຫິຕ຺ວາ ພຫຸໍ ອປຸຎ຺ຎໍ ປສເວຍ຺ຍຸໍ, ຕໍ ເຕສໍ ມາ ອໂຫສີ’’ຕິ ເຕສໍ ອນຸກມ຺ປາຍ ອຘິວາເສສິ ຠຄວາ ຕຸຓ຺ຫີຠາເວນ.

ອຘິວາເສຕ຺ວາ ຈ ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເວຣຎ຺ຊໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ‘‘ອລໍ ຆຣາວາສປລິໂພຘຈິນ຺ຕາຍາ’’ຕິ ສຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ຕງ຺ຂຓານຸຣູປາຍ ຘມ຺ມິຍາ ກຖາຍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກໍ ອຕ຺ຖໍ ສນ຺ທສ຺ເສຕ຺ວາ ກຸສເລ ຘມ຺ເມ ສມາທເປຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາເປຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຈ ນໍ ສມຸຕ຺ເຕເຊຕ຺ວາ ສອຸສ຺ສາຫໍ ກຕ຺ວາ ຕາຍ ສອຸສ຺ສາຫຕາຍ ອຎ຺ເຎຫິ ຈ ວິຊ຺ຊມານຄຸເຓຫິ ສມ຺ປຫໍເສຕ຺ວາ ຘມ຺ມຣຕນວສ຺ສໍ ວສ຺ເສຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ປກ຺ກາມິ. ປກ຺ກນ຺ເຕ ຈ ປນ ຠຄວຕິ ເວຣຎ຺ໂຊ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ປຸຕ຺ຕທາຣໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ມຍໍ, ຠເຓ, ຠຄວນ຺ຕໍ ເຕມາສໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ເອກທິວສໍ ເອກຠຕ຺ຕມ຺ປິ ນາທມ຺ຫ. ຫນ຺ທ, ທານິ ຕຖາ ທານໍ ປຏິຍາເທຖ ຍຖາ ເຕມາສິໂກປິ ເທຍ຺ຍຘມ຺ໂມ ສ຺ເວ ເອກທິວເສເນວ ທາຕຸໍ ສກ຺ກາ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຕໂຕ ປຓີຕໍ ທານໍ ປຏິຍາທາເປຕ຺ວາ ຍໍ ທິວສໍ ຠຄວາ ນິມນ຺ຕິໂຕ, ຕສ຺ສາ ຣຕ຺ຕິຍາ ອຈ຺ຈເຍນ ອາສນຏ຺ຐານໍ ອລງ຺ກາຣາເປຕ຺ວາ ມຫາຣຫານິ ອາສນານິ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ ຄນ຺ຘຘູມວາສກຸສຸມວິຈິຕ຺ຣໍ ມຫາປູຊໍ ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ກາລໍ ອາໂຣຈາເປສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອຖ ໂຂ ເວຣຎ຺ໂຊ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຕສ຺ສາ ຣຕ຺ຕິຍາ ອຈ຺ຈເຍນ…ເປ… ນິຏ຺ຐິຕໍ ຠຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ.

໒໓. ຠຄວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ຕຕ຺ຖ ອຄມາສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອຖ ໂຂ ຠຄວາ…ເປ… ນິສີທິ ສທ຺ຘິໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນາ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ເວຣຎ຺ໂຊ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘປຣິຓາຍກໍ; ພຸທ຺ຘໍ ສງ຺ຆຕ຺ເຖຣໍ ກຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປຓີເຕນາຕິ ອຸຕ຺ຕເມນ. ສຫຕ຺ຖາຕິ ສຫຕ຺ເຖນ. ສນ຺ຕປ຺ເປຕ຺ວາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ຕປ຺ເປຕ຺ວາ, ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ສຸຫິຕໍ ຍາວທຕ຺ຖໍ ກຕ຺ວາ. ສມ຺ປວາເຣຕ຺ວາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ປວາເຣຕ຺ວາ ‘ອລ’ນ຺ຕິ ຫຕ຺ຖສຎ຺ຎາຍ ມຸຂສຎ຺ຎາຍ ວຈີເຠເທນ ຈ ປຏິກ຺ຂິປາເປຕ຺ວາ. ຠຸຕ຺ຕາວິນ຺ຕິ ຠຸຕ຺ຕວນ຺ຕໍ. ໂອນີຕປຕ຺ຕປາຓິນ຺ຕິ ປຕ຺ຕໂຕ ໂອນີຕປາຓິໍ; ອປນີຕຫຕ຺ຖນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕິຈີວເຣນ ອຈ຺ຉາເທສີຕິ ຕິຈີວຣໍ ຠຄວໂຕ ອທາສິ. ອິທໍ ປນ ໂວຫາຣວຈນມຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ‘‘ຕິຈີວເຣນ ອຈ຺ຉາເທສີ’’ຕິ, ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ຕິຈີວເຣ ເອກເມໂກ ສາຏໂກ ສຫສ຺ສໍ ອຄ຺ຆຕິ. ອິຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຠຄວໂຕ ຕິສຫສ຺ສຄ຺ຆນກໍ ຕິຈີວຣມທາສິ ອຸຕ຺ຕມໍ ກາສິກວຕ຺ຖສທິສໍ. ເອກເມກຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸໍ ເອກເມເກນ ທຸສ຺ສຍຸເຄນາຕິ ເອກເມເກນ ທຸສ຺ສຍຸຄເຬນ. ຕຕ຺ຣ ເອກສາຏໂກ ປຎ຺ຈສຕານິ ອຄ຺ຆຕິ. ເອວໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂຸສຕານໍ ປຎ຺ຈສຕສຫສ຺ສຄ຺ຆນການິ ທຸສ຺ສານິ ອທາສິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ເອຕ຺ຕກມ຺ປິ ທຕ຺ວາ ອຕຸຏ຺ໂຐ ປຸນ ສຕ຺ຕຏ຺ຐສຫສ຺ສຄ຺ຆນເກ ອເນກຣຕ຺ຕກມ຺ພເລ ຈ ປຏ຺ຏຸຓ຺ຓປຕ຺ຕປເຏ ຈ ຜາເລຕ຺ວາ ຜາເລຕ຺ວາ ອາໂຍຄອໍສພທ຺ຘກກາຍພນ຺ຘນປຣິສ຺ສາວນາທີນໍ ອຕ຺ຖາຍ ອທາສິ. ສຕປາກສຫສ຺ສປາການຎ຺ຈ ເຠສຊ຺ຊເຕລານໍ ຕຸມ຺ພານິ ປູເຣຕ຺ວາ ເອກເມກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອພ຺ຠຎ຺ຊນຕ຺ຖາຍ ສຫສ຺ສຄ຺ຆນກໍ ເຕລມທາສິ. ກິໍ ພຫຸນາ, ຈຕູສຸ ປຈ຺ຈເຍສຸ ນ ໂກຈິ ປຣິກ຺ຂາໂຣ ສມຓປຣິໂຠໂຄ ອທິນ຺ໂນ ນາມ ອໂຫສິ. ປາຬິຍໍ ປນ ຈີວຣມຕ຺ຕເມວ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອວໍ ມຫາຍາຄໍ ຍຊິຕ຺ວາ ສປຸຕ຺ຕທາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນໍ ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເວຣຎ຺ຊໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ເຕມາສໍ ມາຣາວຏ຺ຏເນນ ຘມ຺ມສວນາມຕຣສປຣິໂຠຄປຣິຫີນໍ ເອກທິວເສເນວ ຘມ຺ມາມຕວສ຺ສໍ ວສ຺ເສຕ຺ວາ ປຸຣິປຸຓ຺ຓສງ຺ກປ຺ປໍ ກຸຣຸມາໂນ ຘມ຺ມິຍາ ກຖາຍ ສນ຺ທສ຺ເສຕ຺ວາ…ເປ… ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ປກ຺ກາມິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓປິ ສປຸຕ຺ຕທາໂຣ ຠຄວນ຺ຕຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆຎ຺ຈ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ປຸນປິ, ຠນ຺ເຕ, ອມ຺ຫາກໍ ອນຸຄ຺ຄຫໍ ກເຣຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ເອວມາທີນິ ວທນ຺ໂຕ ອນຸພນ຺ຘິຕ຺ວາ ອສ຺ສູນິ ປວຕ຺ຕຍມາໂນ ນິວຕ຺ຕິ.

ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ຍຖາຠິຣນ຺ຕໍ ວິຫຣິຕ຺ວາຕິ ຍຖາຊ຺ຌາສຍໍ ຍຖາຣຸຈິຕໍ ວາສໍ ວສິຕ຺ວາ ເວຣຎ຺ຊາຍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ມຫາມຓ຺ຑເລ ຈາຣິກາຍ ຈຣຓກາເລ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ ພຸທ຺ຘວີຖິ ປຫາຍ ທຸພ຺ຠິກ຺ຂໂທເສນ ກິລນ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ອຸຊຸນາວ ມຄ຺ເຄນ ຄເຫຕ຺ວາ ຄນ຺ຕຸກາໂມ ໂສເຣຍ຺ຍາທີນິ ອນຸປຄມ຺ມ ປຍາຄປຕິຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຄງ຺ຄໍ ນທິໍ ອຸຕ຺ຕຣິຕ຺ວາ ເຍນ ພາຣາຓສີ ຕທວສຣິ. ເຕນ ອວສຣິ ຕທວສຣິ. ຕຕ຺ຣາປິ ຍຖາຊ຺ຌາສຍໍ ວິຫຣິຕ຺ວາ ເວສາລິໍ ອຄມາສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອນຸປຄມ຺ມ ໂສເຣຍ຺ຍໍ…ເປ… ເວສາລິຍໍ ວິຫຣຕິ ມຫາວເນ ກູຏາຄາຣສາລາຍ’’ນ຺ຕິ.

ພຸທ຺ຘາຈິຓ຺ຓກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ ວິນຍສໍວຓ຺ຓນາຍ

ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຕຕ຺ຣິທໍ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ ສມນ຺ຕປາສາທິກຕ຺ຕສ຺ມິໍ –

ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣໂຕ, ນິທານວຕ຺ຖຸປ຺ປເຠທທີປນໂຕ;

ປຣສມຍວິວຊ຺ຊນໂຕ, ສກສມຍວິສຸທ຺ຘິໂຕ ເຈວ.

ພ຺ຍຎ຺ຊນປຣິໂສຘນໂຕ, ປທຕ຺ຖໂຕ ປາຬິໂຍຊນກ຺ກມໂຕ;

ສິກ຺ຂາປທນິຈ຺ຉຍໂຕ, ວິຠງ຺ຄນຍເຠທທສ຺ສນໂຕ.

ສມ຺ປສ຺ສຕໍ ນ ທິສ຺ສຕິ, ກິຎ຺ຈິ ອປາສາທິກໍ ຍໂຕ ເອຕ຺ຖ;

ວິຎ຺ຎູນມຍໍ ຕສ຺ມາ, ສມນ຺ຕປາສາທິກາຕ຺ເວວ.

ສໍວຓ຺ຓນາ ປວຕ຺ຕາ, ວິນຍສ຺ສ ວິເນຍ຺ຍທມນກຸສເລນ;

ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ໂລກນາເຖນ, ໂລກມນຸກມ຺ປມາເນນາຕິ.

ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑. ປາຣາຊິກກຓ຺ຑໍ

໑. ປຐມປາຣາຊິກໍ

ສຸທິນ຺ນຠາຓວາຣວຓ຺ຓນາ

໒໔. ອິໂຕ ປຣໍ ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ເວສາລິຍາ ອວິທູເຣຕິອາທິ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖໍ. ຕສ຺ມາ ອນຸປທວຓ຺ຓນໍ ປຫາຍ ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ຕເທວ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມ. ກລນ຺ທຄາໂມຕິ ກລນ຺ທກາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ກາຬກາ, ເຕສໍ ວເສນ ລທ຺ຘນາໂມ ຄາໂມ. ກລນ຺ທປຸຕ຺ໂຕຕິ ຄາມວເສນ ລທ຺ຘນາມສ຺ສ ຣາຊສມ຺ມຕສ຺ສ ຈຕ຺ຕາລີສໂກຏິວິຠວສ຺ສ ກລນ຺ທເສຏ຺ຐິໂນ ປຸຕ຺ໂຕ. ຍສ຺ມາ ປນ ຕສ຺ມິໍ ຄາເມ ອຎ຺ເຎປິ ກລນ຺ທນາມກາ ມນຸສ຺ສາ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ກລນ຺ທປຸຕ຺ໂຕຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມ຺ພຫຸເລຫີຕິ ພຫຸເກຫິ. ສຫາຍເກຫີຕິ ສຸຂທຸກ຺ຂານິ ສຫ ອາຍນ຺ຕິ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ສຫາຍາ, ສຫາຍາ ເອວ ສຫາຍກາ, ເຕຫິ ສຫາຍເກຫິ. ສທ຺ຘິນ຺ຕິ ເອກໂຕ. ເກນຈິເທວ ກຣຓີເຍນາຕິ ເກນຈິເທວ ຠຓ຺ຑປ຺ປໂຍຊນອຸທ຺ຘາຣສາຣຓາທິນາ ກິຈ຺ເຈນ; ກຕ຺ຕິກນກ຺ຂຕ຺ຕກີຬາກິຈ຺ເຈນາຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ຠຄວາ ຫິ ກຕ຺ຕິກຊຸຓ຺ຫປກ຺ເຂ ເວສາລິໍ ສມ຺ປາປຸຓິ. ກຕ຺ຕິກນກ຺ຂຕ຺ຕກີຬາ ເຈຕ຺ຖ ອຸຬາຣາ ໂຫຕິ. ຕທຕ຺ຖໍ ຄໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອທ຺ທສ ໂຂຕິ ກຖໍ ອທ຺ທສ? ໂສ ກິຣ ນຄຣໂຕ ຠຸຕ຺ຕປາຕຣາສໍ ສຸທ຺ຘຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ມາລາຄນ຺ຘວິເລປນຫຕ຺ຖໍ ພຸທ຺ຘທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຘມ຺ມສວນຕ຺ຖຎ຺ຈ ນິກ຺ຂມນ຺ຕໍ ມຫາຊນໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກ຺ວ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ພຸທ຺ຘທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຘມ຺ມສວນຕ຺ຖຎ຺ຈາ’’ຕິ. ເຕນ ຫິ ‘‘ອຫມ຺ປິ ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຈຕຸພ຺ພິຘາຍ ປຣິສາຍ ປຣິວຸຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມສ຺ສເຣນ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ອທ຺ທສ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອທ຺ທສ ໂຂ…ເປ… ເທເສນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ທິສ຺ວານສ຺ສາຕິ ທິສ຺ວານ ອສ຺ສ. ເອຕທໂຫສີຕິ ປຸພ຺ເພ ກຕປຸຎ຺ຎຕາຍ ໂຈທິຍມານສ຺ສ ຠພ຺ພກຸລປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເອຕໍ ອໂຫສິ. ກິໍ ອໂຫສິ? ຍໍນູນາຫມ຺ປິ ຘມ຺ມໍ ສຸເຓຍ຺ຍນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍນ຺ນູນາຕິ ປຣິວິຕກ຺ກທສ຺ສນເມຕໍ. ເອວໍ ກິຣສ຺ສ ປຣິວິຕກ຺ໂກ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ‘‘ຍມຍໍ ປຣິສາ ເອກຄ຺ຄຈິຕ຺ຕາ ຘມ຺ມໍ ສຸຓາຕິ, ອໂຫ ວຕາຫມ຺ປິ ຕໍ ສຸເຓຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ.

ອຖ ໂຂ ສຸທິນ຺ໂນ ກລນ຺ທປຸຕ຺ໂຕ ເຍນ ສາ ປຣິສາຕິ ອິຘ ກສ຺ມາ ‘‘ເຍນ ຠຄວາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ເຍນ ສາ ປຣິສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຈ. ຠຄວນ຺ຕຎ຺ຫິ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ອຸຬາຣຸຬາຣຊນາ ມຫຕີ ປຣິສາ ນິສິນ຺ນາ, ຕຕ຺ຣ ນ ສກ຺ກາ ອິມິນາ ປຈ຺ຉາ ອາຄເຕນ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ນິສີທິຕຸໍ. ປຣິສາຍ ປນ ເອກສ຺ມິໍ ປເທເສ ສກ຺ກາຕິ ໂສ ຕໍ ປຣິສໍເຍວ ອຸປສງ຺ກມນ຺ໂຕ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອຖ ໂຂ ສຸທິນ຺ໂນ ກລນ຺ທປຸຕ຺ໂຕ ເຍນ ສາ ປຣິສາ’’ຕິ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ໂຂ ສຸທິນ຺ນສ຺ສ ກລນ຺ທປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເອຕທໂຫສີຕິ ນ ນິສິນ຺ນມຕ຺ຕສ຺ເສວ ອໂຫສິ, ອຖ ໂຂ ຠຄວໂຕ ສິຕ຺ຕຍູປສໍຫິຕໍ ໂຖກໍ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຕ຺ວາ; ຕໍ ປນສ຺ສ ຍສ຺ມາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ນສ຺ເສວ ອໂຫສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ໂຂ ສຸທິນ຺ນສ຺ສ ກລນ຺ທປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເອຕທໂຫສີ’’ຕິ. ກິໍ ອໂຫສີຕິ? ຍຖາ ຍຖາ ໂຂຕິອາທິ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ສງ຺ເຂປກຖາ – ອຫໍ ໂຂ ເຍນ ເຍນ ອາກາເຣນ ຠຄວຕາ ຘມ຺ມໍ ເທສິຕໍ ອາຊານາມິ, ເຕນ ເຕນ ເມ ອຸປປຣິກ຺ຂໂຕ ເອວໍ ໂຫຕິ ຍເທຕໍ ສິຕ຺ຕຍພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ເອກມ຺ປິ ທິວສໍ ອຂຓ຺ຑໍ ກຕ຺ວາ ຈຣິມກຈິຕ຺ຕໍ ປາເປຕພ຺ພຕາຍ ເອກນ຺ຕປຣິປຸຓ຺ຓໍ ຈຣິຕພ຺ພໍ, ເອກທິວສມ຺ປິ ຈ ກິເລສມເລນ ອມລີນໍ ກຕ຺ວາ ຈຣິມກຈິຕ຺ຕໍ ປາເປຕພ຺ພຕາຍ ເອກນ຺ຕປຣິສຸທ຺ຘໍ. ສງ຺ຂລິຂິຕໍ ລິຂິຕສງ຺ຂສທິສໍ ໂຘຕສງ຺ຂສປ຺ປຏິຠາຄໍ ຈຣິຕພ຺ພໍ. ອິທໍ ນ ສຸກຣໍ ອຄາຣໍ ອຊ຺ຌາວສຕາ ອຄາຣມຊ຺ເຌ ວສນ຺ເຕນ ເອກນ຺ຕປຣິປຸຓ຺ຓໍ…ເປ… ຈຣິຕຸໍ. ຍໍນູນາຫໍ ເກເສ ຈ ມສ຺ສຸຎ຺ຈ ໂອຫາເຣຕ຺ວາ ກສາຍຣສປີຕຕາຍ ກາສາຍານິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣນ຺ຕານໍ ອນຸຈ຺ຉວິການິ ວຕ຺ຖານິ ອຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ປຣິທຫິຕ຺ວາ ອຄາຣສ຺ມາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພເຊຍ຺ຍນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຍສ຺ມາ ອຄາຣສ຺ສ ຫິຕໍ ກສິວາຓິຊ຺ຊາທິກມ຺ມໍ ອຄາຣິຍນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕຎ຺ຈ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ນຕ຺ຖິ; ຕສ຺ມາ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ‘‘ອນຄາຣິຍາ’’ຕິ ຎາຕພ຺ພາ. ຕໍ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ. ປພ຺ພເຊຍ຺ຍນ຺ຕິ ປຣິພ຺ພເຊຍ຺ຍໍ.

໒໕. ອຈິຣວຸຏ຺ຐິຕາຍ ປຣິສາຍ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມີຕິ ສຸທິນ຺ໂນ ອວຸຏ຺ຐິຕາຍ ປຣິສາຍ ນ ຠຄວນ຺ຕໍ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິ. ກສ຺ມາ? ຕຕ຺ຣສ຺ສ ພຫູ ຎາຕິສາໂລຫິຕາ ມິຕ຺ຕາມຈ຺ຈາ ສນ຺ຕິ, ເຕ ‘‘‘ຕ຺ວໍ ມາຕາປິຕູນໍ ເອກປຸຕ຺ຕໂກ, ນ ລພ຺ຠາ ຕຍາ ປພ຺ພຊິຕຸ’ນ຺ຕິ ພາຫາຍມ຺ປິ ຄເຫຕ຺ວາ ອາກຑ຺ເຒຍ຺ຍຸໍ, ຕໂຕ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ອນ຺ຕຣາໂຍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສເຫວ ປຣິສາຍ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ໂຖກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸນ ເກນຈິ ສຣີຣກິຈ຺ຈເລເສນ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມ຺ມ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອຖ ໂຂ ສຸທິນ຺ໂນ ກລນ຺ທປຸຕ຺ໂຕ ອຈິຣວຸຏ຺ຐິຕາຍ ປຣິສາຍ…ເປ… ປພ຺ພາເຊຕຸ ມໍ ຠຄວາ’’ຕິ.

ຠຄວາ ປນ ຍສ຺ມາ ຣາຫຸລກຸມາຣສ຺ສ ປພ຺ພຊິຕໂຕ ປຠຸຕິ ມາຕາປິຕູຫິ ອນນຸຎ຺ຎາຕໍ ປຸຕ຺ຕໍ ນ ປພ຺ພາເຊຕິ, ຕສ຺ມາ ນໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ອນຸຎ຺ຎາໂຕສິ ປນ ຕ຺ວໍ ສຸທິນ຺ນ ມາຕາປິຕູຫິ…ເປ… ປພ຺ພຊ຺ຊາຍາ’’ຕິ.

໒໖. ອິໂຕ ປຣໍ ປາຐານຸສາເຣເນວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ກຣຓີຍໍ ຕີເຣຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ເອວມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ – ຘຸຣນິກ຺ເຂເປເນວ ຕໍ ກຣຓີຍໍ ນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາຕິ; ນ ຫິ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ຕິພ຺ພຈ຺ຉນ຺ທສ຺ສ ຠຓ຺ຑປ຺ປໂຍຊນອຸທ຺ຘາຣສາຣຓາທີສຸ ວາ ນກ຺ຂຕ຺ຕກີຬາຍໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ນມຕິ. ອມ຺ມ ຕາຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ອມ຺ມາຕິ ມາຕຣໍ ອາລປຕິ; ຕາຕາຕິ ປິຕຣໍ. ຕ຺ວໍ ໂຂສີຕິ ຕ຺ວໍ ໂຂ ອສິ. ເອກປຸຕ຺ຕໂກຕິ ເອໂກວ ປຸຕ຺ຕໂກ; ອຎ຺ໂຎ ເຕ ເຊຏ຺ໂຐ ວາ ກນິຏ຺ໂຐ ວາ ນຕ຺ຖິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ເອກປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ອນຸກມ຺ປາວເສນ ‘‘ເອກປຸຕ຺ຕໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປິໂຍຕິ ປີຕິຊນນໂກ. ມນາໂປຕິ ມນວຑ຺ຒນໂກ. ສຸເຂຘິໂຕຕິ ສຸເຂນ ເອຘິໂຕ; ສຸຂສໍວຑ຺ຒິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸຂປຣິຫໂຕຕິ ສຸເຂນ ປຣິຫໂຕ; ຊາຕກາລໂຕ ປຠຸຕິ ຘາຕີຫິ ອງ຺ກໂຕ ອງ຺ກໍ ຫຣິຕ຺ວາ ຘາຣິຍມາໂນ ອສ຺ສກຣຖກາທີຫິ ພາລກີຬນເກຫິ ກີຬມາໂນ ສາທຸຣສໂຠຊນໍ ໂຠຊິຍມາໂນ ສຸເຂນ ປຣິຫໂຕ.

ນ ຕ຺ວໍ, ຕາຕ ສຸທິນ຺ນ, ກິຎ຺ຈິ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຊານາສີຕິ ຕ຺ວໍ ຕາຕ ສຸທິນ຺ນ ກິຎ຺ຈິ ອປ຺ປມຕ຺ຕກມ຺ປິ ກລຠາຄໍ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ນ ຊານາສິ; ອຖ ວາ ກິຎ຺ຈິ ທຸກ຺ເຂນ ນານຸໂຠສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຣຓຕ຺ເຖ ສາມິວຈນໍ, ອນຸຠວນຕ຺ເຖ ຈ ຊານນາ; ອຖ ວາ ກິຎ຺ຈິ ທຸກ຺ຂໍ ນສ຺ສຣສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປໂຍຄຕ຺ເຖ ສາມິວຈນໍ, ສຣຓຕ຺ເຖ ຈ ຊານນາ. ວິກປ຺ປທ຺ວເຍປິ ປຸຣິມປທສ຺ສ ອຸຕ຺ຕຣປເທນ ສມານວິຠຕ຺ຕິໂລໂປ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕໍ ສພ຺ພໍ ສທ຺ທສຕ຺ຖານຸສາເຣນ ຎາຕພ຺ພໍ. ມຣເຓນປິ ມຍໍ ເຕ ອກາມກາ ວິນາ ຠວິສ຺ສາມາຕິ ສເຈປິ ຕວ ອມ຺ເຫສຸ ຊີວມາເນສຸ ມຣຓໍ ຠເວຍ຺ຍ, ເຕນ ເຕ ມຣເຓນປິ ມຍໍ ອກາມກາ ອນິຈ຺ຉກາ ນ ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈິຍາ, ວິນາ ຠວິສ຺ສາມ; ຕຍາ ວິໂຍຄໍ ວາ ປາປຸຓິສ຺ສາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກິໍ ປນ ມຍໍ ຕນ຺ຕິ ເອວໍ ສນ຺ເຕ ກິໍ ປນ ກິໍ ນາມ ຕໍ ກາຣຓໍ ເຍນ ມຍໍ ຕໍ ຊີວນ຺ຕໍ ອນຸຊານິສ຺ສາມ; ອຖ ວາ ກິໍ ປນ ມຍໍ ຕນ຺ຕິ ເກນ ປນ ກາຣເຓນ ມຍໍ ຕໍ ຊີວນ຺ຕໍ ອນຸຊານິສ຺ສາມາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

໒໗. ຕຕ຺ເຖວາຕິ ຍຕ຺ຖ ນໍ ຐິຕໍ ມາຕາປິຕໂຣ ນານຸຊານິໍສຸ, ຕຕ຺ເຖວ ຐາເນ. ອນນ຺ຕຣຫິຕາຍາຕິ ເກນຈິ ອຕ຺ຖຣເຓນ ອນຕ຺ຖຕາຍ.

໒໘. ປຣິຈາເຣຫີຕິ ຄນ຺ຘພ຺ພນຏນາຏກາທີນິ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ສຫາຍເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ຍຖາສຸຂໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ຈາເຣຫິ ສຎ຺ຈາເຣຫິ; ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ອຸປເນຫີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຖ ວາ ປຣິຈາເຣຫີຕິ ຄນ຺ຘພ຺ພນຏນາຏກາທີນິ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ສຫາຍເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ລຬ, ອຸປລຬ, ຣມ, ກີຬສ຺ສູຕິປິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກາເມ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຕ຺ຕທາເຣຫິ ສທ຺ຘິໍ ໂຠເຄ ຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ. ປຸຎ຺ຎານິ ກໂຣນ຺ໂຕຕິ ພຸທ຺ຘຎ຺ຈ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ສງ຺ຆຎ຺ຈ ອາຣພ຺ຠ ທານປ຺ປທານາທີນິ ສຸຄຕິມຄ຺ຄໂສຘການິ ກຸສລກມ຺ມານິ ກໂຣນ຺ໂຕ. ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສີຕິ ກຖານຸປ຺ປພນ຺ຘວິຈ຺ເຉທນຕ຺ຖໍ ນິຣາລາປສລ຺ລາໂປ ອໂຫສິ. ອຖສ຺ສ ມາຕາປິຕໂຣ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຕ຺ວາ ປຏິວຈນມ຺ປິ ອລຠມານາ ສຫາຍເກ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ເອສ ໂວ ສຫາຍໂກ ປພ຺ພຊິຕຸກາໂມ, ນິວາເຣຖ ນ’’ນ຺ຕິ ອາຫໍສຸ. ເຕປິ ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອໂວຈຸໍ, ເຕສມ຺ປິ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອຖ ໂຂ ສຸທິນ຺ນສ຺ສ ກລນ຺ທປຸຕ຺ຕສ຺ສ ສຫາຍກາ…ເປ… ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສີ’’ຕິ.

໒໙. ອຖສ຺ສ ສຫາຍການໍ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ສເຈ ອຍໍ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອລຠມາໂນ ມຣິສ຺ສຕິ ນ ໂກຈິ ຄຸໂຓ ຠວິສ຺ສຕິ. ປພ຺ພຊິຕໍ ປນ ນໍ ມາຕາປິຕໂຣປິ ກາເລນ ກາລໍ ປສ຺ສິສ຺ສນ຺ຕິ. ມຍມ຺ປິ ປສ຺ສິສ຺ສາມ. ປພ຺ພຊ຺ຊາປິ ຈ ນາເມສາ ຠາຣິຍາ, ທິວເສ ທິວເສ ມຕ຺ຕິກາປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕພ຺ພໍ. ເອກເສຍ຺ຍໍ ເອກຠຕ຺ຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ອຕິທຸກ຺ກຣໍ. ອຍຎ຺ຈ ສຸຂຸມາໂລ ນາຄຣິກຊາຕິໂຍ, ໂສ ຕໍ ຈຣິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ປຸນ ອິເຘວ ອາຄມິສ຺ສຕິ. ຫນ຺ທສ຺ສ ມາຕາປິຕໂຣ ອນຸຊານາເປສ຺ສາມາ’’ຕິ. ເຕ ຕຖາ ອກໍສຸ. ມາຕາປິຕໂຣປິ ນໍ ອນຸຊານິໍສຸ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອຖ ໂຂ ສຸທິນ຺ນສ຺ສ ກລນ຺ທປຸຕ຺ຕສ຺ສ ສຫາຍກາ ເຍນ ສຸທິນ຺ນສ຺ສ ກລນ຺ທປຸຕ຺ຕສ຺ສ ມາຕາປິຕໂຣ…ເປ… ອນຸຎ຺ຎາໂຕສິ ມາຕາປິຕູຫິ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍາ’’ຕິ.

໓໐. ຫຏ຺ໂຐຕິ ຕຸຏ຺ໂຐ. ອຸທຄ຺ໂຄຕິ ປີຕິວເສນ ອພ຺ຠຸນ຺ນຕກາຍຈິຕ຺ໂຕ. ກຕິປາຫນ຺ຕິ ກຕິປຍານິ ທິວສານິ. ພລໍ ຄາເຫຕ຺ວາຕິ ສປ຺ປາຍໂຠຊນານິ ຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ, ອຸຈ຺ຉາທນນ຺ຫາປນາທີຫິ ຈ ກາຍໍ ປຣິຫຣນ຺ໂຕ, ກາຍພລໍ ຊເນຕ຺ວາ ມາຕາປິຕໂຣ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອສ຺ສຸມຸຂໍ ຎາຕິປຣິວຏ຺ຏໍ ປຫາຍ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ…ເປ… ປພ຺ພາເຊຕຸ ມໍ ຠນ຺ເຕ ຠຄວາຕິ. ຠຄວາ ສມີເປ ຐິຕໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ປິຓ຺ຑຈາຣິກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ເຕນ ຫິ ຠິກ຺ຂຸ ສຸທິນ຺ນໍ ປພ຺ພາເຊຫິ ເຈວ ອຸປສມ຺ປາເທຫິ ຈາ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ໂຂ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ຠຄວໂຕ ປຏິສ຺ສຸຓິຕ຺ວາ ສຸທິນ຺ນໍ ກລນ຺ທປຸຕ຺ຕໍ ຊິນທຕ຺ຕິຍໍ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກໍ ລທ຺ຘາ ປພ຺ພາເຊສິ ເຈວ ອຸປສມ຺ປາເທສິ ຈ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອລຕ຺ຖ ໂຂ ສຸທິນ຺ໂນ ກລນ຺ທປຸຕ຺ໂຕ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ, ອລຕ຺ຖ ອຸປສມ຺ປທ’’ນ຺ຕິ.

ເອຕ຺ຖ ປນ ຐຕ຺ວາ ສພ຺ພອຏ຺ຐກຖາສຸ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ຈ ອຸປສມ຺ປທາ ຈ ກຖິຕາ. ມຍໍ ປນ ຍຖາຐິຕປາຬິວເສເນວ ຂນ຺ຘເກ ກຖຍິສ຺ສາມ. ນ ເກວລຎ຺ເຈຕໍ, ອຎ຺ຎມ຺ປິ ຍໍ ຂນ຺ຘເກ ວາ ປຣິວາເຣ ວາ ກເຖຕພ຺ພໍ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິເຍຫິ ວິຠງ຺ເຄກຖິຕໍ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ກຖຍິສ຺ສາມ. ເອວຎ຺ຫິ ກຖິຍມາເນ ປາຬິກ຺ກເມເນວ ວຓ຺ຓນາ ກຕາ ໂຫຕິ. ຕໂຕ ເຕນ ເຕນ ວິນິຈ຺ຉເຍນ ອຕ຺ຖິການໍ ປາຬິກ຺ກເມເນວ ອິມໍ ວິນຍສໍວຓ຺ຓນໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ໂສ ໂສ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍ ຠວິສ຺ສຕີຕິ.

ອຈິຣູປສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ອຈິຣໍ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ຫຸຕ຺ວາ; ອຸປສມ຺ປທໂຕ ນຈິຣກາເລເຍວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອວຣູເປຕິ ເອວໍວິເຘ ເອວໍຊາຕິເກ. ຘຸຕຄຸເຓຕິ ກິເລສນິທ຺ຘຸນນເກ ຄຸເຓ. ສມາທາຍ ວຕ຺ຕຕີຕິ ສມາທິຍິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ວຕ຺ຕຕິ ຈຣຕິ ວິຫຣຕິ. ອາຣຎ຺ຎິໂກ ໂຫຕີຕິ ຄາມນ຺ຕເສນາສນໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອາຣຎ຺ຎິກຘຸຕງ຺ຄວເສນ ອຣຎ຺ຎວາສິໂກ ໂຫຕິ. ປິຓ຺ຑປາຕິໂກຕິ ອຕິເຣກລາຠປຏິກ຺ເຂເປນ ຈຸທ຺ທສ ຠຕ຺ຕານິ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປິຓ຺ຑປາຕິກຘຸຕງ຺ຄວເສນ ປິຓ຺ຑປາຕິໂກ ໂຫຕິ. ປໍສຸກູລິໂກຕິ ຄຫປຕິຈີວຣໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປໍສຸກູລິກຘຸຕງ຺ຄວເສນ ປໍສຸກູລິໂກ ໂຫຕິ. ສປທານຈາຣິໂກຕິ ໂລລຸປ຺ປຈາຣໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ສປທານຈາຣິກຘຸຕງ຺ຄວເສນ ສປທານຈາຣິໂກ ໂຫຕິ; ຆຣປຏິປາຏິຍາ ຠິກ຺ຂາຍ ປວິສຕິ. ວຊ຺ຊິຄາມນ຺ຕິ ວຊ຺ຊີນໍ ຄາມໍ ວຊ຺ຊີສຸ ວາ ຄາມໍ.

ອຑ຺ຒາ ມຫທ຺ຘນາຕິອາທີສຸ ອຸປໂຠຄປຣິໂຠຄູປກຣຓມຫນ຺ຕຕາຍ ອຑ຺ຒາ; ເຍ ຫິ ເຕສໍ ອຸປໂຠຄາ ຍານິ ຈ ອຸປໂຠຄູປກຣຓານິ, ຕານິ ມຫນ຺ຕານິ ພຫຸລານິ ສາຣການີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ນິເຘຕ຺ວາ ຐປິຕຘນມຫນ຺ຕຕາຍ ມຫທ຺ຘນາ. ມຫາໂຠຄາຕິ ທິວສປຣິພ຺ພຍສງ຺ຂາຕໂຠຄມຫນ຺ຕຕາຍ ມຫາໂຠຄາ. ອຎ຺ເຎຫິ ອຸປໂຠເຄຫິ ຊາຕຣູປຣຊຕສ຺ເສວ ປຫູຕຕາຍ ປຫູຕຊາຕຣູປຣຊຕາ. ອລງ຺ກາຣຠູຕສ຺ສ ວິຕ຺ຕູປກຣຓສ຺ສ ປີຕິປາໂມຊ຺ຊກຣຓສ຺ສ ປຫູຕຕາຍ ປຫູຕວິຕ຺ຕູປກຣຓາ. ໂວຫາຣວເສນ ປຣິວຕ຺ເຕນ຺ຕສ຺ສ ຘນຘຎ຺ຎສ຺ສ ປຫູຕຕາຍ ປຫູຕຘນຘຎ຺ຎາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ເສນາສນໍ ສໍສາເມຕ຺ວາຕິ ເສນາສນໍ ປຏິສາເມຕ຺ວາ; ຍຖາ ນ ວິນສ຺ສຕິ ຕຖາ ນໍ ສຸຏ຺ຐຸ ຐເປຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຏ຺ຐິມຕ຺ເຕ ຖາລິປາເກຕິ ຄຓນປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ສຏ຺ຐິຖາລິປາເກ. ເອກເມໂກ ເຈຕ຺ຖ ຖາລິປາໂກ ທສນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຠຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ຉນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂຸສຕານໍ ຠຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຠຕ຺ຕາຠິຫາຣໍ ອຠິຫຣິໍສູຕິ ເອຕ຺ຖ ອຠິຫຣີຍຕີຕິ ອຠິຫາໂຣ. ກິໍ ອຠິຫຣີຍຕິ? ຠຕ຺ຕໍ. ຠຕ຺ຕເມວ ອຠິຫາໂຣ ຠຕ຺ຕາຠິຫາໂຣ, ຕໍ ຠຕ຺ຕາຠິຫາຣໍ. ອຠິຫຣິໍສູຕິ ອຠິມຸຂາ ຫຣິໍສຸ. ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄມໍສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕສ຺ສ ກິໍ ປມາຓນ຺ຕິ? ສຏ຺ຐິ ຖາລິປາກາ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ສຏ຺ຐິມຕ຺ເຕ ຖາລິປາເກ ຠຕ຺ຕາຠິຫາຣໍ ອຠິຫຣິໍສູ’’ຕິ. ຠິກ຺ຂູນໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາຕິ ສຍໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປິຓ຺ຑປາຕິກຕ຺ຕາ ສປທານຈາຣໍ ຈຣິຕຸກາໂມ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ທຕ຺ວາ. ອຍໍ ຫິ ອາຍສ຺ມາ ‘‘ຠິກ຺ຂູ ຈ ລາຠໍ ລຈ຺ຉນ຺ຕິ ອຫຎ຺ຈ ປິຓ຺ຑເກນ ນ ກິລມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອຕທຕ຺ຖເມວ ອາຄໂຕ. ຕສ຺ມາ ອຕ຺ຕໂນ ອາຄມນານຸຣູປໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂູນໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ສຍໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິ.

໓໑. ຎາຕິທາສີຕິ ຎາຕການໍ ທາສີ. ອາຠິໂທສິກນ຺ຕິ ປາຣິວາສິກໍ ເອກຣຕ຺ຕາຕິກ຺ກນ຺ຕໍ ປູຕິຠູຕໍ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ປທຕ຺ໂຖ – ປູຕິຠາວໂທເສນ ອຠິຠູໂຕຕິ ອຠິໂທໂສ, ອຠິໂທໂສວ ອາຠິໂທສິໂກ, ເອກຣຕ຺ຕາຕິກ຺ກນ຺ຕສ຺ສ ວາ ນາມສຎ຺ຎາ ເອສາ, ຍທິທໍ ອາຠິໂທສິໂກຕິ, ຕໍ ອາຠິໂທສິກໍ. ກຸມ຺ມາສນ຺ຕິ ຍວກຸມ຺ມາສໍ. ຉຑ຺ເຑຕຸກາມາ ໂຫຕີຕິ ຍສ຺ມາ ອນ຺ຕມໂສ ທາສກມ຺ມກຣານມ຺ປິ ໂຄຣູປານມ຺ປິ ອປຣິໂຠຄາຣໂຫ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ກຈວຣໍ ວິຍ ພຫິ ຉຑ຺ເຑຕຸກາມາ ໂຫຕິ. ສເຈຕນ຺ຕິ ສເຈ ເອຕໍ. ຠຄິນີຕິ ອຣິຍໂວຫາເຣນ ຎາຕິທາສິໍ ອາລປຕິ. ຉຑ຺ຑນີຍຘມ຺ມນ຺ຕິ ຉຑ຺ເຑຕພ຺ພສຠາວໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ‘‘ຠຄິນິ, ເອຕໍ ສເຈ ພຫິ ຉຑ຺ຑນີຍຘມ຺ມໍ ນິສ຺ສຏ຺ຐປຣິຄ຺ຄຫໍ, ຕໍ ອິຘ ເມ ປຕ຺ເຕ ອາກິຣາ’’ຕິ.

ກິໍ ປນ ເອວໍ ວຕ຺ຕຸໍ ລພ຺ຠຕິ, ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ວາ ປຍຸຕ຺ຕວາຈາ ວາ ນ ໂຫຕີຕິ? ນ ໂຫຕິ. ກສ຺ມາ? ນິສ຺ສຏ຺ຐປຣິຄ຺ຄຫຕ຺ຕາ. ຍຎ຺ຫິ ຉຑ຺ຑນີຍຘມ຺ມໍ ນິສ຺ສຏ຺ຐປຣິຄ຺ຄຫໍ, ຍຕ຺ຖ ສາມິກາ ອນາລຍາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ‘‘ເທຖ ອາຫຣຖ ອິຘ ອາກິຣຖາ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຕຖາ ຫິ ອຄ຺ຄອຣິຍວໍສິໂກ ອາຍສ຺ມາ ຣຏ຺ຐປາໂລປິ ‘‘ຉຑ຺ຑນີຍຘມ຺ມໍ ກຸມ຺ມາສໍ ອິຘ ເມ ປຕ຺ເຕ ອາກິຣາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໒໙໙) ອວຈ. ຕສ຺ມາ ຍໍ ເອວຣູປໍ ຉຑ຺ຑນີຍຘມ຺ມໍ ອຎ຺ຎໍ ວາ ອປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ວນມູລຜລເຠສຊ຺ຊາທິກໍ ຕໍ ສພ຺ພໍ ຍຖາສຸຂໍ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ນ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍິຕພ຺ພໍ. ຫຕ຺ຖານນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂາຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ປຕ຺ຕໍ ອຸປນາມຍໂຕ ມຓິພນ຺ຘໂຕ ປຠຸຕິ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ຫຕ຺ຖານໍ. ປາທານນ຺ຕິ ນິວາສນນ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ປາທານໍ. ສຣສ຺ສາຕິ ‘‘ສເຈຕໍ ຠຄິນີ’’ຕິ ວາຈໍ ນິຈ຺ຉາຣຍໂຕ ສຣສ຺ສ ຈ. ນິມິຕ຺ຕໍ ອຄ຺ຄເຫສີຕິ ຄິຫິກາເລ ສລ຺ລກ຺ຂິຕປຸພ຺ພໍ ອາກາຣໍ ອຄ຺ຄເຫສິ ສຎ຺ຊານິ ສລ຺ລກ຺ເຂສິ. ສຸທິນ຺ໂນ ຫິ ຠຄວໂຕ ທ຺ວາທສເມ ວສ຺ເສ ປພ຺ພຊິໂຕ ວີສຕິເມ ວສ຺ເສ ຎາຕິກຸລໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິຏ຺ໂຐ ສຍໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ອຏ຺ຐວສ຺ສິໂກ ຫຸຕ຺ວາ; ເຕນ ນໍ ສາ ຎາຕິທາສີ ທິສ຺ວາວ ນ ສຎ຺ຊານິ, ນິມິຕ຺ຕໍ ປນ ອຄ຺ຄເຫສີຕິ.

ສຸທິນ຺ນສ຺ສ ມາຕຣໍ ເອຕທໂວຈາຕິ ອຕິຄຣຸນາ ປພ຺ພຊ຺ຊູປຄເຕນ ສາມິປຸຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ‘‘ຕ຺ວໍ ນຸ ໂຂ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ອຍ຺ໂຍ ສຸທິນ຺ໂນ’’ຕິອາທິວຈນໍ ວຕ຺ຕຸໍ ອວິສຫນ຺ຕີ ເວເຄນ ຆຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ສຸທິນ຺ນສ຺ສ ມາຕຣໍ ເອຕໍ ອໂວຈ. ຍຄ຺ເຆຕິ ອາໂຣຈນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ສເຈ ເຊ ສຈ຺ຈນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເຊຕິ ອາລປເນ ນິປາໂຕ. ເອວຎ຺ຫິ ຕສ຺ມິໍ ເທເສ ທາສິຊນໍ ອາລປນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຕ຺ວໍ, ໂຠຕິ ທາສິ, ສເຈ ສຈ຺ຈໍ ຠຓສີ’’ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

໓໒. ອຎ຺ຎຕຣໍ ກຸຏ຺ຏມູລນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍ ກິຣ ເທເສ ທານປຕີນໍ ຆເຣສຸ ສາລາ ໂຫນ຺ຕິ, ອາສນານິ ເຈຕ຺ຖ ປຎ຺ຎຕ຺ຕານິ ໂຫນ຺ຕິ, ອຸປຏ຺ຐາປິຕໍ ອຸທກກຎ຺ຊິຍໍ; ຕຕ຺ຖ ປພ຺ພຊິຕາ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ນິສີທິຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ. ສເຈ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ທານປຕີນມ຺ປິ ສນ຺ຕກໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ຕມ຺ປິ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ກຸລສ຺ສ ອີທິສາຍ ສາລາຍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ກຸຏ຺ຏມູລນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ປພ຺ພຊິຕາ ກປຓມນຸສ຺ສາ ວິຍ ອສາຣຸປ຺ເປ ຐາເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕີຕິ.

ອຕ຺ຖິ ນາມ ຕາຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ຖີຕິ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ເຖ; ນາມາຕິ ປຸຈ຺ຉນຕ຺ເຖ ມຎ຺ຎນຕ຺ເຖ ຈ ນິປາໂຕ. ອິທຎ຺ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ‘‘ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ, ຕາຕ ສຸທິນ຺ນ, ອມ຺ຫາກໍ ຘນໍ, ນ ມຍໍ ນິທ຺ຘນາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພາ, ເຍສໍ ໂນ ຕ຺ວໍ ອີທິເສ ຐາເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ອາຠິໂທສິກໍ ກຸມ຺ມາສໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິສ຺ສສິ’’; ຕຖາ ‘‘ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ, ຕາຕ ສຸທິນ຺ນ, ອມ຺ຫາກໍ ຊີວິຕໍ, ນ ມຍໍ ມຕາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພາ, ເຍສໍ ໂນ ຕ຺ວໍ ອີທິເສ ຐາເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ອາຠິໂທສິກໍ ກຸມ຺ມາສໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິສ຺ສສິ’’; ຕຖາ ‘‘ອຕ຺ຖິ ມຎ຺ເຎ, ຕາຕ ສຸທິນ຺ນ, ຕວ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ສາສນໍ ນິສ຺ສາຍ ປຏິລທ຺ໂຘ ສມຓຄຸໂຓ, ຍໍ ຕ຺ວໍ ສຸໂຠຊນຣສສໍວຑ຺ຒິໂຕປິ ອິມໍ ຊິຄຸຈ຺ຉເນຍ຺ຍໍ ອາຠິໂທສິກໍ ກຸມ຺ມາສໍ ອມຕມິວ ນິພ຺ພິກາໂຣ ປຣິຠຸຎ຺ຊິສ຺ສສີ’’ຕິ.

ໂສ ປນ ຄຫປຕິ ທຸກ຺ຂາຠິຕຸນ຺ນຕາຍ ເອຕມຕ຺ຖໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ກຕ຺ວາ ວຕ຺ຕຸມສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ‘‘ອຕ຺ຖິ ນາມ, ຕາຕ ສຸທິນ຺ນ, ອາຠິໂທສິກໍ ກຸມ຺ມາສໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິສ຺ສສີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ອໂວຈ. ອກ຺ຂຣຈິນ຺ຕກາ ປເນຕ຺ຖ ອິມໍ ລກ຺ຂຓໍ ວທນ຺ຕິ – ອໂນກປ຺ປນາມຣິສນຕ຺ຖວເສນ ເອຕໍ ອຕ຺ຖິນາມສທ຺ເທ ອຸປປເທ ‘‘ປຣິຠຸຎ຺ຊິສ຺ສສີ’’ຕິ ອນາຄຕວຈນໍ ກຕໍ. ຕສ຺ສາຍມຕ຺ໂຖ – ອຕ຺ຖິ ນາມ…ເປ… ປຣິຠຸຎ຺ຊິສ຺ສສິ, ອິທໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂມ຺ປິ ອຫໍ ນ ສທ຺ທຫາມິ ນ ມຣິສຍາມີຕິ. ຕຕາຍໍ ອາຠິໂທສິໂກຕິ ຕໂຕ ຕວ ເຄຫໂຕ ອຍໍ ອາຠິໂທສິໂກ ກຸມ຺ມາໂສ ລທ຺ໂຘຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໂຕຍນ຺ຕິປິ ປາໂຐ. ຕທາຍນ຺ຕິປິ ປຐນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ສຸນ຺ທຣໍ. ເຍນ ສກປິຕຸ ນິເວສນນ຺ຕິ ເຍນ ສກສ຺ສ ປິຕຸ ອຕ຺ຕໂນ ປິຕຸ ນິເວສນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ; ເຖໂຣ ປິຕຣິ ເປເມເນວ ສຸພ຺ພໂຈ ຫຸຕ຺ວາ ອຄມາສິ. ອຘິວາເສສີຕິ ເຖໂຣ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປິຓ຺ຑປາຕິໂກປິ ສມາໂນ ‘‘ສເຈ ເອກຠຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ຄເຫສ຺ສາມິ, ອຕິວິຍ ເນສໍ ໂທມນສ຺ສໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຎາຕີນໍ ອນຸກມ຺ປາຍ ອຘິວາເສສິ.

໓໓. ໂອປຸຎ຺ຊາເປຕ຺ວາຕິ ອຸປລິມ຺ປາເປຕ຺ວາ. ເອກໍ ຫິຣຎ຺ຎສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ຫິຣຎ຺ຎນ຺ຕິ ກຫາປໂຓ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຸຣິໂສຕິ ນາຕິທີໂຆ ນາຕິຣສ຺ໂສ ມຊ຺ຌິມປ຺ປມາໂຓ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕິໂຣກຣຓີຍນ຺ຕິ ກຣຓຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມໍ; ສາຓິປາກາເຣນ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ຕິໂຣ ກໂຣນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ຕິໂຣກຣຓີຍໍ, ຕໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ; ສມນ຺ຕໂຕ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ຫີຕິ ຍສ຺ມາ ອຊ຺ຊ ສຸທິນ຺ໂນ ອາຄມິສ຺ສຕິ ເຕນ ກາຣເຓນ. ຫິ ອິຕິ ປທປູຣຓມຕ຺ເຕ ນິປາໂຕ. ເຕນາຕິ ອຍມ຺ປິ ວາ ອຸຍ຺ໂຍຊນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕເຍວ.

໓໔. ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ປາຬິຍໍ ກາລາໂຣຈນໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຖ ໂຂ ອາໂຣຈິເຕເຍວ ກາເລ ອຄມາສີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອິທໍ ເຕ ຕາຕາຕິ ທ຺ເວ ປຸຎ຺ເຊ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ. ມາຕູຕິ ຊເນຕ຺ຕິຍາ. ມຕ຺ຕິກນ຺ຕິ ມາຕິໂຕ ອາຄຕໍ; ອິທໍ ເຕ ມາຕາມຫິຍາ ມາຕຸ ອິມໍ ເຄຫໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິຍາ ທິນ຺ນຘນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຕ຺ຖິກາຍ ອິຕ຺ຖິຘນນ຺ຕິ ຫີເຬນ຺ໂຕ ອາຫ. ອິຕ຺ຖິກາຍ ນາມ ອິຕ຺ຖິປຣິໂຠຄານໍເຍວ ນ຺ຫານຈຸຓ຺ຓາທີນໍ ອຕ຺ຖາຍ ລທ຺ຘໍ ຘນໍ ກິຕ຺ຕກໍ ຠເວຍ຺ຍ. ຕສ຺ສາປິ ຕາວ ປຣິມາຓໍ ປສ຺ສ. ອຖ ວາ ອິທໍ ເຕ ຕາຕ ສຸທິນ຺ນ ມາຕຸ ຘນໍ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ມຕ຺ຕິກໍ, ນ ມຍາ ທິນ຺ນໍ, ຕວ ມາຕຸເຍວ ສນ຺ຕກນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕໍ ປເນຕໍ ນ ກສິຍາ ນ ວຓິຊ຺ຊາຍ ສມ຺ຠູຕໍ, ອປິຈ ໂຂ ອິຕ຺ຖິກາຍ ອິຕ຺ຖິຘນໍ. ຍໍ ອິຕ຺ຖິກາຍ ຎາຕິກຸລໂຕ ສາມິກກຸລໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິຍາ ລທ຺ຘພ຺ພໍ ນ຺ຫານຈຸຓ຺ຓາທີນໍ ອຕ຺ຖາຍ ອິຕ຺ຖິຘນໍ, ຕໍ ຕາວ ເອຕ຺ຕກນ຺ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ອຎ຺ຎໍ ເປຕ຺ຕິກໍ ອຎ຺ຎໍ ປິຕາມຫນ຺ຕິ ຍໍ ປນ ເຕ ປິຕຸ ຈ ປິຕາມຫານຎ຺ຈ ສນ຺ຕກໍ, ຕໍ ອຎ຺ຎໍເຍວ. ນິຫິຕຎ຺ຈ ປຍຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ອຕິວິຍ ພຫຸ; ເອຕ຺ຖ ຈ ປິຕາມຫນ຺ຕິ ຕທ຺ຘິຕໂລປໍ ກຕ຺ວາ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເປຕາມຫນ຺ຕິ ວາ ປາໂຐ. ລພ຺ຠາ ຕາຕ ສຸທິນ຺ນ ຫີນາຍາວຕ຺ຕິຕ຺ວາຕິ ຕາຕ, ສຸທິນ຺ນ, ອຸຕ຺ຕມໍ ອຣິຍທ຺ຘຊໍ ປພ຺ພຊິຕລິງ຺ຄໍ ປຫາຍ ຫີນາຍ ຄິຫິຠາວາຍ ອາວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ລພ຺ຠາ ໂຠຄາ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ, ນາລພ຺ຠາ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ, ນ ຕ຺ວໍ ຣາຊຠີໂຕ ປພ຺ພຊິໂຕ, ນ ອິຓາຍິເກຫິ ປລິພຸທ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາຕິ. ຕາຕ ນ ອຸສ຺ສຫາມີຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ຕາຕາຕິ ວຈນໍ ເຄຫສິຕເປເມນ ອາຫ, ນ ສມຓເຕເຊນ. ນ ອຸສ຺ສຫາມີຕິ ນ ສກ຺ໂກມິ. ນ ວິສຫາມີຕິ ນປ຺ປໂຫມິ, ນ ສມຕ຺ໂຖມ຺ຫິ.

‘‘ວເທຍ຺ຍາມ ໂຂ ຕໍ ຄຫປຕີ’’ຕິ ອິທໍ ປນ ວຈນໍ ສມຓເຕເຊນາຫ. ນາຕິກຑ຺ເຒຍ຺ຍາສີຕິ ຍໍ ເຕ ມຍິ ເປມໍ ປຕິຏ຺ຐິຕໍ, ຕໍ ໂກຘວເສນ ນ ອຕິກຑ຺ເຒຍ຺ຍາສິ; ສເຈ ນ ກຸຊ຺ເຌຍ຺ຍາສີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕໂຕ ເສຏ຺ຐິ ‘‘ປຸຕ຺ໂຕ ເມ ສງ຺ຄຫໍ ມຎ຺ເຎ ກຕ຺ຕຸກາໂມ’’ຕິ ອຸທຄ຺ຄຈິຕ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ວເທຫິ ຕາຕ ສຸທິນ຺ນາ’’ຕິ. ເຕນຫີຕິ ອຸຍ຺ໂຍຊນຕ຺ເຖ ວິຠຕ຺ຕິປຕິຣູປໂກ ນິປາໂຕ. ຕໂຕນິທານນ຺ຕິ ຕໍນິທານໍ ຕໍເຫຕຸກນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນສ຺ສ ໂຕ-ອາເທໂສ ເວທິຕພ຺ໂພ; ສມາເສ ຈສ຺ສ ໂລປາຠາໂວ. ຠຍໍ ວາຕິ ‘‘ກິນ຺ຕິ ເມ ໂຠເຄ ເນວ ຣາຊາໂນ ຫເຣຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ ຣາຊາທິຠຍໍ; ຈິຕ຺ຕຸຕ຺ຣາໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຉມ຺ຠິຕຕ຺ຕນ຺ຕິ ຣາຊູຫິ ວາ ໂຈເຣຫິ ວາ ‘‘ຘນໍ ເທຫີ’’ຕິ ກມ຺ມກາຣຓໍ ກາຣິຍມານສ຺ສ ກາຍິຎ຺ຊນໍ ກາຍກມ຺ໂປ ຫທຍມໍສຈລນໍ. ໂລມຫໍໂສຕິ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ຠເຍ ໂລມານໍ ຫໍສນໍ ອຸທ຺ຘຄ຺ຄຠາໂວ. ອາຣກ຺ໂຂຕິ ອນ຺ໂຕ ຈ ພຫິ ຈ ຣຕ຺ຕິຎ຺ຈ ທິວາ ຈ ອາຣກ຺ຂຓໍ.

໓໕. ເຕນ ຫິ ວຘູຕິ ເສຏ຺ຐິ ຄຫປຕິ ຘນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕນາ ຄິຫິຠາວຕ຺ຖາຍ ປໂລເຠຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ‘‘ມາຕຸຄາມສທິສໍ ທານິ ປຸຣິສານໍ ພນ຺ຘນໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ມຎ຺ຎິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປຸຣາຓທຸຕິຍິກໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ເຕນ ຫິ ວຘູ’’ຕິ. ປຸຣາຓທຸຕິຍິກນ຺ຕິ ປຸຣາຓໍ ທຸຕິຍິກໍ ປຸພ຺ເພ ຄິຫິກາເລ ທຸຕິຍິກໍ, ເຄຫສິຕສຸຂຸປໂຠຄສຫາຍິກໍ ຠູຕປຸພ຺ພຠຣິຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ຫີຕິ ເຍນ ກາຣເຓນ ມາຕຸຄາມສທິສໍ ພນ຺ຘນໍ ນຕ຺ຖິ. ປາເທສຸ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ປາເທ ຄເຫຕ຺ວາ; ອຸປໂຍຄຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມວຈນໍ, ປາເທສຸ ວາ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ. ‘‘ກີທິສາ ນາມ ຕາ ອຍ຺ຍປຸຕ຺ຕ ອຈ຺ຉຣາໂຍ’’ຕິ ກສ຺ມາ ເອວມາຫ? ຕທາ ກິຣ ສມ຺ພຫຸເລ ຂຕ຺ຕິຍກຸມາເຣປິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸມາເຣປິ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ເຕປິ ມຫາສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ປຫາຍ ປພ຺ພຊນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ປພ຺ພຊ຺ຊາຄຸຓໍ ອຊານນ຺ຕາ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປນ຺ຕິ – ‘‘ກສ຺ມາ ເອເຕ ປພ຺ພຊນ຺ຕີ’’ຕິ. ອຖຎ຺ເຎ ວທນ຺ຕິ – ‘‘ເທວຈ຺ຉຣານໍ ເທວນາຏການໍ ກາຣຓາ’’ຕິ. ສາ ກຖາ ວິຕ຺ຖາຣິກາ ອໂຫສິ. ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຍໍ ເອວມາຫາຕິ. ເຖໂຣ ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ນ ໂຂ ອຫໍ ຠຄິນີຕິ ອາຫ. ສມຸທາຈຣຕີຕິ ໂວຫຣຕິ ວເທຕິ. ຕຕ຺ເຖວ ມຸຈ຺ຉິຕາ ປປຕາຕິ ນໍ ຠຄິນິວາເທນ ສມຸທາຈຣນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອນຕ຺ຖິໂກ ທານິ ມຍາ ອຍໍ ໂຍ ມໍ ປຊາປຕິໍ ສມານໍ ອຕ຺ຕນາ ສທ຺ຘິໍ ເອກມາຕຸກຸຈ຺ຉິຍາ ສຍິຕທາຣິກໍ ວິຍ ມຎ຺ຎຕີ’’ຕິ ສມຸປ຺ປນ຺ນພລວໂສກາ ຫຸຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍເຍວ ປເທເສ ມຸຈ຺ຉິຕາ ປປຕາ; ປຕິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ມາ ໂນ ວິເຫຐຍິຕ຺ຖາຕິ ມາ ອມ຺ເຫ ຘນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ມາຕຸຄາມຎ຺ຈ ອຸຍ຺ໂຍເຊຕ຺ວາ ວິເຫຐຍິຕ຺ຖ; ວິເຫສາ ເຫສາ ປພ຺ພຊິຕານນ຺ຕິ. ເຕນ ຫິ ຕາຕ ສຸທິນ຺ນ ພີຊກມ຺ປິ ເທຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ເຕນ ຫີຕິ ອຠິຣຕິຍໍ ອຸຍ຺ໂຍເຊຕິ. ສເຈ ຕ຺ວໍ ອຠິຣໂຕ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣສິ, ຈຣິຕ຺ວາ ອາກາເສ ນິສີທິຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍິຕາ ໂຫຫິ, ອມ຺ຫາກໍ ປນ ກຸລວໍສພີຊກໍ ເອກໍ ປຸຕ຺ຕໍ ເທຫິ. ມາ ໂນ ອປຸຕ຺ຕກໍ ສາປເຕຍ຺ຍໍ ລິຈ຺ຉວໂຍ ອຕິຫຣາເປສຸນ຺ຕິ ມຍຎ຺ຫິ ລິຈ຺ຉວີນໍ ຄຓຣາຊູນໍ ຣຊ຺ເຊ ວສາມ, ເຕ ເຕ ປິຕຸໂນ ອຈ຺ຈເຍນ ອິມໍ ສາປເຕຍ຺ຍໍ ເອວໍ ມຫນ຺ຕໍ ອມ຺ຫາກໍ ວິຠວໍ ອປຸຕ຺ຕກໍ ກຸລຘນຣກ຺ຂເກນ ປຸຕ຺ເຕນ ວິຣຫິຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ຣາຊນ຺ເຕປຸຣໍ ອຕິຫຣາເປຍ຺ຍຸນ຺ຕິ, ຕໍ ເຕ ມາ ອຕິຫຣາເປສຸໍ, ມາ ອຕິຫຣາເປນ຺ຕູຕິ.

ເອຕໍ ໂຂ ເມ, ອມ຺ມ, ສກ຺ກາ ກາຕຸນ຺ຕິ ກສ຺ມາ ເອວມາຫ? ໂສ ກິຣ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ເອເຕສໍ ສາປເຕຍ຺ຍສ຺ສ ອຫເມວ ສາມີ, ອຎ຺ໂຎ ນຕ຺ຖິ. ເຕ ມໍ ສາປເຕຍ຺ຍຣກ຺ຂຓຕ຺ຖາຍ ນິຈ຺ຈໍ ອນຸພນ຺ຘິສ຺ສນ຺ຕິ; ເຕນາຫໍ ນ ລຈ຺ຉາມິ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ໂກ ສມຓຘມ຺ມໍ ກາຕຸໍ, ປຸຕ຺ຕກໍ ປນ ລຠິຕ຺ວາ ໂອຣມິສ຺ສນ຺ຕິ, ຕໂຕ ອຫໍ ຍຖາສຸຂໍ ສມຓຘມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອິມໍ ນຍໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ເອວມາຫາຕິ.

໓໖. ປຸປ຺ຜນ຺ຕິ ອຸຕຸກາເລ ອຸປ຺ປນ຺ນໂລຫິຕສ຺ສ ນາມໍ. ມາຕຸຄາມສ຺ສ ຫິ ອຸຕຸກາເລ ຄພ຺ຠປຕິຏ຺ຐານຏ຺ຐາເນ ໂລຫິຕວຓ຺ຓາ ປິຬກາ ສຓ຺ຐຫິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕ ທິວສານິ ວຑ຺ຒິຕ຺ວາ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕໂຕ ໂລຫິຕໍ ປຄ຺ຆຣຕິ, ຕສ຺ເສຕໍ ນາມໍ ‘‘ປຸປ຺ຜ’’ນ຺ຕິ. ຕໍ ປນ ຍາວ ພລວໍ ໂຫຕິ ພຫຸ ປຄ຺ຆຣຕິ, ຕາວ ທິນ຺ນາປິ ປຏິສນ຺ຘິ ນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ໂທເສເນວ ສທ຺ຘິໍ ປຄ຺ຆຣຕິ; ໂທເສ ປນ ປຄ຺ຆຣິເຕ ສຸທ຺ເຘ ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ທິນ຺ນາ ປຏິສນ຺ຘິ ຂິປ຺ປໍ ປຕິຏ຺ຐາຕິ. ປຸປ຺ຜໍສາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊີຕິ ປຸປ຺ຜໍ ອສ຺ສາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ; ອກາຣໂລເປນ ສນ຺ຘິ ປຸຣາຓທຸຕິຍິກາຍ ພາຫາຍໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ປຸຣາຓທຸຕິຍິກາຍ ຍາ ພາຫາ, ຕຕ຺ຣ ນໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ສິກ຺ຂາປເທຕິ ປຐມປາຣາຊິກສິກ຺ຂາປເທ ອຏ຺ຐປິເຕ. ຠຄວໂຕ ກິຣ ປຐມໂພຘິຍໍ ວີສຕິ ວສ຺ສານິ ຠິກ຺ຂູ ຈິຕ຺ຕໍ ອາຣາຘຍິໍສຸ, ນ ເອວຣູປໍ ອຊ຺ຌາຈາຣມກໍສຸ. ຕໍ ສນ຺ຘາເຍວ ອິທໍ ສຸຕ຺ຕມາຫ – ‘‘ອາຣາຘຍິໍສຸ ວຕ ເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂູ ເອກໍ ສມຍໍ ຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໒໕). ອຖ ຠຄວາ ອຊ຺ຌາຈາຣໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ປາຣາຊິກໍ ວາ ສງ຺ຆາທິເສສໍ ວາ ນ ປຎ຺ຎເປສິ. ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ປນ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອວເສເສ ປຎ຺ຈ ຂຸທ຺ທກາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ເຘ ເອວ ປຎ຺ຎເປສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ສິກ຺ຂາປເທ’’ຕິ.

ອນາທີນວທສ຺ໂສຕິ ຍໍ ຠຄວາ ອິທານິ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ໂຕ ອາທີນວໍ ທສ຺ເສສ຺ສຕິ, ຕໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ອນວຊ຺ຊສຎ຺ຎີ ຫຸຕ຺ວາ. ສເຈ ຫິ ‘‘ອຍໍ ອິທໍ ນ ກຣຓີຍນ຺ຕິ ວາ ມູລຈ຺ເຉຊ຺ຊາຍ ວາ ສໍວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ ຊາເນຍ຺ຍ, ສທ຺ຘາປພ຺ພຊິໂຕ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ຕໂຕນິທານໍ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປາປຸຓນ຺ໂຕປິ ນ ກເຣຍ຺ຍ. ເອຕ຺ຖ ປນ ອາທີນວໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ນິທ຺ໂທສສຎ຺ຎີ ອໂຫສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອນາທີນວທສ຺ໂສ’’ຕິ. ປຸຣາຓທຸຕິຍິກາຍາຕິ ຠຸມ຺ມວຈນໍ. ອຠິວິຎ຺ຎາເປສີຕິ ປວຕ຺ເຕສິ; ປວຕ຺ຕນາປິ ຫິ ກາຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຈປນໂຕ ‘‘ວິຎ຺ຎາປນາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອຠິວິຎ຺ຎາປນຎ຺ເຈສ ຄພ຺ຠສຓ຺ຐານສນ຺ນິຏ຺ຐານຕ຺ຖມກາສີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ສາ ເຕນ ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫີຕິ ສາ ຈ ເຕເນວ ອຊ຺ຌາຈາເຣນ ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫິ, ນ ອຎ຺ຎຖາ. ກິໍ ປນ ອຎ຺ຎຖາປິ ຄພ຺ຠຄ຺ຄຫຓໍ ໂຫຕີຕິ? ໂຫຕິ. ກຖໍ? ກາຍສໍສຄ຺ເຄນ, ໂຈຬຄ຺ຄຫເຓນ, ອສຸຈິປາເນນ, ນາຠິປຣາມສເນນ, ຣູປທສ຺ສເນນ, ສທ຺ເທນ, ຄນ຺ເຘນ. ອິຕ຺ຖິໂຍ ຫິ ເອກຈ຺ຈາ ອຸຕຸສມເຍ ຉນ຺ທຣາຄຣຕ຺ຕາ ປຸຣິສານໍ ຫຕ຺ຖຄ຺ຄາຫ-ເວຓິຄ຺ຄາຫ-ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄປຣາມສນໍ ສາທິຍນ຺ຕິໂຍປິ ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ເອວໍ ກາຍສໍສຄ຺ເຄນ ຄພ຺ຠຄ຺ຄຫຓໍ ໂຫຕິ.

ອຸທາຍິຕ຺ເຖຣສ຺ສ ປນ ປຸຣາຓທຸຕິຍິກາ ຠິກ຺ຂຸນີ ຕໍ ອສຸຈິໍ ເອກເທສໍ ມຸເຂນ ອຄ຺ຄເຫສິ, ເອກເທສໍ ໂຈຬເກເນວ ສທ຺ຘິໍ ອງ຺ຄຊາເຕ ປກ຺ຂິປິ. ສາ ເຕນ ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫິ. ເອວໍ ໂຈຬຄ຺ຄຫເຓນ ຄພ຺ຠຄ຺ຄຫຓໍ ໂຫຕິ.

ມິຄສິງ຺ຄຕາປສສ຺ສ ມາຕາ ມິຄີ ອຸຕຸສມເຍ ຕາປສສ຺ສ ປສ຺ສາວຏ຺ຐານໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສສມ຺ຠວໍ ປສ຺ສາວໍ ປິວິ. ສາ ເຕນ ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ມິຄສິງ຺ຄໍ ວິຊາຍິ. ເອວໍ ອສຸຈິປາເນນ ຄພ຺ຠຄ຺ຄຫຓໍ ໂຫຕິ.

ສາມສ຺ສ ປນ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ມາຕາປິຕູນໍ ຈກ຺ຂຸປຣິຫານິໍ ຎຕ຺ວາ ສກ຺ໂກ ປຸຕ຺ຕໍ ທາຕຸກາໂມ ທຸກູລປຓ຺ຑິຕໍ ອາຫ – ‘‘ວຏ຺ຏຕິ ຕຸມ຺ຫາກໍ ເມຖຸນຘມ຺ໂມ’’ຕິ? ‘‘ອນຕ຺ຖິກາ ມຍໍ ເອເຕນ, ອິສິປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິຕາມ຺ຫາ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ອິມິສ຺ສາ ອຸຕຸສມເຍ ອງ຺ຄຸຏ຺ເຐນ ນາຠິໍ ປຣາມເສຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ. ໂສ ຕຖາ ອກາສິ. ສາ ເຕນ ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ສາມໍ ຕາປສທາຣກໍ ວິຊາຍິ. ເອວໍ ນາຠິປຣາມສເນນ ຄພ຺ຠຄ຺ຄຫຓໍ ໂຫຕິ. ເອເຕເນວ ນເຍນ ມຓ຺ຑພ຺ຍສ຺ສ ຈ ຈຓ຺ຑປຊ຺ໂຊຕສ຺ສ ຈ ວຕ຺ຖຸ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ກຖໍ ຣູປທສ຺ສເນນ ໂຫຕິ? ອິເຘກຈ຺ຈາ ອິຕ຺ຖີ ອຸຕຸສມເຍ ປຸຣິສສໍສຄ຺ຄໍ ອລຠມານາ ຉນ຺ທຣາຄວເສນ ອນ຺ໂຕເຄຫຄຕາວ ປຸຣິສໍ ອຸປນິຊ຺ຌາຍຕິ ຣາໂຊໂຣຘາ ວິຍ, ສາ ເຕນ ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ເອວໍ ຣູປທສ຺ສເນນ ຄພ຺ຠຄ຺ຄຫຓໍ ໂຫຕິ.

ພລາກາສຸ ປນ ປຸຣິໂສ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຕາ ອຸຕຸສມເຍ ເມຆສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ກຸກ຺ກຸຏິໂຍປິ ກທາຈິ ເອກສ຺ສ ກຸກ຺ກຸຏສ຺ສ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ພຫຸກາປິ ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ຕຖາ ຄາວີ ອຸສຠສ຺ສ. ເອວໍ ສທ຺ເທນ ຄພ຺ຠຄ຺ຄຫຓໍ ໂຫຕິ.

ຄາວີ ເອວ ຈ ກທາຈິ ອຸສຠຄນ຺ເຘນ ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ເອວໍ ຄນ຺ເຘນ ຄພ຺ຠຄ຺ຄຫຓໍ ໂຫຕິ.

ອິຘ ປນາຍໍ ອຊ຺ຌາຈາເຣນ ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫິ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ມາຕາປິຕໂຣ ຈ ສນ຺ນິປຕິຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ມາຕາ ຈ ອຸຕຸນີ ໂຫຕິ, ຄນ຺ຘພ຺ໂພ ຈ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິໂຕ ໂຫຕິ, ເອວໍ ຕິຓ຺ຓໍ ສນ຺ນິປາຕາ ຄພ຺ຠສ຺ສາວກ຺ກນ຺ຕິ ໂຫຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໐໘).

ຠຸມ຺ມາ ເທວາ ສທ຺ທມນຸສ຺ສາເວສຸນ຺ຕິ ຍສ຺ມາ ນຕ຺ຖິ ໂລເກ ຣໂຫ ນາມ ປາປກມ຺ມໍ ປກຸພ຺ພໂຕ. ສພ຺ພປຐມໍ ຫິສ຺ສ ຕໍ ປາປໍ ອຕ຺ຕນາ ຊານາຕິ, ຕໂຕ ອາຣກ຺ຂເທວຕາ, ອຖຎ຺ຎາປິ ປຣຈິຕ຺ຕວິທຸນິໂຍ ເທວຕາ. ຕສ຺ມາສ຺ສ ປຣຈິຕ຺ຕວິທູ ສກລວນສຓ຺ຑນິສ຺ສິຕາ ຠຸມ຺ມາ ເທວາ ຕໍ ອຊ຺ຌາຈາຣໍ ທິສ຺ວາ ສທ຺ທໍ ອນຸສ຺ສາເວສຸໍ. ຍຖາ ອຎ຺ເຎປິ ເທວາ ສຸຓນ຺ຕິ, ຕຖາ ນິຈ຺ຉາເຣສຸໍ. ກິນ຺ຕິ? ນິຣພ຺ພຸໂທ ວຕ, ໂຠ…ເປ… ອາທີນໂວ ອຸປ຺ປາທິໂຕຕິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ເຑ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຠຸມ຺ມານໍ ເທວານໍ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກາຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ຠຸມ຺ມານໍ ເທວານໍ ສທ຺ທໍ ອາກາສຏ຺ຐເທວຕາ ອສ຺ໂສສຸໍ; ອາກາສຏ຺ຐານໍ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກາຕິ ອຍມນຸກ຺ກໂມ ເວທິຕພ຺ໂພ. ພ຺ຣຫ຺ມກາຍິກາຕິ ອສຎ຺ຎສຕ຺ເຕ ຈ ອຣູປາວຈເຣ ຈ ຐເປຕ຺ວາ ສພ຺ເພປິ ພ຺ຣຫ຺ມາໂນ ອສ຺ໂສສຸໍ; ສຸຕ຺ວາ ຈ ສທ຺ທມນຸສ຺ສາເວສຸນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອິຕິຫ ເຕນ ຂເຓນາຕິ ເອວໍ ເຕນ ສຸທິນ຺ນສ຺ສ ອຊ຺ຌາຈາຣກ຺ຂເຓນ. ເຕນ ມຸຫຸຕ຺ເຕນາຕິ ອຊ຺ຌາຈາຣມຸຫຸຕ຺ເຕເນວ. ຍາວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກາຕິ ຍາວ ອກນິຏ຺ຐພ຺ຣຫ຺ມໂລກາ. ອພ຺ຠຸຄ຺ຄຈ຺ຉີຕິ ອຠິອຸຄ຺ຄຈ຺ຉິ ອພ຺ຠຸຏ຺ຐາສິ ເອກໂກລາຫລມໂຫສີຕິ.

ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຍີຕິ ສຸວຓ຺ຓພິມ຺ພສທິສໍ ປຈ຺ຉິມຠວິກສຕ຺ຕໍ ຊເນສິ. ພີຊໂກຕິ ນາມມກໍສູຕິ ນ ອຎ຺ຎໍ ນາມໍ ກາຕຸມທໍສຸ, ‘‘ພີຊກມ຺ປິ ເທຫີ’’ຕິ ມາຕາມຫິຍາ ວຸຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ປາກຏຕ຺ຕາ ‘‘ພີຊໂກ ຕ຺ເວວສ຺ສ ນາມໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ‘‘ພີຊໂກ’’ຕິ ນາມມກໍສຸ. ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ປນ ນາມວເສເນວ ຈ ມາຕາປິຕູນມ຺ປິສ຺ສ ນາມມກໍສຸ. ເຕ ອປເຣນ ສມເຍນາຕິ ພີຊກຎ຺ຈ ພີຊກມາຕຣຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ພີຊກສ຺ສ ກິຣ ສຕ຺ຕຏ຺ຐວສ຺ສກາເລ ຕສ຺ສ ມາຕາ ຠິກ຺ຂຸນີສຸ ໂສ ຈ ຠິກ຺ຂູສຸ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ເຕ ອຸປນິສ຺ສາຍ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສຸ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອຸໂຠ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ສຈ຺ຉາກໍສູ’’ຕິ.

໓໗. ເອວໍ ມາຕາປຸຕ຺ຕານໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ສຜລາ ອໂຫສິ. ປິຕາ ປນ ວິປ຺ປຏິສາຣາຠິຠູໂຕ ວິຫາສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມໂຕ ສຸທິນ຺ນສ຺ສອຫຸເທວ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອຫຸເທວາຕິ ອຫຸ ເອວ, ທກາໂຣ ປທສນ຺ຘິກໂຣ. ອໂຫສິເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ອຊ຺ຌາຈາຣເຫຕຸໂກ ປຈ຺ຉານຸຕາໂປ. ວິປ຺ປຏິສາໂຣຕິປິ ຕສ຺ເສວ ນາມໍ. ໂສ ຫິ ວິຎ຺ຎູຫິ ອກຕ຺ຕພ຺ພຕາຍ ກຸຈ຺ຉິຕກິຣິຍຠາວໂຕ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ. ກຕໍ ອຊ຺ຌາຈາຣໍ ນິວຕ຺ເຕຕຸໍ ອສມຕ຺ຖຕາຍ ຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ວິຣູປໍ ສຣຓຠາວໂຕ ວິປ຺ປຏິສາໂຣຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອລາຠາ ວຕ ເມຕິ ມຍ຺ຫໍ ວຕ ອລາຠາ; ເຍ ຌານາທີນໍ ຄຸຓານໍ ອລາຠາ ນາມ, ເຕ ມຍ຺ຫໍ, ນ ອຎ຺ຎສ຺ສາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນ ວຕ ເມ ລາຠາຕິ ເຍປິ ເມ ປຏິລທ຺ຘາ ປພ຺ພຊ຺ຊສຣຓຄມນສິກ຺ຂາສມາທານຄຸຓາ, ເຕປິ ເນວ ມຍ຺ຫໍ ລາຠາ ອຊ຺ຌາຈາຣມລີນຕ຺ຕາ. ທຸລ຺ລທ຺ຘໍ ວຕ ເມຕິ ອິທໍ ສາສນໍ ລທ຺ຘມ຺ປິ ເມ ທຸລ຺ລທ຺ຘໍ. ນ ວຕ ເມ ສຸລທ຺ຘນ຺ຕິ ຍຖາ ອຎ຺ເຎສໍ ກຸລປຸຕ຺ຕານໍ, ເອວໍ ນ ວຕ ເມ ສຸລທ຺ຘໍ. ກສ຺ມາ? ຍມຫໍ ເອວໍ ສ຺ວາກ຺ຂາເຕ ຘມ຺ມວິນເຍ…ເປ… ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣິຕຸນ຺ຕິ. ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫິຕໍ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ. ກິໂສ ອໂຫສີຕິ ຂາທິຕຸໍ ວາ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວາ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ຕນຸໂກ ອໂຫສິ ອປ຺ປມໍສໂລຫິໂຕ. ອຸປ຺ປຓ຺ຑຸປ຺ປຓ຺ຑຸກຊາໂຕຕິ ສຎ຺ຊາຕຸປ຺ປຓ຺ຑຸປ຺ປຓ຺ຑຸກຠາໂວ ປຓ຺ຑຸປລາສປ຺ປຏິຠາໂຄ. ຘມນິສນ຺ຖຕຄຕ຺ໂຕຕິ ປຣິຍາທິນ຺ນມໍສໂລຫິຕຕ຺ຕາ ສິຣາຊາເລເນວ ສນ຺ຖຣິຕຄຕ຺ໂຕ. ອນ຺ໂຕມໂນຕິ ອນຸໂສຈນວເສນ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣເຍວ ຐິຕຈິຕ຺ໂຕ. ຫທຍວຕ຺ຖຸໍ ນິສ຺ສາຍ ປວຕ຺ຕນວເສນ ປນ ສພ຺ເພປິ ອນ຺ໂຕມນາເຍວ. ລີນມໂນຕິ ອຸທ຺ເທເສ ປຣິປຸຈ຺ຉາຍ ກມ຺ມຏ຺ຐາເນ ອຘິສີເລ ອຘິຈິຕ຺ເຕ ອຘິປຎ຺ຎາຍ ວຕ຺ຕປຏິປຕ຺ຕິປູຣເຓ ຈ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕຘຸໂຣ ອວິປ຺ຜາຣິໂກ ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ໂກສຊ຺ຊວເສເນວ ລີໂນ ສງ຺ກຸຈິໂຕ ມໂນ ອສ຺ສາຕິ ລີນມໂນ. ທຸກ຺ຂີຕິ ເຈໂຕທຸກ຺ເຂນ ທຸກ຺ຂີ. ທຸມ຺ມໂນຕິ ໂທເສນ ທຸຏ຺ຐມໂນ, ວິຣູປມໂນ ວາ ໂທມນສ຺ສາຠິຠູຕຕາຍ. ປຊ຺ຌາຍີຕິ ວິປ຺ປຏິສາຣວເສນ ວຫຈ຺ຉິນ຺ໂນ ວິຍ ຄທ຺ຣໂຠ ຕໍ ຕໍ ຈິນ຺ຕຍິ.

໓໘. ສຫາຍກາ ຠິກ຺ຂູຕິ ຕໍ ເອວໍຠູຕໍ ຄຓສງ຺ຄຓິກາປປຎ຺ເຈນ ວີຕິນາເມນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ຍສ຺ສ ວິສ຺ສາສິກາ ກຖາຜາສຸກາ ຠິກ຺ຂູ ເຕ ນໍ ເອຕທໂວຈຸໍ. ປີຓິນ຺ທ຺ຣິໂຍຕິ ປສາທປຕິຏ຺ຐາໂນກາສສ຺ສ ສມ຺ປຸຓ຺ຓຕ຺ຕາ ປຣິປຸຓ຺ຓຈກ຺ຂຸອາທິອິນ຺ທ຺ຣິໂຍ. ໂສ ທານິ ຕ຺ວນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ທານີຕິ ນິປາໂຕ, ໂສ ປນ ຕ຺ວນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກຈ຺ຈິໂນ ຕ຺ວນ຺ຕິ ກຈ຺ຈິ ນຸ ຕ຺ວໍ. ອນຠິຣໂຕຕິ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕ; ຄິຫິຠາວໍ ປຕ຺ຖຍມາໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມາ ຕເມວ ອນຠິຣຕິໍ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ນ ໂຂ ອຫໍ, ອາວຸໂສ, ອນຠິຣໂຕ’’ຕິ. ອຘິກຸສລານໍ ປນ ຘມ຺ມານໍ ຠາວນາຍ ອຠິຣໂຕວ ອຫນ຺ຕິ. ອຕ຺ຖິ ເມ ປາປກມ຺ມໍ ກຕນ຺ຕິ ມຍາ ກຕໍ ເອກໍ ປາປກມ຺ມໍ ອຕ຺ຖິ ອຸປລພ຺ຠຕິ ສໍວິຊ຺ຊຕິ, ນິຈ຺ຈກາລໍ ອຠິມຸຂໍ ວິຍ ເມ ຕິຏ຺ຐຕິ. ອຖ ນໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ‘‘ປຸຣາຓທຸຕິຍິກາຍາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ອລຎ຺ຫິ ເຕ, ອາວຸໂສ ສຸທິນ຺ນ, ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍາຕິ ອາວຸໂສ ສຸທິນ຺ນ, ຕຸຍ຺ເຫຕໍ ປາປກມ຺ມໍ ອລໍ ສມຕ຺ຖໍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍ; ປຏິພລໍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ອຸປ຺ປາເທຕຸນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຍໍ ຕ຺ວນ຺ຕິ ອາທິມ຺ຫິ ເຍນ ປາເປນ ຕ຺ວໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສສິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣິຕຸໍ, ຕໍ ເຕ ປາປໍ ອລໍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍາຕິ ເອວໍ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຖ ນໍ ອນຸສາສນ຺ຕາ ‘‘ນນຸ ອາວຸໂສ ຠຄວຕາ’’ຕິອາທິມາຫໍສຸ. ຕຕ຺ຖ ນນູຕິ ອນຸມຕິຄ຺ຄຫຓຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ອເນກປຣິຍາເຍນາຕິ ອເນກກາຣເຓນ. ວິຣາຄາຍາຕິ ວິຣາຄຕ຺ຖາຍ. ໂນ ສຣາຄາຍາຕິ ໂນ ຣາເຄນ ຣຊ຺ຊນຕ຺ຖາຍ. ຠຄວຕາ ຫິ ‘‘ອິມໍ ເມ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາ ສພ຺ພຠວໂຠເຄສຸ ວິຣຊ຺ຊິສ຺ສນ຺ຕິ, ໂນ ຣຊ຺ຊິສ຺ສນ຺ຕີ’’ ເອຕທຕ຺ຖາຍ ຘມ຺ໂມ ເທສິໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອສ ນໂຍ ສພ຺ພປເທສຸ. ອິທໍ ປເນຕ຺ຖ ປຣິຍາຍວຈນມຕ຺ຕໍ. ວິສໍໂຍຄາຍາຕິ ກິເລເສຫິ ວິສໍຍຸຊ຺ຊນຕ຺ຖາຍ. ໂນ ສໍໂຍຄາຍາຕິ ນ ສໍຍຸຊ຺ຊນຕ຺ຖາຍ. ອນຸປາທານາຍາຕິ ອຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖາຍ. ໂນ ສອຸປາທານາຍາຕິ ນ ສງ຺ຄຫຓຕ຺ຖາຍ.

ຕຕ຺ຖ ນາມ ຕ຺ວນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍ ນາມ ຕ຺ວໍ. ສຣາຄາຍ ເຈເຕສ຺ສສີຕິ ສຫ ຣາເຄນ ວຕ຺ຕມານາຍ ເມຖຸນຘມ຺ມາຍ ເຈເຕສ຺ສສິ ກປ຺ເປສ຺ສສິ ປກປ຺ເປສ຺ສສິ; ເອຕທຕ຺ຖໍ ວາຍມິສ຺ສສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອສ ນໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ປຸນ ຣາຄວິຣາຄາທີນິ ນວ ປທານິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕໂລກຸຕ຺ຕຣນິພ຺ພານເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕານິ. ຕສ຺ມາ ຣາຄວິຣາຄາຍາຕິ ວາ ມທນິມ຺ມທນາຍາຕິ ວາ ວຸຕ຺ເຕປິ ‘‘ນິພ຺ພານຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ເອວເມວ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ນິພ຺ພານຎ຺ຫິ ຍສ຺ມາ ຕໍ ອາຄມ຺ມ ອາຣພ຺ຠ ປຏິຈ຺ຈ ຣາໂຄ ວິຣຊ຺ຊຕິ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຣາຄວິຣາໂຄຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ຕໍ ອາຄມ຺ມ ມານມທ-ປຸຣິສມທາທໂຍ ມທາ ນິມ຺ມທາ ອມທາ ໂຫນ຺ຕິ ວິນສ຺ສນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ມທນິມ຺ມທນນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍສ຺ມາ ຈ ຕໍ ອາຄມ຺ມ ສພ຺ພາປິ ກາມປິປາສາ ວິນຍໍ ອພ຺ຠຕ຺ຖໍ ຍາຕິ, ຕສ຺ມາ ປິປາສວິນໂຍຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ຕໍ ອາຄມ຺ມ ປຎ຺ຈ ກາມຄຸຓາລຍາ ສມຸຄ຺ຆາຕໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອາລຍສມຸຄ຺ຆາໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍສ຺ມາ ຈ ຕໍ ອາຄມ຺ມ ເຕຠູມກວຏ຺ຏໍ ອຸປຈ຺ຉິຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ວຏ຺ຏຸປຈ຺ເຉໂທຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ຕໍ ອາຄມ຺ມ ສພ຺ພໂສ ຕຓ຺ຫາ ຂຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ ວິຣຊ຺ຊຕິ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ ຈ, ຕສ຺ມາ ຕຓ຺ຫກ຺ຂໂຍ ວິຣາໂຄ ນິໂຣໂຘຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍສ຺ມາ ປເນຕໍ ຈຕສ຺ໂສ ໂຍນິໂຍ, ປຎ຺ຈ ຄຕິໂຍ, ສຕ຺ຕ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິໂຍ, ນວ ຈ ສຕ຺ຕາວາເສ, ອປຣາປຣຠາວາຍ ວິນນໂຕ ອາພນ຺ຘນໂຕ ສໍສິພ຺ພນໂຕ ວານນ຺ຕິ ລທ຺ຘໂວຫາຣາຍ ຕຓ຺ຫາຍ ນິກ຺ຂນ຺ຕໍ ນິສ຺ສຏໍ ວິສໍຍຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ນິພ຺ພານນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ.

ກາມານໍ ປຫານໍ ອກ຺ຂາຕນ຺ຕິ ວຕ຺ຖຸກາມານໍ, ກິເລສກາມານຎ຺ຈ ປຫານໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາມສຎ຺ຎານໍ ປຣິຎ຺ຎາຕິ ສພ຺ພາສມ຺ປິ ກາມສຎ຺ຎານໍ ຎາຕຕີຣຓປຫານວເສນ ຕິວິຘາ ປຣິຎ຺ຎາ ອກ຺ຂາຕາ. ກາມປິປາສານນ຺ຕິ ກາເມສຸ ປາຕພ຺ຍຕານໍ ກາເມ ວາ ປາຕຸມິຈ຺ຉານໍ. ກາມວິຕກ຺ການນ຺ຕິ ກາມຸປສຎ຺ຫິຕານໍວິຕກ຺ການໍ. ກາມປຣິຬາຫານນ຺ຕິ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓິກຣາຄວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນປຣິຬາຫານໍ ອນ຺ໂຕທາຫານໍ. ອິເມສຸ ປຎ຺ຈສຸ ຐາເນສຸ ກິເລສກ຺ຂຍກໂຣ ໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ໂຄວ ກຖິໂຕ. ສພ຺ພປຐເມສຸ ປນ ຕີສຸ ຐາເນສຸ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣມິສ຺ສໂກ ມຄ຺ໂຄ ກຖິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເນຕໍ ອາວຸໂສຕິ ນ ເອຕໍ ອາວຸໂສ, ຕວ ປາປກມ຺ມໍ ອປ຺ປສນ຺ນານຎ຺ຈ ປສາທາຍ ເອວຣູປານໍ ປສາທຕ຺ຖາຍ ນ ໂຫຕິ. ອຖ ຂ຺ເວຕນ຺ຕິ ອຖ ໂຂ ເອຕໍ. ອຖ ໂຂ ຕນ຺ຕິປິ ປາໂຐ. ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕາຍາຕິ ປສາທຎ຺ຎຖາຠາວາຍ ວິປ຺ປຏິສາຣາຍ ໂຫຕິ. ເຍ ມຄ຺ເຄນ ອນາຄຕສທ຺ຘາ, ເຕສໍ ວິປ຺ປຏິສາຣໍ ກໂຣຕິ – ‘‘ອີທິເສປິ ນາມ ຘມ຺ມວິນເຍ ມຍໍ ປສນ຺ນາ, ຍຕ຺ເຖວໍ ທຸປ຺ປຏິປນ຺ນາ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ. ເຍ ປນ ມຄ຺ເຄນາຄຕສທ຺ຘາ, ເຕສໍ ສິເນຣຸ ວິຍ ວາເຕຫິ ອຈໂລ ປສາໂທ ອີທິເສຫິ ວຕ຺ຖູຫິ ອິໂຕ ວາ ທາຣຸຓຕເຣຫິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ເອກຈ຺ຈານໍ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕາຍາ’’ຕິ.

໓໙. ຠຄວໂຕ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸນ຺ຕິ ຠຄວໂຕ ເອຕໍ ອຕ຺ຖໍ ອາຈິກ຺ຂິໍສຸ ປຏິເວທຍິໍສຸ. ອາໂຣຈຍມານາ ຈ ເນວ ປິຍກມ຺ຍຕາຍ ນ ເຠທປຸເຣກ຺ຂາຣຕາຍ, ນ ຕສ຺ສາຍສ຺ມໂຕ ອວຓ຺ຓປກາສນຕ຺ຖາຍ, ນ ກລິສາສນາໂຣປນຕ຺ຖາຍ, ນາປິ ‘‘ອິທໍ ສຸຕ຺ວາ ຠຄວາ ອິມສ຺ສ ສາສເນ ປຕິຏ຺ຐໍ ນ ທສ຺ສຕິ, ນິກ຺ກຑ຺ຒາເປສ຺ສຕິ ນ’’ນ຺ຕິ ມຎ຺ຎມານາ ອາໂຣເຈສຸໍ. ອຖ ໂຂ ‘‘ອິມໍ ສາສເນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ອພ຺ພຸທໍ ຎຕ຺ວາ ຠຄວາ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປສ຺ສຕິ, ເວລໍ ມຣິຍາທໍ ອາຓໍ ຐເປສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາໂຣເຈສຸໍ.

ເອຕສ຺ມິໍ ນິທາເນ ເອຕສ຺ມິໍ ປກຣເຓຕິ ເອຕ຺ຖ ສຸທິນ຺ນສ຺ສ ອຊ຺ຌາຈາຣວີຕິກ຺ກໂມ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ກາຣຓຕ຺ຕາ ນິທານຎ຺ເຈວ ປກຣຓຎ຺ຈາຕິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ກາຣຓຎ຺ຫິ ຍສ຺ມາ ນິເທຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຜລໍ ‘‘ຄຓ຺ຫາຖ ນ’’ນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ຕໍ ວິຍ ອປ຺ເປຕິ, ປກໂຣຕິ ຈ ນໍ ກຕ຺ຕຸໍ ອາຣຠຕິ, ກໂຣຕິເຍວ ວາ; ຕສ຺ມາ ນິທານຎ຺ເຈວ ປກຣຓຎ຺ຈາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວິຄຣຫິ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາຕິ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ ວິຄຣຫິ ນິນ຺ທິ; ຍຖາ ຕໍ ວຓ຺ຓາວຓ຺ຓາຣຫານໍ ວຓ຺ຓຎ຺ຈ ອວຓ຺ຓຎ຺ຈ ຠຓນ຺ເຕສຸ ອຄ຺ຄປຸຄ຺ຄໂລ. ນ ຫິ ຠຄວໂຕ ສີລວີຕິກ຺ກມກຣໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ຊາຕິຍາ ວາ ໂຄຕ຺ເຕນ ວາ ໂກລປຸຕ຺ຕິເຍນ ວາ ຄນ຺ເຖນ ວາ ຘຸຕງ຺ເຄນ ວາ ຎາໂຕ ຍສສ຺ສີ ອີທິສໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ຣກ຺ຂິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ນາປິ ເປສລໍ ຄຸຓວນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ຕສ຺ສ ຄຸຓໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕຸໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ອຖ ໂຂ ຄຣຫິຕພ຺ພໍ ຄຣຫຕິ ເອວ, ປສໍສິຕພ຺ພຎ຺ຈ ປສໍສຕິ ເອວ, ອຍຎ຺ຈ ຄຣຫິຕພ຺ໂພ; ຕສ຺ມາ ຕໍ ຕາທິລກ຺ຂເຓ ຐິໂຕ ອວິກມ຺ປມາເນນ ຈິຕ຺ເຕນ ວິຄຣຫິ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ ‘‘ອນນຸຈ຺ຉວິກ’’ນ຺ຕິອາທີຫິ ວຈເນຫິ.

ຕຕ຺ຖາຍໍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ – ຍທິທໍ ຕຍາ, ໂມຆປຸຣິສ, ຕຸຈ຺ຉມນຸສ຺ສ ກມ຺ມໍ ກຕໍ, ຕໍ ສມຓກຣຓານໍ ຘມ຺ມານໍ ມຄ຺ຄຜລນິພ຺ພານສາສນານໍ ວາ ນ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ, ເຕສໍ ຉວິໍ ຉາຍໍ ສຸນ຺ທຣຠາວໍ ນ ອນ຺ເວຕິ ນານຸຄຈ຺ຉຕິ, ອຖ ໂຂ ອາຣກາວ ເຕຫິ ຘມ຺ເມຫິ. ອນນຸຈ຺ຉວິກຕ຺ຕາ ເອວ ຈ ອນນຸໂລມິກໍ, ເຕສໍ ນ ອນຸໂລເມຕິ; ອຖ ໂຂ ວິໂລມໍ ປຈ຺ຈນີກຠາເວ ຐິຕໍ. ອນນຸໂລມິກຕ຺ຕາ ເອວ ຈ ອປ຺ປຕິຣູປໍ, ປຕິຣູປໍ ສທິສໍ ປຏິຠາຄໍ ນ ໂຫຕິ, ອຖ ໂຂ ອສທິສໍ ອປ຺ປຏິຠາຄເມວ. ອປ຺ປຕິຣູປຕ຺ຕາ ເອວ ຈ ອສ຺ສາມຓກໍ, ສມຓານໍ ກມ຺ມໍ ນ ໂຫຕິ. ອສ຺ສາມຓກຕ຺ຕາ ອກປ຺ປິຍໍ. ຍຎ຺ຫິ ສມຓກມ຺ມໍ ນ ໂຫຕິ, ຕໍ ເຕສໍ ນ ກປ຺ປຕິ. ອກປ຺ປິຍຕ຺ຕາ ອກຣຓີຍໍ. ນ ຫິ ສມຓາ ຍໍ ນ ກປ຺ປຕິ, ຕໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ຕຎ຺ເຈຕໍ ຕຍາ ກຕໍ, ຕສ຺ມາ ອນນຸຈ຺ຉວິກໍ ເຕ, ໂມຆປຸຣິສ, ກຕໍ…ເປ… ອກຣຓີຍນ຺ຕິ. ກຖຎ຺ຫິ ນາມາຕິ ເກນ ນາມ ກາຣເຓນ, ກິໍ ນາມ ກາຣຓໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕໂຕ ກາຣຓາຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ປຣໂຕ ‘‘ນນຸ ມຍາ ໂມຆປຸຣິສາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕໍ ສພ຺ພໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖເມວ.

ອິທານິ ຍສ຺ມາ ຍໍ ເຕນ ປາປກມ຺ມໍ ກຕໍ, ຕໍ ວິປຈ຺ຈມານໍ ອຕິວິຍ ທຸກ຺ຂວິປາກໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາສ຺ສ ຕໍ ວິປາກໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ກຕາປຣາຘໍ ວິຍ ປຸຕ຺ຕໍ ອນຸກມ຺ປກາ ມາຕາປິຕໂຣ ທຍາລຸເກນ ຈິຕ຺ເຕນ ສຸທິນ຺ນໍ ປຣິຠາສນ຺ໂຕ ‘‘ວຣໍ ເຕ ໂມຆປຸຣິສາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອາສຸ ສີຆໍ ເອຕສ຺ສ ວິສໍ ອາຄຈ຺ຉຕີຕິ ອາສີວິໂສ. ໂຆຣໍ ຈຓ຺ຑມສ຺ສ ວິສນ຺ຕິ ໂຆຣວິໂສ, ຕສ຺ສ ອາສີວິສສ຺ສ ໂຆຣວິສສ຺ສ. ‘‘ປກ຺ຂິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ‘‘ວຣ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອີທິສສ຺ສ ອາສີວິສສ຺ສ ໂຆຣວິສສ຺ສ ມຸເຂ ອງ຺ຄຊາຕໍ ວຣໍ ປກ຺ຂິຕ຺ຕໍ; ສເຈ ປກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ຠເວຍ຺ຍ, ວຣໍ ສິຍາ; ສຸນ຺ທຣໍ ສາຘຸ ສຸຏ຺ຐຸ ສິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ຕ຺ເວວາຕິ ນ ຕຸ ເອວ ວຣໍ ນ ສຸນ຺ທຣເມວ ນ ສາຘຸເມວ ນ ສຸຏ຺ຐຸເມວ. ເອສ ນໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ກຓ຺ຫສປ຺ປສ຺ສາຕິ ກາຬສປ຺ປສ຺ສ. ອງ຺ຄາຣກາສຸຍາຕິ ອງ຺ຄາຣປຸຓ຺ຓກູເປ, ອງ຺ຄາຣຣາສິມ຺ຫິ ວາ. ອາທິຕ຺ຕາຍາຕິ ປທິຕ຺ຕາຍ ຄຫິຕອຄ຺ຄິວຓ຺ຓາຍ. ສມ຺ປຊ຺ຊລິຕາຍາຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ປຊ຺ຊລິຕາຍ ອຈ຺ຈິໂຍ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕິຍາ. ສໂຊຕິຠູຕາຍາຕິ ສປ຺ປຠາຍ. ສມນ຺ຕໂຕ ອຸຏ຺ຐິຕາຫິ ຊາລາຫິ ເອກປ຺ປຠາສມຸທຍຠູຕາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕູຕິ ຍໍ ມຍາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວຣ’’ນ຺ຕິ ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ, ກຕເຣນ ກາຣເຓນາຕິ ເຈ? ມຣຓໍ ວາ ນິຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຕິ ໂຍ ຕຕ຺ຖ ອງ຺ຄຊາຕໍ ປກ຺ຂິເປຍ຺ຍ, ໂສ ມຣຓໍ ວາ ນິຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ ມຣຓມຕ຺ຕໍ ວາ ທຸກ຺ຂໍ. ອິໂຕນິທານຎ຺ຈ ໂຂ…ເປ… ອຸປປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ຍໍ ອິທໍ ມາຕຸຄາມສ຺ສ ອງ຺ຄຊາເຕ ອງ຺ຄຊາຕປກ຺ຂິປນໍ, ອິໂຕນິທານໍ ຕສ຺ສ ກາຣໂກ ປຸຄ຺ຄໂລ ນິຣຍໍ ອຸປປຊ຺ເຊຍ຺ຍ; ເອວໍ ກມ຺ມສ຺ສ ມຫາສາວຊ຺ຊຕໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ຕໍ ຄຣຫິ, ນ ຕສ຺ສ ທຸກ຺ຂາຄມໍ ອິຈ຺ຉມາໂນ. ຕຕ຺ຖ ນາມ ຕ຺ວນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍ ນາມ ເອວຣູເປ ກມ຺ເມ ເອວໍ ມຫາສາວຊ຺ເຊ ສມາເນປິ ຕ຺ວໍ. ຍໍ ຕ຺ວນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍນ຺ຕິ ຫີຬນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ຕ຺ວນ຺ຕິ ຕໍ-ສທ຺ທສ຺ສ ເວວຈນໍ; ທ຺ວີຫິປິ ຍໍ ວາ ຕໍ ວາ ຫີຬິຕມວຎ຺ຎາຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອສທ຺ຘມ຺ມນ຺ຕິ ອສຕໍ ນີຈຊນານໍ ຘມ຺ມໍ; ເຕຫິ ເສວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຄາມຘມ຺ມນ຺ຕິ ຄາມານໍ ຘມ຺ມໍ; ຄາມວາສິກມນຸສ຺ສານໍ ຘມ຺ມນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວສລຘມ຺ມນ຺ຕິ ປາປຘມ຺ເມ ວສນ຺ຕິ ປຄ຺ຆຣນ຺ຕີຕິ ວສລາ, ເຕສໍ ວສລານໍ ຫີນປຸຣິສານໍ ຘມ຺ມໍ, ວສລໍ ວາ ກິເລສປຄ຺ຆຣຓກໍ ຘມ຺ມໍ. ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລນ຺ຕິ ທຸຏ຺ຐຸ ຈ ກິເລສທູສິຕໍ ຖູລຎ຺ຈ ອສຸຂຸມໍ, ອນິປຸຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂອທກນ຺ຕິກນ຺ຕິ ອຸທກກິຈ຺ຈໍ ອນ຺ຕິກໍ ອວສານໍ ອສ຺ສາຕິ ໂອທກນ຺ຕິໂກ, ຕໍ ໂອທກນ຺ຕິກໍ. ຣຫສ຺ສນ຺ຕິ ຣໂຫຠວໍ, ປຏິຈ຺ຉນ຺ເນ ໂອກາເສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກໍ. ອຍຎ຺ຫິ ຘມ຺ໂມ ຊິຄຸຈ຺ຉນີຍຕ຺ຕາ ນ ສກ຺ກາ ອາວິ ອຎ຺ເຎສໍ ທສ຺ສນວິສເຍ ກາຕຸໍ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຣຫສ຺ສ’’ນ຺ຕິ. ທ຺ວຍໍທ຺ວຍສມາປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ທ຺ວີຫິ ທ຺ວີຫິ ສມາປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ທ຺ວຍໍ ທ຺ວຍໍ ສມາປຕ຺ຕິນ຺ຕິປິ ປາໂຐ. ທຍໍ ທຍໍ ສມາປຕ຺ຕິນ຺ຕິປິ ປຐນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ສຸນ຺ທຣໍ. ສມາປຊ຺ຊິສ຺ສສີຕິ ເອຕໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ນາມ ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນາມສທ຺ເທນ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ ‘‘ສມາປຊ຺ຊິສ຺ສສິ ນາມາ’’ຕິ.

ພຫູນໍ ໂຂ…ເປ… ອາທິກຕ຺ຕາ ປຸພ຺ພງ຺ຄໂມຕິ ສາສນໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ຕ຺ວໍ ພຫູນໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ອກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ອາທິກຕ຺ຕາ, ສພ຺ພປຐມໍ ກຣຓໂຕ; ປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ ສພ຺ພປຐມໍ ເອຕໍ ມຄ຺ຄໍ ປຏິປນ຺ນຕ຺ຕາ; ທ຺ວາຣໍທໂທ, ອຸປາຍທສ຺ສໂກຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອິມຎ຺ຫິ ເລສໍ ລທ຺ຘາ ຕວ ອນຸສິກ຺ຂມານາ ພຫູ ປຸຄ຺ຄລາ ນານປ຺ປກາຣເກ ມກ຺ກຏິຍາ ເມຖຸນປຏິເສວນາທິເກ ອກຸສລຘມ຺ເມ ກຣິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອເນກປຣິຍາເຍນາຕິ ອິເມຫິ ‘‘ອນນຸຈ຺ຉວິກ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວຸຕ຺ເຕຫິ, ພຫູຫິ ກາຣເຓຫິ. ທຸພ຺ຠຣຕາຍ…ເປ… ໂກສຊ຺ຊສ຺ສ ອວຓ຺ຓໍ ຠາສິຕ຺ວາຕິ ທຸພ຺ຠຣຕາທີນໍ ວຕ຺ຖຸຠູຕສ຺ສ ອສໍວຣສ຺ສ ອວຓ຺ຓໍ ນິນ຺ທໍ ຄຣຫໍ ຠາສິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ມາ ຫິ ອສໍວເຣ ຐິຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອຕ຺ຕາ ທຸພ຺ຠຣຕຎ຺ເຈວ ທຸປ຺ໂປສຕຎ຺ຈ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ອສໍວໂຣ ‘‘ທຸພ຺ຠຣຕາ, ທຸປ຺ໂປສຕາ’’ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ອສໍວເຣ ຐິຕສ຺ສ ອຕ຺ຕາ ຈຕູສຸ ປຈ຺ຈເຍສຸ ມຫິຈ຺ຉຕໍ ສິເນຣຸປ຺ປມາເຓປິ ຈ ປຈ຺ຈເຍ ລທ຺ຘາ ອສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຕໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ອສໍວໂຣ ‘‘ມຫິຈ຺ຉຕາ, ອສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຕາ’’ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍສ຺ມາ ຈ ອສໍວເຣ ຐິຕສ຺ສ ອຕ຺ຕາ ຄຓສງ຺ຄຓິກາຍ ເຈວ ກິເລສສງ຺ຄຓິກາຍ ຈ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ໂກສຊ຺ຊານຸຄໂຕ ຈ ໂຫຕິ ອຏ຺ຐກຸສີຕວຕ຺ຖຸປາຣິປູຣິຍາ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ອສໍວໂຣ ‘‘ສງ຺ຄຓິກາ, ເຈວ ໂກສຊ຺ຊຎ຺ຈາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ສຸຠຣຕາຍ…ເປ… ວີຣິຍາຣມ຺ຠສ຺ສ ວຓ຺ຓໍ ຠາສິຕ຺ວາຕິ ສຸຠຣຕາທີນໍ ວຕ຺ຖຸຠູຕສ຺ສ ສໍວຣສ຺ສ ວຓ຺ຓໍ ຠາສິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ມາ ຫິ ອສໍວຣໍ ປຫາຍ ສໍວເຣ ຐິຕສ຺ສ ອຕ຺ຕາ ສຸຠໂຣ ໂຫຕິ ສຸໂປໂສ, ຈຕູສຸ ຈ ປຈ຺ຈເຍສຸ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕໍ ນິຕ຺ຕຓ຺ຫຠາວໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ເອກເມກສ຺ມິຎ຺ຈ ປຈ຺ຈເຍ ຍຖາລາຠ-ຍຖາພລ-ຍຖາສາຣຸປ຺ປວເສນ ຕິປ຺ປເຠທາຍ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຍາ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ສໍວໂຣ ‘‘ສຸຠຣຕາ ເຈວ ສຸໂປສຕາ ຈ ອປ຺ປິຈ຺ໂຉ ຈ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ ຈາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ຍສ຺ມາ ປນ ອສໍວຣໍ ປຫາຍ ສໍວເຣ ຐິຕສ຺ສ ອຕ຺ຕາ ກິເລສສລ຺ເລຂນຕາຍ ເຈວ ນິທ຺ຘຸນນຕາຍ ຈ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ສໍວໂຣ ‘‘ສລ຺ເລໂຂ ຈ ຘຸໂຕ ຈາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ຍສ຺ມາ ຈ ອສໍວຣໍ ປຫາຍ ສໍວເຣ ຐິຕສ຺ສ ອຕ຺ຕາ ກາຍວາຈານໍ ອປ຺ປາສາທິກໍ ອປ຺ປສາທນີຍໍ ອສນ຺ຕໍ ອສາຣຸປ຺ປໍ ກາຍວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອປ຺ປາສາທິກໍ ອປ຺ປສາທນີຍໍ ອສນ຺ຕໍ ອສາຣຸປ຺ປໍ ອກຸສລວິຕກ຺ກຕ຺ຕຍຎ຺ຈ ອນຸປຄມ຺ມ ຕພ຺ພິປຣີຕສ຺ສ ກາຍວຈີສຸຈຣິຕສ຺ສ ເຈວ ກຸສລວິຕກ຺ກຕ຺ຕຍສ຺ສ ຈ ປາສາທິກສ຺ສ ປສາທນີຍສ຺ສ ສນ຺ຕສ຺ສ ສາຣຸປ຺ປສ຺ສ ປາຣິປູຣິຍາ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ສໍວໂຣ ‘‘ປາສາທິໂກ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ຍສ຺ມາ ປນ ອສໍວຣໍ ປຫາຍ ສໍວເຣ ຐິຕສ຺ສ ອຕ຺ຕາ ສພ຺ພກິເລສາປຈຍຠູຕາຍ, ວິວຏ຺ຏາຍ, ອຏ຺ຐວີຣິຍາຣມ຺ຠວຕ຺ຖຸປາຣິປູຣິຍາ ຈ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ສໍວໂຣ ‘‘ອປຈໂຍ ເຈວ ວີຣິຍາຣມ຺ໂຠ ຈາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ.

ຠິກ຺ຂູນໍ ຕທນຸຈ຺ຉວິກໍ ຕທນຸໂລມິກນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ສນ຺ນິປຕິຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຍໍ ອິທານິ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິກຎ຺ເຈວ ອນຸໂລມິກຎ຺ຈ. ໂຍ ວາ ອຍໍ ສຸຠຣຕາທີຫິ ສໍວໂຣ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິກຎ຺ເຈວ ອນຸໂລມິກຎ຺ຈ ສໍວຣປ຺ປຫານປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ ອສຸຕ຺ຕນ຺ຕວິນິພທ຺ຘໍ ປາຬິວິນິມຸຕ຺ຕໍ ໂອກ຺ກນ຺ຕິກຘມ຺ມເທສນໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠຄວາ ກິຣ ອີທິເສສຸ ຐາເນສຸ ປຎ຺ຈວຓ຺ຓກຸສຸມມາລໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ວິຍ, ຣຕນທາມໍ ສຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ວິຍ, ຈ ເຍ ປຏິກ຺ຂິປນາຘິປ຺ປາຍາ ອສໍວຣາຠິຣຕາ ເຕ ສມ຺ປຣາຍິເກນ ວຏ຺ຏຠເຍນ ຕຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ອເນກປ຺ປກາຣໍ ອາທີນວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ, ເຍ ສິກ຺ຂາກາມາ ສໍວເຣ ຐິຕາ ເຕ ອປ຺ເປກຈ຺ເຈ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐເປນ຺ໂຕ ອປ຺ເປກຈ຺ເຈ ອນາຄາມິ-ສກທາຄາມິ-ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລສຸ ອຸປນິສ຺ສຍວິຣຫິເຕປິ ສຄ຺ຄມຄ຺ເຄ ປຕິຏ຺ຐເປນ຺ໂຕ ທີຆນິກາຍປ຺ປມາຓມ຺ປິ ມຊ຺ຌິມນິກາຍປ຺ປມາຓມ຺ປິ ຘມ຺ມເທສນໍ ກໂຣຕິ. ຕໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຠິກ຺ຂູນໍ ຕທນຸຈ຺ຉວິກໍ ຕທນຸໂລມິກໍ ຘມ຺ມິໍ ກຖໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ.

ເຕນ ຫີຕິ ເຕນ ສຸທິນ຺ນສ຺ສ ອຊ຺ຌາຈາເຣນ ກາຣຓຠູເຕນ. ສິກ຺ຂາປທນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພາຕິ ສິກ຺ຂາ, ປຊ຺ຊເຕ ອິມິນາຕິ ປທໍ, ສິກ຺ຂາຍ ປທໍ ສິກ຺ຂາປທໍ; ສິກ຺ຂາຍ ອຘິຄມຸປາໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ມູລໍ ນິສ຺ສໂຍ ປຕິຏ຺ຐາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເມຖຸນວິຣຕິຍາ ເມຖຸນສໍວຣສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ເມຖຸນສໍວໂຣ ຫິ ຕທຎ຺ເຎສໍ ສິກ຺ຂາສງ຺ຂາຕານໍ ສີລວິປສ຺ສນາຌານມຄ຺ຄຘມ຺ມານໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖວເສນ ປທຕ຺ຕາ ອິຘ ‘‘ສິກ຺ຂາປທ’’ນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ອຍຎ຺ຈ ອຕ຺ໂຖ ສິກ຺ຂາປທວິຠງ຺ເຄ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອປິຈ ຕສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສ ທີປກໍ ວຈນມ຺ປິ ‘‘ສິກ຺ຂາປທ’’ນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ – ‘‘ສິກ຺ຂາປທນ຺ຕິ ໂຍ ຕຕ຺ຖ ນາມກາໂຍ ປທກາໂຍ ນິຣຸຕ຺ຕິກາໂຍ ພ຺ຍຎ຺ຊນກາໂຍ’’ຕິ. ອຖ ວາ ຍຖາ ‘‘ອນຠິຊ຺ຌາ ຘມ຺ມປທ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອນຠິຊ຺ຌາ ເອໂກ ຘມ຺ມໂກຏ຺ຐາໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ, ເອວມິຘາປິ ‘‘ສິກ຺ຂາປທ’’ນ຺ຕິ ສິກ຺ຂາໂກຏ຺ຐາໂສ ສິກ຺ຂາຍ ເອໂກ ປເທໂສຕິປິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ທສ ອຕ຺ຖວເສ ປຏິຈ຺ຈາຕິ ທສ ກາຣຓວເສ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິເຫຕຸ ອຘິຄມນີເຍ ຫິຕວິເສເສ ປຏິຈ຺ຈ ອາຄມ຺ມ ອາຣພ຺ຠ, ທສນ຺ນໍ ຫິຕວິເສສານໍ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິໍ ສມ຺ປສ຺ສມາໂນຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອິທານິ ເຕ ທສ ອຕ຺ຖວເສ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸຕາຍາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸຕາ ນາມ ສງ຺ຆສ຺ສ ສຸຏ຺ຐຸຠາໂວ, ‘‘ສຸຏ຺ຐຸ ເທວາ’’ຕິ ອາຄຕຏ຺ຐາເນ ວິຍ ‘‘ສຸຏ຺ຐຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຈນສມ຺ປຏິຈ຺ຉນຠາໂວ. ໂຍ ຈ ຕຖາຄຕສ຺ສ ວຈນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ສ ຕໍ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ສງ຺ຆສ຺ສ ‘‘ສຸຏ຺ຐຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ມມ ວຈນສມ຺ປຏິຈ຺ຉນຕ຺ຖໍ ປຎ຺ຎເປສ຺ສາມິ, ອສມ຺ປຏິຈ຺ຉເນ ອາທີນວໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉເນ ຈ ອານິສໍສໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ, ນ ພລກ຺ກາເຣນ ອຠິຠວິຕ຺ວາຕິ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາວິກໂຣນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸຕາຍາ’’ຕິ. ສງ຺ຆຜາສຸຕາຍາຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ ຜາສຸຠາວາຍ; ສຫຊີວິຕາຍ ສຸຂວິຫາຣຕ຺ຖາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ທຸມ຺ມງ຺ກູນໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ນິຄ຺ຄຫາຍາຕິ ທຸມ຺ມງ຺ກູ ນາມ ທຸສ຺ສີລປຸຄ຺ຄລາ; ເຍ ມງ຺ກຸຕໍ ອາປາທິຍມານາປິ ທຸກ຺ເຂນ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ວີຕິກ຺ກມໍ ກໂຣນ຺ຕາ ວາ ກຕ຺ວາ ວາ ນ ລຊ຺ຊນ຺ຕິ, ເຕສໍ ນິຄ຺ຄຫຕ຺ຖາຍ; ເຕ ຫິ ສິກ຺ຂາປເທ ອສຕິ ‘‘ກິໍ ຕຸມ຺ເຫຫິ ທິຏ຺ຐໍ, ກິໍ ສຸຕໍ – ກິໍ ອມ຺ເຫຫິ ກຕໍ; ກຕຣສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ກຕມໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ອມ຺ເຫ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ສງ຺ຆໍ ວິເຫເຐສ຺ສນ຺ຕິ, ສິກ຺ຂາປເທ ປນ ສຕິ ເຕ ສງ຺ໂຆ ສິກ຺ຂາປທໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຘມ຺ເມນ ວິນເຍນ ສຕ຺ຖຸສາສເນນ ນິຄ຺ຄເຫສ຺ສຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ທຸມ຺ມງ຺ກູນໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ນິຄ຺ຄຫາຍາ’’ຕິ.

ເປສລານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຜາສຸວິຫາຣາຍາຕິ ເປສລານໍ ປິຍສີລານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຜາສຸວິຫາຣຕ຺ຖາຍ. ປິຍສີລາ ຫິ ຠິກ຺ຂູ ກຕ຺ຕພ຺ພາກຕ຺ຕພ຺ພໍ ສາວຊ຺ຊານວຊ຺ຊໍ ເວລໍ ມຣິຍາທໍ ອຊານນ຺ຕາ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍປາຣິປູຣິຍາ ຆຏມານາ ກິລມນ຺ຕິ, ສນ຺ທິຏ຺ຐມານາ ອຸພ຺ພາຬ຺ຫາ ໂຫນ຺ຕິ. ກຕ຺ຕພ຺ພາກຕ຺ຕພ຺ພໍ ປນ ສາວຊ຺ຊານວຊ຺ຊໍ ເວລໍ ມຣິຍາທໍ ຎຕ຺ວາ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍປາຣິປູຣິຍາ ຆຏມານາ ນ ກິລມນ຺ຕິ, ສນ຺ທິຏ຺ຐມານາ ນ ອຸພ຺ພາຬ຺ຫາ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕນ ເນສໍ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎາປນາ ຜາສຸວິຫາຣາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ. ໂຍ ວາ ທຸມ຺ມງ຺ກູນໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ນິຄ຺ຄໂຫ, ສ຺ເວວ ເອເຕສໍ ຜາສຸວິຫາໂຣ. ທຸສ຺ສີລປຸຄ຺ຄເລ ນິສ຺ສາຍ ຫິ ອຸໂປສໂຖ ນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ປວາຣຓາ ນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ສງ຺ຆກມ຺ມານິ ນປ຺ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ສາມຄ຺ຄີ ນ ໂຫຕິ, ຠິກ຺ຂູ ອເນກຄ຺ຄາ ອຸທ຺ເທສປຣິປຸຈ຺ຉາກມ຺ມຏ຺ຐານາທີນິ ອນຸຍຸຎ຺ຊິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ. ທຸສ຺ສີເລສຸ ປນ ນິຄ຺ຄຫິເຕສຸ ສພ຺ໂພປິ ອຍໍ ອຸປທ຺ທໂວ ນ ໂຫຕິ. ຕໂຕ ເປສລາ ຠິກ຺ຂູ ຜາສຸ ວິຫຣນ຺ຕິ. ເອວໍ ‘‘ເປສລານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຜາສຸ ວິຫາຣາຍາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ທ຺ວິຘາ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິການໍ ອາສວານໍ ສໍວຣາຍາຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາ ອາສວາ ນາມ ອສໍວເຣ ຐິເຕນ ຕສ຺ມິຎ຺ເຎວ ອຕ຺ຕຠາເວ ປຕ຺ຕພ຺ພາ ປາຓິປ຺ປຫາຣ-ທຓ຺ຑປ຺ປຫາຣ-ຫຕ຺ຖຈ຺ເຉທ-ປາທຈ຺ເຉທ-ອກິຕ຺ຕິ-ອຍສວິປ຺ປຏິສາຣາທໂຍ ທຸກ຺ຂວິເສສາ. ອິຕິ ອິເມສໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິການໍ ອາສວານໍ ສໍວຣາຍ ປິຘານາຍ ອາຄມນມຄ຺ຄຖກນາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສມ຺ປຣາຍິການໍ ອາສວານໍ ປຏິຆາຕາຍາຕິ ສມ຺ປຣາຍິກາ ອາສວາ ນາມ ອສໍວເຣ ຐິເຕນ ກຕປາປກມ຺ມມູລກາ ສມ຺ປຣາເຍ ນຣກາທີສຸ ປຕ຺ຕພ຺ພາ ທຸກ຺ຂວິເສສາ, ເຕສໍ ປຏິຆາຕຕ຺ຖາຍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນຕ຺ຖາຍ ວູປສມຕ຺ຖາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອປ຺ປສນ຺ນານໍ ປສາທາຍາຕິ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ຫິ ສຕິ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ຎຕ຺ວາ ວາ ຍຖາປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ປຏິປຊ຺ຊມາເນ ຠິກ຺ຂູ ທິສ຺ວາ ວາ ເຍປິ ອປ຺ປສນ຺ນາ ປຓ຺ຑິຕມນຸສ຺ສາ, ເຕ ‘‘ຍານິ ວຕ ໂລເກ ມຫາຊນສ຺ສ ຣຊ຺ຊນ-ທຸສ຺ສນ-ມຸຍ຺ຫນຏ຺ຐານານິ, ເຕຫິ ອິເມ ສມຓາ ສກ຺ຍປຸຕ຺ຕິຍາ ອາຣກາ ວິຣຕາ ວິຫຣນ຺ຕິ, ທຸກ຺ກຣໍ ວຕ ກໂຣນ຺ຕິ, ຠາຣິຍໍ ວຕ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ ປສາທໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ວິນຍປິຏເກ ໂປຕ຺ຖກໍ ທິສ຺ວາ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກ-ຕິເວທີ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ວິຍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອປ຺ປສນ຺ນານໍ ປສາທາຍາ’’ຕິ.

ປສນ຺ນານໍ ຠິຍ຺ໂຍຠາວາຍາຕິ ເຍປິ ສາສເນ ປສນ຺ນາ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ເຕປິ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ຎຕ຺ວາ ຍຖາປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ປຏິປຊ຺ຊມາເນ ຠິກ຺ຂູ ວາ ທິສ຺ວາ ‘‘ອໂຫ ອຍ຺ຍາ ທຸກ຺ກຣກາຣິໂນ, ເຍ ຍາວຊີວໍ ເອກຠຕ຺ຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ວິນຍສໍວຣໍ ອນຸປາເລນ຺ຕີ’’ຕິ ຠິຍ຺ໂຍ ຠິຍ຺ໂຍ ປສີທນ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ປສນ຺ນານໍ ຠິຍ຺ໂຍຠາວາຍາ’’ຕິ.

ສທ຺ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຍາຕິ ຕິວິໂຘ ສທ຺ຘມ຺ໂມ – ປຣິຍຕ຺ຕິສທ຺ຘມ຺ໂມ, ປຏິປຕ຺ຕິສທ຺ຘມ຺ໂມ, ອຘິຄມສທ຺ຘມ຺ໂມຕິ. ຕຕ຺ຖ ປິຏກຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫິຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ‘‘ປຣິຍຕ຺ຕິສທ຺ຘມ຺ໂມ’’ ນາມ. ເຕຣສ ຘຸຕຄຸຓາ, ຈຸທ຺ທສ ຂນ຺ຘກວຕ຺ຕານິ, ທ຺ເວອສີຕິ ມຫາວຕ຺ຕານິ, ສີລສມາຘິວິປສ຺ສນາຕິ ອຍໍ ‘‘ປຏິປຕ຺ຕິສທ຺ຘມ຺ໂມ’’ ນາມ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຣິຍມຄ຺ຄາ ຈຕ຺ຕາຣິ ຈ ສາມຎ຺ຎຜລານິ ນິພ຺ພານຎ຺ຈາຕິ ອຍໍ ‘‘ອຘິຄມສທ຺ຘມ຺ໂມ’’ ນາມ. ໂສ ສພ຺ໂພປິ ຍສ຺ມາ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ສຕິ ຠິກ຺ຂູ ສິກ຺ຂາປທຎ຺ຈ ຕສ຺ສ ວິຠງ຺ຄຎ຺ຈ ຕທຕ຺ຖໂຊຕນຕ຺ຖໍ ອຎ຺ຎຎ຺ຈ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ປຣິຍາປຸຓນ຺ຕິ, ຍຖາປຎ຺ຎຕ຺ຕຎ຺ຈ ປຏິປຊ຺ຊມານາ ປຏິປຕ຺ຕິໍ ປູເຣຕ຺ວາ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ພໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມໍ ອຘິຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ຈິຣຏ຺ຐິຕິໂກ ໂຫຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ສທ຺ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຍາ’’ຕິ.

ວິນຍານຸຄ຺ຄຫາຍາຕິ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ຫິ ສຕິ ສໍວຣວິນໂຍ ຈ ປຫານວິນໂຍ ຈ ສມຖວິນໂຍ ຈ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິວິນໂຍ ຈາຕິ ຈຕຸພ຺ພິໂຘປິ ວິນໂຍ ອນຸຄ຺ຄຫິໂຕ ໂຫຕິ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠິໂຕ ສູປຕ຺ຖມ຺ຠິໂຕ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ວິນຍານຸຄ຺ຄຫາຍາ’’ຕິ.

ສພ຺ພາເນວ ເຈຕານິ ປທານິ ‘‘ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ອິມິນາ ວຈເນນ ສທ຺ຘິໍ ໂຍເຊຕພ຺ພານິ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ປຐມປຈ຺ຉິມປທໂຍຊນາ – ‘‘ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸຕາຍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປສ຺ສາມິ, ວິນຍານຸຄ຺ຄຫາຍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປສ຺ສາມີ’’ຕິ.

ອປິ ເຈຕ຺ຖ ຍໍ ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸ ຕໍ ສງ຺ຆຜາສຸ, ຍໍ ສງ຺ຆຜາສຸ ຕໍ ທຸມ຺ມງ຺ກູນໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ນິຄ຺ຄຫາຍາຕິ ເອວໍ ສງ຺ຂລິກນຍໍ; ຍໍ ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸ ຕໍ ສງ຺ຆຜາສຸ, ຍໍ ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸ ຕໍ ທຸມ຺ມງ຺ກູນໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ນິຄ຺ຄຫາຍາຕິ ເອວຎ຺ຈ ເອເກກປທມູລິກໍ ທສກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ໂຍຊນໍ ກຕ຺ວາ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ປຣິວາເຣ (ປຣິ. ໓໓໔) –

‘‘ອຕ຺ຖສຕໍ ຘມ຺ມສຕໍ, ທ຺ເວ ຈ ນິຣຸຕ຺ຕິສຕານິ;

ຈຕ຺ຕາຣິ ຎາຓສຕານິ, ອຕ຺ຖວເສ ປກຣເຓ’’ຕິ.

ຕໍ ສພ຺ພໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕໍ ປເນຕໍ ຍສ຺ມາ ປຣິວາເຣເຍວ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ ອິຘ ນ ວຓ຺ຓິຕນ຺ຕິ.

ເອວໍ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອານິສໍສໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປເທ ຠິກ຺ຂູຫິ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ທີເປນ຺ໂຕ ‘‘ເອວຎ຺ຈ ປນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິມໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ອຸທ຺ທິເສຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ອາຫ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ຠິກ຺ຂເວ, ອິມໍ ປນ ມຍາ ອິຕິ ສນ຺ທສ຺ສິຕານິສໍສໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ເອວໍ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທເສ ອຸທ຺ທິເສຍ຺ຍາຖ ຈ ປຣິຍາປຸເຓຍ຺ຍາຖ ຈ ຘາເຣຍ຺ຍາຖ ຈ ອຎ຺ເຎສຎ຺ຈ ວາເຈຍ຺ຍາຖາຕິ. ອຕິເຣການຍນຕ຺ໂຖ ຫິ ເອຕ຺ຖ ຈ ສທ຺ໂທ, ເຕນາຍມຕ຺ໂຖ ອານີໂຕ ໂຫຕີຕິ.

ອິທານິ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິມໍ ສິກ຺ຂາປທ’’ນ຺ຕິ ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສເວຍ຺ຍ, ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕິ ອສໍວາໂສ’’ຕິ ອາຫ. ເອວໍ ມູລຈ຺ເຉຊ຺ຊວເສນ ທຬ຺ຫໍ ກຕ຺ວາ ປຐມປາຣາຊິເກ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ອປຣມ຺ປິ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຖາຍ ມກ຺ກຏີວຕ຺ຖຸ ອຸທປາທິ. ຕສ຺ສຸປ຺ປຕ຺ຕິທີປນຕ຺ຖເມຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ – ເອວຎ຺ຈິທໍ ຠຄວຕາ ຠິກ຺ຂູນໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຠຄວຕາ ຠິກ຺ຂູນໍ ອິທໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ເອວໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ຈ, ອິທຎ຺ຈ ອຎ຺ຎໍ ວຕ຺ຖຸ ອຸທປາທີຕິ.

ປຐມປຎ຺ຎຕ຺ຕິກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສຸທິນ຺ນຠາຓວາຣໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ.

ມກ຺ກຏີວຕ຺ຖຸກຖາ

໔໐. ອິທານິ ຍໍ ຕໍ ອຎ຺ຎໍ ວຕ຺ຖຸ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ອນຸຕ຺ຕານປທວຓ຺ຓນາ – ມກ຺ກຏິໍ ອາມິເສນາຕິ ມຫາວເນ ຠິກ຺ຂູນໍ ຂນ຺ຕິເມຕ຺ຕາທິຄຸຓານຸຠາເວນ ນິຣາສງ຺ກຈິຕ຺ຕາ ພຫູ ມິຄໂມຣກຸກ຺ກຸຏມກ຺ກຏາທໂຍ ຕິຣຈ຺ຉານາ ປຘານາຄາຣຏ຺ຐາເນສຸ ວິຈຣນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຣ ເອກໍ ມກ຺ກຏິໍ ອາມິເສນ ຍາຄຸຠຕ຺ຕຂຊ຺ຊກາທິນາ ອຸປລາເປຕ຺ວາ, ສງ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ສາຕິ ຠຸມ຺ມວຈນໍ. ປຏິເສວຕີຕິ ປຈຸຣປຏິເສວໂນ ໂຫຕິ; ປຈຸຣຕ຺ເຖ ຫິ ວຕ຺ຕມານວຈນໍ. ໂສ ຠິກ຺ຂູຕິ ໂສ ເມຖຸນຘມ຺ມປຏິເສວນໂກ ຠິກ຺ຂຸ. ເສນາສນຈາຣິກໍ ອາຫິຓ຺ຑນ຺ຕາຕິ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອາຄນ຺ຕຸກາ ພຸທ຺ຘທສ຺ສນາຍ ອາຄຕາ ປາໂຕວ ອາຄນ຺ຕຸກຠຕ຺ຕານິ ລຠິຕ຺ວາ ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈາ ຠິກ຺ຂູນໍ ນິວາສນຏ຺ຐານານິ ປສ຺ສິສ຺ສາມາຕິ ວິຈຣິໍສຸ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ເສນາສນຈາຣິກໍ ອາຫິຓ຺ຑນ຺ຕາ’’ຕິ. ເຍນ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ເຕນຸປສງ຺ກມີຕິ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາ ນາມ ເອກຠິກ຺ຂຸນາ ສທ຺ຘິໍ ວິສ຺ສາສໍ ກຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎສຸປິ ຕາທິສຎ຺ເຎວ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ສາ ມກ຺ກຏີ ເຍນ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ວິສ຺ສາສິກຠິກ຺ຂຸສ຺ເສວ ເຕສມ຺ປິ ຕໍ ວິກາຣໍ ທສ຺ເສສິ.

ເຉປ຺ປນ຺ຕິ ນງ຺ຄຸຏ຺ຐໍ. ໂອຑ຺ຑີຕິ ອຠິມຸຂໍ ຐເປສິ. ນິມິຕ຺ຕມ຺ປິ ອກາສີຕິ ເຍນ ນິຍາເມນ ຍາຍ ກິຣິຍາຍ ເມຖຸນາຘິປ຺ປາຍໍ ເຕ ຊານນ຺ຕິ ຕໍ ອກາສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສ ຠິກ຺ຂູຕິ ຍສ຺ສາຍໍ ວິຫາໂຣ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິລີຍິໍສູຕິ ເອກສ຺ມິໍ ໂອກາເສ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາ ອຈ຺ຉິໍສຸ.

໔໑. ສຈ຺ຈໍ, ອາວຸໂສຕິ ສໂຫຑ຺ຒຄ຺ຄຫິໂຕ ໂຈໂຣ ວິຍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ທິສ຺ວາ ໂຈທິຕຕ຺ຕາ ‘‘ກິໍ ວາ ມຍາ ກຕ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ວຕ຺ຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ‘‘ສຈ຺ຈໍ, ອາວຸໂສ’’ຕິ ອາຫ. ນນຸ, ອາວຸໂສ, ຕເຖວ ຕໍ ໂຫຕີຕິ ອາວຸໂສ ຍຖາ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຍາ, ນນຸ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕິຕ຺ຖິຍາປິ ຕໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ຕເຖວ ໂຫຕິ. ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຍາປິ ຫິ ທສ຺ສນມ຺ປິ ຄຫຓມ຺ປິ ອາມສນມ຺ປິ ຜຸສນມ຺ປິ ຆຏ຺ຏນມ຺ປິ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລເມວ. ຕິຣຈ຺ຉານຄຕິຕ຺ຖິຍາປິ ຕໍ ສພ຺ພໍ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລເມວ. ໂກ ເອຕ຺ຖ ວິເສໂສ? ອເລສຏ຺ຐາເນ ຕ຺ວໍ ເລສໍ ໂອຑ຺ເຑສີຕິ.

໔໒. ອນ຺ຕມໂສ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາຍປິ ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕິ ອສໍວາໂສຕິ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາຍປິ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວິຕ຺ວາ ປາຣາຊິໂກ ເຍວ ໂຫຕີຕິ ທຬ຺ຫຕຣໍ ສິກ຺ຂາປທມກາສິ. ທຸວິຘຎ຺ຫິ ສິກ຺ຂາປທໍ – ໂລກວຊ຺ຊໍ, ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊຎ຺ຈ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ສ ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ ຈິຕ຺ຕໍ ອກຸສລເມວ ໂຫຕິ, ຕໍ ໂລກວຊ຺ຊໍ ນາມ. ເສສໍ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊໍ. ຕຕ຺ຖ ໂລກວຊ຺ເຊ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ຣຸນ຺ຘນ຺ຕີ ທ຺ວາຣໍ ປິທຫນ຺ຕີ ໂສຕໍ ປຈ຺ຉິນ຺ທມານາ ຄາຬ຺ຫຕຣໍ ກໂຣນ຺ຕີ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອຘິມານາ, ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສຸປິນນ຺ຕາຕິ ອຍໍ ປນ ວີຕິກ຺ກມາຠາວາ ອພ຺ໂພຫາຣິກຕ຺ຕາ ຈ ວຸຕ຺ຕາ. ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ເຊ ອກເຕ ວີຕິກ຺ກເມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ສິຖິລໍ ກໂຣນ຺ຕີ ໂມເຈນ຺ຕີ ທ຺ວາຣໍ ທທມານາ ອປຣາປຣມ຺ປິ ອນາປຕ຺ຕິໍ ກຸຣຸມານາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຄຓໂຠຊນປຣມ຺ປຣໂຠຊນາທີສຸ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຍ ວິຍ. ‘‘ອນ຺ຕມໂສ ຕງ຺ຂຓິກາຍປີ’’ຕິ ເອວຣູປາ ປນ ກເຕ ວີຕິກ຺ກເມ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຄຕິກາວ ໂຫຕິ. ອິທໍ ປນ ປຐມສິກ຺ຂາປທໍ ຍສ຺ມາ ໂລກວຊ຺ຊໍ, ນ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊໍ; ຕສ຺ມາ ອຍມນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ຣຸນ຺ຘນ຺ຕີ ທ຺ວາຣໍ ປິທຫນ຺ຕີ ໂສຕໍ ປຈ຺ຉິນ຺ທມານາ ຄາຬ຺ຫຕຣໍ ກໂຣນ຺ຕີ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ.

ເອວໍ ທ຺ເວປິ ວຕ຺ຖູນິ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ມູລຈ຺ເຉຊ຺ຊວເສນ ທຬ຺ຫຕຣໍ ກຕ຺ວາ ປຐມປາຣາຊິເກ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ອປຣມ຺ປິ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຖາຍ ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກວຕ຺ຖຸ ອຸທປາທິ. ຕສ຺ສຸປ຺ປຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖເມຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ເອວຎ຺ຈິທໍ ຠຄວຕາ ຠິກ຺ຂູນໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຠຄວຕາ ຠິກ຺ຂູນໍ ອິທໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ເອວໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ຈ ອິທຎ຺ຈ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ວຕ຺ຖຸ ອຸທປາທີຕິ.

ມກ຺ກຏີວຕ຺ຖຸກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສນ຺ຖຕຠາຓວາໂຣ

ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໔໓-໔໔. ອິທານິ ຍໍ ຕໍ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ວຕ຺ຖຸ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຣາປິ ອຍມນຸຕ຺ຕານປທວຓ຺ຓນາ – ເວສາລິກາຕິ ເວສາລິວາສິໂນ. ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກາຕິ ວຊ຺ຊິຣຏ຺ເຐ ເວສາລິຍໍ ກຸລານໍ ປຸຕ຺ຕາ. ສາສເນ ກິຣ ໂຍ ໂຍ ອຸປທ຺ທໂວ ອາທີນໂວ ອພ຺ພຸທມຸປ຺ປຊ຺ຊິ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕເກ ນິສ຺ສາຍ. ຕຖາ ຫິ ເທວທຕ຺ໂຕປິ ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕເກ ປກ຺ເຂ ລຠິຕ຺ວາ ສງ຺ຆໍ ຠິນ຺ທິ. ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກາ ເອວ ຈ ວສ຺ສສຕປຣິນິພ຺ພຸເຕ ຠຄວຕິ ອຸທ຺ຘມ຺ມໍ ອຸພ຺ພິນຍໍ ສຕ຺ຖຸສາສນໍ ທີເປສຸໍ. ອິເມປິ ເຕສໍ ເຍວ ເອກຈ຺ເຈ ເອວໍ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕປິ ສິກ຺ຂາປເທ ຍາວທຕ຺ຖໍ ຠຸຎ຺ຊິໍສຸ…ເປ… ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວິໍສູຕິ.

ຎາຕິພ຺ຍສເນນປີຕິ ເອຕ຺ຖ ອສນໍ ພ຺ຍສນໍ ວິກ຺ເຂໂປ ວິທ຺ຘໍສນໍ ວິນາໂສຕິ ສພ຺ພເມຕໍ ເອກຕ຺ຖໍ. ຎາຕີນໍ ພ຺ຍສນໍ ຎາຕິພ຺ຍສນໍ, ເຕນ ຎາຕິພ຺ຍສເນນ, ຣາຊທຓ຺ຑພ຺ຍາຘິມຣຓວິປ຺ປວາສນິມິຕ຺ເຕນ ຎາຕິວິນາເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອສ ນໂຍ ທຸຕິຍປເທປິ. ຕຕິຍປເທ ປນ ອາໂຣຄ຺ຍວິນາສໂກ ໂຣໂຄ ເອວ ໂຣຄພ຺ຍສນໍ. ໂສ ຫິ ອາໂຣຄ຺ຍໍ ພ຺ຍສຕິ ວິກ຺ຂິປຕິ ວິນາເສຕີຕິ ພ຺ຍສນໍ. ໂຣໂຄວ ພ຺ຍສນໍ ໂຣຄພ຺ຍສນໍ, ເຕນ ໂຣຄພ຺ຍສເນນ. ຜຸຏ຺ຐາຕິ ອຘິປນ຺ນາ ອຠິຠູຕາ ສມນ຺ນາຄຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ນ ມຍໍ, ຠນ຺ເຕ ອານນ຺ທ, ພຸທ຺ຘຄຣຫິໂນຕິ ຠນ຺ເຕ ອານນ຺ທ, ມຍໍ ນ ພຸທ຺ຘໍ ຄຣຫາມ, ນ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ໂທສໍ ເທມ. ນ ຘມ຺ມຄຣຫິໂນ, ນ ສງ຺ຆຄຣຫິໂນ. ອຕ຺ຕຄຣຫິໂນ ມຍນ຺ຕິ ອຕ຺ຕານເມວ ມຍໍ ຄຣຫາມ, ອຕ຺ຕໂນ ໂທສໍ ເທມ. ອລກ຺ຂິກາຕິ ນິສ຺ສິຣິກາ. ອປ຺ປປຸຎ຺ຎາຕິ ປຣິຕ຺ຕປຸຎ຺ຎາ. ວິປສ຺ສກາ ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານນ຺ຕິ ເຍ ອຏ຺ຐຕິໍສາຣມ຺ມເຓສຸ ວິຠຕ຺ຕາ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ, ເຕສໍ ວິປສ຺ສກາ; ຕໂຕ ຕໂຕ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ເຕວ ຘມ຺ເມ ວິປສ຺ສມານາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸພ຺ພຣຕ຺ຕາປຣຣຕ຺ຕນ຺ຕິ ຣຕ຺ຕິຍາ ປຸພ຺ພໍ ປຸພ຺ພຣຕ຺ຕໍ, ຣຕ຺ຕິຍາ ອປຣໍ ອປຣຣຕ຺ຕໍ, ປຐມຍາມຎ຺ຈ ປຈ຺ຉິມຍາມຎ຺ຈາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂພຘິປກ຺ຂິການນ຺ຕິ ໂພຘິສ຺ສ ປກ຺ເຂ ຠວານໍ, ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄຎາຓສ຺ສ ອຸປກາຣການນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠາວນານຸໂຍຄນ຺ຕິ ວຑ຺ຒນານຸໂຍຄໍ. ອນຸຍຸຕ຺ຕາ ວິຫເຣຍ຺ຍາມາຕິ ຄິຫິປລິໂພຘໍ ອາວາສປລິໂພຘຎ຺ຈ ປຫາຍ ວິວິຕ຺ເຕສຸ ເສນາສເນສຸ ຍຸຕ຺ຕປຍຸຕ຺ຕາ ອນຎ຺ຎກິຈ຺ຈາ ວິຫເຣຍ຺ຍາມ.

ເອວມາວຸໂສຕິ ເຖໂຣ ເອເຕສໍ ອາສຍໍ ອຊານນ຺ໂຕ ອິທໍ ເນສໍ ມຫາຄຊ຺ຊິຕໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ສເຈ ອິເມ ອີທິສາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ສາຘູ’’ຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ‘‘ເອວມາວຸໂສ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ. ອຏ຺ຐານເມຕໍ ອນວກາໂສຕິ ອຸຠຍມ຺ເປຕໍ ກາຣຓປຏິກ຺ເຂປວຈນໍ. ກາຣຓຎ຺ຫິ ຍສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ຕທາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຠາເວນ ຜລໍ ຕິຏ຺ຐຕິ. ຍສ຺ມາ ຈສ຺ສ ຕໍ ໂອກາໂສ ໂຫຕິ ຕທາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຠາເວນ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຐານຎ຺ຈ ອວກາໂສ ຈາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ອຏ຺ຐານເມຕໍ, ອານນ຺ທ, ອນວກາໂສ’’ຕິ. ເອຕໍ ຐານໍ ວາ ໂອກາໂສ ວາ ນຕ຺ຖິ. ຍໍ ຕຖາຄໂຕຕິ ເຍນ ຕຖາຄໂຕ ວຊ຺ຊີນໍ ວາ…ເປ… ສມູຫເນຍ຺ຍ, ຕໍ ກາຣຓໍ ນຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍທິ ຫິ ຠຄວາ ເອເຕສໍ ‘‘ລເຠຍ຺ຍາມ ອຸປສມ຺ປທ’’ນ຺ຕິ ຍາຈນ຺ຕານໍ ອຸປສມ຺ປທໍ ທເທຍ຺ຍ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ‘‘ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕິ ອສໍວາໂສ’’ຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ສມູຫເນຍ຺ຍ. ຍສ຺ມາ ປເນຕໍ ນ ສມູຫນຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຏ຺ຐານເມຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ.

ໂສ ອາຄໂຕ ນ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ໂພຕິ ‘‘ຍທິ ຫິ ເອວໍ ອາຄໂຕ ອຸປສມ຺ປທໍ ລເຠຍ຺ຍ, ສາສເນ ອຄາຣໂວ ຠເວຍ຺ຍ. ສາມເຓຣຠູມິຍໍ ປນ ຐິໂຕ ສຄາຣໂວ ຈ ຠວິສ຺ສຕິ, ອຕ຺ຕຕ຺ຖຎ຺ຈ ກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ອນຸກມ຺ປມາໂນ ຠຄວາ ອາຫ – ‘‘ໂສ ອາຄໂຕ ນ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ໂສ ອາຄໂຕ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ໂພຕິ ເອວໍ ອາຄໂຕ ຠິກ຺ຂຸຠາເວ ຐຕ຺ວາ ອວິປນ຺ນສີລຕາຍ ສາສເນ ສຄາຣໂວ ຠວິສ຺ສຕິ, ໂສ ສຕິ ອຸປນິສ຺ສເຍ ນຈິຣສ຺ເສວ ອຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ປາປຸຓິສ຺ສຕີຕິ ຎຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ໂພຕິ ອາຫ.

ເອວໍ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວິຕ຺ວາ ອາຄເຕສຸ ອນຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ພຎ຺ຈ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ພຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕີຓິປິ ວຕ຺ຖູນິ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ກຕ຺ວາ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປຕຸກາໂມ ‘‘ເອວຎ຺ຈ ປນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິມໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ອຸທ຺ທິເສຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ…ເປ… ອສໍວາໂສ’’ຕິ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປສິ.

ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຈຕຸພ຺ພິຘວິນຍກຖາ

໔໕. ອິທານິສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ວິຠຊນ຺ໂຕ ‘‘ໂຍ ປນາຕິ, ໂຍ ຍາທິໂສ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕສ຺ມິໍ ປນ ສິກ຺ຂາປເທ ຈ ສິກ຺ຂາປທວິຠງ຺ເຄ ຈ ສກເລ ຈ ວິນຍວິນິຈ຺ຉເຍ ໂກສລ຺ລໍ ປຕ຺ຖຍນ຺ເຕນ ຈຕຸພ຺ພິໂຘ ວິນໂຍ ຊານິຕພ຺ໂພ –

ຈຕຸພ຺ພິຘຎ຺ຫິ ວິນຍໍ, ມຫາເຖຣາ ມຫິທ຺ຘິກາ;

ນີຫຣິຕ຺ວາ ປກາເສສຸໍ, ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫກາ ປຸຣາ.

ກຕມໍ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ? ສຸຕ຺ຕໍ, ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ, ອາຈຣິຍວາທໍ, ອຕ຺ຕໂນມຕິນ຺ຕິ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອາຫຈ຺ຈປເທນ ຣເສນ ອາຈຣິຍວໍເສນ ອຘິປ຺ປາຍາ’’ຕິ, ເອຕ຺ຖ ຫິ ອາຫຈ຺ຈປທນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ຣໂສຕິ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ, ອາຈຣິຍວໍໂສຕິ ອາຈຣິຍວາໂທ, ອຘິປ຺ປາໂຍຕິ ອຕ຺ຕໂນມຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສຸຕ຺ຕໍນາມ ສກເລ ວິນຍປິຏເກ ປາຬິ.

ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ ນາມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາປເທສາ; ເຍ ຠຄວຕາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາ – ‘‘ຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຍາ ‘ອິທໍ ນ ກປ຺ປຕີ’ຕິ ອປ຺ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ຕໍ ເຈ ອກປ຺ປິຍໍ ອນຸໂລເມຕິ; ກປ຺ປິຍໍ ປຏິພາຫຕິ, ຕໍ ໂວ ນ ກປ຺ປຕິ. ຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຍາ ‘ອິທໍ ນ ກປ຺ປຕີ’ຕິ ອປ຺ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ຕໍ ເຈ ກປ຺ປິຍໍ ອນຸໂລເມຕິ; ອກປ຺ປິຍໍ ປຏິພາຫຕິ, ຕໍ ໂວ ກປ຺ປຕິ. ຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຍາ ‘ອິທໍ ກປ຺ປຕີ’ຕິ ອນນຸຎ຺ຎາຕໍ, ຕໍ ເຈ ອກປ຺ປິຍໍ ອນຸໂລເມຕິ, ກປ຺ປິຍໍ ປຏິພາຫຕິ; ຕໍ ໂວ ນ ກປ຺ປຕິ. ຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຍາ ‘ອິທໍ ກປ຺ປຕີ’ຕິ ອນນຸຎ຺ຎາຕໍ, ຕໍ ເຈ ກປ຺ປິຍໍ ອນຸໂລເມຕິ, ອກປ຺ປິຍໍ ປຏິພາຫຕິ; ຕໍ ໂວ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ (ມຫາວ. ໓໐໕).

ອາຈຣິຍວາໂທ ນາມ ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫເກຫິ ປຎ຺ຈຫິ ອຣຫນ຺ຕສເຕຫິ ຐປິຕາ ປາຬິວິນິມຸຕ຺ຕາ ໂອກ຺ກນ຺ຕວິນິຈ຺ຉຍປ຺ປວຕ຺ຕາ ອຏ຺ຐກຖາຕນ຺ຕິ.

ອຕ຺ຕໂນມຕິ ນາມ ສຸຕ຺ຕ-ສຸຕ຺ຕານຸໂລມ-ອາຈຣິຍວາເທ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອນຸມາເນນ ອຕ຺ຕໂນ ອນຸພຸທ຺ຘິຍາ ນຍຄ຺ຄາເຫນ ອຸປຏ຺ຐິຕາກາຣກຖນໍ.

ອປິຈ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາຠິຘມ຺ມວິນຍຏ຺ຐກຖາສຸ ອາຄໂຕ ສພ຺ໂພປິ ເຖຣວາໂທ ‘‘ອຕ຺ຕໂນມຕິ’’ ນາມ. ຕໍ ປນ ອຕ຺ຕໂນມຕິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກເຖນ຺ເຕນ ນ ທຬ຺ຫຄ຺ຄາຫໍ ຄເຫຕ຺ວາ ໂວຫຣິຕພ຺ພໍ. ກາຣຓໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ອຕ຺ເຖນ ປາຬິໍ, ປາຬິຍາ ຈ ອຕ຺ຖໍ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ກເຖຕພ຺ພໍ. ອຕ຺ຕໂນມຕິ ອາຈຣິຍວາເທ ໂອຕາເຣຕພ຺ພາ. ສເຈ ຕຕ຺ຖ ໂອຕຣຕິ ເຈວ ສເມຕິ ຈ, ຄເຫຕພ຺ພາ. ສເຈ ເນວ ໂອຕຣຕິ ນ ສເມຕິ, ນ ຄເຫຕພ຺ພາ. ອຍຎ຺ຫິ ອຕ຺ຕໂນມຕິ ນາມ ສພ຺ພທຸພ຺ພລາ. ອຕ຺ຕໂນມຕິໂຕ ອາຈຣິຍວາໂທ ພລວຕໂຣ.

ອາຈຣິຍວາໂທປິ ສຸຕ຺ຕານຸໂລເມ ໂອຕາເຣຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ໂອຕຣນ຺ໂຕ ສເມນ຺ໂຕເຍວ ຄເຫຕພ຺ໂພ, ອິຕໂຣ ນ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ອາຈຣິຍວາທໂຕ ຫິ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ ພລວຕຣໍ.

ສຸຕ຺ຕານຸໂລມມ຺ປິ ສຸຕ຺ເຕ ໂອຕາເຣຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ໂອຕຣນ຺ຕໍ ສເມນ຺ຕເມວ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ອິຕຣໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໂຕ ຫິ ສຸຕ຺ຕເມວ ພລວຕຣໍ. ສຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ອປ຺ປຏິວຕ຺ຕິຍໍ ກາຣກສງ຺ຆສທິສໍ ພຸທ຺ຘານໍ ຐິຕກາລສທິສໍ. ຕສ຺ມາ ຍທາ ທ຺ເວ ຠິກ຺ຂູ ສາກຈ຺ຉນ຺ຕິ, ສກວາທີ ສຸຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກເຖຕິ, ປຣວາທີ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ. ເຕຫິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ເຂປໍ ວາ ຄຣຫໍ ວາ ອກຕ຺ວາ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ ສຸຕ຺ເຕ ໂອຕາເຣຕພ຺ພໍ. ສເຈ ໂອຕຣຕິ ສເມຕິ, ຄເຫຕພ຺ພໍ. ໂນ ເຈ, ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ; ສຸຕ຺ຕສ຺ມິໍເຍວ ຐາຕພ຺ພໍ. ອຖາຍໍ ສຸຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກເຖຕິ, ປໂຣ ອາຈຣິຍວາທໍ. ເຕຫິປິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ເຂປໍ ວາ ຄຣຫໍ ວາ ອກຕ຺ວາ ອາຈຣິຍວາໂທ ສຸຕ຺ເຕ ໂອຕາເຣຕພ຺ໂພ. ສເຈ ໂອຕຣຕິ ສເມຕິ, ຄເຫຕພ຺ໂພ. ອໂນຕຣນ຺ໂຕ ອສເມນ຺ໂຕ ຈ ຄາຣຍ຺ຫາຈຣິຍວາໂທ ນ ຄເຫຕພ຺ໂພ; ສຸຕ຺ຕສ຺ມິໍເຍວ ຐາຕພ຺ພໍ.

ອຖາຍໍ ສຸຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກເຖຕິ, ປໂຣ ອຕ຺ຕໂນມຕິໍ. ເຕຫິປິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ເຂປໍ ວາ ຄຣຫໍ ວາ ອກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນມຕິ ສຸຕ຺ເຕ ໂອຕາເຣຕພ຺ພາ. ສເຈ ໂອຕຣຕິ ສເມຕິ, ຄເຫຕພ຺ພາ. ໂນ ເຈ, ນ ຄເຫຕພ຺ພາ. ສຸຕ຺ຕສ຺ມິໍ ເຍວ ຐາຕພ຺ພໍ.

ອຖ ປນາຍໍ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກເຖຕິ, ປໂຣ ສຸຕ຺ຕໍ. ສຸຕ຺ຕໍ ສຸຕ຺ຕານຸໂລເມ ໂອຕາເຣຕພ຺ພໍ. ສເຈ ໂອຕຣຕິ ສເມຕິ, ຕິສ຺ໂສ ສງ຺ຄີຕິໂຍ ອາຣູຬ຺ຫໍ ປາຬິອາຄຕໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ຄເຫຕພ຺ພໍ. ໂນ ເຈ ຕຖາ ປຎ຺ຎາຍຕິ ນ ໂອຕຣຕິ ນ ສເມຕິ, ພາຫິຣກສຸຕ຺ຕໍ ວາ ໂຫຕິ ສິໂລໂກ ວາ ອຎ຺ຎໍ ວາ ຄາຣຍ຺ຫສຸຕ຺ຕໍ ຄຸຬ຺ຫເວສ຺ສນ຺ຕຣຄຸຬ຺ຫວິນຍເວທລ຺ລາທີນໍ ອຎ຺ຎຕຣໂຕ ອາຄຕໍ, ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ສຸຕ຺ຕານຸໂລມສ຺ມິໍເຍວ ຐາຕພ຺ພໍ.

ອຖາຍໍ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກເຖຕິ, ປໂຣ ອາຈຣິຍວາທໍ. ອາຈຣິຍວາໂທ ສຸຕ຺ຕານຸໂລເມ ໂອຕາເຣຕພ຺ໂພ. ສເຈ ໂອຕຣຕິ ສເມຕິ, ຄເຫຕພ຺ໂພ. ໂນ ເຈ, ນ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ສຸຕ຺ຕານຸໂລເມເຍວ ຐາຕພ຺ພໍ.

ອຖາຍໍ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກເຖຕິ, ປໂຣ ອຕ຺ຕໂນມຕິໍ. ອຕ຺ຕໂນມຕິ ສຸຕ຺ຕານຸໂລເມ ໂອຕາເຣຕພ຺ພາ. ສເຈ ໂອຕຣຕິ ສເມຕິ, ຄເຫຕພ຺ພາ. ໂນ ເຈ, ນ ຄເຫຕພ຺ພາ. ສຸຕ຺ຕານຸໂລເມເຍວ ຐາຕພ຺ພໍ.

ອຖ ປນາຍໍ ອາຈຣິຍວາທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກເຖຕິ, ປໂຣ ສຸຕ຺ຕໍ. ສຸຕ຺ຕໍ ອາຈຣິຍວາເທ ໂອຕາເຣຕພ຺ພໍ. ສເຈ ໂອຕຣຕິ ສເມຕິ, ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອິຕຣໍ ຄາຣຍ຺ຫສຸຕ຺ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອາຈຣິຍວາເທເຍວ ຐາຕພ຺ພໍ.

ອຖາຍໍ ອາຈຣິຍວາທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກເຖຕິ, ປໂຣ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ. ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ ອາຈຣິຍວາເທ ໂອຕາເຣຕພ຺ພໍ. ໂອຕຣນ຺ຕໍ ສເມນ຺ຕເມວ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ອິຕຣໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອາຈຣິຍວາເທເຍວ ຐາຕພ຺ພໍ.

ອຖາຍໍ ອາຈຣິຍວາທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກເຖຕິ, ປໂຣ ອຕ຺ຕໂນມຕິໍ. ອຕ຺ຕໂນມຕິ ອາຈຣິຍວາເທ ໂອຕາເຣຕພ຺ພາ. ສເຈ ໂອຕຣຕິ ສເມຕິ, ຄເຫຕພ຺ພາ. ໂນ ເຈ, ນ ຄເຫຕພ຺ພາ. ອາຈຣິຍວາເທເຍວ ຐາຕພ຺ພໍ.

ອຖ ປນາຍໍ ອຕ຺ຕໂນມຕິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກເຖຕິ, ປໂຣ ສຸຕ຺ຕໍ. ສຸຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕໂນມຕິຍໍ ໂອຕາເຣຕພ຺ພໍ. ສເຈ ໂອຕຣຕິ ສເມຕິ, ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອິຕຣໍ ຄາຣຍ຺ຫສຸຕ຺ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອຕ຺ຕໂນມຕິຍເມວ ຐາຕພ຺ພໍ.

ອຖາຍໍ ອຕ຺ຕໂນມຕິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກເຖຕິ, ປໂຣ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ. ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ ອຕ຺ຕໂນມຕິຍໍ ໂອຕາເຣຕພ຺ພໍ. ໂອຕຣນ຺ຕໍ ສເມນ຺ຕເມວ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ອິຕຣໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອຕ຺ຕໂນມຕິຍເມວ ຐາຕພ຺ພໍ.

ອຖາຍໍ ອຕ຺ຕໂນມຕິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກເຖຕິ, ປໂຣ ອາຈຣິຍວາທໍ. ອາຈຣິຍວາໂທ ອຕ຺ຕໂນມຕິຍໍ ໂອຕາເຣຕພ຺ໂພ. ສເຈ ໂອຕຣຕິ ສເມຕິ, ຄເຫຕພ຺ໂພ; ອິຕໂຣ ຄາຣຍ຺ຫາຈຣິຍວາໂທ ນ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ອຕ຺ຕໂນມຕິຍເມວ ຐາຕພ຺ພໍ. ອຕ຺ຕໂນ ຄຫຓເມວ ພລິຍໍ ກາຕພ຺ພໍ. ສພ຺ພຏ຺ຐາເນສຸ ຈ ເຂໂປ ວາ ຄຣຫາ ວາ ນ ກາຕພ຺ພາຕິ.

ອຖ ປນາຍໍ ‘‘ກປ຺ປິຍ’’ນ຺ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ກເຖຕິ, ປໂຣ ‘‘ອກປ຺ປິຍ’’ນ຺ຕິ. ສຸຕ຺ເຕ ຈ ສຸຕ຺ຕານຸໂລເມ ຈ ໂອຕາເຣຕພ຺ພໍ. ສເຈ ກປ຺ປິຍໍ ໂຫຕິ, ກປ຺ປິເຍ ຐາຕພ຺ພໍ. ສເຈ ອກປ຺ປິຍໍ, ອກປ຺ປິເຍ ຐາຕພ຺ພໍ.

ອຖາຍໍ ຕສ຺ສ ກປ຺ປິຍຠາວສາຘກໍ ສຸຕ຺ຕໂຕ ພຫຸໍ ກາຣຓຎ຺ຈ ວິນິຈ຺ຉຍຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕິ, ປໂຣ ກາຣຓໍ ນ ວິນ຺ທຕິ. ກປ຺ປິເຍວ ຐາຕພ຺ພໍ. ອຖ ປໂຣ ຕສ຺ສ ອກປ຺ປິຍຠາວສາຘກໍ ສຸຕ຺ຕໂຕ ພຫຸໍ ກາຣຓຎ຺ຈ ວິນິຈ຺ຉຍຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕິ, ອເນນ ອຕ຺ຕໂນ ຄຫຓນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ທຬ຺ຫໍ ອາທາຍ ນ ຐາຕພ຺ພໍ. ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ອກປ຺ປິເຍວ ຐາຕພ຺ພໍ. ອຖ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ກາຣຓຈ຺ຉາຍາ ທິສ຺ສຕິ, ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຠາໂວເຍວ ສາຘຸ, ອກປ຺ປິເຍ ຐາຕພ຺ພໍ. ວິນຍຎ຺ຫິ ປຕ຺ວາ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍວິຈາຣຓມາຄມ຺ມ ຣຸນ຺ຘິຕພ຺ພໍ, ຄາຬ຺ຫໍ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ, ໂສຕໍ ປຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ພໍ, ຄຣຸກຠາເວເຍວ ຐາຕພ຺ພໍ.

ອຖ ປນາຍໍ ‘‘ອກປ຺ປິຍ’’ນ຺ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ກເຖຕິ, ປໂຣ ‘‘ກປ຺ປິຍ’’ນ຺ຕິ. ສຸຕ຺ເຕ ຈ ສຸຕ຺ຕານຸໂລເມ ຈ ໂອຕາເຣຕພ຺ພໍ. ສເຈ ກປ຺ປິຍໍ ໂຫຕິ, ກປ຺ປິເຍ ຐາຕພ຺ພໍ. ສເຈ ອກປ຺ປິຍໍ, ອກປ຺ປິເຍ ຐາຕພ຺ພໍ.

ອຖາຍໍ ພຫູຫິ ສຸຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉຍກາຣເຓຫິ ອກປ຺ປິຍຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ, ປໂຣ ກາຣຓໍ ນ ວິນ຺ທຕິ, ອກປ຺ປິເຍ ຐາຕພ຺ພໍ. ອຖ ປໂຣ ພຫູຫິ ສຸຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉຍກາຣເຓຫິ ກປ຺ປິຍຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ, ອຍໍ ກາຣຓໍ ນ ວິນ຺ທຕິ, ກປ຺ປິເຍ ຐາຕພ຺ພໍ. ອຖ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ກາຣຓຈ຺ຉາຍາ ທິສ຺ສຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ຄຫຓໍ ນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕພ຺ພໍ. ຍຖາ ຈາຍໍ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິເຍ ອກປ຺ປິຍກປ຺ປິເຍ ຈ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ; ເອວໍ ອນາປຕ຺ຕິອາປຕ຺ຕິວາເທ ອາປຕ຺ຕານາປຕ຺ຕິວາເທ ຈ, ລຫຸກຄຣຸກາປຕ຺ຕິວາເທ ຄຣຸກລຫຸກາປຕ຺ຕິວາເທ ຈາປິ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ນາມມຕ຺ຕໍເຍວ ຫິ ເອຕ຺ຖ ນານໍ, ໂຍຊນານເຍ ນານໍ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ນ ວິຕ຺ຖາຣິຕໍ.

ເອວໍ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍາທິວິນິຈ຺ຉເຍ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ໂຍ ສຸຕ຺ຕ-ສຸຕ຺ຕານຸໂລມອາຈຣິຍວາທອຕ຺ຕໂນມຕີສຸ ອຕິເຣກກາຣຓໍ ລຠຕິ, ຕສ຺ສ ວາເທ ຐາຕພ຺ພໍ. ສພ຺ພໂສ ປນ ກາຣຓໍ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ອລຠນ຺ເຕນ ສຸຕ຺ຕໍ ນ ຊຫິຕພ຺ພໍ, ສຸຕ຺ຕສ຺ມິໍເຍວ ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ. ເອວໍ ຕສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປເທ ຈ ສິກ຺ຂາປທວິຠງ຺ເຄ ຈ ສກເລ ຈ ວິນຍວິນິຈ຺ຉເຍ ໂກສລ຺ລໍ ປຕ຺ຖຍນ຺ເຕນ ອຍໍ ຈຕຸພ຺ພິໂຘ ວິນໂຍ ຊານິຕພ຺ໂພ.

ອິມຎ຺ຈ ປນ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ວິນຍໍ ຎຕ຺ວາປິ ວິນຍຘເຣນ ປຸຄ຺ຄເລນ ຕິລກ຺ຂຓສມນ຺ນາຄເຕນ ຠວິຕພ຺ພໍ. ຕີຓິ ຫິ ວິນຍຘຣສ຺ສ ລກ຺ຂຓານິ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພານິ. ກຕມານິ ຕີຓິ? ‘‘ສຸຕ຺ຕຎ຺ຈສ຺ສ ສ຺ວາຄຕໍ ໂຫຕິ ສຸປ຺ປວຕ຺ຕິ ສຸວິນິຈ຺ຉິຕໍ ສຸຕ຺ຕໂຕ ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ’’ຕິ ອິທເມກໍ ລກ຺ຂຓໍ. ‘‘ວິນເຍ ໂຂ ປນ ຐິໂຕ ໂຫຕິ ອສໍຫີໂຣ’’ຕິ ອິທໍ ທຸຕິຍໍ. ‘‘ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາ ໂຂ ປນສ຺ສ ສຸຄ຺ຄຫິຕາ ໂຫຕິ ສຸມນສິກຕາ ສູປຘາຣິຕາ’’ຕິ ອິທໍ ຕຕິຍໍ.

ຕຕ຺ຖ ສຸຕ຺ຕໍ ນາມ ສກລໍ ວິນຍປິຏກໍ. ຕຎ຺ຈສ຺ສ ສ຺ວາຄຕໍ ໂຫຕີຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ອາຄຕໍ. ສຸປ຺ປວຕ຺ຕີຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ປວຕ຺ຕໍ ປຄຸຓໍ ວາຈຸຄ຺ຄຕໍ ສຸວິນິຈ຺ຉິຕໍ. ສຸຕ຺ຕໂຕ ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕຕິ ປາຬິໂຕ ຈ ປຣິປຸຈ຺ຉໂຕ ຈ ອຏ຺ຐກຖາໂຕ ຈ ສຸວິນິຈ຺ຉິຕໍ ໂຫຕິ, ກງ຺ຂຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ ອຸຄ຺ຄຫິຕໍ.

ວິນເຍ ໂຂ ປນ ຐິໂຕ ໂຫຕີຕິ ວິນເຍ ລຊ຺ຊີຠາເວນ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ ໂຫຕິ. ອລຊ຺ຊີ ຫິ ພຫຸສ຺ສຸໂຕປິ ສມາໂນ ລາຠຄຣຸຕາຍ ຕນ຺ຕິໍ ວິສໍວາເທຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘມ຺ມໍ ອຸພ຺ພິນຍໍ ສຕ຺ຖຸສາສນໍ ທີເປຕ຺ວາ ສາສເນ ມຫນ຺ຕໍ ອຸປທ຺ທວໍ ກໂຣຕິ. ສງ຺ຆເຠທມ຺ປິ ສງ຺ຆຣາຊິມ຺ປິ ອຸປ຺ປາເທຕິ. ລຊ຺ຊີ ປນ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໂກ ສິກ຺ຂາກາໂມ ຊີວິຕເຫຕຸປິ ຕນ຺ຕິໍ ອວິສໍວາເທຕ຺ວາ ຘມ຺ມເມວ ວິນຍເມວ ຈ ທີເປຕິ, ສຕ຺ຖຸສາສນໍ ຄຣຸໍ ກຕ຺ວາ ຐເປຕິ. ຕຖາ ຫິ ປຸພ຺ເພ ມຫາເຖຣາ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວາຈໍ ນິຈ຺ຉາເຣສຸໍ – ‘‘ອນາຄເຕ ລຊ຺ຊີ ຣກ຺ຂິສ຺ສຕິ, ລຊ຺ຊີ ຣກ຺ຂິສ຺ສຕິ, ລຊ຺ຊີ ຣກ຺ຂິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ເອວໍ ໂຍ ລຊ຺ຊີ, ໂສ ວິນຍໍ ອວິຊຫນ຺ໂຕ ອໂວກ຺ກມນ຺ໂຕ ລຊ຺ຊີຠາເວນ ວິນເຍ ຐິໂຕ ໂຫຕິ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິໂຕຕິ. ອສໍຫີໂຣຕິ ສໍຫີໂຣ ນາມ ໂຍ ປາຬິຍໍ ວາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວາ ເຫຏ຺ຐໂຕ ວາ ອຸປຣິໂຕ ວາ ປທປຏິປາຏິຍາ ວາ ປຸຈ຺ຉິຍມາໂນ ວິຕ຺ຖຸນຕິ ວິປ຺ຜນ຺ທຕິ ສນ຺ຕິຏ຺ຐິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ; ຍໍ ຍໍ ປເຣນ ວຸຈ຺ຈຕິ ຕໍ ຕໍ ອນຸຊານາຕິ; ສກວາທໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ປຣວາທໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ໂຍ ປນ ປາຬິຍໍ ວາ ອຏ຺ຐກຖາຍ ວາ ເຫຏ຺ຐຸປຣິເຍນ ວາ ປທປຏິປາຏິຍາ ວາ ປຸຈ຺ຉິຍມາໂນ ນ ວິຕ຺ຖຸນຕິ ນ ວິປ຺ຜນ຺ທຕິ, ເອເກກໂລມໍ ສຓ຺ຑາເສນ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ວິຍ ‘‘ເອວໍ ມຍໍ ວທາມ; ເອວໍ ໂນ ອາຈຣິຍາ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕິ; ຍມ຺ຫິ ປາຬິ ຈ ປາຬິວິນິຈ຺ຉໂຍ ຈ ສຸວຓ຺ຓຠາຊເນ ປກ຺ຂິຕ຺ຕສີຫວສາ ວິຍ ປຣິກ຺ຂຍໍ ປຣິຍາທານໍ ອຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຕິຏ຺ຐຕິ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ອສໍຫີໂຣ’’ຕິ.

ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາ ໂຂ ປນສ຺ສ ສຸຄ຺ຄຫິຕາ ໂຫຕີຕິ ເຖຣປຣມ຺ປຣາ ວໍສປຣມ຺ປຣາ ຈສ຺ສ ສຸຏ຺ຐຸ ຄຫິຕາ ໂຫຕິ. ສຸມນສິກຕາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ມນສິກຕາ; ອາວຊ຺ຊິຕມຕ຺ເຕ ອຸຊ຺ຊລິຕປທີໂປ ວິຍ ໂຫຕິ. ສູປຘາຣິຕາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ອຸປຘາຣິຕາ ປຸພ຺ພາປຣານຸສນ຺ຘິໂຕ ອຕ຺ຖໂຕ ກາຣຓໂຕ ຈ ອຸປຘາຣິຕາ; ອຕ຺ຕໂນ ມຕິໍ ປຫາຍ ອາຈຣິຍສຸທ຺ຘິຍາ ວຕ຺ຕາ ໂຫຕິ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ອາຈຣິໂຍ ອສຸກາຈຣິຍສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິ, ໂສ ອສຸກສ຺ສາ’’ຕິ ເອວໍ ສພ຺ພໍ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣໍ ເຖຣວາທງ຺ຄໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຍາວ ອຸປາລິຕ຺ເຖໂຣ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫີຕິ ປາເປຕ຺ວາ ຐເປຕິ. ຕໂຕປິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອຸປາລິຕ຺ເຖໂຣ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິ, ທາສກຕ຺ເຖໂຣ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ອຸປາລິຕ຺ເຖຣສ຺ສ, ໂສຓກຕ຺ເຖໂຣ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ທາສກຕ຺ເຖຣສ຺ສ, ສິຄ຺ຄວຕ຺ເຖໂຣ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ໂສຓກຕ຺ເຖຣສ຺ສ, ໂມຄ຺ຄລິປຸຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ສິຄ຺ຄວຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຈຓ຺ຑວຊ຺ຊິຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຈາຕິ. ເອວໍ ສພ຺ພໍ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣໍ ເຖຣວາທງ຺ຄໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອາຈຣິຍໍ ປາເປຕ຺ວາ ຐເປຕິ. ເອວໍ ອຸຄ຺ຄຫິຕາ ຫິ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາ ສຸຄ຺ຄຫິຕາ ໂຫຕິ. ເອວໍ ອສກ຺ໂກນ຺ເຕນ ປນ ອວສ຺ສໍ ທ຺ເວ ຕໂຍ ປຣິວຏ຺ຏາ ອຸຄ຺ຄເຫຕພ຺ພາ. ສພ຺ພປຈ຺ຉິເມນ ຫິ ນເຍນ ຍຖາ ອາຈຣິໂຍ ຈ ອາຈຣິຍາຈຣິໂຍ ຈ ປາຬິຎ຺ຈ ປຣິປຸຈ຺ຉຎ຺ຈ ວທນ຺ຕິ, ຕຖາ ຎາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ອິເມຫິ ຈ ປນ ຕີຫິ ລກ຺ຂເຓຫິ ສມນ຺ນາຄເຕນ ວິນຍຘເຣນ ວຕ຺ຖຸວິນິຈ຺ຉຍຕ຺ຖໍ ສນ຺ນິປຕິເຕ ສງ຺ເຆ ໂອຕິຓ຺ເຓ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ໂຈທເກນ ຈ ຈຸທິຕເກນ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ສຫສາ ອວິນິຈ຺ຉິນິຕ຺ວາວ ຉ ຐານານິ ໂອໂລເກຕພ຺ພານິ. ກຕມານິ ຉ? ວຕ຺ຖຸ ໂອໂລເກຕພ຺ພໍ, ມາຕິກາ ໂອໂລເກຕພ຺ພາ, ປທຠາຊນີຍໍ ໂອໂລເກຕພ຺ພໍ, ຕິກປຣິຈ຺ເຉໂທ ໂອໂລເກຕພ຺ໂພ, ອນ຺ຕຣາປຕ຺ຕິ ໂອໂລເກຕພ຺ພາ, ອນາປຕ຺ຕິ ໂອໂລເກຕພ຺ພາຕິ.

ວຕ຺ຖຸໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕປິ ຫິ ‘‘ຕິເຓນ ວາ ປຓ຺ເຓນ ວາ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕພ຺ພໍ, ນ ຕ຺ເວວ ນຄ຺ເຄນ ອາຄນ຺ຕພ຺ພໍ; ໂຍ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໕໑໗) ເອວໍ ເອກຈ຺ຈໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ປສ຺ສຕິ. ໂສ ຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ ອາເນຕ຺ວາ ຕໍ ອຘິກຣຓໍ ວູປສເມສ຺ສຕິ.

ມາຕິກໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕປິ ‘‘ສມ຺ປຊານມຸສາວາເທ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ປາຈິ. ໒) ນເຍນ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອາປຕ຺ຕີນໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ປສ຺ສຕິ, ໂສ ຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ ອາເນຕ຺ວາ ຕໍ ອຘິກຣຓໍ ວູປສເມສ຺ສຕິ.

ປທຠາຊນີຍໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕປິ ‘‘ອກ຺ຂຍິເຕ ສຣີເຣ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສ. ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຂຍິເຕ ສຣີເຣ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໕໙ ອາທໂຍ, ອຕ຺ຖໂຕ ສມານໍ) ນເຍນ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ອາປຕ຺ຕີນໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ປສ຺ສຕິ, ໂສ ປທຠາຊນີຍໂຕ ສຸຕ຺ຕໍ ອາເນຕ຺ວາ ຕໍ ອຘິກຣຓໍ ວູປສເມສ຺ສຕິ.

ຕິກປຣິຈ຺ເຉທໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕປິ ຕິກສງ຺ຆາທິເສສໍ ວາ ຕິກປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ວາ ຕິກທຸກ຺ກຏໍ ວາ ອຎ຺ຎຕຣໍ ວາ ອາປຕ຺ຕິໍ ຕິກປຣິຈ຺ເຉເທ ປສ຺ສຕິ, ໂສ ຕໂຕ ສຸຕ຺ຕໍ ອາເນຕ຺ວາ ຕໍ ອຘິກຣຓໍ ວູປສເມສ຺ສຕິ.

ອນ຺ຕຣາປຕ຺ຕິໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕປິ ‘‘ປຏິລາຕໍ ອຸກ຺ຂິປຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໓໕໕) ເອວໍ ຍາ ສິກ຺ຂາປທນ຺ຕເຣສຸ ອນ຺ຕຣາປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ ຕໍ ປສ຺ສຕິ, ໂສ ຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ ອາເນຕ຺ວາ ຕໍ ອຘິກຣຓໍ ວູປສເມສ຺ສຕິ.

ອນາປຕ຺ຕິໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕປິ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸ ອສາທິຍນ຺ຕສ຺ສ, ອເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕສ຺ສ, ນ ມຣຓາຘິປ຺ປາຍສ຺ສ, ອນຸລ຺ລປນາຘິປ຺ປາຍສ຺ສ, ນ ໂມຈນາຘິປ຺ປາຍສ຺ສ, ອສຎ຺ຈິຈ຺ຈ, ອສ຺ສຕິຍາ, ອຊານນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໗໒ ອາທໂຍ) ເອວໍ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປເທ ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ ອນາປຕ຺ຕິໍ ປສ຺ສຕິ, ໂສ ຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ ອາເນຕ຺ວາ ຕໍ ອຘິກຣຓໍ ວູປສເມສ຺ສຕິ.

ໂຍ ຫິ ຠິກ຺ຂຸ ຈຕຸພ຺ພິຘວິນຍໂກວິໂທ ຕິລກ຺ຂຓສມ຺ປນ຺ໂນ ອິມານິ ຉ ຐານານິ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ອຘິກຣຓໍ ວູປສເມສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ອປ຺ປຏິວຕ຺ຕິໂຍ, ພຸທ຺ເຘນ ສຍໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ວິນິຈ຺ຉິຕສທິໂສ ໂຫຕິ. ຕໍ ເຈວໍ ວິນິຈ຺ຉຍກຸສລໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ໂກຈິ ກຕສິກ຺ຂາປທວີຕິກ຺ກໂມ ຠິກ຺ຂຸ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍ; ເຕນ ສາຘຸກໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ສເຈ ອນາປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ, ‘‘ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ສເຈ ປນ ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ, ‘‘ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ສາ ເທສນາຄາມິນີ ເຈ, ‘‘ເທສນາຄາມິນີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ວຸຏ຺ຐານຄາມິນີ ເຈ, ‘‘ວຸຏ຺ຐານຄາມິນີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ອຖສ຺ສ ປາຣາຊິກຈ຺ຉາຍາ ທິສ຺ສຕິ, ‘‘ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ນ ຕາວ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ກສ຺ມາ? ເມຖຸນຘມ຺ມວີຕິກ຺ກໂມ ຫິ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມວີຕິກ຺ກໂມ ຈ ໂອຬາຣິໂກ. ອທິນ຺ນາທານມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄຫວີຕິກ຺ກມາ ປນ ສຸຂຸມາ ຈິຕ຺ຕລຫຸກາ. ເຕ ສຸຂຸເມເນວ ອາປຊ຺ຊຕິ, ສຸຂຸເມນ ຣກ຺ຂຕິ, ຕສ຺ມາ ວິເສເສນ ຕໍວຕ຺ຖຸກໍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ປຸຈ຺ຉິຍມາໂນ ‘‘ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ສຈສ຺ສ ອາຈຣິໂຍ ຘຣຕິ, ຕໂຕ ເຕນ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ອາຈຣິຍໍ ປຸຈ຺ຉາ’’ຕິ ເປເສຕພ຺ໂພ. ສເຈ ໂສ ປຸນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ອາຈຣິໂຍ ສຸຕ຺ຕໂຕ ນຍໂຕ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ‘ສເຕກິຈ຺ໂຉ’ຕິ ມໍ ອາຫາ’’ຕິ ວທຕິ, ຕໂຕ ອເນນ ໂສ ‘‘ສາຘຸ ສຸຏ຺ຐຸ ຍໍ ອາຈຣິໂຍ ຠຓຕິ ຕໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ອຖ ປນສ຺ສ ອາຈຣິໂຍ ນຕ຺ຖິ, ສທ຺ຘິໍ ອຸຄ຺ຄຫິຕຕ຺ເຖໂຣ ປນ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ເປເສຕພ຺ໂພ – ‘‘ອມ຺ເຫຫິ ສຫ ອຸຄ຺ຄຫິຕຕ຺ເຖໂຣ ຄຓປາໂມກ຺ໂຂ, ຕໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉາ’’ຕິ. ເຕນາປິ ‘‘ສເຕກິຈ຺ໂຉ’’ຕິ ວິນິຈ຺ຉິເຕ ‘‘ສາຘຸ ສຸຏ຺ຐຸ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ອຖ ສທ຺ຘິໍ ອຸຄ຺ຄຫິຕຕ຺ເຖໂຣປິ ນຕ຺ຖິ, ອນ຺ເຕວາສິໂກ ປຓ຺ຑິໂຕ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ເປເສຕພ຺ໂພ – ‘‘ອສຸກທຫຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉາ’’ຕິ. ເຕນາປິ ‘‘ສເຕກິຈ຺ໂຉ’’ຕິ ວິນິຈ຺ຉິເຕ ‘‘ສາຘຸ ສຸຏ຺ຐຸ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ອຖ ທຫຣສ຺ສາປິ ປາຣາຊິກຈ຺ຉາຍາວ ອຸປຏ຺ຐາຕິ, ເຕນາປິ ‘‘ປາຣາຊິໂກສີ’’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ທຸລ຺ລໂຠ ຫິ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາໂທ, ຕໂຕ ທຸລ຺ລຠຕຣາ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ຈ ອຸປສມ຺ປທາ ຈ. ເອວໍ ປນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ – ‘‘ວິວິຕ຺ຕໍ ໂອກາສໍ ສມ຺ມຊ຺ຊິຕ຺ວາ ທິວາວິຫາຣໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ສີລານິ ໂສເຘຕ຺ວາ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາຣໍ ຕາວ ມນສິ ກໂຣຫີ’’ຕິ. ສເຈ ຕສ຺ສ ອໂຣຄໍ ສີລໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຆຏຍຕິ, ສງ຺ຂາຣາ ປາກຏາ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ອຸປຈາຣປ຺ປນາປ຺ປຕ຺ຕໍ ວິຍ ຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ເອກຄ຺ຄໍ ໂຫຕິ, ທິວສໍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມ຺ປິ ນ ຊານາຕິ. ໂສ ທິວສາຕິກ຺ກເມ ອຸປຏ຺ຐານໍ ອາຄໂຕ ເອວໍ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ – ‘‘ກີທິສາ ເຕ ຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕີ’’ຕິ. ອາໂຣຈິຕາຍ ຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ – ‘‘ປພ຺ພຊ຺ຊາ ນາມ ຈິຕ຺ຕວິສຸທ຺ຘຕ຺ຖາຍ, ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ.

ຍສ຺ສ ປນ ສີລໍ ຠິນ຺ນໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ນ ຆຏຍຕິ, ປໂຕທາຠິຕຸນ຺ນໍ ວິຍ ຈິຕ຺ຕໍ ວິກມ຺ປຕິ, ວິປ຺ປຏິສາຣຄ຺ຄິນາ ຑຍ຺ຫຕິ, ຕຕ຺ຕປາສາເຓ ນິສິນ຺ໂນ ວິຍ ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ວຸຏ຺ຐາຕິ. ໂສ ອາຄໂຕ ‘‘ກາ ເຕ ຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ. ອາໂຣຈິຕາຍ ຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ‘‘ນຕ຺ຖິ ໂລເກ ຣໂຫ ນາມ ປາປກມ຺ມໍ ປກຸພ຺ພໂຕ. ສພ຺ພປຐມຎ຺ຫິ ປາປໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕນາ ຊານາຕິ, ອຖສ຺ສ ອາຣກ຺ຂເທວຕາ ປຣຈິຕ຺ຕວິທູ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ອຎ຺ຎາ ຈ ເທວຕາ ຊານນ຺ຕິ, ຕ຺ວໍເຍວ ທານິ ຕວ ໂສຕ຺ຖິໍ ປຣິເຍສາຫີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ.

ນິຏ຺ຐິຕາ ຈຕຸພ຺ພິຘວິນຍກຖາ

ວິນຍຘຣສ຺ສ ຈ ລກ຺ຂຓາທິກຖາ.

ຠິກ຺ຂຸປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ

ອິທານິ ສິກ຺ຂາປທວິຠງ຺ຄສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມ. ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຍ ປນາຕິ ໂຍ ຍາທິໂສຕິອາທິ. ເອຕ຺ຖ ໂຍ ປນາຕິ ວິຠຊິຕພ຺ພປທໍ; ໂຍ ຍາທິໂສຕິອາທີນິ ຕສ຺ສ ວິຠຊນປທານິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຍສ຺ມາ ປນາຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ; ໂຍຕິ ອຕ຺ຖປທໍ; ຕຎ຺ຈ ອນິຍເມນ ປຸຄ຺ຄລໍ ທີເປຕິ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອນິຍເມນ ປຸຄ຺ຄລທີປກໍ ໂຍ ສທ຺ທເມວ ອາຫ. ຕສ຺ມາ ເອຕ຺ຖ ເອວມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ – ໂຍ ປນາຕິ ໂຍ ໂຍໂກຈີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ໂຍ ໂຍໂກຈິ ນາມ, ໂສ ອວສ຺ສໍ ລິງ຺ຄ-ຍຸຕ຺ຕ-ຊາຕິ-ນາມ-ໂຄຕ຺ຕ-ສີລ-ວິຫາຣ-ໂຄຈຣວເຍສຸ ເອເກນາກາເຣນ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ຕຖາ ຎາເປຕຸໍ ຕໍ ປເຠທໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍາທິໂສ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຍາທິໂສຕິ ລິງ຺ຄວເສນ ຍາທິໂສ ວາ ຕາທິໂສ ວາ ໂຫຕຸ; ທີໂຆ ວາ ຣສ຺ໂສ ວາ ກາໂຬ ວາ ໂອທາໂຕ ວາ ມງ຺ຄຸຣຈ຺ຉວິ ວາ ກິໂສ ວາ ຖູໂລ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາຍຸຕ຺ໂຕຕິ ໂຍຄວເສນ ເຍນ ວາ ເຕນ ວາ ຍຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕຸ; ນວກມ຺ມຍຸຕ຺ໂຕ ວາ ອຸທ຺ເທສຍຸຕ຺ໂຕ ວາ ວາສຘຸຣຍຸຕ຺ໂຕ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາຊຈ຺ໂຈຕິ ຊາຕິວເສນ ຍໍຊຈ຺ໂຈ ວາ ຕໍຊຈ຺ໂຈ ວາ ໂຫຕຸ; ຂຕ຺ຕິໂຍ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ວາ ເວສ຺ໂສ ວາ ສຸທ຺ໂທ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖານາໂມຕິ ນາມວເສນ ຍຖານາໂມ ວາ ຕຖານາໂມ ວາ ໂຫຕຸ; ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິໂຕ ວາ ຘມ຺ມຣກ຺ຂິໂຕ ວາ ສງ຺ຆຣກ຺ຂິໂຕ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາໂຄຕ຺ໂຕຕິ ໂຄຕ຺ຕວເສນ ຍຖາໂຄຕ຺ໂຕ ວາ ຕຖາໂຄຕ຺ໂຕ ວາ ເຍນ ວາ ເຕນ ວາ ໂຄຕ຺ເຕນ ໂຫຕຸ; ກຈ຺ຈາຍໂນ ວາ ວາສິຏ຺ໂຐ ວາ ໂກສິໂຍ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາສີໂລຕິ ສີເລສຸ ຍຖາສີໂລ ວາ ຕຖາສີໂລ ວາ ໂຫຕຸ; ນວກມ຺ມສີໂລ ວາ ອຸທ຺ເທສສີໂລ ວາ ວາສຘຸຣສີໂລ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາວິຫາຣີຕິ ວິຫາເຣສຸປິ ຍຖາວິຫາຣີ ວາ ຕຖາວິຫາຣີ ວາ ໂຫຕຸ; ນວກມ຺ມວິຫາຣີ ວາ ອຸທ຺ເທສວິຫາຣີ ວາ ວາສຘຸຣວິຫາຣີ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາໂຄຈໂຣຕິ ໂຄຈເຣສຸປິ ຍຖາໂຄຈໂຣ ວາ ຕຖາໂຄຈໂຣ ວາ ໂຫຕຸ; ນວກມ຺ມໂຄຈໂຣ ວາ ອຸທ຺ເທສໂຄຈໂຣ ວາ ວາສຘຸຣໂຄຈໂຣ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຖໂຣ ວາຕິ ອາທີສຸ ວໂຍວຸຑ຺ຒາທີສຸ ໂຍ ວາ ໂສ ວາ ໂຫຕຸ; ປຣິປຸຓ຺ຓທສວສ຺ສຕາຍ ເຖໂຣ ວາ ອູນປຎ຺ຈວສ຺ສຕາຍ ນໂວ ວາ ອຕິເຣກປຎ຺ຈວສ຺ສຕາຍ ມຊ຺ຌິໂມ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ໂຂ ສພ຺ໂພວ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ເອໂສ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ໂຍ ປນາ’’ຕິ.

ຠິກ຺ຂຸນິທ຺ເທເສ ຠິກ຺ຂຕີຕິ ຠິກ຺ຂໂກ; ລຠນ຺ໂຕ ວາ ອລຠນ຺ໂຕ ວາ ອຣິຍາຍ ຍາຈນາຍ ຍາຈຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພຸທ຺ຘາທີຫິ ອຊ຺ຌຸປຄຕໍ ຠິກ຺ຂາຈຣິຍໍ ອຊ຺ຌຸປຄຕຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂາຈຣິຍໍ ອຊ຺ຌຸປຄໂຕ ນາມ. ໂຍ ຫິ ໂກຈິ ອປ຺ປໍ ວາ ມຫນ຺ຕໍ ວາ ໂຠຄກ຺ຂນ຺ຘໍ ປຫາຍ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິໂຕ, ໂສ ກສິໂຄຣກ຺ຂາທີຫິ ຊີວິກກປ຺ປນໍ ຫິຕ຺ວາ ລິງ຺ຄສມ຺ປຏິຈ຺ຉເນເນວ ຠິກ຺ຂາຈຣິຍໍ ອຊ຺ຌຸປຄໂຕຕິ ຠິກ຺ຂຸ. ປຣປຏິພທ຺ຘຊີວິກຕ຺ຕາ ວາ ວິຫາຣມຊ຺ເຌ ກາຊຠຕ຺ຕໍ ຠຸຎ຺ຊມາໂນປິ ຠິກ຺ຂາຈຣິຍໍ ອຊ຺ຌຸປຄໂຕຕິ ຠິກ຺ຂຸ; ປິຓ຺ຑິຍາໂລປໂຠຊນໍ ນິສ຺ສາຍ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ອຸສ຺ສາຫຊາຕຕ຺ຕາ ວາ ຠິກ຺ຂາຈຣິຍໍ ອຊ຺ຌຸປຄໂຕຕິ ຠິກ຺ຂຸ. ອຄ຺ຆຜສ຺ສວຓ຺ຓເຠເທນ ຠິນ຺ນໍ ປຏໍ ຘາເຣຕີຕິ ຠິນ຺ນປຏຘໂຣ. ຕຕ຺ຖ ສຕ຺ຖກຈ຺ເຉທເນນ ອຄ຺ຆເຠໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສຫສ຺ສຄ຺ຆນໂກປິ ຫິ ປໂຏ ສຕ຺ຖເກນ ຂຓ຺ຑາຂຓ຺ຑິກໍ ຉິນ຺ໂນ ຠິນ຺ນຄ຺ໂຆ ໂຫຕິ. ປຸຣິມຄ຺ຆໂຕ ອຸປຑ຺ຒມ຺ປິ ນ ອຄ຺ຆຕິ. ສຸຕ຺ຕສໍສິພ຺ພເນນ ຜສ຺ສເຠໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສຸຂສມ຺ຜສ຺ໂສປິ ຫິ ປໂຏ ສຸຕ຺ເຕຫິ ສໍສິພ຺ພິໂຕ ຠິນ຺ນຜສ຺ໂສ ໂຫຕິ. ຂຣສມ຺ຜສ຺ສຕໍ ປາປຸຓາຕິ. ສູຈິມລາທີຫິ ວຓ຺ຓເຠໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສຸປຣິສຸທ຺ໂຘປິ ຫິ ປໂຏ ສູຈິກມ຺ມໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສູຈິມເລນ, ຫຕ຺ຖເສທມລຊລ຺ລິກາຫິ, ອວສາເນ ຣຊນກປ຺ປກຣເຓຫິ ຈ ຠິນ຺ນວຓ຺ໂຓ ໂຫຕິ; ປກຕິວຓ຺ຓໍ ວິຊຫຕິ. ເອວໍ ຕີຫາກາເຣຫິ ຠິນ຺ນປຏຘາຣຓໂຕ ຠິນ຺ນປຏຘໂຣຕິ ຠິກ຺ຂຸ. ຄິຫິວຕ຺ຖວິສຠາຄານໍ ວາ ກາສາວານໍ ຘາຣຓມຕ຺ເຕເນວ ຠິນ຺ນປຏຘໂຣຕິ ຠິກ຺ຂຸ.

ສມຎ຺ຎາຍາຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ໂວຫາເຣນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມຎ຺ຎາຍ ເອວ ຫິ ເອກຈ຺ໂຈ ‘‘ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ຕຖາ ຫິ ນິມນ຺ຕນາທິມ຺ຫິ ຠິກ຺ຂູສຸ ຄຓິຍມາເນສຸ ສາມເຓເຣປິ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ສຕໍ ຠິກ຺ຂູ ສຫສ຺ສໍ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ປຏິຎ຺ຎາຍາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຏິຊານເນນ ປຏິຎ຺ຎາຍປິ ຫິ ເອກຈ຺ໂຈ ‘‘ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ຕສ຺ສ ‘‘ໂກ ເອຕ຺ຖາຕິ? ອຫໍ, ອາວຸໂສ, ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑໐.໙໖) ເອວມາທີສຸ ສມ຺ຠໂວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຍໍ ປນ ອານນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕາ ຘມ຺ມິກາ ປຏິຎ຺ຎາ. ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ປນ ທຸສ຺ສີລາປິ ປຏິປຖໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ‘‘ໂກ ເອຕ຺ຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອຘມ຺ມິກາຍ ປຏິຎ຺ຎາຍ ອຠູຕາຍ ‘‘ມຍໍ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ເອຫິ ຠິກ຺ຂູຕິ ເອຫິ ຠິກ຺ຂຸ ນາມ ຠຄວໂຕ ‘‘ເອຫິ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ວຈນມຕ຺ເຕນ ຠິກ຺ຂຸຠາວໍ ເອຫິຠິກ຺ຂູປສມ຺ປທໍ ປຕ຺ໂຕ. ຠຄວາ ຫິ ເອຫິຠິກ຺ຂຸຠາວາຍ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປນ຺ນໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ທິສ຺ວາ ຣຕ຺ຕປໍສຸກູລນ຺ຕຣໂຕ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓໍ ທກ຺ຂິຓຫຕ຺ຖໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມໂຆສໍ ນິຈ຺ຉາເຣນ຺ໂຕ ‘‘ເອຫິ, ຠິກ຺ຂຸ, ຈຣ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ສມ຺ມາ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອນ຺ຕກິຣິຍາຍາ’’ຕິ ວທຕິ. ຕສ຺ສ ສເຫວ ຠຄວໂຕ ວຈເນນ ຄິຫິລິງ຺ຄໍ ອນ຺ຕຣຘາຍຕິ, ປພ຺ພຊ຺ຊາ ຈ ອຸປສມ຺ປທາ ຈ ຣຸຫຕິ. ຠຓ຺ຑຸ ກາສາຍວສໂນ ໂຫຕິ. ເອກໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ເອກໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ເອກໍ ອໍເສ ຐເປຕ຺ວາ ວາມໍສກູເຏ ອາສຕ຺ຕນີລຸປ຺ປລວຓ຺ຓມຕ຺ຕິກາປຕ຺ໂຕ –

‘‘ຕິຈີວຣຎ຺ຈ ປຕ຺ໂຕ ຈ, ວາສິ ສູຈິ ຈ ພນ຺ຘນໍ;

ປຣິສ຺ສາວເນນ ອຏ຺ເຐເຕ, ຍຸຕ຺ຕໂຍຄສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ’’ຕິ.

ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕຫິ ອຏ຺ຐຫິ ປຣິກ຺ຂາເຣຫິ ສຣີເຣ ປຏິມຸກ຺ເກຫິເຍວ ສຏ຺ຐິວສ຺ສິກຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ ອິຣິຍາປຖສມ຺ປນ຺ໂນ ພຸທ຺ຘາຈຣິຍໂກ ພຸທ຺ຘຸປຊ຺ຌາຍໂກ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໍ ວນ຺ທມາໂນເຍວ ຕິຏ຺ຐຕິ. ຠຄວາ ຫິ ປຐມໂພຘິຍໍ ເອກສ຺ມິໍ ກາເລ ເອຫິຠິກ຺ຂູປສມ຺ປທາຍ ເອວ ອຸປສມ຺ປາເທຕິ. ເອວໍ ອຸປສມ຺ປນ຺ນານິ ຈ ສຫສ຺ສຸປຣິ ເອກຈຕ຺ຕາລີສຸຕ຺ຕຣານິ ຕີຓິ ຠິກ຺ຂຸສຕານິ ອເຫສຸໍ; ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ປຎ຺ຈ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິຍຕ຺ເຖຣາ, ຍໂສ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ສ ປຣິວາຣາ ຈຕຸປຓ຺ຓາສ ສຫາຍກາ, ຕິໍສ ຠທ຺ທວຄ຺ຄິຍາ, ສຫສ຺ສປຸຣາຓຊຏິລາ, ສທ຺ຘິໍ ທ຺ວີຫິ ອຄ຺ຄສາວເກຫິ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍສຕາ ປຣິພ຺ພາຊກາ, ເອໂກ ອງ຺ຄຸລິມາລຕ຺ເຖໂຣຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ –

‘‘ຕີຓິ ສຕໍ ສຫສ຺ສຎ຺ຈ, ຈຕ຺ຕາລີສໍ ປຸນາປເຣ;

ເອໂກ ຈ ເຖໂຣ ສປ຺ປຎ຺ໂຎ, ສພ຺ເພ ເຕ ເອຫິຠິກ຺ຂຸກາ’’ຕິ.

ນ ເກວລຎ຺ຈ ເອເຕ ເອວ, ອຎ຺ເຎປິ ພຫູ ສນ຺ຕິ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ຕິສຕປຣິວາໂຣ ເສໂລ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ, ສຫສ຺ສປຣິວາໂຣ ມຫາກປ຺ປິໂນ, ທສສຫສ຺ສາ ກປິລວຕ຺ຖຸວາສິໂນ ກຸລປຸຕ຺ຕາ, ໂສຬສສຫສ຺ສາ ປາຣາຍນິກພ຺ຣາຫ຺ມຓາຕິ ເອວມາທໂຍ. ເຕ ປນ ວິນຍປິຏເກ ປາຬິຍໍ ນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ນ ວຸຕ຺ຕາ. ອິເມ ຕຕ຺ຖ ນິທ຺ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕາຕິ.

‘‘ສຕ຺ຕວີສ ສຫສ຺ສານິ, ຕີຓິເຍວ ສຕານິ ຈ;

ເອເຕປິ ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຕາ, ສພ຺ເພ ເຕ ເອຫິຠິກ຺ຂຸກາ’’ຕິ.

ຕີຫິ ສຣຓຄມເນຫິ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວາຈໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ເຕຫິ ຕີຫິ ສຣຓຄມເນຫິ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ. ອຍຎ຺ຫິ ອຸປສມ຺ປທາ ນາມ ອຏ຺ຐວິຘາ – ເອຫິຠິກ຺ຂູປສມ຺ປທາ, ສຣຓຄມນູປສມ຺ປທາ, ໂອວາທປຏິຄ຺ຄຫຓູປສມ຺ປທາ, ປຎ຺ຫພ຺ຍາກຣຓູປສມ຺ປທາ, ຄຣຸຘມ຺ມປຏິຄ຺ຄຫຓູປສມ຺ປທາ, ທູເຕນູປສມ຺ປທາ, ອຏ຺ຐວາຈິກູປສມ຺ປທາ, ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ຖກມ຺ມູປສມ຺ປທາຕິ. ຕຕ຺ຖ ເອຫິຠິກ຺ຂູປສມ຺ປທາ, ສຣຓຄມນູປສມ຺ປທາ ຈ ວຸຕ຺ຕາ ເອວ.

ໂອວາທປຏິຄ຺ຄຫຓູປສມ຺ປທາ ນາມ ‘‘ຕສ຺ມາຕິຫ ເຕ, ກສ຺ສປ, ເອວໍ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ – ‘ຕິພ຺ພໍ ເມ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕໍ ຠວິສ຺ສຕິ ເຖເຣສຸ ນເວສຸ ມຊ຺ຌິເມສຸ ຈາ’ຕິ. ເອວຎ຺ຫິ ເຕ, ກສ຺ສປ, ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ມາຕິຫ ເຕ, ກສ຺ສປ, ເອວໍ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ – ‘ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຘມ຺ມໍ ໂສສ຺ສາມິ ກຸສລູປສໍຫິຕໍ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ອຏ຺ຐິໍ ກຕ຺ວາ ມນສິ ກຕ຺ວາ ສພ຺ພເຈຕສາ ສມນ຺ນາຫຣິຕ຺ວາ ໂອຫິຕໂສໂຕ ຘມ຺ມໍ ໂສສ຺ສາມີ’ຕິ. ເອວໍ ຫິ ເຕ, ກສ຺ສປ, ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ມາຕິຫ ເຕ, ກສ຺ສປ, ເອວໍ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ – ‘ສາຕສຫຄຕາ ຈ ເມ ກາຍຄຕາສຕິ ນ ວິຊຫິສ຺ສຕີ’ຕິ. ເອວຎ຺ຫິ ເຕ, ກສ຺ສປ, ສິກ຺ຂິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໕໔) ອິມິນາ ໂອວາທປຏິຄ຺ຄຫເຓນ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອນຸຎ຺ຎາຕອຸປສມ຺ປທາ.

ປຎ຺ຫພ຺ຍາກຣຓູປສມ຺ປທາ ນາມ ໂສປາກສ຺ສ ອນຸຎ຺ຎາຕອຸປສມ຺ປທາ. ຠຄວາ ກິຣ ປຸພ຺ພາຣາເມ ອນຸຈງ຺ກມນ຺ຕໍ ໂສປາກສາມເຓຣໍ ‘‘‘ອຸທ຺ຘຸມາຕກສຎ຺ຎາ’ຕິ ວາ, ໂສປາກ, ‘ຣູປສຎ຺ຎາ’ຕິ ວາ ອິເມ ຘມ຺ມາ ນານຕ຺ຖາ ນານາພ຺ຍຎ຺ຊນາ, ອຸທາຫຸ ເອກຕ຺ຖາ, ພ຺ຍຎ຺ຊນເມວ ນານ’’ນ຺ຕິ ທສ ອສຸຠນິສ຺ສິເຕ ປຎ຺ເຫ ປຸຈ຺ຉິ. ໂສ ເຕ ພ຺ຍາກາສິ. ຠຄວາ ຕສ຺ສ ສາຘຸກາຣໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ກຕິວສ຺ໂສສິ ຕ຺ວໍ, ໂສປາກາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ສຕ຺ຕວສ຺ໂສຫໍ, ຠຄວາ’’ຕິ. ‘‘ໂສປາກ, ຕ຺ວໍ ມມ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓນ ສທ຺ຘິໍ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ປຎ຺ເຫ ພ຺ຍາກາສີ’’ຕິ ອາຣທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕ ອຸປສມ຺ປທໍ ອນຸຊານິ. ອຍໍ ປຎ຺ຫພ຺ຍາກຣຓູປສມ຺ປທາ.

ຄຣຸຘມ຺ມປຏິຄ຺ຄຫຓູປສມ຺ປທາ ນາມ ມຫາປຊາປຕິຍາ ອຏ຺ຐຄຣຸຘມ຺ມສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄຫເຓນ ອນຸຎ຺ຎາຕອຸປສມ຺ປທາ.

ທູເຕນູປສມ຺ປທາ ນາມ ອຑ຺ຒກາສິຍາ ຄຓິກາຍ ອນຸຎ຺ຎາຕອຸປສມ຺ປທາ.

ອຏ຺ຐວາຈິກູປສມ຺ປທາ ນາມ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ຆໂຕ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ເຖນ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໂຕ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ເຖນາຕິ ອິເມຫິ ທ຺ວີຫິ ກມ຺ເມຫິ ອຸປສມ຺ປທາ.

ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ຖກມ຺ມູປສມ຺ປທາ ນາມ ຠິກ຺ຂູນໍ ເອຕຣຫິ ອຸປສມ຺ປທາ. ອິມາສຸ ອຏ຺ຐສຸ ອຸປສມ຺ປທາສຸ ‘‘ຍາ ສາ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຍາ ຕີຫິ ສຣຓຄມເນຫິ ອຸປສມ຺ປທາ ອນຸຎ຺ຎາຕາ, ຕໍ ອຊ຺ຊຕຄ຺ເຄ ປຏິກ຺ຂິປາມິ. ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ເຖນ ກມ຺ເມນ ອຸປສມ຺ປາເທຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໖໙) ເອວໍ ອນຸຎ຺ຎາຕາຍ ອິມາຍ ອຸປສມ຺ປທາຍ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ຠທ຺ໂຣຕິ ອປາປໂກ. ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊນາທໂຍ ຫິ ຍາວ ອຣຫາ, ຕາວ ຠທ຺ເຣນ ສີເລນ ສມາຘິນາ ປຎ຺ຎາຍ ວິມຸຕ຺ຕິຍາ ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສເນນ ຈ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ‘‘ຠທ຺ໂຣ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ສາໂຣຕິ ເຕຫິເຍວ ສີລສາຣາທີຫິ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ນີລສມນ຺ນາຄເມນ ນີໂລ ປໂຏ ວິຍ ‘‘ສາໂຣ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ວິຄຕກິເລສເຜຄ຺ຄຸຠາວໂຕ ວາ ຂີຓາສໂວວ ‘‘ສາໂຣ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເສໂຂຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນກລ຺ຍາຓເກນ ສທ຺ຘິໍ ສຕ຺ຕ ອຣິຍາ ຕິສ຺ໂສ ສິກ຺ຂາ ສິກ຺ຂນ຺ຕີຕິ ເສຂາ. ເຕສຸ ໂຍ ໂກຈິ ‘‘ເສໂຂ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ນ ສິກ຺ຂຕີຕິ ອເສໂຂ. ເສກ຺ຂຘມ຺ເມ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ອຄ຺ຄຜເລ ຐິໂຕ, ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພາຠາວໂຕ ຂີຓາສໂວ ‘‘ອເສໂຂ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສມຄ຺ເຄນ ສງ຺ເຆນາຕິ ສພ຺ພນ຺ຕິເມນ ປຣິຍາເຍນ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄກຣຓີເຍ ກມ຺ເມ ຍາວຕິກາ ຠິກ຺ຂູ ກມ຺ມປ຺ປຕ຺ຕາ, ເຕສໍ ອາຄຕຕ຺ຕາ ຉນ຺ທາຣຫານໍ ຉນ຺ທສ຺ສ ອາຫຏຕ຺ຕາ, ສມ຺ມຸຂີຠູຕານຎ຺ຈ ອປ຺ປຏິກ຺ໂກສນໂຕ ເອກສ຺ມິໍ ກມ຺ເມ ສມຄ຺ຄຠາວໍ ອຸປຄເຕນ. ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ເຖນາຕິ ຕີຫິ ອນຸສ຺ສາວນາຫິ ເອກາຍ ຈ ຎຕ຺ຕິຍາ ກາຕພ຺ເພນ. ກມ຺ເມນາຕິ ຘມ຺ມິເກນ ວິນຍກມ຺ເມນ. ອກຸປ຺ເປນາຕິ ວຕ຺ຖຸ-ຎຕ຺ຕິ-ອນຸສ຺ສາວນ-ສີມາ-ປຣິສສມ຺ປຕ຺ຕິສມ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ອໂກເປຕພ຺ພຕໍ ອປ຺ປຏິກ຺ໂກສິຕພ຺ພຕຎ຺ຈ ອຸປຄເຕນ. ຐານາຣເຫນາຕິ ກາຣຓາຣເຫນ ສຕ຺ຖຸສາສນາຣເຫນ. ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ນາມ ອຸປຣິຠາວໍ ສມາປນ຺ໂນ, ປຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠິກ຺ຂຸຠາໂວ ຫິ ອຸປຣິຠາໂວ, ຕຎ຺ເຈສ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ກມ຺ເມນ ສມາປນ຺ນຕ຺ຕາ ‘‘ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ຖກມ຺ມໍ ເອກເມວ ອາຄຕໍ. ອິມສ຺ມິໍ ປນ ຐາເນ ຐຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາຣິ ສງ຺ຆກມ຺ມານິ ນີຫຣິຕ຺ວາ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ກເຖຕພ຺ພານີຕິ ສພ຺ພອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕານິ ຈ ‘‘ອປໂລກນກມ຺ມໍ ຎຕ຺ຕິກມ຺ມໍ ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ມໍ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ຖກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ປຏິປາຏິຍາ ຐເປຕ຺ວາ ວິຕ຺ຖາເຣນ ຂນ຺ຘກໂຕ ປຣິວາຣາວສາເນ ກມ຺ມວິຠງ຺ຄໂຕ ຈ ປາຬິໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ກຖິຕານິ. ຕານິ ມຍໍ ປຣິວາຣາວສາເນ ກມ຺ມວິຠງ຺ເຄເຍວ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມ. ເອວຎ຺ຫິ ສຕິ ປຐມປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ ຈ ນ ຠາຣິຍາ ຠວິສ຺ສຕິ; ຍຖາຐິຕາຍ ຈ ປາຬິຍາ ວຓ຺ຓນາ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ ຠວິສ຺ສຕິ. ຕານິ ຈ ຐານານິ ອສຸຎ຺ຎານິ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ; ຕສ຺ມາ ອນຸປທວຓ຺ຓນເມວ ກໂຣມ.

ຕຕ຺ຣາຕິ ເຕສຸ ‘‘ຠິກ຺ຂໂກ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວຸຕ຺ເຕສຸ ຠິກ຺ຂູສຸ. ຍ຺ວາຍໍ ຠິກ຺ຂູຕິ ໂຍ ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸ. ສມຄ຺ເຄນ ສງ຺ເຆນ…ເປ… ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ອຏ຺ຐສຸ ອຸປສມ຺ປທາສຸ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ເຖເນວ ກມ຺ເມນ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ. ອຍໍ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ອຘິປ຺ເປໂຕ ຠິກ຺ຂູຕິ ອຍໍ ອິມສ຺ມິໍ ‘‘ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວິຕ຺ວາ ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕີ’’ຕິ ອຕ຺ເຖ ‘‘ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ອິຕເຣ ປນ ‘‘ຠິກ຺ຂໂກ’’ຕິ ອາທໂຍ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣວເສນ ວຸຕ຺ຕາ. ເຕສຸ ຈ ‘‘ຠິກ຺ຂໂກ’’ຕິ ອາທໂຍ ນິຣຸຕ຺ຕິວເສນ ວຸຕ຺ຕາ, ‘‘ສມຎ຺ຎາຍ ຠິກ຺ຂຸ, ປຏິຎ຺ຎາຍ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ອິເມ ທ຺ເວ ອຠິລາປວເສນ ວຸຕ຺ຕາ, ‘‘ເອຫິ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ພຸທ຺ເຘນ ອຸປຊ຺ຌາເຍນ ປຏິລທ຺ຘອຸປສມ຺ປທາວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ. ສຣຓຄມນຠິກ຺ຂຸ ອນຸປ຺ປນ຺ນາຍ ກມ຺ມວາຈາຍ ອຸປສມ຺ປທາວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ, ‘‘ຠທ຺ໂຣ’’ຕິອາທໂຍ ຄຸຓວເສນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຠິກ຺ຂຸປທຠາຊນີຍໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ.

ສິກ຺ຂາສາຊີວປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ

ອິທານິ ‘‘ຠິກ຺ຂູນ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ປທໍ ວິເສສຕ຺ຖາຠາວໂຕ ອວິຠຊິຕ຺ວາວ ຍໍ ສິກ຺ຂຎ຺ຈ ສາຊີວຎ຺ຈ ສມາປນ຺ນຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູນໍ ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ສິກ຺ຂາຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພາຕິ ສິກ຺ຂາ. ຕິສ຺ໂສຕິ ຄຓນປຣິຈ຺ເຉໂທ. ອຘິສີລສິກ຺ຂາຕິ ອຘິກໍ ອຸຕ຺ຕມໍ ສີລນ຺ຕິ ອຘິສີລໍ; ອຘິສີລຎ຺ຈ ຕໍ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໂຕ ສິກ຺ຂາ ຈາຕິ ອຘິສີລສິກ຺ຂາ. ເອສ ນໂຍ ອຘິຈິຕ຺ຕ-ອຘິປຎ຺ຎາສິກ຺ຂາສຸ.

ກຕມໍ ປເນຕ຺ຖ ສີລໍ, ກຕມໍ ອຘິສີລໍ, ກຕມໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ກຕມໍ ອຘິຈິຕ຺ຕໍ, ກຕມາ ປຎ຺ຎາ, ກຕມາ ອຘິປຎ຺ຎາຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ປຎ຺ຈງ຺ຄທສງ຺ຄສີລໍ ຕາວ ສີລເມວ. ຕຎ຺ຫິ ພຸທ຺ເຘ ອຸປ຺ປນ຺ເນປິ ອນຸປ຺ປນ຺ເນປິ ໂລເກ ປວຕ຺ຕຕິ. ອຸປ຺ປນ຺ເນ ພຸທ຺ເຘ ຕສ຺ມິໍ ສີເລ ພຸທ຺ຘາປິ ສາວກາປິ ມຫາຊນໍ ສມາທເປນ຺ຕິ. ອນຸປ຺ປນ຺ເນ ພຸທ຺ເຘ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ຈ ກມ຺ມວາທິໂນ ຈ ຘມ຺ມິກາ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ຈ ມຫາຣາຊາໂນ ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕາ ຈ ສມາທເປນ຺ຕິ. ສາມມ຺ປິ ປຓ຺ຑິຕາ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ສມາທິຍນ຺ຕິ. ເຕ ຕໍ ກຸສລໍ ຘມ຺ມໍ ປຣິປູເຣຕ຺ວາ ເທເວສຸ ຈ ມນຸສ຺ເສສຸ ຈ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸໂຠນ຺ຕິ. ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສີລໍ ປນ ‘‘ອຘິສີລ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕຎ຺ຫິ ສູຣິໂຍ ວິຍ ປຊ຺ໂຊຕານໍ ສິເນຣຸ ວິຍ ປພ຺ພຕານໍ ສພ຺ພໂລກິຍສີລານໍ ອຘິກຎ຺ເຈວ ອຸຕ຺ຕມຎ຺ຈ, ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທເຍວ ຈ ປວຕ຺ຕຕິ, ນ ວິນາ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທາ. ນ ຫິ ຕໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ອຎ຺ໂຎ ສຕ຺ໂຕ ຐເປຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ພຸທ຺ຘາເຍວ ປນ ສພ຺ພໂສ ກາຍວຈີທ຺ວາຣອຊ຺ຌາຈາຣໂສຕໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ວີຕິກ຺ກມສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ຕໍ ສີລສໍວຣໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ. ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣໂຕປິ ຈ ມຄ຺ຄຜລສມ຺ປຍຸຕ຺ຕເມວ ສີລໍ ອຘິສີລໍ, ຕໍ ປນ ອິຘ ອນຘິປ຺ເປຕໍ. ນ ຫິ ຕໍ ສມາປນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂຸ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວຕິ.

ກາມາວຈຣານິ ປນ ອຏ຺ຐ ກຸສລຈິຕ຺ຕານິ, ໂລກິຍອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິຈິຕ຺ຕານິ ຈ ເອກຊ຺ຌໍ ກຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕເມວາຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທານຸປ຺ປາເທ ຈສ຺ສ ປວຕ຺ຕິ, ສມາທປນໍ ສມາທານຎ຺ຈ ສີເລ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວິປສ຺ສນາປາທກໍ ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິຈິຕ຺ຕໍ ປນ ‘‘ອຘິຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຎ຺ຫິ ອຘິສີລໍ ວິຍ ສີລານໍ ສພ຺ພໂລກິຍຈິຕ຺ຕານໍ ອຘິກຎ຺ເຈວ ອຸຕ຺ຕມຎ຺ຈ, ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທເຍວ ຈ ໂຫຕິ, ນ ວິນາ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທາ. ຕໂຕປິ ຈ ມຄ຺ຄຜລຈິຕ຺ຕເມວ ອຘິຈິຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປນ ອິຘ ອນຘິປ຺ເປຕໍ. ນ ຫິ ຕໍ ສມາປນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂຸ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວຕິ.

‘‘ອຕ຺ຖິ ທິນ຺ນໍ, ອຕ຺ຖິ ຍິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ສ. ໑໓໗໑; ວິຠ. ໗໙໓; ມ. ນິ. ໓.໙໒) -ອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕໍ ປນ ກມ຺ມສ຺ສກຕຎາຓໍ ປຎ຺ຎາ, ສາ ຫິ ພຸທ຺ເຘ ອຸປ຺ປນ຺ເນປິ ອນຸປ຺ປນ຺ເນປິ ໂລເກ ປວຕ຺ຕຕິ. ອຸປ຺ປນ຺ເນ ພຸທ຺ເຘ ຕສ຺ສາ ປຎ຺ຎາຍ ພຸທ຺ຘາປິ ພຸທ຺ຘສາວກາປິ ມຫາຊນໍ ສມາທເປນ຺ຕິ. ອນຸປ຺ປນ຺ເນ ພຸທ຺ເຘ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ຈ ກມ຺ມວາທິໂນ ຈ ຘມ຺ມິກາ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ຈ ມຫາຣາຊາໂນ ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕາ ຈ ສມາທເປນ຺ຕິ. ສາມມ຺ປິ ປຓ຺ຑິຕາ ສຕ຺ຕາ ສມາທິຍນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ອງ຺ກຸໂຣ ທສວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ມຫາທານໍ ອທາສິ. ເວລາໂມ, ເວສ຺ສນ຺ຕໂຣ, ອຎ຺ເຎ ຈ ພຫູ ປຓ຺ຑິຕມນຸສ຺ສາ ມຫາທານານິ ອທໍສຸ. ເຕ ຕໍ ກຸສລໍ ຘມ຺ມໍ ປຣິປູເຣຕ຺ວາ ເທເວສຸ ຈ ມນຸສ຺ເສສຸ ຈ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວິໍສຸ. ຕິລກ຺ຂຓາກາຣປຣິຈ຺ເຉທກໍ ປນ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ ‘‘ອຘິປຎ຺ຎາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສາ ຫິ ອຘິສີລ-ອຘິຈິຕ຺ຕານິ ວິຍ ສີລຈິຕ຺ຕານໍ ສພ຺ພໂລກິຍປຎ຺ຎານໍ ອຘິກາ ເຈວ ອຸຕ຺ຕມາ ຈ, ນ ຈ ວິນາ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທາ ໂລເກ ປວຕ຺ຕຕິ. ຕໂຕປິ ຈ ມຄ຺ຄຜລປຎ຺ຎາວ ອຘິປຎ຺ຎາ, ສາ ປນ ອິຘ ອນຘິປ຺ເປຕາ. ນ ຫິ ຕໍ ສມາປນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂຸ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວຕີຕິ.

ຕຕ຺ຣາຕິ ຕາສຸ ຕີສຸ ສິກ຺ຂາສຸ. ຍາຍໍ ອຘິສີລສິກ຺ຂາຕິ ຍາ ອຍໍ ປາຕິໂມກ຺ຂສີລສງ຺ຂາຕາ ອຘິສີລສິກ຺ຂາ. ເອຕໍ ສາຊີວໍ ນາມາຕິ ເອຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ຠຄວຕາ ວິນເຍ ຐປິຕໍ ສິກ຺ຂາປທໍ, ຍສ຺ມາ ເອຕ຺ຖ ນານາເທສຊາຕິໂຄຕ຺ຕາທິເຠທຠິນ຺ນາ ຠິກ຺ຂູ ສຫ ຊີວນ຺ຕິ ເອກຊີວິກາ ສຠາຄຊີວິກາ ສຠາຄວຸຕ຺ຕິໂນ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສາຊີວ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂຕີຕິ ຕໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຘິກຣຓໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ຍຖາສິກ຺ຂາປທໍ ນຸ ໂຂ ສິກ຺ຂາມິ ນ ສິກ຺ຂາມີ’’ຕິ ຈິຕ຺ເຕນ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ສິກ຺ຂຕິ. ນ ເກວລຎ຺ຈາຍເມຕສ຺ມິໍ ສາຊີວສງ຺ຂາເຕ ສິກ຺ຂາປເທເຍວ ສິກ຺ຂຕິ, ສິກ຺ຂາຍປິ ສິກ຺ຂຕິ, ‘‘ເອຕໍ ສາຊີວໍ ນາມາ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ປນ ອນນ຺ຕຣສ຺ສ ປທສ຺ສ ວເສນ ‘‘ຕສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ຕໍ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຖ ໂຂ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ – ຕສ຺ສາ ຈ ສິກ຺ຂາຍ ສິກ຺ຂໍ ປຣິປູເຣນ຺ໂຕ ສິກ຺ຂຕິ, ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ສິກ຺ຂາປເທ ອວີຕິກ຺ກມນ຺ໂຕ ສິກ຺ຂຕີຕິ. ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ ສາຊີວສມາປນ຺ໂນຕິ ອິທມ຺ປິ ອນນ຺ຕຣສ຺ສ ສາຊີວປທສ຺ເສວ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ໂສ ສິກ຺ຂມ຺ປິ ສມາປນ຺ໂນ, ຕສ຺ມາ ສິກ຺ຂາສມາປນ຺ໂນຕິປິ ອຕ຺ຖໂຕ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອວຎ຺ຫິ ສຕິ ‘‘ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ປທສ຺ສ ປທຠາຊນມ຺ປິ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ໂຫຕິ.

ສິກ຺ຂາສາຊີວປທຠາຊນີຍໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ.

ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ

ສິກ຺ຂໍ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ທຸພ຺ພລ຺ຍໍ ອນາວິກຕ຺ວາຕິ ສິກ຺ຂຎ຺ຈ ອປ຺ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ທຸພ຺ພລຠາວຎ຺ຈ ອປ຺ປກາເສຕ຺ວາ. ຍສ຺ມາ ຈ ທຸພ຺ພລ຺ເຍ ອາວິກເຕປິ ສິກ຺ຂາ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາວ ໂຫຕິ, ສິກ຺ຂາຍ ປນ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາຍ ທຸພ຺ພລ຺ຍໍ ອາວິກຕເມວ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ທຸພ຺ພລ຺ຍໍ ອນາວິກຕ຺ວາ’’ຕິ ອິມິນາ ປເທນ ນ ໂກຈິ ວິເສສຕ຺ໂຖ ລພ຺ຠຕິ. ຍຖາ ປນ ‘‘ທິຣຕ຺ຕຕິຣຕ຺ຕໍ ສຫເສຍ຺ຍໍ ກປ຺ເປຍ຺ຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ທິຣຕ຺ຕວຈເນນ ນ ໂກຈິ ວິເສສຕ຺ໂຖ ລພ຺ຠຕິ, ເກວລໍ ໂລກໂວຫາຣວເສນ ພ຺ຍຎ຺ຊນສິລິຏ຺ຐຕາຍ ມຸຂາຣູຬ຺ຫຕາຍ ເອຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວມິທມ຺ປິ ໂວຫາຣວເສນ ພ຺ຍຎ຺ຊນສິລິຏ຺ຐຕາຍ ມຸຂາຣູຬ຺ຫຕາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຍສ຺ມາ ວາ ຠຄວາ ສາຕ຺ຖໍ ສພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສິກ຺ຂໍ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍາ’’ຕິ ອິມິນາ ອຕ຺ຖໍ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ‘‘ທຸພ຺ພລ຺ຍໍ ອນາວິກຕ຺ວາ’’ຕິ ອິມິນາ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ສມ຺ປາເທຕິ. ປຣິວາຣກປທວິຣຫິຕຎ຺ຫິ ເອກເມວ ອຕ຺ຖປທໍ ວຸຈ຺ຈມານໍ ປຣິວາຣວິຣຫິໂຕ ຣາຊາ ວິຍ, ວຕ຺ຖາລງ຺ກາຣວິຣຫິໂຕ ວິຍ ຈ ປຸຣິໂສ ນ ໂສຠຕິ; ປຣິວາຣເກນ ປນ ອຕ຺ຖານຸໂລເມນ ສຫາຍປເທນ ສທ຺ຘິໍ ຕໍ ໂສຠຕີຕິ.

ຍສ຺ມາ ວາ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານສ຺ສ ເອກຈ຺ຈໍ ທຸພ຺ພລ຺ຍາວິກມ຺ມໍ ອຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ສິກ຺ຂໍ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍາ’’ຕິປທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ວິວຣນ຺ໂຕ ‘‘ທຸພ຺ພລ຺ຍໍ ອນາວິກຕ຺ວາ’’ຕິ ອາຫ.

ຕຕ຺ຖ ສິຍາ ຍສ຺ມາ ນ ສພ຺ພໍ ທຸພ຺ພລ຺ຍາວິກມ຺ມໍ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ທຸພ຺ພລ຺ຍໍ ອນາວິກຕ຺ວາ’’ຕິ ປຐມໍ ວຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖນິຍມນຕ຺ຖໍ ‘‘ສິກ຺ຂໍ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ, ຕຎ຺ຈ ນ; ກສ຺ມາ? ອຕ຺ຖານຸກ຺ກມາຠາວໂຕ. ‘‘ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຍໍ ສິກ຺ຂໍ ສມາປນ຺ໂນ, ຕໍ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍາຕິ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ອນຸກ຺ກເມເນວ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ນ ອຎ຺ຎຖາ. ຕສ຺ມາ ອິທເມວ ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ.

ອປິຈ ອນຸປຏິປາຏິຍາປິ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ກຖໍ? ‘‘ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍໍ ສິກ຺ຂໍ ສມາປນ຺ໂນ ຕໍ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ຍຎ຺ຈ ສາຊີວໍ ສມາປນ຺ໂນ ຕຕ຺ຖ ທຸພ຺ພລ຺ຍໍ ອນາວິກຕ຺ວາຕິ.

ອິທານິ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານທຸພ຺ພລ຺ຍາວິກມ຺ມານໍ ວິເສສາວິເສສໍ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານລກ຺ຂຓຎ຺ຈ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຕ຺ຖິ ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຖິ ຠິກ຺ຂເວຕິອາທີນິ ທ຺ເວ ມາຕິກາປທານິ; ຕານິ ວິຠຊນ຺ໂຕ ‘‘ກຖຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ອນຸຕ຺ຕານປທວຓ຺ຓນາ – ກຖນ຺ຕິ ເກນ ອາກາເຣນ. ທຸພ຺ພລ຺ຍາວິກມ຺ມຎ຺ຈາຕິ ທຸພ຺ພລ຺ຍສ຺ສ ອາວິກມ຺ມຎ຺ຈ. ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ. ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕຕິ ອນຠິຣຕິຍາ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ກິຈ຺ຉຊີວິກປ຺ປຕ຺ໂຕ. ອຖ ວາ ອຊ຺ຊ ຍາມິ, ສ຺ເວ ຍາມິ, ອິໂຕ ຍາມິ, ເອຕ຺ຖ ຍາມີຕິ ອຸທ຺ຘໍ ກຓ຺ຐໍ ກຕ຺ວາ ວິຫຣມາໂນ, ວິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ອເນກຄ຺ໂຄຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອນຠິຣໂຕຕິ ສາສເນ ອຠິຣຕິວິຣຫິໂຕ.

ສາມຎ຺ຎາ ຈວິຕຸກາໂມຕິ ສມຓຠາວໂຕ ອປຄນ຺ຕຸກາໂມ. ຠິກ຺ຂຸຠາວນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸຠາເວນ. ກຣຓຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ‘‘ກຓ຺ເຐ ອາສຕ຺ເຕນ ອຏ຺ຏີເຍຍ຺ຍາ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໑໖໒) ປນ ຍຖາລກ຺ຂຓໍ ກຣຓວຈເນເນວ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຏ຺ຏີຍມາໂນຕິ ອຏ຺ຏໍ ປີຬິຕໍ ທຸກ຺ຂິຕໍ ວິຍ ອຕ຺ຕານໍ ອາຈຣມາໂນ; ເຕນ ວາ ຠິກ຺ຂຸຠາເວນ ອຏ຺ໂຏ ກຣິຍມາໂນ ປີຬິຍມາໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຫຣາຍມາໂນຕິ ລຊ຺ຊມາໂນ. ຊິຄຸຈ຺ຉມາໂນຕິ ອສຸຈິໍ ວິຍ ຕໍ ຊິຄຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ. ຄິຫິຠາວໍ ປຕ຺ຖຍມາໂນຕິອາທີນິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖານິເຍວ. ຍໍນູນາຫໍ ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ເຂຍ຺ຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍໍນູນາຕິ ປຣິວິຕກ຺ກທສ຺ສເນ ນິປາໂຕ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ‘‘ສຈາຫໍ ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ເຂຍ຺ຍໍ, ສາຘຸ ວຕ ເມ ສິຍາ’’ຕິ. ວທຕິ ວິຎ຺ຎາເປຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ເອເຕຫິ ວາ ອຎ຺ເຎຫິ ວາ ພ຺ຍຎ຺ຊເນຫິ ວຈີເຠທໍ ກຕ຺ວາ ວທຕິ ເຈວ, ຍສ຺ສ ຈ ວທຕິ, ຕໍ ວິຎ຺ຎາເປຕິ ຊານາເປຕິ. ເອວມ຺ປີຕິ ອຸປຣິມຕ຺ຖສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຕ ປິກາໂຣ. ເອວມ຺ປິ ທຸພ຺ພລ຺ຍາວິກມ຺ມຎ຺ເຈວ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາ ຈ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາ, ອຎ຺ຎຖາປິ.

ອິທານິ ຕໍ ອຎ຺ຎຖາປິ ທຸພ຺ພລ຺ຍາວິກມ຺ມໍ ສິກ຺ຂາຍ ຈ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຖ ວາ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕໍ ສພ຺ພໍ ອຕ຺ຖໂຕ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ປທໂຕ ປເນຕ຺ຖ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ເຂຍ຺ຍໍ, ຘມ຺ມໍ, ສງ຺ຆໍ, ສິກ຺ຂໍ, ວິນຍໍ, ປາຕິໂມກ຺ຂໍ, ອຸທ຺ເທສໍ, ອຸປຊ຺ຌາຍໍ, ອາຈຣິຍໍ, ສທ຺ຘິວິຫາຣິກໍ, ອນ຺ເຕວາສິກໍ, ສມານຸປຊ຺ຌາຍກໍ, ສມານາຈຣິຍກໍ, ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິໍ ປຈ຺ຈກ຺ເຂຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ອິມານິ ຈຸທ຺ທສ ປທານິ ປຈ຺ຈກ຺ຂານາກາເຣນ ວຸຕ຺ຕານິ.

ຄິຫີ ອສ຺ສນ຺ຕິອາທີນິ ‘‘ຄິຫີ, ອຸປາສໂກ, ອາຣາມິໂກ, ສາມເຓໂຣ, ຕິຕ຺ຖິໂຍ, ຕິຕ຺ຖິຍສາວໂກ, ອສ຺ສມໂຓ, ອສກ຺ຍປຸຕ຺ຕິໂຍ ອສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ອິມານິ ອຏ຺ຐ ປທານິ ‘‘ອສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ຠາວວິກປ຺ປາກາເຣນ ວຸຕ຺ຕານິ. ເອວໍ ‘‘ຍໍນູນາຫ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ປຏິສໍຍຸຕ຺ຕານິ ທ຺ວາວີສຕິ ປທານິ.

໔໖. ຍຖາ ຈ ເອຕານິ, ເອວໍ ‘‘ຍທິ ປນາຫໍ, ອປາຫໍ, ຫນ຺ທາຫໍ, ໂຫຕິ ເມ’’ຕິ ອິເມສຸ ເອກເມເກນ ປຏິສໍຍຸຕ຺ຕານິ ທ຺ວາວີສຕີຕິ ສພ຺ພາເນວ ສຕຎ຺ຈ ທສ ຈ ປທານິ ໂຫນ຺ຕິ.

໔໗. ຕໂຕ ປຣໍ ສຣິຕພ຺ພວຕ຺ຖຸທສ຺ສນນເຍນ ປວຕ຺ຕານິ ‘‘ມາຕຣໍ ສຣາມີ’’ຕິອາທີນິ ສຕ຺ຕຣສ ປທານິ. ຕຕ຺ຖ ເຂຕ຺ຕນ຺ຕິ ສາລິເຂຕ຺ຕາທິໍ. ວຕ຺ຖຸນ຺ຕິ ຕິຓປຓ຺ຓສາກຜລາຜລສມຸຏ຺ຐານຏ຺ຐານໍ. ສິປ຺ປນ຺ຕິ ກຸມ຺ຠກາຣເປສກາຣສິປ຺ປາທິກໍ.

໔໘. ຕໂຕ ປຣໍ ສກິຎ຺ຈນສປລິໂພຘຠາວທສ຺ສນວເສນ ປວຕ຺ຕານິ ‘‘ມາຕາ ເມ ອຕ຺ຖິ, ສາ ມຍາ ໂປເສຕພ຺ພາ’’ຕິອາທີນິ ນວ ປທານິ.

໔໙. ຕໂຕ ປຣໍ ສນິສ຺ສຍສປ຺ປຕິຏ຺ຐຠາວທສ຺ສນວເສນ ປວຕ຺ຕານິ ‘‘ມາຕາ ເມ ອຕ຺ຖິ, ສາ ມໍ ໂປເສສ຺ສຕີ’’ຕິອາທີນິ ໂສຬສ ປທານິ.

໕໐. ຕໂຕ ປຣໍ ເອກຠຕ຺ຕເອກເສຍ຺ຍພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍານໍ ທຸກ຺ກຣຠາວທສ຺ສນວເສນ ປວຕ຺ຕານິ ‘‘ທຸກ຺ກຣ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ອຏ຺ຐ ປທານິ.

ຕຕ຺ຖ ທຸກ຺ກຣນ຺ຕິ ເອກຠຕ຺ຕາທີນໍ ກຣເຓ ທຸກ຺ກຣຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ນ ສຸກຣນ຺ຕິ ສຸກຣຠາວໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ເອວໍ ທຸຈ຺ຈຣໍ ນ ສຸຈຣນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ. ນ ອຸສ຺ສຫາມີຕິ ຕຕ຺ຖ ອຸສ຺ສາຫາຠາວໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ນ ວິສຫາມີຕິ ອສຍ຺ຫຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ນ ຣມາມີຕິ ຣຕິຍາ ອຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ນາຠິຣມາມີຕິ ອຠິຣຕິຍາ ອຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ເອວໍ ອິມານິ ຈ ປຎ຺ຎາສ, ປຸຣິມານິ ຈ ທສຸຕ຺ຕຣສຕນ຺ຕິ ສຏ຺ຐິສຕໍ ປທານິ ທຸພ຺ພລ຺ຍາວິກມ຺ມວາເຣ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ.

໕໑. ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານວາເຣປິ ‘‘ກຖຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ ອາທິ ສພ຺ພໍ ອຕ຺ຖໂຕ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ປທໂຕ ປເນຕ຺ຖາປິ ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມິ, ຘມ຺ມໍ, ສງ຺ຆໍ, ສິກ຺ຂໍ, ວິນຍໍ, ປາຕິໂມກ຺ຂໍ, ອຸທ຺ເທສໍ, ອຸປຊ຺ຌາຍໍ, ອາຈຣິຍໍ, ສທ຺ຘິວິຫາຣິກໍ, ອນ຺ເຕວາສິກໍ, ສມານຸປຊ຺ຌາຍກໍ, ສມານາຈຣິຍກໍ, ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິ ອິມານິ ຈຸທ຺ທສ ປທານິ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານວຈນສມ຺ພນ຺ເຘນ ປວຕ຺ຕານິ. ສພ຺ພປເທສຸ ຈ ‘‘ວທຕິ ວິຎ຺ຎາເປຕີ’’ຕິ ວຈນສ຺ສ ອຍມຕ຺ໂຖ – ວຈີເຠທໍ ກຕ຺ວາ ວທຕິ, ຍສ຺ສ ຈ ວທຕິ ຕໍ ເຕເນວ ວຈີເຠເທນ ‘‘ອຍໍ ສາສນໍ ຊຫິຕຸກາໂມ ສາສນໂຕ ມຸຈ຺ຈິຕຸກາໂມ ຠິກ຺ຂຸຠາວໍ ຈຊິຕຸກາໂມ ອິມໍ ວາກ຺ຍເຠທໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ ວິຎ຺ຎາເປຕິ ສາເວຕິ ຊານາເປຕິ.

ສເຈ ປນາຍໍ ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸກາໂມ ປທປຈ຺ຈາຠຏ຺ຐໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ປຈ຺ຈກ຺ຂາມິ ພຸທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ວາ ວເທຍ຺ຍ. ມິລກ຺ຂຠາສາສຸ ວາ ອຎ຺ຎຕຣຠາສາຍ ຕມຕ຺ຖໍ ວເທຍ຺ຍ. ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸກາໂມ ອຸປ຺ປຏິປາຏິຍາ ‘‘ຘມ຺ມໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິ ວາ ‘‘ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິ ວາ ວເທຍ຺ຍ, ເສຍ຺ຍຖາປິ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມວິຠງ຺ເຄ ‘‘ປຐມໍ ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊາມີ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸກາໂມ ‘‘ທຸຕິຍໍ ຌານ’’ນ຺ຕິ ວທຕິ, ສເຈ ຍສ຺ສ ວທຕິ ໂສ ‘‘ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸຠາວໍ ຈຊິຕຸກາໂມ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວທຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກມຕ຺ຕມ຺ປິ ຊານາຕິ, ວິຣທ຺ຘໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ; ເຂຕ຺ຕເມວ ໂອຕິຓ຺ຓໍ, ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາວ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາ. ສກ຺ກຕ຺ຕາ ວາ ພ຺ຣຫ຺ມຕ຺ຕາ ວາ ຈຸຕສຕ຺ໂຕ ວິຍ ຈຸໂຕວ ໂຫຕິ ສາສນາ.

ສເຈ ປນ ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂິ’’ນ຺ຕິ ວາ, ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວາ, ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ເຂຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ວາຕິ ອຕີຕານາຄຕປຣິກປ຺ປວຈເນຫິ ວທຕິ, ທູຕໍ ວາ ປຫິຓາຕິ, ສາສນໍ ວາ ເປເສຕິ, ອກ຺ຂຣໍ ວາ ຉິນ຺ທຕິ, ຫຕ຺ຖມຸທ຺ທາຍ ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈຕິ, ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາ. ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມາໂຣຈນໍ ປນ ຫຕ຺ຖມຸທ຺ທາຍປິ ສີສໍ ເອຕິ. ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ມນຸສ຺ສຊາຕິກສຕ຺ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຈິຕ຺ຕສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ວຈີເຠທໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ເສວ ສີສໍ ເອຕິ. ວຈີເຠທໍ ກຕ຺ວາ ວິຎ຺ຎາເປນ຺ໂຕປິ ຈ ຍທິ ‘‘ອຍເມວ ຊານາຕູ’’ຕິ ເອກໍ ນິຍເມຕ຺ວາ ອາໂຣເຈຕິ, ຕຎ຺ຈ ໂສເຍວ ຊານາຕິ, ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາ. ອຖ ໂສ ນ ຊານາຕິ, ອຎ຺ໂຎ ສມີເປ ຐິໂຕ ຊານາຕິ, ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາ. ອຖ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຐິຕຏ຺ຐາເນ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ນິຍເມຕ຺ວາ ‘‘ເອເຕສໍ ອາໂຣເຈມີ’’ຕິ ວທຕິ, ເຕສຸ ເອກສ຺ມິໍ ຊານນ຺ເຕປິ ທ຺ວີສຸ ຊານນ຺ເຕສຸປິ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາວ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາ. ເອວໍ ສມ຺ພຫຸເລສຸປິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ສເຈ ປນ ອນຠິຣຕິຍາ ປີຬິໂຕ ສຠາເຄ ຠິກ຺ຂູ ປຣິສງ຺ກມາໂນ ‘‘ໂຍ ໂກຈິ ຊານາຕູ’’ຕິ ອຸຈ຺ຈສທ຺ທໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິ ວທຕິ, ຕຎ຺ຈ ອວິທູເຣ ຐິໂຕ ນວກມ຺ມິໂກ ວາ ອຎ຺ໂຎ ວາ ສມຍຎ຺ຎູ ປຸຣິໂສ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕ ອຍໍ ສມໂຓ ຄິຫິຠາວໍ ປຕ຺ເຖຕິ, ສາສນໂຕ ຈຸໂຕ’’ຕິ ຊານາຕິ, ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາວ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາ. ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ປນ ອປຸພ຺ພໍ ອຈຣິມໍ ທຸຊ຺ຊານໍ, ສເຈ ອາວຊ຺ຊນສມເຍ ຊານາຕິ; ຍຖາ ປກຕິຍາ ໂລເກ ມນຸສ຺ສາ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ຊານນ຺ຕິ, ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາ. ອຖ ອປຣຠາເຄ ‘‘ກິໍ ອິມິນາ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ກງ຺ຂນ຺ໂຕ ຈິເຣນ ຊານາຕິ, ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາ. ອິທຎ຺ຫິ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານຎ຺ຈ ອຸປຣິ ອຠູຕາໂຣຈນທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈາ-ອຕ຺ຕກາມທຸຏ຺ຐໂທສຠູຕາ-ໂຣຈນສິກ຺ຂາປທານິ ຈ ເອກປຣິຈ຺ເຉທານິ. ອາວຊ຺ຊນສມເຍ ຎາເຕ ເອວ ສີສໍ ເອນ຺ຕິ, ‘‘ກິໍ ອຍໍ ຠຓຕີ’’ຕິ ກງ຺ຂຕາ ຈິເຣນ ຎາເຕ ສີສໍ ນ ເອນ຺ຕິ. ຍຖາ ຈາຍໍ ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິ ປເທ ວິນິຈ຺ຉເຍ ວຸຕ຺ໂຕ; ເອວໍ ສພ຺ພປເທສຸ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຍສ຺ມາ ຈ ຍທາ ສິກ຺ຂາ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາ ໂຫຕິ, ຕທາ ‘‘ຍໍນູນາຫໍ ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ເຂຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ອວທຕາປິ ທຸພ຺ພລ຺ຍໍ ອາວິກຕເມວ ໂຫຕິ; ຕສ຺ມາ ສພ຺ເພສໍ ປທານໍ ອວສາເນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ເອວມ຺ປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ທຸພ຺ພລ຺ຍາວິກມ຺ມຎ຺ເຈວ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາ ຈ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາ’’ຕິ.

ຕໂຕ ປຣໍ ຄິຫີຕິ ມໍ ຘາເຣຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ສເຈປິ ‘‘ຄິຫີ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວາ ‘‘ຄິຫີ ໂຫມີ’’ຕິ ວາ ‘‘ຄິຫີ ຊາໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ ວາ ‘‘ຄິຫິມ຺ຫີ’’ຕິ ວາ ວທຕິ, ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາ. ສເຈ ປນ ‘‘ອຊ຺ຊ ປຏ຺ຐາຍ ຄິຫີຕິ ມໍ ຘາເຣຫີ’’ຕິ ວາ ‘‘ຊານາຫີ’’ຕິ ວາ ‘‘ສຎ຺ຊານາຫີ’’ຕິ ວາ ‘‘ມນສິ ກໂຣຫີ’’ຕິ ວາ ວທຕິ, ອຣິຍເກນ ວາ ວທຕິ ມິລກ຺ຂເກນ ວາ; ເອວເມຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ວຸຕ຺ເຕ ຍສ຺ສ ວທຕິ, ສເຈ ໂສ ຊານາຕິ, ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ ‘‘ອຸປາສໂກ’’ຕິອາທີສຸ ສຕ຺ຕສຸ ປເທສຸ. ເອວໍ ອິມານິ ຈ ອຏ຺ຐ, ປຸຣິມານິ ຈ ຈຸທ຺ທສາຕິ ທ຺ວາວີສຕິ ປທານິ ໂຫນ຺ຕິ.

໕໒. ອິໂຕ ປຣໍ ປຸຣິມາເນວ ຈຸທ຺ທສ ປທານິ ‘‘ອລໍ ເມ, ກິນ຺ນຸ ເມ, ນ ມມຕ຺ໂຖ, ສຸມຸຕ຺ຕາຫ’’ນ຺ຕິ ອິເມຫິ ຈຕູຫິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕານິ ຉປ຺ປຎ຺ຎາສ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອລນ຺ຕິ ໂຫຕຸ, ປຣິຍຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກິໍນຸ ເມຕິ ກິໍ ມຍ຺ຫໍ ກິຈ຺ຈໍ, ກິໍ ກຣຓີຍໍ, ກິໍ ສາເຘຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ມມຕ຺ໂຖຕິ ນຕ຺ຖິ ມມ ອຕ຺ໂຖ. ສຸມຸຕ຺ຕາຫນ຺ຕິ ສຸມຸຕ຺ໂຕ ອຫໍ. ເສສເມຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ເອວໍ ອິມານິ ຈ ຉປ຺ປຎ຺ຎາສ ປຸຣິມານິ ຈ ທ຺ວາວີສຕີຕິ ອຏ຺ຐສຕ຺ຕຕິ ປທານິ ສຣູເປເນວ ວຸຕ຺ຕານິ.

໕໓. ຍສ຺ມາ ປນ ເຕສໍ ເວວຈເນຫິປິ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຍານິ ວາ ປນຎ຺ຎານິປີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຍານິ ວາ ປນຎ຺ຎານິປີຕິ ປາຬິຍໍ ‘‘ພຸທ຺ຘ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ອາຄຕປທານິ ຐເປຕ຺ວາ ຍານິ ອຎ຺ຎານິ ອຕ຺ຖິ. ພຸທ຺ຘເວວຈນານິ ວາຕິ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ວາ ປຣິຍາຍນາມານິ…ເປ… ອສກ຺ຍປຸຕ຺ຕິຍສ຺ສ ວາ. ຕຕ຺ຖ ວຓ຺ຓປຏ຺ຐາເນ ອາຄຕໍ ນາມສຫສ຺ສໍ ອຸປາລິຄາຖາສຸ (ມ. ນິ. ໒.໗໖) ນາມສຕໍ ອຎ຺ຎານິ ຈ ຄຸຓໂຕ ລພ຺ຠມານານິ ນາມານິ ‘‘ພຸທ຺ຘເວວຈນານີ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ສພ຺ພານິປິ ຘມ຺ມສ຺ສ ນາມານິ ຘມ຺ມເວວຈນານີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ເອສ ນໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ.

ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ໂຍຊນາ – ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີຕິ ນ ເວວວຈເນນ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ຍຖາຣຸຕເມວ. ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມິ, ອນນ຺ຕພຸທ຺ຘິໍ, ອໂນມພຸທ຺ຘິໍ, ໂພຘິປຎ຺ຎາຓໍ, ຘີຣໍ, ວິຄຕໂມຫໍ, ປຠິນ຺ນຂີລໍ, ວິຊິຕວິຊຍໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິ ເອວມາທິພຸທ຺ຘເວວຈເນນ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ.

ຘມ຺ມໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີຕິ ນ ເວວຈເນນ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ, ຍຖາຣຸຕເມວ. ‘‘ສ຺ວາກ຺ຂາຕໍ ຘມ຺ມໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມິ, ສນ຺ທິຏ຺ຐິກໍ, ອກາລິກໍ, ເອຫິປສ຺ສິກໍ, ໂອປເນຍ຺ຍິກໍ, ປຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ເວທິຕພ຺ພໍ ວິຎ຺ຎູຫິ ຘມ຺ມໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມິ. ອສງ຺ຂຕໍ ຘມ຺ມໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມິ; ວິຣາຄໍ, ນິໂຣຘໍ, ອມຕໍ ຘມ຺ມໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມິ, ທີຆນິກາຍໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມິ, ພ຺ຣຫ຺ມຊາລໍ ມຊ຺ຌິມນິກາຍໍ, ມູລປຣິຍາຍໍ, ສໍຍຸຕ຺ຕນິກາຍໍ, ໂອຆຕຣຓໍ, ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣນິກາຍໍ, ຈິຕ຺ຕປຣິຍາທານໍ, ຂຸທ຺ທກນິກາຍໍ, ຊາຕກໍ, ອຠິຘມ຺ມໍ, ກຸສລໍ ຘມ຺ມໍ, ອກຸສລໍ ຘມ຺ມໍ, ອພ຺ຍາກຕໍ ຘມ຺ມໍ, ສຕິປຏ຺ຐານໍ, ສມ຺ມປ຺ປຘານໍ, ອິທ຺ຘິປາທໍ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ພລໍ, ໂພຊ຺ຌງ຺ຄໍ, ມຄ຺ຄໍ, ຜລໍ, ນິພ຺ພານໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິ ຈຕຸຣາສີຕິຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘສຫສ຺ເສສຸ ເອກຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສປິ ນາມໍ ຘມ຺ມເວວຈນເມວ. ເອວໍ ຘມ຺ມເວວຈເນນ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ.

ສງ຺ຆໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີຕິ ນ ເວວຈເນນ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ. ‘‘ສຸປ຺ປຏິປນ຺ນໍ ສງ຺ຆໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມິ, ອຸຊຸປ຺ປຏິປນ຺ນໍ, ຎາຍປ຺ປຏິປນ຺ນໍ, ສາມີຈິປ຺ປຏິປນ຺ນໍ ສງ຺ຆໍ, ຈຕຸປຸຣິສຍຸຄໍ ສງ຺ຆໍ, ອຏ຺ຐປຸຣິສປຸຄ຺ຄລໍ ສງ຺ຆໍ, ອາຫຸເນຍ຺ຍໍ ສງ຺ຆໍ, ປາຫຸເນຍ຺ຍໍ, ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍໍ, ອຎ຺ຊລິກຣຓີຍໍ, ອນຸຕ຺ຕຣໍ ປຸຎ຺ຎກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ສງ຺ຆໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິ ເອວໍ ສງ຺ຆເວວຈເນນ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ.

ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີຕິ ນ ເວວຈເນນ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ. ‘‘ຠິກ຺ຂຸສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມິ, ຠິກ຺ຂຸນີສິກ຺ຂໍ, ອຘິສີລສິກ຺ຂໍ, ອຘິຈິຕ຺ຕສິກ຺ຂໍ, ອຘິປຎ຺ຎາສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິ ເອວໍ ສິກ຺ຂາເວວຈເນນ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ.

ວິນຍໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີຕິ ນ ເວວຈເນນ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ. ‘‘ຠິກ຺ຂຸວິນຍໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມິ, ຠິກ຺ຂຸນີວິນຍໍ, ປຐມໍ ປາຣາຊິກໍ, ທຸຕິຍໍ ຕຕິຍໍ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ປາຣາຊິກໍ, ສງ຺ຆາທິເສສໍ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ປາຏິເທສນີຍໍ, ທຸກ຺ກຏໍ, ທຸພ຺ຠາສິຕໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິ ເອວມາທິວິນຍເວວຈເນນ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ.

ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີຕິ ນ ເວວຈເນນ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ. ‘‘ຠິກ຺ຂຸປາຕິໂມກ຺ຂໍ ຠິກ຺ຂຸນີປາຕິໂມກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິ ເອວໍ ປາຕິໂມກ຺ຂເວວຈເນນ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ.

ອຸທ຺ເທສໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີຕິ ນ ເວວຈເນນ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ. ‘‘ຠິກ຺ຂຸປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສໍ, ຠິກ຺ຂຸນີປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສໍ, ປຐມໍ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສໍ, ທຸຕິຍໍ ຕຕິຍໍ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ປຎ຺ຈມໍ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສໍ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘຸທ຺ເທສໍ, ອນນ຺ຕພຸທ຺ຘິອຸທ຺ເທສໍ, ອໂນມພຸທ຺ຘິອຸທ຺ເທສໍ, ໂພຘິປຎ຺ຎາຓຸທ຺ເທສໍ, ຘີຣຸທ຺ເທສໍ, ວິຄຕໂມຫຸທ຺ເທສໍ, ປຠິນ຺ນຂີລຸທ຺ເທສໍ, ວິຊິຕວິຊຍຸທ຺ເທສໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິ ເອວມາທິອຸທ຺ເທສເວວຈເນນ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ.

ອຸປຊ຺ຌາຍໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີຕິ ນ ເວວຈເນນ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ. ‘‘ໂຍ ມໍ ປພ຺ພາເຊສິ, ໂຍ ມໍ ອຸປສມ຺ປາເທສິ, ຍສ຺ສ ມູເລນາຫໍ ປພ຺ພຊິໂຕ, ຍສ຺ສ ມູເລນາຫໍ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ, ຍສ຺ສມູລິກາ ມຍ຺ຫໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາ, ຍສ຺ສມູລິກາ ມຍ຺ຫໍ ອຸປສມ຺ປທາ ຕາຫໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິ ເອວໍ ອຸປຊ຺ຌາຍເວວຈເນນ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ.

ອາຈຣິຍໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີຕິ ນ ເວວຈເນນ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ. ‘‘ໂຍ ມໍ ປພ຺ພາເຊສິ, ໂຍ ມໍ ອນຸສ຺ສາເວສິ, ຍາຫໍ ນິສ຺ສາຍ ວສາມິ, ຍາຫໍ ອຸທ຺ທິສາເປມິ, ຍາຫໍ ປຣິປຸຈ຺ຉາມິ, ໂຍ ມໍ ອຸທ຺ທິສຕິ, ໂຍ ມໍ ປຣິປຸຈ຺ຉາເປຕິ ຕາຫໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິ ເອວໍ ອາຈຣິຍເວວຈເນນ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ.

ສທ຺ຘິວິຫາຣິກໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີຕິ ນ ເວວຈເນນ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ. ‘‘ຍາຫໍ ປພ຺ພາເຊສິໍ, ຍາຫໍ ອຸປສມ຺ປາເທສິໍ, ມຍ຺ຫໍ ມູເລນ ໂຍ ປພ຺ພຊິໂຕ, ມຍ຺ຫໍ ມູເລນ ໂຍ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ, ມຍ຺ຫໍມູລິກາ ຍສ຺ສ ປພ຺ພຊ຺ຊາ, ມຍ຺ຫໍ ມູລິກາ ຍສ຺ສ ອຸປສມ຺ປທາ ຕາຫໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິ ເອວໍ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກເວວຈເນນ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ.

ອນ຺ເຕວາສິກໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີຕິ ນ ເວວຈເນນ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ. ‘‘ຍາຫໍ ປພ຺ພາເຊສິໍ, ຍາຫໍ ອນຸສ຺ສາເວສິໍ, ໂຍ ມໍ ນິສ຺ສາຍ ວສຕິ, ໂຍ ມໍ ອຸທ຺ທິສາເປຕິ, ໂຍ ມໍ ປຣິປຸຈ຺ຉຕິ, ຍສ຺ສາຫໍ ອຸທ຺ທິສາມິ, ຍາຫໍ ປຣິປຸຈ຺ຉາເປມິ ຕໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິ ເອວໍ ອນ຺ເຕວາສິກເວວຈເນນ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ.

ສມານຸປຊ຺ຌາຍກໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີຕິ ນ ເວວຈເນນ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ. ‘‘ມຍ຺ຫໍ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ຍໍ ປພ຺ພາເຊສິ, ຍໍ ອຸປສມ຺ປາເທສິ, ໂຍ ຕສ຺ສ ມູເລນ ປພ຺ພຊິໂຕ, ໂຍ ຕສ຺ສ ມູເລນ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ, ຍສ຺ສ ຕມ຺ມູລິກາ ປພ຺ພຊ຺ຊາ, ຍສ຺ສ ຕມ຺ມູລິກາ ອຸປສມ຺ປທາ ຕໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິ ເອວໍ ສມານຸປຊ຺ຌາຍກເວວຈເນນ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ.

ສມານາຈຣິຍກໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີຕິ ນ ເວວຈເນນ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ. ‘‘ມຍ຺ຫໍ ອາຈຣິໂຍ ຍໍ ປພ຺ພາເຊສິ, ຍໍ ອນຸສ຺ສາເວສິ, ໂຍ ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ວສຕິ, ໂຍ ຕໍ ອຸທ຺ທິສາເປຕິ ປຣິປຸຈ຺ຉຕິ, ຍສ຺ສ ເມ ອາຈຣິໂຍ ອຸທ຺ທິສຕິ, ຍໍ ປຣິປຸຈ຺ຉາເປຕິ ຕໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິ ເອວໍ ສມານາຈຣິຍກເວວຈເນນ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ.

ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີຕິ ນ ເວວຈເນນ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ. ‘‘ເຍນາຫໍ ສທ຺ຘິໍ ອຘິສີລໍ ສິກ຺ຂາມິ, ອຘິຈິຕ຺ຕໍ ອຘິປຎ຺ຎໍ ສິກ຺ຂາມິ ຕໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິ ເອວໍ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິເວວຈເນນ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ.

ຄິຫີຕິ ມໍ ຘາເຣຫີຕິ ນ ເວວຈເນນ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ. ‘‘ອາຄາຣິໂກຕິ ມໍ ຘາເຣຫິ, ກສ຺ສໂກ, ວາຓິໂຊ, ໂຄຣກ຺ໂຂ, ໂອກລ຺ລໂກ, ໂມຬິພທ຺ໂຘ, ກາມຄຸຓິໂກຕິ ມໍ ຘາເຣຫີ’’ຕິ ເອວໍ ຄິຫິເວວຈເນນ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ.

ອຸປາສໂກຕິ ມໍ ຘາເຣຫີຕິ ນ ເວວຈເນນ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ. ‘‘ທ຺ເວວາຈິໂກ ອຸປາສໂກຕິ ມໍ ຘາເຣຫິ, ເຕວາຈິໂກ ອຸປາສໂກ, ພຸທ຺ຘໍ ສຣຓຄມນິໂກ, ຘມ຺ມໍ ສງ຺ຆໍ ສຣຓຄມນິໂກ, ປຎ຺ຈສິກ຺ຂາປທິໂກ ທສສິກ຺ຂາປທິໂກ ອຸປາສໂກຕິ ມໍ ຘາເຣຫີ’’ຕິ ເອວໍ ອຸປາສກເວວຈເນນ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ.

ອາຣາມິໂກຕິ ມໍ ຘາເຣຫີຕິ ນ ເວວຈເນນ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ. ‘‘ກປ຺ປິຍກາຣໂກຕິ ມໍ ຘາເຣຫິ, ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກໂຣ, ອປ຺ປຫຣິຕກາຣໂກ, ຍາຄຸຠາຊໂກ, ຜລຠາຊໂກ, ຂຊ຺ຊກຠາຊໂກຕິ ມໍ ຘາເຣຫີ’’ຕິ ເອວໍ ອາຣາມິກເວວຈເນນ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ.

ສາມເຓໂຣຕິ ມໍ ຘາເຣຫີຕິ ນ ເວວຈເນນ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ. ‘‘ກຸມາຣໂກຕິ ມໍ ຘາເຣຫິ, ເຈລ຺ລໂກ, ເຈຏໂກ, ໂມຬິຄລ຺ໂລ, ສມຓຸທ຺ເທໂສ’ຕິ ມໍ ຘາເຣຫີ’’ຕິ ເອວໍ ສາມເຓຣເວຈເນນ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ.

ຕິຕ຺ຖິໂຍຕິ ມໍ ຘາເຣຫີຕິ ນ ເວວຈເນນ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ. ‘‘ນິຄຓ຺ໂຐຕິ ມໍ ຘາເຣຫິ, ອາຊີວໂກ, ຕາປໂສ, ປຣິພ຺ພາຊໂກ, ປຓ຺ຑຣງ຺ໂຄຕິ ມໍ ຘາເຣຫີ’’ຕິ ເອວໍ ຕິຕ຺ຖິຍເວວຈເນນ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ.

ຕິຕ຺ຖິຍສາວໂກຕິ ມໍ ຘາເຣຫີຕິ ນ ເວວຈເນນ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ. ‘‘ນິຄຓ຺ຐສາວໂກຕິ ມໍ ຘາເຣຫິ’’ ອາຊີວກ ຕາປສ ປຣິພ຺ພາຊກ ປຓ຺ຑຣງ຺ຄສາວໂກຕິ ມໍ ຘາເຣຫີຕິ ເອວໍ ຕິຕ຺ຖິຍສາວກເວວຈເນນ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ.

ອສ຺ສມໂຓຕິ ມໍ ຘາເຣຫີຕິ ນ ເວວຈເນນ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ. ‘‘ທຸສ຺ສີໂລຕິ ມໍ ຘາເຣຫິ, ປາປຘມ຺ໂມ, ອສຸຈິສງ຺ກສ຺ສຣສມາຈາໂຣ, ປຏິຈ຺ຉນ຺ນກມ຺ມນ຺ໂຕ, ອສ຺ສມໂຓ ສມຓປຏິຎ຺ໂຎ, ອພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິປຏິຎ຺ໂຎ, ອນ຺ໂຕປູຕິ, ອວສ຺ສຸໂຕ, ກສມ຺ພຸຊາໂຕ, ໂກຓ຺ໂຐ’ຕິ ມໍ ຘາເຣຫີ’’ຕິ ເອວໍ ອສ຺ສມຓເວວຈເນນ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ.

ອສກ຺ຍປຸຕ຺ຕິໂຍຕິ ມໍ ຘາເຣຫີຕິ ນ ເວວຈເນນ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ. ‘‘ນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘປຸຕ຺ໂຕຕິ ມໍ ຘາເຣຫິ, ນ ອນນ຺ຕພຸທ຺ຘິປຸຕ຺ໂຕ, ນ ອໂນມພຸທ຺ຘິປຸຕ຺ໂຕ, ນ ໂພຘິປຎ຺ຎາຓປຸຕ຺ໂຕ, ນ ຘີຣປຸຕ຺ໂຕ, ນ ວິຄຕໂມຫປຸຕ຺ໂຕ, ນ ປຠິນ຺ນຂີລປຸຕ຺ໂຕ, ນ ວິຊິຕວິຊຍປຸຕ຺ໂຕຕິ ມໍ ຘາເຣຫີ’’ຕິ ເອວມາທິອສກ຺ຍປຸຕ຺ຕິຍເວວຈເນນ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ.

ເຕຫິ ອາກາເຣຫິ ເຕຫິ ລິງ຺ເຄຫິ ເຕຫິ ນິມິຕ຺ເຕຫີຕິ ເຕຫິ ‘‘ພຸທ຺ຘເວວຈນານິ ວາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວຸຕ຺ເຕຫິ ພຸທ຺ຘາທີນໍ ເວວຈເນຫິ. ເວວຈນານິ ຫິ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານສ຺ສ ກາຣຓຕ຺ຕາ ອາກາຣານິ, ພຸທ຺ຘາທີນໍ ສຓ຺ຐານທີປນຕ຺ຕາ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານສຓ຺ຐານຕ຺ຕາ ເອວ ວາ ລິງ຺ຄານິ, ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານສ຺ສ ສຎ຺ຊານນເຫຕຸໂຕ ມນຸສ຺ສານໍ ຕິລກາທີນິ ວິຍ ນິມິຕ຺ຕານີຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເອວໍ ໂຂ ຠິກ຺ຂເວຕິ ອິໂຕ ປຣໍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານກາຣຓສ຺ສ ອຠາວໂຕ ນິຍເມນ຺ໂຕ ອາຫ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ, ເອວເມວ ທຸພ຺ພລ຺ຍາວິກມ຺ມຎ຺ເຈວ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານຎ຺ຈ, ນ ອິໂຕ ປຣໍ ກາຣຓມຕ຺ຖີຕິ.

໕໔. ເອວໍ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານລກ຺ຂຓໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາເນ ອສມ຺ໂມຫຕ຺ຖໍ ຕສ຺ເສວ ຈ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານລກ຺ຂຓສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລາທິວເສນ ວິປຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ກຖຎ຺ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເຍຫິ ອາກາເຣຫີຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ອຸມ຺ມຕ຺ຕໂກຕິ ຍກ຺ຂຸມ຺ມຕ຺ຕໂກ ວາ ປິຕ຺ຕຸມ຺ມຕ຺ຕໂກ ວາ ໂຍ ໂກຈິ ວິປຣີຕສຎ຺ໂຎ, ໂສ ສເຈ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕິ, ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາ. ອຸມ຺ມຕ຺ຕກສ຺ສາຕິ ຕາທິສສ຺ເສວ ອຸມ຺ມຕ຺ຕກສ຺ສ; ຕາທິສສ຺ສ ຫິ ສນ຺ຕິເກ ສເຈ ປກຕຕ຺ໂຕ ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕິ, ອຸມ຺ມຕ຺ຕໂກ ນ ຊານາຕິ, ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາວ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາ. ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕຕິ ຍກ຺ຂຸມ຺ມຕ຺ຕໂກ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຸຣິມປເທ ປນ ອຸມ຺ມຕ຺ຕກສາມຎ຺ເຎນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍກ຺ຂຸມ຺ມຕ຺ຕໂກ ວາ ປິຕ຺ຕຸມ຺ມຕ຺ຕໂກ ວາ’’ຕິ. ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ວິເສໂສ ອນາປຕ຺ຕິວາເຣ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ເອວໍ ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕິ, ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາວ ໂຫຕິ. ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາປິ ຕມ຺ຫິ ອຊານນ຺ເຕ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາວ ໂຫຕິ.

ເວທນາຏ຺ໂຏຕິ ພລວຕິຍາ ທຸກ຺ຂເວທນາຍ ຜຸຏ຺ໂຐ ມຸຈ຺ຉາປເຣໂຕ; ເຕນ ວິລປນ຺ເຕນ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາປິ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາວ ໂຫຕິ. ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາປິ ຕມ຺ຫິ ອຊານນ຺ເຕ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາ ໂຫຕິ.

ເທວຕາຍ ສນ຺ຕິເກຕິ ຠຸມ຺ມເທວຕໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ຍາວ ອກນິຏ຺ຐເທວຕາຍ ສນ຺ຕິເກ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາປິ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາວ ໂຫຕິ. ຕິຣຈ຺ຉານຄຕສ຺ສາຕິ ນາຄມາຓວກສ຺ສ ວາ ສຸປຓ຺ຓມາຓວກສ຺ສ ວາ ກິນ຺ນຣ-ຫຕ຺ຖິ-ມກ຺ກຏາທີນໍ ວາ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ສນ຺ຕິເກ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາປິ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາວ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຣ ອຸມ຺ມຕ຺ຕກາທີນໍ ສນ຺ຕິເກ ອຊານນຠາເວນ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາຕິ ອາຫ. ເທວຕາຍ ສນ຺ຕິເກ ອຕິຂິປ຺ປໍ ຊານນຠາເວນ. ເທວຕາ ນາມ ມຫາປຎ຺ຎາ ຕິເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິກາ ອຕິຂິປ຺ປໍ ຊານນ຺ຕິ, ຈິຕ຺ຕຎ຺ຈ ນາເມຕໍ ລຫຸປຣິວຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ຈິຕ຺ຕລຫຸກສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຈິຕ຺ຕວເສເນວ ‘‘ມາ ອຕິຂິປ຺ປໍ ວິນາໂສ ອໂຫສີ’’ຕິ ເທວຕາຍ ສນ຺ຕິເກ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ປຏິກ຺ຂິປິ.

ມນຸສ຺ເສສຸ ປນ ນິຍໂມ ນຕ຺ຖິ. ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ສຠາຄສ຺ສ ວາ ວິສຠາຄສ຺ສ ວາ ຄຫຏ຺ຐສ຺ສ ວາ ປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ວາ ວິຎ຺ຎຸສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາວ ໂຫຕິ. ສເຈ ປນ ໂສ ນ ຊານາຕິ, ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາວ ໂຫຕີຕິ ເອຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຣິຍເກນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຣິຍກໍ ນາມ ອຣິຍໂວຫາໂຣ, ມາຄຘຠາສາ. ມິລກ຺ຂກໍ ນາມ ໂຍ ໂກຈິ ອນຣິຍໂກ ອນ຺ຘທມິຬາທິ. ໂສ ຈ ນ ປຏິວິຊານາຕີຕິ ຠາສນ຺ຕເຣ ວາ ອນຠິຎ຺ຎຕາຍ, ພຸທ຺ຘສມເຍ ວາ ອໂກວິທຕາຍ ‘‘ອິທໍ ນາມ ອຕ຺ຖໍ ເອສ ຠຓຕີ’’ຕິ ນປ຺ປຏິວິຊານາຕິ. ທວາຍາຕິ ສຫສາ ອຎ຺ຎໍ ຠຓິຕຸກາໂມ ສຫສາ ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິ ຠຓຕິ. ຣວາຍາຕິ ຣວາຠຎ຺ເຎນ, ‘‘ອຎ຺ຎໍ ຠຓິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຎ຺ຎໍ ຠຓນ຺ໂຕ. ປຸຣິເມນ ໂກ ວິເສໂສຕິ ເຈ? ປຸຣິມໍ ປຓ຺ຑິຕສ຺ສາປິ ສຫສາວເສນ ອຎ຺ຎຠຓນໍ. ອິທໍ ປນ ມນ຺ທຕ຺ຕາ ໂມມູຫຕ຺ຕາ ອປກຕຎ຺ຎຸຕ຺ຕາ ປກ຺ຂລນ຺ຕສ຺ສ ‘‘ອຎ຺ຎໍ ຠຓິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຎ຺ຎຠຓນໍ.

ອສາເວຕຸກາໂມ ສາເວຕີຕິ ອິມສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ປາຬິໍ ວາເຈຕິ ປຣິປຸຈ຺ຉຕິ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ ສຊ຺ຌາຍໍ ກໂຣຕິ ວຓ຺ເຓຕິ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ອສາເວຕຸກາໂມ ສາເວຕີ’’ຕິ. ສາເວຕຸກາໂມ ນ ສາເວຕີຕິ ທຸພ຺ພລຠາວໍ ອາວິກຕ຺ວາ ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂນ຺ໂຕ ວຈີເຠທໍ ນ ກໂຣຕິ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ສາເວຕຸກາໂມ ນ ສາເວຕີ’’ຕິ. ອວິຎ຺ຎຸສ຺ສ ສາເວຕີຕິ ມຫລ຺ລກສ຺ສ ວາ ໂປຕ຺ຖກຣູປສທິສສ຺ສ, ຄຣຸເມຘສ຺ສ ວາ ສມເຍ ອໂກວິທສ຺ສ, ຄາມທາຣການໍ ວາ ອວິຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ຕານໍ ສາເວຕິ. ວິຎ຺ຎຸສ຺ສ ນ ສາເວຕີຕິ ປຓ຺ຑິຕສ຺ສ ຎາຕຸໍ ສມຕ຺ຖສ຺ສ ນ ສາເວຕິ. ສພ຺ພໂສ ວາ ປນາຕິ ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິອາທີສຸ ເຍນ ເຍນ ປຣິຍາເຍນ ສິກ຺ຂາ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ເອກມ຺ປິ ວຈີເຠທໍ ກຕ຺ວາ ນ ສາເວຕິ. ເອວໍ ໂຂຕິ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂານລກ຺ຂຓໍ ນິຍເມຕິ. ອຍໍ ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ – ‘‘ເອວເມວ ສິກ຺ຂາ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາ ໂຫຕິ, ນ ອຎ຺ເຎນ ກາຣເຓນາ’’ຕິ.

ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານວິຠງ຺ຄໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ.

ມູລປຎ຺ຎຕ຺ຕິວຓ຺ຓນາ

໕໕. ອິທານິ ‘‘ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສເວຍ຺ຍາ’’ຕິອາທີນໍ ອຕ຺ຖທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ເມຖຸນຘມ຺ໂມ ນາມາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເມຖຸນຘມ຺ໂມ ນາມາຕິ ອິທໍ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ພສ຺ສ ເມຖຸນຘມ຺ມສ຺ສ ອຸທ຺ເທສປທໍ. ອສທ຺ຘມ຺ໂມຕິ ອສຕໍ ນີຈຊນານໍ ຘມ຺ໂມ. ຄາມຘມ຺ໂມຕິ ຄາມວາສີນໍ ເສວນຘມ຺ໂມ. ວສລຘມ຺ໂມຕິ ວສລານໍ ຘມ຺ໂມ; ກິເລສວສ຺ສນໂຕ ວາ ສຍເມວ ວສໂລ ຘມ຺ໂມຕິ ວສລຘມ຺ໂມ. ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລນ຺ຕິ ທຸຏ຺ຐຸຎ຺ຈ ກິເລເສຫິ ທຸຏ຺ຐຕ຺ຕາ, ຖູລຎ຺ຈ ອນິປຸຓຠາວໂຕຕິ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລໍ. ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຈ ຕີສຸ ປເທສຸ ‘‘ໂຍ ໂສ’’ຕິ ອິທໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ຍໍ ຕ’’ນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ – ‘‘ຍໍ ຕໍ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລໍ, ຍໍ ຕໍ ໂອທກນ຺ຕິກໍ, ຍໍ ຕໍ ຣຫສ຺ສ’’ນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຍສ຺ມາ ຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ປຣິວາຣຠູຕໍ ທສ຺ສນມ຺ປິ ຄຫຓມ຺ປິ ອາມສນມ຺ປິ ຜຸສນມ຺ປິ ຆຏ຺ຏນມ຺ປິ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລໍ, ຕສ຺ມາປິ ຕໍ ກມ຺ມໍ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລໍ. ຍໍ ຕໍ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລໍ ໂສ ເມຖຸນຘມ຺ໂມ. ອຸທກໍ ອສ຺ສ ອນ຺ເຕ ສຸທ຺ຘຕ຺ຖໍ ອາທີຍຕີຕິ ອຸທກນ຺ຕໍ, ອຸທກນ຺ຕເມວ ໂອທກນ຺ຕິກໍ; ຍໍ ຕໍ ໂອທກນ຺ຕິກໍ, ໂສ ເມຖຸນຘມ຺ໂມ. ຣໂຫ ປຏິຈ຺ຉນ຺ເນ ໂອກາເສ ກຕ຺ຕພ຺ພຕາຍ ຣຫສ຺ສໍ. ຍໍ ຕໍ ຣຫສ຺ສໍ, ໂສ ເມຖຸນຘມ຺ໂມຕິ ເອວໍ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ທ຺ວເຍນ ທ຺ວເຍນ ສມາປຊ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ທ຺ວຍໍທ຺ວຍສມາປຕ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ໂຍຊນາ – ‘‘ຍາ ສາ ທ຺ວຍໍທ຺ວຍສມາປຕ຺ຕິ ໂສ ເມຖຸນຘມ຺ໂມ ນາມາ’’ຕິ. ອິຘ ປນ ຕໍ ສພ຺ພໍ ເອກຊ຺ຌໍ ນິຄເມນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ເອໂສ ເມຖຸນຘມ຺ໂມ ນາມາ’’ຕິ. ກິໍ ກາຣຓາ ວຸຈ຺ຈຕິ ເມຖຸນຘມ຺ໂມຕິ? ອຸຠິນ຺ນໍ ຣຕ຺ຕານໍ ສາຣຕ຺ຕານໍ ອວສ຺ສຸຕານໍ ປຣິຍຸຏ຺ຐິຕານໍ ອຸຠິນ຺ນໍ ສທິສານໍ ຘມ຺ໂມຕິ, ຕໍ ກາຣຓາ ວຸຈ຺ຈຕິ ເມຖຸນຘມ຺ໂມຕິ.

ປຏິເສວຕິ ນາມາຕິ ອິທໍ ‘‘ປຏິເສເວຍ຺ຍາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ເຍນາກາເຣນ ປຏິເສເວຍ຺ຍາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ສາກາຣສ຺ສ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ມາຕິກາປທໍ. ໂຍ ນິຕ຺ເຕນ ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິອາທີສຸ ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ອິຕ຺ຖິຍາ ນິມິຕ຺ເຕນ ອຕ຺ຕໂນ ນິມິຕ຺ຕໍ, ອິຕ຺ຖິຍາ ອງ຺ຄຊາເຕນ ອຕ຺ຕໂນ ອງ຺ຄຊາຕໍ ສພ຺ພນ຺ຕິເມນ ປມາເຓນ ເອກຕິລພີຊມຕ຺ຕມ຺ປິ ວາເຕນ ອສມ຺ຜຸຏ຺ເຐ ອລ຺ໂລກາເສ ປເວເສຕິ, ເອໂສ ປຏິເສວຕິ ນາມ; ເອຕ຺ຕເກນ ສີລເຠທໍ ປາປຸຓາຕິ, ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ອິຕ຺ຖິນິມິຕ຺ເຕ ຈຕ຺ຕາຣິ ປສ຺ສານິ, ເວມຊ຺ຌຎ຺ຈາຕິ ປຎ຺ຈ ຐານານິ ລພ຺ຠນ຺ຕິ. ປຸຣິສນິມິຕ຺ເຕ ຈຕ຺ຕາຣິ ປສ຺ສານິ, ມຊ຺ຌໍ, ອຸປຣິຈາຕິ ຉ. ຕສ຺ມາ ອິຕ຺ຖິນິມິຕ຺ເຕ ເຫຏ຺ຐາ ປເວເສນ຺ໂຕປິ ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕິ. ອຸປຣິໂຕ ປເວເສນ຺ໂຕປິ, ອຸໂຠຫິ ປສ຺ເສຫິ ປເວເສນ຺ໂຕປິ ຈຕ຺ຕາຣິ ຐານານິ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ມຊ຺ເຌນ ປເວເສນ຺ໂຕປິ ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕິ. ປຸຣິສນິມິຕ຺ຕໍ ປນ ເຫຏ຺ຐາຠາເຄນ ຉຸປນ຺ຕໍ ປເວເສນ຺ໂຕປິ ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕິ. ອຸປຣິຠາເຄນ ຉຸປນ຺ຕໍ ປເວເສນ຺ໂຕປິ, ອຸໂຠຫິ ປສ຺ເສຫິ ຉຸປນ຺ຕໍ ປເວເສນ຺ໂຕປິ, ມຊ຺ເຌເນວ ຉຸປນ຺ຕໍ ປເວເສນ຺ໂຕປິ ສມຎ຺ຉິຕງ຺ຄຸລິໍ ວິຍ ມຊ຺ຌິມປພ຺ພປິຏ຺ຐິຍາ ສງ຺ໂກເຈຕ຺ວາ ອຸປຣິຠາເຄນ ຉຸປນ຺ຕໍ ປເວເສນ຺ໂຕປິ ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕຸລາທຓ຺ຑສທິສໍ ປເວເສນ຺ຕສ຺ສາປິ ຈຕ຺ຕາຣິ ປສ຺ສານິ, ມຊ຺ຌຎ຺ຈາຕິ ປຎ຺ຈ ຐານານິ; ສງ຺ໂກເຈຕ຺ວາ ປເວເສນ຺ຕສ຺ສາປິ ຈຕ຺ຕາຣິ ປສ຺ສານິ, ອຸປຣິຠາຄມຊ຺ຌຎ຺ຈາຕິ ປຎ຺ຈ ຐານານິ – ເອວໍ ສພ຺ພານິປິ ປຸຣິສນິມິຕ຺ເຕ ທສ ຐານານິ ໂຫນ຺ຕິ.

ນິມິຕ຺ເຕ ຊາຕໍ ອນຏ຺ຐກາຍປ຺ປສາທໍ ຈມ຺ມຂີລໍ ວາ ປິຬກໍ ວາ ປເວເສຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສ. ນຏ຺ຐກາຍປ຺ປສາທໍ ມຕຈມ຺ມໍ ວາ ສຸກ຺ຂປິຬກໍ ວາ ປເວເສຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ. ເມຖຸນສ຺ສາເທນ ໂລມໍ ວາ ອງ຺ຄຸລິ-ອງ຺ຄຸຏ຺ຐພີຊາທີນິ ວາ ປເວເສນ຺ຕສ຺ສາປິ ທຸກ຺ກຏເມວ. ອຍຎ຺ຈ ເມຖຸນກຖາ ນາມ ຍສ຺ມາ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລາ ກຖາ ອສພ຺ຠິກຖາ, ຕສ຺ມາ ເອຕໍ ວາ ອຎ຺ຎໍ ວາ ວິນເຍ ອີທິສໍ ຐານໍ ກເຖນ຺ເຕນ ປຏິກ຺ກູລມນສິກາຣຎ຺ຈ ສມຓສຎ຺ຎຎ຺ຈ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປຎ຺ຈ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘ ຄາຣວໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ອສມກາຣຸຓິກສ຺ສ ໂລກນາຖສ຺ສ ກຣຸຓາຄຸຓໍ ອາວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ກເຖຕພ຺ພໍ. ໂສ ຫິ ນາມ ຠຄວາ ສພ຺ພໂສ ກາເມຫິ ວິນິວຕ຺ຕມານໂສປິ ສຕ຺ຕານຸທ຺ທຍາຍ ໂລການຸກມ຺ປາຍ ສຕ຺ເຕສຸ ກາຣຸຎ຺ຎຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎາປນຕ຺ຖາຍ ອີທິສໍ ກຖໍ ກເຖສິ. ‘‘ອໂຫ ສຕ຺ຖຸ ກຣຸຓາຄຸໂຓ’’ຕິ ເອວໍ ໂລກນາຖສ຺ສ ກຣຸຓາຄຸຓໍ ອາວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ກເຖຕພ຺ພໍ.

ອປິຈ ຍທິ ຠຄວາ ສພ຺ພາກາເຣນ ອີທິສໍ ກຖໍ ນ ກເຖຍ຺ຍ, ໂກ ຊາເນຍ຺ຍ ‘‘ເອຕ຺ຕເກສຸ

ຐາເນສຸ ປາຣາຊິກໍ, ເອຕ຺ຕເກສຸ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ເອຕ຺ຕເກສຸ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ສຸຓນ຺ເຕນປິ ກເຖນ຺ເຕນປິ ພີຊເກນ ມຸຂໍ ອປິຘາຍ ທນ຺ຕວິທໍສກໍ ຫສມາເນນ ນ ນິສີທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນາປິ ອີທິສໍ ກຖິຕ’’ນ຺ຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ຄພ຺ຠິເຕນ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປສມ຺ປນ຺ເນນ ສຕ຺ຖຸປຏິຠາເຄນ ຫຸຕ຺ວາ ກເຖຕພ຺ພນ຺ຕິ.

ມູລປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ.

ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິວາເຣ – ອນ຺ຕມໂສຕິ ສພ຺ພນ຺ຕິເມນ ປຣິຈ຺ເຉເທນ. ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາຍປີຕິ ປຏິສນ຺ຘິວເສນ ຕິຣຈ຺ຉາເນສຸ ຄຕາຍປິ. ປເຄວ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຍາຕິ ປຐມຕຣໍ ມນຸສ຺ສຊາຕິກາຍ ອິຕ຺ຖິຍາ. ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸຠູຕາ ເອວ ເຈຕ຺ຖ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕິຕ຺ຖີ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາຕິ ຄເຫຕພ຺ພາ, ນ ສພ຺ພາ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ປຣິຈ຺ເຉໂທ –

ອປທານໍ ອຫິ ມຈ຺ຉາ, ທ຺ວິປທານຎ຺ຈ ກຸກ຺ກຸຏີ;

ຈຕຸປ຺ປທານໍ ມຊ຺ຊາຣີ, ວຕ຺ຖຸ ປາຣາຊິກສ຺ສິມາຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອຫິຄ຺ຄຫເຓນ ສພ຺ພາປິ ອຊຄຣໂຄນສາທິເຠທາ ທີຆຊາຕິ ສງ຺ຄຫິຕາ. ຕສ຺ມາ ທີຆຊາຕີສຸ ຍຕ຺ຖ ຕິຓ຺ຓໍ ມຄ຺ຄານໍ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ສກ຺ກາ ຕິລຜລມຕ຺ຕມ຺ປິ ປເວເສຕຸໍ, ສາ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸ. ອວເສສາ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖູຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ມຈ຺ຉຄ຺ຄຫເຓນ ສພ຺ພາປິ ມຈ຺ຉກຈ຺ຉປມຓ຺ຑູກາທິເຠທາ ໂອທກຊາຕິ ສງ຺ຄຫິຕາ. ຕຕ຺ຣາປິ ທີຆຊາຕິຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸ ຈ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸ ຈ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ປຕງ຺ຄມຸຂມຓ຺ຑູກາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ ເຕສໍ ມຸຂສຓ຺ຐານໍ ມຫນ຺ຕໍ, ຉິທ຺ທໍ ອປ຺ປກໍ, ຕຕ຺ຖ ປເວສນໍ ນປ຺ປໂຫຕິ; ມຸຂສຓ຺ຐານໍ ປນ ວຓສງ຺ເຂປໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍວຕ຺ຖູຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ກຸກ຺ກຸຏິຄ຺ຄຫເຓນ ສພ຺ພາປິ ກາກກໂປຕາທິເຠທາ ປກ຺ຂິຊາຕິ ສງ຺ຄຫິຕາ. ຕຕ຺ຣາປິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸ ຈ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸ ຈ ເວທິຕພ຺ພໍ. ມຊ຺ຊາຣິຄ຺ຄຫເຓນ ສພ຺ພາປິ ຣຸກ຺ຂສຸນຂ-ມຸງ຺ຄຸສ-ໂຄຘາທິເຠທາ ຈຕຸປ຺ປທຊາຕິ ສງ຺ຄຫິຕາ. ຕຕ຺ຣາປິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸ ຈ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸ ຈ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ປາຣາຊິໂກຕິ ປຣາຊິໂຕ, ປຣາຊຍໍ ອາປນ຺ໂນ. ອຍຎ຺ຫິ ປາຣາຊິກສທ຺ໂທ ສິກ຺ຂາປທາປຕ຺ຕິປຸຄ຺ຄເລສຸ ວຕ຺ຕຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອຏ຺ຐານເມຕໍ, ອານນ຺ທ, ອນວກາໂສ ຍໍ ຕຖາຄໂຕ ວຊ຺ຊີນໍ ວາ ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕການໍ ວາ ກາຣຓາ ສາວການໍ ປາຣາຊິກໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ສມູຫເນຍ຺ຍາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໔໓) ເອວໍ ສິກ຺ຂາປເທ ວຕ຺ຕມາໂນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ‘‘ອາປຕ຺ຕິໍ ຕ຺ວໍ, ຠິກ຺ຂຸ, ອາປນ຺ໂນ ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໖໗) ເອວໍ ອາປຕ຺ຕິຍໍ. ‘‘ນ ມຍໍ ປາຣາຊິກາ, ໂຍ ອວຫໂຏ ໂສ ປາຣາຊິໂກ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໕໕) ເອວໍ ປຸຄ຺ຄເລ ວຕ຺ຕມາໂນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ‘‘ປາຣາຊິເກນ ຘມ຺ເມນ ອນຸທ຺ຘໍເສຍ຺ຍາ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໓໘໔) ປນ ຘມ຺ເມ ວຕ຺ຕຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ໂມຕິ ກຕ຺ຖຈິ ອາປຕ຺ຕິ, ກຕ຺ຖຈິ ສິກ຺ຂາປທເມວ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ຕສ຺ມາ ໂສ ວິສຸໍ ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ສິກ຺ຂາປທໍ ໂຍ ຕໍ ອຕິກ຺ກມຕິ, ຕໍ ປຣາເຊຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອາປຕ຺ຕິ ປນ ໂຍ ນໍ ອຊ຺ຌາປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ປຣາເຊຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປາຣາຊິກາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຸຄ຺ຄໂລ ຍສ຺ມາ ປຣາຊິໂຕ ປຣາຊຍມາປນ຺ໂນ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປາຣາຊິໂກ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອຕເມວ ຫິ ອຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ປຣິວາເຣປິ –

‘‘ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສຸໂຓຫິ ຍຖາຕຖໍ;

ຈຸໂຕ ປຣທ຺ໂຘ ຠຏ຺ໂຐ ຈ, ສທ຺ຘມ຺ມາ ຫິ ນິຣງ຺ກໂຕ;

ສໍວາໂສປິ ຕຫິໍ ນຕ຺ຖິ, ເຕເນຕໍ ອິຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. (ປຣິ. ໓໓໙);

ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ – ‘‘ຕໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ວີຕິກ຺ກມນ຺ໂຕ ອາປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ອາປນ຺ໂນ ປຸຄ຺ຄໂລ ຈຸໂຕ ໂຫຕີຕິ ສພ຺ພໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ເຍນ ກາຣເຓນ ອສ຺ສມໂຓ ໂຫຕິ ອສກ຺ຍປຸຕ຺ຕິໂຍ ປຣິຠຏ຺ໂຐ ຉິນ຺ໂນ ປຣາຊິໂຕ ສາສນໂຕ, ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ. ກິນ຺ຕິ? ‘‘ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ສຫ ວສນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ສໍວາໂສ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສໍວາໂສ ນາມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ເອກກມ຺ມ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ສທ຺ຘິໍ ໂຍຊນາຍ ວຓ຺ຓນາ – ຈຕຸພ຺ພິຘມ຺ປິ ສງ຺ຆກມ຺ມໍ ສີມາປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນຫິ ປກຕຕ຺ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ເອກໂຕ ກຕ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາ ເອກກມ຺ມໍ ນາມ. ຕຖາ ປຎ຺ຈວິໂຘປິ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທໂສ ເອກໂຕ ອຸທ຺ທິສິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ເອກຸທ຺ເທໂສ ນາມ. ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ປນ ສິກ຺ຂາປທໍ ສພ຺ເພຫິປິ ລຊ຺ຊີປຸຄ຺ຄເລຫິ ສມໍ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພຠາວໂຕ ສມສິກ຺ຂຕາ ນາມ. ເອຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ສພ຺ເພປິ ລຊ຺ຊິໂນ ເອເຕສຸ ກມ຺ມາທີສຸ ສຫ ວສນ຺ຕິ, ນ ເອໂກປິ ຕໂຕ ພຫິທ຺ຘາ ສນ຺ທິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ ຕານິ ສພ຺ພານິປິ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ເອໂສ ສໍວາໂສ ນາມາ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ຈ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາໂຣ ສໍວາໂສ ເຕນ ປຸຄ຺ຄເລນ ສທ຺ຘິໍ ນຕ຺ຖິ, ເຕນ ກາຣເຓນ ໂສ ປາຣາຊິໂກ ປຸຄ຺ຄໂລ ອສໍວາໂສຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ.

໕໖. ເອວໍ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐສິກ຺ຂາປທໍ ປທານຸກ຺ກເມນ ວິຠຊິຕ຺ວາ ອິທານິ ຍໍ ຕໍ ‘‘ປຏິເສເວຍ຺ຍາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ເຍນາກາເຣນ ປຏິເສເວຍ຺ຍາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ສາກາຣສ຺ສ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ປຏິເສວຕິ ນາມາ’’ຕິ ອິທໍ ມາຕິກາປທໍ ຐເປຕ຺ວາ ‘‘ນິມິຕ຺ເຕນ ນິມິຕ຺ຕໍ ອງ຺ຄຊາເຕນ ອງ຺ຄຊາຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ນ ເກວລໍ ອິຕ຺ຖິຍາ ເອວ ນິມິຕ຺ຕໍ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸ, ນ ຈ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຍາ ເອວ, ສຸວຓ຺ຓຣຊຕາທິມຍານຎ຺ຈ ອິຕ຺ຖີນມ຺ປິ ນິມິຕ຺ຕໍ ວຕ຺ຖຸເມວ ນ ໂຫຕິ; ຕສ຺ມາ ຍໍ ຍໍ ວຕ຺ຖຸ ໂຫຕິ, ຕໍ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕິສ຺ໂສ ອິຕ຺ຖິໂຍ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ເຍສໍ ນິມິຕ຺ຕານິ ວຕ຺ຖູນິ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕ ສຕ຺ເຕ ວຕ຺ວາ ‘‘ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຍາ ຕໂຍ ມຄ຺ເຄ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ຕານິ ວຕ຺ຖູນິ ອາຫ.

ຕຕ຺ຖ ຕິສ຺ໂສ ອິຕ຺ຖິໂຍ, ຕໂຍ ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກາ, ຕໂຍ ປຓ຺ຑກາ, ຕໂຍ ປຸຣິສາຕິ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖູນໍ ນິມິຕ຺ຕານໍ ນິສ຺ສຍາ ທ຺ວາທສ ສຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕສຸ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສາ ປາກຏາ ເອວ. ປຓ຺ຑກອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກເຠໂທ ປພ຺ພຊ຺ຊາຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນາຍໍ ປາກໂຏ ຠວິສ຺ສຕິ.

ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຍາ ຕໂຍ ມຄ຺ເຄ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວນ຺ຕສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຍາ ຕີສຸ ມຄ຺ເຄສູຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ສພ຺ເພ ເອວ ເຈເຕ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຍາ ຕໂຍ ມຄ຺ຄາ, ອມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຍາ ຕໂຍ, ຕິຣຈ຺ຉານຄຕິຕ຺ຖິຍາ ຕໂຍຕິ ນວ; ມນຸສ຺ສອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກາທີນໍ ນວ; ມນຸສ຺ສປຓ຺ຑກາທີນໍ ທ຺ເວ ທ຺ເວ ກຕ຺ວາ ຉ; ຕຖາ ມນຸສ຺ສປຸຣິສາທີນນ຺ຕິ ສມຕິໍສ ມຄ຺ຄາ ໂຫນ຺ຕິ. ເອເຕສຸ ນິມິຕ຺ຕສງ຺ຂາເຕສຸ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ອຕ຺ຕໂນ ອງ຺ຄຊາຕໍ ຕິລຜລມຕ຺ຕມ຺ປິ ປເວເສຕ຺ວາ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວນ຺ໂຕ ປາຣາຊິກໍ ອາປຊ຺ຊຕິ.

ປຐມຈຕຸກ຺ກກຖາວຓ຺ຓນາ

໕໗. ອາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ປນ ຍສ຺ມາ ເສວນຈິຕ຺ເຕເນວ ອາປຊ຺ຊຕິ, ນ ວິນາ ເຕນ; ຕສ຺ມາ ຕໍ ລກ຺ຂຓໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຠຄວາ ‘‘ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ເສວນຈິຕ຺ຕໍ ອຸປຏ຺ຐິເຕ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສາຕິ ເມຖຸນເສວນກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ. ເສວນຈິຕ຺ຕໍ ອຸປຏ຺ຐິເຕຕິ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ, ເສວນຈິຕ຺ເຕ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຈ຺ຈມຄ຺ຄໍ ອງ຺ຄຊາຕໍ ປເວເສນ຺ຕສ຺ສາຕິ ເຍນ ມຄ຺ເຄນ ວຈ຺ຈໍ ນິກ຺ຂມຕິ ຕໍ ມຄ຺ຄໍ ອຕ຺ຕໂນ ອງ຺ຄຊາຕໍ ປຸຣິສນິມິຕ຺ຕໍ ຕິລຜລມຕ຺ຕມ຺ປິ ປເວເສນ຺ຕສ຺ສ. ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສາຕິ ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກາ ອສ຺ສ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ອາປຕ຺ຕີຕິ ອາປຊ຺ຊນໍ ໂຫຕິ. ປາຣາຊິກສ຺ສາຕິ ປາຣາຊິກຘມ຺ມສ຺ສ. ເອສ ນໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ.

໕໘. ເອວໍ ເສວນຈິຕ຺ເຕເນວ ປເວເສນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຍສ຺ມາ ຕໍ ປເວສນໍ ນາມ ນ ເກວລໍ ອຕ຺ຕູປກ຺ກເມເນວ, ປຣູປກ຺ກເມນາປິ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຣາປິ ຈ ສາທິຍນ຺ຕສ຺ເສວ ອາປຕ຺ຕິ ປຏິເສວນຈິຕ຺ຕສມງ຺ຄິສ຺ສ, ນ ອິຕຣສ຺ສ. ຕສ຺ມາ ເຍ ສທ຺ຘາປພ຺ພຊິຕາ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ສມ຺ມາປຏິປນ຺ນກາ ປຣູປກ຺ກເມນ ປເວສເນປິ ສຕິ ນ ສາທິຍນ຺ຕິ, ເຕສໍ ຣກ຺ຂຓຕ຺ຖໍ ‘‘ຠິກ຺ຂຸປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ປຏິປກ຺ຂໍ ອຕ຺ຖຍນ຺ຕິ ອິຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ, ຠິກ຺ຂູ ເອວ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ ຠິກ຺ຂຸປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ; ວິສຠາຄານໍ ເວຣິຠິກ຺ຂູນເມຕໍ ອຘິວຈນໍ. ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິໍ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ອາເນຕ຺ວາຕິ ອິສ຺ສາປກຕາ ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ນາເສຕຸກາມາ ອາມິເສນ ວາ ອຸປລາເປຕ຺ວາ ມິຕ຺ຕສນ຺ຖວວເສນ ວາ ‘‘ອິທໍ ອມ຺ຫາກໍ ກິຈ຺ຈໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ກຎ຺ຈິ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິໍ ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ວສໂນກາສໍ ອາເນຕ຺ວາ. ວຈ຺ຈມຄ຺ເຄນ ອງ຺ຄຊາຕໍ ອຠິນິສີເທນ຺ຕີຕິ ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ຫຕ຺ຖປາທສີສາທີສຸ ສຸຄ຺ຄຫິຕໍ ນິປ຺ປຣິປ຺ຜນ຺ທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອິຕ຺ຖິຍາ ວຈ຺ຈມຄ຺ເຄນ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອງ຺ຄຊາຕໍ ອຠິນິສີເທນ຺ຕິ; ສມ຺ປໂຍເຊນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ໂສ ເຈຕິອາທີສຸ ໂສ ເຈ ຠິກ຺ຂຸ ວຈ຺ຈມຄ຺ຄພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ອຕ຺ຕໂນ ອງ຺ຄຊາຕສ຺ສ ປເວສນໍ ສາທິຍຕິ ອຘິວາເສຕິ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ເສວນຈິຕ຺ຕໍ ອຸປຏ຺ຐາເປຕິ. ປວິຏ຺ຐໍ ສາທິຍຕິ ອຘິວາເສຕິ, ປວິຏ຺ຐກາເລ ເສວນຈິຕ຺ຕໍ ອຸປຏ຺ຐາເປຕິ. ຐິຕໍ ສາທິຍຕິ ອຘິວາເສຕິ, ຐານປ຺ປຕ຺ຕກາເລ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິສມເຍ ເສວນຈິຕ຺ຕໍ ອຸປຏ຺ຐາເປຕິ. ອຸທ຺ຘຣຓໍ ສາທິຍຕິ ອຘິວາເສຕິ, ນີຫຣຓກາເລ ປຏິເສວນຈິຕ຺ຕໍ ອຸປຏ຺ຐາເປຕິ. ເອວໍ ຈຕູສຸ ຐາເນສຸ ສາທິຍນ຺ໂຕ ‘‘ມມ ເວຣິສມເຓຫິ ອິທໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ນ ລຠຕິ, ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິເມວ ອາປຊ຺ຊຕິ. ຍຖາ ຈ ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ສາທິຍນ຺ໂຕ ອາປຊ຺ຊຕິ; ເອວໍ ປຸຣິມໍ ເອກໍ ອສາທິຍິຕ຺ວາ ຕີຓິ ສາທິຍນ຺ໂຕປິ, ທ຺ເວ ອສາທິຍິຕ຺ວາ ທ຺ເວ ສາທິຍນ຺ໂຕປິ, ຕີຓິ ອສາທິຍິຕ຺ວາ ເອກໍ ສາທິຍນ຺ໂຕປິ ອາປຊ຺ຊຕິເຍວ. ສພ຺ພໂສ ປນ ອສາທິຍນ຺ໂຕ ອາສີວິສມຸຂໍ ວິຍ ອງ຺ຄາຣກາສຸໍ ວິຍ ຈ ປວິຏ຺ຐໍ ອງ຺ຄຊາຕໍ ມຎ຺ຎມາໂນ ນາປຊ຺ຊຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ປເວສນໍ ນ ສາທິຍຕິ…ເປ… ອຸທ຺ຘຣຓໍ ນ ສາທິຍຕິ, ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ. ອິມຎ຺ຫິ ເອວຣູປໍ ອາຣທ຺ຘວິປສ຺ສກໍ ກາເຍ ຈ ຊີວິເຕ ຈ ອນເປກ຺ຂໍ ເອກາທສຫິ ອຄ຺ຄີຫິ ສມ຺ປຊ຺ຊລິຕານິ ຈ ສພ຺ພາຍຕນານິ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕາສິເກ ວິຍ ຈ ວຘເກ ປຎ຺ຈ ກາມຄຸເຓ ປສ຺ສນ຺ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ຣກ຺ຂນ຺ໂຕ ຠຄວາ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິການຎ຺ຈສ຺ສ ມໂນຣຖວິຆາຕໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອິມໍ ‘‘ປເວສນໍ ນ ສາທິຍຕີ’’ຕິອາທິກໍ ຈຕຸກ຺ກໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ຐເປສີຕິ.

ປຐມຈຕຸກ຺ກກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ເອກູນສຕ຺ຕຕິທ຺ວິສຕຈຕຸກ຺ກກຖາ

໕໙-໖໐. ເອວໍ ປຐມຈຕຸກ຺ກໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຍສ຺ມາ ຠິກ຺ຂຸປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ ອິຕ຺ຖິໍ ອາເນຕ຺ວາ ນ ເກວລໍ ວຈ຺ຈມຄ຺ເຄເນວ ອຠິນິສີເທນ຺ຕິ, ອຖ ໂຂ ປສ຺ສາວມຄ຺ເຄນປິ ມຸເຂນປິ. ອິຕ຺ຖິໍ ອາເນຕ຺ວາປິ ຈ ເກຈິ ຊາຄຣນ຺ຕິໍ ອາເນນ຺ຕິ, ເກຈິ ສຸຕ຺ຕໍ, ເກຈິ ມຕ຺ຕໍ, ເກຈິ ອຸມ຺ມຕ຺ຕໍ, ເກຈິ ປມຕ຺ຕໍ ອຎ຺ຎວິຫິຕໍ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເກຈິ ມຕໍ ອກ຺ຂາຍິຕໍ, ໂສຓສິງ຺ຄາລາທີຫິ ອກ຺ຂາຍິຕນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເກຈິ ມຕໍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອກ຺ຂາຍິຕໍ, ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອກ຺ຂາຍິຕາ ນາມ ຍສ຺ສາ ນິມິຕ຺ເຕ ວຈ຺ຈມຄ຺ເຄ ປສ຺ສາວມຄ຺ເຄ ມຸເຂ ວາ ພຫຸຕໂຣ ໂອກາໂສ ອກ຺ຂາຍິໂຕ ໂຫຕິ. ເກຈິ ມຕໍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຂາຍິຕໍ, ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຂາຍິຕາ ນາມ ຍສ຺ສາ ວຈ຺ຈມຄ຺ຄາທິເກ ນິມິຕ຺ເຕ ພຫຸໍ ຂາຍິຕໍ ໂຫຕິ, ອປ຺ປໍ ອກ຺ຂາຍິຕໍ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິເມວ ອາເນນ຺ຕິ, ອຖ ໂຂ ອມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິມ຺ປິ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕິຕ຺ຖິມ຺ປິ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ອິຕ຺ຖິເມວ, ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກມ຺ປິ ປຓ຺ຑກມ຺ປິ ປຸຣິສມ຺ປິ ອາເນນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ວເສນ ອຎ຺ຎານິປິ ຈຕຸກ຺ການິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຠິກ຺ຂຸປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິໍ ຊາຄຣນ຺ຕິ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ປາຬິຍາ ອສມ຺ໂມຫຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕຈຕຸກ຺ການິ ເອວໍ ສງ຺ຂ຺ຍາໂຕ ເວທິຕພ຺ພານິ – ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຍາ ຕິຓ຺ຓໍ ມຄ຺ຄານໍ ວເສນ ຕີຓິ ສຸທ຺ຘິກຈຕຸກ຺ການິ, ຕີຓິ ຊາຄຣນ຺ຕີຈຕຸກ຺ການິ, ຕີຓິ ສຸຕ຺ຕຈຕຸກ຺ການິ, ຕີຓິ ມຕ຺ຕຈຕຸກ຺ການິ, ຕີຓິ ອຸມ຺ມຕ຺ຕຈຕຸກ຺ການິ, ຕີຓິ ປມຕ຺ຕຈຕຸກ຺ການິ, ຕີຓິ ມຕອກ຺ຂາຍິຕຈຕຸກ຺ການິ, ຕີຓິ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອກ຺ຂາຍິຕຈຕຸກ຺ການິ, ຕີຓິ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຂາຍິຕຈຕຸກ຺ການີຕິ ສຕ຺ຕວີສຕິ ຈຕຸກ຺ການິ. ຕຖາ ອມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຍາ; ຕຖາ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕິຕ຺ຖິຍາຕິ ອິຕ຺ຖິວາເຣ ເອກາສີຕິ ຈຕຸກ຺ການິ. ຍຖາ ຈ ອິຕ຺ຖິວາເຣ ເອວໍ ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກວາເຣ. ປຓ຺ຑກປຸຣິສວາເຣສຸ ປນ ທ຺ວິນ຺ນໍ ມຄ຺ຄານໍ ວເສນ ຈຕຸປຓ຺ຓາສ ຈຕຸປຓ຺ຓາສ ໂຫນ຺ຕິ. ເອວໍ ສພ຺ພານິປິ ທ຺ເວສຕານິ, ສຕ຺ຕຕິ ຈ ຈຕຸກ຺ການິ ໂຫນ຺ຕິ, ຕານິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖານິເຍວ.

