📜

ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ

ວິນຍປິຏເກ

ປາຣາຊິກກຓ຺ຑ-ອຏ຺ຐກຖາ (ປຐໂມ ຠາໂຄ)

ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ

ໂຍ ກປ຺ປໂກຏີຫິປິ ອປ຺ປເມຍ຺ຍໍ;

ກາລໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອຕິທຸກ຺ກຣານິ;

ເຂທໍ ຄໂຕ ໂລກຫິຕາຍ ນາໂຖ;

ນໂມ ມຫາກາຣຸຓິກສ຺ສ ຕສ຺ສ.

ອສມ຺ພຸຘໍ ພຸທ຺ຘນິເສວິຕໍ ຍໍ;

ຠວາຠວໍ ຄຈ຺ຉຕິ ຊີວໂລໂກ;

ນໂມ ອວິຊ຺ຊາທິກິເລສຊາລ-

ວິທ຺ຘໍສິໂນ ຘມ຺ມວຣສ຺ສ ຕສ຺ສ.

ຄຸເຓຫິ ໂຍ ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາ-

ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓປ຺ປຠຸຕີຫິ ຍຸຕ຺ໂຕ;

ເຂຕ຺ຕໍ ຊນານໍ ກຸສລຕ຺ຖິການໍ;

ຕມຣິຍສງ຺ຆໍ ສິຣສາ ນມາມິ.

ອິຈ຺ເຈວມຈ຺ຈນ຺ຕນມສ຺ສເນຍ຺ຍໍ;

ນມສ຺ສມາໂນ ຣຕນຕ຺ຕຍໍ ຍໍ;

ປຸຎ຺ຎາຠິສນ຺ທໍ ວິປຸລໍ ອລຕ຺ຖໍ;

ຕສ຺ສານຸຠາເວນ ຫຕນ຺ຕຣາໂຍ.

ຍສ຺ມິໍ ຐິເຕ ສາສນມຏ຺ຐິຕສ຺ສ;

ປຕິຏ຺ຐິຕໍ ໂຫຕິ ສຸສຓ຺ຐິຕສ຺ສ;

ຕໍ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສໍ ວິນຍໍ ອມິສ຺ສໍ;

ນິສ຺ສາຍ ປຸພ຺ພາຈຣິຍານຸຠາວໍ.

ກາມຎ຺ຈ ປຸພ຺ພາຈຣິຍາສເຠຫິ;

ຎາຓມ຺ພຸນິທ຺ໂຘຕມລາສເວຫິ;

ວິສຸທ຺ຘວິຊ຺ຊາປຏິສມ຺ຠິເທຫິ;

ສທ຺ຘມ຺ມສໍວຓ຺ຓນໂກວິເທຫິ.

ສລ຺ເລຂິເຍ ໂນສຸລຠູປເມຫິ;

ມຫາວິຫາຣສ຺ສ ຘຊູປເມຫິ;

ສໍວຓ຺ຓິໂຕຍໍ ວິນໂຍ ນເຍຫິ;

ຈິຕ຺ເຕຫິ ສມ຺ພຸທ຺ຘວຣນ຺ວເຍຫິ.

ສໍວຓ຺ຓນາ ສີຫຬທີປເກນ;

ວາກ຺ເຍນ ເອສາ ປນ ສງ຺ຂຕຕ຺ຕາ;

ນ ກິຎ຺ຈິ ອຕ຺ຖໍ ອຠິສມ຺ຠຸຓາຕິ;

ທີປນ຺ຕເຣ ຠິກ຺ຂຸຊນສ຺ສ ຍສ຺ມາ.

ຕສ຺ມາ ອິມໍ ປາຬິນຍານຸຣູປໍ;

ສໍວຓ຺ຓນໍ ທານິ ສມາຣຠິສ຺ສໍ;

ອຊ຺ເຌສນໍ ພຸທ຺ຘສິຣິວ຺ຫຍສ຺ສ;

ເຖຣສ຺ສ ສມ຺ມາ ສມນຸສ຺ສຣນ຺ໂຕ.

ສໍວຓ຺ຓນໍ ຕຎ຺ຈ ສມາຣຠນ຺ໂຕ;

ຕສ຺ສາ ມຫາອຏ຺ຐກຖໍ ສຣີຣໍ;

ກຕ຺ວາ ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ຕເຖວ;

ກຸຣຸນ຺ທິນາມາທິສຸ ວິສ຺ສຸຕາສຸ.

ວິນິຈ຺ຉໂຍ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ໂຕ;

ໂຍ ຍຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ອປຣິຈ຺ຈຊນ຺ໂຕ;

ຕໂຕປິ ອນ຺ໂຕຄຘເຖຣວາທໍ;

ສໍວຓ຺ຓນໍ ສມ຺ມ ສມາຣຠິສ຺ສໍ.

ຕໍ ເມ ນິສາເມນ຺ຕຸ ປສນ຺ນຈິຕ຺ຕາ;

ເຖຣາ ຈ ຠິກ຺ຂູ ນວມຊ຺ຌິມາ ຈ;

ຘມ຺ມປ຺ປທີປສ຺ສ ຕຖາຄຕສ຺ສ;

ສກ຺ກຈ຺ຈ ຘມ຺ມໍ ປຕິມານຍນ຺ຕາ.

ພຸທ຺ເຘນ ຘມ຺ໂມ ວິນໂຍ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ;

ໂຍ ຕສ຺ສ ປຸຕ຺ເຕຫິ ຕເຖວ ຎາໂຕ;

ໂສ ເຍຫິ ເຕສໍ ມຕິມຈ຺ຈຊນ຺ຕາ;

ຍສ຺ມາ ປຸເຣ ອຏ຺ຐກຖາ ອກໍສຸ.

ຕສ຺ມາ ຫິ ຍໍ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕໍ;

ຕໍ ວຊ຺ຊຍິຕ຺ວານ ປມາທເລຂໍ;

ສພ຺ພມ຺ປິ ສິກ຺ຂາສຸ ສຄາຣວານໍ;

ຍສ຺ມາ ປມາຓໍ ອິຘ ປຓ຺ຑິຕານໍ.

ຕໂຕ ຈ ຠາສນ຺ຕຣເມວ ຫິຕ຺ວາ;

ວິຕ຺ຖາຣມຄ຺ຄຎ຺ຈ ສມາສຍິຕ຺ວາ;

ວິນິຈ຺ຉຍໍ ສພ຺ພມເສສຍິຕ຺ວາ;

ຕນ຺ຕິກ຺ກມໍ ກິຎ຺ຈິ ອໂວກ຺ກມິຕ຺ວາ.

ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິການໍ ວຈນານມຕ຺ຖໍ;

ສຸຕ຺ຕານຸຣູປໍ ປຣິທີປຍນ຺ຕີ;

ຍສ຺ມາ ອຍໍ ເຫສ຺ສຕິ ວຓ຺ຓນາປິ;

ສກ຺ກຈ຺ຈ ຕສ຺ມາ ອນຸສິກ຺ຂິຕພ຺ພາຕິ.

ພາຫິຣນິທານກຖາ

ຕຕ຺ຖ ຕໍ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສໍ ວິນຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິນໂຍ ຕາວ ວວຕ຺ຖເປຕພ຺ໂພ. ເຕເນຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ – ‘‘ວິນໂຍ ນາມ ອິຘ ສກລໍ ວິນຍປິຏກໍ ອຘິປ຺ເປຕ’’ນ຺ຕິ. ສໍວຓ຺ຓນຕ຺ຖໍ ປນສ຺ສ ອຍໍ ມາຕິກາ –

ວຸຕ຺ຕໍ ເຍນ ຍທາ ຍສ຺ມາ, ຘາຣິຕໍ ເຍນ ຈາຠຕໍ;

ຍຕ຺ຖປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕເຈຕເມຕໍ ວຕ຺ວາ ວິຘິໍ ຕໂຕ.

ເຕນາຕິອາທິປາຐສ຺ສ, ອຕ຺ຖໍ ນານປ຺ປກາຣໂຕ;

ທສ຺ສຍນ຺ໂຕ ກຣິສ຺ສາມິ, ວິນຍສ຺ສຕ຺ຖວຓ຺ຓນນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ ເຍນ ຍທາ ຍສ຺ມາຕິ ອິທໍ ຕາວ ວຈນໍ ‘‘ເຕນ ສມເຍນ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ວິຫຣຕີ’’ຕິ ເອວມາທິວຈນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທຎ຺ຫິ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຕ຺ຕປຈ຺ຈກ຺ຂວຈນໍ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວຕ຺ຕພ຺ພເມຕໍ ‘‘ອິທໍ ວຈນໍ ເກນ ວຸຕ຺ຕໍ, ກທາ ວຸຕ຺ຕໍ, ກສ຺ມາ ຈ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ? ອາຍສ຺ມຕາ ອຸປາລິຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຎ຺ຈ ປນ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກາເລ.

ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາ

ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິ ນາມ ເຈສາ ກິຎ຺ຈາປິ ປຎ຺ຈສຕິກສງ຺ຄີຕິກ຺ຂນ຺ຘເກ ວຸຕ຺ຕາ, ນິທານໂກສລ຺ລຕ຺ຖໍ ປນ ອິຘາປິ ອິມິນາ ນເຍນ ເວທິຕພ຺ພາ. ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນຎ຺ຫິ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ຍາວ ສຸຠທ຺ທປຣິພ຺ພາຊກວິນຍນາ ກຕພຸທ຺ຘກິຈ຺ເຈ ກຸສິນາຣາຍໍ ອຸປວຕ຺ຕເນ ມລ຺ລານໍ ສາລວເນ ຍມກສາລານມນ຺ຕເຣ ວິສາຂປຸຓ຺ຓມທິວເສ ປຈ຺ຈູສສມເຍ ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ຠຄວຕິ ໂລກນາເຖ, ຠຄວໂຕ ປຣິນິພ຺ພາເນ ສນ຺ນິປຕິຕານໍ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂຸສຕສຫສ຺ສານໍ ສງ຺ຆຕ຺ເຖໂຣ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ສຕ຺ຕາຫປຣິນິພ຺ພຸເຕ ຠຄວຕິ, ສຸຠທ຺ເທນ ວຸຑ຺ຒປພ຺ພຊິເຕນ ‘‘ອລໍ, ອາວຸໂສ, ມາ ໂສຈິຕ຺ຖ, ມາ ປຣິເທວິຕ຺ຖ, ສຸມຸຕ຺ຕາ ມຍໍ ເຕນ ມຫາສມເຓນ; ອຸປທ຺ທຸຕາ ຈ ໂຫມ – ‘ອິທໍ ໂວ ກປ຺ປຕິ, ອິທໍ ໂວ ນ ກປ຺ປຕີ’ຕິ! ອິທານິ ປນ ມຍໍ ຍໍ ອິຈ຺ຉິສ຺ສາມ ຕໍ ກຣິສ຺ສາມ, ຍໍ ນ ອິຈ຺ຉິສ຺ສາມ ນ ຕໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໔໓໗; ທີ. ນິ. ໒.໒໓໒) ວຸຕ຺ຕວຈນມນຸສ຺ສຣນ຺ໂຕ ‘‘ຐານໍ ໂຂ ປເນຕໍ ວິຊ຺ຊຕິ ຍໍ ປາປຠິກ຺ຂູ ອຕີຕສຕ຺ຖຸກໍ ປາວຈນນ຺ຕິ ມຎ຺ຎມານາ ປກ຺ຂໍ ລຠິຕ຺ວາ ນຈິຣສ຺ເສວ ສທ຺ຘມ຺ມໍ ອນ຺ຕຣຘາເປຍ຺ຍຸໍ, ຍາວ ຈ ຘມ຺ມວິນໂຍ ຕິຏ຺ຐຕິ ຕາວ ອນຕີຕສຕ຺ຖຸກເມວ ປາວຈນໍ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ –

‘ໂຍ ໂວ, ອານນ຺ທ, ມຍາ ຘມ຺ໂມ ຈ ວິນໂຍ ຈ ເທສິໂຕ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ, ໂສ ໂວ ມມຈ຺ຈເຍນ ສຕ຺ຖາ’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໒໑໖).

‘‘ຍໍນູນາຫໍ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ວິນຍຎ຺ຈ ສງ຺ຄາເຍຍ຺ຍໍ, ຍຖຍິທໍ ສາສນໍ ອທ຺ຘນິຍໍ ອສ຺ສ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກໍ.

ຍໍ ຈາຫໍ ຠຄວຕາ –

‘ຘາເຣສ຺ສສິ ປນ ເມ ຕ຺ວໍ, ກສ຺ສປ, ສາຓານິ ປໍສຸກູລານິ ນິພ຺ພສນານີ’ຕິ ວຕ຺ວາ ຈີວເຣ ສາຘາຣຓປຣິໂຠເຄນ ເຈວ,

‘ອຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍາວເທ ອາກງ຺ຂາມິ ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫິ…ເປ… ປຐມໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣາມິ; ກສ຺ສໂປປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍາວເທ ອາກງ຺ຂຕິ ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫິ…ເປ… ປຐມໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕີ’ຕິ –

ເອວມາທິນາ ນເຍນ ນວານຸປຸພ຺ພວິຫາຣຉຬຠິຎ຺ຎາປ຺ປເຠເທ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ເມ ອຕ຺ຕນາ ສມສມຏ຺ຐປເນນ ຈ ອນຸຄ຺ຄຫິໂຕ, ຕສ຺ສ ກິມຎ຺ຎໍ ອາຓຓ຺ຍໍ ຠວິສ຺ສຕິ; ນນຸ ມໍ ຠຄວາ ຣາຊາ ວິຍ ສກກວຈອິສ຺ສຣິຍານຸປ຺ປທາເນນ ອຕ຺ຕໂນ ກຸລວໍສປ຺ປຕິຏ຺ຐາປກໍ ປຸຕ຺ຕໍ ‘ສທ຺ຘມ຺ມວໍສປ຺ປຕິຏ຺ຐາປໂກ ເມ ອຍໍ ຠວິສ຺ສຕີ’ຕິ ມນ຺ຕ຺ວາ ອິມິນາ ອສາຘາຣເຓນ ອນຸຄ຺ຄເຫນ ອນຸຄ຺ຄເຫສີ’’ຕິ ຈິນ຺ຕຍນ຺ໂຕ ຘມ຺ມວິນຍສງ຺ຄາຍນຕ຺ຖໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຸສ຺ສາຫໍ ຊເນສິ. ຍຖາຫ –

‘‘ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘ເອກມິທາຫໍ, ອາວຸໂສ, ສມຍໍ ປາວາຍ ກຸສິນາຣໍ ອທ຺ຘານມຄ຺ຄປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ມຫຕາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິໍ ປຎ຺ຈມຕ຺ເຕຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໒໓໑) ສພ຺ພໍ ສຸຠທ຺ທກຓ຺ຑໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຕໂຕ ປຣໍ ອາຫ –

‘‘ຫນ຺ທ ມຍໍ, ອາວຸໂສ, ຘມ຺ມຎ຺ຈ ວິນຍຎ຺ຈ ສງ຺ຄາເຍຍ຺ຍາມ. ປຸເຣ ອຘມ຺ໂມ ທິປ຺ປຕິ, ຘມ຺ໂມ ປຏິພາຫິຍ຺ຍຕິ; ອວິນໂຍ ທິປ຺ປຕິ, ວິນໂຍ ປຏິພາຫິຍ຺ຍຕິ. ປຸເຣ ອຘມ຺ມວາທິໂນ ພລວນ຺ໂຕ ໂຫນ຺ຕິ, ຘມ຺ມວາທິໂນ ທຸພ຺ພລາ ໂຫນ຺ຕິ; ອວິນຍວາທິໂນ ພລວນ຺ໂຕ ໂຫນ຺ຕິ, ວິນຍວາທິໂນ ທຸພ຺ພລາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໔໓໗).

ຠິກ຺ຂູ ອາຫໍສຸ – ‘‘ເຕນ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ເຖໂຣ ຠິກ຺ຂູ ອຸຈ຺ຈິນຕູ’’ຕິ. ເຖໂຣ ສກລນວງ຺ຄສຕ຺ຖຸສາສນປຣິຍຕ຺ຕິຘເຣ ປຸຖຸຊ຺ຊນ-ໂສຕາປນ຺ນ-ສກທາຄາມິ-ອນາຄາມິ-ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສກຂີຓາສວຠິກ຺ຂູ ອເນກສເຕ ອເນກສຫສ຺ເສ ຈ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຕິປິຏກສພ຺ພປຣິຍຕ຺ຕິປ຺ປເຠທຘເຣ ປຏິສມ຺ຠິທາປ຺ປຕ຺ເຕ ມຫານຸຠາເວ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຠຄວຕາ ເອຕທຄ຺ຄໍ ອາໂຣປິເຕ ເຕວິຊ຺ຊາທິເຠເທ ຂີຓາສວຠິກ຺ຂູເຍວ ເອກູນປຎ຺ຈສເຕ ປຣິຄ຺ຄເຫສິ. ເຍ ສນ຺ຘາຍ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ເອເກນູນາປຎ຺ຈອຣຫນ຺ຕສຕານິ ອຸຈ຺ຈິນີ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໔໓໗).

ກິສ຺ສ ປນ ເຖໂຣ ເອເກນູນມກາສີຕິ? ອາຍສ຺ມໂຕ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສ ໂອກາສກຣຓຕ຺ຖໍ. ເຕນ ຫາຍສ຺ມຕາ ສຫາປິ ວິນາປິ ນ ສກ຺ກາ ຘມ຺ມສງ຺ຄີຕິ ກາຕຸໍ, ໂສ ຫາຍສ຺ມາ ເສກ຺ໂຂ ສກຣຓີໂຍ, ຕສ຺ມາ ສຫາປິ ນ ສກ຺ກາ; ຍສ຺ມາ ປນສ຺ສ ກິຎ຺ຈິ ທສພລເທສິຕໍ ສຸຕ຺ຕເຄຍ຺ຍາທິກໍ ຠຄວໂຕ ອສມ຺ມຸຂາ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ວິນາປິ ນ ສກ຺ກາ. ຍທິ ເອວໍ ເສກ຺ໂຂປິ ສມາໂນ ຘມ຺ມສງ຺ຄີຕິຍາ ພຫຸກາຣຕ຺ຕາ ເຖເຣນ ອຸຈ຺ຈິນິຕພ຺ໂພ ອສ຺ສ. ອຖ ກສ຺ມາ ນ ອຸຈ຺ຈິນິໂຕຕິ? ປຣູປວາທວິວຊ຺ຊນໂຕ. ເຖໂຣ ຫິ ອາຍສ຺ມນ຺ເຕ ອານນ຺ເທ ອຕິວິຍ ວິສ຺ສຕ຺ໂຖ ອໂຫສິ, ຕຖາ ຫິ ນໍ ສິຣສ຺ມິໍ ປລິເຕສຸ ຊາເຕສຸປິ ‘‘ນ ວາຍໍ ກຸມາຣໂກ ມຕ຺ຕມຎ຺ຎາສີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໕໔) ກຸມາຣກວາເທນ ໂອວທຕິ. ສກ຺ຍກຸລປ຺ປສຸໂຕ ຈາຍໍ ອາຍສ຺ມາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຠາຕາ ຈູຬປິຕຸປຸຕ຺ໂຕ. ຕຕ຺ຣ ຫິ ຠິກ຺ຂູ ຉນ຺ທາຄມນໍ ວິຍ ມຎ຺ຎມານາ ‘‘ພຫູ ອເສກ຺ຂປຏິສມ຺ຠິທາປ຺ປຕ຺ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຐເປຕ຺ວາ ອານນ຺ທໍ ເສກ຺ຂປຏິສມ຺ຠິທາປ຺ປຕ຺ຕໍ ເຖໂຣ ອຸຈ຺ຈິນີ’’ຕິ ອຸປວເທຍ຺ຍຸໍ, ຕໍ ປຣູປວາທໍ ປຣິວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ‘‘ອານນ຺ທໍ ວິນາ ສງ຺ຄີຕິ ນ ສກ຺ກາ ກາຕຸໍ, ຠິກ຺ຂູນໍເຍວ ອນຸມຕິຍາ ຄເຫສ຺ສາມີ’’ຕິ ນ ອຸຈ຺ຈິນິ.

ອຖ ສຍເມວ ຠິກ຺ຂູ ອານນ຺ທສ຺ສຕ຺ຖາຍ ເຖຣໍ ຍາຈິໍສຸ. ຍຖາຫ –

‘‘ຠິກ຺ຂູ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ມຫາກສ຺ສປໍ ເອຕທໂວຈຸໍ – ‘ອຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ກິຎ຺ຈາປິ ເສກ຺ໂຂ ອຠພ຺ໂພ ຉນ຺ທາ ໂທສາ ໂມຫາ ຠຍາ ອຄຕິໍ ຄນ຺ຕຸໍ, ພຫຸ ຈາເນນ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກ ຘມ຺ໂມ ຈ ວິນໂຍ ຈ ປຣິຍຕ຺ໂຕ; ເຕນ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ເຖໂຣ ອາຍສ຺ມນ຺ຕມ຺ປິ ອານນ຺ທໍ ອຸຈ຺ຈິນຕູ’ຕິ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ອາຍສ຺ມນ຺ຕມ຺ປິ ອານນ຺ທໍ ອຸຈ຺ຈິນີ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໔໓໗).

ເອວໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອນຸມຕິຍາ ອຸຈ຺ຈິນິເຕນ ເຕນາຍສ຺ມຕາ ສທ຺ຘິໍ ປຎ຺ຈ ເຖຣສຕານິ ອເຫສຸໍ.

ອຖ ໂຂ ເຖຣານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ກຕ຺ຖ ນຸ ໂຂ ມຍໍ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ວິນຍຎ຺ຈ ສງ຺ຄາເຍຍ຺ຍາມາ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ເຖຣານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ຣາຊຄຫໍ ໂຂ ມຫາໂຄຈຣໍ ປຫູຕເສນາສນໍ, ຍໍນູນ ມຍໍ ຣາຊຄເຫ ວສ຺ສໍ ວສນ຺ຕາ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ວິນຍຎ຺ຈ ສງ຺ຄາເຍຍ຺ຍາມ, ນ ອຎ຺ເຎ ຠິກ຺ຂູ ຣາຊຄເຫ ວສ຺ສໍ ອຸປຄຈ຺ເຉຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ. ກສ຺ມາ ປນ ເນສໍ ເອຕທໂຫສິ? ອິທໍ ອມ຺ຫາກໍ ຖາວຣກມ຺ມໍ, ໂກຈິ ວິສຠາຄປຸຄ຺ຄໂລ ສງ຺ຆມຊ຺ຌໍ ປວິສິຕ຺ວາ ອຸກ຺ໂກເຏຍ຺ຍາຕິ. ອຖາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ຎຕ຺ຕິທຸຕິເຍນ ກມ຺ເມນ ສາເວສິ, ຕໍ ສງ຺ຄີຕິກ຺ຂນ຺ຘເກ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຎາຕພ຺ພໍ.

ອຖ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຣິນິພ຺ພານໂຕ ສຕ຺ຕສຸ ສາຘຸກີຬນທິວເສສຸ ສຕ຺ຕສຸ ຈ ຘາຕຸປູຊາທິວເສສຸ ວີຕິວຕ຺ເຕສຸ ‘‘ອຑ຺ຒມາໂສ ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕ, ອິທານິ ຄິມ຺ຫານໍ ທິຍຑ຺ໂຒ ມາໂສ ເສໂສ, ອຸປກຏ຺ຐາ ວສ຺ສູປນາຍິກາ’’ຕິ ມນ຺ຕ຺ວາ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖໂຣ ‘‘ຣາຊຄຫໍ, ອາວຸໂສ, ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ ອຸປຑ຺ຒໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອກໍ ມຄ຺ຄໍ ຄໂຕ. ອນຸຣຸທ຺ຘຕ຺ເຖໂຣປິ ອຸປຑ຺ຒໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອກໍ ມຄ຺ຄໍ ຄໂຕ. ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ປນ ຠຄວໂຕ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ສາວຕ຺ຖິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣາຊຄຫໍ ຄນ຺ຕຸກາໂມ ເຍນ ສາວຕ຺ຖິ ເຕນ ຈາຣິກໍ ປກ຺ກາມິ. ອານນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ຄຕຄຕຏ຺ຐາເນ ມຫາປຣິເທໂວ ອໂຫສິ – ‘‘ຠນ຺ເຕ ອານນ຺ທ, ກຸຫິໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ຐເປຕ຺ວາ ອາຄໂຕສີ’’ຕິ. ອນຸປຸພ຺ເພນ ປນ ສາວຕ຺ຖິໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ເຕ ເຖເຣ ຠຄວໂຕ ປຣິນິພ຺ພານທິວເສ ວິຍ ມຫາປຣິເທໂວ ອໂຫສິ.

ຕຕ຺ຣ ສຸທໍ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ອນິຈ຺ຈຕາທິປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາຍ ຘມ຺ມິຍາ ກຖາຍ ຕໍ ມຫາຊນໍ ສຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ເຊຕວນໍ ປວິສິຕ຺ວາ ທສພເລນ ວສິຕຄນ຺ຘກຸຏິຍາ ທ຺ວາຣໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ມຎ຺ຈປີຐໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ປປ຺ໂຜເຏຕ຺ວາ ຄນ຺ຘກຸຏິໍ ສມ຺ມຊ຺ຊິຕ຺ວາ ມິລາຕມາລາກຈວຣໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ມຎ຺ຈປີຐໍ ອຕິຫຣິຕ຺ວາ ປຸນ ຍຖາຐາເນ ຐເປຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ຐິຕກາເລ ກຣຓີຍໍ ວຕ຺ຕໍ ສພ຺ພມກາສິ. ອຖ ເຖໂຣ ຠຄວໂຕ ປຣິນິພ຺ພານໂຕ ປຠຸຕິ ຐານນິສຊ຺ຊພຫຸລຕ຺ຕາ ອຸສ຺ສນ຺ນຘາຕຸກໍ ກາຍໍ ສມສ຺ສາເສຕຸໍ ທຸຕິຍທິວເສ ຂີຣວິເຣຈນໍ ປິວິຕ຺ວາ ວິຫາເຣເຍວ ນິສີທິ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ສຸເຠນ ມາຓເວນ ປຫິຕໍ ມາຓວກໍ ເອຕທໂວຈ –

‘‘ອກາໂລ ໂຂ, ມາຓວກ, ອຕ຺ຖິ ເມ ອຊ຺ຊ ເຠສຊ຺ຊມຕ຺ຕາ ປີຕາ, ອປ຺ເປວ ນາມ ສ຺ເວປິ ອຸປສງ຺ກເມຍ຺ຍາມາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໔໔໗).

ທຸຕິຍທິວເສ ເຈຕກຕ຺ເຖເຣນ ປຈ຺ຉາສມເຓນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຸເຠນ ມາຓເວນ ປຸຏ຺ໂຐ ທີຆນິກາເຍ ສຸຠສຸຕ຺ຕໍນາມ ທສມໍ ສຸຕ຺ຕມຠາສິ.

ອຖ ເຖໂຣ ເຊຕວນວິຫາເຣ ຂຓ຺ຑຜຸລ຺ລປ຺ປຏິສງ຺ຂຣຓໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ອຸປກຏ຺ຐາຍ ວສ຺ສູປນາຍິກາຍ ຣາຊຄຫໍ ຄໂຕ. ຕຖາ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖໂຣ ອນຸຣຸທ຺ຘຕ຺ເຖໂຣ ຈ ສພ຺ພໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຣາຊຄຫເມວ ຄໂຕ.

ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຣາຊຄເຫ ອຏ຺ຐາຣສ ມຫາວິຫາຣາ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕ ສພ຺ເພປິ ຉຑ຺ຑິຕປຕິຕອຸກ຺ລາປາ ອເຫສຸໍ. ຠຄວໂຕ ຫິ ປຣິນິພ຺ພາເນ ສພ຺ເພ ຠິກ຺ຂູ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຫາເຣ ຈ ປຣິເວເຓ ຈ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ອຄມໍສຸ. ຕຕ຺ຖ ເຖຣາ ຠຄວໂຕ ວຈນປູຊນຕ຺ຖໍ ຕິຕ຺ຖິຍວາທປຣິໂມຈນຕ຺ຖຎ຺ຈ ‘‘ປຐມໍ ມາສໍ ຂຓ຺ຑຜຸລ຺ລປ຺ປຏິສງ຺ຂຣຓໍ ກໂຣມາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສຸໍ. ຕິຕ຺ຖິຍາ ຫິ ເອວໍ ວເທຍ຺ຍຸໍ – ‘‘ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ສາວກາ ສຕ຺ຖຣິ ຐິເຕເຍວ ວິຫາເຣ ປຏິຊຄ຺ຄິໍສຸ, ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ຉຑ຺ເຑສຸ’’ນ຺ຕິ. ເຕສໍ ວາທປຣິໂມຈນຕ຺ຖຎ຺ຈ ຈິນ຺ເຕສຸນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຫຕໍ –

‘‘ອຖ ໂຂ ເຖຣານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ເອຕທໂຫສິ – ‘ຠຄວຕາ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ຂຓ຺ຑຜຸລ຺ລປ຺ປຏິສງ຺ຂຣຓໍ ວຓ຺ຓິຕໍ. ຫນ຺ທ ມຍໍ, ອາວຸໂສ, ປຐມໍ ມາສໍ ຂຓ຺ຑຜຸລ຺ລປ຺ປຏິສງ຺ຂຣຓໍ ກໂຣມ, ມຊ຺ຌິມໍ ມາສໍ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ວິນຍຎ຺ຈ ສງ຺ຄາຍິສ຺ສາມາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໔໓໘).

ເຕ ທຸຕິຍທິວເສ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣາຊທ຺ວາເຣ ອຏ຺ຐໍສຸ. ອຊາຕສຕ຺ຕຸ ຣາຊາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ, ຠນ຺ເຕ, ອາຄຕຕ຺ຖາ’’ຕິ ອຕ຺ຕນາ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ປຏິປຸຈ຺ຉິ. ເຖຣາ ອຏ຺ຐາຣສ ມຫາວິຫາຣປຏິສງ຺ຂຣຓຕ຺ຖາຍ ຫຕ຺ຖກມ຺ມໍ ປຏິເວເທສຸໍ. ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ຣາຊາ ຫຕ຺ຖກມ຺ມກາຣເກ ມນຸສ຺ເສ ອທາສິ. ເຖຣາ ປຐມໍ ມາສໍ ສພ຺ພວິຫາເຣ ປຏິສງ຺ຂຣາເປຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສຸໍ – ‘‘ນິຏ຺ຐິຕໍ, ມຫາຣາຊ, ວິຫາຣປຏິສງ຺ຂຣຓໍ. ອິທານິ ຘມ຺ມວິນຍສງ຺ຄຫໍ ກໂຣມາ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ, ວິສ຺ສຕ຺ຖາ ກໂຣຖ. ມຍ຺ຫໍ ອາຓາຈກ຺ກໍ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ໂຫຕຸ. ອາຓາເປຖ, ຠນ຺ເຕ, ກິໍ ກໂຣມີ’’ຕິ? ‘‘ສງ຺ຄຫໍ ກໂຣນ຺ຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສນ຺ນິສຊ຺ຊຏ຺ຐານໍ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ‘‘ກຕ຺ຖ ກໂຣມິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ເວຠາຣປພ຺ພຕປສ຺ເສ ສຕ຺ຕປຓ຺ຓິຄຸຫາທ຺ວາເຣ ກາຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕໍ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ໂຂ ຣາຊາ ອຊາຕສຕ຺ຕຸ ວິສ຺ສກມ຺ມຸນາ ນິມ຺ມິຕສທິສໍ ສຸວິຠຕ຺ຕຠິຕ຺ຕິຕ຺ຖມ຺ຠໂສປານໍ ນານາວິຘມາລາກມ຺ມລຕອາກມ຺ມວິຈິຕ຺ຕໍ ອຠິຠວນ຺ຕມິວ ຣາຊຠວນວິຠູຕິໍ ອວຫສນ຺ຕມິວ ເທວວິມານສິຣິໍ ສິຣິຍາ ນິເກຕມິວ ເອກນິປາຕຕິຕ຺ຖມິວ ຈ ເທວມນຸສ຺ສນຍນວິຫງ຺ຄານໍ ໂລກຣາມເຓຍ຺ຍກມິວ ສມ຺ປິຓ຺ຑິຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພສາຣມຓ຺ຑໍ ມຓ຺ຑປໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ວິວິຘກຸສຸມທາມ-ໂອລມ຺ພກ-ວິນິຄ຺ຄລນ຺ຕຈາຣຸວິຕານໍ ຣຕນວິຈິຕ຺ຕມຓິໂກຏ຺ຏິມຕລມິວ ຈ ນໍ ນານາປຸປ຺ຜູປຫາຣວິຈິຕ຺ຕສຸປຣິນິຏ຺ຐິຕຠູມິກມ຺ມໍ ພ຺ຣຫ຺ມວິມານສທິສໍ ອລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ມຫາມຓ຺ຑເປ ປຎ຺ຈສຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອນຄ຺ຆານິ ປຎ຺ຈ ກປ຺ປິຍປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓສຕານິ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ທກ຺ຂິຓຠາຄໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸຕ຺ຕຣາຠິມຸຂໍ ເຖຣາສນໍ ມຓ຺ຑປມຊ຺ເຌ ປຸຣຕ຺ຖາຠິມຸຂໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອາສນາຣຫໍ ຘມ຺ມາສນໍ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ທນ຺ຕຂຈິຕໍ ພີຊນິຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຐເປຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ອາໂຣຈາເປສິ – ‘‘ນິຏ຺ຐິຕໍ, ຠນ຺ເຕ, ມມ ກິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ.

ຕສ຺ມິໍ ໂຂ ປນ ສມເຍ ເອກຈ຺ເຈ ຠິກ຺ຂູ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ສນ຺ຘາຍ ເອວມາຫໍສຸ – ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆ ເອໂກ ຠິກ຺ຂຸ ວິສ຺ສຄນ຺ຘໍ ວາຍນ຺ໂຕ ວິຈຣຕີ’’ຕິ. ເຖໂຣ ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆ ອຎ຺ໂຎ ວິສ຺ສຄນ຺ຘໍ ວາຍນ຺ໂຕ ວິຈຣຓກຠິກ຺ຂຸ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ອທ຺ຘາ ເອເຕ ມໍ ສນ຺ຘາຍ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ສໍເວຄໍ ອາປຊ຺ຊິ. ເອກຈ຺ເຈ ຠິກ຺ຂູ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ອາຫໍສຸ – ‘‘ສ຺ເວ, ອາວຸໂສ, ສນ຺ນິປາໂຕ ຕ຺ວຎ຺ຈ ເສກ຺ໂຂ ສກຣຓີໂຍ, ເຕນ ເຕ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ສນ຺ນິປາຕໍ ຄນ຺ຕຸໍ, ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ໂຫຫີ’’ຕິ.

ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ – ‘‘ສ຺ເວ ສນ຺ນິປາໂຕ, ນ ໂຂ ປນ ເມຕໍ ປຕິຣູປໍ ຍ຺ວາຫໍ ເສກ຺ໂຂ ສມາໂນ ສນ຺ນິປາຕໍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ພຫຸເທວ ຣຕ຺ຕິໍ ກາຍຄຕາຍສຕິຍາ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຈູສສມຍໍ ຈງ຺ກມາ ໂອໂຣຫິຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ‘‘ນິປຊ຺ຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ກາຍໍ ອາວຊ຺ເຊສິ. ທ຺ເວ ປາທາ ຠູມິໂຕ ມຸຕ຺ຕາ, ອປ຺ປຕ຺ຕຎ຺ຈ ສີສໍ ພິມ຺ໂພຫນໍ, ເອຕສ຺ມິໍ ອນ຺ຕເຣ ອນຸປາທາຍ ອາສເວຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຈ຺ຈິ. ອຍຎ຺ຫິ ອາຍສ຺ມາ ຈງ຺ກເມນ ພຫິ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ວິເສສໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ນນຸ ມໍ ຠຄວາ ເອຕທໂວຈ – ‘ກຕປຸຎ຺ໂຎສິ ຕ຺ວໍ, ອານນ຺ທ, ປຘານມນຸຍຸຎ຺ຊ; ຂິປ຺ປໍ ໂຫຫິສິ ອນາສໂວ’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໒໐໗). ພຸທ຺ຘານຎ຺ຈ ກຖາໂທໂສ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ມມ ອຈ຺ຈາຣທ຺ຘໍ ວີຣິຍໍ ເຕນ ເມ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ. ຫນ຺ທາຫໍ ວີຣິຍສມຖໍ ໂຍເຊມີ’’ຕິ ຈງ຺ກມາ ໂອໂຣຫິຕ຺ວາ ປາທໂຘວນຏ຺ຐາເນ ຐຕ຺ວາ ປາເທ ໂຘວິຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ມຎ຺ຈເກ ນິສີທິຕ຺ວາ ‘‘ໂຖກໍ ວິສ຺ສມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ກາຍໍ ມຎ຺ຈເກ ອຸປນາເມສິ. ທ຺ເວ ປາທາ ຠູມິໂຕ ມຸຕ຺ຕາ, ສີສຎ຺ຈ ພິມ຺ໂພຫນໍ ອສມ຺ປຕ຺ຕໍ. ເອຕສ຺ມິໍ ອນ຺ຕເຣ ອນຸປາທາຍ ອາສເວຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຕ຺ຕໍ, ຈຕຸອິຣິຍາປຖວິຣຫິຕໍ ເຖຣສ຺ສ ອຣຫຕ຺ຕໍ ອໂຫສິ. ເຕນ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ອນິປນ຺ໂນ ອນິສິນ຺ໂນ ອຏ຺ຐິໂຕ ອຈງ຺ກມນ຺ໂຕ ‘‘ໂກ ຠິກ຺ຂຸ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ອຖ ໂຂ ເຖຣາ ຠິກ຺ຂູ ທຸຕິຍທິວເສ ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈາ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ປຏິສາເມຕ຺ວາ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ສນ຺ນິປຕິຕາ. ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິໍ ຎາເປຕຸກາໂມ ຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິໍ ນ ຄໂຕ. ຠິກ຺ຂູ ຍຖາວຸຑ຺ຒໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕາສເນ ນິສີທນ຺ຕາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອາສນໍ ຐເປຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນາ. ຕຕ຺ຖ ເກຫິຈິ ‘‘ເອຕມາສນໍ ກສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສາ’’ຕິ. ‘‘ອານນ຺ໂທ ປນ ກຸຫິໍ ຄໂຕ’’ຕິ? ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ເຖໂຣ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິທານິ ມຍ຺ຫໍ ຄມນກາໂລ’’ຕິ. ຕໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ອານຸຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ປຖວິຍໍ ນິມຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອາສເນເຍວ ອຕ຺ຕານໍ ທສ຺ເສສິ. ອາກາເສນາຄນ຺ຕ຺ວາ ນິສີທີຕິປິ ເອເກ.

ເອວໍ ນິສິນ຺ເນ ຕສ຺ມິໍ ອາຍສ຺ມນ຺ເຕ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖໂຣ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ອາວຸໂສ, ກິໍ ປຐມໍ ສງ຺ຄາຍາມ, ຘມ຺ມໍ ວາ ວິນຍໍ ວາ’’ຕິ? ຠິກ຺ຂູ ອາຫໍສຸ – ‘‘ຠນ຺ເຕ ມຫາກສ຺ສປ, ວິນໂຍ ນາມ ພຸທ຺ຘສາສນສ຺ສ ອາຍຸ, ວິນເຍ ຐິເຕ ສາສນໍ ຐິຕໍ ໂຫຕິ; ຕສ຺ມາ ປຐມໍ ວິນຍໍ ສງ຺ຄາຍາມາ’’ຕິ,. ‘‘ກໍ ຘຸຣໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ? ‘‘ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອຸປາລິ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ກິໍ ອານນ຺ໂທ ນປ຺ປໂຫຕີ’’ຕິ? ‘‘ໂນ ນປ຺ປໂຫຕິ; ອປິ ຈ ໂຂ ປນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຘຣມາໂນເຍວ ວິນຍປຣິຍຕ຺ຕິໍ ນິສ຺ສາຍ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອຸປາລິໍ ເອຕທຄ຺ເຄ ຐເປສິ – ‘ເອຕທຄ຺ຄໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມມ ສາວການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ວິນຍຘຣານໍ ຍທິທໍ ອຸປາລີ’ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໒໑໙, ໒໒໘). ຕສ຺ມາ ອຸປາລິຕ຺ເຖຣໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ວິນຍໍ ສງ຺ຄາຍາມາ’’ຕິ. ຕໂຕ ເຖໂຣ ວິນຍໍ ປຸຈ຺ຉນຕ຺ຖາຍ ອຕ຺ຕນາວ ອຕ຺ຕານໍ ສມ຺ມນ຺ນິ. ອຸປາລິຕ຺ເຖໂຣປິ ວິສ຺ສຊ຺ຊນຕ຺ຖາຍ ສມ຺ມນ຺ນິ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ປາຬິ –

‘‘ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ສງ຺ຆໍ ຎາເປສິ –

‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ອາວຸໂສ, ສງ຺ໂຆ. ຍທິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ອຫໍ ອຸປາລິໍ ວິນຍໍ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍ’ນ຺ຕິ.

‘‘ອາຍສ຺ມາປິ ອຸປາລິ ສງ຺ຆໍ ຎາເປສິ –

‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ໂຆ. ຍທິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ອຫໍ ອາຍສ຺ມຕາ ມຫາກສ຺ສເປນ ວິນຍໍ ປຸຏ຺ໂຐ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ.

ເອວໍ ອຕ຺ຕນາວ ອຕ຺ຕານໍ ສມ຺ມນ຺ນິຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມາ ອຸປາລິ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ເອກໍສໍ ຈີວຣໍ ກຕ຺ວາ ເຖເຣ ຠິກ຺ຂູ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຘມ຺ມາສເນ ນິສີທິ, ທນ຺ຕຂຈິຕໍ ພີຊນິໍ ຄເຫຕ຺ວາ. ຕໂຕ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ເຖຣາສເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອຸປາລິໍ ວິນຍໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ປຐມໍ, ອາວຸໂສ ອຸປາລິ, ປາຣາຊິກໍ ກຕ຺ຖ ປຎ຺ຎຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ເວສາລິຍໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ກໍ ອາຣພ຺ຠາ’’ຕິ? ‘‘ສຸທິນ຺ນໍ ກລນ຺ທປຸຕ຺ຕໍ ອາຣພ຺ຠາ’’ຕິ. ‘‘ກິສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ເມຖຸນຘມ຺ເມ’’ຕິ.

ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອຸປາລິໍ ປຐມສ຺ສ ປາຣາຊິກສ຺ສ ວຕ຺ຖຸມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉິ, ນິທານມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉິ, ປຸຄ຺ຄລມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉິ, ປຎ຺ຎຕ຺ຕິມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉິ, ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉິ, ອາປຕ຺ຕິມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉິ, ອນາປຕ຺ຕິມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉິ; ຍຖາ ຈ ປຐມສ຺ສ ຕຖາ ທຸຕິຍສ຺ສ ຕຖາ ຕຕິຍສ຺ສ ຕຖາ ຈຕຸຕ຺ຖສ຺ສ ປາຣາຊິກສ຺ສ ວຕ຺ຖຸມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉິ…ເປ… ອນາປຕ຺ຕິມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉິ. ປຸຏ຺ໂຐ ປຸຏ຺ໂຐ ອຸປາລິຕ຺ເຖໂຣ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ຕໂຕ ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ປາຣາຊິການິ ‘‘ປາຣາຊິກກຓ຺ຑໍ ນາມ ອິທ’’ນ຺ຕິ ສງ຺ຄຫໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ຐເປສຸໍ. ເຕຣສ ສງ຺ຆາທິເສສານິ ‘‘ເຕຣສກ’’ນ຺ຕິ ຐເປສຸໍ. ທ຺ເວ ສິກ຺ຂາປທານິ ‘‘ອນິຍຕານີ’’ຕິ ຐເປສຸໍ. ຕິໍສ ສິກ຺ຂາປທານິ ‘‘ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍປາຈິຕ຺ຕິຍານີ’’ຕິ ຐເປສຸໍ. ທ຺ເວນວຸຕິ ສິກ຺ຂາປທານິ ‘‘ປາຈິຕ຺ຕິຍານີ’’ຕິ ຐເປສຸໍ. ຈຕ຺ຕາຣິ ສິກ຺ຂາປທານິ ‘‘ປາຏິເທສນີຍານີ’’ຕິ ຐເປສຸໍ. ປຎ຺ຈສຕ຺ຕຕິ ສິກ຺ຂາປທານິ ‘‘ເສຂິຍານີ’’ຕິ ຐເປສຸໍ. ສຕ຺ຕ ຘມ຺ເມ ‘‘ອຘິກຣຓສມຖາ’’ຕິ ຐເປສຸໍ.

ເອວໍ ມຫາວິຠງ຺ຄໍ ສງ຺ຄຫໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸນີວິຠງ຺ເຄ ອຏ຺ຐ ສິກ຺ຂາປທານິ ‘‘ປາຣາຊິກກຓ຺ຑໍ ນາມ ອິທ’’ນ຺ຕິ ຐເປສຸໍ. ສຕ຺ຕຣສ ສິກ຺ຂາປທານິ ‘‘ສຕ຺ຕຣສກ’’ນ຺ຕິ ຐເປສຸໍ. ຕິໍສ ສິກ຺ຂາປທານິ ‘‘ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍປາຈິຕ຺ຕິຍານີ’’ຕິ ຐເປສຸໍ. ຉສຏ຺ຐິສຕສິກ຺ຂາປທານິ ‘‘ປາຈິຕ຺ຕິຍານີ’’ຕິ ຐເປສຸໍ. ອຏ຺ຐ ສິກ຺ຂາປທານິ ‘‘ປາຏິເທສນີຍານີ’’ຕິ ຐເປສຸໍ. ປຎ຺ຈສຕ຺ຕຕິ ສິກ຺ຂາປທານິ ‘‘ເສຂິຍານີ’’ຕິ ຐເປສຸໍ. ສຕ຺ຕ ຘມ຺ເມ ‘‘ອຘິກຣຓສມຖາ’’ຕິ ຐເປສຸໍ. ເອວໍ ຠິກ຺ຂຸນີວິຠງ຺ຄໍ ສງ຺ຄຫໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ເອເຕເນວ ອຸປາເຍນ ຂນ຺ຘກປຣິວາເຣປິ ອາໂຣເປສຸໍ. ເອວເມຕໍ ສອຸຠໂຕວິຠງ຺ຄຂນ຺ຘກປຣິວາຣໍ ວິນຍປິຏກໍ ສງ຺ຄຫມາຣູຬ຺ຫໍ ສພ຺ພໍ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖໂຣ ປຸຈ຺ຉິ, ອຸປາລິຕ຺ເຖໂຣ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊນປຣິໂຍສາເນ ປຎ຺ຈ ອຣຫນ຺ຕສຕານິ ສງ຺ຄຫໍ ອາໂຣປິຕນເຍເນວ ຄຓສຊ຺ຌາຍມກໍສຸ. ວິນຍສງ຺ຄຫາວສາເນ ອຸປາລິຕ຺ເຖໂຣ ທນ຺ຕຂຈິຕໍ ພີຊນິໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຘມ຺ມາສນາ ໂອໂຣຫິຕ຺ວາ ວຸຑ຺ເຒ ຠິກ຺ຂູ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕາສເນ ນິສີທິ.

ວິນຍໍ ສງ຺ຄາຍິຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສງ຺ຄາຍິຕຸກາໂມ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ຠິກ຺ຂູ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຘມ຺ມໍ ສງ຺ຄາຍນ຺ເຕຫິ ກໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ຘຸຣໍ ກຕ຺ວາ ຘມ຺ໂມ ສງ຺ຄາຍິຕພ຺ໂພ’’ຕິ? ຠິກ຺ຂູ ‘‘ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ ຘຸຣໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ.

ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ສງ຺ຆໍ ຎາເປສິ –

‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ອາວຸໂສ, ສງ຺ໂຆ. ຍທິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ອຫໍ ອານນ຺ທໍ ຘມ຺ມໍ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ.

ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ສງ຺ຆໍ ຎາເປສິ –

‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ໂຆ ຍທິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ອຫໍ ອາຍສ຺ມຕາ ມຫາກສ຺ສເປນ ຘມ຺ມໍ ປຸຏ຺ໂຐ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ.

ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ເອກໍສໍ ຈີວຣໍ ກຕ຺ວາ ເຖເຣ ຠິກ຺ຂູ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຘມ຺ມາສເນ ນິສີທິ ທນ຺ຕຂຈິຕໍ ພີຊນິໍ ຄເຫຕ຺ວາ. ອຖ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖໂຣ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ ຘມ຺ມໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຊາລໍ, ອາວຸໂສ ອານນ຺ທ, ກຕ຺ຖ ຠາສິຕ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ອນ຺ຕຣາ ຈ, ຠນ຺ເຕ, ຣາຊຄຫໍ ອນ຺ຕຣາ ຈ ນາຬນ຺ທໍ ຣາຊາຄາຣເກ ອມ຺ພລຏ຺ຐິກາຍ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ກໍ ອາຣພ຺ຠາ’’ຕິ? ‘‘ສຸປ຺ປິຍຎ຺ຈ ປຣິພ຺ພາຊກໍ, ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ຕຎ຺ຈ ມາຓວ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ກິສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ວຓ຺ຓາວຓ຺ເຓ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລສ຺ສ ນິທານມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉິ, ປຸຄ຺ຄລມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉິ, ວຕ຺ຖຸມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ສາມຎ຺ຎຜລໍ ປນາວຸໂສ ອານນ຺ທ, ກຕ຺ຖ ຠາສິຕ’’ນ຺ຕິ? ‘ຣາຊຄເຫ, ຠນ຺ເຕ, ຊີວກມ຺ພວເນ’’ຕິ. ‘‘ເກນ ສທ຺ຘິ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ອຊາຕສຕ຺ຕຸນາ ເວເທຫິປຸຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ສາມຎ຺ຎຜລສ຺ສ ນິທານມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉິ, ປຸຄ຺ຄລມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉິ. ເອເຕເນວ ອຸປາເຍນ ປຎ຺ຈ ນິກາເຍ ປຸຈ຺ຉິ.

ປຎ຺ຈນິກາຍາ ນາມ – ທີຆນິກາໂຍ, ມຊ຺ຌິມນິກາໂຍ, ສໍຍຸຕ຺ຕນິກາໂຍ, ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣນິກາໂຍ, ຂຸທ຺ທກນິກາໂຍຕິ. ຕຕ຺ຖ ຂຸທ຺ທກນິກາໂຍ ນາມ – ຈຕ຺ຕາໂຣ ນິກາເຍ ຐເປຕ຺ວາ, ອວເສສໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ. ຕຕ຺ຖ ວິນໂຍ ອາຍສ຺ມຕາ ອຸປາລິຕ຺ເຖເຣນ ວິສ຺ສຊ຺ຊິໂຕ, ເສສຂຸທ຺ທກນິກາໂຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຈ ນິກາຍາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ. ຕເທຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ຣສວເສນ ເອກວິຘໍ, ຘມ຺ມວິນຍວເສນ ທຸວິຘໍ, ປຐມມຊ຺ຌິມປຈ຺ຉິມວເສນ ຕິວິຘໍ; ຕຖາ ປິຏກວເສນ, ນິກາຍວເສນ ປຎ຺ຈວິຘໍ, ອງ຺ຄວເສນ ນວວິຘໍ, ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘວເສນ ຈຕຸຣາສີຕິສຫສ຺ສວິຘນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ກຖໍ ຣສວເສນ ເອກວິຘໍ? ຍຎ຺ຫິ ຠຄວຕາ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຍາວ ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ປຣິນິພ຺ພາຍຕິ, ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ປຎ຺ຈຈຕ຺ຕາລີສວສ຺ສານິ ເທວມນຸສ຺ສນາຄຍກ຺ຂາທໂຍ ອນຸສາສນ຺ເຕນ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ເຕນ ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ເອກຣສໍ ວິມຸຕ຺ຕິຣສເມວ ໂຫຕິ. ເອວໍ ຣສວເສນ ເອກວິຘໍ.

ກຖໍ ຘມ຺ມວິນຍວເສນ ທຸວິຘໍ? ສພ຺ພເມວ ເຈຕໍ ຘມ຺ໂມ ເຈວ ວິນໂຍ ຈາຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ຕຕ຺ຖ ວິນຍປິຏກໍ ວິນໂຍ, ອວເສສໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ຘມ຺ໂມ; ເຕເນວາຫ – ‘‘ຍໍນູນ ມຍໍ, ອາວຸໂສ, ຘມ຺ມຎ຺ຈ ວິນຍຎ຺ຈ ສງ຺ຄາເຍຍ຺ຍາມາ’’ຕິ. ‘‘ອຫໍ ອຸປາລິໍ ວິນຍໍ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍໍ, ອານນ຺ທໍ ຘມ຺ມໍ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ຈ ເອວໍ ຘມ຺ມວິນຍວເສນ ທຸວິຘໍ.

ກຖໍ ປຐມມຊ຺ຌິມປຈ຺ຉິມວເສນ ຕິວິຘໍ? ສພ຺ພເມວ ຫິທໍ ປຐມພຸທ຺ຘວຈນໍ, ມຊ຺ຌິມພຸທ຺ຘວຈນໍ, ປຈ຺ຉິມພຸທ຺ຘວຈນນ຺ຕິ ຕິປ຺ປເຠທໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ –

‘‘ອເນກຊາຕິສໍສາຣໍ, ສນ຺ຘາວິສ຺ສໍ ອນິພ຺ພິສໍ;

ຄຫກາຣໍ ຄເວສນ຺ໂຕ, ທຸກ຺ຂາ ຊາຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ.

‘‘ຄຫກາຣກ ທິຏ຺ໂຐສິ, ປຸນ ເຄຫໍ ນ ກາຫສິ;

ສພ຺ພາ ເຕ ຜາສຸກາ ຠຄ຺ຄາ, ຄຫກູຏໍ ວິສງ຺ຂຕໍ;

ວິສງ຺ຂາຣຄຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ຕຓ຺ຫານໍ ຂຍມຊ຺ຌຄາ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໑໕໓-໑໕໔);

ອິທໍ ປຐມພຸທ຺ຘວຈນໍ.

ເກຈິ ‘‘ຍທາ ຫເວ ປາຕຸຠວນ຺ຕິ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ຂນ຺ຘເກ ອຸທານຄາຖໍ ອາຫຸ. ເອສາ ປນ ປາຏິປທທິວເສ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຠາວປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ໂສມນສ຺ສມຍຎາເຓນ ປຈ຺ຈຍາກາຣໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ອຸທານຄາຖາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຍໍ ປນ ປຣິນິພ຺ພານກາເລ ອຠາສິ – ‘‘ຫນ຺ທ ທານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາມນ຺ຕຍາມິ ໂວ, ວຍຘມ຺ມາ ສງ຺ຂາຣາ, ອປ຺ປມາເທນ ສມ຺ປາເທຖາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໒໑໘) ອິທໍ ປຈ຺ຉິມພຸທ຺ຘວຈນໍ.

ອຸຠິນ຺ນມນ຺ຕເຣ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ເອຕໍ ມຊ຺ຌິມພຸທ຺ຘວຈນນ຺ຕິ. ເອວໍ ປຐມມຊ຺ຌິມປຈ຺ຉິມວເສນ ຕິວິຘໍ.

ກຖໍ ປິຏກວເສນ ຕິວິຘໍ? ສພ຺ພມ຺ປິ ເຫຕໍ ວິນຍປິຏກໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກໍ ອຠິຘມ຺ມປິຏກນ຺ຕິ ຕິປ຺ປເຠທເມວ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຐມສງ຺ຄີຕິຍໍ ສງ຺ຄີຕຎ຺ຈ ອສງ຺ຄີຕຎ຺ຈ ສພ຺ພມ຺ປິ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ອຸຠຍານິ ປາຕິໂມກ຺ຂານິ, ທ຺ເວ ວິຠງ຺ຄານິ, ທ຺ວາວີສຕິ ຂນ຺ຘການິ, ໂສຬສປຣິວາຣາຕິ ອິທໍ ວິນຍປິຏກໍ ນາມ.

ພ຺ຣຫ຺ມຊາລາທິ ຈຕຸຕ຺ຕິໍສສຸຕ຺ຕສງ຺ຄໂຫ ທີຆນິກາໂຍ, ມູລປຣິຍາຍສຸຕ຺ຕາທິ ທິຍຑ຺ຒສຕທ຺ເວສຸຕ຺ຕສງ຺ຄໂຫ ມຊ຺ຌິມນິກາໂຍ, ໂອຆຕຣຓສຸຕ຺ຕາທິ ສຕ຺ຕສຸຕ຺ຕສຫສ຺ສ ສຕ຺ຕສຕ ທ຺ວາສຏ຺ຐິສຸຕ຺ຕສງ຺ຄໂຫ ສໍຍຸຕ຺ຕນິກາໂຍ, ຈິຕ຺ຕປຣິຍາທານສຸຕ຺ຕາທິ ນວສຸຕ຺ຕສຫສ຺ສ ປຎ຺ຈສຕ ສຕ຺ຕປຎ຺ຎາສສຸຕ຺ຕສງ຺ຄໂຫ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣນິກາໂຍ, ຂຸທ຺ທກປາຐ-ຘມ຺ມປທ-ອຸທານ-ອິຕິວຸຕ຺ຕກ-ສຸຕ຺ຕນິປາຕ-ວິມານວຕ຺ຖຸ-ເປຕວຕ຺ຖຸ-ເຖຣຄາຖາ-ເຖຣີຄາຖາ-ຊາຕກນິທ຺ເທສ-ປຏິສມ຺ຠິທາ-ອປທານ-ພຸທ຺ຘວໍສ-ຈຣິຍາປິຏກວເສນ ປນ຺ນຣສປ຺ປເຠໂທ ຂຸທ຺ທກນິກາໂຍຕິ ອິທໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກໍ ນາມ.

ຘມ຺ມສງ຺ຄໂຫ, ວິຠງ຺ໂຄ, ຘາຕຸກຖາ, ປຸຄ຺ຄລປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ກຖາວຕ຺ຖຸ, ຍມກໍ, ປຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອິທໍ ອຠິຘມ຺ມປິຏກໍ ນາມ. ຕຕ຺ຖ –

ວິວິຘວິເສສນຍຕ຺ຕາ, ວິນຍນໂຕ ເຈວ ກາຍວາຈານໍ;

ວິນຍຕ຺ຖວິທູຫິ ອຍໍ, ວິນໂຍ ວິນໂຍຕິ ອກ຺ຂາໂຕ.

ວິວິຘາ ຫິ ເອຕ຺ຖ ປຎ຺ຈວິຘ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສ ປາຣາຊິກາທິ ສຕ຺ຕອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘມາຕິກາ ວິຠງ຺ຄາທິປ຺ປເຠທາ ນຍາ, ວິເສສຠູຕາ ຈ ທຬ຺ຫີກມ຺ມສິຖິລກຣຓປ຺ປໂຍຊນາ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິນຍາ, ກາຍິກວາຈສິກອຊ຺ຌາຈາຣນິເສຘນໂຕ ເຈສ ກາຍໍ ວາຈຎ຺ຈ ວິເນຕິ, ຕສ຺ມາ ວິວິຘນຍຕ຺ຕາ ວິເສສນຍຕ຺ຕາ ກາຍວາຈານຎ຺ຈ ວິນຍນໂຕ ‘‘ວິນໂຍ’’ຕິ ອກ຺ຂາໂຕ. ເຕເນຕເມຕສ຺ສ ວຈນຕ຺ຖໂກສລ຺ລຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ວິວິຘວິເສສນຍຕ຺ຕາ, ວິນຍນໂຕ ເຈວ ກາຍວາຈານໍ;

ວິນຍຕ຺ຖວິທູຫິ ອຍໍ, ວິນໂຍ ວິນໂຍຕິ ອກ຺ຂາໂຕ’’ຕິ.

ອິຕຣໍ ປນ –

ອຕ຺ຖານໍ ສູຈນໂຕ, ສຸວຸຕ຺ຕໂຕ ສວນໂຕຖ ສູທນໂຕ;

ສຸຕ຺ຕາຓາ ສຸຕ຺ຕສຠາຄໂຕ ຈ, ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອກ຺ຂາຕໍ.

ຕຎ຺ຫິ ອຕ຺ຕຕ຺ຖປຣຕ຺ຖາທິເຠເທ ອຕ຺ເຖ ສູເຈຕິ, ສຸວຸຕ຺ຕາ ເຈຕ຺ຖ ອຕ຺ຖາ ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍານຸໂລເມນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ສວຕິ ເຈຕໍ ອຕ຺ເຖ ສສ຺ສມິວ ຜລໍ ປສວຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສູທຕິ ເຈຕໍ ເຘນຸວິຍ ຂີຣໍ, ປຄ຺ຆຣຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສຸຏ຺ຐຸ ຈ ເນ ຕາຍຕິ ຣກ຺ຂຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສຸຕ຺ຕສຠາຄຎ຺ເຈຕໍ, ຍຖາ ຫິ ຕຈ຺ຉການໍ ສຸຕ຺ຕໍ ປມາຓໍ ໂຫຕິ; ເອວເມຕມ຺ປິ ວິຎ຺ຎູນໍ. ຍຖາ ຈ ສຸຕ຺ເຕນ ສງ຺ຄຫິຕານິ ປຸປ຺ຜານິ ນ ວິກິຣິຍນ຺ຕິ ນ ວິທ຺ຘໍສິຍນ຺ຕິ; ເອວເມເຕນ ສງ຺ຄຫິຕາ ອຕ຺ຖາ. ເຕເນຕເມຕສ຺ສ ວຈນຕ຺ຖໂກສລ຺ລຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ອຕ຺ຖານໍ ສູຈນໂຕ, ສຸວຸຕ຺ຕໂຕ ສວນໂຕຖ ສູທນໂຕ;

ສຸຕ຺ຕາຓາ ສຸຕ຺ຕສຠາຄໂຕ ຈ, ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອກ຺ຂາຕ’’ນ຺ຕິ.

ອິຕໂຣ ປນ –

ຍໍ ເອຕ຺ຖ ວຸຑ຺ຒິມນ຺ໂຕ, ສລກ຺ຂຓາ ປູຊິຕາ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາ;

ວຸຕ຺ຕາຘິກາ ຈ ຘມ຺ມາ, ອຠິຘມ຺ໂມ ເຕນ ອກ຺ຂາໂຕ.

ອຍຎ຺ຫິ ອຠິສທ຺ໂທ ວຸຑ຺ຒິລກ຺ຂຓປູຊິຕປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາຘິເກສຸ ທິສ຺ສຕິ. ຕຖາເຫສ – ‘‘ພາຬ຺ຫາ ເມ ອາວຸໂສ ທຸກ຺ຂາ ເວທນາ ອຠິກ຺ກມນ຺ຕິ ໂນ ປຏິກ຺ກມນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໓.໓໘໙; ສໍ. ນິ. ໕.໑໙໕) ວຸຑ຺ຒິຍໍ ອາຄໂຕ. ‘‘ຍາ ຕາ ຣຕ຺ຕິໂຍ ອຠິຎ຺ຎາຕາ ອຠິລກ຺ຂິຕາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໔໙) ລກ຺ຂເຓ. ‘‘ຣາຊາຠິຣາຊາ ມນຸຊິນ຺ໂທ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໒.໓໙໙; ສຸ. ນິ. ໕໕໘) ປູຊິເຕ. ‘‘ປຏິພໂລ ວິເນຕຸໍ ອຠິຘມ຺ເມ ອຠິວິນເຍ’’ຕິອາທີສຸ (ມຫາວ. ໘໕) ປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສງ຺ກຣວິຣຫິເຕ ຘມ຺ເມ ຈ ວິນເຍ ຈາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ອຠິກ຺ກນ຺ເຕນ ວຓ຺ເຓນາ’’ຕິອາທີສຸ (ວິ. ວ. ໗໕) ອຘິເກ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ຣູປູປປຕ຺ຕິຍາ ມຄ຺ຄໍ ຠາເວຕິ, ເມຕ຺ຕາສຫຄເຕນ ເຈຕສາ ເອກໍ ທິສໍ ຜຣິຕ຺ວາ ວິຫຣຕີ’’ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ໑໖໐ ອາທໂຍ) ນເຍນ ວຸຑ຺ຒິມນ຺ໂຕປິ ຘມ຺ມາ ວຸຕ຺ຕາ. ‘‘ຣູປາຣມ຺ມຓໍ ວາ ສທ຺ທາຣມ຺ມຓໍ ວາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອາຣມ຺ມຓາທີຫິ ລກ຺ຂຓີຍຕ຺ຕາ ສລກ຺ຂຓາປິ. ‘‘ເສກ຺ຂາ ຘມ຺ມາ, ອເສກ຺ຂາ ຘມ຺ມາ, ໂລກຸຕ຺ຕຣາ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ປູຊິຕາປິ ປູຊາຣຫາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ຜສ຺ໂສ ໂຫຕິ ເວທນາ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ສຠາວປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາປິ. ‘‘ມຫຄ຺ຄຕາ ຘມ຺ມາ, ອປ຺ປມາຓາ ຘມ຺ມາ, ອນຸຕ຺ຕຣາ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອຘິກາປິ ຘມ຺ມາ ວຸຕ຺ຕາ. ເຕເນຕເມຕສ຺ສ ວຈນຕ຺ຖໂກສລ຺ລຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ຍໍ ເອຕ຺ຖ ວຸຑ຺ຒິມນ຺ໂຕ, ສລກ຺ຂຓາ ປູຊິຕາ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາ;

ວຸຕ຺ຕາຘິກາ ຈ ຘມ຺ມາ, ອຠິຘມ຺ໂມ ເຕນ ອກ຺ຂາໂຕ’’ຕິ.

ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອວິສິຏ຺ຐໍ, ຕໍ –

ປິຏກໍ ປິຏກຕ຺ຖວິທູ, ປຣິຍຕ຺ຕິພ຺ຠາຊນຕ຺ຖໂຕ ອາຫຸ;

ເຕນ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ, ຕໂຍປິ ວິນຍາທໂຍ ເຎຍ຺ຍາ.

ປຣິຍຕ຺ຕິປິ ຫິ ‘‘ມາ ປິຏກສມ຺ປທາເນນາ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໓.໖໖) ປິຏກນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ອຖ ປຸຣິໂສ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ ກຸທາລປິຏກໍ ອາທາຍາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໒໒໘; ອ. ນິ. ໓.໗໐) ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຠາຊນມ຺ປິ. ຕສ຺ມາ ປິຏກໍ ປິຏກຕ຺ຖວິທູ, ປຣິຍຕ຺ຕິພ຺ຠາຊນຕ຺ຖໂຕ ອາຫຸ.

ອິທານິ ເຕນ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ຕໂຍປິ ວິນຍາທໂຍ ເຎຍ຺ຍາຕິ. ເຕນ ເອວໍ ທຸວິຘຕ຺ເຖນ ປິຏກສທ຺ເທນ ສຫ ສມາສໍ ກຕ຺ວາ ວິນໂຍ ຈ ໂສ ປິຏກຎ຺ຈ ປຣິຍຕ຺ຕິຠາວໂຕ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ຠາຊນໂຕ ຈາຕິ ວິນຍປິຏກໍ, ຍຖາວຸຕ຺ເຕເນວ ນເຍນ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຎ຺ຈ ຕໍ ປິຏກຎ຺ຈາຕິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກໍ, ອຠິຘມ຺ໂມ ຈ ໂສ ປິຏກຎ຺ຈາຕິ ອຠິຘມ຺ມປິຏກນ຺ຕິ ເອວເມເຕ ຕໂຍປິ ວິນຍາທໂຍ ເຎຍ຺ຍາ.

ເອວໍ ຎຕ຺ວາ ຈ ປຸນປິ ເຕສ຺ເວວ ປິຏເກສຸ ນານປ຺ປກາຣໂກສລ຺ລຕ຺ຖໍ –

ເທສນາສາສນກຖາ, ເຠທໍ ເຕສຸ ຍຖາຣຫໍ;

ສິກ຺ຂາປຫານຄມ຺ຠີຣ, ຠາວຎ຺ຈ ປຣິທີປເຍ.

ປຣິຍຕ຺ຕິເຠທໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ, ວິປຕ຺ຕິໍ ຈາປິ ຍໍ ຍຫິໍ;

ປາປຸຓາຕິ ຍຖາ ຠິກ຺ຂຸ, ຕມ຺ປິ ສພ຺ພໍ ວິຠາວເຍ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ປຣິທີປນາ ວິຠາວນາ ຈ, ເອຕານິ ຫິ ຕີຓິ ປິຏການິ ຍຖາກ຺ກມໍ ອາຓາ ໂວຫາຣ ປຣມຕ຺ຖເທສນາ ຍຖາປຣາຘ-ຍຖານຸໂລມ-ຍຖາຘມ຺ມສາສນານິ, ສໍວຣາສໍວຣທິຏ຺ຐິວິນິເວຐນາມຣູປປຣິຈ຺ເຉທກຖາຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຫິ ວິນຍປິຏກໍ ອາຓາຣເຫນ ຠຄວຕາ ອາຓາພາຫຸລ຺ລໂຕ ເທສິຕຕ຺ຕາ ອາຓາເທສນາ, ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກໍ ໂວຫາຣກຸສເລນ ຠຄວຕາ ໂວຫາຣພາຫຸລ຺ລໂຕ ເທສິຕຕ຺ຕາ ໂວຫາຣເທສນາ, ອຠິຘມ຺ມປິຏກໍ ປຣມຕ຺ຖກຸສເລນ ຠຄວຕາ ປຣມຕ຺ຖພາຫຸລ຺ລໂຕ ເທສິຕຕ຺ຕາ ປຣມຕ຺ຖເທສນາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ຕຖາ ປຐມໍ ເຍ ເຕ ປຈຸຣາປຣາຘາ ສຕ຺ຕາ ເຕ ຍຖາປຣາຘໍ ເອຕ຺ຖ ສາສິຕາຕິ ຍຖາປຣາຘສາສນໍ, ທຸຕິຍໍ ອເນກຊ຺ຌາສຍານຸສຍຈຣິຍາຘິມຸຕ຺ຕິກາ ສຕ຺ຕາ ຍຖານຸໂລມໍ ເອຕ຺ຖ ສາສິຕາຕິ ຍຖານຸໂລມສາສນໍ, ຕຕິຍໍ ຘມ຺ມປຸຎ຺ຊມຕ຺ເຕ ‘‘ອຫໍ ມມາ’’ຕິ ສຎ຺ຎິໂນ ສຕ຺ຕາ ຍຖາຘມ຺ມໍ ເອຕ຺ຖ ສາສິຕາຕິ ຍຖາຘມ຺ມສາສນນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ຕຖາ ປຐມໍ ອຊ຺ຌາຈາຣປຏິປກ຺ຂຠູໂຕ ສໍວຣາສໍວໂຣ ເອຕ຺ຖ ກຖິໂຕຕິ ສໍວຣາສໍວຣກຖາ, ທຸຕິຍໍ ທ຺ວາສຏ຺ຐິທິຏ຺ຐິປຏິປກ຺ຂຠູຕາ ທິຏ຺ຐິວິນິເວຐນາ ເອຕ຺ຖ ກຖິຕາຕິ ທິຏ຺ຐິວິນິເວຐນກຖາ, ຕຕິຍໍ ຣາຄາທິປຏິປກ຺ຂຠູໂຕ ນາມຣູປປຣິຈ຺ເຉໂທ ເອຕ຺ຖ ກຖິໂຕຕິ ນາມຣູປປຣິຈ຺ເຉທກຖາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ຕີສຸປິ ຈ ເຈເຕສຸ ຕິສ຺ໂສ ສິກ຺ຂາ, ຕີຓິ ປຫານານິ, ຈຕຸພ຺ພິໂຘ ຈ ຄມ຺ຠີຣຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຖາ ຫິ – ວິນຍປິຏເກ ວິເສເສນ ອຘິສີລສິກ຺ຂາ ວຸຕ຺ຕາ, ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏເກ ອຘິຈິຕ຺ຕສິກ຺ຂາ, ອຠິຘມ຺ມປິຏເກ ອຘິປຎ຺ຎາສິກ຺ຂາ.

ວິນຍປິຏເກ ຈ ວີຕິກ຺ກມປ຺ປຫານໍ ກິເລສານໍ, ວີຕິກ຺ກມປຏິປກ຺ຂຕ຺ຕາ ສີລສ຺ສ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏເກ ປຣິຍຸຏ຺ຐານປ຺ປຫານໍ, ປຣິຍຸຏ຺ຐານປຏິປກ຺ຂຕ຺ຕາ ສມາຘິສ຺ສ. ອຠິຘມ຺ມປິຏເກ ອນຸສຍປ຺ປຫານໍ ອນຸສຍປຏິປກ຺ຂຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາຍ.

ປຐເມ ຈ ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານໍ ກິເລສານໍ, ອິຕເຣສຸ ວິກ຺ຂມ຺ຠນສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານານິ. ປຐເມ ຈ ທຸຈ຺ຈຣິຕສໍກິເລສສ຺ສ ປຫານໍ, ອິຕເຣສຸ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິສໍກິເລສານໍ.

ເອກເມກສ຺ມິຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຈຕຸພ຺ພິໂຘປິ ຘມ຺ມຕ຺ຖເທສນາປຏິເວຘຄມ຺ຠີຣຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ໂມຕິ ປາຬິ. ອຕ຺ໂຖຕິ ຕສ຺ສາເຍວຕ຺ໂຖ. ເທສນາຕິ ຕສ຺ສາ ມນສາວວຕ຺ຖາປິຕາຍ ປາຬິຍາ ເທສນາ. ປຏິເວໂຘຕິ ປາຬິຍາ ປາຬິອຕ຺ຖສ຺ສ ຈ ຍຖາຠູຕາວໂພໂຘ. ຕີສຸປິ ເຈເຕສຸ ເອເຕ ຘມ຺ມຕ຺ຖເທສນາປຏິເວຘາ ຍສ຺ມາ ສສາທີຫິ ວິຍ ມຫາສມຸທ຺ໂທ ມນ຺ທພຸທ຺ຘີຫິ ທຸກ຺ໂຂຄາຫາ ອລພ຺ຠເນຍ຺ຍປຕິຏ຺ຐາ ຈ, ຕສ຺ມາ ຄມ຺ຠີຣາ. ເອວໍ ເອກເມກສ຺ມິໍ ເອຕ຺ຖ ຈຕຸພ຺ພິໂຘປິ ຄມ຺ຠີຣຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອປໂຣ ນໂຍ – ຘມ຺ໂມຕິ ເຫຕຸ. ວຸຕ຺ຕໍ ເຫຕໍ – ‘‘ເຫຕຸມ຺ຫິ ຎາຓໍ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ’’ຕິ. ອຕ຺ໂຖຕິ ເຫຕຸຜລໍ. ວຸຕ຺ຕໍ ເຫຕໍ – ‘‘ເຫຕຸຜເລ ຎາຓໍ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາ’’ຕິ. ເທສນາຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ຍຖາຘມ຺ມໍ ຘມ຺ມາຠິລາໂປຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຏິເວໂຘຕິ ອຠິສມໂຍ, ໂສ ຈ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕໂຣ ວິສຍໂຕ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ຈ ອຕ຺ຖານຸຣູປໍ ຘມ຺ເມສຸ, ຘມ຺ມານຸຣູປໍ ອຕ຺ເຖສຸ, ປຎ຺ຎຕ຺ຕິປຖານຸຣູປໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີສຸ ອວໂພໂຘ.

ອິທານິ ຍສ຺ມາ ເອເຕສຸ ປິຏເກສຸ ຍໍ ຍໍ ຘມ຺ມຊາຕໍ ວາ ອຕ຺ຖຊາຕໍ ວາ, ຍາ ຈາຍໍ ຍຖາ ຍຖາ ຎາເປຕພ຺ໂພ ອຕ຺ໂຖ ໂສຕູນໍ ຎາຓສ຺ສ ອຠິມຸໂຂ ໂຫຕິ, ຕຖາ ຕຖາ ຕທຕ຺ຖໂຊຕິກາ ເທສນາ, ໂຍ ເຈຕ຺ຖ ອວິປຣີຕາວໂພຘສງ຺ຂາໂຕ ປຏິເວໂຘ ສພ຺ພເມຕໍ ອນຸປຈິຕກຸສລສມ຺ຠາເຣຫິ ທຸປ຺ປຎ຺ເຎຫິ ສສາທີຫິ ວິຍ ມຫາສມຸທ຺ໂທ ທຸກ຺ໂຂຄາຫໍ ອລພ຺ຠເນຍ຺ຍປຕິຏ຺ຐຎ຺ຈ, ຕສ຺ມາ ຄມ຺ຠີຣໍ. ເອວມ຺ປິ ເອກເມກສ຺ມິໍ ເອຕ຺ຖ ຈຕຸພ຺ພິໂຘປິ ຄມ຺ຠີຣຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ –

‘‘ເທສນາ-ສາສນກຖາ, ເຠທໍ ເຕສຸ ຍຖາຣຫໍ;

ສິກ຺ຂາປຫານຄມ຺ຠີຣຠາວຎ຺ຈ ປຣິທີປເຍ’’ຕິ.

ອຍໍ ຄາຖາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາ ໂຫຕິ.

‘‘ປຣິຍຕ຺ຕິເຠທໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ, ວິປຕ຺ຕິຎ຺ຈາປິ ຍໍ ຍຫິໍ;

ປາປຸຓາຕິ ຍຖາ ຠິກ຺ຂຸ, ຕມ຺ປິ ສພ຺ພໍ ວິຠາວເຍ’’ຕິ.

ເອຕ຺ຖ ປນ ຕີສຸ ປິຏເກສຸ ຕິວິໂຘ ປຣິຍຕ຺ຕິເຠໂທ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕິສ຺ໂສ ຫິ ປຣິຍຕ຺ຕິໂຍ – ອລຄທ຺ທູປມາ, ນິສ຺ສຣຓຕ຺ຖາ, ຠຓ຺ຑາຄາຣິກປຣິຍຕ຺ຕີຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຍາ ທຸຄ຺ຄຫິຕາ ອຸປາຣມ຺ຠາທິເຫຕຸ ປຣິຍາປຸຏາ, ອຍໍ ອລຄທ຺ທູປມາ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຣິໂສ ອລຄທ຺ທຕ຺ຖິໂກ ອລຄທ຺ທຄເວສີ ອລຄທ຺ທປຣິເຍສນໍ ຈຣມາໂນ, ໂສ ປສ຺ເສຍ຺ຍ ມຫນ຺ຕໍ ອລຄທ຺ທໍ. ຕເມນໍ ໂຠເຄ ວາ ນງ຺ຄຸຏ຺ເຐ ວາ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ. ຕສ຺ສ ໂສ ອລຄທ຺ໂທ ປຏິປຣິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຫຕ຺ເຖ ວາ ພາຫາຍ ວາ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ວາ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ເຄ ຑໍເສຍ຺ຍ. ໂສ ຕໂຕນິທານໍ ມຣຓໍ ວາ ນິຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ມຣຓມຕ຺ຕໍ ວາ ທຸກ຺ຂໍ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ທຸຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ, ຠິກ຺ຂເວ, ອລຄທ຺ທສ຺ສ. ເອວເມວ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິເຘກຈ຺ເຈ ໂມຆປຸຣິສາ ຘມ຺ມໍ ປຣິຍາປຸຓນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕໍ…ເປ… ເວທລ຺ລໍ. ເຕ ຕໍ ຘມ຺ມໍ ປຣິຍາປຸຓິຕ຺ວາ ເຕສໍ ຘມ຺ມານໍ ປຎ຺ຎາຍ ອຕ຺ຖໍ ນ ອຸປປຣິກ຺ຂນ຺ຕິ. ເຕສໍ ເຕ ຘມ຺ມາ ປຎ຺ຎາຍ ອຕ຺ຖໍ ອນຸປປຣິກ຺ຂຕໍ ນ ນິຊ຺ຌານໍ ຂມນ຺ຕິ. ເຕ ອຸປາຣມ຺ຠານິສໍສາ ເຈວ ຘມ຺ມໍ ປຣິຍາປຸຓນ຺ຕິ ອິຕິວາທປ຺ປໂມກ຺ຂານິສໍສາ ຈ. ຍສ຺ສ ຈຕ຺ຖາຍ ຘມ຺ມໍ ປຣິຍາປຸຓນ຺ຕິ, ຕຎ຺ຈສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ນານຸໂຠນ຺ຕິ. ເຕສໍ ເຕ ຘມ຺ມາ ທຸຄ຺ຄຫິຕາ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ອຫິຕາຍ ທຸກ຺ຂາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ທຸຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມານ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໓໘).

ຍາ ປນ ສຸຄ຺ຄຫິຕາ ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທິປາຣິປູຣິໍເຍວ ອາກງ຺ຂມາເນນ ປຣິຍາປຸຏາ ນ ອຸປາຣມ຺ຠາທິ ເຫຕຸ, ອຍໍ ນິສ຺ສຣຓຕ຺ຖາ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ເຕສໍ ເຕ ຘມ຺ມາ ສຸຄ຺ຄຫິຕາ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ສຸຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມານ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໓໙).

ຍໍ ປນ ປຣິຎ຺ຎາຕກ຺ຂນ຺ໂຘ ປຫີນກິເລໂສ ຠາວິຕມຄ຺ໂຄ ປຏິວິທ຺ຘາກຸປ຺ໂປ ສຈ຺ຉິກຕນິໂຣໂຘ ຂີຓາສໂວ ເກວລໍ ປເວຓີປາລນຕ຺ຖາຍ ວໍສານຸຣກ຺ຂຓຕ຺ຖາຍ ປຣິຍາປຸຓາຕິ, ອຍໍ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກປອຍຕ຺ຕີຕິ.

ວິນເຍ ປນ ສຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂຸ ສີລສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ນິສ຺ສາຍ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ ປາປຸຓາຕິ, ຕາສໍເຍວ ຈ ຕຕ຺ຖ ປເຠທວຈນໂຕ. ສຸຕ຺ເຕ ສຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ສມາຘິສມ຺ປທໍ ນິສ຺ສາຍ ຉ ອຠິຎ຺ຎາ ປາປຸຓາຕິ, ຕາສໍເຍວ ຈ ຕຕ຺ຖ ປເຠທວຈນໂຕ. ອຠິຘມ຺ເມ ສຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ປຎ຺ຎາສມ຺ປທໍ ນິສ຺ສາຍ ຈຕສ຺ໂສ ປຏິສມ຺ຠິທາ ປາປຸຓາຕິ, ຕາສຎ຺ຈ ຕຕ຺ເຖວ ປເຠທວຈນໂຕ. ເອວເມເຕສຸ ສຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ຍຖາກ຺ກເມນ ອິມໍ ວິຊ຺ຊາຕ຺ຕຍຉຬຠິຎ຺ຎາຈຕຸປຏິສມ຺ຠິທາເຠທໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປາປຸຓາຕິ.

ວິນເຍ ປນ ທຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ອນຸຎ຺ຎາຕສຸຂສມ຺ຜສ຺ສອຕ຺ຖຣຓປາວຸຣຓາທິຜສ຺ສສາມຎ຺ຎໂຕ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ເຕສຸ ອຸປາທິນ຺ນຜສ຺ສາທີສຸ ອນວຊ຺ຊສຎ຺ຎີ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຫຕໍ – ‘‘ຕຖາຫໍ ຠຄວຕາ ຘມ຺ມໍ ເທສິຕໍ ອາຊານາມິ, ຍຖາ ເຍເມ ອນ຺ຕຣາຍິກາ ຘມ຺ມາ ວຸຕ຺ຕາ ຠຄວຕາ, ເຕ ປຏິເສວໂຕ ນາລໍ ອນ຺ຕຣາຍາຍາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໔໑໗; ມ. ນິ. ໑.໒໓໔) ຕໂຕ ທຸສ຺ສີລຠາວໍ ປາປຸຓາຕິ. ສຸຕ຺ເຕ ທຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຄ຺ຄລາ ສນ຺ໂຕ ສໍວິຊ຺ຊມານາ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໔.໕) ອຘິປ຺ປາຍໍ ອຊານນ຺ໂຕ ທຸຄ຺ຄຫິຕໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອຕ຺ຕນາ ທຸຄ຺ຄຫິເຕນ ອມ຺ເຫ ເຈວ ອພ຺ຠາຈິກ຺ຂຕິ, ອຕ຺ຕານຎ຺ຈ ຂນຕິ, ພຫຸຎ຺ຈ ອປຸຎ຺ຎໍ ປສວຕີ’’ຕິ (ປາຈິ. ໔໑໗; ມ. ນິ. ໑.໒໓໖) ຕໂຕ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຕໍ ປາປຸຓາຕິ. ອຠິຘມ຺ເມ ທຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ຘມ຺ມຈິນ຺ຕໍ ອຕິຘາວນ຺ໂຕ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍານິປິ ຈິນ຺ເຕຕິ, ຕໂຕ ຈິຕ຺ຕກ຺ເຂປໍ ປາປຸຓາຕິ. ວຸຕ຺ຕໍ ເຫຕໍ – ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍານິ ນ ຈິນ຺ເຕຕພ຺ພານິ, ຍານິ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ອຸມ຺ມາທສ຺ສ ວິຆາຕສ຺ສ ຠາຄີ ອສ຺ສາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໗໗). ເອວເມເຕສຸ ທຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ຍຖາກ຺ກເມນ ອິມໍ ທຸສ຺ສີລຠາວມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຕາ ຈິຕ຺ຕກ຺ເຂປເຠທໍ ວິປຕ຺ຕິໍ ປາປຸຓາຕີຕິ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ –

‘‘ປຣິຍຕ຺ຕິເຠທໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ, ວິປຕ຺ຕິໍ ຈາປິ ຍໍ ຍຫິໍ;

ປາປຸຓາຕິ ຍຖາ ຠິກ຺ຂຸ, ຕມ຺ປິ ສພ຺ພໍ ວິຠາວເຍ’’ຕິ.

ອຍມ຺ປິ ຄາຖາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາ ໂຫຕິ. ເອວໍ ນານປ຺ປກາຣໂຕ ປິຏການິ ຎຕ຺ວາ ເຕສໍ ວເສເນຕໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ຕິວິຘນ຺ຕິ ຎາຕພ຺ພໍ.

ກຖໍ ນິກາຍວເສນ ປຎ຺ຈວິຘໍ? ສພ຺ພເມວ ເຈຕໍ ທີຆນິກາໂຍ, ມຊ຺ຌິມນິກາໂຍ, ສໍຍຸຕ຺ຕນິກາໂຍ, ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣນິກາໂຍ, ຂຸທ຺ທກນິກາໂຍຕິ ປຎ຺ຈປ຺ປເຠທໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ທີຆນິກາໂຍ? ຕິວຄ຺ຄສງ຺ຄຫານິ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລາທີນິ ຈຕຸຕ຺ຕິໍສ ສຸຕ຺ຕານິ.

ຈຕຸຕ຺ຕິໍເສວ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ, ຕິວຄ຺ໂຄ ຍສ຺ສ ສງ຺ຄໂຫ;

ເອສ ທີຆນິກາໂຍຕິ, ປຐໂມ ອນຸໂລມິໂກ.

ກສ຺ມາ ປເນສ ທີຆນິກາໂຍຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ? ທີຆປ຺ປມາຓານໍ ສຸຕ຺ຕານໍ ສມູຫໂຕ ນິວາສໂຕ ຈ, ສມູຫນິວາສາ ຫິ ນິກາໂຍຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ‘‘ນາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຎ຺ຎໍ ເອກນິກາຍມ຺ປິ ສມນຸປສ຺ສາມິ ເອວໍ ຈິຕ຺ຕໍ; ຍຖຍິທໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາ ປາຓາ; ໂປຓິກນິກາໂຍ, ຈິກ຺ຂລ຺ລິກນິກາໂຍ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໑໐໐) ເອວມາທີນິ ເຈຕ຺ຖ ສາຘການິ ສາສນໂຕ ຈ ໂລກໂຕ ຈ. ເອວໍ ເສສານມ຺ປິ ນິກາຍຠາເວ ວຈນຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ກຕໂມ ມຊ຺ຌິມນິກາໂຍ? ມຊ຺ຌິມປ຺ປມາຓານິ ປຎ຺ຈທສວຄ຺ຄສງ຺ຄຫານິ ມູລປຣິຍາຍສຸຕ຺ຕາທີນິ ທິຍຑ຺ຒສຕໍ ທ຺ເວ ຈ ສຸຕ຺ຕານິ.

ທິຍຑ຺ຒສຕໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ, ທ຺ເວ ຈ ສຸຕ຺ຕານິ ຍຕ຺ຖ ໂສ;

ນິກາໂຍ ມຊ຺ຌິໂມ ປຎ຺ຈ-ທສວຄ຺ຄປຣິຄ຺ຄໂຫ.

ກຕໂມ ສໍຍຸຕ຺ຕນິກາໂຍ? ເທວຕາສໍຍຸຕ຺ຕາທິວເສນ ຐິຕານິ ໂອຆຕຣຓາທີນິ ສຕ຺ຕ ສຸຕ຺ຕສຫສ຺ສານິ ສຕ຺ຕ ຈ ສຸຕ຺ຕສຕານິ ທ຺ວາສຏ຺ຐິ ຈ ສຸຕ຺ຕານິ.

ສຕ຺ຕ ສຸຕ຺ຕສຫສ຺ສານິ, ສຕ຺ຕ ສຸຕ຺ຕສຕານິ ຈ;

ທ຺ວາສຏ຺ຐິ ເຈວ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ, ເອໂສ ສໍຍຸຕ຺ຕສງ຺ຄໂຫ.

ກຕໂມ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣນິກາໂຍ? ເອເກກອງ຺ຄາຕິເຣກວເສນ ຐິຕານິ ຈິຕ຺ຕປຣິຍາທານາທີນິ ນວ ສຸຕ຺ຕສຫສ຺ສານິ ປຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕສຕານິ ສຕ຺ຕປຎ຺ຎາສຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕານິ.

ນວ ສຸຕ຺ຕສຫສ຺ສານິ, ປຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕສຕານິ ຈ;

ສຕ຺ຕປຎ຺ຎາສ ສຸຕ຺ຕານິ, ສງ຺ຂ຺ຍາ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕເຣ ອຍໍ.

ກຕໂມ ຂຸທ຺ທກນິກາໂຍ? ສກລໍ ວິນຍປິຏກໍ ອຠິຘມ຺ມປິຏກໍ ຂຸທ຺ທກປາຐາທໂຍ ຈ ປຸພ຺ເພ ນິທສ຺ສິຕາ ປນ຺ນຣສເຠທາ ຐເປຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ນິກາເຍ ອວເສສໍ ພຸທ຺ຘວຈນນ຺ຕິ.

ຐເປຕ຺ວາ ຈຕຸໂຣເປເຕ, ນິກາເຍ ທີຆອາທິເກ;

ຕທຎ຺ຎໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ, ນິກາໂຍ ຂຸທ຺ທໂກ ມໂຕຕິ.

ເອວໍ ນິກາຍວເສນ ປຎ຺ຈວິຘໍ.

ກຖໍ ອງ຺ຄວເສນ ນວວິຘໍ? ສພ຺ພເມວ ຫິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ, ເຄຍ຺ຍໍ, ເວຍ຺ຍາກຣຓໍ, ຄາຖາ, ອຸທານໍ, ອິຕິວຸຕ຺ຕກໍ, ຊາຕກໍ, ອພ຺ຠຸຕຘມ຺ມໍ, ເວທລ຺ລນ຺ຕິ ນວປ຺ປເຠທໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຸຠໂຕວິຠງ຺ຄນິທ຺ເທສຂນ຺ຘກປຣິວາຣາ ສຸຕ຺ຕນິປາເຕ ມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕ-ຣຕນສຸຕ຺ຕ-ນາລກສຸຕ຺ຕ-ຕຸວຏ຺ຏກສຸຕ຺ຕານິ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ຈ ສຸຕ຺ຕນາມກໍ ຕຖາຄຕວຈນໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສພ຺ພມ຺ປິ ສຄາຖກໍ ສຸຕ຺ຕໍ ເຄຍ຺ຍນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວິເສເສນ ສໍຍຸຕ຺ຕເກ ສກໂລປິ ສຄາຖາວຄ຺ໂຄ, ສກລໍ ອຠິຘມ຺ມປິຏກໍ, ນິຄ຺ຄາຖກໍ ສຸຕ຺ຕໍ, ຍຎ຺ຈ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ອຏ຺ຐຫິ ອງ຺ເຄຫິ ອສງ຺ຄຫິຕໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ຕໍ ເວຍ຺ຍາກຣຓນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຘມ຺ມປທໍ, ເຖຣຄາຖາ, ເຖຣີຄາຖາ, ສຸຕ຺ຕນິປາເຕ ໂນສຸຕ຺ຕນາມິກາ ສຸທ຺ຘິກຄາຖາ ຈ ຄາຖາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ໂສມນສ຺ສຎາຓມຍິກຄາຖາປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາ ທ຺ວາສີຕິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ ອຸທານນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ’’ຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕາ ທສຸຕ຺ຕຣສຕສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ ອິຕິວຸຕ຺ຕກນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອປຓ຺ຓກຊາຕກາທີນິ ປຎ຺ຎາສາຘິການິ ປຎ຺ຈ ຊາຕກສຕານິ ຊາຕກນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຈ຺ຉຣິຍາ ອພ຺ຠຸຕາ ຘມ຺ມາ ອານນ຺ເທ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໒໐໙) -ອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕາ ສພ຺ເພປິ ອຈ຺ຉຣິຍອພ຺ຠຸຕຘມ຺ມປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ ອພ຺ຠຸຕຘມ຺ມນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຈູຬເວທລ຺ລ-ມຫາເວທລ຺ລ-ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ-ສກ຺ກປຎ຺ຫ-ສງ຺ຂາຣຠາຊນິຍ-ມຫາປຸຓ຺ຓມສຸຕ຺ຕາທໂຍ ສພ຺ເພປິ ເວທຎ຺ຈ ຕຸຏ຺ຐິຎ຺ຈ ລທ຺ຘາ ລທ຺ຘາ ປຸຈ຺ຉິຕສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ ເວທລ຺ລນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ອງ຺ຄວເສນ ນວວິຘໍ.

ກຖໍ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘວເສນ ຈຕຸຣາສີຕິສຫສ຺ສວິຘໍ? ສພ຺ພເມວ ເຈຕໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ –

‘‘ທ຺ວາສີຕິ ພຸທ຺ຘໂຕ ຄຓ຺ຫິໍ, ທ຺ເວ ສຫສ຺ສານິ ຠິກ຺ຂຸໂຕ;

ຈຕຸຣາສີຕິ ສຫສ຺ສານິ, ເຍ ເມ ຘມ຺ມາ ປວຕ຺ຕິໂນ’’ຕິ. (ເຖຣຄາ. ໑໐໒໗);

ເອວໍ ປຣິທີປິຕຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘວເສນ ຈຕຸຣາສີຕິສຫສ຺ສປ຺ປເຠທໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ເອການຸສນ຺ຘິກໍ ສຸຕ຺ຕໍ ເອໂກ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ໂຘ. ຍໍ ອເນການຸສນ຺ຘິກໍ ຕຕ຺ຖ ອນຸສນ຺ຘິວເສນ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘຄຓນາ. ຄາຖາພນ຺ເຘສຸ ປຎ຺ຫາປຸຈ຺ຉນໍ ເອໂກ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ໂຘ, ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ເອໂກ. ອຠິຘມ຺ເມ ເອກເມກໍ ຕິກ-ທຸກ-ຠາຊນໍ, ເອກເມກຎ຺ຈ ຈິຕ຺ຕວາຣຠາຊນໍ, ເອໂກ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ໂຘ. ວິນເຍ ອຕ຺ຖິ ວຕ຺ຖຸ, ອຕ຺ຖິ ມາຕິກາ, ອຕ຺ຖິ ປທຠາຊນີຍໍ, ອຕ຺ຖິ ອນ຺ຕຣາປຕ຺ຕິ, ອຕ຺ຖິ ອາປຕ຺ຕິ, ອຕ຺ຖິ ອນາປຕ຺ຕິ, ອຕ຺ຖິ ປຣິຈ຺ເຉໂທ; ຕຕ຺ຖ ເອກເມໂກ ໂກຏ຺ຐາໂສ, ເອກເມໂກ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ໂຘຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອວໍ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘວເສນ ຈຕຸຣາສີຕິສຫສ຺ສວິຘໍ.

ເອວເມຕໍ ອເຠທໂຕ ຣສວເສນ ເອກວິຘໍ, ເຠທໂຕ ຘມ຺ມວິນຍາທິວເສນ ທຸວິຘາທິເຠທໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ສງ຺ຄາຍນ຺ເຕນ ມຫາກສ຺ສປປ຺ປມຸເຂນ ວສີຄເຓນ ‘‘ອຍໍ ຘມ຺ໂມ, ອຍໍ ວິນໂຍ; ອິທໍ ປຐມພຸທ຺ຘວຈນໍ, ອິທໍ ມຊ຺ຌິມພຸທ຺ຘວຈນໍ, ອິທໍ ປຈ຺ຉິມພຸທ຺ຘວຈນໍ; ອິທໍ ວິນຍປິຏກໍ, ອິທໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກໍ, ອິທໍ ອຠິຘມ຺ມປິຏກໍ; ອຍໍ ທີຆນິກາໂຍ…ເປ… ອຍໍ ຂຸທ຺ທກນິກາໂຍ; ອິມານິ ສຸຕ຺ຕາທີນິ ນວງ຺ຄານິ, ອິມານິ ຈຕຸຣາສີຕິຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘສຫສ຺ສານີ’’ຕິ ອິມໍ ປເຠທໍ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາວ ສງ຺ຄີຕໍ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ເອຕ຺ຕກເມວ, ອຎ຺ຎມ຺ປິ ອຸທ຺ທານສງ຺ຄຫ-ວຄ຺ຄສງ຺ຄຫເປຍ຺ຍາລສງ຺ຄຫ-ເອກກນິປາຕ-ທຸກນິປາຕາທິນິປາຕສງ຺ຄຫ-ສໍຍຸຕ຺ຕສງ຺ຄຫ-ປຓ຺ຓາສສງ຺ຄຫາທິອເນກວິຘໍ ຕີສຸ ປິຏເກສຸ ສນ຺ທິສ຺ສມານໍ ສງ຺ຄຫປ຺ປເຠທໍ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາເອວ ສຕ຺ຕຫິ ມາເສຫິ ສງ຺ຄີຕໍ. ສງ຺ຄີຕິປຣິໂຍສາເນ ຈສ຺ສ – ‘‘ອິທໍ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖເຣນ ທສພລສ຺ສ ສາສນໍ ປຎ຺ຈວສ຺ສສຫສ຺ສປຣິມາຓໍ ກາລໍ ປວຕ຺ຕນສມຕ຺ຖໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ ສຎ຺ຊາຕປ຺ປໂມທາ ສາຘຸກາຣໍ ວິຍ ທທມານາ ອຍໍ ມຫາປຖວີ ອຸທກປຣິຍນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ອເນກປ຺ປກາຣໍ ກມ຺ປິ ສງ຺ກມ຺ປິ ສມ຺ປກມ຺ປິ ສມ຺ປເວຘິ, ອເນການິ ຈ ອຈ຺ຉຣິຍານິ ປາຕຸຣເຫສຸນ຺ຕິ ອຍໍ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິນາມ. ຍາ ໂລເກ –

ສເຕຫິ ປຎ຺ຈຫິ ກຕາ, ເຕນ ປຎ຺ຈສຕາຕິ ຈ;

ເຖເຣເຫວ ກຕຕ຺ຕາ ຈ, ເຖຣິກາຕິ ປວຸຈ຺ຈຕີຕິ.

ອິມິສ຺ສາ ປນ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິຍາ ປວຕ຺ຕມານາຍ ວິນຍໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ເຕນ ອາຍສ຺ມຕາ ມຫາກສ຺ສເປນ ‘‘ປຐມໍ, ອາວຸໂສ ອຸປາລິ, ປາຣາຊິກໍ ກຕ຺ຖ ປຎ຺ຎຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທິວຈນປຣິໂຍສາເນ ‘‘ວຕ຺ຖຸມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉິ, ນິທານມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉິ, ປຸຄ຺ຄລມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ນິທາເນ ປຸຈ຺ຉິເຕ ຕໍ ນິທານໍ ອາທິໂຕ ປຠຸຕິ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ເຍນ ຈ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ, ຍສ຺ມາ ຈ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ, ສພ຺ພເມຕໍ ກເຖຕຸກາເມນ ອາຍສ຺ມຕາ ອຸປາລິຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຕນ ສມເຍນ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ວິຫຣຕີ’’ຕິ ສພ຺ພໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ເອວມິທໍ ອາຍສ຺ມຕາ ອຸປາລິຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຎ຺ຈ ປນ ‘‘ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກາເລ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ ‘‘ອິທໍ ວຈນໍ ເກນ ວຸຕ຺ຕໍ, ກທາ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອເຕສໍ ປທານໍ ອຕ຺ໂຖ ປກາສິໂຕ ໂຫຕິ.

ອິທານິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຈ຺ຈເຕ, ຍສ຺ມາ ອຍມາຍສ຺ມຕາ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖເຣນ ນິທານໍ ປຸຏ຺ໂຐ ຕສ຺ມາເນນ ຕໍ ນິທານໍ ອາທິໂຕ ປຠຸຕິ ວິຕ຺ຖາເຣຕຸໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ເອວມິທໍ ອາຍສ຺ມຕາ ອຸປາລິຕ຺ເຖເຣນ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກາເລ ວທນ຺ເຕນາປິ ອິມິນາ ກາຣເຓນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ເຍນ ຍທາ ຍສ຺ມາຕິ ອິເມສໍ ມາຕິກາປທານໍ ອຕ຺ໂຖ ປກາສິໂຕ ໂຫຕິ.

ອິທານິ ຘາຣິຕໍ ເຍນ ຈາຠຕໍ, ຍຕ຺ຖປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕໍ ເຈຕເມຕໍ ວຕ຺ວາ ວິຘິໍ ຕໂຕຕິ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖປ຺ປກາສນຕ຺ຖໍ ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕໍ ປເນຕໍ ‘‘ເຕນ ສມເຍນ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ວິຫຣຕີ’’ຕິ ເອວມາທິວຈນປຏິມຓ຺ຑິຕນິທານໍ ວິນຍປິຏກໍ ເກນ ຘາຣິຕໍ, ເກນາຠຕໍ, ກຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ອາທິໂຕ ຕາວ ອິທໍ ຠຄວໂຕ ສມ຺ມຸຂາ ອາຍສ຺ມຕາ ອຸປາລິຕ຺ເຖເຣນ ຘາຣິຕໍ, ຕສ຺ສ ສມ຺ມຸຂໂຕ ອປຣິນິພ຺ພຸເຕ ຕຖາຄເຕ ຉຬຠິຎ຺ຎາທິເຠເທຫິ ອເນເກຫິ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ເສຫິ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ຕຖາຄເຕ ມຫາກສ຺ສປປ຺ປມຸເຂຫິ ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫກຕ຺ເຖເຣຫິ. ເກນາຠຕນ຺ຕິ? ຊມ຺ພຸທີເປ ຕາວ ອຸປາລິຕ຺ເຖຣມາທິໍ ກຕ຺ວາ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາຍ ຍາວ ຕຕິຍສງ຺ຄີຕິ ຕາວ ອາຠຕໍ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາ –

ອຸປາລິ ທາສໂກ ເຈວ, ໂສຓໂກ ສິຄ຺ຄໂວ ຕຖາ;

ຕິສ຺ໂສ ໂມຄ຺ຄລິປຸຕ຺ໂຕ ຈ, ປຎ຺ເຈເຕ ວິຊິຕາວິໂນ.

ປຣມ຺ປຣາຍ ວິນຍໍ, ທີເປ ຊມ຺ພຸສິຣິວ຺ຫເຍ;

ອຈ຺ຉິຊ຺ຊມານມາເນສຸໍ, ຕຕິໂຍ ຍາວ ສງ຺ຄໂຫ.

ອາຍສ຺ມາ ຫິ ອຸປາລິ ອິມໍ ວິນຍວໍສໍ ວິນຍຕນ຺ຕິໍ ວິນຍປເວຓິໍ ຠຄວໂຕ

ສມ຺ມຸຂາ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ພຫູນໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຫທເຍ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ. ຕສ຺ສ ຫາຍສ຺ມໂຕ ສນ຺ຕິເກ ວິນຍວໍສໍ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວິນເຍ ປກຕຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ເຕສຸ ປຸຄ຺ຄເລສຸ ປຸຖຸຊ຺ຊນ-ໂສຕາປນ຺ນ-ສກທາຄາມິ-ອນາຄາມິໂນ ຄຓນປຖໍ ວີຕິວຕ຺ຕາ, ຂີຓາສວານໍ ສຫສ຺ສເມກໍ ອໂຫສິ. ທາສກຕ຺ເຖໂຣປິ ຕສ຺ເສວ ສທ຺ຘິວິຫາຣິໂກ ອໂຫສິ, ໂສ ອຸປາລິຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສມ຺ມຸຂາ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຕເຖວ ວິນຍໍ ວາເຈສິ. ຕສ຺ສາປິ ອາຍສ຺ມໂຕ ສນ຺ຕິເກ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວິນເຍ ປກຕຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ຕາ ປຸຖຸຊ຺ຊນາທໂຍ ຄຓນປຖໍ ວີຕິວຕ຺ຕາ, ຂີຓາສວານໍ ສຫສ຺ສເມວ ອໂຫສິ. ໂສຓກຕ຺ເຖໂຣປິ ທາສກຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສທ຺ຘິວິຫາຣິໂກ ອໂຫສິ, ໂສປິ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ທາສກຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສມ຺ມຸຂາ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຕເຖວ ວິນຍໍ ວາເຈສິ. ຕສ຺ສາປິ ອາຍສ຺ມໂຕ ສນ຺ຕິເກ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວິນເຍ ປກຕຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ຕາ ປຸຖຸຊ຺ຊນາທໂຍ ຄຓນປຖໍ ວີຕິວຕ຺ຕາ, ຂີຓາສວານໍ ສຫສ຺ສເມວ ອໂຫສິ. ສິຄ຺ຄວຕ຺ເຖໂຣປິ ໂສຓກຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສທ຺ຘິວິຫາຣິໂກ ອໂຫສິ, ໂສປິ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ໂສຓກຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ວິນຍໍ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອຣຫນ຺ຕສຫສ຺ສສ຺ສ ຘຸຣຄ຺ຄາໂຫ ອໂຫສິ. ຕສ຺ສ ປນາຍສ຺ມໂຕ ສນ຺ຕິເກ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວິນເຍ ປກຕຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ຕາ ປຸຖຸຊ຺ຊນ-ໂສຕາປນ຺ນສກທາຄາມິ-ອນາຄາມິໂນປິ ຂີຓາສວາປິ ເອຕ຺ຕການິ ສຕານີຕິ ວາ ເອຕ຺ຕການິ ສຫສ຺ສານີຕິ ວາ ອປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາ ອເຫສຸໍ. ຕທາ ກິຣ ຊມ຺ພຸທີເປ ອຕິມຫາຠິກ຺ຂຸສມຸທາໂຍ ອໂຫສິ. ໂມຄ຺ຄລິປຸຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣສ຺ສ ປນ ອານຸຠາໂວ ຕຕິຍສງ຺ຄີຕິຍໍ ປາກໂຏ ຠວິສ຺ສຕິ. ເອວມິທໍ ວິນຍປິຏກໍ ຊມ຺ພຸທີເປ ຕາວ ອິມາຍ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາຍ ຍາວ ຕຕິຍສງ຺ຄີຕິ ຕາວ ອາຠຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ທຸຕິຍສງ຺ຄີຕິກຖາ

ທຸຕິຍສງ຺ຄີຕິວິຊານນຕ຺ຖໍ ປນ ອຍມນຸກ຺ກໂມ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍທາ ຫິ –

ສງ຺ຄາຍິຕ຺ວານ ສທ຺ຘມ຺ມໍ, ໂຊຕຍິຕ຺ວາ ຈ ສພ຺ພຘິ;

ຍາວ ຊີວິຕປຣິຍນ຺ຕໍ, ຐຕ຺ວາ ປຎ຺ຈສຕາປິ ເຕ.