ສພ຺ພວາເຣສຸ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ມຕໍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອກ຺ຂາຍິຕໍ ຂາຍິຕ’’ນ຺ຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ອຍໍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ – ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີເປ ກິຣ ທ຺ເວ ວິນຍຘຣາ ສມານາຈຣິຍກາ ເຖຣາ ອເຫສຸໍ – ອຸປຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ຈ, ຜຸສ຺ສເທວຕ຺ເຖໂຣ ຈ. ເຕ ມຫາຠເຍ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ວິນຍປິຏກໍ ປຣິຫຣນ຺ຕາ ຣກ຺ຂິໍສຸ. ເຕສຸ ອຸປຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ພ຺ຍຕ຺ຕຕໂຣ. ຕສ຺ສາປິ ທ຺ເວ ອນ຺ເຕວາສິກາ ອເຫສຸໍ – ມຫາປທຸມຕ຺ເຖໂຣ ຈ ມຫາສຸມຕ຺ເຖໂຣ ຈ. ເຕສຸ ມຫາສຸມຕ຺ເຖໂຣ ນກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວິນຍປິຏກໍ ອສ຺ໂສສິ, ມຫາປທຸມຕ຺ເຖໂຣ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ນວກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ, ວິສຸຎ຺ຈ ເອກໂກວ ນວກ຺ຂຕ຺ຕຸນ຺ຕິ ອຏ຺ຐາຣສກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອສ຺ໂສສິ; ອຍເມວ ເຕສຸ ພ຺ຍຕ຺ຕຕໂຣ. ເຕສຸ ມຫາສຸມຕ຺ເຖໂຣ ນວກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວິນຍປິຏກໍ ສຸຕ຺ວາ ອາຈຣິຍໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອປຣຄງ຺ຄໍ ອຄມາສິ. ຕໂຕ ມຫາປທຸມຕ຺ເຖໂຣ ອາຫ – ‘‘ສູໂຣ ວຕ, ເຣ, ເອສ ວິນຍຘໂຣ ໂຍ ຘຣມານກໍເຍວ ອາຈຣິຍໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ວສິຕພ຺ພໍ ມຎ຺ຎຕິ. ນນຸ ອາຈຣິເຍ ຘຣມາເນ ວິນຍປິຏກຎ຺ຈ ອຏ຺ຐກຖາ ຈ ອເນກກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຄເຫຕ຺ວາປິ ນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕພ຺ພໍ, ນິຈ຺ຈກາລໍ ໂສຕພ຺ພໍ, ອນຸສໍວຈ຺ຉຣໍ ສຊ຺ຌາຍິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ.

ເອວໍ ວິນຍຄຣຸການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ກາເລ ເອກທິວສໍ ອຸປຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ມຫາປທຸມຕ຺ເຖຣປ຺ປມຸຂານໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອນ຺ເຕວາສິກສຕານໍ ປຐມປາຣາຊິກສິກ຺ຂາປເທ ອິມໍ ປເທສໍ ວຓ຺ເຓນ຺ໂຕ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ. ຕໍ ອນ຺ເຕວາສິກາ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອກ຺ຂາຍິເຕ ປາຣາຊິກໍ, ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຂາຍິເຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ອຸປຑ຺ຒກ຺ຂາຍິເຕ ເກນ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ? ເຖໂຣ ອາຫ – ‘‘ອາວຸໂສ, ພຸທ຺ຘາ ນາມ ປາຣາຊິກໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕາ ນ ສາວເສສໍ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ, ອນວເສສໍເຍວ ກຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ປຣິຍາທິຍິຕ຺ວາ ໂສຕໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ປາຣາຊິກເມວ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ. ອິທຎ຺ຫິ ສິກ຺ຂາປທໍ ໂລກວຊ຺ຊໍ, ນ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊໍ. ຕສ຺ມາ ຍທິ ອຸປຑ຺ຒກ຺ຂາຍິເຕ ປາຣາຊິກໍ ຠເວຍ຺ຍ, ປຎ຺ຎເປຍ຺ຍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ. ປາຣາຊິກຈ຺ຉາຍາ ປເນຕ຺ຖ ນ ທິສ຺ສຕິ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍເມວ ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ.

ອປິຈ ມຕສຣີເຣ ປາຣາຊິກໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ໂຕ ຠຄວາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອກ຺ຂາຍິເຕ ຐເປສິ ‘‘ຕໂຕ ປຣໍ ປາຣາຊິກໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ. ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ໂຕ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຂາຍິເຕ ຐເປສິ ‘‘ຕໂຕ ປຣໍ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ທສ຺ເສຕຸນ຺ຕິປິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຂາຍິຕາຂາຍິຕຎ຺ຈ ນາເມຕໍ ມຕສຣີຣສ຺ມິໍເຍວ ເວທິຕພ຺ພໍ, ນ ຊີວມາເນ. ຊີວມາເນ ຫິ ນຂປິຏ຺ຐິປ຺ປມາເຓປິ ຉວິມໍເສ ວາ ນ຺ຫາຣຸມ຺ຫິ ວາ ສຕິ ປາຣາຊິກເມວ ໂຫຕິ. ຍທິປິ ນິມິຕ຺ຕໍ ສພ຺ພໂສ ຂາຍິຕໍ ຉວິຈມ຺ມໍ ນຕ຺ຖິ, ນິມິຕ຺ຕສຓ຺ຐານໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ປເວສນໍ ຊາຍຕິ, ປາຣາຊິກເມວ. ນິມິຕ຺ຕສຓ຺ຐານໍ ປນ ອນວເສເສຕ຺ວາ ສພ຺ພສ຺ມິໍ ນິມິຕ຺ເຕ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ສມນ຺ຕໂຕ ຕຈ຺ເຉຕ຺ວາ ອຸປ຺ປາຏິເຕ ວຓສງ຺ເຂປວເສນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ນິມິຕ຺ຕໂຕ ປຕິຕາຍ ມໍສເປສິຍາ ອຸປກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ. ມຕສຣີເຣ ປນ ຍທິປິ ສພ຺ພໍ ສຣີຣໍ ຂາຍິຕໍ ໂຫຕິ, ຍທິປິ ອກ຺ຂາຍິຕໍ, ຕໂຍ ປນ ມຄ຺ຄາ ອກ຺ຂາຍິຕາ, ເຕສຸ ອຸປກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ປາຣາຊິກໍ. ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອກ຺ຂາຍິເຕ ປາຣາຊິກເມວ. ອຸປຑ຺ຒກ຺ຂາຍິເຕ ຈ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຂາຍິເຕ ຈ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ.

ມນຸສ຺ສານໍ ຊີວມານກສຣີເຣ ອກ຺ຂິນາສກຓ຺ຓຈ຺ຉິທ຺ທວຕ຺ຖິໂກເສສຸ ສຕ຺ຖກາທີຫິ ກຕວເຓ ວາ ເມຖຸນຣາເຄນ ຕິລຜລມຕ຺ຕມ຺ປິ ອງ຺ຄຊາຕໍ ປເວເສນ຺ຕສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍເມວ. ອວເສສສຣີເຣ ອຸປກຈ຺ຉກາທີສຸ ທຸກ຺ກຏໍ. ມເຕ ອລ຺ລສຣີເຣ ປາຣາຊິກກ຺ເຂຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍກ຺ເຂຕ຺ເຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ທຸກ຺ກຏກ຺ເຂຕ຺ເຕ ທຸກ຺ກຏໍ. ຍທາ ປນ ສຣີຣໍ ອຸທ຺ຘຸມາຕກໍ ໂຫຕິ ກຸຖິຕໍ ນີລມກ຺ຂິກສມາກິຓ຺ຓໍ ກິມິກຸລສມາກຸລໍ ນວຫິ ວຓມຸເຂຫິ ປຄ຺ຄຬິຕປຸພ຺ພກຸຓປຠາເວນ ອຸປຄນ຺ຕຸມ຺ປິ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍໍ, ຕທາ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸຎ຺ຈ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍວຕ຺ຖຸຎ຺ຈ ວິຊຫຕິ; ຕາທິເສ ສຣີເຣ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ອຸປກ຺ກມໂຕ ທຸກ຺ກຏເມວ. ຕິຣຈ຺ຉານຄຕານໍ ຫຕ຺ຖິ-ອສ຺ສ-ໂຄຓ-ຄທ຺ຣຠ-ໂອຏ຺ຐມຫິໍສາທີນໍ ນາສາຍ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ວຕ຺ຖິໂກເສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍເມວ. ສພ຺ເພສມ຺ປິ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕານໍ ອກ຺ຂິກຓ຺ຓວເຓສຸ ທຸກ຺ກຏໍ, ອວເສສສຣີເຣປິ ທຸກ຺ກຏເມວ. ມຕານໍ ອລ຺ລສຣີເຣ ປາຣາຊິກກ຺ເຂຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍກ຺ເຂຕ຺ເຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ທຸກ຺ກຏກ຺ເຂຕ຺ເຕ ທຸກ຺ກຏໍ.

ກຸຖິຕກຸຓເປ ປນ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ສພ຺ພຕ຺ຖ ທຸກ຺ກຏໍ. ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄນ ວາ ເມຖຸນຣາເຄນ ວາ ຊີວມານກປຸຣິສສ຺ສ ວຕ຺ຖິໂກສໍ ອປ຺ປເວເສນ຺ໂຕ ນິມິຕ຺ເຕນ ນິມິຕ຺ຕໍ ຉຸປຕິ, ທຸກ຺ກຏໍ. ເມຖຸນຣາເຄນ ອິຕ຺ຖິຍາ ອປ຺ປເວເສນ຺ໂຕ ນິມິຕ຺ເຕນ ນິມິຕ຺ຕໍ ຉຸປຕິ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ອິຕ຺ຖິນິມິຕ຺ຕໍ ເມຖຸນຣາເຄນ ມຸເຂນ ຉຸປຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘເກ ‘‘ຉພ຺ພຄ຺ຄິຍາ ຠິກ຺ຂູ ອຈິຣວຕິຍາ ນທິຍາ ຄາວີນໍ ຕຣນ຺ຕີນໍ ວິສາເຓສຸປິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ກຓ຺ເຓສຸປິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ຄີວາຍປິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ເຉປ຺ປາຍປິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ປິຏ຺ຐິມ຺ປິ ອຠິຣຸຫນ຺ຕິ, ຣຕ຺ຕຈິຕ຺ຕາປິ ອງ຺ຄຊາຕໍ ຉຸປນ຺ຕີ’’ຕິ (ມຫາວ. ໒໕໒) ອິມິສ຺ສາ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ນ ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ຣຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕນ ອງ຺ຄຊາຕໍ ຉຸປິຕພ຺ພໍ, ໂຍ ຉຸເປຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໒໕໒). ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ຍຖາ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ ຕຖາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ກຖຎ຺ຈ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ? ຍໍ ຕາວ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເມຖຸນຣາເຄນ ມຸເຂນ ຉຸປຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຣ ກິຣ ນິມິຕ຺ຕມຸຂໍ ມຸຂນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ‘‘ເມຖຸນຣາເຄນາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາປິ ອຍເມວ ຕຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ນ ຫິ ອິຕ຺ຖິນິມິຕ຺ເຕ ປກຕິມຸເຂນ ເມຖຸນຸປກ຺ກໂມ ໂຫຕິ. ຂນ຺ຘເກປິ ເຍ ປິຏ຺ຐິໍ ອຠິຣຸຫນ຺ຕາ ເມຖຸນຣາເຄນ ອງ຺ຄຊາເຕນ ອງ຺ຄຊາຕໍ ຉຸປິໍສຸ, ເຕ ສນ຺ຘາຍ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິຕຣຖາ ຫິ ທຸກ຺ກຏໍ ສິຍາ. ເກຈິ ປນາຫຸ ‘‘ຂນ຺ຘເກປິ ມຸເຂເນວ ຉຸປນໍ ສນ຺ຘາຍ ໂອຬາຣິກຕ຺ຕາ ກມ຺ມສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ຕໍ ສນ຺ຘາຍຠາສິຕໍ ຄເຫຕ຺ວາວ ເມຖຸນຣາເຄນ ມຸເຂນ ຉຸປຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ສຸຏ຺ຐຸ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ອຸໂຠສຸ ວິນິຈ຺ຉເຍສຸ ໂຍ ຍຸຕ຺ຕຕໂຣ ໂສ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ວິນຍຎ຺ຎູ ປນ ປຸຣິມໍ ປສໍສນ຺ຕິ. ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄນ ປນ ປກຕິມຸເຂນ ວາ ນິມິຕ຺ຕມຸເຂນ ວາ ອິຕ຺ຖິນິມິຕ຺ຕໍ ຉຸປນ຺ຕສ຺ສ ສງ຺ຆາທິເສໂສ. ຕິຣຈ຺ຉານຄຕິຕ຺ຖິຍາ ປສ຺ສາວມຄ຺ຄໍ ນິມິຕ຺ຕມຸເຂນ ຉຸປນ຺ຕສ຺ສ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄນ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ.

ເອກູນສຕ຺ຕຕິທ຺ວິສຕຈຕຸກ຺ກກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສນ຺ຖຕຈຕຸກ຺ກເຠທກຖາ

໖໑-໖໒. ເອວໍ ຠຄວາ ປຏິປນ຺ນກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຣກ຺ຂຓຕ຺ຖໍ ສຕ຺ຕຕິທ຺ວິສຕຈຕຸກ຺ການິ ນີຫຣິຕ຺ວາ ‘‘ອິທານິ ເຍ ອນາຄເຕ ປາປຠິກ຺ຂູ ‘ສນ຺ຖຕໍ ອິມໍ ນ ກິຎ຺ຈິ ອຸປາທິນ຺ນກໍ ອຸປາທິນ຺ນເກນ ຜຸສຕິ, ໂກ ເອຕ຺ຖ ໂທໂສ’ຕິ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ເລສໍ ໂອຑ຺ເຑສ຺ສນ຺ຕິ, ເຕສໍ ສາສເນ ປຕິຏ຺ຐາ ເອວ ນ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ທິສ຺ວາ ເຕສຸ ສຕ຺ຕຕິທ຺ວິສຕຈຕຸກ຺ເກສຸ ເອກເມກໍ ຈຕຸກ຺ກໍ ຈຕູຫິ ສນ຺ຖຕາທິເຠເທຫິ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິໍ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ອາເນຕ຺ວາ ວຈ຺ຈມຄ຺ເຄນ ປສ຺ສາວມຄ຺ເຄນ ມຸເຂນ ອງ຺ຄຊາຕໍ ອຠິນິສີເທນ຺ຕິ ສນ຺ຖຕາຍ ອສນ຺ຖຕສ຺ສາຕິອາທິມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ສນ຺ຖຕາຍ ອສນ຺ຖຕສ຺ສາຕິອາທີສຸ ສນ຺ຖຕາຍ ອິຕ຺ຖິຍາ ວຈ຺ຈມຄ຺ເຄນ ປສ຺ສາວມຄ຺ເຄນ ມຸເຂນ ອສນ຺ຖຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ອງ຺ຄຊາຕໍ ອຠິນິສີເທນ຺ຕີຕິ ອິມິນາ ນເຍນ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕຕ຺ຖ ສນ຺ຖຕາ ນາມ ຍສ຺ສາ ຕີສຸ ມຄ຺ເຄສຸ ໂຍ ໂກຈິ ມຄ຺ໂຄ ປລິເວເຐຕ຺ວາ ວາ ອນ຺ໂຕ ວາ ປເວເສຕ຺ວາ ເຍນ ເກນຈິ ວຕ຺ເຖນ ວາ ປຓ຺ເຓນ ວາ ວາກປຏ຺ເຏນ ວາ ຈມ຺ເມນ ວາ ຕິປຸສີສາທີນໍ ປຏ຺ເຏນ ວາ ປຏິຈ຺ຉນ຺ໂນ. ສນ຺ຖໂຕ ນາມ ຍສ຺ສ ອງ຺ຄຊາຕໍ ເຕສໍເຍວ ວຕ຺ຖາທີນໍ ເຍນ ເກນຈິ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ. ຕຕ຺ຖ ອຸປາທິນ຺ນເກນ ວາ ອນຸປາທິນ຺ນກໍ ຆຏ຺ຏິຍຕຸ, ອນຸປາທິນ຺ນເກນ ວາ ອຸປາທິນ຺ນກໍ, ອນຸປາທິນ຺ນເກນ ວາ ອນຸປາທິນ຺ນກໍ, ອຸປາທິນ຺ນເກນ ວາ ອຸປາທິນ຺ນກໍ, ສເຈ ຍຕ຺ຕເກ ປວິຏ຺ເຐ ປາຣາຊິກໍ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຕ຺ຕກໍ ປວິສຕິ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ສາທິຍນ຺ຕສ຺ສ ປາຣາຊິກກ຺ເຂຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ; ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍກ຺ເຂຕ຺ເຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ທຸກ຺ກຏກ຺ເຂຕ຺ເຕ ທຸກ຺ກຏເມວ ໂຫຕິ. ສເຈ ອິຕ຺ຖິນິມິຕ຺ຕໍ ຂາຓຸໍ ກຕ຺ວາ ສນ຺ຖຕໍ, ຂາຓຸໍ ຆຏ຺ເຏນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ. ສເຈ ປຸຣິສນິມິຕ຺ຕໍ ຂາຓຸໍ ກຕ຺ວາ ສນ຺ຖຕໍ, ຂາຓຸໍ ປເວເສນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ. ສເຈ ອຸຠຍໍ ຂາຓຸໍ ກຕ຺ວາ ສນ຺ຖຕໍ, ຂາຓຸນາ ຂາຓຸໍ ຆຏ຺ເຏນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ. ສເຈ ອິຕ຺ຖິນິມິຕ຺ເຕ ເວຬຸນຬປພ຺ພາທີນໍ ກິຎ຺ຈິ ປກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາຠາຄໍ ເຈປິ ຜຸສນ຺ໂຕ ຕິລຜລມຕ຺ຕໍ ປເວເສຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ອຸປຣິຠາຄໍ ເຈປິ ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ເອກປສ຺ສໍ ເຈປິ ຜຸສນ຺ໂຕ ປເວເສຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ຈຕ຺ຕາຣິປິ ປສ຺ສານິ ອຜຸສນ຺ໂຕ ປເວເສຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຕລໍ ເຈປິ ຜຸສຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ຍທິ ປນ ປສ຺ເສສຸ ວາ ຕເລ ວາ ອຜຸສນ຺ໂຕ ອາກາສຄຕເມວ ກຕ຺ວາ ປເວເສຕ຺ວາ ນີຫຣຕິ, ທຸກ຺ກຏໍ. ພຫິທ຺ຘາ ຂາຓຸເກ ຜຸສຕິ ທຸກ຺ກຏເມວ. ຍຖາ ຈ ອິຕ຺ຖິນິມິຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ລກ຺ຂຓໍ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ.

ສນ຺ຖຕຈຕຸກ຺ກເຠທກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຠິກ຺ຂຸປຈ຺ຈຕ຺ຖິກຈຕຸກ຺ກເຠທວຓ຺ຓນາ

໖໓-໖໔. ເອວໍ ສນ຺ຖຕຈຕຸກ຺ກເຠທໍ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ຍສ຺ມາ ນ ເກວລໍ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິອາທິເກ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ເອວ ສນ຺ຕິເກ ອາເນນ຺ຕິ. ອຖ ໂຂ ຠິກ຺ຂຸມ຺ປິ ຕາສໍ ສນ຺ຕິເກ ອາເນນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕປ຺ປເຠທໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຠິກ຺ຂຸປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ ຠິກ຺ຂຸໍ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຍາ ສນ຺ຕິເກ’’ຕິ ອາທິນາ ນເຍນ ສພ຺ພານິ ຕານິ ຈຕຸກ຺ການິ ປຸນປິ ນີຫຣິຕ຺ວາ ທສ຺ເສສິ. ເຕສຸ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ.

ຠິກ຺ຂຸປຈ຺ຈຕ຺ຖິກວເສນ ຈຕຸກ຺ກເຠທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຣາຊປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາທິຈຕຸກ຺ກເຠທກຖາ

໖໕. ຍສ຺ມາ ປນ ນ ຠິກ຺ຂຸປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ ເອວ ເອວໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຣາຊປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາທໂຍປິ ກໂຣນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ຕມ຺ປິ ປເຠທໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຣາຊປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຣາຊາໂນ ເອວ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ ຣາຊປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ. ເຕ ຈ ສຍໍ ອາເນນ຺ຕາປິ ອຎ຺ເຎຫິ ອາຓາເປນ຺ຕາປິ ອາເນນ຺ຕິເຍວາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ໂຈຣາ ເອວ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ ໂຈຣປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ. ຘຸຕ຺ຕາຕິ ເມຖຸນຸປສໍຫິຕຂິຑ຺ຑາປສຸຕາ ນາຄຣິກເກຣາຏິຍປຸຣິສາ, ອິຕ຺ຖິຘຸຕ຺ຕສຸຣາຘຸຕ຺ຕາທໂຍ ວາ; ຘຸຕ຺ຕາ ເອວ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ ຘຸຕ຺ຕປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ. ຄນ຺ຘນ຺ຕິ ຫທຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ອຸປ຺ປາເຏນ຺ຕີຕິ ອຸປ຺ປລຄນ຺ຘາ, ອຸປ຺ປລຄນ຺ຘາ ເອວ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ ອຸປ຺ປລຄນ຺ຘປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ. ເອເຕ ກິຣ ນ ກສິວຓິຊ຺ຊາທີຫິ ຊີວນ຺ຕິ, ປນ຺ຖຆາຕຄາມຆາຕາທີນິ ກຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕທາຣໍ ໂປເສນ຺ຕິ. ເຕ ກມ຺ມສິທ຺ຘິໍ ປຕ຺ຖຍມານາ ເທວຕານໍ ອາຍາເຈຕ຺ວາ ຕາສໍ ພລິກມ຺ມຕ຺ຖໍ ມນຸສ຺ສານໍ ຫທຍໍ ອຸປ຺ປາເຏນ຺ຕິ. ສພ຺ພກາເລ ຈ ມນຸສ຺ສາ ທຸລ຺ລຠາ. ຠິກ຺ຂູ ປນ ອຣຎ຺ເຎ ວິຫຣນ຺ຕາ ສຸລຠາ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕ ສີລວນ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ສີລວໂຕ ວໂຘ ນາມ ຠາຣິໂຍ ໂຫຕີ’’ຕິ ມຎ຺ຎມານາ ຕສ຺ສ ສີລວິນາສນຕ຺ຖໍ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິອາທິເກ ວາ ອາເນນ຺ຕິ; ຕໍ ວາ ຕຕ຺ຖ ເນນ຺ຕິ. ອຍເມຕ຺ຖ ວິເສໂສ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຠິກ຺ຂຸປຈ຺ຈຕ຺ຖິກວາເຣ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຈ ອິເມສຸ ຈຕູສຸປິ ວາເຣສຸ ຈຕຸກ຺ການິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ປາຬິຍໍ ປນ ສໍຂິຕ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕານິ.

ສພ຺ພາກາເຣນ ຈຕຸກ຺ກເຠທກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອາປຕ຺ຕານາປຕ຺ຕິວາຣວຓ຺ຓນາ

໖໖. ອິທານິ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຍາ ຕໂຍ ມຄ຺ເຄ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິ, ເອຕ຺ຖ ອສມ຺ໂມຫຕ຺ຖໍ ‘‘ມຄ຺ເຄນ ມຄ຺ຄ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ມຄ຺ເຄນ ມຄ຺ຄນ຺ຕິ ອິຕ຺ຖິຍາ ຕີສຸ ມຄ຺ເຄສຸ ອຎ຺ຎຕເຣນ ມຄ຺ເຄນ ອຕ຺ຕໂນ ອງ຺ຄຊາຕໍ ປເວເສຕິ ອຖ ວາ ສມ຺ຠິນ຺ເນສຸ ທ຺ວີສຸ ມຄ຺ເຄສຸ ປສ຺ສາວມຄ຺ເຄນ ວຈ຺ຈມຄ຺ຄໍ ວຈ຺ຈມຄ຺ເຄນ ວາ ປສ຺ສາວມຄ຺ຄໍ ປເວເສຕິ. ມຄ຺ເຄນ ອມຄ຺ຄນ຺ຕິ ປສ຺ສາວາທິມຄ຺ເຄນ ປເວເສຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສາມນ຺ຕາ ວເຓນ ນີຫຣຕິ. ອມຄ຺ເຄນ ມຄ຺ຄນ຺ຕິ ມຄ຺ຄສາມນ຺ເຕນ ວເຓນ ປເວເສຕ຺ວາ ມຄ຺ເຄນ ນີຫຣຕິ. ອມຄ຺ເຄນ ອມຄ຺ຄນ຺ຕິ ທ຺ວີສຸ ສມ຺ຠິນ຺ນວເຓສຸ ເອເກນ ວເຓນ ປເວເສຕ຺ວາ ທຸຕິເຍນ ນີຫຣຕິ. ອິມສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອນຸໂລມວເສນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ວຓສງ຺ເຂເປ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອິທານິ ຍໍ ປຣໂຕ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ອຊານນ຺ຕສ຺ສ ອສາທິຍນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ, ຕຕ຺ຖ ອສມ຺ໂມຫຕ຺ຖໍ ‘‘ຠິກ຺ຂຸ ສຸຕ຺ຕຠິກ຺ຂຸມ຺ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ໂຍ ປຏິພຸທ຺ໂຘ ສາທິຍຕິ ໂສ ‘‘ສຸຕ຺ຕມ຺ຫິ ມຍິ ເອໂສ ວິປ຺ປຏິປຊ຺ຊິ, ນາຫໍ ຊານາມີ’’ຕິ ນ ມຸຈ຺ຈຕິ. ອຸໂຠ ນາເສຕພ຺ພາຕິ ເຈຕ຺ຖ ທ຺ເວປິ ລິງ຺ຄນາສເນນ ນາເສຕພ຺ພາ. ຕຕ຺ຣ ທູສກສ຺ສ ປຏິຎ຺ຎາກຣຓໍ ນຕ຺ຖິ, ທູສິໂຕ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປຏິຎ຺ຎາຍ ນາເສຕພ຺ໂພ. ສເຈ ນ ສາທິຍຕິ, ນ ນາເສຕພ຺ໂພ. ເອສ ນໂຍ ສາມເຓຣວາເຣປິ.

ເອວໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຕໍ ຕໍ ອາປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ອນາປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອນາປຕ຺ຕິເມວ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ອຊານນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຊານນ຺ໂຕ ນາມ ໂຍ ມຫານິທ຺ທໍ ໂອກ຺ກນ຺ໂຕ ປເຣນ ກຕໍ ອຸປກ຺ກມມ຺ປິ ນ ຊານາຕິ ເວສາລິຍໍ ມຫາວເນ ທິວາວິຫາຣຄໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ວິຍ. ເອວຣູປສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ – ‘‘‘ນາຫໍ ຠຄວາ ຊານາມີ’ຕິ; ‘ອນາປຕ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂຸ, ອຊານນ຺ຕສ຺ສາ’’’ຕິ (ປາຣາ. ໗໕). ອສາທິຍນ຺ໂຕ ນາມ ໂຍ ຊານິຕ຺ວາປິ ນ ສາທິຍຕິ, ຕຕ຺ເຖວ ສຫສາ ວຸຏ຺ຐິຕຠິກ຺ຂຸ ວິຍ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ – ‘‘‘ນາຫໍ ຠຄວາ ສາທິຍິ’ນ຺ຕິ. ‘ອນາປຕ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂຸ, ອສາທິຍນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ.

ອຸມ຺ມຕ຺ຕໂກ ນາມ ປິຕ຺ຕຸມ຺ມຕ຺ຕໂກ. ທຸວິຘຎ຺ຫິ ປິຕ຺ຕໍ – ພທ຺ຘປິຕ຺ຕໍ, ອພທ຺ຘປິຕ຺ຕຎ຺ຈາຕິ. ຕຕ຺ຖ ອພທ຺ຘປິຕ຺ຕໍ ໂລຫິຕໍ ວິຍ ສພ຺ພງ຺ຄຄຕໍ, ຕມ຺ຫິ ກຸປິເຕ ສຕ຺ຕານໍ ກຓ຺ຑຸກຈ຺ຉຸສຣີຣກມ຺ປາທີນິ ໂຫນ຺ຕິ. ຕານິ ເຠສຊ຺ຊກິຣິຍາຍ ວູປສມນ຺ຕິ. ພທ຺ຘປິຕ຺ຕໍ ປນ ປິຕ຺ຕໂກສເກ ຐິຕໍ. ຕມ຺ຫິ ກຸປິເຕ ສຕ຺ຕາ ອຸມ຺ມຕ຺ຕກາ ໂຫນ຺ຕິ ວິປລ຺ລຕ຺ຖສຎ຺ຎາ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ອສາຣຸປ຺ປາຈາຣໍ ຈຣນ຺ຕິ. ລຫຸກຄຣຸການິ ສິກ຺ຂາປທານິ ມທ຺ທນ຺ຕາປິ ນ ຊານນ຺ຕິ. ເຠສຊ຺ຊກິຣິຍາຍປິ ອເຕກິຈ຺ຉາ ໂຫນ຺ຕິ. ເອວຣູປສ຺ສ ອຸມ຺ມຕ຺ຕກສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ.

ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ນາມ ວິສ຺ສຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕ ຍກ຺ຂຸມ຺ມຕ຺ຕໂກ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍກ຺ຂາ ກິຣ ເຠຣວານິ ວາ ອາຣມ຺ມຓານິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ມຸເຂນ ຫຕ຺ຖໍ ປເວເສຕ຺ວາ ຫທຍຣູປໍ ວາ ມທ຺ທນ຺ຕາ ສຕ຺ເຕ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕ ວິປລ຺ລຕ຺ຖສຎ຺ເຎ ກໂຣນ຺ຕິ. ເອວຣູປສ຺ສ ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ເຕສໍ ປນ ອຸຠິນ຺ນໍ ອຍໍ ວິເສໂສ – ປິຕ຺ຕຸມ຺ມຕ຺ຕໂກ ນິຈ຺ຈເມວ ອຸມ຺ມຕ຺ຕໂກ ໂຫຕິ, ປກຕິສຎ຺ຎໍ ນ ລຠຕິ. ຍກ຺ຂຸມ຺ມຕ຺ຕໂກ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ປກຕິສຎ຺ຎໍ ປຏິລຠຕີຕິ. ອິຘ ປນ ປິຕ຺ຕຸມ຺ມຕ຺ຕໂກ ວາ ໂຫຕຸ ຍກ຺ຂຸມ຺ມຕ຺ຕໂກ ວາ, ໂຍ ສພ຺ພໂສ ມຸຏ຺ຐສ຺ສຕິ ກິຎ຺ຈິ ນ ຊານາຕິ, ອຄ຺ຄິມ຺ປິ ສຸວຓ຺ຓມ຺ປິ ຄູຖມ຺ປິ ຈນ຺ທນມ຺ປິ ເອກສທິສໍ ມທ຺ທນ຺ໂຕວ ວິຈຣຕິ, ເອວຣູປສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ສຎ຺ຎໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ຎຕ຺ວາ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ປນ ອາປຕ຺ຕິເຍວ.

ເວທນາຏ຺ໂຏ ນາມ ໂຍ ອຘິມຕ຺ຕາຍ ທຸກ຺ຂເວທນາຍ ອາຕຸໂຣ ກິຎ຺ຈິ ນ ຊານາຕິ, ເອວຣູປສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ.

ອາທິກມ຺ມິໂກ ນາມ ໂຍ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ກມ຺ເມ ອາທິຠູໂຕ. ອິຘ ປນ ສຸທິນ຺ນຕ຺ເຖໂຣ ອາທິກມ຺ມິໂກ, ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ອວເສສານໍ ມກ຺ກຏີສມຓວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກາທີນໍ ອາປຕ຺ຕິເຍວາຕິ.

ປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປກິຓ຺ຓກກຖາ

ອິມສ຺ມິໍ ປນ ສິກ຺ຂາປເທ ໂກສລ຺ລຕ຺ຖໍ ອິທໍ ປກິຓ຺ຓກໍເວທິຕພ຺ພໍ –

‘‘ສມຸຏ຺ຐານຎ຺ຈ ກິຣິຍາ, ອໂຖ ສຎ຺ຎາ ສຈິຕ຺ຕກໍ;

ໂລກວຊ຺ຊຎ຺ຈ ກມ຺ມຎ຺ຈ, ກຸສລໍ ເວທນາຍ ຈາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ‘‘ສມຸຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ສພ຺ພສງ຺ຄາຫກວເສນ ຉ ສິກ຺ຂາປທສມຸຏ຺ຐານານິ. ຕານິ ປຣິວາເຣ ອາວິ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ. ສມາສໂຕ ປນ ສິກ຺ຂາປທໍ ນາມ – ອຕ຺ຖິ ຉສມຸຏ຺ຐານໍ, ອຕ຺ຖິ ຈຕຸສມຸຏ຺ຐານໍ, ອຕ຺ຖິ ຕິສມຸຏ຺ຐານໍ, ອຕ຺ຖິ ກຖິນສມຸຏ຺ຐານໍ, ອຕ຺ຖິ ເອຬກໂລມສມຸຏ຺ຐານໍ, ອຕ຺ຖິ ຘຸຣນິກ຺ເຂປາທິສມຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຣາປິ ກິຎ຺ຈິ ກິຣິຍໂຕ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ກິຎ຺ຈິ ອກິຣິຍໂຕ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ກິຎ຺ຈິ ກິຣິຍາກິຣິຍໂຕ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ກິຎ຺ຈິ ສິຍາ ກິຣິຍໂຕ, ສິຍາ ອກິຣິຍໂຕ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ກິຎ຺ຈິ ສິຍາ ກິຣິຍໂຕ ສິຍາ ກິຣິຍາກິຣິຍໂຕ ສມຸຏ຺ຐາຕິ.

ຕຕ຺ຣາປິ ອຕ຺ຖິ ສຎ຺ຎາວິໂມກ຺ຂໍ, ອຕ຺ຖິ ໂນສຎ຺ຎາວິໂມກ຺ຂໍ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ຈິຕ຺ຕງ຺ຄໍ ລຠຕິເຍວ, ຕໍ ສຎ຺ຎາວິໂມກ຺ຂໍ; ອິຕຣໍ ໂນສຎ຺ຎາວິໂມກ຺ຂໍ.

ປຸນ ອຕ຺ຖິ ສຈິຕ຺ຕກໍ, ອຕ຺ຖິ ອຈິຕ຺ຕກໍ. ຍໍ ສເຫວ ຈິຕ຺ເຕນ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ສຈິຕ຺ຕກໍ; ຍໍ ວິນາປິ ຈິຕ຺ເຕນ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ອຈິຕ຺ຕກໍ. ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ໂລກວຊ຺ຊໍ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊນ຺ຕິ ທຸວິຘໍ. ເຕສໍ ລກ຺ຂຓໍ ວຸຕ຺ຕເມວ.

ກມ຺ມກຸສລເວທນາວເສນາປິ ເຈຕ຺ຖ ອຕ຺ຖິ ສິກ຺ຂາປທໍ ກາຍກມ຺ມໍ, ອຕ຺ຖິ ວຈີກມ຺ມໍ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ກາຍທ຺ວາຣິກໍ, ຕໍ ກາຍກມ຺ມໍ; ຍໍ ວຈີທ຺ວາຣິກໍ, ຕໍ ວຈີກມ຺ມນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຕ຺ຖິ ປນ ສິກ຺ຂາປທໍ ກຸສລໍ, ອຕ຺ຖິ ອກຸສລໍ, ອຕ຺ຖິ ອພ຺ຍາກຕໍ. ທ຺ວຕ຺ຕິໍເສວ ຫິ ອາປຕ຺ຕິສມອຸຏ຺ຐາປກຈິຕ຺ຕານິ – ອຏ຺ຐ ກາມາວຈຣກຸສລານິ, ທ຺ວາທສ ອກຸສລານິ, ທສ ກາມາວຈຣກິຣິຍຈິຕ຺ຕານິ, ກຸສລໂຕ ຈ ກິຣິຍໂຕ ຈ ທ຺ເວ ອຠິຎ຺ຎາຈິຕ຺ຕານີຕິ. ເຕສຸ ຍໍ ກຸສລຈິຕ຺ເຕນ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ກຸສລໍ; ອິຕເຣຫິ ອິຕຣໍ. ອຕ຺ຖິ ຈ ສິກ຺ຂາປທໍ ຕິເວທນໍ, ອຕ຺ຖິ ທ຺ວິເວທນໍ, ອຕ຺ຖິ ເອກເວທນໍ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ຕີສຸ ເວທນາສຸ ອຎ຺ຎຕຣເວທນາສມງ຺ຄີ ຫຸຕ຺ວາ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ຕິເວທນໍ; ຍໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ສຸຂສມງ຺ຄີ ວາ ອຸເປກ຺ຂາສມງ຺ຄີ ວາ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ທ຺ວິເວທນໍ; ຍໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ທຸກ຺ຂເວທນາສມງ຺ຄີເຍວ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ເອກເວທນນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອວໍ –

‘‘ສມຸຏ຺ຐານຎ຺ຈ ກິຣິຍາ, ອໂຖ ສຎ຺ຎາ ສຈິຕ຺ຕກໍ;

ໂລກວຊ຺ຊຎ຺ຈ ກມ຺ມຎ຺ຈ, ກຸສລໍ ເວທນາຍ ຈາ’’ຕິ.

ອິມໍ ປກິຓ຺ຓກໍ ວິທິຕ຺ວາ ເຕສຸ ສມຸຏ຺ຐານາທີສຸ ອິທໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ສມຸຏ຺ຐານໂຕ ເອກສມຸຏ຺ຐານໍ. ອງ຺ຄວເສນ ທຸກສມຸຏ຺ຐານໍ, ກາຍຈິຕ຺ຕໂຕ ສມຸຏ຺ຐາຕິ. ກິຣິຍສມຸຏ຺ຐານຎ຺ຈ ກໂຣນ຺ໂຕເຍວ ຫິ ເອຕໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ເມຖຸນປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາຍ ກາມສຎ຺ຎາຍ ອຠາເວນ ມຸຈ຺ຈນໂຕ ສຎ຺ຎາວິໂມກ຺ຂໍ. ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ອຊານນ຺ຕສ຺ສ ອສາທິຍນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເມຖຸນຈິຕ຺ເຕເນວ ນໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ນ ວິນາ ຈິຕ຺ເຕນາຕິ ສຈິຕ຺ຕກໍ. ຣາຄວເສເນວ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ໂລກວຊ຺ຊໍ. ກາຍທ຺ວາເຣເນວ ສມຸຏ຺ຐານໂຕ ກາຍກມ຺ມໍ. ຈິຕ຺ຕໍ ປເນຕ຺ຖ ອງ຺ຄມຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ນ ຕສ຺ສ ວເສນ ກມ຺ມຠາໂວ ລພ຺ຠຕິ. ໂລຠຈິຕ຺ເຕນ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ອກຸສລຈິຕ຺ຕໍ. ສຸຂສມງ຺ຄີ ວາ ອຸເປກ຺ຂາສມງ຺ຄີ ວາ ຕໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ທ຺ວິເວທນນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສພ຺ພຎ຺ເຈຕໍ ອາປຕ຺ຕິຍໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ສິກ຺ຂາປທສີເສນ ປນ ສພ຺ພອຏ຺ຐກຖາສຸເທສນາ ອາຣູຬ຺ຫາ, ຕສ຺ມາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປກິຓ຺ຓກກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ວິນີຕວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

ມກ຺ກຏີ ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕາ ຈ…ເປ… ວຸຑ຺ຒປພ຺ພຊິໂຕ ມິໂຄຕິ ອິທໍ ກິໍ? ອິມາ ວິນີຕວຕ຺ຖູນໍ ຠຄວຕາ ສຍໍ ວິນິຈ຺ຉິຕານໍ ເຕສໍ ເຕສໍ ວຕ຺ຖູນໍ ອຸທ຺ທານຄາຖາ ນາມ. ຕານິ ວຕ຺ຖູນິ ‘‘ສຸຂໍ ວິນຍຘຣາ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫກຕ຺ເຖເຣຫິ ຐປິຕານິ. ວຕ຺ຖຸຄາຖາ ປນ ຘຣມາເນເຍວ ຠຄວຕິ ອຸປາລິຕ຺ເຖເຣນ ຐປິຕາ ‘‘ອິມິນາ ລກ຺ຂເຓນ ອາຍຕິໍ ວິນຍຘຣາ ວິນຍໍ ວິນິຈ຺ຉິນິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂຓໍ ສາຘຸກໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ປຐມສິກ຺ຂາປທໍ ວິນິຈ຺ຉິນິຕພ຺ພໍ. ທຸຕິຍາທີນຎ຺ຈ ວິນີຕວຕ຺ຖູສຸ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂເຓນ ທຸຕິຍາທີນິ. ວິນີຕວຕ຺ຖູນິ ຫິ ສິປ຺ປິການໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນກຣູປານິ ວິຍ ວິນຍຘຣານໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນກວຕ຺ຖູນິ ໂຫນ຺ຕີຕິ.

໖໗. ຕຕ຺ຖ ປຸຣິມານິ ທ຺ເວ ວຕ຺ຖູນິ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍໍເຍວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖານິ. ຕຕິເຍ ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ຄິຫິລິງ຺ເຄນາຕິ ຄິຫິເວເສນ ໂອທາຕວຕ຺ໂຖ ຫຸຕ຺ວາ. ຈຕຸຕ຺ເຖ ນຕ຺ຖິ ກິຎ຺ຈິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ຕໂຕ ປເຣສຸ ສຕ຺ຕສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ກຸສຈີຣນ຺ຕິ ກຸເສ ຄນ຺ເຖຕ຺ວາ ກຕຈີຣໍ. ວາກຈີຣໍ ນາມ ຕາປສານໍ ວກ຺ກລໍ. ຜລກຈີຣໍ ນາມ ຜລກສຓ຺ຐານານິ ຜລການິ ສິພ຺ພິຕ຺ວາ ກຕຈີຣໍ. ເກສກມ຺ພໂລຕິ ເກເສຫິ ຕນ຺ເຕ ວາຍິຕ຺ວາ ກຕກມ຺ພໂລ. ວາລກມ຺ພໂລຕິ ຈມຣວາເລຫິ ວາຍິຕ຺ວາ ກຕກມ຺ພໂລ. ອຸລູກປກ຺ຂິກນ຺ຕິ ອຸລູກສກຸຓສ຺ສ ປກ຺ເຂຫິ ກຕນິວາສນໍ. ອຊິນກ຺ຂິປນ຺ຕິ ສໂລມໍ ສຂຸຣໍ ອຊິນມິຄຈມ຺ມໍ. ທ຺ວາທສເມ ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ສາຣຕ຺ໂຕຕິ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄນ ສາຣຕ຺ໂຕ; ຕໍ ຣາຄໍ ຎຕ຺ວາ ຠຄວາ ‘‘ອາປຕ຺ຕິ ສງ຺ຆາທິເສສສ຺ສາ’’ຕິ ອາຫ.

໖໘. ເຕຣສເມ ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ອຸປ຺ປລວຓ຺ຓາຕິ ສາ ເຖຣີ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ເສຏ຺ຐິຘີຕາ ສຕສຫສ຺ສກປ຺ເປ ອຠິນີຫາຣສມ຺ປນ຺ນາ. ຕສ຺ສາ ປກຕິຍາປິ ອຕິທສ຺ສນີຍາ ນີລຸປ຺ປລວຓ຺ຓາ ກາຍຈ຺ຉວິ, ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ປນ ກິເລສສນ຺ຕາປສ຺ສ ອຠາເວນ ອຕິວິຍ ວິໂຣຈຕິ. ສາ ຕາເຍວ ວຓ຺ຓໂປກ຺ຂຣຕາຍ ‘‘ອຸປ຺ປລວຓ຺ຓາ’’ຕິ ນາມໍ ລຠິ. ປຏິພທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕຕິ ຄິຫິກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຣຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ; ໂສ ກິຣ ຕສ຺ສາ ຎາຕິທາຣໂກ ໂຫຕິ. ອຖ ໂຂຕິ ອນນ຺ຕຣຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ; ມຎ຺ຈເກ ນິສິນ຺ນານນ຺ຕຣເມວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ທິວາ ພາຫິຣໂຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ທ຺ວາຣໍ ປິຘາຍ ນິສິນ຺ນານຎ຺ຫິ ປຐມໍ ອນ຺ຘກາຣໍ ໂຫຕິ. ໂສ ຍາວສ຺ສາ ຕໍ ອນ຺ຘກາຣໍ ນ ນສ຺ສຕິ, ຕາວເທວ ເອວມກາສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທູເສສີຕິ ປຘໍເສສິ. ເຖຣີ ປນ ອນວຊ຺ຊາ ອຕ຺ຕໂນ ສມຓສຎ຺ຎໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ອສາທິຍນ຺ຕີ ນິສີທິ ອສທ຺ຘມ຺ມາຘິປ຺ປາເຍນ ປຣາມຏ຺ຐາ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ຘ-ສິລາຖມ຺ຠ-ຂທິຣສາຣຂາຓຸກາ ວິຍ. ໂສປິ ອຕ຺ຕໂນ ມໂນຣຖໍ ປູເຣຕ຺ວາ ຄໂຕ. ຕສ຺ສາ ເຖຣິຍາ ທສ຺ສນປຖໍ ວິຊຫນ຺ຕສ຺ເສວ ອຍໍ ມຫາປຖວີ ສິເນຣຸປພ຺ພຕໍ ຘາເຣຕຸໍ ສມຕ຺ຖາປິ ຕໍ ປາປປຸຣິສໍ ພ຺ຍາມມຕ຺ຕກເຬວຣໍ ຘາເຣຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕີ ວິຍ ຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວິວຣມທາສິ. ໂສ ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ອວີຈິຊາລານໍ ອິນ຺ຘນຠາວໍ ອຄມາສິ. ຠຄວາ ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອສາທິຍນ຺ຕິຍາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຖຣິໍ ສນ຺ຘາຍ ຘມ຺ມປເທ ອິມໍ ຄາຖໍ ອຠາສິ –

‘‘ວາຣິ ໂປກ຺ຂຣປຕ຺ເຕວ, ອາຣຄ຺ເຄຣິວ ສາສໂປ;

ໂຍ ນ ລິມ຺ປຕິ ກາເມສຸ, ຕມຫໍ ພ຺ຣູມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ. (ຘ. ປ. ໔໐໑);

໖໙. ຈຸທ຺ທສເມ ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄໍ ປາຕຸຠູຕນ຺ຕິ ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ນິທ຺ທໍ ໂອກ຺ກນ຺ຕສ຺ສ ປຸຣິສສຓ຺ຐານໍ ມສ຺ສຸທາຐິກາທິ ສພ຺ພໍ ອນ຺ຕຣຫິຕໍ ອິຕ຺ຖິສຓ຺ຐານໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ. ຕເມວ ອຸປຊ຺ຌໍ ຕເມວ ອຸປສມ຺ປທນ຺ຕິ ປຸພ຺ເພ ຄຫິຕອຸປຊ຺ຌາຍເມວ ປຸພ຺ເພ ກຕອຸປສມ຺ປທເມວ ອນຸຊານາມິ. ປຸນ ອຸປຊ຺ຌາ ນ ຄເຫຕພ຺ພາ; ອຸປສມ຺ປທາ ນ ກາຕພ຺ພາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕານິເຍວ ວສ຺ສານີຕິ ຠິກ຺ຂຸອຸປສມ຺ປທໂຕ ປຠຸຕິ ຍາວ ວສ຺ສຄຓນາ, ຕໍເຍວ ວສ຺ສຄຓນໍ ອນຸຊານາມິ. ນ ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ວສ຺ສຄຓນາ ກາຕພ຺ພາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ສງ຺ຄມິຕຸນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ສທ຺ຘິໍ ສງ຺ຄມິຕຸໍ ສງ຺ຄນ຺ຕຸໍ ສມງ຺ຄີ ຠວິຕຸໍ ອນຸຊານາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ອປ຺ປຕິຣູປໍ ທານິສ຺ສາ ຠິກ຺ຂູນໍ ມຊ຺ເຌ ວສິຕຸໍ, ຠິກ຺ຂຸນຸປສ຺ສຍໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ສທ຺ຘິໍ ວສຕູຕິ. ຍາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ສາຘາຣຓາຕິ ຍາ ເທສນາຄາມິນິໂຍ ວາ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິໂຍ ວາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ສທ຺ຘິໍ ສາຘາຣຓາ. ຕາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ສນ຺ຕິເກ ວຸຏ຺ຐາຕຸນ຺ຕິ ຕາ ສພ຺ພາປິ ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ກາຕພ຺ພໍ ວິນຍກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ສນ຺ຕິເກ ວຸຏ຺ຐາຕຸໍ ອນຸຊານາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕາຫິ ອາປຕ຺ຕີຫິ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ຍາ ປນ ຠິກ຺ຂູນໍ ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ອສາຘາຣຓາ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິ-ອາທິກາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ, ຕາຫິ ອນາປຕ຺ຕິ. ລິງ຺ຄປຣິວຕ຺ຕເນນ ຕາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ວຸຏ຺ຐິຕາວ ໂຫນ຺ຕິ. ປຸນ ປກຕິລິງ຺ເຄ ອຸປ຺ປນ຺ເນປິ ຕາຫິ ອາປຕ຺ຕີຫິ ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິເຍວາຕິ ອຍໍ ຕາເວຕ຺ຖ ປາຬິວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ອຍໍ ປນ ປາຬິມຸຕ຺ໂຕ ໂອກ຺ກນ຺ຕິກວິນິຈ຺ຉໂຍ – ອິເມສຸ ຕາວ ທ຺ວີສຸ ລິງ຺ເຄສຸ ປຸຣິສລິງ຺ຄໍ ອຸຕ຺ຕມໍ, ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄໍ ຫີນໍ; ຕສ຺ມາ ປຸຣິສລິງ຺ຄໍ ພລວອກຸສເລນ ອນ຺ຕຣຘາຍຕິ. ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄໍ ທຸພ຺ພລກຸສເລນ ປຕິຏ຺ຐາຕິ. ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄໍ ປນ ອນ຺ຕຣຘາຍນ຺ຕໍ ທຸພ຺ພລອກຸສເລນ ອນ຺ຕຣຘາຍຕິ. ປຸຣິສລິງ຺ຄໍ ພລວກຸສເລນ ປຕິຏ຺ຐາຕິ. ເອວໍ ອຸຠຍມ຺ປິ ອກຸສເລນ ອນ຺ຕຣຘາຍຕິ, ກຸສເລນ ປຏິລພ຺ຠຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສເຈ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ເອກໂຕ ສຊ຺ຌາຍໍ ວາ ຘມ຺ມສາກຈ຺ຉໍ ວາ ກຕ຺ວາ ເອກາຄາເຣ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິທ຺ທໍ ໂອກ຺ກນ຺ຕານໍ ເອກສ຺ສ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄໍ ປາຕຸຠວຕິ, ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ສຫເສຍ຺ຍາປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ. ໂສ ເຈ ປຏິພຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຕໍ ວິປ຺ປກາຣໍ ທິສ຺ວາ ທຸກ຺ຂີ ທຸມ຺ມໂນ ຣຕ຺ຕິຠາເຄເຍວ ອິຕຣສ຺ສ ອາໂຣເຈຍ຺ຍ, ເຕນ ສມສ຺ສາເສຕພ຺ໂພ – ‘‘ໂຫຕຸ, ມາ ຈິນ຺ຕຍິຕ຺ຖ. ວຏ຺ຏສ຺ເສເວໂສ ໂທໂສ. ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ທ຺ວາຣໍ ທິນ຺ນໍ, ຠິກ຺ຂຸ ວາ ໂຫຕຸ ຠິກ຺ຂຸນີ ວາ, ອນາວໂຏ ຘມ຺ໂມ ອວາຣິໂຕ ສຄ຺ຄມຄ຺ໂຄ’’ຕິ. ສມສ຺ສາເສຕ຺ວາ ຈ ເອວໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ – ‘‘ຕຸມ຺ເຫຫິ ຠິກ຺ຂຸນຸປສ຺ສຍໍ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອຕ຺ຖິ ໂວ ກາຈິ ສນ຺ທິຏ຺ຐາ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ’’ຕິ. ສຈສ຺ສາ ໂຫນ຺ຕິ ຕາທິສາ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ອຕ຺ຖີຕິ, ໂນ ເຈ ໂຫນ຺ຕິ ນຕ຺ຖີຕິ ວຕ຺ວາ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ – ‘‘ມມ ສງ຺ຄຫໍ ກໂຣຖ; ອິທານິ ມໍ ປຐມໍ ຠິກ຺ຂຸນຸປສ຺ສຍໍ ເນຖາ’’ຕິ. ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ວາ ສນ຺ທິຏ຺ຐານໍ ອຕ຺ຕໂນ ວາ ສນ຺ທິຏ຺ຐານໍ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ຄຈ຺ຉນ຺ເຕນ ຈ ນ ເອກເກນ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ຈຕູຫິ ປຎ຺ຈຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິໍ ໂຊຕິກຎ຺ຈ ກຕ຺ຕຣທຓ຺ຑຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ສໍວິທຫນໍ ປຣິໂມເຈຕ຺ວາ ‘‘ມຍໍ ອສຸກໍ ນາມ ຐານໍ ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ສເຈ ພຫິຄາເມ ທູເຣ ວິຫາໂຣ ໂຫຕິ, ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ຄາມນ຺ຕຣ-ນທີປາຣ-ຣຕ຺ຕິວິປ຺ປວາສ-ຄຓໂອຫີຍນາປຕ຺ຕີຫິ ອນາປຕ຺ຕິ. ຠິກ຺ຂຸນຸປສ຺ສຍໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕາ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ວຕ຺ຕພ຺ພາ – ‘‘ອສຸກໍ ນາມ ຠິກ຺ຂຸໍ ຊານາຖາ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ອຍ຺ຍາ’’ຕິ. ‘‘ຕສ຺ສ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄໍ ປາຕຸຠູຕໍ, ສງ຺ຄຫໍ ທານິສ຺ສ ກໂຣຖາ’’ຕິ. ຕາ ເຈ ‘‘ສາຘຸ, ອຍ຺ຍາ, ອິທານິ ມຍມ຺ປິ ສຊ຺ຌາຍິສ຺ສາມ, ຘມ຺ມໍ ໂສສ຺ສາມ, ຄຈ຺ຉຖ ຕຸມ຺ເຫ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສງ຺ຄຫໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ອາຣາຘິກາ ຈ ໂຫນ຺ຕິ ສງ຺ຄາຫິກາ ລຊ຺ຊິນິໂຍ, ຕາ ໂກເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ນ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ຄຈ຺ຉຕິ ເຈ, ຄາມນ຺ຕຣ-ນທີປາຣ-ຣຕ຺ຕິວິປ຺ປວາສ-ຄຓໂອຫີຍນາປຕ຺ຕີຫິ ນ ມຸຈ຺ຈຕິ. ສເຈ ປນ ລຊ຺ຊິນິໂຍ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ສງ຺ຄາຫິກາໂຍ; ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄນ຺ຕຸໍ ລພ຺ຠຕິ. ສເຈປິ ອລຊ຺ຊິນິໂຍ ໂຫນ຺ຕິ, ສງ຺ຄຫໍ ປນ ກໂຣນ຺ຕິ; ຕາປິ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄນ຺ຕຸໍ ລພ຺ຠຕິ. ສເຈ ລຊ຺ຊິນິໂຍ ຈ ສງ຺ຄາຫິກາ ຈ, ຎາຕິກາ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ອາສນ຺ນຄາເມ ປນ ອຎ຺ຎາ ຎາຕິກາໂຍ ໂຫນ຺ຕິ ປຏິຊຄ຺ຄນິກາ, ຕາສມ຺ປິ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ຄນ຺ຕ຺ວາ ສເຈ ຠິກ຺ຂຸຠາເວປິ ນິສ຺ສຍປຏິປນ຺ໂນ, ປຕິຣູປາຍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ສນ຺ຕິເກ ນິສ຺ສໂຍ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ມາຕິກາ ວາ ວິນໂຍ ວາ ອຸຄ຺ຄຫິໂຕ ສຸຄ຺ຄຫິໂຕ, ປຸນ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນກາຣຓໍ ນຕ຺ຖິ. ສເຈ ຠິກ຺ຂຸຠາເວ ປຣິສາວຈໂຣ, ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກເຍວ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາ ສູປສມ຺ປນ຺ນາ. ອຎ຺ຎສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ນິສ຺ສໂຍ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ປຸພ຺ເພ ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ວສນ຺ເຕຫິປິ ອຎ຺ຎສ຺ສ ສນ຺ຕິເກເຍວ ນິສ຺ສໂຍ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ປຣິປຸຓ຺ຓວສ຺ສສາມເຓເຣນາປິ ອຎ຺ຎສ຺ສ ສນ຺ຕິເກເຍວ ອຸປຊ຺ຌາ ຄເຫຕພ຺ພາ.

ຍໍ ປນສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸຠາເວ ອຘິຏ຺ຐິຕໍ ຕິຈີວຣຎ຺ຈ ປຕ຺ໂຕ ຈ, ຕໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ວິຊຫຕິ, ປຸນ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ. ສງ຺ກຈ຺ຈິກາ ຈ ອຸທກສາຏິກາ ຈ ຄເຫຕພ຺ພາ. ຍໍ ອຕິເຣກຈີວຣໍ ວາ ອຕິເຣກປຕ຺ໂຕ ວາ ວິນຍກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຐປິໂຕ ໂຫຕິ, ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ວິນຍກມ຺ມໍ ວິຊຫຕິ, ປຸນ ກາຕພ຺ພໍ. ປຏິຄ຺ຄຫິຕເຕລມຘຸຜາຓິຕາທີນິປິ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ວິຊຫນ຺ຕິ. ສເຈ ປຏິຄ຺ຄຫຓໂຕ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ລິງ຺ຄໍ ປຣິວຕ຺ຕຕິ, ປຸນ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາຫໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຍໍ ປນ ຠິກ຺ຂຸກາເລ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສນ຺ຕກໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ, ຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ນ ວິຊຫຕິ. ຍໍ ອຸຠິນ຺ນໍ ສາຘາຣຓໍ ອວິຠຊິຕ຺ວາ ຐປິຕໍ, ຕໍ ປກຕຕ຺ໂຕ ຣກ຺ຂຕິ. ຍໍ ປນ ວິຠຕ຺ຕໍ ເອຕສ຺ເສວ ສນ຺ຕກໍ, ຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ວິຊຫຕິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ປຣິວາເຣ –

‘‘ເຕລໍ ມຘຸໍ ຜາຓິຕຎ຺ຈາປິ ສປ຺ປິໍ;

ສາມໍ ຄເຫຕ຺ວານ ນິກ຺ຂິເປຍ຺ຍ;

ອວີຕິວຕ຺ເຕ ສຕ຺ຕາເຫ;

ສຕິ ປຈ຺ຈເຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ;

ປຎ຺ຫາ ເມສາ ກຸສເລຫິ ຈິນ຺ຕິຕາ’’ຕິ. (ປຣິ. ໔໘໐);

ອິທຎ຺ຫິ ລິງ຺ຄປຣິວຕ຺ຕນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ນາມ ລິງ຺ຄປຣິວຕ຺ຕເນນ, ກາລໍກິຣິຍາຍ, ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂາເນນ, ຫີນາຍາວຕ຺ຕເນນ, ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ທາເນນ, ອນເປກ຺ຂວິສ຺ສຊ຺ຊເນນ, ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຫເຓນ ຈ ວິຊຫຕິ. ຕສ຺ມາ ສເຈປິ ຫຣີຕກຂຓ຺ຑມ຺ປິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຐປິຕມຕ຺ຖິ, ສພ຺ພມສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ວິຊຫຕິ. ຠິກ຺ຂຸວິຫາເຣ ປນ ຍໍກິຎ຺ຈິສ຺ສາ ສນ຺ຕກໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວາ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວາ ຐປິຕໍ, ສພ຺ພສ຺ສ ສາວ ອິສ຺ສຣາ, ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ຖາວຣໍ ຕສ຺ສາ ສນ຺ຕກໍ ເສນາສນໍ ວາ ອຸປໂຣປກາ ວາ, ເຕ ຍສ຺ສິຈ຺ຉຕິ ຕສ຺ສ ທາຕພ຺ພາ. ເຕຣສສຸ ສມ຺ມຸຕີສຸ ຍາ ຠິກ຺ຂຸກາເລ ລທ຺ຘາ ສມ຺ມຸຕິ, ສພ຺ພາ ສາ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ. ປຸຣິມິກາຍ ເສນາສນຄ຺ຄາໂຫ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ. ສເຈ ປຈ຺ຉິມິກາຍ ເສນາສເນ ຄຫິເຕ ລິງ຺ຄໍ ປຣິວຕ຺ຕຕິ, ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ໂຆ ຈສ຺ສາ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ລາຠໍ ທາຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ອປໂລເກຕ຺ວາ ທາຕພ຺ໂພ. ສເຈ ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ສາຘາຣຓາຍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາຍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ປຣິວສນ຺ຕສ຺ສ ລິງ຺ຄໍ ປຣິວຕ຺ຕຕິ, ປກ຺ຂມານຕ຺ຕເມວ ທາຕພ຺ພໍ. ສເຈ ມານຕ຺ຕໍ ຈຣນ຺ຕສ຺ສ ປຣິວຕ຺ຕຕິ, ປຸນ ປກ຺ຂມານຕ຺ຕເມວ ທາຕພ຺ພໍ. ສເຈ ຈິຓ຺ຓມານຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິວຕ຺ຕຕິ, ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ອພ຺ຠານກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພໍ. ສເຈ ອກຸສລວິປາເກ ປຣິກ຺ຂີເຓ ປກ຺ຂມານຕ຺ຕກາເລ ປຸນເທວ ລິງ຺ຄໍ ປຣິວຕ຺ຕຕິ, ຉາຣຕ຺ຕໍ ມານຕ຺ຕເມວ ທາຕພ຺ພໍ. ສເຈ ຈິຓ຺ເຓ ປກ຺ຂມານຕ຺ເຕ ປຣິວຕ຺ຕຕິ, ຠິກ຺ຂູຫິ ອພ຺ຠານກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ.

ອນນ຺ຕເຣ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ລິງ຺ຄປຣິວຕ຺ຕນວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ອິຘ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ສພ຺ໂພ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ສເຈປິ ຠິກ຺ຂຸນິກາເລ ອາປນ຺ນາ ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕາປຕ຺ຕິ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາ ໂຫຕິ, ປຣິວາສທານໍ ນຕ຺ຖິ, ຉາຣຕ຺ຕໍ ມານຕ຺ຕເມວ ທາຕພ຺ພໍ. ສເຈ ປກ຺ຂມານຕ຺ຕໍ ຈຣນ຺ຕິຍາ ລິງ຺ຄໍ ປຣິວຕ຺ຕຕິ, ນ ເຕນຕ຺ໂຖ, ຉາຣຕ຺ຕໍ ມານຕ຺ຕເມວ ທາຕພ຺ພໍ. ສເຈ ຈິຓ຺ຓມານຕ຺ຕາຍ ປຣິວຕ຺ຕຕິ, ປຸນ ມານຕ຺ຕໍ ອທຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູຫິ ອພ຺ເຠຕພ຺ໂພ. ອຖ ຠິກ຺ຂູຫິ ມານຕ຺ເຕ ອທິນ຺ເນ ປຸນ ລິງ຺ຄໍ ປຣິວຕ຺ຕຕິ, ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ປກ຺ຂມານຕ຺ຕເມວ ທາຕພ຺ພໍ. ອຖ ຉາຣຕ຺ຕໍ ມານຕ຺ຕໍ ຈຣນ຺ຕສ຺ສ ປຸນ ປຣິວຕ຺ຕຕິ, ປກ຺ຂມານຕ຺ຕເມວ ທາຕພ຺ພໍ. ຈິຓ຺ຓມານຕ຺ຕສ຺ສ ປນ ລິງ຺ຄປຣິວຕ຺ເຕ ຊາເຕ ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ອພ຺ຠານກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພໍ. ປຸນ ປຣິວຕ຺ເຕ ຈ ລິງ຺ເຄ ຠິກ຺ຂຸນິຠາເວ ຐິຕາຍປິ ຍາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ປຸພ຺ເພ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘາ, ຕາ ສຸປ຺ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘາ ເອວາຕິ.

໗໐. ອິໂຕ ປຣານິ ‘‘ມາຕຸຍາ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ຈຕ຺ຕາຣິ ວຕ຺ຖູນິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖານິເຍວ.

໗໑. ມຸທຸປິຏ຺ຐິກວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ໂສ ກິຣ ຠິກ຺ຂຸ ນຏປຸພ຺ພໂກ. ຕສ຺ສ ສິປ຺ປໂກສລ຺ລຕ຺ຖໍ ປຣິກມ຺ມກຕາ ປິຏ຺ຐິ ມຸທຸກາ ອໂຫສິ. ຕສ຺ມາ ເອວໍ ກາຕຸໍ ອສກ຺ຂິ.

ລມ຺ພີວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ອງ຺ຄຊາຕໍ ທີຆໍ ໂຫຕິ ລມ຺ພຕິ, ຕສ຺ມາ ລມ຺ພີຕິ ວຸຕ຺ໂຕ.

ອິໂຕ ປຣານິ ທ຺ເວ ວຓວຕ຺ຖູນິ ອຸຕ຺ຕານາເນວ. ເລປຈິຕ຺ຕວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ເລປຈິຕ຺ຕໍ ນາມ ຈິຕ຺ຕກມ຺ມຣູປໍ.

ທາຣຸຘີຕລິກວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ທາຣຸຘີຕລິກາ ນາມ ກຏ຺ຐຣູປໍ. ຍຖາ ຈ ອິເມສຸ ທ຺ວີສຸ ເອວໍ ອຎ຺ເຎສຸປິ ທນ຺ຕຣູປ-ໂປຕ຺ຖກຣູປ-ໂລຫຣູປາທີສຸ ອນຸປາທິນ຺ນເກສຸ ອິຕ຺ຖິຣູເປສຸ ນິມິຕ຺ເຕ ເມຖຸນຣາເຄນ ອຸປກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ອສຸຈິ ມຸຈ຺ຈຕຸ ວາ ມາ ວາ, ທຸກ຺ກຏເມວ. ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄນ ອຸປກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສາປິ ຕເຖວ ທຸກ຺ກຏໍ. ໂມຈນຣາເຄນ ປນ ອຸປກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ມຸຕ຺ເຕ ສງ຺ຆາທິເສໂສ, ອມຸຕ຺ເຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍນ຺ຕິ.

໗໒. ສຸນ຺ທຣວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ອຍໍ ສຸນ຺ທໂຣ ນາມ ຣາຊຄເຫ ກຸລທາຣໂກ ສທ຺ຘາຍ ປພ຺ພຊິໂຕ; ອຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ອຠິຣູປຕາຍ ‘‘ສຸນ຺ທໂຣ’’ຕິ ນາມໍ ລຠິ. ຕໍ ຣຖິກາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ສມຸປ຺ປນ຺ນຉນ຺ທຣາຄາ ສາ ອິຕ຺ຖີ ອິມໍ ວິປ຺ປກາຣໍ ອກາສິ. ເຖໂຣ ປນ ອນາຄາມີ. ຕສ຺ມາ ໂສ ນ ສາທິຍິ. ອຎ຺ເຎສໍ ປນ ອວິສໂຍ ເອໂສ.

ອິໂຕ ປເຣສຸ ຈຕູສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຊຬາ ທຸມ຺ເມຘາ ມາຕຸຄາມສ຺ສ ວຈນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕຖາ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍິໍສຸ.

໗໓. ອກ຺ຂາຍິຕາທີນິ ຕີຓິ ວຕ຺ຖູນິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເນວ. ທ຺ວີສຸ ຉິນ຺ນສີສວຕ຺ຖູສຸ ອຍໍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ – ວຏ຺ຏກເຕ ມຸເຂ ວິວເຏ ອງ຺ຄຊາຕໍ ປເວເສນ຺ໂຕ ສເຈ ເຫຏ຺ຐາ ວາ ອຸປຣິ ວາ ອຸຠຍປສ຺ເສຫິ ວາ ຉຸປນ຺ຕໍ ປເວເສຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ຈຕູຫິປິ ປສ຺ເສຫິ ອຉຸປນ຺ຕໍ ປເວເສຕ຺ວາ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຕາລຸກໍ ຉຸປຕິ, ປາຣາຊິກເມວ. ຈຕ຺ຕາຣິ ປສ຺ສານິ ຕາລຸກຎ຺ຈ ອຉຸປນ຺ໂຕ ອາກາສຄຕເມວ ກຕ຺ວາ ປເວເສຕິ ຈ ນີຫຣຕິ ຈ, ທຸກ຺ກຏໍ. ຍທິ ປນ ທນ຺ຕາ ສຸຜຸສິຕາ, ອນ຺ໂຕມຸເຂ ໂອກາໂສ ນຕ຺ຖິ, ທນ຺ຕາ ຈ ພຫິ ໂອຏ຺ຐມໍເສນ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາ, ຕຕ຺ຖ ວາເຕນ ອສມ຺ຜຸຏ຺ຐໍ ອລ຺ໂລກາສໍ ຕິລຜລມຕ຺ຕມ຺ປິ ປເວເສນ຺ຕສ຺ສ ປາຣາຊິກເມວ. ອຸປ຺ປາຏິເຕ ປນ ໂອຏ຺ຐມໍເສ ທນ຺ເຕສຸເຍວ ອຸປກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ໂຍປິ ທນ຺ໂຕ ພຫິ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ນ ສກ຺ກາ ໂອຏ຺ເຐຫິ ປິທຫິຕຸໍ. ຕຕ຺ຖ ອຸປກ຺ກມນ຺ເຕປິ ພຫິ ນິກ຺ຂນ຺ຕຊິວ຺ຫາຍ ອຸປກ຺ກມນ຺ເຕປິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍເມວ. ຊີວມານກສຣີເຣປິ ພຫິ ນິກ຺ຂນ຺ຕຊິວ຺ຫາຍ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍເມວ. ຍທິ ປນ ພຫິຊິວ຺ຫາຍ ປລິເວເຐຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕມຸຂໍ ປເວເສຕິ, ປາຣາຊິກເມວ. ອຸປຣິຄີວາຍ ຉິນ຺ນສີສສ຺ສປິ ອໂຘຠາເຄນ ອງ຺ຄຊາຕໍ ປເວເສຕ຺ວາ ຕາລຸກໍ ຉຸປນ຺ຕສ຺ສ ປາຣາຊິກເມວ.

ອຏ຺ຐິກວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ສຸສານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສາປິ ທຸກ຺ກຏໍ. ອຏ຺ຐິການິ ສງ຺ກຑ຺ຒນ຺ຕສ຺ສາປິ, ນິມິຕ຺ເຕ ເມຖຸນຣາເຄນ ອຸປກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສາປິ, ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄນ ອຸປກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສາປິ, ມຸຈ຺ຈຕຸ ວາ ມາ ວາ, ທຸກ຺ກຏເມວ. ໂມຈນຣາເຄນ ປນ ອຸປກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ມຸຈ຺ຈນ຺ເຕ ສງ຺ຆາທິເສໂສ, ອມຸຈ຺ຈນ຺ເຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍເມວ.

ນາຄີວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ນາຄມາຓວິກາ ວາ ໂຫຕຸ ກິນ຺ນຣີອາທີນໍ ວາ ອຎ຺ຎຕຣາ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ປາຣາຊິກໍ.

ຍກ຺ຂີວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ສພ຺ພາປິ ເທວຕາ ຍກ຺ຂີເຍວ.

ເປຕີວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ນິຊ຺ຌາມຕຓ຺ຫິກາທິເປຕິໂຍ ອລ຺ລີຍິຕຸມ຺ປິ ນ ສກ຺ກາ. ວິມານເປຕິໂຍ ປນ ອຕ຺ຖິ; ຍາສໍ ກາຬປກ຺ເຂ ອກຸສລໍ ວິປຈ຺ຈຕິ, ຊຸຓ຺ຫປກ຺ເຂ ເທວຕາ ວິຍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸໂຠນ຺ຕິ. ເອວຣູປາຍ ເປຕິຍາ ວາ ຍກ຺ຂິຍາ ວາ ສເຈ ທສ຺ສນ-ຄຫຓ-ອາມສນ-ຜຸສນ-ຆຏ຺ຏນານິ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ອຖາປິ ທສ຺ສນໍ ນຕ຺ຖິ, ອິຕຣານິ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕິ, ປາຣາຊິກເມວ. ອຖ ທສ຺ສນຄຫຓານິ ນ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕິ, ອາມສນຜຸສນຆຏ຺ຏເນຫິ ປຎ຺ຎາຍມາເນຫິ ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ວິສຎ຺ຎໍ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ມໂນຣຖໍ ປູເຣຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ອຍໍ ອວິສໂຍ ນາມ. ຕສ຺ມາ ເອຕ຺ຖ ອວິສຍຕ຺ຕາ ອນາປຕ຺ຕິ. ປຓ຺ຑກວຕ຺ຖຸ ປາກຏເມວ.

ອຸປຫຕິນ຺ທ຺ຣິຍວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ອຸປຫຕິນ຺ທ຺ຣິໂຍຕິ ອຸປຫຕກາຍປ຺ປສາໂທ ຂາຓຸກຓ຺ຏກມິວ ສຸຂໍ ວາ ທຸກ຺ຂໍ ວາ ນ ເວທຍຕິ. ອເວທຍນ຺ຕສ຺ສາປິ ເສວນຈິຕ຺ຕວເສນ ອາປຕ຺ຕິ.

ຉຸປິຕມຕ຺ຕວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ໂຍ ‘‘ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ມາຕຸຄາມໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ເມຖຸເນ ວິຣຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວິປ຺ປຏິສາຣີ ໂຫຕິ, ທຸກ຺ກຏເມວສ຺ສ ໂຫຕິ. ເມຖຸນຘມ຺ມສ຺ສ ຫິ ປຸພ຺ພປໂຍຄາ ຫຕ຺ຖຄ຺ຄາຫາທໂຍ ຍາວ ສີສໍ ນ ປາປຸຓາຕິ, ຕາວ ທຸກ຺ກເຏ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ສີເສ ປຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ ໂຫຕິ. ປຐມປາຣາຊິກສ຺ສ ຫິ ທຸກ຺ກຏເມວ ສາມນ຺ຕໍ. ອິຕເຣສໍ ຕິຓ຺ຓໍ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ອຍໍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ເມຖຸນຘມ຺ເມ ວິຣຊ຺ຊິຕ຺ວາ ກາຍສໍສຄ຺ຄໍ ສາທິຍີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເຕນາຫ ຠຄວາ – ‘‘ອາປຕ຺ຕິ ສງ຺ຆາທິເສສສ຺ສາ’’ຕິ.

໗໔. ຠທ຺ທິຍວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ຠທ຺ທິຍໍ ນາມ ຕໍ ນຄຣໍ. ຊາຕິຍາວນໍ ນາມ ຊາຕິປຸປ຺ຜຄຸມ຺ພານໍ ອຸສ຺ສນ຺ນຕາຍ ເອວໍ ລທ຺ຘນາມໍ; ຕໍ ຕສ຺ສ ນຄຣສ຺ສ ອຸປຈາເຣ ວນໍ ໂຫຕິ. ໂສ ຕຕ຺ຖ ນິປນ຺ໂນ ເຕນ ວາຕຸປຕ຺ຖມ຺ເຠນ ມຫານິທ຺ທໍ ໂອກ຺ກມິ. ເອກຣສໍ ຠວງ຺ຄເມວ ວຕ຺ຕຕິ. ກິລິນ຺ນໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາຕິ ອສຸຈິກິລິຏ຺ຐໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ.

໗໕. ອິໂຕ ປຣານິ ສາທິຍນປຏິສໍຍຸຕ຺ຕານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ວຕ຺ຖູນິ, ອຊານນວຕ຺ຖຸ ຈາຕິ ປຎ຺ຈ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເນວ.

໗໖. ທ຺ວີສຸ ອສາທິຍນວຕ຺ຖູສຸ ສຫສາ ວຸຏ຺ຐາສີຕິ ອາສີວິເສນ ທຏ຺ໂຐ ວິຍ ອຄ຺ຄິນາ ທຑ຺ໂຒ ວິຍ ຈ ຕຸຣິຕໍ ວຸຏ຺ຐາສິ. ອກ຺ກມິຕ຺ວາ ປວຕ຺ເຕສີຕິ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ອາຣທ຺ຘວິປສ຺ສໂກ ອຸປຏ຺ຐິຕສ຺ສຕິ ຂິປ຺ປໍ ວຸຏ຺ຐຫນ຺ໂຕວ ອກ຺ກມິຕ຺ວາ ຠູມິຍໍ ວຏ຺ເຏນ຺ໂຕ ປຣິວຏ຺ເຏນ຺ໂຕ ວິເຫເຐນ຺ໂຕ ປາເຕສິ. ປຸຖຸຊ຺ຊນກລ຺ຍາຓເກນ ຫິ ເອວຣູເປສຸ ຐາເນສຸ ຈິຕ຺ຕໍ ຣກ຺ຂິຕພ຺ພໍ. ອຍຎ຺ຈ ເຕສໍ ອຎ຺ຎຕໂຣ ສງ຺ຄາມສີສໂຍໂຘ ຠິກ຺ຂຸ.

໗໗. ທ຺ວາຣໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ນິປນ຺ນວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ທິວາ ປຏິສລ຺ລີຍນ຺ເຕນາຕິ ທິວາ ນິປຊ຺ຊນ຺ເຕນ. ທ຺ວາຣໍ ສໍວຣິຕ຺ວາ ປຏິສລ຺ລີຍິຕຸນ຺ຕິ ທ຺ວາຣໍ ປິທຫິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິຕຸໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກິຎ຺ຈາປິ ປາຬິຍໍ ‘‘ອຍໍ ນາມ ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕາ. ວິວຣິຕ຺ວາ ນິປນ຺ນໂທເສນ ປນ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ທິວາ ປຏິສລ຺ລີຍນ຺ເຕນ ທ຺ວາຣໍ ສໍວຣິຕ຺ວາ ປຏິສລ຺ລີຍິຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອສໍວຣິຕ຺ວາ ປຏິສລ຺ລີຍນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠຄວໂຕ ຫິ ອຘິປ຺ປາຍໍ ຎຕ຺ວາ ອຸປາລິຕ຺ເຖຣາທີຫິ ອຏ຺ຐກຖາ ຐປິຕາ. ‘‘ອຕ຺ຖາປຕ຺ຕິ ທິວາ ອາປຊ຺ຊຕິ ໂນ ຣຕ຺ຕິ’’ນ຺ຕິ (ປຣິ. ໓໒໓) ອິມິນາປິ ເຈຕໍ ສິທ຺ຘໍ.

ກີທິສໍ ປນ ທ຺ວາຣໍ ສໍວຣິຕພ຺ພໍ, ກີທິສໍ ນ ສໍວຣິຕພ຺ພໍ? ຣຸກ຺ຂປທຣເວຬຸປທຣກິລຎ຺ຊປຓ຺ຓາທີນໍ ເຍນ ເກນຈິ ກວາຏໍ ກຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐາ ອຸທຸກ຺ຂເລ ອຸປຣິ ອຸຕ຺ຕຣປາສເກ ຈ ປເວເສຕ຺ວາ ກຕໍ ປຣິວຕ຺ຕກທ຺ວາຣເມວ ສໍວຣິຕພ຺ພໍ. ອຎ຺ຎໍ ໂຄຣູປານໍ ວເຊສຸ ວິຍ ຣຸກ຺ຂສູຈິກຓ຺ຏກທ຺ວາຣໍ, ຄາມຖກນກໍ ຈກ຺ກລກຍຸຕ຺ຕທ຺ວາຣໍ, ຜລເກສຸ ວາ ກິຏິກາສຸ ວາ ທ຺ເວ ຕີຓິ ຈກ຺ກລການິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ກຕໍ ສໍສຣຓກິຏິກທ຺ວາຣໍ, ອາປເຓສຸ ວິຍ ກຕໍ ອຸຄ຺ຆາຏນກິຏິກທ຺ວາຣໍ, ທ຺ວີສຸ ຕີສຸ ຐາເນສຸ ເວຓຸສລາກາ ໂຄປ຺ເຜຕ຺ວາ ປຓ຺ຓກຸຏີສຸ ກຕໍ ສລາກຫຕ຺ຖກທ຺ວາຣໍ, ທຸສ຺ສສາຓິທ຺ວາຣນ຺ຕິ ເອວຣູປໍ ທ຺ວາຣໍ ນ ສໍວຣິຕພ຺ພໍ. ປຕ຺ຕຫຕ຺ຖສ຺ສ ກວາຏປ຺ປຓາມເນ ປນ ເອກໍ ທຸສ຺ສສາຓິທ຺ວາຣເມວ ອນາປຕ຺ຕິກຣໍ, ອວເສສານິ ປຓາເມນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ. ທິວາ ປຏິສລ຺ລີຍນ຺ຕສ຺ສ ປນ ປຣິວຕ຺ຕກທ຺ວາຣເມວ ອາປຕ຺ຕິກຣໍ, ເສສານິ ສໍວຣິຕ຺ວາ ວາ ອສໍວຣິຕ຺ວາ ວາ ນິປນ຺ນສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖິ. ສໍວຣິຕ຺ວາ ປນ ນິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ເອຕໍ ວຕ຺ຕໍ.

ປຣິວຕ຺ຕກທ຺ວາຣໍ ປນ ກິຕ຺ຕເກນ ສໍວຸຕໍ ໂຫຕິ? ສູຈິຆຏິກາທີສຸ ທິນ຺ນາສຸ ສໍວຸຕເມວ ໂຫຕິ. ອປິຈ ໂຂ ສູຈິມຕ຺ເຕປິ ທິນ຺ເນ ວຏ຺ຏຕິ. ຆຏິກມຕ຺ເຕປິ ທິນ຺ເນ ວຏ຺ຏຕິ. ທ຺ວາຣພາຫໍ ຜຸສິຕ຺ວາ ປິຫິຕມຕ຺ເຕປິ ວຏ຺ຏຕິ. ອີສກໍ ອຜຸສິເຕປິ ວຏ຺ຏຕິ. ສພ຺ພນ຺ຕິເມນ ວິຘິນາ ຍາວຕາ ສີສໍ ນປ຺ປວິສຕິ ຕາວຕາ ອຜຸສິເຕປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ. ສເຈ ພຫູນໍ ວຬຎ຺ຊນຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ, ຠິກ຺ຂຸໍ ວາ ສາມເຓຣໍ ວາ ‘‘ທ຺ວາຣໍ, ອາວຸໂສ, ຊຄ຺ຄາຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາປິ ນິປຊ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອຖ ຠິກ຺ຂູ ຈີວຣກມ຺ມໍ ວາ ອຎ຺ຎໍ ວາ ກິຎ຺ຈິ ກໂຣນ຺ຕາ ນິສິນ຺ນາ ໂຫນ຺ຕິ, ‘‘ເອເຕ ທ຺ວາຣໍ ຊຄ຺ຄິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ອາໂຠຄໍ ກຕ຺ວາປິ ນິປຊ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ກຸຣຸນ຺ທຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ອຸປາສກມ຺ປິ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ວາ, ‘ເອສ ຊຄ຺ຄິສ຺ສຕີ’ຕິ ອາໂຠຄໍ ກຕ຺ວາ ວາ ນິປຊ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເກວລໍ ຠິກ຺ຂຸນິໍ ວາ ມາຕຸຄາມໍ ວາ ອາປຸຈ຺ຉິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ທ຺ວາຣສ຺ສ ອຸທຸກ຺ຂລໍ ວາ ອຸຕ຺ຕຣປາສໂກ ວາ ຠິນ຺ໂນ ວາ ໂຫຕິ ອຏ຺ຐປິໂຕ ວາ, ສໍວຣິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ນວກມ຺ມຕ຺ຖໍ ວາ ປນ ອິຏ຺ຐກປຸຎ຺ໂຊ ວາ ມຕ຺ຕິກາທີນໍ ວາ ຣາສິ ອນ຺ໂຕທ຺ວາເຣ ກໂຕ ໂຫຕິ, ອຏ຺ຏໍ ວາ ພນ຺ຘນ຺ຕິ, ຍຖາ ສໍວຣິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ; ເອວຣູເປ ອນ຺ຕຣາເຍ ສຕິ ອສໍວຣິຕ຺ວາປິ ນິປຊ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຍທິ ປນ ກວາຏໍ ນຕ຺ຖິ, ລທ຺ຘກປ຺ປເມວ. ອຸປຣິ ສຍນ຺ເຕນ ນິສ຺ເສຓິໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ສເຈ ນິສ຺ເສຓິມຕ຺ຖເກ ຖກນກໍ ໂຫຕິ, ຖເກຕ຺ວາປິ ນິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ຄພ຺ເຠ ນິປຊ຺ຊນ຺ເຕນ ຄພ຺ຠທ຺ວາຣໍ ວາ ປມຸຂທ຺ວາຣໍ ວາ ຍໍກິຎ຺ຈິ ສໍວຣິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ສເຈ ເອກກຸຏ຺ຏເກ ເຄເຫ ທ຺ວີສຸ ປສ຺ເສສຸ ທ຺ວາຣານິ ກຕ຺ວາ ວຬຎ຺ຊນ຺ຕິ, ທ຺ເວປິ ທ຺ວາຣານິ ຊຄ຺ຄິຕພ຺ພານິ.

ຕິຠູມເກປິ ປາສາເທ ທ຺ວາຣໍ ຊຄ຺ຄິຕພ຺ພເມວ. ສເຈ ຠິກ຺ຂາຈາຣາ ປຏິກ຺ກມ຺ມ ໂລຫປາສາທສທິສໍ ປາສາທໍ ພຫູ ຠິກ຺ຂູ ທິວາວິຫາຣຕ຺ຖໍ ປວິສນ຺ຕິ, ສງ຺ຆຕ຺ເຖເຣນ ທ຺ວາຣປາລສ຺ສ ‘‘ທ຺ວາຣໍ ຊຄ຺ຄາຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ວາ ‘‘ທ຺ວາຣຊຄ຺ຄນໍ ເອຕສ຺ສ ຠາໂຣ’’ຕິ ອາໂຠຄໍ ກຕ຺ວາ ວາ ປວິສິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ຍາວ ສງ຺ຆນວເກນ ເອວເມວ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ. ປຸເຣ ປວິສນ຺ຕານໍ ‘‘ທ຺ວາຣຊຄ຺ຄນໍ ນາມ ປຈ຺ຉິມານໍ ຠາໂຣ’’ຕິ ເອວໍ ອາໂຠຄໍ ກາຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ. ອນາປຸຈ຺ຉາ ວາ ອາໂຠຄໍ ວາ ອກຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕຄພ຺ເຠ ວາ ອສໍວຸຕທ຺ວາເຣ ພຫິ ວາ ນິປຊ຺ຊນ຺ຕານໍ ອາປຕ຺ຕິ. ຄພ຺ເຠ ວາ ພຫິ ວາ ນິປຊ຺ຊນກາເລປິ ‘‘ທ຺ວາຣຊຄ຺ຄນໍ ນາມ ມຫາທ຺ວາເຣ ທ຺ວາຣປາລສ຺ສ ຠາໂຣ’’ຕິ ອາໂຠຄໍ ກຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິເຍວ. ໂລຫປາສາທາທີສຸ ອາກາສຕເລ ນິປຊ຺ຊນ຺ເຕນາປິ ທ຺ວາຣໍ ສໍວຣິຕພ຺ພເມວ.

ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ – ອິທໍ ທິວາປຏິສລ຺ລີຍນໍ ເຍນ ເກນຈິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ເຕ ສທ຺ວາຣພນ຺ເຘ ຐາເນ ກຖິຕໍ. ຕສ຺ມາ ອພ຺ໂຠກາເສ ວາ ຣຸກ຺ຂມູເລ ວາ ມຓ຺ຑເປ ວາ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ສທ຺ວາຣພນ຺ເຘ ນິປຊ຺ຊນ຺ເຕນ ທ຺ວາຣໍ ສໍວຣິຕ຺ວາວ ນິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ສເຈ ມຫາປຣິເວຓໍ ໂຫຕິ, ມຫາໂພຘິຍງ຺ຄຓໂລຫປາສາທງ຺ຄຓສທິສໍ ພຫູນໍ ໂອສຣຓຏ຺ຐານໍ, ຍຕ຺ຖ ທ຺ວາຣໍ ສໍວຸຕມ຺ປິ ສໍວຸຕຏ຺ຐາເນ ນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ທ຺ວາຣໍ ອລຠນ຺ຕາ ປາກາຣໍ ອາຣຸຫິຕ຺ວາປິ ວິຈຣນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ສໍວຣຓກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ. ຣຕ຺ຕິໍ ທ຺ວາຣໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ນິປນ຺ໂນ ອຣຸເຓ ອຸຄ຺ຄເຕ ອຸຏ຺ຐຫຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ. ສເຈ ປພຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ປຸນ ສຸປຕິ, ອາປຕ຺ຕິ. ໂຍ ປນ ‘‘ອຣຸເຓ ອຸຄ຺ຄເຕ ວຸຏ຺ຐຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາວ ທ຺ວາຣໍ ອສໍວຣິຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕິໍ ນິປຊ຺ຊຕິ, ຍຖາປຣິຈ຺ເຉທເມວ ຈ ນ ວຸຏ຺ຐາຕິ, ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິເຍວ. ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ປນ ‘‘ເອວໍ ນິປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ອນາທຣິຍທຸກ຺ກຏາປິ ນ ມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ໂຍ ປນ ພຫຸເທວ ຣຕ຺ຕິໍ ຊຄ຺ຄິຕ຺ວາ ອທ຺ຘານໍ ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ທິວາ ກິລນ຺ຕຣູໂປ ມຎ຺ເຈ ນິສິນ຺ໂນ ປາເທ ຠູມິໂຕ ອໂມເຈຕ຺ວາວ ນິທ຺ທາວເສນ ນິປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ສເຈ ໂອກ຺ກນ຺ຕນິທ຺ໂທ ອຊານນ຺ໂຕປິ ປາເທ ມຎ຺ຈກໍ ອາໂຣເປຕິ, ອາປຕ຺ຕິເຍວ. ນິສີທິຕ຺ວາ ອປສ຺ສາຍ ສຸປນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ໂຍປິ ຈ ‘‘ນິທ຺ທໍ ວິໂນເທສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈງ຺ກມນ຺ໂຕ ປຕິຕ຺ວາ ສຫສາວ ວຸຏ຺ຐາຕິ, ຕສ຺ສາປິ ອນາປຕ຺ຕິ. ໂຍ ປນ ປຕິຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ສຍຕິ, ນ ວຸຏ຺ຐາຕິ, ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ.

ໂກ ມຸຈ຺ຈຕິ, ໂກ ນ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ? ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ຕາວ ‘‘ເອກຠງ຺ເຄນ ນິປນ຺ນໂກເຍວ ມຸຈ຺ຈຕິ. ປາເທ ປນ ຠູມິໂຕ ໂມເຈຕ຺ວາ ນິປນ຺ໂນ ຍກ຺ຂຄຫິຕໂກປິ ວິສຎ຺ຎີຠູໂຕປິ ນ ມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຸຣຸນ຺ທຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊາປິໂຕວ ມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ໂຍ ຈງ຺ກມນ຺ໂຕ ມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາ ປຕິໂຕ ຕຕ຺ເຖວ ສຸປຕິ, ຕສ຺ສາປິ ອວິສຍຕ຺ຕາ ອາປຕ຺ຕິ ນ ທິສ຺ສຕິ. ອາຈຣິຍາ ປນ ເອວໍ ນ ກຖຍນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ອາປຕ຺ຕິເຍວາຕິ ມຫາປທຸມຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ. ທ຺ເວ ປນ ຊນາ ອາປຕ຺ຕິໂຕ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕິເຍວ, ໂຍ ຈ ຍກ຺ຂຄຫິຕໂກ, ໂຍ ຈ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊາປິໂຕ’’ຕິ.

໗໘. ຠາຣຸກຈ຺ຉກວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ອນາປຕ຺ຕິ ສຸປິນນ຺ເຕນາຕິ ຍສ຺ມາ ສຸປິນນ຺ເຕ ອວິສຍຕ຺ຕາ ເອວໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ອຸປາລິຕ຺ເຖໂຣ ຠຄວຕາ ອວິນິຈ຺ຉິຕປຸພ຺ພມ຺ປິ ອິມໍ ວຕ຺ຖຸໍ ນຍຄ຺ຄາເຫນ ວິນິຈ຺ຉິນິ. ຠຄວາປິ ຈ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ສຸກຖິຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຸປາລິນາ; ອປເທ ປທໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ວິຍ, ອາກາເສ ປທໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ວິຍ ອຸປາລິ ອິມໍ ປຎ຺ຫໍ ກເຖສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຖຣໍ ເອຕທຄ຺ເຄ ຐເປສິ – ‘‘ເອຕທຄ຺ຄໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມມ ສາວການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ວິນຍຘຣານໍ ຍທິທໍ ອຸປາລີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໒໑໙, ໒໒໘). ອິໂຕ ປຣານິ ສຸປພ຺ພາທີນິ ວຕ຺ຖູນິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເນວ.

໘໐. ຠິກ຺ຂຸນີສມ຺ປໂຍຊນາທີສຸ ເຕ ລິຈ຺ຉວິກຸມາຣກາ ຂິຑ຺ຑາປສຸຕາ ອຕ຺ຕໂນ ອນາຈາເຣນ ເອວໍ ອກໍສຸ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຈ ລິຈ຺ຉວີນໍ ວິນາໂສ ເອວ ອຸທປາທິ.

໘໒. ວຸຑ຺ຒປພ຺ພຊິຕວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ທສ຺ສນໍ ອຄມາສີຕິ ອນຸກມ຺ປາຍ ‘‘ຕໍ ທກ຺ຂິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເຄຫໍ ອຄມາສິ. ອຖສ຺ສ ສາ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ທາຣການຎ຺ຈ ນານປ຺ປກາເຣຫິ ອນາຖຠາວໍ ສໍວຓ຺ເຓສິ. ອນເປກ຺ຂຎ຺ຈ ນໍ ຎຕ຺ວາ ກຸປິຕາ ‘‘ເອຫິ ວິພ຺ຠມາຫີ’’ຕິ ພລກ຺ກາເຣນ ອຄ຺ຄເຫສິ. ໂສ ອຕ຺ຕານໍ ໂມເຈຕຸໍ ປຏິກ຺ກມນ຺ໂຕ ຊຣາທຸພ຺ພລຕາຍ ອຸຕ຺ຕາໂນ ປຣິປຕິ. ຕໂຕ ສາ ອຕ຺ຕໂນ ມນໍ ອກາສິ. ໂສ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ອນາຄາມີ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນກາມຣາໂຄ ຕສ຺ມາ ນ ສາທິຍີຕິ.

໘໓. ມິຄໂປຕກວຕ຺ຖຸ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວາຕິ.

ວິນີຕວຕ຺ຖຸ ນິຏ຺ຐິຕໍ.

ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ ວິນຍສໍວຓ຺ຓນາຍ

ປຐມປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຕຕ຺ຣິທໍ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ ສມນ຺ຕປາສາທິກຕ຺ຕສ຺ມິໍ –

ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣໂຕ, ນິທານວຕ຺ຖຸປ຺ປເຠທທີປນໂຕ;

ປຣສມຍວິວຊ຺ຊນໂຕ, ສກສມຍວິສຸທ຺ຘິໂຕ ເຈວ.

ພ຺ຍຎ຺ຊນປຣິໂສຘນໂຕ, ປທຕ຺ຖໂຕ ປາຬິໂຍຊນກ຺ກມໂຕ;

ສິກ຺ຂາປທນິຈ຺ຉຍໂຕ, ວິຠງ຺ຄນຍເຠທທສ຺ສນໂຕ.

ສມ຺ປສ຺ສຕໍ ນ ທິສ຺ສຕິ, ກິຎ຺ຈິ ອປາສາທິກໍ ຍໂຕ ເອຕ຺ຖ;

ວິຎ຺ຎູນມຍໍ ຕສ຺ມາ, ສມນ຺ຕປາສາທິກາຕ຺ເວວ.

ສໍວຓ຺ຓນາ ປວຕ຺ຕາ, ວິນຍສ຺ສ ວິເນຍ຺ຍທມນກຸສເລນ;

ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ໂລກນາເຖນ, ໂລກມນຸກມ຺ປມາເນນາຕິ.

ປຐມປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ທຸຕິຍປາຣາຊິກໍ

ທຸຕິຍໍ ອທຸຕິເຍນ, ຍໍ ຊິເນນ ປກາສິຕໍ;

ປາຣາຊິກໍ ຕສ຺ສ ທານິ, ປຕ຺ໂຕ ສໍວຓ຺ຓນາກ຺ກໂມ.

ຍສ຺ມາ ຕສ຺ມາ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ, ຍໍ ປຸພ຺ເພ ຈ ປກາສິຕໍ;

ຕໍ ສພ຺ພໍ ວຊ຺ຊຍິຕ຺ວານ, ໂຫຕິ ສໍວຓ຺ຓນາ ອຍໍ.

ຘນິຍວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໘໔. ເຕນ ສມເຍນ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ ຣາຊຄເຫ ວິຫຣຕິ ຄິຊ຺ຌກູເຏ ປພ຺ພເຕຕິ ຕຕ຺ຖ ຣາຊຄເຫຕິ ເອວໍນາມເກ ນຄເຣ, ຕຎ຺ຫິ ມນ຺ຘາຕຸ-ມຫາໂຄວິນ຺ທາທີຫິ ປຣິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ຣາຊຄຫ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຎ຺ເຎເປຕ຺ຖ ປກາເຣ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ. ກິໍ ເຕຫິ! ນາມເມຕໍ ຕສ຺ສ ນຄຣສ຺ສ. ຕໍ ປເນຕໍ ພຸທ຺ຘກາເລ ຈ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິກາເລ ຈ ນຄຣໍ ໂຫຕິ. ເສສກາເລ ສຸຎ຺ຎໍ ໂຫຕິ ຍກ຺ຂປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ, ເຕສໍ ວສນ຺ຕວນໍ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ. ເອວໍ ໂຄຈຣຄາມໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ນິວາສນຏ຺ຐານມາຫ – ຄິຊ຺ຌກູເຏ ປພ຺ພເຕຕິ. ໂສ ຈ ຄິຊ຺ຌາ ຕສ຺ສ ກູເຏສຸ ວສິໍສຸ, ຄິຊ຺ຌສທິສານິ ວາ ຕສ຺ສ ກູຏານິ; ຕສ຺ມາ ຄິຊ຺ຌກູໂຏຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ສມ຺ພຫຸລາຕິ ວິນຍປຣິຍາເຍນ ຕໂຍ ຊນາ ສມ຺ພຫຸລາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ຕໂຕ ປຣໍ ສງ຺ໂຆ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິຍາເຍນ ຕໂຍ ຕໂຍ ເອວ, ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສມ຺ພຫຸລາ. ອິຘ ປນ ເຕ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິຍາເຍນ ສມ຺ພຫຸລາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ສນ຺ທິຏ຺ຐາຕິ ນາຕິວິສ຺ສາສິກາ ນ ທຬ຺ຫມິຕ຺ຕາ; ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຄມ຺ມ ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ຫິ ເຕ ສນ຺ທິຏ຺ຐາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ສມ຺ຠຕ຺ຕາຕິ ອຕິວິສ຺ສາສິກາ ທຬ຺ຫມິຕ຺ຕາ; ເຕ ຫິ ສຸຏ຺ຐຸ ຠຕ຺ຕາ ຠຊມານາ ເອກສມ຺ໂຠຄປຣິໂຠຄາຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ສມ຺ຠຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອິສິຄິລິປສ຺ເສຕິ ອິສິຄິລິ ນາມ ປພ຺ພໂຕ, ຕສ຺ສ ປສ຺ເສ. ປຸພ຺ເພ ກິຣ ປຎ຺ຈສຕມຕ຺ຕາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ກາສິໂກສລາທີສຸ ຊນປເທສຸ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ຕສ຺ມິໍ ປພ຺ພເຕ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ສມາປຕ຺ຕິຍາ ວີຕິນາເມນ຺ຕິ. ມນຸສ຺ສາ ເຕ ປວິສນ຺ເຕວ ປສ຺ສນ຺ຕິ ນ ນິກ຺ຂມນ຺ເຕ. ຕໂຕ ອາຫໍສຸ – ‘‘ອຍໍ ປພ຺ພໂຕ ອິເມ ອິສໂຍ ຄິລຕີ’’ຕິ. ຕທຸປາທາຍ ຕສ຺ສ ‘‘ອິສິຄິລິ’’ຕ຺ເວວ ສມຎ຺ຎາ ອຸທປາທິ, ຕສ຺ສ ປສ຺ເສ ປພ຺ພຕປາເທ.

ຕິຓກຸຏິໂຍ ກຣິຕ຺ວາຕິ ຕິຓຈ຺ຉທນາ ສທ຺ວາຣພນ຺ຘາ ກຸຏິໂຍ ກຕ຺ວາ. ວສ຺ສໍ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ເຕນ ຫິ ນາລກປຏິປທໍ ປຏິປນ຺ເນນາປິ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຉທນານໍ ອຎ຺ຎຕເຣນ ຉນ຺ເນເຍວ ສທ຺ວາຣພນ຺ເຘ ເສນາສເນ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ – ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອເສນາສນິເກນ ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ໂຍ ອຸປຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໒໐໔). ຕສ຺ມາ ວສ຺ສກາເລ ສເຈ ເສນາສນໍ ລຠຕິ, ອິຈ຺ເຈຕໍ ກຸສລໍ; ໂນ ເຈ ລຠຕິ, ຫຕ຺ຖກມ຺ມໍ ປຣິເຍສິຕ຺ວາປິ ກາຕພ຺ພໍ. ຫຕ຺ຖກມ຺ມໍ ອລຠນ຺ເຕນ ສາມມ຺ປິ ກາຕພ຺ພໍ. ນ ຕ຺ເວວ ອເສນາສນິເກນ ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ອຍມນຸຘມ຺ມຕາ. ຕສ຺ມາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຕິຓກຸຏິໂຍ ກຣິຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕິຏ຺ຐານທິວາຏ຺ຐານາທີນິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ກຕິກວຕ຺ຕານິ ຈ ຂນ຺ຘກວຕ຺ຕານິ ຈ ອຘິຏ຺ຐາຍ ຕີສຸ ສິກ຺ຂາສຸ ສິກ຺ຂມານາ ວສ຺ສໍ ອຸປຄຈ຺ຉິໍສຸ.

ອາຍສ຺ມາປິ ຘນິໂຍຕິ ນ ເກວລໍ ເຕ ເຖຣາວ ອິມສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ອາທິກມ຺ມິໂກ ອາຍສ຺ມາ ຘນິໂຍປິ. ກຸມ຺ຠກາຣປຸຕ຺ໂຕຕິ ກຸມ຺ຠກາຣສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ; ຕສ຺ສ ຫິ ນາມໍ ຘນິໂຍ, ປິຕາ ກຸມ຺ຠກາໂຣ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຘນິໂຍ ກຸມ຺ຠກາຣປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ວສ຺ສໍ ອຸປຄຈ຺ຉີຕິ ເຕຫິ ເຖເຣຫິ ສທ຺ຘິໍ ເອກຏ຺ຐາເນເຍວ ຕິຓກຸຏິກໍ ກຣິຕ຺ວາ ວສ຺ສໍ ອຸປຄຈ຺ຉິ. ວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖາຕິ ປຸຣິມິກາຍ ອຸປຄຕາ ມຫາປວາຣຓາຍ ປວາຣິຕາ ປາຏິປທທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ‘‘ວຸຕ຺ຖວສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເອວໍ ວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖາ ຫຸຕ຺ວາ.

ຕິຓກຸຏິໂຍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ນ ທຓ຺ຑມຸຄ຺ຄຣາທີຫິ ຈຸຓ຺ຓວິຈຸຓ຺ຓໍ ກຕ຺ວາ, ວຕ຺ຕສີເສນ ປນ ຕິຓຎ຺ຈ ທາຣຸວລ຺ລິ-ອາທີນິ ຈ ໂອໂຣເປຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຍນ ຫິ ວິຫາຣປຈ຺ຈນ຺ເຕ ກຸຏິ ກຕາ ໂຫຕິ, ເຕນ ສເຈ ອາວາສິກາ ຠິກ຺ຂູ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕ ອາປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພາ. ‘‘ສເຈ ອິມໍ ກຸຏິໍ ປຏິຊຄ຺ຄິຕ຺ວາ ໂກຈິ ວສິຕຸໍ ອຸສ຺ສຫຕິ, ຕສ຺ສ ເທຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປກ຺ກມິຕພ຺ພໍ. ເຍນ ອຣຎ຺ເຎ ວາ ກຕາ ໂຫຕິ, ປຏິຊຄ຺ຄນກໍ ວາ ນ ລຠຕິ, ເຕນ ‘‘ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ປຣິໂຠຄໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ປຏິສາເມຕ຺ວາ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ເຕ ປນ ຠິກ຺ຂູ ອຣຎ຺ເຎ ກຸຏິໂຍ ກຕ຺ວາ ປຏິຊຄ຺ຄນກໍ ອລຠນ຺ຕາ ຕິຓຎ຺ຈ ກຏ຺ຐຎ຺ຈ ປຏິສາເມຕ຺ວາ ສງ຺ໂຄເປຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາ ຈ ຐປິຕໍ ຕໍ ອຸປຈິກາຫິ ນ ຂຊ຺ຊຕິ, ອໂນວສ຺ສກຎ຺ຈ ໂຫຕິ, ຕຖາ ຐເປຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ຐານໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ວສິຕຸກາມານໍ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີນໍ ອຸປກາຣາຍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຄມິຍວຕ຺ຕໍ ປູເຣຕ຺ວາ.

ຊນປທຈາຣິກໍ ປກ຺ກມິໍສູຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕານຸກູລໍ ຊນປທໍ ອຄມໍສຸ. ອາຍສ຺ມາ ປນ ຘນິໂຍ ກຸມ຺ຠກາຣປຸຕ຺ໂຕ ຕຕ຺ເຖວ ວສ຺ສໍ ວສີຕິອາທິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ. ຍາວຕຕິຍກນ຺ຕິ ຍາວຕຕິຍວາຣໍ. ອນວໂຍຕິ ອນຸອວໂຍ, ສນ຺ຘິວເສນ ອຸກາຣໂລໂປ. ອນຸ ອນຸ ອວໂຍ, ຍໍ ຍໍ ກຸມ຺ຠກາເຣຫິ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ອນູໂນ ປຣິປຸຓ຺ຓສິປ຺ໂປຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສເກຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕເກ. ອາຈຣິຍເກຕິ ອາຈຣິຍກມ຺ເມ. ກຸມ຺ຠກາຣກມ຺ເມຕິ ກຸມ຺ຠກາຣານໍ ກມ຺ເມ; ກຸມ຺ຠກາເຣຫິ ກຕ຺ຕພ຺ພກມ຺ເມຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອເຕນ ສກໍ ອາຈຣິຍກໍ ສຣູປໂຕ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ. ປຣິໂຍທາຕສິປ຺ໂປຕິ ປຣິສຸທ຺ຘສິປ຺ໂປ. ອນວຍຕ຺ເຕປິ ສຕິ ອຎ຺ເຎຫິ ອສທິສສິປ຺ໂປຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ສພ຺ພມຕ຺ຕິກາມຍນ຺ຕິ ປິຏ຺ຐສງ຺ຆາຏກກວາຏສູຈິຆຏິກວາຕປານກວາຏມຕ຺ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ອວເສສໍ ຠິຕ຺ຕິຉທນິຏ຺ຐກຖມ຺ຠາທິເຠທໍ ສພ຺ພໍ ເຄຫສມ຺ຠາຣໍ ມຕ຺ຕິກາມຍເມວ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕິຓຎ຺ຈ ກຏ຺ຐຎ຺ຈ ໂຄມຍຎ຺ຈ ສງ຺ກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ຕໍ ກຸຏິກໍ ປຈີຕິ ຕໍ ສພ຺ພມຕ຺ຕິກາມຍໍ ກຕ຺ວາ ປາຓິກາຍ ຆໍສິຕ຺ວາ ສຸກ຺ຂາເປຕ຺ວາ ເຕລຕມ຺ພມຕ຺ຕິກາຍ ປຣິມຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕ ຈ ພຫິ ຈ ຕິຓາທີຫິ ປູເຣຕ຺ວາ ຍຖາ ປກ຺ກາ ສຸປກ຺ກາ ໂຫຕິ, ເອວໍ ປຈິ. ເອວໍ ປກ຺ກາ ຈ ປນ ສາ ອໂຫສິ ກຸຏິກາ. ອຠິຣູປາຕິ ສຸຣູປາ. ປາສາທິກາຕິ ປສາທຊນິກາ. ໂລຫິຕິກາຕິ ໂລຫິຕວຓ຺ຓາ. ກິງ຺ກຓິກສທ຺ໂທຕິ ກິງ຺ກຓິກຊາລສ຺ສ ສທ຺ໂທ. ຍຖາ ກິຣ ນານາຣຕເນຫິ ກຕສ຺ສ ກິງ຺ກຓິກຊາລສ຺ສ ສທ຺ໂທ ໂຫຕິ, ເອວໍ ຕສ຺ສາ ກຸຏິກາຍ ວາຕປານນ຺ຕຣິກາທີຫິ ປວິຏ຺ເຐນ ວາເຕນ ສມາຫຕາຍ ສທ຺ໂທ ອໂຫສິ. ເອເຕນສ຺ສາ ອນ຺ໂຕ ຈ ພຫິ ຈ ສຸປກ຺ກຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ. ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ກິງ຺ກຓິກາ’’ຕິ ກໍສຠາຊນໍ, ຕສ຺ມາ ຍຖາ ອຠິຫຕສ຺ສ ກໍສຠາຊນສ຺ສ ສທ຺ໂທ, ເອວມສ຺ສາ ວາຕປ຺ປຫຕາຍ ສທ຺ໂທ ອໂຫສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໘໕. ກິໍ ເອຕໍ, ຠິກ຺ຂເວຕິ ເອຕ຺ຖ ຊານນ຺ໂຕວ ຠຄວາ ກຖາສມຸຏ຺ຐາປນຕ຺ຖໍ ປຸຈ຺ຉິ. ຠຄວໂຕ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸນ຺ຕິ ສພ຺ພມຕ຺ຕິກາມຍາຍ ກຸຏິກາຍ ກຣຓຠາວໍ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຠຄວໂຕ ອາໂຣເຈສຸໍ. ກຖຎ຺ຫິ ນາມ ໂສ, ຠິກ຺ຂເວ…ເປ… ກຸຏິກໍ ກຣິສ຺ສຕີຕິ ອິທໍ ອຕີຕຕ຺ເຖ ອນາຄຕວຈນໍ; ອກາສີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ສ ລກ຺ຂຓໍ ສທ຺ທສຕ຺ຖໂຕ ປຣິເຍສິຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ນາມ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕສ຺ສ ໂມຆປຸຣິສສ຺ສ ປາເຓສຸ ອນຸທ຺ທຍາ ອນຸກມ຺ປາ ອວິເຫສາ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອນຸທ຺ທຍາຕິ ອນຸຣກ຺ຂຓາ; ເອເຕນ ເມຕ຺ຕາປຸພ຺ພຠາຄໍ ທສ຺ເສຕິ. ອນຸກມ຺ປາຕິ ປຣທຸກ຺ເຂນ ຈິຕ຺ຕກມ຺ປນາ. ອວິເຫສາຕິ ອວິຫິໍສນາ; ເອເຕຫິ ກຣຸຓາປຸພ຺ພຠາຄໍ ທສ຺ເສຕິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ຕສ຺ສ ໂມຆປຸຣິສສ຺ສ ປຖວີຂຓນຈິກ຺ຂລ຺ລມທ຺ທນອຄ຺ຄິທາເນສຸ ພຫູ ຂຸທ຺ທານຸຂຸທ຺ທເກ ປາເຓ ພ຺ຍາພາເຘນ຺ຕສ຺ສ ວິນາເສນ຺ຕສ຺ສ ເຕສຸ ປາເຓສຸ ເມຕ຺ຕາກຣຸຓານໍ ປຸພ຺ພຠາຄມຕ຺ຕາປິ ອນຸທ຺ທຍາ ອນຸກມ຺ປາ ອວິເຫສາ ນ ຫິ ນາມ ຠວິສ຺ສຕິ ອປ຺ປມຕ຺ຕກາປິ ນາມ ນ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ມາ ປຈ຺ຉິມາ ຊນຕາ ປາເຓສຸ ປາຕພ຺ຍຕໍ ອາປຊ຺ຊີຕິ ປຈ຺ຉິໂມ ຊນສມູໂຫ ປາເຓສຸ ປາຕພ຺ຍຠາວໍ ມາ ອາປຊ຺ຊິ. ‘‘ພຸທ຺ຘກາເລປິ ຠິກ຺ຂູຫິ ເອວໍ ກຕໍ, ອີທິເສສຸ ຐາເນສຸ ປາຓາຕິປາຕໍ ກໂຣນ຺ຕານໍ ນຕ຺ຖິ ໂທໂສ’’ຕິ ມຎ຺ຎິຕ຺ວາ ອິມສ຺ສ ທິຏ຺ຐານຸຄຕິໍ ອາປຊ຺ຊມານາ ປຈ຺ຉິມາ ຊນຕາ ມາ ປາເຓສຸ ປາຕພ຺ເຍ ຆໍສິຕພ຺ເພ ເອວໍ ມຎ຺ຎີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ເອວໍ ຘນິຍໍ ຄຣຫິຕ຺ວາ ນ ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ສພ຺ພມຕ຺ຕິກາມຍາ ກຸຏິກາ ກາຕພ຺ພາຕິ ອາຍຕິໍ ຕາທິສາຍ ກຸຏິກາຍ ກຣຓໍ ປຏິກ຺ຂິປິ; ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຈ ‘‘ໂຍ ກເຣຍ຺ຍ ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ສພ຺ພມຕ຺ຕິກາມຍກຸຏິກາກຣເຓ ອາປຕ຺ຕິໍ ຐເປສິ. ຕສ຺ມາ ໂຍປິ ປຖວີຂຓນາທິນາ ປາເຓສຸ ປາຕພ຺ຍຕໍ ອນາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ຕາທິສໍ ກຸຏິກໍ ກໂຣຕິ, ໂສປິ ທຸກ຺ກຏໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ປຖວີຂຓນາທີຫິ ປນ ປາເຓສຸ ປາຕພ຺ຍຕໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ຍໍ ຍໍ ວຕ຺ຖຸໍ ວີຕິກ຺ກມຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕເມວ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ຘນິຍຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອາທິກມ຺ມິກຕ຺ຕາ ອນາປຕ຺ຕິ. ເສສານໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ກໂຣນ຺ຕານມ຺ປິ ກຕໍ ລຠິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ວສນ຺ຕານມ຺ປິ ທຸກ຺ກຏເມວ. ທພ຺ພສມ຺ຠາຣມິສ຺ສກາ ປນ ຍຖາ ວາ ຕຖາ ວາ ມິສ຺ສາ ໂຫຕຸ, ວຏ຺ຏຕິ. ສຸທ຺ຘມຕ຺ຕິກາມຍາວ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ສາປິ ອິຏ຺ຐກາຫິ ຄິຎ຺ຊກາວສຖສງ຺ເຂເປນ ກຕາ ວຏ຺ຏຕິ. ເອວໍ ຠນ຺ເຕຕິ ໂຂ…ເປ… ຕໍ ກຸຏິໍ ຠິນ຺ທິໍສູຕິ ຠຄວໂຕ ວຈນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ກຏ຺ເຐຫິ ຈ ປາສາເຓຫິ ຈ ຕໍ ກຸຏິກໍ ວິກິຣນ຺ຕາ ຠິນ຺ທິໍສຸ.

ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ຘນິໂຍຕິອາທິມ຺ຫິ ອຍໍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ຘນິໂຍ ເອກປສ຺ເສ ທິວາວິຫາຣໍ ນິສິນ຺ໂນ ເຕນ ສທ຺ເທນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ກິສ຺ສ ເມ ຕຸມ຺ເຫ, ອາວຸໂສ, ກຸຏິໍ ຠິນ຺ທຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ຠຄວາ ເຠທາເປຕີ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ສຸພ຺ພຈຕາຍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ.

ກສ຺ມາ ປນ ຠຄວາ ອິມິນາ ອຕິມຫນ຺ເຕນ ອຸສ຺ສາເຫນ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຕ຺ຖໍ ກຕໍ ກຸຏິກໍ ເຠທາເປສິ, ນນຸ ເອຕສ຺ເສຕ຺ຖ ວຍກມ຺ມມ຺ປິ ອຕ຺ຖີຕິ? ກິຎ຺ຈາປິ ອຕ຺ຖິ, ອຖ ໂຂ ນໍ ຠຄວາ ອກປ຺ປິຍາຕິ ຠິນ຺ທາເປສິ, ຕິຕ຺ຖິຍຘໂຊຕິ ຠິນ຺ທາເປສິ. ອຍເມຕ຺ຖ ວິນິຈ຺ຉໂຍ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ອຎ຺ຎານິປິ ກາຣຓານິ ວຸຕ຺ຕານິ – ສຕ຺ຕານຸທ຺ທຍາຍ, ປຕ຺ຕຈີວຣຄຸຕ຺ຕຕ຺ຖາຍ, ເສນາສນພາຫຸລ຺ລປອເສຘນາຍາຕິອາທີນິ. ຕສ຺ມາ ອິທານິປິ ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ພຫຸສ຺ສຸໂຕ ວິນຍຎ຺ຎູ ອຎ຺ຎໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອກປ຺ປິຍໍ ປຣິກ຺ຂາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຈຣນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ຕໍ ຉິນ຺ທາເປຍ຺ຍ ວາ ຠິນ຺ທາເປຍ຺ຍ ວາ ອນຸປວຊ຺ໂຊ, ໂສ ເນວ ໂຈເທຕພ຺ໂພ ນ ສາເຣຕພ຺ໂພ; ນ ຕໍ ລພ຺ຠາ ວຕ຺ຕຸໍ ‘‘ມມ ປຣິກ຺ຂາໂຣ ຕຍາ ນາສິໂຕ, ຕໍ ເມ ເທຫີ’’ຕິ.

ປາຬິມຸຕ຺ຕກວິນິຈ຺ຉໂຍ

ຕຕ຺ຣາຍໍ ປາຬິມຸຕ຺ຕໂກ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍປຣິກ຺ຂາຣວິນິຈ຺ຉໂຍ – ເກຈິ ຕາລປຓ຺ຓຈ຺ຉຕ຺ຕໍ ອນ຺ໂຕ ວາ ພຫິ ວາ ປຎ຺ຈວຓ຺ເຓນ ສຸຕ຺ເຕນ ສິພ຺ພນ຺ຕາ ວຓ຺ຓມຏ຺ຐໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ເອກວຓ຺ເຓນ ປນ ນີເລນ ວາ ປີຕເກນ ວາ ເຍນ ເກນຈິ ສຸຕ຺ເຕນ ອນ຺ໂຕ ວາ ພຫິ ວາ ສິພ຺ພິຕຸໍ ຉຕ຺ຕທຓ຺ຑຄ຺ຄາຫກໍ ສລາກປຎ຺ຊຣໍ ວາ ວິນນ຺ຘິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ຖິຣກຣຓຕ຺ຖໍ, ນ ວຓ຺ຓມຏ຺ຐຕ຺ຖາຍ. ຉຕ຺ຕປຓ຺ຓເກສຸ ມກຣທນ຺ຕກໍ ວາ ອຑ຺ຒຈນ຺ທກໍ ວາ ຉິນ຺ທິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຉຕ຺ຕທຓ຺ເຑ ເຄຫຖມ຺ເຠສຸ ວິຍ ຆຏໂກ ວາ ວາຬຣູປກໍ ວາ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ສເຈປິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອາຣຄ຺ເຄນ ເລຂາ ທິນ຺ນາ ໂຫຕິ, ສາປິ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຆຏກມ຺ປິ ວາຬຣູປມ຺ປິ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ຘາເຣຕພ຺ພໍ. ເລຂາປິ ຆໍສິຕ຺ວາ ວາ ອປເນຕພ຺ພາ, ສຸຕ຺ຕເກນ ວາ ທຓ຺ໂຑ ເວເຐຕພ຺ໂພ. ທຓ຺ຑພຸນ຺ເທ ປນ ອຫິຈ຺ຉຕ຺ຕກສຓ຺ຐານໍ ວຏ຺ຏຕິ. ວາຕປ຺ປຫາເຣນ ອຈລນຕ຺ຖໍ ຉຕ຺ຕມຓ຺ຑລິກໍ ຣຊ຺ຊຸເກຫິ ຄາເຫຕ຺ວາ ທຓ຺ເຑ ພນ຺ຘນ຺ຕິ, ຕສ຺ມິໍ ພນ຺ຘນຏ຺ຐາເນ ວລຍມິວ ອຸກ຺ກິຣິຕ຺ວາ ເລຂໍ ຐເປນ຺ຕິ, ສາ ວຏ຺ຏຕິ.

ຈີວຣມຓ຺ຑນຕ຺ຖາຍ ນານາສຸຕ຺ຕເກຫິ ສຕປທີສທິສໍ ສິພ຺ພນ຺ຕາ ອາຄນ຺ຕຸກປຏ຺ຏໍ ຐເປນ຺ຕິ, ອຎ຺ຎມ຺ປິ ຍໍກິຎ຺ຈິ ສູຈິກມ຺ມວິກາຣໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ປຏ຺ຏມຸເຂ ວາ ປຣິຍນ຺ເຕ ວາ ເວຓິໍ ວາ ສງ຺ຂລິກໍ ວາ, ເອວມາທິ ສພ຺ພໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ປກຕິສູຈິກມ຺ມເມວ ວຏ຺ຏຕິ. ຄຓ຺ຐິກປຏ຺ຏກຎ຺ຈ ປາສກປຏ຺ຏຎ຺ຈ ອຏ຺ຐໂກຓມ຺ປິ ໂສຬສໂກຓມ຺ປິ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ອຄ຺ຆິຍຄຍມຸຄ຺ຄຣາທີນິ ທສ຺ເສນ຺ຕິ, ກກ຺ກຏກ຺ຂີນິ ອຸກ຺ກິຣນ຺ຕິ, ສພ຺ພໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຈຕຸໂກຓເມວ ວຏ຺ຏຕິ. ໂກຓສຸຕ຺ຕປິຬກາ ຈ ຈີວເຣ ຣຕ຺ເຕ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຣູປາ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ. ກຎ຺ຊິກປິຏ຺ຐຂລິອາທີສຸ ຈີວຣໍ ປກ຺ຂິປິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຈີວຣກມ຺ມກາເລ ປນ ຫຕ຺ຖມລສູຈິມລາທີນໍ ໂຘວນຕ຺ຖໍ ກິລິຏ຺ຐກາເລ ຈ ໂຘວນຕ຺ຖໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຄນ຺ຘໍ ວາ ລາຂໍ ວາ ເຕລໍ ວາ ຣຊເນ ປກ຺ຂິປິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ.

ຈີວຣໍ ຣຊິຕ຺ວາ ສງ຺ເຂນ ວາ ມຓິນາ ວາ ເຍນ ເກນຈິ ນ ຆຏ຺ເຏຕພ຺ພໍ. ຠູມິຍໍ ຊາຓຸການິ ນິຫນ຺ຕ຺ວາ ຫຕ຺ເຖຫິ ຄເຫຕ຺ວາ ໂທຓິຍມ຺ປິ ນ ຆໍສິຕພ຺ພໍ. ໂທຓິຍໍ ວາ ຜລເກ ວາ ຐເປຕ຺ວາ ອນ຺ເຕ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ຫຕ຺ເຖຫິ ປຫຣິຕຸໍ ປນ ວຏ຺ຏຕິ; ຕມ຺ປິ ມຸຏ຺ຐິນາ ນ ກາຕພ຺ພໍ. ໂປຣາຓກຕ຺ເຖຣາ ປນ ໂທຓິຍມ຺ປິ ນ ຐເປສຸໍ. ເອໂກ ຄເຫຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ; ອປໂຣ ຫຕ຺ເຖ ກຕ຺ວາ ຫຕ຺ເຖນ ປຫຣຕິ. ຈີວຣສ຺ສ ກຓ຺ຓສຸຕ຺ຕກໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຣຊິຕກາເລ ຉິນ຺ທິຕພ຺ພໍ. ຍໍ ປນ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ກຓ຺ຓສຸຕ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໔໔) ເອວໍ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ, ຕໍ ອນຸວາເຕ ປາສກໍ ກຕ຺ວາ ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ ຣຊນກາເລ ລຄ຺ຄນຕ຺ຖາຍ. ຄຓ຺ຐິເກປິ ໂສຠາກຣຓຕ຺ຖໍ ເລຂາ ວາ ປິຬກາ ວາ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ນາເສຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ.

ປຕ຺ເຕ ວາ ຖາລເກ ວາ ອາຣຄ຺ເຄນ ເລຂໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ອນ຺ໂຕ ວາ ພຫິ ວາ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ປຕ຺ຕໍ ຠມໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ມຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຈນ຺ຕິ – ‘‘ມຓິວຓ຺ຓໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ, ນ ວຏ຺ຏຕິ; ເຕລວຓ຺ໂຓ ປນ ວຏ຺ຏຕິ. ປຕ຺ຕມຓ຺ຑເລ ຠິຕ຺ຕິກມ຺ມໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ມກຣທນ຺ຕກໍ ປນ ວຏ຺ຏຕິ.

ຘມກຣຓຉຕ຺ຕກສ຺ສ ອຸປຣິ ວາ ເຫຏ຺ຐາ ວາ ຘມກຣຓກຸຈ຺ຉິຍໍ ວາ ເລຂາ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຉຕ຺ຕມຸຂວຏ຺ຏິຍໍ ປນສ຺ສ ເລຂາ ວຏ຺ຏຕິ.

ກາຍພນ຺ຘນສ຺ສ ໂສຠນຕ຺ຖໍ ຕຫິໍ ຕຫິໍ ທິຄຸຓໍ ສຸຕ຺ຕໍ ໂກຏ຺ເຏນ຺ຕິ, ກກ຺ກຏຈ຺ຉີນິ ອຸຏ຺ຐເປນ຺ຕິ, ນ ວຏ຺ຏຕິ. ອຸໂຠສຸ ປນ ອນ຺ເຕສຸ ທສາມຸຂສ຺ສ ຖິຣຠາວາຍ ທິຄຸຓໍ ໂກຏ຺ເຏຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ທສາມຸເຂ ປນ ຆຏກໍ ວາ ມກຣມຸຂໍ ວາ ເທຑ຺ຑຸຠສີສໍ ວາ ຍໍກິຎ຺ຈິ ວິກາຣຣູປໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອຈ຺ຉີນິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ມາລາກມ຺ມລຕາກມ຺ມາທີນິ ວາ ກຕ຺ວາ ໂກຏ຺ຏິຕກາຍພນ຺ຘນມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ອຸຊຸກເມວ ປນ ມຈ຺ຉກຓ຺ຏກໍ ວາ ຂຊ຺ຊຸຣິປຕ຺ຕກໍ ວາ ມຏ຺ຐປຏ຺ຏິກໍ ວາ ກຕ຺ວາ ໂກຏ຺ຏິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ກາຍພນ຺ຘນສ຺ສ ທສາ ເອກາ ວຏ຺ຏຕິ, ທ຺ເວ ຕີຓິ ຈຕ຺ຕາຣິປິ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ; ຕໂຕ ປຣໍ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ. ຣຊ຺ຊຸກກາຍພນ຺ຘນໍ ເອກເມວ ວຏ຺ຏຕິ. ປາມງ຺ຄສຓ຺ຐານໍ ປນ ເອກມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ທສາ ປນ ປາມງ຺ຄສຓ຺ຐານາປິ ວຏ຺ຏຕິ. ພຫຸຣຊ຺ຊຸເກ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ເອເກນ ນິຣນ຺ຕຣໍ ເວເຐຕ຺ວາ ກຕໍ ພຫຸຣຊ຺ຊຸກນ຺ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ກາຍພນ຺ຘນວິເຘ ອຏ຺ຐມງ຺ຄລາທິກໍ ຍໍກິຎ຺ຈິ ວິກາຣຣູປໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ປຣິຈ຺ເຉທເລຂາມຕ຺ຕໍ ວຏ຺ຏຕິ. ວິຘກສ຺ສ ອຸໂຠສຸ ອນ຺ເຕສຸ ຖິຣກຣຓຕ຺ຖາຍ ຆຏກໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ອຍມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ.

ອຎ຺ຊນິຍໍ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສຈຕຸປ຺ປທສກຸຓຣູປໍ ວາ ມາລາກມ຺ມ-ລຕາກມ຺ມມກຣທນ຺ຕກ-ໂຄມຸຕ຺ຕກອຑ຺ຒຈນ຺ທກາທິເຠທໍ ວາ ວິກາຣຣູປໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຆໍສິຕ຺ວາ ວາ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ວາ ຍຖາ ວາ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ຕຖາ ສຸຕ຺ເຕນ ເວເຐຕ຺ວາ ວຬຎ຺ເຊຕພ຺ພາ. ອຸຊຸກເມວ ປນ ຈຕຸຣໍສາ ວາ ອຏ຺ຐໍສາ ວາ ໂສຬສໍສາ ວາ ອຎ຺ຊນີ ວຏ຺ຏຕິ. ເຫຏ຺ຐໂຕ ປິສ຺ສາ ທ຺ເວ ວາ ຕິສ຺ໂສ ວາ ວຏ຺ຏເລຂາໂຍ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ. ຄີວາຍມ຺ປິສ຺ສາ ປິຘານກພນ຺ຘນຕ຺ຖໍ ເອກາ ວຏ຺ຏເລຂາ ວຏ຺ຏຕິ.

ອຎ຺ຊນິສລາກາຍປິ ວຓ຺ຓມຏ຺ຐກມ຺ມໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ອຎ຺ຊນິຕ຺ຖວິກາຍມ຺ປິ ຍໍກິຎ຺ຈິ ນານາວຓ຺ເຓນ ສຸຕ຺ເຕນ ວຓ຺ຓມຏ຺ຐກມ຺ມໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ເອເສວ ນໂຍ ກຸຎ຺ຈິກາໂກສເກປິ. ກຸຎ຺ຈິກາຍ ວຓ຺ຓມຏ຺ຐກມ຺ມໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຕຖາ ສິປາຏິກາຍໍ. ເອກວຓ຺ຓສຸຕ຺ເຕນ ປເນຕ຺ຖ ເຍນ ເກນຈິ ສິພ຺ພິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ອາຣກຓ຺ຏເກປິ ວຏ຺ຏມຓິກໍ ວາ ອຎ຺ຎໍ ວາ ວຓ຺ຓມຏ຺ຐໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຄີວາຍໍ ປນ ປຣິຈ຺ເຉທເລຂາ ວຏ຺ຏຕິ. ປິປ຺ຜລິເກປິ ມຓິກໍ ວາ ປິຬກໍ ວາ ຍໍກິຎ຺ຈິ ອຸຏ຺ຐເປຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ທຓ຺ຑເກ ປນ ປຣິຈ຺ເຉທເລຂາ ວຏ຺ຏຕິ. ນຂຈ຺ເຉທນໍ ວລິຕກໍເຍວ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອຸຕ຺ຕຣາຣຓິຍໍ ວາ ອຘຣາຣຓິຍໍ ວາ ອຣຓິຘນຸເກ ວາ ອຸປຣິເປລ຺ລນທຓ຺ຑເກ ວາ ມາລາກມ຺ມາທິກໍ ຍໍກິຎ຺ຈິ ວຓ຺ຓມຏ຺ຐໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ເປລ຺ລນທຓ຺ຑກສ຺ສ ປນ ເວມຊ຺ເຌ ມຓ຺ຑລໍ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ປຣິຈ຺ເຉທເລຂາມຕ຺ຕໍ ວຏ຺ຏຕິ. ສູຈິສຓ຺ຑາສໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ເຍນ ສູຈິໍ ຑໍສາເປຕ຺ວາ ຆໍສນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ມກຣມຸຂາທິກໍ ຍໍກິຎ຺ຈິ ວຓ຺ຓມຏ຺ຐໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ສູຈິຑໍສນຕ຺ຖໍ ປນ ມຸຂມຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ທນ຺ຕກຏ຺ຐຈ຺ເຉທນວາສິຍມ຺ປິ ຍໍກິຎ຺ຈິ ວຓ຺ຓມຏ຺ຐໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ອຸຊຸກເມວ ກປ຺ປິຍໂລເຫນ ອຸໂຠສຸ ວາ ປສ຺ເສສຸ ຈຕຸຣໍສໍ ວາ ອຏ຺ຐໍສໍ ວາ ພນ຺ຘິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ກຕ຺ຕຣທຓ຺ເຑປິ ຍໍກິຎ຺ຈິ ວຓ຺ຓມຏ຺ຐໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ເຫຏ຺ຐາ ເອກາ ວາ ທ຺ເວ ວາ ວຏ຺ຏເລຂາ ອຸປຣິ ອຫິຈ຺ຉຕ຺ຕກມກຸຬມຕ຺ຕຎ຺ຈ ວຏ຺ຏຕິ.

ເຕລຠາຊເນສຸ ວິສາເຓ ວາ ນາຬິຍໍ ວາ ອລາພຸເກ ວາ ອາມຓ຺ຑສາຣເກ ວາ ຐເປຕ຺ວາ ອິຕ຺ຖິຣູປໍ ປຸຣິສຣູປຎ຺ຈ ອວເສສໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ວຓ຺ຓມຏ຺ຐກມ຺ມໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ມຎ຺ຈປີເຐ ຠິສິພິມ຺ໂພຫເນ ຠູມຕ຺ຖຣເຓ ປາທປຸຎ຺ຉເນ ຈງ຺ກມນຠິສິຍາ ສມ຺ມຸຎ຺ຊນິຍໍ ກຈວຣຉຑ຺ຑນເກ ຣຊນໂທຓິກາຍ ປານີຍອຸຬຸງ຺ເກ ປານີຍຆເຏ ປາທກຖລິກາຍ ຜລກປີຐເກ ວລຍາຘາຣເກ ທຓ຺ຑາຘາຣເກປຕ຺ຕປິຘາເນ ຕາລວຓ຺ເຏ ວີຊເນຕິ – ເອເຕສຸ ສພ຺ພໍ ມາລາກມ຺ມາທິວຓ຺ຓມຏ຺ຐກມ຺ມໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເສນາສເນ ປນ ທ຺ວາຣກວາຏວາຕປານກວາຏາທີສຸ ສພ຺ພຣຕນມຍມ຺ປິ ວຓ຺ຓມຏ຺ຐກມ຺ມໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ເສນາສເນ ກິຎ຺ຈິ ປຏິເສເຘຕພ຺ພໍ ນຕ຺ຖິ, ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ວິຣຸທ຺ຘເສນາສນາ. ວິຣຸທ຺ຘເສນາສນໍ ນາມ ອຎ຺ເຎສໍ ສີມາຍ ຣາຊວລ຺ລເຠຫິ ກຕເສນາສນໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມາ ເຍ ຕາທິສໍ ເສນາສນໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ເຕ ວຕ຺ຕພ຺ພາ – ‘‘ມາ ອມ຺ຫາກໍ ສີມາຍ ເສນາສນໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ. ອນາທິຍິຕ຺ວາ ກໂຣນ຺ຕິເຍວ, ປຸນປິ ວຕ຺ຕພ຺ພາ – ‘‘ມາ ເອວໍ ອກຕ຺ຖ, ມາ ອມ຺ຫາກໍ ອຸໂປສຖປວາຣຓານໍ ອນ຺ຕຣາຍມກຕ຺ຖ, ມາ ສາມຄ຺ຄິໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ຖ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ເສນາສນໍ ກຕມ຺ປິ ກຕຏ຺ຐາເນ ນ ຐສ຺ສຕີ’’ຕິ. ສເຈ ພລກ຺ກາເຣນ ກໂຣນ຺ຕິເຍວ, ຍທາ ເຕສໍ ລຊ຺ຊິປຣິສາ ອຸສ຺ສນ຺ນາ ໂຫຕິ, ສກ຺ກາ ຈ ໂຫຕິ ລທ຺ຘຸໍ ຘມ຺ມິໂກ ວິນິຈ຺ຉໂຍ, ຕທາ ເຕສໍ ເປເສຕພ຺ພໍ – ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ອາວາສໍ ຫຣຖາ’’ຕິ. ສເຈ ຍາວ ຕຕິຍໍ ເປສິເຕ ຫຣນ຺ຕິ, ສາຘຸ; ໂນ ເຈ ຫຣນ຺ຕິ, ຐເປຕ຺ວາ ໂພຘິຎ຺ຈ ເຈຕິຍຎ຺ຈ ອວເສສເສນາສນານິ ຠິນ຺ທິຕພ຺ພານິ, ໂນ ຈ ໂຂ ອປຣິໂຠຄໍ ກໂຣນ຺ເຕຫິ, ປຏິປາຏິຍາ ປນ ຉທນ-ໂຄປານສີ-ອິຏ຺ຐກາທີນິ ອປເນຕ຺ວາ ເຕສໍ ເປເສຕພ຺ພໍ – ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ທພ຺ພສມ຺ຠາເຣ ຫຣຖາ’’ຕິ. ສເຈ ຫຣນ຺ຕິ, ສາຘຸ; ໂນ ເຈ ຫຣນ຺ຕິ, ອຖ ເຕສຸ ທພ຺ພສມ຺ຠາເຣສຸ ຫິມວສ຺ສວາຕາຕປາທີຫິ ປູຕິຠູເຕສຸ ວາ ໂຈເຣຫິ ວາ ຫເຏສຸ ອຄ຺ຄິນາ ວາ ທຑ຺ເຒສຸ ສີມສາມິກາ ຠິກ຺ຂູ ອນຸປວຊ຺ຊາ, ນ ລພ຺ຠາ ໂຈເທຕຸໍ ‘‘ຕຸມ຺ເຫຫິ ອມ຺ຫາກໍ ທພ຺ພສມ຺ຠາຣາ ນາສິຕາ’’ຕິ ວາ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ຄີວາ’’ຕິ ວາ. ຍໍ ປນ ສີມສາມິເກຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ກຕໍ, ຕໍ ສຸກຕເມວ ໂຫຕີຕິ.

ປາຬິມຸຕ຺ຕກວິນິຈ຺ຉໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

໘໖. ເອວໍ ຠິນ຺ນາຍ ປນ ກຸຏິກາຍ ຘນິຍສ຺ສ ປຣິວິຕກ຺ກຎ຺ຈ ປຸນ ກຸຏິກຣຓຕ຺ຖາຍ ອຸສ຺ສາຫຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມໂຕ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ທາຣຸຄເຫ ຄຓໂກຕິ ຣຎ຺ໂຎ ທາຣຸຠຓ຺ຑາຄາເຣ ທາຣຸໂຄປໂກ. ເທວຄຫທາຣູນີຕິ ເທເວນ ຄຫິຕທາຣູນິ. ຣາຊປຏິຄ຺ຄຫິຕຠູຕານິ ທາຣູນີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນຄຣປຏິສງ຺ຂາຣິການີຕິ ນຄຣສ຺ສ ປຏິສງ຺ຂາຣູປກຣຓານິ. ອາປທຕ຺ຖາຍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕານີຕິ ອຄ຺ຄິທາເຫນ ວາ ປຸຣາຓຠາເວນ ວາ ປຏິຣາຊູປຣຸນ຺ຘນາທິນາ ວາ ໂຄປຸຣຏ຺ຏາລກຣາຊນ຺ເຕປຸຣຫຕ຺ຖິສາລາທີນໍ ວິປຕ຺ຕິ ອາປທາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕທຕ຺ຖໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕານີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຂຓ຺ຑາຂຓ຺ຑິກໍ ເຉທາເປຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ກຸຏິຍາ ປມາຓໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ກິຎ຺ຈິ ອຄ຺ເຄ ກິຎ຺ຈິ ມຊ຺ເຌ ກິຎ຺ຈິ ມູເລ ຂຓ຺ຑາຂຓ຺ຑໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ເຉທາເປສິ.

໘໗. ວສ຺ສກາໂຣຕິ ຕສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ນາມໍ. ມຄຘມຫາມຕ຺ໂຕຕິ ມຄຘຣຏ຺ເຐ ມຫາມຕ຺ໂຕ, ມຫຕິຍາ ອິສ຺ສຣິຍມຕ຺ຕາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ມຄຘຣຎ຺ໂຎ ວາ ມຫາມຕ຺ໂຕ; ມຫາອມຈ຺ໂຈຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອນຸສຎ຺ຎາຍມາໂນຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂມາໂນ. ຠເຓຕິ ອິສ຺ສຣານໍ ນີຈຏ຺ຐານິກປຸຣິສາລປນໍ. ພນ຺ຘໍ ອາຓາເປສີຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ປກຕິຍາປິ ຕສ຺ມິໍ ອິສ຺ສາປກໂຕວ. ໂສ ຣຎ຺ໂຎ ‘‘ອາຓາເປຫີ’’ຕິ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ຍສ຺ມາ ‘‘ປກ຺ໂກສາເປຫີ’’ຕິ ຣຎ຺ໂຎ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ນໍ ຫຕ຺ເຖສຸ ຈ ປາເທສຸ ຈ ພນ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ ອາຓາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ພນ຺ຘໍ ອາຓາເປສິ. ອທ຺ທສ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ຘນິໂຍຕິ ກຖໍ ອທ຺ທສ? ໂສ ກິຣ ອຕ຺ຕນາ ເລເສນ ທາຣູນໍ ຫຏຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ນິສ຺ສໍສຍໍ ເອສ ທາຣູນໍ ກາຣຓາ ຣາຊກຸລໂຕ ວຘໍ ວາ ພນ຺ຘໍ ວາ ປາປຸຓິສ຺ສຕິ, ຕທາ ນໍ ອຫເມວ ໂມເຈສ຺ສາມີ’’ຕິ ນິຈ຺ຈກາລໍ ຕສ຺ສ ປວຕ຺ຕິໍ ສຸຓນ຺ໂຕເຍວ ວິຈຣຕິ. ຕສ຺ມາ ຕຂຓຎ຺ເຎວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອທ຺ທສ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອທ຺ທສ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ຘນິໂຍ’’ຕິ. ທາຣູນໍ ກິຈ຺ຈາຕິ ທາຣູນໍ ກາຣຓາ. ປຸຣາຫໍ ຫຎ຺ຎາມີຕິ ອຫໍ ປຸຣາ ຫຎ຺ຎາມິ; ຍາວ ອຫໍ ນ ຫຎ຺ຎາມິ, ຕາວ ຕ຺ວໍ ເອຍ຺ຍາສີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໘໘. ອິງ຺ຆ, ຠນ຺ເຕ, ສຣາເປຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ອິງ຺ຆາຕິ ໂຈທນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ປຐມາຠິສິຕ຺ໂຕຕິ ອຠິສິຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ປຐມໍ. ເອວຣູປິໍ ວາຈໍ ຠາສິຕາຕິ ‘‘ທິນ຺ນຎ຺ເຎວ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ຕິຓກຏ຺ໂຐທກໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕູ’’ຕິ ອິມໍ ເອວຣູປິໍ ວາຈໍ ອຠິສິຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ປຐມເມວ ຍໍ ຕ຺ວໍ ອຠາສິ, ຕໍ ສຍເມວ ຠາສິຕ຺ວາ ອິທານິ ສຣສິ, ນ ສຣສີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຣາຊາໂນ ກິຣ ອຠິສິຕ຺ຕມຕ຺ຕາເຍວ ຘມ຺ມເຠຣິໍ ຈຣາເປນ຺ຕິ – ‘‘ທິນ຺ນຎ຺ເຎວ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ຕິຓກຏ຺ໂຐທກໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕູ’’ຕິ ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ເອສ ວທຕິ. ເຕສໍ ມຍາ ສນ຺ຘາຍ ຠາສິຕນ຺ຕິ ເຕສໍ ອປ຺ປມຕ຺ຕເກປິ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍນ຺ຕານໍ ສມິຕພາຫິຕປາປານໍ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ຕິຓກຏ຺ໂຐທກຫຣຓໍ ສນ຺ຘາຍ ມຍາ ເອຕໍ ຠາສິຕໍ; ນ ຕຸມ຺ຫາທິສານນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ອຣຎ຺ເຎ ອປຣິຄ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ຕຎ຺ຈ ຕິຓກຏ຺ໂຐທກໍ ຍໍ ອຣຎ຺ເຎ ອປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ໂຫຕິ; ເອຕໍ ສນ຺ຘາຍ ມຍາ ຠາສິຕນ຺ຕິ ທີເປຕິ.

ໂລເມນ ຕ຺ວໍ ມຸຕ຺ໂຕສີຕິ ເອຕ຺ຖ ໂລມມິວ ໂລມໍ, ກິໍ ປນ ຕໍ? ປພ຺ພຊ຺ຊາລິງ຺ຄໍ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ຍຖາ ນາມ ຘຸຕ຺ຕາ ‘‘ມໍສໍ ຂາທິສ຺ສາມາ’’ຕິ ມຫຄ຺ຆໂລມໍ ເອຬກໍ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍຸໍ. ຕເມນໍ ອຎ຺ໂຎ ວິຎ຺ຎຸປຸຣິໂສ ທິສ຺ວາ ‘‘ອິມສ຺ສ ເອຬກສ຺ສ ມໍສໍ ກຫາປຓມຕ຺ຕໍ ອຄ຺ຆຕິ. ໂລມານິ ປນ ໂລມວາເຣ ໂລມວາເຣ ອເນເກ ກຫາປເຓ ອຄ຺ຆນ຺ຕີ’’ຕິ ທ຺ເວ ອໂລມເກ ເອຬເກ ທຕ຺ວາ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ. ເອວໍ ໂສ ເອຬໂກ ວິຎ຺ຎຸປຸຣິສມາຄມ຺ມ ໂລເມນ ມຸຈ຺ເຈຍ຺ຍ. ເອວເມວ ຕ຺ວໍ ອິມສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ວຘພນ຺ຘນາຣໂຫ. ຍສ຺ມາ ປນ ອຣຫທ຺ຘໂຊ ສພ຺ຠິ ອວຊ຺ຌຣູໂປ, ຕ຺ວຎ຺ຈ ສາສເນ ປພ຺ພຊິຕຕ຺ຕາ ຍໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາລິງ຺ຄຠູຕໍ ອຣຫທ຺ຘຊໍ ຘາເຣສິ. ຕສ຺ມາ ຕ຺ວໍ ອິມິນາ ປພ຺ພຊ຺ຊາລິງ຺ຄໂລເມນ ເອຬໂກ ວິຍ ວິຎ຺ຎຸປຸຣິສມາຄມ຺ມ ມຸຕ຺ໂຕສີຕິ.

ມນຸສ຺ສາ ອຸຊ຺ຌາຍນ຺ຕີຕິ ຣຎ຺ໂຎ ປຣິສຕິ ຠາສມານສ຺ສ ສມ຺ມຸຂາ ຈ ປຣມ຺ມຸຂາ ຈ ສຸຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ມນຸສ຺ສາ ອຸຊ຺ຌາຍນ຺ຕິ, ອວຊ຺ຌາຍນ຺ຕິ, ອວຊານນ຺ຕາ ຕໍ ຌາຍນ຺ຕິ ໂອໂລເກນ຺ຕິ ລາມກໂຕ ວາ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຂິຍ຺ຍນ຺ຕີຕິ ຕສ຺ສ ອວຓ຺ຓໍ ກເຖນ຺ຕິ ປກາເສນ຺ຕິ. ວິປາເຈນ຺ຕີຕິ ວິຕ຺ຖາຣິກໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ປຕ຺ຖຣນ຺ຕິ; ອຍຎ຺ຈ ອຕ຺ໂຖ ສທ຺ທສຕ຺ຖານຸສາເຣນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ໂຍຊນາ – ‘‘ອລຊ຺ຊິໂນ ອິເມ ສມຓາ ສກ຺ຍປຸຕ຺ຕິຍາ’’ຕິອາທີນິ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕາ ອຸຊ຺ຌາຍນ຺ຕິ. ‘‘ນຕ຺ຖິ ອິເມສໍ ສາມຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ຠຓນ຺ຕາ ຂິຍ຺ຍນ຺ຕິ. ‘‘ອປຄຕາ ອິເມ ສາມຎ຺ຎາ’’ຕິອາທີນິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວິຕ຺ຖາເຣນ຺ຕາ ວິປາເຈນ຺ຕີຕິ. ເອເຕນ ນເຍນ ອິເມສໍ ປທານໍ ອິໂຕ ປຣມ຺ປິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອາຄຕປທານຸຣູເປນ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິໂນຕິ ເສຏ຺ຐຈາຣິໂນ. ສາມຎ຺ຎນ຺ຕິ ສມຓຠາໂວ. ພ຺ຣຫ຺ມຎ຺ຎນ຺ຕິ ເສຏ຺ຐຠາໂວ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

ຣຎ຺ໂຎ ທາຣູນີຕິອາທິມ຺ຫິ ‘‘ອທິນ຺ນໍ ອາທິຍິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອຍໍ ອຸຊ຺ຌາຍນຕ຺ໂຖ. ຍໍ ປເນຕໍ ອທິນ຺ນໍ ອາທິຍິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຣຎ຺ໂຎ ທາຣູນີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຕິ ວຈນເຠເທ ອສມ຺ມຸຍ຺ຫນ຺ເຕຫິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຸຣາຓໂວຫາຣິໂກ ມຫາມຕ຺ໂຕຕິ ຠິກ຺ຂຸຠາວໂຕ ປຸຣາເຓ ຄິຫິກາເລ ວິນິຈ຺ຉຍໂວຫາເຣ ນິຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ໂວຫາຣິໂກ’’ຕິ ສງ຺ຂໍ ຄໂຕ ມຫາອມຈ຺ໂຈ.

ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ເອຕທໂວຈາຕິ ຠຄວາ ສາມໍເຍວ ໂລກໂວຫາຣມ຺ປິ ຊານາຕິ, ອຕີຕພຸທ຺ຘານໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິມ຺ປິ ຊານາຕິ – ‘‘ປຸພ຺ເພປິ ພຸທ຺ຘາ ເອຕ຺ຕເກນ ປາຣາຊິກໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ, ເອຕ຺ຕເກນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ເອຕ຺ຕເກນ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ສເຈ ອຎ຺ເຎຫິ ໂລກໂວຫາຣວິຎ຺ຎູຫິ ສທ຺ຘິໍ ອສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ປາທມຕ຺ເຕນ ປາຣາຊິກໍ ປຎ຺ຎເປຍ຺ຍ, ເຕນສ຺ສ ສິຍຸໍ ວຕ຺ຕາໂຣ ‘‘ສີລສໍວໂຣ ນາມ ເອກຠິກ຺ຂຸສ຺ສປິ ອປ຺ປເມຍ຺ໂຍ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ໂຍ ມຫາປຖວີ-ສມຸທ຺ທ-ອາກາສານິ ວິຍ ອຕິວິຕ຺ຖິຓ຺ໂຓ, ກຖຎ຺ຫິ ນາມ ຠຄວາ ປາທມຕ຺ຕເກນ ນາເສສີ’’ຕິ! ຕໂຕ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຎາຓພລໍ ອຊານນ຺ຕາ ສິກ຺ຂາປທໍ ໂກເປຍ຺ຍຸໍ, ປຎ຺ຎຕ຺ຕມ຺ປິ ສິກ຺ຂາປທໍ ຍຖາຐາເນ ນ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍ. ໂລກໂວຫາຣວິຎ຺ຎູຫິ ປນ ສທ຺ຘິໍ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ໂສ ອຸປວາໂທ ນ ໂຫຕິ. ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ເອວໍ ວຕ຺ຕາໂຣ ໂຫນ຺ຕິ – ‘‘ອິເມຫິ ນາມ ອຄາຣິກາປິ ປາທມຕ຺ເຕນ ໂຈຣໍ ຫນນ຺ຕິປິ ພນ຺ຘນ຺ຕິປິ ປພ຺ພາເຊນ຺ຕິປິ. ກສ຺ມາ ຠຄວາ ປພ຺ພຊິຕໍ ນ ນາເສສ຺ສຕິ; ເຍນ ປຣສນ຺ຕກໍ ຕິຓສລາກມຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ! ຕຖາຄຕສ຺ສ ຈ ຎາຓພລໍ ຊານິສ຺ສນ຺ຕິ. ປຎ຺ຎຕ຺ຕມ຺ປິ ຈ ສິກ຺ຂາປທໍ ອກຸປ຺ປໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ຍຖາຐາເນ ຐສ຺ສຕິ. ຕສ຺ມາ ໂລກໂວຫາຣວິຎ຺ຎູຫິ ສທ຺ຘິໍ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ປຎ຺ຎເປຕຸກາໂມ ສພ຺ພາວນ຺ຕໍ ປຣິສໍ ອນຸວິໂລເກນ຺ໂຕ ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ອວິທູເຣ ນິສິນ຺ນໍ ທິສ຺ວາ ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ເອຕທໂວຈ ‘‘ກິຕ຺ຕເກນ ໂຂ ຠິກ຺ຂຸ ຣາຊາ ມາຄໂຘ ເສນິໂຍ ພິມ຺ພິສາໂຣ ໂຈຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຫນຕິ ວາ ພນ຺ຘຕິ ວາ ປພ຺ພາເຊຕິ ວາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ມາຄໂຘຕິ ມຄຘານໍ ອິສ຺ສໂຣ. ເສນິໂຍຕິ ເສນາຍ ສມ຺ປນ຺ໂນ. ພິມ຺ພິສາໂຣຕິ ຕສ຺ສ ນາມໍ. ປພ຺ພາເຊຕິ ວາຕິ ຣຏ຺ຐໂຕ ນິກ຺ຂາເມຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ. ປຎ຺ຈມາສໂກ ປາໂທຕິ ຕທາ ຣາຊຄເຫ ວີສຕິມາສໂກ ກຫາປໂຓ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ປຎ຺ຈມາສໂກ ປາໂທ. ເອເຕນ ລກ຺ຂເຓນ ສພ຺ພຊນປເທສຸ ກຫາປຓສ຺ສ ຈຕຸຕ຺ໂຖ ຠາໂຄ ‘‘ປາໂທ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂສ ຈ ໂຂ ໂປຣາຓສ຺ສ ນີລກຫາປຓສ຺ສ ວເສນ, ນ ອິຕເຣສໍ ຣຸທ຺ຣທາມກາທີນໍ. ເຕນ ຫິ ປາເທນ ອຕີຕພຸທ຺ຘາປິ ປາຣາຊິກໍ ປຎ຺ຎເປສຸໍ, ອນາຄຕາປິ ປຎ຺ຎເປສ຺ສນ຺ຕິ. ສພ຺ພພຸທ຺ຘານຎ຺ຫິ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ວາ ປາຣາຊິເກ ວາ ນານຕ຺ຕໍ ນຕ຺ຖິ. ອິມາເນວ ຈຕ຺ຕາຣິ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖູນິ. ອິມາເນວ ຈຕ຺ຕາຣິ ປາຣາຊິການິ. ອິໂຕ ອູນໍ ວາ ອຕິເຣກໍ ວາ ນຕ຺ຖິ. ຕສ຺ມາ ຠຄວາປິ ຘນິຍໍ ວິຄຣຫິຕ຺ວາ ປາເທເນວ ທຸຕິຍປາຣາຊິກໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ໂຕ ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ອທິນ຺ນໍ ເຖຍ຺ຍສງ຺ຂາຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ.

ເອວໍ ມູລຈ຺ເຉຊ຺ຊວເສນ ທຬ຺ຫໍ ກຕ຺ວາ ທຸຕິຍປາຣາຊິເກ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ອປຣມ຺ປິ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຖາຍ ຣຊກຠຓ຺ຑິກວຕ຺ຖຸ ອຸທປາທິ, ຕສ຺ສຸປ຺ປຕ຺ຕິທີປນຕ຺ຖເມຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ເອວຎ຺ຈິທໍ ຠຄວຕາ ຠິກ຺ຂູນໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ ຈ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິສມ຺ພນ຺ໂຘ ຈ ປຐມປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍຖາ ຈ ອິຘ, ເອວໍ ອິໂຕ ປເຣສຸ ສພ຺ພສິກ຺ຂາປເທສຸ. ຍໍ ຍໍ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຕໍ ສພ຺ພໍ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອຸປຣູປຣິ ອປຸພ຺ພເມວ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມ. ຍທິ ຫິ ຍໍ ຍໍ ວຸຕ຺ຕນຍໍ, ຕໍ ຕໍ ປຸນປິ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມ, ກທາ ວຓ຺ຓນາຍ ອນ຺ຕໍ ຄມິສ຺ສາມ! ຕສ຺ມາ ຍໍ ຍໍ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຕໍ ສພ຺ພໍ ສາຘຸກໍ ອຸປສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ຈ ໂຍຊນາ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ. ອປຸພ຺ພໍ ປນ ຍໍກິຎ຺ຈິ ອນຸຕ຺ຕານຕ຺ຖໍ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ມຍເມວ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມ.

ຘນິຍວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙໐. ຣຊກຕ຺ຖຣຓໍ ຄນ຺ຕ຺ວາຕິ ຣຊກຕິຕ຺ຖໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ; ຕຎ຺ຫິ ຍສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ຣຊກາ ວຕ຺ຖານິ ອຕ຺ຖຣນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຣຊກຕ຺ຖຣຓນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຣຊກຠຓ຺ຑິກນ຺ຕິ ຣຊການໍ ຠຓ຺ຑິກໍ; ຣຊກາ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ນຄຣໍ ປວິສນ຺ຕາ ພຫູນິ ວຕ຺ຖານິ ເອເກກໍ ຠຓ຺ຑິກໍ ພນ຺ຘນ຺ຕິ. ຕໂຕ ເອກໍ ຠຓ຺ຑິກໍ ເຕສໍ ປມາເທນ ອປສ຺ສນ຺ຕານໍ ອວຫຣິຕ຺ວາ ເຖເນຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ

໙໒. ຄາໂມ ນາມາຕິ ເອວມາທິ ‘‘ຄາມາ ວາ ອຣຎ຺ຎາ ວາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ຈ ອຣຎ຺ຎສ຺ສ ຈ ປເຠທທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມິໍ ຄາເມ ເອກາ ເອວ ກຸຏິ, ເອກໍ ເຄຫໍ ເສຍ຺ຍຖາປິ ມລຍຊນປເທ; ອຍໍ ເອກກຸຏິໂກ ຄາໂມ ນາມ. ເອເຕນ ນເຍນ ອປເຣປິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອມນຸສ຺ໂສ ນາມ ໂຍ ສພ຺ພໂສ ວາ ມນຸສ຺ສານໍ ອຠາເວນ ຍກ຺ຂປຣິຄ຺ຄຫຠູໂຕ; ຍໂຕ ວາ ມນຸສ຺ສາ ເກນຈິ ກາຣເຓນ ປຸນປິ ອາຄນ຺ຕຸກາມາ ເອວ ອປກ຺ກນ຺ຕາ. ປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ນາມ ອິຏ຺ຐກປາກາຣໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ອນ຺ຕມໂສ ກຓ຺ຏກສາຂາຫິປິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ. ໂຄນິສາທິນິວິຏ຺ໂຐ ນາມ ວີຖິສນ຺ນິເວສາທິວເສນ ອນິວິສິຕ຺ວາ ຍຖາ ຄາໂວ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ທ຺ເວ ຕໂຍ ນິສີທນ຺ຕິ, ເອວໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ທ຺ເວ ຕີຓິ ຆຣານິ ກຕ຺ວາ ນິວິຏ຺ໂຐ. ສຕ຺ໂຖຕິ ຊງ຺ຆສຕ຺ຖສກຏສຕ຺ຖາທີສຸ ໂຍ ໂກຈິ. ອິມສ຺ມິຎ຺ຈ ສິກ຺ຂາປເທ ນິຄໂມປິ ນຄຣມ຺ປິ ຄາມຄ຺ຄຫເຓເນວ ຄຫິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຄາມູປຈາໂຣຕິອາທິ ອຣຎ຺ຎປຣິຈ຺ເຉທທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິນ຺ທຂີເລ ຐິຕສ຺ສາຕິ ຍສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ອນຸຣາຘປຸຣສ຺ເສວ ທ຺ເວ ອິນ຺ທຂີລາ, ຕສ຺ສ ອພ຺ຠນ຺ຕຣິເມ ອິນ຺ທຂີເລ ຐິຕສ຺ສ; ຕສ຺ສ ຫິ ພາຫິໂຣ ອິນ຺ທຂີໂລ ອາຠິຘມ຺ມິກນເຍນ ອຣຎ຺ຎສງ຺ເຂປໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ຍສ຺ສ ປນ ເອໂກ, ຕສ຺ສ ຄາມທ຺ວາຣພາຫານໍ ເວມຊ຺ເຌ ຐິຕສ຺ສ. ຍຕ຺ຣາປິ ຫິ ອິນ຺ທຂີໂລ ນຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຣ ຄາມທ຺ວາຣພາຫານໍ ເວມຊ຺ຌເມວ ‘‘ອິນ຺ທຂີໂລ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຄາມທ຺ວາຣພາຫານໍ ເວມຊ຺ເຌ ຐິຕສ຺ສາ’’ຕິ. ມຊ຺ຌິມສ຺ສາຕິ ຖາມມຊ຺ຌິມສ຺ສ, ໂນ ປມາຓມຊ຺ຌິມສ຺ສ, ເນວ ອປ຺ປຖາມສ຺ສ, ນ ມຫາຖາມສ຺ສ; ມຊ຺ຌິມຖາມສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເລຑ຺ຑຸປາໂຕຕິ ຍຖາ ມາຕຸຄາໂມ ກາເກ ອຸຑ຺ຑາເປນ຺ໂຕ ອຸຊຸກເມວ ຫຕ຺ຖໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ເລຑ຺ຑຸໍ ຂິປຕິ, ຍຖາ ຈ ອຸທກຸກ຺ເຂເປ ອຸທກໍ ຂິປນ຺ຕິ, ເອວໍ ອຂິປິຕ຺ວາ ຍຖາ ຕຣຸຓມນຸສ຺ສາ ອຕ຺ຕໂນ ພລໍ ທສ຺ເສນ຺ຕາ ພາຫໍ ປສາເຣຕ຺ວາ ເລຑ຺ຑຸໍ ຂິປນ຺ຕິ, ເອວໍ ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ເລຑ຺ຑຸສ຺ສ ປຕນຏ຺ຐານໍ. ປຕິໂຕ ປນ ລຸຐິຕ຺ວາ ຍຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ຆຣູປຈາເຣ ຐິຕສ຺ສ ມຊ຺ຌິມສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ເລຑ຺ຑຸປາໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ນິພ຺ພໂກສສ຺ສ ອຸທກປາຕຏ຺ຐາເນ ຐິຕສ຺ສ ມຊ຺ຌິມສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ສຸປ຺ປປາໂຕ ວາ ມຸສລປາໂຕ ວາ ຆຣູປຈາໂຣ ນາມ. ຕສ຺ມິໍ ຆຣູປຈາເຣ ຐິຕສ຺ສ ເລຑ຺ຑຸປາໂຕ ຄາມູປຈາໂຣຕິ ກຸຣຸນ຺ທຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຫາປຈ຺ຈຣິຍມ຺ປິ ຕາທິສເມວ. ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ຆຣໍ ນາມ, ຆຣູປຈາໂຣ ນາມ, ຄາໂມ ນາມ, ຄາມູປຈາໂຣ ນາມາ’’ຕິ ມາຕິກໍ ຐເປຕ຺ວາ ນິພ຺ພໂກສສ຺ສ ອຸທກປາຕຏ຺ຐານພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ຆຣໍ ນາມ. ຍໍ ປນ ທ຺ວາເຣ ຐິໂຕ ມາຕຸຄາໂມ ຠາຊນໂຘວນອຸທກໍ ຉຑ຺ເຑຕິ, ຕສ຺ສ ປຕນຏ຺ຐານຎ຺ຈ ມາຕຸຄາເມເນວ ອນ຺ໂຕເຄເຫ ຐິເຕນ ປກຕິຍາ ພຫິ ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ສຸປ຺ປສ຺ສ ວາ ສມ຺ມຸຎ຺ຊນິຍາ ວາ ປຕນຏ຺ຐານຎ຺ຈ, ຆຣສ຺ສ ປຸຣໂຕ ທ຺ວີສຸ ໂກເຓສຸ ສມ຺ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ມຊ຺ເຌ ຣຸກ຺ຂສູຈິທ຺ວາຣໍ ຐເປຕ຺ວາ ໂຄຣູປານໍ ປເວສນນິວາຣຓຕ຺ຖໍ ກຕປຣິກ຺ເຂໂປ ຈ ອຍໍ ສພ຺ໂພປິ ຆຣູປຈາໂຣ ນາມ. ຕສ຺ມິໍ ຆຣູປຈາເຣ ຐິຕສ຺ສ ມຊ຺ຌິມສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ເລຑ຺ຑຸປາຕພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ຄາໂມ ນາມ. ຕໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ເລຑ຺ຑຸປາຕສ຺ສ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ຄາມູປຈາໂຣ ນາມາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທເມຕ຺ຖ ປມາຓໍ. ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ, ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ໂຍ ໂຍ ອຏ຺ຐກຖາວາໂທ ວາ ເຖຣວາໂທ ວາ ປຈ຺ຉາ ວຸຈ຺ຈຕິ ໂສ ປມາຓໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ຍຎ຺ເຈຕໍ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປາຬິຍາ ວິຣຸທ຺ຘມິວ ທິສ຺ສຕິ. ປາຬິຍຎ຺ຫິ – ‘‘ຆຣູປຈາເຣ ຐິຕສ຺ສ ມຊ຺ຌິມສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ເລຑ຺ຑຸປາໂຕ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ຕໍ ເລຑ຺ຑຸປາຕໍ ຄາມສງ຺ເຂປໍ ກຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຣໍ ຄາມູປຈາໂຣ ວຸຕ຺ໂຕຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ສຈ຺ຈເມວ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຘິປ຺ປາໂຍ ປເນຕ຺ຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂສ ຈ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍານເມວ ວິທິໂຕ. ຕສ຺ມາ ຍຖາ ‘‘ຆຣູປຈາເຣ ຐິຕສ຺ສາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຆຣູປຈາຣລກ຺ຂຓໍ ປາຬິຍໍ ອວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕວເສນ ຄຫິຕໍ. ເອວໍ ເສສມ຺ປິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ນໂຍ – ອິຘ ຄາໂມ ນາມ ທຸວິໂຘ ໂຫຕິ – ປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ຈ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ຈ. ຕຕ຺ຣ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິກ຺ເຂໂປເຍວ ປຣິຈ຺ເຉໂທ. ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ວິສຸໍ ປຣິຈ຺ເຉທໍ ອວຕ຺ວາ ‘‘ຄາມູປຈາໂຣ ນາມ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ອິນ຺ທຂີເລ ຐິຕສ຺ສ ມຊ຺ຌິມສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ເລຑ຺ຑຸປາໂຕ’’ຕິ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ປນ ຄາມສ຺ສ ຄາມປຣິຈ຺ເຉໂທ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ຄາມປຣິຈ຺ເຉທທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ຆຣູປຈາເຣ ຐິຕສ຺ສ ມຊ຺ຌິມສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ເລຑ຺ຑຸປາໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄາມປຣິຈ຺ເຉເທ ຈ ທສ຺ສິເຕ ຄາມູປຈາຣລກ຺ຂຓໍ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ສກ຺ກາ ຎາຕຸນ຺ຕິ ປຸນ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຐິຕສ຺ສ ມຊ຺ຌິມສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ເລຑ຺ຑຸປາໂຕ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຍ ປນ ຆຣູປຈາເຣ ຐິຕສ຺ສ ເລຑ຺ຑຸປາຕໍເຍວ ‘‘ຄາມູປຈາໂຣ’’ຕິ ວທຕິ, ຕສ຺ສ ຆຣູປຈາໂຣ ຄາໂມຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ. ຕໂຕ ຆຣໍ, ຆຣູປຈາໂຣ, ຄາໂມ, ຄາມູປຈາໂຣຕິ ເອສ ວິຠາໂຄ ສງ຺ກຣີຍຕິ. ອສງ຺ກຣໂຕ ເຈຕ຺ຖ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ ວິກາເລ ຄາມປ຺ປເວສນາທີສຸ. ຕສ຺ມາ ປາຬິຎ຺ຈ ອຏ຺ຐກຖຎ຺ຈ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນເວຕ຺ຖ ຄາໂມ ຈ ຄາມູປຈາໂຣ ຈ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂຍປິ ຈ ຄາໂມ ປຸພ຺ເພ ມຫາ ຫຸຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ກຸເລສຸ ນຏ຺ເຐສຸ ອປ຺ປໂກ ໂຫຕິ, ໂສ ຆຣູປຈາຣໂຕ ເລຑ຺ຑຸປາເຕເນວ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ໂພ. ປຸຣິມປຣິຈ຺ເຉໂທ ປນສ຺ສ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສາປິ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສາປິ ອປ຺ປມາຓເມວາຕິ.

ອຣຎ຺ຎໍ ນາມ ຐເປຕ຺ວາ ຄາມຎ຺ຈ ຄາມູປຈາຣຎ຺ຈາຕິ ອິມໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕລກ຺ຂຓໍ ຄາມຎ຺ຈ ຄາມູປຈາຣຎ຺ຈ ຐເປຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍ ອທິນ຺ນາທານສິກ຺ຂາປເທ ອວເສສໍ ‘‘ອຣຎ຺ຎໍ’’ ນາມາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຠິຘມ຺ເມ ປນ ‘‘ອຣຎ຺ຎນ຺ຕິ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ພຫິ ອິນ຺ທຂີລາ ສພ຺ພເມຕໍ ອຣຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ (ວິຠ. ໕໒໙) ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຣຎ຺ຎກສິກ຺ຂາປເທ ‘‘ອາຣຎ຺ຎກໍ ນາມ ເສນາສນໍ ປຎ຺ຈຘນຸສຕິກໍ ປຈ຺ຉິມ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໖໕໔) ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ອິນ຺ທຂີລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອາໂຣປິເຕນ ອາຈຣິຍຘນຸນາ ປຎ຺ຈຘນຸສຕປ຺ປມາຓນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ຠຄວຕາ ‘‘ຄາມາ ວາ ອຣຎ຺ຎາ ວາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ວິຠຊນ຺ເຕນ ‘‘ຆຣໍ, ຆຣູປຈາໂຣ, ຄາໂມ, ຄາມູປຈາໂຣ ອຣຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ ປາປຠິກ຺ຂູນໍ ເລໂສກາສນິເສຘນຕ຺ຖໍ ປຎ຺ຈ ໂກຏ຺ຐາສາ ທສ຺ສິຕາ. ຕສ຺ມາ ຆເຣ ວາ ຆຣູປຈາເຣ ວາ ຄາເມ ວາ ຄາມູປຈາເຣ ວາ ອຣຎ຺ເຎ ວາ ປາທຄ຺ຆນກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສສ຺ສາມິກໍ ຠຓ຺ຑໍ ອວຫຣນ຺ຕສ຺ສ ປາຣາຊິກເມວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອິທານິ ‘‘ອທິນ຺ນໍ ເຖຍ຺ຍສງ຺ຂາຕໍ ອາທິເຍຍ຺ຍາ’’ຕິອາທີນໍ ອຕ຺ຖທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ອທິນ຺ນໍ ນາມາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອທິນ຺ນນ຺ຕິ ທນ຺ຕໂປນສິກ຺ຂາປເທ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກມ຺ປິ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕກໍ ກປ຺ປິຍໍ ອຊ຺ໂຌຫຣຓີຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິຘ ປນ ຍໍກິຎ຺ຈິ ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ສສ຺ສາມິກໍ ຠຓ຺ຑໍ, ຕເທຕໍ ເຕຫິ ສາມິເກຫິ ກາເຍນ ວາ ວາຈາຍ ວາ ນ ທິນ຺ນນ຺ຕິ ອທິນ຺ນໍ. ອຕ຺ຕໂນ ຫຕ຺ຖໂຕ ວາ ຍຖາຐິຕຏ຺ຐານໂຕ ວາ ນ ນິສ຺ສຏ຺ຐນ຺ຕິ ອນິສ຺ສຏ຺ຐໍ. ຍຖາຐາເນ ຐິຕມ຺ປິ ອນເປກ຺ຂຕາຍ ນ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕນ຺ຕິ ອປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕໍ. ອາຣກ຺ຂສໍວິຘາເນນ ຣກ຺ຂິຕຕ຺ຕາ ຣກ຺ຂິຕໍ. ມຎ຺ຊູສາທີສຸ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ໂຄປິຕຕ຺ຕາ ໂຄປິຕໍ. ‘‘ມມ ອິທ’’ນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາມມຕ຺ເຕນ ມມາຍິຕຕ຺ຕາ ມມາຍິຕໍ. ຕາຫິ ອປຣິຈ຺ຈາຄຣກ຺ຂຓໂຄປນາຫິ ເຕຫິ ຠຓ຺ຑສາມິເກຫິ ປເຣຫິ ປຣິຄ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ. ເອຕໍ ອທິນ຺ນໍ ນາມ.

ເຖຍ຺ຍສງ຺ຂາຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເຖໂນຕິ ໂຈໂຣ, ເຖນສ຺ສ ຠາໂວ ເຖຍ຺ຍໍ; ອວຫຣຓຈິຕ຺ຕສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ‘‘ສງ຺ຂາ, ສງ຺ຂາຕ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກໍ; ໂກຏ຺ຐາສສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ, ‘‘ສຎ຺ຎານິທານາ ຫິ ປປຎ຺ຈສງ຺ຂາ’’ຕິອາທີສຸ (ສຸ. ນິ. ໘໘໐) ວິຍ. ເຖຍ຺ຍຎ຺ຈ ຕໍ ສງ຺ຂາຕຎ຺ຈາຕິ ເຖຍ຺ຍສງ຺ຂາຕໍ, ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາໂຕ ເອໂກ ຈິຕ຺ຕໂກຏ຺ຐາໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຣຓຕ຺ເຖ ເຈຕໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ, ຕສ຺ມາ ເຖຍ຺ຍສງ຺ຂາເຕນາຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ໂຍ ຈ ເຖຍ຺ຍສງ຺ຂາເຕນ ອາທິຍຕິ, ໂສ ຍສ຺ມາ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ອນາທິຍິຕ຺ວາ ອຕ຺ຖເມວ ທສ຺ເສຕຸໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ໂຕ ອວຫຣຓຈິຕ຺ໂຕຕິ ເອວມສ຺ສ ປທຠາຊນໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອາທິເຍຍ຺ຍ , ຫເຣຍ຺ຍ, ອວຫເຣຍ຺ຍ, ອິຣິຍາປຖໍ ວິໂກເປຍ຺ຍ, ຐານາ ຈາເວຍ຺ຍ, ສງ຺ເກຕໍ ວີຕິນາເມຍ຺ຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ປຐມປທໍ ອຠິໂຍຄວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ທຸຕິຍປທໍ ອຎ຺ເຎສໍ ຠຓ຺ຑໍ ຫຣນ຺ຕສ຺ສ ຄຈ຺ຉໂຕ ວເສນ, ຕຕິຍປທໍ ອຸປນິກ຺ຂິຕ຺ຕຠຓ຺ຑວເສນ, ຈຕຸຕ຺ຖໍ ສວິຎ຺ຎາຓກວເສນ, ປຎ຺ຈມໍ ຖເລ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕາທິວເສນ, ຉຏ຺ຐໍ ປຣິກປ຺ປວເສນ ວາ ສຸງ຺ກຆາຕວເສນ ວາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ໂຍຊນາ ປເນຕ຺ຖ ເອກຠຓ຺ຑວເສນປິ ນານາຠຓ຺ຑວເສນປິ ໂຫຕິ. ເອກຠຓ຺ຑວເສນ ຈ ສວິຎ຺ຎາຓເກເນວ ລພ຺ຠຕິ, ນານາຠຓ຺ຑວເສນ ສວິຎ຺ຎາຓກາວິຎ຺ຎາຓກມິສ຺ສເກນ.

ຕຕ຺ຖ ນານາຠຓ຺ຑວເສນ ຕາວ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພໍ – ອາທິເຍຍ຺ຍາຕິ ອາຣາມໍ ອຠິຍຸຎ຺ຊຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ. ສາມິກສ຺ສ ວິມຕິໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສ. ສາມິໂກ ‘‘ນ ມຍ຺ຫໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຘຸຣໍ ນິກ຺ຂິປຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສ.

ຫເຣຍ຺ຍາຕິ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຠຓ຺ຑໍ ຫຣນ຺ໂຕ ສີເສ ຠາຣໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ໂຕ ອາມສຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ. ຜນ຺ທາເປຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສ. ຂນ຺ຘໍ ໂອໂຣເປຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສ.

ອວຫເຣຍ຺ຍາຕິ ອຸປນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ‘‘ເທຫິ ເມ ຠຓ຺ຑ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ‘‘ນາຫໍ ຄຓ຺ຫາມີ’’ຕິ ຠຓຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ. ສາມິກສ຺ສ ວິມຕິໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສ. ສາມິໂກ ‘‘ນ ມຍ຺ຫໍ ທສ຺ສຕີ’’ຕິ ຘຸຣໍ ນິກ຺ຂິປຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສ.

ອິຣິຍາປຖໍ ວິໂກເປຍ຺ຍາຕິ ‘‘ສຫຠຓ຺ຑຫາຣກໍ ເນສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຐມໍ ປາທໍ ສງ຺ກາເມຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສ. ທຸຕິຍໍ ປາທໍ ສງ຺ກາເມຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສ.

ຐານາ ຈາເວຍ຺ຍາຕິ ຖລຏ຺ຐໍ ຠຓ຺ຑໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ໂຕ ອາມສຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ. ຜນ຺ທາເປຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສ. ຐານາ ຈາເວຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສ.

ສງ຺ເກຕໍ ວີຕິນາເມຍ຺ຍາຕິ ປຣິກປ຺ປິຕຏ຺ຐານໍ ປຐມໍ ປາທໍ ອຕິກ຺ກາເມຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສ. ທຸຕິຍໍ ປາທໍ ອຕິກ຺ກາເມຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສ. ອຖ ວາ ປຐມໍ ປາທໍ ສຸງ຺ກຆາຕໍ ອຕິກ຺ກາເມຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສ. ທຸຕິຍໍ ປາທໍ ອຕິກ຺ກາເມຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສາຕິ – ອຍເມຕ຺ຖ ນານາຠຓ຺ຑວເສນ ໂຍຊນາ.

ເອກຠຓ຺ຑວເສນ ປນ ສສ຺ສາມິກໍ ທາສໍ ວາ ຕິຣຈ຺ຉານໍ ວາ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ອຠິໂຍຄາທິນາ ນເຍນ ອາທິຍຕິ ວາ ຫຣຕິ ວາ ອວຫຣຕິ ວາ ອິຣິຍາປຖໍ ວາ ວິໂກເປຕິ, ຐານາ ວາ ຈາເວຕິ, ປຣິຈ຺ເຉທໍ ວາ ອຕິກ຺ກາເມຕິ – ອຍເມຕ຺ຖ ເອກຠຓ຺ຑວເສນ ໂຍຊນາ.

ປຎ຺ຈວີສຕິອວຫາຣກຖາ

ອປິຈ ອິມານິ ຉ ປທານິ ວຓ຺ເຓນ຺ເຕນ ປຎ຺ຈ ປຎ຺ຈເກ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ປຎ຺ຈວີສຕິ ອວຫາຣາ ທສ຺ເສຕພ຺ພາ. ເອວໍ ວຓ຺ຓຍຕາ ຫິ ອິທໍ ອທິນ຺ນາທານປາຣາຊິກໍ ສຸວຓ຺ຓິຕໍ ໂຫຕິ. ອິມສ຺ມິຎ຺ຈ ຐາເນ ສພ຺ພອຏ຺ຐກຖາ ອາກຸລາ ລຸຬິຕາ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍວິນິຈ຺ຉຍາ. ຕຖາ ຫິ ສພ຺ພອຏ຺ຐກຖາສຸ ຍານິ ຕານິ ປາຬິຍໍ ‘‘ປຎ຺ຈຫາກາເຣຫິ ອທິນ຺ນໍ ອາທິຍນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສ, ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕຎ຺ຈ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອວຫາຣງ຺ຄານິ ວຸຕ຺ຕານິ, ຕານິປິ ຄເຫຕ຺ວາ ກຕ຺ຖຈິ ເອກໍ ປຎ຺ຈກໍ ທສ຺ສິຕໍ, ກຕ຺ຖຈິ ‘‘ຉຫາກາເຣຫີ’’ຕິ ອາຄເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ທ຺ເວ ປຎ຺ຈການິ ທສ຺ສິຕານິ. ເອຕານິ ຈ ປຎ຺ຈການິ ນ ໂຫນ຺ຕິ. ຍຕ຺ຖ ຫິ ເອເກເກນ ປເທນ ອວຫາໂຣ ສິຊ຺ຌຕິ, ຕໍ ປຎ຺ຈກໍ ນາມ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອຕ຺ຖ ປນ ສພ຺ເພຫິປິ ປເທຫິ ເອໂກເຍວ ອວຫາໂຣ. ຍານິ ຈ ຕຕ຺ຖ ລພ຺ຠມານານິເຍວ ປຎ຺ຈການິ ທສ຺ສິຕານິ, ເຕສມ຺ປິ ນ ສພ຺ເພສໍ ອຕ຺ໂຖ ປກາສິໂຕ. ເອວມິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ສພ຺ພອຏ຺ຐກຖາ ອາກຸລາ ລຸຬິຕາ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍວິນິຈ຺ຉຍາ. ຕສ຺ມາ ປຎ຺ຈ ປຎ຺ຈເກສໂມຘາເນຕ຺ວາ ທສ຺ສິຍມານາ ອິເມ ປຎ຺ຈວີສຕິ ອວຫາຣາ ສາຘຸກໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕພ຺ພາ.

ປຎ຺ຈ ປຎ຺ຈການິ ນາມ – ນານາຠຓ຺ຑປຎ຺ຈກໍ, ເອກຠຓ຺ຑປຎ຺ຈກໍ, ສາຫຕ຺ຖິກປຎ຺ຈກໍ, ປຸພ຺ພປໂຍຄປຎ຺ຈກໍ, ເຖຍ຺ຍາວຫາຣປຎ຺ຈກນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ນານາຠຓ຺ຑປຎ຺ຈກຎ຺ຈ ເອກຠຓ຺ຑປຎ຺ຈກຎ຺ຈ ‘‘ອາທິເຍຍ຺ຍ, ຫເຣຍ຺ຍ, ອວຫເຣຍ຺ຍ, ອິຣິຍາປຖໍ ວິໂກເປຍ຺ຍ, ຐານາ ຈາເວຍ຺ຍາ’’ຕິ ອິເມສໍ ປທານໍ ວເສນ ລພ຺ຠນ຺ຕິ. ຕານິ ປຸພ຺ເພ ໂຍເຊຕ຺ວາ ທສ຺ສິຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພານິ. ຍໍ ປເນຕໍ ‘‘ສງ຺ເກຕໍ ວີຕິນາເມຍ຺ຍາ’’ຕິ ຉຏ຺ຐໍ ປທໍ, ຕໍ ປຣິກປ຺ປາວຫາຣສ຺ສ ຈ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍາວຫາຣສ຺ສ ຈ ສາຘາຣຓໍ. ຕສ຺ມາ ຕໍ ຕຕິຍປຎ຺ຈເມສຸ ປຎ຺ຈເກສຸ ລພ຺ຠມານປທວເສນ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ວຸຕ຺ຕໍ ນານາຠຓ຺ຑປຎ຺ຈກຎ຺ຈ ເອກຠຓ຺ຑປຎ຺ຈກຎ຺ຈ.

ກຕມໍ ສາຫຕ຺ຖິກປຎ຺ຈກໍ? ປຎ຺ຈ ອວຫາຣາ – ສາຫຕ຺ຖິໂກ, ອາຓຕ຺ຕິໂກ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິໂຍ, ອຕ຺ຖສາຘໂກ, ຘຸຣນິກ຺ເຂໂປຕິ. ຕຕ຺ຖ ສາຫຕ຺ຖິໂກ ນາມ ປຣສ຺ສ ຠຓ຺ຑໍ ສຫຕ຺ຖາ ອວຫຣຕິ. ອາຓຕ຺ຕິໂກ ນາມ ‘‘ອສຸກສ຺ສ ຠຓ຺ຑໍ ອວຫຣາ’’ຕິ ອຎ຺ຎໍ ອາຓາເປຕິ. ນິສ຺ສຄ຺ຄິໂຍ ນາມ ອນ຺ໂຕສຸງ຺ກຆາເຕ ຐິໂຕ ພຫິສຸງ຺ກຆາຕໍ ປາເຕຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສາຕິ, ອິມິນາ ຈ ສທ຺ຘິໍ ‘‘ສງ຺ເກຕໍ ວີຕິນາເມຍ຺ຍາ’’ຕິ ອິທໍ ປທໂຍຊນໍ ລຠຕິ. ອຕ຺ຖສາຘໂກ ນາມ ‘‘ອສຸກໍ ນາມ ຠຓ຺ຑໍ ຍທາ ສກ຺ໂກສິ, ຕທາ ອວຫຣາ’’ຕິ ອາຓາເປຕິ. ຕຕ຺ຖ ສເຈ ປໂຣ ອນນ຺ຕຣາຍິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ຕໍ ອວຫຣຕິ, ອາຓາປໂກ ອາຓຕ຺ຕິກ຺ຂເຓເຍວ ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕິ, ອວຫາຣໂກ ປນ ອວຫຏກາເລ. ອຍໍ ອຕ຺ຖສາຘໂກ. ຘຸຣນິກ຺ເຂໂປ ປນ ອຸປນິກ຺ຂິຕ຺ຕຠຓ຺ຑວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອິທໍ ສາຫຕ຺ຖິກປຎ຺ຈກໍ.

ກຕມໍ ປຸພ຺ພປໂຍຄປຎ຺ຈກໍ? ອປເຣປິ ປຎ຺ຈ ອວຫາຣາ – ປຸພ຺ພປໂຍໂຄ, ສຫປໂຍໂຄ, ສໍວິທາວຫາໂຣ, ສງ຺ເກຕກມ຺ມໍ, ນິມິຕ຺ຕກມ຺ມນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອາຓຕ຺ຕິວເສນ ປຸພ຺ພປໂຍໂຄ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຐານາ ຈາວນວເສນ ສຫປໂຍໂຄ. ອິຕເຣ ປນ ຕໂຍ ປາຬິຍໍ (ປາຣາ. ໑໑໘-໑໒໐) ອາຄຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພາຕິ. ອິທໍ ປຸພ຺ພປໂຍຄປຎ຺ຈກໍ.

ກຕມໍ ເຖຍ຺ຍາວຫາຣປຎ຺ຈກໍ? ອປເຣປິ ປຎ຺ຈ ອວຫາຣາ – ເຖຍ຺ຍາວຫາໂຣ, ປສຍ຺ຫາວຫາໂຣ, ປຣິກປ຺ປາວຫາໂຣ, ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາວຫາໂຣ, ກຸສາວຫາໂຣຕິ. ເຕ ປຎ຺ຈປິ ‘‘ອຎ຺ຎຕໂຣ ຠິກ຺ຂຸ ສງ຺ຆສ຺ສ ຈີວເຣ ຠາຊິຍມາເນ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ໂຕ ກຸສໍ ສງ຺ກາເມຕ຺ວາ ຈີວຣໍ ອຄ຺ຄເຫສີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໓໘) ເອຕສ຺ມິໍ ກຸສສງ຺ກາມນວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມ. ອິທໍ ເຖຍ຺ຍາວຫາຣປຎ຺ຈກໍ. ເອວມິມານິ ປຎ຺ຈ ປຎ຺ຈການິ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ອິເມ ປຎ຺ຈວີສຕິ ອວຫາຣາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອິເມສຸ ຈ ປນ ປຎ຺ຈສຸ ປຎ຺ຈເກສຸ ກຸສເລນ ວິນຍຘເຣນ ໂອຕິຓ຺ຓໍ ວຕ຺ຖຸໍ ສຫສາ ອວິນິຈ຺ຉິນິຕ຺ວາວ ປຎ຺ຈ ຐານານິ ໂອໂລເກຕພ຺ພານິ. ຍານິ ສນ຺ຘາຍ ໂປຣາຓາ ອາຫຸ –

‘‘ວຕ຺ຖຸໍ ກາລຎ຺ຈ ເທສຎ຺ຈ, ອຄ຺ຆໍ ປຣິໂຠຄປຎ຺ຈມໍ;

ຕຸລຍິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ຐານານິ, ຘາເຣຍ຺ຍຕ຺ຖໍ ວິຈກ຺ຂໂຓ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ວຕ຺ຖຸນ຺ຕິ ຠຓ຺ຑໍ; ອວຫາຣເກນ ຫິ ‘‘ມຍາ ອິທໍ ນາມ ອວຫຏ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ອາປຕ຺ຕິໍ ອນາໂຣເປຕ຺ວາວ ຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ສສ຺ສາມິກໍ ວາ ອສ຺ສາມິກໍ ວາຕິ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ. ສສ຺ສາມິເກປິ ສາມິການໍ ສາລຍຠາໂວ ວາ ນິຣາລຍຠາໂວ ວາ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕພ຺ໂພ. ສເຈ ເຕສໍ ສາລຍກາເລ ອວຫຏໍ, ຠຓ຺ຑໍ ອຄ຺ຆາເປຕ຺ວາ ອາປຕ຺ຕິ ກາຕພ຺ພາ. ສເຈ ນິຣາລຍກາເລ, ນ ປາຣາຊິເກນ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ຠຓ຺ຑສາມິເກສຸ ປນ ຠຓ຺ຑໍ ອາຫຣາເປນ຺ເຕສຸ ຠຓ຺ຑໍ ທາຕພ຺ພໍ. ອຍເມຕ຺ຖ ສາມີຈິ.

ອິມສ຺ສ ປນຕ຺ຖສ຺ສ ທີປນຕ຺ຖມິທໍ ວຕ຺ຖຸ – ຠາຕິຍຣາຊກາເລ ກິຣ ມຫາເຈຕິຍປູຊາຍ ທກ຺ຂິຓທິສໂຕ ເອໂກ ຠິກ຺ຂຸ ສຕ຺ຕຫຕ຺ຖໍ ປຓ຺ຑຸກາສາວໍ ອໍເສ ກຣິຕ຺ວາ ເຈຕິຍງ຺ຄຓໍ ປາວິສິ; ຕງ຺ຂຓເມວ ຈ ຣາຊາປິ ເຈຕິຍວນ຺ທນຕ຺ຖໍ ອາຄໂຕ. ຕຕ຺ຖ ອຸສ຺ສາຣຓາຍ ວຕ຺ຕມານາຍ ມຫາຊນສມ຺ມທ຺ໂທ ອໂຫສິ. ອຖ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ຊນສມ຺ມທ຺ທປີຬິໂຕ ອໍສໂຕ ປຕນ຺ຕໍ ກາສາວໍ ອທິສ຺ວາວ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ; ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຈ ກາສາວໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ‘‘ໂກ ອີທິເສ ຊນສມ຺ມທ຺ເທ ກາສາວໍ ລຈ຺ຉຕິ, ນ ທານິ ຕໍ ມຍ຺ຫ’’ນ຺ຕິ ຘຸຣນິກ຺ເຂປໍ ກຕ຺ວາ ຄໂຕ. ອຖຎ຺ໂຎ ຠິກ຺ຂຸ ປຈ຺ຉາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຕໍ ກາສາວໍ ທິສ຺ວາ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຄເຫຕ຺ວາ ປຸນ ວິປ຺ປຏິສາຣີ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ອສ຺ສມໂຓ ທານິມ຺ຫິ, ວິພ຺ຠມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ເນປິ ‘‘ວິນຍຘເຣ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຎສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ.

ເຕນ ຈ ສມເຍນ ຈູຬສຸມນຕ຺ເຖໂຣ ນາມ ສພ຺ພປຣິຍຕ຺ຕິຘໂຣ ວິນຍາຈຣິຍປາໂມກ຺ໂຂ ມຫາວິຫາເຣ ປຏິວສຕິ. ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ເຖຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ໂອກາສໍ ກາເຣຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ປຸຈ຺ຉິ. ເຖໂຣ ເຕນ ຠຏ຺ເຐ ຊນກາເຍ ປຈ຺ຉາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຄຫິຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຖິ ທານິ ເອຕ຺ຖ ໂອກາໂສ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ສເຈ ກາສາວສາມິກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາເນຍ຺ຍາສິ, ສກ຺ກາ ຠເວຍ຺ຍ ຕວ ປຕິຏ຺ຐາ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ກຖາຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຕໍ ທກ຺ຂິສ຺ສາມີ’’ຕິ? ‘‘ຕຫິໍ ຕຫິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂອໂລເກຫີ’’ຕິ. ໂສ ປຎ຺ຈປິ ມຫາວິຫາເຣ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ເນວ ອທ຺ທກ຺ຂິ. ຕໂຕ ນໍ ເຖໂຣ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກຕຣາຍ ທິສາຍ ພຫູ ຠິກ຺ຂູ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ? ‘‘ທກ຺ຂິຓທິສາຍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ກາສາວໍ ທີຆໂຕ ຈ ຕິຣິຍຎ຺ຈ ມິນິຕ຺ວາ ຐເປຫິ. ຐເປຕ຺ວາ ທກ຺ຂິຓທິສາຍ ວິຫາຣປຏິປາຏິຍາ ວິຈິນິຕ຺ວາ ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາເນຫີ’’ຕິ. ໂສ ຕຖາ ກຕ຺ວາ ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ທິສ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອາເນສິ. ເຖໂຣ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຕເວທໍ ກາສາວ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ກຸຫິໍ ເຕ ປາຕິຕ’’ນ຺ຕິ? ໂສ ສພ຺ພໍ ອາຈິກ຺ຂິ. ເຖໂຣ ປນ ເຕນ ກຕໍ ຘຸຣນິກ຺ເຂປໍ ສຸຕ຺ວາ ອິຕຣໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຕຍາ ອິທໍ ກຸຫິໍ ທິສ຺ວາ ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ? ໂສປິ ສພ຺ພໍ ອາໂຣເຈສິ. ຕໂຕ ນໍ ເຖໂຣ ອາຫ – ‘‘ສເຈ ເຕ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ຄຫິຕໍ ອຠວິສ຺ສ, ອນາປຕ຺ຕິເຍວ ເຕ ອສ຺ສ. ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ປນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ທຸກ຺ກຏໍ ອາປນ຺ໂນສິ. ຕໍ ເທເສຕ຺ວາ ອນາປຕ຺ຕິໂກ ໂຫຫິ. ອິທຎ຺ຈ ກາສາວໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ກຕ຺ວາ ເອຕສ຺ເສວ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເທຫີ’’ຕິ. ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ອມເຕເນວ ອຠິສິຕ຺ໂຕ ປຣມສ຺ສາສປ຺ປຕ຺ໂຕ ອໂຫສີຕິ. ເອວໍ ວຕ຺ຖຸ ໂອໂລເກຕພ຺ພໍ.

ກາໂລຕິ ອວຫາຣກາໂລ. ຕເທວ ຫິ ຠຓ຺ຑໍ ກທາຈິ ສມຄ຺ຆໍ ໂຫຕິ, ກທາຈິ ມຫຄ຺ຆໍ. ຕສ຺ມາ ຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ຍສ຺ມິໍ ກາເລ ອວຫຏໍ, ຕສ຺ມິໍເຍວ ກາເລ ໂຍ ຕສ຺ສ ອຄ຺ໂຆ ໂຫຕິ, ເຕນ ອຄ຺ເຆນ ອາປຕ຺ຕິ ກາເຣຕພ຺ພາ. ເອວໍ ກາໂລ ໂອໂລເກຕພ຺ໂພ.

ເທໂສຕິ ອວຫາຣເທໂສ. ຕຎ຺ຫິ ຠຓ຺ຑໍ ຍສ຺ມິໍ ເທເສ ອວຫຏໍ, ຕສ຺ມິໍເຍວ ເທເສ ໂຍ ຕສ຺ສ ອຄ຺ໂຆ ໂຫຕິ, ເຕນ ອຄ຺ເຆນ ອາປຕ຺ຕິ ກາເຣຕພ຺ພາ. ຠຓ຺ຑຸຏ຺ຐານເທເສ ຫິ ຠຓ຺ຑໍ ສມຄ຺ຆໍ ໂຫຕິ, ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ມຫຄ຺ຆໍ.

ອິມສ຺ສາປິ ຈ ອຕ຺ຖສ຺ສ ທີປນຕ຺ຖມິທໍ ວຕ຺ຖຸ – ອນ຺ຕຣສມຸທ຺ເທ ກິຣ ເອໂກ ຠິກ຺ຂຸ ສຸສຓ຺ຐານໍ ນາຬິເກຣໍ ລຠິຕ຺ວາ ຠມໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ສງ຺ຂຖາລກສທິສໍ ມໂນຣມໍ ປານີຍຖາລກໍ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ຐເປຕ຺ວາ ເຈຕິຍຄິຣິໍ ອຄມາສິ. ອຖຎ຺ໂຎ ຠິກ຺ຂຸ ອນ຺ຕຣສມຸທ຺ທໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ປຏິວສນ຺ໂຕ ຕໍ ຖາລກໍ ທິສ຺ວາ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຄເຫຕ຺ວາ ເຈຕິຍຄິຣິເມວ ອາຄໂຕ. ຕສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ຍາຄຸໍ ປິວນ຺ຕສ຺ສ ຕໍ ຖາລກໍ ທິສ຺ວາ ຖາລກສາມິໂກ ຠິກ຺ຂຸ ອາຫ – ‘‘ກຸໂຕ ເຕ ອິທໍ ລທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ອນ຺ຕຣສມຸທ຺ທໂຕ ເມ ອານີຕ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ຕໍ ‘‘ເນຕໍ ຕວ ສນ຺ຕກໍ, ເຖຍ຺ຍາຍ ເຕ ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ ສງ຺ຆມຊ຺ຌໍ ອາກຑ຺ຒິ. ຕຕ຺ຖ ຈ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ອລຠິຕ຺ວາ ມຫາວິຫາຣໍ ອຄມິໍສຸ. ຕຕ຺ຖ ເຠຣິໍ ປຫຣາເປຕ຺ວາ ມຫາເຈຕິຍສມີເປ ສນ຺ນິປາຕໍ ກຕ຺ວາ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ອາຣຠິໍສຸ. ວິນຍຘຣຕ຺ເຖຣາ ອວຫາຣໍ ສຎ຺ຎາເປສຸໍ.

ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ສນ຺ນິປາເຕ ອາຠິຘມ຺ມິກໂຄທຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ ນາມ ວິນຍກຸສໂລ ໂຫຕິ. ໂສ ເອວມາຫ – ‘‘ອິມິນາ ອິທໍ ຖາລກໍ ກຸຫິໍ ອວຫຏ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ອນ຺ຕຣສມຸທ຺ເທ ອວຫຏ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ຕຕ຺ຣິທໍ ກິໍ ອຄ຺ຆຕີ’’ຕິ? ‘‘ນ ກິຎ຺ຈິ ອຄ຺ຆຕິ. ຕຕ຺ຣ ຫິ ນາຬິເກຣໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ມິຎ຺ຊໍ ຂາທິຕ຺ວາ ກປາລໍ ຉຑ຺ເຑນ຺ຕິ, ທາຣຸອຕ຺ຖໍ ປນ ຜຣຕີ’’ຕິ. ‘‘ອິມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເອຕ຺ຖ ຫຕ຺ຖກມ຺ມໍ ກິໍ ອຄ຺ຆຕີ’’ຕິ? ‘‘ມາສກໍ ວາ ອູນມາສກໍ ວາ’’ຕິ. ‘‘ອຕ຺ຖິ ປນ ກຕ຺ຖຈິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ມາສເກນ ວາ ອູນມາສເກນ ວາ ປາຣາຊິກໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ສາຘຸ! ສາຘຸ! ສຸກຖິຕໍ ສຸວິນິຈ຺ຉິຕ’’ນ຺ຕິ ເອກສາຘຸກາໂຣ ອໂຫສິ. ເຕນ ຈ ສມເຍນ ຠາຕິຍຣາຊາປິ ເຈຕິຍວນ຺ທນຕ຺ຖໍ ນຄຣໂຕ ນິກ຺ຂມນ຺ໂຕ ຕໍ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ອິທ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ປຏິປາຏິຍາ ສຸຕ຺ວາ ນຄເຣ ເຠຣິໍ ຈຣາເປສິ – ‘‘ມຍິ ສນ຺ເຕ ຠິກ຺ຂູນມ຺ປິ ຠິກ຺ຂູນີນມ຺ປິ ຄິຫີນມ຺ປິ ອຘິກຣຓໍ ອາຠິຘມ຺ມິກໂຄທຕ຺ຕຕ຺ເຖເຣນ ວິນິຈ຺ຉິຕໍ ສຸວິນິຈ຺ຉິຕໍ, ຕສ຺ສ ວິນິຈ຺ຉເຍ ອຕິຏ຺ຐມານໍ ຣາຊາຓາຍ ຐເປມີ’’ຕິ. ເອວໍ ເທໂສ ໂອໂລເກຕພ຺ໂພ.

ອຄ຺ໂຆຕິ ຠຓ຺ຑຄ຺ໂຆ. ນວຠຓ຺ຑສ຺ສ ຫິ ໂຍ ອຄ຺ໂຆ ໂຫຕິ, ໂສ ປຈ຺ຉາ ປຣິຫາຍຕິ; ຍຖາ ນວໂຘໂຕ ປຕ຺ໂຕ ອຏ຺ຐ ວາ ທສ ວາ ອຄ຺ຆຕິ, ໂສ ປຈ຺ຉາ ຠິນ຺ໂນ ວາ ຉິທ຺ໂທ ວາ ອາຓິຄຓ຺ຐິກາຫໂຕ ວາ ອປ຺ປຄ຺ໂຆ ໂຫຕິ ຕສ຺ມາ ນ ສພ຺ພທາ ຠຓ຺ຑໍ ປກຕິອຄ຺ເຆເນວ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ. ເອວໍ ອຄ຺ໂຆ ໂອໂລເກຕພ຺ໂພ.

ປຣິໂຠໂຄຕິ ຠຓ຺ຑປຣິໂຠໂຄ. ປຣິໂຠເຄນາປິ ຫິ ວາສິອາທິຠຓ຺ຑສ຺ສ ອຄ຺ໂຆ ປຣິຫາຍຕິ. ຕສ຺ມາ ເອວໍ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ, ສເຈ ໂກຈິ ກສ຺ສຈິ ປາທຄ຺ຆນກໍ ວາສິໍ ຫຣຕິ, ຕຕ຺ຣ ວາສິສາມິໂກ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ – ‘‘ຕຍາ ອຍໍ ວາສິ ກິຕ຺ຕເກນ ກີຕາ’’ຕິ? ‘‘ປາເທນ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ປນ ເຕ ກິຓິຕ຺ວາວ ຐປິຕາ, ອຸທາຫຸ ຕໍ ວຬຎ຺ເຊສີ’’ຕິ? ສເຈ ວທຕິ ‘‘ເອກທິວສໍ ເມ ທນ຺ຕກຏ຺ຐໍ ວາ ຣຊນຉລ຺ລິໍ ວາ ປຕ຺ຕປຈນກທາຣຸໍ ວາ ຉິນ຺ນໍ, ຆໍສິຕ຺ວາ ວາ ນິສິຕາ’’ຕິ. ອຖສ຺ສາ ໂປຣາໂຓ ອຄ຺ໂຆ ຠຏ຺ໂຐຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍຖາ ຈ ວາສິຍາ ເອວໍ ອຎ຺ຊນິຍາ ວາ ອຎ຺ຊນິສລາກາຍ ວາ ກຸຎ຺ຈິກາຍ ວາ ປລາເລນ ວາ ຖຸເສຫິ ວາ ອິຏ຺ຐກຈຸຓ຺ເຓນ ວາ ເອກວາຣໍ ຆໍສິຕ຺ວາ ໂຘວນມຕ຺ເຕນາປິ ອຄ຺ໂຆ ຠສ຺ສຕິ. ຕິປຸມຓ຺ຑລສ຺ສ ມກຣທນ຺ຕຈ຺ເຉທເນນາປິ ປຣິມຊ຺ຊິຕມຕ຺ເຕນາປິ, ອຸທກສາຏິກາຍ ສກິໍ ນິວາສນປາຣຸປເນນາປິ ປຣິໂຠຄສີເສນ ອໍເສ ວາ ສີເສ ວາ ຐປນມຕ຺ເຕນາປິ, ຕຓ຺ຑຸລາທີນໍ ປປ຺ໂຜຏເນນາປິ ຕໂຕ ເອກໍ ວາ ທ຺ເວ ວາ ອປນຍເນນາປິ, ອນ຺ຕມໂສ ເອກໍ ປາສາຓສກ຺ຂຣໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ຉຑ຺ຑິຕມຕ຺ເຕນາປິ, ສປ຺ປິເຕລາທີນໍ ຠາຊນນ຺ຕຣປອວຕ຺ຕເນນາປິ, ອນ຺ຕມໂສ ຕໂຕ ມກ຺ຂິກໍ ວາ ກິປິລ຺ລິກໍ ວາ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ຉຑ຺ຑິຕມຕ຺ເຕນາປິ, ຄຸຬປິຓ຺ຑກສ຺ສ ມຘຸຣຠາວຊານນຕ຺ຖໍ ນເຂນ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອຓຸມຕ຺ຕໍ ຄຫິຕມຕ຺ເຕນາປິ ອຄ຺ໂຆ ຠສ຺ສຕິ. ຕສ຺ມາ ຍໍກິຎ຺ຈິ ປາທຄ຺ຆນກໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ສາມິເກຫິ ປຣິໂຠເຄນ ອູນໍ ກຕໍ ໂຫຕິ, ນ ຕໍ ອວຫໂຏ ຠິກ຺ຂຸ ປາຣາຊິເກນ ກາຕພ຺ໂພ. ເອວໍ ປຣິໂຠໂຄ ໂອໂລເກຕພ຺ໂພ. ເອວໍ ອິມານິ ຕຸລຍິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ຐານານິ ຘາເຣຍ຺ຍຕ຺ຖໍ ວິຈກ຺ຂໂຓ, ອາປຕ຺ຕິໍ ວາ ອນາປຕ຺ຕິໍ ວາ ຄຣຸກໍ ວາ ລຫຸກໍ ວາ ອາປຕ຺ຕິໍ ຍຖາຐາເນ ຐເປຍ຺ຍາຕິ.

ນິຏ຺ຐິໂຕ ‘‘ອາທິເຍຍ຺ຍ…ເປ… ສງ຺ເກຕໍ ວີຕິນາເມຍ຺ຍາ’’ຕິ.

ອິເມສໍ ປທານໍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ອິທານິ ຍທິທໍ ‘‘ຍຖາຣູເປ ອທິນ຺ນາທາເນ’’ຕິອາທີນິ ວິຠຊນ຺ເຕນ ‘‘ຍຖາຣູປໍ ນາມາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາຣູປນ຺ຕິ ຍຖາຊາຕິກໍ. ຕໍ ປນ ຍສ຺ມາ ປາທໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປາທໍ ວາ ປາທາຣຫໍ ວາ ອຕິເຣກປາທໍ ວາ’’ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ປາເທນ ກຫາປຓສ຺ສ ຈຕຸຕ຺ຖຠາຄໍ ອກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑເມວ ທສ຺ເສຕິ. ປາທາຣເຫນ ປາທຄ຺ຆນກໍ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑໍ. ອຕິເຣກປາເທນ ອຸຠຍມ຺ປິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ສພ຺ພາກາເຣນ ທຸຕິຍປາຣາຊິກປ຺ປໂຫນກວຕ຺ຖຸ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ.

ປຖພ຺ຍາ ຣາຊາຕິ ສກລປຖວິຍາ ຣາຊາ ທີປຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ອໂສກສທິໂສ, ໂຍ ວາ ປນຎ຺ໂຎປິ ເອກທີເປ ຣາຊາ, ສີຫຬຣາຊສທິໂສ. ປເທສຣາຊາຕິ ເອກທີປສ຺ສ ປເທສິສ຺ສໂຣ, ພິມ຺ພິສາຣ-ປເສນທິ-ອາທໂຍ ວິຍ. ມຓ຺ຑລິກາ ນາມ ເຍ ທີປປເທເສປິ ເອກເມກໍ ມຓ຺ຑລໍ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ. ອນ຺ຕຣໂຠຄິກາ ນາມ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຣາຊູນໍ ອນ຺ຕຣາ ກຕິປຍຄາມສາມິກາ. ອກ຺ຂທສ຺ສາຕິ ຘມ຺ມວິນິຈ຺ຉນກາ, ເຕ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ອປຣາຘານຸຣູປໍ ໂຈຣານໍ ຫຕ຺ຖປາທຈ຺ເຉຊ຺ຊາທິໍ ອນຸສາສນ຺ຕິ. ເຍ ປນ ຐານນ຺ຕຣປ຺ປຕ຺ຕາ ອມຈ຺ຈາ ວາ ຣາຊກຸມາຣາ ວາ ກຕາປຣາຘາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈນ຺ຕິ, ຄຣຸກໍ ຐານໍ ສຍໍ ນ ວິນິຈ຺ຉິນນ຺ຕິ. ມຫາມຕ຺ຕາຕິ ຐານນ຺ຕຣປ຺ປຕ຺ຕາ ມຫາອມຈ຺ຈາ; ເຕປິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຄາເມ ວາ ນິຄເມ ວາ ນິສີທິຕ຺ວາ ຣາຊກິຈ຺ຈໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ເຍ ວາ ປນາຕິ ອຎ຺ເຎປິ ເຍ ຣາຊກຸລນິສ຺ສິຕາ ວາ ສກິສ຺ສຣິຍນິສ຺ສິຕາ ວາ ຫຸຕ຺ວາ ເຉຊ຺ຊເຠຊ຺ຊໍ ອນຸສາສນ຺ຕິ, ສພ຺ເພປິ ເຕ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ‘‘ຣາຊາໂນ’’ຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ຫເນຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ໂປເຖຍ຺ຍຸຎ຺ເຈວ ຉິນ຺ເທຍ຺ຍຸຎ຺ຈ. ປພ຺ພາເຊຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ນີຫເຣຍ຺ຍຸໍ. ໂຈໂຣສີຕິ ເອວມາທີນິ ຈ ວຕ຺ວາ ປຣິຠາເສຍ຺ຍຸໍ; ເຕເນວາຫ – ‘‘ປຣິຠາໂສ ເອໂສ’’ຕິ. ປຸຣິມໍ ອຸປາທາຍາຕິ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວິຕ຺ວາ ປາຣາຊິກໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ນໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ອຸປາທາຍ. ເສສໍ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາ ອຸຕ຺ຕານປທຕ຺ຖຕ຺ຕາ ຈ ປາກຏເມວາຕິ.

໙໓. ເອວໍ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐສິກ຺ຂາປທໍ ປທານຸກ຺ກເມນ ວິຠຊິຕ຺ວາ ອິທານິ ຍໍ ຕໍ ອາທິເຍຍ຺ຍາຕິອາທີຫິ ຉຫິ ປເທຫິ ສງ຺ເຂປໂຕ ອາທານໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ສງ຺ເຂປໂຕເອວ ‘‘ປາທໍ ວາ ປາທາຣຫໍ ວາ ອຕິເຣກປາທໍ ວາ’’ຕິ ອາທາຕພ຺ພຠຓ຺ຑໍ ທສ຺ສິຕໍ, ຕໍ ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ຐິຕໍ, ຍຖາ ຍຖາ ອາທານໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ອນາຄເຕ ປາປຠິກ຺ຂູນໍ ເລໂສກາສນິຣຸນ຺ຘນຕ຺ຖໍ ຕຖາ ຕຖາ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຠູມຏ຺ຐໍ ຖລຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ມາຕິກໍ ຐເປຕ຺ວາ ‘‘ຠູມຏ຺ຐໍ ນາມ ຠຓ຺ຑໍ ຠູມິຍໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ຕສ຺ສ ວິຠງ຺ຄໍ ອາຫ.

ປຎ຺ຈວີສຕິອວຫາຣກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຠູມຏ຺ຐກຖາ

໙໔. ຕຕ຺ຣາຍໍ ອນຸຕ຺ຕານປທວຓ຺ຓນາຍ ສທ຺ຘິໍ ວິນິຈ຺ຉຍກຖາ. ນິຂາຕນ຺ຕິ ຠູມິຍໍ ຂຓິຕ຺ວາ ຐປິຕໍ. ປຏິຈ຺ຉນ຺ນນ຺ຕິ ປໍສຸອິຏ຺ຐກາທີຫິ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ. ຠູມຏ຺ຐໍ ຠຓ຺ຑໍ…ເປ… ຄຈ຺ຉຕິ ວາ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາຕິ ຕໍ ເອວໍ ນິຂຓິຕ຺ວາ ວາ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ວາ ຐປິຕຕ຺ຕາ ຠູມິຍໍ ຐິຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ເກນຈິເທວ ອຸປາເຍນ ຎຕ຺ວາ ‘‘ອາຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ອຸຏ຺ຐາຍ ຄຈ຺ຉຕິ, ໂສ ຠຓ຺ຑຏ຺ຐານໍ ອປ຺ປຕ຺ວາປິ ສພ຺ພກາຍວຈີວິກາເຣສຸ ທຸກ຺ກຏໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ກຖໍ? ໂສ ຫິ ຕສ຺ສ ອາຫຣຓຕ຺ຖາຍ ອຸຏ຺ຐຫນ຺ໂຕ ຍໍ ຍໍ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄໍ ຜນ຺ທາເປຕິ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ທຸກ຺ກຏເມວ. ນິວາສນປາຣຸປນໍ ສຓ຺ຐເປຕິ, ຫຕ຺ຖວາເຣ ຫຕ຺ຖວາເຣ ທຸກ຺ກຏໍ. ‘‘ມຫນ຺ຕໍ ນິຘານໍ ນ ສກ຺ກາ ເອເກນ ອາຫຣິຕຸໍ, ທຸຕິຍໍ ປຣິເຍສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ກສ຺ສຈິ ສຫາຍສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕຸກາໂມ ທ຺ວາຣໍ ວິວຣຕິ, ປທວາເຣ ຈ ຫຕ຺ຖວາເຣ ຈ ທຸກ຺ກຏໍ. ທ຺ວາຣປິທຫເນ ປນ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ວາ ຄມນສ຺ສ ອນຸປກາເຣ ອນາປຕ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ນິປນ຺ໂນກາສໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາມາ’’ຕິ ປກ຺ໂກສຕິ, ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ‘‘ເອຫິ ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ ວທຕິ, ວາຈາຍ ວາຈາຍ ທຸກ຺ກຏໍ. ໂສ ຕສ຺ສ ວຈເນນ ອຸຏ຺ຐຫຕິ, ຕສ຺ສາປິ ທຸກ຺ກຏໍ. ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕຸກາໂມ ນິວາສນປາຣຸປນໍ ສຓ຺ຐເປຕິ, ທ຺ວາຣໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສມີປໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຫຕ຺ຖວາຣປທວາເຣສຸ ສພ຺ພຕ຺ຖ ທຸກ຺ກຏໍ. ໂສ ຕໍ ປຸຈ຺ຉຕິ ‘‘ອສຸໂກ ຈ ອສຸໂກ ຈ ກຸຫິໍ, ອສຸກຎ຺ຈ ອສຸກຎ຺ຈ ປກ຺ໂກສາຫີ’’ຕິ, ວາຈາຍ ວາຈາຍ ທຸກ຺ກຏໍ. ສພ຺ເພ ສມາຄເຕ ທິສ຺ວາ ‘‘ມຍາ ອສຸກສ຺ມິໍ ນາມ ຐາເນ ເອວຣູໂປ ນິຘິ ອຸປລທ຺ໂຘ, ຄຈ຺ຉາມ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຸຎ຺ຎານິ ຈ ກຣິສ຺ສາມ, ສຸຂຎ຺ຈ ຊີວິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວທຕິ, ວາຈາຍ ວາຈາຍ ທຸກ຺ກຏເມວ.

ເອວໍ ລທ຺ຘສຫາໂຍ ກຸທາລໍ ປຣິເຍສຕິ. ສເຈ ປນສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ກຸທາໂລ ອຕ຺ຖິ, ‘‘ຕໍ ອາຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຈ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຈ ອາຫຣນ຺ໂຕ ຈ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຫຕ຺ຖວາຣປທວາເຣສຸ ທຸກ຺ກຏໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ສເຈ ນຕ຺ຖິ, ອຎ຺ຎໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ວາ ຄຫຏ຺ຐໍ ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຍາຈຕິ, ຍາຈນ຺ໂຕ ຈ ສເຈ ‘‘ກຸທາລໍ ເມ ເທຫິ, ກຸທາເລນ ເມ ອຕ຺ໂຖ, ກິຎ຺ຈິ ກາຕພ຺ພມຕ຺ຖິ, ຕໍ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຈາຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ມຸສາ ອຠຓນ຺ໂຕ ຍາຈຕິ, ວາຈາຍ ວາຈາຍ ທຸກ຺ກຏໍ. ສເຈ ‘‘ມາຕິກາ ໂສເຘຕພ຺ພາ ອຕ຺ຖິ, ວິຫາເຣ ຠູມິກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພໍ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ມຸສາປິ ຠຓຕິ, ຍໍ ຍໍ ວຈນໍ ມຸສາ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ສຈ຺ເຈປິ ອລິເກປິ ທຸກ຺ກຏເມວ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປມາທລິຂິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ອທິນ຺ນາທານສ຺ສ ປຸພ຺ພປໂຍເຄ ປາຈິຕ຺ຕິຍຏ຺ຐາເນ ທຸກ຺ກຏໍ ນາມ ອຕ຺ຖິ. ສເຈ ປນ ກຸທາລສ຺ສ ທຓ຺ໂຑ ນຕ຺ຖິ, ‘‘ທຓ຺ຑໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວາສິໍ ວາ ຜຣສຸໍ ວາ ນິເສຕິ, ຕທຕ຺ຖາຍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຸກ຺ຂກຏ຺ຐໍ ຉິນ຺ທຕິ ຕຈ຺ຉຕິ ອາໂກເຏຕິ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ຫຕ຺ຖວາຣປທວາເຣສຸ ທຸກ຺ກຏໍ. ອລ຺ລຣຸກ຺ຂໍ ຉິນ຺ທຕິ, ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ຕໂຕ ປຣໍ ສພ຺ພປໂຍເຄສຸ ທຸກ຺ກຏໍ. ສງ຺ເຂປຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ມຫາປຈ຺ຈຣິຍຎ຺ຈ ຕຕ຺ຖ ຊາຕກກຏ຺ຐລຕາເຉທນຕ຺ຖໍ ວາສິຜຣສຸໍ ປຣິເຍສນ຺ຕານມ຺ປິ ທຸກ຺ກຏໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສເຈ ປນ ເຕສໍ ເອວໍ ໂຫຕິ ‘‘ວາສິຜຣສຸກຸທາເລ ຍາຈນ຺ຕາ ອາສງ຺ກິຕາ ຠວິສ຺ສາມ, ໂລຫໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ກໂຣມາ’’ຕິ. ຕໂຕ ອຣຎ຺ຎໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂລຫພີຊຕ຺ຖໍ ປຖວິໍ ຂຓນ຺ຕິ, ອກປ຺ປິຍປຖວິໍ ຂຓນ຺ຕານໍ ທຸກ຺ກເຏຫິ ສທ຺ຘິໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍານີຕິ ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ຈ ອິຘ, ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ປາຈິຕ຺ຕິຍຏ຺ຐາເນ ທຸກ຺ກຏາ ນ ມຸຈ຺ຈຕິ. ກປ຺ປິຍປຖວິໍ ຂຓນ຺ຕານໍ ທຸກ຺ກຏານິເຍວ. ພີຊໍ ປນ ຄເຫຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຣໍ ສພ຺ພກິຣິຍາສຸ ປໂຍເຄ ປໂຍເຄ ທຸກ຺ກຏໍ.

ປິຏກປຣິເຍສເນປິ ຫຕ຺ຖວາຣປທວາເຣສຸ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ທຸກ຺ກຏໍ. ມຸສາວາເທ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ປິຏກໍ ກາຕຸກາມຕາຍ ວລ຺ລິຈ຺ເຉທເນ ປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ສພ຺ພໍ ປຸຣິມນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຄຈ຺ຉຕິ ວາ ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາຕິ ເອວໍ ປຣິຍິຏ຺ຐສຫາຍກຸທາລປິຏໂກ ນິຘິຏ຺ຐານໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ປທວາເຣ ປທວາເຣ ທຸກ຺ກຏໍ. ສເຈ ປນ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ‘‘ອິມໍ ນິຘິໍ ລທ຺ຘາ ພຸທ຺ຘປູຊໍ ວາ ຘມ຺ມປູຊໍ ວາ ສງ຺ຆຠຕ຺ຕໍ ວາ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ກຸສລໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ກຸສລຈິຕ຺ເຕນ ຄມເນ ອນາປຕ຺ຕິ. ກສ຺ມາ? ‘‘ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ໂຕ ທຸຕິຍໍ ວາ…ເປ… ຄຈ຺ຉຕິ ວາ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຍຖາ ຈ ອິຘ, ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ມຄ຺ຄໂຕ ໂອກ຺ກມ຺ມ ນິຘານຏ຺ຐານໍ ຄມນຕ຺ຖາຍ ມຄ຺ຄໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຠູຕຄາມໍ ຉິນ຺ທຕິ, ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ສຸກ຺ຂກຏ຺ຐໍ ຉິນ຺ທຕິ, ທຸກ຺ກຏໍ.

ຕຕ຺ຖຊາຕກນ຺ຕິ ຈິຣນິຫິຕາຍ ກຸມ຺ຠິຍາ ອຸປຣິ ຊາຕກໍ. ກຏ຺ຐໍ ວາ ລຕໍ ວາຕິ ນ ເກວລໍ ກຏ຺ຐລຕເມວ, ຍໍກິຎ຺ຈິ ອລ຺ລໍ ວາ ສຸກ຺ຂໍ ວາ ຕິຓຣຸກ຺ຂລຕາທິໍ ຉິນ຺ທນ຺ຕສ຺ສ ສຫປໂຍຄຕ຺ຕາ ທຸກ຺ກຏເມວ ໂຫຕິ.

ອຏ຺ຐວິຘໍ ເຫຕໍ ທຸກ຺ກຏໍ ນາມ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ເຖເຣຫິ ທສ຺ສິຕໍ – ປຸພ຺ພປໂຍຄທຸກ຺ກຏໍ, ສຫປໂຍຄທຸກ຺ກຏໍ, ອນາມາສທຸກ຺ກຏໍ, ທຸຣຸປຈິຓ຺ຓທຸກ຺ກຏໍ, ວິນຍທຸກ຺ກຏໍ, ຎາຕທຸກ຺ກຏໍ, ຎຕ຺ຕິທຸກ຺ກຏໍ, ປຏິສ຺ສວທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ໂຕ ທຸຕິຍໍ ວາ ກຸທາລໍ ວາ ປິຏກໍ ວາ ປຣິເຍສຕິ ຄຈ຺ຉຕິ ວາ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ອິທໍ ປຸພ຺ພປໂຍຄທຸກ຺ກຏໍ ນາມ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ທຸກ຺ກຏຏ຺ຐາເນ ທຸກ຺ກຏໍ, ປາຈິຕ຺ຕິຍຏ຺ຐາເນ ປາຈິຕ຺ຕິຍເມວ ໂຫຕິ. ‘‘ຕຕ຺ຖຊາຕກໍ ກຏ຺ຐໍ ວາ ລຕໍ ວາ ຉິນ຺ທຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ອິທໍ ສຫປໂຍຄທຸກ຺ກຏໍ ນາມ. ເອຕ຺ຖ ປນ ປາຈິຕ຺ຕິຍວຕ຺ຖຸ ຈ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸ ຈ ທຸກ຺ກຏຏ຺ຐາເນເຍວ ຕິຏ຺ຐຕິ. ກສ຺ມາ? ອວຫາຣສ຺ສ ສຫປໂຍຄຕ຺ຕາຕິ. ຍໍ ປນ ທສວິຘໍ ຣຕນໍ, ສຕ຺ຕວິຘໍ ຘຎ຺ຎໍ, ສພ຺ພຎ຺ຈ ອາວຸຘຠຓ຺ຑາທິໍ ອາມສນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິທໍ ອນາມາສທຸກ຺ກຏໍ ນາມ. ຍໍ ກທລິນາຬິເກຣາທີນໍ ຕຕ຺ຖຊາຕກຜລານິ ອາມສນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິທໍ ທຸຣຸປຈິຓ຺ຓທຸກ຺ກຏໍ ນາມ. ຍໍ ປນ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ຕສ຺ສ ປຕ຺ເຕ ຣເຊ ປຕິເຕ ປຕ຺ຕໍ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອໂຘວິຕ຺ວາ ວາ ຕຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິທໍ ວິນຍທຸກ຺ກຏໍ ນາມ. ‘‘ສຸຕ຺ວາ ນ ວທນ຺ຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໔໑໙) ອິທໍ ຎາຕທຸກ຺ກຏໍ ນາມ. ຍໍ ເອກາທສສຸ ສມນຸຠາສນາສຸ ‘‘ຎຕ຺ຕິຍາ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໔໑໔) ວຸຕ຺ຕໍ, ອິທໍ ຎຕ຺ຕິທຸກ຺ກຏໍ ນາມ. ‘‘ຕສ຺ສ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ປຸຣິມິກາ ຈ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ປຏິສ຺ສເວ ຈ ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໒໐໗) ອິທໍ ປຏິສ຺ສວທຸກ຺ກຏໍ ນາມ. ອິທໍ ປນ ສຫປໂຍຄທຸກ຺ກຏໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຍໍກິຎ຺ຈິ ອລ຺ລໍ ວາ ສຸກ຺ຂໍ ວາ ຕິຓຣຸກ຺ຂລຕາທິໍ ຉິນ຺ທນ຺ຕສ຺ສ ສຫປໂຍຄຕ຺ຕາ ທຸກ຺ກຏເມວ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ສເຈ ປນສ຺ສ ຕຕ຺ຖຊາຕເກ ຕິຓຣຸກ຺ຂລຕາທິມ຺ຫິ ຉິນ຺ເນປິ ລຊ຺ຊິຘມ຺ໂມ ໂອກ຺ກມຕິ, ສໍວໂຣ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເຉທນປຈ຺ຈຍາ ທຸກ຺ກຏໍ ເທເສຕ຺ວາ ມຸຈ຺ຈຕິ. ອຖ ຘຸຣນິກ຺ເຂປໍ ອກຕ຺ວາ ສອຸສ຺ສາໂຫວ ປໍສຸໍ ຂຓຕິ, ເຉທນທຸກ຺ກຏໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ, ຂຓນທຸກ຺ກເຏ ປຕິຏ຺ຐາຕິ. ອກປ຺ປິຍປຖວິໍ ຂຓນ຺ໂຕປິ ຫິ ອິຘ ສຫປໂຍຄຕ຺ຕາ ທຸກ຺ກຏເມວ ອາປຊ຺ຊຕິ. ສເຈ ປນສ຺ສ ສພ຺ພທິສາສຸ ຂຓິຕ຺ວາ ກຸມ຺ຠິມູລໍ ປຕ຺ຕສ຺ສາປິ ລຊ຺ຊິຘມ຺ໂມ ໂອກ຺ກມຕິ, ຂຓນປຈ຺ຈຍາ ທຸກ຺ກຏໍ ເທເສຕ຺ວາ ມຸຈ຺ຈຕິ.

ພ຺ຍູຫຕິ ວາຕິ ອຖ ປນ ສອຸສ຺ສາໂຫວ ປໍສຸໍ ວິຍູຫຕິ, ເອກປສ຺ເສ ຣາສິໍ ກໂຣຕິ, ຂຓນທຸກ຺ກຏໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ, ວິຍູຫນທຸກ຺ກເຏ ປຕິຏ຺ຐາຕິ. ຕຎ຺ຈ ປໍສຸໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປຸຎ຺ຊໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ປໂຍເຄ ປໂຍເຄ ທຸກ຺ກຏໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ສເຈ ປນ ຣາສິໍ ກຕ຺ວາປິ ຘຸຣນິກ຺ເຂປໍ ກໂຣຕິ, ລຊ຺ຊິຘມ຺ມໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ວິຍູຫນທຸກ຺ກຏໍ ເທເສຕ຺ວາ ມຸຈ຺ຈຕິ. ອຸທ຺ຘຣຕິ ວາຕິ ອຖ ປນ ສອຸສ຺ສາໂຫວ ປໍສຸໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ພຫິ ປາເຕຕິ, ວິຍູຫນທຸກ຺ກຏໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ, ອຸທ຺ຘຣຓທຸກ຺ກເຏ ປຕິຏ຺ຐາຕິ. ປໍສຸໍ ປນ ກຸທາເລນ ວາ ຫຕ຺ເຖຫິ ວາ ປຈ຺ຉິຍາ ວາ ຕຫິໍ ຕຫິໍ ປາເຕນ຺ໂຕ ປໂຍເຄ ປໂຍເຄ ທຸກ຺ກຏໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ສເຈ ປນ ສພ຺ພໍ ປໍສຸໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ກຸມ຺ຠິໍ ຖລຏ຺ຐໍ ກຕ຺ວາປິ ລຊ຺ຊິຘມ຺ມໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ອຸທ຺ຘຣຓທຸກ຺ກຏໍ ເທເສຕ຺ວາ ມຸຈ຺ຈຕິ. ອຖ ປນ ສອຸສ຺ສາໂຫວ ກຸມ຺ຠິໍ ອາມສຕິ, ອຸທ຺ຘຣຓທຸກ຺ກຏໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ, ອາມສນທຸກ຺ກເຏ ປຕິຏ຺ຐາຕິ. ອາມສິຕ຺ວາປິ ຈ ລຊ຺ຊິຘມ຺ມໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ອາມສນທຸກ຺ກຏໍ ເທເສຕ຺ວາ ມຸຈ຺ຈຕິ. ອຖ ສອຸສ຺ສາໂຫວ ກຸມ຺ຠິໍ ຜນ຺ທາເປຕິ, ອາມສນທຸກ຺ກຏໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ, ‘‘ຜນ຺ທາເປຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຖຸລ຺ລຈ຺ຈເຍ ປຕິຏ຺ຐາຕິ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ທຸກ຺ກຏຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍານໍ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ວຈນຕ຺ໂຖ – ປຐມໍ ຕາເວຕ຺ຖ ທຸຏ຺ຐຸ ກຕໍ ສຕ຺ຖາຣາ ວຸຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ວິຣາເຘຕ຺ວາ ກຕນ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏໍ. ອຖ ວາ ທຸຏ຺ຐໍ ກຕໍ, ວິຣູປາ ສາ ກິຣິຍາ ຠິກ຺ຂຸກິຣິຍານໍ ມຊ຺ເຌ ນ ໂສຠຕີຕິ ເອວມ຺ປິ ທຸກ຺ກຏໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ –

‘‘ທຸກ຺ກຏໍ ອິຕິ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສຸໂຓຫິ ຍຖາຕຖໍ;

ອປຣທ຺ຘໍ ວິຣທ຺ຘຎ຺ຈ, ຂລິຕໍ ຍຎ຺ຈ ທຸກ຺ກຏໍ.

‘‘ຍໍ ມນຸສ຺ໂສ ກເຣ ປາປໍ, ອາວິ ວາ ຍທິ ວາ ຣໂຫ;

ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ປເວເທນ຺ຕິ, ເຕເນຕໍ ອິຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. (ປຣິ. ໓໓໙);

ອິຕຣໍ ປນ ຖູລຕ຺ຕາ, ອຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ ຈ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ‘‘ສມ຺ປຣາເຍ ຈ ທຸຄ຺ຄຕິ’’ (ສໍ. ນິ. ໑.໔໙), ‘‘ຍໍ ໂຫຕິ ກຏຸກປ຺ຜລ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ຘ. ປ. ໖໖; ເນຕ຺ຕິ. ໙໑) ວິຍ ເຈຕ຺ຖ ສໍໂຍຄຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອກສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ເທເສຕພ຺ເພສຸ ຫິ ອຈ຺ຈເຍສຸ ເຕນ ສໂມ ຖູໂລ ອຈ຺ຈໂຍ ນຕ຺ຖິ. ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຖູລຕ຺ຕາ ອຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ ຈ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍ’’ນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ –

‘‘ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສຸໂຓຫິ ຍຖາຕຖໍ;

ເອກສ຺ສ ມູເລ ໂຍ ເທເສຕິ, ໂຍ ຈ ຕໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫຕິ;

ອຈ຺ຈໂຍ ເຕນ ສໂມ ນຕ຺ຖິ, ເຕເນຕໍ ອິຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. (ປຣິ. ໓໓໙);

ຜນ຺ທາເປນ຺ຕສ຺ສ ຈ ປໂຍເຄ ປໂຍເຄ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ຜນ຺ທາເປຕ຺ວາປິ ຈ ລຊ຺ຊິຘມ຺ມໍ ໂອກ຺ກນ຺ໂຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ເທເສຕ຺ວາ ມຸຈ຺ຈຕິ. ສຫປໂຍຄໂຕ ປຏ຺ຐາເຍວ ເຈຕ຺ຖ ປຸຣິມາ ປຸຣິມາ ອາປຕ຺ຕິ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ. ສຫປໂຍຄໍ ປນ ອກຕ຺ວາ ລຊ຺ຊິຘມ຺ມໍ ໂອກ຺ກນ຺ເຕນ ຍາ ປຸພ຺ພປໂຍເຄ ທຸກ຺ກຏປາຈິຕ຺ຕິຍາ ອາປນ຺ນາ, ສພ຺ພາ ຕາ ເທເສຕພ຺ພາ. ສຫປໂຍເຄ ຈ ຕຕ຺ຖຊາຕກຈ຺ເຉທເນ ພຫຸການິປິ ທຸກ຺ກຏານິ ປໍສຸຂຓນໍ ປຕ຺ວາ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນ຺ຕິ. ເອກໍ ຂຓນທຸກ຺ກຏເມວ ໂຫຕິ. ຂຓເນ ພຫຸການິປິ ວິຍູຫນໍ, ວິຍູຫເນ ພຫຸການິປິ ອຸທ຺ຘຣຓໍ, ອຸທ຺ຘຣເຓ ພຫຸການິປິ ອາມສນໍ, ອາມສເນ ພຫຸການິປິ ຜນ຺ທາປນໍ ປຕ຺ວາ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນ຺ຕິ. ປໍສຸຂຓນາທີສຸ ຈ ລຊ຺ຊິຘມ຺ເມ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ພຫຸກາປິ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ໂຫນ຺ຕຸ, ເອກເມວ ເທເສຕ຺ວາ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ກຸຣຸນ຺ທຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸຣິມາປຕ຺ຕິປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິ ຈ ນາເມສາ ‘‘ຎຕ຺ຕິຍາ ທຸກ຺ກຏໍ, ທ຺ວີຫິ ກມ຺ມວາຈາຫິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍາ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນ຺ຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໔໑໔) ເອວໍ ອນຸສາວນາສຸຕ຺ເຕສຸເຍວ ອາຄຕາ. ອິຘ ປນ ທຸຕິຍປາຣາຊິເກ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍປ຺ປມາເຓນ ຄເຫຕພ຺ພາຕິ.

ຐານາ ຈາເວຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສາຕິ ໂຍ ປນ ຜນ຺ທາເປຕ຺ວາປິ ລຊ຺ຊິຘມ຺ມໍ ອໂນກ຺ກມິຕ຺ວາວ ຕໍ ກຸມ຺ຠິໍ ຐານໂຕ ອນ຺ຕມໂສ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ຈາເວຕິ, ປາຣາຊິກເມວ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຐານາ ຈາວນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຉຫິ ອາກາເຣຫິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ກຖໍ? ກຸມ຺ຠິໍ ມຸຂວຏ຺ຏິຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຠິມຸຂໍ ອາກຑ຺ຒນ຺ໂຕ ອິມິນາ ອນ຺ເຕນ ຜຸຏ຺ໂຐກາສໍ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ປາຣິມນ຺ເຕນ ອຕິກ຺ກາເມຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ຕເຖວ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣໂຕ ເປລ຺ເລນ຺ໂຕ ປາຣິມນ຺ເຕນ ຜຸຏ຺ໂຐກາສໍ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ອິມິນາ ອນ຺ເຕນ ອຕິກ຺ກາເມຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ວາມໂຕ ວາ ທກ຺ຂິຓໂຕ ວາ ອປນາເມນ຺ໂຕ ວາມນ຺ເຕນ ຜຸຏ຺ໂຐກາສໍ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ທກ຺ຂິຓນ຺ເຕນ ອຕິກ຺ກາເມຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ທກ຺ຂິຓນ຺ເຕນ ວາ ຜຸຏ຺ໂຐກາສໍ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ວາມນ຺ເຕນ ອຕິກ຺ກາເມຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ອຸທ຺ຘໍ ອຸກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ຠູມິໂຕ ໂມເຈຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ຂຓິຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐໂຕ ໂອສີເທນ຺ໂຕ ພຸນ຺ເທນ ຜຸຏ຺ໂຐກາສໍ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ມຸຂວຏ຺ຏິຍາ ອຕິກ຺ກາເມຕິ, ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ເອວໍ ເອກຏ຺ຐາເນ ຐິຕາຍ ກຸມ຺ຠິຍາ. ຍທິ ປນ ກຸມ຺ຠິມຸຂວຏ຺ຏິຍາ ປາສໍ ກຕ຺ວາ ໂລຫຂາຓຸໍ ວາ ຂທິຣສາຣາທິຂາຓຸໍ ວາ ປຖວິຍໍ ອາໂກເຏຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຂລິກາຍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຐເປນ຺ຕິ, ເອກິສ຺ສາ ທິສາຍ ເອກາຍ ສງ຺ຂລິກາຍ ພທ຺ຘາຍ ທ຺ເວ ຐານານິ ລພ຺ຠນ຺ຕິ, ທ຺ວີສຸ ຕີສຸ ຈຕູສຸ ທິສາສຸ ຈຕູຫິ ສງ຺ຂລິກາຫິ ພທ຺ຘາຍ ປຎ຺ຈ ຐານານິ ລພ຺ຠນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ເອກຂາຓຸເກ ພທ຺ຘກຸມ຺ຠິຍາ ປຐມໍ ຂາຓຸກໍ ວາ ອຸທ຺ຘຣຕິ, ສງ຺ຂລິກໍ ວາ ຉິນ຺ທຕິ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ຕໂຕ ກຸມ຺ຠິໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ຐານາ ຈາເວຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ອຖ ປຐມໍ ກຸມ຺ຠິໍ ອຸທ຺ຘຣຕິ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ຕໂຕ ຂາຓຸກໍ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ຐານາ ຈາເວຕິ, ສງ຺ຂລິກໍ ວາ ຉິນ຺ທຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ເອເຕນ ອຸປາເຍນ ທ຺ວີສຸ ຕີສຸ ຈຕູສຸ ຂາຓຸເກສຸ ພທ຺ຘກຸມ຺ຠິຍາປິ ປຈ຺ຉິເມ ຐານາຈາວເນ ປາຣາຊິກໍ. ເສເສສຸ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ສເຈ ຂາຓຸ ນຕ຺ຖິ, ສງ຺ຂລິກາຍ ອຄ຺ເຄ ວລຍໍ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖຊາຕເກ ມູເລ ປເວສິຕໍ ໂຫຕິ, ປຐມໍ ກຸມ຺ຠິໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ມູລໍ ເຉຕ຺ວາ ວລຍໍ ນີຫຣຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ອຖ ມູລໍ ອຈ຺ເຉຕ຺ວາ ວລຍໍ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ສາເຣຕິ, ຣກ຺ຂຕິ. ສເຈ ປນ ມູລໂຕ ອນີຫຣິຕ຺ວາປິ ຫຕ຺ເຖນ ຄເຫຕ຺ວາ ອາກາສຄຕໍ ກໂຣຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ອຍເມຕ຺ຖ ວິເສໂສ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ເກຈິ ປນ ນິມິຕ຺ຕຕ຺ຖາຍ ກຸມ຺ຠິມຕ຺ຖເກ ນິຄ຺ໂຣຘຣຸກ຺ຂາທີນິ ໂຣເປນ຺ຕິ, ມູລານິ ກຸມ຺ຠິໍ ວິນນ຺ຘິຕ຺ວາ ຐິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ, ‘‘ມູລານິ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ກຸມ຺ຠິໍ ຄເຫສ຺ສາມີ’’ຕິ ຉິນ຺ທນ຺ຕສ຺ສ ປໂຍເຄ ປໂຍເຄ ທຸກ຺ກຏໍ. ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ໂອກາສໍ ກຕ຺ວາ ກຸມ຺ຠິໍ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ຐານາ ຈາເວຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ມູລານິ ຉິນ຺ທໂຕວ ລຸຐິຕ຺ວາ ກຸມ຺ຠີ ນິນ຺ນຏ຺ຐານໍ ຄຕາ, ຣກ຺ຂຕິ ຕາວ. ຄຕຏ຺ຐານໂຕ ອຸທ຺ຘຣຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ສເຈ ຉິນ຺ເນສຸ ມູເລສຸ ເອກມູລມຕ຺ເຕນ ກຸມ຺ຠີ ຕິຏ຺ຐຕິ, ໂສ ຈ ຕໍ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ມູເລ ຉິນ຺ເນ ປຕິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຉິນ຺ທຕິ, ຉິນ຺ນມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ສເຈ ປນ ເອກມູເລເນວ ປາເສ ພທ຺ຘສູກໂຣ ວິຍ ຐິຕາ ໂຫຕິ, ອຎ຺ຎໍ ກິຎ຺ຈິ ລຄ຺ຄນກໍ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມິມ຺ປິ ມູເລ ຉິນ຺ນມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ສເຈ ກຸມ຺ຠິມຕ຺ຖເກ ມຫາປາສາໂຓ ຐປິໂຕ ໂຫຕິ, ຕໍ ທຓ຺ເຑນ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອປເນຕຸກາໂມ ກຸມ຺ຠິມຕ຺ຖເກ ຊາຕຣຸກ຺ຂໍ ຉິນ຺ທຕິ, ທຸກ຺ກຏໍ. ຕສ຺ສາ ສມີເປ ຊາຕກໍ ເຉຕ຺ວາ ອາຫຣຕິ, ອຕຕ຺ຖຊາຕກຕ຺ຕາ ຕໍ ຉິນ຺ທໂຕ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ.

ອຕ຺ຕໂນ ຠາຊນນ຺ຕິ ສເຈ ປນ ກຸມ຺ຠິໍ ອຸທ຺ຘຣິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ກຸມ຺ຠິຄຕຠຓ຺ຑຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ອຕ຺ຕໂນ ຠາຊນໍ ປເວເສຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕກຸມ຺ຠິຍໍ ປຎ຺ຈມາສກໍ ວາ ອຕິເຣກປຎ຺ຈມາສກໍ ວາ ອຄ຺ຆນກໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ໂຕ ອາມສຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ. ປຣິຈ຺ເຉໂທ ເຈຕ຺ຖ ປາຣາຊິກນິຍມນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ປນ ອູນປຎ຺ຈມາສກມ຺ປິ ອາມສນ຺ໂຕ ທຸກ຺ກຏໍ ອາປຊ຺ຊຕິເຍວ.

ຜນ຺ທາເປຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຍາວ ເອກາພທ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຠາຊນໍ ປເວເສຕິ, ຕາວ ຜນ຺ທາເປຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອປິ ຈ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ອປພ຺ຍູຫນ຺ໂຕປິ ຜນ຺ທາເປຕິເຍວ, ໂສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ຍທາ ປນ ເອກາພທ຺ຘຠາໂວ ຉິນ຺ໂນ, ກຸມ຺ຠິຄຕໍ ກຸມ຺ຠິຍເມວ, ຠາຊນຄຕມ຺ປິ ຠາຊເນເຍວ ໂຫຕິ, ຕທາ ອຕ຺ຕໂນ ຠາຊນຄຕໍ ນາມ ໂຫຕິ. ເອວໍ ກຕ຺ວາ ກຸມ຺ຠິໂຕ ອນີຫເຕປິ ຈ ຠາຊເນ ປາຣາຊິກໍ ອາປຊ຺ຊຕິ.

ມຸຏ຺ຐິໍ ວາ ຉິນ຺ທຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຍຖາ ອງ຺ຄຸລນ຺ຕເຣຫິ ນິກ຺ຂນ຺ຕກຫາປຓາ ກຸມ຺ຠິຄເຕ ກຫາປເຓ ນ ສມ຺ຜຸສນ຺ຕິ, ເອວໍ ມຸຏ຺ຐິໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ມຸຏ຺ຐິໍ ຉິນ຺ທຕິ ນາມ; ໂສປິ ປາຣາຊິກໍ ອາປຊ຺ຊຕິ.

ສຸຕ຺ຕາຣູຬ຺ຫນ຺ຕິ ສຸຕ຺ເຕ ອາຣູຬ຺ຫໍ; ສຸຕ຺ເຕນ ອາວຸຕສ຺ສາປິ ສຸຕ຺ຕມຍສ຺ສາປິ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ. ປາມງ຺ຄາທີນິຫິ ໂສວຓ຺ຓມຍານິປິ ໂຫນ຺ຕິ ຣູປິຍມຍານິປິ ສຸຕ຺ຕມຍານິປິ, ມຸຕ຺ຕາວລິອາທໂຍປິ ເອຕ຺ເຖວ ສງ຺ຄຫໍ ຄຕາ. ເວຐນນ຺ຕິ ສີສເວຐນປໂຏ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອເຕສຸ ຍໍກິຎ຺ຈິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ໂຕ ອາມສຕິ, ທຸກ຺ກຏໍ. ຜນ຺ທາເປຕິ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ປາມງ຺ຄາທີນິ ໂກຏິຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາກາສຏ຺ຐໍ ອກໂຣນ຺ໂຕ ອຸຈ຺ຈາເຣຕິ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ.

ຆໍສນ຺ໂຕ ນີຫຣຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ປຣິປຸຓ຺ຓາຍ ກຸມ຺ຠິຍາ ອຸປຣິ ສມຕິຕ຺ຕິກໍ ກຸມ຺ຠິໍ ກຕ຺ວາ ຐປິຕໍ ວາ ເອກໍ ໂກຏິໍ ພຸນ຺ເທ ເອກໍ ໂກຏິໍ ມຸຂວຏ຺ຏິຍໍ ກຕ຺ວາ ຐປິຕໍ ວາ ຆໍສນ຺ຕສ຺ສ ນີຫຣໂຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ກຸມ຺ຠິມຸຂາ ໂມເຈນ຺ຕສ຺ສ ປາຣາຊິກໍ. ຍໍ ປນ ອຸປຑ຺ຒກຸມ຺ຠິຍໍ ວາ ຣິຕ຺ຕກຸມ຺ຠິຍໍ ວາ ຐປິຕໍ, ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ຜຸຏ຺ໂຐກາໂສວ ຐານໍ, ນ ສກລາ ກຸມ຺ຠີ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ຆໍສນ຺ຕສ຺ສາປິ ນີຫຣໂຕ ປຕິຏ຺ຐິໂຕກາສໂຕ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ເຕ ມຸຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກເມວ. ກຸມ຺ຠິຍາ ປນ ປຣິປຸຓ຺ຓາຍ ວາ ອູນາຍ ວາ ອຸຊຸກເມວ ອຸທ຺ຘຣນ຺ຕສ຺ສ ເຫຏ຺ຐິມໂກຏິຍາ ປຕິຏ຺ຐິໂຕກາສາ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕວ ປາຣາຊິກໍ. ອນ຺ໂຕກຸມ຺ຠິຍໍ ຐປິຕໍ ຍໍກິຎ຺ຈິ ປາຣາຊິກປ຺ປໂຫນກໍ ຠຓ຺ຑໍ ສກລກຸມ຺ຠິຍໍ ຈາເຣນ຺ຕສ຺ສ, ປາມງ຺ຄາທິຎ຺ຈ ຆໍສິຕ຺ວາ ນີຫຣນ຺ຕສ຺ສ ຍາວ ມຸຂວຏ຺ຏິໍ ນາຕິກ຺ກມຕິ, ຕາວ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍເມວ. ຕສ຺ສ ຫິ ສພ຺ພາປິ ກຸມ຺ຠີ ຐານນ຺ຕິ ສງ຺ເຂປມຫາປຈ຺ຈຣິຍາທີສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ຐປິຕຏ຺ຐານເມວ ຐານໍ, ນ ສກລາ ກຸມ຺ຠີ. ຕສ຺ມາ ຍຖາຐິຕຏ຺ຐານໂຕ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ໂມເຈນ຺ຕສ຺ສ ປາຣາຊິກເມວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປມາຓໍ. ອິຕຣໍ ປນ ອາກາສຄຕໍ ອກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ຈີວຣວໍເສ ຐປິຕຈີວຣເວຐນກນເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ວິນຍວິນິຈ຺ຉເຍ ຫິ ອາຄເຕ ຄຣຸເກ ຐາຕພ຺ພໍ, ເອສາ ວິນຍຘມ຺ມຕາ. ອປິຈ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ຠາຊນຄຕໍ ວາ ກໂຣຕິ, ມຸຏ຺ຐິໍ ວາ ຉິນ຺ທຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ເປຕໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍຖາ ອນ຺ໂຕກຸມ຺ຠິຍໍ ຐິຕສ຺ສ ນ ສພ຺ພາ ກຸມ຺ຠີ ຐານນ຺ຕິ.

ສປ຺ປິອາທີສຸ ຍໍກິຎ຺ຈິ ປິວໂຕ ເອກປໂຍເຄນ ປີຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຫາປຈ຺ຈຣິຍາທີສຸ ປນ ອຍໍ ວິຠາໂຄ ທສ຺ສິໂຕ – ‘‘ມຸຂໍ ອນປເນຕ຺ວາ ອາກຑ຺ຒນ຺ຕສ຺ສ ປິວໂຕ ສເຈ ປຣຄລຄຕໍ ປາທໍ ນ ອຄ຺ຆຕິ, ມຸຂຄເຕນ ສທ຺ຘິໍ ອຄ຺ຆຕິ, ຣກ຺ຂຕິ ຕາວ. ກຓ຺ເຐນ ປນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນກາເລເຍວ ປາຣາຊິກໍ ໂຫຕິ. ສເຈປິ ໂອຏ຺ເຐຫິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ ໂອຏ຺ເຐ ປິທຫຕິ, ປາຣາຊິກເມວ. ອຸປ຺ປລທຓ຺ຑເວຬຸນາຬິນຬນາຬິອາທີຫິ ປິວນ຺ຕສ຺ສາປິ ສເຈ ປຣຄລຄຕເມວ ປາທໍ ອຄ຺ຆຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ສເຈ ສຫ ມຸຂຄເຕນ ອຄ຺ຆຕິ, ນ ຕາວ ປາຣາຊິກໍ ໂຫຕິ. ອຸປ຺ປລທຓ຺ຑາທິຄເຕນ ສທ຺ຘິໍ ເອກາພທ຺ຘຠາວໍ ໂກເປຕ຺ວາ ໂອຏ຺ເຐຫິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ສເຈ ອຸປ຺ປລທຓ຺ຑາທິຄເຕນ ສທ຺ຘິໍ ອຄ຺ຆຕິ, ອຸປ຺ປລທຓ຺ຑາທີນໍ ພຸນ຺ເທ ອງ຺ຄຸລິຍາປິ ປິຫິຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ປາທຄ຺ຆນເກ ປຣຄລໍ ອປ຺ປວິຏ຺ເຐ ອຸປ຺ປລທຓ຺ຑາທີສຸ ຈ ມຸເຂ ຈ ອຕິເຣກປາທາຣຫມ຺ປິ ເອກາພທ຺ຘໍ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຣກ຺ຂຕິເຍວາ’’ຕິ. ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ຍສ຺ມາ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ຠາຊນຄຕໍ ວາ ກໂຣຕິ, ມຸຏ຺ຐິໍ ວາ ຉິນ຺ທຕີ’’ຕິ ອິມໍ ນຍໍ ຠຊຕິ, ຕສ຺ມາ ສຸທສ຺ສິຕເມວ. ເອສ ຕາວ ເອກາພທ຺ເຘ ນໂຍ.

ສເຈ ປນ ຫຕ຺ເຖນ ວາ ປຕ຺ເຕນ ວາ ຖາລກາທິນາ ວາ ເກນຈິ ຠາຊເນນ ຄເຫຕ຺ວາ ປິວຕິ, ຍມ຺ຫິ ປໂຍເຄ ປາທຄ຺ຆນກໍ ປູເຣຕິ, ຕມ຺ຫິ ຄເຕ ປາຣາຊິກໍ. ອຖ ມຫຄ຺ຆໍ ໂຫຕິ, ສິປ຺ປິກາຍປິ ເອກປໂຍເຄເນວ ປາທຄ຺ຆນກໍ ຄເຫຕຸໍ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ, ເອກຸທ຺ຘາເຣເຍວ ປາຣາຊິກໍ. ຠາຊນໍ ປນ ນິມຸຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ຍາວ ເອກາພທ຺ຘໍ ໂຫຕິ, ຕາວ ຣກ຺ຂຕິ. ມຸຂວຏ຺ຏິປຣິຈ຺ເຉເທນ ວາ ອຸທ຺ຘາເຣນ ວາ ປາຣາຊິກໍ. ຍທາ ປນ ສປ຺ປິໍ ວາ ເຕລໍ ວາ ອຈ຺ຉໍ ເຕລສທິສເມວ ມຘຸຜາຓິຕໍ ວາ ກຸມ຺ຠິໍ ອາວິຎ຺ເຉຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຠາຊເນ ປເວເສຕິ, ຕທາ ເຕສໍ ອຈ຺ຉຕາຍ ເອກາພທ຺ຘຕາ ນຕ຺ຖີຕິ ປາທຄ຺ຆນເກ ມຸຂວຏ຺ຏິໂຕ ຄຬິຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ.

ປຈິຕ຺ວາ ຐປິຕໍ ປນ ມຘຸຜາຓິຕໍ ສິເລໂສ ວິຍ ຈິກ຺ກນໍ ອາກຑ຺ຒນວິກຑ຺ຒນໂຍຄ຺ຄໍ ໂຫຕິ, ອຸປ຺ປນ຺ເນ ກຸກ຺ກຸຈ຺ເຈ ເອກາພທ຺ຘເມວ ຫຸຕ຺ວາ ປຏິນີຫຣິຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ເອຕໍ ມຸຂວຏ຺ຏິຍາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຠາຊເນ ປວິຏ຺ຐມ຺ປິ ພາຫິເຣນ ສທ຺ຘິໍ ເອກາພທ຺ຘຕ຺ຕາ ຣກ຺ຂຕິ, ມຸຂວຏ຺ຏິໂຕ ຉິນ຺ນມຕ຺ເຕ ປນ ປາຣາຊິກໍ. ໂຍປິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ປຣສ຺ສ ກຸມ຺ຠິຍາ ປາທຄ຺ຆນກໍ ສປ຺ປິໍ ວາ ເຕລໍ ວາ ອວສ຺ສປິວນກໍ ຍໍກິຎ຺ຈິ ທຸກູລສາຏກໍ ວາ ຈມ຺ມຂຓ຺ຑາທີນໍ ວາ ອຎ຺ຎຕຣໍ ປກ຺ຂິປຕິ, ຫຕ຺ຖໂຕ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ.

ຣິຕ຺ຕກຸມ຺ຠິຍາ ‘‘ອິທານິ ເຕລໍ ອາກິຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ຍໍກິຎ຺ຈິ ຠຓ຺ຑໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ໂຕ ປກ຺ຂິປຕິ, ຕໍ ເຈ ຕຕ຺ຖ ເຕເລ ອາກິຓ຺ເຓ ປຎ຺ຈມາສກອຄ຺ຆນກໍ ປິວຕິ, ປີຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ປນ ຕຕ຺ເຖວ ສຸກ຺ຂຕຬາເກ ສຸກ຺ຂມາຕິກາຍ ອຸຊຸກຣຓວິນິຈ຺ຉເຍນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ, ອວຫາຣລກ຺ຂຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ຕສ຺ມາ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ມຫາປຈ຺ຈຣິຍາທີສຸ ປນ ຕສ຺ສ ອຸທ຺ຘາເຣ ປາຣາຊິກໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຍຸຕ຺ຕໍ.

ປຣສ຺ສ ຣິຕ຺ຕກຸມ຺ຠິຍາ ສງ຺ໂຄປນຕ຺ຖາຍ ຠຓ຺ຑໍ ຐເປຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ເຕເລ ອາກິຓ຺ເຓ ‘‘ສເຈ ອຍໍ ຊານິສ຺ສຕິ, ມໍ ປລິພຸຊ຺ຌິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຠີໂຕ ປາທຄ຺ຆນກໍ ເຕລໍ ປີຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ອຸທ຺ຘຣຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ອຸທ຺ຘຣຕິ, ປເຣ ອາຫຣາເປນ຺ເຕ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ. ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ ນາມ ຍໍ ປຣສ຺ສ ນຏ຺ຐໍ, ຕສ຺ສ ມູລໍ ວາ ຕເທວ ວາ ຠຓ຺ຑໍ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂນ ເຈ ເທຕິ, ສາມິກສ຺ສ ຘຸຣນິກ຺ເຂເປ ປາຣາຊິກໍ. ສເຈ ປຣສ຺ສ ກຸມ຺ຠິຍາ ອຎ຺ໂຎ ສປ຺ປິໍ ວາ ເຕລໍ ວາ ອາກິຣຕິ, ຕຕ຺ຣ ຈາຍໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ເຕລປິວນກໍ ຠຓ຺ຑໍ ປກ຺ຂິປຕິ, ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ປາຣາຊິກໍ. ອຕ຺ຕໂນ ຣິຕ຺ຕກຸມ຺ຠິຍາ ປຣສ຺ສ ສປ຺ປິໍ ວາ ເຕລໍ ວາ ອາກິຣຓຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຠຓ຺ຑໍ ນິກ຺ຂິປຕິ, ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຸທ຺ຘາເຣ ປາຣາຊິກໍ. ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ອຸທ຺ຘຣຕິ, ປາຣາຊິກເມວ. ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕວ ອຸທ຺ຘຣຕິ, ເນວ ອວຫາໂຣ, ນ ຄີວາ; ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ປນ ອນາປຕ຺ຕິມຕ຺ຕເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘‘ກິສ຺ສ ມມ ກຸມ຺ຠິຍໍ ເຕລໍ ອາກິຣສີ’ຕິ ກຸປິໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ຠຓ຺ຑໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ຉຑ຺ເຑຕິ, ໂນ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ກຸຣຸນ຺ທິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ມຸຂວຏ຺ຏິຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກຸມ຺ຠິໍ ອາວິຎ຺ຉຕິ ເຕລໍ ຄເຬຕຸກາໂມ, ປາທຄ຺ຆນເກ ຄຬິເຕ ປາຣາຊິກໍ. ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕເນວ ຊຊ຺ຊຣໍ ກໂຣຕິ ‘‘ສວິຕ຺ວາ ຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ປາທຄ຺ຆນເກ ສວິຕ຺ວາ ຄເຕ ປາຣາຊິກໍ. ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕເນວ ຉິທ຺ທໍ ກໂຣຕິ ໂອມຏ຺ຐໍ ວາ ອຸມ຺ມຏ຺ຐໍ ວາ ເວມຏ຺ຐໍ ວາ, ອິທໍ ປນ ສມ຺ໂມຫຏ຺ຐານໍ; ຕສ຺ມາ ສຸຏ຺ຐຸ ສລ຺ເລກ຺ເຂຕພ຺ພໍ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ວິນິຈ຺ຉໂຍ – ໂອມຏ຺ຐໍ ນາມ ອໂຘມຸຂຉິທ຺ທໍ; ອຸມ຺ມຏ຺ຐໍ ນາມ ອຸທ຺ຘໍມຸຂຉິທ຺ທໍ; ເວມຏ຺ຐໍ ນາມ ອຸຬຸງ຺ກສ຺ເສວ ອຸຊຸຄຕຉິທ຺ທໍ. ຕຕ຺ຣ ໂອມຏ຺ຐສ຺ສ ພຫິ ປຏ຺ຐາຍ ກຕສ຺ສ ອພ຺ຠນ຺ຕຣນ຺ຕໂຕ ປາທຄ຺ຆນເກ ເຕເລ ຄຬິເຕ ພຫິ ອນິກ຺ຂນ຺ເຕປິ ປາຣາຊິກໍ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ຕໂຕ ຄຬິຕມຕ຺ຕເມວ ພຫິຄຕໍ ນາມ ໂຫຕິ, ນ ກຸມ຺ຠິຄຕສງ຺ຂ຺ຍໍ ລຠຕິ. ອນ຺ໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ກຕສ຺ສ ພາຫິຣນ຺ຕໂຕ ປາທຄ຺ຆນເກ ຄຬິເຕ ປາຣາຊິກໍ. ອຸມ຺ມຏ຺ຐສ຺ສ ຍຖາ ຕຖາ ວາ ກຕສ຺ສ ພາຫິຣນ຺ຕໂຕ ປາທຄ຺ຆນເກ ຄຬິເຕ ປາຣາຊິກໍ. ຕຎ຺ຫິ ຍາວ ພາຫິຣນ຺ຕໂຕ ນ ຄຬຕິ, ຕາວ ກຸມ຺ຠິຄຕເມວ ໂຫຕິ. ‘‘ເວມຏ຺ຐສ຺ສ ຈ ກປາລມຊ຺ຌໂຕ ຄຬິຕວເສນ ກາເຣຕພ຺ໂພ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ປນ ອນ຺ໂຕ ຈ ພຫິ ຈ ປຏ຺ຐາຍ ມຊ຺ເຌ ຐເປຕ຺ວາ ກຕຉິທ຺ເທ ຕຬາກສ຺ສ ຈ ມຣິຍາທເຠເທນ ສເມຕິ. ອນ຺ໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ກເຕ ປນ ພາຫິຣນ຺ເຕນ, ພຫິ ປຏ຺ຐາຍ ກເຕ ອພ຺ຠນ຺ຕຣນ຺ເຕນ ກາເຣຕພ຺ໂພຕິ ອິທເມຕ຺ຖ ຍຸຕ຺ຕໍ. ໂຍ ປນ ‘‘ວຏ຺ຏິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ກຸມ຺ຠິຍາ ອາຘາຣກໍ ວາ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠນເລຑ຺ຑຸເກ ວາ ອປເນຕິ, ວຏ຺ຏິຕ຺ວາ ຄຕາຍ ປາຣາຊິກໍ. ເຕລາກິຣຓຠາວໍ ປນ ຎຕ຺ວາ ຣິຕ຺ຕກຸມ຺ຠິຍາ ຊຊ຺ຊຣຠາເວ ວາ ຉິທ຺ເທສຸ ວາ ກເຕສຸ ປຈ຺ຉາ ນິກ຺ຂນ຺ຕເຕລປ຺ປມາເຓນ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ ໂຫຕິ. ອຏ຺ຐກຖາສຸ ປນ ກຕ຺ຖຈິ ປາຣາຊິກນ຺ຕິປິ ລິຂິຕໍ, ຕໍ ປມາທລິຂິຕໍ.

ປຣິປຸຓ຺ຓາຍ ກຸມ຺ຠິຍາ ອຸປຣິ ກຖລໍ ວາ ປາສາຓໍ ວາ ‘‘ປຕິຕ຺ວາ ຠິນ຺ທິສ຺ສຕິ, ຕໂຕ ເຕລໍ ປຄ຺ຆຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ທຸພ຺ພນ຺ຘໍ ວາ ກໂຣຕິ, ທຸຏ຺ຐປິຕໍ ວາ ຐເປຕິ, ອວສ຺ສປຕນກໍ ຕຖາ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ກຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ຣິຕ຺ຕກຸມ຺ຠິຍາ ອຸປຣິ ກໂຣຕິ, ຕໍ ປຈ຺ຉາ ປຸຓ຺ຓກາເລ ປຕິຕ຺ວາ ຠິນ຺ທຕິ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ. ອີທິເສສຸ ຫິ ຐາເນສຸ ຠຓ຺ຑສ຺ສ ນຕ຺ຖິກາເລ ກຕປໂຍຄຕ຺ຕາ ອາທິໂຕວ ປາຣາຊິກໍ ນ ໂຫຕິ. ຠຓ຺ຑວິນາສທ຺ວາຣສ຺ສ ປນ ກຕຕ຺ຕາ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ ໂຫຕິ. ອາຫຣາເປນ຺ເຕສຸ ອທທໂຕ ສາມິການໍ ຘຸຣນິກ຺ເຂເປນ ປາຣາຊິກໍ.

ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ມາຕິກໍ ອຸຊຸກໍ ກໂຣຕິ ‘‘ວຏ຺ຏິຕ຺ວາ ວາ ຄມິສ຺ສຕິ, ເວລໍ ວາ ອຸຕ຺ຕຣາເປສ຺ສຕີ’’ຕິ; ວຏ຺ຏິຕ຺ວາ ວາ ຄຈ຺ຉຕຸ, ເວລໍ ວາ ອຸຕ຺ຕຣຕຸ, ອຸຊຸກຣຓກາເລ ປາຣາຊິກໍ. ອີທິສາ ຫິ ປໂຍຄາ ປຸພ຺ພປໂຍຄາວຫາເຣ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ສຸກ຺ຂມາຕິກາຍ ອຸຊຸກຕາຍ ປຈ຺ຉາ ອຸທເກ ອາຄເຕ ວຏ຺ຏິຕ຺ວາ ວາ ຄຈ຺ຉຕຸ, ເວລໍ ວາ ອຸຕ຺ຕຣຕຸ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ. ກສ຺ມາ? ຐານາ ຈາວນປໂຍຄສ຺ສ ອຠາວາ. ຕສ຺ສ ລກ຺ຂຓໍ ນາວຏ຺ເຐ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ.

ຕຕ຺ເຖວ ຠິນ຺ທຕິ ວາຕິອາທີສຸ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ຕາວ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຠິນ຺ທຕິ ວາຕິ ມຸຄ຺ຄເຣນ ໂປເຖຕ຺ວາ ຠິນ຺ທຕິ. ຉຑ຺ເຑຕິ ວາຕິ ອຸທກໍ ວາ ວາລິກໍ ວາ ອາກິຣິຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣາເປຕິ. ຌາເປຕິ ວາຕິ ທາຣູນິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຌາເປຕິ. ອປຣິໂຠຄໍ ວາ ກໂຣຕີຕິ ອຂາທິຕພ຺ພໍ ວາ ອປາຕພ຺ພໍ ວາ ກໂຣຕິ; ອຸຈ຺ຈາຣໍ ວາ ປສ຺ສາວໍ ວາ ວິສໍ ວາ ອຸຈ຺ຉິຏ຺ຐໍ ວາ ກຸຓປໍ ວາ ປາເຕສິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາຕິ ຐານາຈາວນສ຺ສ ນຕ຺ຖິຕາຍ ທຸກ຺ກຏໍ, ພຸທ຺ຘວິສໂຍ ນາເມໂສ. ກິຎ຺ຈາປິ ທຸກ຺ກຏໍ, ອາຫຣາເປນ຺ເຕ ປນ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຸຣິມທ຺ວຍໍ ນ ສເມຕິ. ຕຎ຺ຫິ ກຸມ຺ຠິຊຊ຺ຊຣກຣເຓນ ຈ ມາຕິກາອຸຊຸກຣເຓນ ຈ ສທ຺ຘິໍ ເອກລກ຺ຂຓໍ. ປຈ຺ຉິມໍ ປນ ທ຺ວຍໍ ຐານາ ອຈາເວນ຺ເຕນາປິ ສກ຺ກາ ກາຕຸໍ. ຕສ຺ມາ ເອຕ຺ຖ ເອວໍ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ວທນ຺ຕິ – ‘‘ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ກິຣ ‘ຐານາ ຈາວນສ຺ສ ນຕ຺ຖິຕາຍ ທຸກ຺ກຏ’ນ຺ຕິ ອິທໍ ປຈ຺ຉິມທ຺ວຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຐານາ ຈາວນໍ ອກໂຣນ຺ໂຕເຍວ ຫິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ວາ ວິນາເສຕຸກາມຕາຍ ວາ ຌາເປຍ຺ຍປິ, ອປຣິໂຠຄມ຺ປິ ກເຣຍ຺ຍ. ປຸຣິມທ຺ວເຍ ປນ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຠິນ຺ທນ຺ຕສ຺ສ ວາ ຉຑ຺ເຑນ຺ຕສ຺ສ ວາ ຐານາ ຈາວນໍ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ຕຖາ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ວິນາເສຕຸກາມຕາຍ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ, ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ. ປາຬິຍໍ ‘‘ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຈ? ນ; ອຎ຺ຎຖາ ຄເຫຕພ຺ພຕ຺ຖໂຕ. ປາຬິຍຎ຺ຫິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕປກ຺ເຂ ‘‘ຠິນ຺ທຕິ ວາຕິ ອຸທເກນ ສມ຺ຠິນ຺ທຕິ, ຉຑ຺ເຑຕິ ວາຕິ ຕຕ຺ຖ ວມຕິ ວາ ປສ຺ສາວໍ ວາ ຉຑ຺ເຑຕີ’’ຕິ ເອວເມເກ ວທນ຺ຕິ.

ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ສາໂຣ – ວິນີຕວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ຕິຓຊ຺ຌາປໂກ ວິຍ ຐານາ ອຈາເວຕຸກາໂມວ ເກວລໍ ຠິນ຺ທຕິ, ຠິນ຺ນຕ຺ຕາ ປນ ເຕລາທີນິ ນິກ຺ຂມນ຺ຕິ, ຍໍ ວາ ປເນຕ຺ຖ ປຕ຺ຖິນ຺ນໍ, ຕໍ ເອກາພທ຺ຘເມວ ຕິຏ຺ຐຕິ. ອຉຑ຺ເຑຕຸກາໂມເຍວ ຈ ເກວລໍ ຕຕ຺ຖ ອຸທກວາລິກາທີນິ ອາກິຣຕິ, ອາກິຓ຺ຓຕ຺ຕາ ປນ ເຕລໍ ຉຑ຺ຑີຍຕິ. ຕສ຺ມາ ໂວຫາຣວເສນ ‘‘ຠິນ຺ທຕິ ວາ ຉຑ຺ເຑຕິ ວາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ. ເອວເມເຕສໍ ປທານໍ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ນາເສຕຸກາມຕາປກ຺ເຂ ປນ ອິຕຣຖາປິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ເອວຎ຺ຫິ ກຖິຍມາເນ ປາຬິ ຈ ອຏ຺ຐກຖາ ຈ ປຸພ຺ພາປເຣນ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ກຖິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາປິ ຈ ສນ຺ໂຕສໍ ອກຕ຺ວາ ອາຈຣິເຍ ປຍິຣຸປາສິຕ຺ວາ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ.

ຠູມຏ຺ຐກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຖລຏ຺ຐກຖາ

໙໕. ຖລຏ຺ເຐ ຖເລ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຠູມິຕເລ ວາ ປາສາຓຕລປພ຺ພຕຕລາທີສຸ ວາ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ປຏິຈ຺ຉນ຺ເນ ວາ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ເນ ວາ ຐປິຕໍ ຖລຏ຺ຐນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕໍ ສເຈ ຣາສິກຕໍ ໂຫຕິ, ອນ຺ໂຕກຸມ຺ຠິຍໍ ຠາຊນຄຕກຣຓມຸຏ຺ຐິຈ຺ເຉທນວິນິຈ຺ຉເຍນ ວິນິຈ຺ຉິນິຕພ຺ພໍ. ສເຈ ເອກາພທ຺ຘໍ ສິເລສນິຍ຺ຍາສາທິ ປກ຺ກມຘຸຜາຓິຕວິນິຈ຺ຉເຍນ ວິນິຈ຺ຉິນິຕພ຺ພໍ. ສເຈ ຄຣຸກໍ ໂຫຕິ ຠາຣພທ຺ຘໍ ໂລຫປິຓ຺ຑິ-ຄຸຬປິຓ຺ຑິ-ເຕລມຘຸຆຏາທິ ວາ, ກຸມ຺ຠິຍໍ ຐານາຈາວນວິນິຈ຺ຉເຍນ ວິນິຈ຺ຉິນິຕພ຺ພໍ. ສງ຺ຂລິກພທ຺ຘສ຺ສ ຈ ຐານເຠໂທ ສລ຺ລກ຺ເຂຕພ຺ໂພ. ປຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ຐປິຕໍ ປນ ປາວາຣຕ຺ຖຣຓສາຏກາທິໍ ອຸຊຸກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາກຑ຺ຒຕິ, ປາຣິມນ຺ເຕ ໂອຣິມນ຺ເຕນ ຜຸຏ຺ໂຐກາສໍ ອຕິກ຺ກນ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ເອວໍ ສພ຺ພທິສາສຸ ສລ຺ລກ຺ເຂຕພ຺ພໍ. ເວເຐຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘຣຕິ, ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕໍ ອາກາສຄຕໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ປາຣາຊິກໍ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວາຕິ.

ຖລຏ຺ຐກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອາກາສຏ຺ຐກຖາ

໙໖. ອາກາສຏ຺ເຐ ໂມຣສ຺ສ ຉຫິ ອາກາເຣຫິ ຐານປຣິຈ຺ເຉໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ – ປຸຣໂຕ ມຸຂຕຸຓ຺ຑເກນ, ປຈ຺ຉໂຕ ກລາປຄ຺ເຄນ, ອຸຠຍປສ຺ເສສຸ ປກ຺ຂປຣິຍນ຺ເຕຫິ, ອໂຘ ປາທນຂສິຂາຍ, ອຸທ຺ຘໍ ສິຂຄ຺ເຄນາຕິ. ຠິກ຺ຂຸ ‘‘ສສ຺ສາມິກໍ ອາກາສຏ຺ຐໍ ໂມຣໍ ຄເຫສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຸຣໂຕ ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຫຕ຺ຖໍ ວາ ປສາເຣຕິ, ໂມໂຣ ອາກາເສເຍວ ປກ຺ເຂ ຈາເຣຕິ, ວາຕໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ຄມນໍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ. ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ທຸກ຺ກຏໍ. ຕໍ ອຜນ຺ເທນ຺ໂຕ ຫຕ຺ເຖນ ອາມສຕິ, ທຸກ຺ກຏເມວ. ຐານາ ອຈາເວນ຺ໂຕ ຜນ຺ທາເປຕິ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ຫຕ຺ເຖນ ປນ ຄເຫຕ຺ວາ ວາ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວາ ມຸຂຕຸຓ຺ຑເກນ ຜຸຏ຺ໂຐກາສໍ ກລາປຄ຺ຄໍ, ກລາປຄ຺ເຄນ ວາ ຜຸຏ຺ໂຐກາສໍ ມຸຂຕຸຓ຺ຑກໍ ອຕິກ຺ກາເມຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ຕຖາ ວາມປກ຺ຂປຣິຍນ຺ເຕນ ຜຸຏ຺ໂຐກາສໍ ທກ຺ຂິຓປກ຺ຂປຣິຍນ຺ຕໍ, ທກ຺ຂິຓປກ຺ຂປຣິຍນ຺ເຕນ ວາ ຜຸຏ຺ໂຐກາສໍ ວາມປກ຺ຂປຣິຍນ຺ຕໍ ອຕິກ຺ກາເມຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ຕຖາ ປາທນຂສິຂາຍ ຜຸຏ຺ໂຐກາສໍ ສິຂຄ຺ຄໍ, ສິຂຄ຺ເຄນ ວາ ຜຸຏ຺ໂຐກາສໍ ປາທນຂສິຂໍ ອຕິກ຺ກາເມຕິ, ປາຣາຊິກໍ.

ອາກາເສນ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ໂມໂຣ ສີສາທີສຸ ຍສ຺ມິໍ ອງ຺ເຄ ນິລີຍຕິ, ຕໍ ຕສ຺ສ ຐານໍ. ຕສ຺ມາ ຕໍ ຫຕ຺ເຖ ນິລີນໍ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ກໂຣນ຺ໂຕປິ ຜນ຺ທາເປຕິເຍວ, ຍທິ ປນ ອິຕເຣນ ຫຕ຺ເຖນ ຄເຫຕ຺ວາ ຐານາ ຈາເວຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ອິຕຣໍ ຫຕ຺ຖໍ ອຸປເນຕິ, ໂມໂຣ ສຍເມວ ອຸຑ຺ເຑຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ນິລີຍຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ. ອງ຺ເຄ ນິລີນຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ເອກໍ ປທວາຣໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ທຸຕິເຍ ປາຣາຊິກໍ.

ຠູມິຍໍ ຐິຕໂມໂຣ ທ຺ວິນ຺ນໍ ວາ ປາທານໍ ກລາປສ຺ສ ຈ ວເສນ ຕີຓິ ຐານານິ ລຠຕິ. ຕໍ ອຸກ຺ຂິປນ຺ຕສ຺ສ ຍາວ ເອກມ຺ປິ ຐານໍ ປຖວິໍ ຜຸສຕິ, ຕາວ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ປຖວິຍາ ໂມຈິຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ປຎ຺ຊເຣ ຐິຕໍ ສຫ ປຎ຺ຊເຣນ ອຸທ຺ຘຣຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ຍທິ ປນ ປາທໍ ນ ອຄ຺ຆຕິ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຄ຺ຆວເສນ ກາຕພ຺ພໍ. ອນ຺ໂຕວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ຈຣນ຺ຕໍ ໂມຣໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ປທສາ ພຫິວຕ຺ຖຸໍ ນີຫຣນ຺ໂຕ ທ຺ວາຣປຣິຈ຺ເຉທໍ ອຕິກ຺ກາເມຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ວເຊ ຐິຕພລີພທ຺ທສ຺ສ ຫິ ວໂຊ ວິຍ ອນ຺ໂຕວຕ຺ຖຸ ຕສ຺ສ ຐານໍ. ຫຕ຺ເຖນ ປນ ຄເຫຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕວຕ຺ຖຸສ຺ມິມ຺ປິ ອາກາສຄຕໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ປາຣາຊິກເມວ. ອນ຺ໂຕຄາເມ ຈຣນ຺ຕມ຺ປິ ຄາມປຣິກ຺ເຂປໍ ອຕິກ຺ກາເມນ຺ຕສ຺ສ ປາຣາຊິກໍ. ສຍເມວ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຄາມູປຈາເຣ ວາ ວຕ຺ຖູປຈາເຣ ວາ ຈຣນ຺ຕໍ ປນ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ໂຕ ກຏ຺ເຐນ ວາ ກຖລາຍ ວາ ອຸຕ຺ຣາເສຕ຺ວາ ອຏວິມຸຂໍ ກໂຣຕິ, ໂມໂຣ ອຸຑ຺ເຑຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕຄາເມ ວາ ອນ຺ໂຕວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ວາ ຉທນປິຏ຺ເຐ ວາ ນິລີຍຕິ, ຣກ຺ຂຕິ. ສເຈ ປນ ອຏວິມຸເຂ ອຸຑ຺ເຑຕິ ວາ ຄຈ຺ຉຕິ ວາ ‘‘ອຏວິໍ ປເວເສຕ຺ວາ ຄເຫສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຣິກປ຺ເປ ອສຕິ ປຖວິໂຕ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ອຸຑ຺ຑິຕມຕ຺ເຕ ວາ ທຸຕິຍປທວາເຣ ວາ ປາຣາຊິກໍ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ຄາມໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ ຐິຕຏ຺ຐານເມວ ຐານໍ ໂຫຕິ. ກປິຎ຺ຊຣາທີສຸປິ ອຍເມວ ວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ສາຏກໍ ວາຕິ ວາຕເວຄຸກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ປຖວິຕເລ ປຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ຐປິຕມິວ ອາກາເສນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ຂລິພທ຺ຘໍ ສາຏກໍ ອຠິມຸຂາຄຕໍ ຫຕ຺ເຖນ ເອກສ຺ມິໍ ອນ຺ເຕ ຄຓ຺ຫາຕິ, ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ຐານໍ ອວິໂກເປນ຺ໂຕເຍວ ຄມນຸປຈ຺ເຉເທ ທຸກ຺ກຏໍ. ຐານາຈາວນໍ ອກໂຣນ຺ໂຕ ຈາເລຕິ, ຜນ຺ທາປເນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ຐານາ ຈາເວຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ຐານປຣິຈ຺ເຉໂທ ຈສ຺ສ ໂມຣສ຺ເສວ ຉຫິ ອາກາເຣຫິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອພທ຺ຘສາຏໂກ ປນ ເອກສ຺ມິໍ ອນ຺ເຕ ຄຫິຕມຕ຺ເຕວ ທຸຕິເຍນນ຺ເຕນ ປຕິຕ຺ວາ ຠູມິຍໍ ປຕິຏ຺ຐາຕິ, ຕສ຺ສ ທ຺ເວ ຐານານິ ໂຫນ຺ຕິ – ຫຕ຺ໂຖ ເຈວ ຠູມິ ຈ. ຕໍ ຍຖາຄຫິຕເມວ ປຐມໍ ຄຫິໂຕກາສປ຺ປເທສໂຕ ຈາເລຕິ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ປຈ຺ຉາ ຠູມິໂຕ ທຸຕິຍຫຕ຺ເຖນ ວາ ປາເທນ ວາ ອຸກ຺ຂິປຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ປຐມໍ ວາ ຠູມິໂຕ ອຸທ຺ຘຣຕິ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ປຈ຺ຉາ ຄຫິໂຕກາສປ຺ປເທສໂຕ ຈາເວຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ຄຫຓໍ ວາ ອມຸຎ຺ຈນ຺ໂຕ ອຸຊຸກເມວ ຫຕ຺ຖໍ ໂອນາເມຕ຺ວາ ຠູມິຄຕໍ ກຕ຺ວາ ເຕເນວ ຫຕ຺ເຖນ ອຸກ຺ຂິປຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ເວຐເນປິ ອຍເມວ ວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ຫິຣຎ຺ຎໍ ວາ ສຸວຓ຺ຓໍ ວາ ຉິຊ຺ຊມານນ຺ຕິ ມນຸສ຺ສານໍ ອລງ຺ກໂຣນ຺ຕານໍ ຄີເວຍ຺ຍກາທິປິຬນ຺ຘນໍ ວາ ສຸວຓ຺ຓສລາກໍ ຉິນ຺ທນ຺ຕານໍ ສຸວຓ຺ຓກາຣານໍ ສຸວຓ຺ຓຂຓ຺ຑໍ ວາ ຉິຊ຺ຊມານໍ ປຕຕິ, ຕຎ຺ເຈ ຠິກ຺ຂຸ ອາກາເສນ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ໂຕ ຫຕ຺ເຖນ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຄຫຓເມວ ຐານໍ. ຄຫິຕປ຺ປເທສໂຕ ຫຕ຺ຖໍ ອປເນຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ຈີວເຣ ປຕິຕໍ ຫຕ຺ເຖນ ອຸກ຺ຂິປຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ອນຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາວ ຍາຕິ, ທຸຕິເຍ ປທວາເຣ ປາຣາຊິກໍ. ປຕ຺ເຕ ປຕິເຕປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສີເສ ວາ ມຸເຂ ວາ ປາເທ ວາ ປຕິຏ຺ຐິຕໍ ຫຕ຺ເຖນ ຄຓ຺ຫາຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາວ ຍາຕິ, ທຸຕິເຍ ປທວາເຣ ປາຣາຊິກໍ. ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ປຕຕິ, ຕສ຺ສ ປຕິໂຕກາໂສວ ຐານໍ, ນ ສພ຺ພໍ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄໍ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ວາຕິ.

ອາກາສຏ຺ຐກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ເວຫາສຏ຺ຐກຖາ

໙໗. ເວຫາສຏ຺ເຐ ມຎ຺ຈປີຐາທີສຸ ຐປິຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ອາມາສໍ ວາ ໂຫຕຸ ອນາມາສໍ ວາ, ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ອາມສນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ. ມຎ຺ຈປີເຐສຸ ຐປິຕຠຓ຺ເຑສຸ ປເນຕ຺ຖ ຖລຏ຺ເຐ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ສເຈ ຂລິຍາ ພທ຺ຘສາຏໂກ ມຎ຺ເຈ ວາ ປີເຐ ວາ ປຕ຺ຖໂຏ ມຊ຺ເຌນ ມຎ຺ຈຕລໍ ນ ຜຸສຕິ, ມຎ຺ຈປາເທວ ຜຸສຕິ, ເຕສໍ ວເສນ ຐານໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປາທານໍ ອຸປຣິ ຜຸຏ຺ໂຐກາສເມວ ຫິ ອຕິກ຺ກມິຕມຕ຺ເຕນ ຕຕ຺ຖ ປາຣາຊິກໍ ໂຫຕິ. ສຫ ມຎ຺ຈປີເຐຫິ ຫຣນ຺ຕສ຺ສ ປນ ມຎ຺ຈປີຐປາທານໍ ປຕິຏ຺ຐິໂຕກາສວເສນ ຐານໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຈີວຣວໍເສ ວາຕິ ຈີວຣຐປນຕ຺ຖາຍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຐປິເຕ ວໍເສ ວາ ກຏ຺ຐທຓ຺ຑເກ ວາ. ຕຕ຺ຖ ສໍຫຣິຕ຺ວາ ປາຣໂຕ ອນ຺ຕໍ ໂອຣໂຕ ໂຠຄໍ ກຕ຺ວາ ຐປິຕຈີວຣສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐິໂຕກາເສນ ຜຸຏ຺ໂຐກາໂສວ ຐານໍ, ນ ສພ຺ໂພ ຈີວຣວໍໂສ. ຕສ຺ມາ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຕໍ ໂຠເຄ ຄເຫຕ຺ວາ ອາກຑ຺ຒນ຺ຕສ຺ສ ປາຣໂຕ ວໍເສ ປຕິຏ຺ຐິໂຕກາສໍ ໂອຣໂຕ ຈີວເຣນ ວໍສສ຺ສ ຜຸຏ຺ຐປ຺ປເທສໍ ອຕິກ຺ກາເມນ຺ຕສ຺ສ ເອກທ຺ວງ຺ຄຸລມຕ຺ຕາກຑ຺ຒເນເນວ ປາຣາຊິກໍ. ອນ຺ເຕ ຄເຫຕ຺ວາ ອາກຑ຺ຒນ຺ຕສ຺ສາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕຕ຺ເຖວ ປນ ຈີວຣວໍເສ ວາມໂຕ ວາ ທກ຺ຂິຓໂຕ ວາ ສາເຣນ຺ຕສ຺ສ ວາມນ຺ເຕນ ທກ຺ຂິຓນ຺ຕຏ຺ຐານໍ ທກ຺ຂິຓນ຺ເຕນ ວາ ວາມນ຺ຕຏ຺ຐານໍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມຕ຺ເຕ ທສທ຺ວາທສງ຺ຄຸລມຕ຺ຕສາຣເຓເນວ ປາຣາຊິກໍ. ອຸທ຺ຘໍ ອຸກ຺ຂິປນ຺ຕສ຺ສ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕຸກ຺ຂິປເນນ ປາຣາຊິກໍ. ຈີວຣວໍສໍ ຜຸສນ຺ຕໍ ວາ ອຜຸສນ຺ຕໍ ວາ ຣຊ຺ຊຸເກນ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຐປິຕຈີວຣໍ ໂມເຈນ຺ຕສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ມຸຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ມຸຕ຺ຕມຕ຺ຕເມວ ຫິ ຕໍ ‘‘ຐານາ ຈຸຕ’’ນ຺ຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ວໍເສ ເວເຐຕ຺ວາ ຐປິຕໍ ນິພ຺ເພເຐນ຺ຕສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ນິພ຺ເພຐິຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ວລຍໍ ກຕ຺ວາ ຐປິເຕ ວລຍໍ ຉິນ຺ທຕິ ວາ ໂມເຈຕິ ວາ ເອກໍ ວາ ວໍສໂກຏິໍ ໂມເຈຕ຺ວາ ນີຫຣຕິ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ຉິນ຺ນມຕ຺ເຕ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ນີຫຏມຕ຺ເຕ ຈ ປາຣາຊິກໍ. ຕຖາ ອກຕ຺ວາວ ຈີວຣວໍເສ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ສາເຣຕິ, ຣກ຺ຂຕິ ຕາວ. ວລຍສ຺ສ ຫິ ສພ຺ໂພປິ ຈີວຣວໍໂສ ຐານໍ. ກສ຺ມາ? ຕຕ຺ຖ ສໍສຣຓຘມ຺ມຕາຍ. ຍທາ ປນ ນໍ ຫຕ຺ເຖນ ຄເຫຕ຺ວາ ອາກາສຄຕໍ ກໂຣຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ປສາເຣຕ຺ວາ ຐປິຕສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐິໂຕກາເສນ ຜຸຏ຺ໂຐກາໂສວ ຐານໍ. ຕຕ຺ຖ ສໍຫຣິຕ຺ວາ ຐປິເຕ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍໍ ປນ ເອເກນນ຺ເຕນ ຠູມິໍ ຜຸສິຕ຺ວາ ຐິຕໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ຈີວຣວໍເສ ຈ ຠູມິຍຎ຺ຈ ປຕິຏ຺ຐິໂຕກາສວເສນ ທ຺ເວ ຐານານິ. ຕຕ຺ຖ ຠູມິຍໍ ເອເກນນ຺ເຕນ ປຕິຏ຺ຐິເຕ ອພທ຺ຘສາຏເກ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຈີວຣຣຊ຺ຊຸຍາປິ ອຍເມວ ວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ອງ຺ກຸສເກ ລຄ຺ເຄຕ຺ວາ ຐປິຕຠຓ຺ຑໍ ປນ ເຠສຊ຺ຊຆໂຏ ວາ ເຠສຊ຺ຊຕ຺ຖວິກາ ວາ ສເຈ ຠິຕ຺ຕິໍ ວາ ຠູມິໍ ວາ ອຜຸສິຕ຺ວາ ຐປິຕໍ ລຄ຺ຄນກໍ ຆໍສນ຺ຕສ຺ສ ນີຫຣໂຕ ອງ຺ກຸສໂກຏິໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ລຄ຺ຄນກໍ ພທ຺ຘໍ ໂຫຕິ, ພຸນ຺ເທນ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອາກາສຄຕໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ອງ຺ກຸສໂກຏິໂຕ ອນິກ຺ຂນ຺ເຕປິ ປາຣາຊິກໍ. ຠິຕ຺ຕິນິສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ, ປຐມໍ ອງ຺ກຸສໂກຏິໂຕ ນີຫຣຕິ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ປຈ຺ຉາ ຠິຕ຺ຕິໍ ໂມເຈຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ປຐມໍ ຠິຕ຺ຕິໍ ໂມເຈຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ອງ຺ກຸສໂຕ ນີຫຣນ຺ຕສ຺ສາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສເຈ ປນ ຠາຣິຍໍ ຠຓ຺ຑໍ ນີຫຣິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ສຍໍ ຠິຕ຺ຕິນິສ຺ສິຕໍ ກຕ຺ວາ ອງ຺ກຸສໂຕ ນີຫຣຕິ, ປຸນ ຠິຕ຺ຕິໍ ອໂມເຈຕ຺ວາປິ ອງ຺ກຸສໂຕ ນີຫຏມຕ຺ເຕເຍວ ປາຣາຊິກໍ. ອຕ຺ຕນາ ກຕຏ຺ຐານຎ຺ຫິ ຐານໍ ນ ໂຫຕິ. ຠູມິໍ ຜຸສິຕ຺ວາ ຐິຕສ຺ສ ປນ ທ຺ເວ ເອວ ຐານານິ. ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ ວິນິຈ຺ຉໂຍ. ຍໍ ປນ ສິກ຺ກາຍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ລຄ຺ຄິຕໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ສິກ຺ກາໂຕ ນີຫຣນ຺ຕສ຺ສາປິ ສຫ ສິກ຺ກາຍ ອງ຺ກຸສໂຕ ນີຫຣນ຺ຕສ຺ສາປິ ປາຣາຊິກໍ. ຠິຕ຺ຕິຠູມິສນ຺ນິສ຺ສິຕວເສນ ເຈຕ຺ຖ ຐານເຠໂທປິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຠິຕ຺ຕິຂີໂລຕິ ອຸຊຸກໍ ກຕ຺ວາ ຠິຕ຺ຕິຍໍ ອາໂກຏິໂຕ ວາ ຕຕ຺ຖຊາຕໂກ ເອວ ວາ; ນາຄທນ຺ໂຕ ປນ ວງ຺ໂກ ອາໂກຏິໂຕ ເອວ. ເຕສຸ ລຄ຺ເຄຕ຺ວາ ຐປິຕໍ ອງ຺ກຸສເກ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ວິນິຈ຺ຉິນິຕພ຺ພໍ. ທ຺ວີສຸ ຕີສຸ ປນ ປຏິປາຏິຍາ ຐິເຕສຸ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ຐປິຕໍ ກຸນ຺ຕໍ ວາ ຠິນ຺ທິວາລໍ ວາ ອຄ຺ເຄ ວາ ພຸນ຺ເທ ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ອາກຑ຺ຒຕິ, ເອກເມກສ຺ສ ຜຸຏ຺ໂຐກາສມຕ຺ເຕ ອຕິກ຺ກນ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ຜຸຏ຺ໂຐກາສມຕ຺ຕເມວ ຫິ ເຕສໍ ຐານໍ ໂຫຕິ, ນ ສພ຺ເພ ຂີລາ ວາ ນາຄທນ຺ຕາ ວາ. ຠິຕ຺ຕິອຠິມຸໂຂ ຐຕ຺ວາ ມຊ຺ເຌ ຄເຫຕ຺ວາ ອາກຑ຺ຒຕິ, ໂອຣິມນ຺ເຕນ ຜຸຏ຺ໂຐກາສໍ ປາຣິມນ຺ເຕນ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ປຣໂຕ ເປລ຺ເລນ຺ຕສ຺ສາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຫຕ຺ເຖນ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸຊຸກໍ ອຸກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ອາກາສຄຕໍ ກໂຣຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ຠິຕ຺ຕິໍ ນິສ຺ສາຍ ຐປິຕໍ ຠິຕ຺ຕິໍ ຆໍສນ຺ໂຕ ອາກຑ຺ຒຕິ, ອຄ຺ເຄນ ຜຸຏ຺ໂຐກາສໍ ພຸນ຺ທໍ, ພຸນ຺ເທນ ວາ ຜຸຏ຺ໂຐກາສໍ ອຄ຺ຄໍ ອຕິກ຺ກາເມນ຺ຕສ຺ສ ປາຣາຊິກໍ. ຠິຕ຺ຕິອຠິມຸໂຂ ຐຕ຺ວາ ອາກຑ຺ຒນ຺ໂຕ ເອເກນນ຺ເຕນ ຜຸຏ຺ໂຐກາສໍ ອປຣນ຺ຕໍ ອຕິກ຺ກາເມຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ອຸຊຸກໍ ອຸກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕໍ ອາກາສຄຕໍ ກໂຣຕິ, ປາຣາຊິກໍ.

ຣຸກ຺ເຂ ວາ ລຄ຺ຄິຕນ຺ຕິ ຕາລຣຸກ຺ຂາທີສຸ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ລຄ຺ຄິເຕ ອງ຺ກຸສກາທີສຸ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖຊາຕກໍ ປນ ຕາລປິຓ຺ຑິໍ ຈາເລນ຺ຕສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ຍສ຺ມິໍ ຜເລ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸ ປູຣຕິ, ຕສ຺ມິໍ ພນ຺ຘນາ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ປິຓ຺ຑິໍ ຉິນ຺ທຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ອຄ຺ເຄນ ປຓ຺ຓນ຺ຕຣໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ຐປິຕາ ທ຺ເວ ຐານານິ ລຠຕິ – ຐປິຕຏ຺ຐານຎ຺ຈ ວຓ຺ຏຏ຺ຐານຎ຺ຈ; ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂຍ ປນ ‘‘ຉິນ຺ນມຕ຺ຕາ ປຕມານາ ສທ຺ທໍ ກເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ ຠເຍນ ສຍໍ ອຄ຺ເຄນ ປຓ຺ຓນ຺ຕຣໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ຉິນ຺ທຕິ, ຉິນ຺ນມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ອຕ຺ຕນາ ກຕຏ຺ຐານຎ຺ຫິ ຐານໍ ນ ໂຫຕິ. ເອເຕນ ອຸປາເຍນ ສພ຺ພຣຸກ຺ຂານໍ ປຸປ຺ຜຜເລສຸ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ປຕ຺ຕາຘາຣເກປີຕິ ເອຕ຺ຖ ຣຸກ຺ຂາຘາຣໂກ ວາ ໂຫຕຸ ວລຍາຘາຣໂກ ວາ ທຓ຺ຑາຘາຣໂກ ວາ ຍໍກິຎ຺ຈິ ປຕ຺ຕຏ຺ຐປນກໍ ປຈ຺ຉິກາປິ ໂຫຕຸ ປຕ຺ຕາຘາຣໂກ ຕ຺ເວວ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ຕຕ຺ຖ ຐປິຕປຕ຺ຕສ຺ສ ປຕ຺ເຕນ ຜຸຏ຺ໂຐກາໂສ ເອວ ຐານໍ. ຕຕ຺ຖ ຣຸກ຺ຂາຘາຣເກ ປຎ຺ຈຫາກາເຣຫິ ຐານປຣິຈ຺ເຉໂທ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ຐິຕໍ ປຕ຺ຕໍ ມຸຂວຏ຺ຏິຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຈຕູສຸ ທິສາສຸ ຍໂຕ ກຸໂຕຈິ ກຑ຺ຒນ຺ໂຕ ເອເກນນ຺ເຕນ ຜຸຏ຺ໂຐກາສໍ ອປຣນ຺ຕໍ ອຕິກ຺ກາເມຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ອຸທ຺ຘໍ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕໍ ອຸກ຺ຂິປໂຕ ປາຣາຊິກໍ. ສຫາຘາຣເກນ ຫຣນ຺ຕສ຺ສາປິ ເອເສວ ນໂຍຕິ.

ເວຫາສຏ຺ຐກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຸທກຏ຺ຐກຖາ

໙໘. ອຸທກຏ຺ເຐ – ອຸທເກ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ ຣາຊຠຍາທິຠີເຕຫິ ອຸທເກນ ອວິນສ຺ສນຘມ຺ເມສຸ ຕມ຺ພໂລຫຠາຊນາທີສຸ ສຸປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ກຕ຺ວາ ໂປກ຺ຂຣຓີອາທີສຸ ອສນ຺ທນເກ ອຸທເກ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐິໂຕກາໂສເຍວ ຐານໍ, ນ ສພ຺ພໍ ອຸທກໍ. ຄຈ຺ຉຕິ ວາ ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາຕິ ອຄມ຺ຠີເຣ ອຸທເກ ປທສາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ປທວາເຣ ປທວາເຣ ທຸກ຺ກຏໍ. ຄມ຺ຠີເຣ ຫຕ຺ເຖຫິ ວາ ປາເທຫິ ວາ ປໂຍຄໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖວາເຣຫິ ວາ ປທວາເຣຫິ ວາ ປໂຍເຄ ປໂຍເຄ ທຸກ຺ກຏໍ. ເອເສວ ນໂຍ ກຸມ຺ຠິຄຫຓຕ຺ຖໍ ນິມຸຊ຺ຊນຸມ຺ມຸຊ຺ຊເນສຸ. ສເຈ ປນ ອນ຺ຕຣາ ກິຎ຺ຈິ ອຸທກສປ຺ປໍ ວາ ວາຬມຈ຺ຉໍ ວາ ທິສ຺ວາ ຠີໂຕ ປລາຍຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ. ອາມສນາທີສຸ ຠູມິຄຕາຍ ກຸມ຺ຠິຍາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ຕຕ຺ຖ ຠູມິໍ ຂຓິຕ຺ວາ ກຑ຺ຒຕິ, ອິຘ ກທ຺ທເມ ໂອສາເຣຕິ. ເອວໍ ຉຫາກາເຣຫິ ຐານປຣິຈ຺ເຉໂທ ໂຫຕິ.

ອຸປ຺ປລາທີສຸ ຍສ຺ມິໍ ປຸປ຺ເຜ ວຕ຺ຖຸໍ ປູເຣຕິ, ຕສ຺ມິໍ ຉິນ຺ນມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ອຸປ຺ປລຊາຕິການຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຍາວ ເອກສ຺ມິມ຺ປິ ປສ຺ເສ ວາໂກ ນ ຉິຊ຺ຊຕິ, ຕາວ ຣກ຺ຂຕິ. ປທຸມຊາຕິການໍ ປນ ທຓ຺ເຑ ຉິນ຺ເນ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ສຸຕ຺ຕໍ ອຈ຺ຉິນ຺ນມ຺ປິ ນ ຣກ຺ຂຕິ. ສາມິເກຫິ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຐປິຕານິ ອຸປ຺ປລາທີນິ ໂຫນ຺ຕິ, ຍໍ ວຕ຺ຖຸໍ ປູເຣຕິ, ຕສ຺ມິໍ ອຸທ຺ຘເຏ ປາຣາຊິກໍ. ຫຕ຺ຖກພທ຺ຘານິ ໂຫນ຺ຕິ, ຍສ຺ມິໍ ຫຕ຺ຖເກ ວຕ຺ຖຸ ປູຣຕິ, ຕສ຺ມິໍ ອຸທ຺ຘເຏ ປາຣາຊິກໍ. ຠາຣພທ຺ຘານິ ໂຫນ຺ຕິ, ຕໍ ຠາຣໍ ຉນ຺ນໍ ອາກາຣານໍ ເຍນ ເກນຈິ ອາກາເຣນ ຐານາ ຈາເວນ຺ຕສ຺ສ ຠູມຏ຺ຐກຸມ຺ຠິຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປາຣາຊິກໍ. ທີຆນາຬານິ ອຸປ຺ປລາທີນິ ໂຫນ຺ຕິ, ປຸປ຺ເຜສຸ ວາ ນາເຬສຸ ວາ ເວຓິໍ ກຕ຺ວາ ອຸທກປິຏ຺ເຐ ຣຊ຺ຊຸເກສຸ ຕິຓານິ ສນ຺ຖຣິຕ຺ວາ ຐເປນ຺ຕິ ວາ ພນ຺ຘນ຺ຕິ ວາ, ເຕສໍ ທີຆໂຕ ປຸປ຺ຜຄ຺ເຄນ ຈ ນາຬນ຺ເຕນ ຈ ຕິຣິຍໍ ປຣິຍນ຺ເຕຫິ ເຫຏ຺ຐາ ປຕິຏ຺ຐິໂຕກາເສນ ອຸທ຺ຘໍ ອຸປຣິ ຐິຕສ຺ສ ປິຏ຺ຐິຍາຕິ ຉຫາກາເຣຫິ ຐານາ ຈາວນປຣິຈ຺ເຉໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ໂຍປິ ອຸທກປິຏ຺ຐິຍໍ ຐປິຕປຸປ຺ຜກລາປໍ ອຸທກໍ ຈາເລຕ຺ວາ ວີຈິໍ ອຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ຍຖາຐິຕຏ຺ຐານໂຕ ຈາເວຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ອຖ ປນ ປຣິກປ຺ເປຕິ ‘‘ເອຕ຺ຖ ຄຕໍ ຄເຫສ຺ສາມີ’’ຕິ, ຣກ຺ຂຕິ ຕາວ; ຄຕຏ຺ຐາເນ ປນ ອຸທ຺ຘຣໂຕ ປາຣາຊິກໍ. ອຸທກໂຕ ອຈ຺ຈຸຄ຺ຄຕສ຺ສ ປຸປ຺ຜສ຺ສ ສກລມຸທກໍ ຐານໍ, ຕໍ ອຸປ຺ປາເຏຕ຺ວາ ອຸຊຸກໍ ອຸທ຺ຘຣນ຺ຕສ຺ສ ນາຬນ຺ເຕ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕໍ ອຸທກໂຕ ອຕິກ຺ກນ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ປຸປ຺ເຜ ຄເຫຕ຺ວາ ອປນາເມຕ຺ວາ ອາກຑ຺ຒນ຺ໂຕ ອຸປ຺ປາເຏຕິ, ນ ອຸທກໍ ຐານໍ, ອຸປ຺ປາຏິຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ກລາປພທ຺ຘານິ ປຸປ຺ຜານິ ອຸທກຏ຺ຐາເນ ວາ ຣຸກ຺ເຂ ວາ ຄຈ຺ເຉ ວາ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຐເປນ຺ຕິ, ພນ຺ຘນໍ ອໂມເຈຕ຺ວາ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ພນ຺ຘເນ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ປຐມໍ ພນ຺ຘນໍ ໂມເຈຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ຫຣຕິ, ເອຕ຺ຖ ຉຫາກາເຣຫິ ຐານປຣິຈ຺ເຉໂທຕິ ອິທໍ ອຸຠຍໍ ມຫາປຈ຺ຈຣິຍາທີສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ປທຸມິນິຍໍ ປຸປ຺ຜານິ ສຫ ປທຸມິນິໍຍາ ຄຓ຺ຫິຕຸກາມສ຺ສ ປຸປ຺ຜນາເຬຫິ ຈ ປຕ຺ຕນາເຬຫິ ຈ ຜຸຏ຺ຐອຸທກວເສນ ອຸທ຺ຘຎ຺ເຈວ ຕິຣິຍຎ຺ຈ ຐານປຣິຈ຺ເຉໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕໍ ປນສ຺ສ ປທຸມິນິໍ ອນຸປ຺ປາເຏຕ຺ວາ ປຸປ຺ຜານິ ວາ ປຕ຺ຕານິ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຠິມຸຂໍ ອາກຑ຺ຒນ຺ຕສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ອຸປ຺ປາຏິຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ.

ປຸປ຺ຜປຕ຺ຕນາເຬ ຐານໂຕ ອຈາເວຕ຺ວາປິ ປຐມໍ ປທຸມິນິໍ ອຸປ຺ປາເຏນ຺ຕສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ປຈ຺ຉາ ປຸປ຺ຜປຕ຺ຕນາເຬສຸ ຐານາ ຈາວິເຕສຸ ປາຣາຊິກໍ. ອຸປ຺ປາຏິຕາຍ ປທຸມິນິຍາ ປຸປ຺ຜໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ປນ ຠຓ຺ຑໍ ອຄ຺ຆາເປຕ຺ວາ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ພຫິ ຐປິເຕ ຣາສິກຕກລາປພທ຺ຘຠາຣພທ຺ຘປຸປ຺ເຜປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຠິສໍ ວາ ມຸຬາລໍ ວາ ເຍນ ວຕ຺ຖຸ ປູຣຕິ, ຕໍ ອຸປ຺ປາເຏນ຺ຕສ຺ສ ປາຣາຊິກໍ. ກທ຺ທເມ ຜຸຏ຺ໂຐກາສວເສນ ເຈຕ຺ຖ ຐານໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ພໍ. ຕານິ ອຸປ຺ປາເຏນ຺ຕສ຺ສ ສຸຂຸມມ຺ປິ ມູລໍ ອຈ຺ຉິນ຺ນໍ ໂຫຕິ, ຣກ຺ຂຕິ ຕາວ. ຠິສປພ຺ເພ ຊາຕໍ ປຕ຺ຕໍ ວາ ປຸປ຺ຜໍ ວາ ໂຫຕິ, ຕມ຺ປິ ຣກ຺ຂຕີຕິ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠິສຄຓ຺ຐິມ຺ຫິ ປນ ກຓ຺ຏໂກ ໂຫຕິ ໂຍພ຺ພນປ຺ປຕ຺ຕານໍ ມຸຂປິຬກາ ວິຍ, ອຍໍ ອທີຆຕ຺ຕາ ນ ຣກ຺ຂຕິ. ເສສໍ ອຸປ຺ປລາທີສຸ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ມຈ຺ຉກຈ຺ຉປານໍ ສສ຺ສາມິການໍ ວາປິອາທີສຸ ສກລມຸທກໍ ຐານໍ. ຕສ຺ມາ ໂຍ ປຏິຊຄ຺ຄນຏ຺ຐາເນ ສສ຺ສາມິກໍ ມຈ຺ຉໍ ພຬິເສນ ວາ ຊາເລນ ວາ ກຸມເນນ ວາ ຫຕ຺ເຖນ ວາ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕສ຺ສ ເຍນ ມຈ຺ເຉນ ວຕ຺ຖຸ ປູຣຕິ, ຕສ຺ມິໍ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ອຸທກໂຕ ອຸທ຺ຘຏມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ໂກຈິ ມຈ຺ໂຉ ຄຍ຺ຫມາໂນ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ຘາວຕິ, ອາກາສໍ ວາ ອຸປ຺ປຕຕິ, ຕີເຣ ວາ ປຕຕິ, ອາກາເສ ວາ ຐິຕໍ ຕີເຣ ວາ ປຕິຕໍ ຄຓ຺ຫໂຕປິ ປາຣາຊິກເມວ. ກຈ຺ຉປມ຺ປິ ພຫິ ໂຄຈຣຕ຺ຖໍ ຄຕໍ ຄຓ຺ຫໂຕ ເອເສວ ນໂຍ. ອຸທກຏ຺ຐໍ ປນ ອຸທກາ ໂມຈຍໂຕ ປາຣາຊິກໍ.

ເຕສຸ ເຕສຸ ປນ ຊນປເທສຸ ສພ຺ພສາຘາຣຓສ຺ສ ມຫາຕຬາກສ຺ສ ນິທ຺ຘມນຕຸມ຺ພໍ ນິສ຺ສາຍ ສພ຺ພສາຘາຣຓເມວ ກຸນ຺ນທີສທິສໍ ອຸທກວາຫກໍ ຂຓນ຺ຕິ. ຕໂຕ ຂຸທ຺ທກມາຕິກາໂຍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ມາຕິກາໂກຏິຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ວຬຎ຺ຊນຕ຺ຖາຍ ອາວາເຏ ຂຓນ຺ຕິ. ເຕສໍ ປນ ຍທາ ອຸທເກນ ອຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ, ຕທາ ອາວາເຏ ຂຸທ຺ທກມາຕິກາໂຍ ອຸທກວາຫກຎ຺ຈ ໂສເຘຕ຺ວາ ນິທ຺ຘມນຕຸມ຺ພໍ ອຸຄ຺ຆາເຏນ຺ຕິ. ຕໂຕ ອຸທເກນ ສທ຺ຘິໍ ມຈ຺ຉາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ອາວາເຏ ປຕ຺ວາ ວສນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕຬາເກ ຈ ອຸທກວາຫເກສຸ ຈ ມຈ຺ເຉ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕ ນ ວາເຣນ຺ຕິ. ຂຸທ຺ທກາສຸ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ມາຕິກາສຸ ອຸທກອາວາເຏສຸ ຈ ປວິຏ຺ຐມຈ຺ເຉ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ນ ເທນ຺ຕິ, ວາເຣນ຺ຕິ; ຕຕ຺ຖ ໂຍ ຕຬາເກ ວາ ນິທ຺ຘມນຕຸມ຺ເພ ວາ ອຸທກວາຫເກ ວາ ມຈ຺ເຉ ຄຓ຺ຫາຕິ, ອວຫາເຣນ ໂສ ນ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ຂຸທ຺ທກມາຕິກາສຸ ປນ ອາວາເຏສຸ ວາ ປວິຏ຺ຐໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຄຫິຕສ຺ສ ອຄ຺ຆວເສນ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ສເຈ ຕໂຕ ຄຍ຺ຫມາໂນ ມຈ຺ໂຉ ອາກາເສ ວາ ອຸປ຺ປຕຕິ, ຕີເຣ ວາ ປຕຕິ, ຕໍ ອາກາສຏ຺ຐໍ ວາ ຕີຣຏ຺ຐໍ ວາ ອຸທກວິນິມຸຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫໂຕ ອວຫາໂຣ ນຕ຺ຖິ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິຄ຺ຄຫຏ຺ຐາເນ ຐິຕສ຺ເສວ ເຕ ສາມິກາ. ເອວຣູປາ ຫິ ຕຕ຺ຖ ກຕິກາ. ກຈ຺ຉເປປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ສເຈ ປນ ມຈ຺ໂຉ ຄຍ຺ຫມາໂນ ອາວາຏໂຕ ຂຸທ຺ທກມາຕິກໍ ອາຣຸຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ນໍ ຄຓ຺ຫໂຕປິ ອວຫາໂຣເຍວ. ຂຸທ຺ທກມາຕິກາໂຕ ປນ ອຸທກວາຫກໍ, ຕໂຕ ຈ ຕຬາກໍ ອາຣູຬ຺ຫໍ ຄຓ຺ຫໂຕ ອວຫາໂຣ ນຕ຺ຖິ. ໂຍ ອາວາຏໂຕ ຠຕ຺ຕສິຕ຺ເຖຫິ ປໂລເຠຕ຺ວາ ມາຕິກໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຕິ, ອວຫາໂຣວ. ຕໂຕ ປນ ປໂລເຠຕ຺ວາ ອຸທກວາຫກໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ອວຫາໂຣ ນຕ຺ຖິ. ເກຈິ ປນ ກຸໂຕຈິເທວ ສພ຺ພສາຘາຣຓຏ຺ຐານໂຕ ມຈ຺ເຉ ອາເນຕ຺ວາ ປຈ຺ຉິມວຕ຺ຖຸຠາເຄ ອຸທກາວາເຏ ຂິປິຕ຺ວາ ໂປເສຕ຺ວາ ທິວເສ ທິວເສ ທ຺ເວ ຕີຓິ ອຸຕ຺ຕຣິຠງ຺ຄຕ຺ຖາຍ ມາເຣນ຺ຕິ. ເອວຣູປໍ ມຈ຺ຉໍ ອຸທເກ ວາ ອາກາເສ ວາ ຕີເຣ ວາ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ຐິຕໍ ຄຓ຺ຫໂຕ ອວຫາໂຣ ເອວ. ກຈ຺ຉເປປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ນິທາຆກາເລ ປນ ນທິຍາ ໂສເຕ ປຈ຺ຉິນ຺ເນ ກຕ຺ຖຈິ ນິນ຺ນຏ຺ຐາເນ ອຸທກໍ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕຕ຺ຖ ມນຸສ຺ສາ ມຈ຺ຉານໍ ວິນາສາຍ ມທນຜລວສາທີນິ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ມຈ຺ຉາ ຕານິ ຂາທນ຺ຕາ ມຣິຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕານາ ອຸທເກ ປ຺ລວນ຺ຕາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ໂຍ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ຍາວ ສາມິກາ ນາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕາວິເມ ມຈ຺ເຉ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ, ອຄ຺ຆວເສນ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ປໍສຸກູລສຎ຺ຎາຍ ຄຓ຺ຫໂຕ ອວຫາໂຣ ນຕ຺ຖິ, ອາຫຣາເປນ຺ເຕ ປນ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ. ມຈ຺ຉວິສໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຄຕມນຸສ຺ສາ ຠາຊນານິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ປູເຣຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຍາວ ‘‘ປຸນປິ ອາຄຈ຺ຉິສ຺ສາມາ’’ຕິ ສາລຍາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕາວ ເຕ ສສ຺ສາມິກມຈ຺ຉາວ. ຍທາ ປນ ເຕ ‘‘ອລໍ ອມ຺ຫາກ’’ນ຺ຕິ ນິຣາລຍາ ປກ຺ກມນ຺ຕິ, ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ. ປໍສຸກູລສຎ຺ຎິສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ຍຖາ ຈ ມຈ຺ຉກຈ຺ຉເປສຸ, ເອວໍ ສພ຺ພາຍປິ ໂອທກຊາຕິຍາ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ.

ອຸທກຏ຺ຐກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນາວຏ຺ຐກຖາ

໙໙. ນາວຏ຺ເຐ – ປຐມໍ ຕາວ ນາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ນາວາ ນາມ ຍາຍ ຕຣຕີ’’ຕິ ອາຫ. ຕສ຺ມາ ອິຘ ອນ຺ຕມໂສ ຣຊນໂທຓິກາປິ ເວຓຸກລາປໂກປິ ‘‘ນາວາ’’ຕ຺ເວວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສີມາສມ຺ມນ຺ນເນ ປນ ຘຸວນາວາ ອນ຺ໂຕ ຂຓິຕ຺ວາ ວາ ຜລເກຫິ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ວາ ກຕາ ສພ຺ພນ຺ຕິເມນ ປຣິຈ຺ເຉເທນ ຕິຓ຺ຓໍ ວາຫນິກາ ເອວ ວຏ຺ຏຕິ. ອິຘ ປນ ເອກສ຺ສປິ ວາຫນິກາ ‘‘ນາວາ’’ ຕ຺ເວວ ວຸຈ຺ຈຕິ. ນາວາຍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຍໍກິຎ຺ຈິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ຘໍ ວາ ອນິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ຘໍ ວາ; ຕສ຺ສ ອວຫາຣລກ຺ຂຓໍ ຖລຏ຺ເຐ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ນາວໍ ອວຫຣິສ຺ສາມີຕິອາທິມ຺ຫິ ຈ ທຸຕິຍປຣິເຍສນຄມນອາມສນຜນ຺ທາປນານິ ວຸຕ຺ຕນຍາເນວ. ພນ຺ຘນໍ ໂມເຈຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ຍາ ພນ຺ຘເນ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ຐານາ ນ ຈວຕິ, ຕສ຺ສາ ພນ຺ຘນໍ ຍາວ ນ ມຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຕາວ ທຸກ຺ກຏໍ. ມຸຕ຺ເຕ ປນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍມ຺ປິ ປາຣາຊິກມ຺ປິ ໂຫຕິ, ຕໍ ປຣໂຕ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ອຍໍ ຕາວ ປາຬິວຓ຺ຓນາ.

ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ປາຬິມຸຕ຺ຕກວິນິຈ຺ຉໂຍ – ຈຓ຺ຑໂສເຕ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຐປິຕນາວາຍ ເອກໍ ຐານໍ ພນ຺ຘນເມວ, ຕສ຺ມິໍ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ຕຕ຺ຖ ຍຸຕ຺ຕິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕາ ເອວ. ວິປ຺ປນຏ຺ຐາ ນາວາ ປນ ຍໍ ຍໍ ອຸທກປ຺ປເທສໍ ຜຣິຕ຺ວາ ຐິຕາ ໂຫຕິ, ສ຺ວາສ຺ສາ ຐານໍ. ຕສ຺ມາ ຕໍ ອຸທ຺ຘໍ ວາ ອຸຈ຺ຈາເຣນ຺ຕສ຺ສ, ອໂຘ ວາ ໂອປິລາເປນ຺ຕສ຺ສ, ຈຕູສຸ ວາ ທິສາສຸ ຜຸຏ຺ໂຐກາສໍ ອຕິກ຺ກາເມນ຺ຕສ຺ສ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ນິຈ຺ຈເລ ອຸທເກ ອພນ຺ຘນໍ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມຕາຍ ຐິຕນາວໍ ປຸຣໂຕ ວາ ປຈ຺ຉໂຕ ວາ ວາມທກ຺ຂິຓປສ຺ສໂຕ ວາ ກຑ຺ຒນ຺ຕສ຺ສ ເອເກນນ຺ເຕນ ຜຸຏ຺ໂຐກາສໍ ອປເຣນ ອຸທເກ ປຕິຏ຺ຐິຕນ຺ເຕນ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ອຸທ຺ຘໍ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕໍ ອຸທກໂຕ ໂມຈິເຕ ອໂຘ ນາວາຕເລນ ຜຸຏ຺ໂຐກາສໍ ມຸຂວຏ຺ຏິໍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ຕີເຣ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ນິຈ຺ຈເລ ອຸທເກ ຐປິຕນາວາຍ ພນ຺ຘນຎ຺ຈ ຐິໂຕກາໂສ ຈາຕິ ທ຺ເວ ຐານານິ. ຕໍ ປຐມໍ ພນ຺ຘນາ ໂມເຈຕິ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ປຈ຺ຉາ ຉນ຺ນໍ ອາກາຣານໍ ອຎ຺ຎຕເຣນ ຐານາ ຈາເວຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ປຐມໍ ຐານາ ຈາເວຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ພນ຺ຘນໂມຈເນປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຖເລ ອຸສ຺ສາເທຕ຺ວາ ອຸກ຺ກຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຐປິຕນາວາຍ ຜຸຏ຺ໂຐກາໂສວ ຐານໍ. ຕສ຺ສາ ປຎ຺ຈຫາກາເຣຫິ ຐານປຣິຈ຺ເຉໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ນິກ຺ກຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຐປິຕນາວາຍ ປນ ມຸຂວຏ຺ຏິຍາ ຜຸຏ຺ໂຐກາໂສວ ຐານໍ, ຕສ຺ສາປິ ປຎ຺ຈຫາກາເຣຫິ ຐານປຣິຈ຺ເຉທໍ ຎຕ຺ວາ ຍໂຕ ກຸໂຕຈິ ຜຸຏ຺ໂຐກາສໍ ອຸທ຺ຘຎ຺ຈ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕໍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຖເລ ປນ ອຸສ຺ສາເທຕ຺ວາ ທ຺ວິນ຺ນໍ ທາຣຸຆຏິການໍ ອຸປຣິ ຐປິຕນາວາຍ ທາຣຸຆຏິການໍ ຜຸຏ຺ໂຐກາໂສເຍວ ຐານໍ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ມຎ຺ຈປາທມຕ຺ຖເກສຸເຍວ ປຕ຺ຖຏພທ຺ຘສາຏເກ ນາຄທນ຺ເຕສຸ ຐປິຕຠິນ຺ທິວາເລ ຈ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ໂຍຕ຺ຕພທ຺ຘາຍ ປນ ນາວາຍ ສຏ຺ຐິສຕ຺ຕຕິພ຺ຍາມປ຺ປມາຓໍ ໂຍຕ຺ຕໍ ອໂມເຈຕ຺ວາວ ອາກຑ຺ຒິຕ຺ວາ

ປຖວິລຄ຺ຄໍ ກຕ຺ວາ ສຫ ໂຍຕ຺ເຕນ ຖເລ ຐປິຕາຍ ນາວາຍ ນ ຜຸຏ຺ໂຐກາສມຕ຺ຕເມວ ຐານໍ. ອຖ ໂຂ ໂຍຕ຺ຕໂກຏິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ນາວາຍ ປຖວິຍໍ ປຕິຏ຺ຐິໂຕກາສສ຺ສ ປຈ຺ຉິມນ຺ໂຕ ຕາວ ທີຆໂຕ, ຕິຣິຍໍ ປນ ນາວາຍ ຈ ໂຍຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ປຖວິຍໍ ປຕິຏ຺ຐິຕປຣິຍນ຺ຕປ຺ປມາຓໍ ຐານນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕໍ ທີຆໂຕ ວາ ຕິຣິຍໂຕ ວາ ກຑ຺ຒນ຺ຕສ຺ສ ເອເກນນ຺ເຕນ ຜຸຏ຺ໂຐກາສໍ ອປເຣນ ປຖວິຍໍ ປຕິຏ຺ຐິຕນ຺ເຕນ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມຕ຺ເຕ, ອຸທ຺ຘໍ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕໍ ສຫ ໂຍຕ຺ເຕນ ປຖວິໂຕ ໂມຈິເຕ ປາຣາຊິກໍ. ໂຍ ປນ ຕິຕ຺ເຖ ຐິຕນາວໍ ອາຣຸຫິຕ຺ວາ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ໂຕ ອຣິຕ຺ເຕນ ວາ ຜິເຍນ ວາ ປາເຊຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ສເຈ ປນ ຉຕ຺ຕໍ ວາ ປຓາເມຕ຺ວາ ຈີວຣໍ ວາ ປາເທຫິ ອກ຺ກມິຕ຺ວາ ຫຕ຺ເຖຫິ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ລງ຺ກາຣສທິສໍ ກຕ຺ວາ ວາຕໍ ຄຓ຺ຫາເປຕິ, ພລວາ ຈ ວາໂຕ ອາຄມ຺ມ ນາວໍ ຫຣຕິ, ວາເຕເນວ ສາ ຫຏາ ໂຫຕິ; ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ນຕ຺ຖິ ອວຫາໂຣ. ປໂຍໂຄ ອຕ຺ຖິ, ໂສ ປນ ຐານາ ຈາວນປໂຍໂຄ ນ ໂຫຕິ. ຍທິ ປນ ຕໍ ນາວໍ ເອວໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິໍ ປກຕິຄມນໍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ທິສາຠາຄໍ ເນຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ສຍເມວ ຍໍກິຎ຺ຈິ ຄາມຕິຕ຺ຖໍ ສມ຺ປຕ຺ຕໍ ຐານາ ອຈາເວນ຺ໂຕວ ວິກ຺ກິຓິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ເນວ ອຕ຺ຖິ ອວຫາໂຣ. ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ ປນ ໂຫຕີຕິ.

ນາວຏ຺ຐກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຍານຏ຺ຐກຖາ

໑໐໐. ຍານຏ຺ເຐ – ຍານໍ ຕາວ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍານໍ ນາມ ວຍ຺ຫ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຸປຣິ ມຓ຺ຑປສທິສໍ ປທຣຈ຺ຉນ຺ນໍ ສພ຺ພປລິຄຸຓ຺ຐິມໍ ວາ ຉາເທຕ຺ວາ ກຕໍ ວຍ຺ຫໍ. ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ສຸວຓ຺ຓຣຊຕາທິມຍາ ໂຄປານສິໂຍ ທຕ຺ວາ ຄຣຸຬປກ຺ຂກນເຍນ ກຕາ ສນ຺ທມານິກາ. ຣໂຖ ຈ ສກຏຎ຺ຈ ປາກຏເມວ. ເຕສຸ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ສວິຎ຺ຎາຓກໍ ວາ ອວິຎ຺ຎາຓກໍ ວາ ຣາສິອາທິວເສນ ຐປິຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຐານາ ຈາເວນ຺ຕສ຺ສ ນາວຏ຺ເຐ ຈ ຖລຏ຺ເຐ ຈ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ປາຣາຊິກໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ຍານຏ຺ຐໍ ຕຓ຺ຑຸລາທິຠຓ຺ຑໍ ປິຏເກນ ຄຓ຺ຫໂຕ ປິຏເກ ອນຸກ຺ຂິຕ຺ເຕປິ ປິຏກໍ ອປຫຣິຕ຺ວາ ຕຓ຺ຑຸລາທີນໍ ເອກາພທ຺ຘຠາເວ ວິໂກປິເຕ ປາຣາຊິກໍ. ຖລຏ຺ຐາທີສຸປິ ອຍໍ ນໂຍ ລພ຺ຠຕິ. ຍານໍ ອວຫຣິສ຺ສາມີຕິອາທິມ຺ຫິ ທຸຕິຍປຣິເຍສນາທີນິ ວຸຕ຺ຕນຍາເນວ. ຐານາ ຈາເວຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ທຸກຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ຍານສ຺ສ ທ຺ວິນ຺ນໍ ໂຄຓານໍ ອຏ຺ຐ ປາທາ, ທ຺ເວ ຈ ຈກ຺ການີຕິ ທສ ຐານານິ. ຕໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຘຸເຣ ນິສີທິຕ຺ວາ ປາຊຍໂຕ ໂຄຓານໍ ປາທຸທ຺ຘາເຣ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ຈກ຺ການໍ ປນ ປຖວິຍໍ ປຕິຏ຺ຐິຕປ຺ປເທສໂຕ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ເຕ ອຕິກ຺ກນ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ສເຈ ປນ ໂຄຓາ ‘‘ນາຍໍ ອມ຺ຫາກໍ ສາມິໂກ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ຘຸຣໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ອາກຑ຺ຒນ຺ຕາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ ວາ ຜນ຺ທນ຺ຕິ ວາ, ຣກ຺ຂຕິ ຕາວ. ໂຄເຓ ປຸນ ອຸຊຸກໍ ປຏິປາເທຕ຺ວາ ຘຸຣໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ທຬ຺ຫໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ປາຈເນນ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ປາເຊນ຺ຕສ຺ສ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເຕສໍ ປາທຸທ຺ຘາເຣ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ຈກ຺ກາຕິກ຺ກເມ ປາຣາຊິກໍ.

ສເຈປິ ສກທ຺ທເມ ມຄ຺ເຄ ເອກໍ ຈກ຺ກໍ ກທ຺ທເມ ລຄ຺ຄໍ ໂຫຕິ, ທຸຕິຍໍ ຈກ຺ກໍ ໂຄຓາ ປຣິວຕ຺ເຕນ຺ຕາ ປວຕ຺ເຕນ຺ຕິ, ເອກສ຺ສ ຐິຕຕ຺ຕາ ນ ຕາວ ອວຫາໂຣ ໂຫຕິ. ໂຄເຓ ປນ ປຸນ ອຸຊຸກໍ ປຏິປາເທຕ຺ວາ ປາເຊນ຺ຕສ຺ສ ຐິຕຈກ຺ເກ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕໍ ຜຸຏ຺ໂຐກາສໍ ອຕິກ຺ກນ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ຈຕຸຍຸຕ຺ຕກສ຺ສ ປນ ອຏ຺ຐາຣສ ຐານານິ, ອຏ຺ຐຍຸຕ຺ຕກສ຺ສ ຈຕຸຕ຺ຕິໍສາຕິ – ເອເຕນຸປາເຍນ ຍຸຕ຺ຕຍານສ຺ສ ຐານເຠໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຍໍ ປນ ອຍຸຕ຺ຕກໍ ຘຸເຣ ເອກາຍ ປຈ຺ຉໂຕ ຈ ທ຺ວີຫິ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠິນີຫິ ອຸປຕ຺ຖມ຺ເຠຕ຺ວາ ຐປິຕໍ, ຕສ຺ສ ຕິຓ຺ຓໍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠິນີນໍ ຈກ຺ການຎ຺ຈ ວເສນ ປຎ຺ຈ ຐານານິ. ສເຈ ຘຸເຣ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠິນີ ເຫຏ຺ຐາຠາເຄ ກປ຺ປກຕາ ໂຫຕິ, ຉ ຐານານິ. ປຈ຺ຉໂຕ ປນ ອນຸປຕ຺ຖມ຺ເຠຕ຺ວາ ຘຸເຣ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠິຕສ຺ເສວ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠິນີວເສນ ຕີຓິ ວາ ຈຕ຺ຕາຣິ ວາ ຐານານິ. ຘຸເຣນ ຜລກສ຺ສ ວາ ທາຣຸກສ຺ສ ວາ ອຸປຣິ ຐປິຕສ຺ສ ຕີຓິ ຐານານິ. ຕຖາ ປຖວິຍໍ ຐປິຕສ຺ສ. ຕໍ ຘຸຣໍກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ວາ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວາ ປຸຣໂຕ ຈ ປຈ຺ຉໂຕ ຈ ຐານາ ຈາເວນ຺ຕສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ຈກ຺ການໍ ປຕິຏ຺ຐິຕຏ຺ຐາເນ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕໍ ອຕິກ຺ກນ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ຈກ຺ການິ ອປເນຕ຺ວາ ທ຺ວີຫິ ອກ຺ຂສີເສຫິ ທາຣູນໍ ອຸປຣິ ຐປິຕສ຺ສ ທ຺ເວ ຐານານິ. ຕໍ ກຑ຺ຒນ຺ໂຕ ວາ ອຸກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ວາ ຜຸຏ຺ໂຐກາສໍ ອຕິກ຺ກາເມຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ຠູມິຍໍ ຐປິຕສ຺ສ ຘຸເຣນ ຈ ຈຕູຫິ ຈ ອກ຺ຂຸທ຺ຘີຫິ ປຕິຏ຺ຐິຕວເສນ ປຎ຺ຈ ຐານານິ. ຕໍ ຘຸເຣ ຄເຫຕ຺ວາ ກຑ຺ຒໂຕ ອຸທ຺ຘີນໍ ປຈ຺ຉິມນ຺ເຕຫິ ປຸຣິມນ຺ເຕ ອຕິກ຺ກນ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ອຸທ຺ຘີສຸ ຄເຫຕ຺ວາ ກຑ຺ຒໂຕ ອຸທ຺ຘີນໍ ປຸຣິມນ຺ເຕຫິ ປຈ຺ຉິມນ຺ເຕ ອຕິກ຺ກນ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ປສ຺ເສ ຄເຫຕ຺ວາ ກຑ຺ຒໂຕ ອຸທ຺ຘີນໍເຍວ ຕິຣິຍໍ ປຕິຏ຺ຐິຕຏ຺ຐານສ຺ສ ອຕິກ຺ກເມນ ປາຣາຊິກໍ. ມຊ຺ເຌ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸກ຺ຂິປໂຕ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕໍ ປຖວິໂຕ ມຸຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ອຖ ອຸທ຺ຘິຂາຓຸກາ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ສມເມວ ພາຫໍ ກຕ຺ວາ ມຊ຺ເຌ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອກ຺ຂສີສານິ ປເວສິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐິມຕລສ຺ສ ສມນ຺ຕາ ສພ຺ພໍ ປຖວິໍ ຜຸສິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ. ຕຕ຺ຖ ຈຕູສຸ ທິສາສຸ ອຸທ຺ຘຎ຺ຈ ຜຸຏ຺ຐຏ຺ຐານາຕິກ຺ກມວເສນ ປາຣາຊິກໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຠູມິຍໍ ນາຠິຍາ ຐປິຕຈກ຺ກສ຺ສ ເອກເມວ ຐານໍ, ຕສ຺ສ ປຎ຺ຈຫາກາເຣຫິ ປຣິຈ຺ເຉໂທ. ເນມິປສ຺ເສນ ຈ ນາຠິຍາ ຈ ຜຸສິຕ຺ວາ ຐິຕສ຺ສ ທ຺ເວ ຐານານິ. ເນມິຍາ ອຸຏ຺ຐິຕຠາຄໍ ປາເທນ ອກ຺ກມິຕ຺ວາ ຠູມິຍໍ ຜຸສາເປຕ຺ວາ ອເຣສຸ ວາ ເນມິຍາ ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸກ຺ຂິປນ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕນາ ກຕຏ຺ຐານໍ ຐານໍ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ມິໍ ຐິເຕປິ ອວເສສຏ຺ຐາເນ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ.

ຠິຕ຺ຕິໍ ນິສ຺ສາຍ ຐປິຕຈກ຺ກສ຺ສາປິ ທ຺ເວ ຐານານິ. ຕຕ຺ຖ ປຐມໍ ຠິຕ຺ຕິໂຕ ໂມເຈນ຺ຕສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ປຈ຺ຉາ ປຖວິໂຕ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕຸທ຺ຘາເຣ ປາຣາຊິກໍ. ປຐມໍ ຠູມິໂຕ ໂມເຈນ຺ຕສ຺ສ ປນ ສເຈ ຠິຕ຺ຕິຍໍ ປຕິຏ຺ຐິຕຏ຺ຐານໍ ນ ກຸປ຺ປຕິ, ເອເສວ ນໂຍ. ອຖ ອເຣສຸ ຄເຫຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐາ ກຑ຺ຒນ຺ຕສ຺ສ ຠິຕ຺ຕິໍ ຜຸສິຕ຺ວາ ຐິໂຕກາສສ຺ສ ອຸປຣິໂມ ອນ຺ໂຕ ເຫຏ຺ຐິມໍ ອຕິກ຺ກມຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ມຄ຺ຄປ຺ປຏິປນ຺ເນ ຍາເນ ຍານສາມິໂກ ເກນຈິເທວ ກຣຓີເຍນ ໂອໂຣຫິຕ຺ວາ ມຄ຺ຄາ ໂອກ຺ກນ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ອຖຎ຺ໂຎ ຠິກ຺ຂຸ ປຏິປຖໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອາຣກ຺ຂສຸຎ຺ຎໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ, ‘‘ຍານໍ ອວຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາໂຣຫຕິ, ຕສ຺ສ ປໂຍຄໍ ວິນາເຍວ ໂຄຓາ ຄເຫຕ຺ວາ ປກ຺ກນ຺ຕາ, ອວຫາໂຣ ນຕ຺ຖິ. ເສສໍ ນາວາຍໍ ວຸຕ຺ຕສທິສນ຺ຕິ.

ຍານຏ຺ຐກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຠາຣຏ຺ຐກຖາ

໑໐໑. ອິໂຕ ປຣໍ ຠາໂຣເຍວ ຠາຣຏ຺ຐໍ. ໂສ ສີສຠາຣາທິວເສນ ຈຕຸຘາ ທສ຺ສິໂຕ. ຕຕ຺ຖ ສີສຠາຣາທີສຸ ອສມ຺ໂມຫຕ຺ຖໍ ສີສາທີນໍ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ສີສສ຺ສ ຕາວ ປຸຣິມຄເລ ຄລວາຏໂກ, ປິຏ຺ຐິຄເລ ເກສຎ຺ຈິ ເກສນ຺ເຕ ອາວຏ຺ໂຏ ໂຫຕິ, ຄລສ຺ເສວ ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ເກສຎ຺ຈິ ເກສາ ໂອຣຸຍ຺ຫ ຊາຍນ຺ຕິ, ເຍ ກຓ຺ຓຈູຬິກາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເຕສໍ ອໂຘຠາໂຄ ຈາຕິ ອຍໍ ເຫຏ຺ຐິມປຣິຈ຺ເຉໂທ, ຕໂຕ ອຸປຣິ ສີສໍ. ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ຐິຕຠາໂຣ ສີສຠາໂຣ ນາມ.

ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ກຓ຺ຓຈູຬິກາຫິ ປຏ຺ຐາຍ ເຫຏ຺ຐາ, ກປ຺ປເຣຫິ ປຏ຺ຐາຍ ອຸປຣິ, ປິຏ຺ຐິຄລາວຕ຺ຕໂຕ ຈ ຄລວາຏກໂຕ ຈ ປຏ຺ຐາຍ ເຫຏ຺ຐາ, ປິຏ຺ຐິເວມຊ຺ຌາວຕ຺ຕໂຕ ຈ ອຸຣປຣິຈ຺ເຉທມຊ຺ເຌ ຫທຍອາວາຏໂຕ ຈ ປຏ຺ຐາຍ ອຸປຣິ ຂນ຺ໂຘ. ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ຐິຕຠາໂຣ ຂນ຺ຘຠາໂຣ ນາມ.

ປິຏ຺ຐິເວມຊ຺ຌາວຕ຺ຕໂຕ ປນ ຫທຍອາວາຏໂຕ ຈ ປຏ຺ຐາຍ ເຫຏ຺ຐາ ຍາວ ປາທນຂສິຂາ, ອຍໍ ກຏິປຣິຈ຺ເຉໂທ. ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ສມນ຺ຕໂຕ ສຣີເຣ ຐິຕຠາໂຣ ກຏິຠາໂຣ ນາມ.

ກປ຺ປຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປນ ເຫຏ຺ຐາ ຍາວ ຫຕ຺ຖນຂສິຂາ, ອຍໍ ໂອລມ຺ພກປຣິຈ຺ເຉໂທ. ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ຐິຕຠາໂຣ ໂອລມ຺ພໂກ ນາມ.

ອິທານິ ສີເສ ຠາຣນ຺ຕິອາທີສຸ ອຍໍ ອປຸພ຺ພວິນິຈ຺ຉໂຍ – ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ‘‘ອິທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອຕ຺ຖ ຍາຫີ’’ຕິ ສາມິເກຫິ ອນາຓຕ຺ໂຕ ສຍເມວ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ອິທໍ ນາມ ເທຖ, ອຫໍ ໂວ ຠຓ຺ຑໍ ວຫາມີ’’ຕິ ເຕສໍ ຠຓ຺ຑໍ ສີເສນ ອາທາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ອາມສຕິ, ທຸກ຺ກຏໍ. ຍຖາວຸຕ຺ຕສີສປຣິຈ຺ເຉທໍ ອນຕິກ຺ກາເມນ຺ໂຕວ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ຆໍສນ຺ໂຕ ສາເຣຕິປິ ປຈ຺ຈາສາເຣຕິປິ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ຂນ຺ຘໍ ໂອໂຣປິຕມຕ຺ເຕ ກິຎ຺ຈາປິ ສາມິການໍ ‘‘ວຫຕູ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຖິ, ເຕຫິ ປນ ອນາຓຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປາຣາຊິກໍ. ຂນ຺ຘໍ ປນ ອໂນໂຣເປຕ຺ວາປິ ສີສໂຕ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕໍ ໂມເຈນ຺ຕສ຺ສ ປາຣາຊິກໍ. ຍມກຠາຣສ຺ສ ປນ ເອໂກ ຠາໂຣ ສີເສ ປຕິຏ຺ຐາຕິ, ເອໂກ ປິຏ຺ຐິຍໍ, ຕຕ຺ຖ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຐານານໍ ວເສນ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຍໍ ປນ ສຸທ຺ຘສີສຠາຣາທີນໍເຍວ ວເສນ ເທສນາ ອາຣທ຺ຘາ. ໂຍ ຈາຍໍ ສີສຠາເຣ ວຸຕ຺ໂຕ, ຂນ຺ຘຠາຣາທີສຸປິ ອຍເມວ ວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ຫຕ຺ເຖ ຠາຣນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ຫຕ຺ເຖນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ໂອລມ຺ພໂກ ‘‘ຫຕ຺ເຖ ຠາໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ.

ໂສ ປຐມໍເຍວ ຠູມິໂຕ ວາ ຄຫິໂຕ ໂຫຕຸ, ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ສີສາທີຫິ ວາ, ‘‘ຫຕ຺ເຖ ຠາໂຣ’’ ຕ຺ເວວ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ຕໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຕາທິສໍ ຄຫນຏ຺ຐານໍ ທິສ຺ວາ ຠູມິຍໍ ວາ ຄຈ຺ຉາທີສຸ ວາ ນິກ຺ຂິປນ຺ຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ຠູມິໂຕ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ເຕສໍ ຠາຣານໍ ຍໍກິຎ຺ຈິ ປາຕຣາສາທິກາຣຓາ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ຠູມິຍໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຸນ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕໍ ອຸທ຺ຘຣນ຺ຕສ຺ສ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ.

ຠາຣຏ຺ຐກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອາຣາມຏ຺ຐກຖາ

໑໐໒. ອາຣາມຏ຺ເຐປິ – ອາຣາມໍ ຕາວ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອາຣາໂມ ນາມ ປຸປ຺ຜາຣາໂມ ຜລາຣາໂມ’’ຕິ ອາຫ. ເຕສຸ ວສ຺ສິກາທີນໍ ປຸປ຺ຜນໂກ ປຸປ຺ຜາຣາໂມ. ອມ຺ພຜລາທີນໍ ຜລນໂກ ຜລາຣາໂມ. ອາຣາເມ ຈຕູຫິ ຐາເນຫິ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ຠູມຏ຺ຐາທີສຸ ວຸຕ຺ຕນໂຍ ເອວ.

ຕຕ຺ຖຊາຕເກ ປນ ມູລນ຺ຕິ ອຸສີຣຫິຣິເວຣາທິກໍ ຍໍກິຎ຺ຈິ ມູລໍ, ຕໍ ອຸປ຺ປາເຏຕ຺ວາ ວາ ອຸປ຺ປາຏິຕໍ ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ເຍນ ມູເລນ ວຕ຺ຖຸ ປູຣຕິ, ຕສ຺ມິໍ ຄຫິເຕ ປາຣາຊິກໍ. ກນ຺ໂທປິ ມູເລເນວ ສງ຺ຄຫິໂຕ. ອຸປ຺ປາເຏນ຺ຕສ຺ສ ເຈຕ຺ຖ ອປ຺ປມຕ຺ຕເກປິ ອຈ຺ຉິນ຺ເນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍເມວ. ຕຕ຺ຖ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ຠິເສ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຈນ຺ຕິ ເຠສຊ຺ຊຕ຺ຖາຍ ວາ ຣຊນຕ຺ຖາຍ ວາ ອຸປໂຍຄຄມນູປຄໍ ຍໍກິຎ຺ຈິ ຣຸກ຺ຂຕ຺ຕຈໍ; ຕໍ ອຸປ຺ປາເຏຕ຺ວາ ວາ ອຸປ຺ປາຏິຕໍ ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ມູເລ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປາຣາຊິກໍ. ປຸປ຺ຜນ຺ຕິ ວສ຺ສິກມລ຺ລິກາທິກໍ ຍໍກິຎ຺ຈິ ປຸປ຺ຜໍ, ຕໍ ໂອຈິນິຕ຺ວາ ວາ ໂອຈິນິຕໍ ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປລປທຸເມສຸ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປາຣາຊິກໍ. ປຸປ຺ຜານມ຺ປິ ຫິ ວຓ຺ຏໍ ວາ ພນ຺ຘນໍ ວາ ອຈ຺ຉິນ຺ນໍ ຣກ຺ຂຕິ. ວຓ຺ຏພ຺ຠນ຺ຕເຣ ປນ ເກສຎ຺ຈິ ສູຈິກາ ໂຫຕິ, ສາ ນ ຣກ຺ຂຕິ. ຜລນ຺ຕິ ອມ຺ພຜລຕາລຜລາທິກໍ ຍໍກິຎ຺ຈິ, ຕໍ ຣຸກ຺ຂໂຕ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ຣຸກ຺ເຂ ລຄ຺ຄິຕກຖາຍໍ ວຸຕ຺ໂຕ. ອປເນຕ຺ວາ ຐປິຕໍ ຠູມຏ຺ຐາທິສງ຺ຄຫິຕເມວ.

ອາຣາມໍ ອຠິຍຸຎ຺ຊຕີຕິ ປຣສນ຺ຕກໍ ‘‘ມມ ສນ຺ຕໂກ ອຍ’’ນ຺ຕິ ມຸສາ ຠຓິຕ຺ວາ ອຠິຍຸຎ຺ຊຕິ, ອທິນ຺ນາທານສ຺ສ ປໂຍຄຕ຺ຕາ ທຸກ຺ກຏໍ. ສາມິກສ຺ສ ວິມຕິໍ ອຸປ຺ປາເທຕີຕິ ວິນິຈ຺ຉຍກຸສລຕາຍ ພລວນິສ຺ສິຕາທິຠາເວນ ວາ ອາຣາມສາມິກສ຺ສ ສໍສຍໍ ຊເນຕິ. ກຖໍ? ຕຎ຺ຫິ ຕຖາ ວິນິຈ຺ຉຍປ຺ປສຸຕໍ ທິສ຺ວາ ສາມິໂກ ຈິນ຺ເຕຕິ – ‘‘ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ ນຸ ໂຂ ອຫໍ ອິມໍ ອາຣາມໍ ອຕ຺ຕໂນ ກາຕຸໍ, ນ ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ ນຸ ໂຂ’’ຕິ. ເອວໍ ຕສ຺ສ ວິມຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ເຕນ ອຸປ຺ປາທິຕາ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ອາປຊ຺ຊຕິ.

ຘຸຣໍ ນິກ຺ຂິປຕີຕິ ຍທາ ປນ ສາມິໂກ ‘‘ອຍໍ ຖທ຺ໂຘ ກກ຺ຂໂຬ ຊີວິຕພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕຣາຍມ຺ປິ ເມ ກເຣຍ຺ຍ, ອລໍ ທານິ ມຍ຺ຫໍ ອິມິນາ ອາຣາເມນາ’’ຕິ ຘຸຣໍ ນິກ຺ຂິປຕິ, ອຠິຍຸຎ຺ຊໂກ ປາຣາຊິກໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ສເຈ ສຍມ຺ປິ ກຕຘຸຣນິກ຺ເຂໂປ ໂຫຕິ, ອຖ ຈ ປນ ສາມິເກນ ຘຸເຣ ນິກ຺ຂິຕ຺ເຕປິ ອຠິຍຸຎ຺ຊໂກ ຘຸຣໍ ອນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາວ ‘‘ອິມໍ ສຸຏ຺ຐຸ ປີເຬຕ຺ວາ ມມ ອາຓາປວຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ກິງ຺ກາຣປ຺ປຏິສ຺ສາວິຠາເວ ນໍ ຐເປຕ຺ວາ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ທາຕພ຺ພຠາເວ ສອຸສ຺ສາໂຫ ໂຫຕິ, ຣກ຺ຂຕິ ຕາວ. ອຖາປິ ອຠິຍຸຎ຺ຊໂກ ‘‘ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ນ ທານິ ນໍ ອິມສ຺ສ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ຘຸຣໍ ນິກ຺ຂິປຕິ, ສາມິໂກ ປນ ນ ຘຸຣໍ ນິກ຺ຂິປຕິ, ປກ຺ຂໍ ປຣິເຍສຕິ, ກາລໍ ອາຄເມຕິ, ‘‘ລຊ຺ຊິປຣິສໍ ຕາວ ລຠາມິ, ປຈ຺ຉາ ຊານິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຸນ ຄຫເຓເຍວ ສອຸສ຺ສາໂຫ ໂຫຕິ, ຣກ຺ຂຕິເຍວ. ຍທາ ປນ ໂສປິ ‘‘ນ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ, ສາມິໂກປິ ‘‘ນ ລຈ຺ຉາມີ’’ຕິ – ເອວໍ ອຸໂຠປິ ຘຸຣໍ ນິກ຺ຂິປນ຺ຕິ, ຕທາ ອຠິຍຸຎ຺ຊກສ຺ສ ປາຣາຊິກໍ. ອຖ ປນ ອຠິຍຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ກຸຣຸມາໂນ ອນິຏ຺ຐິເຕ ວິນິຈ຺ຉເຍ ສາມິເກນປິ ຘຸຣນິກ຺ເຂເປ ອກເຕ ອຕ຺ຕໂນ ອສ຺ສາມິກຠາວໍ ຊານນ຺ໂຕເຍວ ຕໂຕ ກິຎ຺ຈິ ປຸປ຺ຜໍ ວາ ຜລໍ ວາ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຠຓ຺ຑຄ຺ເຆນ ກາເຣຕພ຺ໂພ.

ຘມ຺ມໍ ຈຣນ຺ໂຕຕິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆ ວາ ຣາຊກຸເລ ວາ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ກໂຣນ຺ໂຕ. ສາມິກໍ ປຣາເຊຕີຕິ ວິນິຈ຺ຉຍິການໍ ອຸກ຺ໂກຈໍ ທຕ຺ວາ ກູຏສກ຺ຂິໍ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ອາຣາມສາມິກໍ ຊິນາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສາຕິ ນ ເກວລໍ ຕສ຺ເສວ, ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສາຘເນ ປວຕ຺ຕານໍ ກູຏວິນິຈ຺ຉຍິການມ຺ປິ ກູຏສກ຺ຂີນມ຺ປິ ສພ຺ເພສໍ ປາຣາຊິກໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສາມິກສ຺ສ ຘຸຣນິກ຺ເຂປວເສເນວ ປຣາຊໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອນິກ຺ຂິຕ຺ຕຘຸໂຣ ຫິ ອປຣາຊິໂຕວ ໂຫຕິ. ຘມ຺ມໍ ຈຣນ຺ໂຕ ປຣຊ຺ຊຕີຕິ ສເຈປິ ຘມ຺ເມນ ວິນເຍນ ສຕ຺ຖຸສາສເນນ ວິນິຈ຺ຉຍສ຺ສ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສຍໍ ປຣາຊຍໍ ປາປຸຓາຕິ; ເອວມ຺ປິ ມຸສາວາເທນ ສາມິການໍ ປີຬາກຣຓປຈ຺ຈຍາ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ.

ອາຣາມຏ຺ຐກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ວິຫາຣຏ຺ຐກຖາ

໑໐໓. ວິຫາຣຏ຺ເຐປິ – ຈຕູຫິ ຐາເນຫິ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ອຠິໂຍເຄປິ ເຈຕ຺ຖ ຈາຕຸທ຺ທິສໍ ສງ຺ຆໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຠິກ຺ຂູນໍ ທິນ຺ນໍ ວິຫາຣໍ ວາ ປຣິເວຓໍ ວາ ອາວາສໍ ວາ ມຫນ຺ຕມ຺ປິ ຂຸທ຺ທກມ຺ປິ ອຠິຍຸຎ຺ຊໂຕ ອຠິໂຍໂຄ ນ ຣຸຫຕິ. ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິຕຸມ຺ປິ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ກສ຺ມາ? ສພ຺ເພສໍ ຘຸຣນິກ຺ເຂປາຠາວໂຕ. ນ ເຫຕ຺ຖ ສພ຺ເພ ຈາຕຸທ຺ທິສາ ຠິກ຺ຂູ ຘຸຣນິກ຺ເຂປໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ. ທີຆຠາຓກາທິເຠທສ຺ສ ປນ ຄຓສ຺ສ ເອກປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວາ ສນ຺ຕກໍ ອຠິຍຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ສກ຺ໂກຕິ ເຕ ຘຸຣໍ ນິກ຺ຂິປາເປຕຸໍ. ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ອາຣາເມ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ.

ວິຫາຣຏ຺ຐກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ເຂຕ຺ຕຏ຺ຐກຖາ

໑໐໔. ເຂຕ຺ຕຏ຺ເຐປິ – ເຂຕ຺ຕໍ ຕາວ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເຂຕ຺ຕໍ ນາມ ຍຕ຺ຖ ປຸພ຺ພຓ຺ຓໍ ວາ ອປຣຓ຺ຓໍ ວາ ຊາຍຕີ’’ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ປຸພ຺ພຓ຺ຓນ຺ຕິ ສາລິອາທີນິ ສຕ຺ຕ ຘຎ຺ຎານິ; ອປຣຓ຺ຓນ຺ຕິ ມຸຄ຺ຄມາສາທີນິ; ອຸຈ຺ຉຸເຂຕ຺ຕາທິກມ຺ປິ ເອຕ຺ເຖວ ສງ຺ຄຫິຕໍ. ອິຘາປິ ຈຕູຫິ ຐາເນຫິ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ຕຕ຺ຖຊາຕເກ ປນ ສາລິສີສາທີນິ ນິຣຸມ຺ຠິຕ຺ວາ ວາ ເອກເມກໍ ຫຕ຺ເຖເນວ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ວາ ອສິເຕນ ລາຍິຕ຺ວາ ວາ ພຫູນິ ເອກໂຕ ອຸປ຺ປາເຏຕ຺ວາ ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ຍສ຺ມິໍ ພີເຊ ວາ ສີເສ ວາ ມຸຏ຺ຐິຍໍ ວາ ມຸຄ຺ຄມາສາທິຜເລ ວາ ວຕ຺ຖຸ ປູຣຕິ, ຕສ຺ມິໍ ພນ຺ຘນາ ໂມຈິຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ອຈ຺ຉິຊ຺ຊມາໂນ ປນ ທຓ຺ຑໂກ ວາ ວາໂກ ວາ ຕໂຈ ວາ ອປ຺ປມຕ຺ຕໂກປິ ຣກ຺ຂຕິ.

ວີຫິນາຬໍ ທີຆມ຺ປິ ໂຫຕິ, ຍາວ ອນ຺ໂຕນາຬໂຕ ວີຫິສີສທຓ຺ຑໂກ ນ ນິກ຺ຂມຕິ, ຕາວ ຣກ຺ຂຕິ. ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ນາຬໂຕ ທຓ຺ຑກສ຺ສ ເຫຏ຺ຐິມຕເລ ນິກ຺ຂນ຺ເຕ ຠຓ຺ຑຄ຺ເຆນ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ອສິເຕນ ລາຍິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫໂຕ ປນ ມຸຏ຺ຐິຄເຕສຸ ເຫຏ຺ຐາ ຉິນ຺ເນສຸປິ ສເຈ ສີສານິ ຊຏິຕານິ, ຣກ຺ຂນ຺ຕິ ຕາວ. ວິຊເຏຕ຺ວາ ປນ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ອຸກ຺ຂິປໂຕ ສເຈ ວຕ຺ຖຸ ປູຣຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ສາມິເກຫິ ປນ ລາຍິຕ຺ວາ ຐປິຕໍ ສຠຸສໍ ວາ ອຠຸສໍ ວາ ກຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫໂຕ ເຍນ ວຕ຺ຖຸ ປູຣຕິ, ຕສ຺ມິໍ ຄຫິເຕ ປາຣາຊິກໍ. ສເຈ ປຣິກປ຺ເປຕິ ‘‘ອິທໍ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ປປ຺ໂຜເຏຕ຺ວາ ສາຣເມວ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຣກ຺ຂຕິ ຕາວ. ມທ຺ທນປປ຺ໂຜຏເນສຸ ຐານາ ຈາເວນ຺ຕສ຺ສາປິ ປາຣາຊິກໍ ນຕ຺ຖິ, ປຈ຺ຉາ ຠາຊນຄເຕ ກຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ອຠິໂຍໂຄ ປເນຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນໂຍ ເອວ.

ຂີລສງ຺ກມນາທີສຸ ປຖວີ ນາມ ອນຄ຺ຆາ. ຕສ຺ມາ ສເຈ ເອເກເນວ ຂີເລນ ອິໂຕ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ປຖວິປ຺ປເທສໍ ສາມິການໍ ປສ຺ສນ຺ຕານໍ ວາ ອປສ຺ສນ຺ຕານໍ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ກໂຣຕິ, ຕສ຺ມິໍ ຂີເລ ນາມໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ວາ ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ວາ ສງ຺ກາມິຕມຕ຺ເຕ ຕສ຺ສ ຈ, ເຍ ຈສ຺ສ ເອກຈ຺ຉນ຺ທາ, ສພ຺ເພສໍ ປາຣາຊິກໍ. ສເຈ ປນ ທ຺ວີຫິ ຂີເລຫິ ຄເຫຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ, ປຐເມ ຂີເລ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ; ທຸຕິເຍ ປາຣາຊິກໍ. ສເຈ ຕີຫິ ຄເຫຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ, ປຐເມ ທຸກ຺ກຏໍ, ທຸຕິເຍ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ຕຕິເຍ ປາຣາຊິກໍ. ເອວໍ ພຫຸເກສຸປິ ອວສາເນ ທ຺ເວ ຐເປຕ຺ວາ ປຸຣິເມຫິ ທຸກ຺ກຏໍ, ອວສາເນ ທ຺ວິນ຺ນໍ ເອເກນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ອິຕເຣນ ປາຣາຊິກໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ສາມິການໍ ຘຸຣນິກ຺ເຂເປນ. ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ.

ຣຊ຺ຊຸໍ ວາຕິ ‘‘ມມ ສນ຺ຕກໍ ອິທ’’ນ຺ຕິ ຎາເປຕຸກາໂມ ຣຊ຺ຊຸໍ ວາ ປສາເຣຕິ, ຍຏ຺ຐິໍ ວາ ປາເຕຕິ, ທຸກ຺ກຏໍ. ‘‘ອິທານິ ທ຺ວີຫິ ປໂຍເຄຫິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເຕສໍ ປຐເມ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ທຸຕິເຍ ປາຣາຊິກໍ.

ວຕິໍ ວາຕິ ປຣສ຺ສ ເຂຕ຺ຕໍ ປຣິກ຺ເຂປວເສນ ອຕ຺ຕໂນ ກາຕຸກາໂມ ທາຣູນິ ນິຂຓຕິ, ປໂຍເຄ ປໂຍເຄ ທຸກ຺ກຏໍ. ເອກສ຺ມິໍ ອນາຄເຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ຕສ຺ມິໍ ອາຄເຕ ປາຣາຊິກໍ. ສເຈ ຕຕ຺ຕເກນ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ສາຂາປຣິວາເຣເນວ ອຕ຺ຕໂນ ກາຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ສາຂາປາຕເນປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເອວໍ ເຍນ ເຍນ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ກາຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປຐມປໂຍເຄຫິ ທຸກ຺ກຏໍ. ອວສາເນ ທ຺ວິນ຺ນໍ ເອເກນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ອິຕເຣນ ປາຣາຊິກໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ມຣິຍາທໍ ວາຕິ ປຣສ຺ສ ເຂຕ຺ຕໍ ‘‘ມມ ອິທ’’ນ຺ຕິ ຎາເປຕຸກາໂມ ອຕ຺ຕໂນ ເຂຕ຺ຕມຣິຍາທໍ

ເກທາຣປາຬິໍ ຍຖາ ປຣສ຺ສ ເຂຕ຺ຕໍ ອຕິກ຺ກມຕິ, ເອວໍ ສງ຺ກາເມຕິ, ປໍສຸມຕ຺ຕິກາທີຫິ ວາ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ວິຕ຺ຖຕໍ ກໂຣຕິ, ອກຕໍ ວາ ປນ ປຕິຏ຺ຐາເປຕິ, ປຸຣິມປໂຍເຄຫິ ທຸກ຺ກຏໍ. ທ຺ວິນ຺ນໍ ປຈ຺ຉິມານໍ ເອເກນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ອິຕເຣນ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ.

ເຂຕ຺ຕຏ຺ຐກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ວຕ຺ຖຸຏ຺ຐກຖາ

໑໐໕. ວຕ຺ຖຸຏ຺ເຐປິ – ວຕ຺ຖຸໍ ຕາວ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ວຕ຺ຖຸ ນາມ ‘‘ອາຣາມວຕ຺ຖຸ ວິຫາຣວຕ຺ຖູ’’ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ພີຊໍ ວາ ອຸປໂຣປເກ ວາ ອໂຣເປຕ຺ວາວ ເກວລໍ ຠູມິໍ ໂສເຘຕ຺ວາ ຕິຓ຺ຓໍ ປາກາຣານໍ ເຍນ ເກນຈິ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວາ ອປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວາ ປຸປ຺ຜາຣາມາທີນໍ ອຕ຺ຖາຍ ຐປິໂຕ ຠູມິຠາໂຄ ອາຣາມວຕ຺ຖຸ ນາມ. ເອເຕເນວ ນເຍນ ເອກວິຫາຣປຣິເວຓອາວາສານໍ ອຕ຺ຖາຍ ຐປິໂຕ ຠູມິຠາໂຄ ວິຫາຣວຕ຺ຖຸ ນາມ. ໂຍປິ ປຸພ຺ເພ ອາຣາໂມ ຈ ວິຫາໂຣ ຈ ຫຸຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ວິນສ຺ສິຕ຺ວາ ຠູມິມຕ຺ໂຕ ຐິໂຕ, ອາຣາມວິຫາຣກິຈ຺ຈໍ ນ ກໂຣຕິ, ໂສປິ ອາຣາມວິຫາຣວຕ຺ຖຸສງ຺ຄເຫເນວ ສງ຺ຄຫິໂຕ. ວິນິຈ຺ຉໂຍ ປເນຕ຺ຖ ເຂຕ຺ຕຏ຺ເຐ ວຸຕ຺ຕສທິໂສເຍວາຕິ.

ວຕ຺ຖຸຏ຺ຐກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐໖. ຄາມຏ຺ເຐ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ຕໍ ວຸຕ຺ຕເມວ.

ອຣຎ຺ຎຏ຺ຐກຖາ

໑໐໗. ອຣຎ຺ຎຏ຺ເຐ – ອຣຎ຺ຎໍ ຕາວ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຣຎ຺ຎໍ ນາມ ຍໍ ມນຸສ຺ສານໍ ປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ອຣຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ອຣຎ຺ຎໍ ນາມ ມນຸສ຺ສານໍ ປຣິຄ຺ຄຫິຕມ຺ປິ ອຕ຺ຖິ, ອປຣິຄ຺ຄຫິຕມ຺ປິ; ອິຘ ປນ ຍໍ ປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ສາຣກ຺ຂໍ, ຍໂຕ ນ ວິນາ ມູເລນ ກຏ຺ຐລຕາທີນິ ຄເຫຕຸໍ ລພ຺ຠນ຺ຕິ, ຕໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ຕສ຺ມາ ‘‘ຍໍ ມນຸສ຺ສານໍ ປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ‘‘ອຣຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ – ‘‘ນ ປຣິຄ຺ຄຫິຕຠາໂວ ອຣຎ຺ຎສ຺ສ ລກ຺ຂຓໍ. ຍໍ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ອຣຎ຺ຎລກ຺ຂເຓນ ອຣຎ຺ຎໍ ມນຸສ຺ສານຎ຺ຈ ປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ, ຕໍ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ອຣຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ອາຣາມຏ຺ຐາທີສຸ ວຸຕ຺ຕສທິໂສ.

ຕຕ຺ຖຊາຕເກສຸ ປເນຕ຺ຖ ເອກສ຺ມິມ຺ປິ ມຫຄ຺ຆຣຸກ຺ເຂ ຉິນ຺ນມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ລຕໍ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ ເວຕ຺ໂຕປິ ລຕາປິ ລຕາ ເອວ; ຕຕ຺ຖ ໂຍ ເວຕ຺ໂຕ ວາ ລຕາ ວາ ທີຆາ ໂຫຕິ, ມຫາຣຸກ຺ເຂ ຈ ຄຈ຺ເຉ ຈ ວິນິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ວາ ເວເຐຕ຺ວາ ວາ ຄຕາ, ສາ ມູເລ ຉິນ຺ນາປິ ອວຫາຣໍ ນ ຊເນຕິ ອຄ຺ເຄ ຉິນ຺ນາປິ, ຍທາ ປນ ອຄ຺ເຄປິ ມູເລປິ ຉິນ຺ນາ ໂຫຕິ, ຕທາ ອວຫາຣໍ ຊເນຕິ. ສເຈ ປນ ເວເຐຕ຺ວາ ຐິຕາ ໂຫຕິ, ເວເຐຕ຺ວາ ຐິຕາ ປນ ຣຸກ຺ຂໂຕ ໂມຈິຕມຕ຺ຕາ ອວຫາຣໍ ຊເນຕິ.

ຕິຓໍ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ຕິຓໍ ວາ ໂຫຕຸ ປຓ຺ຓໍ ວາ, ສພ຺ພໍ ຕິຓຄ຺ຄຫເຓເນວ ຄຫິຕໍ; ຕໍ ເຄຫຈ຺ຉທນາທີນມຕ຺ຖາຍ ປເຣຫິ ຉິນ຺ນໍ ວາ ອຕ຺ຕນາ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຠຓ຺ຑຄ຺ເຆນ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ຕິຓປຓ຺ຓເມວ, ອຎ຺ຎມ຺ປິ ຍໍກິຎ຺ຈິ ວາກຉລ຺ລິ ອາທິ, ຍຕ຺ຖ ສາມິກາ ສາລຍາ, ຕໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຠຓ຺ຑຄ຺ເຆນ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ຕຈ຺ເຉຕ຺ວາ ຐປິໂຕ ອທ຺ຘຄໂຕປິ ຣຸກ຺ໂຂ ນ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ໂຍ ປນ ອຄ຺ເຄ ຈ ມູເລ ຈ ຉິນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ສາຂາປິສ຺ສ ປູຕິກາ ຊາຕາ, ຉລ຺ລິໂຍປິ ຄຬິຕາ, ‘‘ອຍໍ ສາມິເກຫິ ຉຑ຺ຑິໂຕ’’ຕິ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ລກ຺ຂຓຈ຺ຉິນ຺ນສ຺ສາປິ ຍທາ ລກ຺ຂຓໍ ຉລ຺ລິຍາ ປຣິໂຍນທ຺ຘໍ ໂຫຕິ, ຕທາ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເຄຫາທີນໍ ອຕ຺ຖາຍ ຣຸກ຺ເຂ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຍທາ ຕານິ ກຕານິ ອຊ຺ຌາວຸຕ຺ຖານິ ຈ ໂຫນ຺ຕິ, ທາຣູນິປິ ອຣຎ຺ເຎ ວສ຺ເສນ ຈ ອາຕເປນ ຈ ວິນສ຺ສນ຺ຕິ, ອີທິສານິປິ ທິສ຺ວາ ‘‘ຉຑ຺ຑິຕານີ’’ຕິ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ອຣຎ຺ຎສາມິກາ ເອເຕສໍ ອນິສ຺ສຣາ. ເຍຫິ ອຣຎ຺ຎສາມິການໍ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ທຕ຺ວາ ຉິນ຺ນານິ, ເຕ ເອວ ອິສ຺ສຣາ, ເຕຫິ ຈ ຕານິ ຉຑ຺ຑິຕານິ, ນິຣາລຍາ ຕຕ຺ຖ ຊາຕາຕິ.

ໂຍປິ ຠິກ຺ຂຸ ປຐມໍເຍວ ອຣຎ຺ຎປາລານໍ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ທຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຍຖາຣຸຈິເຕ ຣຸກ຺ເຂ ຄາຫາເປຕິ, ຕສ຺ສ ເຕສໍ ອາຣກ຺ຂຏ຺ຐານໍ ອຄນ຺ຕ຺ວາປິ ຍຖາຣຸຈິເຕນ ມຄ຺ເຄນ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອຖາປິ ປວິສນ຺ໂຕ ອທຕ຺ວາ ‘‘ນິກ຺ຂມນ຺ໂຕ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ຣຸກ຺ເຂ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມນ຺ໂຕ ເຕສໍ ທາຕພ຺ພໍ ທຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ວຏ຺ຏຕິ ເອວ. ອຖາປິ ອາໂຠຄໍ ກຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ ‘‘ເທຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ທສ຺ສາມີ’’ຕິ, ‘‘ເທຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ທາຕພ຺ພເມວ. ສເຈ ໂກຈິ ອຕ຺ຕໂນ ຘນໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ຄນ຺ຕຸໍ ເທຖາ’’ຕິ ວທຕິ, ລທ຺ຘກປ຺ປເມວ, ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ສເຈ ປນ ໂກຈິ ອິສ຺ສຣຊາຕິໂກ ຘນໍ ອທຕ຺ວາວ ‘‘ຠິກ຺ຂູນໍ ຠາຄໍ ມາ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ວາເຣຕິ, ອຣຎ຺ຎປາລາ ຈ ‘‘ມຍໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຕາປສານຎ຺ຈ ຠາຄໍ ອຄຓ຺ຫນ຺ຕາ ກຸໂຕ ລຈ຺ຉາມ, ເທຖ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ທາຕພ຺ພເມວ.

ໂຍ ປນ ອຣຎ຺ຎປາເລສຸ ນິທ຺ທາຍນ຺ເຕສຸ ວາ ກີຬາປສຸເຕສຸ ວາ ກຕ຺ຖຈິ ປກ຺ກນ຺ເຕສຸ ວາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກຸຫິໍ ອຣຎ຺ຎປາລາ’’ຕິ ປກ຺ໂກສິຕ຺ວາປິ ອທິສ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ. ໂຍປິ ອາຣກ຺ຂຏ຺ຐານໍ ປຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານາທີນິ ມນສິກໂຣນ຺ໂຕ ວາ ອຎ຺ຎວິຫິໂຕ ວາ ອສ຺ສຕິຍາ ອຕິກ຺ກມຕິ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍເມວ. ຍສ຺ສາປິ ຕໍ ຐານໍ ປຕ຺ຕສ຺ສ ໂຈໂຣ ວາ ຫຕ຺ຖີ ວາ ວາຬມິໂຄ ວາ ມຫາເມໂຆ ວາ ວຸຏ຺ຐຫຕິ, ໂສ ຈ ຕມ຺ຫາ ອຸປທ຺ທວາ ມຸຈ຺ຈິຕຸກມ຺ຍຕາຍ ສຫສາ ຕໍ ຐານໍ ອຕິກ຺ກມຕິ, ຣກ຺ຂຕິ ຕາວ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ ປນ ໂຫຕິ. ອິທໍ ປນ ອຣຎ຺ເຎ ອາຣກ຺ຂຏ຺ຐານໍ ນາມ ສຸງ຺ກຆາຕໂຕປິ ຄຣຸກຕຣໍ. ສຸງ຺ກຆາຕສ຺ສ ຫິ ປຣິຈ຺ເຉທໍ ອໂນກ຺ກມິຕ຺ວາ ທູຣໂຕວ ປຣິຫຣນ຺ໂຕ ທຸກ຺ກຏເມວ ອາປຊ຺ຊຕິ. ອິທໍ ປນ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ປຣິຫຣນ຺ຕສ຺ສ ອາກາເສນ ຄຈ຺ຉໂຕປິ ປາຣາຊິກເມວ. ຕສ຺ມາ ເອຕ຺ຖ ອປ຺ປມຕ຺ເຕນ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ.

ອຣຎ຺ຎຏ຺ຐກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຸທກກຖາ

໑໐໘. ອຸທເກ ປນ – ຠາຊນຄຕນ຺ຕິ ອຸທກທຸລ຺ລຠກາເລ ອຸທກມຓິກາທີສຸ ຠາຊເນສຸ ສງ຺ໂຄເປຕ຺ວາ ຐປິຕໍ; ຕໍ ຍສ຺ມິໍ ຠາຊເນ ຐປິຕໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ຠາຊນໍ ອາວິຎ຺ຉິຕ຺ວາ ວາ ຉິທ຺ທໍ ກຕ຺ວາ ວາ ຕຕ຺ຖ ໂປກ຺ຂຣຓີຕຬາເກສຸ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ຠາຊນໍ ປເວເສຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ສປ຺ປິເຕເລສຸ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ມຣິຍາທຈ຺ເຉທເນ ປນ ຕຕ຺ຖ ຊາຕກຠູຕຄາເມນ ສທ຺ຘິມ຺ປິ ມຣິຍາທໍ ຉິນ຺ທນ຺ຕສ຺ສ ອທິນ຺ນາທານປໂຍຄຕ຺ຕາ ທຸກ຺ກຏໍ. ຕຎ຺ຈ ປນ ປຫາເຣ ປຫາເຣ ໂຫຕິ. ອນ຺ໂຕຐຕ຺ວາ ພຫິມຸໂຂ ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ ພຫິ ອນ຺ເຕນ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ພຫິ ຐຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕມຸໂຂ ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ ອນ຺ໂຕອນ຺ເຕນ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ອນ຺ໂຕ ຈ ພຫິ ຈ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ມຊ຺ເຌ ຐເປຕ຺ວາ ຕໍ ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ ມຊ຺ເຌນ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ມຣິຍາທໍ ທຸພ຺ພລໍ ກຕ຺ວາ ຄາໂວ ປກ຺ໂກສຕິ, ຄາມທາຣເກຫິ ວາ ປກ຺ໂກສາເປຕິ, ຕາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຂຸເຣຫິ ມຣິຍາທໍ ຉິນ຺ທນ຺ຕິ, ເຕເນວ ຉິນ຺ນາ ໂຫຕິ. ມຣິຍາທໍ ທຸພ຺ພລໍ ກຕ຺ວາ ຄາໂວ ອຸທເກ ປເວເສຕິ, ຄາມທາຣເກຫິ ວາ ປເວສາເປຕິ, ຕາຫິ ອຸຏ຺ຐາປິຕວີຈິໂຍ ມຣິຍາທໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຄາມທາຣເກ ວາ ‘‘ອຸທເກ ກີຬຖາ’’ຕິ ວທຕິ, ກີຬນ຺ເຕ ວາ ອຸຕ຺ຣາເສຕິ, ເຕຫິ ອຸຏ຺ຐາປິຕວີຈິໂຍປິ ມຣິຍາທໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ອນ຺ໂຕອຸທເກ ຊາຕຣຸກ຺ຂໍ ຉິນ຺ທຕິ, ອຎ຺ເຎນ ວາ ຉິນ຺ທາເປຕິ, ເຕນປິ ປຕນ຺ເຕນ ອຸຏ຺ຐາປິຕວີຈິໂຍ ມຣິຍາທໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເຕເນວ ຉິນ຺ນາ ໂຫຕິ. ມຣິຍາທໍ ທຸພ຺ພລໍ ກຕ຺ວາ ຕຬາກຣກ຺ຂຓຕ຺ຖາຍ ຕຬາກໂຕ ນິພ຺ພຫນອຸທກໍ ວາ ນິທ຺ຘມນຕຸມ຺ພໍ ວາ ປິທຫຕິ, ອຎ຺ຎໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ວາ ອຸທກໍ ຍຖາ ເອຕ຺ຖ ປວິສຕິ, ເອວໍ ປາຬິໍ ວາ ພນ຺ຘຕິ, ມາຕິກໍ ວາ ອຸຊຸກໍ ກໂຣຕິ, ຕສ຺ສ ອຸປຣິຠາເຄ ຐິຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ຕຬາກໍ ວາ ຠິນ຺ທຕິ, ອຸສ຺ສນ຺ນໍ ອຸທກໍ ມຣິຍາທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ເຕເນວ ຉິນ຺ນາ ໂຫຕິ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ນິກ຺ຂນ຺ຕອຸທກຄ຺ຆານຸຣູເປນ ອວຫາເຣນ ກາເຣຕພ຺ໂພ.

ນິທ຺ຘມນປນາຬິໍ ອຸຄ຺ຆາເຏຕ຺ວາ ນີຫຣນ຺ຕສ຺ສາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສເຈ ປນ ເຕນ ມຣິຍາທາຍ ທຸພ຺ພລາຍ ກຕາຍ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມຕາຍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ວາ ອນາຓຕ຺ເຕຫິ ຄາມທາຣເກຫິ ອາໂຣປິຕາ ວາ ຄາວິໂຍ ຂຸເຣຫິ ມຣິຍາທໍ ຠິນ຺ທນ຺ຕິ, ອຕ຺ຕໂນເຍວ ຘມ຺ມຕາຍ ອນາຓຕ຺ເຕຫິ ວາ ຄາມທາຣເກຫິ ອຸທເກ ປເວສິຕາ ວີຈິໂຍ ອຸຏ຺ຐາເປນ຺ຕິ, ຄາມທາຣກາ ວາ ສຍເມວ ປວິສິຕ຺ວາ ກີຬນ຺ຕາ ອຸຏ຺ຐາເປນ຺ຕິ ອນ຺ໂຕອຸທເກ ວາ ຣຸກ຺ໂຂ ອຎ຺ເຎນ ຉິຊ຺ຊມາໂນ ປຕິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາເປຕິ, ອຸຏ຺ຐາປິຕາ ວີຈິໂຍ ມຣິຍາທໍ ຉິນ຺ທນ຺ຕິ, ສເຈປິ ມຣິຍາທໍ ທຸພ຺ພລໍ ກຕ຺ວາ ສຸກ຺ຂຕຬາກສ຺ສ ອຸທກນິພ຺ພຫນຏ຺ຐານໍ ວາ ອຸທກນິທ຺ຘມນຕຸມ຺ພໍ ວາ ປິທຫຕິ, ອຎ຺ຎໂຕ ຄມນມຄ຺ເຄ ວາ ປາຬິໍ ພນ຺ຘຕິ, ສຸກ຺ຂມາຕິກໍ ວາ ອຸຊຸກໍ ກໂຣຕິ, ປຈ຺ຉາ ເທເວ ວຸຏ຺ເຐ ອຸທກໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ມຣິຍາທໍ ຠິນ຺ທຕິ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ.

ໂຍ ປນ ນິທາເຆ ສຸກ຺ຂວາປິຍາ ມຣິຍາທໍ ຍາວ ຕລໍ ປາເປຕ຺ວາ ຉິນ຺ທຕິ, ປຈ຺ຉາ ເທເວ ວຸຏ຺ເຐ ອາຄຕາຄຕໍ ອຸທກໍ ປລາຍຕິ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ. ຍຕ຺ຕກໍ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ ສສ຺ສໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕໂຕ ປາທມຕ຺ຕຄ຺ຆນກມ຺ປິ ອເທນ຺ໂຕ ສາມິການໍ ຘຸຣນິກ຺ເຂເປນ ອສ຺ສມໂຓ ໂຫຕິ.

ຍໍ ປນ ສພ຺ພສາຘາຣຓໍ ຕຬາກໍ ໂຫຕິ; ຕຬາເກ ອຸທກສ຺ສ ສພ຺ເພປິ ມນຸສ຺ສາ ອິສ຺ສຣາ. ເຫຏ຺ຐໂຕ ປນສ຺ສ ສສ຺ສານິ ກໂຣນ຺ຕິ, ສສ຺ສປາລນຕ຺ຖໍ ຕຬາກໂຕ ມຫາມາຕິກາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ເຂຕ຺ຕມຊ຺ເຌນ ຍາຕິ, ສາປິ ສທາ ສນ຺ທນກາເລ ສພ຺ພສາຘາຣຓາ. ຕໂຕ ປນ ຂຸທ຺ທກມາຕິກາ ນີຫຣິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ເກທາເຣສຸ ອຸທກໍ ປເວເສນ຺ຕິ. ຕໍ ອຎ຺ເຎສໍ ຄເຫຕຸໍ ນ ເທນ຺ຕິ. ນິທາຆສມເຍວ ອຸທເກ ມນ຺ທີຠູເຕ ວາເຣນ ອຸທກໍ ເທນ຺ຕິ, ໂຍ ອຸທກວາເຣ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ນ ລຠຕິ, ຕສ຺ສ ສສ຺ສານິ ມິລາຍນ຺ຕິ; ຕສ຺ມາ ອຎ຺ເຎສໍ ວາເຣ ອຎ຺ໂຎ ຄເຫຕຸໍ ນ ລຠຕິ. ຕຕ຺ຖ ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ປເຣສໍ ຂຸທ຺ທກມາຕິກາໂຕ ວາ ເກທາຣໂຕ ວາ ອຸທກໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ອຕ຺ຕໂນ ວາ ປຣສ຺ສ ວາ ມາຕິກໍ ວາ ເກທາຣໍ ວາ ປເວເສຕິ, ອຏວິມຸຂໍ ວາ ວາເຫຕິ, ອວຫາໂຣ ວສ຺ສ ໂຫຕິ.

ໂຍປິ ‘‘ຈິເຣນ ເມ ອຸທກວາໂຣ ຠວິສ຺ສຕິ, ອິທຎ຺ຈ ສສ຺ສໍ ມິລາຍຕີ’’ຕິ ປເຣສໍ ເກທາເຣ

ປວິສນ຺ຕສ຺ສ ອຸທກສ຺ສ ປວິສນມຄ຺ຄໍ ປິທຫິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ເກທາຣໍ ປເວເສຕິ, ອວຫາໂຣ ເອວ. ສເຈ ປນ ຕຬາກໂຕ ອນິຄ຺ຄເຕ ປເຣສໍ ມາຕິກາມຸຂໍ ອສມ຺ປຕ຺ເຕວ ອຸທເກ ສຸກ຺ຂມາຕິກໍເຍວ ຍຖາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ອຸທກໍ ອຎ຺ເຎສໍ ເກທາເຣ ອປ຺ປວິສິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນເຍວ ເກທາຣໍ ປວິສຕິ, ເອວໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ພນ຺ຘຕິ. ອນິກ຺ຂນ຺ເຕ ພທ຺ຘາ ສຸພທ຺ຘາ, ນິກ຺ຂນ຺ເຕ ພທ຺ຘາ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ. ຕຬາກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຍເມວ ນິທ຺ຘມນປນາຬິໍ ອຸຄ຺ຆາເຏຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ເກທາຣໍ ປເວເສນ຺ຕສ຺ສາປິ ນຕ຺ຖິ ອວຫາໂຣ. ກສ຺ມາ? ຕຬາກໍ ນິສ຺ສາຍ ເຂຕ຺ຕສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ. ກຸຣຸນ຺ທິຍາທີສຸ ປນ ‘‘ອວຫາໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ‘‘ວຕ຺ຖຸໍ ກາລຎ຺ຈ ເທສຎ຺ຈາ’’ຕິ ອິມິນາ ລກ຺ຂເຓນ ນ ສເມຕິ. ຕສ຺ມາ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕເມວ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ.

ອຸທກກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ທນ຺ຕໂປນກຖາ

໑໐໙. ທນ຺ຕໂປຓໍ ອາຣາມຏ຺ຐກວິນິຈ຺ຉເຍນ ວິນິຈ຺ຉິນິຕພ຺ພໍ. ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ໂຍ ສງ຺ຆສ຺ສ ເວຕນຠໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ເທວສິກໍ ວາ ປກ຺ຂມາສວາເຣນ ວາ ທນ຺ຕກຏ຺ຐໍ ອາຫຣຕິ, ໂສ ຕໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາປິ ຍາວ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉາເປຕິ, ຕາວ ຕສ຺ເສວ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ຕໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຠຓ຺ຑຄ຺ເຆນ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖຊາຕກໍ ປນ ຄຣຸຠຓ຺ຑໍ, ຕມ຺ປິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ຣກ຺ຂິຕໂຄປິຕໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຠຓ຺ຑຄ຺ເຆນ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ເອເສວ ນໂຍ ຄຓປຸຄ຺ຄລຄິຫິມນຸສ຺ສສນ຺ຕເກປິ ຉິນ຺ນເກ ອຈ຺ຉິນ຺ນເກ ຈ. ເຕສໍ ອາຣາມຸຍ຺ຍານຠູມີສຸ ຊາຕໍ ສາມເຓຣາ ວາເຣນ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ທນ຺ຕກຏ຺ຐໍ ອາຫຣນ຺ຕາ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍານມ຺ປິ ອາຫຣນ຺ຕິ, ຕໍ ຍາວ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ສງ຺ຆໍ ນ ປຏິຈ຺ຉາເປນ຺ຕິ, ຕາວ ສພ຺ພໍ ເຕສໍເຍວ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ຕມ຺ປິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຠຓ຺ຑຄ຺ເຆນ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ຍທາ ປນ ເຕ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຏິຈ຺ຉາເປຕ຺ວາ ທນ຺ຕກຏ຺ຐມາຬເກ ນິກ຺ຂິປນ຺ຕິ, ‘‘ຍຖາສຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕູ’’ຕິ; ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອວຫາໂຣ ນຕ຺ຖິ, ວຕ຺ຕໍ ປນ ຊານິຕພ຺ພໍ. ໂຍ ຫິ ເທວສິກໍ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ໂອສຣຕິ, ເຕນ ທິວເສ ທິວເສ ເອກເມວ ທນ຺ຕກຏ຺ຐໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ໂຍ ປນ ເທວສິກໍ ນ ໂອສຣຕິ, ປຘານຆເຣ ວສິຕ຺ວາ ຘມ຺ມສວເນ ວາ ອຸໂປສຖຄ຺ເຄ ວາ ທິສ຺ສຕິ, ເຕນ ປມາຓໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາຣິ ປຎ຺ຈທນ຺ຕກຏ຺ຐານິ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐາເນ ຐເປຕ຺ວາ ຂາທິຕພ຺ພານິ. ເຕສຸ ຂີເຓສຸ ສເຈ ປຸນປິ ທນ຺ຕກຏ຺ຐມາຬເກ ພຫູນິ ໂຫນ຺ຕິເຍວ, ປຸນປິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຂາທິຕພ຺ພານິ. ຍທິ ປນ ປມາຓໍ ອສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ອາຫຣຕິ, ເຕສຸ ອກ຺ຂີເຓສຸເຍວ ມາຬເກ ຂີຍນ຺ຕິ, ຕໂຕ ເກຈິ ເຖຣາ ‘‘ເຍຫິ ຄຫິຕານິ, ເຕ ປຏິອາຫຣນ຺ຕູ’’ຕິ ວເທຍ຺ຍຸໍ, ເກຈິ ‘‘ຂາທນ຺ຕຸ, ປຸນ ສາມເຓຣາ ອາຫຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ, ຕສ຺ມາ ວິວາທປຣິຫຣຓຕ຺ຖໍ ປມາຓໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕພ຺ພໍ. ຄຫເຓ ປນ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ. ມຄ຺ຄໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕນາປິ ເອກໍ ວາ ທ຺ເວ ວາ ຖວິກາຍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຄນ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ.

ທນ຺ຕໂປນກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ວນປ຺ປຕິກຖາ

໑໑໐. ວນສ຺ສ ປຕີຕິ ວນປ຺ປຕິ; ວນເຊຏ຺ຐກຣຸກ຺ຂສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອິຘ ປນ ສພ຺ໂພປິ ມນຸສ຺ເສຫິ ປຣິຄ຺ຄຫິຕຣຸກ຺ໂຂ ອຘິປ຺ເປໂຕ ອມ຺ພລພຸຊປນສາທິໂກ. ຍຕ຺ຖ ວາ ປນ ມຣິຈວລ຺ລິອາທີນິ ອາໂຣເປນ຺ຕິ, ໂສ ຉິຊ຺ຊມາໂນ ສເຈ ເອກາຍປິ ຉລ຺ລິຍາ ວາ ວາເກນ ວາ ສກລິກາຍ ວາ ເຜຄ຺ຄຸນາ ວາ ສມ຺ພທ຺ໂຘວ ຫຸຕ຺ວາ ຠູມິຍໍ ປຕຕິ, ຣກ຺ຂຕິ ຕາວ.

ໂຍ ປນ ຉິນ຺ໂນປິ ວລ຺ລີຫິ ວາ ສາມນ຺ຕຣຸກ຺ຂສາຂາຫິ ວາ ສມ຺ພທ຺ໂຘ ສນ຺ຘາຣິຕຕ຺ຕາ ອຸຊຸກເມວ ຕິຏ຺ຐຕິ, ປຕນ຺ໂຕ ວາ ຠູມິໍ ນ ປາປຸຓາຕິ, ນຕ຺ຖິ ຕຕ຺ຖ ປຣິຫາໂຣ, ອວຫາໂຣ ເອວ ໂຫຕິ. ໂຍປິ ກກເຈນ ຉິນ຺ໂນ ອຈ຺ຉິນ຺ໂນ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ຕເຖວ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕສ຺ມິມ຺ປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ໂຍ ປນ ຣຸກ຺ຂໍ ທຸພ຺ພລໍ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ຈາເລຕ຺ວາ ປາເຕຕິ, ອຎ຺ເຎນ ວາ ຈາລາເປຕິ; ອຎ຺ຎໍ ວາສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຣຸກ຺ຂໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣຕິ, ປເຣນ ວາ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣາເປຕິ; ມກ຺ກເຏ ວາ ປຣິປາເຕຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ອາໂຣເປຕິ, ອຎ຺ເຎນ ວາ ອາໂຣປາເປຕິ; ວຄ຺ຄຸລິໂຍ ວາ ຕຕ຺ຖ ອາໂຣເປຕິ, ປເຣນ ວາ ອາໂຣປາເປຕິ; ຕາ ຕໍ ຣຸກ຺ຂໍ ປາເຕນ຺ຕິ, ຕສ຺ເສວ ອວຫາໂຣ.

ສເຈ ປນ ເຕນ ຣຸກ຺ເຂ ທຸພ຺ພເລ ກເຕ ອຎ຺ໂຎ ອນາຓຕ຺ໂຕ ເອວ ຕໍ ຈາເລຕ຺ວາ ປາເຕຕິ,

ຣຸກ຺ເຂນ ວາ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມຕາຍ ມກ຺ກຏາ ວາ ວຄ຺ຄຸລິໂຍ ວາ ອາໂຣຫນ຺ຕິ, ປໂຣ ວາ ອນາຓຕ຺ໂຕ ອາໂຣເປຕິ, ສຍໍ ວາ ເອສ ວາຕມຸຂໍ ໂສເຘຕິ, ພລວວາໂຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຸກ຺ຂໍ ປາເຕຕິ; ສພ຺ພຕ຺ຖ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ. ວາຕມຸຂໂສຘນໍ ປເນຕ຺ຖ ອສມ຺ປຕ຺ເຕ ວາເຕ ສຸກ຺ຂມາຕິກາຍ ອຸຊຸກຣຓາທີຫິ ສເມຕິ, ໂນ ອຎ຺ຎຖາ. ຣຸກ຺ຂໍ ອາວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ສຕ຺ເຖນ ວາ ອາໂກເຏຕິ, ອຄ຺ຄິໍ ວາ ເທຕິ, ມຓ຺ຑຸກກຓ຺ຏກໍ ວາ ວິສໍ ວາ ອາໂກເຏຕິ, ເຍນ ໂສ ມຣຕິ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍເມວາຕິ.

ວນປ຺ປຕິກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຫຣຓກກຖາ

໑໑໑. ຫຣຓເກ – ອຎ຺ຎສ຺ສ ຫຣຓກໍ ຠຓ຺ຑໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ໂຕ ອາມສຕີຕິ ປຣໍ ສີສຠາຣາທີຫິ ຠຓ຺ຑໍ ອາທາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ເອຕໍ ຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເວເຄນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາມສຕິ, ເອຕ຺ຕາວຕາ ອສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ. ຜນ຺ທາເປຕີຕິ ອາກຑ຺ຒນວິກຑ຺ຒນໍ ກໂຣຕິ, ສາມິໂກ ນ ມຸຎ຺ຈຕິ, ເຕນສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ຐານາ ຈາເວຕີຕິ ອາກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ສາມິກສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ໂມເຈຕິ, ເຕນສ຺ສ ປາຣາຊິກໍ. ສເຈ ປນ ຕໍ ຠຓ຺ຑສາມິໂກ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ໂປເຖຕ຺ວາ ປຸນ ຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ໂມຈາເປຕ຺ວາ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ, ຠິກ຺ຂຸ ປຐມຄ຺ຄຫເຓເນວ ປາຣາຊິໂກ. ສີສໂຕ ວາ ກຓ຺ຓໂຕ ວາ ຄີວໂຕ ວາ ຫຕ຺ຖໂຕ ວາ ອລງ຺ກາຣໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ວາ ໂມເຈຕ຺ວາ ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ສີສາທີຫິ ໂມຈິຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ຫຕ຺ເຖ ປນ ວລຍໍ ວາ ກຏກໍ ວາ ອນີຫຣິຕ຺ວາ ອຄ຺ຄພາຫໍ ຆໍສນ຺ໂຕວ ອປຣາປຣໍ ວາ ສາເຣຕິ, ອາກາສຄຕໍ ວາ ກໂຣຕິ, ຣກ຺ຂຕິ ຕາວ. ຣຸກ຺ຂມູລຈີວຣວໍເສສຸ ວລຍມິວ ນ ປາຣາຊິກໍ ຊເນຕິ. ກສ຺ມາ? ສວິຎ຺ຎາຓກຕ຺ຕາ. ສວິຎ຺ຎາຓກໂກຏ຺ຐາສຄຕຎ຺ຫິ ຍາວ ຕໂຕ ນ ນີຫຏໍ, ຕາວ ຕຕ຺ເຖວ ໂຫຕິ. ເອເສວ ນໂຍ ອງ຺ຄຸລິມຸທ຺ທິກປາທກຏກກຏູປຄປິຬນ຺ຘເນສຸ.

ໂຍ ປນ ປຣສ຺ສ ນິວຕ຺ຖສາຏກໍ ອຈ຺ຉິນ຺ທຕິ, ປໂຣ ຈ ສລຊ຺ຊິຕາຍ ສຫສາ ນ ມຸຎ຺ຈຕິ, ເອເກນນ຺ເຕນ ໂຈໂຣ ກຑ຺ຒຕິ, ເອເກນນ຺ເຕນ ປໂຣ, ຣກ຺ຂຕິ ຕາວ. ປຣສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ອຖາປິ ຕໍ ກຑ຺ຒນ຺ຕສ຺ສ ຉິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ເອກເທໂສ ຫຕ຺ຖຄໂຕ ໂຫຕິ, ໂສ ຈ ປາທໍ ອຄ຺ຆຕິ ປາຣາຊິກເມວ. ສຫຠຓ຺ຑຫາຣກນ຺ຕິ ‘‘ສຠຓ຺ຑຫາຣກໍ ຠຓ຺ຑໍ ເນສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ອິໂຕ ຍາຫີ’’ຕິ ຠຓ຺ຑຫາຣກໍ ຕຊ຺ເຊຕິ, ໂສ ຠີໂຕ ໂຈເຣນ ອຘິປ຺ເປຕທິສາຠິມຸໂຂ ຫຸຕ຺ວາ ເອກໍ ປາທໍ ສງ຺ກາເມຕິ, ໂຈຣສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ; ທຸຕິເຍ ປາຣາຊິກໍ. ປາຕາເປຕີຕິ ອຖາປິ ໂຈໂຣ ຠຓ຺ຑຫາຣກສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ອາວຸຘໍ ທິສ຺ວາ ສາສງ຺ໂກ ຫຸຕ຺ວາ ປາຕາເປຕ຺ວາ ຄເຫຕຸກາໂມ ເອກມນ຺ຕໍ ປຏິກ຺ກມ຺ມ ສນ຺ຕຊ຺ເຊຕ຺ວາ ປາຕາເປຕິ, ປຣສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ.

ປາຕາເປຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາຕິອາທິ ປນ ປຣິກປ຺ປວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຍ ຫິ ຠຓ຺ຑໍ ປາຕາເປຕ຺ວາ ‘‘ຍໍ ມມ ຣຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ຄເຫສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຣິກປ຺ເປຕ຺ວາ ປາຕາເປຕິ, ຕສ຺ສ ປາຕາປເນ ຈ ອາມສເນ ຈ ທຸກ຺ກຏໍ, ຜນ຺ທາປເນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ປາທຄ຺ຆນກສ຺ສ ຐານາ ຈາວເນ ປາຣາຊິກໍ. ຕໍ ປຈ຺ຉາ ປຏິປາຕິຍມານສ຺ສ ມຸຎ຺ຈໂຕປິ ນຕ຺ຖິເຍວ ສມຓຠາໂວ. ໂຍປິ ຠຓ຺ຑຫາຣກໍ ອຕິກ຺ກມນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ອນຸພນ຺ຘນ຺ໂຕ ‘‘ຕິຏ຺ຐ, ຕິຏ຺ຐ, ຠຓ຺ຑໍ ປາເຕຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປາຕາເປຕິ, ຕສ຺ສາປິ ເຕນ ຫຕ຺ຖໂຕ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ.

ໂຍ ປນ ‘‘ຕິຏ຺ຐ ຕິຏ຺ຐາ’’ຕິ ວທຕິ, ‘‘ປາເຕຫີ’’ຕິ ນ ວທຕິ; ອິຕໂຣ ຈ ຕໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ‘‘ສເຈ ເອສ ມໍ ປາປຸເຓຍ຺ຍ, ຆາເຕຍ຺ຍາປິ ມ’’ ນ຺ຕິ ສາລໂຍວ ຫຸຕ຺ວາ ຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ຄຫນຏ຺ຐາເນ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ປຸນ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຄເຫສ຺ສາມີ’’ຕິ ປກ຺ກມຕິ, ປາຕນປຈ຺ຈຍາ ປາຣາຊິກໍ ນຕ຺ຖິ. ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ປນ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຄຓ຺ຫໂຕ ອຸທ຺ຘາເຣ ປາຣາຊິກໍ. ອຖ ປນສ຺ສ ເອວໍ ໂຫຕິ – ‘‘ມຍາ ປາຕາເປນ຺ເຕເນວ ອິທໍ ມມ ສນ຺ຕກໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ ຕໂຕ ນໍ ສກສຎ຺ຎາຍ ຄຓ຺ຫາຕິ; ຄຫເຓ ຣກ຺ຂຕິ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ ປນ ໂຫຕິ. ‘‘ເທຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອເທນ຺ຕສ຺ສ ສາມິການໍ ຘຸຣນິກ຺ເຂເປ ປາຣາຊິກໍ. ‘‘ໂສ ອິມໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ຄໂຕ, ອນຊ຺ຌາວຸຕ຺ຖກໍ ທານິ ອິທ’’ນ຺ຕິ ປໍສຸກູລສຎ຺ຎາຍ ຄຓ຺ຫໂຕປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຖ ປນ ສາມິໂກ ‘‘ຕິຏ຺ຐ ຕິຏ຺ຐາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕເນວ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ນ ທານິ ອິທໍ ມຍ຺ຫ’’ນ຺ຕິ ຘຸຣນິກ຺ເຂປໍ ກຕ຺ວາ ນິຣາລໂຍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ປລາຍຕິ, ຕໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຄຓ຺ຫໂຕ ອຸທ຺ຘາເຣ ທຸກ຺ກຏໍ. ອາຫຣາເປນ຺ເຕ ທາຕພ຺ພໍ, ອເທນ຺ຕສ຺ສ ປາຣາຊິກໍ. ກສ຺ມາ? ຕສ຺ສ ປໂຍເຄນ ຉຑ຺ຑິຕຕ຺ຕາຕິ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ເຎສຸ ປນ ວິຈາຣຓາ ເອວ ນຕ຺ຖິ. ປຸຣິມນເຍເນວ ສກສຎ຺ຎາຍ ວາ ປໍສຸກູລສຎ຺ຎາຍ ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕປິ ອຍເມວ ວິນິຈ຺ຉໂຍຕິ.

ຫຣຓກກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຸປນິຘິກຖາ

໑໑໒. ອຸປນິຘິມ຺ຫິ – ນາຫໍ ຄຓ຺ຫາມີຕິ ສມ຺ປຊານມຸສາວາເທປິ ອທິນ຺ນາທານສ຺ສ ປໂຍຄຕ຺ຕາ ທຸກ຺ກຏໍ. ‘‘ກິໍ ຕຸມ຺ເຫ ຠຓຖ? ເນວິທໍ ມຍ຺ຫໍ ອນຸຣູປໍ, ນ ຕຸມ຺ຫາກ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ວທນ຺ຕສ຺ສາປິ ທຸກ຺ກຏເມວ. ‘‘ຣໂຫ ມຍາ ເອຕສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ຐປິຕໍ, ນ ອຎ຺ໂຎ ໂກຈິ ຊານາຕິ, ‘ທສ຺ສຕິ ນຸ ໂຂ ເມ ໂນ’’’ຕິ ສາມິໂກ ວິມຕິໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ຕສ຺ສ ຜຣຸສາທິຠາວໍ ທິສ຺ວາ ສາມິໂກ ‘‘ນ ມຍ຺ຫໍ ທສ຺ສຕີ’’ຕິ ຘຸຣໍ ນິກ຺ຂິປຕິ, ຕຕ຺ຣ ສຈາຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ‘‘ກິລເມຕ຺ວາ ນໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ທາເນ ສອຸສ຺ສາໂຫ, ຣກ຺ຂຕິ ຕາວ. ສເຈປິ ໂສ ທາເນ ນິຣຸສ຺ສາໂຫ, ຠຓ຺ຑສ຺ສາມິໂກ ປນ ຄຫເຓ ສອຸສ຺ສາໂຫ, ຣກ຺ຂເຕວ. ຍທິ ປນ ໂສ ທາເນ ນິຣຸສ຺ສາໂຫ ຠຓ຺ຑສາມິໂກປິ ‘‘ນ ມຍ຺ຫໍ ທສ຺ສຕີ’’ຕິ ຘຸຣໍ ນິກ຺ຂິປຕິ, ເອວໍ ອຸຠິນ຺ນໍ ຘຸຣນິກ຺ເຂເປນ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປາຣາຊິກໍ. ຍທິປິ ມຸເຂນ ‘‘ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ວທຕິ, ຈິຕ຺ເຕນ ປນ ອທາຕຸກາໂມ, ເອວມ຺ປິ ສາມິກສ຺ສ ຘຸຣນິກ຺ເຂເປ ປາຣາຊິກໍ. ຕໍ ປນ ອຸປນິຘິ ນາມ ສງ຺ໂຄປນຕ຺ຖາຍ ອຕ຺ຕໂນ ຫຕ຺ເຖ ປເຣຫິ ຐປິຕຠຓ຺ຑໍ, ອຄຸຕ຺ຕເທສໂຕ ຐານາ ຈາເວຕ຺ວາ ຄຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ຐປນຕ຺ຖາຍ ຫຣໂຕ ອນາປຕ຺ຕິ. ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນປິ ຐານາ ຈາເວນ຺ຕສ຺ສ ອວຫາໂຣ ນຕ຺ຖິ. ກສ຺ມາ? ອຕ຺ຕໂນ ຫຕ຺ເຖ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ ປນ ໂຫຕິ. ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ປຣິຠຸຎ຺ຊໂຕປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕາວກາລິກຄ຺ຄຫເຓປິ ຕເຖວ. ຘມ຺ມໍ ຈຣນ຺ໂຕຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ອຍໍ ຕາວ ປາຬິວຓ຺ຓນາ.

ປາຬິມຸຕ຺ຕກວິນິຈ຺ຉໂຍ ປເນຕ຺ຖ ປຕ຺ຕຈຕຸກ຺ກາທິວເສນ ເອວໍ ວຸຕ຺ໂຕ – ເອໂກ ກິຣ ຠິກ຺ຂຸ ປຣສ຺ສ ມຫຄ຺ເຆ ປຕ຺ເຕ ໂລຠໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ຕໍ ຫຣິຕຸກາໂມ ຐປິຕຏ຺ຐານມສ຺ສ ສຸຏ຺ຐຸ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນປິ ປຕ຺ຕໍ ຕສ຺ເສວ ສນ຺ຕິເກ ຐເປສິ. ໂສ ປຈ຺ຈູສສມເຍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ວາຈາເປຕ຺ວາ ນິທ຺ທາຍມານໍ ມຫາເຖຣມາຫ – ‘‘ວນ຺ທາມິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ໂກ ເອໂສ’’ຕິ? ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ອາຄນ຺ຕຸກຠິກ຺ຂຸ, ກາລສ຺ເສວມ຺ຫິ ຄນ຺ຕຸກາໂມ, ອສຸກສ຺ມິຎ຺ຈ ເມ ຐາເນ ອີທິເສນ ນາມ ອໍສພທ຺ຘເກນ ອີທິສາຍ ປຕ຺ຕຕ຺ຖວິກາຍ ປຕ຺ໂຕ ຐປິໂຕ. ສາຘາຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຕໍ ລເຠຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ເຖໂຣ ປວິສິຕ຺ວາ ຕໍ ຄຓ຺ຫິ. ອຸທ຺ຘາເຣເຍວ ໂຈຣສ຺ສ ປາຣາຊິກໍ. ສເຈ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ໂກສິ ຕ຺ວໍ ອເວລາຍ ອາຄໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ຠີໂຕ ປລາຍຕິ, ປາຣາຊິກໍ ປຕ຺ວາວ ປລາຍຕິ. ເຖຣສ຺ສ ປນ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອນາປຕ຺ຕິ. ເຖໂຣ ‘‘ຕໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຎ຺ຎໍ ຄຓ຺ຫິ, ເອເສວ ນໂຍ. ອຍໍ ປນ ອຎ຺ຎໍ ຕາທິສເມວ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄເຫ ອາຓຕ຺ຕສທິສວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ວິຍ. ກຸຣຸນ຺ທິຍໍ ປນ ‘‘ປທວາເຣນ ກາເຣຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອຕາທິສເມວ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

ຕໍ ມຎ຺ຎມາໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ອທາສິ, ໂຈຣສ຺ສ ສາມິເກນ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ ປາຣາຊິກໍ ນຕ຺ຖິ, ອສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ປນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ທຸກ຺ກຏໍ. ຕໍ ມຎ຺ຎມາໂນ ໂຈຣສ຺ເສວ ປຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ອທາສິ, ອິຘາປິ ໂຈຣສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກຕ຺ຕາ ປາຣາຊິກໍ ນຕ຺ຖິ, ອສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ປນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ທຸກ຺ກຏເມວ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ເຖຣສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ.

ອປໂຣ ‘‘ປຕ຺ຕໍ ໂຈເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕເຖວ ນິທ຺ທາຍມານໍ ເຖຣໍ ວນ຺ທິ. ‘‘ໂກ ອຍ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຄິລານຠິກ຺ຂຸ, ເອກໍ ຕາວ ເມ ປຕ຺ຕໍ ເທຖ, ຄາມທ຺ວາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຠສຊ຺ຊໍ ອາຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ເຖໂຣ ‘‘ອິຘ ຄິລາໂນ ນຕ຺ຖິ, ໂຈໂຣ ອຍໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ‘‘ອິມໍ ຫຣຕູ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ເວຣິຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ປຕ຺ຕໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ອທາສິ, ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ອຸທ຺ຘາເຣເຍວ ປາຣາຊິກໍ. ‘‘ເວຣິຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ປຕ຺ຕໍ ອຸທ຺ຘຣນ຺ເຕປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສເຈ ປນ ‘‘ເວຣິສ຺ສາຍ’’ນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ໂຈຣສ຺ເສວ ປຕ຺ຕໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ເທຕິ, ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເຖຣສ຺ສ ປາຣາຊິກໍ, ໂຈຣສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ. ອຖ ‘‘ເວຣິສ຺ສາຍ’’ນ຺ຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕໍ ເທຕິ, ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ທຸກ຺ກຏໍ.

ເອໂກ ມຫາເຖໂຣ ອຸປຏ຺ຐາກໍ ທຫຣຠິກ຺ຂຸໍ ‘‘ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ຄຓ຺ຫ, ອສຸກໍ ນາມ ຄາມໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອາຫ. ທຫໂຣ ຄເຫຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ປຈ຺ຉໂຕ ປຈ຺ຉໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ສເຈ ສີເສ ຠາຣໍ ຂນ຺ເຘ ກໂຣຕິ, ປາຣາຊິກໍ ນຕ຺ຖິ. ກສ຺ມາ? ອາຓຕ຺ຕິຍາ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ສເຈ ປນ ມຄ຺ຄໂຕ ໂອກ຺ກມ຺ມ ອຏວິໍ ປວິສຕິ, ປທວາເຣນ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ອຖ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ວິຫາຣາຠິມຸໂຂ ປລາຍິຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ອຸປຈາຣາຕິກ຺ກເມ ປາຣາຊິກໍ. ອຖາປິ ມຫາເຖຣສ຺ສ ນິວາສນປຣິວຕ຺ຕນຏ຺ຐານໂຕ ຄາມາຠິມຸໂຂ ປລາຍຕິ, ຄາມູປຈາຣາຕິກ຺ກເມ ປາຣາຊິກໍ. ຍທິ ປນ ອຸໂຠປິ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ວາ ນິກ຺ຂມນ຺ຕິ, ເຖໂຣ ຈ ປຸນປິ ຕໍ ວທຕິ – ‘‘ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ຄຓ຺ຫ, ວິຫາຣໍ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຣ ເຈ ໂສ ປຸຣິມນເຍເນວ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ສີເສ ຠາຣໍ ຂນ຺ເຘ ກໂຣຕິ, ຣກ຺ຂຕິ ຕາວ. ອຏວິໍ ປວິສຕິ, ປທວາເຣນ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຄາມາຠິມຸໂຂ ເອວ ປລາຍຕິ, ຄາມູປຈາຣາຕິກ຺ກເມ ປາຣາຊິກໍ. ປຸຣໂຕ ວິຫາຣາຠິມຸໂຂ ປລາຍິຕ຺ວາ ວິຫາເຣ ອຏ຺ຐຕ຺ວາ ອນິສີທິຕ຺ວາ ອວູປສນ຺ເຕເນວ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຄຈ຺ຉຕິ, ອຸປຈາຣາຕິກ຺ກເມ ປາຣາຊິກໍ. ໂຍ ປນ ອນາຓຕ຺ໂຕ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕສ຺ສ ສີເສ ຠາຣໍ ຂນ຺ເຘ ກຣຓາທີສຸປິ ປາຣາຊິກໍ. ເສສໍ ປຸຣິມສທິສເມວ.

ໂຍ ປນ ‘‘ອສຸກໍ ນາມ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຈີວຣໍ ໂຘວິຕ຺ວາ ຣຊິຕ຺ວາ ວາ ເອຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ສປິ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ສີເສ ຠາຣໍ ຂນ຺ເຘ ກຣຓາທີສຸ ປາຣາຊິກໍ ນຕ຺ຖິ. ມຄ຺ຄາ ໂອກ຺ກມເນ ປທວາເຣນ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ຕໍ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ວສນ຺ໂຕ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ຊີຣາເປຕິ, ໂຈຣາ ວາ ຕສ຺ສ ຕໍ ຫຣນ຺ຕິ, ອວຫາໂຣ ນຕ຺ຖິ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ ປນ ໂຫຕິ. ຕໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉໂຕປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ໂຍ ປນ ອນາຓຕ຺ໂຕ ເຖເຣນ ນິມິຕ຺ເຕ ວາ ກເຕ ສຍເມວ ວາ ກິລິຏ຺ຐໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ‘‘ເທຖ, ຠນ຺ເຕ, ຈີວຣໍ; ອສຸກໍ ນາມ ຄາມໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຊິຕ຺ວາ ອາຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ; ຕສ຺ສ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ສີເສ ຠາຣໍ ຂນ຺ເຘ ກຣຓາທີສຸ ປາຣາຊິກໍ. ກສ຺ມາ? ອນາຓຕ຺ຕິຍາ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ມຄ຺ຄາ ໂອກ຺ກມໂຕປິ ປຏິນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຕເມວ ວິຫາຣໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ວິຫາຣສີມໍ ອຕິກ຺ກມໂຕປິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ປາຣາຊິກໍ. ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຊິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈາຄຈ຺ຉໂຕປິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ເອເສວ ນໂຍ. ສເຈ ປນ ຍຕ຺ຖ ຄໂຕ, ຕຕ຺ຖ ວາ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ວິຫາເຣ ວາ ຕເມວ ວິຫາຣໍ ປຈ຺ຈາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ເອກປສ຺ເສ ວາ ອຸປຈາຣສີມໍ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ວສນ຺ໂຕ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ຊີຣາເປຕິ, ໂຈຣາ ວາ ຕສ຺ສ ຕໍ ຫຣນ຺ຕິ, ຍຖາ ວາ ຕຖາ ວາ ນສ຺ສຕິ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ. ອຸປຈາຣສີມໍ ອຕິກ຺ກມໂຕ ປນ ປາຣາຊິກໍ.

ໂຍ ປນ ເຖເຣນ ນິມິຕ຺ເຕ ກຍິຣມາເນ ‘‘ເທຖ, ຠນ຺ເຕ, ອຫໍ ຣຊິຕ຺ວາ ອາຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ກຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ຠນ຺ເຕ, ຣຊາມີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉຕິ. ເຖໂຣ ຈ ນໍ ‘‘ຍຕ຺ຖ ອິຈ຺ຉສິ, ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຊາຫີ’’ຕິ ວທຕິ, ອຍໍ ‘‘ວິສ຺ສຏ຺ຐທູໂຕ’’ ນາມ. ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ປລາຍນ຺ໂຕປິ ນ ອວຫາເຣນ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ປນ ປລາຍໂຕປິ ປຣິໂຠເຄນ ວາ ອຎ຺ຎຖາ ວາ ນາສຍໂຕປິ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍເມວ ໂຫຕິ. ຠິກ຺ຂຸ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ກິຎ຺ຈິ ປຣິກ຺ຂາຣໍ ປຫິຓຕິ – ‘‘ອສຸກວິຫາເຣ ອສຸກຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ເທຫີ’’ຕິ, ຕສ຺ສ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ສພ຺ພຏ຺ຐາເນສຸ ‘‘ອສຸກໍ ນາມ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຈີວຣໍ ໂຘວິຕ຺ວາ ຣຊິຕ຺ວາ ວາ ເອຫີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕສທິໂສ ວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ອປໂຣ ຠິກ຺ຂຸໍ ປຫິຓິຕຸກາໂມ ນິມິຕ຺ຕໍ ກໂຣຕິ – ‘‘ໂກ ນຸ ໂຂ ຄເຫຕ຺ວາ ຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ, ຕຕ຺ຣ ເຈ ເອໂກ – ‘‘ເທຖ, ຠນ຺ເຕ, ອຫໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ສ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ສພ຺ພຏ຺ຐາເນສຸ ‘‘ເທຖ, ຠນ຺ເຕ, ຈີວຣໍ, ອສຸກໍ ນາມ ຄາມໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຊິຕ຺ວາ ອາຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕສທິໂສ ວິນິຈ຺ຉໂຍ. ເຖເຣນ ຈີວຣຕ຺ຖາຍ ວຕ຺ຖໍ ລຠິຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐາກກຸເລ ຐປິຕໍ ໂຫຕິ. ອຖສ຺ສ ອນ຺ເຕວາສິໂກ ວຕ຺ຖໍ ຫຣິຕຸກາໂມ ຕຕ຺ຣ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ຕໍ ກິຣ ວຕ຺ຖໍ ເທຖາ’’ຕິ ເຖເຣນ ເປສິໂຕ ວິຍ ວທຕິ; ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສທ຺ທຫິຕ຺ວາ ອຸປາສເກນ ຐປິຕໍ ອຸປາສິກາ ວາ, ອຸປາສິກາຍ ຐປິຕໍ ອຸປາສໂກ ວາ ອຎ຺ໂຎ ວາ, ໂກຈິ ນີຫຣິຕ຺ວາ ເທຕິ, ອຸທ຺ຘາເຣເຍວສ຺ສ ປາຣາຊິກໍ. ສເຈ ປນ ເຖຣສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐາເກຫິ ‘‘ອິມໍ ເຖຣສ຺ສ ທສ຺ສາມາ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວຕ຺ຖໍ ຐປິຕໍ ໂຫຕິ. ອຖສ຺ສ ອນ຺ເຕວາສິໂກ ຕໍ ຫຣິຕຸກາໂມ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ເຖຣສ຺ສ ກິຣ ວຕ຺ຖໍ ທາຕຸກາມຕ຺ຖ, ຕໍ ເທຖາ’’ຕິ ວທຕິ. ເຕ ຈສ຺ສ ສທ຺ທຫິຕ຺ວາ ‘‘ມຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ໂຠເຊຕ຺ວາ ທສ຺ສາມາຕິ ຐປຍິມ຺ຫ, ຫນ຺ທ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ເທນ຺ຕິ. ສາມິເກຫິ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ ປາຣາຊິກໍ ນຕ຺ຖິ, ອສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ປນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ທຸກ຺ກຏໍ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍຎ຺ຈ ໂຫຕິ.

ຠິກ຺ຂຸ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ວຕ຺ວາ ຄາມໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ມມ ວສ຺ສາວາສິກໍ ທສ຺ສຕິ, ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຐເປຍ຺ຍາສີ’’ຕິ. ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ເຕນ ທິນ຺ນໍ ມຫຄ຺ຆສາຏກໍ ອຕ຺ຕນາ ລທ຺ເຘນ ອປ຺ປຄ຺ຆສາຏເກນ ສທ຺ຘິໍ ຐເປຕ຺ວາ ເຕນ ອາຄເຕນ ອຕ຺ຕໂນ ມຫຄ຺ຆສາຏກສ຺ສ ລທ຺ຘຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ວາ ອຎຕ຺ວາ ວາ ‘‘ເທຫິ ເມ ວສ຺ສາວາສິກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ‘‘ຕວ ຖູລສາຏໂກ ລທ຺ໂຘ, ມຍ຺ຫໍ ປນ ສາຏໂກ ມຫຄ຺ໂຆ, ທ຺ເວປິ ອສຸກສ຺ມິໍ ນາມ ໂອກາເສ ຐປິຕາ, ປວິສິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ວທຕິ. ເຕນ ປວິສິຕ຺ວາ ຖູລສາຏເກ ຄຫິເຕ ອິຕຣສ຺ສ ອິຕຣໍ ຄຓ຺ຫໂຕ ອຸທ຺ຘາເຣ ປາຣາຊິກໍ. ອຖາປິ ຕສ຺ສ ສາຏເກ ອຕ຺ຕໂນ ນາມໍ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ສາຏເກ ຕສ຺ສ ນາມໍ ລິຂິຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉ ນາມໍ ວາເຈຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ວທຕິ, ຕຕ຺ຣາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ໂຍ ປນ ອຕ຺ຕນາ ຈ ເຕນ ຈ ລທ຺ຘສາຏເກ ເອກໂຕ ຐເປຕ຺ວາ ຕໍ ເອວໍ ວທຕິ – ‘‘ຕຍາ ຈ ມຍາ ຈ ລທ຺ຘສາຏກາ ທ຺ເວປິ ອນ຺ໂຕຄພ຺ເຠ ຐປິຕາ, ຄຈ຺ຉ ຍໍ ອິຈ຺ຉສິ, ຕໍ ວິຈິນິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ. ໂສ ຈ ລຊ຺ຊາຍ ອາວາສິເກນ ລທ຺ຘໍ ຖູລສາຏກເມວ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ, ຕຕ຺ຣາວາສິກສ຺ສ ວິຈິນິຕ຺ວາ ຄຫິຕາວເສສໍ ອິຕຣໍ ຄຓ຺ຫໂຕ ອນາປຕ຺ຕິ. ອາຄນ຺ຕຸໂກ ຠິກ຺ຂຸ ອາວາສິການໍ ຈີວຣກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕານໍ ສມີເປ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ຐເປຕ຺ວາ ‘‘ເອເຕ ສງ຺ໂຄເປສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ນ຺ຫາຍິຕຸໍ ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ວາ ຄຈ຺ຉຕິ. ສເຈ ນໍ ອາວາສິກາ ສງ຺ໂຄເປນ຺ຕິ, ອິຈ຺ເຈຕໍ ກຸສລໍ. ໂນ ເຈ, ນຏ຺ເຐ ຄີວາ ນ ໂຫຕິ. ສເຈປິ ໂສ ‘‘ອິທໍ, ຠນ຺ເຕ, ຐເປຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ອິຕເຣ ຈ ສກິຈ຺ຈປ຺ປສຸຕຕ຺ຕາ ນ ຊານນ຺ຕິ, ເອເສວ ນໂຍ. ອຖາປິ ເຕ ‘‘ອິທໍ, ຠນ຺ເຕ, ຐເປຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ‘‘ມຍໍ ພ຺ຍາວຏາ’’ຕິ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ຕິ, ອິຕໂຣ ຈ ‘‘ອວສ຺ສໍ ຐເປສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ອນາທິຍິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ເອເສວ ນໂຍ. ສເຈ ປນ ເຕນ ຍາຈິຕາ ວາ ອຍາຈິຕາ ວາ ‘‘ມຍໍ ຐເປສ຺ສາມ, ຕ຺ວໍ ຄຈ຺ຉາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ; ຕໍ ສງ຺ໂຄປິຕພ຺ພໍ. ໂນ ເຈ ສງ຺ໂຄເປນ຺ຕິ, ນຏ຺ເຐ ຄີວາ. ກສ຺ມາ? ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ.

ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ຠຓ຺ຑາຄາຣິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ປຈ຺ຈູສສມເຍ ເອວ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຕ຺ຕຈີວຣານິ ເຫຏ຺ຐາປາສາທໍ ໂອໂຣເປຕ຺ວາ ທ຺ວາຣໍ ອປິທຫິຕ຺ວາ ເຕສມ຺ປິ ອນາໂຣເຈຕ຺ວາວ ທູເຣ ຠິກ຺ຂາຈາຣໍ ຄຈ຺ຉຕິ; ຕານິ ເຈ ໂຈຣາ ຫຣນ຺ຕິ, ຕສ຺ເສວ ຄີວາ. ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂູຫິ ‘‘ໂອໂຣເປຖ, ຠນ຺ເຕ, ປຕ຺ຕຈີວຣານິ; ກາໂລ ສລາກຄ຺ຄຫຓສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ‘‘ສມາຄຕຕ຺ຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອາມ, ສມາຄຕມ຺ຫາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປຕ຺ຕຈີວຣານິ ນີຫຣິຕ຺ວາ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຠຓ຺ຑາຄາຣທ຺ວາຣໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ປຕ຺ຕຈີວຣານິ ຄເຫຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐາປາສາທທ຺ວາຣໍ ປຏິຊຄ຺ຄິຕ຺ວາ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ. ຕຕ຺ຣ ເຈໂກ ອລສຊາຕິໂກ ຠິກ຺ຂຸ ຠິກ຺ຂູສຸ ຄເຕສຸ ປຈ຺ຉາ ອກ຺ຂີນິ ປຸຎ຺ຉນ຺ໂຕ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ອຸທກຏ຺ຐານໍ ມຸຂໂຘວນຕ຺ຖໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕໍ ຂຓໍ ທິສ຺ວາ ໂຈຣາ ຕສ຺ສ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ຫຣນ຺ຕິ, ສຸຫຏໍ. ຠຓ຺ຑາຄາຣິກສ຺ສ ຄີວາ ນ ໂຫຕິ.

ສເຈປິ ໂກຈິ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກສ຺ສ ອນາໂຣເຈຕ຺ວາວ ຠຓ຺ຑາຄາເຣ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິກ຺ຂາຣໍ ຐເປຕິ, ຕສ຺ມິມ຺ປິ ນຏ຺ເຐ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກສ຺ສ ຄີວາ ນ ໂຫຕິ. ສເຈ ປນ ຠຓ຺ຑາຄາຣິໂກ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຏ຺ຐາເນ ຐປິຕ’’ນ຺ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ຐເປຕິ, ນຏ຺ເຐ ຕສ຺ສ ຄີວາ. ສເຈປິ ຐປິຕຠິກ຺ຂຸນາ ‘‘ມຍາ, ຠນ຺ເຕ, ອີທິໂສ ນາມ ປຣິກ຺ຂາໂຣ ຐປິໂຕ, ອຸປຘາເຣຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຕິ, ທຸນ຺ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ວາ ມຎ຺ຎມາໂນ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ຐາເນ ຐເປຕິ, ຕສ຺ເສວ ຄີວາ. ‘‘ນາຫໍ ຊານາມີ’’ຕິ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ຕສ຺ສ ປນ ນຕ຺ຖິ ຄີວາ. ໂຍປິ ຕສ຺ສ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ເສວ ຐເປຕິ, ຠຓ຺ຑາຄາຣິກຎ຺ຈ ນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉາເປຕິ, ນຏ຺ຐໍ ສຸນຏ຺ຐເມວ. ສເຈ ຕໍ ຠຓ຺ຑາຄາຣິໂກ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຐເປຕິ, ນຏ຺ເຐ ຄີວາ. ສເຈ ຠຓ຺ຑາຄາຣໍ ສຸຄຸຕ຺ຕໍ, ສພ຺ໂພ ສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ເຈຕິຍສ຺ສ ຈ ປຣິກ຺ຂາໂຣ ຕຕ຺ເຖວ ຐປີຍຕິ, ຠຓ຺ຑາຄາຣິໂກ ຈ ພາໂລ ອພ຺ຍຕ຺ໂຕ ທ຺ວາຣໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ຘມ຺ມກຖໍ ວາ ໂສຕຸໍ, ອຎ຺ຎໍ ວາ ກິຎ຺ຈິ ກາຕຸໍ ກຕ຺ຖຈິ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕໍ ຂຓໍ ທິສ຺ວາ ຍຕ຺ຕກໍ ໂຈຣາ ຫຣນ຺ຕິ, ສພ຺ພໍ ຕສ຺ສ ຄີວາ. ຠຓ຺ຑາຄາຣໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ພຫິ ຈງ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ວາ ທ຺ວາຣໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ສຣີຣໍ ອຸຕຸໍ ຄາຫາເປນ຺ຕສ຺ສ ວາ ຕຕ຺ເຖວ ສມຓຘມ຺ມານຸໂຍເຄນ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ວາ ຕຕ຺ເຖວ ນິສີທິຕ຺ວາ ເກນຈິ ກມ຺ເມນ ພ຺ຍາວຏສ຺ສ ວາ ອຸຈ຺ຈາຣປສ຺ສາວປີຬິຕສ຺ສາປິ ຕໂຕ ຕຕ຺ເຖວ ອຸປຈາເຣ ວິຊ຺ຊມາເນ ພຫິ ຄຈ຺ຉໂຕ ວາ ອຎ຺ເຎນ ວາ ເກນຈິ ອາກາເຣນ ປມຕ຺ຕສ຺ສ ສໂຕ ທ຺ວາຣໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ວາ ວິວຏເມວ ປວິສິຕ຺ວາ ວາ ສນ຺ຘິໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ວາ ຍຕ຺ຕກໍ ຕສ຺ສ ປມາທປຈ຺ຈຍາ ໂຈຣາ ຫຣນ຺ຕິ, ສພ຺ພໍ ຕສ຺ເສວ ຄີວາ. ອຸຓ຺ຫສມເຍ ປນ ວາຕປານໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຸຈ຺ຈາຣປີຬິຕສ຺ສ ປນ ຕສ຺ມິໍ ອຸປຈາເຣ ອສຕິ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ຄິລານປກ຺ເຂ ຐິຕຕ຺ຕາ ອວິສໂຍ; ຕສ຺ມາ ຄີວາ ນ ໂຫຕິ.

ໂຍ ປນ ອນ຺ໂຕ ອຸຓ຺ຫປີຬິໂຕ ທ຺ວາຣໍ ສຸຄຸຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ພຫິ ນິກ຺ຂມຕິ, ໂຈຣາ ຈ ນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ທ຺ວາຣໍ ວິວຣາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຍາວ ຕຕິຍໍ ນ ວິວຣິຕພ຺ພໍ. ຍທິ ປນ ເຕ ໂຈຣາ ‘‘ສເຈ ນ ວິວຣສິ, ຕຎ຺ຈ ມາເຣສ຺ສາມ, ທ຺ວາຣຎ຺ຈ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ປຣິກ຺ຂາຣໍ ຫຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຜຣສຸອາທີນິ ອຸກ຺ຂິປນ຺ຕິ. ‘‘ມຍິ ຈ ມເຕ ສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ເສນາສເນ ວິນຏ຺ເຐ ຄຸໂຓ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວິວຣິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອິຘາປິ ອວິສຍຕ຺ຕາ ຄີວາ ນຕ຺ຖີຕິ ວທນ຺ຕິ. ສເຈ ໂກຈິ ອາຄນ຺ຕຸໂກ ກຸຎ຺ຈິກໍ ວາ ເທຕິ, ທ຺ວາຣໍ ວາ ວິວຣຕິ, ຍຕ຺ຕກໍ ໂຈຣາ ຫຣນ຺ຕິ, ສພ຺ພໍ ຕສ຺ສ ຄີວາ. ສງ຺ເຆນ ຠຓ຺ຑາຄາຣຄຸຕ຺ຕຕ຺ຖາຍ ສູຈິຍນ຺ຕກຎ຺ຈ ກຸຎ຺ຈິກມຸທ຺ທິກາ ຈ ໂຍເຊຕ຺ວາ ທິນ຺ນາ ໂຫຕິ, ຠຓ຺ຑາຄາຣິໂກ ຆຏິກມຕ຺ຕໍ ທຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊຕິ, ໂຈຣາ ວິວຣິຕ຺ວາ ປຣິກ຺ຂາຣໍ ຫຣນ຺ຕິ, ຕສ຺ເສວ ຄີວາ. ສູຈິຍນ຺ຕກຎ຺ຈ ກຸຎ຺ຈິກມຸທ຺ທິກຎ຺ຈ ໂຍເຊຕ຺ວາ ນິປນ຺ນໍ ປເນຕໍ ສເຈ ໂຈຣາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ວິວຣາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ປຸຣິມນເຍເນວ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ຄຸຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ນິປນ຺ເນ ປນ ສເຈ ຠິຕ຺ຕິໍ ວາ ຉທນໍ ວາ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸມງ຺ເຄນ ວາ ປວິສິຕ຺ວາ ຫຣນ຺ຕິ, ນ ຕສ຺ສ ຄີວາ. ສເຈ ຠຓ຺ຑາຄາເຣ ອຎ຺ເຎປິ ເຖຣາ ວສນ຺ຕິ, ວິວເຏ ທ຺ວາເຣ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິກ຺ຂາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຠຓ຺ຑາຄາຣິໂກ ເຕສຸ ຄເຕສຸ ທ຺ວາຣໍ ນ ຊຄ຺ຄຕິ, ສເຈ ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈິ ອວຫຣີຍຕິ, ຠຓ຺ຑາຄາຣິກສ຺ສ ອິສ຺ສຣຕາຍ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກສ຺ເສວ ຄີວາ. ເຖເຣຫິ ປນ ສຫາເຍຫິ ຠວິຕພ຺ພໍ. ອຍໍ ຕຕ຺ຖ ສາມີຈິ.

ຍທິ ຠຓ຺ຑາຄາຣິໂກ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ພຫິ ຐຕ຺ວາວ ຕຸມ຺ຫາກໍ ປຣິກ຺ຂາຣໍ ຄຓ຺ຫຖ, ມາ ປວິສິຕ຺ຖາ’’ຕິ ວທຕິ, ເຕສຎ຺ຈ ເອໂກ ໂລລມຫາເຖໂຣ ສາມເຓເຣຫິ ເຈວ ອຸປຏ຺ຐາເກຫິ ຈ ສທ຺ຘິໍ ຠຓ຺ຑາຄາຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ນິສີທຕິ ເຈວ ນິປຊ຺ຊຕິ ຈ, ຍຕ຺ຕກໍ ຠຓ຺ຑໍ ນສ຺ສຕິ, ສພ຺ພໍ ຕສ຺ສ ຄີວາ. ຠຓ຺ຑາຄາຣິເກນ ປນ ອວເສສຕ຺ເຖເຣຫິ ຈ ສຫາເຍຫິ ຠວິຕພ຺ພໍ. ອຖ ຠຓ຺ຑາຄາຣິໂກວ ໂລລສາມເຓເຣ ຈ ອຸປຏ຺ຐາເກ ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ຠຓ຺ຑາຄາເຣ ນິສີທຕິ ເຈວ ນິປຊ຺ຊຕິ ຈ, ຍໍ ຕຕ຺ຖ ນສ຺ສຕິ, ສພ຺ພໍ ຕສ຺ເສວ ຄີວາ. ຕສ຺ມາ ຠຓ຺ຑາຄາຣິເກເນວ ຕຕ຺ຖ ວສິຕພ຺ພໍ. ອວເສເສຫິ ອປ຺ເປວ ຣຸກ຺ຂມູເລ ວສິຕພ຺ພໍ, ນ ຈ ຠຓ຺ຑາຄາເຣຕິ.

ເຍ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ສຠາຄຠິກ຺ຂູນໍ ວສນຄພ຺ເຠສຸ ປຣິກ຺ຂາຣໍ ຐເປນ຺ຕິ, ປຣິກ຺ຂາເຣ ນຏ຺ເຐ ເຍຫິ ຐປິໂຕ, ເຕສໍເຍວ ຄີວາ. ອິຕເຣຫິ ປນ ສຫາເຍຫິ ຠວິຕພ຺ພໍ. ຍທິ ປນ ສງ຺ໂຆ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກສ຺ສ ວິຫາເຣເຍວ ຍາຄຸຠຕ຺ຕໍ ທາເປຕິ, ໂສ ຈ ຠິກ຺ຂາຈາຣຕ຺ຖາຍ ຄາມໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ນຏ຺ຐໍ ຕສ຺ເສວ ຄີວາ. ຠິກ຺ຂາຈາຣໍ ປວິສນ຺ເຕຫິ ອຕິເຣກຈີວຣຣກ຺ຂຓຕ຺ຖາຍ ຐປິຕວິຫາຣວາຣິກສ຺ສາປິ ຍາຄຸຠຕ຺ຕໍ ວາ ນິວາປໍ ວາ ລຠມານສ຺ເສວ ຠິກ຺ຂາຈາຣໍ ຄຈ຺ຉໂຕ ຍໍ ຕຕ຺ຖ ນສ຺ສຕິ, ສພ຺ພໍ ຄີວາ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ເອຕ຺ຕກເມວ, ຠຓ຺ຑາຄາຣິກສ຺ສ ວິຍ ຍໍ ຕສ຺ສ ປມາທປ຺ປຈ຺ຈຍາ ນສ຺ສຕິ, ສພ຺ພໍ ຄີວາ.

ສເຈ ວິຫາໂຣ ມຫາ ໂຫຕິ, ອຎ຺ຎໍ ປເທສໍ ຣກ຺ຂິຕຸໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ປເທເສ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ຫຣນ຺ຕິ, ອວິສຍຕ຺ຕາ ຄີວາ ນ ໂຫຕິ. ອີທິເສ ປນ ວິຫາເຣ ເວມຊ຺ເຌ ສພ຺ເພສໍ ໂອສຣຓຏ຺ຐາເນ ປຣິກ຺ຂາເຣ ຐເປຕ຺ວາ ນິສີທິຕພ຺ພໍ. ວິຫາຣວາຣິກາ ວາ ທ຺ເວ ຕໂຍ ຐເປຕພ຺ພາ. ສເຈ ເຕສໍ ອປ຺ປມຕ຺ຕານໍ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ຣກ຺ຂຕໍເຍວ ກິຎ຺ຈິ ນສ຺ສຕິ, ຄີວາ ນ ໂຫຕິ. ວິຫາຣວາຣິເກ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຫຣິຕຠຓ຺ຑມ຺ປິ ໂຈຣານໍ ປຏິປຖໍ ຄເຕສຸ ອຎ຺ເຎນ ມຄ຺ເຄນ ຫຣິຕຠຓ຺ຑມ຺ປິ ນ ເຕສໍ ຄີວາ. ສເຈ ວິຫາຣວາຣິການໍ ວິຫາເຣ ທາຕພ຺ພໍ ຍາຄຸຠຕ຺ຕໍ ວາ ນິວາໂປ ວາ ນ ໂຫຕິ, ເຕຫິ ປຕ຺ຕພ຺ພລາຠໂຕ ອຕິເຣກາ ທ຺ເວ ຕິສ຺ໂສ ຍາຄຸສລາກາ, ເຕສໍ ປໂຫນກຠຕ຺ຕສລາກາ ຈ ຐເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ນິພທ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ ປນ ນ ຐເປຕພ຺ພາ, ມນຸສ຺ສາ ຫິ ວິປ຺ປຏິສາຣິໂນ ໂຫນ຺ຕິ, ‘‘ວິຫາຣວາຣິກາເຍວ ອມ຺ຫາກໍ ຠຕ຺ຕໍ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຐເປຕພ຺ພາ. ສເຈ ເຕສໍ ສຠາຄາ ສລາກຠຕ຺ຕານິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ເທນ຺ຕິ, ອິຈ຺ເຈຕໍ ກຸສລໍ; ໂນ ເຈ ເທນ຺ຕິ, ວາຣໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ນີຫຣາເປຕພ຺ພານິ. ສເຈ ວິຫາຣວາຣິໂກ ທ຺ເວ ຕິສ຺ໂສ ຍາຄຸສລາກາ, ຈຕ຺ຕາຣິ ປຎ຺ຈ ສລາກຠຕ຺ຕານິ ຈ ລຠມາໂນວ ຠິກ຺ຂາຈາຣໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຠຓ຺ຑາຄາຣິກສ຺ສ ວິຍ ສພ຺ພໍ ນຏ຺ຐໍ ຄີວາ ໂຫຕິ. ສເຈ ສງ຺ຆສ຺ສ ວິຫາຣປາລານໍ ທາຕພ຺ພໍ ຠຕ຺ຕໍ ວາ ນິວາໂປ ວາ ນຕ຺ຖິ, ຠິກ຺ຂູ ວິຫາຣວາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ນິສ຺ສິຕເກ ຊຄ຺ເຄນ຺ຕິ, ສມ຺ປຕ຺ຕວາຣໍ ອຄ຺ຄເຫຕຸໍ ນ ລຠນ຺ຕິ, ຍຖາ ອຎ຺ເຎ ຠິກ຺ຂູ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕເຖວ ກາຕພ຺ພໍ. ຠິກ຺ຂູຫິ ປນ ອສຫາຍກສ຺ສ ວາ ອຕ຺ຕທຸຕິຍສ຺ສ ວາ ຍສ຺ສ ສຠາໂຄ ຠິກ຺ຂຸ ຠຕ຺ຕໍ ອາເນຕ຺ວາ ທາຕາ ນຕ຺ຖິ, ເອວຣູປສ຺ສ ວາໂຣ ນ ປາເປຕພ຺ໂພ.

ຍມ຺ປິ ປາກວຕ຺ຕຕ຺ຖາຍ ວິຫາເຣ ຐເປນ຺ຕິ, ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸປຊີວນ຺ເຕນ ຐາຕພ຺ພໍ. ໂຍ ຕໍ ນ ອຸປຊີວຕິ, ໂສ ວາຣໍ ນ ຄາຫາເປຕພ຺ໂພ. ຜລາຜລຕ຺ຖາຍປິ ວິຫາເຣ ຠິກ຺ຂຸໍ ຐເປນ຺ຕິ, ຊຄ຺ຄິຕ຺ວາ ໂຄເປຕ຺ວາ ຜລວາເຣນ ຠາເຊຕ຺ວາ ຂາທນ຺ຕິ. ໂຍ ຕານິ ຂາທຕິ, ເຕນ ຐາຕພ຺ພໍ. ອນຸປຊີວນ຺ໂຕ ນ ຄາຫາເປຕພ຺ໂພ. ເສນາສນມຎ຺ຈປີຐປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓຣກ຺ຂຓຕ຺ຖາຍປິ ຐເປນ຺ຕິ, ອາວາເສ ວສນ຺ເຕນ ຐາຕພ຺ພໍ. ອພ຺ໂຠກາສິໂກ ປນ ຣຸກ຺ຂມູລິໂກ ວາ ນ ຄາຫາເປຕພ຺ໂພ.

ເອໂກ ນວໂກ ໂຫຕິ, ພຫຸສ຺ສຸໂຕ ປນ ພຫູນໍ ຘມ຺ມໍ ວາເຈຕິ, ປຣິປຸຈ຺ຉໍ ເທຕິ, ປາຬິໍ ວຓ຺ເຓຕິ, ຘມ຺ມກຖໍ ກເຖຕິ, ສງ຺ຆສ຺ສ ຠາຣໍ ນິຕ຺ຖຣຕິ, ອຍໍ ລາຠໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕປິ ອາວາເສ ວສນ຺ໂຕປິ ວາຣໍ ນ ຄາເຫຕພ຺ໂພ. ‘‘ປຸຣິສວິເສໂສ ນາມ ຎາຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ອຸໂປສຖາຄາຣປຏິມາຆຣຊຄ຺ຄກສ຺ສ ປນ ທິຄຸຓໍ ຍາຄຸຠຕ຺ຕໍ ເທວສິກໍ ຕຓ຺ຑຸລນາຬິ ສໍວຈ຺ຉເຣ ຕິຈີວຣໍ, ທສວີສຄ຺ຆນກໍ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑຎ຺ຈ ທາຕພ຺ພໍ. ສເຈ ປນ ຕສ຺ສ ຕໍ ລຠມານສ຺ເສວ ປມາເທນ ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈິ ນສ຺ສຕິ, ສພ຺ພໍ ຄີວາ. ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ພລກ຺ກາເຣນ ອຈ຺ຉິນ຺ນໍ ປນ ນ ຄີວາ. ຕຕ຺ຖ ເຈຕິຍສ຺ສ ວາ ສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ສນ຺ຕເກນ ເຈຕິຍສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ຣກ຺ຂາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເຈຕິຍສ຺ສ ສນ຺ຕເກນ ສງ຺ຆສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ຣກ຺ຂາເປຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຍໍ ປນ ເຈຕິຍສ຺ສ ສນ຺ຕເກນ ສທ຺ຘິໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ຐປິຕໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ເຈຕິຍສນ຺ຕເກ ຣກ຺ຂາປິເຕ ຣກ຺ຂິຕເມວ ໂຫຕີຕິ ເອວໍ ວຏ຺ຏຕິ. ປກ຺ຂວາເຣນ ອຸໂປສຖາຄາຣາທີນິ ຣກ຺ຂໂຕປິ ປມາທວເສນ ນຏ຺ຐໍ ຄີວາເຍວາຕິ.

ອຸປນິຘິກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສຸງ຺ກຆາຕກຖາ

໑໑໓. ສຸງ຺ກໍ ຕໂຕ ຫນນ຺ຕີຕິ ສຸງ຺ກຆາຕໍ; ສຸງ຺ກຏ຺ຐານສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຕຎ຺ຫິ ຍສ຺ມາ ຕໂຕ ສຸງ຺ກາຣຫໍ ຠຓ຺ຑໍ ສຸງ຺ກໍ ອທຕ຺ວາ ນີຫຣນ຺ຕາ ຣຎ຺ໂຎ ສຸງ຺ກໍ ຫນນ຺ຕິ ວິນາເສນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ສຸງ຺ກຆາຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຣ ປວິສິຕ຺ວາຕິ ຕຕ຺ຣ ປພ຺ພຕຂຓ຺ຑາທີສຸ ຣຎ຺ຎາ ປຣິຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ ຐປິເຕ ສຸງ຺ກຏ຺ຐາເນ ປວິສິຕ຺ວາ. ຣາຊຄ຺ຄໍ ຠຓ຺ຑນ຺ຕິ ຣາຊາຣຫໍ ຠຓ຺ຑໍ; ຍໂຕ ຣຎ຺ໂຎ ປຎ຺ຈມາສກໍ ວາ ອຕິເຣກປຎ຺ຈມາສກໍ ວາ ອຄ຺ຆນກໍ ສຸງ຺ກໍ ທາຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ຠຓ຺ຑນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຣາຊກນ຺ຕິປິ ປາໂຐ, ອຍເມວຕ຺ໂຖ. ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ໂຕຕິ ‘‘ອິໂຕ ຣຎ຺ໂຎ ສຸງ຺ກໍ ນ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ອາມສຕິ, ທຸກ຺ກຏໍ. ຐປິຕຏ຺ຐານໂຕ ຄເຫຕ຺ວາ ຖວິກາຍ ວາ ປກ຺ຂິປຕິ, ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຏ຺ຐາເນ ວາ ອູຣຸນາ ສທ຺ຘິໍ ພນ຺ຘຕິ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ສຸງ຺ກຏ຺ຐາເນນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ຐານາຈາວນໍ ນ ໂຫຕິ. ສຸງ຺ກຏ຺ຐານປຣິຈ຺ເຉທໍ ທຸຕິຍໍ ປາທໍ ອຕິກ຺ກາເມຕິ, ປາຣາຊິກໍ.

ພຫິສຸງ຺ກຆາຕໍ ປາເຕຕີຕິ ຣາຊປຸຣິສານໍ ອຎ຺ຎວິຫິຕຠາວໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕ ຐິໂຕວ ພຫິ ປຕນຕ຺ຖາຍ ຂິປຕິ. ຕຎ຺ເຈ ອວສ຺ສໍ ປຕນກໍ, ຫຕ຺ຖໂຕ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ຕຎ຺ເຈ ຣຸກ຺ເຂ ວາ ຂາຓຸມ຺ຫິ ວາ ປຏິຫຕໍ ພລວວາຕເວຄຸກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ວາ ຫຸຕ຺ວາ ປຸນ ອນ຺ໂຕເຍວ ປຕຕິ, ຣກ຺ຂຕິ. ປຸນ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ຂິປຕິ, ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ປາຣາຊິກໍ. ຠູມິຍໍ ປຕິຕ຺ວາ ວຏ຺ຏນ຺ຕໍ ປຸນ ອນ຺ໂຕ ປວິສຕິ, ປາຣາຊິກເມວ. ກຸຣຸນ຺ທີສງ຺ເຂປຏ຺ຐກຖາສຸ ປນ ‘‘ສເຈ ພຫິ ປຕິຕໍ ຐຕ຺ວາ ວຏ຺ຏນ຺ຕໍ ປວິສຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ສເຈ ອຕິຏ຺ຐມານໍເຍວ ວຏ຺ຏິຕ຺ວາ ປວິສຕິ ຣກ຺ຂຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອນ຺ໂຕ ຐຕ຺ວາ ຫຕ຺ເຖນ ວາ ປາເທນ ວາ ຍຏ຺ຐິຍາ ວາ ວຏ຺ເຏຕິ, ອຎ຺ເຎນ ວາ ວຏ຺ຏາເປຕິ, ສເຈ ອຏ຺ຐຕ຺ວາ ວຏ຺ຏມານໍ ຄຕໍ, ປາຣາຊິກໍ. ອນ຺ໂຕ ຐຕ຺ວາ ພຫິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ຣກ຺ຂຕິ, ‘‘ວຏ຺ຏິຕ຺ວາ ຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວາ ‘‘ອຎ຺ໂຎ ນໍ ວຏ຺ເຏສ຺ສຕີ’’ຕິ ວາ ອນ຺ໂຕ ຐປິຕໍ ປຈ຺ຉາ ສຍໍ ວາ ວຏ຺ຏມານໍ ອຎ຺ເຎນ ວາ ວຏ຺ຏິຕໍ ພຫິ ຄຈ຺ຉຕິ, ຣກ຺ຂຕິເຍວ. ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ຐປິເຕ ປນ ຕຖາ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ. ທ຺ເວ ປຸຏເກ ເອກາພທ຺ເຘ ກຕ຺ວາ ສຸງ຺ກຏ຺ຐານສີມນ຺ຕເຣ ຐເປຕິ, ກິຎ຺ຈາປິ ພຫິປຸຏເກ ສຸງ຺ກໍ ປາທໍ ອຄ຺ຆຕິ, ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ເອກາພທ຺ຘຕາຍ ປນ ອນ຺ໂຕ ປຸຏໂກ ຣກ຺ຂຕິ. ສເຈ ປນ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອພ຺ຠນ຺ຕຣິມໍ ພຫິ ຐເປຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ກາເຊປິ ເອກພທ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ ຐປິເຕ ເອເສວ ນໂຍ. ສເຈ ປນ ອພນ຺ຘິຕ຺ວາ ກາຊໂກຏິຍໍ ຐປິຕມຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ, ປາຣາຊິກໍ.

ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຍາເນ ວາ ອສ຺ສປິຏ຺ຐິອາທີສຸ ວາ ຐເປຕິ ‘‘ພຫິ ນີຫຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ ນີຫເຏປິ ອວຫາໂຣ ນຕ຺ຖິ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍມ຺ປິ ນ ໂຫຕິ. ກສ຺ມາ? ‘‘ອຕ຺ຣ ປວິຏ຺ຐສ຺ສ ສຸງ຺ກໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິທຎ຺ຈ ສຸງ຺ກຏ຺ຐານສ຺ສ ພຫິ ຐິຕໍ, ນ ຈ ເຕນ ນີຕໍ, ຕສ຺ມາ ເນວ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ ນ ປາຣາຊິກໍ.

ຐິຕຍານາທີສຸ ຐປິເຕ ວິນາ ຕສ຺ສ ປໂຍຄໍ ຄເຕສຸ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕປິ ສຕິ ເນວຕ຺ຖິ ອວຫາໂຣ. ຍທິ ປນ ຐເປຕ຺ວາ ຍານາທີນິ ປາເຊນ຺ໂຕ ອຕິກ຺ກາເມຕິ, ຫຕ຺ຖິສຸຕ຺ຕາທີສຸ ວາ ກຕປຣິຈຍຕ຺ຕາ ປຸຣໂຕ ຐຕ຺ວາ ‘‘ເອຫິ, ເຣ’’ຕິ ປກ຺ໂກສຕິ, ສີມາຕິກ຺ກເມ ປາຣາຊິກໍ. ເອຬກໂລມສິກ຺ຂາປເທ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ອຎ຺ຎໍ ຫຣາເປຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ, ອິຘ ປາຣາຊິກໍ. ຕຕ຺ຣ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຍາເນ ວາ ຠຓ຺ເຑ ວາ ອຊານນ຺ຕສ຺ສ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕິໂຍຊນໍ ອຕິກ຺ກາເມຕິ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ອິຘ ອນາປຕ຺ຕິ.

ສຸງ຺ກຏ຺ຐາເນ ສຸງ຺ກໍ ທຕ຺ວາວ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເອໂກ ອາໂຠຄໍ ກຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ ‘‘ສເຈ ‘ສຸງ຺ກໍ ເທຫີ’ຕິ ວກ຺ຂນ຺ຕິ, ທສ຺ສາມິ; ໂນ ເຈ ວກ຺ຂນ຺ຕິ, ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ຕໍ ທິສ຺ວາ ເອໂກ ສຸງ຺ກິໂກ ‘‘ເອໂສ ຠິກ຺ຂຸ ຄຈ຺ຉຕິ, ຄຓ຺ຫຖ ນໍ ສຸງ຺ກ’’ນ຺ຕິ ວທຕິ, ອປໂຣ ‘‘ກຸໂຕ ປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ສຸງ຺ກໍ, ຄຈ຺ຉຕູ’’ຕິ ວທຕິ, ລທ຺ຘກປ຺ປໍ ໂຫຕິ, ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ‘‘ຠິກ຺ຂູນໍ ສຸງ຺ກໍ ອທຕ຺ວາ ຄນ຺ຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຄຓ຺ຫ ອຸປາສກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປນ ‘‘ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ສຸງ຺ກໍ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕຫິ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ກິໍ ເຕນ, ຄຈ຺ຉຕູ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ລທ຺ຘກປ຺ປເມວ. ສເຈປິ ສຸງ຺ກິກາ ນິທ຺ທາຍນ຺ຕິ ວາ, ຊູຕໍ ວາ ກີຬນ຺ຕິ, ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ວາ ຄຕາ, ອຍຎ຺ຈ ‘‘ກຸຫິໍ ສຸງ຺ກິກາ’’ຕິ ປກ຺ໂກສິຕ຺ວາປິ ນ ປສ຺ສຕິ, ລທ຺ຘກປ຺ປເມວ. ສເຈປິ ສຸງ຺ກຏ຺ຐານໍ ປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎວິຫິໂຕ, ກິຎ຺ຈິ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ວາ ສຊ຺ຌາຍນ຺ໂຕ ວາ ມນສິກາຣໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ວາ ໂຈຣຫຕ຺ຖິສີຫພ຺ຍຄ຺ຆາທີຫິ ສຫສາ ວຸຏ຺ຐາຍ ສມນຸພທ຺ໂຘ ວາ, ມຫາເມຆໍ ອຸຏ຺ຐິຕໍ ທິສ຺ວາ ປຸຣໂຕ ສາລໍ ປວິສິຕຸກາໂມ ວາ ຫຸຕ຺ວາ ຕໍ ຐານໍ ອຕິກ຺ກມຕິ, ລທ຺ຘກປ຺ປເມວ.

ສຸງ຺ກໍ ປຣິຫຣຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸປຈາຣໍ ໂອກ຺ກມິຕ຺ວາ ກິຎ຺ຈາປິ ປຣິຫຣຕິ, ອວຫາໂຣເຍວາຕິ

ກຸຣຸນ຺ທຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍປນ ‘‘‘ປຣິຫຣນ຺ຕໍ ຣາຊປຸຣິສາ ວິເຫເຐນ຺ຕີ’ຕິ ເກວລໍ ອາທີນວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອຸປຈາຣໍ ໂອກ຺ກມິຕ຺ວາ ປຣິຫຣໂຕ ທຸກ຺ກຏໍ, ອໂນກ຺ກມິຕ຺ວາ ປຣິຫຣໂຕ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທໍ ປາຬິຍາ ສເມຕິ. ເອຕ຺ຖ ທ຺ວີຫິ ເລຑ຺ຑຸປາເຕຫິ ອຸປຈາໂຣ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ໂພຕິ.

ສຸງ຺ກຆາຕກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປາຓກຖາ

໑໑໔. ອິໂຕ ປຣສ຺ມິໍ ເອກໍເສນ ອວຫາຣປ຺ປໂຫນກປາຓໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ມນຸສ຺ສປາໂຓ’’ຕິ ອາຫ. ຕມ຺ປິ ຠຸຊິສ຺ສໍ ຫຣນ຺ຕສ຺ສ ອວຫາໂຣ ນຕ຺ຖິ. ໂຍປິ ຠຸຊິສ຺ໂສ ມາຕຣາ ວາ ປິຕຣາ ວາ ອາຐປິໂຕ ໂຫຕິ, ອຕ຺ຕນາ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຣິ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ຎາສໍ ວາ ສຏ຺ຐິໍ ວາ ອຄ຺ຄເຫສິ, ຕມ຺ປິ ຫຣນ຺ຕສ຺ສ ອວຫາໂຣ ນຕ຺ຖິ; ຘນໍ ປນ ຄຕຏ຺ຐາເນ ວຑ຺ຒຕິ. ອນ຺ໂຕຊາຕກ-ຘນກ຺ກີຕ-ກຣມຣານີຕປ຺ປເຠທໍ ປນ ທາສໍເຍວ ຫຣນ຺ຕສ຺ສ ອວຫາໂຣ ໂຫຕິ. ຕເມວ ຫິ ສນ຺ຘາຍ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ປາໂຓ ນາມ ມນຸສ຺ສປາໂຓ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ເຄຫທາສິຍາ ກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ທາສສ຺ສ ຊາໂຕ ອນ຺ໂຕຊາຕໂກ, ຘເນນ ກີໂຕ ຘນກ຺ກີໂຕ, ປຣເທສໂຕ ປຫຣິຕ຺ວາ ອາເນຕ຺ວາ ທາສພ຺ຍໍ ອຸປຄມິໂຕ ກຣມຣານີໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອວຣູປໍ ປາຓໍ ‘‘ຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາມສຕິ, ທຸກ຺ກຏໍ. ຫຕ຺ເຖ ວາ ປາເທ ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ຜນ຺ທາເປຕິ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປລາຍິຕຸກາໂມ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ຐິຕຏ຺ຐານໂຕ ອຕິກ຺ກາເມຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ເກເສສຸ ວາ ຫຕ຺ເຖສຸ ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ກຑ຺ຒຕິ, ປທວາເຣນ ກາເຣຕພ຺ໂພ.

ປທສາ ເນສ຺ສາມີຕິ ຕຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ວາ ປຫຣນ຺ໂຕ ວາ ‘‘ອິໂຕ ຄຈ຺ຉາຫີ’’ຕິ ວທຕິ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕທິສາຠາຄໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ທຸຕິຍປທວາເຣນ ປາຣາຊິກໍ. ເຍປິ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ເອກຈ຺ຉນ຺ທາ ໂຫນ຺ຕິ, ສພ຺ເພສໍ ເອກກ຺ຂເຓ ປາຣາຊິກໍ. ຠິກ຺ຂຸ ທາສໍ ທິສ຺ວາ ສຸຂທຸກ຺ຂໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ວາ ອປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉ, ປລາຍິຕ຺ວາ ສຸຂໍ ຊີວາ’’ຕິ ວທຕິ, ໂສ ເຈ ປລາຍຕິ, ທຸຕິຍປທວາເຣ ປາຣາຊິກໍ. ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ສມີປໍ ອາຄຕໍ ອຎ຺ໂຎ ‘‘ປລາຍາ’’ຕິ ວທຕິ, ສເຈ ຠິກ຺ຂຸສຕໍ ປຏິປາຏິຍາ ອຕ຺ຕໂນ ສມີປມາຄຕໍ ວທຕິ, ສພ຺ເພສໍ ປາຣາຊິກໍ. ໂຍ ປນ ເວຄສາ ປລາຍນ຺ຕໍເຍວ ‘‘ປລາຍ, ຍາວ ຕໍ ສາມິກາ ນ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີ’’ຕິ ຠຓຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສ. ສເຈ ປນ ສຓິກໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ຠຓຕິ, ໂສ ຈ ຕສ຺ສ ວຈເນນ ສີຆໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ປລາຍິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ຄາມໍ ວາ ເທສໍ ວາ ຄຕໍ ທິສ຺ວາ ຕໂຕປິ ປລາເປນ຺ຕສ຺ສ ປາຣາຊິກເມວ.

ອທິນ຺ນາທານໍ ນາມ ປຣິຍາເຍນ ມຸຈ຺ຈຕິ. ໂຍ ຫິ ເອວໍ ວທຕິ – ‘‘ຕ຺ວໍ ອິຘ ກິໍ ກໂຣສິ,

ກິໍ ເຕ ປລາຍິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວາ, ກິໍ ກຕ຺ຖຈິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຸຂໍ ຊີວິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວາ, ທາສທາສິໂຍ ປລາຍິຕ຺ວາ ອມຸກໍ ນາມ ປເທສໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຸຂໍ ຊີວນ຺ຕີ’’ຕິ ວາ, ໂສ ຈ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ປລາຍຕິ, ອວຫາໂຣ ນຕ຺ຖິ. ໂຍປິ ‘‘ມຍໍ ອມຸກໍ ນາມ ປເທສໍ ຄຈ຺ຉາມ, ຕຕ຺ຣາຄຕາ ສຸຂໍ ຊີວນ຺ຕິ, ອມ຺ເຫຫິ ຈ ສທ຺ຘິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕານໍ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄປິ ປາເຖຍ຺ຍາທີຫິ ກິລມໂຖ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສຸຂໍ ອຕ຺ຕນາ ສທ຺ຘິໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ ມຄ຺ຄຄມນວເສນ, ນ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ; ເນວຕ຺ຖິ ອວຫາໂຣ. ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ຈ ໂຈເຣສຸ ອຸຏ຺ຐິເຕສຸ ‘‘ອເຣ! ໂຈຣາ ອຸຏ຺ຐິຕາ, ເວເຄນ ປລາຍ, ເອຫິ ຍາຫີ’’ຕິ ວທນ຺ຕສ຺ສາປິ ໂຈຣນ຺ຕຣາຍ ໂມຈນຕ຺ຖາຍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອວຫາຣໍ ນ ວທນ຺ຕີຕິ.

ປາຓກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອປທກຖາ

ອປເທສຸ ອຫິ ນາມ ສສ຺ສາມິໂກ ອຫິຕຸຓ຺ຑິກາທີຫິ ຄຫິຕສປ຺ໂປ; ຍໍ ກີຬາເປນ຺ຕາ

ອຑ຺ຒມ຺ປິ ປາທມ຺ປິ ກຫາປຓມ຺ປິ ລຠນ຺ຕິ, ມຸຎ຺ຈນ຺ຕາປິ ຫິຣຎ຺ຎໍ ວາ ສຸວຓ຺ຓໍ ວາ ຄເຫຕ຺ວາວ ມຸຎ຺ຈນ຺ຕິ. ເຕ ກສ຺ສຈິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ນິສິນ຺ໂນກາສໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສປ຺ປກຣຓ຺ຑໍ ຐເປຕ຺ວາ ນິທ຺ທາຍນ຺ຕິ ວາ, ກຕ຺ຖຈິ ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຣ ເຈ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຕໍ ກຣຓ຺ຑໍ ອາມສຕິ, ທຸກ຺ກຏໍ. ຜນ຺ທາເປຕິ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ຐານາ ຈາເວຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ສເຈ ປນ ກຣຓ຺ຑກໍ ອຸຄ຺ຆາເຏຕ຺ວາ ສປ຺ປໍ ຄີວາຍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ທຸກ຺ກຏໍ. ອຸທ຺ຘຣຕິ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ອຸຊຸກໍ ກຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘຣນ຺ຕສ຺ສ ກຣຓ຺ຑຕລໂຕ ສປ຺ປສ຺ສ ນງ຺ຄຸຏ຺ເຐ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ເຕ ມຸຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ຆໍສິຕ຺ວາ ກຑ຺ຒນ຺ຕສ຺ສ ນງ຺ຄຸຏ຺ເຐ ມຸຂວຏ຺ຏິໂຕ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ກຣຓ຺ຑມຸຂໍ ອີສກໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ປຫາຣໍ ວາ ທຕ຺ວາ ‘‘ເອຫິ, ເຣ’’ຕິ ນາເມນ ປກ຺ໂກສິຕ຺ວາ ນິກ຺ຂາເມຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ຕເຖວ ວິວຣິຕ຺ວາ ມຓ຺ຑູກສທ຺ທໍ ວາ ມູສິກສທ຺ທໍ ວາ ລາຊາວິກິຣຓໍ ວາ ກຕ຺ວາ ນາເມນ ປກ຺ໂກສຕິ, ອຈ຺ຉຣໍ ວາ ປຫຣຕິ, ເອວໍ ນິກ຺ຂນ຺ເຕປິ ປາຣາຊິກໍ. ມຸຂໍ ອວິວຣິຕ຺ວາປິ ເອວໍ ກເຕ ຉາໂຕ ສປ຺ໂປ ສີເສນ ກຣຓ຺ຑປຸຏໍ ອາຫຈ຺ຈ ໂອກາສໍ ກຕ຺ວາ ປລາຍຕິ, ປາຣາຊິກເມວ. ສເຈ ປນ ມຸເຂ ວິວຣິເຕ ສຍເມວ ສປ຺ໂປ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປລາຍຕິ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ. ອຖາປິ ມຸຂໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ວາ ອວິວຣິຕ຺ວາ ວາ ເກວລໍ ມຓ຺ຑູກມູສິກສທ຺ທໍ ລາຊາວິກິຣຓເມວ ຈ ກໂຣຕິ, ນ ນາມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປກ຺ໂກສຕິ, ນ ອຈ຺ຉຣໍ ວາ ປຫຣຕິ, ສປ຺ໂປ ຈ ຉາຕຕ຺ຕາ ‘‘ມຓ຺ຑູກາທີນິ ຂາທິສ຺ສາມີ’’ຕິ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປລາຍຕິ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍເມວ. ມຈ຺ໂຉ ເກວລໍ ອິຘ ອປທຄ຺ຄຫເຓນ ອາຄໂຕ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ອຸທກຏ຺ເຐ ວຸຕ຺ຕເມວາຕິ.

ອປທກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ທ຺ວິປທກຖາ

໑໑໕. ທ຺ວິປເທສຸ – ເຍ ອວຫຣິຕຸໍ ສກ຺ກາ, ເຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ມນຸສ຺ສາ ປກ຺ຂຊາຕາ’’ຕິ ອາຫ. ເທວຕາ ປນ ອວຫຣິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ. ປກ຺ຂາ ຊາຕາ ເອເຕສນ຺ຕິ ປກ຺ຂຊາຕາ. ເຕ ໂລມປກ຺ຂາ ຈມ຺ມປກ຺ຂາ ອຏ຺ຐິປກ຺ຂາຕິ ຕິວິຘາ. ຕຕ຺ຖ ໂມຣກຸກ຺ກຸຏາທໂຍ ໂລມປກ຺ຂາ, ວຄ຺ຄຸລິອາທໂຍ ຈມ຺ມປກ຺ຂາ, ຠມຣາທໂຍ ອຏ຺ຐິປກ຺ຂາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຕ ສພ຺ເພປິ ມນຸສ຺ສາ ຈ ປກ຺ຂຊາຕາ ຈ ເກວລໍ ອິຘ ທ຺ວິປທຄ຺ຄຫເຓນ ອາຄຕາ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ອາກາສຏ຺ເຐ ຈ ປາເຓ ຈ ວຸຕ຺ຕນຍເມວາຕິ.

ທ຺ວິປທກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຈຕຸປ຺ປທກຖາ

໑໑໖. ຈຕຸປ຺ປເທສຸ – ປສຸກາຕິ ປາຬິຍໍ ອາຄຕາວເສສາ ສພ຺ພາ ຈຕຸປ຺ປທຊາຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຫຕ຺ຖິອາທໂຍ ປາກຏາເຍວ. ຕຕ຺ຖ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຫຕ຺ຖິໍ ອາມສນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ, ຜນ຺ທາເປນ຺ຕສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ໂຍ ປນ ມຫາພໂລ ພລມເທນ ຕຣຸຓໍ ຠິງ຺ກຈ຺ຉາປໍ ນາຠິມູເລ ສີເສນ ອຸຈ຺ຈາເຣຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປາເທ, ໂສຓ຺ຑໍ ຈ ຠູມິໂຕ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ໂມເຈຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ຫຕ຺ຖີ ປນ ໂກຈິ ຫຕ຺ຖິສາລາຍໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຐປິໂຕ ໂຫຕິ, ໂກຈິ ອພທ຺ໂຘວ ຕິຏ຺ຐຕິ, ໂກຈິ ອນ຺ໂຕວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ຕິຏ຺ຐຕິ, ໂກຈິ ຣາຊງ຺ຄເຓ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕຕ຺ຖ ຫຕ຺ຖິສາລາຍໍ ຄີວາຍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຐປິຕສ຺ສ ຄີວາພນ຺ຘນຎ຺ຈ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຈ ປາທາຕິ ປຎ຺ຈ ຐານານິ ໂຫນ຺ຕິ. ຄີວາຍ ຈ ເອກສ຺ມິຎ຺ຈ ປາເທ ອຍສງ຺ຂລິກາຍ ພທ຺ຘສ຺ສ ຉ ຐານານິ. ຄີວາຍ ຈ ທ຺ວີສຸ ຈ ປາເທສຸ ພທ຺ຘສ຺ສ ສຕ຺ຕ ຐານານິ. ເຕສໍ ວເສນ ຜນ຺ທາປນຐານາຈາວນານິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ອພທ຺ຘສ຺ສ ສກລາ ຫຕ຺ຖິສາລາ ຐານໍ. ຕໂຕ ອຕິກ຺ກມເນ, ປາຣາຊິກໍ. ອນ຺ໂຕວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ຐິຕສ຺ສ ສກລໍ ອນ຺ໂຕວຕ຺ຖຸເມວ ຐານໍ. ຕສ຺ສ ວຕ຺ຖຸທ຺ວາຣາຕິກ຺ກມເນ ປາຣາຊິກໍ. ຣາຊງ຺ຄເຓ ຐິຕສ຺ສ ສກລນຄຣໍ ຐານໍ. ຕສ຺ສ ນຄຣທ຺ວາຣາຕິກ຺ກມເນ ປາຣາຊິກໍ. ພຫິນຄເຣ ຐິຕສ຺ສ ຐິຕຏ຺ຐານເມວ ຐານໍ. ຕໍ ຫຣນ຺ໂຕ ປທວາເຣນ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ນິປນ຺ນສ຺ສ ເອກເມວ ຐານໍ. ຕໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ອຸຏ຺ຐາເປນ຺ຕສ຺ສ ອຸຏ຺ຐິຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ອສ຺ເສປິ ອຍເມວ ວິນິຈ຺ຉໂຍ. ສເຈ ປນ ໂສ ຈຕູສຸ ປາເທສຸ ພທ຺ໂຘ ໂຫຕິ, ອຏ຺ຐ ຐານານິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ເອສ ນໂຍ ໂອຏ຺ເຐປິ.

ໂຄໂຓປິ ໂກຈິ ເຄເຫ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຐປິໂຕ ໂຫຕິ. ໂກຈິ ອພທ຺ໂຘວ ຕິຏ຺ຐຕິ, ໂກຈິ ປນ ວເຊ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຐປິໂຕ ໂຫຕິ, ໂກຈິ ອພທ຺ໂຘວ ຕິຏ຺ຐຕິ. ຕຕ຺ຖ ເຄເຫ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຐປິຕສ຺ສ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປາທາ, ພນ຺ຘນຎ຺ຈາຕິ ປຎ຺ຈ ຐານານິ; ອພທ຺ຘສ຺ສ ສກລໍ ເຄຫໍ. ວເຊປິ ພທ຺ຘສ຺ສ ປຎ຺ຈ ຐານານິ. ອພທ຺ຘສ຺ສ ສກໂລ ວໂຊ. ຕໍ ວຊທ຺ວາຣໍ ອຕິກ຺ກາເມຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ວຊໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ຫຣນ຺ໂຕ ຂຓ຺ຑທ຺ວາຣໍ ອຕິກ຺ກາເມຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ທ຺ວາຣໍ ວາ ວິວຣິຕ຺ວາ ວຊໍ ວາ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ພຫິ ຐິໂຕ ນາເມນ ປກ຺ໂກສິຕ຺ວາ ນິກ຺ຂາເມຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ສາຂາຠງ຺ຄໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປກ຺ໂກສນ຺ຕສ຺ສາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ທ຺ວາຣໍ ອວິວຣິຕ຺ວາ ວຊໍ ອຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ສາຂາຠງ຺ຄໍ ຈາເລຕ຺ວາ ປກ຺ໂກສຕິ, ໂຄໂຓ ຉາຕຕາຍ ວຊໍ ລງ຺ເຆຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມຕິ, ປາຣາຊິກເມວ. ສເຈ ປນ ທ຺ວາເຣ ວິວຣິເຕ ວເຊ ວາ ຠິນ຺ເນ ສຍເມວ ນິກ຺ຂມຕິ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ. ທ຺ວາຣໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ວາ ອວິວຣິຕ຺ວາ ວາ ວຊມ຺ປິ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ວາ ອຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ວາ ເກວລໍ ສາຂາຠງ຺ຄໍ ຈາເລຕິ, ນ ປກ຺ໂກສຕິ, ໂຄໂຓ ຉາຕຕາຍ ປທສາ ວາ ລງ຺ເຆຕ຺ວາ ວາ ນິກ຺ຂມຕິ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍເມວ. ເອໂກ ມຊ຺ເຌ ຄາເມ ພທ຺ໂຘ ຐິໂຕ, ເອໂກ ນິປນ຺ໂນ. ຐິຕໂຄຓສ຺ສ ປຎ຺ຈ ຐານານິ ໂຫນ຺ຕິ, ນິປນ຺ນສ຺ສ ທ຺ເວ ຐານານິ; ເຕສໍ ວເສນ ຜນ຺ທາປນຐານາຈາວນານິ ເວທິຕພ຺ພານິ.

ໂຍ ປນ ນິປນ຺ນໍ ອນຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ຆາເຕຕິ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ. ສຸປຣິກ຺ຂິຕ຺ເຕ ປນ ທ຺ວາຣຍຸຕ຺ເຕ ຄາເມ ຐິຕໂຄຓສ຺ສ ສກລຄາໂມ ຐານໍ. ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ເຕ ຐິຕສ຺ສ ວາ ຈຣນ຺ຕສ຺ສ ວາ ປາເທຫິ ອກ຺ກນ຺ຕຏ຺ຐານເມວ ຐານໍ ຄທ຺ຣຠປສຸກາສຸປິ ອຍເມວ ວິນິຈ຺ຉໂຍຕິ.

ຈຕຸປ຺ປທກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ພຫຸປ຺ປທກຖາ

໑໑໗. ພຫຸປ຺ປເທສຸ – ສເຈ ເອກາຍ ສຕປທິຍາ ວຕ຺ຖຸ ປູຣຕິ, ຕໍ ປທສາ ເນນ຺ຕສ຺ສ ນວນວຸຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍານິ, ເອກໍ ປາຣາຊິກໍ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວາຕິ.

ພຫຸປ຺ປທກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ໂອຈຣກກຖາ

໑໑໘. ໂອຈຣຕີຕິ ໂອຈຣໂກ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອນ຺ໂຕ ອນຸປວິສຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂອຈຣິຕ຺ວາຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ, ອຸປຘາເຣຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາຈິກ຺ຂຕີຕິ ປຣກຸເລສຸ ວາ ວິຫາຣາທີສຸ ວາ ທຸຏ຺ຐປິຕໍ ອສໍວິຫິຕາຣກ຺ຂໍ ຠຓ຺ຑໍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ໂຈຣກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ປຏິພລສ຺ສ ອາໂຣເຈຕິ. ອາປຕ຺ຕິ ອຸຠິນ຺ນໍ ປາຣາຊິກສ຺ສາຕິ ອວສ຺ສໍ ຫາຣິເຍ ຠຓ຺ເຑ ໂອຈຣກສ຺ສ ອາຓຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ອິຕຣສ຺ສ ຐານາຈາວເນຕິ ເອວໍ ອາປຕ຺ຕິ ອຸຠິນ຺ນໍ ປາຣາຊິກສ຺ສ. ໂຍ ປນ ‘‘ປຸຣິໂສ ເຄເຫ ນຕ຺ຖິ, ຠຓ຺ຑໍ ອສຸກສ຺ມິໍ ນາມ ປເທເສ ຐປິຕໍ ອສໍວິຫິຕາຣກ຺ຂໍ, ທ຺ວາຣໍ ອສໍວຸຕໍ, ຄຕມຕ຺ເຕເນວ ສກ຺ກາ ຫຣິຕຸໍ, ນຕ຺ຖິ ນາມ ໂກຈິ ປຸຣິສກາຣູປຊີວີ, ໂຍ ຕໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຫເຣຍ຺ຍາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ປຣິຍາຍກຖໍ ກໂຣຕິ, ຕຎ຺ຈ ສຸຕ຺ວາ ອຎ຺ໂຎ ‘‘ອຫໍ ທານິ ຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຫຣຕິ, ຕສ຺ສ ຐານາຈາວເນ ປາຣາຊິກໍ, ອິຕຣສ຺ສ ປນ ອນາປຕ຺ຕິ. ປຣິຍາເຍນ ຫິ ອທິນ຺ນາທານໂຕ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ.

ໂອຈຣກກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ໂອຓິຣກ຺ຂກຖາ

ໂອຓິໍ ຣກ຺ຂຕີຕິ ໂອຓິຣກ຺ໂຂ. ໂຍ ປເຣນ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐາເນ ອາຠຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ‘‘ອິທໍ

ຕາວ, ຠນ຺ເຕ, ມຸຫຸຕ຺ຕໍ ໂອໂລເກຖ, ຍາວ ອຫໍ ອິທໍ ນາມ ກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ຣກ຺ຂຕິ, ຕສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ໂອຓິຣກ຺ໂຂ ນາມ ອາຫຏໍ ຠຓ຺ຑໍ ໂຄເປນ຺ໂຕ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ໂອຓິຣກ຺ໂຂ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ລຄ຺ເຄຕ຺ວາ ຐປິຕຠຓ຺ຑໍ ອໂມເຈຕ຺ວາວ ເຫຏ຺ຐາ ປສິພ຺ພກໍ ວາ ປຸຏກໍ ວາ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ກິຎ຺ຈິມຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສິພ຺ພນາທິໍ ປຸນ ປາກຕິກໍ ກໂຣຕິ, ‘‘ເອວໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາມສນາທີນິ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ອນຸຣຸປາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ເວທິຕພ຺ພາຕິ.

ໂອຓິຣກ຺ຂກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສໍວິທາວຫາຣກຖາ

ສໍວິຘາຍ ອວຫາໂຣ ສໍວິທາວຫາໂຣ; ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ກຕາວຫາໂຣຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສໍວິທຫິຕ຺ວາຕິ ເອກຈ຺ຉນ຺ທຕາຍ ເອກຊ຺ຌາສຍຕາຍ ສມ຺ມນ຺ຕຍິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ – ສມ຺ພຫຸລາ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ອສຸກໍ ນາມ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ຉທນໍ ວາ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ, ສນ຺ຘິໍ ວາ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຠຓ຺ຑໍ ຫຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ສໍວິທຫິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເຕສຸ ເອໂກ ຠຓ຺ຑໍ ອວຫຣຕິ. ຕສ຺ສຸທ຺ຘາເຣ ສພ຺ເພສໍ ປາຣາຊິກໍ. ປຣິວາເຣປິ ເຈຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ຈຕຸໂຣ ຊນາ ສໍວິຘາຍ, ຄຣຸຠຓ຺ຑໍ ອວາຫຣຸໍ;

ຕໂຍ ປາຣາຊິກາ, ເອໂກ ນ ປາຣາຊິໂກ;

ປຎ຺ຫາ ເມສາ ກຸສເລຫິ ຈິນ຺ຕິຕາ’’ຕິ. (ປຣິ. ໔໗໙);

ຕສ຺ສາຍໍ ອຕ຺ໂຖ – ຈຕ຺ຕາໂຣ ຊນາ ອາຈຣິຍນ຺ເຕວາສິກາ ຉມາສກໍ ຄຣຸຠຓ຺ຑໍ ອາຫຣິຕຸກາມາ ຊາຕາ. ຕຕ຺ຖ ອາຈຣິໂຍ ‘‘ຕ຺ວໍ ເອກໍ ມາສກໍ ຫຣ, ຕ຺ວໍ ເອກໍ, ຕ຺ວໍ ເອກໍ, ອຫໍ ຕໂຍ ຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ອນ຺ເຕວາສິເກສຸ ປນ ປຐໂມ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ, ຠນ຺ເຕ, ຕໂຍ ຫຣຖ, ຕ຺ວໍ ເອກໍ ຫຣ, ຕ຺ວໍ ເອກໍ, ອຫໍ ເອກໍ ຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ອິຕເຣປິ ທ຺ເວ ເອວເມວ ອາຫໍສຸ. ຕຕ຺ຖ ອນ຺ເຕວາສິເກສຸ ເອກເມກສ຺ສ ເອເກໂກ ມາສໂກ ສາຫຕ຺ຖິໂກ ໂຫຕິ, ເຕນ ເນສໍ ທຸກ຺ກຏາປຕ຺ຕິໂຍ; ປຎ຺ຈ ອາຓຕ຺ຕິກາ, ເຕຫິ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ປາຣາຊິກໍ. ອາຈຣິຍສ຺ສ ປນ ຕໂຍ ສາຫຕ຺ຖິກາ, ເຕຫິສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ຕໂຍ ອາຓຕ຺ຕິກາ, ເຕຫິປິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍເມວ. ອິມສ຺ມິຎ຺ຫິ ອທິນ຺ນາທານສິກ຺ຂາປເທ ສາຫຕ຺ຖິກໍ ວາ ອາຓຕ຺ຕິກສ຺ສ, ອາຓຕ຺ຕິກໍ ວາ ສາຫຕ຺ຖິກສ຺ສ ອງ຺ຄໍ ນ ໂຫຕິ. ສາຫຕ຺ຖິກໍ ປນ ສາຫຕ຺ຖິເກເນວ ກາເຣຕພ຺ພໍ, ອາຓຕ຺ຕິກໍ ອາຓຕ຺ຕິເກເນວ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຈຕຸໂຣ ຊນາ ສໍວິຘາຍ…ເປ… ປຎ຺ຫາ ເມສາ ກຸສເລຫິ ຈິນ຺ຕິຕາ’’ຕິ.

ອປິຈ ສໍວິທາວຫາເຣ ອສມ຺ໂມຫຕ຺ຖໍ ‘‘ເອກຠຓ຺ຑໍ ເອກຏ຺ຐານໍ, ເອກຠຓ຺ຑໍ ນານາຐານໍ; ນານາຠຓ຺ຑໍ ເອກຏ຺ຐານໍ, ນານາຠຓ຺ຑໍ ນານາຐານ’’ນ຺ຕິ ອິທມ຺ປິ ຈຕຸກ຺ກໍ ອຕ຺ຖໂຕ ສລ຺ລກ຺ເຂຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ເອກຠຓ຺ຑໍ ເອກຏ຺ຐານນ຺ຕິ ເອກກຸລສ຺ສ ອາປຓຜລເກ ປຎ຺ຈມາສກໍ ຠຓ຺ຑໍ ທຸຏ຺ຐປິຕໍ ທິສ຺ວາ ສມ຺ພຫຸລາ ຠິກ຺ຂູ ເອກໍ ອາຓາເປນ຺ຕິ ‘‘ຄຈ຺ເຉຕໍ ອາຫຣາ’’ຕິ, ຕສ຺ສຸທ຺ຘາເຣ ສພ຺ເພສໍ ປາຣາຊິກໍ. ເອກຠຓ຺ຑໍ ນານາຐານນ຺ຕິ ເອກກຸລສ຺ສ ປຎ຺ຈສຸ ອາປຓຜລເກສຸ ເອເກກມາສກໍ ທຸຏ຺ຐປິຕໍ ທິສ຺ວາ ສມ຺ພຫຸລາ ເອກໍ ອາຓາເປນ຺ຕິ ‘‘ຄຈ຺ເຉເຕ ອາຫຣາ’’ຕິ, ປຎ຺ຈມສ຺ສ ມາສກສ຺ສ ອຸທ຺ຘາເຣ ສພ຺ເພສໍ ປາຣາຊິກໍ. ນານາຠຓ຺ຑໍ ເອກຏ຺ຐານນ຺ຕິ ພຫູນໍ ສນ຺ຕກໍ ປຎ຺ຈມາສກໍ ວາ ອຕິເຣກປຎ຺ຈມາສກໍ ວາ ອຄ຺ຆນກໍ ຠຓ຺ຑໍ ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ທຸຏ຺ຐປິຕໍ ທິສ຺ວາ ສມ຺ພຫຸລາ ເອກໍ ອາຓາເປນ຺ຕິ ‘‘ຄຈ຺ເຉຕໍ ອາຫຣາ’’ຕິ, ຕສ຺ສຸທ຺ຘາເຣ ສພ຺ເພສໍ ປາຣາຊິກໍ. ນານາຠຓ຺ຑໍ ນານາຐານນ຺ຕິ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ກຸລານໍ ປຎ຺ຈສຸ ອາປຓຜລເກສຸ ເອເກກມາສກໍ ທຸຏ຺ຐປິຕໍ ທິສ຺ວາ ສມ຺ພຫຸລາ ເອກໍ ອາຓາເປນ຺ຕິ ‘‘ຄຈ຺ເຉເຕ ອາຫຣາ’’ຕິ, ປຎ຺ຈມສ຺ສ ມາສກສ຺ສ ອຸທ຺ຘາເຣ ສພ຺ເພສໍ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ.

ສໍວິທາວຫາຣກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສງ຺ເກຕກມ຺ມກຖາ

໑໑໙. ສງ຺ເກຕກມ຺ມນ຺ຕິ ສຎ຺ຊານນກມ຺ມໍ; ກາລປຣິຈ຺ເຉທວເສນ ສຎ຺ຎາຓກຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ອວຫຣາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອຊ຺ຊ ວາ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ອວຫຣຕຸ, ສ຺ເວ ວາ, ອນາຄເຕ ວາ ສໍວຈ຺ຉເຣ, ນຕ຺ຖິ ວິສງ຺ເກໂຕ; ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ໂອຈຣເກ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ປາຣາຊິກໍ. ສເຈ ປນ ‘‘ອຊ຺ຊ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ອວຫຣາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສ຺ເວ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ອວຫຣຕິ, ‘‘ອຊ຺ຊາ’’ຕິ ນິຍາມິຕໍ ຕໍ ສງ຺ເກຕໍ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ປຈ຺ຉາ ອວຫຏໍ ໂຫຕິ. ສເຈ ‘‘ສ຺ເວ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ອວຫຣາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອຊ຺ຊ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ອວຫຣຕິ, ‘‘ສ຺ເວ’’ຕິ ນິຍາມິຕໍ ຕໍ ສງ຺ເກຕໍ ອປ຺ປຕ຺ວາ ປຸເຣ ອວຫຏໍ ໂຫຕິ; ເອວໍ ອວຫຣນ຺ຕສ຺ສ ອວຫາຣກສ຺ເສວ ປາຣາຊິກໍ, ມູລຏ຺ຐສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ‘‘ສ຺ເວ ປຸເຣຠຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕທເຫວ ວາ ສ຺ເວ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ວາ ຫຣນ຺ໂຕປິ ຕໍ ສງ຺ເກຕໍ ປຸເຣ ຈ ປຈ຺ຉາ ຈ ຫຣຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອສ ນໂຍ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕຣຕ຺ຕິນ຺ທິເວສຸປິ. ປຸຣິມຍາມ-ມຊ຺ຌິມຍາມ-ປຈ຺ຉິມຍາມ-ກາຬຊຸຓ຺ຫ-ມາສ-ອຸຕຸ-ສໍວຈ຺ຉຣາທິວເສນາປິ ເຈຕ຺ຖ ສງ຺ເກຕວິສງ຺ເກຕຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ‘‘ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ຫຣາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ປຸເຣຠຕ຺ຕເມວ ຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວາຍມນ຺ຕສ຺ສ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ; ເອຕ຺ຖ ກຖນ຺ຕິ? ມຫາສຸມຕ຺ເຖໂຣ ຕາວ ອາຫ – ‘‘ປຸເຣຠຕ຺ຕປໂຍໂຄວ ເອໂສ, ຕສ຺ມາ ມູລຏ຺ໂຐ ນ ມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. ມຫາປທຸມຕ຺ເຖໂຣ ປນາຫ – ‘‘ກາລປຣິຈ຺ເຉທໍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕຕ຺ຕາ ວິສງ຺ເກຕໍ, ຕສ຺ມາ ມູລຏ຺ໂຐ ມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ.

ສງ຺ເກຕກມ຺ມກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິມິຕ຺ຕກມ຺ມກຖາ

໑໒໐. ນິມິຕ຺ຕກມ຺ມນ຺ຕິ ສຎ຺ຎຸປ຺ປາທນຕ຺ຖໍ ກສ຺ສຈິ ນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ກຣຓໍ, ຕໍ ‘‘ອກ຺ຂິໍ ວາ ນິຂຓິສ຺ສາມີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ຕິຘາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຎມ຺ປິ ປເນຕ຺ຖ ຫຕ຺ຖລງ຺ຆນ-ປາຓິປ຺ປຫາຣອງ຺ຄຸລິໂຜຏນ-ຄີວຸນ຺ນາມນ-ອຸກ຺ກາສນາທິອເນກປ຺ປກາຣໍ ສງ຺ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເສສເມຕ຺ຖ ສງ຺ເກຕກມ຺ເມ ວຸຕ຺ຕນຍເມວາຕິ.

ນິມິຕ຺ຕກມ຺ມກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອາຓຕ຺ຕິກຖາ

໑໒໑. ອິທານິ ເອເຕສ຺ເວວ ສງ຺ເກຕກມ຺ມນິມິຕ຺ຕກມ຺ເມສຸ ອສມ຺ໂມຫຕ຺ຖໍ ‘‘ຠິກ຺ຂຸ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາຓາເປຕີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ໂສ ຕໍ ມຎ຺ຎມາໂນ ຕນ຺ຕິ ໂສ ອວຫາຣໂກ ຍໍ ອາຓາປເກນ ນິມິຕ຺ຕສຎ຺ຎໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ເອຕນ຺ຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ຕເມວ ອວຫຣຕິ, ອຸຠິນ຺ນໍ ປາຣາຊິກໍ. ໂສ ຕໍ ມຎ຺ຎມາໂນ ອຎ຺ຎນ຺ຕິ ຍໍ ອວຫຣາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ເອຕນ຺ຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ອຎ຺ຎໍ ຕສ຺ມິໍເຍວ ຐາເນ ຐປິຕໍ ອວຫຣຕິ, ມູລຏ຺ຐສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ອຎ຺ຎໍ ມຎ຺ຎມາໂນ ຕນ຺ຕິ ອາຓາປເກນ ນິມິຕ຺ຕສຎ຺ຎໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕຠຓ຺ຑໍ ອປ຺ປຄ຺ຆໍ, ອິທໍ ອຎ຺ຎໍ ຕສ຺ເສວ ສມີເປ ຐປິຕໍ ສາຣຠຓ຺ຑນ຺ຕິ ເອວໍ ອຎ຺ຎໍ ມຎ຺ຎມາໂນ ຕເມວ ອວຫຣຕິ, ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ປາຣາຊິກໍ. ອຎ຺ຎໍ ມຎ຺ຎມາໂນ ອຎ຺ຎນ຺ຕິ ປຸຣິມນເຍເນວ ອິທໍ ອຎ຺ຎໍ ຕສ຺ເສວ ສມີເປ ຐປິຕໍ ສາຣຠຓ຺ຑນ຺ຕິ ມຎ຺ຎຕິ, ຕຎ຺ເຈ ອຎ຺ຎເມວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ເສວ ປາຣາຊິກໍ.

ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ປາວທາຕິອາທີສຸ ເອໂກ ອາຈຣິໂຍ ຕໂຍ ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິຕ-ຘມ຺ມຣກ຺ຂິຕ-ສງ຺ຆຣກ຺ຂິຕນາມກາ ອນ຺ເຕວາສິກາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ຕຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂຸ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາຓາເປຕີຕິ ອາຈຣິໂຍ ກິຎ຺ຈິ ຠຓ຺ຑໍ ກຕ຺ຖຈິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຫຣຓຕ຺ຖາຍ ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິຕໍ ອາຓາເປຕິ. ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ປາວທາຕິ ຄຈ຺ຉ ຕ຺ວໍ, ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິຕ, ເອຕມຕ຺ຖໍ ຘມ຺ມຣກ຺ຂິຕສ຺ສ ປາວທ. ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ປາວທຕູຕິ ຘມ຺ມຣກ຺ຂິໂຕປິ ສງ຺ຆຣກ຺ຂິຕສ຺ສ ປາວທຕຸ. ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ຠຓ຺ຑໍ ອວຫຣຕູຕິ ເອວໍ ຕຍາ ອາຓຕ຺ເຕນ ຘມ຺ມຣກ຺ຂິເຕນ ອາຓຕ຺ໂຕ ສງ຺ຆຣກ຺ຂິໂຕ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ຠຓ຺ຑໍ ອວຫຣຕຸ, ໂສ ຫິ ອມ຺ເຫສຸ ວີຣຊາຕິໂກ ປຏິພໂລ ອິມສ຺ມິໍ ກມ຺ເມຕິ. ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາຕິ ເອວໍ ອາຓາເປນ຺ຕສ຺ສ ອາຈຣິຍສ຺ສ ຕາວ ທຸກ຺ກຏໍ. ສເຈ ປນ ສາ ອາຓຕ຺ຕິ ຍຖາຘິປ຺ປາຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຍໍ ປຣໂຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອາຓຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ຕເທວ ໂຫຕິ. ອຖ ຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ອວສ຺ສໍ ຫາຣິຍໍ ໂຫຕິ, ຍໍ ປຣໂຕ ‘‘ສພ຺ເພສໍ ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໂຕ ອິມສ຺ສ ຕງ຺ຂເຓເຍວ ປາຣາຊິກໍ ໂຫຕີຕິ ອຍໍ ຍຸຕ຺ຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ເວທິຕພ຺ພາ.

ໂສ ອິຕຣສ຺ສ ອາໂຣເຈຕີຕິ ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິໂຕ ຘມ຺ມຣກ຺ຂິຕສ຺ສ, ຘມ຺ມຣກ຺ຂິໂຕ ຈ ສງ຺ຆຣກ຺ຂິຕສ຺ສ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ອາຈຣິໂຍ ເອວໍ ວທຕິ – ‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ກິຣ ຠຓ຺ຑໍ ອວຫຣ, ຕ຺ວໍ ກິຣ ອມ຺ເຫສຸ ຈ ວີຣປຸຣິໂສ’’’ຕິ ອາໂຣເຈຕິ, ເອວໍ ເຕສມ຺ປິ ທຸກ຺ກຏໍ. ອວຫາຣໂກ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ‘‘ສາຘຸ ຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສງ຺ຆຣກ຺ຂິໂຕ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຕິ. ມູລຏ຺ຐສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາຕິ ສງ຺ຆຣກ຺ຂິເຕນ ປຏິຄ຺ຄຫິຕມຕ຺ເຕ ອາຈຣິຍສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ມຫາຊໂນ ຫິ ເຕນ ປາເປ ນິໂຍຊິໂຕຕິ. ໂສ ຕໍ ຠຓ຺ຑນ຺ຕິ ໂສ ເຈ ສງ຺ຆຣກ຺ຂິໂຕ ຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ອວຫຣຕິ, ສພ຺ເພສໍ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ຊນານໍ ປາຣາຊິກໍ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ຈຕຸນ຺ນໍ, ເອເຕນ ອຸປາເຍນ ວິສງ຺ເກຕໍ ອກຕ຺ວາ ປຣມ຺ປຣາຍ ອາຓາເປນ຺ຕໍ ສມຓສຕໍ ສມຓສຫສ຺ສໍ ວາ ໂຫຕຸ, ສພ຺ເພສໍ ປາຣາຊິກເມວ.

ທຸຕິຍວາເຣ – ໂສ ອຎ຺ຎໍ ອາຓາເປຕີຕິ ໂສ ອາຈຣິເຍນ ອາຓຕ຺ໂຕ ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິໂຕ ຘມ຺ມຣກ຺ຂິຕໍ ອທິສ຺ວາ ວາ ອວຕ຺ຕຸກາໂມ ວາ ຫຸຕ຺ວາ ສງ຺ຆຣກ຺ຂິຕເມວ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ອາຈຣິໂຍ ເອວມາຫ – ‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ກິຣ ຠຓ຺ຑໍ ອວຫຣາ’’’ຕິ ອາຓາເປຕິ. ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາຕິ ອາຓຕ຺ຕິຍາ ຕາວ ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ. ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາຕິ ສງ຺ຆຣກ຺ຂິເຕນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິເຕ ມູລຏ຺ຐສ຺ເສວ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສເຈ ປນ ໂສ ຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ອວຫຣຕິ, ອາຓາປກສ຺ສ ຈ ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິຕສ຺ສ, ອວຫາຣກສ຺ສ ຈ ສງ຺ຆຣກ຺ຂິຕສ຺ສາຕິ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ປາຣາຊິກໍ. ມູລຏ຺ຐສ຺ສ ປນ ອາຈຣິຍສ຺ສ ວິສງ຺ເກຕຕ຺ຕາ ປາຣາຊິເກນ ອນາປຕ຺ຕິ. ຘມ຺ມຣກ຺ຂິຕສ຺ສ ອຊານນຕາຍ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ອນາປຕ຺ຕິ. ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິໂຕ ປນ ທ຺ວິນ຺ນໍ ໂສຕ຺ຖິຠາວໍ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ນຏ຺ໂຐ.

ອິໂຕ ປເຣສຸ ຈຕູສຸ ອາຓຕ຺ຕິວາເຣສຸ ປຐເມ ຕາວ ໂສ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸນ ປຈ຺ຈາຄຈ຺ຉຕີຕິ ຠຓ຺ຑຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕ ຈ ພຫິ ຈ ອາຣກ຺ຂໍ ທິສ຺ວາ ອວຫຣິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ອາຄຈ຺ຉຕິ. ຍທາ ສກ຺ໂກສິ, ຕທາຕິ ກິໍ ອຊ຺ເຊວ ອວຫຏໍ ໂຫຕິ? ຄຈ຺ຉ ຍທາ ສກ຺ໂກສິ ຕທາ ນໍ ອວຫຣາຕິ. ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາຕິ ເອວໍ ປຸນ ອາຓຕ຺ຕິຍາປິ ທຸກ຺ກຏເມວ ໂຫຕິ. ສເຈ ປນ ຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ອວສ຺ສໍ ຫາຣິຍໍ ໂຫຕິ, ອຕ຺ຖສາຘກເຈຕນາ ນາມ ມຄ຺ຄານນ຺ຕຣຜລສທິສາ, ຕສ຺ມາ ອຍໍ ອາຓຕ຺ຕິກ຺ຂເຓເຍວ ປາຣາຊິໂກ. ສເຈປິ ອວຫາຣໂກ ສຏ຺ຐິວສ຺ສາຕິກ຺ກເມນ ຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ອວຫຣຕິ, ອາຓາປໂກ ຈ ອນ຺ຕຣາເຍວ ກາລໍ ວາ ກໂຣຕິ, ຫີນາຍ ວາ ອາວຕ຺ຕຕິ; ອສ຺ສມໂຓວ ຫຸຕ຺ວາ ກາລໍ ວາ ກຣິສ຺ສຕິ, ຫີນາຍ ວາ ອາວຕ຺ຕິສ຺ສຕິ, ອວຫາຣກສ຺ສ ປນ ອວຫາຣກ຺ຂເຓເຍວ ປາຣາຊິກໍ.

ທຸຕິຍວາເຣ – ຍສ຺ມາ ຕໍ ສຓິກໍ ວາ ຠຓນ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ວາ ພຘິຣຕາຍ ‘‘ມາ ອວຫຣີ’’ຕິ

ເອຕໍ ວຈນໍ ນ ສາເວຕິ, ຕສ຺ມາ ມູລຏ຺ໂຐ ນ ມຸຕ຺ໂຕ. ຕຕິຍວາເຣ – ປນ ສາວິຕຕ຺ຕາ ມຸຕ຺ໂຕ. ຈຕຸຕ຺ຖວາເຣ – ເຕນ ຈ ສາວິຕຕ຺ຕາ, ອິຕເຣນ ຈ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ໂອຣຕຕ຺ຕາ ອຸໂຠປິ ມຸຕ຺ຕາຕິ.

ອາຓຕ຺ຕິກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອາປຕ຺ຕິເຠທໍ

໑໒໒. ອິທານິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຐານາ ຈາວນວເສນ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອທິນ຺ນາທານສ຺ສ ອງ຺ຄໍ ວຕ຺ຖຸເຠເທນ ຈ ອາປຕ຺ຕິເຠທໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປຎ຺ຈຫິ ອາກາເຣຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຈຫິ ອາກາເຣຫີຕິ ປຎ຺ຈຫິ ກາຣເຓຫິ; ປຎ຺ຈຫິ ອງ຺ເຄຫີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ອທິນ຺ນໍ ອາທິຍນ຺ຕສ຺ສ ‘‘ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕຎ຺ຈ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວຸຕ຺ເຕຫິ ປຎ຺ຈຫາກາເຣຫິ ປາຣາຊິກໍ ໂຫຕິ, ນ ຕໂຕ ອູເນຫີຕິ. ຕຕ຺ຣິເມ ປຎ຺ຈ ອາກາຣາ – ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ, ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕສຎ຺ຎິຕາ, ປຣິກ຺ຂາຣສ຺ສ ຄຣຸກຠາໂວ, ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕໍ, ຐານາຈາວນນ຺ຕິ. ອິໂຕ ປເຣຫິ ປນ ທ຺ວີຫິ ວາເຣຫິ ລຫຸເກ ປຣິກ຺ຂາເຣ ວຕ຺ຖຸເຠເທນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍຎ຺ຈ ທຸກ຺ກຏຎ຺ຈ ທສ຺ສິຕໍ.

໑໒໕. ‘‘ຉຫາກາເຣຫີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວຸຕ຺ຕວາຣຕ຺ຕເຍ ປນ ນ ສກສຎ຺ຎິຕາ, ນ ວິສ຺ສາສຄ຺ຄາຫິຕາ, ນ ຕາວກາລິກຕາ, ປຣິກ຺ຂາຣສ຺ສ ຄຣຸກຠາໂວ, ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕໍ, ຐານາຈາວນນ຺ຕິ ເອວໍ ຉ ອາກາຣາ ເວທິຕພ຺ພາ. ວຕ຺ຖຸເຠເທນ ປເນຕ຺ຖາປິ ປຐມວາເຣ ປາຣາຊິກໍ. ທຸຕິຍຕຕິເຍສຸ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍທຸກ຺ກຏານິ ວຸຕ຺ຕານິ. ຕໂຕ ປເຣສຸ ປນ ຕີສຸ ວາເຣສຸ ວິຊ຺ຊມາເນປິ ວຕ຺ຖຸເຠເທ ວຕ຺ຖຸສ຺ສ ປເຣຫິ ອປຣິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ທຸກ຺ກຏເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຣ ຍເທຕໍ ‘‘ນ ຈ ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອນຊ຺ຌາວຸຕ຺ຖກໍ ວາ ໂຫຕຸ ຉຑ຺ຑິຕໍ ຉິນ຺ນມູລກໍ ອສ຺ສາມິກວຕ຺ຖຸ, ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ວາ, ອຸຠຍມ຺ປິ ‘‘ນ ຈ ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕ’’ນ຺ຕ຺ເວວ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ຍສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕສຎ຺ຎາ ຈ ອຕ຺ຖິ, ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຈ ຄຫິຕໍ, ຕສ຺ມາ ອນາປຕ຺ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕາຕິ.

ອາປຕ຺ຕິເຠທໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ.

ອນາປຕ຺ຕິເຠທໍ

໑໓໑. ເອວໍ ວຕ຺ຖຸວເສນ ຈ ຈິຕ຺ຕວເສນ ຈ ອາປຕ຺ຕິເຠທໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອນາປຕ຺ຕິເຠທໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ສສຎ຺ຎິສ຺ສາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສສຎ຺ຎິສ຺ສາຕິ ສກສຎ຺ຎິສ຺ສ, ‘‘ມຍ຺ຫໍ ສນ຺ຕກໍ ອິທໍ ຠຓ຺ຑ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ສສຎ຺ຎິສ຺ສ ປຣຠຓ຺ຑມ຺ປິ ຄຓ຺ຫໂຕ ຄຫເຓ ອນາປຕ຺ຕິ, ຄຫິຕໍ ປນ ປຸນ ທາຕພ຺ພໍ. ສເຈ ສາມິເກຫິ ‘‘ເທຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ນ ເທຕິ, ເຕສໍ ຘຸຣນິກ຺ເຂເປ ປາຣາຊິກໍ.

ວິສ຺ສາສຄ຺ຄາເຫຕິ ວິສ຺ສາສຄ຺ຄຫເຓປິ ອນາປຕ຺ຕິ. ວິສ຺ສາສຄ຺ຄາຫລກ຺ຂຓໍ ປນ ອິມິນາ ສຸຕ຺ເຕນ ຊານິຕພ຺ພໍ – ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຎ຺ຈຫງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ ວິສ຺ສາສໍ ຄເຫຕຸໍ – ສນ຺ທິຏ຺ໂຐ ຈ ໂຫຕິ, ສມ຺ຠຕ຺ໂຕ ຈ, ອາລປິໂຕ ຈ, ຊີວຕິ ຈ, ຄຫິເຕ ຈ ອຕ຺ຕມໂນ’’ຕິ (ມຫາວ. ໓໕໖). ຕຕ຺ຖ ສນ຺ທິຏ຺ໂຐຕິ ທິຏ຺ຐມຕ຺ຕກມິຕ຺ໂຕ, ສມ຺ຠຕ຺ໂຕຕິ ທຬ຺ຫມິຕ຺ໂຕ, ອາລປິໂຕຕິ ‘‘ມມ ສນ຺ຕກໍ ຍໍ ອິຈ຺ຉສິ, ຕໍ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍາສິ, ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຄຫເຓ ກາຣຓໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ຊີວຕີຕິ ອນຸຏ຺ຐານເສຍ຺ຍາຍ ສຍິໂຕປິ ຍາວ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍຸປຈ຺ເຉທໍ ນ ປາປຸຓາຕິ. ຄຫິເຕ ຈ ອຕ຺ຕມໂນຕິ ຄຫິເຕ ຕຸຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ເອວຣູປສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ‘‘ຄຫິເຕ ເມ ອຕ຺ຕມໂນ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຊານນ຺ເຕນ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອນວເສສປຣິຍາທານວເສນ ເຈຕານິ ປຎ຺ຈງ຺ຄານິ ວຸຕ຺ຕານິ. ວິສ຺ສາສຄ຺ຄາໂຫ ປນ ຕີຫິ ອງ຺ເຄຫິ ຣຸຫຕິ – ສນ຺ທິຏ຺ໂຐ, ຊີວຕິ, ຄຫິເຕ ອຕ຺ຕມໂນ; ສມ຺ຠຕ຺ໂຕ, ຊີວຕິ, ຄຫິເຕ ອຕ຺ຕມໂນ; ອາລປິໂຕ, ຊີວຕິ, ຄຫິເຕ ອຕ຺ຕມໂນຕິ.

ໂຍ ປນ ນ ຊີວຕິ, ນ ຈ ຄຫິເຕ ອຕ຺ຕມໂນ ໂຫຕິ; ຕສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ວິສ຺ສາສຄ຺ຄາເຫນ ຄຫິຕມ຺ປິ ປຸນ ທາຕພ຺ພໍ. ທທມາເນນ ຈ ມຕກຘນໍ ຕາວ ເຍ ຕສ຺ສ ຘເນ ອິສ຺ສຣາ ຄຫຏ຺ຐາ ວາ ປພ຺ພຊິຕາ ວາ, ເຕສໍ ທາຕພ຺ພໍ. ອນຕ຺ຕມນສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ຕສ຺ເສວ ທາຕພ຺ພໍ. ໂຍ ປນ ປຐມໍເຍວ ‘‘ສຸຏ຺ຐຸ ກຕໍ ຕຍາ ມມ ສນ຺ຕກໍ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕນາ’’ຕິ ວຈີເຠເທນ ວາ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທມຕ຺ເຕນ ວາ ອນຸໂມທິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ເກນຈິ ກາຣເຓນ ກຸປິໂຕ, ປຈ຺ຈາຫຣາເປຕຸໍ ນ ລຠຕິ. ໂຍປິ ອທາຕຸກາໂມ ຈິຕ຺ເຕນ ປນ ອຘິວາເສຕິ, ນ ກິຎ຺ຈິ ວທຕິ, ໂສປິ ປຸນ ປຈ຺ຈາຫຣາເປຕຸໍ ນ ລຠຕິ. ໂຍ ປນ ‘‘ມຍາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕກໍ ຄຫິຕໍ ວາ ປຣິຠຸຕ຺ຕໍ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ຄຫິຕໍ ວາ ໂຫຕຸ ປຣິຠຸຕ຺ຕໍ ວາ, ມຍາ ປນ ຕໍ ເກນຈິເທວ ກຣຓີເຍນ ຐປິຕໍ, ປາກຕິກໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທຕິ. ອຍໍ ປຈ຺ຈາຫຣາເປຕຸໍ ລຠຕິ.

ຕາວກາລິເກຕິ ‘‘ປຏິທສ຺ສາມິ ປຏິກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອວໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ຕາວກາລິເກປິ ຄຫເຓ ອນາປຕ຺ຕິ. ຄຫິຕໍ ປນ ສເຈ ຠຓ຺ຑສາມິໂກ ປຸຄ຺ຄໂລ ວາ ຄໂຓ ວາ ‘‘ຕຸຍ຺ເຫເວຕໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ອນຸຊານາຕິ, ອິຈ຺ເຈຕໍ ກຸສລໍ. ໂນ ເຈ ອນຸຊານາຕິ, ອາຫຣາເປນ຺ເຕ ທາຕພ຺ພໍ. ສງ຺ຆສນ຺ຕກໍ ປນ ປຏິທາຕຸເມວ ວຏ຺ຏຕິ.

ເປຕປຣິຄ຺ຄເຫຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ເປຕ຺ຕິວິສເຍ ອຸປປນ຺ນາປິ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ ນິພ຺ພຕ຺ຕາປິ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກາທໂຍ ເທວາປິ ສພ຺ເພ ‘‘ເປຕາ’’ ຕ຺ເວວ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຕາ, ເຕສໍ ປຣິຄ຺ຄເຫ ອນາປຕ຺ຕິ. ສເຈປິ ຫິ ສກ຺ໂກ ເທວຣາຊາ ອາປຓໍ ປສາເຣຕ຺ວາ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸໂກ ຈ ຠິກ຺ຂຸ ຕໍ ຎຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຈີວຣຕ຺ຖາຍ ສຕສຫສ຺ສຄ຺ຆນກມ຺ປິ ສາຏກໍ ຕສ຺ສ ‘‘ມາ ຄຓ຺ຫ, ມາ ຄຓ຺ຫາ’’ຕິ ວທນ຺ຕສ຺ສາປິ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ວຏ຺ຏຕິ. ເທວຕາ ປນ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ພລິກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ເຕຫິ ຣຸກ຺ຂາທີສຸ ລຄ຺ຄິຕສາຏເກ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ.

ຕິຣຈ຺ຉານຄຕປຣິຄ຺ຄເຫຕິ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕານມ຺ປິ ປຣິຄ຺ຄເຫ ອນາປຕ຺ຕິ. ສເຈປິ ຫິ ນາຄຣາຊາ ວາ ສຸປຓ຺ຓມາຓວໂກ ວາ ມນຸສ຺ສຣູເປນ ອາປຓໍ ປສາເຣຕິ, ຕໂຕ ຈສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ໂກຈິ ຠິກ຺ຂຸ ປຸຣິມນເຍເນວ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ວຏ຺ຏຕິ. ສີໂຫ ວາ ພ຺ຍຄ຺ໂຆ ວາ ມິຄມຫິໍສາທໂຍ ວຘິຕ຺ວາ ຂາທນ຺ໂຕ ຊິຆຈ຺ຉາປີຬິໂຕ ອາທິໂຕວ ນ ວາເຣຕພ຺ໂພ. ອນຕ຺ຖມ຺ປິ ຫິ ກເຣຍ຺ຍ. ຍທິ ປນ ໂຖເກ ຂາຍິເຕ ວາເຣຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ວາເຣຕ຺ວາ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເສນາທໂຍປິ ອາມິສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ປາຕາເປຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ປໍສຸກູລສຎ຺ຎິສ຺ສາຕິ ອສ຺ສາມິກໍ ‘‘ອິທໍ ປໍສຸກູລ’’ນ຺ຕິ ເອວໍສຎ຺ຎິສ຺ສາປິ ຄຫເຓ ອນາປຕ຺ຕິ. ສເຈ ປນ ຕໍ ສສ຺ສາມິກໍ ໂຫຕິ, ອາຫຣາເປນ຺ເຕ ທາຕພ຺ພໍ. ອຸມ຺ມຕ຺ຕກສ຺ສາຕິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣສ຺ສ ອຸມ຺ມຕ຺ຕກສ຺ສາປິ ອນາປຕ຺ຕິ. ອາທິກມ຺ມິກສ຺ສາຕິ ອິຘ ຘນິໂຍ ອາທິກມ຺ມິໂກ, ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ອວເສສານໍ ປນ ຣຊກຠຓ຺ຑິກາທິໂຈຣານໍ ຉພ຺ພຄ຺ຄິຍາທີນໍ ອາປຕ຺ຕິເຍວາຕິ.

ອນາປຕ຺ຕິເຠທໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ.

ປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປກິຓ຺ຓກກຖາ

ສມຸຏ຺ຐານຎ຺ຈ ກິຣິຍາ, ອໂຖ ສຎ຺ຎາ ສຈິຕ຺ຕກໍ;

ໂລກວຊ຺ຊຎ຺ຈ ກມ຺ມຎ຺ຈ, ກຸສລໍ ເວທນາຍ ຈາຕິ.

ອິມສ຺ມິໍ ປນ ປກິຓ຺ຓເກ ອິທໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ຕິສມຸຏ຺ຐານໍ – ສາຫຕ຺ຖິກໍ ກາຍໂຕ ຈ ຈິຕ຺ຕໂຕ ຈ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ອາຓຕ຺ຕິກໍ ວາຈໂຕ ຈ ຈິຕ຺ຕໂຕ ຈ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ສາຫຕ຺ຖິກາຓຕ຺ຕິກໍ ກາຍໂຕ ຈ ວາຈໂຕ ຈ ຈິຕ຺ຕໂຕ ຈ ສມຸຏ຺ຐາຕິ. ກິຣິຍາສມຸຏ຺ຐານຎ຺ຈ, ກໂຣນ຺ໂຕເຍວ ຫິ ເອຕໍ ອາປຊ຺ຊຕິ ນ ອກໂຣນ຺ໂຕ. ‘‘ອທິນ຺ນໍ ອາທິຍາມີ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ອຠາເວນ ມຸຈ຺ຈນໂຕ ສຎ຺ຎາວິໂມກ຺ຂໍ, ສຈິຕ຺ຕກໍ, ໂລກວຊ຺ຊໍ, ກາຍກມ຺ມໍ, ວຈີກມ຺ມໍ, ອກຸສລຈິຕ຺ຕໍ, ຕຸຏ຺ໂຐ ວາ ຠີໂຕ ວາ ມຊ຺ຌຕ຺ໂຕ ວາ ຕໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ຕິເວທນນ຺ຕິ ສພ຺ພໍ ປຐມສິກ຺ຂາປເທ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ປກິຓ຺ຓກກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ວິນີຕວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໑໓໒. ວິນີຕວຕ຺ຖຸກຖາສຸ ຉພ຺ພຄ຺ຄິຍວຕ຺ຖຸ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍໍ ວຸຕ຺ຕເມວ.

ທຸຕິຍວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ – ຈິຕ຺ຕໍ ນາມ ປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ຣາຄາທິວເສນ ປກຕິໍ ວິຊຫິຕ຺ວາ ຘາວຕິ ສນ຺ຘາວຕິ ວິຘາວຕິ. ສເຈ ຠຄວາ ກາຍວຈີທ຺ວາຣເຠທໍ ວິນາປິ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທມຕ຺ເຕນ ອາປຕ຺ຕິໍ ປຎ຺ຎເປຍ຺ຍ, ໂກ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍ ອນາປຕ຺ຕິກໍ ອຕ຺ຕານໍ ກາຕຸໍ! ເຕນາຫ – ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທ’’ຕິ. ຈິຕ຺ຕວສິເກນ ປນ ນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ປຏິສງ຺ຂານພເລນ ຈິຕ຺ຕໍ ນິວາເຣຕພ຺ພເມວາຕິ.

໑໓໓-໔. ອາມສນ-ຜນ຺ທາປນ-ຐານາຈາວນວຕ຺ຖູນິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເນວ. ຕໂຕ ປຣານິ ຈ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ໂຕ ຠູມິໂຕ ອຄ຺ຄເຫສີຕິ ວຕ຺ຖຸປຣິໂຍສານານິ.

໑໓໕. ນິຣຸຕ຺ຕິປຖວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ໑.໓໒໙ ອາທິຍີຕິ ຄຓ຺ຫິ, ‘‘ໂຈໂຣສິ ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິ ປຣາມສິ. ອິຕໂຣ ປນ ‘‘ເກນ ອວຫຏ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ມຍາ ອວຫຏ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉາສຠາເຄນ ປຏິຎ຺ຎໍ ອທາສິ. ຍທິ ຫິ ອິຕເຣນ ‘‘ເກນ ຄຫິຕໍ, ເກນ ອປນີຕໍ, ເກນ ຐປິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ອຠວິສ຺ສ, ອຖ ອຍມ຺ປິ ‘‘ມຍາ ຄຫິຕໍ, ອປນີຕໍ, ຐປິຕ’’ນ຺ຕິ ວາ ວເທຍ຺ຍ. ມຸຂໍ ນາມ ຠຸຎ຺ຊນຕ຺ຖາຍ ຈ ກຖນຕ຺ຖາຍ ຈ ກຕໍ, ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕໍ ປນ ວິນາ ອວຫາໂຣ ນຕ຺ຖິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ – ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸ ນິຣຸຕ຺ຕິປເຖ’’ຕິ. ໂວຫາຣວຈນມຕ຺ເຕ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໂຕ ປຣໍ ເວຐນວຕ຺ຖຸ ປຣິໂຍສານໍ ສພ຺ພໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

໑໓໗. ອຠິນ຺ນສຣີຣວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອຘິວຕ຺ໂຖຕິ ສາຏກຕຓ຺ຫາຍ ຕສ຺ມິໍເຍວ ສຣີເຣ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ. ອນາທິຍນ຺ໂຕຕິ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ອຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ, ອາທຣໍ ວາ ອກໂຣນ຺ໂຕ. ຕໍ ສຣີຣໍ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາຕິ ເປໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ອານຸຠາເວນ ຕໍ ສຣີຣໍ ອຸຏ຺ຐາເປສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຕໍ ສຣີຣໍ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ’’ຕິ. ທ຺ວາຣໍ ຖເກສີຕິ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ສຸສານສມີເປເຍວ ວິຫາໂຣ, ຕສ຺ມາ ຠີຣຸກຊາຕິໂກ ຠິກ຺ຂຸ ຂິປ຺ປເມວ ຕຕ຺ຖ ປວິສິຕ຺ວາ ທ຺ວາຣໍ ຖເກສິ. ຕຕ຺ເຖວ ປຣິປຕີຕິ ທ຺ວາເຣ ຖກິເຕ ເປໂຕ ສາຏເກ ນິຣາລໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ຕໍ ສຣີຣໍ ປຫາຍ ຍຖາກມ຺ມໍ ຄໂຕ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ສຣີຣໍ ຕຕ຺ເຖວ ປຣິປຕິ, ປຕິຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອຠິນ຺ເນ ສຣີເຣຕິ ອພ຺ຠຸຓ຺ເຫ ອລ຺ລສຣີເຣ ປໍສຸກູລໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ເອວຣູປາ ອຸປທ຺ທວາ ໂຫນ຺ຕິ, ທຸກ຺ກຏຎ຺ຈ ອາປຊ຺ຊຕິ. ຠິນ຺ເນ ປນ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ກິຕ຺ຕາວຕາ ປນ ຠິນ຺ນໍ ໂຫຕິ? ກາກ-ກຸລລ-ໂສຓ-ສິງ຺ຄາລາທີຫິ ມຸຂຕຸຓ຺ຑເກນ ວາ ທາຐາຍ ວາ ອີສກໍ ຜາລິຕມຕ຺ເຕນາປິ. ຍສ຺ສ ປນ ປຕໂຕ ຆໍສເນນ ຉວິມຕ຺ຕໍ ຉິນ຺ນໍ ໂຫຕິ, ຈມ຺ມໍ ອຈ຺ຉິນ຺ນໍ, ເອຕໍ ອຠິນ຺ນເມວ; ຈມ຺ເມ ປນ ຉິນ຺ເນ ຠິນ຺ນໍ. ຍສ຺ສາປິ ສຊີວກາເລເຍວ ປຠິນ຺ນາ ຄຓ຺ຑກຸຏ຺ຐປິຬກາ ວາ ວໂຓ ວາ ໂຫຕິ, ອິທມ຺ປິ ຠິນ຺ນໍ. ຕຕິຍທິວສໂຕ ປຠຸຕິ ອຸທ຺ຘຸມາຕກາທິຠາເວນ ກຸຓປຠາວໍ ອຸປຄຕມ຺ປິ ຠິນ຺ນເມວ. ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ປນ ອຠິນ຺ເນປິ ສຸສານໂຄປເກຫິ ວາ ອຎ຺ເຎຫິ ວາ ມນຸສ຺ເສຫິ ຄາຫາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ໂນ ເຈ ອຎ຺ຎໍ ລຠຕິ, ສຕ຺ຖເກນ ວາ ເກນຈິ ວາ ວຓໍ ກຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ວິສຠາຄສຣີເຣ ປນ ສຕິໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ສມຓສຎ຺ຎໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ສີເສ ວາ ຫຕ຺ຖປາທປິຏ຺ຐິຍໍ ວາ ວຓໍ ກຕ຺ວາ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ກຸສສງ຺ກາມນວຕ຺ຖຸກຖາ

໑໓໘. ຕທນນ຺ຕເຣ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ກຸສໍ ສງ຺ກາເມຕ຺ວາ ຈີວຣໍ ອຄ຺ຄເຫສີຕິ ປຸພ຺ເພ ‘‘ອາທິເຍຍ຺ຍາ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ປທສ຺ສ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາຍໍ ນາມມຕ຺ເຕນ ທສ຺ສິເຕສຸ ເຖຍ຺ຍາວຫາຣ-ປສຍ຺ຫາວຫາຣ-ປຣິກປ຺ປາວຫາຣປອຈ຺ຉນ຺ນາວຫາຣ-ກຸສາວຫາເຣສຸ ກຸສາວຫາເຣນ ອວຫຣີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອິເມສໍ ປນ ອວຫາຣານໍ ເອວໍ ນານຕ຺ຕໍ ເວທິຕພ຺ພໍ – ໂຍ ຫິ ໂກຈິ ສສ຺ສາມິກໍ ຠຓ຺ຑໍ ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ວາ ທິວສຠາເຄ ວາ ສນ຺ຘິຈ຺ເຉທາທີນິ ກຕ຺ວາ ອທິສ຺ສມາໂນ ອວຫຣຕິ, ກູຏມານກູຏກຫາປຓາທີຫິ ວາ ວຎ຺ເຈຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕສ຺ເສວໍ ຄຓ຺ຫໂຕ ອວຫາໂຣ ‘‘ເຖຍ຺ຍາວຫາໂຣ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ໂຍ ປນ ປເຣ ປສຍ຺ຫ ພລສາ ອຠິຠຸຍ຺ຍ, ອຖ ວາ ປນ ສນ຺ຕຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຠຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ເຕສໍ ສນ຺ຕກໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ປນ຺ຖຆາຕ-ຄາມຆາຕາທີນິ ກໂຣນ຺ຕາ ທາມຣິກໂຈຣາ ວິຍ ໂກຘວເສນ ປຣຆຣວິໂລປໍ ກໂຣນ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕພລິໂຕ ຈ ອຘິກໍ ພລກ຺ກາເຣນ ຄຓ຺ຫນ຺ຕາ ຣາຊ-ຣາຊມຫາມຕ຺ຕາທໂຍ ວິຍ; ຕສ຺ເສວໍ ຄຓ຺ຫໂຕ ອວຫາໂຣ ‘‘ປສຍ຺ຫາວຫາໂຣ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ປຣິກປ຺ເປຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫໂຕ ປນ ອວຫາໂຣ ‘‘ປຣິກປ຺ປາວຫາໂຣ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂສ ຠຓ຺ຑປຣິກປ຺ປ-ໂອກາສປຣິກປ຺ປວເສນ ທຸວິໂຘ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ຠຓ຺ຑປຣິກປ຺ໂປ – ອິເຘກຈ຺ໂຈ ສາຏກຕ຺ຖິໂກ ອນ຺ໂຕຄພ຺ຠໍ ປວິສິຕ຺ວາ ‘‘ສເຈ ສາຏໂກ ຠວິສ຺ສຕິ, ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມິ; ສເຈ ສຸຕ຺ຕໍ, ນ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຣິກປ຺ເປຕ຺ວາ ອນ຺ຘກາເຣ ປສິພ຺ພກໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ສາຏໂກ ເຈ ຕຕ຺ຣ ໂຫຕິ, ອຸທ຺ຘາເຣເຍວ ປາຣາຊິກໍ. ສຸຕ຺ຕໍ ເຈ ໂຫຕິ, ຣກ຺ຂຕິ. ພຫິ ນີຫຣິຕ຺ວາ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ‘‘ສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຎຕ຺ວາ ປຸນ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຍຖາຐາເນ ຐເປຕິ, ຣກ຺ຂຕິເຍວ. ‘‘ສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຎຕ຺ວາປິ ‘‘ຍໍ ລທ຺ຘໍ, ຕໍ ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຄຈ຺ຉຕິ, ປທວາເຣນ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ຠູມິຍໍ ຐເປຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຕິ, ອຸທ຺ຘາເຣ ປາຣາຊິກໍ. ‘‘ໂຈໂຣ, ໂຈໂຣ’’ຕິ ສາມິເກຫິ ປຣິຍຸຏ຺ຐິໂຕ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ປລາຍຕິ, ຣກ຺ຂຕິ. ສາມິກາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ອິຈ຺ເຈຕໍ ກຸສລໍ. ອຎ຺ໂຎ ເຈ ໂກຈິ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ. ອຖ ນິວຕ຺ເຕສຸ ສາມິເກສຸ ສຍເມວ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ປເຄເວຕໍ ມຍາ ນີຫຏໍ, ມມ ທານິ ສນ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຣກ຺ຂຕິ; ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ ປນ ໂຫຕິ. ‘‘ສເຈ ສຸຕ຺ຕໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມິ; ສເຈ ສາຏໂກ, ນ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມິ. ສເຈ ສປ຺ປິ ຠວິສ຺ສຕິ, ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມິ; ສເຈ ເຕລໍ, ນ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ປຣິກປ຺ເປຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສາປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ມຫາປຈ຺ຈຣິຍາທີສຸ ປນ ‘‘ສາຏກຕ຺ຖິໂກປິ ສາຏກປສິພ຺ພກເມວ ຄເຫຕ຺ວາ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ພຫິ ຐຕ຺ວາ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ‘ສາຏໂກ ອຍ’ນ຺ຕິ ທິສ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ປທຸທ຺ຘາເຣເນວ ກາເຣຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ປນ ‘‘ສເຈ ສາຏໂກ ຠວິສ຺ສຕິ, ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຣິກປ຺ປິຕຕ຺ຕາ ປຣິກປ຺ໂປ ທິສ຺ສຕິ, ທິສ຺ວາ ຫຏຕ຺ຕາ ປຣິກປ຺ປາວຫາໂຣ ນ ທິສ຺ສຕິ. ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ຍໍ ປຣິກປ຺ປິຕໍ ຕໍ ອທິຏ຺ຐໍ ປຣິກປ຺ປິຕຠາເວ ຐິຕໍເຍວ ອຸທ຺ຘຣນ຺ຕສ຺ສ ອວຫາໂຣ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ປຣິກປ຺ປາວຫາໂຣ ທິສ຺ສຕິ. ‘‘ຕໍ ມຎ຺ຎມາໂນ ຕໍ ອວຫຣີ’’ຕິ ປາຬິຍາ ຈ ສເມຕີຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍ຺ວາຍໍ ‘‘ສເຈ ສາຏໂກ ຠວິສ຺ສຕິ, ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ປວຕ຺ໂຕ ປຣິກປ຺ໂປ, ອຍໍ ‘‘ຠຓ຺ຑປຣິກປ຺ໂປ’’ ນາມ.

ໂອກາສປຣິກປ຺ໂປ ປນ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ໂພ – ອິເຘກຈ຺ໂຈ ໂລລຠິກ຺ຂຸ ປຣປຣິເວຓໍ ວາ ກຸລຆຣໍ ວາ ອຣຎ຺ເຎ ກມ຺ມນ຺ຕສາລໍ ວາ ປວິສິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ກຖາສລ຺ລາເປນ ນິສິນ຺ໂນ ກິຎ຺ຈິ ໂລຠເນຍ຺ຍໍ ປຣິກ຺ຂາຣໍ ໂອໂລເກຕິ, ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ຈ ປນ ທິສ຺ວາ ທ຺ວາຣປມຸຂເຫຏ຺ຐາປາສາທປຣິເວຓທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐກຣຸກ຺ຂມູລາທິວເສນ ປຣິຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ສເຈ ມໍ ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ປສ຺ສິສ຺ສນ຺ຕິ, ທຏ຺ຐຸກາມຕາຍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຈຣນ຺ໂຕ ວິຍ ເອເຕສໍເຍວ ທສ຺ສາມິ; ໂນ ເຈ ປສ຺ສິສ຺ສນ຺ຕິ, ຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຣິກປ຺ເປຕິ. ຕສ຺ສ ຕໍ ອາທາຍ ປຣິກປ຺ປິຕປຣິຈ຺ເຉທໍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ສເຈ ອຸປຈາຣສີມໍ ປຣິກປ຺ເປຕິ, ຕທຠິມຸໂຂວ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ກມ຺ມຏ຺ຐານາທີນິ ມນສິ ກໂຣນ຺ໂຕ ວາ ອຎ຺ຎວິຫິໂຕ ວາ ອສຕິຍາ ອຸປຈາຣສີມໍ ອຕິກ຺ກມຕິ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ. ອຖາປິສ຺ສ ຕໍ ຐານໍ ປຕ຺ຕສ຺ສ ໂຈໂຣ ວາ ຫຕ຺ຖີ ວາ ວາຬມິໂຄ ວາ ມຫາເມໂຆ ວາ ວຸຏ຺ຐຫຕິ, ໂສ ຈ ຕມ຺ຫາ ອຸປທ຺ທວາ ມຸຈ຺ຈິຕຸກມ຺ຍຕາຍ ສຫສາ ຕໍ ຐານໍ ອຕິກ຺ກມຕິ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍເມວ. ເກຈິ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ຍສ຺ມາ ມູເລວ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຄຫິຕໍ, ຕສ຺ມາ ນ ຣກ຺ຂຕິ, ອວຫາໂຣເຍວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຍໍ ຕາວ ມຫາອຏ຺ຐກຖານໂຍ. ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ປນ ‘‘ສເຈປິ ໂສ ອນ຺ໂຕປຣິຈ຺ເຉເທ ຫຕ຺ຖິໍ ວາ ອສ຺ສໍ ວາ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ຕໍ ເນວ ປາເຊຕິ, ນ ປາຊາເປຕິ; ປຣິຈ຺ເຉເທ ອຕິກ຺ກນ຺ເຕປິ ປາຣາຊິກໍ ນຕ຺ຖິ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍເມວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຣ ຍ຺ວາຍໍ ‘‘ສເຈ ມໍ ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ປສ຺ສິສ຺ສນ຺ຕິ, ທຏ຺ຐຸກາມຕາຍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຈຣນ຺ໂຕ ວິຍ ເອເຕສໍເຍວ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ປວຕ຺ໂຕ ປຣິກປ຺ໂປ, ອຍໍ ‘‘ໂອກາສປຣິກປ຺ໂປ’’ ນາມ.

ເອວມິເມສໍ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ປຣິກປ຺ປານໍ ວເສນ ປຣິກປ຺ເປຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫໂຕ ອວຫາໂຣ ‘‘ປຣິກປ຺ປາວຫາໂຣ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ປນ ອວຫຣຓໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາວຫາໂຣ. ໂສ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ໂພ – ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ມນຸສ຺ສານໍ ອຸຍ຺ຍານາທີສຸ ກີຬນ຺ຕານໍ ວາ ປວິສນ຺ຕານໍ ວາ ໂອມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ຐປິຕໍ ອລງ຺ກາຣຠຓ຺ຑໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ສເຈ ໂອນມິຕ຺ວາ ຄເຫສ຺ສາມິ, ‘ກິໍ ສມໂຓ ຄຓ຺ຫາຕີ’ຕິ ມໍ ຊານິຕ຺ວາ ວິເຫເຐຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ປໍສຸນາ ວາ ປຓ຺ເຓນ ວາ ປຏິຈ຺ຉາເທຕິ – ‘‘ປຈ຺ຉາ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ, ຕສ຺ສ ເອຕ຺ຕາວຕາ ອຸທ຺ຘາໂຣ ນຕ຺ຖີຕິ ນ ຕາວ ອວຫາໂຣ ໂຫຕິ. ຍທາ ປນ ເຕ ມນຸສ຺ສາ ອນ຺ໂຕຄາມໍ ປວິສິຕຸກາມາ ຕໍ ຠຓ຺ຑກໍ ວິຈິນນ຺ຕາປິ ອປສ຺ສິຕ຺ວາ ‘‘ອິທານິ ອນ຺ຘກາໂຣ, ສ຺ເວ ຊານິສ຺ສາມາ’’ຕິ ສາລຍາ ເອວ ຄຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ອຖສ຺ສ ຕໍ ອຸທ຺ຘຣໂຕ ອຸທ຺ຘາເຣ ປາຣາຊິກໍ. ‘‘ປຏິຈ຺ຉນ຺ນກາເລເຍວ ຕໍ ມມ ສນ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ ສກສຎ຺ຎາຍ ວາ ‘‘ຄຕາ ທານິ ເຕ, ຉຑ຺ຑິຕຠຓ຺ຑໍ ອິທ’’ນ຺ຕິ ປໍສຸກູລສຎ຺ຎາຍ ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ປນ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ. ເຕສຸ ທຸຕິຍທິວເສ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ວິຈິນິຕ຺ວາ ອທິສ຺ວາ ຘຸຣນິກ຺ເຂປໍ ກຕ຺ວາ ຄເຕສຸປິ ຄຫິຕໍ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍເມວ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ຕສ຺ສ ປໂຍເຄນ ເຕຫິ ນ ທິຏ຺ຐໍ, ໂຍ ປນ ຕຖາຣູປໍ ຠຓ຺ຑໍ ທິສ຺ວາ ຍຖາຐາເນ ຐິຕໍເຍວ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ໂຕ ປາເທນ ອກ຺ກມິຕ຺ວາ ກທ຺ທເມ ວາ ວາລິກາຍ ວາ ປເວເສຕິ, ຕສ຺ສ ປເວສິຕມຕ຺ເຕເຍວ ປາຣາຊິກໍ.

ກຸສໍ ສງ຺ກາເມຕ຺ວາ ປນ ອວຫຣຓໍ ‘‘ກຸສາວຫາໂຣ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂສປິ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ໂພ – ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ກຸສໍ ປາເຕຕ຺ວາ ຈີວເຣ ຠາຊິຍມາເນ ອຕ຺ຕໂນ ໂກຏ຺ຐາສສ຺ສ ສມີເປ ຐິຕໍ ອປ຺ປຄ຺ຆຕຣໍ ວາ ມຫຄ຺ຆຕຣໍ ວາ ສມສມໍ ວາ ອຄ຺ເຆນ ປຣສ຺ສ ໂກຏ຺ຐາສໍ ຫຣິຕຸກາໂມ ອຕ຺ຕໂນ ໂກຏ຺ຐາເສ ປຕິຕໍ ກຸສທຓ຺ຑກໍ ປຣສ຺ສ ໂກຏ຺ຐາເສ ປາເຕຕຸກາໂມ ອຸທ຺ຘຣຕິ, ຣກ຺ຂຕິ ຕາວ. ປຣສ຺ສ ໂກຏ຺ຐາເສ ປາເຕຕິ, ຣກ຺ຂເຕວ. ຍທາ ປນ ຕສ຺ມິໍ ປຕິເຕ ປຣສ຺ສ ໂກຏ຺ຐາສໂຕ ປຣສ຺ສ ກຸສທຓ຺ຑກໍ ອຸທ຺ຘຣຕິ, ອຸທ຺ຘຏມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕິ. ສເຈ ປຐມຕຣໍ ປຣໂກຏ຺ຐາສໂຕ ກຸສທຓ຺ຑກໍ ອຸທ຺ຘຣຕິ ອຕ຺ຕໂນ ໂກຏ຺ຐາເສ ປາເຕຕຸກາມຕາຍ ອຸທ຺ຘາເຣ ຣກ຺ຂຕິ, ປາຕເນ ຣກ຺ຂຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ໂກຏ຺ຐາສໂຕ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ກຸສທຓ຺ຑກໍ ອຸທ຺ຘຣຕິ, ອຸທ຺ຘາເຣເຍວ ຣກ຺ຂຕິ. ຕໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ປຣໂກຏ຺ຐາເສ ປາເຕນ຺ຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ.

ສເຈ ປນ ທ຺ວີສຸປິ ໂກຏ຺ຐາເສສຸ ປຕິຕທຓ຺ຑເກ ອທສ຺ສນໍ ຄເມຕິ, ຕໂຕ ອວເສສຠິກ຺ຂູສຸ ຄເຕສຸ ອິຕໂຣ ‘‘‘ມຍ຺ຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ທຓ຺ຑໂກ ນ ປຎ຺ຎາຍຕີ’ຕິ. ‘ມຍ຺ຫມ຺ປິ, ອາວຸໂສ, ນ ປຎ຺ຎາຍຕີ’ຕິ. ‘ກຕໂມ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ມຍ຺ຫໍ ຠາໂຄ’ຕິ? ‘ອຍໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ຠາໂຄ’’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຠາຄໍ ທສ຺ເສຕິ, ຕສ຺ມິໍ ວິວທິຕ຺ວາ ວາ ອວິວທິຕ຺ວາ ວາ ຕໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ຄເຕ ອິຕໂຣ ຕສ຺ສ ຠາຄໍ ອຸທ຺ຘຣຕິ, ອຸທ຺ຘາເຣ ປາຣາຊິກໍ. ສເຈປິ ເຕນ ‘‘ອຫໍ ມມ ຠາຄໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ນ ເທມິ, ຕ຺ວໍ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ຠາຄໍ ຎຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນາຍໍ ມມາ’’ຕິ ຊານນ຺ໂຕປິ ຕສ຺ເສວ ຠາຄໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ອຸທ຺ຘາເຣ ປາຣາຊິກໍ. ສເຈ ປນ ອິຕໂຣ ‘‘ອຍໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ຠາໂຄ, ອຍໍ ມຍ຺ຫໍ ຠາໂຄຕິ ກິໍ ອິມິນາ ວິວາເທນາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ວາ ປຕ຺ໂຕ ໂຫຕຸ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ວາ, ໂຍ ວຣຠາໂຄ ຕໍ ຕຸມ຺ເຫ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ວທຕິ, ທິນ຺ນກໍ ນາມ ຄຫິຕໍ ໂຫຕິ, ນຕ຺ເຖຕ຺ຖ ອວຫາໂຣ. ສເຈປິ ໂສ ວິວາທຠີຣຸໂກ ຠິກ຺ຂຸ ‘‘ຍໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ຣຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ຄຓ຺ຫາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕໍ ວຣຠາຄໍ ຐເປຕ຺ວາ ລາມກໍເຍວ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕໂຕ ອິຕຣສ຺ສ ວິຈິນິຕາວເສສໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສາປິ ອວຫາໂຣ ນຕ຺ເຖວາຕິ.

ອຏ຺ຐກຖາສຸປນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ກຸສສງ຺ກາມນວເສນ ຈີວຣຠາຊນີຍເມວ ເອກໍ ອາຄຕໍ, ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ປນ ປຈ຺ຈຍານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ຠາຊນີຍຎ຺ຈ ນີຫຣິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ເອວຎ຺ຈ ວຕ຺ວາ ຈີວຣກ຺ຂນ຺ຘເກ‘‘ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ສີເວຍ຺ຍກໍ ທຸສ຺ສຍຸຄໍ; ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ຄຫປຕິຈີວຣໍ ອນຸຊານາຕູ’’ຕິ (ມຫາວ. ໓໓໗) ອິທໍ ຊີວກວຕ຺ຖຸໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນຈີວຣກຖາ, ເສນາສນກ຺ຂນ຺ຘເກ ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຣາຊຄຫໍ ທຸພ຺ຠິກ຺ຂໍ ໂຫຕິ, ມນຸສ຺ສາ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ ສງ຺ຆຠຕ຺ຕໍ ກາຕຸໍ, ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ ອຸທ຺ເທສຠຕ຺ຕໍ ນິມນ຺ຕນໍ ສລາກຠຕ຺ຕໍ ປກ຺ຂິກໍ ອຸໂປສຖິກໍ ປາຏິປທິກໍ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໓໒໕) ອິທໍ ສຸຕ຺ຕມາທິໍ ກຕ຺ວາ ປິຓ຺ຑປາຕກຖາ, ເສນາສນກ຺ຂນ຺ຘເກເຍວ ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ສຕ຺ຕຣສວຄ຺ຄິຍາ ຠິກ຺ຂູ ອຎ຺ຎຕຣໍ ປຈ຺ຈນ຺ຕິມໍ ມຫາວິຫາຣໍ ປຏິສງ຺ຂໂຣນ຺ຕິ – ‘ອິຘ ມຍໍ ວສ຺ສໍ ວສິສ຺ສາມາ’ຕິ. ອທ຺ທສໍສຸ ໂຂ ຉພ຺ພຄ຺ຄິຍາ ຠິກ຺ຂູ ສຕ຺ຕຣສວຄ຺ຄິເຍ ຠິກ຺ຂູ ວິຫາຣໍ ປຏິສງ຺ຂໂຣນ຺ເຕ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໓໑໖) ອິທໍ ຉພ຺ພຄ຺ຄິຍວຕ຺ຖຸໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ອາຄຕເສນາສນກຖາ, ຕທວສາເນ ຈ ສປ຺ປິອາທິເຠສຊ຺ຊກຖາ ວິຕ຺ຖາເຣນ ກຖິຕາ. ມຍໍ ປນ ຕໍ ສພ຺ພໍ ອາຄຕາຄຕຏ຺ຐາເນເຍວ ກຖຍິສ຺ສາມ; ເອວໍ ກຖເນ ກາຣຓໍ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕເມວ.

ກຸສສງ຺ກາມນວຕ຺ຖຸກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໓໙. ອິໂຕ ປຣໍ ຊນ຺ຕາຆຣວຕ຺ຖຸ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

໑໔໐. ປຎ຺ຈສຸ ວິຆາສວຕ຺ຖູສຸ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ກປ຺ປິຍໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິໍສຸ. ວິຆາສໍ ປນ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕນ ຂາທິຕາວເສສໍ ຉຑ຺ຑິຕໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຍທິ ສກ຺ໂກຕິ ຂາທນ຺ເຕ ຉຑ຺ຑາເປຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ, ເອຕມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ. ອຕ຺ຕຄຸຕ຺ຕຕ຺ຖາຍ ປນ ປຣານຸທ຺ທຍຕາຍ ຈ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

໑໔໑. ໂອທນຂາທນີຍປູວອຸຈ຺ຉຸຕິມ຺ພຣູສກຠາຊນີຍວຕ຺ຖູສຸ ອປຣສ຺ສ ຠາຄໍ ເທຫີຕິ ອສນ຺ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ອາຫ. ອມູລກໍ ອຄ຺ຄເຫສີຕິ ສາມິເກສຸ ເທນ຺ເຕສຸ ເອວໍ ອຄ຺ຄເຫສິ. ອນາປຕ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸ ປາຣາຊິກສ຺ສາຕິ ສາມິເກຫິ ທິນ຺ນໍ ອຄ຺ຄເຫສິ; ເຕນສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ອາປຕ຺ຕິ ສມ຺ປຊານມຸສາວາເທ ປາຈິຕ຺ຕິຍສ຺ສາຕິ ໂຍ ປນາເນນ ສມ຺ປຊານມຸສາວາໂທ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມິໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ອາຫ; ປຣໂຕ ເຕກຏຸລຍາຄຸວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ວິຍ. ຄຫເຓ ປນ ອຍໍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ – ສງ຺ຆສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ສມ຺ມເຕນ ວາ ອາຓຕ຺ເຕຫິ ວາ ອາຣາມິກາທີຫິ ທິຍ຺ຍມານໍ, ຄິຫີນຎ຺ຈ ສນ຺ຕກໍ ສາມິເກນ ວາ ອາຓຕ຺ເຕນ ວາ ທິຍ຺ຍມານໍ ‘‘ອປຣສ຺ສ ຠາຄໍ ເທຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫໂຕ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ. ອຎ຺ເຎນ ທິຍ຺ຍມານໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຠຓ຺ຑຄ຺ເຆນ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ອສມ຺ມເຕນ ວາ ອນາຓຕ຺ເຕນ ວາ ທິຍ຺ຍມາເນ ‘‘ອປຣມ຺ປິ ຠາຄໍ ເທຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ວາ ກູຏວສ຺ສານິ ຄເຓຕ຺ວາ ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ປຕ຺ຕຈຕຸກ຺ເກ ວິຍ ຕສ຺ສຸທ຺ຘາເຣເຍວ ຠຓ຺ຑຄ຺ເຆນ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ອິຕເຣຫິ ທິຍ຺ຍມານໍ ເອວໍ ຄຓ຺ຫໂຕ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ. ສາມິເກນ ປນ ‘‘ອິມສ຺ສ ເທຫີ’’ຕິ ທາປິຕໍ ວາ ສຍໍ ທິນ຺ນໍ ວາ ສຸທິນ຺ນນ຺ຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ສພ຺ພອຏ຺ຐກຖາວິນິຈ຺ຉຍໂຕ ສາໂຣ.

໑໔໒-໓. ໂອທນິຍຆຣາທິວຕ຺ຖູສຸ – ໂອທນິຍຆຣໍ ນາມ ວິກ຺ກາຍິກຠຕ຺ຕປຈນຆຣໍ. ສູນຆຣໍ ນາມ ວິກ຺ກາຍິກມໍສປຈນຆຣໍ. ປູວຆຣໍ ນາມ ວິກ຺ກາຍິກຂຊ຺ຊກປຈນຆຣໍ. ເສສເມຕ຺ຖ, ປຣິກ຺ຂາຣວຕ຺ຖູສຸ ຈ ປາກຏເມວ.

໑໔໔. ປີຐວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ – ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ປຣິກປ຺ເປຕ຺ວາ ‘‘ເອຕໍ ຐານໍ ສມ຺ປຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສງ຺ກາເມສິ. ເຕນສ຺ສ ສງ຺ກາມເນ ອວຫາໂຣ ນຕ຺ຖິ. ສງ຺ກາເມຕ຺ວາ ປນ ປຣິກປ຺ປິໂຕກາສໂຕ ຄຫເຓ ປາຣາຊິກໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ຫຣນ຺ໂຕ ຈ ຍທິ ປີຐເກ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕໍ ນຕ຺ຖິ, ຖວິກໍ ອຄ຺ຆາເປຕ຺ວາ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ອຖ ປີຐເກປິ ອຕ຺ຖິ, ອຸໂຠ ອຄ຺ຆາເປຕ຺ວາ ກາເຣຕພ຺ໂພຕິ. ຠິສິອາທີນິ ຕີຓິ ວຕ຺ຖູນິ ປາກຏາເນວ.

໑໔໖. ວິສ຺ສາສຄ຺ຄາຫາທີສຸ ຕີສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ຄຫເຓ ອນາປຕ຺ຕິ, ອາຫຣາເປນ຺ເຕສຸ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ. ປິຓ຺ຑາຍ ປວິຏ຺ຐສ຺ສ ປຏິວິໂສ ອນ຺ໂຕອຸປຈາຣສີມາຍໍ ຐິຕສ຺ເສວ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຍທິ ປນ ທາຍກາ ‘‘ພຫິອຸປຈາຣຏ຺ຐານມ຺ປິ ຠນ຺ເຕ, ຠາຄໍ ຄຓ຺ຫຖ, ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເອວໍ ອນ຺ໂຕຄາມຏ຺ຐານມ຺ປິ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

໑໔໘-໙. ສຕ຺ຕສຸ ອມ຺ພໂຈຣກາທິວຕ຺ຖູສຸ ປໍສຸກູລສຎ຺ຎາຍ ຄຫເຓ ອນາປຕ຺ຕິ, ອາຫຣາເປນ຺ເຕສຸ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ, ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ປຣິໂຠເຄ ປາຣາຊິກໍ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ – ສາມິກາປິ ສາລຍາ, ໂຈຣາປິ ສາລຍາ, ປໍສຸກູລສຎ຺ຎາຍ ຂາທນ຺ຕສ຺ສ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ, ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຄຓ຺ຫໂຕ ອຸທ຺ຘາເຣເຍວ ອວຫາໂຣ, ຠຓ຺ຑໍ ອຄ຺ຆາເປຕ຺ວາ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ສາມິກາ ສາລຍາ, ໂຈຣາ ນິຣາລຍາ, ເອເສວ ນໂຍ. ສາມິກາ ນິຣາລຍາ, ໂຈຣາ ສາລຍາ; ‘‘ປຸນ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມາ’’ຕິ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິເທວ ຄຫນຏ຺ຐາເນ ຂິປິຕ຺ວາ ຄຕາ, ເອເສວ ນໂຍ. ອຸໂຠປິ ນິຣາລຍາ, ປໍສຸກູລສຎ຺ຎາຍ ຂາທໂຕ ອນາປຕ຺ຕິ, ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ທຸກ຺ກຏໍ.

ສງ຺ຆສ຺ສ ອມ຺ພາທີສຸ ປນ ສງ຺ຆາຣາເມ ຊາຕໍ ວາ ໂຫຕຸ, ອາເນຕ຺ວາ ທິນ຺ນໍ ວາ ປຎ຺ຈມາສກໍ ວາ ອຕິເຣກປຎ຺ຈມາສກໍ ວາ ອຄ຺ຆນກໍ ອວຫຣນ຺ຕສ຺ສ ປາຣາຊິກໍ. ປຈ຺ຈນ຺ເຕ ໂຈຣຸປທ຺ທເວນ ຄາເມສຸ ວຸຏ຺ຐຫນ຺ເຕສຸ ຠິກ຺ຂູປິ ວິຫາເຣ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ‘‘ປຸນ ອາວສນ຺ເຕ ຊນປເທ ອາຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ ສອຸສ຺ສາຫາວ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຠິກ຺ຂູ ຕາທິສໍ ວິຫາຣໍ ປຕ຺ວາ ອມ຺ພປກ຺ກາທີນິ ‘‘ຉຑ຺ຑິຕການີ’’ຕິ ປໍສຸກູລສຎ຺ຎາຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ; ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ປຣິຠຸຎ຺ຊໂຕ ອວຫາໂຣ ໂຫຕິ, ຠຓ຺ຑໍ ອຄ຺ຆາເປຕ຺ວາ ກາເຣຕພ຺ໂພ.

ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ປນ ສງ຺ເຂປຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຉຑ຺ຑິຕວິຫາເຣ ປນ ຜລາຜລໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ປຣິຠຸຎ຺ຊໂຕ ປາຣາຊິກໍ. ກສ຺ມາ? ອາຄຕານາຄຕານໍ ສນ຺ຕກຕ຺ຕາ’’ຕິ. ຄຓສນ຺ຕເກ ປນ ປຸຄ຺ຄລິເກ ຈ ສອຸສ຺ສາຫມຕ຺ຕເມວ ປມາຓໍ. ສເຈ ປນ ຕໂຕ ອມ຺ພປກ຺ກາທິໍ ກຸລສງ຺ຄຫຓຕ຺ຖາຍ ເທຕິ, ກຸລທູສກທຸກ຺ກຏໍ. ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ເທນ຺ໂຕ ອຄ຺ເຆນ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ສງ຺ຆິເກປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເສນາສນຕ຺ຖາຍ ນິຍມິຕໍ ກຸລສງ຺ຄຫຓຕ຺ຖາຍ ທທໂຕ ທຸກ຺ກຏໍ, ອິສ຺ສຣວຕາຍ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ປາຣາຊິກໍ. ໂນ ເຈ ວຕ຺ຖຸ ປໂຫຕິ, ອຄ຺ເຆນ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ພຫິ ອຸປຈາຣສີມາຍ ນິສີທິຕ຺ວາ ອິສ຺ສຣວຕາຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊໂຕ ຄີວາ. ຆຓ຺ຏິໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ກາລໍ ໂຆເສຕ຺ວາ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ປາປຸຓາຕີ’’ຕິ ຂາທິຕໍ ສຸຂາທິຕໍ. ຆຓ຺ຏິໍ ອປຫຣິຕ຺ວາ ກາລເມວ ໂຆເສຕ຺ວາ, ຆຓ຺ຏິເມວ ປຫຣິຕ຺ວາ ກາລໍ ອໂຆເສຕ຺ວາ, ຆຓ຺ຏິມ຺ປິ ອປຫຣິຕ຺ວາ ກາລມ຺ປິ ອໂຆເສຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎສໍ ນຕ຺ຖິຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ປາປຸຓາຕີ’’ຕິ ຂາທິຕມ຺ປິ ສຸຂາທິຕເມວ. ປຸປ຺ຜາຣາມວຕ຺ຖຸທ຺ວຍໍ ປາກຏເມວ.

໑໕໐. ວຸຕ຺ຕວາທກວຕ຺ຖຸຕ຺ຕເຍ ວຸຕ຺ໂຕ ວຊ຺ເຊມີຕິ ຕຍາ ວຸຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ຕວ ວຈເນນ ວທາມີ’’ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນາປຕ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸ ປາຣາຊິກສ຺ສາຕິ ສາມິເກຫິ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ ອນາປຕ຺ຕິ. ນ ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ‘‘ວຸຕ຺ໂຕ ວຊ຺ເຊມີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ ‘‘ອຫໍ ຕຍາ ວຸຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ຕວ ວຈເນນ ວທາມີ’’ຕິ ເອວໍ ອຎ຺ໂຎ ຠິກ຺ຂຸ ອຎ຺ເຎນ ຠິກ຺ຂຸນາ ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣິຈ຺ເຉທໍ ປນ ກຕ຺ວາ ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ຕວ ວຈເນນ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ວຸຕ຺ໂຕ ວຊ຺ເຊຫີຕິ ມຍາ ວຸຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ມມ ວຈເນນ ວເທຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ອິເມສຸປິ ຈ ທ຺ວີສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ປຣິຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ຫິ ອຸປາຣມ຺ຠາ ມຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕີຕິ.

໑໕໑-໒. ມຓິວຕ຺ຖຸຕ຺ຕຍສ຺ສ ມຊ຺ຌິເມ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ – ນາຫໍ ອກລ຺ລໂກຕິ ນາຫໍ ຄິລາໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສໍ ປາກຏເມວ.

໑໕໓. ສູກຣວຕ຺ຖຸທ຺ວເຍ – ກິຎ຺ຈາປິ ປຐມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຉາຕຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ກາຣຸຎ຺ເຎນ ໂມຈິຕຕ຺ຕາ ອນາປຕ຺ຕິ. ສາມິເກສຸ ປນ ອສມ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ເຕສຸ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ, ຕາວ ມຫນ຺ໂຕ ວາ ມຕສູກໂຣ ອາຫຣິຕ຺ວາ ທາຕພ຺ໂພ, ຕທຄ຺ຆນກໍ ວາ ຠຓ຺ຑໍ. ສເຈ ປາສສາມິເກ ກຸຫິຎ຺ຈິປິ ນ ປສ຺ສຕິ, ປາສສາມນ຺ຕາ ຕທຄ຺ຆນກໍ ສາຏກໍ ວາ ກາສາວໍ ວາ ຖາລກໍ ວາ ຍຖາ ເຕ ອາຄຕາ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ອີທິເສ ຐາເນ ຐເປຕ຺ວາວ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ, ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ປນ ໂມເຈນ຺ຕສ຺ສ ປາຣາຊິກເມວ. ເອຕ຺ຖ ຈ ໂກຈິ ສູກໂຣ ປາສໍ ປາເທນ ກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ຉິນ຺ນມຕ຺ເຕ ປາເສ ຐານາຈາວນຘມ຺ເມນ ຐາເນນ ຐິໂຕ ໂຫຕິ ຈຓ຺ຑໂສເຕ ພທ຺ຘນາວາ ວິຍ. ໂກຈິ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມຕາຍ ຐິໂຕ, ໂກຈິ ນິປນ຺ໂນ, ໂກຈິ ກູຏປາເສນ ພທ຺ໂຘ ໂຫຕິ. ກູຏປາໂສ ນາມ ຍສ຺ສ ອນ຺ເຕ ຘນຸກໍ ວາ ອງ຺ກຸສໂກ ວາ ອຎ຺ໂຎ ວາ ໂກຈິ ທຓ຺ຑໂກ ພທ຺ໂຘ ໂຫຕິ, ໂຍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຣຸກ຺ຂາທີສຸ ລຄ຺ຄິຕ຺ວາ ສູກຣສ຺ສ ຄມນໍ ນິວາເຣຕິ. ຕຕ຺ຣ ປາສໍ ກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ຐິຕສ຺ສ ເອກເມວ ຐານໍ ປາສພນ຺ຘນໍ, ໂສ ຫິ ປາເສ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ວາ ຉິນ຺ນມຕ຺ເຕ ວາ ປລາຍຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມຕາຍ ຐິຕສ຺ສ ພນ຺ຘນຎ຺ຈ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຈ ປາທາຕິ ປຎ຺ຈ ຐານານິ. ນິປນ຺ນສ຺ສ ພນ຺ຘນຎ຺ຈ ສຍນຎ຺ຈາຕິ ທ຺ເວ ຐານານິ. ກູຏປາສພທ຺ຘສ຺ສ ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕໍ ຕເທວ ຐານໍ. ຕສ຺ມາ ຕໍ ຕໂຕ ຕໂຕ ໂມເຈນ຺ຕາ ທສປິ ວີສຕິປິ ສຕມ຺ປິ ຠິກ຺ຂູ ປາຣາຊິກໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອາຄຕໍ ທິສ຺ວາ ເອກເມວ ທາສໍ ປລາເປນ຺ໂຕ ວິຍ.

ປຸຣິມານໍ ປນ ຕິຓ຺ຓໍ ຈຕຸປ຺ປທກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຜນ຺ທາປນຐານາຈາວນານິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ສຸນຂທຏ຺ຐໍ ສູກຣໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊາເປນ຺ຕສ຺ສາປິ ກາຣຸຎ຺ຎາຘິປ຺ປາເຍນ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ, ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ປາຣາຊິກໍ. ປາສຏ຺ຐານໍ ປນ ສຸນຂສມີປໍ ວາ ອສມ຺ປຕ຺ຕໍ ປຏິປຖໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຐມເມວ ປລາເປນ຺ຕສ຺ສ ອວຫາໂຣ ນຕ຺ຖິ. ໂຍປິ ພທ຺ຘສູກຣສ຺ສ ຆາສຎ຺ຈ ປານີຍຎ຺ຈ ທຕ຺ວາ ພລໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ອຸກ຺ກຸຏ຺ຐິໍ ກໂຣຕິ – ‘‘ອຸຕ຺ຣສ຺ໂຕ ປລາຍິສ຺ສຕີ’’ຕິ; ໂສ ເຈ ປລາຍຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ປາສໍ ທຸພ຺ພລໍ ກຕ຺ວາ ອຸກ຺ກຸຏ຺ຐິສທ຺ເທນ ປລາເປນ຺ຕສ຺ສາປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ໂຍ ປນ ຆາສຎ຺ຈ ປານີຍຎ຺ຈ ທຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ‘‘ພລໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປລາຍິສ຺ສຕີ’’ຕິ; ໂສ ເຈ ປລາຍຕິ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ. ປາສໍ ທຸພ຺ພລໍ ກຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ປາສສນ຺ຕິເກ ສຕ຺ຖໍ ວາ ອຄ຺ຄິໍ ວາ ຐເປຕິ ‘‘ຉິນ຺ເນ ວາ ທຑ຺ເຒ ວາ ປລາຍິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ສູກໂຣ ປາສໍ ຈາເລນ຺ໂຕ ຉິນ຺ເນ ວາ ທຑ຺ເຒ ວາ ປລາຍຕິ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍເມວ. ປາສໍ ຍຏ຺ຐິຍາ ສຫ ປາເຕຕິ, ປຈ຺ຉາ ສູກໂຣ ຕໍ ມທ຺ທນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉຕິ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ. ສູກໂຣ ອທູຫລປາສາເຓຫິ ອກ຺ກນ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ຕໍ ປລາເປຕຸກາມສ຺ສ ອທູຫລໍ ກາຣຸຎ຺ເຎນ ອຸກ຺ຂິປໂຕ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ, ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ປາຣາຊິກໍ. ສເຈ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ອຄນ຺ຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ຄຈ຺ຉຕິ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍເມວ. ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຐປິຕໍ ອທູຫລໍ ປາເຕຕິ, ປຈ຺ຉາ ສູກໂຣ ຕໍ ມທ຺ທນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉຕິ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ. ໂອປາເຕ ປຕິຕສູກຣມ຺ປິ ກາຣຸຎ຺ເຎນ ອຸທ຺ຘຣໂຕ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ, ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ປາຣາຊິກໍ. ໂອປາຕໍ ປູເຣຕ຺ວາ ນາເສຕິ, ປຈ຺ຉາ ສູກໂຣ ຕໍ ມທ຺ທນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉຕິ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ. ສູເລ ວິທ຺ຘໍ ກາຣຸຎ຺ເຎນ ອຸທ຺ຘຣຕິ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ, ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ປາຣາຊິກໍ. ສູລໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ຉຑ຺ເຑຕິ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ.

ວິຫາຣຠູມິຍໍ ປນ ປາເສ ວາ ອທູຫລໍ ວາ ໂອຑ຺ເຑນ຺ຕາ ວາເຣຕພ຺ພາ – ‘‘ມິຄຣູປານໍ ປຏິສຣຓຏ຺ຐານເມຕໍ, ມາ ອິຘ ເອວໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ. ສເຈ ‘‘ຫຣາເປຖ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຫຣາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອຖ ສຍໍ ຫຣນ຺ຕິ, ສຸນ຺ທຣເມວ. ອຖ ເນວ ຫຣນ຺ຕິ, ນ ຫຣິຕຸໍ ເທນ຺ຕິ, ຣກ຺ຂໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ຫຣາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ມນຸສ຺ສາ ສສ຺ສຣກ຺ຂຓກາເລ ເຂຕ຺ເຕສຸ ປາເສ ຈ ອທູຫລປາສາຓາທີນິ ຈ ກໂຣນ຺ຕິ – ‘‘ມໍສໍ ຂາທນ຺ຕາ ສສ຺ສານິ ຣກ຺ຂິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ວີຕິວຕ຺ເຕ ສສ຺ສກາເລ ເຕສຸ ອນາລເຍສຸ ປກ຺ກນ຺ເຕສຸ ຕຕ຺ຖ ພທ຺ຘໍ ວາ ປຕິຕໍ ວາ ໂມເຈຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ.

ມິຄວຕ຺ຖຸທ຺ວເຍປິ ສູກຣວຕ຺ຖູສຸ ວຸຕ຺ຕສທິໂສເຍວ ວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ມຈ຺ຉວຕ຺ຖຸທ຺ວເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ກຸມີນມຸຂໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ວາ ປຈ຺ຉາປຸຏກໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ວາ ປສ຺ເສນ ຉິທ຺ທໍ ກຕ຺ວາ ວາ ກຸມີນໂຕ ມຈ຺ເຉ ໂປເຖຕ຺ວາ ປລາເປນ຺ຕສ຺ສ ປາຣາຊິກໍ. ຠຕ຺ຕສິຕ຺ຖານິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ເອວໍ ປລາເປນ຺ຕສ຺ສາປິ ປາຣາຊິກໍ. ສຫ ກຸມີເນນ ອຸທ຺ຘຣໂຕປິ ປາຣາຊິກໍ. ເກວລໍ ກຸມີນມຸຂໍ ວິວຣຕິ, ປຈ຺ຉາປຸຏກໍ ມຸຎ຺ຈຕິ, ຉິທ຺ທໍ ວາ ກໂຣຕິ, ມຈ຺ຉາ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມຕາຍ ປລາຍນ຺ຕິ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ. ເອວໍ ກຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕສິຕ຺ຖານິ ທສ຺ເສຕິ, ມຈ຺ຉາ ໂຄຈຣຕ຺ຖາຍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປລາຍນ຺ຕິ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍເມວ. ມຸຂໍ ອວິວຣິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາປຸຏກໍ ອມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ປສ຺ເສນ ຉິທ຺ທໍ ອກຕ຺ວາ ເກວລໍ ຠຕ຺ຕສິຕ຺ຖານິ ທສ຺ເສຕິ, ມຈ຺ຉາ ປນ ຉາຕຊ຺ຌຕ຺ຕາ ສີເສນ ປຫຣິຕ຺ວາ ໂອກາສໍ ກຕ຺ວາ ໂຄຈຣຕ຺ຖາຍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປລາຍນ຺ຕິ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍເມວ. ຕຸຈ຺ຉກຸມີນສ຺ສ ມຸຂໍ ວາ ວິວຣຕິ, ປຈ຺ຉາປຸຏກໍ ວາ ມຸຎ຺ຈຕິ, ຉິທ຺ທໍ ວາ ກໂຣຕິ, ອາຄຕາຄຕາ ມຈ຺ຉາ ທ຺ວາຣໍ ປຕ຺ຕາ ປຸຏກຉິທ຺ເທຫິ ປລາຍນ຺ຕິ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍເມວ. ຕຸຈ຺ຉກຸມີນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຸມ຺ເພ ຂິປຕິ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍເມວາຕິ. ຍາເນ ຠຓ຺ຑໍ ປີເຐ ຖວິກາຍ ສທິສໍ.

ມໍສເປສິວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ – ສເຈ ອາກາເສ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຄຫິຕຏ຺ຐານເມວ ຐານໍ. ຕໍ ຉຫາກາເຣຫິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຐານາຈາວນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເສສເມຕ຺ຖ ທາຣຸໂຄປາລກຣຊກສາຏກວຕ຺ຖູສຸ ຈ ອມ຺ພໂຈຣກາທິວຕ຺ຖູສຸ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ວິນິຈ຺ຉິນິຕພ຺ພໍ.

໑໕໕. ກຸມ຺ຠິວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ – ໂຍ ສປ຺ປິເຕລາທີນິ ອປາທຄ຺ຆນການິ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ນ ປຸນ ເອວໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສໍວເຣ ຐຕ຺ວາ ທຸຕິຍທິວສາທີສຸປິ ປຸນ ຈິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ເອວເມວ ຘຸຣນິກ຺ເຂປໍ ກຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ສພ຺ພມ຺ປິ ຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ, ເນວຕ຺ຖິ ປາຣາຊິກໍ. ທຸກ຺ກຏໍ ວາ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ວາ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ ປນ ໂຫຕິ. ອຍມ຺ປິ ຠິກ຺ຂຸ ເອວເມວມກາສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸ ປາຣາຊິກສ຺ສາ’’ຕິ. ຘຸຣນິກ຺ເຂປໍ ປນ ອກຕ຺ວາ ‘‘ທິວເສ ທິວເສ ປຣິຠຸຎ຺ຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ໂຖກໍ ໂຖກມ຺ປິ ປຣິຠຸຎ຺ຊໂຕ ຍສ຺ມິໍ ທິວເສ ປາທຄ຺ຆນກໍ ປູຣຕິ, ຕສ຺ມິໍ ປາຣາຊິກໍ.

ສໍວິທາວຫາຣວຕ຺ຖູນິ ສໍວິທາວຫາເຣ, ມຸຏ຺ຐິວຕ຺ຖູນິ ໂອທນິຍຆຣາທິວຕ຺ຖູສຸ ທ຺ເວ ວິຆາສວຕ຺ຖູນິ ອມ຺ພໂຈຣກາທິວຕ຺ຖູສຸ ວຸຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉຍນເຍນ ເວທິຕພ຺ພານິ. ທ຺ເວ ຕິຓວຕ຺ຖູນິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເນວ.

໑໕໖. ອມ຺ພຠາຊາປນາທິວຕ຺ຖູສຸ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ເອກໍ ຄາມກາວາສໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຠິກ຺ຂຸກໍ ອຄມໍສຸ. ຕຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂູ ຜລາຜລໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊມານາປິ ເຕສຸ ອາຄເຕສຸ ‘‘ເຖຣານໍ ຜລານິ ເທຖາ’’ຕິ ກປ຺ປິຍກາຣເກ ນ ອໂວຈຸໍ. ອຖ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ກິໍ ສງ຺ຆິກໍ ອມ຺ຫາກໍ ນ ປາປຸຓາຕີ’’ຕິ ຆຓ຺ຏິໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ຠາຊາເປຕ຺ວາ ເຕສມ຺ປິ ວສ຺ສຄ຺ເຄນ ຠາຄໍ ທຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາປິ ປຣິຠຸຎ຺ຊິໍສຸ. ເຕນ ເນສໍ ຠຄວາ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ອາຫ. ຕສ຺ມາ ອິທານິປິ ຍຕ຺ຖ ອາວາສິກາ ອາຄນ຺ຕຸການໍ ນ ເທນ຺ຕິ, ຜລວາເຣ ຈ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ອຎ຺ເຎສໍ ອຕ຺ຖິຠາວໍ ທິສ຺ວາ ໂຈຣິກາຍ ອຕ຺ຕນາວ ຂາທນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ອາຄນ຺ຕຸເກຫິ ຆຓ຺ຏິໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ຠາເຊຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ຍຕ຺ຖ ປນ ອາວາສິກາ ຣຸກ຺ເຂ ຣກ຺ຂິຕ຺ວາ ຜລວາເຣ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ຠາເຊຕ຺ວາ ຂາທນ຺ຕິ, ຈຕູສຸ ປຈ຺ຈເຍສຸ ສມ຺ມາ ອຸປເນນ຺ຕິ, ອນິສ຺ສຣາ ຕຕ຺ຖ ອາຄນ຺ຕຸກາ. ເຍປິ ຣຸກ຺ຂາ ຈີວຣຕ຺ຖາຍ ນິຍເມຕ຺ວາ ທິນ຺ນາ, ເຕສຸປິ ອາຄນ຺ຕຸກາ ອນິສ຺ສຣາ. ເອເສວ ນໂຍ ເສສປຈ຺ຈຍຕ຺ຖາຍ ນິຍເມຕ຺ວາ ທິນ຺ເນສຸປິ.

ເຍ ປນ ຕຖາ ອນິຍມິຕາ, ອາວາສິກາ ຈ ເຕ ຣກ຺ຂິຕ຺ວາ ໂຄເປຕ຺ວາ ໂຈຣິກາຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ, ນ ເຕສຸ ອາວາສິການໍ ກຕິກາຍ ຐາຕພ຺ພໍ. ເຍ ຜລປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍ ທິນ຺ນາ, ອາວາສິກາປິ ເນ ຣກ຺ຂິຕ຺ວາ ໂຄເປຕ຺ວາ ສມ຺ມາ ອຸປເນນ຺ຕິ, ເຕສຸເຍວ ເຕສໍ ກຕິກາຍ ຐາຕພ຺ພໍ. ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຈຕຸນ຺ນໍ ປຈ຺ຈຍານໍ ນິຍເມຕ຺ວາ ທິນ຺ນໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ຠຓ຺ຑໍ ອຄ຺ຆາເປຕ຺ວາ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ປຣິໂຠຄວເສເນວ ຕໍ ຠາເຊຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ເສນາສນຕ຺ຖາຍ ນິຍມິຕໍ, ຕໍ ປຣິໂຠຄວເສເນວ ຠາເຊຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍຎ຺ຈ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍຎ຺ຈາ’’ຕິ.

ໂອທິສ຺ສ ຈີວຣຕ຺ຖາຍ ທິນ຺ນໍ ຈີວເຣເຍວ ອຸປເນຕພ຺ພໍ. ສເຈ ທຸພ຺ຠິກ຺ຂໍ ໂຫຕິ, ຠິກ຺ຂູ ປິຓ຺ຑປາເຕນ ກິລມນ຺ຕິ, ຈີວຣໍ ປນ ສຸລຠໍ, ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸຕາຍ ອປໂລກນກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ປິຓ຺ຑປາເຕປິ ອຸປເນຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເສນາສເນນ ຄິລານປຈ຺ຈເຍນ ວາ ກິລມນ຺ເຕສຸ ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸຕາຍ ອປໂລກນກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຕທຕ຺ຖາຍປິ ອຸປເນຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ໂອທິສ຺ສ ປິຓ຺ຑປາຕຕ຺ຖາຍ ຄິລານປຈ຺ຈຍຕ຺ຖາຍ ຈ ທິນ຺ເນປິ ເອເສວ ນໂຍ. ໂອທິສ຺ສ ເສນາສນຕ຺ຖາຍ ທິນ຺ນໍ ປນ ຄຣຸຠຓ຺ຑໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ຣກ຺ຂິຕ຺ວາ ໂຄເປຕ຺ວາ ຕທຕ຺ຖເມວ ອຸປເນຕພ຺ພໍ. ສເຈ ປນ ທຸພ຺ຠິກ຺ຂໍ ໂຫຕິ, ຠິກ຺ຂູ ປິຓ຺ຑປາເຕນ ນ ຍາເປນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຣາຊໂຣຄໂຈຣຠຍາທີຫິ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉນ຺ຕານໍ ວິຫາຣາ ປລຸຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕາລນາຬິເກຣາທິເກ ວິນາເສນ຺ຕິ, ເສນາສນປຈ຺ຈຍໍ ປນ ນິສ຺ສາຍ ຍາເປຕຸໍ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ. ເອວຣູເປ ກາເລ ເສນາສນໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາປິ ເສນາສນຊຄ຺ຄນຕ຺ຖາຍ ປຣິໂຠໂຄ ຠຄວຕາ ອນຸຎ຺ຎາໂຕ. ຕສ຺ມາ ເອກໍ ວາ ທ຺ເວ ວາ ວຣເສນາສນານິ ຐເປຕ຺ວາ ອິຕຣານິ ລາມກໂກຏິຍາ ປິຓ຺ຑປາຕຕ຺ຖາຍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ມູລວຕ຺ຖຸຈ຺ເຉທໍ ປນ ກຕ຺ວາ ນ ອຸປເນຕພ຺ພໍ.

ໂຍ ປນ ອາຣາໂມ ຈຕຸປ຺ປຈ຺ຈຍຕ຺ຖາຍ ນິຍເມຕ຺ວາ ທິນ຺ໂນ, ຕຕ຺ຖ ອປໂລກນກມ຺ມໍ ນ ກາຕພ຺ພໍ. ເຍນ ປນ ປຈ຺ຈເຍນ ອູນໍ, ຕທຕ຺ຖໍ ອຸປເນຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອາຣາໂມ ຊຄ຺ຄິຕພ຺ໂພ, ເວຕນໍ ທຕ຺ວາປິ ຊຄ຺ຄາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເຍ ປນ ເວຕນໍ ລຠິຕ຺ວາ ອາຣາເມເຍວ ເຄຫໍ ກຕ຺ວາ ວສນ຺ຕາ ຣກ຺ຂນ຺ຕິ, ເຕ ເຈ ອາຄຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ນາຬິເກຣໍ ວາ ຕາລປກ຺ກໍ ວາ ເທນ຺ຕິ, ຍໍ ເຕສໍ ສງ຺ເຆນ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ ໂຫຕິ – ‘‘ທິວເສ ທິວເສ ເອຕ຺ຕກໍ ນາມ ຂາທຖາ’’ຕິ ຕເທວ ເຕ ທາຕຸໍ ລຠນ຺ຕິ; ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ເຕສໍ ທທນ຺ຕານມ຺ປິ ຄເຫຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ.

ໂຍ ປນ ອາຣາມໍ ເກຓິຍາ ຄເຫຕ຺ວາ ສງ຺ຆສ຺ສ ຈຕຸປ຺ປຈ຺ຈຍຕ຺ຖາຍ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑເມວ ເທຕິ, ອຍໍ ພຫຸກມ຺ປິ ທາຕຸໍ ລຠຕິ. ເຈຕິຍສ຺ສ ປທີປຕ຺ຖາຍ ວາ ຂຓ຺ຑຜຸລ຺ລປຏິສງ຺ຂຣຓຕ຺ຖາຍ ວາ ທິນ຺ໂນ ອາຣາໂມປິ ປຏິຊຄ຺ຄິຕພ຺ໂພ; ເວຕນໍ ທຕ຺ວາປິ ຊຄ຺ຄາເປຕພ຺ໂພ. ເວຕນຎ຺ຈ ປເນຕ຺ຖ ເຈຕິຍສນ຺ຕກມ຺ປິ ສງ຺ຆສນ຺ຕກມ຺ປິ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເອຕມ຺ປິ ອາຣາມໍ ເວຕເນນ ຕຕ຺ເຖວ ວສິຕ຺ວາ ຣກ຺ຂນ຺ຕານຎ຺ຈ ເກຓິຍາ ຄເຫຕ຺ວາ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑທາຍການຎ຺ຈ ຕຕ຺ຖ ຊາຕກຜລທານໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ.

ອມ຺ພປາລກາທິວຕ຺ຖູສຸ – ອນາປຕ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂຄປກສ຺ສ ທາເນຕິ ເອຕ຺ຖ ກຕຣໍ ປນ ໂຄປກທານໍ ວຏ຺ຏຕິ, ກຕຣໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ? ມຫາສຸມຕ຺ເຖໂຣ ຕາວ ອາຫ – ‘‘ຍໍ ໂຄປກສ຺ສ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ທິນ຺ນໍ ໂຫຕິ – ‘ເອຕ຺ຕກໍ ທິວເສ ທິວເສ ຄຓ຺ຫາ’ຕິ ຕເທວ ວຏ຺ຏຕິ; ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ມຫາປທຸມຕ຺ເຖໂຣ ປນາຫ – ‘‘ກິໍ ໂຄປການໍ ປຓ຺ຓໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ນິມິຕ຺ຕສຎ຺ຎໍ ວາ ກຕ຺ວາ ທິນ຺ນໍ ອຕ຺ຖິ, ເອເຕສໍ ຫຕ຺ເຖ ວິສ຺ສຏ຺ຐກສ຺ສ ເອເຕ ອິສ຺ສຣາ, ຕສ຺ມາ ຍໍ ເຕ ເທນ຺ຕິ ຕໍ ພຫຸກມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ກຸຣຸນ຺ທຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ມນຸສ຺ສານໍ ອາຣາມໍ ວາ ອຎ຺ຎໍ ວາ ຜລາຜລໍ ທາຣກາ ຣກ຺ຂນ຺ຕິ, ເຕຫິ ທິນ຺ນໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ປນ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ສງ຺ຆິເກ ປນ ເຈຕິຍສນ຺ຕເກ ຈ ເກຓິຍາ ຄເຫຕ຺ວາ ຣກ຺ຂນ຺ຕສ຺ເສວ ທານໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເວຕເນນ ຣກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ຠາຄມຕ຺ຕໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ປນ ‘‘ຍໍ ຄິຫີນໍ ອາຣາມຣກ຺ຂກາ ຠິກ຺ຂູນໍ ເທນ຺ຕິ, ເອຕໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ປນ ອາຣາມໂຄປກາ ຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ຠຕິຍາ ຂຓ຺ເຑຕ຺ວາ ເທນ຺ຕິ, ເອຕໍ ວຏ຺ຏຕິ. ໂຍປິ ອຸປຑ຺ຒາຣາມໍ ວາ ເກຈິເທວ ຣຸກ຺ເຂ ວາ ຠຕິໍ ລຠິຕ຺ວາ ຣກ຺ຂຕິ, ຕສ຺ສາປິ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕຣຸກ຺ຂໂຕເຍວ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເກຓິຍາ ຄເຫຕ຺ວາ ຣກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ ປນ ສພ຺ພມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕໍ ປນ ສພ຺ພໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ນານໍ, ອຕ຺ຖໂຕ ເອກເມວ; ຕສ຺ມາ ອຘິປ຺ປາຍໍ ຎຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ທາຣຸວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ – ຕາວກາລິໂກ ອຫໍ ຠຄວາຕິ ຕາວກາລິກຈິຕ຺ໂຕ ອຫໍ ຠຄວາຕິ ວຕ຺ຕຸກາເມນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕາວກາລິກຈິຕ຺ໂຕຕິ ‘‘ປຸນ ອາຫຣິຕ຺ວາ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອວໍຈິຕ຺ໂຕ ອຫນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຠຄວາ ‘‘ຕາວກາລິເກ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ອາຫ.

ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ປາຬິມຸຕ຺ຕກວິນິຈ຺ຉໂຍ – ສເຈ ສງ຺ໂຆ ສງ຺ຆິກໍ ກມ຺ມໍ ກາເຣຕິ ອຸໂປສຖາຄາຣໍ ວາ ໂຠຊນສາລໍ ວາ, ຕໂຕ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕາວກາລິກໍ ຫຣິຕພ຺ພໍ. ໂຍ ປນ ສງ຺ຆິໂກ ທພ຺ພສມ຺ຠາໂຣ ອຄຸຕ຺ໂຕ ເທເວ ວສ຺ສນ຺ເຕ ເຕເມຕິ, ອາຕເປນ ສຸກ຺ຂຕິ, ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອາວາເສ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ສງ຺ໂຆ ອາຫຣາເປນ຺ໂຕ ອຎ຺ເຎນ ວາ ທພ຺ພສມ຺ຠາເຣນ ມູເລນ ວາ ສຎ຺ຎາເປຕພ຺ໂພ. ນ ສກ຺ກາ ເຈ ໂຫຕິ ສຎ຺ຎາເປຕຸໍ, ‘‘ສງ຺ຆິເກນ, ຠນ຺ເຕ, ກຕໍ ສງ຺ຆິກປຣິໂຠເຄນ ວຬຎ຺ຊຖາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ເສນາສນສ຺ສ ປນ ອຍເມວ ຠິກ຺ຂຸ ອິສ຺ສໂຣ. ສເຈປິ ປາສາຓຕ຺ຖມ຺ໂຠ ວາ ຣຸກ຺ຂຕ຺ຖມ຺ໂຠ ວາ ກວາຏໍ ວາ ວາຕປານໍ ວາ ນປ຺ປໂຫຕິ, ສງ຺ຆິກໍ ຕາວກາລິກໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ປາກຕິກໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເອສ ນໂຍ ອຎ຺ເຎສຸປິ ທພ຺ພສມ຺ຠາເຣສູຕິ.

ອຸທກວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ – ຍທາ ອຸທກໍ ທຸລ຺ລຠໍ ໂຫຕິ, ໂຍຊນໂຕປິ ອຑ຺ຒໂຍຊນໂຕປິ ອາຫຣີຍຕິ, ເອວຣູເປ ປຣິຄ຺ຄຫິຕອຸທເກ ອວຫາໂຣ. ຍໂຕປິ ອາຫຣິມໂຕ ວາ ໂປກ຺ຂຣຓີອາທີສຸ ຐິຕໂຕ ວາ ເກວລໍ ຍາຄຸຠຕ຺ຕໍ ສມ຺ປາເທນ຺ຕິ, ປານີຍປຣິໂຠຄຎ຺ຈ ກໂຣນ຺ຕິ, ນ ອຎ຺ຎໍ ມຫາປຣິໂຠຄໍ, ຕມ຺ປິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຄຓ຺ຫໂຕ ອວຫາໂຣ. ຍໂຕ ປນ ເອກໍ ວາ ທ຺ເວ ວາ ຆເຏ ຄເຫຕ຺ວາ ອາສນໍ ໂຘວິຕຸໍ, ໂພຘິຣຸກ຺ເຂ ສິຎ຺ຈິຕຸໍ ອຸທກປູຊໍ ກາຕຸໍ, ຣຊນໍ ປຈິຕຸໍ ລພ຺ຠຕິ, ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຆສ຺ສ ກຕິກວເສເນວ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ອຕິເຣກໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ, ມຕ຺ຕິກາທີນິ ວາ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ປກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ຠຓ຺ຑໍ ອຄ຺ຆາເປຕ຺ວາ ກາເຣຕພ຺ໂພ.

ສເຈ ອາວາສິກາ ກຕິກວຕ຺ຕໍ ທຬ຺ຫໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ອຎ຺ເຎສໍ ຠຓ຺ຑກໍ ໂຘວິຕຸໍ ວາ ຣຊິຕຸໍ ວາ ນ ເທນ຺ຕິ, ອຕ຺ຕນາ ປນ ອຎ຺ເຎສໍ ອປສ຺ສນ຺ຕານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ເຕສໍ ກຕິກາຍ ນ ຐາຕພ຺ພໍ. ຍຕ຺ຕກໍ ເຕ ໂຘວນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຕກໍ ໂຘວິຕພ຺ພໍ. ສເຈ ສງ຺ຆສ຺ສ ທ຺ເວ ຕິສ຺ໂສ ໂປກ຺ຂຣຓິໂຍ ວາ ອຸທກໂສຓ຺ຑິໂຍ ວາ ໂຫນ຺ຕິ, ກຕິກາ ຈ ກຕາ ‘‘ເອຕ຺ຖ ນ຺ຫາຍິຕພ຺ພໍ, ອິໂຕ ປານີຍໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ອິຘ ສພ຺ພປຣິໂຠໂຄ ກາຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ກຕິກວຕ຺ເຕເນວ ສພ຺ພໍ ກາຕພ຺ພໍ. ຍຕ຺ຖ ກຕິກາ ນຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພປຣິໂຠໂຄ ວຏ຺ຏຕີຕິ.

ມຕ຺ຕິກາວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ – ຍຕ຺ຖ ມຕ຺ຕິກາ ທຸລ຺ລຠາ ໂຫຕິ, ນານປ຺ປກາຣາ ວາ ວຓ຺ຓມຕ຺ຕິກາ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຐປິຕາ, ຕຕ຺ຖ ໂຖກາປິ ປຎ຺ຈມາສກໍ ອຄ຺ຆຕິ, ຕສ຺ມາ ປາຣາຊິກໍ. ສງ຺ຆິເກ ປນ ກມ຺ເມ ເຈຕິຍກມ຺ເມ ຈ ນິຏ຺ຐິເຕ ສງ຺ຆໍ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ວາ ຕາວກາລິກໍ ວາ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ສຸຘາຍປິ ຈິຕ຺ຕກມ຺ມວຓ຺ເຓສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ຕິຓວຕ຺ຖູສຸ – ຌາປິຕຕິເຓ ຐານາຈາວນສ຺ສ ອຠາວາ ທຸກ຺ກຏໍ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ ປນ ໂຫຕິ. ສງ຺ໂຆ ຕິຓວຕ຺ຖຸໍ ຊຄ຺ຄິຕ຺ວາ ສງ຺ຆິກໍ ອາວາສໍ ຉາເທຕິ, ປຸນ ກທາຈິ ຊຄ຺ຄິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ອຖຎ຺ໂຎ ເອໂກ ຠິກ຺ຂຸ ວຕ຺ຕສີເສນ ຊຄ຺ຄຕິ, ສງ຺ຆສ຺ເສເວຕໍ. ໂນ ເຈ ຊຄ຺ຄຕິ, ສງ຺ເຆເນໂກ ຠິກ຺ຂຸ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ‘‘ຊຄ຺ຄິຕ຺ວາ ເທຫີ’’ຕິ. ໂສ ເຈ ຠາຄໍ ອິຈ຺ຉຕິ, ຠາຄໍ ທຕ຺ວາປິ ຊຄ຺ຄາເປຕພ຺ພໍ. ສເຈ ຠາຄໍ ວຑ຺ເຒຕິ, ທາຕພ຺ພເມວ. ວຑ຺ເຒຕິເຍວ, ‘‘ຄຈ຺ຉ ຊຄ຺ຄິຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ເສນາສນໍ ຉາເທຫີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ກສ຺ມາ? ນຏ຺ເຐ ອຕ຺ໂຖ ນຕ຺ຖິ. ທທນ຺ເຕຫິ ປນ ສວຕ຺ຖຸກໍ ນ ທາຕພ຺ພໍ, ຄຣຸຠຓ຺ຑໍ ໂຫຕິ; ຕິຓມຕ຺ຕໍ ປນ ທາຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ມິໍ ເຈ ຊຄ຺ຄິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ເສນາສນໍ ຉາເທນ຺ເຕ ປຸນ ສງ຺ໂຆ ຊຄ຺ຄິຕຸໍ ປໂຫຕິ, ‘‘ຕ຺ວໍ ມາ ຊຄ຺ຄິ, ສງ຺ໂຆ ຊຄ຺ຄິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ.

ມຎ຺ຈາທີນິ ສຕ຺ຕ ວຕ຺ຖູນິ ປາກຏາເນວ. ປາຬິຍໍ ປນ ອນາຄຕມ຺ປິ ປາສາຓຕ຺ຖມ຺ຠໍ ວາ ຣຸກ຺ຂຕ຺ຖມ຺ຠໍ ວາ ອຎ຺ຎໍ ວາ ກິຎ຺ຈິ ປາທຄ຺ຆນກໍ ຫຣນ຺ຕສ຺ສ ປາຣາຊິກເມວ. ປຘານຆຣາທີສຸ ຉຑ຺ຑິຕປຕິຕານໍ ປຣິເວຓາທີນໍ ກຸຏ຺ຏມ຺ປິ ປາກາຣມ຺ປິ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ອິຏ຺ຐກາທີນິ ອວຫຣນ຺ຕສ຺ສາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ກສ຺ມາ? ສງ຺ຆິກໍ ນາມ ກທາຈິ ອຊ຺ຌາວສນ຺ຕິ, ກທາຈິ ນ ອຊ຺ຌາວສນ຺ຕິ. ປຈ຺ຈນ຺ເຕ ໂຈຣຠເຍນ ຊນປເທ ວຸຏ຺ຐຫນ຺ເຕ ຉຑ຺ຑິຕວິຫາຣາທີສຸ ກິຎ຺ຈິ ປຣິກ຺ຂາຣໍ ຫຣນ຺ຕສ຺ສາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເຍ ປນ ຕໂຕ ຕາວກາລິກໍ ຫຣນ຺ຕິ, ປຸນ ອາວສິເຕສຸ ຈ ວິຫາເຣສຸ ຠິກ຺ຂູ ອາຫຣາເປນ຺ຕິ, ທາຕພ຺ພໍ. ສເຈປິ ຕໂຕ ອາຫຣິຕ຺ວາ ເສນາສນໍ ກຕໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ວາ ຕທຄ຺ຆນກໍ ວາ ທາຕພ຺ພເມວ. ‘‘ປຸນ ອາວສິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອາລຍໍ ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐິເຕສຸ ຊນປເທສຸ ຄຓສນ຺ຕກໍ ວາ ປຸຄ຺ຄລິກໍ ວາ ຄຫິຕໍ ໂຫຕິ; ເຕ ເຈ ອນຸຊານນ຺ຕິ, ປຏິກມ຺ເມນ ກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ. ສງ຺ຆິກໍ ປນ ຄຣຸຠຓ຺ຑໍ, ຕສ຺ມາ ປຏິກມ຺ມໍ ກຕ຺ຕພ຺ພເມວ.

໑໕໗. ວິຫາຣປຣິໂຠຄວຕ຺ຖຸ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕາວກາລິກໍ ຫຣິຕຸນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ສງ຺ຆິກໍ ມຎ຺ຈໍ ວາ ປີຐໍ ວາ ຕາວກາລິກໍ ຫຣິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຜາສຸກຏ຺ຐາເນ ເອກມ຺ປິ ທ຺ເວປິ ມາເສ ສງ຺ຆິກປຣິໂຠເຄນ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ, ອາຄຕາຄຕານໍ ວຸຑ຺ຒຕຣານໍ ເທຕິ, ນປ຺ປຏິພາຫຕິ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ນຏ຺ເຐປິ ຊິຓ຺ເຓປິ ໂຈຣາວຫເຏປິ ຄີວາ ນ ໂຫຕິ. ວສິຕ຺ວາ ປນ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕນ ຍຖາຐາເນ ຐເປຕພ຺ພໍ. ໂຍ ປນ ປຸຄ຺ຄລິກປຣິໂຠເຄນ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ, ອາຄຕາຄຕານໍ ວຸຑ຺ຒຕຣານໍ ນ ເທຕິ, ຕສ຺ມິໍ ນຏ຺ເຐ ຕສ຺ສ ຄີວາ ໂຫຕິ. ອຎ຺ຎໍ ປນ ອາວາສໍ ຫຣິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ເຕນ ສເຈ ຕຕ຺ຖ ວຸຑ຺ຒຕໂຣ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາເປຕິ, ‘‘ມຍາ ອິທໍ ອສຸກາວາສໂຕ ນາມ ອາຫຏໍ, ຄຈ຺ຉາມິ, ນໍ ປາກຕິກໍ ກໂຣມີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ສເຈ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ‘‘ອຫໍ ປາກຕິກໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວທຕິ, ຕສ຺ສ ຠາຣໍ ກຕ຺ວາປິ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສງ຺ເຂປຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຈມ຺ປາວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ – ເຕກຏຸລຍາຄູຕິ ຕິລຕຓ຺ຑຸລມຸຄ຺ເຄຫິ ວາ ຕິລຕຓ຺ຑຸລມາເສຫິ ວາ ຕິລຕຓ຺ຑຸລກຸລຕ຺ເຖຫິ ວາ ຕິລຕຓ຺ຑຸເລຫິ ສທ຺ຘິໍ ຍໍກິຎ຺ຈິ ເອກໍ ອປຣຓ຺ຓໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕີຫິ ກຕາ, ເອຕໍ ກິຣ ອິເມຫິ ຕີຫິ ຈຕຸຠາຄອຸທກສມ຺ຠິນ຺ເນ ຂີເຣ ສປ຺ປິມຘຸສກ຺ກຣາທີຫິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ກໂຣນ຺ຕິ.

ຣາຊຄຫວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ – ມຘຸໂຄຬໂກຕິ ອຕິຣສກປູໂວ ວຸຈ຺ຈຕິ; ‘‘ມຘຸສີສກ’’ນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ວຕ຺ຖຸທ຺ວເຍປິ ໂອທນຠາຊນີຍວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໑໕໘. ອຊ຺ຊຸກວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ – ເອຕທໂວຈາຕິ ຄິລາໂນ ຫຸຕ຺ວາ ອໂວຈ. ອາຍສ຺ມາ ອຸປາລິ ອາຍສ຺ມໂຕ ອຊ຺ຊຸກສ຺ສ ປກ຺ໂຂຕິ ນ ອຄຕິຄມນວເສນ ປກ຺ໂຂ, ອປິ ຈ ໂຂ ອນາປຕ຺ຕິສຎ຺ຎິຕາຍ ລຊ຺ຊີອນຸຄ຺ຄເຫນ ວິນຍານຸຄ຺ຄເຫນ ຈ ເຖໂຣ ປກ຺ໂຂຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

໑໕໙. ພາຣາຓສີວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ – ໂຈເຣຫິ ອຸປທ຺ທຸຕນ຺ຕິ ໂຈເຣຫິ ວິລຸຕ຺ຕໍ. ອິທ຺ຘິຍາ ອາເນຕ຺ວາ ປາສາເທ ຐເປສີຕິ ເຖໂຣ ກິຣ ຕໍ ກຸລໍ ໂສກສລ຺ລສມປ຺ປິຕໍ ອາວຏ຺ຏນ຺ຕໍ ວິວຏ຺ຏນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ຕສ຺ສ ກຸລສ຺ສ ອນຸກມ຺ປາຍ ປສາທານຸຣກ຺ຂຓຕ຺ຖາຍ ຘມ຺ມານຸຄ຺ຄເຫນ ອຕ຺ຕໂນ ອິທ຺ຘິຍາ ‘‘ເຕສໍເຍວ ປາສາທໍ ທາຣການໍ ສມີເປ ໂຫຕູ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐາສິ. ທາຣກາ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ປາສາໂທ’’ຕິ ສຎ຺ຊານິຕ຺ວາ ອຠິຣຸຫິໍສຸ. ຕໂຕ ເຖໂຣ ອິທ຺ຘິໍ ປຏິສໍຫຣິ, ປາສາໂທປິ ສກຏ຺ຐາເນເຍວ ອຏ຺ຐາສິ. ໂວຫາຣວເສນ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຕ ທາຣເກ ອິທ຺ຘິຍາ ອາເນຕ຺ວາ ປາສາເທ ຐເປສີ’’ຕິ. ອິທ຺ຘິວິສເຍຕິ ອີທິສາຍ ອຘິຏ຺ຐານິທ຺ຘິຍາ ອນາປຕ຺ຕິ. ວິກຸພ຺ພນິທ຺ຘິ ປນ ນ ວຏ຺ຏຕິ.

໑໖໐-໑. ອວສາເນ ວຕ຺ຖຸທ຺ວຍໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວາຕິ.

ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ ວິນຍສໍວຓ຺ຓນາຍ

ທຸຕິຍປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ອນຸສາສນີ –

ທຸຕິຍໍ ອທຸຕິເຍນ, ຍໍ ຊິເນນ ປກາສິຕໍ;

ປຣາຊິຕກິເລເສນ, ປາຣາຊິກມິທໍ ອິຘ.

ສິກ຺ຂາປທໍ ສມໍ ເຕນ, ອຎ຺ຎໍ ກິຎ຺ຈິ ນ ວິຊ຺ຊຕິ;

ອເນກນຍໂວກິຓ຺ຓໍ, ຄມ຺ຠີຣຕ຺ຖວິນິຈ຺ຉຍໍ.

ຕສ຺ມາ ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ໂອຕິຓ຺ເຓ, ຠິກ຺ຂຸນາ ວິນຍຎ຺ຎຸນາ;

ວິນຍານຸຄ຺ຄເຫເນຕ຺ຖ, ກໂຣນ຺ເຕນ ວິນິຈ຺ຉຍໍ.

ປາຬິໍ ອຏ຺ຐກຖຎ຺ເຈວ, ສາຘິປ຺ປາຍມເສສໂຕ;

ໂອຄຍ຺ຫ ອປ຺ປມຕ຺ເຕນ, ກຣຓີໂຍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ອາປຕ຺ຕິທສ຺ສນຸສ຺ສາໂຫ, ນ ກຕ຺ຕພ຺ໂພ ກຸທາຈນໍ;

ປສ຺ສິສ຺ສາມິ ອນາປຕ຺ຕິ-ມິຕິ ກຍິຣາຖ ມານສໍ.

ປສ຺ສິຕ຺ວາປິ ຈ ອາປຕ຺ຕິໍ, ອວຕ຺ວາວ ປຸນປ຺ປຸນໍ;

ວີມໍສິຕ຺ວາຖ ວິຎ຺ຎູຫິ, ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ຈ ຕໍ ວເທ.

ກປ຺ປິເຍປິ ຈ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ, ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ລຫຸວຕ຺ຕິໂນ;

ວເສນ ສາມຎ຺ຎຄຸຓາ, ຈວນ຺ຕີຘ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ.

ຕສ຺ມາ ປຣປຣິກ຺ຂາຣໍ, ອາສີວິສມິໂວຣຄໍ;

ອຄ຺ຄິໍ ວິຍ ຈ ສມ຺ປສ຺ສໍ, ນາມເສຍ຺ຍ ວິຈກ຺ຂໂຓຕິ.

ປາຣາຊິກກຓ຺ຑ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ປຐໂມ ຠາໂຄ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ

ວິນຍປິຏເກ

ປາຣາຊິກກຓ຺ຑ-ອຏ຺ຐກຖາ (ທຸຕິໂຍ ຠາໂຄ)

໓. ຕຕິຍປາຣາຊິກໍ

ຕຕິຍໍ ຕີຫິ ສຸທ຺ເຘນ, ຍໍ ພຸທ຺ເຘນ ວິຠາວິຕໍ;

ປາຣາຊິກໍ ຕສ຺ສ ທານິ, ປຕ຺ໂຕ ສໍວຓ຺ຓນາກ຺ກໂມ.

ຍສ຺ມາ ຕສ຺ມາ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ, ຍໍ ປຸພ຺ເພ ຈ ປກາສິຕໍ;

ຕໍ ວຊ຺ຊຍິຕ຺ວາ ອສ຺ສາປິ, ໂຫຕິ ສໍວຓ຺ຓນາ ອຍໍ.

ປຐມປຎ຺ຎຕ຺ຕິນິທານວຓ຺ຓນາ

໑໖໒. ເຕນ ສມເຍນ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ ເວສາລິຍໍ ວິຫຣຕິ ມຫາວເນ ກູຏາຄາຣສາລາຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເວສາລິຍນ຺ຕິ ເອວໍນາມເກ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄວເສນ ປວຕ຺ຕໂວຫາເຣ ນຄເຣ. ຕຎ຺ຫິ ນຄຣໍ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປາກາຣປຣິກ຺ເຂປວຑ຺ຒເນນ ວິສາລີຠູຕຕ຺ຕາ ‘‘ເວສາລີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິທມ຺ປິ ຈ ນຄຣໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕປ຺ປຕ຺ເຕເຍວ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘ ສພ຺ພາກາເຣນ ເວປຸລ຺ລໍ ປຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ໂຄຈຣຄາມໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ນິວາສຏ຺ຐານ ມາຫ – ‘‘ມຫາວເນ ກູຏາຄາຣສາລາຍ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ມຫາວນໍ ນາມ ສຍໍຊາຕໍ ອໂຣປິມໍ ສປຣິຈ຺ເຉທໍ ມຫນ຺ຕໍ ວນໍ. ກປິລວຕ຺ຖຸສາມນ຺ຕາ ປນ ມຫາວນໍ ຫິມວນ຺ເຕນ ສຫ ເອກາພທ຺ຘໍ ອປຣິຈ຺ເຉທໍ ຫຸຕ຺ວາ ມຫາສມຸທ຺ທໍ ອາຫຈ຺ຈ ຐິຕໍ. ອິທໍ ຕາທິສໍ ນ ໂຫຕິ, ສປຣິຈ຺ເຉທໍ ມຫນ຺ຕໍ ວນນ຺ຕິ ມຫາວນໍ. ກູຏາຄາຣສາລາ ປນ ມຫາວນໍ ນິສ຺ສາຍ ກເຕ ອາຣາເມ ກູຏາຄາຣໍ ອນ຺ໂຕ ກຕ຺ວາ ຫໍສວຏ຺ຏກຈ຺ຉທເນນ ກຕາ ສພ຺ພາກາຣສມ຺ປນ຺ນາ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຄນ຺ຘກຸຏິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອເນກປຣິຍາເຍນ ອສຸຠກຖໍ ກເຖຕີຕິ ອເນເກຫິ ກາຣເຓຫິ ອສຸຠາກາຣສນ຺ທສ຺ສນປ຺ປວຕ຺ຕໍ ກາຍວິຈ຺ຉນ຺ທນິຍກຖໍ ກເຖຕິ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ‘‘ອຕ຺ຖິ ອິມສ຺ມິໍ ກາເຍ ເກສາ ໂລມາ…ເປ. … ມຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ຠິກ຺ຂເວ, ອິມສ຺ມິໍ ພ຺ຍາມມຕ຺ເຕ ກເຬວເຣ ສພ຺ພາກາເຣນປິ ວິຈິນນ຺ໂຕ ນ ໂກຈິ ກິຎ຺ຈິ ມຸຕ຺ຕໍ ວາ ມຓິໍ ວາ ເວຬຸຣິຍໍ ວາ ອຄຣຸໍ ວາ ຈນ຺ທນໍ ວາ ກຸງ຺ກຸມໍ ວາ ກປ຺ປູຣໍ ວາ ວາສຈຸຓ຺ຓາທີນິ ວາ ອຓຸມຕ຺ຕມ຺ປິ ສຸຈິຠາວໍ ປສ຺ສຕິ. ອຖ ໂຂ ປຣມທຸຄ຺ຄນ຺ຘໍ ເຊຄຸຈ຺ຉໍ ອສ຺ສິຣີກທສ຺ສນໍ ເກສໂລມາທິນານປ຺ປກາຣໍ ອສຸຈິໍເຍວ ປສ຺ສຕິ. ຕສ຺ມາ ນ ເອຕ຺ຖ ຉນ຺ໂທ ວາ ຣາໂຄ ວາ ກຣຓີໂຍ. ເຍປິ ຫິ ອຸຕ຺ຕມງ຺ເຄ ສິຣສ຺ມິໍ ຊາຕາ ເກສາ ນາມ, ເຕປິ ອສຸຠາ ເຈວ ອສຸຈິໂນ ຈ ປຏິກ຺ກູລາ ຈ. ໂສ ຈ ເນສໍ ອສຸຠາສຸຈິປຏິກ຺ກູລຠາໂວ ວຓ຺ຓໂຕປິ ສຓ຺ຐານໂຕປິ ຄນ຺ຘໂຕປິ ອາສຍໂຕປິ ໂອກາສໂຕປີຕິ ປຎ຺ຈຫິ ກາຣເຓຫິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອວໍ ໂລມາທີນນ຺ຕິ. ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໘໒) ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອິຕິ ຠຄວາ ເອກເມກສ຺ມິໍ ໂກຏ຺ຐາເສ ປຎ຺ຈປຎ຺ຈປ຺ປເຠເທນ ອເນກປຣິຍາເຍນ ອສຸຠກຖໍ ກເຖຕິ.

ອສຸຠາຍ ວຓ຺ຓໍ ຠາສຕີຕິ ອຸທ຺ຘຸມາຕກາທິວເສນ ອສຸຠມາຕິກໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປທຠາຊນີເຍນ ຕໍ ວິຠຊນ຺ໂຕ ວຓ຺ເຓນ຺ໂຕ ສໍວຓ຺ເຓນ຺ໂຕ ອສຸຠາຍ ວຓ຺ຓໍ ຠາສຕິ. ອສຸຠຠາວນາຍ ວຓ຺ຓໍ ຠາສຕີຕິ ຍາ ອຍໍ ເກສາທີສຸ ວາ ອຸທ຺ຘຸມາຕກາທີສຸ ວາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາວຕ຺ຖູສຸ ອສຸຠາກາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຠາວນາ ວຑ຺ຒນາ ຜາຕິກມ຺ມໍ, ຕສ຺ສາ ອສຸຠຠາວນາຍ ອານິສໍສໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ວຓ຺ຓໍ ຠາສຕິ, ຄຸຓໍ ປຣິກິຕ຺ເຕຕິ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ‘‘ອສຸຠຠາວນາຠິຍຸຕ຺ໂຕ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ເກສາທີສຸ ວາ ວຕ຺ຖູສຸ ອຸທ຺ຘຸມາຕກາທີສຸ ວາ ປຎ຺ຈງ຺ຄວິປ຺ປຫີນໍ ປຎ຺ຈງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕໍ ຕິວິຘກລ຺ຍາຓໍ ທສລກ຺ຂຓສມ຺ປນ຺ນໍ ປຐມໍ ຌານໍ ປຏິລຠຕິ. ໂສ ຕໍ ປຐມຊ຺ຌານສງ຺ຂາຕໍ ຈິຕ຺ຕມຎ຺ຊູສໍ ນິສ຺ສາຍ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓາຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຣິມານິ ປຐມສ຺ສ ຌານສ຺ສ ທສ ລກ຺ຂຓານິ – ປາຣິປນ຺ຖິກໂຕ ຈິຕ຺ຕວິສຸທ຺ຘິ, ມຊ຺ຌິມສ຺ສ ສມາຘິນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ປຏິປຕ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕປກ຺ຂນ຺ທນໍ, ວິສຸທ຺ຘສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນໍ, ສມຖປ຺ປຏິປນ຺ນສ຺ສ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນໍ, ເອກຕ຺ຕຸປຏ຺ຐານສ຺ສ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນໍ, ຕຕ຺ຖ ຊາຕານໍ ຘມ຺ມານໍ ອນຕິວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ ສມ຺ປຫໍສນາ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ເອກຣສຏ຺ເຐນ ຕທຸປຄວີຣິຍວາຫນຏ຺ເຐນ ອາເສວນຏ຺ເຐນ ສມ຺ປຫໍສນາຕິ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ປາຬິ – ‘‘ປຐມສ຺ສ ຌານສ຺ສ ໂກ ອາທິ, ກິໍ ມຊ຺ເຌ, ກິໍ ປຣິໂຍສານໍ? ປຐມສ຺ສ ຌານສ຺ສ ປຏິປທາວິສຸທ຺ຘິ ອາທິ, ອຸເປກ຺ຂານຸພ຺ຣູຫນາ ມຊ຺ເຌ, ສມ຺ປຫໍສນາ ປຣິໂຍສານໍ. ປຐມສ຺ສ ຌານສ຺ສ ປຏິປທາວິສຸທ຺ຘິ ອາທິ, ອາທິສ຺ສ ກຕິ ລກ຺ຂຓານິ? ອາທິສ຺ສ ຕີຓິ ລກ຺ຂຓານິ – ໂຍ ຕສ຺ສ ປຣິປນ຺ໂຖ ຕໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ ວິສຸຊ຺ຌຕິ, ວິສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ຈິຕ຺ຕໍ ມຊ຺ຌິມໍ ສມຖນິມິຕ຺ຕໍ ປຏິປຊ຺ຊຕິ, ປຏິປນ຺ນຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕໍ ປກ຺ຂນ຺ທຕິ. ຍຎ຺ຈ ປຣິປນ຺ຖໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ ວິສຸຊ຺ຌຕິ, ຍຎ຺ຈ ວິສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ຈິຕ຺ຕໍ ມຊ຺ຌິມໍ ສມຖນິມິຕ຺ຕໍ ປຏິປຊ຺ຊຕິ, ຍຎ຺ຈ ປຏິປນ຺ນຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕໍ ປກ຺ຂນ຺ທຕິ. ປຐມສ຺ສ ຌານສ຺ສ ປຏິປທາວິສຸທ຺ຘິ ອາທິ, ອາທິສ຺ສ ອິມານິ ຕີຓິ ລກ຺ຂຓານິ. ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ – ‘ປຐມໍ ຌານໍ ອາທິກລ຺ຍາຓຎ຺ເຈວ ໂຫຕິ ຕິລກ຺ຂຓສມ຺ປນ຺ນຎ຺ຈ’.

‘‘ປຐມສ຺ສ ຌານສ຺ສ ອຸເປກ຺ຂານຸພ຺ຣູຫນາ ມຊ຺ເຌ, ມຊ຺ຌສ຺ສ ກຕິ ລກ຺ຂຓານິ? ມຊ຺ຌສ຺ສ ຕີຓິ ລກ຺ຂຓານິ – ວິສຸທ຺ຘໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂຕິ, ສມຖປ຺ປຏິປນ຺ນໍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂຕິ, ເອກຕ຺ຕຸປຏ຺ຐານໍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂຕິ. ຍຎ຺ຈ ວິສຸທ຺ຘໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂຕິ, ຍຎ຺ຈ ສມຖປ຺ປຏິປນ຺ນໍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂຕິ, ຍຎ຺ຈ ເອກຕ຺ຕຸປຏ຺ຐານໍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂຕິ. ປຐມສ຺ສ ຌານສ຺ສ ອຸເປກ຺ຂານຸພ຺ຣູຫນາ ມຊ຺ເຌ, ມຊ຺ຌສ຺ສ ອິມານິ ຕີຓິ ລກ຺ຂຓານິ. ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ – ‘ປຐມໍ ຌານໍ ມຊ຺ເຌກລ຺ຍາຓຎ຺ເຈວ ໂຫຕິ ຕິລກ຺ຂຓສມ຺ປນ຺ນຎ຺ຈ’.

‘‘ປຐມສ຺ສ ຌານສ຺ສ ສມ຺ປຫໍສນາ ປຣິໂຍສານໍ, ປຣິໂຍສານສ຺ສ ກຕິ ລກ຺ຂຓານິ? ປຣິໂຍສານສ຺ສ ຈຕ຺ຕາຣິ ລກ຺ຂຓານິ – ຕຕ຺ຖ ຊາຕານໍ ຘມ຺ມານໍ ອນຕິວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ ສມ຺ປຫໍສນາ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ເອກຣສຏ຺ເຐນ ສມ຺ປຫໍສນາ, ຕທຸປຄວີຣິຍວາຫນຏ຺ເຐນ ສມ຺ປຫໍສນາ, ອາເສວນຏ຺ເຐນ ສມ຺ປຫໍສນາ. ປຐມສ຺ສ ຌານສ຺ສ ສມ຺ປຫໍສນາ ປຣິໂຍສານໍ, ປຣິໂຍສານສ຺ສ ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ລກ຺ຂຓານິ. ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ – ‘ປຐມໍ ຌານໍ ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາຓຎ຺ເຈວ ໂຫຕິ ຈຕຸລກ຺ຂຓສມ຺ປນ຺ນຎ຺ຈ. ‘‘ເອວໍ ຕິວິຘຕ຺ຕຄຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ຕິວິຘກລ຺ຍາຓກໍ ທສລກ຺ຂຓສມ຺ປນ຺ນໍ ວິຕກ຺ກສມ຺ປນ຺ນຎ຺ເຈວ ໂຫຕິ ວິຈາຣສມ຺ປນ຺ນຎ຺ຈ ປີຕິສມ຺ປນ຺ນຎ຺ຈ ສຸຂສມ຺ປນ຺ນຎ຺ຈ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານສມ຺ປນ຺ນຎ຺ຈ ສທ຺ຘາສມ຺ປນ຺ນຎ຺ຈ ວີຣິຍສມ຺ປນ຺ນຎ຺ຈ ສຕິສມ຺ປນ຺ນຎ຺ຈ ສມາຘິສມ຺ປນ຺ນຎ຺ຈ ປຎ຺ຎາສມ຺ປນ຺ນຎ຺ຈາ’’ຕິ (ປຏິ. ໂຣ. ໑.໑໕໘).

ອາທິສ຺ສ ອາທິສ຺ສ ອສຸຠສມາປຕ຺ຕິຍາ ວຓ຺ຓໍ ຠາສຕີຕິ ‘‘ເອວມ຺ປິ ອິຕ຺ຖມ຺ປີ’’ຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ວວຕ຺ຖານໍ ກຕ຺ວາ ອາທິສນ຺ໂຕ ອສຸຠສມາປຕ຺ຕິຍາ ວຓ຺ຓໍ ຠາສຕິ, ອານິສໍສໍ ກເຖຕິ, ຄຸຓໍ ປຣິກິຕ຺ເຕຕິ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ‘‘ອສຸຠສຎ຺ຎາປຣິຈິເຕນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ເຈຕສາ ພຫຸລໍ ວິຫຣໂຕ ເມຖຸນຘມ຺ມສມາປຕ຺ຕິຍາ ຈິຕ຺ຕໍ ປຏິລີຍຕິ ປຏິກຸຏຕິ ປຏິວຏ຺ຏຕິ, ນ ສມ຺ປສາຣີຍຕິ, ອຸເປກ຺ຂາ ວາ ປາຏິກຸລ຺ຍຕາ ວາ ສຓ຺ຐາຕິ. ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ກຸກ຺ກຸຏປຕ຺ຕໍ ວາ ນ຺ຫາຣຸທທ຺ທຸລໍ ວາ ອຄ຺ຄິມ຺ຫິ ປກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ປຏິລີຍຕິ ປຏິກຸຏຕິ ປຏິວຏ຺ຏຕິ, ນ ສມ຺ປສາຣີຍຕິ; ເອວເມວ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ອສຸຠສຎ຺ຎາປຣິຈິເຕນ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເຈຕສາ ພຫຸລໍ ວິຫຣໂຕ ເມຖຸນຘມ຺ມສມາປຕ຺ຕິຍາ ຈິຕ຺ຕໍ ປຏິລີຍຕິ ປຏິກຸຏຕິ ປຏິວຏ຺ຏຕິ, ນ ສມ຺ປສາຣີຍຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໗.໔໙).

ອິຈ຺ຉາມຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອທ຺ຘມາສໍ ປຏິສລ຺ລີຍິຕຸນ຺ຕິ ອຫໍ ຠິກ຺ຂເວ ເອກໍ ອທ຺ຘມາສໍ ປຏິສລ຺ລີຍິຕຸໍ ນິລີຍິຕຸໍ ເອໂກວ ຫຸຕ຺ວາ ວິຫຣິຕຸໍ ອິຈ຺ຉາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນມ຺ຫິ ເກນຈິ ອຸປສງ຺ກມິຕພ຺ໂພ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ເອເກນ ປິຓ຺ຑປາຕນີຫາຣເກນາຕິ ໂຍ ອຕ຺ຕນາ ປຍຸຕ຺ຕວາຈໍ ອກຕ຺ວາ ມມຕ຺ຖາຍ ສທ຺ເຘສຸ ກຸເລສຸ ປຏິຍຕ຺ຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ມຍ຺ຫໍ ອຸປນາເມຕິ, ຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕນີຫາຣກໍ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ຐເປຕ຺ວາ ນມ຺ຫິ ອຎ຺ເຎນ ເກນຈິ ຠິກ຺ຂຸນາ ວາ ຄຫຏ຺ເຐນ ວາ ອຸປສງ຺ກມິຕພ຺ໂພຕິ.