ຂີຓາສວາ ຊຸຕີມນ຺ໂຕ, ເຖຣາ ກສ຺ສປອາທໂຍ;

ຂີຓສ຺ເນຫປທີປາວ, ນິພ຺ພາຍິໍສຸ ອນາລຍາ.

ອຖານຸກ຺ກເມນ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕສຸ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິເວສຸ ວສ຺ສສຕປຣິນິພ຺ພຸເຕ ຠຄວຕິ ເວສາລິກາ ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກາ ຠິກ຺ຂູ ເວສາລິຍໍ ‘‘ກປ຺ປຕິ ສິງ຺ຄີໂລຓກປ຺ໂປ, ກປ຺ປຕິ ທ຺ວງ຺ຄຸລກປ຺ໂປ, ກປ຺ປຕິ ຄາມນ຺ຕຣກປ຺ໂປ, ກປ຺ປຕິ ອາວາສກປ຺ໂປ, ກປ຺ປຕິ ອນຸມຕິກປ຺ໂປ, ກປ຺ປຕິ ອາຈິຓ຺ຓກປ຺ໂປ, ກປ຺ປຕິ ອມຖິຕກປ຺ໂປ, ກປ຺ປຕິ ຊໂຬຄິໍ ປາຕຸໍ, ກປ຺ປຕິ ອທສກໍ ນິສີທນໍ, ກປ຺ປຕິ ຊາຕຣູປຣຊຕ’’ນ຺ຕິ ອິມານິ ທສ ວຕ຺ຖູນິ ທີເປສຸໍ. ເຕສໍ ສຸສຸນາຄປຸຕ຺ໂຕ ກາຬາໂສໂກ ນາມ ຣາຊາ ປກ຺ໂຂ ອໂຫສິ.

ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອາຍສ຺ມາ ຍໂສ ກາກຓ຺ຑກປຸຕ຺ໂຕ ວຊ຺ຊີສຸ ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ ‘‘ເວສາລິກາ ກິຣ ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກາ ຠິກ຺ຂູ ເວສາລິຍໍ ທສ ວຕ຺ຖູນິ ທີເປນ຺ຕີ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ນ ໂຂ ປເນຕໍ ປຕິຣູປໍ ຍ຺ວາຫໍ ທສພລສ຺ສ ສາສນວິປຕ຺ຕິໍ ສຸຕ຺ວາ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ໂກ ຠເວຍ຺ຍໍ. ຫນ຺ທາຫໍ ອຘມ຺ມວາທິໂນ ນິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ທີເປມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ເຍນ ເວສາລີ ຕທວສຣິ. ຕຕ຺ຣ ສຸທໍ ອາຍສ຺ມາ ຍໂສ ກາກຓ຺ຑກປຸຕ຺ໂຕ ເວສາລິຍໍ ວິຫຣຕິ ມຫາວເນ ກູຏາຄາຣສາລາຍໍ.

ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ເວສາລິກາ ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກາ ຠິກ຺ຂູ ຕທຫຸໂປສເຖ ກໍສປາຕິໍ ອຸທເກນ ປູເຣຕ຺ວາ ມຊ຺ເຌ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຐເປຕ຺ວາ ອາຄຕາຄເຕ ເວສາລິເກ ອຸປາສເກ ເອວໍ ວທນ຺ຕິ – ‘‘ເທຖາວຸໂສ, ສງ຺ຆສ຺ສ ກຫາປຓມ຺ປິ ອຑ຺ຒມ຺ປິ ປາທມ຺ປິ ມາສກຣູປມ຺ປິ, ຠວິສ຺ສຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຣິກ຺ຂາເຣນ ກຣຓີຍ’’ນ຺ຕິ ສພ຺ພໍ ຕາວ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຍາວ ‘‘ອິມາຍ ປນ ວິນຍສງ຺ຄີຕິຍາ ສຕ຺ຕ ຠິກ຺ຂຸສຕານິ ອນູນານິ ອນຘິການິ ອເຫສຸໍ, ຕສ຺ມາ ອຍໍ ທຸຕິຍສງ຺ຄີຕິ ສຕ຺ຕສຕິກາຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ.

ເອວໍ ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ສນ຺ນິປາເຕ ທ຺ວາທສ ຠິກ຺ຂຸສຕສຫສ຺ສານິ ສນ຺ນິປຕິໍສຸ ອາຍສ຺ມຕາ ຍເສນ ສມຸສ຺ສາຫິຕາ. ເຕສໍ ມຊ຺ເຌ ອາຍສ຺ມຕາ ເຣວເຕນ ປຸຏ຺ເຐນ ສພ຺ພກາມິຕ຺ເຖເຣນ ວິນຍໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ເຕນ ຕານິ ທສ ວຕ຺ຖູນິ ວິນິຈ຺ຉິຕານິ, ອຘິກຣຓໍ ວູປສມິຕໍ. ອຖ ເຖຣາ ‘‘ປຸນ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ວິນຍຎ຺ຈ ສງ຺ຄາຍິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຕິປິຏກຘເຣ ປຕ຺ຕປຏິສມ຺ຠິເທ ສຕ຺ຕສເຕ ຠິກ຺ຂູ ອຸຈ຺ຈິນິຕ຺ວາ ເວສາລິຍໍ ວາລິກາຣາເມ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖເຣນ ສງ຺ຄາຍິຕສທິສເມວ ສພ຺ພໍ ສາສນມລໍ ໂສເຘຕ຺ວາ ປຸນ ປິຏກວເສນ ນິກາຍວເສນ ອງ຺ຄວເສນ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘວເສນ ຈ ສພ຺ພໍ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ວິນຍຎ຺ຈ ສງ຺ຄາຍິໍສຸ. ອຍໍ ສງ຺ຄີຕິ ອຏ຺ຐຫິ ມາເສຫິ ນິຏ຺ຐິຕາ. ຍາ ໂລເກ –

ສເຕຫິ ສຕ຺ຕຫິ ກຕາ, ເຕນ ສຕ຺ຕສຕາຕິ ຈ;

ປຸພ຺ເພ ກຕໍ ອຸປາທາຍ, ທຸຕິຍາຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ.

ສາ ປນາຍໍ –

ເຍຫິ ເຖເຣຫິ ສງ຺ຄີຕາ, ສງ຺ຄີຕິ ເຕສຸ ວິສ຺ສຸຕາ;

ສພ຺ພກາມີ ຈ ສາຬ຺ໂຫ ຈ, ເຣວໂຕ ຂຸຊ຺ຊໂສຠິໂຕ.

ຍໂສ ຈ ສາຓສມ຺ຠູໂຕ, ເອເຕ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກາ;

ເຖຣາ ອານນ຺ທເຖຣສ຺ສ, ທິຏ຺ຐປຸພ຺ພາ ຕຖາຄຕໍ.

ສຸມໂນ ວາສຠຄາມີ ຈ, ເຎຍ຺ຍາ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກາ;

ທ຺ເວ ອິເມ ອນຸຣຸທ຺ຘສ຺ສ, ທິຏ຺ຐປຸພ຺ພາ ຕຖາຄຕໍ.

ທຸຕິໂຍ ປນ ສງ຺ຄີໂຕ, ເຍຫິ ເຖເຣຫິ ສງ຺ຄໂຫ;

ສພ຺ເພປິ ປນ຺ນຠາຣາ ເຕ, ກຕກິຈ຺ຈາ ອນາສວາຕິ.

ອຍໍ ທຸຕິຍສງ຺ຄີຕິ.

ເອວມິມໍ ທຸຕິຍສງ຺ຄີຕິໍ ສງ຺ຄາຍິຕ຺ວາ ເຖຣາ ‘‘ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ ນຸ ໂຂ ອນາຄເຕປິ ສາສນສ຺ສ ເອວຣູປໍ ອພ຺ພຸທ’’ນ຺ຕິ ໂອໂລກຍມານາ ອິມໍ ອທ຺ທສໍສຸ – ‘‘ອິໂຕ ວສ຺ສສຕສ຺ສ ອຸປຣິ ອຏ຺ຐາຣສເມ ວສ຺ເສ ປາຏລິປຸຕ຺ເຕ ຘມ຺ມາໂສໂກ ນາມ ຣາຊາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣສ຺ສຕິ. ໂສ ພຸທ຺ຘສາສເນ ປສີທິຕ຺ວາ ມຫນ຺ຕໍ ລາຠສກ຺ກາຣໍ ປວຕ຺ຕຍິສ຺ສຕິ. ຕໂຕ ຕິຕ຺ຖິຍາ ລາຠສກ຺ກາຣໍ ປຕ຺ຖຍມານາ ສາສເນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ສກໍ ສກໍ ທິຏ຺ຐິໍ ປຣິທີເປສ຺ສນ຺ຕິ. ເອວໍ ສາສເນ ມຫນ຺ຕໍ ອພ຺ພຸທໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ອຖ ເນສໍ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ກິນ຺ນຸ ໂຂ ມຍໍ ເອຕສ຺ມິໍ ອພ຺ພຸເທ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ສມ຺ມຸຂາ ຠວິສ຺ສາມ, ນ ຠວິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ອຖ ເຕ ສພ຺ເພວ ຕທາ ອຕ຺ຕໂນ ອສມ຺ມຸຂຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ໂກ ນຸ ໂຂ ຕໍ ອຘິກຣຓໍ ວູປສເມຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສກລໍ ມນຸສ຺ສໂລກໍ ຉກາມາວຈຣເທວໂລກຎ຺ຈ ໂອໂລເກນ຺ຕາ ນ ກຎ຺ຈິ ທິສ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ຕິສ຺ສໍ ນາມ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມານໍ ອທ຺ທສໍສຸ ປຣິຕ຺ຕາຍຸກໍ ອຸປຣິພ຺ຣຫ຺ມໂລກູປປຕ຺ຕິຍາ ຠາວິຕມຄ຺ຄໍ. ທິສ຺ວານ ເນສໍ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ສເຈ ມຍໍ ເອຕສ຺ສ ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ມນຸສ຺ສໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕນຕ຺ຖາຍ ອຸສ຺ສາຫໍ ກເຣຍ຺ຍາມ, ອທ຺ຘາ ເອສ ໂມຄ຺ຄລິພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ເຄເຫ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄເຫສ຺ສຕິ. ຕໂຕ ຈ ມນ຺ເຕຫິ ປໂລຠິໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິສ຺ສຕິ. ໂສ ເອວໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ສກລໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອຘິຄຕປຏິສມ຺ຠິໂທ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຕ຺ຖິເຍ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ຕໍ ອຘິກຣຓໍ ວິນິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ສາສນໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫິສ຺ສຕີ’’ຕິ.

ເຕ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕິສ຺ສໍ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມານໍ ເອຕທໂວຈຸໍ – ‘‘ອິໂຕ ວສ຺ສສຕສ຺ສ ອຸປຣິ ອຏ຺ຐາຣສເມ ວສ຺ເສ ສາສເນ ມຫນ຺ຕໍ ອພ຺ພຸທໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ. ມຍຎ຺ຈ ສກລໍ ມນຸສ຺ສໂລກໍ ຉກາມາວຈຣເທວໂລກຎ຺ຈ ໂອໂລກຍມານາ ກຎ຺ຈິ ສາສນໍ ປຄ຺ຄເຫຕຸໍ ສມຕ຺ຖໍ ອທິສ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກໍ ວິຈິນນ຺ຕາ ຠວນ຺ຕເມວ ອທ຺ທສາມ. ສາຘຸ, ສປ຺ປຸຣິສ, ມນຸສ຺ສໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ທສພລສ຺ສ ສາສນໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ປຏິຎ຺ຎໍ ເທຫີ’’ຕິ.

ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມາ, ‘‘ອຫໍ ກິຣ ສາສເນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ອພ຺ພຸທໍ ໂສເຘຕ຺ວາ ສາສນໍ ປຄ຺ຄເຫຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຫຏ຺ຐປຫຏ຺ໂຐ ອຸທຄ຺ຄຸທຄ຺ໂຄ ຫຸຕ຺ວາ, ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ປຏິສ຺ສຸຓິຕ຺ວາ ປຏິຎ຺ຎໍ ອທາສິ. ເຖຣາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ຕໍ ກຣຓີຍໍ ຕີເຣຕ຺ວາ ປຸນ ປຈ຺ຈາຄມິໍສຸ.

ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ສິຄ຺ຄວຕ຺ເຖໂຣ ຈ ຈຓ຺ຑວຊ຺ຊິຕ຺ເຖໂຣ ຈ ທ຺ເວປິ ນວກາ ໂຫນ຺ຕິ ທຫຣຠິກ຺ຂູ ຕິປິຏກຘຣາ ປຕ຺ຕປຏິສມ຺ຠິທາ ຂີຓາສວາ, ເຕ ຕໍ ອຘິກຣຓໍ ນ ສມ຺ປາປຸຓິໍສຸ. ເຖຣາ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ, ອາວຸໂສ, ອມ຺ຫາກໍ ອິມສ຺ມິໍ ອຘິກຣເຓ ໂນ ສຫາຍກາ ອຫຸວຕ຺ຖ, ເຕນ ໂວ ອິທໍ ທຓ຺ຑກມ຺ມໍ ໂຫຕຸ – ‘ຕິສ຺ໂສ ນາມ ພ຺ຣຫ຺ມາ ໂມຄ຺ຄລິພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ເຄເຫ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສຕິ, ຕໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ເອໂກ ນີຫຣິຕ຺ວາ ປພ຺ພາເຊຕຸ, ເອໂກ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາເປຕູ’’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສພ຺ເພປິ ຍາວຕາຍຸກໍ ຐຕ຺ວາ –

ສພ຺ພກາມິປ຺ປຠຸຕໂຍ, ເຕປິ ເຖຣາ ມຫິທ຺ຘິກາ;

ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ຘາວ ໂລກມ຺ຫິ, ຊລິຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພຸຕາ.

ທຸຕິຍໍ ສງ຺ຄຫໍ ກຕ຺ວາ, ວິໂສເຘຕ຺ວານ ສາສນໍ;

ອນາຄເຕປິ ກຕ຺ວານ, ເຫຕຸໍ ສທ຺ຘມ຺ມສຸທ຺ຘິຍາ.

ຂີຓາສວາ ວສິປ຺ປຕ຺ຖາ, ປຠິນ຺ນປຏິສມ຺ຠິທາ;

ອນິຈ຺ຈຕາວສໍ ເຖຣາ, ເຕປິ ນາມ ອຸປາຄຕາ.

ເອວໍ ອນິຈ຺ຈຕໍ ຊມ຺ມິໍ, ຎຕ຺ວາ ທຸຣຠິສມ຺ຠວໍ;

ຕໍ ປຕ຺ຕຸໍ ວາຍເມ ຘີໂຣ, ຍໍ ນິຈ຺ຈໍ ອມຕໍ ປທນ຺ຕິ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ສພ຺ພາກາເຣນ ທຸຕິຍສງ຺ຄີຕິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ ໂຫຕິ.

ທຸຕິຍສງ຺ຄີຕິກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ

ຕຕິຍສງ຺ຄີຕິກຖາ

ຕິສ຺ໂສປິ ໂຂ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກໂຕ ຈວິຕ຺ວາ ໂມຄ຺ຄລິພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ເຄເຫ ປຏິສນ຺ຘິໍ ອຄ຺ຄເຫສິ. ສິຄ຺ຄວຕ຺ເຖໂຣປິ ຕສ຺ສ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓໂຕ ປຠຸຕິ ສຕ຺ຕ ວສ຺ສານິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ເຄຫໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິ. ເອກທິວສມ຺ປິ ອຸຬຸງ຺ກມຕ຺ຕໍ ວາ ຍາຄຸໍ ກຏຈ຺ຉຸມຕ຺ຕໍ ວາ ຠຕ຺ຕໍ ນາລຕ຺ຖ. ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ປນ ວສ຺ສານໍ ອຈ຺ຈເຍນ ເອກທິວສໍ ‘‘ອຕິຈ຺ຉຖ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຈນມຕ຺ຕໍ ອລຕ຺ຖ. ຕໍທິວສເມວ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓປິ ພຫິທ຺ຘາ ກິຎ຺ຈິ ກຣຓີຍໍ ກຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ປຏິປເຖ ເຖຣໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ໂຠ ປພ຺ພຊິຕ, ອມ຺ຫາກໍ ເຄຫໍ ອຄມິຕ຺ຖາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ອາມ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ອຄມິມ຺ຫາ’’ຕິ. ‘‘ອປິ ກິຎ຺ຈິ ລຠິຕ຺ຖາ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ລຠິມ຺ຫາ’’ຕິ. ໂສ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຕສ຺ສ ປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ກິຎ຺ຈິ ອທຕ຺ຖາ’’ຕິ? ‘‘ນ ກິຎ຺ຈິ ອທມ຺ຫາ’’ຕິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ທຸຕິຍທິວເສ ຆຣທ຺ວາເຣເຍວ ນິສີທິ ‘‘ອຊ຺ຊ ປພ຺ພຊິຕໍ ມຸສາວາເທນ ນິຄ຺ຄເຫສ຺ສາມີ’’ຕິ. ເຖໂຣ ທຸຕິຍທິວເສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຆຣທ຺ວາຣໍ ສມ຺ປຕ຺ໂຕ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ເຖຣໍ ທິສ຺ວາວ ເອວມາຫ – ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ຫິຍ຺ໂຍ ອມ຺ຫາກໍ ເຄເຫ ກິຎ຺ຈິ ອລທ຺ຘາເຍວ ‘ລຠິມ຺ຫາ’ຕິ ອໂວຈຸຕ຺ຖ. ວຏ຺ຏຕິ ນຸ ໂຂ ຕຸມ຺ຫາກໍ ມຸສາວາໂທ’’ຕິ! ເຖໂຣ ອາຫ – ‘‘ມຍໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ເຄເຫ ສຕ຺ຕ ວສ຺ສານິ ‘ອຕິຈ຺ຉຖາ’ຕິ ວຈນມຕ຺ຕມ຺ປິ ອລຠິຕ຺ວາ ຫິຍ຺ໂຍ ‘ອຕິຈ຺ຉຖາ’ຕິ ວຈນມຕ຺ຕໍ ລຠິມ຺ຫ; ອເຖຕໍ ປຏິສນ຺ຖາຣໍ ອຸປາທາຍ ເອວມໂວຈຸມ຺ຫາ’’ຕິ.

ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິເມ ປຏິສນ຺ຖາຣມຕ຺ຕມ຺ປິ ລຠິຕ຺ວາ ‘ລຠິມ຺ຫາ’ຕິ ປສໍສນ຺ຕິ, ອຎ຺ຎໍ ກິຎ຺ຈິ ຂາທນີຍໍ ໂຠຊນີຍໍ ລຠິຕ຺ວາ ກສ຺ມາ ນ ປສໍສນ຺ຕີ’’ຕິ ປສີທິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ປຏິຍາທິຕຠຕ຺ຕໂຕ ກຏຈ຺ຉຸມຕ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂໍ ຕທຸປິຍຎ຺ຈ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ທາເປຕ຺ວາ ‘‘ອິມໍ ຠິກ຺ຂໍ ສພ຺ພກາລໍ ຕຸມ຺ເຫ ລຠິສ຺ສຖາ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ປຸນທິວສໂຕ ປຠຸຕິ ອຸປສງ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ເຖຣສ຺ສ ອຸປສມໍ ທິສ຺ວາ ຠິຍ຺ໂຍໂສມຕ຺ຕາຍ ປສີທິຕ຺ວາ ເຖຣໍ ນິຈ຺ຈກາລໍ ອຕ຺ຕໂນ ຆເຣ ຠຕ຺ຕວິສ຺ສຄ຺ຄກຣຓຕ຺ຖາຍ ຍາຈິ. ເຖໂຣ ອຘິວາເສຕ຺ວາ ທິວເສ ທິວເສ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ໂຖກໍ ໂຖກໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ກເຖຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ. ໂສປິ ໂຂ ມາຓວໂກ ໂສຬສວສ຺ສຸທ຺ເທສິໂກເຍວ ຕິຓ຺ຓໍ ເວທານໍ ປາຣຄູ ອໂຫສິ. ພ຺ຣຫ຺ມໂລກໂຕ ອາຄຕສຸທ຺ຘສຕ຺ຕສ຺ສ ອາສເນ ວາ ສຍເນ ວາ ອຎ຺ໂຎ ໂກຈິ ນິສຊ຺ຊິຕາ ວາ ນິປຊ຺ຊິຕາ ວາ ນຕ຺ຖິ. ໂສ ຍທາ ອາຈຣິຍຆຣໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕທາສ຺ສ ມຎ຺ຈປີຐໍ ເສເຕນ ວຕ຺ເຖນ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ລຄ຺ເຄຕ຺ວາ ຐເປນ຺ຕິ. ເຖໂຣ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ສມໂຍ ທານິ ມາຓວກໍ ປພ຺ພາເຊຕຸໍ, ຈິຣຎ຺ຈ ເມ ອິຘາຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ, ນ ຈ ກາຈິ ມາຓວເກນ ສທ຺ຘິໍ ກຖາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຫນ຺ທ ທານິ ອິມິນາ ອຸປາເຍນ ປລ຺ລງ຺ກໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຍຖາ ຕສ຺ມິໍ ເຄເຫ ຐເປຕ຺ວາ ມາຓວກສ຺ສ ປລ຺ລງ຺ກໍ ອຎ຺ຎໍ ນ ກິຎ຺ຈິ ອາສນໍ ທິສ຺ສຕິ ຕຖາ ອຘິຏ຺ຐາສິ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ເຄຫຊໂນ ເຖຣໍ ທິສ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ກິຎ຺ຈິ ອາສນໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ມາຓວກສ຺ສ ປລ຺ລງ຺ກໍ ອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ອທາສິ. ນິສີທິ ເຖໂຣ ປລ຺ລງ຺ເກ. ມາຓວໂກປິ ໂຂ ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ອາຈຣິຍຆຣາ ອາຄມ຺ມ ເຖຣໍ ອຕ຺ຕໂນ ປລ຺ລງ຺ເກ ນິສິນ຺ນໍ ທິສ຺ວາ ກຸປິໂຕ ອນຕ຺ຕມໂນ ‘‘ໂກ ມມ ປລ຺ລງ຺ກໍ ສມຓສ຺ສ ປຎ຺ຎເປສີ’’ຕິ ອາຫ.

ເຖໂຣ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ວູປສນ຺ເຕ ມາຓວກສ຺ສ ຈຓ຺ຑິກ຺ກຠາເວ ເອວມາຫ – ‘‘ກິໍ ປນ ຕ຺ວໍ, ມາຓວກ, ກິຎ຺ຈິ ມນ຺ຕໍ ຊານາສີ’’ຕິ? ມາຓວໂກ ‘‘ໂຠ ປພ຺ພຊິຕ, ມຍິ ທານິ ມນ຺ເຕ ອຊານນ຺ເຕ ອຎ຺ເຎ ເກ ຊານິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ, ເຖຣໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ປນ ມນ຺ຕໍ ຊານາຖາ’’ຕິ? ‘‘ປຸຈ຺ຉ, ມາຓວກ, ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ສກ຺ກາ ຊານິຕຸ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ໂຂ ມາຓວໂກ ຕີສຸ ເວເທສຸ ສນິຆຓ຺ຑຸເກຏຸເຠສຸ ສາກ຺ຂຣປ຺ປເຠເທສຸ ອິຕິຫາສປຎ຺ຈເມສຸ ຍານິ ຍານິ ຄຓ຺ຐິຏ຺ຐານານິ, ເຍສໍ ເຍສໍ ນຍໍ ເນວ ອຕ຺ຕນາ ປສ຺ສຕິ ນາປິສ຺ສ ອາຈຣິໂຍ ອທ຺ທສ, ເຕສຸ ເຕສຸ ເຖຣໍ ປຸຈ຺ຉິ. ເຖໂຣ ‘‘ປກຕິຍາປິ ຕິຓ຺ຓໍ ເວທານໍ ປາຣຄູ, ອິທານິ ປນ ປຏິສມ຺ຠິທາປ຺ປຕ຺ໂຕ, ເຕນສ຺ສ ນຕ຺ຖິ ເຕສໍ ປຎ຺ຫານໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊເນ ຠາໂຣ’’ຕິ ຕາວເທວ ເຕ ປຎ຺ເຫ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ມາຓວກໍ ອາຫ – ‘‘ມາຓວກ, ອຫໍ ຕຍາ ພຫຸໍ ປຸຈ຺ຉິໂຕ; ອຫມ຺ປິ ທານິ ຕໍ ເອກໍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉາມິ, ພ຺ຍາກຣິສ຺ສສິ ເມ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ໂຠ ປພ຺ພຊິຕ, ປຸຈ຺ຉ ພ຺ຍາກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ເຖໂຣ ຈິຕ຺ຕຍມເກ ອິມໍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິ –

‘‘ຍສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ນ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ນິຣຸຊ຺ຌິສ຺ສຕິ ນຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ; ຍສ຺ສ ວາ ປນ ຈິຕ຺ຕໍ ນິຣຸຊ຺ຌິສ຺ສຕິ ນຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ນ ນິຣຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ?

ມາຓໂວ ອຸທ຺ຘໍ ວາ ອໂຘ ວາ ຫຣິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ‘‘ກິໍ ນາມ, ໂຠ ປພ຺ພຊິຕ, ອິທ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ‘‘ພຸທ຺ຘມນ຺ໂຕ ນາມາຍໍ, ມາຓວາ’’ຕິ. ‘‘ສກ຺ກາ ປນາຍໍ, ໂຠ, ມຍ຺ຫມ຺ປິ ທາຕຸ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ສກ຺ກາ ມາຓວ, ອມ຺ເຫຫິ ຄຫິຕປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ທາຕຸ’’ນ຺ຕິ. ຕໂຕ ມາຓໂວ ມາຕາປິຕໂຣ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ອຍໍ ປພ຺ພຊິໂຕ ພຸທ຺ຘມນ຺ຕໍ ນາມ ຊານາຕິ, ນ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕິເກ ອປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ເທຕິ, ອຫໍ ເອຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ມນ຺ຕໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ.

ອຖສ຺ສ ມາຕາປິຕໂຣ ‘‘ປພ຺ພຊິຕ຺ວາປິ ໂນ ປຸຕ຺ໂຕ ມນ຺ເຕ ຄຓ຺ຫຕຸ, ຄເຫຕ຺ວາ ປຸນາຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ມຎ຺ຎມານາ ‘‘ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫ, ປຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ອນຸຊານິໍສຸ. ເຖໂຣ ທາຣກໍ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາຣກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຕາວ ອາຈິກ຺ຂິ. ໂສ ຕຕ຺ຖ ປຣິກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ນຈິຣສ຺ເສວ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ. ຕໂຕ ເຖໂຣ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ສາມເຓໂຣ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ, ອຠພ຺ໂພ ທານິ ສາສນໂຕ ນິວຕ຺ຕິຕຸໍ. ສເຈ ປນສ຺ສາຫໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ກເຖຍ຺ຍໍ, ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸເຓຍ຺ຍ, ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ໂກ ຠເວຍ຺ຍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ຄເຫຕຸໍ, ສມໂຍ ທານິ ນໍ ຈຓ຺ຑວຊ຺ຊິຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ເປເສຕຸ’’ນ຺ຕິ. ຕໂຕ ອາຫ – ‘‘ເອຫິ ຕ຺ວໍ, ສາມເຓຣ, ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫ. ມມ ວຈເນນ ຕຎ຺ຈ ອາໂຣຄ຺ຍໍ ປຸຈ຺ຉ; ເອວຎ຺ຈ ວເທຫິ – ‘ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ມໍ, ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕິກໍ ປຫິຓີ’ຕິ. ‘ໂກ ນາມ ເຕ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ‘ສິຄ຺ຄວຕ຺ເຖໂຣ ນາມ, ຠນ຺ເຕ’ຕິ ວເທຍ຺ຍາສິ. ‘ອຫໍ ໂກ ນາມາ’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ເອວໍ ວເທຍ຺ຍາສິ – ‘ມມ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ, ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ນາມໍ ຊານາຕີ’’’ຕິ.

‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ໂຂ ຕິສ຺ໂສ ສາມເຓໂຣ ເຖຣໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ຈຓ຺ຑວຊ຺ຊິຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ອຏ຺ຐາສິ. ເຖໂຣ ສາມເຓຣໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກຸໂຕ ອາຄໂຕສີ’’ຕິ? ‘‘ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ມໍ, ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕິກໍ ປຫິຓີ’’ຕິ. ‘‘ໂກ ນາມ ເຕ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ’’ຕິ? ‘‘ສິຄ຺ຄວຕ຺ເຖໂຣ ນາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ອຫໍ ໂກ ນາມາ’’ຕິ? ‘‘ມມ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ, ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ນາມໍ ຊານາຕີ’’ຕິ. ‘‘ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ທານິ ປຏິສາເມຫີ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ສາມເຓໂຣ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ປຏິສາເມຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ປຣິເວຓໍ ສມ຺ມຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຸທກທນ຺ຕໂປນໍ ອຸປຏ຺ຐາເປສິ. ເຖໂຣ ຕສ຺ສ ສມ຺ມຊ຺ຊິຕຏ຺ຐານໍ ປຸນ ສມ຺ມຊ຺ຊິ. ຕໍ ອຸທກໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ອຸທກໍ ອາຫຣິ. ຕຎ຺ຈ ທນ຺ຕກຏ຺ຐໍ ອປເນຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ທນ຺ຕກຏ຺ຐໍ ຄຓ຺ຫິ. ເອວໍ ສຕ຺ຕ ທິວສານິ ກຕ຺ວາ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ປຸນ ປຸຈ຺ຉິ. ສາມເຓໂຣ ປຸນປິ ປຸພ຺ເພ ກຖິຕສທິສເມວ ກເຖສິ. ເຖໂຣ ‘‘ໂສ ວຕາຍໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ’’ຕິ ສຎ຺ຊານິຕ຺ວາ ‘‘ກິມຕ຺ຖໍ ອາຄໂຕສີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ພຸທ຺ຘວຈນໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫຕ຺ຖາຍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ເຖໂຣ ‘‘ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫ ທານິ, ສາມເຓຣາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ທິວສໂຕ ປຠຸຕິ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ປຏ຺ຐເປສິ. ຕິສ຺ໂສ ສາມເຓໂຣວ ຫຸຕ຺ວາ, ຐເປຕ຺ວາ ວິນຍປິຏກໍ ສພ຺ພໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຏ຺ຐກຖາຍ. ອຸປສມ຺ປນ຺ນກາເລ ປນ ອວສ຺ສິໂກວ ສມາໂນ ຕິປິຏກຘໂຣ ອໂຫສິ. ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍາ ໂມຄ຺ຄລິປຸຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ສກລໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຍາວຕາຍຸກໍ ຐຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍິໍສຸ. ໂມຄ຺ຄລິປຸຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣປິ ອປເຣນ ສມເຍນ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ໂຕ ພຫູນໍ ຘມ຺ມວິນຍໍ ວາເຈສິ.

ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ພິນ຺ທຸສາຣສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ເອກສຕປຸຕ຺ຕາ ອເຫສຸໍ. ເຕ ສພ຺ເພ ອໂສໂກ ອຕ຺ຕນາ ສທ຺ຘິໍ ເອກມາຕິກໍ ຕິສ຺ສກຸມາຣໍ ຐເປຕ຺ວາ ຆາເຕສິ. ຆາເຕນ຺ໂຕ ຈ ຈຕ຺ຕາຣິ ວສ຺ສານິ ອນຠິສິຕ຺ໂຕວ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣຕ຺ວາ ຈຕຸນ຺ນໍ ວສ຺ສານໍ ອຈ຺ຈເຍນ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຣິນິພ຺ພານໂຕ ທ຺ວິນ຺ນໍ ວສ຺ສສຕານໍ ອຸປຣິ ອຏ຺ຐາຣສເມ ວສ຺ເສ ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ເອກຣຊ຺ຊາຠິເສກໍ ປາປຸຓິ. ອຠິເສການຸຠາເວນ ຈສ຺ສ ອິມາ ຣາຊິທ຺ຘິໂຍ ອາຄຕາ – ມຫາປຖວິຍາ ເຫຏ຺ຐາ ໂຍຊນປ຺ປມາເຓ ອາຓາ ປວຕ຺ຕຕິ; ຕຖາ ອຸປຣິ ອາກາເສ ອໂນຕຕ຺ຕທຫໂຕ ອຏ຺ຐຫິ ກາເຊຫິ ໂສຬສ ປານີຍຆເຏ ທິວເສ ທິວເສ ເທວຕາ ອາຫຣນ຺ຕິ, ຍໂຕ ສາສເນ ອຸປ຺ປນ຺ນສທ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາ ອຏ຺ຐ ຆເຏ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ອທາສິ, ທ຺ເວ ຆເຏ ສຏ຺ຐິມຕ຺ຕານໍ ຕິປິຏກຘຣຠິກ຺ຂູນໍ, ທ຺ເວ ຆເຏ ອຄ຺ຄມເຫສິຍາ ອສນ຺ຘິມິຕ຺ຕາຍ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ຆເຏ ອຕ຺ຕນາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິ; ເທວຕາເອວ ຫິມວນ຺ເຕ ນາຄລຕາທນ຺ຕກຏ຺ຐໍ ນາມ ອຕ຺ຖິ ສິນິທ຺ຘໍ ມຸທຸກໍ ຣສວນ຺ຕໍ ຕໍ ທິວເສ ທິວເສ ອາຫຣນ຺ຕິ, ເຍນ ຣຎ຺ໂຎ ຈ ມເຫສິຍາ ຈ ໂສຬສນ຺ນຎ຺ຈ ນາຏກິຕ຺ຖິສຫສ຺ສານໍ ສຏ຺ຐິມຕ຺ຕານຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສານໍ ເທວສິກໍ ທນ຺ຕໂປນກິຈ຺ຈໍ ນິປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ເທວສິກເມວ ຈສ຺ສ ເທວຕາ ອຄທາມລກໍ ອຄທຫຣີຕກໍ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓຎ຺ຈ ຄນ຺ຘຣສສມ຺ປນ຺ນໍ ອມ຺ພປກ຺ກໍ ອາຫຣນ຺ຕິ. ຕຖາ ຉທ຺ທນ຺ຕທຫໂຕ ປຎ຺ຈວຓ຺ຓນິວາສນປາວຸຣຓໍ ປີຕກວຓ຺ຓຫຕ຺ຖປຸຈ຺ຉນປຏກໍ ທິພ຺ພຎ຺ຈ ປານກໍ ອາຫຣນ຺ຕິ. ເທວສິກເມວ ປນສ຺ສ ນ຺ຫານຄນ຺ຘໍ ອນຸວິເລປນຄນ຺ຘໍ ປາຣຸປນຕ຺ຖາຍ ອສຸຕ຺ຕມຍິກໍ ສຸມນປຸປ຺ຜປຏໍ ມຫາຣຫຎ຺ຈ ອຎ຺ຊນໍ ນາຄຠວນໂຕ ນາຄຣາຊາໂນ ອາຫຣນ຺ຕິ. ຉທ຺ທນ຺ຕທເຫວ ອຸຏ຺ຐິຕສ຺ສ ສາລິໂນ ນວ ວາຫສຫສ຺ສານິ ທິວເສ ທິວເສ ສຸກາ ອາຫຣນ຺ຕິ. ມູສິກາ ນິຕ຺ຖຸສກເຓ ກໂຣນ຺ຕິ, ເອໂກປິ ຂຓ຺ຑຕຓ຺ຑຸໂລ ນ ໂຫຕິ, ຣຎ຺ໂຎ ສພ຺ພຏ຺ຐາເນສຸ ອຍເມວ ຕຓ຺ຑຸໂລ ປຣິໂຠຄໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ມຘຸມກ຺ຂິກາ ມຘຸໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ກມ຺ມາຣສາລາສຸ ອຈ຺ຉາ ກູຏໍ ປຫຣນ຺ຕິ. ກຣວີກສກຸຓາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ມຘຸຣສ຺ສຣໍ ວິກູຊນ຺ຕາ ຣຎ຺ໂຎ ພລິກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕິ.

ອິມາຫິ ອິທ຺ຘີຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຣາຊາ ເອກທິວສໍ ສຸວຓ຺ຓສງ຺ຂລິກພນ຺ຘນໍ ເປເສຕ຺ວາ ຈຕຸນ຺ນໍ ພຸທ຺ຘານໍ ອຘິຄຕຣູປທສ຺ສນໍ ກປ຺ປາຍຸກໍ ກາຬໍ ນາມ ນາຄຣາຊານໍ ອານຍິຕ຺ວາ ເສຕຈ຺ຉຕ຺ຕສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ມຫາຣເຫ ປລ຺ລງ຺ເກ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ອເນກສຕວຓ຺ເຓຫິ ຊລຊ ຖລຊປຸປ຺ເຜຫິ ສຸວຓ຺ຓປຸປ຺ເຜຫິ ຈ ປູຊໍ ກຕ຺ວາ ສພ຺ພາລງ຺ກາຣປຏິມຓ຺ຑິເຕຫິ ໂສຬສຫິ ນາຏກິຕ຺ຖິສຫສ຺ເສຫິ ສມນ຺ຕໂຕ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ອນນ຺ຕຎາຓສ຺ສ ຕາວ ເມ ສທ຺ຘມ຺ມວຣຈກ຺ກວຕ຺ຕິໂນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຣູປໍ ອິເມສໍ ອກ຺ຂີນໍ ອາປາຖໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕນ ນິມ຺ມິຕໍ ສກລສຣີຣວິປ຺ປກິຓ຺ຓປຸຎ຺ຎປ຺ປຠາວນິພ຺ພຕ຺ຕາສີຕານຸພ຺ຍຎ຺ຊນປຏິມຓ຺ຑິຕທ຺ວຕ຺ຕິໍສມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓສສ຺ສິຣີກຕາຍ ວິກສິຕກມລຸປ຺ປລປຸຓ຺ຑຣີກປຏິມຓ຺ຑິຕມິວ ສລິລຕລໍ ຕາຣາຄຓຣສ຺ມິຊາລວິສທວິປ຺ຜຸຣິຕໂສຠາສມຸຊ຺ຊລິຕມິວ ຄຄນຕລໍ ນີລປີຕໂລຫິຕາທິເຠທວິຈິຕ຺ຣວຓ຺ຓຣໍສິວິນທ຺ຘພ຺ຍາມປ຺ປຠາປຣິກ຺ເຂປວິລາສິຕາຍ ສຎ຺ຈາປ຺ປຠານຸຣາຄອິນ຺ທຘນຸວິຊ຺ຊຸລຕາປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕມິວ ກນກຄິຣິສິຂຣໍ ນານາວິຣາຄວິມລເກຕຸມາລາສມຸຊ຺ຊລິຕຈາຣຸມຕ຺ຖກໂສຠໍ ນຍນຣສາຍຕນມິວ ພ຺ຣຫ຺ມເທວມນຸຊນາຄຍກ຺ຂຄຓານໍ ພຸທ຺ຘຣູປໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ສຕ຺ຕ ທິວສານິ ອກ຺ຂິປູຊໍ ນາມ ອກາສິ.

ຣາຊາ ກິຣ ອຠິເສກໍ ປາປຸຓິຕ຺ວາ ຕີຓິເຍວ ສໍວຈ຺ຉຣານິ ພາຫິຣກປາສຓ຺ຑໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫິ. ຈຕຸຕ຺ເຖ ສໍວຈ຺ຉເຣ ພຸທ຺ຘສາສເນ ປສີທິ. ຕສ຺ສ ກິຣ ປິຕາ ພິນ຺ທຸສາໂຣ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຠຕ຺ໂຕ ອໂຫສິ, ໂສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານຎ຺ຈ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຊາຕິຍປາສຓ຺ຑານຎ຺ຈ ປຓ຺ຑຣງ຺ຄປຣິພ຺ພາຊກາທີນໍ ສຏ຺ຐິສຫສ຺ສມຕ຺ຕານໍ ນິຈ຺ຈຠຕ຺ຕໍ ປຏ຺ຐເປສິ. ອໂສໂກປິ ປິຕຣາ ປວຕ຺ຕິຕໍ ທານໍ ອຕ຺ຕໂນ ອນ຺ເຕປຸເຣ ຕເຖວ ທທມາໂນ ເອກທິວສໍ ສີຫປຎ຺ຊເຣ ຐິໂຕ ເຕ ອຸປສມປຣິພາຫິເຣນ ອາຈາເຣນ ຠຸຎ຺ຊມາເນ ອສໍຍຕິນ຺ທ຺ຣິເຍ ອວິນີຕອິຣິຍາປເຖ ທິສ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອີທິສໍ ທານໍ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ເອວໍ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອມຈ຺ເຈ ອາຫ – ‘‘ຄຈ຺ຉຖ, ຠເຓ, ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ສາຘຸສມ຺ມເຕ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມເຓ ອນ຺ເຕປຸຣໍ ອຕິຫຣຖ, ທານໍ ທສ຺ສາມາ’’ຕິ. ອມຈ຺ຈາ ‘‘ສາຘຸ, ເທວາ’’ຕິ ຣຎ຺ໂຎ ປຏິສ຺ສຸຓິຕ຺ວາ ເຕ ເຕ ປຓ຺ຑຣງ຺ຄປຣິພ຺ພາຊກາຊີວກນິຄຓ຺ຐາທໂຍ ອາເນຕ຺ວາ ‘‘ອິເມ, ມຫາຣາຊ, ອມ຺ຫາກໍ ອຣຫນ຺ໂຕ’’ຕິ ອາຫໍສຸ.

ອຖ ຣາຊາ ອນ຺ເຕປຸເຣ ອຸຈ຺ຈາວຈານິ ອາສນານິ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ ‘‘ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອາຄຕາຄເຕ ອາຫ – ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປຕິຣູເປ ອາສເນ ນິສີທຖາ’’ຕິ. ເຕສຸ ເອກຈ຺ເຈ ຠທ຺ທປີຐເກສຸ, ເອກຈ຺ເຈ ຜລກປີຐເກສຸ ນິສີທິໍສຸ. ເຕ ທິສ຺ວາ ຣາຊາ ‘‘ນຕ຺ຖິ ເນສໍ ອນ຺ໂຕ ສາໂຣ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ເຕສໍ ອນຸຣູປໍ ຂາທນີຍໍ ໂຠຊນີຍໍ ທຕ຺ວາ ອຸຍ຺ໂຍເຊສິ.

ເອວໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ກາເລ ເອກທິວສໍ ຣາຊາ ສີຫປຎ຺ຊເຣ ຐິໂຕ ອທ຺ທສ ນິຄ຺ໂຣຘສາມເຓຣໍ ຣາຊງ຺ຄເຓນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທນ຺ຕໍ ຄຸຕ຺ຕໍ ສນ຺ຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອິຣິຍາປຖສມ຺ປນ຺ນໍ. ໂກ ປນາຍໍ ນິຄ຺ໂຣໂຘ ນາມ? ພິນ຺ທຸສາຣຣຎ຺ໂຎ ເຊຏ຺ຐປຸຕ຺ຕສ຺ສ ສຸມນຣາຊກຸມາຣສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ອນຸປຸພ຺ພິກຖາ –

ພິນ຺ທຸສາຣຣຎ຺ໂຎ ກິຣ ທຸພ຺ພລກາເລເຍວ ອໂສກກຸມາໂຣ ອຕ຺ຕນາ ລທ຺ຘໍ ອຸຊ຺ເຊນີຣຊ຺ຊໍ ປຫາຍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສພ຺ພນຄຣໍ ອຕ຺ຕໂນ ຫຕ຺ຖຄຕໍ ກຕ຺ວາ ສຸມນຣາຊກຸມາຣໍ ອຄ຺ຄເຫສິ. ຕໍທິວສເມວ ສຸມນສ຺ສ ຣາຊກຸມາຣສ຺ສ ສຸມນາ ນາມ ເທວີ ປຣິປຸຓ຺ຓຄພ຺ຠາ ອໂຫສິ. ສາ ອຎ຺ຎາຕກເວເສນ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອວິທູເຣ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຈຓ຺ຑາລຄາມໍ ສນ຺ຘາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ ເຊຏ຺ຐກຈຓ຺ຑາລສ຺ສ ເຄຫໂຕ ອວິທູເຣ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ນິຄ຺ໂຣຘຣຸກ຺ເຂ ອຘິວຕ຺ຖາຍ ເທວຕາຍ ‘‘ອິໂຕ ເອຫິ, ສຸມເນ’’ຕິ ວທນ຺ຕິຍາ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ສມີປໍ ຄຕາ. ເທວຕາ ອຕ຺ຕໂນ ອານຸຠາເວນ ເອກໍ ສາລໍ ນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ ‘‘ເອຕ຺ຖ ວສາຫີ’’ຕິ ອທາສິ. ສາ ຕໍ ສາລໍ ປາວິສິ. ຄຕທິວເສເຍວ ຈ ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຍິ. ສາ ຕສ຺ສ ນິຄ຺ໂຣຘເທວຕາຍ ປຣິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ນິຄ຺ໂຣໂຘ’’ ຕ຺ເວວ ນາມໍ ອກາສິ. ເຊຏ຺ຐກຈຓ຺ຑາໂລ ທິຏ຺ຐທິວສໂຕ ປຠຸຕິ ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ສາມິຘີຕຣໍ ວິຍ ມຎ຺ຎມາໂນ ນິພທ຺ຘວຕ຺ຕໍ ປຏ຺ຐເປສິ. ຣາຊຘີຕາ ຕຕ຺ຖ ສຕ຺ຕ ວສ຺ສານິ ວສິ. ນິຄ຺ໂຣຘກຸມາໂຣປິ ສຕ຺ຕວສ຺ສິໂກ ຊາໂຕ. ຕທາ ມຫາວຣຸຓຕ຺ເຖໂຣ ນາມ ເອໂກ ອຣຫາ ທາຣກສ຺ສ ເຫຕຸສມ຺ປທໍ ທິສ຺ວາ ຣກ຺ຂິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ວິຫຣມາໂນ ‘‘ສຕ຺ຕວສ຺ສິໂກ ທານິ ທາຣໂກ, ກາໂລ ນໍ ປພ຺ພາເຊຕຸ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຣາຊຘີຕາຍ ອາໂຣຈາເປຕ຺ວາ ນິຄ຺ໂຣຘກຸມາຣໍ ປພ຺ພາເຊສິ. ກຸມາໂຣ ຂຸຣຄ຺ເຄເຍວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ໂສ ເອກທິວສໍ ປາໂຕວ ສຣີຣໍ ຊຄ຺ຄິຕ຺ວາ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍວຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ‘‘ມາຕຸອຸປາສິກາຍ ເຄຫທ຺ວາຣໍ ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ນິກ຺ຂມິ. ມາຕຸນິວາສນຏ຺ຐານຎ຺ຈສ຺ສ ທກ຺ຂິຓທ຺ວາເຣນ ນຄຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ນຄຣມຊ຺ເຌນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປາຈີນທ຺ວາເຣນ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ.

ເຕນ ຈ ສມເຍນ ອໂສໂກ ຘມ຺ມຣາຊາ ປາຈີນທິສາຠິມຸໂຂ ສີຫປຎ຺ຊເຣ ຈງ຺ກມຕິ. ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ນິຄ຺ໂຣໂຘ ຣາຊງ຺ຄຓໍ ສມ຺ປາປຸຓິ ສນ຺ຕິນ຺ທ຺ຣິໂຍ ສນ຺ຕມານໂສ ຍຸຄມຕ຺ຕໍ ເປກ຺ຂມາໂນ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ເອກທິວສໍ ຣາຊາ ສີຫປຎ຺ຊເຣ ຐິໂຕ ອທ຺ທສ ນິຄ຺ໂຣຘສາມເຓຣໍ ຣາຊງ຺ຄເຓນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທນ຺ຕໍ ຄຸຕ຺ຕໍ ສນ຺ຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອິຣິຍາປຖສມ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ. ທິສ຺ວາ ປນສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ອຍໍ ຊໂນ ສພ຺ໂພປິ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ຠນ຺ຕມິຄປ຺ປຏິຠາໂຄ. ອຍໍ ປນ ທາຣໂກ ອວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ອຕິວິຍ ຈສ຺ສ ອາໂລກິຕວິໂລກິຕໍ ສມິຎ຺ຊນປສາຣຓຎ຺ຈ ໂສຠຕິ. ອທ຺ຘາ ເອຕສ຺ສ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ໂມ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຣຎ຺ໂຎ ສຫ ທສ຺ສເນເນວ ສາມເຓເຣ ຈິຕ຺ຕໍ ປສີທິ, ເປມໍ ສຓ຺ຐຫິ. ກສ຺ມາ? ປຸພ຺ເພ ຫິ ກິຣ ປຸຎ຺ຎກຣຓກາເລ ເອສ ຣຎ຺ໂຎ ເຊຏ຺ຐຠາຕາ ວາຓິຊໂກ ອໂຫສິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຫຕໍ –

‘‘ປຸພ຺ເພ ວ ສນ຺ນິວາເສນ, ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຫິເຕນ ວາ;

ເອວໍ ຕໍ ຊາຍເຕ ເປມໍ, ອຸປ຺ປລໍ ວ ຍໂຖທເກ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໒.໑໗໔);

ອຖ ຣາຊາ ສຎ຺ຊາຕເປໂມ ສພຫຸມາໂນ ‘‘ເອຕໍ ສາມເຓຣໍ ປກ຺ໂກສຖາ’’ຕິ ອມຈ຺ເຈ ເປເສສິ. ‘‘ເຕ ອຕິຈິຣາຍນ຺ຕີ’’ຕິ ປຸນ ທ຺ເວ ຕໂຍ ເປເສສິ – ‘‘ຕຸຣິຕໍ ອາຄຈ຺ຉຕູ’’ຕິ. ສາມເຓໂຣ ອຕ຺ຕໂນ ປກຕິຍາ ເອວ ອຄມາສິ. ຣາຊາ ປຕິຣູປມາສນໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ນິສີທຖາ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ວິໂລເກຕ຺ວາ ‘‘ນຕ຺ຖິ ທານິ ອຎ຺ເຎ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ສມຸສ຺ສິຕເສຕຈ຺ຉຕ຺ຕໍ ຣາຊປລ຺ລງ຺ກໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖາຍ ຣຎ຺ໂຎ ອາກາຣໍ ທສ຺ເສສິ. ຣາຊາ ຕໍ ປລ຺ລງ຺ກສມີປໍ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕໍເຍວ ທິສ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຊ຺ເຊວ ທານິ ອຍໍ ສາມເຓໂຣ ອິມສ຺ສ ເຄຫສ຺ສ ສາມິໂກ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສາມເຓໂຣ ຣຎ຺ໂຎ ຫຕ຺ເຖ ປຕ຺ຕໍ ທຕ຺ວາ ປລ຺ລງ຺ກໍ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ນິສີທິ. ຣາຊາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ສມ຺ປາທິຕໍ ສພ຺ພໍ ຍາຄຸຂຊ຺ຊກຠຕ຺ຕວິກຕິໍ ອຸປນາເມສິ. ສາມເຓໂຣ ອຕ຺ຕໂນ ຍາປນີຍມຕ຺ຕກເມວ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ. ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈາວສາເນ ຣາຊາ ອາຫ – ‘‘ສຕ຺ຖາຣາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ທິນ຺ໂນວາທໍ ຊານາຖາ’’ຕິ? ‘‘ຊານາມິ, ມຫາຣາຊ, ເອກເທເສນາ’’ຕິ. ‘‘ຕາຕ, ມຍ຺ຫມ຺ປິ ນໍ ກເຖຫີ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ ຣຎ຺ໂຎ ອນຸຣູປໍ ຘມ຺ມປເທ ອປ຺ປມາທວຄ຺ຄໍ ອນຸໂມທນຕ຺ຖາຍ ອຠາສິ.

ຣາຊາ ປນ ‘‘ອປ຺ປມາໂທ ອມຕປທໍ, ປມາໂທ ມຈ຺ຈຸໂນ ປທ’’ນ຺ຕິ ສຸຕ຺ວາວ ‘‘ອຎ຺ຎາຕໍ, ຕາຕ, ປຣິໂຍສາເປຫີ’’ຕິ ອາຫ. ອນຸໂມທນາວສາເນ ຈ ‘‘ອຏ຺ຐ ເຕ, ຕາຕ, ຘຸວຠຕ຺ຕານິ ທມ຺ມີ’’ຕິ ອາຫ. ສາມເຓໂຣ ອາຫ – ‘‘ເອຕານິ ອຫໍ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ທມ຺ມິ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ‘‘ໂກ ອຍໍ, ຕາຕ, ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ນາມາ’’ຕິ? ‘‘ວຊ຺ຊາວຊ຺ຊໍ ທິສ຺ວາ ໂຈເທຕາ ສາເຣຕາ ຈ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ‘‘ອຎ຺ຎານິປິ ເຕ, ຕາຕ, ອຏ຺ຐ ທມ຺ມີ’’ຕິ. ‘‘ເອຕານິ ອາຈຣິຍສ຺ສ ທມ຺ມິ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ‘‘ໂກ ອຍໍ, ຕາຕ, ອາຈຣິໂຍ ນາມາ’’ຕິ? ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພກຘມ຺ເມສຸ ປຕິຏ຺ຐາເປຕາ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ຕາຕ, ອຎ຺ຎານິປິ ເຕ ອຏ຺ຐ ທມ຺ມີ’’ຕິ. ‘‘ເອຕານິປິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ທມ຺ມິ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ‘‘ໂກ ອຍໍ, ຕາຕ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ນາມາ’’ຕິ? ‘‘ຍໍ ນິສ຺ສາຍ, ມຫາຣາຊ, ອມ຺ຫາກໍ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍານຎ຺ຈ ມມ ຈ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ຈ ອຸປສມ຺ປທາ ຈາ’’ຕິ. ຣາຊາ ຠິຍ຺ໂຍໂສ ມຕ຺ຕາຍ ຕຸຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ອຎ຺ຎານິປິ ເຕ, ຕາຕ, ອຏ຺ຐ ທມ຺ມີ’’ຕິ. ສາມເຓໂຣ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສ ຠິກ຺ຂູ ຄເຫຕ຺ວາ ຣາຊນ຺ເຕປຸຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈມກາສິ. ຣາຊາ ‘‘ອຎ຺ເຎປິ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສ ຠິກ຺ຂູ ຕຸມ຺ເຫຫິ ສທ຺ຘິໍ ສ຺ເວ ຠິກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕູ’’ຕິ ເອເຕເນວ ອຸປາເຍນ ທິວເສ ທິວເສ ວຑ຺ຒາເປນ຺ໂຕ ສຏ຺ຐິສຫສ຺ສານໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓປຣິພ຺ພາຊກາທີນໍ ຠຕ຺ຕໍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕນິເວສເນ ສຏ຺ຐິສຫສ຺ສານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ນິຈ຺ຈຠຕ຺ຕໍ ປຏ຺ຐເປສິ ນິຄ຺ໂຣຘຕ຺ເຖເຣ ຄເຕເນວ ປສາເທນ. ນິຄ຺ໂຣຘຕ຺ເຖໂຣປິ ຣາຊານໍ ສປຣິສໍ ຕີສຸ ສຣເຓສຸ ປຎ຺ຈສຸ ຈ ສີເລສຸ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘສາສເນ ໂປຖຸຊ຺ຊນິເກນ ປສາເທນ ອຈລປ຺ປສາທໍ ກຕ຺ວາ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ. ປຸນ ຣາຊາ ອໂສກາຣາມໍ ນາມ ມຫາວິຫາຣໍ ກາເຣຕ຺ວາ ສຏ຺ຐິສຫສ຺ສານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ນິຈ຺ຈຠຕ຺ຕໍ ປຏ຺ຐເປສິ. ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ນຄຣສຫສ຺ເສສຸ ຈຕຸຣາສີຕິວິຫາຣສຫສ຺ສານິ ກາຣາເປສິ ຈຕຸຣາສີຕິສຫສ຺ສເຈຕິຍປຏິມຓ຺ຑິຕານິ ຘມ຺ເມເນວ, ໂນ ອຘມ຺ເມນ.

ເອກທິວສໍ ກິຣ ຣາຊາ ອໂສກາຣາເມ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ ສຏ຺ຐິສຫສ຺ສຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ມຊ຺ເຌ ນິສຊ຺ຊ ສງ຺ຆໍ ຈຕູຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ປວາເຣຕ຺ວາ ອິມໍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຠຄວຕາ ເທສິຕຘມ຺ໂມ ນາມ ກິຕ຺ຕໂກ ໂຫຕີ’’ຕິ? ‘‘ອງ຺ຄໂຕ, ມຫາຣາຊ, ນວງ຺ຄານິ, ຂນ຺ຘໂຕ ຈຕຸຣາສີຕິຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘສຫສ຺ສານີ’’ຕິ. ຣາຊາ ຘມ຺ເມ ປສີທິຕ຺ວາ ‘‘ເອເກກໍ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘໍ ເອເກກວິຫາເຣນ ປູເຊສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອກທິວສເມວ ຉນ຺ນວຸຕິໂກຏິຘນໍ ວິສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອມຈ຺ເຈ ອາຓາເປສິ – ‘‘ເອຖ, ຠເຓ, ເອກເມກສ຺ມິໍ ນຄເຣ ເອກເມກໍ ວິຫາຣໍ ກາຣາເປນ຺ຕາ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ນຄຣສຫສ຺ເສສຸ ຈຕຸຣາສີຕິວິຫາຣສຫສ຺ສານິ ກາຣາເປຖາ’’ຕິ. ສຍຎ຺ຈ ອໂສກາຣາເມ ອໂສກມຫາວິຫາຣຕ຺ຖາຍ ກມ຺ມໍ ປຏ຺ຐເປສິ. ສງ຺ໂຆ ອິນ຺ທຄຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣໍ ນາມ ມຫິທ຺ຘິກໍ ມຫານຸຠາວໍ ຂີຓາສວໍ ນວກມ຺ມາຘິຏ຺ຐາຍກໍ ອທາສິ. ເຖໂຣ ຍໍ ຍໍ ນ ນິຏ຺ຐາຕິ ຕໍ ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ອານຸຠາເວນ ນິຏ຺ຐາເປສິ. ເອວມ຺ປິ ຕີຫິ ສໍວຈ຺ຉເຣຫິ ວິຫາຣກມ຺ມໍ ນິຏ຺ຐາເປສິ. ເອກທິວສເມວ ສພ຺ພນຄເຣຫິ ປຓ຺ຓານິ ອາຄມິໍສຸ.

ອມຈ຺ຈາ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສຸໍ – ‘‘ນິຏ຺ຐິຕານິ, ເທວ, ຈຕຸຣາສີຕິວິຫາຣສຫສ຺ສານີ’’ຕິ. ຣາຊາ ນຄເຣ ເຠຣິໍ ຈຣາເປສິ – ‘‘ອິໂຕ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ທິວສານໍ ອຈ຺ຈເຍນ ວິຫາຣມໂຫ ຠວິສ຺ສຕິ. ສພ຺ເພ ອຏ຺ຐ ສີລງ຺ຄານິ ສມາທິຍິຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕນຄເຣ ຈ ພຫິນຄເຣ ຈ ວິຫາຣມຫໍ ປຏິຍາເທນ຺ຕູ’’ຕິ. ຕໂຕ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ທິວສານໍ ອຈ຺ຈເຍນ ສພ຺ພາລງ຺ກາຣວິຠູສິຕາຍ ອເນກສຕສຫສ຺ສສງ຺ຂ຺ຍາຍ ຈຕຸຣງ຺ຄິນິຍາ ເສນາຍ ປຣິວຸໂຕ ເທວໂລເກ ອມຣວຕິຍາ ຣາຊຘານິຍາ ສິຣິໂຕ ອຘິກຕຣສສ຺ສິຣີກໍ ວິຍ ນຄຣໍ ກາຕຸກາເມນ ອຸສ຺ສາຫຊາເຕນ ມຫາຊເນນ ອລງ຺ກຕປຏິຍຕ຺ຕໍ ນຄຣໍ ອນຸວິຈຣນ຺ໂຕ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ມຊ຺ເຌ ອຏ຺ຐາສິ.

ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ຂເຓ ສນ຺ນິປຕິຕາ ອສີຕິ ຠິກ຺ຂຸໂກຏິໂຍ ອເຫສຸໍ, ຠິກ຺ຂຸນີນຎ຺ຈ ຉນ຺ນວຸຕິສຕສຫສ຺ສານິ. ຕຕ຺ຖ ຂີຓາສວຠິກ຺ຂູເຍວ ສຕສຫສ຺ສສງ຺ຂ຺ຍາ ອເຫສຸໍ. ເຕສໍ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ສເຈ ຣາຊາ ອຕ຺ຕໂນ ອຘິກາຣໍ ອນວເສສໍ ປສ຺ເສຍ຺ຍ ອຕິວິຍ ພຸທ຺ຘສາສເນ ປສີເທຍ຺ຍາ’’ຕິ. ຕໂຕ ໂລກວິວຣຓໍ ນາມ ປາຏິຫາຣິຍໍ ອກໍສຸ. ຣາຊາ ອໂສກາຣາເມ ຐິໂຕວ ຈຕຸທ຺ທິສາ ອນຸວິໂລເກນ຺ໂຕ ສມນ຺ຕໂຕ ສມຸທ຺ທປຣິຍນ຺ຕໍ ຊມ຺ພຸທີປໍ ປສ຺ສຕິ ຈຕຸຣາສີຕິຎ຺ຈ ວິຫາຣສຫສ຺ສານິ ອຸຬາຣາຍ ວິຫາຣມຫປູຊາຍ ວິໂຣຈມານານິ. ໂສ ຕໍ ວິຠູຕິໍ ປສ຺ສມາໂນ ອຸຬາເຣນ ປີຕິປາໂມຊ຺ເຊນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ‘‘ອຕ຺ຖິ ປນ ອຎ຺ຎສ຺ສປິ ກສ຺ສຈິ ເອວຣູປໍ ປີຕິປາໂມຊ຺ຊໍ ອຸປ຺ປນ຺ນປຸພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອມ຺ຫາກໍ ໂລກນາຖສ຺ສ ທສພລສ຺ສ ສາສເນ ໂກ ມຫາປຣິຈ຺ຈາຄໍ ປຣິຈ຺ຈຊິ. ກສ຺ສ ປຣິຈ຺ຈາໂຄ ມຫນ຺ໂຕຕິ? ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ໂມຄ຺ຄລິປຸຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຠາຣໍ ອກາສິ. ເຖໂຣ ອາຫ – ‘‘ມຫາຣາຊ, ທສພລສ຺ສ ສາສເນ ປຈ຺ຈຍທາຍໂກ ນາມ ຕຍາ ສທິໂສ ຘຣມາເນປິ ຕຖາຄເຕ ນ ໂກຈິ ອໂຫສິ, ຕເວວ ປຣິຈ຺ຈາໂຄ ມຫາ’’ຕິ. ຣາຊາ ເຖຣສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ອຸຬາເຣນ ປີຕິປາໂມຊ຺ເຊນ ນິຣນ຺ຕຣໍ ຜຸຏ຺ຐສຣີໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ນຕ຺ຖິ ກິຣ ມຍາ ສທິໂສ ປຈ຺ຈຍທາຍໂກ, ມຍ຺ຫໍ ກິຣ ປຣິຈ຺ຈາໂຄ ມຫາ, ອຫໍ ກິຣ ເທຍ຺ຍຘມ຺ເມນ ສາສນໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫາມິ. ກິໍ ປນາຫໍ ເອວໍ ສຕິ ສາສນສ຺ສ ທາຍາໂທ ໂຫມິ, ນ ໂຫມີ’’ຕິ. ຕໂຕ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຠວາມິ ນຸ ໂຂ ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ສາສນສ຺ສ ທາຍາໂທ’’ຕິ?

ຕໂຕ ໂມຄ຺ຄລິປຸຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ຣຎ຺ໂຎ ອິທໍ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ຣາຊປຸຕ຺ຕສ຺ສ ມຫິນ຺ທສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ສມ຺ປສ຺ສມາໂນ ‘‘ສເຈ ອຍໍ ກຸມາໂຣ ປພ຺ພຊິສ຺ສຕິ ສາສນສ຺ສ ອຕິວິຍ ວຸຑ຺ຒິ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຣາຊານໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ນ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ເອຕ຺ຕາວຕາ ສາສນສ຺ສ ທາຍາໂທ ໂຫຕິ; ອປິຈ ໂຂ ປຈ຺ຈຍທາຍໂກຕິ ວາ ອຸປຏ຺ຐາໂກຕິ ວາ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ໂຍປິ ຫິ, ມຫາຣາຊ, ປຖວິໂຕ ຍາວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກປຣິມາຓໍ ປຈ຺ຈຍຣາສິໍ ທເທຍ຺ຍ ໂສປິ ‘ສາສເນ ທາຍາໂທ’ຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ນ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ. ‘‘ອຖ ກຖໍ ຈຣຫິ, ຠນ຺ເຕ, ສາສນສ຺ສ ທາຍາໂທ ໂຫຕີ’’ຕິ? ‘‘ໂຍ ຫິ ໂກຈິ, ມຫາຣາຊ, ອຑ຺ໂຒ ວາ ທລິທ຺ໂທ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ໂອຣສໍ ປຸຕ຺ຕໍ ປພ຺ພາເຊຕິ – ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ມຫາຣາຊ, ທາຍາໂທ ສາສນສ຺ສາ’’ຕິ.

ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ອໂສໂກ ຣາຊາ ‘‘ອຫໍ ກິຣ ເອວຣູປໍ ປຣິຈ຺ຈາຄໍ ກຕ຺ວາປິ ເນວ ສາສນສ຺ສ ທາຍາທຠາວໍ ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ ສາສເນ ທາຍາທຠາວໍ ປຕ຺ຖຍມາໂນ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ວິໂລເກຕ຺ວາ ອທ຺ທສ ມຫິນ຺ທກຸມາຣໍ ອວິທູເຣ ຐິຕໍ. ທິສ຺ວານສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ກິຎ຺ຈາປິ ອຫໍ ອິມໍ ກຸມາຣໍ ຕິສ຺ສກຸມາຣສ຺ສ ປພ຺ພຊິຕກາລໂຕ ປຠຸຕິ ໂອປຣຊ຺ເຊ ຐເປຕຸກາໂມ, ອຖ ໂຂ ໂອປຣຊ຺ຊໂຕປິ ປພ຺ພຊ຺ຊາວ ອຸຕ຺ຕມາ’’ຕິ. ຕໂຕ ກຸມາຣໍ ອາຫ – ‘‘ສກ຺ຂສິ ຕ຺ວໍ, ຕາຕ, ປພ຺ພຊິຕຸ’’ນ຺ຕິ? ກຸມາໂຣ ປກຕິຍາປິ ຕິສ຺ສກຸມາຣສ຺ສ ປພ຺ພຊິຕກາລໂຕ ປຠຸຕິ ປພ຺ພຊິຕຸກາໂມວ ຣຎ຺ໂຎ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ອຕິວິຍ ປາໂມຊ຺ຊຊາໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ປພ຺ພຊາມິ, ເທວ, ມໍ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ຕຸມ຺ເຫ ສາສນທາຍາທາ ໂຫຖາ’’ຕິ.

ເຕນ ຈ ສມເຍນ ຣາຊຘີຕາ ສງ຺ຆມິຕ຺ຕາປິ ຕສ຺ມິໍເຍວ ຐາເນ ຐິຕາ ໂຫຕິ. ຕສ຺ສາ ຈ ສາມິໂກ ອຄ຺ຄິພ຺ຣຫ຺ມາ ນາມ ກຸມາໂຣ ຍຸວຣາເຊນ ຕິສ຺ສກຸມາເຣນ ສທ຺ຘິໍ ປພ຺ພຊິໂຕ ໂຫຕິ. ຣາຊາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ຕ຺ວມ຺ປິ, ອມ຺ມ, ປພ຺ພຊິຕຸໍ ສກ຺ຂສີ’’ຕິ? ‘‘ສາຘຸ, ຕາຕ, ສກ຺ໂກມີ’’ຕິ. ຣາຊາ ປຸຕ຺ຕານໍ ມນໍ ລຠິຕ຺ວາ ປຫຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິເມ ທາຣເກ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ມໍ ສາສເນ ທາຍາທໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ. ສງ຺ໂຆ ຣຎ຺ໂຎ ວຈນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ກຸມາຣໍ ໂມຄ຺ຄລິປຸຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖເຣນ ອຸປຊ຺ຌາເຍນ ມຫາເທວຕ຺ເຖເຣນ ຈ ອາຈຣິເຍນ ປພ຺ພາເຊສິ. ມຊ຺ຌນ຺ຕິກຕ຺ເຖເຣນ ອາຈຣິເຍນ ອຸປສມ຺ປາເທສິ. ຕທາ ກິຣ ກຸມາໂຣ ປຣິປຸຓ຺ຓວີສຕິວສ຺ໂສວ ໂຫຕິ. ໂສ ຕສ຺ມິໍເຍວ ອຸປສມ຺ປທສີມມຓ຺ຑເລ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ສງ຺ຆມິຕ຺ຕາຍປິ ຣາຊຘີຕາຍ ອາຈຣິຍາ ອາຍຸປາລິຕ຺ເຖຣີ ນາມ, ອຸປຊ຺ຌາຍາ ປນ ຘມ຺ມປາລິຕ຺ເຖຣີ ນາມ ອໂຫສິ. ຕທາ ສງ຺ຆມິຕ຺ຕາ ອຏ຺ຐາຣສວສ຺ສາ ໂຫຕິ. ຕໍ ປພ຺ພຊິຕມຕ຺ຕໍ ຕສ຺ມິໍເຍວ ສີມມຓ຺ຑເລ ສິກ຺ຂາຍ ປຕິຏ຺ຐາເປສຸໍ. ອຸຠິນ຺ນໍ ປພ຺ພຊິຕກາເລ ຣາຊາ ຉພ຺ພສ຺ສາຠິເສໂກ ໂຫຕິ.

ອຖ ມຫິນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ອຸປສມ຺ປນ຺ນກາລໂຕ ປຠຸຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ເສວ ສນ຺ຕິເກ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ວິນຍຎ຺ຈ ປຣິຍາປຸຓນ຺ໂຕ ທ຺ເວປິ ສງ຺ຄີຕິໂຍ ອາຣູຬ຺ຫໍ ຕິປິຏກສງ຺ຄຫິຕໍ ສາຏ຺ຐກຖໍ ສພ຺ພໍ ເຖຣວາທໍ ຕິຓ຺ຓໍ ວສ຺ສານໍ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ອນ຺ເຕວາສິການໍ ສຫສ຺ສມຕ຺ຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປາໂມກ຺ໂຂ ອໂຫສິ. ຕທາ ອໂສໂກ ຘມ຺ມຣາຊາ ນວວສ຺ສາຠິເສໂກ ໂຫຕິ. ຣຎ຺ໂຎ ປນ ອຏ຺ຐວສ຺ສາຠິເສກກາເລເຍວ ໂກນ຺ຕປຸຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ພ຺ຍາຘິປຏິກມ຺ມຕ຺ຖໍ ຠິກ຺ຂາຈາຣວຕ຺ເຕນ ອາຫິຓ຺ຑນ຺ໂຕ ປສຕມຕ຺ຕໍ ສປ຺ປິໍ ອລຠິຕ຺ວາ ພ຺ຍາຘິພເລນ ປຣິກ຺ຂີຓາຍຸສງ຺ຂາໂຣ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ອປ຺ປມາເທນ ໂອວທິຕ຺ວາ ອາກາເສ ປລ຺ລງ຺ເກນ ນິສີທິຕ຺ວາ ເຕໂຊຘາຕຸໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍິ. ຣາຊາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ສຸຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ສກ຺ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ມຍິ ນາມ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ເອວໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຈ຺ຈຍາ ທຸລ຺ລຠາ’’ຕິ ນຄຣສ຺ສ ຈຕູສຸ ທ຺ວາເຣສຸ ໂປກ຺ຂຣຓິໂຍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ເຠສຊ຺ຊສ຺ສ ປູຣາເປຕ຺ວາ ທາເປສິ.

ເຕນ ກິຣ ສມເຍນ ປາຏລິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຈຕູສຸ ທ຺ວາເຣສຸ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຕສຫສ຺ສານິ, ສຠາຍໍ ສຕສຫສ຺ສນ຺ຕິ ທິວເສ ທິວເສ ປຎ຺ຈສຕສຫສ຺ສານິ ຣຎ຺ໂຎ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ຕໂຕ ຣາຊາ ນິຄ຺ໂຣຘຕ຺ເຖຣສ຺ສ ເທວສິກໍ ສຕສຫສ຺ສໍ ວິສຊ຺ເຊສິ. ພຸທ຺ຘສ຺ສ ເຈຕິເຍ ຄນ຺ຘມາລາທີຫິ ປູຊນຕ຺ຖາຍ ສຕສຫສ຺ສໍ. ຘມ຺ມສ຺ສ ສຕສຫສ຺ສໍ, ຕໍ ຘມ຺ມຘຣານໍ ພຫຸສ຺ສຸຕານໍ ຈຕຸປຈ຺ຈຍຕ຺ຖາຍ ອຸປນີຍຕິ. ສງ຺ຆສ຺ສ ສຕສຫສ຺ສໍ, ຈຕູສຸ ທ຺ວາເຣສຸ ເຠສຊ຺ຊຕ຺ຖາຍ ສຕສຫສ຺ສໍ. ເອວໍ ສາສເນ ອຸຬາໂຣ ລາຠສກ຺ກາໂຣ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ.

ຕິຕ຺ຖິຍາ ປຣິຫີນລາຠສກ຺ກາຣາ ອນ຺ຕມໂສ ຆາສຈ຺ຉາທນມ຺ປິ ອລຠນ຺ຕາ ລາຠສກ຺ກາຣໍ ປຕ຺ຖຍມານາ ສາສເນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ສການິ ສການິ ທິຏ຺ຐິຄຕານິ ‘‘ອຍໍ ຘມ຺ໂມ, ອຍໍ ວິນໂຍ’’ຕິ ທີເປນ຺ຕິ. ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອລຠມານາປິ ສຍເມວ ມຸຓ຺ເຑຕ຺ວາ ກາສາຍານິ ວຕ຺ຖານິ ອຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ວິຫາເຣສຸ ວິຈຣນ຺ຕາ ອຸໂປສຖມ຺ປິ ປວາຣຓມ຺ປິ ສງ຺ຆກມ຺ມມ຺ປິ ຄຓກມ຺ມມ຺ປິ ປວິສນ຺ຕິ. ຠິກ຺ຂູ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຸໂປສຖໍ ນ ກໂຣນ຺ຕິ. ຕທາ ໂມຄ຺ຄລິປຸຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ທານິ ອິທໍ ອຘິກຣຓໍ, ຕໍ ນຈິຣສ຺ເສວ ກກ຺ຂຬໍ ຠວິສ຺ສຕິ. ນ ໂຂ ປເນຕໍ ສກ຺ກາ ອິເມສໍ ມຊ຺ເຌ ວສນ຺ເຕນ ວູປສເມຕຸ’’ນ຺ຕິ ມຫິນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຄຓໍ ນີຍ຺ຍາເຕຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ຜາສຸວິຫາເຣນ ວິຫຣິຕຸກາໂມ ອໂຫຄງ຺ຄປພ຺ພຕໍ ອຄມາສິ. ເຕປິ ໂຂ ຕິຕ຺ຖິຍາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ຘມ຺ເມນ ວິນເຍນ ສຕ຺ຖຸສາສເນນ ນິຄ຺ຄຍ຺ຫມານາປິ ຘມ຺ມວິນຍານຸໂລມາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອສຓ຺ຐຫນ຺ຕາ ອເນກຣູປໍ ສາສນສ຺ສ ອພ຺ພຸທຎ຺ຈ ມລຎ຺ຈ ກຓ຺ຏກຎ຺ຈ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ. ເກຈິ ອຄ຺ຄິໍ ປຣິຈຣນ຺ຕິ, ເກຈິ ປຎ຺ຈາຕເປນ ຕາເປນ຺ຕິ, ເກຈິ ອາທິຈ຺ຈໍ ອນຸປຣິວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ເກຈິ ‘‘ຘມ຺ມຎ຺ຈ ວິນຍຎ຺ຈ ໂວຠິນ຺ທິສ຺ສາມາ’’ຕິ ປຄ຺ຄຓ຺ຫິໍສຸ. ຕທາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ນ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຸໂປສຖໍ ວາ ປວາຣຓໍ ວາ ອກາສິ. ອໂສກາຣາເມ ສຕ຺ຕວສ຺ສານິ ອຸໂປສໂຖ ອຸປຈ຺ຉິຊ຺ຊິ. ຣຎ຺ໂຎປິ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ. ຣາຊາ ເອກໍ ອມຈ຺ຈໍ ອາຓາເປສິ – ‘‘ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຘິກຣຓໍ ວູປສເມຕ຺ວາ ອຸໂປສຖໍ ກາຣາເປຫີ’’ຕິ. ອມຈ຺ໂຈ ຣາຊານໍ ປຏິປຸຈ຺ຉິຕຸໍ ອວິສຫນ຺ໂຕ ອຎ຺ເຎ ອມຈ຺ເຈ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ຣາຊາ ມໍ ‘ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຘິກຣຓໍ ວູປສເມຕ຺ວາ ອຸໂປສຖໍ ກາຣາເປຫີ’ຕິ ປຫິຓິ. ກຖໍ ນຸ ໂຂ ອຘິກຣຓໍ ວູປສມ຺ມຕີ’’ຕິ? ເຕ ອາຫໍສຸ – ‘‘ມຍໍ ເອວໍ ສລ຺ລກ຺ເຂມ – ‘ຍຖາ ນາມ ປຈ຺ຈນ຺ຕໍ ວູປສເມນ຺ຕາ ໂຈເຣ ຆາເຕນ຺ຕິ, ເອວເມວ ເຍ ອຸໂປສຖໍ ນ ກໂຣນ຺ຕິ, ເຕ ມາເຣຕຸກາໂມ ຣາຊາ ຠວິສ຺ສຕີ’’’ຕິ. ອຖ ໂສ ອມຈ຺ໂຈ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ສນ຺ນິປາເຕຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ອຫໍ ຣຎ຺ຎາ ‘ອຸໂປສຖໍ ກາຣາເປຫີ’ຕິ ເປສິໂຕ. ກໂຣຖ ທານິ, ຠນ຺ເຕ, ອຸໂປສຖ’’ນ຺ຕິ. ຠິກ຺ຂູ ‘‘ນ ມຍໍ ຕິຕ຺ຖິເຍຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຸໂປສຖໍ ກໂຣມາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ອຖ ອມຈ຺ໂຈ ເຖຣາສນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອສິນາ ສີສານິ ປາເຕຕຸໍ ອາຣທ຺ໂຘ.

ອທ຺ທສາ ໂຂ ຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ຕໍ ອມຈ຺ຈໍ ຕຖາ ວິປ຺ປຏິປນ຺ນໍ. ຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ນາມ ນ ໂຍ ວາ ໂສ ວາ, ຣຎ຺ໂຎ ເອກມາຕິໂກ ຠາຕາ ຕິສ຺ສກຸມາໂຣ ນາມ, ຕໍ ກິຣ ຣາຊາ ປຕ຺ຕາຠິເສໂກ ໂອປຣຊ຺ເຊ ຐເປສິ. ໂສ ເອກທິວສໍ ວນຈາຣໍ ຄໂຕ ອທ຺ທສ ມຫນ຺ຕໍ ມິຄສງ຺ຆໍ ຈິຕ຺ຕກີຬາຍ ກີຬນ຺ຕໍ. ທິສ຺ວານສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ອິເມ ຕາວ ຕິຓຠກ຺ຂາ ມິຄາ ເອວໍ ກີຬນ຺ຕິ, ອິເມ ປນ ສມຓາ ຣາຊກຸເລ ປຓີຕານິ ໂຠຊນານິ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ມຸທຸກາສຸ ເສຍ຺ຍາສຸ ສຍມານາ ກິໍ ນາມ ກີຬິຕໍ ນ ກີຬິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ! ໂສ ຕໂຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອິມໍ ອຕ຺ຕໂນ ວິຕກ຺ກໍ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສິ. ຣາຊາ ‘‘ອຏ຺ຐາເນ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍິຕໍ ກຸມາເຣນ! ຫນ຺ທ, ນໍ ເອວໍ ສຎ຺ຎາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອກທິວສໍ ເກນຈິ ກາຣເຓນ ກຸທ຺ໂຘ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ເອຫິ ສຕ຺ຕທິວເສນ ຣຊ຺ຊໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉ, ຕໂຕ ຕໍ ຆາເຕສ຺ສາມີ’’ຕິ ມຣຓຠເຍນ ຕຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ສຎ຺ຎາເປສິ. ໂສ ກິຣ ກຸມາໂຣ ‘‘ສຕ຺ຕເມ ມໍ ທິວເສ ມາເຣສ຺ສຕີ’’ຕິ ນ ຈິຕ຺ຕຣູປໍ ນ຺ຫາຍິ, ນ ຠຸຎ຺ຊິ, ນ ສຸປິ, ອຕິວິຍ ລູຂສຣີໂຣ ອໂຫສິ. ຕໂຕ ນໍ ຣາຊາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກິສ຺ສ ຕ຺ວໍ ເອວຣູໂປ ຊາໂຕ’’ຕິ? ‘‘ມຣຓຠເຍນ, ເທວາ’’ຕິ. ‘‘ອເຣ, ຕ຺ວໍ ນາມ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນມຣຓໍ ສມ຺ປສ຺ສມາໂນ ວິສ຺ສຕ຺ໂຖ ນ ກີຬສິ? ຠິກ຺ຂູ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສນິພທ຺ຘໍ ມຣຓໍ ເປກ຺ຂມານາ ກຖໍ ກີຬິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ! ຕໂຕ ປຠຸຕິ ກຸມາໂຣ ສາສເນ ປສີທິ.

ໂສ ປຸນ ເອກທິວສໍ ມິຄວໍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອຣຎ຺ເຎ ອນຸວິຈຣມາໂນ ອທ຺ທສ ໂຍນກມຫາຘມ຺ມຣກ຺ຂິຕຕ຺ເຖຣໍ ອຎ຺ຎຕເຣນ ຫຕ຺ຖິນາເຄນ ສາລສາຂໍ ຄເຫຕ຺ວາ ພີຊິຍມານໍ ນິສິນ຺ນໍ. ທິສ຺ວາ ປາໂມຊ຺ຊຊາໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ກທາ ນຸ ໂຂ ອຫມ຺ປິ ອຍໍ ມຫາເຖໂຣ ວິຍ ປພ຺ພເຊຍ຺ຍໍ! ສິຍາ ນຸ ໂຂ ໂສ ທິວໂສ’’ຕິ. ເຖໂຣ ຕສ຺ສາສຍໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ເສວ ອາກາເສ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ອໂສກາຣາເມ ໂປກ຺ຂຣຓິຍາ ອຸທກຕເລ ຐຕ຺ວາ ຈີວຣຎ຺ຈ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄຎ຺ຈ ອາກາເສ ລຄ຺ເຄຕ຺ວາ ນ຺ຫາຍິຕຸໍ ອາຣທ຺ໂຘ.

ກຸມາໂຣ ເຖຣສ຺ສານຸຠາວໍ ທິສ຺ວາ ອຕິວິຍ ປສນ຺ໂນ ‘‘ອຊ຺ເຊວ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສິ – ‘‘ປພ຺ພຊິສ຺ສາມຫໍ, ເທວາ’’ຕິ. ຣາຊາ ອເນກປ຺ປກາຣໍ ຍາຈິຕ຺ວາປິ ຕໍ ນິວຕ຺ເຕຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ອໂສກາຣາມຄມນີຍມຄ຺ຄໍ ອລງ຺ກາຣາເປຕ຺ວາ ກຸມາຣໍ ຉຓເວສໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ອລງ຺ກຕາຍ ເສນາຍ ປຣິວາຣາເປຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ເນສິ. ‘‘ຍຸວຣາຊາ ກິຣ ປພ຺ພຊິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ພຫູ ຠິກ຺ຂູ ປຕ຺ຕຈີວຣານິ ປຏິຍາເທສຸໍ. ກຸມາໂຣ ປຘານຆຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມຫາຘມ຺ມຣກ຺ຂິຕຕ຺ເຖຣສ຺ເສວ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິ ສທ຺ຘິໍ ປຸຣິສສຕສຫສ຺ເສນ. ກຸມາຣສ຺ສ ປນ ອນຸປພ຺ພຊິຕານໍ ຄຓນປຣິຈ຺ເຉໂທ ນຕ຺ຖິ. ກຸມາໂຣ ຣຎ຺ໂຎ ຈຕຸວສ຺ສາຠິເສກກາເລ ປພ຺ພຊິໂຕ. ອຖຎ຺ໂຎປິ ຣຎ຺ໂຎ ຠາຄິເນຍ຺ໂຍ ສງ຺ຆມິຕ຺ຕາຍ ສາມິໂກ ອຄ຺ຄິພ຺ຣຫ຺ມາ ນາມ ກຸມາໂຣ ອຕ຺ຖິ. ສງ຺ຆມິຕ຺ຕາ ຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ເອກເມວ ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຍິ. ໂສປິ ‘‘ຍຸວຣາຊາ ປພ຺ພຊິໂຕ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ຣາຊານໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ – ‘‘ອຫມ຺ປິ, ເທວ, ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຍາຈິ. ‘‘ປພ຺ພຊ, ຕາຕາ’’ຕິ ຈ ຣຎ຺ຎາ ອນຸຎ຺ຎາໂຕ ຕໍທິວສເມວ ປພ຺ພຊິ.

ເອວໍ ອນຸປພ຺ພຊິໂຕ, ອຸຬາຣວິຠເວນ ຂຕ຺ຕິຍຊເນນ;

ຣຎ຺ໂຎ ກນິຏ຺ຐຠາຕາ, ຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣຕິ ວິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍ.

ໂສ ຕໍ ອມຈ຺ຈໍ ຕຖາ ວິປ຺ປຏິປນ຺ນໍ ທິສ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ນ ຣາຊາ ເຖເຣ ມາຣາເປຕຸໍ ປຫິເຓຍ຺ຍ; ອທ຺ຘາ ອິມສ຺ເສເວຕໍ ອມຈ຺ຈສ຺ສ ທຸຄ຺ຄຫິຕໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຍໍ ຕສ຺ສ ອາສນ຺ເນ ອາສເນ ນິສີທິ. ໂສ ເຖຣໍ ສຎ຺ຊານິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖໍ ນິປາເຕຕຸໍ ອວິສຫນ຺ໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສິ – ‘‘ອຫໍ, ເທວ, ອຸໂປສຖໍ ກາຕຸໍ ອນິຈ຺ຉນ຺ຕານໍ ເອຕ຺ຕການໍ ນາມ ຠິກ຺ຂູນໍ ສີສານິ ປາເຕສິໍ; ອຖ ອຍ຺ຍສ຺ສ ຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣສ຺ສ ປຏິປາຏິ ສມ຺ປຕ຺ຕາ, ກິນ຺ຕິ ກໂຣມີ’’ຕິ? ຣາຊາ ສຸຕ຺ວາວ – ‘‘ອເຣ! ກິໍ ປນ, ຕ຺ວໍ, ມຍາ ຠິກ຺ຂູ ຆາເຕຕຸໍ ເປສິໂຕ’’ຕິ ຕາວເທວ ສຣີເຣ ອຸປ຺ປນ຺ນທາໂຫ ຫຸຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຖເຣ ຠິກ຺ຂູ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ອຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ອມຈ຺ໂຈ ມຍາ ອນາຓຕ຺ໂຕວ ເອວໍ ອກາສິ, ກສ຺ສ ນຸ ໂຂ ອິມິນາ ປາເປນ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ? ເອກຈ຺ເຈ ເຖຣາ, ‘‘ອຍໍ ຕວ ວຈເນນ ອກາສິ, ຕຸຍ຺ເຫຕໍ ປາປ’’ນ຺ຕິ ອາຫໍສຸ. ເອກຈ຺ເຈ ‘‘ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ໂວ ເອຕໍ ປາປ’’ນ຺ຕິ ອາຫໍສຸ. ເອກຈ຺ເຈ ເອວມາຫໍສຸ – ‘‘ກິໍ ປນ ເຕ, ມຫາຣາຊ, ອຕ຺ຖິ ຈິຕ຺ຕໍ ‘ອຍໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ຆາເຕຕູ’’’ຕິ? ‘‘ນຕ຺ຖິ, ຠນ຺ເຕ, ກຸສລາຘິປ຺ປາໂຍ ອຫໍ ເປເສສິໍ – ‘ສມຄ຺ໂຄ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ອຸໂປສຖໍ ກໂຣຕູ’’’ຕິ. ‘‘ສເຈ ຕ຺ວໍ ກຸສລາຘິປ຺ປາໂຍ, ນຕ຺ຖິ ຕຸຍ຺ຫໍ ປາປໍ, ອມຈ຺ຈສ຺ເສເວຕໍ ປາປ’’ນ຺ຕິ. ຣາຊາ ທ຺ເວຬ຺ຫກຊາໂຕ ອາຫ – ‘‘ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ໂກຈິ ຠິກ຺ຂຸ ມເມຕໍ ທ຺ເວຬ຺ຫກໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ສາສນໍ ປຄ຺ຄເຫຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ’’ຕິ? ‘‘ອຕ຺ຖິ, ມຫາຣາຊ, ໂມຄ຺ຄລິປຸຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ນາມ, ໂສ ເຕ ອິມໍ ທ຺ເວຬ຺ຫກໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ສາສນໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ຣາຊາ ຕທເຫວ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຘມ຺ມກຖິເກ ເອເກກຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສປຣິວາເຣ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ຈ ອມຈ຺ເຈ ເອເກກປຸຣິສສຫສ຺ສປຣິວາເຣ ‘‘ເຖຣໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ເປເສສິ. ເຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ຣາຊາ ປກ຺ໂກສຕີ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ເຖໂຣ ນາຄຈ຺ຉິ. ທຸຕິຍມ຺ປິ ໂຂ ຣາຊາ ອຏ຺ຐ ຘມ຺ມກຖິເກ, ອຏ຺ຐ ຈ ອມຈ຺ເຈ ສຫສ຺ສສຫສ຺ສປຣິວາເຣເຍວ ເປເສສິ – ‘‘‘ຣາຊາ, ຠນ຺ເຕ, ປກ຺ໂກສຕີ’ຕິ ວຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາວ ອາຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ. ເຕ ຕເຖວ ອາຫໍສຸ. ທຸຕິຍມ຺ປິ ເຖໂຣ ນາຄຈ຺ຉິ. ຣາຊາ ເຖເຣ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປຫິຓິໍ; ກສ຺ມາ ເຖໂຣ ນາຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ? ‘‘‘ຣາຊາ ປກ຺ໂກສຕີ’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ມຫາຣາຊ, ນາຄຈ຺ຉຕິ. ເອວໍ ປນ ວຸຕ຺ເຕ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ ‘ສາສນໍ, ຠນ຺ເຕ, ໂອສີທຕິ, ອມ຺ຫາກໍ ສາສນໍ ປຄ຺ຄຫຕ຺ຖາຍ ສຫາຍກາ ໂຫຖາ’’’ຕິ. ອຖ ຣາຊາ ຕຖາ ວຕ຺ວາ ໂສຬສ ຘມ຺ມກຖິເກ, ໂສຬສ ຈ ອມຈ຺ເຈ ສຫສ຺ສສຫສ຺ສປຣິວາເຣ ເປເສສິ. ຠິກ຺ຂູ ຈ ປຏິປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ມຫລ຺ລໂກ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ເຖໂຣ ທຫໂຣ ນຸ ໂຂ’’ຕິ? ‘‘ມຫລ຺ລໂກ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ‘‘ວຍ຺ຫໍ ວາ ສິວິກໍ ວາ ອຠິຣຸຫິສ຺ສຕິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ນາຠິຣຸຫິສ຺ສຕິ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ‘‘ກຸຫິໍ, ຠນ຺ເຕ, ເຖໂຣ ວສຕີ’’ຕິ? ‘‘ອຸປຣິ ຄງ຺ຄາຍ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ຣາຊາ ອາຫ – ‘‘ເຕນ ຫິ, ຠເຓ, ນາວາສງ຺ຆາຏໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ເຖຣໍ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ທ຺ວີສຸປິ ຕີເຣສຸ ອາຣກ຺ຂໍ ສໍວິຘາຍ ເຖຣໍ ອາເນຖາ’’ຕິ. ຠິກ຺ຂູ ຈ ອມຈ຺ຈາ ຈ ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ສາສນໍ ອາໂຣເຈສຸໍ.

ເຖໂຣ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ຍໍ ໂຂ ອຫໍ ມູລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສາສນໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີຕິ ປພ຺ພຊິໂຕມ຺ຫິ. ອຍໍ ທານິ ເມ ໂສ ກາໂລ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ ຈມ຺ມຂຓ຺ຑໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາວ ອຸຏ຺ຐຫິ. ອຖ ‘‘ເຖໂຣ ສ຺ເວ ປາຏລິປຸຕ຺ຕໍ ສມ຺ປາປຸຓິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ຣາຊາ ສຸປິນໍ ອທ຺ທສ. ເອວຣູໂປ ສຸປິໂນ ອໂຫສິ – ‘‘ສພ຺ພເສໂຕ ຫຕ຺ຖິນາໂຄ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຣາຊານໍ ສີສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຣາມສິຕ຺ວາ ທກ຺ຂິຓຫຕ຺ເຖ ອຄ຺ຄເຫສີ’’ຕິ. ປຸນທິວເສ ຣາຊາ ສຸປິນຊ຺ຌາຍເກ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ມຍາ ເອວຣູໂປ ສຸປິໂນ ທິຏ຺ໂຐ, ກິໍ ເມ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ? ເອໂກ ຕໍ, ‘‘ມຫາຣາຊ, ສມຓນາໂຄ ທກ຺ຂິຓຫຕ຺ເຖ ຄຓ຺ຫິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ອຖ ຣາຊາ ຕາວເທວ ‘‘ເຖໂຣ ອາຄໂຕ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ຄງ຺ຄາຕີຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນທິໍ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຊາຓຸມຕ຺ເຕ ອຸທເກ ເຖຣໍ ສມ຺ປາປຸຓິຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ນາວາໂຕ ໂອຕຣນ຺ຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖໍ ອທາສິ. ເຖໂຣ ຣາຊານໍ ທກ຺ຂິຓຫຕ຺ເຖ ອຄ຺ຄເຫສິ. ຕໍ ທິສ຺ວາ ອສິຄ຺ຄາຫາ ‘‘ເຖຣສ຺ສ ສີສໍ ປາເຕສ຺ສາມາ’’ຕິ ໂກສໂຕ ອສິໍ ອພ຺ພາຫິໍສຸ. ກສ຺ມາ? ເອຕໍ ກິຣ ຈາຣິຕ຺ຕໍ ຣາຊກຸເລສຸ – ‘‘ໂຍ ຣາຊານໍ ຫຕ຺ເຖ ຄຓ຺ຫຕິ ຕສ຺ສ ອສິນາ ສີສໍ ປາເຕຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ຣາຊາ ຉາຍໍເຍວ ທິສ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ປຸພ຺ເພປິ ອຫໍ ຠິກ຺ຂູສຸ ວິຣທ຺ຘກາຣຓາ ອສ຺ສາທໍ ນ ວິນ຺ທາມິ, ມາ ໂຂ ເຖເຣ ວິຣຊ຺ຌິຕ຺ຖາ’’ຕິ. ເຖໂຣ ປນ ກສ຺ມາ ຣາຊານໍ ຫຕ຺ເຖ ອຄ຺ຄເຫສີຕິ? ຍສ຺ມາ ຣຎ຺ຎາ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉນຕ຺ຖາຍ ປກ຺ໂກສາປິໂຕ ຕສ຺ມາ ‘‘ອນ຺ເຕວາສິໂກ ເມ ອຍ’’ນ຺ຕິ ອຄ຺ຄເຫສິ.

ຣາຊາ ເຖຣໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຸຍ຺ຍານໍ ເນຕ຺ວາ ພາຫິຣໂຕ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປຣິວາຣາເປຕ຺ວາ ອາຣກ຺ຂໍ ຐເປຕ຺ວາ ສຍເມວ ເຖຣສ຺ສ ປາເທ ໂຘວິຕ຺ວາ ເຕເລນ ມກ຺ເຂຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ນິສີທິຕ຺ວາ ‘‘ປຏິພໂລ ນຸ ໂຂ ເຖໂຣ ມມ ກງ຺ຂໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ອຘິກຣຓໍ ວູປສເມຕ຺ວາ ສາສນໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫິຕຸ’’ນ຺ຕິ ວີມໍສນຕ຺ຖາຍ ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ເອກໍ ປາຏິຫາຣິຍໍ ທຏ຺ຐຸກາໂມ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກຕຣໍ ປາຏິຫາຣິຍໍ ທຏ຺ຐຸກາໂມສິ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ? ‘‘ປຖວີກມ຺ປນໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ສກລປຖວີກມ຺ປນໍ ທຏ຺ຐຸກາໂມສິ, ມຫາຣາຊ, ປເທສປຖວີກມ຺ປນ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ກຕຣໍ ປເນຕ຺ຖ, ຠນ຺ເຕ, ທຸກ຺ກຣ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ກໍສປາຕິຍາ ອຸທກປຸຓ຺ຓາຍ ສພ຺ພໍ ອຸທກໍ ກມ຺ເປຕຸໍ ທຸກ຺ກຣໍ; ອຸທາຫຸ ອຸປຑ຺ຒ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ອຸປຑ຺ຒໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ເອວເມວ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ປເທສປຖວີກມ຺ປນໍ ທຸກ຺ກຣ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ປເທສປຖວີກມ຺ປນໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ, ມຫາຣາຊ, ສມນ຺ຕໂຕ ໂຍຊເນ ປຸຣຕ຺ຖິມາຍ ທິສາຍ ເອເກນ ຈກ຺ເກນ ສີມໍ ອກ຺ກມິຕ຺ວາ ຣໂຖ ຕິຏ຺ຐຕຸ; ທກ຺ຂິຓາຍ ທິສາຍ ທ຺ວີຫິ ປາເທຫິ ສີມໍ ອກ຺ກມິຕ຺ວາ ອສ຺ໂສ ຕິຏ຺ຐຕຸ; ປຈ຺ຉິມາຍ ທິສາຍ ເອເກນ ປາເທນ ສີມໍ ອກ຺ກມິຕ຺ວາ ປຸຣິໂສ ຕິຏ຺ຐຕຸ; ອຸຕ຺ຕຣາຍ ທິສາຍ ອຸປຑ຺ຒຠາເຄນ ສີມໍ ອກ຺ກມິຕ຺ວາ ເອກາ ອຸທກປາຕິ ຕິຏ຺ຐຕູ’’ຕິ. ຣາຊາ ຕຖາ ກາຣາເປສິ. ເຖໂຣ ອຠິຎ຺ຎາປາທກໍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຕໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ‘‘ຣາຊາ ປສ຺ສຕູ’’ຕິ ໂຍຊນປ຺ປມາຓປຖວີຈລນໍ ອຘິຏ຺ຐຫິ. ປຸຣຕ຺ຖິມາຍ ທິສາຍ ຣຖສ຺ສ ອນ຺ໂຕສີມາຍ ຐິໂຕ ປາໂທວ ຈລິ, ອິຕໂຣ ນ ຈລິ. ເອວໍ ທກ຺ຂິຓປຈ຺ຉິມທິສາສຸ ອສ຺ສປຸຣິສານໍ ອນ຺ໂຕສີມາຍ ຐິຕປາທາເຍວ ຈລິໍສຸ, ອຸປຑ຺ຒຸປຑ຺ຒໍ ສຣີຣຎ຺ຈ. ອຸຕ຺ຕຣທິສາຍ ອຸທກປາຕິຍາປິ ອນ຺ໂຕສີມາຍ ຐິຕໍ ອຸປຑ຺ຒຠາຄຄຕເມວ ອຸທກໍ ຈລິ, ອວເສສໍ ນິຈ຺ຈລມໂຫສີຕິ. ຣາຊາ ຕໍ ປາຏິຫາຣິຍໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ສກ຺ຂຕິ ທານິ ເຖໂຣ ສາສນໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫິຕຸ’’ນ຺ຕິ ນິຏ຺ຐໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ເອກໍ ອມຈ຺ຈໍ ‘ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຘິກຣຓໍ ວູປສເມຕ຺ວາ ອຸໂປສຖໍ ກາຣາເປຫີ’ຕິ ປຫິຓິໍ, ໂສ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອຕ຺ຕເກ ຠິກ຺ຂູ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປສິ, ເອຕໍ ປາປໍ ກສ຺ສ ໂຫຕີ’’ຕິ?

‘‘ກິໍ ປນ ເຕ, ມຫາຣາຊ, ອຕ຺ຖິ ຈິຕ຺ຕໍ ‘ອຍໍ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ຆາເຕຕູ’’’ຕິ? ‘‘ນຕ຺ຖິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ສເຈ ເຕ, ມຫາຣາຊ, ນຕ຺ຖິ ເອວຣູປໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ນຕ຺ຖິ ຕຸຍ຺ຫໍ ປາປ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ເຖໂຣ ຣາຊານໍ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອິມິນາ ສຸຕ຺ເຕນ ສຎ຺ຎາເປສິ – ‘‘ເຈຕນາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ກມ຺ມໍ ວທາມິ. ເຈຕຍິຕ຺ວາ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ – ກາເຍນ ວາຈາຍ ມນສາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໖.໖໓).

ຕເມວຕ຺ຖໍ ປຣິທີເປຕຸໍ ຕິຕ຺ຕິຣຊາຕກໍ (ຊາ. ໑.໔.໗໕) ອາຫຣິ – ‘‘ອຕີເຕ, ມຫາຣາຊ, ທີປກຕິຕ຺ຕິໂຣ ຕາປສໍ ປຸຈ຺ຉິ –

‘ຎາຕໂກ ໂນ ນິສິນ຺ໂນຕິ, ພຫຸ ອາຄຈ຺ຉຕີ ຊໂນ;

ປຏິຈ຺ຈ ກມ຺ມໍ ຜຸສຕິ, ຕສ຺ມິໍ ເມ ສງ຺ກເຕ ມໂນ’ຕິ.

ຕາປໂສ ອາຫ – ‘ອຕ຺ຖິ ປນ ເຕ ຈິຕ຺ຕໍ ມມ ສທ຺ເທນ ຈ ຣູປທສ຺ສເນນ ຈ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ເອເຕ ປກ຺ຂິໂນ ພຊ຺ຌນ຺ຕຸ ວາ ຫຎ຺ຎນ຺ຕຸ ວາ’ຕິ? ‘ນຕ຺ຖິ, ຠນ຺ເຕ’ຕິ ຕິຕ຺ຕິໂຣ ອາຫ. ຕໂຕ ນໍ ຕາປໂສ ສຎ຺ຎາເປສິ – ‘ສເຈ ເຕ ນຕ຺ຖິ ຈິຕ຺ຕໍ, ນຕ຺ຖິ ປາປໍ; ເຈຕຍນ຺ຕເມວ ຫິ ປາປໍ ຜຸສຕິ, ນາເຈຕຍນ຺ຕໍ.

‘ນ ປຏິຈ຺ຈ ກມ຺ມໍ ຜຸສຕິ, ມໂນ ເຈ ນປ຺ປທຸສ຺ສຕິ;

ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ກສ຺ສ ຠທ຺ຣສ຺ສ, ນ ປາປມຸປລິມ຺ປຕີ’’’ຕິ.

ເອວໍ ເຖໂຣ ຣາຊານໍ ສຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ຣາຊຸຍ຺ຍາເນ ສຕ຺ຕ ທິວສານິ ວສນ຺ໂຕ ຣາຊານໍ ສມຍໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາເປສິ. ຣາຊາ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ອໂສກາຣາເມ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ສນ຺ນິປາຕາເປຕ຺ວາ ສາຓິປາກາຣໍ ປຣິກ຺ຂິປາເປຕ຺ວາ ສາຓິປາກາຣນ຺ຕເຣ ນິສິນ຺ໂນ ເອກລທ຺ຘິເກ ເອກລທ຺ຘິເກ ຠິກ຺ຂູ ເອກໂຕ ເອກໂຕ ກາຣາເປຕ຺ວາ ເອກເມກໍ ຠິກ຺ຂຸສມູຫໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກິໍວາທີ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ? ຕໂຕສສ຺ສຕວາທິໂນ ‘‘ສສ຺ສຕວາທີ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕິກາ…ເປ… ອນ຺ຕານນ຺ຕິກາ… ອມຣາວິກ຺ເຂປິກາ… ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນິກາ… ສຎ຺ຎີວາທາ… ອສຎ຺ຎີວາທາ… ເນວສຎ຺ຎີນາສຎ຺ຎີວາທາ … ອຸຈ຺ເຉທວາທາ… ທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານວາທາ ‘‘ທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານວາທີ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ຣາຊາ ປຐມເມວ ສມຍສ຺ສ ອຸຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ນຍິເມ ຠິກ຺ຂູ, ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍາ ອິເມ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ເຕສໍ ເສຕການິ ວຕ຺ຖານິ ທຕ຺ວາ ອຸປ຺ປພ຺ພາເຊສິ. ເຕ ສພ຺ເພປິ ສຏ຺ຐິສຫສ຺ສາ ອເຫສຸໍ.

ອຖຎ຺ເຎ ຠິກ຺ຂູ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກິໍວາທີ, ຠນ຺ເຕ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ? ‘‘ວິຠຊ຺ຊວາທີ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ຣາຊາ ເຖຣໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ວິຠຊ຺ຊວາທີ, ຠນ຺ເຕ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ຕໂຕ ຣາຊາ ‘‘ສຸທ຺ຘໍ ທານິ, ຠນ຺ເຕ, ສາສນໍ; ກໂຣຕຸ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ອຸໂປສຖ’’ນ຺ຕິ ອາຣກ຺ຂໍ ທຕ຺ວາ ນຄຣໍ ປາວິສິ.

ສມຄ຺ໂຄ ສງ຺ໂຆ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ອຸໂປສຖໍ ອກາສິ. ຕສ຺ມິໍ ສນ຺ນິປາເຕ ສຏ຺ຐິ ຠິກ຺ຂຸສຕສຫສ຺ສານິ ອເຫສຸໍ. ຕສ຺ມິໍ ສມາຄເມ ໂມຄ຺ຄລິປຸຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ປຣປ຺ປວາທໍ ມທ຺ທມາໂນ ກຖາວຕ຺ຖຸປ຺ປກຣຓໍ ອຠາສິ. ຕໂຕ ສຏ຺ຐິສຕສຫສ຺ສສງ຺ຂ຺ເຍສຸ ຠິກ຺ຂູສຸ ອຸຈ຺ຈິນິຕ຺ວາ ຕິປິຏກປຣິຍຕ຺ຕິຘຣານໍ ປຠິນ຺ນປຏິສມ຺ຠິທານໍ ເຕວິຊ຺ຊາທິເຠທານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສຫສ຺ສເມກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຍຖາ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖໂຣ ຈ ກາກຓ຺ຑກປຸຕ຺ໂຕ ຍສຕ຺ເຖໂຣ ຈ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ວິນຍຎ຺ຈ ສງ຺ຄາຍິໍສຸ; ເອວເມວ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ວິນຍຎ຺ຈ ສງ຺ຄາຍນ຺ໂຕ ສພ຺ພໍ ສາສນມລໍ ວິໂສເຘຕ຺ວາ ຕຕິຍສງ຺ຄີຕິໍ ອກາສິ. ສງ຺ຄີຕິປຣິໂຍສາເນ ອເນກປ຺ປກາຣໍ ປຖວີ ອກມ຺ປິຕ຺ຖ. ອຍໍ ສງ຺ຄີຕິ ນວຫິ ມາເສຫິ ນິຏ຺ຐິຕາ. ຍາ ໂລເກ –

ກຕາ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ເສນ, ຕສ຺ມາ ສຫສ຺ສິກາຕິ ຈ;

ປຸຣິມາ ທ຺ເວ ອຸປາທາຍ, ຕຕິຍາຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ.

ອຍໍ ຕຕິຍສງ຺ຄີຕິ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ ‘‘ເກນາຠຕ’’ນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ປຎ຺ຫສ຺ສ ວິສ຺ສຊ຺ຊນຕ຺ຖໍ ຍໍ ອໂວຈຸມ຺ຫ – ‘‘ຊມ຺ພຸທີເປ ຕາວ ອຸປາລິຕ຺ເຖຣມາທິໍ ກຕ຺ວາ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາຍ ຍາວ ຕຕິຍສງ຺ຄີຕິ ຕາວ ອາຠຕໍ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາ –

‘‘ອຸປາລິ ທາສໂກ ເຈວ, ໂສຓໂກ ສິຄ຺ຄໂວ ຕຖາ;

ຕິສ຺ໂສ ໂມຄ຺ຄລິປຸຕ຺ໂຕ ຈ, ປຎ຺ເຈເຕ ວິຊິຕາວິໂນ.

‘‘ປຣມ຺ປຣາຍ ວິນຍໍ, ທີເປ ຊມ຺ພຸສິຣິວ຺ຫເຍ;

ອຈ຺ຉິຊ຺ຊມານມາເນສຸໍ, ຕຕິໂຍ ຍາວ ສງ຺ຄໂຫ’’ຕິ.

ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ ປກາສິໂຕວ ໂຫຕິ.

ຕຕິຍສງ຺ຄຫໂຕ ປນ ອຸທ຺ຘໍ ອິມໍ ທີປໍ ມຫິນ຺ທາທີຫິ ອາຠຕໍ. ມຫິນ຺ທໂຕ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ກຎ຺ຈິ ກາລໍ ອຣິຏ຺ຐຕ຺ເຖຣາທີຫິ ອາຠຕໍ. ຕໂຕ ຍາວຊ຺ຊຕນາ ເຕສໍເຍວ ອນ຺ເຕວາສິກປຣມ຺ປຣຠູຕາຍ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາຍ ອາຠຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍຖາຫຸ ໂປຣາຓາ –

‘‘ຕໂຕ ມຫິນ຺ໂທ ອິຏ຺ຏິໂຍ, ອຸຕ຺ຕິໂຍ ສມ຺ພໂລ ຕຖາ;

ຠທ຺ທນາໂມ ຈ ປຓ຺ຑິໂຕ.

‘‘ເອເຕ ນາຄາ ມຫາປຎ຺ຎາ, ຊມ຺ພຸທີປາ ອິຘາຄຕາ;

ວິນຍໍ ເຕ ວາຈຍິໍສຸ, ປິຏກໍ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິຍາ.

‘‘ນິກາເຍ ປຎ຺ຈ ວາເຈສຸໍ, ສຕ຺ຕ ເຈວ ປກຣເຓ;

ຕໂຕ ອຣິຏ຺ໂຐ ເມຘາວີ, ຕິສ຺ສທຕ຺ໂຕ ຈ ປຓ຺ຑິໂຕ.

‘‘ວິສາຣໂທ ກາຬສຸມໂນ, ເຖໂຣ ຈ ທີຆນາມໂກ;

ທີຆສຸມໂນ ຈ ປຓ຺ຑິໂຕ.

‘‘ປຸນເທວ ກາຬສຸມໂນ, ນາຄຕ຺ເຖໂຣ ຈ ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິໂຕ;

ຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ຈ ເມຘາວີ, ເທວຕ຺ເຖໂຣ ຈ ປຓ຺ຑິໂຕ.

‘‘ປຸນເທວ ສຸມໂນ ເມຘາວີ, ວິນເຍ ຈ ວິສາຣໂທ;

ພຫຸສ຺ສຸໂຕ ຈູຬນາໂຄ, ຄໂຊວ ທຸປ຺ປຘໍສິໂຍ.

‘‘ຘມ຺ມປາລິຕນາໂມ ຈ, ໂຣຫເຓ ສາຘຸປູຊິໂຕ;

ຕສ຺ສ ສິສ຺ໂສ ມຫາປຎ຺ໂຎ, ເຂມນາໂມ ຕິເປຏໂກ.

‘‘ທີເປ ຕາຣກຣາຊາວ, ປຎ຺ຎາຍ ອຕິໂຣຈຖ;

ອຸປຕິສ຺ໂສ ຈ ເມຘາວີ, ຜຸສ຺ສເທໂວ ມຫາກຖີ.

‘‘ປຸນເທວ ສຸມໂນ ເມຘາວີ, ປຸປ຺ຜນາໂມ ພຫຸສ຺ສຸໂຕ;

ມຫາກຖີ ມຫາສິໂວ, ປິຏເກ ສພ຺ພຕ຺ຖ ໂກວິໂທ.

‘‘ປຸນເທວ ອຸປາລິ ເມຘາວີ, ວິນເຍ ຈ ວິສາຣໂທ;

ມຫານາໂຄ ມຫາປຎ຺ໂຎ, ສທ຺ຘມ຺ມວໍສໂກວິໂທ.

‘‘ປຸນເທວ ອຠໂຍ ເມຘາວີ, ປິຏເກ ສພ຺ພຕ຺ຖ ໂກວິໂທ;

ຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ຈ ເມຘາວີ, ວິນເຍ ຈ ວິສາຣໂທ.

‘‘ຕສ຺ສ ສິສ຺ໂສ ມຫາປຎ຺ໂຎ, ປຸປ຺ຜນາໂມ ພຫຸສ຺ສຸໂຕ;

ສາສນໍ ອນຸຣກ຺ຂນ຺ໂຕ, ຊມ຺ພຸທີເປ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ.

‘‘ຈູຬາຠໂຍ ຈ ເມຘາວີ, ວິນເຍ ຈ ວິສາຣໂທ;

ຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ຈ ເມຘາວີ, ສທ຺ຘມ຺ມວໍສໂກວິໂທ.

‘‘ຈູຬເທໂວ ຈ ເມຘາວີ, ວິນເຍ ຈ ວິສາຣໂທ;

ສິວຕ຺ເຖໂຣ ຈ ເມຘາວີ, ວິນເຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ໂກວິໂທ.

‘‘ເອເຕ ນາຄາ ມຫາປຎ຺ຎາ, ວິນຍຎ຺ຎູ ມຄ຺ຄໂກວິທາ;

ວິນຍໍ ທີເປ ປກາເສສຸໍ, ປິຏກໍ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິຍາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ອນຸປຸພ຺ພິກຖາ – ໂມຄ຺ຄລິປຸຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ກິຣ ອິມໍ ຕຕິຍຘມ຺ມສງ຺ຄີຕິໍ ກຕ຺ວາ ເອວໍ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ກຕ຺ຖ ນຸ ໂຂ ອນາຄເຕ ສາສນໍ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕໍ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ? ອຖສ຺ສ ອຸປປຣິກ຺ຂໂຕ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ປຈ຺ຈນ຺ຕິເມສຸ ໂຂ ຊນປເທສຸ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ໂສ ເຕສໍ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຠາຣໍ ກຕ຺ວາ ເຕ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ເປເສສິ. ມຊ຺ຌນ຺ຕິກຕ຺ເຖຣໍ ກສ຺ມີຣຄນ຺ຘາຣຣຏ຺ຐໍ ເປເສສິ – ‘‘ຕ຺ວໍ ເອຕໍ ຣຏ຺ຐໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອຕ຺ຖ ສາສນໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຫີ’’ຕິ. ມຫາເທວຕ຺ເຖຣໍ ຕເຖວ ວຕ຺ວາ ມຫິໍສກມຓ຺ຑລໍ ເປເສສິ. ຣກ຺ຂິຕຕ຺ເຖຣໍ ວນວາສິໍ. ໂຍນກຘມ຺ມຣກ຺ຂິຕຕ຺ເຖຣໍ ອປຣນ຺ຕກໍ. ມຫາຘມ຺ມຣກ຺ຂິຕຕ຺ເຖຣໍ ມຫາຣຏ຺ຐໍ. ມຫາຣກ຺ຂິຕຕ຺ເຖຣໍ ໂຍນກໂລກໍ. ມຊ຺ຌິມຕ຺ເຖຣໍ ຫິມວນ຺ຕເທສຠາຄໍ. ໂສຓຕ຺ເຖຣຎ຺ຈ ອຸຕ຺ຕຣຕ຺ເຖຣຎ຺ຈ ສຸວຓ຺ຓຠູມິໍ. ອຕ຺ຕໂນ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກໍ ມຫິນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ ອິຏ຺ຏິຍຕ຺ເຖເຣນ ອຸຕ຺ຕິຍຕ຺ເຖເຣນ ສມ຺ພລຕ຺ເຖເຣນ ຠທ຺ທສາລຕ຺ເຖເຣນ ຈ ສທ຺ຘິໍ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປໍ ເປເສສິ – ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອຕ຺ຖ ສາສນໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຖາ’’ຕິ. ສພ຺ເພປິ ຕໍ ຕໍ ທິສາຠາຄໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ອຕ຺ຕປຎ຺ຈມາ ອຄມໍສຸ ‘‘ປຈ຺ຈນ຺ຕິເມສຸ ຊນປເທສຸ ປຎ຺ຈວຄ຺ໂຄ ຄໂຓ ອລໍ ອຸປສມ຺ປທກມ຺ມາຍາ’’ຕິ ມຎ຺ຎມານາ.

ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ກສ຺ມີຣຄນ຺ຘາຣຣຏ຺ເຐ ສສ຺ສປາກສມເຍ ອຣວາໂຬ ນາມ ນາຄຣາຊາ ກຣກວສ຺ສໍ ນາມ ວສ຺ສາເປຕ຺ວາ ສສ຺ສໍ ຫຣາເປຕ຺ວາ ມຫາສມຸທ຺ທໍ ປາເປຕິ. ມຊ຺ຌນ຺ຕິກຕ຺ເຖໂຣ ປນ ປາຏລິປຸຕ຺ຕໂຕ ເວຫາສໍ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ຫິມວຕິ ອຣວາຬທຫສ຺ສ ອຸປຣິ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ອຣວາຬທຫປິຏ຺ຐິຍໍ ຈງ຺ກມຕິປິ ຕິຏ຺ຐຕິປິ ນິສີທຕິປິ ເສຍ຺ຍມ຺ປິ ກປ຺ເປຕິ. ນາຄມາຓວກາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ອຣວາຬສ຺ສ ນາຄຣາຊສ຺ສ ອາໂຣເຈສຸໍ – ‘‘ມຫາຣາຊ, ເອໂກ ຉິນ຺ນຠິນ຺ນປຏຘໂຣ ຠຓ຺ຑຸ ກາສາວວສໂນ ອມ຺ຫາກໍ ອຸທກໍ ທູເສຕີ’’ຕິ. ນາຄຣາຊາ ຕາວເທວ ໂກຘາຠິຠູໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ເຖຣໍ ທິສ຺ວາ ມກ຺ຂໍ ອສຫມາໂນ ອນ຺ຕລິກ຺ເຂ ອເນການິ ຠິໍສນການິ ນິມ຺ມິນິ. ຕໂຕ ຕໂຕ ຠຸສາ ວາຕາ ວາຍນ຺ຕິ, ຣຸກ຺ຂາ ຉິຊ຺ຊນ຺ຕິ, ປພ຺ພຕກູຏານິ ປຕນ຺ຕິ, ເມຆາ ຄຊ຺ຊນ຺ຕິ, ວິຊ຺ຊຸລຕາ ນິຈ຺ຉຣນ຺ຕິ, ອສນິໂຍ ຜລນ຺ຕິ, ຠິນ຺ນໍ ວິຍ ຄຄນຕລໍ ອຸທກໍ ປຄ຺ຆຣຕິ. ຠຍານກຣູປາ ນາຄກຸມາຣາ ສນ຺ນິປຕນ຺ຕິ. ສຍມ຺ປິ ຘູມາຍຕິ, ປຊ຺ຊລຕິ, ປຫຣຓວຸຏ຺ຐິໂຍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕິ. ‘‘ໂກ ອຍໍ ມຸຓ຺ຑໂກ ຉິນ຺ນຠິນ຺ນປຏຘໂຣ’’ຕິອາທີຫິ ຜຣຸສວຈເນຫິ ເຖຣໍ ສນ຺ຕຊ຺ເຊສິ. ‘‘ເອຖ ຄຓ຺ຫຖ ຫນຖ ນິທ຺ຘມຖ ອິມໍ ສມຓ’’ນ຺ຕິ ນາຄພລໍ ອາຓາເປສິ. ເຖໂຣ ສພ຺ພໍ ຕໍ ຠິໍສນກໍ ອຕ຺ຕໂນ ອິທ຺ຘິພເລນ ປຏິພາຫິຕ຺ວາ ນາຄຣາຊານໍ ອາຫ –

‘‘ສເທວໂກປິ ເຈ ໂລໂກ, ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕາສເຍຍ຺ຍ ມໍ;

ນ ເມ ປຏິພໂລ ອສ຺ສ, ຊເນຕຸໍ ຠຍເຠຣວໍ.

‘‘ສເຈປິ ຕ຺ວໍ ມຫິໍ ສພ຺ພໍ, ສສມຸທ຺ທໍ ສປພ຺ພຕໍ;

ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ມຫານາຄ, ຂິເປຍ຺ຍາສິ ມມູປຣິ.

‘‘ເນວ ເມ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍາສິ, ຊເນຕຸໍ ຠຍເຠຣວໍ;

ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ຕເວວສ຺ສ, ວິຆາໂຕ ອຸຣຄາຘິປາ’’ຕິ.

ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ນາຄຣາຊາ ວິຫຕານຸຠາໂວ ນິປ຺ຜລວາຍາໂມ ທຸກ຺ຂີ ທຸມ຺ມໂນ ອໂຫສິ. ຕໍ ເຖໂຣ ຕງ຺ຂຓານຸຣູປາຍ ຘມ຺ມິຍາ ກຖາຍ ສນ຺ທສ຺ເສຕ຺ວາ ສມາທເປຕ຺ວາ ສມຸຕ຺ເຕເຊຕ຺ວາ ສມ຺ປຫໍເສຕ຺ວາ ຕີສຸ ສຣເຓສຸ ປຎ຺ຈສຸ ຈ ສີເລສຸ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ ສທ຺ຘິໍ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ນາຄສຫສ຺ເສຫິ. ອຎ຺ເຎປິ ພຫູ ຫິມວນ຺ຕວາສິໂນ ຍກ຺ຂາ ຈ ຄນ຺ຘພ຺ພາ ຈ ກຸມ຺ຠຓ຺ຑາ ຈ ເຖຣສ຺ສ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ສຣເຓສຸ ຈ ສີເລສຸ ຈ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສຸ. ປຎ຺ຈໂກປິ ຍກ຺ໂຂ ສທ຺ຘິໍ ຠຣິຍາຍ ຍກ຺ຂິນິຍາ ປຎ຺ຈຫິ ຈ ປຸຕ຺ຕສເຕຫິ ປຐເມ ຜເລ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ. ອຖາຍສ຺ມາ ມຊ຺ຌນ຺ຕິກຕ຺ເຖໂຣ ສພ຺ເພປິ ນາຄຍກ຺ຂຣກ຺ຂເສ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ເອວມາຫ –

‘‘ມາ ທານິ ໂກຘໍ ຊນຍິຕ຺ຖ, ອິໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ຍຖາ ປຸເຣ;

ສສ຺ສຆາຕຎ຺ຈ ມາ ກຕ຺ຖ, ສຸຂກາມາ ຫິ ປາຓິໂນ;

ກໂຣຖ ເມຕ຺ຕໍ ສຕ຺ເຕສຸ, ວສນ຺ຕຸ ມນຸຊາ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ.

ເຕ ສພ຺ເພປິ ‘‘ສາຘຸ ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ເຖຣສ຺ສ ປຏິສ຺ສຸຓິຕ຺ວາ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊິໍສຸ. ຕໍທິວສເມວ ຈ ນາຄຣາຊສ຺ສ ປູຊາສມໂຍ ໂຫຕິ. ອຖ ນາຄຣາຊາ ອຕ຺ຕໂນ ຣຕນມຍໍ ປລ຺ລງ຺ກໍ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ປຎ຺ຎເປສິ. ນິສີທິ ເຖໂຣ ປລ຺ລງ຺ເກ. ນາຄຣາຊາປິ ເຖຣໍ ພີຊຍມາໂນ ສມີເປ ອຏ຺ຐາສິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ກສ຺ມີຣຄນ຺ຘາຣຣຏ຺ຐວາສິໂນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ເຖຣໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ນາຄຣາຊໂຕປິ ເຖໂຣ ມຫິທ຺ຘິກຕໂຣ’’ຕິ ເຖຣເມວ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນາ. ເຖໂຣ ເຕສໍ ອາສີວິໂສປມສຸຕ຺ຕໍ ກເຖສິ. ສຸຕ຺ຕປຣິໂຍສາເນ ອສີຕິຍາ ປາຓສຫສ຺ສານໍ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ອໂຫສິ, ກຸລສຕສຫສ຺ສໍ ປພ຺ພຊິ. ຕໂຕ ປຠຸຕິ ຈ ກສ຺ມີຣຄນ຺ຘາຣາ ຍາວຊ຺ຊຕນາ ກາສາວປຊ຺ໂຊຕາ ອິສິວາຕປຏິວາຕາ ເອວ.

ຄນ຺ຕ຺ວາ ກສ຺ມີຣຄນ຺ຘາຣໍ, ອິສິ ມຊ຺ຌນ຺ຕິໂກ ຕທາ;

ທຸຏ຺ຐໍ ນາຄໍ ປສາເທຕ຺ວາ, ໂມເຈສິ ພນ຺ຘນາ ພຫູຕິ.

ມຫາເທວຕ຺ເຖໂຣປິ ມຫິໍສກມຓ຺ຑລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເທວທູຕສຸຕ຺ຕໍ ກເຖສິ. ສຸຕ຺ຕປຣິໂຍສາເນ ຈຕ຺ຕາລີສ ປາຓສຫສ຺ສານິ ຘມ຺ມຈກ຺ຂຸໍ ປຏິລຠິໍສຸ, ຈຕ຺ຕາລີສໍເຍວ ປາຓສຫສ຺ສານິ ປພ຺ພຊິໍສຸ.

ຄນ຺ຕ຺ວານ ຣຏ຺ຐໍ ມຫິໍສໍ, ມຫາເທໂວ ມຫິທ຺ຘິໂກ;

ໂຈເທຕ຺ວາ ເທວທູເຕຫິ, ໂມເຈສິ ພນ຺ຘນາ ພຫູຕິ.

ຣກ຺ຂິຕຕ຺ເຖໂຣ ປນ ວນວາສິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາກາເສ ຐຕ຺ວາ ອນມຕຄ຺ຄປຣິຍາຍກຖາຍ ວນວາສິເກ ປສາເທສິ. ກຖາປຣິໂຍສາເນ ປນສ຺ສ ສຏ຺ຐິສຫສ຺ສານໍ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ອໂຫສິ. ສຕ຺ຕຕິສຫສ຺ສມຕ຺ຕາ ປພ຺ພຊິໍສຸ, ປຎ຺ຈວິຫາຣສຕານິ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສຸ. ເອວໍ ໂສ ຕຕ຺ຖ ສາສນໍ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ.

ຄນ຺ຕ຺ວານ ຣກ຺ຂິຕຕ຺ເຖໂຣ, ວນວາສິໍ ມຫິທ຺ຘິໂກ;

ອນ຺ຕລິກ຺ເຂ ຐິໂຕ ຕຕ຺ຖ, ເທເສສິ ອນມຕຄ຺ຄິຍນ຺ຕິ.

ໂຍນກຘມ຺ມຣກ຺ຂິຕຕ຺ເຖໂຣປິ ອປຣນ຺ຕກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ໂຘປມສຸຕ຺ຕນ຺ຕກຖາຍ ອປຣນ຺ຕເກ ປສາເທຕ຺ວາ ສຕ຺ຕຕິ ປາຓສຫສ຺ສານິ ຘມ຺ມາມຕໍ ປາເຍສິ. ຂຕ຺ຕິຍກຸລໂຕ ເອວ ປຸຣິສສຫສ຺ສານິ ປພ຺ພຊິໍສຸ, ສມຘິການິ ຈ ຉ ອິຕ຺ຖິສຫສ຺ສານິ. ເອວໍ ໂສ ຕຕ຺ຖ ສາສນໍ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ.

ອປຣນ຺ຕໍ ວິຄາຫິຕ຺ວາ, ໂຍນໂກ ຘມ຺ມຣກ຺ຂິໂຕ;

ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ໂຘປເມເນຕ຺ຖ, ປສາເທສິ ຊເນ ພຫູຕິ.

ມຫາຘມ຺ມຣກ຺ຂິຕຕ຺ເຖໂຣ ປນ ມຫາຣຏ຺ຐໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມຫານາຣທກສ຺ສປຊາຕກກຖາຍ ມຫາຣຏ຺ຐເກ ປສາເທຕ຺ວາ ຈຕຸຣາສີຕິ ປາຓສຫສ຺ສານິ ມຄ຺ຄຜເລສຸ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ. ເຕຣສສຫສ຺ສານິ ປພ຺ພຊິໍສຸ. ເອວໍ ໂສ ຕຕ຺ຖ ສາສນໍ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ.

ມຫາຣຏ຺ຐໍ ອິສິ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ໂສ ມຫາຘມ຺ມຣກ຺ຂິໂຕ;

ຊາຕກໍ ກຖຍິຕ຺ວານ, ປສາເທສິ ມຫາຊນນ຺ຕິ.

ມຫາຣກ຺ຂິຕຕ຺ເຖໂຣປິ ໂຍນກຣຏ຺ຐໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກາຬກາຣາມສຸຕ຺ຕນ຺ຕກຖາຍ ໂຍນກໂລກໍ ປສາເທຕ຺ວາ ສຕ຺ຕຕິສຫສ຺ສາຘິກສ຺ສ ປາຓສຕສຫສ຺ສສ຺ສ ມຄ຺ຄຜລາລງ຺ກາຣໍ ອທາສິ. ສນ຺ຕິເກ ຈສ຺ສ ທສສຫສ຺ສານິ ປພ຺ພຊິໍສຸ. ເອວໍ ໂສປິ ຕຕ຺ຖ ສາສນໍ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ.

ໂຍນຣຏ຺ຐໍ ຕທາ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ໂສ ມຫາຣກ຺ຂິໂຕ ອິສິ;

ກາຬກາຣາມສຸຕ຺ເຕນ ເຕ ປສາເທສິ ໂຍນເກຕິ.

ມຊ຺ຌິມຕ຺ເຖໂຣ ປນ ກສ຺ສປໂຄຕ຺ຕຕ຺ເຖເຣນ ອຬກເທວຕ຺ເຖເຣນ ທຸນ຺ທຸຠິສ຺ສຣຕ຺ເຖເຣນ ມຫາເທວຕ຺ເຖເຣນ ຈ ສທ຺ຘິໍ ຫິມວນ຺ຕເທສຠາຄໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນສຸຕ຺ຕນ຺ຕກຖາຍ ຕໍ ເທສໍ ປສາເທຕ຺ວາ ອສີຕິປາຓໂກຏິໂຍ ມຄ຺ຄຜລຣຕນານິ ປຏິລາເຠສິ. ປຎ຺ຈປິ ຈ ເຖຣາ ປຎ຺ຈ ຣຏ຺ຐານິ ປສາເທສຸໍ. ເອກເມກສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ສຕສຫສ຺ສມຕ຺ຕາ ປພ຺ພຊິໍສຸ. ເອວໍ ເຕ ຕຕ຺ຖ ສາສນໍ ປຕິຏ຺ຐາເປສຸໍ.

ຄນ຺ຕ຺ວານ ມຊ຺ຌິມຕ຺ເຖໂຣ, ຫິມວນ຺ຕໍ ປສາທຍິ;

ຍກ຺ຂເສນໍ ປກາເສນ຺ໂຕ, ຘມ຺ມຈກ຺ກປວຕ຺ຕນນ຺ຕິ.

ໂສຓຕ຺ເຖໂຣປິ ສທ຺ຘິໍ ອຸຕ຺ຕຣຕ຺ເຖເຣນ ສຸວຓ຺ຓຠູມິໍ ອຄມາສິ. ເຕນ ຈ ສມເຍນ ຕຕ຺ຖ ເອກາ ຣກ຺ຂສີ ສມຸທ຺ທໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຣາຊກຸເລ ຊາເຕ ຊາເຕ ທາຣເກ ຂາທຕິ. ຕໍທິວສເມວ ຈ ຣາຊກຸເລ ເອໂກ ທາຣໂກ ຊາໂຕ ໂຫຕິ. ມນຸສ຺ສາ ເຖຣໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ຣກ຺ຂສານໍ ສຫາຍໂກ ເອໂສ’’ຕິ ມຎ຺ຎມານາ ອາວຸຘານິ ຄເຫຕ຺ວາ ເຖຣໍ ປຫຣິຕຸກາມາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເຖໂຣ ‘‘ກິໍ ຕຸມ຺ເຫ ອາວຸຘຫຕ຺ຖາ ອາຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ອາຫ. ເຕ ອາຫໍສຸ – ‘‘ຣາຊກຸເລ ຊາເຕ ຊາເຕ ທາຣເກ ຣກ຺ຂສາ ຂາທນ຺ຕິ, ເຕສໍ ຕຸມ຺ເຫ ສຫາຍກາ’’ຕິ. ເຖໂຣ ‘‘ນ ມຍໍ ຣກ຺ຂສານໍ ສຫາຍກາ, ສມຓາ ນາມ ມຍໍ ວິຣຕາ ປາຓາຕິປາຕາ…ເປ… ວິຣຕາ ມຊ຺ຊປານາ ເອກຠຕ຺ຕິກາ ສີລວນ຺ໂຕ ກລ຺ຍາຓຘມ຺ມາ’’ຕິ ອາຫ. ຕສ຺ມິໍເຍວ ຈ ຂເຓ ສາ ຣກ຺ຂສີ ສປຣິວາຣາ ສມຸທ຺ທໂຕ ນິກ຺ຂມິ ‘‘ຣາຊກຸເລ ທາຣໂກ ຊາໂຕ ຕໍ ຂາທິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ມນຸສ຺ສາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ເອສາ, ຠນ຺ເຕ, ຣກ຺ຂສີ ອາຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ຠີຕາ ວິຣວິໍສຸ. ເຖໂຣ ຣກ຺ຂເສຫິ ທິຄຸເຓ ອຕ຺ຕຠາເວ ນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ ເຕຫິ ອຕ຺ຕຠາເວຫິ ຕໍ ຣກ຺ຂສິໍ ສປຣິສໍ ມຊ຺ເຌ ກຕ຺ວາ ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ປຣິກ຺ຂິປິ. ຕສ຺ສາ ສປຣິສາຍ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ອທ຺ຘາ ອິເມຫິ ອິທໍ ຐານໍ ລທ຺ຘໍ ຠວິສ຺ສຕິ. ມຍໍ ປນ ອິເມສໍ ຠກ຺ຂາ ຠວິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ສພ຺ເພ ຣກ຺ຂສາ ຠີຕາ ເວຄສາ ປລາຍິໍສຸ. ເຖໂຣປິ ເຕ ຍາວ ອທສ຺ສນໍ ຕາວ ປລາເປຕ຺ວາ ທີປສ຺ສ ສມນ຺ຕໂຕ ຣກ຺ຂໍ ຐເປສິ. ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ສມເຍ ສນ຺ນິປຕິຕໍ ມຫາຊນກາຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລສຸຕ຺ຕນ຺ຕກຖາຍ ປສາເທຕ຺ວາ ສຣເຓສຸ ຈ ສີເລສຸ ຈ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ. ສຏ຺ຐິສຫສ຺ສານໍ ປເນຕ຺ຖ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ອໂຫສິ. ກຸລທາຣການໍ ອຑ຺ຒຸຑ຺ຒານິ ສຫສ຺ສານິ ປພ຺ພຊິໍສຸ, ກຸລຘີຕານໍ ທິຍຑ຺ຒສຫສ຺ສໍ. ເອວໍ ໂສ ຕຕ຺ຖ ສາສນໍ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ. ຕໂຕ ປຠຸຕິ ຣາຊກຸເລ ຊາຕທາຣການໍ ໂສຓຸຕ຺ຕຣນາມເມວ ກໂຣນ຺ຕິ.

ສຸວຓ຺ຓຠູມິໍ ຄນ຺ຕ຺ວານ, ໂສຓຸຕ຺ຕຣາ ມຫິທ຺ຘິກາ;

ປິສາເຈ ນິທ຺ຘເມຕ຺ວານ, ພ຺ຣຫ຺ມຊາລໍ ອເທສິສຸນ຺ຕິ.

ມຫິນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ປນ ‘‘ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສາສນໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຫີ’’ຕິ ອຸປຊ຺ຌາເຍນ ຈ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ຈ ອຊ຺ຌິຏ຺ໂຐ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ກາໂລ ນຸ ໂຂ ເມ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປໍ ຄນ຺ຕຸໍ ໂນ’’ຕິ. ອຖສ຺ສ ວີມໍສໂຕ ‘‘ນ ຕາວ ກາໂລ’’ຕິ ອໂຫສິ. ກິໍ ປນສ຺ສ ທິສ຺ວາ ເອຕທໂຫສິ? ມຸຏສິວຣຎ຺ໂຎ ມຫລ຺ລກຠາວໍ. ຕໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຍໍ ຣາຊາ ມຫລ຺ລໂກ, ນ ສກ຺ກາ ອິມໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ສາສນໍ ປຄ຺ຄເຫຕຸໍ. ອິທານິ ປນສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ເທວານໍປິຍຕິສ຺ໂສ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣສ຺ສຕິ. ຕໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ສກ຺ກາ ຠວິສ຺ສຕິ ສາສນໍ ປຄ຺ຄເຫຕຸໍ. ຫນ຺ທ ຍາວ ໂສ ສມໂຍ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ຕາວ ຎາຕເກ ໂອໂລເກມ. ປຸນ ທານິ ມຍໍ ອິມໍ ຊນປທໍ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາມ ວາ ນ ວາ’’ຕິ. ໂສ ເອວໍ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອຸປຊ຺ຌາຍຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆຎ຺ຈ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອໂສກາຣາມໂຕ ນິກ຺ຂມ຺ມ ເຕຫິ ອິຏ຺ຏິຍາທີຫິ ຈຕູຫິ ເຖເຣຫິ ສງ຺ຆມິຕ຺ຕາຍ ປຸຕ຺ເຕນ ສຸມນສາມເຓເຣນ ຠຓ຺ຑຸເກນ ຈ ອຸປາສເກນ ສທ຺ຘິໍ ຣາຊຄຫນຄຣປຣິວຕ຺ຕເກນ ທກ຺ຂິຓາຄິຣິຊນປເທ ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ ຎາຕເກ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ຉ ມາເສ ອຕິກ຺ກາເມສິ. ອຖານຸປຸພ຺ເພນ ມາຕຸ ນິເວສນຏ຺ຐານໍ ເວທິສນຄຣໍ ນາມ ສມ຺ປຕ຺ໂຕ. ອໂສໂກ ກິຣ ກຸມາຣກາເລ ຊນປທໍ ລຠິຕ຺ວາ ອຸຊ຺ເຊນິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ເວທິສນຄຣໍ ປຕ຺ວາ ເວທິສເສຏ຺ຐິສ຺ສ ຘີຕຣໍ ອຄ຺ຄເຫສິ. ສາ ຕໍທິວສເມວ ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ອຸຊ຺ເຊນິຍໍ ມຫິນ຺ທກຸມາຣໍ ວິຊາຍິ. ກຸມາຣສ຺ສ ຈຸທ຺ທສວສ຺ສກາເລ ຣາຊາ ອຠິເສກໍ ປາປຸຓິ. ສາ ຕສ຺ສ ມາຕາ ເຕນ ສມເຍນ ຎາຕິຆເຣ ວສຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອຖານຸປຸພ຺ເພນ ມາຕຸ ນິເວສນຏ຺ຐານໍ ເວຏິສນຄຣໍ ນາມ ສມ຺ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ.

ສມ຺ປຕ຺ຕຎ຺ຈ ປນ ເຖຣໍ ທິສ຺ວາ ເຖຣມາຕາ ເທວີ ປາເທສຸ ສິຣສາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂໍ ທຕ຺ວາ ເຖຣໍ ອຕ຺ຕນາ ກຕໍ ເວທິສຄິຣິມຫາວິຫາຣໍ ນາມ ອາໂຣເປສິ. ເຖໂຣ ຕສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ນິສິນ຺ໂນ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ອິຘ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ, ສມໂຍ ນຸ ໂຂ ອິທານິ ລງ຺ກາທີປໍ ຄນ຺ຕຸ’’ນ຺ຕິ. ຕໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອນຸຠວຕຸ ຕາວ ເມ ປິຕຣາ ເປສິຕໍ ອຠິເສກໍ ເທວານໍປິຍຕິສ຺ໂສ, ຣຕນຕ຺ຕຍຄຸຓຎ຺ຈ ສຸຓາຕຸ, ຉຓຕ຺ຖຎ຺ຈ ນຄຣໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ມິສ຺ສກປພ຺ພຕໍ ອຠິຣຸຫຕຸ, ຕທາ ຕໍ ຕຕ຺ຖ ທກ຺ຂິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ອຖາປຣໍ ເອກມາສໍ ຕຕ຺ເຖວ ວາສໍ ກປ຺ເປສິ. ມາສາຕິກ຺ກເມນ ຈ ເຊຏ຺ຐມູລມາສປຸຓ຺ຓມາຍໍ ອຸໂປສຖທິວເສ ສນ຺ນິປຕິຕາ ສພ຺ເພປິ – ‘‘ກາໂລ ນຸ ໂຂ ອມ຺ຫາກໍ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປໍ ຄມນາຍ, ອຸທາຫຸ ໂນ’’ຕິ ມນ຺ຕຍິໍສຸ. ເຕນາຫຸ ໂປຣາຓາ –

‘‘ມຫິນ຺ໂທ ນາມ ນາເມນ, ສງ຺ຆຕ຺ເຖໂຣ ຕທາ ອຫຸ;

ອິຏ຺ຏິໂຍ ອຸຕ຺ຕິໂຍ ເຖໂຣ, ຠທ຺ທສາໂລ ຈ ສມ຺ພໂລ.

‘‘ສາມເຓໂຣ ຈ ສຸມໂນ, ຉຬຠິຎ຺ໂຎ ມຫິທ຺ຘິໂກ;

ຠຓ຺ຑຸໂກ ສຕ຺ຕໂມ ເຕສໍ, ທິຏ຺ຐສຈ຺ໂຈ ອຸປາສໂກ;

ອິຕິ ເຫເຕ ມຫານາຄາ, ມນ຺ຕຍິໍສຸ ຣໂຫຄຕາ’’ຕິ.

ຕທາ ສກ຺ໂກ ເທວານມິນ຺ໂທ ມຫິນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ກາລງ຺ກໂຕ, ຠນ຺ເຕ, ມຸຏສິວຣາຊາ; ອິທານິ ເທວານໍປິຍຕິສ຺ສມຫາຣາຊາ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣຕິ. ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ຈ ຕຸມ຺ເຫ ພ຺ຍາກຕາ – ‘ອນາຄເຕ ມຫິນ຺ໂທ ນາມ ຠິກ຺ຂຸ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປໍ ປສາເທສ຺ສຕີ’ຕິ. ຕສ຺ມາຕິຫ ໂວ, ຠນ຺ເຕ, ກາໂລ ທີປວຣໍ ຄມນາຍ; ອຫມ຺ປິ ໂວ ສຫາໂຍ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ກສ຺ມາ ປນ ສກ຺ໂກ ເອວມາຫ? ຠຄວາ ກິຣສ຺ສ ໂພຘິມູເລເຍວ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸນາ ໂລກໍ ໂວໂລເກຕ຺ວາ ອນາຄເຕ ອິມສ຺ສ ທີປສ຺ສ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສິ – ‘‘ຕທາ ຕ຺ວມ຺ປິ ສຫາໂຍ ຠເວຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ຈ ອາຓາເປສິ. ຕສ຺ມາ ເອວມາຫ. ເຖໂຣ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕສຕ຺ຕໂມ ເວຏິສກປພ຺ພຕາ ເວຫາສໍ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ອນຸຣາຘປຸຣສ຺ສ ປຸຣຕ຺ຖິມທິສາຍ ມິສ຺ສກປພ຺ພເຕ ປຕິຏ຺ຐຫິ. ຍໍ ປເນຕຣຫິ ‘‘ເຈຕິຍປພ຺ພໂຕ’’ຕິປິ ສຎ຺ຊານນ຺ຕິ. ເຕນາຫຸ ໂປຣາຓາ –

‘‘ເວຏິສຄິຣິມ຺ຫິ ຣາຊຄເຫ, ວສິຕ຺ວາ ຕິໍສຣຕ຺ຕິໂຍ;

ກາໂລວ ຄມນສ຺ສາຕິ, ຄຈ຺ຉາມ ທີປມຸຕ຺ຕມໍ.

‘‘ປຬີນາ ຊມ຺ພຸທີປາ ເຕ, ຫໍສຣາຊາວ ອມ຺ພເຣ;

ເອວມຸປ຺ປຕິຕາ ເຖຣາ, ນິປຕິໍສຸ ນຄຸຕ຺ຕເມ.

‘‘ປຸຣໂຕ ປຸຣເສຏ຺ຐສ຺ສ, ປພ຺ພເຕ ເມຆສນ຺ນິເຠ;

ປຕິໍສຸ ສີລກູຏມ຺ຫິ, ຫໍສາວ ນຄມຸທ຺ຘນີ’’ຕິ.

ເອວໍ ອິຏ຺ຏິຍາທີຫິ ສທ຺ຘິໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ປຕິຏ຺ຐຫນ຺ໂຕ ຈ ອາຍສ຺ມາ ມຫິນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ປຣິນິພ຺ພານໂຕ ທ຺ວິນ຺ນໍ ວສ຺ສສຕານໍ ອຸປຣິ ຉຕ຺ຕິໍສຕິເມ ວສ຺ເສ ອິມສ຺ມິໍ ທີເປ ປຕິຏ຺ຐຫີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຊາຕສຕ຺ຕຸສ຺ສ ຫິ ອຏ຺ຐເມ ວສ຺ເສ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ປຣິນິພ຺ພາຍິ. ຕສ຺ມິໍເຍວ ວສ຺ເສ ສີຫກຸມາຣສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປສ຺ສ ອາທິຣາຊາ ວິຊຍກຸມາໂຣ ອິມໍ ທີປມາຄນ຺ຕ຺ວາ ມນຸສ຺ສາວາສໍ ອກາສິ. ຊມ຺ພຸທີເປ ອຸທຍຠທ຺ທສ຺ສ ຈຸທ຺ທສເມ ວສ຺ເສ ອິຘ ວິຊໂຍ ກາລມກາສິ. ອຸທຍຠທ຺ທສ຺ສ ປຎ຺ຈທສເມ ວສ຺ເສ ປຓ຺ຑຸວາສຸເທໂວ ນາມ ອິມສ຺ມິໍ ທີເປ ຣຊ຺ຊໍ ປາປຸຓິ. ຕຕ຺ຖ ນາຄທາສກຣຎ຺ໂຎ ວີສຕິເມ ວສ຺ເສ ອິຘ ປຓ຺ຑຸວາສຸເທໂວ ກາລມກາສິ. ຕສ຺ມິໍເຍວ ຈ ວສ຺ເສ ອຠໂຍ ນາມ ຣາຊກຸມາໂຣ ອິມສ຺ມິໍ ທີເປ ຣຊ຺ຊໍ ປາປຸຓິ. ຕຕ຺ຖ ສຸສຸນາຄຣຎ຺ໂຎ ສຕ຺ຕຣສເມ ວສ຺ເສ ອິຘ ອຠຍຣຎ຺ໂຎ ວີສຕິວສ຺ສານິ ປຣິປູຣິໍສຸ. ອຖ ອຠຍສ຺ສ ວີສຕິເມ ວສ຺ເສ ປຓ຺ຑຸກາຠໂຍ ນາມ ທາມຣິໂກ ຣຊ຺ຊໍ ອຄ຺ຄເຫສິ. ຕຕ຺ຖ ກາຬາໂສກສ຺ສ ໂສຬສເມ ວສ຺ເສ ອິຘ ປຓ຺ຑຸກສ຺ສ ສຕ຺ຕຣສວສ຺ສານິ ປຣິປູຣິໍສຸ. ຕານິ ເຫຏ຺ຐາ ເອເກນ ວສ຺ເສນ ສຫ ອຏ຺ຐາຣສ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຈນ຺ທຄຸຕ຺ຕສ຺ສ ຈຸທ຺ທສເມ ວສ຺ເສ ອິຘ ປຓ຺ຑຸກາຠໂຍ ກາລມກາສິ. ມຸຏສິວຣາຊາ ຣຊ຺ຊໍ ປາປຸຓິ. ຕຕ຺ຖ ອໂສກຘມ຺ມຣາຊສ຺ສ ສຕ຺ຕຣສເມ ວສ຺ເສ ອິຘ ມຸຏສິວຣາຊາ ກາລມກາສິ. ເທວານມ຺ປິຍຕິສ຺ໂສ ຣຊ຺ຊໍ ປາປຸຓິ. ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ຈ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘ ອຊາຕສຕ຺ຕຸ ຈຕຸວີສຕິ ວສ຺ສານິ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣສິ. ອຸທຍຠທ຺ໂທ ໂສຬສ, ອນຸຣຸທ຺ໂຘ ຈ ມຸຓ຺ໂຑ ຈ ອຏ຺ຐ, ນາຄທາສໂກ ຈຕຸວີສຕິ, ສຸສຸນາໂຄ ອຏ຺ຐາຣສ, ຕສ຺ເສວ ປຸຕ຺ໂຕ ກາຬາໂສໂກ ອຏ຺ຐວີສຕິ, ຕໂຕ ຕສ຺ສ ປຸຕ຺ຕກາ ທສ ຠາຕຸກຣາຊາໂນ ທ຺ເວວີສຕິ ວສ຺ສານິ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣສຸໍ. ເຕສໍ ປຈ຺ຉໂຕ ນວ ນນ຺ທາ ທ຺ເວວີສຕິເມວ, ຈນ຺ທຄຸຕ຺ໂຕ ຈຕຸວີສຕິ, ພິນ຺ທຸສາໂຣ ອຏ຺ຐວີສຕິ. ຕສ຺ສາວສາເນ ອໂສໂກ ຣຊ຺ຊໍ ປາປຸຓິ. ຕສ຺ສ ປຸເຣ ອຠິເສກາ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຠິເສກໂຕ ອຏ຺ຐາຣສເມ ວສ຺ເສ ອິມສ຺ມິໍ ທີເປ ມຫິນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ. ເອວເມເຕນ ຣາຊວໍສານຸສາເຣນ ເວທິຕພ຺ພເມຕໍ – ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ປຣິນິພ຺ພານໂຕ ທ຺ວິນ຺ນໍ ວສ຺ສສຕານໍ ອຸປຣິ ຉຕ຺ຕິໍສຕິເມ ວສ຺ເສ ອິມສ຺ມິໍ ທີເປ ປຕິຏ຺ຐຫີ’’ຕິ.

ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ທິວເສ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີເປ ເຊຏ຺ຐມູລນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ນາມ ໂຫຕິ. ຣາຊາ ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ໂຆສາເປຕ຺ວາ ‘‘ຉຓໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ອມຈ຺ເຈ ຈ ອາຓາເປຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາລີສປຸຣິສສຫສ຺ສປຣິວາໂຣ ນຄຣມ຺ຫາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ເຍນ ມິສ຺ສກປພ຺ພໂຕ ເຕນ ປາຍາສິ ມິຄວໍ ກີຬິຕຸກາໂມ. ອຖ ຕສ຺ມິໍ ປພ຺ພເຕ ອຘິວຕ຺ຖາ ເອກາ ເທວຕາ ‘‘ຣຎ຺ໂຎ ເຖເຣ ທສ຺ເສສ຺ສາມີ’’ຕິ ໂຣຫິຕມິຄຣູປໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອວິທູເຣ ຕິຓປຓ຺ຓານິ ຂາທມານາ ວິຍ ຈຣຕິ. ຣາຊາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍຸຕ຺ຕໍ ທານິ ປມຕ຺ຕໍ ວິຊ຺ຌິຕຸ’’ນ຺ຕິ ຊິຍໍ ໂຜເຏສິ. ມິໂຄ ອມ຺ພຕ຺ຖລມຄ຺ຄໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປລາຍິຕຸໍ ອາຣຠິ. ຣາຊາ ປິຏ຺ຐິໂຕ ປິຏ຺ຐິໂຕ ອນຸພນ຺ຘນ຺ໂຕ ອມ຺ພຕ຺ຖລເມວ ອຠິຣຸຫິ. ມິໂຄປິ ເຖຣານໍ ອວິທູເຣ ອນ຺ຕຣຘາຍິ. ມຫິນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ຣາຊານໍ ອວິທູເຣ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ມມໍເຍວ ຣາຊາ ປສ຺ສຕຸ, ມາ ອິຕເຣ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ‘‘ຕິສ຺ສ, ຕິສ຺ສ, ອິໂຕ ເອຫີ’’ຕິ ອາຫ. ຣາຊາ ສຸຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ທີເປ ຊາໂຕ ມໍ ‘ຕິສ຺ສາ’ຕິ ນາມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາລປິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ອຍໍ ປນ ຉິນ຺ນຠິນ຺ນປຏຘໂຣ ຠຓ຺ຑຸ ກາສາວວສໂນ ມໍ ນາເມນ ອາລປຕິ, ໂກ ນຸ ໂຂ ອຍໍ ຠວິສ຺ສຕິ ມນຸສ຺ໂສ ວາ ອມນຸສ຺ໂສ ວາ’’ຕິ? ເຖໂຣ ອາຫ –

‘‘ສມຓາ ມຍໍ ມຫາຣາຊ, ຘມ຺ມຣາຊສ຺ສ ສາວກາ;

ຕເວວ ອນຸກມ຺ປາຍ, ຊມ຺ພຸທີປາ ອິຘາຄຕາ’’ຕິ.

ເຕນ ຈ ສມເຍນ ເທວານມ຺ປິຍຕິສ຺ສມຫາຣາຊາ ຈ ອໂສກຘມ຺ມຣາຊາ ຈ ອທິຏ຺ຐສຫາຍກາ ໂຫນ຺ຕິ. ເທວານມ຺ປິຍຕິສ຺ສມຫາຣາຊສ຺ສ ຈ ປຸຎ຺ຎານຸຠາເວນ ຉາຕປພ຺ພຕປາເທ ເອກມ຺ຫິ ເວຬຸຄຸມ຺ເພ ຕິສ຺ໂສ ເວຬຸຍຏ຺ຐິໂຍ ຣຖຍຏ຺ຐິປ຺ປມາຓາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິໍສຸ – ເອກາ ລຕາຍຏ຺ຐິ ນາມ, ເອກາ ປຸປ຺ຜຍຏ຺ຐິ ນາມ, ເອກາ ສກຸຓຍຏ຺ຐິ ນາມ. ຕາສຸ ລຕາຍຏ຺ຐິ ຣຊຕວຓ຺ຓາ ໂຫຕິ, ຕໍ ອລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນລຕາ ກຎ຺ຈນວຓ຺ຓາ ຂາຍຕິ. ປຸປ຺ຜຍຏ຺ຐິຍໍ ປນ ນີລປີຕໂລຫິໂຕທາຕກາຬວຓ຺ຓານິ ປຸປ຺ຜານິ ສຸວິຠຕ຺ຕວຓ຺ຏປຕ຺ຕກິຎ຺ຊກ຺ຂານິ ຫຸຕ຺ວາ ຂາຍນ຺ຕິ. ສກຸຓຍຏ຺ຐິຍໍ ຫໍສກຸກ຺ກຸຏຊີວຊີວກາທໂຍ ສກຸຓາ ນານປ຺ປກາຣານິ ຈ ຈຕຸປ຺ປທານິ ສຊີວານິ ວິຍ ຂາຍນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ທີປວໍເສ –

‘‘ຉາຕປພ຺ພຕປາທມ຺ຫິ, ເວຬຸຍຏ຺ຐີ ຕໂຍ ອຫຸ;

ເສຕາ ຣຊຕຍຏ຺ຐີວ, ລຕາ ກຎ຺ຈນສນ຺ນິຠາ.

‘‘ນີລາທິ ຍາທິສໍ ປຸປ຺ຜໍ, ປຸປ຺ຜຍຏ຺ຐິມ຺ຫິ ຕາທິສໍ;

ສກຸຓາ ສກຸຓຍຏ຺ຐິມ຺ຫິ, ສຣູເປເນວ ສຓ຺ຐິຕາ’’ຕິ.

ສມຸທ຺ທໂຕປິສ຺ສ ມຸຕ຺ຕາມຓິເວຬຸຣິຍາທິ ອເນກວິຫິຕໍ ຣຕນໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ຕມ຺ພປຓ຺ຓິຍໍ ປນ ອຏ຺ຐ ມຸຕ຺ຕາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິໍສຸ – ຫຍມຸຕ຺ຕາ, ຄຊມຸຕ຺ຕາ, ຣຖມຸຕ຺ຕາ, ອາມລກມຸຕ຺ຕາ, ວລຍມຸຕ຺ຕາ, ອງ຺ຄຸລິເວຐກມຸຕ຺ຕາ, ກກຸຘຜລມຸຕ຺ຕາ, ປາກຕິກມຸຕ຺ຕາຕິ. ໂສ ຕາ ຈ ຍຏ຺ຐິໂຍ ຕາ ຈ ມຸຕ຺ຕາ ອຎ຺ຎຎ຺ຈ ພຫຸໍ ຣຕນໍ ອໂສກສ຺ສ ຘມ຺ມຣຎ຺ໂຎ ປຓ຺ຓາກາຣຕ຺ຖາຍ ເປເສສິ. ອໂສໂກ ປສີທິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປຎ຺ຈ ຣາຊກກຸຘຠຓ຺ຑານິ ປຫິຓິ – ຉຕ຺ຕໍ, ຈາມຣໍ, ຂຄ຺ຄໍ, ໂມຬິໍ, ຣຕນປາທຸກໍ, ອຎ຺ຎຎ຺ຈ ອຠິເສກຕ຺ຖາຍ ພຫຸວິຘໍ ປຓ຺ຓາກາຣໍ; ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ສງ຺ຂໍ, ຄງ຺ໂຄທກໍ, ວຑ຺ຒມານໍ, ວຏໍສກໍ, ຠິງ຺ຄາຣໍ, ນນ຺ທິຍາວຏ຺ຏໍ, ສິວິກໍ, ກຎ຺ຎໍ, ກຏຈ຺ຉຸໍ, ອໂຘວິມໍ ທຸສ຺ສຍຸຄໍ, ຫຕ຺ຖປຸຎ຺ຉນໍ, ຫຣິຈນ຺ທນໍ, ອຣຸຓວຓ຺ຓມຕ຺ຕິກໍ, ອຎ຺ຊນໍ, ຫຣີຕກໍ, ອາມລກນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ທີປວໍເສ –

‘‘ວາລພີຊນິມຸຓ຺ຫີສໍ, ຉຕ຺ຕໍ ຂຄ຺ຄຎ຺ຈ ປາທຸກໍ;

ເວຐນໍ ສາຣປາມງ຺ຄໍ, ຠິງ຺ຄາຣໍ ນນ຺ທິວຏ຺ຏກໍ.

‘‘ສິວິກໍ ສງ຺ຂໍ ວຏໍສຎ຺ຈ, ອໂຘວິມໍ ວຕ຺ຖໂກຏິກໍ;

ໂສວຓ຺ຓປາຕິໍ ກຏຈ຺ຉຸໍ, ມຫຄ຺ຆໍ ຫຕ຺ຖປຸຎ຺ຉນໍ.

‘‘ອໂນຕຕ຺ໂຕທກໍ ກຎ຺ຎໍ, ອຸຕ຺ຕມໍ ຫຣິຈນ຺ທນໍ;

ອຣຸຓວຓ຺ຓມຕ຺ຕິກໍ, ອຎ຺ຊນໍ ນາຄມາຫຏໍ.

‘‘ຫຣີຕກໍ ອາມລກໍ, ມຫຄ຺ຆໍ ອມໂຕສຘໍ;

ສຏ຺ຐິວາຫສຕໍ ສາລິໍ, ສຸຄນ຺ຘໍ ສຸວກາຫຏໍ;

ປຸຎ຺ຎກມ຺ມາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕໍ, ປາເຫສິ ອໂສກວ຺ຫໂຍ’’ຕິ.

ນ ເກວລຎ຺ເຈຕໍ ອາມິສປຓ຺ຓາກາຣໍ, ອິມໍ ກິຣ ຘມ຺ມປຓ຺ຓາກາຣມ຺ປິ ເປເສສິ –

‘‘ອຫໍ ພຸທ຺ຘຎ຺ຈ ຘມ຺ມຎ຺ຈ, ສງ຺ຆຎ຺ຈ ສຣຓໍ ຄໂຕ;

ອຸປາສກຕ຺ຕໍ ເທເສສິໍ, ສກ຺ຍປຸຕ຺ຕສ຺ສ ສາສເນ.

‘‘ອິເມສຸ ຕີສຸ ວຕ຺ຖູສຸ, ອຸຕ຺ຕເມ ຊິນສາສເນ;

ຕ຺ວມ຺ປິ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທຫິ, ສທ຺ຘາ ສຣຓມຸເປຫີ’’ຕິ.

ສ຺ວາຍໍ ຣາຊາ ຕໍ ທິວສໍ ອໂສກຣຎ຺ຎາ ເປສິເຕນ ອຠິເສເກນ ເອກມາສາຠິສິຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ.

ວິສາຂປຸຓ຺ຓມາຍໍ ຫິສ຺ສ ອຠິເສກມກໍສຸ. ໂສ ອຈິຣສ຺ສຸຕໍ – ຕໍ ສາສນປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ອນຸສ຺ສຣມາໂນ ຕໍ ເຖຣສ຺ສ ‘‘ສມຓາ ມຍໍ ມຫາຣາຊ ຘມ຺ມຣາຊສ຺ສ ສາວກາ’’ຕິ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອຍ຺ຍາ ນຸ ໂຂ ອາຄຕາ’’ຕິ ຕາວເທວ ອາວຸຘໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ ສມ຺ໂມທນີຍໍ ກຖໍ ກຖຍມາໂນ. ຍຖາຫ –

‘‘ອາວຸຘໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວານ, ເອກມນ຺ຕໍ ອຸປາວິສິ;

ນິສຊ຺ຊ ຣາຊາ ສມ຺ໂມທິ, ພຫຸໍ ອຕ຺ຖູປສຎ຺ຫິຕ’’ນ຺ຕິ.

ສມ຺ໂມທນີຍກຖຎ຺ຈ ກຸຣຸມາເນເຍວ ຕສ຺ມິໍ ຕານິປິ ຈຕ຺ຕາລີສປຸຣິສສຫສ຺ສານິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສມ຺ປຣິວາເຣສຸໍ. ຕທາ ເຖໂຣ ອິຕເຣປິ ຉ ຊເນ ທສ຺ເສສິ. ຣາຊາ ທິສ຺ວາ ‘‘ອິເມ ກທາ ອາຄຕາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ມຍາ ສທ຺ຘິໍເຍວ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ‘‘ອິທານິ ປນ ຊມ຺ພຸທີເປ ອຎ຺ເຎປິ ເອວຣູປາ ສມຓາ ສນ຺ຕີ’’ຕິ? ‘‘ສນ຺ຕິ, ມຫາຣາຊ; ເອຕຣຫິ ຊມ຺ພຸທີໂປ ກາສາວປຊ຺ໂຊໂຕ ອິສິວາຕປຏິວາໂຕ. ຕສ຺ມິໍ –

‘‘ເຕວິຊ຺ຊາ ອິທ຺ຘິປຕ຺ຕາ ຈ, ເຈໂຕປຣິຍາຍໂກວິທາ;

ຂີຓາສວາ ອຣຫນ຺ໂຕ, ພຫູ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາວກາຕິ.

‘‘ຠນ຺ເຕ, ເກນ ອາຄຕຕ຺ຖາ’’ຕິ? ‘‘ເນວ, ມຫາຣາຊ, ອຸທເກນ ນ ຖເລນາ’’ຕິ. ‘‘ຣາຊາ ອາກາເສນ ອາຄຕາ’’ຕິ ອຎ຺ຎາສິ. ເຖໂຣ ‘‘ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ ຣຎ຺ໂຎ ປຎ຺ຎາເວຍຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ ວີມໍສນຕ຺ຖາຍ ອາສນ຺ນໍ ອມ຺ພຣຸກ຺ຂໍ ອາຣພ຺ຠ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກິໍ ນາໂມ ອຍໍ, ມຫາຣາຊ, ຣຸກ຺ໂຂ’’ຕິ? ‘‘ອມ຺ພຣຸກ຺ໂຂ ນາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ອິມໍ ປນ, ມຫາຣາຊ, ອມ຺ພໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອຎ຺ໂຎ ອມ຺ໂພ ອຕ຺ຖິ, ນຕ຺ຖີ’’ຕິ? ‘‘ອຕ຺ຖິ, ຠນ຺ເຕ, ອຎ຺ເຎປິ ພຫູ ອມ຺ພຣຸກ຺ຂາ’’ຕິ. ‘‘ອິມຎ຺ຈ ອມ຺ພໍ ເຕ ຈ ອມ຺ເພ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ອຎ຺ເຎ ຣຸກ຺ຂາ’’ຕິ? ‘‘ອຕ຺ຖິ, ຠນ຺ເຕ, ເຕ ປນ ນ ອມ຺ພຣຸກ຺ຂາ’’ຕິ. ‘‘ອຎ຺ເຎ ອມ຺ເພ ຈ ອນມ຺ເພ ຈ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອຕ຺ຖິ ປນ ອຎ຺ໂຎ ຣຸກ຺ໂຂ’’ຕິ? ‘‘ອຍເມວ, ຠນ຺ເຕ, ອມ຺ພຣຸກ຺ໂຂ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ມຫາຣາຊ, ປຓ຺ຑິໂຕສິ. ອຕ຺ຖິ ປນ ເຕ, ມຫາຣາຊ, ຎາຕກາ’’ຕິ? ‘‘ອຕ຺ຖິ, ຠນ຺ເຕ, ພຫູ ຊນາ’’ຕິ. ‘‘ເຕ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎ ເກຈິ ອຎ຺ຎາຕກາປິ ອຕ຺ຖິ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ? ‘‘ອຎ຺ຎາຕກາ, ຠນ຺ເຕ, ຎາຕເກຫິ ພຫຸຕຣາ’’ຕິ. ‘‘ຕວ ຎາຕເກ ຈ ອຎ຺ຎາຕເກ ຈ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອຕ຺ຖຎ຺ໂຎ ໂກຈິ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ? ‘‘ອຫເມວ, ອຎ຺ຎາຕໂກ’’ຕິ. ອຖ ເຖໂຣ ‘‘ປຓ຺ຑິໂຕ ຣາຊາ ສກ຺ຂິສ຺ສຕິ ຘມ຺ມໍ ອຎ຺ຎາຕຸ’’ນ຺ຕິ ຈູຬຫຕ຺ຖິປໂທປມສຸຕ຺ຕໍ ກເຖສິ. ກຖາປຣິໂຍສາເນ ຣາຊາ ຕີສຸ ສຣເຓສຸ ປຕິຏ຺ຐຫິ ສທ຺ຘິໍ ຈຕ຺ຕາລີສາຍ ປາຓສຫສ຺ເສຫິ.

ຕໍ ຂຓຎ຺ເຎວ ຈ ຣຎ຺ໂຎ ຠຕ຺ຕໍ ອາຫຣິຍິຕ຺ຖ. ຣາຊາ ຈ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ເອວ ອຎ຺ຎາສິ – ‘‘ນ ອິເມສໍ ອິມສ຺ມິໍ ກາເລ ໂຠຊນໍ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ. ‘‘ອປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປນ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ອຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ຠຸຎ຺ຊິສ຺ສຖ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ນ, ມຫາຣາຊ, ອມ຺ຫາກໍ ອິມສ຺ມິໍ ກາເລ ໂຠຊນໍ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ. ‘‘ກສ຺ມິໍ ກາເລ, ຠນ຺ເຕ, ກປ຺ປຕີ’’ຕິ? ‘‘ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ມຊ຺ຌນ຺ຫິກສມຍາ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ‘‘ຄຈ຺ຉາມ, ຠນ຺ເຕ, ນຄຣ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ອລໍ, ມຫາຣາຊ, ອິເຘວ ວສິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ‘‘ສເຈ, ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫ ວສຖ, ອຍໍ ທາຣໂກ ອາຄຈ຺ຉຕູ’’ຕິ. ‘‘ມຫາຣາຊ, ອຍໍ ທາຣໂກ ອາຄຕຜໂລ ວິຎ຺ຎາຕສາສໂນ ປພ຺ພຊ຺ຊາເປກ຺ໂຂ ອິທານິ ປພ຺ພຊິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ຣາຊາ ‘‘ເຕນ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ສ຺ເວ ຣຖໍ ເປເສສ຺ສາມິ; ຕໍ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ.

ເຖໂຣ ອຈິຣປກ຺ກນ຺ຕສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ສຸມນສາມເຓຣໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ເອຫິ ຕ຺ວໍ, ສຸມນ, ຘມ຺ມສວນສ຺ສ ກາລໍ ໂຆເສຫີ’’ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ກິຕ຺ຕກໍ ຐານໍ ສາເວນ຺ໂຕ ໂຆເສມີ’’ຕິ? ‘‘ສກລໍ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ສາມເຓໂຣ ອຠິຎ຺ຎາປາທກໍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ສມາຫິເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ ສກລໍ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປໍ ສາເວນ຺ໂຕ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຘມ຺ມສວນສ຺ສ ກາລໍ ໂຆເສສິ. ຣາຊາ ຕໍ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ເຖຣານໍ ສນ຺ຕິກໍ ເປເສສິ – ‘‘ກິໍ, ຠນ຺ເຕ, ອຕ຺ຖິ ໂກຈິ ອຸປທ຺ທໂວ’’ຕິ. ‘‘ນຕ຺ຖມ຺ຫາກໍ ໂກຈິ ອຸປທ຺ທໂວ, ຘມ຺ມສວນສ຺ສ ກາລໍ ໂຆສາປຍິມ຺ຫ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ກເຖຕຸກາມມ຺ຫາ’’ຕິ. ຕຎ຺ຈ ປນ ສາມເຓຣສ຺ສ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ຠຸມ຺ມາ ເທວຕາ ສທ຺ທມນຸສ຺ສາເວສຸໍ. ເອເຕນຸປາເຍນ ຍາວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກາ ສທ຺ໂທ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄຈ຺ຉິ. ເຕນ ສທ຺ເທນ ມຫາ ເທວຕາສນ຺ນິປາໂຕ ອໂຫສິ. ເຖໂຣ ມຫນ຺ຕໍ ເທວຕາສນ຺ນິປາຕໍ ທິສ຺ວາ ສມຈິຕ຺ຕສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ກເຖສິ. ກຖາປຣິໂຍສາເນ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານໍ ເທວຕານໍ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ອໂຫສິ. ພຫູ ນາຄາ ຈ ສຸປຓ຺ຓາ ຈ ສຣເຓສຸ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສຸ. ຍາທິໂສວ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອິມໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ກຖຍໂຕ ເທວຕາສນ຺ນິປາໂຕ ອໂຫສິ, ຕາທິໂສ ມຫິນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສາປິ ຊາໂຕ. ອຖ ຕສ຺ສາ ຣຕ຺ຕິຍາ ອຈ຺ຈເຍນ ຣາຊາ ເຖຣານໍ ຣຖໍ ເປເສສິ. ສາຣຖີ ຣຖໍ ເອກມນ຺ເຕ ຐເປຕ຺ວາ ເຖຣານໍ ອາໂຣເຈສິ – ‘‘ອາຄໂຕ, ຠນ຺ເຕ, ຣໂຖ; ອຠິຣຸຫຖ ຄຈ຺ຉິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ເຖຣາ ‘‘ນ ມຍໍ ຣຖໍ ອຠິຣຸຫາມ; ຄຈ຺ຉ ຕ຺ວໍ, ປຈ຺ຉາ ມຍໍ ອາຄຈ຺ຉິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເວຫາສໍ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ອນຸຣາຘປຸຣສ຺ສ ປຸຣຕ຺ຖິມທິສາຍໍ ປຐມກເຈຕິຍຏ຺ຐາເນ ໂອຕຣິໍສຸ. ຕຎ຺ຫິ ເຈຕິຍໍ ເຖເຣຫິ ປຐມໍ ໂອຕິຓ຺ຓຏ຺ຐາເນ ກຕຕ຺ຕາເຍວ ‘‘ປຐມກເຈຕິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ຣາຊາປິ ສາຣຖິໍ ເປເສຕ຺ວາ ‘‘ອນ຺ໂຕນິເວສເນ ມຓ຺ຑປໍ ປຏິຍາເທຖາ’’ຕິ ອມຈ຺ເຈ ອາຓາເປສິ. ຕາວເທວ ສພ຺ເພ ຫຏ຺ຐຕຸຏ຺ຐາ ອຕິວິຍ ປາສາທິກໍ ມຓ຺ຑປໍ ປຏິຍາເທສຸໍ. ປຸນ ຣາຊາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ຫິຍ຺ໂຍ ເຖໂຣ ສີລກ຺ຂນ຺ຘໍ ກຖຍມາໂນ ‘ອຸຈ຺ຈາສຍນມຫາສຍນໍ ນ ກປ຺ປຕີ’ຕິ ອາຫ; ‘ນິສີທິສ຺ສນ຺ຕິ ນຸ ໂຂ ອຍ຺ຍາ ອາສເນສຸ, ນ ນິສີທິສ຺ສນ຺ຕີ’’’ຕິ? ຕສ຺ເສວໍ ຈິນ຺ຕຍນ຺ຕສ຺ເສວ ໂສ ສາຣຖິ ນຄຣທ຺ວາຣໍ ສມ຺ປຕ຺ໂຕ. ຕໂຕ ອທ຺ທສ ເຖເຣ ປຐມຕຣໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ກາຍພນ຺ຘນໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຈີວຣໍ ປາຣຸປນ຺ເຕ. ທິສ຺ວາ ອຕິວິຍ ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສິ – ‘‘ອາຄຕາ, ເທວ, ເຖຣາ’’ຕິ. ຣາຊາ ‘‘ຣຖໍ ອາຣູຬ຺ຫາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ນ ອາຣູຬ຺ຫາ, ເທວ, ອປິ ຈ ມມ ປຈ຺ຉໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປຐມຕຣໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ປາຈີນທ຺ວາເຣ ຐິຕາ’’ຕິ. ຣາຊາ ‘‘ຣຖມ຺ປິ ນາຠິຣູຫິໍສູ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ນ ທານິ ອຍ຺ຍາ ອຸຈ຺ຈາສຍນມຫາສຍນໍ ສາທິຍິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ເຕນ ຫິ, ຠເຓ, ເຖຣານໍ ຠູມຕ຺ຖຣຓສງ຺ເຂເປນ ອາສນານິ ປຎ຺ຎເປຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຏິປຖໍ ອຄມາສິ. ອມຈ຺ຈາ ປຖວິຍໍ ຕຏ຺ຏິກໍ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ ອຸປຣິ ໂກຊວກາທີນິ ຈິຕ຺ຕຕ຺ຖຣຓານິ ປຎ຺ຎເປສຸໍ. ອຸປ຺ປາຕປາຐກາ ທິສ຺ວາ ‘‘ຄຫິຕາ ທານິ ອິເມຫິ ປຖວີ, ອິເມ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປສ຺ສ ສາມິກາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ພ຺ຍາກຣິໍສຸ. ຣາຊາປິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຖເຣ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ມຫິນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ມຫຕິຍາ ປູຊາຍ ຈ ສກ຺ກາເຣນ ຈ ເຖເຣ ນຄຣໍ ປເວເສຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕນິເວສນໍ ປເວເສສິ. ເຖໂຣ ອາສນປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ສາສນໍ ສກລລງ຺ກາທີເປ ປຖວີ ວິຍ ປຕ຺ຖຏໍ ນິຈ຺ຈລຎ຺ຈ ຫຸຕ຺ວາ ປຕິຏ຺ຐຫິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ນິສີທິ. ຣາຊາ ເຖເຣ ປຓີເຕນ ຂາທນີເຍນ ໂຠຊນີເຍນ ສຫຕ຺ຖາ ສນ຺ຕປ຺ເປຕ຺ວາ ສມ຺ປວາເຣຕ຺ວາ ‘‘ອນຸຬາເທວີປມຸຂານິ ປຎ຺ຈ ອິຕ຺ຖິສຕານິ ເຖຣານໍ ອຠິວາທນໍ ປູຊາສກ຺ກາຣຎ຺ຈ ກໂຣນ຺ຕູ’’ຕິ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເຖໂຣ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈາວສາເນ ຣຎ຺ໂຎ ສປຣິຊນສ຺ສ ຘມ຺ມຣຕນວສ຺ສໍ ວສ຺ເສນ຺ໂຕ ເປຕວຕ຺ຖຸໍ ວິມານວຕ຺ຖຸໍ ສຈ຺ຈສໍຍຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ກເຖສິ. ຕໍ ເຖຣສ຺ສ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ຕານິ ປຎ຺ຈປິ ອິຕ຺ຖິສຕານິ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ສຈ຺ຉາກໍສຸ.

ເຍປິ ເຕ ມນຸສ຺ສາ ປຸຣິມທິວເສ ມິສ຺ສກປພ຺ພເຕ ເຖເຣ ອທ຺ທສໍສຸ, ເຕ ເຕສຸ ເຕສຸ ຐາເນສຸ ເຖຣານໍ ຄຸເຓ ກເຖນ຺ຕິ. ເຕສໍ ສຸຕ຺ວາ ມຫາຊນກາໂຍ ຣາຊງ຺ຄເຓ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ມຫາສທ຺ທໍ ອກາສິ. ຣາຊາ ‘‘ກິໍ ເອໂສ ສທ຺ໂທ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ນາຄຣາ, ເທວ, ‘ເຖເຣ ທຏ຺ຐຸໍ ນ ລຠາມາ’ຕິ ວິຣວນ຺ຕີ’’ຕິ. ຣາຊາ ‘‘ສເຈ ອິຘ ປວິສິສ຺ສນ຺ຕິ, ໂອກາໂສ ນ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉຖ, ຠເຓ, ຫຕ຺ຖິສາລໍ ປຏິຊຄ຺ຄິຕ຺ວາ ວາລຸກໍ ອາກິຣິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈວຓ຺ຓານິ ປຸປ຺ຜານິ ວິກິຣິຕ຺ວາ ເຈລວິຕານໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ມງ຺ຄລຫຕ຺ຖິຏ຺ຐາເນ ເຖຣານໍ ອາສນານິ ປຎ຺ຎເປຖາ’’ຕິ ອາຫ. ອມຈ຺ຈາ ຕຖາ ອກໍສຸ. ເຖໂຣ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິສີທິຕ຺ວາ ເທວທູຕສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ກເຖສິ. ກຖາປຣິໂຍສາເນ ປາຓສຫສ຺ສໍ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ. ຕໂຕ ‘‘ຫຕ຺ຖິສາລາ ອຕິສມ຺ພາຘາ’’ຕິ ທກ຺ຂິຓທ຺ວາເຣ ນນ຺ທນວນຸຍ຺ຍາເນ ອາສນໍ ປຎ຺ຎເປສຸໍ. ເຖໂຣ ຕຕ຺ຖ ນິສີທິຕ຺ວາ ອາສີວິໂສປມສຸຕ຺ຕໍ ກເຖສິ. ຕມ຺ປິ ສຸຕ຺ວາ ປາຓສຫສ຺ສໍ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ປຏິລຠິ.

ເອວໍ ອາຄຕທິວສໂຕ ທຸຕິຍທິວເສ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍສຫສ຺ສານໍ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ອໂຫສິ. ເຖຣສ຺ສ ນນ຺ທນວເນ ອາຄຕາຄຕາຫິ ກຸລິຕ຺ຖີຫິ ກຸລສຸຓ຺ຫາຫິ ກຸລກຸມາຣີຫິ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ໂມທມານສ຺ເສວ ສາຍນ຺ຫສມໂຍ ຊາໂຕ. ເຖໂຣ ກາລໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉາມ ທານິ ມິສ຺ສກປພ຺ພຕ’’ນ຺ຕິ ອຸຏ຺ຐຫິ. ອມຈ຺ຈາ – ‘‘ກຕ຺ຖ, ຠນ຺ເຕ, ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ? ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ນິວາສນຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ. ເຕ ຣຎ຺ໂຎ ສໍວິທິຕໍ ກຕ຺ວາ ຣາຊານຸມເຕນ ອາຫໍສຸ – ‘‘ອກາໂລ, ຠນ຺ເຕ, ອິທານິ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕຸໍ; ອິທເມວ ນນ຺ທນວນຸຍ຺ຍານໍ ອຍ຺ຍານໍ ອາວາສຏ຺ຐານໍ ໂຫຕູ’’ຕິ. ‘‘ອລໍ, ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ. ປຸນ ຣຎ຺ໂຎ ວຈເນນາຫໍສຸ – ‘‘ຣາຊາ, ຠນ຺ເຕ, ອາຫ – ‘ເອຕໍ ເມຆວນໍ ນາມ ອຸຍ຺ຍານໍ ມມ ປິຕຸ ສນ຺ຕກໍ ນຄຣໂຕ ນາຕິທູຣໍ ນາຈ຺ຈາສນ຺ນໍ ຄມນາຄມນສມ຺ປນ຺ນໍ, ເອຕ຺ຖ ເຖຣາ ວາສໍ ກປ຺ເປນ຺ຕູ’’’ຕິ. ວສິໍສຸ ເຖຣາ ເມຆວເນ ອຸຍ຺ຍາເນ.

ຣາຊາປິ ໂຂ ຕສ຺ສາ ຣຕ຺ຕິຍາ ອຈ຺ຈເຍນ ເຖຣສ຺ສ ສມີປໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຸຂສຍິຕຠາວໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ກປ຺ປຕິ, ຠນ຺ເຕ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ອາຣາໂມ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ເຖໂຣ ‘‘ກປ຺ປຕິ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ສຸຕ຺ຕໍ ອາຫຣິ – ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາຣາມ’’ນ຺ຕິ. ຣາຊາ ຕຸຏ຺ໂຐ ສຸວຓ຺ຓຠິງ຺ຄາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ອຸທກໍ ປາເຕຕ຺ວາ ມຫາເມຆວນຸຍ຺ຍານໍ ອທາສິ. ສຫ ອຸທກປາເຕນ ປຖວີ ກມ຺ປິ. ອຍໍ ມຫາວິຫາເຣ ປຐໂມ ປຖວີກມ຺ໂປ ອໂຫສິ. ຣາຊາ ຠີໂຕ ເຖຣໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກສ຺ມາ, ຠນ຺ເຕ, ປຖວີ ກມ຺ປຕີ’’ຕິ? ‘‘ມາ ຠາຍິ, ມຫາຣາຊ, ອິມສ຺ມິໍ ທີເປ ທສພລສ຺ສ ສາສນໍ ປຕິຏ຺ຐຫິສ຺ສຕິ; ອິທຎ຺ຈ ປຐມໍ ວິຫາຣຏ຺ຐານໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ເສຕໍ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ຣາຊາ ຠິຍ຺ໂຍໂສມຕ຺ຕາຍ ປສີທິ. ເຖໂຣ ປຸນທິວເສປິ ຣາຊເຄເຫເຍວ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ນນ຺ທນວເນ ອນມຕຄ຺ຄິຍານິ ກເຖສິ. ປຸນທິວເສ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ໂຘປມສຸຕ຺ຕໍ ກເຖສິ. ເອເຕເນວຸປາເຍນ ສຕ຺ຕ ທິວສານິ ກເຖສິ. ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ອຑ຺ຒນວມານໍ ປາຓສຫສ຺ສານໍ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ອໂຫສິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຈ ນນ຺ທນວນໍ ສາສນສ຺ສ ໂຊຕິປາຕຸຠາວຏ຺ຐານນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ໂຊຕິວນ’’ນ຺ຕິ ນາມໍ ລຠິ. ສຕ຺ຕເມ ປນ ທິວເສ ເຖຣາ ອນ຺ເຕປຸເຣ ຣຎ຺ໂຎ ອປ຺ປມາທສຸຕ຺ຕໍ ກຖຍິຕ຺ວາ ເຈຕິຍຄິຣິເມວ ອຄມໍສຸ.

ອຖ ໂຂ ຣາຊາ ອມຈ຺ເຈ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ເຖໂຣ, ອມ຺ເຫ ຄາຬ຺ເຫນ ໂອວາເທນ ໂອວທຕິ; ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ ນຸ ໂຂ’’ຕິ? ອມຈ຺ຈາ ‘‘ຕຸມ຺ເຫຫິ, ເທວ, ເຖໂຣ ອຍາຈິໂຕ ສຍເມວ ອາຄໂຕ; ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ອນາປຸຈ຺ຉາວ ຄມນມ຺ປິ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ຕໂຕ ຣາຊາ ຣຖໍ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ທ຺ເວ ຈ ເທວິໂຍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ເຈຕິຍຄິຣິໍ ອຄມາສິ ມຫຎ຺ຈຣາຊານຸຠາເວນ. ຄນ຺ຕ຺ວາ ເທວິໂຍ ເອກມນ຺ຕໍ ອປກ຺ກມາເປຕ຺ວາ ສຍເມວ ເຖຣານໍ ສມີປໍ ອຸປສງ຺ກມນ຺ໂຕ ອຕິວິຍ ກິລນ຺ຕຣູໂປ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປສງ຺ກມິ. ຕໂຕ ນໍ ເຖໂຣ ອາຫ – ‘‘ກສ຺ມາ ຕ຺ວໍ, ມຫາຣາຊ, ເອວໍ ກິລມມາໂນ ອາຄໂຕ’’ຕິ? ‘‘‘ຕຸມ຺ເຫ ມມ ຄາຬ຺ຫໍ ໂອວາທໍ ທຕ຺ວາ ອິທານິ ຄນ຺ຕຸກາມາ ນຸ ໂຂ’ຕິ ຊານນຕ຺ຖໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ນ ມຍໍ, ມຫາຣາຊ, ຄນ຺ຕຸກາມາ; ອປິຈ ວສ຺ສູປນາຍິກກາໂລ ນາມາຍໍ ມຫາຣາຊ, ຕຕ຺ຣ ສມເຓນ ວສ຺ສູປນາຍິກຏ຺ຐານໍ ຎາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ຕໍທິວສເມວ ອຣິຏ຺ໂຐ ນາມ ອມຈ຺ໂຈ ປຎ຺ຈປຓ຺ຓາສາຍ ເຊຏ຺ຐກນິຏ຺ຐຠາຕຸເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ຣຎ຺ໂຎ ສມີເປ ຐິໂຕ ອາຫ – ‘‘ອິຈ຺ຉາມຫໍ, ເທວ, ເຖຣານໍ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິຕຸ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ຠເຓ, ປພ຺ພຊສ຺ສູ’’ຕິ ຣາຊາ ອນຸຊານິຕ຺ວາ ເຖຣໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉາເປສິ. ເຖໂຣ ຕທເຫວ ປພ຺ພາເຊສິ. ສພ຺ເພ ຂຸຣຄ຺ເຄເຍວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິໍສຸ.

ຣາຊາປິ ໂຂ ຕງ຺ຂເຓເຍວ ກຓ຺ຏເກນ ເຈຕິຍງ຺ຄຓໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ທ຺ວາສຏ຺ຐິຍາ ເລເຓສຸ ກມ຺ມໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ນຄຣເມວ ອຄມາສິ. ເຕປິ ເຖຣາ ທສຠາຕິກສມາກຸລໍ ຣາຊກຸລໍ ປສາເທຕ຺ວາ ມຫາຊນໍ ໂອວທມານາ ເຈຕິຍຄິຣິມ຺ຫິ ວສ຺ສໍ ວສິໍສຸ. ຕທາປິ ເຈຕິຍຄິຣິມ຺ຫິ ປຐມໍ ວສ຺ສໍ ອຸປຄຕາ ທ຺ວາສຏ຺ຐິ ອຣຫນ຺ໂຕ ອເຫສຸໍ. ອຖາຍສ຺ມາ ມຫາມຫິນ຺ໂທ ວຸຕ຺ຖວສ຺ໂສ ປວາເຣຕ຺ວາ ກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມາຍໍ ອຸໂປສຖທິວເສ ຣາຊານໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ມຫາຣາຊ, ອມ຺ເຫຫິ ຈິຣທິຏ຺ໂຐ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ອນາຖວາສໍ ວສິມ຺ຫ, ອິຈ຺ຉາມ ມຍໍ ຊມ຺ພຸທີປໍ ຄນ຺ຕຸ’’ນ຺ຕິ. ຣາຊາ ອາຫ – ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫ ຈຕູຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ອຸປຏ຺ຐຫາມິ, ອຍຎ຺ຈ ມຫາຊໂນ ຕຸມ຺ເຫ ນິສ຺ສາຍ ຕີສຸ ສຣເຓສຸ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ, ກສ຺ມາ ຕຸມ຺ເຫ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕຕ຺ຖາ’’ຕິ? ‘‘ຈິຣທິຏ຺ໂຐ ໂນ, ມຫາຣາຊ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ອຠິວາທນປຈ຺ຈຸຏ຺ຐານອຎ຺ຊລິກມ຺ມສາມີຈິກມ຺ມກຣຓຏ຺ຐານໍ ນຕ຺ຖິ, ເຕນມ຺ຫ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕາ’’ຕິ. ‘‘ນນຸ, ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫ ອໂວຈຸຕ຺ຖ – ‘ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’’ຕິ. ‘‘ກິຎ຺ຈາປິ, ມຫາຣາຊ, ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ; ອຖ ຂ຺ວສ຺ສ ສຣີຣຘາຕຸໂຍ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ອຎ຺ຎາຕໍ, ຠນ຺ເຕ, ຖູປປຕິຏ຺ຐານໍ ຕຸມ຺ເຫ ອາກງ຺ຂຖາຕິ. ກໂຣມິ, ຠນ຺ເຕ, ຖູປໍ, ຠູມິຠາຄໍ ທານິ ວິຈິນາຖ; ອປິຈ, ຠນ຺ເຕ, ຘາຕຸໂຍ ກຸໂຕ ລຈ຺ຉາມາ’’ຕິ? ‘‘ສຸມເນນ ສທ຺ຘິໍ ມນ຺ເຕຫິ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ.

‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ຣາຊາ ສຸມນໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກຸໂຕ ທານິ, ຠນ຺ເຕ, ຘາຕຸໂຍ ລຈ຺ຉາມາ’’ຕິ? ສຸມໂນ ອາຫ – ‘‘ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ໂກ ຕ຺ວໍ, ມຫາຣາຊ, ວີຖິໂຍ ໂສຘາເປຕ຺ວາ ຘຊປຏາກປຸຓ຺ຓຆຏາທີຫິ ອລງ຺ກາຣາເປຕ຺ວາ ສປຣິຊໂນ ອຸໂປສຖໍ ສມາທິຍິຕ຺ວາ ສພ຺ພຕາຬາວຈເຣ ອຸປຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ມງ຺ຄລຫຕ຺ຖິໍ ສພ຺ພາລງ຺ກາຣປຏິມຓ຺ຑິຕໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ອຸປຣິ ຈສ຺ສ ເສຕຈ຺ຉຕ຺ຕໍ ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ມຫານາຄວນຸຍ຺ຍານາຠິມຸໂຂ ຍາຫິ. ອທ຺ຘາ ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ຘາຕຸໂຍ ລຈ຺ຉສີ’’ຕິ. ຣາຊາ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ. ເຖຣາ ເຈຕິຍຄິຣິເມວ ອຄມໍສຸ. ຕຕ຺ຣາຍສ຺ມາ ມຫິນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ສຸມນສາມເຓຣໍ ອາຫ – ‘‘ຄຈ຺ຉ ຕ຺ວໍ, ສາມເຓຣ, ຊມ຺ພຸທີເປ ຕວ ອຍ຺ຍກໍ ອໂສກໍ ຘມ຺ມຣາຊານໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ມມ ວຈເນນ ເອວໍ ວເທຫິ – ‘ສຫາໂຍ ໂວ, ມຫາຣາຊ, ເທວານມ຺ປິຍຕິສ຺ໂສ ພຸທ຺ຘສາສເນ ປສນ຺ໂນ ຖູປໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕຸກາໂມ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ກິຣ ຫຕ຺ເຖ ຘາຕຸ ອຕ຺ຖິ ຕໍ ເມ ເທຖາ’ຕິ. ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສກ຺ກໍ ເທວຣາຊານໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເອວໍ ວເທຫິ – ‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ກິຣ, ມຫາຣາຊ, ຫຕ຺ເຖ ທ຺ເວ ຘາຕຸໂຍ ອຕ຺ຖິ – ທກ຺ຂິຓທາຐາ ຈ ທກ຺ຂິຓກ຺ຂກຎ຺ຈ; ຕໂຕ ຕຸມ຺ເຫ ທກ຺ຂິຓທາຐໍ ປູເຊຖ, ທກ຺ຂິຓກ຺ຂກໍ ປນ ມຍ຺ຫໍ ເທຖາ’ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ນໍ ວເທຫິ – ‘ກສ຺ມາ ຕ຺ວໍ, ມຫາຣາຊ, ອມ຺ເຫ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປໍ ປຫິຓິຕ຺ວາ ປມຊ຺ຊສີ’’’ຕິ?

‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ໂຂ ສຸມໂນ ເຖຣສ຺ສ ວຈນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕາວເທວ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ເວຫາສໍ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ປາຏລິປຸຕ຺ຕທ຺ວາເຣ ໂອຣຸຍ຺ຫ ຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສິ. ຣາຊາ ຕຸຏ຺ໂຐ ສາມເຓຣສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄນ຺ເຘຫິ ອຸພ຺ພຏ຺ເຏຕ຺ວາ ວຣມຸຕ຺ຕສທິສານໍ ຘາຕູນໍ ປູເຣຕ຺ວາ ອທາສິ. ໂສ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສກ຺ກໍ ເທວຣາຊານໍ ອຸປສງ຺ກມິ. ສກ຺ໂກ ເທວຣາຊາ ສາມເຓຣໍ ທິສ຺ວາວ ‘‘ກິໍ, ຠນ຺ເຕ ສຸມນ, ອາຫິຓ຺ຑສີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ຕ຺ວໍ, ມຫາຣາຊ, ອມ຺ເຫ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປໍ ເປເສຕ຺ວາ ກສ຺ມາ ປມຊ຺ຊສີ’’ຕິ? ‘‘ນປ຺ປມຊ຺ຊາມິ, ຠນ຺ເຕ, ວເທຫິ – ‘ກິໍ ກໂຣມີ’’’ຕິ? ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ກິຣ ຫຕ຺ເຖ ທ຺ເວ ຘາຕຸໂຍ ອຕ຺ຖິ – ທກ຺ຂິຓທາຐາ ຈ ທກ຺ຂິຓກ຺ຂກຎ຺ຈ; ຕໂຕ ຕຸມ຺ເຫ ທກ຺ຂິຓທາຐໍ ປູເຊຖ, ທກ຺ຂິຓກ຺ຂກໍ ປນ ມຍ຺ຫໍ ເທຖາ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ໂຂ ສກ຺ໂກ ເທວານມິນ຺ໂທ ໂຍຊນປ຺ປມາຓໍ ມຓິຖູປໍ ອຸຄ຺ຆາເຏຕ຺ວາ ທກ຺ຂິຓກ຺ຂກຘາຕຸໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ສຸມນສ຺ສ ອທາສິ. ໂສ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເຈຕິຍຄິຣິມ຺ຫິເຍວ ປຕິຏ຺ຐາສິ.

ອຖ ໂຂ ມຫິນ຺ທປມຸຂາ ສພ຺ເພປິ ເຕ ມຫານາຄາ ອໂສກຘມ຺ມຣາເຊນ ທິນ຺ນຘາຕຸໂຍ ເຈຕິຍຄິຣິມ຺ຫິເຍວ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ທກ຺ຂິຓກ຺ຂກໍ ອາທາຍ ວຑ຺ຒມານກຈ຺ຉາຍາຍ ມຫານາຄວນຸຍ຺ຍານມຄມໍສຸ. ຣາຊາປິ ໂຂ ສຸມເນນ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ປູຊາສກ຺ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖິກ຺ຂນ຺ຘວຣຄໂຕ ສຍໍ ມງ຺ຄລຫຕ຺ຖິມຕ຺ຖເກ ເສຕຈ຺ຉຕ຺ຕໍ ຘາຣຍມາໂນ ມຫານາຄວນໍ ສມ຺ປາປຸຓິ. ອຖສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ສເຈ ອຍໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຘາຕຸ, ຉຕ຺ຕໍ ອປນມຕຸ, ມງ຺ຄລຫຕ຺ຖີ ຊຓ຺ຓຸເກຫິ ຠູມິຍໍ ປຕິຏ຺ຐຫຕຸ, ຘາຕຸຈງ຺ໂກຏກໍ ມຍ຺ຫໍ ມຕ຺ຖເກ ປຕິຏ຺ຐາຕູ’’ຕິ. ສຫ ຣຎ຺ໂຎ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທນ ຉຕ຺ຕໍ ອປນມິ, ຫຕ຺ຖີ ຊຓ຺ຓຸເກຫິ ປຕິຏ຺ຐຫິ, ຘາຕຸຈງ຺ໂກຏກໍ ຣຎ຺ໂຎ ມຕ຺ຖເກ ປຕິຏ຺ຐຫິ. ຣາຊາ ອມເຕເນວ ອຠິສິຕ຺ຕຄຕ຺ໂຕ ວິຍ ປຣເມນ ປີຕິປາໂມຊ຺ເຊນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຘາຕຸໍ, ຠນ຺ເຕ, ກິໍ ກໂຣມາ’’ຕິ? ‘‘ຫຕ຺ຖິກຸມ຺ຠມ຺ຫິເຍວ ຕາວ, ມຫາຣາຊ, ຐເປຫີ’’ຕິ. ຣາຊາ ຘາຕຸຈງ຺ໂກຏກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖິກຸມ຺ເຠ ຐເປສິ. ປມຸທິໂຕ ນາໂຄ ໂກຎ຺ຈນາທໍ ນທິ. ມຫາເມໂຆ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ໂປກ຺ຂຣວສ຺ສໍ ວສ຺ສິ. ອຸທກປຣິຍນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ມຫາຠູມິຈາໂລ ອໂຫສິ. ‘‘ປຈ຺ຈນ຺ເຕປິ ນາມ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຘາຕຸ ປຕິຏ຺ຐຫິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເທວມນຸສ຺ສາ ປໂມທິໍສຸ. ເອວໍ ອິທ຺ຘານຸຠາວສິຣິຍາ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ປີຕິໍ ຊນຍນ຺ໂຕ –

ປຸຓ຺ຓມາຍໍ ມຫາວີໂຣ, ຈາຕຸມາສິນິຍາ ອິຘ;

ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ເທວໂລກມ຺ຫາ, ຫຕ຺ຖິກຸມ຺ເຠ ປຕິຏ຺ຐິໂຕຕິ.

ອຖສ຺ສ ໂສ ຫຕ຺ຖິນາໂຄ ອເນກຕາຬາວຈຣປຣິວາຣິໂຕ ອຕິວິຍ ອຸຬາເຣນ ປູຊາສກ຺ກາເຣນ ສກ຺ກຣິຍມາໂນ ປຈ຺ຉິມທິສາຠິມຸໂຂວ ຫຸຕ຺ວາ, ອປສກ຺ກນ຺ໂຕ ຍາວ ນຄຣສ຺ສ ປຸຣຕ຺ຖິມທ຺ວາຣໍ ຕາວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸຣຕ຺ຖິເມນ ທ຺ວາເຣນ ນຄຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ສກລນາຄເຣນ ອຸຬາຣາຍ ປູຊາຍ ກຣີຍມານາຍ ທກ຺ຂິຓທ຺ວາເຣນ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຖູປາຣາມສ຺ສ ປຈ຺ຉິມທິສາຠາເຄ ມເຫຊວຕ຺ຖຸ ນາມ ກິຣ ອຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸນ ຖູປາຣາມາຠິມຸໂຂເຍວ ປຏິນິວຕ຺ຕິ. ເຕນ ຈ ສມເຍນ ຖູປາຣາເມ ປຸຣິມການໍ ຕິຓ຺ຓໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘານໍ ປຣິໂຠຄເຈຕິຍຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ.

ອຕີເຕ ກິຣ ອຍໍ ທີໂປ ໂອຊທີໂປ ນາມ ອໂຫສິ, ຣາຊາ ອຠໂຍ ນາມ, ນຄຣໍ ອຠຍປຸຣໍ ນາມ, ເຈຕິຍປພ຺ພໂຕ ເທວກູຏປພ຺ພໂຕ ນາມ, ຖູປາຣາໂມ ປຏິຍາຣາໂມ ນາມ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ກກຸສນ຺ໂຘ ຠຄວາ ໂລເກ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ໂຫຕິ. ຕສ຺ສ ສາວໂກ ມຫາເທໂວ ນາມ ເຖໂຣ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ເສນ ສທ຺ຘິໍ ເທວກູເຏ ປຕິຏ຺ຐາສິ, ມຫິນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ ເຈຕິຍປພ຺ພເຕ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ໂອຊທີເປ ສຕ຺ຕາ ປຊ຺ຊຣເກນ ອນຍພ຺ຍສນໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ອທ຺ທສາ ໂຂ ກກຸສນ຺ໂຘ ຠຄວາ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸນາ ໂລກໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ເຕ ສຕ຺ເຕ ອນຍພ຺ຍສນມາປຊ຺ຊນ຺ເຕ. ທິສ຺ວາ ຈຕ຺ຕາລີສາຍ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ເສຫິ ປຣິວຸໂຕ ອຄມາສິ. ຕສ຺ສານຸຠາເວນ ຕາວເທວ ປຊ຺ຊຣໂກ ວູປສນ຺ໂຕ. ໂຣເຄ ວູປສນ຺ເຕ ຠຄວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ປາຓສຫສ຺ສານໍ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ອໂຫສິ. ຠຄວາ ຘມກຣຓໍ ທຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ຕໍ ອນ຺ໂຕ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຏິຍາຣາເມ ເຈຕິຍໍ ອກໍສຸ. ມຫາເທໂວ ທີປໍ ອນຸສາສນ຺ໂຕ ວິຫາສິ.

ໂກຓາຄມນສ຺ສ ປນ ຠຄວໂຕ ກາເລ ອຍໍ ທີໂປ ວຣທີໂປ ນາມ ອໂຫສິ, ຣາຊາ ສເມຓ຺ຑີ ນາມ, ນຄຣໍ ວຑ຺ຒມານໍ ນາມ, ປພ຺ພໂຕ ສຸວຓ຺ຓກູໂຏ ນາມ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ວຣທີເປ ທຸພ຺ພຸຏ຺ຐິກາ ໂຫຕິ ທຸພ຺ຠິກ຺ຂໍ ທຸສ຺ສສ຺ສໍ. ສຕ຺ຕາ ຉາຕກໂຣເຄນ ອນຍພ຺ຍສນໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ອທ຺ທສາ ໂຂ ໂກຓາຄມໂນ ຠຄວາ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸນາ ໂລກໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ເຕ ສຕ຺ເຕ ອນຍພ຺ຍສນໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ເຕ. ທິສ຺ວາ ຕິໍສຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສປຣິວຸໂຕ ອຄມາສິ. ພຸທ຺ຘານຸຠາເວນ ເທໂວ ສມ຺ມາຘາຣໍ ອນຸປ຺ປເວຈ຺ຉິ. ສຸຠິກ຺ຂໍ ອໂຫສິ. ຠຄວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ປາຓສຫສ຺ສານໍ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ອໂຫສິ. ຠຄວາ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສປຣິວາຣໍ ມຫາສຸມນໍ ນາມ ເຖຣໍ ທີເປ ຐເປຕ຺ວາ ກາຍພນ຺ຘນໍ ທຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ຕໍ ອນ຺ໂຕ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ເຈຕິຍໍ ອກໍສຸ.

ກສ຺ສປສ຺ສ ປນ ຠຄວໂຕ ກາເລ ອຍໍ ທີໂປ ມຓ຺ຑທີໂປ ນາມ ອໂຫສິ, ຣາຊາ ຊຍນ຺ໂຕ ນາມ, ນຄຣໍ ວິສາລໍ ນາມ, ປພ຺ພໂຕ ສຸຠກູໂຏ ນາມ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ມຓ຺ຑທີເປ ມຫາວິວາໂທ ໂຫຕິ. ພຫູ ສຕ຺ຕາ ກລຫວິຄ຺ຄຫຊາຕາ ອນຍພ຺ຍສນໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ອທ຺ທສາ ໂຂ ກສ຺ສໂປ ຠຄວາ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸນາ ໂລກໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ເຕ ສຕ຺ເຕ ອນຍພ຺ຍສນໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ເຕ. ທິສ຺ວາ ວີສຕິຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສປຣິວຸໂຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ວິວາທໍ ວູປສເມຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ປາຓສຫສ຺ສານໍ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ອໂຫສິ. ຠຄວາ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສປຣິວາຣໍ ສພ຺ພນນ຺ທໍ ນາມ ເຖຣໍ ທີເປ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ອຸທກສາຏກໍ ທຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ຕໍ ອນ຺ໂຕ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ເຈຕິຍໍ ອກໍສຸ. ເອວໍ ຖູປາຣາເມ ປຸຣິມການໍ ຕິຓ຺ຓໍ ພຸທ຺ຘານໍ ເຈຕິຍານິ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສຸ. ຕານິ ສາສນນ຺ຕຣຘາເນນ ນສ຺ສນ຺ຕິ, ຐານມຕ຺ຕໍ ອວສິສ຺ສຕິ. ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ເຕນ ຈ ສມເຍນ ຖູປາຣາເມ ປຸຣິມການໍ ຕິຓ຺ຓໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘານໍ ປຣິໂຠຄເຈຕິຍຏ຺ຐານໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຕເທຕໍ ວິນຏ຺ເຐສຸ ເຈຕິເຍສຸ ເທວຕານຸຠາເວນ ກຓ຺ຏກສມາກິຓ຺ຓສາເຂຫິ ນານາຄຈ຺ເຉຫິ ປຣິວຸຕໍ ຕິຏ຺ຐຕິ – ‘‘ມາ ນໍ ໂກຈິ ອຸຈ຺ຉິຏ຺ຐາສຸຈິມລກຈວເຣຫິ ປທູເສສີ’’ຕິ.

ອຖ ຂ຺ວສ຺ສ ຫຕ຺ຖິໂນ ປຸຣໂຕ ປຸຣໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣາຊປຸຣິສາ ສພ຺ພຄຈ຺ເຉ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຠູມິໍ ໂສເຘຕ຺ວາ ຕໍ ຫຕ຺ຖຕລສທິສໍ ອກໍສຸ. ຫຕ຺ຖິນາໂຄ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ຐານໍ ປຸຣໂຕ ກຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປຈ຺ຉິມທິສາຠາເຄ ໂພຘິຣຸກ຺ຂຏ຺ຐາເນ ອຏ຺ຐາສິ. ອຖສ຺ສ ມຕ຺ຖກໂຕ ຘາຕຸໍ ໂອໂຣເປຕຸໍ ອາຣຠິໍສຸ. ນາໂຄ ໂອໂຣເປຕຸໍ ນ ເທຕິ. ຣາຊາ ເຖຣໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກສ຺ມາ, ຠນ຺ເຕ, ນາໂຄ ຘາຕຸໍ ໂອໂຣເປຕຸໍ ນ ເທຕີ’’ຕິ? ‘‘ອາຣູຬ຺ຫໍ, ມຫາຣາຊ, ໂອໂຣເປຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ກາເລ ອຠຍວາປິຍາ ອຸທກໍ ຉິນ຺ນໍ ໂຫຕິ. ສມນ຺ຕາ ຠູມິ ຜລິຕາ ໂຫຕິ, ສຸອຸທ຺ຘຣາ ມຕ຺ຕິກາປິຓ຺ຑາ. ຕໂຕ ມຫາຊໂນ ສີຆໍ ສີຆໍ ມຕ຺ຕິກໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖິກຸມ຺ຠປ຺ປມາຓໍ ວຕ຺ຖຸມກາສິ. ຕາວເທວ ຈ ຖູປກຣຓຕ຺ຖໍ ອິຏ຺ຐກາ ກາຕຸໍ ອາຣຠິໍສຸ. ນ ຍາວ ອິຏ຺ຐກາ ປຣິນິຏ຺ຐນ຺ຕິ ຕາວ ຫຕ຺ຖິນາໂຄ ກຕິປາຫໍ ທິວາ ໂພຘິຣຸກ຺ຂຏ຺ຐາເນ ຫຕ຺ຖິສາລາຍໍ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຣຕ຺ຕິໍ ຖູປປຕິຏ຺ຐານຠູມິໍ ປຣິຍາຍຕິ. ອຖ ວຕ຺ຖຸໍ ຈິນາເປຕ຺ວາ ຣາຊາ ເຖຣໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກີທິໂສ, ຠນ຺ເຕ, ຖູໂປ ກາຕພ຺ໂພ’’ຕິ? ‘‘ວີຫິຣາສິສທິໂສ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ.

‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ຣາຊາ ຊງ຺ຆປ຺ປມາຓໍ ຖູປໍ ຈິນາເປຕ຺ວາ ຘາຕຸໂອໂຣປນຕ຺ຖາຍ ມຫາສກ຺ກາຣໍ ກາເຣສິ. ສກລນຄຣຎ຺ຈ ຊນປໂທ ຈ ຘາຕຸມຫທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ສນ຺ນິປຕິ. ສນ຺ນິປຕິເຕ ຈ ປນ ຕສ຺ມິໍ ມຫາຊນກາເຍ ທສພລສ຺ສ ຘາຕຸ ຫຕ຺ຖິກຸມ຺ຠໂຕ ສຕ຺ຕຕາລປ຺ປມາຓໍ ເວຫາສໍ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ຍມກປາຏິຫາຣິຍໍ ທສ຺ເສສິ. ເຕຫິ ເຕຫິ ຘາຕຸປ຺ປເທເສຫິ ຉນ຺ນໍ ວຓ຺ຓານໍ ອຸທກຘາຣາ ຈ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ຘາ ຈ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ສາວຕ຺ຖິຍໍ ກຓ຺ຑມ຺ພມູເລ ຠຄວຕາ ທສ຺ສິຕປາຏິຫາຣິຍສທິສເມວ ປາຏິຫາຣິຍໍ ອໂຫສິ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ເນວ ເຖຣານຸຠາເວນ, ນ ເທວຕານຸຠາເວນ; ອປິຈ ໂຂ ພຸທ຺ຘານຸຠາເວເນວ. ຠຄວາ ກິຣ ຘຣມາໂນວ ອຘິຏ຺ຐາສິ – ‘‘ມຍິ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີເປ ອນຸຣາຘປຸຣສ຺ສ ທກ຺ຂິຓທິສາຠາເຄ ປຸຣິມການໍ ຕິຓ຺ຓໍ ພຸທ຺ຘານໍ ປຣິໂຠຄເຈຕິຍຏ຺ຐາເນ ມມ ທກ຺ຂິຓກ຺ຂກຘາຕຸ ປຕິຏ຺ຐານທິວເສ ຍມກປາຏິຫາຣິຍໍ ໂຫຕູ’’ຕິ.