ກສ຺ມາ ປນ ເອວມາຫາຕິ? ອຕີເຕ ກິຣ ປຎ຺ຈສຕາ ມິຄລຸທ຺ທກາ ມຫຕີຫິ ທຓ຺ຑວາຄຸຣາຫິ ອຣຎ຺ຎໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຫຏ຺ຐຕຸຏ຺ຐາ ເອກໂຕເຍວ ຍາວຊີວໍ ມິຄປກ຺ຂິຆາຕກມ຺ເມນ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປຕ຺ວາ ນິຣເຍ ອຸປປນ຺ນາ; ເຕ ຕຕ຺ຖ ປຈ຺ຈິຕ຺ວາ ປຸພ຺ເພ ກເຕນ ເກນຈິເທວ ກຸສລກມ຺ເມນ ມນຸສ຺ເສສຸ ອຸປປນ຺ນາ ກລ຺ຍາຓູປນິສ຺ສຍວເສນ ສພ຺ເພປິ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊ຺ຊຎ຺ຈ ອຸປສມ຺ປທຎ຺ຈ ລຠິໍສຸ; ເຕສໍ ຕໂຕ ມູລາກຸສລກມ຺ມໂຕ ອວິປກ຺ກວິປາກາ ອປຣາປຣເຈຕນາ ຕສ຺ມິໍ ອທ຺ຘມາສພ຺ຠນ຺ຕເຣ ອຕ຺ຕູປກ຺ກເມນ ຈ ປຣູປກ຺ກເມນ ຈ ຊີວຕຸປຈ຺ເຉທາຍ ໂອກາສມກາສິ, ຕໍ ຠຄວາ ອທ຺ທສ. ກມ຺ມວິປາໂກ ນາມ ນ ສກ຺ກາ ເກນຈິ ປຏິພາຫິຕຸໍ. ເຕສຸ ຈ ຠິກ຺ຂູສຸ ປຸຖຸຊ຺ຊນາປິ ອຕ຺ຖິ ໂສຕາປນ຺ນສກທາຄາມີອນາຄາມີຂີຓາສວາປິ. ຕຕ຺ຖ ຂີຓາສວາ ອປ຺ປຏິສນ຺ຘິກາ, ອິຕເຣ ອຣິຍສາວກາ ນິຍຕຄຕິກາ ສຸຄຕິປຣາຍຓາ, ປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ປນ ຄຕິ ອນິຍຕາ. ອຖ ຠຄວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິເມ ອຕ຺ຕຠາເວ ຉນ຺ທຣາເຄນ ມຣຓຠຍຠີຕາ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສນ຺ຕິ ຄຕິໍ ວິໂສເຘຕຸໍ, ຫນ຺ທ ເນສໍ ຉນ຺ທຣາຄປ຺ປຫານາຍ ອສຸຠກຖໍ ກເຖມິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ອຕ຺ຕຠາເວ ວິຄຕຈ຺ຉນ຺ທຣາຄຕາຍ ຄຕິວິໂສຘນໍ ກຕ຺ວາ ສຄ຺ເຄ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສນ຺ຕິ. ເອວໍ ເນສໍ ມມ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ສາຕ຺ຖິກາ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ.

ຕໂຕ ເຕສໍ ອນຸຄ຺ຄຫາຍ ອສຸຠກຖໍ ກເຖສິ ກມ຺ມຏ຺ຐານສີເສນ, ໂນ ມຣຓວຓ຺ຓສໍວຓ຺ຓນາຘິປ຺ປາເຍນ. ກເຖຕ຺ວາ ຈ ປນສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ສເຈ ມໍ ອິມໍ ອທ຺ຘມາສໍ ຠິກ຺ຂູ ປສ຺ສິສ຺ສນ຺ຕິ, ‘ອຊ຺ຊ ເອໂກ ຠິກ຺ຂຸ ມໂຕ, ອຊ຺ຊ ທ຺ເວ…ເປ… ອຊ຺ຊ ທສາ’ຕິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອາໂຣເຈສ຺ສນ຺ຕິ. ອຍຎ຺ຈ ກມ຺ມວິປາໂກ ນ ສກ຺ກາ ມຍາ ວາ ອຎ຺ເຎນ ວາ ປຏິພາຫິຕຸໍ. ສ຺ວາຫໍ ຕໍ ສຸຕ຺ວາປິ ກິໍ ກຣິສ຺ສາມິ? ກິໍ ເມ ອນຕ຺ຖເກນ ອນຍພ຺ຍສເນນ ສຸເຕນ? ຫນ຺ທາຫໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອທສ຺ສນໍ ອຸປຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ເອວມາຫ – ‘‘ອິຈ຺ຉາມຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອທ຺ຘມາສໍ ປຕິສລ຺ລີຍິຕຸໍ; ນມ຺ຫິ ເກນຈິ ອຸປສງ຺ກມິຕພ຺ໂພ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ເອເກນ ປິຓ຺ຑປາຕນີຫາຣເກນາ’’ຕິ.

ອປເຣ ປນາຫຸ – ‘‘ປຣູປວາທວິວຊ຺ຊນຕ຺ຖໍ ເອວໍ ວຕ຺ວາ ປຏິສລ຺ລີໂນ’’ຕິ. ປເຣ ກິຣ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປວທິສ຺ສນ຺ຕິ – ‘‘ອຍໍ ‘ສພ຺ພຎ຺ຎູ, ອຫໍ ສທ຺ຘມ຺ມວຣຈກ຺ກວຕ຺ຕີ’ຕິ ປຏິຊານມາໂນ ອຕ຺ຕໂນປິ ສາວເກ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ຆາເຕນ຺ເຕ ນິວາເຣຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ກິມຎ຺ຎໍ ສກ຺ຂິສ຺ສຕີ’’ຕິ? ຕຕ຺ຖ ປຓ຺ຑິຕາ ວກ຺ຂນ຺ຕິ – ‘‘ຠຄວາ ປຏິສລ຺ລານມນຸຍຸຕ຺ໂຕ ນຍິມໍ ປວຕ຺ຕິໍ ຊານາຕິ, ໂກຈິສ຺ສ ອາໂຣຈຍິຕາປິ ນຕ຺ຖິ, ສເຈ ຊາເນຍ຺ຍ ອທ຺ຘາ ນິວາເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ. ອິທໍ ປນ ອິຈ຺ຉາມຕ຺ຕໍ, ປຐມເມເວຕ຺ຖ ກາຣຓໍ. ນາສ຺ສຸຘາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອສ຺ສຸຘາ’’ຕິ ປທປູຣຓມຕ຺ເຕ ອວຘາຣຓຕ຺ເຖ ວາ ນິປາໂຕ; ເນວ ໂກຈິ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອເນເກຫິ ວຓ຺ຓສຓ຺ຐານາທີຫິ ກາຣເຓຫິ ໂວກາໂຣ ອສ຺ສາຕິ ອເນກາກາຣໂວກາໂຣ; ອເນກາກາຣໂວກິຓ຺ໂຓ ອເນກກາຣຓສມ຺ມິສ຺ໂສຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂກ ໂສ? ອສຸຠຠາວນານຸໂຍໂຄ, ຕໍ ອເນກາກາຣໂວກາຣໍ ອສຸຠຠາວນານຸໂຍຄໍ ອນຸຍຸຕ຺ຕາ ວິຫຣນ຺ຕີຕິ ຍຸຕ຺ຕປຍຸຕ຺ຕາ ວິຫຣນ຺ຕິ. ອຏ຺ຏີຍນ຺ຕີຕິ ສເກນ ກາເຍນ ອຏ຺ຏາ ທຸກ຺ຂິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ຫຣາຍນ຺ຕີຕິ ລຊ຺ຊນ຺ຕິ. ຊິຄຸຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ສຎ຺ຊາຕຊິຄຸຈ຺ຉາ ໂຫນ຺ຕິ. ທຫໂຣຕິ ຕຣຸໂຓ. ຍຸວາຕິ ໂຍພ຺ພເນນ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ມຓ຺ຑນກຊາຕິໂກຕິ ມຓ຺ຑນກປກຕິໂກ. ສີສໍນ຺ຫາໂຕຕິ ສີເສນ ສທ຺ຘິໍ ນ຺ຫາໂຕ. ທຫໂຣ ຍຸວາຕິ ເຈຕ຺ຖ ທຫຣວຈເນນ ປຐມໂຍພ຺ພນຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ປຐມໂຍພ຺ພເນ ຫິ ສຕ຺ຕາ ວິເສເສນ ມຓ຺ຑນກຊາຕິກາ ໂຫນ຺ຕິ. ສີສໍນ຺ຫາໂຕຕິ ອິມິນາ ມຓ຺ຑນານຸໂຍຄກາລໍ. ຍຸວາປິ ຫິ ກິຎ຺ຈິ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ສໍກິລິຏ຺ຐສຣີໂຣ ນ ມຓ຺ຑນານຸຍຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ; ສີສໍນ຺ຫາໂຕ ປນ ໂສ ມຓ຺ຑນເມວານຸຍຸຎ຺ຊຕິ. ອຫິກຸຓປາທີນິ ທຏ຺ຐຸມ຺ປິ ນ ອິຈ຺ຉຕິ. ໂສ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ອຫິກຸຓເປນ ວາ ກຸກ຺ກຸຣກຸຓເປນ ວາ ມນຸສ຺ສກຸຓເປນ ວາ ກຓ຺ເຐ ອາສຕ຺ເຕນ ເກນຈິເທວ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິເກນ ອາເນຕ຺ວາ ກຓ຺ເຐ ພທ຺ເຘນ ປຏິມຸກ຺ເກນ ຍຖາ ອຏ຺ຏີເຍຍ຺ຍ ຫຣາເຍຍ຺ຍ ຊິຄຸຈ຺ເຉຍ຺ຍ; ເອວເມວ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ສເກນ ກາເຍນ ອຏ຺ຏີຍນ຺ຕາ ຫຣາຍນ຺ຕາ ຊິຄຸຈ຺ຉນ຺ຕາ ໂສ ວິຍ ປຸຣິໂສ ຕໍ ກຸຓປໍ ວິຄຕຈ຺ຉນ຺ທຣາຄຕາຍ ອຕ຺ຕໂນ ກາຍໍ ປຣິຈ຺ຈຊິຕຸກາມາ ຫຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຖໍ ອາທາຍ ອຕ຺ຕນາປິ ອຕ຺ຕານໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປນ຺ຕິ. ‘‘ຕ຺ວໍ ມໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຫິ; ອຫໍ ຕ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎມ຺ປິ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປນ຺ຕິ.

ມິຄລຓ຺ຑິກມ຺ປິ ສມຓກຸຕ຺ຕກນ຺ຕິ ມິຄລຓ຺ຑິໂກຕິ ຕສ຺ສ ນາມໍ; ສມຓກຸຕ຺ຕໂກຕິ ສມຓເວສຘາຣໂກ. ໂສ ກິຣ ສິຂາມຕ຺ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ສີສໍ ມຸຓ຺ເຑຕ຺ວາ ເອກໍ ກາສາວໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ເອກໍ ອໍເສ ກຕ຺ວາ ວິຫາຣໍເຍວ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຆາສາທຠາເວນ ຊີວຕິ. ຕມ຺ປິ ມິຄລຓ຺ຑິກໍ ສມຓກຸຕ຺ຕກໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເອວໍ ວທນ຺ຕິ. ສາຘູຕິ ອາຍາຈນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ໂນຕິ ອຸປໂຍຄພຫຸວຈນໍ, ສາຘຸ ອາວຸໂສ ອມ຺ເຫ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຫີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອຣິຍາ ເນວ ປາຓາຕິປາຕໍ ກຣິໍສຸ ນ ສມາທເປສຸໍ, ນ ສມນຸຎ຺ຎາ ອເຫສຸໍ. ປຸຖຸຊ຺ຊນາ ປນ ສພ຺ພມກໍສຸ. ໂລຫິຕກນ຺ຕິ ໂລຫິຕມກ຺ຂິຕໍ. ເຍນ ວຄ຺ຄຸມຸທານທີຕິ ວຄ຺ຄຸມຕາ ໂລກສ຺ສ ປຸຎ຺ຎສມ຺ມຕາ ນທີ. ໂສປິ ກິຣ ‘‘ຕໍ ປາປໍ ຕຕ຺ຖ ປວາເຫສ຺ສາມີ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ຄໂຕ, ນທິຍາ ອານຸຠາເວນ ອປ຺ປມຕ຺ຕກມ຺ປິ ປາປໍ ປຫີນໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ.

໑໖໓. ອຫຸເທວ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ເຕສຸ ກິຣ ຠິກ຺ຂູສຸ ເກນຈິປິ ກາຍວິກາໂຣ ວາ ວຈີວິກາໂຣ ວາ ນ ກໂຕ, ສພ຺ເພ ສຕາ ສມ຺ປຊານາ ທກ຺ຂິເຓນ ປສ຺ເສນ ນິປຊ຺ຊິໍສຸ. ຕໍ ອນຸສ຺ສຣໂຕ ຕສ຺ສ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ອໂຫສິເຍວ. ອຫຸ ວິປ຺ປຏິສາໂຣຕິ ຕສ຺ເສວ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈສ຺ສ ສຠາວນິຍມນຕ຺ຖເມຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິປ຺ປຏິສາຣກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ອໂຫສິ, ນ ວິນຍກຸກ຺ກຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອລາຠາ ວຕ ເມຕິອາທິ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈສ຺ສ ປວຕ຺ຕິອາກາຣທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອລາຠາ ວຕ ເມຕິ ອາຍຕິໍ ທານິ ມມ ຫິຕສຸຂລາຠາ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ອນຸຕ຺ຖຸນາຕິ. ‘‘ນ ວຕ ເມ ລາຠາ’’ຕິອິມິນາ ປນ ຕເມວຕ຺ຖໍ ທຬ຺ຫໍ ກໂຣຕິ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ສເຈປິ ໂກຈິ ‘‘ລາຠາ ເຕ’’ຕິ ວເທຍ຺ຍ, ຕໍ ມິຈ຺ຉາ, ນ ວຕ ເມ ລາຠາຕິ. ທຸລ຺ລທ຺ຘໍ ວຕ ເມຕິ ກຸສລານຸຠາເວນ ລທ຺ຘມ຺ປິ ອິທໍ ມນຸສ຺ສຕ຺ຕໍ ທຸລ຺ລທ຺ຘໍ ວຕ ເມ. ນ ວຕ ເມ ສຸລທ຺ຘນ຺ຕິອິມິນາ ປນ ຕເມວຕ຺ຖໍ ທຬ຺ຫໍ ກໂຣຕິ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ສເຈປິ ໂກຈິ ‘‘ສຸລທ຺ຘໍ ເຕ’’ຕິ ວເທຍ຺ຍ, ຕໍ ມິຈ຺ຉາ; ນ ວຕ ເມ ສຸລທ຺ຘນ຺ຕິ. ອປຸຎ຺ຎໍ ປສຸຕນ຺ຕິ ອປຸຎ຺ຎໍ ອຸປຈິຕໍ ຊນິຕໍ ວາ. ກສ຺ມາຕິ ເຈ? ໂຍຫໍ ຠິກ຺ຂູ…ເປ… ໂວໂຣເປສິນ຺ຕິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ໂຍ ອຫໍ ສີລວນ຺ເຕ ຕາຍ ເອວ ສີລວນ຺ຕຕາຍ ກລ຺ຍາຓຘມ຺ເມ ອຸຕ຺ຕມຘມ຺ເມ ເສຏ຺ຐຘມ຺ເມ ຠິກ຺ຂູ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປສິນ຺ຕິ.

ອຎ຺ຎຕຣາ ມາຣກາຍິກາຕິ ນາມວເສນ ອປາກຏາ ເອກາ ຠຸມ຺ມເທວຕາ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກາ ມາຣປກ຺ຂິກາ ມາຣສ຺ສນຸວຕ຺ຕິກາ ‘‘ເອວມຍໍ ມາຣເຘຍ຺ຍໍ ມາຣວິສຍໍ ນາຕິກ຺ກມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ສພ຺ພາຠຣຓວິຠູສິຕາ ຫຸຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອານຸຠາວໍ ທສ຺ສຍມານາ ອຠິຊ຺ຊມາເນ ອຸທເກ ປຖວີຕເລ ຈງ຺ກມມານາ ວິຍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ມິຄລຓ຺ຑິກໍ ສມຓກຸຕ຺ຕກໍ ເອຕທໂວຈ. ສາຘຸ ສາຘູຕິ ສມ຺ປຫໍສນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ; ຕສ຺ມາ ເອວ ທ຺ວິວຈນໍ ກຕໍ. ອຕິຓ຺ເຓ ຕາເຣສີຕິ ສໍສາຣໂຕ ອຕິຓ຺ເຓ ອິມິນາ ຊີວິຕາໂວໂຣປເນນ ຕາເຣສິ ປຣິໂມເຈສີຕິ. ອຍໍ ກິຣ ເອຕິສ຺ສາ ເທວຕາຍ ພາລາຍ ທຸມ຺ເມຘາຍ ລທ຺ຘິ ‘‘ເຍ ນ ມຕາ, ເຕ ສໍສາຣໂຕ ນ ມຸຕ຺ຕາ. ເຍ ມຕາ, ເຕ ມຸຕ຺ຕາ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ສໍສາຣໂມຈກມິລກ຺ຂາ ວິຍ ເອວໍລທ຺ຘິກາ ຫຸຕ຺ວາ ຕມ຺ປິ ຕຕ຺ຖ ນິໂຍເຊນ຺ຕີ ເອວມາຫ. ອຖ ໂຂ ມິຄລຓ຺ຑິໂກ ສມຓກຸຕ຺ຕໂກ ຕາວ ຠຸສໍ ອຸປ຺ປນ຺ນວິປ຺ປຏິສາໂຣປິ ຕໍ ເທວຕາຍ ອານຸຠາວໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ເທວຕາ ເອວມາຫ – ອທ຺ຘາ ອິມິນາ ອຕ຺ເຖນ ເອວເມວ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ນິຏ຺ຐໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ລາຠາ ກິຣ ເມ’’ຕິອາທີນິ ປຣິກິຕ຺ຕຍນ຺ໂຕ. ວິຫາເຣນ ວິຫາຣໍ ປຣິເວເຓນ ປຣິເວຓໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເອວໍ ວເທຕີຕິ ຕໍ ຕໍ ວິຫາຣຎ຺ຈ ປຣິເວຓຎ຺ຈ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ທ຺ວາຣໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕ ປວິສິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ເອວໍ ວທຕິ – ‘‘ໂກ ອຕິຓ຺ໂຓ, ກໍ ຕາເຣມີ’’ຕິ?

ໂຫຕິເຍວ ຠຍນ຺ຕິ ມຣຓໍ ປຏິຈ຺ຈ ຈິຕ຺ຕຸຕ຺ຣາໂສ ໂຫຕິ. ໂຫຕິ ຉມ຺ຠິຕຕ຺ຕນ຺ຕິ ຫທຍມໍສໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ຕສ຺ມາ ສຣີຣຈລນໍ ໂຫຕິ; ອຕິຠເຍນ ຖທ຺ຘສຣີຣຕ຺ຕນ຺ຕິປິ ເອເກ, ຖມ຺ຠິຕຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຉມ຺ຠິຕຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂລມຫໍໂສຕິ ອຸທ຺ຘໍຐິຕໂລມຕາ, ຂີຓາສວາ ປນ ສຕ຺ຕສຸຎ຺ຎຕາຍ ສຸທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ມຣຓກສຕ຺ຕເມວ ນ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ສພ຺ພມ຺ເປຕໍ ນາໂຫສີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອກມ຺ປິ ຠິກ຺ຂຸໍ ທ຺ເວປິ…ເປ… ສຏ຺ຐິມ຺ປິ ຠິກ຺ຂູ ເອກາເຫນ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປສີຕິ ເອວໍ ຄຓນວເສນ ສພ຺ພານິປິ ຕານິ ປຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸສຕານິ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປສິ.

໑໖໔. ປຏິສລ຺ລານາ ວຸຏ຺ຐິໂຕຕິ ເຕສໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂຸສຕານໍ ຊີວິຕກ຺ຂຍປຕ຺ຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ຕໂຕ ເອກີຠາວໂຕ ວຸຏ຺ຐິໂຕ ຊານນ຺ໂຕປິ ອຊານນ຺ໂຕ ວິຍ ກຖາສມຸຏ຺ຐາປນຕ຺ຖໍ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ອາມນ຺ເຕສິ. ກິໍ ນຸ ໂຂ ອານນ຺ທ ຕນຸຠູໂຕ ວິຍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆຕິ ອານນ຺ທ ອິໂຕ ປຸພ຺ເພ ພຫູ ຠິກ຺ຂູ ເອກໂຕ ອຸປຏ຺ຐານໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອຸທ຺ເທສໍ ປຣິປຸຈ຺ຉໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ ສຊ຺ຌາຍນ຺ຕິ, ເອກປຊ຺ໂຊໂຕ ວິຍ ອາຣາໂມ ທິສ຺ສຕິ, ອິທານິ ປນ ອທ຺ຘມາສມຕ຺ຕສ຺ສ ອຈ຺ຈເຍນ ຕນຸຠູໂຕ ວິຍ ຕນຸໂກ ມນ຺ໂທ ອປ຺ປໂກ ວິຣຬວິຣໂຬ ວິຍ ຊາໂຕ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ. ກິນ຺ນຸ ໂຂ ກາຣຓໍ, ກິໍ ທິສາສຸ ປກ຺ກນ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູຕິ?

ອຖາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ກມ຺ມວິປາເກນ ເຕສໍ ຊີວິຕກ຺ຂຍປ຺ປຕ຺ຕິໍ ອສລ຺ລກ຺ເຂນ຺ໂຕ ອສຸຠກມ຺ມຏ຺ຐານານຸໂຍຄປຈ຺ຈຍາ ປນ ສລ຺ລກ຺ເຂນ຺ໂຕ ‘‘ຕຖາ ຫິ ປນ ຠນ຺ເຕ ຠຄວາ’’ຕິອາທິໍ ວຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຎ຺ຎໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຍາຈນ຺ໂຕ ‘‘ສາຘຸ ຠນ຺ເຕ ຠຄວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ສາຘຸ ຠນ຺ເຕ ຠຄວາ ອຎ຺ຎໍ ກາຣຓໍ ອາຈິກ຺ຂຕຸ, ເຍນ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐເຫຍ຺ຍ; ມຫາສມຸທ຺ທໍ ໂອໂຣຫຓຕິຕ຺ຖານິ ວິຍ ຫິ ອຎ຺ຎານິປິ ທສານຸສ຺ສຕິທສກສິຓຈຕຸຘາຕຸວວຕ຺ຖານພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣານາປານສຕິປ຺ປເຠທານິ ພຫູນິ ນິພ຺ພາໂນໂຣຫຓກມ຺ມຏ຺ຐານານິ ສນ຺ຕິ. ເຕສຸ ຠຄວາ ຠິກ຺ຂູ ສມສ຺ສາເສຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕຣໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອາຈິກ຺ຂຕູຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອຖ ຠຄວາ ຕຖາ ກາຕຸກາໂມ ເຖຣໍ ອຸຍ຺ໂຍເຊນ຺ໂຕ ‘‘ເຕນຫານນ຺ທາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເວສາລິໍ ອຸປນິສ຺ສາຍາຕິ ເວສາລິໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ສມນ຺ຕາ ຄາວຸເຕປິ ອທ຺ຘໂຍຊເນປິ ຍາວຕິກາ ຠິກ຺ຂູ ວິຫຣນ຺ຕິ, ເຕ ສພ຺ເພ ສນ຺ນິປາເຕຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕ ສພ຺ເພ ອຸປຏ຺ຐານສາລາຍໍ ສນ຺ນິປາເຕຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ຕນາ ຄນ຺ຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐານໍ ສຍໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ທຫຣຠິກ຺ຂູ ປຫິຓິຕ຺ວາ ມຸຫຸຕ຺ເຕເນວ ອນວເສເສ ຠິກ຺ຂູ ອຸປຏ຺ຐານສາລາຍໍ ສມູຫໍ ກຕ຺ວາ. ຍສ຺ສ ທານິ ຠນ຺ເຕ ຠຄວາ ກາລໍ ມຎ຺ຎຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຍມຘິປ຺ປາໂຍ – ຠຄວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ສນ຺ນິປຕິໂຕ ເອສ ກາໂລ ຠິກ຺ຂູນໍ ຘມ຺ມກຖໍ ກາຕຸໍ, ອນຸສາສນິໍ ທາຕຸໍ, ອິທານິ ຍສ຺ສ ຕຸມ຺ເຫ ກາລໍ ຊານາຖ, ຕໍ ກຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ.

ອານາປານສ຺ສຕິສມາຘິກຖາ

໑໖໕. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ…ເປ… ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສິ – ອຍມ຺ປິ ໂຂ ຠິກ຺ຂເວຕິ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ຈ ປນ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຸພ຺ເພ ອາຈິກ຺ຂິຕອສຸຠກມ຺ມຏ຺ຐານໂຕ ອຎ຺ຎໍ ປຣິຍາຍໍ ອາຈິກ຺ຂນ຺ໂຕ ‘‘ອານາປານສ຺ສຕິສມາຘີ’’ຕິ ອາຫ.

ອິທານິ ຍສ຺ມາ ຠຄວຕາ ຠິກ຺ຂູນໍ ສນ຺ຕປຓີຕກມ຺ມຏ຺ຐານທສ຺ສນຕ຺ຖເມວ ອຍໍ ປາຬິ ວຸຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ອປຣິຫາເປຕ຺ວາ ອຕ຺ຖໂຍຊນາກ຺ກມໍ ເອຕ຺ຖ ວຓ຺ຓນໍ ກຣິສ຺ສາມິ. ຕຕ຺ຣ ‘‘ອຍມ຺ປິ ໂຂ ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ຕາວ ປທສ຺ສ ອຍໍ ໂຍຊນາ – ຠິກ຺ຂເວ ນ ເກວລໍ ອສຸຠຠາວນາເຍວ ກິເລສປ຺ປຫານາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ອປິຈ ອຍມ຺ປິ ໂຂ ອານາປານສ຺ສຕິສມາຘິ…ເປ… ວູປສເມຕີຕິ.

ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ – ອານາປານສ຺ສຕີຕິ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສປຣິຄ຺ຄາຫິກາ ສຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ປຏິສມ຺ຠິທາຍໍ –

‘‘ອານນ຺ຕິ ອສ຺ສາໂສ, ໂນ ປສ຺ສາໂສ. ອປານນ຺ຕິ ປສ຺ສາໂສ, ໂນ ອສ຺ສາໂສ. ອສ຺ສາສວເສນ ອຸປຏ຺ຐານໍ ສຕິ, ປສ຺ສາສວເສນ ອຸປຏ຺ຐານໍ ສຕິ. ໂຍ ອສ຺ສສຕິ ຕສ຺ສຸປຏ຺ຐາຕິ, ໂຍ ປສ຺ສສຕິ ຕສ຺ສຸປຏ຺ຐາຕີ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໖໐).

ສມາຘີຕິ ຕາຍ ອານາປານປຣິຄ຺ຄາຫິກາຍ ສຕິຍາ ສທ຺ຘິໍ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາ; ສມາຘິສີເສນ ຈາຍໍ ເທສນາ, ນ ສຕິສີເສນ. ຕສ຺ມາ ອານາປານສ຺ສຕິຍາ ຍຸຕ຺ໂຕ ສມາຘິ ອານາປານສ຺ສຕິສມາຘິ, ອານາປານສ຺ສຕິຍໍ ວາ ສມາຘິ ອານາປານສ຺ສຕິສມາຘີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຠາວິໂຕຕິ ອຸປ຺ປາທິໂຕ ວຑ຺ຒິໂຕ ຈ. ພຫຸລີກໂຕຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ກໂຕ. ສນ຺ໂຕ ເຈວ ປຓີໂຕ ຈາຕິ ສນ຺ໂຕ ເຈວ ປຓີໂຕ ເຈວ, ອຸຠຍຕ຺ຖ ເອວສທ຺ເທນ ນິຍໂມ ເວທິຕພ຺ໂພ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ອຍຎ຺ຫິ ຍຖາ ອສຸຠກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ເກວລໍ ປຏິເວຘວເສນ ສນ຺ຕຎ຺ຈ ປຓີຕຎ຺ຈ ໂອຬາຣິກາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ ປນ ປຏິກູລາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ ຈ ອາຣມ຺ມຓວເສນ ເນວ ສນ຺ຕໍ ນ ປຓີຕໍ, ນ ເອວໍ ເກນຈິ ປຣິຍາເຍນ ອສນ຺ໂຕ ວາ ອປ຺ປຓີໂຕ ວາ, ອປິຈ ໂຂ ອາຣມ຺ມຓສນ຺ຕຕາຍປິ ສນ຺ໂຕ ວູປສນ຺ໂຕ ນິພ຺ພຸໂຕ ປຏິເວຘສງ຺ຂາຕອງ຺ຄສນ຺ຕຕາຍປິ ອາຣມ຺ມຓປ຺ປຓີຕຕາຍປິ ປຓີໂຕ ອຕິຕ຺ຕິກໂຣ ອງ຺ຄປ຺ປຓີຕຕາຍປີຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ສນ຺ໂຕ ເຈວ ປຓີໂຕ ຈາ’’ຕິ.

ອເສຈນໂກ ຈ ສຸໂຂ ຈ ວິຫາໂຣຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ນາສ຺ສ ເສຈນນ຺ຕິ ອເສຈນໂກ ອນາສິຕ຺ຕໂກ ອພ຺ໂພກິຓ຺ໂຓ ປາເຏກ຺ໂກ ອາເວຓິໂກ, ນຕ຺ເຖຕ຺ຖ ປຣິກມ຺ເມນ ວາ ອຸປຈາເຣນ ວາ ສນ຺ຕຕາ ອາທິມນສິກາຣໂຕ ປຠຸຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສຠາເວເນວ ສນ຺ໂຕ ຈ ປຓີໂຕ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເກຈິ ປນ ອເສຈນໂກຕິ ອນາສິຕ຺ຕໂກ ໂອຊວນ຺ໂຕ ສຠາເວເນວ ມຘຸໂຣຕິ ວທນ຺ຕິ. ເອວມຍໍ ອເສຈນໂກ ຈ ອປ຺ປິຕປ຺ປິຕກ຺ຂເຓ ກາຍິກເຈຕສິກສຸຂປ຺ປຏິລາຠາຍ ສໍວຕ຺ຕນໂຕ ສຸໂຂ ຈ ວິຫາໂຣຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອຸປ຺ປນ຺ນຸປ຺ປນ຺ເນຕິ ອວິກ຺ຂມ຺ຠິເຕ ອວິກ຺ຂມ຺ຠິເຕ. ປາປເກຕິ ລາມເກ. ອກຸສເລ ຘມ຺ເມຕິ ອໂກສລ຺ລສມ຺ຠູເຕ ຘມ຺ເມ. ຐານໂສ ອນ຺ຕຣຘາເປຕີຕິ ຂເຓເນວ ອນ຺ຕຣຘາເປຕິ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕິ. ວູປສເມຕີຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ອຸປສເມຕິ, ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍຕ຺ຕາ ວາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ອຣິຍມຄ຺ຄວຸຑ຺ຒິປ຺ປໂຕ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທຕິ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ເຠຕີຕິປິ ອຕ຺ໂຖ.

ເສຍ຺ຍຖາປີຕິ ໂອປມ຺ມນິທສ຺ສນເມຕໍ. ຄິມ຺ຫານໍ ປຈ຺ຉິເມ ມາເສຕິ ອາສາຬ຺ຫມາເສ. ອູຫຕໍ ຣໂຊຊລ຺ລນ຺ຕິ ອທ຺ຘມາເສ ວາຕາຕປສຸກ຺ຂາຍ ໂຄມຫິໍສາທິປາທປ຺ປຫາຣສມ຺ຠິນ຺ນາຍ ປຖວິຍາ ອຸທ຺ຘໍ ຫຕໍ ອູຫຕໍ ອາກາເສ ສມຸຏ຺ຐິຕໍ ຣຊຎ຺ຈ ເຣຓຸຎ຺ຈ. ມຫາ ອກາລເມໂຆຕິ ສພ຺ພໍ ນຠໍ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐິໂຕ ອາສາຬ຺ຫຊຸຓ຺ຫປກ຺ເຂ ສກລໍ ອທ຺ຘມາສໍ ວສ຺ສນກເມໂຆ. ໂສ ຫິ ອສມ຺ປຕ຺ເຕ ວສ຺ສກາເລ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ອກາລເມໂຆຕິ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕ. ຐານໂສ ອນ຺ຕຣຘາເປຕິ ວູປສເມຕີຕິ ຂເຓເນວ ອທສ຺ສນໍ ເນຕິ, ປຖວິຍໍ ສນ຺ນິສີທາເປຕິ. ເອວເມວ ໂຂຕິ ໂອປມ຺ມສມ຺ປຏິປາທນເມຕໍ. ຕໂຕ ປຣໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ອິທານິ ກຖໍ ຠາວິໂຕ ຈ ຠິກ຺ຂເວ ອານາປານສ຺ສຕິສມາຘີຕິ ເອຕ຺ຖ ກຖນ຺ຕິ ອານາປານສ຺ສຕິສມາຘິຠາວນໍ ນານປ຺ປກາຣໂຕ ວິຕ຺ຖາເຣຕຸກມ຺ຍຕາປຸຈ຺ຉາ. ຠາວິໂຕ ຈ ຠິກ຺ຂເວ ອານາປານສ຺ສຕິສມາຘີຕິ ນານປ຺ປກາຣໂຕ ວິຕ຺ຖາເຣຕຸກມ຺ຍຕາຍ ປຸຏ຺ຐຘມ຺ມນິທສ຺ສນໍ. ເອສ ນໂຍ ທຸຕິຍປເທປິ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ຠິກ຺ຂເວ ເກນປກາເຣນ ເກນາກາເຣນ ເກນ ວິຘິນາ ຠາວິໂຕ ອານາປານສ຺ສຕິສມາຘິ ເກນປກາເຣນ ພຫຸລີກໂຕ ສນ຺ໂຕ ເຈວ…ເປ… ວູປສເມຕີຕິ.

ອິທານິ ຕມຕ຺ຖໍ ວິຕ຺ຖາເຣນ຺ໂຕ ‘‘ອິຘ ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອິຘ ຠິກ຺ຂເວ ຠິກ຺ຂູຕິ ຠິກ຺ຂເວ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ຠິກ຺ຂຸ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອິຘສທ຺ໂທ ສພ຺ພປ຺ປກາຣອານາປານສ຺ສຕິສມາຘິນິພ຺ພຕ຺ຕກສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ສນ຺ນິສ຺ສຍຠູຕສາສນປຣິທີປໂນ ອຎ຺ຎສາສນສ຺ສ ຕຖາຠາວປຏິເສຘໂນ ຈ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ – ‘‘ອິເຘວ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມໂຓ…ເປ… ສຸຎ຺ຎາ ປຣປ຺ປວາທາ ສມເຓຠິ ອຎ຺ເຎຫີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໓໙). ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ.

ອຣຎ຺ຎຄໂຕ ວາ…ເປ… ສຸຎ຺ຎາຄາຣຄໂຕ ວາຕິ ອິທມສ຺ສ ອານາປານສ຺ສຕິສມາຘິຠາວນານຸຣູປເສນາສນປຣິຄ຺ຄຫປຣິທີປນໍ. ອິມສ຺ສ ຫິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຣູປາທີສຸ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ອນຸວິສຏໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອານາປານສ຺ສຕິສມາຘິອາຣມ຺ມຓໍ ອຠິຣຸຫິຕຸໍ ນ ອິຈ຺ຉຕິ. ກູຏໂຄຓຍຸຕ຺ຕຣໂຖ ວິຍ ອຸປ຺ປຖເມວ ຘາວຕິ. ຕສ຺ມາ ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ໂຄໂປ ກູຏເຘນຸຍາ ສພ຺ພໍ ຂີຣໍ ປິວິຕ຺ວາ ວຑ຺ຒິຕໍ ກູຏວຈ຺ຉໍ ທເມຕຸກາໂມ ເຘນຸໂຕ ອປເນຕ຺ວາ ເອກມນ຺ເຕ ມຫນ຺ຕໍ ຖມ຺ຠໍ ນິຂຓິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ໂຍຕ຺ເຕນ ພນ຺ເຘຍ຺ຍ. ອຖສ຺ສ ໂສ ວຈ຺ໂຉ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ວິປ຺ຜນ຺ທິຕ຺ວາ ປລາຍິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ຕເມວ ຖມ຺ຠໍ ອຸປນິສີເທຍ຺ຍ ວາ ອຸປນິປຊ຺ເຊຍ຺ຍ ວາ; ເອວເມວ ອິມິນາປິ ຠິກ຺ຂຸນາ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຣູປາຣມ຺ມຓາທິຣສປານວຑ຺ຒິຕໍ ທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ຕໍ ທເມຕຸກາເມນ ຣູປາທິອາຣມ຺ມຓໂຕ ອປເນຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎໍ ວາ…ເປ… ສຸຎ຺ຎາຄາຣໍ ວາ ປເວເສຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສຖມ຺ເຠ ສຕິໂຍຕ຺ເຕນ ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ເອວມສ຺ສ ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ວິປ຺ຜນ຺ທິຕ຺ວາປິ ປຸພ຺ເພ ອາຈິຓ຺ຓາຣມ຺ມຓໍ ອລຠມານໍ ສຕິໂຍຕ຺ຕໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ປລາຍິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕໍ ຕເມວາຣມ຺ມຓໍ ອຸປຈາຣປ຺ປນາວເສນ ອຸປນິສີທຕິ ເຈວ ອຸປນິປຊ຺ຊຕິ ຈ. ເຕນາຫຸ ໂປຣາຓາ –

‘‘ຍຖາ ຖມ຺ເຠ ນິພນ຺ເຘຍ຺ຍ, ວຈ຺ຉໍ ທມ຺ມໍ ນໂຣ ອິຘ;

ພນ຺ເຘຍ຺ເຍວໍ ສກໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ສຕິຍາຣມ຺ມເຓ ທຬ຺ຫ’’ນ຺ຕິ. (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໒໑໗; ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໗໔; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໐໗; ປຏິ. ມ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑.໑໖໓);

ເອວມສ຺ເສຕໍ ເສນາສນໍ ຠາວນານຸຣູປໍ ໂຫຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອິທມສ຺ສ ອານາປານສ຺ສຕິສມອາຘິຠາວນານຸຣູປເສນາສນປຣິຄ຺ຄຫປຣິທີປນ’’ນ຺ຕິ.

ອຖ ວາ ຍສ຺ມາ ອິທໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານປ຺ປເຠເທ ມຸທ຺ຘຠູຕໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸພຸທ຺ຘປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘພຸທ຺ຘສາວການໍ ວິເສສາຘິຄມທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣປທຏ຺ຐານໍ ອານາປານສ຺ສຕິກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສຫຕ຺ຖິອສ຺ສາທິສທ຺ທສມາກຸລໍ ຄາມນ຺ຕໍ ອປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ນ ສຸກຣໍ ສມ຺ປາເທຕຸໍ, ສທ຺ທກຓ຺ຏກຕ຺ຕາ ຌານສ຺ສ. ອຄາມເກ ປນ ອຣຎ຺ເຎ ສຸກຣໍ ໂຍຄາວຈເຣນ ອິທໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອານາປານຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຕເທວ ຈ ປາທກໍ ກຕ຺ວາ ສງ຺ຂາເຣ ສມ຺ມສິຕ຺ວາ ອຄ຺ຄຜລໍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ສມ຺ປາປຸຓິຕຸໍ, ຕສ຺ມາສ຺ສ ອນຸຣູປໍເສນາສນໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຠຄວາ ‘‘ອຣຎ຺ຎຄໂຕ ວາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ວຕ຺ຖຸວິຊ຺ຊາຈຣິໂຍ ວິຍ ຫິ ຠຄວາ, ໂສ ຍຖາ ວຕ຺ຖຸວິຊ຺ຊາຈຣິໂຍ ນຄຣຠູມິໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ສຸຏ຺ຐຸ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ເອຕ຺ຖ ນຄຣໍ ມາເປຖາ’’ຕິ ອຸປທິສຕິ, ໂສຕ຺ຖິນາ ຈ ນຄເຣ ນິຏ຺ຐິເຕ ຣາຊກຸລໂຕ ມຫາສກ຺ກາຣໍ ລຠຕິ; ເອວເມວ ໂຍຄາວຈຣສ຺ສ ອນຸຣູປເສນາສນໍ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ເອຕ຺ຖ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຸປທິສຕິ. ຕໂຕ ຕຕ຺ຖ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອນຸຍຸຕ຺ເຕນ ໂຍຄິນາ ກເມນ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕ຺ເຕ ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ວຕ ໂສ ຠຄວາ’’ຕິ ມຫນ຺ຕໍ ສກ຺ກາຣໍ ລຠຕິ. ອຍໍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ‘‘ທີປິສທິໂສ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍຖາ ຫິ ມຫາທີປິຣາຊາ ອຣຎ຺ເຎ ຕິຓຄຫນໍ ວາ ວນຄຫນໍ ວາ ປພ຺ພຕຄຫນໍ ວາ ນິສ຺ສາຍ ນິລີຍິຕ຺ວາ ວນມຫິໍສໂຄກຓ຺ຓສູກຣາທໂຍ ມິເຄ ຄຓ຺ຫາຕິ; ເອວເມວາຍໍ ອຣຎ຺ຎາທີສຸ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ຍຖາກ຺ກເມນ ໂສຕາປຕ຺ຕິສກທາຄາມິອນາຄາມິອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄ ເຈວ ອຣິຍຜລຎ຺ຈ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເຕນາຫຸ ໂປຣາຓາ –

‘‘ຍຖາປິ ທີປິໂກ ນາມ, ນິລີຍິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫຕີ ມິເຄ;

ຕເຖວາຍໍ ພຸທ຺ຘປຸຕ຺ໂຕ, ຍຸຕ຺ຕໂຍໂຄ ວິປສ຺ສໂກ;

ອຣຎ຺ຎໍ ປວິສິຕ຺ວານ, ຄຓ຺ຫາຕິ ຜລມຸຕ຺ຕມ’’ນ຺ຕິ. (ມິ. ປ. ໖.໑.໕);

ເຕນສ຺ສ ປຣກ຺ກມຊວໂຍຄ຺ຄຠູມິໍ ອຣຎ຺ຎເສນາສນໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຠຄວາ ‘‘ອຣຎ຺ຎຄໂຕ ວາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ອຣຎ຺ຎຄໂຕ ວາຕິ ອຣຎ຺ຎນ຺ຕິ ‘‘ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ພຫິ ອິນ຺ທຂີລາ ສພ຺ພເມຕໍ ອຣຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ (ວິຠ. ໕໒໙) ຈ ‘‘ອາຣຎ຺ຎກໍ ນາມ ເສນາສນໍ ປຎ຺ຈຘນຸສຕິກໍ ປຈ຺ຉິມ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໖໕໓) ຈ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂເຓສຸ ອຣຎ຺ເຎສຸ ອນຸຣູປໍ ຍໍກິຎ຺ຈິ ປວິເວກສຸຂໍ ອຣຎ຺ຎໍ ຄໂຕ. ຣຸກ຺ຂມູລຄໂຕ ວາຕິ ຣຸກ຺ຂສມີປໍ ຄໂຕ. ສຸຎ຺ຎາຄາຣຄໂຕ ວາຕິ ສຸຎ຺ຎໍ ວິວິຕ຺ໂຕກາສໍ ຄໂຕ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຐເປຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎຎ຺ຈ ຣຸກ຺ຂມູລຎ຺ຈ ອວເສສສຕ຺ຕວິຘເສນາສນຄໂຕປິ ສຸຎ຺ຎາຄາຣຄໂຕຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເອວມສ຺ສ ອຸຕຸຕ຺ຕຍານຸກູລໍ ຘາຕຸຈຣິຍານຸກູລຎ຺ຈ ອານາປານສ຺ສຕິຠາວນານຸຣູປໍ ເສນາສນໍ ອຸປທິສິຕ຺ວາ ອລີນານຸທ຺ຘຈ຺ຈປກ຺ຂິກໍ ສນ຺ຕມິຣິຍາປຖໍ ອຸປທິສນ຺ໂຕ ‘‘ນິສີທຕີ’’ຕິ ອາຫ. ອຖສ຺ສ ນິສຊ຺ຊາຍ ທຬ຺ຫຠາວໍ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ປວຕ຺ຕນສຸຂຕໍ ອາຣມ຺ມຓປຣິຄ຺ຄຫູປາຍຎ຺ຈ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປລ຺ລງ຺ກໍ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ປລ຺ລງ຺ກນ຺ຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ອູຣຸພທ຺ຘາສນໍ. ອາຠຸຊິຕ຺ວາຕິ ອາພນ຺ຘິຕ຺ວາ. ອຸຊຸໍ ກາຍໍ ປຓິຘາຍາຕິ ອຸປຣິມໍ ສຣີຣໍ ອຸຊຸກໍ ຐເປຕ຺ວາ, ອຏ຺ຐາຣສ ປິຏ຺ຐິກຓ຺ຏເກ ໂກຏິຍາ ໂກຏິໍ ປຏິປາເທຕ຺ວາ. ເອວຎ຺ຫິ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ຈມ຺ມມໍສນ຺ຫາຣູນິ ນ ປຓມນ຺ຕິ. ອຖສ຺ສ ຍາ ເຕສໍ ປຓມນປ຺ປຈ຺ຈຍາ ຂເຓ ຂເຓ ເວທນາ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ, ຕາ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ຕາສຸ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊມານາສຸ ຈິຕ຺ຕໍ ເອກຄ຺ຄໍ ໂຫຕິ. ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ນ ປຣິປຕຕິ. ວຸຑ຺ຒິໍ ຜາຕິໍ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ.

ປຣິມຸຂໍ ສຕິໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານາຠິມຸຂໍ ສຕິໍ ຐປຍິຕ຺ວາ. ອຖ ວາ ‘‘ປຣີ’’ຕິ ປຣິຄ຺ຄຫຏ຺ໂຐ; ‘‘ມຸຂ’’ນ຺ຕິ ນິຍ຺ຍານຏ຺ໂຐ; ‘‘ສຕີ’’ຕິ ອຸປຏ຺ຐານຏ຺ໂຐ; ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ – ‘‘ປຣິມຸຂໍ ສຕິໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ’’ຕິ. ເອວໍ ປຏິສມ຺ຠິທາຍໍ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໖໔-໑໖໕) ວຸຕ຺ຕນເຍນເປຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ສງ຺ເຂໂປ – ‘‘ປຣິຄ຺ຄຫິຕນິຍ຺ຍານໍ ສຕິໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ. ໂສ ສໂຕວ ອສ຺ສສຕີຕິ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ເອວໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ເອວຎ຺ຈ ສຕິໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ຕໍ ສຕິໍ ອວິຊຫນ຺ໂຕ ສໂຕເອວ ອສ຺ສສຕິ, ສໂຕ ປສ຺ສສຕິ, ສໂຕກາຣີ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອິທານິ ເຍຫາກາເຣຫິ ສໂຕກາຣີ ໂຫຕິ, ເຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ທີຆໍ ວາ ອສ຺ສສນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິມາຫ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ປຏິສມ຺ຠິທາຍໍ – ‘‘ໂສ ສໂຕວ ອສ຺ສສຕິ, ສໂຕ ປສ຺ສສຕີ’’ຕິ ເອຕສ຺ເສວ ວິຠງ຺ເຄ –

‘‘ພາຕ຺ຕິໍສາຍ ອາກາເຣຫິ ສໂຕກາຣີ ໂຫຕິ. ທີຆໍ ອສ຺ສາສວເສນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ເອກຄ຺ຄຕໍ ອວິກ຺ເຂປໍ ປຊານໂຕ ສຕິ ອຸປຏ຺ຐິຕາ ໂຫຕິ. ຕາຍ ສຕິຍາ ເຕນ ຎາເຓນ ສໂຕກາຣີ ໂຫຕິ. ທີຆໍ ປສ຺ສາສວເສນ…ເປ… ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສີ ອສ຺ສາສວເສນ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສີ ປສ຺ສາສວເສນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ເອກຄ຺ຄຕໍ ອວິກ຺ເຂປໍ ປຊານໂຕ ສຕິ ອຸປຏ຺ຐິຕາ ໂຫຕິ. ຕາຍ ສຕິຍາ ເຕນ ຎາເຓນ ສໂຕກາຣີ ໂຫຕີ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໖໕).

ຕຕ຺ຖ ທີຆໍ ວາ ອສ຺ສສນ຺ໂຕຕິ ທີຆໍ ວາ ອສ຺ສາສໍ ປວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ. ‘‘ອສ຺ສາໂສ’’ຕິ ພຫິ ນິກ຺ຂມນວາໂຕ. ‘‘ປສ຺ສາໂສ’’ຕິ ອນ຺ໂຕ ປວິສນວາໂຕ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຏ຺ຐກຖາສຸ ປນ ອຸປ຺ປຏິປາຏິຍາ ອາຄຕໍ.

ຕຕ຺ຖ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ຄພ຺ຠເສຍ຺ຍການໍ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິໂຕ ນິກ຺ຂມນກາເລ ປຐມໍ ອພ຺ຠນ຺ຕຣວາໂຕ ພຫິ ນິກ຺ຂມຕິ. ປຈ຺ຉາ ພາຫິຣວາໂຕ ສຸຂຸມໍ ຣຊໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ປວິສນ຺ໂຕ ຕາລຸໍ ອາຫຈ຺ຈ ນິພ຺ພາຍຕິ. ເອວໍ ຕາວ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຍາ ປນ ເຕສໍ ທີຆຣສ຺ສຕາ, ສາ ອທ຺ຘານວເສນ ເວທິຕພ຺ພາ. ຍຖາ ຫິ ໂອກາສທ຺ຘານໍ ຜຣິຕ຺ວາ ຐິຕໍ ອຸທກໍ ວາ ວາລິກາ ວາ ‘‘ທີຆມຸທກໍ ທີຆາ ວາລິກາ, ຣສ຺ສມຸທກໍ ຣສ຺ສາ ວາລິກາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອວໍ ຈຸຓ຺ຓວິຈຸຓ຺ຓາປິ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ ຫຕ຺ຖິສຣີເຣ ອຫິສຣີເຣ ຈ ເຕສໍ ອຕ຺ຕຠາວສງ຺ຂາຕໍ ທີຆໍ ອທ຺ຘານໍ ສຓິກໍ ປູເຣຕ຺ວາ ສຓິກເມວ ນິກ຺ຂມນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ທີຆາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ສຸນຂສສາທີນໍ ອຕ຺ຕຠາວສງ຺ຂາຕໍ ຣສ຺ສໍ ອທ຺ຘານໍ ສີຆໍ ປູເຣຕ຺ວາ ສີຆເມວ ນິກ຺ຂມນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຣສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ມນຸສ຺ເສສຸ ປນ ເກຈິ ຫຕ຺ຖິອຫິອາທໂຍ ວິຍ ກາລທ຺ຘານວເສນ ທີຆໍ ອສ຺ສສນ຺ຕິ ຈ ປສ຺ສສນ຺ຕິ ຈ. ເກຈິ ສຸນຂສສາທໂຍ ວິຍ ຣສ຺ສໍ. ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ກາລວເສນ ທີຆມທ຺ຘານໍ ນິກ຺ຂມນ຺ຕາ ຈ ປວິສນ຺ຕາ ຈ ເຕ ທີຆາ. ອິຕ຺ຕຣມທ຺ຘານໍ ນິກ຺ຂມນ຺ຕາ ຈ ປວິສນ຺ຕາ ຈ ‘‘ຣສ຺ສາ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ນວຫາກາເຣຫິ ທີຆໍ ອສ຺ສສນ຺ໂຕ ຈ ປສ຺ສສນ຺ໂຕ ຈ ‘‘ທີຆໍ ອສ຺ສສາມິ ປສ຺ສສາມີ’’ຕິ ປຊານາຕິ. ເອວໍ ປຊານໂຕ ຈສ຺ສ ເອເກນາກາເຣນ ກາຍານຸປສ຺ສນາສຕິປຏ຺ຐານຠາວນາ ສມ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຍຖາຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຍໍ –

‘‘ກຖໍ ທີຆໍ ອສ຺ສສນ຺ໂຕ ‘ທີຆໍ ອສ຺ສສາມີ’ຕິ ປຊານາຕິ, ທີຆໍ ປສ຺ສສນ຺ໂຕ ‘ທີຆໍ ປສ຺ສສາມີ’ຕິ ປຊານາຕິ? ທີຆໍ ອສ຺ສາສໍ ອທ຺ຘານສງ຺ຂາເຕ ອສ຺ສສຕິ, ທີຆໍ ປສ຺ສາສໍ ອທ຺ຘານສງ຺ຂາເຕ ປສ຺ສສຕິ, ທີຆໍ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສໍ ອທ຺ຘານສງ຺ຂາເຕ ອສ຺ສສຕິປິ ປສ຺ສສຕິປິ. ທີຆໍ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສໍ ອທ຺ຘານສງ຺ຂາເຕ ອສ຺ສສໂຕປິ ປສ຺ສສໂຕປິ ຉນ຺ໂທ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ; ຉນ຺ທວເສນ ຕໂຕ ສຸຂຸມຕຣໍ ທີຆໍ ອສ຺ສາສໍ ອທ຺ຘານສງ຺ຂາເຕ ອສ຺ສສຕິ, ຉນ຺ທວເສນ ຕໂຕ ສຸຂຸມຕຣໍ ທີຆໍ ປສ຺ສາສໍ ອທ຺ຘານສງ຺ຂາເຕ ປສ຺ສສຕິ, ຉນ຺ທວເສນ ຕໂຕ ສຸຂຸມຕຣໍ ທີຆໍ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສໍ ອທ຺ຘານສງ຺ຂາເຕ ອສ຺ສສຕິປິ ປສ຺ສສຕິປິ. ຉນ຺ທວເສນ ຕໂຕ ສຸຂຸມຕຣໍ ທີຆໍ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສໍ ອທ຺ຘານສງ຺ຂາເຕ ອສ຺ສສໂຕປິ ປສ຺ສສໂຕປິ ປາໂມຊ຺ຊໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ; ປາໂມຊ຺ຊວເສນ ຕໂຕ ສຸຂຸມຕຣໍ ທີຆໍ ອສ຺ສາສໍ ອທ຺ຘານສງ຺ຂາເຕ ອສ຺ສສຕິ, ປາໂມຊ຺ຊວເສນ ຕໂຕ ສຸຂຸມຕຣໍ ທີຆໍ ປສ຺ສາສໍ…ເປ… ທີຆໍ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສໍ ອທ຺ຘານສງ຺ຂາເຕ ອສ຺ສສຕິປິ ປສ຺ສສຕິປິ. ປາໂມຊ຺ຊວເສນ ຕໂຕ ສຸຂຸມຕຣໍ ທີຆໍ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສໍ ອທ຺ຘານສງ຺ຂາເຕ ອສ຺ສສໂຕປິ ປສ຺ສສໂຕປິ ທີຆໍ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ ຈິຕ຺ຕໍ ວິວຕ຺ຕຕິ, ອຸເປກ຺ຂາ ສຓ຺ຐາຕິ. ອິເມຫິ ນວຫິ ອາກາເຣຫິ ທີຆໍ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ ກາໂຍ; ອຸປຏ຺ຐານໍ ສຕິ; ອນຸປສ຺ສນາ ຎາຓໍ; ກາໂຍ ອຸປຏ຺ຐານໍ, ໂນ ສຕິ; ສຕິ ອຸປຏ຺ຐານຎ຺ເຈວ ສຕິ ຈ. ຕາຍ ສຕິຍາ ເຕນ ຎາເຓນ ຕໍ ກາຍໍ ອນຸປສ຺ສຕິ. ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ – ‘‘ກາເຍ ກາຍານຸປສ຺ສນາສຕິປຏ຺ຐານຠາວນາ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໖໖).

ເອເສວ ນໂຍ ຣສ຺ສປເທປິ. ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ‘‘ຍຖາ ເອຕ຺ຖ ‘ທີຆໍ ອສ຺ສາສໍ ອທ຺ຘານສງ຺ຂາເຕ’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ; ເອວມິຘ ‘ຣສ຺ສໍ ອສ຺ສາສໍ ອິຕ຺ຕຣສງ຺ຂາເຕ ອສ຺ສສຕີ’’ຕິ ອາຄຕໍ. ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ວເສນ ຍາວ ‘‘ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ ກາເຍ ກາຍານຸປສ຺ສນາສຕິປຏ຺ຐານຠາວນາ’’ຕິ ຕາວ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເອວມຍໍ ອທ຺ຘານວເສນ ອິຕ຺ຕຣວເສນ ຈ ອິເມຫາກາເຣຫິ ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສ ປຊານນ຺ໂຕ ທີຆໍ ວາ ອສ຺ສສນ຺ໂຕ ‘‘ທີຆໍ ອສ຺ສສາມີ’’ຕິ ປຊານາຕິ…ເປ… ຣສ຺ສໍ ວາ ປສ຺ສສນ຺ໂຕ ‘‘ຣສ຺ສໍ ປສ຺ສສາມີ’’ຕິ ປຊານາຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເອວໍ ປຊານໂຕ ຈສ຺ສ –

‘‘ທີໂຆ ຣສ຺ໂສ ຈ ອສ຺ສາໂສ;

ປສ຺ສາໂສປິ ຈ ຕາທິໂສ;

ຈຕ຺ຕາໂຣ ວຓ຺ຓາ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ;

ນາສິກຄ຺ເຄວ ຠິກ຺ຂຸໂນ’’ຕິ. (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໒໑໙; ປຏິ. ມ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑.໑໖໓);

ສພ຺ພກາຍປ຺ປຏິສໍເວທີ ອສ຺ສສິສ຺ສາມິ…ເປ… ປສ຺ສສິສ຺ສາມີຕິ ສິກ຺ຂຕີຕິ ສກລສ຺ສ ອສ຺ສາສກາຍສ຺ສ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານໍ ວິທິຕໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ປາກຏໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ອສ຺ສສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສິກ຺ຂຕິ. ສກລສ຺ສ ປສ຺ສາສກາຍສ຺ສ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານໍ ວິທິຕໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ປາກຏໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ປສ຺ສສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສິກ຺ຂຕິ. ເອວໍ ວິທິຕໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ປາກຏໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕນ ອສ຺ສສຕິ ເຈວ ປສ຺ສສຕິ ຈ; ຕສ຺ມາ ‘‘ອສ຺ສສິສ຺ສາມິ ປສ຺ສສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສິກ຺ຂຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອກສ຺ສ ຫິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຈຸຓ຺ຓວິຈຸຓ຺ຓວິສເຏ ອສ຺ສາສກາເຍ ປສ຺ສາສກາເຍ ວາ ອາທິ ປາກໂຏ ໂຫຕິ, ນ ມຊ຺ຌປຣິໂຍສານໍ. ໂສ ອາທິເມວ ປຣິຄ຺ຄເຫຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ມຊ຺ຌປຣິໂຍສາເນ ກິລມຕິ. ເອກສ຺ສ ມຊ຺ຌໍ ປາກຏໍ ໂຫຕິ, ນ ອາທິປຣິໂຍສານໍ. ໂສ ມຊ຺ຌເມວ ປຣິຄ຺ຄເຫຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ອາທິປຣິໂຍສາເນ ກິລມຕິ. ເອກສ຺ສ ປຣິໂຍສານໍ ປາກຏໍ ໂຫຕິ, ນ ອາທິມຊ຺ຌໍ. ໂສ ປຣິໂຍສານໍເຍວ ປຣິຄ຺ຄເຫຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ອາທິມຊ຺ເຌ ກິລມຕິ. ເອກສ຺ສ ສພ຺ພມ຺ປິ ປາກຏໍ ໂຫຕິ, ໂສ ສພ຺ພມ຺ປິ ປຣິຄ຺ຄເຫຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ນ ກຕ຺ຖຈິ ກິລມຕິ. ຕາທິເສນ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ສພ຺ພກາຍປ຺ປຏິສໍເວທີ ອສ຺ສສິສ຺ສາມິ…ເປ… ປສ຺ສສິສ຺ສາມີຕິ ສິກ຺ຂຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສິກ຺ຂຕີຕິ ເອວໍ ຆຏຕິ ວາຍມຕິ. ໂຍ ວາ ຕຖາຠູຕສ຺ສ ສໍວໂຣ; ອຍເມຕ຺ຖ ອຘິສີລສິກ຺ຂາ. ໂຍ ຕຖາຠູຕສ຺ສ ສມາຘິ; ອຍໍ ອຘິຈິຕ຺ຕສິກ຺ຂາ. ຍາ ຕຖາຠູຕສ຺ສ ປຎ຺ຎາ; ອຍໍ ອຘິປຎ຺ຎາສິກ຺ຂາຕິ. ອິມາ ຕິສ຺ໂສ ສິກ຺ຂາໂຍ ຕສ຺ມິໍ ອາຣມ຺ມເຓ ຕາຍ ສຕິຍາ ເຕນ ມນສິກາເຣນ ສິກ຺ຂຕິ ອາເສວຕິ ຠາເວຕິ ພຫຸລີກໂຣຕີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ປຸຣິມນເຍ ເກວລໍ ອສ຺ສສິຕພ຺ພໍ ປສ຺ສສິຕພ຺ພເມວ ຈ, ນ ອຎ຺ຎໍ ກິຎ຺ຈິ ກາຕພ຺ພໍ; ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປນ ຎາຓຸປ຺ປາທນາທີສຸ ໂຍໂຄ ກຣຓີໂຍ. ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ‘‘ອສ຺ສສາມີຕິ ປຊານາຕິ ປສ຺ສສາມີຕິ ປຊານາຕິ’’ຈ຺ເຈວ ວຕ຺ຕມານກາລວເສນ ປາຬິໍ ວຕ຺ວາ ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ກຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ຎາຓຸປ຺ປາທນາທິໂນ ອາກາຣສ຺ສ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ສພ຺ພກາຍປ຺ປຏິສໍເວທີ ອສ຺ສສິສ຺ສາມີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອນາຄຕວຈນວເສນ ປາຬິ ອາໂຣປິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ປສ຺ສມ຺ຠຍໍ ກາຍສງ຺ຂາຣໍ ອສ຺ສສິສ຺ສາມິ…ເປ… ປສ຺ສສິສ຺ສາມີຕິ ສິກ຺ຂຕີຕິ ໂອຬາຣິກໍ ກາຍສງ຺ຂາຣໍ ປສ຺ສມ຺ເຠນ຺ໂຕ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ເຠນ຺ໂຕ ນິໂຣເຘນ຺ໂຕ ວູປສເມນ຺ໂຕ ອສ຺ສສິສ຺ສາມິ ປສ຺ສສິສ຺ສາມີຕິ ສິກ຺ຂຕິ.

ຕຕ຺ເຣວໍ ໂອຬາຣິກສຸຂຸມຕາ ຈ ປສ຺ສທ຺ຘິ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ. ອິມສ຺ສ ຫິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປຸພ຺ເພ ອປຣິຄ຺ຄຫິຕກາເລ ກາໂຍ ຈ ຈິຕ຺ຕຎ຺ຈ ສທຣຖາ ໂຫນ຺ຕິ. ໂອຬາຣິການໍ ກາຍຈິຕ຺ຕານໍ ໂອຬາຣິກຕ຺ເຕ ອວູປສນ຺ເຕ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາປິ ໂອຬາຣິກາ ໂຫນ຺ຕິ, ພລວຕຣາ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ນາສິກາ ນປ຺ປໂຫຕິ, ມຸເຂນ ອສ຺ສສນ຺ໂຕປິ ປສ຺ສສນ຺ໂຕປິ ຕິຏ຺ຐຕິ. ຍທາ ປນສ຺ສ ກາໂຍປິ ຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ປຣິຄ຺ຄຫິຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕທາ ເຕ ສນ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ ວູປສນ຺ຕາ. ເຕສຸ ວູປສນ຺ເຕສຸ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ ສຸຂຸມາ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ‘‘ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວິເຈຕພ຺ພາກາຣປ຺ປຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ເສຍ຺ຍຖາປິ ປຸຣິສສ຺ສ ຘາວິຕ຺ວາ ປພ຺ພຕາ ວາ ໂອໂຣຫິຕ຺ວາ ມຫາຠາຣໍ ວາ ສີສໂຕ ໂອໂຣເປຕ຺ວາ ຐິຕສ຺ສ ໂອຬາຣິກາ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ ໂຫນ຺ຕິ, ນາສິກາ ນປ຺ປໂຫຕິ, ມຸເຂນ ອສ຺ສສນ຺ໂຕປິ ປສ຺ສສນ຺ໂຕປິ ຕິຏ຺ຐຕິ. ຍທາ ປເນສ ຕໍ ປຣິສ຺ສມໍ ວິໂນເທຕ຺ວາ ນ຺ຫຕ຺ວາ ຈ ປິວິຕ຺ວາ ຈ ອລ຺ລສາຏກໍ ຫທເຍ ກຕ຺ວາ ສີຕາຍ ຉາຍາຍ ນິປນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ອຖສ຺ສ ເຕ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ ສຸຂຸມາ ໂຫນ຺ຕິ, ‘‘ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວິເຈຕພ຺ພາກາຣປ຺ປຕ຺ຕາ. ເອວເມວ ອິມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປຸພ຺ເພ ອປຣິຄ຺ຄຫິຕກາເລ ກາໂຍ ຈ…ເປ… ວິເຈຕພ຺ພາກາຣປ຺ປຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ຕຖາ ຫິສ຺ສ ປຸພ຺ເພ ອປຣິຄ຺ຄຫິຕກາເລ ‘‘ໂອຬາຣິໂກຬາຣິເກ ກາຍສງ຺ຂາເຣ ປສ຺ສມ຺ເຠມີ’’ຕິ ອາໂຠຄສມນ຺ນາຫາຣມນສິກາຣປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ນຕ຺ຖິ, ປຣິຄ຺ຄຫິຕກາເລ ປນ ອຕ຺ຖິ. ເຕນສ຺ສ ອປຣິຄ຺ຄຫິຕກາລໂຕ ປຣິຄ຺ຄຫິຕກາເລ ກາຍສງ຺ຂາໂຣ ສຸຂຸໂມ ໂຫຕິ. ເຕນາຫຸ ໂປຣາຓາ –

‘‘ສາຣທ຺ເຘ ກາເຍ ຈິຕ຺ເຕ ຈ, ອຘິມຕ຺ຕໍ ປວຕ຺ຕຕິ;

ອສາຣທ຺ຘມ຺ຫິ ກາຍມ຺ຫິ, ສຸຂຸມໍ ສມ຺ປວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ. (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໒໒໐; ປຏິ. ມ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑.໑໖໓);

ປຣິຄ຺ຄເຫປິ ໂອຬາຣິໂກ, ປຐມຊ຺ຌານູປຈາເຣ ສຸຂຸໂມ; ຕສ຺ມິມ຺ປິ ໂອຬາຣິໂກ ປຐມຊ຺ຌາເນ ສຸຂຸໂມ. ປຐມຊ຺ຌາເນ ຈ ທຸຕິຍຊ຺ຌານູປຈາເຣ ຈ ໂອຬາຣິໂກ, ທຸຕິຍຊ຺ຌາເນ ສຸຂຸໂມ. ທຸຕິຍຊ຺ຌາເນ ຈ ຕຕິຍຊ຺ຌານູປຈາເຣ ຈ ໂອຬາຣິໂກ, ຕຕິຍຊ຺ຌາເນ ສຸຂຸໂມ. ຕຕິຍຊ຺ຌາເນ ຈ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານູປຈາເຣ ຈ ໂອຬາຣິໂກ, ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌາເນ ອຕິສຸຂຸໂມ ອປ຺ປວຕ຺ຕິເມວ ປາປຸຓາຕິ. ອິທໍ ຕາວ ທີຆຠາຓກສໍຍຸຕ຺ຕຠາຓການໍ ມຕໍ.

ມຊ຺ຌິມຠາຓກາ ປນ ‘‘ປຐມຊ຺ຌາເນ ໂອຬາຣິໂກ, ທຸຕິຍຊ຺ຌານູປຈາເຣ ສຸຂຸໂມ’’ຕິ ເອວໍ ເຫຏ຺ຐິມເຫຏ຺ຐິມຊ຺ຌານໂຕ ອຸປຣູປຣິຊ຺ຌານູປຈາເຣປິ ສຸຂຸມຕຣໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ. ສພ຺ເພສໍເຍວ ປນ ມເຕນ ອປຣິຄ຺ຄຫິຕກາເລ ປວຕ຺ຕກາຍສງ຺ຂາໂຣ ປຣິຄ຺ຄຫິຕກາເລ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ, ປຣິຄ຺ຄຫິຕກາເລ ປວຕ຺ຕກາຍສງ຺ຂາໂຣ ປຐມຊ຺ຌານູປຈາເຣ…ເປ… ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານູປຈາເຣ ປວຕ຺ຕກາຍສງ຺ຂາໂຣ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌາເນ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ. ອຍໍ ຕາວ ສມເຖ ນໂຍ.

ວິປສ຺ສນາຍໍ ປນ ອປຣິຄ຺ຄເຫ ປວຕ຺ໂຕ ກາຍສງ຺ຂາໂຣ ໂອຬາຣິໂກ, ມຫາຠູຕປຣິຄ຺ຄເຫ ສຸຂຸໂມ. ໂສປິ ໂອຬາຣິໂກ, ອຸປາທາຣູປປຣິຄ຺ຄເຫ ສຸຂຸໂມ. ໂສປິ ໂອຬາຣິໂກ, ສກລຣູປປຣິຄ຺ຄເຫ ສຸຂຸໂມ. ໂສປິ ໂອຬາຣິໂກ, ອຣູປປຣິຄ຺ຄເຫ ສຸຂຸໂມ. ໂສປິ ໂອຬາຣິໂກ, ຣູປາຣູປປຣິຄ຺ຄເຫ ສຸຂຸໂມ. ໂສປິ ໂອຬາຣິໂກ, ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄເຫ ສຸຂຸໂມ. ໂສປິ ໂອຬາຣິໂກ, ສປ຺ປຈ຺ຈຍນາມຣູປປຣິຄ຺ຄເຫ ສຸຂຸໂມ. ໂສປິ ໂອຬາຣິໂກ, ລກ຺ຂຓາຣມ຺ມຓິກວິປສ຺ສນາຍ ສຸຂຸໂມ. ໂສປິ ທຸພ຺ພລວິປສ຺ສນາຍ ໂອຬາຣິໂກ, ພລວວິປສ຺ສນາຍ ສຸຂຸໂມ. ຕຕ຺ຖ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ປຸຣິມສ຺ສ ປຸຣິມສ຺ສ ປຈ຺ຉິເມນ ປຈ຺ຉິເມນ ປສ຺ສທ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອວເມຕ຺ຖ ໂອຬາຣິກສຸຂຸມຕາ ຈ ປສ຺ສທ຺ຘິ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ.

ປຏິສມ຺ຠິທາຍໍ ປນສ຺ສ ສທ຺ຘິໍ ໂຈທນາໂສຘນາຫິ ເອວມຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ – ‘‘ກຖໍ ປສ຺ສມ຺ຠຍໍ ກາຍສງ຺ຂາຣໍ ອສ຺ສສິສ຺ສາມິ…ເປ… ປສ຺ສສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສິກ຺ຂຕິ? ກຕເມ ກາຍສງ຺ຂາຣາ? ທີຆໍ ອສ຺ສາສາ ກາຍິກາ ເອເຕ ຘມ຺ມາ ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ຘາ ກາຍສງ຺ຂາຣາ, ເຕ ກາຍສງ຺ຂາເຣ ປສ຺ສມ຺ເຠນ຺ໂຕ ນິໂຣເຘນ຺ໂຕ ວູປສເມນ຺ໂຕ ສິກ຺ຂຕິ. ທີຆໍ ປສ຺ສາສາ ກາຍິກາ ເອເຕ ຘມ຺ມາ…ເປ… ຣສ຺ສໍ ອສ຺ສາສາ…ເປ… ຣສ຺ສໍ ປສ຺ສາສາ… ສພ຺ພກາຍປ຺ປຏິສໍເວທີ ອສ຺ສາສາ… ສພ຺ພກາຍປ຺ປຏິສໍເວທີ ປສ຺ສາສາ ກາຍິກາ ເອເຕ ຘມ຺ມາ ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ຘາ ກາຍສງ຺ຂາຣາ, ເຕ ກາຍສງ຺ຂາເຣ ປສ຺ສມ຺ເຠນ຺ໂຕ ນິໂຣເຘນ຺ໂຕ ວູປສເມນ຺ໂຕ ສິກ຺ຂຕິ.

ຍຖາຣູເປຫິ ກາຍສງ຺ຂາເຣຫິ ຍາ ກາຍສ຺ສ ອານມນາ ວິນມນາ ສນ຺ນມນາ ປຓມນາ ອິຎ຺ຊນາ ຜນ຺ທນາ ຈລນາ ກມ຺ປນາ ປສ຺ສມ຺ຠຍໍ ກາຍສງ຺ຂາຣໍ ອສ຺ສສິສ຺ສາມີຕິ ສິກ຺ຂຕິ, ປສ຺ສມ຺ຠຍໍ ກາຍສງ຺ຂາຣໍ ປສ຺ສສິສ຺ສາມີຕິ ສິກ຺ຂຕິ.

ຍຖາຣູເປຫິ ກາຍສງ຺ຂາເຣຫິ ຍາ ກາຍສ຺ສ ນ ອານມນາ ນ ວິນມນາ ນ ສນ຺ນມນາ ນ ປຓມນາ ອນິຎ຺ຊນາ ອຜນ຺ທນາ ອຈລນາ ອກມ຺ປນາ, ສນ຺ຕໍ ສຸຂຸມໍ ປສ຺ສມ຺ຠຍໍ ກາຍສງ຺ຂາຣໍ ອສ຺ສສິສ຺ສາມີຕິ ສິກ຺ຂຕິ, ປສ຺ສມ຺ຠຍໍ ກາຍສງ຺ຂາຣໍ ປສ຺ສສິສ຺ສາມີຕິ ສິກ຺ຂຕິ.

ອິຕິ ກິຣ ປສ຺ສມ຺ຠຍໍ ກາຍສງ຺ຂາຣໍ ອສ຺ສສິສ຺ສາມີຕິ ສິກ຺ຂຕິ, ປສ຺ສມ຺ຠຍໍ ກາຍສງ຺ຂາຣໍ ປສ຺ສສິສ຺ສາມີຕິ ສິກ຺ຂຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ວາຕູປລທ຺ຘິຍາ ຈ ປຠາວນາ ນ ໂຫຕິ, ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານຎ຺ຈ ປຠາວນາ ນ ໂຫຕິ, ອານາປານສ຺ສຕິຍາ ຈ ປຠາວນາ ນ ໂຫຕິ, ອານາປານສ຺ສຕິສມາຘິສ຺ສ ຈ ປຠາວນາ ນ ນ ໂຫຕິ, ນ ຈ ນໍ ຕໍ ສມາປຕ຺ຕິໍ ປຓ຺ຑິຕາ ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕິປິ ວຸຏ຺ຐຫນ຺ຕິປິ.

ອິຕິ ກິຣ ປສ຺ສມ຺ຠຍໍ ກາຍສງ຺ຂາຣໍ ອສ຺ສສິສ຺ສາມິ…ເປ… ປສ຺ສສິສ຺ສາມີຕິ ສິກ຺ຂຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ວາຕູປລທ຺ຘິຍາ ຈ ປຠາວນາ ໂຫຕິ, ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານຎ຺ຈ ປຠາວນາ ໂຫຕິ, ອານາປານສ຺ສຕິຍາ ຈ ປຠາວນາ ໂຫຕິ, ອານາປານສ຺ສຕິສມາຘິສ຺ສ ຈ ປຠາວນາ ໂຫຕິ, ຕຎ຺ຈ ນໍ ສມາປຕ຺ຕິໍ ປຓ຺ຑິຕາ ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕິປິ ວຸຏ຺ຐຫນ຺ຕິປິ.

ຍຖາ ກຖໍ ວິຍ? ເສຍ຺ຍຖາປິ ກໍເສ ອາໂກຏິເຕ ປຐມໍ ໂອຬາຣິກາ ສທ຺ທາ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ໂອຬາຣິການໍ ສທ຺ທານໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ສຸຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ສຸມນສິກຕຕ຺ຕາ ສູປຘາຣິຕຕ຺ຕາ ນິຣຸທ຺ເຘປິ ໂອຬາຣິເກ ສທ຺ເທ ອຖ ປຈ຺ຉາ ສຸຂຸມກາ ສທ຺ທາ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ສຸຂຸມການໍ ສທ຺ທານໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ສຸຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ສຸມນສິກຕຕ຺ຕາ ສູປຘາຣິຕຕ຺ຕາ ນິຣຸທ຺ເຘປິ ສຸຂຸມເກ ສທ຺ເທ ອຖ ປຈ຺ຉາ ສຸຂຸມສທ຺ທນິມິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓຕາປິ ຈິຕ຺ຕໍ ປວຕ຺ຕຕິ; ເອວເມວ ປຐມໍ ໂອຬາຣິກາ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ໂອຬາຣິການໍ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ສຸຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ສຸມນສິກຕຕ຺ຕາ ສູປຘາຣິຕຕ຺ຕາ ນິຣຸທ຺ເຘປິ ໂອຬາຣິເກ ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສ ອຖ ປຈ຺ຉາ ສຸຂຸມກາ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ສຸຂຸມການໍ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ສຸຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ສຸມນສິກຕຕ຺ຕາ ສູປຘາຣິຕຕ຺ຕາ ນິຣຸທ຺ເຘປິ ສຸຂຸມເກ ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສ ອຖ ປຈ຺ຉາ ສຸຂຸມອສ຺ສາສປສ຺ສາສນິມິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓຕາປິ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ວິກ຺ເຂປໍ ຄຈ຺ຉຕິ.

ເອວໍ ສນ຺ເຕ ວາຕູປລທ຺ຘິຍາ ຈ ປຠາວນາ ໂຫຕິ, ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານຎ຺ຈ ປຠາວນາ ໂຫຕິ, ອານາປານສ຺ສຕິຍາ ຈ ປຠາວນາ ໂຫຕິ, ອານາປານສ຺ສຕິສມາຘິສ຺ສ ຈ ປຠາວນາ ໂຫຕິ, ຕຎ຺ຈ ນໍ ສມາປຕ຺ຕິໍ ປຓ຺ຑິຕາ ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕິປິ ວຸຏ຺ຐຫນ຺ຕິປິ.

ປສ຺ສມ຺ຠຍໍ ກາຍສງ຺ຂາຣນ຺ຕິ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ ກາໂຍ, ອຸປຏ຺ຐານໍ ສຕິ, ອນຸປສ຺ສນາ ຎາຓໍ. ກາໂຍ ອຸປຏ຺ຐານໍ ໂນ ສຕິ, ສຕິ ອຸປຏ຺ຐານຎ຺ເຈວ ສຕິ ຈ, ຕາຍ ສຕິຍາ ເຕນ ຎາເຓນ ຕໍ ກາຍໍ ອນຸປສ຺ສຕິ. ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ – ‘‘ກາເຍ ກາຍານຸປສ຺ສນາ ສຕິປຏ຺ຐານຠາວນາຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໗໑).

ອຍໍ ຕາເວຕ຺ຖ ກາຍານຸປສ຺ສນາວເສນ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຐມຈຕຸກ຺ກສ຺ສ ອນຸປຸພ຺ພປທວຓ຺ຓນາ.

ຍສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ອິທເມວ ຈຕຸກ຺ກໍ ອາທິກມ຺ມິກສ຺ສ ກມ຺ມຏ຺ຐານວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຕຣານິ ປນ ຕີຓິ ຈຕຸກ຺ການິ ເອຕ຺ຖ ປຕ຺ຕຊ຺ຌານສ຺ສ ເວທນາຈິຕ຺ຕຘມ຺ມານຸປສ຺ສນາວເສນ ວຸຕ຺ຕານິ, ຕສ຺ມາ ອິທໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຠາເວຕ຺ວາ ອານາປານສ຺ສຕິຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານປທຏ຺ຐານາຍ ວິປສ຺ສນາຍ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິຕຸກາເມນ ພຸທ຺ຘປຸຕ຺ເຕນ ຍໍ ກາຕພ຺ພໍ ຕໍ ສພ຺ພໍ ອິເຘວ ຕາວ ອາທິກມ຺ມິກສ຺ສ ກຸລປຸຕ຺ຕສ຺ສ ວເສນ ອາທິໂຕ ປຠຸຕິ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ຕາວ ສີລໍ ວິໂສເຘຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ຕິວິຘາ ວິໂສຘນາ – ອນາປຊ຺ຊນໍ, ອາປນ຺ນວຸຏ຺ຐານໍ, ກິເລເສຫິ ຈ ອປ຺ປຕິປີຬນໍ. ເອວໍ ວິສຸທ຺ຘສີລສ຺ສ ຫິ ຠາວນາ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຍມ຺ປິທໍ ເຈຕິຍງ຺ຄຓວຕ຺ຕໍ ໂພຘິຍງ຺ຄຓວຕ຺ຕໍ ອຸປຊ຺ຌາຍວຕ຺ຕໍ ອາຈຣິຍວຕ຺ຕໍ ຊນ຺ຕາຆຣວຕ຺ຕໍ ອຸໂປສຖາຄາຣວຕ຺ຕໍ ທ຺ເວອສີຕິ ຂນ຺ຘກວຕ຺ຕານິ ຈຸທ຺ທສວິຘໍ ມຫາວຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິເມສໍ ວເສນ ອາຠິສມາຈາຣິກສີລໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕມ຺ປິ ສາຘຸກໍ ປຣິປູເຣຕພ຺ພໍ. ໂຍ ຫິ ‘‘ອຫໍ ສີລໍ ຣກ຺ຂາມິ, ກິໍ ອາຠິສມາຈາຣິເກນ ກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ວເທຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ສີລໍ ປຣິປູເຣສ຺ສຕີຕິ ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕິ. ອາຠິສມາຈາຣິກວຕ຺ເຕ ປນ ປຣິປູເຣ ສີລໍ ປຣິປູຣຕິ, ສີເລ ປຣິປູເຣ ສມາຘິ ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ – ‘‘ໂສ ວຕ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ອາຠິສມາຈາຣິກໍ ຘມ຺ມໍ ອປຣິປູເຣຕ຺ວາ ‘ສີລານິ ປຣິປູເຣສ຺ສຕີ’ຕິ ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໕.໒໑) ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ມາ ເຕນ ຍມ຺ປິທໍ ເຈຕິຍງ຺ຄຓວຕ຺ຕາທິ ອາຠິສມາຈາຣິກສີລໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕມ຺ປິ ສາຘຸກໍ ປຣິປູເຣຕພ຺ພໍ. ຕໂຕ –

‘‘ອາວາໂສ ຈ ກຸລໍ ລາໂຠ, ຄໂຓ ກມ຺ມຎ຺ຈ ປຎ຺ຈມໍ;

ອທ຺ຘານໍ ຎາຕິ ອາພາໂຘ, ຄນ຺ໂຖ ອິທ຺ຘີຕິ ເຕ ທສາ’’ຕິ.

ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕສຸ ທສສຸ ປລິໂພເຘສຸ ໂຍ ປລິໂພໂຘ ອຕ຺ຖິ, ໂສ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ໂພ.

ເອວໍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ນປລິໂພເຘນ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອຸຄ຺ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຕມ຺ປິ ທຸວິຘໍ ໂຫຕິ – ສພ຺ພຕ຺ຖກກມ຺ມຏ຺ຐານຎ຺ຈ ປາຣິຫາຣິຍກມ຺ມຏ຺ຐານຎ຺ຈ. ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພຕ຺ຖກກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ນາມ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆາທີສຸ ເມຕ຺ຕາ ມຣຓສ຺ສຕິ ຈ ອສຸຠສຎ຺ຎາຕິປິ ເອເກ. ກມ຺ມຏ຺ຐານິເກນ ຫິ ຠິກ຺ຂຸນາ ປຐມໍ ຕາວ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ສີມຏ຺ຐກຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆ ເມຕ຺ຕາ ຠາເວຕພ຺ພາ; ຕໂຕ ສີມຏ຺ຐກເທວຕາສຸ, ຕໂຕ ໂຄຈຣຄາເມ ອິສ຺ສຣຊເນ, ຕໂຕ ຕຕ຺ຖ ມນຸສ຺ເສ ອຸປາທາຍ ສພ຺ພສຕ຺ເຕສຸ. ໂສ ຫິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆ ເມຕ຺ຕາຍ ສຫວາສີນໍ ມຸທຸຈິຕ຺ຕຕໍ ຊເນຕິ, ອຖສ຺ສ ສຸຂສໍວາສຕາ ໂຫຕິ. ສີມຏ຺ຐກເທວຕາສຸ ເມຕ຺ຕາຍ ມຸທຸກຕຈິຕ຺ຕາຫິ ເທວຕາຫິ ຘມ຺ມິກາຍ ຣກ຺ຂາຍ ສຸສໍວິຫິຕາຣກ຺ໂຂ ໂຫຕິ. ໂຄຈຣຄາເມ ອິສ຺ສຣຊເນ ເມຕ຺ຕາຍ ມຸທຸກຕຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາເນຫິ ອິສ຺ສເຣຫິ ຘມ຺ມິກາຍ ຣກ຺ຂາຍ ສຸຣກ຺ຂິຕປຣິກ຺ຂາໂຣ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ມນຸສ຺ເສສຸ ເມຕ຺ຕາຍ ປສາທິຕຈິຕ຺ເຕຫິ ເຕຫິ ອປຣິຠູໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ວິຈຣຕິ. ສພ຺ພສຕ຺ເຕສຸ ເມຕ຺ຕາຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອປ຺ປຏິຫຕຈາໂຣ ໂຫຕິ.

ມຣຓສ຺ສຕິຍາ ປນ ‘‘ອວສ຺ສໍ ມຣິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ອເນສນໍ ປຫາຍ ອຸປຣູປຣິວຑ຺ຒມານສໍເວໂຄ ອໂນລີນວຸຕ຺ຕິໂກ ໂຫຕິ. ອສຸຠສຎ຺ຎາຍ ທິພ຺ເພສຸປິ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ຕຓ຺ຫາ ນຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ເຕນສ຺ເສຕໍ ຕຍໍ ເອວໍ ພຫູປກາຣຕ຺ຕາ ‘‘ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຕ຺ຖຍິຕພ຺ພໍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ອຘິປ຺ເປຕສ຺ສ ຈ ໂຍຄານຸໂຍຄກມ຺ມສ຺ສ ປທຏ຺ຐານຕ຺ຕາ ‘‘ສພ຺ພຕ຺ຖກກມ຺ມຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ອຏ຺ຐຕິໍສາຣມ຺ມເຓສຸ ປນ ຍໍ ຍສ຺ສ ຈຣິຕານຸກູລໍ, ຕໍ ຕສ຺ສ ນິຈ຺ຈໍ ປຣິຫຣິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ຍຖາວຸຕ຺ເຕເນວ ນເຍນ ‘‘ປາຣິຫາຣິຍກມ຺ມຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິຘ ປນ ອິທເມວ ອານາປານສ຺ສຕິກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ‘‘ປາຣິຫາຣິຍກມ຺ມຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ. ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນ ສີລວິໂສຘນກຖໍ ປລິໂພຘຸປຈ຺ເຉທກຖຎ຺ຈ ອິຈ຺ຉນ຺ເຕນ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄໂຕ ຄເຫຕພ຺ໂພ.

ເອວໍ ວິສຸທ຺ຘສີເລນ ປນ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ນປລິໂພເຘນ ຈ ອິທໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ເຕນ ອິມິນາວ ກມ຺ມຏ຺ຐາເນນ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕສ຺ສ ພຸທ຺ຘປຸຕ຺ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ອຸຄ຺ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຕໍ ອລຠນ຺ເຕນ ອນາຄາມິສ຺ສ, ຕມ຺ປິ ອລຠນ຺ເຕນ ສກທາຄາມິສ຺ສ, ຕມ຺ປິ ອລຠນ຺ເຕນ ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສ, ຕມ຺ປິ ອລຠນ຺ເຕນ ອານາປານຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານລາຠິສ຺ສ, ຕມ຺ປິ ອລຠນ຺ເຕນ ປາຬິຍາ ອຏ຺ຐກຖາຍ ຈ ອສມ຺ມູຬ຺ຫສ຺ສ ວິນິຈ຺ຉຍາຈຣິຍສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ອຸຄ຺ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອຣຫນ຺ຕາທໂຍ ຫິ ອຕ຺ຕນາ ອຘິຄຕມຄ຺ຄເມວ ອາຈິກ຺ຂນ຺ຕິ. ອຍໍ ປນ ຄຫນປເທເສ ມຫາຫຕ຺ຖິປຖໍ ນີຫຣນ຺ໂຕ ວິຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອສມ຺ມູຬ຺ໂຫ ສປ຺ປາຍາສປ຺ປາຍໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ກເຖຕິ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ອນຸປຸພ຺ພິກຖາ – ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ສລ຺ລຫຸກວຸຕ຺ຕິນາ ວິນຍາຈາຣສມ຺ປນ຺ເນນ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣມາຈຣິຍໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວຕ຺ຕປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອາຣາຘິຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປຎ຺ຈສນ຺ຘິກໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອຸຄ຺ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຣິເມ ປຎ຺ຈ ສນ຺ຘໂຍ – ອຸຄ຺ຄໂຫ, ປຣິປຸຈ຺ຉາ, ອຸປຏ຺ຐານໍ, ອປ຺ປນາ, ລກ຺ຂຓນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອຸຄ຺ຄໂຫ’’ ນາມ ກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ, ‘‘ປຣິປຸຈ຺ຉາ’’ ນາມ ກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ປຣິປຸຈ຺ຉນາ, ‘‘ອຸປຏ຺ຐານໍ’’ ນາມ ກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐານໍ, ‘‘ອປ຺ປນາ’’ ນາມ ກມ຺ມຏ຺ຐານປ຺ປນາ, ‘‘ລກ຺ຂຓໍ’’ ນາມ ກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ລກ຺ຂຓໍ. ‘‘ເອວໍລກ຺ຂຓມິທໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານສຠາວູປຘາຣຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ເອວໍ ປຎ຺ຈສນ຺ຘິກໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕນາປິ ນ ກິລມຕິ, ອາຈຣິຍມ຺ປິ ນ ວິເຫເຐຕິ; ຕສ຺ມາ ໂຖກໍ ອຸທ຺ທິສາເປຕ຺ວາ ພຫຸກາລໍ ສຊ຺ຌາຍິຕ຺ວາ ເອວໍ ປຎ຺ຈສນ຺ຘິກໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສເຈ ຕຕ຺ຖ ສປ຺ປາຍໍ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ເຖວ ວສິຕພ຺ພໍ. ໂນ ເຈ ຕຕ຺ຖ ສປ຺ປາຍໍ ໂຫຕິ, ອາຈຣິຍໍ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ສເຈ ມນ຺ທປຎ຺ໂຎ ໂຍຊນປຣມໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ສເຈ ຕິກ຺ຂປຎ຺ໂຎ ທູຣມ຺ປິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາຣສເສນາສນໂທສວິວຊ຺ຊິຕໍ, ປຎ຺ຈເສນາສນງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕໍ ເສນາສນໍ ອຸປຄມ຺ມ ຕຕ຺ຖ ວສນ຺ເຕນ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ນຂຸທ຺ທກປລິໂພເຘນ ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ເຈນ ຠຕ຺ຕສມ຺ມທໍ ປຏິວິໂນເທຕ຺ວາ ຣຕນຕ຺ຕຍຄຸຓານຸສ຺ສຣເຓນ ຈິຕ຺ຕໍ ສມ຺ປຫໍເສຕ຺ວາ ອາຈຣິຍຸຄ຺ຄຫໂຕ ເອກປທມ຺ປິ ອສມ຺ມຸສ຺ສນ຺ເຕນ ອິທໍ ອານາປານສ຺ສຕິກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ມນສິກາຕພ຺ພໍ. ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ. ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນ ອິມໍ ກຖາມຄ຺ຄໍ ອິຈ຺ຉນ຺ເຕນ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄໂຕ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໕໕) ຄເຫຕພ຺ໂພ.

ຍໍ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິທໍ ອານາປານສ຺ສຕິກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ມນສິກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຕຕ຺ຣາຍໍ ມນສິກາຣວິຘິ –

‘‘ຄຓນາ ອນຸພນ຺ຘນາ, ຜຸສນາ ຐປນາ ສລ຺ລກ຺ຂຓາ;

ວິວຏ຺ຏນາ ປາຣິສຸທ຺ຘິ, ເຕສຎ຺ຈ ປຏິປສ຺ສນາ’’ຕິ. (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໒໒໓; ປຏິ. ມ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑.໑໖໓);

‘‘ຄຓນາ’’ຕິ ຄຓນາເຍວ. ‘‘ອນຸພນ຺ຘນາ’’ຕິ ອນຸວຫນາ. ‘‘ຜຸສນາ’’ຕິ ຜຸຏ຺ຐຏ຺ຐານໍ. ‘‘ຐປນາ’’ຕິ ອປ຺ປນາ. ‘‘ສລ຺ລກ຺ຂຓາ’’ຕິ ວິປສ຺ສນາ. ‘‘ວິວຏ຺ຏນາ’’ຕິ ມຄ຺ໂຄ. ‘‘ປາຣິສຸທ຺ຘີ’’ຕິ ຜລໍ. ‘‘ເຕສຎ຺ຈ ປຏິປສ຺ສນາ’’ຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ. ຕຕ຺ຖ ອິມິນາ ອາທິກມ຺ມິກກຸລປຸຕ຺ເຕນ ປຐມໍ ຄຓນາຍ ອິທໍ ກມຏ຺ຐານໍ ມນສິກາຕພ຺ພໍ. ຄເຓນ຺ເຕນ ຈ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ເຫຏ຺ຐາ ນ ຐເປຕພ຺ພໍ, ທສນ຺ນໍ ອຸປຣິ ນ ເນຕພ຺ພໍ, ອນ຺ຕເຣ ຂຓ຺ຑໍ ນ ທສ຺ເສຕພ຺ພໍ. ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ເຫຏ຺ຐາ ຐເປນ຺ຕສ຺ສ ຫິ ສມ຺ພາເຘ ໂອກາເສ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ວິປ຺ຜນ຺ທຕິ, ສມ຺ພາເຘ ວເຊ ສນ຺ນິຣຸທ຺ຘໂຄຄໂຓ ວິຍ. ທສນ຺ນໍ ອຸປຣິ ເນນ຺ຕສ຺ສ ຄຓນານິສ຺ສິໂຕວ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ໂຫຕິ. ອນ຺ຕຣາ ຂຓ຺ຑໍ ທສ຺ເສນ຺ຕສ຺ສ ‘‘ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕໍ ນຸ ໂຂ ເມ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ, ໂນ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິກມ຺ປຕິ. ຕສ຺ມາ ເອເຕ ໂທເສ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຄເຓຕພ຺ພໍ.

ຄເຓນ຺ເຕນ ຈ ປຐມໍ ທນ຺ຘຄຓນາຍ ຘຎ຺ຎມາປກຄຓນາຍ ຄເຓຕພ຺ພໍ. ຘຎ຺ຎມາປໂກ ຫິ ນາຬິໍ ປູເຣຕ຺ວາ ‘‘ເອກ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ໂອກິຣຕິ. ປຸນ ປູເຣນ຺ໂຕ ກິຎ຺ຈິ ກຈວຣໍ ທິສ຺ວາ ຕໍ ຉຑ຺ເຑນ຺ໂຕ ‘‘ເອກໍ ເອກ’’ນ຺ຕິ ວທຕິ. ເອສ ນໂຍ ‘‘ທ຺ເວ ທ຺ເວ’’ຕິອາທີສຸ. ເອວເມວ ອິມິນາປິ ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສສຸ ໂຍ ອຸປຏ຺ຐາຕິ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ເອກໍ ເອກ’’ນ຺ຕິ ອາທິໍກຕ຺ວາ ຍາວ ‘‘ທສ ທສາ’’ຕິ ປວຕ຺ຕມານໍ ປວຕ຺ຕມານໍ ອຸປລກ຺ເຂຕ຺ວາວ ຄເຓຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ເສວໍ ຄຓຍໂຕ ນິກ຺ຂມນ຺ຕາ ຈ ປວິສນ຺ຕາ ຈ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ ປາກຏາ ໂຫນ຺ຕິ.

ອຖາເນນ ຕໍ ທນ຺ຘຄຓນໍ ຘຎ຺ຎມາປກຄຓນໍ ປຫາຍ ສີຆຄຓນາຍ ໂຄປາລກຄຓນາຍ ຄເຓຕພ຺ພໍ. ເຉໂກ ຫິ ໂຄປາລໂກ ສກ຺ຂຣາໂຍ ອຸຈ຺ຉງ຺ເຄນ ຄເຫຕ຺ວາ ຣຊ຺ຊຸທຓ຺ຑຫຕ຺ໂຖ ປາໂຕວ ວຊໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຄາໂວ ປິຏ຺ຐິຍໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ປລິຆຕ຺ຖມ຺ຠມຕ຺ຖເກ ນິສິນ຺ໂນ ທ຺ວາຣໍ ປຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕໍເຍວ ຄາວໍ ‘‘ເອໂກ ທ຺ເວ’’ຕິ ສກ຺ຂຣໍ ຂິປິຕ຺ວາ ຂິປິຕ຺ວາ ຄເຓຕິ. ຕິຍາມຣຕ຺ຕິໍ ສມ຺ພາເຘ ໂອກາເສ ທຸກ຺ຂໍ ວຸຕ຺ຖໂຄຄໂຓ ນິກ຺ຂມນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອຸປນິຆໍສນ຺ໂຕ ເວເຄນ ເວເຄນ ປຸຎ຺ໂຊ ປຸຎ຺ໂຊ ຫຸຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມຕິ. ໂສ ເວເຄນ ເວເຄນ ‘‘ຕີຓິ ຈຕ຺ຕາຣິ ປຎ຺ຈ ທສາ’’ຕິ ຄເຓຕິເຍວ. ເອວມິມສ຺ສາປິ ປຸຣິມນເຍນ ຄຓຍໂຕ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ ປາກຏາ ຫຸຕ຺ວາ ສີຆໍ ສີຆໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ສຎ຺ຈຣນ຺ຕິ. ຕໂຕ ເຕນ ‘‘ປຸນປ຺ປຸນໍ ສຎ຺ຈຣນ຺ຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕ ຈ ພຫິ ຈ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ທ຺ວາຣປ຺ປຕ຺ຕໍ ທ຺ວາຣປ຺ປຕ຺ຕໍເຍວ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ເອໂກ ທ຺ເວ ຕີຓິ ຈຕ຺ຕາຣິ ປຎ຺ຈ, ເອໂກ ທ຺ເວ ຕີຓິ ຈຕ຺ຕາຣິ ປຎ຺ຈ ຉ, ເອໂກ ທ຺ເວ ຕີຓິ ຈຕ຺ຕາຣິ ປຎ຺ຈ ຉ ສຕ຺ຕ…ເປ… ອຏ຺ຐ… ນວ… ທສາ’’ຕິ ສີຆໍ ສີຆໍ ຄເຓຕພ຺ພເມວ. ຄຓນາປຏິພທ຺ເຘ ຫິ ກມ຺ມຏ຺ຐາເນ ຄຓນາພເລເນວ ຈິຕ຺ຕໍ ເອກຄ຺ຄໍ ໂຫຕິ ອຣິຕ຺ຕູປຕ຺ຖມ຺ຠນວເສນ ຈຓ຺ຑໂສເຕ ນາວາຐປນມິວ.

ຕສ຺ເສວໍ ສີຆໍ ສີຆໍ ຄຓຍໂຕ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ນິຣນ຺ຕຣປ຺ປວຕ຺ຕໍ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐາຕິ. ອຖ ‘‘ນິຣນ຺ຕຣໍ ປວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕ ຈ ພຫິ ຈ ວາຕໍ ອປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຸຣິມນເຍເນວ ເວເຄນ ເວເຄນ ຄເຓຕພ຺ພໍ. ອນ຺ໂຕປວິສນວາເຕນ ຫິ ສທ຺ຘິໍ ຈິຕ຺ຕໍ ປເວສຍໂຕ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ວາຕພ຺ຠາຫຕໍ ເມທປູຣິຕໍ ວິຍ ໂຫຕິ, ພຫິນິກ຺ຂມນວາເຕນ ສທ຺ຘິໍ ຈິຕ຺ຕໍ ນີຫຣໂຕ ພຫິທ຺ຘາ ປຸຖຸຕ຺ຕາຣມ຺ມເຓ ຈິຕ຺ຕໍ ວິກ຺ຂິປຕິ. ຜຸຏ຺ໂຐກາເສ ປນ ສຕິໍ ຐເປຕ຺ວາ ຠາເວນ຺ຕສ຺ເສວ ຠາວນາ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອນ຺ໂຕ ຈ ພຫິ ຈ ວາຕໍ ອປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຸຣິມນເຍເນວ ເວເຄນ ເວເຄນ ຄເຓຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ.

ກີວ ຈິຣໍ ປເນຕໍ ຄເຓຕພ຺ພນ຺ຕິ? ຍາວ ວິນາ ຄຓນາຍ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາຣມ຺ມເຓ ສຕິ ສນ຺ຕິຏ຺ຐຕິ. ພຫິ ວິສຏວິຕກ຺ກວິຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາຣມ຺ມເຓ ສຕິ ສຓ຺ຐປນຕ຺ຖໍເຍວ ຫິ ຄຓນາຕິ.

ເອວໍ ຄຓນາຍ ມນສິກຕ຺ວາ ອນຸພນ຺ຘນາຍ ມນສິກາຕພ຺ພໍ. ອນຸພນ຺ຘນາ ນາມ ຄຓນໍ ປຏິສໍຫຣິຕ຺ວາ ສຕິຍາ ນິຣນ຺ຕຣໍ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ອນຸຄມນໍ; ຕຎ຺ຈ ໂຂ ນ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານານຸຄມນວເສນ. ພຫິນິກ຺ຂມນວາຕສ຺ສ ຫິ ນາຠິ ອາທິ, ຫທຍໍ ມຊ຺ຌໍ, ນາສິກຄ຺ຄໍ ປຣິໂຍສານໍ. ອພ຺ຠນ຺ຕຣປວິສນວາຕສ຺ສ ນາສິກຄ຺ຄໍ ອາທິ, ຫທຍໍ ມຊ຺ຌໍ, ນາຠິ ປຣິໂຍສານໍ. ຕຎ຺ຈສ຺ສ ອນຸຄຈ຺ຉໂຕ ວິກ຺ເຂປຄຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ສາຣທ຺ຘາຍ ເຈວ ໂຫຕິ ອິຎ຺ຊນາຍ ຈ. ຍຖາຫ –

‘‘ອສ຺ສາສາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານໍ ສຕິຍາ ອນຸຄຈ຺ຉໂຕ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ວິກ຺ເຂປຄເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ ກາໂຍປິ ຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ສາຣທ຺ຘາ ຈ ໂຫນ຺ຕິ ອິຎ຺ຊິຕາ ຈ ຜນ຺ທິຕາ ຈ. ປສ຺ສາສາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານໍ ສຕິຍາ ອນຸຄຈ຺ຉໂຕ ພຫິທ຺ຘາ ວິກ຺ເຂປຄເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ ກາໂຍປິ ຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ສາຣທ຺ຘາ ຈ ໂຫນ຺ຕິ ອິຎ຺ຊິຕາ ຈ ຜນ຺ທິຕາ ຈາ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໕໗).

ຕສ຺ມາ ອນຸພນ຺ຘນາຍ ມນສິກໂຣນ຺ເຕນ ນ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານວເສນ ມນສິກາຕພ຺ພໍ. ອປິຈ ໂຂ ຜຸສນາວເສນ ຈ ຐປນາວເສນ ຈ ມນສິກາຕພ຺ພໍ. ຄຓນານຸພນ຺ຘນາວເສນ ວິຍ ຫິ ຜຸສນາຐປນາວເສນ ວິສຸໍ ມນສິກາໂຣ ນຕ຺ຖິ. ຜຸຏ຺ຐຜຸຏ຺ຐຏ຺ຐາເນເຍວ ປນ ຄເຓນ຺ໂຕ ຄຓນາຍ ຈ ຜຸສນາຍ ຈ ມນສິ ກໂຣຕິ. ຕຕ຺ເຖວ ຄຓນໍ ປຏິສໍຫຣິຕ຺ວາ ເຕ ສຕິຍາ ອນຸພນ຺ຘນ຺ໂຕ ອປ຺ປນາວເສນ ຈ ຈິຕ຺ຕໍ ຐເປນ຺ໂຕ ‘‘ອນຸພນ຺ຘນາຍ ຈ ຜຸສນາຍ ຈ ຐປນາຍ ຈ ມນສິ ກໂຣຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສ຺ວາຍມຕ຺ໂຖ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕປງ຺ຄຸຬໂທວາຣິໂກປມາຫິ ປຏິສມ຺ຠິທາຍໍ ວຸຕ຺ຕກກໂຈປມາຍ ຈ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ປງ຺ຄຸໂຬປມາ – ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ ປງ຺ຄຸໂຬ ໂທລາຍ ກີຬຕໍ ມາຕາປຸຕ຺ຕານໍ ໂທລໍ ຂິປິຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ໂທລຕ຺ຖມ຺ຠມູເລ ນິສິນ຺ໂນ ກເມນ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ຈ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ຈ ໂທລາຜລກສ຺ສ ອຸໂຠ ໂກຏິໂຍ ມຊ຺ຌຎ຺ຈ ປສ຺ສຕິ, ນ ຈ ອຸໂຠໂກຏິມຊ຺ຌານໍ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ພ຺ຍາວໂຏ ໂຫຕິ. ເອວເມວາຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ສຕິວເສນ ອຸປນິພນ຺ຘນຕ຺ຖມ຺ຠມູເລ ຐຕ຺ວາ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສໂທລໍ ຂິປິຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ນິມິຕ຺ເຕ ສຕິຍາ ນິສິນ຺ໂນ ກເມນ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕານຎ຺ຈ ຄຈ຺ຉນ຺ຕານຎ຺ຈ ຜຸຏ຺ຐຏ຺ຐາເນ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານໍ ສຕິຍາ ອນຸຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖ ຈ ຈິຕ຺ຕໍ ຐເປນ຺ໂຕ ປສ຺ສຕິ, ນ ຈ ເຕສໍ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ພ຺ຍາວໂຏ ໂຫຕິ. ອຍໍ ປງ຺ຄຸໂຬປມາ.

ອຍໍ ປນ ໂທວາຣິໂກປມາ – ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ ໂທວາຣິໂກ ນຄຣສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ຈ ພຫິ ຈ ປຸຣິເສ ‘ໂກ ຕ຺ວໍ, ກຸໂຕ ວາ ອາຄໂຕ, ກຸຫິໍ ວາ ຄຈ຺ຉສິ, ກິໍ ວາ ເຕ ຫຕ຺ເຖ’ຕິ ນ ວີມໍສຕິ, ນ ຫິ ຕສ຺ສ ເຕ ຠາຣາ. ທ຺ວາຣປ຺ປຕ຺ຕໍ ທ຺ວາຣປ຺ປຕ຺ຕໍເຍວ ປນ ວີມໍສຕິ; ເອວເມວ ອິມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອນ຺ໂຕ ປວິຏ຺ຐວາຕາ ຈ ພຫິ ນິກ຺ຂນ຺ຕວາຕາ ຈ ນ ຠາຣາ ໂຫນ຺ຕິ, ທ຺ວາຣປ຺ປຕ຺ຕາ ທ຺ວາຣປ຺ປຕ຺ຕາເຍວ ຠາຣາຕິ. ອຍໍ ໂທວາຣິໂກປມາ.

ກກໂຈປມາ ປນ ອາທິໂຕປຠຸຕິ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ນິມິຕ຺ຕໍ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ, ອນາຣມ຺ມຓເມກຈິຕ຺ຕສ຺ສ;

ອຊານໂຕ ຈ ຕໂຍ ຘມ຺ເມ, ຠາວນານຸປລພ຺ຠຕິ.

‘‘ນິມິຕ຺ຕໍ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ, ອນາຣມ຺ມຓເມກຈິຕ຺ຕສ຺ສ;

ຊານໂຕ ຈ ຕໂຍ ຘມ຺ເມ, ຠາວນາ ອຸປລພ຺ຠຕີ’’ຕິ. (ປຏິ. ມ. ໑.໑໕໙);

ກຖໍ ອິເມ ຕໂຍ ຘມ຺ມາ ເອກຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓໍ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ຈິເມ ຕໂຍ ຘມ຺ມາ ອວິທິຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ຈ ຈິຕ຺ຕໍ ວິກ຺ເຂປໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ປຘານຎ຺ຈ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ປໂຍຄຎ຺ຈ ສາເຘຕິ, ວິເສສມຘິຄຈ຺ຉຕິ? ເສຍ຺ຍຖາປິ ຣຸກ຺ໂຂ ສເມ ຠູມິຠາເຄ ນິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ, ຕເມນໍ ປຸຣິໂສ ກກເຈນ ຉິນ຺ເທຍ຺ຍ, ຣຸກ຺ເຂ ຜຸຏ຺ຐກກຈທນ຺ຕານໍ ວເສນ ປຸຣິສສ຺ສ ສຕິ ອຸປຏ຺ຐິຕາ ໂຫຕິ, ນ ອາຄເຕ ວາ ຄເຕ ວາ ກກຈທນ຺ເຕ ມນສິ ກໂຣຕິ, ນ ອາຄຕາ ວາ ຄຕາ ວາ ກກຈທນ຺ຕາ ອວິທິຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ປຘານຎ຺ຈ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ປໂຍຄຎ຺ຈ ສາເຘຕິ.

ຍຖາ ຣຸກ຺ໂຂ ສເມ ຠູມິຠາເຄ ນິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ; ເອວໍ ອຸປນິພນ຺ຘນນິມິຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ກກຈທນ຺ຕາ; ເອວໍ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ. ຍຖາ ຣຸກ຺ເຂ ຜຸຏ຺ຐກກຈທນ຺ຕານໍ ວເສນ ປຸຣິສສ຺ສ ສຕິ ອຸປຏ຺ຐິຕາ ໂຫຕິ, ນ ອາຄເຕ ວາ ຄເຕ ວາ ກກຈທນ຺ເຕ ມນສິ ກໂຣຕິ, ນ ອາຄຕາ ວາ ຄຕາ ວາ ກກຈທນ຺ຕາ ອວິທິຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ປຘານຎ຺ຈ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ປໂຍຄຎ຺ຈ ສາເຘຕິ, ເອວເມວ ຠິກ຺ຂຸ ນາສິກຄ຺ເຄ ວາ ມຸຂນິມິຕ຺ເຕ ວາ ສຕິໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ນ ອາຄເຕ ວາ ຄເຕ ວາ ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສ ມນສິ ກໂຣຕິ, ນ ອາຄຕາ ວາ ຄຕາ ວາ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ ອວິທິຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ປຘານຎ຺ຈ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ປໂຍຄຎ຺ຈ ສາເຘຕິ, ວິເສສມຘິຄຈ຺ຉຕິ.

ປຘານນ຺ຕິ ກຕມໍ ປຘານໍ? ອາຣທ຺ຘວີຣິຍສ຺ສ ກາໂຍປິ ຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ກມ຺ມນິຍໍ ໂຫຕິ – ອິທໍ ປຘານໍ. ກຕໂມ ປໂຍໂຄ? ອາຣທ຺ຘວີຣິຍສ຺ສ ອຸປກ຺ກິເລສາ ປຫີຍນ຺ຕິ, ວິຕກ຺ກາ ວູປສມ຺ມນ຺ຕິ – ອຍໍ ປໂຍໂຄ. ກຕໂມ ວິເສໂສ? ອາຣທ຺ຘວີຣິຍສ຺ສ ສໍໂຍຊນາ ປຫີຍນ຺ຕິ, ອນຸສຍາ ພ຺ຍນ຺ຕີ ໂຫນ຺ຕິ – ອຍໍ ວິເສໂສ. ເອວໍ ອິເມ ຕໂຍ ຘມ຺ມາ ເອກຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓາ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ຈິເມ ຕໂຍ ຘມ຺ມາ ອວິທິຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ຈ ຈິຕ຺ຕໍ ວິກ຺ເຂປໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ປຘານຎ຺ຈ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ປໂຍຄຎ຺ຈ ສາເຘຕິ, ວິເສສມຘິຄຈ຺ຉຕິ.

‘‘ອານາປານສ຺ສຕີ ຍສ຺ສ, ປຣິປຸຓ຺ຓາ ສຸຠາວິຕາ;

ອນຸປຸພ຺ພໍ ປຣິຈິຕາ, ຍຖາ ພຸທ຺ເຘນ ເທສິຕາ;

ໂສ ອິມໍ ໂລກໍ ປຠາເສຕິ, ອພ຺ຠາ ມຸຕ຺ໂຕວ ຈນ຺ທິມາ’’ຕິ. (ປຏິ. ມ. ໑.໑໖໐);

ອຍໍ ກກໂຈປມາ. ອິຘ ປນສ຺ສ ອາຄຕາຄຕວເສນ ອມນສິກາຣມຕ຺ຕເມວ ປໂຍຊນນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິທໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ມນສິກໂຣໂຕ ກສ຺ສຈິ ນຈິເຣເນວ ນິມິຕ຺ຕຎ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອວເສສຊ຺ຌານງ຺ຄປຏິມຓ຺ຑິຕາ ອປ຺ປນາສງ຺ຂາຕາ ຐປນາ ຈ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ. ກສ຺ສຈິ ປນ ຄຓນາວເສເນວ ມນສິກາຣກາລໂຕປຠຸຕິ ອນຸກ຺ກມໂຕ ໂອຬາຣິກອສ຺ສາສປສ຺ສາສນິໂຣຘວເສນ ກາຍທຣເຖ ວູປສນ຺ເຕ ກາໂຍປິ ຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ລຫຸກໍ ໂຫຕິ, ສຣີຣໍ ອາກາເສ ລງ຺ຆນາກາຣປ຺ປຕ຺ຕໍ ວິຍ ໂຫຕິ. ຍຖາ ສາຣທ຺ຘກາຍສ຺ສ ມຎ຺ເຈ ວາ ປີເຐ ວາ ນິສີທໂຕ ມຎ຺ຈປີຐໍ ໂອນມຕິ, ວິກູຊຕິ, ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓໍ ວລິໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ອສາຣທ຺ຘກາຍສ຺ສ ປນ ນິສີທໂຕ ເນວ ມຎ຺ຈປີຐໍ ໂອນມຕິ, ນ ວິກູຊຕິ, ນ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓໍ ວລິໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕູລປິຈຸປູຣິຕໍ ວິຍ ມຎ຺ຈປີຐໍ ໂຫຕິ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ອສາຣທ຺ໂຘ ກາໂຍ ລຫຸໂກ ໂຫຕິ; ເອວເມວ ຄຓນາວເສນ ມນສິກາຣກາລໂຕປຠຸຕິ ອນຸກ຺ກມໂຕ ໂອຬາຣິກອສ຺ສາສປສ຺ສາສນິໂຣຘວເສນ ກາຍທຣເຖ ວູປສນ຺ເຕ ກາໂຍປິ ຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ລຫຸກໍ ໂຫຕິ, ສຣີຣໍ ອາກາເສ ລງ຺ຆນາກາຣປ຺ປຕ຺ຕໍ ວິຍ ໂຫຕິ.

ຕສ຺ສ ໂອຬາຣິເກ ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສ ນິຣຸທ຺ເຘ ສຸຂຸມອສ຺ສາສປສ຺ສາສນິມິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓໍ ຈິຕ຺ຕໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມິມ຺ປິ ນິຣຸທ຺ເຘ ອປຣາປຣໍ ຕໂຕ ສຸຂຸມຕຣສຸຂຸມຕມນິມິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓໍ ປວຕ຺ຕຕິເຍວ. ກຖໍ? ຍຖາ ປຸຣິໂສ ມຫຕິຍາ ໂລຫສລາກາຍ ກໍສຕາຬໍ ອາໂກເຏຍ຺ຍ, ເອກປ຺ປຫາເຣນ ມຫາສທ຺ໂທ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ໂອຬາຣິກສທ຺ທາຣມ຺ມຓໍ ຈິຕ຺ຕໍ ປວຕ຺ເຕຍ຺ຍ, ນິຣຸທ຺ເຘ ໂອຬາຣິເກ ສທ຺ເທ ອຖ ປຈ຺ຉາ ສຸຂຸມສທ຺ທນິມິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓໍ, ຕສ຺ມິມ຺ປິ ນິຣຸທ຺ເຘ ອປຣາປຣໍ ຕໂຕ ສຸຂຸມຕຣສຸຂຸມຕມສທ຺ທນິມິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓໍ ຈິຕ຺ຕໍ ປວຕ຺ຕເຕວ; ເອວນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ – ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ ກໍເສ ອາໂກຏິເຕ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໗໑) ວິຕ຺ຖາໂຣ.

ຍຖາ ຫິ ອຎ຺ຎານິ ກມ຺ມຏ຺ຐານານິ ອຸປຣູປຣິ ວິຠູຕານິ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ຕຖາ ອິທໍ. ອິທໍ ປນ ອຸປຣູປຣິ ຠາເວນ຺ຕສ຺ສ ຠາເວນ຺ຕສ຺ສ ສຸຂຸມຕ຺ຕໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ອຸປຏ຺ຐານມ຺ປິ ນ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ. ເອວໍ ອນຸປຏ຺ຐຫນ຺ເຕ ປນ ຕສ຺ມິໍ ນ ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ຈມ຺ມຂຓ຺ຑໍ ປປ຺ໂຜເຏຕ຺ວາ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ກິໍ ກາຕພ຺ພໍ? ‘‘ອາຈຣິຍໍ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວາ ‘‘ນຏ຺ຐໍ ທານິ ເມ ກມ຺ມຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວາ ນ ວຸຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ, ອິຣິຍາປຖໍ ວິໂກເປຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉໂຕ ຫິ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ນວນວເມວ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ຍຖານິສິນ຺ເນເນວ ເທສໂຕ ອາຫຣິຕພ຺ພໍ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ອາຫຣຓູປາໂຍ. ເຕນ ຫິ ຠິກ຺ຂຸນາ ກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ອນຸປຏ຺ຐຫນຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ອິຕິ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ – ‘‘ອິເມ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ ນາມ ກຕ຺ຖ ອຕ຺ຖິ, ກຕ຺ຖ ນຕ຺ຖິ, ກສ຺ສ ວາ ອຕ຺ຖິ, ກສ຺ສ ວາ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ອເຖວໍ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂຕາ ‘‘ອິເມ ອນ຺ໂຕມາຕຸກຸຈ຺ຉິຍໍ ນຕ຺ຖິ, ອຸທເກ ນິມຸຄ຺ຄານໍ ນຕ຺ຖິ, ຕຖາ ອສຎ຺ຎີຠູຕານໍ ມຕານໍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສມາປນ຺ນານໍ ຣູປາຣູປຠວສມງ຺ຄີນໍ ນິໂຣຘສມາປນ຺ນານ’’ນ຺ຕິ ຎຕ຺ວາ ເອວໍ ອຕ຺ຕນາວ ອຕ຺ຕາ ປຏິໂຈເທຕພ຺ໂພ – ‘‘ນນຸ ຕ຺ວໍ, ປຓ຺ຑິຕ, ເນວ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິຄໂຕ, ນ ອຸທເກ ນິມຸຄ຺ໂຄ, ນ ອສຎ຺ຎີຠູໂຕ, ນ ມໂຕ, ນ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສມອາປນ຺ໂນ, ນ ຣູປາຣູປຠວສມງ຺ຄີ, ນ ນິໂຣຘສມາປນ຺ໂນ, ອຕ຺ຖິເຍວ ເຕ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ, ມນ຺ທປຎ຺ຎຕາຍ ປນ ປຣິຄ຺ຄເຫຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກສີ’’ຕິ. ອຖາເນນ ປກຕິຜຸຏ຺ຐວເສເນວ ຈິຕ຺ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ມນສິກາໂຣ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ໂພ. ອິເມ ຫິ ທີຆນາສິກສ຺ສ ນາສາ ປຸຏໍ ຆຏ຺ເຏນ຺ຕາ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ຣສ຺ສນາສິກສ຺ສ ອຸຕ຺ຕໂຣຏ຺ຐໍ. ຕສ຺ມາເນນ ອິມໍ ນາມ ຐານໍ ຆຏ຺ເຏນ຺ຕີຕິ ນິມິຕ຺ຕໍ ປຏ຺ຐເປຕພ຺ພໍ. ອິມເມວ ຫິ ອຕ຺ຖວສໍ ປຏິຈ຺ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ຠຄວຕາ – ‘‘ນາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຸຏ຺ຐສ຺ສຕິສ຺ສ ອສມ຺ປຊານສ຺ສ ອານາປານສ຺ສຕິຠາວນໍ ວທາມີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໑໔໙; ສໍ. ນິ. ໕.໙໙໒). ກິຎ຺ຈາປິ ຫິ ຍໍກິຎ຺ຈິ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ສຕສ຺ສ ສມ຺ປຊານສ຺ເສວ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອິໂຕ ອຎ຺ຎໍ ປນ ມນສິກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ປາກຏໍ ໂຫຕິ. ອິທໍ ປນ ອານາປານສ຺ສຕິກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄຣຸກໍ ຄຣຸກຠາວນໍ ພຸທ຺ຘປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘພຸທ຺ຘປຸຕ຺ຕານໍ ມຫາປຸຣິສານເມວ ມນສິກາຣຠູມິຠູຕໍ, ນ ເຈວ ອິຕ຺ຕຣໍ, ນ ຈ ອິຕ຺ຕຣສຕ຺ຕສມາເສວິຕໍ. ຍຖາ ຍຖາ ມນສິ ກຣີຍຕິ, ຕຖາ ຕຖາ ສນ຺ຕຎ຺ເຈວ ໂຫຕິ ສຸຂຸມຎ຺ຈ. ຕສ຺ມາ ເອຕ຺ຖ ພລວຕີ ສຕິ ຈ ປຎ຺ຎາ ຈ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ.

ຍຖາ ຫິ ມຏ຺ຐສາຏກສ຺ສ ຕຸນ຺ນກຣຓກາເລ ສູຈິປິ ສຸຂຸມາ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ, ສູຈິປາສເວຘນມ຺ປິ ຕໂຕ ສຸຂຸມຕຣໍ; ເອວເມວ ມຏ຺ຐສາຏກສທິສສ຺ສ ອິມສ຺ສ ກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ຠາວນາກາເລ ສູຈິປຏິຠາຄາ ສຕິປິ ສູຈິປາສເວຘນປຏິຠາຄາ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາປິ ພລວຕີ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ. ຕາຫິ ຈ ປນ ສຕິປຎ຺ຎາຫິ ສມນ຺ນາຄເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ນ ເຕ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ປກຕິຜຸຏ຺ໂຐກາສາ ປຣິເຍສິຕພ຺ພາ.

ຍຖາ ປນ ກສ຺ສໂກ ກສິໍ ກສິຕ຺ວາ ພລິພທ຺ເທ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ໂຄຈຣາຠິມຸເຂ ກຕ຺ວາ ຉາຍາຍ ນິສິນ຺ໂນ ວິສ຺ສເມຍ຺ຍ, ອຖສ຺ສ ເຕ ພລິພທ຺ທາ ເວເຄນ ອຏວິໍ ປວິເສຍ຺ຍຸໍ. ໂຍ ໂຫຕິ ເຉໂກ ກສ຺ສໂກ ໂສ ປຸນ ເຕ ຄເຫຕ຺ວາ ໂຍເຊຕຸກາໂມ ນ ເຕສໍ ອນຸປທໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຏວິໍ ອາຫິຓ຺ຑຕິ. ອຖ ໂຂ ຣສ຺ມິຎ຺ຈ ປໂຕທຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸຊຸກເມວ ເຕສໍ ນິປາຕຕິຕ຺ຖໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິສີທຕິ ວາ ນິປຊ຺ຊຕິ ວາ. ອຖ ເຕ ໂຄເຓ ທິວສຠາຄໍ ຈຣິຕ຺ວາ ນິປາຕຕິຕ຺ຖໍ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ນ຺ຫຕ຺ວາ ຈ ປິວິຕ຺ວາ ຈ ປຈ຺ຈຸຕ຺ຕຣິຕ຺ວາ ຐິເຕ ທິສ຺ວາ ຣສ຺ມິຍາ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ປໂຕເທນ ວິຊ຺ຌນ຺ໂຕ ອາເນຕ຺ວາ ໂຍເຊຕ຺ວາ ປຸນ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ; ເອວເມວ ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ນ ເຕ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ປກຕິຜຸຏ຺ໂຐກາສາ ປຣິເຍສິຕພ຺ພາ. ສຕິຣສ຺ມິໍ ປນ ປຎ຺ຎາປໂຕທຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ປກຕິຜຸຏ຺ໂຐກາເສ ຈິຕ຺ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ມນສິກາໂຣ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ໂພ. ເອວຎ຺ຫິສ຺ສ ມນສິກໂຣໂຕ ນຈິຣສ຺ເສວ ເຕ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ນິປາຕຕິຕ຺ເຖ ວິຍ ໂຄຓາ. ຕໂຕ ເຕນ ສຕິຣສ຺ມິຍາ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍເຍວ ຐາເນ ໂຍເຊຕ຺ວາ ປຎ຺ຎາປໂຕເທນ ວິຊ຺ຌນ຺ເຕນ ປຸນ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ; ຕສ຺ເສວມນຸຍຸຎ຺ຊໂຕ ນຈິຣສ຺ເສວ ນິມິຕ຺ຕໍ ອຸປຏ຺ຐາຕິ. ຕໍ ປເນຕໍ ນ ສພ຺ເພສໍ ເອກສທິສໍ ໂຫຕິ; ອປິຈ ໂຂ ກສ຺ສຈິ ສຸຂສມ຺ຜສ຺ສໍ ອຸປ຺ປາທຍມາໂນ ຕູລປິຈຸ ວິຍ, ກປ຺ປາສປິຈຸ ວິຍ, ວາຕຘາຣາ ວິຍ ຈ ອຸປຏ຺ຐາຕີຕິ ເອກຈ຺ເຈ ອາຫຸ.

ອຍໍ ປນ ອຏ຺ຐກຖາວິນິຈ຺ຉໂຍ – ອິທຎ຺ຫິ ກສ຺ສຈິ ຕາຣກຣູປໍ ວິຍ, ມຓິຄຸຬິກາ ວິຍ, ມຸຕ຺ຕາຄຸຬິກາ ວິຍ ຈ ກສ຺ສຈິ ຂຣສມ຺ຜສ຺ສໍ ຫຸຕ຺ວາ ກປ຺ປາສຏ຺ຐິ ວິຍ, ສາຣທາຣຸສູຈິ ວິຍ ຈ ກສ຺ສຈິ ທີຆປາມງ຺ຄສຸຕ຺ຕໍ ວິຍ, ກຸສຸມທາມໍ ວິຍ, ຘູມສິຂາ ວິຍ ຈ ກສ຺ສຈິ ວິຕ຺ຖຕ ມກ຺ກຏກສຸຕ຺ຕໍ ວິຍ, ວລາຫກປຏລໍ ວິຍ, ປທຸມປຸປ຺ຜໍ ວິຍ, ຣຖຈກ຺ກໍ ວິຍ, ຈນ຺ທມຓ຺ຑລໍ ວິຍ, ສູຣິຍມຓ຺ຑລໍ ວິຍ ຈ ອຸປຏ຺ຐາຕິ. ຕຎ຺ຈ ປເນຕໍ ຍຖາ ສມ຺ພຫຸເລສຸ ຠິກ຺ຂູສຸ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ສຊ຺ຌາຍິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ເນສຸ ເອເກນ ຠິກ຺ຂຸນາ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ກີທິສໍ ຫຸຕ຺ວາ ອິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ ອຸປຏ຺ຐາຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ເອໂກ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ມຫຕີ ປພ຺ພເຕຍ຺ຍາ ນທີ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐາຕີ’’ຕິ ອາຫ. ອປໂຣ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ເອກາ ວນຣາຊິ ວິຍ’’. ອຎ຺ໂຎ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ສີຕຈ຺ຉາໂຍ ສາຂາສມ຺ປນ຺ໂນ ຜລຠາຣຠຣິຕຣຸກ຺ໂຂ ວິຍາ’’ຕິ. ເຕສຎ຺ຫິ ຕໍ ເອກເມວ ສຸຕ຺ຕໍ ສຎ຺ຎານານຕາຍ ນານໂຕ ອຸປຏ຺ຐາຕິ. ເອວໍ ເອກເມວ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ສຎ຺ຎານານຕາຍ ນານໂຕ ອຸປຏ຺ຐາຕິ. ສຎ຺ຎຊຎ຺ຫິ ເອຕໍ ສຎ຺ຎານິທານໍ ສຎ຺ຎາປ຺ປຠວໍ ຕສ຺ມາ ສຎ຺ຎານານຕາຍ ນານໂຕ ອຸປຏ຺ຐາຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ອຎ຺ຎເມວ ອສ຺ສາສາຣມ຺ມຓໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ອຎ຺ຎໍ ປສ຺ສາສາຣມ຺ມຓໍ, ອຎ຺ຎໍ ນິມິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓໍ ຍສ຺ສ ຫິ ອິເມ ຕໂຍ ຘມ຺ມາ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ສ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ເນວ ອປ຺ປນໍ ນ ອຸປຈາຣໍ ປາປຸຓາຕິ. ຍສ຺ສ ປນິເມ ຕໂຍ ຘມ຺ມາ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ເສວ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອປ຺ປນຎ຺ຈ ອຸປຈາຣຎ຺ຈ ປາປຸຓາຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ນິມິຕ຺ຕໍ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ, ອນາຣມ຺ມຓເມກຈິຕ຺ຕສ຺ສ;

ອຊານໂຕ ຈ ຕໂຍ ຘມ຺ເມ, ຠາວນານຸປລພ຺ຠຕິ.

‘‘ນິມິຕ຺ຕໍ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ, ອນາຣມ຺ມຓເມກຈິຕ຺ຕສ຺ສ;

ຊານໂຕ ຈ ຕໂຍ ຘມ຺ເມ, ຠາວນາ ອຸປລພ຺ຠຕີ’’ຕິ. (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໒໓໑);

ເອວໍ ອຸປຏ຺ຐິເຕ ປນ ນິມິຕ຺ເຕ ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ອາຈຣິຍສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາໂຣເຈຕພ຺ພໍ – ‘‘ມຍ຺ຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ເອວຣູປໍ ນາມ ອຸປຏ຺ຐາຕີ’’ຕິ. ອາຈຣິເຍນ ປນ ‘‘ເອຕໍ ນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ນ ນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວາ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ‘‘ເອວໍ ໂຫຕິ, ອາວຸໂສ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປນ ‘‘ປຸນປ຺ປຸນໍ ມນສິ ກໂຣຫີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ‘‘ນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ເຕ ໂວສານໍ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ; ‘‘ນ ນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ນິຣາໂສ ວິສີເທຍ຺ຍ. ຕສ຺ມາ ຕທຸຠຍມ຺ປິ ອວຕ຺ວາ ມນສິກາເຣເຍວ ນິໂຍເຊຕພ຺ໂພຕິ. ເອວໍ ຕາວ ທີຆຠາຓກາ. ມຊ຺ຌິມຠາຓກາ ປນາຫຸ – ‘‘ນິມິຕ຺ຕມິທໍ, ອາວຸໂສ, ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ມນສິ ກໂຣຫິ ສປ຺ປຸຣິສາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ອຖາເນນ ນິມິຕ຺ເຕເຍວ ຈິຕ຺ຕໍ ຐເປຕພ຺ພໍ. ເອວມສ຺ສາຍໍ ອິໂຕ ປຠຸຕິ ຐປນາວເສນ ຠາວນາ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ໂປຣາເຓຫິ –

‘‘ນິມິຕ຺ເຕ ຐປຍໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ນານາກາຣໍ ວິຠາວຍໍ;

ຘີໂຣ ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສ, ສກໍ ຈິຕ຺ຕໍ ນິພນ຺ຘຕີ’’ຕິ. (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໒໓໒; ປຏິ. ມ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑.໑໖໓);

ຕສ຺ເສວໍ ນິມິຕ຺ຕຸປຏ຺ຐານໂຕ ປຠຸຕິ ນີວຣຓານິ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕາເນວ ໂຫນ຺ຕິ ກິເລສາ ສນ຺ນິສິນ຺ນາວ ສຕິ ອຸປຏ຺ຐິຕາເຍວ, ຈິຕ຺ຕໍ ສມາຫິຕເມວ. ອິທຎ຺ຫິ ທ຺ວີຫາກາເຣຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ສມາຫິຕໍ ນາມ ໂຫຫິ – ອຸປຈາຣຠູມິຍໍ ວາ ນີວຣຓປ຺ປຫາເນນ, ປຏິລາຠຠູມິຍໍ ວາ ອງ຺ຄປາຕຸຠາເວນ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອຸປຈາຣຠູມີ’’ຕິ ອຸປຈາຣສມາຘິ; ‘‘ປຏິລາຠຠູມີ’’ຕິ ອປ຺ປນາສມາຘິ. ເຕສໍ ກິໍ ນານາກຣຓໍ? ອຸປຈາຣສມາຘິ ກຸສລວີຖິຍໍ ຊວິຕ຺ວາ ຠວງ຺ຄໍ ໂອຕຣຕິ, ອປ຺ປນາສມາຘິ ທິວສຠາເຄ ອປ຺ເປຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ທິວສຠາຄມ຺ປິ ກຸສລວີຖິຍໍ ຊວຕິ, ນ ຠວງ຺ຄໍ ໂອຕຣຕິ. ອິເມສຸ ທ຺ວີສຸ ສມາຘີສຸ ນິມິຕ຺ຕປາຕຸຠາເວນ ອຸປຈາຣສມາຘິນາ ສມາຫິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຖາເນນ ຕໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ເນວ ວຓ຺ຓໂຕ ມນສິກາຕພ຺ພໍ, ນ ລກ຺ຂຓໂຕ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພໍ. ອປິຈ ໂຂ ຂຕ຺ຕິຍມເຫສິຍາ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຄພ຺ໂຠ ວິຍ ກສ຺ສເກນ ສາລິຍວຄພ຺ໂຠ ວິຍ ຈ ອປ຺ປມຕ຺ເຕນ ຣກ຺ຂິຕພ຺ພໍ; ຣກ຺ຂິຕໍ ຫິສ຺ສ ຜລທໍ ໂຫຕິ.

‘‘ນິມິຕ຺ຕໍ ຣກ຺ຂໂຕ ລທ຺ຘ, ປຣິຫານິ ນ ວິຊ຺ຊຕິ;

ອາຣກ຺ຂມ຺ຫິ ອສນ຺ຕມ຺ຫິ, ລທ຺ຘໍ ລທ຺ຘໍ ວິນສ຺ສຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ຣກ຺ຂຓູປາໂຍ – ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ອາວາໂສ, ໂຄຈໂຣ, ຠສ຺ສໍ, ປຸຄ຺ຄໂລ, ໂຠຊນໍ, ອຸຕຸ, ອິຣິຍາປໂຖຕິ ອິມານິ ສຕ຺ຕ ອສປ຺ປາຍານິ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຕາເນວ ສຕ຺ຕ ສປ຺ປາຍານິ ເສວນ຺ເຕນ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຕໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ມນສິກາຕພ຺ພໍ.

ເອວໍ ສປ຺ປາຍເສວເນນ ນິມິຕ຺ຕໍ ຖິຣໍ ກຕ຺ວາ ວຸຑ຺ຒິໍ ວິຣູຬ຺ຫິໍ ຄມຍິຕ຺ວາ ວຕ຺ຖຸວິສທກິຣິຍາ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍສມຕ຺ຕປຏິປາທນຕາ, ນິມິຕ຺ຕກຸສລຕາ, ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ຈິຕ຺ຕໍ ສປຄ຺ຄເຫຕພ຺ພ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຈິຕ຺ຕປຄ຺ຄຓ຺ຫນາ, ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ຈິຕ຺ຕໍ ນິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພໍ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຈິຕ຺ຕນິຄ຺ຄຓ຺ຫນາ, ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ຈິຕ຺ຕໍ ສມ຺ປຫໍເສຕພ຺ພໍ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ສມ຺ປຫໍເສຕພ຺ພໍ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຈິຕ຺ຕສມ຺ປຫໍສນາ, ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂິຕພ຺ພໍ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຈິຕ຺ຕອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນາ, ອສມາຫິຕປຸຄ຺ຄລປຣິວຊ຺ຊນາ, ສມາຫິຕປຸຄ຺ຄລເສວນາ, ຕທຘິມຸຕ຺ຕຕາຕິ ອິມານິ ທສ ອປ຺ປນາໂກສລ຺ລານິ ອວິຊຫນ຺ເຕນ ໂຍໂຄ ກຣຓີໂຍ.

ຕສ຺ເສວໍ ອນຸຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ວິຫຣໂຕ ອິທານິ ອປ຺ປນາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕີຕິ ຠວງ຺ຄໍ ວິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ນິມິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓໍ ມໂນທ຺ວາຣາວຊ຺ຊນໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ນິຣຸທ຺ເຘ ຕເທວາຣມ຺ມຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາຣິ ປຎ຺ຈ ວາ ຊວນານິ, ເຍສໍ ປຐມໍ ປຣິກມ຺ມໍ, ທຸຕິຍໍ ອຸປຈາຣໍ, ຕຕິຍໍ ອນຸໂລມໍ, ຈຕຸຕ຺ຖໍ ໂຄຕ຺ຣຠຸ, ປຎ຺ຈມໍ ອປ຺ປນາຈິຕ຺ຕໍ. ປຐມໍ ວາ ປຣິກມ຺ມຎ຺ເຈວ ອຸປຈາຣຎ຺ຈ, ທຸຕິຍໍ ອນຸໂລມໍ, ຕຕິຍໍ ໂຄຕ຺ຣຠຸ, ຈຕຸຕ຺ຖໍ ອປ຺ປນາຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຈຕຸຕ຺ຖເມວ ຫິ ປຎ຺ຈມໍ ວາ ອປ຺ເປຕິ, ນ ຉຏ຺ຐໍ ສຕ຺ຕມໍ ວາ ອາສນ຺ນຠວງ຺ຄປາຕຕ຺ຕາ.

ອາຠິຘມ຺ມິກໂຄທຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ ປນາຫ – ‘‘ອາເສວນປຈ຺ຈເຍນ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ພລວນ຺ໂຕ ໂຫນ຺ຕິ; ຕສ຺ມາ ຉຏ຺ຐໍ ສຕ຺ຕມໍ ວາ ອປ຺ເປຕີ’’ຕິ. ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປຸພ຺ພຠາຄຈິຕ຺ຕານິ ກາມາວຈຣານິ ໂຫນ຺ຕິ, ອປ຺ປນາຈິຕ຺ຕໍ ປນ ຣູປາວຈຣໍ. ເອວມເນນ ປຎ຺ຈງ຺ຄວິປ຺ປຫີນໍ, ປຎ຺ຈງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕໍ, ທສລກ຺ຂຓສມ຺ປນ຺ນໍ, ຕິວິຘກລ຺ຍາຓໍ, ປຐມຊ຺ຌານໍ ອຘິຄຕໍ ໂຫຕິ. ໂສ ຕສ຺ມິໍເຍວາຣມ຺ມເຓ ວິຕກ຺ກາທໂຍ ວູປສເມຕ຺ວາ ທຸຕິຍຕຕິຍຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານານິ ປາປຸຓາຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ ຐປນາວເສນ ຠາວນາຍ ປຣິໂຍສານປ຺ປຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂປກຖາ. ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນ ອິຈ຺ຉນ຺ເຕນ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄໂຕ ຄເຫຕພ຺ໂພ.

ເອວໍ ປຕ຺ຕຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌາໂນ ປເນຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂຸ ສລ຺ລກ຺ຂຓາວິວຏ຺ຏນາວເສນ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ປຕ຺ຕຸກາໂມ ຕເທວ ຌານໍ ອາວຊ຺ຊນສມາປຊ຺ຊນອຘິຏ຺ຐານວຸຏ຺ຐານປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓສງ຺ຂາເຕຫິ ປຎ຺ຈຫາກາເຣຫິ ວສິປ຺ປຕ຺ຕໍ ປຄຸຓໍ ກຕ຺ວາ ອຣູປປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ວາ ຣູປໍ, ຣູປປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ວາ ອຣູປນ຺ຕິ ຣູປາຣູປໍ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ປຏ຺ຐເປຕິ. ກຖໍ? ໂສ ຫິ ຌານາ ວຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຌານງ຺ຄານິ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ເຕສໍ ນິສ຺ສຍໍ ຫທຍວຕ຺ຖຸໍ ຕໍ ນິສ຺ສຍານິ ຈ ຠູຕານິ ເຕສຎ຺ຈ ນິສ຺ສຍໍ ສກລມ຺ປິ ກຣຊກາຍໍ ປສ຺ສຕິ. ຕໂຕ ‘‘ຌານງ຺ຄານິ ອຣູປໍ, ວຕ຺ຖາທີນິ ຣູປ’’ນ຺ຕິ ຣູປາຣູປໍ ວວຕ຺ຖເປຕິ.

ອຖ ວາ ສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ເກສາທີສຸ ໂກຏ຺ຐາເສສຸ ປຖວີຘາຕຸອາທິວເສນ ຈຕ຺ຕາຣິ ຠູຕານິ ຕໍນິສ຺ສິຕຣູປານິ ຈ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຍຖາປຣິຄ຺ຄຫິຕຣູປາຣມ຺ມຓໍ ຍຖາປຣິຄ຺ຄຫິຕຣູປວຕ຺ຖຸທ຺ວາຣາຣມ຺ມຓໍ ວາ ສສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມໍ ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈ ປສ຺ສຕິ. ຕໂຕ ‘‘ຠູຕາທີນິ ຣູປໍ ສສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ອຣູປ’’ນ຺ຕິ ວວຕ຺ຖເປຕິ.

ອຖ ວາ ສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ສມຸທໂຍ ກຣຊກາໂຍ ຈ ຈິຕ຺ຕຎ຺ຈາຕິ ປສ຺ສຕິ. ຍຖາ ຫິ ກມ຺ມາຣຄຄ຺ຄຣິຍາ ຘມມານາຍ ຠສ຺ຕຎ຺ຈ ປຸຣິສສ຺ສ ຈ ຕຊ຺ຊໍ ວາຍາມໍ ປຏິຈ຺ຈ ວາໂຕ ສຎ຺ຈຣຕິ; ເອວເມວ ກາຍຎ຺ຈ ຈິຕ຺ຕຎ຺ຈ ປຏິຈ຺ຈ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາຕິ. ຕໂຕ ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສ ຈ ກາຍຎ຺ຈ ຣູປໍ, ຈິຕ຺ຕຎ຺ຈ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມ ຈ ອຣູປນ຺ຕິ ວວຕ຺ຖເປຕິ.

ເອວໍ ນາມຣູປໍ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຍໍ ປຣິເຍສຕິ, ປຣິເຍສນ຺ໂຕ ຈ ຕໍ ທິສ຺ວາ ຕີສຸປິ ອທ຺ຘາສຸ ນາມຣູປສ຺ສ ປວຕ຺ຕິໍ ອາຣພ຺ຠ ກງ຺ຂໍ ວິຕຣຕິ. ວິຕິຓ຺ຓກງ຺ໂຂ ກລາປສມ຺ມສນວເສນ ຕິລກ຺ຂຓໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ອຸທຍພ຺ພຍານຸປສ຺ສນາຍ ປຸພ຺ພຠາເຄ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ໂອຠາສາທໂຍ ທສ ວິປສ຺ສນຸປກ຺ກິເລເສ ປຫາຍ ອຸປກ຺ກິເລສວິມຸຕ຺ຕໍ ປຏິປທາຎາຓໍ ‘‘ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ອຸທຍໍ ປຫາຍ ຠງ຺ຄານຸປສ຺ສນໍ ປຕ຺ວາ ນິຣນ຺ຕຣໍ ຠງ຺ຄານຸປສ຺ສເນນ ຠຍໂຕ ອຸປຏ຺ຐິເຕສຸ ສພ຺ພສງ຺ຂາເຣສຸ ນິພ຺ພິນ຺ທນ຺ໂຕ ວິຣຊ຺ຊນ຺ໂຕ ວິມຸຈ຺ຈນ຺ໂຕ ຍຖາກ຺ກມໍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຣິຍມຄ຺ເຄ ປາປຸຓິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕຜເລ ປຕິຏ຺ຐາຍ ເອກູນວີສຕິເຠທສ຺ສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓສ຺ສ ປຣິຍນ຺ຕປ຺ປຕ຺ໂຕ ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ອຄ຺ຄທກ຺ຂິເຓຍ຺ໂຍ ໂຫຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈສ຺ສ ຄຓນໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນາປຣິໂຍສານາ ອານາປານສ຺ສຕິສມາຘິຠາວນາ ຈ ສມຕ຺ຕາ ໂຫຕີຕິ.

ອຍໍ ສພ຺ພາກາຣໂຕ ປຐມຈຕຸກ຺ກວຓ຺ຓນາ.

ອິຕເຣສຸ ປນ ຕີສຸ ຈຕຸກ຺ເກສຸ ຍສ຺ມາ ວິສຸໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານຠາວນານໂຍ ນາມ ນຕ຺ຖິ; ຕສ຺ມາ ອນຸປທວຓ຺ຓນານເຍເນວ ເນສໍ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປີຕິປ຺ປຏິສໍເວທີຕິ ປີຕິໍ ປຏິສໍວິທິຕໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ປາກຏໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອສ຺ສສິສ຺ສາມິ ປສ຺ສສິສ຺ສາມີຕິ ສິກ຺ຂຕິ. ຕຕ຺ຖ ທ຺ວີຫາກາເຣຫິ ປີຕິ ປຏິສໍວິທິຕາ ໂຫຕິ – ອາຣມ຺ມຓໂຕ ຈ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ຈ.

ກຖໍ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ປີຕິ ປຏິສໍວິທິຕາ ໂຫຕິ? ສປ຺ປີຕິເກ ທ຺ເວ ຌາເນ ສມາປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ສມາປຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ຌານປຏິລາເຠນ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ປີຕິ ປຏິສໍວິທິຕາ ໂຫຕິ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ປຏິສໍວິທິຕຕ຺ຕາ.

ກຖໍ ອສມ຺ໂມຫໂຕ? ສປ຺ປີຕິເກ ທ຺ເວ ຌາເນ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ຌານສມ຺ປຍຸຕ຺ຕກປີຕິໍ ຂຍໂຕ ວຍໂຕ ສມ຺ມສຕິ, ຕສ຺ສ ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓ ລກ຺ຂຓປຏິເວເຘນ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ປີຕິ ປຏິສໍວິທິຕາ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ປຏິສມ຺ຠິທາຍໍ –

‘‘ທີຆໍ ອສ຺ສາສວເສນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ເອກຄ຺ຄຕໍ ອວິກ຺ເຂປໍ ປຊານໂຕ ສຕິ ອຸປຏ຺ຐິຕາ ໂຫຕິ. ຕາຍ ສຕິຍາ ເຕນ ຎາເຓນ ສາ ປີຕິ ປຏິສໍວິທິຕາ ໂຫຕິ. ທີຆໍ ປສ຺ສາສວເສນ…ເປ… ຣສ຺ສໍ ອສ຺ສາສວເສນ… ຣສ຺ສໍ ປສ຺ສາສວເສນ… ສພ຺ພກາຍປ຺ປຏິສໍເວທີ ອສ຺ສາສວເສນ… ສພ຺ພກາຍປ຺ປຏິສໍເວທີ ປສ຺ສາສວເສນ… ປສ຺ສມ຺ຠຍໍ ກາຍສງ຺ຂາຣໍ ອສ຺ສາສວເສນ… ປສ຺ສມ຺ຠຍໍ ກາຍສງ຺ຂາຣໍ ປສ຺ສາສວເສນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ເອກຄ຺ຄຕໍ ອວິກ຺ເຂປໍ ປຊານໂຕ ສຕິ ອຸປຏ຺ຐິຕາ ໂຫຕິ, ຕາຍ ສຕິຍາ ເຕນ ຎາເຓນ ສາ ປີຕິ ປຏິສໍວິທິຕາ ໂຫຕິ. ອາວຊ຺ຊໂຕ ສາ ປີຕິ ປຏິສໍວິທິຕາ ໂຫຕິ ຊານໂຕ… ປສ຺ສໂຕ… ປຈ຺ຈເວກ຺ຂໂຕ… ຈິຕ຺ຕໍ ອຘິຏ຺ຐຫໂຕ… ສທ຺ຘາຍ ອຘິມຸຈ຺ຈໂຕ… ວີຣິຍໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫໂຕ… ສຕິໍ ອຸປຏ຺ຐາປຍໂຕ… ຈິຕ຺ຕໍ ສມາທຫໂຕ… ປຎ຺ຎາຍ ປຊານໂຕ… ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ ອຠິຊານໂຕ… ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ ປຣິຊານໂຕ… ປຫາຕພ຺ພໍ ປຊຫໂຕ… ຠາເວຕພ຺ພໍ ຠາວຍໂຕ… ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພໍ ສຈ຺ຉິກໂຣໂຕ ສາ ປີຕິ ປຏິສໍວິທິຕາ ໂຫຕິ. ເອວໍ ສາ ປີຕິ ປຏິສໍວິທິຕາ ໂຫຕີ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໗໒).

ເອເຕເນວ ນເຍນ ອວເສສປທານິປິ ອຕ຺ຖໂຕ ເວທິຕພ຺ພານິ. ອິທໍ ປເນຕ຺ຖ ວິເສສມຕ຺ຕໍ. ຕິຓ຺ຓໍ ຌານານໍ ວເສນ ສຸຂປຏິສໍເວທິຕາ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ວເສນ ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣປຏິສໍເວທິຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ‘‘ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາໂຣ’’ຕິ ເວທນາທໂຍ ທ຺ເວ ຂນ຺ຘາ. ສຸຂປ຺ປຏິສໍເວທິປເທ ເຈຕ຺ຖ ວິປສ຺ສນາຠູມິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ສຸຂນ຺ຕິ ທ຺ເວ ສຸຂານິ – ກາຍິກຎ຺ຈ ສຸຂໍ ເຈຕສິກຎ຺ຈາ’’ຕິ ປຏິສມ຺ຠິທາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປສ຺ສມ຺ຠຍໍ ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣນ຺ຕິ ໂອຬາຣິກໍ ໂອຬາຣິກໍ ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣໍ ປສ຺ສມ຺ເຠນ຺ໂຕ, ນິໂຣເຘນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ກາຍສງ຺ຂາເຣ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອປິເຈຕ຺ຖ ປີຕິປເທ ປີຕິສີເສນ ເວທນາ ວຸຕ຺ຕາ. ສຸຂປເທ ສຣູເປເນວ ເວທນາ. ທ຺ວີສຸ ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣປເທສຸ ‘‘ສຎ຺ຎາ ຈ ເວທນາ ຈ ເຈຕສິກາ ເອເຕ ຘມ຺ມາ ຈິຕ຺ຕປຏິພທ຺ຘາ ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣາ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໗໔; ມ. ນິ. ໑.໔໖໓) ວຈນໂຕ ສຎ຺ຎາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ເວທນາຕິ. ເອວໍ ເວທນານຸປສ຺ສນານເຍນ ອິທໍ ຈຕຸກ຺ກໍ ຠາສິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຕຕິຍຈຕຸກ຺ເກປິ ຈຕຸນ຺ນໍ ຌານານໍ ວເສນ ຈິຕ຺ຕປຏິສໍເວທິຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຠິປ຺ປໂມທຍໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ໂມເທນ຺ໂຕ ປໂມເທນ຺ໂຕ ຫາເສນ຺ໂຕ ປຫາເສນ຺ໂຕ ອສ຺ສສິສ຺ສາມິ ປສ຺ສສິສ຺ສາມີຕິ ສິກ຺ຂຕິ. ຕຕ຺ຖ ທ຺ວີຫາກາເຣຫິ ອຠິປ຺ປໂມໂທ ໂຫຕິ – ສມາຘິວເສນ ຈ ວິປສ຺ສນາວເສນ ຈ.

ກຖໍ ສມາຘິວເສນ? ສປ຺ປີຕິເກ ທ຺ເວ ຌາເນ ສມາປຊ຺ຊຕິ, ໂສ ສມາປຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຍ ປີຕິຍາ ຈິຕ຺ຕໍ ອາໂມເທຕິ ປໂມເທຕິ. ກຖໍ ວິປສ຺ສນາວເສນ? ສປ຺ປີຕິເກ ທ຺ເວ ຌາເນ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ຌານສມ຺ປຍຸຕ຺ຕກປີຕິໍ ຂຍໂຕ ວຍໂຕ ສມ຺ມສຕິ; ເອວໍ ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓ ຌານສມ຺ປຍຸຕ຺ຕກປີຕິໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ອາໂມເທຕິ ປໂມເທຕິ. ເອວໍ ປຏິປນ຺ໂນ ‘‘ອຠິປ຺ປໂມທຍໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອສ຺ສສິສ຺ສາມິ ປສ຺ສສິສ຺ສາມີຕິ ສິກ຺ຂຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ສມາທຫໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຐມຊ຺ຌານາທິວເສນ ອາຣມ຺ມເຓ ຈິຕ຺ຕໍ ສມໍ ອາທຫນ຺ໂຕ ສມໍ ຐເປນ຺ໂຕ ຕານິ ວາ ປນ ຌານານິ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ຌານສມ຺ປຍຸຕ຺ຕກຈິຕ຺ຕໍ ຂຍໂຕ ວຍໂຕ ສມ຺ມສໂຕ ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓ ລກ຺ຂຓປຏິເວເຘນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຂຓິກຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາ; ເອວໍ ອຸປ຺ປນ຺ນາຍ ຂຓິກຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາຍ ວເສນປິ ອາຣມ຺ມເຓ ຈິຕ຺ຕໍ ສມໍ ອາທຫນ຺ໂຕ ສມໍ ຐເປນ຺ໂຕ ‘‘ສມາທຫໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອສ຺ສສິສ຺ສາມິ ປສ຺ສສິສ຺ສາມີຕິ ສິກ຺ຂຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ວິໂມຈຍໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຐມຊ຺ຌາເນນ ນີວຣເຓຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ໂມເຈນ຺ໂຕ ວິໂມເຈນ຺ໂຕ, ທຸຕິເຍນ ວິຕກ຺ກວິຈາເຣຫິ, ຕຕິເຍນ ປີຕິຍາ, ຈຕຸຕ຺ເຖນ ສຸຂທຸກ຺ເຂຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ໂມເຈນ຺ໂຕ ວິໂມເຈນ຺ໂຕ. ຕານິ ວາ ປນ ຌານານິ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ຌານສມ຺ປຍຸຕ຺ຕກຈິຕ຺ຕໍ ຂຍໂຕ ວຍໂຕ ສມ຺ມສຕິ. ໂສ ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາຍ ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ ໂມເຈນ຺ໂຕ ວິໂມເຈນ຺ໂຕ, ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາຍ ສຸຂສຎ຺ຎາໂຕ, ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາຍ ອຕ຺ຕສຎ຺ຎາໂຕ, ນິພ຺ພິທານຸປສ຺ສນາຍ ນນ຺ທິໂຕ, ວິຣາຄານຸປສ຺ສນາຍ ຣາຄໂຕ, ນິໂຣຘານຸປສ຺ສນາຍ ສມຸທຍໂຕ, ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສນາຍ ອາທານໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ ໂມເຈນ຺ໂຕ ວິໂມເຈນ຺ໂຕ ອສ຺ສສຕິ ເຈວ ປສ຺ສສຕິ ຈ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ວິໂມຈຍໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອສ຺ສສິສ຺ສາມິ ປສ຺ສສິສ຺ສາມີຕິ ສິກ຺ຂຕີ’’ຕິ. ເອວໍ ຈິຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາວເສນ ອິທໍ ຈຕຸກ຺ກໍ ຠາສິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຈຕຸຕ຺ຖຈຕຸກ຺ເກ ປນ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສີຕິ ເອຕ຺ຖ ຕາວ ອນິຈ຺ຈໍ ເວທິຕພ຺ພໍ, ອນິຈ຺ຈຕາ ເວທິຕພ຺ພາ, ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາ ເວທິຕພ຺ພາ, ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສີ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ. ກສ຺ມາ? ອຸປ຺ປາທວຍຎ຺ຎຖຕ຺ຕຠາວາ. ‘‘ອນິຈ຺ຈຕາ’’ຕິ ເຕສຎ຺ເຎວ ອຸປ຺ປາທວຍຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ອຠາໂວ ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕານໍ ເຕເນວາກາເຣນ ອຐຕ຺ວາ ຂຓຠງ຺ເຄນ ເຠໂທຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາ’’ຕິ ຕສ຺ສາ ອນິຈ຺ຈຕາຍ ວເສນ ຣູປາທີສຸ ‘‘ອນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ອນຸປສ຺ສນາ; ‘‘ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສີ’’ຕິ ຕາຍ ອນຸປສ຺ສນາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ; ຕສ຺ມາ ເອວໍ ຠູໂຕ ອສ຺ສສນ຺ໂຕ ຈ ປສ຺ສສນ຺ໂຕ ຈ ອິຘ ‘‘ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສີ ອສ຺ສສິສ຺ສາມິ, ປສ຺ສສິສ຺ສາມີຕິ ສິກ຺ຂຕີ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ວິຣາຄານຸປສ຺ສີຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ທ຺ເວ ວິຣາຄາ – ຂຍວິຣາໂຄ ຈ ອຈ຺ຈນ຺ຕວິຣາໂຄ ຈ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຂຍວິຣາໂຄ’’ຕິ ສງ຺ຂາຣານໍ ຂຓຠງ຺ໂຄ; ‘‘ອຈ຺ຈນ຺ຕວິຣາໂຄ’’ຕິ ນິພ຺ພານໍ; ‘‘ວິຣາຄານຸປສ຺ສນາ’’ຕິ ຕທຸຠຍທສ຺ສນວເສນ ປວຕ຺ຕາ ວິປສ຺ສນາ ຈ ມຄ຺ໂຄ ຈ. ຕາຍ ທຸວິຘາຍປິ ອນຸປສ຺ສນາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ອສ຺ສສນ຺ໂຕ ຈ ປສ຺ສສນ຺ໂຕ ຈ ‘‘ວິຣາຄານຸປສ຺ສີ ອສ຺ສສິສ຺ສາມິ ປສ຺ສສິສ຺ສາມີຕິ ສິກ຺ຂຕີ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ນິໂຣຘານຸປສ຺ສີປເທປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ທ຺ເວ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄາ – ປຣິຈ຺ຈາຄປຏິນິສ຺ສຄ຺ໂຄ ຈ ປກ຺ຂນ຺ທນປຏິນິສ຺ສຄ຺ໂຄ ຈ. ປຏິນິສ຺ສຄ຺ໂຄເຍວ ອນຸປສ຺ສນາ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສນາ; ວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄານເມຕໍ ອຘິວຈນໍ. ວິປສ຺ສນາ ຫິ ຕທງ຺ຄວເສນ ສທ຺ຘິໍ ຂນ຺ຘາຠິສງ຺ຂາເຣຫິ ກິເລເສ ປຣິຈ຺ຈຊຕິ, ສງ຺ຂຕໂທສທສ຺ສເນນ ຈ ຕພ຺ພິປຣີເຕ ນິພ຺ພາເນ ຕນ຺ນິນ຺ນຕາຍ ປກ຺ຂນ຺ທຕີຕິ ປຣິຈ຺ຈາຄປຏິນິສ຺ສຄ຺ໂຄ ເຈວ ປກ຺ຂນ຺ທນປຏິນິສ຺ສຄ຺ໂຄ ຈາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ມຄ຺ໂຄ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ສທ຺ຘິໍ ຂນ຺ຘາຠິສງ຺ຂາເຣຫິ ກິເລເສ ປຣິຈ຺ຈຊຕິ, ອາຣມ຺ມຓກຣເຓນ ຈ ນິພ຺ພາເນ ປກ຺ຂນ຺ທຕີຕິ ປຣິຈ຺ຈາຄປຏິນິສ຺ສຄ຺ໂຄ ເຈວ ປກ຺ຂນ຺ທນປຏິນິສ຺ສໂຄ ຈາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຸຠຍມ຺ປິ ປນ ປຸຣິມປຸຣິມຎາຓານໍ ອນຸອນຸ ປສ຺ສນໂຕ ອນຸປສ຺ສນາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕາຍ ທຸວິຘາຍ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສນາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ອສ຺ສສນ຺ໂຕ ຈ ປສ຺ສສນ຺ໂຕ ຈ ປຏິນິສຄ຺ຄານຸປສ຺ສີ ອສ຺ສສິສ຺ສາມິ ປສ຺ສສິສ຺ສາມີຕິ ສິກ຺ຂຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອວໍ ຠາວິໂຕຕິ ເອວໍ ໂສຬສຫິ ອາກາເຣຫິ ຠາວິໂຕ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ອານາປານສ຺ສຕິສມາຘິກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໖໗. ອຖ ໂຂ ຠຄວາຕິອາທິມ຺ຫິ ປນ ອຍໍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ຠຄວາ ອານາປານສ຺ສຕິສມາຘິກຖາຍ ຠິກ຺ຂູ ສມສ຺ສາເສຕ຺ວາ ອຖ ຍໍ ຕໍ ຕຕິຍປາຣາຊິກປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ນິທານຎ຺ເຈວ ປກຣຓຎ຺ຈ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣປນໍ, ເອຕສ຺ມິໍ ນິທາເນ ເອຕສ຺ມິໍ ປກຣເຓ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ສນ຺ນິປາເຕຕ຺ວາ ປຏິປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ວິຄຣຫິຕ຺ວາ ຈ ຍສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຕນາ ອຕ຺ຕານໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣປນໍ ມິຄລຓ຺ຑິເກນ ຈ ໂວໂຣປາປນໍ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸ ນ ໂຫຕິ; ຕສ຺ມາ ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ປາຣາຊິກສ຺ສ ວຕ຺ຖຸຠູຕໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣປນເມວ ຄເຫຕ຺ວາ ປາຣາຊິກໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ໂຕ ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄຫ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ອຣິຍປຸຄ຺ຄລມິສ຺ສກຕ຺ຕາ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ໂມຆປຸຣິສາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ເຕ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອວໍ ມູລຈ຺ເຉຊ຺ຊວເສນ ທຬ຺ຫໍ ກຕ຺ວາ ຕຕິຍປາຣາຊິເກ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ອປຣມ຺ປິ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຖາຍ ມຣຓວຓ຺ຓສໍວຓ຺ຓນວຕ຺ຖຸ ອຸທປາທິ, ຕສ຺ສຸປ຺ປຕ຺ຕິທີປນຕ຺ຖໍ ‘‘ເອວຎ຺ຈິທໍ ຠຄວຕາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໖໘. ຕຕ຺ຖ ປຏິພທ຺ຘຈິຕ຺ຕາຕິ ຉນ຺ທຣາເຄນ ປຏິພທ຺ຘຈິຕ຺ຕາ; ສາຣຕ຺ຕາ ອເປກ຺ຂວນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຣຓວຓ຺ຓໍ ສໍວຓ຺ເຓມາຕິ ຊີວິເຕ ອາທີນວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ມຣຓສ຺ສ ຄຸຓໍ ວຓ຺ເຓມ; ອານິສໍສໍ ທສ຺ເສມາຕິ. ກຕກລ຺ຍາໂຓຕິອາທີສຸ ອຍໍ ປທຕ຺ໂຖ – ກລ຺ຍາຓໍ ສຸຈິກມ຺ມໍ ກຕໍ ຕຍາຕິ ຕ຺ວໍ ໂຂ ອສິ ກຕກລ຺ຍາໂຓ. ຕຖາ ກຸສລໍ ອນວຊ຺ຊກມ຺ມໍ ກຕໍ ຕຍາຕິ ກຕກຸສໂລ. ມຣຓກາເລ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ຍາ ສຕ຺ຕານໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຠຍສງ຺ຂາຕາ ຠີຣຸຕາ, ຕໂຕ ຕາຍນໍ ຣກ຺ຂຓກມ຺ມໍ ກຕໍ ຕຍາຕິ ກຕຠີຣຸຕ຺ຕາໂຓ ປາປໍ. ລາມກກມ຺ມໍ ອກຕໍ ຕຍາຕິ ອກຕປາໂປ. ລຸທ຺ທໍ ທາຣຸຓໍ ທຸສ຺ສີລ຺ຍກມ຺ມໍ ອກຕໍ ຕຍາຕິ ອກຕລຸທ຺ໂທ. ກິພ຺ພິສໍ ສາຫສິກກມ຺ມໍ ໂລຠາທິກິເລສຸສ຺ສທໍ ອກຕໍ ຕຍາຕິ ອກຕກິພ຺ພິໂສ. ກສ຺ມາ ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ? ຍສ຺ມາ ສພ຺ພປ຺ປກາຣມ຺ປິ ກຕໍ ຕຍາ ກລ຺ຍາຓໍ, ອກຕໍ ຕຍາ ປາປໍ; ເຕນ ຕໍ ວທາມ – ‘‘ກິໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ອິມິນາ ໂຣຄາຠິຠູຕຕ຺ຕາ ລາມເກນ ປາປເກນ ທຸກ຺ຂພຫຸລຕ຺ຕາ ທຸຊ຺ຊີວິເຕນ’’. ມຕໍ ເຕ ຊີວິຕາ ເສຍ຺ໂຍຕິ ຕວ ມຣຓໍ ຊີວິຕາ ສຸນ຺ທຣຕຣໍ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ອິໂຕ ຕ຺ວໍ ກາລງ຺ກໂຕ ກຕກາໂລ ຫຸຕ຺ວາ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ມຣິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກາຍສ຺ສ ເຠທາ…ເປ… ອຸປປຊ຺ຊິສ຺ສສິ. ເອວໍ ອຸປປນ຺ໂນ ຈ ຕຕ຺ຖ ທິພ຺ເພຫິ ເທວໂລເກ ອຸປ຺ປນ຺ເນຫິ ປຎ຺ຈຫິ ກາມຄຸເຓຫິ ມນາປິຍຣູປາທິເກຫິ ປຎ຺ຈຫິ ວຕ຺ຖຸກາມໂກຏ຺ຐາເສຫິ ສມປ຺ປິໂຕ ສມງ຺ຄີຠູໂຕ ປຣິຈຣິສ຺ສສິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ສໂມຘານຄໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ຈຣິສ຺ສສິ, ວິຈຣິສ຺ສສິ ອຠິຣມິສ຺ສສິ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໖໙. ອສປ຺ປາຍານີຕິ ອຫິຕານິ ອວຸຑ຺ຒິກຣານິ ຍານິ ຂິປ຺ປເມວ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປາເປນ຺ຕິ.

ປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ

໑໗໒. ສຎ຺ຈິຈ຺ຈາຕິ ອຍໍ ‘‘ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄຫ’’ນ຺ຕິ ມາຕິກາຍ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈປທສ຺ສ ອຸທ຺ຘາໂຣ. ຕຕ຺ຖ ສນ຺ຕິ ອຸປສຄ຺ໂຄ, ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກວຈນເມຕໍ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈາຕິ; ຕສ຺ສ ສຎ຺ເຈເຕຕ຺ວາ ສຸຏ຺ຐຸ ເຈເຕຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ມາ ປນ ໂຍ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ໂວໂຣເປຕິ, ໂສ ຊານນ຺ໂຕ ສຎ຺ຊານນ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ຕຎ຺ຈສ຺ສ ໂວໂຣປນໍ ເຈຈ຺ຈ ອຠິວິຕຣິຕ຺ວາ ວີຕິກ຺ກໂມ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ພ຺ຍຎ຺ຊເນ ອາທຣໍ ອກຕ຺ວາ ອຕ຺ຖເມວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຊານນ຺ໂຕ ສຎ຺ຊານນ຺ໂຕ ເຈຈ຺ຈ ອຠິວິຕຣິຕ຺ວາ ວີຕິກ຺ກໂມ’’ຕິ ເອວມສ຺ສ ປທຠາຊນໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຊານນ຺ໂຕຕິ ‘‘ປາໂຓ’’ຕິ ຊານນ຺ໂຕ. ສຎ຺ຊານນ຺ໂຕຕິ ‘‘ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປມີ’’ຕິ ສຎ຺ຊານນ຺ໂຕ; ເຕເນວ ປາຓຊານນາກາເຣນ ສທ຺ຘິໍ ຊານນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຈຈ຺ຈາຕິ ວຘກເຈຕນາວເສນ ເຈເຕຕ຺ວາ ປກປ຺ເປຕ຺ວາ. ອຠິວິຕຣິຕ຺ວາຕິ ອຸປກ຺ກມວເສນ ມທ຺ທນ຺ໂຕ ນິຣາສງ຺ກຈິຕ຺ຕໍ ເປເສຕ຺ວາ. ວີຕິກ຺ກໂມຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕສ຺ສ ໂຍ ວີຕິກ຺ກໂມ ອຍໍ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈສທ຺ທສ຺ສ ສິຂາປ຺ປຕ຺ໂຕ ອຕ຺ໂຖຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອິທານິ ‘‘ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄຫໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຍ຺ຍາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ ມນຸສ຺ສຕ຺ຕຠາວໍ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄໂຫ ນາມາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຄພ຺ຠເສຍ຺ຍການໍ ວເສນ ສພ຺ພສຸຂຸມອຕ຺ຕຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ຍໍ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຐມໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຏິສນ຺ຘິຈິຕ຺ຕໍ. ອຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ຊາຕໍ. ປຐມໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ປາຕຸຠູຕນ຺ຕິ ອິທໍ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ‘‘ມາຕຸກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ປຐມໍ ຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຈເນນ ເຈຕ຺ຖ ສກລາປິ ປຎ຺ຈໂວກາຣປຏິສນ຺ຘິ ທສ຺ສິຕາ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ຕຎ຺ຈ ປຐມໍ ຈິຕ຺ຕໍ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຈ ຕໂຍ ອຣູປກ຺ຂນ຺ຘາ ເຕນ ສຫ ນິພ຺ພຕ຺ຕຎ຺ຈ ກລລຣູປນ຺ຕິ ອຍໍ ສພ຺ພປຐໂມ ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄໂຫ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ກລລຣູປ’’ນ຺ຕິ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສານໍ ກາຍວຕ຺ຖຸຠາວທສກວເສນ ສມຕິໍສ ຣູປານິ, ນປຸໍສການໍ ກາຍວຕ຺ຖຸທສກວເສນ ວີສຕິ. ຕຕ຺ຖ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສານໍ ກລລຣູປໍ ຊາຕິອຸຓ຺ຓາຍ ເອເກນ ອໍສຸນາ ອຸທ຺ຘຏເຕລພິນ຺ທຸມຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ອຈ຺ຉໍ ວິປ຺ປສນ຺ນໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ –

‘‘ຕິລເຕລສ຺ສ ຍຖາ ພິນ຺ທຸ, ສປ຺ປິມຓ຺ໂຑ ອນາວິໂລ;

ເອວໍວຓ຺ຓປ຺ປຏິຠາຄໍ ກລລນ຺ຕິ ປວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໒໖ ປກິຓ຺ຓກກຖາ; ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໒໓໕);

ເອວໍ ປຣິຕ຺ຕກໍ ວຕ຺ຖຸໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ປກຕິຍາ ວີສວສ຺ສສຕາຍຸກສ຺ສ ສຕ຺ຕສ຺ສ ຍາວ ມຣຓກາລາ ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ອນຸປຸພ຺ເພນ ວຸຑ຺ຒິປ຺ປຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕຠາໂວ ເອໂສ ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄໂຫ ນາມ.

ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຍ຺ຍາຕິ ກລລກາເລປິ ຕາປນມທ຺ທເນຫິ ວາ ເຠສຊ຺ຊສມ຺ປທາເນນ ວາ ຕໂຕ ວາ ອຸທ຺ຘມ຺ປິ ຕທນຸຣູເປນ ອຸປກ຺ກເມນ ຊີວິຕາ ວິໂຍເຊຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ມາ ປນ ຊີວິຕາ ໂວໂຣປນໍ ນາມ ອຕ຺ຖໂຕ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍຸປຈ຺ເຉທນເມວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ເອຕສ຺ສ ປທຠາຊເນ ‘‘ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທຕິ ອຸປໂຣເຘຕິ ສນ຺ຕຕິໍ ວິໂກເປຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ປເວຓິຆຏນໍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ ອຸປໂຣເຘນ຺ໂຕ ຈ ‘‘ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທຕິ ອຸປໂຣເຘຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສ຺ວາຍມຕ຺ໂຖ ‘‘ສນ຺ຕຕິໍ ວິໂກເປຕີ’’ຕິປເທນ ທສ຺ສິໂຕ. ວິໂກເປຕີຕິ ວິໂຍເຊຕິ.

ຕຕ຺ຖ ທຸວິຘໍ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ – ຣູປຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ອຣູປຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍຎ຺ຈ. ເຕສຸ ອຣູປຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິເຍ ອຸປກ຺ກໂມ ນຕ຺ຖິ, ຕໍ ໂວໂຣເປຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ. ຣູປຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິເຍ ປນ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ໂວໂຣເປຕຸໍ ສກ຺ກາ. ຕໍ ປນ ໂວໂຣເປນ຺ໂຕ ອຣູປຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍມ຺ປິ ໂວໂຣເປຕິ. ເຕເນວ ຫິ ສທ຺ຘິໍ ຕໍ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ ຕທາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິໂຕ. ຕໍ ປນ ໂວໂຣເປນ຺ໂຕ ກິໍ ອຕີຕໍ ໂວໂຣເປຕິ, ອນາຄຕໍ, ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ? ເນວ ອຕີຕໍ, ນ ອນາຄຕໍ, ເຕສຸ ຫິ ເອກໍ ນິຣຸທ຺ຘໍ ເອກໍ ອນຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ອຸຠປມ຺ປິ ອສນ຺ຕໍ, ອສນ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸປກ຺ກໂມ ນຕ຺ຖິ, ອຸປກ຺ກມສ຺ສ ນຕ຺ຖິຕາຍ ເອກມ຺ປິ ໂວໂຣເປຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ –

‘‘ອຕີເຕ ຈິຕ຺ຕກ຺ຂເຓ ຊີວິຕ຺ຖ, ນ ຊີວຕິ; ນ ຊີວິສ຺ສຕິ. ອນາຄເຕ ຈິຕ຺ຕກ຺ຂເຓ ຊີວິສ຺ສຕິ, ນ ຊີວິຕ຺ຖ; ນ ຊີວຕິ. ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນ ຈິຕ຺ຕກ຺ຂເຓ ຊີວຕິ, ນ ຊີວິຕ຺ຖ; ນ ຊີວິສ຺ສຕີ’’ຕິ (ມຫານິ. ໑໐).

ຕສ຺ມາ ຍຕ຺ຖ ຊີວຕິ ຕຕ຺ຖ ອຸປກ຺ກໂມ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂວໂຣເປຕິ.

ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຎ຺ຈ ນາເມຕໍ ຂຓປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ, ສນ຺ຕຕິປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ, ອທ຺ຘາປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ຕິວິຘໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຂຓປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ’’ ນາມ ອຸປ຺ປາທຊຣາຠງ຺ຄສມງ຺ຄິ, ຕໍ ໂວໂຣເປຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ. ກສ຺ມາ? ສຍເມວ ນິຣຸຊ຺ຌນໂຕ. ‘‘ສນ຺ຕຕິປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ’’ ນາມ ສຕ຺ຕຏ຺ຐຊວນວາຣມຕ຺ຕໍ ສຠາຄສນ຺ຕຕິວເສນ ປວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ນິຣຸຊ຺ຌນກໍ, ຍາວ ວາ ອຸຓ຺ຫໂຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ໂອວຣກໍ ປວິສິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ອນ຺ຘກາຣໍ ໂຫຕິ, ສີຕໂຕ ວາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ໂອວຣເກ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ຍາວ ວິສຠາຄອຸຕຸປາຕຸຠາເວນ ປຸຣິມໂກ ອຸຕຸ ນປ຺ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ, ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ‘‘ສນ຺ຕຕິປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຏິສນ຺ຘິໂຕ ປນ ຍາວ ຈຸຕິ, ເອຕໍ ‘‘ອທ຺ຘາປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ’’ ນາມ. ຕທຸຠຍມ຺ປິ ໂວໂຣເປຕຸໍ ສກ຺ກາ. ກຖໍ? ຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ອຸປກ຺ກເມ ກເຕ ລທ຺ຘຸປກ຺ກມໍ ຊີວິຕນວກໍ ນິຣຸຊ຺ຌມານໍ ທຸພ຺ພລສ຺ສ ປຣິຫີນເວຄສ຺ສ ສນ຺ຕານສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ຕໂຕ ສນ຺ຕຕິປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ວາ ອທ຺ຘາປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ວາ ຍຖາປຣິຈ຺ຉິນ຺ນໍ ກາລໍ ອປຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣາວ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ. ເອວໍ ຕທຸຠຍມ຺ປິ ໂວໂຣເປຕຸໍ ສກ຺ກາ, ຕສ຺ມາ ຕເທວ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ສນ຺ຕຕິໍ ວິໂກເປຕີ’’ຕິ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອິມສ຺ສ ປນຕ຺ຖສ຺ສ ອາວິຠາວຕ຺ຖໍ ປາໂຓ ເວທິຕພ຺ໂພ, ປາຓາຕິປາໂຕ ເວທິຕພ຺ໂພ, ປາຓາຕິປາຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ, ປາຓາຕິປາຕສ຺ສ ປໂຍໂຄ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ປາໂຓ’’ຕິ ໂວຫາຣໂຕ ສຕ຺ໂຕ, ປຣມຕ຺ຖໂຕ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ. ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍຎ຺ຫິ ອຕິປາເຕນ຺ໂຕ ‘‘ປາຓໍ ອຕິປາເຕຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ຕໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣເມວ. ‘‘ປາຓາຕິປາໂຕ’’ຕິ ຍາຍ ເຈຕນາຍ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍຸປຈ຺ເຉທກໍ ປໂຍຄໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ, ສາ ວຘກເຈຕນາ ‘‘ປາຓາຕິປາໂຕ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ປາຓາຕິປາຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕເຈຕນາສມງ຺ຄິ ປຸຄ຺ຄໂລ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ‘‘ປາຓາຕິປາຕສ຺ສ ປໂຍໂຄ’’ຕິ ປາຓາຕິປາຕສ຺ສ ຉປໂຍຄາ – ສາຫຕ຺ຖິໂກ, ອາຓຕ຺ຕິໂກ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິໂຍ, ຖາວໂຣ, ວິຊ຺ຊາມໂຍ, ອິທ຺ຘິມໂຍຕິ.

ຕຕ຺ຖ ‘‘ສາຫຕ຺ຖິໂກ’’ຕິ ສຍໍ ມາເຣນ຺ຕສ຺ສ ກາເຍນ ວາ ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ເຘນ ວາ ປຫຣຓໍ. ‘‘ອາຓຕ຺ຕິໂກ’’ຕິ ອຎ຺ຎໍ ອາຓາເປນ຺ຕສ຺ສ ‘‘ເອວໍ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ວາ ປຫຣິຕ຺ວາ ວາ ມາເຣຫີ’’ຕິ ອາຓາປນໍ. ‘‘ນິສ຺ສຄ຺ຄິໂຍ’’ຕິ ທູເຣ ຐິຕໍ ມາເຣຕຸກາມສ຺ສ ກາເຍນ ວາ ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ເຘນ ວາ ອຸສຸສຕ຺ຕິຍນ຺ຕປາສາຓາທີນໍ ນິສ຺ສຊ຺ຊນໍ. ‘‘ຖາວໂຣ’’ຕິ ອສຎ຺ຈາຣິເມນ ອຸປກຣເຓນ ມາເຣຕຸກາມສ຺ສ ໂອປາຕອປສ຺ເສນອຸປນິກ຺ຂິປນໍ ເຠສຊ຺ຊສໍວິຘານໍ. ເຕ ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ປຣໂຕ ປາຬິວຓ຺ຓນາຍເມວ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ອາວິຠວິສ຺ສນ຺ຕິ.

ວິຊ຺ຊາມຍອິທ຺ຘິມຍາ ປນ ປາຬິຍໍ ອນາຄຕາ. ເຕ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພາ. ສງ຺ເຂປໂຕ ຫິ ມາຣຓຕ຺ຖໍ ວິຊ຺ຊາປຣິຊປ຺ປນໍ ວິຊ຺ຊາມໂຍ ປໂຍໂຄ. ອຏ຺ຐກຖາສຸ ປນ ‘‘ກຕໂມ ວິຊ຺ຊາມໂຍ ປໂຍໂຄ? ອາຖພ຺ພຓິກາ ອາຖພ຺ພຓໍ ປໂຍເຊນ຺ຕິ; ນຄເຣ ວາ ຣຸທ຺ເຘ ສງ຺ຄາເມ ວາ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິເຕ ປຏິເສນາຍ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິເກສຸ ປຈ຺ຈາມິຕ຺ເຕສຸ ອີຕິໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕິ, ອຸປທ຺ທວໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕິ, ໂຣຄໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕິ, ປຊ຺ຊຣກໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕິ, ສູຈິກໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ວິສູຈິກໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ປກ຺ຂນ຺ທິຍໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ເອວໍ ອາຖພ຺ພຓິກາ ອາຖພ຺ພຓໍ ປໂຍເຊນ຺ຕິ. ວິຊ຺ຊາຘາຣາ ວິຊ຺ຊໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ນຄເຣ ວາ ຣຸທ຺ເຘ…ເປ… ປກ຺ຂນ຺ທິຍໍ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ ເອວໍ ວິຊ຺ຊາມຍໍ ປໂຍຄໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອາຖພ຺ພຓິເກຫິ ຈ ວິຊ຺ຊາຘເຣຫິ ຈ ມາຣິຕານໍ ພຫູນິ ວຕ຺ຖູນິ ວຸຕ຺ຕານິ, ກິໍ ເຕຫິ! ອິທຎ຺ເຫຕ຺ຖ ລກ຺ຂຓໍ ມາຣຓາຍ ວິຊ຺ຊາປຣິຊປ຺ປນໍ ວິຊ຺ຊາມໂຍ ປໂຍໂຄຕິ.

ກມ຺ມວິປາກຊາຍ ອິທ຺ຘິຍາ ປໂຍຊນໍ ອິທ຺ຘິມໂຍ ປໂຍໂຄ. ກມ຺ມວິປາກຊິທ຺ຘິ ຈ ນາເມສາ ນາຄານໍ ນາຄິທ຺ຘິ, ສຸປຓ຺ຓານໍ ສຸປຓ຺ຓິທ຺ຘິ, ຍກ຺ຂານໍ ຍກ຺ຂິທ຺ຘິ, ເທວານໍ ເທວິທ຺ຘິ, ຣາຊູນໍ ຣາຊິທ຺ຘີຕິ ພຫຸວິຘາ. ຕຕ຺ຖ ທິຏ຺ຐທຏ຺ຐຜຸຏ຺ຐວິສານໍ ນາຄານໍ ທິສ຺ວາ ຑໍສິຕ຺ວາ ຜຸສິຕ຺ວາ ຈ ປຣູປຆາຕກຣເຓ ‘‘ນາຄິທ຺ຘິ’’ ເວທິຕພ຺ພາ. ສຸປຓ຺ຓານໍ ມຫາສມຸທ຺ທໂຕ ທ຺ວຕ຺ຕິພ຺ຍາມສຕປ຺ປມາຓນາຄຸທ຺ຘຣເຓ ‘‘ສຸປຓ຺ຓິທ຺ຘິ’’ ເວທິຕພ຺ພາ. ຍກ຺ຂາ ປນ ເນວ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ນ ປຫຣນ຺ຕາ ທິສ຺ສນ຺ຕິ, ເຕຫິ ປຫຏສຕ຺ຕາ ປນ ຕສ຺ມິໍເຍວ ຐາເນ ມຣນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຣ ເຕສໍ ‘‘ຍກ຺ຂິທ຺ຘິ’’ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ເວສ຺ສວຓສ຺ສ ໂສຕາປນ຺ນກາລໂຕ ປຸພ຺ເພ ນຍນາວຸເຘນ ໂອໂລກິຕກຸມ຺ຠຓ຺ຑານໍ ມຣເຓ ອຎ຺ເຎສຎ຺ຈ ເທວານໍ ຍຖາສກໍ ອິທ຺ຘານຸຠາເວ ‘‘ເທວິທ຺ຘິ’’ ເວທິຕພ຺ພາ. ຣຎ຺ໂຎ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິສ຺ສ ສປຣິສສ຺ສ ອາກາສຄມນາທີສຸ, ອໂສກສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ອຸປຣິ ຈ ໂຍຊເນ ອາຓາປວຕ຺ຕນາທີສຸ, ປິຕຸຣຎ຺ໂຎ ຈ ສີຫຬນຣິນ຺ທສ຺ສ ທາຐາໂກຏເນນ ຈູຬສຸມນກຸຏຸມ຺ພິຍສ຺ສມຣເຓ ‘‘ຣາຊິທ຺ຘິ’’ ທຏ຺ຐພ຺ພາຕິ.

ເກຈິ ປນ ‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມໂຓ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ວາ ອິທ຺ຘິມາ ເຈໂຕວສິປ຺ປຕ຺ໂຕ ອຎ຺ຎິສ຺ສາ ກຸຈ຺ຉິຄຕໍ ຄພ຺ຠໍ ປາປເກນ ມນສາອນຸເປກ຺ຂິຕາ ໂຫຕິ ‘ອໂຫ ວຕາຍໍ ກຸຈ຺ຉິຄໂຕ ຄພ຺ໂຠ ນ ໂສຕ຺ຖິນາ ອຠິນິກ຺ຂເມຍ຺ຍາ’ຕິ. ເອວມ຺ປິ ຠິກ຺ຂເວ ກຸລຸມ຺ພສ຺ສ ອຸປຆາໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ ອາທິການິ ສຸຕ຺ຕານິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຠາວນາມຍິທ຺ຘິຍາປິ ປຣູປຆາຕກມ຺ມໍ ວທນ຺ຕິ; ສຫ ປຣູປຆາຕກຣເຓນ ຈ ອາທິຕ຺ຕຆຣູປຣິຂິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸທກຆຏສ຺ສ ເຠທນມິວ ອິທ຺ຘິວິນາສຎ຺ຈ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ; ຕໍ ເຕສໍ ອິຈ຺ຉາມຕ຺ຕເມວ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ກຸສລເວທນາວິຕກ຺ກປຣິຕ຺ຕຕ຺ຕິເກຫິ ນ ສເມຕິ. ກຖໍ? ອຍຎ຺ຫິ ຠາວນາມຍິທ຺ຘິ ນາມ ກຸສລຕ຺ຕິເກ ກຸສລາ ເຈວ ອພ຺ຍາກຕາ ຈ, ປາຓາຕິປາໂຕ ອກຸສໂລ. ເວທນາຕ຺ຕິເກ ອທຸກ຺ຂມສຸຂສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ປາຓາຕິປາໂຕ ທຸກ຺ຂສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ. ວິຕກ຺ກຕ຺ຕິເກ ອວິຕກ຺ກາວິຈາຣາ, ປາຓາຕິປາໂຕ ສວິຕກ຺ກສວິຈາໂຣ. ປຣິຕ຺ຕຕ຺ຕິເກ ມຫຄ຺ຄຕາ, ປາຓາຕິປາໂຕ ປຣິຕ຺ໂຕຕິ.

ສຕ຺ຖຫາຣກໍ ວາສ຺ສ ປຣິເຍເສຍ຺ຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ຫຣຕີຕິ ຫາຣກໍ. ກິໍ ຫຣຕິ? ຊີວິຕໍ. ອຖ ວາ ຫຣິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຫາຣກໍ; ອຸປນິກ຺ຂິປິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຕ຺ຖຎ຺ຈ ຕໍ ຫາຣກຎ຺ຈາຕິ ສຕ຺ຖຫາຣກໍ. ອສ຺ສາຕິ ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄຫສ຺ສ. ປຣິເຍເສຍ຺ຍາຕິ ຍຖາ ລຠຕິ ຕຖາ ກເຣຍ຺ຍ; ອຸປນິກ຺ຂິເປຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອເຕນ ຖາວຣປ຺ປໂຍຄໍ ທສ຺ເສຕິ. ອິຕຣຖາ ຫິ ປຣິຍິຏ຺ຐມຕ຺ເຕເນວ ປາຣາຊິໂກ ຠເວຍ຺ຍ; ນ ເຈຕໍ ຍຸຕ຺ຕໍ. ປາຬິຍໍ ປນ ສພ຺ພໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ອນາທິຍິຕ຺ວາ ຍໍ ເອຕ຺ຖ ຖາວຣປ຺ປໂຍຄສງ຺ຄຫິຕໍ ສຕ຺ຖໍ, ຕເທວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອສິໍ ວາ…ເປ… ຣຊ຺ຊຸໍ ວາ’’ຕິ ປທຠາຊນໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຕ຺ຖ ສຕ຺ຖນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາວເສສໍ ຍໍກິຎ຺ຈິ ສມຸຂໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ລຄຸຬປາສາຓວິສຣຊ຺ຊູນຎ຺ຈ ຊີວິຕວິນາສນຠາວໂຕ ສຕ຺ຖສງ຺ຄໂຫ ເວທິຕພ຺ໂພ. ມຣຓວຓ຺ຓໍ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ‘‘ກິໍ ຕຸຍ຺ຫິມິນາ ປາປເກນ ທຸຊ຺ຊີວິເຕນ, ໂຍ ຕ຺ວໍ ນ ລຠສິ ປຓີຕານິ ໂຠຊນານິ ຠຸຎ຺ຊິຕຸ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ຊີວິເຕ ອາທີນວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕປິ ‘‘ຕ຺ວໍ ໂຂສິ ອຸປາສກ ກຕກລ຺ຍາໂຓ…ເປ… ອກຕໍ ຕຍາ ປາປໍ, ມຕໍ ເຕ ຊີວິຕາ ເສຍ຺ໂຍ, ອິໂຕ ຕ຺ວໍ ກາລງ຺ກໂຕ ປຣິຈຣິສ຺ສສິ ອຈ຺ຉຣາປຣິວຸໂຕ ນນ຺ທນວເນ ສຸຂປ຺ປຕ຺ໂຕ ວິຫຣິສ຺ສສີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ມຣເຓ ວຓ຺ຓໍ ຠຓນ຺ໂຕປິ ມຣຓວຓ຺ຓເມວ ສໍວຓ຺ເຓຕິ. ຕສ຺ມາ ທ຺ວິຘາ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ປທຠາຊນໍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຊີວິເຕ ອາທີນວໍ ທສ຺ເສຕິ, ມຣເຓ ວຓ຺ຓໍ ຠຓຕີ’’ຕິ.

ມຣຓາຍ ວາ ສມາທເປຍ຺ຍາຕິ ມຣຓຕ຺ຖາຍ ອຸປາຍໍ ຄາຫາເປຍ຺ຍ. ສຕ຺ຖໍ ວາ ອາຫຣາຕິ ອາທີສຸ ຈ ຍມ຺ປິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂສພ຺ເຠ ວາ ນຣເກ ວາ ປປາເຕ ວາ ປປຕາ’’ຕິອາທິ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ປຣໂຕ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາ ອຕ຺ຖໂຕ ວຸຕ຺ຕເມວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ສກ຺ກາ ສພ຺ພໍ ສຣູເປເນວ ວຕ຺ຕຸໍ.

ອິຕິ ຈິຕ຺ຕມໂນຕິ ອິຕິຈິຕ຺ໂຕ ອິຕິມໂນ; ‘‘ມຕໍ ເຕ ຊີວິຕາ ເສຍ຺ໂຍ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕມຣຓຈິຕ຺ໂຕ ມຣຓມໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ມໂນ ຈິຕ຺ຕສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖທີປນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ໂຕ, ອຕ຺ຖໂຕ ປເນຕໍ ອຸຠຍມ຺ປິ ເອກເມວ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໂຕ ອເຠທໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍໍ ຈິຕ຺ຕໍ ຕໍ ມໂນ, ຍໍ ມໂນ ຕໍ ຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຕິສທ຺ທໍ ປນ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາປິ ນ ຕາວ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ຈິຕ຺ຕສງ຺ກປ຺ໂປຕິ ອິມສ຺ມິໍ ປເທ ອຘິກາຣວເສນ ອິຕິສທ຺ໂທ ອາຫຣິຕພ຺ໂພ. ອິທຎ຺ຫິ ‘‘ອິຕິຈິຕ຺ຕສງ຺ກປ຺ໂປ’’ຕິ ເອວໍ ອວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ອຘິກາຣໂຕ ວຸຕ຺ຕເມວ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຖາ ຫິສ຺ສ ຕເມວອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ມຣຓສຎ຺ຎີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຍສ຺ມາ ເຈຕ຺ຖ ‘‘ສງ຺ກປ຺ໂປ’’ຕິ ນຍິທໍ ວິຕກ຺ກສ຺ສ ນາມໍ. ອຖ ໂຂ ສໍວິທຫນມຕ຺ຕສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຕຎ຺ຈ ສໍວິທຫນໍ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ສຎ຺ຎາເຈຕນາຘິປ຺ປາເຍຫິ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ຕສ຺ມາ ຈິຕ຺ໂຕ ນານປ຺ປກາຣໂກ ສງ຺ກປ຺ໂປ ອສ຺ສາຕິ ຈິຕ຺ຕສງ຺ກປ຺ໂປຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕຖາ ຫິສ຺ສ ປທຠາຊນມ຺ປິ ສຎ຺ຎາເຈຕນາຘິປ຺ປາຍວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອຘິປ຺ປາໂຍ’’ຕິ ວິຕກ຺ໂກ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອຸຈ຺ຈາວເຈຫິ ອາກາເຣຫີຕິ ມຫນ຺ຕາມຫນ຺ເຕຫິ ອຸປາເຍຫິ. ຕຕ຺ຖ ມຣຓວຓ຺ຓສໍວຓ຺ຓເນ ຕາວ ຊີວິເຕ ອາທີນວທສ຺ສນວເສນ ອວຈາກາຣຕາ ມຣເຓ ວຓ຺ຓຠຓນວເສນ ອຸຈ຺ຈາກາຣຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ສມາທປເນ ປນ ມຸຏ຺ຐິຊາຓຸນິປ຺ໂຜຏນາທີຫິ ມຣຓສມາທປນວເສນ ອຸຈ຺ຈາກາຣຕາ, ເອກໂຕ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ນເຂ ວິສໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ມຣຓາທິສມາທປນວເສນ ອວຈາກາຣຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ໂສພ຺ເຠ ວາ ນຣເກ ວາ ປປາເຕ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ໂສພ຺ໂຠ ນາມ ສມນ຺ຕໂຕ ຉິນ຺ນຕໂຏ ຄມ຺ຠີໂຣ ອາວາໂຏ. ນຣໂກ ນາມ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຜລນ຺ຕິຍາ ຠູມິຍາ ສຍເມວ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ມຫາທຣີ, ຍຕ຺ຖ ຫຕ຺ຖີປິ ປຕນ຺ຕິ, ໂຈຣາປິ ນິລີນາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ປປາໂຕຕິ ປພ຺ພຕນ຺ຕເຣ ວາ ຖລນ຺ຕເຣ ວາ ເອກໂຕ ຉິນ຺ໂນ ໂຫຕິ. ປຸຣິເມ ອຸປາທາຍາຕິ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວິຕ຺ວາ ອທິນ຺ນຎ຺ຈ ອາທິຍິຕ຺ວາ ປາຣາຊິກໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ເນ ປຸຄ຺ຄເລ ອຸປາທາຍ. ເສສໍ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖຕ຺ຕາ ຈ ປາກຏເມວາຕິ.

໑໗໔. ເອວໍ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐສິກ຺ຂາປທໍ ປທານຸກ຺ກເມນ ວິຠຊິຕ຺ວາ ອິທານິ ຍສ຺ມາ ເຫຏ຺ຐາ ປທຠາຊນີຍມ຺ຫິ ສງ຺ເຂເປເນວ ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄຫປາຣາຊິກໍ ທສ຺ສິຕໍ, ນ ວິຕ຺ຖາເຣນ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ຕນ຺ຕິ ຐປິຕາ. ສງ຺ເຂປທສ຺ສິເຕ ຈ ອຕ຺ເຖ ນ ສພ຺ພາກາເຣເນວ ຠິກ຺ຂູ ນຍໍ ຄເຫຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ອນາຄເຕ ຈ ປາປປຸຄ຺ຄລານມ຺ປິ ໂອກາໂສ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຠິກ຺ຂູນຎ຺ຈ ສພ຺ພາກາເຣນ ນຍຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ອນາຄເຕ ຈ ປາປປຸຄ຺ຄລານໍ ໂອກາສປຏິພາຫນຕ຺ຖໍ ປຸນ ‘‘ສາມໍ ອຘິຏ຺ຐາຍາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ມາຕິກໍ ຐເປຕ຺ວາ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄຫປາຣາຊິກໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສາມນ຺ຕິ ສຍໍ ຫນຕີ’’ຕິອາທິມາຫ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ອນຸຕ຺ຕານປທວຓ຺ຓນາຍ ສທ຺ຘິໍ ວິນິຈ຺ຉຍກຖາ – ກາເຍນາຕິ ຫຕ຺ເຖນ ວາ ປາເທນ ວາ ມຸຏ຺ຐິນາ ວາ ຊາຓຸນາ ວາ ເຍນ ເກນຈິ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ເຄນ. ກາຍປຏິພທ຺ເຘນາຕິ ກາຍໂຕ ອໂມຈິເຕນ ອສິອາທິນາ ປຫຣເຓນ. ນິສ຺ສຄ຺ຄິເຍນາຕິ ກາຍໂຕ ຈ ກາຍປຏິພທ຺ຘໂຕ ຈ ໂມຈິເຕນ ອຸສຸສຕ຺ຕິອາທິນາ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ສາຫຕ຺ຖິໂກ ຈ ນິສ຺ສຄ຺ຄິໂຍ ຈາຕິ ທ຺ເວ ປໂຍຄາ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ເອກເມໂກ ອຸທ຺ທິສ຺ສານຸທ຺ທິສ຺ສເຠທໂຕ ທຸວິໂຘ. ຕຕ຺ຖ ອຸທ຺ເທສິເກ ຍໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ປຫຣຕິ, ຕສ຺ເສວ ມຣເຓນ ກມ຺ມຸນາ ພຊ຺ຌຕິ. ‘‘ໂຍ ໂກຈິ ມຣຕູ’’ຕິ ເອວໍ ອນຸທ຺ເທສິເກ ປຫາຣປ຺ປຈ຺ຈຍາ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ມຣເຓນ ກມ຺ມຸນາ ພຊ຺ຌຕິ. ອຸຠຍຖາປິ ຈ ປຫຣິຕມຕ຺ເຕ ວາ ມຣຕຸ ປຈ຺ຉາ ວາ ເຕເນວ ໂຣເຄນ, ປຫຣິຕມຕ຺ເຕເຍວ ກມ຺ມຸນາ ພຊ຺ຌຕິ. ມຣຓາຘິປ຺ປາເຍນ ຈ ປຫາຣໍ ທຕ຺ວາ ເຕນ ອມຕສ຺ສ ປຸນ ອຎ຺ຎຈິຕ຺ເຕນ ປຫາເຣ ທິນ຺ເນ ປຈ຺ຉາປິ ຍທິ ປຐມປ຺ປຫາເຣເນວ ມຣຕິ, ຕທາ ເອວ ກມ຺ມຸນາ ພທ຺ໂຘ. ອຖ ທຸຕິຍປ຺ປຫາເຣນ ມຣຕິ, ນຕ຺ຖິ ປາຓາຕິປາໂຕ. ອຸຠເຍຫິ ມເຕປິ ປຐມປ຺ປຫາເຣເນວ ກມ຺ມຸນາ ພທ຺ໂຘ. ອຸຠເຍຫິ ອມເຕ ເນວຕ຺ຖິ ປາຓາຕິປາໂຕ. ເອສ ນໂຍ ພຫູຫິປິ ເອກສ຺ສ ປຫາເຣ ທິນ຺ເນ. ຕຕ຺ຣາປິ ຫິ ຍສ຺ສ ປຫາເຣນ ມຣຕິ, ຕສ຺ເສວ ກມ຺ມຸນາ ພທ຺ໂຘ ໂຫຕີຕິ.

ກມ຺ມາປຕ຺ຕິພ຺ຍຕ຺ຕິຠາວຕ຺ຖຎ຺ເຈຕ຺ຖ ເອຬກຈຕຸກ຺ກມ຺ປິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ໂຍ ຫິ ເອຬກໍ ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ນິປນ຺ນໍ ອຸປຘາເຣຕິ ‘‘ຣຕ຺ຕິໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ວຘິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ເອຬກສ຺ສ ຈ ນິປນ຺ໂນກາເສ ຕສ຺ສ ມາຕາ ວາ ປິຕາ ວາ ອຣຫາ ວາ ປຓ຺ຑຸກາສາວໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ນິປນ຺ໂນ ໂຫຕິ. ໂສ ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ເອຬກໍ ມາເຣມີ’’ຕິ ມາຕຣໍ ວາ ປິຕຣໍ ວາ ອຣຫນ຺ຕໍ ວາ ມາເຣຕິ. ‘‘ອິມໍ ວຕ຺ຖຸໍ ມາເຣມີ’’ຕິ ເຈຕນາຍ ອຕ຺ຖິຠາວໂຕ ຆາຕໂກ ຈ ໂຫຕິ, ອນນ຺ຕຣິຍກມ຺ມຎ຺ຈ ຜຸສຕິ, ປາຣາຊິກຎ຺ຈ ອາປຊ຺ຊຕິ. ອຎ຺ໂຎ ໂກຈິ ອາຄນ຺ຕຸໂກ ນິປນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ‘‘ເອຬກໍ ມາເຣມີ’’ຕິ ຕໍ ມາເຣຕິ, ຆາຕໂກ ຈ ໂຫຕິ ປາຣາຊິກຎ຺ຈ ອາປຊ຺ຊຕິ, ອານນ຺ຕຣິຍໍ ນ ຜຸສຕິ. ຍກ຺ໂຂ ວາ ເປໂຕ ວາ ນິປນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ‘‘ເອຬກໍ ມາເຣມີ’’ຕິ ຕໍ ມາເຣຕິ ຆາຕໂກວ ໂຫຕິ, ນ ຈານນ຺ຕຣິຍໍ ຜຸສຕິ, ນ ຈ ປາຣາຊິກໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ປນ ໂຫຕິ. ອຎ຺ໂຎ ໂກຈິ ນິປນ຺ໂນ ນຕ຺ຖິ, ເອຬໂກວ ໂຫຕິ ຕໍ ມາເຣຕິ, ຆາຕໂກ ຈ ໂຫຕິ, ປາຈິຕ຺ຕິຍຎ຺ຈ ອາປຊ຺ຊຕິ. ‘‘ມາຕາປິຕຸອຣຫນ຺ຕານໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ມາເຣມີ’’ຕິ ເຕສໍເຍວ ອຎ຺ຎຕຣໍ ມາເຣຕິ, ຆາຕໂກ ຈ ໂຫຕິ, ອານນ຺ຕຣິຍຎ຺ຈ ຜຸສຕິ, ປາຣາຊິກຎ຺ຈ ອາປຊ຺ຊຕິ. ‘‘ເຕສໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ມາເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຎ຺ຎໍ ອາຄນ຺ຕຸກໍ ມາເຣຕິ, ຍກ຺ຂໍ ວາ ເປຕໍ ວາ ມາເຣຕິ, ເອຬກໍ ວາ ມາເຣຕິ, ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິຘ ປນ ເຈຕນາ ທາຣຸຓາ ໂຫຕີຕິ.

ອຎ຺ຎານິປິ ເອຕ຺ຖ ປລາລປຸຎ຺ຊາທິວຕ຺ຖູນິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ໂຍ ຫິ ‘‘ໂລຫິຕກໍ ອສິໍ ວາ ສຕ຺ຕິໍ ວາ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປລາລປຸຎ຺ເຊ ປເວເສນ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖ ນິປນ຺ນໍ ມາຕຣໍ ວາ ປິຕຣໍ ວາ ອຣຫນ຺ຕໍ ວາ ອາຄນ຺ຕຸກປຸຣິສໍ ວາ ຍກ຺ຂໍ ວາ ເປຕໍ ວາ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕໍ ວາ ມາເຣຕິ, ໂວຫາຣວເສນ ‘‘ຆາຕໂກ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ວຘກເຈຕນາຍ ປນ ອຠາວໂຕ ເນວ ກມ຺ມໍ ຜຸສຕິ, ນ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ໂຍ ປນ ເອວໍ ປເວເສນ຺ໂຕ ສຣີຣສມ຺ຜສ຺ສໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ‘‘ສຕ຺ໂຕ ມຎ຺ເຎ ອພ຺ຠນ຺ຕຣຄໂຕ ມຣຕູ’’ຕິ ປເວເສຕ຺ວາ ມາເຣຕິ, ຕສ຺ສ ເຕສໍ ວຕ຺ຖູນໍ ອນຸຣູເປນ ກມ຺ມພທ຺ໂຘ ຈ ອາປຕ຺ຕິ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອສ ນໂຍ ຕຕ຺ຖ ນິທຫນຕ຺ຖໍ ປເວເສນ຺ຕສ຺ສາປິ ວນປ຺ປຄຸມ຺ພາທີສຸ ຂິປນ຺ຕສ຺ສາປິ.

ໂຍປິ ‘‘ໂຈຣໍ ມາເຣມີ’’ຕິ ໂຈຣເວເສນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ປິຕຣໍ ມາເຣຕິ, ອານນ຺ຕຣິຍຎ຺ຈ ຜຸສຕິ, ປາຣາຊິໂກ ຈ ໂຫຕິ. ໂຍ ປນ ປຣເສນາຍ ອຎ຺ຎຎ຺ຈ ໂຍຘໍ ປິຕຣຎ຺ຈ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ໂຍຘສ຺ສ ອຸສຸໍ ຂິປຕິ, ‘‘ເອຕໍ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ມມ ປິຕຣໍ ວິຊ຺ຌິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຍຖາຘິປ຺ປາຍໍ ຄເຕ ປິຕຸຆາຕໂກ ໂຫຕິ. ‘‘ໂຍເຘ ວິທ຺ເຘ ມມ ປິຕາ ປລາຍິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຂິປຕິ, ອຸສຸ ອຍຖາຘິປ຺ປາຍໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປິຕຣໍ ມາເຣຕິ, ໂວຫາຣວເສນ ‘‘ປິຕຸຆາຕໂກ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ; ອານນ຺ຕຣິຍໍ ປນ ນຕ຺ຖີຕິ.

ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາຕິ ສມີເປ ຐຕ຺ວາ. ອາຓາເປຕີຕິ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ວາ ອນຸທ຺ທິສ຺ສ ວາ ອາຓາເປຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຣເສນາຍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕາຍ ອນຸທ຺ທິສ຺ເສວ ‘‘ເອວໍ ວິຊ຺ຌ, ເອວໍ ປຫຣ, ເອວໍ ຆາເຕຫີ’’ຕິ ອາຓຕ຺ເຕ ຍຕ຺ຕເກ ອາຓຕ຺ໂຕ ຆາເຕຕິ, ຕຕ຺ຕກາ ອຸຠິນ຺ນໍ ປາຓາຕິປາຕາ. ສເຈ ຕຕ຺ຖ ອາຓາປກສ຺ສ ມາຕາປິຕໂຣ ໂຫນ຺ຕິ, ອານນ຺ຕຣິຍມ຺ປິ ຜຸສຕິ. ສເຈ ອາຓຕ຺ຕສ຺ເສວ ມາຕາປິຕໂຣ, ໂສວ ອານນ຺ຕຣິຍໍ ຜຸສຕິ. ສເຈ ອຣຫາ ໂຫຕິ, ອຸໂຠປິ ອານນ຺ຕຣິຍໍ ຜຸສນ຺ຕິ. ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ປນ ‘‘ເອຕໍ ທີຆໍ ຣສ຺ສໍ ຣຕ຺ຕກຎ຺ຈຸກໍ ນີລກຎ຺ຈຸກໍ ຫຕ຺ຖິກ຺ຂນ຺ເຘ ນິສິນ຺ນໍ ມຊ຺ເຌ ນິສິນ຺ນໍ ວິຊ຺ຌ ປຫຣ ຆາເຕຫີ’’ຕິ ອາຓຕ຺ເຕ ສເຈ ໂສ ຕເມວ ຆາເຕຕິ, ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ປາຓາຕິປາໂຕ; ອານນ຺ຕຣິຍວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ຈ ອານນ຺ຕຣິຍໍ. ສເຈ ອຎ຺ຎໍ ມາເຣຕິ, ອາຓາປກສ຺ສ ນຕ຺ຖິ ປາຓາຕິປາໂຕ. ເອເຕນ ອາຓຕ຺ຕິໂກ ປໂຍໂຄ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ –

ວຕ຺ຖຸໍ ກາລຎ຺ຈ ໂອກາສໍ, ອາວຸຘໍ ອິຣິຍາປຖໍ;

ຕຸລຍິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ຐານານິ, ຘາເຣຍ຺ຍຕ຺ຖໍ ວິຈກ຺ຂໂຓ.

ອປໂຣ ນໂຍ –

ວຕ຺ຖຸ ກາໂລ ຈ ໂອກາໂສ, ອາວຸຘໍ ອິຣິຍາປໂຖ;

ກິຣິຍາວິເສໂສຕິ ອິເມ, ຉ ອາຓຕ຺ຕິນິຍາມກາ.

ຕຕ຺ຖ ‘‘ວຕ຺ຖູ’’ຕິ ມາເຣຕພ຺ໂພ ສຕ຺ໂຕ. ‘‘ກາໂລ’’ຕິ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສາຍນ຺ຫາທິກາໂລ ຈ ໂຍພ຺ພນຖາວຣິຍາທິກາໂລ ຈ. ‘‘ໂອກາໂສ’’ຕິ ຄາໂມ ວາ ວນໍ ວາ ເຄຫທ຺ວາຣໍ ວາ ເຄຫມຊ຺ຌໍ ວາ ຣຖິກາ ວາ ສິງ຺ຆາຏກໍ ວາຕິ ເອວມາທິ. ‘‘ອາວຸຘ’’ນ຺ຕິ ອສິ ວາ ອຸສຸ ວາ ສຕ຺ຕິ ວາຕິ ເອວມາທິ. ‘‘ອິຣິຍາປໂຖ’’ຕິ ມາເຣຕພ຺ພສ຺ສ ຄມນໍ ວາ ນິສຊ຺ຊາ ວາຕິ ເອວມາທິ. ‘‘ກິຣິຍາວິເສໂສ’’ຕິ ວິຊ຺ຌນໍ ວາ ເຉທນໍ ວາ ເຠທນໍ ວາ ສງ຺ຂມຸຓ຺ຑກໍ ວາຕິ ເອວມາທິ.

ຍທິ ຫິ ວຕ຺ຖຸໍ ວິສໍວາເທຕ຺ວາ ‘‘ຍໍ ມາເຣຫີ’’ຕິ ອາຓຕ຺ໂຕ ຕໂຕ ອຎ຺ຎໍ ມາເຣຕິ, ‘‘ປຸຣໂຕ ປຫຣິຕ຺ວາ ມາເຣຫີ’’ຕິ ວາ ອາຓຕ຺ໂຕ ປຈ຺ຉໂຕ ວາ ປສ຺ສໂຕ ວາ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ວາ ປເທເສ ປຫຣິຕ຺ວາ ມາເຣຕິ. ອາຓາປກສ຺ສ ນຕ຺ຖິ ກມ຺ມພນ຺ໂຘ; ອາຓຕ຺ຕສ຺ເສວ ກມ຺ມພນ຺ໂຘ. ອຖ ວຕ຺ຖຸໍ ອວິສໍວາເທຕ຺ວາ ຍຖາຓຕ຺ຕິຍາ ມາເຣຕິ, ອາຓາປກສ຺ສ ອາຓຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ອາຓຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ມາຣຓກ຺ຂເຓຕິ ອຸຠເຍສມ຺ປິ ກມ຺ມພນ຺ໂຘ. ວຕ຺ຖຸວິເສເສນ ປເນຕ຺ຖ ກມ຺ມວິເສໂສ ຈ ອາປຕ຺ຕິວິເສໂສ ຈ ໂຫຕີຕິ. ເອວໍ ຕາວ ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ສງ຺ເກຕວິສງ຺ເກຕຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ກາເລ ປນ ໂຍ ‘‘ອຊ຺ຊ ສ຺ເວ’’ຕິ ອນິຍເມຕ຺ວາ ‘‘ປຸພ຺ພຓ຺ເຫ ມາເຣຫີ’’ຕິ ອາຓຕ຺ໂຕ ຍທາ ກທາຈິ ປຸພ຺ພຓ຺ເຫ ມາເຣຕິ, ນຕ຺ຖິ ວິສງ຺ເກໂຕ. ໂຍ ປນ ‘‘ອຊ຺ຊ ປຸພ຺ພຓ຺ເຫ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ມຊ຺ຌນ຺ເຫ ວາ ສາຍນ຺ເຫ ວາ ສ຺ເວ ວາ ປຸພ຺ພຓ຺ເຫ ມາເຣຕິ. ວິສງ຺ເກໂຕ ໂຫຕິ, ອາຓາປກສ຺ສ ນຕ຺ຖິ ກມ຺ມພນ຺ໂຘ. ປຸພ຺ພຓ຺ເຫ ມາເຣຕຸໍ ວາຍມນ຺ຕສ຺ສ ມຊ຺ຌນ຺ເຫ ຊາເຕປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເອເຕນ ນເຍນ ສພ຺ພກາລປ຺ປເຠເທສຸ ສງ຺ເກຕວິສງ຺ເກຕຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ໂອກາເສປິ ໂຍ ‘‘ເອຕໍ ຄາເມ ຐິຕໍ ມາເຣຫີ’’ຕິ ອນິຍເມຕ຺ວາ ອາຓຕ຺ໂຕ ຕໍ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ມາເຣຕິ, ນຕ຺ຖິ ວິສງ຺ເກໂຕ. ໂຍ ປນ ‘‘ຄາເມເຍວາ’’ຕິ ນິຍເມຕ຺ວາ ອາຓຕ຺ໂຕ ວເນ ມາເຣຕິ, ຕຖາ ‘‘ວເນ’’ຕິ ອາຓຕ຺ໂຕ ຄາເມ ມາເຣຕິ. ‘‘ອນ຺ໂຕເຄຫທ຺ວາເຣ’’ຕິ ອາຓຕ຺ໂຕ ເຄຫມຊ຺ເຌ ມາເຣຕິ, ວິສງ຺ເກໂຕ. ເອເຕນ ນເຍນ ສພ຺ໂພກາສເຠເທສຸ ສງ຺ເກຕວິສງ຺ເກຕຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອາວຸເຘປິ ໂຍ ‘‘ອສິນາ ວາ ອຸສຸນາ ວາ’’ຕິ ອນິຍເມຕ຺ວາ ‘‘ອາວຸເຘນ ມາເຣຫີ’’ຕິ ອາຓຕ຺ໂຕ ເຍນ ເກນຈິ ອາວຸເຘນ ມາເຣຕິ, ນຕ຺ຖິ ວິສງ຺ເກໂຕ. ໂຍ ປນ ‘‘ອສິນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ອຸສຸນາ, ‘‘ອິມິນາ ວາ ອສິນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ອຎ຺ເຎນ ອສິນາ ມາເຣຕິ. ເອຕສ຺ເສວ ວາ ອສິສ຺ສ ‘‘ອິມາຍ ຘາຣາຍ ມາເຣຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ອິຕຣາຍ ວາ ຘາຣາຍ ຕເລນ ວາ ຕຸຓ຺ເຑນ ວາ ຖຣຸນາ ວາ ມາເຣຕິ, ວິສງ຺ເກໂຕ. ເອເຕນ ນເຍນ ສພ຺ພອາວຸຘເຠເທສຸ ສງ຺ເກຕວິສງ຺ເກຕຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອິຣິຍາປເຖ ປນ ໂຍ ‘‘ເອຕໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ມາເຣຫີ’’ຕິ ວທຕິ, ອາຓຕ຺ໂຕ ຈ ນໍ ສເຈ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ມາເຣຕິ, ນຕ຺ຖິ ວິສງ຺ເກໂຕ. ‘‘ຄຈ຺ຉນ຺ຕເມວ ມາເຣຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ປນ ສເຈ ນິສິນ຺ນໍ ມາເຣຕິ. ‘‘ນິສິນ຺ນເມວ ວາ ມາເຣຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ມາເຣຕິ, ວິສງ຺ເກໂຕ ໂຫຕິ. ເອເຕນ ນເຍນ ສພ຺ພອິຣິຍາປຖເຠເທສຸ ສງ຺ເກຕວິສງ຺ເກຕຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ກິຣິຍາວິເສເສປິ ໂຍ ‘‘ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ມາເຣຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາວ ມາເຣຕິ, ນຕ຺ຖິ ວິສງ຺ເກໂຕ. ໂຍ ປນ ‘‘ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ມາເຣຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ມາເຣຕິ, ວິສງ຺ເກໂຕ. ເອເຕນ ນເຍນ ສພ຺ພກິຣິຍາວິເສສເຠເທສຸ ສງ຺ເກຕວິສງ຺ເກຕຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ໂຍ ປນ ລິງ຺ຄວເສນ ‘‘ທີຆໍ ຣສ຺ສໍ ກາຬໍ ໂອທາຕໍ ກິສໍ ຖູລໍ ມາເຣຫີ’’ຕິ ອນິຍເມຕ຺ວາ ອາຓາເປຕິ, ອາຓຕ຺ໂຕ ຈ ຍໍກິຎ຺ຈິ ຕາທິສໍ ມາເຣຕິ, ນຕ຺ຖິ ວິສງ຺ເກໂຕ ອຸຠິນ຺ນໍ ປາຣາຊິກໍ. ອຖ ປນ ໂສ ອຕ຺ຕານໍ ສນ຺ຘາຍ ອາຓາເປຕິ, ອາຓຕ຺ໂຕ ຈ ‘‘ອຍເມວ ອີທິໂສ’’ຕິ ອາຓາປກເມວ ມາເຣຕິ, ອາຓາປກສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ, ວຘກສ຺ສ ປາຣາຊິກໍ. ອາຓາປໂກ ອຕ຺ຕານໍ ສນ຺ຘາຍ ອາຓາເປຕິ, ອິຕໂຣ ອຎ຺ຎໍ ຕາທິສໍ ມາເຣຕິ, ອາຓາປໂກ ມຸຈ຺ຈຕິ, ວຘກສ຺ເສວ ປາຣາຊິກໍ. ກສ຺ມາ? ໂອກາສສ຺ສ ອນິຍມິຕຕ຺ຕາ. ສເຈ ປນ ອຕ຺ຕານໍ ສນ຺ຘາຍ ອາຓາເປນ຺ໂຕປິ ໂອກາສໍ ນິຍເມຕິ, ‘‘ອສຸກສ຺ມິໍ ນາມ ຣຕ຺ຕິຏ຺ຐາເນ ວາ ທິວາຏ຺ຐາເນ ວາ ເຖຣາສເນ ວາ ນວາສເນ ວາ ມຊ຺ຌິມາສເນ ວາ ນິສິນ຺ນໍ ເອວຣູປໍ ນາມ ມາເຣຫີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຈ ອຎ຺ໂຎ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ສເຈ ອາຓຕ຺ໂຕ ຕໍ ມາເຣຕິ, ເນວ ວຘໂກ ມຸຈ຺ຈຕິ ນ ອາຓາປໂກ. ກສ຺ມາ? ໂອກາສສ຺ສ ນິຍມິຕຕ຺ຕາ. ສເຈ ປນ ນິຍມິໂຕກາສໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ມາເຣຕິ, ອາຓາປໂກ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຍໍ ນໂຍ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ສຸຏ຺ຐຸ ທຬ຺ຫໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕສ຺ມາ ເອຕ຺ຖ ນ ອນາທຣິຍໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ.

ອຘິຏ຺ຐາຍາຕິ ມາຕິກາວເສນ ອາຓຕ຺ຕິກປໂຍຄກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອິທານິ ເຍ ທູເຕນາຕິ ອິມສ຺ສ ມາຕິກາປທສ຺ສ ນິທ຺ເທສທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ຠິກ຺ຂຸ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາຓາເປຕີ’’ຕິອາທໂຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວາຣາ ວຸຕ຺ຕາ. ເຕສຸ ໂສ ຕໍ ມຎ຺ຎມາໂນຕິ ໂສ ອາຓຕ຺ໂຕ ໂຍ ອາຓາປເກນ ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ’’ຕິ ອກ຺ຂາໂຕ, ຕໍ ມຎ຺ຎມາໂນ ຕເມວ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຕິ, ອຸຠິນ຺ນໍ ປາຣາຊິກໍ. ຕໍ ມຎ຺ຎມາໂນ ອຎ຺ຎນ຺ຕິ ‘‘ຍໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ຕໍ ມຎ຺ຎມາໂນ ອຎ຺ຎໍ ຕາທິສໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຕິ, ມູລຏ຺ຐສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ອຎ຺ຎໍ ມຎ຺ຎມາໂນ ຕນ຺ຕິ ໂຍ ອາຓາປເກນ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ສ ພລວສຫາຍໍ ສມີເປ ຐິຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອິມສ຺ສ ພເລນາຍໍ ຄຊ຺ຊຕິ, ອິມໍ ຕາວ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປມີ’’ຕິ ປຫຣນ຺ໂຕ ອິຕຣເມວ ປຣິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ຐິຕໍ ‘‘ສຫາໂຍ’’ຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຕິ, ອຸຠິນ຺ນໍ ປາຣາຊິກໍ. ອຎ຺ຎໍ ມຎ຺ຎມາໂນ ອຎ຺ຎນ຺ຕິ ປຸຣິມນເຍເນວ ‘‘ອິມໍ ຕາວສ຺ສ ສຫາຍໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປມີ’’ຕິ ສຫາຍເມວ ໂວໂຣເປຕິ, ຕສ຺ເສວ ປາຣາຊິກໍ.

ທູຕປຣມ຺ປຣາປທສ຺ສ ນິທ຺ເທສວາເຣ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ປາວທາຕິອາທີສຸ ເອໂກ ອາຈຣິໂຍ ຕໂຍ ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິຕຘມ຺ມຣກ຺ຂິຕສງ຺ຆຣກ຺ຂິຕນາມກາ ອນ຺ເຕວາສິກາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ຕຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂຸ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາຓາເປຕີຕິ ອາຈຣິໂຍ ກຎ຺ຈິ ປຸຄ຺ຄລໍ ມາຣາເປຕຸກາໂມ ຕມຕ຺ຖໍ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິຕໍ ອາຓາເປຕິ. ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ປາວທາຕິ ຄຈ຺ຉ ຕ຺ວໍ, ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິຕ, ເອຕມຕ຺ຖໍ ຘມ຺ມຣກ຺ຂິຕສ຺ສ ປາວທ. ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ປາວທຕູຕິ ຘມ຺ມຣກ຺ຂິໂຕປິ ສງ຺ຆຣກ຺ຂິຕສ຺ສ ປາວທຕຸ. ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຕູຕິ ເອວໍ ຕຍາ ອາຓຕ຺ເຕນ ຘມ຺ມຣກ຺ຂິເຕນ ອາຓຕ຺ໂຕ ສງ຺ຆຣກ຺ຂິໂຕ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຕຸ; ໂສ ຫິ ອມ຺ເຫສຸ ວີຣຊາຕິໂກ ປຏິພໂລ ອິມສ຺ມິໍ ກມ຺ເມຕິ. ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາຕິ ເອວໍ ອາຓາເປນ຺ຕສ຺ສ ອາຈຣິຍສ຺ສ ຕາວ ທຸກ຺ກຏໍ. ໂສ ອິຕຣສ຺ສ ອາໂຣເຈຕີຕິ ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິໂຕ ຘມ຺ມຣກ຺ຂິຕສ຺ສ, ຘມ຺ມຣກ຺ຂິໂຕ ຈ ສງ຺ຆຣກ຺ຂິຕສ຺ສ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ອາຈຣິໂຍ ເອວໍ ວທຕິ – ‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ກິຣ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຫີ’ຕິ. ຕ຺ວໍ ກິຣ ອມ຺ເຫສຸ ວີຣປຸຣິໂສ’’ຕິ ອາໂຣເຈຕິ; ເອວໍ ເຕສມ຺ປິ ທຸກ຺ກຏໍ. ວຘໂກ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ‘‘ສາຘຸ ໂວໂຣເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ສງ຺ຆຣກ຺ຂິໂຕ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຕິ. ມູລຏ຺ຐສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາຕິ ສງ຺ຆຣກ຺ຂິເຕນ ປຏິຄ຺ຄຫິຕມຕ຺ເຕ ອາຈຣິຍສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ມຫາຊໂນ ຫິ ເຕນ ປາເປ ນິໂຍຊິໂຕຕິ. ໂສ ຕນ຺ຕິ ໂສ ເຈ ສງ຺ຆຣກ຺ຂິໂຕ ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຕິ, ສພ຺ເພສໍ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ຊນານໍ ປາຣາຊິກໍ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ຈຕຸນ຺ນໍ, ເອເຕນູປາເຍນ ວິສງ຺ເກຕໍ ອກຕ຺ວາ ປຣມ຺ປຣາຍ ອາຓາເປນ຺ຕໍ ສມຓສຕໍ ສມຓສຫສ຺ສໍ ວາ ໂຫຕຸ ສພ຺ເພສໍ ປາຣາຊິກເມວ.

ວິສກ຺ກິຍທູຕປທນິທ຺ເທເສ ໂສ ອຎ຺ຎໍ ອາຓາເປຕີຕິ ໂສ ອາຈຣິເຍນ ອາຓຕ຺ໂຕ ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິໂຕ ຘມ຺ມຣກ຺ຂິຕໍ ອທິສ຺ວາ ວາ ອວຕ຺ຕຸກາໂມ ວາ ຫຸຕ຺ວາ ສງ຺ຆຣກ຺ຂິຕເມວ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ອາຈຣິໂຍ ເອວມາຫ – ‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ກິຣ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຫີ’’ຕິ ວິສງ຺ເກຕໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອາຓາເປຕິ. ວິສງ຺ເກຕກຣເຓເນວ ຫິ ເອສ ‘‘ວິສກ຺ກິຍທູໂຕ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາຕິ ອາຓຕ຺ຕິຍາ ຕາວ ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ. ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາຕິ ສງ຺ຆຣກ຺ຂິເຕນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິເຕ ມູລຏ຺ຐສ຺ເສວ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ອາປຕ຺ຕິເຍວ ນ ສິຍາ, ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕ ປຏິຄ຺ຄຫຓມຣຓາຠິນນ຺ທເນສຸປິ ຈ ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ, ມຣຓປຏິຄ຺ຄຫເຓ ກຖໍ ນ ສິຍາ ຕສ຺ມາ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ເສເວຕໍ ທຸກ຺ກຏໍ. ເຕເນເວຕ຺ຖ ‘‘ມູລຏ຺ຐສ຺ສາ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸຣິມນເຍປິ ເຈຕໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ເວທິຕພ຺ພເມວ; ໂອກາສາຠາເວນ ປນ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ໂຍ ໂຍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ ອາປຕ຺ຕິເຍວາຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕິ. ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ ເອວໍ ອທິນ຺ນາທາເນປີຕິ.

ສເຈ ປນ ໂສ ຕໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຕິ, ອາຓາປກສ຺ສ ຈ ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິຕສ຺ສ ໂວໂຣປກສ຺ສ ຈ ສງ຺ຆຣກ຺ຂິຕສ຺ສາຕິ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ປາຣາຊິກໍ. ມູລຏ຺ຐສ຺ສ ປນ ອາຈຣິຍສ຺ສ ວິສງ຺ເກຕຕ຺ຕາ ປາຣາຊິເກນ ອນາປຕ຺ຕິ. ຘມ຺ມຣກ຺ຂິຕສ຺ສ ອຊານນຕາຍ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ອນາປຕ຺ຕິ. ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິໂຕ ປນ ທ຺ວິນ຺ນໍ ໂສຕ຺ຖິຠາວໍ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ນຏ຺ໂຐຕິ.

ຄຕປຈ຺ຈາຄຕທູຕນິທ຺ເທເສ – ໂສ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸນ ປຈ຺ຈາຄຈ຺ຉຕີຕິ ຕສ຺ສ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຕພ຺ພສ຺ສ ສມີປໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຸສໍວິຫິຕາຣກ຺ຂຕ຺ຕາ ຕໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ອາຄຈ຺ຉຕິ. ຍທາ ສກ຺ໂກສິ ຕທາຕິ ກິໍ ອຊ຺ເຊວ ມາຣິໂຕ ມາຣິໂຕ ໂຫຕິ, ຄຈ຺ຉ ຍທາ ສກ຺ໂກສິ, ຕທາ ນໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຫີຕິ. ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາຕິ ເອວໍ ປຸນ ອາຓຕ຺ຕິຍາປິ ທຸກ຺ກຏເມວ ໂຫຕິ. ສເຈ ປນ ໂສ ອວສ຺ສໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຕພ຺ໂພ ໂຫຕິ, ອຕ຺ຖສາຘກເຈຕນາ ມຄ຺ຄານນ຺ຕຣຜລສທິສາ, ຕສ຺ມາ ອຍໍ ອາຓຕ຺ຕິກ຺ຂເຓເຍວ ປາຣາຊິໂກ. ສເຈປິ ວຘໂກ ສຏ຺ຐິວສ຺ສາຕິກ຺ກເມນ ຕໍ ວຘຕິ, ອາຓາປໂກ ຈ ອນ຺ຕຣາວ ກາລງ຺ກໂຣຕິ, ຫີນາຍ ວາ ອາວຕ຺ຕຕິ, ອສ຺ສມໂຓວ ຫຸຕ຺ວາ ກາລຎ຺ຈ ກຣິສ຺ສຕິ, ຫີນາຍ ວາ ອາວຕ຺ຕິສ຺ສຕິ. ສເຈ ອາຓາປໂກ ຄິຫິກາເລ ມາຕຣໍ ວາ ປິຕຣໍ ວາ ອຣຫນ຺ຕໍ ວາ ສນ຺ຘາຍ ເອວໍ ອາຓາເປຕ຺ວາ ປພ຺ພຊຕິ, ຕສ຺ມິໍ ປພ຺ພຊິເຕ ອາຓຕ຺ໂຕ ຕໍ ມາເຣຕິ, ອາຓາປໂກ ຄິຫິກາເລເຍວ ມາຕຸຆາຕໂກ ປິຕຸຆາຕໂກ ອຣຫນ຺ຕຆາຕໂກ ວາ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ເນວສ຺ສ ປພ຺ພຊ຺ຊາ, ນ ອຸປສມ຺ປທາ ຣຸຫຕິ. ສເຈປິ ມາເຣຕພ຺ພປຸຄ຺ຄໂລ ອາຓຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ, ຍທາ ປນ ນໍ ອາຓຕ຺ໂຕ ມາເຣຕິ ຕທາ ອຣຫາ ໂຫຕິ, ອາຓຕ຺ຕໂຕ ວາ ປຫາຣໍ ລຠິຕ຺ວາ ທຸກ຺ຂມູລິກໍ ສທ຺ຘໍ ນິສ຺ສາຍ ວິປສ຺ສນ຺ໂຕ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ເຕເນວາພາເຘນ ກາລໍກໂຣຕິ, ອາຓາປໂກ ອາຓຕ຺ຕິກ຺ຂເຓເຍວ ອຣຫນ຺ຕຆາຕໂກ. ວຘໂກ ປນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຸປກ຺ກມກຣຓກ຺ຂເຓເຍວ ປາຣາຊິໂກຕິ.

ອິທານິ ເຍ ສພ຺ເພສຸເຍວ ອິເມສຸ ທູຕວເສນ ວຸຕ຺ຕມາຕິກາປເທສຸ ສງ຺ເກຕວິສງ຺ເກຕທສ຺ສນຕ຺ຖໍ

ວຸຕ຺ຕາ ຕໂຍ ວາຣາ, ເຕສຸ ປຐມວາເຣ ຕາວ – ຍສ຺ມາ ຕໍ ສຓິກໍ ວາ ຠຓນ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ວາ ພຘິຣຕາຍ ‘‘ມາ ຆາເຕຫີ’’ຕິ ເອຕໍ ວຈນໍ ນ ສາເວຕິ, ຕສ຺ມາ ມູລຏ຺ໂຐ ນ ມຸຕ຺ໂຕ. ທຸຕິຍວາເຣ – ສາວິຕຕ຺ຕາ ມຸຕ຺ໂຕ. ຕຕິຍວາເຣ ປນ ເຕນ ຈ ສາວິຕຕ຺ຕາ ອິຕເຣນ ຈ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ໂອຣຕຕ຺ຕາ ອຸໂຠປິ ມຸຕ຺ຕາຕິ.

ທູຕກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໗໕. ອຣໂຫ ຣໂຫສຎ຺ຎີນິທ຺ເທສາທີສຸ ອຣໂຫຕິ ສມ຺ມຸເຂ. ຣໂຫຕິ ປຣມ຺ມຸເຂ. ຕຕ຺ຖ ໂຍ ອຸປຏ຺ຐານກາເລ ເວຣິຠິກ຺ຂຸມ຺ຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸຣໂຕ ນິສິນ຺ເນເຍວ ອນ຺ຘກາຣໂທເສນ ຕສ຺ສ ອາຄຕຠາວໍ ອຊານນ຺ໂຕ ‘‘ອໂຫ ວຕ ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ຫໂຕ ອສ຺ສ, ໂຈຣາປິ ນາມ ຕໍ ນ ຫນນ຺ຕິ, ສປ຺ໂປ ວາ ນ ຑໍສຕິ, ນ ສຕ຺ຖໍ ວາ ວິສໍ ວາ ອາຫຣຕີ’’ຕິ ຕສ຺ສ ມຣຓໍ ອຠິນນ຺ທນ຺ໂຕ ອີທິສານິ ວຈນານິ ອຸລ຺ລປຕິ, ອຍໍ ອຣໂຫ ຣໂຫສຎ຺ຎີ ອຸລ຺ລປຕິ ນາມ. ສມ຺ມຸເຂວ ຕສ຺ມິໍ ປຣມ຺ມຸຂສຎ຺ຎີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂຍ ປນ ຕໍ ປຸຣໂຕ ນິສິນ຺ນໍ ທິສ຺ວາ ປຸນ ອຸປຏ຺ຐານໍ ກຕ຺ວາ ຄເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິໍ ຄເຕປິ ຕສ຺ມິໍ ‘‘ອິເຘວ ໂສ ນິສິນ຺ໂນ’’ຕິ ສຎ຺ຎີ ຫຸຕ຺ວາ ປຸຣິມນເຍເນວ ອຸລ຺ລປຕິ, ອຍໍ ຣໂຫ ອຣໂຫສຎ຺ຎີ ອຸລ຺ລປຕິ ນາມ. ເອເຕເນວຸປາເຍນ ອຣໂຫ ອຣໂຫສຎ຺ຎີ ຈ ຣໂຫ ຣໂຫສຎ຺ຎີ ຈ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ຈ ເອເຕສໍ ວາຈາຍ ວາຈາຍ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອິທານິ ມຣຓວຓ຺ຓສໍວຓ຺ຓນາຍ ວິຠາຄທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ເຕສຸ ປຎ຺ຈສຸ ກາເຍນ ສໍວຓ຺ຓນາທິມາຕິການິທ຺ເທເສສຸ – ກາເຍນ ວິກາຣໍ ກໂຣຕີຕິ ຍຖາ ໂສ ຊານາຕິ ‘‘ສຕ຺ຖໍ ວາ ອາຫຣິຕ຺ວາ ວິສໍ ວາ ຂາທິຕ຺ວາ ຣຊ຺ຊຸຍາ ວາ ອຸພ຺ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ໂສພ຺ຠາທີສຸ ວາ ປປຕິຕ຺ວາ ໂຍ ມຣຕິ ໂສ ກິຣ ຘນໍ ວາ ລຠຕິ, ຍສໍ ວາ ລຠຕິ, ສຄ຺ຄໍ ວາ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ເອເຕນ ວຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ຕຖາ ຫຕ຺ຖມຸທ຺ທາທີຫິ ທສ຺ເສຕິ. ວາຈາຍ ຠຓຕີຕິ ຕເມວຕ຺ຖໍ ວາກ຺ຍເຠທໍ ກຕ຺ວາ ຠຓຕິ. ຕຕິຍວາໂຣ ອຸຠຍວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ສໍວຓ຺ຓນາຍ ປໂຍເຄ ປໂຍເຄ ທຸກ຺ກຏໍ. ຕສ຺ສ ທຸກ຺ຂຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ສໍວຓ຺ຓກສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ຍໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ສໍວຓ຺ຓນາ ກຕາ, ຕສ຺ມິໍ ມເຕ ສໍວຓ຺ຓນກ຺ຂເຓເຍວ ສໍວຓ຺ຓກສ຺ສ ປາຣາຊິກໍ. ໂສ ຕໍ ນ ຊານາຕິ ອຎ຺ໂຎ ຎຕ຺ວາ ‘‘ລທ຺ໂຘ ວຕ ເມ ສຸຂຸປ຺ປຕ຺ຕິອຸປາໂຍ’’ຕິ ຕາຍ ສໍວຓ຺ຓນາຍ ມຣຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ. ທ຺ວິນ຺ນໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ສໍວຓ຺ຓນາຍ ກຕາຍ ເອໂກ ຎຕ຺ວາ ມຣຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ທ຺ເວປິ ມຣນ຺ຕິ, ປາຣາຊິກຎ຺ຈ ອກຸສລຣາສິ ຈ. ເອສ ນໂຍ ສມ຺ພຫຸເລສຸ. ອນຸທ຺ທິສ຺ສ ມຣຓໍ ສໍວຓ຺ເຓນ຺ໂຕ ອາຫິຓ຺ຑຕິ, ໂຍ ໂຍ ຕໍ ສໍວຓ຺ຓນໍ ຎຕ຺ວາ ມຣຕິ, ສພ຺ໂພ ເຕນ ມາຣິໂຕ ໂຫຕິ.

ທູເຕນ ສໍວຓ຺ຓນາຍໍ ‘‘ອສຸກໍ ນາມ ເຄຫໍ ວາ ຄາມໍ ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ເອວໍ ມຣຓວຓ຺ຓໍ ສໍວຓ຺ເຓຫີ’’ຕິ ສາສເນ ອາໂຣຈິຕມຕ຺ເຕ ທຸກ຺ກຏໍ. ຍສ຺ສຕ຺ຖາຍ ປຫິໂຕ ຕສ຺ສ ທຸກ຺ຂຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ມູລຏ຺ຐສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ມຣເຓນ ປາຣາຊິກໍ. ທູໂຕ ‘‘ຎາໂຕ ທານິ ອຍໍ ສຄ຺ຄມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ຕສ຺ສ ອນາໂຣເຈຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຎາຕິສ຺ສ ວາ ສາໂລຫິຕສ຺ສ ວາ ອາໂຣເຈຕິ, ຕສ຺ມິໍ ມເຕ ວິສງ຺ເກໂຕ ໂຫຕິ, ມູລຏ຺ໂຐ ມຸຈ຺ຈຕິ. ທູໂຕ ຕເຖວ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ສຍໍ ສໍວຓ຺ຓນາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ມຣຕິ, ວິສງ຺ເກໂຕວ. ອນຸທ຺ທິສ຺ສ ປນ ສາສເນ ອາໂຣຈິເຕ ຍຕ຺ຕກາ ທູຕສ຺ສ ສໍວຓ຺ຓນາຍ ມຣນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຕກາ ປາຓາຕິປາຕາ. ສເຈ ມາຕາປິຕໂຣ ມຣນ຺ຕິ, ອານນ຺ຕຣິຍມ຺ປິ ໂຫຕິ.

໑໗໖. ເລຂາສໍວຓ຺ຓນາຍ – ເລຂໍ ຉິນ຺ທຕີຕິ ປຓ຺ເຓ ວາ ໂປຕ຺ຖເກ ວາ ອກ຺ຂຣານິ ລິຂຕິ – ‘‘ໂຍ ສຕ຺ຖໍ ວາ ອາຫຣິຕ຺ວາ ປປາເຕ ວາ ປປຕິຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎຫິ ວາ ອຄ຺ຄິປ຺ປເວສນອຸທກປ຺ປເວສນາທີຫິ ອຸປາເຍຫິ ມຣຕິ, ໂສ ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ລຠຕີ’’ຕິ ວາ ‘‘ຕສ຺ສ ຘມ຺ໂມ ໂຫຕີ’’ຕິ ວາຕິ. ເອຕ຺ຖາປິ ທຸກ຺ກຏຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຸທ຺ທິສ຺ສ ລິຂິເຕ ປນ ຍໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ລິຂິຕໍ ຕສ຺ເສວ ມຣເຓນ ປາຣາຊິກໍ. ພຫູ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ລິຂິເຕ ຍຕ຺ຕກາ ມຣນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຕກາ ປາຓາຕິປາຕາ. ມາຕາປິຕູນໍ ມຣເຓນ ອານນ຺ຕຣິຍໍ. ອນຸທ຺ທິສ຺ສ ລິຂິເຕປິ ເອເສວ ນໂຍ. ‘‘ພຫູ ມຣນ຺ຕີ’’ຕິ ວິປ຺ປຏິສາເຣ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ຕໍ ໂປຕ຺ຖກໍ ຌາເປຕ຺ວາ ວາ ຍຖາ ວາ ອກ຺ຂຣານິ ນ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕິ ຕຖາ ກຕ຺ວາ ມຸຈ຺ຈຕິ. ສເຈ ໂສ ປຣສ຺ສ ໂປຕ຺ຖໂກ ໂຫຕິ, ອຸທ຺ທິສ຺ສ ລິຂິໂຕ ວາ ໂຫຕິ ອນຸທ຺ທິສ຺ສ ລິຂິໂຕ ວາ, ຄຫິຕຏ຺ຐາເນ ຐເປຕ຺ວາ ມຸຈ຺ຈຕິ. ສເຈ ມູເລນ ກີໂຕ ໂຫຕິ, ໂປຕ຺ຖກສ຺ສາມິການໍ ໂປຕ຺ຖກໍ, ເຍສໍ ຫຕ຺ຖໂຕ ມູລໍ ຄຫິຕໍ, ເຕສໍ ມູລໍ ທຕ຺ວາ ມຸຈ຺ຈຕິ. ສເຈ ສມ຺ພຫຸລາ ‘‘ມຣຓວຓ຺ຓໍ ລິຂິສ຺ສາມາ’’ຕິ ເອກຊ຺ຌາສຍາ ຫຸຕ຺ວາ ເອໂກ ຕາລຣຸກ຺ຂໍ ອາໂຣຫິຕ຺ວາ ປຓ຺ຓໍ ຉິນ຺ທຕິ, ເອໂກ ອາຫຣຕິ, ເອໂກ ໂປຕ຺ຖກໍ ກໂຣຕິ, ເອໂກ ລິຂຕິ, ເອໂກ ສເຈ ກຓ຺ຏກເລຂາ ໂຫຕິ, ມສິໍ ມກ຺ເຂຕິ, ມສິໍ ມກ຺ເຂຕ຺ວາ ຕໍ ໂປຕ຺ຖກໍ ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ສພ຺ເພວ ສຠາຍໍ ວາ ອາປເຓ ວາ ຍຕ຺ຖ ວາ ປນ ເລຂາທສ຺ສນໂກຕູຫລກາ ພຫູ ສນ຺ນິປຕນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ຐເປນ຺ຕິ. ຕໍ ວາເຈຕ຺ວາ ສເຈປິ ເອໂກ ມຣຕິ, ສພ຺ເພສໍ ປາຣາຊິກໍ. ສເຈ ພຫຸກາ ມຣນ຺ຕິ, ວຸຕ຺ຕສທິໂສວ ນໂຍ. ວິປ຺ປຏິສາເຣ ປນ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ຕໍ ໂປຕ຺ຖກໍ ສເຈປິ ມຎ຺ຊູສາຍໍ ໂຄເປນ຺ຕິ, ອຎ຺ໂຎ ຈ ຕໍ ທິສ຺ວາ ນີຫຣິຕ຺ວາ ປຸນ ພຫູນໍ ທສ຺ເສຕິ, ເນວ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຕິຏ຺ຐຕຸ ມຎ຺ຊູສາ, ສເຈປິ ຕໍ ໂປຕ຺ຖກໍ ນທິຍໍ ວາ ສມຸທ຺ເທ ວາ ຂິປນ຺ຕິ ວາ ໂຘວນ຺ຕິ ວາ ຂຓ຺ຑາຂຓ຺ຑໍ ວາ ຉິນ຺ທນ຺ຕິ, ອຄ຺ຄິມ຺ຫິ ວາ ຌາເປນ຺ຕິ, ຍາວ ສງ຺ຆຏ຺ຏິເຕປິ ທຸທ຺ໂຘເຕ ວາ ທຸຊ຺ຌາປິເຕ ວາ ປຕ຺ເຕ ອກ຺ຂຣານິ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕິ, ຕາວ ນ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຍຖາ ປນ ອກ຺ຂຣານິ ນ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕິ ຕເຖວ ກເຕ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ.

ອິທານິ ຖາວຣປໂຍຄສ຺ສ ວິຠາຄທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ເຕສຸ ໂອປາຕາທິມາຕິການິທ຺ເທເສສຸ ມນຸສ຺ສໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ໂອປາຕໍ ຂນຕີຕິ ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ປຕິຕ຺ວາ ມຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ ກຎ຺ຈິ ມນຸສ຺ສໍ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ຍຕ຺ຖ ໂສ ເອກໂຕ ວິຈຣຕິ, ຕຕ຺ຖ ອາວາຏໍ ຂນຕິ, ຂນນ຺ຕສ຺ສ ຕາວ ສເຈປິ ຊາຕປຖວິຍາ ຂນຕິ, ປາຓາຕິປາຕສ຺ສ ປໂຍຄຕ຺ຕາ ປໂຍເຄ ປໂຍເຄ ທຸກ຺ກຏໍ. ຍໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຂນຕິ, ຕສ຺ສ ທຸກ຺ຂຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ມຣເຓນ ປາຣາຊິກໍ. ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ປຕິຕ຺ວາ ມເຕ ອນາປຕ຺ຕິ. ສເຈ ອນຸທ຺ທິສ຺ສ ‘‘ໂຍ ໂກຈິ ມຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຂໂຕ ໂຫຕິ, ຍຕ຺ຕກາ ປຕິຕ຺ວາ ມຣນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຕກາ ປາຓາຕິປາຕາ. ອານນ຺ຕຣິຍວຕ຺ຖູສຸ ຈ ອານນ຺ຕຣິຍໍ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍປາຈິຕ຺ຕິຍວຕ຺ຖູສຸ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍປາຈິຕ຺ຕິຍານິ.

ພຫູ ຕຕ຺ຖ ເຈຕນາ; ກຕມາຍ ປາຣາຊິກໍ ໂຫຕີຕິ? ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ຕາວ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອາວາຏໍ ຄມ຺ຠີຣໂຕ ຈ ອາຍາມວິຕ຺ຖາຣໂຕ ຈ ຂນິຕ຺ວາ ປມາເຓ ຐເປຕ຺ວາ ຕຈ຺ເຉຕ຺ວາ ປຸຎ຺ຉິຕ຺ວາ ປໍສຸປຈ຺ຉິໍ ອຸທ຺ຘຣນ຺ຕສ຺ສ ສນ຺ນິຏ຺ຐາປິກາ ອຕ຺ຖສາຘກເຈຕນາ ມຄ຺ຄານນ຺ຕຣຜລສທິສາ. ສເຈປິ ວສ຺ສສຕສ຺ສ ອຈ຺ຈເຍນ ປຕິຕ຺ວາ ອວສ຺ສໍ ມຣຓກສຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ສນ຺ນິຏ຺ຐາປກເຈຕນາຍເມວ ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ. ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ປນ ສງ຺ເຂປຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ – ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ອາວາເຏ ປຕິຕ຺ວາ ມຣິສ຺ສຕີຕິ ເອກສ຺ມິມ຺ປິ ກຸທ຺ທາລປ຺ປຫາເຣ ທິນ຺ເນ ສເຈ ໂກຈິ ຕຕ຺ຖ ປກ຺ຂລິໂຕ ປຕິຕ຺ວາ ມຣຕິ, ປາຣາຊິກເມວ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິກຕ຺ເຖຣາ ປນ ສນ຺ນິຏ຺ຐາປກເຈຕນໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອໂກ ‘‘ໂອປາຕໍ ຂນິຕ຺ວາ ອສຸກໍ ນາມ ອາເນຕ຺ວາ ອິຘ ປາເຕຕ຺ວາ ມາເຣຫີ’’ຕິ ອຎ຺ຎໍ ອາຓາເປຕິ, ໂສ ຕໍ ປາເຕຕ຺ວາ ມາເຣຕິ, ອຸຠິນ຺ນໍ ປາຣາຊິກໍ. ອຎ຺ຎໍ ປາເຕຕ຺ວາ ມາເຣຕິ, ສຍໍ ປຕິຕ຺ວາ ມຣຕິ, ອຎ຺ໂຎ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມຕາຍ ປຕິຕ຺ວາ ມຣຕິ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ວິສງ຺ເກໂຕ ໂຫຕິ, ມູລຏ຺ໂຐ ມຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ອສຸໂກ ອສຸກໍ ອາເນຕ຺ວາ ອິຘ ມາເຣສ຺ສຕີ’’ຕິ ຂເຕປິ ເອເສວ ນໂຍ. ມຣິຕຸກາມາ ອິຘ ມຣິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ຂນຕິ, ເອກສ຺ສ ມຣເຓ ປາຣາຊິກໍ. ພຫຸນ຺ນໍ ມຣເຓ ອກຸສລຣາສິ, ມາຕາປິຕູນໍ ມຣເຓ ອານນ຺ຕຣິຍໍ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍປາຈິຕ຺ຕິຍວຕ຺ຖູສຸ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍປາຈິຕ຺ຕິຍານິ.

‘‘ເຍ ເກຈິ ມາເຣຕຸກາມາ, ເຕ ອິຘ ປາເຕຕ຺ວາ ມາເຣສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ຂນຕິ, ຕຕ຺ຖ ປາເຕຕ຺ວາ ມາເຣນ຺ຕິ, ເອກສ຺ມິໍ ມເຕ ປາຣາຊິກໍ, ພຫູສຸ ອກຸສລຣາສິ, ອານນ຺ຕຣິຍາທິວຕ຺ຖູສຸ ອານນ຺ຕຣິຍາທີນິ. ອິເຘວ ອຣຫນ຺ຕາປິ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ປຸຣິມນເຍ ປນ ‘‘ເຕສໍ ມຣິຕຸກາມຕາຍ ປຕນໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ເຕ ນ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ. ທ຺ວີສຸປິ ນເຍສຸ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມຕາຍ ປຕິຕ຺ວາ ມເຕ ວິສງ຺ເກໂຕ. ‘‘ເຍ ເກຈິ ອຕ຺ຕໂນ ເວຣິເກ ເອຕ຺ຖ ປາເຕຕ຺ວາ ມາເຣສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ຂນຕິ, ຕຕ຺ຖ ຈ ເວຣິກາ ເວຣິເກ ປາເຕຕ຺ວາ ມາເຣນ຺ຕິ, ເອກສ຺ມິໍ ມາຣິເຕ ປາຣາຊິກໍ, ພຫູສຸ ອກຸສລຣາສິ, ມາຕຣິ ວາ ປິຕຣິ ວາ ອຣຫນ຺ເຕ ວາ ເວຣິເກຫິ ອາເນຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ມາຣິເຕ ອານນ຺ຕຣິຍໍ. ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມຕາຍ ປຕິຕ຺ວາ ມເຕສຸ ວິສງ຺ເກໂຕ.

ໂຍ ປນ ‘‘ມຣິຕຸກາມາ ວາ ອມຣິຕຸກາມາ ວາ ມາເຣຕຸກາມາ ວາ ອມາເຣຕຸກາມາ ວາ ເຍ ເກຈິ ເອຕ຺ຖ ປຕິຕາ ວາ ປາຕິຕາ ວາ ມຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ສພ຺ພຖາປິ ອນຸທ຺ທິສ຺ເສວ ຂນຕິ. ໂຍ ໂຍ ມຣຕິ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ມຣເຓນ ຍຖານຸຣູປໍ ກມ຺ມຎ຺ຈ ຜຸສຕິ, ອາປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ອາປຊ຺ຊຕິ. ສເຈ ຄພ຺ຠິນີ ປຕິຕ຺ວາ ສຄພ຺ຠາ ມຣຕິ, ທ຺ເວ ປາຓາຕິປາຕາ. ຄພ຺ໂຠເຍວ ວິນສ຺ສຕິ, ເອໂກ. ຄພ຺ໂຠ ນ ວິນສ຺ສຕິ, ມາຕາ ມຣຕິ, ເອໂກເຍວ. ໂຈເຣຫິ ອນຸພທ຺ໂຘ ປຕິຕ຺ວາ ມຣຕິ, ໂອປາຕຂນກສ຺ເສວ ປາຣາຊິກໍ. ໂຈຣາ ຕຕ຺ຖ ປາເຕຕ຺ວາ ມາເຣນ຺ຕິ, ປາຣາຊິກເມວ. ຕຕ຺ຖ ປຕິຕໍ ພຫິ ນີຫຣິຕ຺ວາ ມາເຣນ຺ຕິ, ປາຣາຊິກເມວ. ກສ຺ມາ? ໂອປາເຕ ປຕິຕປ຺ປໂຍເຄນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ໂອປາຕໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ເຕເນວ ອາພາເຘນ ມຣຕິ, ປາຣາຊິກເມວ. ພຫູນິ ວສ຺ສານິ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ປຸນ ກຸປິເຕນ ເຕເນວາພາເຘນ ມຣຕິ, ປາຣາຊິກເມວ. ໂອປາເຕ ປຕນປ຺ປຈ຺ຈຍາ ອຸປ຺ປນ຺ນໂຣເຄນ ຄິລານສ຺ເສວ ອຎ຺ໂຎ ໂຣໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ໂອປາຕໂຣໂຄ ພລວຕໂຣ ໂຫຕິ, ເຕນ ມເຕປິ ໂອປາຕຂຓໂກ ນ ມຸຈ຺ຈຕິ. ສເຈ ປຈ຺ຉາ ອຸປ຺ປນ຺ນໂຣໂຄ ພລວາ ໂຫຕິ, ເຕນ ມເຕ ມຸຈ຺ຈຕິ. ອຸໂຠຫິ ມເຕ ນ ມຸຈ຺ຈຕິ. ໂອປາເຕ ໂອປປາຕິກມນຸສ຺ໂສ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ມຣຕິ, ປາຣາຊິກເມວ. ມນຸສ຺ສໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຂເຕ ຍກ຺ຂາທີສຸ ປຕິຕ຺ວາ ມເຕສຸ ອນາປຕ຺ຕິ. ຍກ຺ຂາທໂຍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຂເຕ ມນຸສ຺ສາທີສຸ ມຣນ຺ເຕສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຍກ຺ຂາທໂຍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຂນນ຺ຕສ຺ສ ປນ ຂນເນປິ ເຕສໍ ທຸກ຺ຂຸປ຺ປຕ຺ຕິຍມ຺ປິ ທຸກ຺ກຏເມວ. ມຣເຓ ວຕ຺ຖຸວເສນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ວາ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ວາ. ອນຸທ຺ທິສ຺ສ ຂເຕ ໂອປາເຕ ຍກ຺ຂຣູເປນ ວາ ເປຕຣູເປນ ວາ ປຕຕິ, ຕິຣຈ຺ຉານຣູເປນ ມຣຕິ, ປຕນຣູປໍ ປມາຓໍ, ຕສ຺ມາ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ອຸປຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ. ມຣຓຣູປໍ ປມາຓໍ, ຕສ຺ມາ ປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ຜຸສ຺ສເທວຕ຺ເຖໂຣ. ຕິຣຈ຺ຉານຣູເປນ ປຕິຕ຺ວາ ຍກ຺ຂເປຕຣູເປນ ມເຕປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ໂອປາຕຂນໂກ ໂອປາຕໍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ວິກ຺ກິຓາຕິ ວາ ມຸຘາ ວາ ເທຕິ, ໂຍ ໂຍ ປຕິຕ຺ວາ ມຣຕິ, ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ ຕສ຺ເສວ ອາປຕ຺ຕິ ຈ ກມ຺ມພນ຺ໂຘ ຈ. ເຍນ ລທ຺ໂຘ ໂສ ນິທ຺ໂທໂສ. ອຖ ໂສປິ ‘‘ເອວໍ ປຕິຕາ ອຸຕ຺ຕຣິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ນສ຺ສິສ຺ສນ຺ຕິ, ສຸອຸທ຺ຘຣາ ວາ ນ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ຕໍ ໂອປາຕໍ ຄມ຺ຠີຣຕຣໍ ວາ ອຸຕ຺ຕານຕຣໍ ວາ ທີຆຕຣໍ ວາ ຣສ຺ສຕຣໍ ວາ ວິຕ຺ຖຕຕຣໍ ວາ ສມ຺ພາຘຕຣໍ ວາ ກໂຣຕິ, ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ອາປຕ຺ຕິ ຈ ກມ຺ມພນ຺ໂຘ ຈ. ພຫູ ມຣນ຺ຕີຕິ ວິປ຺ປຏິສາເຣ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ໂອປາຕໍ ປໍສຸນາ ປູເຣຕິ, ສເຈ ໂກຈິ ປໍສຸມ຺ຫິ ປຕິຕ຺ວາ ມຣຕິ, ປູເຣຕ຺ວາປິ ມູລຏ຺ໂຐ ນ ມຸຈ຺ຈຕິ. ເທເວ ວສ຺ສນ຺ເຕ ກທ຺ທໂມ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ລຄ຺ຄິຕ຺ວາ ມເຕປິ. ຣຸກ຺ໂຂ ວາ ປຕນ຺ໂຕ ວາໂຕ ວາ ວສ຺ໂສທກໍ ວາ ປໍສຸໍ ຫຣຕິ, ກນ຺ທມູລຕ຺ຖໍ ວາ ປຖວິໍ ຂນນ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ອາວາຏໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ສເຈ ໂກຈິ ລຄ຺ຄິຕ຺ວາ ວາ ປຕິຕ຺ວາ ວາ ມຣຕິ, ມູລຏ຺ໂຐ ນ ມຸຈ຺ຈຕິ. ຕສ຺ມິໍ ປນ ໂອກາເສ ມຫນ຺ຕໍ ຕຬາກໍ ວາ ໂປກ຺ຂຣຓິໍ ວາ ກາເຣຕ຺ວາ ເຈຕິຍໍ ວາ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ໂພຘິໍ ວາ ໂຣເປຕ຺ວາ ອາວາສໍ ວາ ສກຏມຄ຺ຄໍ ວາ ກາເຣຕ຺ວາ ມຸຈ຺ຈຕິ. ຍທາປິ ຖິຣໍ ກຕ຺ວາ ປູຣິເຕ ໂອປາເຕ ຣຸກ຺ຂາທີນໍ ມູລານິ ມູເລຫິ ສໍສິພ຺ພິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ, ຊາຕປຖວີ ຊາຕາ, ຕທາປິ ມຸຈ຺ຈຕິ. ສເຈປິ ນທີ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ໂອປາຕໍ ຫຣຕິ, ເອວມ຺ປິ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ. ອຍໍ ຕາວ ໂອປາຕກຖາ.

ໂອປາຕສ຺ເສວ ປນ ອນຸໂລເມສຸ ປາສາທີສຸປິ ໂຍ ຕາວ ປາສໍ ໂອຑ຺ເຑຕິ ‘‘ເອຕ຺ຖ ພຊ຺ຌິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາ ມຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ອວສ຺ສໍ ພຊ຺ຌນກສຕ຺ຕານໍ ວເສນ ຫຕ຺ຖາ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິການນ຺ຕຣິຍຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍປາຈິຕ຺ຕິຍານິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ອຸທ຺ທິສ຺ສ ກເຕ ຍໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ໂອຑ຺ຑິໂຕ, ຕໂຕ ອຎ຺ເຎສໍ ພນ຺ຘເນ ອນາປຕ຺ຕິ. ປາເສ ມູເລນ ວາ ມຸຘາ ວາ ທິນ຺ເນປິ ມູລຏ຺ຐສ຺ເສວ ກມ຺ມພນ຺ໂຘ. ສເຈ ເຍນ ລທ຺ໂຘ ໂສ ອຸຄ຺ຄລິຕໍ ວາ ປາສໍ ສຓ຺ຐເປຕິ, ປສ຺ເສນ ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ວຕິໍ ກຕ຺ວາ ສມ຺ມຸເຂ ປເວເສຕິ, ຖທ຺ຘຕຣໍ ວາ ປາສຍຏ຺ຐິໍ ຐເປຕິ, ທຬ຺ຫຕຣໍ ວາ ປາສຣຊ຺ຊຸໍ ພນ຺ຘຕິ, ຖິຣຕຣໍ ວາ ຂາຓຸກໍ ວາ ອາໂກເຏຕິ, ອຸໂຠປິ ນ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ສເຈ ວິປ຺ປຏິສາເຣ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ປາສໍ ອຸຄ຺ຄລາເປຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕໍ ທິສ຺ວາ ປຸນ ອຎ຺ເຎ ສຓ຺ຐເປນ຺ຕິ, ພທ຺ຘາ ພທ຺ຘາ ມຣນ຺ຕິ, ມູລຏ຺ໂຐ ນ ມຸຈ຺ຈຕິ.

ສເຈ ປນ ເຕນ ປາສຍຏ຺ຐິ ສຍໍ ອກຕາ ໂຫຕິ, ຄຫິຕຏ຺ຐາເນ ຐເປຕ຺ວາ ມຸຈ຺ຈຕິ. ຕຕ຺ຖຊາຕກຍຏ຺ຐິໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ມຸຈ຺ຈຕິ. ສຍໍ ກຕຍຏ຺ຐິໍ ປນ ໂຄເປນ຺ໂຕປິ ນ ມຸຈ຺ຈຕິ. ຍທິ ຫິ ຕໍ ອຎ຺ໂຎ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ປາສໍ ສຓ຺ຐເປຕິ, ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ ມຣນ຺ເຕສຸ ມູລຏ຺ໂຐ ນ ມຸຈ຺ຈຕິ. ສເຈ ຕໍ ຌາເປຕ຺ວາ ອລາຕໍ ກຕ຺ວາ ຉຑ຺ເຑຕິ, ເຕນ ອລາເຕນ ປຫາຣໍ ລທ຺ຘາ ມຣນ຺ເຕສຸປິ ນ ມຸຈ຺ຈຕິ. ສພ຺ພໂສ ປນ ຌາເປຕ຺ວາ ວາ ນາເສຕ຺ວາ ວາ ມຸຈ຺ຈຕິ, ປາສຣຊ຺ຊຸມ຺ປິ ອຎ຺ເຎຫິ ຈ ວຏ຺ຏິຕໍ ຄຫິຕຏ຺ຐາເນ ຐເປຕ຺ວາ ມຸຈ຺ຈຕິ. ຣຊ຺ຊຸເກ ລຠິຕ຺ວາ ສຍໍ ວຏ຺ຏິຕໍ ອຸພ຺ພຏ຺ເຏຕ຺ວາ ວາເກ ລຠິຕ຺ວາ ວຏ຺ຏິຕໍ ຫີຣໍ ຫີຣໍ ກຕ຺ວາ ມຸຈ຺ຈຕິ. ອຣຎ຺ຎໂຕ ປນ ສຍໍ ວາເກ ອາຫຣິຕ຺ວາ ວຏ຺ຏິຕໍ ໂຄເປນ຺ໂຕປິ ນ ມຸຈ຺ຈຕິ. ສພ຺ພໂສ ປນ ຌາເປຕ຺ວາ ວາ ນາເສຕ຺ວາ ວາ ມຸຈ຺ຈຕິ.

ອທູຫລໍ ສຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ຈຕູສຸ ປາເທສຸ ອທູຫລມຎ຺ຈໍ ຐເປຕ຺ວາ ປາສາເຓ ອາໂຣເປຕິ, ປໂຍເຄ ປໂຍເຄ ທຸກ຺ກຏໍ. ສພ຺ພສຊ຺ຊໍ ກຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖໂຕ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ອວສ຺ສໍ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣິຕພ຺ພກສຕ຺ຕານໍ ວເສນ ອຸທ຺ທິສ຺ສການຸທ຺ທິສ຺ສການຸຣູເປນ ປາຣາຊິກາທີນິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ອທູຫເລ ມູເລນ ວາ ມຸຘາ ວາ ທິນ຺ເນປິ ມູລຏ຺ຐສ຺ເສວ ກມ຺ມພທ຺ໂຘ. ສເຈ ເຍນ ລທ຺ຘໍ ໂສ ປຕິຕໍ ວາ ອຸກ຺ຂິປຕິ, ອຎ຺ເຎປິ ປາສາເຓ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ຄຣຸກຕຣໍ ວາ ກໂຣຕິ, ປສ຺ເສນ ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ວຕິໍ ກຕ຺ວາ ອທູຫເລ ປເວເສຕິ, ອຸໂຠປິ ນ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ສເຈປິ ວິປ຺ປຏິສາເຣ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ອທູຫລໍ ປາເຕຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕໍ ທິສ຺ວາ ອຎ຺ໂຎ ສຓ຺ຐເປຕິ, ມູລຏ຺ໂຐ ນ ມຸຈ຺ຈຕິ. ປາສາເຓ ປນ ຄຫິຕຏ຺ຐາເນ ຐເປຕ຺ວາ ອທູຫລປາເທ ຈ ປາສຍຏ຺ຐິຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຄຫິຕຏ຺ຐາເນ ວາ ຐເປຕ຺ວາ ຌາເປຕ຺ວາ ວາ ມຸຈ຺ຈຕິ.

ສູລໍ ໂຣເປນ຺ຕສ຺ສາປິ ສພ຺ພສຊ຺ຊໍ ກຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖໂຕ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ສູລມຸເຂ ປຕິຕ຺ວາ ອວສ຺ສໍ ມຣຓກສຕ຺ຕານໍ ວເສນ ອຸທ຺ທິສ຺ສານຸທ຺ທິສ຺ສານຸຣູປໂຕ ປາຣາຊິກາທີນິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ສູເລ ມູເລນ ວາ ມຸຘາ ວາ ທິນ຺ເນປິ ມູລຏ຺ຐສ຺ເສວ ກມ຺ມພທ຺ໂຘ. ສເຈ ເຍນ ລທ຺ຘໍ ໂສ ‘‘ເອກປ຺ປຫາເຣເນວ ມຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ຕິຂິຓຕຣໍ ວາ ກໂຣຕິ, ‘‘ທຸກ຺ຂໍ ມຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ກຸຓ຺ຐຕຣໍ ວາ ກໂຣຕິ, ‘‘ອຸຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ນີຈຕຣໍ ວາ ‘‘ນີຈ’’ນ຺ຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ອຸຈ຺ຈຕຣໍ ວາ ປຸນ ໂຣເປຕິ, ວງ຺ກໍ ວາ ອຸຊຸກໍ ອຕິອຸຊຸກໍ ວາ ອີສກໍ ໂປຓໍ ກໂຣຕິ, ອຸໂຠປິ ນ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ສເຈ ປນ ‘‘ອຏ຺ຐາເນ ຐິຕ’’ນ຺ຕິ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ຐາເນ ຐເປຕິ, ຕໍ ເຈ ມາຣຓຕ຺ຖາຍ ອາທິໂຕ ປຠຸຕິ ປຣິເຍສິຕ຺ວາ ກຕໍ ໂຫຕິ, ມູລຏ຺ໂຐ ນ ມຸຈ຺ຈຕິ. ອປຣິເຍສິຕ຺ວາ ປນ ກຕເມວ ລຠິຕ຺ວາ ໂຣປິເຕ ມູລຏ຺ໂຐ ມຸຈ຺ຈຕິ. ວິປ຺ປຏິສາເຣ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ປາສຍຏ຺ຐິຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຄຫິຕຏ຺ຐາເນ ວາ ຐເປຕ຺ວາ ຌາເປຕ຺ວາ ວາ ມຸຈ຺ຈຕິ.

໑໗໗. ອປສ຺ເສເນ ສຕ຺ຖໍ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ອປສ຺ເສນໍ ນາມ ນິຈ຺ຈປຣິໂຠໂຄ ມຎ຺ໂຈ ວາ ປີຐໍ ວາ ອປສ຺ເສນຜລກໍ ວາ ທິວາຏ຺ຐາເນ ນິສີທນ຺ຕສ຺ສ ອປສ຺ເສນກຕ຺ຖມ຺ໂຠ ວາ ຕຕ຺ຖຊາຕກຣຸກ຺ໂຂ ວາ ຈງ຺ກເມ ອປສ຺ສາຍ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕສ຺ສ ອາລມ຺ພນຣຸກ຺ໂຂ ວາ ອາລມ຺ພນຜລກໍ ວາ ສພ຺ພມ຺ເປຕໍ ອປສ຺ສຍນີຍຏ຺ເຐນ ອປສ຺ເສນໍ ນາມ; ຕສ຺ມິໍ ອປສ຺ເສເນ ຍຖາ ອປສ຺ສຍນ຺ຕໍ ວິຊ຺ຌຕິ ວາ ຉິນ຺ທຕິ ວາ ຕຖາ ກຕ຺ວາ ວາສິຜຣສຸສຕ຺ຕິອາຣກຓ຺ຏກາທີນໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ສຕ຺ຖໍ ຐເປຕິ, ທຸກ຺ກຏໍ. ຘຸວປຣິໂຠຄຏ຺ຐາເນ ນິຣາສງ຺ກສ຺ສ ນິສີທໂຕ ວາ ນິປຊ຺ຊໂຕ ວາ ອປສ຺ສຍນ຺ຕສ຺ສ ວາ ສຕ຺ຖສມ຺ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ ທຸກ຺ຂຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ມຣເຓນ ປາຣາຊິກໍ. ຕໍ ເຈ ອຎ຺ໂຎປິ ຕສ຺ສ ເວຣິຠິກ຺ຂຸ ວິຫາຣຈາຣິກໍ ຈຣນ຺ໂຕ ທິສ຺ວາ ‘‘ອິມສ຺ສ ມຎ຺ເຎ ມຣຓຕ຺ຖາຍ ອິທໍ ນິຂິຕ຺ຕໍ, ສາຘຸ ສຸຏ຺ຐຸ ມຣຕູ’’ຕິ ອຠິນນ຺ທນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉຕິ, ທຸກ຺ກຏໍ. ສເຈ ປນ ໂສປິ ຕຕ຺ຖ ‘‘ເອວໍ ກເຕ ສຸກຕໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຕິຂິຓຕຣາທິກຣເຓນ ກິຎ຺ຈິ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ຕສ຺ສາປິ ປາຣາຊິກໍ. ສເຈ ປນ ‘‘ອຏ຺ຐາເນ ຐິຕ’’ນ຺ຕິ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ຐາເນ ຐເປຕິ ຕທຕ຺ຖເມວ ກຕ຺ວາ ຐປິເຕ ມູລຏ຺ໂຐ ນ ມຸຈ຺ຈຕິ. ປາກຕິກໍ ລຠິຕ຺ວາ ຐປິຕໍ ໂຫຕິ, ມຸຈ຺ຈຕິ. ຕໍ ອປເນຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ຕິຂິຓຕຣໍ ຐເປຕິ ມູລຏ຺ໂຐ ມຸຈ຺ຈເຕວ.

ວິສມກ຺ຂເນປິ ຍາວ ມຣຓາຠິນນ຺ທເນ ທຸກ຺ກຏໍ ຕາວ ເອເສວ ນໂຍ. ສເຈ ປນ ໂສປິ ຂຸທ຺ທກໍ ວິສມຓ຺ຑລນ຺ຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ມຫນ຺ຕຕຣໍ ວາ ກໂຣຕິ, ມຫນ຺ຕໍ ວາ ‘‘ອຕິເຣກໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ຂຸທ຺ທກໍ ກໂຣຕິ, ຕນຸກໍ ວາ ພຫລໍ; ພຫລໍ ວາ ຕນຸກໍ ກໂຣຕິ, ອຄ຺ຄິນາ ຕາເປຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐາ ວາ ອຸປຣິ ວາ ສຎ຺ຈາເຣຕິ, ຕສ຺ສາປິ ປາຣາຊິກໍ. ‘‘ອິທໍ ອຐາເນ ຐິຕ’’ນ຺ຕິ ສພ຺ພເມວ ຕຈ຺ເຉຕ຺ວາ ປຸຎ຺ຉິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ຐາເນ ຐເປຕິ, ອຕ຺ຕນາ ເຠສຊ຺ຊານິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ກເຕ ມູລຏ຺ໂຐ ນ ມຸຈ຺ຈຕິ, ອຕ຺ຕນາ ອກເຕ ມຸຈ຺ຈຕິ. ສເຈ ປນ ໂສ ‘‘ອິທໍ ວິສໍ ອຕິປຣິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ອາເນຕ຺ວາ ປກ຺ຂິປຕິ, ຍສ຺ສ ວິເສນ ມຣຕິ, ຕສ຺ສ ປາຣາຊິກໍ. ສເຈ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ສນ຺ຕເກນ ມຣຕິ, ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ປາຣາຊິກໍ. ‘‘ອິທໍ ວິສໍ ນິພ຺ພິສ’’ນ຺ຕິ ຕໍ ອປເນຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວິສເມວ ຐເປຕິ, ຕສ຺ເສວ ປາຣາຊິກໍ ມູລຏ຺ໂຐ ມຸຈ຺ຈຕິ.

ທຸພ຺ພລໍ ວາ ກໂຣຕີຕິ ມຎ຺ຈປີຐໍ ອຏນິຍາ ເຫຏ຺ຐາຠາເຄ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ວິທເລຫິ ວາ ຣຊ຺ຊຸເກຫິ ວາ ເຍຫິ ວີຕໍ ໂຫຕິ, ເຕ ວາ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອປ຺ປາວເສສເມວ ກຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐາ ອາວຸຘໍ ນິກ຺ຂິປຕິ ‘‘ເອຕ຺ຖ ປຕິຕ຺ວາ ມຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ອປສ຺ເສນຜລກາທີນມ຺ປິ ຈງ຺ກເມ ອາລມ຺ພນຣຸກ຺ຂຜລກປຣິໂຍສານານໍ ປຣຠາຄໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐາ ອາວຸຘໍ ນິກ຺ຂິປຕິ, ໂສພ຺ຠາທີສຸ ມຎ຺ຈໍ ວາ ປີຐໍ ວາ ອປສ຺ເສນຜລກໍ ວາ ອາເນຕ຺ວາ ຐເປຕິ, ຍຖາ ຕຕ຺ຖ ນິສິນ຺ນມຕ຺ໂຕ ວາ ອປສ຺ສິຕມຕ຺ໂຕ ວາ ປຕຕິ, ໂສພ຺ຠາທີສຸ ວາ ສຎ຺ຈຣຓເສຕຸ ໂຫຕິ, ຕໍ ທຸພ຺ພລໍ ກໂຣຕິ; ເອວໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ກຣເຓ ທຸກ຺ກຏໍ. ອິຕຣສ຺ສ ທຸກ຺ຂຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ມຣເຓ ປາຣາຊິກໍ. ຠິກ຺ຂຸໍ ອາເນຕ຺ວາ ໂສພ຺ຠາທີນໍ ຕເຏ ຐເປຕິ ‘‘ທິສ຺ວາ ຠເຍນ ກມ຺ເປນ຺ໂຕ ປຕິຕ຺ວາ ມຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ ທຸກ຺ກຏໍ. ໂສ ຕຕ຺ເຖວ ປຕຕິ, ທຸກ຺ຂຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ມຣເຓ ປາຣາຊິກໍ. ສຍໍ ວາ ປາເຕຕິ, ອຎ຺ເຎນ ວາ ປາຕາເປຕິ, ອຎ຺ໂຎ ອວຸຕ຺ໂຕ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມຕາຍ ປາເຕຕິ, ອມນຸສ຺ໂສ ປາເຕຕິ, ວາຕປ຺ປຫາເຣນ ປຕຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມຕາຍ ປຕຕ຺ຕິ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ມຣເຓ ປາຣາຊິກໍ. ກສ຺ມາ? ຕສ຺ສ ປໂຍເຄນ ໂສພ຺ຠາທິຕເຏ ຐິຕຕ຺ຕາ.

ອຸປນິກ຺ຂິປນໍ ນາມ ສມີເປ ນິກ຺ຂິປນໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ໂຍ ອິມິນາ ອສິນາ ມໂຕ ໂສ ຘນໍ ວາ ລຠຕີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ມຣຓວຓ຺ຓໍ ວາ ສໍວຓ຺ເຓຕ຺ວາ ‘‘ອິມິນາ ມຣຓຕ຺ຖິກາ ມຣນ຺ຕຸ, ມາຣຓຕ຺ຖິກາ ມາເຣນ຺ຕູ’’ຕິ ວາ ວຕ຺ວາ ອສິໍ ອຸປນິກ຺ຂິປຕິ, ຕສ຺ສ ອຸປນິກ຺ຂິປເນ ທຸກ຺ກຏໍ. ມຣິຕຸກາໂມ ວາ ເຕນ ອຕ຺ຕານໍ ປຫຣຕຸ, ມາເຣຕຸກາໂມ ວາ ອຎ຺ຎໍ ປຫຣຕຸ, ອຸຠຍຖາປິ ປຣສ຺ສ ທຸກ຺ຂຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຸປນິກ຺ເຂປກສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ມຣເຓ ປາຣາຊິກໍ. ອນຸທ຺ທິສ຺ສ ນິກ຺ຂິຕ຺ເຕ ພຫູນໍ ມຣເຓ ອກຸສລຣາສິ. ປາຣາຊິກາທິວຕ຺ຖູສຸ ປາຣາຊິກາທີນິ. ວິປ຺ປຏິສາເຣ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ອສິໍ ຄຫິຕຏ຺ຐາເນ ຐເປຕ຺ວາ ມຸຈ຺ຈຕິ. ກິຓິຕ຺ວາ ຄຫິໂຕ ໂຫຕິ, ອສິສ຺ສາມິການໍ ອສິໍ, ເຍສໍ ຫຕ຺ຖໂຕ ມູລໍ ຄຫິຕໍ, ເຕສໍ ມູລໍ ທຕ຺ວາ ມຸຈ຺ຈຕິ. ສເຈ ໂລຫປິຓ຺ຑິໍ ວາ ຜາລໍ ວາ ກຸທາລໍ ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ອສິ ກາຣາປິໂຕ ໂຫຕິ, ຍໍ ຠຓ຺ຑໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກາຣິໂຕ, ຕເທວ ກຕ຺ວາ ມຸຈ຺ຈຕິ. ສເຈ ກຸທາລໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກາຣິຕໍ ວິນາເສຕ຺ວາ ຜາລໍ ກໂຣຕິ, ຜາເລນ ປຫາຣໍ ລຠິຕ຺ວາ ມຣນ຺ເຕສຸປິ ປາຓາຕິປາຕໂຕ ນ ມຸຈ຺ຈຕິ. ສເຈ ປນ ໂລຫໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ອຸປນິກ຺ຂິປນຕ຺ຖເມວ ກາຣິໂຕ ໂຫຕິ, ອເຣນ ຆໍສິຕ຺ວາ ຈຸຓ຺ຓວິຈຸຓ຺ຓໍ ກຕ຺ວາ ວິປ຺ປກິຓ຺ເຓ ມຸຈ຺ຈຕິ. ສເຈປິ ສໍວຓ຺ຓນາໂປຕ຺ຖໂກ ວິຍ ພຫູຫິ ເອກຊ຺ຌາສເຍຫິ ກໂຕ ໂຫຕິ, ໂປຕ຺ຖເກ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ກມ຺ມພນ຺ຘວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອສ ນໂຍ ສຕ຺ຕິເຠຓ຺ຑີສຸ. ລຄຸເຬ ປາສຍຏ຺ຐິສທິໂສ ວິນິຈ຺ຉໂຍ. ຕຖາ ປາສາເຓ. ສຕ຺ເຖ ອສິສທິໂສວ. ວິສໍ ວາຕິ ວິສໍ ອຸປນິກ຺ຂິປນ຺ຕສ຺ສ ວຕ຺ຖຸວເສນ ອຸທ຺ທິສ຺ສານຸທ຺ທິສ຺ສານຸຣູປໂຕ ປາຣາຊິກາທິວຕ຺ຖູສຸ ປາຣາຊິກາທີນິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ກິຓິຕ຺ວາ ຐປິເຕ ປຸຣິມນເຍນ ປຏິປາກຕິກໍ ກຕ຺ວາ ມຸຈ຺ຈຕິ. ສຍໍ ເຠສຊ຺ເຊຫິ ໂຍຊິເຕ ອວິສໍ ກຕ຺ວາ ມຸຈ຺ຈຕິ. ຣຊ຺ຊຸຍາ ປາສຣຊ຺ຊຸສທິໂສວ ວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ເຠສຊ຺ເຊ – ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ເວຣິຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ປຊ຺ຊຣເກ ວາ ວິສຠາຄໂຣເຄ ວາ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ອສປ຺ປາຍານິປິ ສປ຺ປິອາທີນິ ສປ຺ປາຍານີຕິ ມຣຓາຘິປ຺ປາໂຍ ເທຕິ, ອຎ຺ຎໍ ວາ ກິຎ຺ຈິ ກນ຺ທມູລຜລໍ ຕສ຺ສ ເອວໍ ເຠສຊ຺ຊທາເນ ທຸກ຺ກຏໍ. ປຣສ຺ສ ທຸກ຺ຂຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ມຣເຓ ຈ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍປາຣາຊິການິ, ອານນ຺ຕຣິຍວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ອານນ຺ຕຣິຍນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໑໗໘. ຣູປູປຫາເຣ – ອຸປສໍຫຣຕີຕິ ປຣໍ ວາ ອມນາປຣູປໍ ຕສ຺ສ ສມີເປ ຐເປຕິ, ອຕ຺ຕນາ ວາ ຍກ຺ຂເປຕາທິເວສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕສ຺ສ ອຸປສໍຫາຣມຕ຺ເຕ ທຸກ຺ກຏໍ. ປຣສ຺ສ ຕໍ ຣູປໍ ທິສ຺ວາ ຠຍຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ມຣເຓ ປາຣາຊິກໍ. ສເຈ ປນ ຕເທວ ຣູປໍ ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ມນາປໍ ໂຫຕິ, ອລາຠເກນ ຈ ສຸສ຺ສິຕ຺ວາ ມຣຕິ, ວິສງ຺ເກໂຕ. ມນາປິເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕຕ຺ຖ ປນ ວິເສເສນ ອິຕ຺ຖີນໍ ປຸຣິສຣູປໍ ປຸຣິສານຎ຺ຈ ອິຕ຺ຖິຣູປໍ ມນາປໍ ຕໍ ອລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ອຸປສໍຫຣຕິ, ທິຏ຺ຐມຕ຺ຕກເມວ ກໂຣຕິ, ອຕິຈິຣໍ ປສ຺ສິຕຸມ຺ປິ ນ ເທຕິ, ອິຕໂຣ ອລາຠເກນ ສຸສ຺ສິຕ຺ວາ ມຣຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ສເຈ ອຸຕ຺ຕສິຕ຺ວາ ມຣຕິ, ວິສງ຺ເກໂຕ. ອຖ ປນ ອຸຕ຺ຕສິຕ຺ວາ ວາ ອລາຠເກນ ວາຕິ ອວິຈາເຣຕ຺ວາ ‘‘ເກວລໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ມຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອຸປສໍຫຣຕິ, ອຸຕ຺ຕສິຕ຺ວາ ວາ ສຸສ຺ສິຕ຺ວາ ວາ ມເຕ ປາຣາຊິກເມວ. ເອເຕເນວູປາເຍນ ສທ຺ທູປຫາຣາທໂຍປິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເກວລຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອມນຸສ຺ສສທ຺ທາທໂຍ ອຸຕ຺ຣາສຊນກາ ອມນາປສທ຺ທາ, ປຸຣິສານໍ ອິຕ຺ຖິສທ຺ທມຘຸຣຄນ຺ຘພ຺ພສທ຺ທາທໂຍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສາທກຣາ ມນາປສທ຺ທາ. ຫິມວນ຺ເຕ ວິສຣຸກ຺ຂານໍ ມູລາທິຄນ຺ຘາ ກຸຓປຄນ຺ຘາ ຈ ອມນາປຄນ຺ຘາ, ກາຬານຸສາຣີມູລຄນ຺ຘາທໂຍ ມນາປຄນ຺ຘາ. ປຏິກູລມູລຣສາທໂຍ ອມນາປຣສາ, ອປ຺ປຏິກູລມູລຣສາທໂຍ ມນາປຣສາ. ວິສຜສ຺ສມຫາກຈ຺ຉຸຜສ຺ສາທໂຍ ອມນາປໂຜຏ຺ຐພ຺ພາ, ຈີນປຏຫໍສປຸປ຺ຜຕູລິກຜສ຺ສາທໂຍ ມນາປໂຜຏ຺ຐພ຺ພາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຘມ຺ມູປຫາເຣ – ຘມ຺ໂມຕິ ເທສນາຘມ຺ໂມ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເທສນາວເສນ ວາ ນິຣເຍ ຈ ສຄ຺ເຄ ຈ ວິປຕ຺ຕິສມ຺ປຕ຺ຕິເຠທໍ ຘມ຺ມາຣມ຺ມຓເມວ. ເນຣຍິກສ຺ສາຕິ ຠິນ຺ນສໍວຣສ຺ສ ກຕປາປສ຺ສ ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕນາຣຫສ຺ສ ສຕ຺ຕສ຺ສ ປຎ຺ຈວິຘພນ຺ຘນກມ຺ມກຣຓາທິນິຣຍກຖໍ ກເຖຕິ. ຕໍ ເຈ ສຸຕ຺ວາ ໂສ ອຸຕ຺ຕສິຕ຺ວາ ມຣຕິ, ກຖິກສ຺ສ ປາຣາຊິກໍ. ສເຈ ປນ ໂສ ສຸຕ຺ວາປິ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມຕາຍ ມຣຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ. ‘‘ອິທໍ ສຸຕ຺ວາ ເອວຣູປໍ ປາປໍ ນ ກຣິສ຺ສຕິ ໂອຣມິສ຺ສຕິ ວິຣມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ນິຣຍກຖໍ ກເຖຕິ, ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ອິຕໂຣ ອຸຕ຺ຕສິຕ຺ວາ ມຣຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ. ສຄ຺ຄກຖນ຺ຕິ ເທວນາຏກາທີນໍ ນນ຺ທນວນາທີນຎ຺ຈ ສມ຺ປຕ຺ຕິກຖໍ; ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ອິຕໂຣ ສຄ຺ຄາຘິມຸຕ຺ໂຕ ສີຆໍ ຕໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປາປຸຓິຕຸກາໂມ ສຕ຺ຖາຫຣຓວິສຂາທນອາຫາຣຸປຈ຺ເຉທ-ອສ຺ສາສປສ຺ສາສສນ຺ນິຣຸນ຺ຘນາທີຫິ ທຸກ຺ຂໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ກຖິກສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ມຣຕິ ປາຣາຊິກໍ. ສເຈ ປນ ໂສ ສຸຕ຺ວາປິ ຍາວຕາຍຸກໍ ຐຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມຕາຍ ມຣຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ. ‘‘ອິມໍ ສຸຕ຺ວາ ປຸຎ຺ຎານິ ກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ ກເຖຕິ, ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ອິຕໂຣ ອຘິມຸຕ຺ໂຕ ກາລໍກໂຣຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ.

໑໗໙. ອາຈິກ຺ຂນາຍໍ – ປຸຏ຺ໂຐ ຠຓຕີຕິ ‘‘ຠນ຺ເຕ ກຖໍ ມໂຕ ຘນໍ ວາ ລຠຕິ ສຄ຺ເຄ ວາ ອຸປປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ເອວໍ ປຸຈ຺ຉິໂຕ ຠຓຕິ.

ອນຸສາສນິຍໍ – ອປຸຏ຺ໂຐຕິ ເອວໍ ອປຸຈ຺ຉິໂຕ ສາມຎ຺ເຎວ ຠຓຕິ.

ສງ຺ເກຕກມ຺ມນິມິຕ຺ຕກມ຺ມານິ ອທິນ຺ນາທານກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພານິ.

ເອວໍ ນານປ຺ປກາຣໂຕ ອາປຕ຺ຕິເຠທໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອນາປຕ຺ຕິເຠທໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ອສຎ຺ຈິຈ຺ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອສຎ຺ຈິຈ຺ຈາຕິ ‘‘ອິມິນາ ອຸປກ຺ກເມນ ອິມໍ ມາເຣມີ’’ຕິ ອເຈເຕຕ຺ວາ. ເອວຎ຺ຫິ ອເຈເຕຕ຺ວາ ກເຕນ ອຸປກ຺ກເມນ ປເຣ ມເຕປິ ອນາປຕ຺ຕິ, ວກ຺ຂຕິ ຈ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸ ອສຎ຺ຈິຈ຺ຈາ’’ຕິ. ອຊານນ຺ຕສ຺ສາຕິ ‘‘ອິມິນາ ອຍໍ ມຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອຊານນ຺ຕສ຺ສ ອຸປກ຺ກເມນ ປເຣ ມເຕປິ ອນາປຕ຺ຕິ, ວກ຺ຂຕິ ຈ ວິສຄຕປິຓ຺ຑປາຕວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸ ອຊານນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ. ນມຣຓາຘິປ຺ປາຍສ຺ສາຕິ ມຣຓໍ ອນິຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ. ເຍນ ຫິ ອຸປກ຺ກເມນ ປໂຣ ມຣຕິ, ເຕນ ອຸປກ຺ກເມນ ຕສ຺ມິໍ ມາຣິເຕປິ ນມຣຓາຘິປ຺ປາຍສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ວກ຺ຂຕິ ຈ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸ ນມຣຓາຘິປ຺ປາຍສ຺ສາ’’ຕິ. ອຸມ຺ມຕ຺ຕກາທໂຍ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນຍາ ເອວ. ອິຘ ປນ ອາທິກມ຺ມິກາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣປິຕຠິກ຺ຂູ, ເຕສໍ ອນາປຕ຺ຕິ. ອວເສສານໍ ມຣຓວຓ຺ຓສໍວຓ຺ຓນກາທີນໍ ອາປຕ຺ຕິເຍວາຕິ.

ປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສມຸຏ຺ຐານາທີສຸ – ອິທໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ຕິສມຸຏ຺ຐານໍ; ກາຍຈິຕ຺ຕໂຕ ຈ ວາຈາຈິຕ຺ຕໂຕ ຈ ກາຍວາຈາຈິຕ຺ຕໂຕ ຈ ສມຸຏ຺ຐາຕິ. ກິຣິຍໍ, ສຎ຺ຎາວິໂມກ຺ຂໍ, ສຈິຕ຺ຕກໍ, ໂລກວຊ຺ຊໍ, ກາຍກມ຺ມໍ, ວຈີກມ຺ມໍ, ອກຸສລຈິຕ຺ຕໍ, ທຸກ຺ຂເວທນໍ. ສເຈປິ ຫິ ສິຣິສຍນໍ ອາຣູຬ຺ໂຫ ຣຊ຺ຊສມ຺ປຕ຺ຕິສຸຂໍ ອນຸຠວນ຺ໂຕ ຣາຊາ ‘‘ໂຈໂຣ ເທວ ອານີໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ຄຈ຺ຉຖ ນໍ ມາເຣຖາ’’ຕິ ຫສມາໂນວ ຠຓຕິ, ໂທມນສ຺ສຈິຕ຺ເຕເນວ ຠຓຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສຸຂໂວກິຓ຺ຓຕ຺ຕາ ປນ ອນຸປ຺ປພນ຺ຘາຠາວາ ຈ ທຸຊ຺ຊານເມຕໍ ປຸຖຸຊ຺ຊເນຫີຕິ.

ວິນີຕວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໑໘໐. ວິນີຕວຕ຺ຖຸກຖາສຸ ປຐມວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ – ກາຣຸຎ຺ເຎນາຕິ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຕສ຺ສ ມຫນ຺ຕໍ ເຄລຎ຺ຎທຸກ຺ຂໍ ທິສ຺ວາ ກາຣຸຎ຺ຎໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ‘‘ສີລວາ ຕ຺ວໍ ກຕກຸສໂລ, ກສ຺ມາ ມີຍມາໂນ ຠາຍສິ, ນນຸ ສີລວໂຕ ສຄ຺ໂຄ ນາມ ມຣຓມຕ຺ຕປຏິພທ຺ໂຘເຍວາ’’ຕິ ເອວໍ ມຣຓຕ຺ຖິກາວ ຫຸຕ຺ວາ ມຣຓຕ຺ຖິກຠາວໍ ອຊານນ຺ຕາ ມຣຓວຓ຺ຓໍ ສໍວຓ຺ເຓສຸໍ. ໂສປິ ຠິກ຺ຂຸ ເຕສໍ ສໍວຓ຺ຓນາຍ ອາຫາຣຸປຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣາວ ກາລມກາສິ. ຕສ຺ມາ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ນາ. ໂວຫາຣວເສນ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກາຣຸຎ຺ເຎນ ມຣຓວຓ຺ຓໍ ສໍວຓ຺ເຓສຸ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ອິທານິປິ ປຓ຺ຑິເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ຄິລານສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເອວໍ ມຣຓວຓ຺ໂຓ ນ ສໍວຓ຺ເຓຕພ຺ໂພ. ສເຈ ຫິ ຕສ຺ສ ສໍວຓ຺ຓນໍ ສຸຕ຺ວາ ອາຫາຣູປຈ຺ເຉທາທິນາ ອຸປກ຺ກເມນ ເອກຊວນວາຣາວເສເສປິ ອາຍຸສ຺ມິໍ ອນ຺ຕຣາ ກາລໍກໂຣຕິ, ອິມິນາວ ມາຣິໂຕ ໂຫຕິ. ອິມິນາ ປນ ນເຍນ ອນຸສິຏ຺ຐິ ທາຕພ຺ພາ – ‘‘ສີລວໂຕ ນາມ ອນຈ຺ຉຣິຍາ ມຄ຺ຄຜລຸປ຺ປຕ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ວິຫາຣາທີສຸ ອາສຕ຺ຕິໍ ອກຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘຄຕໍ ຘມ຺ມຄຕໍ ສງ຺ຆຄຕໍ ກາຍຄຕຎ຺ຈ ສຕິໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ມນສິກາເຣ ອປ຺ປມາໂທ ກາຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ມຣຓວຓ຺ເຓ ຈ ສໍວຓ຺ຓິເຕປິ ໂຍ ຕາຍ ສໍວຓ຺ຓນາຍ ກຎ຺ຈິ ອຸປກ຺ກມໍ ອກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມຕາຍ ຍຖາຍຸນາ ຍຖານຸສນ຺ຘິນາວ ມຣຕິ, ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ ສໍວຓ຺ຓໂກ ອາປຕ຺ຕິຍາ ນ ກາເຣຕພ຺ໂພຕິ.

ທຸຕິຍວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ – ນ ຈ ຠິກ຺ຂເວ ອປ຺ປຏິເວກ຺ຂິຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ກີທິສໍ ອາສນໍ ປຏິເວກ຺ຂິຕພ຺ພໍ, ກີທິສໍ ນ ປຏິເວກ຺ຂິຕພ຺ພໍ? ຍໍ ສຸທ຺ຘໍ ອາສນເມວ ໂຫຕິ ອປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓກໍ, ຍຎ຺ຈ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຐິຕານໍ ປສ຺ສຕໍເຍວ ອຕ຺ຖຣີຍຕິ, ຕໍ ນປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພໍ, ນິສີທິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຍມ຺ປິ ມນຸສ຺ສາ ສຍໍ ຫຕ຺ເຖນ ອກ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ອິຘ ຠນ຺ເຕ ນິສີທຖາ’’ຕິ ເທນ຺ຕິ, ຕສ຺ມິມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ. ສເຈປິ ປຐມເມວາຄນ຺ຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນາ ປຈ຺ຉາ ອຸທ຺ຘໍ ວາ ອໂຘ ວາ ສງ຺ກມນ຺ຕິ, ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ. ຍມ຺ປິ ຕນຸເກນ ວຕ຺ເຖນ ຍຖາ ຕລໍ ທິສ຺ສຕິ, ເອວໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມິມ຺ປິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ. ຍໍ ປນ ປຏິກຈ຺ເຈວ ປາວາຣໂກຊວາທີຫິ ອຕ຺ຖຕໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ຫຕ຺ເຖນ ປຣາມສິຕ຺ວາ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ນິສີທິຕພ຺ພໍ. ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ປນ ‘‘ຆນສາຏເກນາປິ ອຕ຺ຖເຕ ຍສ຺ມິໍ ວລິ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ຕໍ ນປ຺ປຏິເວກ຺ຂິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ມຸສລວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ – ອສຎ຺ຈິຈ຺ໂຈຕິ ອວຘກເຈຕໂນ ວິຣທ຺ຘປໂຍໂຄ ຫິ ໂສ. ເຕນາຫ ‘‘ອສຎ຺ຈິຈ຺ໂຈ ອຫ’’ນ຺ຕິ. ອຸທຸກ຺ຂລວຕ຺ຖຸ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ວຸຑ຺ຒປພ຺ພຊິຕວຕ຺ຖູສຸປຐມວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ‘‘ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ປຏິພນ຺ຘໍ ມາ ອກາສີ’’ຕິ ປຓາເມສິ. ທຸຕິຍວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ – ສງ຺ຆມຊ຺ເຌປິ ຄຓມຊ຺ເຌປິ ‘‘ມຫລ຺ລກຕ຺ເຖຣສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ເຕນ ວຈເນນ ອຏ຺ຏີຍມາໂນ ‘‘ມຣຕຸ ອຍ’’ນ຺ຕິ ປຓາເມສິ. ຕຕິຍວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ – ຕສ຺ສ ທຸກ຺ຂຸປ຺ປາທເນນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ.

໑໘໑. ຕໂຕ ປຣານິ ຕີຓິ ວຕ຺ຖູນິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເນວ. ວິສຄຕປິຓ຺ຑປາຕວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ – ສາຣາຓີຍຘມ຺ມປູຣໂກ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ອຄ຺ຄປິຓ຺ຑໍ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີນໍ ທຕ຺ວາວ ຠຸຎ຺ຊຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຄ຺ຄກາຣິກໍ ອທາສີ’’ຕິ. ອຄ຺ຄກາຣິກນ຺ຕິ ອຄ຺ຄກິຣິຍໍ; ປຐມໍ ລທ຺ຘປິຓ຺ຑປາຕໍ ອຄ຺ຄຄ຺ຄໍ ວາ ປຓີຕປຓີຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍາ ປນ ຕສ຺ສ ທານສງ຺ຂາຕາ ອຄ຺ຄກິຣິຍາ, ສາ ນ ສກ຺ກາ ທາຕຸໍ, ປິຓ຺ຑປາຕຎ຺ຫິ ໂສ ເຖຣາສນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອທາສິ. ເຕ ຠິກ຺ຂູຕິ ເຕ ເຖຣາສນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຣິຠຸຕ຺ຕປິຓ຺ຑປາຕາ ຠິກ຺ຂູ; ເຕ ກິຣ ສພ຺ເພປິ ກາລມກໍສຸ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ອສ຺ສທ຺ເຘສຸ ປນ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິເກສຸ ກຸເລສຸ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ປຓີຕໂຠຊນໍ ລຠິຕ຺ວາ ອນຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ເນວ ອຕ຺ຕນາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ນ ປເຣສໍ ທາຕພ຺ພໍ. ຍມ຺ປິ ອາຠິໂທສິກໍ ຠຕ຺ຕໍ ວາ ຂຊ຺ຊກໍ ວາ ຕໂຕ ລຠຕິ, ຕມ຺ປິ ນ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ອປິຫິຕວຕ຺ຖຸມ຺ປິ ຫິ ສປ຺ປວິຈ຺ຉິກາທີຫິ ອຘິສຍິຕໍ ຉຑ຺ຑນີຍຘມ຺ມໍ ຕານິ ກຸລານິ ເທນ຺ຕິ. ຄນ຺ຘຫລິທ຺ທາທິມກ຺ຂິໂຕປິ ຕໂຕ ປິຓ຺ຑປາໂຕ ນ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ສຣີເຣ ໂຣຄຏ຺ຐານານິ ປຸຎ຺ຉິຕ຺ວາ ຐປິຕຠຕ຺ຕມ຺ປິ ຫິ ຕານິ ທາຕພ຺ພໍ ມຎ຺ຎນ຺ຕີຕິ.

ວີມໍສນວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ – ວີມໍສມາໂນ ທ຺ເວ ວີມໍສຕິ – ‘‘ສກ຺ໂກຕິ ນຸ ໂຂ ອິມໍ ມາເຣຕຸໍ ໂນ’’ຕິ ວິສໍ ວາ ວີມໍສຕິ, ‘‘ມເຣຍ຺ຍ ນຸ ໂຂ ອຍໍ ອິມໍ ວິສໍ ຂາທິຕ຺ວາ ໂນ’’ຕິ ປຸຄ຺ຄລໍ ວາ. ອຸຠຍຖາປິ ວີມໍສາຘິປ຺ປາເຍນ ທິນ຺ເນ ມຣຕຸ ວາ ມາ ວາ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ‘‘ອິທໍ ວິສໍ ເອຕໍ ມາເຣຕູ’’ຕິ ວາ ‘‘ອິທໍ ວິສໍ ຂາທິຕ຺ວາ ອຍໍ ມຣຕູ’’ຕິ ວາ ເອວໍ ທິນ຺ເນ ປນ ສເຈ ມຣຕິ, ປາຣາຊິກໍ; ໂນ ເຈ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ.

໑໘໒-໓. ອິໂຕ ປຣານິ ຕີຓິ ສິລາວຕ຺ຖູນິ ຕີຓິ ອິຏ຺ຐກວາສິໂຄປານສີວຕ຺ຖູນິ ຈ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເນວ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ສິລາທີນໍເຍວ ວເສນ ອຍໍ ອາປຕ຺ຕານາປຕ຺ຕິເຠໂທ ໂຫຕິ, ທຓ຺ຑມຸຄ຺ຄຣນິຂາທນເວມາທີນມ຺ປິ ວເສນ ໂຫຕິເຍວ, ຕສ຺ມາ ປາຬິຍໍ ອນາຄຕມ຺ປິ ອາຄຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອຏ຺ຏກວຕ຺ຖູສຸ – ອຏ຺ຏໂກຕິ ເວຫາສມຎ຺ໂຈ ວຸຈ຺ຈຕິ; ຍໍ ເສຕກມ຺ມມາລາກມ຺ມລຕາກມ຺ມາທີນໍ ອຕ຺ຖາຍ ພນ຺ຘນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອາວຸໂສ ອຕ຺ຣຏ຺ຐິໂຕ ພນ຺ຘາຫີຕິ ມຣຓາຘິປ຺ປາໂຍ ຍຕ຺ຣ ຐິໂຕ ປຕິຕ຺ວາ ຂາຓຸນາ ວາ ຠິຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ໂສພ຺ຠປປາຕາທີສຸ ວາ ມເຣຍ຺ຍ, ຕາທິສໍ ຐານໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ເອຕ຺ຖ ຈ ໂກຈິ ອຸປຣິຐານໍ ນິຍາເມຕິ ‘‘ອິໂຕ ປຕິຕ຺ວາ ມຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ, ໂກຈິ ເຫຏ຺ຐາ ຐານໍ ‘‘ອິຘ ປຕິຕ຺ວາ ມຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ, ໂກຈິ ອຸຠຍມ຺ປິ ‘‘ອິໂຕ ອິຘ ປຕິຕ຺ວາ ມຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຣ ໂຍ ອຸປຣິ ນິຍມິຕຏ຺ຐານາ ອປຕິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໂຕ ປຕຕິ, ເຫຏ຺ຐາ ນິຍມິຕຏ຺ຐາເນ ວາ ອປຕິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ປຕຕິ, ອຸຠຍນິຍາເມ ວາ ຍໍກິຎ຺ຈິ ເອກໍ ວິຣາເຘຕ຺ວາ ປຕຕິ, ຕສ຺ມິໍ ມເຕ ວິສງ຺ເກຕຕ຺ຕາ ອນາປຕ຺ຕິ. ວິຫາຣຈ຺ຉາທນວຕ຺ຖຸສ຺ມິມ຺ປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ອນຠິຣຕິວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ – ໂສ ກິຣ ຠິກ຺ຂຸ ກາມວິຕກ຺ກາທີນໍ ສມຸທາຈາຣໍ ທິສ຺ວາ ນິວາເຣຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ສາສເນ ອນຠິຣໂຕ ຄິຫິຠາວາຠິມຸໂຂ ຊາໂຕ. ຕໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ຍາວ ສີລເຠທໍ ນ ປາປຸຓາມິ ຕາວ ມຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ອຖ ຕໍ ປພ຺ພຕໍ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ປປາເຕ ປປຕນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎຕຣໍ ວິລີວກາຣໍ ໂອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ມາເຣສິ. ວິລີວກາຣນ຺ຕິ ເວຓຸກາຣໍ. ນ ຈ ຠິກ຺ຂເວ ອຕ຺ຕານໍ ປາເຕຕພ຺ພນ຺ຕິ ນ ອຕ຺ຕາ ປາເຕຕພ຺ໂພ. ວິຠຕ຺ຕິພ຺ຍຕ຺ຕເຍນ ປເນຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ນ ເກວລໍ ນ ປາເຕຕພ຺ພໍ, ອຎ຺ເຎນປິ ເຍນ ເກນຈິ ອຸປກ຺ກເມນ ອນ຺ຕມໂສ ອາຫາຣຸປຈ຺ເຉເທນປິ ນ ມາເຣຕພ຺ໂພ. ໂຍປິ ຫິ ຄິລາໂນ ວິຊ຺ຊມາເນ ເຠສຊ຺ເຊ ຈ ອຸປຏ຺ຐາເກສຸ ຈ ມຣິຕຸກາໂມ ອາຫາຣໍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທຕິ, ທຸກ຺ກຏເມວ. ຍສ຺ສ ປນ ມຫາອາພາໂຘ ຈິຣານຸພທ຺ໂຘ, ຠິກ຺ຂູ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕາ ກິລມນ຺ຕິ ຊິຄຸຈ຺ຉນ຺ຕິ ‘‘ກທາ ນຸ ໂຂ ຄິລານໂຕ ມຸຈ຺ຈິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອຏ຺ຏີຍນ຺ຕິ. ສເຈ ໂສ ‘‘ອຍໍ ອຕ຺ຕຠາໂວ ປຏິຊຄ຺ຄິຍມາໂນປິ ນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຠິກ຺ຂູ ຈ ກິລມນ຺ຕີ’’ຕິ ອາຫາຣໍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທຕິ, ເຠສຊ຺ຊໍ ນ ເສວຕິ ວຏ຺ຏຕິ. ໂຍ ປນ ‘‘ອຍໍ ໂຣໂຄ ຂໂຣ, ອາຍຸສງ຺ຂາຣາ ນ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ອຍຎ຺ຈ ເມ ວິເສສາຘິຄໂມ ຫຕ຺ຖປ຺ປຕ຺ໂຕ ວິຍ ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທຕິ ວຏ຺ຏຕິເຍວ. ອຄິລານສ຺ສາປິ ອຸປ຺ປນ຺ນສໍເວຄສ຺ສ ‘‘ອາຫາຣປຣິເຍສນໍ ນາມ ປປຎ຺ໂຈ, ກມ຺ມຏ຺ຐານເມວ ອນຸຍຸຎ຺ຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານສີເສນ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທນ຺ຕສ຺ສ ວຏ຺ຏຕິ. ວິເສສາຘິຄມໍ ພ຺ຍາກຣິຕ຺ວາ ອາຫາຣໍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທຕິ, ນ ວຏ຺ຏຕິ. ສຠາຄານຎ຺ຫິ ລຊ຺ຊີຠິກ຺ຂູນໍ ກເຖຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ສິລາວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ – ທວາຍາຕິ ທເວນ ຫສ຺ເສນ; ຂິຑ຺ຑາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສິລາຕິ ປາສາໂຓ; ນ ເກວລຎ຺ຈ ປາສາໂຓ, ອຎ຺ຎມ຺ປິ ຍໍກິຎ຺ຈິ ທາຣຸຂຓ຺ຑໍ ວາ ອິຏ຺ຐກາຂຓ຺ຑໍ ວາ ຫຕ຺ເຖນ ວາ ຍນ຺ເຕນ ວາ ປວິຊ຺ຌິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ເຈຕິຍາທີນໍ ອຕ຺ຖາຍ ປາສາຓາທໂຍ ຫສນ຺ຕາ ຫສນ຺ຕາ ປວຏ຺ເຏນ຺ຕິປິ ຂິປນ຺ຕິປິ ອຸກ຺ຂິປນ຺ຕິປິ ກມ຺ມສມໂຍຕິ ວຏ຺ຏຕິ. ອຎ຺ຎມ຺ປິ ອີທິສໍ ນວກມ຺ມໍ ວາ ກໂຣນ຺ຕາ ຠຓ຺ຑກໍ ວາ ໂຘວນ຺ຕາ ຣຸກ຺ຂໍ ວາ ໂຘວນທຓ຺ຑກໍ ວາ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປວິຊ຺ຌນ຺ຕິ, ວຏ຺ຏຕິ. ຠຕ຺ຕວິສ຺ສຄ຺ຄກາລາທີສຸ ກາເກ ວາ ໂສເຓ ວາ ກຏ຺ຐໍ ວາ ກຖລໍ ວາ ຂິປິຕ຺ວາ ປລາເປຕິ, ວຏ຺ຏຕິ.