‘‘ເອວໍ ອຈິນ຺ຕິຍາ ພຸທ຺ຘາ, ພຸທ຺ຘຘມ຺ມາ ອຈິນ຺ຕິຍາ;

ອຈິນ຺ຕິເຍ ປສນ຺ນານໍ, ວິປາໂກ ໂຫຕິ ອຈິນ຺ຕິໂຍ’’ຕິ. (ອປ. ເຖຣ ໑.໑.໘໒);

ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ກິຣ ອິມໍ ທີປໍ ຘຣມານກາເລປິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອາຄມາສິ. ປຐມໍ – ຍກ຺ຂທມນຕ຺ຖໍ ເອກໂກວ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຍກ຺ເຂ ທເມຕ຺ວາ ‘‘ມຍິ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ອິມສ຺ມິໍ ທີເປ ສາສນໍ ປຕິຏ຺ຐຫິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີເປ ຣກ຺ຂໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ທີປໍ ອາວິຊ຺ຊິ. ທຸຕິຍໍ – ມາຕຸລຠາຄິເນຍ຺ຍານໍ ນາຄຣາຊູນໍ ທມນຕ຺ຖາຍ ເອກໂກວ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕ ທເມຕ຺ວາ ອຄມາສິ. ຕຕິຍໍ – ປຎ຺ຈຠິກ຺ຂຸສຕປຣິວາໂຣ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ມຫາເຈຕິຍຏ຺ຐາເນ ຈ ຖູປາຣາມເຈຕິຍຏ຺ຐາເນ ຈ ມຫາໂພຘິປຕິຏ຺ຐິຕຏ຺ຐາເນ ຈ ມຫິຍງ຺ຄຓເຈຕິຍຏ຺ຐາເນ ຈ ມຸຕິຍງ຺ຄຓເຈຕິຍຏ຺ຐາເນ ຈ ທີຆວາປິເຈຕິຍຏ຺ຐາເນ ຈ ກລ຺ຍາຓິຍເຈຕິຍຏ຺ຐາເນ ຈ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິສີທິ. ອິທມສ຺ສ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ຘາຕຸສຣີເຣນ ອາຄມນໍ.

ຘາຕຸສຣີຣໂຕ ຈ ປນສ຺ສ ນິກ຺ຂນ຺ຕອຸທກຜຸສິເຕຫິ ສກລຕມ຺ພປຓ຺ຓິຕເລ ນ ໂກຈິ ອຜຸຏ຺ໂຐກາໂສ ນາມ ອໂຫສິ. ເອວມສ຺ສ ຕໍ ຘາຕຸສຣີຣໍ ອຸທກຜຸສິເຕຫິ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິຕລສ຺ສ ປຣິຬາຫໍ ວູປສເມຕ຺ວາ ມຫາຊນສ຺ສ ປາຏິຫາຣິຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ມຕ຺ຖເກ ປຕິຏ຺ຐາສິ. ຣາຊາ ສຜລໍ ມນຸສ຺ສປຏິລາຠໍ ມຎ຺ຎມາໂນ ມຫນ຺ຕໍ ສກ຺ກາຣໍ ກຣິຕ຺ວາ ຘາຕຸໍ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ. ສຫ ຘາຕຸປຕິຏ຺ຐາປເນນ ມຫາຠູມິຈາໂລ ອໂຫສິ. ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ປນ ຘາຕຸປາຏິຫາຣິເຍ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ຠາຕາ ອຠໂຍ ນາມ ຣາຊກຸມາໂຣ ປຸຣິສສຫສ຺ເສນ ສທ຺ຘິໍ ປພ຺ພຊິ. ເຈຕຣຏ຺ຐຄາມໂຕ ປຎ຺ຈ ທາຣກສຕານິ ປພ຺ພຊິໍສຸ, ຕຖາ ທ຺ວາຣມຓ຺ຑລາທີຫິ ຄາມເກຫິ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈປຎ຺ຈ ທາຣກສຕານິ ສພ຺ພານິປິ ອນ຺ໂຕນຄຣໂຕ ຈ ພຫິນຄຣໂຕ ຈ ປພ຺ພຊິຕານິ ຕິໍສຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສານິ ອເຫສຸໍ. ນິຏ຺ຐິເຕ ປນ ຖູປສ຺ມິໍ ຣາຊາ ຈ ຣາຊຠາຕິກາ ຈ ເທວິໂຍ ຈ ເທວນາຄຍກ຺ຂານມ຺ປິ ວິມ຺ຫຍກຣໍ ປຈ຺ເຈກໍ ປຈ຺ເຈກໍ ປູຊໍ ອກໍສຸ. ນິຏ຺ຐິຕາຍ ປນ ຘາຕຸປູຊາຍ ປຕິຏ຺ຐິເຕ ຘາຕຸວເຣ ມຫິນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ເມຆວນຸຍ຺ຍານເມວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວາສໍ ກປ຺ເປສິ.

ຕສ຺ມິໍ ໂຂ ປນ ສມເຍ ອນຸຬາ ເທວີ ປພ຺ພຊິຕຸກາມາ ຫຸຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສິ. ຣາຊາ ຕສ຺ສາ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ເຖຣໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອນຸຬາ, ຠນ຺ເຕ, ເທວີ ປພ຺ພຊິຕຸກາມາ, ປພ຺ພາເຊຖ ນ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ນ, ມຫາຣາຊ, ອມ຺ຫາກໍ ມາຕຸຄາມໍ ປພ຺ພາເຊຕຸໍ ກປ຺ປຕິ. ປາຏລິປຸຕ຺ເຕ ປນ ມຍ຺ຫໍ ຠຄິນີ ສງ຺ຆມິຕ຺ຕຕ຺ເຖຣີ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ປກ຺ໂກສາເປຫິ. ອິມສ຺ມິຎ຺ຈ ປນ, ມຫາຣາຊ, ທີເປ ປຸຣິມການໍ ຕິຓ຺ຓໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘານໍ ໂພຘິ ປຕິຏ຺ຐາສິ. ອມ຺ຫາກມ຺ປິ ຠຄວໂຕ ສຣສຣໍສິຊາລວິສ຺ສຊ຺ຊນເກນ ໂພຘິນາ ອິຘ ປຕິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ ຕຖາ ສາສນໍ ປຫິເຓຍ຺ຍາສິ ຍຖາ ສງ຺ຆມິຕ຺ຕາ ໂພຘິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາ’’ຕິ.

‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ຣາຊາ ເຖຣສ຺ສ ວຈນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ອມຈ຺ເຈຫິ ສທ຺ຘິໍ ມນ຺ເຕນ຺ໂຕ ອຣິຏ຺ຐໍ ນາມ ອຕ຺ຕໂນ ຠາຄິເນຍ຺ຍໍ ອາຫ – ‘‘ສກ຺ຂິສ຺ສສິ ຕ຺ວໍ, ຕາຕ, ປາຏລິປຸຕ຺ຕໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມຫາໂພຘິນາ ສທ຺ຘິໍ ອຍ຺ຍໍ ສງ຺ຆມິຕ຺ຕຕ຺ເຖຣິໍ ອາເນຕຸ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ, ເທວ, ສເຈ ເມ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອນຸຊານິສ຺ສສີ’’ຕິ. ‘‘ຄຈ຺ຉ, ຕາຕ, ເຖຣິໍ ອາເນຕ຺ວາ ປພ຺ພຊາຫີ’’ຕິ. ໂສ ຣຎ຺ໂຎ ຈ ເຖຣສ຺ສ ຈ ສາສນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານວເສນ ເອກທິວເສເນວ ຊມ຺ພຸໂກລປຏ຺ຏນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນາວໍ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ສມຸທ຺ທໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ປາຏລິປຸຕ຺ຕເມວ ອຄມາສິ. ອນຸຬາປິ ໂຂ ເທວີ ປຎ຺ຈຫິ ກຎ຺ຎາສເຕຫິ ປຎ຺ຈຫິ ຈ ອນ຺ເຕປຸຣິກາສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ທສ ສີລານິ ສມາທິຍິຕ຺ວາ ກາສາຍານິ ວຕ຺ຖານິ ອຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ນຄຣສ຺ສ ເອກເທເສ ອຸປສ຺ສຍໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ນິວາສໍ ກປ຺ເປສິ. ອຣິຏ຺ໂຐປິ ຕໍທິວສເມວ ຣຎ຺ໂຎ ສາສນໍ ອປ຺ເປສິ, ເອວຎ຺ຈ ອໂວຈ – ‘‘ປຸຕ຺ໂຕ ເຕ, ເທວ, ມຫິນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ເອວມາຫ – ‘ສຫາຍກສ຺ສ ກິຣ ເຕ ເທວານມ຺ປິຍຕິສ຺ສສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ຠາຕຸ ຊາຍາ ອນຸຬາ ນາມ ເທວີ ປພ຺ພຊິຕຸກາມາ, ຕໍ ປພ຺ພາເຊຕຸໍ ອຍ຺ຍໍ ສງ຺ຆມິຕ຺ຕຕ຺ເຖຣິໍ ປຫິຓຖ, ອຍ຺ຍາເຍວ ຈ ສທ຺ຘິໍ ມຫາໂພຘິ’’’ນ຺ຕິ. ເຖຣສ຺ສ ສາສນໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ສງ຺ຆມິຕ຺ຕຕ຺ເຖຣິໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເອວມາຫ – ‘‘ອຍ຺ເຍ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ຠາຕາ ມຫິນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ມໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕິກໍ ເປເສສິ, ເທວານມ຺ປິຍຕິສ຺ສສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ຠາຕຸ ຊາຍາ ອນຸຬາ ນາມ ເທວີ ປຎ຺ຈຫິ ກຎ຺ຎາສເຕຫິ, ປຎ຺ຈຫິ ຈ ອນ຺ເຕປຸຣິກາສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ປພ຺ພຊິຕຸກາມາ, ຕໍ ກິຣ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ປພ຺ພາເຊຖາ’’ຕິ. ສາ ຕາວເທວ ຕຸຣິຕຕຸຣິຕາ ຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອວມາຫ – ‘‘ມຫາຣາຊ, ມຍ຺ຫໍ ຠາຕາ ມຫິນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ເອວໍ ປຫິຓິ, ‘ຣຎ຺ໂຎ ກິຣ ຠາຕຸ ຊາຍາ ອນຸຬາ ນາມ ເທວີ ປຎ຺ຈຫິ ກຎ຺ຎາສເຕຫິ ປຎ຺ຈຫິ ຈ ອນ຺ເຕປຸຣິກາສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ປພ຺ພຊິຕຸກາມາ ມຍ຺ຫໍ ອາຄມນໍ ອຸທິກ຺ຂຕິ’. ຄຈ຺ຉາມຫໍ, ມຫາຣາຊ, ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປ’’ນ຺ຕິ.

ຣາຊາ ອາຫ – ‘‘ອມ຺ມ, ປຸຕ຺ໂຕປິ ເມ ມຫິນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ນຕ຺ຕາ ຈ ເມ ສຸມນສາມເຓໂຣ ມໍ ຉິນ຺ນຫຕ຺ຖໍ ວິຍ ກໂຣນ຺ຕາ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປໍ ຄຕາ. ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ ເຕປິ ອປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ໂສໂກ ຕວ ມຸຂໍ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ວູປສມ຺ມຕິ! ອລໍ, ອມ຺ມ, ມາ ຕ຺ວໍ ອຄມາສີ’’ຕິ. ‘‘ຠາຣິຍໍ ເມ, ມຫາຣາຊ, ຠາຕຸ ວຈນໍ; ອນຸຬາປິ ຂຕ຺ຕິຍາ ອິຕ຺ຖິສຫສ຺ສປຣິວຸຕາ ປພ຺ພຊ຺ຊາປຸເຣກ຺ຂາຣາ ມໍ ປຏິມາເນຕິ; ຄຈ຺ຉາມຫໍ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ, ອມ຺ມ, ມຫາໂພຘິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉາຫີ’’ຕິ. ກຸໂຕ ຣຎ຺ໂຎ ມຫາໂພຘິ? ຣາຊາ ກິຣ ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ເອວ ຘາຕຸຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖາຍ ອນາຄເຕ ສຸມເນ ລງ຺ກາທີປໍ ມຫາໂພຘິໍ ເປເສຕຸກາໂມ, ‘‘ກຖໍ ນຸ ໂຂ ອສຕ຺ຖຆາຕາຣຫໍ ມຫາໂພຘິໍ ເປເສສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຸປາຍໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ມຫາເທວໍ ນາມ ອມຈ຺ຈໍ ປຸຈ຺ຉິ. ໂສ ອາຫ – ‘‘ສນ຺ຕິ, ເທວ, ພຫູ ປຓ຺ຑິຕາ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຣາຊາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຠຕ຺ຕໍ ປຏິຍາເທຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈາວສາເນ ສງ຺ຆໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຄນ຺ຕພ຺ພໍ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວໂຕ ມຫາໂພຘິນາ ລງ຺ກາທີປໍ ໂນ’’ຕິ? ສງ຺ໂຆ ໂມຄ຺ຄລິປຸຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຠາຣໍ ອກາສິ.

ເຖໂຣ ‘‘ຄນ຺ຕພ຺ພໍ, ມຫາຣາຊ, ມຫາໂພຘິນາ ລງ຺ກາທີປ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ປຎ຺ຈ ມຫາອຘິຏ຺ຐານານິ ກເຖສິ. ກຕມານິ ປຎ຺ຈ? ຠຄວາ ກິຣ ມຫາປຣິນິພ຺ພານມຎ຺ເຈ ນິປນ຺ໂນ ລງ຺ກາທີເປ ມຫາໂພຘິປຕິຏ຺ຐາປນຕ຺ຖາຍ ‘‘ອໂສກມຫາຣາຊາ ມຫາໂພຘິຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ຄມິສ຺ສຕິ, ຕທາ ມຫາໂພຘິສ຺ສ ທກ຺ຂິຓສາຂາ ສຍເມວ ຉິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓກຏາເຫ ປຕິຏ຺ຐາຕູ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐາສິ – ອິທເມກມຘິຏ຺ຐານໍ.

ຕຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐານກາເລ ຈ ‘‘ມຫາໂພຘິ ຫິມວລາຫກຄພ຺ຠໍ ປວິສິຕ຺ວາ ປຕິຏ຺ຐາຕູ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐາສິ – ອິທໍ ທຸຕິຍມຘິຏ຺ຐານໍ.

‘‘ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ຫິມວລາຫກຄພ຺ຠໂຕ ໂອຣຸຍ຺ຫ ສຸວຓ຺ຓກຏາເຫ ປຕິຏ຺ຐຫນ຺ໂຕ ປຕ຺ເຕຫິ ຈ ຜເລຫິ ຈ ຉພ຺ພຓ຺ຓຣໍສິໂຍ ມຸຎ຺ຈຕູ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐາສິ – ອິທໍ ຕຕິຍມຘິຏ຺ຐານໍ.

‘‘ຖູປາຣາເມ ທກ຺ຂິຓກ຺ຂກຘາຕຸ ເຈຕິຍມ຺ຫິ ປຕິຏ຺ຐານທິວເສ ຍມກປາຏິຫາຣິຍໍ ກໂຣຕູ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐາສິ – ອິທໍ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ.

ລງ຺ກາທີປມ຺ຫິເຍວ ເມ ໂທຓມຕ຺ຕາ ຘາຕຸໂຍ ມຫາເຈຕິຍມ຺ຫິ ປຕິຏ຺ຐານກາເລ ພຸທ຺ຘເວສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເວຫາສໍ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ຍມກປາຏິຫາຣິຍໍ ກໂຣນ຺ຕູ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐາສິ – ອິທໍ ປຎ຺ຈມໍ ອຘິຏ຺ຐານນ຺ຕິ.

ຣາຊາ ອິມານິ ປຎ຺ຈ ມຫາອຘິຏ຺ຐານານິ ສຸຕ຺ວາ ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ປາຏລິປຸຕ຺ຕໂຕ ຍາວ ມຫາໂພຘິ ຕາວ ມຄ຺ຄໍ ປຏິຊຄ຺ຄາເປຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓກຏາຫຕ຺ຖາຍ ພຫຸໍ ສຸວຓ຺ຓໍ ນີຫຣາເປສິ. ຕາວເທວ ຈ ຣຎ຺ໂຎ ຈິຕ຺ຕໍ ຎຕ຺ວາ ວິສ຺ສກມ຺ມເທວປຸຕ຺ໂຕ ກມ຺ມາຣວຓ຺ຓໍ ນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ ປຸຣໂຕ ອຏ຺ຐາສິ. ຣາຊາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ຕາຕ, ອິມໍ ສຸວຓ຺ຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກຏາຫໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ປມາຓໍ, ເທວ, ຊານາຖາ’’ຕິ? ‘‘ຕ຺ວເມວ, ຕາຕ, ຎຕ຺ວາ ກໂຣຫີ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ເທວ, ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສຸວຓ຺ຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອານຸຠາເວນ ຫຕ຺ເຖນ ປຣິມຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓກຏາຫໍ ນິມ຺ມິນິ ນວຫຕ຺ຖປຣິກ຺ເຂປໍ ປຎ຺ຈຫຕ຺ຖຸພ຺ເພຘໍ ຕິຫຕ຺ຖວິກ຺ຂມ຺ຠໍ ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລພຫລໍ ຫຕ຺ຖິໂສຓ຺ຑປ຺ປມາຓມຸຂວຏ຺ຏິໍ. ອຖ ຣາຊາ ສຕ຺ຕໂຍຊນາຍາມາຍ ຕິໂຍຊນວິຕ຺ຖາຣາຍ ມຫຕິຍາ ເສນາຍ ປາຏລິປຸຕ຺ຕໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອຣິຍສງ຺ຆມາທາຍ ມຫາໂພຘິສມີປໍ ອຄມາສິ. ເສນາ ສມຸສ຺ສິຕຘຊປຏາກໍ ນານາຣຕນວິຈິຕ຺ຕໍ ອເນກາລງ຺ກາຣປອມຓ຺ຑິຕໍ ນານາວິຘກຸສຸມສມາກິຓ຺ຓໍ ອເນກຕູຣິຍສງ຺ຆຸຏ຺ຐໍ ມຫາໂພຘິໍ ປຣິກ຺ຂິປິ. ຣາຊາ ສຫສ຺ສມຕ຺ເຕ ຄຓປາໂມກ຺ເຂ ມຫາເຖເຣ ຄເຫຕ຺ວາ ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ປຕ຺ຕາຠິເສການໍ ຣາຊູນໍ ສຫສ຺ເສນ ອຕ຺ຕານຎ຺ຈ ມຫາໂພຘິຎ຺ຈ ປຣິວາຣາເປຕ຺ວາ ມຫາໂພຘິມູເລ ຐຕ຺ວາ ມຫາໂພຘິໍ ອຸລ຺ໂລເກສິ. ມຫາໂພຘິສ຺ສ ຂນ຺ຘຎ຺ຈ ທກ຺ຂິຓມຫາສາຂາຍ ຈຕຸຫຕ຺ຖປ຺ປມາຓປ຺ປເທສຎ຺ຈ ຐເປຕ຺ວາ ອວເສສໍ ອທສ຺ສນໍ ອຄມາສິ.

ຣາຊາ ຕໍ ປາຏິຫາຣິຍໍ ທິສ຺ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນປີຕິປາໂມຊ຺ໂຊ ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ອິມໍ ປາຏິຫາຣິຍໍ ທິສ຺ວາ ຕຸຏ຺ໂຐ ມຫາໂພຘິໍ ສກລຊມ຺ພຸທີປຣຊ຺ເຊນ ປູເຊມີ’’ຕິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ວຕ຺ວາ ອຠິເສກໍ ອທາສິ. ຕໂຕ ປຸປ຺ຜຄນ຺ຘາທີຫິ ປູເຊຕ຺ວາ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ອຏ຺ຐສຸ ຐາເນສຸ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ຐຕ຺ວາ ສຈ຺ຈວຈນກິຣິຍາຍ ໂພຘິໍ ຄຓ຺ຫິຕຸກາໂມ ຠູມິໂຕ ຍາວ ມຫາໂພຘິສ຺ສ ທກ຺ຂິຓສາຂາ ຕາວ ອຸຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ຐປິຕສ຺ສ ສພ຺ພຣຕນມຍປີຐສ຺ສ ອຸປຣິ ສຸວຓ຺ຓກຏາຫໍ ຐປາເປຕ຺ວາ ຣຕນປີຐໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ສຸວຓ຺ຓຕຸລິກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ມໂນສິລາຍ ເລຂໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ຍທິ ມຫາໂພຘິນາ ລງ຺ກາທີເປ ປຕິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ, ຍທິ ຈາຫໍ ພຸທ຺ຘສາສເນ ນິພ຺ເພມຕິໂກ ຠເວຍ຺ຍໍ, ມຫາໂພຘິ ສຍເມວ ອິມສ຺ມິໍ ສຸວຓ຺ຓກຏາເຫ ໂອຣຸຍ຺ຫ ປຕິຏ຺ຐາຕູ’’ຕິ ສຈ຺ຈວຈນກິຣິຍມກາສິ. ສຫ ສຈ຺ຈກິຣິຍາຍ ໂພຘິສາຂາ ມໂນສິລາຍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຏ຺ຐາເນ ຉິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຄນ຺ຘກລລປູຣສ຺ສ ສຸວຓ຺ຓກຏາຫສ຺ສ ອຸປຣິ ອຏ຺ຐາສິ. ຕສ຺ສ ອຸພ຺ເພເຘນ ທສຫຕ຺ໂຖ ຂນ຺ໂຘ ໂຫຕິ ຈຕຸຫຕ຺ຖາ ປຎ຺ຈ ມຫາສາຂາ ປຎ຺ຈຫິເຍວ ຜເລຫິ ປຏິມຓ຺ຑິຕາ, ຂຸທ຺ທກສາຂານໍ ປນ ສຫສ຺ສໍ. ອຖ ຣາຊາ ມູລເລຂາຍ ອຸປຣິ ຕິວງ຺ຄຸລປ຺ປເທເສ ອຎ຺ຎໍ ເລຂໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິ. ຕໂຕ ຕາວເທວ ປຸປ຺ຜຸຬກາ ຫຸຕ຺ວາ ທສ ມຫາມູລານິ ນິກ຺ຂມິໍສຸ. ປຸນ ອຸປຣູປຣິ ຕິວງ຺ຄຸເລ ຕິວງ຺ຄຸເລ ອຎ຺ຎາ ນວ ເລຂາ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິ. ຕາຫິປິ ທສ ທສ ປຸປ຺ຜຸຬກາ ຫຸຕ຺ວາ ນວຸຕິ ມູລານິ ນິກ຺ຂມິໍສຸ. ປຐມກາ ທສ ມຫາມູລາ ຈຕຸຣງ຺ຄຸລມຕ຺ຕໍ ນິກ຺ຂນ຺ຕາ. ອິຕເຣປິ ຄວກ຺ຂຊາລສທິສໍ ອນຸສິພ຺ພນ຺ຕາ ນິກ຺ຂນ຺ຕາ. ເອຕ຺ຕກໍ ປາຏິຫາຣິຍໍ ຣາຊາ ຣຕນປີຐມຕ຺ຖເກ ຐິໂຕເຍວ ທິສ຺ວາ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ມຫານາທໍ ນທິ. ອເນການິ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສານິ ສາຘຸກາຣມກໍສຸ. ສກລຣາຊເສນາ ອຸນ຺ນາທິນີ ອໂຫສິ. ເຈລຸກ຺ເຂປສຕສຫສ຺ສານິ ປວຕ຺ຕຍິໍສຸ. ຠູມຏ຺ຐກເທເວ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ຍາວ ພ຺ຣຫ຺ມກາຍິກາ ເທວາ ຕາວ ສາຘຸກາຣໍ ປວຕ຺ຕຍິໍສຸ. ຣຎ຺ໂຎ ອິມໍ ປາຏິຫາຣິຍໍ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ປີຕິຍາ ນິຣນ຺ຕຣໍ ຜຸຏສຣີຣສ຺ສ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຐິຕສ຺ເສວ ມຫາໂພຘິ ມູລສເຕນ ສຸວຓ຺ຓກຏາເຫ ປຕິຏ຺ຐາສິ. ທສ ມຫາມູລານິ ສຸວຓ຺ຓກຏາຫຕລໍ ອາຫຈ຺ຈ ອຏ຺ຐໍສຸ. ອວເສສານິ ນວຸຕິ ຂຸທ຺ທກມູລານິ ອນຸປຸພ຺ເພນ ວຑ຺ຒນການິ ຫຸຕ຺ວາ ຄນ຺ຘກລເລ ໂອຣຸຍ຺ຫ ຐິຕານິ.

ເອວໍ ສຸວຓ຺ຓກຏາເຫ ປຕິຏ຺ຐິຕມຕ຺ເຕ ມຫາໂພຘິມ຺ຫິ ມຫາປຖວີ ຈລິ. ອາກາເສ ເທວທຸນ຺ທຸຠິໂຍ ຜລິໍສຸ. ປພ຺ພຕານໍ ນຈ຺ເຈຫິ ເທວານໍ ສາຘຸກາເຣຫິ ຍກ຺ຂານໍ ຫິງ຺ກາເຣຫິ ອສຸຣານໍ ຖຸຕິຊປ຺ເປຫິ ພ຺ຣຫ຺ມານໍ ອປ຺ໂຜຏເນຫິ ເມຆານໍ ຄຊ຺ຊິເຕຫິ ຈຕຸປ຺ປທານໍ ຣເວຫິ ປກ຺ຂີນໍ ຣຸເຕຫິ ສພ຺ພຕາຬາວຈຣານໍ ສກສກປຏິຠາເນຫິ ປຖວີຕລໂຕ ຍາວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກາ ຕາວ ເອກໂກລາຫລໍ ເອກນິນ຺ນາທໍ ອໂຫສິ. ປຎ຺ຈສຸ ສາຂາສຸ ຜລໂຕ ຜລໂຕ ຉພ຺ພຓ຺ຓຣໍສິໂຍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ສກລຈກ຺ກວາຬໍ ຣຕນໂຄປານສີວິນທ຺ຘໍ ວິຍ ກຸຣຸມານາ ຍາວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກາ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄຈ຺ຉິໍສຸ. ຕໍ ຂຓໂຕ ຈ ປນ ປຠຸຕິ ສຕ຺ຕ ທິວສານິ ມຫາໂພຘິ ຫິມວລາຫກຄພ຺ຠໍ ປວິສິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ນ ໂກຈິ ມຫາໂພຘິໍ ປສ຺ສຕິ. ຣາຊາ ຣຕນປີຐໂຕ ໂອຣຸຍ຺ຫ ສຕ຺ຕ ທິວສານິ ມຫາໂພຘິປູຊໍ ກາເຣສິ. ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ສພ຺ພທິສາຫິ ຫິມາ ຈ ຉພ຺ພຓ຺ຓຣໍສິໂຍ ຈ ອາວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ມຫາໂພຘິເມວ ປວິສິໍສຸ. ວິຄຕຫິມວລາຫເກ ວິປ຺ປສນ຺ເນ ຈກ຺ກວາຬຄພ຺ເຠ ມຫາໂພຘິ ປຣິປຸຓ຺ຓຂນ຺ຘສາຂາປສາໂຂ ປຎ຺ຈຜລປຏິມຓ຺ຑິໂຕ ສຸວຓ຺ຓກຏາເຫ ປຕິຏ຺ຐິໂຕວ ປຎ຺ຎາຍິຕ຺ຖ. ຣາຊາ ມຫາໂພຘິໍ ທິສ຺ວາ ເຕຫິ ປາຏິຫາຣິເຍຫິ ສຎ຺ຊາຕປີຕິປາໂມຊ຺ໂຊ ‘‘ສກລຊມ຺ພຸທີປຣຊ຺ເຊນ ຕຣຸຓມຫາໂພຘິໍ ປູເຊສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຠິເສກໍ ທຕ຺ວາ ສຕ຺ຕ ທິວສານິ ມຫາໂພຘິຏ຺ຐາເນເຍວ ອຏ຺ຐາສິ.

ມຫາໂພຘິ ປຸພ຺ພກຕ຺ຕິກປວາຣຓາທິວເສ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ປຐມໍ ສຸວຓ຺ຓກຏາເຫ ປຕິຏ຺ຐຫິ. ຕໂຕ ຫິມຄພ຺ຠສຕ຺ຕາຫໍ ອຠິເສກສຕ຺ຕາຫຎ຺ຈ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ກາຬປກ຺ຂສ຺ສ ອຸໂປສຖທິວເສ ຣາຊາ ເອກທິວເສເນວ ປາຏລິປຸຕ຺ຕໍ ປວິສິຕ຺ວາ ກຕ຺ຕິກຊຸຓ຺ຫປກ຺ຂສ຺ສ ປາຏິປທທິວເສ ມຫາໂພຘິໍ ປາຈີນມຫາສາລມູເລ ຐເປສິ. ສຸວຓ຺ຓກຏາເຫ ປຕິຏ຺ຐິຕທິວສໂຕ ສຕ຺ຕຣສເມ ທິວເສ ມຫາໂພຘິສ຺ສ ອຠິນວງ຺ກຸຣາ ປາຕຸຣເຫສຸໍ. ເຕ ທິສ຺ວາປິ ປສນ຺ໂນ ຣາຊາ ປຸນ ມຫາໂພຘິໍ ຣຊ຺ເຊນ ປູເຊນ຺ໂຕ ສກລຊມ຺ພຸທີປາຠິເສກມທາສິ. ຕທາ ສຸມນສາມເຓໂຣ ກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມທິວເສ ຘາຕຸຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ຄໂຕ ມຫາໂພຘິສ຺ສ ກຕ຺ຕິກຉຓປູຊໍ ອທ຺ທສ. ເອວໍ ມຫາໂພຘິມຓ຺ຑໂຕ ອາເນຕ຺ວາ ປາຏລິປຸຕ຺ເຕ ຐປິຕໍ ມຫາໂພຘິໍ ສນ຺ຘາຍ ອາຫ – ‘‘ເຕນ ຫິ, ອມ຺ມ, ມຫາໂພຘິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉາຫີ’’ຕິ. ສາ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ.

ຣາຊາ ມຫາໂພຘິຣກ຺ຂຓຕ຺ຖາຍ ອຏ຺ຐາຣສ ເທວຕາກຸລານິ, ອຏ຺ຐ ອມຈ຺ຈກຸລານິ, ອຏ຺ຐ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸລານິ, ອຏ຺ຐ ກຸຏຸມ຺ພິຍກຸລານິ, ອຏ຺ຐ ໂຄປກກຸລານິ, ອຏ຺ຐ ຕຣຈ຺ຉກຸລານິ, ອຏ຺ຐ ຈ ກາລິງ຺ຄກຸລານິ ທຕ຺ວາ ອຸທກສິຎ຺ຈນຕ຺ຖາຍ ຈ ອຏ຺ຐ ສຸວຓ຺ຓຆເຏ, ອຏ຺ຐ ຈ ຣຊຕຆເຏ ທຕ຺ວາ ອິມິນາ ປຣິວາເຣນ ມຫາໂພຘິໍ ຄງ຺ຄາຍ ນາວໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ສຍມ຺ປິ ນຄຣໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ວິຊ຺ຌາຏວິໍ ສມຕິກ຺ກມ຺ມ ອນຸປຸພ຺ເພນ ສຕ຺ຕຫິ ທິວເສຫິ ຕາມລິຕ຺ຕິໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ. ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ເທວນາຄມນຸສ຺ສາ ອຸຬາຣໍ ມຫາໂພຘິປູຊໍ ອກໍສຸ. ຣາຊາປິ ສມຸທ຺ທຕີເຣ ສຕ຺ຕ ທິວສານິ ມຫາໂພຘິໍ ຐເປຕ຺ວາ ສກລຊມ຺ພຸທີປມຫາຣຊ຺ຊໍ ອທາສິ. ອິທມສ຺ສ ຕຕິຍໍ ຊມ຺ພຸທີປຣຊ຺ຊສມ຺ປທານໍ ໂຫຕິ.

ເອວໍ ມຫາຣຊ຺ເຊນ ປູເຊຕ຺ວາ ມາຄສິຣມາສສ຺ສ ປຐມປາຏິປທທິວເສ ອໂສໂກ ຘມ຺ມຣາຊາ ມຫາໂພຘິໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຄລປ຺ປມາຓໍ ອຸທກໍ ໂອຣຸຍ຺ຫ ນາວາຍໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ສງ຺ຆມິຕ຺ຕຕ຺ເຖຣິມ຺ປິ ສປຣິວາຣໍ ນາວໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ອຣິຏ຺ຐໍ ອມຈ຺ຈໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອຫໍ, ຕາຕ, ມຫາໂພຘິໍ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ສກລຊມ຺ພຸທີປຣຊ຺ເຊນ ປູເຊຕ຺ວາ ຄລປ຺ປມາຓໍ ອຸທກໍ ໂອຣຸຍ຺ຫ ມມ ສຫາຍກສ຺ສ ເປເສສິໍ, ໂສປິ ເອວເມວ ມຫາໂພຘິໍ ປູເຊຕູ’’ຕິ. ເອວໍ ສຫາຍກສ຺ສ ສາສນໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉຕິ ວຕເຣ, ທສພລສ຺ສ ສຣສຣໍສິຊາລໍ ວິມຸຎ຺ຈນ຺ໂຕ ມຫາໂພຘິຣຸກ຺ໂຂ’’ຕິ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອສ຺ສູນິ ປວຕ຺ຕຍມາໂນ ອຏ຺ຐາສິ. ສາປິ ໂຂ ມຫາໂພຘິສມາຣູຬ຺ຫາ ນາວາ ປສ຺ສໂຕ ປສ຺ສໂຕ ມຫາຣາຊສ຺ສ ມຫາສມຸທ຺ທຕລໍ ປກ຺ຂນ຺ຕາ. ມຫາສມຸທ຺ເທປິ ສມນ຺ຕາ ໂຍຊນໍ ວີຈິໂຍ ວູປສນ຺ຕາ; ປຎ຺ຈ ວຓ຺ຓານິ ປທຸມານິ ປຸປ຺ຜິຕານິ; ອນ຺ຕລິກ຺ເຂ ທິພ຺ພານິ ຕູຣິຍານິ ປວຊ຺ຊິໍສຸ; ອາກາເສ ຊລຊຖລຊຣຸກ຺ຂາທິສນ຺ນິສ຺ສິຕາຫິ ເທວຕາຫິ ປວຕ຺ຕິຕາ ອຕິວິຍ ອຸຬາຣາ ປູຊາ ອໂຫສິ. ສງ຺ຆມິຕ຺ຕຕ຺ເຖຣີປິ ສຸປຓ຺ຓຣູເປນ ມຫາສມຸທ຺ເທ ນາຄກຸລານິ ສນ຺ຕາເສສິ. ເຕ ຈ ອຸຕ຺ຣສ຺ຕຣູປາ ນາຄາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ວິຠູຕິໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ເຖຣິໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ມຫາໂພຘິໍ ນາຄຠວນໍ ອຕິຫຣິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕ ທິວສານິ ນາຄຣຊ຺ເຊນ ປູເຊຕ຺ວາ ປຸນ ນາວາຍໍ ປຕິຏ຺ຐາເປສຸໍ. ຕໍທິວສເມວ ນາວາ ຊມ຺ພຸໂກລປຏ຺ຏນໍ ອຄມາສິ. ອໂສກມຫາຣາຊາປິ ມຫາໂພຘິວິໂຍຄທຸກ຺ຂິໂຕ ກນ຺ທິຕ຺ວາ ໂຣທິຕ຺ວາ ຍາວ ທສ຺ສນວິສຍໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ປຏິນິວຕ຺ຕິ.

ເທວານມ຺ປິຍຕິສ຺ໂສ ມຫາຣາຊາປິ ໂຂ ສຸມນສາມເຓຣສ຺ສ ວຈເນນ ມາຄສິຣມາສສ຺ສ ປຐມປາຏິປທທິວສໂຕ ປຠຸຕິ ອຸຕ຺ຕຣທ຺ວາຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ຊມ຺ພຸໂກລປຏ຺ຏນໍ ຕາວ ມຄ຺ຄໍ ໂສຘາເປຕ຺ວາ ອລງ຺ກາຣາເປຕ຺ວາ ນຄຣໂຕ ນິກ຺ຂມນທິວເສ ອຸຕ຺ຕຣທ຺ວາຣສມີເປ ສມຸທ຺ທສາລວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ຐິໂຕເຍວ ຕາຍ ວິຠູຕິຍາ ມຫາສມຸທ຺ເທ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍເຍວ ມຫາໂພຘິໍ ເຖຣສ຺ສ ອານຸຠາເວນ ທິສ຺ວາ ຕຸຏ຺ຐມານໂສ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ມຄ຺ຄໍ ປຎ຺ຈວຓ຺ເຓຫິ ປຸປ຺ເຜຫິ ໂອກິຣາເປນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣນ຺ຕເຣ ປຸປ຺ຜອຄ຺ຆິຍານິ ຐເປນ຺ໂຕ ເອກາເຫເນວ ຊມ຺ພຸໂກລປຏ຺ຏນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສພ຺ພຕາຬາວຈຣປຣິວຸໂຕ ປຸປ຺ຜຘູມຄນ຺ຘວາສາທີຫິ ປູຊຍມາໂນ ຄລປ຺ປມາຓໍ ອຸທກໍ ໂອຣຸຍ຺ຫ ‘‘ອາຄໂຕ ວຕເຣ, ທສພລສ຺ສ ສຣສຣໍສິຊາລວິສ຺ສຊ຺ຊນໂກ ມຫາໂພຘິຣຸກ຺ໂຂ’’ຕິ ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ມຫາໂພຘິໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕມງ຺ເຄ ສິຣສ຺ມິໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ມຫາໂພຘິໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ອາຄເຕຫິ ໂສຬສຫິ ຊາຕິສມ຺ປນ຺ນກຸເລຫິ ສທ຺ຘິໍ ສມຸທ຺ທໂຕ ປຈ຺ຈຸຕ຺ຕຣິຕ຺ວາ ສມຸທ຺ທຕີເຣ ມຫາໂພຘິໍ ຐເປຕ຺ວາ ຕີຓິ ທິວສານິ ສກລຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປຣຊ຺ເຊນ ປູເຊສິ, ໂສຬສນ຺ນໍ ຊາຕິສມ຺ປນ຺ນກຸລານໍ ຣຊ຺ຊໍ ວິຈາເຣສິ. ອຖ ຈຕຸຕ຺ເຖ ທິວເສ ມຫາໂພຘິໍ ອາທາຍ ອຸຬາຣໍ ປູຊໍ ກຸຣຸມາໂນ ອນຸປຸພ຺ເພນ ອນຸຣາຘປຸຣໍ ສມ຺ປຕ຺ໂຕ. ອນຸຣາຘປຸເຣປິ ມຫາສກ຺ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ຈາຕຸທ຺ທສີທິວເສ ວຑ຺ຒມານກຈ຺ຉາຍາຍ ມຫາໂພຘິໍ ອຸຕ຺ຕຣທ຺ວາເຣນ ປເວເສຕ຺ວາ ນຄຣມຊ຺ເຌນ ອຕິຫຣນ຺ໂຕ ທກ຺ຂິຓທ຺ວາເຣນ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ທກ຺ຂິຓທ຺ວາຣໂຕ ປຎ຺ຈຘນຸສຕິເກ ຐາເນ ຍຕ຺ຖ ອມ຺ຫາກໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິສີທິ, ປຸຣິມກາ ຈ ຕໂຍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ ສມາປຕ຺ຕິໍ ອປ຺ເປຕ຺ວາ ນິສີທິໍສຸ, ຍຕ຺ຖ ກກຸສນ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ມຫາສິຣີສໂພຘິ, ໂກນາຄມນສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຸທຸມ຺ພຣໂພຘິ, ກສ຺ສປສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຈ ນິຄ຺ໂຣຘໂພຘິ ປຕິຏ຺ຐາສິ, ຕສ຺ມິໍ ມຫາເມຆວນຸຍ຺ຍານສ຺ສ ຕິລກຠູເຕ ສຸມນສາມເຓຣສ຺ສ ວຈເນນ ປຐມເມວ ກຕຠູມິປຣິກມ຺ເມ ຣາຊວຕ຺ຖຸທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐກຏ຺ຐາເນ ມຫາໂພຘິໍ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ.

ກຖໍ? ຕານິ ກິຣ ໂພຘິໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ອາຄຕານິ ໂສຬສ ຊາຕິສມ຺ປນ຺ນກຸລານິ ຣາຊເວສໍ ຄຓ຺ຫິໍສຸ. ຣາຊາ ໂທວາຣິກເວສໍ ຄຓ຺ຫິ. ໂສຬສ ກຸລານິ ມຫາໂພຘິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ໂອໂຣປຍິໍສຸ. ມຫາໂພຘິ ເຕສໍ ຫຕ຺ຖໂຕ ມຸຕ຺ຕສມນນ຺ຕຣເມວ ອສີຕິຫຕ຺ຖປ຺ປມາຓໍ ເວຫາສໍ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ຉພ຺ພຓ຺ຓຣໍສິໂຍ ມຸຎ຺ຈິ. ຣໍສິໂຍ ສກລທີປໍ ປຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ອຸປຣິ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກໍ ອາຫຈ຺ຈ ອຏ຺ຐໍສຸ. ມຫາໂພຘິປາຏິຫາຣິຍໍ ທິສ຺ວາ ສຎ຺ຊາຕປ຺ປສາທານິ ທສປຸຣິສສຫສ຺ສານິ ອນຸປຸພ຺ພວິປສ຺ສນໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິໍສຸ. ຍາວ ສູຣິຍຕ຺ຖງ຺ຄມາ ມຫາໂພຘິ ອນ຺ຕລິກ຺ເຂ ອຏ຺ຐາສິ. ອຕ຺ຖງ຺ຄມິເຕ ປນ ສູຣິເຍ ໂຣຫິຓິນກ຺ຂຕ຺ເຕນ ປຖວິຍໍ ປຕິຏ຺ຐາສິ. ສຫ ໂພຘິປຕິຏ຺ຐານາ ອຸທກປຣິຍນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ມຫາປຖວີ ອກມ຺ປິ. ປຕິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຈ ປນ ມຫາໂພຘິ ສຕ຺ຕ ທິວສານິ ຫິມຄພ຺ເຠ ສນ຺ນິສີທິ. ໂລກສ຺ສ ອທສ຺ສນໍ ອຄມາສິ. ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ວິຄຕວລາຫກໍ ນຠໍ ອໂຫສິ. ຉພ຺ພຓ຺ຓຣໍສິໂຍ ຊລນ຺ຕາ ວິປ຺ຜຸຣນ຺ຕາ ນິຈ຺ຉຣິໍສຸ. ມຫາໂພຘິສ຺ສ ຂນ຺ໂຘ ຈ ສາຂາໂຍ ຈ ປຕ຺ຕານິ ຈ ປຎ຺ຈ ຜລານິ ຈ ທສ຺ສິໍສຸ. ມຫິນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ຈ ສງ຺ຆມິຕ຺ຕຕ຺ເຖຣີ ຈ ຣາຊາ ຈ ສປຣິວາຣາ ມຫາໂພຘິຏ຺ຐານເມວ ອຄມໍສຸ. ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຈ ສພ຺ເພ ທີປວາສິໂນ ສນ຺ນິປຕິໍສຸ. ເຕສໍ ປສ຺ສນ຺ຕານໍເຍວ ອຸຕ຺ຕຣສາຂໂຕ ເອກໍ ຜລໍ ປຈ຺ຈິຕ຺ວາ ສາຂໂຕ ມຸຈ຺ຈິ. ເຖໂຣ ຫຕ຺ຖໍ ອຸປນາເມສິ. ຜລໍ ເຖຣສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ປຕິຏ຺ຐາສິ. ຕໍ ເຖໂຣ ‘‘ໂຣປຍ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ ຣຎ຺ໂຎ ອທາສິ. ຣາຊາ ຄເຫຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓກຏາເຫ ມຘຸຣປໍສຸໍ ອາກິຣິຕ຺ວາ ຄນ຺ຘກລລໍ ປູເຣຕ຺ວາ ໂຣເປຕ຺ວາ ມຫາໂພຘິອາສນ຺ນຏ຺ຐາເນ ຐເປສິ. ສພ຺ເພສໍ ປສ຺ສນ຺ຕານໍເຍວ ຈຕຸຫຕ຺ຖປ຺ປມາຓາ ອຏ຺ຐ ຕຣຸຓໂພຘິຣຸກ຺ຂາ ອຸຏ຺ຐຫິໍສຸ. ຣາຊາ ຕໍ ອຈ຺ຉຣິຍໍ ທິສ຺ວາ ອຏ຺ຐ ຕຣຸຓໂພຘິຣຸກ຺ເຂ ເສຕຈ຺ຉຕ຺ເຕນ ປູເຊຕ຺ວາ ອຠິເສກໍ ອທາສິ. ຕໂຕ ເອກໍ ໂພຘິຣຸກ຺ຂໍ ອາຄມນກາເລ ມຫາໂພຘິນາ ປຐມປຕິຏ຺ຐິໂຕກາເສ ຊມ຺ພຸໂກລປຏ຺ຏເນ ໂຣປຍິໍສຸ, ເອກໍ ຕວກ຺ກພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຄາມທ຺ວາເຣ, ເອກໍ ຖູປາຣາເມ, ເອກໍ ອິສ຺ສຣນິມ຺ມານວິຫາເຣ, ເອກໍ ປຐມເຈຕິຍຏ຺ຐາເນ, ເອກໍ ເຈຕິຍປພ຺ພເຕ, ເອກໍ ໂຣຫຓຊນປທມ຺ຫິ ກາຊຣຄາເມ, ເອກໍ ໂຣຫຓຊນປທມ຺ຫິເຍວ ຈນ຺ທນຄາເມ. ອິຕເຣສໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ຜລານໍ ພີເຊຫິ ຊາເຕ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສ ໂພຘິຕຣຸເຓ ໂຍຊນິຍອາຣາເມສຸ ປຕິຏ຺ຐາເປສຸໍ.

ເອວໍ ປຸຕ຺ຕນຕ຺ຕຸປຣມ຺ປຣາຍ ສມນ຺ຕາ ທີປວາສີນໍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍ ປຕິຏ຺ຐິເຕ ທສພລສ຺ສ ຘມ຺ມຘຊຠູເຕ ມຫາໂພຘິມ຺ຫິ ອນຸຬາ ເທວີ ປຎ຺ຈຫິ ກຎ຺ຎາສເຕຫິ ປຎ຺ຈຫິ ຈ ອນ຺ເຕປຸຣິກາສເຕຫີຕິ ມາຕຸຄາມສຫສ຺ເສນ ສທ຺ຘິໍ ສງ຺ຆມິຕ຺ຕຕ຺ເຖຣິຍາ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ນຈິຣສ຺ເສວ ສປຣິວາຣາ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐາສິ. ອຣິຏ຺ໂຐປິ ໂຂ ຣຎ຺ໂຎ ຠາຄິເນຍ຺ໂຍ ປຎ຺ຈຫິ ປຸຣິສສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ນຈິຣສ຺ເສວ ສປຣິວາໂຣ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐາສິ.

ອເຖກທິວສໍ ຣາຊາ ມຫາໂພຘິໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເຖເຣນ ສທ຺ຘິໍ ຖູປາຣາມໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ຕສ຺ສ ໂລຫປາສາທຏ຺ຐານໍ ສມ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ປຸຣິສາ ປຸປ຺ຜານິ ອຠິຫຣິໍສຸ. ຣາຊາ ເຖຣສ຺ສ ປຸປ຺ຜານິ ອທາສິ. ເຖໂຣ ປຸປ຺ເຜຫິ ໂລຫປາສາທຏ຺ຐານໍ ປູເຊສິ. ປຸປ຺ເຜສຸ ຠູມິຍໍ ປຕິຕມຕ຺ເຕສຸ ມຫາຠູມິຈາໂລ ອໂຫສິ. ຣາຊາ ‘‘ກສ຺ມາ, ຠນ຺ເຕ, ຠູມິ ຈລິຕາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອິສ຺ມິໍ, ມຫາຣາຊ, ໂອກາເສ ສງ຺ຆສ຺ສ ອນາຄເຕ ອຸໂປສຖາຄາຣໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ເສຕໍ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ.

ຣາຊາ ປຸນ ເຖເຣນ ສທ຺ຘິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອມ຺ພງ຺ຄຓຏ຺ຐານໍ ປຕ຺ໂຕ. ຕຕ຺ຖສ຺ສ ວຓ຺ຓຄນ຺ຘສມ຺ປນ຺ນໍ ອຕິມຘຸຣຣສໍ ເອກໍ ອມ຺ພປກ຺ກໍ ອາຫຣີຍິຕ຺ຖ. ຣາຊາ ຕໍ ເຖຣສ຺ສ ປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍ ອທາສິ. ເຖໂຣ ຕຕ຺ເຖວ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ເອຕ຺ເຖວ ໂຣເປຖາ’’ຕິ ອາຫ. ຣາຊາ ຕໍ ອມ຺ພຏ຺ຐິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ໂຣເປຕ຺ວາ ອຸທກໍ ອາສິຎ຺ຈິ. ສຫ ອມ຺ພພີຊໂຣປເນນ ປຖວີ ອກມ຺ປິ. ຣາຊາ ‘‘ກສ຺ມາ, ຠນ຺ເຕ, ປຖວີ ກມ຺ປິຕ຺ຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອິມສ຺ມິໍ, ມຫາຣາຊ, ໂອກາເສ ສງ຺ຆສ຺ສ ອນາຄເຕ ‘ອມ຺ພງ຺ຄຓໍ’ ນາມ ສນ຺ນິປາຕຏ຺ຐານໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ເສຕໍ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ.

ຣາຊາ ຕຕ຺ຖ ອຏ຺ຐ ປຸປ຺ຜມຸຏ຺ຐິໂຍ ໂອກິຣິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປຸນ ເຖເຣນ ສທ຺ຘິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ມຫາເຈຕິຍຏ຺ຐານໍ ປຕ຺ໂຕ. ຕຕ຺ຖສ຺ສ ປຸຣິສາ ຈມ຺ປກປຸປ຺ຜານິ ອຠິຫຣິໍສຸ. ຕານິ ຣາຊາ ເຖຣສ຺ສ ອທາສິ. ເຖໂຣ ມຫາເຈຕິຍຏ຺ຐານໍ ປຸປ຺ເຜຫິ ປູເຊຕ຺ວາ ວນ຺ທິ. ຕາວເທວ ມຫາປຖວີ ສງ຺ກມ຺ປິ. ຣາຊາ ‘‘ກສ຺ມາ, ຠນ຺ເຕ, ປຖວີ ກມ຺ປິຕ຺ຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອິມສ຺ມິໍ, ມຫາຣາຊ, ໂອກາເສ ອນາຄເຕ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອສທິໂສ ມຫາຖູໂປ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ເສຕໍ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ອຫເມວ ກໂຣມິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ອລໍ, ມຫາຣາຊ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ອຎ຺ຎໍ ພຫຸກມ຺ມໍ ອຕ຺ຖິ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ປນ ນຕ຺ຕາ ທຸຏ຺ຐຄາມຓີ ອຠໂຍ ນາມ ກາເຣສ຺ສຕີ’’ຕິ. ອຖ ຣາຊາ ‘‘ສເຈ, ຠນ຺ເຕ, ມຍ຺ຫໍ ນຕ຺ຕາ ກຣິສ຺ສຕິ, ກຕໍເຍວ ມຍາ’’ຕິ ທ຺ວາທສຫຕ຺ຖໍ ປາສາຓຕ຺ຖມ຺ຠໍ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ‘‘ເທວານມ຺ປິຍຕິສ຺ສສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ນຕ຺ຕາ ທຸຏ຺ຐຄາມຓີ ອຠໂຍ ນາມ ອິມສ຺ມິໍ ປເທເສ ຖູປໍ ກໂຣຕູ’’ຕິ ອກ຺ຂຣານິ ລິຂາເປຕ຺ວາ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເຖຣໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ປຕິຏ຺ຐິຕໍ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີເປ ສາສນ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ປຕິຏ຺ຐິຕໍ, ມຫາຣາຊ, ສາສນໍ; ມູລານິ ປນສ຺ສ ນ ຕາວ ໂອຕຣນ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ກທາ ປນ, ຠນ຺ເຕ ມູລານິ ໂອຕິຓ຺ຓານິ ນາມ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ? ‘‘ຍທາ, ມຫາຣາຊ, ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປການໍ ມາຕາປິຕູນໍ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີເປ ຊາໂຕ ທາຣໂກ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີເປ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປມ຺ຫິເຍວ ວິນຍໍ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີເປ ວາເຈສ຺ສຕິ, ຕທາ ສາສນສ຺ສ ມູລານິ ໂອຕິຓ຺ຓານິ ນາມ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ອຕ຺ຖິ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ເອທິໂສ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ? ‘‘ອຕ຺ຖິ, ມຫາຣາຊ, ມຫາອຣິຏ຺ໂຐ ຠິກ຺ຂຸ ປຏິພໂລ ເອຕສ຺ມິໍ ກມ຺ເມ’’ຕິ. ‘‘ມຍາ ເອຕ຺ຖ, ຠນ຺ເຕ, ກິໍ ກຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ມຓ຺ຑປໍ, ມຫາຣາຊ, ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ຣາຊາ ເມຆວຓ຺ຓາຠຍສ຺ສ ອມຈ຺ຈສ຺ສ ປຣິເວຓຏ຺ຐາເນ ມຫາສງ຺ຄີຕິກາເລ ອຊາຕສຕ຺ຕຸມຫາຣາເຊນ ກຕມຓ຺ຑປປ຺ປກາຣໍ ຣາຊານຸຠາເວນ ມຓ຺ຑປໍ ກາເຣຕ຺ວາ ສພ຺ພຕາຬາວຈເຣ ສກສກສິປ຺ເປສຸ ປໂຍເຊຕ຺ວາ ‘‘ສາສນສ຺ສ ມູລານິ ໂອຕຣນ຺ຕານິ ປສ຺ສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອເນກປຸຣິສສຫສ຺ສປຣິວຸໂຕ ຖູປາຣາມໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ.

ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຖູປາຣາເມ ອຏ຺ຐສຏ຺ຐິ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສານິ ສນ຺ນິປຕິໍສຸ. ມຫາມຫິນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອາສນໍ ທກ຺ຂິຓາຠິມຸຂໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ມຫາອຣິຏ຺ຐຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຘມ຺ມາສນໍ ອຸຕ຺ຕຣາຠິມຸຂໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຖ ໂຂ ມຫາອຣິຏ຺ຐຕ຺ເຖໂຣ ມຫິນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ອຊ຺ຌິຏ຺ໂຐ ອຕ຺ຕໂນ ອນຸຣູເປນ ປຕ຺ຕານຸກ຺ກເມນ ຘມ຺ມາສເນ ນິສີທິ. ມຫິນ຺ທຕ຺ເຖຣປມຸຂາ ອຏ຺ຐສຏ຺ຐິ ມຫາເຖຣາ ຘມ຺ມາສນໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ນິສີທິໍສຸ. ຣຎ຺ໂຎປິ ກນິຏ຺ຐຠາຕາ ມຕ຺ຕາຠຍຕ຺ເຖໂຣ ນາມ ‘‘ຘຸຣຄ຺ຄາໂຫ ຫຸຕ຺ວາ ວິນຍໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຎ຺ຈຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ມຫາອຣິຏ຺ຐຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຘມ຺ມາສນເມວ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ນິສີທິ. ອວເສສາປິ ຠິກ຺ຂູ ສຣາຊິກາ ຈ ປຣິສາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕາສເນ ນິສີທິໍສຸ.

ອຖາຍສ຺ມາ ມຫາອຣິຏ຺ຐຕ຺ເຖໂຣ ເຕນ ສມເຍນ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ວິຫຣຕິ ນເຬຣຸປຸຈິມນ຺ທມູເລຕິ ວິນຍນິທານໍ ອຠາສິ. ຠາສິເຕ ຈ ປນາຍສ຺ມຕາ ອຣິຏ຺ຐຕ຺ເຖເຣນ ວິນຍນິທາເນ ອາກາສໍ ມຫາວິຣວໍ ຣວິ. ອກາລວິຊ຺ຊຸລຕາ ນິຈ຺ຉຣິໍສຸ. ເທວຕາ ສາຘຸກາຣໍ ອທໍສຸ. ມຫາປຖວີ ອຸທກປຣິຍນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ສງ຺ກມ຺ປິ. ເອວໍ ອເນເກສຸ ປາຏິຫາຣິເຍສຸ ວຕ຺ຕມາເນສຸ ອາຍສ຺ມາ ອຣິຏ຺ຐຕ຺ເຖໂຣ ມຫາມຫິນ຺ທປມຸເຂຫິ ອຏ຺ຐສຏ຺ຐິຍາ ປຈ຺ເຈກຄຓີຫິ ຂີຓາສວມຫາເຖເຣຫິ ຕທຎ຺ເຎຫິ ຈ ອຏ຺ຐສຏ຺ຐິຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ເສຫິ ປຣິວຸໂຕ ປຐມກຕ຺ຕິກປວາຣຓາທິວເສ ຖູປາຣາມວິຫາຣມຊ຺ເຌ ສຕ຺ຖຸ ກຣຸຓາຄຸຓທີປກໍ ຠຄວໂຕ ອນຸສິຏ຺ຐິກຣານໍ ກາຍກມ຺ມວຈີກມ຺ມວິປ຺ຜນ຺ທິຕວິນຍນໍ ວິນຍປິຏກໍ ປກາເສສິ. ປກາເສຕ຺ວາ ຈ ຍາວຕາຍຸກໍ ຕິຏ຺ຐມາໂນ ພຫູນໍ ວາເຈຕ຺ວາ ພຫູນໍ ຫທເຍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ປຣິນິພ຺ພາຍິ. ເຕປິ ໂຂ ມຫາມຫິນ຺ທປ຺ປມຸຂາ ຕສ຺ມິໍ ສມາຄເມ –

‘‘ອຏ຺ຐສຏ຺ຐິ ມຫາເຖຣາ, ຘຸຣຄ຺ຄາຫາ ສມາຄຕາ;

ປຈ຺ເຈກຄຓິໂນ ສພ຺ເພ, ຘມ຺ມຣາຊສ຺ສ ສາວກາ.

‘‘ຂີຓາສວາ ວສິປ຺ປຕ຺ຕາ, ເຕວິຊ຺ຊາ ອິທ຺ຘິໂກວິທາ;

ອຸຕ຺ຕມຕ຺ຖມຠິຎ຺ຎາຍ, ອນຸສາສິໍສຸ ຣາຊິໂນ.

‘‘ອາໂລກໍ ທສ຺ສຍິຕ຺ວານ, ໂອຠາເສຕ຺ວາ ມຫິໍ ອິມໍ;

ຊລິຕ຺ວາ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ຘາວ, ນິພ຺ພາຍິໍສຸ ມເຫສໂຍ’’.

ເຕສໍ ປຣິນິພ຺ພານໂຕ ອປຣຠາເຄ ອຎ຺ເຎປິ ເຕສໍ ເຖຣານໍ ອນ຺ເຕວາສິກາ ຕິສ຺ສທຕ຺ຕກາຬສຸມນ-ທີຆສຸມນາທໂຍ ຈ ມຫາອຣິຏ຺ຐຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອນ຺ເຕວາສິກາ, ອນ຺ເຕວາສິການໍ ອນ຺ເຕວາສິກາ ຈາຕິ ເອວໍ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາ ອິມໍ ວິນຍປິຏກໍ ຍາວຊ຺ຊຕນາ ອາເນສຸໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ຕຕິຍສງ຺ຄຫໂຕ ປນ ອຸທ຺ຘໍ ອິມໍ ທີປໍ ມຫິນ຺ທາທີຫິ ອາຠຕໍ, ມຫິນ຺ທໂຕ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ກຎ຺ຈິ ກາລໍ ອຣິຏ຺ຐຕ຺ເຖຣາທີຫິ ອາຠຕໍ, ຕໂຕ ຍາວຊ຺ຊຕນາ ເຕສໍເຍວ ອນ຺ເຕວາສິກປຣມ຺ປຣຠູຕາຍ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາຍ ອາຠຕ’’ນ຺ຕິ.

ກຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ? ເຍສໍ ປາຬິໂຕ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ຈ ອນູນໍ ວຕ຺ຕຕິ, ມຓິຆເຏ ປກ຺ຂິຕ຺ຕເຕລມິວ ອີສກມ຺ປິ ນ ປຄ຺ຆຣຕິ, ເອວຣູເປສຸ ອຘິມຕ຺ຕສຕິ-ຄຕິ-ຘິຕິ-ມນ຺ເຕສຸ ລຊ຺ຊີສຸ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈເກສຸ ສິກ຺ຂາກາເມສຸ ປຸຄ຺ຄເລສຸ ປຕິຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ມາ ວິນຍປຕິຏ຺ຐາປນຕ຺ຖໍ ວິນຍປຣິຍຕ຺ຕິຍາ ອານິສໍສໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ສິກ຺ຂາກາເມນ ຠິກ຺ຂຸນາ ວິນໂຍ ປຣິຍາປຸຓິຕພ຺ໂພ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ວິນຍປຣິຍຕ຺ຕິຍາ ອານິສໍໂສ – ວິນຍປຣິຍຕ຺ຕິກຸສໂລ ຫິ ປຸຄ຺ຄໂລ ສາສເນ ປຏິລທ຺ຘສທ຺ຘານໍ ກຸລປຸຕ຺ຕານໍ ມາຕາປິຕຸຏ຺ຐານິໂຍ ໂຫຕິ, ຕທາຍຕ຺ຕາ ຫິ ເນສໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ອຸປສມ຺ປທາ ວຕ຺ຕານຸວຕ຺ຕປຏິປຕ຺ຕິ ອາຈາຣໂຄຈຣກຸສລຕາ. ອປິ ຈສ຺ສ ວິນຍປຣິຍຕ຺ຕິໍ ນິສ຺ສາຍ ອຕ຺ຕໂນ ສີລກ຺ຂນ຺ໂຘ ສຸຄຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ ສຸຣກ຺ຂິໂຕ; ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈປກຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຏິສຣຓໍ ໂຫຕິ; ວິສາຣໂທ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ໂວຫຣຕິ; ປຈ຺ຈຕ຺ຖິເກ ສຫຘມ຺ເມນ ສຸນິຄ຺ຄຫິຕໍ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ; ສທ຺ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຍາ ປຏິປນ຺ໂນ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ – ‘‘ປຎ຺ຈິເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ອານິສໍສາ ວິນຍຘເຣ ປຸຄ຺ຄເລ; ອຕ຺ຕໂນ ສີລກ຺ຂນ຺ໂຘ ສຸຄຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ ສຸຣກ຺ຂິໂຕ…ເປ… ສທ຺ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຍາ ປຏິປນ຺ໂນ ໂຫຕີ’’ຕິ (ປຣິ. ໓໒໕).

ເຍ ຈາປິ ສໍວຣມູລກາ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ວຸຕ຺ຕາ ຠຄວຕາ, ວິນຍຘໂຣ ປຸຄ຺ຄໂລ ເຕສໍ ທາຍາໂທ; ວິນຍມູລກຕ຺ຕາ ເຕສໍ ຘມ຺ມານໍ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຫຕໍ ຠຄວຕາ – ‘‘ວິນໂຍ ສໍວຣຕ຺ຖາຍ, ສໍວໂຣ ອວິປ຺ປຏິສາຣຕ຺ຖາຍ, ອວິປ຺ປຏິສາໂຣ ປາໂມຊ຺ຊຕ຺ຖາຍ, ປາໂມຊ຺ຊໍ ປີຕຕ຺ຖາຍ, ປີຕິ ປສ຺ສທ຺ຘຕ຺ຖາຍ, ປສ຺ສທ຺ຘິ ສຸຂຕ຺ຖາຍ, ສຸຂໍ ສມາຘຕ຺ຖາຍ, ສມາຘິ ຍຖາຠູຕຎາຓທສ຺ສນຕ຺ຖາຍ, ຍຖາຠູຕຎາຓທສ຺ສນໍ ນິພ຺ພິທຕ຺ຖາຍ, ນິພ຺ພິທາ ວິຣາຄຕ຺ຖາຍ, ວິຣາໂຄ ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຖາຍ, ວິມຸຕ຺ຕິ ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນຕ຺ຖາຍ, ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນໍ ອນຸປາທາປຣິນິພ຺ພານຕ຺ຖາຍ. ເອຕທຕ຺ຖາ ກຖາ, ເອຕທຕ຺ຖາ ມນ຺ຕນາ, ເອຕທຕ຺ຖາ ອຸປນິສາ, ເອຕທຕ຺ຖໍ ໂສຕາວຘານໍ – ຍທິທໍ ອນຸປາທາຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວິໂມກ຺ໂຂ’’ຕິ (ປຣິ. ໓໖໖). ຕສ຺ມາ ວິນຍປຣິຍຕ຺ຕິຍາ ອາໂຍໂຄ ກຣຓີໂຍຕິ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ ຍາ ສາ ວິນຍສໍວຓ຺ຓນຕ຺ຖໍ ມາຕິກາ ຐປິຕາ ຕຕ຺ຖ –

‘‘ວຸຕ຺ຕໍ ເຍນ ຍທາ ຍສ຺ມາ, ຘາຣິຕໍ ເຍນ ຈາຠຕໍ;

ຍຕ຺ຖປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕໍ ເຈຕເມຕໍ, ວຕ຺ວາ ວິຘິໍ ຕໂຕ’’ຕິ.

ອິມິສ຺ສາ ຕາວ ຄາຖາຍ ອຕ຺ໂຖ ປກາສິໂຕ ວິນຍສ຺ສ ຈ ພາຫິຣນິທານວຓ຺ຓນາ ຍຖາຘິປ຺ປາຍໍ ສໍວຓ຺ຓິຕາ ໂຫຕີຕິ.

ຕຕິຍສງ຺ຄີຕິກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ພາຫິຣນິທານກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາ

໑. ອິທານິ

‘‘ເຕນາຕິອາທິປາຐສ຺ສ, ອຕ຺ຖໍ ນານປ຺ປກາຣໂຕ;

ທສ຺ສຍນ຺ໂຕ ກຣິສ຺ສາມິ, ວິນຍສ຺ສຕ຺ຖວຓ຺ຓນ’’ນ຺ຕິ.

ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເຕນ ສມເຍນ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາຕິອາທີນໍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນໍ ກຣິສ຺ສາມິ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ເຕນາຕິ ອນິຍມນິທ຺ເທສວຈນໍ. ຕສ຺ສ ສຣູເປນ ອວຸຕ຺ເຕນປິ ອປຣຠາເຄ ອຕ຺ຖໂຕ ສິທ຺ເຘນ ເຍນາຕິ ອິມິນາ ວຈເນນ ປຏິນິທ຺ເທໂສ ກາຕພ຺ໂພ. ອປຣຠາເຄ ຫິ ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາຈນເຫຕຸຠູໂຕ ອາຍສ຺ມໂຕ ສາຣິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິວິຕກ຺ໂກ ສິທ຺ໂຘ. ຕສ຺ມາ ເຍນ ສມເຍນ ໂສ ປຣິວິຕກ຺ໂກ ອຸທປາທິ, ເຕນ ສມເຍນ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ວິຫຣຕີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຍຎ຺ຫິ ສພ຺ພສ຺ມິມ຺ປິ ວິນເຍ ຍຸຕ຺ຕິ, ຍທິທໍ ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ‘‘ເຕນາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປຸພ຺ເພ ວາ ປຈ຺ຉາ ວາ ອຕ຺ຖໂຕ ສິທ຺ເຘນ ‘‘ເຍນາ’’ຕິ ອິມິນາ ວຈເນນ ປຏິນິທ຺ເທໂສ ກາຕພ຺ໂພຕິ.

ຕຕ຺ຣິທໍ ມຸຂມຕ຺ຕນິທສ຺ສນໍ – ‘‘ເຕນ ຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂູນໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປສ຺ສາມິ, ເຍນ ສຸທິນ຺ໂນ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວິ; ຍສ຺ມາ ປຏິເສວິ, ຕສ຺ມາ ປຎ຺ຎເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອວໍ ຕາວ ປຸພ຺ເພ ອຕ຺ຖໂຕ ສິທ຺ເຘນ ເຍນາຕິ ອິມິນາ ວຈເນນ ປຏິນິທ຺ເທໂສ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ເຕນ ສມເຍນ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ ຣາຊຄເຫ ວິຫຣຕິ, ເຍນ ສມເຍນ ຘນິໂຍ ກຸມ຺ຠກາຣປຸຕ຺ໂຕ ຣຎ຺ໂຎ ທາຣູນິ ອທິນ຺ນໍ ອາທິຍີຕິ ເອວໍ ປຈ຺ຉາ ອຕ຺ຖໂຕ ສິທ຺ເຘນ ເຍນາຕິ ອິມິນາ ວຈເນນ ປຏິນິທ຺ເທໂສ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ເຕນາຕິ ວຈນສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ. ສມເຍນາຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ສມຍສທ຺ໂທ ຕາວ –

ສມວາເຍ ຂເຓ ກາເລ, ສມູເຫ ເຫຕຸ-ທິຏ຺ຐິສຸ;

ປຏິລາເຠ ປຫາເນ ຈ, ປຏິເວເຘ ຈ ທິສ຺ສຕິ.

ຕຖາ ຫິສ຺ສ – ‘‘ອປ຺ເປວ ນາມ ສ຺ເວປິ ອຸປສງ຺ກເມຍ຺ຍາມ ກາລຎ຺ຈ ສມຍຎ຺ຈ ອຸປາທາຍາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໔໔໗) ເອວມາທີສຸ ສມວາໂຍ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ເອໂກວ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຂໂຓ ຈ ສມໂຍ ຈ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາສາຍາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໘.໒໙) ເອວມາທີສຸ ຂໂຓ. ‘‘ອຸຓ຺ຫສມໂຍ ປຣິຬາຫສມໂຍ’’ຕິ (ປາຈິ. ໓໕໘) ເອວມາທີສຸ ກາໂລ. ‘‘ມຫາສມໂຍ ປວນສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທີສຸ ສມູໂຫ. ‘‘ສມໂຍປິ ໂຂ ເຕ, ຠທ຺ທາລິ, ອປ຺ປຏິວິທ຺ໂຘ ອໂຫສິ – ‘ຠຄວາ ໂຂ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ, ຠຄວາປິ ມໍ ຊານິສ຺ສຕິ – ຠທ຺ທາລິ ນາມ ຠິກ຺ຂຸ ສຕ຺ຖຸສາສເນ ສິກ຺ຂາຍ ອປຣິປູຣກາຣີ’ຕິ ອຍມ຺ປິ ໂຂ ເຕ, ຠທ຺ທາລິ, ສມໂຍ ອປ຺ປຏິວິທ຺ໂຘ ອໂຫສີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໑໓໕) ເອວມາທີສຸ ເຫຕຸ. ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອຸຄ຺ຄຫມາໂນ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ສມຓມຸຓ຺ຑິກາປຸຕ຺ໂຕ ສມຍປ຺ປວາທເກ ຕິນ຺ທຸກາຈີເຣ ເອກສາລເກ ມລ຺ລິກາຍ ອາຣາເມ ປຏິວສຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໒໖໐) ເອວມາທີສຸ ທິຏ຺ຐິ.

‘‘ທິຏ຺ເຐ ຘມ຺ເມ ຈ ໂຍ ອຕ຺ໂຖ, ໂຍ ຈຕ຺ໂຖ ສມ຺ປຣາຍິໂກ;

ອຕ຺ຖາຠິສມຍາ ຘີໂຣ, ປຓ຺ຑິໂຕຕິ ປວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໑໒໙);

ເອວມາທີສຸ ປຏິລາໂຠ. ‘‘ສມ຺ມາ ມານາຠິສມຍາ ອນ຺ຕມກາສິ ທຸກ຺ຂສ຺ສາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໘) ເອວມາທີສຸ ປຫານໍ. ‘‘ທຸກ຺ຂສ຺ສ ປີຬນຏ຺ໂຐ ສງ຺ຂຕຏ຺ໂຐ ສນ຺ຕາປຏ຺ໂຐ ວິປຣິຓາມຏ຺ໂຐ ອຠິສມຍຏ຺ໂຐ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໒.໘) ເອວມາທີສຸ ປຏິເວໂຘ ອຕ຺ໂຖ. ອິຘ ປນສ຺ສ ກາໂລ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມາ ເຍນ ກາເລນ ອາຍສ຺ມໂຕ ສາຣິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາຈນເຫຕຸຠູໂຕ ປຣິວິຕກ຺ໂກ ອຸທປາທິ, ເຕນ ກາເລນາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ເອຕ຺ຖາຫ – ‘‘ອຖ ກສ຺ມາ ຍຖາ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ‘ເອກໍ ສມຍ’ນ຺ຕິ ອຸປໂຍຄວຈເນນ ນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ, ອຠິຘມ຺ເມ ຈ ‘ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ກາມາວຈຣ’ນ຺ຕິ ຠຸມ຺ມວຈເນນ, ຕຖາ ອກຕ຺ວາ ອິຘ ‘ເຕນ ສມເຍນາ’ຕິ ກຣຓວຈເນນ ນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ’’ຕິ? ຕຕ຺ຖ ຕຖາ, ອິຘ ຈ ອຎ຺ຎຖາ ອຕ຺ຖສມ຺ຠວໂຕ. ກຖໍ? ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ຕາວ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍຄຕ຺ໂຖ ສມ຺ຠວຕິ. ຍຎ຺ຫິ ສມຍໍ ຠຄວາ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລາທີນິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕານິ ເທເສສິ, ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ຕໍ ສມຍໍ ກຣຸຓາວິຫາເຣນ ວິຫາສິ; ຕສ຺ມາ ຕທຕ຺ຖໂຊຕນຕ຺ຖໍ ຕຕ຺ຖ ອຸປໂຍຄນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ. ອຠິຘມ຺ເມ ຈ ອຘິກຣຓຕ຺ໂຖ ຠາເວນຠາວລກ຺ຂຓຕ຺ໂຖ ຈ ສມ຺ຠວຕິ. ອຘິກຣຓຎ຺ຫິ ກາລຕ຺ໂຖ ສມູຫຕ຺ໂຖ ຈ ສມໂຍ, ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕານໍ ຜສ຺ສາທິຘມ຺ມານໍ ຂຓສມວາຍເຫຕຸສງ຺ຂາຕສ຺ສ ຈ ສມຍສ຺ສ ຠາເວນ ເຕສໍ ຠາໂວ ລກ຺ຂິຍຕິ. ຕສ຺ມາ ຕທຕ຺ຖໂຊຕນຕ຺ຖໍ ຕຕ຺ຖ ຠຸມ຺ມວຈເນນ ນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ. ອິຘ ປນ ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ ກຣຓຕ຺ໂຖ ຈ ສມ຺ຠວຕິ. ໂຍ ຫິ ໂສ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິສມໂຍ ສາຣິປຸຕ຺ຕາທີຫິປິ ທຸພ຺ພິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍ, ເຕນ ສມເຍນ ເຫຕຸຠູເຕນ ກຣຓຠູເຕນ ຈ ສິກ຺ຂາປທານິ ປຎ຺ຎາປຍນ຺ໂຕ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິເຫຕຸຎ຺ຈ ອເປກ຺ຂມາໂນ ຠຄວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວິຫາສິ; ຕສ຺ມາ ຕທຕ຺ຖໂຊຕນຕ຺ຖໍ ອິຘ ກຣຓວຈເນນ ນິທ຺ເທໂສ ກໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂຫຕິ ເຈຕ຺ຖ –

‘‘ອຸປໂຍເຄນ ຠຸມ຺ເມນ, ຕໍ ຕໍ ອຕ຺ຖມເປກ຺ຂິຍ;

ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສມໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ, ກຣເຓເນວ ໂສ ອິຘາ’’ຕິ.

ໂປຣາຓາ ປນ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ – ‘ເອກໍ ສມຍ’ນ຺ຕິ ວາ ‘ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ’ຕິ ວາ ‘ເຕນ ສມເຍນາ’ຕິ ວາ ອຠິລາປມຕ຺ຕເຠໂທ ເອສ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ຠຸມ຺ມເມວ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ລທ຺ຘິຍາ ‘‘ເຕນ ສມເຍນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ‘‘ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ’’ຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາຕິ ອິເມສໍ ປທານໍ ປຣໂຕ ອຕ຺ຖໍ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມ. ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ວິຫຣຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ເວຣຎ຺ຊາຕິ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ນຄຣສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ, ຕສ຺ສໍ ເວຣຎ຺ຊາຍໍ; ສມີປຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມວຈນໍ. ວິຫຣຕີຕິ ອວິເສເສນ ອິຣິຍາປຖທິພ຺ພພ຺ຣຫ຺ມອຣິຍວິຫາເຣສຸ ອຎ຺ຎຕຣວິຫາຣສມງ຺ຄີປຣິທີປນເມຕໍ, ອິຘ ປນ ຐານຄມນນິສຊ຺ຊາສຍນປ຺ປເຠເທສຸ ອິຣິຍາປເຖສຸ ອຎ຺ຎຕຣອິຣິຍາປຖສມາໂຍຄປຣິທີປນໍ, ເຕນ ຐິໂຕປິ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕປິ ນິສິນ຺ໂນປິ ສຍາໂນປິ ຠຄວາ ວິຫຣຕິຈ຺ເຈວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂສ ຫິ ເອກໍ ອິຣິຍາປຖພາຘນໍ ອຎ຺ເຎນ ອິຣິຍາປເຖນ ວິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອປຣິປຕນ຺ຕໍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ຫຣຕິ ປວຕ຺ເຕຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ວິຫຣຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ນເຬຣຸປຸຈິມນ຺ທມູເລຕິ ເອຕ຺ຖ ນເຬຣຸ ນາມ ຍກ຺ໂຂ, ປຸຈິມນ຺ໂທຕິ ນິມ຺ພຣຸກ຺ໂຂ, ມູລນ຺ຕິ ສມີປໍ. ອຍຎ຺ຫິ ມູລສທ຺ໂທ ‘‘ມູລານິ ອຸທ຺ຘເຣຍ຺ຍ ອນ຺ຕມໂສ ອຸສີຣນາຬິມຕ຺ຕານິປີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໑໙໕) -ອາທີສຸ ມູລມູເລ ທິສ຺ສຕິ. ‘‘ໂລໂຠ ອກຸສລມູລ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໐໕) -ອາທີສຸ ອສາຘາຣຓເຫຕຸມ຺ຫິ. ‘‘ຍາວ ມຊ຺ຌນ຺ຫິເກ ກາເລ ຉາຍາ ຜຣຕິ, ນິວາເຕ ປຓ຺ຓານິ ປຕນ຺ຕິ, ເອຕ຺ຕາວຕາ ຣຸກ຺ຂມູລ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ສມີເປ. ອິຘ ປນ ສມີເປ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ຕສ຺ມາ ນເຬຣຸຍກ຺ເຂນ ອຘິຄ຺ຄຫິຕສ຺ສ ປຸຈິມນ຺ທສ຺ສ ສມີເປຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ໂສ ກິຣ ປຸຈິມນ຺ໂທ ຣມຓີໂຍ ປາສາທິໂກ ອເນເກສໍ ຣຸກ຺ຂານໍ ອາຘິປຈ຺ຈໍ ວິຍ ກຸຣຸມາໂນ ຕສ຺ສ ນຄຣສ຺ສ ອວິທູເຣ ຄມນາຄມນສມ຺ປນ຺ເນ ຐາເນ ອໂຫສິ. ອຖ ຠຄວາ ເວຣຎ຺ຊໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຕິຣູເປ ຐາເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ສມີເປ ເຫຏ຺ຐາຠາເຄ ວິຫາສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ວິຫຣຕິ ນເຬຣຸປຸຈິມນ຺ທມູເລ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສິຍາ ຍທິ ຕາວ ຠຄວາ ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ວິຫຣຕິ, ‘‘ນເຬຣຸປຸຈິມນ຺ທມູເລ’’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ອຖ ຕຕ຺ຖ ວິຫຣຕິ, ‘‘ເວຣຎ຺ຊາຍ’’ນ຺ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ນ ຫິ ສກ຺ກາ ອຸຠຍຕ຺ຖ ເຕເນວ ສມເຍນ ອປຸພ຺ພໍ ອຈຣິມໍ ວິຫຣິຕຸນ຺ຕິ? ນ ໂຂ ປເນຕໍ ເອວໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ນນຸ ອໂວຈຸມ຺ຫ ‘‘ສມີປຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມວຈນ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ຍຖາ ຄງ຺ຄາຍມຸນາທີນໍ ສມີເປ ໂຄຍູຖານິ ຈຣນ຺ຕານິ ‘‘ຄງ຺ຄາຍ ຈຣນ຺ຕິ, ຍມຸນາຍ ຈຣນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ; ເອວມິຘາປິ ຍທິທໍ ເວຣຎ຺ຊາຍ ສມີເປ ນເຬຣຸປຸຈິມນ຺ທມູລໍ ຕຕ຺ຖ ວິຫຣນ຺ໂຕ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ວິຫຣຕິ ນເຬຣຸປຸຈິມນ຺ທມູເລ’’ຕິ. ໂຄຈຣຄາມນິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຫິສ຺ສ ເວຣຎ຺ຊາວຈນໍ. ປພ຺ພຊິຕານຸຣູປນິວາສນຏ຺ຐານນິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ນເຬຣຸປຸຈິມນ຺ທມູລວຈນໍ.

ຕຕ຺ຖ ເວຣຎ຺ຊາກິຕ຺ຕເນນ ອາຍສ຺ມາ ອຸປາລິຕ຺ເຖໂຣ ຠຄວໂຕ ຄຫຏ຺ຐານຸຄ຺ຄຫກຣຓໍ ທສ຺ເສຕິ, ນເຬຣຸປຸຈິມນ຺ທມູລກິຕ຺ຕເນນ ປພ຺ພຊິຕານຸຄ຺ຄຫກຣຓໍ, ຕຖາ ປຸຣິເມນ ປຈ຺ຈຍຄ຺ຄຫຓໂຕ ອຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍຄວິວຊ຺ຊນໍ, ປຈ຺ຉິເມນ ວຕ຺ຖຸກາມປ຺ປຫານໂຕ ກາມສຸຂລ຺ລິການຸໂຍຄວິວຊ຺ຊນຸປາຍທສ຺ສນໍ; ປຸຣິເມນ ຈ ຘມ຺ມເທສນາຠິໂຍຄໍ, ປຈ຺ຉິເມນ ວິເວກາຘິມຸຕ຺ຕິໍ; ປຸຣິເມນ ກຣຸຓາຍ ອຸປຄມນໍ, ປຈ຺ຉິເມນ ປຎ຺ຎາຍ ອປຄມນໍ; ປຸຣິເມນ ສຕ຺ຕານໍ ຫິຕສຸຂນິປ຺ຜາທນາຘິມຸຕ຺ຕຕໍ, ປຈ຺ຉິເມນ ປຣຫິຕສຸຂກຣເຓ ນິຣຸປເລປນໍ; ປຸຣິເມນ ຘມ຺ມິກສຸຂາປຣິຈ຺ຈາຄນິມິຕ຺ຕໍ ຜາສຸວິຫາຣໍ, ປຈ຺ຉິເມນ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມານຸໂຍຄນິມິຕ຺ຕໍ; ປຸຣິເມນ ມນຸສ຺ສານໍ ອຸປກາຣພຫຸລຕໍ, ປຈ຺ຉິເມນ ເທວຕານໍ; ປຸຣິເມນ ໂລເກ ຊາຕສ຺ສ ໂລເກ ສໍວຑ຺ຒຠາວໍ, ປຈ຺ຉິເມນ ໂລເກນ ອນຸປລິຕ຺ຕຕໍ; ປຸຣິເມນ ‘‘ເອກປຸຄ຺ຄໂລ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ພຫຸຊນຫິຕາຍ ພຫຸຊນສຸຂາຍ ໂລການຸກມ຺ປາຍ ອຕ຺ຖາຍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍ ເທວມນຸສ຺ສານໍ. ກຕໂມ ເອກປຸຄ຺ຄໂລ? ຕຖາຄໂຕ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໑໗໐) ວຈນໂຕ ຍທຕ຺ຖໍ ຠຄວາ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ຕທຕ຺ຖປຣິນິປ຺ຜາທນໍ, ປຈ຺ຉິເມນ ຍຕ຺ຖ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ຕທນຸຣູປວິຫາຣໍ. ຠຄວາ ຫິ ປຐມໍ ລຸມ຺ພິນີວເນ, ທຸຕິຍໍ ໂພຘິມຓ຺ເຑຕິ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣາຍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວເນເຍວ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ເຕນສ຺ສ ວເນເຍວ ວິຫາຣໍ ທສ຺ເສຕີຕິ ເອວມາທິນາ ນເຍເນຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ມຫຕາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ມຫຕາຕິ ຄຸຓມຫຕ຺ເຕນປິ ມຫຕາ; ສງ຺ຂ຺ຍາມຫຕ຺ເຕນປິ, ໂສ ຫິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ຄຸເຓຫິປິ ມຫາ ອໂຫສິ, ຍສ຺ມາ ໂຍ ຕຕ຺ຖ ປຈ຺ຉິມໂກ ໂສ ໂສຕາປນ຺ໂນ; ສງ຺ຂ຺ຍາຍປິ ມຫາ ປຎ຺ຈສຕສງ຺ຂ຺ຍຕ຺ຕາ. ຠິກ຺ຂູນໍ ສງ຺ເຆນ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ; ທິຏ຺ຐິສີລສາມຎ຺ຎສງ຺ຂາຕສງ຺ຆາເຕນ ສມຓຄເຓນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສທ຺ຘິນ຺ຕິ ເອກໂຕ. ປຎ຺ຈມຕ຺ເຕຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫີຕິ ປຎ຺ຈ ມຕ຺ຕາ ເອເຕສນ຺ຕິ ປຎ຺ຈມຕ຺ຕານິ. ມຕ຺ຕາຕິ ປມາຓໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕສ຺ມາ ຍຖາ ‘‘ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎູ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕໍ ຊານາຕິ, ປມາຓໍ ຊານາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ; ເອວມິຘາປິ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂຸສຕານໍ ປຎ຺ຈ ມຕ຺ຕາ ປຎ຺ຈປ຺ປມາຓນ຺ຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຠິກ຺ຂູນໍ ສຕານິ ຠິກ຺ຂຸສຕານິ, ເຕຫິ ປຎ຺ຈມຕ຺ເຕຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ. ເອເຕນ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ມຫຕາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິ’’ນ຺ຕິ, ເອຕ຺ຖ ຕສ຺ສ ມຫໂຕ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ສງ຺ຂ຺ຍາມຫຕ຺ຕໍ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ. ປຣໂຕ ປນສ຺ສ ‘‘ນິຣພ຺ພຸໂທ ຫິ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ນິຣາທີນໂວ ອປຄຕກາຬໂກ ສຸທ຺ໂຘ ສາເຣ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ. ອິເມສຎ຺ຫິ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂຸສຕານໍ ໂຍ ປຈ຺ຉິມໂກ ໂສ ໂສຕາປນ຺ໂນ’’ຕິ ວຈເນນ ຄຸຓມຫຕ຺ຕໍ ອາວິຠວິສ຺ສຕິ.

ອສ຺ໂສສິ ໂຂ ເວຣຎ຺ໂຊ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓຕິ ອສ຺ໂສສີຕິ ສຸຓິ ອຸປລຠິ, ໂສຕທ຺ວາຣສມ຺ປຕ຺ຕວຈນນິຄ຺ໂຆສານຸສາເຣນ ອຎ຺ຎາສິ. ໂຂຕິ ປທປູຣຓມຕ຺ເຕ ອວຘາຣຓຕ຺ເຖ ວາ ນິປາໂຕ. ຕຕ຺ຖ ອວຘາຣຓຕ຺ເຖນ ອສ຺ໂສສິ ເອວ, ນາສ຺ສ ໂກຈິ ສວນນ຺ຕຣາໂຍ ອໂຫສີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປທປູຣເຓນ ປນ ພ຺ຍຎ຺ຊນສິລິຏ຺ຐຕາມຕ຺ຕເມວ. ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ຊາໂຕ, ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ຠໂວ, ເວຣຎ຺ຊາ ວາ ອສ຺ສ ນິວາໂສຕິ ເວຣຎ຺ໂຊ. ມາຕາປິຕູຫິ ກຕນາມວເສນ ປນາຍໍ ‘‘ອຸທໂຍ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ພ຺ຣຫ຺ມໍ ອຓຕີຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ, ມນ຺ເຕ ສຊ຺ຌາຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທເມວ ຫິ ຊາຕິພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ນິຣຸຕ຺ຕິວຈນໍ. ອຣິຍາ ປນ ພາຫິຕປາປຕ຺ຕາ ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ.

ອິທານິ ຍມຕ຺ຖໍ ເວຣຎ຺ໂຊ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອສ຺ໂສສິ, ຕໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ສມໂຓ ຂລຸ ໂຠ ໂຄຕໂມຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສມິຕປາປຕ຺ຕາ ສມໂຓຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ວຸຕ຺ຕໍ ເຫຕໍ – ‘‘ພາຫິຕປາໂປຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ (ຘ. ປ. ໓໘໘), ສມິຕປາປຕ຺ຕາ ສມໂຓຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໒໖໕). ຠຄວາ ຈ ອນຸຕ຺ຕເຣນ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ສມິຕປາໂປ, ເຕນສ຺ສ ຍຖາຠຸຈ຺ຈຄຸຓາຘິຄຕເມຕໍ ນາມໍ ຍທິທໍ ສມໂຓຕິ. ຂລູຕິ ອນຸສ຺ສວນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ໂຠຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຊາຕິການໍ ຊາຕິສມຸທາຄຕໍ ອາລປນມຕ຺ຕໍ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຫຕໍ –

‘‘ໂຠວາທີ ນາມໂສ ໂຫຕິ, ສເຈ ໂຫຕິ ສກິຎ຺ຈໂນ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໓໙໖; ສຸ. ນິ. ໖໒໕). ໂຄຕໂມຕິ ຠຄວນ຺ຕໍ ໂຄຕ຺ຕວເສນ ປຣິກິຕ຺ເຕຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສມໂຓ ຂລຸ ໂຠ ໂຄຕໂມ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ສມໂຓ ກິຣ ໂຠ ໂຄຕມໂຄຕ຺ໂຕຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ສກ຺ຍປຸຕ຺ໂຕຕິ ອິທໍ ປນ ຠຄວໂຕ ອຸຈ຺ຈາກຸລປຣິທີປນໍ. ສກ຺ຍກຸລາ ປພ຺ພຊິໂຕຕິ ສທ຺ຘາປພ຺ພຊິຕຠາວປຣິທີປນໍ, ເກນຈິ ປາຣິຊຸຎ຺ເຎນ ອນຠິຠູໂຕ ອປຣິກ຺ຂີຓໍເຍວ, ຕໍ ກຸລໍ ປຫາຍ ສທ຺ຘາຍ ປພ຺ພຊິໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕໂຕ ປຣໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖເມວ. ຕໍ ໂຂ ປນາຕິ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕາຂ຺ຍານຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນໍ, ຕສ຺ສ ໂຂ ປນ ໂຠໂຕ ໂຄຕມສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກລ຺ຍາໂຓຕິ ກລ຺ຍາຓຄຸຓສມນ຺ນາຄໂຕ; ເສຏ຺ໂຐຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທຕິ ກິຕ຺ຕິ ເອວ, ຖຸຕິໂຆໂສ ວາ.

ອິຕິປິ ໂສ ຠຄວາຕິອາທີສຸ ປນ ອຍໍ ຕາວ ໂຍຊນາ – ໂສ ຠຄວາ ອິຕິປິ ອຣຫໍ, ອິຕິປິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ…ເປ… ອິຕິປິ ຠຄວາຕິ ອິມິນາ ຈ ອິມິນາ ຈ ກາຣເຓນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອິທານິ ວິນຍຘຣານໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕນຍໂກສລ຺ລຕ຺ຖໍ ວິນຍສໍວຓ຺ຓນາຣມ຺ເຠ ພຸທ຺ຘຄຸຓປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາຍ ຘມ຺ມິຍາ ກຖາຍ ຈິຕ຺ຕສມ຺ປຫໍສນຕ຺ຖຎ຺ຈ ເອເຕສໍ ປທານໍ ວິຕ຺ຖາຣນເຍນ ວຓ຺ຓນໍ ກຣິສ຺ສາມິ. ຕສ຺ມາ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ໂສ ຠຄວາ ອິຕິປິ ອຣຫ’’ນ຺ຕິອາທິ; ຕຕ຺ຖ ອາຣກຕ຺ຕາ, ອຣີນໍ ອຣານຎ຺ຈ ຫຕຕ຺ຕາ, ປຈ຺ຈຍາທີນໍ ອຣຫຕ຺ຕາ, ປາປກຣເຓ ຣຫາຠາວາຕິ ອິເມຫິ ຕາວ ກາຣເຓຫິ ໂສ ຠຄວາ ອຣຫນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອາຣກາ ຫິ ໂສ ສພ຺ພກິເລເສຫິ ສຸວິທູຣວິທູເຣ ຐິໂຕ, ມຄ຺ເຄນ ສວາສນານໍ ກິເລສານໍ ວິທ຺ຘໍສິຕຕ຺ຕາຕິ ອາຣກຕ຺ຕາ ອຣຫໍ; ເຕ ຈາເນນ ກິເລສາຣໂຍ ມຄ຺ເຄນ ຫຕາຕິ ອຣີນໍ ຫຕຕ຺ຕາປິ ອຣຫໍ. ຍຎ຺ເຈຕໍ ອວິຊ຺ຊາຠວຕຓ຺ຫາມຍນາຠິປຸຎ຺ຎາທິອຠິສງ຺ຂາຣາຣໍ ຊຣາມຣຓເນມິ ອາສວສມຸທຍມເຍນ ອກ຺ເຂນ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຕິຠວຣເຖ ສມາໂຍຊິຕໍ ອນາທິກາລປ຺ປວຕ຺ຕໍ ສໍສາຣຈກ຺ກໍ, ຕສ຺ສາເນນ ໂພຘິມຓ຺ເຑ ວີຣິຍປາເທຫິ ສີລປຖວິຍໍ ປຕິຏ຺ຐາຍ ສທ຺ຘາຫຕ຺ເຖນ ກມ຺ມກ຺ຂຍກຣໍ ຎາຓຜຣສຸໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສພ຺ເພ ອຣາ ຫຕາຕິ ອຣານໍ ຫຕຕ຺ຕາປິ ອຣຫໍ.

ອຖ ວາ ສໍສາຣຈກ຺ກນ຺ຕິ ອນມຕຄ຺ຄສໍສາຣວຏ຺ຏໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ສ ຈ ອວິຊ຺ຊາ ນາຠິ, ມູລຕ຺ຕາ; ຊຣາມຣຓໍ ເນມິ, ປຣິໂຍສານຕ຺ຕາ; ເສສາ ທສ ຘມ຺ມາ ອຣາ, ອວິຊ຺ຊາມູລກຕ຺ຕາ ຊຣາມຣຓປຣິຍນ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ. ຕຕ຺ຖ ທຸກ຺ຂາທີສຸ ອຎ຺ຎາຓໍ ອວິຊ຺ຊາ, ກາມຠເວ ຈ ອວິຊ຺ຊາ ກາມຠເວ ສງ຺ຂາຣານໍ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ຣູປຠເວ ອວິຊ຺ຊາ ຣູປຠເວ ສງ຺ຂາຣານໍ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ອຣູປຠເວ ອວິຊ຺ຊາ ອຣູປຠເວ ສງ຺ຂາຣານໍ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ກາມຠເວ ສງ຺ຂາຣາ ກາມຠເວ ປຏິສນ຺ຘິວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ. ເອສ ນໂຍ ອິຕເຣສຸ. ກາມຠເວ ປຏິສນ຺ຘິວິຎ຺ຎາຓໍ ກາມຠເວ ນາມຣູປສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ຕຖາ ຣູປຠເວ. ອຣູປຠເວ ນາມສ຺ເສວ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ກາມຠເວ ນາມຣູປໍ ກາມຠເວ ສຬາຍຕນສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ຣູປຠເວ ນາມຣູປໍ ຣູປຠເວ ຕິຓ຺ຓໍ ອາຍຕນານໍ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ອຣູປຠເວ ນາມໍ ອຣູປຠເວ ເອກສ຺ສາຍຕນສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ກາມຠເວ ສຬາຍຕນໍ ກາມຠເວ ຉພ຺ພິຘສ຺ສ ຜສ຺ສສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ຣູປຠເວ ຕີຓິ ອາຍຕນານິ ຣູປຠເວ ຕິຓ຺ຓໍ ຜສ຺ສານໍ; ອຣູປຠເວ ເອກມາຍຕນໍ ອຣູປຠເວ ເອກສ຺ສ ຜສ຺ສສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ກາມຠເວ ຉ ຜສ຺ສາ ກາມຠເວ ຉນ຺ນໍ ເວທນານໍ ປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ. ຣູປຠເວ ຕໂຍ ຕຕ຺ເຖວ ຕິສ຺ສນ຺ນໍ; ອຣູປຠເວ ເອໂກ ຕຕ຺ເຖວ ເອກິສ຺ສາ ເວທນາຍ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ກາມຠເວ ຉ ເວທນາ ກາມຠເວ ຉນ຺ນໍ ຕຓ຺ຫາກາຍານໍ ປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ. ຣູປຠເວ ຕິສ຺ໂສ ຕຕ຺ເຖວ ຕິຓ຺ຓໍ; ອຣູປຠເວ ເອກາ ເວທນາ ອຣູປຠເວ ເອກສ຺ສ ຕຓ຺ຫາກາຍສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສາ ສາ ຕຓ຺ຫາ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອຸປາທານສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ; ອຸປາທານາທໂຍ ຠວາທີນໍ.

ກຖໍ? ອິເຘກຈ຺ໂຈ ‘‘ກາເມ ປຣິຠຸຎ຺ຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ກາມຸປາທານປຈ຺ຈຍາ ກາເຍນ ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ຈຣຕິ, ວາຈາຍ ມນສາ ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ຈຣຕິ; ທຸຈ຺ຈຣິຕປາຣິປູຣິຍາ ອປາເຍ ອຸປປຊ຺ຊຕິ. ຕຕ຺ຖສ຺ສ ອຸປປຕ຺ຕິເຫຕຸຠູຕໍ ກມ຺ມໍ ກມ຺ມຠໂວ, ກມ຺ມນິພ຺ພຕ຺ຕາ ຂນ຺ຘາ ອຸປປຕ຺ຕິຠໂວ, ຂນ຺ຘານໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ ຊາຕິ, ປຣິປາໂກ ຊຣາ, ເຠໂທ ມຣຓໍ.

ອປໂຣ ‘‘ສຄ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕເຖວ ສຸຈຣິຕໍ ຈຣຕິ; ສຸຈຣິຕປາຣິປູຣິຍາ ສຄ຺ເຄ ອຸປປຊ຺ຊຕິ. ຕຕ຺ຖສ຺ສ ອຸປປຕ຺ຕິເຫຕຸຠູຕໍ ກມ຺ມໍ ກມ຺ມຠໂວຕິ ໂສ ເອວ ນໂຍ.

ອປໂຣ ປນ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມໂລກສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ກາມຸປາທານປຈ຺ຈຍາ ເອວ ເມຕ຺ຕໍ ຠາເວຕິ, ກຣຸຓໍ… ມຸທິຕໍ… ອຸເປກ຺ຂໍ ຠາເວຕິ, ຠາວນາປາຣິປູຣິຍາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ. ຕຕ຺ຖສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕິເຫຕຸຠູຕໍ ກມ຺ມໍ ກມ຺ມຠໂວຕິ ໂສເຍວ ນໂຍ.

ອປໂຣ ‘‘ອຣູປວຠສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕເຖວ ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນາທິສມາປຕ຺ຕິໂຍ ຠາເວຕິ, ຠາວນາປາຣິປູຣິຍາ ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ. ຕຕ຺ຖສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕິເຫຕຸຠູຕໍ ກມ຺ມໍ ກມ຺ມຠໂວ, ກມ຺ມນິພ຺ພຕ຺ຕາ ຂນ຺ຘາ ອຸປປຕ຺ຕິຠໂວ, ຂນ຺ຘານໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ ຊາຕິ, ປຣິປາໂກ ຊຣາ, ເຠໂທ ມຣຓນ຺ຕິ. ເອສ ນໂຍ ເສສຸປາທານມູລິກາສຸປິ ໂຍຊນາສຸ.

ເອວໍ ‘‘ອຍໍ ອວິຊ຺ຊາ ເຫຕຸ, ສງ຺ຂາຣາ ເຫຕຸສມຸປ຺ປນ຺ນາ, ອຸໂຠເປເຕ ເຫຕຸສມຸປ຺ປນ຺ນາຕິ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄເຫ ປຎ຺ຎາ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓໍ; ອຕີຕມ຺ປິ ອທ຺ຘານໍ, ອນາຄຕມ຺ປິ ອທ຺ຘານໍ; ອວິຊ຺ຊາ ເຫຕຸ, ສງ຺ຂາຣາ ເຫຕຸສມຸປ຺ປນ຺ນາ, ອຸໂຠເປເຕ ເຫຕຸສມຸປ຺ປນ຺ນາຕິ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄເຫ ປຎ຺ຎາ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ນເຍນ ສພ຺ພປທານິ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພານິ. ຕຕ຺ຖ ອວິຊ຺ຊາ ສງ຺ຂາຣາ ເອໂກ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຎ຺ຎາຓ-ນາມຣູປ-ສຬາຍຕນ-ຜສ຺ສ-ເວທນາ ເອໂກ, ຕຓ຺ຫຸປາທານຠວາ ເອໂກ, ຊາຕິ-ຊຣາ-ມຣຓໍ ເອໂກ. ປຸຣິມສງ຺ເຂໂປ ເຈຕ຺ຖ ອຕີໂຕ ອທ຺ຘາ, ທ຺ເວ ມຊ຺ຌິມາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ໂນ, ຊາຕິຊຣາມຣຓໍ ອນາຄໂຕ. ອວິຊ຺ຊາສງ຺ຂາຣຄ຺ຄຫເຓນ ເຈຕ຺ຖ ຕຓ຺ຫຸປາທານຠວາ ຄຫິຕາວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອິເມ ປຎ຺ຈ ຘມ຺ມາ ອຕີເຕ ກມ຺ມວຏ຺ຏໍ; ວິຎ຺ຎາຓາທໂຍ ປຎ຺ຈ ຘມ຺ມາ ເອຕຣຫິ ວິປາກວຏ຺ຏໍ. ຕຓ຺ຫຸປາທານຠວຄ຺ຄຫເຓນ ອວິຊ຺ຊາສງ຺ຂາຣາ ຄຫິຕາວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອິເມ ປຎ຺ຈ ຘມ຺ມາ ເອຕຣຫິ ກມ຺ມວຏ຺ຏໍ; ຊາຕິຊຣາມຣຓາປເທເສນ ວິຎ຺ຎາຓາທີນໍ ນິທ຺ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ອິເມ ປຎ຺ຈ ຘມ຺ມາ ອາຍຕິໍ ວິປາກວຏ຺ຏໍ. ເຕ ອາກາຣໂຕ ວີສຕິວິຘາ ໂຫນ຺ຕິ. ສງ຺ຂາຣວິຎ຺ຎາຓານຎ຺ເຈຕ຺ຖ ອນ຺ຕຣາ ເອໂກ ສນ຺ຘິ, ເວທນາຕຓ຺ຫານມນ຺ຕຣາ ເອໂກ, ຠວຊາຕີນມນ຺ຕຣາ ເອໂກ. ອິຕິ ຠຄວາ ເອວໍ ຈຕຸສງ຺ເຂປໍ, ຕິຍທ຺ຘໍ, ວີສຕາກາຣໍ, ຕິສນ຺ຘິໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທໍ ສພ຺ພາກາຣໂຕ ຊານາຕິ ປສ຺ສຕິ ອຎ຺ຎາຕິ ປຏິວິຊ຺ຌຕິ. ຕໍ ຎາຕຏ຺ເຐນ ຎາຓໍ, ປຊານນຏ຺ເຐນ ປຎ຺ຎາ. ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ – ‘‘ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄເຫ ປຎ຺ຎາ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓ’’ນ຺ຕິ. ອິມິນາ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາເຓນ ຠຄວາ ເຕ ຘມ຺ເມ ຍຖາຠູຕໍ ຎຕ຺ວາ ເຕສຸ ນິພ຺ພິນ຺ທນ຺ໂຕ ວິຣຊ຺ຊນ຺ໂຕ ວິມຸຈ຺ຈນ຺ໂຕ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣສ຺ສ ອິມສ຺ສ ສໍສາຣຈກ຺ກສ຺ສ ອເຣ ຫນິ ວິຫນິ ວິທ຺ຘໍເສສິ. ເອວມ຺ປິ ອຣານໍ ຫຕຕ຺ຕາ ອຣຫໍ.