໑໘໔. ເສທນາທິວຕ຺ຖູນິ ສພ຺ພາເນວ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖານິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອຫໍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໂກຕິ ນ ຄິລານຸປຏ຺ຐານໍ ນ ກາຕພ຺ພໍ, ຫິຕກາມຕາຍ ສພ຺ພໍ ຄິລານສ຺ສ ພລາພລຎ຺ຈ ຣຸຈິຎ຺ຈ ສປ຺ປາຍາສປ຺ປາຍຎ຺ຈ ອຸປລກ຺ເຂຕ຺ວາ ກາຕພ຺ພໍ.

໑໘໕. ຊາຣຄພ຺ຠິນິວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ – ປວຸຕ຺ຖປຕິກາຕິ ປວາສໍ ຄຕປຕິກາ. ຄພ຺ຠປາຕນນ຺ຕິ ເຍນ ປຣິຠຸຕ຺ເຕນ ຄພ຺ໂຠ ປຕຕິ, ຕາທິສໍ ເຠສຊ຺ຊໍ. ທ຺ເວ ປຊາປຕິກວຕ຺ຖູນິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເນວ. ຄພ຺ຠມທ຺ທນວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ – ‘‘ມທ຺ທິຕ຺ວາ ປາເຕຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອຎ຺ເຎນ ມທ຺ທາເປຕ຺ວາ ປາເຕຕິ, ວິສງ຺ເກຕໍ. ‘‘ມທ຺ທາເປຕ຺ວາ ປາຕາເປຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ສຍໍ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ປາເຕຕິ, ວິສງ຺ເກຕເມວ. ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄເຫ ປຣິຍາໂຍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ຄພ຺ໂຠ ນາມ ມທ຺ທິເຕ ປຕຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສາ ສຍໍ ວາ ມທ຺ທຕຸ, ອຎ຺ເຎນ ວາ ມທ຺ທາເປຕ຺ວາ ປາເຕຕຸ, ວິສງ຺ເກໂຕ ນຕ຺ຖິ; ປາຣາຊິກເມວ ຕາປນວຕ຺ຖຸສ຺ມິມ຺ປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ວຎ຺ຌິຕ຺ຖິວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ – ວຎ຺ຌິຕ຺ຖີ ນາມ ຍາ ຄພ຺ຠໍ ນ ຄຓ຺ຫາຕິ. ຄພ຺ຠໍ ອຄຓ຺ຫນກອິຕ຺ຖີ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຍສ຺ສາ ປນ ຄຫິໂຕປິ ຄພ຺ໂຠ ນ ສຓ຺ຐາຕິ, ຕໍເຍວ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸຕຸສມເຍ ກິຣ ສພ຺ພິຕ຺ຖິໂຍ ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ຍາ ປນາຍໍ ‘‘ວຎ຺ຌາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ສາ ກຸຈ຺ຉິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕສຕ຺ຕານໍ ອກຸສລວິປາໂກ ສມ຺ປາປຸຓາຕິ. ເຕ ປຣິຕ຺ຕກຸສລວິປາເກນ ຄຫິຕປຏິສນ຺ຘິກາ ອກຸສລວິປາເກນ ອຘິຠູຕາ ວິນສ຺ສນ຺ຕິ. ອຠິນວປຏິສນ຺ຘິຍໍເຍວ ຫິ ກມ຺ມານຸຠາເວນ ທ຺ວີຫາກາເຣຫິ ຄພ຺ໂຠ ນ ສຓ຺ຐາຕິ – ວາເຕນ ວາ ປາຓເກຫິ ວາ. ວາໂຕ ໂສເສຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣຘາເປຕິ, ປາຓກາ ຂາທິຕ຺ວາ. ຕສ຺ສ ປນ ວາຕສ຺ສ ປາຓການໍ ວາ ປຏິຆາຕາຍ ເຠສຊ຺ເຊ ກເຕ ຄພ຺ໂຠ ສຓ຺ຐເຫຍ຺ຍ; ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ຕໍ ອກຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ຂຣເຠສຊ຺ຊໍ ອທາສິ. ເຕນ ສາ ກາລມກາສິ. ຠຄວາ ເຠສຊ຺ຊສ຺ສ ກຏຕ຺ຕາ ທຸກ຺ກຏໍ ປຎ຺ຎາເປສິ.

ທຸຕິຍວຕ຺ຖຸສ຺ມິມ຺ປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕສ຺ມາ ອາຄຕາຄຕສ຺ສ ປຣຊນສ຺ສ ເຠສຊ຺ຊໍ ນ ກາຕພ຺ພໍ, ກໂຣນ຺ໂຕ ທຸກ຺ກຏໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ປນ ສຫຘມ຺ມິການໍ ກາຕພ຺ພໍ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ສິກ຺ຂມານາຍ ສາມເຓຣສ຺ສ ສາມເຓຣິຍາຕິ. ສມສີລສທ຺ຘາປຎ຺ຎານຎ຺ຫິ ເອເຕສໍ ຕີສຸ ສິກ຺ຂາສຸ ຍຸຕ຺ຕານໍ ເຠສຊ຺ຊໍ ອກາຕຸໍ ນ ລພ຺ຠຕິ, ກໂຣນ຺ເຕນ ຈ ສເຈ ເຕສໍ ອຕ຺ຖິ, ເຕສໍ ສນ຺ຕກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ໂຍເຊຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພໍ. ສເຈ ນຕ຺ຖິ, ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ກາຕພ຺ພໍ. ສເຈ ອຕ຺ຕໂນປິ ນຕ຺ຖິ, ຠິກ຺ຂາຈາຣວຕ຺ເຕນ ວາ ຎາຕກປວາຣິຕຏ຺ຐານໂຕ ວາ ປຣິເຍສິຕພ຺ພໍ. ອລຠນ຺ເຕນ ຄິລານສ຺ສ ອຕ຺ຖາຍ ອກຕວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາປິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ກາຕພ຺ພໍ.

ອປເຣສມ຺ປິ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ – ມາຕຸ, ປິຕຸ, ຕທຸປຏ຺ຐາການໍ, ອຕ຺ຕໂນ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກຣສ຺ສ, ປຓ຺ຑຸປລາສສ຺ສາຕິ. ປຓ຺ຑຸປລາໂສ ນາມ ໂຍ ປພ຺ພຊ຺ຊາເປກ຺ໂຂ ຍາວ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ປຏິຍາທິຍຕິ ຕາວ ວິຫາເຣ ວສຕິ. ເຕສຸ ສເຈ ມາຕາປິຕໂຣ ອິສ຺ສຣາ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ປຈ຺ຈາສີສນ຺ຕິ, ອກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ສເຈ ປນ ຣຊ຺ເຊປິ ຐິຕາ ປຈ຺ຈາສີສນ຺ຕິ, ອກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ເຠສຊ຺ຊໍ ປຈ຺ຈາສີສນ຺ຕານໍ ເຠສຊ຺ຊໍ ທາຕພ຺ພໍ, ໂຍເຊຕຸໍ ອຊານນ຺ຕານໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພໍ. ສພ຺ເພສໍ ອຕ຺ຖາຍ ສຫຘມ຺ມິເກສຸ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ປຣິເຍສິຕພ຺ພໍ. ສເຈ ປນ ມາຕຣໍ ວິຫາເຣ ອາເນຕ຺ວາ ຊຄ຺ຄຕິ, ສພ຺ພໍ ປຣິກມ຺ມໍ ອນາມສນ຺ເຕນ ກາຕພ຺ພໍ. ຂາທນີຍໍ ໂຠຊນີຍໍ ສຫຕ຺ຖາ ທາຕພ຺ພໍ. ປິຕາ ປນ ຍຖາ ສາມເຓໂຣ ເອວໍ ສຫຕ຺ເຖນ ນ຺ຫາປນສມ຺ພາຫນາທີນິ ກຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐາຕພ຺ໂພ. ເຍ ຈ ມາຕາປິຕໂຣ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ ປຏິຊຄ຺ຄນ຺ຕິ, ເຕສມ຺ປິ ເອວເມວ ກາຕພ຺ພໍ. ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກໂຣ ນາມ ໂຍ ເວຕນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຣຎ຺ເຎ ທາຣູນິ ວາ ຉິນ຺ທຕິ, ອຎ຺ຎໍ ວາ ກິຎ຺ຈິ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ຕສ຺ສ ໂຣເຄ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ຍາວ ຎາຕກາ ນ ປສ຺ສນ຺ຕິ ຕາວ ເຠສຊ຺ຊໍ ກາຕພ຺ພໍ. ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸນິສ຺ສິຕໂກວ ຫຸຕ຺ວາ ສພ຺ພກມ຺ມານິ ກໂຣຕິ, ຕສ຺ສ ເຠສຊ຺ຊໍ ກາຕພ຺ພເມວ. ປຓ຺ຑຸປລາເສປິ ສາມເຓເຣ ວິຍ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ.

ອປເຣສມ຺ປິ ທສນ຺ນໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ – ເຊຏ຺ຐຠາຕຸ, ກນິຏ຺ຐຠາຕຸ, ເຊຏ຺ຐຠຄິນິຍາ, ກນິຏ຺ຐຠຄິນິຍາ, ຈູຬມາຕຸຍາ, ມຫາມາຕຸຍາ, ຈູຬປິຕຸໂນ, ມຫາປິຕຸໂນ, ປິຕຸຈ຺ຉາຍ, ມາຕຸລສ຺ສາຕິ. ເຕສໍ ປນ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ກໂຣນ຺ເຕນ ເຕສໍເຍວ ສນ຺ຕກໍ ເຠສຊ຺ຊໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເກວລໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພໍ. ສເຈ ປນ ນປ຺ປໂຫນ຺ຕິ, ຍາຈນ຺ຕິ ຈ ‘‘ເທຖ ໂນ, ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ປຏິທສ຺ສາມາ’’ຕິ ຕາວກາລິກໍ ທາຕພ຺ພໍ. ສເຈປິ ນ ຍາຈນ຺ຕິ, ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ເຠສຊ຺ຊໍ ອຕ຺ຖິ, ຕາວກາລິກໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ວາ ‘‘ຍທາ ເນສໍ ຠວິສ຺ສຕິ ຕທາ ທສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ອາໂຠຄໍ ວາ ກຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພໍ. ສເຈ ປຏິເທນ຺ຕິ, ຄເຫຕພ຺ພໍ, ໂນ ເຈ ເທນ຺ຕິ, ນ ໂຈເທຕພ຺ພາ. ເອເຕ ທສ ຎາຕເກ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎສໍ ນ ກາຕພ຺ພໍ.

ເອເຕສໍ ປຸຕ຺ຕປຣມ຺ປຣາຍ ປນ ຍາວ ສຕ຺ຕໂມ ກຸລປຣິວຏ຺ໂຏ ຕາວ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈເຍ ອາຫຣາເປນ຺ຕສ຺ສ ອກຕວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ວາ ເຠສຊ຺ຊໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ເວຊ຺ຊກມ຺ມໍ ວາ ກຸລທູສກາປຕ຺ຕິ ວາ ນ ໂຫຕິ. ສເຈ ຠາຕຸຊາຍາ ຠຄິນິສາມິໂກ ວາ ຄິລານາ ໂຫນ຺ຕິ, ຎາຕກາ ເຈ, ເຕສມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ. ອຎ຺ຎາຕກາ ເຈ, ຠາຕຸ ຈ ຠຄິນິຍາ ຈ ກຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພໍ, ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ຊຄ຺ຄນຏ຺ຐາເນ ເທຖາ’’ຕິ. ອຖ ວາ ເຕສໍ ປຸຕ຺ຕານໍ ກຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພໍ, ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ມາຕາປິຕູນໍ ເທຖາ’’ຕິ. ເອເຕນຸປາເຍນ ສພ຺ພປເທສຸປິ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເຕສໍ ອຕ຺ຖາຍ ຈ ສາມເຓເຣຫິ ອຣຎ຺ຎໂຕ ເຠສຊ຺ຊໍ ອາຫຣາເປນ຺ເຕນ ຎາຕິສາມເຓເຣຫິ ວາ ອາຫຣາເປຕພ຺ພໍ. ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ວາ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພໍ. ເຕຫິປິ ‘‘ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ອາຫຣາມາ’’ຕິ ວຕ຺ຕສີເສນ ອາຫຣິຕພ຺ພໍ. ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ມາຕາປິຕໂຣ ຄິລານາ ວິຫາຣໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ຈ ທິສາປກ຺ກນ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ສທ຺ຘິວິຫາຣິເກນ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ເຠສຊ຺ຊໍ ທາຕພ຺ພໍ. ໂນ ເຈ ອຕ຺ຖິ, ອຕ຺ຕໂນ ເຠສຊ຺ຊໍ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພໍ. ອຕ຺ຕໂນປິ ອສນ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປຣິເຍສິຕ຺ວາ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ກຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພໍ. ອຸປຊ຺ຌາເຍນປິ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກສ຺ສ ມາຕາປິຕູສຸ ເອວເມວ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ເອສ ນໂຍ ອາຈຣິຍນ຺ເຕວາສິເກສຸປິ. ອຎ຺ໂຎປິ ໂຍ ອາຄນ຺ຕຸໂກ ວາ ໂຈໂຣ ວາ ຍຸທ຺ຘປຣາຊິໂຕ ອິສ຺ສໂຣ ວາ ຎາຕເກຫິ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ໂຕ ກປໂຓ ວາ ຄມິຍມນຸສ຺ໂສ ວາ ຄິລາໂນ ຫຸຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ປວິສຕິ, ສພ຺ເພສໍ ອປຈ຺ຈາສີສນ຺ເຕນ ເຠສຊ຺ຊໍ ກາຕພ຺ພໍ.

ສທ຺ຘໍ ກຸລໍ ໂຫຕິ ຈຕູຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ອຸປຏ຺ຐາຍກໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ມາຕາປິຕຸຏ຺ຐານິຍໍ, ຕຕ຺ຣ ເຈ ໂກຈິ ຄິລາໂນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສຕ຺ຖາຍ ວິສ຺ສາເສນ ‘‘ເຠສຊ຺ຊໍ ກຕ຺ວາ ຠນ຺ເຕ ເທຖາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເນວ ທາຕພ຺ພໍ ນ ກາຕພ຺ພໍ. ອຖ ປນ ກປ຺ປິຍໍ ຎຕ຺ວາ ເອວໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອສຸກສ຺ສ ນາມ ໂຣຄສ຺ສ ກິໍ ເຠສຊ຺ຊໍ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ? ‘‘ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມຍ຺ຫໍ ມາຕາ ຄິລານາ, ເຠສຊ຺ຊໍ ຕາວ ອາຈິກ຺ຂຖາ’’ຕິ ເອວໍ ປຸຈ຺ຉິເຕ ປນ ນ ອາຈິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ປນ ກຖາ ກາຕພ຺ພາ – ‘‘ອາວຸໂສ, ອສຸກສ຺ສ ນາມ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອິມສ຺ມິໍ ໂຣເຄ ກິໍ ເຠສຊ຺ຊໍ ກຣິໍສູ’’ຕິ? ‘‘ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ອິຕໂຣ ມາຕຸ ເຠສຊ຺ຊໍ ກໂຣຕິ, ວຏ຺ຏເຕວ.

ມຫາປທຸມຕ຺ເຖໂຣປິ ກິຣ ວສຠຣຎ຺ໂຎ ເທວິຍາ ໂຣເຄ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ເອກາຍ ອິຕ຺ຖິຍາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິໂຕ ‘‘ນ ຊານາມີ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ເອວເມວ ຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິໍ ສມຸລ຺ລເປສິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ເຠສຊ຺ຊມກໍສຸ. ວູປສນ຺ເຕ ຈ ໂຣເຄ ຕິຈີວເຣນ ຕີຫິ ຈ ກຫາປຓສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ເຠສຊ຺ຊຈງ຺ໂກຏກໍ ປູເຣຕ຺ວາ ອາຫຣິຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ປາທມູເລ ຐເປຕ຺ວາ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ປຸປ຺ຜປູຊໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ເຖໂຣ ‘‘ອາຈຣິຍຠາໂຄ ນາມາຍ’’ນ຺ຕິ ກປ຺ປິຍວເສນ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ປຸປ຺ຜປູຊໍ ອກາສິ. ເອວໍ ຕາວ ເຠສຊ຺ເຊ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ.

ປຣິຕ຺ເຕ ປນ ‘‘ຄິລານສ຺ສ ປຣິຕ຺ຕໍ ກໂຣຖ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ນ ກາຕພ຺ພໍ, ‘‘ຠຓຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປນ ກາຕພ຺ພໍ. ສເຈ ປິສ຺ສ ເອວໍ ໂຫຕິ ‘‘ມນຸສ຺ສາ ນາມ ນ ຊານນ຺ຕິ, ອກຍິຣມາເນ ວິປ຺ປຏິສາຣິໂນ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ກາຕພ຺ພໍ; ‘‘ປຣິຕ຺ໂຕທກໍ ປຣິຕ຺ຕສຸຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ເທຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕນ ປນ ເຕສໍເຍວ ອຸທກໍ ຫຕ຺ເຖນ ຈາເລຕ຺ວາ ສຸຕ຺ຕໍ ປຣິມຊ຺ເຊຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພໍ. ສເຈ ວິຫາຣໂຕ ອຸທກໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ວາ ສຸຕ຺ຕໍ ເທຕິ, ທຸກ຺ກຏໍ. ມນຸສ຺ສາ ອຸທກຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ນິສີທິຕ຺ວາ ‘‘ປຣິຕ຺ຕໍ ຠຓຖາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ກາຕພ຺ພໍ. ໂນ ເຈ ຊານນ຺ຕິ, ອາຈິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ. ຠິກ຺ຂູນໍ ນິສິນ຺ນານໍ ປາເທສຸ ອຸທກໍ ອາກິຣິຕ຺ວາ ສຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ຐເປຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ‘‘ປຣິຕ຺ຕໍ ກໂຣຖ, ປຣິຕ຺ຕໍ ຠຓຖາ’’ຕິ ນ ປາທາ ອປເນຕພ຺ພາ. ມນຸສ຺ສາ ຫິ ວິປ຺ປຏິສາຣິໂນ ໂຫນ຺ຕິ. ອນ຺ໂຕຄາເມ ຄິລານສ຺ສຕ຺ຖາຍ ວິຫາຣໍ ເປເສນ຺ຕິ, ‘‘ປຣິຕ຺ຕໍ ຠຓນ຺ຕູ’’ຕິ ຠຓິຕພ຺ພໍ. ອນ຺ໂຕຄາເມ ຣາຊເຄຫາທີສຸ ໂຣເຄ ວາ ອຸປທ຺ທເວ ວາ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ຠຓາເປນ຺ຕິ, ອາຏານາຏິຍສຸຕ຺ຕາທີນິ ຠຓິຕພ຺ພານິ. ‘‘ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຄິລານສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທານິ ເທນ຺ຕຸ, ຘມ຺ມໍ ກເຖນ຺ຕຸ. ຣາຊນ຺ເຕປຸເຣ ວາ ອມຈ຺ຈເຄເຫ ວາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສິກ຺ຂາປທານິ ເທນ຺ຕຸ, ຘມ຺ມໍ ກເຖນ຺ຕູ’’ຕິ ເປສິເຕປິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສິກ຺ຂາປທານິ ທາຕພ຺ພານິ, ຘມ຺ໂມ ກເຖຕພ຺ໂພ. ‘‘ມຕານໍ ປຣິວາຣຕ຺ຖໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕູ’’ຕິ ປກ຺ໂກສນ຺ຕິ, ນ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ສີວຖິກທສ຺ສເນ ອສຸຠທສ຺ສເນ ຈ ມຣຓສ຺ສຕິໍ ປຏິລຠິສ຺ສາມີຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານສີເສນ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເອວໍ ປຣິຕ຺ເຕ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ.

ປິຓ຺ຑປາເຕ ປນ – ອນາມຏ຺ຐປິຓ຺ຑປາໂຕ ກສ຺ສ ທາຕພ຺ໂພ, ກສ຺ສ ນ ທາຕພ຺ໂພ? ມາຕາປິຕຸນໍ ຕາວ ທາຕພ຺ໂພ. ສເຈປິ ກຫາປຓຄ຺ຆນໂກ ໂຫຕິ, ສທ຺ຘາເທຍ຺ຍວິນິປາຕນໍ ນຕ຺ຖິ. ມາຕາປິຕຸອຸປຏ຺ຐາການໍ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກຣສ຺ສ ປຓ຺ຑຸປລາສສ຺ສາຕິ ເອເຕສມ຺ປິ ທາຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ປຓ຺ຑຸປລາສສ຺ສ ຖາລເກ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາປິ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎສໍ ອາຄາຣິການໍ ມາຕາປິຕຸນມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ປພ຺ພຊິຕປຣິໂຠໂຄ ຫິ ອາຄາຣິການໍ ເຈຕິຍຏ຺ຐານິໂຍ. ອປິຈ ອນາມຏ຺ຐປິຓ຺ຑປາໂຕ ນາເມສ ສມ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ທາມຣິກໂຈຣສ຺ສາປິ ອິສ຺ສຣສ຺ສາປິ ທາຕພ຺ໂພ. ກສ຺ມາ? ເຕ ຫິ ອທີຍມາເນປິ ‘‘ນ ເທນ຺ຕີ’’ຕິ ອາມສິຕ຺ວາ ທີຍມາເນປິ ‘‘ອຸຈ຺ຉິຏ຺ຐກໍ ເທນ຺ຕີ’’ຕິ ກຸຊ຺ຌນ຺ຕິ. ກຸທ຺ຘາ ຊີວິຕາປິ ໂວໂຣເປນ຺ຕິ, ສາສນສ຺ສາປິ ອນ຺ຕຣາຍໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ຣຊ຺ຊໍ ປຕ຺ຖຍມານສ຺ສ ວິຈຣໂຕ ໂຈຣນາຄສ຺ສ ວຕ຺ຖຸ ເຈຕ຺ຖ ກເຖຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ປິຓ຺ຑປາເຕ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ.

ປຏິສນ຺ຖາໂຣ ປນ ກສ຺ສ ກາຕພ຺ໂພ, ກສ຺ສ ນ ກາຕພ຺ໂພ? ປຏິສນ຺ຖາໂຣ ນາມ ວິຫາຣໍ ສມ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອາຄນ຺ຕຸກສ຺ສ ວາ ທລິທ຺ທສ຺ສ ວາ ໂຈຣສ຺ສ ວາ ອິສ຺ສຣສ຺ສ ວາ ກາຕພ຺ໂພເຍວ. ກຖໍ? ອາຄນ຺ຕຸກໍ ຕາວ ຂີຓປຣິພ຺ພຍໍ ວິຫາຣໍ ສມ຺ປຕ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ປານີຍໍ ທາຕພ຺ພໍ, ປາທມກ຺ຂນເຕລໍ ທາຕພ຺ພໍ. ກາເລ ອາຄຕສ຺ສ ຍາຄຸຠຕ຺ຕໍ, ວິກາເລ ອາຄຕສ຺ສ ສເຈ ຕຓ຺ຑຸລາ ອຕ຺ຖິ; ຕຓ຺ຑຸລາ ທາຕພ຺ພາ. ອເວລາຍໍ ສມ຺ປຕ຺ໂຕ ‘‘ຄຈ຺ຉາຫີ’’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ສຍນຏ຺ຐານໍ ທາຕພ຺ພໍ. ສພ຺ພໍ ອປຈ຺ຈາສີສນ຺ເຕເນວ ກາຕພ຺ພໍ. ‘‘ມນຸສ຺ສາ ນາມ ຈຕຸປຈ຺ຈຍທາຍກາ ເອວໍ ສງ຺ຄເຫ ກຍິຣມາເນ ປຸນປ຺ປຸນໍ ປສີທິຕ຺ວາ ອຸປກາຣໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ອຸປ຺ປາເທຕພ຺ພໍ. ໂຈຣານໍ ປນ ສງ຺ຆິກມ຺ປິ ທາຕພ຺ພໍ.

ປຏິສນ຺ຖາຣານິສໍສທີປນຕ຺ຖຎ຺ຈ ໂຈຣນາຄວຕ຺ຖຸ, ຠາຕຣາ ສທ຺ຘິໍ ຊມ຺ພຸທີປຄຕສ຺ສ ມຫານາຄຣຎ຺ໂຎ ວຕ຺ຖຸ, ປິຕຸຣາຊສ຺ສ ຣຊ຺ເຊ ຈຕຸນ຺ນໍ ອມຈ຺ຈານໍ ວຕ຺ຖຸ, ອຠຍໂຈຣວຕ຺ຖູຕິ ເອວມາທີນິ ພຫູນິ ວຕ຺ຖູນິ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ວຸຕ຺ຕານິ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ເອກວຕ຺ຖຸທີປນາ – ສີຫຬທີເປ ກິຣ ອຠໂຍ ນາມ ໂຈໂຣ ປຎ຺ຈສຕປຣິວາໂຣ ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ຂນ຺ຘາວາຣໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ສມນ຺ຕາ ຕິໂຍຊນໍ ອຸພ຺ພາເສຕ຺ວາ ວສຕິ. ອນຸຣາຘປຸຣວາສິໂນ ກທມ຺ພນທິໍ ນ ອຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ, ເຈຕິຍຄິຣິມຄ຺ເຄ ຊນສຎ຺ຈາໂຣ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ໂນ. ອເຖກທິວສໍ ໂຈໂຣ ‘‘ເຈຕິຍຄິຣິໍ ວິລຸມ຺ປິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຄມາສິ. ອາຣາມິກາ ທິສ຺ວາ ທີຆຠາຓກອຠຍຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອາໂຣເຈສຸໍ. ເຖໂຣ ‘‘ສປ຺ປິຜາຓິຕາທີນິ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອຕ຺ຖິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ໂຈຣານໍ ເທຖ, ຕຓ຺ຑຸລາ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ? ‘‘ອຕ຺ຖິ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ຆສ຺ສຕ຺ຖາຍ ອາຫຏາ ຕຓ຺ຑຸລາ ຈ ປຕ຺ຕສາກຎ຺ຈ ໂຄຣໂສ ຈາ’’ຕິ. ‘‘ຠຕ຺ຕໍ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ໂຈຣານໍ ເທຖາ’’ຕິ. ອາຣາມິກາ ຕຖາ ກຣິໍສຸ. ໂຈຣາ ຠຕ຺ຕໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ‘‘ເກນາຍໍ ປຏິສນ຺ຖາໂຣ ກໂຕ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ອຍ຺ເຍນ ອຠຍຕ຺ເຖເຣນາ’’ຕິ. ໂຈຣາ ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອາຫໍສຸ – ‘‘ມຍໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ເຈຕິຍສ຺ສ ຈ ສນ຺ຕກໍ ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄເຫສ຺ສາມາຕິ ອາຄຕາ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ປນ ອິມິນາ ປຏິສນ຺ຖາເຣນມ຺ຫ ປສນ຺ນາ, ອຊ຺ຊ ປຏ຺ຐາຍ ວິຫາເຣ ຘມ຺ມິກາ ຣກ຺ຂາ ອມ຺ຫາກໍ ອາຍຕ຺ຕາ ໂຫຕຸ, ນາຄຣາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ທານໍ ເທນ຺ຕຸ, ເຈຕິຍໍ ວນ຺ທນ຺ຕູ’’ຕິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຈ ນາຄເຣ ທານໍ ທາຕຸໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ນທີຕີເຣເຍວ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣກ຺ຂນ຺ຕາ ວິຫາຣໍ ເນນ຺ຕິ, ວິຫາເຣປິ ທານໍ ເທນ຺ຕານໍ ຣກ຺ຂໍ ກຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ເຕປິ ຠິກ຺ຂູນໍ ຠຸຕ຺ຕາວເສສໍ ໂຈຣານໍ ເທນ຺ຕິ. ຄມນກາເລປິ ເຕ ໂຈຣາ ນທີຕີຣໍ ປາເປຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕນ຺ຕິ.

ອເຖກທິວສໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆ ຂີຍນກກຖາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ‘‘ເຖໂຣ ອິສ຺ສຣວຕາຍ ສງ຺ຆສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ໂຈຣານໍ ອທາສີ’’ຕິ. ເຖໂຣ ສນ຺ນິປາຕໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ໂຈຣາ ສງ຺ຆສ຺ສ ປກຕິວຏ຺ຏຎ຺ຈ ເຈຕິຍສນ຺ຕກຎ຺ຈ ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອາຄມິໍສຸ. ອຖ ເນສໍ ມຍາ ເອວໍ ນ ຫຣິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຕໂກ ນາມ ປຏິສນ຺ຖາໂຣ ກໂຕ, ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ເອກໂຕ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ອຄ຺ຆາເປຖ. ເຕນ ກາຣເຓນ ອວິລຸຕ຺ຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ເອກໂຕ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ອຄ຺ຆາເປຖາຕິ. ຕໂຕ ສພ຺ພມ຺ປິ ເຖເຣນ ທິນ຺ນກໍ ເຈຕິຍຆເຣ ເອກໍ ວຣໂປຕ຺ຖກຈິຕ຺ຕຕ຺ຖຣຓໍ ນ ອຄ຺ຆຕິ. ຕໂຕ ອາຫໍສຸ – ‘‘ເຖເຣນ ກຕປຏິສນ຺ຖາໂຣ ສຸກໂຕ ໂຈເທຕຸໍ ວາ ສາເຣຕຸໍ ວາ ນ ລພ຺ຠາ, ຄີວາ ວາ ອວຫາໂຣ ວາ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ເອວໍ ມຫານິສໍໂສ ປຏິສນ຺ຖາໂຣຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ກຕ຺ຕພ຺ໂພ ປຓ຺ຑິເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາຕິ.

໑໘໗. ອງ຺ຄຸລິປໂຕທກວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ – ອຸຕ຺ຕນ຺ໂຕຕິ ກິລມນ຺ໂຕ. ອນສ຺ສາສໂກຕິ ນິຣສ຺ສາໂສ. ອິມສ຺ມິໍ ປນ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ຍາຍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ຠວິຕພ຺ພໍ ສາ ‘‘ຂຸທ຺ທເກສຸ ນິທິຏ຺ຐາ’’ຕິ ອິຘ ນ ວຸຕ຺ຕາ.

ຕທນນ຺ຕເຣ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ – ໂອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາຕິ ອກ຺ກມິຕ຺ວາ. ໂສ ກິຣ ເຕຫິ ອາກຑ຺ຒິຍມາໂນ ປຕິໂຕ. ເອໂກ ຕສ຺ສ ອຸທຣໍ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ນິສີທິ. ເສສາປິ ປນ຺ນຣສ ຊນາ ປຖວິຍໍ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ອທູຫລປາສາຓາ ວິຍ ມິຄໍ ມາເຣສຸໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ເຕ ກມ຺ມາຘິປ຺ປາຍາ, ນ ມຣຓາຘິປ຺ປາຍາ; ຕສ຺ມາ ປາຣາຊິກໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຠູຕເວຊ຺ຊກວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ – ຍກ຺ຂໍ ມາເຣສີຕິ ຠູຕວິຊ຺ຊາກປາຐກາ ຍກ຺ຂຄຫິຕໍ ໂມເຈຕຸກາມາ ຍກ຺ຂໍ ອາວາເຫຕ຺ວາ ມຸຎ຺ຈາຕິ ວທນ຺ຕິ. ໂນ ເຈ ມຸຎ຺ຈຕິ, ປິຏ຺ເຐນ ວາ ມຕ຺ຕິກາຍ ວາ ຣູປໍ ກຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖປາທາທີນິ ຉິນ຺ທນ຺ຕິ, ຍໍ ຍໍ ຕສ຺ສ ຉິຊ຺ຊຕິ ຕໍ ຕໍ ຍກ຺ຂສ຺ສ ຉິນ຺ນເມວ ໂຫຕິ. ສີເສ ຉິນ຺ເນ ຍກ຺ໂຂປິ ມຣຕິ. ເອວໍ ໂສປິ ມາເຣສິ; ຕສ຺ມາ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ຍກ຺ຂເມວ, ໂຍປິ ຫິ ສກ຺ກໍ ເທວຣາຊໍ ມາເຣຍ຺ຍ, ໂສປິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍເມວ ອາປຊ຺ຊຕິ.

ວາຬຍກ຺ຂວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ – ວາຬຍກ຺ຂວິຫາຣນ຺ຕິ ຍສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ວາໂຬ ຈຓ຺ໂຑ ຍກ຺ໂຂ ວສຕິ, ຕໍ ວິຫາຣໍ. ໂຍ ຫິ ເອວຣູປໍ ວິຫາຣໍ ອຊານນ຺ໂຕ ເກວລໍ ວສນຕ຺ຖາຍ ເປເສຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ. ໂຍ ມຣຓາຘິປ຺ປາໂຍ ເປເສຕິ, ໂສ ອິຕຣສ຺ສ ມຣເຓນ ປາຣາຊິກໍ, ອມຣເຓນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ຍຖາ ຈ ວາຬຍກ຺ຂວິຫາຣໍ; ເອວໍ ຍຕ຺ຖ ວາຬສີຫພ຺ຍຄ຺ຆາທິມິຄາ ວາ ອຊຄຣກຓ຺ຫສປ຺ປາທໂຍ ທີຆຊາຕິກາ ວາ ວສນ຺ຕິ, ຕໍ ວາຬວິຫາຣໍ ເປເສນ຺ຕສ຺ສາປິ ອາປຕ຺ຕານາປຕ຺ຕິເຠໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຍໍ ປາຬິມຸຕ຺ຕກນໂຍ. ຍຖາ ຈ ຠິກ຺ຂຸໍ ວາຬຍກ຺ຂວິຫາຣໍ ເປເສນ຺ຕສ຺ສ; ເອວໍ ວາຬຍກ຺ຂມ຺ປິ ຠິກ຺ຂຸສນ຺ຕິກໍ ເປເສນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕານາປຕ຺ຕິເຠໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອເສວ ນໂຍ ວາຬກນ຺ຕາຣາທິວຕ຺ຖູສຸປິ. ເກວລຎ຺ເຫຕ຺ຖ ຍສ຺ມິໍ ກນ຺ຕາເຣ ວາຬມິຄາ ວາ ທີຆຊາຕິກາ ວາ ອຕ຺ຖິ, ໂສ ວາຬກນ຺ຕາໂຣ. ຍສ຺ມິໍ ໂຈຣາ ອຕ຺ຖິ, ໂສ ໂຈຣກນ຺ຕາໂຣຕິ ເອວໍ ປທຕ຺ຖມຕ຺ຕເມວ ນານໍ. ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄຫປາຣາຊິກຎ຺ຈ ນາເມຕໍ ສຓ຺ຫໍ, ປຣິຍາຍກຖາຍ ນ ມຸຈ຺ຈຕິ; ຕສ຺ມາ ໂຍ ວເທຍ຺ຍ ‘‘ອສຸກສ຺ມິໍ ນາມ ໂອກາເສ ໂຈໂຣ ນິສິນ຺ໂນ, ໂຍ ຕສ຺ສ ສີສໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອາຫຣຕິ, ໂສ ຣາຊໂຕ ສກ຺ກາຣວິເສສໍ ລຠຕີ’’ຕິ. ຕສ຺ສ ເຈຕໍ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ໂກຈິ ນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມາເຣຕິ, ອຍໍ ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕີຕິ.

໑໘໘. ຕໍ ມຎ຺ຎມາໂນຕິ ອາທີສຸ ໂສ ກິຣ ຠິກ຺ຂຸ ອຕ຺ຕໂນ ເວຣິຠິກ຺ຂຸໍ ມາເຣຕຸກາໂມ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິມໍ ເມ ທິວາ ມາເຣນ຺ຕສ຺ສ ນ ສຸກຣໍ ຠເວຍ຺ຍ ໂສຕ຺ຖິນາ ຄນ຺ຕຸໍ, ຣຕ຺ຕິໍ ນໍ ມາເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕິໍ ອາຄມ຺ມ ພຫູນໍ ສຍິຕຏ຺ຐາເນ ຕໍ ມຎ຺ຎມາໂນ ຕເມວ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປສິ. ອປໂຣ ຕໍ ມຎ຺ຎມາໂນ ອຎ຺ຎໍ, ອປໂຣ ອຎ຺ຎໍ ຕສ຺ເສວ ສຫາຍໍ ມຎ຺ຎມາໂນ ຕໍ, ອປໂຣ ອຎ຺ຎໍ ຕສ຺ເສວ ສຫາຍໍ ມຎ຺ຎມາໂນ ອຎ຺ຎໍ ຕສ຺ສ ສຫາຍເມວ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປສິ. ສພ຺ເພສມ຺ປິ ປາຣາຊິກເມວ.

ອມນຸສ຺ສຄຫິຕວຕ຺ຖູສຸ ປຐເມ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ‘‘ຍກ຺ຂໍ ປລາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຫາຣໍ ອທາສິ, ອິຕໂຣ ‘‘ນ ທານາຍໍ ວິຣຊ຺ຌິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ, ມາເຣສ຺ສາມິ ນ’’ນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ນມຣຓາຘິປ຺ປາຍສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ. ນ ເອຕ຺ຕເກເນວ ອມນຸສ຺ສຄຫິຕສ຺ສ ປຫາໂຣ ທາຕພ຺ໂພ, ຕາລປຓ຺ຓໍ ປນ ປຣິຕ຺ຕສຸຕ຺ຕໍ ວາ ຫຕ຺ເຖ ວາ ປາເທ ວາ ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ, ຣຕນສຸຕ຺ຕາທີນິ ປຣິຕ຺ຕານິ ຠຓິຕພ຺ພານິ, ‘‘ມາ ສີລວນ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ວິເຫເຐຫີ’’ຕິ ຘມ຺ມກຖາ ກາຕພ຺ພາຕິ. ສຄ຺ຄກຖາທີນິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖານິ. ຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ຕໍ ວຸຕ຺ຕເມວ.

໑໘໙. ຣຸກ຺ຂຈ຺ເຉທນວຕ຺ຖຸ ອຏ຺ຏພນ຺ຘນວຕ຺ຖຸສທິສໍ. ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ໂຍ ຣຸກ຺ເຂນ ໂອຕ຺ຖໂຕປິ ນ ມຣຕິ, ສກ຺ກາ ຈ ໂຫຕິ ເອເກນ ປສ຺ເສນ ຣຸກ຺ຂໍ ເຉຕ຺ວາ ປຖວິໍ ວາ ຂນິຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມິຕຸໍ, ຫຕ຺ເຖ ຈສ຺ສ ວາສິ ວາ ກຸຐາຣີ ວາ ອຕ຺ຖິ, ເຕນ ອປິ ຊີວິຕໍ ປຣິຈ຺ຈຊິຕພ຺ພໍ, ນ ຈ ຣຸກ຺ໂຂ ວາ ຉິນ຺ທິຕພ຺ໂພ, ນ ປຖວີ ວາ ຂຓິຕພ຺ພາ. ກສ຺ມາ? ເອວໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຫິ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ພຸທ຺ຘສ຺ສ ອາຓໍ ຠຎ຺ຊຕິ, ນ ຊີວິຕປຣິຍນ຺ຕໍ ສີລໍ ກໂຣຕິ. ຕສ຺ມາ ອປິ ຊີວິຕໍ ປຣິຈ຺ຈຊິຕພ຺ພໍ, ນ ຈ ສີລນ຺ຕິ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ນ ເອວໍ ກາຕພ຺ພໍ. ອຎ຺ຎສ຺ສ ປນ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຣຸກ຺ຂໍ ວາ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ປຖວິໍ ວາ ຂນິຕ຺ວາ ຕໍ ນີຫຣິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ສເຈ ອຸທຸກ຺ຂລຍນ຺ຕເກນ ຣຸກ຺ຂໍ ປວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ນີຫຣິຕພ຺ໂພ ໂຫຕິ, ຕໍເຍວ ຣຸກ຺ຂໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸທຸກ຺ຂລໍ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ມຫາສຸມຕ຺ເຖໂຣ ອາຫ. ອຎ຺ຎມ຺ປິ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ມຫາປທຸມຕ຺ເຖໂຣ. ໂສພ຺ຠາທີສຸ ປຕິຕສ຺ສາປິ ນິສ຺ເສຓິໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕາຣເຓ ເອເສວ ນໂຍ. ອຕ຺ຕນາ ຠູຕຄາມໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ນິສ຺ເສຓີ ນ ກາຕພ຺ພາ, ອຎ຺ເຎສໍ ກຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘຣິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ.

໑໙໐. ທາຍາລິມ຺ປນວຕ຺ຖູສຸ – ທາຍໍ ອາລິມ຺ເປສຸນ຺ຕິ ວເນ ອຄ຺ຄິໍ ອທໍສຸ. ເອຕ຺ຖ ປນ ອຸທ຺ທິສ຺ສານຸທ຺ທິສ຺ສວເສນ ປາຣາຊິການນ຺ຕຣິຍຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍປາຈິຕ຺ຕິວຕ຺ຖູນໍ ອນຸຣູປໂຕ ປາຣາຊິກາທີນິ ອກຸສລຣາສິຠາໂວ ຈ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ‘‘ອລ຺ລຕິຓວນປ຺ປຄຸມ຺ພາທໂຍ ຑຍ຺ຫນ຺ຕູ’’ຕິ ອາລິມ຺ເປນ຺ຕສ຺ສ ຈ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ‘‘ທພ຺ພູປກຣຓານິ ວິນສ຺ສນ຺ຕູ’’ຕິ ອາລິມ຺ເປນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ. ຂິຑ຺ຑາຘິປ຺ປາເຍນາປິ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ສງ຺ເຂປຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຍໍກິຎ຺ຈິ ອລ຺ລສຸກ຺ຂໍ ສອິນ຺ທ຺ຣິຍານິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ຑຍ຺ຫຕູ’’ຕິ ອາລິມ຺ເປນ຺ຕສ຺ສ ວຕ຺ຖຸວເສນ ປາຣາຊິກຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍປາຈິຕ຺ຕິຍທຸກ຺ກຏານິ ເວທິຕພ຺ພານິ.

ປຏຄ຺ຄິທານໍ ປນ ປຣິຕ຺ຕກຣຓຎ຺ຈ ຠຄວຕາ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ, ຕສ຺ມາ ອຣຎ຺ເຎ ວນກມ຺ມິເກຫິ ວາ ທິນ຺ນໍ ສຍໍ ວາ ອຸຏ຺ຐິຕໍ ອຄ຺ຄິໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ຕິຓກຸຏິໂຍ ມາ ວິນສ຺ສນ຺ຕູ’’ຕິ ຕສ຺ສ ອຄ຺ຄິໂນ ປຏິອຄ຺ຄິໍ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ເຍນ ສທ຺ຘິໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອຄ຺ຄິ ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ນິຣຸປາທາໂນ ນິພ຺ພາຕິ. ປຣິຕ຺ຕມ຺ປິ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ຕິຓກຸຏິການໍ ສມນ຺ຕາ ຠູມິຕຈ຺ຉນໍ ປຣິຂາຂຓນໍ ວາ, ຍຖາ ອາຄໂຕ ອຄ຺ຄິ ອຸປາທານໍ ອລຠິຕ຺ວາ ນິພ຺ພາຕິ. ເອຕຎ຺ຈ ສພ຺ພໍ ອຸຏ຺ຐິເຕເຍວ ອຄ຺ຄິສ຺ມິໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອນຸຏ຺ຐິເຕ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນຫິ ກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ກາເຣຕພ຺ພໍ. ອຸທເກນ ປນ ນິພ຺ພາເປນ຺ເຕຫິ ອປ຺ປາຓກເມວ ອຸທກໍ ອາສິຎ຺ຈິຕພ຺ພໍ.

໑໙໑. ອາຆາຕນວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ – ຍຖາ ເອກປ຺ປຫາຣວຈເນ; ເອວໍ ‘‘ທ຺ວີຫິ ປຫາເຣຫີ’’ຕິ ອາທິວຈເນສຸປິ ປາຣາຊິກໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ທ຺ວີຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຈ ເອເກນ ປຫາເຣນ ມາຣິເຕປິ ເຂຕ຺ຕເມວ ໂອຕິຓ຺ຓຕ຺ຕາ ປາຣາຊິກໍ, ຕີຫິ ມາຣິເຕ ປນ ວິສງ຺ເກຕໍ. ອິຕິ ຍຖາປຣິຈ຺ເຉເທ ວາ ປຣິຈ຺ເຉທພ຺ຠນ຺ຕເຣ ວາ ອວິສງ຺ເກຕໍ, ປຣິຈ຺ເຉທາຕິກ຺ກເມ ປນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ວິສງ຺ເກຕໍ ໂຫຕິ, ອາຓາປໂກ ມຸຈ຺ຈຕິ, ວຘກສ຺ເສວ ໂທໂສ. ຍຖາ ຈ ປຫາເຣສຸ; ເອວໍ ປຸຣິເສສຸປິ ‘‘ເອໂກ ມາເຣຕູ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ເອເກເນວ ມາຣິເຕ ປາຣາຊິກໍ, ທ຺ວີຫິ ມາຣິເຕ ວິສງ຺ເກຕໍ. ‘‘ທ຺ເວ ມາເຣນ຺ຕູ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ເອເກນ ວາ ທ຺ວີຫິ ວາ ມາຣິເຕ ປາຣາຊິກໍ, ຕີຫິ ມາຣິເຕ ວິສງ຺ເກຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອໂກ ສງ຺ຄາເມ ເວເຄນ ຘາວໂຕ ປຸຣິສສ຺ສ ສີສໍ ອສິນາ ຉິນ຺ທຕິ, ອສີສກໍ ກພນ຺ຘໍ ຘາວຕິ, ຕມຎ຺ໂຎ ປຫຣິຕ຺ວາ ປາເຕສິ, ກສ຺ສ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອຸປຑ຺ຒາ ເຖຣາ ‘‘ຄມນູປຈ຺ເຉທກສ຺ສາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ອາຠິຘມ຺ມິກໂຄທຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ ‘‘ສີສຈ຺ເຉທກສ຺ສາ’’ຕິ. ເອວຣູປານິປິ ວຕ຺ຖູນິ ອິມສ຺ສ ວຕ຺ຖຸສ຺ສ ອຕ຺ຖທີປເນ ວຕ຺ຕພ຺ພານີຕິ.

໑໙໒. ຕກ຺ກວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ – ອນິຍເມຕ຺ວາ ‘‘ຕກ຺ກໍ ປາເຍຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຍໍ ວາ ຕໍ ວາ ຕກ຺ກໍ ປາເຍຕ຺ວາ ມາຣິເຕ ປາຣາຊິກໍ. ນິຍເມຕ຺ວາ ປນ ‘‘ໂຄຕກ຺ກໍ ມຫິໍສຕກ຺ກໍ ອຊິກາຕກ຺ກ’’ນ຺ຕິ ວາ, ‘‘ສີຕໍ ອຸຓ຺ຫໍ ຘູປິຕໍ ອຘູປິຕ’’ນ຺ຕິ ວາ ວຸຕ຺ເຕ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໂຕ ອຎ຺ຎໍ ປາເຍຕ຺ວາ ມາຣິເຕ ວິສງ຺ເກຕໍ.

ໂລຓໂສວີຣກວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ – ໂລຓໂສວີຣກໍ ນາມ ສພ຺ພຣສາຠິສງ຺ຂຕໍ ເອກໍ ເຠສຊ຺ຊໍ. ຕໍ ກິຣ ກໂຣນ຺ຕາ ຫຣີຕກາມລກວິຠີຕກກສາເວ ສພ຺ພຘຎ຺ຎານິ ສພ຺ພອປຣຓ຺ຓານິ ສຕ຺ຕນ຺ນມ຺ປິ ຘຎ຺ຎານໍ ໂອທນໍ ກທລິຜລາທີນິ ສພ຺ພຜລານິ ເວຕ຺ຕເກຕກຂຊ຺ຊູຣິກຬີຣາທໂຍ ສພ຺ພກຬີເຣ ມຈ຺ຉມໍສຂຓ຺ຑານິ ອເນການິ ຈ ມຘຸຜາຓິຕສິນ຺ຘວໂລຓນິກຏຸກາທີນິ ເຠສຊ຺ຊານິ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ກຸມ຺ຠິມຸຂໍ ລິມ຺ປິຕ຺ວາ ເອກໍ ວາ ທ຺ເວ ວາ ຕີຓິ ວາ ສໍວຈ຺ຉຣານິ ຐເປນ຺ຕິ, ຕໍ ປຣິປຈ຺ຈິຕ຺ວາ ຊມ຺ພຸຣສວຓ຺ຓໍ ໂຫຕິ. ວາຕກາສກຸຏ຺ຐປຓ຺ຑຸຠຄນ຺ທຣາທີນໍ ສິນິທ຺ຘໂຠຊນໍ ຠຸຕ຺ຕານຎ຺ຈ ອຸຕ຺ຕຣປານໍ ຠຕ຺ຕຊີຣຓກເຠສຊ຺ຊໍ ຕາທິສໍ ນຕ຺ຖິ. ຕໍ ປເນຕໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ, ຄິລານານໍ ປາກຕິກເມວ, ອຄິລານານໍ ປນ ອຸທກສມ຺ຠິນ຺ນໍ ປານປຣິໂຠເຄນາຕິ.

ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ ວິນຍສໍວຓ຺ຓນາຍ

ຕຕິຍປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ຈຕຸຕ຺ຖປາຣາຊິກໍ

ຈຕຸສຈ຺ຈວິທູ ສຕ຺ຖາ, ຈຕຸຕ຺ຖໍ ຍໍ ປກາສຍິ;

ປາຣາຊິກໍ ຕສ຺ສ ທານິ, ປຕ຺ໂຕ ສໍວຓ຺ຓນາກ຺ກໂມ.

ຍສ຺ມາ ຕສ຺ມາ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ, ຍໍ ປຸພ຺ເພ ຈ ປກາສິຕໍ;

ຕໍ ວຊ຺ຊຍິຕ຺ວາ ອສ຺ສາປິ, ໂຫຕິ ສໍວຓ຺ຓນາ ອຍໍ.

ວຄ຺ຄຸມຸທາຕີຣິຍຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໑໙໓. ເຕນ ສມເຍນ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ ເວສາລິຍໍ ວິຫຣຕິ…ເປ… ຄິຫີນໍ ກມ຺ມນ຺ຕໍ ອຘິຏ຺ເຐມາຕິ ຄິຫີນໍ ເຂຕ຺ເຕສຸ ເຈວ ອາຣາມາທີສຸ ຈ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ອຘິຏ຺ຐາມ; ‘‘ເອວໍ ກາຕພ຺ພໍ, ເອວໍ ນ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອາຈິກ຺ຂາມ ເຈວ ອນຸສາສາມ ຈາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ທູເຕຍ຺ຍນ຺ຕິ ທູຕກມ຺ມໍ. ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມສ຺ສາຕິ ມນຸສ຺ເສ ອຸຕ຺ຕິຓ຺ຓຘມ຺ມສ຺ສ; ມນຸສ຺ເສ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມຕ຺ຕໍ ວາ ນິພ຺ພານໍ ວາ ປາປນກຘມ຺ມສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສານໍ ວາ ເສຏ຺ຐປຸຣິສານໍ ຌາຍີນຎ຺ຈ ອຣິຍານຎ຺ຈ ຘມ຺ມສ຺ສ. ອສຸໂກ ຠິກ຺ຂູຕິອາທີສຸ ອຕ຺ຕນາ ເອວໍ ມນ຺ຕຍິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ຄິຫີນໍ ຠາສນ຺ຕາ ‘‘ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິໂຕ ນາມ ຠິກ຺ຂຸ ປຐມສ຺ສ ຌານສ຺ສ ລາຠີ, ຘມ຺ມຣກ຺ຂິໂຕ ທຸຕິຍສ຺ສາ’’ຕິ ເອວໍ ນາມວເສເນວ ວຓ຺ຓໍ ຠາສິໍສູຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ເອໂສເຍວ ໂຂ ອາວຸໂສ ເສຍ຺ໂຍຕິ ກມ຺ມນ຺ຕາຘິຏ຺ຐານໍ ທູເຕຍ຺ຍຫຣຓຎ຺ຈ ພຫຸສປຕ຺ຕໍ ມຫາສມາຣມ຺ຠໍ ນ ຈ ສມຓສາຣຸປ຺ປໍ. ຕໂຕ ປນ ອຸຠຍໂຕປິ ເອໂສ ເອວ ເສຍ຺ໂຍ ປາສໍສຕໂຣ ສຸນ຺ທຣຕໂຣ ໂຍ ອມ຺ຫາກໍ ຄິຫີນໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມສ຺ສ ວຓ຺ໂຓ ຠາສິໂຕ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ອິຣິຍາປຖໍ ສຓ຺ຐເປຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນໍ ວາ ຈງ຺ກມນ຺ຕໍ ວາ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕານໍ ວາ ອປຸຈ຺ຉນ຺ຕານໍ ວາ ຄິຫີນໍ ‘‘ອຍໍ ອສຸໂກ ນາມ ຠິກ຺ຂຸ ປຐມສ຺ສ ຌານສ຺ສ ລາຠີ’’ຕິ ເອວມາທິນາ ນເຍນ ໂຍ ອມ຺ຫາກໍ ອຎ຺ເຎນ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມສ຺ສ ວຓ຺ໂຓ ຠາສິໂຕ ຠວິສ຺ສຕິ, ເອໂສ ເອວ ເສຍ຺ໂຍຕິ. ອນາຄຕສມ຺ພນ຺ເຘ ປນ ອສຕິ ນ ເອເຕຫິ ໂສ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ຠາສິໂຕວ ຍສ຺ມາ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ອນາຄຕສມ຺ພນ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ໂຍ ເອວໍ ຠາສິໂຕ ຠວິສ຺ສຕິ, ໂສ ເອວ ເສຍ຺ໂຍ’’ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ລກ຺ຂຓໍ ປນ ສທ຺ທສຕ຺ຖໂຕ ປຣິເຍສິຕພ຺ພໍ.

໑໙໔. ວຓ຺ຓວາ ອເຫສຸນ຺ຕິ ອຎ຺ໂຎເຍວ ເນສໍ ອຠິນໂວ ສຣີຣວຓ຺ໂຓ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ, ເຕນ ວຓ຺ເຓນ ວຓ຺ຓວນ຺ໂຕ ອເຫສຸໍ. ປີຓິນ຺ທ຺ຣິຍາຕິ ປຎ຺ຈຫິ ປສາເທຫິ ອຠິນິວິຏ຺ໂຐກາສສ຺ສ ປຣິປຸຓ຺ຓຕ຺ຕາ ມນຈ຺ຉຏ຺ຐານໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ອມິລາຕຠາເວນ ປີຓິນ຺ທ຺ຣິຍາ. ປສນ຺ນມຸຂວຓ຺ຓາຕິ ກິຎ຺ຈາປິ ອວິເສເສນ ວຓ຺ຓວນ຺ໂຕ ສຣີຣວຓ຺ຓໂຕ ປນ ເນສໍ ມຸຂວຓ຺ໂຓ ອຘິກຕຣໍ ປສນ຺ໂນ; ອຈ຺ໂຉ ອນາວິໂລ ປຣິສຸທ຺ໂຘຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິປ຺ປສນ຺ນຉວິວຓ຺ຓາຕິ ເຍນ ຈ ເຕ ມຫາກຓິກາຣປຸປ຺ຜາທິສທິເສນ ວຓ຺ເຓນ ວຓ຺ຓວນ຺ໂຕ, ຕາທິໂສ ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ມນຸສ຺ສານໍ ວຓ຺ໂຓ ອຕ຺ຖິ. ຍຖາ ປນ ອິເມສໍ; ເອວໍ ນ ເຕສໍ ຉວິວຓ຺ໂຓ ວິປ຺ປສນ຺ໂນ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ວິປ຺ປສນ຺ນຉວິວຓ຺ຓາ’’ຕິ. ອິຕິຫ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ເນວ ອຸທ຺ເທສໍ ນ ປຣິປຸຈ຺ຉໍ ນ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ຕາ. ອຖ ໂຂ ກຸຫກຕາຍ ອຠູຕຄຸຓສໍວຓ຺ຓນາຍ ລທ຺ຘານິ ປຓີຕໂຠຊນານິ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຍຖາສຸຂໍ ນິທ຺ທາຣາມຕໍ ສງ຺ຄຓິກາຣາມຕຎ຺ຈ ອນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ຕາ ອິມໍ ສຣີຣໂສຠໍ ປາປຸຓິໍສຸ, ຍຖາ ຕໍ ພາລາ ຠນ຺ຕມິຄປ຺ປຏິຠາຄາຕິ.

ວຄ຺ຄຸມຸທາຕີຣິຍາຕິ ວຄ຺ຄຸມຸທາຕີຣວາສິໂນ. ກຈ຺ຈິ ຠິກ຺ຂເວ ຂມນີຍນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂເວ ກຈ຺ຈິ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອິທໍ ຈຕຸຈກ຺ກໍ ນວທ຺ວາຣໍ ສຣີຣຍນ຺ຕໍ ຂມນີຍໍ ສກ຺ກາ ຂມິຕຸໍ ສຫິຕຸໍ ປຣິຫຣິຕຸໍ ນ ກິຎ຺ຈິ ທຸກ຺ຂໍ ອຸປ຺ປາເທຕີຕິ. ກຈ຺ຈິ ຍາປນີຍນ຺ຕິ ກຈ຺ຈິ ສພ຺ພກິຈ຺ເຈສຸ ຍາເປຕຸໍ ຄເມຕຸໍ ສກ຺ກາ, ນ ກິຎ຺ຈິ ອນ຺ຕຣາຍໍ ທສ຺ເສຕີຕິ. ກຸຈ຺ຉິ ປຣິກນ຺ໂຕຕິ ກຸຈ຺ຉິ ປຣິກນ຺ຕິໂຕ ວຣໍ ຠເວຍ຺ຍ; ‘‘ປຣິກຕ຺ໂຕ’’ຕິປິ ປາໂຐ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ເອວໍ ວຄ຺ຄຸມຸທາຕີຣິເຍ ອເນກປຣິຍາເຍນ ວິຄຣຫິຕ຺ວາ ອິທານິ ຍສ຺ມາ ເຕຫິ ກຕກມ຺ມໍ ໂຈຣກມ຺ມໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ອາຍຕິໍ ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ເອວຣູປສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ອກຣຓຕ຺ຖໍ ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສິ.

໑໙໕. ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ຈ ປນ ‘‘ປຎ຺ຈິເມ ຠິກ຺ຂເວ ມຫາໂຈຣາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສນ຺ໂຕ ສໍວິຊ຺ຊມານາຕິ ອຕ຺ຖິ ເຈວ ອຸປລພ຺ຠນ຺ຕິ ຈາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສຕ຺ຕໂລເກ. ເອວໍ ໂຫຕີຕິ ເອວໍ ປຸພ຺ພຠາເຄ ອິຈ຺ຉາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ກຸທາສ຺ສຸ ນາມາຫນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສຸອິຕິ ນິປາໂຕ; ກຸທາ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສ ອປເຣນ ສມເຍນາຕິ ໂສ ປຸພ຺ພຠາເຄ ເອວໍ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອນຸກ຺ກເມນ ປຣິສໍ ວຑ຺ເຒນ຺ໂຕ ປນ຺ຖທູຫນກມ຺ມໍ ປຈ຺ຈນ຺ຕິມຄາມວິໂລປນ຺ຕິ ເອວມາທີນິ ກຕ຺ວາ ເວປຸລ຺ລປ຺ປຕ຺ຕປຣິໂສ ຫຸຕ຺ວາ ຄາເມປິ ອຄາເມ, ຊນປເທປິ ອຊນປເທ ກໂຣນ຺ໂຕ ຫນນ຺ໂຕ ຆາເຕນ຺ໂຕ ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ ເຉທາເປນ຺ໂຕ ປຈນ຺ໂຕ ປາເຈນ຺ໂຕ.

ອິຕິ ພາຫິຣກມຫາໂຈຣໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ເຕນ ສທິເສ ສາສເນ ປຎ຺ຈ ມຫາໂຈເຣ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອວເມວ ໂຂ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປາປຠິກ຺ຂຸໂນຕິ ອຎ຺ເຎສຸ ຐາເນສຸ ມູລຈ຺ຉິນ຺ໂນ ປາຣາຊິກປ຺ປຕ຺ໂຕ ‘‘ປາປຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິຘ ປນ ປາຣາຊິກໍ ອນາປນ຺ໂນ ອິຈ຺ຉາຈາເຣ ຐິໂຕ ຂຸທ຺ທານຸຂຸທ຺ທການິ ສິກ຺ຂາປທານິ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ວິຈຣນ຺ໂຕ ‘‘ປາປຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ຕສ຺ສາປິ ພາຫິຣກໂຈຣສ຺ສ ວິຍ ປຸພ຺ພຠາເຄ ເອວໍ ໂຫຕິ – ‘‘ກຸທາສ຺ສຸ ນາມາຫໍ…ເປ… ປຣິກ຺ຂາຣານ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ສກ຺ກໂຕຕິ ສກ຺ກາຣປ຺ປຕ຺ໂຕ. ຄຣຸກໂຕຕິ ຄຣຸກາຣປ຺ປຕ຺ໂຕ. ມານິໂຕຕິ ມນສາ ປິຍາຍິໂຕ. ປູຊິໂຕຕິ ຈຕຸປຈ຺ຈຍາຠິຫາຣປູຊາຍ ປູຊິໂຕ. ອປຈິໂຕຕິ ອປຈິຕິປ຺ປຕ຺ໂຕ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ສ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈເຍ ສກ຺ກຣິຕ຺ວາ ສຸຏ຺ຐຸ ອຠິສງ຺ຂເຕ ປຓີຕປຓີເຕ ກຕ຺ວາ ເທນ຺ຕິ, ໂສ ສກ຺ກໂຕ. ຍສ຺ມິໍ ຄຣຸຠາວໍ ປຈ຺ຈຸເປຕ຺ວາ ເທນ຺ຕິ, ໂສ ຄຣຸກໂຕ. ຍໍ ມນສາ ປິຍາຍນ຺ຕິ, ໂສ ມານິໂຕ. ຍສ຺ສ ສພ຺ພມ຺ເປຕໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ໂສ ປູຊິໂຕ. ຍສ຺ສ ອຠິວາທນປຈ຺ຈຸຏ຺ຐານອຎ຺ຊລິກມ຺ມາທິວເສນ ປຣມນິປຈ຺ຈກາຣໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ໂສ ອປຈິໂຕ. ອິມສ຺ສ ຈ ປນ ສພ຺ພມ຺ປິ ອິມໍ ໂລກາມິສໍ ປຕ຺ຖຍມານສ຺ສ ເອວໍ ໂຫຕິ.

ໂສ ອປເຣນ ສມເຍນາຕິ ໂສ ປຸພ຺ພຠາເຄ ເອວໍ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອນຸກ຺ກເມນ ສິກ຺ຂາຍ ອຕິພ຺ພຄາຣເວ ອຸທ຺ຘເຕ ອຸນ຺ນເຬ ຈປເລ ມຸຂເຣ ວິກິຓ຺ຓວາເຈ ມຸຏ຺ຐສ຺ສຕີ ອສມ຺ປຊາເນ ປາກຕິນ຺ທ຺ຣິເຍ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາເຍຫິ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕເກ ລາຠຄຣຸເກ ປາປຠິກ຺ຂູ ສງ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ອິຣິຍາປຖສຓ຺ຐປນາທີນິ ກຸຫກວຕ຺ຕານິ ສິກ຺ຂາເປຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ເຖໂຣ ອສຸກສ຺ມິໍ ນາມ ເສນາສເນ ວສ຺ສໍ ອຸປຄມ຺ມ ວຕ຺ຕປຏິປຕ຺ຕິໍ ປູຣຍມາໂນ ວສ຺ສໍ ວສິຕ຺ວາ ນິຄ຺ຄໂຕ’’ຕິ ໂລກສມ຺ມຕເສນາສນສໍວຓ຺ຓນາທີຫິ ອຸປາເຍຫິ ໂລກໍ ປຣິປາເຈຕຸໍ ປຏິພເລຫິ ຊາຕກາທີສຸ ກຕປຣິຈເຍຫິ ສຣສມ຺ປນ຺ເນຫິ ປາປຠິກ຺ຂູຫິ ສໍວຓ຺ຓິຍມານຄຸໂຓ ຫຸຕ຺ວາ ສເຕນ ວາ ສຫສ຺ເສນ ວາ ປຣິວຸໂຕ…ເປ… ເຠສຊ຺ຊປຣິກ຺ຂາຣານໍ. ອຍໍ ຠິກ຺ຂເວ ປຐໂມ ມຫາໂຈໂຣຕິ ອຍໍ ສນ຺ຘິຈ຺ເຉທາທິໂຈຣໂກ ວິຍ ນ ເອກໍ ກຸລໍ ນ ທ຺ເວ, ອຖ ໂຂ ມຫາຊນໍ ວຎ຺ເຈຕ຺ວາ ຈຕຸປຈ຺ຈຍຄຫຓໂຕ ‘‘ປຐໂມ ມຫາໂຈໂຣ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເຍ ປນ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິກາ ວາ ອາຠິຘມ຺ມິກາ ວາ ວິນຍຘຣາ ວາ ຠິກ຺ຂູ ຠິກ຺ຂາຈາເຣ ອສມ຺ປຊ຺ຊມາເນ ປາຬິໍ ວາເຈນ຺ຕາ ອຏ຺ຐກຖໍ ກເຖນ຺ຕາ ອນຸໂມທນາຍ ຘມ຺ມກຖາຍ ອິຣິຍາປຖສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ໂລກໍ ປສາເທນ຺ຕາ ຊນປທຈາຣິກໍ ຈຣນ຺ຕິ ສກ຺ກຕາ ຄຣຸກຕາ ມານິຕາ ປູຊິຕາ ອປຈິຕາ, ເຕ ‘‘ຕນ຺ຕິປເວຓິຆຏນກາ ສາສນໂຊຕກາ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຕຖາຄຕປ຺ປເວທິຕນ຺ຕິ ຕຖາຄເຕນ ປຏິວິທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂກຕໍ ຊານາປິຕໍ ວາ. ອຕ຺ຕໂນ ທຫຕີຕິ ປຣິສມຊ຺ເຌ ປາຬິຎ຺ຈ ອຏ຺ຐກຖຎ຺ຈ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ມຘຸເຣນ ສເຣນ ປສາທນີຍໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ກເຖຕ຺ວາ ຘມ຺ມກຖາວເສນ ອຈ຺ຉຣິຍພ຺ຠຸຕຊາເຕນ ວິຎ຺ຎູຊເນນ ‘‘ອໂຫ, ຠນ຺ເຕ, ປາຬິ ຈ ອຏ຺ຐກຖາ ຈ ສຸປຣິສຸທ຺ຘາ, ກສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິໂຕ ‘‘ໂກ ອມ຺ຫາທິເສ ອຸຄ຺ຄຫາເປຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ’’ຕິ ອາຈຣິຍໍ ອນຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ປຏິວິທ຺ຘໍ ສຍມ຺ຠຸຎາຓາຘິຄຕໍ ຘມ຺ມວິນຍໍ ປເວເທຕິ. ອຍໍ ຕຖາຄເຕນ ສຕສຫສ຺ສກປ຺ປາຘິການິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອສງ຺ເຂຍ຺ຍານິ ປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ ກິຈ຺ເຉນ ກສິເຣນ ປຏິວິທ຺ຘຘມ຺ມຕ຺ເຖນໂກ ທຸຕິໂຍ ມຫາໂຈໂຣ.

ສຸທ຺ຘໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິນ຺ຕິ ຂີຓາສວຠິກ຺ຂຸໍ. ປຣິສຸທ຺ຘໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣນ຺ຕນ຺ຕິ ນິຣຸປກ຺ກິເລສໍ ເສຏ຺ຐຈຣິຍໍ ຈຣນ຺ຕໍ; ອຎ຺ຎມ຺ປິ ວາ ອນາຄາມິໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ຍາວ ສີລວນ຺ຕໍ ປຸຖຸຊ຺ຊນໍ ອວິປ຺ປຏິສາຣາທິວຕ຺ຖຸກໍ ປຣິສຸທ຺ຘໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣນ຺ຕໍ. ອມູລເກນ ອພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍນ ອນຸທ຺ຘໍເສຕີຕິ ຕສ຺ມິໍ ປຸຄ຺ຄເລ ອວິຊ຺ຊມາເນນ ອນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸນາ ອນຸວທຕິ ໂຈເທຕິ; ອຍໍ ວິຊ຺ຊມານຄຸຓມກ຺ຂີ ອຣິຍຄຸຓຕ຺ເຖນໂກ ຕຕິໂຍ ມຫາໂຈໂຣ.

ຄຣຸຠຓ຺ຑານິ ຄຣຸປຣິກ຺ຂາຣານີຕິ ຍຖາ ອທິນ຺ນາທາເນ ‘‘ຈຕຸໂຣ ຊນາ ສໍວິຘາຍ ຄຣຸຠຓ຺ຑໍ ອວາຫຣຸ’’ນ຺ຕິ (ປຣິ. ໔໗໙) ເອຕ຺ຖ ປຎ຺ຈມາສກຄ຺ຆນກໍ ‘‘ຄຣຸຠຓ຺ຑ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອິຘ ປນ ນ ເອວໍ. ອຖ ໂຂ ‘‘ປຎ຺ຈິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອວິສ຺ສຊ຺ຊິຍານິ ນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕພ຺ພານິ ສງ຺ເຆນ ວາ ຄເຓນ ວາ ປຸຄ຺ຄເລນ ວາ. ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕານິປິ ອວິສ຺ສຊ຺ຊິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ. ໂຍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສ. ກຕມານິ ປຎ຺ຈ? ອາຣາໂມ, ອາຣາມວຕ຺ຖຸ…ເປ… ທາຣຸຠຓ຺ຑໍ, ມຕ຺ຕິກາຠຓ຺ຑ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ອວິສ຺ສຊ຺ຊິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ຄຣຸຠຓ຺ຑານິ. ‘‘ປຎ຺ຈິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອເວຠງ຺ຄິຍານິ ນ ວິຠຊິຕພ຺ພານິ ສງ຺ເຆນ ວາ ຄເຓນ ວາ ປຸຄ຺ຄເລນ ວາ. ວິຠຕ຺ຕານິປິ ອວິຠຕ຺ຕານິ ໂຫນ຺ຕິ. ໂຍ ວິຠເຊຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສ. ກຕມານິ ປຎ຺ຈ? ອາຣາໂມ, ອາຣາມວຕ຺ຖຸ…ເປ… ທາຣຸຠຓ຺ຑໍ, ມຕ຺ຕິກາຠຓ຺ຑ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໓໒໒) ວຈນໂຕ ອເວຠງ຺ຄິຍຕ຺ຕາ ສາຘາຣຓປຣິກ຺ຂາຣຠາເວນ ຄຣຸປຣິກ຺ຂາຣານິ. ອາຣາໂມ ອາຣາມວຕ຺ຖູຕິອາທີສຸ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ຕໍ ສພ຺ພໍ ‘‘ປຎ຺ຈິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອວິສ຺ສຊ຺ຊິຍານີ’’ຕິ ຂນ຺ຘເກ ອາຄຕສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍເມວ ຠຓິສ຺ສາມ. ເຕຫິ ຄິຫີ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ຕານິ ທຕ຺ວາ ທຕ຺ວາ ຄິຫີໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອຸປລາເປຕີຕິ ‘‘ອໂຫ ອມ຺ຫາກໍ ອຍ຺ໂຍ’’ຕິ ເອວໍ ລປນເກ ອນຸພນ຺ຘນເກ ສສ຺ເນເຫ ກໂຣຕິ. ອຍໍ ອວິສ຺ສຊ຺ຊິຍໍ ອເວຠງ຺ຄິຍຎ຺ຈ ຄຣຸປຣິກ຺ຂາຣໍ ຕຖາຠາວໂຕ ເຖເນຕ຺ວາ ຄິຫິ ສງ຺ຄຓ຺ຫນໂກ ຈຕຸຕ຺ໂຖ ມຫາໂຈໂຣ. ໂສ ຈ ປນາຍໍ ອິມໍ ຄຣຸຠຓ຺ຑໍ ກຸລສງ຺ຄຓ຺ຫນຕ຺ຖໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ກຸລທູສກທຸກ຺ກຏໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ປພ຺ພາຊນີຍກມ຺ມາຣໂຫ ຈ ໂຫຕິ. ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ອິສ຺ສຣວຕາຍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ຠຓ຺ຑໍ ອຄ຺ຆາເປຕ຺ວາ ກາເຣຕພ຺ໂພຕິ.

ອຍໍ ອຄ຺ໂຄ ມຫາໂຈໂຣຕິ ອຍໍ ອິເມສໍ ໂຈຣານໍ ເຊຏ຺ຐໂຈໂຣ; ອິມິນາ ສທິໂສ ໂຈໂຣ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ໂຍ ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍຄ຺ຄຫຓາຕີຕໍ ອຕິສຓ຺ຫສຸຂຸມໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມໍ ເຖເນຕິ. ກິໍ ປນ ສກ຺ກາ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ໂມ ຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓາທີນິ ວິຍ ວຎ຺ເຈຕ຺ວາ ເຖເນຕ຺ວາ ຄເຫຕຸນ຺ຕິ? ນ ສກ຺ກາ, ເຕເນວາຫ – ‘‘ໂຍ ອສນ຺ຕໍ ອຠູຕໍ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມໍ ອຸລ຺ລປຕີ’’ຕິ. ອຍຎ຺ຫິ ອຕ຺ຕນິ ອສນ຺ຕໍ ຕໍ ຘມ຺ມໍ ເກວລໍ ‘‘ອຕ຺ຖິ ມຍ຺ຫໍ ເອໂສ’’ຕິ ອຸລ຺ລປຕິ, ນ ປນ ສກ຺ໂກຕິ ຐານາ ຈາເວຕຸໍ, ອຕ຺ຕນິ ວາ ສໍວິຊ຺ຊມານໍ ກາຕຸໍ. ອຖ ກສ຺ມາ ໂຈໂຣຕິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ? ຍສ຺ມາ ຕໍ ອຸລ຺ລປິຕ຺ວາ ອສນ຺ຕສມ຺ຠາວນາຍ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ປຈ຺ຈເຍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ເອວຎ຺ຫິ ຄຓ຺ຫຕາ ເຕ ປຈ຺ຈຍາ ສຸຂຸເມນ ອຸປາເຍນ ວຎ຺ເຈຕ຺ວາ ເຖເນຕ຺ວາ ຄຫິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ເຖຍ຺ຍາຍ ໂວ ຠິກ຺ຂເວ ຣຏ຺ຐປິຓ຺ໂຑ ຠຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ອຍຎ຺ຫິ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ – ຍໍ ອໂວຈຸມ຺ຫ – ‘‘ອຍໍ ອຄ຺ໂຄ ມຫາໂຈໂຣ, ໂຍ ອສນ຺ຕໍ ອຠູຕໍ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມໍ ອຸລ຺ລປຕີ’’ຕິ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕູຕິ ເກນ ກາຣເຓນ ເອຕໍ ອໂວຈຸມ຺ຫາຕິ ເຈ. ‘‘ເຖຍ຺ຍາຍ ໂວ ຠິກ຺ຂເວ ຣຏ຺ຐປິຓ຺ໂຑ ຠຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ຠິກ຺ຂເວ ຍສ຺ມາ ໂສ ເຕນ ຣຏ຺ຐປິຓ຺ໂຑ ເຖຍ຺ຍາຍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຠຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ໂວກາໂຣ ‘‘ເຍ ຫິ ໂວ ອຣິຍາ ອຣຎ຺ຎວນປຕ຺ຖານີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໓໕-໓໖) ວິຍ ປທປູຣຓມຕ຺ເຕ ນິປາໂຕ. ຕສ຺ມາ ‘‘ຕຸມ຺ເຫຫິ ຠຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ເອວມສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ນ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ອິທານິ ຕເມວຕ຺ຖໍ ຄາຖາຫິ ວິຠູຕຕຣໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ອຎ຺ຎຖາ ສນ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຎ຺ຎຖາ ສນ຺ຕນ຺ຕິ ອປຣິສຸທ຺ຘກາຍສມາຈາຣາທິເກນ ອຎ຺ເຎນາກາເຣນ ສນ຺ຕໍ. ອຎ຺ຎຖາ ໂຍ ປເວທເຍຕິ ປຣິສຸທ຺ຘກາຍສມາຈາຣາທິເກນ ອຎ຺ເຎນ ອາກາເຣນ ໂຍ ປເວເທຍ຺ຍ. ‘‘ປຣມປຣິສຸທ຺ໂຘ ອຫໍ, ອຕ຺ຖິ ເມ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ໂມ’’ຕິ ເອວໍ ຊານາເປຍ຺ຍ. ປເວເທຕ຺ວາ ຈ ປນ ຕາຍ ປເວທນາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂຠຊນໍ ອຣຫາ ວິຍ ຠຸຎ຺ຊຕິ. ນິກຈ຺ຈ ກິຕວສ຺ເສວ ຠຸຕ຺ຕໍ ເຖຍ຺ເຍນ ຕສ຺ສ ຕນ຺ຕິ ນິກຈ຺ຈາຕິ ວຎ຺ເຈຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຖາ ສນ຺ຕໍ ອຎ຺ຎຖາ ທສ຺ເສຕ຺ວາ. ອຄຸມ຺ພອຄຈ຺ຉຠູຕເມວ ສາຂາປລາສປລ຺ລວາທິຈ຺ຉາທເນນ ຄຸມ຺ພມິວ ຄຈ຺ຉມິວ ຈ ອຕ຺ຕານໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ. ກິຕວສ຺ເສວາຕິ ວຎ຺ຈກສ຺ສ ເກຣາຏິກສ຺ສ ຄຸມ຺ພຄຈ຺ຉສຎ຺ຎາຍ ອຣຎ຺ເຎ ອາຄຕາຄເຕ ສກຸເຓ ຄເຫຕ຺ວາ ຊີວິຕກປ຺ປກສ຺ສ ສາກຸຓິກສ຺ເສວ. ຠຸຕ຺ຕໍ ເຖຍ຺ເຍນ ຕສ຺ສ ຕນ຺ຕິ ຕສ຺ສາປິ ອນຣຫນ຺ຕສ຺ເສວ ສໂຕ ອຣຫນ຺ຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ລທ຺ຘໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊໂຕ; ຍໍ ຕໍ ຠຸຕ຺ຕໍ ຕໍ ຍຖາ ສາກຸຓິກກິຕວສ຺ສ ນິກຈ຺ຈ ວຎ຺ເຈຕ຺ວາ ສກຸຓຄ຺ຄຫຓໍ, ເອວໍ ມນຸສ຺ເສ ວຎ຺ເຈຕ຺ວາ ລທ຺ຘສ຺ສ ໂຠຊນສ຺ສ ຠຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເຖຍ຺ເຍນ ຠຸຕ຺ຕໍ ນາມ ໂຫຕິ.

ອິມໍ ປນ ອຕ຺ຖວສໍ ອຊານນ຺ຕາ ເຍ ເອວໍ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ, ກາສາວກຓ຺ຐາ…ເປ… ນິຣຍໍ ເຕ ອຸປປຊ຺ຊເຣ ກາສາວກຓ຺ຐາຕິ ກາສາເວນ ເວຐິຕກຓ຺ຐາ. ເອຕ຺ຕກເມວ ອຣິຍທ຺ຘຊຘາຣຓມຕ຺ຕໍ, ເສສໍ ສາມຎ຺ຎໍ ນຕ຺ຖີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ ໂຂ ປນານນ຺ທ ອນາຄຕມທ຺ຘານໍ ໂຄຕ຺ຣຠຸໂນ ກາສາວກຓ຺ຐາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໓໘໐) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕທຸສ຺ສີລານໍ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ. ປາປຘມ຺ມາຕິ ລາມກຘມ຺ມາ. ອສຎ຺ຎຕາຕິ ກາຍາທີຫິ ອສຎ຺ຎຕາ. ປາປາຕິ ລາມກປຸຄ຺ຄລາ. ປາເປຫິ ກມ຺ເມຫີຕິ ເຕຫິ ກຣຓກາເລ ອາທີນວໍ ອທິສ຺ວາ ກເຕຫິ ປຣວຎ຺ຈນາທີຫິ ປາປກມ຺ເມຫິ. ນິຣຍໍ ເຕ ອຸປປຊ຺ຊເຣຕິ ນິຣສ຺ສາທໍ ທຸຄ຺ຄຕິໍ ເຕ ອຸປປຊ຺ຊນ຺ຕິ; ຕສ຺ມາ ເສຍ຺ໂຍ ອໂຍຄຸໂຬຕິ ຄາຖາ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ສຈາຍໍ ທຸສ຺ສີໂລ ອສຎ຺ຎໂຕ ອິຈ຺ຉາຈາເຣ ຐິໂຕ ກຸຫນາຍ ໂລກໍ ວຎ຺ຈໂກ ປຸຄ຺ຄໂລ ຕຕ຺ຕໍ ອຄ຺ຄິສິຂູປມໍ ອໂຍຄຸຬໍ ຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ ອຊ຺ໂຌຫເຣຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ຍຎ຺ເຈຕໍ ຣຏ຺ຐປິຓ຺ຑໍ ຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ, ຍຎ຺ເຈຕໍ ອໂຍຄຸຬໍ, ເຕສຸ ທ຺ວີສຸ ອໂຍຄຸໂຬວ ຠຸຕ຺ໂຕ ເສຍ຺ໂຍ ສຸນ຺ທຣຕໂຣ ປຓີຕຕໂຣ ຈ ຠເວຍ຺ຍ, ນ ຫິ ອໂຍຄຸຬສ຺ສ ຠຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສມ຺ປຣາເຍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎາເຓນາປິ ທຸຊ຺ຊານປຣິຈ຺ເຉທໍ ທຸກ຺ຂໍ ອນຸຠວຕິ. ເອວໍ ປຏິລທ຺ຘສ຺ສ ປນ ຕສ຺ສ ຣຏ຺ຐປິຓ຺ຑສ຺ສ ຠຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສມ຺ປຣາເຍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ທຸກ຺ຂໍ ອນຸໂຠຕິ, ອຍຎ຺ຫິ ໂກຏິປ຺ປຕ຺ໂຕ ມິຈ຺ຉາຊີໂວຕິ.

ເອວໍ ປາປກິຣິຍາຍ ອນາທີນວທສ຺ສາວີນໍ ອາທີນວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ວຄ຺ຄຸມຸທາຕີຣິເຍ ຠິກ຺ຂູ ອເນກປຣິຍາເຍນ ວິຄຣຫິຕ຺ວາ ທຸພ຺ຠຣຕາຍ ທຸປ຺ໂປສຕາຍ…ເປ… ອິມໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ອຸທ຺ທິເສຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ຈ ວຕ຺ວາ ຈຕຸຕ຺ຖປາຣາຊິກໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ໂຕ ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ອນຠິຊານ’’ນ຺ຕິ ອາທິມາຫ.

ເອວໍ ມູລຈ຺ເຉຊ຺ຊວເສນ ທຬ຺ຫໍ ກຕ຺ວາ ຈຕຸຕ຺ຖປາຣາຊິເກ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ອປຣມ຺ປິ ອນຸປ຺ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຖາຍ ອຘິມານວຕ຺ຖຸ ອຸທປາທິ. ຕສ຺ສຸປ຺ປຕ຺ຕິທີປນຕ຺ຖໍ ເອຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ເອວຎ຺ຈິທໍ ຠຄວຕາ ຠິກ຺ຂູນໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ອຘິມານວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໑໙໖. ຕຕ຺ຖ ອທິຏ຺ເຐ ທິຏ຺ຐສຎ຺ຎິໂນຕິ ອຣຫຕ຺ເຕ ຎາຓຈກ຺ຂຸນາ ອທິຏ຺ເຐເຍວ ‘‘ທິຏ຺ຐໍ ອມ຺ເຫຫິ ອຣຫຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐສຎ຺ຎິໂນ ຫຸຕ຺ວາ. ເອສ ນໂຍ ອປ຺ປຕ຺ຕາທີສຸ. ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ອປ຺ປຕ຺ເຕຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ອປ຺ປຕ຺ເຕ. ອນຘິຄເຕຕິ ມຄ຺ຄຠາວນາຍ ອນຘິຄເຕ; ອປ຺ປຏິລທ຺ເຘຕິປິ ອຕ຺ໂຖ. ອສຈ຺ຉິກເຕຕິ ອປ຺ປຏິວິທ຺ເຘ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວເສນ ວາ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂກເຕ. ອຘິມາເນນາຕິ ອຘິຄຕມາເນນ; ‘‘ອຘິຄຕາ ມຍ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ອຸປ຺ປນ຺ນມາເນນາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ອຘິກມາເນນ ວາ ຖທ຺ຘມາເນນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກຣິໍສູຕິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ພ຺ຍາກຣິໍສຸ; ‘‘ປຕ຺ຕໍ ອາວຸໂສ ອມ຺ເຫຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ, ກຕໍ ກຣຓີຍ’’ນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂູນໍ ອາໂຣເຈສຸໍ. ເຕສໍ ມຄ຺ເຄນ ອປ຺ປຫີນກິເລສຕ຺ຕາ ເກວລໍ ສມຖວິປສ຺ສນາພເລນ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕກິເລສານໍ ອປເຣນ ສມເຍນ ຕຖາຣູປປຈ຺ຈຍສມາໂຍເຄ ຣາຄາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ນມຕິ; ຣາຄຕ຺ຖາຍ ນມຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອສ ນໂຍ ອິຕເຣສຸ.

ຕຎ຺ຈ ໂຂ ເອຕໍ ອພ຺ໂພຫາຣິກນ຺ຕິ ຕຎ຺ຈ ໂຂ ເອຕໍ ເຕສໍ ອຎ຺ຎພ຺ຍາກຣຓໍ ອພ຺ໂພຫາຣິກໍ ອາປຕ຺ຕິປຎ຺ຎາປເນ ໂວຫາຣໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ; ອາປຕ຺ຕິຍາ ອງ຺ຄໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ກສ຺ສ ປນາຍໍ ອຘິມາໂນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ກສ຺ສ ນຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ? ອຣິຍສາວກສ຺ສ ຕາວ ນຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ໂສ ຫິ ມຄ຺ຄຜລນິພ຺ພານປຫີນກິເລສອວສິຏ຺ຐກິເລສປຈ຺ຈເວກ຺ຂເຓນ ສຎ຺ຊາຕໂສມນສ຺ໂສ ອຣິຍຄຸຓປຏິເວເຘ ນິກ຺ກງ຺ໂຂ. ຕສ຺ມາ ໂສຕາປນ຺ນາທີນໍ ‘‘ອຫໍ ສກທາຄາມີ’’ຕິອາທິວເສນ ອຘິມາໂນ ນຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ທຸສ຺ສີລສ຺ສ ນຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ໂສ ຫິ ອຣິຍຄຸຓາຘິຄເມ ນິຣາໂສວ. ສີລວໂຕປິ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ນິທ຺ທາຣາມຕາທິມນຸຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ນຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ສຸປຣິສຸທ຺ຘສີລສ຺ສ ປນ ກມ຺ມຏ຺ຐາເນ ອປ຺ປມຕ຺ຕສ຺ສ ນາມຣູປໍ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄເຫນ ວິຕິຓ຺ຓກງ຺ຂສ຺ສ ຕິລກ຺ຂຓໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ສງ຺ຂາເຣ ສມ຺ມສນ຺ຕສ຺ສ ອາຣທ຺ຘວິປສ຺ສກສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ຈ ສຸທ຺ຘສມຖລາຠິໍ ວາ ສຸທ຺ຘວິປສ຺ສນາລາຠິໍ ວາ ອນ຺ຕຣາ ຐເປຕິ, ໂສ ຫິ ທສປິ ວີສຕິປິ ຕິໍສມ຺ປິ ວສ຺ສານິ ກິເລສສມຸທາຈາຣໍ ອປສ຺ສິຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ ໂສຕາປນ຺ໂນ’’ຕິ ວາ ‘‘ສກທາຄາມີ’’ຕິ ວາ ‘‘ອນາຄາມີ’’ຕິ ວາ ມຎ຺ຎຕິ. ສມຖວິປສ຺ສນາລາຠິໍ ປນ ອຣຫຕ຺ເຕເຍວ ຐເປຕິ. ຕສ຺ສ ຫິ ສມາຘິພເລນ ກິເລສາ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕາ, ວິປສ຺ສນາພເລນ ສງ຺ຂາຣາ ສຸປຣິຄ຺ຄຫິຕາ, ຕສ຺ມາ ສຏ຺ຐິມ຺ປິ ວສ຺ສານິ ອສີຕິມ຺ປິ ວສ຺ສານິ ວສ຺ສສຕມ຺ປິ ກິເລສາ ນ ສມຸທາຈຣນ຺ຕິ, ຂີຓາສວສ຺ເສວ ຈິຕ຺ຕຈາໂຣ ໂຫຕິ. ໂສ ເອວໍ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ກິເລສສມຸທາຈາຣໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣາ ອຐຕ຺ວາວ ‘‘ອຣຫາ ອຫ’’ນ຺ຕິ ມຎ຺ຎຕີຕິ.

ສວິຠງ຺ຄສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໑໙໗. ອນຠິຊານນ຺ຕິ ນ ອຠິຊານໍ. ຍສ຺ມາ ປນາຍໍ ອນຠິຊານໍ ສມຸທາຈຣຕິ, ສ຺ວສ຺ສ ສນ຺ຕາເນ ອນຸປ຺ປນ຺ໂນ ຎາເຓນ ຈ ອສຈ຺ຉິກໂຕຕິ ອຠູໂຕ ໂຫຕິ. ເຕນສ຺ສ ປທຠາຊເນ ‘‘ອສນ຺ຕໍ ອຠູຕໍ ອສໍວິຊ຺ຊມານ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ອຊານນ຺ໂຕ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສານໍ ຌາຍີນຎ຺ເຈວ ອຣິຍານຎ຺ຈ ຘມ຺ມໍ. ອຕ຺ຕຸປນາຍິກນ຺ຕິ ອຕ຺ຕນິ ຕໍ ອຸປເນຕິ, ອຕ຺ຕານໍ ວາ ຕຕ຺ຖ ອຸປເນຕີຕິ ອຕ຺ຕຸປນາຍິໂກ, ຕໍ ອຕ຺ຕຸປນາຍິກໍ; ເອວໍ ກຕ຺ວາ ສມຸທາຈເຣຍ຺ຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປທຠາຊເນ ປນ ຍສ຺ມາ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ໂມ ນາມ ຌານໍ ວິໂມກ຺ຂໍ ສມາຘິ ສມາປຕ຺ຕິ ຎາຓທສ຺ສນໍ…ເປ… ສຸຎ຺ຎາຄາເຣ ອຠິຣຕີຕິ ເອວໍ ຌານາທໂຍ ອເນກຘມ຺ມາ ວຸຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ສພ຺ເພສໍ ວເສນ ອຕ຺ຕຸປນາຍິກຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເຕ ວາ ກຸສເລ ຘມ຺ເມ ອຕ຺ຕນິ ອຸປເນຕີ’’ຕິ ພຫຸວຈນນິທ຺ເທສໍ ອກາສິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ເອເຕ ຘມ຺ມາ ມຍິ ສນ຺ທິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ສມຸທາຈຣນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕນິ ອຸປເນຕິ. ‘‘ອຫໍ ເອເຕສຸ ສນ຺ທິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສມຸທາຈຣນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕານໍ ເຕສຸ ອຸປເນຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອລມຣິຍຎາຓທສ຺ສນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣາ ປຎ຺ຎາ ຊານນຏ຺ເຐນ ຎາຓໍ, ຈກ຺ຂຸນາ ທິຏ຺ຐມິວ ຘມ຺ມໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂກຣຓໂຕ ທສ຺ສນຏ຺ເຐນ ທສ຺ສນນ຺ຕິ ຎາຓທສ຺ສນໍ. ອຣິຍໍ ວິສຸທ຺ຘໍ ອຸຕ຺ຕມໍ ຎາຓທສ຺ສນນ຺ຕິ ອຣິຍຎາຓທສ຺ສນໍ. ອລໍ ປຣິຍຕ຺ຕໍ ກິເລສວິທ຺ຘໍສນສມຕ຺ຖໍ ອຣິຍຎາຓທສ຺ສນເມຕ຺ຖ, ຌານາທິເຠເທ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ເມ ອລໍ ວາ ອຣິຍຎາຓທສ຺ສນມສ຺ສາຕິ ອລມຣິຍຎາຓທສ຺ສໂນ, ຕໍ ອລມຣິຍຎາຓທສ຺ສນໍ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມນ຺ຕິ ເອວໍ ປທຕ຺ຖສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ເຍນ ຎາຓທສ຺ສເນນ ໂສ ອລມຣິຍຎາຓທສ຺ສໂນຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕເທວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຎາຓນ຺ຕິ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ, ທສ຺ສນນ຺ຕິ ຍໍ ຎາຓໍ ຕໍ ທສ຺ສນໍ; ຍໍ ທສ຺ສນໍ ຕໍ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວິຊ຺ຊາສີເສນ ປທຠາຊນໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຫຄ຺ຄຕໂລກຸຕ຺ຕຣາ ປເນຕ຺ຖ ສພ຺ພາປິ ປຎ຺ຎາ ‘‘ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ສມຸທາຈເຣຍ຺ຍາຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣເມຕໍ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມໍ ອຕ຺ຕຸປນາຍິກໍ ກຕ຺ວາ ອາໂຣເຈຍ຺ຍ. ອິຕ຺ຖິຍາ ວາຕິອາທິ ປນ ອາໂຣເຈຕພ຺ພປຸຄ຺ຄລນິທສ຺ສນໍ. ເອເຕສຎ຺ຫິ ອາໂຣຈິເຕ ອາໂຣຈິຕໍ ໂຫຕິ ນ ເທວມາຣພ຺ຣຫ຺ມານໍ, ນາປິ ເປຕຍກ຺ຂຕິຣຈ຺ຉານຄຕານນ຺ຕິ. ອິຕິ ຊານາມິ ອິຕິ ປສ຺ສາມີຕິ ສມຸທາຈຣຓາກາຣນິທສ຺ສນເມຕໍ. ປທຠາຊເນ ປນສ຺ສ ‘‘ຊານາມຫໍ ເອເຕ ຘມ຺ເມ, ປສ຺ສາມຫໍ ເອເຕ ຘມ຺ເມ’’ຕິ ອິທໍ ເຕສຸ ຌານາທີສຸ ຘມ຺ເມສຸ ຊານນປສ຺ສນານໍ ປວຕ຺ຕິທີປນໍ, ‘‘ອຕ຺ຖິ ຈ ເມ ເອເຕ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທິ ອຕ຺ຕຸປນາຍິກຠາວທີປນໍ.

໑໙໘. ຕໂຕ ອປເຣນ ສມເຍນາຕິ ອາປຕ຺ຕິປຏິຊານນສມຍທສ຺ສນເມຕໍ. ອຍໍ ປນ ອາໂຣຈິຕກ຺ຂເຓເຍວ ປາຣາຊິກໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ອາປຕ຺ຕິໍ ປນ ອາປນ຺ໂນ ຍສ຺ມາ ປເຣນ ໂຈທິໂຕ ວາ ອໂຈທິໂຕ ວາ ປຏິຊານາຕິ; ຕສ຺ມາ ‘‘ສມນຸຄ຺ຄາຫິຍມາໂນ ວາ ອສມນຸຄ຺ຄາຫິຍມາໂນ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຕ຺ຖ ສມນຸຄ຺ຄາຫິຍມາເນ ຕາວ – ກິໍ ເຕ ອຘິຄຕນ຺ຕິ ອຘິຄມປຸຈ຺ຉາ; ຌານວິໂມກ຺ຂາທີສຸ, ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄາທີສຸ ວາ ກິໍ ຕຍາ ອຘິຄຕນ຺ຕິ. ກິນ຺ຕິ ເຕ ອຘິຄຕນ຺ຕິ ອຸປາຍປຸຈ຺ຉາ. ອຍຎ຺ຫິ ເອຕ຺ຖາຘິປ຺ປາໂຍ – ກິໍ ຕຍາ ອນິຈ຺ຈລກ຺ຂຓໍ ຘຸຣໍ ກຕ຺ວາ ອຘິຄຕໍ, ທຸກ຺ຂານຕ຺ຕລກ຺ຂເຓສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ວາ? ກິໍ ວາ ສມາຘິວເສນ ອຠິນິວິສິຕ຺ວາ, ອຸທາຫຸ ວິປສ຺ສນາວເສນ? ຕຖາ ກິໍ ຣູເປ ອຠິນິວິສິຕ຺ວາ, ອຸທາຫຸ ອຣູເປ? ກິໍ ວາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອຠິນິວິສິຕ຺ວາ, ອຸທາຫຸ ພຫິທ຺ຘາຕິ? ກທາ ເຕ ອຘິຄຕນ຺ຕິ ກາລປຸຈ຺ຉາ. ປຸພ຺ພຓ຺ຫມຊ຺ຌນ຺ຫິກາທີສຸ ກຕຣສ຺ມິໍ ກາເລຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ກຕ຺ຖ ເຕ ອຘິຄຕນ຺ຕິ ໂອກາສປຸຈ຺ຉາ. ກຕຣສ຺ມິໍ ໂອກາເສ, ກິໍ ຣຕ຺ຕິຏ຺ຐາເນ, ທິວາຏ຺ຐາເນ, ຣຸກ຺ຂມູເລ, ມຓ຺ຑເປ, ກຕຣສ຺ມິໍ ວາ ວິຫາເຣຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກຕເມ ເຕ ກິເລສາ ປຫີນາຕິ ປຫີນກິເລສປຸຈ຺ຉາ. ກຕຣມຄ຺ຄວຊ຺ຌາ ຕວ ກິເລສາ ປຫີນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກຕເມສໍ ຕ຺ວໍ ຘມ຺ມານໍ ລາຠີຕິ ປຏິລທ຺ຘຘມ຺ມປຸຈ຺ຉາ. ປຐມມຄ຺ຄາທີສຸ ກຕເມສໍ ຘມ຺ມານໍ ຕ຺ວໍ ລາຠີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ຕສ຺ມາ ອິທານິ ເຈປິ ໂກຈິ ຠິກ຺ຂຸ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມາຘິຄມໍ ພ຺ຍາກເຣຍ຺ຍ, ນ ໂສ ເອຕ຺ຕາວຕາວ ສກ຺ກາຕພ຺ໂພ. ອິເມສຸ ປນ ຉສຸ ຐາເນສຸ ໂສຘນຕ຺ຖໍ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ – ‘‘ກິໍ ເຕ ອຘິຄຕໍ, ກິໍ ຌານໍ, ອຸທາຫຸ ວິໂມກ຺ຂາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣ’’ນ຺ຕິ? ໂຍ ຫິ ເຍນ ອຘິຄໂຕ ຘມ຺ໂມ, ໂສ ຕສ຺ສ ປາກໂຏ ໂຫຕິ. ສເຈ ‘‘ອິທໍ ນາມ ເມ ອຘິຄຕ’’ນ຺ຕິ ວທຕິ, ຕໂຕ ‘‘ກິນ຺ຕິ ເຕ ອຘິຄຕ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ, ‘‘ອນິຈ຺ຈລກ຺ຂຓາທີສຸ ກິໍ ຘຸຣໍ ກຕ຺ວາ ອຏ຺ຐຕິໍສາຍ ວາ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ຣູປາຣູປອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາທິເຠເທສຸ ວາ ຘມ຺ເມສຸ ເກນ ມຸເຂນ ອຠິນິວິສິຕ຺ວາ’’ຕິ ໂຍ ຫິ ຍສ຺ສາຠິນິເວໂສ, ໂສ ຕສ຺ສ ປາກໂຏ ໂຫຕິ. ສເຈ ‘‘ອຍໍ ນາມ ເມ ອຠິນິເວໂສ ເອວໍ ມຍາ ອຘິຄຕ’’ນ຺ຕິ ວທຕິ, ຕໂຕ ‘‘ກທາ ເຕ ອຘິຄຕ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ, ‘‘ກິໍ ປຸພ຺ພຓ຺ເຫ, ອຸທາຫຸ ມຊ຺ຌນ຺ຫິກາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ກາເລ’’ຕິ ສພ຺ເພສຎ຺ຫິ ອຕ຺ຕນາ ອຘິຄຕກາໂລ ປາກໂຏ ໂຫຕິ. ສເຈ ‘‘ອສຸກສ຺ມິໍ ນາມ ກາເລ ອຘິຄຕນ຺ຕິ ວທຕິ, ຕໂຕ ‘‘ກຕ຺ຖ ເຕ ອຘິຄຕ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ, ‘‘ກິໍ ທິວາຏ຺ຐາເນ, ອຸທາຫຸ ຣຕ຺ຕິຏ຺ຐານາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ໂອກາເສ’’ຕິ ສພ຺ເພສຎ຺ຫິ ອຕ຺ຕນາ ອຘິຄໂຕກາໂສ ປາກໂຏ ໂຫຕິ. ສເຈ ‘‘ອສຸກສ຺ມິໍ ນາມ ເມ ໂອກາເສ ອຘິຄຕ’’ນ຺ຕິ ວທຕິ, ຕໂຕ ‘‘ກຕເມ ເຕ ກິເລສາ ປຫີນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ, ‘‘ກິໍ ປຐມມຄ຺ຄວຊ຺ຌາ, ອຸທາຫຸ ທຸຕິຍາທິມຄ຺ຄວຊ຺ຌາ’’ຕິ ສພ຺ເພສຎ຺ຫິ ອຕ຺ຕນາ ອຘິຄຕມຄ຺ເຄນ ປຫີນກິເລສາ ປາກຏາ ໂຫນ຺ຕິ. ສເຈ ‘‘ອິເມ ນາມ ເມ ກິເລສາ ປຫີນາ’’ຕິ ວທຕິ, ຕໂຕ ‘‘ກຕເມສໍ ຕ຺ວໍ ຘມ຺ມານໍ ລາຠີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ, ‘‘ກິໍ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄສ຺ສ, ອຸທາຫຸ ສກທາຄາມິມຄ຺ຄາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສາ’’ຕິ ສພ຺ເພສໍ ຫິ ອຕ຺ຕນາ ອຘິຄຕຘມ຺ມາ ປາກຏາ ໂຫນ຺ຕິ. ສເຈ ‘‘ອິເມສໍ ນາມາຫໍ ຘມ຺ມານໍ ລາຠີ’’ຕິ ວທຕິ, ເອຕ຺ຕາວຕາປິສ຺ສ ວຈນໍ ນ ສທ຺ຘາຕພ຺ພໍ, ພຫຸສ຺ສຸຕາ ຫິ ອຸຄ຺ຄຫປຣິປຸຈ຺ຉາກຸສລາ ຠິກ຺ຂູ ອິມານິ ຉ ຐານານິ ໂສເຘຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ.

ອິມສ຺ສ ປນ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອາຄມນປຏິປທາ ໂສເຘຕພ຺ພາ. ຍທິ ອາຄມນປຏິປທາ ນ ສຸຊ຺ຌຕິ, ‘‘ອິມາຍ ປຏິປທາຍ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ໂມ ນາມ ນ ລພ຺ຠຕີ’’ຕິ ອປເນຕພ຺ໂພ. ຍທິ ປນສ຺ສ ອາຄມນປຏິປທາ ສຸຊ຺ຌຕິ, ‘‘ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຕີສຸ ສິກ຺ຂາສຸ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ຊາຄຣິຍມນຸຍຸຕ຺ໂຕ ຈຕູສຸ ປຈ຺ຈເຍສຸ ອລຄ຺ໂຄ ອາກາເສ ປາຓິສເມນ ເຈຕສາ ວິຫຣຕີ’’ຕິ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ພ຺ຍາກຣຓໍ ປຏິປທາຍ ສທ຺ຘິໍ ສໍສນ຺ທຕິ. ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ຄງ຺ໂຄທກໍ ຍມຸໂນທເກນ ສທ຺ຘິໍ ສໍສນ຺ທຕິ ສເມຕິ; ເອວເມວ ສຸປຎ຺ຎຕ຺ຕາ ເຕນ ຠຄວຕາ ສາວການໍ ນິພ຺ພານຄາມິນີ ປຏິປທາ ສໍສນ຺ທຕິ ນິພ຺ພານຎ຺ຈ ປຏິປທາ ຈາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໒໙໖) ວຸຕ຺ຕສທິສໍ ໂຫຕິ.

ອປິຈ ໂຂ ນ ເອຕ຺ຕເກນາປິ ສກ຺ກາໂຣ ກາຕພ຺ໂພ. ກສ຺ມາ? ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ຫິ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສາປິ ສໂຕ ຂີຓາສວປຏິປຕ຺ຕິສທິສາ ປຏິປທາ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ເຕຫິ ເຕຫິ ອຸປາເຍຫິ ອຸຕ຺ຕາເສຕພ຺ໂພ. ຂີຓາສວສ຺ສ ນາມ ອສນິຍາປິ ມຕ຺ຖເກ ປຕມານາຍ ຠຍໍ ວາ ຉມ຺ຠິຕຕ຺ຕໍ ວາ ໂລມຫໍໂສ ວາ ນ ໂຫຕິ. ສຈສ຺ສ ຠຍໍ ວາ ຉມ຺ຠິຕຕ຺ຕໍ ວາ ໂລມຫໍໂສ ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ‘‘ນ ຕ຺ວໍ ອຣຫາ’’ຕິ ອປເນຕພ຺ໂພ. ສເຈ ປນ ອຠີຣູ ອຈ຺ຉມ຺ຠີ ອນຸຕ຺ຣາສີ ຫຸຕ຺ວາ ສີໂຫ ວິຍ ນິສີທຕິ, ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ສມ຺ປນ຺ນເວຍ຺ຍາກຣໂຓ ສມນ຺ຕາ ຣາຊຣາຊມຫາມຕ຺ຕາທີຫິ ເປສິຕໍ ສກ຺ກາຣໍ ອຣຫຕີຕິ.

ປາປິຈ຺ໂຉຕິ ຍາ ສາ ‘‘ອິເຘກຈ຺ໂຈ ທຸສ຺ສີໂລວ ສມາໂນ ສີລວາຕິ ມໍ ຊໂນ ຊານາຕູຕິ ອິຈ຺ຉຕີ’’ຕິອາທິນາ (ວິຠ. ໘໕໑) ນເຍນ ວຸຕ຺ຕາ ປາປິຈ຺ຉາ ຕາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ອິຈ຺ຉາປກໂຕຕິ ຕາຍ ປາປິກາຍ ອິຈ຺ຉາຍ ອປກໂຕ ອຠິຠູໂຕ ປາຣາຊິໂກ ຫຸຕ຺ວາ.

ວິສຸທ຺ຘາເປກ຺ໂຂຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວິສຸທ຺ຘິໍ ອເປກ຺ຂມາໂນ ອິຈ຺ຉມາໂນ ປຕ຺ຖຍມາໂນ. ອຍຎ຺ຫິ ຍສ຺ມາ ປາຣາຊິກໍ ອາປນ຺ໂນ, ຕສ຺ມາ ຠິກ຺ຂຸຠາເວ ຐຕ຺ວາ ອຠພ຺ໂພ ຌານາທີນິ ອຘິຄນ຺ຕຸໍ, ຠິກ຺ຂຸຠາໂວ ຫິສ຺ສ ສຄ຺ຄນ຺ຕຣາໂຍ ເຈວ ໂຫຕິ ມຄ຺ຄນ຺ຕຣາໂຍ ຈ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ – ‘‘ສາມຎ຺ຎໍ ທຸປ຺ປຣາມຏ຺ຐໍ ນິຣຍາຍຸປກຑ຺ຒຕີ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໓໑໑). ອປຣມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ສິຖິໂລ ຫິ ປຣິພ຺ພາໂຊ, ຠິຍ຺ໂຍ ອາກິຣເຕ ຣຊ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ປ. ໓໑໓). ອິຈ຺ຈສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸຠາໂວ ວິສຸທ຺ຘິ ນາມ ນ ໂຫຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ຄິຫີ ວາ ອຸປາສໂກ ວາ ອາຣາມິໂກ ວາ ສາມເຓໂຣ ວາ ຫຸຕ຺ວາ ທານສຣຓສີລສໍວຣາທີຫິ ສຄ຺ຄມຄ຺ຄໍ ວາ ຌານວິໂມກ຺ຂາທີຫິ ໂມກ຺ຂມຄ຺ຄໍ ວາ ອາຣາເຘຕຸໍ ຠພ຺ໂພ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາສ຺ສ ຄິຫິອາທິຠາໂວ ວິສຸທ຺ຘິ ນາມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ວິສຸທ຺ຘິໍ ອເປກ຺ຂນໂຕ ‘‘ວິສຸທ຺ຘາເປກ຺ໂຂ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຕເນວ ຈສ຺ສ ປທຠາຊເນ ‘‘ຄິຫີ ວາ ໂຫຕຸກາໂມ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອວໍ ວເທຍ຺ຍາຕິ ເອວໍ ຠເຓຍ຺ຍ. ກຖໍ? ‘‘ອຊານເມວໍ ອາວຸໂສ ອວຈໍ ຊານາມິ, ອປສ຺ສໍ ປສ຺ສາມີ’’ຕິ. ປທຠາຊເນ ປນ ‘‘ເອວໍ ວເທຍ຺ຍາ’’ຕິ ອິທໍ ປທໍ ອນຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາວ ຍຖາ ວທນ຺ໂຕ ‘‘ອຊານເມວໍ ອາວຸໂສ ອວຈໍ ຊານາມິ, ອປສ຺ສໍ ປສ຺ສາມີ’’ຕິ ວທຕິ ນາມາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ອາກາຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນາຫໍ ເອເຕ ຘມ຺ເມ ຊານາມີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຸຈ຺ຉໍ ມຸສາ ວິລປິນ຺ຕິ ອຫໍ ວຈນຕ຺ຖວິຣຫໂຕ ຕຸຈ຺ຉໍ ວຎ຺ຈນາຘິປ຺ປາຍໂຕ ມຸສາ ວິລປິໍ, ອຠຓິນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປທຠາຊເນ ປນສ຺ສ ອຎ຺ເຎນ ປທພ຺ຍຎ຺ຊເນນ ອຕ຺ຖມຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຸຈ຺ຉກໍ ມຍາ ຠຓິຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປຸຣິເມ ອຸປາທາຍາຕິ ປຸຣິມານິ ຕີຓິ ປາຣາຊິການິ ອາປນ຺ເນ ປຸຄ຺ຄເລ ອຸປາທາຍ. ເສສໍ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖຕ຺ຕາ ຈ ປາກຏເມວາຕິ.

ປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ

໑໙໙. ເອວໍ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐສິກ຺ຂາປທໍ ປທານຸກ຺ກເມນ ວິຠຊິຕ຺ວາ ອິທານິ ຍສ຺ມາ ເຫຏ຺ຐາ ປທຠາຊນີຍມ຺ຫິ ‘‘ຌານໍ ວິໂມກ຺ຂໍ ສມາຘິ ສມາປຕ຺ຕິ ຎາຓທສ຺ສນໍ…ເປ… ສຸຎ຺ຎາຄາເຣ ອຠິຣຕີ’’ຕິ ເອວໍ ສໍຂິຕ຺ເຕເນວ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ໂມ ທສ຺ສິໂຕ, ນ ວິຕ຺ຖາເຣນ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ຕນ຺ຕິ ຐປິຕາ. ສງ຺ເຂປທສ຺ສິເຕ ຈ ອຕ຺ເຖ ນ ສພ຺ເພ ສພ຺ພາກາເຣນ ນຍໍ ຄເຫຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ພາກາເຣນ ນຍຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ປຸນ ຕເທວ ປທຠາຊນໍ ມາຕິກາຐາເນ ຐເປຕ຺ວາ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອາປຕ຺ຕິເຠທໍ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ ‘‘ຌານນ຺ຕິ ປຐມໍ ຌານໍ, ທຸຕິຍໍ ຌານ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປຐມຊ຺ຌານາທີຫິ ເມຕ຺ຕາຌານາທີນິປິ ອສຸຠຊ຺ຌານາທີນິປິ ອານາປານສ຺ສຕິສມາຘິຊ຺ຌານມ຺ປິ ໂລກິຍຊ຺ຌານມ຺ປິ ໂລກຸຕ຺ຕຣຊ຺ຌານມ຺ປິ ສງ຺ຄຫິຕເມວ. ຕສ຺ມາ ‘‘ປຐມໍ ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິນ຺ຕິປິ…ເປ… ຈຕຸຕ຺ຖໍ ຊ຺ຌານໍ, ເມຕ຺ຕາຌານໍ, ອຸເປກ຺ຂາຌານໍ ອສຸຠຊ຺ຌານໍ ອານາປານສ຺ສຕິສມາຘິຊ຺ຌານໍ, ໂລກິຍຊ຺ຌານໍ, ໂລກຸຕ຺ຕຣຊ຺ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິ’’ນ຺ຕິປິ ຠຓນ຺ໂຕ ປາຣາຊິໂກວ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ສຸຏ຺ຐຸ ມຸຕ຺ໂຕ ວິວິເຘຫິ ວາ ກິເລເສຫິ ມຸຕ຺ໂຕຕິ ວິໂມກ຺ໂຂ. ໂສ ປນາຍໍ ຣາຄໂທສໂມເຫຫິ ສຸຎ຺ຎຕ຺ຕາ ສຸຎ຺ຎໂຕ. ຣາຄໂທສໂມຫນິມິຕ຺ເຕຫິ ອນິມິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອນິມິຕ຺ໂຕ. ຣາຄໂທສໂມຫປຓິຘີນໍ ອຠາວໂຕ ອປ຺ປຓິຫິໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຈິຕ຺ຕໍ ສມໍ ອາທຫຕິ ອາຣມ຺ມເຓ ຐເປຕີຕິ ສມາຘິ. ອຣິເຍຫິ ສມາປຊ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ສມາປຕ຺ຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ເອຕ຺ຖ ຈ ວິໂມກ຺ຂຕ຺ຕິເກນ ຈ ສມາຘິຕ຺ຕິເກນ ຈ ອຣິຍມຄ຺ໂຄວ ວຸຕ຺ໂຕ. ສມາປຕ຺ຕິຕ຺ຕິເກນ ປນ ຜລສມາປຕ຺ຕິ. ເຕສຸ ຍໍກິຎ຺ຈິ ເອກມ຺ປິ ປທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ ອິມສ຺ສ ລາຠີມ຺ຫີ’’ຕິ ຠຓນ຺ໂຕ ປາຣາຊິໂກວ ໂຫຕິ.

ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາຕິ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິ, ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸ, ອາສວານໍ ຂເຍ ຎາຓນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ເອກິສ຺ສາປິ ນາມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ ອິມິສ຺ສາ ວິຊ຺ຊາຍ ລາຠີມ຺ຫີ’’ຕິ ຠຓນ຺ໂຕ ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕິ. ສງ຺ເຂປຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ວິຊ຺ຊານໍ ລາຠີມ຺ຫີ’ຕິ ຠຓນ຺ໂຕປິ ‘ຕິສ຺ສນ຺ນໍ ວິຊ຺ຊານໍ ລາຠີມ຺ຫີ’ຕິ ຠຓນ຺ໂຕປິ ປາຣາຊິໂກ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຄ຺ຄຠາວນາປທຠາຊເນ ວຸຕ຺ຕາ ສຕ຺ຕຕິໍສໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມາ ມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ໂລກຸຕ຺ຕຣາວ ອິຘາຘິປ຺ເປຕາ. ຕສ຺ມາ ໂລກຸຕ຺ຕຣານໍ ສຕິປຏ຺ຐານານໍ ສມ຺ມປ຺ປຘານານໍ ອິທ຺ຘິປາທານໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ພລານໍ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄານໍ ອຣິຍສ຺ສ ອຏ຺ຐງ຺ຄິກສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ ລາຠີມ຺ຫີຕິ ວທໂຕ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຫາປຈ຺ຈຣິຍາທີສຸ ປນ ‘‘ສຕິປຏ຺ຐານານໍ ລາຠີມ຺ຫີ’ຕິ ເອວໍ ເອເກກໂກຏ຺ຐາສວເສນາປິ ‘ກາຍານຸປສ຺ສນາສຕິປຏ຺ຐານສ຺ສ ລາຠີມ຺ຫີ’ຕິ ເອວໍ ຕຕ຺ຖ ເອເກກຘມ຺ມວເສນາປິ ວທໂຕ ປາຣາຊິກເມວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ຕມ຺ປິ ສເມຕິ. ກສ຺ມາ? ມຄ຺ຄກ຺ຂຓຸປ຺ປນ຺ເນເຍວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຜລສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍປິ ເອເກກຜລວເສນ ປາຣາຊິກໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຣາຄສ຺ສ ປຫານນ຺ຕິອາທິຕ຺ຕິເກ ກິເລສປ຺ປຫານເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ປນ ຍສ຺ມາ ມຄ຺ເຄນ ວິນາ ນຕ຺ຖິ, ຕຕິຍມຄ຺ເຄນ ຫິ ກາມຣາຄໂທສານໍ ປຫານໍ, ຈຕຸຕ຺ເຖນ ໂມຫສ຺ສ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຣາໂຄ ເມ ປຫີໂນ’’ຕິອາທີນິ ວທໂຕປິ ປາຣາຊິກໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຣາຄາ ຈິຕ຺ຕໍ ວິນີວຣຓຕາຕິອາທິຕ຺ຕິເກ ໂລກຸຕ຺ຕຣຈິຕ຺ຕເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ‘‘ຣາຄາ ເມ ຈິຕ຺ຕໍ ວິນີວຣຓ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ວທໂຕປິ ປາຣາຊິກເມວ.

ສຸຎ຺ຎາຄາຣປທຠາຊເນ ປນ ຍສ຺ມາ ຌາເນນ ອຆເຏຕ຺ວາ ‘‘ສຸຎ຺ຎາຄາເຣ ອຠິຣມາມີ’’ຕິ ວຈນມຕ຺ເຕນ ປາຣາຊິກໍ ນາຘິປ຺ເປຕໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປຐເມນ ຌາເນນ ສຸຎ຺ຎາຄາເຣ ອຠິຣຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ໂຍ ຌາເນນ ຆເຏຕ຺ວາ ‘‘ອິມິນາ ນາມ ຌາເນນ ສຸຎ຺ຎາຄາເຣ ອຠິຣມາມີ’’ຕິ ວທຕິ, ອຍເມວ ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຍາ ຈ ‘‘ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ອິມສ຺ສ ປທຠາຊເນ ອມ຺ພຏ຺ຐສຸຕ຺ຕາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໒໕໔ ອາທໂຍ) ວຸຕ຺ຕາສຸ ອຏ຺ຐສຸ ວິຊ຺ຊາສຸ ວິປສ຺ສນາຎາຓມໂນມຍິທ຺ຘິອິທ຺ຘິວິຘທິພ຺ພໂສຕເຈໂຕປຣິຍຎາຓເຠທາ ປຎ຺ຈ ວິຊ຺ຊາ ນ ອາຄຕາ, ຕາສຸ ເອກາ ວິປສ຺ສນາວ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸ ນ ໂຫຕິ, ເສສາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕສ຺ມາ ‘‘ວິປສ຺ສນາຍ ລາຠີມ຺ຫີ’’ຕິປິ ‘‘ວິປສ຺ສນາຎາຓສ຺ສ ລາຠີມ຺ຫີ’’ຕິປິ ວທໂຕ ປາຣາຊິກໍ ນຕ຺ຖິ. ຜຸສ຺ສເທວຕ຺ເຖໂຣ ປນ ຠຓຕິ – ‘‘ອິຕຣາປິ ຈຕສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ ຎາເຓນ ອຆຏິຕາ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖູ ນ ໂຫນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ‘ມໂນມຍສ຺ສ ລາຠີມ຺ຫິ, ອິທ຺ຘິວິຘສ຺ສ, ທິພ຺ພາຍ ໂສຕຘາຕຸຍາ, ເຈໂຕປຣິຍສ຺ສ ລາຠີມ຺ຫີ’ຕິ ວທໂຕປິ ປາຣາຊິກໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ຕໍ ຕສ຺ສ ອນ຺ເຕວາສິເກເຫວ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ – ‘‘ອາຈຣິໂຍ ນ ອາຠິຘມ຺ມິໂກ ຠຸມ຺ມນ຺ຕຣໍ ນ ຊານາຕິ, ອຠິຎ຺ຎາ ນາມ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານປາທໂກວ ມຫຄ຺ຄຕຘມ຺ໂມ, ຌາເນເນວ ອິຊ຺ຌຕິ. ຕສ຺ມາ ມໂນມຍສ຺ສ ລາຠີມ຺ຫີ’ຕິ ວາ ‘ມໂນມຍຎາຓສ຺ສ ລາຠີມ຺ຫີ’ຕິ ວາ ຍຖາ ວາ ຕຖາ ວາ ວທຕຸ ປາຣາຊິກເມວາ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກິຎ຺ຈາປິ ນິພ຺ພານໍ ປາຬິຍາ ອນາຄຕໍ, ອຖ ໂຂ ‘‘ນິພ຺ພານໍ ເມ ປຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ສຈ຺ຉິກຕ’’ນ຺ຕິ ວາ ວທໂຕ ປາຣາຊິກເມວ. ກສ຺ມາ? ນິພ຺ພານສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕໂລກຸຕ຺ຕຣຕ຺ຕາ. ຕຖາ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ ປຏິວິຊ຺ຌິໍ ປຏິວິທ຺ຘານິ ມຍາ’’ຕິ ວທໂຕປິ ປາຣາຊິກເມວ. ກສ຺ມາ? ສຈ຺ຈປ຺ປຏິເວໂຘຕິ ຫິ ມຄ຺ຄສ຺ສ ປຣິຍາຍວຈນໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ‘‘ຕິສ຺ໂສ ປຏິສມ຺ຠິທາ ກາມາວຈຣກຸສລໂຕ ຈຕູສຸ ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕສຸ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ກ຺ຣິຍໂຕ ຈຕູສຸ ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕສຸ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາ ເອເຕສຸ ເຈວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຈຕູສຸ ມຄ຺ເຄສຸ ຈຕູສຸ ຜເລສຸ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວິຠງ຺ເຄ (ວິຠ. ໗໔໖) ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ‘‘ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາຍ ລາຠີມ຺ຫີ’’ຕິ ວາ, ‘‘ນິຣຸຕ຺ຕິ…ເປ… ປຏິຠານປຏິສມ຺ຠິທາຍ ລາຠີມ຺ຫີ’’ຕິ ວາ ‘‘ໂລກິຍອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາຍ ລາຠີມ຺ຫີ’’ຕິ ວາ ວຸຕ຺ເຕປິ ປາຣາຊິກໍ ນຕ຺ຖິ. ‘‘ປຏິສມ຺ຠິທານໍ ລາຠີມ຺ຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ນ ຕາວ ສີສໍ ໂອຕຣຕິ. ‘‘ໂລກຸຕ຺ຕຣອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາຍ ລາຠີມ຺ຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປນ ປາຣາຊິກໍ ໂຫຕິ. ສງ຺ເຂປຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາປ຺ປຕ຺ໂຕມ຺ຫີຕິ ອວິເສເສນາປິ ວທໂຕ ປາຣາຊິກໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຸຣຸນ຺ທິຍມ຺ປິ ‘‘ນ ມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ເອຕ຺ຕາວຕາ ປາຣາຊິກໍ ນຕ຺ຖິ, ເອຕ຺ຕາວຕາ ສີສໍ ນ ໂອຕຣຕິ, ເອຕ຺ຕາວຕາ ນ ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ ວິຈາຣິຕຕ຺ຕາ ນ ສກ຺ກາ ອຎ຺ຎໍ ປມາຓໍ ກາຕຸນ຺ຕິ.

‘‘ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊາມີ’’ຕິ ວາ ‘‘ລາຠີມ຺ຫາຫໍ ຕສ຺ສາ’’ຕິ ວາ ວທໂຕປິ ປາຣາຊິກໍ ນຕ຺ຖິ. ກສ຺ມາ? ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິຍາ ເນວ ໂລກິຍຕ຺ຕາ ນ ໂລກຸຕ຺ຕຣຕ຺ຕາຕິ. ສເຈ ປນສ຺ສ ເອວໍ ໂຫຕິ – ‘‘ນິໂຣຘໍ ນາມ ອນາຄາມີ ວາ ຂີຓາສໂວ ວາ ສມາປຊ຺ຊຕິ, ເຕສໍ ມໍ ອຎ຺ຎຕໂຣຕິ ຊານິສ຺ສຕີ’’ຕິ ພ຺ຍາກໂຣຕິ, ໂສ ຈ ນໍ ຕຖາ ຊານາຕິ, ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ມຫາປຈ຺ຈຣິສງ຺ເຂປຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

‘‘ອຕີຕຠເວ ກສ຺ສປສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘກາເລ ໂສຕາປນ຺ໂນມ຺ຫີ’’ຕິ ວທໂຕປິ ປາຣາຊິກໍ ນຕ຺ຖິ. ອຕີຕກ຺ຂນ຺ຘານຎ຺ຫິ ປຣາມຏ຺ຐຕ຺ຕາ ສີສໍ ນ ໂອຕຣຕີຕິ. ສງ຺ເຂປຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ອຕີເຕ ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິລາຠີມ຺ຫີ’’ຕິ ວທໂຕ ປາຣາຊິກໍ ນຕ຺ຖິ, ກຸປ຺ປຘມ຺ມຕ຺ຕາ ອິຘ ປນ ‘‘ອຕ຺ຖິ ອກຸປ຺ປຘມ຺ມຕ຺ຕາຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕມ຺ປິ ຕຕ຺ເຖວ ‘‘ອຕີຕຕ຺ຕຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ກເຖນ຺ຕສ຺ສ ປາຣາຊິກໍ ນ ໂຫຕິ, ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ກເຖນ຺ຕສ຺ເສວ ໂຫຕີ’’ຕິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ.

ສຸທ຺ຘິກວາຣກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໐໐. ເອວໍ ຌານາທີນິ ທສ ມາຕິກາປທານິ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ອິທານິ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມໍ ອຸລ຺ລປນ຺ໂຕ ຍໍ ສມ຺ປຊານມຸສາວາທໍ ຠຓຕິ, ຕສ຺ສ ອງ຺ຄໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕສ຺ເສວ ວິຕ຺ຖາຣສ຺ສ ວເສນ ຈກ຺ກເປຍ຺ຍາລໍ ພນ຺ຘນ຺ໂຕ ອຸລ຺ລປນາກາຣຎ຺ຈ ອາປຕ຺ຕິເຠທຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕີຫາກາເຣຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສຸທ຺ຘິກວາໂຣ ວຕ຺ຕຸກາມວາໂຣ ປຈ຺ຈຍປຏິສໍຍຸຕ຺ຕວາໂຣຕິ ຕໂຍ ມຫາວາຣາ. ເຕສຸ ສຸທ຺ຘິກວາເຣ ປຐມຊ຺ຌານໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ຍາວ ໂມຫາ ຈິຕ຺ຕໍ ວິນີວຣຓປທໍ, ຕາວ ເອກເມກສ຺ມິໍ ປເທ ສມາປຊ຺ຊິໍ, ສມາປຊ຺ຊາມິ, ສມາປນ຺ໂນ, ລາຠີມ຺ຫິ, ວສີມ຺ຫິ, ສຈ຺ຉິກຕໍ ມຍາຕິ ອິເມສຸ ຉສຸ ປເທສຸ ເອກເມກໍ ປທໍ ຕີຫາກາເຣຫິ, ຈຕູຫິ, ປຎ຺ຈຫິ, ຉຫິ, ສຕ຺ຕຫາກາເຣຫີຕິ ເອວໍ ປຎ຺ຈກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ສຸທ຺ຘິກນໂຍ ນາມ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕໂຕ ປຐມຎ຺ຈ ຌານໍ, ທຸຕິຍຎ຺ຈ ຌານນ຺ຕິ ເອວໍ ປຐມຊ຺ຌາເນນ ສທ຺ຘິໍ ເອກເມກໍ ປທໍ ຆເຏນ຺ເຕນ ສພ຺ພປທານິ ຆເຏຕ຺ວາ ເຕເນວ ວິຕ຺ຖາເຣນ ຂຓ຺ຑຈກ຺ກໍ ນາມ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຎ຺ຫິ ປຸນ ອາເນຕ຺ວາ ປຐມຊ຺ຌານາທີຫິ ນ ໂຍຊິຕໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຂຓ຺ຑຈກ຺ກ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕໂຕ ທຸຕິຍຎ຺ຈ ຌານໍ, ຕຕິຍຎ຺ຈ ຌານນ຺ຕິ ເອວໍ ທຸຕິຍຊ຺ຌາເນນ ສທ຺ຘິໍ ເອກເມກໍ ປທໍ ຆເຏຕ຺ວາ ປຸນ ອາເນຕ຺ວາ ປຐມຊ຺ຌາເນນ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ເຕເນວ ວິຕ຺ຖາເຣນ ພທ຺ຘຈກ຺ກໍ ນາມ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໂຕ ຍຖາ ທຸຕິຍຊ຺ຌາເນນ ສທ຺ຘິໍ, ເອວໍ ຕຕິຍຊ຺ຌານາທີຫິປິ ສທ຺ຘິໍ, ເອກເມກໍ ປທໍ ຆເຏຕ຺ວາ ປຸນ ອາເນຕ຺ວາ ທຸຕິຍຊ຺ຌານາທີຫິ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ເຕເນວ ວິຕ຺ຖາເຣນ ອຎ຺ຎານິປິ ເອກູນຕິໍສ ພທ຺ຘຈກ຺ການິ ວຕ຺ວາ ເອກມູລກນໂຍ ນິຏ຺ຐາປິໂຕ. ປາໂຐ ປນ ສງ຺ເຂເປນ ທສ຺ສິໂຕ, ໂສ ອສມ຺ມຸຍ຺ຫນ຺ເຕນ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຍຖາ ຈ ເອກມູລໂກ, ເອວໍ ທຸມູລກາທໂຍປິ ສພ຺ພມູລກປຣິໂຍສານາ ຈຕຸນ຺ນໍ ສຕານໍ ອຸປຣິ ປຎ຺ຈຕິໍສ ນຍາ ວຸຕ຺ຕາ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ທ຺ວິມູລກາ ເອກູນຕິໍສ, ຕິມູລກາ ອຏ຺ຐວີສ, ຈຕຸມູລກາ ສຕ຺ຕວີສ; ເອວໍ ປຎ຺ຈມູລກາທໂຍປິ ເອເກກໍ ອູນໍ ກຕ຺ວາ ຍາວ ຕິໍສມູລກາ, ຕາວ ເວທິຕພ຺ພາ. ປາເຐ ປນ ເຕສໍ ນາມມ຺ປິ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ສພ຺ພມູລກ’’ນ຺ຕິ ຕິໍສມູລກນໂຍ ເອໂກ ທສ຺ສິໂຕ. ຍສ຺ມາ ຈ ສຸຎ຺ຎາຄາຣປທໍ ຌາເນນ ອຆຏິຕໍ ສີສໍ ນ ໂອຕຣຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ອນາມສິຕ຺ວາ ໂມຫາ ຈິຕ຺ຕໍ ວິນີວຣຓປທປຣິໂຍສານາເຍວ ສພ຺ພຕ຺ຖ ໂຍຊນາ ທສ຺ສິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອວໍ ປຐມຊ຺ຌານາທີນິ ປຏິປາຏິຍາ ວາ ອຸປ຺ປຏິປາຏິຍາ ວາ ທຸຕິຍຊ຺ຌານາທີຫິ ຆເຏຕ຺ວາ ວາ ອຆເຏຕ຺ວາ ວາ ສມາປຊ຺ຊິນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອຸລ຺ລປໂຕ ໂມກ຺ໂຂ ນຕ຺ຖິ, ປາຣາຊິກໍ ອາປຊ຺ຊຕິເຍວາຕິ.

ອິມສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ທສ຺ສນວເສນ ວຸຕ຺ເຕ ຈ ປເນຕສ຺ມິໍ ສຸທ຺ຘິກມຫາວາເຣ ອຍໍ ສງ຺ເຂປໂຕ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ – ຕີຫາກາເຣຫີຕິ ສມ຺ປຊານມຸສາວາທສ຺ສ ອງ຺ຄຠູເຕຫິ ຕີຫິ ກາຣເຓຫິ. ປຸພ຺ເພວສ຺ສ ໂຫຕີຕິ ປຸພ຺ພຠາເຄເຍວ ອສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ເອວໍ ໂຫຕິ ‘‘ມຸສາ ຠຓິສ຺ສ’’ນ຺ຕິ. ຠຓນ຺ຕສ຺ສ ໂຫຕີຕິ ຠຓມານສ຺ສ ໂຫຕິ. ຠຓິຕສ຺ສ ໂຫຕີຕິ ຠຓິເຕ ອສ຺ສ ໂຫຕິ, ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ຕສ຺ມິໍ ວຸຕ຺ເຕ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ຠຓິຕສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕວໂຕ ນິຏ຺ຐິຕວຈນສ຺ສ ໂຫຕີຕິ. ໂຍ ເອວໍ ປຸພ຺ພຠາເຄປິ ຊານາຕິ, ຠຓນ຺ໂຕປິ ຊານາຕິ, ປຈ຺ຉາປິ ຊານາຕິ, ‘‘ມຸສາ ມຍາ ຠຓິຕ’’ນ຺ຕິ ໂສ ‘‘ປຐມຊ຺ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິ’’ນ຺ຕິ ຠຓນ຺ໂຕ ປາຣາຊິກໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕ. ກິຎ຺ຈາປິ ທສ຺ສິໂຕ, ອຖ ໂຂ ອຍເມຕ຺ຖ ວິເສໂສ – ປຸຈ຺ຉາ ຕາວ ໂຫຕິ ‘‘‘ມຸສາ ຠຓິສ຺ສ’ນ຺ຕິ ປຸພ຺ພຠາໂຄ ອຕ຺ຖິ, ‘ມຸສາ ມຍາ ຠຓິຕ’ນ຺ຕິ ປຈ຺ຉາຠາໂຄ ນຕ຺ຖິ, ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຕເມວ ຫິ ໂກຈິ ປມຸສ຺ສຕິ, ກິໍ ຕສ຺ສ ປາຣາຊິກໍ ໂຫຕິ, ນ ໂຫຕີ’’ຕິ? ສາ ເອວໍ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕາ – ປຸພ຺ພຠາເຄ ‘‘ມຸສາ ຠຓິສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ຈ ຠຓນ຺ຕສ຺ສ ‘‘ມຸສາ ຠຓາມີ’’ຕິ ຈ ຊານໂຕ ປຈ຺ຉາຠາເຄ ‘‘ມຸສາ ມຍາ ຠຓິຕ’’ນ຺ຕິ ນ ສກ຺ກາ ນ ຠວິຕຸໍ. ສເຈປິ ນ ໂຫຕິ ປາຣາຊິກເມວ. ປຸຣິມເມວ ຫິ ອງ຺ຄທ຺ວຍໍ ປມາຓໍ. ຍສ຺ສາປິ ປຸພ຺ພຠາເຄ ‘‘ມຸສາ ຠຓິສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ອາໂຠໂຄ ນຕ຺ຖິ, ຠຓນ຺ໂຕ ປນ ‘‘ມຸສາ ຠຓາມີ’’ຕິ ຊານາຕິ, ຠຓິເຕປິ ‘‘ມຸສາ ມຍາ ຠຓິຕ’’ນ຺ຕິ ຊານາຕິ, ໂສ ອາປຕ຺ຕິຍາ ນ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ປຸພ຺ພຠາໂຄ ຫິ ປມາຓຕໂຣ. ຕສ຺ມິໍ ອສຕິ ທວາ ຠຓິຕໍ ວາ ຣວາ ຠຓິຕໍ ວາ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ຕໍຎາຓຕາ ຈ ຎາຓສໂມຘານຎ຺ຈ ປຣິຈ຺ຈຊິຕພ຺ພໍ. ຕໍຎາຓຕາ ປຣິຈ຺ຈຊິຕພ຺ພາຕິ ເຍນ ຈິຕ຺ເຕນ ‘‘ມຸສາ ຠຓິສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ຊານາຕິ, ເຕເນວ ‘‘ມຸສາ ຠຓາມີ’’ຕິ ຈ ‘‘ມຸສາ ມຍາ ຠຓິຕ’’ນ຺ຕິ ຈ ຊານາຕີຕິ ເອວໍ ເອກຈິຕ຺ເຕເນວ ຕີສຸ ຂເຓສຸ ຊານາຕີຕິ ອຍໍ ຕໍຎ຺ຎຓຕາ ປຣິຈ຺ຈຊິຕພ຺ພາ, ນ ຫິ ສກ຺ກາ ເຕເນວ ຈິຕ຺ເຕນ ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ຊານິຕຸໍ ຍຖາ ນ ສກ຺ກາ ເຕເນວ ອສິນາ ໂສ ອສິ ຉິນ຺ທິຕຸນ຺ຕິ. ປຸຣິມໍ ປຸຣິມໍ ປນ ຈິຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຉິມສ຺ສ ປຈ຺ຉິມສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຕຖາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຈໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ. ເຕເນຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ –

‘‘ປມາຓໍ ປຸພ຺ພຠາໂຄວ, ຕສ຺ມິໍ ສຕິ ນ ເຫສ຺ສຕິ;

ເສສທ຺ວຍນ຺ຕິ ນຕ຺ເຖຕ, ມິຕິ ວາຈາ ຕິວງ຺ຄິກາ’’ຕິ.

‘‘ຎາຓສໂມຘານໍ ປຣິຈ຺ຈຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ເອຕານິ ຕີຓິ ຈິຕ຺ຕານິ ເອກກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ນ ຄເຫຕພ຺ພານິ. ອິທຎ຺ຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ນາມ –

ອນິຣຸທ຺ຘມ຺ຫິ ປຐເມ, ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ປຈ຺ຉິມໍ;

ນິຣນ຺ຕຣຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ, ເອກໍ ວິຍ ປກາສຕິ.

ອິໂຕ ປຣໍ ປນ ຍ຺ວາຍໍ ‘‘ປຐມໍ ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິ’’ນ຺ຕິ ສມ຺ປຊານມຸສາ ຠຓຕິ, ຍສ຺ມາ ໂສ ‘‘ນຕ຺ຖິ ເມ ປຐມໍ ຌານ’’ນ຺ຕິ ເອວໍທິຏ຺ຐິໂກ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ຫິ ອຕ຺ເຖວາຍໍ ລທ຺ຘິ. ຕຖາ ‘‘ນຕ຺ຖິ ເມ ປຐມໍ ຌານ’’ນ຺ຕິ ເອວມສ຺ສ ຂມຕິ ເຈວ ຣຸຈ຺ຈຕິ ຈ. ເອວໍສຠາວເມວ ຈສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ‘‘ນຕ຺ຖິ ເມ ປຐມໍ ຌານ’’ນ຺ຕິ. ຍທາ ປນ ມຸສາ ວຕ຺ຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ຕທາ ຕໍ ທິຏ຺ຐິໍ ວາ ທິຏ຺ຐິຍາ ສຫ ຂນ຺ຕິໍ ວາ ທິຏ຺ຐິຂນ຺ຕີຫິ ສທ຺ຘິໍ ຣຸຈິໍ ວາ, ທິຏ຺ຐິຂນ຺ຕິຣຸຈີຫິ ສທ຺ຘິໍ ຠາວໍ ວາ ວິນິຘາຍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ອຠູຕໍ ກຕ຺ວາ ຠຓຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕສມ຺ປິ ວເສນ ອງ຺ຄເຠທໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຈຕູຫາກາເຣຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິວາເຣ ຈ ‘‘ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຸສາວາໂທ’’ຕິ (ປຏິ. ໓໒໘) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ອຘິປ຺ເປຕາຍ ສຎ຺ຎາຍ ສທ຺ຘິໍ ອຎ຺ໂຎປິ ອິຘ ‘‘ອຏ຺ຐຫາກາເຣຫີ’’ຕິ ເອໂກ ນໂຍ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ວິນິຘາຍ ທິຏ຺ຐິນ຺ຕິ ພລວຘມ຺ມວິນິຘານວເສເນຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິນິຘາຍ ຂນ຺ຕິນ຺ຕິອາທີນິ ຕໂຕ ທຸພ຺ພລທຸພ຺ພລານໍ ວິນິຘານວເສນ. ວິນິຘາຍ ສຎ຺ຎນ຺ຕິ ອິທໍ ປເນຕ຺ຖ ສພ຺ພທຸພ຺ພລຘມ຺ມວິນິຘານໍ. ສຎ຺ຎາມຕ຺ຕມ຺ປິ ນາມ ອວິນິຘາຍ ສມ຺ປຊານມຸສາ ຠາສິສ຺ສຕີຕິ ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ‘‘ສມາປຊ຺ຊິສ຺ສາມີ’’ຕິອາທິນາ ອນາຄຕວຈເນນ ປາຣາຊິກໍ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສມາປຊ຺ຊິ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ອຕີຕວຕ຺ຕມານປທາເນວ ປາເຐ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ.

໒໐໗. ອິໂຕ ປຣໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ອິມສ຺ມິໍ ສຸທ຺ຘິກມຫາວາເຣ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ. ນ ເຫຕ຺ຖ ຕໍ ອຕ຺ຖິ – ຍໍ ອິມິນາ ວິນິຈ຺ຉເຍນ ນ ສກ຺ກາ ຠເວຍ຺ຍ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ, ຐເປຕ຺ວາ ກິເລສປ຺ປຫານປທສ຺ສ ປທຠາຊເນ ‘‘ຣາໂຄ ເມ ຈຕ຺ໂຕ ວນ຺ໂຕ’’ຕິອາທີນໍ ປທານໍ ອຕ຺ຖໍ. ສ຺ວາຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ – ເອຕ຺ຖ ຫິ ຈຕ຺ໂຕຕິ ອິທໍ ສກຠາວປຣິຈ຺ຈຊນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ວນ຺ໂຕຕິ ອິທໍ ປຸນ ອນາທິຍນຠາວທສ຺ສນວເສນ. ມຸຕ຺ໂຕຕິ ອິທໍ ສນ຺ຕຕິໂຕ ວິໂມຈນວເສນ. ປຫີໂນຕິ ອິທໍ ມຸຕ຺ຕສ຺ສາປິ ກ຺ວຈິ ອນວຏ຺ຐານທສ຺ສນວເສນ. ປຏິນິສ຺ສຏ຺ໂຐຕິ ອິທໍ ປຸພ຺ເພ ອາທິນ຺ນປຸພ຺ພສ຺ສ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄທສ຺ສນວເສນ. ອຸກ຺ເຂຏິໂຕຕິ ອິທໍ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ອຸຕ຺ຕາສິຕຕ຺ຕາ ປຸນ ອນລ຺ລີຍນຠາວທສ຺ສນວເສນ. ສ຺ວາຍມຕ຺ໂຖ ສທ຺ທສຕ຺ຖໂຕ ປຣິເຍສິຕພ຺ໂພ. ສມຸກ຺ເຂຏິໂຕຕິ ອິທໍ ສຸຏ຺ຐຸ ອຸຕ຺ຕາເສຕ຺ວາ ອຓຸສຫຄຕສ຺ສາປິ ປຸນ ອນລ຺ລີຍນຠາວທສ຺ສນວເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ.

ສຸທ຺ຘິກວາຣກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ວຕ຺ຕຸກາມວາຣກຖາ

໒໑໕. ວຕ຺ຕຸກາມວາເຣປິ ‘‘ຕີຫາກາເຣຫີ’’ຕິອາທີນໍ ອຕ຺ໂຖ, ວາຣເປຍ຺ຍາລປ຺ປເຠໂທ ຈ ສພ຺ໂພ ອິຘ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເກວລຎ຺ຫິ ຍໍ ‘‘ມຍາ ວິຣຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ວຕ຺ຕຸກາເມນ ອຎ຺ຎໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ນຕ຺ຖິ ມຍ຺ຫໍ ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ເອວໍ ໂອກາສຄເວສການໍ ປາປປຸຄ຺ຄລານໍ ໂອກາສນິເສຘນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ໂຕ. ຍເຖວ ຫິ ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸກາໂມ ‘‘ຘມ຺ມໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິອາທີສຸ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານປເທສຸ ຍໍ ວາ ຕໍ ວາ ວທນ຺ໂຕປິ ເຂຕ຺ເຕ ໂອຕິຓ຺ຓຕ຺ຕາ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂາຕໂກວ ໂຫຕິ; ເອວໍ ປຐມຊ຺ຌານາທີສຸ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມປເທສຸ ຍໍກິຎ຺ຈິ ເອກໍ ວຕ຺ຕຸກາໂມ ຕໂຕ ອຎ຺ຎໍ ຍໍ ວາ ຕໍ ວາ ວທນ຺ໂຕປິ ເຂຕ຺ເຕ ໂອຕິຓ຺ຓຕ຺ຕາ ປາຣາຊິໂກວ ໂຫຕິ. ສເຈ ຍສ຺ສ ວທຕິ, ໂສ ຕມຕ຺ຖໍ ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ຊານາຕິ. ຊານນລກ຺ຂຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂາເນ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ຫຕ຺ຖມຸທ຺ທາຍ ສີສໍ ນ ໂອຕຣຕິ. ອິທໍ ອຠູຕາໂຣຈນໍ ຫຕ຺ຖມຸທ຺ທາຍປິ ໂອຕຣຕິ. ໂຍ ຫິ ຫຕ຺ຖວິກາຣາທີຫິປິ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄໂຈປເນຫິ ອຠູຕໍ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມໍ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິປເຖ ຐິຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອາໂຣເຈຕິ, ໂສ ຈ ຕມຕ຺ຖໍ ຊານາຕິ, ປາຣາຊິໂກວ ໂຫຕິ. ອຖ ປນ ຍສ຺ສ ອາໂຣເຈຕິ, ໂສ ນ ຊານາຕິ ‘‘ກິ ອຍໍ ຠຓຕີ’’ຕິ, ສໍສຍໍ ວາ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຈິຣໍ ວີມໍສິຕ຺ວາ ວາ ປຈ຺ຉາ ຊານາຕິ, ອປ຺ປຏິວິຊານນ຺ໂຕ ອິຈ຺ເຈວ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ເອວໍ ອປ຺ປຏິວິຊານນ຺ຕສ຺ສ ວຸຕ຺ເຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ໂຫຕິ. ໂຍ ປນ ຌານາທີນິ ອຕ຺ຕໂນ ອຘິຄມວເສນ ວາ ອຸຄ຺ຄຫປຣິປຸຈ຺ຉາທິວເສນ ວາ ນ ຊານາຕິ, ເກວລໍ ຌານນ຺ຕິ ວາ ວິໂມກ຺ໂຂຕິ ວາ ວຈນມຕ຺ຕເມວ ສຸຕໍ ໂຫຕິ, ໂສປິ ເຕນ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ຌານໍ ກິຣ ສມາປຊ຺ຊິນ຺ຕິ ເອສ ວທຕີ’’ຕິ ຍທິ ເອຕ຺ຕກມຕ຺ຕມ຺ປິ ຊານາຕິ, ຊານາຕິຈ຺ເຈວ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ຕສ຺ສ ວຸຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກເມວ. ເສໂສ ເອກສ຺ສ ວາ ທ຺ວິນ຺ນໍ ວາ ພຫູນໍ ວາ ນິຍມິຕານິຍມິຕວເສນ ວິເສໂສ ສພ຺ໂພ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ.

ວຕ຺ຕຸກາມວາຣກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຈ຺ຈຍປຏິສໍຍຸຕ຺ຕວາຣກຖາ

໒໒໐. ປຈ຺ຈຍປຏິສໍຍຸຕ຺ຕວາເຣປິ – ສພ຺ພໍ ວາຣເປຍ຺ຍາລເຠທໍ ປຸພ຺ເພ ອາຄຕປທານຎ຺ຈ ອຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຎຕ຺ວາ ປາຬິກ຺ກໂມ ຕາວ ເອວໍ ຊານິຕພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ໂຍ ເຕ ວິຫາເຣ ວສິ, ໂຍ ເຕ ຈີວຣໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິ, ໂຍ ເຕ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິ, ໂຍ ເຕ ເສນາສນໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິ, ໂຍ ເຕ ຄິລານປຈ຺ຈຍເຠສຊ຺ຊປຣິກ຺ຂາຣໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊີ’’ຕິ ອິເມ ປຎ຺ຈ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນວາຣາ, ‘‘ເຍນ ເຕ ວິຫາໂຣ ປຣິຠຸຕ຺ໂຕ’’ຕິອາທໂຍ ປຎ຺ຈ ກຣຓວຈນວາຣາ, ‘‘ຍໍ ຕ຺ວໍ ອາຄມ຺ມ ວິຫາຣໍ ອທາສີ’’ຕິອາທໂຍ ປຎ຺ຈ ອຸປໂຍຄວຈນວາຣາ ວຸຕ຺ຕາ, ເຕສໍ ວເສນ ອິຘ ວຸຕ຺ເຕນ ສຸຎ຺ຎາຄາຣປເທນ ສທ຺ຘິໍ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ເຕສຸ ປຐມຊ຺ຌານາທີສຸ ສພ຺ພປເທສຸ ວາຣເປຍ຺ຍາລເຠໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ. ‘‘ໂຍ ເຕ ວິຫາເຣ, ເຍນ ເຕ ວິຫາໂຣ, ຍໍ ຕ຺ວໍ ອາຄມ຺ມ ວິຫາຣ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ປຣິຍາເຍນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປນ ‘‘ອຫ’’ນ຺ຕິ ຈ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຏິວິຊານນ຺ຕສ຺ສ ວຸຕ຺ເຕປິ ອິຘ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ອປຏິວິຊານນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ອນາປຕ຺ຕິເຠທກຖາ

ເອວໍ ວິຕ຺ຖາຣວເສນ ອາປຕ຺ຕິເຠທໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອນາປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ອຘິມາເນນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຘິມາເນນາຕິ ອຘິຄຕມາເນນ ສມຸທາຈຣນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ອນຸລ຺ລປນາຘິປ຺ປາຍສ຺ສາຕິ ໂກຫຎ຺ເຎ ອິຈ຺ຉາຈາເຣ ອຐຕ຺ວາ ອນຸລ຺ລປນາຘິປ຺ປາຍສ຺ສ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີນໍ ສນ຺ຕິເກ ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ອຸມ຺ມຕ຺ຕກາທໂຍ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນຍາເອວ. ອິຘ ປນ ອາທິກມ຺ມິກາ ວຄ຺ຄຸມຸທາຕີຣິຍາ ຠິກ຺ຂູ. ເຕສໍ ອນາປຕ຺ຕີຕິ.

ປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສມຸຏ຺ຐານາທີສຸ ອິທໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ຕິສມຸຏ຺ຐານໍ – ຫຕ຺ຖມຸທ຺ທາຍ ອາໂຣເຈນ຺ຕສ຺ສ ກາຍຈິຕ຺ຕໂຕ, ວຈີເຠເທນ ອາໂຣເຈນ຺ຕສ຺ສ ວາຈາຈິຕ຺ຕໂຕ, ອຸຠຍໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ກາຍວາຈາຈິຕ຺ຕໂຕ ສມຸຏ຺ຐາຕິ. ກິຣິຍໍ, ສຎ຺ຎາວິໂມກ຺ຂໍ, ສຈິຕ຺ຕກໍ, ໂລກວຊ຺ຊໍ, ກາຍກມ຺ມໍ, ວຈີກມ຺ມໍ, ອກຸສລຈິຕ຺ຕໍ, ຕິເວທນໍ ຫສນ຺ໂຕປິ ຫິ ໂສມນສ຺ສິໂກ ອຸລ຺ລປຕິ ຠາຍນ຺ໂຕປິ ມຊ຺ຌຕ຺ໂຕປີຕິ.

ວິນີຕວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໒໒໓. ວິນີຕວຕ຺ຖູສຸ – ອຘິມານວຕ຺ຖຸ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ທຸຕິຍວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ – ປຓິຘາຍາຕິ ປຕ຺ຖນໍ ກຕ຺ວາ. ເອວໍ ມໍ ຊໂນ ສມ຺ຠາເວສ຺ສຕີຕິ ເອວໍ ອຣຎ຺ເຎ ວສນ຺ຕໍ ມໍ ຊໂນ ອຣຫຕ຺ເຕ ວາ ເສກ຺ຂຠູມິຍໍ ວາ ສມ຺ຠາເວສ຺ສຕິ, ຕໂຕ ໂລກສ຺ສ ສກ຺ກໂຕ ຠວິສ຺ສາມິ ຄຣຸກໂຕ ມານິໂຕ ປູຊິໂຕຕິ. ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາຕິ ເອວໍ ປຓິຘາຍ ‘‘ອຣຎ຺ເຎ ວສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ປທວາເຣ ປທວາເຣ ທຸກ຺ກຏໍ. ຕຖາ ອຣຎ຺ເຎ ກຸຏິກຣຓຈງ຺ກມນນິສີທນນິວາສນປາວຸຣຓາທີສຸ ສພ຺ພກິຈ຺ເຈສຸ ປໂຍເຄ ປໂຍເຄ ທຸກ຺ກຏໍ. ຕສ຺ມາ ເອວໍ ອຣຎ຺ເຎ ນ ວສິຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ວສນ຺ໂຕ ຫິ ສມ຺ຠາວນໍ ລຠຕຸ ວາ ມາ ວາ ທຸກ຺ກຏໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ໂຍ ປນ ສມາທິນ຺ນຘຸຕງ຺ໂຄ ‘‘ຘຸຕງ຺ຄໍ ຣກ຺ຂິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວາ ‘‘ຄາມນ຺ເຕ ເມ ວສໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ ວິກ຺ຂິປຕິ, ອຣຎ຺ຎໍ ສປ຺ປາຍ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ວາ ‘‘ອທ຺ຘາ ອຣຎ຺ເຎ ຕິຓ຺ຓໍ ວິເວການໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ປາປຸຓິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວາ ‘‘ອຣຎ຺ຎໍ ປວິສິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ອປາປຸຓິຕ຺ວາ ນ ນິກ຺ຂມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວາ ‘‘ອຣຎ຺ຎວາໂສ ນາມ ຠຄວຕາ ປສຕ຺ໂຖ, ມຍິ ຈ ອຣຎ຺ເຎ ວສນ຺ເຕ ພຫູ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິໂນ ຄາມນ຺ຕໍ ຫິຕ຺ວາ ອາຣຎ຺ຎກາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ວາ ເອວໍ ອນວຊ຺ຊວາສໍ ວສິຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ເຕນ ວສິຕພ຺ພໍ.

ຕຕິຍວຕ຺ຖຸສ຺ມິມ຺ປິ – ‘‘ອຠິກ຺ກນ຺ຕາທີນິ ສຓ຺ຐເປຕ຺ວາ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ນິວາສນປາຣຸປນກິຈ຺ຈໂຕ ປຠຸຕິ ຍາວ ໂຠຊນປຣິໂຍສານໍ ຕາວ ປໂຍເຄ ປໂຍເຄ ທຸກ຺ກຏໍ. ສມ຺ຠາວນໍ ລຠຕຸ ວາ ມາ ວາ ທຸກ຺ກຏເມວ. ຂນ຺ຘກວຕ຺ຕເສຂິຍວຕ຺ຕປຣິປູຣຓຕ຺ຖໍ ປນ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີນໍ ທິຏ຺ຐານຸຄຕິອາປຊ຺ຊນຕ຺ຖໍ ວາ ປາສາທິເກຫິ ອຠິກ຺ກມປຏິກ຺ກມາທີຫິ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສນ຺ໂຕ ອນຸປວຊ຺ໂຊ ວິຎ຺ຎູນນ຺ຕິ.

ຈຕຸຕ຺ຖປຎ຺ຈມວຕ຺ຖູສຸ – ‘‘ໂຍ ເຕ ວິຫາເຣ ວສີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ‘‘ອຫ’’ນ຺ຕິ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປາຣາຊິກໍ ນຕ຺ຖິ. ອຕ຺ຕຸປນາຍິກເມວ ຫິ ສມຸທາຈຣນ຺ຕສ຺ສ ປາຣາຊິກໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປຓິຘາຍ ຈງ຺ກມີຕິອາທີນິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍາເນວ.

ສໍໂຍຊນວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ – ສໍໂຍຊນາ ປຫີນາຕິປິ ‘‘ທສ ສໍໂຍຊນາ ປຫີນາ’’ຕິປິ ‘‘ເອກໍ ສໍໂຍຊນໍ ປຫີນ’’ນ຺ຕິປິ ວທໂຕ ກິເລສປ຺ປຫານເມວ ອາໂຣຈິຕໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ປາຣາຊິກໍ.

໒໒໔. ຣໂຫວຕ຺ຖູສຸ – ຣໂຫ ອຸລ຺ລປຕີຕິ ‘‘ຣໂຫຄໂຕ ອຣຫາ ອຫ’’ນ຺ຕິ ວທຕິ, ນ ມນສາ ຈິນ຺ຕິຕເມວ ກໂຣຕິ. ເຕເນຕ຺ຖ ທຸກ຺ກຏໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ວິຫາຣວຕ຺ຖຸ ອຸປຏ຺ຐານວຕ຺ຖຸ ຈ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

໒໒໕. ນ ທຸກ຺ກຣວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ – ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຍໍ ລທ຺ຘິ – ‘‘ອຣິຍປຸຄ຺ຄລາວ ຠຄວໂຕ ສາວກາ’’ຕິ. ເຕນາຫ – ‘‘ເຍ ໂຂ ເຕ ຠຄວໂຕ ສາວກາ ເຕ ເອວໍ ວເທຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ຈສ຺ສ ອຍມຘິປ຺ປາໂຍ – ‘‘ສີລວຕາ ອາຣທ຺ຘວິປສ຺ສເກນ ນ ທຸກ຺ກຣໍ ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກາຕຸໍ, ປຏິພໂລ ໂສ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິຕຸ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ອນຸລ຺ລປນາຘິປ຺ປາໂຍ ອຫ’’ນ຺ຕິ ອາຫ.

ວີຣິຍວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອາຣາຘນີໂຍຕິ ສກ຺ກາ ອາຣາເຘຕຸໍ ສມ຺ປາເທຕຸໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ມຈ຺ຈຸວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ‘‘ຍສ຺ສ ວິປ຺ປຏິສາໂຣ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ໂສ ຠາເຍຍ຺ຍ. ມຍ຺ຫໍ ປນ ອວິປ຺ປຏິສາຣວຕ຺ຖຸການິ ປຣິສຸທ຺ຘານິ ສີລານິ, ສ຺ວາຫໍ ກິໍ ມຣຓສ຺ສ ຠາຍິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອຕມຕ຺ຖວສໍ ປຏິຈ຺ຈ ‘‘ນາຫໍ ອາວຸໂສ ມຈ຺ຈຸໂນ ຠາຍາມີ’’ຕິ ອາຫ. ເຕນສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ.

ວິປ຺ປຏິສາຣວຕ຺ຖຸສ຺ມິມ຺ປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕໂຕ ປຣານິ ຕີຓິ ວຕ຺ຖູນິ ວີຣິຍວຕ຺ຖຸສທິສາເນວ.

ເວທນາວຕ຺ຖູສຸປຐມສ຺ມິໍ ຕາວ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ປຏິສງ຺ຂານພເລນ ອຘິວາສນຂນ຺ຕິຍໍ ຐຕ຺ວາ ‘‘ນາວຸໂສ ສກ຺ກາ ເຍນ ວາ ເຕນ ວາ ອຘິວາເສຕຸ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ເຕນສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ.

ທຸຕິເຍ ປນ ອຕ຺ຕຸປນາຍິກໍ ອກຕ຺ວາ ‘‘ນາວຸໂສ ສກ຺ກາ ປຸຖຸຊ຺ຊເນນາ’’ຕິ ປຣິຍາເຍນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ.

໒໒໖. ພ຺ຣາຫ຺ມຓວຕ຺ຖູສຸໂສ ກິຣ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ນ ເກວລໍ ‘‘ອາຍນ຺ຕຸ ໂຠນ຺ໂຕ ອຣຫນ຺ໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ຍໍ ຍໍ ປນສ຺ສ ວຈນໍ ມຸຂໂຕ ນິຄ຺ຄຈ຺ຉຕິ, ສພ຺ພໍ ‘‘ອຣຫນ຺ຕານໍ ອາສນານິ ປຎ຺ຎເປຖ, ປາໂທທກໍ ເທຖ, ອຣຫນ຺ໂຕ ປາເທ ໂຘວນ຺ຕູ’’ຕິ ອຣຫນ຺ຕວາທປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍເຍວ. ຕໍ ປນສ຺ສ ປສາທຠຎ຺ຎໍ ສທ຺ຘາຈຣິຕຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ສທ຺ຘາພເລນ ສມຸສ຺ສາຫິຕສ຺ສ ວຈນໍ. ຕສ຺ມາ ຠຄວາ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປສາທຠຎ຺ເຎ’’ຕິ ອາຫ. ເອວໍ ວຸຈ຺ຈມາເນນ ປນ ຠິກ຺ຂຸນາ ນ ຫຏ຺ຐຕຸຏ຺ເຐເນວ ປຈ຺ຈຍາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພາ, ‘‘ອຣຫຕ຺ຕສມ຺ປາປິກໍ ປຏິປທໍ ປຣິປູເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອວໍ ໂຍໂຄ ກຣຓີໂຍຕິ.

ອຎ຺ຎພ຺ຍາກຣຓວຕ຺ຖູນິສໍໂຍຊນວຕ຺ຖຸສທິສາເນວ. ອຄາຣວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ຄິຫິຠາເວ ອນຕ຺ຖິກຕາຍ ອນເປກ຺ຂຕາຍ ‘‘ອຠພ຺ໂພ ໂຂ ອາວຸໂສ ມາທິໂສ’’ຕິ ອາຫ, ນ ອຸລ຺ລປນາຘິປ຺ປາເຍນ. ເຕນສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ.

໒໒໗. ອາວຏກາມວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ວຕ຺ຖຸກາເມສຸ ຈ ກິເລສກາເມສຸ ຈ ໂລກິເຍເນວ ອາທີນວທສ຺ສເນນ ນິຣເປກ຺ໂຂ. ຕສ຺ມາ ‘‘ອາວຏາ ເມ ອາວຸໂສ ກາມາ’’ຕິ ອາຫ. ເຕນສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອາວຏາຕິ ອາວາຣິຕາ ນິວາຣິຕາ, ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຠິຣຕິວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ສາສເນ ອນຸກ຺ກຓ຺ຐິຕຠາເວນ ອຸທ຺ເທສປຣິປຸຈ຺ຉາທີສຸ ຈ ອຠິຣຕຠາເວນ ‘‘ອຠິຣໂຕ ອຫໍ ອາວຸໂສ ປຣມາຍ ອຠິຣຕິຍາ’’ຕິ ອາຫ, ນ ອຸລ຺ລປນາຘິປ຺ປາເຍນ. ເຕນສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ.

ປກ຺ກມນວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ໂຍ ອິມມ຺ຫາ ອາວາສາ ປຐມໍ ປກ຺ກມິສ຺ສຕີຕິ ເອວໍ ອາວາສໍ ວາ ມຓ຺ຑປໍ ວາ ສີມໍ ວາ ຍໍກິຎ຺ຈິ ຐານໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ກຕາຍ ກຕິກາຍ ໂຍ ‘‘ມໍ ອຣຫາຕິ ຊານນ຺ຕູ’’ຕິ ຕມ຺ຫາ ຐານາ ປຐມໍ ປກ຺ກມຕິ, ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕິ. ໂຍ ປນ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍານໍ ວາ ກິຈ຺ເຈນ ມາຕາປິຕູນໍ ວາ ເກນຈິເທວ ກຣຓີເຍນ ຠິກ຺ຂາຈາຣຕ຺ຖໍ ວາ ອຸທ຺ເທສປຣິປຸຈ຺ຉານໍ ວາ ອຕ຺ຖາຍ ອຎ຺ເຎນ ວາ ຕາທິເສນ ກຣຓີເຍນ ຕໍ ຐານໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ. ສເຈປິສ຺ສ ເອວໍ ຄຕສ຺ສ ປຈ຺ຉາ ອິຈ຺ຉາຈາໂຣ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ‘‘ນ ທານາຫໍ ຕຕ຺ຖ ຄມິສ຺ສາມິ ເອວໍ ມໍ ອຣຫາຕິ ສມ຺ຠາເວສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ອນາປຕ຺ຕິເຍວ.

ໂຍປິ ເກນຈິເທວ ກຣຓີເຍນ ຕໍ ຐານໍ ປຕ຺ວາ ສຊ຺ຌາຍມນສິກາຣາທິວເສນ ອຎ຺ຎວິຫິໂຕ ວາ ຫຸຕ຺ວາ ໂຈຣາທີຫິ ວາ ອນຸພທ຺ໂຘ ເມຆໍ ວາ ອຸຏ຺ຐິຕໍ ທິສ຺ວາ ອໂນວສ຺ສກໍ ປວິສິຕຸກາໂມ ຕໍ ຐານໍ ອຕິກ຺ກມຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ. ຍາເນນ ວາ ອິທ຺ຘິຍາ ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕປິ ປາຣາຊິກໍ ນາປຊ຺ຊຕິ, ປທຄມເນເນວ ອາປຊ຺ຊຕິ. ຕມ຺ປິ ເຍຫິ ສຫ ກຕິກາ ກຕາ, ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ອປຸພ຺ພໍອຈຣິມໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ນາປຊ຺ຊຕິ. ເອວໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ຫິ ສພ຺ເພປິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ຣກ຺ຂນ຺ຕິ. ສເຈປິ ມຓ຺ຑປຣຸກ຺ຂມູລາທີສຸ ກິຎ຺ຈິ ຐານໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ໂຍ ເອຕ຺ຖ ນິສີທຕິ ວາ ຈງ຺ກມຕິ ວາ, ຕໍ ອຣຫາຕິ ຊານິສ຺ສາມ’’ ປຸປ຺ຜານິ ວາ ຐເປຕ຺ວາ ‘‘ໂຍ ອິມານິ ຄເຫຕ຺ວາ ປູຊໍ ກຣິສ຺ສຕິ, ຕໍ ອຣຫາຕິ ຊານິສ຺ສາມາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ກຕິກາ ກຕາ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຣາປິ ອິຈ຺ຉາຈາຣວເສນ ຕຖາ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ປາຣາຊິກເມວ. ສເຈປິ ອຸປາສເກນ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ວິຫາໂຣ ວາ ກໂຕ ໂຫຕິ, ຈີວຣາທີນິ ວາ ຐປິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ, ‘‘ເຍ ອຣຫນ຺ໂຕ ເຕ ອິມສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ວສນ຺ຕຸ, ຈີວຣາທີນິ ຈ ຄຓ຺ຫນ຺ຕູ’’ຕິ. ຕຕ຺ຣາປິ ອິຈ຺ຉາຈາຣວເສນ ວສນ຺ຕສ຺ສ ວາ ຈີວຣາທີນິ ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ປາຣາຊິກເມວ. ເອຕໍ ປນ ອຘມ຺ມິກກຕິກວຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ນ ກາຕພ຺ພໍ, ອຎ຺ຎໍ ວາ ເອວຣູປໍ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ເຕມາສພ຺ຠນ຺ຕເຣ ສພ຺ເພວ ອາຣຎ຺ຎກາ ໂຫນ຺ຕຸ, ປິຓ຺ຑປາຕິກງ຺ຄາທິອວເສສຘຸຕງ຺ຄຘຣາ ວາ ອຖ ວາ ສພ຺ເພວ ຂີຓາສວາ ໂຫນ຺ຕູ’’ຕິ ເອວມາທິ. ນານາເວຣຊ຺ຊກາ ຫິ ຠິກ຺ຂູ ສນ຺ນິປຕນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ເກຈິ ທຸພ຺ພລາ ອປ຺ປຖາມາ ເອວຣູປໍ ວຕ຺ຕໍ ອນຸປາເລຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ເອວຣູປມ຺ປິ ວຕ຺ຕໍ ນ ກາຕພ຺ພໍ. ‘‘ອິມໍ ເຕມາສໍ ສພ຺ເພເຫວ ນ ອຸທ຺ທິສິຕພ຺ພໍ, ນ ປຣິປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ, ນ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ພໍ, ມູຄພ຺ພຕໍ ຄຓ຺ຫິຕພ຺ພໍ, ພຫິ ສີມຏ຺ຐສ຺ສາປິ ສງ຺ຆລາໂຠ ທາຕພ຺ໂພ’’ຕິ ເອວມາທິກໍ ປນ ນ ກາຕພ຺ພເມວ.

໒໒໘. ລກ຺ຂຓສໍຍຸຕ຺ເຕ ຍ຺ວາຍໍ ອາຍສ຺ມາ ຈ ລກ຺ຂໂຓຕິ ລກ຺ຂຓຕ຺ເຖໂຣ ວຸຕ຺ໂຕ, ເອສ ຊຏິລສຫສ຺ສສ຺ສ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ເອຫິຠິກ຺ຂູປສມ຺ປທາຍ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ອາທິຕ຺ຕປຣິຍາຍາວສາເນ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ໂຕ ເອໂກ ມຫາສາວໂກຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍສ຺ມາ ປເນສ ລກ຺ຂຓສມ຺ປນ຺ເນນ ສພ຺ພາກາຣປຣິປູເຣນ ພ຺ຣຫ຺ມສເມນ ອຕ຺ຕຠາເວນ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ຕສ຺ມາ ລກ຺ຂໂຓຕິ ສງ຺ຂໍ ຄໂຕ. ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖໂຣ ປນ ປພ຺ພຊິຕທິວສໂຕ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ໂຕ ທຸຕິໂຍ ອຄ຺ຄສາວໂກ.

ສິຕໍ ປາຕ຺ວາກາສີຕິ ມນ຺ທຫສິຕໍ ປາຕຸອກາສິ, ປກາສຍິ ທສ຺ເສສີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກິໍ ປນ ທິສ຺ວາ ເຖໂຣ ສິຕໍ ປາຕ຺ວາກາສີຕິ? ອຸປຣິ ປາຬິຍໍ ອາຄຕໍ ອຏ຺ຐິກສງ຺ຂລິກໍ ເອກໍ ເປຕໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ສຕ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ, ນ ປສາທຈກ຺ຂຸນາ. ປສາທຈກ຺ຂຸສ຺ສ ຫິ ເອເຕ ອຕ຺ຕຠາວາ ນ ອາປາຖໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເອວຣູປໍ ປນ ອຕ຺ຕຠາວໍ ທິສ຺ວາ ກາຣຸຎ຺ເຎ ກາຕພ຺ເພ ກສ຺ມາ ສິຕໍ ປາຕ຺ວາກາສີຕິ? ອຕ຺ຕໂນ ຈ ພຸທ຺ຘຎາຓສ຺ສ ຈ ສມ຺ປຕ຺ຕິສມນຸສ຺ສຣຓໂຕ. ຕຎ຺ຫິ ທິສ຺ວາ ເຖໂຣ ‘‘ອທິຏ຺ຐສຈ຺ເຈນ ນາມ ປຸຄ຺ຄເລນ ປຏິລຠິຕພ຺ພາ ເອວຣູປາ ອຕ຺ຕຠາວາ ມຸຕ຺ໂຕ ອຫໍ, ລາຠາ ວຕ ເມ, ສຸລທ຺ຘໍ ວຕ ເມ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸສ຺ສຣິຕ຺ວາ ‘‘ອໂຫ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຎາຓສມ຺ປຕ຺ຕິ, ໂຍ ‘ກມ຺ມວິປາໂກ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຈິນ຺ເຕຍ຺ໂຍ; ນ ຈິນ຺ເຕຕພ຺ໂພ’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໗໗) ເທເສສິ, ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ວຕ ກຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘາ ເທເສນ຺ຕິ, ສຸປ຺ປຏິວິທ຺ຘາ ພຸທ຺ຘານໍ ຘມ຺ມຘາຕູ’’ຕິ ເອວໍ ພຸທ຺ຘຎາຓສມ຺ປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ສຣິຕ຺ວາ ສິຕໍ ປາຕ຺ວາກາສີຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ຂີຓາສວາ ນາມ ນ ອກາຣຓາ ສິຕໍ ປາຕຸກໂຣນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ລກ຺ຂຓຕ຺ເຖໂຣ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ໂກ ນຸ ໂຂ ອາວຸໂສ ໂມຄ຺ຄລ຺ລານ ເຫຕຸ, ໂກ ປຈ຺ຈໂຍ ສິຕສ຺ສ ປາຕຸກມ຺ມາຍາ’’ຕິ. ເຖໂຣ ປນ ຍສ຺ມາ ເຍຫິ ອຍໍ ອຸປປຕ຺ຕິ ສາມໍ ອທິຏ຺ຐາ, ເຕ ທຸສ຺ສທ຺ຘາປຍາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຠຄວນ຺ຕໍ ສກ຺ຂິໍ ກຕ຺ວາ ພ຺ຍາກາຕຸກາມຕາຍ ‘‘ອກາໂລ ໂຂ, ອາວຸໂສ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕໂຕ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກ ປຸຏ຺ໂຐ ‘‘ອິຘາຫໍ ອາວຸໂສ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ພ຺ຍາກາສິ.

ຕຕ຺ຖ ອຏ຺ຐິກສງ຺ຂລິກນ຺ຕິ ເສຕໍ ນິມ຺ມໍສໂລຫິຕໍ ອຏ຺ຐິສງ຺ຆາຕໍ. ຄິຊ຺ຌາປິ ກາກາປິ ກຸລລາປີຕິ ເອເຕປິ ຍກ຺ຂຄິຊ຺ຌາ ເຈວ ຍກ຺ຂກາກາ ຈ ຍກ຺ຂກຸລລາ ຈ ປຈ຺ເຈຕພ຺ພາ. ປາກຕິການໍ ປນ ຄິຊ຺ຌາທີນໍ ອາປາຖມ຺ປິ ເອຕໍ ຣູປໍ ນາຄຈ຺ຉຕິ. ອນຸປຕິຕ຺ວາ ອນຸປຕິຕ຺ວາຕິ ອນຸພນ຺ຘິຕ຺ວາ ອນຸພນ຺ຘິຕ຺ວາ. ວິຕຸເຑນ຺ຕີຕິ ວິນິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ວິຕຸເທນ຺ຕີຕິ ວາ ປາໂຐ, ອສິຘາຣູປເມຫິ ຕິຂິເຓຫິ ໂລຫຕຸຓ຺ເຑຫິ ວິຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສາ ສຸທໍ ອຏ຺ຏສ຺ສຣໍ ກໂຣຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ສຸທນ຺ຕິ ນິປາໂຕ, ສາ ອຏ຺ຐິກສງ຺ຂລິກາ ອຏ຺ຏສ຺ສຣໍ ອາຕຸຣສ຺ສຣໍ ກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອກຸສລວິປາການຸຠວນຕ຺ຖໍ ກິຣ ໂຍຊນປ຺ປມາຓາປິ ຕາທິສາ ອຕ຺ຕຠາວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ, ປສາທຸສ຺ສທາ ຈ ໂຫນ຺ຕິ ປກ຺ກຄຓ຺ຑສທິສາ; ຕສ຺ມາ ສາ ອຏ຺ຐິກສງ຺ຂລິກາ ພລວເວທນາຕຸຣາ ຕາທິສໍ ສຣມກາສີຕິ. ເອວຎ຺ຈ ປນ ວຕ຺ວາ ປຸນ ອາຍສ຺ມາ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ‘‘ວຏ຺ຏຄາມິກສຕ຺ຕາ ນາມ ເອວຣູປາ ອຕ຺ຕຠາວາ ນ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕີ’’ຕິ ສຕ຺ເຕສຸ ກາຣຸຎ຺ຎໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ຘມ຺ມສໍເວຄໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ ອາວຸໂສ ເອຕທໂຫສິ; ອຈ຺ຉຣິຍໍ ວຕ ໂຠ’’ຕິອາທິມາຫ.

ຠິກ຺ຂູ ອຸຊ຺ຌາຍນ຺ຕີຕິ ເຍສໍ ສາ ເປຕູປປຕ຺ຕິ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາ, ເຕ ອຸຊ຺ຌາຍນ຺ຕິ. ຠຄວາ ປນ ເຖຣສ຺ສານຸຠາວໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ‘‘ຈກ຺ຂຸຠູຕາ ວຕ ຠິກ຺ຂເວ ສາວກາ ວິຫຣນ຺ຕີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຈກ຺ຂຸ ຠູຕໍ ຊາຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ເຕສນ຺ຕິ ຈກ຺ຂຸຠູຕາ; ຠູຕຈກ຺ຂຸກາ ອຸປ຺ປນ຺ນຈກ຺ຂຸກາ, ຈກ຺ຂຸໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ, ວິຫຣນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸຕິຍປເທປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຍຕ຺ຣ ຫິ ນາມາຕິ ເອຕ຺ຖ ຍຕ຺ຣາຕິ ກາຣຓວຈນໍ. ຕຕ຺ຣາຍມຕ຺ຖໂຍຊນາ; ຍສ຺ມາ ນາມ ສາວໂກປິ ເອວຣູປໍ ຎສ຺ສຕິ ວາ ທກ຺ຂຕິ ວາ ສກ຺ຂິໍ ວາ ກຣິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ ອໂວຈຸມ຺ຫ – ‘‘ຈກ຺ຂຸຠູຕາ ວຕ ຠິກ຺ຂເວ ສາວກາ ວິຫຣນ຺ຕິ, ຎາຓຠູຕາ ວຕ ຠິກ຺ຂເວ ສາວກາ ວິຫຣນ຺ຕີ’’ຕິ.

ປຸພ຺ເພວ ເມ ໂສ ຠິກ຺ຂເວ ສຕ຺ໂຕ ທິຏ຺ໂຐຕິ ໂພຘິມຓ຺ເຑ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎາຓປ຺ປຏິເວເຘນ ອປ຺ປມາເຓສຸ ຈກ຺ກວາເຬສຸ ອປ຺ປມາເຓ ສຕ຺ຕນິກາເຍ ຠວຄຕິໂຍນິຐິຕິນິວາເສ ຈ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ມຍາ ປຸພ຺ເພວ ໂສ ສຕ຺ໂຕ ທິຏ຺ໂຐຕິ ວທຕິ.

ໂຄຆາຕໂກຕິ ຄາໂວ ວຘິຕ຺ວາ ວຘິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐິໂຕ ມໍສໍ ໂມເຈຕ຺ວາ ວິກ຺ກິຓິຕ຺ວາ ຊີວິກກປ຺ປນກສຕ຺ໂຕ. ຕສ຺ເສວ ກມ຺ມສ຺ສ ວິປາກາວເສເສນາຕິ ຕສ຺ສ ນານາເຈຕນາຫິ ອາຍູຫິຕສ຺ສ ອປຣາປຣິຍກມ຺ມສ຺ສ. ຕຕ຺ຣ ຫິ ຍາຍ ເຈຕນາຍ ນຣເກ ປຏິສນ຺ຘິ ຊນິຕາ, ຕສ຺ສາ ວິປາເກ ປຣິກ຺ຂີເຓ ອວເສສກມ຺ມໍ ວາ ກມ຺ມນິມິຕ຺ຕໍ ວາ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ປຸນ ເປຕາທີສຸ ປຏິສນ຺ຘິ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ສາ ປຏິສນ຺ຘິ ກມ຺ມສຠາຄຕາຍ ວາ ອາຣມ຺ມຓສຠາຄຕາຍ ວາ ‘‘ຕສ຺ເສວ ກມ຺ມສ຺ສ ວິປາກາວເສໂສ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຍຎ຺ຈ ສຕ຺ໂຕ ເອວໍ ອຸປປນ຺ໂນ. ເຕນາຫ – ‘‘ຕສ຺ເສວ ກມ຺ມສ຺ສ ວິປາກາວເສເສນາ’’ຕິ. ຕສ຺ສ ກິຣ ນຣກາ ຈວນກາເລ ນິມ຺ມໍສກຕານໍ ຄຸນ຺ນໍ ອຏ຺ຐິຣາສິ ເອວ ນິມິຕ຺ຕໍ ອໂຫສິ. ໂສ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນມ຺ປິ ຕໍ ກມ຺ມໍ ວິຎ຺ຎູນໍ ປາກຏໍ ວິຍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອຏ຺ຐິສງ຺ຂລິກເປໂຕ ຊາໂຕ.

໒໒໙. ມໍສເປສິວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ໂຄຆາຕໂກຕິ ໂຄມໍສເປສິໂຍ ກຕ຺ວາ ສຸກ຺ຂາເປຕ຺ວາ ວລ຺ລູຣວິກ຺ກເຍນ ອເນການິ ວສ຺ສານິ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປສິ. ເຕນສ຺ສ ນຣກາ ຈວນກາເລ ມໍສເປສິເຍວ ນິມິຕ຺ຕໍ ອໂຫສິ. ໂສ ມໍສເປສິເປໂຕ ຊາໂຕ.

ມໍສປິຓ຺ຑວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ໂສ ສາກຸຓິໂກ ສກຸເຓ ຄເຫຕ຺ວາ ວິກ຺ກິຓນກາເລ ນິປ຺ປກ຺ຂຈມ຺ເມ ມໍສປິຓ຺ຑມຕ຺ເຕ ກຕ຺ວາ ວິກ຺ກິຓນ຺ໂຕ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປສິ. ເຕນສ຺ສ ນຣກາ ຈວນກາເລ ມໍສປິຓ຺ໂຑວ ນິມິຕ຺ຕໍ ອໂຫສິ. ໂສ ມໍສປິຓ຺ຑເປໂຕ ຊາໂຕ.

ນິຈ຺ຉວິວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ຕສ຺ສ ໂອຣພ຺ຠິກສ຺ສ ເອຬເກ ວຘິຕ຺ວາ ນິຈ຺ຈມ຺ເມ ກຕ຺ວາ ກປ຺ປິຕຊີວິກສ຺ສ ປຸຣິມນເຍເນວ ນິຈ຺ຈມ຺ມໍ ເອຬກສຣີຣໍ ນິມິຕ຺ຕມໂຫສິ. ໂສ ນິຈ຺ຉວິເປໂຕ ຊາໂຕ.

ອສິໂລມວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ໂສ ສູກຣິໂກ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ນິວາປປຸຏ຺ເຐ ສູກເຣ ອສິນາ ວຘິຕ຺ວາ ວຘິຕ຺ວາ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປສິ. ເຕນສ຺ສ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕາສິກຠາໂວວ ນິມິຕ຺ຕໍ ອໂຫສິ. ຕສ຺ມາ ອສິໂລມເປໂຕ ຊາໂຕ.

ສຕ຺ຕິໂລມວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ໂສ ມາຄວິໂກ ເອກໍ ມິຄຎ຺ຈ ສຕ຺ຕິຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ວນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ມິຄສ຺ສ ສມີປໍ ອາຄຕາຄເຕ ມິເຄ ສຕ຺ຕິຍາ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ມາເຣສິ, ຕສ຺ສ ສຕ຺ຕິຍາ ວິຊ຺ຌນກຠາໂວເຍວ ນິມິຕ຺ຕໍ ອໂຫສິ. ຕສ຺ມາ ສຕ຺ຕິໂລມເປໂຕ ຊາໂຕ.

ອຸສຸໂລມວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ກາຣຓິໂກຕິ ຣາຊາປຣາຘິເກ ອເນກາຫິ ກາຣຓາຫິ ປີເຬຕ຺ວາ ອວສາເນ ກຓ຺ເຑນ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ມາຣຓກປຸຣິໂສ. ໂສ ກິຣ ອສຸກສ຺ມິໍ ປເທເສ ວິທ຺ໂຘ ມຣຕີຕິ ຎຕ຺ວາວ ວິຊ຺ຌຕິ. ຕສ຺ເສວໍ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປຕ຺ວາ ນຣເກ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຕໂຕ ປກ຺ກາວເສເສນ ອິຘູປປຕ຺ຕິກາເລ ອຸສຸນາ ວິຊ຺ຌນຠາໂວເຍວ ນິມິຕ຺ຕໍ ອໂຫສິ. ຕສ຺ມາ ອຸສຸໂລມເປໂຕ ຊາໂຕ.

ສູຈິໂລມວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ສາຣຖີຕິ ອສ຺ສທມໂກ. ໂຄທມໂກຕິປິ ກຸຣຸນ຺ທຏ຺ຐກຖາຍໍວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສ ປໂຕທສູຈິຍາ ວິຊ຺ຌນຠາໂວເຍວ ນິມິຕ຺ຕໍ ອໂຫສິ. ຕສ຺ມາ ສູຈິໂລມເປໂຕ ຊາໂຕ.

ທຸຕິຍສູຈິໂລມວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ສູຈໂກຕິ ເປສຸຎ຺ຎກາຣໂກ. ໂສ ກິຣ ມນຸສ຺ເສ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎຎ຺ຈ ຠິນ຺ທິ. ຣາຊກຸເລ ຈ ‘‘ອິມສ຺ສ ອິມໍ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ອິມິນາ ອິທໍ ນາມ ກຕ’’ນ຺ຕິ ສູເຈຕ຺ວາ ສູເຈຕ຺ວາ ອນຍພ຺ຍສນໍ ປາເປສິ. ຕສ຺ມາ ຍຖາເນນ ສູເຈຕ຺ວາ ມນຸສ຺ສາ ຠິນ຺ນາ, ຕຖາ ສູຈີຫິ ເຠທນທຸກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈນຸໂຠຕຸໍ ກມ຺ມເມວ ນິມິຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ສູຈິໂລມເປໂຕ ຊາໂຕ.

ອຓ຺ຑຠາຣິຕວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ຄາມກູໂຏຕິ ວິນິຈ຺ຉຍາມຈ຺ໂຈ. ຕສ຺ສ ກມ຺ມສຠາຄຕາຍ ກຸມ຺ຠມຕ຺ຕາ ມຫາຆຏປ຺ປມາຓາ ອຓ຺ຑາ ອເຫສຸໍ. ໂສ ຫິ ຍສ຺ມາ ຣໂຫ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນ ຐາເນ ລຎ຺ຊໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກູຏວິນິຈ຺ຉເຍນ ປາກຏໍ ໂທສໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ສາມິເກ ອສ຺ສາມິເກ ອກາສິ. ຕສ຺ມາສ຺ສ ຣຫສ຺ສໍ ອງ຺ຄໍ ປາກຏໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ທຓ຺ຑໍ ປຏ຺ຐເປນ຺ໂຕ ປເຣສໍ ອສຍ຺ຫໍ ຠາຣໍ ອາໂຣເປສິ, ຕສ຺ມາສ຺ສ ຣຫສ຺ສງ຺ຄໍ ອສຍ຺ຫຠາໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ຍສ຺ມິໍ ຐາເນ ຐິເຕນ ສເມນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມິໍ ຐຕ຺ວາ ວິສໂມ ອໂຫສິ, ຕສ຺ມາສ຺ສ ຣຫສ຺ສງ຺ເຄ ວິສມາ ນິສຊ຺ຊາ ອໂຫສີຕິ.

ປາຣທາຣິກວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ໂສ ສຕ຺ໂຕ ປຣສ຺ສ ຣກ຺ຂິຕໍ ໂຄປິຕໍ ສສ຺ສາມິກໍ ຜສ຺ສໍ ຜຸສນ຺ໂຕ ມີຬ຺ຫສຸເຂນ ກາມສຸເຂນ ຈິຕ຺ຕໍ ຣມຍິຕ຺ວາ ກມ຺ມສຠາຄຕາຍ ຄູຖຜສ຺ສໍ ຜຸສນ຺ໂຕ ທຸກ຺ຂມນຸຠວິຕຸໍ ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ. ທຸຏ຺ຐພ຺ຣາຫ຺ມຓວຕ຺ຖຸ ປາກຏເມວ.

໒໓໐. ນິຈ຺ຉວິຕ຺ຖິວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ຍສ຺ມາ ມາຕຸຄາໂມ ນາມ ອຕ຺ຕໂນ ຜສ຺ເສ ອນິສ຺ສໂຣ, ສາ ຈ ຕໍ ສາມິກສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ຜສ຺ສໍ ເຖເນຕ຺ວາ ປເຣສໍ ອຠິຣຕິໍ ອຸປ຺ປາເທສິ, ຕສ຺ມາ ກມ຺ມສຠາຄຕາຍ ສຸຂສມ຺ຜສ຺ສາ ຘໍສິຕ຺ວາ ທຸກ຺ຂສມ຺ຜສ຺ສໍ ອນຸຠວິຕຸໍ ນິຈ຺ຉວິຕ຺ຖີ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປປນ຺ນາ.

ມງ຺ຄຸລິຕ຺ຖິວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ມງ຺ຄຸລິນ຺ຕິ ວິຣູປໍ ທຸທ຺ທສິກໍ ພີຠຈ຺ຉໍ, ສາ ກິຣ ອິກ຺ຂຓິກາກມ຺ມໍ ຍກ຺ຂທາສິກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕີ ‘‘ອິມິນາ ຈ ອິມິນາ ຈ ເອວໍ ພລິກມ຺ເມ ກເຕ ອຍໍ ນາມ ຕຸມ຺ຫາກໍ ວຑ຺ຒິ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ມຫາຊນສ຺ສ ຄນ຺ຘປຸປ຺ຜາທີນິ ວຎ຺ຈນາຍ ຄເຫຕ຺ວາ ມຫາຊນໍ ທຸທ຺ທິຏ຺ຐິໍ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໍ ຄຓ຺ຫາເປສິ, ຕສ຺ມາ ຕາຍ ກມ຺ມສຠາຄຕາຍ ຄນ຺ຘປຸປ຺ຜາທີນໍ ເຖນິຕຕ຺ຕາ ທຸຄ຺ຄນ຺ຘາ ທຸທ຺ທສ຺ສນສ຺ສ ຄາຫິຕຕ຺ຕາ ທຸທ຺ທສິກາ ວິຣູປາ ພີຠຈ຺ຉາ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ.

ໂອກິລິນິວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອຸປ຺ປກ຺ກໍ ໂອກິລິນິໍ ໂອກິຣິນິນ຺ຕິ ສາ ກິຣ ອງ຺ຄາຣຈິຕເກ ນິປນ຺ນາ ວິປ຺ຜນ຺ທມານາ ວິປຣິວຕ຺ຕມານາ ປຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມາ ອຸປ຺ປກ຺ກາ ເຈວ ໂຫຕິ ຂເຣນ ອຄ຺ຄິນາ ປກ຺ກສຣີຣາ; ໂອກິລິນີ ຈ ກິລິນ຺ນສຣີຣາ ພິນ຺ທຸພິນ຺ທູນິ ຫິສ຺ສາ ສຣີຣໂຕ ປຄ຺ຆຣນ຺ຕິ. ໂອກິຣິນີ ຈ ອງ຺ຄາຣສມ຺ປຣິກິຓ຺ຓາ, ຕສ຺ສາ ຫິ ເຫຏ຺ຐໂຕປິ ກິໍສຸກປຸປ຺ຜວຓ຺ຓາ ອງ຺ຄາຣາ, ອຸຠຍປສ຺ເສສຸປິ, ອາກາສໂຕປິສ຺ສາ ອຸປຣິ ອງ຺ຄາຣາ ປຕນ຺ຕິ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອຸປ຺ປກ຺ກໍ ໂອກິລິນິໍ ໂອກິຣິນິ’’ນ຺ຕິ. ສາ ອິສ຺ສາປກຕາ ສປຕ຺ຕິໍ ອງ຺ຄາຣກຏາເຫນ ໂອກິຣີຕິ ຕສ຺ສາ ກິຣ ກລິງ຺ຄຣຎ຺ໂຎ ເອກາ ນາຏກິນີ ອງ຺ຄາຣກຏາຫໍ ສມີເປ ຐເປຕ຺ວາ ຄຕ຺ຕໂຕ ອຸທກຎ຺ຈ ປຸຎ຺ຉຕິ, ປາຓິນາ ຈ ເສທໍ ກໂຣຕິ. ຣາຊາປິ ຕາຍ ສທ຺ຘິໍ ກຖຎ຺ຈ ກໂຣຕິ, ປຣິຕຸຏ຺ຐາກາຣຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕິ. ອຄ຺ຄມເຫສີ ຕໍ ອສຫມານາ ອິສ຺ສາປກຕາ ຫຸຕ຺ວາ ອຈິຣປກ຺ກນ຺ຕສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ຕໍ ອງ຺ຄາຣກຏາຫໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ອຸປຣິ ອງ຺ຄາເຣ ໂອກິຣິ. ສາ ຕໍ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຕາທິສໍເຍວ ວິປາກໍ ປຈ຺ຈນຸຠວິຕຸໍ ເປຕໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ.

ໂຈຣຆາຕກວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ໂສ ຣຎ຺ໂຎ ອາຓາຍ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ໂຈຣານໍ ສີສານິ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ເປຕໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ໂຕ ອສີສກໍ ກພນ຺ຘໍ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ.

ຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ປາປຠິກ຺ຂູຕິ ລາມກຠິກ຺ຂຸ. ໂສ ກິຣ ໂລກສ຺ສ ສທ຺ຘາເທຍ຺ເຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈເຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ກາຍວຈີທ຺ວາເຣຫິ ອສໍ ຍໂຕ ຠິນ຺ນາຊີໂວ ຈິຕ຺ຕເກຬິໍ ກີຬນ຺ໂຕ ວິຈຣິ. ຕໂຕ ເອກໍ ພຸທ຺ຘນ຺ຕຣໍ ນິຣເຍ ປຈ຺ຈິຕ຺ວາ ເປຕໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸສທິເສເນວ ອຕ຺ຕຠາເວນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຠິກ຺ຂຸນີ-ສິກ຺ຂມານາ-ສາມເຓຣ-ສາມເຓຣີວຕ຺ຖູສຸປິ ອຍເມວ ວິນິຈ຺ຉໂຍ.

໒໓໑. ຕໂປທາວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອຈ຺ໂຉທໂກຕິ ປສນ຺ໂນທໂກ. ສີໂຕທໂກຕິ ສີຕລອຸທໂກ. ສາໂຕທໂກຕິ ມຘຸໂຣທໂກ. ເສຕໂກຕິ ປຣິສຸທ຺ໂຘ ນິສ຺ເສວາລປຓກກທ຺ທໂມ. ສຸປ຺ປຕິຕ຺ໂຖຕິ ສຸນ຺ທເຣຫິ ຕິຕ຺ເຖຫິ ອຸປປນ຺ໂນ. ຣມຓີໂຍຕິ ຣຕິຊນໂກ. ຈກ຺ກມຕ຺ຕານີຕິ ຣຖຈກ຺ກປ຺ປມາຓານິ. ກຸຖິຕາ ສນ຺ທຕີຕິ ຕຕ຺ຣາ ສນ຺ຕຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ສນ຺ທຕິ. ຍຕາຍໍ ຠິກ຺ຂເວຕິ ຍໂຕ ອຍໍ ຠິກ຺ຂເວ. ໂສ ທໂຫຕິ ໂສ ຣຫໂທ. ກຸໂຕ ປນາຍໍ ສນ຺ທຕີຕິ? ເວຠາຣປພ຺ພຕສ຺ສ ກິຣ ເຫຏ຺ຐາ ຠຸມ຺ມຏ຺ຐກນາຄານໍ ປຎ຺ຈໂຍຊນສຕິກໍ ນາຄຠວນໍ ເທວໂລກສທິສໍ ມຓິມເຍນ ຕເລນ ອາຣາມຸຍ຺ຍາເນຫິ ຈ ສມນ຺ນາຄຕໍ; ຕຕ຺ຖ ນາຄານໍ ກີຬນຏ຺ຐາເນ ໂສ ອຸທກທໂຫ, ຕໂຕ ອຍໍ ຕໂປທາ ສນ຺ທຕິ. ທ຺ວິນ຺ນໍ ມຫານິຣຍານໍ ອນ຺ຕຣິກາຍ ອາຄຈ຺ຉຕີຕິ ຣາຊຄຫນຄຣໍ ກິຣ ອາວິຎ຺ເຊຕ຺ວາ ມຫາເປຕໂລໂກ, ຕຕ຺ຖ ທ຺ວິນ຺ນໍ ມຫາໂລຫກຸມ຺ຠິນິຣຍານໍ ອນ຺ຕເຣນ ອຍໍ ຕໂປທາ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ມາ ກຸຖິຕາ ສນ຺ທຕີຕິ.

ຍຸທ຺ຘວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ນນ຺ທີ ຈຣຕີຕິ ວິຊຍເຠຣີ ອາຫິຓ຺ຑຕິ. ຣາຊາ ອາວຸໂສ ລິຈ຺ຉວີຫີຕິ ເຖໂຣ ກິຣ ອຕ຺ຕໂນ ທິວາຏ຺ຐາເນ ຈ ຣຕ຺ຕິຏ຺ຐາເນ ຈ ນິສີທິຕ຺ວາ ‘‘ລິຈ຺ຉວໂຍ ກຕຫຕ຺ຖາ ກຕູປາສນາ, ຣາຊາ ຈ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ປຫາຣໍ ເທຕີ’’ຕິ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ຣາຊານໍ ປຣາຊິຕໍ ປລາຍມານໍ ອທ຺ທສ. ຕໂຕ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ຣາຊາ ອາວຸໂສ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອຸປຏ຺ຐາໂກ ລິຈ຺ຉວີຫິ ປຠຄ຺ໂຄ’’ຕິ ອາຫ. ສຈ຺ຈໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ອາຫາຕິ ປຣາຊິກກາເລ ອາວຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຍໍ ທິຏ຺ຐໍ ຕໍ ຠຓນ຺ໂຕ ສຈ຺ຈໍ ອາຫ.

໒໓໒. ນາໂຄຄາຫວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ສປ຺ປິນິກາຍາຕິ ເອວໍນາມິກາຍ. ອາເນຎ຺ຊໍ ສມາຘິນ຺ຕິ ອເນຊໍ ອຈລໍ ກາຍວາຈາວິປ຺ຜນ຺ທວິຣຫິຕໍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສມາຘິໍ. ນາຄານນ຺ຕິ ຫຕ຺ຖີນໍ. ໂອຄຍ຺ຫ ອຸຕ຺ຕຣນ຺ຕານນ຺ຕິ ໂອຄຍ຺ຫ ໂອຄາເຫຕ຺ວາ ປຸນ ອຸຕ຺ຕຣນ຺ຕານໍ. ເຕ ກິຣ ຄມ຺ຠີຣໍ ອຸທກໍ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ນ຺ຫຕ຺ວາ ຈ ປິວິຕ຺ວາ ຈ ໂສຓ຺ຑາຍ ອຸທກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອາໂລເລນ຺ຕາ ອຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ, ເຕສໍ ເອວໍ ໂອຄຍ຺ຫ ອຸຕ຺ຕຣນ຺ຕານນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂກຎ຺ຈໍ ກໂຣນ຺ຕານນ຺ຕິ ນທີຕີເຣ ຐຕ຺ວາ ໂສຓ຺ຑໍ ມຸເຂ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ໂກຎ຺ຈນາທໍ ກໂຣນ຺ຕານໍ. ສທ຺ທໍ ອສ຺ໂສສິນ຺ຕິ ຕໍ ໂກຎ຺ຈນາທສທ຺ທໍ ອສ຺ໂສສິໍ. ອຕ຺ເຖໂສ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມາຘິ ໂສ ຈ ໂຂ ອປຣິສຸທ຺ໂຘຕິ ອຕ຺ຖິ ເອໂສ ສມາຘິ ໂມຄ຺ຄລ຺ລານສ຺ສ, ໂສ ຈ ໂຂ ປຣິສຸທ຺ໂຘ ນ ໂຫຕິ. ເຖໂຣ ກິຣ ປພ຺ພຊິຕໂຕ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ຕທຫຸອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ໂຕ ອຏ຺ຐສຸ ສມາປຕ຺ຕີສຸ ປຎ຺ຈຫາກາເຣຫິ ອນາຈິຓ຺ຓວສີຠາໂວ ສມາຘິປຣິປນ຺ຖເກ ຘມ຺ເມ ນ ສຸຏ຺ຐຸ ປຣິໂສເຘຕ຺ວາ ອາວຊ຺ຊນສມາປຊ຺ຊນາຘິຏ຺ຐານວຸຏ຺ຐານປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓານໍ ສຎ຺ຎາມຕ຺ຕກເມວ ກຕ຺ວາ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ອປ຺ເປຕ຺ວາ ນິສິນ຺ໂນ, ຌານງ຺ເຄຫິ ວຸຏ຺ຐາຍ ນາຄານໍ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອນ຺ໂຕສມາປຕ຺ຕິຍໍ ອສ຺ໂສສິ’’ນ຺ຕິ ເອວໍສຎ຺ຎີ ອໂຫສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອຕ຺ເຖໂສ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມາຘິ; ໂສ ຈ ໂຂ ອປຣິສຸທ຺ໂຘ’’ຕິ.

ໂສຠິຕວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອຫໍ, ອາວຸໂສ, ປຎ຺ຈ ກປ຺ປສຕານິ ອນຸສ຺ສຣາມີຕິ ເອກາວຊ຺ຊເນນ ອນຸສ຺ສຣາມີຕິ ອາຫ. ອິຕຣຖາ ຫິ ອນຈ຺ຉຣິຍໍ ອຣິຍສາວການໍ ປຏິປາຏິຍາ ນານາວຊ຺ຊເນນ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອຕີເຕ ນິວາສສ຺ສ ອນຸສ຺ສຣຓນ຺ຕິ ນ ຠິກ຺ຂູ ອຸຊ຺ຌາເຍຍ຺ຍຸໍ. ຍສ຺ມາ ປເນສ ‘‘ເອກາວຊ຺ຊເນນ ອນຸສ຺ສຣາມີ’’ຕິ ອາຫ, ຕສ຺ມາ ຠິກ຺ຂູ ອຸຊ຺ຌາຍິໍສຸ. ອຕ຺ເຖສາ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂສຠິຕສ຺ສ, ສາ ຈ ໂຂ ເອກາເຍວ ຊາຕີຕິ ຍໍ ໂສຠິໂຕ ຊາຕິໍ ອນຸສ຺ສຣາມີຕິ ອາຫ, ອຕ຺ເຖສາ ຊາຕິ ໂສຠິຕສ຺ສ, ສາ ຈ ໂຂ ເອກາເຍວ ອນນ຺ຕຣາ ນ ອຸປ຺ປຏິປາຏິຍາ ອນຸສ຺ສຣິຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ກຖໍ ປນາຍໍ ເອຕໍ ອນຸສ຺ສຣີຕິ? ອຍໍ ກິຣ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ກປ຺ປສຕານໍ ອຸປຣິ ຕິຕ຺ຖາຍຕເນ

ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອສຎ຺ຎສມາປຕ຺ຕິໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອປຣິຫີນຊ຺ຌາໂນ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ອສຎ຺ຎຠເວ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍາວຕາຍຸກໍ ຐຕ຺ວາ ອວສາເນ ມນຸສ຺ສໂລເກ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ສາສເນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ ສຈ຺ຉາກາສິ. ໂສ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣມາໂນ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ປຏິສນ຺ຘິໍ ທິສ຺ວາ ຕໂຕ ປຣໍ ຕຕິເຍ ອຕ຺ຕຠາເວ ຈຸຕິເມວ ອທ຺ທສ. ອຖ ອຸຠິນ຺ນມນ຺ຕຣາ ອຈິຕ຺ຕກໍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ອນຸສ຺ສຣິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ນຍໂຕ ສລ຺ລກ຺ເຂສິ – ‘‘ອທ຺ຘາອຫໍ ອສຎ຺ຎຠເວ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ເອວໍ ສລ຺ລກ຺ເຂນ຺ເຕນ ປນາເນນ ທຸກ຺ກຣໍ ກຕໍ, ສຕຘາ ຠິນ຺ນສ຺ສ ວາລສ຺ສ ໂກຏິຍາ ໂກຏິ ປຏິວິທ຺ຘາ, ອາກາເສ ປທໍ ທສ຺ສິຕໍ. ຕສ຺ມາ ນໍ ຠຄວາ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ເອຕທຄ຺ເຄ ຐເປສິ – ‘‘ເອຕທຄ຺ຄໍ ຠິກ຺ຂເວ, ມມ ສາວການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕານໍ ຍທິທໍ ໂສຠິໂຕ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໒໑໙, ໒໒໗).

ວິນີຕວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິຄມນວຓ຺ຓນາ

໒໓໓. ອຸທ຺ທິຏ຺ຐາ ໂຂ ອາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປາຣາຊິກາ ຘມ຺ມາຕິ ອິທໍ ອິຘ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐປາຣາຊິກປຣິທີປນເມວ. ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ປນ ສພ຺ພາເນວ ຈຕຸວີສຕິ ປາຣາຊິການິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ກຕມານິ ຈຕຸວີສຕິ? ປາຬິຍໍ ອາຄຕານິ ຕາວ ຠິກ຺ຂູນໍ ຈຕ຺ຕາຣິ, ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ອສາຘາຣຓານິ ຈຕ຺ຕາຣີຕິ ອຏ຺ຐ. ເອກາທສ ອຠພ຺ພປຸຄ຺ຄລາ, ເຕສຸ ປຓ຺ຑກຕິຣຈ຺ຉານຄຕອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກາ, ຕໂຍ ວຕ຺ຖຸວິປນ຺ນາ ອເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິກາ, ເຕສໍ ສຄ຺ໂຄ ອວາຣິໂຕ ມຄ຺ໂຄ ປນ ວາຣິໂຕ, ອຠພ຺ພາ ຫິ ເຕ ມຄ຺ຄປ຺ປຏິລາຠາຍ ວຕ຺ຖຸວິປນ຺ນຕ຺ຕາຕິ. ປພ຺ພຊ຺ຊາປິ ເນສໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ເຕປິ ປາຣາຊິກາ. ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ, ຕິຕ຺ຖິຍປກ຺ກນ຺ຕໂກ, ມາຕຸຆາຕໂກ, ປິຕຸຆາຕໂກ, ອຣຫນ຺ຕຆາຕໂກ, ຠິກ຺ຂຸນີທູສໂກ, ໂລຫິຕຸປ຺ປາທໂກ, ສງ຺ຆເຠທໂກຕິ ອິເມ ອຏ຺ຐ ອຕ຺ຕໂນ ກິຣິຍາຍ ວິປນ຺ນຕ຺ຕາ ອຠພ຺ພຏ຺ຐານໍ ປຕ຺ຕາຕິ ປາຣາຊິກາວ. ເຕສຸ ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ, ຕິຕ຺ຖິຍປກ຺ກນ຺ຕໂກ, ຠິກ຺ຂຸນີທູສໂກຕິ ອິເມສໍ ຕິຓ຺ຓໍ ສຄ຺ໂຄ ອວາຣິໂຕ ມຄ຺ໂຄ ປນ ວາຣິໂຕວ. ອິຕເຣສໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອຸຠຍມ຺ປິ ວາຣິຕໍ. ເຕ ຫິ ອນນ຺ຕຣຠເວ ນຣເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕນກສຕ຺ຕາ. ອິຕິ ອິເມ ຈ ເອກາທສ, ປຸຣິມາ ຈ ອຏ຺ຐາຕິ ເອກູນວີສຕິ. ເຕ ຄິຫິລິງ຺ເຄ ຣຸຈິໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ຄິຫິນິວາສນນິວຕ຺ຖາຍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ສທ຺ຘິໍ ວີສຕິ. ສາ ຫິ ອຊ຺ຌາຈາຣວີຕິກ຺ກມໍ ອກຕ຺ວາປິ ເອຕ຺ຕາວຕາວ ອສ຺ສມຓີຕິ ອິມານິ ຕາວ ວີສຕິ ປາຣາຊິການິ.

ອປຣານິປິ – ລມ຺ພີ, ມຸທຸປິຏ຺ຐິໂກ, ປຣສ຺ສ ອງ຺ຄຊາຕໍ ມຸເຂນ ຄຓ຺ຫາຕິ, ປຣສ຺ສ ອງ຺ຄຊາເຕ ອຠິນິສີທຕີຕິ ອິເມສໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ວເສນ ຈຕ຺ຕາຣິ ອນຸໂລມປາຣາຊິການີຕິ ວທນ຺ຕິ. ເອຕານິ ຫິ ຍສ຺ມາ ອຸຠິນ຺ນໍ ຣາຄວເສນ ສທິສຠາວູປຄຕານໍ ຘມ຺ໂມ ‘‘ເມຖຸນຘມ຺ໂມ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕສ຺ມາ ເອເຕນ ປຣິຍາເຍນ ເມຖຸນຘມ຺ມໍ ອປ຺ປຏິເສວິຕ຺ວາເຍວ ເກວລໍ ມຄ຺ເຄນ ມຄ຺ຄປ຺ປເວສນວເສນ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ເມຖຸນຘມ຺ມປາຣາຊິກສ຺ສ ອນຸໂລເມນ຺ຕີຕິ ອນຸໂລມປາຣາຊິການີຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອິຕິ ອິມານິ ຈ ຈຕ຺ຕາຣິ ປຸຣິມານິ ຈ ວີສຕີຕິ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ສພ຺ພາເນວ ຈຕຸວີສຕິ ປາຣາຊິການິ ເວທິຕພ຺ພານິ.

ນ ລຠຕິ ຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິໍ ສໍວາສນ຺ຕິ ອຸໂປສຖ-ປວາຣຓ-ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສ-ສງ຺ຆກມ຺ມປ຺ປເຠທໍ ຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິໍ ສໍວາສໍ ນ ລຠຕິ. ຍຖາ ປຸເຣ ຕຖາ ປຈ຺ຉາຕິ ຍຖາ ປຸພ຺ເພ ຄິຫິກາເລ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນກາເລ ຈ ປຈ຺ຉາ ປາຣາຊິກໍ ອາປນ຺ໂນປິ ຕເຖວ ອສໍວາໂສ ໂຫຕິ. ນຕ຺ຖິ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຸໂປສຖປວາຣຓປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສສງ຺ຆກມ຺ມປ຺ປເຠໂທ ສໍວາໂສຕິ ຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິໍ ສໍວາສໍ ນ ລຠຕິ. ຕຕ຺ຖາຍສ຺ມນ຺ເຕ ປຸຈ຺ຉາມີຕິ ເຕສຸ ຈຕູສຸ ປາຣາຊິເກສຸ ອາຍສ຺ມນ຺ເຕ ‘‘ກຈ຺ຈິຕ຺ຖ ປຣິສຸທ຺ຘາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉາມິ. ກຈ຺ຈິຕ຺ຖາຕິ ກຈ຺ຈິ ເອຕ຺ຖ; ເອເຕສຸ ຈຕູສຸ ປາຣາຊິເກສຸ ກຈ຺ຈິ ປຣິສຸທ຺ຘາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ກຈ຺ຈິຕ຺ຖ ປຣິສຸທ຺ຘາຕິ ກຈ຺ຈິ ປຣິສຸທ຺ຘາ ອຕ຺ຖ, ຠວຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວາຕິ.

ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ ວິນຍສໍວຓ຺ຓນາຍ

ຈຕຸຕ຺ຖປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ສງ຺ຆາທິເສສກຓ຺ຑໍ

໑. ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ຍໍ ປາຣາຊິກກຓ຺ຑສ຺ສ, ສງ຺ຄີຕໍ ສມນນ຺ຕຣໍ;

ຕສ຺ສ ເຕຣສກສ຺ສາຍມປຸພ຺ພປທວຓ຺ຓນາ.

໒໓໔. ເຕນ ສມເຍນ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ ເຊຕວເນ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອາຍສ຺ມາ ເສຍ຺ຍສໂກ ອນຠິຣໂຕ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອາຍສ຺ມາຕິ ປິຍວຈນໍ. ເສຍ຺ຍສໂກຕິ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ນາມໍ. ອນຠິຣໂຕຕິ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ກາມຣາຄປຣິຬາເຫນ ປຣິຑຍ຺ຫມາໂນ ນ ປນ ຄິຫິຠາວໍ ປຕ຺ຖຍມາໂນ. ໂສ ເຕນ ກິໂສ ໂຫຕີຕິ ໂສ ເສຍ຺ຍສໂກ ເຕນ ອນຠິຣຕຠາເວນ ກິໂສ ໂຫຕິ.

ອທ຺ທສາ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອຸທາຍີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸທາຍີຕິ ຕສ຺ສ ເຖຣສ຺ສ ນາມໍ, ອຍຎ຺ຫິ ເສຍ຺ຍສກສ຺ສ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ລາຬຸທາຍີ ນາມ ຠນ຺ຕມິຄສປ຺ປຏິຠາໂຄ ນິທ຺ທາຣາມຕາທິມນຸຍຸຕ຺ຕານໍ ອຎ຺ຎຕໂຣ ໂລລຠິກ຺ຂຸ. ກຈ຺ຈິ ໂນ ຕ຺ວນ຺ຕິ ກຈ຺ຈິ ນຸ ຕ຺ວໍ. ຍາວທຕ຺ຖໍ ຠຸຎ຺ຊາຕິອາທີສຸ ຍາວຕາ ອຕ຺ໂຖຕິ ຍາວທຕ຺ຖໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍາວຕາ ເຕ ໂຠຊເນນ ອຕ຺ໂຖ ຍຕ຺ຕກໍ ຕ຺ວໍ ອິຈ຺ຉສິ ຕຕ຺ຕກໍ ຠຸຎ຺ຊ, ຍຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ຣຕ຺ຕິໍ ວາ ທິວາ ວາ ສຸປິຕຸໍ ອິຈ຺ຉສິ ຕຕ຺ຕກໍ ສຸປ, ມຕ຺ຕິກາທີຫິ ກາຍໍ ອຸພ຺ພຏ຺ເຏຕ຺ວາ ຈຸຓ຺ຓາທີຫິ ຆໍສິຕ຺ວາ ຍຕ຺ຕກໍ ນ຺ຫານໍ ອິຈ຺ຉສິ ຕຕ຺ຕກໍ ນ຺ຫາຍ, ອຸທ຺ເທເສນ ວາ ປຣິປຸຈ຺ຉາຍ ວາ ວຕ຺ຕປຏິປຕ຺ຕິຍາ ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐາເນນ ວາ ອຕ຺ໂຖ ນຕ຺ຖີຕິ. ຍທາ ເຕ ອນຠິຣຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ຍສ຺ມິໍ ກາເລ ຕວ ກາມຣາຄວເສນ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕຕາ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຕາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຣາໂຄ ຈິຕ຺ຕໍ ອນຸທ຺ຘໍເສຕີຕິ ກາມຣາໂຄ ຈິຕ຺ຕໍ ຘໍເສຕິ ປຘໍເສຕິ ວິກ຺ຂິປຕິ ເຈວ ມິລາເປຕິ ຈ. ຕທາ ຫຕ຺ເຖນ ອຸປກ຺ກມິຕ຺ວາ ອສຸຈິໍ ໂມເຈຫີຕິ ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ຫຕ຺ເຖນ ວາຍມິຕ຺ວາ ອສຸຈິໂມຈນໍ ກໂຣຫິ, ເອວຎ຺ຫິ ເຕ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາ ຠວິສ຺ສຕິ. ອິຕິ ຕໍ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ອນຸສາສິ ຍຖາ ຕໍ ພາໂລ ພາລໍ ມໂຄ ມຄໍ.

໒໓໕. ເຕສໍ ມຸຏ຺ຐສ຺ສຕີນໍ ອສມ຺ປຊານານໍ ນິທ຺ທໍ ໂອກ຺ກມນ຺ຕານນ຺ຕິ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ ປຫາຍ ນິທ຺ທໍ ໂອຕຣນ຺ຕານໍ. ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ນິທ຺ທໍ ໂອກ຺ກມນ຺ຕານໍ ອພ຺ຍາກໂຕ ຠວງ຺ຄວາໂຣ ປວຕ຺ຕຕິ, ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎວາໂຣ ຄຬຕິ, ຕຖາປິ ສຍນກາເລ ມນສິກາໂຣ ກາຕພ຺ໂພ. ທິວາ ສຸປນ຺ເຕນ ຍາວ ນ຺ຫາຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເກສາ ນ ສຸກ຺ຂນ຺ຕິ ຕາວ ສຸປິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐຫິສ຺ສາມີຕິ ສອຸສ຺ສາເຫນ ສຸປິຕພ຺ພໍ. ຣຕ຺ຕິໍ ສຸປນ຺ເຕນ ເອຕ຺ຕກໍ ນາມ ຣຕ຺ຕິຠາຄໍ ສຸປິຕ຺ວາ ຈນ຺ເທນ ວາ ຕາຣກາຍ ວາ ອິທໍ ນາມ ຐານໍ ປຕ຺ຕກາເລ ວຸຏ຺ຐຫິສ຺ສາມີຕິ ສອຸສ຺ສາເຫນ ສຸປິຕພ຺ພໍ. ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິອາທີສຸ ຈ ທສສຸ ກມ຺ມຏ຺ຐາເນສຸ ເອກໍ ອຎ຺ຎໍ ວາ ຈິຕ຺ຕຣຸຈິຍໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາວ ນິທ຺ທາ ໂອກ຺ກມິຕພ຺ພາ. ເອວໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຫິ ສໂຕ ສມ຺ປຊາໂນ ສຕິຎ຺ຈ ສມ຺ປຊຎ຺ຎຎ຺ຈ ອວິຊຫິຕ຺ວາວ ນິທ຺ທໍ ໂອກ຺ກມຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຕ ປນ ຠິກ຺ຂູ ພາລາ ໂລລາ ຠນ຺ຕມິຄສປ຺ປຏິຠາຄາ ນ ເອວມກໍສຸ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ເຕສໍ ມຸຏ຺ຐສ຺ສຕີນໍ ອສມ຺ປຊານານໍ ນິທ຺ທໍ ໂອກ຺ກມນ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ.

ອຕ຺ຖິ ເຈຕ຺ຖ ເຈຕນາ ລພ຺ຠຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ ສຸປິນນ຺ເຕ ອສ຺ສາທເຈຕນາ ອຕ຺ຖິ ອຸປລພ຺ຠຕິ. ອຕ຺ເຖສາ, ຠິກ຺ຂເວ, ເຈຕນາ; ສາ ຈ ໂຂ ອພ຺ໂພຫາຣິກາຕິ ຠິກ຺ຂເວ ເອສາ ອສ຺ສາທເຈຕນາ ອຕ຺ຖິ, ສາ ຈ ໂຂ ອວິສເຍ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ອພ຺ໂພຫາຣິກາ, ອາປຕ຺ຕິຍາ ອງ຺ຄໍ ນ ໂຫຕິ. ອິຕິ ຠຄວາ ສຸປິນນ຺ເຕ ເຈຕນາຍ ອພ຺ໂພຫາຣິກຠາວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ເອວຎ຺ຈ ປນ ຠິກ຺ຂເວ ອິມໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ອຸທ຺ທິເສຍ຺ຍາຖ, ສຎ຺ເຈຕນິກາ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສຸປິນນ຺ຕາ ສງ຺ຆາທິເສໂສ’’ຕິ ສານຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິກໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎາເປສິ.

໒໓໖-໒໓໗. ຕຕ຺ຖ ສໍວິຊ຺ຊຕິ ເຈຕນາ ອສ຺ສາຕິ ສຎ຺ເຈຕນາ, ສຎ຺ເຈຕນາວ ສຎ຺ເຈຕນິກາ, ສຎ຺ເຈຕນາ ວາ ອສ຺ສາ ອຕ຺ຖີຕິ ສຎ຺ເຈຕນິກາ. ຍສ຺ມາ ປນ ຍສ຺ສ ສຎ຺ເຈຕນິກາ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິ ໂຫຕິ ໂສ ຊານນ຺ໂຕ ສຎ຺ຊານນ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ສາ ຈສ຺ສ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິ ເຈຈ຺ຈ ອຠິວິຕຣິຕ຺ວາ ວີຕິກ຺ກໂມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ພ຺ຍຎ຺ຊເນ ອາທຣໍ ອກຕ຺ວາ ອຕ຺ຖເມວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຊານນ຺ໂຕ ສຎ຺ຊານນ຺ໂຕ ເຈຈ຺ຈ ອຠິວິຕຣິຕ຺ວາ ວີຕິກ຺ກໂມ’’ຕິ ເອວມສ຺ສ ປທຠາຊນໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຊານນ຺ໂຕຕິ ອຸປກ຺ກມາມີຕິ ຊານນ຺ໂຕ. ສຎ຺ຊານນ຺ໂຕຕິ ສຸກ຺ກໍ ໂມເຈມີຕິ ສຎ຺ຊານນ຺ໂຕ, ເຕເນວ ອຸປກ຺ກມຊານນາກາເຣນ ສທ຺ຘິໍ ຊານນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຈຈ຺ຈາຕິ ໂມຈນສ຺ສາທເຈຕນາວເສນ ເຈເຕຕ຺ວາ ປກປ຺ເປຕ຺ວາ. ອຠິວິຕຣິຕ຺ວາຕິ ອຸປກ຺ກມວເສນ ມທ຺ທນ຺ໂຕ ນິຣາສງ຺ກຈິຕ຺ຕໍ ເປເສຕ຺ວາ. ວີຕິກ຺ກໂມຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕສ຺ສ ໂຍ ວີຕິກ຺ກໂມ ອຍໍ ສຎ຺ເຈຕນິກາສທ຺ທສ຺ສ ສິຂາປ຺ປຕ຺ໂຕ ອຕ຺ໂຖຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອິທານິ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐີຕິ ເອຕ຺ຖ ຍສ຺ສ ສຸກ຺ກສ຺ສ ວິສ຺ສຏ຺ຐິ ຕໍ ຕາວ ສງ຺ຂ຺ຍາໂຕ ວຓ຺ຓເຠທໂຕ ຈ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສຸກ຺ກນ຺ຕິ ທສ ສຸກ຺ການີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສຸກ຺ການໍ ອາສຍເຠທໂຕ ຘາຕຸນານຕ຺ຕໂຕ ຈ ນີລາທິວຓ຺ຓເຠໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ວິສ຺ສຏ຺ຐີຕິ ວິສ຺ສຄ຺ໂຄ, ອຕ຺ຖໂຕ ປເນຕໍ ຐານາຈາວນໍ ໂຫຕິ, ເຕນາຫ – ‘‘ວິສ຺ສຏ຺ຐີຕິ ຐານໂຕ ຈາວນາ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ວຕ຺ຖິສີສໍ ກຏິ ກາໂຍຕິ ຕິຘາ ສຸກ຺ກສ຺ສ ຐານໍ ປກປ຺ເປນ຺ຕິ, ເອໂກ ກິຣາຈຣິໂຍ ‘‘ວຕ຺ຖິສີສໍ ສຸກ຺ກສ຺ສ ຐານ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ເອໂກ ‘‘ກຏີ’’ຕິ, ເອໂກ ‘‘ສກໂລ ກາໂຍ’’ຕິ, ເຕສຸ ຕຕິຍສ຺ສ ຠາສິຕໍ ສຸຠາສິຕໍ. ເກສໂລມນຂທນ຺ຕານຎ຺ຫິ ມໍສວິນິມຸຕ຺ຕຏ຺ຐານໍ ອຸຈ຺ຈາຣປສ຺ສາວເຂຬສິງ຺ຆາຓິກາຖທ຺ຘສຸກ຺ຂຈມ຺ມານິ ຈ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອວເສໂສ ຉວິມໍສໂລຫິຕານຸຄໂຕ ສພ຺ໂພປິ ກາໂຍ ກາຍປ຺ປສາທຠາວຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍາພທ຺ຘປິຕ຺ຕານໍ ສມ຺ຠວສ຺ສ ຈ ຐານເມວ. ຕຖາ ຫິ ຣາຄປຣິຍຸຏ຺ຐາເນນາຠິຠູຕານໍ ຫຕ຺ຖີນໍ ອຸໂຠຫິ ກຓ຺ຓຈູຬິກາຫິ ສມ຺ຠໂວ ນິກ຺ຂມຕິ, ມຫາເສນຣາຊາ ຈ ຣາຄປຣິຍຸຏ຺ຐິໂຕ ສມ຺ຠວເວຄໍ ອຘິວາເສຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ສຕ຺ເຖນ ພາຫຸສີສໍ ຜາເລຕ຺ວາ ວຓມຸເຂນ ນິກ຺ຂນ຺ຕໍ ສມ຺ຠວໍ ທສ຺ເສສີຕິ.

ເອຕ຺ຖ ປນ ປຐມສ຺ສ ອາຈຣິຍສ຺ສ ວາເທ ໂມຈນສ຺ສາເທນ ນິມິຕ຺ເຕ ອຸປກ຺ກມໂຕ ຍຕ຺ຕກໍ ເອກາ ຂຸທ຺ທກມກ຺ຂິກາ ປິເວຍ຺ຍ ຕຕ຺ຕເກ ອສຸຈິມ຺ຫິ ວຕ຺ຖິສີສໂຕ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ທກໂສຕໍ ໂອຕິຓ຺ຓມຕ຺ເຕ ພຫິ ນິກ຺ຂນ຺ເຕ ວາ ອນິກ຺ຂນ຺ເຕ ວາ ສງ຺ຆາທິເສໂສ. ທຸຕິຍສ຺ສ ວາເທ ຕເຖວ ກຏິໂຕ ມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາ ທກໂສຕໍ ໂອຕິຓ຺ຓມຕ຺ເຕ, ຕຕິຍສ຺ສ ວາເທ ຕເຖວ ສກລກາຍໍ ສງ຺ໂຂເຠຕ຺ວາ ຕໂຕ ມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາ ທກໂສຕໍ ໂອຕິຓ຺ຓມຕ຺ເຕ ພຫິ ນິກ຺ຂນ຺ເຕ ວາ ອນິກ຺ຂນ຺ເຕ ວາ ສງ຺ຆາທິເສໂສ. ທກໂສໂຕໂຣຫຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ອຘິວາເສຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣາ ນິວາເຣຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຐານາ ຈຸຕຎ຺ຫິ ອວສ຺ສໍ ທກໂສຕໍ ໂອຕຣຕິ. ຕສ຺ມາ ຐານາ ຈາວນມຕ຺ເຕເນເວຕ຺ຖ ອາປຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ, ສາ ຈ ໂຂ ນິມິຕ຺ເຕ ອຸປກ຺ກມນ຺ຕສ຺ເສວ ຫຕ຺ຖປຣິກມ຺ມປາທປຣິກມ຺ມຄຕ຺ຕປຣິກມ຺ມກຣເຓນ ສເຈປິ ອສຸຈິ ມຸຈ຺ຈຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ. ອຍໍ ສພ຺ພາຈຣິຍສາຘາຣຓວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສຸປິນນ຺ຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ສຸປິໂນ ເອວ ສຸປິນນ຺ໂຕ, ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ອປເນຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຎ຺ຈ ປນ ສຸປິນໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ຈຕູຫິ ກາຣເຓຫິ ປສ຺ສຕິ ຘາຕຸກ຺ໂຂຠໂຕ ວາ ອນຸຠູຕປຸພ຺ພໂຕ ວາ ເທວໂຕປສໍຫາຣໂຕ ວາ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໂຕ ວາຕິ.

ຕຕ຺ຖ ປິຕ຺ຕາທີນໍ ໂຂຠກຣຓປຈ຺ຈຍໂຍເຄນ ຂຸຠິຕຘາຕຸໂກ ຘາຕຸກ຺ໂຂຠໂຕ ສຸປິນໍ ປສ຺ສຕິ, ປສ຺ສນ຺ໂຕ ຈ ນານາວິຘໍ ສຸປິນໍ ປສ຺ສຕິ – ປພ຺ພຕາ ປຕນ຺ໂຕ ວິຍ, ອາກາເສນ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ວິຍ, ວາຬມິຄຫຕ຺ຖີໂຈຣາທີຫິ ອນຸພທ຺ໂຘ ວິຍ ໂຫຕິ. ອນຸຠູຕປຸພ຺ພໂຕ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ປຸພ຺ເພ ອນຸຠູຕປຸພ຺ພໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ປສ຺ສຕິ. ເທວໂຕປສໍຫາຣໂຕ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ເທວຕາ ອຕ຺ຖກາມຕາຍ ວາ ອນຕ຺ຖກາມຕາຍ ວາ ອຕ຺ຖາຍ ວາ ອນຕ຺ຖາຍ ວາ ນານາວິຘານິ ອາຣມ຺ມຓານິ ອຸປສໍຫຣນ຺ຕິ, ໂສ ຕາສໍ ເທວຕານໍ ອານຸຠາເວນ ຕານິ ອາຣມ຺ມຓານິ ປສ຺ສຕິ. ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໂຕ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ປຸຎ຺ຎາປຸຎ຺ຎວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕຸກາມສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວາ ອນຕ຺ຖສ຺ສ ວາ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕຠູຕໍ ສຸປິນໍ ປສ຺ສຕິ, ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສມາຕາ ວິຍ ປຸຕ຺ຕປຏິລາຠນິມິຕ຺ຕໍ, ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ວິຍ ປຎ຺ຈ ມຫາສຸປິເນ (ອ. ນິ. ໕.໑໙໖), ໂກສລຣາຊາ ວິຍ ໂສຬສ ສຸປິເນຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຍໍ ຘາຕຸກ຺ໂຂຠໂຕ ອນຸຠູຕປຸພ຺ພໂຕ ຈ ສຸປິນໍ ປສ຺ສຕິ ນ ຕໍ ສຈ຺ຈໍ ໂຫຕິ. ຍໍ ເທວໂຕປສໍຫາຣໂຕ ປສ຺ສຕິ ຕໍ ສຈ຺ຈໍ ວາ ໂຫຕິ ອລີກໍ ວາ, ກຸທ຺ຘາ ຫິ ເທວຕາ ອຸປາເຍນ ວິນາເສຕຸກາມາ ວິປຣີຕມ຺ປິ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ຕິ. ຍໍ ປນ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໂຕ ປສ຺ສຕິ ຕໍ ເອກນ຺ຕສຈ຺ຈເມວ ໂຫຕິ. ເອເຕສຎ຺ຈ ຈຕຸນ຺ນໍ ມູລກາຣຓານໍ ສໍສຄ຺ຄເຠທໂຕປິ ສຸປິນເຠໂທ ໂຫຕິເຍວ.

ຕຎ຺ຈ ປເນຕໍ ຈຕຸພ຺ພິຘມ຺ປິ ສຸປິນໍ ເສກ຺ຂປຸຖຸຊ຺ຊນາວ ປສ຺ສນ຺ຕິ ອປ຺ປຫີນວິປລ຺ລາສຕ຺ຕາ, ອເສກ຺ຂາ ປນ ນ ປສ຺ສນ຺ຕິ ປຫີນວິປລ຺ລາສຕ຺ຕາ. ກິໍ ປເນຕໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ສຸຕ຺ໂຕ ປສ຺ສຕິ ປຏິພຸທ຺ໂຘ, ອຸທາຫຸ ເນວ ສຸຕ຺ໂຕ ນ ປຏິພຸທ຺ໂຘຕິ? ກິຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຍທິ ຕາວ ສຸຕ຺ໂຕ ປສ຺ສຕິ ອຠິຘມ຺ມວິໂຣໂຘ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຠວງ຺ຄຈິຕ຺ເຕນ ຫິ ສຸປຕິ ຕໍ ຣູປນິມິຕ຺ຕາທິອາຣມ຺ມຓໍ ຣາຄາທິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ວາ ນ ໂຫຕິ, ສຸປິນໍ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ຈ ອີທິສານິ ຈິຕ຺ຕານິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ອຖ ປຏິພຸທ຺ໂຘ ປສ຺ສຕິ ວິນຍວິໂຣໂຘ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຍຎ຺ຫິ ປຏິພຸທ຺ໂຘ ປສ຺ສຕິ ຕໍ ສພ຺ໂພຫາຣິກຈິຕ຺ເຕນ ປສ຺ສຕິ, ສພ຺ໂພຫາຣິກຈິຕ຺ເຕນ ຈ ກເຕ ວີຕິກ຺ກເມ ອນາປຕ຺ຕິ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ສຸປິນໍ ປສ຺ສນ຺ເຕນ ປນ ກເຕປິ ວີຕິກ຺ກເມ ເອກນ຺ຕໍ ອນາປຕ຺ຕິ ເອວ. ອຖ ເນວ ສຸຕ຺ໂຕ ນ ປຏິພຸທ຺ໂຘ ປສ຺ສຕິ, ໂກ ນາມ ປສ຺ສຕິ; ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ສຸປິນສ຺ສ ອຠາໂວວ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ, ນ ອຠາໂວ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ກປິມິທ຺ຘປເຣໂຕ ປສ຺ສຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ – ‘‘ກປິມິທ຺ຘປເຣໂຕ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ສຸປິນໍ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ. ກປິມິທ຺ຘປເຣໂຕຕິ ມກ຺ກຏນິທ຺ທາຍ ຍຸຕ຺ໂຕ. ຍຖາ ຫິ ມກ຺ກຏສ຺ສ ນິທ຺ທາ ລຫຸປຣິວຕ຺ຕາ ໂຫຕິ; ເອວໍ ຍາ ນິທ຺ທາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ກຸສລາທິຈິຕ຺ຕໂວກິຓ຺ຓຕ຺ຕາ ລຫຸປຣິວຕ຺ຕາ, ຍສ຺ສາ ປວຕ຺ຕິຍໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຠວງ຺ຄໂຕ ອຸຕ຺ຕຣຓໍ ໂຫຕິ ຕາຍ ຍຸຕ຺ໂຕ ສຸປິນໍ ປສ຺ສຕິ, ເຕນາຍໍ ສຸປິໂນ ກຸສໂລປິ ໂຫຕິ ອກຸສໂລປິ ອພ຺ຍາກໂຕປິ. ຕຕ຺ຖ ສຸປິນນ຺ເຕ ເຈຕິຍວນ຺ທນຘມ຺ມສ຺ສວນຘມ຺ມເທສນາທີນິ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ກຸສໂລ, ປາຓາຕິປາຕາທີນິ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ອກຸສໂລ, ທ຺ວີຫິ ອນ຺ເຕຫິ ມຸຕ຺ໂຕ ອາວຊ຺ຊນຕທາຣມ຺ມຓກ຺ຂເຓ ອພ຺ຍາກໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສ຺ວາຍໍ ທຸພ຺ພລວຕ຺ຖຸກຕ຺ຕາ ເຈຕນາຍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ອາກຑ຺ຒິຕຸໍ ອສມຕ຺ໂຖ, ປວຕ຺ເຕ ປນ ອຎ຺ເຎຫິ ກຸສລາກຸສເລຫິ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠິໂຕ ວິປາກໍ ເທຕິ. ກິຎ຺ຈາປິ ວິປາກໍ ເທຕິ? ອຖ ໂຂ ອວິສເຍ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ອພ຺ໂພຫາຣິກາວ ສຸປິນນ຺ຕເຈຕນາ. ເຕນາຫ – ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ສຸປິນນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ.

ສງ຺ຆາທິເສໂສຕິ ອິມສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິນິກາຍສ຺ສ ນາມໍ. ຕສ຺ມາ ຍາ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສຸປິນນ຺ຕາ ສຎ຺ເຈຕນິກາ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິ, ອຍໍ ສງ຺ຆາທິເສໂສ ນາມ ອາປຕ຺ຕິນິກາໂຍຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ. ວຈນຕ຺ໂຖ ປເນຕ຺ຖ ສງ຺ໂຆ ອາທິມ຺ຫິ ເຈວ ເສເສ ຈ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ ອສ຺ສາຕິ ສງ຺ຆາທິເສໂສ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ອິມໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຕຸກາມສ຺ສ ຍໍ ຕໍ ອາປຕ຺ຕິວຸຏ຺ຐານໍ, ຕສ຺ສ ອາທິມ຺ຫິ ເຈວ ປຣິວາສທານຕ຺ຖາຍ ອາທິໂຕ ເສເສ ຈ ມຊ຺ເຌ ມານຕ຺ຕທານຕ຺ຖາຍ ມູລາຍ ປຏິກສ຺ສເນນ ວາ ສຫ ມານຕ຺ຕທານຕ຺ຖາຍ ອວສາເນ ອພ຺ຠານຕ຺ຖາຍ ສງ຺ໂຆ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ. ນ ເຫຕ຺ຖ ເອກມ຺ປິ ກມ຺ມໍ ວິນາ ສງ຺ເຆນ ສກ຺ກາ ກາຕຸນ຺ຕິ ສງ຺ໂຆ ອາທິມ຺ຫິ ເຈວ ເສເສ ຈ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ ອສ຺ສາຕິ ສງ຺ຆາທິເສໂສຕິ. ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ປນ ອນາທິຍິຕ຺ວາ ອຕ຺ຖເມວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສງ຺ໂຆວ ຕສ຺ສາ ອາປຕ຺ຕິຍາ ປຣິວາສໍ ເທຕິ, ມູລາຍ ປຏິກສ຺ສຕິ, ມານຕ຺ຕໍ ເທຕິ, ອພ຺ເຠຕິ ນ ສມ຺ພຫຸລາ ນ ເອກປຸຄ຺ຄໂລ, ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ ສງ຺ຆາທິເສໂສ’’ຕິ ອິທມສ຺ສ ປທຠາຊນໍ –

‘‘ສງ຺ຆາທິເສໂສຕິ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສຸໂຓຫິ ຍຖາຕຖໍ;

ສງ຺ໂຆວ ເທຕິ ປຣິວາສໍ, ມູລາຍ ປຏິກສ຺ສຕິ;

ມານຕ຺ຕໍ ເທຕິ ອພ຺ເຠຕິ, ເຕເນຕໍ ອິຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. (ປຣິ. ໓໓໙) –

ປຣິວາເຣ ວຈນກາຣຓຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຕ຺ຖ ປຣິວາສທານາທີນິ ສມຸຈ຺ຈຍກ຺ຂນ຺ຘເກ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ອາຄຕານິ, ຕຕ຺ເຖວ ເນສໍ ສໍວຓ຺ຓນໍ ກຣິສ຺ສາມ.

ຕສ຺ເສວ ອາປຕ຺ຕິນິກາຍສ຺ສາຕິ ຕສ຺ສ ເອວ ອາປຕ຺ຕິສມູຫສ຺ສ. ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ອຍໍ ເອກາວ ອາປຕ຺ຕິ, ຣູຬ຺ຫິສທ຺ເທນ ປນ ອວຍເວ ສມູຫໂວຫາເຣນ ວາ ‘‘ນິກາໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ – ‘‘ເອໂກ ເວທນາກ຺ຂນ຺ໂຘ, ເອໂກ ວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ໂຘ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ.

ເອວໍ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐສິກ຺ຂາປທໍ ປທານຸກ຺ກເມນ ວິຠຊິຕ຺ວາ ອິທານິ ອິມໍ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອຸປາຍຎ຺ຈ ກາລຎ຺ຈ ອຘິປ຺ປາຍຎ຺ຈ ອຘິປ຺ປາຍວຕ຺ຖຸຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕຣູເປ ໂມເຈຕີ’’ຕິອາທິມາຫ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕຣູປາທີຫິ ຈຕູຫິ ປເທຫິ ອຸປາໂຍ ທສ຺ສິໂຕ, ອຊ຺ຌຕ຺ຕຣູເປ ວາ ໂມເຈຍ຺ຍ ພຫິທ຺ຘາຣູເປ ວາ ອຸຠຍຕ຺ຖ ວາ ອາກາເສ ວາ ກຏິໍ ກມ຺ເປນ຺ໂຕ, ອິໂຕ ປຣໍ ອຎ຺ໂຎ ອຸປາໂຍ ນຕ຺ຖິ. ຕຕ຺ຖ ຣູເປ ຆຏ຺ເຏຕ຺ວາ ໂມເຈນ຺ໂຕປິ ຣູເປນ ຆຏ຺ເຏຕ຺ວາ ໂມເຈນ຺ໂຕປິ ຣູເປ ໂມເຈຕິຈ຺ເຈວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຣູເປ ຫິ ສຕິ ໂສ ໂມເຈຕິ ນ ຣູປໍ ອລຠິຕ຺ວາ. ຣາຄູປຕ຺ຖມ຺ຠາທີຫິ ປນ ປຎ຺ຈຫິ ກາໂລ ທສ຺ສິໂຕ. ຣາຄູປຕ຺ຖມ຺ຠາທິກາເລສຸ ຫິ ອງ຺ຄຊາຕໍ ກມ຺ມນິຍໍ ໂຫຕິ, ຍສ຺ສ ກມ຺ມນິຍຕ຺ເຕ ສຕິ ໂມເຈຕິ. ອິໂຕ ປຣໍ ອຎ຺ໂຎ ກາໂລ ນຕ຺ຖິ, ນ ຫິ ວິນາ ຣາຄູປຕ຺ຖມ຺ຠາທີຫິ ປຸພ຺ພຓ຺ຫາທໂຍ ກາລເຠທາ ໂມຈເນ ນິມິຕ຺ຕໍ ໂຫນ຺ຕິ.

ອາໂຣຄ຺ຍຕ຺ຖາຍາຕິອາທີຫິ ທສຫິ ອຘິປ຺ປາໂຍ ທສ຺ສິໂຕ, ເອວຣູເປນ ຫິ ອຘິປ຺ປາຍເຠເທນ ໂມເຈຕິ ນ ອຎ຺ຎຖາ. ນີລາທີຫິ ປນ ທສຫິ ນວມສ຺ສ ອຘິປ຺ປາຍສ຺ສ ວຕ຺ຖຸ ທສ຺ສິຕໍ, ວີມໍສນ຺ໂຕ ຫິ ນີລາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ວເສນ ວີມໍສຕິ ນ ເຕຫິ ວິນິມຸຕ຺ຕນ຺ຕິ.

໒໓໘. ອິໂຕ ປຣໍ ປນ ອິເມສໍເຍວ ອຊ຺ຌຕ຺ຕຣູປາທີນໍ ປທານໍ ປກາສນຕ຺ຖໍ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕຣູເປຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອຸປາທິນ຺ເນ ຣູເປ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຕ຺ຖ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອຸປາທິນ຺ເນ ຣູເປຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຫຕ຺ຖາທິເຠເທ ຣູເປ. ພຫິທ຺ຘາ ອຸປາທິນ຺ເນຕິ ປຣສ຺ສ ຕາທິເສເຍວ. ອນຸປາທິນ຺ເນຕິ ຕາຬຈ຺ຉິທ຺ທາທິເຠເທ. ຕທຸຠເຍຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ປຣສ຺ສ ຈ ຣູເປ, ອຸຠຍຆຏ຺ຏນວເສເນຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຕໂນ ຣູເປນ ຈ ອນຸປາທິນ຺ນຣູເປນ ຈ ເອກໂຕ ຆຏ຺ຏເນປິ ລພ຺ຠຕິ. ອາກາເສ ວາຍມນ຺ຕສ຺ສາຕິ ເກນຈິ ຣູເປນ ອຆຏ຺ເຏຕ຺ວາ ອາກາເສເຍວ ກຏິກມ຺ປນປຍໂອເຄນ ອງ຺ຄຊາຕໍ ຈາເລນ຺ຕສ຺ສ.

ຣາຄູປຕ຺ຖມ຺ເຠຕິ ຣາຄສ຺ສ ພລວຠາເວ, ຣາເຄນ ວາ ອງ຺ຄຊາຕສ຺ສ ອຸປຕ຺ຖມ຺ເຠ, ຖທ຺ຘຠາເວ ສຎ຺ຊາເຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກມ຺ມນິຍໍ ໂຫຕີຕິ ໂມຈນກມ຺ມກ຺ຂມໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕຣູປາທີສຸ ອຸປກ຺ກມາຣຫໍ ໂຫຕິ.

ອຸຈ຺ຈາລິງ຺ຄປາຓກທຏ຺ຐູປຕ຺ຖມ຺ເຠຕິ ອຸຈ຺ຈາລິງ຺ຄປາຓກທຏ຺ເຐນ ອງ຺ຄຊາເຕ ອຸປຕ຺ຖມ຺ເຠ. ອຸຈ຺ຈາລິງ຺ຄປາຓກາ ນາມ ໂລມສປາຓກາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕສໍ ໂລເມຫິ ຜຸຏ຺ຐໍ ອງ຺ຄຊາຕໍ ກຓ຺ຑຸໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຖທ຺ຘໍ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ຕານິ ໂລມານິ ອງ຺ຄຊາຕໍ ຑໍສນ຺ຕານິ ວິຍ ວິຊ຺ຌນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຸຈ຺ຈາລິງ຺ຄປາຓກທຏ຺ເຐນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ອຸຈ຺ຈາລິງ຺ຄປາຓກໂລມເວຘເນນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໒໓໙. ອໂຣໂຄ ຠວິສ຺ສາມີຕິ ໂມເຈຕ຺ວາ ອໂຣໂຄ ຠວິສ຺ສາມິ. ສຸຂໍ ເວທນໍ ອຸປ຺ປາເທສ຺ສາມີຕິ ໂມຈເນນ ຈ ມຸຈ຺ຈນຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ມຸຕ຺ຕປຈ຺ຈຍາ ຈ ຍາ ສຸຂາ ເວທນາ ໂຫຕິ, ຕໍ ອຸປ຺ປາເທສ຺ສາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຠສຊ຺ຊໍ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ອິທໍ ເມ ໂມຈິຕໍ ກິຎ຺ຈິເທວ ເຠສຊ຺ຊໍ ຠວິສ຺ສຕິ. ທານໍ ທສ຺ສາມີຕິ ໂມເຈຕ຺ວາ ກີຏກິປິລ຺ລິກາທີນໍ ທານໍ ທສ຺ສາມິ. ປຸຎ຺ຎໍ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ໂມເຈຕ຺ວາ ກີຏາທີນໍ ເທນ຺ຕສ຺ສ ປຸຎ຺ຎໍ ຠວິສ຺ສຕິ. ຍຎ຺ຎໍ ຍຊິສ຺ສາມີຕິ ໂມເຈຕ຺ວາ ກີຏາທີນໍ ຍຎ຺ຎໍ ຍຊິສ຺ສາມິ. ກິຎ຺ຈິ ກິຎ຺ຈິ ມນ຺ຕປທໍ ວຕ຺ວາ ທສ຺ສາມີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສຄ຺ຄໍ ຄມິສ຺ສາມີຕິ ໂມເຈຕ຺ວາ ກີຏາທີນໍ ທິນ຺ນທາເນນ ວາ ປຸຎ຺ເຎນ ວາ ຍຎ຺ເຎນ ວາ ສຄ຺ຄໍ ຄມິສ຺ສາມິ. ພີຊໍ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ກຸລວໍສງ຺ກຸຣສ຺ສ ທາຣກສ຺ສ ພີຊໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ‘‘ອິມິນາ ພີເຊນ ປຸຕ຺ໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນ ໂມເຈຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວີມໍສຕ຺ຖາຍາຕິ ຊານນຕ຺ຖາຍ. ນີລໍ ຠວິສ຺ສຕີຕິອາທີສຸ ຊານິສ຺ສາມິ ຕາວ ກິໍ ເມ ໂມຈິຕໍ ນີລໍ ຠວິສ຺ສຕິ ປີຕກາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣວຓ຺ຓນ຺ຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຂິຑ຺ຑາຘິປ຺ປາໂຍຕິ ຂິຑ຺ຑາປສຸໂຕ, ເຕນ ເຕນ ອຘິປ຺ປາເຍນ ກີຬນ຺ໂຕ ໂມເຈຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໒໔໐. ອິທານິ ຍທິທໍ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕຣູເປ ໂມເຈຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ໂມເຈນ຺ໂຕ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ເຕສຎ຺ຈ ປທານໍ ວເສນ ຍຕ຺ຕໂກ ອາປຕ຺ຕິເຠໂທ ໂຫຕິ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕຣູເປ ເຈເຕຕິ ອຸປກ຺ກມຕິ ມຸຈ຺ຈຕິ ອາປຕ຺ຕິ ສງ຺ຆາທິເສສສ຺ສາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ເຈເຕຕີຕິ ໂມຈນສ຺ສາທສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຍ ເຈຕນາຍ ມຸຈ຺ຈຕູຕິ ເຈເຕຕິ. ອຸປກ຺ກມຕີຕິ ຕທນຸຣູປໍ ວາຍາມໍ ກໂຣຕິ. ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ເອວໍ ເຈເຕນ຺ຕສ຺ສ ຕທນຸຣູເປນ ວາຍາເມນ ວາຍມໂຕ ສຸກ຺ກໍ ຐານາ ຈວຕິ. ອາປຕ຺ຕິ ສງ຺ຆາທິເສສສ຺ສາຕິ ອິເມຫິ ຕີຫິ ອງ຺ເຄຫິ ອສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ສງ຺ຆາທິເສໂສ ນາມ ອາປຕ຺ຕິນິກາໂຍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອສ ນໂຍ ພຫິທ຺ຘາຣູເປຕິອາທີສຸປິ ອວເສເສສຸ ອຏ຺ຐວີສຕິຍາ ປເທສຸ.

ເອຕ຺ຖ ປນ ທ຺ເວ ອາປຕ຺ຕິສຫສ຺ສານິ ນີຫຣິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕພ຺ພານິ. ກຖໍ? ອຊ຺ຌຕ຺ຕຣູເປ ຕາວ ຣາຄູປຕ຺ຖມ຺ເຠ ອາໂຣຄ຺ຍຕ຺ຖາຍ ນີລໍ ໂມເຈນ຺ຕສ຺ສ ເອກາ ອາປຕ຺ຕິ, ອຊ຺ຌຕ຺ຕຣູເປເຍວ ຣາຄູປຕ຺ຖມ຺ເຠ ອາໂຣຄ຺ຍຕ຺ຖາຍ ປີຕາທີນໍ ໂມຈນວເສນ ອປຣາ ນວາຕິ ທສ. ຍຖາ ຈ ອາໂຣຄ຺ຍຕ຺ຖາຍ ທສ, ເອວໍ ສຸຂາທີນໍ ນວນ຺ນໍ ປທານໍ ອຕ຺ຖາຍ ເອເກກປເທ ທສ ທສ ກຕ຺ວາ ນວຸຕິ, ອິຕິ ອິມາ ຈ ນວຸຕິ ປຸຣິມາ ຈ ທສາຕິ ຣາຄູປຕ຺ຖມ຺ເຠ ຕາວ ສຕໍ. ຍຖາ ປນ ຣາຄູປຕ຺ຖມ຺ເຠ ເອວໍ ວຈ຺ຈູປຕ຺ຖມ຺ຠາທີສຸປິ ຈຕູສຸ ເອເກກສ຺ມິໍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ເຠ ສຕໍ ສຕໍ ກຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຕານິ, ອິຕິ ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ປຸຣິມຎ຺ຈ ເອກນ຺ຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕຣູເປ ຕາວ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠານໍ ວເສນ ປຎ຺ຈ ສຕານິ. ຍຖາ ຈ ອຊ຺ຌຕ຺ຕຣູເປ ປຎ຺ຈ, ເອວໍ ພຫິທ຺ຘາຣູເປ ປຎ຺ຈ, ອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາຣູເປ ປຎ຺ຈ, ອາກາເສ ກຏິໍ ກມ຺ເປນ຺ຕສ຺ສ ປຎ຺ຈາຕິ ສພ຺ພານິປິ ຈຕຸນ຺ນໍ ປຎ຺ຈການໍ ວເສນ ທ຺ເວ ອາປຕ຺ຕິສຫສ຺ສານິ ເວທິຕພ຺ພານິ.

ອິທານິ ອາໂຣຄ຺ຍຕ຺ຖາຍາຕິອາທີສຸ ຕາວ ທສສຸ ປເທສຸ ປຏິປາຏິຍາ ວາ ອຸປ຺ປຏິປາຏິຍາ ວາ ເຫຏ຺ຐາ ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸປຣິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ, ອຸປຣິ ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ, ອຸຠໂຕ ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ມຊ຺ເຌ ຐເປນ຺ຕສ຺ສ, ມຊ຺ເຌ ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸຠໂຕ ຫຣນ຺ຕສ຺ສ, ສພ຺ພມູລໍ ວາ ກຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ເຈຕນູປກ຺ກມໂມຈເນ ສຕິ ວິສງ຺ເກໂຕ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອາໂຣຄ຺ຍຕ຺ຖຎ຺ຈ ສຸຂຕ຺ຖຎ຺ຈາ’’ຕິ ຂຓ຺ຑຈກ຺ກພທ຺ຘຈກ຺ກາທິເຠທວິຈິຕ຺ຕໍ ປາຬິມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ອາໂຣຄ຺ຍຕ຺ຖຎ຺ຈ ສຸຂຕ຺ຖຎ຺ຈ ອາໂຣຄ຺ຍຕ຺ຖຎ຺ຈ ເຠສຊ຺ຊຕ຺ຖຎ຺ຈາ ຕິ ເອວໍ ອາໂຣຄ຺ຍປທໍ ສພ຺ພປເທຫິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕເມກໍ ຂຓ຺ຑຈກ຺ກໍ. ສຸຂປທາທີນິ ສພ຺ພປເທຫິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ຍາວ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ອຕີຕານນ຺ຕຣປທໍ ຕາວ ອາເນຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕານິ ນວ ພທ຺ຘຈກ຺ການີຕິ ເອວໍ ເອເກກມູລການິ ທສ ຈກ຺ການິ ໂຫນ຺ຕິ, ຕານິ ທຸມູລກາທີຫິ ສທ຺ຘິໍ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ເວທິຕພ຺ພານິ. ອຕ຺ໂຖ ປເນຕ຺ຖ ປາກໂຏເຍວ.

ຍຖາ ຈ ອາໂຣຄ຺ຍຕ຺ຖາຍາຕິອາທີສຸ ທສສຸ ປເທສຸ, ເອວໍ ນີລາທີສຸປິ ‘‘ນີລຎ຺ຈ ປີຕກຎ຺ຈ ເຈເຕຕິ ອຸປກ຺ກມຕີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ທສ ຈກ຺ການິ ວຸຕ຺ຕານິ, ຕານິປິ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ເວທິຕພ຺ພານິ. ອຕ຺ໂຖ ປເນຕ຺ຖ ປາກໂຏເຍວ.

ປຸນ ອາໂຣຄ຺ຍຕ຺ຖຎ຺ຈ ນີລຎ຺ຈ ອາໂຣຄ຺ຍຕ຺ຖຎ຺ຈ ສຸຂຕ຺ຖຎ຺ຈ ນີລຎ຺ຈ ປີຕກຎ຺ຈາຕິ ເອເກເນກໍ ທ຺ວີຫິ ທ຺ເວ…ເປ… ທສຫິ ທສາຕິ ເອວໍ ປຸຣິມປເທຫິ ສທ຺ຘິໍ ປຈ຺ຉິມປທານິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ເອກໍ ມິສ຺ສກຈກ຺ກໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອິທານິ ຍສ຺ມາ ‘‘ນີລໍ ໂມເຈສ຺ສາມີ’’ຕິ ເຈເຕຕ຺ວາ ອຸປກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ປີຕກາທີສຸ ມຸຕ຺ເຕສຸປິ ປີຕກາທິວເສນ ເຈເຕຕ຺ວາ ອຸປກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ອິຕເຣສຸ ມຸຕ຺ເຕສຸປິ ເນວຕ຺ຖິ ວິສງ຺ເກໂຕ, ຕສ຺ມາ ເອຕມ຺ປິ ນຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນີລໍ ໂມເຈສ຺ສາມີຕິ ເຈເຕຕິ ອຸປກ຺ກມຕິ ປີຕກໍ ມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ຈກ຺ການິ ວຸຕ຺ຕານິ. ຕໂຕ ປຣໍ ສພ຺ພປຈ຺ຉິມປທໍ ນີລາທີຫິ ນວຫິ ປເທຫິ ສທ຺ຘິໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ກຸຈ຺ຉິຈກ຺ກໍ ນາມ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໂຕ ປີຕກາທີນິ ນວ ປທານິ ເອເກນ ນີລປເທເນວ ສທ຺ຘິໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ປິຏ຺ຐິຈກ຺ກໍ ນາມ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໂຕ ໂລຫິຕກາທີນິ ນວ ປທານິ ເອເກນ ປີຕກປເທເນວ ສທ຺ຘິໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ທຸຕິຍໍ ປິຏ຺ຐິຈກ຺ກໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ໂລຫິຕກປທາທີຫິ ສທ຺ຘິໍ ອິຕຣານິ ນວ ນວ ປທານິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ອຎ຺ຎານິປິ ອຏ຺ຐ ຈກ຺ການິ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ເອວໍ ທສຄຕິກໍ ປິຏ຺ຐິຈກ຺ກໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ເອວໍ ຂຓ຺ຑຈກ຺ກາທີນໍ ອເນເກສໍ ຈກ຺ການໍ ວເສນ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ຄຣຸກາປຕ຺ຕິເມວ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອງ຺ຄວເສເນວ ຄຣຸກາປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ລຫຸກາປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ອນາປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຈເຕຕິ ອຸປກ຺ກມຕິ ມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປຸຣິມນເຍນ ອຊ຺ຌຕ຺ຕຣູປາທີສຸ ຣາຄາທິອຸປຕ຺ຖມ຺ເຠ ສຕິ ອາໂຣຄ຺ຍາທີນໍ ອຕ຺ຖາຍ ເຈເຕນ຺ຕສ຺ສ ອຸປກ຺ກມິຕ຺ວາ ອສຸຈິໂມຈເນ ຕິວງ຺ຄສມ຺ປນ຺ນາ ຄຣຸກາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ທຸຕິເຍນ ນເຍນ ເຈເຕນ຺ຕສ຺ສ ອຸປກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ຈ ໂມຈເນ ອສຕິ ທຸວງ຺ຄສມ຺ປນ຺ນາ ລຫຸກາ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍາປຕ຺ຕິ. ‘‘ເຈເຕຕິ ນ ອຸປກ຺ກມຕິ ມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິອາທີຫິ ຉຫິ ນເຍຫິ ອນາປຕ຺ຕິ.

ອຍໍ ປນ ອາປຕ຺ຕານາປຕ຺ຕິເຠໂທ ສຓ຺ໂຫ ສຸຂຸໂມ, ຕສ຺ມາ ສຸຏ຺ຐຸ ສລ຺ລກ຺ເຂຕພ຺ໂພ. ສຸຏ຺ຐຸ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ປຸຈ຺ຉິເຕນ ອາປຕ຺ຕິ ວາ ອນາປຕ຺ຕິ ວາ ອາຈິກ຺ຂິຕພ຺ພາ, ວິນຍກມ຺ມໍ ວາ ກາຕພ຺ພໍ. ອສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ກໂຣນ຺ໂຕ ຫິ ໂຣຄນິທານໍ ອຊານິຕ຺ວາ ເຠສຊ຺ຊໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ເວຊ຺ໂຊ ວິຍ ວິຆາຕຎ຺ຈ ອາປຊ຺ຊຕິ, ນ ຈ ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ຕິກິຈ຺ຉິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ສລ຺ລກ຺ຂຓວິຘິ – ກຸກ຺ກຸຈ຺ເຈນ ອາຄໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ຍາວຕຕິຍໍ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ – ‘‘ກຕເຣນ ປໂຍເຄນ ກຕເຣນ ຣາເຄນ ອາປນ຺ໂນສີ’’ຕິ. ສເຈ ປຐມໍ ອຎ຺ຎໍ ວຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ອຎ຺ຎໍ ວທຕິ ນ ເອກມຄ຺ເຄນ ກເຖຕິ, ໂສ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ – ‘‘ຕ຺ວໍ ນ ເອກມຄ຺ເຄນ ກເຖສິ ປຣິຫຣສິ, ນ ສກ຺ກາ ຕວ ວິນຍກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ຄຈ຺ຉ ໂສຕ຺ຖິໍ ຄເວສາ’’ຕິ. ສເຈ ປນ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸມ຺ປິ ເອກມຄ຺ເຄເນວ ກເຖຕິ, ຍຖາຠູຕໍ ອຕ຺ຕານໍ ອາວິກໂຣຕິ, ອຖສ຺ສ ອາປຕ຺ຕານາປຕ຺ຕິຄຣຸກລຫຸກາປຕ຺ຕິວິນິຈ຺ຉຍຕ຺ຖໍ ເອກາທສນ຺ນໍ ຣາຄານໍ ວເສນ ເອກາທສ ປໂຍຄາ ສມເວກ຺ຂິຕພ຺ພາ.

ຕຕ຺ຣິເມ ເອກາທສ ຣາຄາ – ໂມຈນສ຺ສາໂທ, ມຸຈ຺ຈນສ຺ສາໂທ, ມຸຕ຺ຕສ຺ສາໂທ, ເມຖຸນສ຺ສາໂທ, ຜສ຺ສສ຺ສາໂທ, ກຓ຺ຑຸວນສ຺ສາໂທ, ທສ຺ສນສ຺ສາໂທ, ນິສຊ຺ຊສ຺ສາໂທ, ວາຈສ຺ສາໂທ, ເຄຫສ຺ສິຕເປມໍ, ວນຠງ຺ຄິຍນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ໂມເຈຕຸໍ ອສ຺ສາໂທ ໂມຈນສ຺ສາໂທ, ມຸຈ຺ຈເນ ອສ຺ສາໂທ ມຸຈ຺ຈນສ຺ສາໂທ, ມຸຕ຺ເຕ ອສ຺ສາໂທ ມຸຕ຺ຕສ຺ສາໂທ, ເມຖຸເນ ອສ຺ສາໂທ ເມຖຸນສ຺ສາໂທ, ຜສ຺ເສ ອສ຺ສາໂທ ຜສ຺ສສ຺ສາໂທ, ກຓ຺ຑຸວເນ ອສ຺ສາໂທ ກຓ຺ຑຸວນສ຺ສາໂທ, ທສ຺ສເນ ອສ຺ສາໂທ ທສ຺ສນສ຺ສາໂທ, ນິສຊ຺ຊາຍ ອສ຺ສາໂທ ນິສຊ຺ຊສ຺ສາໂທ, ວາຈາຍ ອສ຺ສາໂທ ວາຈສ຺ສາໂທ, ເຄຫສ຺ສິຕໍ ເປມໍ ເຄຫສ຺ສິຕເປມໍ, ວນຠງ຺ຄິຍນ຺ຕິ ຍໍກິຎ຺ຈິ ປຸປ຺ຜຜລາທິ ວນໂຕ ຠຎ຺ຊິຕ຺ວາ ອາຫຏໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ນວຫິ ປເທຫິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕອສ຺ສາທສີເສນ ຣາໂຄ ວຸຕ຺ໂຕ. ເອເກນ ປເທນ ສຣູເປເນວ, ເອເກນ ປເທນ ວຕ຺ຖຸນາ ວຸຕ຺ໂຕ, ວນຠງ຺ໂຄ ຫິ ຣາຄສ຺ສ ວຕ຺ຖຸ ນ ຣາໂຄເຍວ.

ເອເຕສໍ ປນ ຣາຄານໍ ວເສນ ເອວໍ ປໂຍຄາ ສມເວກ຺ຂິຕພ຺ພາ – ໂມຈນສ຺ສາເທ ໂມຈນສ຺ສາທເຈຕນາຍ ເຈເຕນ຺ໂຕ ເຈວ ອສ຺ສາເທນ຺ໂຕ ຈ ອຸປກ຺ກມຕິ ມຸຈ຺ຈຕິ ສງ຺ຆາທິເສໂສ. ຕເຖວ ເຈເຕນ຺ໂຕ ຈ ອສ຺ສາເທນ຺ໂຕ ຈ ອຸປກ຺ກມຕິ ນ ມຸຈ຺ຈຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ສເຈ ປນ ສຍນກາເລ ຣາຄປຣິຍຸຏ຺ຐິໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ອູຣຸນາ ວາ ມຸຏ຺ຐິນາ ວາ ອງ຺ຄຊາຕໍ ຄາຬ຺ຫໍ ປີເຬຕ຺ວາ ໂມຈນຕ຺ຖາຍ ສອຸສ຺ສາໂຫວ ສຸປຕິ, ສຸປນ຺ຕສ຺ສ ຈສ຺ສ ອສຸຈິ ມຸຈ຺ຈຕິ ສງ຺ຆາທິເສໂສ. ສເຈ ຣາຄປຣິຍຸຏ຺ຐານໍ ອສຸຠມນສິກາເຣນ ວູປສເມຕ຺ວາ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕ ສຸປຕິ, ສຸປນ຺ຕສ຺ສ ມຸຕ຺ເຕປິ ອນາປຕ຺ຕິ.

ມຸຈ຺ຈນສ຺ສາເທ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມຕາຍ ມຸຈ຺ຈມານໍ ອສ຺ສາເທຕິ ນ ອຸປກ຺ກມຕິ ອນາປຕ຺ຕິ. ສເຈ ປນ ມຸຈ຺ຈມານໍ ອສ຺ສາເທນ຺ໂຕ ອຸປກ຺ກມຕິ, ເຕນ ອຸປກ຺ກເມນ ມຸຕ຺ເຕ ສງ຺ຆາທິເສໂສ. ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມຕາຍ ມຸຈ຺ຈມາເນ ‘‘ມາ ກາສາວໍ ວາ ເສນາສນໍ ວາ ທຸສ຺ສີ’’ຕິ ອງ຺ຄຊາຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຊຄ຺ຄນຕ຺ຖາຍ ອຸທກຏ຺ຐານໍ ຄຈ຺ຉຕິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ມຸຕ຺ຕສ຺ສາເທ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມຕາຍ ມຸຕ຺ເຕ ຐານາ ຈຸເຕ ອສຸຈິມ຺ຫິ ປຈ຺ຉາ ອສ຺ສາເທນ຺ຕສ຺ສ ວິນາ ອຸປກ຺ກເມນ ມຸຈ຺ຈຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ. ສເຈ ອສ຺ສາເທຕ຺ວາ ປຸນ ໂມຈນຕ຺ຖາຍ ນິມິຕ຺ເຕ ອຸປກ຺ກມິຕ຺ວາ ໂມເຈຕິ, ສງ຺ຆາທິເສໂສ.

ເມຖຸນສ຺ສາເທ ເມຖຸນຣາເຄນ ມາຕຸຄາມໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ເຕນ ປໂຍເຄນ ອສຸຈິ ມຸຈ຺ຈຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ. ເມຖຸນຘມ຺ມສ຺ສ ປໂຍຄຕ຺ຕາ ປນ ຕາທິເສ ຄຫເຓ ທຸກ຺ກຏໍ, ສີສໍ ປຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ສເຈ ເມຖຸນຣາເຄນ ຣຕ຺ໂຕ ປຸນ ອສ຺ສາເທຕ຺ວາ ໂມຈນຕ຺ຖາຍ ນິມິຕ຺ເຕ ອຸປກ຺ກມິຕ຺ວາ ໂມເຈຕິ, ສງ຺ຆາທິເສໂສ.

ຜສ຺ສສ຺ສາເທ ທຸວິໂຘ ຜສ຺ໂສ – ອຊ຺ຌຕ຺ຕິໂກ, ພາຫິໂຣ ຈ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕິເກ ຕາວ ອຕ຺ຕໂນ ນິມິຕ຺ຕໍ ຖທ຺ຘໍ ມຸທຸກນ຺ຕິ ຊານິສ຺ສາມີຕິ ວາ ໂລລຠາເວນ ວາ ກີຬາປຍໂຕ ອສຸຈິ ມຸຈ຺ຈຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ. ສເຈ ກີຬາເປນ຺ໂຕ ອສ຺ສາເທຕ຺ວາ ໂມຈນຕ຺ຖາຍ ນິມິຕ຺ເຕ ອຸປກ຺ກມິຕ຺ວາ ໂມເຈຕິ, ສງ຺ຆາທິເສໂສ. ພາຫິຣຜສ຺ເສ ປນ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄນ ມາຕຸຄາມສ຺ສ ອງ຺ຄມງ຺ຄານິ ປຣາມສໂຕ ເຈວ ອາລິງ຺ຄໂຕ ຈ ອສຸຈິ ມຸຈ຺ຈຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ. ກາຍສໍສຄ຺ຄສງ຺ຆາທິເສສໍ ປນ ອາປຊ຺ຊຕິ. ສເຈ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄນ ຣຕ຺ໂຕ ປຸນ ອສ຺ສາເທຕ຺ວາ ໂມຈນຕ຺ຖາຍ ນິມິຕ຺ເຕ ອຸປກ຺ກມິຕ຺ວາ ໂມເຈຕິ ວິສຏ຺ຐິປຈ຺ຈຍາປິ ສງ຺ຆາທິເສໂສ.

ກຓ຺ຑຸວນສ຺ສາເທ ທທ຺ທຸກຈ຺ຉຸປິຬກປາຓກາທີນໍ ອຎ຺ຎຕຣວເສນ ກຓ຺ຑຸວມານໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ກຓ຺ຑຸວນສ຺ສາເທ ເນວ ກຓ຺ຑຸວໂຕ ອສຸຈິ ມຸຈ຺ຈຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ. ກຓ຺ຑຸວນສ຺ສາເທນ ຣຕ຺ໂຕ ປຸນ ອສ຺ສາເທຕ຺ວາ ໂມຈນຕ຺ຖາຍ ນິມິຕ຺ເຕ ອຸປກ຺ກມິຕ຺ວາ ໂມເຈຕິ, ສງ຺ຆາທິເສໂສ.

ທສ຺ສນສ຺ສາເທ ທສ຺ສນສ຺ສາເທນ ປຸນປ຺ປຸນໍ ມາຕຸຄາມສ຺ສ ອໂນກາສໍ ອຸປນິຊ຺ຌາຍໂຕ ອສຸຈິ ມຸຈ຺ຈຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ. ມາຕຸຄາມສ຺ສ ອໂນກາສຸປນິຊ຺ຌາເນ ປນ ທຸກ຺ກຏໍ. ສເຈ ທສ຺ສນສ຺ສາເທນ ຣຕ຺ໂຕ ປຸນ ອສ຺ສາເທຕ຺ວາ ໂມຈນຕ຺ຖາຍ ນິມິຕ຺ເຕ ອຸປກ຺ກມິຕ຺ວາ ໂມເຈຕິ, ສງ຺ຆາທິເສໂສ.

ນິສຊ຺ຊສ຺ສາເທ ມາຕຸຄາເມນ ສທ຺ຘິໍ ຣໂຫ ນິສຊ຺ຊສ຺ສາທຣາເຄນ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ອສຸຈິ ມຸຈ຺ຈຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ. ຣໂຫ ນິສຊ຺ຊປຈ຺ຈຍາ ປນ ອາປນ຺ນາຍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ສເຈ ນິສຊ຺ຊສ຺ສາເທນ ຣຕ຺ໂຕ ປຸນ ອສ຺ສາເທຕ຺ວາ ໂມຈນຕ຺ຖາຍ ນິມິຕ຺ເຕ ອຸປກ຺ກມິຕ຺ວາ ໂມເຈຕິ, ສງ຺ຆາທິເສໂສ.

ວາຈສ຺ສາເທ ວາຈສ຺ສາທຣາເຄນ ມາຕຸຄາມໍ ເມຖຸນສນ຺ນິສ຺ສິຕາຫິ ວາຈາຫິ ໂອຠາສນ຺ຕສ຺ສ ອສຸຈິ ມຸຈ຺ຈຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ. ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈາສງ຺ຆາທິເສສໍ ປນ ອາປຊ຺ຊຕິ. ສເຈ ວາຈສ຺ສາເທນ ຣຕ຺ໂຕ ປຸນ ອສ຺ສາເທຕ຺ວາ ໂມຈນຕ຺ຖາຍ ນິມິຕ຺ເຕ ອຸປກ຺ກມິຕ຺ວາ ໂມເຈຕິ, ສງ຺ຆາທິເສໂສ.

ເຄຫສ຺ສິຕເປເມ ມາຕຣໍ ວາ ມາຕຸເປເມນ ຠຄິນິໍ ວາ ຠຄິນິເປເມນ ປຸນປ຺ປຸນໍ ປຣາມສໂຕ ເຈວ ອາລິງ຺ຄໂຕ ຈ ອສຸຈິ ມຸຈ຺ຈຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ. ເຄຫສ຺ສິຕເປເມນ ປນ ຜຸສນປຈ຺ຈຍາ ທຸກ຺ກຏໍ. ສເຈ ເຄຫສ຺ສິຕເປເມນ ຣຕ຺ໂຕ ປຸນ ອສ຺ສາເທຕ຺ວາ ໂມຈນຕ຺ຖາຍ ນິມິຕ຺ເຕ ອຸປກ຺ກມິຕ຺ວາ ໂມເຈຕິ, ສງ຺ຆາທິເສໂສ.

ວນຠງ຺ເຄ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ກິຎ຺ຈິເທວ ຕມ຺ພູລຄນ຺ຘປຸປ຺ຜວາສາທິປ຺ປກາຣໍ ປຓ຺ຓາກາຣໍ ມິຕ຺ຕສນ຺ຖວຠາວສ຺ສ ທຬ຺ຫຠາວຕ຺ຖາຍ ເປເສນ຺ຕິ ອຍໍ ວນຠງ຺ໂຄ ນາມ. ຕຎ຺ເຈ ມາຕຸຄາໂມ ກສ຺ສຈິ ສໍສຏ຺ຐວິຫາຣິກສ຺ສ ກຸລູປກຠິກ຺ຂຸໂນ ເປເສຕິ, ຕສ຺ສ ຈ ‘‘ອສຸກາຍ ນາມ ອິທໍ ເປສິຕ’’ນ຺ຕິ ສາຣຕ຺ຕສ຺ສ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຫຕ຺ເຖຫິ ຕໍ ວນຠງ຺ຄໍ ກີຬາປຍໂຕ ອສຸຈິ ມຸຈ຺ຈຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ. ສເຈ ວນຠງ຺ເຄ ສາຣຕ຺ໂຕ ປຸນ ອສ຺ສາເທຕ຺ວາ ໂມຈນຕ຺ຖາຍ ນິມິຕ຺ເຕ ອຸປກ຺ກມິຕ຺ວາ ໂມເຈຕິ, ສງ຺ຆາທິເສໂສ. ສເຈ ອຸປກ຺ກມນ຺ເຕປິ ນ ມຸຈ຺ຈຕິ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ.

ເອວເມເຕສໍ ເອກາທສນ຺ນໍ ຣາຄານໍ ວເສນ ອິເມ ເອກາທສ ປໂຍເຄ ສເມເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ອາປຕ຺ຕິ ວາ ອນາປຕ຺ຕິ ວາ ສລ຺ລກ຺ເຂຕພ຺ພາ. ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ສເຈ ຄຣຸກາ ໂຫຕິ ‘‘ຄຣຸກາ’’ຕິ ອາຈິກ຺ຂິຕພ຺ພາ. ສເຈ ລຫຸກາ ໂຫຕິ ‘‘ລຫຸກາ’’ຕິ ອາຈິກ຺ຂິຕພ຺ພາ. ຕທນຸຣູປຎ຺ຈ ວິນຍກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພໍ. ເອວຎ຺ຫິ ກຕໍ ສຸກຕໍ ໂຫຕິ ໂຣຄນິທານໍ ຎຕ຺ວາ ເວຊ຺ເຊນ ກຕເຠສຊ຺ຊມິວ, ຕສ຺ສ ຈ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ໂສຕ຺ຖິຠາວາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ.

໒໖໒. ເຈເຕຕິ ນ ອຸປກ຺ກມຕີຕິອາທີສຸ ໂມຈນສ຺ສາທເຈຕນາຍ ເຈເຕຕິ, ນ ອຸປກ຺ກມຕິ, ມຸຈ຺ຈຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ. ໂມຈນສ຺ສາທປີຬິໂຕ ‘‘ອໂຫ ວຕ ມຸຈ຺ເຈຍ຺ຍາ’’ຕິ ເຈເຕຕິ, ນ ອຸປກ຺ກມຕິ, ນ ມຸຈ຺ຈຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ. ໂມຈນສ຺ສາເທນ ນ ເຈເຕຕິ, ຜສ຺ສສ຺ສາເທນ ກຓ຺ຑຸວນສ຺ສາເທນ ວາ ອຸປກ຺ກມຕິ, ມຸຈ຺ຈຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ. ຕເຖວ ນ ເຈເຕຕິ, ອຸປກ຺ກມຕິ, ນ ມຸຈ຺ຈຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ. ກາມວິຕກ຺ກໍ ວິຕກ຺ເກນ຺ໂຕ ໂມຈນຕ຺ຖາຍ ນ ເຈເຕຕິ, ນ ອຸປກ຺ກມຕິ, ມຸຈ຺ຈຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ. ສເຈ ປນສ຺ສ ວິຕກ຺ກຍໂຕປິ ນ ມຸຈ຺ຈຕິ ອິທໍ ອາຄຕເມວ ໂຫຕິ, ‘‘ນ ເຈເຕຕິ, ນ ອຸປກ຺ກມຕິ, ນ ມຸຈ຺ຈຕິ, ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ.

ອນາປຕ຺ຕິ ສຸປິນນ຺ເຕນາຕິ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ສຸປິເນ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວນ຺ຕສ຺ສ ວິຍ ກາຍສໍສຄ຺ຄາທີນິ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ວິຍ ສຸປິນນ຺ເຕເນວ ກາຣເຓນ ຍສ຺ສ ອສຸຈິ ມຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ສຸປິເນ ປນ ອຸປ຺ປນ຺ນາຍ ອສ຺ສາທເຈຕນາຍ ສຈສ຺ສ ວິສໂຍ ໂຫຕິ, ນິຈ຺ຈເລນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ນ ຫຕ຺ເຖນ ນິມິຕ຺ຕໍ ກີຬາເປຕພ຺ພໍ, ກາສາວປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓຣກ຺ຂຓຕ຺ຖໍ ປນ ຫຕ຺ຖປຸເຏນ ຄເຫຕ຺ວາ ຊຄ຺ຄນຕ຺ຖາຍ ອຸທກຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ນໂມຈນາຘິປ຺ປາຍສ຺ສາຕິ ຍສ຺ສ ເຠສຊ຺ເຊນ ວາ ນິມິຕ຺ຕໍ ອາລິມ຺ປນ຺ຕສ຺ສ ອຸຈ຺ຈາຣາທີນິ ວາ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ນໂມຈນາຘິປ຺ປາຍສ຺ສ ມຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ສາປິ ອນາປຕ຺ຕິ. ອຸມ຺ມຕ຺ຕກສ຺ສ ທຸວິຘສ຺ສາປິ ອນາປຕ຺ຕິ. ອິຘ ເສຍ຺ຍສໂກ ອາທິກມ຺ມິໂກ, ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ ອາທິກມ຺ມິກສ຺ສາຕິ.

ປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສມຸຏ຺ຐານາທີສຸ ອິທໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຐມປາຣາຊິກສມຸຏ຺ຐານໍ ກາຍຈິຕ຺ຕໂຕ ສມຸຏ຺ຐາຕິ. ກິຣິຍາ, ສຎ຺ຎາວິໂມກ຺ຂໍ, ສຈິຕ຺ຕກໍ, ໂລກວຊ຺ຊໍ, ກາຍກມ຺ມໍ, ອກຸສລຈິຕ຺ຕໍ, ທ຺ວິເວທນໍ, ສຸຂມຊ຺ຌຕ຺ຕທ຺ວເຍນາຕິ.

໒໖໓. ວິນີຕວຕ຺ຖູສຸ ສຸປິນວຕ຺ຖຸ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ອຸຈ຺ຈາຣປສ຺ສາວວຕ຺ຖູນິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເນວ.

ວິຕກ຺ກວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ກາມວິຕກ຺ກນ຺ຕິ ເຄຫສ຺ສິຕກາມວິຕກ຺ກໍ. ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ອນາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ອຖ ໂຂ ວິຕກ຺ກຄຕິເກນ ນ ຠວິຕພ຺ພໍ. ອຸຓ຺ໂຫທກວຕ຺ຖູສຸ ປຐມໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ທຸຕິເຍ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ໂມເຈຕຸກາໂມ ອຸຓ຺ໂຫທເກນ ນິມິຕ຺ຕໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ປຫຣິຕ຺ວາ ນ຺ຫາຍິ, ເຕນສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຕິເຍ ອຸປກ຺ກມສ຺ສ ອຕ຺ຖິຕາຍ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ເຠສຊ຺ຊກຓ຺ຑຸວນວຕ຺ຖູນິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເນວ.

໒໖໔. ມຄ຺ຄວຕ຺ຖູສຸ ປຐມສ຺ສ ຖຸລອູຣຸກສ຺ສ ມຄ຺ຄໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ສມ຺ພາຘຏ຺ຐາເນ ຆຏ຺ຏນາຍ ອສຸຈິ ມຸຈ຺ຈິ, ຕສ຺ສ ນໂມຈນາຘິປ຺ປາຍຕ຺ຕາ ອນາປຕ຺ຕິ. ທຸຕິຍສ຺ສ ຕເຖວ ມຸຈ຺ຈິ, ໂມຈນາຘິປ຺ປາຍຕ຺ຕາ ປນ ສງ຺ຆາທິເສໂສ. ຕຕິຍສ຺ສ ນ ມຸຈ຺ຈິ, ອຸປກ຺ກມສພ຺ຠາວໂຕ ປນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ຕສ຺ມາ ມຄ຺ຄໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕນ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ປຣິຬາເຫ ນ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ, ຄມນໍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອສຸຠາທິມນສິກາເຣນ ຈິຕ຺ຕໍ ວູປສເມຕ຺ວາ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອາທາຍ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ສເຈ ຐິໂຕ ວິໂນເທຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ມຄ຺ຄາ ໂອກ຺ກມ຺ມ ນິສີທິຕ຺ວາ ວິໂນເທຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອາທາຍ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕເນວ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ.

ວຕ຺ຖິວຕ຺ຖູສຸ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ວຕ຺ຖິໍ ທຬ຺ຫໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປູເຣຕ຺ວາ ປູເຣຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ຕາ ຄາມທາຣກາ ວິຍ ປສ຺ສາວມກໍສຸ. ຊນ຺ຕາຆຣວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອຸທຣໍ ຕາເປນ຺ຕສ຺ສ ໂມຈນາຘິປ຺ປາຍສ຺ສາປິ ອໂມຈນາຘິປ຺ປາຍສ຺ສາປິ ມຸຕ຺ເຕ ອນາປຕ຺ຕິເຍວ. ປຣິກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕຈາລນວເສນ ອສຸຈິ ມຸຈ຺ຈິ, ຕສ຺ມາ ອາປຕ຺ຕິຏ຺ຐາເນ ອາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ.

໒໖໕. ອູຣຸຆຏ຺ຏາປນວຕ຺ຖູສຸ ເຍສໍ ອາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ເຕ ອງ຺ຄຊາຕມ຺ປິ ຜຸສາເປສຸນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ເອວໍ ກຸຣຸນ຺ທຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາມເຓຣາທິວຕ຺ຖູນິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເນວ.

໒໖໖. ກາຍຕ຺ຖມ຺ຠນວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ກາຍໍ ຖມ຺ເຠນ຺ຕສ຺ສາຕິ ຈິຣໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ວາ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວາ ນວກມ຺ມໍ ວາ ກຕ຺ວາ ອາລສິຍວິໂມຈນຕ຺ຖໍ ວິຊມ຺ເຠນ຺ຕສ຺ສ.

ອຸປນິຊ຺ຌາຍນວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ສເຈປິ ປຏສຕໍ ນິວຕ຺ຖາ ໂຫຕິ ປຸຣໂຕ ວາ ປຈ຺ຉໂຕ ວາ ຐຕ຺ວາ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ນາມ ໂອກາເສ ນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອຸປນິຊ຺ຌາຍນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏເມວ. ອນິວຕ຺ຖານໍ ຄາມທາຣິການໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ອຸປນິຊ຺ຌາຍນ຺ຕສ຺ສ ປນ ກິເມວ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ຕິຣຈ຺ຉານຄຕານມ຺ປິ ນິມິຕ຺ເຕ ເອເສວ ນໂຍ. ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ອວິໂລເກຕ຺ວາ ປນ ທິວສມ຺ປິ ເອກປໂຍເຄນ ອຸປນິຊ຺ຌາຍນ຺ຕສ຺ສ ເອກເມວ ທຸກ຺ກຏໍ. ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ວິໂລເກຕ຺ວາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຸປນິຊ຺ຌາຍນ຺ຕສ຺ສ ປໂຍເຄ ປໂຍເຄ ທຸກ຺ກຏໍ. ອຸມ຺ມີລນນິມີລນວເສນ ປນ ນ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ສຫສາ ອຸປນິຊ຺ຌາຍິຕ຺ວາ ປຸນ ປຏິສງ຺ຂາຍ ສໍວເຣ ຕິຏ຺ຐໂຕ ອນາປຕ຺ຕິ, ຕໍ ສໍວຣໍ ປຫາຍ ປຸນ ອຸປນິຊ຺ຌາຍໂຕ ທຸກ຺ກຏເມວ.

໒໖໗. ຕາຬຈ຺ຉິທ຺ທາທິວຕ຺ຖູນິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເນວ. ນ຺ຫານວຕ຺ຖູສຸ ເຍ ອຸທກໂສຕໍ ນິມິຕ຺ເຕນ ປຫຣິໍສຸ ເຕສໍ ອາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ອຸທຎ຺ຊລວຕ຺ຖູສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອຸທຎ຺ຊລນ຺ຕິ ອຸທກຈິກ຺ຂລ຺ໂລ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອເຕເນວ ອຸປາເຍນ ອິໂຕ ປຣານິ ສພ຺ພາເນວ ອຸທເກ ຘາວນາທິວຕ຺ຖູນິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ. ປຸປ຺ຜາວຬິຍວຕ຺ຖູສຸ ສເຈປິ ນໂມຈນາຘິປ຺ປາຍສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ, ກີຬນປຈ຺ຈຍາ ປນ ທຸກ຺ກຏໍ ໂຫຕີຕິ.

ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ກາຍສໍສຄ຺ຄສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໒໖໙. ເຕນ ສມເຍນ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາຕິ ກາຍສໍສຄ຺ຄສິກ຺ຂາປທໍ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ອນຸຕ຺ຕານປທວຓ຺ຓນາ – ອຣຎ຺ເຎ ວິຫຣຕີຕິ ນ ອາເວຓິເກ ອຣຎ຺ເຎ, ເຊຕວນວິຫາຣສ຺ເສວ ປຈ຺ຈນ຺ເຕ ເອກປສ຺ເສ. ມຊ຺ເຌ ຄພ຺ໂຠຕິ ຕສ຺ສ ຈ ວິຫາຣສ຺ສ ມຊ຺ເຌ ຄພ຺ໂຠ ໂຫຕິ. ສມນ຺ຕາ ປຣິຍາຄາໂຣຕິ ສມນ຺ຕາ ປນສ຺ສ ມຓ຺ຑລມາຬປຣິກ຺ເຂໂປ ໂຫຕິ. ໂສ ກິຣ ມຊ຺ເຌ ຈຕຸຣສ຺ສໍ ຄພ຺ຠໍ ກຕ຺ວາ ພຫິ ມຓ຺ຑລມາຬປຣິກ຺ເຂເປນ ກໂຕ, ຍຖາ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ ອນ຺ໂຕເຍວ ອາວິຎ຺ຉນ຺ເຕຫິ ວິຈຣິຕຸໍ.

ສຸປຎ຺ຎຕ຺ຕນ຺ຕິ ສຸຏ຺ຐ ຐປິຕໍ, ຍຖາ ຍຖາ ຍສ຺ມິໍ ຍສ຺ມິຎ຺ຈ ໂອກາເສ ຐປິຕໍ ປາສາທິກໍ ໂຫຕິ ໂລກຣຎ຺ຊກໍ ຕຖາ ຕຖາ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ໂອກາເສ ຐປິຕໍ, ວຕ຺ຕສີເສນ ຫິ ໂສໍ ເອກກິຈ຺ຈມ຺ປິ ນ ກໂຣຕິ. ເອກຈ຺ເຈ ວາຕປາເນ ວິວຣນ຺ໂຕຕິ ເຍສຸ ວິວເຏສຸ ອນ຺ຘກາໂຣ ໂຫຕິ ຕານິ ວິວຣນ຺ໂຕ ເຍສຸ ວິວເຏສຸ ອາໂລໂກ ໂຫຕິ ຕານິ ຖເກນ຺ໂຕ.

ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ສາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓີ ຕໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ເອຕທໂວຈາຕິ ເອວໍ ເຕນ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ ປສໍສິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ເຕ ສາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓີ ‘‘ປສນ຺ໂນ ອຍໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ປພ຺ພຊິຕຸກາໂມ ມຎ຺ເຎ’’ຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ນິຄູຫິຕພ຺ພມ຺ປິ ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ວິປ຺ປກາຣໍ ປກາເສນ຺ຕີ ເກວລໍ ຕສ຺ສ ສທ຺ຘາວິຆາຕາເປກ຺ຂາ ຫຸຕ຺ວາ ເອຕໍ ‘‘ກຸໂຕ ຕສ຺ສ ອຸຬາຣຕ຺ຕຕາ’’ຕິອາທິວຈນມໂວຈ. ຕຕ຺ຖ ອຸຬາໂຣ ອຕ຺ຕາ ອສ຺ສາຕິ ອຸຬາຣຕ຺ຕາ, ອຸຬາຣຕ຺ຕໂນ ຠາໂວ ອຸຏ຺ຐາຣຕ຺ຕຕາ. ກຸລິຕ຺ຖີຫີຕິອາທີສຸ ກຸລິຕ຺ຖິໂຍ ນາມ ຆຣສ຺ສາມິນິໂຍ. ກຸລຘີຕໂຣ ນາມ ປຸຣິສນ຺ຕຣຄຕາ ກຸລຘີຕໂຣ. ກຸລກຸມາຣິໂຍ ນາມ ອນິວິຏ຺ຐາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ກຸລສຸຓ຺ຫາ ນາມ ປຣກຸລໂຕ ອານີຕາ ກຸລທາຣການໍ ວຘຸໂຍ.

໒໗໐. ໂອຕິຓ຺ໂຓຕິ ຍກ຺ຂາທີຫິ ວິຍ ສຕ຺ຕາ ອນ຺ໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ເຕນ ຣາເຄນ ໂອຕິຓ຺ໂຓ, ກູປາທີນິ ວິຍ ສຕ຺ຕາ ອສມເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ຣຊນີເຍ ຐາເນ ຣຊ຺ຊນ຺ໂຕ ສຍໍ ວາ ຣາຄໍ ໂອຕິຓ຺ໂຓ, ຍສ຺ມາ ປນ ອຸຠຍຖາປິ ຣາຄສມງ຺ຄິສ຺ເສເວຕໍ ອຘິວຈນໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ໂອຕິຓ຺ໂຓ ນາມ ສາຣຕ຺ໂຕ ອເປກ຺ຂວາ ປຏິພທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕ’’ຕິ ເອວມສ຺ສ ປທຠາຊນໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຕ຺ຖ ສາຣຕ຺ໂຕຕິ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄນ ສຸຏ຺ຐຸ ຣຕ຺ໂຕ. ອເປກ຺ຂວາຕິ ກາຍສໍສຄ຺ຄາເປກ຺ຂາຍ ອເປກ຺ຂວາ. ປຏິພທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕຕິ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄເນວ ຕສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ປຏິພທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕ. ວິປຣິຓເຕນາຕິ ປຣິສຸທ຺ຘຠວງ຺ຄສນ຺ຕຕິສງ຺ຂາຕໍ ປກຕິໍ ວິຊຫິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຖາ ປວຕ຺ເຕນ, ວິຣູປໍ ວາ ປຣິຓເຕນ ວິຣູປໍ ປຣິວຕ຺ເຕນ, ຍຖາ ປຣິວຕ຺ຕມານໍ ວິຣູປໍ ໂຫຕິ ເອວໍ ປຣິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຐິເຕນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໒໗໑. ຍສ຺ມາ ປເນຕໍ ຣາຄາທີຫິ ສມ຺ປໂຍຄໍ ນາຕິວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ວິປຣິຓຕນ຺ຕິ ຣຕ຺ຕມ຺ປິ ຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນສ຺ສ ປທຠາຊນໍ ວຕ຺ວາ ອນ຺ເຕ ອິຘາຘິປ຺ເປຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອປິຈ ຣຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ອຘິປ຺ເປຕໍ ວິປຣິຓຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ.

ຕທຫຸຊາຕາຕິ ຕໍທິວສໍ ຊາຕາ ຊາຕມຕ຺ຕາ ອລ຺ລມໍສເປສິວຓ຺ຓາ, ເອວຣູປາຍປິ ຫິ ສທ຺ຘິໍ ກາຍສໍສຄ຺ເຄ ສງ຺ຆາທິເສໂສ, ເມຖຸນວີຕິກ຺ກເມ ປາຣາຊິກໍ, ຣໂຫ ນິສຊ຺ຊສ຺ສາເທ ປາຈິຕ຺ຕິຍຎ຺ຈ ໂຫຕິ. ປເຄວາຕິ ປຐມເມວ.

ກາຍສໍສຄ຺ຄໍ ສມາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ຫຕ຺ຖຄ຺ຄຫຓາທິກາຍສມ຺ປໂຍຄໍ ກາຍມິສ຺ສີຠາວໍ ສມາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ຍສ຺ມາ ປເນຕໍ ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ໂຍ ໂສ ກາຍສໍສຄ຺ໂຄ ນາມ ໂສ ອຕ຺ຖໂຕ ອຊ຺ຌາຈາໂຣ ໂຫຕິ, ຣາຄວເສນ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ສຎ຺ຎມເວລໍ ອາຈາໂຣ, ຕສ຺ມາສ຺ສ ສງ຺ເຂປນ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຊ຺ຌາຈາໂຣ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ປທຠາຊນມາຫ.

ຫຕ຺ຖຄ຺ຄາຫໍ ວາຕິອາທິເຠທໍ ປນສ຺ສ ວິຕ຺ຖາເຣນ ອຕ຺ຖທສ຺ສນໍ. ຕຕ຺ຖ ຫຕ຺ຖາທີນໍ ວິຠາຄທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ຫຕ຺ໂຖ ນາມ ກປ຺ປຣໍ ອຸປາທາຍາ’’ຕິອາທິມາຫ ຕຕ຺ຖ ກປ຺ປຣໍ ອຸປາທາຍາຕິ ທຸຕິຍໍ. ມຫາສນ຺ຘິໍ ອຸປາທາຍ. ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ປນ ມຓິພນ຺ຘໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ອຄ຺ຄນຂາ ຫຕ຺ໂຖ ອິຘ ສທ຺ຘິໍ ອຄ຺ຄພາຫາຍ ກປ຺ປຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຘິປ຺ເປໂຕ.

ສຸທ຺ຘເກສາ ວາຕິ ສຸຕ຺ຕາທີຫິ ອມິສ຺ສາ ສຸທ຺ຘາ ເກສາເຍວ. ເວຓີຕິ ຕີຫິ ເກສວຏ຺ຏີຫິ ວິນນ຺ຘິຕ຺ວາ ກຕເກສກລາປສ຺ເສຕໍ ນາມໍ. ສຸຕ຺ຕມິສ຺ສາຕິ ປຎ຺ຈວຓ຺ເຓນ ສຸຕ຺ເຕນ ເກເສ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ກຕາ. ມາລາມິສ຺ສາຕິ ວສ຺ສິກປຸປ຺ຜາທີຫິ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ຕີຫິ ເກສວຏ຺ຏີຫິ ວິນນ຺ຘິຕ຺ວາ ກຕາ, ອວິນທ຺ໂຘປິ ວາ ເກວລໍ ປຸປ຺ຜມິສ຺ສໂກ ເກສກລາໂປ ອິຘ ‘‘ເວຓີ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຫິຣຎ຺ຎມິສ຺ສາຕິ ກຫາປຓມາລາຍ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ກຕາ. ສຸວຓ຺ຓມິສ຺ສາຕິ ສຸວຓ຺ຓຈີຣເກຫິ ວາ ປາມງ຺ຄາທີຫິ ວາ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ກຕາ. ມຸຕ຺ຕາມິສ຺ສາຕິ ມຸຕ຺ຕາວລີຫິ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ກຕາ. ມຓິມິສ຺ສາຕິ ສຸຕ຺ຕາຣູຬ຺ເຫຫິ ມຓີຫິ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ກຕາ. ເອຕາສຸ ຫິ ຍໍກິຎ຺ຈິ ເວຓິໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ສງ຺ຆາທິເສໂສເຍວ. ‘‘ອຫໍ ມິສ຺ສກເວຓິໍ ອຄ຺ຄເຫສິ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕສ຺ສ ໂມກ຺ໂຂ ນຕ຺ຖິ. ເວຓິຄ຺ຄຫເຓນ ເຈຕ຺ຖ ເກສາປິ ຄຫິຕາວ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ໂຍ ເອກມ຺ປິ ເກສໍ ຄຓ຺ຫາຕິ ຕສ຺ສປິ ອາປຕ຺ຕິເຍວ.

ຫຕ຺ຖຎ຺ຈ ເວຓິຎ຺ຈ ຐເປຕ຺ວາຕິ ອິຘ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂຓໍ ຫຕ຺ຖຎ຺ຈ ສພ຺ພປ຺ປກາຣຎ຺ຈ ເວຓິໍ ຐເປຕ຺ວາ ອວເສສໍ ສຣີຣໍ ‘‘ອງ຺ຄ’’ນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນສຸ ຫຕ຺ຖາທີສຸ ຫຕ຺ຖສ຺ສ ຄຫຓໍ ຫຕ຺ຖຄ຺ຄາໂຫ, ເວຓິຍາ ຄຫຓໍ ເວຓິຄ຺ຄາໂຫ, ອວເສສສສຣີຣສ຺ສ ປຣາມສນໍ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ວາ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ວາ ອງ຺ຄສ຺ສ ປຣາມສນໍ, ໂຍ ຕໍ ຫຕ຺ຖຄ຺ຄາຫໍ ວາ ເວຓິຄ຺ຄາຫໍ ວາ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ວາ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ວາ ອງ຺ຄສ຺ສ ປຣາມສນໍ ສມາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ສງ຺ຆາທິເສໂສ ນາມ ອາປຕ຺ຕິນິກາໂຍ ໂຫຕີຕິ. ອຍໍ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ.

໒໗໒. ຍສ຺ມາ ປນ ໂຍ ຈ ຫຕ຺ຖຄ຺ຄາໂຫ ໂຍ ຈ ເວຓິຄ຺ຄາໂຫ ຍຎ຺ຈ ອວເສສສ຺ສ ອງ຺ຄສ຺ສ ປຣາມສນໍ ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ເຠທໂຕ ທ຺ວາທສວິຘໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ເຠທໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອາມສນາ ປຣາມສນາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນສ຺ສ ປທຠາຊນໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຍຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອາມສນາ ນາມ ອາມຏ຺ຐມຕ຺ຕາ’’ຕິ ຍຎ຺ຈ ‘‘ຉຸປນໍ ນາມ ຜຸຏ຺ຐມຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ, ອິເມສໍ ອຍໍ ວິເສໂສ – ອາມສນາຕິ ອາມຊ຺ຊນາ ຜຸຏ຺ໂຐກາສໍ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາປິ ຕຕ຺ເຖວ ສງ຺ຆຏ຺ຏນາ. ອຍຎ຺ຫິ ‘‘ອາມຏ຺ຐມຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຉຸປນນ຺ຕິ ອສງ຺ຆຏ຺ເຏຕ຺ວາ ຜຸຏ຺ຐມຕ຺ຕໍ.

ຍມ຺ປິ ອຸມ຺ມສນາຍ ຈ ອຸລ຺ລງ຺ຆນາຍ ຈ ນິທ຺ເທເສ ‘‘ອຸທ຺ຘໍ ອຸຈ຺ຈາຣຓາ’’ຕິ ເອກເມວ ປທໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຣາປິ ອຍໍ ວິເສໂສ – ປຐມໍ ອຕ຺ຕໂນ ກາຍສ຺ສ ອິຕ຺ຖິຍາ ກາເຍ ອຸທ຺ຘໍ ເປສນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ທຸຕິຍໍ ອິຕ຺ຖິຍາ ກາຍໍ ອຸກ຺ຂິປນວເສນ, ເສສໍ ປາກຏເມວ.

໒໗໓. ອິທານິ ຍ຺ວາຍໍ ໂອຕິຓ຺ໂຓ ວິປຣິຓເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ ກາຍສໍສຄ຺ຄໍ ສມາປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ເອເຕສໍ ປທານໍ ວເສນ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ອາປຕ຺ຕິເຠທໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິຕ຺ຖີ ຈ ໂຫຕິ ອິຕ຺ຖິສຎ຺ຎີ ສາຣຕ຺ໂຕ ຈ ຠິກ຺ຂຸ ຈ ນໍ ອິຕ຺ຖິຍາ ກາເຍນ ກາຍ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂຸ ຈ ນໍ ອິຕ຺ຖິຍາ ກາເຍນ ກາຍນ຺ຕິ ໂສ ສາຣຕ຺ໂຕ ຈ ອິຕ຺ຖິສຎ຺ຎີ ຈ ຠິກ຺ຂຸ ອຕ຺ຕໂນ ກາເຍນ. ນນ຺ຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ເອຕໍ ຕສ຺ສາ ອິຕ຺ຖິຍາ ຫຕ຺ຖາທິເຠທໍ ກາຍໍ. ອາມສຕິ ປຣາມສຕີຕິ ເອເຕສຸ ເຈ ເອເກນາປິ ອາກາເຣນ ອຊ຺ຌາຈຣຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ສງ຺ຆາທິເສສສ຺ສ. ຕຕ຺ຖ ສກິໍ ອາມສໂຕ ເອກາ ອາປຕ຺ຕິ, ປຸນປ຺ປຸນໍ ອາມສໂຕ ປໂຍເຄ ປໂຍເຄ ສງ຺ຆາທິເສໂສ.

ປຣາມສນ຺ໂຕປິ ສເຈ ກາຍໂຕ ອໂມເຈຕ຺ວາວ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ຫຕ຺ຖໍ ວາ ກາຍໍ ວາ ສຎ຺ໂຈເປຕິ ຫຣຕິ ເປເສຕິ ທິວສມ຺ປິ ປຣາມສໂຕ ເອກາວ ອາປຕ຺ຕິ. ສເຈ ກາຍໂຕ ໂມເຈຕ຺ວາ ໂມເຈຕ຺ວາ ປຣາມສຕິ ປໂຍເຄ ປໂຍເຄ ອາປຕ຺ຕິ.

ໂອມສນ຺ໂຕປິ ສເຈ ກາຍໂຕ ອໂມເຈຕ຺ວາວ ອິຕ຺ຖິຍາ ມຕ຺ຖກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ປາທປິຏ຺ຐິໍ ໂອມສຕິ ເອກາວ ອາປຕ຺ຕິ. ສເຈ ປນ ອຸທຣາທີສຸ ຕໍ ຕໍ ຐານໍ ປຕ຺ວາ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ໂອມສຕິ ປໂຍເຄ ປໂຍເຄ ອາປຕ຺ຕິ. ອຸມ຺ມສນາຍປິ ປາທໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ສີສໍ ອຸມ຺ມສນ຺ຕສ຺ສ ເອເສວ ນໂຍ.

ໂອລງ຺ຆນາຍ ມາຕຸຄາມໍ ເກເສສຸ ຄເຫຕ຺ວາ ນາເມຕ຺ວາ ຈຸມ຺ພນາທີສຸ ຍໍ ອຊ຺ຌາຈາຣໍ ອິຈ຺ຉຕິ ຕໍ ກຕ຺ວາ ມຸຎ຺ຈໂຕ ເອກາວ ອາປຕ຺ຕິ. ອຸຏ຺ຐິຕໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ນາມຍໂຕ ປໂຍເຄ ປໂຍເຄ ອາປຕ຺ຕິ. ອຸລ຺ລງ຺ຆນາຍປິ ເກເສສຸ ວາ ຫຕ຺ເຖສຸ ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາປຍໂຕ ເອເສວ ນໂຍ.

ອາກຑ຺ຒນາຍ ອຕ຺ຕໂນ ອຠິມຸຂໍ ອາກຑ຺ຒນ຺ໂຕ ຍາວ ນ ມຸຎ຺ຈຕິ ຕາວ ເອກາວ ອາປຕ຺ຕິ. ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອາກຑ຺ຒນ຺ຕສ຺ສ ປໂຍເຄ ປໂຍເຄ ອາປຕ຺ຕິ. ປຕິກຑ຺ຒນາຍປິ ປຣມ຺ມຸຂໍ ປິຏ຺ຐິຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຏິປ຺ປຓາມຍໂຕ ເອເສວ ນໂຍ.

ອຠິນິຄ຺ຄຓ຺ຫນາຍ ຫຕ຺ເຖ ວາ ພາຫາຍ ວາ ທຬ຺ຫໍ ຄເຫຕ຺ວາ ໂຍຊນມ຺ປິ ຄຈ຺ຉໂຕ ເອກາວ ອາປຕ຺ຕິ. ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຄຓ຺ຫໂຕ ປໂຍເຄ ປໂຍເຄ ອາປຕ຺ຕິ. ອມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຜຸສໂຕ ຈ ອາລິງ຺ຄໂຕ ຈ ປໂຍເຄ ປໂຍເຄ ອາປຕ຺ຕີຕິ ມຫາສຸມຕ຺ເຖໂຣ ອາຫ. ມຫາປທຸມຕ຺ເຖໂຣ ປນາຫ – ‘‘ມູລຄ຺ຄຫຓເມວ ປມາຓໍ, ຕສ຺ມາ ຍາວ ນ ມຸຎ຺ຈຕິ ຕາວ ເອກາ ເອວ ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິ.

ອຠິນິປ຺ປີຬນາຍ ວຕ຺ເຖນ ວາ ອາຠຣເຓນ ວາ ສທ຺ຘິໍ ປີຬຍໂຕ ອງ຺ຄໍ ອຜຸສນ຺ຕສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ຜຸສນ຺ຕສ຺ສ ສງ຺ຆາທິເສໂສ, ເອກປໂຍເຄນ ເອກາ ອາປຕ຺ຕິ, ນານາປໂຍເຄນ ນານາ.

ຄຫຓຉຸປເນສຸ ອຎ຺ຎໍ ກິຎ຺ຈິ ວິກາຣໍ ອກໂຣນ຺ໂຕປິ ຄຫິຕມຕ຺ຕຜຸຏ຺ຐມຕ຺ເຕນາປິ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕິ.

ເອວເມເຕສຸ ອາມສນາທີສຸ ເອເກນາປິ ອາກາເຣນ ອຊ຺ຌາຈາຣໂຕ ອິຕ຺ຖິຍາ ອິຕ຺ຖິສຎ຺ຎິສ຺ສ ສງ຺ຆາທິເສໂສ, ເວມຕິກສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ປຓ຺ຑກປຸຣິສຕິຣຈ຺ຉານຄຕສຎ຺ຎິສ຺ສາປິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍເມວ. ປຓ຺ຑເກ ປຓ຺ຑກສຎ຺ຎິສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ເວມຕິກສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ. ປຸຣິສຕິຣຈ຺ຉານຄຕອິຕ຺ຖິສຎ຺ຎິສ຺ສາປິ ທຸກ຺ກຏເມວ. ປຸຣິເສ ປຸຣິສສຎ຺ຎິສ຺ສາປິ ເວມຕິກສ຺ສາປິ ອິຕ຺ຖິປຓ຺ຑກຕິຣຈ຺ຉານຄຕສຎ຺ຎິສ຺ສາປິ ທຸກ຺ກຏເມວ. ຕິຣຈ຺ຉານຄເຕປິ ສພ຺ພາກາເຣນ ທຸກ຺ກຏເມວາຕິ. ອິມາ ເອກມູລກນເຍ ວຸຕ຺ຕາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ອິມິນາວ ອຸປາເຍນ ‘‘ທ຺ເວ ອິຕ຺ຖິໂຍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອິຕ຺ຖີນ’’ນ຺ຕິອາທິວເສນ ວຸຕ຺ເຕ ທຸມູລກນເຍປິ ທິຄຸຓາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ເວທິຕພ຺ພາ. ຍຖາ ຈ ທ຺ວີສຸ ອິຕ຺ຖີສຸ ທ຺ເວ ສງ຺ຆາທິເສສາ; ເອວໍ ສມ຺ພຫຸລາສຸ ສມ຺ພຫຸລາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ໂຍ ຫິ ເອກໂຕ ຐິຕາ ສມ຺ພຫຸລາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ພາຫາຫິ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຕິ ໂສ ຍຕ຺ຕກາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ຜຸຏ຺ຐາ ຕາສໍ ຄຓນາຍ ສງ຺ຆາທິເສເສ ອາປຊ຺ຊຕິ, ມຊ຺ຌຄຕານໍ ຄຓນາຍ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈເຍ. ຕາ ຫິ ເຕນ ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ເຘນ ອາມຏ຺ຐາ ໂຫນ຺ຕິ. ໂຍ ປນ ສມ຺ພຫຸລານໍ ອງ຺ຄຸລິໂຍ ວາ ເກເສ ວາ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຕິ, ໂສ ອງ຺ຄຸລິໂຍ ຈ ເກເສ ຈ ອຄເຓຕ຺ວາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ຄເຓຕ຺ວາ ສງ຺ຆາທິເສເສຫິ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ຍາສຎ຺ຈ ອິຕ຺ຖີນໍ ອງ຺ຄຸລິໂຍ ວາ ເກສາ ວາ ມຊ຺ຌຄຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕາສໍ ຄຓນາຍ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈເຍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ຕາ ຫິ ເຕນ ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ເຘນ ອາມຏ຺ຐາ ໂຫນ຺ຕິ, ສມ຺ພຫຸລາ ປນ ອິຕ຺ຖິໂຍ ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ເຘຫິ ຣຊ຺ຊຸວຕ຺ຖາທີຫິ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ສພ຺ພາສໍເຍວ ອນ຺ໂຕປຣິກ຺ເຂປຄຕານໍ ຄຓນາຍ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈເຍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ອຜຸຏ຺ຐາສຸ ທຸກ຺ກຏໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ປາຬິຍໍ ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ຘປ຺ປຏິພທ຺ເຘນ ອາມສນໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ພມ຺ປິ ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ຘປ຺ປຏິພທ຺ຘໍ ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ເຘເນວ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ກຸຣຸນ຺ທິຍຎ຺ຈ ວຸຕ຺ໂຕ ປຸຣິມນໂຍເຍເວຕ຺ຖ ຍຸຕ຺ຕຕໂຣ ທິສ຺ສຕິ.

ໂຍ ຫິ ຫຕ຺ເຖນ ຫຕ຺ຖໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຏິປາຏິຍາ ຐິຕາສຸ ອິຕ຺ຖີສຸ ສມສາຣາໂຄ ເອກໍ ຫຕ຺ເຖ ຄຓ຺ຫາຕິ, ໂສ ຄຫິຕິຕ຺ຖິຍາ ວເສນ ເອກໍ ສງ຺ຆາທິເສສໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ອິຕຣາສໍ ຄຓນາຍ ປຸຣິມນເຍເນວ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈເຍ. ສເຈ ໂສ ຕໍ ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ເຘ ວຕ຺ເຖ ວາ ປຸປ຺ເຜ ວາ ຄຓ຺ຫາຕິ, ສພ຺ພາສໍ ຄຓນາຍ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈເຍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ຍເຖວ ຫິ ຣຊ຺ຊຸວຕ຺ຖາທີຫິ ປຣິກ຺ຂິປນ຺ເຕນ ສພ຺ພາປິ ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ເຘນ ອາມຏ຺ຐາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຖາ ອິຘາປິ ສພ຺ພາປິ ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ເຘນ ອາມຏ຺ຐາ ໂຫນ຺ຕິ. ສເຈ ປນ ຕາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວຕ຺ຖໂກຏິຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຐິຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຣ ເຈໂສ ປຸຣິມນເຍເນວ ປຐມໍ ອິຕ຺ຖິໍ ຫຕ຺ເຖ ຄຓ຺ຫາຕິ ຄຫິຕາຍ ວເສນ ສງ຺ຆາທິເສສໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ອິຕຣາສໍ ຄຓນາຍ ທຸກ຺ກຏານິ. ສພ຺ພາສຎ຺ຫິ ຕາສໍ ເຕນ ປຸຣິມນເຍເນວ ກາຍປຏິພທ຺ເຘນ ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ຘໍ ອາມຏ຺ຐໍ ໂຫຕິ. ສເຈ ປນ ໂສປິ ຕໍ ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ເຘເຍວ ຄຓ຺ຫາຕິ ຕສ຺ສາ ວເສນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ອິຕຣາສໍ ຄຓນາຍ ອນນ຺ຕຣນເຍເນວ ທຸກ຺ກຏານິ.

ໂຍ ປນ ຆນວຕ຺ຖນິວຕ຺ຖໍ ອິຕ຺ຖິໍ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄນ ວຕ຺ເຖ ຆຏ຺ເຏຕິ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ວິຣຬວຕ຺ຖນິວຕ຺ຖໍ ຆຏ຺ເຏຕິ, ຕຕ຺ຣ ເຈ ວຕ຺ຖນ຺ຕເຣຫິ ອິຕ຺ຖິຍາ ວາ ນິກ຺ຂນ຺ຕໂລມານິ ຠິກ຺ຂຸໍ ຠິກ຺ຂຸໂນ ວາ ປວິຏ຺ຐໂລມານິ ອິຕ຺ຖິໍ ຜຸສນ຺ຕິ, ອຸຠິນ຺ນໍ ໂລມານິເຍວ ວາ ໂລມານິ ຜຸສນ຺ຕິ, ສງ຺ຆາທິເສໂສ. ອຸປາທິນ຺ນເກນ ຫິ ກມ຺ມຊຣູເປນ ອຸປາທິນ຺ນກໍ ວາ ອນຸປາທິນ຺ນກໍ ວາ ອນຸປາທິນ຺ນເກນປິ ເກນຈິ ເກສາທິນາ ອຸປາທິນ຺ນກໍ ວາ ອນຸປາທິນ຺ນກໍ ວາ ຜຸສນ຺ໂຕປິ ສງ຺ຆາທິເສສໍ ອາປຊ຺ຊຕິເຍວ.

ຕຕ຺ຖ ກຸຣຸນ຺ທິຍໍ ‘‘ໂລມານິ ຄເຓຕ຺ວາ ສງ຺ຆາທິເສໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ໂລມານິ ຄເຓຕ຺ວາ ອາປຕ຺ຕິຍາ ນ ກາເຣຕພ຺ໂພ, ເອກເມວ ສງ຺ຆາທິເສສໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ສງ຺ຆິກມຎ຺ເຈ ປນ ອປຈ຺ຈຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ນິປນ຺ໂນ ໂລມານິ ຄເຓຕ຺ວາ ກາເຣຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕເທວ ຍຸຕ຺ຕໍ. ອິຕ຺ຖິວເສນ ຫິ ອຍໍ ອາປຕ຺ຕິ, ນ ໂກຏ຺ຐາສວເສນາຕິ.

ເອຕ຺ຖາຫ ‘‘ໂຍ ປນ ‘ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ຘໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’ຕິ ກາຍໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ‘ກາຍໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’ຕິ ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ຘໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ໂສ ກິໍ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ມຫາສຸມຕ຺ເຖໂຣ ຕາວ ‘‘ຍຖາວຕ຺ຖຸກເມວາ’’ຕິ ວທຕິ. ອຍໍ ກິຣສ຺ສ ລທ຺ຘິ –

‘‘ວຕ຺ຖຸ ສຎ຺ຎາ ຈ ຣາໂຄ ຈ, ຜສ຺ສປ຺ປຏິວິຊານນາ;

ຍຖານິທ຺ທິຏ຺ຐນິທ຺ເທເສ, ຄຣຸກໍ ເຕນ ກາຣເຍ’’ຕິ.

ເອຕ຺ຖ ‘‘ວຕ຺ຖູ’’ຕິ ອິຕ຺ຖີ. ‘‘ສຎ຺ຎາ’’ຕິ ອິຕ຺ຖິສຎ຺ຎາ. ‘‘ຣາໂຄ’’ຕິ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາໂຄ. ‘‘ຜສ຺ສປ຺ປຏິວິຊານນາ’’ຕິ ກາຍສໍສຄ຺ຄຜສ຺ສຊານນາ. ຕສ຺ມາ ໂຍ ອິຕ຺ຖິຍາ ອິຕ຺ຖິສຎ຺ຎີ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄນ ‘‘ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ຘໍ ຄເຫສ຺ສາມີ’’ຕິ ປວຕ຺ໂຕປິ ກາຍໍ ຜຸສຕິ, ຄຣຸກໍ ສງ຺ຆາທິເສສໍເຍວ ອາປຊ຺ຊຕິ. ອິຕໂຣປິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ມຫາປທຸມຕ຺ເຖໂຣ ປນາຫ –

‘‘ສຎ຺ຎາຍ ວິຣາຄິຕມ຺ຫິ, ຄຫເຓ ຈ ວິຣາຄິເຕ;

ຍຖານິທ຺ທິຏ຺ຐນິທ຺ເທເສ, ຄຣຸກໍ ຕຕ຺ຖ ນ ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ.

ອສ຺ສາປາຍໍ ລທ຺ຘິ ອິຕ຺ຖິຍາ ອິຕ຺ຖິສຎ຺ຎິໂນ ຫິ ສງ຺ຆາທິເສໂສ ວຸຕ຺ໂຕ. ອິມິນາ ຈ ອິຕ຺ຖິສຎ຺ຎາ ວິຣາຄິຕາ ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ເຘ ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ຘສຎ຺ຎາ ອຸປ຺ປາທິຕາ, ຕໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ປນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມິນາ ຈ ຄຫຓມ຺ປິ ວິຣາຄິຕໍ ຕໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອິຕ຺ຖີ ຄຫິຕາ, ຕສ຺ມາ ເອຕ຺ຖ ອິຕ຺ຖິສຎ຺ຎາຍ ອຠາວໂຕ ສງ຺ຆາທິເສໂສ ນ ທິສ຺ສຕິ, ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ຘສ຺ສ ອຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ນ ທິສ຺ສຕິ, ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄນ ຜຸຏ຺ຐຕ຺ຕາ ປນ ທຸກ຺ກຏໍ. ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄນ ຫິ ອິມໍ ນາມ ວຕ຺ຖຸໍ ຜຸສໂຕ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ທຸກ຺ກຏເມວາຕິ.

ອິທຎ຺ຈ ປນ ວຕ຺ວາ ອິທໍ ຈຕຸກ຺ກມາຫ. ‘‘ສາຣຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’ຕິ ສາຣຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິ ສງ຺ຆາທິເສໂສ, ‘ວິຣຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’ຕິ ວິຣຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິ ທຸກ຺ກຏໍ, ‘ສາຣຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’ຕິ ວິຣຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິ ທຸກ຺ກຏໍ, ‘ວິຣຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’ຕິ ສາຣຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິ ທຸກ຺ກຏເມວາ’’ຕິ. ກິຎ຺ຈາປິ ເອວມາຫ? ອຖ ໂຂ ມຫາສຸມຕ຺ເຖຣວາໂທເຍເວຕ຺ຖ ‘‘ອິຕ຺ຖິ ຈ ໂຫຕິ ອິຕ຺ຖິສຎ຺ຎີ ສາຣຕ຺ໂຕ ຈ ຠິກ຺ຂຸ ຈ ນໍ ອິຕ຺ຖິຍາ ກາເຍນ ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ຘໍ ອາມສຕິ ປຣາມສຕິ…ເປ… ຄຓ຺ຫາຕິ ຉຸປຕິ ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາ’’ຕິ ອິມາຍ ປາຬິຍາ ‘‘ໂຍ ຫິ ເອກໂຕ ຐິຕາ ສມ຺ພຫຸລາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ພາຫາຫິ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຕິ, ໂສ ຍຕ຺ຕກາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ຜຸຏ຺ຐາ ຕາສໍ ຄຓນາຍ ສງ຺ຆາທິເສເສ ອາປຊ຺ຊຕິ, ມຊ຺ຌຄຕານໍ ຄຓນາຍ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈເຍ’’ຕິອາທີຫິ ອຏ຺ຐກຖາວິນິຈ຺ຉເຍຫິ ຈ ສເມຕິ. ຍທິ ຫິ ສຎ຺ຎາທິວິຣາເຄນ ວິຣາຄິຕໍ ນາມ ຠເວຍ຺ຍ ‘‘ປຓ຺ຑໂກ ຈ ໂຫຕິ ອິຕ຺ຖິສຎ຺ຎີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ‘‘ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ຘຎ຺ຈ ໂຫຕິ ກາຍສຎ຺ຎີ ຈາ’’ຕິອາທິນາປິ ນເຍນ ປາຬິຍໍ ວິເສສໍ ວເທຍ຺ຍ. ຍສ຺ມາ ປນ ໂສ ນ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ອິຕ຺ຖິຍາ ອິຕ຺ຖິສຎ຺ຎາຍ ສຕິ ອິຕ຺ຖິໍ ອາມສນ຺ຕສ຺ສ ສງ຺ຆາທິເສໂສ, ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ຘໍ ອາມສນ຺ຕສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ຍຖາວຕ຺ຖຸກເມວ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

ມຫາປຈ຺ຈຣິຍມ຺ປິ ເຈຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ນີລໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ສຍິຕາຍ ກາຬິຕ຺ຖິຍາ ກາຍໍ ຆຏ຺ເຏສ຺ສາມີ’ຕິ ກາຍໍ ຆຏ຺ເຏຕິ, ສງ຺ຆາທິເສໂສ; ‘ກາຍໍ ຆຏ຺ເຏສ຺ສາມີ’ຕິ ນີລໍ ຆຏ຺ເຏຕິ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ; ‘ນີລໍ ຆຏ຺ເຏສ຺ສາມີ’ຕິ ກາຍໍ ຆຏ຺ເຏຕິ, ສງ຺ຆາທິເສໂສ; ‘ນີລໍ ຆຏ຺ເຏສ຺ສາມີ’ຕິ ນີລໍ ຆຏ຺ເຏຕິ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍ’’ນ຺ຕິ. ໂຍປາຍໍ ‘‘ອິຕ຺ຖີ ຈ ປຓ຺ຑໂກ ຈາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວຕ຺ຖຸມິສ຺ສກນໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມິມ຺ປິ ວຕ຺ຖຸ ສຎ຺ຎາວິມຕິວເສນ ວຸຕ຺ຕາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ປາຬິຍໍ ອສມ຺ມຸຍ຺ຫນ຺ເຕນ ເວທິຕພ຺ພາ.

ກາເຍນກາຍປ຺ປຏິພທ຺ຘວາເຣ ປນ ອິຕ຺ຖິຍາ ອິຕ຺ຖິສຎ຺ຎິສ຺ສ ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ຘໍ ຄຓ຺ຫໂຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ເສເສ ສພ຺ພຕ຺ຖ ທຸກ຺ກຏໍ. ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ເຘນກາຍວາເຣປິ ເອເສວ ນໂຍ. ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ເຘນກອາຍປ຺ປຏິພທ຺ຘວາເຣ ຈ ນິສ຺ສຄ຺ຄິເຍນກາຍວາຣາທີສຸ ຈສ຺ສ ສພ຺ພຕ຺ຖ ທຸກ຺ກຏເມວ.

‘‘ອິຕ຺ຖີ ຈ ໂຫຕິ ອິຕ຺ຖິສຎ຺ຎີ ສາຣຕ຺ໂຕ ຈ ອິຕ຺ຖີ ຈ ນໍ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ກາເຍນ ກາຍ’’ນ຺ຕິອາທິວາໂຣ ປນ ຠິກ຺ຂຸມ຺ຫິ ມາຕຸຄາມສ຺ສ ຣາຄວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຕ຺ຖ ອິຕ຺ຖີ ຈ ນໍ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ກາເຍນ ກາຍນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸມ຺ຫິ ສາຣຕ຺ຕາ ອິຕ຺ຖີ ຕສ຺ສ ນິສິນ຺ໂນກາສໍ ວາ ນິປນ຺ໂນກາສໍ ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ກາເຍນ ຕໍ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ກາຍໍ ອາມສຕິ…ເປ… ຉຸປຕິ. ເສວນາຘິປ຺ປາໂຍ ກາເຍນ ວາຍມຕິ, ຜສ຺ສໍ ປຏິວິຊານາຕີຕິ ເອວໍ ຕາຍ ອາມຏ຺ໂຐ ວາ ຉຸປິໂຕ ວາ ເສວນາຘິປ຺ປາໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ສເຈ ຜສ຺ສປ຺ປຏິວິຊານນຕ຺ຖໍ ອີສກມ຺ປິ ກາຍໍ ຈາເລຕິ ຜນ຺ເທຕິ, ສງ຺ຆາທິເສສໍ ອາປຊ຺ຊຕິ.

ທ຺ເວ ອິຕ຺ຖິໂຍຕິ ເອຕ຺ຖ ທ຺ເວ ສງ຺ຆາທິເສເສ ອາປຊ຺ຊຕິ, ອິຕ຺ຖິຍາ ຈ ປຓ຺ຑເກ ຈ ສງ຺ຆາທິເສເສນ ສຫ ທຸກ຺ກຏໍ. ເອເຕນ ອຸປາເຍນ ຍາວ ‘‘ນິສ຺ສຄ຺ຄິເຍນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ອາມສຕິ, ເສວນາຘິປ຺ປາໂຍ ກາເຍນ ວາຍມຕິ ນ ຈ ຜສ຺ສໍ ປຏິວິຊານາຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ຕາວ ປຸຣິມນເຍເນວ ອາປຕ຺ຕິເຠໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ກາເຍນ ວາຍມຕິ ນ ຈ ຜສ຺ສໍ ປຏິວິຊານາຕີຕິ ອຕ຺ຕນາ ນິສ຺ສຏ຺ຐໍ ປຸປ຺ຜໍ ວາ ຜລໍ ວາ ອິຕ຺ຖິໍ ອຕ຺ຕໂນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິເຍນ ປຸປ຺ເຜນ ວາ ຜເລນ ວາ ປຫຣນ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ກາເຍນ ວິກາຣໍ ກໂຣຕິ, ອງ຺ຄຸລິໍ ວາ ຈາເລຕິ, ຠມຸກໍ ວາ ອຸກ຺ຂິປຕິ, ອກ຺ຂິໍ ວາ ນິຂຓຕິ, ອຎ຺ຎໍ ວາ ເອວຣູປໍ ວິກາຣໍ ກໂຣຕິ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ກາເຍນ ວາຍມຕິ ນ ຈ ຜສ຺ສໍ ປຏິວິຊານາຕີ’’ຕິ. ອຍມ຺ປິ ກາເຍນ ວາຍມິຕຕ຺ຕາ ທຸກ຺ກຏໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ທ຺ວີສຸ ອິຕ຺ຖີສຸ ທ຺ເວ, ອິຕ຺ຖີປຓ຺ຑເກສຸປິ ທ຺ເວ ເອວ ທຸກ຺ກເຏ ອາປຊ຺ຊຕິ.

໒໗໙. ເອວໍ ວຕ຺ຖຸວເສນ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ອາປຕ຺ຕິເຠທໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ລກ຺ຂຓວເສນ ສງ຺ເຂປໂຕ ອາປຕ຺ຕິເຠທຎ຺ຈ ອນາປຕ຺ຕິເຠທຎ຺ຈ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເສວນາຘິປ຺ປາໂຍ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປຸຣິມນເຍ ອິຕ຺ຖິຍາ ຜຸຏ຺ໂຐ ສມາໂນ ເສວນາຘິປ຺ປາໂຍ ກາເຍນ ວາຍມຕິ, ຜສ຺ສໍ ປຏິວິຊານາຕີຕິ ຕິວງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສງ຺ຆາທິເສໂສ. ທຸຕິເຍ ນເຍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິເຍນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍາມສເນ ວິຍ ວາຍມິຕ຺ວາ ອຉຸປເນ ວິຍ ຈ ຜສ຺ສສ຺ສ ອປ຺ປຏິວິຊານນໂຕ ທຸວງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ທຸກ຺ກຏໍ. ຕຕິເຍ ກາເຍນ ອວາຍມໂຕ ອນາປຕ຺ຕິ. ໂຍ ຫິ ເສວນາຘິປ຺ປາໂຍປິ ນິຈ຺ຈເລນ ກາເຍນ ເກວລໍ ຜສ຺ສໍ ປຏິວິຊານາຕິ ສາທິຍຕິ ອນຸໂຠຕິ, ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທມຕ຺ເຕ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອຠາວໂຕ ອນາປຕ຺ຕິ. ຈຕຸຕ຺ເຖ ປນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິເຍນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍາມສເນ ວິຍ ຜສ຺ສປ຺ປຏິວິຊານນາປິ ນຕ຺ຖິ, ເກວລໍ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທມຕ຺ຕເມວ, ຕສ຺ມາ ອນາປຕ຺ຕິ. ໂມກ຺ຂາຘິປ຺ປາຍສ຺ສ ສພ຺ພາກາເຣສຸ ອນາປຕ຺ຕິເຍວ.

ເອຕ຺ຖ ປນ ໂຍ ອິຕ຺ຖິຍາ ຄຫິໂຕ ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ສຣີຣາ ໂມເຈຕຸກາໂມ ປຏິປ຺ປຓາເມຕິ ວາ ປຫຣຕິ ວາ ອຍໍ ກາເຍນ ວາຍມຕິ ຜສ຺ສໍ ປຏິວິຊານາຕິ. ໂຍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ຕໂຕ ມຸຎ຺ຈິຕຸກາໂມ ອຸຕ຺ຕາເສຕ຺ວາ ປລາເປຕິ, ອຍໍ ກາເຍນ ວາຍມຕິ ນ ຈ ຜສ຺ສໍ ປຏິວິຊານາຕິ. ໂຍ ຕາທິສໍ ທີຆຊາຕິໍ ກາເຍ ອາຣູຬ຺ຫໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ສຓິກໍ ຄຈ຺ຉຕຸ ຆຏ຺ຏິຍມານາ ອນຕ຺ຖາຍ ສໍວຕ຺ເຕຍ຺ຍາ’’ຕິ ນ ຆຏ຺ເຏຕິ, ອິຕ຺ຖິເມວ ວາ ອງ຺ຄໍ ຜຸສມານໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ເອສາ ‘ອນຕ຺ຖິໂກ ອຍໍ ມຍາ’ຕິ ສຍເມວ ປກ຺ກມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອຊານນ຺ໂຕ ວິຍ ນິຈ຺ຈໂລ ໂຫຕິ, ພລວິຕ຺ຖິຍາ ວາ ຄາຬ຺ຫໍ ອາລິງ຺ຄິຕ຺ວາ ຄຫິໂຕ ທຫຣຠິກ຺ຂຸ ປລາຍິຕຸກາໂມປິ ສຸຏ຺ຐຸ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ນິຈ຺ຈໂລ ໂຫຕິ, ອຍໍ ນ ຈ ກາເຍນ ວາຍມຕິ, ຜສ຺ສໍ ປຏິວິຊານາຕິ. ໂຍ ປນ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອາຄຈ຺ຉຕຸ ຕາວ ຕໂຕ ນໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ວາ ປຓາເມຕ຺ວາ ວາ ປກ຺ກມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ນິຈ຺ຈໂລ ໂຫຕິ, ອຍໍ ໂມກ຺ຂາຘິປ຺ປາໂຍ ນ ຈ ກາເຍນ ວາຍມຕິ, ນ ຈ ຜສ຺ສໍ ປຏິວິຊານາຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໒໘໐. ອສຎ຺ຈິຈ຺ຈາຕິ ອິມິນາ ອຸປາເຍນ ອິມໍ ຜຸສິສ຺ສາມີຕິ ອເຈເຕຕ຺ວາ, ເອວຎ຺ຫິ ອເຈເຕຕ຺ວາ ປຕ຺ຕປ຺ປຏິຄ຺ຄຫຓາທີສຸ ມາຕຸຄາມສ຺ສ ອງ຺ເຄ ຜຸຏ຺ເຐປິ ອນາປຕ຺ຕິ.

ອສຕິຍາຕິ ອຎ຺ຎວິຫິໂຕ ໂຫຕິ ມາຕຸຄາມໍ ຜຸສາມີຕິ ສຕິ ນຕ຺ຖິ, ເອວໍ ອສຕິຍາ ຫຕ຺ຖປາທປສາຣຓາທິກາເລ ຜຸສນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ.

ອຊານນ຺ຕສ຺ສາຕິ ທາຣກເວເສນ ຐິຕໍ ທາຣິກໍ ‘‘ອິຕ຺ຖີ’’ຕິ ອຊານນ຺ໂຕ ເກນຈິເທວ ກຣຓີເຍນ ຜຸສຕິ, ເອວໍ ‘‘ອິຕ຺ຖີ’’ຕິ ອຊານນ຺ຕສ຺ສ ຜຸສໂຕ ອນາປຕ຺ຕິ.

ອສາທິຍນ຺ຕສ຺ສາຕິ ກາຍສໍສຄ຺ຄໍ ອສາທິຍນ຺ຕສ຺ສ, ຕສ຺ສ ພາຫາປຣມ຺ປຣາຍ ນີຕຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ວິຍ ອນາປຕ຺ຕິ. ອຸມ຺ມຕ຺ຕກາທໂຍ ວຸຕ຺ຕນຍາເອວ. ອິຘ ປນ ອຸທາຍິຕ຺ເຖໂຣ ອາທິກມ຺ມິໂກ, ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ ອາທິກມ຺ມິກສ຺ສາຕິ.

ປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສມຸຏ຺ຐານາທີສຸ ອິທໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຐມປາຣາຊິກສມຸຏ຺ຐານໍ ກາຍຈິຕ຺ຕໂຕ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ກິຣິຍໍ, ສຎ຺ຎາວິໂມກ຺ຂໍ, ສຈິຕ຺ຕກໍ, ໂລກວຊ຺ຊໍ, ກາຍກມ຺ມໍ, ອກຸສລຈິຕ຺ຕໍ, ທ຺ວິເວທນໍ, ສຸຂມຊ຺ຌຕ຺ຕທ຺ວເຍນາຕິ.

໒໘໑. ວິນີຕວຕ຺ຖູສຸ – ມາຕຸຍາ ມາຕຸເປເມນາຕິ ມາຕຸເປເມນ ມາຕຸຍາ ກາຍໍ ອາມສິ. ເອສ ນໂຍ ຘີຕຸຠຄິນິວຕ຺ຖູສຸ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ມາຕາ ວາ ໂຫຕຸ ຘີຕາ ວາ ອິຕ຺ຖີ ນາມ ສພ຺ພາປິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ປາຣິປນ຺ຖິກາວ. ຕສ຺ມາ ‘‘ອຍໍ ເມ ມາຕາ ອຍໍ ຘີຕາ ອຍໍ ເມ ຠຄິນີ’’ຕິ ເຄຫສ຺ສິຕເປເມນ ອາມສໂຕປິ ທຸກ຺ກຏເມວ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອິມໍ ປນ ຠຄວໂຕ ອາຓໍ ອນຸສ຺ສຣນ຺ເຕນ ສເຈປິ ນທີໂສເຕນ ວຸຍ຺ຫມານໍ ມາຕຣໍ ປສ຺ສຕິ ເນວ ຫຕ຺ເຖນ ປຣາມສິຕພ຺ພາ. ປຓ຺ຑິເຕນ ປນ ຠິກ຺ຂຸນາ ນາວາ ວາ ຜລກໍ ວາ ກທລິກ຺ຂນ຺ໂຘ ວາ ທາຣຸກ຺ຂນ຺ໂຘ ວາ ອຸປສໍຫຣິຕພ຺ໂພ. ຕສ຺ມິໍ ອສຕິ ກາສາວມ຺ປິ ອຸປສໍຫຣິຕ຺ວາ ປຸຣໂຕ ຐເປຕພ຺ພໍ, ‘‘ເອຕ຺ຖ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ປນ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາ. ຄຫິເຕ ປຣິກ຺ຂາຣໍ ກຑ຺ຒາມີຕິ ກຑ຺ຒນ຺ເຕນ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ສເຈ ຠາຍຕິ ປຸຣໂຕ ປຸຣໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ມາ ຠາຍີ’’ຕິ ສມສ຺ສາເສຕພ຺ພາ. ສເຈ ຠາຍມານາ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ສຫສາ ຂນ຺ເຘ ວາ ອຠິຣຸຫຕິ, ຫຕ຺ເຖ ວາ ຄຓ຺ຫາຕິ, ນ ‘‘ອເປຫິ ມຫລ຺ລິເກ’’ຕິ ນິທ຺ຘຸນິຕພ຺ພາ, ຖລໍ ປາເປຕພ຺ພາ. ກທ຺ທເມ ລຄ຺ຄາຍປິ ກູເປ ປຕິຕາຍປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ຕຕ຺ຣປິ ຫິ ໂຍຕ຺ຕໍ ວາ ວຕ຺ຖໍ ວາ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຫຕ຺ເຖນ ຄຫິຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘຣິຕພ຺ພາ, ນຕ຺ເວວ ອາມສິຕພ຺ພາ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ມາຕຸຄາມສ຺ສ ສຣີຣເມວ ອນາມາສໍ, ນິວາສນປາວຸຣຓມ຺ປິ ອາຠຣຓຠຓ຺ຑມ຺ປິ ຕິຓຓ຺ຑຸປກໍ ວາ ຕາຬປຓ຺ຓມຸທ຺ທິກໍ ວາ ອຸປາທາຍ ອນາມາສເມວ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ນິວາສນປາຣຸປນໍ ປິຬນ຺ຘນຕ຺ຖາຍ ຐປິຕເມວ. ສເຈ ປນ ນິວາສນໍ ວາ ປາຣຸປນໍ ວາ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຈີວຣຕ຺ຖາຍ ປາທມູເລ ຐເປຕິ ວຏ຺ຏຕິ. ອາຠຣຓຠຓ຺ເຑສຸ ປນ ສີສປສາຘນກທນ຺ຕສູຈິອາທິກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑໍ ‘‘ອິມໍ ຠນ຺ເຕ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ທິຍ຺ຍມານໍ ສິປາຏິກາສູຈິອາທິອຸປກຣຓຕ຺ຖາຍ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ສຸວຓ຺ຓຣຊຕມຸຕ຺ຕາທິມຍໍ ປນ ອນາມາສເມວ ທີຍ຺ຍມານມ຺ປິ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ເອຕາສໍ ສຣີຣູປຄເມວ ອນາມາສໍ, ອິຕ຺ຖິສຓ຺ຐາເນນ ກຕໍ ກຏ຺ຐຣູປມ຺ປິ ທນ຺ຕຣູປມ຺ປິ ອຍຣູປມ຺ປິ ໂລຫຣູປມ຺ປິ ຕິປຸຣູປມ຺ປິ ໂປຕ຺ຖກຣູປມ຺ປິ ສພ຺ພຣຕນຣູປມ຺ປິ ອນ຺ຕມໂສ ປິຏ຺ຐມຍຣູປມ຺ປິ ອນາມາສເມວ. ປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍ ປນ ‘‘ອິທໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ລຠິຕ຺ວາ ຐເປຕ຺ວາ ສພ຺ພຣຕນມຍໍ ອວເສສໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸປກຣຓາຣຫໍ ອຸປກຣເຓ ປຣິໂຠຄາຣຫໍ ປຣິໂຠເຄ ອຸປເນຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ຍຖາ ຈ ອິຕ຺ຖິຣູປກໍ; ເອວໍ ສຕ຺ຕວິຘມ຺ປິ ຘຎ຺ຎໍ ອນາມາສໍ. ຕສ຺ມາ ເຂຕ຺ຕມຊ຺ເຌນ ຄຈ຺ຉຕາ ຕຕ຺ຖຊາຕກມ຺ປິ ຘຎ຺ຎຜລໍ ນ ອາມສນ຺ເຕນ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ສເຈ ຆຣທ຺ວາເຣ ວາ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ວາ ຘຎ຺ຎໍ ປສາຣິຕໍ ໂຫຕິ ປສ຺ເສນ ຈ ມຄ຺ໂຄ ອຕ຺ຖິ ນ ມທ຺ທນ຺ເຕນ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ຄມນມຄ຺ເຄ ອສຕິ ມຄ຺ຄໍ ອຘິຏ຺ຐາຍ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ອນ຺ຕຣຆເຣ ຘຎ຺ຎສ຺ສ ອຸປຣິ ອາສນໍ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ເທນ຺ຕິ ນິສີທິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເກຈິ ອາສນສາລາຍໍ ຘຎ຺ຎໍ ອາກິຣນ຺ຕິ, ສເຈ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ ຫຣາເປຕຸໍ ຫຣາເປຕພ຺ພໍ, ໂນ ເຈ ເອກມນ຺ຕໍ ຘຎ຺ຎໍ ອມທ຺ທນ຺ເຕນ ປີຐກໍ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ ນິສີທິຕພ຺ພໍ. ສເຈ ໂອກາໂສ ນ ໂຫຕິ, ມນຸສ຺ສາ ຘຎ຺ຎມຊ຺ເຌເຍວ ອາສນໍ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ ເທນ຺ຕິ, ນິສີທິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖຊາຕການິ ມຸຄ຺ຄມາສາທີນິ ອປຣຓ຺ຓານິປິ ຕາລປນສາທີນິ ວາ ຜລານິ ກີຬນ຺ເຕນ ນ ອາມສິຕພ຺ພານິ. ມນຸສ຺ເສຫິ ຣາສິກເຕສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຣຎ຺ເຎ ປນ ຣຸກ຺ຂໂຕ ປຕິຕານິ ຜລານິ ‘‘ອນຸປສມ຺ປນ຺ນານໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ມຸຕ຺ຕາ, ມຓິ, ເວຬຸຣິໂຍ, ສງ຺ໂຂ, ສິລາ, ປວາຬໍ, ຣຊຕໍ, ຊາຕຣູປໍ, ໂລຫິຕງ຺ໂກ, ມສາຣຄລ຺ລນ຺ຕິ ອິເມສຸ ທສສຸ ຣຕເນສຸ ມຸຕ຺ຕາ ອໂຘຕາ ອນິວິທ຺ຘາ ຍຖາຊາຕາວ ອາມສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເສສາ ອນາມາສາຕິ ວທນ຺ຕິ. ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ປນ ‘‘ມຸຕ຺ຕາ ໂຘຕາປິ ອໂຘຕາປິ ອນາມາສາ ຠຓ຺ຑມູລຕ຺ຖາຍ ຈ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ກຸຏ຺ຐໂຣຄສ຺ສ ເຠສຊ຺ຊຕ຺ຖາຍ ປນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນ຺ຕມໂສ ຊາຕິຜລິກໍ ອຸປາທາຍ ສພ຺ໂພປິ ນີລປີຕາທິວຓ຺ຓເຠໂທ ມຓິ ໂຘຕວິທ຺ຘວຏ຺ຏິໂຕ ອນາມາໂສ, ຍຖາຊາໂຕ ປນ ອາກຣມຸຕ຺ໂຕ ປຕ຺ຕາທິຠຓ຺ຑມູລຕ຺ຖໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ໂສປິ ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ, ປຈິຕ຺ວາ ກໂຕ ກາຈມຓິເຍເວໂກ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ເວຬຸຣິເຍປິ ມຓິສທິໂສວ ວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ສງ຺ໂຂ ຘມນສງ຺ໂຂ ຈ ໂຘຕວິທ຺ໂຘ ຈ ຣຕນມິສ຺ໂສ ອນາມາໂສ. ປານີຍສງ຺ໂຂ ໂຘໂຕປິ ອໂຘໂຕປິ ອາມາໂສວ ເສສຎ຺ຈ ອຎ຺ຊນາທິເຠສຊ຺ຊຕ຺ຖາຍປິ ຠຓ຺ຑມູລຕ຺ຖາຍປິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ສິລາ ໂຘຕວິທ຺ຘາ ຣຕນສໍຍຸຕ຺ຕາ ມຸຄ຺ຄວຓ຺ຓາວ ອນາມາສາ. ເສສາ ສຕ຺ຖກນິສານາທິອຕ຺ຖາຍ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຣຕນສໍຍຸຕ຺ຕາຕິ ສຸວຓ຺ເຓນ ສທ຺ຘິໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ປຈິຕ຺ວາ ກຕາຕິ ວທນ຺ຕິ. ປວາຬໍ ໂຘຕວິທ຺ຘໍ ອນາມາສໍ. ເສສໍ ອາມາສໍ ຠຓ຺ຑມູລຕ຺ຖຎ຺ຈ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ປນ ‘‘ໂຘຕມ຺ປິ ອໂຘຕມ຺ປິ ສພ຺ພໍ ອນາມາສໍ, ນ ຈ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຣຊຕໍ ຊາຕຣູປຎ຺ຈ ກຕຠຓ຺ຑມ຺ປິ ອກຕຠຓ຺ຑມ຺ປິ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ພີຊໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອນາມາສຎ຺ຈ ອສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຍຎ຺ຈ, ອຸຕ຺ຕຣຣາຊປຸຕ຺ໂຕ ກິຣ ສຸວຓ຺ຓເຈຕິຍໍ ກາເຣຕ຺ວາ ມຫາປທຸມຕ຺ເຖຣສ຺ສ ເປເສສິ. ເຖໂຣ ‘‘ນ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ ປຏິກ຺ຂິປິ. ເຈຕິຍຆເຣ ສຸວຓ຺ຓປທຸມສຸວຓ຺ຓພຸພ຺ພຸຬກາທີນິ ໂຫນ຺ຕິ, ເອຕານິປິ ອນາມາສານິ. ເຈຕິຍຆຣໂຄປກາ ປນ ຣູປິຍຉຑ຺ຑກຏ຺ຐາເນ ຐິຕາ, ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ເກຬາປຍິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຸຣຸນ຺ທິຍໍ ປນ ຕໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ. ສຸວຓ຺ຓເຈຕິເຍ ກຈວຣເມວ ຫຣິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ. ອາຣກູຏໂລຫມ຺ປິ ຊາຕຣູປຄຕິກເມວ ອນາມາສນ຺ຕິ ສພ຺ພອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສນາສນປຣິໂຠໂຄ ປນ ສພ຺ພກປ຺ປິໂຍ, ຕສ຺ມາ ຊາຕຣູປຣຊຕມຍາ ສພ຺ເພປິ ເສນາສນປຣິກ຺ຂາຣາ ອາມາສາ. ຠິກ຺ຂູນໍ ຘມ຺ມວິນຍວຓ຺ຓນຏ຺ຐາເນ ຣຕນມຓ຺ຑເປ ກໂຣນ຺ຕິ ຜລິກຕ຺ຖມ຺ເຠ ຣຕນທາມປຕິມຓ຺ຑິເຕ, ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພູປກຣຓານິ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຏິຊຄ຺ຄິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ໂລຫິຕງ຺ກມສາຣຄລ຺ລາ ໂຘຕວິທ຺ຘາ ອນາມາສາ, ອິຕເຣ ອາມາສາ, ຠຓ຺ຑມູລຕ຺ຖາຍ ວຏ຺ຏນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ປນ ‘‘ໂຘຕາປິ ອໂຘຕາປິ ສພ຺ພໂສ ອນາມາສາ ນ ຈ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຸໍ ວຏ຺ຏນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສພ຺ພໍ ອາວຸຘຠຓ຺ຑໍ ອນາມາສໍ, ຠຓ຺ຑມູລຕ຺ຖາຍ ທີຍ຺ຍມານມ຺ປິ ນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ. ສຕ຺ຖວຓິຊ຺ຊາ ນາມ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ສຸທ຺ຘຘນຸທຓ຺ໂຑປິ ຘນຸຊິຍາປິ ປໂຕໂທປິ ອງ຺ກຸໂສປິ ອນ຺ຕມໂສ ວາສິຜຣສຸອາທີນິປິ ອາວຸຘສງ຺ເຂເປນ ກຕານິ ອນາມາສານິ. ສເຈ ເກນຈິ ວິຫາເຣ ສຕ຺ຕິ ວາ ໂຕມໂຣ ວາ ຐປິໂຕ ໂຫຕິ, ວິຫາຣໍ ຊຄ຺ຄນ຺ເຕນ ‘‘ຫຣນ຺ຕູ’’ຕິ ສາມິການໍ ເປເສຕພ຺ພໍ. ສເຈ ນ ຫຣນ຺ຕິ, ຕໍ ອຈາເລນ຺ເຕນ ວິຫາໂຣ ປຏິຊຄ຺ຄິຕພ຺ໂພ. ຍຸທ຺ຘຠູມິຍໍ ປຕິຕໍ ອສິໍ ວາ ສຕ຺ຕິໍ ວາ ໂຕມຣໍ ວາ ທິສ຺ວາ ປາສາເຓນ ວາ ເກນຈິ ວາ ອສິໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖກຕ຺ຖາຍ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ອິຕຣານິປິ ວິໂຍເຊຕ຺ວາ ກິຎ຺ຈິ ສຕ຺ຖກຕ຺ຖາຍ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ກິຎ຺ຈິ ກຕ຺ຕຣທຓ຺ຑາທິອຕ຺ຖາຍ. ‘‘ອິທໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ທີຍ຺ຍມານໍ ປນ ‘‘ວິນາເສຕ຺ວາ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສພ຺ພມ຺ປິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ມຈ຺ຉຊາລປກ຺ຂິຊາລາທີນິປິ ຜລກຊາລິກາທີນິ ສຣປຣິຕ຺ຕານານີປິ ສພ຺ພານິ ອນາມາສານິ. ປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍ ລພ຺ຠມາເນສຸ ປນ ຊາລໍ ຕາວ ‘‘ອາສນສ຺ສ ວາ ເຈຕິຍສ຺ສ ວາ ອຸປຣິ ພນ຺ຘິສ຺ສາມິ, ຉຕ຺ຕໍ ວາ ເວເຐສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ສຣປຣິຕ຺ຕານໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ຠຓ຺ຑມູລຕ຺ຖາຍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ປຣູປໂຣຘນິວາຣຓຎ຺ຫິ ເອຕໍ ນ ອຸປໂຣຘກຣນ຺ຕິ ຜລກໍ ທນ຺ຕກຏ຺ຐຠາຊນໍ ກຣິສ຺ສາມີຕິ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ຈມ຺ມວິນທ຺ຘານິ ວີຓາເຠຣິອາທີນິ ອນາມາສານິ. ກຸຣຸນ຺ທິຍໍ ປນ ‘‘ເຠຣິສງ຺ຆາໂຏປິ ວີຓາສງ຺ຆາໂຏປິ ຕຸຈ຺ຉໂປກ຺ຂຣມ຺ປິ ມຸຂວຏ຺ຏິຍໍ ອາໂຣປິຕຈມ຺ມມ຺ປິ ວີຓາທຓ຺ຑໂກປິ ສພ຺ພໍ ອນາມາສ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂອນຫິຕຸໍ ວາ ໂອນຫາເປຕຸໍ ວາ ວາເທຕຸໍ ວາ ວາທາເປຕຸໍ ວາ ນ ລພ຺ຠຕິເຍວ. ເຈຕິຍງ຺ຄເຓ ປູຊໍ ກຕ຺ວາ ມນຸສ຺ເສຫິ ຉຑ຺ຑິຕໍ ທິສ຺ວາປິ ອຈາເລຕ຺ວາວ ອນ຺ຕຣນ຺ຕເຣ ສມ຺ມຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ກຈວຣຉຑ຺ຑນກາເລ ປນ ກຈວຣນິຍາເມເນວ ຫຣິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິກ຺ຂິປິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠຓ຺ຑມູລຕ຺ຖາຍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ. ປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍ ລພ຺ຠມາເນສຸ ປນ ວີຓາໂທຓິກຎ຺ຈ ເຠຣິໂປກ຺ຂຣຎ຺ຈ ທນ຺ຕກຏ຺ຐຠາຊນໍ ກຣິສ຺ສາມ ຈມ຺ມໍ ສຕ຺ຖກໂກສກນ຺ຕິ ເອວໍ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ປຣິກ຺ຂາຣສ຺ສ ອຸປກຣຓຕ຺ຖາຍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕຖາ ຕຖາ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ປຸຣາຓທຸຕິຍິກາວຕ຺ຖຸ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ຍກ຺ຂິວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ສເຈປິ ປຣນິມ຺ມິຕວສວຕ຺ຕິເທວິຍາ ກາຍສໍສຄ຺ຄໍ ສມາປຊ຺ຊຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍເມວ. ປຓ຺ຑກວຕ຺ຖຸ ຈ ສຸຕ຺ຕິຕ຺ຖິວຕ຺ຖຸ ຈ ປາກຏເມວ. ມຕິຕ຺ຖິວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ປາຣາຊິກປ຺ປໂຫນກກາເລ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ຕໂຕ ປຣໍ ທຸກ຺ກຏໍ. ຕິຣຈ຺ຉານຄຕວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ນາຄມາຓວິກາຍປິ ສຸປຓ຺ຓມາຓວິກາຍປິ ກິນ຺ນຣິຍາປິ ຄາວິຍາປິ ທຸກ຺ກຏເມວ. ທາຣຸຘີຕລິກາວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ນ ເກວລໍ ທາຣຸນາ ເອວ, ອນ຺ຕມໂສ ຈິຕ຺ຕກມ຺ມລິຂິເຕປິ ອິຕ຺ຖິຣູເປ ທຸກ຺ກຏເມວ.

໒໘໒. ສມ຺ປີຬນວຕ຺ຖຸ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ. ສງ຺ກມວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ເອກປທິກສງ຺ກໂມ ວາ ໂຫຕຸ ສກຏມຄ຺ຄສງ຺ກໂມ ວາ, ຈາເລສ຺ສາມີຕິ ປໂຍເຄ ກຕມຕ຺ເຕວ ຈາເລຕຸ ວາ ມາ ວາ, ທຸກ຺ກຏໍ. ມຄ຺ຄວຕ຺ຖຸ ປາກຏເມວ. ຣຸກ຺ຂວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ໂຂ ມຫນ຺ໂຕ ວາ ໂຫຕຸ ມຫາຊມ຺ພຸປ຺ປມາໂຓ ຂຸທ຺ທໂກ ວາ, ຕໍ ຈາເລຕຸໍ ສກ຺ໂກຕຸ ວາ ມາ ວາ, ປໂຍຄມຕ຺ເຕນ ທຸກ຺ກຏໍ. ນາວາວຕ຺ຖຸສ຺ມິມ຺ປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຣຊ຺ຊວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ຍໍ ຣຊ຺ຊຸໍ ອາວິຎ຺ຉນ຺ໂຕ ຐານາ ຈາເລຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ຕຕ຺ຖ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ຍາ ມຫາຣຊ຺ຊຸ ໂຫຕິ, ອີສກມ຺ປິ ຐານາ ນ ຈລຕິ, ຕຕ຺ຖ ທຸກ຺ກຏໍ. ທຓ຺ເຑປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຠູມິຍໍ ປຕິຕມຫາຣຸກ຺ໂຂປິ ຫິ ທຓ຺ຑຄ຺ຄຫເຓເນວ ອິຘ ຄຫິໂຕ. ປຕ຺ຕວຕ຺ຖຸ ປາກຏເມວ. ວນ຺ທນວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອິຕ຺ຖີ ປາເທ ສມ຺ພາຫິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕຸກາມາ ວາເຣຕພ຺ພາ ປາທາ ວາ ປຏິຈ຺ຉາເທຕພ຺ພາ, ນິຈ຺ຈເລນ ວາ ຠວິຕພ຺ພໍ. ນິຈ຺ຈລສ຺ສ ຫິ ຈິຕ຺ເຕນ ສາທິຍໂຕປິ ອນາປຕ຺ຕິ. ອວສາເນ ຄຫຓວຕ຺ຖຸປາກຏເມວາຕິ.

ກາຍສໍສຄ຺ຄສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈາສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໒໘໓. ເຕນ ສມເຍນ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາຕິ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈາສິກ຺ຂາປທໍ. ຕຕ຺ຖ ອາທິສ຺ສາຕິ ອປທິສິຕ຺ວາ. ວຓ຺ຓມ຺ປິ ຠຓຕີຕິອາທີນິ ປຣໂຕ ອາວິ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ. ຉິນ຺ນິກາຕິ ຉິນ຺ນໂອຕ຺ຕປ຺ປາ. ຘຸຕ຺ຕິກາຕິ ສຐາ. ອຫິຣິກາໂຍຕິ ນິລ຺ລຊ຺ຊາ. ອຸຫສນ຺ຕີຕິ ສິຕໍ ກຕ຺ວາ ມນ຺ທຫສິຕໍ ຫສນ຺ຕິ. ອຸລ຺ລປນ຺ຕີຕິ ‘‘ອໂຫ ອຍ຺ໂຍ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອຸຈ຺ຈກຣຓິໍ ນານາວິຘໍ ປໂລຠນກຖໍ ກເຖນ຺ຕິ. ອຸຊ຺ຊຄ຺ຆນ຺ຕີຕິ ມຫາຫສິຕໍ ຫສນ຺ຕິ. ອຸປ຺ປຓ຺ເຑນ຺ຕີຕິ ‘‘ປຓ຺ຑໂກ ອຍໍ, ນາຍໍ ປຸຣິໂສ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ປຣິຫາສໍ ກໂຣນ຺ຕິ.

໒໘໕. ສາຣຕ຺ໂຕຕິ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈສ຺ສາທຣາເຄນ ສາຣຕ຺ໂຕ. ອເປກ຺ຂວາ ປຏິພທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ, ເກວລໍ ອິຘ ວາຈສ຺ສາທຣາໂຄ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ມາຕຸຄາມໍ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລາຫິ ວາຈາຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຘິປ຺ເປຕໍ ມາຕຸຄາມໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ມາຕຸຄາໂມ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ວິຎ຺ຎູ ປຏິພລາ ສຸຠາສິຕທຸພ຺ຠາສິຕໍ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລາທຸຏ຺ຐຸລ຺ລໍ ອາຊານິຕຸນ຺ຕິ ຍາ ປຓ຺ຑິຕາ ສາຕ຺ຖກນິຣຕ຺ຖກກຖໍ ອສທ຺ຘມ຺ມສທ຺ຘມ຺ມປຏິສໍຍຸຕ຺ຕກຖຎ຺ຈ ຊານິຕຸໍ ປຏິພລາ, ອຍໍ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕາ. ຍາ ປນ ມຫລ຺ລິກາປິ ພາລາ ເອລມູຄາ ອຍໍ ອິຘ ອນຘິປ຺ເປຕາຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ໂອຠາເສຍ຺ຍາຕິ ອວຠາເສຍ຺ຍ ນານາປ຺ປກາຣກໍ ອສທ຺ຘມ຺ມວຈນໍ ວເທຍ຺ຍ. ຍສ຺ມາ ປເນວໍ ໂອຠາສນ຺ຕສ຺ສ ໂຍ ໂສ ໂອຠາໂສ ນາມ, ໂສ ອຕ຺ຖໂຕ ອຊ຺ຌາຈາໂຣ ໂຫຕິ ຣາຄວເສນ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ສຎ຺ຎມເວລໍ ອາຈາໂຣ, ຕສ຺ມາ ຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂອຠາເສຍ຺ຍາຕິ ອຊ຺ຌາຈາໂຣ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ອາຫ. ຍຖາ ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຕນ຺ຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ, ຍຖາ ຍຸວາ ຍຸວຕິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ທ຺ເວ ມຄ຺ເຄ ອາທິສ຺ສາຕິອາທິ ເຍນາກາເຣນ ໂອຠາສໂຕ ສງ຺ຆາທິເສໂສ ໂຫຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ທ຺ເວ ມຄ຺ເຄຕິ ວຈ຺ຈມຄ຺ຄຎ຺ຈ ປສ຺ສາວມຄ຺ຄຎ຺ຈ. ເສສໍ ອຸທ຺ເທເສ ຕາວ ປາກຏເມວ. ນິທ຺ເທເສ ປນ ໂຖເມຕີຕິ ‘‘ອິຕ຺ຖິລກ຺ຂເຓນ ສຸຠລກ຺ຂເຓນ ສມນ຺ນາຄຕາສີ’’ຕິ ວທຕິ, ນ ຕາວ ສີສໍ ເອຕິ. ‘‘ຕວ ວຈ຺ຈມຄ຺ໂຄ ຈ ປສ຺ສາວມຄ຺ໂຄ ຈ ອີທິໂສ ເຕນ ນາມ ອີທິເສນ ອິຕ຺ຖິລກ຺ຂເຓນ ສຸຠລກ຺ຂເຓນ ສມນ຺ນາຄຕາສີ’’ຕິ ວທຕິ, ສີສໍ ເອຕິ, ສງ຺ຆາທິເສໂສ. ວຓ຺ເຓຕິ ປສໍສຕີຕິ ອິມານິ ປນ ໂຖມນປທສ຺ເສວ ເວວຈນານິ.

ຂຸໍເສຕີຕິ ວາຈາປໂຕເທນ ຆຏ຺ເຏຕິ. ວມ຺ເຠຕີຕິ ອປສາເທຕິ. ຄຣຫຕີຕິ ໂທສໍ ເທຕິ. ປຣໂຕ ປນ ປາຬິຍາ ອາຄເຕຫິ ‘‘ອນິມິຕ຺ຕາສີ’’ຕິອາທີຫິ ເອກາທສຫິ ປເທຫິ ອຆຏິເຕ ສີສໍ ນ ເອຕິ, ຆຏິເຕປິ ເຕສຸ ສິຂຣຓີສິ ສມ຺ຠິນ຺ນາສິ ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນາສີຕິ ອິເມຫິ ຕີຫິ ຆຏິເຕເຍວ ສງ຺ຆາທິເສໂສ.

ເທຫິ ເມຕິ ຍາຈນາຍປິ ເອຕ຺ຕເກເນວ ສີສໍ ນ ເອຕິ, ‘‘ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ເທຫີ’’ຕິ ເອວໍ ເມຖຸນຘມ຺ເມນ ຆຏິເຕ ເອວ ສງ຺ຆາທິເສໂສ.

ກທາ ເຕ ມາຕາ ປສີທິສ຺ສຕີຕິອາທີສຸ ອາຍາຈນວຈເນສຸປິ ເອຕ຺ຕເກເນວ ສີສໍ ນ ເອຕິ, ‘‘ກທາ ເຕ ມາຕາ ປສີທິສ຺ສຕິ, ກທາ ເຕ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ລຠິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວາ ‘‘ຕວ ມາຕຣິ ປສນ຺ນາຍ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ລຠິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວາ ອາທິນາ ປນ ນເຍນ ເມຖຸນຘມ຺ເມນ ຆຏິເຕເຍວ ສງ຺ຆາທິເສໂສ.

ກຖໍ ຕ຺ວໍ ສາມິກສ຺ສ ເທສີຕິອາທີສຸ ປຸຈ຺ຉາວຈເນສຸປິ ເມຖຸນຘມ຺ມນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕເຍວ ສງ຺ຆາທິເສໂສ, ນ ອິຕຣຖາ. ເອວໍ ກິຣ ຕ຺ວໍ ສາມິກສ຺ສ ເທສີຕິ ປຏິປຸຈ຺ຉາວຈເນສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ອາຈິກ຺ຂນາຍ ປຸຏ຺ໂຐ ຠຓຕີຕິ ‘‘ກຖໍ ທທມານາ ສາມິກສ຺ສ ປິຍາ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອວໍ ປຸຏ຺ໂຐ ອາຈິກ຺ຂຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ເອວໍ ເທຫິ ເອວໍ ທທມານາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ສີສໍ ນ ເອຕິ. ‘‘ເມຖຸນຘມ຺ມໍ ເອວໍ ເທຫິ ເອວໍ ອຸປເນຫິ ເອວໍ ເມຖຸນຘມ຺ມໍ ທທມານາ ອຸປນຍມານາ ປິຍາ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ ປນ ນເຍນ ເມຖຸນຘມ຺ເມນ ຆຏິເຕເຍວ ສງ຺ຆາທິເສໂສ. ອນຸສາສນີວຈເນສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ອກ຺ໂກສນິທ຺ເທເສ – ອນິມິຕ຺ຕາສີຕິ ນິມິຕ຺ຕຣຫິຕາສິ, ກຸຎ຺ຈິກປຓາລິມຕ຺ຕເມວ ຕວ ທກໂສຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ນິມິຕ຺ຕມຕ຺ຕາສີຕິ ຕວ ອິຕ຺ຖິນິມິຕ຺ຕໍ ອປຣິປຸຓ຺ຓໍ ສຎ຺ຎາມຕ຺ຕເມວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອໂລຫິຕາຕິ ສຸກ຺ຂໂສຕາ. ຘຸວໂລຫິຕາຕິ ນິຈ຺ຈໂລຫິຕາ ກິລິນ຺ນທກໂສຕາ. ຘຸວໂຈຬາຕິ ນິຈ຺ຈປກ຺ຂິຕ຺ຕາຓິໂຈຬາ, ສທາ ອາຓິໂຈຬກໍ ເສວສີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປຄ຺ຆຣນ຺ຕີຕິ ສວນ຺ຕີ; ສທາ ເຕ ມຸຕ຺ຕໍ ສວຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສິຂຣຓີຕິ ພຫິນິກ຺ຂນ຺ຕອາຓິມໍສາ. ອິຕ຺ຖິປຓ຺ຑກາຕິ ອນິມິຕ຺ຕາວ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເວປຸຣິສິກາຕິ ສມສ຺ສຸທາຐິກາ ປຸຣິສຣູປາ ອິຕ຺ຖີ. ສມ຺ຠິນ຺ນາຕິ ສມ຺ຠິນ຺ນວຈ຺ຈມຄ຺ຄປສ຺ສາວມຄ຺ຄາ. ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນາຕິ ອິຕ຺ຖິນິມິຕ຺ເຕນ ຈ ປຸຣິສນິມິຕ຺ເຕນ ຈາຕິ ອຸໂຠຫິ ພ຺ຍຎ຺ຊເນຫິ ສມນ຺ນາຄຕາ.

ອິເມສຸ ຈ ປນ ເອກາທສສຸ ປເທສຸ ສິຂຣຓີສິ ສມ຺ຠິນ຺ນາສິ ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນາສີຕິ ອິມານິເຍວ ຕີຓິ ປທານິ ສຸທ຺ຘານິ ສີສໍ ເອນ຺ຕິ. ອິຕິ ອິມານິ ຈ ຕີຓິ ປຸຣິມານິ ຈ ວຈ຺ຈມຄ຺ຄປສ຺ສາວມຄ຺ຄເມຖຸນຘມ຺ມປທານິ ຕີຓີຕິ ຉ ປທານິ ສຸທ຺ຘານິ ອາປຕ຺ຕິກຣານິ. ເສສານິ ອນິມິຕ຺ຕາຕິອາທີນິ ‘‘ອນິມິຕ຺ເຕ ເມຖຸນຘມ຺ມໍ ເມ ເທຫີ’’ຕິ ວາ ‘‘ອນິມິຕ຺ຕາສິ ເມຖຸນຘມ຺ມໍ ເມ ເທຫີ’’ຕິ ວາ ອາທິນາ ນເຍນ ເມຖຸນຘມ຺ເມນ ຆຏິຕາເນວ ອາປຕ຺ຕິກຣານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ.

໒໘໖. ອິທານິ ຍ຺ວາຍໍ ໂອຕິຓ຺ໂຓ ວິປຣິຓເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ ໂອຠາສຕິ, ຕສ຺ສ ວຈ຺ຈມຄ຺ຄປສ຺ສາວມຄ຺ເຄ ອາທິສ຺ສ ເອເຕສໍ ວຓ຺ຓຠຓນາທີນໍ ວເສນ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ອາປຕ຺ຕິເຠທໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິຕ຺ຖີ ຈ ໂຫຕິ ອິຕ຺ຖິສຎ຺ຎີ’’ຕິອາທິມາຫ. ເຕສໍ ອຕ຺ໂຖ ກາຍສໍສຄ຺ເຄ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ອຘກ຺ຂກນ຺ຕິ ອກ຺ຂກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອໂຘ. ອຸພ຺ຠຊາຓຸມຓ຺ຑລ ຊາຓຸມຓ຺ຑລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຸທ຺ຘໍ. ອຸພ຺ຠກ຺ຂກນ຺ຕິ ອກ຺ຂກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຸທ຺ຘໍ. ອໂຘ ຊາຓຸມຓ຺ຑລນ຺ຕິ ຊາຓຸມຓ຺ຑລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອໂຘ. ອກ຺ຂກໍ ປນ ຊາຓຸມຓ຺ຑລຎ຺ຈ ເອຕ຺ເຖວ ທຸກ຺ກຏກ຺ເຂຕ຺ເຕ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ກາຍສໍສຄ຺ເຄ ວິຍ. ນ ຫິ ພຸທ຺ຘາ ຄຣຸກາປຕ຺ຕິໍ ສາວເສສໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕີຕິ. ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ຘນ຺ຕິ ວຕ຺ຖໍ ວາ ປຸປ຺ຜໍ ວາ ອາຠຣຓໍ ວາ.

໒໘໗. ອຕ຺ຖປຸເຣກ຺ຂາຣສ຺ສາຕິ ອນິມິຕ຺ຕາຕິອາທີນໍ ປທານໍ ອຕ຺ຖໍ ກເຖນ຺ຕສ຺ສ, ອຏ຺ຐກຖໍ ວາ ສຊ຺ຌາຍໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ.

ຘມ຺ມປຸເຣກ຺ຂາຣສ຺ສາຕິ ປາຬິໍ ວາເຈນ຺ຕສ຺ສ ວາ ສຊ຺ຌາຍນ຺ຕສ຺ສ ວາ. ເອວໍ ອຕ຺ຖຎ຺ຈ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ປຸຣກ຺ຂຕ຺ວາ ຠຓນ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖປຸເຣກ຺ຂາຣສ຺ສ ຈ ຘມ຺ມປຸເຣກ຺ຂາຣສ຺ສ ຈ ອນາປຕ຺ຕິ.

ອນຸສາສນິປຸເຣກ຺ຂາຣສ຺ສາຕິ ‘‘ອິທານິປິ ອນິມິຕ຺ຕາສິ ອຸຠຕ຺ໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນາສິ ອປ຺ປມາທໍ ອິທານິ ກເຣຍ຺ຍາສິ, ຍຖາ ອາຍຕິມ຺ປິ ເອວຣູປາ ນ ໂຫຫິສີ’’ຕິ ເອວໍ ອນຸສິຏ຺ຐິໍ ປຸຣກ຺ຂຕ຺ວາ ຠຓນ຺ຕສ຺ສ ອນຸສາສນິປຸເຣກ຺ຂາຣສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ປາຬິໍ ວາເຈນ຺ໂຕ ປກຕິວາຈນາມຄ຺ຄໍ ປຫາຍ ຫສນ຺ໂຕ ຫສນ຺ໂຕ ‘‘ສິຂຣຓີສິ ສມ຺ຠິນ຺ນາສິ ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນາສີ’’ຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຠຓຕິ, ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິເຍວ. ອຸມ຺ມຕ຺ຕກສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ອິຘ ອາທິກມ຺ມິໂກ ອຸທາຍິຕ຺ເຖໂຣ, ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ ອາທິກມ຺ມິກສ຺ສາຕິ.

ປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສມຸຏ຺ຐານາທີສຸ ອິທໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ຕິສມຸຏ຺ຐານໍ ກາຍຈິຕ຺ຕໂຕ ວາຈາຈິຕ຺ຕໂຕ ກາຍວາຈາຈິຕ຺ຕໂຕ ຈ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ກິຣິຍໍ, ສຎ຺ຎາວິໂມກ຺ຂໍ, ສຈິຕ຺ຕກໍ, ໂລກວຊ຺ຊໍ, ກາຍກມ຺ມໍ, ວຈີກມ຺ມໍ, ອກຸສລຈິຕ຺ຕໍ, ທ຺ວິເວທນນ຺ຕິ.

໒໘໘. ວິນີຕວຕ຺ຖູສຸ ໂລຫິຕວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ອິຕ຺ຖິຍາ ໂລຫິຕກໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ – ອິຕຣາ ນ ອຎ຺ຎາສິ, ຕສ຺ມາ ທຸກ຺ກຏໍ.

ກກ຺ກສໂລມນ຺ຕິ ຣສ຺ສໂລເມຫິ ພຫຸໂລມໍ. ອາກິຓ຺ຓໂລມນ຺ຕິ ຊຏິຕໂລມໍ. ຂຣໂລມນ຺ຕິ ຖທ຺ຘໂລມໍ. ທີຆໂລມນ຺ຕິ ອຣສ຺ສໂລມໍ. ສພ຺ພໍ ອິຕ຺ຖິນິມິຕ຺ຕເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

໒໘໙. ວາປິຕໍ ໂຂ ເຕຕິ ອສທ຺ຘມ຺ມໍ ສນ຺ຘາຍາຫ, ສາ ອສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ໂນ ຈ ໂຂ ປຏິວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ. ປຏິວຸຕ຺ຕໍ ນາມ ອຸທກວປ຺ເປ ພີເຊຫິ ອປ຺ປຕິຏ຺ຐິໂຕກາເສ ປາຓເກຫິ ວິນາສິຕພີເຊ ວາ ໂອກາເສ ປຸນ ພີຊໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ອຸທເກນ ອາສິຕ຺ຕໍ, ຖລວປ຺ເປ ວິສມປຕິຕານໍ ວາ ພີຊານໍ ສມກຣຓຕ຺ຖາຍ ປຸນ ອຏ຺ຐທນ຺ຕເກນ ສມີກຕໍ, ເຕສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ສນ຺ຘາຍ ເອສາ ອາຫ.

ມຄ຺ຄວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ມຄ຺ໂຄ ສໍສີທຕີຕິ ອງ຺ຄຊາຕມຄ຺ຄໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານເມວາຕິ.

ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈາສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ອຕ຺ຕກາມປາຣິຈຣິຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໒໙໐. ເຕນ ສມເຍນ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາຕິ ອຕ຺ຕກາມສິກ຺ຂາປທໍ. ຕຕ຺ຖ ກຸລູປໂກຕິ ກຸລປຍິຣຸປາສນໂກ ຈຕຸນ຺ນໍ ປຈ຺ຈຍານໍ ອຕ຺ຖາຍ ກຸລູປສງ຺ກມເນ ນິຈ຺ຈປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ.

ຈີວຣປິຓ຺ຑປາຕເສນາສນຄິລານປຈ຺ຈຍເຠສຊ຺ຊປຣິກ຺ຂາຣນ຺ຕິ ຈີວຣຎ຺ຈ ປິຓ຺ຑປາຕຎ຺ຈ ເສນາສນຎ຺ຈ ຄິລານປຈ຺ຈຍເຠສຊ຺ຊປຣິກ຺ຂາຣຎ຺ຈ. ຄິລານປຈ຺ຈຍເຠສຊ຺ຊປຣິກ຺ຂາຣນ຺ຕິ ເຈຕ຺ຖ ປຕິກຣຓຕ຺ເຖນ ປຈ຺ຈໂຍ, ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ສປ຺ປາຍສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຠິສກ຺ກສ຺ສ ກມ຺ມໍ ເຕນ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາຕິ ເຠສຊ຺ຊໍ. ຄິລານປຈ຺ຈໂຍວ ເຠສຊ຺ຊໍ ຄິລານປຈ຺ຈຍເຠສຊ຺ຊໍ, ຍໍກິຎ຺ຈິ ຄິລານສ຺ສ ສປ຺ປາຍໍ ຠິສກ຺ກກມ຺ມໍ ເຕລມຘຸຜາຓິຕາທີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປຣິກ຺ຂາໂຣຕິ ປນ ‘‘ສຕ຺ຕຫິ ນຄຣປຣິກ຺ຂາເຣຫິ ສຸປຣິກ຺ຂຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໗.໖໗) ປຣິວາໂຣ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ຣໂຖ ສີສປຣິກ຺ຂາໂຣ ຌານກ຺ໂຂ ຈກ຺ກວີຣິໂຍ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໕.໔) ອລງ຺ກາໂຣ. ‘‘ເຍ ຈິເມ ປພ຺ພຊິເຕນ ຊີວິຕປຣິກ຺ຂາຣາ ສມຸທາເນຕພ຺ພາ’’ຕິອາທີສຸ (ໂຣ. ນິ. ໑.໑.໑໙໑) ສມ຺ຠາໂຣ. ອິຘ ປນ ສມ຺ຠາໂຣປິ ປຣິວາໂຣປິ ວຏ຺ຏຕິ. ຕຎ຺ຫິ ຄິລານປຈ຺ຈຍເຠສຊ຺ຊໍ ຊີວິຕສ຺ສ ປຣິວາໂຣປິ ໂຫຕິ ຊີວິຕວິນາສກາພາຘຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອນ຺ຕຣໍ ອທຕ຺ວາ ຣກ຺ຂຓໂຕ, ສມ຺ຠາໂຣປິ ຍຖາ ຈິຣໍ ປວຕ຺ຕຕິ ເອວມສ຺ສ ກາຣຓຠາວໂຕ, ຕສ຺ມາ ປຣິກ຺ຂາໂຣຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອວໍ ຄິລານປຈ຺ຈຍເຠສຊ຺ຊຎ຺ຈ ຕໍ ປຣິກ຺ຂາໂຣ ຈາຕິ ຄິລານປຈ຺ຈຍເຠສຊ຺ຊປຣິກ຺ຂາໂຣ, ຕໍ ຄິລານປຈ຺ຈຍເຠສຊ຺ຊປຣິກ຺ຂາຣນ຺ຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ວສລນ຺ຕິ ຫີນໍ ລາມກໍ. ອຖ ວາ ວສ຺ສຕີຕິ ວສໂລ, ປຄ຺ຆຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຕໍ ວສລໍ, ອສຸຈິປຄ຺ຆຣຓກນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ນິຏ຺ຐຸຫິຕ຺ວາຕິ ເຂຬໍ ປາເຕຕ຺ວາ.

ກສ຺ສາຫໍ ເກນ ຫາຍາມີຕິ ອຫໍ ກສ຺ສາ ອຎ຺ຎິສ຺ສາ ອິຕ຺ຖິຍາ ເກນ ໂຠເຄນ ວາ ອລງ຺ກາເຣນ ວາ ຣູເປນ ວາ ປຣິຫາຍາມິ, ກາ ນາມ ມຍາ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣາຕິ ທີເປຕິ.

໒໙໑. ສນ຺ຕິເກຕິ ອຸປຈາເຣ ຐຕ຺ວາ ສາມນ຺ຕາ ອວິທູເຣ, ປທຠາຊເນປິ ອຍເມວອຕ຺ໂຖ ທີປິໂຕ. ອຕ຺ຕກາມປາຣິຈຣິຍາຍາຕິ ເມຖຸນຘມ຺ມສງ຺ຂາເຕນ ກາເມນ ປາຣິຈຣິຍາ ກາມປາຣິຈຣິຍາ. ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ກາມປາຣິຈຣິຍາ ອຕ຺ຕກາມປາຣິຈຣິຍາ, ອຕ຺ຕນາ ວາ ກາມິຕາ ອິຈ຺ຉິຕາຕິ ອຕ຺ຕກາມາ, ສຍໍ ເມຖຸນຣາຄວເສນ ປຕ຺ຖິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ຕກາມາ ຈ ສາ ປາຣິຈຣິຍາ ຈາຕິ ອຕ຺ຕກາມປາຣິຈຣິຍາ, ຕສ຺ສາ ອຕ຺ຕກາມປາຣິຈຣິຍາຍ. ວຓ຺ຓໍ ຠາເສຍ຺ຍາຕິ ຄຸຓໍ ອານິສໍສໍ ປກາເສຍ຺ຍ.

ຕຕ຺ຣ ຍສ຺ມາ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ກາມປາຣິຈຣິຍາ’’ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ກາໂມ ເຈວ ເຫຕຸ ຈ ປາຣິຈຣິຍາ ຈ ອຕ຺ໂຖ, ເສສໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ. ‘‘ອຕ຺ຕກາມາ ຈ ສາ ປາຣິຈຣິຍາ ຈາຕິ ອຕ຺ຕກາມປາຣິຈຣິຍາ’’ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ອຘິປ຺ປາໂຍ ເຈວ ປາຣິຈຣິຍາ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເສສໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ. ຕສ຺ມາ ພ຺ຍຎ຺ຊເນ ອາທຣໍ ອກຕ຺ວາ ອຕ຺ຖມຕ຺ຕເມວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ກາມໍ ອຕ຺ຕໂນ ເຫຕຸໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຘິປ຺ປາຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ປາຣິຈຣິຍ’’ນ຺ຕິ ປທຠາຊນໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ກາມໍ ອຕ຺ຕໂນ ເຫຕຸໍ ອຕ຺ຕໂນ ປາຣິຈຣິຍ’’ນ຺ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ເຕ ຊານິສ຺ສນ຺ຕິ ປຓ຺ຑິຕາ ‘‘ເອຕ຺ຕາວຕາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ກາມປາຣິຈຣິຍາ ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ. ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ອຘິປ຺ປາຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ປາຣິຈຣິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ຊານິສ຺ສນ຺ຕິ ‘‘ເອຕ຺ຕາວຕາ ອຕ຺ຕນາ ອິຈ຺ຉິຕກາມິຕຏ຺ເຐນ ອຕ຺ຕກາມປາຣິຈຣິຍາ ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ.

ອິທານິ ຕສ຺ສາ ອຕ຺ຕກາມປາຣິຈຣິຍາຍ ວຓ຺ຓຠາສນາກາຣໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອຕທຄ຺ຄ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕໍ ອຸທ຺ເທສໂຕປິ ນິທ຺ເທສໂຕປິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ປທສມ຺ພນ຺ໂຘ ຈ ອາປຕ຺ຕິວິນິຈ຺ຉໂຍ ຈ – ເອຕທຄ຺ຄໍ…ເປ… ປຣິຈເຣຍ຺ຍາຕິ ຍາ ມາທິສໍ ສີລວນ຺ຕໍ ກລ຺ຍາຓຘມ຺ມໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິໍ ເອເຕນ ຘມ຺ເມນ ປຣິຈເຣຍ຺ຍ, ຕສ຺ສາ ເອວໍ ມາທິສໍ ປຣິຈຣນ຺ຕິຍາ ຍາ ອຍໍ ປາຣິຈຣິຍາ ນາມ, ເອຕທຄ຺ຄໍ ປາຣິຈຣິຍານນ຺ຕິ.

ເມຖຸນຸປສໍຫິເຕນ ສງ຺ຆາທິເສໂສຕິ ເອວໍ ອຕ຺ຕກາມປາຣິຈຣິຍາຍ ວຓ຺ຓໍ ຠາສນ຺ໂຕ ຈ ເມຖຸນຸປສໍຫິເຕນ ເມຖຸນຘມ຺ມປຏິສໍຍຸຕ຺ເຕເນວ ວຈເນນ ໂຍ ຠາເສຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ສງ຺ຆາທິເສໂສຕິ.

ອິຘານິ ຍສ຺ມາ ເມຖຸນຸປສໍຫິເຕເນວ ຠາສນ຺ຕສ຺ສ ສງ຺ຆາທິເສໂສ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຫມ຺ປິ ຂຕ຺ຕິໂຍ, ຕ຺ວມ຺ປິ ຂຕ຺ຕິຍາ, ອຣຫຕິ ຂຕ຺ຕິຍາ ຂຕ຺ຕິຍສ຺ສ ທາຕຸໍ ສມຊາຕິກຕ຺ຕາ’’ຕິ ເອວມາທີຫິ ວຈເນຫິ ປາຣິຈຣິຍາຍ ວຓ຺ຓໍ ຠາສມານສ຺ສາປິ ສງ຺ຆາທິເສໂສ ນຕ຺ຖິ. ‘‘ອຫມ຺ປິ ຂຕ຺ຕິໂຍ’’ຕິອາທິເກ ປນ ພຫູປິ ປຣິຍາເຍ ວຕ຺ວາ ‘‘ອຣຫສິ ຕ຺ວໍ ມຍ຺ຫໍ ເມຖຸນຘມ຺ມໍ ທາຕຸ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ເມຖຸນປ຺ປຏິສໍຍຸຕ຺ເຕເນວ ຠາສມານສ຺ສ ສງ຺ຆາທິເສໂສຕິ.

ອິຕ຺ຖີ ຈ ໂຫຕີຕິອາທິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ອິຘ ອຸທາຍິຕ຺ເຖໂຣ ອາທິກມ຺ມິໂກ, ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ ອາທິກມ຺ມິກສ຺ສາຕິ.

ສມຸຏ຺ຐານາທິ ສພ຺ພໍ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈາສທິສໍ. ວິນີຕວຕ຺ຖູນິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເນວາຕິ.

ອຕ຺ຕກາມປາຣິຈຣິຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໒໙໖. ເຕນ ສມເຍນ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາຕິ ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປຓ຺ຑິຕາຕິ ປຓ຺ຑິຈ຺ເຈນ ສມນ຺ນາຄຕາ ຄຕິມນ຺ຕາ. ພ຺ຍຕ຺ຕາຕິ ເວຍ຺ຍຕ຺ຕິເຍນ ສມນ຺ນາຄຕາ, ອຸປາເຍນ ສມນ຺ນາຄຕາ ອຸປາຍຎ຺ຎູ ວິສາຣທາ. ເມຘາວິນີຕິ ເມຘາຍ ສມນ຺ນາຄຕາ, ທິຏ຺ຐໍ ທິຏ຺ຐໍ ກໂຣຕິ. ທກ຺ຂາຕິ ເຉກາ. ອນລສາຕິ ອຸຏ຺ຐານວີຣິຍສມ຺ປນ຺ນາ. ຉນ຺ນາຕິ ອນຸຈ຺ຉວິກາ.

ກິສ຺ມິໍ ວິຍາຕິ ກິຈ຺ຉໍ ວິຍ ກິເລໂສ ວິຍ, ຫິຣິ ວິຍ ອມ຺ຫາກໍ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ກຸມາຣິກາຍ ວຕ຺ຕຸນ຺ຕິ ‘‘ອິມໍ ຕຸມ຺ເຫ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ກຸມາຣິກາຍ ກາຣຓາ ວຕ຺ຕຸໍ.

ອາວາຫາທີສຸ ອາວາໂຫຕິ ທາຣກສ຺ສ ປຣກຸລໂຕ ທາຣິກາຍ ອາຫຣຓໍ. ວິວາໂຫຕິ ອຕ຺ຕໂນ ທາຣິກາຍ ປຣກຸລເປສນໍ. ວາເຣຍ຺ຍນ຺ຕິ ‘‘ເທຖ ໂນ ທາຣກສ຺ສ ທາຣິກ’’ນ຺ຕິ ຍາຈນໍ, ທິວສນກ຺ຂຕ຺ຕມຸຫຸຕ຺ຕປຣິຈ຺ເຉທກຣຓໍ ວາ.

໒໙໗. ປຸຣາຓຄຓກິຍາຕິ ເອກສ຺ສ ຄຓກສ຺ສ ຠຣິຍາຍ, ສາ ຕສ຺ມິໍ ຊີວມາເນ ຄຓກີຕິ ປຎ຺ຎາຍິຕ຺ຖ, ມເຕ ປນ ປຸຣາຓຄຓກີຕິ ສງ຺ຂໍ ຄຕາ. ຕິໂຣຄາໂມຕິ ພຫິຄາໂມ, ອຎ຺ໂຎ ຄາໂມຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ມນຸສ຺ສາຕິ ອຸທາຍິສ຺ສ ອິມໍ ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕກມ຺ເມ ຍຸຕ຺ຕປຍຸຕ຺ຕຠາວໍ ຊານນກມນຸສ຺ສາ.

ສຸຓິສໂຠເຄນາຕິ ເຍນ ໂຠເຄນ ສຸຓິສາ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພາ ໂຫຕິ ຣນ຺ຘາປນປຈາປນປອເວສນາທິນາ, ເຕນ ຠຸຎ຺ຊິໍສຸ. ຕໂຕ ອປເຣນ ທາສິໂຠເຄນາຕິ ມາສາຕິກ຺ກເມ ເຍນ ໂຠເຄນ ທາສີ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພາ ໂຫຕິ ເຂຕ຺ຕກມ຺ມກຈວຣຉຑ຺ຑນອຸທກາຫຣຓາທິນາ, ເຕນ ຠຸຎ຺ຊິໍສຸ. ທຸຄ຺ຄຕາຕິ ທລິທ຺ທາ, ຍຕ຺ຖ ວາ ຄຕາ ທຸຄ຺ຄຕາ ໂຫຕິ ຕາທິສໍ ກຸລໍ ຄຕາ. ມາຍ຺ໂຍ ອິມໍ ກຸມາຣິກນ຺ຕິ ມາ ອຍ຺ໂຍ ອິມໍ ກຸມາຣິກໍ. ອາຫາຣູປຫາໂຣຕິ ອາຫາໂຣ ຈ ອຸປຫາໂຣ ຈ ຄຫຓຎ຺ຈ ທານຎ຺ຈ, ນ ອມ຺ເຫຫິ ກິຎ຺ຈິ ອາຫຏໍ ນ ອຸປາຫຏໍ ຕຍາ ສທ຺ຘິໍ ກຍວິກ຺ກໂຍ ໂວຫາໂຣ ອມ຺ຫາກໍ ນຕ຺ຖີຕິ ທີເປນ຺ຕິ. ສມເຓນ ຠວິຕພ຺ພໍ ອພ຺ຍາວເຏນ, ສມໂຓ ອສ຺ສ ສຸສມໂຓຕິ ສມເຓນ ນາມ ອີທິເສສຸ ກມ຺ເມສຸ ອພ຺ຍາວເຏນ ອພ຺ຍາປາເຣນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ເອວໍ ຠວນ຺ໂຕ ຫິ ສມໂຓ ສຸສມໂຓ ອສ຺ສາຕິ, ເອວໍ ນໍ ອປສາເທຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉ ຕ຺ວໍ ນ ມຍໍ ຕໍ ຊານາມາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ.

໒໙໘. ສຊ຺ຊິໂຕຕິ ສພ຺ພູປກຣຓສມ຺ປນ຺ໂນ ມຓ຺ຑິຕປສາຘິໂຕ ວາ.

໓໐໐. ຘຸຕ຺ຕາຕິ ອິຕ຺ຖິຘຸຕ຺ຕາ. ປຣິຈາເຣນ຺ຕາຕິ ມນາປິເຍສຸ ຣູປາທີສຸ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ສມນ຺ຕາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ຈາເຣນ຺ຕາ, ກີຬນ຺ຕາ ອຠິຣມນ຺ຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອພ຺ຠຸຕມກໍສູຕິ ຍທິ ກຣິສ຺ສຕິ ຕ຺ວໍ ເອຕ຺ຕກໍ ຊິໂຕ, ຍທິ ນ ກຣິສ຺ສຕິ ອຫໍ ເອຕ຺ຕກນ຺ຕິ ປຓມກໍສຸ. ຠິກ຺ຂູນໍ ປນ ອພ຺ຠຸຕໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ໂຍ ກໂຣຕິ ປຣາຊິເຕນ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ກຖຎ຺ຫິ ນາມ ອຍ຺ໂຍ ອຸທາຍີ ຕງ຺ຂຓິກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຕງ຺ຂໂຓຕິ ອຈິຣກາໂລ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕງ຺ຂຓິກນ຺ຕິ ອຈິຣກາລາຘິກາຣິກໍ.

໓໐໑. ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕໍ ສມາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ສຎ຺ຈຣຓຠາວໍ ສມາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ຍສ຺ມາ ປນ ຕໍ ສມາປຊ຺ຊນ຺ເຕນ ເກນຈິ ເປສິເຕນ ກຕ຺ຖຈິ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ, ປຣໂຕ ຈ ‘‘ອິຕ຺ຖິຍາ ວາ ປຸຣິສມຕິ’’ນ຺ຕິ ອາທິວຈນໂຕ ອິຘ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສາ ອຘິປ຺ເປຕາ, ຕສ຺ມາ ຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິຕ຺ຖິຍາ ວາ ປຫິໂຕ ປຸຣິສສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຄຈ຺ຉຕິ, ປຸຣິເສນ ວາ ປຫິໂຕ ອິຕ຺ຖິຍາ ສນ຺ຕິເກ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ເອວມສ຺ສ ປທຠາຊນໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຕ຺ຖິຍາ ວາ ປຸຣິສມຕິໍ ປຸຣິສສ຺ສ ວາ ອິຕ຺ຖິມຕິນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອາໂຣເຈຍ຺ຍາຕິ ປາຐເສໂສ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ເຕເນວສ຺ສ ປທຠາຊເນ ‘‘ປຸຣິສສ຺ສ ມຕິໍ ອິຕ຺ຖິຍາ ອາໂຣເຈຕິ, ອິຕ຺ຖິຍາ ມຕິໍ ປຸຣິສສ຺ສ ອາໂຣເຈຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອິທານິ ຍທຕ຺ຖໍ ຕໍ ເຕສໍ ມຕິໍ ອຘິປ຺ປາຍໍ ອຊ຺ຌາສຍໍ ຉນ຺ທໍ ຣຸຈິໍ ອາໂຣເຈຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຊາຍຕ຺ຕເນ ວາ ຊາຣຕ຺ຕເນ ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຊາຍຕ຺ຕເນຕິ ຊາຍາຠາເວ. ຊາຣຕ຺ຕເນຕິ ຊາຣຠາເວ. ປຸຣິສສ຺ສ ຫິ ມຕິໍ ອິຕ຺ຖິຍາ ອາໂຣເຈນ຺ໂຕ ຊາຍຕ຺ຕເນ ອາໂຣເຈຕິ, ອິຕ຺ຖິຍາ ມຕິໍ ປຸຣິສສ຺ສ ອາໂຣເຈນ຺ໂຕ ຊາຣຕ຺ຕເນ ອາໂຣເຈຕິ; ອປິຈ ປຸຣິສສ຺ເສວ ມຕິໍ ອິຕ຺ຖິຍາ ອາໂຣເຈນ຺ໂຕ ຊາຍຕ຺ຕເນ ວາ ອາໂຣເຈຕິ ນິພທ຺ຘຠຣິຍາຠາເວ, ຊາຣຕ຺ຕເນ ວາ ມິຈ຺ຉາຈາຣຠາເວ. ຍສ຺ມາ ປເນຕໍ ອາໂຣເຈນ຺ເຕນ ‘‘ຕ຺ວໍ ກິຣສ຺ສ ຊາຍາ ຠວິສ຺ສສີ’’ຕິອາທິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ວຕ຺ຕພ຺ພຕາກາຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຊາຍຕ຺ຕເນ ວາຕິ ຊາຍາ ຠວິສ຺ສສິ, ຊາຣຕ຺ຕເນ ວາຕິ ຊາຣີ ຠວິສ຺ສສີ’’ຕິ ອສ຺ສ ປທຠາຊນໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອເຕເນວ ຈ ອຸປາເຍນ ອິຕ຺ຖິຍາ ມຕິໍ ປຸຣິສສ຺ສ ອາໂຣຈເນປິ ປຕິ ຠວິສ຺ສສິ, ສາມິໂກ ຠວິສ຺ສສິ, ຊາໂຣ ຠວິສ຺ສສີຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕາກາໂຣ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອນ຺ຕມໂສ ຕງ຺ຂຓິກາຍປີຕິ ສພ຺ພນ຺ຕິເມນ ປຣິຈ຺ເຉເທນ ຍາ ອຍໍ ຕງ຺ຂເຓ ມຸຫຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ປຏິສໍວສິຕພ຺ພໂຕ ຕງ຺ຂຓິກາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ມຸຫຸຕ຺ຕິກາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ສາປິ ‘‘ມຸຫຸຕ຺ຕິກາ ຠວິສ຺ສສີ’’ຕິ ເອວໍ ປຸຣິສມຕິໍ ອາໂຣເຈນ຺ຕສ຺ສ ສງ຺ຆາທິເສໂສ. ເອເຕເນວຸປາເຍນ ‘‘ມຸຫຸຕ຺ຕິໂກ ຠວິສ຺ສສີ’’ຕິ ເອວໍ ປຸຣິສສ຺ສ ອິຕ຺ຖິມຕິໍ ອາໂຣເຈນ຺ໂຕປິ ສງ຺ຆາທິເສສໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໓໐໓. ອິທານິ ‘‘ອິຕ຺ຖິຍາ ວາ ປຸຣິສມຕິ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຘິປ຺ເປຕາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ປເຠທໂຕ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕາສຸ ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕວເສນ ອາປຕ຺ຕິເຠທໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ທສ ອິຕ຺ຖິໂຍ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ມາຕຸຣກ຺ຂິຕາຕິ ມາຕຣາ ຣກ຺ຂິຕາ. ຍຖາ ປຸຣິເສນ ສໍວາສໍ ນ ກປ຺ເປຕິ, ເອວໍ ມາຕຣາ ຣກ຺ຂິຕາ, ເຕນສ຺ສ ປທຠາຊເນປິ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ມາຕາ ຣກ຺ຂຕິ ໂຄເປຕິ ອິສ຺ສຣິຍໍ ກາເຣຕິ ວສໍ ວຕ຺ເຕຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຣກ຺ຂຕີຕິ ກຕ຺ຖຈິ ຄນ຺ຕຸໍ ນ ເທຕິ. ໂຄເປຕີຕິ ຍຖາ ອຎ຺ເຎ ນ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ເອວໍ ຄຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ຐເປຕິ. ອິສ຺ສຣິຍໍ ກາເຣຕີຕິ ເສຣິວິຫາຣມສ຺ສາ ນິເສເຘນ຺ຕີ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕິ. ວສໍ ວຕ຺ເຕຕີຕິ ‘‘ອິທໍ ກໂຣຫິ, ອິທໍ ມາ ອກາສີ’’ຕິ ເອວໍ ອຕ຺ຕໂນ ວສໍ ຕສ຺ສາ ອຸປຣິ ວຕ຺ເຕຕິ. ເອເຕນຸປາເຍນ ປິຕຸຣກ຺ຂິຕາທໂຍປິ ຎາຕພ຺ພາ. ໂຄຕ຺ຕໍ ວາ ຘມ຺ໂມ ວາ ນ ຣກ຺ຂຕິ, ສໂຄຕ຺ເຕຫິ ປນ ສຫຘມ຺ມິເກຫິ ຈ ເອກໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ປພ຺ພຊິເຕຫິ ເອກຄຓປຣິຍາປນ຺ເນຫິ ຈ ຣກ຺ຂິຕາ ‘‘ໂຄຕ຺ຕຣກ຺ຂິຕາ ຘມ຺ມຣກ຺ຂິຕາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ປທານໍ ‘‘ສໂຄຕ຺ຕາ ຣກ຺ຂນ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ປທຠາຊນໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສຫ ອາຣກ຺ເຂນາຕິ ສາຣກ຺ຂາ. ສຫ ປຣິທຓ຺ເຑນາຕິ ສປຣິທຓ຺ຑາ. ຕາສໍ ນິທ຺ເທສາ ປາກຏາວ. ອິມາສຸ ທສສຸ ປຈ຺ຉິມານໍ ທ຺ວິນ຺ນເມວ ປຸຣິສນ຺ຕຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີນໍ ມິຈ຺ຉາຈາໂຣ ໂຫຕິ, ນ ອິຕຣາສໍ.

ຘນກ຺ກີຕາທີສຸ ອປ຺ເປນ ວາ ພຫຸນາ ວາ ຘເນນ ກີຕາ ຘນກ຺ກີຕາ. ຍສ຺ມາ ປນ ສາ ນ ກີຕມຕ຺ຕາ ເອວ ສໍວາສຕ຺ຖາຍ ປນ ກີຕຕ຺ຕາ ຠຣິຍາ, ຕສ຺ມາສ຺ສ ນິທ຺ເທເສ ຘເນນ ກິຓິຕ຺ວາ ວາເສຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຉນ຺ເທນ ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈິຍາ ວສຕີຕິ ຉນ຺ທວາສິນີ. ຍສ຺ມາ ປນ ສາ ນ ອຕ຺ຕໂນ ຉນ຺ທມຕ຺ເຕເນວ ຠຣິຍາ ໂຫຕິ ປຸຣິເສນ ປນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາສ຺ສ ນິທ຺ເທເສ ‘‘ປິໂຍ ປິຍໍ ວາເສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ໂຠເຄນ ວສຕີຕິ ໂຠຄວາສິນີ. ອຸທຸກ຺ຂລມຸສລາທິຆຣູປກຣຓໍ ລຠິຕ຺ວາ ຠຣິຍາຠາວໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິຍາ ຊນປທິຕ຺ຖິຍາ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ.

ປເຏນ ວສຕີຕິ ປຏວາສິນີ. ນິວາສນມຕ຺ຕມ຺ປິ ປາວຸຣຓມຕ຺ຕມ຺ປິ ລຠິຕ຺ວາ ຠຣິຍາຠາວໍ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕິຍາ ທລິທ຺ທິຕ຺ຖິຍາ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ.

ໂອທປຕ຺ຕກິນີຕິ ອຸຠິນ຺ນໍ ເອກິສ຺ສາ ອຸທກປາຕິຍາ ຫຕ຺ເຖ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ອຸທກໍ ວິຍ ສໍສຏ຺ຐາ ອເຠຊ຺ຊາ ໂຫຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຣິຄ຺ຄຫິຕາຍ ໂວຫາຣນາມເມຕໍ, ນິທ຺ເທເສປິສ຺ສ ‘‘ຕາຍ ສຫ ອຸທກປຕ຺ຕໍ ອາມສິຕ຺ວາ ຕໍ ວາເສຕີ’’ຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ໂອຠຏໍ ໂອໂຣປິຕໍ ຈຸມ຺ພຏມສ຺ສາຕິ ໂອຠຏຈຸມ຺ພຏາ, ກຏ຺ຐຫາຣິກາທີນໍ ອຎ຺ຎຕຣາ, ຍສ຺ສາ ສີສໂຕ ຈຸມ຺ພຏໍ ໂອໂຣເປຕ຺ວາ ຆເຣ ວາເສຕິ, ຕສ຺ສາ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ.

ທາສີ ຈາຕິ ອຕ຺ຕໂນເຍວ ທາສີ ຈ ໂຫຕິ ຠຣິຍາ ຈ.

ກມ຺ມກາຣີ ນາມ ເຄເຫ ຠຕິຍາ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ຕາຍ ສທ຺ຘິໍ ໂກຈິ ຆຣາວາສໍ ກປ຺ເປຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຠຣິຍາຍ ອນຕ຺ຖິໂກ ຫຸຕ຺ວາ. ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ກມ຺ມກາຣີ ຈ ຠຣິຍາ ຈາ’’ຕິ.

ຘເຊນ ອາຫຏາ ຘຊາຫຏາ, ອຸສ຺ສິຕທ຺ຘຊາຍ ເສນາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຣວິສຍໍ ວິລຸມ຺ປິຕ຺ວາ ອານີຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ໂກຈິ ຠຣິຍໍ ກໂຣຕິ, ອຍໍ ຘຊາຫຏາ ນາມ. ມຸຫຸຕ຺ຕິກາ ວຸຕ຺ຕນຍາເອວ, ເອຕາສໍ ທສນ຺ນມ຺ປິ ປຸຣິສນ຺ຕຣຄມເນ ມິຈ຺ຉາຈາໂຣ ໂຫຕິ. ປຸຣິສານໍ ປນ ວີສຕິຍາປິ ເອຕາສຸ ມິຈ຺ຉາຈາໂຣ ໂຫຕິ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ຈ ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ.

໓໐໕. ອິທານິ ປຸຣິໂສ ຠິກ຺ຂຸໍ ປຫິຓຕີຕິອາທີສຸ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ຕສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ‘‘ຄຈ຺ຉ, ຠນ຺ເຕ, ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ມາຕຸຣກ຺ຂິຕໍ ພ຺ຣູຫິ, ໂຫຫິ ກິຣ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ຠຣິຍາ ຘນກ຺ກີຕາ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ‘‘ສາຘຸ ອຸປາສກາ’’ຕິ ວາ ‘‘ໂຫຕູ’’ຕິ ວາ ‘‘ອາໂຣເຈສ຺ສາມີ’’ຕິ ວາ ເຍນ ເກນຈິ ອາກາເຣນ ວຈີເຠທໍ ກຕ຺ວາ ວາ ສີສກມ຺ປນາທີຫິ ວາ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຕິ. ວີມໍສຕີຕິ ເອວໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ອິຕ຺ຖິຍາ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ສາສນໍ ອາໂຣເຈຕິ. ປຈ຺ຈາຫຣຕີຕິ ເຕນ ອາໂຣຈິເຕ ສາ ອິຕ຺ຖີ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຕຸ ວາ ປຏິກ຺ຂິປຕຸ ວາ ລຊ຺ຊາຍ ວາ ຕຸຓ຺ຫີ ໂຫຕຸ, ປຸນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈຕິ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ອິມາຍ ປຏິຄ຺ຄຫຓາໂຣຈນປຈ຺ຈາຫຣຓສງ຺ຂາຕາຍ ຕິວງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສງ຺ຆາທິເສໂສ ໂຫຕິ. ສາ ປນ ຕສ຺ສ ຠຣິຍາ ໂຫຕຸ ວາ ມາ ວາ, ອກາຣຓເມຕໍ. ສເຈ ປນ ໂສ ມາຕຸຣກ຺ຂິຕາຍ ສນ຺ຕິກໍ ເປສິໂຕ ຕໍ ອທິສ຺ວາ ຕສ຺ສາ ມາຕຸຍາ ຕໍ ສາສນໍ ອາໂຣເຈຕິ, ພຫິທ຺ຘາ ວິມຏ຺ຐໍ ນາມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວິສງ຺ເກຕນ຺ຕິ ມຫາປທຸມຕ຺ເຖໂຣ ອາຫ. ມຫາສຸມຕ຺ເຖໂຣ ປນ ມາຕາ ວາ ໂຫຕຸ ປິຕາ ວາ ອນ຺ຕມໂສ ເຄຫທາສີປິ ອຎ຺ໂຎ ວາປິ ໂຍ ໂກຈິ ຕໍ ກິຣິຍໍ ສມ຺ປາເທສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ວຸຕ຺ເຕປິ ວິມຏ຺ຐໍ ນາມ ນ ໂຫຕິ, ຕິວງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິກາເລ ອາປຕ຺ຕິເຍວ.

ນນຸ ຍຖາ ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸກາໂມ ວິຣຊ຺ຌິຕ຺ວາ ‘‘ຘມ຺ມໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິ ວເທຍ຺ຍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາວສ຺ສ ສິກ຺ຂາ. ຍຖາ ວາ ‘‘ປຐມໍ ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊາມີ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸກາໂມ ວິຣຊ຺ຌິຕ຺ວາ ‘‘ທຸຕິຍໍ ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊາມີ’’ຕິ ວເທຍ຺ຍ ອາປນ຺ໂນວສ຺ສ ປາຣາຊິກໍ. ເອວໍສມ຺ປທມິທນ຺ຕິ ອາຫ. ຕໍ ປເນຕໍ ‘‘ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ອນ຺ເຕວາສິໍ ວີມໍສາເປຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ປຈ຺ຈາຫຣຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ສງ຺ຆາທິເສສສ຺ສາ’’ຕິ ອິມິນາ ສເມຕິ, ຕສ຺ມາ ສຸຠາສິຕໍ.

ຍຖາ ຈ ‘‘ມາຕຸຣກ຺ຂິຕໍ ພ຺ຣູຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ອາໂຣເຈຕຸໍ ສມຕ຺ຖານໍ ມາຕາທີນມ຺ປິ ວທໂຕ ວິສງ຺ເກໂຕ ນຕ຺ຖິ, ເອວເມວ ‘‘ໂຫຫິ ກິຣ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ຠຣິຍາ ຘນກ຺ກີຕາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ໂຫຫິ ກິຣ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ຠຣິຍາ ຉນ຺ທວາສິນີ’’ຕິ ເອວໍ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ເຕສຸ ຉນ຺ທວາສິນິອາທີສຸ ວຈເນສຸ ອຎ຺ຎຕຣວເສນ ວາ ອວຸຕ຺ເຕສຸປິ ‘‘ໂຫຫິ ກິຣ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ຠຣິຍາ ຊາຍາ ປຊາປຕິ ປຸຕ຺ຕມາຕາ ຆຣຓີ ຆຣສາມິນີ ຠຕ຺ຕຣນ຺ຘິກາ ສຸສ຺ສູສິກາ ປຣິຈາຣິກາ’’ຕິເອວມາທີສຸ ສໍວາສປຣິທີປເກສຸ ວຈເນສຸ ອຎ຺ຎຕຣວເສນ ວາ ວທນ຺ຕສ຺ສາປິ ວິສງ຺ເກໂຕ ນຕ຺ຖິ ຕິວງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອາປຕ຺ຕິເຍວ. ‘‘ມາຕຸຣກ຺ຂິຕໍ ພ຺ຣູຫີ’’ຕິ ເປສິຕສ຺ສ ປນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຎ຺ຎາສຸ ປິຕຸຣກ຺ຂິຕາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ວທນ຺ຕສ຺ສ ວິສງ຺ເກຕໍ. ເອສ ນໂຍ ‘‘ປິຕຸຣກ຺ຂິຕໍ ພ຺ຣູຫີ’’ຕິອາທີສຸປິ.

ເກວລຎ຺ເຫຕ຺ຖ ເອກມູລກທຸມູລກາທິວເສນ ‘‘ປຸຣິສສ຺ສ ມາຕາ ຠິກ຺ຂຸໍ ປຫິຓຕິ, ມາຕຸຣກ຺ຂິຕາຍ ມາຕາ ຠິກ຺ຂຸໍ ປຫິຓຕີ’’ຕິ ເອວມາທີນໍ ມູລຏ຺ຐານຎ຺ຈ ວເສນ ເປຍ຺ຍາລເຠໂທເຍວ ວິເສໂສ. ໂສປິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາ ປາຬິອນຸສາເຣເນວ ສກ຺ກາ ຊານິຕຸນ຺ຕິ ນາສ຺ສ ວິຠາຄໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອາທຣໍ ກຣິມ຺ຫ.

໓໓໘. ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີຕິອາທີສຸ ປນ ທ຺ວີສຸ ຈຕຸກ຺ເກສຸ ປຐມຈຕຸກ຺ເກ ອາທິປເທນ ຕິວງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສງ຺ຆາທິເສໂສ, ມຊ຺ເຌ ທ຺ວີຫິ ທຸວງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ອນ຺ເຕ ເອເກນ ເອກງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ທຸກ຺ກຏໍ. ທຸຕິຍຈຕຸກ຺ເກ ອາທິປເທນ ທຸວງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ມຊ຺ເຌ ທ຺ວີຫິ ເອກງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ທຸກ຺ກຏໍ, ອນ຺ເຕ ເອເກນ ອງ຺ຄາຠາວໂຕ ອນາປຕ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ອາຓາປກສ຺ສ ສາສນໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ວີມໍສຕີຕິ ປຫິຕຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ອາໂຣເຈຕິ. ປຈ຺ຈາຫຣຕີຕິ ປຸນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ມູລຏ຺ຐສ຺ສ ອາໂຣເຈຕິ.

ນ ປຈ຺ຈາຫຣຕີຕິ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ເອຕ຺ໂຕວ ປກ຺ກມຕິ. ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ ນ ວີມໍສຕີຕິ ປຸຣິເສນ ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ພ຺ຣູຫີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ຕສ຺ສ ສາສນໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ຕໍ ປມຸສ຺ສິຕ຺ວາ ວາ ອປ຺ປມຸສ຺ສິຕ຺ວາ ວາ ອຎ຺ເຎນ ກຣຓີເຍນ ຕສ຺ສາ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກິຎ຺ຈິເທວ ກຖໍ ກເຖນ຺ໂຕ ນິສີທຕິ, ເອຕ຺ຕາວຕາ ‘‘ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ ນ ວີມໍສຕິ ນາມາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຖ ນໍ ສາ ອິຕ຺ຖີ ສຍເມວ ວທຕິ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ກິຣ ອຸປຏ຺ຐາໂກ ມໍ ເຄເຫ ກາຕຸກາໂມ’’ຕິ ເອວໍ ວຕ຺ວາ ຈ ‘‘ອຫໍ ຕສ຺ສ ຠຣິຍາ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວາ ‘‘ນ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວາ ວທຕິ. ໂສ ຕສ຺ສາ ວຈນໍ ອນຠິນນ຺ທິຕ຺ວາ ອປ຺ປຏິກ຺ໂກສິຕ຺ວາ ຕຸຓ຺ຫີຠູໂຕວ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ຕສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈຕິ, ເອຕ຺ຕາວຕາ ‘‘ນ ວີມໍສຕິ ປຈ຺ຈາຫຣຕິ ນາມາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ນ ວີມໍສຕິ ນ ປຈ຺ຈາຫຣຕີຕິ ເກວລໍ ສາສນາໂຣຈນກາເລ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິເຍວ, ອິຕຣໍ ປນ ທ຺ວຍໍ ນ ກໂຣຕິ.

ນ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ ວີມໍສຕິ ປຈ຺ຈາຫຣຕີຕິ ໂກຈິ ປຸຣິໂສ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ຐິຕຏ຺ຐາເນ ວາ ນິສິນ຺ນຏ຺ຐາເນ ວາ ຕຖາຣູປິໍ ກຖໍ ກເຖຕິ, ຠິກ຺ຂຸ ເຕນ ອປ຺ປຫິໂຕປິ ປຫິໂຕ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ອິຕ຺ຖິຍາ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ໂຫຫິ ກິຣ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ຠຣິຍາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວີມໍສິຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ຣຸຈິໍ ວາ ອຣຸຈິໍ ວາ ປຸນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອິມສ຺ສ ອາໂຣເຈຕິ. ເຕເນວ ນເຍນ ວີມໍສິຕ຺ວາ ອປຈ຺ຈາຫຣນ຺ໂຕ ‘‘ນ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ ວີມໍສຕິ ນ ປຈ຺ຈາຫຣຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຕເນວ ນເຍນ ຄໂຕ ອວີມໍສິຕ຺ວາ ຕາຍ ສມຸຏ຺ຐາປິຕໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ປຐມຈຕຸກ຺ກສ຺ສ ຕຕິຍປເທ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອິມສ຺ສ ອາໂຣເຈນ຺ໂຕ ‘‘ນ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ ນ ວີມໍສຕິ ປຈ຺ຈາຫຣຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຈຕຸຕ຺ຖປທໍ ປາກຏເມວ.

ສມ຺ພຫຸເລ ຠິກ຺ຂູ ອາຓາເປຕີຕິອາທິນຍາ ປາກຏາເຍວ. ຍຖາ ປນ ສມ຺ພຫຸລາປິ ເອກວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ເອວໍ ເອກສ຺ສປິ ສມ຺ພຫຸລວຕ຺ຖູສຸ ສມ຺ພຫຸລາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ເວທິຕພ຺ພາ. ກຖໍ? ປຸຣິໂສ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາຓາເປຕິ ‘‘ຄຈ຺ຉ, ຠນ຺ເຕ, ອສຸກສ຺ມິໍ ນາມ ປາສາເທ ສຏ຺ຐິມຕ຺ຕາ ວາ ສຕ຺ຕຕິມຕ຺ຕາ ວາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ຐິຕາ ຕາ ວເທຫິ, ໂຫຖ ກິຣ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ຠຣິຍາໂຍ’’ຕິ. ໂສ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ປຸນ ຕໍ ສາສນໍ ປຈ຺ຈາຫຣຕິ. ຍຕ຺ຕກາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ຕຕ຺ຕກາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ປຣິວາເຣປິ –

‘‘ປທວີຕິຫາຣມຕ຺ເຕນ, ວາຈາຍ ຠຓິເຕນ ຈ;

ສພ຺ພານິ ຄຣຸການິ ສປ຺ປຏິກມ຺ມານິ;

ຈຕຸສຏ຺ຐິ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ ເອກໂຕ;

ປຎ຺ຫາເມສາ ກຸສເລຫິ ຈິນ຺ຕິຕາ’’ຕິ. (ປຣິ. ໔໘໐);

ອິມໍ ກິຣ ອຕ຺ຖວສໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຍໍ ປຎ຺ໂຫ ວຸຕ຺ໂຕ. ວຈນສິລິຏ຺ຐຕາຍ ເຈຕ຺ຖ ‘‘ຈຕຸສຏ຺ຐິ ອາປຕ຺ຕິໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ປນ ສຕມ຺ປິ ສຫສ຺ສມ຺ປິ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ. ຍຖາ ຈ ເອເກນ ເປສິຕສ຺ສ ເອກສ຺ສ ສມ຺ພຫຸລາສຸ ອິຕ຺ຖີສຸ ສມ຺ພຫຸລາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ, ເອວໍ ເອໂກ ປຸຣິໂສ ສມ຺ພຫຸເລ ຠິກ຺ຂູ ເອກິສ຺ສາ ສນ຺ຕິກໍ ເປເສຕິ, ສພ຺ເພສໍ ສງ຺ຆາທິເສໂສ. ເອໂກ ສມ຺ພຫຸເລ ຠິກ຺ຂູ ສມ຺ພຫຸລານໍ ອິຕ຺ຖີນໍ ສນ຺ຕິກໍ ເປເສຕິ, ອິຕ຺ຖິຄຓນາຍ ສງ຺ຆາທິເສສາ. ສມ຺ພຫຸລາ ປຸຣິສາ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ເອກິສ຺ສາ ສນ຺ຕິກໍ ເປເສນ຺ຕິ, ປຸຣິສຄຓນາຍ ສງ຺ຆາທິເສສາ. ສມ຺ພຫຸລາ ເອກໍ ສມ຺ພຫຸລານໍ ອິຕ຺ຖີນໍ ສນ຺ຕິກໍ ເປເສນ຺ຕິ, ວຕ຺ຖຸຄຓນາຍ ສງ຺ຆາທິເສສາ. ສມ຺ພຫຸລາ ສມ຺ພຫຸເລ ເອກິສ຺ສາ ສນ຺ຕິກໍ ເປເສນ຺ຕິ, ວຕ຺ຖຸຄຓນາຍ ສງ຺ຆາທິເສສາ. ສມ຺ພຫຸລາ ປຸຣິສາ ສມ຺ພຫຸເລ ຠິກ຺ຂູ ສມ຺ພຫຸລານໍ ອິຕ຺ຖີນໍ ສນ຺ຕິກໍ ເປເສນ຺ຕິ, ວຕ຺ຖຸຄຓນາຍ ສງ຺ຆາທິເສສາ. ເອສ ນໂຍ ‘‘ເອກາ ອິຕ຺ຖີ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸ’’ນ຺ຕິອາທີສຸປິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສຠາຄວິຠາຄຕາ ນາມ ອປ຺ປມາຓໍ, ມາຕາປິຕຸນມ຺ປິ ປຎ຺ຈສຫຘມ຺ມິການມ຺ປິ ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິເຍວ.

ປຸຣິໂສ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາຓາເປຕິ ຄຈ຺ຉ ຠນ຺ເຕຕິ ຈຕຸກ຺ກໍ ອງ຺ຄວເສນ ອາປຕ຺ຕິເຠທ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສ ປຈ຺ຉິມປເທ ອນ຺ເຕວາສີ ວີມໍສິຕ຺ວາ ພຫິທ຺ຘາ ປຈ຺ຈາຫຣຕີຕິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອາຈຣິຍສ຺ສ ອນາໂຣເຈຕ຺ວາ ເອຕ຺ໂຕວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ອາໂຣເຈຕິ. ອາປຕ຺ຕິ ອຸຠິນ຺ນໍ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາຕິ ອາຈຣິຍສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຈ ວີມໍສາປິຕຕ຺ຕາ ຈ ທ຺ວີຫງ຺ເຄຫິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ອນ຺ເຕວາສິກສ຺ສ ວີມໍສິຕຕ຺ຕາ ຈ ປຈ຺ຈາຫຏຕ຺ຕາ ຈ ທ຺ວີຫງ຺ເຄຫິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ເສສໍ ປາກຏເມວ.

໓໓໙. ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ສມ຺ປາເທຕີຕິ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ ເຈວ ວີມໍສຕິ ຈ. ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ວິສໍວາເທຕີຕິ ນ ປຈ຺ຈາຫຣຕິ. ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ວິສໍວາເທຕີຕິ ນ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ສມ຺ປາເທຕີຕິ ວີມໍສຕິ ເຈວ ປຈ຺ຈາຫຣຕິ ຈ. ເອວໍ ອຸຠຍຕ຺ຖ ທ຺ວີຫງ຺ເຄຫິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ຕຕິຍປເທ ອາປຕ຺ຕິ, ຈຕຸຕ຺ເຖ ອນາປຕ຺ຕິ.

໓໔໐. ອນາປຕ຺ຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ເຈຕິຍສ຺ສ ວາ ຄິລານສ຺ສ ວາ ກຣຓີເຍນ ຄຈ຺ຉຕິ ອຸມ຺ມຕ຺ຕກສ຺ສ ອາທິກມ຺ມິກສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ອຸໂປສຖາຄາຣໍ ວາ ກິຎ຺ຈິ ວາ ວິປ຺ປກຕໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ກາຣຸການໍ ຠຕ຺ຕເວຕນຕ຺ຖາຍ ອຸປາສໂກ ວາ ອຸປາສິກາຍ ສນ຺ຕິກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ປຫິເຓຍ຺ຍ, ອຸໍປາສິກາ ວາ ອຸປາສກສ຺ສ, ເອວຣູເປນ ສງ຺ຆສ຺ສ ກຣຓີເຍນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ເຈຕິຍກມ຺ເມ ກຍິຣມາເນປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຄິລານສ຺ສ ເຠສຊ຺ຊຕ຺ຖາຍປິ ອຸປາສເກນ ວາ ອຸປາສິກາຍ ສນ຺ຕິກໍ ອຸປາສິກາຍ ວາ ອຸປາສກສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ປຫິຕສ຺ສ ຄຈ຺ຉໂຕ ອນາປຕ຺ຕິ. ອຸມ຺ມຕ຺ຕກອາທິກມ຺ມິກາ ວຸຕ຺ຕນຍາ ເອວ.

ປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສມຸຏ຺ຐານາທີສຸ ອິທໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ຉສມຸຏ຺ຐານໍ, ສີສຸກ຺ຂິປນາທິນາ ກາຍວິກາເຣນ ສາສນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖມຸທ຺ທາຍ ວີມໍສິຕ຺ວາ ປຸນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖມຸທ຺ທາຍ ເອວ ອາໂຣເຈນ຺ຕສ຺ສ ກາຍໂຕ ສມຸຏ຺ຐາຕິ. ອາສນສາລາຍ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາມາ ອາຄມິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສາ ຈິຕ຺ຕໍ ຊາເນຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ເກນຈິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕໍ ອາຄຕໍ ວຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ຄຕາຍ ປຸນ ຕສ຺ມິໍ ປຸຣິເສ ອາຄເຕ ອາໂຣເຈນ຺ຕສ຺ສ ວາຈໂຕ ສມຸຏ຺ຐາຕິ. ວາຈາຍ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສາສນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎນ ກຣຓີເຍນ ຕສ຺ສາ ຆຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ວາ ຄມນກາເລ ຕໍ ທິສ຺ວາ ວຈີເຠເທເນວ ວີມໍສິຕ຺ວາ ປຸນ ອຎ຺ເຎເນວ ກຣຓີເຍນ ຕໂຕ ອປກ຺ກມ຺ມ ກທາຈິເທວ ຕໍ ປຸຣິສໍ ທິສ຺ວາ ອາໂຣເຈນ຺ຕສ຺ສາປິ ວາຈໂຕວ ສມຸຏ຺ຐາຕິ. ປຓ຺ຓຕ຺ຕິໍ ອຊານນ຺ຕສ຺ສ ປນ ຂີຓາສວສ຺ສາປິ ກາຍວາຈໂຕ ສມຸຏ຺ຐາຕິ. ກຖໍ? ສເຈ ຫິສ຺ສ ມາຕາປິຕໂຣ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອລໍວຈນີຍາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸໍ ຆຣໍ ອຸປຄຕໍ ເຖຣປິຕາ ວທຕິ ‘‘ມາຕາ ເຕ ຕາຕ ມໍ ມຫລ຺ລກໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ຎາຕິກຸລໍ ຄຕາ, ຄຈ຺ຉ ຕໍ ມໍ ອຸປຏ຺ຐາຕຸໍ ເປເສຫີ’’ຕິ. ໂສ ເຈ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ວຕ຺ວາ ປຸນ ປິຕຸໂນ ຕສ຺ສາ ອາຄມນໍ ວາ ອນາຄມນໍ ວາ ອາໂຣເຈຕິ, ສງ຺ຆາທິເສໂສ. ອິມານິ ຕີຓິ ອຈິຕ຺ຕກສມຸຏ຺ຐານານິ.

ປຓ຺ຓຕ຺ຕິໍ ປນ ຊານິຕ຺ວາ ເອເຕເຫວ ຕີຫິ ນເຍຫິ ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕໍ ສມາປຊ຺ຊໂຕ ກາຍຈິຕ຺ຕໂຕ ວາຈາຈິຕ຺ຕໂຕ ກາຍວາຈາຈິຕ຺ຕໂຕ ຈ ສມຸຏ຺ຐາຕິ. ອິມານິ ຕີຓິ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິຊານນຈິຕ຺ເຕນ ສຈິຕ຺ຕກສມຸຏ຺ຐານານິ. ກິຣິຍໍ, ໂນສຎ຺ຎາວິໂມກ຺ຂໍ, ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊໍ, ກາຍກມ຺ມໍ, ວຈີກມ຺ມໍ, ກຸສລາທິວເສນ ເຈຕ຺ຖ ຕີຓິ ຈິຕ຺ຕານິ, ສຸຂາທິວເສນ ຕິສ຺ໂສ ເວທນາຕິ.

໓໔໑. ວິນີຕວຕ຺ຖູສຸ ອາທິໂຕ ວຕ຺ຖຸປຎ຺ຈເກ ປຏິຄ຺ຄຫິຕມຕ຺ຕຕ຺ຕາ ທຸກ຺ກຏໍ.

ກລຫວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ສມ຺ໂມທນີຍໍ ອກາສີຕິ ຕໍ ສຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ປຸນ ເຄຫຄມນີຍໍ

ອກາສິ. ນາລໍວຈນີຍາຕິ ນ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍາ ຫິ ຍຖາ ຍຖາ ເຍສຸ ເຍສຸ ຊນປເທສຸ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕາ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕາວ ໂຫຕິ, ຠຣິຍາຠາວໍ ອຕິກ຺ກມຕິ, ອຍໍ ‘‘ອລໍວຈນີຍາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອສາ ປນ ນ ອລໍວຈນີຍາ ເກນຈິເທວ ກາຣເຓນ ກລຫໍ ກຕ຺ວາ ຄຕາ, ເຕເນເວຕ຺ຖ ຠຄວາ ‘‘ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ອາຫ. ຍສ຺ມາ ປນ ກາຍສໍສຄ຺ເຄ ຍກ຺ຂິຍາ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລາທີສຸປິ ຍກ຺ຂິເປຕິໂຍ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍວຕ຺ຖຸເມວາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຏ຺ຐກຖາສຸ ປເນຕໍ ນ ວິຈາຣິຕໍ. ເສສໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວາຕິ.

ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ກຸຏິກາຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໓໔໒. ເຕນ ສມເຍນາຕິ ກຸຏິກາຣສິກ຺ຂາປທໍ. ຕຕ຺ຖ ອາຬວກາຕິ ອາຬວິຣຏ຺ເຐ ຊາຕາ ທາຣກາ ອາຬວກາ ນາມ, ເຕ ປພ຺ພຊິຕກາເລປິ ‘‘ອາຬວກາ’’ຕ຺ເວວ ປຎ຺ຎາຍິໍສຸ. ເຕ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອາຬວກາ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ. ສຎ຺ຎາຈິກາໂຍຕິ ສຍໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ຄຫິຕູປກຣຓາໂຍ. ກາຣາເປນ຺ຕີຕິ ກໂຣນ຺ຕິປິ ກາຣາເປນ຺ຕິປິ, ເຕ ກິຣ ສາສເນ ວິປສ຺ສນາຘຸຣຎ຺ຈ ຄນ຺ຖຘຸຣຎ຺ຈາຕິ ທ຺ເວປິ ຘຸຣານິ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ນວກມ຺ມເມວ ຘຸຣໍ ກຕ຺ວາ ປຄ຺ຄຓ຺ຫິໍສຸ. ອສ຺ສາມິກາໂຍຕິ ອນິສ຺ສຣາໂຍ, ກາເຣຕາ ທາຍເກນ ວິຣຫິຕາໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ຕຸທ຺ເທສິກາໂຍຕິ ອຕ຺ຕານໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ອາຣທ຺ຘາໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປ຺ປມາຓິກາໂຍຕິ ‘‘ເອຕ຺ຕເກນ ນິຏ຺ຐໍ ຄຈ຺ຉິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ເອວໍ ອປຣິຈ຺ຉິນ຺ນປ຺ປມາຓາໂຍ, ວຸທ຺ຘິປ຺ປມາຓາໂຍ ວາ ມຫນ຺ຕປ຺ປມາຓາໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຍາຈນາ ເອວ ພຫຸລາ ເອເຕສໍ ມນ຺ທໍ ອຎ຺ຎໍ ກມ຺ມນ຺ຕິ ຍາຈນພຫຸລາ. ເອວໍ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິພຫຸລາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຕ຺ຖໂຕ ປເນຕ຺ຖ ນານາກຣຓໍ ນຕ຺ຖິ, ອເນກກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ‘‘ປຸຣິສໍ ເທຖ, ປຸຣິສຕ຺ຖກຣໍ ເທຖາ’’ຕິ ຍາຈນ຺ຕານເມຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຕຕ຺ຖ ມູລຈ຺ເຉຊ຺ຊາຍ ປຸຣິສໍ ຍາຈິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ສຫາຍຕ຺ຖາຍ ກມ຺ມກຣຓຕ຺ຖາຍ ‘‘ປຸຣິສໍ ເທຖາ’’ຕິ ຍາຈິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ປຸຣິສຕ຺ຖກຣນ຺ຕິ ປຸຣິເສນ ກາຕພ຺ພໍ ຫຕ຺ຖກມ຺ມໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ຍາຈິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຫຕ຺ຖກມ຺ມໍ ນາມ ກິຎ຺ຈິ ວຕ຺ຖຸ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຐເປຕ຺ວາ ມິຄລຸທ຺ທກມຈ຺ຉພນ຺ຘກາທີນໍ ສກກມ຺ມໍ ອວເສສໍ ສພ຺ພໍ ກປ຺ປິຍໍ. ‘‘ກິໍ, ຠນ຺ເຕ, ອາຄຕຕ຺ຖ ເກນ ກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິເຕ ວາ ອປຸຈ຺ຉິເຕ ວາ ຍາຈິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິປຈ຺ຈຍາ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ. ຕສ຺ມາ ມິຄລຸທ຺ທກາທໂຍ ສກກມ຺ມໍ ນ ຍາຈິຕພ຺ພາ, ‘‘ຫຕ຺ຖກມ຺ມໍ ເທຖາ’’ຕິ ອນິຍເມຕ຺ວາປິ ນ ຍາຈິຕພ຺ພາ; ເອວໍ ຍາຈິຕາ ຫິ ເຕ ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ຠິກ຺ຂູ ອຸຍ຺ໂຍເຊຕ຺ວາ ມິເຄປິ ມາເຣຕ຺ວາ ອາຫເຣຍ຺ຍຸໍ. ນິຍເມຕ຺ວາ ປນ ‘‘ວິຫາເຣ ກິຎ຺ຈິ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ອຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖ ຫຕ຺ຖກມ຺ມໍ ເທຖາ’’ຕິ ຍາຈິຕພ຺ພາ. ຜາລນງ຺ຄລາທີນິ ອຸປກຣຓານິ ຄເຫຕ຺ວາ ກສິຕຸໍ ວາ ວປິຕຸໍ ວາ ລາຍິຕຸໍ ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ສກິຈ຺ຈປສຸຕມ຺ປິ ກສ຺ສກໍ ວາ ອຎ຺ຎໍ ວາ ກິຎ຺ຈິ ຫຕ຺ຖກມ຺ມໍ ຍາຈິຕຸໍ ວຏ຺ຏເຕວ. ໂຍ ປນ ວິຆາສາໂທ ວາ ອຎ຺ໂຎ ວາ ໂກຈິ ນິກ຺ກມ຺ໂມ ນິຣຕ຺ຖກກຖໍ ກເຖນ຺ໂຕ ນິທ຺ທາຍນ຺ໂຕ ວາ ວິຫຣຕິ, ເອວຣູປໍ ອຍາຈິຕ຺ວາປິ ‘‘ເອຫິ ເຣ ອິທໍ ວາ ອິທໍ ວາ ກໂຣຫີ’’ຕິ ຍທິຈ຺ຉກໍ ກາຣາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ຫຕ຺ຖກມ຺ມສ຺ສ ປນ ສພ຺ພກປ຺ປິຍຠາວທີປນຕ຺ຖໍ ອິມໍ ນຍໍ ກເຖນ຺ຕິ. ສເຈ ຫິ ຠິກ຺ຂຸ ປາສາທໍ ກາເຣຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ຖມ຺ຠຕ຺ຖາຍ ປາສາຓໂກຏ຺ຏການໍ ຆຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ‘‘ຫຕ຺ຖກມ຺ມໍ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ອຸປາສກາ’’ຕິ. ກິໍ ກາຕພ຺ພໍ, ຠນ຺ເຕ,ຕິ? ປາສາຓຕ຺ຖມ຺ຠາ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພາຕິ. ສເຈ ເຕ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ວາ ເທນ຺ຕິ, ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ນິກ຺ຂິຕ຺ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ຖມ຺ເຠ ວາ ເທນ຺ຕິ, ວຏ຺ຏຕິ. ອຖາປິ ວທນ຺ຕິ – ‘‘ອມ຺ຫາກໍ, ຠນ຺ເຕ, ຫຕ຺ຖກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ຂໂຓ ນຕ຺ຖິ, ອຎ຺ຎໍ ອຸທ຺ຘຣາເປຖ, ຕສ຺ສ ມູລໍ ທສ຺ສາມາ’’ຕິ ອຸທ຺ຘຣາເປຕ຺ວາ ‘‘ປາສາຓຕ຺ຖມ຺ເຠ ອຸທ຺ຘຏມນຸສ຺ສານໍ ມູລໍ ເທຖາ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເອເຕເນວຸປາເຍນ ປາສາທທາຣູນໍ ອຕ຺ຖາຍ ວຑ຺ຒກີນໍ ສນ຺ຕິກໍ ອິຏ຺ຐກຕ຺ຖາຍ ອິຏ຺ຐກວຑ຺ຒກີນໍ ຉທນຕ຺ຖາຍ ເຄຫຈ຺ຉາທການໍ ຈິຕ຺ຕກມ຺ມຕ຺ຖາຍ ຈິຕ຺ຕກາຣານນ຺ຕິ ເຍນ ເຍນ ອຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖາຍ ເຕສໍ ເຕສໍ ສິປ຺ປກາຣການໍ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖກມ຺ມໍ ຍາຈິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຫຕ຺ຖກມ຺ມຍາຈນວເສນ ຈ ມູລຈ຺ເຉຊ຺ຊາຍ ວາ ຠຕ຺ຕເວຕນານຸປ຺ປທາເນນ ວາ ລທ຺ຘມ຺ປິ ສພ຺ພໍ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອຣຎ຺ຎໂຕ ອາຫຣາເປນ຺ເຕນ ຈ ສພ຺ພໍ ອນຊ຺ຌາວຸຕ຺ຖກໍ ອາຫຣາເປຕພ຺ພໍ.

ນ ເກວລຎ຺ຈ ປາສາທໍ ກາເຣຕຸກາເມນ ມຎ຺ຈປີຐປຕ຺ຕປຣິສ຺ສາວນຘມກຣກຈີວຣາທີນິ ກາຣາເປຕຸກາເມນາປິ ທາຣຸໂລຫສຸຕ຺ຕາທີນິ ລຠິຕ຺ວາ ເຕ ເຕ ສິປ຺ປກາຣເກ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຫຕ຺ຖກມ຺ມໍ ຍາຈິຕພ຺ພໍ. ຫຕ຺ຖກມ຺ມຍາຈນວເສນ ຈ ມູລຈ຺ເຉຊ຺ຊາຍ ວາ ຠຕ຺ຕເວຕນານຸປ຺ປທາເນນ ວາ ລທ຺ຘມ຺ປິ ສພ຺ພໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ສເຈ ປນ ກາຕຸໍ ນ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຠຕ຺ຕເວຕນໍ ປຈ຺ຈາສີສນ຺ຕິ, ອກປ຺ປິຍກຫາປຓາທິ ນ ທາຕພ຺ພໍ. ຠິກ຺ຂາຈາຣວຕ຺ເຕນ ຕຓ຺ຑຸລາທີນິ ປຣິເຍສິຕ຺ວາ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ຫຕ຺ຖກມ຺ມວເສນ ປຕ຺ຕໍ ກາເຣຕ຺ວາ ຕເຖວ ປາເຈຕ຺ວາ ນວປກ຺ກສ຺ສ ປຕ຺ຕສ຺ສ ປຸຎ຺ຉນເຕລຕ຺ຖາຍ ອນ຺ໂຕຄາມໍ ປວິຏ຺ເຐນ ‘‘ຠິກ຺ຂາຍ ອາຄໂຕ’’ຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ຍາຄຸຍາ ວາ ຠຕ຺ເຕ ວາ ອານີເຕ ຫຕ຺ເຖນ ປຕ຺ໂຕ ປິຘາຕພ຺ໂພ. ສເຈ ອຸປາສິກາ ‘‘ກິໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉຕິ, ‘‘ນວປກ຺ໂກ ປຕ຺ໂຕ ປຸຎ຺ຉນເຕເລນ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ສເຈ ສາ ‘‘ເທຫິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເຕເລນ ປຸຎ຺ຉິຕ຺ວາ ຍາຄຸຍາ ວາ ຠຕ຺ຕສ຺ສ ວາ ປູເຣຕ຺ວາ ເທຕິ, ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ນາມ ນ ໂຫຕິ, ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ.

ຠິກ຺ຂູ ປເຄວ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ອາສນສາລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາສນໍ ອປສ຺ສນ຺ຕາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຣ ເຈ ອຸປາສກາ ຠິກ຺ຂູ ຐິເຕ ທິສ຺ວາ ສຍເມວ ອາສນານິ ອາຫຣາເປນ຺ຕິ, ນິສີທິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕຫິ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ອນາປຸຈ຺ຉາ ຄຕານມ຺ປິ ນຏ຺ຐໍ ຄີວາ ນ ໂຫຕິ, ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຄມນໍ ປນ ວຕ຺ຕໍ. ສເຈ ຠິກ຺ຂູຫິ ‘‘ອາສນານິ ອາຫຣຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕຫິ ອາຫຏານິ ໂຫນ຺ຕິ, ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາວ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ອນາປຸຈ຺ຉາ ຄຕານໍ ວຕ຺ຕເຠໂທ ຈ ນຏ຺ຐຎ຺ຈ ຄີວາຕິ. ອຕ຺ຖຣຓໂກຊວາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ມກ຺ຂິກາໂຍ ພຫຸກາ ໂຫນ຺ຕິ, ‘‘ມກ຺ຂິກາພີຊນິໍ ອາຫຣຖາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ປຸຈິມນ຺ທສາຂາທີນິ ອາຫຣນ຺ຕິ, ກປ຺ປິຍໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພານິ. ອາສນສາລາຍ ອຸທກຠາຊນໍ ຣິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ‘‘ຘມກຣຓໍ ຄຓ຺ຫາ’’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ຘມກຣກຎ຺ຫິ ຣິຕ຺ຕຠາຊເນ ປກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ຠິນ຺ເທຍ຺ຍ ‘‘ນທິໍ ວາ ຕຬາກໍ ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປນ ອຸທກໍ ອາຫຣາ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ເຄຫໂຕ ອາຫຣາ’’ຕິ ເນວ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ນ ອາຫຏໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ອາສນສາລາຍໍ ວາ ອຣຎ຺ຎເກ ວາ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ກໂຣນ຺ເຕຫິ ຕຕ຺ຖຊາຕກໍ ອນຊ຺ຌາວຸຕ຺ຖກໍ ຍໍກິຎ຺ຈິ ອຸຕ຺ຕຣິຠງ຺ຄາຣຫໍ ປຕ຺ຕໍ ວາ ຜລໍ ວາ ສເຈ ກິຎ຺ຈິ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕໍ ອາຫຣາເປຕິ, ຫຕ຺ຖກມ຺ມວເສນ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອລຊ຺ຊີຫິ ປນ ຠິກ຺ຂູຫິ ວາ ສາມເຓເຣຫິ ວາ ຫຕ຺ຖກມ຺ມໍ ນ ກາເຣຕພ຺ພໍ. ອຍໍ ຕາວ ປຸຣິສຕ຺ຖກເຣ ນໂຍ.

ໂຄຓໍ ປນ ອຎ຺ຎາຕກອປ຺ປວາຣິຕຏ຺ຐານໂຕ ອາຫຣາເປຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ອາຫຣາເປນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ. ຎາຕິປວາຣິຕຏ຺ຐານໂຕປິ ມູລຈ຺ເຉຊ຺ຊາຍ ຍາຈິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຕາວກາລິກນເຍນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ວຏ຺ຏຕິ. ເອວໍ ອາຫຣາປິຕຎ຺ຈ ໂຄຓໍ ຣກ຺ຂິຕ຺ວາ ຊຄ຺ຄິຕ຺ວາ ສາມິກາ ປຏິຈ຺ຉາເປຕພ຺ພາ. ສຈສ຺ສ ປາໂທ ວາ ສິງ຺ຄໍ ວາ ຠິຊ຺ຊຕິ ວາ ນສ຺ສຕິ ວາ ສາມິກາ ເຈ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອິຈ຺ເຈຕໍ ກຸສລໍ. ໂນ ເຈ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຄີວາ ໂຫຕິ. ສເຈ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍເຍວ ເທມາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ ນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ. ‘‘ວິຫາຣສ຺ສ ເທມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປນ ‘‘ອາຣາມິການໍ ອາຈິກ຺ຂຖ ຊຄ຺ຄນຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

‘‘ສກຏໍ ເທຖາ’’ຕິປິ ອຎ຺ຎາຕກອປ຺ປວາຣິເຕ ວຕ຺ຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິເອວ ໂຫຕິ ທຸກ຺ກຏໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ຎາຕິປວາຣິຕຏ຺ຐາເນ ປນ ວຏ຺ຏຕິ, ຕາວກາລິກໍ ວຏ຺ຏຕິ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ປຸນ ທາຕພ຺ພໍ. ສເຈ ເນມິຍາທີນິ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕິ ປາກຕິການິ ກຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພໍ. ນຏ຺ເຐ ຄີວາ ໂຫຕິ. ‘‘ຕຸມ຺ຫາກເມວ ເທມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ທາຣຸຠຓ຺ຑໍ ນາມ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເອສ ນໂຍ ວາສິຜຣສຸກຸຐາຣີກຸທາລນິຂາທເນສຸ. ວລ຺ລິອາທີສຸ ຈ ປຣປຣິຄ຺ຄຫິເຕສຸ. ຄຣຸຠຓ຺ຑປ຺ປໂຫນເກສຸເຍວ ຈ ວລ຺ລິອາທີສຸ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ໂຫຕິ, ນ ຕໂຕ ໂອຣໍ.

ອນຊ຺ຌາວຸຕ຺ຖກໍ ປນ ຍໍກິຎ຺ຈິ ອາຫຣາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຣກ຺ຂິຕໂຄປິຕຏ຺ຐາເນເຍວ ຫິ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ນາມ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສາ ທ຺ວີສຸ ປຈ຺ຈເຍສຸ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ເສນາສນປຈ຺ຈເຍ ປນ ‘‘ອາຫຣ ເທຫີ’’ຕິ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິມຕ຺ຕເມວ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ປຣິກໂຖຠາສນິມິຕ຺ຕກມ຺ມານິ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຸໂປສຖາຄາຣໍ ວາ ໂຠຊນສາລໍ ວາ ອຎ຺ຎໍ ວາ ຍໍກິຎ຺ຈິ ເສນາສນໍ ອິຈ຺ຉໂຕ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ວຕ ໂອກາເສ ເອວຣູປໍ ເສນາສນໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວາ ‘‘ຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ອນຸຣູປ’’ນ຺ຕິ ວາຕິອາທິນາ ນເຍນ ວຈນໍ ປຣິກຖາ ນາມ. ‘‘ອຸປາສກາ ຕຸມ຺ເຫ ກຸຫິໍ ວສຖາ’’ຕິ? ‘‘ປາສາເທ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປນ ອຸປາສກາ ປາສາໂທ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ເອວມາທິວຈນໍ ໂອຠາໂສ ນາມ. ມນຸສ຺ເສ ທິສ຺ວາ ຣຊ຺ຊຸໍ ປສາເຣຕິ, ຂີເລ ອາໂກຏາເປຕິ. ‘‘ກິໍ ອິທໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອິຘ ອາວາສໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ເອວມາທິກຣຓໍ ປນ ນິມິຕ຺ຕກມ຺ມໍ ນາມ. ຄິລານປຈ຺ຈເຍ ປນ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິປິ ວຏ຺ຏຕິ, ປເຄວ ປຣິກຖາທີນິ.

ມນຸສ຺ສາ ອຸປທ຺ທຸຕາ ຍາຈນາຍ ອຸປທ຺ທຸຕາ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາຕິ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຕາຍ ຍາຈນາຍ ຈ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ຈ ປີຬິຕາ. ອຸພ຺ພິຊ຺ຊນ຺ຕິປີຕິ ‘‘ກິໍ ນຸ ອາຫຣາເປສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ອຸພ຺ເພຄໍ ອິຎ຺ຊນໍ ຈລນໍ ປຏິລຠນ຺ຕິ. ອຸຕ຺ຕສນ຺ຕິປີຕິ ອຫິໍ ວິຍ ທິສ຺ວາ ສຫສາ ຕສິຕ຺ວາ ອຸກ຺ກມນ຺ຕິ. ປລາຍນ຺ຕິປີຕິ ທູຣໂຕວ ເຍນ ວາ ເຕນ ວາ ປລາຍນ຺ຕິ. ອຎ຺ເຎນປິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ຍໍ ມຄ຺ຄໍ ປຏິປນ຺ນາ ຕໍ ປຫາຍ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ວາມໍ ວາ ທກ຺ຂິຓໍ ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ທ຺ວາຣມ຺ປິ ຖເກນ຺ຕິ.

໓໔໔. ຠູຕປຸພ຺ພໍ ຠິກ຺ຂເວຕິ ອິຕິ ຠຄວາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຄຣຫິຕ຺ວາ ຕທນຸຣູປຎ຺ຈ ຘມ຺ມິໍ ກຖໍ ກຕ຺ວາ ປຸນປິ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ໂທສໍ ປາກຏໍ ກຸຣຸມາໂນ ອິມິນາ ‘‘ຠູຕປຸພ຺ພໍ ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ຕີຓິ ວຕ຺ຖູນິ ທສ຺ເສສິ. ຕຕ຺ຖ ມຓິກຓ຺ໂຐຕິ ໂສ ກິຣ ນາຄຣາຊາ ສພ຺ພກາມທທໍ ມຫຄ຺ຆໍ ມຓິໍ ກຓ຺ເຐ ປິລນ຺ຘິຕ຺ວາ ຈຣຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ມຓິກຓ຺ໂຐ’’ ຕ຺ເວວ ປຎ຺ຎາຍິຕ຺ຖ. ອຸປຣິມຸທ຺ຘນິ ມຫນ຺ຕໍ ຜຓໍ ກຣິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສີຕິ ໂສ ກິຣ ເຕສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອິສີນໍ ກນິຏ຺ໂຐ ອິສິ ເມຕ຺ຕາວິຫາຣີ ອໂຫສິ, ຕສ຺ມາ ນາຄຣາຊາ ນທິໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິຕ຺ວາ ເທວວຓ຺ຓໍ ນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ນິສີທິຕ຺ວາ ສມ຺ໂມທນີຍໍ ກຖໍ ກຕ຺ວາ ຕໍ ເທວວຓ຺ຓໍ ປຫາຍ ສກວຓ຺ຓເມວ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ອິສິໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປສນ຺ນາກາຣໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອຸປຣິມຸທ຺ຘນິ ມຫນ຺ຕໍ ຜຓໍ ກຣິຕ຺ວາ ຉຕ຺ຕໍ ວິຍ ຘາຣຍມາໂນ ມຸຫຸຕ຺ຕໍ ຐຕ຺ວາ ປກ຺ກມຕິ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸປຣິມຸທ຺ຘນິ ມຫນ຺ຕໍ ຜຓໍ ກຣິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສີ’’ຕິ. ມຓິມສ຺ສ ກຓ຺ເຐ ປິລນ຺ຘນນ຺ຕິ ມຓິໍ ອສ຺ສ ກຓ຺ເຐ ປິລນ຺ຘິຕໍ, ອາມຸກ຺ກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອກມນ຺ຕໍ ອຏ຺ຐາສີຕິ ເຕນ ເທວວຓ຺ເຓນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕາປເສນ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ໂມທມາໂນ ເອກສ຺ມິໍ ປເທເສ ອຏ຺ຐາສິ.

ມມນ຺ນປານນ຺ຕິ ມມ ອນ຺ນຎ຺ຈ ປານຎ຺ຈ. ວິປຸລນ຺ຕິ ພຫຸລໍ. ອຸຬາຣນ຺ຕິ ປຓີຕໍ. ອຕິຍາຈໂກສີຕິ ອຕິວິຍ ຍາຈໂກ, ອສິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຍາຈສີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສຸສູຕິ ຕຣຸໂຓ, ຖາມສມ຺ປນ຺ໂນ ໂຍພ຺ພນປ຺ປຕ຺ຕປຸຣິໂສ. ສກ຺ຂຣາ ວຸຈ຺ຈຕິ ກາຬສິລາ, ຕຕ຺ຖ ໂຘໂຕ ອສິ ‘‘ສກ຺ຂຣໂຘໂຕ ນາມາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ສກ຺ຂຣໂຘໂຕ ປາຓິມ຺ຫິ ອສ຺ສາຕິ ສກ຺ຂຣໂຘຕປາຓິ, ປາສາເຓ ໂຘຕນິສິຕຂຄ຺ຄຫຕ຺ໂຖຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາ ໂສ ອສິຫຕ຺ໂຖ ປຸຣິໂສ ຕາເສຍ຺ຍ, ເອວໍ ຕາເສສິ ມໍ ເສລໍ ຍາຈມາໂນ, ມຓິໍ ຍາຈນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ນ ຕໍ ຍາເຈຕິ ຕໍ ນ ຍາເຈຍ຺ຍ. ກຕຣໍ? ຍສ຺ສ ປິຍໍ ຊິຄີເສຕິ ຍໍ ອສ຺ສ ສຕ຺ຕສ຺ສ ປິຍນ຺ຕິ ຊາເນຍ຺ຍ.

ກິມງ຺ຄໍ ປນ ມນຸສ຺ສຠູຕານນ຺ຕິ ມນຸສ຺ສຠູຕານໍ ອມນາປາຕິ ກິເມເວຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

໓໔໕. ສກຸຓສງ຺ຆສ຺ສ ສທ຺ເທນ ອຸພ຺ພາຬ຺ໂຫຕິ ໂສ ກິຣ ສກຸຓສງ຺ໂຆ ປຐມຍາມຎ຺ຈ ປຈ຺ຉິມຍາມຎ຺ຈ ນິຣນ຺ຕຣໍ ສທ຺ທເມວ ກໂຣຕິ, ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ເຕນ ສທ຺ເທນ ປີຬິໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມາສິ. ເຕນາຫ – ‘‘ເຍນາຫໍ ເຕນຸປສງ຺ກມີ’’ຕິ.

ກຸໂຕ ຈ ຕ຺ວໍ ຠິກ຺ຂຸ ອາຄຈ຺ຉສີຕິ ເອຕ຺ຖ ນິສິນ຺ໂນ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ນ ອາຄຈ຺ຉຕິ ວຕ຺ຕມານສມີເປ ປນ ເອວໍ ວຕ຺ຕຸໍ ລພ຺ຠຕິ. ເຕນາຫ – ‘‘ກຸໂຕ ຈ ຕ຺ວໍ ຠິກ຺ຂຸ ອາຄຈ຺ຉສີ’’ຕິ, ກຸໂຕ ອາຄໂຕສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໂຕ ອຫໍ ຠຄວາ ອາຄຈ຺ຉາມີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ໂສ ເອວ ນໂຍ. ອຸພ຺ພາຬ຺ໂຫຕິ ປີຬິໂຕ, ອຸກ຺ກຓ຺ຐາປິໂຕ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ໂສ ສກຸຓສງ຺ໂຆ ‘‘ຠິກ຺ຂຸ ປຕ຺ຕໍ ຍາຈຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ນ ເຕ ສກຸຓາ ຠິກ຺ຂຸໂນ ວຈນໍ ຊານນ຺ຕິ, ຠຄວາ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ອານຸຠາເວນ ຍຖາ ຊານນ຺ຕິ ຕຖາ ອກາສິ.

໓໔໖. ອປາຫໍ ເຕ ນ ຊານາມີຕິ ອປິ ອຫໍ ເຕ ຊເນ ‘‘ເກ ວາ ອິເມ, ກສ຺ສ ວາ ອິເມ’’ຕິ ນ ຊານາມິ. ສງ຺ຄມ຺ມ ຍາຈນ຺ຕີຕິ ສມາຄນ຺ຕ຺ວາ ວຄ຺ຄວຄ຺ຄາ ຫຸຕ຺ວາ ຍາຈນ຺ຕິ. ຍາຈໂກ ອປ຺ປິໂຍ ໂຫຕີຕິ ໂຍ ຍາຈຕິ ໂສ ອປ຺ປິໂຍ ໂຫຕິ. ຍາຈໍ ອທທມປ຺ປິໂຍຕິ ຍາຈນ຺ຕິ ຍາຈິຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຍາຈິຕມຕ຺ຖໍ ອທທນ຺ໂຕປິ ອປ຺ປິໂຍ ໂຫຕິ. ອຖ ວາ ຍາຈນ຺ຕິ ຍາຈນ຺ຕສ຺ສ, ອທທມປ຺ປິໂຍຕິ ອເທນ຺ໂຕ ອປ຺ປິໂຍ ໂຫຕິ. ມາ ເມ ວິເທສ຺ສນາ ອຫູຕິ ມາ ເມ ອປ຺ປິຍຠາໂວ ອຫຸ, ອຫໍ ວາ ຕວ, ຕ຺ວໍ ວາ ມມ ວິເທສ຺ໂສ ອປ຺ປິໂຍ ມາ ອໂຫສີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໔໗. ທຸສ຺ສໍຫຣານີຕິ ກສິໂຄຣກ຺ຂາທີຫິ ອຸປາເຍຫິ ທຸກ຺ເຂນ ສໍຫຣຓີຍານິ.

໓໔໘-໙. ສຎ຺ຎາຈິກາຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸນາຕິ ເອຕ຺ຖ ສຎ຺ຎາຈິກາ ນາມ ສຍໍ ປວຕ຺ຕິຕຍາຈນາ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສຎ຺ຎາຈິກາຍາ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຍາຈນາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ສຍໍ ຍາຈິຕເກຫິ ອຸປກຣເຓຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ມາ ປນ ສາ ສຍໍຍາຈິຕເກຫິ ກຍິຣມານາ ສຍໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ກຍິຣມານາ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ອຕ຺ຖປຣິຍາຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສຍໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ປຸຣິສມ຺ປີ’’ຕິ ເອວມສ຺ສ ປທຠາຊນໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຸລ຺ລິຕ຺ຕາຕິ ອນ຺ໂຕລິຕ຺ຕາ. ອວລິຕ຺ຕາຕິ ພຫິລິຕ຺ຕາ. ອຸລ຺ລິຕ຺ຕາວລິຕ຺ຕາຕິ ອນ຺ຕຣພາຫິຣລິຕ຺ຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ກາຣຍມາເນນາຕິ ອິມສ຺ສ ປທຠາຊເນ ‘‘ກາຣາເປນ຺ເຕນາ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ເອວຎ຺ຫິ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ສເມຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ສຎ຺ຎາຈິກາຍ ກຸຏິໍ ກໂຣນ຺ເຕນາປິ ອິຘ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ ກໂຣນ຺ໂຕ ວາ ໂຫຕຸ ກາຣາເປນ຺ໂຕ ວາ ອຸໂຠເປເຕ ‘‘ກາຣຍມາເນນາ’’ຕິ ອິມິນາວ ປເທນ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ເອຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກໂຣນ຺ໂຕ ວາ ກາຣາເປນ຺ໂຕ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍທິ ປນ ກໂຣນ຺ເຕນ ວາ ກາຣາເປນ຺ເຕນ ວາຕິ ວເທຍ຺ຍ, ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ວິໂລມິຕໍ ຠເວຍ຺ຍ, ນ ຫິ ກາຣາເປນ຺ໂຕ ກໂຣນ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ອຕ຺ຖມຕ຺ຕເມເວຕ຺ຖ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອຕ຺ຕຸທ຺ເທສນ຺ຕິ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ເອສາ’’ຕິ ເອວໍ ອຕ຺ຕາ ອຸທ຺ເທໂສ ອສ຺ສາຕິ ອຕ຺ຕຸທ຺ເທສາ, ຕໍ ອຕ຺ຕຸທ຺ເທສໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ຍສ຺ສາ ອຕ຺ຕາ ອຸທ຺ເທໂສ ສາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ອຕ຺ຖປຣິຍາຍໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຕ຺ຕຸທ຺ເທສນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ອາຫ. ປມາຓິກາ ກາເຣຕພ຺ພາຕິ ປມາຓຍຸຕ຺ຕາ ກາເຣຕພ຺ພາ. ຕຕ຺ຣິທໍ ປມາຓນ຺ຕິ ຕສ຺ສາ ກຸຏິຍາ ອິທໍ ປມາຓໍ. ສຸຄຕວິທຕ຺ຖິຍາຕິ ສຸຄຕວິທຕ຺ຖິ ນາມ ອິທານິ ມຊ຺ຌິມສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ຕິສ຺ໂສ ວິທຕ຺ຖິໂຍ ວຑ຺ຒກີຫຕ຺ເຖນ ທິຍຑ຺ໂຒ ຫຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ. ພາຫິຣິເມນ ມາເນນາຕິ ກຸຏິຍາ ພຫິກຸຏ຺ຏມາເນນ ທ຺ວາທສ ວິທຕ຺ຖິໂຍ, ມິນນ຺ເຕນ ປນ ສພ຺ພປຐມໍ ທິນ຺ໂນ ມຫາມຕ຺ຕິກປຣິຍນ຺ໂຕ ນ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ຖຸສປິຓ຺ຑປຣິຍນ຺ເຕນ ມິນິຕພ຺ພໍ. ຖຸສປິຓ຺ຑສ຺ສອຸປຣິ ເສຕກມ຺ມໍ ອພ຺ໂພຫາຣິກໍ. ສເຈ ຖຸສປິຓ຺ເຑນ ອນຕ຺ຖິໂກ ມຫາມຕ຺ຕິກາຍ ເອວ ນິຏ຺ຐາເປຕິ, ມຫາມຕ຺ຕິກາວ ປຣິຈ຺ເຉໂທ.

ຕິຣິຍນ຺ຕິ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ. ສຕ຺ຕາຕິ ສຕ຺ຕ ສຸຄຕວິທຕ຺ຖິໂຍ. ອນ຺ຕຣາຕິ ອິມສ຺ສ ປນ ອຍໍ ນິທ຺ເທໂສ, ‘‘ອພ຺ຠນ຺ຕຣິເມນ ມາເນນາ’’ຕິ, ກຸຏ຺ຏສ຺ສ ພຫິ ອນ຺ຕໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອພ຺ຠນ຺ຕຣິເມນ ອນ຺ເຕນ ມິນິຍມາເນ ຕິຣິຍໍ ສຕ຺ຕ ສຸຄຕວິທຕ຺ຖິໂຍ ປມາຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ໂຍ ປນ ເລສໍ ໂອຑ຺ເຑນ຺ໂຕ ຍຖາວຸຕ຺ຕປ຺ປມາຓເມວ ກຣິສ຺ສາມີຕິ ທີຆໂຕ ເອກາທສ ວິທຕ຺ຖິໂຍ ຕິຣິຍໍ ອຏ຺ຐ ວິທຕ຺ຖິໂຍ, ທີຆໂຕ ວາ ເຕຣສ ວິທຕ຺ຖິໂຍ ຕິຣິຍໍ ຉ ວິທຕ຺ຖິໂຍ ກເຣຍ຺ຍ, ນ ວຏ຺ຏຕິ. ເອກໂຕຠາເຄນ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມ຺ປິ ຫິ ປມາຓໍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕເມວ ໂຫຕິ. ຕິຏ຺ຐຕຸ ວິທຕ຺ຖິ, ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ທີຆໂຕ ວາ ຫາເປຕ຺ວາ ຕິຣິຍໍ ຕິຣິຍໂຕ ວາ ຫາເປຕ຺ວາ ທີຆໍ ວຑ຺ເຒຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ໂກ ປນ ວາໂທ ອຸຠໂຕ ວຑ຺ຒເນ? ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ – ‘‘ອາຍາມໂຕ ວາ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ວາ ອນ຺ຕມໂສ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ກໂຣຕິ ວາ ກາຣາເປຕິ ວາ ປໂຍເຄ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິອາທິ (ປາຣາ. ໓໕໓). ຍຖາວຸຕ຺ຕປ຺ປມາຓາ ເອວ ປນ ວຏ຺ຏຕິ. ຍາ ປນ ທີຆໂຕ ສຏ຺ຐິຫຕ຺ຖາປິ ໂຫຕິ ຕິຣິຍໍ ຕິຫຕ຺ຖາ ວາ ອູນກຈຕຸຫຕ຺ຖາ ວາ ຍຕ຺ຖ ປມາຓຍຸຕ຺ໂຕ ມຎ຺ໂຈ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ນ ປຣິວຕ຺ຕຕິ, ອຍໍ ກຸຏີຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ມາ ອຍມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ. ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ປນ ປຈ຺ຉິມໂກຏິຍາ ຈຕຸຫຕ຺ຖວິຕ຺ຖາຣາ ວຸຕ຺ຕາ, ຕໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ອກຸຏິ. ປມາຓິກາປິ ປນ ອເທສິຕວຕ຺ຖຸກາ ວາ ສາຣມ຺ຠາ ວາ ອປຣິກ຺ກມນາ ວາ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ປມາຓິກາ ເທສິຕວຕ຺ຖຸກາ ອນາຣມ຺ຠາ ສປຣິກ຺ກມນາວ ວຏ຺ຏຕິ. ປມາຓໂຕ ອູນຕຣມ຺ປິ ຈຕຸຫຕ຺ຖໍ ປຎ຺ຈຫຕ຺ຖມ຺ປິ ກໂຣນ຺ເຕນ ເທສິຕວຕ຺ຖຸກາວ ກາເຣຕພ຺ພາ. ປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ຕຎ຺ຈ ປນ ກໂຣນ຺ໂຕ ເລປປຣິໂຍສາເນ ຄຣຸກໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕິ.

ຕຕ຺ຖ ເລໂປ ຈ ອເລໂປ ຈ ເລໂປກາໂສ ຈ ອເລໂປກາໂສ ຈ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ເລໂປຕິ ທ຺ເວ ເລປາ – ມຕ຺ຕິກາເລໂປ ຈ ສຸຘາເລໂປ ຈ. ຐເປຕ຺ວາ ປນ ອິເມ ທ຺ເວ ເລເປ ອວເສໂສ ຠສ຺ມໂຄມຍາທິເຠໂທ ເລໂປ, ອເລໂປ. ສເຈປິ ກລລເລໂປ ໂຫຕິ, ອລໂປ ເອວ. ເລໂປກາໂສຕິ ຠິຕ຺ຕິໂຍ ເຈວ ຉທນຎ຺ຈ, ຐເປຕ຺ວາ ປນ ຠິຕ຺ຕິຈ຺ຉທເນ ອວເສໂສ ຖມ຺ຠຕຸລາປິຏ຺ຐສງ຺ຆາຏວາຕປານຘູມຈ຺ຉິທ຺ທາທິ ອເລປາຣໂຫ ໂອກາໂສ ສພ຺ໂພປິ ອເລໂປກາໂສຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຠິກ຺ຂູ ອຠິເນຕພ຺ພາ ວຕ຺ຖຸເທສນາຍາຕິ ຍສ຺ມິໍ ຐາເນ ກຸຏິໍ ກາເຣຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ວຕ຺ຖຸເທສນຕ຺ຖາຍ ຠິກ຺ຂູ ເນຕພ຺ພາ. ເຕນ ກຸຏິກາຣເກນາຕິອາທິ ປນ ເຍນ ວິຘິນາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອຠິເນຕພ຺ພາ, ຕສ຺ສ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ກຸຏິວຕ຺ຖຸໍ ໂສເຘຕ຺ວາຕິ ນ ວິສມໍ ອຣຎ຺ຎໍ ຠິກ຺ຂູ ຄເຫຕ຺ວາ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ, ກຸຏິວຕ຺ຖຸໍ ປນ ປຐມເມວ ໂສເຘຕ຺ວາ ສມຕລໍ ສີມມຓ຺ຑລສທິສໍ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ສງ຺ຆໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຍາຈິຕ຺ວາ ເນຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເອວມສ຺ສ ວຈນີໂຍຕິ ສງ຺ໂຆ ເອວໍ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ອສ຺ສ. ປຣໂຕ ປນ ‘‘ທຸຕິຍມ຺ປິ ຍາຈິຕພ຺ພາ’’ຕິ ຠິກ຺ຂູ ສນ຺ຘາຍ ພຫຸວຈນໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂນ ເຈ ສພ຺ໂພ ສງ຺ໂຆ ອຸສ຺ສຫຕີຕິ ສເຈ ສພ຺ໂພ ສງ຺ໂຆ ນ ອິຈ຺ຉຕິ, ສຊ຺ຌາຍມນສິກາຣາທີສຸ ອຸຍ຺ຍຸຕ຺ຕາ ເຕ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ໂຫນ຺ຕິ. ສາຣມ຺ຠໍ ອນາຣມ຺ຠນ຺ຕິ ສອຸປທ຺ທວໍ ອນຸປທ຺ທວໍ. ສປຣິກ຺ກມນໍ ອປຣິກ຺ກມນນ຺ຕິ ສອຸປຈາຣໍ ອນຸປຈາຣໍ.

ປຕ຺ຕກລ຺ລນ຺ຕິ ປຕ຺ໂຕ ກາໂລ ອິມສ຺ສ ໂອໂລກນສ຺ສາຕິ ປຕ຺ຕກາລໍ, ປຕ຺ຕກາລເມວ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ. ອິທຎ຺ຈ ວຕ຺ຖຸໍໂອໂລກນຕ຺ຖາຍ ສມ຺ມຸຕິກມ຺ມໍ ອນຸສາວນານເຍນ ໂອໂລເກຕ຺ວາປິ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ປຣໂຕ ປນ ວຕ຺ຖຸເທສນາກມ຺ມໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕາຍ ເອວ ຎຕ຺ຕິຍາ ຈ ອນຸສາວນາຍ ຈ ກາຕພ຺ພໍ, ໂອໂລເກຕ຺ວາ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ.

໓໕໓. ກິປິລ຺ລິການນ຺ຕິ ຣຕ຺ຕກາຬປິງ຺ຄລາທິເຠທານໍ ຍາສໍ ກາສຎ຺ຈິ ກິປິລ຺ລິການໍ. ກິປີລ຺ລການນ຺ຕິປິ ປາໂຐ. ອາສໂຍຕິ ນິພທ຺ຘວສນຏ຺ຐານໍ, ຍຖາ ຈ ກິປິລ຺ລິການໍ ເອວໍ ອຸປຈິກາທີນມ຺ປິ ນິພທ຺ຘວສນຏ຺ຐານໍເຍວ ອາສໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍຕ຺ຖ ປນ ເຕ ໂຄຈຣຕ຺ຖາຍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ສພ຺ເພສມ຺ປິ ຕາທິໂສ ສຎ຺ຈຣຓປ຺ປເທໂສ ອວາຣິໂຕ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ອປເນຕ຺ວາ ໂສເຘຕ຺ວາ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອິມານິ ຕາວ ຉ ຐານານິສຕ຺ຕານຸທ຺ທຍາຍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕານິ.

ຫຕ຺ຖີນໍ ວາຕິ ຫຕ຺ຖີນໍ ປນ ນິພທ຺ຘວສນຏ຺ຐານມ຺ປິ ນິພທ຺ຘໂຄຈຣຏ຺ຐານມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ສີຫາທີນໍ ອາສໂຍ ຈ ໂຄຈຣາຍ ປກ຺ກມນ຺ຕານໍ ນິພທ຺ຘຄມນມຄ຺ໂຄ ຈ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ເອເຕສໍ ໂຄຈຣຠູມິ ນ ຄຫິຕາ. ເຍສໍ ເກສຎ຺ຈີຕິ ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ວາຬານໍ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕານໍ. ອິມານິ ສຕ຺ຕ ຐານານິ ສປ຺ປຏິຠຍານິ ຠິກ຺ຂູນໍ ອາໂຣຄ຺ຍຕ຺ຖາຍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕານິ. ເສສານິ ນານາອຸປທ຺ທເວຫິ ສອຸປທ຺ທວານິ. ຕຕ຺ຖ ປຸພ຺ພຓ຺ຓນິສ຺ສິຕນ຺ຕິ ປຸພ຺ພຓ຺ຓໍ ນິສ຺ສິຕໍ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ຘຎ຺ຎານໍ ວິຣຸຫນກເຂຕ຺ຕສາມນ຺ຕາ ຐິຕໍ. ເອເສວ ນໂຍ ອປຣຓ຺ຓນິສ຺ສິຕາທີສຸປິ. ເອຕ຺ຖ ປນ ອພ຺ຠາຆາຕນ຺ຕິ ກາຣຓາຆຣໍ ເວຣິຆຣໍ, ໂຈຣານໍ ມາຣຓຕ຺ຖາຍ ກຕນ຺ຕິ ກຸຣຸນ຺ທິອາທີສຸ.

ອາຆາຕນນ຺ຕິ ຘມ຺ມຄນ຺ຘິກາ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສຸສານນ຺ຕິ ມຫາສຸສານໍ. ສໍສຣຓນ຺ຕິ ອນິພ຺ພິຊ຺ຌຄມນີໂຍ ຄຕປຈ຺ຈາຄຕມຄ຺ໂຄ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ນ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ ຍຖາຍຸຕ຺ເຕນ ສກເຏນາຕິ ທ຺ວີຫິ ພລິພທ຺ເທຫິ ຍຸຕ຺ເຕນ ສກເຏນ ເອກໍ ຈກ຺ກໍ ນິພ຺ໂພທກປຕນຏ຺ຐາເນ ເອກໍ ພຫິ ກຕ຺ວາ ອາວິຊ຺ຊິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ. ກຸຣຸນ຺ທິຍໍ ປນ ‘‘ຈຕູຫິ ຍຸຕ຺ເຕນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມນ຺ຕາ ນິສ຺ເສຓິຍາ ອນຸປຣິຄນ຺ຕຸນ຺ຕິ ນິສ຺ເສຓິຍໍ ຐຕ຺ວາ ເຄຫໍ ຉາເທນ຺ເຕຫິ ນ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ ສມນ຺ຕາ ນິສ຺ເສຓິຍາ ອາວິຊ຺ຊິຕຸໍ. ອິຕິ ເອວຣູເປ ສາຣມ຺ເຠ ຈ ອປຣິກ຺ກມເນ ຈ ຐາເນ ນ ກາເຣຕພ຺ພາ. ອນາຣມ຺ເຠ ປນ ສປຣິກ຺ກມເນ ກາເຣຕພ຺ພາ, ຕໍ ວຸຕ຺ຕປຏິປກ຺ຂນເຍນ ປາຬິຍໍ ອາຄຕເມວ.

ປຸນ ສຎ຺ຎາຈິກາ ນາມາຕິ ເອວມາທິ ‘‘ສາຣມ຺ເຠ ເຈ ຠິກ຺ຂຸ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອປຣິກ຺ກມເນ ສຎ຺ຎາຈິກາຍ ກຸຏິໍ ກາເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕສໍຍາຈິກາທີນໍ ອຕ຺ຖປ຺ປກາສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປໂຍເຄ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ເອວໍ ອເທສິຕວຕ຺ຖຸກໍ ວາ ປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ຕໍ ວາ ກຸຏິໍ ກາເຣສ຺ສາມີຕິ ອຣຎ຺ຎໂຕ ຣຸກ຺ຂາ ຫຣຓຕ຺ຖາຍ ວາສິໍ ວາ ຜຣສຸໍ ວາ ນິເສຕິ ທຸກ຺ກຏໍ, ອຣຎ຺ຎໍ ປວິສຕິ ທຸກ຺ກຏໍ, ຕຕ຺ຖ ອລ຺ລຕິຓານິ ຉິນ຺ທຕິ ທຸກ຺ກເຏນ ສທ຺ຘິໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ສຸກ຺ຂານິ ຉິນ຺ທຕິ ທຸກ຺ກຏໍ. ຣຸກ຺ເຂສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຠູມິໍ ໂສເຘຕິ ຂຓຕິ, ປໍສຸໍ ອຸທ຺ຘຣຕິ, ຈິນາຕິ; ເອວໍ ຍາວ ປາຈີຣໍ ພນ຺ຘຕິ ຕາວ ປຸພ຺ພປໂຍໂຄ ນາມ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມິໍ ປຸພ຺ພປໂຍເຄ ສພ຺ພຕ຺ຖ ປາຈິຕ຺ຕິຍຏ຺ຐາເນ ທຸກ຺ກເຏນ ສທ຺ຘິໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ທຸກ຺ກຏຏ຺ຐາເນ ທຸກ຺ກຏໍ, ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສຫປໂຍໂຄ ນາມ. ຕຕ຺ຖ ຖມ຺ເຠຫິ ກາຕພ຺ພາຍ ຖມ຺ຠໍ ອຸສ຺ສາເປຕິ, ທຸກ຺ກຏໍ. ອິຏ຺ຐກາຫິ ຈິນິຕພ຺ພາຍ ອິຏ຺ຐກໍ ອາຈິນາຕິ, ທຸກ຺ກຏໍ. ເອວໍ ຍໍ ຍໍ ອຸປກຣຓໍ ໂຍເຊຕິ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ປໂຍເຄ ປໂຍເຄ ທຸກ຺ກຏໍ. ຕຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖວາເຣ ຫຕ຺ຖວາເຣ ຕທຕ຺ຖາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ປເທ ປເທ ທຸກ຺ກຏໍ. ເອວໍ ກຕໍ ປນ ທາຣຸກຸຏ຺ຏິກໍ ວາ ອິຏ຺ຐກກຸຏ຺ຏິກໍ ວາ ສິລາກຸຏ຺ຏິກໍ ວາ ອນ຺ຕມໂສ ປຓ຺ຓສາລມ຺ປິ ສຠິຕ຺ຕິຈ຺ຉທນໍ ລິມ຺ປິສ຺ສາມີຕິ ສຸຘາຍ ວາ ມຕ຺ຕິກາຍ ວາ ລິມ຺ປນ຺ຕສ຺ສ ປໂຍເຄ ປໂຍເຄ ຍາວ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ນ ໂຫຕິ, ຕາວ ທຸກ຺ກຏໍ. ເອຕໍ ປນ ທຸກ຺ກຏໍ ມຫາເລເປເນວ ວຏ຺ຏຕິ, ເສຕຣຕ຺ຕວຓ຺ຓກຣເຓ ວາ ຈິຕ຺ຕກມ຺ເມ ວາ ອນາປຕ຺ຕິ.

ເອກໍ ປິຓ຺ຑໍ ອນາຄເຕຕິ ໂຍ ສພ຺ພປຈ຺ຉິໂມ ເອໂກ ເລປປິຓ຺ໂຑ, ຕໍ ເອກໍ ປິຓ຺ຑໍ ອສມ຺ປຕ຺ເຕ ກຸຏິກມ຺ເມ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ອິທານິ ທ຺ວີຫິ ປິຓ຺ເຑຫິ ນິຏ຺ຐານໍ ຄມິສ຺ສຕີຕິ ເຕສຸ ປຐມປິຓ຺ຑທາເນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍນ຺ຕິ.

ຕສ຺ມິໍ ປິຓ຺ເຑ ອາຄເຕຕິ ຍໍ ເອກໍ ປິຓ຺ຑໍ ອນາຄເຕ ກຸຏິກມ຺ເມ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມິໍ ອວສານປິຓ຺ເຑ ອາຄເຕ ທິນ຺ເນ ຐປິເຕ ເລປສ຺ສ ຆຏິຕຕ຺ຕາ ອາປຕ຺ຕິ ສງ຺ຆາທິເສສສ຺ສ. ເອວໍ ເລມ຺ປນ຺ຕສ຺ສ ຈ ອນ຺ໂຕເລເປ ວາ ອນ຺ໂຕເລເປນ ສທ຺ຘິໍ ຠິຕ຺ຕິຎ຺ຈ ຉທນຎ຺ຈ ເອກາພທ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ ຆຏິເຕ ພຫິເລເປ ວາ ພຫິເລເປນ ສທ຺ຘິໍ ຆຏິເຕ ສງ຺ຆາທິເສໂສ. ສເຈ ປນ ທ຺ວາຣພທ຺ຘໍ ວາ ວາຕປານໍ ວາ ອຏ຺ຐເປຕ຺ວາວ ມຕ຺ຕິກາຍ ລິມ຺ປຕິ, ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ຕສ຺ໂສກາສໍ ປຸນ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ວາ ອວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ວາ ຐປິເຕ ເລໂປ ນ ຆຏີຍຕິ ຣກ຺ຂຕິ ຕາວ, ປຸນ ລິມ຺ປນ຺ຕສ຺ສ ປນ ຆຏິຕມຕ຺ເຕ ສງ຺ຆາທິເສໂສ. ສເຈ ຕໍ ຐປິຍມານໍ ປຐມໍ ທິນ຺ນເລເປນ ສທ຺ຘິໍ ນິຣນ຺ຕຣເມວ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ປຐມເມວ ສງ຺ຆາທິເສໂສ. ອຸປຈິກາໂມຈນຕ຺ຖໍ ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລມຕ຺ເຕນ ອປ຺ປຕ຺ຕຈ຺ຉທນໍ ກຕ຺ວາ ຠິຕ຺ຕິໍ ລິມ຺ປຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ. ອຸປຈິກາໂມຈນຕ຺ຖເມວ ເຫຏ຺ຐາ ປາສາຓກຸຏ຺ຏໍ ກຕ຺ວາ ຕໍ ອລິມ຺ປິຕ຺ວາ ອຸປຣິ ລິມ຺ປຕິ, ເລໂປ ນ ຆຏິຍຕິ ນາມ, ອນາປຕ຺ຕິເຍວ.

ອິຏ຺ຐກກຸຏ຺ຏິກາຍ ອິຏ຺ຐກາຫິເຍວ ວາຕປາເນ ຈ ຘູມເນຕ຺ຕານິ ຈ ກໂຣຕິ, ເລປຆຏເນເນວ ອາປຕ຺ຕິ. ປຓ຺ຓສາລໍ ລິມ຺ປຕິ, ເລປຆຏເນເນວ ອາປຕ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອາໂລກຕ຺ຖາຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລມຕ຺ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ລິມ຺ປຕິ, ເລໂປ ນ ຆຏີຍຕິ ນາມ, ອນາປຕ຺ຕິເຍວ. ສເຈ ‘‘ວາຕປານໍ ລທ຺ຘາ ເອຕ຺ຖ ຐເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ກໂຣຕິ, ວາຕປາເນ ຐປິເຕ ເລປຆຏເນນ ອາປຕ຺ຕິ. ສເຈ ມຕ຺ຕິກາຍ ກຸຏ຺ຏໍ ກໂຣຕິ, ຉທນເລເປນ ສທ຺ຘິໍ ຆຏເນ ອາປຕ຺ຕິ. ເອໂກ ເອກປິຓ຺ຑາວເສສໍ ກຕ຺ວາ ຐເປຕິ, ອຎ຺ໂຎ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ທຸກ຺ກຕໍ ອິທ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕສີເສນ ລິມ຺ປຕິ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ອນາປຕ຺ຕິ.

໓໕໔. ຠິກ຺ຂຸ ກຸຏິໍ ກໂຣຕີຕິ ເອວມາທີນິ ຉຕ຺ຕິໍສ ຈຕຸກ຺ການິ ອາປຕ຺ຕິເຠທທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕານິ, ຕຕ຺ຖ ສາຣມ຺ຠາຍ ທຸກ຺ກຏໍ, ອປຣິກ຺ກມນາຍ ທຸກ຺ກຏໍ, ປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ຕາຍ ສງ຺ຆາທິເສໂສ, ອເທສິຕວຕ຺ຖຸກາຍ ສງ຺ຆາທິເສໂສ, ເອເຕສໍ ວເສນ ໂວມິສ຺ສກາປຕ຺ຕິໂຍ ເວທິຕພ຺ພາ.

໓໕໕. ອາປຕ຺ຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ສງ຺ຆາທິເສເສນ ທ຺ວິນ຺ນໍ ທຸກ຺ກຏານນ຺ຕິອາທີສຸ ຈ ທ຺ວີຫິ ສງ຺ຆາທິເສເສຫິ ສທ຺ຘິໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ທຸກ຺ກຏານນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໓໖໑. ໂສ ເຈ ວິປ຺ປກເຕ ອາຄຈ຺ຉຕີຕິອາທີສຸ ປນ ອຍໍ ອຕ຺ຖວິນິຈ຺ຉໂຍ. ໂສຕິ ສມາທິສິຕ຺ວາ ປກ຺ກນ຺ຕຠິກ຺ຂຸ. ວິປ຺ປກເຕຕິ ອນິຏ຺ຐິເຕ ກຸຏິກມ຺ເມ. ອຎ຺ຎສ຺ສ ວາ ທາຕພ຺ພາຕິ ອຎ຺ຎສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວາ ສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ຈຊິຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພາ. ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ວາ ປຸນ ກາຕພ຺ພາຕິ ກິຕ຺ຕເກນ ຠິນ຺ນາ ໂຫຕິ, ສເຈ ຖມ຺ຠາ ຠູມິຍໍ ນິຂາຕາ, ອຸທ຺ຘຣິຕພ຺ພາ. ສເຈ ປາສາຓານໍ ອຸປຣິ ຐປິຕາ, ອປເນຕພ຺ພາ. ອິຏ຺ຐກຈິຕາຍ ຍາວ ມງ຺ຄລິຏ຺ຐກາ ຕາວ ກຸຏ຺ຏາ ອປຈິນິຕພ຺ພາ. ສງ຺ເຂປໂຕ ຠູມິສມໍ ກຕ຺ວາ ວິນາສິຕາ ຠິນ຺ນາ ໂຫຕິ, ຠູມິໂຕ ອຸປຣິ ຈຕຸຣງ຺ຄຸລມຕ຺ເຕປິ ຐິເຕ ອຠິນ຺ນາວ. ເສສໍ ສພ຺ພຈຕຸກ຺ເກສຸ ປາກຏເມວ. ນ ເຫຕ຺ຖ ອຎ຺ຎໍ ກິຎ຺ຈິ ອຕ຺ຖິ, ຍໍ ປາຬິອນຸສາເຣເນວ ທຸພ຺ພິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ ສິຍາ.

໓໖໓. ອຕ຺ຕນາ ວິປ຺ປກຕນ຺ຕິອາທີສຸ ປນ ອຕ຺ຕນາ ອາຣທ຺ຘໍ ກຸຏິໍ. ອຕ຺ຕນາ ປຣິໂຍສາເປຕີຕິ ມຫາມຕ຺ຕິກາຍ ວາ ຖຸສມຕ຺ຕິກາຍ ວາ ຍາຍ ກຕໍ ປຣິໂຍສິຕຠາວໍ ປາເປຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ຕາຍ ອວສານປິຓ຺ຑໍ ເທນ຺ໂຕ ປຣິໂຍສາເປຕິ.

ປເຣຫິ ປຣິໂຍສາເປຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນວ ອຕ຺ຖາຍ ປເຣຫິ ປຣິໂຍສາເປຕິ. ອຕ຺ຕນາ ວາ ຫິ ວິປ຺ປກຕາ ໂຫຕຸ ປເຣຫິ ວາ ອຸຠເຍຫິ ວາ, ຕໍ ເຈ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ອຕ຺ຕນາ ວາ ປຣິໂຍສາເປຕິ, ປເຣຫິ ວາ ປຣິໂຍສາເປຕິ, ອຕ຺ຕນາ ຈ ປເຣຫິ ຈາຕິ ຍຸຄນທ຺ຘໍ ວາ ປຣິໂຍສາເປຕິ, ສງ຺ຆາທິເສໂສເຍວາຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ກຸຣຸນ຺ທິຍໍປນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ທ຺ເວ ຕໂຍ ຠິກ຺ຂູ ‘ເອກໂຕ ວສິສ຺ສາມາ’ຕິ ກໂຣນ຺ຕິ, ຣກ຺ຂຕິ ຕາວ, ອວິຠຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອນາປຕ຺ຕິ. ‘ອິທໍ ຐານໍ ຕວ, ອິທໍ ມມາ’ຕິ ວິຠຊິຕ຺ວາ ກໂຣນ຺ຕິ ອາປຕ຺ຕິ. ສາມເຓໂຣ ຈ ຠິກ຺ຂຸ ຈ ເອກໂຕ ກໂຣນ຺ຕິ, ຍາວ ອວິຠຕ຺ຕາ ຕາວ ຣກ຺ຂຕິ. ປຸຣິມນເຍນ ວິຠຊິຕ຺ວາ ກໂຣນ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິ.

໓໖໔. ອນາປຕ຺ຕິ ເລເຓຕິອາທີສຸ ເລຓໍ ມຫນ຺ຕມ຺ປິ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ນ ເຫຕ຺ຖ ເລໂປ ຆຏີຍຕິ. ຄຸຫມ຺ປິ ອິຏ຺ຐກາຄຸຫໍ ວາ ສິລາຄຸຫໍ ວາ ທາຣຸຄຸຫໍ ວາ ຠູມິຄຸຫໍ ວາ ມຫນ຺ຕມ຺ປິ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ.

ຕິຓກຸຏິກາຍາຕິ ສຕ຺ຕຠູມິໂກປິ ປາສາໂທ ຕິຓປຓ຺ຓຈ຺ຉທໂນ ‘‘ຕິຓກຸຏິກາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຏ຺ຐກຖາສຸ ປນ ກຸກ຺ກຸຏຈ຺ຉິກເຄຫນ຺ຕິ ຉທນໍ ທຓ຺ຑເກຫິ ຊາລພທ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ ຕິເຓຫິ ວາ ປຓ຺ເຓຫິ ວາ ຉາທິຕກຸຏິກາວ ວຸຕ຺ຕາ, ຕຕ຺ຖ ອນາປຕ຺ຕິ. ມຫນ຺ຕມ຺ປິ ຕິຓຈ຺ຉທນເຄຫໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ອຸລ຺ລິຕ຺ຕາທິຠາໂວ ເອວ ຫິ ກຸຏິຍາ ລກ຺ຂຓໍ, ໂສ ຈ ຉທນເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຈງ຺ກມນສາລາຍໍ ຕິຓຈຸຓ຺ຓໍ ປຣິປຕຕິ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂອຄຸມ຺ເຜຕ຺ວາ ອຸລ຺ລິຕ຺ຕາວລິຕ຺ຕໍ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິອາທີນິ (ຈູຬວ. ໒໖໐) ເຈຕ຺ຖ ສາຘການິ, ຕສ຺ມາ ອຸຠໂຕ ປກ຺ຂໍ ວາ ກູຏພທ຺ຘໍ ວາ ວຏ຺ຏໍ ວາ ຈຕຸຣສ຺ສໍ ວາ ຍໍ ‘‘ອິມໍ ເອຕສ຺ສ ເຄຫສ຺ສ ຉທນ’’ນ຺ຕິ ຉທນສງ຺ເຂເປນ ກຕໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ຠິຕ຺ຕິເລເປນ ສທ຺ຘິໍ ເລເປ ຆຏິເຕ ອາປຕ຺ຕິ. ສເຈ ປນ ອຸລ຺ລິຕ຺ຕາວລິຕ຺ຕຈ຺ຉທນສ຺ສ ເຄຫສ຺ສ ເລປຣກ຺ຂຓຕ຺ຖໍ ອຸປຣິ ຕິເຓນ ຉາເທນ຺ຕິ, ເອຕ຺ຕາວຕາ ຕິຓກຸຏິ ນາມ ນ ໂຫຕິ. ກິໍ ປເນຕ຺ຖ ອເທສິຕວຕ຺ຖຸກປ຺ປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ຕປຈ຺ຈຍາວ ອນາປຕ຺ຕິ, ອຸທາຫຸ ສາຣມ຺ຠອປຣິກ຺ກມນປຈ຺ຈຍາປີຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖາປິ ອນາປຕ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ຕາທິສໍ ກຸຏິໍ ສນ຺ຘາຍ ປຣິວາເຣ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ຠິກ຺ຂຸ ສຎ຺ຎາຈິກາຍ ກຸຏິໍ ກໂຣຕິ;

ອເທສິຕວຕ຺ຖຸກໍ ປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ຕໍ;

ສາຣມ຺ຠໍ ອປຣິກ຺ກມນໍ ອນາປຕ຺ຕິ;

ປຎ຺ຫາ ເມສາ ກຸສເລຫິ ຈິນ຺ຕິຕາ’’ຕິ. (ປຣິ. ໔໗໙);

ອຎ຺ຎສ຺ສຕ຺ຖາຍາຕິ ກຸຏິລກ຺ຂຓປ຺ປຕ຺ຕມ຺ປິ ກຸຏິໍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ວາ ອາຈຣິຍສ຺ສ ວາ ສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ອຕ຺ຖາຍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ຍໍ ປນ ‘‘ອາປຕ຺ຕິ ກາຣຸການໍ ຕິຓ຺ຓໍ ທຸກ຺ກຏານ’’ນ຺ຕິອາທິ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຍຖາສມາທິຏ຺ຐາຍ ອກຣຓປຈ຺ຈຍາ ວຸຕ຺ຕໍ.

ວາສາຄາຣໍ ຐເປຕ຺ວາ ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຕ຺ຖາຍ ອຄາຣໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ອຸໂປສຖາຄາຣໍ ວາ ຊນ຺ຕາຆຣໍ ວາ ໂຠຊນສາລາ ວາ ອຄ຺ຄິສາລາ ວາ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ກາເຣຕິ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ອນາປຕ຺ຕິ. ສເຈປິສ຺ສ ໂຫຕິ ‘‘ອຸໂປສຖາຄາຣຎ຺ຈ ຠວິສ຺ສຕິ, ອຫຎ຺ຈ ວສິສ຺ສາມິ ຊນ຺ຕາຆຣຎ຺ຈ ໂຠຊນສາລາ ຈ ອຄ຺ຄິສາລາ ຈ ຠວິສ຺ສຕິ, ອຫຎ຺ຈ ວສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ກາຣິເຕປິ ອານາປຕ຺ຕິເຍວ. ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ປນ ‘‘ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ວາສາຄາຣຕ຺ຖາຍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ເສວ ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸມ຺ມຕ຺ຕກສ຺ສ ອາທິກມ຺ມິການຎ຺ຈ ອາຬວການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອນາປຕ຺ຕິ.

ສມຸຏ຺ຐານາທີສຸ ຉສມຸຏ຺ຐານໍ ກິຣິຍຎ຺ຈ ກິຣິຍາກິຣິຍຎ຺ຈ, ອິທຎ຺ຫິ ວຕ຺ຖຸໍ ເທສາເປຕ຺ວາ ປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ຕໍ ກໂຣໂຕ ກິຣິຍໂຕ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ວຕ຺ຖຸໍ ອເທສາເປຕ຺ວາ ກໂຣໂຕ ກິຣິຍາກິຣິຍໂຕ, ໂນສຎ຺ຎາວິໂມກ຺ຂໍ, ອຈິຕ຺ຕກໍ, ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊໍ, ກາຍກມ຺ມໍ, ວຈີກມ຺ມໍ, ຕິຈິຕ຺ຕໍ, ຕິເວທນນ຺ຕິ.

ກຸຏິກາຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ວິຫາຣກາຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໓໖໕. ເຕນ ສມເຍນາຕິ ວິຫາຣກາຣສິກ຺ຂາປທໍ. ຕຕ຺ຖ ໂກສມ຺ພິຍນ຺ຕິ ເອວໍນາມເກ ນຄເຣ. ໂຆສິຕາຣາເມຕິ ໂຆສິຕສ຺ສ ອາຣາເມ. ໂຆສິຕນາມເກນ ກິຣ ເສຏ຺ຐິນາ ໂສ ກາຣິໂຕ, ຕສ຺ມາ ‘‘ໂຆສິຕາຣາໂມ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຉນ຺ນສ຺ສາຕິ ໂພຘິສຕ຺ຕກາເລ ອຸປຏ຺ຐາກຉນ຺ນສ຺ສ. ວິຫາຣວຕ຺ຖຸໍ, ຠນ຺ເຕ, ຊານາຫີຕິ ວິຫາຣສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐານຏ຺ຐານໍ, ຠນ຺ເຕ, ຊານາຫິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ວິຫາໂຣຕິ ນ ສກລວິຫາໂຣ, ເອໂກ ອາວາໂສ, ເຕເນວາຫ – ‘‘ອຍ຺ຍສ຺ສ ວິຫາຣໍ ກາຣາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ.

ເຈຕິຍຣຸກ຺ຂນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕີກຕຏ຺ເຐນ ເຈຕິຍໍ, ປູຊາຣຫານໍ ເທວຏ຺ຐານານເມຕໍ ອຘິວຈນໍ, ‘‘ເຈຕິຍ’’ນ຺ຕິ ສມ຺ມຕໍ ຣຸກ຺ຂໍ ເຈຕິຍຣຸກ຺ຂໍ. ຄາເມນ ປູຊິຕໍ ຄາມສ຺ສ ວາ ປູຊິຕນ຺ຕິ ຄາມປູຊິຕໍ. ເອເສວ ນໂຍ ເສສປເທສຸປິ. ອປິເຈຕ຺ຖ ຊນປໂທຕິ ເອກສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ຣຊ຺ເຊ ເອເກໂກ ໂກຏ຺ຐາໂສ. ຣຏ຺ຐນ຺ຕິ ສກລຣຊ຺ຊໍ ເວທິຕພ຺ພໍ, ສກລຣຊ຺ຊມ຺ປິ ຫິ ກທາຈິ ກທາຈິ ຕສ຺ສ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ປູຊໍ ກໂຣຕິ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຣຏ຺ຐປູຊິຕ’’ນ຺ຕິ. ເອກິນ຺ທ຺ຣິຍນ຺ຕິ ກາຍິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວທນ຺ຕິ. ຊີວສຎ຺ຎິໂນຕິ ສຕ຺ຕສຎ຺ຎິໂນ.

໓໖໖. ມຫລ຺ລກນ຺ຕິ ສສ຺ສາມິກຠາເວນ ສໍຍາຈິກກຸຏິໂຕ ມຫນ຺ຕຠາໂວ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ມຫລ຺ລໂກ. ຍສ຺ມາ ວາ ວຕ຺ຖຸໍ ເທສາເປຕ຺ວາ ປມາຓາຕິກ຺ກເມນປິ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຕສ຺ມາ ປມາຓມຫນ຺ຕຕາຍປິ ມຫລ຺ລໂກ, ຕໍ ມຫລ຺ລກໍ. ຍສ຺ມາ ປນສ຺ສ ຕໍ ປມາຓມຫຕ຺ຕໍ ສສ຺ສາມິກຕ຺ຕາວ ລພ຺ຠຕິ, ຕສ຺ມາ ຕທຕ຺ຖທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ມຫລ຺ລໂກ ນາມ ວິຫາໂຣ ສສ຺ສາມິໂກ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ປທຠາຊນໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສສໍ ສພ຺ພໍ ກຸຏິກາຣສິກ຺ຂາປເທ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ ສທ຺ຘິໍ ສມຸຏ຺ຐານາທີຫິ. ສສ຺ສາມິກຠາວມຕ຺ຕເມວ ຫິ ເອຕ຺ຖ ກິຣິຍໂຕ ສມຸຏ຺ຐານາຠາໂວ ປມາຓນິຍມາຠາໂວ ຈ ວິເສໂສ, ປມາຓນິຍມາຠາວາ ຈ ຈຕຸກ຺ກປາຣິຫານີຕິ.

ວິຫາຣກາຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ປຐມທຸຏ຺ຐໂທສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໓໘໐. ເຕນ ສມເຍນ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາຕິ ທຸຏ຺ຐໂທສສິກ຺ຂາປທໍ. ຕຕ຺ຖ ເວຬຸວເນ ກລນ຺ທກນິວາເປຕິ ເວຬຸວນນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ອຸຍ຺ຍານສ຺ສ ນາມໍ, ຕໍ ກິຣ ເວຬຸຫິ ຈ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ອໂຫສິ ອຏ຺ຐາຣສຫຕ຺ເຖນ ຈ ປາກາເຣນ ໂຄປຸຣຏ຺ຏາລກຍຸຕ຺ຕໍ ນີໂລຠາສໍ ມໂນຣມໍ ເຕນ ‘‘ເວຬຸວນ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ກລນ຺ທການຎ຺ເຈຕ຺ຖ ນິວາປໍ ອທໍສຸ ເຕນ ‘‘ກລນ຺ທກນິວາປ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ປຸພ຺ເພ ກິຣ ອຎ຺ຎຕໂຣ ຣາຊາ ຕຕ຺ຖ ອຸຍ຺ຍານກີຬນຕ຺ຖໍ ອາຄໂຕ, ສຸຣາມເທນ ມຕ຺ໂຕ ທິວາເສຍ຺ຍໍ ສຸປິ, ປຣິຊໂນປິສ຺ສ ສຸຕ຺ໂຕ ຣາຊາຕິ ປຸປ຺ຜຜລາທີຫິ ປໂລຠິຍມາໂນ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ປກ຺ກມິ. ອຖ ສຸຣາຄນ຺ເຘນ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມາ ສຸສິຣຣຸກ຺ຂາ ກຓ຺ຫສປ຺ໂປ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ອຠິມຸໂຂ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ຕໍ ທິສ຺ວາ ຣຸກ຺ຂເທວຕາ ‘‘ຣຎ຺ໂຎ ຊີວິຕໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ກາຬກເວເສນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ກຓ຺ຓມູເລ ສທ຺ທມກາສິ, ຣາຊາ ປຏິພຸຊ຺ຌິ, ກຓ຺ຫສປ຺ໂປ ນິວຕ຺ໂຕ, ໂສ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອິມາຍ ກາຬກາຍ ມມ ຊີວິຕໍ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ກາຬການໍ ຕຕ຺ຖ ນິວາປໍ ປຏ຺ຐເປສິ, ອຠຍໂຆສນຎ຺ຈ ໂຆສາເປສິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ຕໂຕປຠຸຕິ ກລນ຺ທກນິວາປນ຺ຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຕໍ. ກລນ຺ທກາຕິ ຫິ ກາຬການໍ ເອຕໍ ນາມໍ.

ທພ຺ໂພຕິ ຕສ຺ສ ເຖຣສ຺ສ ນາມໍ. ມລ຺ລປຸຕ຺ໂຕຕິ ມລ຺ລຣາຊສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ. ຊາຕິຍາ ສຕ຺ຕວສ຺ເສນ ອຣຫຕ຺ຕໍ ສຈ຺ຉິກຕນ຺ຕິ ເຖໂຣ ກິຣ ສຕ຺ຕວສ຺ສິໂກວ ສໍເວຄໍ ລຠິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິໂຕ ຂຸຣຄ຺ເຄເຍວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍໍກິຎ຺ຈິ ສາວເກນ ປຕ຺ຕພ຺ພໍ ສພ຺ພໍ ເຕນ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕນ຺ຕິ ສາວເກນ ປຕ຺ຕພ຺ພໍ ນາມ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ, ຈຕສ຺ໂສ ປຏິສມ຺ຠິທາ, ຉ ອຠິຎ຺ຎາ, ນວ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມາຕິ ອິທໍ ຄຸຓຊາຕໍ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ເຕນ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ນຕ຺ຖິ ຈສ຺ສ ກິຎ຺ຈິ ອຸຕ຺ຕຣິ ກຣຓີຍນ຺ຕິ ຈຕູສຸ ສຈ຺ເຈສຸ, ຈຕູຫິ ມຄ຺ເຄຫິ, ໂສຬສວິຘສ຺ສ ກິຈ຺ຈສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ອິທານິສ຺ສ ກິຎ຺ຈິ ອຸຕ຺ຕຣິ ກຣຓີຍໍ ນຕ຺ຖິ. ກຕສ຺ສ ວາ ປຕິຈໂຍຕິ ຕສ຺ເສວ ກຕສ຺ສ ກິຈ຺ຈສ຺ສ ປຸນ ວຑ຺ຒນມ຺ປິ ນຕ຺ຖິ, ໂຘຕສ຺ສ ວິຍ ວຕ຺ຖສ຺ສ ປຏິໂຘວນໍ ປິສິຕສ຺ສ ວິຍ ຄນ຺ຘສ຺ສ ປຏິປິສນໍ, ປຸປ຺ຜິຕສ຺ສ ວິຍ ຈ ປຸປ຺ຜສ຺ສ ປຏິປຸປ຺ຜນນ຺ຕິ. ຣໂຫຄຕສ຺ສາຕິ ຣຫສິ ຄຕສ຺ສ. ປຏິສລ຺ລີນສ຺ສາຕິ ຕໂຕ ຕໂຕ ປຏິກ຺ກມິຕ຺ວາ ສລ຺ລີນສ຺ສ, ເອກີຠາວໍ ຄຕສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມໂຕ ທພ຺ພສ຺ສ ມລ຺ລປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ຍນ຺ນູນາຫໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ເສນາສນຎ຺ຈ ປຎ຺ຎເປຍ຺ຍໍ ຠຕ຺ຕານິ ຈ ອຸທ຺ທິເສຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ເຖໂຣ ກິຣ ອຕ຺ຕໂນ ກຕກິຈ຺ຈຠາວໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຫໍ ອິມໍ ອນ຺ຕິມສຣີຣໍ ຘາເຣມິ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ວາຕມຸເຂ ຐິຕ ປທີໂປ ວິຍ ອນິຈ຺ຈຕາມຸເຂ ຐິຕໍ, ນຈິຣສ຺ເສວ ນິພ຺ພາຍນຘມ຺ມໍ ຍາວ ນ ນິພ຺ພາຍຕິ ຕາວ ກິນ຺ນຸ ໂຂ ອຫໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈໍ ກເຣຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ອິຕິ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂຕິ – ‘‘ຕິໂຣຣຏ຺ເຐສຸ ພຫູ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອທິສ຺ວາວ ປພ຺ພຊນ຺ຕິ, ເຕ ຠຄວນ຺ຕໍ ‘ປສ຺ສິສ຺ສາມ ເຈວ ວນ຺ທິສ຺ສາມ ຈາ’ຕິ ທູຣໂຕປິ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຣ ເຍສໍ ເສນາສນໍ ນປ຺ປໂຫຕິ, ເຕ ສິລາປຏ຺ຏເກປິ ເສຍ຺ຍໍ ກປ຺ເປນ຺ຕິ. ປໂຫມິ ໂຂ ປນາຫໍ ອຕ຺ຕໂນ ອານຸຠາເວນ ເຕສໍ ກຸລປຸຕ຺ຕານໍ ອິຈ຺ຉາວເສນ ປາສາທວິຫາຣອຑ຺ຒໂຍຄາທີນິ ມຎ຺ຈປີຐກຕ຺ຖຣຓາທີນິ ຈ ເສນາເສນານິ ນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ ທາຕຸໍ. ປຸນທິວເສ ເຈຕ຺ຖ ເອກຈ຺ເຈ ອຕິວິຍ ກິລນ຺ຕຣູປາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕ ຄາຣເວນ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຸຣໂຕ ຐຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕານິປິ ນ ອຸທ຺ທິສາເປນ຺ຕິ, ອຫໍ ໂຂ ປນ ເນສໍ ຠຕ຺ຕານິປິ ອຸທ຺ທິສິຕຸໍ ປໂຫມີ’’ຕິ. ອິຕິ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ ‘‘ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມໂຕ ທພ຺ພສ຺ສ ມລ຺ລປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘ຍນ຺ນູນາຫໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ເສນາສນຎ຺ຈ ປຎ຺ຎເປຍ຺ຍໍ ຠຕ຺ຕານິ ຈ ອຸທ຺ທິເສຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ.

ນນຸ ຈ ອິມານິ ທ຺ເວ ຐານານິ ຠສ຺ສາຣາມຕາທິມນຸຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ຍຸຕ຺ຕານິ, ອຍຎ຺ຈ ຂີຓາສໂວ ນິປ຺ປປຎ຺ຈາຣາໂມ, ອິມສ຺ສ ກສ຺ມາ ອິມານິ ປຏິຠໍສູຕິ? ປຸພ຺ພປຕ຺ຖນາຍ ໂຈທິຕຕ຺ຕາ. ສພ຺ພພຸທ຺ຘານໍ ກິຣ ອິມໍ ຐານນ຺ຕຣໍ ປຕ຺ຕາ ສາວກາ ໂຫນ຺ຕິເຍວ. ອຍຎ຺ຈ ປທຸມຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກາເລ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ກຸເລ ປຈ຺ຈາຊາໂຕ ອິມໍ ຐານນ຺ຕຣໍ ປຕ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອານຸຠາວໍ ທິສ຺ວາ ອຏ຺ຐສຏ຺ຐິຍາ ຠິກ຺ຂຸສຕສຫສ຺ເສຫິ ສທ຺ຘິໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ສຕ຺ຕ ທິວສານິ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ ປາທມູເລ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ‘‘ອນາຄເຕ ຕຸມ຺ຫາທິສສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນກາເລ ອຫມ຺ປິ ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສາວໂກ ວິຍ ເສນາສນປຎ຺ຎາປໂກ ຈ ຠຕ຺ຕຸທ຺ເທສໂກ ຈ ອສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ອກາສິ. ຠຄວາ ອນາຄຕໍສຎາຓໍ ເປເສຕ຺ວາ ອທ຺ທສ, ທິສ຺ວາ ຈ ອິໂຕ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສສ຺ສ ອຈ຺ຈເຍນ ໂຄຕໂມ ນາມ ພຸທ຺ໂຘ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ, ຕທາ ຕ຺ວໍ ທພ຺ໂພ ນາມ ມລ຺ລປຸຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ຊາຕິຍາ ສຕ຺ຕວສ຺ໂສ ນິກ຺ຂມ຺ມ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ສຈ຺ຉິກຣິສ຺ສສິ, ອິມຎ຺ຈ ຐານນ຺ຕຣໍ ລຈ຺ຉສີ’’ຕິ ພ຺ຍາກາສິ. ໂສ ຕໂຕປຠຸຕິ ທານສີລາທີນິ ປູຣຍມາໂນ ເທວມນຸສ຺ສສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວິຕ຺ວາ ອມ຺ຫາກໍ ຠຄວໂຕ ກາເລ ເຕນ ຠຄວຕາ ພ຺ຍາກຕສທິສເມວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ສຈ຺ຉາກາສິ. ອຖສ຺ສ ຣໂຫຄຕສ຺ສ ‘‘ກິນ຺ນຸ ໂຂ ອຫໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈໍ ກເຣຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ຕຍໂຕ ຕາຍ ປຸພ຺ພປຕ຺ຖນາຍ ໂຈທິຕຕ຺ຕາ ອິມານິ ທ຺ເວ ຐານານິ ປຏິຠໍສູຕິ.

ອຖສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ອຫໍ ໂຂ ອນິສ຺ສໂຣສ຺ມິ ອຕ຺ຕນິ, ສຕ຺ຖາຣາ ສທ຺ຘິໍ ເອກຏ຺ຐາເນ ວສາມິ, ສເຈ ມໍ ຠຄວາ ອນຸຊານິສ຺ສຕິ, ອິມານິ ທ຺ເວ ຐານານິ ສມາທິຍິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມາສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ທພ຺ໂພ ມລ຺ລປຸຕ຺ໂຕ…ເປ… ຠຕ຺ຕານິ ຈ ອຸທ຺ທິສິຕຸ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ນໍ ຠຄວາ ‘‘ສາຘຸ ສາຘຸ ທພ຺ພາ’’ຕິ ສມ຺ປຫໍເສຕ຺ວາ ຍສ຺ມາ ອຣຫຕິ ເອວຣູໂປ ອຄຕິຄມນປຣິພາຫິໂຣ ຠິກ຺ຂຸ ອິມານິ ທ຺ເວ ຐານານິ ວິຈາເຣຕຸໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ເຕນ ຫິ ຕ຺ວໍ ທພ຺ພ ສງ຺ຆສ຺ສ ເສນາສນຎ຺ຈ ປຎ຺ຎເປຫິ ຠຕ຺ຕານິ ຈ ອຸທ຺ທິສາ’’ຕິ ອາຫ. ຠຄວໂຕ ປຈ຺ຈສ຺ໂສສີຕິ ຠຄວໂຕ ວຈນໍ ປຕິອສ຺ໂສສິ ອຠິມຸໂຂ ອສ຺ໂສສິ, ສມ຺ປຏິຈ຺ຉີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ປຐມໍ ທພ຺ໂພ ຍາຈິຕພ຺ໂພຕິ ກສ຺ມາ ຠຄວາ ຍາຈາເປຕິ? ຄຣຫໂມຈນຕ຺ຖໍ. ປສ຺ສຕິ ຫິ ຠຄວາ ‘‘ອນາຄເຕ ທພ຺ພສ຺ສ ອິມໍ ຐານໍ ນິສ຺ສາຍ ເມຕ຺ຕິຍຠຸມຊການໍ ວເສນ ມຫາອຸປທ຺ທໂວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ, ຕຕ຺ຣ ເກຈິ ຄຣຫິສ຺ສນ຺ຕິ ‘ອຍໍ ຕຸຓ຺ຫີຠູໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ມໍ ອກຕ຺ວາ ກສ຺ມາ ອີທິສໍ ຐານໍ ວິຈາເຣຕີ’ຕິ. ຕໂຕ ອຎ຺ເຎ ວກ຺ຂນ຺ຕິ ‘ໂກ ອິມສ຺ສ ໂທໂສ ເອເຕເຫວ ຍາຈິຕ຺ວາ ຐປິໂຕ’ຕິ ເອວໍ ຄຣຫໂຕ ມຸຈ຺ຈິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ເອວໍ ຄຣຫໂມຈນຕ຺ຖໍ ຍາຈາເປຕ຺ວາປິ ປຸນ ຍສ຺ມາ ອສມ຺ມເຕ ຠິກ຺ຂຸສ຺ມິໍ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ກິຎ຺ຈິ ກຖຍມາເນ ຂິຍ຺ຍນຘມ຺ໂມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ‘‘ອຍໍ ກສ຺ມາ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ອຸຈ຺ຈາສທ຺ທໍ ກໂຣຕິ, ອິສ຺ສຣິຍໍ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ. ສມ຺ມເຕ ປນ ກເຖນ຺ເຕ ‘‘ມາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ກິຎ຺ຈິ ອວຈຸຕ຺ຖ, ສມ຺ມໂຕ ອຍໍ, ກເຖຕຸ ຍຖາສຸຂ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕາໂຣ ຠວນ຺ຕິ. ອສມ຺ມຕຎ຺ຈ ອຠູເຕນ ອພ຺ຠາຈິກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ ລຫຸກາ ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ ທຸກ຺ກຏມຕ຺ຕາ. ສມ຺ມຕໍ ປນ ອພ຺ຠາຈິກ຺ຂໂຕ ຄຣຸກຕຣາ ປາຈິຕ຺ຕິຍາປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ. ອຖ ສມ຺ມໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ອາປຕ຺ຕິຍາ ຄຣຸກຠາເວນ ເວຣີຫິປິ ທຸປ຺ປຘໍສິຍຕໂຣ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ສມ຺ມນ຺ນາເປຕຸໍ ‘‘ພ຺ຍຕ຺ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ກິໍ ປນ ທ຺ເວ ສມ຺ມຸຕິໂຍ ເອກສ຺ສ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏນ຺ຕີຕິ? ນ ເກວລໍ ທ຺ເວ, ສເຈ ປໂຫຕິ, ເຕຣສາປິ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ. ອປ຺ປໂຫນ຺ຕານໍ ປນ ເອກາປິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ວາ ຕິຓ຺ຓໍ ວາ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

໓໘໒. ສຠາຄານນ຺ຕິ ຄຸຓສຠາຄານໍ, ນ ມິຕ຺ຕສນ຺ຖວສຠາຄານໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ເຍ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິກາ ເຕສໍ ເອກຊ຺ຌ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຍາວຕິກາ ຫິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິກາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕ ອຸຈ຺ຈິນິຕ຺ວາ ເອກໂຕ ເຕສໍ ອນຸຣູປເມວ ເສນາສນໍ ປຎ຺ຎເປຕິ; ເອວໍ ເສສານໍ. ກາຍທຬ຺ຫີພຫຸລາຕິ ກາຍສ຺ສ ທຬ຺ຫີຠາວກຣຓພຫຸລາ, ກາຍໂປສນພຫຸລາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິມາຍປິເມ ອາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ຣຕິຍາຕິ ອິມາຍ ສຄ຺ຄມຄ຺ຄສ຺ສ ຕິຣຈ຺ຉານຠູຕາຍ ຕິຣຈ຺ຉານກຖາຣຕິຍາ. ອຈ຺ຉິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ວິຫຣິສ຺ສນ຺ຕິ.

ເຕໂຊຘາຕຸໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ເຕເນວາໂລເກນາຕິ ເຕໂຊກສິຓຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ອຠິຎ຺ຎາຎາເຓນ ອງ຺ຄຸລິຊລນໍ ອຘິຏ຺ຐາຍ ເຕເນວ ເຕໂຊຘາຕຸສມາປຕ຺ຕິຊນິເຕນ ອງ຺ຄຸລິຊາລາໂລເກນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍໍ ປນ ເຖຣສ຺ສ ອານຸຠາໂວ ນຈິຣສ຺ເສວ ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ປາກໂຏ ອໂຫສິ, ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ອິທ຺ຘິປາຏິຫາຣິຍໍ ທຏ຺ຐຸກາມາ ອປິສຸ ຠິກ຺ຂູ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ວິກາເລ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເຕ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ທູເຣ ອປທິສນ຺ຕີຕິ ຊານນ຺ຕາວ ທູເຣ ອປທິສນ຺ຕິ. ກຖໍ? ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ອາວຸໂສ ທພ຺ພ ຄິຊ຺ຌກູເຏ’’ຕິ ອິມິນາ ນເຍນ.

ອງ຺ຄຸລິຍາ ຊລມານາຍ ປຸຣໂຕ ປຸຣໂຕ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ສເຈ ເອໂກ ຠິກ຺ຂຸ ໂຫຕິ, ສຍເມວ ຄຈ຺ຉຕິ. ສເຈ ພຫູ ໂຫນ຺ຕິ, ພຫູ ອຕ຺ຕຠາເວ ນິມ຺ມິນາຕິ. ສພ຺ເພ ອຕ຺ຕນາ ສທິສາ ເອວ ເສນາສນໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ.

ອຍໍ ມຎ຺ໂຈຕິອາທີສຸ ປນ ເຖເຣ ‘‘ອຍໍ ມຎ຺ໂຈ’’ຕິ ວທນ຺ເຕ ນິມ຺ມິຕາປິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ຄຕຄຕຏ຺ຐາເນ ‘‘ອຍໍ ມຎ຺ໂຈ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ; ເອວໍ ສພ຺ພປເທສຸ. ອຍຎ຺ຫິ ນິມ຺ມິຕານໍ ຘມ຺ມຕາ –

‘‘ເອກສ຺ມິໍ ຠາສມານສ຺ມິໍ, ສພ຺ເພ ຠາສນ຺ຕິ ນິມ຺ມິຕາ;

ເອກສ຺ມິໍ ຕຸຓ຺ຫິມາສີເນ, ສພ຺ເພ ຕຸຓ຺ຫີ ຠວນ຺ຕິ ເຕ’’ຕິ.

ຍສ຺ມິໍ ປນ ວິຫາເຣ ມຎ຺ຈປີຐາທີນິ ນ ປຣິປູຣນ຺ຕິ, ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕໂນ ອານຸຠາເວນ ປູເຣນ຺ຕິ. ເຕນ ນິມ຺ມິຕານໍ ອວຕ຺ຖຸກວຈນໍ ນ ໂຫຕິ.

ເສນາສນໍ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ ປຸນເທວ ເວຬຸວນໍ ປຈ຺ຈາຄຈ຺ຉຕີຕິ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ຊນປທກຖໍ ກເຖນ຺ໂຕ ນ ນິສີທຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐານເມວ ປຈ຺ຈາຄຈ຺ຉຕິ.

໓໘໓. ເມຕ຺ຕິຍຠູມຊກາຕິ ເມຕ຺ຕິໂຍ ເຈວ ຠູມຊໂກ ຈ, ຉພ຺ພຄ຺ຄິຍານໍ ອຄ຺ຄປຸຣິສາ ເອເຕ. ລາມການິ ຈ ຠຕ຺ຕານີຕິ ເສນາສນານິ ຕາວ ນວການໍ ລາມການິ ປາປຸຓນ຺ຕີຕິ ອນຈ຺ຉຣິຍເມຕໍ. ຠຕ຺ຕານິ ປນ ສລາກາໂຍ ປຈ຺ຉິຍໍ ວາ ຈີວຣໂຠເຄ ວາ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອາໂລເຬຕ຺ວາ ເອກເມກໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ປຎ຺ຎາເປນ຺ຕິ, ຕານິປິ ເຕສໍ ມນ຺ທປຸຎຕາຍ ລາມການິ ສພ຺ພປຈ຺ຉິມາເນວ ປາປຸຓນ຺ຕິ. ຍມ຺ປິ ເອກຈາຣິກຠຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຕມ຺ປິ ເອເຕສໍ ປຕ຺ຕທິວເສ ລາມກໍ ວາ ໂຫຕິ, ເອເຕ ວາ ທິສ຺ວາວ ປຓີຕໍ ອທຕ຺ວາ ລາມກເມວ ເທນ຺ຕິ.

ອຠິສງ຺ຂາຣິກນ຺ຕິ ນານາສມ຺ຠາເຣຫິ ອຠິສງ຺ຂຣິຕ຺ວາ ກຕໍ ສຸສຊ຺ຊິຕໍ, ສຸສມ຺ປາທິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຓາຊກນ຺ຕິ ສກຸຓ຺ຑກຠຕ຺ຕໍ. ພິລງ຺ຄທຸຕິຍນ຺ຕິ ກຎ຺ຊິກທຸຕິຍໍ.

ກລ຺ຍາຓຠຕ຺ຕິໂກຕິ ກລ຺ຍາຓໍ ສຸນ຺ທຣໍ ອຕິວິຍ ປຓີຕໍ ຠຕ຺ຕມສ຺ສາຕິ ກລ຺ຍາຓຠຕ຺ຕິໂກ, ປຓີຕທາຍກຕ຺ຕາ ຠຕ຺ເຕເນວ ປຎ຺ຎາໂຕ. ຈຕຸກ຺ກຠຕ຺ຕໍ ເທຕີຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ຠຕ຺ຕານິ ເທຕິ, ຕທ຺ຘິຕໂວຫາເຣນ ປນ ‘‘ຈຕຸກ຺ກຠຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປຕິຏ຺ຐິຕ຺ວາ ປຣິວິສຕີຕິ ສພ຺ພກມ຺ມນ຺ເຕ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ມຫນ຺ຕໍ ປູຊາສກ຺ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ສມີເປ ຐຕ຺ວາ ປຣິວິສຕິ. ໂອທເນນ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ໂອທນຫຕ຺ຖາ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ຠນ຺ເຕ ໂອທນໍ ເທມາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເອວໍ ກຣຓຕ຺ເຖເຍວ ກຣຓວຈນໍ ໂຫຕິ. ເອສ ນໂຍ ສູປາທີສຸ.

ສ຺ວາຕນາຍາຕິ ສ຺ເວ ຠໂວ ຠຕ຺ຕປຣິໂຠໂຄ ສ຺ວາຕໂນ ຕສ຺ສຕ຺ຖາຍ, ສ຺ວາຕນາຍ ສ຺ເວ ກຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ຠຕ຺ຕປຣິໂຠຄສ຺ສຕ຺ຖາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ ໂຫຕີຕິ ປາເປຕ຺ວາ ທິນ຺ນໍ ໂຫຕິ. ເມຕ຺ຕິຍຠູມຊການໍ ໂຂ ຄຫປຕີຕິ ອິທໍ ເຖໂຣ ອສມນ຺ນາຫຣິຕ຺ວາ ອາຫ. ເອວໍພລວຕີ ຫິ ເຕສໍ ມນ຺ທປຸຎ຺ຎຕາ, ຍໍ ສຕິເວປຸລ຺ລປ຺ປຕ຺ຕານມ຺ປິ ອສມນ຺ນາຫາໂຣ ໂຫຕິ. ເຍ ເຊຕິ ເອຕ຺ຖ ເຊຕິ ທາສິໍ ອາລປຕິ.

ຫິຍ຺ໂຍ ໂຂ ອາວຸໂສ ອມ຺ຫາກນ຺ຕິ ຣຕ຺ຕິໍ ສມ຺ມນ຺ຕຍມານາ ອຕີຕໍ ທິວສຠາຄໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຫິຍ຺ໂຍ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ນ ຈິຕ຺ຕຣູປນ຺ຕິ ນ ຈິຕ຺ຕານຸຣູປໍ, ຍຖາ ປຸພ຺ເພ ຍຕ຺ຕກໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຕກໍ ສຸປນ຺ຕິ, ນ ເອວໍ ສຸປິໍສຸ, ອປ຺ປກເມວ ສຸປິໍສູຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ພຫາຣາມໂກຏ຺ຐເກຕິ ເວຬຸວນວິຫາຣສ຺ສ ພຫິທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐເກ. ປຕ຺ຕກ຺ຂນ຺ຘາຕິ ປຕິຕກ຺ຂນ຺ຘາ ຂນ຺ຘຏ຺ຐິກໍ ນາເມຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນາ. ປຊ຺ຌາຍນ຺ຕາຕິ ປຘູປາຍນ຺ຕາ.

ຍໂຕ ນິວາຕໍ ຕໂຕ ສວາຕນ຺ຕິ ຍຕ຺ຖ ນິວາຕໍ ອປ຺ປໂກປິ ວາໂຕ ນຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖ ມຫາວາໂຕ ອຸຏ຺ຐິໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຸທກໍ ມຎ຺ເຎ ອາທິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຸທກໍ ວິຍ ອາທິຕ຺ຕໍ.

໓໘໔. ສຣສິ ຕ຺ວໍ ທພ຺ພ ເອວຣູປໍ ກຕ຺ຕາຕິ ຕ຺ວໍ ທພ຺ພ ເອວຣູປໍ ກຕ຺ຕາ ສຣສິ. ອຖ ວາ ສຣສິ ຕ຺ວໍ ທພ຺ພ ເອວຣູປໍ ຍຖາຍໍ ຠິກ຺ຂຸນີ ອາຫ, ກຕ຺ຕາ ຘາສິ ເອວຣູປໍ, ຍຖາຍໍ ຠິກ຺ຂຸນີ ອາຫາຕິ ເອວໍ ໂຍເຊຕ຺ວາເປຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເຍ ປນ ‘‘ກຕ຺ວາ’’ຕິ ປຐນ຺ຕິ ເຕສໍ ອຸຊຸກເມວ.

ຍຖາ ມໍ ຠນ຺ເຕ ຠຄວາ ຊານາຕີຕິ ເຖໂຣ ກິໍ ທສ຺ເສຕິ. ຠຄວາ ຠນ຺ເຕ ສພ຺ພຎ຺ຎູ, ອຫຎ຺ຈ ຂີຓາສໂວ, ນຕ຺ຖິ ມຍ຺ຫໍ ວຕ຺ຖຸປຏິເສວນາ, ຕໍ ມໍ ຠຄວາ ຊານາຕິ, ຕຕ຺ຣາຫໍ ກິໍ ວກ຺ຂາມິ, ຍຖາ ມໍ ຠຄວາ ຊານາຕິ ຕເຖວາຫໍ ທຏ຺ຐພ຺ໂພຕິ.

ນ ໂຂ ທພ຺ພ ທພ຺ພາ ເອວໍ ນິພ຺ເພເຐນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ນ ໂຂ ທພ຺ພ ປຓ຺ຑິຕາ ຍຖາ ຕ຺ວໍ ປຣປ຺ປຈ຺ຈເຍນ ນິພ຺ເພເຐສິ, ເອວໍ ນິພ຺ເພເຐນ຺ຕິ; ອປິ ຈ ໂຂ ຍເທວ ສາມໍ ຎາຕໍ ເຕນ ນິພ຺ເພເຐນ຺ຕີຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ສເຈ ຕຍາ ກຕໍ ກຕນ຺ຕິ ອິມິນາ ກິໍ ທສ຺ເສຕິ? ນ ຫິ ສກ຺ກາ ປຣິສພເລນ ວາ ປກ຺ຂຸປຕ຺ຖມ຺ເຠນ ວາ ອກາຣໂກ ກາຣໂກ ກາຕຸໍ, ກາຣໂກ ວາ ອກາຣໂກ ກາຕຸໍ, ຕສ຺ມາ ຍໍ ສຍໍ ກຕໍ ວາ ອກຕໍ ວາ ຕເທວ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ກສ຺ມາ ປນ ຠຄວາ ຊານນ຺ໂຕປິ ‘‘ອຫໍ ຊານາມິ, ຂີຓາສໂວ ຕ຺ວໍ; ນຕ຺ຖິ ຕຸຍ຺ຫໍ ໂທໂສ, ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸນີ ມຸສາວາທິນີ’’ຕິ ນາໂວຈາຕິ? ປຣານຸທ຺ທຍຕາຍ. ສເຈ ຫິ ຠຄວາ ຍໍ ຍໍ ຊານາຕິ ຕໍ ຕໍ ວເທຍ຺ຍ, ອຎ຺ເຎນ ປາຣາຊິກໍ ອາປນ຺ເນນ ປຸຏ຺ເຐນ ‘‘ອຫໍ ຊານາມິ ຕ຺ວໍ ປາຣາຊິໂກ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ຠເວຍ຺ຍ, ຕໂຕ ໂສ ປຸຄ຺ຄໂລ ‘‘ອຍໍ ປຸພ຺ເພ ທພ຺ພໍ ມລ຺ລປຸຕ຺ຕໍ ສຸທ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ ອິທານິ ມໍ ອສຸທ຺ຘໍ ກໂຣຕິ; ກສ຺ສ ທານິ ກິໍ ວທາມິ, ຍຕ຺ຣ ສຕ຺ຖາປິ ສາວເກສຸ ຉນ຺ທາຄຕິໍ ຄຈ຺ຉຕິ; ກຸໂຕ ອິມສ຺ສ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຠາໂວ’’ຕິ ອາຆາຕໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ອປາຍູປໂຄ ຠເວຍ຺ຍ, ຕສ຺ມາ ຠຄວາ ອິມາຍ ປຣານຸທ຺ທຍຕາຍ ຊານນ຺ໂຕປິ ນາໂວຈ.

ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍ ອຸປວາທປຣິວຊ຺ຊນໂຕປິ ນາໂວຈ. ຍທິ ຫິ ຠຄວາ ເອວໍ ວເທຍ຺ຍ, ເອວໍ ອຸປວາໂທ ຠເວຍ຺ຍ ‘‘ທພ຺ພສ຺ສ ມລ຺ລປຸຕ຺ຕສ຺ສ ວຸຏ຺ຐານໍ ນາມ ຠາຣິຍໍ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໍ ປນ ສກ຺ຂິໍ ລຠິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐິໂຕ’’ຕິ. ອິທຎ຺ຈ ວຸຏ຺ຐານລກ຺ຂຓໍ ມຎ຺ຎມານາ ‘‘ພຸທ຺ຘກາເລປິ ສກ຺ຂິນາ ສຸທ຺ຘິ ວາ ອສຸທ຺ຘິ ວາ ໂຫຕິ ມຍໍ ຊານາມ, ອຍໍ ປຸຄ຺ຄໂລ ອສຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ເອວໍ ປາປຠິກ຺ຂູ ລຊ຺ຊິມ຺ປິ ວິນາເສຍ຺ຍຸນ຺ຕິ. ອປິຈ ອນາຄເຕປິ ຠິກ຺ຂູ ໂອຕິຓ຺ເຓ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ໂຈເທຕ຺ວາ ສາເຣຕ຺ວາ ‘‘ສເຈ ຕຍາ ກຕໍ, ‘ກຕ’ນ຺ຕິ ວເທຫີ’’ຕິ ລຊ຺ຊີນໍ ປຏິຎ຺ຎໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ວິນຍລກ຺ຂເຓ ຕນ຺ຕິໍ ຐເປນ຺ໂຕ ‘‘ອຫໍ ຊານາມີ’’ຕິ ອວຕ຺ວາວ ‘‘ສເຈ ຕຍາ ກຕໍ, ‘ກຕ’ນ຺ຕິ ວເທຫີ’’ຕິ ອາຫ.

ນາຠິຊານາມິ ສຸປິນນ຺ເຕນປິ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວິຕາຕິ ສຸປິນນ຺ເຕນປິ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ນ ອຠິຊານາມິ, ນ ປຏິເສວິຕາ ອຫນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຖ ວາ ປຏິເສວິຕາ ຫຸຕ຺ວາ ສຸປິນນ຺ເຕນປິ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ນ ຊານາມີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຍ ປນ ‘‘ປຏິເສວິຕ຺ວາ’’ຕິ ປຐນ຺ຕິ ເຕສໍ ອຸຊຸກເມວ. ປເຄວ ຊາຄໂຣຕິ ຊາຄຣນ຺ໂຕ ປນ ປຐມໍເຍວ ນ ຊານາມີຕິ.

ເຕນ ຫິ ຠິກ຺ຂເວ ເມຕ຺ຕິຍໍ ຠິກ຺ຂຸນິໍ ນາເສຖາຕິ ຍສ຺ມາ ທພ຺ພສ຺ສ ຈ ອິມິສ຺ສາ ຈ ວຈນໍ ນ ຆຏີຍຕິ ຕສ຺ມາ ເມຕ຺ຕິຍໍ ຠິກ຺ຂຸນິໍ ນາເສຖາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຕິສ຺ໂສ ນາສນາ – ລິງ຺ຄນາສນາ, ສໍວາສນາສນາ, ທຓ຺ຑກມ຺ມນາສນາຕິ. ຕາສຸ ‘‘ທູສໂກ ນາເສຕພ຺ໂພ’’ຕິ (ປາຣາ. ໖໖) ອຍໍ ‘‘ລິງ຺ຄນາສນາ’’. ອາປຕ຺ຕິຍາ ອທສ຺ສເນ ວາ ອປ຺ປຏິກມ຺ເມ ວາ ປາປິກາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ອປ຺ປຏິນິສ຺ສຄ຺ເຄ ວາ ອຸກ຺ເຂປນີຍກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ອຍໍ ‘‘ສໍວາສນາສນາ’’. ‘‘ຈຣ ປິເຣ ວິນສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໔໒໙) ທຓ຺ຑກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ອຍໍ ‘‘ທຓ຺ຑກມ຺ມນາສນາ’’. ອິຘ ປນ ລິງ຺ຄນາສນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ – ‘‘ເມຕ຺ຕິຍໍ ຠິກ຺ຂຸນິໍ ນາເສຖາ’’ຕິ.

ອິເມ ຈ ຠິກ຺ຂູ ອນຸຍຸຎ຺ຊຖາຕິ ອິມິນາ ອິມໍ ທີເປຕິ ‘‘ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸນີ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມຕາຍ ອກາຣິກາ ອທ຺ຘາ ອຎ຺ເຎຫິ ອຸຍ຺ໂຍຊິຕາ, ຕສ຺ມາ ເຍຫິ ອຸຍ຺ໂຍຊິຕາ ອິເມ ຠິກ຺ຂູ ອນຸຍຸຎ຺ຊຖ ຄເວສຖ ຊານາຖາ’’ຕິ.

ກິໍ ປນ ຠຄວຕາ ເມຕ຺ຕິຍາ ຠິກ຺ຂຸນີ ປຏິຎ຺ຎາຍ ນາສິຕາ ອປ຺ປຏິຎ຺ຎາຍ ນາສິຕາຕິ, ກິຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຍທິ ຕາວ ປຏິຎ຺ຎາຍ ນາສິຕາ, ເຖໂຣ ກາຣໂກ ໂຫຕິ ສໂທໂສ? ອຖ ອປ຺ປຏິຎ຺ຎາຍ, ເຖໂຣ ອກາຣໂກ ໂຫຕິ ນິທ຺ໂທໂສ.

ຠາຕິຍຣາຊກາເລປິ ມຫາວິຫາຣວາສີນຎ຺ຈ ອຠຍຄິຣິວາສີນຎ຺ຈ ເຖຣານໍ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ປເທ ວິວາໂທ ອໂຫສິ. ອຠຍຄິຣິວາສິໂນປິ ອຕ຺ຕໂນ ສຸຕ຺ຕໍ ວຕ຺ວາ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ວາເທ ເຖໂຣ ກາຣໂກ ໂຫຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ມຫາວິຫາຣວາສິໂນປິ ອຕ຺ຕໂນ ສຸຕ຺ຕໍ ວຕ຺ວາ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ວາເທ ເຖໂຣ ກາຣໂກ ໂຫຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ປຎ຺ໂຫ ນ ຉິຊ຺ຊຕິ. ຣາຊາ ສຸຕ຺ວາ ເຖເຣ ສນ຺ນິປາເຕຕ຺ວາ ທີຆກາຣາຍນໍ ນາມ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຊາຕິຍໍ ອມຈ຺ຈໍ ‘‘ເຖຣານໍ ກຖໍ ສຸຓາຫີ’’ຕິ ອາຓາເປສິ. ອມຈ຺ໂຈ ກິຣ ປຓ຺ຑິໂຕ ຠາສນ຺ຕຣກຸສໂລ ໂສ ອາຫ – ‘‘ວທນ຺ຕຸ ຕາວ ເຖຣາ ສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ຕໂຕ ອຠຍຄິຣິເຖຣາ ອຕ຺ຕໂນ ສຸຕ຺ຕໍ ວທິໍສຸ – ‘‘ເຕນ ຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ເມຕ຺ຕິຍໍ ຠິກ຺ຂຸນິໍ ສກາຍ ປຏິຎ຺ຎາຍ ນາເສຖາ’’ຕິ. ອມຈ຺ໂຈ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ວາເທ ເຖໂຣ ກາຣໂກ ໂຫຕິ ສໂທໂສ’’ຕິ ອາຫ. ມຫາວິຫາຣວາສິໂນປິ ອຕ຺ຕໂນ ສຸຕ຺ຕໍ ວທິໍສຸ – ‘‘ເຕນ ຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ເມຕ຺ຕິຍໍ ຠິກ຺ຂຸນິໍ ນາເສຖາ’’ຕິ. ອມຈ຺ໂຈ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ວາເທ ເຖໂຣ ອກາຣໂກ ໂຫຕິ ນິທ຺ໂທໂສ’’ຕິ ອາຫ. ກິໍ ປເນຕ຺ຖ ຍຸຕ຺ຕໍ? ຍໍ ປຈ຺ຉາ ວຸຕ຺ຕໍ ວິຈາຣິຕຎ຺ເຫຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິເຍຫິ, ຠິກ຺ຂຸ ຠິກ຺ຂຸໍ ອມູລເກນ ອນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸນາ ອນຸທ຺ຘໍເສຕິ, ສງ຺ຆາທິເສໂສ; ຠິກ຺ຂຸນິໍ ອນຸທ຺ຘໍເສຕິ, ທຸກ຺ກຏໍ. ກຸຣຸນ຺ທິຍໍ ປນ ‘‘ມຸສາວາເທ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ວິຈາຣຓາ, ປຸຣິມນເຍ ຕາວ ອນຸທ຺ຘໍສນາຘິປ຺ປາຍຕ຺ຕາ ທຸກ຺ກຏເມວ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ຍຖາ ສຕິປິ ມຸສາວາເທ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຠິກ຺ຂຸສ຺ມິໍ ສງ຺ຆາທິເສໂສ, ສຕິປິ ຈ ມຸສາວາເທ ອສຸທ຺ຘໍ ສຸທ຺ຘທິຏ຺ຐິໂນ ອກ຺ໂກສາຘິປ຺ປາເຍນ ວທນ຺ຕສ຺ສ ໂອມສວາເທເນວ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ນ ສມ຺ປຊານມຸສາວາເທນ; ເອວໍ ອິຘາປິ ອນຸທ຺ຘໍສນາຘິປ຺ປາຍຕ຺ຕາ ສມ຺ປຊານມຸສາວາເທ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ທຸກ຺ກຏເມວ ຍຸຕ຺ຕໍ. ປຈ຺ຉິມນເຍປິ ມຸສາວາທຕ຺ຕາ ປາຈິຕ຺ຕິຍເມວ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ວຈນປ຺ປມາຓໂຕ ຫິ ອນຸທ຺ຘໍສນາຘິປ຺ປາເຍນ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສ຺ມິໍ ສງ຺ຆາທິເສໂສ. ອກ຺ໂກສາຘິປ຺ປາຍສ຺ສ ຈ ໂອມສວາໂທ. ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ປນ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິວຈນໍ ນຕ຺ຖິ, ສມ຺ປຊານມຸສາວາເທ ປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ວຈນມຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ປາຈິຕ຺ຕິຍເມວ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

ຕຕ຺ຣ ປນ ອິທໍ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ – ‘‘ອນຸທ຺ຘໍສນາຘິປ຺ປາເຍ ອສຕິ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ຕສ຺ມິໍ ສຕິ ເກນ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ? ຕຕ຺ຣ ຍສ຺ມາ ມຸສາ ຠຓນ຺ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິເຍ ສິທ຺ເຘປິ ອມູລເກນ ສງ຺ຆາທິເສເສນ ອນຸທ຺ຘໍສເນ ວິສຸໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ອນຸທ຺ຘໍສນາຘິປ຺ປາເຍ ສຕິ ສມ຺ປຊານມຸສາວາເທ ປາຈິຕ຺ຕິຍສ຺ສ ໂອກາໂສ ນ ທິສ຺ສຕິ, ນ ຈ ສກ຺ກາ ອນຸທ຺ຘໍເສນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິຍາ ຠວິຕຸນ຺ຕິ ປຸຣິມນໂຍເວຕ຺ຖ ປຣິສຸທ຺ຘຕໂຣ ຂາຍຕິ. ຕຖາ ຠິກ຺ຂຸນີ ຠິກ຺ຂຸນິໍ ອມູລເກນ ອນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸນາ ອນຸທ຺ຘໍເສຕິ ສງ຺ຆາທິເສໂສ, ຠິກ຺ຂຸໍ ອນຸທ຺ຘໍເສຕິ ທຸກ຺ກຏໍ, ຕຕ຺ຣ ສງ຺ຆາທິເສໂສ ວຸຏ຺ຐານຄາມີ ທຸກ຺ກຏໍ, ເທສນາຄາມີ ເອເຕຫິ ນາສນາ ນຕ຺ຖິ. ຍສ຺ມາ ປນ ສາ ປກຕິຍາວ ທຸສ຺ສີລາ ປາປຠິກ຺ຂຸນີ ອິທານິ ຈ ສຍເມວ ‘‘ທຸສ຺ສີລາມ຺ຫີ’’ຕິ ວທຕິ ຕສ຺ມາ ນໍ ຠຄວາ ອສຸທ຺ຘຕ຺ຕາເຍວ ນາເສສີຕິ.

ອຖ ໂຂ ເມຕ຺ຕິຍຠູມຊກາຕິ ເອວໍ ‘‘ເມຕ຺ຕິຍໍ ຠິກ຺ຂຸນິໍ ນາເສຖ, ອິເມ ຈ ຠິກ຺ຂູ ອນຸຍຸຎ຺ຊຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ວິຫາຣໍ ປວິຏ຺ເຐ ຠຄວຕິ ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ‘‘ເທຖ ທານິ ອິມິສ຺ສາ ເສຕການີ’’ຕິ ນາສິຍມານໍ ຕໍ ຠິກ຺ຂຸນິໍ ທິສ຺ວາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຕໍ ໂມເຈຕຸກາມຕາຍ ອຕ຺ຕໂນ ອປຣາຘໍ ອາວິກຣິໍສຸ, ເອຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຖ ໂຂ ເມຕ຺ຕິຍຠູມຊກາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໓໘໕-໖. ທຸຏ຺ໂຐ ໂທໂສຕິ ທູສິໂຕ ເຈວ ທູສໂກ ຈ. ອຸປ຺ປນ຺ເນ ຫິ ໂທເສ ປຸຄ຺ຄໂລ ເຕນ ໂທເສນ ທູສິໂຕ ໂຫຕິ ປກຕິຠາວໍ ຊຫາປິໂຕ, ຕສ຺ມາ ‘‘ທຸຏ຺ໂຐ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຣຎ຺ຈ ທູເສຕິ ວິນາເສຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ໂທໂສ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິຕິ ‘‘ທຸຏ຺ໂຐ ໂທໂສ’’ຕິ ເອກສ຺ເສເວຕໍ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອາກາຣນານຕ຺ເຕນ ນິທສ຺ສນໍ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທຸຏ຺ໂຐ ໂທໂສຕິ ທູສິໂຕ ເຈວ ທູສໂກ ຈາ’’ຕິ ຕຕ຺ຖ ສທ຺ທລກ຺ຂຓໍ ປຣິເຍສິຕພ຺ພໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ໂສ ‘‘ທຸຏ຺ໂຐ ໂທໂສ’’ຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄໂຕ ປຏິຆສມງ຺ຄີປຸຄ຺ຄໂລ ກຸປິຕາທິຠາເວ ຐິໂຕວ ໂຫຕິ, ເຕນສ຺ສ ປທຠາຊເນ ‘‘ກຸປິໂຕ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ກຸປິໂຕຕິ ກຸປ຺ປຠາວໍ ປກຕິໂຕ ຈວນຠາວໍ ປຕ຺ໂຕ. ອນຕ຺ຕມໂນຕິ ນ ສກມໂນ ອຕ຺ຕໂນ ວເສ ອຏ຺ຐິຕຈິຕ຺ໂຕ; ອປິຈ ປີຕິສຸເຂຫິ ນ ອຕ຺ຕມໂນ ນ ອຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕຕິ ອນຕ຺ຕມໂນ. ອນຠິຣທ຺ໂຘຕິ ນ ສຸຂິໂຕ ນ ວາ ປສາທິໂຕຕິ ອນຠິຣທ຺ໂຘ. ປຏິເຆນ ອາຫຕໍ ຈິຕ຺ຕມສ຺ສາຕິ ອາຫຕຈິຕ຺ໂຕ. ຈິຕ຺ຕຖທ຺ຘຠາວຈິຕ຺ຕກຈວຣສງ຺ຂາຕໍ ປຏິຆຂີລໍ ຊາຕມສ຺ສາຕິ ຂິລຊາໂຕ. ອປ຺ປຕີໂຕຕິ ນປ຺ປຕີໂຕ ປີຕິສຸຂາທີຫິ ວຊ຺ຊິໂຕ, ນ ອຠິສໂຏຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປທຠາຊເນ ປນ ເຍສໍ ຘມ຺ມານໍ ວເສນ ອປ຺ປຕີໂຕ ໂຫຕິ, ເຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຕນ ຈ ໂກເປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຕ຺ຖ ເຕນ ຈ ໂກເປນາຕິ ເຍນ ທຸຏ຺ໂຐຕິ ຈ ກຸປິໂຕຕິ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ ອຸຠຍມ຺ປິ ເຫຕໍ ປກຕິຠາວໍ ຊຫາປນໂຕ ເອກາກາຣໍ ໂຫຕິ. ເຕນ ຈ ໂທເສນາຕິ ເຍນ ‘‘ໂທໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ອິເມຫິ ທ຺ວີຫິ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘເມວ ທສ຺ເສຕິ.

ຕາຍ ຈ ອນຕ຺ຕມນຕາຍາຕິ ຍາຍ ‘‘ອນຕ຺ຕມໂນ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕາຍ ຈ ອນຠິຣທ຺ຘິຍາຕິ ຍາຍ ‘‘ອນຠິຣທ຺ໂຘ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ອິເມຫິ ທ຺ວີຫິ ເວທນາກ຺ຂນ຺ຘໍ ທສ຺ເສຕິ.

ອມູລເກນ ປາຣາຊິເກນາຕິ ເອຕ຺ຖ ນາສ຺ສ ມູລນ຺ຕິ ອມູລກໍ, ຕໍ ປນສ຺ສ ອມູລກຕ຺ຕໍ ຍສ຺ມາ ໂຈທກວເສນ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ນ ຈຸທິຕກວເສນ. ຕສ຺ມາ ຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ປທຠາຊເນ ‘‘ອມູລກໍ ນາມ ອທິຏ຺ຐໍ ອສຸຕໍ ອປຣິສງ຺ກິຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ເຕນ ອິມໍ ທີເປຕິ ‘‘ຍໍ ປາຣາຊິກໍ ໂຈທເກນ ຈຸທິຕກມ຺ຫິ ປຸຄ຺ຄເລ ເນວ ທິຏ຺ຐໍ ນ ສຸຕໍ ນ ປຣິສງ຺ກິຕໍ ອິທໍ ເອເຕສໍ ທສ຺ສນສວນປຣິສງ຺ກາສງ຺ຂາຕານໍ ມູລານໍ ອຠາວໂຕ ອມູລກໍ ນາມ, ຕໍ ປນ ໂສ ອາປນ຺ໂນ ວາ ໂຫຕຸ ອນາປນ຺ໂນ ວາ ເອຕໍ ອິຘ ອປ຺ປມາຓນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອທິຏ຺ຐໍ ນາມ ອຕ຺ຕໂນ ປສາທຈກ຺ຂຸນາ ວາ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ວາ ອທິຏ຺ຐໍ. ອສຸຕໍ ນາມ ຕເຖວ ເກນຈິ ວຸຈ຺ຈມານໍ ນ ສຸຕໍ. ອປຣິສງ຺ກິຕໍ ນາມ ຈິຕ຺ເຕນ ອປຣິສງ຺ກິຕໍ.

‘‘ທິຏ຺ຐໍ’’ ນາມ ອຕ຺ຕນາ ວາ ປເຣນ ວາ ປສາທຈກ຺ຂຸນາ ວາ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ວາ ທິຏ຺ຐໍ. ‘‘ສຸຕໍ’’ ນາມ ຕເຖວ ສຸຕໍ. ‘‘ປຣິສງ຺ກິຕ’’ມ຺ປິ ອຕ຺ຕນາ ວາ ປເຣນ ວາ ປຣິສງ຺ກິຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຕນາ ທິຏ຺ຐໍ ທິຏ຺ຐເມວ, ປເຣຫິ ທິຏ຺ຐໍ ອຕ຺ຕນາ ສຸຕໍ, ປເຣຫິ ສຸຕໍ, ປເຣຫິ ປຣິສງ຺ກິຕນ຺ຕິ ອິທໍ ປນ ສພ຺ພມ຺ປິ ອຕ຺ຕນາ ສຸຕຏ຺ຐາເນເຍວ ຕິຏ຺ຐຕິ.

ປຣິສງ຺ກິຕໍ ປນ ຕິວິຘໍ – ທິຏ຺ຐປຣິສງ຺ກິຕໍ, ສຸຕປຣິສງ຺ກິຕໍ, ມຸຕປຣິສງ຺ກິຕນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ທິຏ຺ຐປຣິສງ຺ກິຕໍ ນາມ ເອໂກ ຠິກ຺ຂຸ ອຸຈ຺ຈາຣປສ຺ສາວກມ຺ເມນ ຄາມສມີເປ ເອກໍ ຄຸມ຺ພໍ ປວິຏ຺ໂຐ, ອຎ຺ຎຕຣາປິ ອິຕ຺ຖີ ເກນຈິເທວ ກຣຓີເຍນ ຕໍ ຄຸມ຺ພໍ ປວິສິຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕາ, ນາປິ ຠິກ຺ຂຸ ອິຕ຺ຖິໍ ອທ຺ທສ; ນ ອິຕ຺ຖີ ຠິກ຺ຂຸໍ, ອທິສ຺ວາວ ອຸໂຠປິ ຍຖາຣຸຈິໍ ປກ຺ກນ຺ຕາ, ອຎ຺ຎຕໂຣ ຠິກ຺ຂຸ ອຸຠິນ຺ນໍ ຕໂຕ ນິກ຺ຂມນໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ‘‘ອທ຺ຘາ ອິເມສໍ ກຕໍ ວາ ກຣິສ຺ສນ຺ຕິ ວາ’’ຕິ ປຣິສງ຺ກຕິ, ອິທໍ ທິຏ຺ຐປຣິສງ຺ກິຕໍ ນາມ.

ສຸຕປຣິສງ຺ກິຕໍ ນາມ ອິເຘກຈ຺ໂຈ ອນ຺ຘກາເຣ ວາ ປຏິຈ຺ຉນ຺ເນ ວາ ໂອກາເສ ມາຕຸຄາເມນ ສທ຺ຘິໍ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຕາທິສໍ ປຏິສນ຺ຖາຣວຈນໍ ສຸຓາຕິ, ສມີເປ ອຎ຺ຎໍ ວິຊ຺ຊມານມ຺ປິ ‘‘ອຕ຺ຖິ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ນ ຊານາຕິ, ໂສ ‘‘ອທ຺ຘາ ອິເມສໍ ກຕໍ ວາ ກຣິສ຺ສນ຺ຕິ ວາ’’ຕິ ປຣິສງ຺ກຕິ, ອິທໍ ສຸຕປຣິສງ຺ກິຕໍ ນາມ.

ມຸຕປຣິສງ຺ກິຕໍ ນາມ ສມ຺ພຫຸລາ ຘຸຕ຺ຕາ ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ປຸປ຺ຜຄນ຺ຘມໍສສຸຣາທີນິ ຄເຫຕ຺ວາ ອິຕ຺ຖີຫິ ສທ຺ຘິໍ ເອກໍ ປຈ຺ຈນ຺ຕວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມຓ຺ຑເປ ວາ ໂຠຊນສາລາທີສຸ ວາ ຍຖາສຸຂໍ ກີຬິຕ຺ວາ ປຸປ຺ຜາທີນິ ວິກິຣິຕ຺ວາ ຄຕາ, ປຸນທິວເສ ຠິກ຺ຂູ ຕໍ ວິປ຺ປກາຣໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກສ຺ສິທໍ ກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ວິຈິນນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຣ ຈ ເກນຈິ ຠິກ຺ຂຸນາ ປເຄວ ວຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ວຕ຺ຕສີເສນ ມຓ຺ຑປໍ ວາ ໂຠຊນສາລໍ ວາ ປຏິຊຄ຺ຄນ຺ເຕນ ປຸປ຺ຜາທີນິ ອາມຏ຺ຐານິ ໂຫນ຺ຕິ, ເກນຈິ ອຸປຏ຺ຐາກກຸລໂຕ ອາຠເຕຫິ ປຸປ຺ຜາທີຫິ ປູຊາ ກຕາ ໂຫຕິ, ເກນຈິ ເຠສຊ຺ຊຕ຺ຖໍ ອຣິຏ຺ຐໍ ປີຕໍ ໂຫຕິ, ອຖ ເຕ ‘‘ກສ຺ສິທໍ ກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ວິຈິນນ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູ ເຕສໍ ຫຕ຺ຖຄນ຺ຘຎ຺ຈ ມຸຂຄນ຺ຘຎ຺ຈ ຆາຍິຕ຺ວາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ປຣິສງ຺ກນ຺ຕິ, ອິທໍ ມຸຕປຣິສງ຺ກິຕໍ ນາມ.

ຕຕ຺ຖ ທິຏ຺ຐໍ ອຕ຺ຖິ ສມູລກໍ, ອຕ຺ຖິ ອມູລກໍ; ທິຏ຺ຐເມວ ອຕ຺ຖິ ສຎ຺ຎາສມູລກໍ, ອຕ຺ຖິ ສຎ຺ຎາອມູລກໍ. ເອສ ນໂຍ ສຸເຕປິ. ປຣິສງ຺ກິເຕ ປນ ທິຏ຺ຐປຣິສງ຺ກິຕໍ ອຕ຺ຖິ ສມູລກໍ, ອຕ຺ຖິ ອມູລກໍ; ທິຏ຺ຐປຣິສງ຺ກິຕເມວ ອຕ຺ຖິ ສຎ຺ຎາສມູລກໍ, ອຕ຺ຖິ ສຎ຺ຎາອມູລກໍ. ເອສ ນໂຍ ສຸຕມຸຕປຣິສງ຺ກິເຕສຸ. ຕຕ຺ຖ ທິຏ຺ຐໍ ສມູລກໍ ນາມ ປາຣາຊິກໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາວ ‘‘ທິຏ຺ໂຐ ມຍາ’’ຕິ ວທຕິ, ອມູລກໍ ນາມ ປຏິຈ຺ຉນ຺ໂນກາສໂຕ ນິກ຺ຂມນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ວີຕິກ຺ກມໍ ອທິສ຺ວາ ‘‘ທິຏ຺ໂຐ ມຍາ’’ຕິ ວທຕິ. ທິຏ຺ຐເມວ ສຎ຺ຎາສມູລກໍ ນາມ ທິສ຺ວາວ ທິຏ຺ຐສຎ຺ຎີ ຫຸຕ຺ວາ ໂຈເທຕິ, ສຎ຺ຎາອມູລກໍ ນາມ ປຸພ຺ເພ ປາຣາຊິກວີຕິກ຺ກມໍ ທິສ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ອທິຏ຺ຐສຎ຺ຎີ ຊາໂຕ, ໂສ ສຎ຺ຎາຍ ອມູລກໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ທິຏ຺ໂຐ ມຍາ’’ຕິ ໂຈເທຕິ. ເອເຕນ ນເຍນ ສຸຕມຸຕປຣິສງ຺ກິຕານິປິ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ເວທິຕພ຺ພານິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສພ຺ພປ຺ປກາເຣຓາປິ ສມູລເກນ ວາ ສຎ຺ຎາສມູລເກນ ວາ ໂຈເທນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ, ອມູລເກນ ວາ ປນ ສຎ຺ຎາອມູລເກນ ວາ ໂຈເທນ຺ຕສ຺ເສວ ອາປຕ຺ຕິ.

ອນຸທ຺ຘໍເສຍ຺ຍາຕິ ຘໍເສຍ຺ຍ ປຘໍເສຍ຺ຍ ອຠິຠເວຍ຺ຍ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖເຣຍ຺ຍ. ຕໍ ປນ ອນຸທ຺ຘໍສນໍ ຍສ຺ມາ ອຕ຺ຕນາ ໂຈເທນ຺ໂຕປິ ປເຣນ ໂຈທາເປນ຺ໂຕປິ ກໂຣຕິເຍວ, ຕສ຺ມາສ຺ສ ປທຠາຊເນ ‘‘ໂຈເທຕິ ວາ ໂຈທາເປຕິ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຕ຺ຖ ໂຈເທຕີຕິ ‘‘ປາຣາຊິກໍ ຘມ຺ມໍ ອາປນ຺ໂນສີ’’ຕິອາທີຫິ ວຈເນຫິ ສຍໍ ໂຈເທຕິ, ຕສ຺ສ ວາຈາຍ ວາຈາຍ ສງ຺ຆາທິເສໂສ. ໂຈທາເປຕີຕິ ອຕ຺ຕນາ ສມີເປ ຐຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ຠິກ຺ຂຸ ອາຓາເປຕິ, ໂສ ຕສ຺ສ ວຈເນນ ຕໍ ໂຈເທຕິ, ໂຈທາປກສ຺ເສວ ວາຈາຍ ວາຈາຍ ສງ຺ຆາທິເສໂສ. ອຖ ໂສປິ ‘‘ມຍາ ທິຏ຺ຐໍ ສຸຕໍ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ໂຈເທຕິ, ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ຊນານໍ ວາຈາຍ ວາຈາຍ ສງ຺ຆາທິເສໂສ.

ໂຈທນາປ຺ປເຠທໂກສລ຺ລຕ຺ຖໍ ປເນຕ຺ຖ ເອກວຕ຺ຖຸເອກໂຈທກາທິຈຕຸກ຺ກໍ ຕາວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ເອໂກ ຠິກ຺ຂຸ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ເອເກນ ວຕ຺ຖຸນາ ໂຈເທຕິ, ອິມິສ຺ສາ ໂຈທນາຍ ເອກໍ ວຕ຺ຖຸ ເອໂກ ໂຈທໂກ. ສມ຺ພຫຸລາ ເອກໍ ເອກວຕ຺ຖຸນາ ໂຈເທນ຺ຕິ, ປຎ຺ຈສຕາ ເມຕ຺ຕິຍຠູມຊກປ຺ປມຸຂາ ຉພ຺ພຄ຺ຄິຍາ ຠິກ຺ຂູ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ທພ຺ພໍ ມລ຺ລປຸຕ຺ຕມິວ, ອິມິສ຺ສາ ໂຈທນາຍ ເອກໍ ວຕ຺ຖຸ ນານາໂຈທກາ. ເອໂກ ຠິກ຺ຂຸ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ສມ຺ພຫຸເລຫິ ວຕ຺ຖູຫິ ໂຈເທຕິ, ອິມິສ຺ສາ ໂຈທນາຍ ນານາວຕ຺ຖູນິ ເອໂກ ໂຈທໂກ. ສມ຺ພຫຸລາ ສມ຺ພຫຸເລ ສມ຺ພຫຸເລຫິ ວຕ຺ຖູຫິ ໂຈເທນ຺ຕິ, ອິມິສ຺ສາ ໂຈທນາຍ ນານາວຕ຺ຖູນິ ນານາໂຈທກາ.

ໂຈເທຕຸໍ ປນ ໂກ ລຠຕິ, ໂກ ນ ລຠຕີຕິ? ທຸພ຺ພລໂຈທກວຈນໍ ຕາວ ຄເຫຕ຺ວາ ໂກຈິ ນ ລຠຕິ. ທຸພ຺ພລໂຈທໂກ ນາມ ສມ຺ພຫຸເລສຸ ກຖາສລ຺ລາເປນ ນິສິນ຺ເນສຸ ເອໂກ ເອກໍ ອາຣພ຺ຠ ອໂນທິສ຺ສກໍ ກຕ຺ວາ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸໍ ກເຖຕິ, ອຎ຺ໂຎ ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ອິຕຣສ຺ສ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາໂຣເຈຕິ. ໂສ ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ຕ຺ວໍ ກິຣ ມໍ ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ວທສີ’’ຕິ ວທຕິ. ໂສ ‘‘ນາຫໍ ເອວຣູປໍ ຊານາມິ, ກຖາປວຕ຺ຕິຍໍ ປນ ມຍາ ອໂນທິສ຺ສກໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖິ, ສເຈ ອຫໍ ຕວ ອິມໍ ທຸກ຺ຂຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ຊາເນຍ຺ຍໍ, ເອຕ຺ຕກມ຺ປິ ນ ກເຖຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ອຍໍ ທຸພ຺ພລໂຈທໂກ. ຕສ຺ເສຕໍ ກຖາສລ຺ລາປໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ໂກຈິ ໂຈເທຕຸໍ ນ ລຠຕິ. ເອຕໍ ປນ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສີລສມ຺ປນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂຸ ຠິກ຺ຂຸໍ ວາ ຠິກ຺ຂຸນິໍ ວາ ສີລສມ຺ປນ຺ນາ ຈ ຠິກ຺ຂຸນີ ຠິກ຺ຂຸນີເມວ ໂຈເທຕຸໍ ລຠຕີຕິ ມຫາປທຸມຕ຺ເຖໂຣ ອາຫ. ມຫາສຸມຕ຺ເຖໂຣ ປນ ‘‘ປຎ຺ຈປິ ສຫຘມ຺ມິກາ ລຠນ຺ຕີ’’ຕິ ອາຫ. ໂຄທຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ ປນ ‘‘ນ ໂກຈິ ນ ລຠຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ສຸຕ຺ວາ ໂຈເທຕິ, ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ສຸຕ຺ວາ ໂຈເທຕິ…ເປ… ຕິຕ຺ຖິຍສາວການໍ ສຸຕ຺ວາ ໂຈເທຕີ’’ຕິ ອິທໍ ສຸຕ຺ຕມາຫຣິ. ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ເຖຣານໍ ວາເທ ຈຸທິຕກສ຺ເສວ ປຏິຎ຺ຎາຍ ກາເຣຕພ຺ໂພ.

ອຍໍ ປນ ໂຈທນາ ນາມ ທູຕໍ ວາ ປຓ຺ຓໍ ວາ ສາສນໍ ວາ ເປເສຕ຺ວາ ໂຈເທນ຺ຕສ຺ສ ສີສໍ ນ ເອຕິ, ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ປນ ສມີເປ ຐຕ຺ວາວ ຫຕ຺ຖມຸທ຺ທາຍ ວາ ວຈີເຠເທນ ວາ ໂຈເທນ຺ຕສ຺ເສວ ສີສໍ ເອຕິ. ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານເມວ ຫິ ຫຕ຺ຖມຸທ຺ທາຍ ສີສໍ ນ ເອຕິ, ອິທໍ ປນ ອນຸທ຺ຘໍສນໍ ອຠູຕາໂຣຈນຎ຺ຈ ເອຕິເຍວ. ໂຍ ປນ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຐິຕຏ຺ຐາເນ ເອກໍ ນິຍເມຕ຺ວາ ໂຈເທຕິ, ໂສ ເຈ ຊານາຕິ, ສີສໍ ເອຕິ. ອິຕໂຣ ຊານາຕິ, ສີສໍ ນ ເອຕິ. ທ຺ເວປິ ນິຍເມຕ຺ວາ ໂຈເທຕິ, ເອໂກ ວາ ຊານາຕຸ ທ຺ເວ ວາ, ສີສໍ ເອຕິເຍວ. ເອສວ ນໂຍ ສມ຺ພຫຸເລສຸ. ຕງ຺ຂເຓເຍວ ຈ ຊານນໍ ນາມ ທຸກ຺ກຣໍ, ສມເຍນ ອາວຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຎາເຕ ປນ ຎາຕເມວ ໂຫຕິ. ປຈ຺ຉາ ເຈ ຊານາຕິ, ສີສໍ ນ ເອຕິ. ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ອຠູຕາໂຣຈນໍ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈາ-ອຕ຺ຕກາມ-ທຸຏ຺ຐໂທສຠູຕາໂຣຈນສິກ຺ຂາປທານີຕິ ສພ຺ພາເນວ ຫິ ອິມານິ ເອກປຣິຈ຺ເຉທານິ.

ເອວໍ ກາຍວາຈາວເສນ ຈາຍໍ ທຸວິຘາປິ ໂຈທນາ. ປຸນ ທິຏ຺ຐໂຈທນາ, ສຸຕໂຈທນາ, ປຣິສງ຺ກິຕໂຈທນາຕິ ຕິວິຘາ ໂຫຕິ. ອປຣາປິ ຈຕຸພ຺ພິຘາ ໂຫຕິ – ສີລວິປຕ຺ຕິໂຈທນາ, ອາຈາຣວິປຕ຺ຕິໂຈທນາ, ທິຏ຺ຐິວິປຕ຺ຕິໂຈທນາ, ອາຊີວວິປຕ຺ຕິໂຈທນາຕິ. ຕຕ຺ຖ ຄຣຸການໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘານໍ ວເສນ ສີລວິປຕ຺ຕິໂຈທນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອວເສສານໍ ວເສນ ອາຈາຣວິປຕ຺ຕິໂຈທນາ, ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິອນ຺ຕຄ຺ຄາຫິກທິຏ຺ຐິວເສນ ທິຏ຺ຐິວິປຕ຺ຕິໂຈທນາ, ອາຊີວເຫຕຸ ປຎ຺ຎຕ຺ຕານໍ ຉນ຺ນໍ ສິກ຺ຂາປທານໍ ວເສນ ອາຊີວວິປຕ຺ຕິໂຈທນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອປຣາປິ ຈຕຸພ຺ພິຘາ ໂຫຕິ – ວຕ຺ຖຸສນ຺ທສ຺ສນາ, ອາປຕ຺ຕິສນ຺ທສ຺ສນາ, ສໍວາສປຏິກ຺ເຂໂປ, ສາມີຈິປຏິກ຺ເຂໂປຕິ. ຕຕ຺ຖ ວຕ຺ຖຸສນ຺ທສ຺ສນາ ນາມ ‘‘ຕ຺ວໍ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວິຕ຺ຖ, ອທິນ຺ນໍ ອາທິຍິຕ຺ຖ, ມນຸສ຺ສໍ ຆາຕຍິຕ຺ຖ, ອຠູຕໍ ອາໂຣຈຍິຕ຺ຖາ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕາ. ອາປຕ຺ຕິສນ຺ທສ຺ສນາ ນາມ ‘‘ຕ຺ວໍ ເມຖຸນຘມ຺ມປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ໂນ’’ຕິ ເອວມາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕາ. ສໍວາສປຏິກ຺ເຂໂປ ນາມ ‘‘ນຕ຺ຖິ ຕຍາ ສທ຺ຘິໍ ອຸໂປສໂຖ ວາ ປວາຣຓາ ວາ ສງ຺ຆກມ຺ມໍ ວາ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕາ; ເອຕ຺ຕາວຕາ ປນ ສີສໍ ນ ເອຕິ, ‘‘ອສ຺ສມໂຓສິ ອສກ຺ຍປຸຕ຺ຕິໂຍສີ’’ຕິອາທິວຈເນຫິ ສທ຺ຘິໍ ຆຏິເຕເຍວ ສີສໍ ເອຕິ. ສາມີຈິປຏິກ຺ເຂໂປ ນາມ ອຠິວາທນ-ປຈ຺ຈຸຏ຺ຐານ-ອຎ຺ຊລິກມ຺ມ-ພີຊນາທິກມ຺ມານໍ ອກຣຓໍ. ຕໍ ປຏິປາຏິຍາ ວນ຺ທນາທີນິ ກໂຣໂຕ ເອກສ຺ສ ອກຕ຺ວາ ເສສານໍ ກຣຓກາເລ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ ໂຈທນາ ນາມ ໂຫຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປນ ສີສໍ ນ ເອຕິ. ‘‘ກສ຺ມາ ມມ ວນ຺ທນາທີນິ ນ ກໂຣສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິເຕ ປນ ‘‘ອສ຺ສມໂຓສິ ອສກ຺ຍປຸຕ຺ຕິໂຍສີ’’ຕິອາທິວຈເນຫິ ສທ຺ຘິໍ ຆຏິເຕເຍວ ສີສໍ ເອຕິ. ຍາຄຸຠຕ຺ຕາທິນາ ປນ ຍໍ ອິຈ຺ຉຕິ ຕໍ ອາປຸຈ຺ຉຕິ, ນ ຕາວຕາ ໂຈທນາ ໂຫຕິ.

ອປຣາປິ ປາຕິໂມກ຺ຂຏ຺ຐປນກ຺ຂນ຺ຘເກ ‘‘ເອກໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຘມ຺ມິກໍ ປາຕິໂມກ຺ຂຏ຺ຐປນໍ ເອກໍ ຘມ຺ມິກ’’ນ຺ຕິ ອາທິໍ ‘‘ກຕ຺ວາ ຍາວ ທສ ອຘມ຺ມິການິ ປາຕິໂມກ຺ຂຏ຺ຐປນານິ ທສ ຘມ຺ມິການີ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໓໘໗) ເອວໍ ອຘມ຺ມິກາ ປຎ຺ຈປຎ຺ຎາສ ຘມ຺ມິກາ ປຎ຺ຈປຎ຺ຎາສາຕິ ທສຸຕ຺ຕຣສຕໍ ໂຈທນາ ວຸຕ຺ຕາ. ຕາ ທິຏ຺ເຐນ ໂຈເທນ຺ຕສ຺ສ ທສຸຕ຺ຕຣສຕໍ, ສຸເຕນ ໂຈເທນ຺ຕສ຺ສ ທສຸຕ຺ຕຣສຕໍ, ປຣິສງ຺ກິເຕນ ໂຈເທນ຺ຕສ຺ສ ທສຸຕ຺ຕຣສຕນ຺ຕິ ຕິໍສານິ ຕີຓິ ສຕານິ ໂຫນ຺ຕິ. ຕານິ ກາເຍນ ໂຈເທນ຺ຕສ຺ສ, ວາຈາຍ ໂຈເທນ຺ຕສ຺ສ, ກາຍວາຈາຫິ ໂຈເທນ຺ຕສ຺ສາຕິ ຕິຄຸຓານິ ກຕານິ ນວຸຕານິ ນວ ສຕານິ ໂຫນ຺ຕິ. ຕານິ ອຕ຺ຕນາ ໂຈເທນ຺ຕສ຺ສາປິ ປເຣນ ໂຈທາເປນ຺ຕສ຺ສາປິ ຕຕ຺ຕກາເນວາຕິ ວີສຕິອູນານິ ທ຺ເວ ສຫສ຺ສານິ ໂຫນ຺ຕິ, ປຸນ ທິຏ຺ຐາທິເຠເທ ສມູລກາມູລກວເສນ ອເນກສຫສ຺ສາ ໂຈທນາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອິມສ຺ມິໍ ປນ ຐາເນ ຐຕ຺ວາ ອຏ຺ຐກຖາຍ ‘‘ອຕ຺ຕາທານໍ ອາທາຕຸກາເມນ ອຸປາລິ ຠິກ຺ຂຸນາ ປຎ຺ຈງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕໍ ອຕ຺ຕາທານໍ ອາທາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໓໙໘) ຈ ‘‘ໂຈທເກນ ອຸປາລິ ຠິກ຺ຂຸນາ ປຣໍ ໂຈເທຕຸກາເມນ ປຎ຺ຈ ຘມ຺ເມ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ປໂຣ ໂຈເທຕພ຺ໂພ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໓໙໙) ຈ ເອວໍ ອຸປາລິປຎ຺ຈກາທີສຸ ວຸຕ຺ຕານິ ພຫູນິ ສຸຕ຺ຕານິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕາທານລກ຺ຂຓຎ຺ຈ ໂຈທກວຕ຺ຕຎ຺ຈ ຈຸທິຕກວຕ຺ຕຎ຺ຈ ສງ຺ເຆນ ກາຕພ຺ພກິຈ຺ຈຎ຺ຈ ອນຸວິຊ຺ຊກວຕ຺ຕຎ຺ຈ ສພ຺ພໍ ວິຕ຺ຖາເຣນ ກຖິຕໍ, ຕໍ ມຍໍ ຍຖາອາຄຕຏ຺ຐາເນເຍວ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມ.

ວຸຕ຺ຕປ຺ປເຠທາສຸ ປນ ອິມາສຸ ໂຈທນາສຸ ຍາຍ ກາຍຈິ ໂຈທນາຍ ວເສນ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ໂອສເຏ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ຈຸທິຕກໂຈທກາ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ອມ຺ຫາກໍ ວິນິຈ຺ຉເຍນ ຕຸຏ຺ຐາ ຠວິສ຺ສຖາ’’ຕິ. ສເຈ ‘‘ຠວິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ສງ຺ເຆນ ຕໍ ອຘິກຣຓໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ. ອຖ ປນ ‘‘ວິນິຈ຺ຉິນຖ ຕາວ, ຠນ຺ເຕ, ສເຈ ອມ຺ຫາກໍ ຂມິສ຺ສຕິ, ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ເຈຕິຍໍ ຕາວ ວນ຺ທຖາ’’ຕິອາທີນິ ວຕ຺ວາ ທີຆສຸຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ເຕ ເຈ ຈິຣຣຕ຺ຕໍ ກິລນ຺ຕາ ປກ຺ກນ຺ຕປຣິສາ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ນປກ຺ຂາ ຫຸຕ຺ວາ ປຸນ ຍາຈນ຺ຕິ, ຍາວຕຕິຍໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຍທາ ນິມ຺ມທາ ໂຫນ຺ຕິ ຕທາ ເນສໍ ອຘິກຣຓໍ ວິນິຈ຺ຉິນິຕພ຺ພໍ. ວິນິຈ຺ຉິນນ຺ເຕຫິ ຈ ສເຈ ອລຊ຺ຊຸສ຺ສນ຺ນາ ໂຫຕິ, ປຣິສາ ອຸພ຺ພາຫິກາຍ ຕໍ ອຘິກຣຓໍ ວິນິຈ຺ຉິນິຕພ຺ພໍ. ສເຈ ພາລຸສ຺ສນ຺ນາ ໂຫຕິ ປຣິສາ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ສຠາເຄ ວິນຍຘເຣ ປຣິເຍສຖາ’’ຕິ ວິນຍຘເຣ ປຣິເຍສາເປຕ຺ວາ ເຍນ ຘມ຺ເມນ ເຍນ ວິນເຍນ ເຍນ ສຕ຺ຖຸສາສເນນ ຕໍ ອຘິກຣຓໍ ວູປສມຕິ, ຕຖາ ຕໍ ອຘິກຣຓໍ ວູປສເມຕພ຺ພໍ.

ຕຕ຺ຖ ຈ ‘‘ຘມ຺ໂມ’’ຕິ ຠູຕໍ ວຕ຺ຖຸ. ‘‘ວິນໂຍ’’ຕິ ໂຈທນາ ສາຣຓາ ຈ. ‘‘ສຕ຺ຖຸສາສນ’’ນ຺ຕິ ຎຕ຺ຕິສມ຺ປທາ ຈ ອນຸສາວນສມ຺ປທາ ຈ. ຕສ຺ມາ ໂຈທເກນ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອາໂຣຈິເຕ ຈຸທິຕໂກ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ ‘‘ສນ຺ຕເມຕໍ, ໂນ’’ຕິ. ເອວໍ ວຕ຺ຖຸໍ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ຠູເຕນ ວຕ຺ຖຸນາ ໂຈເທຕ຺ວາ ສາເຣຕ຺ວາ ຈ ຎຕ຺ຕິສມ຺ປທາຍ ອນຸສາວນສມ຺ປທາຍ ຈ ຕໍ ອຘິກຣຓໍ ວູປສເມຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຣ ເຈ ອລຊ຺ຊີ ລຊ຺ຊິໍ ໂຈເທຕິ, ໂສ ຈ ອລຊ຺ຊີ ພາໂລ ໂຫຕິ ອພ຺ຍຕ຺ໂຕ ນາສ຺ສ ນໂຍ ທາຕພ຺ໂພ. ເອວໍ ປນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ – ‘‘ກິມ຺ຫິ ນໍ ໂຈເທສີ’’ຕິ? ອທ຺ຘາ ໂສ ວກ຺ຂຕິ – ‘‘ກິມິທໍ, ຠນ຺ເຕ, ກິມ຺ຫິ ນໍ ນາມາ’’ຕິ. ຕ຺ວໍ ກິມ຺ຫິ ນມ຺ປິ ນ ຊານາສິ, ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ຕຍາ ເອວຣູເປນ ພາເລນ ປຣໍ ໂຈເທຕຸນ຺ຕິ ອຸຍ຺ໂຍເຊຕພ຺ໂພ ນາສ຺ສ ອນຸໂຍໂຄ ທາຕພ຺ໂພ. ສເຈ ປນ ໂສ ອລຊ຺ຊີ ປຓ຺ຑິໂຕ ໂຫຕິ ພ຺ຍຕ຺ໂຕ ທິຏ຺ເຐນ ວາ ສຸເຕນ ວາ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ສມ຺ປາເທຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ ເອຕສ຺ສ ອນຸໂຍຄໍ ທຕ຺ວາ ລຊ຺ຊິສ຺ເສວ ປຏິຎ຺ຎາຍ ກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພໍ.

ສເຈ ລຊ຺ຊີ ອລຊ຺ຊິໍ ໂຈເທຕິ, ໂສ ຈ ລຊ຺ຊີ ພາໂລ ໂຫຕິ ອພ຺ຍຕ຺ໂຕ, ນ ສກ຺ໂກຕິ ອນຸໂຍຄໍ ທາຕຸໍ. ຕສ຺ສ ນໂຍ ທາຕພ຺ໂພ – ‘‘ກິມ຺ຫິ ນໍ ໂຈເທສິ ສີລວິປຕ຺ຕິຍາ ວາ ອາຈາຣວິປຕ຺ຕິອາທີສຸ ວາ ເອກິສ຺ສາ’’ຕິ. ກສ຺ມາ ປນ ອິມສ຺ເສວ ເອວໍ ນໂຍ ທາຕພ຺ໂພ, ນ ອິຕຣສ຺ສ? ນນຸ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ວິນຍຘຣານໍ ອຄຕິຄມນນ຺ຕິ? ນ ຍຸຕ຺ຕເມວ. ອິທໍ ປນ ອຄຕິຄມນໍ ນ ໂຫຕິ, ຘມ຺ມານຸຄ຺ຄໂຫ ນາມ ເອໂສ ອລຊ຺ຊິນິຄ຺ຄຫຕ຺ຖາຍ ຫິ ລຊ຺ຊິປຄ຺ຄຫຕ຺ຖາຍ ຈ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຣ ອລຊ຺ຊີ ນຍໍ ລຠິຕ຺ວາ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣນ຺ໂຕ ເອຫີຕິ, ລຊ຺ຊີ ປນ ນຍໍ ລຠິຕ຺ວາ ທິຏ຺ເຐ ທິຏ຺ຐສນ຺ຕາເນນ, ສຸເຕ ສຸຕສນ຺ຕາເນນ ປຕິຏ຺ຐາຍ ກເຖສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ຘມ຺ມານຸຄ຺ຄໂຫ ວຏ຺ຏຕິ. ສເຈ ປນ ໂສ ລຊ຺ຊີ ປຓ຺ຑິໂຕ ໂຫຕິ ພ຺ຍຕ຺ໂຕ, ປຕິຏ຺ຐາຍ ກເຖຕິ, ອລຊ຺ຊີ ຈ ‘‘ເອຕມ຺ປິ ນຕ຺ຖິ, ເອຕມ຺ປິ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ປຏິຎ຺ຎໍ ນ ເທຕິ, ອລຊ຺ຊິສ຺ສ ປຏິຎ຺ຎາຍ ເອວ ກາຕພ຺ພໍ.

ຕທຕ຺ຖທີປນຕ຺ຖຎ຺ຈ ອິທໍ ວຕ຺ຖຸ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຕປິຏກຈູຬາຠຍຕ຺ເຖໂຣ ກິຣ ໂລຫປາສາທສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ຠິກ຺ຂູນໍ ວິນຍໍ ກເຖຕ຺ວາ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ວຸຏ຺ຐາຕິ, ຕສ຺ສ ວຸຏ຺ຐານສມເຍ ທ຺ເວ ອຕ຺ຕປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ ກຖໍ ປວຕ຺ເຕສຸໍ. ເອໂກ ‘‘ເອຕມ຺ປິ ນຕ຺ຖິ, ເອຕມ຺ປິ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ປຏິຎ຺ຎໍ ນ ເທຕິ. ອຖ ອປ຺ປາວເສເສ ປຐມຍາເມ ເຖຣສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ປຸຄ຺ຄເລ ‘‘ອຍໍ ປຕິຏ຺ຐາຍ ກເຖຕິ, ອຍໍ ປນ ປຏິຎ຺ຎໍ ນ ເທຕິ, ພຫູນິ ຈ ວຕ຺ຖູນິ ໂອສຏານິ ອທ຺ຘາ ເອຕໍ ກຕໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອສຸທ຺ຘລທ຺ຘິ ອຸປ຺ປນ຺ນາ. ຕໂຕ ພີຊນີທຓ຺ຑເກນ ປາທກຖລິກາຍ ສຎ຺ຎໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ ອາວຸໂສ ວິນິຈ຺ຉິນິຕຸໍ ອນນຸຈ຺ຉວິໂກ ອຎ຺ເຎນ ວິນິຈ຺ຉິນາເປຫີ’’ຕິ ອາຫ. ກສ຺ມາ ຠນ຺ເຕຕິ? ເຖໂຣ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສິ, ຈຸທິຕກປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ກາເຍ ຑາໂຫ ອຸຏ຺ຐິໂຕ, ຕໂຕ ໂສ ເຖຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ວິນິຈ຺ຉິນິຕຸໍ ອນຸຣູເປນ ວິນຍຘເຣນ ນາມ ຕຸມ຺ຫາທິເສເນວ ຠວິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ໂຈທເກນ ຈ ອີທິເສເນວ ຠວິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເສຕການິ ນິວາເສຕ຺ວາ ‘‘ຈິຣໍ ກິລມິຕຕ຺ຖ ມຍາ’’ຕິ ຂມາເປຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ.

ເອວໍ ລຊ຺ຊິນາ ໂຈທິຍມາໂນ ອລຊ຺ຊີ ພຫູສຸປິ ວຕ຺ຖູສຸ ອຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ປຏິຎ຺ຎໍ ນ ເທຕິ, ໂສ ເນວ ‘‘ສຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ນ ‘‘ອສຸທ຺ໂຘ’’ຕິ. ຊີວມຕໂກ ນາມ ອາມກປູຕິໂກ ນາມ ເຈສ.

ສເຈ ປນສ຺ສ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ຕາທິສໍ ວຕ຺ຖຸໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ນ ວິນິຈ຺ຉິນິຕພ຺ພໍ. ຕຖາ ນາສິຕໂກວ ຠວິສ຺ສຕິ. ສເຈ ປນ ອລຊ຺ຊີເຍວ ອລຊ຺ຊິໍ ໂຈເທຕິ, ໂສ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ‘‘ອາວຸໂສ ຕວ ວຈເນນາຍໍ ກິໍ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸ’’ນ຺ຕິ ອິຕຣມ຺ປິ ຕເຖວ ວຕ຺ວາ ອຸໂຠປິ ‘‘ເອກສມ຺ໂຠຄປຣິໂຠຄາ ຫຸຕ຺ວາ ຊີວຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຸຍ຺ໂຍເຊຕພ຺ພາ, ສີລຕ຺ຖາຍ ເຕສໍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ນ ກາຕພ຺ໂພ. ປຕ຺ຕຈີວຣປຣິເວຓາທິອຕ຺ຖາຍ ປນ ປຕິຣູປໍ ສກ຺ຂິໍ ລຠິຕ຺ວາ ກາຕພ຺ໂພ.

ອຖ ລຊ຺ຊີ ລຊ຺ຊິໍ ໂຈເທຕິ, ວິວາໂທ ຈ ເນສໍ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິເທວ ອປ຺ປມຕ຺ຕໂກ ໂຫຕິ, ສຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ‘‘ມາ ເອວໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ອຈ຺ຈຍໍ ເທສາເປຕ຺ວາ ອຸຍ຺ໂຍເຊຕພ຺ພາ. ອຖ ປເນຕ຺ຖ ຈຸທິຕເກນ ສຫສາ ວິຣທ຺ຘໍ ໂຫຕິ, ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອລຊ຺ຊີ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ໂສ ຈ ປກ຺ຂານຸຣກ຺ຂຓຕ຺ຖາຍ ປຏິຎ຺ຎໍ ນ ເທຕິ, ‘‘ມຍໍ ສທ຺ທຫາມ, ມຍໍ ສທ຺ທຫາມາ’’ຕິ ພຫູ ອຸຏ຺ຐຫນ຺ຕິ. ໂສ ເຕສໍ ປຏິຎ຺ຎາຍ ເອກວາຣໍ ທ຺ເວວາຣໍ ສຸທ຺ໂຘ ໂຫຕຸ. ອຖ ປນ ວິຣທ຺ຘກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຐາເນ ນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ວິນິຈ຺ຉໂຍ ນ ທາຕພ຺ໂພ.

ເອວໍ ຍາຍ ກາຍຈິ ໂຈທນາຍ ວເສນ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ໂອສເຏ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ຈຸທິຕກໂຈທເກສຸ ປຏິປຕ຺ຕິໍ ຎຕ຺ວາ ຕສ຺ສາເຍວ ໂຈທນາຍ ສມ຺ປຕ຺ຕິວິປຕ຺ຕິຊານນຕ຺ຖໍ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານາທີນໍ ວເສນ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ ໂຈທນາຍ ໂກ ອາທິ, ກິໍ ມຊ຺ເຌ, ກິໍ ປຣິໂຍສານໍ? ໂຈທນາຍ ‘‘ອຫໍ ຕໍ ວຕ຺ຕຸກາໂມ, ກໂຣຕຸ ເມ ອາຍສ຺ມາ ໂອກາສ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ໂອກາສກມ຺ມໍ ອາທິ, ໂອຕິຓ຺ເຓນ ວຕ຺ຖຸນາ ໂຈເທຕ຺ວາ ສາເຣຕ຺ວາ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ມຊ຺ເຌ, ອາປຕ຺ຕິຍໍ ວາ ອນາປຕ຺ຕິຍໍ ວາ ປຕິຏ຺ຐາປເນນ ສມໂຖ ປຣິໂຍສານໍ.

ໂຈທນາຍ ກຕິ ມູລານິ, ກຕິ ວຕ຺ຖູນິ, ກຕິ ຠູມິໂຍ? ໂຈທນາຍ ທ຺ເວ ມູລານິ – ສມູລິກາ ວາ ອມູລິກາ ວາ; ຕີຓິ ວຕ຺ຖູນິ – ທິຏ຺ຐໍ, ສຸຕໍ, ປຣິສງ຺ກິຕໍ; ປຎ຺ຈ ຠູມິໂຍ – ກາເລນ ວກ຺ຂາມິ ໂນ ອກາເລນ, ຠູເຕນ ວກ຺ຂາມິ ໂນ ອຠູເຕນ, ສຓ຺ເຫນ ວກ຺ຂາມິ ໂນ ຜຣຸເສນ, ອຕ຺ຖສໍຫິເຕນ ວກ຺ຂາມິ ໂນ ອນຕ຺ຖສໍຫິເຕນ, ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ວກ຺ຂາມິ ໂນ ໂທສນ຺ຕໂຣຕິ. ອິມາຍ ຈ ປນ ໂຈທນາຍ ໂຈທເກນ ປຸຄ຺ຄເລນ ‘‘ປຣິສຸທ຺ຘກາຍສມາຈາໂຣ ນຸ ໂຂມ຺ຫີ’’ຕິອາທິນາ (ຈູຬວ. ໓໙໙) ນເຍນ ອຸປາລິປຎ຺ຈເກ ວຸຕ຺ເຕສຸ ປນ຺ນຣສສຸ ຘມ຺ເມສຸ ປຕິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ, ຈຸທິຕເກນ ທ຺ວີສຸ ຘມ຺ເມສຸ ປຕິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ ສຈ຺ເຈ ຈ ອກຸປ຺ເປ ຈາຕິ.

ອປ຺ເປວ ນາມ ນໍ ອິມມ຺ຫາ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍາ ຈາເວຍ຺ຍນ຺ຕິ ອປິ ເອວ ນາມ ນໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ອິມມ຺ຫາ ເສຏ຺ຐຈຣິຍາ ຈາເວຍ຺ຍໍ, ‘‘ສາຘຸ ວຕສ຺ສ ສຈາຫໍ ອິມໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ອິມມ຺ຫາ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍາ ຈາເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນ ອນຸທ຺ຘໍເສຍ຺ຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍໂຫຕິ. ປທຠາຊເນ ປນ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍາ ຈາເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ອິມສ຺ເສວ ປຣິຍາຍມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຠິກ຺ຂຸຠາວາ ຈາເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຂຓາທີນິ ສມຍເວວຈນານິ. ຕໍ ຂຓໍ ຕໍ ລຍໍ ຕໍ ມຸຫຸຕ຺ຕໍ ວີຕິວຕ຺ເຕຕິ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ຕສ຺ມິໍ ລເຍ ຕສ຺ມິໍ ມຸຫຸຕ຺ເຕ ວີຕິວຕ຺ເຕ. ຠຸມ຺ມປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຫິ ອິທໍ ອຸປໂຍຄວຈນໍ.

ສມນຸຄ຺ຄາຫິຍມານນິທ຺ເທເສ ເຍນ ວຕ຺ຖຸນາ ອນຸທ຺ຘໍສິໂຕ ໂຫຕີຕິ ຈຕູສຸ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖູສຸ ເຍນ ວຕ຺ຖຸນາ ໂຈທເກນ ຈຸທິຕໂກ ອນຸທ຺ຘໍສິໂຕ ອຠິຠູໂຕ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖໂຏ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ສມນຸຄ຺ຄາຫິຍມາໂນຕິ ຕສ຺ມິໍ ໂຈທເກນ ວຸຕ຺ຕວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ໂສ ໂຈທໂກ ອນຸວິຊ຺ຊເກນ ‘‘ກິໍ ເຕ ທິຏ຺ຐໍ, ກິນ຺ຕິ ເຕ ທິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອນຸວິຊ຺ຊິຍມາໂນ ວີມໍສິຍມາໂນ ອຸປປຣິກ຺ຂິຍມາໂນ.

ອສມນຸຄ຺ຄາຫິຍມານນິທ຺ເທເສ ນ ເກນຈິ ວຸຈ຺ຈມາໂນຕິ ອນຸວິຊ຺ຊເກນ ວາ ອຎ຺ເຎນ ວາ ເກນຈິ, ອຖ ວາ ທິຏ຺ຐາທີສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ເກນຈິ ອວຸຈ຺ຈມາໂນ. ເອເຕສຎ຺ຈ ທ຺ວິນ຺ນໍ ມາຕິກາປທານໍ ປຣໂຕ ‘‘ຠິກ຺ຂຸ ຈ ໂທສໍ ປຕິຏ຺ຐາຕີ’’ຕິອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອິທຎ຺ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ‘‘ເອວໍ ສມນຸຄ຺ຄາຫິຍມາໂນ ວາ ອສມນຸຄ຺ຄາຫິຍມາໂນ ວາ ຠິກ຺ຂຸ ຈ ໂທສໍ ປຕິຏ຺ຐາຕິ ປຏິຈ຺ຈ ຕິຏ຺ຐຕິ ປຏິຊານາຕິ ສງ຺ຆາທິເສໂສ’’ຕິ. ອິທຎ຺ຈ ອມູລກຠາວສ຺ສ ປາກຏກາລທສ຺ສນຕ຺ຖເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາປຕ຺ຕິໍ ປນ ອນຸທ຺ຘໍສິຕກ຺ຂເຓເຍວ ອາປຊ຺ຊຕິ.

ອິທານິ ‘‘ອມູລກຎ຺ເຈວ ຕໍ ອຘິກຣຓໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ອມູລກລກ຺ຂຓໍ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ອວຕ຺ວາ ອປຸພ຺ພເມວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຘິກຣຓໍ ນາມາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ອຘິກຣຓໍ ອຘິກຣຓຏ຺ເຐນ ເອກມ຺ປິ ວຕ຺ຖຸວເສນ ນານາ ໂຫຕິ, ເຕນສ຺ສ ຕໍ ນານຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິ ອຘິກຣຓານິ ວິວາທາຘິກຣຓ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ໂກ ປນ ໂສ ອຘິກຣຓຏ຺ໂຐ, ເຍເນຕໍ ເອກໍ ໂຫຕີຕິ? ສມເຖຫິ ອຘິກຣຓີຍຕາ. ຕສ຺ມາ ຍໍ ອຘິກິຈ຺ຈ ອາຣພ຺ຠ ປຏິຈ຺ຈ ສນ຺ຘາຍ ສມຖາ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ຕໍ ‘‘ອຘິກຣຓ’’ນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອຏ຺ຐກຖາສຸ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອຘິກຣຓນ຺ຕິ ເກຈິ ຄາຫໍ ວທນ຺ຕິ, ເກຈິ ເຈຕນໍ, ເກຈິ ອກ຺ຂນ຺ຕິໍ ເກຈິ ໂວຫາຣໍ, ເກຈິ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິ’’ນ຺ຕິ. ປຸນ ເອວໍ ວິຈາຣິຕໍ ‘‘ຍທິ ຄາໂຫ ອຘິກຣຓໍ ນາມ, ເອໂກ ອຕ຺ຕາທານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສຠາເຄນ ຠິກ຺ຂຸນາ ສທ຺ຘິໍ ມນ຺ຕຍມາໂນ ຕຕ຺ຖ ອາທີນວໍ ທິສ຺ວາ ປຸນ ຈຊຕິ, ຕສ຺ສ ຕໍ ອຘິກຣຓໍ ສມຖປ຺ປຕ຺ຕໍ ຠວິສ຺ສຕິ. ຍທິ ເຈຕນາ ອຘິກຣຓໍ, ‘‘ອິທໍ ອຕ຺ຕາທານໍ ຄຓ຺ຫາມີ’’ຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ເຈຕນາ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ. ຍທິ ອກ຺ຂນ຺ຕິ ອຘິກຣຓໍ, ອກ຺ຂນ຺ຕິຍາ ອຕ຺ຕາທານໍ ຄເຫຕ຺ວາປິ ອປຣຠາເຄ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ອລຠມາໂນ ວາ ຂມາປິໂຕ ວາ ຈຊຕິ. ຍທິ ໂວຫາໂຣ ອຘິກຣຓໍ, ກເຖນ຺ໂຕ ອາຫິຓ຺ຑິຕ຺ວາ ອປຣຠາເຄ ຕຸຓ຺ຫີ ໂຫຕິ ນິຣໂວ, ເອວມສ຺ສ ຕໍ ອຘິກຣຓໍ ສມຖປ຺ປຕ຺ຕໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິ ອຘິກຣຓນ຺ຕິ.

ຕໍ ປເນຕໍ ‘‘ເມຖຸນຘມ຺ມປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິ ເມຖຸນຘມ຺ມປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິຍາ ຕພ຺ຠາຄິຍາ…ເປ… ເອວໍ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓໍ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓສ຺ສ ຕພ຺ຠາຄິຍນ຺ຕິ ຈ ວິວາທາຘິກຣຓໍ ສິຍາ ກຸສລໍ ສິຍາ ອກຸສລໍ ສິຍາ ອພ຺ຍາກຕ’’ນ຺ຕິ ຈ ເອວມາທີຫິ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ນ ຫິ ເຕ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິຍາ ກຸສລາທິຠາວໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ນ ຈ ‘‘ອມູລເກນ ປາຣາຊິເກນ ຘມ຺ເມນາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອາຄໂຕ ປາຣາຊິກຘມ຺ໂມ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິ ນາມ ໂຫຕິ. ກສ຺ມາ? ອຈ຺ຈນ຺ຕອກຸສລຕ຺ຕາ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຫຕໍ – ‘‘ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓໍ ສິຍາ ອກຸສລໍ ສິຍາ ອພ຺ຍາກຕ’’ນ຺ຕິ (ປຣິ. ໓໐໓).

ຍຎ຺ເຈຕໍ ‘‘ອມູລເກນ ປາຣາຊິເກນາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອມູລກໍ ປາຣາຊິກໍ ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ, ຕສ຺ເສວາຍໍ ‘‘ອມູລກຎ຺ເຈວ ຕໍ ອຘິກຣຓໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ປຏິນິທ຺ເທໂສ, ນ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິຍາ ນ ຫິ ອຎ຺ຎໍ ນິທ຺ທິສິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ປຏິນິທ຺ທິສຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ຍາຍ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິຍາ ເຍນ ອຠິລາເປນ ໂຈທເກນ ໂສ ປຸຄ຺ຄໂລ ປາຣາຊິກໍ ຘມ຺ມໍ ອຊ຺ຌາປນ຺ໂນຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ, ປາຣາຊິກສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອຘິກຣຓສ຺ສ ອມູລກຕ຺ຕາ ສາປິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ອມູລິກາ ໂຫຕິ, ອຘິກຣເຓ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ອຘິກຣຓໍ. ຕສ຺ມາ ອິມິນາ ປຣິຍາເຍນ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິ ‘‘ອຘິກຣຓ’’ນ຺ຕິ ຍຸຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ຍສ຺ມາ ວາ ຍໍ ອມູລກໍ ນາມ ອຘິກຣຓໍ ຕໍ ສຠາວໂຕ ນຕ຺ຖິ, ປຎ຺ຎຕ຺ຕິມຕ຺ຕເມວ ອຕ຺ຖິ. ຕສ຺ມາປິ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິ ອຘິກຣຓນ຺ຕິ ຍຸຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ອິເຘວ ນ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ນ ຫິ ວິວາທາທີນໍ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິ ອຘິກຣຓໍ. ອຘິກຣຓຏ຺ໂຐ ປນ ເຕສໍ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕສມເຖຫິ ອຘິກຣຓີຍຕາ. ອິຕິ ອິມິນາ ອຘິກຣຓຏ຺ເຐນ ອິເຘກຈ຺ໂຈ ວິວາໂທ ວິວາໂທ ເຈວ ອຘິກຣຓຎ຺ຈາຕິ ວິວາທາຘິກຣຓໍ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸ.

ຕຕ຺ຖ ‘‘ອິຘ ຠິກ຺ຂູ ວິວທນ຺ຕິ ຘມ຺ໂມຕິ ວາ ອຘມ຺ໂມຕິ ວາ’’ຕິ ເອວໍ ອຏ຺ຐາຣສ ເຠທກຣວຕ຺ຖູນິ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ວິວາໂທ ວິວາທາຘິກຣຓໍ. ‘‘ອິຘ ຠິກ຺ຂູ ຠິກ຺ຂຸໍ ອນຸວທນ຺ຕິ ສີລວິປຕ຺ຕິຍາ ວາ’’ຕິ ເອວໍ ຈຕສ຺ໂສ ວິປຕ຺ຕິໂຍ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ອນຸວາໂທ ອນຸວາທາຘິກຣຓໍ. ‘‘ປຎ຺ຈປິ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘາ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓໍ, ສຕ຺ຕປິ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘາ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ອາປຕ຺ຕິເຍວ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓໍ. ‘‘ຍາ ສງ຺ຆສ຺ສ ກິຈ຺ຈຍຕາ ກຣຓີຍຕາ ອປໂລກນກມ຺ມໍ ຎຕ຺ຕິກມ຺ມໍ ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ມໍ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ຖກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໒໑໕) ເອວໍ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ສງ຺ຆກິຈ຺ຈໍ ກິຈ຺ຈາຘິກຣຓນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອິມສ຺ມິໍ ປນຕ຺ເຖ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕໍ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓເມວ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ເສສານິ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣວເສນ ວຸຕ຺ຕານິ, ເອຕ຺ຕກາ ຫິ ອຘິກຣຓສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖາ. ເຕສຸ ປາຣາຊິກເມວ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ຕໍ ທິຏ຺ຐາທີຫິ ມູເລຫິ ອມູລກຎ຺ເຈວ ອຘິກຣຓໍ ໂຫຕິ. ອຍຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸ ໂທສໍ ປຕິຏ຺ຐາຕິ, ປຏິຈ຺ຈ ຕິຏ຺ຐຕິ ‘‘ຕຸຈ຺ຉກໍ ມຍາ ຠຓິຕ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ວທນ຺ໂຕ ປຏິຊານາຕິ. ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອນຸທ຺ຘໍສິຕກ຺ຂເຓເຍວ ສງ຺ຆາທິເສໂສຕິ ອຍໍ ຕາວສ຺ສ ສປທານຸກ຺ກມນິທ຺ເທສສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ.

໓໘໗. ອິທານິ ຍານິ ຕານິ ສງ຺ເຂປໂຕ ທິຏ຺ຐາທີນິ ໂຈທນາວຕ຺ຖູນິ ວຸຕ຺ຕານິ, ເຕສໍ ວເສນ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ອາປຕ຺ຕິໍ ໂຣເປຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອທິຏ຺ຐສ຺ສ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອທິຏ຺ຐສ຺ສ ໂຫຕີຕິ ອທິຏ຺ໂຐ ອສ຺ສ ໂຫຕິ. ເອເຕນ ໂຈທເກນ ອທິຏ຺ໂຐ ໂຫຕິ, ໂສ ປຸຄ຺ຄໂລ ປາຣາຊິກໍ ຘມ຺ມໍ ອຊ຺ຌາປຊ຺ຊນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອສ ນໂຍ ອສຸຕສ຺ສ ໂຫຕີຕິອາທີສຸປິ.

ທິຏ຺ໂຐ ມຍາຕິ ທິຏ຺ໂຐສິ ມຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອສ ນໂຍ ສຸໂຕ ມຍາຕິອາທີສຸປິ. ເສສໍ ອທິຏ຺ຐມູລເກ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ. ທິຏ຺ຐມູລເກ ປນ ຕຎ຺ເຈ ໂຈເທຕິ ‘‘ສຸໂຕ ມຍາ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕານໍ ສຸຕ຺ຕາທີນໍ ອາຠາເວນ ອມູລກຕ຺ຕໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ສພ຺ພສ຺ມິໍເຍວ ຈ ອິມສ຺ມິໍ ໂຈທກວາເຣ ຍຖາ ອິຘາຄເຕສຸ ‘‘ປາຣາຊິກໍ ຘມ຺ມໍ ອຊ຺ຌາປນ຺ໂນສິ, ອສ຺ສມໂຓສິ, ອສກ຺ຍປຸຕ຺ຕິໂຍສີ’’ຕິ ອິເມສຸ ວຈເນສຸ ເອເກກສ຺ສ ວເສນ ວາຈາຍ ວາຈາຍ ສງ຺ຆາທິເສໂສ ໂຫຕິ, ເອວໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອາຄເຕສຸ ‘‘ທຸສ຺ສີໂລ, ປາປຘມ຺ໂມ, ອສຸຈິສງ຺ກສ຺ສຣສມາຈາໂຣ, ປຏິຈ຺ຉນ຺ນກມ຺ມນ຺ໂຕ, ອສ຺ສມໂຓ ສມຓປຏິຎ຺ໂຎ, ອພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິປຏິຎ຺ໂຎ, ອນ຺ໂຕປູຕິ, ອວສ຺ສຸໂຕ, ກສມ຺ພຸຊາໂຕ’’ຕິ ອິເມສຸປິ ວຈເນສຸ ເອເກກສ຺ສ ວເສນ ວາຈາຍ ວາຈາຍ ສງ຺ຆາທິເສໂສ ໂຫຕິເຍວ.

‘‘ນຕ຺ຖິ ຕຍາ ສທ຺ຘິໍ ອຸໂປສໂຖ ວາ ປວາຣຓາ ວາ ສງ຺ຆກມ຺ມໍ ວາ’’ຕິ ອິມານິ ປນ ສຸທ຺ຘານິ ສີສໍ ນ ເອນ຺ຕິ, ‘‘ທຸສ຺ສີໂລສິ ນຕ຺ຖິ ຕຍາ ສທ຺ຘິໍ ອຸໂປສໂຖ ວາ’’ຕິ ເອວໍ ທຸສ຺ສີລາທິປເທສຸ ປນ ‘‘ປາຣາຊິກໍ ຘມ຺ມໍ ອຊ຺ຌາປນ຺ໂນສີ’’ຕິອາທິປເທສຸ ວາ ເຍນ ເກນຈິ ສທ຺ຘິໍ ຆຏິຕາເນວ ສີສໍ ເອນ຺ຕິ, ສງ຺ຆາທິເສສກຣານິ ໂຫນ຺ຕິ.

ມຫາປທຸມຕ຺ເຖໂຣ ປນາຫ – ‘‘ນ ເກວລໍ ອິຘ ປາຬິຍໍ ອນາຄຕານິ ‘ທຸສ຺ສີໂລ ປາປຘມ຺ໂມ’ຕິອາທິປທາເນວ ສີສໍ ເອນ຺ຕິ, ‘ໂກຓ຺ໂຐສິ ມຫາສາມເຓໂຣສິ, ມຫາອຸປາສໂກສິ, ເຊຏ຺ຐພ຺ພຕິໂກສິ, ນິຄຓ຺ໂຐສິ, ອາຊີວໂກສິ, ຕາປໂສສິ, ປຣິພ຺ພາຊໂກສິ, ປຓ຺ຑໂກສິ, ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກສິ, ຕິຕ຺ຖິຍປກ຺ກນ຺ຕໂກສິ, ຕິຣຈ຺ຉານຄໂຕສິ, ມາຕຸຆາຕໂກສິ, ປິຕຸຆາຕໂກສິ, ອຣຫນ຺ຕຆາຕໂກສິ, ສງ຺ຆເຠທໂກສິ, ໂລຫິຕຸປ຺ປາທໂກສິ, ຠິກ຺ຂຸນີທູສໂກສິ, ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກໂອສີ’ຕິ ອິມານິປິ ສີສໍ ເອນ຺ຕິເຍວາ’’ຕິ. ມຫາປທຸມຕ຺ເຖໂຣເຍວ ຈ ‘‘ທິຏ຺ເຐ ເວມຕິໂກຕິອາທີສຸ ຍທຄ຺ເຄນ ເວມຕິໂກ ຕທຄ຺ເຄນ ໂນ ກປ຺ເປຕິ, ຍທຄ຺ເຄນ ໂນ ກປ຺ເປຕິ ຕທຄ຺ເຄນ ນສ຺ສຣຕິ, ຍທຄ຺ເຄນ ນສ຺ສຣຕິ ຕທຄ຺ເຄນ ປມຸຏ຺ໂຐ ໂຫຕີ’’ຕິ ວທຕິ.

ມຫາສຸມຕ຺ເຖໂຣ ປນ ເອເກກໍ ທ຺ວິຘາ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ປາເຏກ຺ກໍ ນຍໍ ທສ຺ເສຕິ. ກຖໍ? ທິຏ຺ເຐ ເວມຕິໂກຕິ ອຍໍ ຕາວ ທສ຺ສເນ ວາ ເວມຕິໂກ ໂຫຕິ ປຸຄ຺ຄເລ ວາ, ຕຕ຺ຖ ‘‘ທິຏ຺ໂຐ ນຸໂຂ ມຍາ ນ ທິຏ຺ໂຐ’’ຕິ ເອວໍ ທສ຺ສເນ ເວມຕິໂກ ໂຫຕິ. ‘‘ອຍໍ ນຸໂຂ ມຍາ ທິຏ຺ໂຐ ອຎ຺ໂຎ’’ຕິ ເອວໍ ປຸຄ຺ຄເລ ເວມຕິໂກ ໂຫຕິ. ເອວໍ ທສ຺ສນໍ ວາ ໂນ ກປ຺ເປຕິ ປຸຄ຺ຄລໍ ວາ, ທສ຺ສນໍ ວາ ນສ຺ສຣຕິ ປຸຄ຺ຄລໍ ວາ, ທສ຺ສນໍ ວາ ປມຸຏ຺ໂຐ ໂຫຕິ ປຸຄ຺ຄລໍ ວາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ເວມຕິໂກຕິ ວິມຕິຊາໂຕ. ໂນ ກປ຺ເປຕີຕິ ນ ສທ຺ທຫຕິ. ນສ຺ສຣຕີຕິ ອສາຣິຍມາໂນ ນສ຺ສຣຕິ. ຍທາ ປນ ຕໍ ‘‘ອສຸກສ຺ມິໍ ນາມ ຠນ຺ເຕ ຐາເນ ອສຸກສ຺ມິໍ ນາມ ກາເລ’’ຕິ ສາເຣນ຺ຕິ ຕທາ ສຣຕິ. ປມຸຏ຺ໂຐຕິ ໂຍ ເຕຫິ ເຕຫິ ອຸປາເຍຫິ ສາຣິຍມາໂນປິ ນສ຺ສຣຕິເຍວາຕິ. ເອເຕເນວຸປາເຍນ ໂຈທາປກວາໂຣປິ ເວທິຕພ຺ໂພ, ເກວລຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ‘‘ມຍາ’’ຕິ ປຣິຫີນໍ, ເສສໍ ໂຈທກວາຣສທິສເມວ.

໓໘໙. ຕໂຕ ປຣໍ ອາປຕ຺ຕິເຠທໍ ອນາປຕ຺ຕິເຠທຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອສຸທ຺ເຘ ສຸທ຺ຘທິຏ຺ຐີ’’ຕິອາທິກໍ ຈຕຸກ຺ກໍ ຐເປຕ຺ວາ ເອກເມກໍ ປທໍ ຈຕູຫິ ຈຕູຫິ ເຠເທຫິ ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ປາຬິນເຍເນວ ສກ຺ກາ ຊານິຕຸໍ. ເກວລໍ ເຫຕ຺ຖາຘິປ຺ປາຍເຠໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຍຎ຺ຫິ ອຘິປ຺ປາໂຍ ນາມ – ຈາວນາຘິປ຺ປາໂຍ, ອກ຺ໂກສາຘິປ຺ປາໂຍ, ກມ຺ມາຘິປ຺ປາໂຍ, ວຸຏ຺ຐານາຘິປ຺ປາໂຍ, ອຸໂປສຖປວາຣຓຏ຺ຐປນາຘິປ຺ປາໂຍ, ອນຸວິຊ຺ຊນາຘິປ຺ປາໂຍ, ຘມ຺ມກຖາຘິປ຺ປາໂຍຕິ ອເນກວິໂຘ. ຕຕ຺ຖ ປຸຣິເມສຸ ຈຕູສຸ ອຘິປ຺ປາເຍສຸ ໂອກາສໍ ອກາຣາເປນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ. ໂອກາສໍ ກາຣາເປຕ຺ວາປິ ຈ ສມ຺ມຸຂາ ອມູລເກນ ປາຣາຊິເກນ ອນຸທ຺ຘໍເສນ຺ຕສ຺ສ ສງ຺ຆາທິເສໂສ. ອມູລເກນ ສງ຺ຆາທິເສເສນ ອນຸທ຺ຘໍເສນ຺ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ອາຈາຣວິປຕ຺ຕິຍາ ອນຸທ຺ຘໍເສນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ. ອກ຺ໂກສາຘິປ຺ປາເຍນ ວທນ຺ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ອສມ຺ມຸຂາ ປນ ສຕ຺ຕຫິປິ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ເຘຫິ ວທນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ. ອສມ຺ມຸຂາ ເອວ ສຕ຺ຕວິຘມ຺ປິ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏເມວ.

ກຸຣຸນ຺ທິຍໍ ປນ ‘‘ວຸຏ຺ຐານາຘິປ຺ປາເຍນ ‘ຕ຺ວໍ ອິມໍ ນາມ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ໂນ ຕໍ ປຏິກໂຣຫີ’ຕິ ວທນ຺ຕສ຺ສ ໂອກາສກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພຕ຺ເຖວ ປນ ‘‘ອຸໂປສຖປວາຣຓໍ ຐເປນ຺ຕສ຺ສ ໂອກາສກມ຺ມໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຐປນກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ປນ ຊານິຕພ຺ພໍ. ‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ ຠນ຺ເຕ ສງ຺ໂຆ ອຊ຺ຊຸໂປສໂຖ ປນ຺ນຣໂສ ຍທິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ ສງ຺ໂຆ ອຸໂປສຖໍ ກເຣຍ຺ຍ’’ຕິ ເອຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ເຣ-ກາເຣ ອນຕິກ຺ກນ຺ເຕເຍວ ຐເປຕຸໍ ລພ຺ຠຕິ. ຕໂຕ ປຣໍ ປນ ຍ຺ຍ-ກາເຣ ປຕ຺ເຕ ນ ລພ຺ຠຕິ. ເອສ ນໂຍ ປວາຣຓາຍ. ອນຸວິຊ຺ຊກສ຺ສາປິ ໂອສເຏ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ‘‘ອຕ຺ເຖຕໍ ຕວາ’’ຕິ ອນຸວິຊ຺ຊນາຘິປ຺ປາເຍນ ວທນ຺ຕສ຺ສ ໂອກາສກມ຺ມໍ ນຕ຺ຖິ.

ຘມ຺ມກຖິກສ຺ສາປິ ຘມ຺ມາສເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ‘‘ໂຍ ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ກໂຣຕິ, ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ອສ຺ສມໂຓ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອໂນທິສ຺ສ ຘມ຺ມໍ ກເຖນ຺ຕສ຺ສ ໂອກາສກມ຺ມໍ ນຕ຺ຖິ. ສເຈ ປນ ໂອທິສ຺ສ ນິຍເມຕ຺ວາ ‘‘ອສຸໂກ ຈ ອສຸໂກ ຈ ອສ຺ສມໂຓ ອນຸປາສໂກ’’ຕິ ກເຖຕິ, ຘມ຺ມາສນໂຕ ໂອໂຣຫິຕ຺ວາ ອາປຕ຺ຕິໍ ເທເສຕ຺ວາ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ຍໍ ປນ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ‘‘ອໂນກາສໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ຕສ຺ສ ໂອກາສໍ ອກາຣາເປຕ຺ວາຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ, ນ ຫິ ໂກຈິ ອໂນກາໂສ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ຍໂມກາສໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ໂອກາສໍ ປນ ອກາຣາເປຕ຺ວາ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ສມຸຏ຺ຐານາທີສຸ ຕິສມຸຏ຺ຐານໍ – ກາຍຈິຕ຺ຕໂຕ, ວາຈາຈິຕ຺ຕໂຕ, ກາຍວາຈາຈິຕ຺ຕໂຕ ຈ ສມຸຏ຺ຐາຕິ. ກິຣິຍໍ, ສຎ຺ຎາວິໂມກ຺ຂໍ, ສຈິຕ຺ຕກໍ, ໂລກວຊ຺ຊໍ, ກາຍກມ຺ມໍ, ວຈີກມ຺ມໍ, ອກຸສລຈິຕ຺ຕໍ, ທຸກ຺ຂເວທນນ຺ຕິ.

ປຐມທຸຏ຺ຐໂທສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ທຸຕິຍທຸຏ຺ຐໂທສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໓໙໑. ເຕນ ສມເຍນ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາຕິ ທຸຕິຍທຸຏ຺ຐໂທສສິກ຺ຂາປທໍ. ຕຕ຺ຖ ຫນ຺ທ ມຍໍ ອາວຸໂສ ອິມໍ ຉຄລກໍ ທພ຺ພໍ ມລ຺ລປຸຕ຺ຕໍ ນາມ ກໂຣມາຕິ ເຕ ກິຣ ປຐມວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕໂນ ມໂນຣຖໍ ສມ຺ປາເທຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ລທ຺ຘນິຄ຺ຄຫາ ວິຆາຕປ຺ປຕ຺ຕາ ‘‘ອິທານິ ຊານິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຕາທິສໍ ວຕ຺ຖຸໍ ປຣິເຍສມານາ ວິຈຣນ຺ຕິ. ອເຖກທິວສໍ ທິສ຺ວາ ຕຸຏ຺ຐາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ເອວມາຫໍສຸ – ‘‘ຫນ຺ທ ມຍໍ, ອາວຸໂສ, ອິມໍ ຉຄລກໍ ທພ຺ພໍ ມລ຺ລປຸຕ຺ຕໍ ນາມ ກໂຣມາ’’ຕິ, ‘‘ທພ຺ໂພ ມລ຺ລປຸຕ຺ໂຕ ນາມາຍ’’ນ຺ຕິ ເອວມສ຺ສ ນາມໍ ກໂຣມາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອສ ນໂຍ ເມຕ຺ຕິຍໍ ນາມ ຠິກ຺ຂຸນິນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ.

ເຕ ຠິກ຺ຂູ ເມຕ຺ຕິຍຠຸມຊເກ ຠິກ຺ຂູ ອນຸຍຸຎ຺ຊິໍສູຕິ ເອວໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊິໍສຸ –‘‘ອາວຸໂສ, ກຸຫິໍ ຕຸມ຺ເຫຫິ ທພ຺ໂພ ມລ຺ລປຸຕ຺ໂຕ ເມຕ຺ຕິຍາຍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ສທ຺ຘິໍ ທິຏ຺ໂຐ’’ຕິ? ‘‘ຄິຊ຺ຌກູຏປພ຺ພຕປາເທ’’ຕິ. ‘‘ກາຍ ເວລາຍ’’ຕິ? ‘‘ຠິກ຺ຂາຈາຣຄມນເວລາຍາ’’ຕິ. ອາວຸໂສ ທພ຺ພ ອິເມ ເອວໍ ວທນ຺ຕິ – ‘‘ຕ຺ວໍ ຕທາ ກຸຫິ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ເວຬຸວເນ ຠຕ຺ຕານິ ອຸທ຺ທິສາມີ’’ຕິ. ‘‘ຕວ ຕາຍ ເວລາຍ ເວຬຸວເນ ອຕ຺ຖິຠາວໍ ໂກ ຊານາຕີ’’ຕິ? ‘‘ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ເຕ ສງ຺ຆໍ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ – ‘‘ຊານາຖ ຕຸມ຺ເຫ ຕາຍ ເວລາຍ ອິມສ຺ສ ເວຬຸວເນ ອຕ຺ຖິຠາວ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ອາມ, ອາວຸໂສ, ຊານາມ, ເຖໂຣ ສມ຺ມຸຕິລທ຺ຘທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເວຬຸວເນເຍວາ’’ຕິ. ຕໂຕ ເມຕ຺ຕິຍຠຸມຊເກ ອາຫໍສຸ – ‘‘ອາວຸໂສ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ກຖາ ນ ສເມຕິ, ກຈ຺ຈິ ໂນ ເລສໍ ໂອຑ຺ເຑຕ຺ວາ ວທຖາ’’ຕິ. ເອວໍ ເຕ ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ອນຸຍຸຎ຺ຊິຍມານາ ອາມ ອາວຸໂສຕິ ວຕ຺ວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ.