ອຄ຺ຄທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ ຈ ຈີວຣາທິປຈ຺ຈເຍ ອຣຫຕິ ປູຊາວິເສສຎ຺ຈ; ເຕເນວ ຈ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ຕຖາຄເຕ ເຍ ເກຈິ ມເຫສກ຺ຂາ ເທວມນຸສ຺ສາ ນ ເຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ປູຊໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ພ຺ຣຫ຺ມາ ສຫມ຺ປຕິ ສິເນຣຸມຕ຺ເຕນ ຣຕນທາເມນ ຕຖາຄຕໍ ປູເຊສິ, ຍຖາພລຎ຺ຈ ອຎ຺ເຎປິ ເທວາ ມນຸສ຺ສາ ຈ ພິມ຺ພິສາຣໂກສລຣາຊາທໂຍ. ປຣິນິພ຺ພຸຕມ຺ປິ ຈ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຉນ຺ນວຸຕິໂກຏິຘນໍ ວິສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອໂສກມຫາຣາຊາ ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ຈຕຸຣາສີຕິວິຫາຣສຫສ຺ສານິ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ. ໂກ ປນ ວາໂທ ອຎ຺ເຎສໍ ປູຊາວິເສສານນ຺ຕິ! ເອວໍ ປຈ຺ຈຍາທີນໍ ອຣຫຕ຺ຕາປິ ອຣຫໍ. ຍຖາ ຈ ໂລເກ ເກຈິ ປຓ຺ຑິຕມານິໂນ ພາລາ ອສິໂລກຠເຍນ ຣໂຫ ປາປໍ ກໂຣນ຺ຕິ; ເອວເມສ ນ ກທາຈິ ກໂຣຕີຕິ ປາປກຣເຓ ຣຫາຠາວໂຕປິ ອຣຫໍ. ໂຫຕິ ເຈຕ຺ຖ –

‘‘ອາຣກຕ຺ຕາ ຫຕຕ຺ຕາ ຈ, ກິເລສາຣີນ ໂສ ມຸນິ;

ຫຕສໍສາຣຈກ຺ກາໂຣ, ປຈ຺ຈຍາທີນ ຈາຣໂຫ;

ນ ຣໂຫ ກໂຣຕິ ປາປານິ, ອຣຫໍ ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ.

ສມ຺ມາ ສາມຎ຺ຈ ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ປນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ. ຕຖາ ເຫສ ສພ຺ພຘມ຺ເມ ສມ຺ມາ ສາມຎ຺ຈ ພຸທ຺ໂຘ, ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ເຍ ຘມ຺ເມ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍໂຕ ພຸທ຺ໂຘ, ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ເຍ ຘມ຺ເມ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍໂຕ, ປຫາຕພ຺ເພ ຘມ຺ເມ ປຫາຕພ຺ພໂຕ, ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ເພ ຘມ຺ເມ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພໂຕ, ຠາເວຕພ຺ເພ ຘມ຺ເມ ຠາເວຕພ຺ພໂຕ. ເຕເນວ ຈາຫ –

‘‘ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ ອຠິຎ຺ຎາຕໍ, ຠາເວຕພ຺ພຎ຺ຈ ຠາວິຕໍ;

ປຫາຕພ຺ພໍ ປຫີນໍ ເມ, ຕສ຺ມາ ພຸທ຺ໂຘສ຺ມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ’’ຕິ. (ມ. ນິ. ໒.໓໙໙; ສຸ. ນິ. ໕໖໓);

ອປິຈ ຈກ຺ຂຸ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ, ຕສ຺ສ ມູລກາຣຓຠາເວນ ຕໍສມຸຏ຺ຐາປິກາ ປຸຣິມຕຓ຺ຫາ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ, ອຸຠິນ຺ນມປ຺ປວຕ຺ຕິ ນິໂຣຘສຈ຺ຈໍ, ນິໂຣຘປ຺ປຊານນາ ປຏິປທາ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈນ຺ຕິ ເອວໍ ເອເກກປທຸທ຺ຘາເຣນາປິ ສພ຺ພຘມ຺ເມ ສມ຺ມາ ສາມຎ຺ຈ ພຸທ຺ໂຘ. ເອສ ນໂຍ ໂສຕ-ຆານ-ຊິວ຺ຫາ-ກາຍມເນສຸປິ. ເອເຕເນວ ນເຍນ ຣູປາທີນິ ຉ ອາຍຕນານິ, ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທໂຍ ຉ ວິຎ຺ຎາຓກາຍາ, ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສາທໂຍ ຉ ຜສ຺ສາ, ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສຊາທໂຍ ຉ ເວທນາ, ຣູປສຎ຺ຎາທໂຍ ຉ ສຎ຺ຎາ, ຣູປສຎ຺ເຈຕນາທໂຍ ຉ ເຈຕນາ, ຣູປຕຓ຺ຫາທໂຍ ຉ ຕຓ຺ຫາກາຍາ, ຣູປວິຕກ຺ກາທໂຍ ຉ ວິຕກ຺ກາ, ຣູປວິຈາຣາທໂຍ ຉ ວິຈາຣາ, ຣູປກ຺ຂນ຺ຘາທໂຍ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ, ທສ ກສິຓານິ, ທສ ອນຸສ຺ສຕິໂຍ, ອຸທ຺ຘຸມາຕກສຎ຺ຎາທິວເສນ ທສ ສຎ຺ຎາ, ເກສາທໂຍ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາຣາ, ທ຺ວາທສາຍຕນານິ, ອຏ຺ຐາຣສ ຘາຕຸໂຍ, ກາມຠວາທໂຍ ນວ ຠວາ, ປຐມາທີນິ ຈຕ຺ຕາຣິ ຌານານິ, ເມຕ຺ຕາຠາວນາທໂຍ ຈຕສ຺ໂສ ອປ຺ປມຎ຺ຎາ, ຈຕສ຺ໂສ ອຣູປສມາປຕ຺ຕິໂຍ, ປຏິໂລມໂຕ ຊຣາມຣຓາທີນິ, ອນຸໂລມໂຕ ອວິຊ຺ຊາທີນິ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທງ຺ຄານິ ຈ ໂຍເຊຕພ຺ພານິ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ເອກປທໂຍຊນາ – ‘‘ຊຣາມຣຓໍ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ, ຊາຕິ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ, ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ນິສ຺ສຣຓໍ ນິໂຣຘສຈ຺ຈໍ, ນິໂຣຘປ຺ປຊານນາ ປຏິປທາ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ. ເອວໍ ເອເກກປທຸທ຺ຘາເຣນ ສພ຺ພຘມ຺ເມ ສມ຺ມາ ສາມຎ຺ຈ ພຸທ຺ໂຘ ອນຸພຸທ຺ໂຘ ປຏິວິທ຺ໂຘ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ສມ຺ມາ ສາມຎ຺ຈ ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ປນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ.

ວິຊ຺ຊາຫິ ປນ ຈຣເຓນ ຈ ສມ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ວິຊ຺ຊາຈຣຓສມ຺ປນ຺ໂນ; ຕຕ຺ຖ ວິຊ຺ຊາຕິ ຕິສ຺ໂສປິ ວິຊ຺ຊາ, ອຏ຺ຐປິ ວິຊ຺ຊາ. ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ ຠຍເຠຣວສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໑.໓໔ ອາທໂຍ) ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພາ, ອຏ຺ຐ ວິຊ຺ຊາ ອມ຺ພຏ຺ຐສຸຕ຺ເຕ (ທີ. ນິ. ໑.໒໗໘ ອາທໂຍ). ຕຕ຺ຣ ຫິ ວິປສ຺ສນາຎາເຓນ ມໂນມຍິທ຺ຘິຍາ ຈ ສຫ ຉ ອຠິຎ຺ຎາ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອຏ຺ຐ ວິຊ຺ຊາ ວຸຕ຺ຕາ. ຈຣຓນ຺ຕິ ສີລສໍວໂຣ, ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ຄຸຕ຺ຕທ຺ວາຣຕາ, ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາ, ຊາຄຣິຍານຸໂຍໂຄ, ສຕ຺ຕ ສທ຺ຘມ຺ມາ, ຈຕ຺ຕາຣິ ຣູປາວຈຣຊ຺ຌານານີຕິ ອິເມ ປນ຺ນຣສ ຘມ຺ມາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອິເມເຍວ ຫິ ປນ຺ນຣສ ຘມ຺ມາ, ຍສ຺ມາ ເອເຕຫິ ຈຣຕິ ອຣິຍສາວໂກ ຄຈ຺ຉຕິ ອມຕໍ ທິສໍ ຕສ຺ມາ, ຈຣຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຍຖາຫ – ‘‘ອິຘ, ມຫານາມ, ອຣິຍສາວໂກ ສີລວາ ໂຫຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໒໔) ວິຕ຺ຖາໂຣ. ຠຄວາ ອິມາຫິ ວິຊ຺ຊາຫິ ອິມິນາ ຈ ຈຣເຓນ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ ວິຊ຺ຊາຈຣຓສມ຺ປນ຺ໂນຕິ. ຕຕ຺ຖ ວິຊ຺ຊາສມ຺ປທາ ຠຄວໂຕ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປູເຣຕ຺ວາ ຐິຕາ, ຈຣຓສມ຺ປທາ ມຫາກາຣຸຓິກຕໍ. ໂສ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາຍ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ອຕ຺ຖານຕ຺ຖໍ ຎຕ຺ວາ ມຫາກາຣຸຓິກຕາຍ ອນຕ຺ຖໍ ປຣິວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອຕ຺ເຖ ນິໂຍເຊຕິ, ຍຖາ ຕໍ ວິຊ຺ຊາຈຣຓສມ຺ປນ຺ໂນ. ເຕນສ຺ສ ສາວກາ ສຸປ຺ປຏິປນ຺ນາ ໂຫນ຺ຕິ ໂນ ທຸປ຺ປຏິປນ຺ນາ, ວິຊ຺ຊາຈຣຓວິປນ຺ນານຎ຺ຫິ ສາວກາ ອຕ຺ຕນ຺ຕປາທໂຍ ວິຍ.

ໂສຠນຄມນຕ຺ຕາ, ສຸນ຺ທຣໍ ຐານໍ ຄຕຕ຺ຕາ, ສມ຺ມາຄຕຕ຺ຕາ, ສມ຺ມາ ຈ ຄທຕ຺ຕາ ສຸຄໂຕ. ຄມນມ຺ປິ ຫິ ຄຕນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕຎ຺ຈ ຠຄວໂຕ ໂສຠນໍ ປຣິສຸທ຺ຘມນວຊ຺ຊໍ. ກິໍ ປນ ຕນ຺ຕິ? ອຣິຍມຄ຺ໂຄ. ເຕນ ເຫສ ຄມເນນ ເຂມໍ ທິສໍ ອສຊ຺ຊມາໂນ ຄໂຕຕິ ໂສຠນຄມນຕ຺ຕາ ສຸຄໂຕ. ສຸນ຺ທຣໍ ເຈສ ຐານໍ ຄໂຕ ອມຕໍ ນິພ຺ພານນ຺ຕິ ສຸນ຺ທຣໍ ຐານໍ ຄຕຕ຺ຕາປິ ສຸຄໂຕ. ສມ຺ມາ ຈ ຄໂຕ ເຕນ ເຕນ ມຄ຺ເຄນ ປຫີເນ ກິເລເສ ປຸນ ອປຈ຺ຈາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ – ‘‘ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ເຄນ ເຍ ກິເລສາ ປຫີນາ, ເຕ ກິເລເສ ນ ປຸເນຕິ ນ ປຈ຺ເຈຕິ ນ ປຈ຺ຈາຄຈ຺ຉຕີຕິ ສຸຄໂຕ…ເປ… ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ ເຍ ກິເລສາ ປຫີນາ, ເຕ ກິເລເສ ນ ປຸເນຕິ ນ ປຈ຺ເຈຕິ ນ ປຈ຺ຈາຄຈ຺ຉຕີຕິ ສຸຄໂຕ’’ຕິ (ມຫານິ. ໓໘). ສມ຺ມາ ວາ ອາຄໂຕ ທີປງ຺ກຣປາທມູລໂຕ ປຠຸຕິ ຍາວ ໂພຘິມຓ຺ໂຑ ຕາວ ສມຕິໍສປາຣມິປູຣິຕາຍ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ພໂລກສ຺ສ ຫິຕສຸຂເມວ ກໂຣນ຺ໂຕ ສສ຺ສຕໍ ອຸຈ຺ເຉທໍ ກາມສຸຂໍ ອຕ຺ຕກິລມຖນ຺ຕິ ອິເມ ຈ ອນ຺ເຕ ອນຸປຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອາຄໂຕຕິ ສມ຺ມາຄຕຕ຺ຕາປິ ສຸຄໂຕ. ສມ຺ມາ ເຈສ ຄທຕິ, ຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ຍຸຕ຺ຕເມວ ວາຈໍ ຠາສຕີຕິ ສມ຺ມາ ຄທຕ຺ຕາປິ ສຸຄໂຕ.

ຕຕ຺ຣິທໍ ສາຘກສຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຍໍ ຕຖາຄໂຕ ວາຈໍ ຊານາຕິ ອຠູຕໍ ອຕຈ຺ຉໍ ອນຕ຺ຖສໍຫິຕໍ, ສາ ຈ ປເຣສໍ ອປ຺ປິຍາ ອມນາປາ, ນ ຕໍ ຕຖາຄໂຕ ວາຈໍ ຠາສຕິ. ຍມ຺ປິ ຕຖາຄໂຕ ວາຈໍ ຊານາຕິ ຠູຕໍ ຕຈ຺ຉໍ ອນຕ຺ຖສໍຫິຕໍ, ສາ ຈ ປເຣສໍ ອປ຺ປິຍາ ອມນາປາ, ຕມ຺ປິ ຕຖາຄໂຕ ວາຈໍ ນ ຠາສຕິ. ຍຎ຺ຈ ໂຂ ຕຖາຄໂຕ ວາຈໍ ຊານາຕິ ຠູຕໍ ຕຈ຺ຉໍ ອຕ຺ຖສໍຫິຕໍ, ສາ ຈ ປເຣສໍ ອປ຺ປິຍາ ອມນາປາ, ຕຕ຺ຣ ກາລຎ຺ຎູ ຕຖາຄໂຕ ໂຫຕິ ຕສ຺ສາ ວາຈາຍ ເວຍ຺ຍາກຣຓາຍ. ຍໍ ຕຖາຄໂຕ ວາຈໍ ຊານາຕິ ອຠູຕໍ ອຕຈ຺ຉໍ ອນຕ຺ຖສໍຫິຕໍ, ສາ ຈ ປເຣສໍ ປິຍາ ມນາປາ, ນ ຕໍ ຕຖາຄໂຕ ວາຈໍ ຠາສຕິ. ຍມ຺ປິ ຕຖາຄໂຕ ວາຈໍ ຊານາຕິ ຠູຕໍ ຕຈ຺ຉໍ ອນຕ຺ຖສໍຫິຕໍ, ສາ ຈ ປເຣສໍ ປິຍາ ມນາປາ, ຕມ຺ປິ ຕຖາຄໂຕ ວາຈໍ ນ ຠາສຕິ. ຍຎ຺ຈ ໂຂ ຕຖາຄໂຕ ວາຈໍ ຊານາຕິ ຠູຕໍ ຕຈ຺ຉໍ ອຕ຺ຖສໍຫິຕໍ, ສາ ຈ ປເຣສໍ ປິຍາ ມນາປາ, ຕຕ຺ຣ ກາລຎ຺ຎູ ຕຖາຄໂຕ ໂຫຕິ ຕສ຺ສາ ວາຈາຍ ເວຍ຺ຍາກຣຓາຍາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໘໖). ເອວໍ ສມ຺ມາ ຄທຕ຺ຕາປິ ສຸຄໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ສພ຺ພຖາ ວິທິຕໂລກຕ຺ຕາ ປນ ໂລກວິທູ. ໂສ ຫິ ຠຄວາ ສຠາວໂຕ ສມຸທຍໂຕ ນິໂຣຘໂຕ ນິໂຣຘູປາຍໂຕຕິ ສພ຺ພຖາ ໂລກໍ ອເວທິ ອຎ຺ຎາສິ ປຏິວິຊ຺ຌິ. ຍຖາຫ – ‘‘ຍຕ຺ຖ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ນ ຊາຍຕິ ນ ຊີຍຕິ ນ ມີຍຕິ ນ ຈວຕິ ນ ອຸປປຊ຺ຊຕິ, ນາຫໍ ຕໍ ຄມເນນ ໂລກສ຺ສ ອນ຺ຕໍ ຎາເຕຍ຺ຍໍ ທຏ຺ເຐຍ຺ຍໍ ປຕ຺ເຕຍ຺ຍນ຺ຕິ ວທາມິ; ນ ຈາຫໍ, ອາວຸໂສ, ອປ຺ປຕ຺ວາວ ໂລກສ຺ສ ອນ຺ຕໍ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອນ຺ຕກິຣິຍໍ ວທາມິ. ອປິ ຈາຫໍ, ອາວຸໂສ, ອິມສ຺ມິໍເຍວ ພ຺ຍາມມຕ຺ເຕ ກເຬວເຣ ສສຎ຺ຎິມ຺ຫິ ສມນເກ ໂລກຎ຺ຈ ປຎ຺ຎເປມິ ໂລກສມຸທຍຎ຺ຈ ໂລກນິໂຣຘຎ຺ຈ ໂລກນິໂຣຘຄາມິນິຎ຺ຈ ປຏິປທໍ.

‘‘ຄມເນນ ນ ປຕ຺ຕພ຺ໂພ, ໂລກສ຺ສນ຺ໂຕ ກຸທາຈນໍ;

ນ ຈ ອປ຺ປຕ຺ວາ ໂລກນ຺ຕໍ, ທຸກ຺ຂາ ອຕ຺ຖິ ປໂມຈນໍ.

‘‘ຕສ຺ມາ ຫເວ ໂລກວິທູ ສຸເມໂຘ;

ໂລກນ຺ຕຄູ ວຸສິຕພ຺ຣຫ຺ມຈຣິໂຍ;

ໂລກສ຺ສ ອນ຺ຕໍ ສມິຕາວິ ຎຕ຺ວາ;

ນາສີສຕີ ໂລກມິມໍ ປຣຎ຺ຈາ’’ຕິ. (ອ. ນິ. ໔.໔໕; ສໍ. ນິ. ໑.໑໐໗);

ອປິຈ ຕໂຍ ໂລກາ – ສງ຺ຂາຣໂລໂກ, ສຕ຺ຕໂລໂກ, ໂອກາສໂລໂກຕິ; ຕຕ຺ຖ ‘‘ເອໂກ ໂລໂກ – ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາ ອາຫາຣຏ຺ຐິຕິກາ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໑໒) ອາຄຕຏ຺ຐາເນ ສງ຺ຂາຣໂລໂກ ເວທິຕພ຺ໂພ. ‘‘ສສ຺ສໂຕ ໂລໂກຕິ ວາ ອສສ຺ສໂຕ ໂລໂກຕິ ວາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໔໒໑) ອາຄຕຏ຺ຐາເນ ສຕ຺ຕໂລໂກ.

‘‘ຍາວຕາ ຈນ຺ທິມສູຣິຍາ, ປຣິຫຣນ຺ຕິ ທິສາ ຠນ຺ຕິ ວິໂຣຈນາ;

ຕາວ ສຫສ຺ສຘາ ໂລໂກ, ເອຕ຺ຖ ເຕ ວຕ຺ຕຕີ ວໂສ’’ຕິ. (ມ. ນິ. ໑.໕໐໓) –

ອາຄຕຏ຺ຐາເນ ໂອກາສໂລໂກ, ຕມ຺ປິ ຠຄວາ ສພ຺ພຖາ ອເວທິ. ຕຖາ ຫິສ຺ສ – ‘‘ເອໂກ ໂລໂກ – ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາ ອາຫາຣຏ຺ຐິຕິກາ. ທ຺ເວ ໂລກາ – ນາມຎ຺ຈ ຣູປຎ຺ຈ. ຕໂຍ ໂລກາ – ຕິສ຺ໂສ ເວທນາ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ໂລກາ – ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາຫາຣາ. ປຎ຺ຈ ໂລກາ – ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ. ຉ ໂລກາ – ຉ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິການິ ອາຍຕນານິ. ສຕ຺ຕ ໂລກາ ສຕ຺ຕ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິໂຍ. ອຏ຺ຐ ໂລກາ – ອຏ຺ຐ ໂລກຘມ຺ມາ. ນວ ໂລກາ – ນວ ສຕ຺ຕາວາສາ. ທສ ໂລກາ – ທສາຍຕນານິ. ທ຺ວາທສ ໂລກາ – ທ຺ວາທສາຍຕນານິ. ອຏ຺ຐາຣສ ໂລກາ – ອຏ຺ຐາຣສ ຘາຕຸໂຍ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໑໒). ອຍໍ ສງ຺ຂາຣໂລໂກປິ ສພ຺ພຖາ ວິທິໂຕ.

ຍສ຺ມາ ປເນສ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ສຕ຺ຕານໍ ອາສຍໍ ຊານາຕິ, ອນຸສຍໍ ຊານາຕິ, ຈຣິຕໍ ຊານາຕິ, ອຘິມຸຕ຺ຕິໍ ຊານາຕິ, ອປ຺ປຣຊກ຺ເຂ ມຫາຣຊກ຺ເຂ ຕິກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິເຍ ມຸທິນ຺ທ຺ຣິເຍ ສ຺ວາກາເຣ ທ຺ວາກາເຣ ສຸວິຎ຺ຎາປເຍ ທຸວິຎ຺ຎາປເຍ ຠພ຺ເພ ອຠພ຺ເພ ສຕ຺ເຕ ຊານາຕິ, ຕສ຺ມາສ຺ສ ສຕ຺ຕໂລໂກປິ ສພ຺ພຖາ ວິທິໂຕ. ຍຖາ ຈ ສຕ຺ຕໂລໂກ ເອວໍ ໂອກາສໂລໂກປິ. ຕຖາ ເຫສ ເອກໍ ຈກ຺ກວາຬໍ ອາຍາມໂຕ ຈ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ຈ ໂຍຊນານໍ ທ຺ວາທສ ສຕສຫສ຺ສານິ ຕີຓິ ສຫສ຺ສານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຕານິ ປຎ຺ຎາສຎ຺ຈ ໂຍຊນານິ. ປຣິກ຺ເຂປໂຕ –

ສພ຺ພໍ ສຕສຫສ຺ສານິ, ຉຕ຺ຕິໍສ ປຣິມຓ຺ຑລໍ;

ທສຎ຺ເຈວ ສຫສ຺ສານິ, ອຑ຺ຒຸຑ຺ຒານິ ສຕານິ ຈ.

ຕຕ຺ຖ –

ທຸເວ ສຕສຫສ຺ສານິ, ຈຕ຺ຕາຣິ ນຫຸຕານິ ຈ;

ເອຕ຺ຕກໍ ພຫລຕ຺ເຕນ, ສງ຺ຂາຕາຍໍ ວສຸນ຺ຘຣາ.

ຕສ຺ສາ ເອວ ສນ຺ຘາຣກໍ –

ຈຕ຺ຕາຣິ ສຕສຫສ຺ສານິ, ອຏ຺ເຐວ ນຫຸຕານິ ຈ;

ເອຕ຺ຕກໍ ພຫລຕ຺ເຕນ, ຊລໍ ວາເຕ ປຕິຏ຺ຐິຕໍ.

ຕສ຺ສາປິ ສນ຺ຘາຣໂກ –

ນວສຕສຫສ຺ສານິ, ມາລຸໂຕ ນຠມຸຄ຺ຄໂຕ;

ສຏ຺ຐິ ເຈວ ສຫສ຺ສານິ, ເອສາ ໂລກສ຺ສ ສຓ຺ຐິຕິ.

ເອວໍ ສຓ຺ຐິເຕ ເຈຕ຺ຖ ໂຍຊນານໍ –

ຈຕຸຣາສີຕິ ສຫສ຺ສານິ, ອຊ຺ໂຌຄາຬ຺ໂຫ ມຫຓ຺ຓເວ;

ອຈ຺ຈຸຄ຺ຄໂຕ ຕາວເທວ, ສິເນຣຸປພ຺ພຕຸຕ຺ຕໂມ.

ຕໂຕ ອຸປຑ຺ຒຸປຑ຺ເຒນ, ປມາເຓນ ຍຖາກ຺ກມໍ;

ອຊ຺ໂຌຄາຬ຺ຫຸຄ຺ຄຕາ ທິພ຺ພາ, ນານາຣຕນຈິຕ຺ຕິຕາ.

ຍຸຄນ຺ຘໂຣ ອີສຘໂຣ, ກຣວີໂກ ສຸທສ຺ສໂນ;

ເນມິນ຺ຘໂຣ ວິນຕໂກ, ອສ຺ສກຓ຺ໂຓ ຄິຣີ ພ຺ຣຫາ.

ເອເຕ ສຕ຺ຕ ມຫາເສລາ, ສິເນຣຸສ຺ສ ສມນ຺ຕໂຕ;

ມຫາຣາຊານມາວາສາ, ເທວຍກ຺ຂນິເສວິຕາ.

ໂຍຊນານໍ ສຕານຸຈ຺ໂຈ, ຫິມວາ ປຎ຺ຈ ປພ຺ພໂຕ;

ໂຍຊນານໍ ສຫສ຺ສານິ, ຕີຓິ ອາຍຕວິຕ຺ຖໂຕ;

ຈຕຸຣາສີຕິສຫສ຺ເສຫິ, ກູເຏຫິ ປຏິມຓ຺ຑິໂຕ.

ຕິປຎ຺ຈໂຍຊນກ຺ຂນ຺ຘ, ປຣິກ຺ເຂປາ ນຄວ຺ຫຍາ;

ປຎ຺ຎາສ ໂຍຊນກ຺ຂນ຺ຘ, ສາຂາຍາມາ ສມນ຺ຕໂຕ.

ສຕໂຍຊນວິຕ຺ຖິຓ຺ຓາ, ຕາວເທວ ຈ ອຸຄ຺ຄຕາ;

ຊມ຺ພູ ຍສ຺ສານຸຠາເວນ, ຊມ຺ພຸທີໂປ ປກາສິໂຕ.

ທ຺ເວ ອສີຕິ ສຫສ຺ສານິ, ອຊ຺ໂຌຄາຬ຺ໂຫ ມຫຓ຺ຓເວ;

ອຈ຺ຈຸຄ຺ຄໂຕ ຕາວເທວ, ຈກ຺ກວາຬສິລຸຈ຺ຈໂຍ;

ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕໍ ສພ຺ພໍ, ໂລກຘາຕຸມຍໍ ຐິໂຕ.

ຕຕ຺ຖ ຈນ຺ທມຓ຺ຑລໍ ເອກູນປຎ຺ຎາສໂຍຊນໍ, ສູຣິຍມຓ຺ຑລໍ ປຎ຺ຎາສໂຍຊນໍ, ຕາວຕິໍສຠວນໍ ທສສຫສ຺ສໂຍຊນໍ; ຕຖາ ອສຸຣຠວນໍ, ອວີຈິມຫານິຣໂຍ, ຊມ຺ພຸທີໂປ ຈ. ອປຣໂຄຍານໍ ສຕ຺ຕສຫສ຺ສໂຍຊນໍ; ຕຖາ ປຸພ຺ພວິເທໂຫ. ອຸຕ຺ຕຣກຸຣຸ ອຏ຺ຐສຫສ຺ສໂຍຊໂນ, ເອກເມໂກ ເຈຕ຺ຖ ມຫາທີໂປ ປຎ຺ຈສຕປຎ຺ຈສຕປຣິຕ຺ຕທີປປຣິວາໂຣ; ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ເອກໍ ຈກ຺ກວາຬໍ, ເອກາ ໂລກຘາຕຸ, ຕທນ຺ຕເຣສຸ ໂລກນ຺ຕຣິກນິຣຍາ. ເອວໍ ອນນ຺ຕານິ ຈກ຺ກວາຬານິ ອນນ຺ຕາ ໂລກຘາຕຸໂຍ ຠຄວາ ອນນ຺ເຕນ ພຸທ຺ຘຎາເຓນ ອເວທິ, ອຎ຺ຎາສິ, ປຏິວິຊ຺ຌິ. ເອວມສ຺ສ ໂອກາສໂລໂກປິ ສພ຺ພຖາ ວິທິໂຕ. ເອວມ຺ປິ ສພ຺ພຖາ ວິທິຕໂລກຕ຺ຕາ ໂລກວິທູ.

ອຕ຺ຕໂນ ປນ ຄຸເຓຫິ ວິສິຏ຺ຐຕຣສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອຠາວາ ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສ ອຸຕ຺ຕໂຣຕິ ອນຸຕ຺ຕໂຣ. ຕຖາ ເຫສ ສີລຄຸເຓນາປິ ສພ຺ພໍ ໂລກມຠິຠວຕິ, ສມາຘິ…ເປ… ປຎ຺ຎາ… ວິມຸຕ຺ຕິ… ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນຄຸເຓນາປິ, ສີລຄຸເຓນາປິ ອສໂມ ອສມສໂມ ອປ຺ປຏິໂມ ອປ຺ປຏິຠາໂຄ ອປ຺ປຏິປຸຄ຺ຄໂລ…ເປ… ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນຄຸເຓນາປິ. ຍຖາຫ – ‘‘ນ ໂຂ ປນາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມນຸປສ຺ສາມິ ສເທວເກ ໂລເກ ສມາຣເກ…ເປ… ສເທວມນຸສ຺ສາຍ ອຕ຺ຕນາ ສີລສມ຺ປນ຺ນຕຣ’’ນ຺ຕິ ວິຕ຺ຖາໂຣ.

ເອວໍ ອຄ຺ຄປ຺ປສາທສຸຕ຺ຕາທີນິ (ອ. ນິ. ໔.໓໔; ອິຕິວຸ. ໙໐) ‘‘ນ ເມ ອາຈຣິໂຍ ອຕ຺ຖີ’’ຕິອາທິກາ ຄາຖາໂຍ (ມ. ນິ. ໑.໒໘໕; ມຫາວ. ໑໑) ຈ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພາ.

ປຸຣິສທມ຺ເມ ສາເຣຕີຕິ ປຸຣິສທມ຺ມສາຣຖິ, ທເມຕິ ວິເນຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຸຣິສທມ຺ມາຕິ ອທນ຺ຕາ ທເມຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕາ ຕິຣຈ຺ຉານປຸຣິສາປິ ມນຸສ຺ສປຸຣິສາປິ ອມນຸສ຺ສປຸຣິສາປິ. ຕຖາ ຫິ ຠຄວຕາ ຕິຣຈ຺ຉານປຸຣິສາປິ ອປລາໂຬ ນາຄຣາຊາ, ຈູໂຬທໂຣ, ມໂຫທໂຣ, ອຄ຺ຄິສິໂຂ, ຘູມສິໂຂ, ຘນປາລໂກ ຫຕ຺ຖີຕິ ເອວມາທໂຍ ທມິຕາ, ນິພ຺ພິສາ ກຕາ, ສຣເຓສຸ ຈ ສີເລສຸ ຈ ປຕິຏ຺ຐາປິຕາ. ມນຸສ຺ສປຸຣິສາປິ ສຈ຺ຈກນິຄຓ຺ຐປຸຕ຺ຕ-ອມ຺ພຏ຺ຐມາຓວ-ໂປກ຺ຂຣສາຕິ-ໂສຓທຓ຺ຑກູຏທນ຺ຕາທໂຍ. ອມນຸສ຺ສປຸຣິສາປິ ອາຬວກ-ສູຈິໂລມ-ຂຣໂລມ-ຍກ຺ຂ-ສກ຺ກເທວຣາຊາທໂຍ ທມິຕາ ວິນີຕາ ວິຈິຕ຺ເຣຫິ ວິນຍນູປາເຍຫິ. ‘‘ອຫໍ ໂຂ, ເກສິ, ປຸຣິສທມ຺ມໍ ສຓ຺ເຫນປິ ວິເນມິ, ຜຣຸເສນປິ ວິເນມິ, ສຓ຺ຫຜຣຸເສນປິ ວິເນມີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໑໑໑) ອິທຎ຺ເຈຕ຺ຖ ສຸຕ຺ຕໍ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພໍ. ອຖ ວາ ວິສຸທ຺ຘສີລາທີນໍ ປຐມຊ຺ຌານາທີນິ ໂສຕາປນ຺ນາທີນຎ຺ຈ ອຸຕ຺ຕຣິມຄ຺ຄປຏິປທໍ ອາຈິກ຺ຂນ຺ໂຕ ທນ຺ເຕປິ ທເມຕິເຍວ.

ອຖ ວາ ອນຸຕ຺ຕໂຣ ປຸຣິສທມ຺ມສາຣຖີຕິ ເອກເມວິທໍ ອຕ຺ຖປທໍ. ຠຄວາ ຫິ ຕຖາ ປຸຣິສທມ຺ເມ ສາເຣຕິ, ຍຖາ ເອກປລ຺ລງ຺ເກເນວ ນິສິນ຺ນາ ອຏ຺ຐ ທິສາ ອສຊ຺ຊມານາ ຘາວນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ອນຸຕ຺ຕໂຣ ປຸຣິສທມ຺ມສາຣຖີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ຫຕ຺ຖິທມເກນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຫຕ຺ຖິທມ຺ໂມ ສາຣິໂຕ ເອກໍເຍວ ທິສໍ ຘາວຕີ’’ຕິ ອິທຎ຺ເຈຕ຺ຖ ສຸຕ຺ຕໍ (ມ. ນິ. ໓.໓໑໒) ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພໍ.

ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກປຣມຕ຺ເຖຫິ ຍຖາຣຫໍ ອນຸສາສຕີຕິ ສຕ຺ຖາ. ອປິຈ ສຕ຺ຖາ ວິຍາຕິ ສຕ຺ຖາ, ຠຄວາ ສຕ຺ຖວາໂຫ. ‘‘ຍຖາ ສຕ຺ຖວາໂຫ ສຕ຺ເຖ ກນ຺ຕາຣໍ ຕາເຣຕິ, ໂຈຣກນ຺ຕາຣໍ ຕາເຣຕິ, ວາຬກນ຺ຕາຣໍ ຕາເຣຕິ, ທຸພ຺ຠິກ຺ຂກນ຺ຕາຣໍ ຕາເຣຕິ, ນິຣຸທກກນ຺ຕາຣໍ ຕາເຣຕິ, ອຸຕ຺ຕາເຣຕິ ນິຕ຺ຕາເຣຕິ ປຕາເຣຕິ ເຂມນ຺ຕຠູມິໍ ສມ຺ປາເປຕິ; ເອວເມວ ຠຄວາ ສຕ຺ຖາ ສຕ຺ຖວາໂຫ ສຕ຺ເຕ ກນ຺ຕາຣໍ ຕາເຣຕິ ຊາຕິກນ຺ຕາຣໍ ຕາເຣຕີ’’ຕິອາທິນາ (ມຫານິ. ໑໙໐) ນິທ຺ເທສນເຍນເປຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເທວມນຸສ຺ສານນ຺ຕິ ທເອວານຎ຺ຈ ມນຸສ຺ສານຎ຺ຈ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉທວເສເນຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຠພ຺ພປຸຄ຺ຄລປຣິຈ຺ເຉທວເສນ ຈ. ຠຄວາ ປນ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕານມ຺ປິ ອນຸສາສນິປ຺ປທາເນນ ສຕ຺ຖາເຍວ. ເຕປິ ຫິ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມສວເນນ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຕ຺ວາ ຕາຍ ເອວ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ທຸຕິເຍ ຕຕິເຍ ວາ ອຕ຺ຕຠາເວ ມຄ຺ຄຜລຠາຄິໂນ ໂຫນ຺ຕິ. ມຓ຺ຑູກເທວປຸຕ຺ຕາທໂຍ ເຈຕ຺ຖ ນິທສ຺ສນໍ. ຠຄວຕິ ກິຣ ຄຄ຺ຄຣາຍ ໂປກ຺ຂຣຓິຍາ ຕີເຣ ຈມ຺ປານຄຣວາສີນໍ ຘມ຺ມໍ ເທສຍມາເນ ເອໂກ ມຓ຺ຑູໂກ ຠຄວໂຕ ສເຣ ນິມິຕ຺ຕໍ ອຄ຺ຄເຫສິ. ຕໍ ເອໂກ ວຈ຺ຉປາລໂກ ທຓ຺ຑໂມລຸພ຺ຠ ຕິຏ຺ຐນ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ສີເສ ສນ຺ນິຣຸມ຺ຠິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ໂສ ຕາວເທວ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ຕາວຕິໍສຠວເນ ທ຺ວາທສໂຍຊນິເກ ກນກວິມາເນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ສຸຕ຺ຕປ຺ປພຸທ຺ໂຘ ວິຍ ຈ ຕຕ຺ຖ ອຈ຺ຉຣາສງ຺ຆປຣິວຸຕໍ ອຕ຺ຕານໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອເຣ, ອຫມ຺ປິ ນາມ ອິຘ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕສ຺ມິ! ກິໍ ນຸ ໂຂ ກມ຺ມໍ ອກາສິ’’ນ຺ຕິ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ນາຎ຺ຎໍ ກິຎ຺ຈິ ອທ຺ທສ, ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຠຄວໂຕ ສເຣ ນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄາຫາ. ໂສ ຕອາວເທວ ສຫ ວິມາເນນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ປາເທ ສິຣສາ ວນ຺ທິ. ຠຄວາ ຊານນ຺ໂຕວ ປຸຈ຺ຉິ –

‘‘ໂກ ເມ ວນ຺ທຕິ ປາທານິ, ອິທ຺ຘິຍາ ຍສສາ ຊລໍ;

ອຠິກ຺ກນ຺ເຕນ ວຓ຺ເຓນ, ສພ຺ພາ ໂອຠາສຍໍ ທິສາ’’ຕິ.

‘‘ມຓ຺ຑູໂກຫໍ ປຸເຣ ອາສິໍ, ອຸທເກ ວາຣິໂຄຈໂຣ;

ຕວ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ຕສ຺ສ, ອວຘິ ວຈ຺ຉປາລໂກ’’ຕິ. (ວິ. ວ. ໘໕໗-໘໕໘);

ຠຄວາ ຕສ຺ສ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ເທສນາວສາເນ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ປາຓສຫສ຺ສານໍ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ອໂຫສິ. ເທວປຸຕ຺ໂຕປິ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາຍ ສິຕໍ ກຕ຺ວາ ປກ຺ກາມີຕິ.

ຍໍ ປນ ກິຎ຺ຈິ ອຕ຺ຖິ ເຎຍ຺ຍໍ ນາມ, ຕສ຺ສ ສພ຺ພສ຺ສ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ວິໂມກ຺ຂນ຺ຕິກຎາຓວເສນ ພຸທ຺ໂຘ. ຍສ຺ມາ ວາ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ ອຕ຺ຕນາປິ ພຸຊ຺ຌິ, ອຎ຺ເຎປິ ສຕ຺ເຕ ໂພເຘສິ; ຕສ຺ມາ ເອວມາທີຫິປິ ກາຣເຓຫິ ພຸທ຺ໂຘ. ອິມສ຺ສ ຈຕ຺ຖສ຺ສ ວິຎ຺ຎາປນຕ຺ຖໍ ‘‘ພຸຊ຺ຌິຕາ ສຈ຺ຈານີຕິ ພຸທ຺ໂຘ, ໂພເຘຕາ ປຊາຍາຕິ ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ໂຕ ສພ຺ໂພປິ ນິທ຺ເທສນໂຍ (ມຫານິ. ໑໙໒) ປຏິສມ຺ຠິທານໂຍ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໖໒) ວາ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ໂພ.

ຠຄວາຕິ ອິທໍ ປນສ຺ສ ຄຸຓວິສິຏ຺ຐສຕ຺ຕຸຕ຺ຕມຄຣຸຄາຣວາຘິວຈນໍ. ເຕນາຫຸ ໂປຣາຓາ –

‘‘ຠຄວາຕິ ວຈນໍ ເສຏ຺ຐໍ, ຠຄວາຕິ ວຈນມຸຕ຺ຕມໍ;

ຄຣຸ ຄາຣວຍຸຕ຺ໂຕ ໂສ, ຠຄວາ ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ.

ຈຕຸພ຺ພິຘຎ຺ຫິ ນາມໍ – ອາວຕ຺ຖິກໍ, ລິງ຺ຄິກໍ, ເນມິຕ຺ຕິກໍ, ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ. ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນໍ ນາມ ໂລກິຍໂວຫາເຣນ ‘‘ຍທິຈ຺ຉກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ວຈ຺ໂຉ ທມ຺ໂມ ພລິພທ຺ໂທ’’ຕິ ເອວມາທິ ອາວຕ຺ຖິກໍ. ‘‘ທຓ຺ຑີ ຉຕ຺ຕີ ສິຂີ ກຣີ’’ຕິ ເອວມາທິ ລິງ຺ຄິກໍ. ‘‘ເຕວິຊ຺ໂຊ ຉຬຠິຎ຺ໂຎ’’ຕິ ເອວມາທິ ເນມິຕ຺ຕິກໍ. ‘‘ສິຣິວຑ຺ຒໂກ ຘນວຑ຺ຒໂກ’’ຕິ ເອວມາທິ ວຈນຕ຺ຖມນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕໍ ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນໍ. ອິທໍ ປນ ຠຄວາຕິ ນາມໍ ເນມິຕ຺ຕິກໍ, ນ ມຫາມາຍາຍ ນ ສຸທ຺ໂຘທນມຫາຣາເຊນ ນ ອສີຕິຍາ ຎາຕິສຫສ຺ເສຫິ ກຕໍ, ນ ສກ຺ກສນ຺ຕຸສິຕາທີຫິ ເທວຕາວິເສເສຫິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຘມ຺ມເສນາປຕິນາ – ‘‘ຠຄວາຕິ ເນຕໍ ນາມໍ ມາຕຣາ ກຕໍ…ເປ… ວິໂມກ຺ຂນ຺ຕິກເມຕໍ ພຸທ຺ຘານໍ ຠຄວນ຺ຕານໍ ໂພຘິຍາ ມູເລ ສຫ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຏິລາຠາ ສຈ຺ຉິກາປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ຍທິທໍ ຠຄວາ’’ຕິ (ມຫານິ. ໘໔).

ຍໍຄຸຓເນມິຕ຺ຕິກຎ຺ເຈຕໍ ນາມໍ, ເຕສໍ ຄຸຓານໍ ປກາສນຕ຺ຖໍ ອິມໍ ຄາຖໍ ວທນ຺ຕິ –

‘‘ຠຄີ ຠຊີ ຠາຄີ ວິຠຕ຺ຕວາ ອິຕິ;

ອກາສິ ຠຄ຺ຄນ຺ຕິ ຄຣູຕິ ຠາຄ຺ຍວາ;

ພຫູຫິ ຎາເຍຫິ ສຸຠາວິຕຕ຺ຕໂນ;

ຠວນ຺ຕໂຄ ໂສ ຠຄວາຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ.

ນິທ຺ເທເສ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເຈຕ຺ຖ ເຕສໍ ເຕສໍ ປທານມຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ອຍໍ ປນ ອປໂຣ ນໂຍ –

‘‘ຠາຄ຺ຍວາ ຠຄ຺ຄວາ ຍຸຕ຺ໂຕ, ຠເຄຫິ ຈ ວິຠຕ຺ຕວາ;

ຠຕ຺ຕວາ ວນ຺ຕຄມໂນ, ຠເວສຸ ຠຄວາ ຕໂຕ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ວຓ຺ຓາຄໂມ ວຓ຺ຓວິປຣິຍໂຍຕິ ເອຕໍ ນິຣຸຕ຺ຕິລກ຺ຂຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສທ຺ທນເຍນ ວາ ປິໂສທຣາທິປກ຺ເຂປລກ຺ຂຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຍສ຺ມາ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣສຸຂາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕກໍ ທານສີລາທິປາຣປ຺ປຕ຺ຕໍ ຠາຄ຺ຍມສ຺ສ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຠາຄ຺ຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ຠຄວາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ຎາຕພ຺ພໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ໂລຠ-ໂທສ-ໂມຫ-ວິປຣີຕມນສິກາຣ-ອຫິຣິກາໂນຕ຺ຕປ຺ປ-ໂກຘູປນາຫ-ມກ຺ຂ-ປຬາສອິສ຺ສາ-ມຈ຺ຉຣິຍ-ມາຍາສາເຐຍ຺ຍ-ຖມ຺ຠ-ສາຣມ຺ຠ-ມານາຕິມານ-ມທ-ປມາທ-ຕຓ຺ຫາວິຊ຺ຊາ ຕິວິຘາກຸສລມູລ-ທຸຈ຺ຈຣິຕ-ສໍກິເລສ-ມລ-ວິສມສຎ຺ຎາ-ວິຕກ຺ກ-ປປຎ຺ຈ-ຈຕຸພ຺ພິຘວິປຣິເຍສອາສວ-ຄນ຺ຖ-ໂອຆ-ໂຍຄາຄຕິ-ຕຓ຺ຫຸປ຺ປາທຸປາທານ-ປຎ຺ຈເຈໂຕຂີລ-ວິນິພນ຺ຘ-ນີວຣຓາຠິນນ຺ທນຉວິວາທມູລ-ຕຓ຺ຫາກາຍ-ສຕ຺ຕານຸສຍ-ອຏ຺ຐມິຈ຺ຉຕ຺ຕ-ນວຕຓ຺ຫາມູລກ-ທສາກຸສລກມ ທິຏ຺ຐິຄຕ-ອຏ຺ຐສຕຕຓ຺ຫາວິຈຣິຕປ຺ປເຠທ-ສພ຺ພທຣຖ-ປຣິຬາຫ-ກິເລສສຕສຫສ຺ສານິ, ສງ຺ເຂປໂຕ ວາ ປຎ຺ຈ ກິເລສ-ອຠິສງ຺ຂາຣຂນ຺ຘມຈ຺ຈຸ-ເທວປຸຕ຺ຕ-ມາເຣ ອຠຎ຺ຊິ, ຕສ຺ມາ ຠຄ຺ຄຕ຺ຕາ ເອເຕສໍ ປຣິສ຺ສຍານໍ ຠຄ຺ຄວາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ຠຄວາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອາຫ ເຈຕ຺ຖ –

‘‘ຠຄ຺ຄຣາໂຄ ຠຄ຺ຄໂທໂສ, ຠຄ຺ຄໂມໂຫ ອນາສໂວ;

ຠຄ຺ຄາສ຺ສ ປາປກາ ຘມ຺ມາ, ຠຄວາ ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ.

ຠາຄ຺ຍວນ຺ຕຕາຍ ຈສ຺ສ ສຕປຸຎ຺ຎຊລກ຺ຂຓຘຣສ຺ສ ຣູປກາຍສມ຺ປຕ຺ຕິທີປິຕາ ໂຫຕິ, ຠຄ຺ຄໂທສຕາຍ ຘມ຺ມກາຍສມ຺ປຕ຺ຕິ. ຕຖາ ໂລກິຍປຣິກ຺ຂການໍ ພຫຸມຕຠາໂວ, ຄຫຏ຺ຐປພ຺ພຊິເຕຫິ ອຠິຄມນີຍຕາ, ອຠິຄຕານຎ຺ຈ ເນສໍ ກາຍຈິຕ຺ຕທຸກ຺ຂາປນຍເນ ປຏິພລຠາໂວ, ອາມິສທານຘມ຺ມທາເນຫິ ອຸປກາຣິຕາ, ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣສຸເຂຫິ ຈ ສມ຺ປໂຍຊນສມຕ຺ຖຕາ ທີປິຕາ ໂຫຕິ.

ຍສ຺ມາ ຈ ໂລເກ ອິສ຺ສຣິຍ-ຘມ຺ມ-ຍສ-ສິຣີ-ກາມ-ປຍຕ຺ເຕສຸ ຉສຸ ຘມ຺ເມສຸ ຠຄສທ຺ໂທ ວຕ຺ຕຕິ, ປຣມຎ຺ຈສ຺ສ ສກຈິຕ຺ເຕ ອິສ຺ສຣິຍໍ, ອຓິມາ ລຆິມາທິກໍ ວາ ໂລກິຍສມ຺ມຕໍ ສພ຺ພາກາຣປຣິປູຣໍ ອຕ຺ຖິ ຕຖາ ໂລກຸຕ຺ຕໂຣ ຘມ຺ໂມ ໂລກຕ຺ຕຍພ຺ຍາປໂກ ຍຖາຠຸຈ຺ຈຄຸຓາຘິຄໂຕ ອຕິວິຍ ປຣິສຸທ຺ໂຘ ຍໂສ, ຣູປກາຍທສ຺ສນພ຺ຍາວຏຊນນຍນປ຺ປສາທຊນນສມຕ຺ຖາ ສພ຺ພາກາຣປຣິປູຣາ ສພ຺ພງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄສິຣີ, ຍໍ ຍໍ ເອເຕນ ອິຈ຺ຉິຕໍ ປຕ຺ຖິຕໍ ອຕ຺ຕຫິຕໍ ປຣຫິຕໍ ວາ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຕເຖວ ອຠິນິປ຺ຜນ຺ນຕ຺ຕາ ອິຈ຺ຉິຕິຈ຺ຉິ, ຕຕ຺ຖ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິສຎ຺ຎິໂຕ ກາໂມ, ສພ຺ພໂລກຄຣຸຠາວປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸຠູໂຕ ສມ຺ມາວາຍາມສງ຺ຂາໂຕ ປຍຕ຺ໂຕ ຈ ອຕ຺ຖິ; ຕສ຺ມາ ອິເມຫິ ຠເຄຫິ ຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາປິ ຠຄາ ອສ຺ສ ສນ຺ຕີຕິ ອິມິນາ ອຕ຺ເຖນ ຠຄວາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ຍສ຺ມາ ປນ ກຸສລາທີຫິ ເຠເທຫິ ສພ຺ພຘມ຺ເມ, ຂນ຺ຘາຍຕນ-ຘາຕຸສຈ຺ຈ-ອິນ຺ທ຺ຣິຍປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທາທີຫິ ວາ ກຸສລາທິຘມ຺ເມ, ປີຬນ-ສງ຺ຂຕ-ສນ຺ຕາປວິປຣິຓາມຏ຺ເຐນ ວາ ທຸກ຺ຂມຣິຍສຈ຺ຈໍ, ອາຍູຫນ-ນິທານ-ສໍໂຍຄ-ປລິໂພຘຏ຺ເຐນ ສມຸທຍໍ, ນິສ຺ສຣຓວິເວກາສງ຺ຂຕ-ອມຕຏ຺ເຐນ ນິໂຣຘໍ, ນິຍ຺ຍານ-ເຫຕຸ-ທສ຺ສນາຘິປເຕຍ຺ຍຏ຺ເຐນ ມຄ຺ຄໍ ວິຠຕ຺ຕວາ, ວິຠຊິຕ຺ວາ ວິວຣິຕ຺ວາ ເທສິຕວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ວິຠຕ຺ຕວາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ຠຄວາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ຍສ຺ມາ ຈ ເອສ ທິພ຺ພພ຺ຣຫ຺ມອຣິຍວິຫາເຣ ກາຍຈິຕ຺ຕອຸປຘິວິເວເກ ສຸຎ຺ຎຕປ຺ປຓິຫິຕານິມິຕ຺ຕວິໂມກ຺ເຂ ອຎ຺ເຎ ຈ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕເຣ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ເມ ຠຊິ ເສວິ ພຫຸລມກາສິ, ຕສ຺ມາ ຠຕ຺ຕວາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ຠຄວາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ຍສ຺ມາ ປນ ຕີສຸ ຠເວສຸ ຕຓ຺ຫາສງ຺ຂາຕໍ ຄມນມເນນ ວນ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຠເວສຸ ວນ຺ຕຄມໂນຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ຠວສທ຺ທໂຕ ຠກາຣໍ, ຄມນສທ຺ທໂຕ ຄກາຣໍ, ວນ຺ຕສທ຺ທໂຕ ວກາຣຎ຺ຈ ທີຆໍ ກຕ຺ວາ ອາທາຍ ຠຄວາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍຖາ ໂລເກ ‘‘ເມຫນສ຺ສ ຂສ຺ສ ມາລາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ເມຂລາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ໂສ ອິມໍ ໂລກນ຺ຕິ ໂສ ຠຄວາ ອິມໍ ໂລກໍ. ອິທານິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ນິທສ຺ເສຕິ. ສເທວກນ຺ຕິ ສຫ ເທເວຫິ ສເທວກໍ; ເອວໍ ສຫ ມາເຣນ ສມາຣກໍ; ສຫ ພ຺ຣຫ຺ມຸນາ ສພ຺ຣຫ຺ມກໍ; ສຫ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມເຓຫິ ສສ຺ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓິໍ; ປຊາຕຕ຺ຕາ ປຊາ, ຕໍ ປຊໍ; ສຫ ເທວມນຸສ຺ເສຫິ ສເທວມນຸສ຺ສໍ. ຕຕ຺ຖ ສເທວກວຈເນນ ປຎ຺ຈກາມາວຈຣເທວຄ຺ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ, ສມາຣກວຈເນນ ຉຏ຺ຐກາມາວຈຣເທວຄ຺ຄຫຓໍ, ສພ຺ຣຫ຺ມກວຈເນນ ພ຺ຣຫ຺ມກາຍິກາທິພ຺ຣຫ຺ມຄ຺ຄຫຓໍ, ສສ຺ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓີວຈເນນ ສາສນສ຺ສ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກປຈ຺ຈາມິຕ຺ຕສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓຄ຺ຄຫຓໍ, ສມິຕປາປ-ພາຫິຕປາປ-ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓຄ຺ຄຫຓຎ຺ຈ, ປຊາວຈເນນ ສຕ຺ຕໂລກຄ຺ຄຫຓໍ, ສເທວມນຸສ຺ສວຈເນນ ສມ຺ມຸຕິເທວອວເສສມນຸສ຺ສຄ຺ຄຫຓໍ. ເອວເມຕ຺ຖ ຕີຫິ ປເທຫິ ໂອກາສໂລໂກ, ທ຺ວີຫິ ປຊາວເສນ ສຕ຺ຕໂລໂກ ຄຫິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອປໂຣ ນໂຍ – ສເທວກຄ຺ຄຫເຓນ ອຣູປາວຈຣເທວໂລໂກ ຄຫິໂຕ, ສມາຣກຄ຺ຄຫເຓນ ຉກາມາວຈຣເທວໂລກາ, ສພ຺ຣຫ຺ມກຄ຺ຄຫເຓນ ຣູປີພ຺ຣຫ຺ມໂລໂກ, ສສ຺ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາທິຄ຺ຄຫເຓນ ຈຕຸປຣິສວເສນ ສມ຺ມຸຕິເທເວຫິ ວາ ສຫ ມນຸສ຺ສໂລໂກ, ອວເສສສພ຺ພສຕ຺ຕໂລໂກ ວາ.

ອປິເຈຕ຺ຖ ສເທວກວຈເນນ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ສພ຺ພສ຺ສາປິ ໂລກສ຺ສ ສຈ຺ຉິກຕຠາວໍ ສາເຘນ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄໂຕ. ຕໂຕ ເຍສໍ ສິຍາ – ‘‘ມາໂຣ ມຫານຸຠາໂວ ຉກາມາວຈຣິສ຺ສໂຣ ວສວຕ຺ຕີ; ກິໍ ໂສປິ ເອເຕນ ສຈ຺ຉິກໂຕ’’ຕິ? ເຕສໍ ວິມຕິໍ ວິຘມນ຺ໂຕ ສມາຣກນ຺ຕິ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄໂຕ. ເຍສໍ ປນ ສິຍາ – ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມາ ມຫານຸຠາໂວ ເອກງ຺ຄຸລິຍາ ເອກສ຺ມິໍ ຈກ຺ກວາຬສຫສ຺ເສ ອາໂລກໍ ຜຣຕິ, ທ຺ວີຫິ…ເປ… ທສຫິ ອງ຺ຄຸລີຫິ ທສສຸ ຈກ຺ກວາຬສຫສ຺ເສສຸ ອາໂລກໍ ຜຣຕິ, ອນຸຕ຺ຕຣຎ຺ຈ ຌານສມາປຕ຺ຕິສຸຂໍ ປຏິສໍເວເທຕິ, ກິໍ ໂສປິ ສຈ຺ຉິກໂຕ’’ຕິ? ເຕສໍ ວິມຕິໍ ວິຘມນ຺ໂຕ ສພ຺ຣຫ຺ມກນ຺ຕິ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄໂຕ. ຕໂຕ ເຍສໍ ສິຍາ – ‘‘ປຸຖູສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ສາສນປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ, ກິໍ ເຕປິ ສຈ຺ຉິກຕາ’’ຕິ? ເຕສໍ ວິມຕິໍ ວິຘມນ຺ໂຕ ສສ຺ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓິໍ ປຊນ຺ຕິ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄໂຕ. ເອວໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐຸກ຺ກຏ຺ຐານໍ ສຈ຺ຉິກຕຠາວໍ ປກາເສຕ຺ວາ ອຖ ສມ຺ມຸຕິເທເວ ອວເສສມນຸສ຺ເສ ຈ ອຸປາທາຍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉທວເສນ ເສສສຕ຺ຕໂລກສ຺ສ ສຈ຺ຉິກຕຠາວໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ສເທວມນຸສ຺ສນ຺ຕິ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄໂຕ. ອຍເມຕ຺ຖານຸສນ຺ຘິກ຺ກໂມ.

ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ປເວເທຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ສຍນ຺ຕິ ສາມໍ, ອປຣເນຍ຺ໂຍ ຫຸຕ຺ວາ; ອຠິຎ຺ຎາຕິ ອຠິຎ຺ຎາຍ, ອຘິເກນ ຎາເຓນ ຎຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກຕ຺ວາ, ເອເຕນ ອນຸມານາທິປຏິກ຺ເຂໂປ ກໂຕ ໂຫຕິ. ປເວເທຕີຕິ ໂພເຘຕິ ຎາເປຕິ ປກາເສຕິ. ໂສ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ ອາທິກລ຺ຍາຓໍ…ເປ… ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາຓນ຺ຕິ ໂສ ຠຄວາ ສຕ຺ເຕສຸ ກາຣຸຎ຺ຎຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ຫິຕ຺ວາປິ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ວິເວກສຸຂໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ອປ຺ປໍ ວາ ພຫຸໍ ວາ ເທເສນ຺ໂຕ ອາທິກລ຺ຍາຓາທິປ຺ປກາຣເມວ ເທເສຕິ.

ກຖໍ? ເອກຄາຖາປິ ຫິ ສມນ຺ຕຠທ຺ຣກຕ຺ຕາ ຘມ຺ມສ຺ສ ປຐມປາເທນ ອາທິກລ຺ຍາຓາ, ທຸຕິຍຕຕິຍປາເທຫິ ມຊ຺ເຌກລ຺ຍາຓາ, ປຈ຺ຉິມປາເທນ ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາຓາ. ເອການຸສນ຺ຘິກໍ ສຸຕ຺ຕໍ ນິທາເນນ ອາທິກລ຺ຍາຓໍ, ນິຄມເນນ ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາຓໍ, ເສເສນ ມຊ຺ເຌກລ຺ຍາຓໍ. ນານານຸສນ຺ຘິກໍ ສຸຕ຺ຕໍ ປຐມານຸສນ຺ຘິນາ ອາທິກລ຺ຍາຓໍ, ປຈ຺ຉິເມນ ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາຓໍ, ເສເສຫິ ມຊ຺ເຌກລ຺ຍາຓໍ. ສກໂລປິ ສາສນຘມ຺ໂມ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖຠູເຕນ ສີເລນ ອາທິກລ຺ຍາໂຓ, ສມຖວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄຜເລຫິ ມຊ຺ເຌກລ຺ຍາໂຓ, ນິພ຺ພາເນນ ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາໂຓ. ສີລສມາຘີຫິ ວາ ອາທິກລ຺ຍາໂຓ, ວິປສ຺ສນາມຄ຺ເຄຫິ ມຊ຺ເຌກລ຺ຍາໂຓ, ຜລນິພ຺ພາເນຫິ ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາໂຓ. ພຸທ຺ຘສຸໂພຘິຕາຍ ວາ ອາທິກລ຺ຍາໂຓ, ຘມ຺ມສຸຘມ຺ມຕາຍ ມຊ຺ເຌກລ຺ຍາໂຓ, ສງ຺ຆສຸປ຺ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາໂຓ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຕຖຕ຺ຕາຍ ປຏິປນ຺ເນນ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ພາຍ ອຠິສມ຺ໂພຘິຍາ ວາ ອາທິກລ຺ຍາໂຓ, ປຈ຺ເຈກໂພຘິຍາ ມຊ຺ເຌກລ຺ຍາໂຓ, ສາວກໂພຘິຍາ ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາໂຓ. ສຸຍ຺ຍມາໂນ ເຈສ ນີວຣຓວິກ຺ຂມ຺ຠນໂຕ ສວເນນປິ ກລ຺ຍາຓເມວ ອາວຫຕີຕິ ອາທິກລ຺ຍາໂຓ, ປຏິປຊ຺ຊິຍມາໂນ ສມຖວິປສ຺ສນາສຸຂາວຫນໂຕ ປຏິປຕ຺ຕິຍາປິ ກລ຺ຍາຓເມວ ອາວຫຕີຕິ ມຊ຺ເຌກລ຺ຍາໂຓ, ຕຖາ ປຏິປນ຺ໂນ ຈ ປຏິປຕ຺ຕິຜເລ ນິຏ຺ຐິເຕ ຕາທິຠາວາວຫນໂຕ ປຏິປຕ຺ຕິຜເລນປິ ກລ຺ຍາຓເມວ ອາວຫຕີຕິ ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາໂຓ. ນາຖປ຺ປຠວຕ຺ຕາ ຈ ປຠວສຸທ຺ຘິຍາ ອາທິກລ຺ຍາໂຓ, ອຕ຺ຖສຸທ຺ຘິຍາ ມຊ຺ເຌກລ຺ຍາໂຓ, ກິຈ຺ຈສຸທ຺ຘິຍາ ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາໂຓ. ຕສ຺ມາ ເອໂສ ຠຄວາ ອປ຺ປໍ ວາ ພຫຸໍ ວາ ເທເສນ຺ໂຕ ອາທິກລ຺ຍາຓາທິປ຺ປກາຣເມວ ເທເສຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ສາຕ຺ຖໍ ສພ຺ຍຎ຺ຊນນ຺ຕິ ເອວມາທີສຸ ປນ ຍສ຺ມາ ອິມໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ສາສນພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍຎ຺ຈ ປກາເສຕິ, ນານານເຍຫິ ທີເປຕິ; ຕຎ຺ຈ ຍຖານຸຣູປໍ ອຕ຺ຖສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສາຕ຺ຖໍ, ພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ຍຎ຺ຊນໍ. ສງ຺ກາສນປກາສນ-ວິວຣຓ-ວິຠຊນ-ອຸຕ຺ຕານີກຣຓ-ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ-ອຕ຺ຖປທສມາໂຍຄໂຕ ສາຕ຺ຖໍ, ອກ຺ຂຣປທ-ພ຺ຍຎ຺ຊນາກາຣນິຣຸຕ຺ຕິນິທ຺ເທສສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ຍຎ຺ຊນໍ. ອຕ຺ຖຄມ຺ຠີຣຕາ-ປຏິເວຘຄມ຺ຠີຣຕາຫິ ສາຕ຺ຖໍ, ຘມ຺ມຄມ຺ຠີຣຕາເທສນາຄມ຺ຠີຣຕາຫິ ສພ຺ຍຎ຺ຊນໍ. ອຕ຺ຖປຏິຠານປຏິສມ຺ຠິທາວິສຍໂຕ ສາຕ຺ຖໍ, ຘມ຺ມນິຣຸຕ຺ຕິປຏິສມ຺ຠິທາວິສຍໂຕ ສພ຺ຍຎ຺ຊນໍ. ປຓ຺ຑິຕເວທນີຍໂຕ ປຣິກ຺ຂກຊນປ຺ປສາທກນ຺ຕິ ສາຕ຺ຖໍ, ສທ຺ເຘຍ຺ຍໂຕ ໂລກິຍຊນປ຺ປສາທກນ຺ຕິ ສພ຺ຍຎ຺ຊນໍ. ຄມ຺ຠີຣາຘິປ຺ປາຍໂຕ ສາຕ຺ຖໍ, ອຸຕ຺ຕານປທໂຕ ສພ຺ຍຎ຺ຊນໍ. ອຸປເນຕພ຺ພສ຺ສ ອຠາວໂຕ ສກລປຣິປຸຓ຺ຓຠາເວນ ເກວລປຣິປຸຓ຺ຓໍ; ອປເນຕພ຺ພສ຺ສ ອຠາວໂຕ ນິທ຺ໂທສຠາເວນ ປຣິສຸທ຺ຘໍ; ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍປຣິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ພ຺ຣຫ຺ມຠູເຕຫິ ເສຏ຺ເຐຫິ ຈຣິຕພ຺ພໂຕ ເຕສຎ຺ຈ ຈຣິຍຠາວໂຕ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ. ຕສ຺ມາ ‘‘ສາຕ຺ຖໍ ສພ຺ຍຎ຺ຊນໍ…ເປ… ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ປກາເສຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ອປິຈ ຍສ຺ມາ ສນິທານໍ ສອຸປ຺ປຕ຺ຕິກຎ຺ຈ ເທເສນ຺ໂຕ ອາທິກລ຺ຍາຓໍ ເທເສຕິ, ເວເນຍ຺ຍານໍ ອນຸຣູປໂຕ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອວິປຣີຕຕາຍ ຈ ເຫຕຸທາຫຣຓຍຸຕ຺ຕໂຕ ຈ ມຊ຺ເຌກລ຺ຍາຓໍ, ໂສຕູນໍ ສທ຺ຘາປຏິລາເຠນ ນິຄມເນນ ຈ ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາຓໍ ເທເສຕິ. ເອວໍ ເທເສນ຺ໂຕ ຈ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ປກາເສຕິ. ຕຎ຺ຈ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອຘິຄມພ຺ຍຕ຺ຕິໂຕ ສາຕ຺ຖໍ, ປຣິຍຕ຺ຕິຍາ ອາຄມພ຺ຍຕ຺ຕິໂຕ ສພ຺ຍຎ຺ຊນໍ, ສີລາທິປຎ຺ຈຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘຍຸຕ຺ຕໂຕ ເກວລປຣິປຸຓ຺ຓໍ, ນິຣຸປກ຺ກິເລສໂຕ ນິຕ຺ຖຣຓຕ຺ຖາຍ ປວຕ຺ຕິໂຕ ໂລກາມິສນິຣເປກ຺ຂໂຕ ຈ ປຣິສຸທ຺ຘໍ, ເສຏ຺ຐຏ຺ເຐນ ພ຺ຣຫ຺ມຠູຕານໍ ພຸທ຺ຘ-ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘ-ພຸທ຺ຘສາວການໍ ຈຣິຍໂຕ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕສ຺ມາປິ ‘‘ໂສ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ ອາທິກລ຺ຍາຓໍ…ເປ… ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ປກາເສຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ສາຘຸ ໂຂ ປນາຕິ ສຸນ຺ທຣໍ ໂຂ ປນ ອຕ຺ຖາວຫໍ ສຸຂາວຫນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຖາຣູປານໍ ອຣຫຕນ຺ຕິ ຍຖາຣູໂປ ໂສ ຠວ ໂຄຕໂມ, ເອວຣູປານໍ ຍຖາຠຸຈ຺ຈຄຸຓາຘິຄເມນ ໂລເກ ອຣຫນ຺ໂຕຕິ ລທ຺ຘສທ຺ທານໍ ອຣຫຕໍ. ທສ຺ສນໍ ໂຫຕີຕິ ປສາທໂສມ຺ມານິ ອກ຺ຂີນິ ອຸມ຺ມີລິຕ຺ວາ ‘‘ທສ຺ສນມຕ຺ຕມ຺ປິ ສາຘຸ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອວໍ ອຊ຺ຌາສຍໍ ກຕ຺ວາ ອຖ ໂຂ ເວຣຎ຺ໂຊ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມີຕິ.

໒. ເຍນາຕິ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ກຣຓວຈນໍ. ຕສ຺ມາ ຍຕ຺ຖ ຠຄວາ ຕຕ຺ຖ ອຸປສງ຺ກມີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເຍນ ວາ ກາຣເຓນ ຠຄວາ ເທວມນຸສ຺ເສຫິ ອຸປສງ຺ກມິຕພ຺ໂພ, ເຕນ ກາຣເຓນ ອຸປສງ຺ກມີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເກນ ຈ ກາຣເຓນ ຠຄວາ ອຸປສງ຺ກມິຕພ຺ໂພ? ນານປ຺ປກາຣຄຸຓວິເສສາຘິຄມາຘິປ຺ປາເຍນ, ສາທຸຜລູປໂຠຄາຘິປ຺ປາເຍນ ທິຊຄເຓຫິ ນິຈ຺ຈຜລິຕມຫາຣຸກ຺ໂຂ ວິຍ. ອຸປສງ຺ກມີຕິ ຈ ຄໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາຕິ ອຸປສງ຺ກມນປຣິໂຍສານທີປນໍ. ອຖ ວາ ເອວໍ ຄໂຕ ຕໂຕ ອາສນ຺ນຕຣໍ ຐານໍ ຠຄວໂຕ ສມີປສງ຺ຂາຕໍ ຄນ຺ຕ຺ວາຕິປິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ຠຄວຕາ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ໂມທີຕິ ຍຖາ ຂມນີຍາທີນິ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຠຄວາ ເຕນ, ເອວໍ ໂສປິ ຠຄວຕາ ສທ຺ຘິໍ ສມປ຺ປວຕ຺ຕໂມໂທ ອໂຫສິ, ສີໂຕທກໍ ວິຍ ອຸຓ຺ໂຫທເກນ ສມ຺ໂມທິຕໍ ເອກີຠາວໍ ອຄມາສິ. ຍາຍ ຈ ‘‘ກຈ຺ຈິ, ໂຠ, ໂຄຕມ, ຂມນີຍໍ; ກຈ຺ຈິ ຍາປນີຍໍ, ກຈ຺ຈິ ໂຠໂຕ ໂຄຕມສ຺ສ, ຈ ສາວການຎ຺ຈ ອປ຺ປາພາຘໍ ອປ຺ປາຕງ຺ກໍ ລຫຸຏ຺ຐານໍ ພລໍ ຜາສຸວິຫາໂຣ’’ຕິອາທິກາຍ ກຖາຍ ສມ຺ໂມທິ, ຕໍ ປີຕິປາໂມຊ຺ຊສງ຺ຂາຕໍ ສມ຺ໂມທໍ ຊນນໂຕ ສມ຺ໂມທິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕຠາວໂຕ ຈ ສມ຺ໂມທນີຍໍ. ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນມຘຸຣຕາຍ ສຸຈິຣມ຺ປິ ກາລໍ ສາເຣຕຸໍ ນິຣນ຺ຕຣໍ ປວຕ຺ເຕຕຸໍ ອຣຫຣູປໂຕ ສຣິຕພ຺ພຠາວໂຕ ຈ ສາຣຓີຍໍ, ສຸຍ຺ຍມານສຸຂໂຕ ວາ ສມ຺ໂມທນີຍໍ, ອນຸສ຺ສຣິຍມານສຸຂໂຕ ສາຣຓີຍໍ. ຕຖາ ພ຺ຍຎ຺ຊນປຣິສຸທ຺ຘຕາຍ ສມ຺ໂມທນີຍໍ, ອຕ຺ຖປຣິສຸທ຺ຘຕາຍ ສາຣຓີຍນ຺ຕິ. ເອວໍ ອເນເກຫິ ປຣິຍາເຍຫິ ສມ຺ໂມທນີຍໍ ສາຣຓີຍໍ ກຖໍ ວີຕິສາເຣຕ຺ວາ ປຣິໂຍສາເປຕ຺ວາ ນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ເຍນຕ຺ເຖນ ອາຄໂຕ ຕໍ ປຸຈ຺ຉິຕຸກາໂມ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ.

ເອກມນ຺ຕນ຺ຕິ ຠາວນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສ ‘‘ວິສມໍ ຈນ຺ທິມສູຣິຍາ ປຣິວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໔.໗໐) ວິຍ. ຕສ຺ມາ ຍຖາ ນິສິນ຺ໂນ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ ຕຖາ ນິສີທີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ວາ ເອຕໍ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ນິສີທີຕິ ອຸປາວິສິ. ປຓ຺ຑິຕາ ຫິ ປຸຣິສາ ຄຣຸຏ຺ຐານິຍໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອາສນກຸສລຕາຍ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທນ຺ຕິ. ອຍຎ຺ຈ ເຕສໍ ອຎ຺ຎຕໂຣ, ຕສ຺ມາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ.

ກຖໍ ນິສິນ຺ໂນ ປນ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕີຕິ? ຉ ນິສຊ຺ຊໂທເສ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ອຕິທູຣໍ, ອຈ຺ຈາສນ຺ນໍ, ອຸປຣິວາຕໍ, ອຸນ຺ນຕປ຺ປເທສໍ, ອຕິສມ຺ມຸຂໍ, ອຕິປຈ຺ຉາຕິ. ອຕິທູເຣ ນິສິນ຺ໂນ ຫິ ສເຈ ກເຖຕຸກາໂມ ໂຫຕິ ອຸຈ຺ຈາສທ຺ເທນ ກເຖຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ. ອຈ຺ຈາສນ຺ເນ ນິສິນ຺ໂນ ສງ຺ຆຏ຺ຏນໍ ກໂຣຕິ. ອຸປຣິວາເຕ ນິສິນ຺ໂນ ສຣີຣຄນ຺ເຘນ ພາຘຕິ. ອຸນ຺ນຕປ຺ປເທເສ ນິສິນ຺ໂນ ອຄາຣວໍ ປກາເສຕິ. ອຕິສມ຺ມຸຂາ ນິສິນ຺ໂນ ສເຈ ທຏ຺ຐຸກາໂມ ໂຫຕິ, ຈກ຺ຂຸນາ ຈກ຺ຂຸໍ ອາຫຈ຺ຈ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ໂຫຕິ. ອຕິປຈ຺ຉາ ນິສິນ຺ໂນ ສເຈ ທຏ຺ຐຸກາໂມ ໂຫຕິ ຄີວໍ ປສາເຣຕ຺ວາ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ອຍມ຺ປິ ເອເຕ ຉ ນິສຊ຺ຊໂທເສ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ນິສີທິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທີ’’ຕິ.

ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຂ ເວຣຎ຺ໂຊ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈາຕິ ເອຕນ຺ຕິ ອິທານິ ວຕ຺ຕພ຺ພມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ. ທກາໂຣ ປທສນ຺ຘິກໂຣ. ອໂວຈາຕິ ອຠາສິ. ສຸຕໍ ເມຕນ຺ຕິ ສຸຕໍ ເມ ເອຕໍ, ເອຕໍ ມຍາ ສຸຕນ຺ຕິ ອິທານິ ວຕ຺ຕພ຺ພມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ. ໂຠ ໂຄຕມາຕິ ຠຄວນ຺ຕໍ ໂຄຕ຺ເຕນ ອາລປຕິ.

ອິທານິ ຍໍ ເຕນ ສຸຕໍ – ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ນ ສມໂຓ ໂຄຕໂມຕິ ເອວມາທິມາຫ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ອນຸຕ຺ຕານປທວຓ຺ຓນາ – ພ຺ຣາຫ຺ມເຓຕິ ຊາຕິພ຺ຣາຫ຺ມເຓ. ຊິຓ຺ເຓຕິ ຊຊ຺ຊຣີຠູເຕ ຊຣາຍ ຂຓ຺ຑິຈ຺ຈາທິຠາວໍ ອາປາທິເຕ. ວຸຑ຺ເຒຕິ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄານໍ ວຸຑ຺ຒິມຣິຍາທປ຺ປຕ຺ເຕ. ມຫລ຺ລເກຕິ ຊາຕິມຫລ຺ລກຕາຍ ສມນ຺ນາຄເຕ, ຈິຣກາລປ຺ປສຸເຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອທ຺ຘຄເຕຕິ ອທ຺ຘານໍ ຄເຕ, ທ຺ເວ ຕໂຍ ຣາຊປຣິວຏ຺ເຏ ອຕີເຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ວໂຍ ອນຸປ຺ປຕ຺ເຕຕິ ປຈ຺ຉິມວຍໍ ສມ຺ປຕ຺ເຕ, ປຈ຺ຉິມວໂຍ ນາມ ວສ຺ສສຕສ຺ສ ປຈ຺ຉິໂມ ຕຕິຍຠາໂຄ.

ອປິຈ – ຊິຓ຺ເຓຕິ ໂປຣາເຓ, ຈິຣກາລປ຺ປວຕ຺ຕກຸລນ຺ວເຍຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວຸຑ຺ເຒຕິ ສີລາຈາຣາທິຄຸຓວຸຑ຺ຒິຍຸຕ຺ເຕ. ມຫລ຺ລເກຕິ ວິຠວມຫຕ຺ຕຕາຍ ສມນ຺ນາຄເຕ ມຫທ຺ຘເນ ມຫາໂຠເຄ. ອທ຺ຘຄເຕຕິ ມຄ຺ຄປ຺ປຏິປນ຺ເນ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ວຕຈຣິຍາທິມຣິຍາທໍ ອວີຕິກ຺ກມ຺ມ ຈຣມາເນ. ວໂຍອນຸປ຺ປຕ຺ເຕຕິ ຊາຕິວຸຑ຺ຒຠາວໍ ອນ຺ຕິມວຍໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ເຕຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອິທານິ ອຠິວາເທຕີຕິ ເອວມາທີນິ ‘‘ນ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນກາເຣນ ໂຍເຊຕ຺ວາ ເອວມຕ຺ຖໂຕ ເວທິຕພ຺ພານິ – ‘‘ນ ວນ຺ທຕິ ວາ, ນາສນາ ວຸຏ຺ຐຫຕິ ວາ, ນາປິ ‘ອິຘ ໂຠນ຺ໂຕ ນິສີທນ຺ຕູ’ຕິ ເອວໍ ອາສເນນ ວາ ອຸປນິມນ຺ເຕຕີ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ວາ ສທ຺ໂທ ວິຠາວເນ ນາມ ອຕ຺ເຖ, ‘‘ຣູປໍ ນິຈ຺ຈໍ ວາ ອນິຈ຺ຈໍ ວາ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ເອວໍ ວຕ຺ວາ ອຖ ອຕ຺ຕໂນ ອຠິວາທນາທີນິ ອກໂຣນ຺ຕໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ຕຍິທໍ ໂຠ ໂຄຕມ ຕເຖວາ’’ຕິ. ຍໍ ຕໍ ມຍາ ສຸຕໍ – ຕໍ ຕເຖວ, ຕໍ ສວນຎ຺ຈ ເມ ທສ຺ສນຎ຺ຈ ສໍສນ຺ທຕິ ສເມຕິ, ອຕ຺ຖໂຕ ເອກີຠາວໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ‘‘ນ ຫິ ຠວໍ ໂຄຕໂມ…ເປ… ອາສເນນ ວາ ນິມນ຺ເຕຕີ’’ຕິ ເອວໍ ອຕ຺ຕນາ ສຸຕໍ ທິຏ຺ເຐນ ນິຄເມຕ຺ວາ ນິນ຺ທນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ຕຍິທໍ ໂຠ ໂຄຕມ ນ ສມ຺ປນ຺ນເມວາ’’ຕິ ຕໍ ອຠິວາທນາທີນໍ ອກຣຓໍ ນ ຍຸຕ຺ຕເມວ.

ອຖສ຺ສ ຠຄວາ ອຕ຺ຕຸກ຺ກໍສນປຣວມ຺ຠນໂທສໍ ອນຸປຄມ຺ມ ກຣຸຓາສີຕລຫທເຍນ ຕໍ ອຎ຺ຎາຓໍ ວິຘມິຕ຺ວາ ຍຸຕ຺ຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ ອາຫ – ‘‘ນາຫໍ ຕໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ …ເປ… ມຸທ຺ຘາປິ ຕສ຺ສ ວິປເຕຍ຺ຍາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ‘‘ອຫໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ອປ຺ປຏິຫເຕນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓຈກ຺ຂຸນາ ໂອໂລເກນ຺ໂຕປິ ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ເອຕສ຺ມິໍ ສເທວກາທິເຠເທ ໂລເກ ນ ປສ຺ສາມິ, ຍມຫໍ ອຠິວາເທຍ຺ຍໍ ວາ ປຈ຺ຈຸຏ຺ເຐຍ຺ຍໍ ວາ ອາສເນນ ວາ ນິມນ຺ເຕຍ຺ຍໍ. ອນຈ຺ຉຣິຍໍ ວາ ເອຕໍ, ຍ຺ວາຫໍ ອຊ຺ຊ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ໂຕ ເອວຣູປໍ ນິປຈ຺ຈກາຣາຣຫໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ນ ປສ຺ສາມິ. ອປິຈ ໂຂ ຍທາປາຫໍ ສມ຺ປຕິຊາໂຕວ ອຸຕ຺ຕຣາຠິມຸໂຂ ສຕ຺ຕປທວີຕິຫາເຣນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສກລໍ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸໍ ໂອໂລເກສິໍ; ຕທາປິ ເອຕສ຺ມິໍ ສເທວກາທິເຠເທ ໂລເກ ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ນ ປສ຺ສາມິ, ຍມຫໍ ອຠິວາເທຍ຺ຍໍ ວາ ປຈ຺ຈຸຏ຺ເຐຍ຺ຍໍ ວາ ອາສເນນ ວາ ນິມນ຺ເຕຍ຺ຍໍ. ອຖ ໂຂ ມໍ ໂສຬສກປ຺ປສຫສ຺ສາຍຸໂກ ຂີຓາສວມຫາພ຺ຣຫ຺ມາປິ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ຕ຺ວໍ ໂລເກ ມຫາປຸຣິໂສ, ຕ຺ວໍ ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ອຄ຺ໂຄ ຈ ເຊຏ຺ໂຐ ຈ ເສຏ຺ໂຐ ຈ, ນຕ຺ຖິ ຕຍາ ອຸຕ຺ຕຣິຕໂຣ’’ຕິ ສຎ຺ຊາຕໂສມນສ຺ໂສ ປຕິນາເມສິ; ຕທາປິ ຈາຫໍ ອຕ຺ຕນາ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ອາສຠິໍ ວາຈໍ ນິຈ຺ຉາເຣສິໍ – ‘‘ອຄ຺ໂຄຫມສ຺ມິ ໂລກສ຺ສ, ເຊຏ຺ໂຐຫມສ຺ມິ ໂລກສ຺ສ, ເສຏ຺ໂຐຫມສ຺ມິ ໂລກສ຺ສາ’’ຕິ. ເອວໍ ສມ຺ປຕິຊາຕສ຺ສປິ ມຍ຺ຫໍ ອຠິວາທນາທິຣໂຫ ປຸຄ຺ຄໂລ ນຕ຺ຖິ, ສ຺ວາຫໍ ອິທານິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ໂຕ ກໍ ອຠິວາເທຍ຺ຍໍ ວາ…ເປ… ອາສເນນ ວາ ນິມນ຺ເຕຍ຺ຍໍ. ຕສ຺ມາ ຕ຺ວໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ມາ ຕຖາຄເຕ ເອວຣູປໍ ນິປຈ຺ຈກາຣໍ ປຕ຺ຖຍິຕ຺ຖ. ຍຎ຺ຫິ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ຕຖາຄໂຕ ອຠິວາເທຍ຺ຍ ວາ…ເປ… ອາສເນນ ວາ ນິມນ຺ເຕຍ຺ຍ, ມຸທ຺ຘາປິ ຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຣຕ຺ຕິປຣິໂຍສາເນ ປຣິປາກສິຖິລພນ຺ຘນໍ ວຓ຺ຏາ ປວຸຕ຺ຕຕາລຜລມິວ ຄີວໂຕ ປຈ຺ຉິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສຫສາວ ຠູມິຍໍ ວິປເຕຍ຺ຍາຕິ.

໓. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕປິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ທຸປ຺ປຎ຺ຎຕາຍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ໂລເກ ເຊຏ຺ຐຠາວໍ ອສລ຺ລກ຺ເຂນ຺ໂຕ ເກວລໍ ຕໍ ວຈນໍ ອສຫມາໂນ ອາຫ – ‘‘ອຣສຣູໂປ ຠວໍ ໂຄຕໂມ’’ຕິ. ອຍໍ ກິຣສ຺ສ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ຍໍ ໂລເກ ອຠິວາທນປຈ຺ຈຸຏ຺ຐານອຎ຺ຊລິກມ຺ມສາມີຈິກມ຺ມໍ ‘‘ສາມຄ຺ຄິຣໂສ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ໂຠໂຕ ໂຄຕມສ຺ສ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ອຣສຣູໂປ ຠວໍ ໂຄຕໂມ, ອຣສຊາຕິໂກ ອຣສສຠາໂວຕິ. ອຖສ຺ສ ຠຄວາ ຈິຕ຺ຕມຸທຸຠາວຊນນຕ຺ຖໍ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກຠາວໍ ປຣິຫຣນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎຖາ ຕສ຺ສ ວຈນສ຺ສຕ຺ຖໍ ອຕ຺ຕນິ ສນ຺ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຕ຺ຖິ ຂ຺ເວສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ປຣິຍາໂຍ’’ຕິອາທິມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ປຣິຍາໂຍຕິ ກາຣຓໍ; ອຍຎ຺ຫິ ປຣິຍາຍສທ຺ໂທ ເທສນາ-ວາຣ-ກາຣເຓສຸ ວຕ຺ຕຕິ. ‘‘ມຘຸປິຓ຺ຑິກປຣິຍາໂຍຕ຺ເວວ ນໍ ຘາເຣຫີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໒໐໕) ຫິ ເອສ ເທສນາຍໍ ວຕ຺ຕຕິ. ‘‘ກສ຺ສ ນຸ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ອຊ຺ຊ ປຣິຍາໂຍ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ໂອວທິຕຸ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໓.໓໙໘) ວາເຣ. ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ອຎ຺ຎໍ ປຣິຍາຍໍ ອາຈິກ຺ຂຕຸ, ຍຖາຍໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ອຎ຺ຎາຍ ສຓ຺ຐເຫຍ຺ຍາ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໑໖໔) ກາຣເຓ. ສ຺ວາຍມິຘ ກາຣເຓ ວຕ຺ຕຕິ. ຕສ຺ມາ ເອຕ຺ຖ ເອວມຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ – ອຕ຺ຖິ ໂຂ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ເອຕໍ ກາຣຓໍ; ເຍນ ກາຣເຓນ ມໍ ‘‘ອຣສຣູໂປ ຠວໍ ໂຄຕໂມ’’ຕິ ວທມາໂນ ປຸຄ຺ຄໂລ ສມ຺ມາ ວເທຍ຺ຍ, ອວິຕຖວາທີຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ. ກຕໂມ ປນ ໂສຕິ? ເຍ ເຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ຣູປຣສາ…ເປ… ໂຜຏ຺ຐພ຺ພຣສາ ເຕ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຫີນາຕິ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ເຍ ເຕ ຊາຕິວເສນ ວາ ອຸປປຕ຺ຕິວເສນ ວາ ເສຏ຺ຐສມ຺ມຕານມ຺ປິ ປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ຣູປາຣມ຺ມຓາທີນິ ອສ຺ສາເທນ຺ຕານໍ ອຠິນນ຺ທນ຺ຕານໍ ຣຊ຺ຊນ຺ຕານໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ກາມສຸຂສ຺ສາທສງ຺ຂາຕາ ຣູປຣສສທ຺ທຄນ຺ຘຣສໂຜຏ຺ຐພ຺ພຣສາ, ເຍ ອິມໍ ໂລກໍ ຄີວາຍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ວິຍ ອາວິຎ຺ຉນ຺ຕິ, ວຕ຺ຖາຣມ຺ມຓາທິສາມຄ຺ຄິຍຎ຺ຈ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ສາມຄ຺ຄິຣສາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເຕ ສພ຺ເພປິ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຫີນາຕິ. ມຍ຺ຫໍ ປຫີນາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພປິ ມມາກາເຣນ ອຕ຺ຕານໍ ອນຸກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ. ເທສນາວິລາໂສ ວາ ເອສ ຠຄວໂຕ.

ຕຕ຺ຖ ປຫີນາຕິ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານໂຕ ວິຄຕາ ຊຫິຕາ ວາ. ເອຕສ຺ມິໍ ປນຕ຺ເຖ ກຣເຓ ສາມິວຈນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຣິຍມຄ຺ຄສຕ຺ເຖນ ອຸຈ຺ຉິນ຺ນໍ ຕຓ຺ຫາວິຊ຺ຊາມຍໍ ມູລເມເຕສນ຺ຕິ ອຸຈ຺ຉິນ຺ນມູລາ. ຕາລວຕ຺ຖຸ ວິຍ ເນສໍ ວຕ຺ຖຸ ກຕນ຺ຕິ ຕາລາວຕ຺ຖຸກຕາ. ຍຖາ ຫິ ຕາລຣຸກ຺ຂໍ ສມູລໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ວຕ຺ຖຸມຕ຺ເຕ ຕສ຺ມິໍ ປເທເສ ກເຕ ນ ປຸນ ຕສ຺ສ ຕາລສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ປຎ຺ຎາຍຕິ; ເອວໍ ອຣິຍມຄ຺ຄສຕ຺ເຖນ ສມູເລ ຣູປາທິຣເສ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ເຕສໍ ປຸພ຺ເພ ອຸປ຺ປນ຺ນປຸພ຺ພຠາເວນ ວຕ຺ຖຸມຕ຺ເຕ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາເນ ກເຕ ສພ຺ເພປິ ເຕ ‘‘ຕາລາວຕ຺ຖຸກຕາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອວິຣູຬ຺ຫິຘມ຺ມຕ຺ຕາ ວາ ມຕ຺ຖກຈ຺ຉິນ຺ນຕາໂລ ວິຍ ກຕາຕິ ຕາລາວຕ຺ຖຸກຕາ. ຍສ຺ມາ ປນ ເອວໍ ຕາລາວຕ຺ຖຸກຕາ ອນຠາວໍກຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ຍຖາ ເນສໍ ປຈ຺ຉາຠາໂວ ນ ໂຫຕິ, ຕຖາ ກຕາ ໂຫນ຺ຕິ; ຕສ຺ມາ ອາຫ – ‘‘ອນຠາວໍກຕາ’’ຕິ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ປທຈ຺ເຉໂທ – ອນຸອຠາວໍ ກຕາ ອນຠາວໍກຕາຕິ. ‘‘ອນຠາວໍ ຄຕາ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ຕສ຺ສ ອນຸອຠາວໍ ຄຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ປທຈ຺ເຉໂທ ອນຸອຠາວໍ ຄຕາ ອນຠາວໍ ຄຕາຕິ, ຍຖາ ອນຸອຈ຺ຉຣິຍາ ອນຈ຺ຉຣິຍາຕິ. ອາຍຕິໍ ອນຸປ຺ປາທຘມ຺ມາຕິ ອນາຄເຕ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນກສຠາວາ. ເຍ ຫິ ອຠາວໍ ຄຕາ, ເຕ ປຸນ ກຖໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສນ຺ຕິ? ເຕນາຫ – ‘‘ອນຠາວໍ ຄຕາ ອາຍຕິໍ ອນຸປ຺ປາທຘມ຺ມາ’’ຕິ.

ອຍໍ ໂຂ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ປຣິຍາໂຍຕິ ອິທໍ ໂຂ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ກາຣຓໍ ເຍນ ມໍ ສມ຺ມາ ວທມາໂນ ວເທຍ຺ຍ ‘‘ອຣສຣູໂປ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ’’ຕິ. ໂນ ຈ ໂຂ ຍໍ ຕ຺ວໍ ສນ຺ຘາຍ ວເທສີຕິ ຍຎ຺ຈ ໂຂ ຕ຺ວໍ ສນ຺ຘາຍ ວເທສິ, ໂສ ປຣິຍາໂຍ ນ ໂຫຕິ. ກສ຺ມາ ປນ ຠຄວາ ເອວມາຫ? ນນຸ ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ໂຍ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ ວຸຕ຺ໂຕ ສາມຄ຺ຄິຣໂສ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕນິ ວິຊ຺ຊມານຕາ ອນຸຎ຺ຎາຕາ ໂຫຕີຕິ. ວຸຈ຺ຈເຕ, ນ ໂຫຕິ. ໂຍ ຫິ ຕໍ ສາມຄ຺ຄິຣສໍ ກາຕຸໍ ຠພ຺ໂພ ຫຸຕ຺ວາ ນ ກໂຣຕິ, ໂສ ຕທຠາເວນ ອຣສຣູໂປຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ຠເວຍ຺ຍ. ຠຄວາ ປນ ອຠພ຺ໂພວ ເອຕໍ ກາຕຸໍ, ເຕນສ຺ສ ກຣເຓ ອຠພ຺ພຕໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ໂນ ຈ ໂຂ ຍໍ ຕ຺ວໍ ສນ຺ຘາຍ ວເທສີ’’ຕິ. ຍໍ ປຣິຍາຍໍ ສນ຺ຘາຍ ຕ຺ວໍ ມໍ ‘‘ອຣສຣູໂປ’’ຕິ ວເທສິ, ໂສ ອມ຺ເຫສຸ ເນວ ວຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ.

໔. ເອວໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອຕ຺ຕນາ ອຘິປ຺ເປຕໍ ອຣສຣູປຕໍ ອາໂຣເປຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ອຖາປຣໍ ນິພ຺ໂຠໂຄ ຠວໍ ໂຄຕໂມຕິອາທິມາຫ. ສພ຺ພປຣິຍາເຍສຸ ເຈຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ໂຍຊນກ຺ກມໍ ວິທິຕ຺ວາ ສນ຺ຘາຍ ຠາສິຕມຕ຺ຕໍ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຕເມວ ວໂຍວຸຑ຺ຒານໍ ອຠິວາທນກມ຺ມາທິໍ ໂລເກ ສາມຄ຺ຄິປຣິໂຠໂຄຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ຕທຠາເວນ ຠຄວນ຺ຕໍ ນິພ຺ໂຠໂຄຕິ ອາຫ. ຠຄວາ ປນ ຍ຺ວາຍໍ ຣູປາທີສຸ ສຕ຺ຕານໍ ຉນ຺ທຣາຄປຣິໂຠໂຄ ຕທຠາວໍ ອຕ຺ຕນິ ສມ຺ປສ຺ສມາໂນ ອປຣມ຺ປິ ປຣິຍາຍໍ ອນຸຊານາຕິ.

໕. ປຸນ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຍໍ ໂລເກ ວໂຍວຸຑ຺ຒານໍ ອຠິວາທນາທິກຸລສມຸທາຈາຣກມ຺ມໍ ໂລກິຍາ ກໂຣນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ອກິຣິຍໍ ສມ຺ປສ຺ສມາໂນ ຠຄວນ຺ຕໍ ອກິຣິຍວາໂທຕິ ອາຫ. ຠຄວາ ປນ, ຍສ຺ມາ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທີນໍ ອກິຣິຍໍ ວທຕິ ຕສ຺ມາ, ຕໍ ອກິຣິຍວາທໍ ອຕ຺ຕນິ ສມ຺ປສ຺ສມາໂນ ອປຣມ຺ປິ ປຣິຍາຍໍ ອນຸຊານາຕິ. ຕຕ຺ຖ ຈ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕນ຺ຕິ ປາຓາຕິປາຕ-ອທິນ຺ນາທານ-ມິຈ຺ຉາຈາຣເຈຕນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕນ຺ຕິ ມຸສາວາທ-ປິສຸຓວາຈາ-ຜຣຸສວາຈາ-ສມ຺ຜປ຺ປລາປເຈຕນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ມໂນທຸຈ຺ຈຣິຕນ຺ຕິ ອຠິຊ຺ຌາພ຺ຍາປາທມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໂຍ ເວທິຕພ຺ພາ. ຐເປຕ຺ວາ ເຕ ຘມ຺ເມ, ອວເສສາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ‘‘ອເນກວິຫິຕາ ປາປກາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

໖. ປຸນ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຕເມວ ອຠິວາທນາທິກມ຺ມໍ ຠຄວຕິ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ອິມໍ ‘‘ອາຄມ຺ມ ອຍໍ ໂລກຕນ຺ຕິ ໂລກປເວຓີ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸຈ຺ເຉທວາໂທຕິ ອາຫ. ຠຄວາ ປນ ຍສ຺ມາ ອຏ຺ຐສຸ ໂລຠສຫຄຕຈິຕ຺ເຕສຸ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓິກຣາຄສ຺ສ ທ຺ວີສຸ ອກຸສລຈິຕ຺ເຕສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານກໂທສສ຺ສ ຈ ອນາຄາມິມຄ຺ເຄນ ອຸຈ຺ເຉທໍ ວທຕິ. ສພ຺ພາກຸສລສມ຺ຠວສ຺ສ ປນ ນິຣວເສສສ຺ສ ໂມຫສ຺ສ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ ອຸຈ຺ເຉທໍ ວທຕິ. ຐເປຕ຺ວາ ເຕ ຕໂຍ, ອວເສສານໍ ປາປການໍ ອກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ຍຖານຸຣູປໍ ຈຕູຫິ ມຄ຺ເຄຫິ ອຸຈ຺ເຉທໍ ວທຕິ; ຕສ຺ມາ ຕໍ ອຸຈ຺ເຉທວາທໍ ອຕ຺ຕນິ ສມ຺ປສ຺ສມາໂນ ອປຣມ຺ປິ ປຣິຍາຍໍ ອນຸຊານາຕິ.

໗. ປຸນ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ‘‘ຊິຄຸຈ຺ຉຕິ ມຎ຺ເຎ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ອິທໍ ວໂຍວຸຑ຺ຒານໍ ອຠິວາທນາທິກຸລສມຸທາຈາຣກມ຺ມໍ, ເຕນ ຕໍ ນ ກໂຣຕີ’’ຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ຠຄວນ຺ຕໍ ເຊຄຸຈ຺ຉີຕິ ອາຫ. ຠຄວາ ປນ ຍສ຺ມາ ຊິຄຸຈ຺ຉຕິ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທີຫິ; ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ຍຎ຺ຈ ຕິວິຘໍ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕໍ, ຍຎ຺ຈ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕໍ, ຍຎ຺ຈ ຕິວິຘໍ ມໂນທຸຈ຺ຈຣິຕໍ, ຍາ ຈ ຐເປຕ຺ວາ ຕານິ ທຸຈ຺ຈຣິຕານິ ອວເສສານໍ ລາມກຏ຺ເຐນ ປາປການໍ ອໂກສລ຺ລສມ຺ຠູຕຏ຺ເຐນ ອກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ສມາປຕ຺ຕິ ສມາປຊ຺ຊນາ ສມງ຺ຄິຠາໂວ, ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ຄູຖໍ ວິຍ ມຓ຺ຑນກຊາຕິໂຍ ປຸຣິໂສ ຊິຄຸຈ຺ຉຕິ ຫິຣີຍຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ເຊຄຸຈ຺ຉິຕໍ ອຕ຺ຕນິ ສມ຺ປສ຺ສມາໂນ ອປຣມ຺ປິ ປຣິຍາຍໍ ອນຸຊານາຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ກາຍທຸຈ຺ຈຣິເຕນາ’’ຕິ ອຸປໂຍຄຕ຺ເຖ ກຣຓວຈນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໘. ປຸນ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຕເມວ ອຠິວາທນາທິກມ຺ມໍ ຠຄວຕິ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ‘‘ອຍໍ ອິມໍ ໂລກເຊຏ຺ຐກກມ຺ມໍ ວິເນຕິ ວິນາເສຕິ, ອຖ ວາ ຍສ຺ມາ ເອຕໍ ສາມີຈິກມ຺ມໍ ນ ກໂຣຕິ ຕສ຺ມາ ອຍໍ ວິເນຕພ຺ໂພ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ຠຄວນ຺ຕໍ ເວນຍິໂກຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ປທຕ຺ໂຖ – ວິນຍຕີຕິ ວິນໂຍ, ວິນາເສຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວິນໂຍ ເອວ ເວນຍິໂກ, ວິນຍໍ ວາ ອຣຫຕີຕິ ເວນຍິໂກ, ນິຄ຺ຄຫໍ ອຣຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຠຄວາ ປນ, ຍສ຺ມາ ຣາຄາທີນໍ ວິນຍາຍ ວູປສມາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ, ຕສ຺ມາ ເວນຍິໂກ ໂຫຕິ. ອຍເມວ ເຈຕ຺ຖ ປທຕ຺ໂຖ – ວິນຍາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕີຕິ ເວນຍິໂກ. ວິຈິຕ຺ຣາ ຫິ ຕທ຺ຘິຕວຸຕ຺ຕິ! ສ຺ວາຍໍ ຕໍ ເວນຍິກຠາວໍ ອຕ຺ຕນິ ສມ຺ປສ຺ສມາໂນ ອປຣມ຺ປິ ປຣິຍາຍໍ ອນຸຊານາຕິ.

໙. ປຸນ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຍສ຺ມາ ອຠິວາທນາທີນິ ສາມີຈິກມ຺ມານິ ກໂຣນ຺ຕາ ວໂຍວຸຑ຺ເຒ ໂຕເສນ຺ຕິ ຫາເສນ຺ຕິ, ອກໂຣນ຺ຕາ ປນ ຕາເປນ຺ຕິ ວິເຫເສນ຺ຕິ ໂທມນສ຺ສໍ ເນສໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕິ, ຠຄວາ ຈ ຕານິ ນ ກໂຣຕິ; ຕສ຺ມາ ‘‘ອຍໍ ວໂຍວຸຑ຺ເຒ ຕປຕີ’’ຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ສປ຺ປຸຣິສາຈາຣວິຣຫິຕຕ຺ຕາ ວາ ‘‘ກປຓປຸຣິໂສ ອຍ’’ນ຺ຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ຠຄວນ຺ຕໍ ຕປສ຺ສີຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ປທຕ຺ໂຖ – ຕປຕີຕິ ຕໂປ, ໂຣເສຕິ ວິເຫເສຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ສາມີຈິກມ຺ມາກຣຓສ຺ເສຕໍ ນາມໍ. ຕໂປ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຕປສ຺ສີ. ທຸຕິເຍ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ພ຺ຍຎ຺ຊນານິ ອວິຈາເຣຕ຺ວາ ໂລເກ ກປຓປຸຣິໂສ ‘‘ຕປສ຺ສີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຠຄວາ ປນ ເຍ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ໂລກໍ ຕປນໂຕ ຕປນີຍາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເຕສໍ ປຫີນຕ຺ຕາ ຍສ຺ມາ ຕປສ຺ສີຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄໂຕ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ຕປສ຺ສິຕໍ ອຕ຺ຕນິ ສມ຺ປສ຺ສມາໂນ ອປຣມ຺ປິ ປຣິຍາຍໍ ອນຸຊານາຕິ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ປທຕ຺ໂຖ – ຕປນ຺ຕີຕິ ຕປາ, ອກຸສລຘມ຺ມານເມຕໍ ອຘິວຈນໍ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຫຕໍ – ‘‘ອິຘ ຕປ຺ປຕິ ເປຈ຺ຈ ຕປ຺ປຕີ’’ຕິ. ຕຖາ ເຕ ຕເປ ອສ຺ສິ ນິຣສ຺ສິ ປຫາສິ ວິທ຺ຘໍເສສີຕິ ຕປສ຺ສີ.

໑໐. ປຸນ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຕໍ ອຠິວາທນາທິກມ຺ມໍ ເທວໂລກຄພ຺ຠສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເທວໂລກປຏິສນ຺ຘິປຏິລາຠາຍ ສໍວຕ຺ຕຕີຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ຠຄວຕິ ຈສ຺ສ ອຠາວໍ ທິສ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອປຄພ຺ໂຠຕິ ອາຫ. ໂກຘວເສນ ວາ ຠຄວໂຕ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫເຓ ໂທສໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕປິ ເອວມາຫ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ປທຕ຺ໂຖ – ຄພ຺ຠໂຕ ອປຄໂຕຕິ ອປຄພ຺ໂຠ, ອຠພ຺ໂພ ເທວໂລກູປປຕ຺ຕິໍ ປາປຸຓິຕຸນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຫີໂນ ວາ ຄພ຺ໂຠ ອສ຺ສາຕິ ອປຄພ຺ໂຠ, ເທວໂລກຄພ຺ຠປຣິພາຫິຣຕ຺ຕາ ອາຍຕິໍ ຫີນຄພ຺ຠປຏິລາຠຠາຄີຕິ, ຫີໂນ ວາສ຺ສ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ຄພ຺ຠວາໂສ ອໂຫສີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຠຄວໂຕ ປນ ຍສ຺ມາ ອາຍຕິໍ ຄພ຺ຠເສຍ຺ຍາ ອປຄຕາ, ຕສ຺ມາ ໂສ ຕໍ ອປຄພ຺ຠຕໍ ອຕ຺ຕນິ ສມ຺ປສ຺ສມາໂນ ອປຣມ຺ປິ ປຣິຍາຍໍ ອນຸຊານາຕິ. ຕຕ຺ຣ ຈ ຍສ຺ສ ໂຂ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ອາຍຕິໍ ຄພ຺ຠເສຍ຺ຍາ ປຸນພ຺ຠວາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິ ປຫີນາຕິ ເອເຕສໍ ປທານໍ ເອວມຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ – ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ຍສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອນາຄເຕ ຄພ຺ຠເສຍ຺ຍາ, ປຸນພ຺ຠເວ ຈ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິ ອນຸຕ຺ຕເຣນ ມຄ຺ເຄນ ວິຫຕກາຣຓຕ຺ຕາ ປຫີນາຕິ. ຄພ຺ຠເສຍ຺ຍຄ຺ຄຫເຓນ ເຈຕ຺ຖ ຊລາພຸຊໂຍນິ ຄຫິຕາ. ປຸນພ຺ຠວາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິຄ຺ຄຫເຓນ ອິຕຣາ ຕິສ຺ໂສປິ.

ອປິຈ ຄພ຺ຠສ຺ສ ເສຍ຺ຍາ ຄພ຺ຠເສຍ຺ຍາ, ປຸນພ຺ຠໂວ ເອວ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິ ປຸນພ຺ຠວາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຍຖາ ຈ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕີຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ນ ວິຎ຺ຎາຓໂຕ ອຎ຺ຎາ ຐິຕິ ອຕ຺ຖິ, ເອວມິຘາປິ ນ ຄພ຺ຠໂຕ ອຎ຺ຎາ ເສຍ຺ຍາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິ ຈ ນາມ ຍສ຺ມາ ປຸນພ຺ຠວຠູຕາປິ ອປຸນພ຺ຠວຠູຕາປິ ອຕ຺ຖິ, ອິຘ ຈ ປຸນພ຺ຠວຠູຕາ ອຘິປ຺ເປຕາ. ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ປຸນພ຺ຠໂວ ເອວ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິ ປຸນພ຺ຠວາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕີ’’ຕິ.

໑໑. ເອວໍ ອາຄຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຣສຣູປຕາທີຫິ ອຏ຺ຐຫິ ອກ຺ໂກສວຕ຺ຖູຫິ ອກ຺ໂກສນ຺ຕມ຺ປິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ຠຄວາ ຘມ຺ມິສ຺ສໂຣ ຘມ຺ມຣາຊາ ຘມ຺ມສ຺ສາມີ ຕຖາຄໂຕ ອນຸກມ຺ປາຍ ສີຕເລເນວ ຈກ຺ຂຸນາ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ຍໍ ຘມ຺ມຘາຕຸໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ເທສນາວິລາສປ຺ປຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສາ ຘມ຺ມຘາຕຸຍາ ສຸປ຺ປຏິວິທ຺ຘຕ຺ຕາ ວິຄຕວລາຫເກ ອນ຺ຕລິກ຺ເຂ ສມພ຺ຠຸຄ຺ຄໂຕ ປຸຓ຺ຓຈນ຺ໂທ ວິຍ ສຣທກາເລ ສູຣິໂຍ ວິຍ ຈ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຫທຍນ຺ຘກາຣໍ ວິຘມນ຺ໂຕ ຕານິເຍວ ອກ຺ໂກສວຕ຺ຖູນິ ເຕນ ເຕນ ປຣິຍາເຍນ ອຎ຺ຎຖາ ທສ຺ເສຕ຺ວາ, ປຸນປິ ອຕ຺ຕໂນ ກຣຸຓາວິປ຺ຜາຣໍ ອຏ຺ຐຫິ ໂລກຘມ຺ເມຫິ ອກມ຺ປິຍຠາເວນ ປຏິລທ຺ຘໍ, ຕາທິຄຸຓລກ຺ຂຓໍ ປຖວີສມຈິຕ຺ຕຕໍ ອກຸປ຺ປຘມ຺ມຕຎ຺ຈ ປກາເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຍໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ເກວລໍ ປລິຕສິຣຂຓ຺ຑທນ຺ຕວລິຕ຺ຕຈຕາທີຫິ ອຕ຺ຕໂນ ວຸຑ຺ຒຠາວໍ ສຎ຺ຊານາຕິ, ໂນ ຈ ໂຂ ຊານາຕິ ອຕ຺ຕານໍ ຊາຕິຍາ ອນຸຄຕໍ ຊຣາຍ ອນຸສຏໍ ພ຺ຍາຘິນາ ອຠິຠູຕໍ ມຣເຓນ ອພ຺ຠາຫຕໍ ວຏ຺ຏຂາຓຸຠູຕໍ ອຊ຺ຊ ມຣິຕ຺ວາ ປຸນ ສ຺ເວວ ອຸຕ຺ຕານສຍນທາຣກຠາວຄມນີຍໍ. ມຫນ຺ເຕນ ໂຂ ປນ ອຸສ຺ສາເຫນ ມມ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄໂຕ, ຕທສ຺ສ ອາຄມນໍ ສາຕ຺ຖກໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍ ໂລເກ ອຕ຺ຕໂນ ອປ຺ປຏິສມໍ ປຸເຣຊາຕຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ເສຍ຺ຍຖາປິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາຕິອາທິນາ ນເຍນ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຘມ຺ມເທສນໍ ວຑ຺ເຒສິ.

ຕຕ຺ຖ ເສຍ຺ຍຖາຕິ ໂອປມ຺ມຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ; ປີຕິ ສມ຺ຠາວນຕ຺ເຖ; ອຸຠເຍນາປິ ຍຖາ ນາມ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ກຸກ຺ກຸຏິຍາ ອຓ຺ຑານິ ອຏ຺ຐ ວາ ທສ ວາ ທ຺ວາທສ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ກິຎ຺ຈາປິ ກຸກ຺ກຸຏິຍາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໂຕ ອູນາຘິການິປິ ອຓ຺ຑານິ ໂຫນ຺ຕິ, ອຖ ໂຂ ວຈນສິລິຏ຺ຐຕາຍ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອວຎ຺ຫິ ໂລເກ ສິລິຏ຺ຐວຈນໍ ໂຫຕິ. ຕານສ຺ສູຕິ ຕານິ ອສ຺ສຸ, ຠເວຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກຸກ຺ກຸຏິຍາ ສມ຺ມາ ອຘິສຍິຕານີຕິ ຕາຍ ຊເນຕ຺ຕິຍາ ກຸກ຺ກຸຏິຍາ ປກ຺ເຂ ປສາເຣຕ຺ວາ ເຕສໍ ອຸປຣິ ສຍນ຺ຕິຍາ ສມ຺ມາ ອຘິສຍິຕານິ. ສມ຺ມາ ປຣິເສທິຕານີຕິ ກາເລນ ກາລໍ ອຸຕຸໍ ຄຓ຺ຫາເປນ຺ຕິຍາ ສຸຏ຺ຐຸ ສມນ຺ຕໂຕ ເສທິຕານິ, ອຸສ຺ມີກຕານີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສມ຺ມາ ປຣິຠາວິຕານີຕິ ກາເລນ ກາລໍ ສຸຏ຺ຐຸ ສມນ຺ຕໂຕ ຠາວິຕານິ, ກຸກ຺ກຸຏຄນ຺ຘໍ ຄາຫາປິຕານີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອິທານິ ຍສ຺ມາ ຕາຍ ກຸກ຺ກຸຏິຍາ ເອວໍ ຕີຫິ ປກາເຣຫິ ຕານິ ອຓ຺ຑານິ ປຣິປາລິຍມານານິ ນ ປູຕີນິ ໂຫນ຺ຕິ. ໂຍປິ ເນສໍ ອລ຺ລສິເນໂຫ ໂສ ປຣິຍາທານໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ກປາລໍ ຕນຸກໍ ໂຫຕິ, ປາທນຂສິຂາ ຈ ມຸຂຕຸຓ຺ຑກຎ຺ຈ ຂຣໍ ໂຫຕິ, ກຸກ຺ກຸຏໂປຕກາ ປຣິປາກໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ກປາລສ຺ສ ຕນຸກຕ຺ຕາ ພຫິທ຺ຘາ ອາໂລໂກ ອນ຺ໂຕ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ອຖ ເຕ ກຸກ຺ກຸຏໂປຕກາ ‘‘ຈິຣໍ ວຕ ມຍໍ ສງ຺ກຸຏິຕຫຕ຺ຖປາທາ ສມ຺ພາເຘ ສຍິມ຺ຫ, ອຍຎ຺ຈ ພຫິ ອາໂລໂກ ທິສ຺ສຕິ, ເອຕ຺ຖ ທານິ ໂນ ສຸຂວິຫາໂຣ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ນິກ຺ຂມິຕຸກາມາ ຫຸຕ຺ວາ ກປາລໍ ປາເທນ ປຫຣນ຺ຕິ, ຄີວໍ ປສາເຣນ຺ຕິ. ຕໂຕ ຕໍ ກປາລໍ ທ຺ເວຘາ ຠິຊ຺ຊຕິ, ກຸກ຺ກຸຏໂປຕກາ ປກ຺ເຂ ວິຘຸນນ຺ຕາ ຕງ຺ຂຓານຸຣູປໍ ວິຣວນ຺ຕາ ນິກ຺ຂມນ຺ຕິ. ເອວໍ ນິກ຺ຂມນ຺ຕານຎ຺ຈ ເນສໍ ໂຍ ປຐມຕຣໍ ນິກ຺ຂມຕິ ໂສ ‘ເຊຏ຺ໂຐ’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕສ຺ມາ ຠຄວາ ຕາຍ ອຸປມາຍ ອຕ຺ຕໂນ ເຊຏ຺ຐກຠາວໍ ສາເຘຕຸກາໂມ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ໂຍ ນຸ ໂຂ ເຕສໍ ກຸກ຺ກຸຏຈ຺ຉາປການໍ…ເປ… ກິນ຺ຕິ ສ຺ວສ຺ສ ວຈນີໂຍ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ກຸກ຺ກຸຏຈ຺ຉາປການນ຺ຕິ ກຸກ຺ກຸຏໂປຕການໍ. ກິນ຺ຕິ ສ຺ວສ຺ສ ວຈນີໂຍຕິ ໂສ ກິນ຺ຕິ ວຈນີໂຍ ອສ຺ສ, ກິນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ຠເວຍ຺ຍ ເຊຏ຺ໂຐ ວາ ກນິຏ຺ໂຐ ວາຕິ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

ຕໂຕ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອາຫ – ‘‘ເຊຏ຺ໂຐຕິສ຺ສ ໂຠ ໂຄຕມ ວຈນີໂຍ’’ຕິ. ໂຠ, ໂຄຕມ, ໂສ ເຊຏ຺ໂຐ ອິຕິ ອສ຺ສ ວຈນີໂຍ. ກສ຺ມາຕິ ເຈ? ໂສ ຫິ ເນສໍ ເຊຏ຺ໂຐ, ຕສ຺ມາ ໂສ ເນສໍ ວຸຑ຺ຒຕໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖສ຺ສ ຠຄວາ ໂອປມ຺ມໍ ສມ຺ປຏິປາເທນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ເອວເມວ ໂຂ ອຫໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ’’ຕິອາທິ. ຍຖາ ໂສ ກຸກ຺ກຸຏຈ຺ຉາປໂກ ເຊຏ຺ໂຐຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ; ເອວໍ ອຫມ຺ປິ ອວິຊ຺ຊາຄຕາຍ ປຊາຍ. ອວິຊ຺ຊາຄຕາຍາຕິ ອວິຊ຺ຊາ ວຸຈ຺ຈຕິ ອຎ຺ຎາຓໍ, ຕຕ຺ຖ ຄຕາຍ. ປຊາຍາຕິ ສຕ຺ຕາຘິວຈນເມຕໍ. ຕສ຺ມາ ເອຕ຺ຖ ອວິຊ຺ຊຓ຺ຑໂກສສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ປວິຏ຺ເຐສຸ ສຕ຺ເຕສູຕິ ເອວໍ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຓ຺ຑຠູຕາຍາຕິ ອຓ຺ເຑ ຠູຕາຍ ຊາຕາຍ ສຎ຺ຊາຕາຍ. ຍຖາ ຫິ ອຓ຺ເຑ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ເອກຈ຺ເຈ ສຕ຺ຕາ ອຓ຺ຑຠູຕາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ; ເອວມຍໍ ສພ຺ພາປິ ປຊາ ອວິຊ຺ຊຓ຺ຑໂກເສ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຓ຺ຑຠູຕາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຣິໂຍນທ຺ຘາຍາຕິ ເຕນ ອວິຊ຺ຊຓ຺ຑໂກເສນ ສມນ຺ຕໂຕ ໂອນທ຺ຘາຍ ພທ຺ຘາຍ ເວຐິຕາຍ. ອວິຊ຺ຊຓ຺ຑໂກສໍ ປທາເລຕ຺ວາຕິ ຕໍ ອວິຊ຺ຊາມຍໍ ອຓ຺ຑໂກສໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ. ເອໂກວ ໂລເກຕິ ສກເລປິ ໂລກສນ຺ນິວາເສ ອຫເມວ ເອໂກ ອທຸຕິໂຍ. ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ ອນຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕຣວິຣຫິຕໍ ສພ຺ພເສຏ຺ຐໍ. ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິນ຺ຕິ ສມ຺ມາ ສາມຎ຺ຈ ໂພຘິໍ; ອຖ ວາ ປສຕ຺ຖໍ ສຸນ຺ທຣຎ຺ຈ ໂພຘິໍ; ໂພຘີຕິ ຣຸກ຺ໂຂປິ ມຄ຺ໂຄປິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓມ຺ປິ ນິພ຺ພານມ຺ປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ໂພຘິຣຸກ຺ຂມູເລ ປຐມາຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑; ອຸທາ. ໑) ຈ ‘‘ອນ຺ຕຣາ ຈ ຄຍໍ ອນ຺ຕຣາ ຈ ໂພຘິ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໑໑; ມ. ນິ. ໑.໒໘໕) ຈ ອາຄຕຏ຺ຐາເນສຸ ຫິ ຣຸກ຺ໂຂ ໂພຘີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ໂພຘິ ວຸຈ຺ຈຕິ ຈຕູສຸ ມຄ຺ເຄສຸ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬນິ. ຂຄ຺ຄວິສາຓສຸຕ຺ຕນິທ຺ເທສ ໑໒໑) ອາຄຕຏ຺ຐາເນ ມຄ຺ໂຄ. ‘‘ປປ຺ໂປຕິ ໂພຘິໍ ວຣຠູຣິເມຘໂສ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໒໑໗) ອາຄຕຏ຺ຐາເນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ. ‘‘ປຕ຺ວານ ໂພຘິໍ ອມຕໍ ອສງ຺ຂຕ’’ນ຺ຕິ ອາຄຕຏ຺ຐາເນ ນິພ຺ພານໍ. ອິຘ ປນ ຠຄວໂຕ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄຎາຓໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ອຎ຺ເຎສໍ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ໂຄ ອນຸຕ຺ຕຣາ ໂພຘິ ໂຫຕິ, ນ ໂຫຕີຕິ? ນ ໂຫຕິ. ກສ຺ມາ? ອສພ຺ພຄຸຓທາຍກຕ຺ຕາ. ເຕສຎ຺ຫິ ກສ຺ສຈິ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ໂຄ ອຣຫຕ຺ຕຜລເມວ ເທຕິ, ກສ຺ສຈິ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ, ກສ຺ສຈິ ຉ ອຠິຎ຺ຎາ, ກສ຺ສຈິ ຈຕສ຺ໂສ ປຏິສມ຺ຠິທາ, ກສ຺ສຈິ ສາວກປາຣມິຎາຓໍ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານມ຺ປິ ປຈ຺ເຈກໂພຘິຎາຓເມວ ເທຕິ. ພຸທ຺ຘານໍ ປນ ສພ຺ພຄຸຓສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ເທຕິ, ອຠິເສໂກ ວິຍ ຣຎ຺ໂຎ ສພ຺ພໂລກິສ຺ສຣິຍຠາວໍ. ຕສ຺ມາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ກສ຺ສຈິປິ ອນຸຕ຺ຕຣາ ໂພຘິ ນ ໂຫຕີຕິ. ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ ອພ຺ຠຎ຺ຎາສິໍ ປຏິວິຊ຺ຌິໍ; ປຕ຺ໂຕມ຺ຫິ ອຘິຄໂຕມ຺ຫີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອິທານິ ຍເທຕໍ ຠຄວຕາ ‘‘ເອວເມວ ໂຂ ອຫໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ’’ຕິ ອາທິນາ ນເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ ໂອປມ຺ມສມ຺ປຏິປາທນໍ, ຕໍ ເອວມຕ຺ເຖນ ສທ຺ຘິໍ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍຖາ ຫິ ຕສ຺ສາ ກຸກ຺ກຸຏິຍາ ອຕ຺ຕໂນ ອຓ຺ເຑສຸ ອຘິສຍນາທິຕິວິຘກິຣິຍາກຣຓໍ; ເອວໍ ໂພຘິປລ຺ລງ຺ເກ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ໂພຘິສຕ຺ຕຠູຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາເນ ອນິຈ຺ຈໍ ທຸກ຺ຂໍ ອນຕ຺ຕາຕິ ຕິວິຘານຸປສ຺ສນາກຣຓໍ. ກຸກ຺ກຸຏິຍາ ຕິວິຘກິຣິຍາສມ຺ປາທເນນ ອຓ຺ຑານໍ ອປູຕິຠາໂວ ວິຍ ໂພຘິສຕ຺ຕຠູຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຕິວິຘານຸປສ຺ສນາສມ຺ປາທເນນ ວິປສ຺ສນາຎາຓສ຺ສ ອປຣິຫານິ. ກຸກ຺ກຸຏິຍາ ຕິວິຘກິຣິຍາກຣເຓນ ອຓ຺ຑານໍ ອລ຺ລສິເນຫປຣິຍາທານໍ ວິຍ ໂພຘິສຕ຺ຕຠູຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຕິວິຘານຸປສ຺ສນາສມ຺ປາທເນນ ຠວຕ຺ຕຍານຸຄຕນິກນ຺ຕິສິເນຫປຣິຍາທານໍ. ກຸກ຺ກຸຏິຍາ ຕິວິຘກິຣິຍາກຣເຓນ ອຓ຺ຑກປາລານໍ ຕນຸຠາໂວ ວິຍ ໂພຘິສຕ຺ຕຠູຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຕິວິຘານຸປສ຺ສນາສມ຺ປາທເນນ ອວິຊ຺ຊຓ຺ຑໂກສສ຺ສ ຕນຸຠາໂວ. ກຸກ຺ກຸຏິຍາ ຕິວິຘກິຣິຍາກຣເຓນ ກຸກ຺ກຸຏຈ຺ຉາປກສ຺ສ ປາທນຂສິຂາຕຸຓ຺ຑການໍ ຖທ຺ຘຂຣຠາໂວ ວິຍ ໂພຘິສຕ຺ຕຠູຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຕິວິຘານຸປສ຺ສນາສມ຺ປາທເນນ ວິປສ຺ສນາຎາຓສ຺ສ ຕິກ຺ຂຂຣວິປ຺ປສນ຺ນສູຣຠາໂວ. ກຸກ຺ກຸຏິຍາ ຕິວິຘກິຣິຍາກຣເຓນ ກຸກ຺ກຸຏຈ຺ຉາປກສ຺ສ ປຣິປາກກາໂລ ວິຍ ໂພຘິສຕ຺ຕຠູຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຕິວິຘານຸປສ຺ສນາສມ຺ປາທເນນ ວິປສ຺ສນາຎາຓສ຺ສ ປຣິປາກກາໂລ ວຑ຺ຒິຕກາໂລ ຄພ຺ຠຄ຺ຄຫຓກາໂລ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຕໂຕ ກຸກ຺ກຸຏິຍາ ຕິວິຘກິຣິຍາກຣເຓນ ກຸກ຺ກຸຏຈ຺ຉາປກສ຺ສ ປາທນຂສິຂາຍ ວາ ມຸຂຕຸຓ຺ຑເກນ ວາ ອຓ຺ຑໂກສໍ ປທາເລຕ຺ວາ ປກ຺ເຂ ປປ຺ໂຜເຏຕ຺ວາ ໂສຕ຺ຖິນາ ອຠິນິພ຺ຠິທາກາໂລ ວິຍ ໂພຘິສຕ຺ຕຠູຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຕິວິຘານຸປສ຺ສນາສມ຺ປາທເນນ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫາເປຕ຺ວາ ອນຸປຸພ຺ພາຘິຄເຕນ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ ອວິຊ຺ຊຓ຺ຑໂກສໍ ປທາເລຕ຺ວາ ອຠິຎ຺ຎາປກ຺ເຂ ປປ຺ໂຜເຏຕ຺ວາ ໂສຕ຺ຖິນາ ສກລພຸທ຺ຘຄຸຓສຈ຺ຉິກຕກາໂລ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ.

ສ຺ວາຫໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ເຊຏ຺ໂຐ ເສຏ຺ໂຐ ໂລກສ຺ສາຕິ ໂສ ອຫໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ຍຖາ ເຕສໍ ກຸກ຺ກຸຏໂປຕການໍ ປຐມຕຣໍ ອຓ຺ຑໂກສໍ ປທາເລຕ຺ວາ ອຠິນິພ຺ຠິໂທ ກຸກ຺ກຸຏໂປຕໂກ ເຊຏ຺ໂຐ ໂຫຕິ; ເອວໍ ອວິຊ຺ຊາຄຕາຍ ປຊາຍ ຕໍ ອວິຊ຺ຊຓ຺ຑໂກສໍ ປທາເລຕ຺ວາ ປຐມຕຣໍ ອຣິຍາຍ ຊາຕິຍາ ຊາຕຕ຺ຕາ ເຊຏ຺ໂຐ ວຸຑ຺ຒຕໂຣຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄໂຕ. ສພ຺ພຄຸເຓຫິ ປນ ອປ຺ປຏິສມຕ຺ຕາ ເສຏ຺ໂຐຕິ.

ເອວໍ ຠຄວາ ອຕ຺ຕໂນ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ເຊຏ຺ຐເສຏ຺ຐຠາວໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ປກາເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຍາຍ ປຏິປທາຍ ຕໍ ອຘິຄໂຕ ຕໍ ປຏິປທໍ ປຸພ຺ພຠາຄໂຕ ປຠຸຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອາຣທ຺ຘໍ ໂຂ ປນ ເມ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອິມໍ ວາ ຠຄວໂຕ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ເຊຏ຺ຐເສຏ຺ຐຠາວໍ ສຸຕ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຈິຕ຺ຕເມວມຸປ຺ປນ຺ນໍ – ‘‘ກາຍ ນຸ ໂຂ ປຏິປທາຍ ອິມໍ ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕມຎ຺ຎາຍ ‘‘ອິມາຍາຫໍ ປຏິປທາຍ ອິມໍ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ເຊຏ຺ຐເສຏ຺ຐຠາວໍ ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ເອວມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອາຣທ຺ຘໍ ໂຂ ປນ ເມ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ວີຣິຍໍ ອໂຫສີຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ນ ມຍາ ອຍໍ ອນຸຕ຺ຕໂຣ ເຊຏ຺ຐເສຏ຺ຐຠາໂວ ກຸສີເຕນ ມຸຏ຺ຐສ຺ສຕິນາ ສາຣທ຺ຘກາເຍນ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕນ ອຘິຄໂຕ, ອປິຈ ໂຂ ຕທຘິຄມາຍ ອາຣທ຺ຘໍ ໂຂ ປນ ເມ ວີຣິຍໍ ອໂຫສິ, ໂພຘິມຓ຺ເຑ ນິສິນ຺ເນນ ມຍາ ຈຕຸຣງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕໍ ວີຣິຍໍ ອາຣທ຺ຘໍ ອໂຫສິ, ປຄ຺ຄຫິຕໍ ອສິຖິລປ຺ປວຕ຺ຕິຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອາຣທ຺ຘຕ຺ຕາເຍວ ຈ ເມ ຕໍ ອສລ຺ລີນໍ ອໂຫສິ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ວີຣິຍເມວ, ສຕິປິ ເມ ອາຣມ຺ມຓາຠິມຸຂີຠາເວນ ອຸປຏ຺ຐິຕາ ອໂຫສິ. ອຸປຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາເຍວ ຈ ອສມ຺ມຸຏ຺ຐາ. ປສ຺ສທ຺ໂຘ ກາໂຍ ອສາຣທ຺ໂຘຕິ ກາຍຈິຕ຺ຕປສ຺ສທ຺ຘິວເສນ ກາໂຍປິ ເມ ປສ຺ສທ຺ໂຘ ອໂຫສິ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ນາມກາເຍ ປສ຺ສທ຺ເຘ ຣູປກາໂຍປິ ປສ຺ສທ຺ໂຘເຍວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ນາມກາໂຍ ຣູປກາໂຍຕິ ອວິເສເສຕ຺ວາວ ປສ຺ສທ຺ໂຘ ກາໂຍຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອສາຣທ຺ໂຘຕິ ໂສ ຈ ໂຂ ປສ຺ສທ຺ຘຕ຺ຕາເຍວ ອສາຣທ຺ໂຘ, ວິຄຕທຣໂຖຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສມາຫິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ເອກຄ຺ຄນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ເມ ສມ຺ມາ ອາຫິຕໍ ສຸຏ຺ຐຸ ຐປິຕໍ ອປ຺ປິຕໍ ວິຍ ອໂຫສິ; ສມາຫິຕຕ຺ຕາ ເອວ ຈ ເອກຄ຺ຄໍ ອຈລໍ ນິປ຺ຜນ຺ທນນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ຌານສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທາ ກຖິຕາ ໂຫຕິ.

ປຐມຊ຺ຌານກຖາ

ອິທານິ ອິມາຍ ປຏິປທາຍ ອຘິຄຕໍ ປຐມຊ຺ຌານໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ວິຊ຺ຊຕ຺ຕຍປຣິໂຍສານໍ ວິເສສໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂສ ໂຂ ອຫ’’ນ຺ຕິ ອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫິ ວິວິຈ຺ຈ ອກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫີຕິອາທີນໍ ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕເມ ກາມາ? ຉນ຺ໂທ ກາໂມ, ຣາໂຄ ກາໂມ, ຉນ຺ທຣາໂຄ ກາໂມ; ສງ຺ກປ຺ໂປ ກາໂມ, ຣາໂຄ ກາໂມ, ສງ຺ກປ຺ປຣາໂຄ ກາໂມ – ອິເມ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ກາມາ. ຕຕ຺ຖ ກຕເມ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ? ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ…ເປ… ວິຈິກິຈ຺ຉາ – ອິເມ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ. ອິຕິ ອິເມຫິ ຈ ກາເມຫິ ອິເມຫິ ຈ ອກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫິ ວິວິຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ ປວິວິຕ຺ໂຕ, ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ – ‘ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫິ ວິວິຈ຺ຈ ອກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫີ’’’ຕິອາທິນາ (ວິຠ. ໕໖໔) ນເຍນ ວິຠງ຺ເຄເຍວ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຖາປິ ອຏ຺ຐກຖານຍໍ ວິນາ ນ ສຸຏ຺ຐຸ ປາກໂຏຕິ ອຏ຺ຐກຖານເຍເນວ ນໍ ປກາສຍິສ຺ສາມ.

ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫີຕິ ກາເມຫິ ວິວິຈ຺ຈິຕ຺ວາ ວິນາ ຫຸຕ຺ວາ ອປສກ຺ເກຕ຺ວາ. ໂຍ ປນາຍເມຕ຺ຖ ເອວກາໂຣ, ໂສ ນິຍມຕ຺ໂຖຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍສ຺ມາ ຈ ນິຍມຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ມິໍ ປຐມຊ຺ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຓສມເຍ ອວິຊ຺ຊມານານມ຺ປິ ກາມານໍ ຕສ຺ສ ປຐມຊ຺ຌານສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂຠາວໍ ກາມປຣິຈ຺ຈາເຄເນວ ຈສ຺ສ ອຘິຄມໍ ທີເປຕິ. ກຖໍ? ‘‘ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫີ’’ຕິ ເອວຎ຺ຫິ ນິຍເມ ກຣິຍມາເນ ອິທໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ນູນິມສ຺ສ ຌານສ຺ສ ກາມາ ປຏິປກ຺ຂຠູຕາ, ເຍສຸ ສຕິ ອິທໍ ນ ປວຕ຺ຕຕິ, ອນ຺ຘກາເຣ ສຕິ ປທີໂປ ວິຍ, ເຕສໍ ປຣິຈ຺ຈາເຄເນວ ຈສ຺ສ ອຘິຄໂມ ໂຫຕິ, ໂອຣິມຕີຣປຣິຈ຺ຈາເຄນ ປາຣິມຕີຣສ຺ເສວ, ຕສ຺ມາ ນິຍມໍ ກໂຣຕີຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສິຍາ – ‘‘ກສ຺ມາ ປເນສ ປຸພ຺ພປເທເຍວ ວຸຕ຺ໂຕ ນ ອຸຕ຺ຕຣປເທ, ກິໍ ອກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫິ ອວິວິຈ຺ຈາປິ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ? ນ ໂຂ ປເນຕໍ ເອວໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕນ຺ນິສ຺ສຣຓໂຕ ຫິ ປຸພ຺ພປເທເອວ ເອສ ວຸຕ຺ໂຕ. ກາມຘາຕຸສມຕິກ຺ກມນໂຕ ຫິ ກາມຣາຄປຏິປກ຺ຂໂຕ ຈ ອິທໍ ຌານໍ ກາມານເມວ ນິສ຺ສຣຓໍ. ຍຖາຫ – ‘‘ກາມານເມຕໍ ນິສ຺ສຣຓໍ, ຍທິທໍ ເນກ຺ຂມ຺ມ’’ນ຺ຕິ (ອິຕິວຸ. ໗໒). ອຸຕ຺ຕຣປເທປິ ປນ ຍຖາ ‘‘ອິເຘວ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຐໂມ ສມໂຓ, ອິຘ ທຸຕິໂຍ ສມໂຓ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໓໙) ເອຕ຺ຖ ເອວກາໂຣ ອາເນຕ຺ວາ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ນ ຫິ ສກ຺ກາ ອິໂຕ ອຎ຺ເຎຫິປິ ນີວຣຓສງ຺ຂາເຕຫິ ອກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫິ ອວິວິຈ຺ຈ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣິຕຸໍ. ຕສ຺ມາ ‘‘ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫິ ວິວິຈ຺ເຈວ ອກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫີ’’ຕິ ເອວໍ ປທທ຺ວເຍປິ ເອສ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ປທທ຺ວເຍປິ ຈ ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ວິວິຈ຺ຈາ’’ຕິ ອິມິນາ ສາຘາຣຓວຈເນນ ຕທງ຺ຄວິເວກາທໂຍ ກາຍວິເວກາທໂຍ ຈ ສພ຺ເພປິ ວິເວກາ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຕຖາປິ ກາຍວິເວໂກ, ຈິຕ຺ຕວິເວໂກ, ວິກ຺ຂມ຺ຠນວິເວໂກຕິ ຕໂຍ ເອວ ອິຘ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ‘‘ກາເມຫີ’’ຕິ ອິມິນາ ປນ ປເທນ ເຍ ຈ ນິທ຺ເທເສ ‘‘ກຕເມ ວຕ຺ຖຸກາມາ ມນາປິຍາ ຣູປາ’’ຕິອາທິນາ (ມຫານິ. ໑; ວິຠ. ໙໖໔) ນເຍນ ວຕ຺ຖຸກາມາ ວຸຕ຺ຕາ, ເຍ ຈ ຕຕ຺ເຖວ ວິຠງ຺ເຄ ຈ ‘‘ຉນ຺ໂທ ກາໂມ’’ຕິອາທິນາ (ມຫານິ. ໑) ນເຍນ ກິເລສກາມາ ວຸຕ຺ຕາ, ເຕ ສພ຺ເພປິ ສງ຺ຄຫິຕາ ອິຈ຺ເຈວ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ເອວຎ຺ຫິ ສຕິ ‘‘ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫີ’’ຕິ ວຕ຺ຖຸກາເມຫິປິ ວິວິຈ຺ເຈວາຕິ ອຕ຺ໂຖ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ເຕນ ກາຍວິເວໂກ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ.

ວິວິຈ຺ຈ ອກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫີຕິ ກິເລສກາເມຫິ ສພ຺ພາກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫິ ວາ ວິວິຈ຺ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ເຕນ ຈິຕ຺ຕວິເວໂກ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ປຸຣິເມນ ເຈຕ຺ຖ ວຕ຺ຖຸກາເມຫິ ວິເວກວຈນໂຕເຍວ ກາມສຸຂປຣິຈ຺ຈາໂຄ, ທຸຕິເຍນ ກິເລສກາເມຫິ ວິເວກວຈນໂຕ ເນກ຺ຂມ຺ມສຸຂປຣິຄ຺ຄໂຫ ວິຠາວິໂຕ ໂຫຕິ. ເອວໍ ວຕ຺ຖຸກາມກິເລສກາມວິເວກວຈນໂຕເຍວ ຈ ເອເຕສໍ ປຐເມນ ສໍກິເລສວຕ຺ຖຸປ຺ປຫານໍ, ທຸຕິເຍນ ສໍກິເລສປ຺ປຫານໍ; ປຐເມນ ໂລລຠາວສ຺ສ ເຫຕຸປຣິຈ຺ຈາໂຄ, ທຸຕິເຍນ ພາລຠາວສ຺ສ; ປຐເມນ ຈ ປໂຍຄສຸທ຺ຘິ, ທຸຕິເຍນ ອາສຍໂປສນໍ ວິຠາວິຕໍ ໂຫຕີຕິ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ພໍ. ເອສ ຕາວ ນໂຍ ‘‘ກາເມຫີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕກາເມສຸ ວຕ຺ຖຸກາມປກ຺ເຂ.

ກິເລສກາມປກ຺ເຂ ປນ ຉນ຺ໂທຕິ ຈ ຣາໂຄຕິ ຈ ເອວມາທີຫິ ອເນກເຠໂທ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທເຍວ ກາໂມຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ໂສ ຈ ອກຸສລປຣິຍາປນ຺ໂນປິ ສມາໂນ, ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ກາມຉນ຺ໂທ ກາໂມ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວິຠງ຺ເຄ ຌານປຏິປກ຺ຂໂຕ ວິສຸໍ ວຸຕ຺ໂຕ. ກິເລສກາມຕ຺ຕາ ວາ ປຸຣິມປເທ ວຸຕ຺ໂຕ, ອກຸສລປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ ທຸຕິຍປເທ. ອເນກເຠທໂຕ ຈສ຺ສ ກາມໂຕຕິ ອວຕ຺ວາ ກາເມຫີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ຈ ຘມ຺ມານໍ ອກຸສລຠາເວ ວິຊ຺ຊມາເນ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕເມ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວິຠງ຺ເຄ (ວິຠ. ໕໖໔) ອຸປຣິຌານງ຺ຄປຈ຺ຈນີກປຏິປກ຺ຂຠາວທສ຺ສນໂຕ ນີວຣຓາເນວ ວຸຕ຺ຕານິ. ນີວຣຓານິ ຫິ ຌານງ຺ຄປຈ຺ຈນີການິ, ເຕສໍ ຌານງ຺ຄາເນວ ປຏິປກ຺ຂານິ, ວິທ຺ຘໍສການີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ສມາຘິ ກາມຈ຺ຉນ຺ທສ຺ສ ປຏິປກ຺ໂຂ, ປີຕິ ພ຺ຍາປາທສ຺ສ, ວິຕກ຺ໂກ ຖິນມິທ຺ຘສ຺ສ, ສຸຂໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈສ຺ສ, ວິຈາໂຣ ວິຈິກິຈ຺ຉາຍາ’’ຕິ ເປຏເກ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອວເມຕ຺ຖ ‘‘ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫີ’’ຕິ ອິມິນາ ກາມຈ຺ຉນ຺ທສ຺ສ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວິເວໂກ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ‘‘ວິວິຈ຺ຈ ອກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫີ’’ຕິ ອິມິນາ ປຎ຺ຈນ຺ນມ຺ປິ ນີວຣຓານໍ. ອຄ຺ຄຫິຕຄ຺ຄຫເຓນ ປນ ປຐເມນ ກາມຈ຺ຉນ຺ທສ຺ສ, ທຸຕິເຍນ ເສສນີວຣຓານໍ. ຕຖາ ປຐເມນ ຕີສຸ ອກຸສລມູເລສຸ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓເຠທວິສຍສ຺ສ ໂລຠສ຺ສ, ທຸຕິເຍນ ອາຆາຕວຕ຺ຖຸເຠທາທິວິສຍານໍ ໂທສໂມຫານໍ. ໂອຆາທີສຸ ວາ ຘມ຺ເມສຸ ປຐເມນ ກາໂມຆ-ກາມໂຍຄ-ກາມາສວ-ກາມຸປາທານ-ອຠິຊ຺ຌາກາຍຄນ຺ຖ-ກາມຣາຄ-ສໍໂຍຊນານໍ, ທຸຕິເຍນ ອວເສສໂອຆ-ໂຍຄາສວ-ອຸປາທານ-ຄນ຺ຖ-ສໍໂຍຊນານໍ. ປຐເມນ ຈ ຕຓ຺ຫາຍ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕການຎ຺ຈ, ທຸຕິເຍນ ອວິຊ຺ຊາຍ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕການຎ຺ຈ. ອປິຈ ປຐເມນ ໂລຠສມ຺ປຍຸຕ຺ຕອຏ຺ຐຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທານໍ, ທຸຕິເຍນ ເສສານໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ອກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທານໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວິເວໂກ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຍໍ ຕາວ ‘‘ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫິ ວິວິຈ຺ຈ ອກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ ປຐມສ຺ສ ຌານສ຺ສ ປຫານງ຺ຄໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ສມ຺ປໂຍຄງ຺ຄໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ສວິຕກ຺ກໍ ສວິຈາຣນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ວິຕກ຺ກນໍ ວິຕກ຺ໂກ, ອູຫນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສ຺ວາຍໍ ອາຣມ຺ມເຓ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຠິນິໂຣປນລກ຺ຂໂຓ, ອາຫນນປຣິຍາຫນນຣໂສ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ເຕນ ໂຍຄາວຈໂຣ ອາຣມ຺ມຓໍ ວິຕກ຺ກາຫຕໍ ວິຕກ຺ກປຣິຍາຫຕໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອາຣມ຺ມເຓ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອານຍນປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາໂນ. ວິຈຣຓໍ ວິຈາໂຣ, ອນຸສຎ຺ຈຣຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສ຺ວາຍໍ ອາຣມ຺ມຓານຸມຊ຺ຊນລກ຺ຂໂຓ, ຕຕ຺ຖ ສຫຊາຕານຸໂຍຊນຣໂສ, ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອນຸປ຺ປພນ຺ຘນປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາໂນ. ສນ຺ເຕປິ ຈ ເນສໍ ກຕ຺ຖຈິ ອວິປ຺ປໂຍເຄ ໂອຬາຣິກຏ຺ເຐນ ຆຓ຺ຏາຠິຆາຕສທ຺ໂທ ວິຍ ເຈຕໂສ ປຐມາຠິນິປາໂຕ ວິຕກ຺ໂກ, ສຸຂຸມຏ຺ເຐນ ອນຸຣໂວ ວິຍ ອນຸປ຺ປພນ຺ໂຘ ວິຈາໂຣ. ວິປ຺ຜາຣວາ ເຈຕ຺ຖ ວິຕກ຺ໂກ ປຣິປ຺ຜນ຺ທນຠາໂວ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ, ອາກາເສ ອຸປ຺ປຕິຕຸກາມສ຺ສ ປກ຺ຂິໂນ ປກ຺ຂວິກ຺ເຂໂປ ວິຍ ປທຸມາຠິມຸຂປາໂຕ ວິຍ ຈ ຄນ຺ຘານຸພນ຺ຘເຈຕໂສ ຠມຣສ຺ສ. ສນ຺ຕວຸຕ຺ຕິ ວິຈາໂຣ ນາຕິປຣິປ຺ຜນ຺ທນຠາໂວ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ, ອາກາເສ ອຸປ຺ປຕິຕສ຺ສ ປກ຺ຂິໂນ ປກ຺ຂປ຺ປສາຣຓໍ ວິຍ ປຣິພ຺ຠມນໍ ວິຍ ຈ ປທຸມາຠິມຸຂປຕິຕສ຺ສ ຠມຣສ຺ສ ປທຸມສ຺ສ ອຸປຣິຠາເຄ. ໂສ ປນ ເນສໍ ວິເສໂສ ປຐມ-ທຸຕິຍຊ຺ຌາເນສຸ ປາກໂຏ ໂຫຕິ. ອິຕິ ອິມິນາ ຈ ວິຕກ຺ເກນ ອິມິນາ ຈ ວິຈາເຣນ ສຫ ວຕ຺ຕຕິ ຣຸກ຺ໂຂ ວິຍ ປຸປ຺ເຜນ ຈ ຜເລນ ຈາຕິ ອິທໍ ຌານໍ ‘‘ສວິຕກ຺ກໍ ສວິຈາຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວິຠງ຺ເຄ ປນ ‘‘ອິມິນາ ຈ ວິຕກ຺ເກນ ອິມິນາ ຈ ວິຈາເຣນ ອຸເປໂຕ ໂຫຕິ ສມຸເປໂຕ’’ຕິອາທິນາ (ວິຠ. ໕໖໕) ນເຍນ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານາ ເທສນາ ກຕາ. ອຕ຺ໂຖ ປນ ຕຕ຺ຣາປິ ເອວເມວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ວິເວກຊນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວິວິຕ຺ຕິ ວິເວໂກ, ນີວຣຓວິຄໂມຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິວິຕ຺ໂຕຕິ ວາ ວິເວໂກ, ນີວຣຓວິວິຕ຺ໂຕ ຌານສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມຣາສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມາ ວິເວກາ, ຕສ຺ມິໍ ວາ ວິເວເກ ຊາຕນ຺ຕິ ວິເວກຊໍ. ປີຕິສຸຂນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປິນຍຕີຕິ ປີຕິ, ສາ ສມ຺ປິຍາຍນລກ຺ຂຓາ ກາຍຈິຕ຺ຕປີນນຣສາ, ຜຣຓຣສາ ວາ, ໂອທຄ຺ຍປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ. ສຸຂນໍ ສຸຂໍ, ສຸຏ຺ຐຸ ວາ ຂາທຕິ ຂນຕິ ຈ ກາຍຈິຕ຺ຕາພາຘນ຺ຕິ ສຸຂໍ, ຕໍ ສາຕລກ຺ຂຓໍ, ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕການໍ ອຸປພ຺ຣູຫນຣສໍ, ອນຸຄ຺ຄຫປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານໍ. ສຕິປິ ຈ ເນສໍ ກຕ຺ຖຈິ ອວິປ຺ປໂຍເຄ ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓປຏິລາຠຕຸຏ຺ຐິ ປີຕິ, ປຏິລທ຺ຘຣສານຸຠວນໍ ສຸຂໍ. ຍຕ຺ຖ ປີຕິ ຕຕ຺ຖ ສຸຂໍ, ຍຕ຺ຖ ສຸຂໍ ຕຕ຺ຖ ນ ນິຍມໂຕ ປີຕິ. ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘສງ຺ຄຫິຕາ ປີຕິ, ເວທນາກ຺ຂນ຺ຘສງ຺ຄຫິຕໍ ສຸຂໍ. ກນ຺ຕາຣຂິນ຺ນສ຺ສ ວນນ຺ໂຕທກທສ຺ສນສວເນສຸ ວິຍ ປີຕິ, ວນຈ຺ຉາຍປ຺ປເວສນອຸທກປຣິໂຠເຄສຸ ວິຍ ສຸຂໍ. ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ປາກຏຠາວໂຕ ເຈຕໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຍຎ຺ຈ ປີຕິ, ອິທຎ຺ຈ ສຸຂໍ, ອສ຺ສ ຌານສ຺ສ, ອສ຺ມິໍ ວາ ຌາເນ ອຕ຺ຖີຕິ ອິທໍ ຌານໍ ‘‘ປີຕິສຸຂ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ອຖ ວາ ປີຕິ ຈ ສຸຂຎ຺ຈ ປີຕິສຸຂໍ, ຘມ຺ມວິນຍາທໂຍ ວິຍ. ວິເວກຊໍ ປີຕິສຸຂມສ຺ສ ຌານສ຺ສ, ອສ຺ມິໍ ວາ ຌາເນ ອຕ຺ຖີຕິ ເອວມ຺ປິ ວິເວກຊໍປີຕິສຸຂໍ. ຍເຖວ ຫິ ຌານໍ, ເອວໍ ປີຕິສຸຂໍ ເປຕ຺ຖ ວິເວກຊເມວ ໂຫຕິ, ຕຎ຺ຈສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຕສ຺ມາ ເອກປເທເນວ ‘‘ວິເວກຊໍ ປີຕິສຸຂ’’ນ຺ຕິປິ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ວິຠງ຺ເຄ ປນ ‘‘ອິທໍ ສຸຂໍ ອິມາຍ ປີຕິຍາ ສຫຄຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ວິຠ. ໕໖໗) ນເຍເນຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ໂຖ ປນ ຕຕ຺ຣາປິ ເອວເມວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ປຐມນ຺ຕິ ຄຓນານຸປຸພ຺ພຕາ ປຐມໍ, ອິທໍ ປຐມໍ ສມາປຊ຺ຊຕີຕິປິ ປຐມໍ. ປຈ຺ຈນີກຘມ຺ເມ ຌາເປຕີຕິ ຌານໍ, ອິມິນາ ໂຍຄິໂນ ຌາຍນ຺ຕີຕິປິ ຌານໍ, ປຈ຺ຈນີກຘມ຺ເມ ຑຫນ຺ຕິ ໂຄຈຣໍ ວາ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຍໍ ວາ ຕໍ ຌາຍຕິ ອຸປນິຊ຺ຌາຍຕີຕິ ຌານໍ, ເຕເນວ ອຸປນິຊ຺ຌາຍນລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕເທຕໍ ອາຣມ຺ມຓູປນິຊ຺ຌານໍ, ລກ຺ຂຓູປນິຊ຺ຌານນ຺ຕິ ທຸວິຘໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ອາຣມ຺ມຓູປນິຊ຺ຌານນ຺ຕິ ສຫ ອຸປຈາເຣນ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ກສ຺ມາ? ກສິຓາທິອາຣມ຺ມຓູປນິຊ຺ຌາຍນໂຕ. ລກ຺ຂຓູປນິຊ຺ຌານນ຺ຕິ ວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄຜລານິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ກສ຺ມາ? ລກ຺ຂຓູປນິຊ຺ຌາຍນໂຕ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ວິປສ຺ສນາ ອນິຈ຺ຈລກ຺ຂຓາທີນິ ອຸປນິຊ຺ຌາຍຕິ, ວິປສ຺ສນາຍ ອຸປນິຊ຺ຌາຍນກິຈ຺ຈໍ ປນ ມຄ຺ເຄນ ສິຊ຺ຌຕີຕິ ມຄ຺ໂຄ ລກ຺ຂຓູປນິຊ຺ຌານນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຜລໍ ປນ ນິໂຣຘສ຺ສ ຕຖລກ຺ຂຓໍ ອຸປນິຊ຺ຌາຍຕີຕິ ລກ຺ຂຓູປນິຊ຺ຌານນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິມສ຺ມິໍ ປນຕ຺ເຖ ອາຣມ຺ມຓູປນິຊ຺ຌານເມວ ຌານນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ.

ເອຕ຺ຖາຫ – ‘‘ກຕມໍ ປນ ຕໍ ຌານໍ ນາມ, ຍໍ ສວິຕກ຺ກໍ ສວິຈາຣໍ…ເປ… ປີຕິສຸຂນ຺ຕິ ເອວໍ ອປເທສໍ ອຣຫຕີ’’ຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ຍຖາ ສຘໂນ ສປຣິຊໂນຕິອາທີສຸ ຐເປຕ຺ວາ ຘນຎ຺ຈ ປຣິຊນຎ຺ຈ ອຎ຺ໂຎ ອປເທສາຣໂຫ ໂຫຕິ, ເອວໍ ຐເປຕ຺ວາ ວິຕກ຺ກາທິຘມ຺ເມ ອຎ຺ຎໍ ອປເທສາຣຫໍ ນຕ຺ຖິ. ຍຖາ ປນ ສຣຖາ ສປຕ຺ຕິ ເສນາຕິ ວຸຕ຺ເຕ ເສນງ຺ເຄສຸເຍວ ເສນາສມ຺ມຸຕິ, ເອວມິຘ ປຎ຺ຈສຸ ອງ຺ເຄສຸເຍວ ຌານສມ຺ມຸຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ກຕເມສຸ ປຎ຺ຈສຸ? ວິຕກ຺ໂກ, ວິຈາໂຣ, ປີຕິ, ສຸຂໍ, ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາຕິ ເອເຕສຸ. ເອຕາເນວ ຫິສ຺ສ ‘‘ສວິຕກ຺ກໍ ສວິຈາຣ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອງ຺ຄຠາເວນ ວຸຕ຺ຕານິ. ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອກຄ຺ຄຕາ ອງ຺ຄໍ ນ ໂຫຕີຕິ ເຈ ຕຎ຺ຈ ນ. ກສ຺ມາ? ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອວ. ສາປິ ຫິ ວິຠງ຺ເຄ ‘‘ຌານນ຺ຕິ ວິຕກ຺ໂກ ວິຈາໂຣ ປີຕິ ສຸຂໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ເສກຄ຺ຄຕາ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາເຍວ. ຕສ຺ມາ ຍຖາ ສວິຕກ຺ກໍ ສວິຈາຣນ຺ຕິ, ເອວໍ ສຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕນ຺ຕິ ອິຘ ອວຸຕ຺ເຕປິ ອິມິນາ ວິຠງ຺ຄວຈເນນ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາປິ ອງ຺ຄເມວາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຍນ ຫິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ຠຄວຕາ ອຸທ຺ເທໂສ ກໂຕ, ໂສ ເອວ ເຕນ ວິຠງ຺ເຄປິ ປກາສິໂຕຕິ.

ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊາຕິ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ, ປາປຸຓິຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຸປສມ຺ປາທຍິຕ຺ວາ ວາ, ນິປ຺ຜາເທຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວິຠງ຺ເຄ ປນ ‘‘ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊາຕິ ປຐມສ຺ສ ຌານສ຺ສ ລາໂຠ ປຏິລາໂຠ ປຕ຺ຕິ ສມ຺ປຕ຺ຕິ ຜຸສນາ ສມ຺ຜຸສນາ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາ ອຸປສມ຺ປທາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສາປິ ເອວເມວຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ວິຫາສິນ຺ຕິ ໂພຘິມຓ຺ເຑ ນິສຊ຺ຊສງ຺ຂາເຕນ ອິຣິຍາປຖວິຫາເຣນ ອິຕິວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣຌານສມງ຺ຄີ ຫຸຕ຺ວາ ອຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ອິຣິຍໍ ວຸຕ຺ຕິໍ ປາລນໍ ຍປນໍ ຍາປນໍ ຈາຣໍ ວິຫາຣໍ ອຠິນິປ຺ຜາເທສິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ວິຠງ຺ເຄ – ‘‘ວິຫຣຕີຕິ ອິຣິຍຕິ ວຕ຺ຕຕິ ປາເລຕິ ຍເປຕິ ຍາເປຕິ ຈຣຕິ ວິຫຣຕິ, ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ ວິຫຣຕີ’’ຕິ (ວິຠ. ໕໑໒).

ກິໍ ປນ ກຕ຺ວາ ຠຄວາ ອິມໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫາສີຕິ? ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຠາເວຕ຺ວາ. ກຕຣໍ? ອານາປານສ຺ສຕິກມ຺ມຏ຺ຐານໍ. ອຎ຺ເຎນ ຕທຕ຺ຖິເກນ ກິໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ? ອຎ຺ເຎນປິ ເອຕໍ ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ປຖວີກສິຓາທີນໍ ວາ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຠາເວຕພ຺ພໍ. ເຕສໍ ຠາວນານໂຍ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໕໕) ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອິຘ ປນ ວຸຈ຺ຈມາເນ ອຕິຠາຣິຍໍ ວິນຍນິທານໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ປາຬິຍາ ອຕ຺ຖປ຺ປກາສນມຕ຺ຕເມວ ກໂຣມາຕິ.

ປຐມຊ຺ຌານກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ທຸຕິຍຊ຺ຌານກຖາ

ວິຕກ຺ກວິຈາຣານໍ ວູປສມາຕິ ວິຕກ຺ກສ຺ສ ຈ ວິຈາຣສ຺ສ ຈາຕິ ອິເມສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ວູປສມາ ສມຕິກ຺ກມາ; ທຸຕິຍຊ຺ຌານກ຺ຂເຓ ອປາຕຸຠາວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ທຸຕິຍຊ຺ຌາເນ ສພ຺ເພປິ ປຐມຊ຺ຌານຘມ຺ມາ ນ ສນ຺ຕິ, ອຎ຺ເຎເຍວ ຫິ ປຐມຊ຺ຌາເນ ຜສ຺ສາທໂຍ, ອຎ຺ເຎ ອິຘ; ໂອຬາຣິກສ຺ສ ປນ ໂອຬາຣິກສ຺ສ ອງ຺ຄສ຺ສ ສມຕິກ຺ກມາ ປຐມຊ຺ຌານໂຕ ປເຣສໍ ທຸຕິຍຊ຺ຌານາທີນໍ ອຘິຄໂມ ໂຫຕີຕິ ທີປນຕ຺ຖໍ ‘‘ວິຕກ຺ກວິຈາຣານໍ ວູປສມາ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິຘ ນິຍກຊ຺ຌຕ຺ຕມຘິປ຺ເປຕໍ. ວິຠງ຺ເຄ ປນ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ວິຠ. ໕໗໓) ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ນິຍກຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ຕສ຺ມາ ອຕ຺ຕນິ ຊາຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ.

ສມ຺ປສາທນນ຺ຕິ ສມ຺ປສາທນໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ສທ຺ຘາ. ສມ຺ປສາທນໂຍຄໂຕ ຌານມ຺ປິ ສມ຺ປສາທນໍ, ນີລວຓ຺ຓໂຍຄໂຕ ນີລວຕ຺ຖໍ ວິຍ. ຍສ຺ມາ ວາ ຕໍ ຌານໍ ສມ຺ປສາທນສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ວິຕກ຺ກວິຈາຣກ຺ໂຂຠວູປສມເນນ ເຈໂຕ ສມ຺ປສາທຍຕິ, ຕສ຺ມາປິ ສມ຺ປສາທນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມສ຺ມິຎ຺ຈ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ສມ຺ປສາທນໍ ເຈຕໂສຕິ ເອວໍ ປທສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຸຣິມສ຺ມິໍ ປນ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ເຈຕໂສຕິ ເອຕໍ ເອໂກທິຠາເວນ ສທ຺ຘິໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ອຕ຺ຖໂຍຊນາ – ເອໂກ ອຸເທຕີຕິ ເອໂກທິ, ວິຕກ຺ກວິຈາເຣຫິ ອນຊ຺ຌາຣູຬ຺ຫຕ຺ຕາ ອຄ຺ໂຄ ເສຏ຺ໂຐ ຫຸຕ຺ວາ ອຸເທຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສຏ຺ໂຐປິ ຫິ ໂລເກ ເອໂກຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວິຕກ຺ກວິຈາຣວິຣຫໂຕ ວາ ເອໂກ ອສຫາໂຍ ຫຸຕ຺ວາຕິປິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອຖ ວາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມ ອຸທາຍຕີຕິ ອຸທິ, ອຸຏ຺ຐາເປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສຏ຺ຐຏ຺ເຐນ ເອໂກ ຈ ໂສ ອຸທິ ຈາຕິ ເອໂກທິ, ສມາຘິສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອິຕິ ອິມໍ ເອໂກທິໍ ຠາເວຕິ ວຑ຺ຒຍຕີຕິ ອິທໍ ທຸຕິຍຊ຺ຌານໍ ເອໂກທິຠາວໍ. ໂສ ປນາຍໍ ເອໂກທິ ຍສ຺ມາ ເຈຕໂສ, ນ ສຕ຺ຕສ຺ສ ນ ຊີວສ຺ສ, ຕສ຺ມາ ເອຕໍ ເຈຕໂສ ເອໂກທິຠາວນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ນນຸ ຈາຍໍ ສທ຺ຘາ ປຐມຊ຺ຌາເນປິ ອຕ຺ຖິ, ອຍຎ຺ຈ ເອໂກທິນາມໂກ ສມາຘິ; ອຖ ກສ຺ມາ ອິທເມວ ສມ຺ປສາທນໍ ‘‘ເຈຕໂສ ເອໂກທິຠາວຎ຺ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ອທຸຎ຺ຫິ ປຐມຊ຺ຌານໍ ວິຕກ຺ກວິຈາຣກ຺ໂຂເຠນ ວີຈິຕຣງ຺ຄສມາກຸລມິວ ຊລໍ ນ ສຸປ຺ປສນ຺ນໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ສຕິຍາປິ ສທ຺ຘາຍ ສມ຺ປສາທນນ຺ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ສຸປ຺ປສນ຺ນຕ຺ຕາເຍວ ເຈຕ຺ຖ ສມາຘິປິ ນ ສຸຏ຺ຐຸ ປາກໂຏ, ຕສ຺ມາ ເອໂກທິຠາວນ຺ຕິປິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມສ຺ມິໍ ປນ ຌາເນ ວິຕກ຺ກວິຈາຣປລິໂພຘາຠາເວນ ລທ຺ໂຘກາສາ ພລວຕີ ສທ຺ຘາ, ພລວສທ຺ຘາສຫາຍປ຺ປຏິລາເຠເນວ ຈ ສມາຘິປິ ປາກໂຏ; ຕສ຺ມາ ອິທເມວ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວິຠງ຺ເຄ ປນ ‘‘ສມ຺ປສາທນນ຺ຕິ ຍາ ສທ຺ຘາ ສທ຺ທຫນາ ໂອກປ຺ປນາ ອຠິປ຺ປສາໂທ, ເຈຕໂສ ເອໂກທິຠາວນ຺ຕິ ຍາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຐິຕິ…ເປ… ສມ຺ມາສມາຘີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕນ ປເນເຕນ ສທ຺ຘິໍ ອຍໍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ຍຖາ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ສໍສນ຺ທຕິ ເຈວ ສເມຕິ ຈ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອວິຕກ຺ກໍ ອວິຈາຣນ຺ຕິ ຠາວນາຍ ປຫີນຕ຺ຕາ ເອຕສ຺ມິໍ ເອຕສ຺ສ ວາ ວິຕກ຺ໂກ ນຕ຺ຖີຕິ ອວິຕກ຺ກໍ. ອິມິນາວ ນເຍນ ອວິຈາຣໍ. ວິຠງ຺ເຄປິ (ວິຠ. ໕໗໖) ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິຕິ ອຍຎ຺ຈ ວິຕກ຺ໂກ ອຍຎ຺ຈ ວິຈາໂຣ ສນ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ ສມິຕາ ວູປສນ຺ຕາ ອຕ຺ຖງ຺ຄຕາ ອພ຺ຠຕ຺ຖງ຺ຄຕາ ອປ຺ປິຕາ ພ຺ຍປ຺ປິຕາ ໂສສິຕາ ວິໂສສິຕາ ພ຺ຍນ຺ຕີກຕາ, ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ ອວິຕກ຺ກໍ ອວິຈາຣ’’ນ຺ຕິ.

ເອຕ຺ຖາຫ – ນນຸ ຈ ‘‘ວິຕກ຺ກວິຈາຣານໍ ວູປສມາຕິ ອິມິນາປິ ອຍມຕ຺ໂຖ ສິທ຺ໂຘ, ອຖ ກສ຺ມາ ປຸນ ວຸຕ຺ຕໍ ອວິຕກ຺ກໍ ອວິຈາຣ’’ນ຺ຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ເອວເມຕໍ ສິທ຺ໂຘ ວາຍມຕ຺ໂຖ, ນ ປເນຕໍ ຕທຕ຺ຖທີປກໍ; ນນຸ ອໂວຈຸມ຺ຫ – ‘‘ໂອຬາຣິກສ຺ສ ປນ ໂອຬາຣິກສ຺ສ ອງ຺ຄສ຺ສ ສມຕິກ຺ກມາ ປຐມຊ຺ຌານໂຕ ປເຣສໍ ທຸຕິຍຊ຺ຌານາທີນໍ ອຘິຄໂມ ໂຫຕີຕິ ທີປນຕ຺ຖໍ ວິຕກ຺ກວິຈາຣານໍ ວູປສມາຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ.

ອປິຈ ວິຕກ຺ກວິຈາຣານໍ ວູປສມາ ອິທໍ ສມ຺ປສາທນໍ, ນ ກິເລສກາລຸສິຍສ຺ສ. ວິຕກ຺ກວິຈາຣານຎ຺ຈ ວູປສມາ ເອໂກທິຠາວໍ ນ ອຸປຈາຣຊ຺ຌານມິວ ນີວຣຓປ຺ປຫານາ, ນ ປຐມຊ຺ຌານມິວ ຈ ອງ຺ຄປາຕຸຠາວາຕິ ເອວໍ ສມ຺ປສາທນເອໂກທິຠາວານໍ ເຫຕຸປຣິທີປກມິທໍ ວຈນໍ. ຕຖາ ວິຕກ຺ກວິຈາຣານໍ ວູປສມາ ອິທໍ ອວິຕກ຺ກອວິຈາຣໍ, ນ ຕຕິຍຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານານິ ວິຍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທີນິ ວິຍ ຈ ອຠາວາຕິ ເອວໍ ອວິຕກ຺ກອວິຈາຣຠາວສ຺ສ ເຫຕຸປຣິທີປກຎ຺ຈ, ນ ວິຕກ຺ກວິຈາຣາຠາວມຕ຺ຕປຣິທີປກໍ. ວິຕກ຺ກວິຈາຣາຠາວມຕ຺ຕປຣິທີປກເມວ ປນ ‘‘ອວິຕກ຺ກໍ ອວິຈາຣ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ວຈນໍ, ຕສ຺ມາ ປຸຣິມໍ ວຕ຺ວາປິ ປຸນ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວາຕິ.

ສມາຘິຊນ຺ຕິ ປຐມຊ຺ຌານສມາຘິໂຕ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສມາຘິໂຕ ວາ ຊາຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ປຐມມ຺ປິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສມາຘິໂຕ ຊາຕໍ, ອຖ ໂຂ ອຍເມວ ‘‘ສມາຘີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫຕິ ວິຕກ຺ກວິຈາຣກ຺ໂຂຠວິຣເຫນ ອຕິວິຍ ອຈລຕ຺ຕາ ສຸປ຺ປສນ຺ນຕ຺ຕາ ຈ. ຕສ຺ມາ ອິມສ຺ສ ວຓ຺ຓຠຓນຕ຺ຖໍ ອິທເມວ ‘‘ສມາຘິຊ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປີຕິສຸຂນ຺ຕິ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ທຸຕິຍນ຺ຕິ ຄຓນານຸປຸພ຺ພໂຕ ທຸຕິຍໍ, ອິທໍ ທຸຕິຍໍ ສມາປຊ຺ຊຕີຕິປິ ທຸຕິຍໍ. ຌານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ຍຖາ ປຐມຊ຺ຌານໍ ວິຕກ຺ກາທີຫິ ປຎ຺ຈງ຺ຄິກໍ ໂຫຕິ, ເອວມິທໍ ສມ຺ປສາທາທີຫິ ‘‘ຈຕຸຣງ຺ຄິກ’’ນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍຖາຫ – ‘‘ຌານນ຺ຕິ ສມ຺ປສາໂທ, ປີຕິ, ສຸຂໍ, ຈິຕ຺ຕສ຺ເສກຄ຺ຄຕາ’’ຕິ (ວິຠ. ໕໘໐). ປຣິຍາໂຍເຍວ ເຈໂສ. ສມ຺ປສາທນໍ ປນ ຐເປຕ຺ວາ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ຕິວງ຺ຄິກເມເວຕໍ ໂຫຕິ. ຍຖາຫ – ‘‘ກຕມໍ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຕິວງ຺ຄິກໍ ຌານໍ ໂຫຕິ? ປີຕິ, ສຸຂໍ, ຈິຕ຺ຕສ຺ເສກຄ຺ຄຕາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໖໑). ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວາຕິ.

ທຸຕິຍຊ຺ຌານກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຕຕິຍຊ຺ຌານກຖາ

ປີຕິຍາ ຈ ວິຣາຄາຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາເຍວ ປີຕິ. ວິຣາໂຄຕິ ຕສ຺ສາ ຊິຄຸຈ຺ຉນໍ ວາ ສມຕິກ຺ກໂມ ວາ. ອຸຠິນ຺ນມນ຺ຕຣາ ‘‘ຈ’’ ສທ຺ໂທ ສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ, ໂສ ຫິ ວູປສມໍ ວາ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕິ ວິຕກ຺ກວິຈາຣວູປສມໍ ວາ. ຕຕ຺ຖ ຍທາ ວູປສມເມວ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕິ, ຕທາ ປີຕິຍາ ວິຣາຄາ ຈ, ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍ ວູປສມາ ຈາຕິ ເອວໍ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອິມິສ຺ສາ ຈ ໂຍຊນາຍໍ ວິຣາໂຄ ຊິຄຸຈ຺ຉນຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ປີຕິຍາ ຊິຄຸຈ຺ຉນາ ຈ ວູປສມາ ຈາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຍທາ ປນ ວິຕກ຺ກວິຈາຣວູປສມໍ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕິ, ຕທາ ປີຕິຍາ ຈ ວິຣາຄາ, ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍ ວິຕກ຺ກວິຈາຣານຎ຺ຈ ວູປສມາຕິ ເອວໍ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອິມິສ຺ສາ ຈ ໂຍຊນາຍໍ ວິຣາໂຄ ສມຕິກ຺ກມນຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ປີຕິຍາ ຈ ສມຕິກ຺ກມາ, ວິຕກ຺ກວິຈາຣານຎ຺ຈ ວູປສມາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ກາມຎ຺ເຈເຕ ວິຕກ຺ກວິຈາຣາ ທຸຕິຍຊ຺ຌາເນເຍວ ວູປສນ຺ຕາ ອິມສ຺ສ ປນ ຌານສ຺ສ ມຄ຺ຄປຣິທີປນຕ຺ຖໍ ວຓ຺ຓຠຓນຕ຺ຖຎ຺ເຈຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ວິຕກ຺ກວິຈາຣານໍ ວູປສມາ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ເຕ ອິທໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ – ‘‘ນູນ ວິຕກ຺ກວິຈາຣວູປສໂມ ມຄ຺ໂຄ ອິມສ຺ສ ຌານສ຺ສາ’’ຕິ. ຍຖາ ຈ ຕຕິເຍ ອຣິຍມຄ຺ເຄ ອປ຺ປຫີນານມ຺ປິ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐາທີນໍ ‘‘ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍານໍ ສໍໂຍຊນານໍ ປຫານາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໑໓໒) ເອວໍ ປຫານໍ ວຸຈ຺ຈມານໍ ວຓ຺ຓຠຓນໍ ໂຫຕິ ຕທຘິຄມາຍ ອຸສ຺ສຸການໍ ອຸສ຺ສາຫຊນກໍ; ເອວເມວໍ ອິຘ ອວູປສນ຺ຕານມ຺ປິ ວິຕກ຺ກວິຈາຣານໍ ວູປສໂມ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ວຓ຺ຓຠຓນໍ ໂຫຕິ. ເຕນາຍມຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ – ‘‘ປີຕິຍາ ຈ ສມຕິກ຺ກມາ, ວິຕກ຺ກວິຈາຣານຎ຺ຈ ວູປສມາ’’ຕິ.

ອຸເປກ຺ຂໂກ ຈ ວິຫາສິນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸປປຕ຺ຕິໂຕ ອິກ຺ຂຕີຕິ ອຸເປກ຺ຂາ, ສມໍ ປສ຺ສຕິ, ອປກ຺ຂປຕິຕາວ ຫຸຕ຺ວາ ປສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕາຍ ວິສທາຍ ວິປຸລາຍ ຖາມຄຕາຍ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ຕຕິຍຊ຺ຌານສມງ຺ຄີ ‘‘ອຸເປກ຺ຂໂກ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຸເປກ຺ຂາ ປນ ທສວິຘາ ໂຫຕິ – ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ, ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຸເປກ຺ຂາ, ໂພຊ຺ຌງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ, ວີຣິຍຸເປກ຺ຂາ, ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາ, ເວທນຸເປກ຺ຂາ, ວິປສ຺ສນຸເປກ຺ຂາ, ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາ, ຌານຸເປກ຺ຂາ, ປາຣິສຸທ຺ຘຸເປກ຺ຂາຕິ. ເອວມຍໍ ທສວິຘາປິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອາຄຕນຍໂຕ ຠູມິປຸຄ຺ຄລຈິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓໂຕ, ຂນ຺ຘສງ຺ຄຫ-ເອກກ຺ຂຓກຸສລຕ຺ຕິກສງ຺ເຂປວເສນ ຈ ອຏ຺ຐສາລິນິຍາ ຘມ຺ມສງ຺ຄຫຏ຺ຐກຖາຍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພາ. ອິຘ ປນ ວຸຈ຺ຈມານາ ວິນຍນິທານໍ ອຕິຠາຣິຍໍ ກໂຣຕີຕິ ນ ວຸຕ຺ຕາ. ລກ຺ຂຓາທິໂຕ ປນ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕຸເປກ຺ຂາ ມຊ຺ຌຕ຺ຕລກ຺ຂຓາ, ອນາໂຠຄຣສາ, ອພ຺ຍາປາຣປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ, ປີຕິວິຣາຄປທຏ຺ຐານາຕິ.

ເອຕ຺ຖາຫ – ນນຸ ຈາຍໍ ອຕ຺ຖໂຕ ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາວ ໂຫຕິ, ສາ ຈ ປຐມທຸຕິຍຊ຺ຌາເນສຸປິ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຣາປິ ‘‘ອຸເປກ຺ຂໂກ ຈ ວິຫາສິ’’ນ຺ຕິ ເອວມຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ສິຍາ, ສາ ກສ຺ມາ ນ ວຸຕ຺ຕາຕິ? ອປຣິພ຺ຍຕ຺ຕກິຈ຺ຈໂຕ. ອປຣິພ຺ຍຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຕສ຺ສາ ຕຕ຺ຖ ກິຈ຺ຈໍ, ວິຕກ຺ກາທີຫິ ອຠິຠູຕຕ຺ຕາ. ອິຘ ປນາຍໍ ວິຕກ຺ກວິຈາຣປີຕີຫິ ອນຠິຠູຕຕ຺ຕາ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕສິຣາ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ປຣິພ຺ຍຕ຺ຕກິຈ຺ຈາ ຊາຕາ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕາຕິ.

ນິຏ຺ຐິຕາ ‘‘ອຸເປກ຺ຂໂກ ຈ ວິຫາສິ’’ນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ສພ຺ພໂສ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ.

ອິທານິ ສໂຕ ຈ ສມ຺ປຊາໂນຕິ ເອຕ຺ຖ ສຣຕີຕິ ສໂຕ, ສມ຺ປຊານາຕີຕິ ສມ຺ປຊາໂນ. ປຸຄ຺ຄເລນ ສຕິ ຈ ສມ຺ປຊຎ຺ຎຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສຣຓລກ຺ຂຓາ ສຕິ, ອສມ຺ມຸສ຺ສນຣສາ, ອາຣກ຺ຂປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ; ອສມ຺ໂມຫລກ຺ຂຓໍ ສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ, ຕີຣຓຣສໍ, ປວິຈຍປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານໍ. ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ອິທໍ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ ປຸຣິມຊ຺ຌາເນສຸປິ ອຕ຺ຖິ, ມຸຏ຺ຐສ຺ສຕິສ຺ສ ຫິ ອສມ຺ປຊານສ຺ສ ອຸປຈາຣຊ຺ຌານມຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ, ປເຄວ ອປ຺ປນາ; ໂອຬາຣິກຕ຺ຕາ ປນ ເຕສໍ ຌານານໍ ຠູມິຍໍ ວິຍ ປຸຣິສສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຄຕິ ສຸຂາ ໂຫຕິ, ອພ຺ຍຕ຺ຕໍ ຕຕ຺ຖ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎກິຈ຺ຈໍ. ໂອຬາຣິກງ຺ຄປ຺ປຫາເນນ ປນ ສຸຂຸມຕ຺ຕາ ອິມສ຺ສ ຌານສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ຂຸຣຘາຣາຍໍ ວິຍ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎກິຈ຺ຈປຣິຄ຺ຄຫິຕາເຍວ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຄຕິ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາຕິ ອິເຘວ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍ? ຍຖາປິ ເຘນຸປໂຄ ວຈ຺ໂຉ ເຘນຸໂຕ ອປນີໂຕ ອຣກ຺ຂິຍມາໂນ ປຸນເທວ ເຘນຸໍ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ; ເອວມິທໍ ຕຕິຍຊ຺ຌານສຸຂໍ ປີຕິໂຕ ອປນີຕມ຺ປິ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎາຣກ຺ເຂນ ອຣກ຺ຂິຍມານໍ ປຸນເທວ ປີຕິໍ ອຸປຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ ປີຕິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕເມວ ສິຍາ. ສຸເຂ ວາປິ ສຕ຺ຕາ ຣຊ຺ຊນ຺ຕິ, ອິທຎ຺ຈ ອຕິມຘຸຣໍ ສຸຂໍ, ຕໂຕ ປຣໍ ສຸຂາຠາວາ. ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎານຸຠາເວນ ປເນຕ຺ຖ ສຸເຂ ອສາຣຊ຺ຊນາ ໂຫຕິ, ໂນ ອຎ຺ຎຖາຕິ ອິມມ຺ປິ ອຕ຺ຖວິເສສໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອິທໍ ອິເຘວ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອິທານິ ສຸຂຎ຺ຈ ກາເຍນ ປຏິສໍເວເທສິນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ຕຕິຍຊ຺ຌານສມງ຺ຄິໂນ ສຸຂປ຺ປຏິສໍເວທນາໂຠໂຄ ນຕ຺ຖິ, ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ຍສ຺ມາ ຕສ຺ສ ນາມກາເຍນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ສຸຂໍ, ຍໍ ວາ ຕໍ ນາມກາຍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ສຸຂໍ, ຕໍສມຸຏ຺ຐາເນນສ຺ສ ຍສ຺ມາ ອຕິປຓີເຕນ ຣູເປນ ຣູປກາໂຍ ຜຸໂຏ, ຍສ຺ສ ຜຸຏຕ຺ຕາ ຌານາ ວຸຏ຺ຐິໂຕປິ ສຸຂໍ ປຏິສໍເວເທຍ຺ຍ, ຕສ຺ມາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສຸຂຎ຺ຈ ກາເຍນ ປຏິສໍເວເທສິ’’ນ຺ຕິ ອາຫ.

ອິທານິ ຍໍ ຕໍ ອຣິຍາ ອາຈິກ຺ຂນ຺ຕິ ອຸເປກ຺ຂໂກ ສຕິມາ ສຸຂວິຫາຣີຕິ ເອຕ຺ຖ ຍໍຌານເຫຕຸ ຍໍຌານກາຣຓາ ຕໍ ຕຕິຍຊ຺ຌານສມງ຺ຄີປຸຄ຺ຄລໍ ພຸທ຺ຘາທໂຍ ອຣິຍາ ອາຈິກ຺ຂນ຺ຕິ ເທເສນ຺ຕິ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ ປຏ຺ຐເປນ຺ຕິ ວິວຣນ຺ຕິ ວິຠຊນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕານີກໂຣນ຺ຕິ ປກາເສນ຺ຕິ, ປສໍສນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ກິນ຺ຕິ? ‘‘ອຸເປກ຺ຂໂກ ສຕິມາ ສຸຂວິຫາຣີ’’ຕິ. ຕໍ ຕຕິຍໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫາສິນ຺ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ກສ຺ມາ ປນ ຕໍ ເຕ ເອວໍ ປສໍສນ຺ຕີຕິ? ປສໍສາຣຫໂຕ. ອຍຎ຺ຫິ ຍສ຺ມາ ອຕິມຘຸຣສຸເຂ ສຸຂປາຣມິປ຺ປຕ຺ເຕປິ ຕຕິຍຊ຺ຌາເນ ອຸເປກ຺ຂໂກ, ນ ຕຕ຺ຖ ສຸຂາຠິສງ຺ເຄນ ອາກຑ຺ຒີຍຕິ, ຍຖາ ຈ ປີຕິ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ; ເອວໍ ອຸປຏ຺ຐິຕສ຺ສຕິຕາຍ ສຕິມາ. ຍສ຺ມາ ຈ ອຣິຍກນ຺ຕໍ ອຣິຍຊນເສວິຕເມວ ຈ ອສໍກິລິຏ຺ຐໍ ສຸຂໍ ນາມກາເຍນ ປຏິສໍເວເທຕິ, ຕສ຺ມາ ປສໍສາຣໂຫ. ອິຕິ ປສໍສາຣຫໂຕ ນໍ ອຣິຍາ ເຕ ເອວໍ ປສໍສາເຫຕຸຠູເຕ ຄຸເຓ ປກາເສນ຺ຕາ ‘‘ອຸເປກ຺ຂໂກ ສຕິມາ ສຸຂວິຫາຣີ’’ຕິ ເອວໍ ປສໍສນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຕຕິຍນ຺ຕິ ຄຓນານຸປຸພ຺ພໂຕ ຕຕິຍໍ. ອິທໍ ຕຕິຍໍ ສມາປຊ຺ຊຕີຕິປິ ຕຕິຍໍ. ຌານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ ຍຖາ ທຸຕິຍໍ ສມ຺ປສາທາທີຫິ ຈຕຸຣງ຺ຄິກໍ; ເອວມິທໍ ອຸເປກ຺ຂາທີຫິ ປຎ຺ຈງ຺ຄິກໍ. ຍຖາຫ – ‘‘ຌານນ຺ຕິ ອຸເປກ຺ຂາ ສຕິ ສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ ສຸຂໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ເອກຄ຺ຄຕາ’’ຕິ (ວິຠ. ໕໙໑). ປຣິຍາໂຍເຍວ ເຈໂສ. ອຸເປກ຺ຂາສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎານິ ປນ ຐເປຕ຺ວາ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ທຸວງ຺ຄິກເມເວຕໍ ໂຫຕິ. ຍຖາຫ – ‘‘ກຕມໍ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ທຸວງ຺ຄິກໍ ຌານໍ ໂຫຕິ? ສຸຂໍ, ຈິຕ຺ຕສ຺ເສກຄ຺ຄຕາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໖໓). ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວາຕິ.

ຕຕິຍຊ຺ຌານກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານກຖາ

ສຸຂສ຺ສ ຈ ປຫານາ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຈ ປຫານາຕິ ກາຍິກສຸຂສ຺ສ ຈ ກາຍິກທຸກ຺ຂສ຺ສ ຈ ປຫານາ. ປຸພ຺ເພວາຕິ ຕຎ຺ຈ ໂຂ ປຸພ຺ເພວ, ນ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານກ຺ຂເຓ. ໂສມນສ຺ສໂທມນສ຺ສານໍ ອຕ຺ຖງ຺ຄມາຕິ ເຈຕສິກສຸຂສ຺ສ ຈ ເຈຕສິກທຸກ຺ຂສ຺ສ ຈາຕິ ອິເມສມ຺ປິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປຸພ຺ເພວ ອຕ຺ຖງ຺ຄມາ ປຫານາ ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກທາ ປນ ເນສໍ ປຫານໍ ໂຫຕິ? ຈຕຸນ຺ນໍ ຌານານໍ ອຸປຈາຣກ຺ຂເຓ. ໂສມນສ຺ສຎ຺ຫິ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສ຺ສ ອຸປຈາຣກ຺ຂເຓເຍວ ປຫີຍຕິ, ທຸກ຺ຂໂທມນສ຺ສສຸຂານິ ປຐມທຸຕິຍຕຕິຍານໍ ອຸປຈາຣກ຺ຂເຓສຸ. ເອວເມເຕສໍ ປຫານກ຺ກເມນ ອວຸຕ຺ຕານໍ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍວິຠງ຺ເຄ ປນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ອຸທ຺ເທສກ຺ກເມເນວ ອິຘາປິ ວຸຕ຺ຕານໍ ສຸຂທຸກ຺ຂໂສມນສ຺ສ ໂທມນສ຺ສານໍ ປຫານໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຍທິ ປເນຕານິ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຌານສ຺ສຸປຈາຣກ຺ຂເຓເຍວ ປຫີຍນ຺ຕິ, ອຖ ກສ຺ມາ ‘‘ກຕ຺ຖ ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ທຸກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອປຣິເສສໍ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ? ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫິ…ເປ… ປຐມຊ຺ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ, ເອຕ຺ຖຸປ຺ປນ຺ນໍ ທຸກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອປຣິເສສໍ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ. ກຕ຺ຖ ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂທມນສ຺ສິນ຺ທ຺ຣິຍໍ… ສຸຂິນ຺ທ຺ຣິຍໍ… ໂສມນສ຺ສິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອປຣິເສສໍ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ? ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ສຸຂສ຺ສ ຈ ປຫານາ…ເປ… ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ, ເອຕ຺ຖຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂສມນສ຺ສິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອປຣິເສສໍ ນິຣຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໕໑໐) ເອວໍ ຌາເນສ຺ເວວ ນິໂຣໂຘ ວຸຕ຺ໂຕຕິ? ອຕິສຍນິໂຣຘຕ຺ຕາ. ອຕິສຍນິໂຣໂຘ ຫິ ເນສໍ ປຐມຊ຺ຌານາທີສຸ, ນ ນິໂຣໂຘເຍວ; ນິໂຣໂຘເຍວ ປນ ອຸປຈາຣກ຺ຂເຓ, ນາຕິສຍນິໂຣໂຘ. ຕຖາ ຫິ ນານາວຊ຺ຊເນ ປຐມຊ຺ຌານູປຈາເຣ ນິຣຸທ຺ຘສ຺ສາປິ ທຸກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ຑໍສມກສາທິສມ຺ຜສ຺ເສນ ວາ ວິສມາສນຸປຕາເປນ ວາ ສິຍາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ, ນ ຕ຺ເວວ ອນ຺ໂຕອປ຺ປນາຍໍ. ອຸປຈາເຣ ວາ ນິຣຸທ຺ຘມ຺ເປຕໍ ນ ສຸຏ຺ຐຸ ນິຣຸທ຺ຘໍ ໂຫຕິ; ປຏິປກ຺ເຂນ ອວິຫຕຕ຺ຕາ. ອນ຺ໂຕອປ຺ປນາຍໍ ປນ ປີຕິຜຣເຓນ ສພ຺ໂພ ກາໂຍ ສຸໂຂກ຺ກນ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ສຸໂຂກ຺ກນ຺ຕກາຍສ຺ສ ຈ ສຸຏ຺ຐຸ ນິຣຸທ຺ຘໍ ໂຫຕິ ທຸກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິຍໍ; ປຏິປກ຺ເຂນ ວິຫຕຕ຺ຕາ. ນານາວຊ຺ຊເນ ເອວ ຈ ທຸຕິຍຊ຺ຌານູປຈາເຣ ປຫີນສ຺ສ ໂທມນສ຺ສິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ຍສ຺ມາ ເອຕໍ ວິຕກ຺ກວິຈາຣປ຺ປຈ຺ຈເຍປິ ກາຍກິລມເຖ ຈິຕ຺ຕຸປຆາເຕ ຈ ສຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ວິຕກ຺ກວິຈາຣາຠາເວ ເນວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຍຕ຺ຖ ປນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຕຕ຺ຖ ວິຕກ຺ກວິຈາຣຠາເວ. ອປ຺ປຫີນາ ເອວ ຈ ທຸຕິຍຊ຺ຌານູປຈາເຣ ວິຕກ຺ກວິຈາຣາຕິ ຕຕ຺ຖສ຺ສ ສິຍາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ; ອປ຺ປຫີນປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ. ນ ຕ຺ເວວ ທຸຕິຍຊ຺ຌາເນ; ປຫີນປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຕຕິຍຊ຺ຌານູປຈາເຣ ປຫີນສ຺ສາປິ ສຸຂິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ປີຕິສມຸຏ຺ຐານປຓີຕຣູປຜຸຏກາຍສ຺ສ ສິຍາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ, ນ ຕ຺ເວວ ຕຕິຍຊ຺ຌາເນ. ຕຕິຍຊ຺ຌາເນ ຫິ ສຸຂສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠູຕາ ປີຕິ ສພ຺ພໂສ ນິຣຸທ຺ຘາຕິ. ຕຖາ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານູປຈາເຣ ປຫີນສ຺ສາປິ ໂສມນສ຺ສິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອາສນ຺ນຕ຺ຕາ, ອປ຺ປນາປ຺ປຕ຺ຕາຍ ອຸເປກ຺ຂາຍ ອຠາເວນ ສມ຺ມາ ອນຕິກ຺ກນ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ສິຍາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ, ນ ຕ຺ເວວ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌາເນ. ຕສ຺ມາ ເອວ ຈ ‘‘ເອຕ຺ຖຸປ຺ປນ຺ນໍ ທຸກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອປຣິເສສໍ ນິຣຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອປຣິເສສຄ຺ຄຫຓໍ ກຕນ຺ຕິ.

ເອຕ຺ຖາຫ – ‘‘ອເຖວໍ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຌານສ຺ສູປຈາເຣ ປຫີນາປິ ເອຕາ ເວທນາ ອິຘ ກສ຺ມາ ສມາຫຣີ’’ຕິ? ສຸຂຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ. ຍາ ຫິ ອຍໍ ‘‘ອທຸກ຺ຂມສຸຂ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອທຸກ຺ຂມສຸຂາ ເວທນາ ວຸຕ຺ຕາ, ສາ ສຸຂຸມາ ອຕິທຸພ຺ພິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ ນ ສກ຺ກາ ສຸເຂນ ຄເຫຕຸໍ. ຕສ຺ມາ ຍຖາ ນາມ ທຸຏ຺ຐສ຺ສ ຍຖາ ວາ ຕຖາ ວາ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຄເຫຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍສ຺ສ ໂຄຓສ຺ສ ຄຫຓຕ຺ຖໍ ໂຄໂປ ເອກສ຺ມິໍ ວເຊ ສພ຺ເພ ຄາໂວ ສມາຫຣຕິ, ອເຖເກກໍ ນີຫຣນ຺ໂຕ ປຏິປາຏິຍາ ອາຄຕໍ ‘‘ອຍໍ ໂສ, ຄຓ຺ຫຖ ນ’’ນ຺ຕິ ຕມ຺ປິ ຄາຫາປຍຕິ; ເອວເມວ ຠຄວາ ສຸຂຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ສພ຺ພາ ເອຕາ ສມາຫຣິ. ເອວຎ຺ຫິ ສມາຫຏາ ເອຕາ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ຍໍ ເນວ ສຸຂໍ ນ ທຸກ຺ຂໍ ນ ໂສມນສ຺ສໍ ນ ໂທມນສ຺ສໍ, ອຍໍ ອທຸກ຺ຂມສຸຂາ ເວທນາ’’ຕິ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ ເອສາ ຄາຫຍິຕຸໍ.

ອປິຈ ອທຸກ຺ຂມສຸຂາຍ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຈຍທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ຈາປິ ເອຕາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ສຸຂປ຺ປຫານາທໂຍ ຫິ ຕສ຺ສາ ປຈ຺ຈຍາ. ຍຖາຫ – ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ປຈ຺ຈຍາ ອທຸກ຺ຂມສຸຂາຍ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິຍາ ສມາປຕ຺ຕິຍາ. ອິຘາວຸໂສ, ຠິກ຺ຂຸ, ສຸຂສ຺ສ ຈ ປຫານາ…ເປ… ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ. ອິເມ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈຍາ ອທຸກ຺ຂມສຸຂາຍ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິຍາ ສມາປຕ຺ຕິຍາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໕໘). ຍຖາ ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ປຫີນາປິ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິອາທໂຍ ຕຕິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ວຓ຺ຓຠຓນຕ຺ຖໍ ຕຕ຺ຖ ປຫີນາຕິ ວຸຕ຺ຕາ; ເອວໍ ວຓ຺ຓຠຓນຕ຺ຖມ຺ເປຕສ຺ສ ຌານສ຺ເສຕາ ອິຘ ວຸຕ຺ຕາຕິປິ ເວທິຕພ຺ພາ. ປຈ຺ຈຍຆາເຕນ ວາ ເອຕ຺ຖ ຣາຄໂທສານໍ ອຕິທູຣຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸມ຺ເປຕາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອຕາສຸ ຫິ ສຸຂໍ ໂສມນສ຺ສສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ, ໂສມນສ຺ສໍ ຣາຄສ຺ສ, ທຸກ຺ຂໍ ໂທມນສ຺ສສ຺ສ, ໂທມນສ຺ສໍ ໂທສສ຺ສ. ສຸຂາທິຆາເຕນ ຈ ເຕ ສປ຺ປຈ຺ຈຍາ ຣາຄໂທສາ ຫຕາຕິ ອຕິທູເຣ ໂຫນ຺ຕີຕິ.

ອທຸກ຺ຂມສຸຂນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂາຠາເວນ ອທຸກ຺ຂໍ, ສຸຂາຠາເວນ ອສຸຂໍ. ເອເຕເນຕ຺ຖ ທຸກ຺ຂສຸຂປຏິປກ຺ຂຠູຕໍ ຕຕິຍເວທນໍ ທີເປຕິ, ນ ທຸກ຺ຂສຸຂາຠາວມຕ຺ຕໍ. ຕຕິຍເວທນາ ນາມ – ອທຸກ຺ຂມສຸຂາ, ອຸເປກ຺ຂາຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສາ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐວິປຣີຕານຸຠວນລກ຺ຂຓາ, ມຊ຺ຌຕ຺ຕຣສາ, ອວິຠູຕປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ, ສຸຂນິໂຣຘປທຏ຺ຐານາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຸເປກ຺ຂາສຕິປາຣິສຸທ຺ຘິນ຺ຕິ ອຸເປກ຺ຂາຍ ຊນິຕສຕິປາຣິສຸທ຺ຘິໍ. ອິມສ຺ມິຎ຺ຫິ ຌາເນ ສຸປຣິສຸທ຺ຘາ ສຕິ. ຍາ ຈ ຕສ຺ສາ ສຕິຍາ ປາຣິສຸທ຺ຘິ, ສາ ອຸເປກ຺ຂາຍ ກຕາ ນ ອຎ຺ເຎນ; ຕສ຺ມາ ເອຕໍ ອຸເປກ຺ຂາສຕິປາຣິສຸທ຺ຘິນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວິຠງ຺ເຄປິ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອຍໍ ສຕິ ອິມາຍ ອຸເປກ຺ຂາຍ ວິສທາ ໂຫຕິ ປຣິສຸທ຺ຘາ ປຣິໂຍທາຕາ, ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ – ‘ອຸເປກ຺ຂາສຕິປາຣິສຸທ຺ຘິ’’’ນ຺ຕິ (ວິຠ. ໕໙໗). ຍາຍ ຈ ອຸເປກ຺ຂາຍ ເອຕ຺ຖ ສຕິຍາ ປາຣິສຸທ຺ຘິ ໂຫຕິ, ສາ ອຕ຺ຖໂຕ ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ນ ເກວລຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຕາຍ ສຕິເຍວ ປຣິສຸທ຺ຘາ, ອປິຈ ໂຂ ສພ຺ເພປິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ; ສຕິສີເສນ ປນ ເທສນາ ວຸຕ຺ຕາ.

ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ອຍໍ ອຸເປກ຺ຂາ ເຫຏ຺ຐາປິ ຕີສຸ ຌາເນສຸ ວິຊ຺ຊຕິ, ຍຖາ ປນ ທິວາ ສູຣິຍປ຺ປຠາຠິຠວາ ໂສມ຺ມຠາເວນ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປກາຣກຕ຺ເຕນ ວາ ສຠາຄາຍ ຣຕ຺ຕິຍາ ອລາຠາ ທິວາ ວິຊ຺ຊມານາປິ ຈນ຺ທເລຂາ ອປຣິສຸທ຺ຘາ ໂຫຕິ ອປຣິໂຍທາຕາ; ເອວມຍມ຺ປິ ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາຈນ຺ທເລຂາ ວິຕກ຺ກວິຈາຣາທິປຈ຺ຈນີກຘມ຺ມເຕຊາຠິຠວາ ສຠາຄາຍ ຈ ອຸເປກ຺ຂາເວທນາຣຕ຺ຕິຍາ ອລາຠາ ວິຊ຺ຊມານາປິ ປຐມາທິຊ຺ຌານເຠເທສຸ ອປຣິສຸທ຺ຘາ ໂຫຕິ. ຕສ຺ສາ ຈ ອປຣິສຸທ຺ຘາຍ ທິວາ ອປຣິສຸທ຺ຘຈນ຺ທເລຂາຍ ປຠາ ວິຍ ສຫຊາຕາປິ ສຕິອາທໂຍ ອປຣິສຸທ຺ຘາວ ໂຫນ຺ຕິ; ຕສ຺ມາ ເຕສຸ ເອກມ຺ປິ ‘‘ອຸເປກ຺ຂາສຕິປາຣິສຸທ຺ຘິ’’ນ຺ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຘ ປນ ວິຕກ຺ກາທິປຈ຺ຈນີກຘມ຺ມເຕຊາຠິຠວາຠາວາ ສຠາຄາຍ ຈ ອຸເປກ຺ຂາເວທນາຣຕ຺ຕິຍາ ປຏິລາຠາ ອຍໍ ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາຈນ຺ທເລຂາ ອຕິວິຍ ປຣິສຸທ຺ຘາ, ຕສ຺ສາ ປຣິສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ປຣິສຸທ຺ຘຈນ຺ທເລຂາຍ ປຠາ ວິຍ ສຫຊາຕາປິ ສຕິອາທໂຍ ປຣິສຸທ຺ຘາ ໂຫນ຺ຕິ ປຣິໂຍທາຕາ, ຕສ຺ມາ ອິທເມວ ອຸເປກ຺ຂາສຕິປາຣິສຸທ຺ຘິນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຈຕຸຕ຺ຖນ຺ຕິ ຄຓນານຸປຸພ຺ພໂຕ ຈຕຸຕ຺ຖໍ. ອິທໍ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ສມາປຊ຺ຊຕີຕິປິ ຈຕຸຕ຺ຖໍ. ຌານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍຖາ ຕຕິຍໍ ອຸເປກ຺ຂາທີຫິ ປຎ຺ຈງ຺ຄິກໍ; ເອວມິທໍ ອຸເປກ຺ຂາທີຫິ ຕິວງ຺ຄິກໍ. ຍຖາຫ – ‘‘ຌານນ຺ຕິ ອຸເປກ຺ຂາ, ສຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ເສກຄ຺ຄຕາ’’ຕິ. ປຣິຍາໂຍ ເອວ ເຈໂສ. ຐເປຕ຺ວາ ປນ ສຕິໍ ອຸເປກ຺ເຂກຄ຺ຄຕເມວ ຄເຫຕ຺ວາ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ທຸວງ຺ຄິກເມເວຕໍ ໂຫຕິ. ຍຖາຫ – ‘‘ກຕມໍ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ທຸວງ຺ຄິກໍ ຌານໍ ໂຫຕິ? ອຸເປກ຺ຂາ, ຈິຕ຺ຕສ຺ເສກຄ຺ຄຕາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໖໕). ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວາຕິ.

ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຸພ຺ເພນິວາສກຖາ

໑໒. ອິຕິ ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ຌານານິ ເກສຎ຺ຈິ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕຕ຺ຖານິ ໂຫນ຺ຕິ, ເກສຎ຺ຈິ ວິປສ຺ສນາປາທການິ, ເກສຎ຺ຈິ ອຠິຎ຺ຎາປາທການິ, ເກສຎ຺ຈິ ນິໂຣຘປາທການິ, ເກສຎ຺ຈິ ຠໂວກ຺ກມນຕ຺ຖານິ. ຕຕ຺ຖ ຂີຓາສວານໍ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕຕ຺ຖານິ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕ ຫິ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ‘‘ເອກຄ຺ຄຈິຕ຺ຕາ ສຸຂໍ ທິວສໍ ວິຫຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອິຈ຺ເຈວໍ ກສິຓປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕິ. ເສກ຺ຂປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ‘‘ສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ສມາຫິເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ ວິປສ຺ສິສ຺ສາມາ’’ຕິ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕານໍ ວິປສ຺ສນາປາທການິ ໂຫນ຺ຕິ. ເຍ ປນ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອຠິຎ຺ຎາປາທກໍ ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ‘‘ເອໂກປິ ຫຸຕ຺ວາ ພຫຸຘາ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນຍາ ອຠິຎ຺ຎາໂຍ ປຕ຺ເຖນ຺ຕາ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕິ, ເຕສໍ ອຠິຎ຺ຎາປາທການິ ໂຫນ຺ຕິ. ເຍ ປນ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາຫໍ ອຈິຕ຺ຕກາ ຫຸຕ຺ວາ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ນິໂຣຘໍ ນິພ຺ພານໍ ປຕ຺ວາ ສຸຂໍ ວິຫຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕິ, ເຕສໍ ນິໂຣຘປາທການິ ໂຫນ຺ຕິ. ເຍ ປນ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ອປຣິຫີນຊ຺ຌານາ ຫຸຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສາມາ’’ຕິ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕິ, ເຕສໍ ຠໂວກ຺ກມນຕ຺ຖານິ ໂຫນ຺ຕິ.

ຠຄວຕາ ປນິທໍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ໂພຘິຣຸກ຺ຂມູເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕໍ, ຕໍ ຕສ຺ສ ວິປສ຺ສນາປາທກຎ຺ເຈວ ອໂຫສິ ອຠິຎ຺ຎາປາທກຎ຺ຈ ນິໂຣຘປາທກຎ຺ຈ ສພ຺ພກິຈ຺ຈສາຘກຎ຺ຈ ສພ຺ພໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣຄຸຓທາຍກນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຍສຎ຺ຈ ຄຸຓານໍ ທາຍກໍ ອໂຫສິ, ເຕສໍ ເອກເທສໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂສ ເອວໍ ສມາຫິເຕ ຈິຕ຺ເຕ’’ຕິອາທິມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ໂສຕິ ໂສ ອຫໍ. ເອວນ຺ຕິ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານກ຺ກມນິທສ຺ສນເມຕໍ. ອິມິນາ ກເມນ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສມາຫິເຕຕິ ອິມິນາ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສມາຘິນາ ສມາຫິເຕ. ປຣິສຸທ຺ເຘຕິອາທີສຸ ປນ ອຸເປກ຺ຂາສຕິປາຣິສຸທ຺ຘິຠາເວນ ປຣິສຸທ຺ເຘ. ປຣິສຸທ຺ຘຕ຺ຕາເຍວ ປຣິໂຍທາເຕ, ປຠສ຺ສເຣຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສຸຂາທີນໍ ປຈ຺ຈຍານໍ ຆາເຕນ ວິຫຕຣາຄາທິອງ຺ຄຓຕ຺ຕາ ອນງ຺ຄເຓ. ອນງ຺ຄຓຕ຺ຕາເຍວ ຈ ວິຄຕູປກ຺ກິເລເສ; ອງ຺ຄເຓນ ຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປກ຺ກິລິສ຺ສຕິ. ສຸຠາວິຕຕ຺ຕາ ມຸທຸຠູເຕ, ວສີຠາວປ຺ປຕ຺ເຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວເສ ວຕ຺ຕມານຎ຺ຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ມຸທູຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ມຸທຸຕ຺ຕາເຍວ ຈ ກມ຺ມນິເຍ, ກມ຺ມກ຺ຂເມ ກມ຺ມໂຍຄ຺ເຄຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ມຸທຸ ຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ກມ຺ມນິຍໍ ໂຫຕິ ສຸຘນ຺ຕມິວ ສຸວຓ຺ຓໍ, ຕທຸຠຍມ຺ປິ ຈ ສຸຠາວິຕຕ຺ຕາ ເອວ. ຍຖາຫ – ‘‘ນາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຎ຺ຎໍ ເອກຘມ຺ມມ຺ປິ ສມນຸປສ຺ສາມິ, ຍໍ ເອວໍ ຠາວິຕໍ ພຫຸລີກຕໍ ມຸທຸ ຈ ໂຫຕິ ກມ຺ມນິຍຎ຺ຈ, ຍຖຍິທໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໒໒).

ເອເຕສຸ ປຣິສຸທ຺ຘຠາວາທີສຸ ຐິຕຕ຺ຕາ ຐິເຕ. ຐິຕຕ຺ຕາເຍວ ອາເນຎ຺ຊປ຺ປຕ຺ເຕ, ອຈເລ ນິຣິຎ຺ຊເນຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ມຸທຸກມ຺ມຎ຺ຎຠາເວນ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວເສ ຐິຕຕ຺ຕາ ຐິເຕ, ສທ຺ຘາທີຫິ ປຣິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ອາເນຎ຺ຊປ຺ປຕ຺ເຕ. ສທ຺ຘາປຣິຄ຺ຄຫິຕຎ຺ຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ອສ຺ສທ຺ຘິເຍນ ນ ອິຎ຺ຊຕິ, ວີຣິຍປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ໂກສຊ຺ເຊນ ນ ອິຎ຺ຊຕິ, ສຕິປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ປມາເທນ ນ ອິຎ຺ຊຕິ, ສມາຘິປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ເຈນ ນ ອິຎ຺ຊຕິ, ປຎ຺ຎາປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ອວິຊ຺ຊາຍ ນ ອິຎ຺ຊຕິ, ໂອຠາສຄຕໍ ກິເລສນ຺ຘກາເຣນ ນ ອິຎ຺ຊຕິ. ອິເມຫິ ຉຫິ ຘມ຺ເມຫິ ປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ອາເນຎ຺ຊປ຺ປຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອວໍ ອຏ຺ຐງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນີຫາຣກ຺ຂມໍ ໂຫຕິ ອຠິຎ຺ຎາສຈ຺ຉິກຣຓີຍານໍ ຘມ຺ມານໍ ອຠິຎ຺ຎາສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ.

ອປໂຣ ນໂຍ – ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສມາຘິນາ ສມາຫິເຕ. ນີວຣຓທູຣີຠາເວນ ປຣິສຸທ຺ເຘ. ວິຕກ຺ກາທິສມຕິກ຺ກເມນ ປຣິໂຍທາເຕ. ຌານປ຺ປຏິລາຠປຈ຺ຈຍານໍ ປາປການໍ ອິຈ຺ຉາວຈຣານໍ ອຠາເວນ ອນງ຺ຄເຓ. ອຠິຊ຺ຌາທີນໍ ຈິຕ຺ຕູປກ຺ກິເລສານໍ ວິຄເມນ ວິຄຕູປກ຺ກິເລເສ. ອຸຠຍມ຺ປິ ເຈຕໍ ອນງ຺ຄຓວຕ຺ຖສຸຕ຺ຕານຸສາເຣນ (ມ. ນິ. ໑.໕໗ ອາທໂຍ) ເວທິຕພ຺ພໍ. ວສິປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ມຸທຸຠູເຕ. ອິທ຺ຘິປາທຠາວູປຄເມນ ກມ຺ມນິເຍ. ຠາວນາປາຣິປູຣິຍາ ປຓີຕຠາວູປຄເມນ ຐິເຕ ອາເນຎ຺ຊປ຺ປຕ຺ເຕ. ຍຖາ ອາເນຎ຺ຊປ຺ປຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ; ເອວໍ ຐິເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວມ຺ປິ ອຏ຺ຐງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນີຫາຣກ຺ຂມໍ ໂຫຕິ ອຠິຎ຺ຎາສຈ຺ຉິກຣຓີຍານໍ ຘມ຺ມານໍ ອຠິຎ຺ຎາສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ, ປາທກໍ ປທຏ຺ຐານຠູຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓາຍາຕິ ເອວໍ ອຠິຎ຺ຎາປາທເກ ຊາເຕ ເອຕສ຺ມິໍ ຈິຕ຺ເຕ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິມ຺ຫິ ຍໍ ຎາຓໍ ຕທຕ຺ຖາຍ. ຕຕ຺ຖ ປຸພ຺ເພນິວາໂສຕິ ປຸພ຺ເພ ອຕີຕຊາຕີສຸ ນິວຸຕ຺ຖກ຺ຂນ຺ຘາ. ນິວຸຕ຺ຖາຕິ ອຊ຺ຌາວຸຕ຺ຖາ ອນຸຠູຕາ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິຣຸທ຺ຘາ ນິວຸຕ຺ຖຘມ຺ມາ ວາ ນິວຸຕ຺ຖາ, ໂຄຈຣນິວາເສນ ນິວຸຕ຺ຖາ, ອຕ຺ຕໂນ ວິຎ຺ຎາເຓນ ວິຎ຺ຎາຕາ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາ, ປຣວິຎ຺ຎາຓວິຎ຺ຎາຕາປິ ວາ ຉິນ຺ນວຏຸມການຸສ຺ສຣຓາທີສຸ. ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕີຕິ ຍາຍ ສຕິຍາ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ, ສາ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິ. ຎາຓນ຺ຕິ ຕາຍ ສຕິຍາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຎາຓໍ. ເອວມິມສ຺ສ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓສ຺ສ ອຕ຺ຖາຍ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓາຍ ເອຕສ຺ສ ຎາຓສ຺ສ ອຘິຄມາຍ ປຕ຺ຕິຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຠິນິນ຺ນາເມສິນ຺ຕິ ອຠິນີຫຣິໍ.

ໂສຕິ ໂສ ອຫໍ. ອເນກວິຫິຕນ຺ຕິ ອເນກວິຘໍ, ອເນເກຫິ ວາ ປກາເຣຫິ ປວຕ຺ຕິຕໍ ສໍວຓ຺ຓິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸພ຺ເພນິວາສນ຺ຕິ ສມນນ຺ຕຣາຕີຕໍ ຠວໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ນິວຸຕ຺ຖສນ຺ຕານໍ. ອນຸສ຺ສຣາມີຕິ ‘‘ເອກມ຺ປິ ຊາຕິໍ ທ຺ເວປິ ຊາຕິໂຍ’’ຕິ ເອວໍ ຊາຕິປຏິປາຏິຍາ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ສຣາມິ, ອນຸເທວ ວາ ສຣາມິ, ຈິຕ຺ເຕ ອຠິນິນ຺ນາມິຕມຕ຺ເຕ ເອວ ສຣາມີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ປູຣິຕປາຣມີນຎ຺ຫິ ມຫາປຸຣິສານໍ ປຣິກມ຺ມກຣຓໍ ນຕ຺ຖິ, ເຕນ ເຕ ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນິນ຺ນາເມຕ຺ວາວ ສຣນ຺ຕິ. ອາທິກມ຺ມິກກຸລປຸຕ຺ຕາ ປນ ປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາວ ສຣນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ວເສນ ປຣິກມ຺ມໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ຕໍ ປນ ວຸຈ຺ຈມານໍ ອຕິຠາຣິຍໍ ວິນຍນິທານໍ ກໂຣຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ນ ວທາມ. ອຕ຺ຖິເກຫິ ປນ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໔໐໒ ອາທໂຍ) ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອິຘ ປນ ປາຬິເມວ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມ.

ເສຍ຺ຍຖິທນ຺ຕິ ອາຣທ຺ຘປ຺ປກາຣທສ຺ສນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ເຕເນວ ຍ຺ວາຍໍ ປຸພ຺ເພນິວາໂສ ອາຣທ຺ໂຘ, ຕສ຺ສ ປກາຣປ຺ປເຠທໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ເອກມ຺ປິ ຊາຕິນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເອກມ຺ປິ ຊາຕິນ຺ຕິ ເອກມ຺ປິ ປຏິສນ຺ຘິມູລໍ ຈຸຕິປຣິໂຍສານໍ ເອກຠວປຣິຍາປນ຺ນໍ ຂນ຺ຘສນ຺ຕານໍ. ເອສ ນໂຍ ທ຺ເວປິ ຊາຕິໂຍຕິອາທີສຸ. ອເນເກປິ ສໍວຏ຺ຏກປ຺ເປຕິອາທີສຸ ປນ ປຣິຫາຍມາໂນ ກປ຺ໂປ ສໍວຏ຺ຏກປ຺ໂປ, ວຑ຺ຒມາໂນ ວິວຏ຺ຏກປ຺ໂປຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ຈ ສໍວຏ຺ເຏນ ສໍວຏ຺ຏຏ຺ຐາຍີ ຄຫິໂຕ ໂຫຕິ ຕມ຺ມູລກຕ຺ຕາ. ວິວຏ຺ເຏນ ຈ ວິວຏ຺ຏຏ຺ຐາຍີ. ເອວຎ຺ຫິ ສຕິ ຍານິ ຕານິ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ກປ຺ປສ຺ສ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ. ກຕມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ? ສໍວຏ຺ໂຏ ສໍວຏ຺ຏຏ຺ຐາຍີ, ວິວຏ຺ໂຏ ວິວຏ຺ຏຏ຺ຐາຍີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕານິ ຕານິ ສພ຺ພານິ ປຣິຄ຺ຄຫິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຕໂຍ ສໍວຏ຺ຏາ – ເຕໂຊສໍວຏ຺ໂຏ, ອາໂປສໍວຏ຺ໂຏ, ວາໂຍສໍວຏ຺ໂຏຕິ. ຕິສ຺ໂສ ສໍວຏ຺ຏສີມາ – ອາຠສ຺ສຣາ, ສຸຠກິຓ຺ຫາ, ເວຫປ຺ຜລາຕິ. ຍທາ ກປ຺ໂປ ເຕເຊນ ສໍວຏ຺ຏຕິ, ອາຠສ຺ສຣໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ອຄ຺ຄິນາ ຑຍ຺ຫຕິ. ຍທາ ອຸທເກນ ສໍວຏ຺ຏຕິ, ສຸຠກິຓ຺ຫໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ອຸທເກນ ວິລີຍຕິ. ຍທາ ວາເຕນ ສໍວຏ຺ຏຕິ, ເວຫປ຺ຜລໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ວາເຕນ ວິທ຺ຘໍສິຍຕິ. ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປນ ສທາປິ ເອກໍ ພຸທ຺ຘກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ວິນສ຺ສຕິ.