ກິໍ ປນ ຕຸມ຺ເຫ, ອາວຸໂສ, ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ທພ຺ພໍ ມລ຺ລປຸຕ຺ຕໍ ອຎ຺ຎຠາຄິຍສ຺ສ ອຘິກຣຓສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຎ຺ຎຠາຄສ຺ສ ອິທໍ, ອຎ຺ຎຠາໂຄ ວາ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອຎ຺ຎຠາຄິຍໍ. ອຘິກຣຓນ຺ຕິ ອາຘາໂຣ ເວທິຕພ຺ໂພ, ວຕ຺ຖຸ ອຘິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂຍ ຫິ ໂສ ‘‘ທພ຺ໂພ ມລ຺ລປຸຕ຺ໂຕ ນາມາ’’ຕິ ຉຄລໂກ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ຍ຺ວາຍໍ ອາຍສ຺ມໂຕ ທພ຺ພສ຺ສ ມລ຺ລປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຠາໂຄ ໂກຏ຺ຐາໂສ ປກ຺ໂຂ ມນຸສ຺ສຊາຕິ ເຈວ ຠິກ຺ຂຸຠາໂວ ຈ ຕໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຠາຄສ຺ສ ໂກຏ຺ຐາສສ຺ສ ປກ຺ຂສ຺ສ ໂຫຕິ ຕິຣຈ຺ຉານຊາຕິຍາ ເຈວ ຉຄລກຠາວສ຺ສ ຈ ໂສ ວາ ອຎ຺ຎຠາໂຄ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຕສ຺ມາ ອຎ຺ຎຠາຄິຍສງ຺ຂ຺ຍໍ ລຠຕິ. ຍສ຺ມາ ຈ ເຕສໍ ‘‘ອິມໍ ມຍໍ ທພ຺ພໍ ມລ຺ລປຸຕ຺ຕໍ ນາມ ກໂຣມາ’’ຕິ ວທນ຺ຕານໍ ຕສ຺ສາ ນາມກຣຓສຎ຺ຎາຍ ອາຘາໂຣ ວຕ຺ຖຸ ອຘິຏ຺ຐານໍ, ຕສ຺ມາ ອຘິກຣຓນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຎ຺ຫິ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອຎ຺ຎຠາຄິຍສ຺ສ ອຘິກຣຓສ຺ສາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ, ນ ວິວາທາຘິກຣຓາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ. ກສ຺ມາ? ອສມ຺ຠວໂຕ. ນ ຫິ ເຕ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຘິກຣຓານໍ ກສ຺ສຈິ ອຎ຺ຎຠາຄິຍສ຺ສ ອຘິກຣຓສ຺ສ ກຎ຺ຈິເທສໍ ເລສມຕ຺ຕໍ ອຸປາທິຍິໍສຸ. ນ ຈ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຘິກຣຓານໍ ເລໂສ ນາມ ອຕ຺ຖິ. ຊາຕິເລສາທໂຍ ຫິ ປຸຄ຺ຄລານໍເຍວ ເລສາ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ວິວາທາຘິກຣຓາທີນໍ. ອິທຎ຺ຈ ‘‘ທພ຺ໂພ ມລ຺ລປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ນາມໍ ຕສ຺ສ ອຎ຺ຎຠາຄິຍາຘິກຣຓຠາເວ ຐິຕສ຺ສ ຉຄລກສ຺ສ ໂກຈິ ເທໂສ ໂຫຕິ ເຖຣໍ ອມູລເກນ ປາຣາຊິເກນ ອນຸທ຺ຘໍເສຕຸໍ ເລສມຕ຺ໂຕ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ທິສ຺ສຕິ ອປທິສ຺ສຕິ ອສ຺ສ ອຍນ຺ຕິ ໂວຫຣີຍຕີຕິ ເທໂສ. ຊາຕິອາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣໂກຏ຺ຐາສສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອຎ຺ຎມ຺ປິ ວຕ຺ຖຸໍ ລິສ຺ສຕິ ສິລິສ຺ສຕິ ໂວຫາຣມຕ຺ເຕເນວ ອີສກໍ ອລ຺ລີຍຕີຕິ ເລໂສ. ຊາຕິອາທີນໍເຍວ ອຎ຺ຎຕຣໂກຏ຺ຐາສສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຕໂຕ ປຣໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ. ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍມ຺ປິ ອຍເມວຕ຺ໂຖ. ປທຠາຊເນ ປນ ຍສ຺ສ ອຎ຺ຎຠາຄິຍສ຺ສ ອຘິກຣຓສ຺ສ ກິຎ຺ຈິເທສໍ ເລສມຕ຺ຕໍ ອຸປາທາຍ ປາຣາຊິເກນ ຘມ຺ເມນ ອນຸທ຺ຘໍເສຍ຺ຍ, ຕໍ ຍສ຺ມາ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສເນວ ອາວິຠູຕໍ, ຕສ຺ມາ ນ ວິຠຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໓໙໓. ຍານິ ປນ ອຘິກຣຓນ຺ຕິ ວຈນສາມຎ຺ຎໂຕ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣວເສນ ປວຕ຺ຕານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຘິກຣຓານິ, ເຕສໍ ອຎ຺ຎຠາຄິຍຕາ ຈ ຕພ຺ຠາຄິຍຕາ ຈ ຍສ຺ມາ ອປາກຏາ ຊານິຕພ຺ພາ ຈ ວິນຍຘເຣຫິ, ຕສ຺ມາ ວຈນສາມຎ຺ຎໂຕ ລທ຺ຘໍ ອຘິກຣຓໍ ນິສ຺ສາຍ ຕໍ ອາວິກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ອຎ຺ຎຠາຄິຍສ຺ສ ອຘິກຣຓສ຺ສາຕິ ອາປຕ຺ຕຎ຺ຎຠາຄິຍໍ ວາ ໂຫຕິ ອຘິກຣຓຎ຺ຎຠາຄິຍໍ ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຍາ ຈ ສາ ອວສາເນ ອາປຕ຺ຕຎ຺ຎຠາຄິຍສ຺ສ ອຘິກຣຓສ຺ສ ວເສນ ໂຈທນາ ວຸຕ຺ຕາ, ຕມ຺ປິ ທສ຺ເສຕຸໍ ອຍໍ ສພ຺ພາຘິກຣຓານໍ ຕພ຺ຠາຄິຍອຎ຺ຎຠາຄິຍຕາ ສມາຫຏາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຕຕ຺ຖ ຈ ອາປຕ຺ຕຎ຺ຎຠາຄິຍໍ ວາຕິ ປຐມໍ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ‘‘ກຖຎ຺ຈ ອາປຕ຺ຕິ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອຎ຺ຎຠາຄິຍາ ໂຫຕີ’’ຕິ ນິທ຺ເທເສ ອາຣຠິຕພ຺ເພ ຍສ຺ມາ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓສ຺ສ ຕພ຺ຠາຄິຍວິຈາຣຓາຍໍເຍວ ອຍມຕ຺ໂຖ ອາຄມິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ ເອວໍ ອນາຣຠິຕ຺ວາ ‘‘ກຖຎ຺ຈ ອຘິກຣຓໍ ອຘິກຣຓສ຺ສ ອຎ຺ຎຠາຄິຍ’’ນ຺ຕິ ປຈ຺ຉິມປທໍເຍວ ຄເຫຕ຺ວາ ນິທ຺ເທໂສ ອາຣທ຺ໂຘຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຕຕ຺ຖ ອຎ຺ຎຠາຄິຍວາໂຣ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ໂຖເຍວ. ເອກເມກຎ຺ຫິ ອຘິກຣຓໍ ອິຕເຣສໍ ຕິຓ຺ຓໍ ຕິຓ຺ຓໍ ອຎ຺ຎຠາຄິຍໍ ອຎ຺ຎປກ຺ຂິຍໍ ອຎ຺ຎໂກຏ຺ຐາສິຍໍ ໂຫຕິ, ວຕ຺ຖຸວິສຠາຄຕ຺ຕາ, ຕພ຺ຠາຄິຍວາເຣ ປນ ວິວາທາຘິກຣຓໍ ວິວາທາຘິກຣຓສ຺ສ ຕພ຺ຠາຄິຍໍ ຕປ຺ປກ຺ຂິຍໍ ຕໍໂກຏ຺ຐາສິຍໍ ວຕ຺ຖຸສຠາຄຕ຺ຕາ, ຕຖາ ອນຸວາທາຘິກຣຓໍ ອນຸວາທາຘິກຣຓສ຺ສ. ກຖໍ? ພຸທ຺ຘກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຫິ ອຏ຺ຐາຣສ ເຠທກຣວຕ຺ຖູນິ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນວິວາໂທ ຈ ອິທານິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກວິວາໂທ ຈ ວຕ຺ຖຸສຠາຄຕາຍ ເອກໍ ວິວາທາຘິກຣຓເມວ ໂຫຕິ, ຕຖາ ພຸທ຺ຘກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຈຕສ຺ໂສ ວິປຕ຺ຕິໂຍ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນອນຸວາໂທ ຈ ອິທານິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກອນຸວາໂທ ຈ ວຕ຺ຖຸສຠາຄຕາຍ ເອກໍ ອນຸວາທາຘິກຣຓເມວ ໂຫຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓໍ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓສ຺ສ ສຠາຄວິສຠາຄວຕ຺ຖຸໂຕ ສຠາຄສຣິກ຺ຂາສຣິກ຺ຂໂຕ ຈ ເອກໍເສນ ຕພ຺ຠາຄິຍໍ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓໍ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓສ຺ສ ສິຍາ ຕພ຺ຠາຄິຍໍ ສິຍາ ອຎ຺ຎຠາຄິຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຎ຺ຎຠາຄິຍສ຺ສ ປຐມໍ ນິທ຺ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ອິຘາປິ ອຎ຺ຎຠາຄິຍເມວ ປຐມໍ ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ, ຕຕ຺ຖ ອຎ຺ຎຠາຄິຍຕ຺ຕຎ຺ຈ ປຣໂຕ ຕພ຺ຠາຄິຍຕ຺ຕຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ກິຈ຺ຈາຘິກຣຓໍ ກິຈ຺ຈາຘິກຣຓສ຺ສ ຕພ຺ຠາຄິຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ພຸທ຺ຘກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຈຕ຺ຕາຣິ ສງ຺ຆກມ຺ມານິ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ອຘິກຣຓຎ຺ຈ ອິທານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ສງ຺ຆກມ຺ມານິ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກໍ ອຘິກຣຓຎ຺ຈ ສຠາຄຕາຍ ສຣິກ຺ຂຕາຍ ຈ ເອກໍ ກິຈ຺ຈາຘິກຣຓເມວ ໂຫຕິ. ກິໍ ປນ ສງ຺ຆກມ຺ມານິ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ອຘິກຣຓໍ ກິຈ຺ຈາຘິກຣຓໍ, ອຸທາຫຸ ສງ຺ຆກມ຺ມານເມເວຕໍ ອຘິວຈນນ຺ຕິ? ສງ຺ຆກມ຺ມານເມເວຕໍ ອຘິວຈນໍ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ສງ຺ຆກມ຺ມໍ ນາມ ‘‘ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ເອວໍ ກຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຍໍ ກມ຺ມລກ຺ຂຓໍ ມນສິກໂຣຕິ ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ປຸຣິມໍ ປຸຣິມໍ ສງ຺ຆກມ຺ມໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ຈ ສງ຺ຆກມ຺ມານິ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ອຘິກຣຓໍ ກິຈ຺ຈາຘິກຣຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໓໙໔. ກິຎ຺ຈິ ເທສໍ ເລສມຕ຺ຕໍ ອຸປາທາຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ຍສ຺ມາ ເທໂສຕິ ວາ ເລສມຕ຺ໂຕຕິ ວາ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ນານໍ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ເລໂສ ນາມ ທສ ເລສາ ຊາຕິເລໂສ ນາມເລໂສ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຊາຕິເຍວ ຊາຕິເລໂສ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸ.

໓໙໕. ອິທານິ ຕເມວ ເລສໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ຍຖາ ຕໍ ອຸປາທາຍ ອນຸທ຺ຘໍສນາ ໂຫຕິ ຕຖາ ສວຕ຺ຖຸກໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຊາຕິເລໂສ ນາມ ຂຕ຺ຕິໂຍ ທິຏ຺ໂຐ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຂຕ຺ຕິໂຍ ທິຏ຺ໂຐ ໂຫຕີຕິ ອຎ຺ໂຎ ໂກຈິ ຂຕ຺ຕິຍຊາຕິໂຍ ອິມິນາ ໂຈທເກນ ທິຏ຺ໂຐ ໂຫຕິ. ປາຣາຊິກໍ ຘມ຺ມໍ ອຊ຺ຌາປຊ຺ຊນ຺ໂຕຕິ ເມຖຸນຘມ຺ມາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ. ອຎ຺ຎໍ ຂຕ຺ຕິຍໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ໂຈເທຕີຕິ ອຖ ໂສ ອຎ຺ຎໍ ອຕ຺ຕໂນ ເວຣິໍ ຂຕ຺ຕິຍຊາຕິຍໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ຕໍ ຂຕ຺ຕິຍຊາຕິເລສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອວໍ ໂຈເທຕິ ‘‘ຂຕ຺ຕິໂຍ ມຍາ ທິຏ຺ໂຐ ປາຣາຊິກໍ ຘມ຺ມໍ ອຊ຺ຌາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ, ຕ຺ວໍ ຂຕ຺ຕິໂຍ, ປາຣາຊິກໍ ຘມ຺ມໍ ອຊ຺ຌາປນ຺ໂນສີ’’ ອຖ ວາ ‘‘ຕ຺ວໍ ໂສ ຂຕ຺ຕິໂຍ, ນ ອຎ຺ໂຎ, ປາຣາຊິກໍ ຘມ຺ມໍ ອຊ຺ຌາປນ຺ໂນສິ, ອສ຺ສມໂຓສິ ອສກ຺ຍປຸຕ຺ຕິໂຍສິ ນຕ຺ຖິ ຕຍາ ສທ຺ຘິໍ ອຸໂປສໂຖ ວາ ປວາຣຓາ ວາ ສງ຺ຆກມ຺ມໍ ວາ’’ຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ວາຈາຍ ວາຈາຍ ສງ຺ຆາທິເສສສ຺ສ. ເອຕ຺ຖ ຈ ເຕສໍ ຂຕ຺ຕິຍານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອສທິສສ຺ສ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ທີຆາທິໂນ ວາ ທິຏ຺ຐາທິໂນ ວາ ວເສນ ອຎ຺ຎຠາຄິຍຕາ ຂຕ຺ຕິຍຊາຕິປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອາຘາຣວເສນ ອຘິກຣຓຕາ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ, ເອເຕນຸປາເຍນ ສພ຺ພປເທສຸ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

໔໐໐. ປຕ຺ຕເລສນິທ຺ເທເສ ຈ ສາຏກປຕ຺ໂຕຕິ ໂລຫປຕ຺ຕສທິໂສ ສຸສຓ຺ຐາໂນ ສຸຈ຺ຉວິ ສິນິທ຺ໂຘ ຠມຣວຓ຺ໂຓ ມຕ຺ຕິກາປຕ຺ໂຕ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສຸມ຺ຠກປຕ຺ໂຕຕິ ປກຕິມຕ຺ຕິກາປຕ຺ໂຕ.

໔໐໖. ຍສ຺ມາ ປນ ອາປຕ຺ຕິເລສສ຺ສ ເອກປເທເນວ ສງ຺ເຂປໂຕ ນິທ຺ເທໂສ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ວິຕ຺ຖາຣໂຕປິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຠິກ຺ຂຸ ສງ຺ຆາທິເສສໍ ອຊ຺ຌາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ທິຏ຺ໂຐ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກສ຺ມາ ປນສ຺ສ ຕຕ຺ເຖວ ນິທ຺ເທສໍ ອວຕ຺ວາ ອິຘ ວິສຸໍ ວຸຕ຺ໂຕຕິ? ເສສນິທ຺ເທເສຫິ ອສຠາຄຕ຺ຕາ. ເສສນິທ຺ເທສາ ຫິ ອຎ຺ຎໍ ທິສ຺ວາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ໂຈທນາວເສນ ວຸຕ຺ຕາ. ອຍໍ ປນ ເອກເມວ ອຎ຺ຎໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ອຎ຺ຎາຍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ໂຈທນາວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ. ຍທິ ເອວໍ ກຖໍ ອຎ຺ຎຠາຄິຍໍ ອຘິກຣຓໍ ໂຫຕີຕິ? ອາປຕ຺ຕິຍາ. ເຕເນວ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ເອວມ຺ປິ ອາປຕ຺ຕຎ຺ຎຠາຄິຍຎ຺ຈ ໂຫຕິ ເລໂສ ຈ ອຸປາທິນ຺ໂນ’’ຕິ. ຍຎ຺ຫິ ໂສ ສງ຺ຆາທິເສສໍ ອາປນ຺ໂນ ຕໍ ປາຣາຊິກສ຺ສ ອຎ຺ຎຠາຄິຍໍ ອຘິກຣຓໍ. ຕສ຺ສ ປນ ອຎ຺ຎຠາຄິຍສ຺ສ ອຘິກຣຓສ຺ສ ເລໂສ ນາມ ໂຍ ໂສ ສພ຺ພຂຕ຺ຕິຍານໍ ສາຘາຣໂຓ ຂຕ຺ຕິຍຠາໂວ ວິຍ ສພ຺ພາປຕ຺ຕີນໍ ສາຘາຣໂຓ ອາປຕ຺ຕິຠາໂວ. ເອເຕນຸປາເຍນ ເສສາປຕ຺ຕິມູລກນໂຍ ໂຈທາປກວາໂຣ ຈ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໔໐໘. ອນາປຕ຺ຕິ ຕຖາສຎ຺ຎີ ໂຈເທຕິ ວາ ໂຈທາເປຕິ ວາຕິ ‘‘ປາຣາຊິກໍເຍວ ອຍໍ ອາປນ຺ໂນ’’ຕິ ໂຍ ເອວໍ ຕຖາສຎ຺ຎີ ໂຈເທຕິ ວາ ໂຈທາເປຕິ ວາ ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ເສສໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ສມຸຏ຺ຐານາທີນິປິ ປຐມທຸຏ຺ຐໂທສສທິສາເນວາຕິ.

ທຸຕິຍທຸຏ຺ຐໂທສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ປຐມສງ຺ຆເຠທສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໐໙. ເຕນ ສມເຍນ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາຕິ ສງ຺ຆເຠທສິກ຺ຂາປທໍ. ຕຕ຺ຖ ອຖ ໂຂ ເທວທຕ຺ໂຕຕິອາທີສຸ ໂຍ ຈ ເທວທຕ຺ໂຕ, ຍຖາ ຈ ປພ຺ພຊິໂຕ, ເຍນ ຈ ກາຣເຓນ ໂກກາລິກາທໂຍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ເອຖ ມຍໍ ອາວຸໂສ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ສງ຺ຆເຠທໍ ກຣິສ຺ສາມ ຈກ຺ກເຠທ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຕໍ ສພ຺ພໍ ສງ຺ຆເຠທກ຺ຂນ຺ຘເກ (ຈູຬວ. ໓໔໓) ອາຄຕເມວ. ປຎ຺ຈວຕ຺ຖຸຍາຈນາ ປນ ກິຎ຺ຈາປິ ຕຕ຺ເຖວ ອາຄມິສ຺ສຕິ. ອຖ ໂຂ ອິຘາປິ ອາຄຕຕ຺ຕາ ຍເທຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ວຕ຺ວາວ ຄມິສ຺ສາມ.

ສາຘຸ ຠນ຺ເຕຕິ ອາຍາຈນາ. ຠິກ຺ຂູ ຍາວຊີວໍ ອາຣຎ຺ຎິກາ ອສ຺ສູຕິ ອາຣຎ຺ຎິກຘຸຕງ຺ຄໍ ສມາທາຍ ສພ຺ເພປິ ຠິກ຺ຂູ ຍາວ ຊີວນ຺ຕິ ຕາວ ອາຣຎ຺ຎິກາ ໂຫນ຺ຕຸ, ອຣຎ຺ເຎເຍວ ວສນ຺ຕຸ. ໂຍ ຄາມນ຺ຕໍ ໂອສເຣຍ຺ຍ ວຊ຺ຊໍ ນໍ ຜຸເສຍ຺ຍາຕິ ໂຍ ເອກຠິກ຺ຂຸປິ ອຣຎ຺ຎໍ ປຫາຍ ນິວາສຕ຺ຖາຍ ຄາມນ຺ຕໍ ໂອສເຣຍ຺ຍ, ວຊ຺ຊໍ ຕໍ ຜຸເສຍ຺ຍ ນໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ໂທໂສ ຜຸສຕຸ, ອາປຕ຺ຕິຍາ ນໍ ຠຄວາ ກາເຣຕູ’’ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ວທຕິ. ເອສ ນໂຍ ເສສວຕ຺ຖູສຸປິ.

໔໑໐. ຊນໍ ສຎ຺ຎາເປສ຺ສາມາຕິ ຊນໍ ອມ຺ຫາກໍ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາທິຠາວໍ ຊານາເປສ຺ສາມ, ອຖ ວາ ປຣິໂຕເສສ຺ສາມ ປສາເທສ຺ສາມາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອິມານິ ປນ ປຎ຺ຈ ວຕ຺ຖູນິ ຍາຈໂຕ ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາວ ອຎ຺ຎາສິ ຠຄວາ ‘‘ສງ຺ຆເຠທຕ຺ຖິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ອຍໍ ຍາຈຕີ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ຕານິ ອນຸຊານິຍມານານິ ພຫູນໍ ກຸລປຸຕ຺ຕານໍ ມຄ຺ຄນ຺ຕຣາຍາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຠຄວາ ‘‘ອລໍ ເທວທຕ຺ຕາ’’ຕິ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ໂຍ ອິຈ຺ຉຕິ ອາຣຎ຺ຎິໂກ ໂຫຕູ’’ຕິອາທິມາຫ.

ເອຕ຺ຖ ປນ ຠຄວໂຕ ອຘິປ຺ປາຍໍ ວິທິຕ຺ວາ ກຸລປຸຕ຺ເຕນ ອຕ຺ຕໂນ ປຕິຣູປໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ຠຄວໂຕ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ‘‘ເອໂກ ຠິກ຺ຂຸ ມຫຊ຺ຌາສໂຍ ໂຫຕິ ມຫຸສ຺ສາໂຫ, ສກ຺ໂກຕິ ຄາມນ຺ຕເສນາສນໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຣຎ຺ເຎ ວິຫຣນ຺ໂຕ ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕໍ ກາຕຸໍ. ເອໂກ ທຸພ຺ພໂລ ໂຫຕິ ອປ຺ປຖາໂມ ອຣຎ຺ເຎ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ຄາມນ຺ເຕເຍວ ສກ຺ໂກຕິ. ເອໂກ ມຫພ຺ພໂລ ສມປ຺ປວຕ຺ຕຘາຕຸໂກ ອຘິວາສນຂນ຺ຕິສມ຺ປນ຺ໂນ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ເຐສຸ ສມຈິຕ຺ໂຕ ອຣຎ຺ເຎປິ ຄາມນ຺ເຕປິ ສກ຺ໂກຕິເຍວ. ເອໂກ ເນວ ຄາມນ຺ເຕ ນ ອຣຎ຺ເຎ ສກ຺ໂກຕິ ປທປຣໂມ ໂຫຕິ.

ຕຕ຺ຣ ຍ຺ວາຍໍ ມຫຊ຺ຌາສໂຍ ໂຫຕິ ມຫຸສ຺ສາໂຫ, ສກ຺ໂກຕິ ຄາມນ຺ຕເສນາສນໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຣຎ຺ເຎ ວິຫຣນ຺ໂຕ ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕໍ ກາຕຸໍ, ໂສ ອຣຎ຺ເຎເຍວ ວສຕຸ, ອິທມສ຺ສ ປຕິຣູປໍ. ສທ຺ຘິວິຫາຣິກາທໂຍປິ ຈສ຺ສ ອນຸສິກ຺ຂມານາ ອຣຎ຺ເຎ ວິຫາຕພ຺ພເມວ ມຎ຺ຎິສ຺ສນ຺ຕິ.

ໂຍ ປນ ທຸພ຺ພໂລ ໂຫຕິ ອປ຺ປຖາໂມ ຄາມນ຺ເຕເຍວ ສກ຺ໂກຕິ ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕໍ ກາຕຸໍ, ນ ອຣຎ຺ເຎ ໂສ ຄາມນ຺ເຕເຍວ ວສຕຸ, ຍ຺ວາຍໍ ມຫພ຺ພໂລ ສມປ຺ປວຕ຺ຕຘາຕຸໂກ ອຘິວາສນຂນ຺ຕິສມ຺ປນ຺ໂນ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ເຐສຸ ສມຈິຕ຺ໂຕ ອຣຎ຺ເຎປິ ຄາມນ຺ເຕປິ ສກ຺ໂກຕິເຍວ, ອຍມ຺ປິ ຄາມນ຺ຕເສນາສນໍ ປຫາຍ ອຣຎ຺ເຎ ວິຫຣຕຸ, ອິທມສ຺ສ ປຕິຣູປໍ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກາປິ ຫິສ຺ສ ອນຸສິກ຺ຂມານາ ອຣຎ຺ເຎ ວິຫາຕພ຺ພໍ ມຎ຺ຎິສ຺ສນ຺ຕິ.

ໂຍ ປນາຍໍ ເນວ ຄາມນ຺ເຕ ນ ອຣຎ຺ເຎ ສກ຺ໂກຕິ ປທປຣໂມ ໂຫຕິ. ອຍມ຺ປິ ອຣຎ຺ເຎເຍວ ວສຕຸ. ອຍໍ ຫິສ຺ສ ຘຸຕງ຺ຄເສວນາ ກມ຺ມຏ຺ຐານຠາວນາ ຈ ອາຍຕິໍ ມຄ຺ຄຜລານໍ ອຸປນິສ຺ສໂຍ ຠວິສ຺ສຕິ. ສທ຺ຘິວິຫາຣິກາທໂຍ ຈສ຺ສ ອນຸສິກ຺ຂມານາ ອຣຎ຺ເຎ ວິຫາຕພ຺ພໍ ມຎ຺ຎິສ຺ສນ຺ຕີຕິ.

ເອວໍ ຍ຺ວາຍໍ ທຸພ຺ພໂລ ໂຫຕິ ອປ຺ປຖາໂມ ຄາມນ຺ເຕເຍວ ວິຫຣນ຺ໂຕ ສກ຺ໂກຕິ ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕໍ ກາຕຸໍ ນ ອຣຎ຺ເຎ, ອິມໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ສນ຺ຘາຍ ຠຄວາ ‘‘ໂຍ ອິຈ຺ຉຕິ ຄາມນ຺ເຕ ວິຫຣຕູ’’ຕິ ອາຫ. ອິມິນາ ຈ ປຸຄ຺ຄເລນ ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ທ຺ວາຣໍ ທິນ຺ນໍ.

ຍທິ ປນ ຠຄວາ ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ ວາທໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ຍ຺ວາຍໍ ປຸຄ຺ຄໂລ ປກຕິຍາ ທຸພ຺ພໂລ ໂຫຕິ ອປ຺ປຖາໂມ, ໂຍປິ ທຫຣກາເລ ອຣຎ຺ຎວາສໍ ອຠິສມ຺ຠຸຓິຕ຺ວາ ຊິຓ຺ຓກາເລ ວາ ວາຕປິຕ຺ຕາທີຫິ ສມຸປ຺ປນ຺ນຘາຕຸກ຺ໂຂຠກາເລ ວາ ນາຠິສມ຺ຠຸຓາຕິ, ຄາມນ຺ເຕເຍວ ປນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ສກ຺ໂກຕິ ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕໍ ກາຕຸໍ, ເຕສໍ ອຣິຍມຄ຺ຄຸປຈ຺ເຉໂທ ຠເວຍ຺ຍ, ອຣຫຕ຺ຕຜລາຘິຄໂມ ນ ຠເວຍ຺ຍ, ອຸທ຺ຘມ຺ມໍ ອຸພ຺ພິນຍໍ ວິໂລມໍ ອນິຍ຺ຍານິກໍ ສຕ຺ຖຸ ສາສນໍ ຠເວຍ຺ຍ, ສຕ຺ຖາ ຈ ເຕສໍ ອສພ຺ພຎ຺ຎູ ອສ຺ສ ‘‘ສກວາທໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ເທວທຕ຺ຕວາເທ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ’’ຕິ ຄາຣຍ຺ໂຫ ຈ ຠເວຍ຺ຍ. ຕສ຺ມາ ຠຄວາ ເອວຣູເປ ປຸຄ຺ຄເລ ສງ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ ວາທໍ ປຏິກ຺ຂິປິ. ເອເຕເນວູປາເຍນ ປິຓ຺ຑປາຕິກວຕ຺ຖຸສ຺ມິມ຺ປິ ປໍສຸກູລິກວຕ຺ຖຸສ຺ມິມ຺ປິ ອຏ຺ຐ ມາເສ ຣຸກ຺ຂມູລິກວຕ຺ຖຸສ຺ມິມ຺ປິ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ປນ ມາເສ ຣຸກ຺ຂມູລເສນາສນໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕເມວ.

ມຈ຺ຉມໍສວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ຕິໂກຏິປຣິສຸທ຺ຘນ຺ຕິ ຕີຫິ ໂກຏີຫິ ປຣິສຸທ຺ຘໍ, ທິຏ຺ຐາທີຫິ ອປຣິສຸທ຺ຘີຫິ ວິຣຫິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ອທິຏ຺ຐໍ, ອສຸຕໍ, ອປຣິສງ຺ກິຕ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອທິຏ຺ຐໍ’’ ນາມ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຕ຺ຖາຍ ມິຄມຈ຺ເຉ ວຘິຕ຺ວາ ຄຍ຺ຫມານໍ ອທິຏ຺ຐໍ. ‘‘ອສຸຕໍ’’ ນາມ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຕ຺ຖາຍ ມິຄມຈ຺ເຉ ວຘິຕ຺ວາ ຄຫິຕນ຺ຕິ ອສຸຕໍ. ‘‘ອປຣິສງ຺ກິຕໍ’’ ປນ ທິຏ຺ຐປຣິສງ຺ກິຕໍ ສຸຕປຣິສງ຺ກິຕໍ ຕທຸຠຍວິມຸຕ຺ຕປຣິສງ຺ກິຕຎ຺ຈ ຎຕ຺ວາ ຕພ຺ພິປກ຺ຂໂຕ ຊານິຕພ຺ພໍ. ກຖໍ? ອິຘ ຠິກ຺ຂູ ປສ຺ສນ຺ຕິ ມນຸສ຺ເສ ຊາລວາຄຸຣາທິຫຕ຺ເຖ ຄາມໂຕ ວ ນິກ຺ຂມນ຺ເຕ ອຣຎ຺ເຎ ວາ ວິຈຣນ຺ເຕ, ທຸຕິຍທິວເສ ຈ ເນສໍ ຕໍ ຄາມໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິຏ຺ຐານໍ ສມຈ຺ຉມໍສໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ອຠິຫຣນ຺ຕິ. ເຕ ເຕນ ທິຏ຺ເຐນ ປຣິສງ຺ກນ຺ຕິ ‘‘ຠິກ຺ຂູນໍ ນຸໂຂ ອຕ຺ຖາຍ ກຕ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ທິຏ຺ຐປຣິສງ຺ກິຕໍ, ນາມ ເອຕໍ ຄເຫຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຍໍ ເອວໍ ອປຣິສງ຺ກິຕໍ ຕໍ ວຏ຺ຏຕິ. ສເຈ ປນ ເຕ ມນຸສ຺ສາ ‘‘ກສ຺ມາ ຠນ຺ເຕ ນ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ນຍິທໍ ຠນ຺ເຕ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຕ຺ຖາຍ ກຕໍ, ອມ຺ເຫຫິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ວາ ຣາຊຍຸຕ຺ຕາທີນໍ ອຕ຺ຖາຍ ວາ ກຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ ກປ຺ປຕິ.

ນເຫວ ໂຂ ຠິກ຺ຂູ ປສ຺ສນ຺ຕິ; ອປິຈ ສຸຓນ຺ຕິ, ມນຸສ຺ສາ ກິຣ ຊາລວາຄຸຣາທິຫຕ຺ຖາ ຄາມໂຕ ວາ ນິກ຺ຂມນ຺ຕິ, ອຣຎ຺ເຎ ວາ ວິຈຣນ຺ຕີ’’ຕິ. ທຸຕິຍທິວເສ ຈ ເນສໍ ຕໍ ຄາມໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິຏ຺ຐານໍ ‘‘ຠິກ຺ຂູນໍ ນຸໂຂ ອຕ຺ຖາຍ ກຕ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ‘‘ສຸຕປຣິສງ຺ກິຕໍ’’ ນາມ. ເອຕໍ ຄເຫຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຍໍ ເອວໍ ອປຣິສງ຺ກິຕໍ ຕໍ ວຏ຺ຏຕິ. ສເຈ ປນ ເຕ ມນຸສ຺ສາ ‘‘ກສ຺ມາ, ຠນ຺ເຕ, ນ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ນຍິທໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠິກ຺ຂູນໍ ອຕ຺ຖາຍ ກຕໍ, ອມ຺ເຫຫິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ວາ ຣາຊຍຸຕ຺ຕາທີນໍ ອຕ຺ຖາຍ ວາ ກຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ ກປ຺ປຕິ.

ນເຫວ ໂຂ ປນ ຠິກ຺ຂູ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ນ ສຸຓນ຺ຕິ; ອປິຈ ໂຂ ເຕສໍ ຄາມໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິຏ຺ຐານໍ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສມຈ຺ຉມໍສໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ອຠິສງ຺ຂຣິຕ຺ວາ ອຠິຫຣນ຺ຕິ, ເຕ ປຣິສງ຺ກນ຺ຕິ ‘‘ຠິກ຺ຂູນໍ ນຸໂຂ ອຕ຺ຖາຍ ກຕ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ‘‘ຕທຸຠຍວິມຸຕ຺ຕປຣິສງ຺ກິຕໍ’’ ນາມ. ເອຕໍ ຄເຫຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຍໍ ເອວໍ ອປຣິສງ຺ກິຕໍ ຕໍ ວຏ຺ຏຕິ. ສເຈ ປນ ເຕ ມນຸສ຺ສາ ‘‘ກສ຺ມາ, ຠນ຺ເຕ, ນ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ນຍິທໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠິກ຺ຂູນໍ ອຕ຺ຖາຍ ກຕໍ ອມ຺ເຫຫິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ວາ ຣາຊຍຸຕ຺ຕາທີນໍ ອຕ຺ຖາຍ ວາ ກຕໍ ປວຕ຺ຕມໍສໍ ວາ ກປ຺ປິຍເມວ ລຠິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຕ຺ຖາຍ ສມ຺ປາທິຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ ກປ຺ປຕິ. ມຕານໍ ເປຕກິຈ຺ຈຕ຺ຖາຍ ມງ຺ຄລາທີນໍ ວາ ອຕ຺ຖາຍ ກເຕປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຍໍ ຍຎ຺ຫິ ຠິກ຺ຂູນໍເຍວ ອຕ຺ຖາຍ ອກຕໍ, ຍຕ຺ຖ ຈ ນິພ຺ເພມຕິໂກ ໂຫຕິ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ກປ຺ປຕິ.

ສເຈ ປນ ເອກສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ຠິກ຺ຂູ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ກຕໍ ໂຫຕິ, ເຕ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ກຕຠາວໍ ນ ຊານນ຺ຕິ, ອຎ຺ເຎ ຊານນ຺ຕິ. ເຍ ຊານນ຺ຕິ, ເຕສໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ອິຕເຣສໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອຎ຺ເຎ ນ ຊານນ຺ຕິ, ເຕເຍວ ຊານນ຺ຕິ, ເຕສໍເຍວ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ອຎ຺ເຎສໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເຕປິ ອມ຺ຫາກໍ ອຕ຺ຖາຍ ກຕນ຺ຕິ ຊານນ຺ຕິ, ອຎ຺ເຎປິ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖາຍ ກຕນ຺ຕິ ຊານນ຺ຕິ, ສພ຺ເພສມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ສພ຺ເພ ນ ຊານນ຺ຕິ, ສພ຺ເພສມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ. ປຎ຺ຈສຸ ຫິ ສຫຘມ຺ມິເກສຸ ຍສ຺ສ ວາ ຕສ຺ສ ວາ ອຕ຺ຖາຍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ກຕໍ, ສພ຺ເພສໍ ນ ກປ຺ປຕິ.

ສເຈ ປນ ໂກຈິ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ປາຓໍ ວຘິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປຕ຺ຕໍ ປູເຣຕ຺ວາ ເທຕິ, ໂສ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ກຕຠາວໍ ຊານໍເຍວ ຄເຫຕ຺ວາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເທຕິ, ໂສ ຕສ຺ສ ສທ຺ຘາຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ, ກສ຺ສ ອາປຕ຺ຕີຕິ? ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ອນາປຕ຺ຕິ. ຍຎ຺ຫິ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ກຕໍ ຕສ຺ສ ອຠຸຕ຺ຕຕາຍ ອນາປຕ຺ຕິ, ອິຕຣສ຺ສ ອຊານນຕາຍ. ກປ຺ປິຍມໍສສ຺ສ ຫິ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ອາປຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖິ. ອຸທ຺ທິສ຺ສ ກຕຎ຺ຈ ອຊານິຕ຺ວາ ຠຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຈ຺ຉາ ຎຕ຺ວາ ອາປຕ຺ຕິເທສນາກິຈ຺ຈໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ອກປ຺ປິຍມໍສໍ ປນ ອຊານິຕ຺ວາ ຠຸຕ຺ເຕນ ປຈ຺ຉາ ຎຕ຺ວາປິ ອາປຕ຺ຕິ ເທເສຕພ຺ພາ, ອຸທ຺ທິສ຺ສ ກຕຎ຺ຫິ ຎຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊໂຕວ ອາປຕ຺ຕິ. ອກປ຺ປິຍມໍສໍ ອຊານິຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສາປິ ອາປຕ຺ຕິເຍວ. ຕສ຺ມາ ອາປຕ຺ຕິຠີຣຸເກນ ຣູປໍ ສລ຺ລກ຺ເຂນ຺ເຕນປິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາວ ມໍສໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພໍ. ປຣິໂຠຄກາເລ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິສ຺ສາມີຕິ ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາວ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ກສ຺ມາ? ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕ຺ຕາ. ອຈ຺ຉມໍສໍ ຫິ ສູກຣມໍສສທິສໍ ໂຫຕິ, ທີປິມໍສາທີນິປິ ມິຄມໍສາທິສທິສານິ, ຕສ຺ມາ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຄຫຓເມວ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ຫຏ຺ໂຐ ອຸທຄ຺ໂຄຕິ ຕຸຏ຺ໂຐ ເຈວ ອຸນ຺ນຕກາຍຈິຕ຺ໂຕ ຈ ຫຸຕ຺ວາ. ໂສ ກິຣ ‘‘ນ ຠຄວາ ອິມານິ ປຎ຺ຈ ວຕ຺ຖູນິ ອນຸຊານາຕິ, ອິທານິ ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ ສງ຺ຆເຠທໍ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ ໂກກາລິກສ຺ສ ອິງ຺ຄິຕາກາຣໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຍຖາ ວິສໍ ວາ ຂາທິຕ຺ວາ ຣຊ຺ຊຸຍາ ວາ ອຸພ຺ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖໍ ວາ ອາຫຣິຕ຺ວາ ມຣິຕຸກາໂມ ປຸຣິໂສ ວິສາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ລຠິຕ຺ວາ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ ອາສນ຺ນມ຺ປິ ມຣຓທຸກ຺ຂໍ ອຊານນ຺ໂຕ ຫຏ຺ໂຐ ອຸທຄ຺ໂຄ ໂຫຕິ; ເອວເມວ ສງ຺ຆເຠທປຈ຺ຈຍາ ອາສນ຺ນມ຺ປິ ອວີຈິມ຺ຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ປຏິສໍເວທນີຍໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຊານນ຺ໂຕ ‘‘ລທ຺ໂຘ ທານິ ເມ ສງ຺ຆເຠທສ຺ສ ອຸປາໂຍ’’ຕິ ຫຏ຺ໂຐ ອຸທຄ຺ໂຄ ສປຣິໂສ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ເຕເນວ ຫຏ຺ຐຠາເວນ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ.

ເຕ ມຍໍ ອິເມຫິ ປຎ຺ຈຫິ ວຕ຺ຖູຫິ ສມາທາຍ ວຕ຺ຕາມາຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ‘‘ອິມານິ ປຎ຺ຈ ວຕ຺ຖູນີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພປິ ເຕ ມຍໍ ອິເມຫິ ປຎ຺ຈຫິ ວຕ຺ຖູຫິ ຊນໍ ສຎ຺ຎາເປສ຺ສາມາຕິ ອຠິຓ຺ຫໍ ປຣິວິຕກ຺ກວເສນ ວິຠຕ຺ຕິວິປລ຺ລາສໍ ອສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ອຠິຓ຺ຫໍ ປຣິວິຕກ຺ການຸຣູປເມວ ‘‘ເຕ ມຍໍ ອິເມຫິ ປຎ຺ຈຫິ ວຕ຺ຖູຫີ’’ຕິ ອາຫ, ຍຖາ ຕໍ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ.

ຘຸຕາ ສລ຺ເລຂວຸຕ຺ຕິໂນຕິ ຍາ ປຏິປທາ ກິເລເສ ຘຸນາຕິ, ຕາຍ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ຘຸຕາ. ຍາ ຈ ກິເລເສ ສລ຺ລິຂຕິ, ສາ ເອເຕສໍ ວຸຕ຺ຕີຕິ ສລ຺ເລຂວຸຕ຺ຕິໂນ.

ພາຫຸລິໂກຕິ ຈີວຣາທີນໍ ປຈ຺ຈຍານໍ ພຫຸລຠາໂວ ພາຫຸລ຺ລໍ, ຕໍ ພາຫຸລ຺ລມສ຺ສ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມິໍ ວາ ພາຫຸລ຺ເລ ນິຍຸຕ຺ໂຕ ຐິໂຕຕິ ພາຫຸລິໂກ. ພາຫຸລ຺ລາຍ ເຈເຕຕີຕິ ພາຫຸລຕ຺ຕາຍ ເຈເຕຕິ ກປ຺ເປຕິ ປກປ຺ເປຕິ. ກຖຎ຺ຫິ ນາມ ມຍ຺ຫຎ຺ຈ ສາວການຎ຺ຈ ຈີວຣາທີນໍ ປຈ຺ຈຍານໍ ພຫຸລຠາໂວ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ເອວໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກມາປນ຺ໂນຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຈກ຺ກເຠທາຍາຕິ ອາຓາເຠທາຍ.

ຘມ຺ມິໍ ກຖໍ ກຕ຺ວາຕິ ຂນ຺ຘເກ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ‘‘ອລໍ, ເທວທຕ຺ຕ, ມາ ເຕ ຣຸຈ຺ຈິ ສງ຺ຆເຠໂທ. ຄຣຸໂກ ໂຂ, ເທວທຕ຺ຕ, ສງ຺ຆເຠໂທ. ໂຍ ໂຂ, ເທວທຕ຺ຕ, ສມຄ຺ຄໍ ສງ຺ຆໍ ຠິນ຺ທຕິ, ກປ຺ປຏ຺ຐິກໍ ກິພ຺ພິສໍ ປສວຕິ, ກປ຺ປໍ ນິຣຍມ຺ຫິ ປຈ຺ຈຕິ, ໂຍ ຈ ໂຂ, ເທວທຕ຺ຕ, ຠິນ຺ນໍ ສງ຺ຆໍ ສມຄ຺ຄໍ ກໂຣຕິ, ພ຺ຣຫ຺ມໍ ປຸຎ຺ຎໍ ປສວຕິ, ກປ຺ປໍ ສຄ຺ຄມ຺ຫິ ໂມທຕີ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໓໔໓) ເອວມາທິກໍ ອເນກປ຺ປກາຣໍ ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ຠິກ຺ຂູນຎ຺ຈ ຕທນຸຈ຺ຉວິກໍ ຕທນຸໂລມິກໍ ຘມ຺ມິໍ ກຖໍ ກຕ຺ວາ.

໔໑໑. ສມຄ຺ຄສ຺ສາຕິ ສຫິຕສ຺ສ ຈິຕ຺ເຕນ ຈ ສຣີເຣນ ຈ ອວິຍຸຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປທຠາຊເນປິ ຫິ ອຍເມວ ອຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕ. ສມານສໍວາສໂກຕິ ຫິ ວທຕາ ຈິຕ຺ເຕນ ອວິໂຍໂຄ ທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ. ສມານສີມາຍໍ ຐິໂຕຕິ ວທຕາ ສຣີເຣນ. ກຖໍ? ສມານສໍວາສໂກ ຫິ ລທ຺ຘິນານາສໍວາສເກນ ວາ ກມ຺ມນານາສໍວາສເກນ ວາ ວິຣຫິໂຕ ສມຈິຕ຺ຕຕາຍ ຈິຕ຺ເຕນ ອວິຍຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ສມານສີມາຍໍ ຐິໂຕ ກາຍສາມຄ຺ຄິທານໂຕ ສຣີເຣນ ອວິຍຸຕ຺ໂຕ.

ເຠທນສໍວຕ຺ຕນິກໍ ວາ ອຘິກຣຓນ຺ຕິ ເຠທນສ຺ສ ສງ຺ຆເຠທສ຺ສ ອຕ຺ຖາຍ ສໍວຕ຺ຕນິກໍ ກາຣຓໍ. ອິມສ຺ມິຎ຺ຫິ ໂອກາເສ ‘‘ກາມເຫຕຸ ກາມນິທານໍ ກາມາຘິກຣຓ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໑໖໘) ວິຍ ກາຣຓໍ ອຘິກຣຓນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ຕຎ຺ຈ ຍສ຺ມາ ອຏ຺ຐາຣສວິຘໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ປທຠາຊເນ ‘‘ອຏ຺ຐາຣສ ເຠທກຣວຕ຺ຖູນີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕານິ ປນ ‘‘ອິຘູປາລິ, ຠິກ຺ຂຸ ອຘມ຺ມໍ ຘມ຺ໂມຕິ ທີເປຕີ’’ຕິອາທິນາ (ຈູຬວ. ໓໕໒) ນເຍນ ຂນ຺ຘເກ ອາຄຕານິ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ເຣວ ເນສໍ ອຕ຺ຖໍ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມ. ໂຍປິ ຈາຍໍ ອິມານິ ວຕ຺ຖູນິ ນິສ຺ສາຍ ອປເຣຫິປິ ກມ຺ເມນ, ອຸທ຺ເທເສນ, ໂວຫາເຣນ, ອນຸສາວນາຍ, ສລາກຄ຺ຄາເຫນາຕິ ປຎ຺ຈຫິ ກາຣເຓຫິ ສງ຺ຆເຠໂທ ໂຫຕິ, ຕມ຺ປິ ອາຄຕຏ຺ຐາເນເຍວ ປກາສຍິສ຺ສາມ. ສງ຺ເຂປໂຕ ປນ ເຠທນສໍວຕ຺ຕນິກໍ ວາ ອຘິກຣຓໍ ສມາທາຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ສງ຺ຆເຠທສ຺ສ ອຕ຺ຖາຍ ສໍວຕ຺ຕນິກໍ ສງ຺ຆເຠທນິປ຺ຜຕ຺ຕິສມຕ຺ຖໍ ກາຣຓໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຄ຺ຄຍ຺ຫາຕິ ປຄ຺ຄຫິຕໍ ອພ຺ຠຸສ຺ສິຕໍ ປາກຏໍ ກຕ຺ວາ. ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍາຕິ ຍຖາສມາທິນ຺ນໍ ຍຖາປຄ຺ຄຫິຕເມວ ຈ ກຕ຺ວາ ອຈ຺ເຉຍ຺ຍ. ຍສ຺ມາ ປນ ເອວໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫຕາ ຕິຏ຺ຐຕາ ຈ ຕໍ ທີປິຕຎ຺ເຈວ ອປ຺ປຏິນິສ຺ສຏ຺ຐຎ຺ຈ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ປທຠາຊເນ ‘‘ທີເປຍ຺ຍາ’’ຕິ ຈ ‘‘ນປ຺ປຏິນິສ຺ສຊ຺ເຊຍ຺ຍາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຠິກ຺ຂູຫິ ເອວມສ຺ສ ວຈນີໂຍຕິ ອຎ຺ເຎຫິ ລຊ຺ຊີຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ເອວໍ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ຠເວຍ຺ຍ. ປທຠາຊເນ ຈສ຺ສ ເຍ ປສ຺ສນ຺ຕີຕິ ເຍ ສມ຺ມຸຂາ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕໍ ປສ຺ສນ຺ຕິ. ເຍ ສຸຓນ຺ຕີຕິ ເຍປິ ‘‘ອສຸກສ຺ມິໍ ນາມ ວິຫາເຣ ຠິກ຺ຂູ ເຠທນສໍວຕ຺ຕນິກໍ ອຘິກຣຓໍ ສມາທາຍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີ’’ຕິ ສຸຓນ຺ຕິ.

ສເມຕາຍສ຺ມາ ສງ຺ເຆນາຕິ ອາຍສ຺ມາ ສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິໍ ສເມຕຸ ສມາຄຈ຺ຉຕຸ ເອກລທ຺ຘິໂກ ໂຫຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກິໍ ກາຣຓາ? ສມຄ຺ໂຄ ຫິ ສງ຺ໂຆ ສມ຺ໂມທມາໂນ ອວິວທມາໂນ ເອກຸທ຺ເທໂສ ຜາສຸ ວິຫຣຕີຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສມ຺ໂມທມາໂນຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສຏ຺ຐຸ ໂມທມາໂນ. ອວິວທມາໂນຕິ ‘‘ອຍໍ ຘມ຺ໂມ, ນາຍໍ ຘມ຺ໂມ’’ຕິ ເອວໍ ນ ວິວທມາໂນ. ເອໂກ ອຸທ຺ເທໂສ ອສ຺ສາຕິ ເອກຸທ຺ເທໂສ, ເອກໂຕ ປວຕ຺ຕປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທໂສ, ນ ວິສຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຜາສຸ ວິຫຣຕີຕິ ສຸຂໍ ວິຫຣຕິ.

ອິຈ຺ເຈຕໍ ກຸສລນ຺ຕິ ເອຕໍ ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ກຸສລໍ ເຂມໍ ໂສຕ຺ຖິຠາໂວ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ. ໂນ ເຈ ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊຕິ ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາຕິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອປ຺ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊໂຕ ທຸກ຺ກຏໍ. ສຸຕ຺ວາ ນ ວທນ຺ຕິ ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາຕິ ເຍ ສຸຕ຺ວາ ນ ວທນ຺ຕິ, ເຕສມ຺ປິ ທຸກ຺ກຏໍ. ກີວທູເຣ ສຸຕ຺ວາ ອວທນ຺ຕານໍ ທຸກ຺ກຏໍ? ເອກວິຫາເຣ ຕາວ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ນຕ຺ຖິ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສມນ຺ຕາ ອທ຺ຘໂຍຊເນ ຠິກ຺ຂູນໍ ຠາໂຣ. ທູຕໍ ວາ ປຓ຺ຓໍ ວາ ເປເສຕ຺ວາ ວທໂຕປິ ອາປຕ຺ຕິໂມກ຺ໂຂ ນຕ຺ຖິ. ສຍເມວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘ຄຣຸໂກ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ສງ຺ຆເຠໂທ, ມາ ສງ຺ຆເຠທາຍ, ປຣກ຺ກມີ’ຕິ ນິວາເຣຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ປໂຫນ຺ເຕນ ປນ ທູຣມ຺ປິ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ ອຄິລານານຎ຺ຫິ ທູເຣປິ ຠາໂຣເຍວ.

ອິທານິ ‘‘ເອວຎ຺ຈ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ຠິກ຺ຂູຫິ ວຸຈ຺ຈມາໂນ’’ຕິອາທີສຸ ອຕ຺ຖມຕ຺ຕເມວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ສງ຺ຆມຊ຺ຌມ຺ປິ ອາກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຆມຊ຺ຌມ຺ປິ ອາກຑ຺ຒິຕ຺ວາຕິ ສເຈ ປຸຣິມນເຍນ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ນ ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊຕິ ຫຕ຺ເຖສຸ ຈ ປາເທສຸ ຈ ຄເຫຕ຺ວາປິ ສງ຺ຆມຊ຺ຌໍ ອາກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ປຸນປິ ‘‘ມາ ອາຍສ຺ມາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ.

ຍາວຕຕິຍໍ ສມນຸຠາສິຕພ຺ໂພຕິ ຍາວ ຕຕິຍໍ ສມນຸຠາສນໍ ຕາວ ສມນຸຠາສິຕພ຺ໂພ. ຕີຫິ ສມນຸຠາສນກມ຺ມວາຈາຫິ ກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປທຠາຊເນ ປນສ຺ສ ອຕ຺ຖເມວ ຄເຫຕ຺ວາ ສມນຸຠາສນວິຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ສມນຸຠາສິຕພ຺ໂພ. ເອວຎ຺ຈ ປນ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມນຸຠາສິຕພ຺ໂພ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໔໑໔. ຕຕ຺ຖ ຎຕ຺ຕິຍາ ທຸກ຺ກຏໍ ທ຺ວີຫິ ກມ຺ມວາຈາຫິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍາ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນ຺ຕີຕິ ຍຎ຺ຈ ຎຕ຺ຕິປຣິໂຍສາເນ ທຸກ຺ກຏໍ ອາປນ຺ໂນ, ເຍ ຈ ທ຺ວີຫິ ກມ຺ມວາຈາຫິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈເຍ, ຕາ ຕິສ຺ໂສປິ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ‘‘ຍສ຺ສ ນກ຺ຂມຕິ ໂສ ຠາເສຍ຺ຍາ’’ຕິ ເອວໍ ຍ຺ຍ-ກາຣປ຺ປຕ຺ຕມຕ຺ຕາຍ ຕຕິຍກມ຺ມວາຈາຍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນ຺ຕິ ສງ຺ຆາທິເສໂສເຍວ ຕິຏ຺ຐຕິ. ກິໍ ປນ ອາປນ຺ນາປຕ຺ຕິໂຍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນ຺ຕິ ອນາປນ຺ນາຕິ? ມຫາສຸມຕ຺ເຖໂຣ ຕາວ ວທຕິ ‘‘ໂຍ ອວສາເນ ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊິສ຺ສຕິ, ໂສ ຕາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ນ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ອນາປນ຺ນາ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນ຺ຕີ’’ຕິ. ມຫາປທຸມຕ຺ເຖໂຣ ປນ ລິງ຺ຄປຣິວຕ຺ເຕນ ອສາຘາຣຓາປຕ຺ຕິໂຍ ວິຍ ອາປນ຺ນາ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນ຺ຕິ, ອນາປນ຺ນານໍ ກິໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິຍາ’’ຕິ ອາຫ.

໔໑໕. ຘມ຺ມກມ຺ເມ ຘມ຺ມກມ຺ມສຎ຺ຎີຕິ ຕຎ຺ເຈ ສມນຸຠາສນກມ຺ມໍ ຘມ຺ມກມ຺ມໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມິໍ ຘມ຺ມກມ຺ມສຎ຺ຎີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອສ ນໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ອິຘ ສຎ຺ຎາ ນ ຣກ຺ຂຕິ, ກມ຺ມສ຺ສ ຘມ຺ມິກຕ຺ຕາ ເອວ ອປ຺ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊນ຺ໂຕ ອາປຊ຺ຊຕິ.

໔໑໖. ອສມນຸຠາສນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອສມນຸຠາສິຍມານສ຺ສ ອປ຺ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສາປິ ສງ຺ຆາທິເສເສນ ອນາປຕ຺ຕິ.

ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສາຕິ ຎຕ຺ຕິໂຕ ປຸພ຺ເພ ວາ ຎຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ວາ ຎຕ຺ຕິປຣິໂຍສາເນ ວາ ປຐມາຍ ວາ ອນຸສາວນາຍ ທຸຕິຍາຍ ວາ ຕຕິຍາຍ ວາ ຍາວ ຍ຺ຍ-ກາຣໍ ນ ສມ຺ປາປຸຓາຕິ, ຕາວ ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ສງ຺ຆາທິເສເສນ ອນາປຕ຺ຕິ.

ອາທິກມ຺ມິກສ຺ສາຕິ. ເອຕ຺ຖ ປນ ‘‘ເທວທຕ຺ໂຕ ສມຄ຺ຄສ຺ສ ສງ຺ຆສ຺ສ ເຠທາຍ ປຣກ຺ກມິ, ຕສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ ປຣິວາເຣ (ປຣິ. ໑໗) ອາຄຕຕ຺ຕາ ເທວທຕ຺ໂຕ ອາທິກມ຺ມິໂກ. ໂສ ຈ ໂຂ ສງ຺ຆເຠທາຍ ປຣກ຺ກມນສ຺ເສວ, ນ ອປ຺ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊນສ຺ສ. ນ ຫິ ຕສ຺ສ ຕໍ ກມ຺ມໍ ກຕໍ. ກຖມິທໍ ຊານິຕພ຺ພນ຺ຕິ ເຈ? ສຸຕ຺ຕໂຕ. ຍຖາ ຫິ ‘‘ອຣິຏ຺ໂຐ ຠິກ຺ຂຸ ຄທ຺ຘພາຘິປຸພ຺ໂພ ຍາວຕຕິຍໍ ສມນຸຠາສນາຍ ນ ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊິ, ຕສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ ປຣິວາເຣ (ປຣິ. ໑໒໑) ອາຄຕຕ຺ຕາ ອຣິຏ຺ຐສ຺ສ ກມ຺ມໍ ກຕນ຺ຕິ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ນ ຕຖາ ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ. ອຖາປິສ຺ສ ກເຕນ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ໂກຈິ ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈິມຕ຺ເຕນ ວເທຍ຺ຍ, ຕຖາປິ ອປ຺ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊເນ ອາທິກມ຺ມິກສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ນ ຫິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ວີຕິກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ອນຸຎ຺ຎາຕໂຕ ອນາປຕ຺ຕິ ນາມ ທິສ຺ສຕິ. ຍມ຺ປິ ອຣິຏ຺ຐສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິຍໍ ‘‘ອາທິກມ຺ມິກສ຺ສາ’’ຕິ ໂປຕ຺ຖເກສຸ ລິຂິຕໍ, ຕໍ ປມາທລິຂິຕໍ. ປມາທລິຂິຕຠາໂວ ຈສ຺ສ ‘‘ປຐມໍ ອຣິຏ຺ໂຐ ຠິກ຺ຂຸ ໂຈເທຕພ຺ໂພ, ໂຈເທຕ຺ວາ ສາເຣຕພ຺ໂພ, ສາເຣຕ຺ວາ ອາປຕ຺ຕິໍ ໂຣເປຕພ຺ໂພ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໖໕) ເອວໍ ກມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘເກ ອາປຕ຺ຕິໂຣປນວຈນໂຕ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອິຕິ ເຠທາຍ ປຣກ຺ກມເນ ອາທິກມ຺ມິກສ຺ສ ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ ຍສ຺ມາ ຕໍ ກມ຺ມໍ ນ ກຕໍ, ຕສ຺ມາສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິເຍວ ນ ຊາຕາ. ສິກ຺ຂາປທໍ ປນ ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ປຎ຺ຎຕ຺ຕນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ອາທິກມ຺ມິໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ອິຕິ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອຠາວໂຕເຍວສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ສາ ປເນສາ ກິຎ຺ຈາປິ ອສມນຸຠາສນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອິມິນາວ ສິທ຺ຘາ, ຍສ຺ມາ ປນ ອສມນຸຠາສນ຺ໂຕ ນາມ ຍສ຺ສ ເກວລໍ ສມນຸຠາສນໍ ນ ກໂຣນ຺ຕິ, ໂສ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນ ອາທິກມ຺ມິໂກ. ອຍຎ຺ຈ ເທວທຕ຺ໂຕ ອາທິກມ຺ມິໂກເຍວ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອາທິກມ຺ມິກສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອເຕນຸປາເຍນ ຐເປຕ຺ວາ ອຣິຏ຺ຐສິກ຺ຂາປທໍ ສພ຺ພສມນຸຠາສນາສຸ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເສສໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ສມຸຏ຺ຐານາທີສຸ ຕິວງ຺ຄິກໍ ເອກສມຸຏ຺ຐານໍ, ສມນຸຠາສນສມຸຏ຺ຐານໍ ນາມເມຕໍ, ກາຍວາຈາຈິຕ຺ຕໂຕ ສມຸຏ຺ຐາຕິ. ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊາມີຕິ ກາຍວິກາຣໍ ວາ ວຈີເຠທໍ ວາ ອກໂຣນ຺ຕສ຺ເສວ ປນ ອາປຊ຺ຊນໂຕ ອກິຣິຍໍ, ສຎ຺ຎາວິໂມກ຺ຂໍ, ສຈິຕ຺ຕກໍ, ໂລກວຊ຺ຊໍ, ກາຍກມ຺ມໍ, ວຈີກມ຺ມໍ, ອກຸສລຈິຕ຺ຕໍ, ທຸກ຺ຂເວທນນ຺ຕິ.

ປຐມສງ຺ຆເຠທສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໑. ທຸຕິຍສງ຺ຆເຠທສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໑໗-໘. ເຕນ ສມເຍນ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາຕິ ທຸຕິຍສງ຺ຆເຠທສິກ຺ຂາປທໍ. ຕຕ຺ຖ ອນຸວຕ຺ຕກາຕິ ຕສ຺ສ ທິຏ຺ຐິຂນ຺ຕິຣຸຈິຄ຺ຄຫເຓນ ອນຸປຏິປຊ຺ຊນກາ. ວຄ຺ຄໍ ອສາມຄ຺ຄິປກ຺ຂິຍວຈນໍ ວທນ຺ຕີຕິ ວຄ຺ຄວາທກາ. ປທຠາຊເນ ປນ ‘‘ຕສ຺ສ ວຓ຺ຓາຍ ປກ຺ຂາຍ ຐິຕາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ສ ສງ຺ຆເຠທາຍ ປຣກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ວຓ຺ຓຕ຺ຖາຍ ຈ ປກ຺ຂວຸຑ຺ຒິອຕ຺ຖາຍ ຈ ຐິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຍ ຫິ ວຄ຺ຄວາທກາ, ເຕ ນິຍເມນ ອີທິສາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ຕິຓ຺ຓໍ ອຸທ຺ຘໍ ກມ຺ມາຣຫາ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ຫິ ສງ຺ໂຆ ສງ຺ຆສ຺ສ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ຕສ຺ມາ ເອໂກ ວາ ທ຺ເວ ວາ ຕໂຍ ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຊານາຕິ ໂນຕິ ອມ຺ຫາກໍ ຉນ຺ທາທີນິ ຊານາຕິ. ຠາສຕີຕິ ‘‘ເອວໍ ກໂຣມາ’’ຕິ ອມ຺ເຫຫິ ສທ຺ຘິໍ ຠາສຕິ. ອມ຺ຫາກມ຺ເປຕໍ ຂມຕີຕິ ຍໍ ໂສ ກໂຣຕິ, ເອຕໍ ອມ຺ຫາກມ຺ປິ ຣຸຈ຺ຈຕິ.

ສເມຕາຍສ຺ມນ຺ຕານໍ ສງ຺ເຆນາຕິ ອາຍສ຺ມນ຺ຕານໍ ຈິຕ຺ຕໍ ສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິໍ ສເມຕຸ ສມາຄຈ຺ຉຕຸ, ເອກີຠາວໍ ຍາຕູຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ປຐມສິກ຺ຂາປເທ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖຕ຺ຕາ ຈ ປາກຏເມວ.

ສມຸຏ຺ຐານາທີນິປິ ປຐມສິກ຺ຂາປທສທິສາເນວາຕິ.

ທຸຕິຍສງ຺ຆເຠທສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໒. ທຸພ຺ພຈສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໒໔. ເຕນ ສມເຍນ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາຕິ ທຸພ຺ພຈສິກ຺ຂາປທໍ. ຕຕ຺ຖ ອນາຈາຣໍ ອາຈຣຕີຕິ ອເນກປ຺ປກາຣໍ ກາຍວຈີທ຺ວາຣວີຕິກ຺ກມໍ ກໂຣຕິ. ກິໍ ນຸ ໂຂ ນາມາຕິ ວມ຺ຠນວຈນເມຕໍ. ອຫໍ ໂຂ ນາມາຕິ ອຸກ຺ກໍສວຈນໍ. ຕຸມ຺ເຫ ວເທຍ຺ຍນ຺ຕິ ‘‘ອິທໍ ກໂຣຖ, ອິທໍ ມາ ກໂຣຖາ’’ຕິ ອຫໍ ຕຸມ຺ເຫ ວຕ຺ຕຸໍ ອຣຫາມີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ກສ຺ມາຕິ ເຈ? ຍສ຺ມາ ອມ຺ຫາກໍ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ ກຓ຺ຏກໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິໂຕຕິເອວມາທິມຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ຘມ຺ໂມ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກຠາເວ ຍຸຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ອຍ຺ຍປຸຕ຺ເຕນ ຘມ຺ໂມ ອຠິສມິໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ຍສ຺ມາ ອມ຺ຫາກໍ ອຍ຺ຍປຸຕ຺ເຕນ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ໂມ ປຏິວິທ຺ໂຘ, ຕສ຺ມາ ຘມ຺ໂມປິ ອມ຺ຫາກນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສງ຺ຆໍ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ເວຣິປກ຺ເຂ ຐິຕໍ ມຎ຺ຎມາໂນ ອມ຺ຫາກໍ ສງ຺ໂຆຕິ ນ ວທຕິ. ອຸປມໍ ປນ ວຕ຺ວາ ສງ຺ຆໍ ອປສາເທຕຸກາໂມ ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕິຓກຏ຺ຐປຓ຺ຓສຏນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປຕິຕໍ ຕິຓກຏ຺ຐປຓ຺ຓໍ. ອຖ ວາ ຕິຓຎ຺ຈ ນິສ຺ສາຣກໍ ລຫຸກໍ ກຏ຺ຐຎ຺ຈ ຕິຓກຏ຺ຐໍ. ປຓ຺ຓສຏນ຺ຕິ ປຸຣາຓປຓ຺ຓໍ. ອຸສ຺ສາເຣຍ຺ຍາຕິ ຣາສິໍ ກເຣຍ຺ຍ.

ປພ຺ພເຕຍ຺ຍາຕິ ປພ຺ພຕປ຺ປຠວາ, ສາ ຫິ ສີຆໂສຕາ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕເມວ ຄຓ຺ຫາຕິ. ສງ຺ຂເສວາລປຓກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສງ຺ໂຂຕິ ທີຆມູລໂກ ປຓ຺ຓເສວາໂລ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເສວາໂລຕິ ນີລເສວາໂລ, ອວເສໂສ ອຸທກປປ຺ປຏກຕິລພີຊກາທິ ສພ຺ໂພປິ ປຓໂກຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ເອກໂຕ ອຸສ຺ສາຣິຕາຕິ ເອກຏ຺ຐາເນ ເກນາປິ ສມ຺ປິຓ຺ຑິຕາ ຣາສີກຕາຕິ ທສ຺ເສຕິ.

໔໒໕-໖. ທຸພ຺ພຈຊາຕິໂກຕິ ທຸພ຺ພຈສຠາໂວ ວຕ຺ຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປທຠາຊເນປິສ຺ສ ທຸພ຺ພໂຈຕິ ທຸກ຺ເຂນ ກິຈ຺ເຉນ ວທິຕພ຺ໂພ, ນ ສກ຺ກາ ສຸເຂນ ວຕ຺ຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂທວຈສ຺ສກຣເຓຫີຕິ ທຸພ຺ພຈຠາວກຣຓີເຍຫິ, ເຍ ຘມ຺ມາ ທຸພ຺ພຈໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ເຕຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕ ປນ ‘‘ກຕເມ ຈ, ອາວຸໂສ, ໂທວຈສ຺ສກຣຓາ ຘມ຺ມາ? ອິຘາວຸໂສ, ຠິກ຺ຂຸ ປາປິຈ຺ໂຉ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ປຏິປາຏິຍາ ອນຸມານສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໑.໑໘໑) ອາຄຕາ ປາປິຈ຺ຉຕາ, ອຕ຺ຕຸກ຺ກໍສກປຣວມ຺ຠກຕາ, ໂກຘນຕາ, ໂກຘເຫຕຸ ອຸປນາຫິຕາ, ໂກຘເຫຕຸອຠິສງ຺ຄິຕາ, ໂກຘເຫຕຸໂກຘສາມນ຺ຕວາຈານິຈ຺ຉາຣຓຕາ, ໂຈທກໍ ປຏິປ຺ຜຣຓຕາ, ໂຈທກໍ ອປສາທນຕາ, ໂຈທກສ຺ສ ປຈ຺ຈາໂຣປນຕາ, ອຎ຺ເຎນ ອຎ຺ຎໍປຏິຈຣຓຕາ, ອປທາເນນ ນ ສມ຺ປາຍນຕາ, ມກ຺ຂິປຬາສິຕາ, ອິສ຺ສຸກີມຈ຺ຉຣິຕາ, ສຐມາຍາວິຕາ, ຖທ຺ຘາຕິມານິຕາ, ສນ຺ທິຏ຺ຐິປຣາມາສິອາຘານຄ຺ຄຫິທຸປ຺ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄິຕາຕິ ເອກູນວີສຕິ ຘມ຺ມາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ໂອວາທໍ ນກ຺ຂມຕິ ນ ສຫຕີຕິ ອກ຺ຂໂມ. ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ອປ຺ປຏິປຊ຺ຊນໂຕ ປທກ຺ຂິເຓນ ອນຸສາສນິໍ ນ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ອປ຺ປທກ຺ຂິຓຄ຺ຄາຫີ ອນຸສາສນິໍ.

ອຸທ຺ເທສປຣິຍາປນ຺ເນສູຕິ ອຸທ຺ເທເສ ປຣິຍາປນ຺ເນສຸ ອນ຺ໂຕຄເຘສຸ. ‘‘ຍສ຺ສ ສິຍາ ອາປຕ຺ຕິ, ໂສ ອາວິກເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ ເອວໍ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ອນ຺ໂຕ ປາຕິໂມກ຺ຂສ຺ສ ວຕ຺ຕມາເນສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຫຘມ຺ມິກໍ ວຸຈ຺ຈມາໂນຕິ ສຫຘມ຺ມິເກນ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ກຣຓຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນໍ, ປຎ຺ຈຫິ ສຫຘມ຺ມິເກຫິ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ເຕສໍ ວາ ສນ຺ຕກຕ຺ຕາ ສຫຘມ຺ມິກນ຺ຕິ ລທ຺ຘນາເມນ ພຸທ຺ຘປຎ຺ຎຕ຺ເຕນ ສິກ຺ຂາປເທນ ວຸຈ຺ຈມາໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ວິຣມຖາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ມມ ວຈນາຍາຕິ ເຍນ ວຈເນນ ມໍ ວທຖ, ຕໂຕ ມມ ວຈນໂຕ ວິຣມຖ. ມາ ມໍ ຕໍ ວຈນໍ ວທຖາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ວທຕຸ ສຫຘມ຺ເມນາຕິ ສຫຘມ຺ມິເກນ ສິກ຺ຂາປເທນ ສຫຘມ຺ເມນ ວາ ອຎ຺ເຎນປິ ປາສາທິກຠາວສໍວຕ຺ຕນິເກນ ວຈເນນ ວທຕຸ. ຍທິທນ຺ຕິ ວຸຑ຺ຒິກາຣຓນິທສ຺ສນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ເຕນ ‘‘ຍໍ ອິທໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ຫິຕວຈນໍ ອາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐາປນຎ຺ຈ ເຕນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວຈເນນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວຸຏ຺ຐາປເນນ ຈ ສໍວຑ຺ຒາ ປຣິສາ’’ຕິ ເອວໍ ປຣິສາຍ ວຸຑ຺ຒິກາຣຓໍ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ. ເສສໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ສມຸຏ຺ຐານາທີນິ ປຐມສງ຺ຆເຠທສທິສາເນວາຕິ.

ທຸພ຺ພຈສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໓. ກຸລທູສກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໓໑. ເຕນ ສມເຍນ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາຕິ ກຸລທູສກສິກ຺ຂາປທໍ. ຕຕ຺ຖ ອສ຺ສຊິປຸນພ຺ພສຸກາ ນາມາຕິ ອສ຺ສຊິ ເຈວ ປຸນພ຺ພສຸໂກ ຈ. ກີຏາຄິຣິສ຺ມິນ຺ຕິ ເອວໍນາມເກ ຊນປເທ. ອາວາສິກາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອາວາໂສ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ອາວາສິກາ. ‘‘ອາວາໂສ’’ຕິ ວິຫາໂຣ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂສ ເຍສໍ ອາຍຕ຺ໂຕ ນວກມ຺ມກຣຓປຸຣາຓປຏິສງ຺ຂຣຓາທິຠາຣຫາຣຕາຍ, ເຕ ອາວາສິກາ. ເຍ ປນ ເກວລໍ ວິຫາເຣ ວສນ຺ຕິ, ເຕ ເນວາສິກາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອິເມ ອາວາສິກາ ອເຫສຸໍ. ອລຊ຺ຊິໂນ ປາປຠິກ຺ຂູຕິ ນິລ຺ລຊ຺ຊາ ລາມກຠິກ຺ຂູ, ເຕ ຫິ ຉພ຺ພຄ຺ຄິຍານໍ ເຊຏ຺ຐກຉພ຺ພຄ຺ຄິຍາ.

ສາວຕ຺ຖິຍໍ ກິຣ ຉ ຊນາ ສຫາຍກາ ‘‘ກສິກມ຺ມາທີນິ ທຸກ຺ກຣານິ, ຫນ຺ທ ມຍໍ ສມ຺ມາ ປພ຺ພຊາມ! ປພ຺ພຊນ຺ເຕຫິ ຈ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ກິຈ຺ເຈ ນິຕ຺ຖຣຓກຏ຺ຐາເນ ປພ຺ພຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ສມ຺ມນ຺ຕຍິຕ຺ວາ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອຄ຺ຄສາວການໍ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິໍສຸ. ເຕ ປຎ຺ຈວສ຺ສາ ຫຸຕ຺ວາ ມາຕິກໍ ປຄຸຓໍ ກຕ຺ວາ ມນ຺ຕຍິໍສຸ ‘‘ຊນປໂທ ນາມ ກທາຈິ ສຸຠິກ຺ໂຂ ໂຫຕິ ກທາຈິ ທຸພ຺ຠິກ຺ໂຂ, ມຍໍ ມາ ເອກຏ຺ຐາເນ ວສິມ຺ຫ, ຕີສຸ ຐາເນສຸ ວສາມາ’’ຕິ. ຕໂຕ ປຓ຺ຑຸກໂລຫິຕເກ ອາຫໍສຸ – ‘‘ອາວຸໂສ, ສາວຕ຺ຖິ ນາມ ສຕ຺ຕປຎ຺ຎາສາຍ ກຸລສຕສຫສ຺ເສຫິ ອຊ຺ຌາວຸຕ຺ຖາ, ອສີຕິຄາມສຫສ຺ສປຏິມຓ຺ຑິຕານໍ ຕິໂຍຊນສຕິການໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ກາສິໂກສລຣຏ຺ຐານໍ ອາຍມຸຂຠູຕາ, ຕຕ຺ຣ ຕຸມ຺ເຫ ຘຸຣຏ຺ຐາເນເຍວ ປຣິເວຓານິ ກາເຣຕ຺ວາ ອມ຺ພປນສນາຬິເກຣາທີນິ ໂຣເປຕ຺ວາ ປຸປ຺ເຜຫິ ຈ ຜເລຫິ ຈ ກຸລານິ ສງ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕາ ກຸລທາຣເກ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ປຣິສໍ ວຑ຺ເຒຖາ’’ຕິ.

ເມຕ຺ຕິຍຠູມຊເກ ອາຫໍສຸ – ‘‘ອາວຸໂສ, ຣາຊຄຫໍ ນາມ ອຏ຺ຐາຣສຫິ ມນຸສ຺ສໂກຏີຫິ ອຊ຺ຌາວຸຕ຺ຖໍ ອສີຕິຄາມສຫສ຺ສປຏິມຓ຺ຑິຕານໍ ຕິໂຍຊນສຕິການໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອງ຺ຄມຄຘຣຏ຺ຐານໍ ອາຍມຸຂຠູຕໍ, ຕຕ຺ຣ ຕຸມ຺ເຫ ຘຸຣຏ຺ຐາເນເຍວ…ເປ… ປຣິສໍ ວຑ຺ເຒຖາ’’ຕິ.

ອສ຺ສຊິປຸນພ຺ພສຸເກ ອາຫໍສຸ – ‘‘ອາວຸໂສ, ກີຏາຄິຣິ ນາມ ທ຺ວີຫິ ເມເຆຫິ ອນຸຄ຺ຄຫິໂຕ ຕີຓິ ສສ຺ສານິ ປສວນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຣ ຕຸມ຺ເຫ ຘຸຣຏ຺ຐາເນເຍວ ປຣິເວຓານິ ກາເຣຕ຺ວາ…ເປ… ປຣິສໍ ວຑ຺ເຒຖາ’’ຕິ. ເຕ ຕຖາ ອກໍສຸ. ເຕສຸ ເອກເມກສ຺ສ ປກ຺ຂສ຺ສ ປຎ຺ຈ ປຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸສຕານິ ປຣິວາຣາ, ເອວໍ ສມຘິກໍ ທິຍຑ຺ຒຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຣ ປຓ຺ຑຸກໂລຫິຕກາ ສປຣິວາຣາ ສີລວນ຺ໂຕວ ຠຄວຕາ ສທ຺ຘິໍ ຊນປທຈາຣິກມ຺ປິ ຈຣນ຺ຕິ, ເຕ ອກຕວຕ຺ຖຸໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕິ, ປຎ຺ຎຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທໍ ປນ ນ ມທ຺ທນ຺ຕິ, ອິຕເຣ ສພ຺ເພ ອລຊ຺ຊິໂນ ອກຕວຕ຺ຖຸຎ຺ຈ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕິ, ປຎ຺ຎຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທຎ຺ຈ ມທ຺ທນ຺ຕິ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອລຊ຺ຊິໂນ ປາປຠິກ຺ຂູ’’ຕິ.

ເອວຣູປນ຺ຕິ ເອວໍຊາຕິກໍ. ອນາຈາຣໍ ອາຈຣນ຺ຕີຕິ ອນາຈຣິຕພ຺ພໍ ອາຈຣນ຺ຕິ, ອກາຕພ຺ພໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ມາລາວຈ຺ຉນ຺ຕິ ຕຣຸຓປຸປ຺ຜຣຸກ຺ຂໍ, ຕຣຸຓກາ ຫິ ປຸປ຺ຜຣຸກ຺ຂາປິ ປຸປ຺ຜຄຈ຺ຉາປິ ມາລາວຈ຺ຉາ ຕ຺ເວວ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເຕ ຈ ອເນກປ຺ປກາຣໍ ມາລາວຈ຺ຉໍ ສຍມ຺ປິ ໂຣເປນ຺ຕິ, ອຎ຺ເຎນປິ ໂຣປາເປນ຺ຕິ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ມາລາວຈ຺ຉໍ ໂຣເປນ຺ຕິປິ ໂຣປາເປນ຺ຕິປີ’’ຕິ. ສິຎ຺ຈນ຺ຕີຕິ ສຍເມວ ອຸທເກນ ສິຎ຺ຈນ຺ຕິ. ສິຎ຺ຈາເປນ຺ຕີຕິ ອຎ຺ເຎນປິ ສິຎ຺ຈາເປນ຺ຕິ.

ເອຕ຺ຖ ປນ ອກປ຺ປິຍໂວຫາໂຣ ກປ຺ປິຍໂວຫາໂຣ ປຣິຍາໂຍ ໂອຠາໂສ ນິມິຕ຺ຕກມ຺ມນ຺ຕິ ອິມານິ ປຎ຺ຈ ຊານິຕພ຺ພານິ. ຕຕ຺ຖ ອກປ຺ປິຍໂວຫາໂຣ ນາມ ອລ຺ລຫຣິຕານໍ ໂກຏ຺ຏນໍ ໂກຏ຺ຏາປນໍ, ອາວາຏສ຺ສ ຂຓນໍ ຂຓາປນໍ, ມາລາວຈ຺ຉສ຺ສ ໂຣປນໍ ໂຣປາປນໍ, ອາຬິຍາ ພນ຺ຘນໍ ພນ຺ຘາປນໍ, ອຸທກສ຺ສ ເສຈນໍ ເສຈາປນໍ, ມາຕິກາຍ ສມ຺ມຸຂກຣຓໍ ກປ຺ປິຍອຸທກສິຎ຺ຈນໍ ຫຕ຺ຖມຸຂປາທໂຘວນນ຺ຫາໂນທກສິຎ຺ຈນນ຺ຕິ. ກປ຺ປິຍໂວຫາໂຣ ນາມ ‘‘ອິມໍ ຣຸກ຺ຂໍ ຊານ, ອິມໍ ອາວາຏໍ ຊານ, ອິມໍ ມາລາວຈ຺ຉໍ ຊານ, ເອຕ຺ຖ ອຸທກໍ ຊານາ’’ຕິ ວຈນໍ ສຸກ຺ຂມາຕິກາຍ ອຸຊຸກຣຓຎ຺ຈ. ປຣິຍາໂຍ ນາມ ‘‘ປຓ຺ຑິເຕນ ນາມ ມາລາວຈ຺ຉາທໂຍ ໂຣປາເປຕພ຺ພາ ນຈິຣສ຺ເສວ ອຸປກາຣາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິອາທິວຈນໍ. ໂອຠາໂສ ນາມ ກຸທາລຂຓິຕ຺ຕາທີນິ ຈ ມາລາວຈ຺ເຉ ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ຐານໍ, ເອວໍ ຐິຕຎ຺ຫິ ສາມເຓຣາທໂຍ ທິສ຺ວາ ເຖໂຣ ກາຣາເປຕຸກາໂມຕິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກໂຣນ຺ຕິ. ນິມິຕ຺ຕກມ຺ມໍ ນາມ ກຸທາລ-ຂຓິຕ຺ຕິ-ວາສິ-ຜຣສຸ-ອຸທກຠາຊນານິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ສມີເປ ຐປນໍ.

ອິມານິ ປຎ຺ຈປິ ກຸລສງ຺ຄຫຕ຺ຖາຍ ໂຣປເນ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ, ຜລປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍໂວຫາຣທ຺ວຍເມວ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ອິຕຣຕ຺ຕຍໍ ວຏ຺ຏຕິ. ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ປນ ‘‘ກປ຺ປິຍໂວຫາໂຣປິ ວຏ຺ຏຕິ. ຍຎ຺ຈ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍ ວຏ຺ຏຕິ, ຕໍ ອຎ຺ຎປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວາ ສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ເຈຕິຍສ຺ສ ວາ ອຕ຺ຖາຍປິ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອາຣາມຕ຺ຖາຍ ປນ ວນຕ຺ຖາຍຈ ຉາຍຕ຺ຖາຍ ຈ ອກປ຺ປິຍໂວຫາຣມຕ຺ຕເມວ ນ ຈ ວຏ຺ຏຕິ, ເສສໍ ວຏ຺ຏຕິ, ນ ເກວລຎ຺ຈ ເສສໍ ຍໍກິຎ຺ຈິ ມາຕິກມ຺ປິ ອຸຊຸໍ ກາຕຸໍ ກປ຺ປິຍອຸທກໍ ສິຎ຺ຈິຕຸໍ ນ຺ຫານໂກຏ຺ຐກໍ ກຕ຺ວາ ນ຺ຫາຍິຕຸໍ ຫຕ຺ຖປາທມຸຂໂຘວນຸທການິ ຈ ຕຕ຺ຖ ຉຑ຺ເຑຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ. ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ປນ ກຸຣຸນ຺ທິຍຎ຺ຈ ‘‘ກປ຺ປິຍປຖວິຍໍ ສຍໍ ໂຣເປຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຣາມາທິອຕ຺ຖາຍ ປນ ໂຣປິຕສ຺ສ ວາ ໂຣປາປິຕສ຺ສ ວາ ຜລໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ.

ໂອຈິນນໂອຈິນາປເນ ປກຕິຍາປິ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ກຸລທູສນຕ຺ຖາຍ ປນ ປາຈິຕ຺ຕິຍຎ຺ເຈວ ທຸກ຺ກຏຎ຺ຈ. ຄນ຺ຖນາທີສຸ ຈ ອຸຣຈ຺ຉທປຣິໂຍສາເນສຸ ກຸລທູສນຕ຺ຖາຍ ອຎ຺ຎຕ຺ຖາຍ ວາ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏເມວ. ກສ຺ມາ? ອນາຈາຣຕ຺ຕາ, ‘‘ປາປສມາຈາໂຣ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕປາປສມາຈາຣຕ຺ຕາ ຈ. ອາຣາມາທິອຕ຺ຖາຍ ຣຸກ຺ຂໂຣປເນ ວິຍ ວຕ຺ຖຸປູຊນຕ຺ຖາຍ ກສ຺ມາ ນ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ເຈ? ອນາປຕ຺ຕິເຍວ. ຍຖາ ຫິ ຕຕ຺ຖ ກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ປຣິຍາຍາທີຫິ ຈ ອນາປຕ຺ຕິ ຕຖາ ວຕ຺ຖຸປູຊຕ຺ຖາຍປິ ອນາປຕ຺ຕິເຍວ.

ນນຸ ຈ ຕຕ຺ຖ ‘‘ກປ຺ປິຍປຖວິຍໍ ສຍໍ ໂຣເປຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ. ອຖາປິ ມຎ຺ເຎຍ຺ຍາສິ ອິຕຣາສຸ ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ປມາຓໍ. ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ກປ຺ປິຍອຸທກເສຈນໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ກຖນ຺ຕິ? ຕມ຺ປິ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ຕຕ຺ຣ ຫິ ອວິເສເສນ ‘‘ຣຸກ຺ຂໍ ໂຣເປນ຺ຕິປິ ໂຣປາເປນ຺ຕິປິ, ສິຎ຺ຈນ຺ຕິປິ ສິຎ຺ຈາເປນ຺ຕິປີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ມາລາວຈ຺ຉ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ໂຕ ຎາເປຕິ ‘‘ກຸລສງ຺ຄຫຕ຺ຖາຍ ປຸປ຺ຜຜລູປຄເມວ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ປນ ປຣິຍາໂຍ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ປຣິຍາຍໍ, ອິຘ ຈ ປຣິຍາຍາຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ຍໍ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສຸວຸຕ຺ຕເມວ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ –

‘‘ພຸທ຺ເຘນ ຘມ຺ໂມ ວິນໂຍ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ;

ໂຍ ຕສ຺ສ ປຸຕ຺ເຕຫິ ຕເຖວ ຎາໂຕ;

ໂສ ເຍຫິ ເຕສໍ ມຕິມຈ຺ຈຊນ຺ຕາ;

ຍສ຺ມາ ປຸເຣ ອຏ຺ຐກຖາ ອກໍສຸ.

‘‘ຕສ຺ມາ ຫິ ຍໍ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕໍ;

ຕໍ ວຊ຺ຊຍິຕ຺ວານ ປມາທເລຂໍ;

ສພ຺ພມ຺ປິ ສິກ຺ຂາສຸ ສຄາຣວານໍ;

ຍສ຺ມາ ປມາຓໍ ອິຘ ປຓ຺ຑິຕານ’’ນ຺ຕິ.

ສພ຺ພໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ສິຍາ ຍທິ ວຕ຺ຖຸປູຊນຕ຺ຖາຍປິ ຄນ຺ຖານາທີສຸ ອາປຕ຺ຕິ, ຫຣຓາທີສຸ ກສ຺ມາ ອນາປຕ຺ຕີຕິ? ກຸລິຕ຺ຖີອາທີນໍ ອຕ຺ຖາຍ ຫຣຓໂຕ ຫຣຓາຘິກາເຣ ຫິ ວິເສເສຕ຺ວາ ເຕ ກຸລິຕ຺ຖີນນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ພຸທ຺ຘາທີນໍ ອຕ຺ຖາຍ ຫຣນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ເອກໂຕວຓ຺ຏິກນ຺ຕິ ປຸປ຺ຜານໍ ວຓ຺ເຏ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ກຕມາລໍ. ອຸຠໂຕວຓ຺ຏິກນ຺ຕິ ອຸໂຠຫິ ປສ຺ເສຫິ ປຸປ຺ຜວຓ຺ເຏ ກຕ຺ວາ ກຕມາລໍ. ມຎ຺ຊຣິກນ຺ຕິອາທີສຸ ປນ ມຎ຺ຊຣີ ວິຍ ກຕາ ປຸປ຺ຜວິກຕິ ມຎ຺ຊຣິກາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວິຘູຕິກາຕິ ສູຈິຍາ ວາ ສລາກາຍ ວາ ສິນ຺ທຸວາຣປຸປ຺ຜາທີນິ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ກຕາ. ວຏໍສໂກຕິ ວຕໍສໂກ. ອາເວຬາຕິ ກຓ຺ຓິກາ. ອຸຣຈ຺ຉໂທຕິ ຫາຣສທິສໍ ອຸເຣ ຐປນກປຸປ຺ຜທາມໍ. ອຍໍ ຕາວ ເອຕ຺ຖ ປທວຓ຺ຓນາ.

ອຍໍ ປນ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ວິຕ຺ຖາເຣນ ອາປຕ຺ຕິວິນິຈ຺ຉໂຍ. ກຸລທູສນຕ຺ຖາຍ ອກປ຺ປິຍປຖວິຍໍ ມາລາວຈ຺ຉໍ ໂຣເປນ຺ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍຎ຺ເຈວ ທຸກ຺ກຏຎ຺ຈ, ຕຖາ ອກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ໂຣປາເປນ຺ຕສ຺ສ. ກປ຺ປິຍປຖວິຍໍ ໂຣປເນປິ ໂຣປາປເນປິ ທຸກ຺ກຏເມວ. ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ ສກິໍ ອາຓຕ຺ຕິຍາ ພຫຸນ຺ນມ຺ປິ ໂຣປເນ ເອກເມວ ສປາຈິຕ຺ຕິຍທຸກ຺ກຏໍ ວາ ສຸທ຺ຘທຸກ຺ກຏໍ ວາ ໂຫຕິ. ປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍ ຫິ ກປ຺ປິຍຠູມິຍໍ ວາ ອກປ຺ປິຍຠູມິຍໍ ວາ ກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ໂຣປາປເນ ອນາປຕ຺ຕິ. ອາຣາມາທິອຕ຺ຖາຍປິ ອກປ຺ປິຍປຖວິຍໍ ໂຣເປນ຺ຕສ຺ສ ວາ ອກປ຺ປິຍວຈເນນ ໂຣປາເປນ຺ຕສ຺ສ ວາ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ອຍໍ ປນ ນໂຍ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ນ ສຸຏ຺ຐຸ ວິຠຕ຺ໂຕ, ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ວິຠຕ຺ໂຕຕິ.

ສິຎ຺ຈນສິຎ຺ຈາປເນ ປນ ອກປ຺ປິຍອຸທເກນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ກຸລທູສນປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍ ທຸກ຺ກຏມ຺ປິ. ກປ຺ປິເຍນ ເຕສໍເຍວ ທ຺ວິນ຺ນມຕ຺ຖາຍ ທຸກ຺ກຏໍ. ປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍ ເຈຕ຺ຖ ກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ສິຎ຺ຈາປເນ ອນາປຕ຺ຕິ. ອາປຕ຺ຕິຏ຺ຐາເນ ປນ ຘາຣາວຈ຺ເຉທວເສນ ປໂຍຄພຫຸລຕາຍ ອາປຕ຺ຕິພຫຸລຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ກຸລທູສນຕ຺ຖາຍ ໂອຈິນເນ ປຸປ຺ຜຄຓນາຍ ທຸກ຺ກຏປາຈິຕ຺ຕິຍານິ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ປາຈິຕ຺ຕິຍາເນວ. ພຫູນິ ປນ ປຸປ຺ຜານິ ເອກປໂຍເຄນ ໂອຈິນນ຺ໂຕ ປໂຍຄວເສນ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ໂອຈິນາປເນ ກຸລທູສນຕ຺ຖາຍ ສກິໍ ອາຓຕ຺ໂຕ ພຫຸມ຺ປິ ໂອຈິນຕິ, ເອກເມວ ສປາຈິຕ຺ຕິຍທຸກ຺ກຏໍ, ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ປາຈິຕ຺ຕິຍເມວ.

ຄນ຺ຖນາທີສຸ ສພ຺ພາປິ ຉ ປຸປ຺ຜວິກຕິໂຍ ເວທິຕພ຺ພາ – ຄນ຺ຖິມໍ, ໂຄປ຺ຜິມໍ, ເວຘິມໍ, ເວຐິມໍ, ປູຣິມໍ, ວາຍິມນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຄນ຺ຖິມໍ’’ ນາມ ສທຓ຺ຑເກສຸ ວາ ອຸປ຺ປລປທຸມາທີສຸ ອຎ຺ເຎສຸ ວາ ທີຆວຓ຺ເຏສຸ ປຸປ຺ເຜສຸ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ທຓ຺ຑເກນ ທຓ຺ຑກໍ ວຓ຺ເຏນ ວາ ວຓ຺ຏໍ ຄນ຺ເຖຕ຺ວາ ກຕເມວ ຫິ ຄນ຺ຖິມໍ. ຕໍ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ວາ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ວາ ກາຕຸມ຺ປິ ອກປ຺ປິຍວຈເນນ ກາຣາເປຕຸມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ເອວໍ ຊານ, ເອວໍ ກເຕ ໂສເຠຍ຺ຍ, ຍຖາ ເອຕານິ ປຸປ຺ຜານິ ນ ວິກິຣິຍນ຺ຕິ ຕຖາ ກໂຣຫີຕິອາທິນາ ປນ ກປ຺ປິຍວຈເນນ ກາເຣຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

‘‘ໂຄປ຺ຜິມໍ’’ ນາມ ສຸຕ຺ເຕນ ວາ ວາກາທີຫິ ວາ ວສ຺ສິກປຸປ຺ຜາທີນໍ ເອກໂຕວຓ຺ຏິກອຸຠໂຕວຓ຺ຏິກມາລາວເສນ ໂຄປ຺ຜນໍ, ວາກໍ ວາ ຣຊ຺ຊຸໍ ວາ ທິຄຸຓໍ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ອວຓ຺ຏການິ ນີປປຸປ຺ຜາທີນິ ປເວເສຕ຺ວາ ປຏິປາຏິຍາ ພນ຺ຘນ຺ຕິ, ເອຕມ຺ປິ ໂຄປ຺ຜິມເມວ. ສພ຺ພໍ ປຸຣິມນເຍເນວ ນ ວຏ຺ຏຕິ.

‘‘ເວຘິມໍ’’ ນາມ ສວຓ຺ຏການິ ວສ຺ສິກປຸປ຺ຜາທີນິ ວຓ຺ເຏສຸ, ອວຓ຺ຏການິ ວາ ວກຸລປຸປ຺ຜາທີນິ ອນ຺ໂຕຉິທ຺ເທ ສູຈິຕາລຫີຣາທີຫິ ວິນິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອາວຸນນ຺ຕິ, ເອຕໍ ເວຘິມໍ ນາມ, ຕມ຺ປິ ປຸຣິມນເຍເນວ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ເກຈິ ປນ ກທລິກ຺ຂນ຺ຘມ຺ຫິ ກຓ຺ຏເກ ວາ ຕາລຫີຣາທີນິ ວາ ປເວເສຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ປຸປ຺ຜານິ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຐເປນ຺ຕິ, ເກຈິ ກຓ຺ຏກສາຂາສຸ, ເກຈິ ປຸປ຺ຜຈ຺ຉຕ຺ຕປຸປ຺ຜກູຏາຄາຣກຣຓຕ຺ຖໍ ຉຕ຺ເຕ ຈ ຠິຕ຺ຕິຍຎ຺ຈ ປເວເສຕ຺ວາ ຐປິຕກຓ຺ຏເກສຸ, ເກຈິ ຘມ຺ມາສນວິຕາເນ ພທ຺ຘກຓ຺ຏເກສຸ, ເກຈິ ກຓິກາຣປຸປ຺ຜາທີນິ ສລາກາຫິ ວິຊ຺ຌນ຺ຕິ, ຉຕ຺ຕາຘິຉຕ຺ຕໍ ວິຍ ຈ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕໍ ອຕິໂອຬາຣິກເມວ. ປຸປ຺ຜວິຊ຺ຌນຕ຺ຖໍ ປນ ຘມ຺ມາສນວິຕາເນ ກຓ຺ຏກມ຺ປິ ພນ຺ຘິຕຸໍ ກຓ຺ຏກາທີຫິ ວາ ເອກປຸປ຺ຜມ຺ປິ ວິຊ຺ຌິຕຸໍ ປຸປ຺ເຜເຍວ ວາ ປຸປ຺ຜໍ ປເວເສຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຊາລວິຕານເວທິກ-ນາຄທນ຺ຕກ ປຸປ຺ຜປຏິຈ຺ຉກຕາລປຓ຺ຓຄຸຬກາທີນໍ ປນ ຉິທ຺ເທສຸ ອໂສກປິຓ຺ຑິຍາ ວາ ອນ຺ຕເຣສຸ ປຸປ຺ຜານິ ປເວເສຕຸໍ ນ ໂທໂສ. ເອຕໍ ເວຘິມໍ ນາມ ນ ໂຫຕິ. ຘມ຺ມຣຊ຺ຊຸຍມ຺ປິ ເອເສວ ນໂຍ.

‘‘ເວຐິມໍ’’ ນາມ ປຸປ຺ຜທາມປຸປ຺ຜຫຕ຺ຖເກສຸ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເກຈິ ຫິ ມຕ຺ຖກທາມໍ ກໂຣນ຺ຕາ ເຫຏ຺ຐາ ຆຏກາກາຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ປຸປ຺ເຜຫິ ເວເຐນ຺ຕິ, ເກຈິ ອຏ຺ຐຏ຺ຐ ວາ ທສ ທສ ວາ ອຸປ຺ປລປຸປ຺ຜາທີນິ ສຸຕ຺ເຕນ ວາ ວາເກນ ວາ ທຓ຺ຑເກສຸ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ອຸປ຺ປລຫຕ຺ຖເກ ວາ ປທຸມຫຕ຺ຖເກ ວາ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ປຸຣິມນເຍເນວ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ສາມເຓເຣຫິ ອຸປ຺ປາເຏຕ຺ວາ ຖເລ ຐປິຕອຸປ຺ປລາທີນິ ກາສາເວນ ຠຓ຺ຑິກມ຺ປິ ພນ຺ຘິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ເຕສໍເຍວ ປນ ວາເກນ ວາ ທຓ຺ຑເກນ ວາ ພນ຺ຘິຕຸໍ ອໍສຠຓ຺ຑິກໍ ວາ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອໍສຠຓ຺ຑິກາ ນາມ ຂນ຺ເຘ ຐປິຕກາສາວສ຺ສ ອຸໂຠ ອນ຺ເຕ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຠຓ຺ຑິກໍ ກຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ປສິພ຺ພເກ ວິຍ ປຸປ຺ຜານິ ປກ຺ຂິປນ຺ຕິ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ອໍສຠຓ຺ຑິກາ, ເອຕໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ທຓ຺ຑເກຫິ ປທຸມິນິປຓ຺ຓໍ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອຸປ຺ປລາທີນິ ປຓ຺ເຓນ ເວເຐຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຣາປິ ປຸປ຺ຜານໍ ອຸປຣິ ປທຸມິນິປຓ຺ຓເມວ ພນ຺ຘິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເຫຏ຺ຐາ ທຓ຺ຑກໍ ປນ ພນ຺ຘິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ.

‘‘ປູຣິມໍ’’ ນາມ ມາລາຄຸເຓ ຈ ປຸປ຺ຜປເຏ ຈ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ໂຍ ຫິ ມາລາຄຸເຓນ ເຈຕິຍໍ ວາ ໂພຘິໍ ວາ ເວທິກໍ ວາ ປຣິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ປຸນ ອາເນຕ຺ວາ ປູຣິມຐານໍ ອຕິກ຺ກາເມຕິ, ເອຕ຺ຕາວຕາປິ ປູຣິມໍ ນາມ ໂຫຕິ. ໂກ ປນ ວາໂທ ອເນກກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປຣິກ຺ຂິປນ຺ຕສ຺ສ, ນາຄທນ຺ຕ-ກນ຺ຕເຣຫິ ປເວເສຕ຺ວາ ຫຣນ຺ໂຕ ໂອລມ຺ພກໍ ກຕ຺ວາ ປຸນ ນາຄທນ຺ຕກໍ ປຣິກ຺ຂິປຕິ, ເອຕມ຺ປິ ປູຣິມໍ ນາມ. ນາຄທນ຺ຕເກ ປນ ປຸປ຺ຜວລຍໍ ປເວເສຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ມາລາຄຸເຓຫິ ປຸປ຺ຜປຏໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຣາປິ ເອກເມວ ມາລາຄຸຓໍ ຫຣິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ປຸນ ປຈ຺ຈາຫຣໂຕ ປູຣິມເມວ ໂຫຕິ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ປຸຣິມນເຍເນວ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ມາລາຄຸເຓຫິ ປນ ພຫູຫິປິ ກຕໍ ປຸປ຺ຜທາມໍ ລຠິຕ຺ວາ ອາສນມຕ຺ຖກາທີສຸ ພນ຺ຘິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອຕິທີຆໍ ປນ ມາລາຄຸຓໍ ເອກວາຣໍ ຫຣິຕ຺ວາ ວາ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວາ ປຸນ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເຕນາປິ ຕເຖວ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

‘‘ວາຍິມໍ’’ ນາມ ປຸປ຺ຜຊາລປຸປ຺ຜປຏປຸປ຺ຜຣູເປສຸ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຈຕິເຍສຸ ປຸປ຺ຜຊາລໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ເອກເມກມ຺ຫິ ຊາລຈ຺ຉິທ຺ເທ ທຸກ຺ກຏໍ. ຠິຕ຺ຕິຈ຺ຉຕ຺ຕໂພຘິຕ຺ຖມ຺ຠາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ປຸປ຺ຜປຏໍ ປນ ປເຣຫິ ປູຣິຕມ຺ປິ ວາຍິຕຸໍ ນ ລພ຺ຠຕິ. ໂຄປ຺ຜິມປຸປ຺ເຜເຫວ ຫຕ຺ຖິອສ຺ສາທິຣູປການິ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕານິປິ ວາຍິມຏ຺ຐາເນ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ປຸຣິມນເຍເນວ ສພ຺ພໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ອຎ຺ເຎຫິ ກຕປຣິຈ຺ເຉເທ ປນ ປຸປ຺ຜານິ ຐເປນ຺ເຕນ ຫຕ຺ຖິອສ຺ສາທິຣູປກມ຺ປິ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ປນ ກລມ຺ພເກນ ອຑ຺ຒຈນ຺ທເກນ ຈ ສທ຺ຘິໍ ອຏ຺ຐປຸປ຺ຜວິກຕິໂຍ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖ ກລມ຺ພໂກຕິ ອຑ຺ຒຈນ຺ທກນ຺ຕເຣ ຆຏິກທາມໂອລມ຺ພໂກ ວຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ອຑ຺ຒຈນ຺ທໂກ’’ຕິ ອຑ຺ຒຈນ຺ທາກາເຣນ ມາລາຄຸຓປຣິກ຺ເຂໂປ. ຕທຸຠຍມ຺ປິ ປູຣິເມເຍວ ປວິຏ຺ຐໍ. ກຸຣຸນ຺ທິຍໍ ປນ ‘‘ທ຺ເວ ຕໂຍ ມາລາຄຸເຓ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ປຸປ຺ຜທາມກຣຓມ຺ປິ ວາຍິມໍເຍວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕມ຺ປິ ອິຘ ປູຣິມຏ຺ຐາເນເຍວ ປວິຏ຺ຐໍ, ນ ເກວລຎ຺ຈ ປຸປ຺ຜຄຸຬທາມເມວ ປິຏ຺ຐມຍທາມມ຺ປິ ເຄຓ຺ຑຸກປຸປ຺ຜທາມມ຺ປິ ກຸຣຸນ຺ທິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຂຣປຕ຺ຕທາມມ຺ປິ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູນມ຺ປິ ຠິກ຺ຂຸນີນມ຺ປິ ເນວ ກາຕຸໍ ນ ກາຣາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ປູຊານິມິຕ຺ຕໍ ປນ ກປ຺ປິຍວຈນໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ປຣິຍາຍໂອຠາສນິມິຕ຺ຕກມ຺ມານິ ວຏ຺ຏນ຺ຕິເຍວ.

ຕຸວຏ຺ເຏນ຺ຕີຕິ ນິປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ລາເສນ຺ຕີຕິ ປີຕິຍາ ອຸປ຺ປິລວມານາ ວິຍ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ລາສິຍນາຏກໍ ນາເຏນ຺ຕິ, ເຣຈກໍ ເທນ຺ຕິ. ນຈ຺ຈນ຺ຕິຍາປິ ນຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ ຍທາ ນາຏກິຕ຺ຖີ ນຈ຺ຈຕິ, ຕທາ ເຕປິ ຕສ຺ສາ ປຸຣໂຕ ວາ ປຈ຺ຉໂຕ ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ນຈ຺ຈນ຺ຕິ. ນຈ຺ຈນ຺ຕິຍາປິ ຄາຍນ຺ຕີຕິ ຍທາ ສາ ນຈ຺ຈຕິ, ຕທາ ນຈ຺ຈານຸຣູປໍ ຄາຍນ຺ຕິ. ເອສ ນໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ອຏ຺ຐປເທປິ ກີຬນ຺ຕີຕິ ອຏ຺ຐປທຜລເກ ຊູຕໍ ກີຬນ຺ຕິ. ຕຖາ ທສປເທ, ອາກາເສປີຕິ ອຏ຺ຐປທທສປເທສຸ ວິຍ ອາກາເສເຍວ ກີຬນ຺ຕິ. ປຣິຫາຣປເຖປີຕິ ຠູມິຍໍ ນານາປຖມຓ຺ຑລໍ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ປຣິຫຣິຕພ຺ພປຖໍ ປຣິຫຣນ຺ຕາ ກີຬນ຺ຕິ. ສນ຺ຕິກາຍປິ ກີຬນ຺ຕີຕິ ສນ຺ຕິກກີຬາຍ ກີຬນ຺ຕິ, ເອກຊ຺ຌໍ ຐປິຕາ ສາຣິໂຍ ວາ ປາສາຓສກ຺ຂຣາໂຍ ວາ ອຈາເລນ຺ຕາ ນເຂເນວ ອປເນນ຺ຕິ ຈ ອຸປເນນ຺ຕິ ຈ, ສເຈ ຕຕ຺ຖ ກາຈິ ຈລຕິ, ປຣາຊໂຍ ໂຫຕິ. ຂລິກາຍາຕິ ຊູຕຜລເກ ປາສກກີຬາຍ ກີຬນ຺ຕິ. ຆຏິກາຍາຕິ ຆຏິກາ ວຸຈ຺ຈຕິ ທຓ຺ຑກກີຬາ, ຕາຍ ກີຬນ຺ຕິ. ທີຆທຓ຺ຑເກນ ຣສ຺ສທຓ຺ຑກໍ ປຫຣນ຺ຕາ ວິຈຣນ຺ຕິ.

ສລາກຫຕ຺ເຖນາຕິ ລາຂາຍ ວາ ມຎ຺ຊຏ຺ຐິຍາ ວາ ປິຏ຺ຐອຸທເກ ວາ ສລາກຫຕ຺ຖໍ ເຕເມຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ຠູມິຍໍ ວາ ຠິຕ຺ຕິຍໍ ວາ ຕໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖິອສ຺ສາທີຣູປານິ ທສ຺ເສນ຺ຕາ ກີຬນ຺ຕິ. ອກ຺ເຂນາຕິ ຄຸເຬນ. ປງ຺ຄຈີເຣນາຕິ ປງ຺ຄຈີຣໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຓ຺ຓນາຬິກາ, ຕໍ ຘມນ຺ຕາ ກີຬນ຺ຕິ. ວງ຺ກເກນາຕິ ຄາມທາຣການໍ ກີຬນເກນ ຂຸທ຺ທກນງ຺ຄເລນ. ໂມກ຺ຂຈິກາຍາຕິ ໂມກ຺ຂຈິກາ ວຸຈ຺ຈຕິ ສມ຺ປຣິວຕ຺ຕກກີຬາ, ອາກາເສ ວາ ທຓ຺ຑໍ ຄເຫຕ຺ວາ, ຠູມິຍໍ ວາ ສີສໍ ຐເປຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐຸປຣິຍຠາເວນ ປຣິວຕ຺ຕນ຺ຕາ ກີຬນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈິງ຺ຄຸລເກນາຕິ ຈິງ຺ຄຸລກໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຕາລປຓ຺ຓາທີຫິ ກຕໍ ວາຕປ຺ປຫາເຣນ ປຣິພ຺ຠມນຈກ຺ກໍ, ເຕນ ກີຬນ຺ຕິ. ປຕ຺ຕາຬ຺ຫເກນາຕິ ປຕ຺ຕາຬ຺ຫກໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຓ຺ຓນາຬິ, ຕາຍ ວາລິກາທີນິ ມິນນ຺ຕາ ກີຬນ຺ຕິ. ຣຖເກນາຕິ ຂຸທ຺ທກຣເຖນ. ຘນຸເກນາຕິ ຂຸທ຺ທກຘນຸນາ.

ອກ຺ຂຣິກາຍາຕິ ອກ຺ຂຣິກາ ວຸຈ຺ຈຕິ ອາກາເສ ວາ ປິຏ຺ຐິຍໍ ວາ ອກ຺ຂຣຊານນກີຬາ, ຕາຍ ກີຬນ຺ຕິ. ມເນສິກາຍາຕິ ມເນສິກາ ວຸຈ຺ຈຕິ ມນສາ ຈິນ຺ຕິຕຊານນກີຬາ, ຕາຍ ກີຬນ຺ຕິ. ຍຖາວຊ຺ເຊນາຕິ ຍຖາວຊ຺ຊໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ກາຓກຸຓິກຂຎ຺ຊາທີນໍ ຍໍ ຍໍ ວຊ຺ຊໍ ຕໍ ຕໍ ປໂຍເຊຕ຺ວາ ທສ຺ສນກີຬາ ຕາຍ ກີຬນ຺ຕິ, ເວລມ຺ຠກາ ວິຍ. ຫຕ຺ຖິສ຺ມິມ຺ປິ ສິກ຺ຂນ຺ຕີຕິ ຫຕ຺ຖິນິມິຕ຺ຕໍ ຍໍ ສິປ຺ປໍ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ, ຕໍ ສິກ຺ຂນ຺ຕິ. ເອເສວ ນໂຍ ອສ຺ສາທີສຸ. ຘາວນ຺ຕິປີຕິ ປຣມ຺ມຸຂາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ຘາວນ຺ຕິ. ອາຘາວນ຺ຕິປີຕິ ຍຕ຺ຕກໍ ຘາວນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຕກເມວ ອຠິມຸຂາ ປຸນ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ອາຘາວນ຺ຕິ. ນິພ຺ພຸຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ມລ຺ລຍຸທ຺ຘໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ນລາຏິກມ຺ປິ ເທນ຺ຕີຕິ ‘‘ສາຘຸ, ສາຘຸ, ຠຄິນີ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ນລາເຏ ອງ຺ຄຸລິໍ ຐເປຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ນລາເຏ ຐເປນ຺ຕິ. ວິວິຘມ຺ປິ ອນາຈາຣໍ ອາຈຣນ຺ຕີຕິ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ປາຬິຍໍ ອນາຄຕໍ ມຸຂຑິຓ຺ຑິມາທິວິວິຘໍ ອນາຈາຣໍ ອາຈຣນ຺ຕິ.

໔໓໒. ປາສາທິເກນາຕິ ປສາທາວເຫນ, ສາຣຸປ຺ເປນ ສມຓານຸຈ຺ຉວິເກນ. ອຠິກ຺ກນ຺ເຕນາຕິ ຄມເນນ. ປຏິກ຺ກນ຺ເຕນາຕິ ນິວຕ຺ຕເນນ. ອາໂລກິເຕນາຕິ ປຸຣໂຕ ທສ຺ສເນນ. ວິໂລກິເຕນາຕິ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ທສ຺ສເນນ. ສມິຎ຺ຊິເຕນາຕິ ປພ຺ພສງ຺ໂກຈເນນ. ປສາຣິເຕນາຕິ ເຕສໍເຍວ ປສາຣເຓນ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕາຂ຺ຍານຕ຺ເຖ ກຣຓວຈນໍ, ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ເຎຫິ ອຠິສງ຺ຂຕຕ຺ຕາ ປາສາທິກ ອຠິກ຺ກນ຺ຕ-ປຏິກ຺ກນ຺ຕ-ອາໂລກິຕ-ວິໂລກິຕ-ສມິຎ຺ຊິຕ-ປສາຣິໂຕ ຫຸຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂອກ຺ຂິຕ຺ຕຈກ຺ຂູຕິ ເຫຏ຺ຐາ-ຂິຕ຺ຕຈກ຺ຂຸ. ອິຣິຍາປຖສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ຕາຍ ປາສາທິກອຠິກ຺ກນ຺ຕາທິຕາຍ ສມ຺ປນ຺ນອິຣິຍາປໂຖ.

ກ຺ວາຍນ຺ຕິ ໂກ ອຍໍ. ອພລພໂລ ວິຍາຕິ ອພໂລ ກິຣ ໂພນ຺ໂທ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອຕິສຍຕ຺ເຖ ຈ ອິທໍ ອາເມຑິຕໍ, ຕສ຺ມາ ອຕິໂພນ຺ໂທ ວິຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ມນ຺ທມນ຺ໂທຕິ ອຠິກ຺ກນ຺ຕາທີນໍ ອນຸທ຺ຘຕຕາຍ ອຕິມນ຺ໂທ. ອຕິສຓ຺ໂຫຕິ ເອວໍ ຄຸຓເມວ ໂທສໂຕ ທສ຺ເສນ຺ຕິ. ຠາກຸຏິກຠາກຸຏິໂກ ວິຍາຕິ ໂອກ຺ຂິຕ຺ຕຈກ຺ຂຸຕາຍ ຠກຸຏິໍ ກຕ຺ວາ ສງ຺ກຸຏິຕມຸໂຂ ກຸປິໂຕ ວິຍ ວິຈຣຕີຕິ ມຎ຺ຎມານາ ວທນ຺ຕິ. ສຓ຺ຫາຕິ ນິປຸຓາ, ‘‘ອມ຺ມ ຕາຕ ຠຄິນີ’’ຕິ ເອວໍ ອຸປາສກຊນໍ ຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ອຸປເນຕຸໍ ເຉກາ, ນ ຍຖາ ອຍໍ; ເອວໍ ອພລພໂລ ວິຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສຂິລາຕິ ສາຂລ຺ເຍນ ຍຸຕ຺ຕາ. ສຸຂສມ຺ຠາສາຕິ ອິທໍ ປຸຣິມສ຺ສ ກາຣຓວຈນໍ. ເຍສຎ຺ຫິ ສຸຂສມ຺ຠາສາ ສມ຺ໂມທນີຍກຖາ ເນລາ ໂຫຕິ ກຓ຺ຓສຸຂາ, ເຕ ສຂິລາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເຕນາຫໍສຸ – ‘‘ສຂິລາ ສຸຂສມ຺ຠາສາ’’ຕິ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ອມ຺ຫາກໍ ອຍ຺ຍາ ອຸປາສເກ ທິສ຺ວາ ມຘຸຣໍ ສມ຺ໂມທນີຍໍ ກຖໍ ກເຖນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ສຂິລາ ສຸຂສມ຺ຠາສາ, ນ ຍຖາ ອຍໍ; ເອວໍ ມນ຺ທມນ຺ທາ ວິຍາຕິ. ມິຫິຕປຸພ຺ພງ຺ຄມາຕິ ມິຫິຕໍ ປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ເອເຕສໍ ວຈນສ຺ສາຕິ ມິຫິຕປຸພ຺ພງ຺ຄມາ, ປຐມໍ ສິຕໍ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ວທນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຫິສ຺ວາຄຕວາທິໂນຕິ ອຸປາສກໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ເອຫິ ສ຺ວາຄຕໍ ຕວາ’’ຕິ ເອວໍວາທິໂນ, ນ ຍຖາ ອຍໍ; ເອວໍ ສງ຺ກຸຏິຕມຸຂຕາຍ ຠາກຸຏິກຠາກຸຏິກາ ວິຍ ເອວໍ ມິຫິຕປຸພ຺ພງ຺ຄມາທິຕາຍ ອຠາກຸຏິກຠາວໍ ອຕ຺ຖໂຕ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຸນ ສຣູເປນປິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫໍສຸ – ‘‘ອຠາກຸຏິກາ ອຸຕ຺ຕານມຸຂາ ປຸພ຺ພຠາສິໂນ’’ຕິ. ອຸປ຺ປຏິປາຏິຍາ ວາ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ອາກາຣານໍ ອຠາວທສ຺ສນເມຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ກຖໍ? ເອຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ອຠາກຸຏິກາ’’ຕິ ອິມິນາ ຠາກຸຏິກຠາກຸຏິກາກາຣສ຺ສ ອຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ. ‘‘ອຸຕ຺ຕານມຸຂາ’’ຕິ ອິມິນາ ມນ຺ທມນ຺ທາກາຣສ຺ສ, ເຍ ຫິ ຈກ຺ຂູນິ ອຸມ຺ມິເລຕ຺ວາ ອາໂລກເນນ ອຸຕ຺ຕານມຸຂາ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ເຕ ມນ຺ທມນ຺ທາ. ປຸພ຺ພຠາສິໂນຕິ ອິມິນາ ອພລພລາກາຣສ຺ສ ອຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ, ເຍ ຫິ ອາຠາສນກຸສລຕາຍ ‘‘ອມ຺ມ ຕາຕາ’’ຕິ ປຐມຕຣໍ ອາຠາສນ຺ຕິ, ນ ເຕ ອພລພລາຕິ.

ເອຫິ, ຠນ຺ເຕ, ຆຣໍ ຄມິສ຺ສາມາຕິ ໂສ ກິຣ ອຸປາສໂກ ‘‘ນ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ປິຓ຺ໂຑ ລພ຺ຠຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ຠິກ຺ຂູຫິເຍວ ເອຕໍ ກຕໍ, ສກລມ຺ປິ ຄາມໍ ວິຈຣນ຺ຕາ ນ ລຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ທາຕຸກາໂມ ‘‘ເອຫິ, ຠນ຺ເຕ, ຆຣໍ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອາຫ. ກິໍ ປນາຍໍ ປຍຸຕ຺ຕວາຈາ ໂຫຕິ, ນ ໂຫຕີຕິ? ນ ໂຫຕິ. ປຸຈ຺ຉິຕປຎ຺ໂຫ ນາມາຍໍ ກເຖຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຕສ຺ມາ ອິທານິ ເຈປິ ປຸພ຺ພຓ຺ເຫ ວາ ສາຍນ຺ເຫ ວາ ອນ຺ຕຣຆຣໍ ປວິຏ຺ຐໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ໂກຈິ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍ – ‘‘ກສ຺ມາ, ຠນ຺ເຕ, ຈຣຖາ’’ຕິ? ເຍນຕ຺ເຖນ ຈຣຕິ, ຕໍ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ລທ຺ຘໍ ນ ລທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສເຈ ນ ລທ຺ຘໍ, ‘‘ນ ລທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ຍໍ ໂສ ເທຕິ, ຕໍ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ທຸຏ຺ໂຐຕິ ນ ປສາທາທີນໍ ວິນາເສນ ທຸຏ຺ໂຐ, ປຸຄ຺ຄລວເສນ ທຸຏ຺ໂຐ. ທານປຖານີຕິ ທານານິເຍວ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ທານປຖານີຕິ ທານນິພທ຺ຘານິ ທານວຕ຺ຕານີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຸປຈ຺ຉິນ຺ນານີຕິ ທາຍເກຫິ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ນານິ, ນ ເຕ ຕານິ ເອຕຣຫິ ເທນ຺ຕິ. ຣິຎ຺ຈນ຺ຕີຕິ ວິສຸໍ ໂຫນ຺ຕິ ນານາ ໂຫນ຺ຕິ, ປກ຺ກມນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສຓ຺ຐເຫຍ຺ຍາຕິ ສມ຺ມາ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍ, ເປສລານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຕິຏ຺ຐາ ຠເວຍ຺ຍ.

ເອວມາວຸໂສຕິ ໂຂ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ສທ຺ຘສ຺ສ ປສນ຺ນສ຺ສ ອຸປາສກສ຺ສ ສາສນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ. ເອວຣູປໍ ກິຣ ສາສນໍ ກປ຺ປິຍໍ ຫຣິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ມມ ວຈເນນ ຠຄວໂຕ ປາເທ ວນ຺ທຖາ’’ຕິ ວາ ‘‘ເຈຕິຍໍ ປຏິມໍ ໂພຘິໍ ສງ຺ຆຕ຺ເຖຣໍ ວນ຺ທຖາ’’ຕິ ວາ ‘‘ເຈຕິເຍ ຄນ຺ຘປູຊໍ ກໂຣຖ, ປຸປ຺ຜປູຊໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ວາ ‘‘ຠິກ຺ຂູ ສນ຺ນິປາເຕຖ, ທານໍ ທສ຺ສາມ, ຘມ຺ມໍ ໂສສ຺ສາມາຕິ ວາ ອີທິເສສຸ ສາສເນສຸ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ນ ກາຕພ຺ພໍ. ກປ຺ປິຍສາສນານິ ເອຕານິ ນ ຄິຫີນໍ ຄິຫິກມ຺ມປຏິສໍຍຸຕ຺ຕານີຕິ. ກຸໂຕ ຈ ຕ຺ວໍ, ຠິກ຺ຂຸ, ອາຄຈ຺ຉສີຕິ ນິສິນ຺ໂນ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ນ ອາຄຈ຺ຉຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ອາຄໂຕ ໂຫຕິ; ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ວຕ຺ຕມານສມີເປ ວຕ຺ຕມານວຈນໍ ລພ຺ຠຕິ, ຕສ຺ມາ ນ ໂທໂສ. ປຣິໂຍສາເນ ‘‘ຕໂຕ ອຫໍ ຠຄວາ ອາຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ວຈເນ ເອເສວ ນໂຍ.

໔໓໓. ປຐມໍ ອສ຺ສຊິປຸນພ຺ພສຸກາ ຠິກ຺ຂູ ໂຈເທຕພ຺ພາຕິ ‘‘ມຍໍ ຕຸມ຺ເຫ ວຕ຺ຕຸກາມາ’’ຕິ ໂອກາສໍ ກາເຣຕ຺ວາ ວຕ຺ຖຸນາ ຈ ອາປຕ຺ຕິຍາ ຈ ໂຈເທຕພ຺ພາ. ໂຈເທຕ຺ວາ ຍໍ ນ ສຣນ຺ຕິ, ຕໍ ສາເຣຕພ຺ພາ. ສເຈ ວຕ຺ຖຸຎ຺ຈ ອາປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ປຏິຊານນ຺ຕິ, ອາປຕ຺ຕິເມວ ວາ ປຏິຊານນ຺ຕິ, ນ ວຕ຺ຖຸໍ, ອາປຕ຺ຕິໍ ໂຣເປຕພ຺ພາ. ອຖ ວຕ຺ຖຸເມວ ປຏິຊານນ຺ຕິ, ນາປຕ຺ຕິໍ; ເອວມ຺ປິ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອຍໍ ນາມ ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ໂຣເປຕພ຺ພາ ເອວ. ຍທິ ເນວ ວຕ຺ຖຸໍ, ນາປຕ຺ຕິໍ ປຏິຊານນ຺ຕິ, ອາປຕ຺ຕິໍ ນ ໂຣເປຕພ຺ພາ ອຍເມຕ຺ຖ ວິນິຈ຺ຉໂຍ. ຍຖາປຏິຎ຺ຎາຍ ປນ ອາປຕ຺ຕິໍ ໂຣເປຕ຺ວາ; ເອວໍ ປພ຺ພາຊນີຍກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ພ຺ຍຕ຺ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ’’ຕິອາທິມາຫ, ຕໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

ເອວໍ ປພ຺ພາຊນີຍກມ຺ມກເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ຍສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ວສນ຺ເຕນ ຍສ຺ມິໍ ຄາເມ ກຸລທູສກກມ຺ມໍ ກຕໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ວາ ຕສ຺ມິໍ ຄາເມ ວາ ນ ວສິຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ວສນ຺ເຕນ ສາມນ຺ຕຄາເມປິ ປິຓ຺ຑາຍ ນ ຈຣິຕພ຺ພໍ. ສາມນ຺ຕວິຫາເຣປິ ວສນ຺ເຕນ ຕສ຺ມິໍ ຄາເມ ປິຓ຺ຑາຍ ນ ຈຣິຕພ຺ພໍ. ອຸປຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ປນ ‘‘ຠນ຺ເຕ ນຄຣໍ ນາມ ມຫນ຺ຕໍ ທ຺ວາທສໂຍຊນິກມ຺ປິ ໂຫຕີ’’ຕິ ອນ຺ເຕວາສິເກຫິ ວຸຕ຺ໂຕ ‘‘ຍສ຺ສາ ວີຖິຍາ ກຸລທູສກກມ຺ມໍ ກຕໍ ຕຕ຺ເຖວ ວາຣິຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຕໂຕ ‘‘ວີຖິປິ ມຫຕີ ນຄຣປ຺ປມາຓາວ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ‘‘ຍສ຺ສາ ຆຣປຏິປາຏິຍາ’’ຕິ ອາຫ, ‘‘ຆຣປຏິປາຏີປິ ວີຖິປ຺ປມາຓາວ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ສຕ຺ຕ ຆຣານິ ວາຣິຕານີ’’ຕິ ອາຫ. ຕໍ ປນ ສພ຺ພໍ ເຖຣສ຺ສ ມໂນຣຖມຕ຺ຕເມວ. ສເຈປິ ວິຫາໂຣ ຕິໂຍຊນປຣໂມ ໂຫຕິ ທ຺ວາທສໂຍຊນປຣມຎ຺ຈ ນຄຣໍ, ເນວ ວິຫາເຣ ວສິຕຸໍ ລພ຺ຠຕິ, ນ ນຄເຣ ຈຣິຕຸນ຺ຕິ.

໔໓໕. ເຕ ສງ຺ເຆນ ປພ຺ພາຊນີຍກມ຺ມກຕາຕິ ກຖໍ ສງ຺ໂຆ ເຕສໍ ກມ຺ມໍ ອກາສິ? ນ ຄນ຺ຕ຺ວາວ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ອກາສິ, ອຖ ໂຂ ກຸເລຫິ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ສງ຺ຆຠຕ຺ເຕສຸ ກຍິຣມາເນສຸ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ເຖຣາ ສມຓປຏິປທໍ ກເຖຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ສມໂຓ, ອຍໍ ອສ຺ສມໂຓ’’ຕິ ມນຸສ຺ເສ ສຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ເອກໍ ທ຺ເວ ຠິກ຺ຂູ ສີມໍ ປເວ ເສຕ຺ວາ ເອເຕເນວຸປາເຍນ ສພ຺ເພສໍ ປພ຺ພາຊນີຍກມ຺ມໍ ອກໍສູຕິ. ເອວໍ ປພ຺ພາຊນີຍກມ຺ມກຕສ຺ສ ຈ ອຏ຺ຐາຣສ ວຕ຺ຕານິ ປູເຣຕ຺ວາ ຍາຈນ຺ຕສ຺ສ ກມ຺ມໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ເຠຕພ຺ພໍ. ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘກມ຺ເມນາປິ ຈ ເຕນ ເຍສຸ ກຸເລສຸ ປຸພ຺ເພ ກຸລທູສກກມ຺ມໍ ກຕໍ, ຕໂຕ ປຈ຺ຈຍາ ນ ຄເຫຕພ຺ພາ, ອາສວກ຺ຂຍປ຺ປຕ຺ເຕນາປິ ນ ຄເຫຕພ຺ພາ, ອກປ຺ປິຍາວ ໂຫນ຺ຕິ. ‘‘ກສ຺ມາ ນ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິເຕນ ‘‘ປຸພ຺ເພ ເອວໍ ກຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ, ສເຈ ວທນ຺ຕິ ‘‘ນ ມຍໍ ເຕນ ກາຣເຓນ ເທມ ອິທານິ ສີລວນ຺ຕຕາຍ ເທມາ’’ຕິ ຄເຫຕພ຺ພາ. ປກຕິຍາ ທານຏ຺ຐາເນເຍວ ກຸລທູສກກມ຺ມໍ ກຕໍ ໂຫຕິ. ຕໂຕ ປກຕິທານເມວ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຍໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ເທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ.

ນ ສມ຺ມາ ວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ເຕ ປນ ອສ຺ສຊິປຸນພ຺ພສຸກາ ອຏ຺ຐາຣສສຸ ວຕ຺ເຕສຸ ສມ຺ມາ ນ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ນ ໂລມໍ ປາເຕນ຺ຕີຕິ ອນຸໂລມປຏິປທໍ ອປ຺ປຏິປຊ຺ຊນຕາຍ ນ ປນ຺ນໂລມາ ໂຫນ຺ຕິ. ນ ເນຕ຺ຖາຣໍ ວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ນິຕ຺ຖຣຓມຄ຺ຄໍ ນ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ນ ຠິກ຺ຂູ ຂມາເປນ຺ຕີຕິ ‘‘ທຸກ຺ກຏໍ, ຠນ຺ເຕ, ອມ຺ເຫຫິ, ນ ປຸນ ເອວໍ ກຣິສ຺ສາມ, ຂມຖ ອມ຺ຫາກ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຂມາປນໍ ນ ກໂຣນ຺ຕິ. ອກ຺ໂກສນ຺ຕີຕິ ກາຣກສງ຺ຆໍ ທສຫິ ອກ຺ໂກສວຕ຺ຖູຫິ ອກ຺ໂກສນ຺ຕິ. ປຣິຠາສນ຺ຕີຕິ ຠຍໍ ເນສໍ ທສ຺ເສນ຺ຕິ. ຉນ຺ທຄາມິຕາ…ເປ… ຠຍຄາມິຕາ ປາເປນ຺ຕີຕິ ເອເຕ ຉນ຺ທຄາມິໂນ ຈ…ເປ… ຠຍຄາມິໂນ ຈາຕິ ເອວໍ ຉນ຺ທຄາມິຕາຍປິ…ເປ… ຠຍຄາມິຕາຍປິ ປາເປນ຺ຕິ, ໂຍເຊນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປກ຺ກມນ຺ຕີຕິ ເຕສໍ ປຣິວາເຣສຸ ປຎ຺ຈສຸ ສມຓສເຕສຸ ເອກຈ຺ເຈ ທິສາ ປກ຺ກມນ຺ຕິ. ວິພ຺ຠມນ຺ຕີຕິ ເອກຈ຺ເຈ ຄິຫີ ໂຫນ຺ຕິ. ກຖຎ຺ຫິ ນາມ ອສ຺ສຊິປຸນພ຺ພສຸກາ ຠິກ຺ຂູຕິ ເອຕ຺ຖ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປໂມກ຺ຂານໍ ວເສນ ສພ຺ເພປິ ‘‘ອສ຺ສຊິປຸນພ຺ພສຸກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ.

໔໓໖-໗. ຄາມໍ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ນຄຣມ຺ປິ ຄາມຄ຺ຄຫເຓເນວ ຄຫິຕໍ. ເຕນສ຺ສ ປທຠາຊເນ ‘‘ຄາໂມປິ ນິຄໂມປິ ນຄຣມ຺ປິ ຄາໂມ ເຈວ ນິຄໂມ ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອປາກາຣປຣິກ຺ເຂໂປ ສອາປໂຓ ນິຄໂມຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ກຸລານິ ທູເສຕີຕິ ກຸລທູສໂກ. ທູເສນ຺ໂຕ ຈ ນ ອສຸຈິກທ຺ທມາທີຫິ ທູເສຕິ, ອຖ ໂຂ ອຕ຺ຕໂນ ທຸປ຺ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ເຕສໍ ປສາທໍ ວິນາເສຕິ. ເຕເນວສ຺ສ ປທຠາຊເນ ‘‘ປຸປ຺ເຜນ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ໂຍ ຫຣິຕ຺ວາ ວາ ຫຣາເປຕ຺ວາ ວາ ປກ຺ໂກສິຕ຺ວາ ວາ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ວາ ສຍໍ ວາ ອຸປຄຕານໍ ຍໍກິຎ຺ຈິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ປຸປ຺ຜໍ ກຸລສງ຺ຄຫຕ຺ຖາຍ ເທຕິ, ທຸກ຺ກຏໍ. ປຣສນ຺ຕກໍ ເທຕິ, ທຸກ຺ກຏເມວ. ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ເທຕິ, ຠຓ຺ຑຄ຺ເຆນ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ເອເສວ ນໂຍ ສງ຺ຆິເກປິ. ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ, ເສນາສນຕ຺ຖາຍ ນິຍາມິຕໍ ອິສ຺ສຣວຕາຍ ທທໂຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ.

ປຸປ຺ຜໍ ນາມ ກສ຺ສ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ກສ຺ສ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ? ມາຕາປິຕູນ຺ນໍ ຕາວ ຫຣິຕ຺ວາປິ ຫຣາເປຕ຺ວາປິ ປກ຺ໂກສິຕ຺ວາປິ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາປິ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ເສສຎາຕການໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາວ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ວຕ຺ຖຸປູຊນຕ຺ຖາຍ, ມຓ຺ຑນຕ຺ຖາຍ ປນ ສິວລິງ຺ຄາທິປູຊນຕ຺ຖາຍ ວາ ກສ຺ສຈິປິ ທາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ມາຕາປິຕູນຎ຺ຈ ຫຣາເປນ຺ເຕນ ຎາຕິສາມເຓເຣເຫວ ຫຣາເປຕພ຺ພໍ. ອິຕເຣ ປນ ຍທິ ສຍເມວ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ວຏ຺ຏຕິ. ສມ຺ມເຕນ ປຸປ຺ຜຠາຊເກນ ຠາຊນກາເລ ສມ຺ປຕ຺ຕານໍ ສາມເຓຣານໍ ອຸປຑ຺ຒຠາຄໍ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ກຸຣຸນ຺ທິຍໍ ສມ຺ປຕ຺ຕຄິຫີນໍ ອຸປຑ຺ຒຠາຄໍ. ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ‘‘ຈູຬກໍ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອສມ຺ມເຕນ ອປໂລເກຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພໍ.

ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາເຍສຸ ສຄາຣວາ ສາມເຓຣາ ພຫູນິ ປຸປ຺ຜານິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຣາສິໍ ກຕ຺ວາ ຐເປນ຺ຕິ, ເຖຣາ ປາໂຕວ ສມ຺ປຕ຺ຕານໍ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກາທີນໍ ອຸປາສການໍ ວາ ‘‘ຕ຺ວໍ ອິທໍ ຄຓ຺ຫ, ຕ຺ວໍ ອິທໍ ຄຓ຺ຫາ’’ຕິ ເທນ຺ຕິ, ປຸປ຺ຜທານໍ ນາມ ນ ໂຫຕິ. ‘‘ເຈຕິຍໍ ປູເຊສ຺ສາມາ’’ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາປິ ປູຊໍ ກໂຣນ຺ຕາປິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສມ຺ປຕ຺ຕານໍ ເຈຕິຍປູຊນຕ຺ຖາຍ ເທນ຺ຕິ, ເອຕມ຺ປິ ປຸປ຺ຜທານໍ ນາມ ນ ໂຫຕິ. ອຸປາສເກ ອກ຺ກປຸປ຺ຜາທີຫິ ປູເຊນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ‘‘ວິຫາເຣ ກຓິກາຣປຸປ຺ຜາທີນິ ອຕ຺ຖິ, ອຸປາສກາ ຕານິ ຄເຫຕ຺ວາ ປູເຊຖາ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ. ຠິກ຺ຂູ ປຸປ຺ຜປູຊໍ ກຕ຺ວາ ທິວາຕຣໍ ຄາມໍ ປວິຏ຺ເຐ ‘‘ກິໍ, ຠນ຺ເຕ, ອຕິທິວາ ປວິຏ຺ຐຕ຺ຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ, ‘‘ວິຫາເຣ ພຫູນິ ປຸປ຺ຜານິ ປູຊໍ ອກຣິມ຺ຫາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ມນຸສ຺ສາ ‘‘ພຫູນິ ກິຣ ວິຫາເຣ ປຸປ຺ຜານີ’’ຕິ ປຸນທິວເສ ປຫູຕໍ ຂາທນີຍໍ ໂຠຊນີຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸປ຺ຜປູຊຎ຺ຈ ກໂຣນ຺ຕິ, ທານຎ຺ຈ ເທນ຺ຕິ, ວຏ຺ຏຕິ. ມນຸສ຺ສາ ‘‘ມຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ອສຸກທິວສໍ ນາມ ປູເຊສ຺ສາມາ’’ຕິ ປຸປ຺ຜວາຣໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ອນຸຎ຺ຎາຕທິວເສ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ສາມເຓເຣຫິ ຈ ປເຄວ ປຸປ຺ຜານິ ໂອຈິນິຕ຺ວາ ຐປິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕ ຣຸກ຺ເຂສຸ ປຸປ຺ຜານິ ອປສ຺ສນ຺ຕາ ‘‘ກຸຫິໍ, ຠນ຺ເຕ, ປຸປ຺ຜານີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ສາມເຓເຣຫິ ໂອຈິນິຕ຺ວາ ຐປິຕານິ ຕຸມ຺ເຫ ປນ ປູເຊຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຖ, ສງ຺ໂຆ ອຎ຺ຎໍ ທິວສໍ ປູເຊສ຺ສຕີຕິ. ເຕ ປູເຊຕ຺ວາ ທານໍ ທຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ວຏ຺ຏຕິ. ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ປນ ກຸຣຸນ຺ທິຍຎ຺ຈ ‘‘ເຖຣາ ສາມເຓເຣຫິ ທາເປຕຸໍ ນ ລຠນ຺ຕິ. ສເຈ ສຍເມວ ຕານິ ປຸປ຺ຜານິ ເຕສໍ ເທນ຺ຕິ, ວຏ຺ຏຕິ. ເຖເຣຫິ ປນ ‘ສາມເຓເຣຫິ ໂອຈິນິຕ຺ວາ ຐປິຕານີ’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສເຈ ປນ ປຸປ຺ຜວາຣໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ອໂນຈິເຕສຸ ປຸປ຺ເຜສຸ ຍາຄຸຠຕ຺ຕາທີນິ ອາທາຍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສາມເຓເຣ ‘‘ໂອຈິນິຕ຺ວາ ເທຖາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຎາຕກສາມເຓຣານໍເຍວ ໂອຈິນິຕ຺ວາ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອຎ຺ຎາຕເກ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຣຸກ຺ຂສາຂາຍ ຐເປນ຺ຕິ, ນ ໂອໂຣຫິຕ຺ວາ ປລາຍິຕພ຺ພໍ, ໂອຈິນິຕ຺ວາ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ສເຈ ປນ ໂກຈິ ຘມ຺ມກຖິໂກ ‘‘ພຫູນິ ອຸປາສກາ ວິຫາເຣ ປຸປ຺ຜານິ ຍາຄຸຠຕ຺ຕາທີນິ ອາທາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸປ຺ຜປູຊໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ວທຕິ, ຕສ຺ເສວ ນ ກປ຺ປຕີຕິ ມຫາປຈ຺ຈຣິຍຎ຺ຈ ກຸຣຸນ຺ທິຍຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ເອຕໍ ອກປ຺ປິຍໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຜລມ຺ປິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ມາຕາປິຕູນໍຎ຺ຈ ເສສຎາຕການຎ຺ຈ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ກຸລສງ຺ຄຫຕ຺ຖາຍ ປນ ເທນ຺ຕສ຺ສ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕເກ ປຣສນ຺ຕເກ ສງ຺ຆິເກ ເສນາສນຕ຺ຖາຍ ນິຍາມິເຕ ຈ ທຸກ຺ກຏາທີນິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍເຍວ ຄິລານມນຸສ຺ສານໍ ວາ ສມ຺ປຕ຺ຕອິສ຺ສຣານໍ ວາ ຂີຓປຣິພ຺ພຍານໍ ວາ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຜລທານໍ ນ ໂຫຕິ. ຜລຠາຊເກນາປິ ສມ຺ມເຕນ ສງ຺ຆສ຺ສ ຜລຠາຊນກາເລ ສມ຺ປຕ຺ຕມນຸສ຺ສານໍ ອຸປຑ຺ຒຠາຄໍ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອສມ຺ມເຕນ ອປໂລເກຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພໍ. ສງ຺ຆາຣາເມປິ ຜລປຣິຈ຺ເຉເທນ ວາ ຣຸກ຺ຂປຣິຈ຺ເຉເທນ ວາ ກຕິກາ ກາຕພ຺ພາ. ຕໂຕ ຄິລານມນຸສ຺ສານໍ ວາ ອຎ຺ເຎສໍ ວາ ຜລໍ ຍາຈນ຺ຕານໍ ຍຖາປຣິຈ຺ເຉເທນ ຈຕ຺ຕາຣິ ປຎ຺ຈ ຜລານິ ທາຕພ຺ພານິ. ຣຸກ຺ຂາ ວາ ທສ຺ເສຕພ຺ພາ ‘‘ອິໂຕ ຄເຫຕຸໍ ລພ຺ຠຕີ’’ຕິ. ‘‘ອິຆ ຜລານິ ສຸນ຺ທຣານິ, ອິໂຕ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ເອວໍ ປນ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

ຈຸຓ຺ເຓນາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ສິຣີສຈຸຓ຺ຓໍ ວາ ອຎ຺ຎໍ ວາ ກສາວໍ ຍໍກິຎ຺ຈິ ກຸລສງ຺ຄຫຕ຺ຖາຍ ເທຕິ, ທຸກ຺ກຏໍ. ປຣສນ຺ຕກາທີສຸປິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ອິຘ ສງ຺ຆສ຺ສ ຣກ຺ຂິຕໂຄປິຕາປິ ຣຸກ຺ຂຈ຺ຉລ຺ລິ ຄຣຸຠຓ຺ຑເມວ. ມຕ຺ຕິກທນ຺ຕກຏ຺ຐເວຬູສຸປິ ຄຣຸຠຓ຺ຑູປຄໍ ຎຕ຺ວາ ຈຸຓ຺ເຓ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຓ຺ຓທານໍ ປນ ເອຕ຺ຖ ນ ອາຄຕໍ, ຕມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປຣໂຕປິ ຄຣຸຠຓ຺ຑວິນິຈ຺ຉເຍ ສພ຺ພໍ ວິຕ຺ຖາເຣນ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມ.

ເວຊ຺ຊິກາຍ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ເວຊ຺ຊກມ຺ມວິຘິ ຕຕິຍປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຊງ຺ຆເປສນິເກນາຕິ ເອຕ຺ຖ ຊງ຺ຆເປສນິຍນ຺ຕິ ຄິຫີນໍ ທູເຕຍ຺ຍສາສນຫຣຓກມ຺ມໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ນ ກາຕພ຺ພໍ. ຄິຫີນຎ຺ຫິ ສາສນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ປເທ ປເທ ທຸກ຺ກຏໍ. ຕໍ ກມ຺ມໍ ນິສ຺ສາຍ ລທ຺ຘໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສາປິ ອຊ຺ໂຌຫາເຣ ອຊ຺ໂຌຫາເຣ ທຸກ຺ກຏໍ. ປຐມໍ ສາສນໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາປິ ປຈ຺ຉາ ‘‘ອຍໍ ທານິ ໂສ ຄາໂມ ຫນ຺ທ ຕໍ ສາສນໍ ອາໂຣເຈມີ’’ຕິ ມຄ຺ຄາ ໂອກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສາປິ ປເທ ປເທ ທຸກ຺ກຏໍ. ສາສນໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ລທ຺ຘໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊໂຕ ປຸຣິມນເຍເນວ ທຸກ຺ກຏໍ. ສາສນໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄເຕນ ປນ ‘‘ຠນ຺ເຕ ຕສ຺ມິໍ ຄາເມ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ກາ ປວຕ຺ຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຍມາເນນ ກເຖຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ປຸຈ຺ຉິຕປຎ຺ເຫ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ. ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ປນ ສຫຘມ຺ມິການໍ ມາຕາປິຕູນໍ ປຓ຺ຑຸປລາສສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກຣສ຺ສ ຈ ສາສນໍ ຫຣິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຄິຫີນຎ຺ຈ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ກປ຺ປິຍສາສນໍ. ອິທຎ຺ຫິ ຊງ຺ຆເປສນິຍກມ຺ມໍ ນາມ ນ ໂຫຕິ. ອິເມຫິ ປນ ອຏ຺ຐຫິ ກຸລທູສກກມ຺ເມຫິ ອຸປ຺ປນ຺ນປຈ຺ຈຍາ ປຎ຺ຈນ຺ນມ຺ປິ ສຫຘມ຺ມິການໍ ນ ກປ຺ປນ຺ຕິ, ອຠູຕາໂຣຈນຣູປິຍສໍໂວຫາເຣຫິ ອຸປ຺ປນ຺ນປຈ຺ຈຍສທິສາວ ໂຫນ຺ຕິ.

ປາປາ ສມາຈາຣາ ອສ຺ສາຕິ ປາປສມາຈາໂຣ. ເຕ ປນ ຍສ຺ມາ ມາລາວຈ຺ຉໂຣປນາທໂຍ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ມາລາວຈ຺ຉໍ ໂຣເປນ຺ຕິປີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນສ຺ສ ປທຠາຊນໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕິໂຣກ຺ຂາຕິ ປຣມ຺ມຸຂາ. ກຸລານິ ຈ ເຕນ ທຸຏ຺ຐານີຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ຍສ຺ມາ ‘‘ກຸລານີ’’ຕິ ໂວຫາຣມຕ຺ຕເມຕໍ, ອຕ຺ຖໂຕ ຫິ ມນຸສ຺ສາ ເຕນ ທຸຏ຺ຐາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາສ຺ສ ປທຠາຊເນ ‘‘ປຸພ຺ເພ ສທ຺ຘາ ຫຸຕ຺ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຉນ຺ທຄາມິໂນຕິ ຉນ຺ເທນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ຉນ຺ທຄາມິໂນ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸ. ສມນຸຠາສິຕພ຺ໂພ ຕສ຺ສ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄາຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ກຸລທູສກກມ຺ເມນ ທຸກ຺ກຏເມວ. ຍໍ ປນ ໂສ ສງ຺ຆໍ ປຣິຠວິຕ຺ວາ ‘‘ຉນ຺ທຄາມິໂນ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕສ຺ສ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄາຍ ສມນຸຠາສນກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເສສໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

ສມຸຏ຺ຐານາທີນິປິ ປຐມສງ຺ຆເຠທສທິສາເນວາຕິ.

ກຸລທູສກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິຄມນວຓ຺ຓນາ

໔໔໒. ອຸທ຺ທິຏ຺ຐາ ໂຂ…ເປ… ເອວເມຕໍ ຘາຣຍາມີຕິ ເອຕ຺ຖ ປຐມໍ ອາປຕ຺ຕິ ເອເຕສນ຺ຕິ ປຐມາປຕ຺ຕິກາ, ປຐມໍ ວີຕິກ຺ກມກ຺ຂເຓເຍວ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຕເຣ ປນ ຍຖາ ຕຕິເຍ ຈຕຸຕ຺ເຖ ຈ ທິວເສ ໂຫຕີຕິ ຊໂຣ ‘‘ຕຕິຍໂກ ຈຕຸຕ຺ຖໂກ’’ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ; ເອວໍ ຍາວຕຕິເຍ ສມນຸຠາສນກມ຺ເມ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຍາວຕຕິຍກາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຍາວຕີຫໍ ຊານໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕີຕິ ຍຕ຺ຕການິ ອຫານິ ຊານນ຺ໂຕ ປຏິຈ຺ຉາເທຕິ, ‘‘ອຫໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ໂນ’’ຕິ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີນໍ ນາໂຣເຈຕິ. ຕາວຕີຫນ຺ຕິ ຕຕ຺ຕການິ ອຫານິ. ອກາມາ ປຣິວຕ຺ຖພ຺ພນ຺ຕິ ນ ກາເມນ, ນ ວເສນ, ອຖ ໂຂ ອກາເມນ ອວເສນ ປຣິວາສໍ ສມາທາຍ ວຕ຺ຖພ຺ພໍ. ອຸຕ຺ຕຣິ ຉາຣຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຣິວາສໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ຉ ຣຕ຺ຕິໂຍ. ຠິກ຺ຂຸມານຕ຺ຕາຍາຕິ ຠິກ຺ຂູນໍ ມານນຠາວາຍ, ອາຣາຘນຕ຺ຖາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວີສຕິສງ຺ໂຆ ຄໂຓ ອສ຺ສາຕິ ວີສຕິຄໂຓ. ຕຕ຺ຣາຕິ ຍຕ຺ຣ ສພ຺ພນ຺ຕິເມນ ປຣິຈ຺ເຉເທນ ວີສຕິຄໂຓ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ອຕ຺ຖິ ຕຕ຺ຣ. ອພ຺ເຠຕພ຺ໂພຕິ ອຠິເອຕພ຺ໂພ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ, ອພ຺ຠານກມ຺ມວເສນ ໂອສາເຣຕພ຺ໂພຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ອວ຺ຫາຕພ຺ໂພຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ອນພ຺ຠິໂຕຕິ ນ ອພ຺ຠິໂຕ, ອສມ຺ປຏິຈ຺ຉິໂຕ, ອກຕພ຺ຠານກມ຺ໂມຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ອນວ຺ຫາໂຕຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ສາມີຈີຕິ ອນຸຘມ຺ມຕາ, ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມໍ ອນຸຄຕາ ໂອວາທານຸສາສນີ, ສາມີຈິ ຘມ຺ມຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນຍເມວາຕິ.

ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ ວິນຍສໍວຓ຺ຓນາຍ

ເຕຣສກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ອນິຍຕກຓ຺ຑໍ

໑. ປຐມອນິຍຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໔໓. ເຕນ ສມເຍນ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາຕິ ປຐມອນິຍຕສິກ຺ຂາປທໍ. ຕຕ຺ຖ ກາລຍຸຕ຺ຕໍ ສມຸລ຺ລປນ຺ໂຕຕິ ກາລໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ຍທາ ນ ອຎ຺ໂຎ ໂກຈິ ສມີເປນ ຄຈ຺ຉຕິ ວາ ອາຄຈ຺ຉຕິ ວາ ຕທາ ຕທນຸຣູປໍ ‘‘ກຈ຺ຈິ ນ ອຸກ຺ກຓ຺ຐສິ, ນ ກິລມສິ, ນ ຉາຕາສີ’’ຕິອາທິກໍ ເຄຫສ຺ສິຕໍ ກຖໍ ກເຖນ຺ໂຕ. ກາລຍຸຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມໍ ຠຓນ຺ໂຕຕິ ກາລໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ຍທາ ອຎ຺ໂຎ ໂກຈິ ສມີເປນ ຄຈ຺ຉຕິ ວາ ອາຄຈ຺ຉຕິ ວາ ຕທາ ຕທນຸຣູປໍ ‘‘ອຸໂປສຖໍ ກເຣຍ຺ຍາສິ, ສລາກຠຕ຺ຕໍ ທເທຍ຺ຍາສີ’’ຕິອາທິກໍ ຘມ຺ມກຖໍ ກເຖນ຺ໂຕ.

ພຫູ ຘີຕໂຣ ຈ ປຸຕ຺ຕາ ຈ ອສ຺ສາຕິ ພຫຸປຸຕ຺ຕາ. ຕສ຺ສາ ກິຣ ທສ ປຸຕ຺ຕາ ທສ ຘີຕໂຣ ອເຫສຸໍ, ພຫູ ນຕ຺ຕາໂຣ ອສ຺ສາຕິ ພຫຸນຕ຺ຕາ. ຍເຖວ ຫິ ຕສ຺ສາ ເອວມສ຺ສາ ປຸຕ຺ຕຘີຕານມ຺ປິ ວີສຕິ ວີສຕິ ທາຣກາ ອເຫສຸໍ, ອິຕິ ສາ ວີສຸຕ຺ຕຣຈຕຸສຕປຸຕ຺ຕນຕ຺ຕປຣິວາຣາ ອໂຫສິ. ອຠິມງ຺ຄລສມ຺ມຕາຕິ ອຸຕ຺ຕມມງ຺ຄລສມ຺ມຕາ. ຍຎ຺ເຎສູຕິ ທານປ຺ປທາເນສຸ. ຉເຓສູຕິ ອາວາຫວິວາຫມງ຺ຄລາທີສຸ ອນ຺ຕຣຸສ຺ສເວສຸ. ອຸສ຺ສເວສູຕິ ອາສາຬ຺ຫີປວາຣຓນກ຺ຂຕ຺ຕາທີສຸ ມຫຸສ຺ສເວສຸ. ປຐມໍ ໂຠເຊນ຺ຕີຕິ ‘‘ອິເມປິ ທາຣກາ ຕຍາ ສມານາຍຸກາ ນິໂຣຄາ ໂຫນ຺ຕູ’’ຕິ ອາຍາຈນ຺ຕາ ປຐມໍເຍວ ໂຠເຊນ຺ຕິ, ເຍປິ ສທ຺ຘາ ໂຫນ຺ຕິ ປສນ຺ນາ, ເຕປິ ຠິກ຺ຂູ ໂຠເຊຕ຺ວາ ຕທນນ຺ຕຣໍ ສພ຺ພປຐມໍ ຕໍເຍວ ໂຠເຊນ຺ຕິ. ນາທິຍີຕິ ຕສ຺ສາ ວຈນໍ ນ ອາທິຍິ, ນ ຄຓ຺ຫິ, ນ ວາ ອາທຣມກາສີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໔໔໔-໕. ອລໍກມ຺ມນິເຍຕິ ກມ຺ມກ຺ຂມໍ ກມ຺ມໂຍຄ຺ຄນ຺ຕິ ກມ຺ມນິຍໍ, ອລໍ ປຣິຍຕ຺ຕໍ ກມ຺ມນິຍຠາວາຍາຕິ ອລໍກມ຺ມນິຍໍ, ຕສ຺ມິໍ ອລໍກມ຺ມນິເຍ, ຍຕ຺ຖ ອຊ຺ຌາຈາຣໍ ກໂຣນ຺ຕາ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ຕໍ ກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ຕາທິເສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕເນວສ຺ສ ປທຠາຊເນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ສກ຺ກາ ໂຫຕິ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວິຕຸ’’ນ຺ຕິ, ຍຕ຺ຖ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ ປຏິເສວິຕຸນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ນິສຊ຺ຊໍ ກປ຺ເປຍ຺ຍາຕິ ນິສຊ຺ຊໍ ກເຣຍ຺ຍ, ນິສີເທຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ມາ ປນ ນິສີທິຕ຺ວາວ ນິປຊ຺ຊຕິ, ເຕນສ຺ສ ປທຠາຊເນ ອຸຠຍມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຸປນິສິນ຺ໂນຕິ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ນິສິນ຺ໂນ. ເອວໍ ອຸປນິປນ຺ໂນປິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຠິກ຺ຂຸ ນິສິນ຺ເນຕິ ຠິກ຺ຂຸມ຺ຫິ ນິສິນ຺ເນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸໂຠ ວາ ນິສິນ຺ນາຕິ ທ຺ເວປິ ອປຈ຺ຉາ ອປຸຣິມໍ ນິສິນ຺ນາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກິຎ຺ຈາປິ ປາຬິຍໍ ‘‘ໂສຕສ຺ສ ຣໂຫ’’ຕິ ອາຄຕໍ, ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ຣເຫເນວ ປນ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສເຈປິ ຫິ ປິຫິຕກວາຏສ຺ສ ຄພ຺ຠສ຺ສ ທ຺ວາເຣ ນິສິນ຺ໂນ ວິຎ຺ຎູ ປຸຣິໂສ ໂຫຕິ, ເນວ ອນາປຕ຺ຕິໍ ກໂຣຕິ. ອປິຫິຕກວາຏສ຺ສ ປນ ທ຺ວາເຣ ນິສິນ຺ໂນ ອນາປຕ຺ຕິໍ ກໂຣຕິ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ທ຺ວາເຣ ອນ຺ໂຕທ຺ວາທສຫຕ຺ເຖປິ ໂອກາເສ ນິສິນ຺ໂນ, ສເຈ ສຈກ຺ຂຸໂກ ວິກ຺ຂິຕ຺ໂຕປິ ນິທ຺ທາຍນ຺ໂຕປິ ອນາປຕ຺ຕິໍ ກໂຣຕິ. ສມີເປ ຐິໂຕປິ ອນ຺ໂຘ ນ ກໂຣຕິ, ຈກ຺ຂຸມາປິ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິທ຺ທາຍນ຺ໂຕ ນ ກໂຣຕິ. ອິຕ຺ຖີນໍ ປນ ສຕມ຺ປິ ອນາປຕ຺ຕິໍ ນ ກໂຣຕິເຍວ.

ສທ຺ເຘຍ຺ຍວຈສາຕິ ສທ຺ຘາຕພ຺ພວຈນາ. ສາ ປນ ຍສ຺ມາ ອຣິຍສາວິກາວ ໂຫຕິ, ເຕນສ຺ສ ປທຠາຊເນ ‘‘ອາຄຕຜລາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອາຄຕໍ ຜລໍ ອສ຺ສາຕິ ອາຄຕຜລາ ປຏິລທ຺ຘໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຠິສເມຕາວິນີຕິ ປຏິວິທ຺ຘຈຕຸສຈ຺ຈາ. ວິຎ຺ຎາຕໍ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍສາສນໍ ເອຕາຍາຕິ ວິຎ຺ຎາຕສາສນາ. ນິສຊ຺ຊໍ ຠິກ຺ຂຸ ປຏິຊານມາໂນຕິ ກິຎ຺ຈາປິ ເອວຣູປາ ອຸປາສິກາ ທິສ຺ວາ ວທຕິ, ອຖ ໂຂ ຠິກ຺ຂຸ ນິສຊ຺ຊໍ ປຏິຊານມາໂນເຍວ ຕິຓ຺ຓໍ ຘມ຺ມານໍ ອຎ຺ຎຕເຣນ ກາເຣຕພ຺ໂພ, ນ ອປ຺ປຏິຊານມາໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເຍນ ວາ ສາ ສທ຺ເຘຍ຺ຍວຈສາ ອຸປາສິກາ ວເທຍ຺ຍ ເຕນ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ກາເຣຕພ຺ໂພຕິ ນິສຊ຺ຊາທີສຸ ອາກາເຣສຸ ເຍນ ວາ ອາກາເຣນ ສທ຺ຘິໍ ເມຖຸນຘມ຺ມາທີນິ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ສາ ອຸປາສິກາ ວເທຍ຺ຍ, ປຏິຊານມາໂນວ ເຕນ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ເອວຣູປາຍປິ ອຸປາສິກາຍ ວຈນມຕ຺ເຕນ ນ ກາເຣຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ທິຏ຺ຐໍ ນາມ ຕຖາປິ ໂຫຕິ, ອຎ຺ຎຖາປິ ໂຫຕິ.

ຕທຕ຺ຖໂຊຕນຕ຺ຖຎ຺ຈ ອິທໍ ວຕ຺ຖຸໍ ອຸທາຫຣນ຺ຕິ – ມລ຺ລາຣາມວິຫາເຣ ກິຣ ເອໂກ ຂີຓາສວຕ຺ເຖໂຣ ເອກທິວສໍ ອຸປຏ຺ຐາກກຸລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕເຄເຫ ນິສີທິ, ອຸປາສິກາປິ ສຍນປລ຺ລງ຺ກໍ ນິສ຺ສາຍ ຐິຕາ ໂຫຕິ. ອເຖໂກ ປິຓ຺ຑຈາຣິໂກ ທ຺ວາເຣ ຐິໂຕ ທິສ຺ວາ ‘‘ເຖໂຣ ອຸປາສິກາຍ ສທ຺ຘິໍ ເອກາສເນ ນິສິນ຺ໂນ’’ຕິ ສຎ຺ຎໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ໂອໂລເກສິ. ເຖໂຣປິ ‘‘ອຍໍ ມຍິ ອສຸທ຺ຘລທ຺ຘິໂກ ຊາໂຕ’’ຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ໂຈ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐານໍ ປວິສິຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕວ ນິສີທິ. ໂສປິ ຠິກ຺ຂຸ ‘‘ເຖຣໍ ໂຈເທສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸກ຺ກາສິຕ຺ວາ ທ຺ວາຣໍ ວິວຣິ. ເຖໂຣ ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ຎຕ຺ວາ ອາກາເສ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ກູຏາຄາຣກຓ຺ຓິກໍ ນິສ຺ສາຍ ປລ຺ລງ຺ເກນ ນິສີທິ. ໂສປິ ຠິກ຺ຂຸ ອນ຺ໂຕ ປວິສິຕ຺ວາ ມຎ຺ຈຎ຺ຈ ເຫຏ຺ຐາມຎ຺ຈຎ຺ຈ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ເຖຣໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ອຸລ຺ໂລເກສິ, ອຖ ອາກາເສ ນິສິນ຺ນໍ ເຖຣໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ເອວໍ ມຫິທ຺ຘິກາ ນາມ ຕຸມ຺ເຫ ມາຕຸຄາເມນ ສທ຺ຘິໍ ເອກາສເນ ນິສິນ຺ນຠາວໍ ວທາເປຖ ເອວາ’’ຕິ ອາຫ. ເຖໂຣ ‘‘ອນ຺ຕຣຆຣສ຺ເສເວໂສ ອາວຸໂສ ໂທໂສ, ອຫໍ ປນ ຕໍ ສທ຺ຘາເປຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ເອວມກາສິໍ, ຣກ຺ເຂຍ຺ຍາສິ ມ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ໂອຕຣີຕິ.

໔໔໖. ອິໂຕ ປຣໍ ສາ ເຈ ເອວໍ ວເທຍ຺ຍາຕິອາທິ ສພ຺ພໍ ປຏິຎ຺ຎາຍ ກາຣຓາກາຣທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຕ຺ຖ ມາຕຸຄາມສ຺ສ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວນ຺ໂຕຕິ ມາຕຸຄາມສ຺ສ ມຄ຺ເຄ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິສຊ຺ຊາຍ ກາເຣຕພ຺ໂພຕິ ນິສຊ຺ຊໍ ປຏິຊານິຕ຺ວາ ເມຖຸນຘມ຺ມປຏິເສວນໍ ອປ຺ປຏິຊານນ຺ໂຕ ເມຖຸນຘມ຺ມປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິຍາ ອກາເຣຕ຺ວາ ນິສຊ຺ຊາມຕ຺ເຕນ ຍໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕິ ຕາຍ ກາເຣຕພ຺ໂພ, ປາຈິຕ຺ຕິຍາປຕ຺ຕິຍາ ກາເຣຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອເຕນ ນເຍນ ສພ຺ພຈຕຸກ຺ເກສຸ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໔໕໑. ສິກ຺ຂາປທປຣິໂຍສາເນ ປນ ອາປຕ຺ຕານາປຕ຺ຕິປຣິຈ຺ເຉທທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ເຕສຸ ຄມນໍ ປຏິຊານາຕີຕິອາທີສຸ ຄມນໍ ປຏິຊານາຕີຕິ ‘‘ຣໂຫນິສຊ຺ຊສ຺ສາທຕ຺ຖໍ ຄໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ ເອວໍ ຄມນໍ ປຏິຊານາຕິ, ນິສຊ຺ຊນ຺ຕິ ນິສຊ຺ຊສ຺ສາເທເນວ ນິສຊ຺ຊໍ ປຏິຊານາຕິ. ອາປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ຕີສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ອາປຕ຺ຕິໍ. ອາປຕ຺ຕິຍາ ກາເຣຕພ຺ໂພຕິ ຕີສຸ ຍໍ ປຏິຊານາຕິ, ຕາຍ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ເສສເມຕ຺ຖ ຈຕຸກ຺ເກ ອຸຕ຺ຕານາຘິປ຺ປາຍເມວ. ທຸຕິຍຈຕຸກ຺ເກ ປນ ຄມນໍ ນ ປຏິຊານາຕີຕິ ຣໂຫ ນິສຊ຺ຊສ຺ສາທວເສນ ນ ປຏິຊານາຕິ, ‘‘ສລາກຠຕ຺ຕາທິນາ ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ເມນ ຄໂຕມ຺ຫິ, ສາ ປນ ມຍ຺ຫໍ ນິສິນ຺ນຏ຺ຐານໍ ອາຄຕາ’’ຕິ ວທຕິ. ເສສເມຕ຺ຖາປິ ອຸຕ຺ຕານາຘິປ຺ປາຍເມວ.

ອຍໍ ປນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ວິນິຈ຺ຉໂຍ – ຣໂຫ ນິສຊ຺ຊສ຺ສາໂທຕິ ເມຖຸນຘມ຺ມສນ຺ນິສ຺ສິຕກິເລໂສ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ເຕນສ຺ສາເທນ ມາຕຸຄາມສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕຸກາໂມ ອກ຺ຂິໍ ອຎ຺ເຊຕິ, ທຸກ຺ກຏໍ. ນິວາສນໍ ນິວາເສຕິ, ກາຍພນ຺ຘນໍ ພນ຺ຘຕິ, ຈີວຣໍ ປາຣຸປຕິ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ປໂຍເຄ ປໂຍເຄ ທຸກ຺ກຏໍ. ຄຈ຺ຉຕິ, ປທວາເຣ ປທວາເຣ ທຸກ຺ກຏໍ. ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິສີທຕິ, ທຸກ຺ກຏເມວ. ມາຕຸຄາເມ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນມຕ຺ເຕ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ສເຈ ສາ ອິຕ຺ຖີ ເກນຈິ ກຣຓີເຍນ ອຸຏ຺ຐາຍຸຏ຺ຐາຍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ນິສີທຕິ, ນິສຊ຺ຊາຍ ນິສຊ຺ຊາຍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ຄໂຕ, ສາ ນ ທິຏ຺ຐາ, ອຎ຺ຎາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ນິສີທຕິ, ອສ຺ສາເທ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ປນ ‘‘ຄມນກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອາປຕ຺ຕິເຍວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສເຈ ສມ຺ພຫຸລາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ມາຕຸຄາມຄຓນາຍ ປາຈິຕ຺ຕິຍານິ. ສເຈ ອຸຏ຺ຐາຍຸຏ຺ຐາຍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ນິສີທນ຺ຕິ, ນິສຊ຺ຊາຄຓນາຍ ປາຈິຕ຺ຕິຍານິ. ອນິຍເມຕ຺ວາ ທິຏ຺ຐທິຏ຺ຐາຍ ສທ຺ຘິໍ ຣຫສ຺ສາທໍ ກປ຺ເປສ຺ສາມີຕິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນສ຺ສາປິ ອາຄຕາຄຕານໍ ວເສນ ປຸນປ຺ປຸນໍ ນິສຊ຺ຊາວເສນ ຈ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ເວທິຕພ຺ພາ. ສເຈ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນາຍ ອິຕ຺ຖິຍາ ຣຫສ຺ສາໂທ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ອນາປຕ຺ຕິ.

ສມຸຏ຺ຐານາທີນິ ປຐມປາຣາຊິກສທິສາເນວາຕິ.

ປຐມອນິຍຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ທຸຕິຍອນິຍຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໕໒. ເຕນ ສມເຍນ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາຕິ ທຸຕິຍອນິຍຕສິກ຺ຂາປທໍ. ຕຕ຺ຖ ຠຄວຕາ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕນ຺ຕິອາທິມ຺ຫິ ‘‘ຍໍ ເອໂກ ເອກາຍ ຣໂຫ ປຏິຈ຺ຉນ຺ເນ ອາສເນ ອລໍກມ຺ມນິເຍ ນິສຊ຺ຊໍ ກປ຺ເປຍ຺ຍ, ຕໍ ນິສຊ຺ຊໍ ກປ຺ເປຕຸໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອິຕຣຖາ ຫິ ‘‘ເອກສ຺ສ ເອກາຍາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ກສ຺ມາ? ‘‘ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ສາມິອຕ຺ເຖ ວາ ເອຕໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໔໕໓. ນ ເຫວ ໂຂ ປນ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ຍມ຺ປິ ພຫິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ອນ຺ໂຕ ວິວຏໍ ປຣິເວຓງ຺ຄຓາທິ, ຕມ຺ປິ ອນ຺ໂຕຄຘນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອວຣູປຎ຺ຫິ ຐານໍ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ເນເຍວ ຄຫິຕນ຺ຕິ ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສສໍ ປຐມສິກ຺ຂາປທນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເກວລຎ຺ຫິ ອິຘ ອິຕ຺ຖີປິ ປຸຣິໂສປິ ໂຍ ໂກຈິ ວິຎ຺ຎູ ອນນ຺ໂຘ ອພຘິໂຣ ອນ຺ໂຕທ຺ວາທສຫຕ຺ເຖ ໂອກາເສ ຐິໂຕ ວາ ນິສິນ຺ໂນ ວາ ວິກ຺ຂິຕ຺ໂຕປິ ນິທ຺ທາຍນ຺ໂຕປິ ອນາປຕ຺ຕິໍ ກໂຣຕິ. ພຘິໂຣ ປນ ຈກ຺ຂຸມາປິ ອນ຺ໂຘ ວາ ອພຘິໂຣປິ ນ ກໂຣຕິ. ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ປຣິຫາເປຕ຺ວາ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອຍໍ ວິເສໂສ. ເສສໍ ປຸຣິມສທິສເມວ. ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ ອຸມ຺ມຕ຺ຕກອາທິກມ຺ມິການໍ ອນາປຕ຺ຕິ.

ສມຸຏ຺ຐານາທີສຸ ອິທໍສິກ຺ຂາປທໍ ຕິສມຸຏ຺ຐານໍ – ກາຍຈິຕ຺ຕໂຕ, ວາຈາຈິຕ຺ຕໂຕ, ກາຍວາຈາຈິຕ຺ຕໂຕ ຈ ສມຸຏ຺ຐາຕິ. ກິຣິຍໍ, ສຎ຺ຎາວິໂມກ຺ຂໍ, ສຈິຕ຺ຕກໍ, ໂລກວຊ຺ຊໍ, ກາຍກມ຺ມໍ, ວຈີກມ຺ມໍ, ອກຸສລຈິຕ຺ຕໍ, ສຸຂມຊ຺ຌຕ຺ຕເວທນາຫິ ທ຺ວິເວທນໍ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວາຕິ.

ທຸຕິຍອນິຍຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ ວິນຍສໍວຓ຺ຓນາຍ

ອນິຍຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍກຓ຺ຑໍ

໑. ຈີວຣວຄ຺ໂຄ

໑. ປຐມກຖິນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ຕິໍສ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍາ ຘມ຺ມາ, ເຍ ວຸຕ຺ຕາ ສມິຕາວິນາ;

ເຕສໍ ທານິ ກຣິສ຺ສາມິ, ອປຸພ຺ພປທວຓ຺ຓນໍ.

໔໕໙. ເຕນ ສມເຍນ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ ເວສາລິຍໍ ວິຫຣຕິ ໂຄຕມເກ ເຈຕິເຍ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຠຄວຕາ ຠິກ຺ຂູນໍ ຕິຈີວຣໍ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ ໂຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຕິຈີວຣນ຺ຕິ ອນ຺ຕຣວາສໂກ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ໂຄ ສງ຺ຆາຏີຕິ ອິທໍ ຈີວຣຕ຺ຕຍໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ ໂຫຕິ. ຍຕ຺ຖ ປເນຕໍ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ, ຍທາ ຈ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ, ເຍນ ຈ ກາຣເຓນ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ຈີວຣກ຺ຂນ຺ຘເກ ຊີວກວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ (ມຫາວ. ໓໒໖ ອາທໂຍ) ອາຄຕເມວ. ອຎ຺ເຎເນວ ຕິຈີວເຣນ ຄາມໍ ປວິສນ຺ຕີຕິ ເຍນ ວິຫາເຣ ອຈ຺ຉນ຺ຕິ ນ຺ຫານຎ຺ຈ ໂອຕຣນ຺ຕິ, ຕໂຕ ອຎ຺ເຎນ, ເອວໍ ທິວເສ ທິວເສ ນວ ຈີວຣານິ ຘາເຣນ຺ຕິ.

໔໖໐. ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂຫຕີຕິ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ທ຺ວາຣໍ ທທມານໍ ປຏິລາຠວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂຫຕິ, ໂນ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິວເສນ.

ອາຍສ຺ມໂຕ ສາຣິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ທາຕຸກາໂມ ໂຫຕີຕິ ອາຍສ຺ມາ ກິຣ ອານນ຺ໂທ ຠຄວນ຺ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ໂຎ ເອວຣູໂປ ຄຸຓວິສິຏ຺ໂຐ ປຸຄ຺ຄໂລ ນຕ຺ຖີຕິ ຄຸຓພຫຸມາເນນ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ສາຣິປຸຕ຺ຕໍ ອຕິມມາຍຕິ. ໂສ ສທາປິ ມນາປໍ ຈີວຣໍ ລຠິຕ຺ວາ ຣຊິຕ຺ວາ ກປ຺ປພິນ຺ທຸໍ ທຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ເສວ ເທຕິ, ປຸເຣຠຕ຺ເຕ ປຓີຕໍ ຍາຄຸຂຊ຺ຊກໍ ວາ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ວາ ລຠິຕ຺ວາປິ ເຖຣສ຺ເສວ ເທຕິ, ປຈ຺ຉາຠຕ຺ເຕ ມຘຸຜາຓິຕາທີນິ ລຠິຕ຺ວາປິ ເຖຣສ຺ເສວ ເທຕິ, ອຸປຏ຺ຐາກກຸເລຫິ ທາຣເກ ນິກ຺ຂາເມຕ຺ວາ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາປິ ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ອຸປຊ຺ຌໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ສຍໍ ອນຸສາວນກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ. ອາຍສ຺ມາປິ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ‘‘ປິຕຸ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ນາມ ເຊຏ຺ຐປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຠາໂຣ, ຕໍ ມຍາ ຠຄວໂຕ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກິຈ຺ຈໍ ອານນ຺ໂທ ກໂຣຕິ, ອຫໍ ອານນ຺ທໍ ນິສ຺ສາຍ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ໂກ ວິຫຣິຕຸໍ ລຠາມີ’’ຕິ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ອຕິວິຍ ມມາຍຕິ, ໂສປິ ມນາປໍ ຈີວຣໍ ລຠິຕ຺ວາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ເສວ ເທຕີຕິ ສພ຺ພໍ ປຸຣິມສທິສເມວ. ເອວໍ ຄຸຓພຫຸມາເນນ ມມາຍນ຺ໂຕ ຕທາ ອຸປ຺ປນ຺ນມ຺ປິ ຕໍ ຈີວຣໍ ອາຍສ຺ມໂຕ ສາຣິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ທາຕຸກາໂມ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ນວມໍ ວາ ຠຄວາ ທິວສໍ ທສມໍ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ສເຈ ຠເວຍ຺ຍ ‘‘ກຖໍ ເຖໂຣ ຊານາຕີ’’ຕິ? ພຫູຫິ ກາຣເຓຫິ ຊານາຕິ. ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ ກິຣ ຊນປທຈາຣິກໍ ປກ຺ກມນ຺ໂຕ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາວ ປກ຺ກມຕິ ‘‘ອຫໍ ເອຕ຺ຕເກນ ນາມ ກາເລນ ອາຄຈ຺ຉິສ຺ສາມິ, ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ຠຄວນ຺ຕໍ ມາ ປມຊ຺ຊີ’’ຕິ. ສເຈ ສມ຺ມຸຂາ ນ ອາປຸຈ຺ຉຕິ, ຠິກ຺ຂູ ເປເສຕ຺ວາປິ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາວ ຄຈ຺ຉຕິ. ສເຈ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ວສ຺ສໍ ວສຕິ, ເຍ ປຐມຕຣໍ ຠິກ຺ຂູ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເຕ ເອວໍ ປຫິຓຕິ ‘‘ມມ ວຈເນນ ຠຄວໂຕ ຈ ປາເທ ສິຣສາ ວນ຺ທຖ, ອານນ຺ທສ຺ສ ຈ ອາໂຣຄ຺ຍໍ ວຕ຺ວາ ມໍ ‘ອສຸກທິວເສ ນາມ ອາຄມິສ຺ສຕີ’ຕິ ວທຖາ’’ຕິ ສທາ ຈ ຍຖາປຣິຈ຺ຉິນ຺ນທິວເສເຍວ ເອຕິ. ອປິຈາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ອນຸມາເນນປິ ຊານາຕິ ‘‘ເອຕ຺ຕເກ ທິວເສ ຠຄວຕາ ວິໂຍຄໍ ສຫນ຺ໂຕ ອຘິວາເສນ຺ໂຕ ອາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ວສິ, ອິໂຕ ທານິ ປຏ຺ຐາຍ ອສຸກໍ ນາມ ທິວສໍ ນ ອຕິກ຺ກມິສ຺ສຕິ ອທ຺ຘາ ອາຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ເຍສໍ ເຍສຎ຺ຫິ ປຎ຺ຎາ ມຫຕີ ເຕສໍ ເຕສໍ ຠຄວຕິ ເປມຎ຺ຈ ຄາຣໂວ ຈ ມຫາ ໂຫຕີຕິ ອິມິນາ ນເຍນາປິ ຊານາຕິ. ເອວໍ ພຫູຫິ ກາຣເຓຫິ ຊານາຕິ. ເຕນາຫ – ‘‘ນວມໍ ວາ ຠຄວາ ທິວສໍ ທສມໍ ວາ’’ຕິ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ຍສ຺ມາ ອິທໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊໍ, ນ ໂລກວຊ຺ຊໍ; ຕສ຺ມາ ອາຍສ຺ມຕາ ອານນ຺ເທນ ວຸຕ຺ຕສທິສເມວ ປຣິຈ຺ເຉທໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ອຖ ໂຂ ຠຄວາ…ເປ… ຘາເຣຕຸ’’ນ຺ຕິ. ສເຈ ປນ ເຖເຣນ ອທ຺ຘມາໂສ ວາ ມາໂສ ວາ ອຸທ຺ທິຏ຺ໂຐ ອຠວິສ຺ສ, ໂສປິ ຠຄວຕາ ອນຸຎ຺ຎາໂຕ ອສ຺ສ.

໔໖໒-໓. ນິຏ຺ຐິຕຈີວຣສ຺ມິນ຺ຕິ ເຍນ ເກນຈິ ນິຏ຺ຐາເນນ ນິຏ຺ຐິເຕ ຈີວຣສ຺ມິໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ຕໍ ຈີວຣໍ ກຣເຓນປິ ນິຏ຺ຐິຕໍ ໂຫຕິ, ນສ຺ສນາທີຫິປິ ຕສ຺ມາສ຺ສ ປທຠາຊເນ ອຕ຺ຖມຕ຺ຕເມວ ທສ຺ເສຕຸໍ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຈີວຣໍ ກຕໍ ວາ ໂຫຕີຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ກຕນ຺ຕິ ສູຈິກມ຺ມປຣິໂຍສາເນນ ກຕໍ, ສູຈິກມ຺ມປຣິໂຍສານໍ ນາມ ຍໍກິຎ຺ຈິ ສູຈິຍາ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ປາສປຏ຺ຏຄຓ຺ຐິກປຏ຺ຏປຣິໂຍສານໍ ກຕ຺ວາ ສູຈິຍາ ປຏິສາມນໍ. ນຏ຺ຐນ຺ຕິ ໂຈຣາທີຫິ ຫຏໍ, ເອຕມ຺ປິ ຫິ ກຣຓປລິໂພຘສ຺ສ ນິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ນິຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວິນຏ຺ຐນ຺ຕິ ອຸປຈິກາທີຫິ ຂາຍິຕໍ. ທຑ຺ຒນ຺ຕິ ອຄ຺ຄິນາ ທຑ຺ຒໍ. ຈີວຣາສາ ວາ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ນາຕິ ‘‘ອສຸກສ຺ມິໍ ນາມ ກຸເລ ຈີວຣໍ ລຠິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຍາ ຈີວຣາສາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ໂຫຕິ, ສາ ວາ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ນາ, ເອເຕສມ຺ປິ ຫິ ກຣຓປລິໂພຘສ຺ເສວ ນິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ນິຏ຺ຐິຕຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອຸພ຺ຠຕສ຺ມິໍ ກຖິເນຕິ ກຖິເນ ຈ ອຸພ຺ຠຕສ຺ມິໍ. ເອເຕນ ທຸຕິຍສ຺ສ ປລິໂພຘສ຺ສ ອຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕໍ ປນ ກຖິນໍ ຍສ຺ມາ ອຏ຺ຐສຸ ວາ ມາຕິກາສຸ ເອກາຍ ອນ຺ຕຣຸພ຺ຠາເຣນ ວາ ອຸທ຺ຘຣີຍຕິ, ເຕນສ຺ສ ນິທ຺ເທເສ ‘‘ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ມາຕິການ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອຏ຺ຐິມາ, ຠິກ຺ຂເວ, ມາຕິກາ ກຖິນສ຺ສ ອຸພ຺ຠາຣາຍ – ປກ຺ກມນນ຺ຕິກາ, ນິຏ຺ຐານນ຺ຕິກາ, ສນ຺ນິຏ຺ຐານນ຺ຕິກາ, ນາສນນ຺ຕິກາ, ສວນນ຺ຕິກາ, ອາສາວຈ຺ເຉທິກາ, ສີມາຕິກ຺ກນ຺ຕິກາ, ສຫຸພ຺ຠາຣາ’’ຕິ ເອວໍ ອຏ຺ຐ ມາຕິກາໂຍ ກຖິນກ຺ຂນ຺ຘເກ ອາຄຕາ. ອນ຺ຕຣຸພ຺ຠາໂຣປິ ‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ໂຆ; ຍທິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ສງ຺ໂຆ ກຖິນໍ ອຸທ຺ຘເຣຍ຺ຍ, ເອສາ ຎຕ຺ຕິ. ສຸຓາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ໂຆ; ສງ຺ໂຆ ກຖິນໍ ອຸທ຺ຘຣຕິ, ຍສ຺ສາຍສ຺ມໂຕ ຂມຕິ, ກຖິນສ຺ສ ອຸພ຺ຠາໂຣ, ໂສ ຕຸຓ຺ຫສ຺ສ; ຍສ຺ສ ນກ຺ຂມຕິ, ໂສ ຠາເສຍ຺ຍ. ອຸພ຺ຠຕໍ ສງ຺ເຆນ ກຖິນໍ, ຂມຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ, ຕສ຺ມາ ຕຸຓ຺ຫີ, ເອວເມຕໍ ຘາຣຍາມີ’’ຕິ (ປາຈິ. ໙໒໖) ເອວໍ ຠິກ຺ຂຸນີວິຠງ຺ເຄ ອາຄໂຕ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ຕໍ ອາຄຕຏ຺ຐາເນເຍວ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມ. ອິຘ ປນ ວຸຈ຺ຈມາເນ ປາຬິ ອາຫຣິຕພ຺ພາ ໂຫຕິ, ອຕ຺ໂຖປິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ວຸຕ຺ໂຕປິ ຈ ນ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍ ໂຫຕິ, ອຏ຺ຐາເນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຍ.

ທສາຫປຣມນ຺ຕິ ທສ ອຫານິ ປຣໂມ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ອສ຺ສາຕິ ທສາຫປຣໂມ, ຕໍ ທສາຫປຣມໍ ກາລໍ ຘາເຣຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປທຠາຊເນ ປນ ອຕ຺ຖມຕ຺ຕເມວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ທສາຫປຣມຕາ ຘາເຣຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທຎ຺ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ‘‘ທສາຫປຣມ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍາ ທສາຫປຣມຕາ ທສາຫປຣມຠາໂວ, ອຍໍ ເອຕ຺ຕໂກ ກາໂລ ຍາວ ນາຕິກ຺ກມຕິ ຕາວ ຘາເຣຕພ຺ພນ຺ຕິ.

ອຘິຏ຺ຐິຕວິກປ຺ປິເຕສຸ ອປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ ອຕິເຣກໍ ຈີວຣນ຺ຕິ ອຕິເຣກຈີວຣໍ. ເຕເນວສ຺ສ ປທຠາຊເນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອນຘິຏ຺ຐິຕໍ ອວິກປ຺ປິຕ’’ນ຺ຕິ.

ຉນ຺ນໍ ຈີວຣານໍ ອຎ຺ຎຕຣນ຺ຕິ ໂຂມໍ, ກປ຺ປາສິກໍ, ໂກເສຍ຺ຍໍ, ກມ຺ພລໍ, ສາຓໍ, ຠງ຺ຄນ຺ຕິ ອິເມສໍ ຉນ຺ນໍ ຈີວຣານໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ. ເອເຕນ ຈີວຣສ຺ສ ຊາຕິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ປມາຓໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວິກປ຺ປນຸປຄໍ ປຈ຺ຉິມ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຕສ຺ສ ປມາຓໍ ທີຆໂຕ ທ຺ເວ ວິທຕ຺ຖິໂຍ, ຕິຣິຍໍ ວິທຕ຺ຖິ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ປາຬິ – ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາຍາເມນ ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລໍ ສຸຄຕງ຺ຄຸເລນ ຈຕຸຣງ຺ຄຸລວິຕ຺ຖຕໍ ປຈ຺ຉິມໍ ຈີວຣໍ ວິກປ຺ເປຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໕໘).

ຕໍ ອຕິກ຺ກາມຍໂຕ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ຕໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕຊາຕິປ຺ປມາຓໍ ຈີວຣໍ ທສາຫປຣມໍ ກາລໍ ອຕິກ຺ກາມຍໂຕ, ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ຍຖາ ອຕິເຣກຈີວຣໍ ນ ໂຫຕິ ຕຖາ ອກຸພ຺ພໂຕ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ຕຎ຺ຈ ຈີວຣໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ໂຫຕິ, ປາຈິຕ຺ຕິຍາປຕ຺ຕິ ຈສ຺ສ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ນິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ, ປຸພ຺ພຠາເຄ ກຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ວິນຍກມ຺ມສ຺ເສຕໍ ນາມໍ. ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍມສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍມິຈ຺ເຈວ. ກິນ຺ຕໍ? ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ຕໍ ອຕິກ຺ກາມຍໂຕ ສນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວິນຍກມ຺ມໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ໂຫຕີຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ. ປທຠາຊເນ ປນ ປຐມໍ ຕາວ ອຕ຺ຖວິກປ຺ປໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕໍ ອຕິກ຺ກາມຍໂຕ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ມາຕິກໍ ຐເປຕ຺ວາ ‘‘ເອກາທເສ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມເນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ໂຫຕິ, ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸນ ຍສ຺ສ ຈ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ຍຖາ ຈ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສງ຺ຆສ຺ສ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ເອກາທເສ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມເນຕິ ເອຕ຺ຖ ຍໍ ທິວສໍ ຈີວຣໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ຕສ຺ສ ໂຍ ອຣຸໂຓ, ໂສ ອຸປ຺ປນ຺ນທິວສນິສ຺ສິໂຕ, ຕສ຺ມາ ຈີວຣຸປ຺ປາທທິວສເອນ ສທ຺ຘິໍ ເອກາທເສ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມເນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສເຈປິ ພຫູນິ ເອກຊ຺ຌໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ວາ ເວເຐຕ຺ວາ ວາ ຐປິຕານິ ເອກາວ ອາປຕ຺ຕິ. ອພທ຺ຘາເວຐິເຕສຸ ວຕ຺ຖຸຄຓນາຍ ອາປຕ຺ຕິໂຍ.

ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອາປຕ຺ຕິ ເທເສຕພ຺ພາຕິ ກຖໍ ເທເສຕພ຺ພາ? ຍຖາ ຂນ຺ຘເກ ວຸຕ຺ຕໍ, ກຖຎ຺ຈ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ? ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ເຕນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸນາ ສງ຺ຆໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເອກໍສໍ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ກຣິຕ຺ວາ ວຸຑ຺ຒານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປາເທ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸກ຺ກຸຏິກໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ເອວມສ຺ສ ວຈນີໂຍ – ‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ໂນ, ຕໍ ປຏິເທເສມີ’’’ຕິ (ຈູຬວ. ໒໓໙). ອິຘ ປນ ສເຈ ເອກໍ ຈີວຣໍ ໂຫຕິ ‘‘ເອກໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ສເຈ ທ຺ເວ, ‘‘ທ຺ເວ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ສເຈ ພຫູນິ ‘‘ສມ຺ພຫຸລານີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ນິສ຺ສຊ຺ຊເນປິ ສເຈ ເອກໍ ຍຖາປາຬິເມວ ‘‘ອິທໍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຈີວຣ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ສເຈ ທ຺ເວ ວາ ພຫູນິ ວາ, ‘‘ອິມານິ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຈີວຣານິ ທສາຫາຕິກ຺ກນ຺ຕານິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍານິ, ອິມານາຫໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ນິສ຺ສຊ຺ຊາມີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ປາຬິໍ ວຕ຺ຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ເຕນ ອຎ຺ຎຖາປິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

ພ຺ຍຕ຺ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ປຏິພເລນ ອາປຕ຺ຕິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພາຕິ ຂນ຺ຘເກ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພາ. ເອວຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ພ຺ຍຕ຺ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ປຏິພເລນ ສງ຺ໂຆ ຎາເປຕພ຺ໂພ –

‘ສຸຓາຕຸ ເມ ຠນ຺ເຕ ສງ຺ໂຆ, ອຍໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ຠິກ຺ຂຸ ອາປຕ຺ຕິໍ ສຣຕິ ວິວຣຕິ ອຸຕ຺ຕານິໍ ກໂຣຕິ ເທເສຕິ, ຍທິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ອຫໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອາປຕ຺ຕິໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ’ນ຺ຕິ.

ເຕນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ‘ປສ຺ສສີ’ຕິ? ‘ອາມ, ປສ຺ສາມີ’ຕິ. ອາຍຕິໍ ສໍວເຣຍ຺ຍາສີ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໒໓໙). ທ຺ວີສຸ ປນ ສມ຺ພຫຸລາສຸ ວາ ປຸຣິມນເຍເນວ ວຈນເຠໂທ ຎາຕພ຺ໂພ.

ຈີວຣທາເນປິ ‘‘ສງ຺ໂຆ ອິມໍ ຈີວຣໍ ອິມານິ ຈີວຣານີ’’ຕິ ວຕ຺ຖຸວເສນ ວຈນເຠໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຄຓສ຺ສ ຈ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຈ ນິສ຺ສຊ຺ຊເນປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ອາປຕ຺ຕິເທສນາປຏິຄ຺ຄຫເຓສຸ ປເນຕ຺ຖ ອຍໍ ປາຬິ – ‘‘ເຕນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸນາ ສມ຺ພຫຸເລ ຠິກ຺ຂູ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເອກໍສໍ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ກຕ຺ວາ ວຸຑ຺ຒານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປາເທ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸກ຺ກຸຏິກໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ເອວມສ຺ສຸ ວຈນີຍາ – ‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ໂນ ຕໍ ປຏິເທເສມີ’ຕິ. ພ຺ຍຕ຺ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ປຏິພເລນ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຎາເປຕພ຺ພາ –

‘ສຸຓນ຺ຕຸ ເມ ອາຍສ຺ມນ຺ຕາ, ອຍໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ຠິກ຺ຂຸ ອາປຕ຺ຕິໍ ສຣຕິ ວິວຣຕິ ອຸຕ຺ຕານິໍ ກໂຣຕິ ເທເສຕິ. ຍທາຍສ຺ມນ຺ຕານໍ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ອຫໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອາປຕ຺ຕິໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ’ນ຺ຕິ.

ເຕນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ‘ປສ຺ສສີ’ຕິ? ‘ອາມ, ປສ຺ສາມີ’ຕິ. ‘ອາຍຕິໍ ສໍວເຣຍ຺ຍາສີ’ຕິ.

ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເອກໍສໍ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ກຣິຕ຺ວາ ອຸກ຺ກຸຏິກໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ເອວມສ຺ສ ວຈນີໂຍ – ‘ອຫໍ, ອາວຸໂສ, ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ໂນ ຕໍ ປຏິເທເສມີ’ຕິ. ເຕນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ‘ປສ຺ສສີ’ຕິ, ອາມ ປສ຺ສາມີຕິ ອາຍຕິໍ ສໍວເຣຍ຺ຍາສີ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໒໓໙). ຕຕ຺ຖ ປຸຣິມນເຍເນວ ອາປຕ຺ຕິຍາ ນາມຄ຺ຄຫຓໍ ວຈນເຠໂທ ຈ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຍຖາ ຈ ຄຓສ຺ສ ນິສ຺ສຊ຺ຊເນ ເອວໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ນິສ຺ສຊ຺ຊເນປິ ປາຬິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຍທິ ຫິ ວິເສໂສ ຠເວຍ຺ຍ, ຍເຖວ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕິຓ຺ຓນ຺ນໍ ປາຣິສຸທ຺ຘິອຸໂປສຖໍ ກາຕຸໍ, ເອວຎ຺ຈ ປນ, ຠິກ຺ຂເວ, ກາຕພ຺ໂພ. ພ຺ຍຕ຺ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ປຏິພເລນ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຎາເປຕພ຺ພາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ‘‘ຕິຓ຺ຓນ຺ນໍ ປາຣິສຸທ຺ຘິອຸໂປສຖໍ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ທ຺ວິນ຺ນໍ ປາຣິສຸທ຺ຘິອຸໂປສຖໍ ກາຕຸໍ, ເອວຎ຺ຈ ປນ, ຠິກ຺ຂເວ, ກາຕພ຺ໂພ. ເຖເຣນ ຠິກ຺ຂຸນາ ເອກໍສໍ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ມຫາວ. ໑໖໘) ນເຍນ ວິສຸໍເຍວ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປາຣິສຸທ຺ຘິອຸໂປສໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ, ເອວມິຘາປິ ວິສຸໍ ປາຬິໍ ວເທຍ຺ຍ, ຍສ຺ມາ ປນ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ອວຕ຺ວາ ຄໂຕຕິ, ຄຓສ຺ສ ວຸຕ຺ຕາ ປາຬິເຍເວຕ຺ຖ ປາຬິ.

ອາປຕ຺ຕິປຏິຄ຺ຄຫເຓ ປນ ອຍໍ ວິເສໂສ, ຍຖາ ຄຓສ຺ສ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອາປຕ຺ຕິຍາ ເທສິຍມານາຍ ອາປຕ຺ຕິປຏິຄ຺ຄາຫໂກ ຠິກ຺ຂຸ ຎຕ຺ຕິໍ ຐເປຕິ, ເອວໍ ອຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ທ຺ວີສຸ ອຎ຺ຎຕເຣນ ຍຖາ ເອກປຸຄ຺ຄໂລ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ເອວໍ ອາປຕ຺ຕິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພາ. ທ຺ວິນ຺ນຎ຺ຫິ ຎຕ຺ຕິຏ຺ຐປນາ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຍທິ ສິຍາ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປາຣິສຸທ຺ຘິອຸໂປສຖໍ ວິສຸໍ ນ ວເທຍ຺ຍ.

ນິສ຺ສຏ຺ຐຈີວຣທາເນປິ ຍຖາ ‘‘ອິມໍ ຈີວຣໍ ອາຍສ຺ມໂຕ ທມ຺ມີ’’ຕິ ເອໂກ ວທຕິ, ເອວໍ ‘‘ອິມໍ ມຍໍ ຈີວຣໍ ອາຍສ຺ມໂຕ ເທມາ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອິໂຕ ຄຣຸກຕຣານິ ຫິ ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ມານິປິ ‘‘ອປໂລເກຕ຺ວາ ກາຕພ຺ພານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕານິ ອຕ຺ຖິ, ເຕສໍ ເອຕໍ ອນຸໂລມໍ ນິສ຺ສຏ຺ຐຈີວຣໍ ປນ ທາຕພ຺ພເມວ ອທາຕຸໍ ນ ລພ຺ຠຕິ, ວິນຍກມ຺ມມຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ. ນ ຕໍ ເຕນ ສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ຄຓສ຺ສ ວາ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວາ ທິນ຺ນເມວ ໂຫຕີຕິ.

໔໖໘. ທສາຫາຕິກ຺ກນ຺ເຕ ອຕິກ຺ກນ຺ຕສຎ຺ຎີຕິ ທສາຫໍ ອຕິກ຺ກນ຺ເຕ ຈີວເຣ ‘‘ອຕິກ຺ກນ຺ຕໍ ອິທ’’ນ຺ຕິ ເອວໍສຎ຺ຎີ, ທສາເຫ ວາ ອຕິກ຺ກນ຺ເຕ ‘‘ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕ ທສາໂຫ’’ຕິ ເອວໍສຎ຺ຎີ. ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ນ ອິຘ ສຎ຺ຎາ ຣກ຺ຂຕິ. ໂຍປິ ເອວໍສຎ຺ຎີ, ຕສ຺ສປິ ຕໍ ຈີວຣໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍາປຕ຺ຕິ ຈ. ສນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວິນຍກມ຺ມໍ ວາ ປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ອຸໂຠປິ ອຕ຺ຖວິກປ຺ປາ ຍຸຊ຺ຊນ຺ຕິ. ເອສ ນໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ.

ອວິສ຺ສຊ຺ຊິເຕ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕສຎ຺ຎີຕິ ກສ຺ສຈິ ອທິນ຺ເນ ອປຣິຈ຺ຈຕ຺ເຕ ‘‘ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ມຍາ’’ຕິ ເອວໍສຎ຺ຎີ.

ອນຏ຺ເຐ ນຏ຺ຐສຎ຺ຎີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຈີວເຣນ ສທ຺ຘິໍ ພຫູນິ ອຎ຺ເຎສໍ ຈີວຣານິ ເອກໂຕ ຐປິຕານິ ໂຈຣາ ຫຣນ຺ຕິ. ຕຕ຺ເຣສ ອຕ຺ຕໂນ ຈີວເຣ ອນຏ຺ເຐ ນຏ຺ຐສຎ຺ຎີ ໂຫຕິ. ເອສ ນໂຍ ອວິນຏ຺ຐາທີສຸປິ.

ອວິລຸຕ຺ເຕຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ຄພ຺ຠໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ປສຍ຺ຫາວຫາຣວເສນ ອວິລຸຕ຺ເຕຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອນິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາຕິ ສກິໍ ນິວຕ຺ຖໍ ວາ ສກິໍ ປາຣຸຕໍ ວາ ກາຍໂຕ ອໂມເຈຕ຺ວາ ທິວສມ຺ປິ ວິຈຣຕິ, ເອກາວ ອາປຕ຺ຕິ. ໂມເຈຕ຺ວາ ໂມເຈຕ຺ວາ ນິວາເສຕິ ວາ ປາຣຸປຕິ ວາ ປໂຍເຄ ປໂຍເຄ ທຸກ຺ກຏໍ. ທຸນ຺ນິວຕ຺ຖໍ ວາ ທຸປ຺ປາຣຸຕໍ ວາ ສຓ຺ຐເປນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ອຎ຺ຎສ຺ສ ຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊໂຕປິ ອນາປຕ຺ຕິ, ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ອຎ຺ເຎນ ກຕໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໕໗໐) ອາທິວຈນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ສາຘກໍ. ອນຕິກ຺ກນ຺ເຕ ອຕິກ຺ກນ຺ຕສຎ຺ຎິໂນ ເວມຕິກສ຺ສ ຈ ທຸກ຺ກຏໍ ປຣິໂຠຄໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

໔໖໙. ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ອນ຺ໂຕທສາຫໍ ອຘິຏ຺ເຐຕິ, ວິກປ຺ເປຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ອຘິຏ຺ຐານຸປຄໍ ວິກປ຺ປນຸປຄຎ຺ຈ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ປາຬິ – ອຖ ໂຂ ຠິກ຺ຂູນໍ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ຍານິ ຕານິ ຠຄວຕາ ອນຸຎ຺ຎາຕານິ ‘ຕິຈີວຣ’ນ຺ຕິ ວາ ‘ວສ຺ສິກສາຏິກາ’ຕິ ວາ ‘ນິສີທນ’ນ຺ຕິ ວາ ‘ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓ’ນ຺ຕິ ວາ ‘ກຓ຺ຑຸປ຺ປຏິຈ຺ຉາທີ’ຕິ ວາ ມຸຂປຸຎ຺ຉນໂຈຬກນ຺ຕິ ວາ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬນ຺ຕິ ວາ ສພ຺ພານິ ຕານິ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພານີຕິ ນຸ ໂຂ ອຸທາຫຸ ວິກປ຺ເປຕພ຺ພານີ’’ຕິ, ຠຄວໂຕ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ –

‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕິຈີວຣໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ນ ວິກປ຺ເປຕຸໍ; ວສ຺ສິກສາຏິກໍ ວສ຺ສານໍ ຈາຕຸມາສໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ຕໂຕ ປຣໍ ວິກປ຺ເປຕຸໍ; ນິສີທນໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ນ ວິກປ຺ເປຕຸໍ; ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ນ ວິກປ຺ເປຕຸໍ; ກຓ຺ຑຸປ຺ປຏິຈ຺ຉາທິໍ ຍາວອາພາຘາ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ຕໂຕ ປຣໍ ວິກປ຺ເປຕຸໍ; ມຸຂປຸຎ຺ຉນໂຈຬໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ນ ວິກປ຺ເປຕຸໍ; ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ນ ວິກປ຺ເປຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໕໘).

‘‘ຕຕ຺ຖ ຕິຈີວຣໍ’’ ອຘິຏ຺ຐຫນ຺ເຕນ ຣຊິຕ຺ວາ ກປ຺ປພິນ຺ທຸໍ ທຕ຺ວາ ປມາຓຍຸຕ຺ຕເມວ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ສ ປມາຓໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉເທນ ສຸຄຕຈີວຣໂຕ ອູນກໍ ວຏ຺ຏຕິ, ລາມກປຣິຈ຺ເຉເທນ ສງ຺ຆາຏິຍາ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄສ຺ສ ຈ ທີຆໂຕ ມຸຏ຺ຐິປຎ຺ຈກໍ ຕິຣິຍໍ ມຸຏ຺ຐິຕ຺ຕິກໍ ປມາຓໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອນ຺ຕຣວາສໂກ ທີຆໂຕ ມຸຏ຺ຐິປຎ຺ຈໂກ ຕິຣິຍໍ ທ຺ວິຫຕ຺ໂຖປິ ວຏ຺ຏຕິ. ປາຣຸປເຓນປິ ຫິ ສກ຺ກາ ນາຠິໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕຸນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕປ຺ປມາຓໂຕ ປນ ອຕິເຣກໍ ອູນກຎ຺ຈ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬນ຺ຕິ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ.

ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ‘‘ທ຺ເວ ຈີວຣສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານາ – ກາເຍນ ວາ ອຘິຏ຺ເຐຕິ, ວາຈາຍ ວາ ອຘິຏ຺ເຐຕີ’’ຕິ (ປຣິ. ໓໒໒) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ປຸຣາຓສງ຺ຆາຏິໍ ‘‘ອິມໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣາມີ’’ຕິ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ນວໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ຫຕ຺ເຖນ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອິມໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ອຘິຏ຺ຐາມີ’’ຕິ ຈິຕ຺ເຕນ ອາໂຠຄໍ ກຕ຺ວາ ກາຍວິກາຣໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ກາເຍນ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພາ. ອິທໍ ກາເຍນ ອຘິຏ຺ຐານໍ, ຕໍ ເຍນ ເກນຈິ ສຣີຣາວຍເວນ ອຜຸສນ຺ຕສ຺ສ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ວາຈາຍ ອຘິຏ຺ຐາເນ ປນ ວຈີເຠທໍ ກຕ຺ວາ ວາຈາຍ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພາ. ຕຕ຺ຣ ທຸວິຘໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ – ສເຈ ຫຕ຺ຖປາເສ ໂຫຕິ ‘‘ອິມໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ອຘິຏ຺ຐາມີ’’ຕິ ວາຈາ ຠິນ຺ທິຕພ຺ພາ. ອຖ ອນ຺ໂຕຄພ຺ເຠ ວາ ອຸປຣິປາສາເທ ວາ ສາມນ຺ຕວິຫາເຣ ວາ ໂຫຕິ ຐປິຕຏ຺ຐານໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ‘‘ເອຕໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ອຘິຏ຺ຐາມີ’’ຕິ ວາຈາ ຠິນ຺ທິຕພ຺ພາ. ເອສ ນໂຍ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ເຄ ອນ຺ຕຣວາສເກ ຈ. ນາມມຕ຺ຕເມວ ຫິ ວິເສໂສ. ຕສ຺ມາ ສພ຺ພານິ ສງ຺ຆາຏິໍ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ອນ຺ຕຣວາສກນ຺ຕິ ເອວໍ ອຕ຺ຕໂນ ນາເມເນວ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພານິ. ສເຈ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຐປິຕວຕ຺ເຖຫິ ສງ຺ຆາຏິອາທີນິ ກໂຣຕິ, ນິຏ຺ຐິເຕ ຣຊເນ ຈ ກປ຺ເປ ຈ ອິມໍ ‘‘ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣາມີ’’ຕິ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ປຸນ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພານິ. ອຘິຏ຺ຐິເຕນ ປນ ສທ຺ຘິໍ ມຫນ຺ຕຕຣເມວ ທຸຕິຍປຏ຺ຏໍ ວາ ຂຓ຺ຑໍ ວາ ສໍສິພ຺ພນ຺ເຕນ ປຸນ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພເມວ. ສເມ ວາ ຂຸທ຺ທເກ ວາ ອຘິຏ຺ຐານກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ.

ຕິຈີວຣໍ ປນ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ? ມຫາປທຸມຕ຺ເຖໂຣ ກິຣາຫ – ‘‘ຕິຈີວຣໍ ຕິຈີວຣເມວ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ. ສເຈ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬາຘິຏ຺ຐານໍ ລເຠຍ຺ຍ ອຸໂທສິຕສິກ຺ຂາປເທ ປຣິຫາໂຣ ນິຣຕ຺ຖໂກ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ກິຣ ອວເສສາ ຠິກ຺ຂູ ອາຫໍສຸ – ‘‘ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬມ຺ປິ ຠຄວຕາວ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ມຫາປຈ຺ຈຣິຍມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬໍ ນາມ ປາເຏກ຺ກໍ ນິຘານມຸຂເມຕນ຺ຕິ ຕິຈີວຣໍ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬນ຺ຕິ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອຸໂທສິຕສິກ຺ຂາປເທ ປນ ຕິຈີວຣໍ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປຣິຫຣນ຺ຕສ຺ສ ປຣິຫາໂຣ ວຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ອຸຠໂຕວິຠງ຺ຄຠາຓໂກ ປຸຓ຺ຓວາລິກວາສີ ມຫາຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣປິ ກິຣ ອາຫ – ‘‘ມຍໍ ປຸພ຺ເພ ມຫາເຖຣານໍ ອສ຺ສຸມ຺ຫ, ອຣຎ຺ຎວາສິໂນ ຠິກ຺ຂູ ຣຸກ຺ຂສຸສິຣາທີສຸ ຈີວຣໍ ຐເປຕ຺ວາ ປຘານໍ ປທຫນຕ຺ຖາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ສາມນ຺ຕວິຫາເຣ ຘມ຺ມສວນຕ຺ຖາຍ ຄຕານຎ຺ຈ ເນສໍ ສູຣິເຍ ອຸຏ຺ຐິເຕ ສາມເຓຣາ ວາ ທຫຣຠິກ຺ຂູ ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ສຸຂປຣິໂຠຄຕ຺ຖໍ ຕິຈີວຣໍ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬນ຺ຕິ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ມຫາປຈ຺ຈຣິຍມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕໍ ປຸພ຺ເພ ອາຣຎ຺ຎິກາ ຠິກ຺ຂູ ອພທ຺ຘສີມາຍໍ ທຸປ຺ປຣິຫາຣນ຺ຕິ ຕິຈີວຣໍ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬເມວ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິໍສູ’’ຕິ.

‘‘ວສ຺ສິກສາຏິກາ’’ ອນຕິຣິຕ຺ຕປ຺ປມາຓາ ນາມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວສ຺ສິເກ ມາເສ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພາ, ຕໂຕ ປຣໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ວິກປ຺ເປຕພ຺ພາ. ວຓ຺ຓເຠທມຕ຺ຕຣຕ຺ຕາປິ ເຈສາ ວຏ຺ຏຕິ. ທ຺ເວ ປນ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ. ‘‘ນິສີທນໍ’’ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພເມວ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ປມາຓຍຸຕ຺ຕໍ ເອກເມວ, ທ຺ເວ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ. ‘‘ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓ’’ມ຺ປິ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພເມວ, ຕໍ ປນ ມຫນ຺ຕມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ, ເອກມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ, ພຫູນິປິ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ. ນີລມ຺ປິ ປີຕກມ຺ປິ ສທສມ຺ປິ ປຸປ຺ຜທສມ຺ປີຕິ ສພ຺ພປ຺ປກາຣໍ ວຏ຺ຏຕິ. ສກິໍ ອຘິຏ຺ຐິຕໍ ອຘິຏ຺ຐິຕເມວ ໂຫຕິ. ‘‘ກຓ຺ຑຸປ຺ປຏິຈ຺ຉາທິ’’ ຍາວ ອາພາໂຘ ອຕ຺ຖິ, ຕາວ ປມາຓິກາ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພາ. ອາພາເຘ ວູປສນ຺ເຕ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ວິກປ຺ເປຕພ຺ພາ, ເອກາວ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ມຸຂປຸຎ຺ຉນໂຈຬໍ’’ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພເມວ, ຍາວ ເອກໍ ໂຘວິຍຕິ, ຕາວ ອຎ຺ຎໍ ປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພນ຺ຕິ ທ຺ເວ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ. ອປເຣ ປນ ເຖຣາ ‘‘ນິຘານມຸຂເມຕໍ ພຫູນິປິ ວຏ຺ຏນ຺ຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ປຣິກ຺ຂາຣໂຈເຬ ຄຓນາ ນຕ຺ຖິ, ຍຕ຺ຕກໍ ອິຈ຺ຉຕິ ຕຕ຺ຕກໍ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພເມວ. ຖວິກາປິ ປຣິສ຺ສາວນມ຺ປິ ວິກປ຺ປນຸປຄໍ ປຈ຺ຉິມຈີວຣປ຺ປມາຓໍ ‘‘ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬກ’’ນ຺ຕິ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພເມວ. ພຫູນິ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ‘‘ອິມານິ ຈີວຣານິ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬານິ ອຘິຏ຺ຐາມີ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐາຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິເຍວ. ເຠສຊ຺ຊນວກມ຺ມມາຕາປິຕຸອາທີນໍ ອຕ຺ຖາຍ ຐເປນ຺ເຕນປິ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພເມວ. ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ປນ ‘‘ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຎ຺ຈຠິສິ ປີຐກຠິສິ ພິມ຺ໂພຫນໍ ປາວາໂຣ ໂກຊໂວຕິ ເອເຕສຸ ປນ ເສນາສນປຣິກ຺ຂາຣຕ຺ຖາຍ ທິນ຺ນປຈ຺ຈຕ຺ຖຣເຓ ຈ ອຘິຏ຺ຐານກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິເຍວ.

ອຘິຏ຺ຐິຕຈີວຣໍ ປນ ປຣິຠຸຎ຺ຊໂຕ ກຖໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ວິຊຫຕີຕິ? ອຎ຺ຎສ຺ສ ທາເນນ, ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຫເຓນ, ວິສ຺ສາສຄ຺ຄາເຫນ, ຫີນາຍາວຕ຺ຕເນນ, ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂາເນນ, ກາລໍກິຣິຍາຍ, ລິງ຺ຄປຣິວຕ຺ຕເນນ, ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣເຓນ, ຉິທ຺ທຠາເວນາຕິ ອິເມຫິ ນວຫິ ກາຣເຓຫິ ວິຊຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຸຣິເມຫິ ອຏ຺ຐຫິ ສພ຺ພຈີວຣານິ ອຘິຏ຺ຐານໍ ວິຊຫນ຺ຕິ, ຉິທ຺ທຠາເວນ ປນ ຕິຈີວຣສ຺ເສວ ສພ຺ພອຏ຺ຐກຖາສຸ ອຘິຏ຺ຐານວິຊຫນໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຎ຺ຈ ນຂປິຏ຺ຐິປ຺ປມາເຓນ ຉິທ຺ເທນ. ຕຕ຺ຖ ນຂປິຏ຺ຐິປ຺ປມາຓໍ ກນິຏ຺ຐງ຺ຄຸລິນຂວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ, ຉິທ຺ທຎ຺ຈ ວິນິພ຺ພິທ຺ຘຉິທ຺ທເມວ. ຉິທ຺ທສ຺ສ ຫິ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ເອກຕນ຺ຕຸ ເຈປິ ອຈ຺ຉິນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ຣກ຺ຂຕິ. ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຆາຏິຍາ ຈ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄສ຺ສ ຈ ທີຆນ຺ຕໂຕ ວິທຕ຺ຖິປ຺ປມາຓສ຺ສ ຕິຣິຍນ຺ຕໂຕ ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລປ຺ປມາຓສ຺ສ ປເທສສ຺ສ ໂອຣໂຕ ຉິທ຺ທໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ຠິນ຺ທຕິ, ປຣໂຕ ນ ຠິນ຺ທຕິ. ອນ຺ຕຣວາສກສ຺ສ ປນ ທີຆນ຺ຕໂຕ ວິທຕ຺ຖິປ຺ປມາຓສ຺ເສວ ຕິຣິຍນ຺ຕໂຕ ຈຕຸຣງ຺ຄຸລປ຺ປມາຓສ຺ສ ປເທສສ຺ສ ໂອຣໂຕ ຉິທ຺ທໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ຠິນ຺ທຕິ, ປຣໂຕ ນ ຠິນ຺ທຕິ. ຕສ຺ມາ ຊາເຕ ຉິທ຺ເທ ຕໍ ຈີວຣໍ ອຕິເຣກຈີວຣຏ຺ຐາເນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ສູຈິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ປຸນ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ. ມຫາສຸມຕ຺ເຖໂຣ ປນາຫ – ‘‘ປມາຓຈີວຣສ຺ສ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ຉິທ຺ທໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ຠິນ຺ທຕິ, ມຫນ຺ຕສ຺ສ ປນ ປມາຓໂຕ ພຫິ ຉິທ຺ທໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ນ ຠິນ຺ທຕິ, ອນ຺ໂຕຊາຕໍ ຠິນ຺ທຕີ’’ຕິ. ກຣວີກຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ອາຫ – ‘‘ຂຸທ຺ທກໍ ມຫນ຺ຕໍ ນ ປມາຓໍ, ທ຺ເວ ຈີວຣານິ ປາຣຸປນ຺ຕສ຺ສ ວາມຫຕ຺ເຖ ສງ຺ຆຣິຕ຺ວາ ຐປິຕຏ຺ຐາເນ ຉິທ຺ທໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ນ ຠິນ຺ທຕິ, ໂອຣຠາເຄ ຠິນ຺ທຕິ. ອນ຺ຕຣວາສກສ຺ສປິ ໂອວຏ຺ຏິກໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ສງ຺ຆຣິຕຏ຺ຐາເນ ຉິທ຺ທໍ ນ ຠິນ຺ທຕິ, ຕໂຕ ໂອຣໍ ຠິນ຺ທຕີ’’ຕິ. ອນ຺ຘກຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ຕິຈີວເຣ ມຫາສຸມຕ຺ເຖຣວາທໍ ປມາຓໍ ກຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣິມ຺ປິ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຈ຺ຉິມປ຺ປມາຓໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ຣກ຺ຂຕີ’’ຕິ. ປຣິກ຺ຂາຣໂຈເຬ ທີຆໂສ ອຏ຺ຐງ຺ຄຸເລ ສຸຄຕງ຺ຄຸເລນ ຕິຣິຍໍ ຈຕຸຣງ຺ຄຸເລ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ຉິທ຺ທໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ວິຊຫຕິ. ມຫນ຺ເຕ ໂຈເຬ ຕໂຕ ປເຣນ ຉິທ຺ທໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ນ ວິຊຫຕິ. ເອສ ນໂຍ ສພ຺ເພສຸ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພເກສຸ ຈີວເຣສູ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພກຈີວຣານໍ ວິກປ຺ປນຸປຄປຈ຺ຉິມປ຺ປມາຓໂຕ ອຎ຺ຎໍ ປຈ຺ຉິມປ຺ປມາຓໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຍຎ຺ຫິ ນິສີທນ-ກຓ຺ຑຸປ຺ປຏິຈ຺ຉາທິ-ວສ຺ສິກສາຏິການໍ ປມາຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐໍ, ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ປຏິສິທ຺ຘຕ຺ຕາ ນ ປຈ຺ຉິມໍ ຕໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ອປ຺ປຏິສິທ຺ຘຕ຺ຕາ. ຕິຈີວຣສ຺ສາປິ ສຸຄຕຈີວຣປ຺ປມາຓໂຕ ອູນກຕ຺ຕໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປ຺ປມາຓເມວ. ປຈ຺ຉິມໍ ປນ ວິສຸໍ ສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕໍ ນຕ຺ຖິ. ມຸຂປຸຎ຺ຉນປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬານໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉໂທ ນຕ຺ຖິເຍວ. ວິກປ຺ປນຸປຄປຈ຺ຉິເມນ ປນ ປຈ຺ຉິມປຣິຈ຺ເຉໂທ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕສ຺ມາ ຍໍ ຕາວ ອນ຺ຘກຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ປຈ຺ຉິມປ຺ປມາຓໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ຣກ຺ຂຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬສ຺ເສວ ສຸຄຕງ຺ຄຸເລນ ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລຈຕຸຣງ຺ຄຸລປຈ຺ຉິມປ຺ປມາຓໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິຕເຣສໍ ຕິຈີວຣາທີນໍ ມຸຏ຺ຐິປຎ຺ຈກາທິປເຠທໍ ປຈ຺ຉິມປ຺ປມາຓໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ເອສ ນໂຍ ສພ຺ເພສຸ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພເກສຸຈີວເຣສູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ນ ສເມຕິ.

ກຣວີກຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣວາເທປິ ທີຆນ຺ຕໂຕເຍວ ຉິທ຺ທໍ ທສ຺ສິຕໍ, ຕິຣິຍນ຺ຕໂຕ ນ ທສ຺ສິຕໍ, ຕສ຺ມາ ໂສ ອປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ. ມຫາສຸມຕ຺ເຖຣວາເທ ‘‘ປມາຓຈີວຣສ຺ສ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ຉິທ຺ທໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ຠິນ຺ທຕິ, ມຫນ຺ຕສ຺ສ ປນ ປມາຓໂຕ ພຫິ ຉິທ຺ທໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ນ ຠິນ຺ທຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທໍ ປນ ນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອິທໍ ນາມ ປມາຓຈີວຣໍ ອິໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ມຫນ຺ຕໍ ຈີວຣ’’ນ຺ຕິ. ອປິເຈຕ຺ຖ ຕິຈີວຣາທີນໍ ມຸຏ຺ຐິປຎ຺ຈກາທິເຠທໍ ປຈ຺ຉິມປ຺ປມາຓນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຍທິ ປຈ຺ຉິມປ຺ປມາຓໂຕ ພຫິ ຉິທ຺ທໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ນ ຠິນ຺ເທຍ຺ຍ, ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຕ຺ຕສ຺ສາປິ ມຊ຺ຌິມປຕ຺ຕສ຺ສ ວາ ໂອມກປ຺ປມາຓໂຕ ພຫິ ຉິທ຺ທໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ນ ຠິນ຺ເທຍ຺ຍ, ນ ຈ ນ ຠິນ຺ທຕິ. ຕສ຺ມາ ອຍມ຺ປິ ວາໂທ ອປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ.

ໂຍ ປນາຍໍ ສພ຺ພປຐໂມ ອຏ຺ຐກຖາວາໂທ, ອຍເມເວຕ຺ຖ ປມາຓໍ. ກສ຺ມາ? ປຣິຈ຺ເຉທສພ຺ຠາວໂຕ. ຕິຈີວຣສ຺ສ ຫິ ປຈ຺ຉິມປ຺ປມາຓຎ຺ຈ ຉິທ຺ທປ຺ປມາຓຎ຺ຈ ຉິທ຺ທຸປ຺ປຕ຺ຕິເທສປ຺ປມາຓຎ຺ຈ ສພ຺ພອຏ຺ຐກຖາສຸເຍວ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ສ຺ເວວ ວາໂທ ປມາຓໍ. ອທ຺ຘາ ຫິ ໂສ ຠຄວໂຕ ອຘິປ຺ປາຍໍ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ວຸຕ຺ໂຕ. ອິຕເຣສຸ ປນ ເນວ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ອຕ຺ຖິ, ນ ປຸພ຺ພາປຣໍ ສເມຕີຕິ.

ໂຍ ປນ ທຸພ຺ພລຏ຺ຐາເນ ປຐມໍ ອຄ຺ຄຬໍ ທຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ທຸພ຺ພລຏ຺ຐານໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອປເນຕິ, ອຘິຏ຺ຐານໍ ນ ຠິຊ຺ຊຕິ. ມຓ຺ຑລປຣິວຕ຺ຕເນປິ ເອເສວ ນໂຍ. ທຸປຏ຺ຏສ຺ສ ເອກສ຺ມິໍ ປຏເລ ຉິທ຺ເທ ວາ ຊາເຕ ຄຬິເຕ ວາ ອຘິຏ຺ຐານໍ ນ ຠິຊ຺ຊຕິ, ຂຸທ຺ທກໍ ຈີວຣໍ ມຫນ຺ຕໍ ກໂຣຕິ, ມຫນ຺ຕໍ ວາ ຂຸທ຺ທກໍ ກໂຣຕິ, ອຘິຏ຺ຐານໍ ນ ຠິຊ຺ຊຕິ. ອຸໂຠ ໂກຏິໂຍ ມຊ຺ເຌ ກໂຣນ຺ໂຕ ສເຈ ປຐມໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ຆເຏຕິ, ອຘິຏ຺ຐານໍ ຠິຊ຺ຊຕິ. ອຖ ຆເຏຕ຺ວາ ຉິນ຺ທຕິ, ນ ຠິຊ຺ຊຕິ, ຣຊເກຫິ ໂຘວາເປຕ຺ວາ ເສຕໍ ກາຣາເປນ຺ຕສ຺ສາປິ ອຘິຏ຺ຐານໍ ອຘິຏ຺ຐານເມວາຕິ. ອຍໍ ຕາວ ‘‘ອນ຺ໂຕທສາຫໍ ອຘິຏ຺ເຐຕິ ວິກປ຺ເປຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຘິຏ຺ຐາເນ ວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ວິກປ຺ປເນ ປນ ທ຺ເວ ວິກປ຺ປນາ – ສມ຺ມຸຂາວິກປ຺ປນາ ຈ ປຣມ຺ມຸຂາວິກປ຺ປນາ ຈ. ກຖໍ ສມ຺ມຸຂາວິກປ຺ປນາ ໂຫຕີຕິ? ຈີວຣານໍ ເອກພຫຸຠາວໍ ສນ຺ນິຫິຕາສນ຺ນິຫິຕຠາວຎ຺ຈ ຎຕ຺ວາ ‘‘‘ອິມໍ ຈີວຣ’ນ຺ຕິ ວາ ‘ອິມານິ ຈີວຣານີ’ຕິ ວາ ‘ເອຕໍ ຈີວຣ’ນ຺ຕິ ວາ ‘ເອຕານິ ຈີວຣານີ’’’ຕິ ວາ ‘‘ຕຸຍ຺ຫໍ ວິກປ຺ເປມີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ອຍເມກາ ສມ຺ມຸຂາວິກປ຺ປນາ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ນິເຘຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ປນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕຸໍ ວາ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ວາ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ມຍ຺ຫໍ ສນ຺ຕກໍ, ມຍ຺ຫໍ ສນ຺ຕການິ ປຣິຠຸຎ຺ຊ ວາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຫິ ວາ ຍຖາປຈ຺ຈຍໍ ວາ ກໂຣຫີ’’ຕິ ເອວໍ ປນ ວຸຕ຺ເຕ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາໂຣ ນາມ ໂຫຕິ. ຕໂຕປຠຸຕິ ປຣິໂຠຄາທໂຍປິ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ.

ອປໂຣປິ ນໂຍ – ຕເຖວ ຈີວຣານໍ ເອກພຫຸຠາວໍ ສນ຺ນິຫິຕາສນ຺ນິຫິຕຠາວຎ຺ຈ ຎຕ຺ວາ ຕສ຺ເສວ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສນ຺ຕິເກ ‘‘‘ອິມໍ ຈີວຣ’ນ຺ຕິ ວາ ‘ອິມານິ ຈີວຣານີ’ຕິ ວາ ‘ເອຕໍ ຈີວຣ’ນ຺ຕິ ວາ ‘ເອຕານິ ຈີວຣານີ’’’ຕິ ວາ ວຕ຺ວາ ປຎ຺ຈສຸ ສຫຘມ຺ມິເກສຸ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ອຕ຺ຕນາ ອຠິຣຸຈິຕສ຺ສ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ນາມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘‘ຕິສ຺ສສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ວິກປ຺ເປມີ’ຕິ ວາ ‘ຕິສ຺ສາຍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ, ສິກ຺ຂມານາຍ, ຕິສ຺ສສ຺ສ ສາມເຓຣສ຺ສ, ຕິສ຺ສາຍ ສາມເຓຣິຍາ ວິກປ຺ເປມີ’’’ຕິ ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ອຍໍ ອປຣາປິ ສມ຺ມຸຂາວິກປ຺ປນາ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ນິເຘຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ປຣິໂຠຄາທີສຸ ປນ ເອກມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ເຕນ ປນ ຠິກ຺ຂຸນາ ‘‘ຕິສ຺ສສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສນ຺ຕກໍ…ເປ… ຕິສ຺ສາຍ ສາມເຓຣິຍາ ສນ຺ຕກໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊ ວາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຫິ ວາ ຍຖາປຈ຺ຈຍໍ ວາ ກໂຣຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາໂຣ ນາມ ໂຫຕິ. ຕໂຕປຠຸຕິ ປຣິໂຠຄາທໂຍປິ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ.

ກຖໍ ປຣມ຺ມຸຂາວິກປ຺ປນາ ໂຫຕີຕິ? ຈີວຣານໍ ຕເຖວ ເອກພຫຸຠາວໍ ສນ຺ນິຫິຕາສນ຺ນິຫິຕຠາວຎ຺ຈ ຎຕ຺ວາ ‘‘‘ອິມໍ ຈີວຣ’ນ຺ຕິ ວາ ‘ອິມານິ ຈີວຣານີ’ຕິ ວາ ‘ເອຕໍ ຈີວຣ’ນ຺ຕິ ວາ ‘ເອຕານິ ຈີວຣານີ’’’ຕິ ວາ ວຕ຺ວາ ‘‘ຕຸຍ຺ຫໍ ວິກປ຺ປນຕ຺ຖາຍ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ເຕນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ – ‘‘ໂກ ເຕ ມິຕ຺ໂຕ ວາ ສນ຺ທິຏ຺ໂຐ ວາ’’ຕິ? ຕໂຕ ອິຕເຣນ ປຸຣິມນເຍເນວ ‘‘ຕິສ຺ໂສ ຠິກ຺ຂູຕິ ວາ…ເປ… ຕິສ຺ສາ ສາມເຓຣີ’’ຕິ ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ປຸນ ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ‘‘ອຫໍ ຕິສ຺ສສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ທມ຺ມີຕິ ວາ…ເປ… ຕິສ຺ສາຍ ສາມເຓຣິຍາ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ອຍໍ ປຣມ຺ມຸຂາວິກປ຺ປນາ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ນິເຘຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ປຣິໂຠຄາທີສຸ ປນ ເອກມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ເຕນ ປນ ຠິກ຺ຂຸນາ ທຸຕິຍສມ຺ມຸຂາວິກປ຺ປນາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊ ວາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຫິ ວາ ຍຖາປຈ຺ຈຍໍ ວາ ກໂຣຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາໂຣ ນາມ ໂຫຕິ. ຕໂຕປຠຸຕິ ປຣິໂຠຄາທໂຍປິ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ.

ທ຺ວິນ຺ນໍ ວິກປ຺ປນານໍ ກິໍ ນານາກຣຓໍ? ສມ຺ມຸຂາວິກປ຺ປນາຍໍ ສຍໍ ວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ປເຣນ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣາເປຕິ. ປຣມ຺ມຸຂາວິກປ຺ປນາຍ ປເຣເນວ ວິກປ຺ປາເປຕ຺ວາ ປເຣເນວ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣາເປຕິ, ອິທເມຕ຺ຖ ນານາກຣຓໍ. ສເຈ ປນ ຍສ຺ສ ວິກປ຺ເປຕິ, ໂສ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິໂກວິໂທ ນ ໂຫຕິ, ນ ຊານາຕິ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕຸໍ, ຕໍ ຈີວຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ພ຺ຍຕ຺ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸນ ວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣາເປຕພ຺ພໍ. ວິກປ຺ປິຕວິກປ຺ປນາ ນາເມສາ ວຏ຺ຏຕິ. ອຍໍ ‘‘ວິກປ຺ເປຕີ’’ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ປເທ ວິນິຈ຺ຉໂຍ.

‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕິຈີວຣໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ນ ວິກປ຺ເປຕຸ’’ນ຺ຕິອາທິວຈນໂຕ ຈ ອິທໍ ‘‘ວິກປ຺ເປຕີ’’ຕິ ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ວິຣຸທ຺ຘໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ, ນ ຈ ວິຣຸທ຺ຘໍ ຕຖາຄຕາ ຠາສນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ເອວມສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ, ຕິຈີວຣໍ ຕິຈີວຣສງ຺ເຂເປເນວ ປຣິຫຣໂຕ ອຘິຏ຺ຐາຕຸເມວ ອນຸຊານາມິ, ນ ວິກປ຺ເປຕຸໍ. ວສ຺ສິກສາຏິກໍ ປນ ຈາຕຸມາສໂຕ ປຣໍ ວິກປ຺ເປຕຸເມວ ນ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ. ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ໂຍ ຕິຈີວເຣ ເອເກນ ຈີວເຣນ ວິປ຺ປວສິຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ຕິຈີວຣາຘິຏ຺ຐານໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ວິປ຺ປວາສສຸຂຕ຺ຖໍ ວິກປ຺ປນາຍ ໂອກາໂສ ທິນ຺ໂນ ໂຫຕິ. ທສາຫາຕິກ຺ກເມ ຈ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ເອເຕນຸປາເຍນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ວິກປ຺ປນາຍ ອປ຺ປຏິສິທ຺ຘຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕີຕິ ອຎ຺ຎສ຺ສ ເທຕິ. ກຖໍ ປນ ທິນ຺ນໍ ໂຫຕິ, ກຖໍ ຄຫິຕໍ? ‘‘ອິມໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ເທມິ ທທາມິ ທຊ຺ຊາມິ ໂອໂຓເຊມິ ປຣິຈ຺ຈຊາມິ ນິສ຺ສຊ຺ຊາມິ ວິສ຺ສຊ຺ຊາມີຕິ ວາ ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ເທມິ…ເປ… ນິສ຺ສຊ຺ຊາມີ’’ຕິ ວາ ວທຕິ, ສມ຺ມຸຂາປິ ປຣມ຺ມຸຂາປິ ທິນ຺ນໍເຍວ ໂຫຕິ. ‘‘ຕຸຍ຺ຫໍ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ຄຓ຺ຫາມີ’’ຕິ ວທຕິ, ສຸທິນ຺ນໍ ສຸຄ຺ຄຫິຕຎ຺ຈ. ‘‘ຕວ ສນ຺ຕກໍ ກໂຣຫິ, ຕວ ສນ຺ຕກໍ ໂຫຕຸ, ຕວ ສນ຺ຕກໍ ກຣິສ຺ສສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ມມ ສນ຺ຕກໍ ກໂຣມິ, ມມ ສນ຺ຕກໍ ໂຫຕຸ, ມມ ສນ຺ຕກໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວທຕິ, ທຸທ຺ທິນ຺ນໍ ທຸຄ຺ຄຫິຕຎ຺ຈ. ເນວ ທາຕາ ທາຕຸໍ ຊານາຕິ, ນ ອິຕໂຣ ຄເຫຕຸໍ. ສເຈ ປນ ‘‘ຕວ ສນ຺ຕກໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ, ມຍ຺ຫໍ ຄຓ຺ຫາມີ’’ຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ, ສຸຄ຺ຄຫິຕໍ. ສເຈ ປນ ‘‘ເອໂກ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ວທຕິ, ອິຕໂຣ ‘‘ນ ຄຓ຺ຫາມີ’’ຕິ ປຸນ ໂສ ‘‘ທິນ຺ນໍ ມຍາ ຕຸຍ຺ຫໍ, ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ວທຕິ, ອິຕໂຣປິ ‘‘ນ ມຍ຺ຫໍ ອິມິນາ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວທຕິ. ຕໂຕ ປຸຣິໂມປິ ‘‘ມຍາ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ທສາຫໍ ອຕິກ຺ກາເມຕິ, ປຈ຺ຉິໂມປິ ‘‘ມຍາ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ກສ຺ສ ອາປຕ຺ຕີຕິ? ນ ກສ຺ສຈິ ອາປຕ຺ຕິ. ຍສ຺ສ ປນ ຣຸຈ຺ຈຕິ, ເຕນ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ.

ໂຍ ປນ ອຘິຏ຺ຐາເນ ເວມຕິໂກ, ເຕນ ກິໍ ກາຕພ຺ພໍ? ເວມຕິກຠາວໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ສເຈ ອນຘິຏ຺ຐິຕໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ເອວໍ ເມ ກປ຺ປິຍໍ ໂຫຕີຕິ ວຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ເອວໍ ຊານາເປຕ຺ວາ ວິນຍກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ມຸສາວາໂທ ໂຫຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ເອເກນ ຠິກ຺ຂຸນາ ວິສ຺ສາສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຸນ ທິນ຺ນໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ນ ຫິ ຕສ຺ເສຕໍ ວິນຍກມ຺ມໍ, ນາປິ ຕໍ ເອຕ຺ຕເກນ ອຎ຺ຎໍ ວຕ຺ຖຸໍ ໂຫຕິ.

ນສ຺ສຕີຕິອາທິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ. ໂຍ ນ ທເທຍ຺ຍ ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ທິນ຺ນໍ ອິມິນາ’’ຕິ ອິມາຍ ສຎ຺ຎາຍ ນ ເທນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ. ຕສ຺ສ ສນ຺ຕກຠາວໍ ປນ ຎຕ຺ວາ ເລເສນ ອຈ຺ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ ຠຓ຺ຑໍ ອຄ຺ຆາເປຕ຺ວາ ກາເຣຕພ຺ໂພຕິ.

ສມຸຏ຺ຐານາທີສຸ ອິທໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ກຖິນສມຸຏ຺ຐານໍ ນາມ ກາຍວາຈາໂຕ ຈ ກາຍວາຈາຈິຕ຺ຕໂຕ ຈ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ອນຘິຏ຺ຐາເນນ ຈ ອວິກປ຺ປເນນ ຈ ອາປຊ຺ຊນໂຕ ອກິຣິຍໍ, ສຎ຺ຎາຍ ອຠາເວປິ ນ ມຸຈ຺ຈຕິ, ອຊານນ຺ໂຕປິ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ໂນສຎ຺ຎາວິໂມກ຺ຂໍ, ອຈິຕ຺ຕກໍ, ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊໍ, ກາຍກມ຺ມໍ, ວຈີກມ຺ມໍ, ຕິຈິຕ຺ຕໍ, ຕິເວທນນ຺ຕິ.

ປຐມກຖິນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ອຸໂທສິຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໗໑. ເຕນ ສມເຍນ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາຕິ ອຸໂທສິຕສິກ຺ຂາປທໍ. ຕຕ຺ຖ ສນ຺ຕຣຸຕ຺ຕເຣນາຕິ ອນ຺ຕຣນ຺ຕິ ອນ຺ຕຣວາສໂກ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ໂຄ, ສຫ ອນ຺ຕເຣນ ອຸຕ຺ຕຣໍ ສນ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣໍ, ເຕນ ສນ຺ຕຣຸຕ຺ຕເຣນ, ສຫ ອນ຺ຕຣວາສເກນ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ເຄນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຓ຺ຓກິຕານີຕິ ເສເທນ ຜຸຏ຺ໂຐກາເສສຸ ສຎ຺ຊາຕກາຬເສຕມຓ຺ຑລານິ. ອທ຺ທສ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ເສນາສນຈາຣິກໍ ອາຫິຓ຺ຑນ຺ໂຕຕິ ເຖໂຣ ກິຣ ຠຄວຕິ ທິວາ ປຏິສລ຺ລານຕ຺ຖາຍ ຄນ຺ຘກຸຏິໍ ປວິຏ຺ເຐ ຕໍ ໂອກາສໍ ລຠິຕ຺ວາ ທຸນ຺ນິກ຺ຂິຕ຺ຕານິ ທາຣຸຠຓ຺ຑມຕ຺ຕິກາຠຓ຺ຑານິ ປຏິສາເມນ຺ໂຕ ອສມ຺ມຏ຺ຐຏ຺ຐານໍ ສມ຺ມຊ຺ຊນ຺ໂຕ ຄິລາເນຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິໍ ປຏິສນ຺ຖາຣໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ເສນາສນຏ຺ຐານໍ ສມ຺ປຕ຺ໂຕ ອທ຺ທສ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອທ຺ທສ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ເສນາສນຈາຣິກໍ ອາຫິຓ຺ຑນ຺ໂຕ’’ຕິ.

໔໗໓. ອວິປ຺ປວາສສມ຺ມຸຕິໍ ທາຕຸນ຺ຕິ ອວິປ຺ປວາເສ ສມ຺ມຸຕິ ອວິປ຺ປວາສສມ຺ມຸຕິ, ອວິປ຺ປວາສາຍ ວາ ສມ຺ມຸຕິ ອວິປ຺ປວາສສມ຺ມຸຕິ. ໂກ ປເນຕ຺ຖ ອານິສໍໂສ? ເຍນ ຈີວເຣນ ວິປ຺ປວສຕິ, ຕໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ນ ໂຫຕິ, ອາປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ນາປຊ຺ຊຕິ. ກິຕ຺ຕກໍ ກາລໍ? ມຫາສຸມຕ຺ເຖໂຣ ຕາວ ອາຫ – ‘‘ຍາວ ໂຣໂຄ ນ ວູປສມຕິ, ວູປສນ຺ເຕ ປນ ໂຣເຄ ສີຆໍ ຈີວຣຏ຺ຐານໍ ອາຄນ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ມຫາປທຸມຕ຺ເຖໂຣ ອາຫ – ‘‘ສີຆໍ ອາຄຈ຺ຉໂຕ ໂຣໂຄ ປຏິກຸປ຺ເປຍ຺ຍ, ຕສ຺ມາ ສຓິກໍ ອາຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ຍໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຫິ ສຕ຺ຖໍ ວາ ປຣິເຍສຕິ, ‘ຄຈ຺ຉາມີ’ຕິ ອາໂຠຄໍ ວາ ກໂຣຕິ, ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ວຏ຺ຏຕິ. ‘ນ ທານິ ຄມິສ຺ສາມີ’ຕິ ເອວໍ ປນ ຘຸຣນິກ຺ເຂປໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕພ຺ພໍ, ອຕິເຣກຈີວຣຏ຺ຐາເນ ຐສ຺ສຕີ’’ຕິ. ສເຈ ປນສ຺ສ ໂຣໂຄ ປຏິກຸປ຺ປຕິ, ກິໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ? ຜຸສ຺ສເທວຕ຺ເຖໂຣ ຕາວ ອາຫ – ‘‘ສເຈ ໂສເຍວ ໂຣໂຄ ປຏິກຸປ຺ປຕິ, ສາ ເອວ ສມ຺ມຸຕິ, ປຸນ ສມ຺ມຸຕິທານກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ. ອຖຎ຺ໂຎ ກຸປ຺ປຕິ, ປຸນ ທາຕພ຺ພາ ສມ຺ມຸຕີ’’ຕິ. ອຸປຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ອາຫ – ‘‘ໂສ ວາ ໂຣໂຄ ໂຫຕຸ, ອຎ຺ໂຎ ວາ ປຸນ ສມ຺ມຸຕິທານກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ.

໔໗໕-໖. ນິຏ຺ຐິຕຈີວຣສ຺ມິໍ ຠິກ຺ຂຸນາຕິ ອິຘ ປນ ປຸຣິມສິກ຺ຂາປເທ ວິຍ ອຕ຺ຖໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ນິຏ຺ຐິເຕ ຈີວຣສ຺ມິໍ ຠິກ຺ຂຸໂນຕິ ເອວໍ ສາມິວເສນ ກຣຓວຈນສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ກຣຓວເສນ ຫິ ຠິກ຺ຂຸນາ ອິທໍ ນາມ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ນຕ຺ຖິ. ສາມິວເສນ ປນ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຈີວຣສ຺ມິໍ ນິຏ຺ຐິເຕ ກຖິເນ ຈ ອຸພ຺ຠເຕ ເອວໍ ຉິນ຺ນປລິໂພໂຘ ເອກຣຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈ ຠິກ຺ຂຸ ຕິຈີວເຣນ ວິປ຺ປວເສຍ຺ຍາຕິ ເອວໍ ອຕ຺ໂຖ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕິຈີວເຣນາຕິ ອຘິຏ຺ຐິເຕສຸ ຕີສຸ ຈີວເຣສຸ ເຍນ ເກນຈິ. ເອເກນ ວິປ຺ປວຸຕ຺ໂຖປິ ຫິ ຕິຈີວເຣນ ວິປ຺ປວຸຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ, ປຏິສິທ຺ຘປຣິຍາປນ຺ເນນ ວິປ຺ປວຸຕ຺ຖຕ຺ຕາ. ເຕເນວສ຺ສ ປທຠາຊເນ ‘‘ສງ຺ຆາຏິຍາ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິປ຺ປວເສຍ຺ຍາຕິ ວິປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ວເສຍ຺ຍ.

໔໗໗-໘. ຄາໂມ ເອກູປຈາໂຣຕິອາທິ ອວິປ຺ປວາສລກ຺ຂຓວວຕ຺ຖາປນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໂຕ ປຣໍ ຍຖາກ຺ກເມນ ຕາເນວ ປນ຺ນຣສ ມາຕິກາປທານິ ວິຕ຺ຖາເຣນ຺ໂຕ ‘‘ຄາໂມ ເອກູປຈາໂຣ ນາມາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເອກກຸລສ຺ສ ຄາໂມຕິ ເອກສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ວາ ໂຠຊກສ຺ສ ວາ ຄາໂມ. ປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕຕິ ເຍນ ເກນຈິ ປາກາເຣນ ວາ ວຕິຍາ ວາ ປຣິກ຺ຂາຍ ວາ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ເອກກຸລຄາມສ຺ສ ເອກູປຈາຣຕາ ທສ຺ສິຕາ. ອນ຺ໂຕຄາເມ ວຕ຺ຖພ຺ພນ຺ຕິ ເອວຣູເປ ຄາເມ ຈີວຣໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຄາມພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຍຖາຣຸຈິເຕ ຐາເນ ອຣຸຓໍ ອຸຏ຺ຐາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕຕິ ອິມິນາ ຕສ຺ເສວ ຄາມສ຺ສ ນານູປຈາຣຕາ ທສ຺ສິຕາ. ເອວຣູເປ ຄາເມ ຍສ຺ມິໍ ຆເຣ ຈີວຣໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ຕຕ຺ຖ ວຕ຺ຖພ຺ພໍ. ຫຕ຺ຖປາສາ ວາ ນ ວິຊຫິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຖ ວາ ຕໍ ຆຣໍ ສມນ຺ຕໂຕ ຫຕ຺ຖປາສາ ນ ວິຊຫິຕພ຺ພໍ, ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍຣຕນປ຺ປມາຓປ຺ປເທສາ ອຸທ຺ຘໍ ນ ວິຊຫິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍຣຕນພ຺ຠນ຺ຕເຣ ປນ ວຕ຺ຖຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຕໍ ປມາຓໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ສເຈປິ ອິທ຺ຘິມາ ຠິກ຺ຂູ ອາກາເສ ອຣຸຓໍ ອຸຏ຺ຐາເປຕິ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍເມວ ໂຫຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຍສ຺ມິໍ ຆເຣຕິ ຆຣປຣິຈ຺ເຉໂທ ‘‘ເອກກຸລສ຺ສ ນິເວສນໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໔໘໐) ລກ຺ຂເຓນ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໔໗໙. ນານາກຸລສ຺ສ ຄາໂມຕິ ນານາຣາຊູນໍ ວາ ໂຠຊການໍ ວາ ຄາໂມ, ເວສາລິກຸສິນາຣາທິສທິໂສ. ປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕຕິ ອິມິນາ ນານາກຸລຄາມສ຺ສ ເອກູປຈາຣຕາ ທສ຺ສິຕາ. ສຠາເຍ ວາ ທ຺ວາຣມູເລ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ສຠາຍນ຺ຕິ ລິງ຺ຄພ຺ຍຕ຺ຕເຍນ ສຠາ ວຸຕ຺ຕາ. ທ຺ວາຣມູເລຕິ ນຄຣທ຺ວາຣສ຺ສ ສມີເປ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ເອວຣູເປ ຄາເມ ຍສ຺ມິໍ ຆເຣ ຈີວຣໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ຕຕ຺ຖ ວາ ວຕ຺ຖພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ສທ຺ທສງ຺ຆຏ຺ຏເນນ ວາ ຊນສມ຺ພາເຘນ ວາ ວສິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ເຕນ ສຠາເຍ ວາ ວຕ຺ຖພ຺ພໍ ນຄຣທ຺ວາຣມູເລ ວາ. ຕຕ຺ຣປິ ວສິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ເຕນ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ຜາສຸກຏ຺ຐາເນ ວສິຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕອຣຸເຓ ອາຄມ຺ມ ເຕສໍເຍວ ສຠາຍທ຺ວາຣມູລານໍ ຫຕ຺ຖປາສາ ວາ ນ ວິຊຫິຕພ຺ພໍ. ຆຣສ຺ສ ປນ ຈີວຣສ຺ສ ວາ ຫຕ຺ຖປາເສ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ.

ສຠາຍໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕນ ຫຕ຺ຖປາເສ ຈີວຣໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາຕິ ສເຈ ຆເຣ ອຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ສຠາເຍ ຐເປສ຺ສາມີຕິ ສຠາຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ເຕນ ສຠາຍໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕນ ຫຕ຺ຖປາເສຕິ ຫຕ຺ຖໍ ປສາເຣຕ຺ວາ ‘‘ຫນ຺ທິມໍ ຈີວຣໍ ຐເປມີ’’ຕິ ເອວໍ ນິກ຺ເຂປສຸເຂ ຫຕ຺ຖປາສຄເຕ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ອາປເຓ ຈີວຣໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຸຣິມນເຍເນວ ສຠາເຍ ວາ ວຕ຺ຖພ຺ພໍ ທ຺ວາຣມູເລ ວາ, ຫຕ຺ຖປາສາ ວາ ນ ວິຊຫິຕພ຺ພໍ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ – ຜຸສ຺ສເທວຕ຺ເຖໂຣ ຕາວ ອາຫ – ‘‘ຈີວຣຫຕ຺ຖປາເສ ວສິຕພ຺ພໍ ນຕ຺ຖິ, ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ວີຖິຫຕ຺ຖປາເສປິ ສຠາຍຫຕ຺ຖປາເສປິ ທ຺ວາຣຫຕ຺ຖປາເສປິ ວສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ອຸປຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ປນາຫ – ‘‘ນຄຣສ຺ສ ພຫູນິປິ ທ຺ວາຣານິ ໂຫນ຺ຕິ ພຫູນິປິ ສຠາຍານິ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຍສ຺ສາ ປນ ວີຖິຍາ ຈີວຣໍ ຐປິຕໍ ຍໍ ຕສ຺ສາ ສມ຺ມຸຂຏ຺ຐາເນ ສຠາຍຎ຺ຈ ທ຺ວາຣຎ຺ຈ ຕສ຺ສ ສຠາຍສ຺ສ ຈ ທ຺ວາຣສ຺ສ ຈ ຫຕ຺ຖປາສາ ນ ວິຊຫິຕພ຺ພໍ. ເອວຎ຺ຫິ ສຕິ ສກ຺ກາ ຈີວຣສ຺ສ ປວຕ຺ຕິ ຊານິຕຸ’’ນ຺ຕິ. ສຠາຍໍ ປນ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕນ ຍສ຺ສ ອາປຓິກສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ສເຈ ໂສ ຕໍ ຈີວຣໍ ອຕິຫຣິຕ຺ວາ ຆເຣ ນິກ຺ຂິປຕິ, ວີຖິຫຕ຺ຖປາໂສ ນ ຣກ຺ຂຕິ, ຆຣສ຺ສ ຫຕ຺ຖປາເສ ວຕ຺ຖພ຺ພໍ. ສເຈ ມຫນ຺ຕໍ ຆຣໍ ໂຫຕິ, ທ຺ເວ ວີຖິໂຍ ຜຣິຕ຺ວາ ຐິຕໍ ປຸຣໂຕ ວາ ປຈ຺ຉໂຕ ວາ ຫຕ຺ຖປາເສເຍວ ອຣຸຓໍ ອຸຏ຺ຐາເປຕພ຺ພໍ. ສຠາເຍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປນ ສຠາເຍ ວາ ຕສ຺ສ ສມ຺ມຸເຂ ນຄຣທ຺ວາຣມູເລ ວາ ເຕສໍເຍວ ຫຕ຺ຖປາເສ ວາ ອຣຸຓໍ ອຸຏ຺ຐາເປຕພ຺ພໍ.

ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕຕິອິມິນາ ຕສ຺ເສວ ຄາມສ຺ສ ນານູປຈາຣຕາ ທສ຺ສິຕາ. ເອເຕເນວຸປາເຍນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ເອກູປຈາຣຕາ ຈ ນານູປຈາຣຕາ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ. ປາຬິຍໍ ປນ ‘‘ຄາໂມ ເອກູປຈາໂຣ ນາມາ’’ຕິ ເອວໍ ອາທິມ຺ຫິ ‘‘ອຊ຺ໂຌກາໂສ ເອກູປຈາໂຣ ນາມາ’’ຕິ ເອວໍ ອນ຺ເຕ ຈ ເອກເມວ ມາຕິກາປທໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ປທຠາຊນໍ ວິຕ຺ຖາຣິຕໍ. ຕສ຺ມາ ຕສ຺ເສວ ປທສ຺ສານຸສາເຣນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ປຣິກ຺ເຂປາທິວເສນ ເອກູປຈາຣຕາ ຈ ນານູປຈາຣຕາ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ.

໔໘໐-໑. ນິເວສນາທີສຸ ໂອວຣກາຕິ ຄພ຺ຠານໍເຍເວຕໍ ປຣິຍາຍວຈນໍ. ຫຕ຺ຖປາສາ ວາຕິ ຄພ຺ຠສ຺ສ ຫຕ຺ຖປາສາ. ທ຺ວາຣມູເລ ວາຕິ ສພ຺ເພສໍ ສາຘາຣເຓ ຆຣທ຺ວາຣມູເລ. ຫຕ຺ຖປາສາ ວາຕິ ຄພ຺ຠສ຺ສ ວາ ຆຣທ຺ວາຣມູລສ຺ສ ວາ ຫຕ຺ຖປາສາ.

໔໘໒-໗. ອຸໂທສິໂຕຕິ ຍານາທີນໍ ຠຓ຺ຑານໍ ສາລາ. ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຈ ນິເວສເນ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຏ຺ໂຏຕິ ປຏິຣາຊາທິປຏິພາຫນຕ຺ຖໍ ອິຏ຺ຐກາຫິ ກໂຕ ພຫລຠິຕ຺ຕິໂກ ຈຕຸປຎ຺ຈຠູມິໂກ ປຕິສ຺ສຍວິເສໂສ. ມາໂຬຕິ ເອກກູຏສງ຺ຄຫິໂຕ ຈຕຸຣສ຺ສປາສາໂທ. ປາສາໂທຕິ ທີຆປາສາໂທ. ຫມ຺ມິຍນ຺ຕິ ມຸຓ຺ຑຈ຺ຉທນປາສາໂທ.

໔໘໙. ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣາຕິເອຕ຺ຖ ເອກໍ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ອຏ຺ຐວີສຕິຫຕ຺ຖໍ ໂຫຕິ. ສເຈ ສຕ຺ໂຖ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຄາມໍ ວາ ນທິໍ ວາ ປຣິຍາທິຍິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ ອນ຺ໂຕປວິຏ຺ເຐນ ສທ຺ຘິໍ ເອກາພທ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາ ໂອຣຎ຺ຈ ປາຣຎ຺ຈ ຜຣິຕ຺ວາ ຐິໂຕ ໂຫຕິ, ສຕ຺ຖປຣິຫາໂຣວ ລພ຺ຠຕິ. ອຖ ຄາເມ ວາ ນທິຍາ ວາ ປຣິຍາປນ຺ໂນ ໂຫຕິ ອນ຺ໂຕປວິຏ຺ໂຐ, ຄາມປຣິຫາໂຣ ເຈວ ນທີປຣິຫາໂຣ ຈ ລພ຺ຠຕິ. ສເຈ ວິຫາຣສີມໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ອນ຺ໂຕສີມາຍ ຈ ຈີວຣໍ ໂຫຕິ, ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວສິຕພ຺ພໍ. ສເຈ ພຫິສີມາຍ ຈີວຣໍ ໂຫຕິ ສຕ຺ຖສມີເປເຍວ ວສິຕພ຺ພໍ. ສເຈ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ສກເຏ ວາ ຠຄ຺ເຄ ໂຄເຓ ວາ ນຏ຺ເຐ ອນ຺ຕຣາ ຉິຊ຺ຊຕິ, ຍສ຺ມິໍ ໂກຏ຺ຐາເສ ຈີວຣໍ ຕຕ຺ຖ ວສິຕພ຺ພໍ.

໔໙໐. ເອກກຸລສ຺ສ ເຂຕ຺ເຕ ຫຕ຺ຖປາໂສ ນາມ ຈີວຣຫຕ຺ຖປາໂສເຍວ, ນານາກຸລສ຺ສ ເຂຕ຺ເຕ ຫຕ຺ຖປາໂສ ນາມ ເຂຕ຺ຕທ຺ວາຣສ຺ສ ຫຕ຺ຖປາໂສ. ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ເຕ ຈີວຣສ຺ເສວ ຫຕ຺ຖປາໂສ.

໔໙໑-໔. ຘຎ຺ຎກຣຓນ຺ຕິ ຂລໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອາຣາໂມຕິ ປຸປ຺ຜາຣາໂມ ວາ ຜລາຣາໂມ ວາ. ທ຺ວີສຸປິ ເຂຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕສທິໂສວ ວິນິຈ຺ຉໂຍ. ວິຫາໂຣ ນິເວສນສທິໂສ. ຣຸກ຺ຂມູເລ ອນ຺ໂຕຉາຍາຍນ຺ຕິ ຉາຍາຍ ຜຸຏ຺ໂຐກາສສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ເອວ. ວິຣຬສາຂສ຺ສ ປນ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ອາຕເປນ ຜຸຏ຺ໂຐກາເສ ຐປິຕໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍເມວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕາທິສສ຺ສ ສາຂາຈ຺ຉາຍາຍ ວາ ຂນ຺ຘຈ຺ຉາຍາຍ ວາ ຐເປຕພ຺ພໍ. ສເຈ ສາຂາຍ ວາ ວິຏເປ ວາ ຐເປຕິ, ອຸປຣິ ອຎ຺ຎສາຂາຈ຺ຉາຍາຍ ຜຸຏ຺ໂຐກາເສເຍວ ຐເປຕພ຺ພໍ. ຂຸຊ຺ຊຣຸກ຺ຂສ຺ສ ຉາຍາ ທູຣໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຉາຍາຍ ຄຕຏ຺ຐາເນ ຐເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິເຍວ. ອິຘາປິ ຫຕ຺ຖປາໂສ ຈີວຣຫຕ຺ຖປາໂສເຍວ.

ອຄາມເກ ອຣຎ຺ເຎຕິ ອຄາມກໍ ນາມ ອຣຎ຺ຎໍ ວິຎ຺ຌາຏວີອາທີສຸ ວາ ສມຸທ຺ທມຊ຺ເຌ ວາ ມຈ຺ຉພນ຺ຘານໍ ອຄມນປເຖ ທີປເກສຸ ລພ຺ຠຕິ. ສມນ຺ຕາ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣາຕິ ມຊ຺ເຌ ຐິຕສ຺ສ ສມຕ຺ຕາ ສພ຺ພທິສາສຸ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣາ, ວິນິພ຺ເພເຘນ ຈຸທ຺ທສ ໂຫນ຺ຕິ. ມຊ຺ເຌ ນິສິນ຺ໂນ ປຸຣຕ຺ຖິມາຍ ວາ ປຈ຺ຉິມາຍ ວາ ທິສາຍ ປຣິຍນ຺ເຕ ຐປິຕຈີວຣໍ ຣກ຺ຂຕິ. ສເຈ ປນ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນສມເຍ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ປຸຣຕ຺ຖິມໍ ທິສໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ປຈ຺ຉິມາຍ ທິສາຍ ຈີວຣໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ໂຫຕິ. ເອສ ນໂຍ ອິຕຣສ຺ມິໍ. ອຸໂປສຖກາເລ ປນ ປຣິສປຣິຍນ຺ເຕ ນິສິນ຺ນຠິກ຺ຂຸໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣສີມາ ໂສເຘຕພ຺ພາ. ຍຕ຺ຕກໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ວຑ຺ຒຕິ, ສີມາປິ ຕຕ຺ຕກໍ ວຑ຺ຒຕິ.

໔໙໕. ອນິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ສເຈ ປຘານິໂກ ຠິກ຺ຂຸ ສພ຺ພຣຕ຺ຕິໍ ປຘານມນຸຍຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈຸສສມເຍ ‘‘ນ຺ຫາຍິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕີຓິປິ ຈີວຣານິ ຕີເຣ ຐເປຕ຺ວາ ນທິໍ ໂອຕຣຕິ, ນ຺ຫາຍນ຺ຕສ຺ເສວ ຈສ຺ສ ອຣຸຓໍ ອຸຏ຺ຐຫຕິ, ກິໍ ກາຕພ຺ພໍ. ໂສ ຫິ ຍທິ ອຸຕ຺ຕຣິຕ຺ວາ ຈີວຣໍ ນິວາເສຕິ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍຈີວຣໍ ອນິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນປຈ຺ຈຍາ ທຸກ຺ກຏໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ອຖ ນຄ຺ໂຄ ຄຈ຺ຉຕິ, ເອວມ຺ປິ ທຸກ຺ກຏໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ? ນ ອາປຊ຺ຊຕິ. ໂສ ຫິ ຍາວ ອຎ຺ຎໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ທິສ຺ວາ ວິນຍກມ຺ມໍ ນ ກໂຣຕິ, ຕາວ ເຕສໍ ຈີວຣານໍ ອປຣິໂຠຄາຣຫຕ຺ຕາ ນຏ຺ຐຈີວຣຏ຺ຐາເນ ຐິໂຕ ໂຫຕິ. ນຏ຺ຐຈີວຣສ຺ສ ຈ ອກປ຺ປິຍໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ຕສ຺ມາ ເອກໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ທ຺ເວ ຫຕ຺ເຖນ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວິນຍກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພໍ. ສເຈ ທູເຣ ວິຫາໂຣ ໂຫຕິ, ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ມນຸສ຺ສາ ສຎ຺ຈຣນ຺ຕິ. ເອກໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ເອກໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ເອກໍ ອໍສກູເຏ ຐເປຕ຺ວາ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ສເຈ ວິຫາເຣ ສຠາຄຠິກ຺ຂູ ນ ປສ຺ສຕິ, ຠິກ຺ຂາຈາຣໍ ຄຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ສງ຺ຆາຏິໍ ພຫິຄາເມ ຐເປຕ຺ວາ ສນ຺ຕຣຸຕ຺ຕເຣນ ອາສນສາລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວິນຍກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພໍ. ສເຈ ພຫິຄາເມ ໂຈຣຠຍໍ ໂຫຕິ, ປາຣຸປິຕ຺ວາ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ສເຈ ອາສນສາລາ ສມ຺ພາຘາ ໂຫຕິ ຊນາກິຓ຺ຓາ, ນ ສກ຺ກາ ເອກມນ຺ເຕ ຈີວຣໍ ອປເນຕ຺ວາ ວິນຍກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ, ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາທາຍ ພຫິຄາມໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວິນຍກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຈີວຣານິ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພານິ.

ສເຈ ຠິກ຺ຂູ ທຫຣານໍ ຫຕ຺ເຖ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ທຕ຺ວາ ມຄ຺ຄໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ປຈ຺ຉິເມ ຍາເມ ສຍິຕຸກາມາ ໂຫນ຺ຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ຈີວຣໍ ຫຕ຺ຖປາເສ ກຕ຺ວາວ ສຍິຕພ຺ພໍ. ສເຈ ຄຈ຺ຉນ຺ຕານໍເຍວ ອສມ຺ປຕ຺ເຕສຸ ທຫເຣສຸ ອຣຸຓໍ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉຕິ, ຈີວຣໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ໂຫຕິ, ນິສ຺ສໂຍ ປນ ນ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ, ທຫຣານມ຺ປິ ປຸຣໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ຕານໍ ເຖເຣສຸ ອສມ຺ປຕ຺ເຕສຸ ເອເສວ ນໂຍ. ມຄ຺ຄໍ ວິຣຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອຣຎ຺ເຎ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອປສ຺ສນ຺ເຕສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສເຈ ປນ ທຫຣາ ‘‘ມຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ມຸຫຸຕ຺ຕໍ ສຍິຕ຺ວາ ອສຸກສ຺ມິໍ ນາມ ໂອກາເສ ຕຸມ຺ເຫ ສມ຺ປາປຸຓິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຍາວ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນາ ສຍນ຺ຕິ, ຈີວຣຎ຺ຈ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ໂຫຕິ, ນິສ຺ສໂຍ ຈ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ, ທຫເຣ ອຸຍ຺ໂຍເຊຕ຺ວາ ເຖເຣສຸ ສຍນ຺ເຕສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ທ຺ເວຘາປຖໍ ທິສ຺ວາ ເຖຣາ ‘‘ອຍໍ ມຄ຺ໂຄ’’ ທຫຣາ ‘‘ອຍໍ ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ວຈນໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຄຕາ, ສຫ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນາ ຈີວຣານິ ຈ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍານິ ໂຫນ຺ຕິ, ນິສ຺ສໂຍ ຈ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ. ສເຈ ທຫຣາ ມຄ຺ຄໂຕ ໂອກ຺ກມ຺ມ ‘‘ອນ຺ໂຕອຣຸເຓເຍວ ນິວຕ຺ຕິສ຺ສາມາ’’ຕິ ເຠສຊ຺ຊຕ຺ຖາຍ ຄາມໍ ປວິສິຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ອສມ຺ປຕ຺ຕານໍເຍວ ຈ ເຕສໍ ອຣຸໂຓ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉຕິ, ຈີວຣານິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍານິ ໂຫນ຺ຕິ, ນິສ຺ສໂຍ ປນ ນ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ. ສເຈ ປນ ເຘນຸຠເຍນ ວາ ສຸນຂຠເຍນ ວາ ‘‘ມຸຫຸຕ຺ຕໍ ຐຕ຺ວາ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຐຕ຺ວາ ວາ ນິສີທິຕ຺ວາ ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອນ຺ຕຣາ ອຣຸເຓ ອຸຄ຺ຄເຕ ຈີວຣານິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍານິ ໂຫນ຺ຕິ, ນິສ຺ສໂຍ ຈ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ. ສເຈ ‘‘ອນ຺ໂຕອຣຸເຓເຍວ ອາຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອນ຺ໂຕສີມາຍໍ ຄາມໍ ປວິຏ຺ຐານໍ ອນ຺ຕຣາ ອຣຸໂຓ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉຕິ, ເນວ ຈີວຣານິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍານິ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ນິສ຺ສໂຍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ. ສເຈ ປນ ‘‘ວິຠາຍຕຸ ຕາວາ’’ຕິ ນິສີທນ຺ຕິ, ອຣຸເຓ ອຸຄ຺ຄເຕປິ ນ ຈີວຣານິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍານິ ໂຫນ຺ຕິ, ນິສ຺ສໂຍ ປນ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ. ເຍປິ ‘‘ອນ຺ໂຕອຣຸເຓເຍວ ອາຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ ສາມນ຺ຕວິຫາຣໍ ຘມ຺ມສວນຕ຺ຖາຍ ສອຸສ຺ສາຫາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄເຍວ ຈ ເນສໍ ອຣຸໂຓ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉຕິ, ຈີວຣານິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍານິ ໂຫນ຺ຕິ, ນິສ຺ສໂຍ ປນ ນ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ. ສເຈ ຘມ຺ມຄາຣເວນ ‘‘ຍາວ ປຣິໂຍສານໍ ສຸຕ຺ວາວ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ ນິສີທນ຺ຕິ, ສຫ ອຣຸຓສ຺ສຸຄ຺ຄມນາ ຈີວຣານິປິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍານິ ໂຫນ຺ຕິ, ນິສ຺ສໂຍປິ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ. ເຖເຣນ ທຫຣໍ ຈີວຣໂຘວນຕ຺ຖາຍ ຄາມກໍ ເປເສນ຺ເຕນ ອຕ຺ຕໂນ ຈີວຣໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາວ ທາຕພ຺ພໍ. ທຫຣສ຺ສາປິ ຈີວຣໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣາເປຕ຺ວາ ຐເປຕພ຺ພໍ. ສເຈ ອສ຺ສຕິຍາ ຄຈ຺ຉຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ຈີວຣໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ທຫຣສ຺ສ ຈີວຣໍ ວິສ຺ສາເສນ ຄເຫຕ຺ວາ ຐເປຕພ຺ພໍ. ສເຈ ເຖໂຣ ນສ຺ສຣຕິ, ທຫໂຣ ເອວ ສຣຕິ, ທຫເຣນ ອຕ຺ຕໂນ ຈີວຣໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ຈີວຣໍ ວິສ຺ສາເສນ ຄເຫຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ຈີວຣໍ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊຖາ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນປິ ຈີວຣໍ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ເອກສ຺ສ ສຕິຍາປິ ອາປຕ຺ຕິໂມກ຺ໂຂ ໂຫຕີຕິ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

ສມຸຏ຺ຐານາທີສຸ ປຐມກຖິນສິກ຺ຂາປເທ ອນຘິຏ຺ຐານໍ ອວິກປ຺ປນຎ຺ຈ ອກິຣິຍໍ, ອິຘ ອປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣຓໍ ອຍເມວ ວິເສໂສ. ເສສໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນຍເມວາຕິ.

ອຸໂທສິຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ຕຕິຍກຖິນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໙໗. ເຕນ ສມເຍນາຕິ ຕຕິຍກຖິນສິກ຺ຂາປທໍ. ຕຕ຺ຖ ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ວິມຊ຺ຊຕີຕິ ‘‘ວລີສຸ ນຏ຺ຐາສຸ ອິທໍ ມຫນ຺ຕໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ອຸທເກນ ສິຎ຺ຈິຕ຺ວາ ປາເທຫິ ອກ຺ກມິຕ຺ວາ ຫຕ຺ເຖຫິ ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປິຏ຺ຐິຍໍ ຆໍສຕິ, ຕໍ ອາຕເປ ສຸກ຺ຂໍ ປຐມປ຺ປມາຓເມວ ໂຫຕິ. ໂສ ປຸນປິ ຕຖາ ກໂຣຕິ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ວິມຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ຕໍ ເອວໍ ກິລມນ຺ຕໍ ຠຄວາ ຄນ຺ຘກຸຏິຍໍ ນິສິນ຺ໂນວ ທິສ຺ວາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ເສນາສນຈາຣິກໍ ອາຫິຓ຺ຑນ຺ໂຕ ວິຍ ຕຕ຺ຖ ອຄມາສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອທ຺ທສ ໂຂ ຠຄວາ’’ຕິອາທິ.

໔໙໙-໕໐໐. ເອກາທສມາເສຕິ ເອກໍ ປຈ຺ຉິມກຕ຺ຕິກມາສໍ ຐເປຕ຺ວາ ເສເສ ເອກາທສມາເສ. ສຕ຺ຕມາເສຕິ ກຕ຺ຕິກມາສໍ ເຫມນ຺ຕິເກ ຈ ຈຕ຺ຕາໂຣຕິ ປຎ຺ຈມາເສ ຐເປຕ຺ວາ ເສເສ ສຕ຺ຕມາເສ. ກາເລປິ ອາທິສ຺ສ ທິນ຺ນນ຺ຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ‘‘ອິທໍ ອກາລຈີວຣ’’ນ຺ຕິ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ທິນ຺ນໍ, ເອກປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວາ ‘‘ອິທໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ທມ຺ມີ’’ຕິ ທິນ຺ນໍ.

ສງ຺ຆໂຕ ວາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕຠາຄວເສນ ສງ຺ຆໂຕ ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ຄຓໂຕ ວາຕິ ອິທໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິກຄຓສ຺ສ ເທມ, ອິທໍ ອາຠິຘມ຺ມິກຄຓສ຺ສາຕິ ເອວໍ ຄຓສ຺ສ ເທນ຺ຕິ. ຕໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕຠາຄວເສນ ຄຓໂຕ ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ.

ໂນ ຈສ຺ສ ປາຣິປູຣີຕິ ໂນ ເຈ ປາຣິປູຣີ ຠເວຍ຺ຍ, ຍຕ຺ຕເກນ ກຍິຣມານໍ ອຘິຏ຺ຐານຈີວຣໍ ປໂຫຕິ, ຕຎ຺ເຈ ຈີວຣໍ ຕຕ຺ຕກໍ ນ ຠເວຍ຺ຍ, ອູນກໍ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປຈ຺ຈາສາ ໂຫຕິ ສງ຺ຆໂຕ ວາຕິອາທີສຸ ອສຸກທິວສໍ ນາມ ສງ຺ໂຆ ຈີວຣານິ ລຠິສ຺ສຕິ, ຄໂຓ ລຠິສ຺ສຕິ, ຕໂຕ ເມ ຈີວຣໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕີຕິ ເອວໍ ສງ຺ຆໂຕ ວາ ຄຓໂຕ ວາ ປຈ຺ຈາສາ ໂຫຕິ. ຎາຕເກຫິ ເມ ຈີວຣຕ຺ຖາຍ ເປສິຕໍ, ມິຕ຺ເຕຫິ ເປສິຕໍ, ເຕ ອາຄຕາ ຈີວເຣ ທສ຺ສນ຺ຕີຕິ ເອວໍ ຎາຕິໂຕ ວາ ມິຕ຺ຕໂຕ ວາ ປຈ຺ຈາສາ ໂຫຕິ. ປໍສຸກູລໍ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ປໍສຸກູລໍ ວາ ລຈ຺ຉາມີຕິ ເອວໍ ປຈ຺ຈາສາ ໂຫຕີຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອຕ຺ຕໂນ ວາ ຘເນນາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ກປ຺ປາສສຸຕ຺ຕາທິນາ ຘເນນ, ອສຸກທິວສໍ ນາມ ລຈ຺ຉາມີຕິ ເອວໍ ວາ ປຈ຺ຈາສາ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕໂຕ ເຈ ອຸຕ຺ຕຣິ ນິກ຺ຂິເປຍ຺ຍ ສຕິຍາປິ ປຈ຺ຈາສາຍາຕິ ມາສປຣມໂຕ ເຈ ອຸຕ຺ຕຣິ ນິກ຺ຂິເປຍ຺ຍ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ປນ ອວຕ຺ວາ ຍສ຺ມາ ອນ຺ຕຣາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາເນ ປຈ຺ຈາສາຈີວເຣ ມູລຈີວຣສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນທິວສໂຕ ຍາວ ວີສຕິໂມ ທິວໂສ ຕາວ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ປຈ຺ຈາສາຈີວຣໍ ມູລຈີວຣໍ ອຕ຺ຕໂນ ຄຕິກໍ ກໂຣຕິ, ຕໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ມູລຈີວຣໍ ປຈ຺ຈາສາຈີວຣໍ ອຕ຺ຕໂນ ຄຕິກໍ ກໂຣຕິ. ຕສ຺ມາ ຕໍ ວິເສສໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕທຫຸປ຺ປນ຺ເນ ມູລຈີວເຣ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ປທຠາຊນໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

ວິສຠາເຄ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ມູລຈີວເຣຕິ ຍທິ ມູລຈີວຣໍ ສຓ຺ຫໍ, ປຈ຺ຈາສາຈີວຣໍ ຖູລໍ, ນ ສກ຺ກາ ໂຍເຊຕຸໍ. ຣຕ຺ຕິໂຍ ຈ ເສສາ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ຕາວ ມາໂສ ປູຣຕິ, ນ ອກາມາ ນິຄ຺ຄເຫນ ຈີວຣໍ ກາເຣຕພ຺ພໍ. ອຎ຺ຎໍ ປຈ຺ຈາສາຈີວຣໍ ລຠິຕ຺ວາເຍວ ກາລພ຺ຠນ຺ຕເຣ ກາເຣຕພ຺ພໍ. ປຈ຺ຈາສາຈີວຣມ຺ປິ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬໍ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ. ອຖ ມູລຈີວຣໍ ຖູລໍ ໂຫຕິ, ປຈ຺ຈາສາຈີວຣໍ ສຓ຺ຫໍ, ມູລຈີວຣໍ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬໍ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈາສາຈີວຣເມວ ມູລຈີວຣໍ ກຕ຺ວາ ຐເປຕພ຺ພໍ. ຕໍ ປຸນ ມາສປຣິຫາຣໍ ລຠຕິ, ເອເຕນຸປາເຍນ ຍາວ ອິຈ຺ຉຕິ ຕາວ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ມູລຈີວຣໍ ກຕ຺ວາ ຐເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ສມຸຏ຺ຐານາທີນິ ປຐມກຖິນສທິສາເນວາຕິ.

ຕຕິຍກຖິນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ປຸຣາຓຈີວຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໐໓-໕. ເຕນ ສມເຍນາຕິ ປຸຣາຓຈີວຣສິກ຺ຂາປທໍ. ຕຕ຺ຖ ຍາວ ສຕ຺ຕມາ ປິຕາມຫຍຸຄາຕິ ປິຕຸປິຕາ ປິຕາມໂຫ, ປິຕາມຫສ຺ສ ຍຸຄໍ ປິຕາມຫຍຸຄໍ. ຍຸຄນ຺ຕິ ອາຍຸປ຺ປມາຓໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຠິລາປ ມຕ຺ຕເມວ ເຈຕໍ. ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ປິຕາມໂຫເຍວ ປິຕາມຫຍຸຄໍ. ຕໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ສພ຺ເພປິ ປຸພ຺ພປຸຣິສາ ປິຕາມຫຄ຺ຄຫເຓເນວ ຄຫິຕາ. ເອວໍ ຍາວ ສຕ຺ຕໂມ ປຸຣິໂສ ຕາວ ຍາ ອສມ຺ພທ຺ຘາ ສາ ຍາວ ສຕ຺ຕມາ ປິຕາມຫຍຸຄາ ອສມ຺ພທ຺ຘາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເທສນາມຸຂເມວ ເຈຕໍ. ‘‘ມາຕິໂຕ ວາ ປິຕິໂຕ ວາ’’ຕິວຈນໂຕ ປນ ປິຕາມຫຍຸຄມ຺ປິ ປິຕາມຫິຍຸຄມ຺ປິ ມາຕາມຫຍຸຄມ຺ປິ ມາຕາມຫິຍຸຄມ຺ປິ ເຕສໍ ຠາຕຸຠຄິນີຠາຄິເນຍ຺ຍປຸຕ຺ຕປປຸຕ຺ຕາທໂຍປິ ສພ຺ເພ ອິຘ ສງ຺ຄຫິຕາ ເອວາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ວິຕ຺ຖາຣນໂຍ – ປິຕາ ປິຕຸປິຕາ ຕສ຺ສ ປິຕາ ຕສ຺ສາປິ ປິຕາຕິ ເອວໍ ຍາວ ສຕ຺ຕມາ ຍຸຄາ, ປິຕາ ປິຕຸມາຕາ ຕສ຺ສາ ປິຕາ ຈ ມາຕາ ຈ ຠາຕາ ຈ ຠຄິນີ ຈ ປຸຕ຺ຕາ ຈ ຘີຕໂຣ ຈາຕິ ເອວມ຺ປິ ອຸທ຺ຘຎ຺ຈ ອໂຘ ຈ ຍາວ ສຕ຺ຕມາ ຍຸຄາ, ປິຕາ ປິຕຸຠາຕາ ປິຕຸຠຄິນີ ປິຕຸປຸຕ຺ຕາ ປິຕຸຘີຕໂຣ ເຕສມ຺ປິ ປຸຕ຺ຕຘີຕຸປຣມ຺ປຣາຕິ ເອວມ຺ປິ ຍາວ ສຕ຺ຕມາ ຍຸຄາ, ມາຕາ ມາຕຸມາຕາ ຕສ຺ສາ ມາຕາ ຕສ຺ສາປິ ມາຕາຕິ ເອວມ຺ປິ ຍາວ ສຕ຺ຕມາ ຍຸຄາ, ມາຕາ ມາຕຸປິຕາ ຕສ຺ສ ມາຕາ ຈ ປິຕາ ຈ ຠາຕາ ຈ ຠຄິນີ ຈ ປຸຕ຺ຕາ ຈ ຘີຕໂຣ ຈາຕິ, ເອວມ຺ປິ ອຸທ຺ຘຎ຺ຈ ອໂຘ ຈ ຍາວ ສຕ຺ຕມາ ຍຸຄາ, ມາຕາ ມາຕຸຠາຕາ ມາຕຸຠຄິນີ ມາຕຸປຸຕ຺ຕາ ມາຕຸຘີຕໂຣ ເຕສມ຺ປິ ປຸຕ຺ຕຘີຕຸປຣມ຺ປຣາຕິ ເອວມ຺ປິ ຍາວ ສຕ຺ຕມາ ຍຸຄາ, ເນວ ມາຕຸສມ຺ພນ຺ເຘນ ນ ປິຕຸສມ຺ພນ຺ເຘນ ສມ຺ພທ຺ຘາ, ອຍໍ ອຎ຺ຎາຕິກາ ນາມ.

ອຸຠໂຕ ສງ຺ເຆຕິ ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ເຆ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ເຖນ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ເຖນາຕິ ອຏ຺ຐວາຈິກວິນຍກມ຺ເມນ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາ.

ສກິໍ ນິວຕ຺ຖມ຺ປິ ສກິໍ ປາຣຸຕມ຺ປີຕິ ຣຊິຕ຺ວາ ກປ຺ປໍ ກຕ຺ວາ ເອກວາຣມ຺ປິ ນິວຕ຺ຖໍ ວາ ປາຣຸຕໍ ວາ. ອນ຺ຕມໂສ ປຣິໂຠຄສີເສນ ອໍເສ ວາ ມຕ຺ຖເກ ວາ ກຕ຺ວາ ມຄ຺ຄໍ ຄໂຕ ໂຫຕິ, ອຸສ຺ສີສກໍ ວາ ກຕ຺ວາ ນິປນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ເອຕມ຺ປິ ປຸຣາຓຈີວຣເມວ. ສເຈ ປນ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ກຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊຕິ, ຫຕ຺ເຖຫິ ວາ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອາກາເສ ວິຕານໍ ກຕ຺ວາ ສີເສນ ອຜຸສນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉຕິ, ອຍໍ ປຣິໂຠໂຄ ນາມ ນ ໂຫຕີຕິ ກຸຣຸນ຺ທິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ໂຘຕໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເອວໍ ອາຓຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂຸນີ ໂຘວນຕ຺ຖາຍ ອຸທ຺ຘນໍ ສຊ຺ເຊຕິ, ທາຣູນິ ສໍຫຣຕິ, ອຄ຺ຄິໍ ກໂຣຕິ, ອຸທກໍ ອາຫຣຕິ ຍາວ ນໍ ໂຘວິຕ຺ວາ ອຸກ຺ຂິປຕິ, ຕາວ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ປໂຍເຄ ປໂຍເຄ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ. ໂຘວິຕ຺ວາ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ໂຫຕິ. ສເຈ ທຸທ຺ໂຘຕນ຺ຕິ ມຎ຺ຎມານາ ປຸນ ສິຎ຺ຈຕິ ວາ ໂຘວຕິ ວາ ຍາວ ນິຏ຺ຐານໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ ຕາວ ປໂຍເຄ ປໂຍເຄ ທຸກ຺ກຏໍ. ເອສ ນໂຍ ຣຊນາໂກຏເນສຸ. ຣຊນໂທຓິຍຎ຺ຫິ ຣຊນໍ ອາກິຣິຕ຺ວາ ຍາວ ສກິໍ ຈີວຣໍ ຣຊຕິ, ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ຍໍກິຎ຺ຈິ ຣຊນຕ຺ຖາຍ ກໂຣຕິ, ປຈ຺ຉາ ວາ ປຏິຣຊຕິ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ປໂຍເຄ ປໂຍເຄ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ. ເອວໍ ອາໂກຏເນປິ ປໂຍໂຄ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໕໐໖. ອຎ຺ຎາຕິກາຍ ອຎ຺ຎາຕິກສຎ຺ຎີ ປຸຣາຓຈີວຣໍ ໂຘວາເປຕີຕິ ໂນ ເຈປິ ‘‘ອິມໍ ໂຘວາ’’ຕິ ວທຕິ, ອຖ ໂຂ ໂຘວນຕ຺ຖາຍ ກາຍວິກາຣໍ ກຕ຺ວາ ຫຕ຺ເຖນ ວາ ຫຕ຺ເຖ ເທຕິ, ປາທມູເລ ວາ ຐເປຕິ, ອຸປຣິ ວາ ຂິປຕິ, ສິກ຺ຂມານາສາມເຓຣີສາມເຓຣອຸປາສກຕິຕ຺ຖິຍາທີນໍ ວາ ຫຕ຺ເຖ ເປເສຕິ, ນທີຕິຕ຺ເຖ ໂຘວນ຺ຕິຍາ ອຸປຈາເຣ ວາ ຂິປຕິ, ອນ຺ໂຕທ຺ວາທສຫຕ຺ເຖ ໂອກາເສ ຐຕ຺ວາ, ໂຘວາປິຕໍເຍວ ໂຫຕິ. ສເຈ ປນ ອຸປຈາຣໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ໂອຣໂຕ ຐເປຕິ ສາ ເຈ ໂຘວິຕ຺ວາ ອາເນຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ. ສິກ຺ຂມານາຍ ວາ ສາມເຓຣິຍາ ວາ ອຸປາສິກາຍ ວາ ຫຕ຺ເຖ ໂຘວນຕ຺ຖາຍ ເທຕິ, ສາ ເຈ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ໂຘວຕິ, ອາປຕ຺ຕິເຍວ. ອຸປາສກສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ເທຕິ, ໂສ ເຈ ລິງ຺ເຄ ປຣິວຕ຺ເຕ ຠິກ຺ຂຸນີສຸ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ໂຘວຕິ, ອາປຕ຺ຕິເຍວ. ສາມເຓຣສ຺ສ ວາ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ວາ ຫຕ຺ເຖ ທິນ຺ເນປິ ລິງ຺ຄປຣິວຕ຺ຕເນ ເອເສວ ນໂຍ.

ໂຘວາເປຕິ ຣຊາເປຕີຕິອາທີສຸ ເອເກນ ວຕ຺ຖຸນາ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ, ທຸຕິເຍນ ທຸກ຺ກຏໍ. ຕີຓິປິ ກາຣາເປນ຺ຕສ຺ສ ເອເກນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ, ເສເສຫິ ທ຺ເວ ທຸກ຺ກຏານິ. ຍສ຺ມາ ປເນຕານິ ໂຘວນາທີນິ ປຏິປາຏິຍາ ວາ ອຸປ຺ປຏິປາຏິຍາ ວາ ກາເຣນ຺ຕສ຺ສ ໂມກ຺ໂຂ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ເອຕ຺ຖ ຕີຓິ ຈຕຸກ຺ການິ ວຸຕ຺ຕານິ. ສເຈປິ ຫິ ‘‘ອິມໍ ຈີວຣໍ ຣຊິຕ຺ວາ ໂຘວິຕ຺ວາ ອາເນຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສາ ຠິກ຺ຂຸນີ ປຐມໍ ໂຘວິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ຣຊຕິ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິເຍນ ທຸກ຺ກຏເມວ. ເອວໍ ສພ຺ເພສຸ ວິປຣີຕວຈເນສຸ ນໂຍ ເນຕພ຺ໂພ. ສເຈ ປນ ‘‘ໂຘວິຕ຺ວາ ອາເນຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ໂຘວຕິ ເຈວ ຣຊຕິ ຈ, ໂຘວາປນປຈ຺ຈຍາ ເອວ ອາປຕ຺ຕິ, ຣຊເນ ອນາປຕ຺ຕິ. ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕາຘິກກຣເຓ ‘‘ອວຸຕ຺ຕາ ໂຘວຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ລກ຺ຂເຓນ ອນາປຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ຈີວເຣ ຍໍ ກາຕພ຺ພໍ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ຠາໂຣ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ປນ ເອກວາຈາຍ ສມ຺ພຫຸລາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ.

ອຎ຺ຎາຕິກາຍ ເວມຕິໂກ ອຎ຺ຎາຕິກາຍ ຎາຕິກສຎ຺ຎີຕິ ອິມານິປິ ປທານິ ວຸຕ຺ຕານໍເຍວ ຕິຓ຺ຓໍ ຈຕຸກ຺ການໍ ວເສນ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ເວທິຕພ຺ພານິ.

ເອກໂຕ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາຍາຕິ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ສນ຺ຕິເກ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາຍ ໂຘວາເປນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ. ຠິກ຺ຂູນໍ ສນ຺ຕິເກ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາຍ ປນ ຍຖາວຕ຺ຖຸກເມວ, ຠິກ຺ຂູນໍ ສນ຺ຕິເກ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາ ນາມ ປຎ຺ຈສຕາ ສາກິຍານິໂຍ.

໕໐໗. ອວຸຕ຺ຕາ ໂຘວຕີຕິ ອຸທ຺ເທສາຍ ວາ ໂອວາທາຍ ວາ ອາຄຕາ ກິລິນ຺ນໍ ຈີວຣໍ ທິສ຺ວາ ຐປິຕຏ຺ຐານໂຕ ຄເຫຕ຺ວາ ວາ ‘‘ເທຖ, ອຍ຺ຍ, ໂຘວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ວາ ໂຘວຕິ ເຈວ ຣຊຕິ ຈ ອາໂກເຏຕິ ຈ, ອຍໍ ອວຸຕ຺ຕາ ໂຘວຕິ ນາມ. ຍາປິ ‘‘ອິມໍ ຈີວຣໍ ໂຘວາ’’ຕິ ທຫຣໍ ວາ ສາມເຓຣໍ ວາ ອາຓາເປນ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອາຫຣຖຍ຺ຍ ອຫໍ ໂຘວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ໂຘວຕິ, ຕາວກາລິກໍ ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ໂຘວິຕ຺ວາ ຣຊິຕ຺ວາ ເທຕິ, ອຍມ຺ປິ ອວຸຕ຺ຕາ ໂຘວຕິ ນາມ.

ອຎ຺ຎໍ ປຣິກ຺ຂາຣນ຺ຕິ ອຸປາຫນຕ຺ຖວິກປຕ຺ຕຕ຺ຖວິກອໍສພທ຺ຘກກາຍພນ຺ຘນມຎ຺ຈປີຐຠິສິຕຏ຺ຏິກາທິໍ ຍໍກິຎ຺ຈິ ໂຘວາເປຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

ສມຸຏ຺ຐານາທີສຸ ປນ ອິທໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ຉສມຸຏ຺ຐານໍ, ກິຣິຍໍ, ໂນສຎ຺ຎາວິໂມກ຺ຂໍ, ອຈິຕ຺ຕກໍ, ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊໍ, ກາຍກມ຺ມໍ, ວຈີກມ຺ມໍ, ຕິຈິຕ຺ຕໍ, ຕິເວທນນ຺ຕິ.

ປຸຣາຓຈີວຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ຈີວຣປຏິຄ຺ຄຫຓສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໐໘. ເຕນ ສມເຍນາຕິ ຈີວຣປຏິຄ຺ຄຫຓສິກ຺ຂາປທໍ. ຕຕ຺ຖ ປິຓ຺ຑປາຕປຏິກ຺ກນ຺ຕາຕິ ປິຓ຺ຑປາຕໂຕ ປຏິກ຺ກນ຺ຕາ. ເຍນ ອນ຺ຘວນໍ ເຕນຸປສງ຺ກມີຕິ ອປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ສິກ຺ຂາປເທ ເຍນ ອນ຺ຘວນໍ ເຕນຸປສງ຺ກມິ. ກຕກມ຺ມາຕິ ກຕໂຈຣິກກມ຺ມາ, ສນ຺ຘິຈ຺ເຉທນາທີຫິ ປຣຠຓ຺ຑໍ ຫຣິຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂຈຣຄາມຓິໂກຕິ ໂຈຣເຊຏ຺ຐໂກ. ໂສ ກິຣ ປຸພ຺ເພ ເຖຣິໍ ຊານາຕິ, ຕສ຺ມາ ໂຈຣານໍ ປຸຣໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ທິສ຺ວາ ‘‘ອິໂຕ ມາ ຄຈ຺ຉຖ, ສພ຺ເພ ອິໂຕ ເອຖາ’’ຕິ ເຕ ຄເຫຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎນ ມຄ຺ເຄນ ອຄມາສິ. ສມາຘິມ຺ຫາ ວຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາຕິ ເຖຣີ ກິຣ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນເວລາຍໍເຍວ ສມາຘິມ຺ຫາ ວຸຏ຺ຐຫິ. ໂສປິ ຕສ຺ມິໍເຍວ ຂເຓ ເອວໍ ອວຈ, ຕສ຺ມາ ສາ ອສ຺ໂສສິ, ສຸຕ຺ວາ ຈ ‘‘ນຕ຺ຖິ ທານິ ອຎ຺ໂຎ ເອຕ຺ຖ ສມໂຓ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ມຍາ’’ຕິ ຕໍ ມໍສໍ ອຄ຺ຄເຫສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອຖ ໂຂ ອຸປ຺ປລວຓ຺ຓາ ຠິກ຺ຂຸນີ’’ຕິອາທິ.

ໂອຫິຍ຺ຍໂກຕິ ອວຫີຍໂກ ອວເສໂສ, ວິຫາຣວາຣໍ ປຕ຺ວາ ເອໂກວ ວິຫາເຣ ຐິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສເຈ ເມ ຕ຺ວໍ ອນ຺ຕຣວາສກໍ ທເທຍ຺ຍາສີຕິ ກສ຺ມາ ອາຫ? ສຓ຺ຫໍ ຆນມຏ຺ຐໍ ອນ຺ຕຣວາສກໍ ທິສ຺ວາ ໂລເຠນ, ອປິຈ ອປ຺ປໂກ ຕສ຺ສາ ອນ຺ຕຣວາສເກ ໂລໂຠ, ເຖຣິຍາ ປນ ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕາ ໂກຏ຺ຐາສສມ຺ປຕ຺ຕິ ເຕນສ຺ສາ ສຣີຣປາຣິປູຣິໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມີຕິ ວິສມໂລຠໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ເອວມາຫ. ອນ຺ຕິມນ຺ຕິ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຈີວຣານໍ ສພ຺ພປຣິຍນ຺ຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ອນ຺ຕິມໍ, ອນ຺ຕິມນ຺ຕິ ປຈ຺ຉິມໍ. ອຎ຺ຎໍ ເລເສນາປິ ວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ວາ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ວາ ຐປິຕໍ ຈີວຣໍ ນຕ຺ຖີຕິ ເອວໍ ຍຖາອນຸຎ຺ຎາຕານໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຈີວຣານໍ ຘາຣຓວເສເນວ ອາຫ, ນ ໂລເຠນ, ນ ຫິ ຂີຓາສວານໍ ໂລໂຠ ອຕ຺ຖິ. ນິປ຺ປີຬິຍມານາຕິ ອຸປມໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຄາຬ຺ຫໍ ປີຬຍມານາ.

ອນ຺ຕຣວາສກໍ ທຕ຺ວາ ອຸປສ຺ສຍໍ ອຄມາສີຕິ ສງ຺ກຈ຺ຈິກໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ຍຖາ ຕສ຺ສ ມໂນຣໂຖ ນ ປູຣຕິ, ເອວໍ ຫຕ຺ຖຕເລເຍວ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອຄມາສິ.

໕໑໐. ກສ຺ມາ ປາຣິວຕ຺ຕກຈີວຣໍ ອປ຺ປຏິຄຓ຺ຫນ຺ເຕ ອຸຊ຺ຌາຍິໍສຸ? ‘‘ສເຈ ເອຕ຺ຕໂກປິ ອມ຺ເຫສຸ ອຍ຺ຍານໍ ວິສ຺ສາໂສ ນຕ຺ຖິ, ກຖໍ ມຍໍ ຍາເປສ຺ສາມາ’’ຕິ ວິຫຕ຺ຖຕາຍ ສມຠິຕຸນ຺ນຕ຺ຕາ.

ອນຸຊານາມິ ຠິກ຺ຂເວ ອິເມສໍ ປຎ຺ຈນ຺ນນ຺ຕິ ອິເມສໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ສຫຘມ຺ມິການໍ ສມສທ຺ຘານໍ ສມສີລານໍ ສມທິຏ຺ຐີນໍ ປາຣິວຕ຺ຕກໍ ຄເຫຕຸໍ ອນຸຊານາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໕໑໒. ປໂຍເຄ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ຄຫຓຕ຺ຖາຍ ຫຕ຺ຖປ຺ປສາຣຓາທີສຸ ທຸກ຺ກຏໍ. ປຏິລາເຠນາຕິ ປຏິຄ຺ຄຫເຓນ. ຕຕ຺ຖ ຈ ຫຕ຺ເຖນ ວາ ຫຕ຺ເຖ ເທຕຸ, ປາທມູເລ ວາ ຐເປຕຸ, ອຸປຣິ ວາ ຂິປຕຸ, ໂສ ເຈ ສາທິຍຕິ, ຄຫິຕເມວ ໂຫຕິ. ສເຈ ປນ ສິກ຺ຂມານາສາມເຓຣສາມເຓຣີອຸປາສກອຸປາສິກາທີນໍ ຫຕ຺ເຖ ເປສິຕໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ. ຘມ຺ມກຖໍ ກເຖນ຺ຕສ຺ສ ຈຕສ຺ໂສປິ ປຣິສາ ຈີວຣານິ ຈ ນານາວິຣາຄວຕ຺ຖານິ ຈ ອາເນຕ຺ວາ ປາທມູເລ ຐເປນ຺ຕິ, ອຸປຈາເຣ ວາ ຐຕ຺ວາ ອຸປຈາຣໍ ວາ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ຂິປນ຺ຕິ, ຍໍ ຕຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ສນ຺ຕກໍ, ຕໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ປາຣິວຕ຺ຕກາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິເຍວ. ອຖ ປນ ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ຂິຕ຺ຕານິ ໂຫນ຺ຕິ, ‘‘ອິທໍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ, ອິທໍ ອຎ຺ເຎສ’’ນ຺ຕິ ຎາຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ປາຣິວຕ຺ຕກກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖີຕິ ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ກຸຣຸນ຺ທິຍຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອຈິຕ຺ຕກຠາເວນ ນ ສເມຕິ. ສເຈ ຠິກ຺ຂຸນີ ວສ຺ສາວາສິກໍ ເທຕິ, ປາຣິວຕ຺ຕກເມວ ກາຕພ຺ພໍ. ສເຈ ປນ ສງ຺ກາຣກູຏາທີສຸ ຐເປຕິ, ‘‘ປໍສຸກູລໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ປໍສຸກູລໍ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

໕໑໓. ອຎ຺ຎາຕິກາຍ ອຎ຺ຎາຕິກສຎ຺ຎີຕິ ຕິກປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ເອກໂຕ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາຍາຕິ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ສນ຺ຕິເກ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາຍ ຫຕ຺ຖໂຕ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ, ຠິກ຺ຂູນໍ ສນ຺ຕິເກ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາຍ ປນ ປາຈິຕ຺ຕິຍເມວ.

໕໑໔. ປຣິຕ຺ເຕນ ວາ ວິປຸລນ຺ຕິ ອປ຺ປຄ຺ຆຈີວເຣນ ວາ ອຸປາຫນຕ຺ຖວິກປຕ຺ຕຕ຺ຖວິກອໍສພທ຺ຘກກາຍພນ຺ຘນາທິນາ ວາ ມຫຄ຺ຆໍ ເຈຕາເປຕ຺ວາ ສເຈປິ ຈີວຣໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ. ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ປນ ‘‘ອນ຺ຕມໂສ ຫຣີຕກີຂຓ຺ເຑນາປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິປຸເລນ ວາ ປຣິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕວິປລ຺ລາເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຎ຺ຎໍ ປຣິກ຺ຂາຣນ຺ຕິ ປຕ຺ຕຕ຺ຖວິກາທິໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ວິກປ຺ປນຸປຄປຈ຺ຉິມຈີວຣປ຺ປມາຓໍ ປນ ປຏປຣິສ຺ສາວນມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຍໍ ເນວ ອຘິຏ຺ຐານຸປຄໍ ນ ວິກປ຺ປນຸປຄໍ ຕໍ ສພ຺ພໍ ວຏ຺ຏຕິ. ສເຈປິ ມຎ຺ຈປ຺ປມາຓາ ຠິສິຈ຺ຉວິ ໂຫຕິ, ວຏ຺ຏຕິເຍວ; ໂກ ປນ ວາໂທ ປຕ຺ຕຕ຺ຖວິກາທີສຸ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

ສມຸຏ຺ຐານາທີສຸ ອິທໍ ຉສມຸຏ຺ຐານໍ, ກິຣິຍາກິຣິຍໍ, ໂນສຎ຺ຎາວິໂມກ຺ຂໍ, ອຈິຕ຺ຕກໍ, ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊໍ, ກາຍກມ຺ມໍວຈີກມ຺ມໍ, ຕິຈິຕ຺ຕໍ, ຕິເວທນນ຺ຕິ.

ຈີວຣປຏິຄ຺ຄຫຓສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ອຎ຺ຎາຕກວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໑໕. ເຕນ ສມເຍນາຕິ ອຎ຺ຎາຕກວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສິກ຺ຂາປທໍ. ຕຕ຺ຖ ອຸປນນ຺ໂທ ສກ຺ຍປຸຕ຺ໂຕຕິ ອສີຕິສຫສ຺ສມຕ຺ຕານໍ ສກ຺ຍກຸລາ ປພ຺ພຊິຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຕິກິຏ຺ໂຐ ໂລລຊາຕິໂກ. ປຏ຺ໂຏຕິ ເຉໂກ ສມຕ຺ໂຖ ປຏິພໂລ ສຣສມ຺ປນ຺ໂນ ກຓ຺ຐມາຘຸຣິເຍນ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ກິສ຺ມິໍ ວິຍາຕິ ກິໍສຸ ວິຍ ກິເລໂສ ວິຍ, ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປວເສນ ກມ຺ປນໍ ວິຍ ສງ຺ກມ຺ປນໍ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອທ຺ຘານມຄ຺ຄນ຺ຕິ ອທ຺ຘານສງ຺ຂາຕໍ ທີຆມຄ຺ຄໍ, ນ ນຄຣວີຖິມຄ຺ຄນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອຈ຺ຉິນ຺ທິໍສູຕິ ມຸສິໍສຸ, ປຕ຺ຕຈີວຣານິ ເນສໍ ຫຣິໍສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນຸຍຸຎ຺ຊາຫີຕິ ຠິກ຺ຂຸຠາວຊານນຕ຺ຖາຍ ປຸຈ຺ຉ. ອນຸຍຸຎ຺ຊິຍມານາຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊາອຸປສມ຺ປທາປຕ຺ຕຈີວຣາຘິຏ຺ຐານາທີນິ ປຸຈ຺ຉິຍມານາ. ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸຠາວໍ ຊານາເປຕ຺ວາ ໂຍ ‘‘ສາເກຕາ ສາວຕ຺ຖິໍ ອທ຺ຘານມຄ຺ຄປ຺ປຏິປນ຺ນາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວຸຕ຺ໂຕ, ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ.

໕໑໗. ອຎ຺ຎາຕກໍ ຄຫປຕິໍ ວາຕິອາທີສຸ ຍໍ ປຣໂຕ ‘‘ຕິເຓນ ວາ ປຓ຺ເຓນ ວາ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ເອວໍ ອນຸປຸພ຺ພກຖາ ເວທິຕພ຺ພາ. ສເຈ ໂຈເຣ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ທຫຣາ ປຕ຺ຕຈີວຣານິ ຄເຫຕ຺ວາ ປລາຕາ, ໂຈຣາ ເຖຣານໍ ນິວາສນປາຣຸປນມຕ຺ຕໍເຍວ ຫຣິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເຖເຣຫິ ເນວ ຕາວ ຈີວຣໍ ວິຎ຺ຎາເປຕພ຺ພໍ, ນ ສາຂາປລາສໍ ຠຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ອຖ ທຫຣາ ສພ຺ພໍ ຠຓ຺ຑກໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ປລາຕາ, ໂຈຣາ ເຖຣານໍ ນິວາສນປາຣຸປນໍ ຕຎ຺ຈ ຠຓ຺ຑກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ທຫເຣຫິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ນິວາສນປາຣຸປນານິ ນ ຕາວ ເຖຣານໍ ທາຕພ຺ພານິ, ນ ຫິ ອນຈ຺ຉິນ຺ນຈີວຣາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ສາຂາປລາສໍ ຠຎ຺ຊິຕຸໍ ລຠນ຺ຕິ, ອຈ຺ຉິນ຺ນຈີວຣານໍ ປນ ອຕ຺ຖາຍ ລຠນ຺ຕິ, ອຈ຺ຉິນ຺ນຈີວຣາວ ອຕ຺ຕໂນປິ ປເຣສມ຺ປິ ອຕ຺ຖາຍ ລຠນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ເຖເຣຫິ ວາ ສາຂາປລາສໍ ຠຎ຺ຊິຕ຺ວາ ວາກາທີຫິ ຄນ຺ເຖຕ຺ວາ ທຫຣານໍ ທາຕພ຺ພໍ, ທຫເຣຫິ ວາ ເຖຣານໍ ອຕ຺ຖາຍ ຠຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຄນ຺ເຖຕ຺ວາ ເຕສໍ ຫຕ຺ເຖ ທຕ຺ວາ ວາ ອທຕ຺ວາ ວາ ອຕ຺ຕນາ ນິວາເສຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ນິວາສນປາຣຸປນານິ ເຖຣານໍ ທາຕພ຺ພານິ, ເນວ ຠູຕຄາມປາຕພ຺ຍຕາຍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ໂຫຕິ, ນ ເຕສໍ ຘາຣເຓ ທຸກ຺ກຏໍ.

ສເຈ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ຣຊກຕ຺ຖຣຓໍ ວາ ໂຫຕິ, ອຎ຺ເຎ ວາ ຕາທິເສ ມນຸສ຺ເສ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ຈີວຣໍ ວິຎ຺ຎາເປຕພ຺ພໍ. ຍານິ ຈ ເນສໍ ເຕ ວາ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕມນຸສ຺ສາ ອຎ຺ເຎ ວາ ສາຂາປລາສນິວາສເນ ຠິກ຺ຂູ ທິສ຺ວາ ອຸສ຺ສາຫຊາຕາ ວຕ຺ຖານິ ເທນ຺ຕິ, ຕານິ ສທສານິ ວາ ໂຫນ຺ຕຸ ອທສານິ ວາ ນີລາທິນານາວຓ຺ຓານິ ວາ ກປ຺ປິຍານິປິ ອກປ຺ປິຍານິປິ ສພ຺ພານິ ອຈ຺ຉິນ຺ນຈີວຣຏ຺ຐາເນ ຐິຕຕ຺ຕາ ເຕສໍ ນິວາເສຕຸຎ຺ຈ ປາຣຸປິຕຸຎ຺ຈ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິເຫຕໍ ປຣິວາເຣ –

‘‘ອກປ຺ປກຕໍ ນາປິ ຣຊນາຍ ຣຕ຺ຕໍ;

ເຕນ ນິວຕ຺ໂຖ ເຍນ ກາມໍ ວເຊຍ຺ຍ;

ນ ຈສ຺ສ ໂຫຕິ ອາປຕ຺ຕິ;

ໂສ ຈ ຘມ຺ໂມ ສຸຄເຕນ ເທສິໂຕ;

ປຎ຺ຫາ ເມສາ ກຸສເລຫິ ຈິນ຺ຕິຕາ’’ຕິ. (ປຣິ. ໔໘໑);

ອຍຎ຺ຫິ ປຎ຺ໂຫ ອຈ຺ຉິນ຺ນຈີວຣກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຖ ປນ ຕິຕ຺ຖິເຍຫິ ສຫຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເຕ ຈ ເນສໍ ກຸສຈີຣວາກຈີຣຜລກຈີຣານິ ເທນ຺ຕິ, ຕານິປິ ລທ຺ຘິໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ນິວາເສຕຸໍ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ, ນິວາເສຕ຺ວາປິ ລທ຺ຘິ ນ ຄເຫຕພ຺ພາ.

ອິທານິ ‘‘ຍໍ ອາວາສໍ ປຐມໍ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ, ສເຈ ຕຕ຺ຖ ໂຫຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ ວິຫາຣຈີວຣໍ ວາ’’ຕິອາທີສຸ ວິຫາຣຈີວຣໍ ນາມ ມນຸສ຺ສາ ອາວາສໍ ກາເຣຕ຺ວາ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ປຈ຺ຈຍາ ອມ຺ຫາກໍເຍວ ສນ຺ຕກາ ປຣິໂຠຄໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕູ’’ຕິ ຕິຈີວຣໍ ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ກາຣາປິເຕ ອາວາເສ ຐເປນ຺ຕິ, ເອຕໍ ວິຫາຣຈີວຣໍ ນາມ. ອຸຕ຺ຕຣຕ຺ຖຣຓນ຺ຕິ ມຎ຺ຈກສ຺ສ ອຸປຣິ ອຕ຺ຖຣຓກໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຠຸມຕ຺ຖຣຓນ຺ຕິ ປຣິກມ຺ມກຕາຍ ຠູມິຍາ ຣກ຺ຂຓຕ຺ຖໍ ຈິມິລິກາຫິ ກຕອຕ຺ຖຣຓໍ ຕສ຺ສ ອຸປຣິ ຕຏ຺ຏິກໍ ປຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ຈງ຺ກມນ຺ຕິ. ຠິສິຈ຺ຉວີຕິ ມຎ຺ຈຠິສິຍາ ວາ ປີຐຠິສິຍາ ວາ ຉວິ, ສເຈ ປູຣິຕາ ໂຫຕິ ວິຘຸນິຕ຺ວາປິ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເອວເມເຕສຸ ວິຫາຣຈີວຣາທີສຸ ຍໍ ຕຕ຺ຖ ອາວາເສ ໂຫຕິ, ຕໍ ອນາປຸຈ຺ຉາປິ ຄເຫຕ຺ວາ ນິວາເສຕຸໍ ວາ ປາຣຸປິຕຸໍ ວາ ອຈ຺ຉິນ຺ນຈີວຣການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ລພ຺ຠຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ລຠິຕ຺ວາ ໂອທຫິສ຺ສາມິ ປຸນ ຐເປສ຺ສາມີຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ນ ມູລຈ຺ເຉຊ຺ຊາຍ. ລຠິຕ຺ວາ ຈ ປນ ຎາຕິໂຕ ວາ ອຸປຏ຺ຐາກໂຕ ວາ ອຎ຺ຎໂຕ ວາ ກຸໂຕຈິ ປາກຕິກເມວ ກາຕພ຺ພໍ. ວິເທສຄເຕນ ເອກສ຺ມິໍ ສງ຺ຆິເກ ອາວາເສ ສງ຺ຆິກປຣິໂຠເຄນ ປຣິຠຸຎ຺ຊນຕ຺ຖາຍ ຐເປຕພ຺ພໍ. ສຈສ຺ສ ປຣິໂຠເຄເນວ ຕໍ ຊີຣຕິ ວາ ນສ຺ສຕິ ວາ ຄີວາ ນ ໂຫຕິ. ສເຈ ປນ ເອເຕສໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣານໍ ຄິຫິວຕ຺ຖາທີນໍ ຠິສິຈ຺ຉວິປຣິຍນ຺ຕານໍ ກິຎ຺ຈິ ນ ລພ຺ຠຕິ, ເຕນ ຕິເຓນ ວາ ປຓ຺ເຓນ ວາ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ.