ພຸທ຺ຘກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ນາມ ຕິວິຘໍ ໂຫຕິ – ຊາຕິກ຺ເຂຕ຺ຕໍ, ອາຓາກ຺ເຂຕ຺ຕໍ, ວິສຍກ຺ເຂຕ຺ຕຎ຺ຈ. ຕຕ຺ຖ ຊາຕິກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາຬປຣິຍນ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຍໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຏິສນ຺ຘິອາທີສຸ ກມ຺ປຕິ. ອາຓາກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ໂກຏິສຕສຫສ຺ສຈກ຺ກວາຬປຣິຍນ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຍຕ຺ຖ ຣຕນປຣິຕ຺ຕໍ, ຂນ຺ຘປຣິຕ຺ຕໍ, ຘຊຄ຺ຄປຣິຕ຺ຕໍ, ອາຏານາຏິຍປຣິຕ຺ຕໍ, ໂມຣປຣິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິເມສໍ ປຣິຕ຺ຕານໍ ອານຸຠາໂວ ປວຕ຺ຕຕິ. ວິສຍກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ປນ ອນນ຺ຕໍ ອປຣິມາຓໍ, ‘‘ຍໍ ຍາວຕາ ວາ ປນ ອາກງ຺ເຂຍ຺ຍາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໘໑) ວຸຕ຺ຕໍ ຍຕ຺ຖ ຍໍ ຍໍ ອາກງ຺ຂຕິ ຕໍ ຕໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ. ເອວເມເຕສຸ ຕີສຸ ພຸທ຺ຘກ຺ເຂຕ຺ເຕສຸ ເອກໍ ອາຓາກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ວິນສ຺ສຕິ. ຕສ຺ມິໍ ປນ ວິນສ຺ສນ຺ເຕ ຊາຕິກ຺ເຂຕ຺ຕມ຺ປິ ວິນຏ຺ຐເມວ ໂຫຕິ; ວິນສ຺ສນ຺ຕຎ຺ຈ ເອກໂຕວ ວິນສ຺ສຕິ, ສຓ຺ຐຫນ຺ຕມ຺ປິ ເອກໂຕວ ສຓ຺ຐຫຕິ. ຕສ຺ສ ວິນາໂສ ຈ ສຓ຺ຐຫນຎ຺ຈ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໔໐໔) ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຖິເກຫິ ຕໂຕ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ເຍ ປເນເຕ ສໍວຏ຺ຏວິວຏ຺ຏາ ວຸຕ຺ຕາ, ເອເຕສຸ ຠຄວາ ໂພຘິມຓ຺ເຑ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌນຕ຺ຖາຍ ນິສິນ຺ໂນ ອເນເກປິ ສໍວຏ຺ຏກປ຺ເປ ອເນເກປິ ວິວຏ຺ຏກປ຺ເປ ອເນເກປິ ສໍວຏ຺ຏວິວຏ຺ຏກປ຺ເປ ສຣິ. ກຖໍ? ‘‘ອມຸຕ຺ຣາສິ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ. ຕຕ຺ຖ ອມຸຕ຺ຣາສິນ຺ຕິ ອມຸມ຺ຫິ ສໍວຏ຺ຏກປ຺ເປ ອຫໍ ອມຸມ຺ຫິ ຠເວ ວາ ໂຍນິຍາ ວາ ຄຕິຍາ ວາ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິຍາ ວາ ສຕ຺ຕາວາເສ ວາ ສຕ຺ຕນິກາເຍ ວາ ອໂຫສິໍ. ເອວໍນາໂມຕິ ເວສ຺ສນ຺ຕໂຣ ວາ ໂຊຕິປາໂລ ວາ. ເອວໍໂຄຕ຺ໂຕຕິ ຠຄ຺ຄໂວ ວາ ໂຄຕໂມ ວາ. ເອວໍວຓ຺ໂຓຕິ ໂອທາໂຕ ວາ ສາໂມ ວາ. ເອວມາຫາໂຣຕິ ສາລິມໍໂສທນາຫາໂຣ ວາ ປວຕ຺ຕຜລໂຠຊໂນ ວາ. ເອວໍສຸຂທຸກ຺ຂປ຺ປຏິສໍເວທີຕິ ອເນກປ຺ປກາເຣນ ກາຍິກເຈຕສິການໍ ສາມິສນິຣາມິສາທິປ຺ປເຠທານໍ ວາ ສຸຂທຸກ຺ຂານໍ ປຏິສໍເວທີ. ເອວມາຍຸປຣິຍນ຺ໂຕຕິ ເອວໍ ວສ຺ສສຕປຣມາຍຸປຣິຍນ຺ໂຕ ວາ ຈຕຸຣາສີຕິກປ຺ປສຫສ຺ສປຣມາຍຸປຣິຍນ຺ໂຕ ວາ.

ໂສ ຕໂຕ ຈຸໂຕ ອມຸຕ຺ຣ ອຸທປາທິນ຺ຕິ ໂສ ອຫໍ ຕໂຕ ຠວໂຕ ໂຍນິໂຕ ຄຕິໂຕ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິໂຕ ສຕ຺ຕາວາສໂຕ ສຕ຺ຕນິກາຍໂຕ ວາ ຈຸໂຕ, ປຸນ ອມຸກສ຺ມິໍ ນາມ ຠເວ ໂຍນິຍາ ຄຕິຍາ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິຍາ ສຕ຺ຕາວາເສ ສຕ຺ຕນິກາເຍ ວາ ອຸທປາທິໍ. ຕຕ຺ຣາປາສິນ຺ຕິ ອຖ ຕຕ຺ຣາປິ ຠເວ ໂຍນິຍາ ຄຕິຍາ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິຍາ ສຕ຺ຕາວາເສ ສຕ຺ຕນິກາເຍ ວາ ປຸນ ອໂຫສິໍ. ເອວໍນາໂມຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ອຖ ວາ ຍສ຺ມາ ອມຸຕ຺ຣາສິນ຺ຕິ ອິທໍ ອນຸປຸພ຺ເພນ ອາໂຣຫນ຺ຕສ຺ສ ຍາວທິຈ຺ຉກໍ ສຣຓໍ. ໂສ ຕໂຕ ຈຸໂຕຕິ ປຏິນິວຕ຺ຕນ຺ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓໍ. ຕສ຺ມາ ອິຘູປປນ຺ໂນຕິ ອິມິສ຺ສາ ອິຘູປປຕ຺ຕິຍາ ອນນ຺ຕຣໍ ອມຸຕ຺ຣ ອຸທປາທິນ຺ຕິ ຕຸສິຕຠວນໍ ສນ຺ຘາຍາຫາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຣາປາສິໍ ເອວໍນາໂມຕິ ຕຕ຺ຣາປິ ຕຸສິຕຠວເນ ເສຕເກຕຸ ນາມ ເທວປຸຕ຺ໂຕ ອໂຫສິໍ. ເອວໍໂຄຕ຺ໂຕຕິ ຕາຫິ ເທວຕາຫິ ສທ຺ຘິໍ ເອກໂຄຕ຺ໂຕ. ເອວໍວຓ຺ໂຓຕິ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ໂຓ. ເອວມາຫາໂຣຕິ ທິພ຺ພສຸຘາຫາໂຣ. ເອວໍສຸຂທຸກ຺ຂປ຺ປຏິສໍເວທີຕິ ເອວໍ ທິພ຺ພສຸຂປ຺ປຏິສໍເວທີ. ທຸກ຺ຂໍ ປນ ສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂມຕ຺ຕເມວ. ເອວມາຍຸປຣິຍນ຺ໂຕຕິ ເອວໍ ສຕ຺ຕປຎ຺ຎາສວສ຺ສໂກຏິສຏ຺ຐິວສ຺ສສຕສຫສ຺ສາຍຸປຣິຍນ຺ໂຕ. ໂສ ຕໂຕ ຈຸໂຕຕິ ໂສ ອຫໍ ຕໂຕ ຕຸສິຕຠວນໂຕ ຈຸໂຕ. ອິຘູປປນ຺ໂນຕິ ອິຘ ມຫາມາຍາຍ ເທວິຍາ ກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ.

ອິຕີຕິ ເອວໍ. ສາກາຣໍ ສອຸທ຺ເທສນ຺ຕິ ນາມໂຄຕ຺ຕວເສນ ສອຸທ຺ເທສໍ, ວຓ຺ຓາທິວເສນ ສາກາຣໍ. ນາມໂຄຕ຺ຕວເສນ ຫິ ສຕ຺ໂຕ ‘‘ທຕ຺ໂຕ, ຕິສ຺ໂສ, ໂຄຕໂມ’’ຕິ ອຸທ຺ທິສີຍຕິ; ວຓ຺ຓາທີຫິ ໂອທາໂຕ, ສາໂມຕິ ນານຕ຺ຕໂຕ ປຎ຺ຎາຍຕິ; ຕສ຺ມາ ນາມໂຄຕ຺ຕໍ ອຸທ຺ເທໂສ, ອິຕເຣ ອາກາຣາ. ກິໍ ປນ ພຸທ຺ຘາເຍວ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ສຣນ຺ຕີຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ນ ພຸທ຺ຘາເຍວ, ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘ-ພຸທ຺ຘສາວກ-ຕິຕ຺ຖິຍາປິ, ໂນ ຈ ໂຂ ອວິເສເສນ. ຕິຕ຺ຖິຍາ ຫິ ຈຕ຺ຕາລີສໍເຍວ ກປ຺ເປ ສຣນ຺ຕິ, ນ ຕໂຕ ປຣໍ. ກສ຺ມາ? ທຸພ຺ພລປຎ຺ຎຕ຺ຕາ. ເຕສຎ຺ຫິ ນາມຣູປປຣິຈ຺ເຉທວິຣຫໂຕ ທຸພ຺ພລາ ປຎ຺ຎາ ໂຫຕິ. ສາວເກສຸ ປນ ອສີຕິມຫາສາວກາ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສໍ ສຣນ຺ຕິ; ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວກາ ເອກມສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍໍ ສຕສຫສ຺ສຎ຺ຈ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ທ຺ເວ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ສຕສຫສ຺ສຎ຺ຈ. ເອຕ຺ຕໂກ ຫິ ເຕສໍ ອຠິນີຫາໂຣ. ພຸທ຺ຘານໍ ປນ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ນຕ຺ຖິ, ຍາວ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ ຕາວ ສຣນ຺ຕິ. ຕິຕ຺ຖິຍາ ຈ ຂນ຺ຘປຏິປາຏິເມວ ສຣນ຺ຕິ. ປຏິປາຏິໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ຈຸຕິປຏິສນ຺ຘິວເສນ ສຣິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ. ເຕສຎ຺ຫິ ອນ຺ຘານໍ ວິຍ ອິຈ຺ຉິຕປ຺ປເທໂສກ຺ກມນໍ ນຕ຺ຖິ. ສາວກາ ອຸຠຍຖາປິ ສຣນ຺ຕິ; ຕຖາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ. ພຸທ຺ຘາ ປນ ຂນ຺ຘປຏິປາຏິຍາປິ ຈຸຕິປຏິສນ຺ຘິວເສນປິ ສີໂຫກ຺ກນ຺ຕວເສນປິ ອເນກາສຸ ກປ຺ປໂກຏີສຸ ເຫຏ຺ຐາ ວາ ອຸປຣິ ວາ ຍໍ ຍໍ ຐານໍ ອາກງ຺ຂນ຺ຕິ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ສຣນ຺ຕິເຍວ.

ອຍໍ ໂຂ ເມ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາຕິອາທີສຸ ເມຕິ ມຍາ. ວິຊ຺ຊາຕິ ວິທິຕກຣຓຏ຺ເຐນ ວິຊ຺ຊາ. ກິໍ ວິທິຕໍ ກໂຣຕິ? ປຸພ຺ເພນິວາສໍ. ອວິຊ຺ຊາຕິ ຕສ຺ເສວ ປຸພ຺ເພນິວາສສ຺ສ ອວິທິຕກຣຓຏ຺ເຐນ ຕປ຺ປຏິຈ຺ຉາທກໂມໂຫ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕໂມຕິ ສ຺ເວວ ໂມໂຫ ຕປ຺ປຏິຈ຺ຉາທກຏ຺ເຐນ ‘‘ຕໂມ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອາໂລໂກຕິ ສາເຍວວິຊ຺ຊາ ໂອຠາສກຣຓຏ຺ເຐນ ‘‘ອາໂລໂກ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ວິຊ຺ຊາ ອຘິຄຕາຕິ ອຍໍ ອຕ຺ໂຖ, ເສສໍ ປສໍສາວຈນໍ. ໂຍຊນາ ປເນຕ຺ຖ – ອຍໍ ໂຂ ເມ ວິຊ຺ຊາ ອຘິຄຕາ, ຕສ຺ສ ເມ ອຘິຄຕວິຊ຺ຊສ຺ສ ອວິຊ຺ຊາ ວິຫຕາ, ວິນຏ຺ຐາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ວິຊ຺ຊາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ. ເອສ ນໂຍ ອິຕຣສ຺ມິມ຺ປິ ປທທ຺ວເຍ.

ຍຖາ ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍຖາຕິ ໂອປມ຺ມຕ຺ເຖ. ຕນ຺ຕິ ນິປາໂຕ. ສຕິຍາ ອວິປ຺ປວາເສນ ອປ຺ປມຕ຺ຕສ຺ສ. ວີຣິຍາຕາເປນ ອາຕາປິໂນ. ກາເຍ ຈ ຊີວິເຕ ຈ ອນເປກ຺ຂຕາຍ ປຫິຕຕ຺ຕສ຺ສ, ເປສິຕຈິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍຖາ ອປ຺ປມຕ຺ຕສ຺ສ ອາຕາປິໂນ ປຫິຕຕ຺ຕສ຺ສ ວິຫຣໂຕ ອວິຊ຺ຊາ ວິຫຎ຺ເຎຍ຺ຍ ວິຊ຺ຊາ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ຕໂມ ວິຫຎ຺ເຎຍ຺ຍ ອາໂລໂກ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ; ເອວເມວ ມມ ອວິຊ຺ຊາ ວິຫຕາ ວິຊ຺ຊາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ, ຕໂມ ວິຫໂຕ ອາໂລໂກ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ. ເອຕສ຺ສ ເມ ປຘານານຸໂຍຄສ຺ສ ອນຸຣູປເມວ ຜລໍ ລທ຺ຘນ຺ຕິ.

ອຍໍ ໂຂ ເມ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ປຐມາ ອຠິນິພ຺ຠິທາ ອໂຫສິ ກຸກ຺ກຸຏຈ຺ຉາປກສ຺ເສວ ອຓ຺ຑໂກສມ຺ຫາຕິ ອຍໍ ໂຂ ມມ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓມຸຂຕຸຓ຺ຑເກນ ປຸພ຺ເພ ນິວຸຕ຺ຖກ຺ຂນ຺ຘປຏິຈ຺ຉາທກໍ ອວິຊ຺ຊຓ຺ຑໂກສໍ ປທາເລຕ຺ວາ ປຐມາ ອຠິນິພ຺ຠິທາ ປຐມາ ນິກ຺ຂນ຺ຕິ ປຐມາ ອຣິຍາຊາຕິ ອໂຫສິ, ກຸກ຺ກຸຏຈ຺ຉາປກສ຺ເສວ ມຸຂຕຸຓ຺ຑເກນ ວາ ປາທນຂສິຂາຍ ວາ ອຓ຺ຑໂກສໍ ປທາເລຕ຺ວາ ຕມ຺ຫາ ອຓ຺ຑໂກສມ຺ຫາ ອຠິນິພ຺ຠິທາ ນິກ຺ຂນ຺ຕິ ກຸກ຺ກຸຏນິກາເຍ ປຈ຺ຈາຊາຕີຕິ.

ປຸພ຺ເພນິວາສກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓກຖາ

໑໓. ໂສ ເອວໍ…ເປ… ຈຸຕູປປາຕຎາຓາຍາຕິ ຈຸຕິຍາ ຈ ອຸປປາເຕ ຈ ຎາຓາຍ; ເຍນ ຎາເຓນ ສຕ຺ຕານໍ ຈຸຕິ ຈ ອຸປປາໂຕ ຈ ຎາຍຕິ, ຕທຕ຺ຖນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນິນ຺ນາເມສິນ຺ຕິ ປຣິກມ຺ມຈິຕ຺ຕໍ ນີຫຣິໍ. ໂສ ທິພ຺ເພນ…ເປ… ປສ຺ສາມີຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ປູຣິຕປາຣມີນໍ ມຫາສຕ຺ຕານໍ ປຣິກມ຺ມກຣຓໍ ນຕ຺ຖິ. ເຕ ຫິ ຈິຕ຺ເຕ ອຠິນິນ຺ນາມິຕມຕ຺ເຕ ເອວ ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ສຕ຺ເຕ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ອາທິກມ຺ມິກກຸລປຸຕ຺ຕາ ປນ ປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ. ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ວເສນ ປຣິກມ຺ມໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ຕໍ ປນ ວຸຈ຺ຈມານໍ ອຕິຠາຣິຍໍ ວິນຍນິທານໍ ກໂຣຕິ; ຕສ຺ມາ ຕໍ ນ ວທາມ. ອຕ຺ຖິເກຫິ ປນ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໔໑໑) ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອິຘ ປນ ປາຬິເມວ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມ.

ໂສຕິ ໂສ ອຫໍ. ທິພ຺ເພນາຕິອາທີສຸ ທິພ຺ພສທິສຕ຺ຕາ ທິພ຺ພໍ. ເທວຕານຎ຺ຫິ ສຸຈຣິຕກມ຺ມນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ປິຕ຺ຕເສມ຺ຫຣຸຫິຣາທີຫິ ອປລິພຸທ຺ຘໍ ອຸປກ຺ກິເລສວິນິມຸຕ຺ຕຕາຍ ທູເຣປິ ອາຣມ຺ມຓສມ຺ປຏິຈ຺ຉນສມຕ຺ຖໍ ທິພ຺ພໍ ປສາທຈກ຺ຂຸ ໂຫຕິ. ອິທຎ຺ຈາປິ ວີຣິຍຠາວນາພລນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ຎາຓຈກ຺ຂຸ ຕາທິສເມວາຕິ ທິພ຺ພສທິສຕ຺ຕາ ທິພ຺ພໍ, ທິພ຺ພວິຫາຣວເສນ ປຏິລທ຺ຘຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕນາ ຈ ທິພ຺ພວິຫາຣສນ຺ນິສ຺ສິຕຕ຺ຕາປິ ທິພ຺ພໍ, ອາໂລກປຣິຄ຺ຄເຫນ ມຫາຊຸຕິກຕ຺ຕາປິ ທິພ຺ພໍ, ຕິໂຣກຸຏ຺ຏາທິຄຕຣູປທສ຺ສເນນ ມຫາຄຕິກຕ຺ຕາປິ ທິພ຺ພໍ. ຕໍ ສພ຺ພໍ ສທ຺ທສຕ຺ຖານຸສາເຣນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ທສ຺ສນຏ຺ເຐນ ຈກ຺ຂຸ. ຈກ຺ຂຸກິຈ຺ຈກຣເຓນ ຈກ຺ຂຸມິວາຕິປິ ຈກ຺ຂຸ. ຈຸຕູປປາຕທສ຺ສເນນ ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘິເຫຕຸຕ຺ຕາ ວິສຸທ຺ຘໍ. ໂຍ ຫິ ຈຸຕິມຕ຺ຕເມວ ປສ຺ສຕິ ນ ອຸປປາຕໍ, ໂສ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ໂຍ ອຸປປາຕມຕ຺ຕເມວ ປສ຺ສຕິ ນ ຈຸຕິໍ, ໂສ ນວສຕ຺ຕປາຕຸຠາວທິຏ຺ຐິໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ໂຍ ປນ ຕທຸຠຍໍ ປສ຺ສຕິ, ໂສ ຍສ຺ມາ ທຸວິຘມ຺ປິ ຕໍ ທິຏ຺ຐິຄຕໍ ອຕິວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາສ຺ສ ຕໍ ທສ຺ສນໍ ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘິເຫຕຸ ໂຫຕິ. ຕທຸຠຍຎ຺ຈ ຠຄວາ ອທ຺ທສ. ເຕເນຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຈຸຕູປປາຕທສ຺ສເນນ ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘິເຫຕຸຕ຺ຕາ ວິສຸທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ.

ເອກາທສອຸປກ຺ກິເລສວິຣຫໂຕ ວາ ວິສຸທ຺ຘໍ. ຠຄວໂຕ ຫິ ເອກາທສປກ຺ກິເລສວິຣຫິຕໍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸ. ຍຖາຫ – ‘‘ໂສ ໂຂ ອຫໍ, ອນຸຣຸທ຺ຘ, ‘ວິຈິກິຈ຺ຉາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປກ຺ກິເລໂສ’ຕິ ອິຕິ ວິທິຕ຺ວາ ວິຈິກິຈ຺ຉໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປກ຺ກິເລສໍ ປຊຫິໍ. ອມນສິກາໂຣ…ເປ… ຖິນມິທ຺ຘໍ… ຉມ຺ຠິຕຕ຺ຕໍ… ອຸປ຺ປິລໍ… ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລໍ… ອຈ຺ຈາຣທ຺ຘວີຣິຍໍ… ອຕິລີນວີຣິຍໍ… ອຠິຊປ຺ປາ… ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎາ… ‘ອຕິນິຊ຺ຌາຍິຕຕ຺ຕໍ ຣູປານໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປກ຺ກິເລໂສ’ຕິ ອິຕິ ວິທິຕ຺ວາ ອຕິນິຊ຺ຌາຍິຕຕ຺ຕໍ ຣູປານໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປກ຺ກິເລສໍ ປຊຫິໍ. ໂສ ໂຂ ອຫໍ, ອນຸຣຸທ຺ຘ, ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ອາຕາປີ ປຫິຕຕ຺ໂຕ ວິຫຣນ຺ໂຕ ໂອຠາສຎ຺ຫິ ໂຂ ສຎ຺ຊານາມິ, ນ ຈ ຣູປານິ ປສ຺ສາມິ. ຣູປານິ ຫິ ໂຂ ປສ຺ສາມິ, ນ ຈ ໂອຠາສໍ ສຎ຺ຊານາມີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໒໔໒-໒໔໓) ເອວມາທິ. ຕເທວໍ ເອກາທສຸປກ຺ກິເລສວິຣຫໂຕ ວິສຸທ຺ຘໍ.

ມນຸສ຺ສູປຈາຣໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຣູປທສ຺ສເນນ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມານຸສກໍ; ມານຸສກໍ ວາ ມໍສຈກ຺ຂຸໍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕຕ຺ຕາ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມານຸສກນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຕນ ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ວິສຸທ຺ເຘນ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມານຸສເກນ.

ສຕ຺ເຕ ປສ຺ສາມີຕິ ມນຸສ຺ສມໍສຈກ຺ຂຸນາ ວິຍ ສຕ຺ເຕ ປສ຺ສາມິ ທກ຺ຂາມິ ໂອໂລເກມິ. ຈວມາເນ ອຸປປຊ຺ຊມາເນຕິ ເອຕ຺ຖ ຈຸຕິກ຺ຂເຓ ວາ ອຸປປຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ວາ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ທຏ຺ຐຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ເຍ ປນ ອາສນ຺ນຈຸຕິກາ ອິທານິ ຈວິສ຺ສນ຺ຕິ ເຕ ຈວມານາ. ເຍ ຈ ຄຫິຕປຏິສນ຺ຘິກາ ສມ຺ປຕິນິພ຺ພຕ຺ຕາ ວາ, ເຕ ອຸປປຊ຺ຊມານາຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ. ເຕ ເອວຣູເປ ຈວມາເນ ອຸປປຊ຺ຊມາເນ ຈ ປສ຺ສາມີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຫີເນຕິ ໂມຫນິສ຺ສນ຺ທຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຫີນານໍ ຊາຕິກຸລໂຠຄາທີນໍ ວເສນ ຫີຬິເຕ ໂອຫີຬິເຕ ອຸຎ຺ຎາເຕ ອວຎ຺ຎາເຕ. ປຓີເຕຕິ ອໂມຫນິສ຺ສນ຺ທຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕພ຺ພິປຣີເຕ. ສຸວຓ຺ເຓຕິ ອໂທສນິສ຺ສນ຺ທຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິຏ຺ຐກນ຺ຕມນາປວຓ຺ຓຍຸຕ຺ເຕ. ທຸພ຺ພຓ຺ເຓຕິ ໂທສນິສ຺ສນ຺ທຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອນິຏ຺ຐາກນ຺ຕອມນາປວຓ຺ຓຍຸຕ຺ເຕ; ອຠິຣູເປ ວິຣູເປຕິປິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸຄເຕຕິ ສຸຄຕິຄເຕ, ອໂລຠນິສ຺ສນ຺ທຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວາ ອຑ຺ເຒ ມຫທ຺ຘເນ. ທຸຄ຺ຄເຕຕິ ທຸຄ຺ຄຕິຄເຕ, ໂລຠນິສ຺ສນ຺ທຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວາ ທລິທ຺ເທ ອປ຺ປນ຺ນປາເນ. ຍຖາກມ຺ມູປເຄຕິ ຍໍ ຍໍ ກມ຺ມໍ ອຸປຈິຕໍ ເຕນ ເຕນ ອຸປຄເຕ. ຕຕ຺ຖ ປຸຣິເມຫິ ‘‘ຈວມາເນ’’ຕິອາທີຫິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸກິຈ຺ຈໍ ວຸຕ຺ຕໍ; ອິມິນາ ປນ ປເທນ ຍຖາກມ຺ມູປຄຎາຓກິຈ຺ຈໍ.

ຕສ຺ສ ຈ ຎາຓສ຺ສ ອຍມຸປ຺ປຕ຺ຕິກ຺ກໂມ – ໂສ ເຫຏ຺ຐາ ນິຣຍາຠິມຸຂໍ ອາໂລກໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ເນຣຍິກສຕ຺ເຕ ປສ຺ສຕິ ມຫນ຺ຕໍ ທຸກ຺ຂມນຸຠວມາເນ, ຕໍ ທສ຺ສນໍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸກິຈ຺ຈເມວ. ໂສ ເອວໍ ມນສິ ກໂຣຕິ – ‘‘ກິນ຺ນຸ ໂຂ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ອິເມ ສຕ຺ຕາ ເອຕໍ ທຸກ຺ຂມນຸຠວນ຺ຕີ’’ຕິ? ອຖສ຺ສ ‘‘ອິທໍ ນາມ ກຕ຺ວາ’’ຕິ ຕໍ ກມ຺ມາຣມ຺ມຓໍ ຎາຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຕຖາ ອຸປຣິ ເທວໂລກາຠິມຸຂໍ ອາໂລກໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ນນ຺ທນວນ-ມິສ຺ສກວນ-ຜາຣຸສກວນາທີສຸ ສຕ຺ເຕ ປສ຺ສຕິ ມຫາສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວມາເນ. ຕມ຺ປິ ທສ຺ສນໍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸກິຈ຺ຈເມວ. ໂສ ເອວໍ ມນສິ ກໂຣຕິ – ‘‘ກິນ຺ນຸ ໂຂ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ອິເມ ສຕ຺ຕາ ເອຕໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວນ຺ຕີ’’ຕິ? ອຖສ຺ສ ‘‘ອິທໍ ນາມ ກຕ຺ວາ’’ຕິ ຕໍກມ຺ມາຣມ຺ມຓໍ ຎາຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ອິທໍ ຍຖາກມ຺ມູປຄຎາຓໍ ນາມ. ອິມສ຺ສ ວິສຸໍ ປຣິກມ຺ມໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ຍຖາ ຈິມສ຺ສ, ເອວໍ ອນາຄຕໍສຎາຓສ຺ສປິ. ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸປາທກາເນວ ຫິ ອິມານິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ສເຫວ ອິຊ຺ຌນ຺ຕິ.

ກາຍທຸຈ຺ຈຣິເຕນາຕິອາທີສຸ ທຸຏ຺ຐຸ ຈຣິຕໍ ທຸຏ຺ຐໍ ວາ ຈຣິຕໍ ກິເລສປູຕິກຕ຺ຕາຕິ ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ; ກາເຍນ ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ, ກາຍໂຕ ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ທຸຈ຺ຈຣິຕນ຺ຕິ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕໍ. ເອວໍ ວຈີມໂນທຸຈ຺ຈຣິຕານິປິ ທຏ຺ຐພ຺ພານິ. ສມນ຺ນາຄຕາຕິ ສມງ຺ຄີຠູຕາ. ອຣິຍານໍ ອຸປວາທກາຕິ ພຸທ຺ຘ-ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘ-ພຸທ຺ຘສາວການໍ ອຣິຍານໍ ອນ຺ຕມໂສ ຄິຫິໂສຕາປນ຺ນານມ຺ປິ ອນຕ຺ຖກາມາ ຫຸຕ຺ວາ ອນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸນາ ວາ ຄຸຓປຣິຘໍສເນນ ວາ ອຸປວາທກາ; ອກ຺ໂກສກາ, ຄຣຫກາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ນຕ຺ຖິ ອິເມສໍ ສມຓຘມ຺ໂມ, ອສ຺ສມຓາ ເອເຕ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ອນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸນາ ອຸປວທຕິ. ‘‘ນຕ຺ຖິ ອິເມສໍ ຌານໍ ວາ ວິໂມກ຺ໂຂ ວາ ມຄ຺ໂຄ ວາ ຜລໍ ວາ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ຄຸຓປຣິຘໍສເນນ ອຸປວທຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂສ ຈ ຊານໍ ວາ ອຸປວເທຍ຺ຍ ອຊານໍ ວາ, ອຸຠຍຖາປິ ອຣິຍູປວາໂທວ ໂຫຕິ. ຠາຣິຍໍ ກມ຺ມໍ ສຄ຺ຄາວຣຓໍ ມຄ຺ຄາວຣຓຎ຺ຈ, ສເຕກິຈ຺ຉໍ ປນ ໂຫຕິ. ຕສ຺ສ ຈ ອາວິຠາວຕ຺ຖໍ ອິທໍ ວຕ຺ຖຸມຸທາຫຣນ຺ຕິ –

‘‘ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ກິຣ ຄາເມ ເອໂກ ເຖໂຣ ຈ ທຫຣຠິກ຺ຂຸ ຈ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ຕິ. ເຕ ປຐມຆເຣເຍວ ອຸຬຸງ຺ກມຕ຺ຕໍ ອຸຓ຺ຫຍາຄຸໍ ລຠິໍສຸ. ເຖຣສ຺ສ ຈ ກຸຈ຺ຉິວາໂຕ ອຕ຺ຖິ. ໂສ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘ອຍໍ ຍາຄຸ ມຍ຺ຫໍ ສປ຺ປາຍາ, ຍາວ ນ ສີຕລາ ໂຫຕິ ຕາວ ນໍ ປິວາມີ’ຕິ. ໂສ ມນຸສ຺ເສຫິ ອຸມ຺ມາຣຕ຺ຖາຍ ອາຫເຏ ທາຣຸກ຺ຂນ຺ເຘ ນິສີທິຕ຺ວາ ຕໍ ປິວິ. ອິຕໂຣ ຕໍ ຊິຄຸຈ຺ຉິ – ‘ອຕິຈ຺ຉາໂຕ ວຕາຍໍ ມຫລ຺ລໂກ ອມ຺ຫາກໍ ລຊ຺ຊິຕພ຺ພກໍ ອກາສີ’ຕິ. ເຖໂຣ ຄາເມ ຈຣິຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ທຫຣຠິກ຺ຂຸໍ ອາຫ – ‘ອຕ຺ຖິ ເຕ, ອາວຸໂສ, ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ປຕິຏ຺ຐາ’ຕິ? ‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ, ໂສຕາປນ຺ໂນ ອຫ’ນ຺ຕິ. ‘ເຕນ ຫາວຸໂສ, ອຸປຣິມຄ຺ຄຕ຺ຖາຍ ວາຍາມໍ ມາ ອກາສິ, ຂີຓາສໂວ ຕຍາ ອຸປວທິໂຕ’ຕິ. ໂສ ຕໍ ຂມາເປສິ. ເຕນສ຺ສ ຕໍ ປາກຕິກໍ ອໂຫສິ’’. ຕສ຺ມາ ໂຍ ອຎ຺ໂຎປິ ອຣິຍໍ ອຸປວທຕິ, ເຕນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສເຈ ອຕ຺ຕນາ ວຸຑ຺ຒຕໂຣ ໂຫຕິ, ‘‘ອຫໍ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ອວຈໍ, ຕໍ ເມ ຂມາຫີ’’ຕິ ຂມາເປຕພ຺ໂພ. ສເຈ ນວກຕໂຣ ໂຫຕິ, ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸກ຺ກຸຏິກໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ ຠນ຺ເຕ ຕຸມ຺ເຫ ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ອວຈໍ, ຕໍ ເມ ຂມຖາ’’ຕິ ຂມາເປຕພ຺ໂພ. ສເຈ ໂສ ນກ຺ຂມຕິ ທິສາປກ຺ກນ຺ໂຕ ວາ ໂຫຕິ, ເຍ ຕສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ຠິກ຺ຂູ ວສນ຺ຕິ ເຕສໍ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສເຈ ອຕ຺ຕນາ ວຸຑ຺ຒຕໂຣ ໂຫຕິ ຐິຕເກເນວ, ສເຈ ນວກຕໂຣ ອຸກ຺ກຸຏິກໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ອສຸກໍ ນາມ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ອວຈໍ, ຂມຕຸ ເມ ໂສ ອາຍສ຺ມາ’’ຕິ ເອວໍ ວທນ຺ເຕນ ຂມາເປຕພ຺ໂພ. ສເຈ ໂສ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ ໂຫຕິ, ປຣິນິພ຺ພຸຕມຎ຺ຈຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຍາວ ສິວຖິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາປິ ຂມາເປຕພ຺ໂພ. ເອວໍ ກເຕ ສຄ຺ຄາວຣຓຎ຺ຈ ມຄ຺ຄາວຣຓຎ຺ຈ ນ ໂຫຕິ, ປາກຕິກເມວ ໂຫຕິ.

ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກາຕິ ວິປຣີຕທສ຺ສນາ. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກມ຺ມສມາທານາຕິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິວເສນ ສມາທິນ຺ນນານາວິຘກມ຺ມາ, ເຍ ຈ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິມູລເກສຸ ກາຍກມ຺ມາທີສຸ ອຎ຺ເຎປິ ສມາທເປນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕຄ຺ຄຫເຓເນວ ອຣິຍູປວາເທ, ມໂນທຸຈ຺ຈຣິຕຄ຺ຄຫເຓນ ຈ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຍາ ສງ຺ຄຫິຕາຍປິ ອິເມສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປຸນ ວຈນໍ ມຫາສາວຊ຺ຊຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ມຫາສາວຊ຺ໂຊ ຫິ ອຣິຍູປວາໂທ ອານນ຺ຕຣິຍສທິໂສ. ຍຖາຫ – ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຠິກ຺ຂຸ ສີລສມ຺ປນ຺ໂນ ສມາຘິສມ຺ປນ຺ໂນ ປຎ຺ຎາສມ຺ປນ຺ໂນ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ອຎ຺ຎໍ ອາຣາເຘຍ຺ຍ; ເອວໍສມ຺ປທມິທໍ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ວທາມິ ຕໍ ວາຈໍ ອປ຺ປຫາຍ ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອປ຺ປຫາຍ ຕໍ ທິຏ຺ຐິໍ ອປ຺ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຍຖາຠຕໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ, ເອວໍ ນິຣເຍ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໔໙).

ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໂຕ ຈ ມຫາສາວຊ຺ຊຕຣໍ ນາມ ອຎ຺ຎໍ ນຕ຺ຖິ. ຍຖາຫ – ‘‘ນາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຎ຺ຎໍ ເອກຘມ຺ມມ຺ປິ ສມນຸປສ຺ສາມິ, ເອວໍ ມຫາສາວຊ຺ຊຕຣໍ, ຍຖຍິທໍ, ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິປຣມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ວຊ຺ຊານີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໓໑໐).

ກາຍສ຺ສ ເຠທາຕິ ອຸປາທິນ຺ນກ຺ຂນ຺ຘປຣິຈ຺ຈາຄາ. ປຣໍ ມຣຓາຕິ ຕທນນ຺ຕຣໍ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕກ຺ຂນ຺ຘຄ຺ຄຫເຓ. ອຖວາ ກາຍສ຺ສ ເຠທາຕິ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສຸປຈ຺ເຉທາ. ປຣໍ ມຣຓາຕິ ຈຸຕິຈິຕ຺ຕໂຕ ອຸທ຺ຘໍ. ອປາຍນ຺ຕິ ເອວມາທິ ສພ຺ພໍ ນິຣຍເວວຈນໍ. ນິຣໂຍ ຫິ ສຄ຺ຄໂມກ຺ຂເຫຕຸຠູຕາ ປຸຎ຺ຎສມ຺ມຕາ ອຍາ ອເປຕຕ຺ຕາ, ສຸຂານໍ ວາ ອາຍສ຺ສ ອຠາວາ ອປາໂຍ. ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຄຕິ ປຏິສຣຓນ຺ຕິ ທຸຄ຺ຄຕິ; ໂທສພຫຸລຕາຍ ວາ ທຸຏ຺ເຐນ ກມ຺ມຸນາ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ຄຕີຕິ ທຸຄ຺ຄຕິ. ວິວສາ ນິປຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ທຸກ຺ກຏກາຣິໂນຕິ ວິນິປາໂຕ; ວິນສ຺ສນ຺ຕາ ວາ ເອຕ຺ຖ ນິປຕນ຺ຕິ ສມ຺ຠິຊ຺ຊມານງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄາຕິ ວິນິປາໂຕ. ນຕ຺ຖິ ເອຕ຺ຖ ອສ຺ສາທສຎ຺ຎິໂຕ ອໂຍຕິ ນິຣໂຍ.

ອຖ ວາ ອປາຍຄ຺ຄຫເຓນ ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິໍ ທີເປຕິ. ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິ ຫິ ອປາໂຍ, ສຸຄຕິຍາ ອເປຕຕ຺ຕາ; ນ ທຸຄ຺ຄຕິ, ມເຫສກ຺ຂານໍ ນາຄຣາຊາທີນໍ ສມ຺ຠວໂຕ. ທຸຄ຺ຄຕິຄ຺ຄຫເຓນ ເປຕ຺ຕິວິສຍໍ ທີເປຕິ. ໂສ ຫິ ອປາໂຍ ເຈວ ທຸຄ຺ຄຕິ ຈ ສຸຄຕິໂຕ ອເປຕຕ຺ຕາ, ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຈ ຄຕິຠູຕຕ຺ຕາ; ນ ຕຸ ວິນິປາໂຕ ອສຸຣສທິສໍ ອວິນິປຕິຕຕ຺ຕາ. ເປຕມຫິທ຺ຘິການຎ຺ຫິ ວິມານານິປິ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ. ວິນິປາຕຄ຺ຄຫເຓນ ອສຸຣກາຍໍ ທີເປຕິ. ໂສ ຫິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນຕ຺ເຖນ ອປາໂຍ ເຈວ ທຸຄ຺ຄຕິ ຈ ສພ຺ພສມຸສ຺ສເຍຫິ ຈ ວິນິປຕິຕຕ຺ຕາ ວິນິປາໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ນິຣຍຄ຺ຄຫເຓນ ອວີຈິ-ອາທິອເນກປ຺ປກາຣໍ ນິຣຍເມວ ທີເປຕິ. ອຸປປນ຺ນາຕິ ອຸປຄຕາ, ຕຕ຺ຖ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ສຸກ຺ກປກ຺ໂຂ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ເອຕ຺ຖ ສຸຄຕິຄ຺ຄຫເຓນ ມນຸສ຺ສຄຕິປິ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ. ສຄ຺ຄຄ຺ຄຫເຓນ ເທວຄຕິເຍວ. ຕຕ຺ຖ ສຸນ຺ທຣາ ຄຕີຕິ ສຸຄຕິ. ຣູປາທິວິສເຍຫິ ສຸຏ຺ຐຸ ອຄ຺ໂຄຕິ ສຄ຺ໂຄ. ໂສ ສພ຺ໂພປິ ລຸຊ຺ຊນປລຸຊ຺ຊນຏ຺ເຐນ ໂລໂກຕິ ອຍໍ ວຈນຕ຺ໂຖ. ວິຊ຺ຊາຕິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓວິຊ຺ຊາ. ອວິຊ຺ຊາຕິ ສຕ຺ຕານໍ ຈຸຕິປຏິສນ຺ຘິປຏິຈ຺ຉາທິກາ ອວິຊ຺ຊາ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ອຍເມວ ເຫຕ຺ຖ ວິເສໂສ – ຍຖາ ປຸພ຺ເພນິວາສກຖາຍໍ ‘‘ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓມຸຂຕຸຓ຺ຑເກນ ປຸພ຺ເພນິວຸຕ຺ຖກ຺ຂນ຺ຘປອຈ຺ຉາທກໍ ອວິຊ຺ຊຓ຺ຑໂກສໍ ປທາເລຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ; ເອວມິຘ ‘‘ຈຸຕູປປາຕຎາຓມຸຂຕຸຓ຺ຑເກນ ຈຸຕູປປາຕປຏິຈ຺ຉາທກໍ ອວິຊ຺ຊຓ຺ຑໂກສໍ ປທາເລຕ຺ວາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ.

ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອາສວກ຺ຂຍຎາຓກຖາ

໑໔. ໂສ ເອວໍ ສມາຫິເຕ ຈິຕ຺ເຕຕິ ອິຘ ວິປສ຺ສນາປາທກໍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານຈິຕ຺ຕໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອາສວານໍ ຂຍຎາຓາຍາຕິ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄຎາຓຕ຺ຖາຍ. ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ໂຄ ຫິ ອາສວວິນາສນໂຕ ອາສວານໍ ຂໂຍຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຕ຺ຣ ເຈຕໍ ຎາຓໍ ຕປ຺ປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາຕິ. ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນິນ຺ນາເມສິນ຺ຕິ ວິປສ຺ສນາຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນີຫຣິໍ. ໂສ ອິທໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ເອວມາທີສຸ ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ທຸກ຺ຂໍ, ນ ອິໂຕ ຠິຍ຺ໂຍ’’ຕິ ສພ຺ພມ຺ປິ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ ສຣສລກ຺ຂຓປຏິເວເຘນ ຍຖາຠູຕໍ ອພ຺ຠຎ຺ຎາສິໍ ຊານິໍ ປຏິວິຊ຺ຌິໍ. ຕສ຺ສ ຈ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕິກໍ ຕຓ຺ຫໍ ‘‘ອຍໍ ທຸກ຺ຂສມຸທໂຍ’’ຕິ, ຕທຸຠຍມ຺ປິ ຍໍ ຐານໍ ປຕ຺ວາ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ ຕໍ ເຕສໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ນິພ຺ພານໍ ‘‘ອຍໍ ທຸກ຺ຂນິໂຣໂຘ’’ຕິ, ຕສ຺ສ ຈ ສມ຺ປາປກໍ ອຣິຍມຄ຺ຄໍ ‘‘ອຍໍ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘຄາມິນີ ປຏິປທາ’’ຕິ ສຣສລກ຺ຂຓປຏິເວເຘນ ຍຖາຠູຕໍ ອພ຺ຠຎ຺ຎາສິໍ ຊານິໍ ປຏິວິຊ຺ຌິນ຺ຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເອວໍ ສຣູປໂຕ ສຈ຺ຈານິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ກິເລສວເສນ ປຣິຍາຍໂຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິເມ ອາສວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕສ຺ສ ເມ ເອວໍ ຊານໂຕ ເອວໍ ປສ຺ສໂຕຕິ ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ ເອວໍ ຊານນ຺ຕສ຺ສ ເອວໍ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ສຫ ວິປສ຺ສນາຍ ໂກຏິປ຺ປຕ຺ຕໍ ມຄ຺ຄໍ ກເຖຕິ. ກາມາສວາຕິ ກາມາສວໂຕ. ວິມຸຈ຺ຈິຕ຺ຖາຕິ ອິມິນາ ຜລກ຺ຂຓໍ ທສ຺ເສຕິ. ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຈ຺ຈຕິ, ຜລກ຺ຂເຓ ວິມຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວິມຸຕ຺ຕສ຺ມິໍ ວິມຸຕ຺ຕມິຕິ ຎາຓນ຺ຕິ ອິມິນາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓໍ ທສ຺ເສຕິ. ຂີຓາ ຊາຕີຕິອາທີຫິ ຕສ຺ສ ຠູມິໍ. ເຕນ ຫິ ຎາເຓນ ຠຄວາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ໂຕ ‘‘ຂີຓາ ຊາຕີ’’ຕິອາທີນິ ອພ຺ຠຎ຺ຎາສິໍ. ກຕມາ ປນ ຠຄວໂຕ ຊາຕິ ຂີຓາ, ກຖຎ຺ຈ ນໍ ອພ຺ຠຎ຺ຎາສີຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ນ ຕາວສ຺ສ ອຕີຕາ ຊາຕິ ຂີຓາ, ປຸພ຺ເພວ ຂີຓຕ຺ຕາ; ນ ອນາຄຕາ, ອນາຄເຕ ວາຍາມາຠາວໂຕ; ນ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາ, ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ. ຍາ ປນ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອຠາວິຕຕ຺ຕາ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ ເອກຈຕຸປຎ຺ຈໂວກາຣຠເວສຸ ເອກຈຕຸປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘປ຺ປເຠທາ ຊາຕິ, ສາ ມຄ຺ຄສ຺ສ ຠາວິຕຕ຺ຕາ ອນຸປ຺ປາທຘມ຺ມຕໍ ອາປຊ຺ຊເນນ ຂີຓາ; ຕໍ ໂສ ມຄ຺ຄຠາວນາຍ ປຫີນກິເລເສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ກິເລສາຠາເວ ວິຊ຺ຊມານມ຺ປິ ກມ຺ມໍ ອາຍຕິໍ ອປ຺ປຏິສນ຺ຘິກໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ຊານນ຺ໂຕ ອພ຺ຠຎ຺ຎາສິໍ.

ວຸສິຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຖໍ ປຣິວຸຕ຺ຖໍ, ກຕໍ ຈຣິຕໍ ນິຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ, ປຸຖຸຊ຺ຊນກລ຺ຍາຓເກນ ຫິ ສທ຺ຘິໍ ສຕ຺ຕ ເສກ຺ຂາ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາສໍ ວສນ຺ຕິ ນາມ, ຂີຓາສໂວ ວຸຕ຺ຖວາໂສ. ຕສ຺ມາ ຠຄວາ ອຕ຺ຕໂນ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາສໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ໂຕ ‘‘ວຸສິຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍ’’ນ຺ຕິ ອພ຺ຠຎ຺ຎາສິໍ. ກຕໍ ກຣຓີຍນ຺ຕິ ຈຕູສຸ ສຈ຺ເຈສຸ ຈຕູຫິ ມຄ຺ເຄຫິ ປຣິຎ຺ຎາປຫານສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠາວນາຠິສມຍວເສນ ໂສຬສວິຘມ຺ປິ ກິຈ຺ຈໍ ນິຏ຺ຐາປິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸຖຸຊ຺ຊນກລ຺ຍາຓກາທໂຍ ຫິ ເອຕໍ ກິຈ຺ຈໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຂີຓາສໂວ ກຕກຣຓີໂຍ. ຕສ຺ມາ ຠຄວາ ອຕ຺ຕໂນ ກຣຓີຍໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ໂຕ ‘‘ກຕໍ ກຣຓີຍ’’ນ຺ຕິ ອພ຺ຠຎ຺ຎາສິໍ. ນາປຣໍ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕາຍາຕິ ອິທານິ ປຸນ ອິຕ຺ຖຠາວາຍ ເອວໍ ໂສຬສກິຈ຺ຈຠາວາຍ ກິເລສກ຺ຂຍາຍ ວາ ມຄ຺ຄຠາວນາກິຈ຺ຈໍ ເມ ນຕ຺ຖີຕິ ອພ຺ຠຎ຺ຎາສິໍ.

ອິທານິ ເອວໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ຕໍ ອາສວານໍ ຂຍຎາຓາຘິຄມໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອຍໍ ໂຂ ເມ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ວິຊ຺ຊາຕິ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄຎາຓວິຊ຺ຊາ. ອວິຊ຺ຊາຕິ ຈຕຸສຈ຺ຈປຏິຈ຺ຉາທິກາ ອວິຊ຺ຊາ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ອຍໍ ໂຂ ເມ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ຕຕິຍາ ອຠິນິພ຺ຠິທາ ອໂຫສີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຍໍ ໂຂ ມມ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ອາສວານໍ ຂຍຎາຓມຸຂຕຸຓ຺ຑເກນ ຈຕຸສຈ຺ຈປຏິຈ຺ຉາທກໍ ອວິຊ຺ຊຓ຺ຑໂກສໍ ປທາເລຕ຺ວາ ຕຕິຍາ ອຠິນິພ຺ຠິທາ ຕຕິຍາ ນິກ຺ຂນ຺ຕິ ຕຕິຍາ ອຣິຍຊາຕິ ອໂຫສິ, ກຸກ຺ກຸຏຈ຺ຉາປກສ຺ເສວ ມຸຂຕຸຓ຺ຑເກນ ວາ ປາທນຂສິຂາຍ ວາ ອຓ຺ຑໂກສໍ ປທາເລຕ຺ວາ ຕມ຺ຫາ ອຓ຺ຑໂກສມ຺ຫາ ອຠິນິພ຺ຠິທາ ນິກ຺ຂນ຺ຕິ ກຸກ຺ກຸຏນິກາເຍ ປຈ຺ຈາຊາຕີຕິ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ກິໍ ທສ຺ເສຕີຕິ? ໂສ ຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ກຸກ຺ກຸຏຈ຺ຉາປໂກ ອຓ຺ຑໂກສໍ

ປທາເລຕ຺ວາ ຕໂຕ ນິກ຺ຂມນ຺ໂຕ ສກິເມວ ຊາຍຕິ, ອຫໍ ປນ ປຸພ຺ເພ-ນິວຸຕ຺ຖກ຺ຂນ຺ຘປຏິຈ຺ຉາທກໍ ອວິຊ຺ຊຓ຺ຑໂກສໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ປຐມໍ ຕາວ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓວິຊ຺ຊາຍ ຊາໂຕ, ຕໂຕ ສຕ຺ຕານໍ ຈຸຕິປຏິສນ຺ຘິປຏິຈ຺ຉາທກໍ ອວິຊ຺ຊຓ຺ຑໂກສໍ ປທາເລຕ຺ວາ ທຸຕິຍໍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓວິຊ຺ຊາຍ ຊາໂຕ, ປຸນ ຈຕຸສຈ຺ຈປຏິຈ຺ຉາທກໍ ອວິຊ຺ຊຓ຺ຑໂກສໍ ປທາເລຕ຺ວາ ຕຕິຍໍ ອາສວານໍ ຂຍຎາຓວິຊ຺ຊາຍ ຊາໂຕ; ເອວໍ ຕີຫິ ວິຊ຺ຊາຫິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຊາໂຕ. ສາ ຈ ເມ ຊາຕິ ອຣິຍາ ສຸປຣິສຸທ຺ຘາຕິ ອິທໍ ທສ຺ເສສິ. ເອວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຈ ປຸພ຺ເພນິວາສຎາເຓນ ອຕີຕໍສຎາຓໍ, ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນານາຄຕໍສຎາຓໍ, ອາສວກ຺ຂເຍນ ສກລໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣຄຸຓນ຺ຕິ ເອວໍ ຕີຫິ ວິຊ຺ຊາຫິ ສພ຺ເພປິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຄຸເຓ ປກາເສຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຣິຍາຍ ຊາຕິຍາ ເຊຏ຺ຐເສຏ຺ຐຠາວໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ທສ຺ເສສີຕິ.

ອາສວກ຺ຂຍຎາຓກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ເທສນານຸໂມທນກຖາ

໑໕. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ເວຣຎ຺ໂຊ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓຕິ ເອວໍ ຠຄວຕາ ໂລການຸກມ຺ປເກນ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ອນຸກມ຺ປມາເນນ ວິນິຄູຫິຕພ຺ເພປິ ອຕ຺ຕໂນ ອຣິຍາຍ ຊາຕິຍາ ເຊຏ຺ຐເສຏ຺ຐຠາເວ ວິຊ຺ຊຕ຺ຕຍປກາສິກາຍ ຘມ຺ມເທສນາຍ ວຸຕ຺ເຕ ປີຕິວິປ຺ຜາຣປຣິປຸຓ຺ຓຄຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ເວຣຎ຺ໂຊ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຕໍ ຠຄວໂຕ ອຣິຍາຍ ຊາຕິຍາ ເຊຏ຺ຐເສຏ຺ຐຠາວໍ ວິທິຕ຺ວາ ‘‘ອີທິສໍ ນາມາຫໍ ສພ຺ພໂລກເຊຏ຺ຐເສຏ຺ຐໍ ສພ຺ພຄຸຓສມນ຺ນາຄຕໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸໍ ‘ອຎ຺ເຎສໍ ອຠິວາທນາທິກມ຺ມໍ ນ ກໂຣຕີ’ຕິ ອວຈໍ – ‘ຘີຣຕ຺ຖຸ ວຕເຣ ອຎ຺ຎາຓ’’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ຕານໍ ຄຣຫິຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ທານິ ໂລເກ ອຣິຍາຍ ຊາຕິຍາ ປຸເຣຊາຕຏ຺ເຐນ ເຊຏ຺ໂຐ, ສພ຺ພຄຸເຓຫິ ອປ຺ປຏິສມຏ຺ເຐນ ເສຏ຺ໂຐ’’ຕິ ນິຏ຺ຐໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ເຊຏ຺ໂຐ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ເສຏ຺ໂຐ ຠວໍ ໂຄຕໂມ’’ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ປນ ວຕ຺ວາ ປຸນ ຕໍ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມເທສນໍ ອພ຺ຠນຸໂມທມາໂນ ‘‘ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ, ໂຠ ໂຄຕມ, ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ, ໂຠ ໂຄຕມາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ຕຕ຺ຖາຍໍ ອຠິກ຺ກນ຺ຕສທ຺ໂທ ຂຍສຸນ຺ທຣາຠິຣູປອພ຺ຠນຸໂມທເນສຸ ທິສ຺ສຕິ. ‘‘ອຠິກ຺ກນ຺ຕາ, ຠນ຺ເຕ, ຣຕ຺ຕິ; ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ປຐໂມ ຍາໂມ, ຈິຣນິສິນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໘.໒໐) ຫິ ຂເຍ ທິສ຺ສຕິ. ‘‘ອຍໍ ເມ ປຸຄ຺ຄໂລ ຂມຕິ, ອິເມສໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ອຠິກ຺ກນ຺ຕຕໂຣ ຈ ປຓີຕຕໂຣ ຈາ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໔.໑໐໐) ສຸນ຺ທເຣ.

‘‘ໂກ ເມ ວນ຺ທຕິ ປາທານິ, ອິທ຺ຘິຍາ ຍສສາ ຊລໍ;

ອຠິກ຺ກນ຺ເຕນ ວຓ຺ເຓນ, ສພ຺ພາ ໂອຠາສຍໍ ທິສາ’’ຕິ. –

ອາທີສຸ (ວິ. ວ. ໘໕໗) ອຠິຣູເປ. ‘‘ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໒໕໐) ອພ຺ຠນຸໂມທເນ. ອິຘາປິ ອພ຺ຠນຸໂມທເນເຍວ. ຍສ຺ມາ ຈ ອພ຺ຠນຸໂມທເນ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສາຘຸ ສາຘຸ, ໂຠ ໂຄຕມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

‘‘ຠເຍ ໂກເຘ ປສໍສາຍໍ, ຕຸຣິເຕ ໂກຕູຫລຈ຺ຉເຣ;

ຫາເສ ໂສເກ ປສາເທ ຈ, ກເຣ ອາເມຑິຕໍ ພຸໂຘ’’ຕິ.

ອິມິນາ ຈ ລກ຺ຂເຓນ ອິຘ ປສາທວເສນ ປສໍສາວເສນ ຈາຍໍ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອຖ ວາ ອຠິກ຺ກນ຺ຕນ຺ຕິ ອຕິອິຏ຺ຐໍ ອຕິມນາປໍ ອຕິສຸນ຺ທຣນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ເອເກນ ອຠິກ຺ກນ຺ຕສທ຺ເທນ ເທສນໍ ໂຖເມຕິ, ເອເກນ ອຕ຺ຕໂນ ປສາທໍ. ອຍຎ຺ຫິ ເອຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ‘‘ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ, ໂຠ ໂຄຕມ, ຍທິທໍ ໂຠໂຕ ໂຄຕມສ຺ສ ຘມ຺ມເທສນາ, ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ ຍທິທໍ ໂຠໂຕ ໂຄຕມສ຺ສ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຄມ຺ມ ມມ ປສາໂທ’’ຕິ. ຠຄວໂຕເຍວ ວາ ວຈນໍ ທ຺ເວ ທ຺ເວ ອຕ຺ເຖ ສນ຺ຘາຍ ໂຖເມຕິ – ໂຠໂຕ ໂຄຕມສ຺ສ ວຈນໍ ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ ໂທສນາສນໂຕ ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ ຄຸຓາຘິຄມນໂຕ, ຕຖາ ສທ຺ຘາຊນນໂຕ ປຎ຺ຎາຊນນໂຕ, ສາຕ຺ຖໂຕ ສພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ, ອຸຕ຺ຕານປທໂຕ ຄມ຺ຠີຣຕ຺ຖໂຕ, ກຓ຺ຓສຸຂໂຕ ຫທຍງ຺ຄມໂຕ, ອນຕ຺ຕຸກ຺ກໍສນໂຕ ອປຣວມ຺ຠນໂຕ, ກຣຸຓາສີຕລໂຕ ປຎ຺ຎາວທາຕໂຕ, ອປາຖຣມຓີຍໂຕ ວິມທ຺ທກ຺ຂມໂຕ, ສຸຍ຺ຍມານສຸຂໂຕ ວີມໍສິຍມານຫິຕໂຕຕິ ເອວມາທີຫິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ຕໂຕ ປຣມ຺ປິ ຈຕູຫິ ອຸປມາຫິ ເທສນໍເຍວ ໂຖເມຕິ. ຕຕ຺ຖ ນິກ຺ກຸຊ຺ຊິຕນ຺ຕິ ອໂຘມຸຂຐປິຕໍ, ເຫຏ຺ຐາມຸຂຊາຕໍ ວາ. ອຸກ຺ກຸຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ອຸປຣິມຸຂໍ ກເຣຍ຺ຍ. ປຏິຈ຺ຉນ຺ນນ຺ຕິ ຕິຓປຓ຺ຓາທິປຏິຈ຺ຉາທິຕໍ. ວິວເຣຍ຺ຍາຕິ ອຸຄ຺ຆາເຏຍ຺ຍ. ມູຬ຺ຫສ຺ສາຕິ ທິສາມູຬ຺ຫສ຺ສ. ມຄ຺ຄໍ ອາຈິກ຺ເຂຍ຺ຍາຕິ ຫຕ຺ເຖ ຄເຫຕ຺ວາ ເອສ ມຄ຺ໂຄຕິ ວເທຍ຺ຍ. ອນ຺ຘກາເຣຕິ ກາຬປກ຺ຂຈາຕຸທ຺ທສີ ອຑ຺ຒຣຕ຺ຕ-ຆນວນສຓ຺ຑ-ເມຆປຏເລຫິ ຈຕຸຣງ຺ເຄ ຕມສິ. ອຍໍ ຕາວ ອນຸຕ຺ຕານປທຕ຺ໂຖ. ອຍໍ ປນ ອຘິປ຺ປາຍໂຍຊນາ – ຍຖາ ໂກຈິ ນິກ຺ກຸຊ຺ຊິຕໍ ອຸກ຺ກຸຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ເອວໍ ສທ຺ຘມ຺ມວິມຸຂໍ ອສທ຺ຘມ຺ເມ ປຕິຏ຺ຐິຕໍ ມໍ ອສທ຺ຘມ຺ມາ ວຸຏ຺ຐາເປນ຺ເຕນ; ຍຖາ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ວິວເຣຍ຺ຍ, ເອວໍ ກສ຺ສປສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສາສນນ຺ຕຣຘານາ ປຠຸຕິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຄຫນປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ສາສນໍ ວິວຣນ຺ເຕນ; ຍຖາ ມູຬ຺ຫສ຺ສ ມຄ຺ຄໍ ອາຈິກ຺ເຂຍ຺ຍ, ເອວໍ ກຸມ຺ມຄ຺ຄມິຈ຺ຉາມຄ຺ຄປ຺ປຏິປນ຺ນສ຺ສ ເມ ສຄ຺ຄໂມກ຺ຂມຄ຺ຄໍ ອາຈິກ຺ຂນ຺ເຕນ; ຍຖາ ອນ຺ຘກາເຣ ເຕລປຊ຺ໂຊຕໍ ຘາເຣຍ຺ຍ, ເອວໍ ໂມຫນ຺ຘກາເຣ ນິມຸຄ຺ຄສ຺ສ ເມ ພຸທ຺ຘາທິຣຕນຕ຺ຕຍຣູປານິ ອປສ຺ສໂຕ ຕປ຺ປຏິຈ຺ຉາທກໂມຫນ຺ຘກາຣວິທ຺ຘໍສກເທສນາປຊ຺ໂຊຕໍ ຘາເຣນ຺ເຕນ, ມຍ຺ຫໍ ໂຠຕາ ໂຄຕເມນ ເອເຕຫິ ປຣິຍາເຍຫິ ປກາສິຕຕ຺ຕາ ອເນກປຣິຍາເຍນ ຘມ຺ໂມ ປກາສິໂຕຕິ.

ເທສນານຸໂມທນກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປສນ຺ນາກາຣກຖາ

ເອວໍ ເທສນໍ ໂຖເມຕ຺ວາ ອິມາຍ ເທສນາຍ ຣຕນຕ຺ຕເຍ ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ປສນ຺ນາກາຣໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ເອສາຫ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເອສາຫນ຺ຕິ ເອໂສ ອຫໍ. ຠວນ຺ຕໍ ໂຄຕມໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉາມີຕິ ຠວນ຺ຕໍ ໂຄຕມໍ ສຣຓນ຺ຕິ ຄຈ຺ຉາມິ; ຠວໍ ເມ ໂຄຕໂມ ສຣຓໍ, ປຣາຍຓໍ, ອຆສ຺ສ ຕາຕາ, ຫິຕສ຺ສ ຈ ວິຘາຕາຕິ ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນ ຠວນ຺ຕໍ ໂຄຕມໍ ຄຈ຺ຉາມິ ຠຊາມິ ເສວາມິ ປຍິຣຸປາສາມິ, ເອວໍ ວາ ຊານາມິ ພຸຊ຺ຌາມີຕິ. ເຍສຎ຺ຫິ ຘາຕູນໍ ຄຕິອຕ຺ໂຖ, ພຸທ຺ຘິປິ ເຕສໍ ອຕ຺ໂຖ; ຕສ຺ມາ ‘‘ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ຊານາມິ ພຸຊ຺ຌາມີຕິ ອຍມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ຘມ຺ມຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆຎ຺ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ອຘິຄຕມຄ຺ເຄ ສຈ຺ຉິກຕນິໂຣເຘ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊມາເນ ຈ ຈຕູສຸ ອປາເຍສຸ ອປຕມາເນ ຘາເຣຕີຕິ ຘມ຺ໂມ; ໂສ ອຕ຺ຖໂຕ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ເຈວ ນິພ຺ພານຎ຺ຈ. ວຸຕ຺ຕໍ ເຫຕໍ – ‘‘ຍາວຕາ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມາ ສງ຺ຂຕາ, ອຣິໂຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄ ເຕສໍ ອຄ຺ຄມກ຺ຂາຍຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໓໔) ວິຕ຺ຖາໂຣ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ເຈວ ນິພ຺ພານຎ຺ຈ, ອປິ ຈ ໂຂ ອຣິຍຜເລຫິ ສທ຺ຘິໍ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ໂມປິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຫຕໍ ຉຕ຺ຕມາຓວກວິມາເນ –

‘‘ຣາຄວິຣາຄມເນຊມໂສກໍ, ຘມ຺ມມສງ຺ຂຕມປ຺ປຏິກູລໍ;

ມຘຸຣມິມໍ ປຄຸຓໍ ສຸວິຠຕ຺ຕໍ, ຘມ຺ມມິມໍ ສຣຓຕ຺ຖມຸເປຫີ’’ຕິ. (ວິ. ວ. ໘໘໗);

ເອຕ຺ຖ ຫິ ຣາຄວິຣາໂຄຕິ ມຄ຺ໂຄ ກຖິໂຕ. ອເນຊມໂສກນ຺ຕິ ຜລໍ. ຘມ຺ມມສງ຺ຂຕນ຺ຕິ ນິພ຺ພານໍ. ອປ຺ປຏິກູລໍ ມຘຸຣມິມໍ ປຄຸຓໍ ສຸວິຠຕ຺ຕນ຺ຕິ ປິຏກຕ຺ຕເຍນ ວິຠຕ຺ຕາ ສພ຺ພຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘາຕິ. ທິຏ຺ຐິສີລສງ຺ຆາເຕນ ສໍຫໂຕຕິ ສງ຺ໂຆ, ໂສ ອຕ຺ຖໂຕ ອຏ຺ຐອຣິຍປຸຄ຺ຄລສມູໂຫ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຕສ຺ມິໍເຍວ ວິມາເນ –

‘‘ຍຕ຺ຖ ຈ ທິນ຺ນມຫປ຺ຜລມາຫຸ, ຈຕູສຸ ສຸຈີສຸ ປຸຣິສຍຸເຄສຸ;

ອຏ຺ຐ ຈ ປຸຄ຺ຄລຘມ຺ມທສາ ເຕ, ສງ຺ຆມິມໍ ສຣຓຕ຺ຖມຸເປຫີ’’ຕິ. (ວິ. ວ. ໘໘໘);

ຠິກ຺ຂູນໍ ສງ຺ໂຆ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຕີຓິ ສຣຓຄມນານິ ປຏິເວເທສິ.

ປສນ຺ນາກາຣກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສຣຓຄມນກຖາ

ອິທານິ ເຕສ຺ເວວ ຕີສຸ ສຣຓຄມເນສຸ ໂກສລ຺ລຕ຺ຖໍ ສຣຓໍ, ສຣຓຄມນໍ, ໂຍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉຕິ,

ສຣຓຄມນປ຺ປເຠໂທ, ສຣຓຄມນຜລໍ, ສໍກິເລໂສ, ເຠໂທຕິ ອຍໍ ວິຘິ ເວທິ ຕພ຺ໂພ. ໂສ ປນ ອິຘ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ອຕິຠາຣິຍໍ ວິນຍນິທານໍ ກໂຣຕີຕິ ນ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຕ຺ຖິເກຫິ ປນ ປປຎ຺ຈສູທນິຍໍ ວາ ມຊ຺ຌິມຏ຺ຐກຖາຍໍ ຠຍເຠຣວສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນໂຕ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໕໖) ສຸມງ຺ຄລວິລາສິນິຍໍ ວາ ທີຆນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍໍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒໕໐) ສຣຓວຓ຺ຓນໂຕ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ.

ສຣຓຄມນກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຸປາສກຕ຺ຕປຏິເວທນາກຖາ

ອຸປາສກໍ ມໍ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ຘາເຣຕູຕິ ມໍ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ‘‘ອຸປາສໂກ ອຍ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ຘາເຣຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປາສກວິຘິໂກສລ຺ລຕ຺ຖໍ ປເນຕ຺ຖ ໂກ ອຸປາສໂກ, ກສ຺ມາ ອຸປາສໂກຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ກິມສ຺ສ ສີລໍ, ໂກ ອາຊີໂວ, ກາ ວິປຕ຺ຕິ, ກາ ສມ຺ປຕ຺ຕີຕິ ອິທໍ ປກິຓ຺ຓກໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕໍ ອຕິຠາຣິຍກຣຓໂຕ ອິຘ ນ ວິຠຕ຺ຕໍ, ອຕ຺ຖິເກຫິ ປນ ປປຎ຺ຈສູທນິຍໍ ມຊ຺ຌິມຏ຺ຐກຖາຍໍ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໕໖) ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຊ຺ຊຕຄ຺ເຄຕິ ເອຕ຺ຖ ອຍໍ ອຄ຺ຄສທ຺ໂທ ອາທິໂກຏິໂກຏ຺ຐາສເສຏ຺ເຐສຸ ທິສ຺ສຕິ. ‘‘ອຊ຺ຊຕຄ຺ເຄ, ສມ຺ມ ໂທວາຣິກ, ອາວຣາມິ ທ຺ວາຣໍ ນິຄຓ຺ຐານໍ ນິຄຓ຺ຐີນ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໒.໗໐) ຫິ ອາທິມ຺ຫິ ທິສ຺ສຕິ. ‘‘ເຕເນວ ອງ຺ຄຸລຄ຺ເຄນ ຕໍ ອງ຺ຄຸລຄ຺ຄໍ ປຣາມເສຍ຺ຍ (ກຖາ. ໔໔໑), ອຸຈ຺ຉຄ຺ຄໍ ເວຬຄ຺ຄ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ໂກຏິຍໍ. ‘‘ອມ຺ພິລຄ຺ຄໍ ວາ ມຘຸຣຄ຺ຄໍ ວາ ຕິຕ຺ຕກຄ຺ຄໍ ວາ (ສໍ. ນິ. ໕.໓໗໔) ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ວິຫາຣຄ຺ເຄນ ວາ ປຣິເວຓຄ຺ເຄນ ວາ ຠາເຊຕຸ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ຈູຬວ. ໓໑໘) ໂກຏ຺ຐາເສ. ‘‘ຍາວຕາ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຕ຺ຕາ ອປທາ ວາ ທ຺ວິປທາ ວາ…ເປ… ຕຖາຄໂຕ ເຕສໍ ອຄ຺ຄມກ຺ຂາຍຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໔.໓໔) ເສຏ຺ເຐ. ອິຘ ປນາຍໍ ອາທິມ຺ຫິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕສ຺ມາ ອຊ຺ຊຕຄ຺ເຄຕິ ອຊ຺ຊຕໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຊ຺ຊຕນ຺ຕິ ອຊ຺ຊຠາວນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຊ຺ຊທຄ຺ເຄ ອິຈ຺ເຈວ ວາ ປາໂຐ, ທກາໂຣ ປທສນ຺ຘິກໂຣ, ອຊ຺ຊ ອຄ຺ຄໍ ກຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປາຓຸເປຕນ຺ຕິ ປາເຓຫິ ອຸເປຕໍ, ຍາວ ເມ ຊີວິຕໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕາວ ອຸເປຕໍ ອນຎ຺ຎສຕ຺ຖຸກໍ ຕີຫິ ສຣຓຄມເນຫິ ສຣຓຄຕໍ ມໍ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ຘາເຣຕຸ ຊານາຕຸ, ອຫຎ຺ຫິ ສເຈປິ ເມ ຕິຂິເຓນ ອສິນາ ສີສໍ ຉິນ຺ເທຍ຺ຍຸໍ, ເນວ ພຸທ຺ຘໍ ‘‘ນ ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ວາ, ຘມ຺ມໍ ‘‘ນ ຘມ຺ໂມ’’ຕິ ວາ, ສງ຺ຆໍ ‘‘ນ ສງ຺ໂຆ’’ຕິ ວາ ວເທຍ຺ຍນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ປາຓຸເປຕໍ ສຣຓຄຕນ຺ຕິ ປຸນ ສຣຓຄມນໍ ວທນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕສນ຺ນິຍ຺ຍາຕນໍ ປກາເສຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເອວໍ ອຕ຺ຕານໍ ນິຍ຺ຍາເຕຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ສປຣິສໍ ອຸປຏ຺ຐາຕຸກາໂມ ອາຫ – ‘‘ອຘິວາເສຕຸ ຈ ເມ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ວສ຺ສາວາສໍ ສທ຺ຘິໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນາ’’ຕິ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ອຸປາສກຎ຺ຈ ມໍ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ຘາເຣຕຸ, ອຘິວາເສຕຸ ຈ ເມ ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ວສ຺ສາວາສໍ, ຕໂຍ ມາເສ ເວຣຎ຺ຊໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ມມ ອນຸຄ຺ຄຫຕ຺ຖໍ ວາສໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຕູຕິ. ອຘິວາເສສິ ຠຄວາ ຕຸຓ຺ຫີຠາເວນາຕິ ອຖສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ຠຄວາ ກາຍງ຺ຄໍ ວາ ວາຈງ຺ຄໍ ວາ ອໂຈເປຕ຺ວາ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣເຍວ ຂນ຺ຕິໍ ຈາເຣຕ຺ວາ ຕຸຓ຺ຫີຠາເວນ ອຘິວາເສສິ; ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ອນຸຄ຺ຄຫຕ຺ຖໍ ມນສາວ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອຖ ໂຂ ເວຣຎ຺ໂຊ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຠຄວໂຕ ອຘິວາສນໍ ວິທິຕ຺ວາຕິ ອຖ ເວຣຎ຺ໂຊ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ສເຈ ເມ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ນາຘິວາເສຍ຺ຍ, ກາເຍນ ວາ ວາຈາຍ ວາ ປຏິກ຺ຂິເປຍ຺ຍ. ຍສ຺ມາ ປນ ອປ຺ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຂນ຺ຕິໍ ຘາເຣສິ, ຕສ຺ມາ ເມ ມນສາວ ອຘິວາເສສີຕິ ເອວໍ ອາກາຣສລ຺ລກ຺ຂຓກຸສລຕາຍ ຠຄວໂຕ ອຘິວາສນໍ ວິທິຕ຺ວາ, ອຕ຺ຕໂນ ນິສິນ຺ນາສນໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ຈຕູສຸ ທິສາສຸ ຠຄວນ຺ຕໍ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ອາຄຕກາລໂຕ ປຠຸຕິ ຊາຕິມຫລ຺ລກພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ອຠິວາທນາທີນິ ນ ກໂຣຕີຕິ ວິຄຣຫິຕ຺ວາປິ ອິທານິ ວິຎ຺ຎາຕພຸທ຺ຘຄຸໂຓ ກາເຍນ ວາຈາຍ ມນສາ ຈ ອເນກກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວນ຺ທນ຺ໂຕປິ ອຕິຕ຺ໂຕເຍວ ຫຸຕ຺ວາ ທສນຂສໂມຘານສມຸຊ຺ຊລໍ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ສິຣສ຺ມິໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຍາວ ທສ຺ສນວິສໂຍ ຕາວ ປຏິມຸໂຂເຍວ ອປກ຺ກມິຕ຺ວາ ທສ຺ສນວິສຍໍ ວິຊຫນຏ຺ຐາເນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ.

ອຸປາສກຕ຺ຕປຏິເວທນາກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ທຸພ຺ຠິກ຺ຂກຖາ

໑໖. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ເວຣຎ຺ຊາ ທຸພ຺ຠິກ຺ຂາ ໂຫຕີຕິ ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ເວຣຎ຺ເຊນ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ ຠຄວາ ເວຣຎ຺ຊໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວສ຺ສາວາສໍ ຍາຈິໂຕ, ເຕນ ສມເຍນ ເວຣຎ຺ຊາ ທຸພ຺ຠິກ຺ຂາ ໂຫຕິ. ທຸພ຺ຠິກ຺ຂາຕິ ທຸລ຺ລຠຠິກ຺ຂາ; ສາ ປນ ທຸລ຺ລຠຠິກ຺ຂຕາ ຍຕ຺ຖ ມນຸສ຺ສາ ອສ຺ສທ຺ຘາ ໂຫນ຺ຕິ ອປ຺ປສນ຺ນາ, ຕຕ຺ຖ ສຸສສ຺ສກາເລປິ ອຕິສມຄ຺ເຆປິ ປຸພ຺ພຓ຺ຓາປຣຓ຺ເຓ ໂຫຕິ. ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ປນ ຍສ຺ມາ ນ ຕຖາ ອໂຫສິ, ອປິຈ ໂຂ ທຸສສ຺ສຕາຍ ຉາຕກໂທເສນ ອໂຫສິ ຕສ຺ມາ ຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ທ຺ວີຫິຕິກາຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ທ຺ວີຫິຕິກາຕິ ທ຺ວິຘາ ປວຕ຺ຕອີຫິຕິກາ. ອີຫິຕໍ ນາມ ອິຣິຍາ ທ຺ວິຘາ ປວຕ຺ຕາ – ຈິຕ຺ຕອິຣິຍາ, ຈິຕ຺ຕອີຫາ. ‘‘ເອຕ຺ຖ ລຈ຺ຉາມ ນຸ ໂຂ ກິຎ຺ຈິ ຠິກ຺ຂມານາ ນ ລຈ຺ຉາມາ’’ຕິ, ‘‘ຊີວິຕຸໍ ວາ ສກ຺ຂິສ຺ສາມ ນຸ ໂຂ ໂນ’’ຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອຖ ວາ ທ຺ວີຫິຕິກາຕິ ທຸຊ຺ຊີວິກາ, ອີຫິຕໍ ອີຫາ ອິຣິຍນໍ ປວຕ຺ຕນໍ ຊີວິຕນ຺ຕິອາທີນິ ປທານິ ເອກຕ຺ຖານິ. ຕສ຺ມາ ທຸກ຺ເຂນ ອີຫິຕໍ ເອຕ຺ຖ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ທ຺ວີຫິຕິກາຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ປທຕ຺ໂຖ. ເສຕຏ຺ຐິກາຕິ ເສຕການິ ອຏ຺ຐີນິ ເອຕ຺ຖາຕິ ເສຕຏ຺ຐິກາ. ທິວສມ຺ປິ ຍາຈິຕ຺ວາ ກິຎ຺ຈິ ອລທ຺ຘາ ມຕານໍ ກປຓມນຸສ຺ສານໍ ອຫິຈ຺ຉຕ຺ຕກວຓ຺ເຓຫິ ອຏ຺ຐີຫິ ຕຕ຺ຣ ຕຕ຺ຣ ປຣິກິຓ຺ຓາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເສຕຏ຺ຏິກາຕິປິ ປາໂຐ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ເສຕາ ອຏ຺ຏິ ເອຕ຺ຖາຕິ ເສຕຏ຺ຏິກາ. ອຏ຺ຏີຕິ ອາຕຸຣຕາ ພ຺ຍາຘິ ໂຣໂຄ. ຕຕ຺ຖ ຈ ສສ຺ສານໍ ຄພ຺ຠຄ຺ຄຫຓກາເລ ເສຕກໂຣເຄນ ອຸປຫຕເມວ ປຈ຺ຉິນ຺ນຂີຣໍ ອຄ຺ຄຫິຕຕຓ຺ຑຸລໍ ປຓ຺ຑຣປຓ຺ຑຣໍ ສາລິສີສໍ ວາ ຍວໂຄຘູມສີສໍ ວາ ນິກ຺ຂມຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ເສຕຏ຺ຏິກາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ວປ຺ປກາເລ ສຸຏ຺ຐຸ ອຠິສງ຺ຂຣິຕ຺ວາປິ ວຸຕ຺ຕສສ຺ສໍ ຕຕ຺ຖ ສລາກາ ເອວ ສມ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ສລາກາວຸຕ຺ຕາ; ສລາກາຍ ວາ ຕຕ຺ຖ ຊີວິຕໍ ປວຕ຺ເຕນ຺ຕີຕິ ສລາກາວຸຕ຺ຕາ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ຕຕ຺ຖ ກິຣ ຘຎ຺ຎວິກ຺ກຍການໍ ສນ຺ຕິກໍ ກຍເກສຸ ຄເຕສຸ ທຸພ຺ພລມນຸສ຺ເສ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ພລວມນຸສ຺ສາວ ຘຎ຺ຎໍ ກິຓິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ທຸພ຺ພລມນຸສ຺ສາ ອລຠມານາ ມຫາສທ຺ທໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ຘຎ຺ຎວິກ຺ກຍກາ ‘‘ສພ຺ເພສໍ ສງ຺ຄຫໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຘຎ຺ຎກຣຓຏ຺ຐາເນ ຘຎ຺ຎມາປກໍ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ເອກປສ຺ເສ ວຓ຺ຓຊ຺ຌກ຺ຂໍ ນິສີທາເປສຸໍ. ຘຎ຺ຎຕ຺ຖິກາ ວຓ຺ຓຊ຺ຌກ຺ຂສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ໂສ ອາຄຕປຏິປາຏິຍາ ມູລໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ເອຕ຺ຕກໍ ທາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ສລາກໍ ລິຂິຕ຺ວາ ເທຕິ, ເຕ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຘຎ຺ຎມາປກສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ທິນ຺ນປຏິປາຏິຍາ ຘຎ຺ຎໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ເອວໍ ສລາກາຍ ຕຕ຺ຖ ຊີວິຕໍ ປວຕ຺ເຕນ຺ຕີຕິ ສລາກາວຸຕ຺ຕາ.

ນ ສຸກຣາ ອຸຎ຺ເຉນ ປຄ຺ຄເຫນ ຍາເປຕຸນ຺ຕິ ປຄ຺ຄເຫນ ໂຍ ອຸຎ຺ໂຉ, ເຕນ ຍາເປຕຸໍ ນ ສຸກຣາ. ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຍໍ ອຣິຍາ ອຸຎ຺ຉໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂາຈຣິຍໍ ຈຣນ຺ຕິ, ເຕນ ອຸຎ຺ເຉນ ຍາເປຕຸໍ ນ ສຸກຣາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕທາ ກິຣ ຕຕ຺ຖ ສຕ຺ຕຏ຺ຐຄາເມ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ເອກທິວສມ຺ປິ ຍາປນມຕ຺ຕໍ ນ ລຠນ຺ຕິ.

ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອຸຕ຺ຕຣາປຖກາ ອສ຺ສວາຓິຊາ…ເປ… ອສ຺ໂສສິ ໂຂ ຠຄວາ ອຸທຸກ຺ຂລສທ຺ທນ຺ຕິ – ເຕນາຕິ ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ຠຄວາ ເວຣຎ຺ຊໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວສ຺ສາວາສໍ ອຸປຄໂຕ ເຕນ ສມເຍນ. ອຸຕ຺ຕຣາປຖວາສິກາ ອຸຕ຺ຕຣາປຖໂຕ ວາ ອາຄຕຕ຺ຕາ ເອວໍ ລທ຺ຘໂວຫາຣາ ອສ຺ສວາຓິຊາ ອຸຕ຺ຕຣາປເຖ ອສ຺ສານໍ ອຸຏ຺ຐານຏ຺ຐາເນ ປຎ຺ຈ ອສ຺ສສຕານິ ຄເຫຕ຺ວາ ທິຄຸຓໍ ຕິຄຸຓໍ ລາຠໍ ປຕ຺ຖຍມານາ ເທສນ຺ຕຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ເຕຫິ ອຕ຺ຕໂນ ວິກ຺ກາຍິກຠຓ຺ຑຠູເຕຫິ ປຎ຺ຈມຕ຺ເຕຫິ ອສ຺ສສເຕຫິ ເວຣຎ຺ຊໍ ວສ຺ສາວາສໍ ອຸປຄຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ກສ຺ມາ? ນ ຫິ ສກ຺ກາ ຕສ຺ມິໍ ເທເສ ວສ຺ສິເກ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາເສ ອທ຺ຘານໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕຸໍ. ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ຈ ພຫິນຄເຣ ອຸທເກນ ອນຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣຓີເຍ ຐາເນ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ວາສາຄາຣານິ ອສ຺ສານຎ຺ຈ ມນ຺ທິຣໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ວຕິຍາ ປຣິກ຺ຂິປິໍສຸ. ຕານິ ເຕສໍ ວສນຏ຺ຐານານິ ‘‘ອສ຺ສມຓ຺ຑລິກາໂຍ’’ຕິ ປຎ຺ຎາຍິໍສຸ. ເຕນາຫ – ‘‘ເຕຫິ ອສ຺ສມຓ຺ຑລິກາສຸ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຕ຺ຖປຕ຺ຖປຸລກໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ປຕ຺ຖປຕ຺ຖປຸລກນ຺ຕິ ເອກເມກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປຕ຺ຖປຕ຺ຖປມາຓໍ ປຸລກໍ. ປຕ຺ໂຖ ນາມ ນາຬິມຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ເອກສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ອລໍ ຍາປນາຍ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຫຕໍ – ‘‘ປຕ຺ໂຖທໂນ ນາລມຍໍ ທຸວິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ (ຊາ. ໒.໒໑.໑໙໒). ປຸລກໍ ນາມ ນິຕ຺ຖຸສໍ ກຕ຺ວາ ອຸສ຺ເສເທຕ຺ວາ ຄຫິຕຍວຕຓ຺ຑຸລາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຍທິ ຫິ ສຖຸສາ ໂຫນ຺ຕິ, ປາຓກາ ວິຊ຺ຌນ຺ຕິ, ອທ຺ຘານກ຺ຂມາ ນ ໂຫນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ເຕ ວາຓິຊາ ອທ຺ຘານກ຺ຂມໍ ກຕ຺ວາ ຍວຕຓ຺ຑຸລມາທາຍ ອທ຺ຘານໍ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕິ ‘‘ຍຕ຺ຖ ອສ຺ສານໍ ຂາທນີຍໍ ຕິຓໍ ທຸລ຺ລຠໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕຕ຺ເຖຕໍ ອສ຺ສຠຕ຺ຕໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ.

ກສ຺ມາ ປນ ເຕຫິ ຕໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕນ຺ຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ‘‘ນ ຫິ ເຕ ທກ຺ຂິຓາປຖມນຸສ຺ສາ ວິຍ ອສ຺ສທ຺ຘາ ອປ຺ປສນ຺ນາ, ເຕ ປນ ສທ຺ຘາ ປສນ຺ນາ ພຸທ຺ຘມາມກາ, ຘມ຺ມມາມກາ, ສງ຺ຆມາມກາ; ເຕ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍໍ ເກນຈິເທວ ກຣຓີເຍນ ນຄຣໍ ປວິສນ຺ຕາ ທ຺ເວ ຕໂຍ ທິວເສ ອທ຺ທສໍສຸ ສຕ຺ຕຏ຺ຐ ຠິກ຺ຂູ ສຸນິວຕ຺ເຖ ສຸປາຣຸເຕ ອິຣິຍາປຖສມ຺ປນ຺ເນ ສກລມ຺ປິ ນຄຣໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ກິຎ຺ຈິ ອລຠມາເນ. ທິສ຺ວານ ເນສໍ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ອຍ຺ຍາ ອິມໍ ນຄຣໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວສ຺ສໍ ອຸປຄຕາ; ຉາຕກຎ຺ຈ ວຕ຺ຕຕິ, ນ ຈ ກິຎ຺ຈິ ລຠນ຺ຕິ, ອຕິວິຍ ກິລມນ຺ຕິ. ມຍຎ຺ຈມ຺ຫ ອາຄນ຺ຕຸກາ, ນ ສກ຺ໂກມ ເນສໍ ເທວສິກໍ ຍາຄຸຎ຺ຈ ຠຕ຺ຕຎ຺ຈ ປຏິຍາເທຕຸໍ. ອມ຺ຫາກໍ ປນ ອສ຺ສາ ສາຍຎ຺ຈ ປາໂຕ ຈ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຠຕ຺ຕໍ ລຠນ຺ຕິ. ຍໍນູນ ມຍໍ ເອກເມກສ຺ສ ອສ຺ສສ຺ສ ປາຕຣາສຠຕ຺ຕໂຕ ເອກເມກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປຕ຺ຖປຕ຺ຖປຸລກໍ ທເທຍ຺ຍາມ. ເອວໍ ອຍ຺ຍາ ຈ ນ ກິລມິສ຺ສນ຺ຕິ, ອສ຺ສາ ຈ ຍາເປສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ເຕ ຠິກ຺ຂູນໍ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫ ປຕ຺ຖປຕ຺ຖປຸລກໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຍໍ ວາ ຕໍ ວາ ກຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊຖາ’’ຕິ ຍາຈິຕ຺ວາ ເທວສິກໍ ປຕ຺ຖປຕ຺ຖປຸລກໍ ປຎ຺ຎເປສຸໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ເຕຫິ ອສ຺ສມຓ຺ຑລິກາສຸ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຕ຺ຖປຕ຺ຖປຸລກໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ປຎ຺ຎຕ຺ຕນ຺ຕິ ນິຈ຺ຈຠຕ຺ຕສງ຺ເຂເປນ ຐປິຕໍ. ອິທານິ ຠິກ຺ຂູ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍໍ ນິວາເສຕ຺ວາຕິອາທີສຸ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍນ຺ຕິ ທິວສສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາຄສມຍໍ, ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມເຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸພ຺ພຓ຺ເຫ ວາ ສມຍໍ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍໍ, ປຸພ຺ພຓ຺ເຫ ເອກໍ ຂຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອວໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍເຄ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ລພ຺ຠຕິ. ນິວາເສຕ຺ວາຕິ ປຣິທຫິຕ຺ວາ, ວິຫາຣນິວາສນປຣິວຕ຺ຕນວເສເນຕໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ເຕ ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ອນິວຕ຺ຖາ ອເຫສຸໍ. ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍາຕິ ປຕ຺ຕໍ ຫຕ຺ເຖຫິ ຈີວຣໍ ກາເຍນ ອາທິຍິຕ຺ວາ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ, ຘາເຣຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຍນ ວາ ເຕນ ວາ ຫິ ປກາເຣນ ຄຓ຺ຫນ຺ຕາ ອາທາຍອິຈ຺ເຈວ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ຍຖາ ‘‘ສມາທາເຍວ ປກ຺ກມຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໒໑). ປິຓ຺ຑໍ ອລຠມານາຕິ ສກລມ຺ປິ ເວຣຎ຺ຊໍ ຈຣິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕຸ ປິຓ຺ໂຑ, ອນ຺ຕມໂສ ‘‘ອຕິຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ວາຈມ຺ປິ ອລຠມານາ.

ປຕ຺ຖປຕ຺ຖປຸລກໍ ອາຣາມໍ ອາຫຣິຕ຺ວາຕິ ຄຕຄຕຏ຺ຐາເນ ລທ຺ຘໍ ເອກເມກໍ ປຕ຺ຖປຕ຺ຖປຸລກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຣາມໍ ເນຕ຺ວາ. ອຸທຸກ຺ຂເລ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕີຕິ ເຖຣານໍ ໂກຈິ ກປ຺ປິຍກາຣໂກ ນຕ຺ຖິ, ໂຍ ເນສໍ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຍາຄຸໍ ວາ ຠຕ຺ຕໍ ວາ ປເຈຍ຺ຍ. ສາມມ຺ປິ ປຈນໍ ສມຓສາຣຸປ຺ປໍ ນ ໂຫຕິ ນ ຈ ວຏ຺ຏຕິ. ເຕ ເອວໍ ໂນ ສລ຺ລຫຸກວຸຕ຺ຕິຕາ ຈ ຠວິສ຺ສຕິ, ສາມປາກປຣິໂມຈນຎ຺ຈາຕິ ອຏ຺ຐ ອຏ຺ຐ ຊນາ ວາ ທສ ທສ ຊນາ ວາ ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ອຸທຸກ຺ຂເລ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ສກໍ ສກໍ ປຏິວີສໍ ອຸທເກນ ເຕເມຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ. ເອວໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ກາ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ຠຄວໂຕ ປນ ເຕ ອສ຺ສວາຓິຊາ ປຕ຺ຖປຸລກຎ຺ຈ ເທນ຺ຕິ, ຕທຸປິຍຎ຺ຈ ສປ຺ປິມຘຸສກ຺ກຣໍ. ຕໍ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ອາຫຣິຕ຺ວາ ສິລາຍໍ ປິສຕິ. ປຸຎ຺ຎວຕາ ປຓ຺ຑິຕປຸຣິເສນ ກຕໍ ມນາປເມວ ໂຫຕິ. ອຖ ນໍ ປິສິຕ຺ວາ ສປ຺ປິອາທີຫິ ສມ຺ມາ ໂຍເຊຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ອຸປນາເມສິ. ອເຖຕ຺ຖ ເທວຕາ ທິພ຺ໂພຊໍ ປກ຺ຂິປນ຺ຕິ. ຕໍ ຠຄວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ. ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຜລສມາປຕ຺ຕິຍາ ກາລໍ ອຕິນາເມຕິ. ນ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣຕິ.

ກິໍ ປນານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ຕທາ ຠຄວໂຕ ອຸປຏ຺ຐາໂກ ໂຫຕີຕິ? ໂຫຕິ, ໂນ ຈ ໂຂ ອຸປຏ຺ຐາກຏ຺ຐານໍ ລທ຺ຘາ. ຠຄວໂຕ ຫິ ປຐມໂພຘິຍໍ ວີສຕິວສ຺ສນ຺ຕເຣ ນິພທ຺ຘຸປຏ຺ຐາໂກ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ກທາຈິ ນາຄສມາລຕ຺ເຖໂຣ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປຏ຺ຐາສິ, ກທາຈິ ນາຄິຕຕ຺ເຖໂຣ, ກທາຈິ ເມຆິຍຕ຺ເຖໂຣ, ກທາຈິ ອຸປວາຓຕ຺ເຖໂຣ, ກທາຈິ ສາຄຕຕ຺ເຖໂຣ, ກທາຈິ ສຸນກ຺ຂຕ຺ໂຕ ລິຈ຺ຉວິປຸຕ຺ໂຕ. ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈິຍາ ອຸປຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຍທາ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ ຕທາ ປກ຺ກມນ຺ຕິ. ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ເຕສຸ ເຕສຸ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ເຕສຸ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ໂກ ໂຫຕິ, ປກ຺ກນ຺ເຕສຸ ສຍເມວ ວຕ຺ຕປຏິປຕ຺ຕິໍ ກໂຣຕິ. ຠຄວາປິ ກິຎ຺ຈາປິ ເມ ຎາຕິເສຏ຺ໂຐ ອຸປຏ຺ຐາກຏ຺ຐານໍ ນ ຕາວ ລຠຕິ, ອຖ ໂຂ ເອວຣູເປສຸ ຐາເນສຸ ອຍເມວ ປຕິຣູໂປຕິ ອຘິວາເສສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອາຍສ຺ມາ ປນານນ຺ໂທ ປຕ຺ຖປຸລກໍ ສິລາຍໍ ປິສິຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ອຸປນາເມສິ, ຕໍ ຠຄວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕີ’’ຕິ.

ນນຸ ຈ ມນຸສ຺ສາ ທຸພ຺ຠິກ຺ຂກາເລ ອຕິວິຍ ອຸສ຺ສາຫຊາຕາ ປຸຎ຺ຎານິ ກໂຣນ຺ຕິ, ອຕ຺ຕນາ ອຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາປິ ຠິກ຺ຂູນໍ ທາຕພ຺ພໍ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ. ເຕ ຕທາ ກສ຺ມາ ກຏຈ຺ຉຸຠິກ຺ຂມ຺ປິ ນ ອທໍສຸ? ອຍຎ຺ຈ ເວຣຎ຺ໂຊ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ມຫຕາ ອຸສ຺ສາເຫນ ຠຄວນ຺ຕໍ ວສ຺ສາວາສໍ ຍາຈິ, ໂສ ກສ຺ມາ ຠຄວໂຕ ອຕ຺ຖິຠາວມ຺ປິ ນ ຊານາຕີຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ມາຣາວຏ຺ຏນາຍ. ເວຣຎ຺ຊຎ຺ຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິກາ ປກ຺ກນ຺ຕມຕ຺ຕເມວ ສກລຎ຺ຈ ນຄຣໍ ສມນ຺ຕາ ຈ ໂຍຊນມຕ຺ຕໍ ຍຕ຺ຖ ສກ຺ກາ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈາຄນ຺ຕຸໍ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ມາໂຣ ອາວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ໂມເຫຕ຺ວາ ສພ຺ເພສໍ ອສລ຺ລກ຺ຂຓຠາວໍ ກຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ຕສ຺ມາ ນ ໂກຈິ ອນ຺ຕມໂສ ສາມີຈິກມ຺ມມ຺ປິ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ມຎ຺ຎິຕ຺ຖ.

ກິໍ ປນ ຠຄວາປິ ມາຣາວຏ຺ຏນໍ ອຊານິຕ຺ວາວ ຕຕ຺ຖ ວສ຺ສໍ ອຸປຄໂຕຕິ? ໂນ ອຊານິຕ຺ວາ. ອຖ ກສ຺ມາ ຈມ຺ປາ-ສາວຕ຺ຖິ-ຣາຊຄຫາທີນໍ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ນ ອຸປຄໂຕຕິ? ຕິຏ຺ຐນ຺ຕຸ ຈມ຺ປາ-ສາວຕ຺ຖິ-ຣາຊຄຫາທີນິ, ສເຈປິ ຠຄວາ ຕສ຺ມິໍ ສໍວຈ຺ຉເຣ ອຸຕ຺ຕຣກຸຣຸໍ ວາ ຕິທສປຸຣໍ ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວສ຺ສໍ ອຸປຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ຕມ຺ປິ ມາໂຣ ອາວຏ຺ເຏຍ຺ຍ. ໂສ ກິຣ ຕໍ ສໍວຈ຺ຉຣໍ ອຕິວິຍ ອາຆາເຕນ ປຣິຍຸຏ຺ຐິຕຈິຕ຺ໂຕ ອໂຫສິ. ອິຘ ປນ ຠຄວາ ອິມໍ ອຕິເຣກກາຣຓໍ ອທ຺ທສ – ‘‘ອສ຺ສວາຓິຊາ ຠິກ຺ຂູນໍ ສງ຺ຄຫໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ເວຣຎ຺ຊາຍເມວ ວສ຺ສໍ ອຸປຄຈ຺ຉິ.

ກິໍ ປນ ມາໂຣ ວາຓິຊເກ ອາວຏ຺ເຏຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕີຕິ? ໂນ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ເຕ ປນ ອາວຏ຺ຏິຕປຣິໂຍສາເນ ອາຄມິໍສຸ. ປຏິນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ກສ຺ມາ ນ ອາວຏ຺ເຏຕີຕິ? ອວິສຫຕາຍ. ນ ຫິ ໂສ ຕຖາຄຕສ຺ສ ອຠິຫຏຠິກ຺ຂາຍ ນິພທ຺ຘທານສ຺ສ ອປ຺ປິຕວຕ຺ຕສ຺ສ ອນ຺ຕຣາຍໍ ກາຕຸໍ ວິສຫຕິ. ຈຕຸນ຺ນຎ຺ຫິ ນ ສກ຺ກາ ອນ຺ຕຣາໂຍ ກາຕຸໍ. ກຕເມສໍ ຈຕຸນ຺ນໍ? ຕຖາຄຕສ຺ສ ອຠິຫຏຠິກ຺ຂາສງ຺ເຂເປນ ວາ ນິພທ຺ຘທານສ຺ສ ອປ຺ປິຕວຕ຺ຕສງ຺ເຂເປນ ວາ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕານໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ປຈ຺ຈຍານໍ ນ ສກ຺ກາ ເກນຈິ ອນ຺ຕຣາໂຍ ກາຕຸໍ. ພຸທ຺ຘານໍ ຊີວິຕສ຺ສ ນ ສກ຺ກາ ເກນຈິ ອນ຺ຕຣາໂຍ ກາຕຸໍ. ອສີຕິຍາ ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນານໍ ພ຺ຍາມປ຺ປຠາຍ ວາ ນ ສກ຺ກາ ເກນຈິ ອນ຺ຕຣາໂຍ ກາຕຸໍ. ຈນ຺ທິມສູຣິຍເທວພ຺ຣຫ຺ມານມ຺ປິ ຫິ ປຠາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນພ຺ຍາມປ຺ປຠາປ຺ປເທສໍ ປຕ຺ວາ ວິຫຕານຸຠາວາ ໂຫນ຺ຕິ. ພຸທ຺ຘານໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ສ ນ ສກ຺ກາ ເກນຈິ ອນ຺ຕຣາໂຍ ກາຕຸນ຺ຕິ ອິເມສໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ນ ສກ຺ກາ ເກນຈິ ອນ຺ຕຣາໂຍ ກາຕຸໍ. ຕສ຺ມາ ມາເຣນ ອກຕນ຺ຕຣາຍໍ ຠິກ຺ຂໍ ຠຄວາ ສສາວກສງ຺ໂຆ ຕທາ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເອວໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ຈ ເອກທິວສໍ ອສ຺ໂສສິ ໂຂ ຠຄວາ ອຸທຸກ຺ຂລສທ຺ທນ຺ຕິ ຠຄວາ ປຕ຺ຖປຕ຺ຖປຸລກໍ ໂກຏ຺ເຏນ຺ຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ມຸສລສງ຺ຆຏ຺ຏຊນິຕໍ ອຸທຸກ຺ຂລສທ຺ທໍ ສຸຓິ. ຕໂຕ ປຣໍ ຊານນ຺ຕາປິ ຕຖາຄຕາຕິ ເອວມາທິ ຍໍ ປຣໂຕ ‘‘ກິນ຺ນຸ ໂຂ ໂສ, ອານນ຺ທ, ອຸທຸກ຺ຂລສທ຺ໂທ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ, ຕສ຺ສ ປຣິຫາຣທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ສງ຺ເຂປວຓ຺ຓນາ – ຕຖາຄຕາ ນາມ ຊານນ຺ຕາປິ ສເຈ ຕາທິສໍ ປຸຈ຺ຉາກາຣຓໍ ໂຫຕິ, ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ. ສເຈ ປນ ຕາທິສໍ ປຸຈ຺ຉາກາຣຓໍ ນຕ຺ຖິ, ຊານນ຺ຕາປິ ນ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ພຸທ຺ຘານໍ ອຊານນໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ອຊານນ຺ຕາປີຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາລໍ ວິທິຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ສເຈ ຕສ຺ສາ ປຸຈ຺ຉາຍ ໂສ ກາໂລ ໂຫຕິ, ເອວໍ ຕໍ ກາລໍ ວິທິຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ; ສເຈ ນ ໂຫຕິ, ເອວມ຺ປິ ກາລໍ ວິທິຕ຺ວາວ ນ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເອວໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕາປິ ຈ ອຕ຺ຖສໍຫິຕໍ ຕຖາຄຕາ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຍໍ ອຕ຺ຖນິສ຺ສິຕໍ ກາຣຓນິສ຺ສິຕໍ, ຕເທວ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ, ໂນ ອນຕ຺ຖສໍຫິຕໍ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ອນຕ຺ຖສໍຫິເຕ ເສຕຸຆາໂຕ ຕຖາຄຕານໍ. ເສຕຸ ວຸຈ຺ຈຕິ ມຄ຺ໂຄ, ມຄ຺ເຄເນວ ຕາທິສສ຺ສ ວຈນສ຺ສ ຆາໂຕ, ສມຸຈ຺ເຉໂທຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອິທານິ ອຕ຺ຖສໍຫິຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍໍ ອຕ຺ຖສນ຺ນິສ຺ສິຕໍ ວຈນໍ ຕຖາຄຕາ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ທ຺ວີຫາກາເຣຫີ’’ຕິ ອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອາກາເຣຫີຕິ ກາຣເຓຫິ. ຘມ຺ມໍ ວາ ເທເສສ຺ສາມາຕິ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍຸຕ຺ຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ ວາ ປຸພ຺ພຈຣິຕກາຣຓຍຸຕ຺ຕໍ ຊາຕກໍ ວາ ກຖຍິສ຺ສາມ. ສາວການໍ ວາ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປສ຺ສາມາຕິ ສາວການໍ ວາ ຕາຍ ປຸຈ຺ຉາຍ ວີຕິກ຺ກມໍ ປາກຏໍ ກຕ຺ວາ ຄຣຸກໍ ວາ ລຫຸກໍ ວາ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປສ຺ສາມ ອາຓໍ ຐເປສ຺ສາມາຕິ.