໕໑໙. ເຍຫິ ເກຫິຈິ ວາ ອຈ຺ຉິນ຺ນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍມ຺ປິ ອຈ຺ຉິນ຺ນຈີວຣາ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍາ ອຎ຺ເຎ ‘‘ອາຫຣຖ, ອາວຸໂສ, ຈີວຣ’’ນ຺ຕິ ຍາຈິຕ຺ວາ ວາ ວິສ຺ສາເສນ ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ຕມ຺ປິ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

ປຣິໂຠຄຊິຓ຺ຓໍ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ ອຈ຺ຉິນ຺ນຈີວຣານໍ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍາທີນໍ ອຕ຺ຕນາ ຕິຓປຓ຺ເຓຫິ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ທິນ຺ນຈີວຣມ຺ປິ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ເອວຎ຺ຫິ ເຕ ອຈ຺ຉິນ຺ນຈີວຣຏ຺ຐາເນ ນຏ຺ຐຈີວຣຏ຺ຐາເນ ຈ ຐິຕາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ເຕນ ເນສໍ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍໍ ອກປ຺ປິຍຈີວຣປຣິໂຠເຄ ຈ ອນາປຕ຺ຕິ ອນຸຣູປາ ຠວິສ຺ສຕິ.

໕໒໑. ຎາຕການໍ ປວາຣິຕານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ເອເຕສໍ ສນ຺ຕກໍ ເທຖາ’’ຕິ ວິຎ຺ຎາເປນ຺ຕສ຺ສ ຍາຈນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ນ ຫິ ຎາຕກປວາຣິຕານໍ ອາປຕ຺ຕິ ວາ ອນາປຕ຺ຕິ ວາ ໂຫຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ຘເນນາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ອຕ຺ຕໂນ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ເຑນ ກປ຺ປິຍໂວຫາເຣເນວ ຈີວຣໍ ວິຎ຺ຎາເປນ຺ຕສ຺ສ ເຈຕາເປນ຺ຕສ຺ສ ປຣິວຕ຺ຕາເປນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ປວາຣິຕານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ ສງ຺ຆວເສນ ປວາຣິເຕສຸ ປມາຓເມວ ວຏ຺ຏຕິ. ປຸຄ຺ຄລິກປວາຣຓາຍ ຍໍ ຍໍ ປວາເຣຕິ, ຕໍ ຕໍເຍວ ວິຎ຺ຎາເປຕພ຺ພໍ. ໂຍ ຈຕູຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ປວາເຣຕ຺ວາ ສຍເມວ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ກາລານຸກາລໍ ຈີວຣານິ ທິວເສ ທິວເສ ຍາຄຸຠຕ຺ຕາທີນີຕິ ເອວໍ ເຍນ ເຍນຕ຺ໂຖ ຕໍ ຕໍ ເທຕິ, ຕສ຺ສ ວິຎ຺ຎາປນກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ. ໂຍ ປນ ປວາເຣຕ຺ວາ ພາລຕາຍ ວາ ສຕິສມ຺ໂມເສນ ວາ ນ ເທຕິ, ໂສ ວິຎ຺ຎາເປຕພ຺ໂພ. ໂຍ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ເຄຫໍ ປວາເຣມີ’’ຕິ ວທຕິ, ຕສ຺ສ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຍຖາສຸຂໍ ນິສີທິຕພ຺ພໍ ນິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ນ ກິຎ຺ຈິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ໂຍ ປນ ‘‘ຍໍ ມຍ຺ຫໍ ເຄເຫ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ປວາເຣມີ’’ຕິ ວທຕິ. ຍໍ ຕຕ຺ຖ ກປ຺ປິຍໍ, ຕໍ ວິຎ຺ຎາເປຕພ຺ພໍ, ເຄເຫ ປນ ນິສີທິຕຸໍ ວາ ນິປຊ຺ຊິຕຸໍ ວາ ນ ລພ຺ຠຕີຕິ ກຸຣຸນ຺ທິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຎ຺ຎສ຺ສຕ຺ຖາຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ຕໂນ ຎາຕກປວາຣິເຕ ນ ເກວລໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ, ອຖ ໂຂ ອຎ຺ຎສ຺ສຕ຺ຖາຍ ວິຎ຺ຎາເປນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ອຍເມໂກ ອຕ຺ໂຖ. ອຍໍ ປນ ທຸຕິໂຍ ອຎ຺ຎສ຺ສາຕິ ເຍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຎາຕກປວາຣິຕາ, ເຕ ຕສ຺ເສວ ‘‘ອຎ຺ຎສ຺ສາ’’ຕິ ລທ຺ຘໂວຫາຣສ຺ສ ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິຕສ຺ສ ວາ ຘມ຺ມຣກ຺ຂິຕສ຺ສ ວາ ອຕ຺ຖາຍ ວິຎ຺ຎາເປນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີຕິ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

ສມຸຏ຺ຐານາທີສຸ ອິທມ຺ປິ ຉສມຸຏ຺ຐານໍ, ກິຣິຍໍ, ໂນສຎ຺ຎາວິໂມກ຺ຂໍ, ອຈິຕ຺ຕກໍ, ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊໍ, ກາຍກມ຺ມວຈີກມ຺ມໍ, ຕິຈິຕ຺ຕໍ, ຕິເວທນນ຺ຕິ.

ອຎ຺ຎາຕກວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ຕຕຸຕ຺ຕຣິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໒໒-໔. ເຕນ ສມເຍນາຕິ ຕຕຸຕ຺ຕຣິສິກ຺ຂາປທໍ. ຕຕ຺ຖ ອຠິຫຏ຺ຐຸນ຺ຕິ ອຠີຕິ ອຸປສຄ຺ໂຄ, ຫຣິຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຄຓ຺ຫິຕຸນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປວາເຣຍ຺ຍາຕິ ອິຈ຺ຉາເປຍ຺ຍ, ອິຈ຺ຉໍ ຣຸຈິໍ ອຸປ຺ປາເທຍ຺ຍ, ວເທຍ຺ຍ ນິມນ຺ເຕຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຠິຫຏ຺ຐຸໍ ປວາເຣນ຺ເຕນ ປນ ຍຖາ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ອາກາຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍາວຕກໍ ອິຈ຺ຉສິ ຕາວຕກໍ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ເອວມສ຺ສ ປທຠາຊນໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ຍຖາ ‘‘ເນກ຺ຂມ຺ມໍ ທຏ຺ຐຸ ເຂມໂຕ’’ຕິ (ສຸ. ນິ. ໔໒໖, ໑໑໐໔; ຈູຬນິ. ຊຕຸກຓ຺ຓິມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໖໗) ເອຕ຺ຖ ທິສ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເອວມິຘາປິ ‘‘ອຠິອຏ຺ຐຸໍ ປວາເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ ອຠິຫຣິຕ຺ວາ ປວາເຣຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ກາຍາຠິຫາໂຣ ວາຈາຠິຫາໂຣຕິ ທຸວິໂຘ ອຠິຫາໂຣ, ກາເຍນ ວາ ຫິ ວຕ຺ຖານິ ອຠິຫຣິຕ຺ວາ ປາທມູເລ ຐເປຕ຺ວາ ‘‘ຍຕ຺ຕກໍ ອິຈ຺ຉສິ ຕຕ຺ຕກໍ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ປວາເຣຍ຺ຍ, ວາຈາຍ ວາ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ທຸສ຺ສໂກຏ຺ຐາຄາຣໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ, ຍຕ຺ຕກໍ ອິຈ຺ຉສິ ຕຕ຺ຕກໍ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ປວາເຣຍ຺ຍ, ຕທຸຠຍມ຺ປິ ເອກຊ຺ຌໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ອຠິຫຏ຺ຐຸໍ ປວາເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສນ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣປຣມນ຺ຕິ ສອນ຺ຕຣໍ ອຸຕ຺ຕຣໍ ປຣມໍ ອສ຺ສ ຈີວຣສ຺ສາຕິ ສນ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣປຣມໍ, ນິວາສເນນ ສທ຺ຘິໍ ປາຣຸປນໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉໂທ ອສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕໂຕ ຈີວຣໍ ສາທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຕໂຕ ອຠິຫຏຈີວຣໂຕ ເອຕ຺ຕກໍ ຈີວຣໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ນ ອິໂຕ ປຣນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ມາ ປນ ອຈ຺ຉິນ຺ນສພ຺ພຈີວເຣນ ຕິຈີວຣິເກເນວ ຠິກ຺ຂຸນາ ເອວໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ອຎ຺ເຎນ ອຎ຺ຎຖາປິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ວິຠາຄໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສເຈ ຕີຓິ ນຏ຺ຐານິ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນສ຺ສ ປທຠາຊນໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ – ຍສ຺ສ ຕີຓິ ນຏ຺ຐານິ, ເຕນ ທ຺ເວ ສາທິຕພ຺ພານິ, ເອກໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ເອກໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ສຠາຄຏ຺ຐານໂຕ ປຣິເຍສິສ຺ສຕິ. ຍສ຺ສ ທ຺ເວ ນຏ຺ຐານິ, ເຕນ ເອກໍ ສາທິຕພ຺ພໍ. ສເຈ ປກຕິຍາວ ສນ຺ຕຣຸຕ຺ຕເຣນ ຈຣຕິ, ທ຺ເວ ສາທິຕພ຺ພານິ. ເອວໍ ເອກໍ ສາທິຍນ຺ເຕເນວ ສໂມ ຠວິສ຺ສຕິ. ຍສ຺ສ ຕີສຸ ເອກໍ ນຏ຺ຐໍ, ນ ສາທິຕພ຺ພໍ. ຍສ຺ສ ປນ ທ຺ວີສຸ ເອກໍ ນຏ຺ຐໍ, ເອກໍ ສາທິຕພ຺ພໍ. ຍສ຺ສ ເອກໍເຍວ ໂຫຕິ, ຕຎ຺ຈ ນຏ຺ຐໍ, ທ຺ເວ ສາທິຕພ຺ພານິ. ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ປນ ປຎ຺ຈສຸປິ ນຏ຺ເຐສຸ ທ຺ເວ ສາທິຕພ຺ພານິ. ຈຕູສຸ ນຏ຺ເຐສຸ ເອກໍ ສາທິຕພ຺ພໍ, ຕີສຸ ນຏ຺ເຐສຸ ກິຎ຺ຈິ ນ ສາທິຕພ຺ພໍ, ໂກ ປນ ວາໂທ ທ຺ວີສຸ ວາ ເອກສ຺ມິໍ ວາ. ເຍນ ເກນຈິ ຫິ ສນ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣປຣມຕາຍ ຐາຕພ຺ພໍ, ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ນ ລພ຺ຠຕີຕິ ອິທເມຕ຺ຖ ລກ຺ຂຓໍ.

໕໒໖. ເສສກໍ ອາຫຣິສ຺ສາມີຕິ ທ຺ເວ ຈີວຣານິ ກຕ຺ວາ ເສສໍ ປຸນ ອາຫຣິສ຺ສາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ອຈ຺ຉິນ຺ນກາຣຓາຕິ ພາຫຸສຈ຺ຈາທິຄຸຓວເສນ ເທນ຺ຕິ. ຎາຕການນ຺ຕິອາທີສຸ ຎາຕການໍ ເທນ຺ຕານໍ ສາທິຍນ຺ຕສ຺ສ ປວາຣິຕານໍ ເທນ຺ຕານໍ ສາທິຍນ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ຘເນນ ສາທິຍນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຏ຺ຐກຖາສຸ ປນ ‘‘ຎາຕກປວາຣິຕຏ຺ຐາເນ ປກຕິຍາ ພຫຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ, ອຈ຺ຉິນ຺ນກາຣຓາ ປມາຓເມວ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ປາຬິຍາ ນ ສເມຕິ. ຍສ຺ມາ ປນິທໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ອຎ຺ຎສ຺ສຕ຺ຖາຍ ວິຎ຺ຎາປນວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍເຍວ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ອິຘ ‘‘ອຎ຺ຎສ຺ສຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

ສມຸຏ຺ຐານາທີສຸ ອິທມ຺ປິ ຉສມຸຏ຺ຐານໍ, ກິຣິຍໍ, ໂນສຎ຺ຎາວິໂມກ຺ຂໍ, ອຈິຕ຺ຕກໍ, ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊໍ, ກາຍກມ຺ມວຈີກມ຺ມໍ, ຕິຈິຕ຺ຕໍ, ຕິເວທນນ຺ຕິ.

ຕຕຸຕ຺ຕຣິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ປຐມອຸປກ຺ຂຏສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໒໗. ເຕນ ສມເຍນາຕິ ອຸປກ຺ຂຏສິກ຺ຂາປທໍ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຖາວຸໂສ ມໍ ໂສ ອຸປຏ຺ຐາໂກຕິ ອາວຸໂສ, ຍໍ ຕ຺ວໍ ຠຓສິ, ອຕ຺ຖິ ເອວຣູໂປ ໂສ ມມ ອຸປຏ຺ຐາໂກຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ. ອປິ ເມຍ຺ຍ ເອວໍ ໂຫຕີຕິ ອປິ ເມ ອຍ຺ຍ ເອວໍ ໂຫຕິ, ອປິ ມຍ຺ຍາ ເອວນ຺ຕິປິ ປາໂຐ.

໕໒໘-໙. ຠິກ຺ຂຸໍ ປເນວ ອຸທ຺ທິສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸທ຺ທິສ຺ສາຕິ ອປທິສ຺ສ ອາຣພ຺ຠ. ຍສ຺ມາ ປນ ຍໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ອຸປກ຺ຂຏໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ຕສ຺ສຕ຺ຖາຍ ອຸປກ຺ຂຏໍ ນາມ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາສ຺ສ ປທຠາຊເນ ‘‘ຠິກ຺ຂຸສ຺ສຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຠິກ຺ຂຸໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຣິຕ຺ວາຕິ ຠິກ຺ຂຸໍ ປຈ຺ຈຍໍ ກຕ຺ວາ, ຍຎ຺ຫິ ຠິກ຺ຂຸໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ອຸປກ຺ຂຏໍ, ຕໍ ນິຍເມເນວ ຠິກ຺ຂຸໍ ປຈ຺ຈຍໍ ກຕ຺ວາ ອຸປກ຺ຂຏໍ ໂຫຕິ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຠິກ຺ຂຸໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຣິຕ຺ວາ’’ຕິ. ປຈ຺ຈໂຍປິ ຫິ ‘‘ລຠຕິ ມາໂຣ ອາຣມ຺ມຓ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໔.໒໔໓) ອາຣມ຺ມຓນ຺ຕິ ອາຄໂຕ. ອິທານິ ‘‘ອຸທ຺ທິສ຺ສາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ໂຍ ກຕ຺ຕາ, ຕສ຺ສ ອາກາຣທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ຠິກ຺ຂຸໍ ອຈ຺ຉາເທຕຸກາໂມ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠິກ຺ຂຸໍ ອຈ຺ຉາເທຕຸກາເມນ ຫິ ເຕນ ຕໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ອຸປກ຺ຂຏໍ, ນ ອຎ຺ເຎນ ກາຣເຓນ. ອິຕິ ໂສ ອຈ຺ຉາເທຕຸກາໂມ ໂຫຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຠິກ຺ຂຸໍ ອຈ຺ຉາເທຕຸກາໂມ’’ຕິ.

ອຎ຺ຎາຕກສ຺ສ ຄຫປຕິສ຺ສ ວາຕິ ອຎ຺ຎາຕເກນ ຄຫປຕິນາ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຣຓຕ຺ເຖ ຫິ ອິທໍ ສາມິວຈນໍ. ປທຠາຊເນ ປນ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ອວິຈາເຣຕ຺ວາ ອຕ຺ຖມຕ຺ຕເມວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຎ຺ຎາຕໂກ ນາມ…ເປ… ຄຫປຕິ ນາມາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຈີວຣເຈຕາປນ຺ນນ຺ຕິ ຈີວຣມູລໍ, ຕໍ ປນ ຍສ຺ມາ ຫິຣຎ຺ຎາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ປທຠາຊເນ ‘‘ຫິຣຎ຺ຎໍ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປກ຺ຂຏໍ ໂຫຕີຕິ ສຊ຺ຊິຕໍ ໂຫຕິ, ສໍຫຣິຕ຺ວາ ຐປິຕໍ, ຍສ຺ມາ ປນ ‘‘ຫິຣຎ຺ຎໍ ວາ’’ຕິອາທິນາ ວຈເນນສ຺ສ ອຸປກ຺ຂຏຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຸປກ຺ຂຏໍ ນາມາ’’ຕິ ປທໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ວິສຸໍ ປທຠາຊນໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມິນາຕິ ອຸປກ຺ຂຏໍ ສນ຺ຘາຍາຫ, ເຕເນວສ຺ສ ປທຠາຊເນ ‘‘ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິເຕນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຎ຺ຫິ ອຸປກ຺ຂຏໍ ສໍຫຣິຕ຺ວາ ຐປິຕໍ, ຕໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕໍ ໂຫຕີຕິ. ອຈ຺ຉາເທສ຺ສາມີຕິ ໂວຫາຣວຈນເມຕໍ ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ. ເຕເນວສ຺ສ ປທຠາຊເນປິ ‘‘ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຕ຺ຣ ເຈ ໂສ ຠິກ຺ຂູຕິ ຍຕ຺ຣ ໂສ ຄຫປຕິ ວາ ຄຫປຕານີ ວາ ຕຕ຺ຣ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ປຸພ຺ເພ ອປ຺ປວາຣິໂຕ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຈີວເຣ ວິກປ຺ປໍ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ ເຈຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ປທສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາຕິ ອິມສ຺ສ ຄນ຺ຕ຺ວາຕິ ອິມິນາວ ອຕ຺ເຖ ສິທ຺ເຘ ປຈຸຣໂວຫາຣວເສນ ‘‘ຆຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຕ຺ຣ ປນ ໂສ ທາຍໂກ ຕຕ຺ຣ ຄນ຺ຕ຺ວາຕິ ອຍເມເວຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ມາ ປຸນປິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ’’ຕິ. ວິກປ຺ປໍ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ວິສິຏ຺ຐກປ຺ປໍ ອຘິກວິຘານໍ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ປທຠາຊເນ ປນ ເຍນາກາເຣນ ວິກປ຺ປໍ ອາປນ຺ໂນ ໂຫຕິ ຕເມວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອາຍຕໍ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາຘູຕິ ອາຍາຈເນ ນິປາໂຕ. ວຕາຕິ ປຣິວິຕກ຺ເກ. ມນ຺ຕິ ອຕ຺ຕານໍ ນິທ຺ທິສຕິ. ອາຍສ຺ມາຕິ ປຣໍ ອາລປຕິ ອາມນ຺ເຕຕິ. ຍສ຺ມາ ປນິທໍ ສພ຺ພໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນມຕ຺ຕເມວ, ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ, ຕສ຺ມາສ຺ສ ປທຠາຊເນ ອຕ຺ໂຖ ນ ວຸຕ຺ໂຕ. ກລ຺ຍາຓກມ຺ຍຕໍ ອຸປາທາຍາຕິ ສຸນ຺ທຣກາມຕໍ ວິສິຏ຺ຐກາມຕໍ ຈິຕ຺ເຕນ ຄເຫຕ຺ວາ, ຕສ຺ສ ‘‘ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ ເຈ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຍສ຺ມາ ປນ ໂຍ ກລ຺ຍາຓກມ຺ຍຕໍ ອຸປາທາຍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ໂສ ສາຘຕ຺ຖິໂກ ມຫຄ຺ຆຕ຺ຖິໂກ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາສ຺ສ ປທຠາຊເນ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ປຫາຍ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖເມວ ທສ຺ເສຕຸໍ ຕເທວ ວຈນໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ນ ອິມສ຺ສ ອາປຊ຺ຊນມຕ຺ເຕເນວ ອາປຕ຺ຕິ ສີສໍ ເອຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຕສ຺ສ ວຈເນນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໕໓໑. ອນາປຕ຺ຕິ ຎາຕການນ຺ຕິອາທີສຸ ຎາຕການໍ ຈີວເຣ ວິກປ຺ປໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ມຫຄ຺ຆໍ ເຈຕາເປຕຸກາມສ຺ສ ອປ຺ປຄ຺ຆໍ ເຈຕາເປຕີຕິ ຄຫປຕິສ຺ສ ວີສຕິອຄ຺ຆນກໍ ຈີວຣໍ ເຈຕາເປຕຸກາມສ຺ສ ‘‘ອລໍ ມຍ຺ຫໍ ເອເຕນ, ທສຄ຺ຆນກໍ ວາ ອຏ຺ຐຄ຺ຆນກໍ ວາ ເທຫີ’’ຕິ ວທຕິ ອນາປຕ຺ຕິ. ອປ຺ປຄ຺ຆນ຺ຕິ ອິທຎ຺ຈ ອຕິເຣກນິວາຣຓຕ຺ຖເມວ ວຸຕ຺ຕໍ, ສມເກປິ ປນ ອນາປຕ຺ຕິ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ອຄ຺ຆວເສເນວ ນ ປມາຓວເສນ, ອຄ຺ຆວຑ຺ຒນກຎ຺ຫິ ອິທໍ ສິກ຺ຂາປທໍ. ຕສ຺ມາ ໂຍ ວີສຕິອຄ຺ຆນກໍ ອນ຺ຕຣວາສກໍ ເຈຕາເປຕຸກາໂມ, ‘‘ຕໍ ເອຕ຺ຕກເມວ ເມ ອຄ຺ຆນກໍ ຈີວຣໍ ເທຫີ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

ສມຸຏ຺ຐານາທີນິປິ ຕຕຸຕ຺ຕຣິສິກ຺ຂາປທສທິສາເນວາຕິ.

ປຐມອຸປກ຺ຂຏສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ທຸຕິຍອຸປກ຺ຂຏສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໓໒. ທຸຕິຍອຸປກ຺ຂເຏປິ ອິມິນາວ ນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຎ຺ຫິ ອິມສ຺ສ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິສທິສໍ. ເກວລໍ ປຐມສິກ຺ຂາປເທ ເອກສ຺ສ ປີຬາ ກຕາ, ທຸຕິເຍ ທ຺ວິນ຺ນໍ, ອຍເມເວຕ຺ຖ ວິເສໂສ. ເສສໍ ສພ຺ພໍ ປຐມສທິສເມວ. ຍຖາ ຈ ທ຺ວິນ຺ນໍ, ເອວໍ ພຫູນໍ ປີຬໍ ກຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫໂຕປິ ອາປຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາຕິ.

ທຸຕິຍອຸປກ຺ຂຏສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ຣາຊສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໓໗. ເຕນ ສມເຍນາຕິ ຣາຊສິກ຺ຂາປທໍ. ຕຕ຺ຖ ອຸປາສກໍ ສຎ຺ຎາເປຕ຺ວາຕິ ຊານາເປຕ຺ວາ, ‘‘ອິມິນາ ມູເລນ ຈີວຣໍ ກິຓິຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ເທຫີ’’ຕິ ເອວໍ ວຕ຺ວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຎ຺ຎາສພນ຺ໂຘຕິ ປຎ຺ຎາສກຫາປຓທຓ຺ໂຑຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປຎ຺ຎາສໍ ພທ຺ໂຘຕິປິ ປາໂຐ, ປຎ຺ຎາສໍ ຊິໂຕ ປຎ຺ຎາສໍ ທາເປຕພ຺ໂພຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຊ຺ຊຓ຺ໂຫ, ຠນ຺ເຕ, ອາຄເມຫີຕິ ຠນ຺ເຕ, ອຊ຺ຊ ເອກທິວສໍ ອມ຺ຫາກໍ ຕິຏ຺ຐ, ອຘິວາເສຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣາມສີຕິ ຄຓ຺ຫິ. ຊີໂນສີຕິ ຊິໂຕສິ.

໕໓໘-໙. ຣາຊໂຠຄ຺ໂຄຕິ ຣາຊໂຕ ໂຠຄ຺ຄໍ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ ອສ຺ສຕ຺ຖີຕິ ຣາຊໂຠຄ຺ໂຄ, ຣາຊໂຠໂຄຕິປິ ປາໂຐ, ຣາຊໂຕ ໂຠໂຄ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປຫິເຓຍ຺ຍາຕິ ເປເສຍ຺ຍ, ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖຕ຺ຕາ ປນສ຺ສ ປທຠາຊນໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ຈ ເອຕສ຺ສ, ເອວໍ ‘‘ຈີວຣໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ຠິກ຺ຂຸ’’ນ຺ຕິອາທີນມ຺ປິ ປທານໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖຕ຺ຕາເຍວ ປທຠາຊນໍ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອາຠຕນ຺ຕິ ອານີຕໍ. ກາເລນ ກປ຺ປິຍນ຺ຕິ ຍຸຕ຺ຕປຕ຺ຕກາເລນ, ຍທາ ໂນ ອຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ, ຕທາ ກປ຺ປິຍໍ ຈີວຣໍ ຄຓ຺ຫາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກໂຣຕິ ກິຈ຺ຈກໂຣ, ກປ຺ປິຍກາຣໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຎ຺ຎຕ຺ໂຕ ໂສ ມຍາຕິ ອາຓຕ຺ໂຕ ໂສ ມຍາ, ຍຖາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຈີວເຣນ ອຕ຺ເຖ ສຕິ ຈີວຣໍ ທສ຺ສຕິ, ເອວໍ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ໂຖ ເມ ອາວຸໂສ ຈີວເຣນາຕິ ໂຈທນາລກ຺ຂຓນິທສ຺ສນເມຕໍ, ອິທຎ຺ຫິ ວຈນໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ອສ຺ສ ວາ ອຕ຺ໂຖ ຍາຍ ກາຍຈິ ຠາສາຍ; ອິທໍ ໂຈທນາລກ຺ຂຓໍ. ‘‘ເທຫິ ເມ ຈີວຣ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ປນ ນວຕ຺ຕພ຺ພາກາຣທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕານິ, ເອຕານິ ຫິ ວຈນານິ ເອເຕສໍ ວາ ອຕ຺ໂຖ ຍາຍ ກາຍຈິ ຠາສາຍ ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ.

ທຸຕິຍມ຺ປິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ຕຕິຍມ຺ປິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ ‘‘ອຕ຺ໂຖ ເມ ອາວຸໂສ ຈີວເຣນາ’’ຕິ ອິທເມວ ຍາວຕຕິຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ. ເອວໍ ‘‘ທ຺ວຕ຺ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ໂຈເທຕພ຺ໂພ ສາເຣຕພ຺ໂພ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐໂຈທນາປຣິຈ຺ເຉທໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ‘‘ທ຺ວຕ຺ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ໂຈທຍມາໂນ ສາຣຍມາໂນ ຕໍ ຈີວຣໍ ອຠິນິປ຺ຜາເທຍ຺ຍ, ອິຈ຺ເຈຕໍ ກຸສລ’’ນ຺ຕິ ອິເມສໍ ປທານໍ ສງ຺ເຂປໂຕ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສເຈ ອຠິນິປ຺ຜາເທຕິ, ອິຈ຺ເຈຕໍ ກຸສລ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ເອວໍ ຍາວຕຕິຍໍ ໂຈເທນ຺ໂຕ ຕໍ ຈີວຣໍ ຍທິ ນິປ຺ຜາເທຕິ, ສກ຺ໂກຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຏິລາຠວເສນ ນິປ຺ຜາເທຕຸໍ, ອິຈ຺ເຈຕໍ ກຸສລໍ ສາຘຸ ສຸຏ຺ຐຸ ສຸນ຺ທຣໍ.

ຈຕຸກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປຎ຺ຈກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຉກ຺ຂຕ຺ຕຸປຣມໍ ຕຸຓ຺ຫີຠູເຕນ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ ຐານລກ຺ຂຓນິທສ຺ສນເມຕໍ. ຉກ຺ຂຕ຺ຕຸປຣມນ຺ຕິ ຈ ຠາວນປຸໍສກວຈນເມຕໍ, ຉກ຺ຂຕ຺ຕຸປຣມຎ຺ຫິ ເອເຕນ ຈີວຣໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຕຸຓ຺ຫີຠູເຕນ ຐາຕພ຺ພໍ, ນ ອຎ຺ຎໍ ກິຎ຺ຈິ ກາຕພ຺ພໍ, ອິທໍ ຐານລກ຺ຂຓໍ. ຕຕ຺ຖ ໂຍ ສພ຺ພຏ຺ຐານານໍ ສາຘາຣໂຓ ຕຸຓ຺ຫີຠາໂວ, ຕໍ ຕາວ ທສ຺ເສຕຸໍ ປທຠາຊເນ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຸຓ຺ຫີຠູເຕນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ນ ອາສເນ ນິສີທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ‘‘ອິຘ, ຠນ຺ເຕ, ນິສີທຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕນາປິ ນ ນິສີທິຕພ຺ພໍ. ນ ອາມິສໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ຍາຄຸຂຊ຺ຊກາທິເຠທໍ ກິຎ຺ຈິ ອາມິສໍ ‘‘ຄຓ຺ຫຖ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ຍາຈິຍມາເນນາປິ ນ ຄຓ຺ຫິຕພ຺ພໍ. ນ ຘມ຺ໂມ ຠາສິຕພ຺ໂພຕິ ມງ຺ຄລໍ ວາ ອນຸໂມທນໍ ວາ ຠາສຖາຕິ ຍາຈິຍມາເນນາປິ ກິຎ຺ຈິ ນ ຠາສິຕພ຺ພໍ, ເກວລໍ ‘‘ກິໍ ກາຣຓາ ອາຄໂຕສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຍມາເນນ ‘‘ຊານາສິ, ອາວຸໂສ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ປຸຈ຺ຉິຍມາໂນຕິ ອິທຎ຺ຫິ ກຣຓຕ຺ເຖ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ. ອຖ ວາ ປຸຈ຺ຉໍ ກຸຣຸມາໂນ ປຸຈ຺ຉິຍມາໂນຕິ ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ໂຍ ຫິ ປຸຈ຺ຉໍ ກໂຣຕິ, ໂສ ເອຕ຺ຕກໍ ວຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ ຐານໍ ຠຎ຺ຊຕີຕິ ອາຄຕກາຣຓໍ ຠຎ຺ຊຕິ.

ອິທານິ ຍາ ຕິສ຺ໂສ ໂຈທນາ, ຉ ຈ ຐານານິ ວຸຕ຺ຕານິ. ຕຕ຺ຖ ວຸຑ຺ຒິຎ຺ຈ ຫານິຎ຺ຈ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຈຕຸກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ໂຈເທຕ຺ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຍສ຺ມາ ຈ ເອຕ຺ຖ ເອກໂຈທນາວຸຑ຺ຒິຍາ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຐານານໍ ຫານິ ວຸຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ເອກາ ໂຈທນາ ທິຄຸຓໍ ຐານ’’ນ຺ຕິ ລກ຺ຂຓໍ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ. ອິຕິ ອິມິນາ ລກ຺ຂເຓນ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ໂຈເທຕ຺ວາ ຉກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຐາຕພ຺ພໍ, ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ໂຈເທຕ຺ວາ ອຏ຺ຐກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຐາຕພ຺ພໍ, ສກິໍ ໂຈເທຕ຺ວາ ທສກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ. ຍຖາ ຈ ‘‘ຉກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ໂຈເທຕ຺ວາ ນ ຐາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ‘‘ທ຺ວາທສກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຐຕ຺ວາ ນ ໂຈເທຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິປິ ວຸຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ສເຈ ໂຈເທຕິເຍວ ນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຉ ໂຈທນາ ລພ຺ຠນ຺ຕິ. ສເຈ ຕິຏ຺ຐຕິເຍວ ນ ໂຈເທຕິ, ທ຺ວາທສ ຐານານິ ລພ຺ຠນ຺ຕິ. ສເຈ ໂຈເທຕິປິ ຕິຏ຺ຐຕິປິ, ເອກາຍ ໂຈທນາຍ ທ຺ເວ ຐານານິ ຫາເປຕພ຺ພານິ. ຕຕ຺ຖ ໂຍ ເອກທິວສເມວ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຉກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ໂຈເທຕິ, ສກິໍເຍວ ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ໂຖ ເມ, ອາວຸໂສ, ຈີວເຣນາ’’ຕິ ຉກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວທຕິ. ຕຖາ ເອກທິວສເມວ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ທ຺ວາທສກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຕິຏ຺ຐຕິ, ສກິໍເຍວ ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຕ຺ຣ ຕຕ຺ຣ ຐາເນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ໂສປິ ສພ຺ພໂຈທນາໂຍ ສພ຺ພຏ຺ຐານານິ ຈ ຠຎ຺ຊຕິ. ໂກ ປນ ວາໂທ ນານາທິວເສສຸ ເອວໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຍຕສ຺ສ ຈີວຣເຈຕາປນ຺ນໍ ອາຠຕນ຺ຕິ ຍໂຕ ຣາຊໂຕ ວາ ຣາຊໂຠຄ຺ຄໂຕ ວາ ອສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຈີວຣເຈຕາປນ຺ນໍ ອານີຕໍ. ຍຕ຺ວສ຺ສາຕິປິ ປາໂຐ. ອຍເມວຕ຺ໂຖ. ‘‘ຍຕ຺ຖສ຺ສາ’’ຕິປິ ປຐນ຺ຕິ, ຍສ຺ມິໍ ຐາເນ ອສ຺ສ ຈີວຣເຈຕາປນ຺ນໍ ເປສິຕນ຺ຕິ ຈ ອຕ຺ຖໍ ກເຖນ຺ຕິ, ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ປນ ນ ສເມຕິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ວາ ຣາຊໂຠຄ຺ຄສ຺ສ ວາ ສນ຺ຕິເກ; ສມີປຕ຺ເຖ ຫິ ອິທໍ ຠຸມ຺ມວຈນໍ. ນ ຕໍ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ກິຎ຺ຈິ ອຕ຺ຖໍ ອນຸໂຠຕີຕິ ຕໍ ຈີວຣເຈຕາປນ຺ນໍ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ກິຎ຺ຈິ ອປ຺ປມຕ຺ຕກມ຺ປິ ກມ຺ມໍ ນ ນິປ຺ຜາເທຕິ. ຍຸຎ຺ຊນ຺ຕາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ສກນ຺ຕິ ອາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ຘນໍ ປາປຸຓນ຺ຕຸ. ມາ ໂວ ສກໍ ວິນສ຺ສາຕິ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕກໍ ມາ ວິນສ຺ສຕຸ. ໂຍ ປນ ເນວ ສາມໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ນ ທູຕໍ ປາເຫຕິ, ວຕ຺ຕເຠເທ ທຸກ຺ກຏໍ ອາປຊ຺ຊຕິ.

ກິໍ ປນ ສພ຺ພກປ຺ປິຍກາຣເກສຸ ເອວໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ? ນ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ອຍຎ຺ຫິ ກປ຺ປິຍກາຣໂກ ນາມ ສງ຺ເຂປໂຕ ທຸວິໂຘ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ ຈ ອນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ ຈ. ຕຕ຺ຖ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ ທຸວິໂຘ – ຠິກ຺ຂຸນາ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ, ທູເຕນ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐຕິ. ອນິທ຺ທິຏ຺ໂຐປິ ທຸວິໂຘ – ມຸຂເວວຏິກ ກປ຺ປິຍກາຣໂກ, ປຣມ຺ມຸຂກປ຺ປິຍກາຣໂກຕິ. ເຕສຸ ຠິກ຺ຂຸນາ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ ສມ຺ມຸຂາສມ຺ມຸຂວເສນ ຈຕຸພ຺ພິໂຘ ໂຫຕິ. ຕຖາ ທູເຕນ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐປິ.

ກຖໍ? ອິເຘກຈ຺ໂຈ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ຈີວຣຕ຺ຖາຍ ທູເຕນ ອກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸໍ ປຫິຓຕິ, ທູໂຕ ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ, ຠນ຺ເຕ, ອິຕ຺ຖນ຺ນາເມນ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຈີວຣຕ຺ຖາຍ ປຫິຕໍ, ຄຓ຺ຫຖ ນ’’ນ຺ຕິ ວທຕິ, ຠິກ຺ຂຸ ‘‘ນຍິທໍ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ ປຏິກ຺ຂິປຕິ, ທູໂຕ ‘‘ອຕ຺ຖິ ປນ ເຕ, ຠນ຺ເຕ, ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກໂຣ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉຕິ, ປຸຎ຺ຎຕ຺ຖິເກຫິ ຈ ອຸປາສເກຫິ ‘‘ຠິກ຺ຂູນໍ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ອາຓຕ຺ຕາ ວາ, ຠິກ຺ຂູນໍ ວາ ສນ຺ທິຏ຺ຐາ ສມ຺ຠຕ຺ຕາ ເກຈິ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກຣາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕສໍ ອຎ຺ຎຕໂຣ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ຠິກ຺ຂຸ ຕໍ ນິທ຺ທິສຕິ ‘‘ອຍໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກໂຣ’’ຕິ. ທູໂຕ ຕສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ອກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ເຖຣສ຺ສ ຈີວຣໍ ກິຓິຕ຺ວາ ເທຫີ’’ຕິ ຄຈ຺ຉຕິ, ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸນາ ສມ຺ມຸຂານິທ຺ທິຏ຺ໂຐ.

ໂນ ເຈ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ອປິຈ ໂຂ ຠິກ຺ຂຸ ນິທ຺ທິສຕິ – ‘‘ອສຸກສ຺ມິໍ ນາມ ຄາເມ ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ຠິກ຺ຂູນໍ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກໂຣ’’ຕິ, ໂສ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ອກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ເຖຣສ຺ສ ຈີວຣໍ ກິຓິຕ຺ວາ ທເທຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ອຍເມໂກ ຠິກ຺ຂຸນາ ອສມ຺ມຸຂານິທ຺ທິຏ຺ໂຐ.

ນ ເຫວ ໂຂ ໂສ ທູໂຕ ອຕ຺ຕນາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອາໂຣເຈຕິ, ອປິຈ ໂຂ ອຎ຺ຎໍ ປຫິຓຕິ ‘‘ທິນ຺ນໍ ມຍາ, ຠນ຺ເຕ, ຕສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ຈີວຣເຈຕາປນ຺ນໍ, ຈີວຣໍ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ, ອຍໍ ທຸຕິໂຍ ຠິກ຺ຂຸນາ ອສມ຺ມຸຂານິທ຺ທິຏ຺ໂຐ.

ນ ເຫວ ໂຂ ອຎ຺ຎໍ ປຫິຓຕິ, ອປິຈ ໂຂ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕວ ຠິກ຺ຂຸໍ ວທຕິ ‘‘ອຫໍ ຕສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ຈີວຣເຈຕາປນ຺ນໍ ທສ຺ສາມິ, ຕຸມ຺ເຫ ຈີວຣໍ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ, ອຍໍ ຕຕິໂຍ ຠິກ຺ຂຸນາ ອສມ຺ມຸຂານິທ຺ທິຏ຺ໂຐຕິ ເອວໍ ເອໂກ ສມ຺ມຸຂານິທ຺ທິຏ຺ໂຐ ຕໂຍ ອສມ຺ມຸຂານິທ຺ທິຏ຺ຐາຕິ ອິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຠິກ຺ຂຸນາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກຣາ ນາມ. ເອເຕສຸ ອິມສ຺ມິໍ ຣາຊສິກ຺ຂາປເທ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ.

ອປໂຣ ຠິກ຺ຂຸ ປຸຣິມນເຍເນວ ທູເຕນ ປຸຈ຺ຉິໂຕ ນຕ຺ຖິຕາຍ ວາ, ອວິຈາເຣຕຸກາມຕາຍ ວາ ‘‘ນຕ຺ຖມ຺ຫາກໍ ກປ຺ປິຍກາຣໂກ’’ຕິ ວທຕິ, ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ຂເຓ ໂກຈິ ມນຸສ຺ໂສ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ທູໂຕ ຕສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ອກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ອິມສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ຈີວຣໍ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ອຍໍ ທູເຕນ ສມ຺ມຸຂານິທ຺ທິຏ຺ໂຐ.

ອປໂຣ ທູໂຕ ຄາມໍ ປວິສິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ອຠິຣຸຈິຕສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ຫຕ຺ເຖ ອກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸໍ ທຕ຺ວາ ປຸຣິມນເຍເນວ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອາໂຣເຈຕິ, ອຎ຺ຎໍ ວາ ປຫິຓຕິ, ‘‘ອຫໍ ອສຸກສ຺ສ ນາມ ຫຕ຺ເຖ ຈີວຣເຈຕາປນ຺ນໍ ທສ຺ສາມິ, ຕຸມ຺ເຫ ຈີວຣໍ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ອຍໍ ຕຕິໂຍ ທູເຕນ ອສມ຺ມຸຂານິທ຺ທິຏ຺ໂຐຕິ ເອວໍ ເອໂກ ສມ຺ມຸຂານິທ຺ທິຏ຺ໂຐ, ຕໂຍ ອສມ຺ມຸຂານິທ຺ທິຏ຺ຐາຕິ ອິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ທູເຕນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກຣາ ນາມ. ເອເຕສຸ ເມຓ຺ຑກສິກ຺ຂາປເທ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ – ‘‘ສນ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ມນຸສ຺ສາ ສທ຺ຘາ ປສນ຺ນາ, ເຕ ກປ຺ປິຍກາຣການໍ ຫຕ຺ເຖ ຫິຣຎ຺ຎໍ ອຸປນິກ຺ຂິປນ຺ຕິ – ‘ອິມິນາ ອຍ຺ຍສ຺ສ ຍໍ ກປ຺ປິຍໍ ຕໍ ເທຖາ’ຕິ. ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍໍ ຕໂຕ ກປ຺ປິຍໍ ຕໍ ສາທິຕຸໍ, ນ ຕ຺ເວວາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ເກນຈິ ປຣິຍາເຍນ ຊາຕຣູປຣຊຕໍ ສາທິຕພ຺ພໍ ປຣິເຍສິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວທາມີ’’ຕິ (ມຫາວ. ໒໙໙). ເອຕ຺ຖ ຈ ໂຈທນາຍ ປມາຓໍ ນຕ຺ຖິ, ມູລໍ ອສາທິຍນ຺ເຕນ ສຫສ຺ສກ຺ຂຕ຺ຕຸມ຺ປິ ໂຈທນາຍ ວາ ຐາເນນ ວາ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑໍ ສາທິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ໂນ ເຈ ເທຕິ, ອຎ຺ຎໍ ກປ຺ປິຍກາຣກໍ ຐເປຕ຺ວາປິ ອາຫຣາເປຕພ຺ພໍ. ສເຈ ອິຈ຺ຉຕິ ມູລສາມິການມ຺ປິ ກເຖຕພ຺ພໍ; ໂນ ເຈ ອິຈ຺ຉຕິ ນ ກເຖຕພ຺ພໍ.

ອປໂຣ ຠິກ຺ຂຸ ປຸຣິມນເຍເນວ ທູເຕນ ປຸຈ຺ຉິໂຕ ‘‘ນຕ຺ຖມ຺ຫາກໍ ກປ຺ປິຍກາຣໂກ’’ຕິ ວທຕິ, ຕທຎ຺ໂຎ ສມີເປ ຐິໂຕ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອາຫຣ ໂຠ ອຫໍ ອຍ຺ຍສ຺ສ ຈີວຣໍ ເຈຕາເປຕ຺ວາ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ວທຕິ. ທູໂຕ ‘‘ຫນ຺ທ ໂຠ ທເທຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ຕສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ທຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ອນາໂຣເຈຕ຺ວາວ ຄຈ຺ຉຕິ, ອຍໍ ມຸຂເວວຏິກກປ຺ປິຍກາຣໂກ. ອປໂຣ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຸປຏ຺ຐາກສ຺ສ ວາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ວາ ຫຕ຺ເຖ ອກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ເຖຣສ຺ສ ຈີວຣໍ ທເທຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ເອຕ຺ໂຕວ ປກ຺ກມຕິ, ອຍໍ ປຣມ຺ມຸຂກປ຺ປິຍກາຣໂກຕິ ອິເມ ທ຺ເວ ອນິທ຺ທິຏ຺ຐກປ຺ປິຍກາຣກາ ນາມ. ເອເຕສຸ ອຎ຺ຎາຕກອປ຺ປວາຣິເຕສຸ ວິຍ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ສເຈ ສຍເມວ ຈີວຣໍ ອາເນຕ຺ວາ ທທນ຺ຕິ, ຄເຫຕພ຺ພໍ. ໂນ ເຈ, ກິຎ຺ຈິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາ. ເທສນາມຕ຺ຕເມວ ເຈຕໍ ‘‘ທູເຕນ ຈີວຣເຈຕາປນ຺ນໍ ປຫິເຓຍ຺ຍາ’’ຕິ ສຍໍ ອາຫຣິຕ຺ວາປິ ປິຓ຺ຑປາຕາທີນໍ ອຕ຺ຖາຍ ທທນ຺ເຕສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ອຕ຺ຕໂນເຍວ ອຕ຺ຖາຍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ສເຈປິ ໂກຈິ ຊາຕຣູປຣຊຕໍ ອາເນຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ທມ຺ມິ, ອາຣາມໍ ວາ ກໂຣຖ ເຈຕິຍໍ ວາ ໂຠຊນສາລາທີນໍ ວາ ອຎ຺ຎຕຣ’’ນ຺ຕິ ວທຕິ, ອິທມ຺ປິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ຫິ ອຎ຺ຎສ຺ສຕ຺ຖາຍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ໂຫຕີຕິ ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສເຈ ປນ ‘‘ນຍິທໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ເຕ ‘‘ວຑ຺ຒກີນໍ ວາ ກມ຺ມກຣານໍ ວາ ຫຕ຺ເຖ ຠວິສ຺ສຕິ, ເກວລໍ ຕຸມ຺ເຫ ສຸກຕທຸກ຺ກຏໍ ຊານາຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕສໍ ຫຕ຺ເຖ ທຕ຺ວາ ປກ຺ກມຕິ, ວຏ຺ຏຕິ. ອຖາປິ ‘‘ມມ ມນຸສ຺ສານໍ ຫຕ຺ເຖ ຠວິສ຺ສຕິ ມຍ຺ຫເມວ ວາ ຫຕ຺ເຖ ຠວິສ຺ສຕິ, ເກວລໍ ຕຸມ຺ເຫ ຍໍ ຍສ຺ສ ທາຕພ຺ພໍ, ຕທຕ຺ຖາຍ ເປເສຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ວທຕິ, ເອວມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ.

ສເຈ ປນ ສງ຺ຆໍ ວາ ຄຓໍ ວາ ປຸຄ຺ຄລໍ ວາ ອນາມສິຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓໍ ເຈຕິຍສ຺ສ ເທມ, ວິຫາຣສ຺ສ ເທມ, ນວກມ຺ມສ຺ສ ເທມາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ປຏິກ຺ຂິປິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ອິເມ ອິທໍ ຠຓນ຺ຕີ’’ຕິ ກປ຺ປິຍກາຣການໍ ອາຈິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ. ‘‘ເຈຕິຍາທີນໍ ອຕ຺ຖາຍ ຕຸມ຺ເຫ ຄເຫຕ຺ວາ ຐເປຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕນ ປນ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ຄເຫຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ປຏິກ຺ຂິປິຕພ຺ພໍ.

ສເຈ ປນ ໂກຈິ ພຫຸໍ ຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓໍ ອາເນຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ທມ຺ມິ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈເຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊຖາ’’ຕິ ວທຕິ, ຕໍ ເຈ ສງ຺ໂຆ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຕິ, ປຏິຄ຺ຄຫເຓປິ ປຣິໂຠເຄປິ ອາປຕ຺ຕິ. ຕຕ຺ຣ ເຈ ເອໂກ ຠິກ຺ຂຸ ‘‘ນຍິທໍ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ ປຏິກ຺ຂິປຕິ, ອຸປາສໂກ ຈ ‘‘ຍທິ ນ ກປ຺ປຕິ, ມຍ຺ຫເມວ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຄຈ຺ຉຕິ. ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ‘‘ຕຍາ ສງ຺ຆສ຺ສ ລາຠນ຺ຕຣາໂຍ ກໂຕ’’ຕິ ນ ເກນຈິ ກິຎ຺ຈິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ໂຍ ຫິ ຕໍ ໂຈເທຕິ, ສ຺ເວວ ສາປຕ຺ຕິໂກ ໂຫຕິ, ເຕນ ປນ ເອເກນ ພຫູ ອນາປຕ຺ຕິກາ ກຕາ. ສເຈ ປນ ຠິກ຺ຂູຫິ ‘‘ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ເຕ ‘‘ກປ຺ປິຍກາຣການໍ ວາ ຫຕ຺ເຖ ຠວິສ຺ສຕິ, ມມ ປຸຣິສານໍ ວາ ມຍ຺ຫໍ ວາ ຫຕ຺ເຖ ຠວິສ຺ສຕິ, ເກວລໍ ຕຸມ຺ເຫ ປຈ຺ຈເຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊຖາ’’ຕິ ວທຕິ, ວຏ຺ຏຕິ.

ຈຕຸປຈ຺ຈຍຕ຺ຖາຍ ຈ ທິນ຺ນໍ ເຍນ ເຍນ ປຈ຺ຈເຍນ ອຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ, ຕທຕ຺ຖໍ ອຸປເນຕພ຺ພໍ, ຈີວຣຕ຺ຖາຍ ທິນ຺ນໍ ຈີວເຣເຍວ ອຸປເນຕພ຺ພໍ. ສເຈ ຈີວເຣນ ຕາທິໂສ ອຕ຺ໂຖ ນຕ຺ຖິ, ປິຓ຺ຑປາຕາທີຫິ ສງ຺ໂຆ ກິລມຕິ, ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸຕາຍ ອປໂລເກຕ຺ວາ ຕທຕ຺ຖາຍປິ ອຸປເນຕພ຺ພໍ. ເອສ ນໂຍ ປິຓ຺ຑປາຕຄິລານປຈ຺ຈຍຕ຺ຖາຍ ທິນ຺ເນປິ, ເສນາສນຕ຺ຖາຍ ທິນ຺ນໍ ປນ ເສນາສນສ຺ສ ຄຣຸຠຓ຺ຑຕ຺ຕາ ເສນາສເນເຍວ ອຸປເນຕພ຺ພໍ. ສເຈ ປນ ຠິກ຺ຂູສຸ ເສນາສນໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ຄເຕສຸ ເສນາສນໍ ວິນສ຺ສຕິ, ອີທິເສ ກາເລ ເສນາສນໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາປິ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຣິໂຠໂຄ ອນຸຎ຺ຎາໂຕ, ຕສ຺ມາ ເສນາສນຊຄ຺ຄນຕ຺ຖໍ ມູລຈ຺ເຉຊ຺ຊໍ ອກຕ຺ວາ ຍາປນມຕ຺ຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ.

ນ ເກວລຎ຺ຈ ຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓເມວ, ອຎ຺ຎມ຺ປິ ເຂຕ຺ຕວຕ຺ຖາທິ ອກປ຺ປິຍໍ ນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ. ສເຈ ຫິ ໂກຈິ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ຕິສສ຺ສສມ຺ປາທນກໍ ມຫາຕຬາກໍ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວທຕິ, ຕໍ ເຈ ສງ຺ໂຆ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຕິ, ປຏິຄ຺ຄຫເຓປິ ປຣິໂຠເຄປິ ອາປຕ຺ຕິເຍວ. ໂຍ ປນ ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ, ໂສ ປຸຣິມນເຍເນວ ນ ເກນຈິ ກິຎ຺ຈິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ໂຍ ຫິ ຕໍ ໂຈເທຕິ, ສ຺ເວວ ສາປຕ຺ຕິໂກ ໂຫຕິ, ເຕນ ປນ ເອເກນ ພຫູ ອນາປຕ຺ຕິກາ ກຕາ.

ໂຍ ປນ ‘‘ຕາທິສໍເຍວ ຕຬາກໍ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູຫິ ‘‘ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ວທຕິ ‘‘ອສຸກຎ຺ຈ ອສຸກຎ຺ຈ ສງ຺ຆສ຺ສ ຕຬາກໍ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ກຖໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ໂສ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ – ‘‘ກປ຺ປິຍໍ ກຕ຺ວາ ທິນ຺ນໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ກຖໍ ທິນ຺ນໍ ກປ຺ປິຍໍ ໂຫຕີຕິ? ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈເຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ທິນ຺ນນ຺ຕິ. ໂສ ສເຈ ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈເຍ ສງ຺ໂຆ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕູ’’ຕິ ເທຕິ, ວຏ຺ຏຕິ. ອຖາປິ ‘‘ຕຬາກໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ‘‘ກປ຺ປິຍກາຣໂກ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອິທໍ ອສຸໂກ ນາມ ວິຈາເຣສ຺ສຕິ, ອສຸກສ຺ສ ວາ ຫຕ຺ເຖ, ມຍ຺ຫໍ ວາ ຫຕ຺ເຖ ຠວິສ຺ສຕິ, ສງ຺ໂຆ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕູ’’ຕິ ວທຕິ, ວຏ຺ຏຕິ. ສເຈປິ ‘‘ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ‘‘ອຸທກໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິສ຺ສຕິ, ຠຓ຺ຑກໍ ໂຘວິສ຺ສຕິ, ມິຄປກ຺ຂິໂນ ປິວິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ວທຕິ, ເອວມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ. ອຖາປິ ‘‘ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ວທຕິ ‘‘ກປ຺ປິຍສີເສນ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ອຸປາສກ, ສງ຺ໂຆ ປານີຍໍ ປິວິສ຺ສຕິ, ຠຓ຺ຑກໍ ໂຘວິສ຺ສຕິ, ມິຄປກ຺ຂິໂນ ປິວິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ອຖາປິ ‘‘ມມ ຕຬາກໍ ວາ ໂປກ຺ຂຣຓິໍ ວາ ສງ຺ຆສ຺ສ ທມ຺ມີ’’ຕິ ‘‘ວຸຕ຺ເຕ, ສາຘຸ, ອຸປາສກ, ສງ຺ໂຆ ປານີຍໍ ປິວິສ຺ສຕີ’’ຕິອາທີນິ ວຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິເຍວ. ຍທິ ປນ ຠິກ຺ຂູຫິ ຫຕ຺ຖກມ຺ມໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ສຫຕ຺ເຖນ ຈ ກປ຺ປິຍປຖວິໍ ຂນິຕ຺ວາ ອຸທກປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍ ຕຬາກໍ ກາຣິຕໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ເຈ ນິສ຺ສາຍ ສສ຺ສໍ ນິປ຺ຜາເທຕ຺ວາ ມນຸສ຺ສາ ວິຫາເຣ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑໍ ເທນ຺ຕິ, ວຏ຺ຏຕິ. ອຖ ມນຸສ຺ສາ ເອວ ສງ຺ຆສ຺ສ ອຸປກາຣຕ຺ຖາຍ ສງ຺ຆິກຠູມິໍ ຂນິຕ຺ວາ ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ນິປ຺ຜນ຺ນສສ຺ສໂຕ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑໍ ເທນ຺ຕິ, ເອວມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ເອກໍ ກປ຺ປິຍກາຣກໍ ຐເປຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຈ ຐເປຕຸມ຺ປິ ລພ຺ຠຕິ. ອຖ ປນ ເຕ ມນຸສ຺ສາ ຣາຊພລິນາ ອຸປທ຺ທຸຕາ ປກ຺ກມນ຺ຕິ, ອຎ຺ເຎ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ນ ຈ ຠິກ຺ຂູນໍ ກິຎ຺ຈິ ເທນ຺ຕິ, ອຸທກໍ ວາເຣຕຸໍ ລພ຺ຠຕິ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ກສິກມ຺ມກາເລເຍວ, ນ ສສ຺ສກາເລ. ສເຈ ເຕ ວທນ຺ຕິ ‘‘ນນຸ, ຠນ຺ເຕ, ປຸພ຺ເພປິ ມນຸສ຺ສາ ອິມໍ ນິສ຺ສາຍ ສສ຺ສໍ ອກໍສູ’’ຕິ. ຕໂຕ ວຕ຺ຕພ຺ພາ – ‘‘ເຕ ສງ຺ຆສ຺ສ ອິມຎ຺ຈ ອິມຎ຺ຈ ອຸປກາຣໍ ອກໍສຸ, ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑໍ ອທໍສູ’’ຕິ. ສເຈ ວທນ຺ຕິ – ‘‘ມຍມ຺ປິ ທສ຺ສາມາ’’ຕິ, ເອວມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ.

ສເຈ ປນ ໂກຈິ ອພ຺ຍຕ຺ໂຕ ອກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ຕຬາກໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ ວາ ກາເຣຕິ ວາ, ຕໍ ຠິກ຺ຂູຫິ ນ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ລທ຺ຘໍ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑມ຺ປິ ອກປ຺ປິຍເມວ. ສເຈ ຠິກ຺ຂູຫິ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ສາມິໂກ ວາ ຕສ຺ສ ປຸຕ຺ຕຘີຕໂຣ ວາ ອຎ຺ໂຎ ວາ ໂກຈິ ວໍເສ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ປຸນ ກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ເທຕິ, ວຏ຺ຏຕິ. ປຈ຺ຉິນ຺ເນ ກຸລວໍເສ ໂຍ ຕສ຺ສ ຊນປທສ຺ສ ສາມິໂກ, ໂສ ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ປຸນ ເທຕິ, ຈິຕ຺ຕລປພ຺ພເຕ ຠິກ຺ຂຸນາ ນີຫຏອຸທກວາຫກໍ ອຬນາຄຣາຊມເຫສີ ວິຍ, ເອວມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ.

ກປ຺ປິຍໂວຫາເຣປິ ອຸທກວເສນ ປຏິຄ຺ຄຫິຕຕຬາເກ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕານໍ ມຕ຺ຕິກຸທ຺ຘຣຓປາຬິພນ຺ຘນາທີນິ ຈ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ປນ ສສ຺ສໍ ກໂຣນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ກປ຺ປິຍກາຣກໍ ຐເປຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຍທິ ເຕ ສຍເມວ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑໍ ເທນ຺ຕິ, ຄເຫຕພ຺ພໍ. ໂນ ເຈ ເທນ຺ຕິ, ນ ໂຈເທຕພ຺ພໍ, ນ ສາເຣຕພ຺ພໍ. ປຈ຺ຈຍວເສນ ປຏິຄ຺ຄຫິຕຕຬາເກ ກປ຺ປິຍກາຣກໍ ຐເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ມຕ຺ຕິກຸທ຺ຘຣຓປາຬິພນ຺ຘນາທີນິ ປນ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ສເຈ ກປ຺ປິຍກາຣກາ ສຍເມວ ກໂຣນ຺ຕິ, ວຏ຺ຏຕິ. ອພ຺ຍຕ຺ເຕນ ປນ ລຊ຺ຊິຠິກ຺ຂຸນາ ກາຣາປິເຕສຸ ກິຎ຺ຈາປິ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ກປ຺ປິຍໍ, ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ປໂຍຄປຈ຺ຈຍາ ອຸປ຺ປນ຺ເນນ ມິສ຺ສກຕ຺ຕາ ວິສຄຕປິຓ຺ຑປາໂຕ ວິຍ ອກປ຺ປິຍມໍສຣສມິສ຺ສກໂຠຊນໍ ວິຍ ຈ ທຸພ຺ພິນິພ຺ໂຠຄໍ ໂຫຕິ, ສພ຺ເພສໍ ອກປ຺ປິຍເມວ.

ສເຈ ປນ ‘‘ອຸທກສ຺ສ ໂອກາໂສ ອຕ຺ຖິ, ຕຬາກສ຺ສ ປາຬິ ຖິຣາ, ຍຖາ ພຫຸໍ ອຸທກໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ເອວໍ ກໂຣຫິ, ຕີຣສມີເປ ອຸທກໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ ເອວໍ ອຸທກເມວ ວິຈາເຣຕິ, ວຏ຺ຏຕິ. ອຸທ຺ຘເນ ອຄ຺ຄິໍ ນ ປາເຕນ຺ຕິ, ‘‘ອຸທກກມ຺ມໍ ລພ຺ຠຕຸ ອຸປາສກາ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ສສ຺ສໍ ກຕ຺ວາ ອາຫຣຖາ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ປນ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ສເຈ ປນ ຕຬາເກ ອຕິພຫຸໍ ອຸທກໍ ທິສ຺ວາ ປສ຺ສໂຕ ວາ ປິຏ຺ຐິໂຕ ວາ ມາຕິກໍ ນີຫຣາເປຕິ, ວນໍ ຉິນ຺ທາເປຕ຺ວາ ເກທາເຣ ກາຣາເປຕິ, ໂປຣາຓເກທາເຣສຸ ວາ ປກຕິຠາຄໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອຕິເຣກໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ນວສສ຺ເສ ວາ ອກາລສສ຺ເສ ວາ ອປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຠາເຄ ‘‘ເອຕ຺ຕເກ ກຫາປເຓ ເທຖາ’’ຕິ ກຫາປເຓ ອຸຏ຺ຐາເປຕິ, ສພ຺ເພສໍ ອກປ຺ປິຍໍ.

ໂຍ ປນ ‘‘ກສ຺ສຖ ວປຖາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ເອຕ຺ຕກາຍ ຠູມິຍາ, ເອຕ຺ຕໂກ ນາມ ຠາໂຄ’’ຕິ ເອວໍ ຠູມິໍ ວາ ປຕິຏ຺ຐເປຕິ, ‘‘ເອຕ຺ຕເກ ຠູມິຠາເຄ ອມ຺ເຫຫິ ສສ຺ສໍ ກຕໍ, ເອຕ຺ຕກໍ ນາມ ຠາຄໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ວທນ຺ເຕສຸ ກສ຺ສເກສຸ ຠູມິປ຺ປມາຓຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ຣຊ຺ຊຸຍາ ວາ ທຓ຺ເຑນ ວາ ມິນາຕິ, ຂເລ ວາ ຐຕ຺ວາ ຣກ຺ຂຕິ, ຂລໂຕ ວາ ນີຫຣາເປຕິ, ໂກຏ຺ຐາຄາເຣ ວາ ປຏິສາເມຕິ, ຕສ຺ເສວ ຕໍ ອກປ຺ປິຍໍ.

ສເຈ ກສ຺ສກາ ກຫາປເຓ ອາຫຣິຕ຺ວາ ‘‘ອິເມ ສງ຺ຆສ຺ສ ອາຫຏາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ອຎ຺ຎຕໂຣ ຈ ຠິກ຺ຂຸ ‘‘ນ ສງ຺ໂຆ ກຫາປເຓ ຂາທຕີ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ‘‘ເອຕ຺ຕເກຫິ ກຫາປເຓຫິ ສາຏເກ ອາຫຣ, ເອຕ຺ຕເກຫິ ຍາຄຸອາທີນິ ສມ຺ປາເທຫີ’’ຕິ ວທຕິ. ຍໍ ເຕ ອາຫຣນ຺ຕິ, ສພ຺ເພສໍ ອກປ຺ປິຍໍ. ກສ຺ມາ? ກຫາປຓານໍ ວິຈາຣິຕຕ຺ຕາ.

ສເຈ ຘຎ຺ຎໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອິທໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ອາຫຏນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ອຎ຺ຎຕໂຣ ຈ ຠິກ຺ຂຸ ປຸຣິມນເຍເນວ ‘‘ເອຕ຺ຕເກຫິ ວີຫີຫິ ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ອາຫຣຖາ’’ຕິ ວທຕິ. ຍໍ ເຕ ອາຫຣນ຺ຕິ, ຕສ຺ເສວ ອກປ຺ປິຍໍ. ກສ຺ມາ? ຘຎ຺ຎສ຺ສ ວິຈາຣິຕຕ຺ຕາ.

ສເຈ ຕຓ຺ຑຸລໍ ວາ ອປຣຓ຺ຓໍ ວາ ອາຫຣິຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ອາຫຏ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ອຎ຺ຎຕໂຣ ຈ ຠິກ຺ຂຸ ປຸຣິມນເຍເນວ ‘‘ເອຕ຺ຕເກຫິ ຕຓ຺ຑຸເລຫິ ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ອາຫຣຖາ’’ຕິ ວທຕິ. ຍໍ ເຕ ອາຫຣນ຺ຕິ, ສພ຺ເພສໍ ກປ຺ປິຍໍ. ກສ຺ມາ? ກປ຺ປິຍານໍ ຕຓ຺ຑຸລາທີນໍ ວິຈາຣິຕຕ຺ຕາ. ກຍວິກ຺ກເຍປິ ອນາປຕ຺ຕິ, ກປ຺ປິຍກາຣກສ຺ສ ອາຈິກ຺ຂິຕຕ຺ຕາ.

ປຸພ຺ເພ ປນ ຈິຕ຺ຕລປພ຺ພເຕ ເອໂກ ຠິກ຺ຂຸ ຈຕຸສາລທ຺ວາເຣ ‘‘ອໂຫ ວຕ ສ຺ເວ ສງ຺ຆສ຺ສ ເອຕ຺ຕກປ຺ປມາເຓ ປູເວ ປເຈຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ອາຣາມິການໍ ສຎ຺ຎາຊນນຕ຺ຖໍ ຠູມິຍໍ ມຓ຺ຑລໍ ອກາສິ, ຕໍ ທິສ຺ວາ ເຉໂກ ອາຣາມິໂກ ຕເຖວ ກຕ຺ວາ ທຸຕິຍທິວເສ ເຠຣິຍາ ອາໂກຏິຕາຍ ສນ຺ນິປຕິເຕ ສງ຺ເຆ ປູວໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສງ຺ຆຕ຺ເຖຣໍ ອາຫ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອມ຺ເຫຫິ ອິໂຕ ປຸພ຺ເພ ເນວ ປິຕູນໍ ນ ປິຕາມຫານໍ ເອວຣູປໍ ສຸຕປຸພ຺ພໍ, ເອເກນ ອຍ຺ເຍນ ຈຕຸສ຺ສາລທ຺ວາເຣ ປູວຕ຺ຖາຍ ສຎ຺ຎາ ກຕາ, ອິໂຕ ທານິ ປຠຸຕິ ອຍ຺ຍາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕານຸຣູປໍ ວທນ຺ຕຸ, ອມ຺ຫາກມ຺ປິ ຜາສຸວິຫາໂຣ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ມຫາເຖໂຣ ຕໂຕວ ນິວຕ຺ຕິ, ເອກຠິກ຺ຂຸນາປິ ປູໂວ ນ ຄຫິໂຕ. ເອວໍ ປຸພ຺ເພ ຕຕ຺ຣຸປ຺ປາທມ຺ປິ ນ ປຣິຠຸຎ຺ຊິໍສຸ. ຕສ຺ມາ –

ສລ຺ເລຂໍ ອຈ຺ຈຊນ຺ເຕນ, ອປ຺ປມຕ຺ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ;

ກປ຺ປິເຍປິ ນ ກາຕພ຺ພາ, ອາມິສຕ຺ຖາຍ ໂລລຕາຕິ.

ໂຍ ຈາຍໍ ຕຬາເກ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂປກ຺ຂຣຓີ-ອຸທກວາຫກມາຕິກາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ປຸພ຺ພຓ຺ຓາປຣຓ຺ຓອຸຈ຺ຉຸຜລາຜລາທີນໍ ວິຣຸຫນຏ຺ຐານໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ເຂຕ຺ຕໍ ວາ ວຕ຺ຖຸໍ ວາ ທມ຺ມີຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ‘‘ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕຬາເກ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຍທາ ກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ‘‘ຈຕຸປຈ຺ຈຍປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວທຕິ, ຕທາ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ, ‘‘ວນໍ ທມ຺ມິ, ອຣຎ຺ຎໍ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປນ ວຏ຺ຏຕິ. ສເຈ ມນຸສ຺ສາ ຠິກ຺ຂູຫິ ອນາຓຕ຺ຕາເຍວ ຕຕ຺ຖ ຣຸກ຺ເຂ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອປຣຓ຺ຓາທີນິ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູນໍ ຠາຄໍ ເທນ຺ຕິ, ວຏ຺ຏຕິ; ອເທນ຺ຕາ ນ ໂຈເທຕພ຺ພາ. ສເຈ ເກນຈິເທວ ອນ຺ຕຣາເຍນ ເຕສຸ ປກ຺ກນ຺ເຕສຸ ອຎ຺ເຎ ກໂຣນ຺ຕິ, ນ ຈ ຠິກ຺ຂູນໍ ກິຎ຺ຈິ ເທນ຺ຕິ, ເຕ ວາເຣຕພ຺ພາ. ສເຈ ວທນ຺ຕິ – ‘‘ນນຸ, ຠນ຺ເຕ, ປຸພ຺ເພປິ ມນຸສ຺ສາ ອິຘ ສສ຺ສານິ ອກໍສູ’’ຕິ, ຕໂຕ ເຕ ວຕ຺ຕພ຺ພາ – ‘‘ເຕ ສງ຺ຆສ຺ສ ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑໍ ອທໍສູ’’ຕິ. ສເຈ ວທນ຺ຕິ – ‘‘ມຍມ຺ປິ ທສ຺ສາມາ’’ຕິ ເອວໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ກຎ຺ຈິ ສສ຺ສຸຏ຺ຐານກໍ ຠູມິປ຺ປເທສໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ສີມໍ ເທມາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ວຏ຺ຏຕິ. ສີມາ ປຣິຈ຺ເຉທນຕ຺ຖໍ ປນ ຖມ຺ຠາ ວາ ປາສາຓາ ວາ ສຍໍ ນ ຐເປຕພ຺ພາ. ກສ຺ມາ? ຠູມິ ນາມ ອນຄ຺ຆາ ອປ຺ປເກນາປິ ປາຣາຊິໂກ ຠເວຍ຺ຍ, ອາຣາມິການໍ ປນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ – ‘‘ອິມິນາ ຐາເນນ ອມ຺ຫາກໍ ສີມາ ຄຕາ’’ຕິ. ສເຈປິ ຫິ ເຕ ອຘິກໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ປຣິຍາເຍນ ກຖິຕຕ຺ຕາ ອນາປຕ຺ຕິ. ຍທິ ປນ ຣາຊຣາຊມຫາມຕ຺ຕາທໂຍ ສຍເມວ ຖມ຺ເຠ ຐປາເປຕ຺ວາ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈເຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊຖາ’’ຕິ ເທນ຺ຕິ, ວຏ຺ຏຕິເຍວ.

ສເຈ ໂກຈິ ອນ຺ໂຕສີມາຍ ຕຬາກໍ ຂນຕິ, ວິຫາຣມຊ຺ເຌນ ວາ ມາຕິກໍ ເນຕິ, ເຈຕິຍງ຺ຄຓໂພຘິຍງ຺ຄຓາທີນິ ທຸສ຺ສນ຺ຕິ, ວາເຣຕພ຺ໂພ. ສເຈ ສງ຺ໂຆ ກິຎ຺ຈິ ລຠິຕ຺ວາ ອາມິສຄຣຸກຕາຍ ນ ວາເຣຕິ, ເອໂກ ຠິກ຺ຂຸ ວາເຣຕິ, ໂສວ ຠິກ຺ຂຸ ອິສ຺ສໂຣ. ສເຈ ເອໂກ ຠິກ຺ຂຸ ນ ວາເຣຕິ, ‘‘ເນຖ ຕຸມ຺ເຫ’’ຕິ ເຕສໍເຍວ ປກ຺ໂຂ ໂຫຕິ, ສງ຺ໂຆ ວາເຣຕິ, ສງ຺ໂຆວ ອິສ຺ສໂຣ. ສງ຺ຆິເກສຸ ຫິ ກມ຺ເມສຸ ໂຍ ຘມ຺ມກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ໂສວ ອິສ຺ສໂຣ. ສເຈ ວາຣິຍມາໂນປິ ກໂຣຕິ, ເຫຏ຺ຐາ ຄຫິຕໍ ປໍສຸໍ ເຫຏ຺ຐາ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ, ອຸປຣິ ຄຫິຕໍ ປໍສຸໍ ອຸປຣິ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປູເຣຕພ຺ພາ.

ສເຈ ໂກຈິ ຍຖາຊາຕເມວ ອຸຈ຺ຉຸໍ ວາ ອປຣຓ຺ຓໍ ວາ ອລາພຸກຸມ຺ຠຓ຺ຑາທິກໍ ວາ ວລ຺ລິຜລໍ ທາຕຸກາໂມ ‘‘ເອຕໍ ສພ຺ພໍ ອຸຈ຺ຉຸເຂຕ຺ຕໍ ອປຣຓ຺ຓວຕ຺ຖຸໍ ວລ຺ລິຜລາວາຏໍ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວທຕິ, ສຫ ວຕ຺ຖຸນາ ປຣາມຏ຺ຐຕ຺ຕາ ‘‘ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ມຫາສຸມຕ຺ເຖໂຣ ອາຫ. ມຫາປທຸມຕ຺ເຖໂຣ ປນ ‘‘ອຠິລາປມຕ຺ຕເມຕໍ ສາມິການໍເຍວ ຫິ ໂສ ຠູມິຠາໂຄ ຕສ຺ມາ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອາຫ.

‘‘ທາສໍ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວທຕິ, ນ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ອາຣາມິກໍ ທມ຺ມິ, ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກຣໍ ທມ຺ມິ, ກປ຺ປິຍກາຣກໍ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ວຏ຺ຏຕິ. ສເຈ ໂສ ອາຣາມິໂກ ປຸເຣຠຕ຺ຕມ຺ປິ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕມ຺ປິ ສງ຺ຆສ຺ເສວ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ສາມເຓຣສ຺ສ ວິຍ ສພ຺ພໍ ເຠສຊ຺ຊປຏິຊຄ຺ຄນມ຺ປິ ຕສ຺ສ ກາຕພ຺ພໍ. ສເຈ ປຸເຣຠຕ຺ຕເມວ ສງ຺ຆສ຺ສ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ສາຍໍ ນິວາໂປ ນ ທາຕພ຺ໂພ. ເຍປິ ປຎ຺ຈທິວສວາເຣນ ວາ ປກ຺ຂວາເຣນ ວາ ສງ຺ຆສ຺ສ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ເສສກາເລ ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ເຕສມ຺ປິ ກຣຓກາເລເຍວ ຠຕ຺ຕຎ຺ຈ ນິວາໂປ ຈ ທາຕພ຺ໂພ. ສເຈ ສງ຺ຆສ຺ສ ກມ຺ມໍ ນຕ຺ຖິ, ອຕ຺ຕໂນເຍວ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຊີວນ຺ຕິ, ເຕ ເຈ ຫຕ຺ຖກມ຺ມມູລໍ ອາເນຕ຺ວາ ເທນ຺ຕິ, ຄເຫຕພ຺ພໍ. ໂນ ເຈ ເທນ຺ຕິ, ນ ກິຎ຺ຈິ ວຕ຺ຕພ຺ພາ. ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຣຊກທາສມ຺ປິ ເປສກາຣທາສມ຺ປິ ອາຣາມິກນາເມນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ສເຈ ‘‘ຄາໂວ ເທມາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ‘‘ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ປຏິກ຺ຂິປິຕພ຺ພາ. ອິມາ ຄາໂວ ກຸໂຕຕິ ປຓ຺ຑິເຕຫິ ປຎ຺ຈ ໂຄຣສປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍ ທິນ຺ນາຕິ, ‘‘ມຍມ຺ປິ ປຎ຺ຈໂຄຣສປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍ ເທມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ວຏ຺ຏຕິ. ອຊິກາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ‘‘ຫຕ຺ຖິໍ ເທມ, ອສ຺ສໍ ມຫິສໍ ກຸກ຺ກຸຏໍ ສູກຣໍ ເທມາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ສເຈ ເກຈິ ມນຸສ຺ສາ ‘‘ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ກາ, ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫ ໂຫຖ, ມຍໍ ອິເມ ຄເຫຕ຺ວາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑໍ ທສ຺ສາມາ’’ຕິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ກຸກ຺ກຸຏສູກຣາ ສຸຂໍ ຊີວນ຺ຕູ’’ຕິ ອຣຎ຺ເຎ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ອິມໍ ຕຬາກໍ, ອິມໍ ເຂຕ຺ຕໍ, ອິມໍ ວຕ຺ຖຸໍ, ວິຫາຣສ຺ສ ເທມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປຏິກ຺ຂິປິຕຸໍ ນ ລພ຺ຠຕີຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

ສມຸຏ຺ຐານາທີສຸ ອິທມ຺ປິ ຉສມຸຏ຺ຐານໍ ກິຣິຍໍ, ໂນສຎ຺ຎາວິໂມກ຺ຂໍ, ອຈິຕ຺ຕກໍ, ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊໍ, ກາຍກມ຺ມວຈີກມ຺ມໍ, ຕິຈິຕ຺ຕໍ, ຕິເວທນນ຺ຕິ.

ຣາຊສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິຏ຺ຐິໂຕ ຈີວຣວຄ຺ໂຄ ປຐໂມ.

໒. ໂກສິຍວຄ຺ໂຄ

໑. ໂກສິຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໔໒. ເຕນ ສມເຍນາຕິ ໂກສິຍສິກ຺ຂາປທໍ. ຕຕ຺ຖ ສນ຺ຖຣິຕ຺ວາ ກຕໍ ໂຫຕີຕິ ສເມ ຠູມິຠາເຄ ໂກສິຍໍສູນິ ອຸປຣູປຣິ ສນ຺ຖຣິຕ຺ວາ ກຎ຺ຊິກາທີຫິ ສິຎ຺ຈິຕ຺ວາ ກຕໍ ໂຫຕິ. ເອເກນປິ ໂກສິຍໍສຸນາ ມິສ຺ສິຕ຺ວາຕິ ຕິຏ຺ຐຕຸ ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈິວເສນ ມິສ຺ສິຕໍ, ສເຈປິ ຕສ຺ສ ກຣຓຏ຺ຐາເນ ວາໂຕ ເອກໍ ໂກສິຍໍສຸໍ ອາເນຕ຺ວາ ປາເຕຕິ, ເອວມ຺ປິ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ກຕເມວ ໂຫຕີຕິ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

ຉສມຸຏ຺ຐານໍ, ກິຣິຍໍ, ໂນສຎ຺ຎາວິໂມກ຺ຂໍ, ອຈິຕ຺ຕກໍ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊໍ, ກາຍກມ຺ມວຈີກມ຺ມໍ,

ຕິຈິຕ຺ຕໍ, ຕິເວທນນ຺ຕິ.

ໂກສິຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ສຸທ຺ຘກາຬກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໔໗. ເຕນ ສມເຍນາຕິ ສຸທ຺ຘກາຬກສິກ຺ຂາປທໍ. ຕຕ຺ຖ ສຸທ຺ຘກາຬການນ຺ຕິ ສຸທ຺ຘານໍ ກາຬການໍ, ອຎ຺ເຎຫິ ອມິສ຺ສິຕກາຬການນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ. ສມຸຏ຺ຐານາທີນິປິ ໂກສິຍສິກ຺ຂາປທສທິສາເນວາຕິ.

ສຸທ຺ຘກາຬກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ທ຺ເວຠາຄສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໕໒. ເຕນ ສມເຍນາຕິ ທ຺ເວຠາຄສິກ຺ຂາປທໍ. ຕຕ຺ຖ ອນ຺ເຕ ອາທິຍິຕ຺ວາຕິ ສນ຺ຖຕສ຺ສ ອນ຺ເຕ ອນຸວາຕໍ ວິຍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ໂອທາຕໍ ອລ຺ລິຍາເປຕ຺ວາ.

ທ຺ເວ ຠາຄາຕິ ທ຺ເວ ໂກຏ຺ຐາສາ. ອາທາຕພ຺ພາຕິ ຄເຫຕພ຺ພາ. ໂຄຈຣິຍານນ຺ຕິ ກປິລວຓ຺ຓານໍ. ທ຺ເວ ຕຸລາ ອາທາຕພ຺ພາຕິ ຈຕູຫິ ຕຸລາຫິ ກາເຣຕຸກາມໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ຍຕ຺ຕເກຫິ ເອຬກໂລເມຫິ ກາຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ເຕສຸ ທ຺ເວ ໂກຏ຺ຐາສາ ກາຬການໍ ເອໂກ ໂອທາຕານໍ, ເອໂກ ໂຄຈຣິຍານນ຺ຕິ ອິທເມວ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

ສມຸຏ຺ຐານາທີນິປິ ໂກສິຍສິກ຺ຂາປທສທິສາເນວ. ເກວລໍ ອິທໍ ອາທາຍ ອນາທາຍ ຈ ກຣຓໂຕ ກິຣິຍາກິຣິຍໍ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ.

ທ຺ເວຠາຄສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ຉພ຺ພສ຺ສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໕໗. ເຕນ ສມເຍນາຕິ ຉພ຺ພສ຺ສສິກ຺ຂາປທໍ. ຕຕ຺ຖ ອູຫທນ຺ຕິປິ ອຸມ຺ມິຫນ຺ຕິປີຕິ ສນ຺ຖຕານໍ ອຸປຣິ ວຈ຺ຈມ຺ປິ ປສ຺ສາວມ຺ປິ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ທິນ຺ນາ ສງ຺ເຆນ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສນ຺ຖຕສມ຺ມຸຕີຕິ ເອວໍ ລທ຺ຘສມ຺ມຸຕິໂກ ຠິກ຺ຂຸ ຍາວ ໂຣໂຄ ນ ວູປສມ຺ມຕິ, ຕາວ ຍໍ ຍໍ ຐານໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສນ຺ຖຕໍ ກາຕຸໍ ລຠຕິ. ສເຈ ອໂຣໂຄ ຫຸຕ຺ວາ ປຸນ ມູລພ຺ຍາຘິນາວ ຄິລາໂນ ໂຫຕິ, ໂສເຍວ ປຣິຫາໂຣ, ນຕ຺ຖຎ຺ຎໍ ສມ຺ມຸຕິກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ຜຸສ຺ສເທວຕ຺ເຖໂຣ ອາຫ. ອຸປຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ປນ ‘‘ໂສ ວາ ພ຺ຍາຘິ ປຏິກຸປ຺ປຕຸ, ອຎ຺ໂຎ ວາ, ‘ສກິໍ ຄິລາໂນ’ຕິ ນາມໍ ລທ຺ຘໍ ລທ຺ຘເມວ, ປຸນ ສມ຺ມຸຕິກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອາຫ.

ໂອເຣນ ເຈ ຉນ຺ນໍ ວສ຺ສານນ຺ຕິ ຉນ຺ນໍ ວສ຺ສານໍ ໂອຣິມຠາເຄ, ອນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປທຠາຊເນ ປນ ສງ຺ຂ຺ຍາມຕ຺ຕທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ອູນກຉພ຺ພສ຺ສານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອນາປຕ຺ຕິ ຉພ຺ພສ຺ສານິ ກໂຣຕີຕິ ຍທາ ຉພ຺ພສ຺ສານິ ປຣິປຸຓ຺ຓານິ ໂຫນ຺ຕິ, ຕທາ ສນ຺ຖຕໍ ກໂຣຕິ. ທຸຕິຍປເທປິ ‘‘ຍທາ ອຕິເຣກຉພ຺ພສ຺ສານິ ໂຫນ຺ຕິ, ຕທາ ກໂຣຕີ’’ຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ນ ຫິ ໂສ ຉພ຺ພສ຺ສານິ ກໂຣຕີຕິ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

ສມຸຏ຺ຐານາທີນິ ໂກສິຍສິກ຺ຂາປທສທິສາເນວາຕິ.

ຉພ຺ພສ຺ສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ນິສີທນສນ຺ຖຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໖໕. ເຕນ ສມເຍນາຕິ ນິສີທນສນ຺ຖຕສິກ຺ຂາປທໍ. ຕຕ຺ຖ ອິຈ຺ຉາມຫໍ ຠິກ຺ຂເວຕິ ຠຄວາ ກິຣ ຕໍ ເຕມາສໍ ນ ກິຎ຺ຈິ ໂພຘເນຍ຺ຍສຕ຺ຕໍ ອທ຺ທສ, ຕສ຺ມາ ເອວມາຫ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ຕນ຺ຕິວເສນ ຘມ຺ມເທສນາ ກຕ຺ຕພ຺ພາ ສິຍາ. ຍສ຺ມາ ປນສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ມຍິ ໂອກາສໍ ກາເຣຕ຺ວາ ປຏິສລ຺ລີເນ ຠິກ຺ຂູ ອຘມ຺ມິກໍ ກຕິກວຕ຺ຕໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕິ, ຕໍ ອຸປເສໂນ ຠິນ຺ທິສ຺ສຕິ. ອຫໍ ຕສ຺ສ ປສີທິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູນໍ ທສ຺ສນໍ ອນຸຊານິສ຺ສາມິ, ຕໂຕ ມໍ ປສ຺ສິຕຸກາມາ ພຫູ ຠິກ຺ຂູ ຘຸຕງ຺ຄານິ ສມາທິຍິສ຺ສນ຺ຕິ, ອຫຎ຺ຈ ເຕຫິ ອຸຊ຺ຌິຕສນ຺ຖຕປຈ຺ຈຍາ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປສ຺ສາມີ’’ຕິ, ຕສ຺ມາ ເອວມາຫ. ເອວໍ ພຫູນິ ຫິ ເອຕ຺ຖ ອານິສໍສານີຕິ.

ສປຣິໂສ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມີຕິ ເຖໂຣ ກິຣ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອູນທສວສ຺ເສນ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ໂພ, ໂຍ ອຸປສມ຺ປາເທຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໗໕) ອິມສ຺ມິໍ ຂນ຺ຘກສິກ຺ຂາປເທ ‘‘ກຖຎ຺ຫິ ນາມ ຕ຺ວໍ ໂມຆປຸຣິສ ອຎ຺ເຎຫິ ໂອວທິໂຍ ອນຸສາສິໂຍ ອຎ຺ຎໍ ໂອວທິຕຸໍ ອນຸສາສິຕຸໍ ມຎ຺ຎິສ຺ສສີ’’ຕິ ເອວມາທິນາ ນເຍນ ຄຣຫໍ ລຠິຕ຺ວາ ‘‘ສຕ຺ຖາ ມຍ຺ຫໍ ປຣິສໍ ນິສ຺ສາຍ ຄຣຫໍ ອທາສິ, ໂສ ທານາຫໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ເຕເນວ ປຸຓ຺ຓຈນ຺ທສສ຺ສິຣີເກນ ສພ຺ພາກາຣປຣິປຸຓ຺ເຓນ ມຸເຂນ ພ຺ຣຫ຺ມໂຆສໍ ນິຈ຺ຉາເຣຕ຺ວາ ປຣິສໍເຍວ ນິສ຺ສາຍ ສາຘຸກາຣໍ ທາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ສຸຫທໂຍ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ອຕິເຣກໂຍຊນສຕໍ ປຏິກ຺ກມິຕ຺ວາ ປຣິສໍ ຈິນິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈມຕ຺ເຕຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ ປຣິວຸໂຕ ປຸນ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມນ຺ໂຕ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ສປຣິໂສ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມີ’’ຕິ. ນ ຫິ ສກ຺ກາ ພຸທ຺ຘານໍ ອຎ຺ຎຖາ ອາຣາເຘຕຸໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ວຕ຺ຕສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ.

ຠຄວໂຕ ອວິທູເຣ ນິສິນ຺ໂນຕິ ວຕ຺ຕສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຣິສຸທ຺ຘຠາເວນ ນິຣາສງ຺ໂກ ສີໂຫ ວິຍ ກຎ຺ຈນປພ຺ພຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອວິທູເຣ ນິສິນ຺ໂນ. ເອຕທໂວຈາຕິ ກຖາສມຸຏ຺ຐາປນຕ຺ຖໍ ເອຕໍ ອໂວຈ. ມນາປານິ ເຕ ຠິກ຺ຂຸ ປໍສຸກູລານີຕິ ຠິກ຺ຂຸ ຕວ ອິມານິ ປໍສຸກູລານິ ມນາປານິ, ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈິຍາ ຂນ຺ຕິຍາ ຄຫິຕານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ໂຂ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ມນາປານີຕິ, ຠນ຺ເຕ ນ ມຍາ ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈິຍາ ຄຫິຕານິ, ຄລຄ຺ຄາເຫນ ວິຍ ມຕ຺ຖກຕາຬເນນ ວິຍ ຈ ຄາຫິໂຕມ຺ຫີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ປຎ຺ຎາຍິສ຺ສຕີຕິ ປຎ຺ຎາໂຕ ອຠິຎ຺ຎາໂຕ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕຕ຺ຖ ສນ຺ທິສ຺ສິສ຺ສຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ນ ມຍໍ ອປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຎເປສ຺ສາມາຕິ ມຍໍ ສາວກາ ນາມ ອປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ນ ປຎ຺ຎເປສ຺ສາມ, ພຸທ຺ຘວິສໂຍ ຫິ ເອໂສ ຍທິທໍ ‘‘ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອປຎ຺ຎຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎປນໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນໍ ວາ. ສມາທາຍາຕິ ຕໍ ຕໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ສມາທິຍິຕ຺ວາ, ‘‘ສາຘຸ ສຸຏ຺ຐູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຍຖາປຎ຺ຎຕ຺ເຕສຸ ສພ຺ພສິກ຺ຂາປເທສຸ ສິກ຺ຂິສ຺ສາມາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕສ຺ສ ອາຣທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕ ປຸນປິ ‘‘ສາຘຸ ສາຘູ’’ຕິ ສາຘຸກາຣມທາສິ.

໕໖໖. ອນຸຎ຺ຎາຕາວຸໂສຕິ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ, ອາວຸໂສ. ປິເຫນ຺ຕາຕິ ປິຫຍນ຺ຕາ. ສນ຺ຖຕານິ ອຸຊ຺ຌິຕ຺ວາຕິ ສນ຺ຖເຕ ຈຕຸຕ຺ຖຈີວຣສຎ຺ຎິຕາຍ ສພ຺ພສນ຺ຖຕານິ ອຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ. ຘມ຺ມິໍ ກຖໍ ກຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສີຕິ ຠຄວາ ສນ຺ຖຕານິ ວິປ຺ປກິຓ຺ຓານິ ທິສ຺ວາ ‘‘ສທ຺ຘາເທຍ຺ຍວິນິປາຕເນ ກາຣຓໍ ນຕ຺ຖິ, ປຣິໂຠຄຸປາຍໍ ເນສໍ ທສ຺ເສສ຺ສາມີ’’ຕິ ຘມ຺ມິໍ ກຖໍ ກຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສິ.

໕໖໗. ສກິໍ ນິວຕ຺ຖມ຺ປິ ສກິໍ ປາຣຸຕມ຺ປີຕິ ສກິໍ ນິສິນ຺ນຎ຺ເຈວ ນິປນ຺ນຎ຺ຈ. ສາມນ຺ຕາຕິ ເອກປສ຺ສໂຕ ວຏ຺ຏໍ ວາ ຈຕຸຣສ຺ສໍ ວາ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຫິຕຏ຺ຐານໍ ຍຖາ ວິທຕ຺ຖິມຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ເອວໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ສນ຺ຖຣນ຺ເຕນ ປນ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເອກເທເສ ວາ ສນ຺ຖຣິຕພ຺ພໍ, ວິຊເຏຕ຺ວາ ວາ ມິສ຺ສກໍ ກຕ຺ວາ ສນ຺ຖຣິຕພ຺ພໍ, ເອວໍ ຖິຣຕຣໍ ໂຫຕີຕິ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

ສມຸຏ຺ຐານາທີນິ ກິຣິຍາກິຣິຍຕ຺ຕາ ອິມສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ທ຺ເວຠາຄສິກ຺ຂາປທສທິສານີຕິ.

ອິເມສຸ ປນ ປຎ຺ຈສຸ ສນ຺ຖເຕສຸ ປຸຣິມານິ ຕີຓິ ວິນຍກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ, ປຈ຺ຉິມານິ ທ຺ເວ ວຏ຺ຏນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພານີຕິ.

ນິສີທນສນ຺ຖຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ເອຬກໂລມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໗໑. ເຕນ ສມເຍນາຕິ ເອຬກໂລມສິກ຺ຂາປທໍ. ຕຕ຺ຖ ອຸປ຺ປຓ຺ເຑສຸນ຺ຕິ ‘‘ກິຕ຺ຕເກນ, ຠນ຺ເຕ, ກີຕານີ’’ຕິອາທີນິ ວທນ຺ຕາ ອວຫສິໍສຸ. ຐິຕໂກວ ອາສຸມ຺ຠີຕິ ຍຖາ ມນຸສ຺ສາ ອຣຎ຺ຎໂຕ ມຫນ຺ຕໍ ທາຣຸຠາຣໍ ອາເນຕ຺ວາ ກິລນ຺ຕາ ຐິຕກາວ ປາເຕນ຺ຕິ, ເອວໍ ປາເຕສີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໕໗໒. ສຫຕ຺ຖາຕິ ສຫຕ຺ເຖນ, ອຕ຺ຕນາ ຫຣິຕພ຺ພານີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ພຫິຕິໂຍຊນໍ ປາເຕຕີຕິ ຕິໂຍຊນໂຕ ພຫິ ປາເຕຕິ. ອນນ຺ຕຣາເຍນ ປຕນເກ ຫຕ຺ຖໂຕ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ໂລມຄຓນາຍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍປາຈິຕ຺ຕິຍານິ. ສເຈ ພຫິຕິໂຍຊເນ ຣຸກ຺ເຂ ວາ ຖມ຺ເຠ ວາ ປຏິຫຎ຺ຎິຕ຺ວາ ປຸນ ອນ຺ໂຕ ປຕນ຺ຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ. ຠູມິຍໍ ປຕິຕ຺ວາ ຐຕ຺ວາ ຐຕ຺ວາ ວຏ຺ຏມານາ ເອຬກໂລມຠຓ຺ຑິກາ ປຸນ ອນ຺ໂຕ ປວິສຕິ, ອາປຕ຺ຕິເຍວ. ອນ຺ໂຕ ຐຕ຺ວາ ຫຕ຺ເຖນ ວາ ປາເທນ ວາ ຍຏ຺ຐິຍາ ວາ ວຏ຺ເຏຕິ ຐຕ຺ວາ ວາ ອຐຕ຺ວາ ວາ ວຏ຺ຏມານາ ຠຓ຺ຑິກາ ຄຈ຺ຉຕຸ, ອາປຕ຺ຕິເຍວ. ‘‘ອຎ຺ໂຎ ຫຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຐເປຕິ, ເຕນ ຫຣິເຕປິ ອາປຕ຺ຕິເຍວ. ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ຐປິຕໍ ວາໂຕ ວາ ອຎ຺ໂຎ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມຕາຍ ພຫິ ປາເຕຕິ, ອາປຕ຺ຕິເຍວ. ສອຸສ຺ສາຫຕ຺ຕາ ອຈິຕ຺ຕກຕ຺ຕາ ຈ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ. ກຸຣຸນ຺ທິຍາທີສຸ ປນ ‘‘ເອຕ຺ຖ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ສາ ອນາປຕ຺ຕິ ປາຬິຍາ ນ ສເມຕິ. ອຸຠໂຕຠຓ຺ຑິກໍ ເອກາພທ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ ເອກໍ ຠຓ຺ຑິກໍ ອນ຺ໂຕສີມາຍ ເອກໍ ພຫິສີມາຍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຐເປຕິ, ຣກ຺ຂຕິ ຕາວ. ເອກາພທ຺ເຘ ກາເຊປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຍທິ ປນ ອພນ຺ຘິຕ຺ວາ ກາຊໂກຏິຍໍ ຐປິຕມຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ, ນ ຣກ຺ຂຕິ. ເອກາພທ຺ເຘປິ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຐປິເຕ ອາປຕ຺ຕິເຍວ.

ອຎ຺ຎສ຺ສ ຍາເນ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຍາເນ ວາ ຫຕ຺ຖິປິຏ຺ຐິອາທີສຸ ວາ ສາມິກສ຺ສ ອຊານນ຺ຕສ຺ເສວ ຫຣິສ຺ສຕີຕິ ຐເປຕິ, ຕສ຺ມິໍ ຕິໂຍຊນໍ ອຕິກ຺ກນ຺ເຕ ອາປຕ຺ຕິ. ອຄຈ຺ຉນ຺ເຕປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສເຈ ປນ ອຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຍາເນ ວາ ຫຕ຺ຖິປິຏ຺ຐິຍາທີສຸ ວາ ຐເປຕ຺ວາ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ສາເຣຕິ, ເຫຏ຺ຐາ ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ໂຈເທຕິ, ປກ຺ໂກສນ຺ໂຕ ວາ ອນຸພນ຺ຘາເປຕິ, ‘‘ອຎ຺ຎໍ ຫຣາເປຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ອນາປຕ຺ຕິ. ກຸຣຸນ຺ທິຍາທີສຸ ປນ ‘‘ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ‘‘ອຎ຺ຎໍ ຫຣາເປຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ນ ສເມຕິ. ອທິນ຺ນາທາເນ ປນ ສຸງ຺ກຆາເຕ ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ. ຍາ ຫິ ຕຕ຺ຖ ອາປຕ຺ຕິ, ສາ ອິຘ ອນາປຕ຺ຕິ. ຍາ ອິຘ ອາປຕ຺ຕິ, ສາ ຕຕ຺ຖ ອນາປຕ຺ຕິ. ຕໍ ຐານໍ ປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎວິຫິໂຕ ວາ ໂຈຣາທີຫິ ວາ ອຸປທ຺ທຸໂຕ ຄຈ຺ຉຕິ, ອາປຕ຺ຕິເຍວ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ໂລມຄຓນາຍ ອາປຕ຺ຕິປຣິຈ຺ເຉໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໕໗໕. ຕິໂຍຊນໍ ວາສາຘິປ຺ປາໂຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຣໍ ຫຣຕີຕິ ຍຕ຺ຖ ຄໂຕ, ຕຕ຺ຖ ອຸທ຺ເທສປຣິປຸຈ຺ຉາທີນໍ ວາ ປຈ຺ຈຍາທີນໍ ວາ ອລາເຠນ ຕໂຕ ປຣໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕໂຕປິ ອຎ຺ຎຕ຺ຖາຕິ ເອວໍ ໂຍຊນສຕມ຺ປິ ຫຣນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ອຈ຺ຉິນ຺ນໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາຕິ ໂຈຣາ ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ນິຣຕ຺ຖກຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ປຏິເທນ຺ຕິ, ຕໍ ຫຣນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ນິສ຺ສຏ຺ຐໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາຕິ ວິນຍກມ຺ມກຕໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ກຕຠຓ຺ຑນ຺ຕິ ກຕໍຠຓ຺ຑໍ ກມ຺ພລໂກຊວສນ຺ຖຕາທິໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອນ຺ຕມໂສ ສຸຕ຺ຕເກນ ພທ຺ຘມຕ຺ຕມ຺ປິ. ໂຍ ປນ ຕນຸກປຕ຺ຕຕ຺ຖວິກນ຺ຕເຣ ວາ ອາໂຍຄອໍສພທ຺ຘກກາຍພນ຺ຘນາທີນໍ ອນ຺ຕເຣສຸ ວາ ປິປ຺ຜລິກາທີນໍ ມລຣກ຺ຂຓຕ຺ຖໍ ສິປາຏິກາຍ ວາ ອນ຺ຕມໂສ ວາຕາພາຘິໂກ ກຓ຺ຓຈ຺ຉິທ຺ເທປິ ໂລມານິ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ອາປຕ຺ຕິເຍວ. ສຸຕ຺ຕເກນ ປນ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ປກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ກຕຠຓ຺ຑຏ຺ຐາເນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ເວຓິໍ ກຕ຺ວາ ຫຣຕິ, ອິທໍ ນິຘານມຸຂໍ ນາມ, ອາປຕ຺ຕິເຍວາຕິ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

ສມຸຏ຺ຐານາທີສຸ ອິທໍ ເອຬກໂລມສມຸຏ຺ຐານໍ ນາມ, ກາຍໂຕ ຈ ກາຍຈິຕ຺ຕໂຕ ຈ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ກິຣິຍໍ, ໂນສຎ຺ຎາວິໂມກ຺ຂໍ, ອຈິຕ຺ຕກໍ, ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊໍ, ກາຍກມ຺ມໍ, ຕິຈິຕ຺ຕໍ, ຕິເວທນນ຺ຕິ.

ເອຬກໂລມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ເອຬກໂລມໂຘວາປນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໗໖. ເຕນ ສມເຍນາຕິ ເອຬກໂລມໂຘວາປນສິກ຺ຂາປທໍ. ຕຕ຺ຖ ຣິຎ຺ຈນ຺ຕີຕິ ອຸຊ຺ຌນ຺ຕິ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ຕິ, ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ ອນຸຍຸຎ຺ຊິຕຸນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ປຸຣາຓຈີວຣສິກ຺ຂາປເທ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ສທ຺ຘິໍ ສມຸຏ຺ຐານາທີຫີຕິ.

ເອຬກໂລມໂຘວາປນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ຣູປິຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໘໒. ເຕນ ສມເຍນາຕິ ຣູປິຍສິກ຺ຂາປທໍ. ຕຕ຺ຖ ປຏິວິໂສຕິ ໂກຏ຺ຐາໂສ.

໕໘໓-໔. ຊາຕຣູປຣຊຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຊາຕຣູປນ຺ຕິ ສຸວຓ຺ຓສ຺ສ ນາມໍ. ຕໍ ປນ ຍສ຺ມາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ວຓ຺ຓສທິສໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສຕ຺ຖຸວຓ຺ໂຓ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ປທຠາຊເນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ‘‘ໂຍ ສຕ຺ຖຸວຓ຺ໂຓ ໂລຫວິເສໂສ, ອິທໍ ຊາຕຣູປໍ ນາມາ’’ຕິ ຣຊຕໍ ປນ ‘‘ສງ຺ໂຂ, ສິລາ, ປວາລ, ຣຊຕໍ, ຊາຕຣູປ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ປາຈິ. ໕໐໖) ຣູປິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຘ ປນ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ໂວຫາຣຄມນີຍໍ ກຫາປຓາທິ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ເຕເນວສ຺ສ ປທຠາຊເນ ‘‘ກຫາປໂຓ ໂລຫມາສໂກ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ກຫາປໂຓຕິ ໂສວຓ຺ຓມໂຍ ວາ ຣູປິຍມໂຍ ວາ ປາກຕິໂກ ວາ. ໂລຫມາສໂກຕິ ຕມ຺ພໂລຫາທີຫິ ກຕມາສໂກ. ທາຣຸມາສໂກຕິ ສາຣທາຣຸນາ ວາ ເວຬຸເປສິກາຍ ວາ ອນ຺ຕມໂສ ຕາລປຓ຺ເຓນາປິ ຣູປໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ກຕມາສໂກ. ຊຕຸມາສໂກຕິ ລາຂາຍ ວາ ນິຍ຺ຍາເສນ ວາ ຣູປໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ກຕມາສໂກ. ‘‘ເຍ ໂວຫາຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ປນ ປເທນ ໂຍ ໂຍ ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ຊນປເທ ຍທາ ຍທາ ໂວຫາຣໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ອນ຺ຕມໂສ ອຏ຺ຐິມໂຍປິ ຈມ຺ມມໂຍປິ ຣຸກ຺ຂຜລພີຊມໂຍປິ ສມຸຏ຺ຐາປິຕຣູໂປປິ ອສມຸຏ຺ຐາປິຕຣູໂປປິ ສພ຺ໂພ ສງ຺ຄຫິໂຕ.

ອິຈ຺ເຈຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ຣຊຕໍ ຊາຕຣູປໍ ຊາຕຣູປມາສໂກ, ວຸຕ຺ຕປ຺ປເຠໂທ ສພ຺ໂພປິ ຣຊຕມາສໂກຕິ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຕ຺ຖຸ ໂຫຕິ. ມຸຕ຺ຕາ, ມຓິ, ເວຬຸຣິໂຍ, ສງ຺ໂຂ, ສິລາ, ປວາລ, ໂລຫິຕງ຺ໂກ, ມສາຣຄລ຺ລໍ, ສຕ຺ຕ ຘຎ຺ຎານິ, ທາສິທາສເຂຕ຺ຕວຕ຺ຖຸປຸປ຺ຜາຣາມຜລາຣາມາທໂຍຕິ ອິທໍ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸ. ສຸຕ຺ຕໍ ຜາໂລ ປຏໂກ ກປ຺ປາໂສ ອເນກປ຺ປກາຣໍ ອປຣຓ຺ຓໍ ສປ຺ປິນວນີຕເຕລມຘຸຜາຓິຕາທິເຠສຊ຺ຊຎ຺ຈ ອິທໍ ກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸ. ຕຕ຺ຖ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຕ຺ຖຸໍ ອຕ຺ຕໂນ ວາ ສງ຺ຆຄຓປຸຄ຺ຄລເຈຕິຍານໍ ວາ ອຕ຺ຖາຍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉໂຕ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ໂຫຕິ, ເສສານໍ ອຕ຺ຖາຍ ທຸກ຺ກຏໍ. ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸໍ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ອຕ຺ຖາຍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉໂຕ ທຸກ຺ກຏເມວ. ກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ອນາປຕ຺ຕິ. ສພ຺ພມ຺ປິ ນິກ຺ຂິປນຕ຺ຖາຍ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກສີເສນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉໂຕ ອຸປຣິ ຣຕນສິກ຺ຂາປເທ ອາຄຕວເສນ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ.

ອຸຄ຺ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍາຕິ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ. ຍສ຺ມາ ປນ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ເຕນສ຺ສ ປທຠາຊເນ ‘‘ສຍໍ ຄຓ຺ຫາຕິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອສ ນໂຍ ເສສປເທສຸປິ.

ຕຕ຺ຖ ຊາຕຣູປຣຊຕຠຓ຺ເຑສຸ ກຫາປຓມາສເກສຸ ຈ ເອກໍ ຄຓ຺ຫໂຕ ວາ ຄຓ຺ຫາປຍໂຕ ວາ ເອກາ ອາປຕ຺ຕິ. ສຫສ຺ສໍ ເຈປິ ເອກໂຕ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຄຓ຺ຫາເປຕິ, ວຕ຺ຖຸຄຓນາຍ ອາປຕ຺ຕິໂຍ. ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ປນ ກຸຣຸນ຺ທິຍຎ຺ຈ ສິຖິລພທ຺ຘາຍ ຖວິກາຍ ສິຖິລປູຣິເຕ ວາ ຠາຊເນ ຣູປຄຓນາຍ ອາປຕ຺ຕິ. ຆນພທ຺ເຘ ປນ ຆນປູຣິເຕ ວາ ເອກາວ ອາປຕ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຸປນິກ຺ຂິຕ຺ຕສາທິຍເນ ປນ ‘‘ອິທໍ ອຍ຺ຍສ຺ສ ໂຫຕູ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສເຈປິ ຈິຕ຺ເຕນ ສາທິຍຕິ, ຄຓ຺ຫິຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ກາເຍນ ວາ ວາຈາຍ ວາ ‘‘ນຍິທໍ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ ປຏິກ຺ຂິປຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ. ກາຍວາຈາຫິ ວາ ອປ຺ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາປິ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ນຍິທໍ ອມ຺ຫາກໍ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ ນ ສາທິຍຕິ, ອນາປຕ຺ຕິເຍວ. ຕີສຸ ທ຺ວາເຣສຸ ຫິ ເຍນ ເກນຈິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ. ສເຈ ປນ ກາຍວາຈາຫິ ອປ຺ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຈິຕ຺ເຕນ ອຘິວາເສຕິ, ກາຍວາຈາຫິ ກຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ປຏິກ຺ເຂປສ຺ສ ອກຣຓໂຕ ອກິຣິຍສມຸຏ຺ຐານໍ ກາຍທ຺ວາເຣ ຈ ວຈີທ຺ວາເຣ ຈ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ມໂນທ຺ວາເຣ ປນ ອາປຕ຺ຕິ ນາມ ນຕ຺ຖິ.

ເອໂກ ສຕໍ ວາ ສຫສ຺ສໍ ວາ ປາທມູເລ ຐເປຕິ ‘‘ຕຸຍ຺ຫິທໍ ໂຫຕູ’’ຕິ, ຠິກ຺ຂູ ‘‘ນຍິທໍ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ ປຏິກ຺ຂິປຕິ, ອຸປາສໂກ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ມຍາ ຕຸມ຺ຫາກນ຺ຕິ ຄໂຕ, ອຎ຺ໂຎ ຕຕ຺ຖ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉຕິ – ‘‘ກິໍ, ຠນ຺ເຕ, ອິທ’’ນ຺ຕິ? ຍໍ ເຕນ ອຕ຺ຕນາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອາຈິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ. ໂສ ເຈ ວທຕິ – ‘‘ໂຄປຍິສ຺ສາມິ, ຠນ຺ເຕ, ຄຸຕ຺ຕຏ຺ຐານໍ ທສ຺ເສຖາ’’ຕິ, ສຕ຺ຕຠູມິກມ຺ປິ ປາສາທໍ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ຄຸຕ຺ຕຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ອາຈິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ, ‘‘ອິຘ ນິກ຺ຂິປາຫີ’’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ກປ຺ປິຍຎ຺ຈ ອກປ຺ປິຍຎ຺ຈ ນິສ຺ສາຍ ຐິຕໍ ໂຫຕິ. ທ຺ວາຣໍ ປິທຫິຕ຺ວາ ຣກ຺ຂນ຺ເຕນ ວສິຕພ຺ພໍ. ສເຈ ກິຎ຺ຈິ ວິກ຺ກາຍິກຠຓ຺ຑໍ ປຕ຺ຕໍ ວາ ຈີວຣໍ ວາ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ‘‘ອິທໍ ຄເຫສ຺ສຖ ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອຸປາສກ ອຕ຺ຖິ ອມ຺ຫາກໍ ອິມິນາ ອຕ຺ໂຖ, ວຕ຺ຖຸ ຈ ເອວຣູປໍ ນາມ ສໍວິຊ຺ຊຕິ, ກປ຺ປິຍກາຣໂກ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ສເຈ ໂສ ວທຕິ, ‘‘ອຫໍ ກປ຺ປິຍກາຣໂກ ຠວິສ຺ສາມິ, ທ຺ວາຣໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ເທຖາ’’ຕິ, ທ຺ວາຣໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ໂອກາເສ ຐປິຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ‘‘ອິທໍ ຄຓ຺ຫາ’’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ເອວມ຺ປິ ກປ຺ປິຍຎ຺ຈ ອກປ຺ປິຍຎ຺ຈ ນິສ຺ສາຍ ຐິຕເມວ ໂຫຕິ, ໂສ ເຈ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑໍ ເທຕິ, ວຏ຺ຏຕິ. ສເຈ ອຘິກໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ‘‘ນ ມຍໍ ຕວ ຠຓ຺ຑໍ ຄຓ຺ຫາມ, ‘‘ນິກ຺ຂມາຫີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ.

ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ຣູປິຍໍ ນາມ ອກປ຺ປິຍໍ, ‘‘ຕສ຺ມາ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ຄຓສ຺ສ ວາ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວາ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕມຕ຺ຕເມວ ນ ເຕນ ກິຎ຺ຈິ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑໍ ເຈຕາປິຕໍ, ຕສ຺ມາ ອຸປາເຍນ ປຣິໂຠຄທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກປ຺ປິຍໍ ອາຈິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ ສປ຺ປິ ວາຕິ ‘‘ປພ຺ພຊິຕານໍ ສປ຺ປິ ວາ ເຕລໍ ວາ ວຏ຺ຏຕິ ອຸປາສກາ’’ຕິ ເອວໍ ອາຈິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ.

ຣູປິຍປຏິຄ຺ຄາຫກໍ ຐເປຕ຺ວາ ສພ຺ເພເຫວ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ ສພ຺ເພຫິ ຠາເຊຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ຣູປິຍປຏິຄ຺ຄາຫເກນ ຠາໂຄ ນ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ອຎ຺ເຎສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ວາ ອາຣາມິການໍ ວາ ປຕ຺ຕຠາຄມ຺ປິ ລຠິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ອນ຺ຕມໂສ ມກ຺ກຏາທີຫິ ຕໂຕ ຫຣິຕ຺ວາ ອຣຎ຺ເຎ ຐປິຕໍ ວາ ເຕສໍ ຫຕ຺ຖໂຕ ຄຬິຕໍ ວາ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕປຣິຄ຺ຄຫິຕມ຺ປິ ປໍສຸກູລມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕິເຍວ, ຕໂຕ ອາຫເຏນ ຜາຓິເຕນ ເສນາສນຘູປນມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ສປ຺ປິນາ ວາ ເຕເລນ ວາ ປທີປໍ ກຕ຺ວາ ທີປາໂລເກ ນິປຊ຺ຊິຕຸໍ ກສິຓປຣິກມ຺ມມ຺ປິ ກາຕຸໍ, ໂປຕ຺ຖກມ຺ປິ ວາເຈຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ເຕລມຘຸຜາຓິເຕຫິ ປນ ສຣີເຣ ວຓໍ ມກ຺ເຂຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິເຍວ. ເຕນ ວຕ຺ຖຸນາ ມຎ຺ຈປີຐາທີນິ ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ອຸໂປສຖາຄາຣໍ ວາ ໂຠຊນສາລໍ ວາ ກໂຣນ຺ຕິ, ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຉາຍາປິ ເຄຫປຣິຈ຺ເຉເທນ ຐິຕາ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ປຣິຈ຺ເຉທາຕິກ຺ກນ຺ຕາ ອາຄນ຺ຕຸກຕ຺ຕາ ວຏ຺ຏຕິ. ຕໍ ວຕ຺ຖຸໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ກເຕນ ມຄ຺ເຄນປິ ເສຕຸນາປິ ນາວາຍປິ ອຸຬຸມ຺ເປນປິ ຄນ຺ຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ເຕນ ວຕ຺ຖຸນາ ຂນາປິຕາຍ ໂປກ຺ຂຣຓິຍາ ອຸພ຺ຠິໂທທກໍ ປາຕຸໍ ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວາ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ອນ຺ໂຕ ອຸທເກ ປນ ອສຕິ ອຎ຺ຎໍ ອາຄນ຺ຕຸກໍ ອຸທກໍ ວາ ວສ຺ໂສທກໍ ວາ ປວິຏ຺ຐໍ ວຏ຺ຏຕິ. ກີຕາຍ ເຍນ ອຸທເກນ ສທ຺ຘິໍ ກີຕາ ຕໍ ອາຄນ຺ຕຸກມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຕໍ ວຕ຺ຖຸໍ ອຸປນິກ຺ເຂປໍ ຐເປຕ຺ວາ ສງ຺ໂຆ ປຈ຺ຈເຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ, ເຕປິ ປຈ຺ຈຍາ ຕສ຺ສ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ. ອາຣາໂມ ຄຫິໂຕ ໂຫຕິ, ໂສປິ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຍທິ ຠູມິປິ ພີຊມ຺ປິ ອກປ຺ປິຍໍ ເນວ ຠູມິໍ ນ ຜລໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ສເຈ ຠູມິໍເຍວ ກິຓິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎານິ ພີຊານິ ໂຣປິຕານິ ຜລໍ ວຏ຺ຏຕິ, ອຖ ພີຊານິ ກິຓິຕ຺ວາ ກປ຺ປິຍຠູມິຍໍ ໂຣປິຕານິ, ຜລໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຠູມິຍໍ ນິສີທິຕຸໍ ວາ ນິປຊ຺ຊິຕຸໍ ວາ ວຏ຺ຏຕິ.

ສເຈ ໂສ ຉຑ຺ເຑຕີຕິ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ຂິປຕິ, ອຖາປິ ນ ຉຑ຺ເຑຕິ, ສຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ນ ວາເຣຕພ຺ໂພ. ໂນ ເຈ ຉຑ຺ເຑຕີຕິ ອຖ ເນວ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ນ ຉຑ຺ເຑຕິ, ກິໍ ມຍ຺ຫໍ ອິມິນາ ພ຺ຍາປາເຣນາຕິ ເຍນ ກາມໍ ປກ຺ກມຕິ, ຕໂຕ ຍຖາວຸຕ຺ຕລກ຺ຂໂຓ ຣູປິຍຉຑ຺ຑໂກ ສມ຺ມນ຺ນິຕພ຺ໂພ.

ໂຍ ນ ຉນ຺ທາຄຕິນ຺ຕິອາທີສຸ ໂລຠວເສນ ຕໍ ວຕ຺ຖຸໍ ອຕ຺ຕໂນ ວາ ກໂຣນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕານໍ ວາ ອຸກ຺ກໍເສນ຺ໂຕ ຉນ຺ທາຄຕິໍ ນາມ ຄຈ຺ຉຕິ. ໂທສວເສນ ‘‘ເນວາຍໍ ມາຕິກໍ ຊານາຕິ, ນ ວິນຍ’’ນ຺ຕິ ປຣໍ ອປສາເທນ຺ໂຕ ໂທສາຄຕິໍ ນາມ ຄຈ຺ຉຕິ. ໂມຫວເສນ ມຸຏ຺ຐປມຸຏ຺ຐສ຺ສຕິຠາວໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ໂມຫາຄຕິໍ ນາມ ຄຈ຺ຉຕິ. ຣູປິຍປຏິຄ຺ຄາຫກສ຺ສ ຠເຍນ ຉຑ຺ເຑຕຸໍ ອວິສຫນ຺ໂຕ ຠຍາຄຕິໍ ນາມ ຄຈ຺ຉຕິ. ເອວໍ ອກໂຣນ຺ໂຕ ນ ຉນ຺ທາຄຕິໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ນ ໂທສາຄຕິໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ນ ໂມຫາຄຕິໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ນ ຠຍາຄຕິໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໕໘໕. ອນິມິຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາຕິ ນິມິຕ຺ຕໍ ອກຕ຺ວາ, ອກ຺ຂີນິ ນິມ຺ມີເລຕ຺ວາ ນທິຍາ ວາ ປປາເຕ ວາ ວນຄຫເນ ວາ ຄູຖໍ ວິຍ ອນເປກ຺ເຂນ ປຕິໂຕກາສໍ ອສມນ຺ນາຫຣນ຺ເຕນ ປາເຕຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ຊິຄຸຈ຺ຉິຕພ຺ເພປິ ຣູປິເຍ ຠຄວາ ປຣິຍາເຍນ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຣິໂຠຄໍ ອາຈິກ຺ຂິ. ຣູປິຍປຏິຄ຺ຄາຫກສ຺ສ ປນ ເກນຈິ ປຣິຍາເຍນ ຕໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນປຈ຺ຈຍປຣິໂຠໂຄ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຍຖາ ຈາຍໍ ເອຕສ຺ສ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ເອວໍ ອສນ຺ຕສມ຺ຠາວນາຍ ວາ ກຸລທູສກກມ຺ເມນ ວາ ກຸຫນາທີຫິ ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນປຈ຺ຈຍາ ເນວ ຕສ຺ສ ນ ອຎ຺ຎສ຺ສ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ, ຘມ຺ເມນ ສເມນ ອຸປ຺ປນ຺ນາປິ ອປ຺ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ.

ຈຕ຺ຕາໂຣ ຫິ ປຣິໂຠຄາ – ເຖຍ຺ຍປຣິໂຠໂຄ, ອິຓປຣິໂຠໂຄ, ທາຍຊ຺ຊປຣິໂຠໂຄ, ສາມິປຣິໂຠໂຄຕິ. ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌປິ ນິສີທິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ທຸສ຺ສີລສ຺ສ ປຣິໂຠໂຄ ‘‘ເຖຍ຺ຍປຣິໂຠໂຄ’’ ນາມ. ສີລວໂຕ ອປ຺ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕປຣິໂຠໂຄ ‘‘ອິຓປຣິໂຠໂຄ’’ ນາມ. ຕສ຺ມາ ຈີວຣໍ ປຣິໂຠເຄ ປຣິໂຠເຄ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພໍ, ປິຓ຺ຑປາໂຕ ອາໂລເປ ອາໂລເປ. ຕຖາ ອສກ຺ໂກນ຺ເຕນ ປຸເຣຠຕ຺ຕປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕປຸຣິມຍາມປຈ຺ຉິມຍາເມສຸ. ສຈສ຺ສ ອປ຺ປຈ຺ຈເວກ຺ຂໂຕວ ອຣຸໂຓ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉຕິ, ອິຓປຣິໂຠຄຏ຺ຐາເນ ຕິຏ຺ຐຕິ. ເສນາສນມ຺ປິ ປຣິໂຠເຄ ປຣິໂຠເຄ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພໍ, ເຠສຊ຺ຊສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄຫເຓປິ ປຣິໂຠເຄປິ ສຕິປຈ຺ຈຍຕາ ວຏ຺ຏຕິ, ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ສຕິໍ ກຕ຺ວາ ປຣິໂຠເຄ ອກໂຣນ຺ຕສ຺ເສວ ອາປຕ຺ຕິ, ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ປນ ສຕິໍ ອກຕ຺ວາ ປຣິໂຠເຄ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ.

ຈຕຸພ຺ພິຘາ ຫິ ສຸທ຺ຘິ – ເທສນາສຸທ຺ຘິ, ສໍວຣສຸທ຺ຘິ, ປຣິເຍຏ຺ຐິສຸທ຺ຘິ, ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓສຸທ຺ຘີຕິ. ຕຕ຺ຖ ເທສນາສຸທ຺ຘິ ນາມ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສີລໍ, ຕຎ຺ຫິ ເທສນາຍ ສຸຊ຺ຌນໂຕ ‘‘ເທສນາສຸທ຺ຘີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສໍວຣສຸທ຺ຘິ ນາມ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣສີລໍ, ຕຎ຺ຫິ ນ ປຸນ ເອວໍ ກຣິສ຺ສາມີຕິ ຈິຕ຺ຕາຘິຏ຺ຐານສໍວເຣເນວ ສຸຊ຺ຌນໂຕ ‘‘ສໍວຣສຸທ຺ຘີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຣິເຍຏ຺ຐິສຸທ຺ຘິ ນາມ ອາຊີວປາຣິສຸທ຺ຘິສີລໍ, ຕຎ຺ຫິ ອເນສນໍ ປຫາຍ ຘມ຺ເມນ ສເມນ ປຈ຺ຈເຍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕສ຺ສ ປຣິເຍສນາຍ ສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ‘‘ປຣິເຍຏ຺ຐິສຸທ຺ຘີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓສຸທ຺ຘິ ນາມ ປຈ຺ຈຍປຣິໂຠຄສນ຺ນິສ຺ສິຕສີລໍ, ຕຎ຺ຫິ ‘‘ປຏິສງ຺ຂາ ໂຍນິໂສ ຈີວຣໍ ປຏິເສວຕີ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໒໓; ອ. ນິ. ໖.໕໘) ນເຍນ ວຸຕ຺ເຕນ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂເຓນ ສຸຊ຺ຌນໂຕ ‘‘ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓສຸທ຺ຘີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ປນ ສຕິໍ ອກຕ຺ວາ ປຣິໂຠເຄ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ.

ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ເສກ຺ຂານໍ ປຈ຺ຈຍປຣິໂຠໂຄ ທາຍຊ຺ຊປຣິໂຠໂຄ ນາມ, ເຕ ຫິ ຠຄວໂຕ ປຸຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ປິຕຸສນ຺ຕການໍ ປຈ຺ຈຍານໍ ທາຍາທາ ຫຸຕ຺ວາ ເຕ ປຈ຺ຈເຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ. ກິໍ ປນ ເຕ ຠຄວໂຕ ປຈ຺ຈເຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ, ຄິຫີນໍ ປຈ຺ຈເຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕີຕິ? ຄິຫີຫິ ທິນ຺ນາປິ ຠຄວຕາ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕກາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕ ຠຄວໂຕ ປຈ຺ຈເຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕີຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໙) ເວທິຕພ຺ພໍ, ຘມ຺ມທາຍາທສຸຕ຺ຕຎ຺ເຈຕ຺ຖ ສາຘກໍ.

ຂີຓາສວານໍ ປຣິໂຠໂຄ ສາມິປຣິໂຠໂຄ ນາມ, ເຕ ຫິ ຕຓ຺ຫາຍ ທາສພ຺ຍໍ ອຕີຕຕ຺ຕາ ສາມິໂນ ຫຸຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕີຕິ. ອິເມສຸ ປຣິໂຠເຄສຸ ສາມິປຣິໂຠໂຄ ຈ ທາຍຊ຺ຊປຣິໂຠໂຄ ຈ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ. ອິຓປຣິໂຠໂຄ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ເຖຍ຺ຍປຣິໂຠເຄ ກຖາເຍວ ນຕ຺ຖິ.

ອປເຣປິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຣິໂຠຄາ – ລຊ຺ຊິປຣິໂຠໂຄ, ອລຊ຺ຊິປຣິໂຠໂຄ, ຘມ຺ມິຍປຣິໂຠໂຄ, ອຘມ຺ມິຍປຣິໂຠໂຄຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອລຊ຺ຊິໂນ ລຊ຺ຊິນາ ສທ຺ຘິໍ ປຣິໂຠໂຄ ວຏ຺ຏຕິ, ອາປຕ຺ຕິຍາ ນ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ລຊ຺ຊິໂນ ອລຊ຺ຊິນາ ສທ຺ຘິໍ ຍາວ ນ ຊານາຕິ, ຕາວ ວຏ຺ຏຕິ. ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຫິ ອລຊ຺ຊີ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ຍທາສ຺ສ ອລຊ຺ຊີຠາວໍ ຊານາຕິ ຕທາ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ກາຍທ຺ວາເຣ ຈ ວຈີທ຺ວາເຣ ຈ ວີຕິກ຺ກມໍ ກໂຣຖ, ຕໍ ອປ຺ປຕິຣູປໍ ມາ ເອວມກຕ຺ຖາ’’ຕິ. ສເຈ ອນາທິຍິຕ຺ວາ ກໂຣຕິເຍວ, ຍທິ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ປຣິໂຠຄໍ ກໂຣຕິ, ໂສປິ ອລຊ຺ຊີເຍວ ໂຫຕິ. ໂຍປິ ອຕ຺ຕໂນ ຠາຣຠູເຕນ ອລຊ຺ຊິນາ ສທ຺ຘິໍ ປຣິໂຠຄໍ ກໂຣຕິ, ໂສປິ ນິວາເຣຕພ຺ໂພ. ສເຈ ນ ໂອຣມຕິ, ອຍມ຺ປິ ອລຊ຺ຊີເຍວ ໂຫຕິ. ເອວໍ ເອໂກ ອລຊ຺ຊີ ອລຊ຺ຊີສຕມ຺ປິ ກໂຣຕິ. ອລຊ຺ຊິໂນ ປນ ອລຊ຺ຊິນາວ ສທ຺ຘິໍ ປຣິໂຠເຄ ອາປຕ຺ຕິ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ລຊ຺ຊິໂນ ລຊ຺ຊິນາ ສທ຺ຘິໍ ປຣິໂຠໂຄ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຂຕ຺ຕິຍກຸມາຣານໍ ສຸວຓ຺ຓປາຕິຍໍ ໂຠຊນສທິໂສຕິ.

ຘມ຺ມິຍາຘມ຺ມິຍປຣິໂຠໂຄ ປຈ຺ຈຍວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ສເຈ ປຸຄ຺ຄໂລປິ ອລຊ຺ຊີ ປິຓ຺ຑປາໂຕປິ ອຘມ຺ມິໂຍ, ອຸໂຠ ເຊຄຸຈ຺ຉາ. ປຸຄ຺ຄໂລ ອລຊ຺ຊີ ປິຓ຺ຑປາໂຕ ຘມ຺ມິໂຍ, ປຸຄ຺ຄລໍ ຊິຄຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປິຓ຺ຑປາໂຕ ນ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ປນ ທຸສ຺ສີໂລ ສງ຺ຆໂຕ ອຸທ຺ເທສຠຕ຺ຕາທີນິ ລຠິຕ຺ວາ ສງ຺ຆສ຺ເສວ ເທຕິ, ເອຕານິ ຍຖາທານເມວ ຄຕຕ຺ຕາ ວຏ຺ຏນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸຄ຺ຄໂລ ລຊ຺ຊີ ປິຓ຺ຑປາໂຕ ອຘມ຺ມິໂຍ, ປິຓ຺ຑປາໂຕ ເຊຄຸຈ຺ໂຉ ນ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ປຸຄ຺ຄໂລ ລຊ຺ຊີ, ປິຓ຺ຑປາໂຕປິ ຘມ຺ມິໂຍ, ວຏ຺ຏຕິ.

ອປເຣ ທ຺ເວ ປຄ຺ຄຫາ; ທ຺ເວ ຈ ປຣິໂຠຄາ – ລຊ຺ຊິປຄ຺ຄໂຫ, ອລຊ຺ຊິປຄ຺ຄໂຫ; ຘມ຺ມປຣິໂຠໂຄ ອາມິສປຣິໂຠໂຄຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອລຊ຺ຊິໂນ ລຊ຺ຊິໍ ປຄ຺ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ນ ໂສ ອາປຕ຺ຕິຍາ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ສເຈ ປນ ລຊ຺ຊີ ອລຊ຺ຊິໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ອນຸໂມທນາຍ ອຊ຺ເຌສຕິ, ຘມ຺ມກຖາຍ ອຊ຺ເຌສຕິ, ກຸເລສຸ ອຸປຕ຺ຖມ຺ເຠຕິ. ອິຕໂຣປິ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ອາຈຣິໂຍ ອີທິໂສ ຈ ອີທິໂສ ຈາ’’ຕິ ຕສ຺ສ ປຣິສຕິ ວຓ຺ຓໍ ຠາສຕິ, ອຍໍ ສາສນໍ ໂອສກ຺ກາເປຕິ ອນ຺ຕຣຘາເປຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຘມ຺ມປຣິໂຠຄ-ອາມິສປຣິໂຠເຄສຸ ປນ ຍຕ຺ຖ ອາມິສປຣິໂຠໂຄ ວຏ຺ຏຕິ, ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ມປຣິໂຠໂຄປິ ວຏ຺ຏຕິ. ໂຍ ປນ ໂກຏິຍໍ ຐິໂຕ ຄນ຺ໂຖ ຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອຈ຺ຈເຍນ ນສ຺ສິສ຺ສຕິ, ຕໍ ຘມ຺ມານຸຄ຺ຄເຫນ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຕ຺ຣິທໍ ວຕ຺ຖຸ – ມຫາຠເຍ ກິຣ ເອກສ຺ເສວ ຠິກ຺ຂຸໂນ ມຫານິທ຺ເທໂສ ປຄຸໂຓ ອໂຫສິ. ອຖ ຈຕຸນິກາຍິກຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ມຫາຕິປິຏກຕ຺ເຖໂຣ ນາມ ມຫາຣກ຺ຂິຕຕ຺ເຖຣໍ ອາຫ – ‘‘ອາວຸໂສ ມຫາຣກ຺ຂິຕ, ເອຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ມຫານິທ຺ເທສໍ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ. ‘‘ປາໂປ ກິຣາຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ນ ຄຓ຺ຫາມີ’’ຕິ. ‘‘ຄຓ຺ຫາວຸໂສ, ອຫໍ ເຕ ສນ຺ຕິເກ ນິສີທິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫສຸ ນິສິນ຺ເນສຸ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວໍ ນິຣນ຺ຕຣໍ ປຣິຍາປຸຓນ຺ໂຕ ໂອສານທິວເສ ເຫຏ຺ຐາມຎ຺ເຈ ອິຕ຺ຖິໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ສຸຕໍເຍວ ເມ ປຸພ຺ເພ, ສຈາຫໍ ເອວໍ ຊາເນຍ຺ຍໍ, ນ ອີທິສສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຘມ຺ມໍ ປຣິຍາປຸເຓຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຕສ຺ສ ປນ ສນ຺ຕິເກ ພຫູ ມຫາເຖຣາ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ມຫານິທ຺ເທສໍ ປຕິຏ຺ຐາເປສຸໍ.

໕໘໖. ຣູປິເຍ ຣູປິຍສຎ຺ຎີຕິ ເອຕ຺ຖ ສພ຺ພມ຺ປິ ຊາຕຣູປຣຊຕໍ ຣູປິຍສງ຺ຄຫເມວ ຄຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຣູປິເຍ ເວມຕິໂກຕິ ‘‘ສຸວຓ຺ຓໍ ນຸ ໂຂ, ຂຣປຕ຺ຕໍ ນຸ ໂຂ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ສໍສຍຊາໂຕ.

ຣູປິເຍ ອຣູປິຍສຎ຺ຎີຕິ ສຸວຓ຺ຓາທີສຸ ຂຣປຕ຺ຕາທິສຎ຺ຎີ. ອປິຈ ປຸຎ຺ຎກາມາ ຣາໂຊໂຣຘາທໂຍ ຠຕ຺ຕຂຊ຺ຊກຄນ຺ຘປິຓ຺ຑາທີສຸ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓໍ ເທນ຺ຕິ, ໂຈຬຠິກ຺ຂາຍ ຈຣນ຺ຕານໍ ທສ຺ສນ຺ເຕ ພທ຺ຘກຫາປຓາທີຫິເຍວ ສທ຺ຘິໍ ໂຈຬການິ ເທນ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂູ ຠຕ຺ຕາທິສຎ຺ຎາຍ ວາ ໂຈຬກສຎ຺ຎາຍ ວາ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ເອວມ຺ປິ ຣູປິເຍ ອຣູປິຍສຎ຺ຎີ ຣູປິຍໍ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ເຕນ ປນ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ເຄເຫ ອິທໍ ລທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕພ຺ພໍ. ເຍນ ຫິ ອສ຺ສຕິຍາ ທິນ຺ນໍ ໂຫຕິ, ໂສ ສຕິໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ປຸນ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ອຖສ຺ສ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ – ‘‘ຕວ ໂຈຬກໍ ປສ຺ສາຫີ’’ຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

ສມຸຏ຺ຐານາທີສຸ ຉສມຸຏ຺ຐານໍ, ສິຍາ ກິຣິຍໍ ຄຫເຓນ ອາປຊ຺ຊນໂຕ, ສິຍາ ອກິຣິຍໍ ປຏິກ຺ເຂປສ຺ສ ອກຣຓໂຕ ຣູປິຍອຎ຺ຎວາທກອຸປສ຺ສຸຕິສິກ຺ຂາປທານິ ຫິ ຕີຓິ ເອກປຣິຈ຺ເຉທານິ, ໂນສຎ຺ຎາວິໂມກ຺ຂໍ, ອຈິຕ຺ຕກໍ, ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊໍ, ກາຍກມ຺ມວຈີກມ຺ມໍ, ຕິຈິຕ຺ຕໍ, ຕິເວທນນ຺ຕິ.

ຣູປິຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ຣູປິຍສໍໂວຫາຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໘໗. ເຕນ ສມເຍນາຕິ ຣູປິຍສໍໂວຫາຣສິກ຺ຂາປທໍ. ຕຕ຺ຖ ນານປ຺ປກາຣກນ຺ຕິ ກຕາກຕາທິວເສນ ອເນກວິຘໍ. ຣູປິຍສໍໂວຫາຣນ຺ຕິ ຊາຕຣູປຣຊຕປຣິວຕ຺ຕນໍ. ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ປຏິຄ຺ຄຫຓສ຺ເສວ ປຏິກ຺ຂິຕຕ຺ຕາ ປຏິຄ຺ຄຫິຕປຣິວຕ຺ຕເນ ໂທສໍ ອປສ຺ສນ຺ຕາ ກໂຣນ຺ຕິ.

໕໘໙. ສີສູປຄນ຺ຕິອາທີສຸ ສີສໍ ອຸປຄຈ຺ຉຕີຕິ ສີສູປຄໍ, ໂປຕ຺ຖເກສຸ ປນ ‘‘ສີສູປກ’’ນ຺ຕິ ລິຂິຕໍ, ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ສີສາລງ຺ກາຣສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ເອສ ນໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ກເຕນ ກຕນ຺ຕິອາທີສຸ ສຸທ຺ໂຘ ຣູປິຍສໍໂວຫາໂຣເຍວ.

ຣູປິເຍ ຣູປິຍສຎ຺ຎີຕິອາທິມ຺ຫິ ປຸຣິມສິກ຺ຂາປເທ ວຸຕ຺ຕວຕ຺ຖູສຸ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຕ຺ຖຸນາ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຕ຺ຖຸໍ ເຈຕາເປນ຺ຕສ຺ສ ມູລຄ຺ຄຫເຓ ປຸຣິມສິກ຺ຂາປເທນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ອປຣາປຣປຣິວຕ຺ຕເນ ອິມິນາ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍປາຈິຕ຺ຕິຍເມວ. ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຕ຺ຖຸນາ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸໍ ວາ ກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸໍ ວາ ເຈຕາເປນ຺ຕສ຺ສປິ ເອເສວ ນໂຍ. ໂຍ ຫິ ອຍໍ ອຣູປິເຍ ຣູປິຍສຎ຺ຎີ ຣູປິຍໍ ເຈຕາເປຕີຕິອາທິ ທຸຕິໂຍ ຕິໂກ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ສານຸໂລມຕ຺ຕາ ອວຸຕ຺ໂຕປິ ອຍມປໂຣປິ ຣູປິເຍ ຣູປິຍສຎ຺ຎີ ອຣູປິຍໍ ເຈຕາເປຕີຕິອາທິ ຕິໂກ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຕ຺ຕໂນ ວາ ຫິ ອຣູປິເຍນ ປຣສ຺ສ ຣູປິຍໍ ເຈຕາເປຍ຺ຍ ອຕ຺ຕໂນ ວາ ຣູປິເຍນ ປຣສ຺ສ ອຣູປິຍໍ, ອຸຠຍຖາປິ ຣູປິຍສໍໂວຫາໂຣ ກໂຕເຍວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ປາຬິຍໍ ເອກນ຺ເຕນ ຣູປິຍປກ຺ເຂ ເອໂກເຍວ ຕິໂກ ວຸຕ຺ໂຕຕິ.

ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸນາ ປນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຕ຺ຖຸໍ ເຈຕາເປນ຺ຕສ຺ສ ມູລຄ຺ຄຫເຓ ປຸຣິມສິກ຺ຂາປເທນ ທຸກ຺ກຏໍ, ປຈ຺ຉາ ປຣິວຕ຺ຕເນ ອິມິນາ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ຄຣຸກສ຺ສ ເຈຕາປິຕຕ຺ຕາ. ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸນາ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸເມວ, ກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸໍ ວາ ເຈຕາເປນ຺ຕສ຺ສ ມູລຄ຺ຄຫເຓ ປຸຣິມສິກ຺ຂາປເທນ ທຸກ຺ກຏໍ, ປຈ຺ຉາ ປຣິວຕ຺ຕເນປິ ອິມິນາ ທຸກ຺ກຏເມວ. ກສ຺ມາ? ອກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸນາ ເຈຕາປິຕຕ຺ຕາ. ອນ຺ຘກຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ສເຈ ກຍວິກ຺ກຍໍ ສມາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ ຠາສິຕໍ, ຕໍ ທຸພ຺ຠາສິຕໍ. ກສ຺ມາ? ນ ຫິ ທານຄ຺ຄຫຓໂຕ ອຎ຺ໂຎ ກຍວິກ຺ກໂຍ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ກຍວິກ຺ກຍສິກ຺ຂາປທຎ຺ຈ ກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸນາ ກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸປຣິວຕ຺ຕນເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສຫຘມ຺ມິເກຫິ. ອິທໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ຣູປິເຍນ ຈ ຣູປິຍາຣູປິຍເຈຕາປນໍ ອຣູປິເຍນ ຈ ຣູປິຍເຈຕາປນໍ. ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸນາ ປນ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸໂນ ເຈຕາປນໍ ເນວ ອິຘ ນ ຕຕ຺ຖ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ເຈຕ຺ຖ ອນາປຕ຺ຕິ ຠວິຕຸໍ ອຣຫຕິ. ຕສ຺ມາ ຍເຖວ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸໂນ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ທຸກ຺ກຏໍ, ຕເຖວ ຕສ຺ສ ວາ ເຕນ ວາ ເຈຕາປເນປິ ທຸກ຺ກຏໍ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຠຄວໂຕ ອຘິປ຺ປາຍຎ຺ຎູຫິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸນາ ປນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຕ຺ຖຸໍ ເຈຕາເປນ຺ຕສ຺ສ ມູລຄ຺ຄຫເຓ ປຸຣິມສິກ຺ຂາປເທນ ອນາປຕ຺ຕິ, ປຈ຺ຉາ ປຣິວຕ຺ຕເນ ອິມິນາ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ – ‘‘ອຣູປິເຍ ອຣູປິຍສຎ຺ຎີ ຣູປິຍໍ ເຈຕາເປຕິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ. ເຕເນວ ກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸນາ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸໍ ເຈຕາເປນ຺ຕສ຺ສ ມູລປຏິຄ຺ຄຫເຓ ຕເຖວ ອນາປຕ຺ຕິ, ປຈ຺ຉາ ປຣິວຕ຺ຕເນ ອິມິນາ ທຸກ຺ກຏໍ. ກສ຺ມາ? ອກປ຺ປິຍສ຺ສ ເຈຕາປິຕຕ຺ຕາ. ກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸນາ ປນ ກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສຫຘມ຺ມິເກຫິ ເຈຕາເປນ຺ຕສ຺ສ ມູລຄ຺ຄຫເຓ ປຸຣິມສິກ຺ຂາປເທນ ອນາປຕ຺ຕິ, ປຈ຺ຉາ ປຣິວຕ຺ຕເນ ອຸປຣິ ກຍວິກ຺ກຍສິກ຺ຂາປເທນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ກຍວິກ຺ກຍໍ ໂມເຈຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ອຸປຣິສິກ຺ຂາປເທນປິ ອນາປຕ຺ຕິ, ວຑ຺ຒິໍ ປໂຍເຊນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ.

ອິມສ຺ສ ຈ ຣູປິຍສໍໂວຫາຣສ຺ສ ຄຣຸກຠາວທີປກໍ ອິທໍ ປຕ຺ຕຈຕຸກ຺ກໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ໂຍ ຫິ ຣູປິຍໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ເຕນ ອຍພີຊໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ, ຕໍ ໂກຏ຺ຏາເປຕ຺ວາ ເຕນ ໂລເຫນ ປຕ຺ຕໍ ກາເຣຕິ, ອຍໍ ປຕ຺ໂຕ ມຫາອກປ຺ປິໂຍ ນາມ, ນ ສກ຺ກາ ເກນຈິ ອຸປາເຍນ ກປ຺ປິໂຍ ກາຕຸໍ. ສເຈ ຫິ ຕໍ ວິນາເສຕ຺ວາ ຖາລກໍ ກາເຣຕິ, ຕມ຺ປິ ອກປ຺ປິຍໍ. ວາສິໍ ກາເຣຕິ, ຕາຍ ຉິນ຺ນໍ ທນ຺ຕກຏ຺ຐມ຺ປິ ອກປ຺ປິຍໍ. ພຬິສໍ ກາໂຣຕິ, ເຕນ ມາຣິຕາ ມຈ຺ຉາປິ ອກປ຺ປິຍາ. ວາສິຜລໍ ຕາເປຕ຺ວາ ອຸທກໍ ວາ ຂີຣໍ ວາ ອຸຓ຺ຫາເປຕິ, ຕມ຺ປິ ອກປ຺ປິຍເມວ.

ໂຍ ປນ ຣູປິຍໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ເຕນ ປຕ຺ຕໍ ກິຓາຕິ, ອຍມ຺ປິ ປຕ຺ໂຕ ອກປ຺ປິໂຍ. ‘‘ປຎ຺ຈນ຺ນມ຺ປິ ສຫຘມ຺ມິການໍ ນ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສກ຺ກາ ປນ ກປ຺ປິໂຍ ກາຕຸໍ, ໂສ ຫິ ມູເລ ມູລສາມິການໍ ປຕ຺ເຕ ຈ ປຕ຺ຕສາມິການໍ ທິນ຺ເນ ກປ຺ປິໂຍ ໂຫຕິ. ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑໍ ທຕ຺ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ໂຍປິ ຣູປິຍໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາເປຕ຺ວາ ກປ຺ປິຍກາຣເກນ ສທ຺ຘິໍ ກມ຺ມາຣກຸລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຕ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ມຍ຺ຫໍ ຣຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ວທຕິ. ກປ຺ປິຍກາຣໂກ ຈ ຕໍ ຣູປິຍໍ ທຕ຺ວາ ກມ຺ມາຣໍ ສຎ຺ຎາເປຕິ, ອຍມ຺ປິ ປຕ຺ໂຕ ກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ຄຫິໂຕປິ ທຸຕິຍປຕ຺ຕສທິໂສເຍວ, ມູລສ຺ສ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ ອກປ຺ປິໂຍ. ກສ຺ມາ ເສສານໍ ນ ກປ຺ປຕີຕິ? ມູລສ຺ສ ອນິສ຺ສຏ຺ຐຕ຺ຕາ.

ໂຍ ປນ ຣູປິຍໍ ອສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ເຖຣສ຺ສ ປຕ຺ຕໍ ກິຓິຕ຺ວາ ເທຫີ’’ຕິ ປຫິຕກປ຺ປິຍກາຣເກນ ສທ຺ຘິໍ ກມ຺ມາຣກຸລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຕ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອິເມ ກຫາປເຓ ຄເຫຕ຺ວາ ອິມໍ ເທຫີ’’ຕິ ກຫາປເຓ ທາເປຕ຺ວາ ຄຫິໂຕ, ອຍໍ ປຕ຺ໂຕ ເອຕສ຺ເສວ ຠິກ຺ຂຸໂນ ນ ວຏ຺ຏຕິ ທຸພ຺ພິຈາຣິຕຕ຺ຕາ, ອຎ຺ເຎສໍ ປນ ວຏ຺ຏຕິ, ມູລສ຺ສ ອສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ.

ມຫາສຸມຕ຺ເຖຣສ຺ສ ກິຣ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ອນຸຣຸທ຺ຘຕ຺ເຖໂຣ ນາມ ອໂຫສິ. ໂສ ອຕ຺ຕໂນ ເອວຣູປໍ ປຕ຺ຕໍ ສປ຺ປິສ຺ສ ປູເຣຕ຺ວາ ສງ຺ຆສ຺ສ ນິສ຺ສຊ຺ຊິ. ຕິປິຏກຈູຬນາຄຕ຺ເຖຣສ຺ສປິ ສທ຺ຘິວິຫາຣິການໍ ເອວຣູໂປ ປຕ຺ໂຕ ອໂຫສິ. ຕໍ ເຖໂຣປິ ສປ຺ປິສ຺ສ ປູຣາເປຕ຺ວາ ສງ຺ຆສ຺ສ ນິສ຺ສຊ຺ຊາເປສີຕິ. ອິທໍ ອກປ຺ປິຍປຕ຺ຕຈຕຸກ຺ກໍ.

ສເຈ ປນ ຣູປິຍໍ ອສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ເຖຣສ຺ສ ປຕ຺ຕໍ ກິຓິຕ຺ວາ ເທຫີ’’ຕິ ປຫິຕກປ຺ປິຍກາຣເກນ ສທ຺ຘິໍ ກມ຺ມາຣກຸລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຕ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ມຍ຺ຫໍ ຣຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ວາ ‘‘ອິມາຫໍ ຄເຫສ຺ສາມີ’’ຕິ ວາ ວທຕິ, ກປ຺ປິຍກາຣໂກ ຈ ຕໍ ຣູປິຍໍ ທຕ຺ວາ ກມ຺ມາຣໍ ສຎ຺ຎາເປຕິ, ອຍໍ ປຕ຺ໂຕ ສພ຺ພກປ຺ປິໂຍ ພຸທ຺ຘານມ຺ປິ ປຣິໂຠຄາຣໂຫຕິ.

໕໙໑. ອຣູປິເຍ ຣູປິຍສຎ຺ຎີຕິ ຂຣປຕ຺ຕາທີສຸ ສຸວຓ຺ຓາທິສຎ຺ຎີ. ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາຕິ ສເຈ ເຕນ ອຣູປິຍໍ ເຈຕາເປຕິ ທຸກ຺ກຏາປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ. ເອສ ນໂຍ ເວມຕິເກ. ອຣູປິຍສຎ຺ຎິສ຺ສ ປນ ປຎ຺ຈຫິ ສຫຘມ຺ມິເກຫິ ສທ຺ຘິ ‘‘ອິທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອິທໍ ເທຖາ’’ຕິ ກຍວິກ຺ກຍໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສາປິ ອນາປຕ຺ຕິ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ຉສມຸຏ຺ຐານໍ, ກິຣິຍໍ, ໂນສຎ຺ຎາວິໂມກ຺ຂໍ, ອຈິຕ຺ຕກໍ, ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊໍ, ກາຍກມ຺ມວຈີກມ຺ມໍ, ຕິຈິຕ຺ຕໍ, ຕິເວທນນ຺ຕິ.

ຣູປິຍສໍໂວຫາຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ກຍວິກ຺ກຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໙໓. ເຕນ ສມເຍນາຕິ ກຍວິກ຺ກຍສິກ຺ຂາປທໍ. ຕຕ຺ຖ ກຕິ ຫິປິ ຕ຺ຍາຍນ຺ຕິ ກຕິ ເຕ ອຍໍ, ຫິກາໂຣ ປເນຕ຺ຖ ປທປູຣໂຓ, ປິກາໂຣ ຄຣຫາຍໍ, ອຍໍ ທຸພ຺ພລສງ຺ຆາຏິ ຕວ ກຕິ ທິວສານິ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ກຕິຫມ຺ປິ ຕ຺ຍາຍນ຺ຕິປິ ປາໂຐ. ຕຕ຺ຖ ກຕິຫນ຺ຕິ ກຕິ ອຫານິ, ກຕິ ທິວສານີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ກຕິຫິປິ ມ຺ຍາຍນ຺ຕິ ອິທມ຺ປິ ເອເຕເນວ ນເຍນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຄິຫີປິ ນໍ ຄິຫິສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ນນ຺ຕິ ນາມຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ, ຄິຫີ ນາມ ຄິຫິສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໕໙໔. ນານປ຺ປກາຣກນ຺ຕິ ຈີວຣາທີນໍ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑານໍ ວເສນ ອເນກວິຘໍ. ເຕເນວສ຺ສ ປທຠາຊເນ ຈີວຣໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ທສິກສຸຕ຺ຕປຣິໂຍສານໍ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑເມວ ທສ຺ສິຕໍ. ອກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑປຣິວຕ຺ຕນຎ຺ຫິ ກຍວິກ຺ກຍສງ຺ຄຫໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ. ກຍວິກ຺ກຍນ຺ຕິ ກຍຎ຺ເຈວ ວິກ຺ກຍຎ຺ຈ. ‘‘ອິມິນາ ອິມໍ ເທຫີ’’ຕິອາທິນາ ຫິ ນເຍນ ປຣສ຺ສ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ກຍໍ ສມາປຊ຺ຊຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑໍ ເທນ຺ໂຕ ວິກ຺ກຍໍ.

໕໙໕. ອຊ຺ຌາຈຣຕີຕິ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ຈຣຕິ, ວີຕິກ຺ກມວາຈໍ ຠາສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍໂຕ ກຍິຕຎ຺ຈ ໂຫຕິ ວິກ຺ກຍິຕຎ຺ຈາຕິ ຍທາ ກຍິຕຎ຺ຈ ໂຫຕິ ປຣຠຓ຺ຑໍ ອຕ຺ຕໂນ ຫຕ຺ຖຄຕໍ ກໂຣນ຺ເຕນ, ວິກ຺ກີຕຎ຺ຈ ອຕ຺ຕໂນ ຠຓ຺ຑໍ ປຣຫຕ຺ຖຄຕໍ ກໂຣນ຺ເຕນ. ‘‘ອິມິນາ ອິມ’’ນ຺ຕິອາທິວຈນານຸຣູປໂຕ ປນ ປາເຐ ປຐມໍ ອຕ຺ຕໂນ ຠຓ຺ຑໍ ທສ຺ສິຕໍ.

ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອວໍ ປຣສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ກຍວເສນ ຄຫິຕກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑໍ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ອຍຎ຺ຫິ ກຍວິກ຺ກໂຍ ຐເປຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ສຫຘມ຺ມິເກ ອວເສເສຫິ ຄິຫິປພ຺ພຊິເຕຫິ ອນ຺ຕມໂສ ມາຕາປິຕູຫິປິ ສທ຺ຘິໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ – ວຕ຺ເຖນ ວາ ວຕ຺ຖໍ ໂຫຕຸ ຠຕ຺ເຕນ ວາ ຠຕ຺ຕໍ, ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ກປ຺ປິຍໍ ‘‘ອິມິນາ ອິມໍ ເທຫີ’’ຕິ ວທຕິ, ທຸກ຺ກຏໍ. ເອວໍ ວຕ຺ວາ ມາຕຸຍາປິ ອຕ຺ຕໂນ ຠຓ຺ຑໍ ເທຕິ, ທຸກ຺ກຏໍ. ‘‘ອິມິນາ ອິມໍ ເທຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ວາ ‘‘ອິມໍ ເທຫິ, ອິມໍ ເຕ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ວາ ມາຕຸຍາປິ ຠຓ຺ຑໍ ອຕ຺ຕນາ ຄຓ຺ຫາຕິ, ທຸກ຺ກຏໍ. ອຕ຺ຕໂນ ຠຓ຺ເຑ ປຣຫຕ຺ຖໍ ປຣຠຓ຺ເຑ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ຫຕ຺ຖໍ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ. ມາຕຣໍ ປນ ປິຕຣໍ ວາ ‘‘ອິມໍ ເທຫີ’’ຕິ ວທໂຕ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ນ ໂຫຕິ. ‘‘ອິມໍ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ວທໂຕ ສທ຺ຘາເທຍ຺ຍວິນິປາຕນໍ ນ ໂຫຕິ. ອຎ຺ຎາຕກໍ ‘‘ອິມໍ ເທຫີ’’ຕິ ວທໂຕ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ໂຫຕິ. ‘‘ອິມໍ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ວທໂຕ ສທ຺ຘາເທຍ຺ຍວິນິປາຕນໍ ໂຫຕິ. ‘‘ອິມິນາ ອິມໍ ເທຫີ’’ຕິ ກຍວິກ຺ກຍໍ ອາປຊ຺ຊໂຕ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ. ຕສ຺ມາ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑໍ ປຣິວຕ຺ເຕນ຺ເຕນ ມາຕາປິຕູຫິປິ ສທ຺ຘິໍ ກຍວິກ຺ກຍໍ ອຎ຺ຎາຕເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ຕິສ຺ໂສ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ໂມເຈນ຺ເຕນ ປຣິວຕ຺ເຕຕພ຺ພໍ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ປຣິວຕ຺ຕນວິຘິ – ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ປາເຖຍ຺ຍຕຓ຺ຑຸລາ ໂຫນ຺ຕິ, ໂສ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ຠຕ຺ຕຫຕ຺ຖໍ ປຸຣິສໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ຕຓ຺ຑຸລາ ອຕ຺ຖິ, ນ ຈ ໂນ ອິເມຫິ ອຕ຺ໂຖ, ຠຕ຺ເຕນ ປນ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວທຕິ. ປຸຣິໂສ ຕຓ຺ຑຸເລ ຄເຫຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕໍ ເທຕິ, ວຏ຺ຏຕິ. ຕິສ຺ໂສປິ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ນ ໂຫນ຺ຕິ. ອນ຺ຕມໂສ ນິມິຕ຺ຕກມ຺ມມຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ໂຫຕິ. ກສ຺ມາ? ມູລສ຺ສ ອຕ຺ຖິຕາຍ. ປຣໂຕ ຈ ວຸຕ຺ຕເມວ ‘‘ອິທໍ ອມ຺ຫາກໍ ອຕ຺ຖິ, ອມ຺ຫາກຎ຺ຈ ອິມິນາ ຈ ອິມິນາ ຈ ອຕ຺ໂຖຕິ ຠຓຕີ’’ຕິ. ໂຍ ປນ ເອວໍ ອກຕ຺ວາ ‘‘ອິມິນາ ອິມໍ ເທຫີ’’ຕິ ປຣິວຕ຺ເຕຕິ; ຍຖາວຕ຺ຖຸກເມວ. ວິຆາສາທໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອິມໍ ໂອທນໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ, ຣຊນໍ ວາ ທາຣູນິ ວາ ອາຫຣາ’’ຕິ ວທຕິ, ຣຊນຉລ຺ລິຄຓນາຍ ທາຣຸຄຓນາຍ ຈ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍານິ ໂຫນ຺ຕິ. ‘‘ອິມໍ ໂອທນໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ອິທໍ ນາມ ກໂຣຖາ’’ຕິ ທນ຺ຕກາຣາທີຫິ ສິປ຺ປິເກຫິ ຘມກຣຓາທີສຸ ຕໍ ຕໍ ປຣິກ຺ຂາຣໍ ກາເຣຕິ, ຣຊເກຫິ ວາ ວຕ຺ຖໍ ໂຘວາເປຕິ; ຍຖາວຕ຺ຖຸກເມວ. ນ຺ຫາປິເຕນ ເກເສ ຉິນ຺ທາເປຕິ, ກມ຺ມກາເຣຫິ ນວກມ຺ມໍ ກາເຣຕິ; ຍຖາວຕ຺ຖຸກເມວ. ສເຈ ປນ ‘‘ອິທໍ ຠຕ຺ຕໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ອິທໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ນ ວທຕິ ‘‘ອິທໍ ຠຕ຺ຕໍ ຠຸຎ຺ຊ ຠຸຕ຺ໂຕສິ ຠຸຎ຺ຊິສ຺ສສິ, ອິທໍ ນາມ ກໂຣຫີ’’ຕິ ວທຕິ, ວຏ຺ຏຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກິຎ຺ຈາປິ ວຕ຺ຖໂຘວເນ ວາ ເກສຈ຺ເຉທເນ ວາ ຠູມິໂສຘນາທິນວກມ຺ເມ ວາ ປຣຠຓ຺ຑໍ ອຕ຺ຕໂນ ຫຕ຺ຖຄຕໍ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ທຬ຺ຫໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນ ສກ຺ກາ ເອຕໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕຸໍ, ຕສ຺ມາ ຍຖາ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ປຣິຠຸຕ຺ເຕ ວາ ນຏ຺ເຐ ວາ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ເທເສຕິ, ເອວມິຘາປິ ເທເສຕພ຺ພໍ.

໕໙໖. ກຍວິກ຺ກເຍ ກຍວິກ຺ກຍສຎ຺ຎີຕິອາທິມ຺ຫິ ໂຍ ກຍວິກ຺ກຍໍ ສມາປຊ຺ຊຕິ, ໂສ ຕສ຺ມິໍ ກຍວິກ຺ກຍສຎ຺ຎີ ວາ ຠວຕຸ ເວມຕິໂກ ວາ, ນ ກຍວິກ຺ກຍສຎ຺ຎີ ວາ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍປາຈິຕ຺ຕິຍເມວ. ຈູຬຕ຺ຕິເກ ທ຺ວີສຸ ປເທສຸ ທຸກ຺ກຏເມວາຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

໕໙໗. ອຄ຺ຆໍ ປຸຈ຺ຉຕີຕິ ‘‘ອຍໍ ຕວ ປຕ຺ໂຕ ກິໍ ອຄ຺ຆຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉຕິ. ‘‘ອິທໍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປນ ສເຈ ຕສ຺ສ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑໍ ມຫຄ຺ຆໍ ໂຫຕິ, ເອວຎ຺ຈ ນໍ ປຏິວທຕິ ‘‘ອຸປາສກ, ມມ ອິທໍ ວຕ຺ຖຸ ມຫຄ຺ຆໍ, ຕວ ປຕ຺ຕໍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ເທຫີ’’ຕິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ອິຕໂຣ ‘‘ອຎ຺ຎໍ ຖາລກມ຺ປິ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ວທຕິ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ‘‘ອິທໍ ອມ຺ຫາກໍ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂເຓ ປຕຕິ. ສເຈ ໂສ ປຕ຺ໂຕ ມຫຄ຺ໂຆ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ວຕ຺ຖຸ ອປ຺ປຄ຺ຆໍ, ປຕ຺ຕສາມິໂກ ຈສ຺ສ ອປ຺ປຄ຺ຆຠາວໍ ນ ຊານາຕິ, ປຕ຺ໂຕ ນ ຄເຫຕພ຺ໂພ, ‘‘ມມ ວຕ຺ຖຸ ອປ຺ປຄ຺ຆ’’ນ຺ຕິ ອາຈິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ. ມຫຄ຺ຆຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ວຎ຺ເຈຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຫິ ຄຫິຕຠຓ຺ຑໍ ອຄ຺ຆາເປຕ຺ວາ ກາເຣຕພ຺ພຕໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ສເຈ ປຕ຺ຕສາມິໂກ ‘‘ໂຫຕຸ, ຠນ຺ເຕ, ເສສໍ ມມ ປຸຎ຺ຎໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເທຕິ, ວຏ຺ຏຕິ.

ກປ຺ປິຍກາຣກສ຺ສ ອາຈິກ຺ຂຕີຕິ ຍສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ຠຓ຺ຑໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ອນ຺ຕມໂສ ຕສ຺ສ ປຸຕ຺ຕຠາຕິກມ຺ປິ ກປ຺ປິຍກາຣກໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ອິມິນາ ອິມໍ ນາມ ຄເຫຕ຺ວາ ເທຫີ’’ຕິ ອາຈິກ຺ຂຕິ. ໂສ ເຈ ເຉໂກ ໂຫຕິ, ປຸນປ຺ປຸນໍ ອປເນຕ຺ວາ ວິວທິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕຸຓ຺ຫີຠູເຕນ ຐາຕພ຺ພໍ. ໂນ ເຈ ເຉໂກ ໂຫຕິ, ນ ຊານາຕິ ຄເຫຕຸໍ, ວາຓິຊໂກ ຕໍ ວຎ຺ເຈຕິ, ‘‘ມາ ຄຓ຺ຫາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ.

ອິທໍ ອມ຺ຫາກນ຺ຕິອາທິມ຺ຫິ ‘‘ອິທໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ເຕລໍ ວາ ສປ຺ປິ ວາ ອມ຺ຫາກໍ ອຕ຺ຖິ, ອມ຺ຫາກຎ຺ຈ ອຎ຺ເຎນ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕເກນ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ຠຓຕິ. ສເຈ ໂສ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ເທຕິ, ປຐມໍ ອຕ຺ຕໂນ ເຕລໍ ນ ມິນາເປຕພ຺ພໍ. ກສ຺ມາ? ນາຬິຍຎ຺ຫິ ອວສິຏ຺ຐເຕລໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ປຈ຺ຉາ ມິນນ຺ຕສ຺ສ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕກໍ ທູເສຍ຺ຍາຕິ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ຉສມຸຏ຺ຐານໍ, ກິຣິຍໍ, ໂນສຎ຺ຎາວິໂມກ຺ຂໍ, ອຈິຕ຺ຕກໍ, ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊໍ, ກາຍກມ຺ມວຈີກມ຺ມໍ, ຕິຈິຕ຺ຕໍ, ຕິເວທນນ຺ຕິ.

ກຍວິກ຺ກຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິຏ຺ຐິໂຕ ໂກສິຍວຄ຺ໂຄ ທຸຕິໂຍ.

໓. ປຕ຺ຕວຄ຺ໂຄ

໑. ປຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໙໘. ເຕນ ສມເຍນາຕິ ປຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທໍ. ຕຕ຺ຖ ປຕ຺ຕວາຓິຊ຺ຊນ຺ຕິ ຄາມນິຄມາທີສຸ ວິຈຣນ຺ຕາ ປຕ຺ຕວາຓິຊ຺ຊໍ ວາ ກຣິສ຺ສນ຺ຕິ. ອາມຕ຺ຕິກາປຓໍ ວາຕິ ອມຕ຺ຕານິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ຠາຊນານິ, ຕານິ ເຍສໍ ຠຓ຺ຑໍ ເຕ ອາມຕ຺ຕິກາ, ເຕສໍ ອາມຕ຺ຕິການໍ ອາປຓໍ ອາມຕ຺ຕິກາປຓໍ, ກຸລາລຠຓ຺ຑວາຓິຊກາປຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໖໐໒. ຕໂຍ ປຕ຺ຕສ຺ສ ວຓ຺ຓາຕິ ຕີຓິ ປຕ຺ຕສ຺ສ ປມາຓານິ. ອຑ຺ຒາຬ຺ຫໂກທນໍ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ມຄຘນາຬິຍາ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຕຓ຺ຑຸລນາຬີນໍ ໂອທນໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ມຄຘນາຬິ ນາມ ອຑ຺ຒເຕຣສປລາ ໂຫຕີຕິ ອນ຺ຘກຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສີຫຬທີເປ ປກຕິນາຬິ ມຫນ຺ຕາ, ທມິຬນາຬິ ຂຸທ຺ທກາ, ມຄຘນາຬິ ປມາຓຍຸຕ຺ຕາ, ຕາຍ ມຄຘນາຬິຍາ ທິຍຑ຺ຒນາຬິ ເອກາ ສີຫຬນາຬິ ໂຫຕີຕິ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈຕຸຠາຄໍ ຂາທນນ຺ຕິ ໂອທນສ຺ສ ຈຕຸຕ຺ຖຠາຄປ຺ປມາຓໍ ຂາທນໍ, ຕໍ ຫຕ຺ຖຫາຣິຍສ຺ສ ມຸຄ຺ຄສູປສ຺ສ ວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕທຸປິຍໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ໂອທນສ຺ສ ອນຸຣູປໍ ມຈ຺ຉມໍສສາກຜລກຬີຣາທິພ຺ຍຎ຺ຊນໍ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ – ອນຸປຫຕປຸຣາຓສາລິຕຓ຺ຑຸລານໍ ສຸໂກຏ຺ຏິຕປຣິສຸທ຺ຘານໍ ທ຺ເວ ມຄຘນາຬິໂຍ ຄເຫຕ຺ວາ ເຕຫິ ຕຓ຺ຑຸເລຫິ ອນຸຕ຺ຕຓ຺ຑຸລໍ ອກິລິນ຺ນໍ ອປິຓ຺ຑິຕໍ ສຸວິສທໍ ກຸນ຺ທມກຸຬຣາສິສທິສໍ ອວສ຺ສາວິໂຕທນໍ ປຈິຕ຺ວາ ນິຣວເສສໍ ປຕ຺ເຕ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ໂອທນສ຺ສ ຈຕຸຕ຺ຖຠາຄປ຺ປມາໂຓ ນາຕິຆໂນ ນາຕິຕນຸໂກ ຫຕ຺ຖຫາຣິໂຍ ສພ຺ພສມ຺ຠາຣສງ຺ຂໂຕ ມຸຄ຺ຄສູໂປ ປກ຺ຂິປິຕພ຺ໂພ. ຕໂຕ ອາໂລປສ຺ສ ອາໂລປສ຺ສ ອນຸຣູປໍ ຍາວຈຣິມາໂລປປ຺ປໂຫນກໍ ມຈ຺ຉມໍສາທິພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ປກ຺ຂິປິຕພ຺ພໍ, ສປ຺ປິເຕລຕກ຺ກຣສກຎ຺ຊິກາທີນິ ປນ ຄຓນູປຄານິ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ຕານິ ຫິ ໂອທນຄຕິກາເນວ, ເນວ ຫາເປຕຸໍ ນ ວຑ຺ເຒຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ. ເອວເມຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ປກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ສເຈ ປຕ຺ຕສ຺ສ ມຸຂວຏ຺ຏິຍາ ເຫຏ຺ຐິມຣາຊິສມໍ ຕິຏ຺ຐຕິ, ສຸຕ຺ເຕນ ວາ ຫີເຣນ ວາ ຉິນ຺ທນ຺ຕສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ວາ ຫີຣສ຺ສ ວາ ເຫຏ຺ຐິມນ຺ຕໍ ຜຸສຕິ, ອຍໍ ອຸກ຺ກຏ຺ໂຐ ນາມ ປຕ຺ໂຕ. ສເຈ ຕໍ ຣາຊິໍ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ຖູປີກຕໍ ຕິຏ຺ຐຕິ, ອຍໍ ອຸກ຺ກຏ຺ໂຐມໂກ ນາມ ປຕ຺ໂຕ. ສເຈ ຕໍ ຣາຊິໍ ນ ສມ຺ປາປຸຓາຕິ, ອນ຺ໂຕຄຕເມວ ໂຫຕິ, ອຍໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐຸກ຺ກຏ຺ໂຐ ນາມ ປຕ຺ໂຕ.

ນາຬິໂກທນນ຺ຕິ ມຄຘນາຬິຍາ ເອກາຍ ຕຓ຺ຑຸລນາຬິຍາ ໂອທນໍ. ປຕ຺ໂຖທນນ຺ຕິ ມຄຘນາຬິຍາ ອຸປຑ຺ຒນາຬິໂກທນໍ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຍໍ ປນ ນາມມຕ຺ເຕ ວິເສໂສ – ສເຈ ນາຬິໂກທນາທິ ສພ຺ພມ຺ປິ ປກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເຫຏ຺ຐິມຣາຊິສມໍ ຕິຏ຺ຐຕິ, ອຍໍ ມຊ຺ຌິໂມ ນາມ ປຕ຺ໂຕ. ສເຈ ຕໍ ຣາຊິໍ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ຖູປີກຕໍ ຕິຏ຺ຐຕິ, ອຍໍ ມຊ຺ຌິໂມມໂກ ນາມ ປຕ຺ໂຕ. ສເຈ ຕໍ ຣາຊິໍ ນ ສມ຺ປາປຸຓາຕິ ອນ຺ໂຕຄຕເມວ ໂຫຕິ, ອຍໍ ມຊ຺ຌິມຸກ຺ກຏ຺ໂຐ ນາມ ປຕ຺ໂຕ. ສເຈ ປຕ຺ໂຖທນາທິ ສພ຺ພມ຺ປິ ປກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ເຫຏ຺ຐິມຣາຊິສມໍ ຕິຏ຺ຐຕິ, ອຍໍ ໂອມໂກ ນາມ ປຕ຺ໂຕ. ສເຈ ຕໍ ຣາຊິໍ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ຖູປີກຕໍ ຕິຏ຺ຐຕິ, ອຍໍ ໂອມໂກມໂກ ນາມ ປຕ຺ໂຕ. ສເຈ ຕໍ ຣາຊິໍ ນ ປາປຸຓາຕິ ອນ຺ໂຕຄຕເມວ ໂຫຕິ, ອຍໍ ໂອມກຸກ຺ກຏ຺ໂຐ ນາມ ປຕ຺ໂຕຕິ ເອວເມເຕ ນວ ປຕ຺ຕາ. ເຕສຸ ທ຺ເວ ອປຕ຺ຕາ ອຸກ຺ກຏ຺ຐຸກ຺ກຏ຺ໂຐ ຈ ໂອມໂກມໂກ ຈ. ‘‘ຕໂຕ ອຸກ຺ກຏ຺ໂຐ ອປຕ຺ໂຕ ໂອມໂກ ອປຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອິທຎ຺ຫິ ເອເຕ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸກ຺ກຏ຺ຐຸກ຺ກຏ຺ໂຐ ຫິ ເອຕ຺ຖ ອຸກ຺ກຏ຺ຐໂຕ ອຸກ຺ກຏ຺ຐຕ຺ຕາ ‘‘ຕໂຕ ອຸກ຺ກຏ຺ໂຐ ອປຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ໂອມໂກມໂກ ຈ ໂອມກໂຕ ໂອມກຕ຺ຕາ ຕໂຕ ໂອມໂກ ອປຕ຺ໂຕຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕສ຺ມາ ເອເຕ ຠາຊນປຣິໂຠເຄນ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພາ, ນ ອຘິຏ຺ຐານຸປຄາ, ນ ວິກປ຺ປນຸປຄາ. ອິຕເຣ ປນ ສຕ຺ຕ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ວາ ວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພາ, ເອວໍ ອກຕ຺ວາ ຕໍ ທສາຫໍ ອຕິກ຺ກາມຍໂຕ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ຕໍ ສຕ຺ຕວິຘມ຺ປິ ປຕ຺ຕໍ ທສາຫປຣມໍ ກາລໍ ອຕິກ຺ກາມຍໂຕ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ.

໖໐໗. ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປຕ຺ຕໍ ອນິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕີຕິ ຍາຄຸໍ ປິວິຕ຺ວາ ໂຘເຕ ທຸກ຺ກຏໍ, ຂຎ຺ຊກໍ ຂາທິຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ໂຘເຕ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ເອວໍ ປໂຍເຄ ປໂຍເຄ ທຸກ຺ກຏໍ.

໖໐໘. ອນາປຕ຺ຕິ ອນ຺ໂຕທສາຫໍ ອຘິຏ຺ເຐຕິ ວິກປ຺ເປຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ປມາຓຍຸຕ຺ຕສ຺ສປິ ອຘິຏ຺ຐານວິກປ຺ປນຸປຄຕ຺ຕໍ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພໍ – ອໂຍປຕ຺ໂຕ ປຎ຺ຈຫິ ປາເກຫິ ມຕ຺ຕິກາປຕ຺ໂຕ ທ຺ວີຫິ ປາເກຫິ ປກ຺ໂກ ອຘິຏ຺ຐານຸປໂຄ, ອຸໂຠປິ ຍໍ ມູລໍ ທາຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມິໍ ທິນ຺ເນເຍວ. ສເຈ ເອໂກປິ ປາໂກ ອູໂນ ໂຫຕິ, ກາກຓິກມຕ຺ຕມ຺ປິ ວາ ມູລໍ ອທິນ຺ນໍ, ນ ອຘິຏ຺ຐານຸປໂຄ. ສເຈປິ ປຕ຺ຕສາມິໂກ ວທຕິ ‘‘ຍທາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ມູລໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕທາ ທສ຺ສຖ, ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊຖາ’’ຕິ ເນວ ອຘິຏ຺ຐານຸປໂຄ ໂຫຕິ, ປາກສ຺ສ ຫິ ອູນຕ຺ຕາ ປຕ຺ຕສງ຺ຂໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ, ມູລສ຺ສ ສກລສ຺ສ ວາ ເອກເທສສ຺ສ ວາ ອທິນ຺ນຕ຺ຕາ ສກຠາວໍ ນ ອຸເປຕິ, ອຎ຺ຎສ຺ເສວ ສນ຺ຕໂກ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ປາເກ ຈ ມູເລ ຈ ນິຏ຺ຐິເຕເຍວ ອຘິຏ຺ຐານຸປໂຄ ໂຫຕິ. ໂຍ ອຘິຏ຺ຐານຸປໂຄ, ສ຺ເວວ ວິກປ຺ປນຸປໂຄ, ໂສ ຫຕ຺ຖໍ ອາຄໂຕປິ ອນາຄໂຕປິ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ໂພ ວິກປ຺ເປຕພ຺ໂພ ວາ. ຍທິ ຫິ ປຕ຺ຕກາຣໂກ ມູລໍ ລຠິຕ຺ວາ ສຍໍ ວາ ທາຕຸກາໂມ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ປຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ອສຸກທິວເສ ນາມ ປຈິຕ຺ວາ ຐເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ວທຕິ, ຠິກ຺ຂຸ ຈ ເຕນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນທິວສໂຕ ທສາຫໍ ອຕິກ຺ກາເມຕິ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ສເຈ ປນ ປຕ຺ຕກາຣໂກ ‘‘ອຫໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ປຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ປຈິຕ຺ວາ ສາສນໍ ເປເສສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕເຖວ ກໂຣຕິ, ເຕນ ເປສິຕຠິກ຺ຂຸ ປນ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ນ ອາໂຣເຈຕິ, ອຎ຺ໂຎ ທິສ຺ວາ ວາ ສຸຕ຺ວາ ວາ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ, ຠນ຺ເຕ, ປຕ຺ໂຕ ນິຏ຺ຐິໂຕ’’ຕິ ອາໂຣເຈຕິ, ເອຕສ຺ສ ອາໂຣຈນໍ ນປມາຓໍ. ຍທາ ປນ ເຕນ ເປສິໂຕເຍວ ອາໂຣເຈຕິ, ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທສາຫໍ ອຕິກ຺ກາມຍໂຕ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ສເຈ ປຕ຺ຕກາຣໂກ ‘‘ອຫໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ປຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ປຈິຕ຺ວາ ກສ຺ສຈິ ຫຕ຺ເຖ ປຫິຓິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕເຖວ ກໂຣຕິ, ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄຕຠິກ຺ຂຸ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິເວເຓ ຐເປຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ນ ອາໂຣເຈຕິ, ອຎ຺ໂຎ ໂກຈິ ຠຓຕິ ‘‘ອປິ, ຠນ຺ເຕ, ອຘຸນາ ອາຠໂຕ ປຕ຺ໂຕ ສຸນ຺ທໂຣ’’ຕິ! ‘‘ກຸຫິໍ, ອາວຸໂສ, ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ? ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ເປສິໂຕ’’ຕິ. ເອຕສ຺ສປິ ວຈນໍ ນ ປມາຓໍ. ຍທາ ປນ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ປຕ຺ຕໍ ເທຕິ, ລທ຺ຘທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທສາຫໍ ອຕິກ຺ກາມຍໂຕ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ຕສ຺ມາ ທສາຫໍ ອນຕິກ຺ກາເມຕ຺ວາວ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ໂພ ວິກປ຺ເປຕພ຺ໂພ ວາ.

ຕຕ຺ຖ ທ຺ເວ ປຕ຺ຕສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານາ – ກາເຍນ ວາ ອຘິຏ຺ຐາຕິ, ວາຈາຍ ວາ ອຘິຏ຺ຐາຕິ. ເຕສໍ ວເສນ ອຘິຏ຺ຐຫນ຺ເຕນ ຈ ‘‘ອິມໍ ປຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣາມີ’’ຕິ ວາ ‘‘ເອຕໍ ປຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣາມີ’’ຕິ ວາ ເອວໍ ສມ຺ມຸເຂ ວາ ປຣມ຺ມຸເຂ ວາ ຐິຕໍ ປຸຣາຓປຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ວາ ທຕ຺ວາ ນວໍ ປຕ຺ຕໍ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ຐິຕໍ ຫຕ຺ເຖນ ປຣາມສິຕ຺ວາ ‘‘ອິມໍ ປຕ຺ຕໍ ອຘິຏ຺ຐາມີ’’ຕິ ຈິຕ຺ເຕນ ອາໂຠຄໍ ກຕ຺ວາ ກາຍວິກາຣໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ກາເຍນ ວາ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ໂພ, ວຈີເຠທໍ ກຕ຺ວາ ວາຈາຍ ວາ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຣ ທຸວິຘໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ – ສເຈ ຫຕ຺ຖປາເສ ໂຫຕິ ‘‘ອິມໍ ປຕ຺ຕໍ ອຘິຏ຺ຐາມີ’’ຕິ ວາຈາ ຠິນ຺ທິຕພ຺ພາ. ອຖ ອນ຺ໂຕຄພ຺ເຠ ວາ ອຸປຣິປາສາເທ ວາ ສາມນ຺ຕວິຫາເຣ ວາ ໂຫຕິ, ຐປິຕຏ຺ຐານໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ‘‘ເອຕໍ ປຕ຺ຕໍ ອຘິຏ຺ຐາມີ’’ຕິ ວາຈາ ຠິນ຺ທິຕພ຺ພາ.

ອຘິຏ຺ຐຫນ຺ເຕນ ປນ ເອກເກນ ອຘິຏ຺ຐາຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ, ອຎ຺ຎສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ອຘິຏ຺ຐາຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ. ອຎ຺ຎສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ອຍມານິສໍໂສ – ສຈສ຺ສ ‘‘ອຘິຏ຺ຐິໂຕ ນຸ ໂຂ ເມ, ໂນ’’ຕິ ວິມຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອິຕໂຣ ສາເຣຕ຺ວາ ວິມຕິໍ ຉິນ຺ທິສ຺ສຕີຕິ. ສເຈ ໂກຈິ ທສ ປຕ຺ເຕ ລຠິຕ຺ວາ ສພ຺ເພວ ອຕ຺ຕນາວ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ນ ສພ຺ເພ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພາ. ເອກໍ ປຕ຺ຕໍ ອຘິຏ຺ຐາຍ ປຸນທິວເສ ຕໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ອຎ຺ໂຎ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ໂພ. ເອເຕນຸປາເຍນ ວສ຺ສສຕມ຺ປິ ປຣິຫຣິຕຸໍ ສກ຺ກາ.

ເອວໍ ອປ຺ປມຕ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສິຍາ ອຘິຏ຺ຐານວິຊຫນນ຺ຕິ? ສິຍາ. ສເຈ ຫິ ອຍໍ ປຕ຺ຕໍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ວາ ເທຕິ, ວິພ຺ຠມຕິ ວາ ສິກ຺ຂໍ ວາ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕິ, ກາລໍ ວາ ກໂຣຕິ, ລິງ຺ຄໍ ວາສ຺ສ ປຣິວຕ຺ຕຕິ, ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣຕິ ວາ, ປຕ຺ເຕ ວາ ຉິທ຺ທໍ ໂຫຕິ, ອຘິຏ຺ຐານໍ ວິຊຫຕິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ –

‘‘ທິນ຺ນວິພ຺ຠນ຺ຕປຈ຺ຈກ຺ຂາ, ກາລໍກິຣິຍກເຕນ ຈ;

ລິງ຺ຄປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣາ ເຈວ, ຉິທ຺ເທນ ຠວຕິ ສຕ຺ຕມ’’ນ຺ຕິ.

ໂຈຣຫຣຓວິສ຺ສາສຄ຺ຄາເຫຫິປິ ວິຊຫຕິເຍວ. ກິຕ຺ຕເກນ ຉິທ຺ເທນ ອຘິຏ຺ຐານໍ ຠິຊ຺ຊຕິ? ເຍນ ກງ຺ຄຸສິຕ຺ຖໍ ນິກ຺ຂມຕິ ເຈວ ປວິສຕິ ຈ. ອິທຎ຺ຫິ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ຘຎ຺ຎານໍ ລາມກຘຎ຺ຎສິຕ຺ຖໍ, ຕສ຺ມິໍ ອຍຈຸຓ຺ເຓນ ວາ ອາຓິຍາ ວາ ປຏິປາກຕິເກ ກເຕ ທສາຫພ຺ຠນ຺ຕເຣ ປຸນ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ໂພ. ອຍໍ ຕາວ ‘‘ອນ຺ໂຕທສາຫໍ ອຘິຏ຺ເຐຕິ ວິກປ຺ເປຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຘິຏ຺ຐາເນ ວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ວິກປ຺ປເນ ປນ ທ຺ເວ ວິກປ຺ປນາ – ສມ຺ມຸຂາວິກປ຺ປນາ ຈ ປຣມ຺ມຸຂາວິກປ຺ປນາ ຈ. ກຖໍ ສມ຺ມຸຂາວິກປ຺ປນາ ໂຫຕິ? ປຕ຺ຕານໍ ເອກພຫຸຠາວໍ ສນ຺ນິຫິຕາສນ຺ນິຫິຕຠາວຎ຺ຈ ຎຕ຺ວາ ‘‘ອິມໍ ປຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ອິເມ ປຕ຺ເຕ’’ຕິ ວາ ‘‘ເອຕໍ ປຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ເອເຕ ປຕ຺ເຕ’’ຕິ ວາ ວຕ຺ວາ ‘‘ຕຸຍ຺ຫໍ ວິກປ຺ເປມີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ອຍເມກາ ສມ຺ມຸຂາວິກປ຺ປນາ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ນິເຘຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕຸໍ ວາ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ວາ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ມຍ຺ຫໍ ສນ຺ຕກໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊ ວາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຫິ ວາ ຍຖາປຈ຺ຈຍໍ ວາ ກໂຣຫີ’’ຕິ ເອວໍ ປນ ວຸຕ຺ເຕ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາໂຣ ນາມ ໂຫຕິ, ຕໂຕປຠຸຕິ ປຣິໂຠຄາທໂຍປິ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ.

ອປໂຣ ນໂຍ – ຕເຖວ ປຕ຺ຕານໍ ເອກພຫຸຠາວໍ ສນ຺ນິຫິຕາສນ຺ນິຫິຕຠາວຎ຺ຈ ຎຕ຺ວາ ຕສ຺ເສວ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສນ຺ຕິເກ ‘‘ອິມໍ ປຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ອິເມ ປຕ຺ເຕ’’ຕິ ວາ ‘‘ເອຕໍ ປຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ເອເຕ ປຕ຺ເຕ’’ຕິ ວາ ວຕ຺ວາ ປຎ຺ຈສຸ ສຫຘມ຺ມິເກສຸ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ອຕ຺ຕນາ ອຠິຣຸຈິຕສ຺ສ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ນາມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ຕິສ຺ສສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ວິກປ຺ເປມີ’’ຕິ ວາ ‘‘ຕິສ຺ສາຍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ສິກ຺ຂມານາຍ ສາມເຓຣສ຺ສ ຕິສ຺ສາຍ ສາມເຓຣິຍາ ວິກປ຺ເປມີ’’ຕິ ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ອຍໍ ອປຣາປິ ສມ຺ມຸຂາວິກປ຺ປນາ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ນິເຘຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ປຣິໂຠຄາທີສຸ ປນ ເອກມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ເຕນ ປນ ຠິກ຺ຂຸນາ ‘‘ຕິສ຺ສສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສນ຺ຕກໍ…ເປ… ຕິສ຺ສາຍ ສາມເຓຣິຍາ ສນ຺ຕກໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊ ວາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຫິ ວາ ຍຖາປຈ຺ຈຍໍ ວາ ກໂຣຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາໂຣ ນາມ ໂຫຕິ. ຕໂຕປຠຸຕິ ປຣິໂຠຄາທໂຍປິ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ.

ກຖໍ ປຣມ຺ມຸຂາວິກປ຺ປນາ ໂຫຕິ? ປຕ຺ຕານໍ ຕເຖວ ເອກພຫຸຠາວໍ ສນ຺ນິຫິຕາສນ຺ນິຫິຕຠາວຎ຺ຈ ຎຕ຺ວາ ‘‘ອິມໍ ປຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ອິເມ ປຕ຺ເຕ’’ຕິ ວາ ‘‘ເອຕໍ ປຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ເອເຕ ປຕ຺ເຕ’’ຕິ ວາ ວຕ຺ວາ ‘‘ຕຸຍ຺ຫໍ ວິກປ຺ປນຕ຺ຖາຍ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ເຕນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ – ‘‘ໂກ ເຕ ມິຕ຺ໂຕ ວາ ສນ຺ທິຏ຺ໂຐ ວາ’’ຕິ? ຕໂຕ ອິຕເຣນ ປຸຣິມນເຍເນວ ‘‘ຕິສ຺ໂສ ຠິກ຺ຂູຕິ ວາ…ເປ… ຕິສ຺ສາ ສາມເຓຣີ’’ຕິ ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ປຸນ ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ‘‘ອຫໍ ຕິສ຺ສສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວາ…ເປ… ‘‘ຕິສ຺ສາຍ ສາມເຓຣິຍາ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ອຍໍ ປຣມ຺ມຸຂາວິກປ຺ປນາ. ເອຕ຺ຕາວຕ຺ຕາ ນິເຘຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ປຣິໂຠຄາທີສຸ ປນ ເອກມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ເຕນ ປນ ຠິກ຺ຂຸນາ ທຸຕິຍສມ຺ມຸຂາວິກປ຺ປນາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊ ວາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຫິ ວາ ຍຖາປຈ຺ຈຍໍ ວາ ກໂຣຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາໂຣ ນາມ ໂຫຕິ. ຕໂຕປຠຸຕິ ປຣິໂຠຄາທໂຍປິ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ.

ອິມາສໍ ປນ ທ຺ວິນ຺ນໍ ວິກປ຺ປນານໍ ນານາກຣຓໍ, ອວເສໂສ ຈ ວຈນກ຺ກໂມ ສພ຺ໂພ ປຐມກຖິນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ ສທ຺ຘິໍ ສມຸຏ຺ຐານາທີຫີຕິ.

ປຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ອູນປຎ຺ຈພນ຺ຘນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໖໐໙. ເຕນ ສມເຍນາຕິ ອູນປຎ຺ຈພນ຺ຘນສິກ຺ຂາປທໍ. ຕຕ຺ຖ ນ ຍາເປຕີຕິ ໂສ ກິຣ ຍທິ ອຣິຍສາວໂກ ນາຠວິສ຺ສາ, ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕມ຺ປິ ອຄມິສ຺ສາ, ເອວໍ ເຕຫິ ອຸພ຺ພາຬ຺ໂຫ, ໂສຕາປນ຺ນຕ຺ຕາ ປນ ເກວລໍ ສຣີເຣເນວ ນ ຍາເປຕິ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອຕ຺ຕນາປິ ນ ຍາເປຕິ, ປຸຕ຺ຕທາຣາປິສ຺ສ ກິລມນ຺ຕີ’’ຕິ.

໖໑໒-໓. ອູນປຎ຺ຈພນ຺ຘເນນາຕິ ເອຕ຺ຖ ອູນານິ ປຎ຺ຈ ພນ຺ຘນານິ ອສ຺ສາຕິ ອູນປຎ຺ຈພນ຺ຘໂນ, ນາສ຺ສ ປຎ຺ຈ ພນ຺ຘນານິ ປູເຣນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເຕນ ອູນປຎ຺ຈພນ຺ຘເນນ. ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕສ຺ສ ລກ຺ຂເຓ ກຣຓວຈນໍ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ອພນ຺ຘນສ຺ສາປິ ປຎ຺ຈ ພນ຺ຘນານິ ນ ປູເຣນ຺ຕິ, ສພ຺ພໂສ ນຕ຺ຖິຕາຍ, ຕສ຺ມາ ປທຠາຊເນ ‘‘ອພນ຺ຘໂນ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອູນປຎ຺ຈພນ຺ຘເນນາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຍສ຺ສ ປຎ຺ຈພນ຺ຘໂນ ປຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ໂສ ອປຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ອຎ຺ຎໍ ວິຎ຺ຎາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ພນ຺ຘນຎ຺ຈ ນາເມຕໍ ຍສ຺ມາ ພນ຺ຘໂນກາເສ ສຕິ ໂຫຕິ, ອສຕິ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ລກ຺ຂຓໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອພນ຺ຘໂນກາໂສ ນາມາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ທ຺ວງ຺ຄຸລາ ຣາຊິ ນ ໂຫຕີຕິ ມຸຂວຏ຺ຏິໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ທ຺ວງ຺ຄຸລປ຺ປມາຓາ ເອກາປິ ຣາຊິ ນ ໂຫຕິ. ຍສ຺ສ ທ຺ວງ຺ຄຸລາ ຣາຊິ ໂຫຕີຕິ ຍສ຺ສ ປນ ຕາທິສາ ເອກາ ຣາຊິ ໂຫຕິ, ໂສ ຕສ຺ສາ ຣາຊິຍາ ເຫຏ຺ຐິມປຣິຍນ຺ເຕ ປຕ຺ຕເວຘເກນ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ປຈິຕ຺ວາ ສຸຕ຺ຕຣຊ຺ຊຸກ-ມກຈິຣຊ຺ຊຸກາທີຫິ ວາ ຕິປຸສຸຕ຺ຕເກນ ວາ ພນ຺ຘິຕພ຺ໂພ, ຕໍ ພນ຺ຘນໍ ອາມິສສ຺ສ ອລຄ຺ຄນຕ຺ຖໍ ຕິປຸປຏ຺ຏເກນ ວາ ເກນຈິ ພທ຺ຘສິເລເສນ ວາ ປຏິຈ຺ຉາເທຕພ຺ພໍ. ໂສ ຈ ປຕ຺ໂຕ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ໂພ, ສຸຂຸມໍ ວາ ຉິທ຺ທໍ ກຕ຺ວາ ພນ຺ຘິຕພ຺ໂພ. ສຸທ຺ເຘຫິ ປນ ມຘຸສິຕ຺ຖກລາຂາສຊ຺ຊຸລສາທີຫິ ພນ຺ຘິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຜາຓິຕໍ ຌາເປຕ຺ວາ ປາສາຓຈຸຓ຺ເຓນ ພນ຺ຘິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ມຸຂວຏ຺ຏິສມີເປ ປນ ປຕ຺ຕເວຘເກນ ວິຊ຺ຌິຍມາໂນ ກປາລສ຺ສ ພຫລຕ຺ຕາ ຠິຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ເຫຏ຺ຐາ ວິຊ຺ຌິຕພ຺ໂພ. ຍສ຺ສ ປນ ທ຺ເວ ຣາຊິໂຍ ເອກາເຍວ ວາ ຈຕຸຣງ຺ຄຸລາ, ຕສ຺ສ ທ຺ເວ ພນ຺ຘນານິ ທາຕພ຺ພານິ. ຍສ຺ສ ຕິສ຺ໂສ ເອກາເຍວ ວາ ຉຬງ຺ຄຸລາ, ຕສ຺ສ ຕີຓິ. ຍສ຺ສ ຈຕສ຺ໂສ ເອກາເຍວ ວາ ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລາ, ຕສ຺ສ ຈຕ຺ຕາຣິ. ຍສ຺ສ ປຎ຺ຈ ເອກາເຍວ ວາ ທສງ຺ຄຸລາ, ໂສ ພທ຺ໂຘປິ ອພທ຺ໂຘປິ ອປຕ຺ໂຕເຍວ, ອຎ຺ໂຎ ວິຎ຺ຎາເປຕພ຺ໂພ. ເອສ ຕາວ ມຕ຺ຕິກາປຕ຺ເຕ ວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ອໂຍປຕ຺ເຕ ປນ ສເຈປິ ປຎ຺ຈ ວາ ອຕິເຣການິ ວາ ຉິທ຺ທານິ ໂຫນ຺ຕິ, ຕານິ ເຈ ອຍຈຸຓ຺ເຓນ ວາ ອາຓິຍາ ວາ ໂລຫມຓ຺ຑລເກນ ວາ ພທ຺ຘານິ ມຏ຺ຐານິ ໂຫນ຺ຕິ, ສ຺ເວວ ປຕ຺ໂຕ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ໂພ, ນ ອຎ຺ໂຎ ວິຎ຺ຎາເປຕພ຺ໂພ. ອຖ ປນ ເອກມ຺ປິ ຉິທ຺ທໍ ມຫນ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ໂລຫມຓ຺ຑລເກນ ພທ຺ຘມ຺ປິ ມຏ຺ຐໍ ນ ໂຫຕິ, ປຕ຺ເຕ ອາມິສໍ ລຄ຺ຄຕິ, ອກປ຺ປິໂຍ ໂຫຕິ, ອຍໍ ອປຕ຺ໂຕ. ອຎ຺ໂຎ ວິຎ຺ຎາເປຕພ຺ໂພ.

໖໑໕. ເຖໂຣ ວຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ ປຕ຺ເຕ ອານິສໍສໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ປຕ຺ໂຕ ປມາຓຍຸຕ຺ໂຕ ສຸນ຺ທໂຣ ເຖຣານຸຣູໂປ, ຕໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ໂຍ ນ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍາຕິ ອນຸກມ຺ປາຍ ນ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ. ໂຍ ປນ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຍາ ‘‘ກິໍ ເມ ອຎ຺ເຎນ ປຕ຺ເຕນາ’’ຕິ ນ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ປຕ຺ຕປຣິຍນ຺ໂຕຕິ ເອວໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ປຣິຍນ຺ເຕ ຐິຕປຕ຺ໂຕ.

ນ ອເທເສຕິ ມຎ຺ຈປີຐຉຕ຺ຕນາຄທນ຺ຕກາທິເກ ອເທເສ, ນ ນິກ຺ຂິປິຕພ຺ໂພ. ຍຕ຺ຖ ປຸຣິມໍ ສຸນ຺ທຣໍ ປຕ຺ຕໍ ຐເປຕິ, ຕຕ຺ເຖວ ຐເປຕພ຺ໂພ. ປຕ຺ຕສ຺ສ ຫິ ນິກ຺ຂິປນເທໂສ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາຘາຣກ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ຂນ຺ຘເກ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ.

ນ ອໂຠເຄນາຕິ ຍາຄຸຣນ຺ຘນຣຊນປຈນາທິນາ ອປຣິໂຠເຄນ ນ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ໂພ. ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ປນ ພ຺ຍາຘິມ຺ຫິ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ຠາຊເນ ອສຕິ ມຕ຺ຕິກາຍ ລິມ຺ເປຕ຺ວາ ຍາຄຸໍ ວາ ປຈິຕຸໍ ອຸທກໍ ວາ ຕາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕພ຺ໂພຕິ ອຎ຺ຎສ຺ສ ນ ທາຕພ຺ໂພ. ສເຈ ປນ ສທ຺ຘິວິຫາຣິໂກ ວາ ອນ຺ເຕວາສິໂກ ວາ ອຎ຺ຎໍ ວຣປຕ຺ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ມຍ຺ຫໍ ສາຣຸປ຺ໂປ, ອຍໍ ເຖຣສ຺ສາ’’ຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ, ວຏ຺ຏຕິ. ອຎ຺ໂຎ ວາ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕໍ ເທຕິ, ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ມຍ຺ຫເມວ ປຕ຺ຕໍ ອາຫຣາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ.

໖໑໗. ປວາຣິຕານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສງ຺ຆວເສນ ປວາຣິຕຏ຺ຐາເນ ປຎ຺ຈພນ຺ຘເນເນວ ວຏ຺ຏຕິ. ປຸຄ຺ຄລວເສນ ປວາຣິຕຏ຺ຐາເນ ອູນປຎ຺ຈພນ຺ຘເນນາປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ກຸຣຸນ຺ທິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

ຉສມຸຏ຺ຐານໍ, ກິຣິຍໍ, ໂນສຎ຺ຎາວິໂມກ຺ຂໍ, ອຈິຕ຺ຕກໍ, ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊໍ, ກາຍກມ຺ມວຈີກມ຺ມໍ, ຕິຈິຕ຺ຕໍ, ຕິເວທນນ຺ຕິ.

ອູນປຎ຺ຈພນ຺ຘນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ເຠສຊ຺ຊສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໖໑໘. ເຕນ ສມເຍນາຕິ ເຠສຊ຺ຊສິກ຺ຂາປທໍ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ, ຠນ຺ເຕຕິ ຣາຊາ ຠິກ຺ຂູ ອຸຍ຺ຍຸຕ຺ຕປ຺ປຍຸຕ຺ເຕ ເຖຣສ຺ສ ເລຓຕ຺ຖາຍ ປພ຺ຠາຣໍ ໂສເຘນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ອາຣາມິກໍ ທາຕຸກາໂມ ປຸຈ຺ຉິ.

໖໑໙-໒໑. ປາຏິເຍກ຺ໂກຕິ ວິສຸໍ ເອໂກ. ມາລາກິເຕຕິ ກຕມາເລ ມາລາຘເຣ, ກຸສຸມມາລາປຏິມຓ຺ຑິເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕິຓຓ຺ຑຸປກນ຺ຕິ ຕິຓຈຸມ຺ພຏກໍ. ປຏິມຸຎ຺ຈີຕິ ຐເປສິ. ສາ ອໂຫສິ ສຸວຓ຺ຓມາລາຕິ ທາຣິກາຍ ສີເສ ຐປິຕມຕ຺ຕາເຍວ ເຖຣສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານວເສນ ສຸວຓ຺ຓປທຸມມາລາ ອໂຫສິ. ຕຎ຺ຫິ ຕິຓຓ຺ຑຸປກໍ ສີເສ ຐປິຕມຕ຺ຕເມວ ‘‘ສຸວຓ຺ຓມາລາ ໂຫຕູ’’ຕິ ເຖໂຣ ອຘິຏ຺ຐາສິ. ທຸຕິຍມ຺ປິ ໂຂ…ເປ…. ເຕນຸປສງ຺ກມີຕິ ທຸຕິຍທິວເສເຍວ ອຸປສງ຺ກມິ.

ສຸວຓ຺ຓນ຺ຕິ ອຘິມຸຈ຺ຈີຕິ ‘‘ໂສວຓ຺ຓມໂຍ ໂຫຕູ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐາສິ. ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ເຠສຊ຺ຊານນ຺ຕິ ສປ຺ປິອາທີນໍ. ພາຫຸລິກາຕິ ປຈ຺ຈຍພາຫຸລິກຕາຍ ປຏິປນ຺ນາ. ໂກລມ຺ເພປິ ຆເຏປີຕິເອຕ຺ຖ ໂກລມ຺ພາ ນາມ ມຫາມຸຂຈາຏິໂຍ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ໂອລີນວິລີນານີຕິ ເຫຏ຺ຐາ ຈ ອຸຠໂຕປສ຺ເສສຸ ຈ ຄຬິຕານິ. ໂອກິຓ຺ຓວິກິຓ຺ຓາຕິ ສປ຺ປິອາທີນໍ ຄນ຺ເຘນ ຠູມິໍ ຂນນ຺ເຕຫິ ໂອກິຓ຺ຓາ, ຠິຕ຺ຕິໂຍ ຂນນ຺ເຕຫິ ອຸປຣິ ສຎ຺ຈຣນ຺ເຕຫິ ຈ ວິກິຓ຺ຓາ. ອນ຺ໂຕໂກຏ຺ຐາຄາຣິກາຕິ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ສໍວິຫິຕໂກຏ຺ຐາຄາຣາ.

໖໒໒. ປຏິສາຍນີຍານີຕິ ປຏິສາຍິຕພ຺ພານິ, ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຠສຊ຺ຊານີຕິ ເຠສຊ຺ຊກິຈ຺ຈໍ ກໂຣນ຺ຕຸ ວາ ມາ ວາ, ເອວໍ ລທ຺ຘໂວຫາຣານິ. ‘‘ໂຄສປ຺ປີ’’ຕິອາທີຫິ ໂລເກ ປາກຏໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ເຍສໍ ມໍສໍ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ມິຄໂຣຫິຕສສາທີນໍ ສປ຺ປິໍ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ເສສິ. ເຍສຎ຺ຫິ ຂີຣໍ ອຕ຺ຖິ, ສປ຺ປິປິ ເຕສໍ ອຕ຺ຖິເຍວ, ຕໍ ປນ ສຸລຠໍ ວາ ໂຫຕຸ ທຸລ຺ລຠໍ ວາ, ອສມ຺ໂມຫຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ນວນີຕມ຺ປິ.

ສນ຺ນິຘິກາຣກໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພານີຕິ ສນ຺ນິຘິໍ ກຕ຺ວາ ນິທຫິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພານິ. ກຖໍ? ປາຬິຍາ ອາຄຕສປ຺ປິອາທີສຸ ສປ຺ປິ ຕາວ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ຕທຫຸປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ສາມິສມ຺ປິ ນິຣາມິສມ຺ປິ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສຕ຺ຕາຫໍ ນິຣາມິສໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກເມ ສເຈ ເອກຠາຊເນ ຐປິຕໍ, ເອກໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ. ສເຈ ພຫູສຸ ວຕ຺ຖຸຄຓນາຍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍານິ, ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ສຕ຺ຕາຫໍ ນິຣາມິສເມວ ວຏ຺ຏຕິ. ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ວາ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ວາ ອຸຄ຺ຄຫິຕກໍ ກຕ຺ວາ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ອຊ຺ໂຌຫຣິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ; ອພ຺ຠຎ຺ຊນາທີສຸ ອຸປເນຕພ຺ພໍ. ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກເມປິ ອນາປຕ຺ຕິ, ອນຊ຺ໂຌຫຣຓີຍຕໍ ອາປນ຺ນຕ຺ຕາ. ‘‘ປຏິສາຍນີຍານີ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສເຈ ອນຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕນວນີເຕນ ສປ຺ປິໍ ກຕ຺ວາ ເທຕິ, ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ສາມິສໍ ວຏ຺ຏຕິ. ສເຈ ສຍໍ ກໂຣຕິ, ສຕ຺ຕາຫມ຺ປິ ນິຣາມິສເມວ ວຏ຺ຏຕິ. ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕນວນີເຕນ ປນ ເຍນ ເກນຈິ ກຕສປ຺ປິ ສຕ຺ຕາຫມ຺ປິ ນິຣາມິສເມວ ວຏ຺ຏຕິ. ອຸຄ຺ຄຫິຕເກນ ກເຕ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕສຸທ຺ຘສປ຺ປິນເຍເນວ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕຂີເຣນ ວາ ທຘິນາ ວາ ກຕສປ຺ປິ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ກຕໍ ສາມິສມ຺ປິ ຕທຫຸປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ວຏ຺ຏຕິ. ສຍໍກຕໍ ນິຣາມິສເມວ ວຏ຺ຏຕິ. ນວນີຕໍ ຕາເປນ຺ຕສ຺ສ ຫິ ສາມໍປາໂກ ນ ໂຫຕິ, ສາມໍປກ຺ເກນ ປນ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ອາມິສໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຈ ນ ວຏ຺ຏຕິເຍວ. ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກເມປິ ອນາປຕ຺ຕິ, ສວຕ຺ຖຸກສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ, ‘‘ຕານິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫິເຕຫິ ກຕໍ ປນ ອພ຺ຠຎ຺ຊນາທີສຸ ອຸປເນຕພ຺ພໍ. ປຸເຣຠຕ຺ຕມ຺ປິ ຈ ອຸຄ຺ຄຫິຕເກຫິ ກຕໍ ອຸຠເຍສມ຺ປິ ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກເມ ອນາປຕ຺ຕິ. ເອເສວ ນໂຍ ອກປ຺ປິຍມໍສສປ຺ປິມ຺ຫິ. ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ຍຕ຺ຖ ປາຬິຍໍ ອາຄຕສປ຺ປິນາ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ, ຕຕ຺ຖ ອິມິນາ ທຸກ຺ກຏໍ. ອນ຺ຘກຏ຺ຐກຖາຍໍ ກາຣຓປຕິຣູປກໍ ວຕ຺ວາ ມນຸສ຺ສສປ຺ປິ ຈ ນວນີຕຎ຺ຈ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ຕໍ ທຸປ຺ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ສພ຺ພອຏ຺ຐກຖາສຸ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ. ປຣໂຕ ຈສ຺ສ ວິນິຈ຺ຉໂຍປິ ອາຄຈ຺ຉິສ຺ສຕິ.

ປາຬິຍໍ ອາຄຕໍ ນວນີຕມ຺ປິ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ຕທຫຸປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ສາມິສມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ, ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນິຣາມິສເມວ. ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກເມ ນານາຠາຊເນສຸ ຐປິເຕ ຠາຊນຄຓນາຍ ເອກຠາຊເນປິ ອມິສ຺ເສຕ຺ວາ ປິຓ຺ຑປິຓ຺ຑວເສນ ຐປິເຕ ປິຓ຺ຑຄຓນາຍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍານິ. ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ສປ຺ປິນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖ ປນ ທຘິຄຸຬິກາໂຍປິ ຕກ຺ກພິນ຺ທູນິປິ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ໂຘຕໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຸປຑ຺ຒຕ຺ເຖຣາ ອາຫໍສຸ. ມຫາສີວຕ຺ເຖໂຣ ປນ ‘‘ຠຄວຕາ ອນຸຎ຺ຎາຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕກ຺ກໂຕ ອຸທ຺ຘຏມຕ຺ຕເມວ ຂາທິໍສູ’’ຕິ ອາຫ. ຕສ຺ມາ ນວນີຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ເຕນ ໂຘວິຕ຺ວາ ທຘິຕກ຺ກມກ຺ຂິກາກິປິລ຺ລິກາທີນິ ອປເນຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ປຈິຕ຺ວາ ສປ຺ປິໍ ກຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸກາເມນ ອໂຘຕມ຺ປິ ປຈິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຍໍ ຕຕ຺ຖ ທຘິຄຕໍ ວາ ຕກ຺ກຄຕໍ ວາ ຕໍ ຂຍໍ ຄມິສ຺ສຕິ, ເອຕ຺ຕາວຕາ ຫິ ສວຕ຺ຖຸກປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ນາມ ນ ໂຫຕີຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອາມິເສນ ສທ຺ຘິໍ ປກ຺ກຕ຺ຕາ ປນ ຕສ຺ມິມ຺ປິ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍນ຺ຕິ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈກາ. ອິທານິ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຐປິຕນວນີເຕ ຈ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ຂີຣທຘີນິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ກຕນວນີເຕ ຈ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ຕານິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ກຕນວນີເຕ ຈ ອຸຄ຺ຄຫິເຕຫິ ກຕນວວີເຕ ຈ ອກປ຺ປິຍມໍສນວນີເຕ ຈ ສພ຺ໂພ ອາປຕ຺ຕານາປຕ຺ຕິປຣິໂຠຄາປຣິໂຠຄນໂຍ ສປ຺ປິມ຺ຫິ ວຸຕ຺ຕກ຺ກເມເນວ ຄເຫຕພ຺ໂພ.

ເຕລຠິກ຺ຂາຍ ປວິຏ຺ຐານໍ ປນ ຠິກ຺ຂູນໍ ຕຕ຺ເຖວ ສປ຺ປິມ຺ປິ ນວນີຕມ຺ປິ ປກ຺ກເຕລມ຺ປິ ອປກ຺ກເຕລມ຺ປິ ອາກິຣນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕກ຺ກທຘິພິນ຺ທູນິປິ ຠຕ຺ຕສິຕ຺ຖານິປິ ຕຓ຺ຑຸລກຓາປິ ມກ຺ຂິກາທໂຍປິ ໂຫນ຺ຕິ. ອາທິຈ຺ຈປາກໍ ກຕ຺ວາ ປຣິສ຺ສາເວຕ຺ວາ ຄຫິຕໍ ສຕ຺ຕາຫກາລິກໍ ໂຫຕິ, ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຐປິຕເຠສຊ຺ເຊຫິ ສທ຺ຘິໍ ປຈິຕ຺ວາ ນຕ຺ຖຸປານມ຺ປິ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ສເຈ ວທ຺ທລິສມເຍ ລຊ຺ຊິ ສາມເຓໂຣ ຍຖາ ຕຕ຺ຖ ປຕິຕຕຓ຺ຑຸລກຓາທໂຍ ນ ປຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເອວໍ ສາມິສປາກໍ ໂມເຈນ຺ໂຕ ອຄ຺ຄິມ຺ຫິ ວິລີຍາເປຕ຺ວາ ປຣິສ຺ສາເວຕ຺ວາ ປຸນ ປຈິຕ຺ວາ ເທຕິ, ປຸຣິມນເຍເນວ ສຕ຺ຕາຫໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ເຕເລສຸ ຕິລເຕລໍ ຕາວ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ສາມິສມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ, ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນິຣາມິສເມວ. ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກເມ ປນສ຺ສ ຠາຊນຄຓນາຍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ສຕ຺ຕາຫໍ ນິຣາມິສເມວ ວຏ຺ຏຕິ. ອຸຄ຺ຄຫິຕກໍ ກຕ຺ວາ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ອຊ຺ໂຌຫຣິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ສີສມກ຺ຂນາທີສຸ ອຸປເນຕພ຺ພໍ, ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກເມປິ ອນາປຕ຺ຕິ. ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ຕິເລ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ກຕເຕລໍ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ສາມິສມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ, ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອນຊ຺ໂຌຫຣຓີຍໍ ໂຫຕິ, ສີສມກ຺ຂນາທີສຸ ອຸປເນຕພ຺ພໍ, ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກເມປິ ອນາປຕ຺ຕິ. ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ຕິເລ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ກຕເຕລໍ ອນຊ຺ໂຌຫຣຓີຍເມວ, ສວຕ຺ຖຸກປຏິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ, ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກເມປິ ອນາປຕ຺ຕິ, ສີສມກ຺ຂນາທີສຸ ອຸປເນຕພ຺ພໍ. ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ວາ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ວາ ອຸຄ຺ຄຫິຕກຕິເລຫິ ກຕເຕເລປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕກຕິເລ ຠຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວາ ຕິລປິຏ຺ຐໍ ວາ ເສເທຕ຺ວາ ອຸຓ຺ໂຫທເກນ ວາ ເຕເມຕ຺ວາ ກຕເຕລໍ ສເຈ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ກຕໍ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ສາມິສມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ. ອຕ຺ຕນາ ກຕເຕລໍ ປນ ນິພ຺ພຏ຺ຏິຕຕ຺ຕາ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ນິຣາມິສເມວ ວຏ຺ຏຕິ. ສາມໍປກ຺ກຕ຺ຕາ ສາມິສໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ສວຕ຺ຖຸກປຏິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ປນ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຸຠຍມ຺ປິ ອນຊ຺ໂຌຫຣຓີຍໍ, ສີສມກ຺ຂນາທີສຸ ອຸປເນຕພ຺ພໍ, ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກເມປິ ອນາປຕ຺ຕິ. ຍທິ ປນ ອປ຺ປໍ ອຸຓ຺ໂຫທກໍ ໂຫຕິ ອພ຺ຠຸກ຺ກິຣຓມຕ຺ຕໍ, ອພ຺ໂພຫາຣິກໍ ໂຫຕິ, ສາມປາກຄຓນໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ. ສາສປເຕລາທີສຸປິ ອວຕ຺ຖຸກປຏິຄ຺ຄຫິເຕສຸ ອວຕ຺ຖຸກຕິລເຕເລ ວຸຕ຺ຕສທິໂສວ ວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ສເຈ ປນ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕານໍ ສາສປາທີນໍ ຈຸຓ຺ເຓຫິ ອາທິຈ຺ຈປາເກນ ສກ຺ກາ ເຕລໍ ກາຕຸໍ, ຕໍ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ສາມິສມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ, ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນິຣາມິສເມວ, ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກເມ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ສາສປມຘຸກຈຸຓ຺ຓາທີນິ ເສເທຕ຺ວາ ເອຣຓ຺ຑກຏ຺ຐີນິ ຈ ຠຊ຺ຊິຕ຺ວາ ເອວ ເຕລໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ເຕລໍ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນຫິ ກຕໍ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ສາມິສມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ. ວຕ຺ຖູນໍ ຍາວຊີວິກຕ຺ຕາ ປນ ສວຕ຺ຖຸກປຏິຄ຺ຄຫເຓ ໂທໂສ ນຕ຺ຖີຕິ. ອຕ຺ຕນາ ກຕໍ ສຕ຺ຕາຫໍ ນິຣາມິສປຣິໂຠເຄເນວ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ອຸຄ຺ຄຫິຕເກຫິ ກຕໍ ອນຊ຺ໂຌຫຣຓີຍໍ ພາຫິຣປຣິໂຠເຄ ວຏ຺ຏຕິ, ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກເມປິ ອນາປຕ຺ຕິ.

ເຕລກຣຓຕ຺ຖາຍ ສາສປມຘຸກເອຣຓ຺ຑກຏ຺ຐີນິ ວາ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ກຕໍ ເຕລໍ ສຕ຺ຕາຫກາລິກໍ. ທຸຕິຍທິວເສ ກຕໍ ຉາຫໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຕຕິຍທິວເສ ກຕໍ ປຎ຺ຈາຫໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຈຕຸຕ຺ຖ-ປຎ຺ຈມ-ຉຏ຺ຐສຕ຺ຕາມທິວເສ ກຕໍ ຕທເຫວ ວຏ຺ຏຕິ. ສເຈ ຍາວ ອຣຸຓສ຺ສ ອຸຄ຺ຄມນາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ. ອຏ຺ຐເມ ທິວເສ ກຕໍ ອນຊ຺ໂຌຫຣຓີຍໍ. ອນິສ຺ສຄ຺ຄິຍຕ຺ຕາ ປນ ພາຫິຣປຣິໂຠເຄ ວຏ຺ຏຕິ. ສເຈປິ ນ ກໂຣຕິ, ເຕລຕ຺ຖາຍ ຄຫິຕສາສປາທີນໍ ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກມເນ ທຸກ຺ກຏເມວ. ປາຬິຍໍ ປນ ອນາຄຕານິ ອຎ຺ຎານິປິ ນາຬິເກຣນິມ຺ພໂກສມ຺ພກກຣມນ຺ທອຕສີອາທີນໍ ເຕລານິ ອຕ຺ຖິ, ຕານິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາຫໍ ອຕິກ຺ກາມຍໂຕ ທຸກ຺ກຏໍ ໂຫຕິ. ອຍເມເຕສຸ ວິເສໂສ. ເສສໍ ຍາວກາລິກວຕ຺ຖຸໍ ຍາວຊີວິກວຕ຺ຖຸຎ຺ຈ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ສາມໍປາກສວຕ຺ຖຸກປຸເຣຠຕ຺ຕປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕປຏິຄ຺ຄຫິຕອຸຄ຺ຄຫິຕກວຕ຺ຖຸວິຘານໍ ສພ຺ພໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໖໒໓. ວສາເຕລນ຺ຕິ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ວສານິ ເຠສຊ຺ຊານິ, ອຈ຺ຉວສໍ, ມຈ຺ຉວສໍ, ສຸສຸກາວສໍ, ສູກຣວສໍ, ຄທ຺ຣຠວສ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໒) ເອວໍ ອນຸຎ຺ຎາຕວສານໍ ເຕລໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອຈ຺ຉວສ’’ນ຺ຕິ ວຈເນນ ຐເປຕ຺ວາ ມນຸສ຺ສວສໍ ສພ຺ເພສໍ ອກປ຺ປິຍມໍສານ ວສາ ອນຸຎ຺ຎາຕາ. ມຈ຺ຉຄ຺ຄຫເຓນ ຈ ສຸສຸກາປິ ຄຫິຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ວາຬມຈ຺ຉຕ຺ຕາ ປນ ວິສຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຈ຺ຉາທິຄ຺ຄຫເຓນ ເຈຕ຺ຖ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ກປ຺ປິຍມໍສານໍ ວສາ ອນຸຎ຺ຎາຕາ. ມໍເສສຸ ຫິ ທສມນອຸສ຺ສ-ຫຕ຺ຖິ-ອສ຺ສ-ສຸນຂ-ອຫິ-ສີຫ-ພ຺ຍຄ຺ຆ-ທີປິ-ອຈ຺ຉ-ຕຣຈ຺ຉານໍ ມໍສານິ ອກປ຺ປິຍານິ. ວສາສຸ ເອກາ ມນຸສ຺ສວສາວ. ຂີຣາທີສຸ ອກປ຺ປິຍໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ.

ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນຫິ ກຕນິພ຺ພຏ຺ຏິຕວສາເຕລໍ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ສາມິສມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ. ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສຕ຺ຕາຫໍ ນິຣາມິສເມວ ວຏ຺ຏຕິ. ຍໍ ປນ ຕຕ຺ຖ ສຸຂຸມຣຊສທິສໍ ມໍສໍ ວາ ນ຺ຫາຣຸ ວາ ອຏ຺ຐິ ວາ ໂລຫິຕໍ ວາ ໂຫຕິ, ຕໍ ອພ຺ໂພຫາຣິກໍ. ສເຈ ປນ ວສໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສຍໍ ກໂຣຕິ, ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຈິຕ຺ວາ ປຣິສ຺ສາເວຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາຫໍ ນິຣາມິສປຣິໂຠເຄນ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ນິຣາມິສປຣິໂຠຄຎ຺ຫິ ສນ຺ຘາຍ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ກາເລ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ກາເລ ນິປ຺ປກ຺ກໍ ກາເລ ສໍສຏ຺ຐໍ ເຕລປຣິໂຠເຄນ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໒). ຕຕ຺ຣາປິ ອພ຺ໂພຫາຣິກໍ ອພ຺ໂພຫາຣິກເມວ. ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ປນ ປຏິຄ຺ຄຫິຕຸໍ ວາ ກາຕຸໍ ວາ ນ ວຏ຺ຏຕິເຍວ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ວິກາເລ ເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ວິກາເລ ນິປ຺ປກ຺ກໍ ວິກາເລ ສໍສຏ຺ຐໍ, ຕໍ ເຈ ປຣິຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ຕິຓ຺ຓໍ ທຸກ຺ກຏານໍ. ກາເລ ເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ວິກາເລ ນິປ຺ປກ຺ກໍ ວິກາເລ ສໍສຏ຺ຐໍ, ຕໍ ເຈ ປຣິຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ທຸກ຺ກຏານໍ. ກາເລ ເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ກາເລ ນິປ຺ປກ຺ກໍ ວິກາເລ ສໍສຏ຺ຐໍ, ຕໍ ເຈ ປຣິຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ. ກາເລ ເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ກາເລ ນິປ຺ປກ຺ກໍ ກາເລ ສໍສຏ຺ຐໍ, ຕໍ ເຈ ປຣິຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ, ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ.

ອຸປຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣໍ ປນ ອນ຺ເຕວາສິກາ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ສປ຺ປິນວນີຕວສານິ ເອກໂຕ ປຈິຕ຺ວາ ນິພ຺ພຏ຺ຏິຕານິ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ, ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕີ’’ຕິ? ‘‘ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ, ອາວຸໂສ’’ຕິ. ເຖໂຣ ກິເຣຕ຺ຖ ປກ຺ກເຕລກສເຏ ວິຍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍຕິ. ຕໂຕ ນໍ ອຸຕ຺ຕຣິ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ນວນີເຕ ທຘິຄຸຬິກາ ວາ ຕກ຺ກພິນ຺ທຸ ວາ ໂຫຕິ, ເອຕໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ? ‘‘ເອຕມ຺ປິ, ອາວຸໂສ, ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ຕໂຕ ນໍ ອາຫໍສຸ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ເອກໂຕ ປຈິຕ຺ວາ ສໍສຏ຺ຐານິ ເຕຊວນ຺ຕານິ ໂຫນ຺ຕິ, ໂຣຄໍ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕີ’’ຕິ? ‘‘ສາຘາວຸໂສ’’ຕິ ເຖໂຣ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ.

ມຫາສຸມຕ຺ເຖໂຣ ປນາຫ – ‘‘ກປ຺ປິຍມໍສວສາ ສາມິສປຣິໂຠເຄ ວຏ຺ຏຕິ, ອິຕຣາ ນິຣາມິສປຣິໂຠເຄ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ມຫາປທຸມຕ຺ເຖໂຣ ປນ ‘‘ອິທໍ ກິ’’ນ຺ຕິ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ນນຸ ວາຕາພາຘິກາ ຠິກ຺ຂູ ປຎ຺ຈມູລກສາວຍາຄຸຍໍ ອຈ຺ຉສູກຣເຕລາທີນິ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຍາຄຸໍ ປິວນ຺ຕິ, ສາ ເຕຊຸສ຺ສທຕ຺ຕາ ໂຣຄໍ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອາຫ.

ມຘຸ ນາມ ມກ຺ຂິກາມຘູຕິ ມຘຸກຣີຫິ ນາມ ມຘຸມກ຺ຂິກາຫິ ຂຸທ຺ທກມກ຺ຂິກາຫິ ຠມຣມກ຺ຂິກາຫິ ຈ ກຕໍ ມຘຸ. ຕໍ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ສາມິສປຣິໂຠຄມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ, ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສຕ຺ຕາຫໍ ນິຣາມິສປຣິໂຠຄເມວ ວຏ຺ຏຕິ. ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກເມ ສເຈ ສິເລສສທິສໍ ມຫາມຘຸໍ ຂຓ຺ຑໍ ຂຓ຺ຑໍ ກຕ຺ວາ ຐປິຕໍ, ອິຕຣໍ ວາ ນານາຠາຊເນສຸ, ວຕ຺ຖຸຄຓນາຍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍານິ. ສເຈ ເອກເມວ ຂຓ຺ຑໍ, ເອກຠາຊເນ ວາ ອິຕຣໍ ເອກເມວ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ. ອຸຄ຺ຄຫິຕກໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ, ອຣຸມກ຺ຂນາທີສຸ ອຸປເນຕພ຺ພໍ. ມຘຸປຏລໍ ວາ ມຘຸສິຕ຺ຖກໍ ວາ ສເຈ ມຘຸນາ ອມກ຺ຂິຕໍ ປຣິສຸທ຺ຘໍ, ຍາວຊີວິກໍ. ມຘຸມກ຺ຂິຕໍ ປນ ມຘຸຄຕິກເມວ. ຈີຣິກາ ນາມ ສປກ຺ຂາ ທີຆມກ຺ຂິກາ, ຕຸມ຺ພລນາມິກາ ຈ ອຏ຺ຐິປກ຺ຂາ ກາຬມຫາຠມຣາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕສໍ ອາສເຍສຸ ນິຍ຺ຍາສສທິສໍ ມຘຸ ໂຫຕິ, ຕໍ ຍາວຊີວິກໍ.

ຜາຓິຕໍ ນາມ ອຸຈ຺ຉຸມ຺ຫາ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຸຈ຺ຉຸຣສໍ ອຸປາທາຍ ອປກ຺ກາ ວາ ອວຕ຺ຖຸກປກ຺ກາ ວາ ສພ຺ພາປິ ອວຕ຺ຖຸກາ ອຸຈ຺ຉຸວິກຕິ ຜາຓິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕໍ ຜາຓິຕໍ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ສາມິສມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ, ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສຕ຺ຕາຫໍ ນິຣາມິສເມວ ວຏ຺ຏຕິ. ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກເມ ວຕ຺ຖຸຄຓນາຍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ. ພຫູ ປິຓ຺ຑາ ຈຸຓ຺ເຓຕ຺ວາ ເອກຠາຊເນ ປກ຺ຂິຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ ຆນສນ຺ນິເວສາ, ເອກເມວ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ. ອຸຄ຺ຄຫິຕກໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ, ຆຣຘູປນາທີສຸ ອຸປເນຕພ຺ພໍ. ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫິເຕນ ອປຣິສ຺ສາວິຕອຸຈ຺ຉຸຣເສນ ກຕຜາຓິຕໍ ສເຈ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ກຕໍ, ສາມິສມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ. ສຍໍກຕໍ ນິຣາມິສເມວ ວຏ຺ຏຕິ. ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປນ ສວຕ຺ຖຸກປຏິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ອນຊ຺ໂຌຫຣຓີຍໍ, ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກເມປິ ອນາປຕ຺ຕິ. ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ອປຣິສ຺ສາວິຕປຏິຄ຺ຄຫິເຕນ ກຕມ຺ປິ ອນຊ຺ໂຌຫຣຓີຍເມວ, ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກເມປິ ອນາປຕ຺ຕິ. ເອສ ນໂຍ ອຸຈ຺ຉຸໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ກຕຜາຓິເຕປິ. ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ປນ ປຣິສ຺ສາວິຕປຏິຄ຺ຄຫິຕເກນ ກຕໍ ສເຈ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ກຕໍ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ສາມິສມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ, ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສຕ຺ຕາຫໍ ນິຣາມິສເມວ. ສຍໍກຕໍ ປຸເຣຠຕ຺ຕມ຺ປິ ນິຣາມິສເມວ. ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ປຣິສ຺ສາວິຕປຏິຄ຺ຄຫິເຕນ ກຕໍ ປນ ນິຣາມິສເມວ ສຕ຺ຕາຫໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອຸຄ຺ຄຫິຕກກຕໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ‘‘ຌາມອຸຈ຺ຉຸຜາຓິຕໍ ວາ ໂກຏ຺ຏິຕອຸຈ຺ຉຸຜາຓິຕໍ ວາ ປຸເຣຠຕ຺ຕເມວ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ປນ ‘‘ເອຕໍ ສວຕ຺ຖຸກປກ຺ກໍ ວຏ຺ຏຕິ, ໂນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ອຸຈ຺ຉຸຜາຓິຕໍ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ໂນວຏ຺ຏນກໍ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຍຸຕ຺ຕໍ. ສີຕຸທເກນ ກຕໍ ມຘຸກປຸປ຺ຜຜາຓິຕໍ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ສາມິສໍ ວຏ຺ຏຕິ, ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສຕ຺ຕາຫໍ ນິຣາມິສເມວ. ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກເມ ວຕ຺ຖຸຄຓນາຍ ທຸກ຺ກຏໍ. ຂີຣໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ກຕໍ ມຘຸກຜາຓິຕໍ ຍາວກາລິກໍ. ຂຓ຺ຑສກ຺ຂຣໍ ປນ ຂີຣຊລ຺ລິກໍ ອປເນຕ຺ວາ ໂສເຘນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ວຏ຺ຏຕິ. ມຘຸກປຸປ຺ຜໍ ປນ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ອລ຺ລໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຠຊ຺ຊິຕມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ. ຠຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຕິລາທີຫິ ມິສ຺ສໍ ວາ ອມິສ຺ສໍ ວາ ກຕ຺ວາ ໂກຏ຺ຏິຕມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ. ຍທິ ປນ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເມຣຍຕ຺ຖາຍ ໂຍເຊນ຺ຕິ, ໂຍຊິຕໍ ພີຊໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ກທລີ-ຂຊ຺ຊູຣີ-ອມ຺ພ-ລພຸຊ-ປນສ-ຈິຎ຺ຈາທີນໍ ສພ຺ເພສໍ ຍາວກາລິກຜລານໍ ຜາຓິຕໍ ຍາວກາລິກເມວ. ມຣິຈປກ຺ເກຫິ ຜາຓິຕໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕໍ ຍາວຊີວິກໍ.

ຕານິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ສເຈປິ ສພ຺ພານິປິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ເອກ ຆເຏ ອວິນິພ຺ໂຠຄານິ ກຕ຺ວາ ນິກ຺ຂິປຕິ, ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກເມ ເອກເມວ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ. ວິນິຠຸຕ຺ເຕສຸ ປຎ຺ຈ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍານິ. ສຕ຺ຕາຫໍ ປນ ອນຕິກ຺ກາເມຕ຺ວາ ຄິລາເນນປິ ອຄິລາເນນປິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຍຖາສຸຂໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ສຕ຺ຕວິຘຎ຺ຫິ ໂອທິສ຺ສໍ ນາມ – ພ຺ຍາຘິໂອທິສ຺ສໍ, ປຸຄ຺ຄໂລທິສ຺ສໍ, ກາໂລທິສ຺ສໍ, ສມໂຍທິສ຺ສໍ, ເທໂສທິສ຺ສໍ, ວໂສທິສ຺ສໍ, ເຠສຊ຺ໂຊທິສ຺ສນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ພ຺ຍາຘິໂອທິສ຺ສໍ ນາມ – ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອມນຸສ຺ສິກາພາເຘ ອາມກມໍສໍ ອາມກໂລຫິຕ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໔) ເອວໍ ພ຺ຍາຘິໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ, ຕໍ ເຕເນວ ອາພາເຘນ ອາພາຘິກສ຺ສ ວຏ຺ຏຕິ, ນ ອຎ຺ຎສ຺ສ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ກາເລປິ ວິກາເລປິ ກປ຺ປິຍມ຺ປິ ອກປ຺ປິຍມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິເຍວ.

ປຸຄ຺ຄໂລທິສ຺ສໍ ນາມ – ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂຣມນ຺ຖກສ຺ສ ໂຣມນ຺ຖນໍ. ນ ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ພຫິມຸຂທ຺ວາຣໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ອຊ຺ໂຌຫຣິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໒໗໓) ເອວໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ, ຕໍ ຕສ຺ເສວ ວຏ຺ຏຕິ, ນ ອຎ຺ຎສ຺ສ.

ກາໂລທິສ຺ສໍ ນາມ – ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈຕ຺ຕາຣິ ມຫາວິກຏານິ ທາຕຸໍ – ຄູຖໍ, ມຸຕ຺ຕໍ, ຉາຣິກໍ, ມຕ຺ຕິກ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໘) ເອວໍ ອຫິນາ ທຏ຺ຐກາລໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ, ຕໍ ຕສ຺ມິໍເຍວ ກາເລ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕກມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ, ນ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ.

ສມໂຍທິສ຺ສໍ ນາມ – ‘‘ຄຓໂຠຊເນ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສມຍາ’’ຕິອາທິນາ (ປາຈິ. ໒໑໗) ນເຍນ ຕໍ ຕໍ ສມຍໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ອນຸຎ຺ຎາຕາ ອນາປຕ຺ຕິໂຍ, ຕາ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍເຍວ ສມເຍ ອນາປຕ຺ຕິໂຍ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ອຎ຺ຎທາ.

ເທໂສທິສ຺ສໍ ນາມ – ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອວຣູເປສຸ ປຈ຺ຈນ຺ຕິເມສຸ ຊນປເທສຸ ວິນຍຘຣປຎ຺ຈເມນ ຄເຓນ ອຸປສມ຺ປທ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໕໙) ເອວໍ ປຈ຺ຈນ຺ຕເທເສ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ອນຸຎ຺ຎາຕານິ ອຸປສມ຺ປທາທີນິ, ຕານິ ຕຕ຺ເຖວ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ, ນ ມຊ຺ຌິມເທເສ.

ວໂສທິສ຺ສໍ ນາມ – ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ວສານິ ເຠສຊ຺ຊານີ’’ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໒) ເອວໍ ວສານາເມນ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ, ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ມນຸສ຺ສວສໍ ສພ຺ເພສໍ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍວສານໍ ເຕລໍ ຕໍຕທຕ຺ຖິການໍ ເຕລປຣິໂຠເຄນ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ເຠສຊ຺ໂຊທິສ຺ສໍ ນາມ – ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຎ຺ຈ ເຠສຊ຺ຊານີ’’ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໐-໒໖໑) ເອວໍ ເຠສຊ຺ຊນາເມນ ອນຸຎ຺ຎາຕານິ ອາຫາຣຕ຺ຖໍ ຜຣິຕຸໍ ສມຕ຺ຖານິ ສປ຺ປິນວນີຕເຕລມຘຸຜາຓິຕນ຺ຕິ. ຕານິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຕທຫຸປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ຍຖາສຸຂໍ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສຕິ ປຈ຺ຈເຍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ສຕ຺ຕາຫໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພານິ.

໖໒໔. ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກນ຺ເຕ ອຕິກ຺ກນ຺ຕສຎ຺ຎີ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ສເຈປິ ສາສປມຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ສກິໍ ວາ ອງ຺ຄຸລິຍາ ຄເຫຕ຺ວາ ຊິວ຺ຫາຍ ສາຍນມຕ຺ຕໍ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕພ຺ພເມວ, ປາຈິຕ຺ຕິຍຎ຺ຈ ເທເສຕພ຺ພໍ.

ນ ກາຍິເກນ ປຣິໂຠເຄນ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ ກາໂຍ ວາ ກາເຍ ອຣຸ ວາ ນ ມກ຺ເຂຕພ຺ພໍ. ເຕຫິ ມກ຺ຂິຕານິ ກາສາວກຕ຺ຕຣຍຏ຺ຐິອຸປາຫນປາທກຖລິກມຎ຺ຈປີຐາທີນິປິ ອປຣິໂຠຄານິ. ‘‘ທ຺ວາຣວາຕປານກວາເຏສຸປິ ຫຕ຺ເຖນ ຄຫຓຏ຺ຐານໍ ນ ມກ຺ເຂຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ກສາເວ ປນ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ທ຺ວາຣວາຕປານກວາຏານິ ມກ຺ເຂຕພ຺ພານີ’’ຕິ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອນາປຕ຺ຕິ ອນ຺ໂຕສຕ຺ຕາຫໍ ອຘິຏ຺ເຐຕີຕິ ສຕ຺ຕາຫພ຺ຠນ຺ຕເຣ ສປ຺ປິຎ຺ຈ ເຕລຎ຺ຈ ວສຎ຺ຈ ມຸທ຺ຘນິເຕລໍ ວາ ອພ຺ຠຎ຺ຊນໍ ວາ ມຘຸໍ ອຣຸມກ຺ຂນໍ ຜາຓິຕໍ ຆຣຘູປນໍ ອຘິຏ຺ເຐຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ. ສເຈ ອຘິຏ຺ຐິຕເຕລໍ ອນຘິຏ຺ຐິຕເຕລຠາຊເນ ອາກິຣິຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ຠາຊເນ ເຈ ສຸຂຸມໍ ຉິທ຺ທໍ ປວິຏ຺ຐໍ ປວິຏ຺ຐໍ ເຕລໍ ປຸຣາຓເຕເລນ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣີຍຕິ, ປຸນ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ. ອຖ ມຫາມຸຂໍ ໂຫຕິ, ສຫສາວ ພຫຸເຕລໍ ປວິສິຕ຺ວາ ປຸຣາຓເຕລໍ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣຕິ, ປຸນ ອຘິຏ຺ຐານກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ. ອຘິຏ຺ຐິຕຄຕິກເມວ ຫິ ຕໍ ໂຫຕິ, ເອເຕນ ນເຍນ ອຘິຏ຺ຐິຕເຕລຠາຊເນ ອນຘິຏ຺ຐິຕເຕລາກິຣຓມ຺ປິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໖໒໕. ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ສເຈ ທ຺ວິນ຺ນໍ ສນ຺ຕກໍ ເອເກນ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ອວິຠຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກເມ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ອນາປຕ຺ຕິ, ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ປນ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ສເຈ ເຍນ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ, ໂສ ອິຕຣໍ ຠຓຕິ – ‘‘ອາວຸໂສ, ອິມໍ ເຕລໍ ສຕ຺ຕາຫມຕ຺ຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊ ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ຈ ປຣິໂຠຄໍ ນ ກໂຣຕິ, ກສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ? ນ ກສ຺ສຈິປິ ອາປຕ຺ຕິ. ກສ຺ມາ? ເຍນ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ເຕນ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕຕ຺ຕາ, ອິຕຣສ຺ສ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ.

ວິນສ຺ສຕີຕິ ອປຣິໂຠຄໍ ໂຫຕິ. ຈຕ຺ເຕນາຕິອາທີສຸ ເຍນ ຈິຕ຺ເຕນ ເຠສຊ຺ຊໍ ຈຕ຺ຕຎ຺ຈ ວນ຺ຕຎ຺ຈ ມຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ໂຫຕິ, ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ຈຕ຺ຕໍ ວນ຺ຕໍ ມຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ ປຸຄ຺ຄໂລ ອນເປກ຺ໂຂຕິ ວຸຈ຺ຈຕ຺ຕິ, ເອວໍ ອນເປກ຺ໂຂ ສາມເຓຣສ຺ສ ທຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທໍ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ? ‘‘ເອວໍ ອນ຺ໂຕສຕ຺ຕາເຫ ທຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ລຠິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ມຫາສຸມຕ຺ເຖໂຣ ອາຫ. ມຫາປທຸມຕ຺ເຖໂຣ ປນາຫ – ‘‘ນຍິທໍ ຍາຈິຕພ຺ພໍ, ອນ຺ໂຕສຕ຺ຕາເຫ ທິນ຺ນສ຺ສ ຫິ ປຸນ ປຣິໂຠເຄ ອາປຕ຺ຕິເຍວ ນຕ຺ຖິ. ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກນ຺ຕສ຺ສ ປນ ປຣິໂຠເຄ ອນາປຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖມິທໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ເອວໍ ທິນ຺ນໍ ເຠສຊ຺ຊໍ ສເຈ ສາມເຓໂຣ ອຠິສງ຺ຂຣິຕ຺ວາ ວາ ອນຠິສງ຺ຂຣິຕ຺ວາ ວາ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ນຕ຺ຖຸກມ຺ມຕ຺ຖໍ ທເທຍ຺ຍ, ຄເຫຕ຺ວາ ນຕ຺ຖຸກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພໍ. ສເຈ ພາໂລ ໂຫຕິ, ທາຕຸໍ ນ ຊານາຕິ, ອຎ຺ເຎນ ຠິກ຺ຂຸນາ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ – ‘‘ອຕ຺ຖິ ເຕ, ສາມເຓຣ, ເຕລ’’ນ຺ຕິ ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ, ອຕ຺ຖີ’’ຕິ. ‘‘ອາຫຣ, ເຖຣສ຺ສ ເຠສຊ຺ຊໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ເອວມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

ກຖິນສມຸຏ຺ຐານໍ, ອກິຣິຍໍ, ໂນສຎ຺ຎາວິໂມກ຺ຂໍ, ອຈິຕ຺ຕກໍ, ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊໍ, ກາຍກມ຺ມວຈີກມ຺ມໍ,

ຕິຈິຕ຺ຕໍ, ຕິເວທນນ຺ຕິ.

ເຠສຊ຺ຊສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ວສ຺ສິກສາຏິກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໖໒໖. ເຕນ ສມເຍນາຕິ ວສ຺ສິກສາຏິກສິກ຺ຂາປທໍ. ຕຕ຺ຖ ວສ຺ສິກສາຏິກາ ອນຸຎ຺ຎາຕາຕິ ຈີວຣກ຺ຂນ຺ຘເກ ວິສາຂາວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ (ມຫາວ. ໓໔໙ ອາທໂຍ) ອນຸຎ຺ຎາຕາ. ປຏິກຈ຺ເຈວາຕິ ປຸເຣເຍວ.

໖໒໗. ມາໂສ ເສໂສ ຄິມ຺ຫານນ຺ຕິ ຈຕຸນ຺ນໍ ຄິມ຺ຫມາສານໍ ເອໂກ ປຈ຺ຉິມມາໂສ ເສໂສ. ກຕ຺ວາຕິ ສິພ຺ພນຣຊນກປ຺ປປຣິໂຍສາເນນ ນິຏ຺ຐເປຕ຺ວາ. ກໂຣນ຺ເຕນ ຈ ເອກເມວ ກຕ຺ວາ ສມເຍ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ, ທ຺ເວ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ.

ອຕິເຣກມາເສ ເສເສ ຄິມ຺ຫາເນຕິ ຄິມ຺ຫານນາມເກ ອຕິເຣກມາເສ ເສເສ.

ອຕິເຣກທ຺ຘມາເສ ເສເສ ຄິມ຺ຫາເນ ກຕ຺ວາ ນິວາເສຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ຐຕ຺ວາ ວສ຺ສິກສາຏິກາຍ ປຣິເຍສນກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ກຣຓກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ນິວາສນກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ອຘິຏ຺ຐານກ຺ເຂຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ເຂຕ຺ຕໍ, ກຸຈ຺ຉິສມໂຍ ປິຏ຺ຐິສມໂຍຕິ ທຸວິໂຘ ສມໂຍ, ປິຏ຺ຐິສມຍຈຕຸກ຺ກໍ ກຸຈ຺ຉິສມຍຈຕຸກ຺ກນ຺ຕິ ທ຺ເວ ຈຕຸກ຺ການິ ຈ ເວທິຕພ຺ພານິ.

ຕຕ຺ຖ ເຊຏ຺ຐມູລປຸຓ຺ຓມາສິຍາ ປຈ຺ຉິມປາຏິປທທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ກາຬປກ຺ຂຸໂປສຖາ, ອຍເມໂກ ອທ຺ຘມາໂສ ປຣິເຍສນກ຺ເຂຕ຺ຕຎ຺ເຈວ ກຣຓກ຺ເຂຕ຺ຕຎ຺ຈ. ເອຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ອນ຺ຕເຣ ວສ຺ສິກສາຏິກໍ ອລທ຺ຘໍ ປຣິເຍສິຕຸໍ ລທ຺ຘໍ ກາຕຸຎ຺ຈ ວຏ຺ຏຕິ, ນິວາເສຕຸໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸຎ຺ຈ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ກາຬປກ຺ຂຸໂປສຖສ຺ສ ປຈ຺ຉິມປາຏິປທທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ອາສາຬ຺ຫີປຸຓ຺ຓມາ, ອຍເມໂກ ອທ຺ຘມາໂສ ປຣິເຍສນກຣຓນິວາສນານໍ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ເຂຕ຺ຕໍ. ເອຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ອນ຺ຕເຣ ປຣິເຍສິຕຸໍ ກາຕຸໍ ນິວາເສຕຸຎ຺ຈ ວຏ຺ຏຕິ, ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍເຍວ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ອາສາຬ຺ຫີປຸຓ຺ຓມາສິຍາ ປຈ຺ຉິມປາຏິປທທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມາ, ອິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາສາ ປຣິເຍສນກຣຓນິວາສນາຘິຏ຺ຐານານໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ເຂຕ຺ຕໍ. ເອຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ອນ຺ຕເຣ ອລທ຺ຘໍ ປຣິເຍສິຕຸໍ ລທ຺ຘໍ ກາຕຸໍ ນິວາເສຕຸໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸຎ຺ຈ ວຏ຺ຏຕິ. ອິທໍ ຕາວ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ເຂຕ຺ຕໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມາສິຍາ ປນ ປຈ຺ຉິມປາຏິປທທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ເຊຏ຺ຐມູລປຸຓ຺ຓມາ, ອິເມ ສຕ຺ຕ ມາສາ ປິຏ຺ຐິສມໂຍ ນາມ. ເອຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ອນ຺ຕເຣ ‘‘ກາໂລ ວສ຺ສິກສາຏິກາຍາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ສຕຸປ຺ປາທໍ ກຕ຺ວາ ອຎ຺ຎາຕກອປ຺ປວາຣິຕຏ຺ຐານໂຕ ວສ຺ສິກສາຏິກຈີວຣໍ ນິປ຺ຜາເທນ຺ຕສ຺ສ ອິມິນາ ສິກ຺ຂາປເທນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ‘‘ເທຖ ເມ ວສ຺ສິກສາຏິກຈີວຣ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາ ນິປ຺ຜາເທນ຺ຕສ຺ສ ອຎ຺ຎາຕກວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສິກ຺ຂາປເທນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ສຕຸປ຺ປາທໍ ກຕ຺ວາ ຎາຕກປວາຣິຕຏ຺ຐານໂຕ ນິປ຺ຜາເທນ຺ຕສ຺ສ ອິມິນາວ ສິກ຺ຂາປເທນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາ ນິປ຺ຜາເທນ຺ຕສ຺ສ ອຎ຺ຎາຕກວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສິກ຺ຂາປເທນ ອນາປຕ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ປຣິວາເຣ –

‘‘ມາຕຣໍ ຈີວຣໍ ຍາເຈ, ໂນ ຈ ສງ຺ເຆ ປຣິຓຕໍ;

ເກນສ຺ສ ໂຫຕິ ອາປຕ຺ຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ ຈ ຎາຕເກ;

ປຎ຺ຫາ ເມສາ ກຸສເລຫິ ຈິນ຺ຕິຕາ’’ຕິ. (ປຣິ. ໔໘໑);

ອຍຎ຺ຫິ ປຎ຺ໂຫ ອິມມຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ໂຕຕິ. ເອວໍ ປິຏ຺ຐິສມຍຈຕຸກ຺ກໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ເຊຏ຺ຐມູລປຸຓ຺ຓມາສິຍາ ປນ ປຈ຺ຉິມປາຏິປທທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມາ, ອິເມ ປຎ຺ຈ ມາສາ ກຸຈ຺ຉິສມໂຍ ນາມ. ເອຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ອນ຺ຕເຣ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສຕຸປ຺ປາທໍ ກຕ຺ວາ ອຎ຺ຎາຕກອປ຺ປວາຣິຕຏ຺ຐານໂຕ ວສ຺ສິກສາຏິກຈີວຣໍ ນິປ຺ຜາເທນ຺ຕສ຺ສ ວຕ຺ຕເຠເທ ທຸກ຺ກຏໍ. ເຍ ມນຸສ຺ສາ ປຸພ຺ເພປິ ວສ຺ສິກສາຏິກຈີວຣໍ ເທນ຺ຕິ, ອິເມ ປນ ສເຈປິ ອຕ຺ຕໂນ ອຎ຺ຎາຕກອປ຺ປວາຣິຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ວຕ຺ຕເຠໂທ ນຕ຺ຖິ, ເຕສຸ ສຕຸປ຺ປາທກຣຓສ຺ສ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ. ວິຎ຺ຎຕິໍ ກຕ຺ວາ ນິປ຺ຜາເທນ຺ຕສ຺ສ ອຎ຺ຎາຕກວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສິກ຺ຂາປເທນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ອິທໍ ປນ ປກຕິຍາ ວສ຺ສິກສາຏິກທາຍເກສຸປິ ໂຫຕິເຍວ. ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ສຕຸປ຺ປາທໍ ກຕ຺ວາ ຎາຕກປວາຣິຕຏ຺ຐານໂຕ ນິປ຺ຜາເທນ຺ຕສ຺ສ ອິມິນາ ສິກ຺ຂາປເທນ ອນາປຕ຺ຕິ. ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາ ນິປ຺ຜາເທນ຺ຕສ຺ສ ອຎ຺ຎາຕກວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສິກ຺ຂາປເທນ ອນາປຕ຺ຕິ. ‘‘ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ເທຖ ເມ’’ຕິ ອິທຎ຺ຫິ ປຣິເຍສນກາເລ ອຎ຺ຎາຕກອປ຺ປວາຣິເຕເຍວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ກຸຈ຺ຉິສມຍຈຕຸກ຺ກໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ນຄ຺ໂຄ ກາຍໍ ໂອວສ຺ສາເປຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸທກຜຸສິຕຄຓນາຍ ອກຕ຺ວາ ນ຺ຫານປຣິໂຍສານວເສນ ປໂຍເຄ ປໂຍເຄ ທຸກ຺ກເຏນ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ໂສ ຈ ໂຂ ວິວຏງ຺ຄເຓ ອາກາສໂຕ ປຕິຕອຸທເກເນວ ນ຺ຫາຍນ຺ໂຕ. ນ຺ຫານໂກຏ຺ຐກວາປິອາທີສຸ ຆເຏຫິ ອາສິຕ຺ຕອຸທເກນ ວາ ນ຺ຫາຍນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ.

ວສ຺ສໍ ອຸກ຺ກຑ຺ຒິຍຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ສເຈ ກຕປຣິເຍສິຕາຍ ວສ຺ສິກສາຏິກາຍ ຄິມ຺ຫານໍ ປຈ຺ຉິມ ມາສໍ ເຂເປຕ຺ວາ ປຸນ ວສ຺ສານສ຺ສ ປຐມມາສໍ ອຸກ຺ກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ຄິມ຺ຫານໍ ປຈ຺ຉິມມາສເມວ ກໂຣນ຺ຕິ, ວສ຺ສິກສາຏິກາ ໂຘວິຕ຺ວາ ນິກ຺ຂິປິຕພ຺ພາ. ອນຘິຏ຺ຐິຕາ ອວິກປ຺ປິຕາ ທ຺ເວ ມາເສ ປຣິຫາຣໍ ລຠຕິ, ວສ຺ສູປນາຍິກທິວເສ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພາ. ສເຈ ສຕິສມ຺ໂມເສນ ວາ ອປ຺ປໂຫນກຠາເວນ ວາ ອກຕາ ໂຫຕິ, ເຕ ຈ ທ຺ເວ ມາເສ ວສ຺ສານສ຺ສ ຈ ຈາຕຸມາສນ຺ຕິ ຉ ມາເສ ປຣິຫາຣໍ ລຠຕິ. ສເຈ ປນ ກຕ຺ຕິກມາເສ ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຣີຍຕິ, ອປເຣປິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາເສ ລຠຕິ, ເອວໍ ທສ ມາສາ ໂຫນ຺ຕິ. ຕໂຕ ປຣມ຺ປິ ສຕິຍາ ປຈ຺ຈາສາຍ ມູລຈີວຣໍ ກຕ຺ວາ ຐເປນ຺ຕສ຺ສ ເອກມາສນ຺ຕິ ເອວໍ ເອກາທສ ມາເສ ປຣິຫາຣໍ ລຠຕິ. ສເຈ ປນ ເອກາຫທ຺ວີຫາທິວເສນ ຍາວ ທສາຫານາຄຕາຍ ວສ຺ສູປນາຍິກາຍ ອນ຺ໂຕວສ຺ເສ ວາ ລທ຺ຘາ ເຈວ ນິຏ຺ຐິຕາ ຈ, ກທາ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພາຕິ ເອຕໍ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ນ ວິຈາຣິຕໍ. ລທ຺ຘທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອນ຺ໂຕທສາເຫ ນິຏ຺ຐິຕາ ປນ ຕສ຺ມິໍເຍວ ອນ຺ໂຕທສາເຫ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພາ. ທສາຫາຕິກ຺ກເມ ນິຏ຺ຐິຕາ ຕທເຫວ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພາ. ທສາເຫ ອປ຺ປໂຫນ຺ເຕ ຈີວຣກາລໍ ນາຕິກ຺ກເມຕພ຺ພາຕິ ອຍໍ ໂນ ອຕ຺ຕໂນມຕິ. ກສ຺ມາ? ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕິຈີວຣໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ນ ວິກປ຺ເປຕຸໍ; ວສ຺ສິກສາຏິກໍ ວສ຺ສານໍ ຈາຕຸມາສໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ, ຕໂຕ ປຣໍ ວິກປ຺ເປຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໕໘) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ວສ຺ສູປນາຍິກໂຕ ປຸພ຺ເພ ທສາຫາຕິກ຺ກເມປິ ອນາປຕ຺ຕິ. ‘‘ທສາຫປຣມໍ ອຕິເຣກຈີວຣໍ ຘາເຣຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໔໖໒) ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ເອກາຫທ຺ວີຫາທິວເສນ ຍາວ ທສາຫານາຄຕາຍ ວສ຺ສູປນາຍິກາຍ ອນ຺ໂຕວສ຺ເສ ວາ ລທ຺ຘາ ເຈວ ນິຏ຺ຐິຕາ ຈ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອນ຺ໂຕທສາເຫ ວາ ຕທຫຸ ວາ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພາ, ທສາເຫ ອປ຺ປໂຫນ຺ເຕ ຈີວຣກາລໍ ນາຕິກ຺ກເມຕພ຺ພາ.

ຕຕ຺ຖ ສິຍາ ‘‘ວສ຺ສານໍ ຈາຕຸມາສໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ‘‘ຈາຕຸມາສພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຍທາ ວາ ຕທາ ວາ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ຍທິ ເອວໍ, ‘‘ກຓ຺ຑຸປ຺ປຏິຈ຺ຉາທິໍ ຍາວ ອາພາຘາ ອຘິຏ຺ຐາຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ສາປິ, ຈ ທສາຫໍ ອຕິກ຺ກາເມຕພ຺ພາ ສິຍາ. ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ‘‘ທສາຫປຣມໍ ອຕິເຣກຈີວຣໍ ຘາເຣຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ຕສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ຕເມວ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ອຎ຺ຎໍ ວາ ອຈລໍ ກາຣຓໍ ລຠິຕ຺ວາ ຉຑ຺ເຑຕພ຺ພໍ. ອປິຈ ກຸຣຸນ຺ທິຍມ຺ປິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍາວສາເນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ກທາ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພາ? ລທ຺ຘທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອນ຺ໂຕທສາເຫ ນິຏ຺ຐິຕາ ປນ ຕສ຺ມິໍເຍວ ອນ຺ໂຕທສາເຫ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພາ. ຍທິ ນປ຺ປໂຫຕິ ຍາວ ກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມາ ປຣິຫາຣໍ ລຠຕີ’’ຕິ.

໖໓໐. ອຈ຺ຉິນ຺ນຈີວຣສ຺ສາຕິ ເອຕໍ ວສ຺ສິກສາຏິກເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕສຎ຺ຫິ ນຄ຺ຄານໍ ກາໂຍວສ຺ສາປເນ ອນາປຕ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ມຫຄ຺ຆວສ຺ສິກສາຏິກໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ນ຺ຫາຍນ຺ຕສ຺ສ ໂຈຣຸປທ຺ທໂວ ອາປທາ ນາມ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ຉສມຸຏ຺ຐານໍ, ກິຣິຍໍ, ໂນສຎ຺ຎາວິໂມກ຺ຂໍ, ອຈິຕ຺ຕກໍ, ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊໍ, ກາຍກມ຺ມວຈີກມ຺ມໍ, ຕິຈິຕ຺ຕໍ, ຕິເວທນນ຺ຕິ.

ວສ຺ສິກສາຏິກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ຈີວຣອຈ຺ຉິນ຺ທນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໖໓໑. ເຕນ ສມເຍນາຕິ ຈີວຣອຈ຺ຉິນ຺ທນສິກ຺ຂາປທໍ. ຕຕ຺ຖ ຍມ຺ປິ ຕ຺ຍາຫນ຺ຕິ ຍມ຺ປິ ເຕ ອຫໍ. ໂສ ກິຣ ‘‘ມມ ປຕ຺ຕຈີວຣອຸປາຫນປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓານິ ວຫນ຺ໂຕ ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ຈາຣິກໍ ປກ຺ກມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອທາສິ. ເຕເນວມາຫ. ອຈ຺ຉິນ຺ທີຕິ ພລກ຺ກາເຣນ ອຄ຺ຄເຫສິ, ສກສຎ຺ຎາຍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ປນສ຺ສ ປາຣາຊິກໍ ນຕ຺ຖິ, ກິລເມຕ຺ວາ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ອາປຕ຺ຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ.

໖໓໓. ສຍໍ ອຈ຺ຉິນ຺ທຕິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ເອກໍ ຈີວຣໍ ເອກາພທ຺ຘານິ ຈ ພຫູນິ ອຈ຺ຉິນ຺ທໂຕ ເອກາ ອາປຕ຺ຕິ. ເອກໂຕ ອພທ຺ຘານິ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ຐິຕານິ ຈ ພຫູນິ ອຈ຺ຉິນ຺ທໂຕ ‘‘ສງ຺ຆາຏິໍ ອາຫຣ, ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ອາຫຣາ’’ຕິ ເອວໍ ອາຫຣາປຍໂຕ ຈ ວຕ຺ຖຸຄຓນາຍ ອາປຕ຺ຕິໂຍ. ‘‘ມຍາ ທິນ຺ນານິ ສພ຺ພານິ ອາຫຣາ’’ຕິ ວທໂຕປິ ເອກວຈເນເນວ ສມ຺ພຫຸລາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ.

ອຎ຺ຎໍ ອາຓາເປຕິ ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາຕິ ‘‘ຈີວຣໍ ຄຓ຺ຫາ’’ຕິ ອາຓາເປຕິ, ເອກໍ ທຸກ຺ກຏໍ. ອາຓຕ຺ໂຕ ພຫູນິ ຄຓ຺ຫາຕິ, ເອກໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ‘‘ສງ຺ຆາຏິໍ ຄຓ຺ຫ, ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ຄຓ຺ຫາ’’ຕິ ວທໂຕ ວາຈາຍ ວາຈາຍ ທຸກ຺ກຏໍ. ‘‘ມຍາ ທິນ຺ນານິ ສພ຺ພານິ ຄຓ຺ຫາ’’ຕິ ວທໂຕ ເອກວາຈາຍ ສມ຺ພຫຸລາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ.

໖໓໔. ອຎ຺ຎໍ ປຣິກ຺ຂາຣນ຺ຕິ ວິກປ຺ປນຸປຄປຈ຺ຉິມຈີວຣໍ ຐເປຕ຺ວາ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອນ຺ຕມໂສ ສູຈິມ຺ປິ. ເວເຐຕ຺ວາ ຐປິຕສູຈີສຸປິ ວຕ຺ຖຸຄຓນາຍ ທຸກ຺ກຏານິ. ສິຖິລເວຐິຕາສຸ ເອວໍ. ຄາຬ຺ຫໍ ກຕ຺ວາ ພທ຺ຘາສຸ ປນ ເອກເມວ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສູຈິຆເຣ ປກ຺ຂິຕ຺ຕາສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຖວິກາຍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ສິຖິລພທ຺ຘ ຄາຬ຺ຫພທ຺ເຘສຸ ຕິກຏຸກາທີສຸ ເຠສຊ຺ເຊສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

໖໓໕. ໂສ ວາ ເທຕີຕິ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ຫາກໍເຍວ ອິທໍ ສາຣຸປ຺ປ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ວາ ເທຕິ, ອຖ ວາ ປນ ‘‘ອາວຸໂສ, ມຍໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ‘ວຕ຺ຕປຏິປຕ຺ຕິໍ ກຣິສ຺ສຕິ, ອມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕິເກ ອຸປຊ຺ຌໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສຕິ, ຘມ຺ມໍ ປຣິຍາປຸຓິສ຺ສຕີ’ຕິ ຈີວຣໍ ອທມ຺ຫ, ໂສ ທານິ ຕ຺ວໍ ນ ວຕ຺ຕໍ ກໂຣສິ, ນ ອຸປຊ຺ຌໍ ຄຓ຺ຫາສິ, ນ ຘມ຺ມໍ ປຣິຍາປຸຓາສີ’’ຕິ ເອວມາທີນິ ວຸຕ຺ໂຕ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຈີວຣຕ຺ຖາຍ ມຎ຺ເຎ ຠຓຖ, ອິທໍ ໂວ ຈີວຣ’’ນ຺ຕິ ເທຕິ, ເອວມ຺ປິ ໂສ ວາ ເທຕິ. ທິສາປກ຺ກນ຺ຕໍ ວາ ປນ ທຫຣໍ ‘‘ນິວຕ຺ເຕຖ ນ’’ນ຺ຕິ ຠຓຕິ, ໂສ ນ ນິວຕ຺ຕຕິ. ຈີວຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຣຸນ຺ຘຖາຕິ, ເອວໍ ເຈ ນິວຕ຺ຕຕິ, ສາຘຸ. ສເຈ ‘‘ປຕ຺ຕຈີວຣຕ຺ຖາຍ ມຎ຺ເຎ ຕຸມ຺ເຫ ຠຓຖ, ຄຓ຺ຫຖ ນ’’ນ຺ຕິ ເທຕິ. ເອວມ຺ປິ ໂສ ວາ ເທຕິ, ວິພ຺ຠນ຺ຕໍ ວາ ທິສ຺ວາ ‘‘ມຍໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ‘ວຕ຺ຕໍ ກຣິສ຺ສຕີ’ຕິ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ອທມ຺ຫ, ໂສ ທານິ ຕ຺ວໍ ວິພ຺ຠມິຕ຺ວາ ຈຣສີ’’ຕິ ວທຕິ. ອິຕໂຣ ‘‘ຄຓ຺ຫຖ ຕຸມ຺ຫາກໍ ປຕ຺ຕຈີວຣ’’ນ຺ຕິ ເທຕິ, ເອວມ຺ປິ ໂສ ວາ ເທຕິ. ‘‘ມມ ສນ຺ຕິເກ ອຸປຊ຺ຌໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ເສວ ເທມິ, ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ນ ເທມິ. ວຕ຺ຕໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ເສວ ເທມິ, ອກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ນ ເທມິ, ຘມ຺ມໍ ປຣິຍາປຸຓນ຺ຕສ຺ເສວ ເທມິ, ອປຣິຍາປຸຓນ຺ຕສ຺ສ ນ ເທມິ, ອວິພ຺ຠມນ຺ຕສ຺ເສວ ເທມິ, ວິພ຺ຠມນ຺ຕສ຺ສ ນ ເທມີ’’ຕິ ເອວໍ ປນ ທາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ທທໂຕ ທຸກ຺ກຏໍ. ອາຫຣາເປຕຸໍ ປນ ວຏ຺ຏຕິ. ຈຊິຕ຺ວາ ທິນ຺ນໍ ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຠຓ຺ຑຄ຺ເຆນ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວາຕິ.

ຕິສມຸຏ຺ຐານໍ – ກາຍຈິຕ຺ຕໂຕ ວາຈາຈິຕ຺ຕໂຕ ກາຍວາຈາຈິຕ຺ຕໂຕ ຈ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ກິຣິຍໍ, ສຎ຺ຎາວິໂມກ຺ຂໍ, ສຈິຕ຺ຕກໍ, ໂລກວຊ຺ຊໍ, ກາຍກມ຺ມວຈີກມ຺ມໍ, ອກຸສລຈິຕ຺ຕໍ, ທຸກ຺ຂເວທນນ຺ຕິ.

ຈີວຣອຈ຺ຉິນ຺ທນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ສຸຕ຺ຕວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໖໓໖. ເຕນ ສມເຍນາຕິ ສຸຕ຺ຕວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສິກ຺ຂາປທໍ. ຕຕ຺ຖ ໂຂມນ຺ຕິ ໂຂມວາເກຫິ ກຕສຸຕ຺ຕໍ. ກປ຺ປາສິກນ຺ຕິ ກປ຺ປາສໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ. ໂກເສຍ຺ຍນ຺ຕິ ໂກສິຍໍສູຫິ ກນ຺ຕິຕ຺ວາ ກຕສຸຕ຺ຕໍ. ກມ຺ພລນ຺ຕິ ເອຬກໂລມສຸຕ຺ຕໍ. ສາຓນ຺ຕິ ສາຓວາກສຸຕ຺ຕໍ. ຠງ຺ຄນ຺ຕິ ປາເຏກ຺ກໍ ວາກສຸຕ຺ຕເມວາຕິ ເອເກ. ເອເຕຫິ ປຎ຺ຈຫິ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ກຕສຸຕ຺ຕໍ ປນ ‘‘ຠງ຺ຄ’’ນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ວາຍາເປຕິ ປໂຍເຄ ປໂຍເຄ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ສເຈ ຕນ຺ຕວາຍສ຺ສ ຕຸຣິເວມາທີນິ ນຕ຺ຖິ, ຕານິ ‘‘ອຣຎ຺ຎໂຕ ອາຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວາສິໍ ວາ ຜຣສຸໍ ວາ ນິເສຕິ, ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍໍ ຍໍ ອຸປກຣຓຕ຺ຖາຍ ວາ ຈີວຣວາຍນຕ຺ຖາຍ ວາ ກໂຣຕິ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ຕນ຺ຕວາຍສ຺ສ ປໂຍເຄ ປໂຍເຄ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ. ທີຆໂຕ ວິທຕ຺ຖິມຕ຺ເຕ ຕິຣິຍຎ຺ຈ ຫຕ຺ຖມຕ຺ເຕ ວີເຕ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ປນ ‘‘ຍາວ ປຣິໂຍສານໍ ວາຍາເປນ຺ຕສ຺ສ ຜລເກ ຜລເກ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕມ຺ປິ ອິທເມວ ປມາຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວິກປ຺ປນຸປຄປຈ຺ຉິມຎ຺ຫິ ຈີວຣສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ.

ອປິເຈຕ຺ຖ ເອວໍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ – ສຸຕ຺ຕໍ ຕາວ ສາມໍ ວິຎ຺ຎາປິຕໍ ອກປ຺ປິຍໍ, ເສສໍ ຎາຕກາທິວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ກປ຺ປິຍໍ. ຕນ຺ຕວາໂຍປິ ອຎ຺ຎາຕກອປ຺ປວາຣິໂຕ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ລທ຺ໂຘ ອກປ຺ປິໂຍ, ເສໂສ ກປ຺ປິໂຍ. ຕຕ຺ຖ ອກປ຺ປິຍສຸຕ຺ຕໍ ອກປ຺ປິຍຕນ຺ຕວາເຍນ ວາຍາເປນ຺ຕສ຺ສ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ. ເຕເນວ ປນ ກປ຺ປິຍສຸຕ຺ຕໍ ວາຍາເປນ຺ຕສ຺ສ ຍຖາ ປຸພ຺ເພ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ, ເອວໍ ທຸກ຺ກຏໍ. ເຕເນວ ກປ຺ປິຍໍ ອກປ຺ປິຍຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕໍ ວາຍາເປນ຺ຕສ຺ສ ຍທິ ປຈ຺ຉິມຈີວຣປ຺ປມາເຓນ ເອໂກ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ສຸທ຺ຘກປ຺ປິຍສຸຕ຺ຕມໂຍ, ເອໂກ ອກປ຺ປິຍສຸຕ຺ຕມໂຍຕິ ເອວໍ ເກທາຣພທ຺ຘໍ ວິຍ ຈີວຣໍ ໂຫຕິ, ອກປ຺ປິຍສຸຕ຺ຕມເຍ ປຣິຈ຺ເຉເທ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ອິຕຣສ຺ມິໍ ຕເຖວ ທຸກ຺ກຏໍ. ຍທິ ຕໂຕ ອູນປຣິຈ຺ເຉທາ ໂຫນ຺ຕິ, ອນ຺ຕມໂສ ອຈ຺ຉິມຓ຺ຑລປ຺ປມາຓາປິ, ສພ຺ພປຣິຈ຺ເຉເທສຸ ປຣິຈ຺ເຉທຄຓນາຍ ທຸກ຺ກຏໍ. ອຖ ເອກນ຺ຕຣິເກນ ວາ ສຸຕ຺ເຕນ ທີຆໂຕ ວາ ກປ຺ປິຍໍ ຕິຣິຍໍ ອກປ຺ປິຍໍ ກຕ຺ວາ ວີຕໍ ໂຫຕິ, ຜລເກ ຜລເກ ທຸກ຺ກຏໍ. ກປ຺ປິຍຕນ຺ຕວາເຍນປິ ອກປ຺ປິຍສຸຕ຺ຕໍ ວາຍາເປນ຺ຕສ຺ສ ຍຖາ ປຸພ຺ເພ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ, ເອວໍ ທຸກ຺ກຏໍ. ເຕເນວ ກປ຺ປິຍຎ຺ຈ ອກປ຺ປິຍຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕໍ ວາຍາເປນ຺ຕສ຺ສ ສເຈ ປຈ຺ຉິມຈີວຣປ຺ປມາຓາ ອູນກາ ວາ ອກປ຺ປິຍສຸຕ຺ຕປຣິຈ຺ເຉທາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕສຸ ປຣິຈ຺ເຉທຄຓນາຍ ທຸກ຺ກຏໍ. ກປ຺ປິຍສຸຕ຺ຕປຣິຈ຺ເຉເທສຸ ອນາປຕ຺ຕິ. ອຖ ເອກນ຺ຕຣິເກນ ວາ ສຸຕ຺ເຕນ ທີຆໂຕ ວາ ກປ຺ປິຍໍ ຕິຣິຍໍ ອກປ຺ປິຍໍ ກຕ຺ວາ ວີຕໍ ໂຫຕິ, ຜລເກ ຜລເກ ທຸກ຺ກຏໍ.

ຍທິ ປນ ທ຺ເວ ຕນ຺ຕວາຍາ ໂຫນ຺ຕິ, ເອໂກ ກປ຺ປິໂຍ ເອໂກ ອກປ຺ປິໂຍ, ສຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ອກປ຺ປິຍໍ, ເຕ ເຈ ວາເຣນ ວິນນ຺ຕິ, ອກປ຺ປິຍຕນ຺ຕວາເຍນ ວີເຕ ຜລເກ ຜລເກ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ອູນຕເຣ ທຸກ຺ກຏໍ. ອິຕເຣນ ວີເຕ ອຸຠຍຕ຺ຖ ທຸກ຺ກຏໍ. ສເຈ ທ຺ເວປິ ເວມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອກໂຕ ວິນນ຺ຕິ, ຜລເກ ຜລເກ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ອຖ ສຸຕ຺ຕໍ ກປ຺ປິຍໍ, ຈີວຣຎ຺ຈ ເກທາຣພທ຺ຘາທີຫິ ສປຣິຈ຺ເຉທໍ, ອກປ຺ປິຍຕນ຺ຕວາເຍນ ວີເຕ ປຣິຈ຺ເຉເທ ປຣິຈ຺ເຉເທ ທຸກ຺ກຏໍ, ອິຕເຣນ ວີເຕ ອນາປຕ຺ຕິ. ສເຈ ທ຺ເວປິ ເວມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອກໂຕ ວິນນ຺ຕິ, ຜລເກ ຜລເກ ທຸກ຺ກຏໍ. ອຖ ສຸຕ຺ຕມ຺ປິ ກປ຺ປິຍຎ຺ຈ ອກປ຺ປິຍຎ຺ຈ, ເຕ ເຈ ວາເຣນ ວິນນ຺ຕິ, ອກປ຺ປິຍຕນ຺ຕວາເຍນ ອກປ຺ປິຍສຸຕ຺ຕມເຍສຸ ປຈ຺ຉິມຈີວຣປ຺ປມາເຓສຸ ປຣິຈ຺ເຉເທສຸ ວີເຕສຸ ປຣິຈ຺ເຉທຄຓນາຍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ອູນກຕເຣສຸ ກປ຺ປິຍສຸຕ຺ຕມເຍສຸ ຈ ທຸກ຺ກຏໍ. ກປ຺ປິຍຕນ຺ຕວາເຍນ ອກປ຺ປິຍສຸຕ຺ຕມເຍສຸ ປມາຓຍຸຕ຺ເຕສຸ ວາ ອູນເກສຸ ວາ ທຸກ຺ກຏເມວ. ກປ຺ປິຍສຸຕ຺ຕມເຍສຸ ອນາປຕ຺ຕິ.

ອຖ ເອກນ຺ຕຣິເກນ ວາ ສຸຕ຺ເຕນ ທີຆໂຕ ວາ ອກປ຺ປິຍໍ ຕິຣິຍໍ ກປ຺ປິຍໍ ກຕ຺ວາ ວິນນ຺ຕິ, ອຸໂຠປິ ວາ ເຕ ເວມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອກໂຕ ວິນນ຺ຕິ, ອປຣິຈ຺ເຉເທ ຈີວເຣ ຜລເກ ຜລເກ ທຸກ຺ກຏໍ, ສປຣິຈ຺ເຉເທ ປຣິຈ຺ເຉທວເສນ ທຸກ຺ກຏານີຕິ. ອຍໍ ປນ ອຕ຺ໂຖ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອປາກໂຏ, ມຫາປຈ຺ຈຣິຍາທີສຸ ປາກໂຏ. ອິຘ ສພ຺ພາກາເຣເນວ ປາກໂຏ.

ສເຈ ສຸຕ຺ຕມ຺ປິ ກປ຺ປິຍໍ, ຕນ຺ຕວາໂຍປິ ກປ຺ປິໂຍ ຎາຕກປ຺ປວາຣິໂຕ ວາ ມູເລນ ວາ ປໂຍຊິໂຕ, ວາຍາປນປຈ຺ຈຍາ ອນາປຕ຺ຕິ. ທສາຫາຕິກ຺ກມນປຈ຺ຈຍາ ປນ ອາປຕ຺ຕິໍ ຣກ຺ຂນ຺ເຕນ ວິກປ຺ປນຸປຄປ຺ປມາຓມຕ຺ເຕ ວີເຕ ຕນ຺ເຕ ຐິຕໍເຍວ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ. ທສາຫາຕິກ຺ກເມນ ນິຏ຺ຐາປິຍມານຎ຺ຫິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ຠເວຍ຺ຍາຕິ. ຎາຕກາທີຫິ ຕນ຺ຕໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ, ຠນ຺ເຕ, ອິທໍ ຈີວຣໍ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ນິຍ຺ຍາຕິເຕປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ສເຈ ຕນ຺ຕວາໂຍ ເອວໍ ປໂຍຊິໂຕ ວາ ສຍໍ ທາຕຸກາໂມ ວາ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ຈີວຣໍ ອສຸກທິວເສ ນາມ ວາຍິຕ຺ວາ ຐເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ວທຕິ, ຠິກ຺ຂຸ ຈ ເຕນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນທິວສໂຕ ທສາຫໍ ອຕິກ຺ກາເມຕິ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ.

ສເຈ ປນ ຕນ຺ຕວາໂຍ ‘‘ອຫໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຈີວຣໍ ວາຍິຕ຺ວາ ສາສນໍ ເປເສສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕເຖວ ກໂຣຕິ, ເຕນ ເປສິຕຠິກ຺ຂຸ ປນ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ນ ອາໂຣເຈຕິ, ອຎ຺ໂຎ ທິສ຺ວາ ວາ ສຸຕ຺ວາ ວາ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ, ຠນ຺ເຕ, ຈີວຣໍ ນິຏ຺ຐິຕ’’ນ຺ຕິ ອາໂຣເຈຕິ, ເອຕສ຺ສ ອາໂຣຈນໍ ນ ປມາຓໍ. ຍທາ ປນ ເຕນ ເປສິໂຕເຍວ ອາໂຣເຈຕິ, ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທສາຫໍ ອຕິກ຺ກາມຍໂຕ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ.

ສເຈ ຕນ຺ຕວາໂຍ ‘‘ອຫໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຈີວຣໍ ວາຍິຕ຺ວາ ກສ຺ສຈິ ຫຕ຺ເຖ ປຫິຓິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕເຖວ ກໂຣຕິ, ຈີວຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຕຠິກ຺ຂຸ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິເວເຓ ຐເປຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ນ ອາໂຣເຈຕິ, ອຎ຺ໂຎ ໂກຈິ ຠຓຕິ ‘‘ອປິ, ຠນ຺ເຕ, ອຘຸນາ ອາຠຕໍ ຈີວຣໍ ສຸນ຺ທຣ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ກຸຫິໍ, ອາວຸໂສ, ຈີວຣ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ເປສິຕ’’ນ຺ຕິ. ເອຕສ຺ສປິ ວຈນໍ ນ ປມາຓໍ. ຍທາ ປນ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ຈີວຣໍ ເທຕິ, ລທ຺ຘທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທສາຫໍ ອຕິກ຺ກາມຍໂຕ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ສເຈ ປນ ວາຍາປນມູລໍ ອທິນ຺ນໍ ໂຫຕິ, ຍາວ ກາກຓິກມຕ຺ຕມ຺ປິ ອວສິຏ຺ຐໍ, ຕາວ ຣກ຺ຂຕິ.

໖໔໐. ອນາປຕ຺ຕິ ຈີວຣໍ ສິພ຺ເພຕຸນ຺ຕິ ຈີວຣສິພ຺ພນຕ຺ຖາຍ ສຸຕ຺ຕໍ ວິຎ຺ຎາເປນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາໂຍເຄຕິອາທີສຸປິ ນິມິຕ຺ຕຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມວຈນໍ, ອາໂຍຄາທິນິມິຕ຺ຕໍ ວິຎ຺ຎາເປນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວາຕິ.

ຉສມຸຏ຺ຐານໍ, ກິຣິຍໍ, ໂນສຎ຺ຎາວິໂມກ຺ຂໍ, ອຈິຕ຺ຕກໍ, ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊໍ, ກາຍກມ຺ມວຈີກມ຺ມໍ, ຕິຈິຕ຺ຕໍ, ຕິເວທນນ຺ຕິ.

ສຸຕ຺ຕວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ມຫາເປສກາຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໖໔໑. ເຕນ ສມເຍນາຕິ ມຫາເປສກາຣສິກ຺ຂາປທໍ. ຕຕ຺ຖ ສຸຕ຺ຕໍ ຘາຣຍິຕ຺ວາຕິ ສຸຕ຺ຕໍ ຕຸເລຕ຺ວາ ປລປຣິຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ. ອປ຺ປິຕນ຺ຕິ ຆນໍ. ສຸວີຕນ຺ຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ວີຕໍ, ສພ຺ພຏ຺ຐາເນສຸ ສມໍ ກຕ຺ວາ ວີຕໍ. ສຸປ຺ປວາຍິຕນ຺ຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ປວາຍິຕໍ ສພ຺ພຏ຺ຐາເນສຸ ສມໍ ກຕ຺ວາ ຕນ຺ເຕ ປສາຣິຕໍ. ສຸວິເລຂິຕນ຺ຕິ ເລຂນິຍາ ສຸຏ຺ຐຸ ວິລິຂິຕໍ. ສຸວິຕຈ຺ຉິຕນ຺ຕິ ໂກຈ຺ເຉນ ສຸຏ຺ຐຸ ວິຕຈ຺ຉິຕໍ, ສຸນິທ຺ໂຘຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຏິພທ຺ຘນ຺ຕິ ເວກລ຺ລໍ. ຕນ຺ເຕຕິ ຕນ຺ເຕ ທີຆໂຕ ປສາຣເຓເຍວ ອຸປເນຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໖໔໒. ຕຕ຺ຣ ເຈ ໂສ ຠິກ຺ຂູຕິ ຍຕ຺ຣ ຄາເມ ວາ ນິຄເມ ວາ ເຕ ຕນ຺ຕວາຍາ ຕຕ຺ຣ. ວິກປ຺ປໍ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ວິສິຏ຺ຐໍ ກປ຺ປໍ ອຘິກວິຘານໍ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ປາຬິຍໍ ປນ ເຍນາກາເຣນ ວິກປ຺ປໍ ອາປນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິທໍ ໂຂ, ອາວຸໂສ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຘມ຺ມມ຺ປິ ຠຓຕີຕິ ຘມ຺ມກຖມ຺ປິ ກເຖຕິ, ‘‘ຕສ຺ສ ວຈເນນ ອາຍຕໍ ວາ ວິຕ຺ຖຕໍ ວາ ອປ຺ປິຕໍ ວາ’’ຕິ ສຸຕ຺ຕວຑ຺ຒນອາກາຣເມວ ທສ຺ເສຕິ.

ປຸພ຺ເພ ອປ຺ປວາຣິໂຕຕິ ຈີວຣສາມິເກຫິ ປຸພ຺ເພ ອປ຺ປວາຣິໂຕ ຫຸຕ຺ວາ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວາຕິ.

ຉສມຸຏ຺ຐານໍ, ກິຣິຍໍ, ໂນສຎ຺ຎາວິໂມກ຺ຂໍ, ອຈິຕ຺ຕກໍ, ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊໍ, ກາຍກມ຺ມວຈີກມ຺ມໍ,

ຕິຈິຕ຺ຕໍ, ຕິເວທນນ຺ຕິ.

ມຫາເປສກາຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ອຈ຺ເຈກຈີວຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໖໔໖-໙. ເຕນ ສມເຍນາຕິ ອຈ຺ເຈກຈີວຣສິກ຺ຂາປທໍ. ຕຕ຺ຖ ທສາຫານາຄຕນ຺ຕິ ທສ ອຫານິ ທສາຫໍ, ເຕນ ທສາເຫນ ອນາຄຕາ ທສາຫານາຄຕາ, ທສາເຫນ ອສມ຺ປຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຕໍ ທສາຫານາຄຕໍ, ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍຄວເສນ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນໍ, ເຕເນວສ຺ສ ປທຠາຊເນ ‘‘ທສາຫານາຄຕາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປວາຣຓາຍາຕິ ອິທໍ ປນ ຍາ ສາ ທສາຫານາຄຕາຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ຕໍ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ອສມ຺ໂມຫຕ຺ຖໍ ອນຸປໂຍຄວຈນໍ.

ກຕ຺ຕິກເຕມາສິກປຸຓ຺ຓມນ຺ຕິ ປຐມກຕ຺ຕິກເຕມາສິກປຸຓ຺ຓມໍ. ອິຘາປິ ປຐມປທສ຺ສ ອນຸປໂຍຄຕ຺ຕາ ປຸຣິມນເຍເນວ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ‘‘‘ຍໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຐມມຫາປວາຣຓາ ທສາຫານາຄຕາ’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ສເຈປິ ຕານິ ທິວສານິ ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຈ຺ເຈກຈີວຣໍ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ‘ອຈ຺ເຈກໍ ອິທ’ນ຺ຕິ ຊານມາເນນ ຠິກ຺ຂຸນາ ສພ຺ພມ຺ປິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ເຕນ ປວາຣຓາມາສສ຺ສ ຊຸຓ຺ຫປກ຺ຂປຎ຺ຈມິໂຕ ປຐາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຈີວຣສ຺ສ ນິຘານກາໂລ ທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ. ກາມຎ຺ເຈສ ‘‘ທສາຫປຣມໍ ອຕິເຣກຈີວຣໍ ຘາເຣຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາວ ສິທ຺ໂຘ, ອຕ຺ຖຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ປນ ອປຸພ຺ພໍ ວິຍ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ສິກ຺ຂາປທໍ ຐປິຕໍ.

ອຈ຺ເຈກຈີວຣນ຺ຕິ ອຈ຺ຈາຍິກຈີວຣໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ສ ປນ ອຈ຺ຈາຍິກຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເສນາຍ ວາ ຄນ຺ຕຸກາໂມ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສທ຺ຘາຕິ ອິມິນາ ສທ຺ຘາມຕ຺ຕກເມວ ທສ຺ສິຕໍ. ປສາໂທຕິ ອິມິນາ ສຸປ຺ປສນ຺ນາ ພລວສທ຺ຘາ. ເອຕໍ ອຈ຺ເຈກຈີວຣໍ ນາມາຕິ ເອຕໍ ອິເມຫິ ກາຣເຓຫິ ທາຕຸກາເມນ ທູຕໍ ວາ ເປເສຕ຺ວາ ສຍໍ ວາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ວສ຺ສາວາສິກໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອວໍ ອາໂຣຈິຕໍ ຈີວຣໍ ອຈ຺ເຈກຈີວຣໍ ນາມ ໂຫຕີ. ຉຏ຺ຐິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ອນຈ຺ເຈກຈີວຣມ຺ປິ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ຐປິຕຈີວຣມ຺ປິ ເອຕໍ ປຣິຫາຣໍ ລຠຕິເຍວ.

ສຎ຺ຎາຓໍ ກຕ຺ວາ ນິກ຺ຂິປິຕພ຺ພນ຺ຕິ ກິຎ຺ຈິ ນິມິຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ຐເປຕພ຺ພໍ. ກສ຺ມາ ເອຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ? ຍທິ ຫິ ຕໍ ປຸເຣ ປວາຣຓາຍ ວິຠຊນ຺ຕິ. ເຍນ ຄຫິຕໍ, ເຕນ ຉິນ຺ນວສ຺ເສນ ນ ຠວິຕພ຺ພໍ. ສເຈ ປນ ໂຫຕິ, ຕໍ ຈີວຣໍ ສງ຺ຆິກເມວ ໂຫຕິ. ຕໂຕ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ສຸຂໍ ທາຕຸໍ ຠວິສ຺ສຕີຕິ.

໖໕໐. ອຈ຺ເຈກຈີວເຣ ອຈ຺ເຈກຈີວຣສຎ຺ຎີຕິ ເອວມາທິ ວິຠຊິຕ຺ວາ ຄຫິຕເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສເຈ ປນ ອວິຠຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ຠຓ຺ຑາຄາເຣ, ຈີວຣສມຍາຕິກ຺ກເມປິ ອນາປຕ຺ຕິ. ອິຕິ ອຕິເຣກຈີວຣສ຺ສ ທສາຫໍ ປຣິຫາໂຣ. ອກຕສ຺ສ ວສ຺ສິກສາຏິກຈີວຣສ຺ສ ອນຕ຺ຖເຕ ກຖິເນ ປຎ຺ຈ ມາສາ, ວສ຺ເສ ອຸກ຺ກຑ຺ຒິເຕ ຉ ມາສາ, ອຕ຺ຖເຕ ກຖິເນ ອປເຣ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາສາ. ເຫມນ຺ຕສ຺ສ ປຈ຺ຉິເມ ທິວເສ ມູລຈີວຣາຘິຏ຺ຐານວເສນ ອປໂຣປິ ເອໂກ ມາໂສຕິ ເອກາທສ ມາສາ ປຣິຫາໂຣ. ສຕິຍາ ປຈ຺ຈາສາຍ ມູລຈີວຣສ຺ສ ເອໂກ ມາໂສ, ອຈ຺ເຈກຈີວຣສ຺ສ ອນຕ຺ຖເຕ ກຖິເນ ເອກາທສທິວສາຘິໂກ ມາໂສ, ອຕ຺ຖເຕ ກຖິເນ ເອກາທສທິວສາຘິກາ ປຎ຺ຈ ມາສາ, ຕໂຕ ປຣໍ ເອກທິວສມ຺ປິ ປຣິຫາໂຣ ນຕ຺ຖີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອນຈ຺ເຈກຈີວເຣຕິ ອຈ຺ເຈກຈີວຣສທິເສ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວາຕິ.

ກຖິນສມຸຏ຺ຐານໍ – ອກິຣິຍໍ, ໂນສຎ຺ຎາວິໂມກ຺ຂໍ, ອຈິຕ຺ຕກໍ, ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊໍ, ກາຍກມ຺ມວຈີກມ຺ມໍ, ຕິຈິຕ຺ຕໍ, ຕິເວທນນ຺ຕິ.

ອຈ຺ເຈກຈີວຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ສາສງ຺ກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໖໕໒. ເຕນ ສມເຍນາຕິ ສາສງ຺ກສິກ຺ຂາປທໍ. ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຖວສ຺ສາ ອາຣຎ຺ຎເກສູຕິ ເຕ ປຸພ຺ເພປິ ອຣຎ຺ເຎເຍວ ວິຫຣິໍສຸ. ທຸພ຺ພລຈີວຣຕ຺ຕາ ປນ ປຈ຺ຈຍວເສນ ຄາມນ຺ຕເສນາສເນ ວສ຺ສໍ ວສິຕ຺ວາ ນິຏ຺ຐິຕຈີວຣາ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ອິທານິ ນິປ຺ປລິໂພຘາ ສມຓຘມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອາຣຎ຺ຎເກສຸ ເສນາສເນສຸ ວິຫຣນ຺ຕິ. ກຕ຺ຕິກໂຈຣກາຕິ ກຕ຺ຕິກມາເສ ໂຈຣາ. ປຣິປາເຕນ຺ຕີຕິ ອຸປທ຺ທວນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອາຘາວິຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕາເສນ຺ຕິ ປລາເປນ຺ຕິ. ອນ຺ຕຣຆເຣ ນິກ຺ຂິປິຕຸນ຺ຕິ ອນ຺ໂຕຄາເມ ນິກ຺ຂິປິຕຸໍ. ຠຄວາ ຍສ຺ມາ ປຈ຺ຈຍາ ນາມ ຘມ຺ເມນ ສເມນ ທຸລ຺ລຠາ, ສລ຺ເລຂວາ ຫິ ຠິກ຺ຂຸ ມາຕຣມ຺ປິ ວິຎ຺ຎາເປຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ຕສ຺ມາ ຈີວຣຄຸຕ຺ຕຕ຺ຖໍ ອນ຺ຕຣຆເຣ ນິກ຺ຂິປິຕຸໍ ອນຸຊານາຕິ. ຠິກ຺ຂູນໍ ປນ ອນຸຣູປຕ຺ຕາ ອຣຎ຺ຎວາສໍ ນ ປຏິກ຺ຂິປິ.

໖໕໓. ອຸປວສ຺ສໍ ໂຂ ປນາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸປວສ຺ສນ຺ຕິ ອຸປວສ຺ສ; ອຸປວສິຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍ ຫິ ເອຕ຺ຖ ອນຸນາສິໂກ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ວສິຕ຺ວາ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິມສ຺ສ ຈ ປທສ຺ສ ‘‘ຕຖາຣູເປສຸ ຠິກ຺ຂຸ ເສນາສເນສຸ ວິຫຣນ຺ໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ວສິຕ຺ວາ ຈ ຕໂຕ ປຣໍ ປຈ຺ຉິມກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມປຣິໂຍສານກາລໍ ຍານິ ໂຂ ປນ ຕານິ ອາຣຎ຺ຎການິ ເສນາສນານິ ສາສງ຺ກສມ຺ມຕານິ ສປ຺ປຏິຠຍານິ; ຕຖາຣູເປສຸ ຠິກ຺ຂຸ ເສນາສເນສຸ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອາກງ຺ຂມາໂນ ຕິຓ຺ຓໍ ຈີວຣານໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຈີວຣໍ ອນ຺ຕຣຆເຣ ນິກ຺ຂິເປຍ຺ຍາຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ໂຍ ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ຍາວ ປຐມກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມໍ ວສຕິ, ໂສ ວຸຏ຺ຐວສ຺ສານໍ ອພ຺ຠນ຺ຕໂຣ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ອິທໍ ອຕິຄຫນໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນວິຈາຣຓໍ ອກຕ຺ວາ ປທຠາຊເນ ເກວລໍ ຈີວຣນິກ຺ເຂປາຣຫໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວຸຏ຺ຐວສ຺ສານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສາປິ ‘‘ຠິກ຺ຂຸ ເສນາສເນສຸ ວິຫຣນ຺ໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຍຎ຺ຫິ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ‘‘ວຸຏ຺ຐວສ຺ສານໍ ຠິກ຺ຂຸ ເສນາສເນສຸ ວິຫຣນ຺ໂຕ’’ຕິ ເອວຣູປານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ໂຍ ໂກຈິ ຠິກ຺ຂູຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອຣຎ຺ຎລກ຺ຂຓໍ ອທິນ຺ນາທານວຓ຺ຓນາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ສເຈ ວິຫາໂຣ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ອິນ຺ທຂີລໂຕ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິກ຺ເຂປາຣຫຏ຺ຐານໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ວິຫາຣປຣິກ຺ເຂປາ ມິນິຕພ຺ພໍ. ສເຈ ວິຫາໂຣ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ຍໍ ສພ຺ພປຐມໍ ເສນາສນໍ ວາ ຠຕ຺ຕສາລາ ວາ ຘຸວສນ຺ນິປາຕຏ຺ຐານໍ ວາ ໂພຘິວາ ເຈຕິຍໍ ວາ ທູເຣ ເຈປິ ເສນາສນໂຕ ໂຫຕິ, ຕໍ ປຣິຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ ມິນິຕພ຺ພໍ. ສເຈປິ ອາສນ຺ເນ ຄາໂມ ໂຫຕິ, ວິຫາເຣ ຐິເຕຫິ ຆຣມານຸສການໍ ສທ຺ໂທ ສູຍຕິ, ປພ຺ພຕນທີອາທີຫິ ປນ ອນ຺ຕຣິຕຕ຺ຕາ ນ ສກ຺ກາ ອຸຊຸໍ ຄນ຺ຕຸໍ, ໂຍ ຈສ຺ສ ປກຕິມຄ຺ໂຄ ໂຫຕິ, ສເຈປິ ນາວາຍ ສຎ຺ຈຣິຕພ຺ໂພ, ເຕນ ມຄ຺ເຄນ ຄາມໂຕ ປຎ຺ຈຘນຸສຕິກໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ໂຍ ອາສນ຺ນຄາມສ຺ສ ອງ຺ຄສມ຺ປາທນຕ຺ຖໍ ຕໂຕ ຕໂຕ ມຄ຺ຄໍ ປິທຫຕິ, ອຍໍ ‘‘ຘຸຕງ຺ຄໂຈໂຣ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ສາສງ຺ກສມ຺ມຕານີຕິ ‘‘ສາສງ຺ການີ’’ຕິ ສມ຺ມຕານິ; ເອວໍ ສຎ຺ຎາຕານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປທຠາຊເນ ປນ ເຍນ ກາຣເຓນ ຕານິ ສາສງ຺ກສມ຺ມຕານິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອາຣາເມ ອາຣາມູປຈາເຣ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສຫ ປຏິຠເຍນ ສປ຺ປຏິຠຍານິ, ສນ຺ນິຫິຕພລວຠຍານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປທຠາຊເນ ປນ ເຍນ ກາຣເຓນ ຕານິ ສປ຺ປຏິຠຍານິ; ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອາຣາເມ ອາຣາມູປຈາເຣ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສມນ຺ຕາ ໂຄຈຣຄາເມ ນິກ຺ຂິເປຍ຺ຍາຕິ ອາຣຎ຺ຎກສ຺ສ ເສນາສນສ຺ສ ສມນ຺ຕາ ສພ຺ພທິສາຠາເຄສຸ ອຕ຺ຕນາ ອຠິຣຸຈິເຕ ໂຄຈຣຄາເມ ສຕິຍາ ອງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ນິກ຺ຂິເປຍ຺ຍ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ອງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິ – ປຸຣິມິກາຍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ມຫາປວາຣຓາຍ ປວາຣິໂຕ ໂຫຕິ, ອິທເມກໍ ອງ຺ຄໍ. ສເຈ ປຈ຺ຉິມິກາຍ ວາ ອຸປຄໂຕ ໂຫຕິ ຉິນ຺ນວສ຺ໂສ ວາ, ນິກ຺ຂິປິຕຸໍ ນ ລຠຕິ. ກຕ຺ຕິກມາໂສເຍວ ໂຫຕິ, ອິທໍ ທຸຕິຍໍ ອງ຺ຄໍ. ກຕ຺ຕິກມາສໂຕ ປຣໍ ນ ລຠຕິ, ປຎ຺ຈຘນຸສຕິກໍ ປຈ຺ຉິມເມວ ປມາຓຍຸຕ຺ຕໍ ເສນາສນໍ ໂຫຕິ, ອິທໍ ຕຕິຍໍ ອງ຺ຄໍ. ອູນປ຺ປມາເຓ ວາ ຄາວຸຕໂຕ ອຕິເຣກປ຺ປມາເຓ ວາ ນ ລຠຕິ, ຍຕ຺ຣ ຫິ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ປຸນ ວິຫາຣໍ ຠຕ຺ຕເວລາຍໍ ສກ຺ກາ ອາຄນ຺ຕຸໍ, ຕເທວ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ນິມນ຺ຕິໂຕ ປນ ອທ຺ຘໂຍຊນມ຺ປິ ໂຍຊນມ຺ປິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວສິຕຸໍ ປຈ຺ເຈຕິ, ອິທມປ຺ປມາຓໍ. ສາສງ຺ກສປ຺ປຏິຠຍເມວ ໂຫຕິ, ອິທໍ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ອງ຺ຄໍ. ອນາສງ຺ກອປ຺ປຏິຠເຍ ຫິ ອງ຺ຄຍຸຕ຺ເຕປິ ເສນາສເນ ວສນ຺ໂຕ ນິກ຺ຂິປິຕຸໍ ນ ລຠຕີຕິ.

ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຠິກ຺ຂຸສມ຺ມຸຕິຍາຕິ ຍາ ອຸໂທສິຕສິກ຺ຂາປເທ ໂກສມ຺ພກສມ຺ມຸຕິ (ປາຣາ. ໔໗໕) ອນຸຎ຺ຎາຕາ ຕສ຺ສາ ສມ຺ມຸຕິຍາ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ; ສເຈ ສາ ລທ຺ຘາ ໂຫຕິ, ຉາຣຕ຺ຕາຕິເຣກມ຺ປິ ວິປ຺ປວສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ປຸນ ຄາມສີມໍ ໂອກ຺ກມິຕ຺ວາຕິ ສເຈ ໂຄຈຣຄາມໂຕ ປຸຣຕ຺ຖິມາຍ ທິສາຍ ເສນາສນໍ; ອຍຎ຺ຈ ປຈ຺ຉິມທິສໍ ຄໂຕ ໂຫຕິ, ເສນາສນໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຕມໍ ອຣຸຓໍ ອຸຏ຺ຐາເປຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ເຕນ ຄາມສີມມ຺ປິ ໂອກ຺ກມິຕ຺ວາ ສຠາຍໍ ວາ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ວາ ວສິຕ຺ວາ ຈີວຣປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ຎຕ຺ວາ ປກ຺ກມິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ອສກ຺ໂກນ຺ເຕນ ຕຕ຺ເຖວ ຐິເຕນ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕພ຺ພໍ, ອຕິເຣກຈີວຣຏ຺ຐາເນ ຐສ຺ສຕີຕິ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ກຖິນສມຸຏ຺ຐານໍ – ກາຍວາຈໂຕ ກາຍວາຈາຈິຕ຺ຕໂຕ ຈ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ອກິຣິຍາ, ໂນສຎ຺ຎາວິໂມກ຺ຂໍ, ອຈິຕ຺ຕກໍ, ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊໍ, ກາຍກມ຺ມວຈີກມ຺ມໍ, ຕິຈິຕ຺ຕໍ, ຕິເວທນນ຺ຕິ.

ສາສງ຺ກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ປຣິຓຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໖໕໗. ເຕນ ສມເຍນາຕິ ປຣິຓຕສິກ຺ຂາປທໍ. ຕຕ຺ຖ ປູຄສ຺ສາຕິ ສມູຫສ຺ສ; ຘມ຺ມຄຓສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຏິຍຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຏິຍາທິຕໍ. ພຫູ ສງ຺ຆສ຺ສ ຠຕ຺ຕາຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ ພຫູນິ ຠຕ຺ຕານິ ອເນການິ ລາຠມຸຂານິ; ນ ສງ຺ຆສ຺ສ ເກນຈິ ປຣິຫານີຕິ ທີເປນ຺ຕິ. ໂອໂຓເຊຖາຕິ ເທຖ. ກິໍ ປເນວໍ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ກສ຺ມາ ນ ວຏ຺ຏຕິ? ອຍຎ຺ຫິ ອຠິຫຏຠິກ຺ຂາ ອຠິຫຣິຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ໂອກາເສ ສງ຺ຆສ຺ສຕ຺ຖາຍ ປຏິຍຕ຺ຕາ ອຠິຫຏປຏິຍຕ຺ເຕ ຈ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຐປິຕຠາເຄ ຈ ປຍຸຕ຺ຕວາຈາ ນາມ ນຕ຺ຖິ.

໖໕໘. ສງ຺ຆິກນ຺ຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ. ໂສ ຫິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຣິຓຕຕ຺ຕາ ຫຕ຺ຖໍ ອນາຣູຬ຺ໂຫປິ ເອເກນ ປຣິຍາເຍນ ສງ຺ຆສ຺ສ ສນ຺ຕໂກ ໂຫຕິ, ປທຠາຊເນ ປນ ‘‘ສງ຺ຆິກໍ ນາມ ສງ຺ຆສ຺ສ ທິນ຺ນໍ ໂຫຕິ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣວເສນ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕວ ສງ຺ຆິກໍ ທສ຺ສິຕໍ. ລາຠນ຺ຕິ ປຏິລຠິຕພ຺ພວຕ຺ຖຸໍ ອາຫ. ເຕເນວສ຺ສ ນິທ຺ເທເສ ‘‘ຈີວຣມ຺ປີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິຓຕນ຺ຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ ນິນ຺ນໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ໂປຓໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ປພ຺ຠາຣໍ ຫຸຕ຺ວາ ຐິຕໍ. ເຍນ ປນ ກາຣເຓນ ໂສ ປຣິຓໂຕ ໂຫຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ທສ຺ສາມ ກຣິສ຺ສາມາຕິ ວາຈາ ຠິນ຺ນາ ໂຫຕີ’’ຕິ ປທຠາຊນໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

໖໕໙. ປໂຍເຄ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ປຣິຓຕລາຠສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິຓາມນປໂຍເຄ ທຸກ຺ກຏໍ, ປຏິລາເຠນ ຕສ຺ມິໍ ຫຕ຺ຖໍ ອາຣູຬ຺ເຫ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ. ສເຈ ປນ ສງ຺ຆສ຺ສ ທິນ຺ນໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ຄເຫຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ສງ຺ຆສ຺ເສວ ທາຕພ຺ພໍ. ໂຍປິ ອາຣາມິເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ເອກໂຕ ຂາທຕິ, ຠຓ຺ຑໍ ອຄ຺ຆາເປຕ຺ວາ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ປຣິຓຕໍ ປນ ສຫຘມ຺ມິການໍ ວາ ຄິຫີນໍ ວາ ອນ຺ຕມໂສ ມາຕຸສນ຺ຕກມ຺ປິ ‘‘ອິທໍ ມຍ຺ຫໍ ເທຫີ’’ຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຣິຓຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິຓາເມຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ‘‘ອິມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເທຫີ’’ຕິ ເອວໍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ປຣິຓາເມນ຺ຕສ຺ສ ສຸທ຺ຘິກປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ເອກໍ ປຕ຺ຕໍ ວາ ຈີວຣໍ ວາ ອຕ຺ຕໂນ, ເອກໍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ປຣິຓາເມຕິ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍຎ຺ເຈວ ສຸທ຺ຘິກປາຈິຕ຺ຕິຍຎ຺ຈ. ເອເສວ ນໂຍ ພຫູສຸ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ –

‘‘ນິສ຺ສຄ຺ຄິເຍນ ອາປຕ຺ຕິໍ, ສຸທ຺ຘິເກນ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ;

ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ ເອກໂຕ;

ປຎ຺ຫາ ເມສາ ກຸສເລຫິ ຈິນ຺ຕິຕາ’’ຕິ. (ປຣິ. ໔໘໐);

ອຍຎ຺ຫິ ປຣິຓາມນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ໂຕ. ໂຍປິ ວສ຺ສິກສາຏິກສມເຍ ມາຕຸຆເຣປິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຣິຓຕໍ ວສ຺ສິກສາຏິກໍ ຎຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິຓາເມຕິ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ປຣສ຺ສ ປຣິຓາເມຕິ, ສຸທ຺ຘິກປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ມນຸສ຺ສາ ‘‘ສງ຺ຆຠຕ຺ຕໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ສປ຺ປິເຕລາທີນິ ອາຫຣນ຺ຕິ, ຄິລາໂນ ເຈປິ ຠິກ຺ຂຸ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຣິຓຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ກິຎ຺ຈິ ຍາຈຕິ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍເມວ. ສເຈ ປນ ໂສ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ສປ຺ປິອາທີນິ ອາຠຏານິ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອາມ, ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ມຍ຺ຫມ຺ປິ ເທຖາ’’ຕິ ວທຕິ, ວຏ຺ຏຕິ. ອຖາປິ ນໍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍນ຺ຕໍ ອຸປາສກາ ວທນ຺ຕິ – ‘‘ສງ຺ໂຆປິ ອມ຺ເຫຫິ ທິນ຺ນເມວ ລຠຕິ; ຄຓ຺ຫຖ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ເອວມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ.

໖໖໐. ສງ຺ຆສ຺ສ ປຣິຓຕໍ ອຎ຺ຎສງ຺ຆສ຺ສາຕິ ເອກສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຣິຓຕໍ ອຎ຺ຎໍ ວິຫາຣໍ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ‘‘ອສຸກສ຺ມິໍ ນາມ ມຫາວິຫາເຣ ສງ຺ຆສ຺ສ ເທຖາ’’ຕິ ປຣິຓາເມຕິ.

ເຈຕິຍສ຺ສ ວາຕິ ‘‘ກິໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ທິນ຺ເນນ, ເຈຕິຍສ຺ສປູຊໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ເອວໍ ເຈຕິຍສ຺ສ ວາ ປຣິຓາເມຕິ.

ເຈຕິຍສ຺ສ ປຣິຓຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ນິຍເມຕ຺ວາ ອຎ຺ຎເຈຕິຍສ຺ສຕ຺ຖາຍ ໂຣປິຕມາລາວຈ຺ຉໂຕ ອຎ຺ຎເຈຕິຍມ຺ຫິ ປຸປ຺ຜມ຺ປິ ອາໂຣເປຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ເອກສ຺ສ ເຈຕິຍສ຺ສ ປນ ຉຕ຺ຕໍ ວາ ປຏາກໍ ວາ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ຐິຕໍ ທິສ຺ວາ ເສສໍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ເຈຕິຍສ຺ສ ທາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ປຣິຓຕນ຺ຕິ ອນ຺ຕມໂສ ສຸນຂສ຺ສາປິ ປຣິຓຕໍ ‘‘ອິມສ຺ສ ສຸນຂສ຺ສ ມາ ເທຫິ, ເອຕສ຺ສ ເທຫີ’’ຕິ ເອວໍ ອຎ຺ຎປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ປຣິຓາເມຕິ, ທຸກ຺ກຏໍ. ສເຈ ປນ ທາຍກາ ‘‘ມຍໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ຠຕ຺ຕໍ ທາຕຸກາມາ, ເຈຕິຍສ຺ສ ປູຊໍ ກາຕຸກາມາ, ເອກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປຣິກ຺ຂາຣໍ ທາຕຸກາມາ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ຣຸຈິຍາ ທສ຺ສາມ; ຠຓຖ, ກຕ຺ຖ ເທມາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ‘‘ຍຕ຺ຖ ອິຈ຺ຉຖ, ຕຕ຺ຖ ເທຖາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພາ. ສເຈ ປນ ເກວລໍ ‘‘ກຕ຺ຖ ເທມາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ, ປາຬິຍໍ ອາຄຕນເຍເນວ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

ຕິສມຸຏ຺ຐານໍ – ກາຍຈິຕ຺ຕໂຕ ວາຈາຈິຕ຺ຕໂຕ ກາຍວາຈາຈິຕ຺ຕໂຕ ຈ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ກິຣິຍໍ, ສຎ຺ຎາວິໂມກ຺ຂໍ, ສຈິຕ຺ຕກໍ, ໂລກວຊ຺ຊໍ, ກາຍກມ຺ມວຈີກມ຺ມໍ, ອກຸສລຈິຕ຺ຕໍ, ຕິເວທນນ຺ຕິ.

ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ ວິນຍສໍວຓ຺ຓນາຍ

ປຣິຓຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິຏ຺ຐິໂຕ ປຕ຺ຕວຄ຺ໂຄ ຕຕິໂຍ.

ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປາຣາຊິກກຓ຺ຑ-ອຏ຺ຐກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.