ອຖ ໂຂ ຠຄວາ…ເປ… ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສີຕິ ເອຕ຺ຖ ນຕ຺ຖິ ກິຎ຺ຈິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕເມວ ຫິ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຕ຺ຖປຕ຺ຖປຸລກປຏິລາຠໍ ສລ຺ລຫຸກວຸຕ຺ຕິຕໍ ສາມປາກປຣິໂມຈນຎ຺ຈ ອາໂຣເຈນ຺ໂຕ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ສາຘຸ ສາຘຸ, ອານນ຺ທາ’’ຕິ ອິທໍ ປນ ຠຄວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ສມ຺ປຫໍເສນ຺ໂຕ ອາຫ. ສາຘຸກາຣໍ ປນ ທຕ຺ວາ ທ຺ວີສຸ ອາກາເຣສຸ ເອກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ຕຸມ຺ເຫຫິ, ອານນ຺ທ, ສປ຺ປຸຣິເສຫິ ວິຊິຕໍ, ປຈ຺ຉິມາ ຊນຕາ ສາລິມໍໂສທນໍ ອຕິມຎ຺ຎິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຣາຍມຘິປ຺ປາໂຍ – ຕຸມ຺ເຫຫິ, ອານນ຺ທ, ສປ຺ປຸຣິເສຫິ ເອວໍ ທຸພ຺ຠິກ຺ເຂ ທຸລ຺ລຠປິຓ຺ເຑ ອິມາຍ ສລ຺ລຫຸກວຸຕ຺ຕິຕາຍ ອິມິນາ ຈ ສລ຺ເລເຂນ ວິຊິຕໍ. ກິໍ ວິຊິຕນ຺ຕິ? ທຸພ຺ຠິກ຺ຂໍ ວິຊິຕໍ, ໂລໂຠ ວິຊິໂຕ, ອິຈ຺ຉາຈາໂຣ ວິຊິໂຕ. ກຖໍ? ‘‘ອຍໍ ເວຣຎ຺ຊາ ທຸພ຺ຠິກ຺ຂາ, ສມນ຺ຕໂຕ ປນ ອນນ຺ຕຣາ ຄາມນິຄມາ ຜລຠາຣນມິຕສສ຺ສາ ສຸຠິກ຺ຂາ ສຸລຠປິຓ຺ຑາ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ຠຄວາ ອິເຘວ ອມ຺ເຫ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ວສຕີ’’ຕິ ເອກຠິກ຺ຂຸສ຺ສປິ ຈິນ຺ຕາ ວາ ວິຆາໂຕ ວາ ນຕ຺ຖິ. ເອວໍ ຕາວ ທຸພ຺ຠິກ຺ຂໍ ວິຊິຕໍ ອຠິຠູຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ວເສ ວຕ຺ຕິຕໍ.

ກຖໍ ໂລໂຠ ວິຊິໂຕ? ‘‘ອຍໍ ເວຣຎ຺ຊາ ທຸພ຺ຠິກ຺ຂາ, ສມນ຺ຕໂຕ ປນ ອນນ຺ຕຣາ ຄາມນິຄມາ ຜລຠາຣນມິຕສສ຺ສາ ສຸຠິກ຺ຂາ ສຸລຠປິຓ຺ຑາ. ຫນ຺ທ ມຍໍ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິສ຺ສາມາ’’ຕິ ໂລຠວເສນ ເອກຠິກ຺ຂຸນາປິ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉໂທ ວາ ‘‘ປຈ຺ຉິມິກາຍ ຕຕ຺ຖ ວສ຺ສໍ ອຸປຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ ວສ຺ສຈ຺ເຉໂທ ວາ ນ ກໂຕ. ເອວໍ ໂລໂຠ ວິຊິໂຕ.

ກຖໍ ອິຈ຺ຉາຈາໂຣ ວິຊິໂຕ? ອຍໍ ເວຣຎ຺ຊາ ທຸພ຺ຠິກ຺ຂາ, ອິເມ ຈ ມນຸສ຺ສາ ອມ຺ເຫ ທ຺ເວ ຕໂຍ ມາເສ ວສນ຺ເຕປິ ນ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ. ຍໍນູນ ມຍໍ ຄຸຓວາຓິຊ຺ຊໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ອສຸໂກ ຠິກ຺ຂຸ ປຐມສ຺ສ ຌານສ຺ສ ລາຠີ…ເປ… ອສຸໂກ ຉຬຠິຎ຺ໂຎຕິ ເອວໍ ມນຸສ຺ສານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ປກາເສຕ຺ວາ ກຸຈ຺ຉິໍ ປຏິຊຄ຺ຄິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ສີລໍ ອຘິຏ຺ຐເຫຍ຺ຍາມາ’’ຕິ ເອກຠິກ຺ຂຸນາປິ ເອວຣູປາ ອິຈ຺ຉາ ນ ອຸປ຺ປາທິຕາ. ເອວໍ ອິຈ຺ຉາຈາໂຣ ວິຊິໂຕ ອຠິຠູໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ວເສ ວຕ຺ຕິໂຕຕິ.

ອນາຄເຕ ປນ ປຈ຺ຉິມາ ຊນຕາ ວິຫາເຣ ນິສິນ຺ນາ ອປ຺ປກສິເຣເນວ ລຠິຕ຺ວາປິ ‘‘ກິໍ ອິທໍ ອຸຕ຺ຕຓ຺ຑຸລໍ ອຕິກິລິນ຺ນໍ ອໂລຓໍ ອຕິໂລຓໍ ອນມ຺ພິລໍ ອຈ຺ຈມ຺ພິລໍ, ໂກ ອິມິນາ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ອາທິນາ ນເຍນ ສາລິມໍໂສທນໍ ອຕິມຎ຺ຎິສ຺ສຕິ, ໂອຎ຺ຎາຕໍ ອວຎ຺ຎາຕໍ ກຣິສ຺ສຕິ. ອຖ ວາ ຊນປໂທ ນາມ ນ ສພ຺ພກາລໍ ທຸພ຺ຠິກ຺ໂຂ ໂຫຕິ. ເອກທາ ທຸພ຺ຠິກ຺ໂຂ ໂຫຕິ, ເອກທາ ສຸຠິກ຺ໂຂ ໂຫຕິ. ສ຺ວາຍໍ ຍທາ ສຸຠິກ຺ໂຂ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕທາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສປ຺ປຸຣິສານໍ ອິມາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ປສນ຺ນາ ມນຸສ຺ສາ ຠິກ຺ຂູນໍ ຍາຄຸຂຊ຺ຊກາທິປ຺ປເຠເທນ ອເນກປ຺ປກາຣໍ ສາລິວິກຕິໍ ມໍໂສທນຎ຺ຈ ທາຕພ຺ພໍ ມຎ຺ຎິສ຺ສນ຺ຕິ. ຕໍ ຕຸມ຺ເຫ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ສກ຺ກາຣໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີສງ຺ຂາຕາ ປຈ຺ຉິມາ ຊນຕາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອນ຺ຕເຣ ນິສີທິຕ຺ວາ ອນຸຠວມານາວ ອຕິມຎ຺ຎິສ຺ສຕິ, ຕປ຺ປຈ຺ຈຍໍ ມານຎ຺ຈ ໂອມານຎ຺ຈ ກຣິສ຺ສຕິ. ກຖໍ? ກສ຺ມາ ເອຕ຺ຕກໍ ປກ຺ກໍ, ກິໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຠາຊນານິ ນຕ຺ຖິ, ຍຕ຺ຖ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຐເປຍ຺ຍາຖາຕິ.

ທຸພ຺ຠິກ຺ຂກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານສ຺ສສີຫນາທກຖາ

໑໗. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນຕິອາທີສຸ ອາຍສ຺ມາຕິ ປິຍວຈນເມຕໍ, ຄຣຸຄາຣວສປ຺ປຕິສ຺ສາຘິວຈນເມຕໍ. ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນຕິ ມຫາ ຈ ໂສ ຄຸຓມຫນ຺ຕຕາຍ ໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ຈ ໂຄຕ຺ເຕນາຕິ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ. ເອຕທໂວຈາຕິ ເອຕໍ ອໂວຈ. ອິທານິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ‘‘ເອຕຣຫິ ຠນ຺ເຕ’’ຕິອາທິວຈນໍ ທສ຺ເສຕິ. ກສ຺ມາ ອໂວຈ? ເຖໂຣ ກິຣ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ສາວກປາຣມິຎາຓສ຺ສ ມຕ຺ຖກໍ ປຕ຺ໂຕ, ສຕ຺ຖາຣາປິ ມຫິທ຺ຘິກຕາຍ ເອຕທຄ຺ເຄ ຐປິໂຕ. ໂສ ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ມຫິທ຺ຘິກຕໍ ນິສ຺ສາຍ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຍໍ ເວຣຎ຺ຊາ ທຸພ຺ຠິກ຺ຂາ, ຠິກ຺ຂູ ຈ ກິລມນ຺ຕິ, ຍໍນູນາຫໍ ປຖວິໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ປປ຺ປຏໂກຊໍ ໂຠເຊຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ອຖສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ສເຈ ປນາຫໍ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຍາຈິຕ຺ວາ ເອວໍ ກເຣຍ຺ຍໍ, ນ ເມຕໍ ອສ຺ສ ປຕິຣູປໍ; ຍຸຄຄ຺ຄາໂຫ ວິຍ ຠຄວຕາ ສທ຺ຘິໍ ກໂຕ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ຍາຈິຕຸກາໂມ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ.

ເຫຏ຺ຐິມຕລໍ ສມ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ປຖວິຍາ ກິຣ ເຫຏ຺ຐິມຕເລ ປຖວິມຓ຺ໂຑ ປຖໂວໂຊ ປຖວິ-ປປ຺ປຏໂກ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ຕຕ຺ຖ ສມ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ມຘຸຣໍ, ສາທຸຣສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍເຖວ ຫິ ‘‘ຕຕ຺ຣສ຺ສ ຣຸກ຺ໂຂ ສມ຺ປນ຺ນຜໂລ ຈ ອຸປປນ຺ນຜໂລ ຈາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໔໘) ເອຕ຺ຖ ມຘຸຣຜໂລຕິ ອຕ຺ໂຖ; ເອວມິຘາປິ ສມ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ມຘຸຣໍ ສາທຸຣສນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເສຍ຺ຍຖາປິ ຂຸທ຺ທມຘຸໍ ອນີຬກນ຺ຕິ ອິທໍ ປນສ຺ສ ມຘຸຣຕາຍ ໂອປມ຺ມນິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຂຸທ຺ທມຘຸນ຺ຕິ ຂຸທ຺ທກມກ຺ຂິກາຫິ ກຕມຘຸ. ອນີຬກນ຺ຕິ ນິມ຺ມກ຺ຂິກໍ ນິມ຺ມກ຺ຂິກຓ຺ຑກໍ ປຣິສຸທ຺ຘໍ. ເອຕໍ ກິຣ ມຘຸ ສພ຺ພມຘູຫິ ອຄ຺ຄຎ຺ຈ ເສຏ຺ຐຎ຺ຈ ສຸຣສຎ຺ຈ ໂອຊວນ຺ຕຎ຺ຈ. ເຕນາຫ – ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ ຂຸທ຺ທມຘຸໍ ອນີຬກໍ ເອວມສ຺ສາທ’’ນ຺ຕິ.

ສາຘາຫໍ, ຠນ຺ເຕຕິ ສາຘຸ ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ. ເອຕ຺ຖ ສາຘູຕິ ອາຍາຈນວຈນເມຕໍ. ປຖວິປຣິວຕ຺ຕນໍ ອາຍາຈນ຺ໂຕ ຫິ ເຖໂຣ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອວມາຫ. ປຣິວຕ຺ເຕຍ຺ຍນ຺ຕິ ອຸກ຺ກຸຊ຺ເຊຍ຺ຍໍ, ເຫຏ຺ຐິມຕລໍ ອຸປຣິມໍ ກເຣຍ຺ຍໍ. ກສ຺ມາ? ເອວຎ຺ຫິ ກເຕ ສຸເຂນ ຠິກ຺ຂູ ປປ຺ປຏໂກຊໍ ປຖວິມຓ຺ຑໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິສ຺ສນ຺ຕີຕິ. ອຖ ຠຄວາ ອນນຸຎ຺ຎາຕຸກາໂມປິ ເຖຣໍ ສີຫນາທໍ ນທາເປຕຸໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ເຍ ປນ ເຕ, ໂມຄ຺ຄລ຺ລານ, ປຖວິນິສ຺ສິຕາ ປາຓາ ເຕ ກຖໍ ກຣິສ຺ສສີ’’ຕິ. ເຍ ປຖວິນິສ຺ສິຕາ ຄາມນິຄມາທີສຸ ປາຓາ, ເຕ ປຖວິຍາ ປຣິວຕ຺ຕິຍມານາຍ ອາກາເສ ສຓ຺ຐາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ເຕ ກຖໍ ກຣິສ຺ສສິ, ກຕ຺ຖ ຐເປສ຺ສສີຕິ? ອຖ ເຖໂຣ ຠຄວຕາ ເອຕທຄ຺ເຄ ຐປິຕຠາວານຸຣູປໍ ອຕ຺ຕໂນ ອິທ຺ຘານຸຠາວໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອກາຫໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ເອກໍ ອຫໍ ຠນ຺ເຕ ຫຕ຺ຖໍ ຍຖາ ອຍໍ ມຫາປຖວີ ເອວໍ ອຠິນິມ຺ມິນິສ຺ສາມິ, ປຖວິສທິສໍ ກຣິສ຺ສາມິ. ເອວໍ ກຕ຺ວາ ເຍ ປຖວິນິສ຺ສິຕາ ປາຓາ ເຕ ເອກສ຺ມິໍ ຫຕ຺ຖຕເລ ຐິເຕ ປາເຓ ຕໂຕ ທຸຕິຍຫຕ຺ຖຕເລ ສງ຺ກາເມນ຺ໂຕ ວິຍ ຕຕ຺ຖ ສງ຺ກາເມສ຺ສາມີຕິ.

ອຖສ຺ສ ຠຄວາ ອາຍາຈນໍ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ‘‘ອລໍ ໂມຄ຺ຄລ຺ລານາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອລນ຺ຕິ ປຏິກ຺ເຂປວຈນໍ. ວິປລ຺ລາສມ຺ປິ ສຕ຺ຕາ ປຏິລເຠຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ວິປຣີຕຄ຺ຄາຫມ຺ປິ ສຕ຺ຕາ ສມ຺ປາປຸເຓຍ຺ຍຸໍ. ກຖໍ? ອຍໍ ນຸ ໂຂ ປຖວີ, ອຸທາຫຸ ນ ອຍນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ອມ຺ຫາກໍ ນຸ ໂຂ ອຍໍ ຄາໂມ, ອຸທາຫຸ ອຎ຺ເຎສ’’ນ຺ຕິ. ເອວໍ ນິຄມຊນປທເຂຕ຺ຕາຣາມາທີສຸ. ນ ວາ ເອສ ວິປລ຺ລາໂສ, ອຈິນ຺ເຕຍ຺ໂຍ ຫິ ອິທ຺ຘິມໂຕ ອິທ຺ຘິວິສໂຍ. ເອວໍ ປນ ວິປລ຺ລາສໍ ປຏິລເຠຍ຺ຍຸໍ – ອິທໍ ທຸພ຺ຠິກ຺ຂໍ ນາມ ນ ອິທານິເຍວ ໂຫຕິ, ອນາຄເຕປິ ຠວິສ຺ສຕິ. ຕທາ ຠິກ຺ຂູ ຕາທິສໍ ອິທ຺ຘິມນ຺ຕໍ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິໍ ກຸໂຕ ລຠິສ຺ສນ຺ຕິ? ເຕ ໂສຕາປນ຺ນ-ສກທາຄາມິ-ອນາຄາມິ-ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສກ-ຌານລາຠິ-ປຏິສມ຺ຠິທາປ຺ປຕ຺ຕຂີຓາສວາປິ ສມານາ ອິທ຺ຘິພລາຠາວາ ປຣກຸລານິ ປິຓ຺ຑາຍ ອຸປສງ຺ກມິສ຺ສນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຣ ມນຸສ຺ສານໍ ເອວໍ ຠວິສ຺ສຕິ – ‘‘ພຸທ຺ຘກາເລ ຠິກ຺ຂູ ສິກ຺ຂາສຸ ປຣິປູຣກາຣິໂນ ອເຫສຸໍ. ເຕ ຄຸເຓ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ທຸພ຺ຠິກ຺ຂກາເລ ປຖວິໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ປປ຺ປຏໂກຊໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິໍສຸ. ອິທານິ ປນ ສິກ຺ຂາຍ ປຣິປູຣກາຣິໂນ ນຕ຺ຖິ. ຍທິ ສິຍຸໍ, ຕເຖວ ກເຣຍ຺ຍຸໍ. ນ ອມ຺ຫາກໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ປກ຺ກໍ ວາ ອາມໍ ວາ ຂາທິຕຸໍ ທເທຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ. ເອວໍ ເຕສຸເຍວ ອຣິຍປຸຄ຺ຄເລສຸ ‘‘ນຕ຺ຖິ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລາ’’ຕິ ອິມໍ ວິປລ຺ລາສໍ ປຏິລເຠຍ຺ຍຸໍ. ວິປລ຺ລາສວເສນ ຈ ອຣິເຍ ຄຣຫນ຺ຕາ ອຸປວທນ຺ຕາ ອປາຍຸປຄາ ຠເວຍ຺ຍຸໍ. ຕສ຺ມາ ມາ ເຕ ຣຸຈ຺ຈິ ປຖວິໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕຸນ຺ຕິ.

ອຖ ເຖໂຣ ອິມໍ ຍາຈນໍ ອລຠມາໂນ ອຎ຺ຎໍ ຍາຈນ຺ໂຕ ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕມ຺ປິສ຺ສ ຠຄວາ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ‘‘ອລໍ ໂມຄ຺ຄລ຺ລານາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວິປລ຺ລາສມ຺ປິ ສຕ຺ຕາ ປຏິລເຠຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ, ອຖ ໂຂ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຄເຫຕພ຺ພໍ; ອຕ຺ໂຖປິ ຈສ຺ສ ວຸຕ຺ຕສທິສເມວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍທິ ປນ ຠຄວາ ອນຸຊາເນຍ຺ຍ, ເຖໂຣ ກິໍ ກເຣຍ຺ຍາຕິ? ມຫາສມຸທ຺ທໍ ເອເກນ ປທວີຕິຫາເຣນ ອຕິກ຺ກມິຕພ຺ພໍ ມາຕິກາມຕ຺ຕໍ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ນເຬຣຸປຸຈິມນ຺ທໂຕ ອຸຕ຺ຕຣກຸຣຸອຠິມຸຂໍ ມຄ຺ຄໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣກຸຣຸໍ ຄມນາຄມນສມ຺ປນ຺ເນ ຐາເນ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຍ຺ຍ, ຍຖາ ຠິກ຺ຂູ ໂຄຈຣຄາມໍ ວິຍ ຍຖາສຸຂໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສິຕ຺ວາ ນິກ຺ຂເມຍ຺ຍຸນ຺ຕິ.

ນິຏ຺ຐິຕາ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານສ຺ສ ສີຫນາທກຖາ.

ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາຈນກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໘. ອິທານິ ອາຍສ຺ມາ ອຸປາລິ ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ມູລໂຕ ປຠຸຕິ ນິທານໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ ວິຕກ຺ກຸປ຺ປາທໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມໂຕ ສາຣິປຸຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຣໂຫຄຕສ຺ສາຕິ ຣຫສິ ຄຕສ຺ສ. ປຏິສລ຺ລີນສ຺ສາຕິ ສລ຺ລີນສ຺ສ ເອກີຠາວໍ ຄຕສ຺ສ. ກຕເມສານນ຺ຕິ ອຕີເຕສຸ ວິປສ຺ສີອາທີສຸ ພຸທ຺ເຘສຸ ກຕເມສໍ. ຈິຣໍ ອສ຺ສ ຐິຕິ, ຈິຣາ ວາ ອສ຺ສ ຐິຕີຕິ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກໍ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານປທຕ຺ຖເມວ.

ກິໍ ປນ ເຖໂຣ ອິມໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິວິຕກ຺ກໍ ສຍໍ ວິນິຈ຺ຉິນິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕີຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ສກ຺ໂກຕິ ຈ ນ ສກ຺ໂກຕິ ຈ. ອຍຎ຺ຫິ ອິເມສໍ ນາມ ພຸທ຺ຘານໍ ສາສນໍ ນ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກໍ ອໂຫສິ, ອິເມສໍ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຕກໍ ສກ຺ໂກຕິ ວິນິຈ຺ຉິນິຕຸໍ. ອິມິນາ ປນ ກາຣເຓນ ນ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກໍ ອໂຫສິ, ອິມິນາ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກນ຺ຕິ ເອຕໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ມຫາປທຸມຕ຺ເຖໂຣ ປນາຫ – ‘‘ເອຕມ຺ປິ ໂສຬສວິຘາຍ ປຎ຺ຎາຍ ມຕ຺ຖກໍ ປຕ຺ຕສ຺ສ ອຄ຺ຄສາວກສ຺ສ ນ ຠາຣິຍໍ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ປນ ສທ຺ຘິໍ ເອກຏ຺ຐາເນ ວສນ຺ຕສ຺ສ ສຍໍ ວິນິຈ຺ຉຍກຣຓໍ ຕຸລໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ຫຕ຺ເຖນ ຕຸລນສທິສໍ ໂຫຕີຕິ ຠຄວນ຺ຕໍເຍວ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉີ’’ຕິ. ອຖສ຺ສ ຠຄວາ ຕໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ‘‘ຠຄວໂຕ ຈ ສາຣິປຸຕ຺ຕ ວິປສ຺ສິສ຺ສາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

໑໙. ປຸນ ເຖໂຣ ກາຣຓໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ໂກ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ເຫຕູຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ໂກ ນຸ ໂຂ ຠນ຺ເຕຕິ ກາຣຓປຸຈ຺ຉາ, ຕສ຺ສ ກຕໂມ ນຸ ໂຂ ຠນ຺ເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຫຕຸ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ອຸຠຍເມຕໍ ກາຣຓາຘິວຈນໍ; ກາຣຓຎ຺ຫິ ຍສ຺ມາ ເຕນ ຕສ຺ສ ຜລໍ ຫິໂນຕິ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ເຫຕູຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍສ຺ມາ ຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ເອຕິ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອວໍ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກມ຺ປິ ໂວຫາຣວເສນ ຈ ວຈນສິລິຏ຺ຐຕາຍ ຈ ຕຕ຺ຣ ຕຕ຺ຣ ເອຕໍ ອຸຠຍມ຺ປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

ອິທານິ ຕໍ ເຫຕຸຎ຺ຈ ປຈ຺ຈຍຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຠຄວາ ຈ ສາຣິປຸຕ຺ຕ ວິປສ຺ສີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ກິລາສຸໂນ ອເຫສຸນ຺ຕິ ນ ອາລສິຍກິລາສຸໂນ, ນ ຫິ ພຸທ຺ຘານໍ ອາລສິຍໍ ວາ ໂອສນ຺ນວີຣິຍຕາ ວາ ອຕ຺ຖິ. ພຸທ຺ຘາ ຫິ ເອກສ຺ສ ວາ ທ຺ວິນ຺ນໍ ວາ ສກລຈກ຺ກວາຬສ຺ສ ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕາ ສມເກເນວ ອຸສ຺ສາເຫນ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕິ, ນ ປຣິສາຍ ອປ຺ປຠາວໍ ທິສ຺ວາ ໂອສນ຺ນວີຣິຍາ ໂຫນ຺ຕິ, ນາປິ ມຫນ຺ຕຠາວໍ ທິສ຺ວາ ອຸສ຺ສນ຺ນວີຣິຍາ. ຍຖາ ຫິ ສີໂຫ ມິຄຣາຊາ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ທິວສານໍ ອຈ຺ຈເຍນ ໂຄຈຣາຍ ປກ຺ກນ຺ໂຕ ຂຸທ຺ທເກ ວາ ມຫນ຺ເຕ ວາ ປາເຓ ເອກສທິເສເນວ ເວເຄນ ຘາວຕິ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ‘‘ມາ ເມ ຊໂວ ປຣິຫາຍີ’’ຕິ. ເອວໍ ພຸທ຺ຘາ ອປ຺ປກາຍ ວາ ມຫຕິຍາ ວາ ປຣິສາຍ ສມເກເນວ ອຸສ຺ສາເຫນ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕິ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ‘‘ມາ ໂນ ຘມ຺ມຄຣຸຕາ ປຣິຫາຍີ’’ຕິ. ຘມ຺ມຄຣຸໂນ ຫິ ພຸທ຺ຘາ ຘມ຺ມຄາຣວາຕິ.

ຍຖາ ປນ ອມ຺ຫາກໍ ຠຄວາ ມຫາສມຸທ຺ທໍ ປູຣຍມາໂນ ວິຍ ວິຕ຺ຖາເຣນ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ, ເອວໍ ເຕ ນ ເທເສສຸໍ. ກສ຺ມາ? ສຕ຺ຕານໍ ອປ຺ປຣຊກ຺ຂຕາຍ. ເຕສໍ ກິຣ ກາເລ ທີຆາຍຸກາ ສຕ຺ຕາ ອປ຺ປຣຊກ຺ຂາ ອເຫສຸໍ. ເຕ ຈຕຸສຈ຺ຈປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ ເອກຄາຖມ຺ປິ ສຸຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ອຠິສເມນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ນ ວິຕ຺ຖາເຣນ ຘມ຺ມໍ ເທເສສຸໍ. ເຕເນວ ກາຣເຓນ ອປ຺ປກຎ຺ຈ ເນສໍ ອໂຫສິ ສຸຕ຺ຕໍ…ເປ… ເວທລ຺ລນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ສຸຕ຺ຕາທີນໍ ນານຕ຺ຕໍ ປຐມສງ຺ຄີຕິວຓ຺ຓນາຍໍ ວຸຕ຺ຕເມວ.

ອປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ສາວການໍ ສິກ຺ຂາປທນ຺ຕິ ສາວການໍ ນິທ຺ໂທສຕາຍ ໂທສານຸຣູປໂຕ ປຎ຺ຎເປຕພ຺ພໍ ສຕ຺ຕາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘວເສນ ອາຓາສິກ຺ຂາປທໍ ອປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ. ອນຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ ປາຕິໂມກ຺ຂນ຺ຕິ ອນ຺ວທ຺ຘມາສໍ ອາຓາປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອນຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ ອໂຫສິ. ໂອວາທປາຕິໂມກ຺ຂເມວ ເຕ ອຸທ຺ທິສິໍສຸ; ຕມ຺ປິ ຈ ໂນ ອນ຺ວທ຺ຘມາສໍ. ຕຖາ ຫິ ວິປສ຺ສີ ຠຄວາ ຉນ຺ນໍ ຉນ຺ນໍ ວສ຺ສານໍ ສກິໍ ສກິໍ ໂອວາທປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິສິ; ຕຎ຺ຈ ໂຂ ສາມໍເຍວ. ສາວກາ ປນສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐາເນສຸ ນ ອຸທ຺ທິສິໍສຸ. ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ຐາເນ ພນ຺ຘຸມຕິຍາ ຣາຊຘານິຍາ ເຂເມ ມິຄທາເຍ ວິປສ຺ສິສ຺ສ ຠຄວໂຕ ວສນຏ຺ຐາເນ ສພ຺ໂພປິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ອຸໂປສຖໍ ອກາສິ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ສງ຺ຆຸໂປສຖເມວ; ນ ຄຓຸໂປສຖໍ, ນ ປຸຄ຺ຄລຸໂປສຖໍ, ນ ປາຣິສຸທ຺ຘິອຸໂປສຖໍ, ນ ອຘິຏ຺ຐານຸໂປສຖໍ.

ຕທາ ກິຣ ຊມ຺ພຸທີເປ ຈຕຸຣາສີຕິວິຫາຣສຫສ຺ສານິ ໂຫນ຺ຕິ. ເອກເມກສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ອພ຺ໂພກິຓ຺ຓານິ ທສປິ ວີສຕິປິ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສານິ ວສນ຺ຕິ, ຠິຍ຺ໂຍປິ ວສນ຺ຕິ. ອຸໂປສຖາໂຣຈິກາ ເທວຕາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາໂຣເຈນ຺ຕິ – ‘‘ມາຣິສາ, ເອກໍ ວສ຺ສໍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕໍ, ທ຺ເວ ຕີຓິ ຈຕ຺ຕາຣິ ປຎ຺ຈ ວສ຺ສານິ ອຕິກ຺ກນ຺ຕານິ, ອິທໍ ຉຏ຺ຐໍ ວສ຺ສໍ, ອາຄາມິນິຍາ ປຸຓ຺ຓມາສິຍາ ພຸທ຺ຘທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອຸໂປສຖກຣຓຕ຺ຖຎ຺ຈ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ! ສມ຺ປຕ຺ໂຕ ໂວ ສນ຺ນິປາຕກາໂລ’’ຕິ. ຕໂຕ ສານຸຠາວາ ຠິກ຺ຂູ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ອານຸຠາເວນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອິຕເຣ ເທວຕານຸຠາເວນ. ກຖໍ? ເຕ ກິຣ ຠິກ຺ຂູ ປາຈີນສມຸທ຺ທນ຺ເຕ ວາ ປຈ຺ຉິມອຸຕ຺ຕຣທກ຺ຂິຓສມຸທ຺ທນ຺ເຕ ວາ ຐິຕາ ຄມິຍວຕ຺ຕໍ ປູເຣຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ‘‘ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕິ; ສຫ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທາ ອຸໂປສຖຄ຺ຄໍ ຄຕາວ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕ ວິປສ຺ສິໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ນິສີທນ຺ຕິ. ຠຄວາປິ ສນ຺ນິສິນ຺ນາຍ ປຣິສາຍ ອິມໍ ໂອວາທປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິສຕິ.

‘‘ຂນ຺ຕີ ປຣມໍ ຕໂປ ຕິຕິກ຺ຂາ;

ນິພ຺ພານໍ ປຣມໍ ວທນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘາ;

ນ ຫິ ປພ຺ພຊິໂຕ ປຣູປຆາຕີ;

ນ ສມໂຓ ໂຫຕິ ປຣໍ ວິເຫຐຍນ຺ໂຕ.

‘‘ສພ຺ພປາປສ຺ສ ອກຣຓໍ, ກຸສລສ຺ສ ອຸປສມ຺ປທາ;

ສຈິຕ຺ຕປຣິໂຍທປນໍ, ເອຕໍ ພຸທ຺ຘານ ສາສນໍ.

‘‘ອນຸປວາໂທ ອນຸປຆາໂຕ, ປາຕິໂມກ຺ເຂ ຈ ສໍວໂຣ;

ມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາ ຈ ຠຕ຺ຕສ຺ມິໍ, ປນ຺ຕຎ຺ຈ ສຍນາສນໍ;

ອຘິຈິຕ຺ເຕ ຈ ອາໂຍໂຄ, ເອຕໍ ພຸທ຺ຘານ ສາສນ’’ນ຺ຕິ. (ທີ. ນິ. ໒.໙໐; ຘ. ປ. ໑໘໓-໑໘໕);

ເອເຕເນວ ອຸປາເຍນ ອິຕເຣສມ຺ປິ ພຸທ຺ຘານໍ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທໂສ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສພ຺ພພຸທ຺ຘານຎ຺ຫິ ອິມາ ຕິສ຺ໂສວ ໂອວາທປາຕິໂມກ຺ຂຄາຖາໂຍ ໂຫນ຺ຕິ. ຕາ ທີຆາຍຸກພຸທ຺ຘານໍ ຍາວ ສາສນປຣິຍນ຺ຕາ ອຸທ຺ເທສມາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ; ອປ຺ປາຍຸກພຸທ຺ຘານໍ ປຐມໂພຘິຍໍເຍວ. ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິກາລໂຕ ປນ ປຠຸຕິ ອາຓາປາຕິໂມກ຺ຂເມວ ອຸທ຺ທິສີຍຕິ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ຠິກ຺ຂູ ເອວ ອຸທ຺ທິສນ຺ຕິ, ນ ພຸທ຺ຘາ. ຕສ຺ມາ ອມ຺ຫາກມ຺ປິ ຠຄວາ ປຐມໂພຘິຍໍ ວີສຕິວສ຺ສມຕ຺ຕເມວ ອິທໍ ໂອວາທປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິສິ. ອເຖກທິວສໍ ປຸພ຺ພາຣາເມ ມິຄາຣມາຕຸປາສາເທ ນິສິນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ນ ທານາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິໂຕ ປຣໍ ອຸໂປສຖໍ ກຣິສ຺ສາມິ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິສິສ຺ສາມິ, ຕຸມ຺ເຫວ ທານິ ຠິກ຺ຂເວ ອິໂຕ ປຣໍ ອຸໂປສຖໍ ກເຣຍ຺ຍາຖ, ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິເສຍ຺ຍາຖ. ອຏ຺ຐານເມຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນວກາໂສ ຍໍ ຕຖາຄໂຕ ອປຣິສຸທ຺ຘາຍ ປຣິສາຍ ອຸໂປສຖໍ ກເຣຍ຺ຍ, ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິເສຍ຺ຍາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໓໘໖). ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຠິກ຺ຂູ ອາຓາປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິສນ຺ຕິ. ອິທໍ ອາຓາປາຕິໂມກ຺ຂໍ ເຕສໍ ອນຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ ອໂຫສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອນຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ ປາຕິໂມກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ.

ເຕສໍ ພຸທ຺ຘານນ຺ຕິ ເຕສໍ ວິປສ຺ສີອາທີນໍ ຕິຓ຺ຓໍ ພຸທ຺ຘານໍ. ອນ຺ຕຣຘາເນນາຕິ ຂນ຺ຘນ຺ຕຣຘາເນນ; ປຣິນິພ຺ພາເນນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ພຸທ຺ຘານຸພຸທ຺ຘານນ຺ຕິ ເຍ ເຕສໍ ພຸທ຺ຘານໍ ອນຸພຸທ຺ຘາ ສມ຺ມຸຂສາວກາ ເຕສຎ຺ຈ ຂນ຺ຘນ຺ຕຣຘາເນນ. ເຍ ເຕ ປຈ຺ຉິມາ ສາວກາຕິ ເຍ ເຕສໍ ສມ຺ມຸຂສາວການໍ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິຕາ ປຈ຺ຉິມາ ສາວກາ. ນານານາມາຕິ ‘‘ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິໂຕ, ຘມ຺ມຣກ຺ຂິໂຕ’’ຕິອາທິ ນາມວເສນ ວິວິຘນາມາ. ນານາໂຄຕ຺ຕາຕິ ‘‘ໂຄຕໂມ, ໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ’’ຕິອາທິ ໂຄຕ຺ຕວເສນ ວິວິຘໂຄຕ຺ຕາ. ນານາຊຈ຺ຈາຕິ ‘‘ຂຕ຺ຕິໂຍ, ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ’’ຕິອາທິຊາຕິວເສນ ນານາຊຈ຺ຈາ. ນານາກຸລາ ປພ຺ພຊິຕາຕິ ຂຕ຺ຕິຍກຸລາທິວເສ ເນວ ອຸຈ຺ຈນີຈອຸຬາຣຸຬາຣໂຠຄາທິກຸລວເສນ ວາ ວິວິຘກຸລາ ນິກ຺ຂມ຺ມ ປພ຺ພຊິຕາ.

ເຕ ຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິ ເຕ ປຈ຺ຉິມາ ສາວກາ ຍສ຺ມາ ເອກນາມາ ເອກໂຄຕ຺ຕາ ເອກຊາຕິກາ ເອກກຸລາ ປພ຺ພຊິຕາ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ສາສນໍ ຕນ຺ຕິ ປເວຓີ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຠາຣໍ ກຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຣກ຺ຂນ຺ຕິ, ຈິຣໍ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມໍ ປຣິຫຣນ຺ຕິ. ອິເມ ຈ ຕາທິສາ ນ ໂຫນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວິເຫເຐນ຺ຕາ ວິໂລມໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕາ ‘‘ອສຸໂກ ເຖໂຣ ຊານິສ຺ສຕິ, ອສຸໂກ ເຖໂຣ ຊານິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສິຖິລໍ ກໂຣນ຺ຕາ ຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຂິປ຺ປຎ຺ເຎວ ອນ຺ຕຣຘາເປສຸໍ, ສງ຺ຄຫໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ນ ຣກ຺ຂິໍສຸ. ເສຍ຺ຍຖາປີຕິ ຕສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສ ໂອປມ຺ມນິທສ຺ສນໍ. ວິກິຣຕີຕິ ວິກ຺ຂິປຕິ. ວິຘມຕີຕິ ຐານນ຺ຕຣໍ ເນຕິ. ວິທ຺ຘໍເສຕີຕິ ຐິຕຏ຺ຐານໂຕ ອປເນຕິ. ຍຖາ ຕໍ ສຸຕ຺ເຕນ ອສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາຕິ ຍຖາ ສຸຕ຺ເຕນ ອສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ອຄນ຺ຖິຕຕ຺ຕາ ອພທ຺ຘຕ຺ຕາ ເອວໍ ວິກິຣຕິ ຍຖາ ສຸຕ຺ເຕນ ອສງ຺ຄຫິຕານິ ວິກິຣິຍນ຺ຕິ, ເອວໍ ວິກິຣຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອວເມວ ໂຂຕິ ໂອປມ຺ມສມ຺ປຏິປາທນໍ. ອນ຺ຕຣຘາເປສຸນ຺ຕິ ວຄ຺ຄສງ຺ຄຫ-ປຓ຺ຓາສສງ຺ຄຫາທີຫິ ອສງ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕາ ຍໍ ຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ຕເທວ ຄເຫຕ຺ວາ ເສສໍ ວິນາເສສຸໍ ອທສ຺ສນໍ ນຍິໍສຸ.

ອກິລາສຸໂນ ຈ ເຕ ຠຄວນ຺ໂຕ ອເຫສຸໍ ສາວເກ ເຈຕສາ ເຈໂຕ ປຣິຈ຺ຈ ໂອວທິຕຸນ຺ຕິ ອປິຈ ສາຣິປຸຕ຺ຕ ເຕ ພຸທ຺ຘາ ອຕ຺ຕໂນ ເຈຕສາ ສາວການໍ ເຈໂຕ ປຣິຈ຺ຈ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ໂອວທິຕຸໍ ອກິລາສຸໂນ ອເຫສຸໍ, ປຣຈິຕ຺ຕໍ ຎຕ຺ວາ ອນຸສາສນິໍ ນ ຠາຣິຍໂຕ ນ ປປຎ຺ຈໂຕ ອທ຺ທສໍສຸ. ຠູຕປຸພ຺ພໍ ສາຣິປຸຕ຺ຕາຕິອາທິ ເຕສໍ ອກິລາສຸຠາວປ຺ປກາສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠິໍສນເກຕິ ຠຍານເກ ຠຍຊນນເກ. ເອວໍ ວິຕກ຺ເກຖາຕິ ເນກ຺ຂມ຺ມວິຕກ຺ກາທໂຍ ຕໂຍ ວິຕກ຺ເກ ວິຕກ຺ເກຖ. ມາ ເອວໍ ວິຕກ຺ກຍິຕ຺ຖາຕິ ກາມວິຕກ຺ກາທໂຍ ຕໂຍ ອກຸສລວິຕກ຺ເກ ມາ ວິຕກ຺ກຍິຕ຺ຖ. ເອວໍ ມນສິ ກໂຣຖາຕິ ‘‘ອນິຈ຺ຈໍ ທຸກ຺ຂມນຕ຺ຕາ ອສຸຠ’’ນ຺ຕິ ມນສິ ກໂຣຖ. ມາ ເອວໍ ມນສາ ກຕ຺ຖາຕິ ‘‘ນິຈ຺ຈໍ ສຸຂໍ ອຕ຺ຕາ ສຸຠ’’ນ຺ຕິ ມາ ມນສິ ອກຣິຕ຺ຖ. ອິທໍ ປຊຫຖາຕິ ອກຸສລໍ ປຊຫຖ. ອິທໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຖາຕິ ກຸສລໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ນິປ຺ຜາເທຕ຺ວາ ວິຫຣຖ.

ອນຸປາທາຍ ອາສເວຫິ ຈິຕ຺ຕານິ ວິມຸຈ຺ຈິໍສູຕິ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວິມຸຈ຺ຈິໍສຸ. ເຕສຎ຺ຫິ ຈິຕ຺ຕານິ ເຍຫິ ອາສເວຫິ ວິມຸຈ຺ຈິໍສຸ, ນ ເຕ ຕານິ ຄເຫຕ຺ວາ ວິມຸຈ຺ຈິໍສຸ. ອນຸປ຺ປາທນິໂຣເຘນ ປນ ນິຣຸຊ຺ຌມານາ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວິມຸຈ຺ຈິໍສຸ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອນຸປາທາຍ ອາສເວຫິ ຈິຕ຺ຕານິ ວິມຸຈ຺ຈິໍສູ’’ຕິ. ສພ຺ເພປິ ເຕ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ສູຣິຍຣສ຺ມິສມ຺ຜຸຏ຺ຐມິວ ປທຸມວນໍ ວິກສິຕຈິຕ຺ຕາ ອເຫສຸໍ. ຕຕ຺ຣ ສຸທໍ ສາຣິປຸຕ຺ຕ ຠິໍສນກສ຺ສ ວນສຓ຺ຑສ຺ສ ຠິໍສນກຕສ຺ມິໍ ໂຫຕີຕິ ຕຕ຺ຣາຕິ ປຸຣິມວຈນາເປກ຺ຂໍ; ສຸທນ຺ຕິ ປທປູຣຓມຕ຺ເຕ ນິປາໂຕ; ສາຣິປຸຕ຺ຕາຕິ ອາລປນໍ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໂຍຊນາ – ຕຕ຺ຣາຕິ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຠິໍສນເກ ວນສຓ຺ເຑ’’ຕິ, ຕຕ຺ຣ ໂຍ ໂສ ຠິໍສນໂກຕິ ວນສຓ຺ໂຑ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ສ ຠິໍສນກສ຺ສ ວນສຓ຺ຑສ຺ສ ຠິໍສນກຕສ຺ມິໍ ໂຫຕິ, ຠິໍສນກິຣິຍາຍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກິໍ ໂຫຕິ? ອິທໍ ໂຫຕິ – ໂຍ ໂກຈິ ອວີຕຣາໂຄ…ເປ… ໂລມານິ ຫໍສນ຺ຕີຕິ.

ອຖ ວາ ຕຕ຺ຣາຕິ ສາມິອຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມໍ. ສຸອິຕິ ນິປາໂຕ; ‘‘ກິໍ ສຸ ນາມ ເຕ ໂຠນ຺ໂຕ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໔໖໙) ວິຍ. ອິທນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕມຕ຺ຖໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ສນວຈນໍ. ສຸອິທນ຺ຕິ ສຸທໍ, ສນ຺ຘິວເສນ ອິກາຣໂລໂປ ເວທິຕພ຺ໂພ. ‘‘ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ອິຕ຺ຖິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ອນຎ຺ຎາຕຎ຺ຎສ຺ສາມີຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ (ວິຠ. ໒໑໙), ‘‘ກິໍ ສູຘ ວິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໑.໗໓, ໒໔໖; ສຸ. ນິ. ໑໘໓) ວິຍ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໂຍຊນາ – ຕສ຺ສ ສາຣິປຸຕ຺ຕ ຠິໍສນກສ຺ສ ວນສຓ຺ຑສ຺ສ ຠິໍສນກຕສ຺ມິໍ ອິທໍສຸ ໂຫຕິ. ຠິໍສນກຕສ຺ມິນ຺ຕິ ຠິໍສນກຠາເວຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອກສ຺ສ ຕກາຣສ຺ສ ໂລໂປ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຠິໍສນກຕ຺ຕສ຺ມິນ຺ຕິເຍວ ວາ ປາໂຐ. ‘‘ຠິໍສນກຕາຍ’’ ອິຕິ ວາ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາໂສ ກໂຕ. ນິມິຕ຺ຕຕ຺ເຖ ເຈຕໍ ຠຸມ຺ມວຈນໍ, ຕສ຺ມາ ເອວໍ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ – ຠິໍສນກຠາເວ ອິທໍສຸ ໂຫຕິ, ຠິໍສນກຠາວນິມິຕ຺ຕໍ ຠິໍສນກຠາວເຫຕຸ ຠິໍສນກຠາວປຈ຺ຈຍາ ອິທໍສຸ ໂຫຕິ. ໂຍ ໂກຈິ ອວີຕຣາໂຄ ຕໍ ວນສຓ຺ຑໍ ປວິສຕິ, ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ໂລມານິ ຫໍສນ຺ຕີຕິ ພຫຸຕຣານິ ໂລມານິ ຫໍສນ຺ຕິ ອຸທ຺ຘໍ ມຸຂານິ ສູຈິສທິສານິ ກຓ຺ຏກສທິສານິ ຈ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ອປ຺ປານິ ນ ຫໍສນ຺ຕິ. ພຫຸຕຣານໍ ວາ ສຕ຺ຕານໍ ຫໍສນ຺ຕິ. ອປ຺ປການໍ ອຕິສູຣປຸຣິສານໍ ນ ຫໍສນ຺ຕິ.

ອິທານິ ອຍໍ ໂຂ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ເຫຕູຕິອາທິ ນິຄມນໍ. ຍຎ຺ເຈຕ຺ຖ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ. ຕສ຺ມາ ປາຬິກ຺ກເມເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍໍ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ ນ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກໍ ອໂຫສີຕິ, ຕໍ ປຸຣິສຍຸຄວເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວສ຺ສຄຓນາຍ ຫິ ວິປສ຺ສິສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອສີຕິວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ອາຍຸ, ສມ຺ມຸຂສາວການມ຺ປິສ຺ສ ຕຕ຺ຕກເມວ. ເອວມສ຺ສ ຍ຺ວາຍໍ ສພ຺ພປຈ຺ຉິມໂກ ສາວໂກ, ເຕນ ສຫ ຆເຏຕ຺ວາ ສຕສຫສ຺ສໍ ສຏ຺ຐິມຕ຺ຕານິ ຈ ວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ອຏ຺ຐາສິ. ປຸຣິສຍຸຄວເສນ ປນ ຍຸຄປຣມ຺ປຣາຍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ທ຺ເວເຍວ ປຸຣິສຍຸຄານິ ອຏ຺ຐາສິ. ຕສ຺ມາ ນ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສິຂິສ຺ສ ປນ ຠຄວໂຕ ສຕ຺ຕຕິວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ອາຍຸ. ສມ຺ມຸຂສາວການມ຺ປິສ຺ສ ຕຕ຺ຕກເມວ. ເວສ຺ສຠຸສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສຏ຺ຐິວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ອາຍຸ. ສມ຺ມຸຂສາວການມ຺ປິສ຺ສ ຕຕ຺ຕກເມວ. ເອວໍ ເຕສມ຺ປິ ເຍ ສພ຺ພປຈ຺ຉິມກາ ສາວກາ ເຕຫິ ສຫ ຆເຏຕ຺ວາ ສຕສຫສ຺ສໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ຈຕ຺ຕາລີສມຕ຺ຕານິ ວີສຕິມຕ຺ຕານິ ຈ ວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ອຏ຺ຐາສິ. ປຸຣິສຍຸຄວເສນ ປນ ຍຸຄປຣມ຺ປຣາຍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ທ຺ເວ ທ຺ເວເຍວ ປຸຣິສຍຸຄານິ ອຏ຺ຐາສິ. ຕສ຺ມາ ນ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໒໐. ເອວໍ ອາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ຕິຓ຺ຓໍ ພຸທ຺ຘານໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ນ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກາຣຓໍ ສຸຕ຺ວາ ອິຕເຣສໍ ຕິຓ຺ຓໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກາຣຓໍ ໂສຕຸກາໂມ ປຸນ ຠຄວນ຺ຕໍ ‘‘ໂກ ປນ ຠນ຺ເຕ ເຫຕູ’’ຕິ ອາທິນາ ນເຍນ ປຸຈ຺ຉິ. ຠຄວາປິສ຺ສ ພ຺ຍາກາສິ. ຕໍ ສພ຺ພໍ ວຸຕ຺ຕປຏິປກ຺ຂວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຈິຣຏ຺ຐິຕິກຠາເວປິ ເຈຕ຺ຖ ເຕສໍ ພຸທ຺ຘານໍ ອາຍຸປຣິມາຓໂຕປິ ປຸຣິສຍຸຄໂຕປິ ອຸຠຍຖາ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ກກຸສນ຺ຘສ຺ສ ຫິ ຠຄວໂຕ ຈຕ຺ຕາລີສວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ອາຍຸ, ໂກຓາຄມນສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຕິໍສວສ຺ສສຫສ຺ສານິ, ກສ຺ສປສ຺ສ ຠຄວໂຕ ວີສຕິວສ຺ສສຫສ຺ສານິ; ສມ຺ມຸຂສາວການມ຺ປິ ເນສໍ ຕຕ຺ຕກເມວ. ພຫູນິ ຈ ເນສໍ ສາວກຍຸຄານິ ປຣມ຺ປຣາຍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ປວຕ຺ເຕສຸໍ. ເອວໍ ເຕສໍ ອາຍຸປຣິມາຓໂຕປິ ສາວກຍຸຄໂຕປິ ອຸຠຍຖາ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກໍ ອໂຫສິ.

ອມ຺ຫາກໍ ປນ ຠຄວໂຕ ກສ຺ສປສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຸປຑ຺ຒາຍຸກປ຺ປມາເຓ ທສວສ຺ສສຫສ຺ສາຍຸກກາເລ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ຕໍ ອສມ຺ຠຸຓນ຺ເຕນ ປຎ຺ຈວສ຺ສສຫສ຺ສາຍຸກກາເລ, ເອກວສ຺ສສຫສ຺ສາຍຸກກາເລ, ປຎ຺ຈວສ຺ສສຕາຍຸກກາເລປິ ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ຍສ຺ມາ ປນສ຺ສ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕກາຣເກ ຘມ຺ເມ ເອສນ຺ຕສ຺ສ ປຣິເຍສນ຺ຕສ຺ສ ຎາຓໍ ປຣິປາເຈນ຺ຕສ຺ສ ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫາເປນ຺ຕສ຺ສ ວສ຺ສສຕາຍຸກກາເລ ຎາຓໍ ປຣິປາກມຄມາສິ. ຕສ຺ມາ ອຕິປຣິຕ຺ຕາຍຸກກາເລ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ. ເຕນສ຺ສ ສາວກປຣມ຺ປຣາວເສນ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກມ຺ປິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ອາຍຸປຣິມາຓວເສນ ວສ຺ສຄຓນາຍ ນຈິຣຏ຺ຐິຕິກເມວາຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

໒໑. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕຕິ ໂກ ອນຸສນ຺ຘິ? ເອວໍ ຕິຓ຺ຓໍ ພຸທ຺ຘານໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກາຣຓໍ ສຸຕ຺ວາ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິເຍວ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກຠາວເຫຕູຕິ ນິຏ຺ຐໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຄວໂຕປິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກຠາວໍ ອິຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ຠຄວນ຺ຕໍ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ຍາຈິ. ຕສ຺ສາ ຍາຈນວິຘິທສ຺ສນຕ຺ຖເມຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ – ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ …ເປ… ຈິຣຏ຺ຐິຕິກນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອທ຺ຘນິຍນ຺ຕິ ອທ຺ຘານກ຺ຂມໍ; ທີຆກາລິກນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

ອຖສ຺ສ ຠຄວາ ‘‘ນ ຕາວາຍໍ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິກາໂລ’’ຕິ ປກາເສນ຺ໂຕ ‘‘ອາຄເມຫິ ຕ຺ວໍ ສາຣິປຸຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອາຄເມຫິ ຕ຺ວນ຺ຕິ ຕິຏ຺ຐ ຕາວ ຕ຺ວໍ; ອຘິວາເສຫິ ຕາວ ຕ຺ວນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອາທຣຕ຺ຖວເສເນເວຕ຺ຖ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອເຕນ ຠຄວາ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ສາວການໍ ວິສຍຠາວໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ພຸທ຺ຘວິສໂຍວ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ ອາວິກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ຕຖາຄໂຕ ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຕຕ຺ຖາຕິ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາຈນາເປກ຺ຂໍ ຠຸມ຺ມວຈນໍ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ໂຍຊນາ – ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປຍ຺ຍາ’’ຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕສ຺ສາ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ຕຖາຄໂຕເຍວ ກາລໍ ຊານິສ຺ສຕີຕິ. ເອວໍ ວຕ຺ວາ ອກາລໍ ຕາວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນ ຕາວ ສາຣິປຸຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ອາສວາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ ເອເຕສູຕິ ອາສວຏ຺ຐານີຍາ. ເຍສຸ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກາ ທຸກ຺ຂາສວາ ກິເລສາສວາ ຈ ປຣູປວາທວິປ຺ປຏິສາຣວຘພນ຺ຘນາທໂຍ ເຈວ ອປາຍທຸກ຺ຂວິເສສຠູຕາ ຈ ອາສວາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິເຍວ, ຍສ຺ມາ ເນສໍ ເຕ ກາຣຓໍ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕ ອາສວຏ຺ຐານີຍາ ວີຕິກ຺ກມຘມ຺ມາ ຍາວ ນ ສງ຺ເຆ ປາຕຸຠວນ຺ຕິ, ນ ຕາວ ສຕ຺ຖາ ສາວການໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປຕີຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ໂຍຊນາ. ຍທິ ຫິ ປຎ຺ຎເປຍ຺ຍ, ປຣູປວາທາ ປຣູປາຣມ຺ຠາ ຄຣຫໂທສາ ນ ປຣິມຸຈ຺ເຈຍ຺ຍ.

ກຖໍ? ປຎ຺ຎເປນ຺ເຕນ ຫິ ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສເວຍ຺ຍາ’’ຕິອາທິ ສພ຺ພໍ ປຎ຺ຎເປຕພ຺ພໍ ຠເວຍ຺ຍ. ອທິສ຺ວາວ ວີຕິກ຺ກມໂທສໍ ອິມໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ຎຕ຺ວາ ປເຣ ເອວໍ ອຸປວາທຎ຺ຈ ອຸປາຣມ຺ຠຎ຺ຈ ຄຣຫຎ຺ຈ ປວຕ຺ເຕຍ຺ຍຸໍ – ‘‘ກຖຎ຺ຫິ ນາມ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ເມ ອນ຺ວາຍິໂກ ວຈນກໂຣຕິ ເອຕ຺ຕາວຕາ ສິກ຺ຂາປເທຫິ ປລິເວເຐສ຺ສຕິ, ປາຣາຊິກໍ ປຎ຺ຎເປສ຺ສຕິ? ນນຸ ອິເມ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ມຫນ຺ຕໍ ໂຠຄກ຺ຂນ຺ຘໍ ມຫນ຺ຕຎ຺ຈ ຎາຕິປຣິວຏ຺ຏໍ ຫຕ຺ຖຄຕານິ ຈ ຣຊ຺ຊານິປິ ປຫາຍ ປພ຺ພຊິຕາ, ຆາສຈ຺ຉາທນປຣມຕາຍ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐາ, ສິກ຺ຂາຍ ຕິພ຺ພຄາຣວາ, ກາເຍ ຈ ຊີວິເຕ ຈ ນິຣເປກ຺ຂາ ວິຫຣນ຺ຕິ. ເຕສຸ ນາມ ໂກ ໂລກາມິສຠູຕໍ ເມຖຸນໍ ວາ ປຏິເສວິສ຺ສຕິ, ປຣຠຓ຺ຑໍ ວາ ຫຣິສ຺ສຕິ, ປຣສ຺ສ ວາ ອິຏ຺ຐໍ ກນ຺ຕໍ ອຕິມຘຸຣໍ ຊີວິຕໍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທິສ຺ສຕິ, ອຠູຕຄຸຓກຖາຍ ວາ ຊີວິຕໍ ກປ຺ເປສ຺ສຕິ! ນນຸ ປາຣາຊິເກ ອປຎ຺ຎຕ຺ເຕປິ ປພ຺ພຊ຺ຊາສງ຺ເຂເປເນເວຕໍ ປາກຏໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ. ຕຖາຄຕສ຺ສ ຈ ຖາມຎ຺ຈ ພລຎ຺ຈ ສຕ຺ຕາ ນ ຊາເນຍ຺ຍຸໍ. ປຎ຺ຎຕ຺ຕມ຺ປິ ສິກ຺ຂາປທໍ ກຸປ຺ເປຍ຺ຍ, ນ ຍຖາຐາເນ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍ. ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ອກຸສໂລ ເວຊ຺ໂຊ ກຎ຺ຈິ ອນຸປ຺ປນ຺ນຄຓ຺ຑໍ ປຸຣິສໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ເອຫິ ໂຠ ປຸຣິສ, ອິມສ຺ມິໍ ເຕ ສຣີຣປ຺ປເທເສ ມຫາຄຓ຺ໂຑ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອນຍພ຺ຍສນໍ ປາເປສ຺ສຕິ, ປຏິກຈ຺ເຈວ ນໍ ຕິກິຈ຺ຉາເປຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ສາຘາຈຣິຍ, ຕ຺ວໍເຍວ ນໍ ຕິກິຈ຺ຉສ຺ສູ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ອໂຣຄໍ ສຣີຣປ຺ປເທສໍ ຜາເລຕ຺ວາ ໂລຫິຕໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ອາເລປນພນ຺ຘນໂຘວນາທີຫິ ຕໍ ປເທສໍ ສຎ຺ຉວິໍ ກຕ຺ວາ ຕໍ ປຸຣິສໍ ວເທຍ຺ຍ – ‘‘ມຫາໂຣໂຄ ເຕ ມຍາ ຕິກິຈ຺ຉິໂຕ, ເທຫິ ເມ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ຕໍ ‘‘ກິມຍໍ ພາລເວຊ຺ໂຊ ວທຕິ? ກຕໂຣ ກິຣ ເມ ອິມິນາ ໂຣໂຄ ຕິກິຈ຺ຉິໂຕ? ນນຸ ເມ ອຍໍ ທຸກ຺ຂຎ຺ຈ ຊເນຕິ, ໂລຫິຕກ຺ຂຍຎ຺ຈ ມໍ ປາເປຕີ’’ຕິ ເອວໍ ອຸປວເທຍ຺ຍ ເຈວ ອຸປາຣມ຺ເຠຍ຺ຍ ຈ ຄຣເຫຍ຺ຍ ຈ, ນ ຈສ຺ສ ຄຸຓໍ ຊາເນຍ຺ຍ. ເອວເມວ ຍທິ ອນຸປ຺ປນ຺ເນ ວີຕິກ຺ກມໂທເສ ສຕ຺ຖາ ສາວການໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປຍ຺ຍ, ປຣູປວາທາທີຫິ ຈ ນ ປຣິມຸຈ຺ເຈຍ຺ຍ, ນ ຈສ຺ສ ຖາມໍ ວາ ພລໍ ວາ ສຕ຺ຕາ ຊາເນຍ຺ຍຸໍ, ປຎ຺ຎຕ຺ຕມ຺ປິ ສິກ຺ຂາປທໍ ກຸປ຺ເປຍ຺ຍ, ນ ຍຖາຐາເນ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍ. ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ນ ຕາວ ສາຣິປຸຕ຺ຕ ສຕ຺ຖາ ສາວການໍ…ເປ… ປາຕຸຠວນ຺ຕີ’’ຕິ.

ເອວໍ ອກາລໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຸນ ກາລໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍໂຕ ຈ ໂຂ ສາຣິປຸຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຍໂຕຕິ ຍທາ; ຍສ຺ມິໍ ກາເລຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕານຸສາເຣເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຍໍ ວາ ເຫຕ຺ຖ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ‘‘ອາສວຏ຺ຐານີຍາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຕາ ວີຕິກ຺ກມໂທສາ ສງ຺ເຆ ປາຕຸຠວນ຺ຕິ, ຕທາ ສຕ຺ຖາ ສາວການໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປຕິ, ອຸທ຺ທິສຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ. ກສ຺ມາ? ເຕສໍເຍວ ‘‘ອາສວຏ຺ຐານີຍາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຕານໍ ວີຕິກ຺ກມໂທສານໍ ປຏິຆາຕາຍ. ເອວໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ໂຕ ຍຖາ ນາມ ກຸສໂລ ເວຊ຺ໂຊ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ຄຓ຺ຑໍ ຜາລນເລປນພນ຺ຘນໂຘວນາທີຫິ ຕິກິຈ຺ຉນ຺ໂຕ ໂຣຄໍ ວູປສເມຕ຺ວາ ສຎ຺ຉວິໍ ກຕ຺ວາ ນ ຕ຺ເວວ ອຸປວາທາທິຣໂຫ ໂຫຕິ, ສເກ ຈ ອາຈຣິຍເກ ວິທິຕານຸຠາໂວ ຫຸຕ຺ວາ ສກ຺ກາຣໍ ປາປຸຓາຕິ; ເອວໍ ນ ຈ ອຸປວາທາທິຣໂຫ ໂຫຕິ, ສເກ ຈ ສພ຺ພຎ຺ຎຸວິສເຍ ວິທິຕານຸຠາໂວ ຫຸຕ຺ວາ ສກ຺ກາຣໍ ປາປຸຓາຕິ. ຕຎ຺ຈສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທໍ ອກຸປ຺ປໍ ໂຫຕິ, ຍຖາຐາເນ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ.

ເອວໍ ອາສວຏ຺ຐານີຍານໍ ຘມ຺ມານໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອກາລໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ກາລນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ເຕສໍ ຘມ຺ມານໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິກາລຎ຺ຈ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກາລຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນ ຕາວ ສາຣິປຸຕ຺ຕ ອິເຘກຈ຺ເຈ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖານິ ປທານິ ປາຬິວເສເນວ ເວທິຕພ຺ພານິ. ອຍໍ ປນ ອນຸຕ຺ຕານປທວຓ຺ຓນາ – ຣຕ຺ຕິໂຍ ຊານນ຺ຕີຕິ ຣຕ຺ຕຎ຺ຎູ, ອຕ຺ຕໂນ ປພ຺ພຊິຕທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ພຫຸກາ ຣຕ຺ຕິໂຍ ຊານນ຺ຕິ, ຈິຣປພ຺ພຊິຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຣຕ຺ຕຎ຺ຎູຫິ ມຫຕ຺ຕໍ ຣຕ຺ຕຎ຺ຎຸມຫຕ຺ຕໍ; ຈິຣປພ຺ພຊິເຕຫິ ມຫນ຺ຕຠາວນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຣ ຣຕ຺ຕຎ຺ຎຸມຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ເຕ ສງ຺ເຆ ອຸປເສນໍ ວງ຺ຄນ຺ຕປຸຕ຺ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ໂສ ຫາຍສ຺ມາ ອູນທສວສ຺ເສ ຠິກ຺ຂູ ອຸປສມ຺ປາເທນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ເອກວສ຺ໂສ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກໍ ອຸປສມ຺ປາເທສິ. ອຖ ຠຄວາ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປສິ – ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອູນທສວສ຺ເສນ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ໂພ. ໂຍ ອຸປສມ຺ປາເທຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໗໕). ເອວໍ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ສິກ຺ຂາປເທ ປຸນ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ທສວສ຺ສາມ຺ຫ ທສວສ຺ສາມ຺ຫາ’’ຕິ ພາລາ ອພ຺ຍຕ຺ຕາ ອຸປສມ຺ປາເທນ຺ຕິ. ອຖ ຠຄວາ ອປຣມ຺ປິ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎາເປສິ – ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ພາເລນ ອພ຺ຍຕ຺ເຕນ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ໂພ. ໂຍ ອຸປສມ຺ປາເທຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ. ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ພ຺ຍຕ຺ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ປຏິພເລນ ທສວສ຺ເສນ ວາ ອຕິເຣກທສວສ຺ເສນ ວາ ອຸປສມ຺ປາເທຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໗໖) ຣຕ຺ຕຎ຺ຎຸມຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕກາເລ ທ຺ເວ ສິກ຺ຂາປທານິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕານິ.

ເວປຸລ຺ລມຫຕ຺ຕນ຺ຕິ ວິປຸລຠາເວນ ມຫຕ຺ຕໍ. ສງ຺ໂຆ ຫິ ຍາວ ນ ເຖຣນວມຊ຺ຌິມານໍ ວເສນ ເວປຸລ຺ລມຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ຕາວ ເສນາສນານິ ປໂຫນ຺ຕິ. ສາສເນ ເອກຈ຺ເຈ ອາສວຏ຺ຐານີຍາ ຘມ຺ມາ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ເວປຸລ຺ລມຫຕ຺ຕໍ ປນ ປຕ຺ເຕ ເຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ອຖ ສຕ຺ຖາ ສາວການໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປຕິ. ຕຕ຺ຖ ເວປຸລ຺ລມຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ເຕ ສງ຺ເຆ ປຎ຺ຎຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທານິ ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ອຸຕ຺ຕຣິ ທິຣຕ຺ຕຕິຣຕ຺ຕໍ ສຫເສຍ຺ຍໍ ກປ຺ເປຍ຺ຍ, ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ’’ (ປາຈິ. ໕໑); ‘‘ຍາ ປນ ຠິກ຺ຂຸນີ ອນຸວສ຺ສໍ ວຸຏ຺ຐາເປຍ຺ຍ, ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ’’ (ປາຈິ. ໑໑໗໑); ‘‘ຍາ ປນ ຠິກ຺ຂຸນີ ເອກໍ ວສ຺ສໍ ທ຺ເວ ວຸຏ຺ຐາເປຍ຺ຍ, ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ (ປາຈິ. ໑໑໗໕) ອິມິນາ ນເຍນ ເວທິຕພ຺ພານິ.

ລາຠຄ຺ຄມຫຕ຺ຕນ຺ຕິ ລາຠສ຺ສ ອຄ຺ຄມຫຕ຺ຕໍ; ໂຍ ລາຠສ຺ສ ອຄ຺ໂຄ ອຸຕ຺ຕໂມ ມຫນ຺ຕຠາໂວ, ຕໍ ປຕ຺ໂຕ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ລາເຠນ ວາ ອຄ຺ຄມຫຕ຺ຕມ຺ປິ, ລາເຠນ ເສຏ຺ຐຕ຺ຕຎ຺ຈ ມຫນ຺ຕຕ຺ຕຎ຺ຈ ປຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສງ຺ໂຆ ຫິ ຍາວ ນ ລາຠຄ຺ຄມຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ຕາວ ນ ລາຠໍ ປຏິຈ຺ຈ ອາສວຏ຺ຐານີຍາ ຘມ຺ມາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ປຕ຺ເຕ ປນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ອຖ ສຕ຺ຖາ ສາວການໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປຕິ – ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ອເຈລກສ຺ສ ວາ ປຣິພ຺ພາຊກສ຺ສ ວາ ປຣິພ຺ພາຊິກາຍ ວາ ສຫຕ຺ຖາ ຂາທນີຍໍ ວາ ໂຠຊນີຍໍ ວາ ທເທຍ຺ຍ, ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ (ປາຈິ. ໒໗໐). ອິທຎ຺ຫິ ລາຠຄ຺ຄມຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ເຕ ສງ຺ເຆ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ.

ພາຫຸສຈ຺ຈມຫຕ຺ຕນ຺ຕິ ພາຫຸສຈ຺ຈສ຺ສ ມຫນ຺ຕຠາວໍ. ສງ຺ໂຆ ຫິ ຍາວ ນ ພາຫຸສຈ຺ຈມຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ຕາວ ນ ອາສວຏ຺ຐານີຍາ ຘມ຺ມາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ພາຫຸສຈ຺ຈມຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ເຕ ປນ ຍສ຺ມາ ເອກມ຺ປິ ນິກາຍໍ, ທ຺ເວປິ…ເປ… ປຎ຺ຈປິ ນິກາເຍ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອໂຍນິໂສ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊມານາ ປຸຄ຺ຄລາ ຣເສນ ຣສໍ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘມ຺ມໍ ອຸພ຺ພິນຍໍ ສຕ຺ຖຸສາສນໍ ທີເປນ຺ຕິ. ອຖ ສຕ຺ຖາ ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ເອວໍ ວເທຍ຺ຍ – ຕຖາຫໍ ຠຄວຕາ ຘມ຺ມໍ ເທສິຕໍ ອາຊານາມິ…ເປ… ສມຓຸທ຺ເທໂສປິ ເຈ ເອວໍ ວເທຍ຺ຍາ’’ຕິອາທິນາ (ປາຈິ. ໔໑໘) ນເຍນ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປຕີຕິ.

ເອວໍ ຠຄວາ ອາສວຏ຺ຐານີຍານໍ ຘມ຺ມານໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິກາລຎ຺ຈ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກາລຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ສພ຺ພໂສປິ ເຕສໍ ອຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ນິຣພ຺ພຸໂທ ຫິ ສາຣິປຸຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ນິຣພ຺ພຸໂທຕິ ອພ຺ພຸທວິຣຫິໂຕ; ອພ຺ພຸທາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ໂຈຣາ, ນິຈ຺ໂຈໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂຈຣາຕິ ຈ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ທຸສ຺ສີລາວ ອຘິປ຺ເປຕາ. ເຕ ຫິ ອສ຺ສມຓາວ ຫຸຕ຺ວາ ສມຓປຏິຎ຺ຎຕາຍ ປເຣສໍ ປຈ຺ຈເຍ ໂຈເຣນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ນິຣພ຺ພຸໂທຕິ ນິຈ຺ໂຈໂຣ, ນິທ຺ທຸສ຺ສີໂລຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ນິຣາທີນໂວຕິ ນິຣຸປທ຺ທໂວ ນິຣຸປສຄ຺ໂຄ; ທຸສ຺ສີລາທີນວຣຫິໂຕເຍວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອປຄຕກາຬໂກຕິ ກາຬກາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ທຸສ຺ສີລາເຍວ; ເຕ ຫິ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓາປິ ສມານາ ກາຬກຘມ຺ມໂຍຄາ ກາຬກາຕ຺ເວວ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຕສໍ ອຠາວາ ອປຄຕກາຬໂກ. ອປຫຕກາຬໂກຕິປິ ປາໂຐ. ສຸທ຺ໂຘຕິ ອປຄຕກາຬກຕ຺ຕາເຍວ ສຸທ຺ໂຘ ປຣິໂຍທາໂຕ ປຠສ຺ສໂຣ. ສາເຣ ປຕິຏ຺ຐິໂຕຕິ ສາໂຣ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ສີລ-ສມາຘິ-ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິ-ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນຄຸຓາ, ຕສ຺ມິໍ ສາເຣ ປຕິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ສາເຣ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ.

ເອວໍ ສາເຣ ປຕິຏ຺ຐິຕຠາວໍ ວຕ຺ວາ ປຸນ ໂສ ຈສ຺ສ ສາເຣ ປຕິຏ຺ຐິຕຠາໂວ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອິເມສຎ຺ຫິ ສາຣິປຸຕ຺ຕາຕິ ອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ສງ຺ເຂປວຓ຺ຓນາ – ຍານິມານິ ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ວສ຺ສາວາສໍ ອຸປຄຕານິ ປຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸສຕານິ, ອິເມສໍ ໂຍ ຄຸຓວເສນ ປຈ຺ຉິມໂກ ສພ຺ພປຣິຕ຺ຕຄຸໂຓ ຠິກ຺ຂຸ, ໂສ ໂສຕາປນ຺ໂນ. ໂສຕາປນ຺ໂນຕິ ໂສຕໍ ອາປນ຺ໂນ; ໂສໂຕຕິ ຈ ມຄ຺ຄສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ໂສຕາປນ຺ໂນຕິ ເຕນ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ. ຍຖາຫ –

‘‘ໂສໂຕ ໂສໂຕຕິ ຫິທໍ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ວຸຈ຺ຈຕິ; ກຕໂມ ນຸ ໂຂ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ໂສໂຕຕິ? ອຍເມວ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ອຣິໂຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ…ເປ… ສມ຺ມາສມາຘີ’’ຕິ. ‘‘ໂສຕາປນ຺ໂນ ໂສຕາປນ຺ໂນຕິ ຫິທໍ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ວຸຈ຺ຈຕິ; ກຕໂມ ນຸ ໂຂ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ໂສຕາປນ຺ໂນ’’ຕິ? ‘‘ໂຍ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ອິມິນາ ອຣິເຍນ ອຏ຺ຐງ຺ຄິເກນ ມຄ຺ເຄນ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ – ໂສຕາປນ຺ໂນ. ໂສຍມາຍສ຺ມາ ເອວໍນາໂມ ເອວໍໂຄຕ຺ໂຕ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໐໑). ອິຘ ປນ ມຄ຺ເຄນ ຜລສ຺ສ ນາມໍ ທິນ຺ນໍ. ຕສ຺ມາ ຜລຏ຺ໂຐ ‘‘ໂສຕາປນ຺ໂນ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອວິນິປາຕຘມ຺ໂມຕິ ວິນິປາເຕຕີຕິ ວິນິປາໂຕ; ນາສ຺ສ ວິນິປາໂຕ ຘມ຺ໂມຕິ ອວິນິປາຕຘມ຺ໂມ, ນ ອຕ຺ຕານໍ ອປາເຍສຸ ວິນິປາຕນສຠາໂວຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກສ຺ມາ? ເຍ ຘມ຺ມາ ອປາຍຄມນີຍາ, ເຕສໍ ປຣິກ຺ຂຍາ. ວິນິປຕນໍ ວາ ວິນິປາໂຕ, ນາສ຺ສ ວິນິປາໂຕ ຘມ຺ໂມຕິ ອວິນິປາຕຘມ຺ໂມ, ອປາເຍສຸ ວິນິປາຕນສຠາໂວ ອສ຺ສ ນຕ຺ຖີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍາເມນ ມຄ຺ເຄນ ນິຍຕຕ຺ຕາ ນິຍໂຕ. ສມ຺ໂພຘິ ປຣໍ ອຍນໍ ປຣາ ຄຕິ ອສ຺ສາຕິ ສມ຺ໂພຘິປຣາຍໂຓ. ອຸປຣິ ມຄ຺ຄຕ຺ຕຍໍ ອວສ຺ສໍ ສມ຺ປາປໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກສ຺ມາ? ປຏິລທ຺ຘປຐມມຄ຺ຄຕ຺ຕາຕິ.

ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາຈນກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ພຸທ຺ຘາຈິຓ຺ຓກຖາ

໒໒. ເອວໍ ຘມ຺ມເສນາປຕິໍ ສຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ຕໍ ວສ຺ສາວາສໍ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຖວສ຺ໂສ ມຫາປວາຣຓາຍ ປວາເຣຕ຺ວາ ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ອາມນ຺ເຕສິ. ອາມນ຺ເຕສີຕິ ອາລປິ ອຠາສິ ສມ຺ໂພເຘສິ. ກິນ຺ຕິ? ອາຈິຓ຺ຓໍ ໂຂ ປເນຕນ຺ຕິ ເອວມາທິ. ອາຈິຓ຺ຓນ຺ຕິ ຈຣິຕໍ ວຕ຺ຕໍ ອນຸຘມ຺ມຕາ. ຕໍ ໂຂ ປເນຕໍ ອາຈິຓ຺ຓໍ ທຸວິຘໍ ໂຫຕິ – ພຸທ຺ຘາຈິຓ຺ຓໍ, ສາວກາຈິຓ຺ຓນ຺ຕິ. ກຕມໍ ພຸທ຺ຘາຈິຓ຺ຓໍ? ອິທໍ ຕາວ ເອກໍ – ເຍຫິ ນິມນ຺ຕິຕາ ວສ຺ສໍ ວສນ຺ຕິ, ນ ເຕ ອນປໂລເກຕ຺ວາ ອນາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຊນປທຈາຣິກໍ ປກ຺ກມນ຺ຕິ. ສາວກາ ປນ ອປໂລເກຕ຺ວາ ວາ ອນປໂລເກຕ຺ວາ ວາ ຍຖາສຸຂໍ ປກ຺ກມນ຺ຕິ.

ອປຣມ຺ປິ ພຸທ຺ຘາຈິຓ຺ຓໍ – ວຸຕ຺ຖວສ຺ສາ ປວາເຣຕ຺ວາ ຊນສງ຺ຄຫຕ຺ຖາຍ ຊນປທຈາຣິກໍ ປກ຺ກມນ຺ຕິເຍວ. ຊນປທຈາຣິກໍ ຈຣນ຺ຕາ ຈ ມຫາມຓ຺ຑລໍ ມຊ຺ຌິມມຓ຺ຑລໍ ອນ຺ຕິມມຓ຺ຑລນ຺ຕິ ອິເມສໍ ຕິຓ຺ຓໍ ມຓ຺ຑລານໍ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ມຓ຺ຑເລ ຈຣນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ມຫາມຓ຺ຑລໍ ນວໂຍຊນສຕິກໍ, ມຊ຺ຌິມມຓ຺ຑລໍ ຉໂຍຊນສຕິກໍ, ອນ຺ຕິມມຓ຺ຑລໍ ຕິໂຍຊນສຕິກໍ. ຍທາ ມຫາມຓ຺ຑເລ ຈາຣິກໍ ຈຣິຕຸກາມາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕທາ ມຫາປວາຣຓາຍ ປວາເຣຕ຺ວາ ປາຏິປທທິວເສ ມຫາຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວາຣາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຄາມນິຄມາທີສຸ ມຫາຊນໍ ອາມິສປຏິຄ຺ຄເຫນ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕາ ຘມ຺ມທາເນນ ຈສ຺ສ ວິວຏ຺ຏຸປນິສ຺ສິຕໍ ກຸສລໍ ວຑ຺ເຒນ຺ຕາ ນວຫິ ມາເສຫິ ຊນປທຈາຣິກໍ ປຣິໂຍສາເປນ຺ຕິ. ສເຈ ປນ ອນ຺ໂຕວສ຺ເສ ຠິກ຺ຂູນໍ ສມຖວິປສ຺ສນາ ຕຣຸຓາ ໂຫນ຺ຕິ, ມຫາປວາຣຓາຍ ອປ຺ປວາເຣຕ຺ວາ ປວາຣຓາສງ຺ຄຫໍ ທຕ຺ວາ ກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມາຍໍ ປວາເຣຕ຺ວາ ມາຄສິຣສ຺ສ ປຐມທິວເສ ມຫາຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວາຣາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ມຊ຺ຌິມມຓ຺ຑເລ ອຏ຺ຐຫິ ມາເສຫິ ຈາຣິກໍ ປຣິໂຍສາເປນ຺ຕິ. ສເຈ ປນ ເນສໍ ວຸຕ຺ຖວສ຺ສານໍ ອປຣິປາກິນ຺ທ຺ຣິຍາ ເວເນຍ຺ຍສຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕສໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍປຣິປາກໍ ອາຄເມນ຺ຕາ ມາຄສິຣມາສມ຺ປິ ຕຕ຺ເຖວ ວສິຕ຺ວາ ຜຸສ຺ສມາສສ຺ສ ປຐມທິວເສ ມຫາຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວາຣາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອນ຺ຕິມມຓ຺ຑເລ ສຕ຺ຕຫິ ມາເສຫິ ຈາຣິກໍ ປຣິໂຍສາເປນ຺ຕິ. ເຕສຸ ຈ ມຓ຺ຑເລສຸ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ວິຈຣນ຺ຕາປິ ເຕ ເຕ ສຕ຺ເຕ ກິເລເສຫິ ວິໂຍເຊນ຺ຕາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີຫິ ປໂຍເຊນ຺ຕາ ເວເນຍ຺ຍວເສເນວ ນານາວຓ຺ຓານິ ປຸປ຺ຜານິ ໂອຈິນນ຺ຕາ ວິຍ ຈຣນ຺ຕິ.

ອປຣມ຺ປິ ພຸທ຺ຘານໍ ອາຈິຓ຺ຓໍ – ເທວສິກໍ ປຈ຺ຈູສສມເຍ ສນ຺ຕໍ ສຸຂໍ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ຜລສມາປຕ຺ຕິສມາປຊ຺ຊນໍ, ຜລສມາປຕ຺ຕິຍາ ວຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ເທວສິກໍ ມຫາກຣຸຓາສມາປຕ຺ຕິຍາ ສມາປຊ຺ຊນໍ, ຕໂຕ ວຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາເຬ ໂພຘເນຍ຺ຍສຕ຺ຕສມວໂລກນໍ.

ອປຣມ຺ປິ ພຸທ຺ຘານໍ ອາຈິຓ຺ຓໍ – ອາຄນ຺ຕຸເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ປຐມຕຣໍ ປຏິສນ຺ຖາຣກຣຓໍ, ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ຘມ຺ມເທສນາ, ໂອຕິຓ຺ເຓ ໂທເສ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎາປນນ຺ຕິ ອິທໍ ພຸທ຺ຘາຈິຓ຺ຓໍ.

ກຕມໍ ສາວກາຈິຓ຺ຓໍ? ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກາເລ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ສນ຺ນິປາໂຕ ປຸເຣ ວສ຺ສູປນາຍິກາຍ ຈ ກມ຺ມຏ຺ຐານຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ, ວຸຕ຺ຖວສ຺ສານຎ຺ຈ ອຘິຄຕຄຸຓາໂຣຈນຕ຺ຖໍ ອຸປຣິ ກມ຺ມຏ຺ຐານຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖຎ຺ຈ. ອິທໍ ສາວກາຈິຓ຺ຓໍ. ອິຘ ປນ ພຸທ຺ຘາຈິຓ຺ຓໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ອາຈິຓ຺ຓໍ ໂຂ ປເນຕໍ, ອານນ຺ທ, ຕຖາຄຕານ’’ນ຺ຕິ.

ອາຍາມາຕິ ອາຄຈ຺ຉ ຍາມ. ອປໂລເກສ຺ສາມາຕິ ຈາຣິກໍ ຈຣຓຕ຺ຖາຍ ອາປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມ. ເອວນ຺ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ຠນ຺ເຕຕິ ຄາຣວາຘິວຈນເມຕໍ; ສຕ຺ຖຸໂນ ປຏິວຈນທານນ຺ຕິປິ ວຏ຺ຏຕິ. ຠຄວໂຕ ປຈ຺ຈສ຺ໂສສີຕິ ຠຄວໂຕ ວຈນໍ ປຏິອສ຺ໂສສິ, ອຠິມຸໂຂ ຫຸຕ຺ວາ ສຸຓິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ. ເອວນ຺ຕິ ອິມິນາ ວຈເນນ ປຏິຄ຺ຄເຫສີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ນິວາເສຕ຺ວາຕິ ອິຘ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍນ຺ຕິ ວາ ສາຍນ຺ຫສມຍນ຺ຕິ ວາ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ຠຄວາ ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ໂຈ ມຊ຺ຌນ຺ຫິກໍ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ປຈ຺ຉາສມຓໍ ກຕ຺ວາ ນຄຣທ຺ວາຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນຄຣວີຖິໂຍ ສຸວຓ຺ຓຣສປິຎ຺ຊຣາຫິ ຣໍສີຫິ ສມຸຊ຺ໂຊຕຍມາໂນ ເຍນ ເວຣຎ຺ຊສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ນິເວສນໍ ເຕນຸປສງ຺ກມິ. ຆຣທ຺ວາເຣ ຐິຕມຕ຺ຕເມວ ຈສ຺ສ ຠຄວນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ປຣິຊໂນ ອາໂຣເຈສິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ສຕິໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ສໍເວຄຊາໂຕ ສຫສາ ວຸຏ຺ຐາຍ ມຫາຣຫໍ ອາສນໍ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມ຺ມ ‘‘ອິໂຕ, ຠຄວາ, ອຸປສງ຺ກມຕູ’’ຕິ ອາຫ. ຠຄວາ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ອາສເນ ນິສີທິ. ອຖ ໂຂ ເວຣຎ຺ໂຊ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປນິສີທິຕຸກາໂມ ອຕ຺ຕນາ ຐິຕປເທສໂຕ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ. ອິໂຕ ປຣໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

ຍໍ ປນ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອາຫ – ‘‘ອປິຈ ໂຍ ເທຍ຺ຍຘມ຺ໂມ, ໂສ ນ ທິນ຺ໂນ’’ຕິ. ຕຕ຺ຣາຍມຘິປ຺ປາໂຍ – ມຍາ ນິມນ຺ຕິຕານໍ ວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖານໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ເຕມາສໍ ທິວເສ ທິວເສ ປາໂຕ ຍາຄຸຂຊ຺ຊກໍ, ມຊ຺ຌນ຺ຫິເກ ຂາທນີຍໂຠຊນີຍໍ, ສາຍນ຺ເຫ ອເນກວິຘ ປານວິກຕິ ຄນ຺ຘປຸປ຺ຜາທີຫິ ປູຊາສກ຺ກາໂຣຕິ ເອວມາທິໂກ ໂຍ ເທຍ຺ຍຘມ຺ໂມ ທາຕພ຺ໂພ ອສ຺ສ, ໂສ ນ ທິນ຺ໂນຕິ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ໂນ ອສນ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາໂສ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂສ ຈ ໂຂ ເທຍ຺ຍຘມ຺ໂມ ອມ຺ຫາກໍ ໂນ ອສນ຺ໂຕຕິ ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ຍໍ ທານວຕ຺ຖຸໍ ມຍໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ທເທຍ຺ຍາມ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ໂນ ອສນ຺ຕນ຺ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ໂນປິ ອທາຕຸກມ຺ຍຕາຕິ ອທາຕຸກາມຕາປິ ໂນ ນຕ຺ຖິ, ຍຖາ ປຫູຕວິຕ຺ຕູປກຣຓານໍ ມຈ຺ຉຣີນໍ. ຕໍ ກຸເຕຕ຺ຖ ລພ຺ຠາ ພຫຸກິຈ຺ຈາ ຆຣາວາສາຕິ ຕຕ຺ຣາຍໍ ໂຍຊນາ – ຍສ຺ມາ ພຫຸກິຈ຺ຈາ ຆຣາວາສາ, ຕສ຺ມາ ເອຕ຺ຖ ສນ຺ເຕປິ ເທຍ຺ຍຘມ຺ເມ ທາຕຸກມ຺ຍຕາຍ ຈ ຕໍ ກຸໂຕ ລພ຺ຠາ ກຸໂຕ ຕໍ ສກ຺ກາ ລທ຺ຘຸໍ, ຍໍ ມຍໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ທເທຍ຺ຍາມາຕິ ຆຣາວາສໍ ຄຣຫນ຺ໂຕ ອາຫ. ໂສ ກິຣ ມາເຣນ ອາວຏ຺ຏິຕຠາວໍ ນ ຊານາຕິ, ‘‘ຆຣາວາສປລິໂພເຘນ ເມ ສຕິສມ຺ໂມໂສ ຊາໂຕ’’ຕິ ມຎ຺ຎິ, ຕສ຺ມາ ເອວມາຫ. ອປິຈ – ຕໍ ກຸເຕຕ຺ຖ ລພ຺ຠາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ເຕມາສພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຍມຫໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ທເທຍ຺ຍໍ, ຕໍ ກຸໂຕ ລພ຺ຠາ? ພຫຸກິຈ຺ຈາ ຫິ ຆຣາວາສາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອຖ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ‘‘ຍໍນູນາຫໍ ຍໍ ເມ ຕີຫິ ມາເສຫິ ທາຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ເອກທິວເສເນວ ທເທຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອຘິວາເສຕຸ ເມ ຠວໍ ໂຄຕໂມຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສ຺ວາຕນາຍາຕິ ຍໍ ເມ ຕຸມ຺ເຫສຸ ສກ຺ກາຣໍ ກໂຣໂຕ ສ຺ເວ ຠວິສ຺ສຕິ ປຸຎ຺ຎຎ຺ເຈວ ປີຕິປາໂມຊ຺ຊຎ຺ຈ, ຕທຕ຺ຖາຍ. ອຖ ຕຖາຄໂຕ ‘‘ສເຈ ອຫໍ ນາຘິວາເສຍ຺ຍໍ, ‘ອຍໍ ເຕມາສໍ ກິຎ຺ຈິ ອລທ຺ຘາ ກຸປິໂຕ ມຎ຺ເຎ, ເຕນ ເມ ຍາຈິຍມາໂນ ເອກຠຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ນຕ຺ຖິ ອິມສ຺ມິໍ ອຘິວາສນຂນ຺ຕິ, ອສພ຺ພຎ຺ຎູ ອຍ’ນ຺ຕິ ເອວໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຈ ເວຣຎ຺ຊາວາສິໂນ ຈ ຄຣຫິຕ຺ວາ ພຫຸໍ ອປຸຎ຺ຎໍ ປສເວຍ຺ຍຸໍ, ຕໍ ເຕສໍ ມາ ອໂຫສີ’’ຕິ ເຕສໍ ອນຸກມ຺ປາຍ ອຘິວາເສສິ ຠຄວາ ຕຸຓ຺ຫີຠາເວນ.

ອຘິວາເສຕ຺ວາ ຈ ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເວຣຎ຺ຊໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ‘‘ອລໍ ຆຣາວາສປລິໂພຘຈິນ຺ຕາຍາ’’ຕິ ສຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ຕງ຺ຂຓານຸຣູປາຍ ຘມ຺ມິຍາ ກຖາຍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກໍ ອຕ຺ຖໍ ສນ຺ທສ຺ເສຕ຺ວາ ກຸສເລ ຘມ຺ເມ ສມາທເປຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາເປຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຈ ນໍ ສມຸຕ຺ເຕເຊຕ຺ວາ ສອຸສ຺ສາຫໍ ກຕ຺ວາ ຕາຍ ສອຸສ຺ສາຫຕາຍ ອຎ຺ເຎຫິ ຈ ວິຊ຺ຊມານຄຸເຓຫິ ສມ຺ປຫໍເສຕ຺ວາ ຘມ຺ມຣຕນວສ຺ສໍ ວສ຺ເສຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ປກ຺ກາມິ. ປກ຺ກນ຺ເຕ ຈ ປນ ຠຄວຕິ ເວຣຎ຺ໂຊ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ປຸຕ຺ຕທາຣໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ມຍໍ, ຠເຓ, ຠຄວນ຺ຕໍ ເຕມາສໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ເອກທິວສໍ ເອກຠຕ຺ຕມ຺ປິ ນາທມ຺ຫ. ຫນ຺ທ, ທານິ ຕຖາ ທານໍ ປຏິຍາເທຖ ຍຖາ ເຕມາສິໂກປິ ເທຍ຺ຍຘມ຺ໂມ ສ຺ເວ ເອກທິວເສເນວ ທາຕຸໍ ສກ຺ກາ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຕໂຕ ປຓີຕໍ ທານໍ ປຏິຍາທາເປຕ຺ວາ ຍໍ ທິວສໍ ຠຄວາ ນິມນ຺ຕິໂຕ, ຕສ຺ສາ ຣຕ຺ຕິຍາ ອຈ຺ຈເຍນ ອາສນຏ຺ຐານໍ ອລງ຺ກາຣາເປຕ຺ວາ ມຫາຣຫານິ ອາສນານິ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ ຄນ຺ຘຘູມວາສກຸສຸມວິຈິຕ຺ຣໍ ມຫາປູຊໍ ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ກາລໍ ອາໂຣຈາເປສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອຖ ໂຂ ເວຣຎ຺ໂຊ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຕສ຺ສາ ຣຕ຺ຕິຍາ ອຈ຺ຈເຍນ…ເປ… ນິຏ຺ຐິຕໍ ຠຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ.

໒໓. ຠຄວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ຕຕ຺ຖ ອຄມາສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອຖ ໂຂ ຠຄວາ…ເປ… ນິສີທິ ສທ຺ຘິໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນາ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ເວຣຎ຺ໂຊ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘປຣິຓາຍກໍ; ພຸທ຺ຘໍ ສງ຺ຆຕ຺ເຖຣໍ ກຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປຓີເຕນາຕິ ອຸຕ຺ຕເມນ. ສຫຕ຺ຖາຕິ ສຫຕ຺ເຖນ. ສນ຺ຕປ຺ເປຕ຺ວາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ຕປ຺ເປຕ຺ວາ, ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ສຸຫິຕໍ ຍາວທຕ຺ຖໍ ກຕ຺ວາ. ສມ຺ປວາເຣຕ຺ວາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ປວາເຣຕ຺ວາ ‘ອລ’ນ຺ຕິ ຫຕ຺ຖສຎ຺ຎາຍ ມຸຂສຎ຺ຎາຍ ວຈີເຠເທນ ຈ ປຏິກ຺ຂິປາເປຕ຺ວາ. ຠຸຕ຺ຕາວິນ຺ຕິ ຠຸຕ຺ຕວນ຺ຕໍ. ໂອນີຕປຕ຺ຕປາຓິນ຺ຕິ ປຕ຺ຕໂຕ ໂອນີຕປາຓິໍ; ອປນີຕຫຕ຺ຖນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕິຈີວເຣນ ອຈ຺ຉາເທສີຕິ ຕິຈີວຣໍ ຠຄວໂຕ ອທາສິ. ອິທໍ ປນ ໂວຫາຣວຈນມຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ‘‘ຕິຈີວເຣນ ອຈ຺ຉາເທສີ’’ຕິ, ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ຕິຈີວເຣ ເອກເມໂກ ສາຏໂກ ສຫສ຺ສໍ ອຄ຺ຆຕິ. ອິຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຠຄວໂຕ ຕິສຫສ຺ສຄ຺ຆນກໍ ຕິຈີວຣມທາສິ ອຸຕ຺ຕມໍ ກາສິກວຕ຺ຖສທິສໍ. ເອກເມກຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸໍ ເອກເມເກນ ທຸສ຺ສຍຸເຄນາຕິ ເອກເມເກນ ທຸສ຺ສຍຸຄເຬນ. ຕຕ຺ຣ ເອກສາຏໂກ ປຎ຺ຈສຕານິ ອຄ຺ຆຕິ. ເອວໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂຸສຕານໍ ປຎ຺ຈສຕສຫສ຺ສຄ຺ຆນການິ ທຸສ຺ສານິ ອທາສິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ເອຕ຺ຕກມ຺ປິ ທຕ຺ວາ ອຕຸຏ຺ໂຐ ປຸນ ສຕ຺ຕຏ຺ຐສຫສ຺ສຄ຺ຆນເກ ອເນກຣຕ຺ຕກມ຺ພເລ ຈ ປຏ຺ຏຸຓ຺ຓປຕ຺ຕປເຏ ຈ ຜາເລຕ຺ວາ ຜາເລຕ຺ວາ ອາໂຍຄອໍສພທ຺ຘກກາຍພນ຺ຘນປຣິສ຺ສາວນາທີນໍ ອຕ຺ຖາຍ ອທາສິ. ສຕປາກສຫສ຺ສປາການຎ຺ຈ ເຠສຊ຺ຊເຕລານໍ ຕຸມ຺ພານິ ປູເຣຕ຺ວາ ເອກເມກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອພ຺ຠຎ຺ຊນຕ຺ຖາຍ ສຫສ຺ສຄ຺ຆນກໍ ເຕລມທາສິ. ກິໍ ພຫຸນາ, ຈຕູສຸ ປຈ຺ຈເຍສຸ ນ ໂກຈິ ປຣິກ຺ຂາໂຣ ສມຓປຣິໂຠໂຄ ອທິນ຺ໂນ ນາມ ອໂຫສິ. ປາຬິຍໍ ປນ ຈີວຣມຕ຺ຕເມວ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອວໍ ມຫາຍາຄໍ ຍຊິຕ຺ວາ ສປຸຕ຺ຕທາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນໍ ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເວຣຎ຺ຊໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ເຕມາສໍ ມາຣາວຏ຺ຏເນນ ຘມ຺ມສວນາມຕຣສປຣິໂຠຄປຣິຫີນໍ ເອກທິວເສເນວ ຘມ຺ມາມຕວສ຺ສໍ ວສ຺ເສຕ຺ວາ ປຸຣິປຸຓ຺ຓສງ຺ກປ຺ປໍ ກຸຣຸມາໂນ ຘມ຺ມິຍາ ກຖາຍ ສນ຺ທສ຺ເສຕ຺ວາ…ເປ… ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ປກ຺ກາມິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓປິ ສປຸຕ຺ຕທາໂຣ ຠຄວນ຺ຕຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆຎ຺ຈ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ປຸນປິ, ຠນ຺ເຕ, ອມ຺ຫາກໍ ອນຸຄ຺ຄຫໍ ກເຣຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ເອວມາທີນິ ວທນ຺ໂຕ ອນຸພນ຺ຘິຕ຺ວາ ອສ຺ສູນິ ປວຕ຺ຕຍມາໂນ ນິວຕ຺ຕິ.

ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ຍຖາຠິຣນ຺ຕໍ ວິຫຣິຕ຺ວາຕິ ຍຖາຊ຺ຌາສຍໍ ຍຖາຣຸຈິຕໍ ວາສໍ ວສິຕ຺ວາ ເວຣຎ຺ຊາຍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ມຫາມຓ຺ຑເລ ຈາຣິກາຍ ຈຣຓກາເລ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ ພຸທ຺ຘວີຖິ ປຫາຍ ທຸພ຺ຠິກ຺ຂໂທເສນ ກິລນ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ອຸຊຸນາວ ມຄ຺ເຄນ ຄເຫຕ຺ວາ ຄນ຺ຕຸກາໂມ ໂສເຣຍ຺ຍາທີນິ ອນຸປຄມ຺ມ ປຍາຄປຕິຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຄງ຺ຄໍ ນທິໍ ອຸຕ຺ຕຣິຕ຺ວາ ເຍນ ພາຣາຓສີ ຕທວສຣິ. ເຕນ ອວສຣິ ຕທວສຣິ. ຕຕ຺ຣາປິ ຍຖາຊ຺ຌາສຍໍ ວິຫຣິຕ຺ວາ ເວສາລິໍ ອຄມາສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອນຸປຄມ຺ມ ໂສເຣຍ຺ຍໍ…ເປ… ເວສາລິຍໍ ວິຫຣຕິ ມຫາວເນ ກູຏາຄາຣສາລາຍ’’ນ຺ຕິ.

ພຸທ຺ຘາຈິຓ຺ຓກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ ວິນຍສໍວຓ຺ຓນາຍ

ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຕຕ຺ຣິທໍ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ ສມນ຺ຕປາສາທິກຕ຺ຕສ຺ມິໍ –

ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣໂຕ, ນິທານວຕ຺ຖຸປ຺ປເຠທທີປນໂຕ;

ປຣສມຍວິວຊ຺ຊນໂຕ, ສກສມຍວິສຸທ຺ຘິໂຕ ເຈວ.

ພ຺ຍຎ຺ຊນປຣິໂສຘນໂຕ, ປທຕ຺ຖໂຕ ປາຬິໂຍຊນກ຺ກມໂຕ;

ສິກ຺ຂາປທນິຈ຺ຉຍໂຕ, ວິຠງ຺ຄນຍເຠທທສ຺ສນໂຕ.

ສມ຺ປສ຺ສຕໍ ນ ທິສ຺ສຕິ, ກິຎ຺ຈິ ອປາສາທິກໍ ຍໂຕ ເອຕ຺ຖ;

ວິຎ຺ຎູນມຍໍ ຕສ຺ມາ, ສມນ຺ຕປາສາທິກາຕ຺ເວວ.

ສໍວຓ຺ຓນາ ປວຕ຺ຕາ, ວິນຍສ຺ສ ວິເນຍ຺ຍທມນກຸສເລນ;

ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ໂລກນາເຖນ, ໂລກມນຸກມ຺ປມາເນນາຕິ.

ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑. ປາຣາຊິກກຓ຺ຑໍ

໑. ປຐມປາຣາຊິກໍ

ສຸທິນ຺ນຠາຓວາຣວຓ຺ຓນາ

໒໔. ອິໂຕ ປຣໍ ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ເວສາລິຍາ ອວິທູເຣຕິອາທິ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖໍ. ຕສ຺ມາ ອນຸປທວຓ຺ຓນໍ ປຫາຍ ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ຕເທວ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມ. ກລນ຺ທຄາໂມຕິ ກລນ຺ທກາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ກາຬກາ, ເຕສໍ ວເສນ ລທ຺ຘນາໂມ ຄາໂມ. ກລນ຺ທປຸຕ຺ໂຕຕິ ຄາມວເສນ ລທ຺ຘນາມສ຺ສ ຣາຊສມ຺ມຕສ຺ສ ຈຕ຺ຕາລີສໂກຏິວິຠວສ຺ສ ກລນ຺ທເສຏ຺ຐິໂນ ປຸຕ຺ໂຕ. ຍສ຺ມາ ປນ ຕສ຺ມິໍ ຄາເມ ອຎ຺ເຎປິ ກລນ຺ທນາມກາ ມນຸສ຺ສາ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ກລນ຺ທປຸຕ຺ໂຕຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມ຺ພຫຸເລຫີຕິ ພຫຸເກຫິ. ສຫາຍເກຫີຕິ ສຸຂທຸກ຺ຂານິ ສຫ ອາຍນ຺ຕິ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ສຫາຍາ, ສຫາຍາ ເອວ ສຫາຍກາ, ເຕຫິ ສຫາຍເກຫິ. ສທ຺ຘິນ຺ຕິ ເອກໂຕ. ເກນຈິເທວ ກຣຓີເຍນາຕິ ເກນຈິເທວ ຠຓ຺ຑປ຺ປໂຍຊນອຸທ຺ຘາຣສາຣຓາທິນາ ກິຈ຺ເຈນ; ກຕ຺ຕິກນກ຺ຂຕ຺ຕກີຬາກິຈ຺ເຈນາຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ຠຄວາ ຫິ ກຕ຺ຕິກຊຸຓ຺ຫປກ຺ເຂ ເວສາລິໍ ສມ຺ປາປຸຓິ. ກຕ຺ຕິກນກ຺ຂຕ຺ຕກີຬາ ເຈຕ຺ຖ ອຸຬາຣາ ໂຫຕິ. ຕທຕ຺ຖໍ ຄໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອທ຺ທສ ໂຂຕິ ກຖໍ ອທ຺ທສ? ໂສ ກິຣ ນຄຣໂຕ ຠຸຕ຺ຕປາຕຣາສໍ ສຸທ຺ຘຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ມາລາຄນ຺ຘວິເລປນຫຕ຺ຖໍ ພຸທ຺ຘທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຘມ຺ມສວນຕ຺ຖຎ຺ຈ ນິກ຺ຂມນ຺ຕໍ ມຫາຊນໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກ຺ວ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ພຸທ຺ຘທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຘມ຺ມສວນຕ຺ຖຎ຺ຈາ’’ຕິ. ເຕນ ຫິ ‘‘ອຫມ຺ປິ ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຈຕຸພ຺ພິຘາຍ ປຣິສາຍ ປຣິວຸຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມສ຺ສເຣນ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ອທ຺ທສ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອທ຺ທສ ໂຂ…ເປ… ເທເສນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ທິສ຺ວານສ຺ສາຕິ ທິສ຺ວານ ອສ຺ສ. ເອຕທໂຫສີຕິ ປຸພ຺ເພ ກຕປຸຎ຺ຎຕາຍ ໂຈທິຍມານສ຺ສ ຠພ຺ພກຸລປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເອຕໍ ອໂຫສິ. ກິໍ ອໂຫສິ? ຍໍນູນາຫມ຺ປິ ຘມ຺ມໍ ສຸເຓຍ຺ຍນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍນ຺ນູນາຕິ ປຣິວິຕກ຺ກທສ຺ສນເມຕໍ. ເອວໍ ກິຣສ຺ສ ປຣິວິຕກ຺ໂກ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ‘‘ຍມຍໍ ປຣິສາ ເອກຄ຺ຄຈິຕ຺ຕາ ຘມ຺ມໍ ສຸຓາຕິ, ອໂຫ ວຕາຫມ຺ປິ ຕໍ ສຸເຓຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ.

ອຖ ໂຂ ສຸທິນ຺ໂນ ກລນ຺ທປຸຕ຺ໂຕ ເຍນ ສາ ປຣິສາຕິ ອິຘ ກສ຺ມາ ‘‘ເຍນ ຠຄວາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ເຍນ ສາ ປຣິສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຈ. ຠຄວນ຺ຕຎ຺ຫິ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ອຸຬາຣຸຬາຣຊນາ ມຫຕີ ປຣິສາ ນິສິນ຺ນາ, ຕຕ຺ຣ ນ ສກ຺ກາ ອິມິນາ ປຈ຺ຉາ ອາຄເຕນ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ນິສີທິຕຸໍ. ປຣິສາຍ ປນ ເອກສ຺ມິໍ ປເທເສ ສກ຺ກາຕິ ໂສ ຕໍ ປຣິສໍເຍວ ອຸປສງ຺ກມນ຺ໂຕ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອຖ ໂຂ ສຸທິນ຺ໂນ ກລນ຺ທປຸຕ຺ໂຕ ເຍນ ສາ ປຣິສາ’’ຕິ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ໂຂ ສຸທິນ຺ນສ຺ສ ກລນ຺ທປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເອຕທໂຫສີຕິ ນ ນິສິນ຺ນມຕ຺ຕສ຺ເສວ ອໂຫສິ, ອຖ ໂຂ ຠຄວໂຕ ສິຕ຺ຕຍູປສໍຫິຕໍ ໂຖກໍ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຕ຺ວາ; ຕໍ ປນສ຺ສ ຍສ຺ມາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ນສ຺ເສວ ອໂຫສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ໂຂ ສຸທິນ຺ນສ຺ສ ກລນ຺ທປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເອຕທໂຫສີ’’ຕິ. ກິໍ ອໂຫສີຕິ? ຍຖາ ຍຖາ ໂຂຕິອາທິ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ສງ຺ເຂປກຖາ – ອຫໍ ໂຂ ເຍນ ເຍນ ອາກາເຣນ ຠຄວຕາ ຘມ຺ມໍ ເທສິຕໍ ອາຊານາມິ, ເຕນ ເຕນ ເມ ອຸປປຣິກ຺ຂໂຕ ເອວໍ ໂຫຕິ ຍເທຕໍ ສິຕ຺ຕຍພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ເອກມ຺ປິ ທິວສໍ ອຂຓ຺ຑໍ ກຕ຺ວາ ຈຣິມກຈິຕ຺ຕໍ ປາເປຕພ຺ພຕາຍ ເອກນ຺ຕປຣິປຸຓ຺ຓໍ ຈຣິຕພ຺ພໍ, ເອກທິວສມ຺ປິ ຈ ກິເລສມເລນ ອມລີນໍ ກຕ຺ວາ ຈຣິມກຈິຕ຺ຕໍ ປາເປຕພ຺ພຕາຍ ເອກນ຺ຕປຣິສຸທ຺ຘໍ. ສງ຺ຂລິຂິຕໍ ລິຂິຕສງ຺ຂສທິສໍ ໂຘຕສງ຺ຂສປ຺ປຏິຠາຄໍ ຈຣິຕພ຺ພໍ. ອິທໍ ນ ສຸກຣໍ ອຄາຣໍ ອຊ຺ຌາວສຕາ ອຄາຣມຊ຺ເຌ ວສນ຺ເຕນ ເອກນ຺ຕປຣິປຸຓ຺ຓໍ…ເປ… ຈຣິຕຸໍ. ຍໍນູນາຫໍ ເກເສ ຈ ມສ຺ສຸຎ຺ຈ ໂອຫາເຣຕ຺ວາ ກສາຍຣສປີຕຕາຍ ກາສາຍານິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣນ຺ຕານໍ ອນຸຈ຺ຉວິການິ ວຕ຺ຖານິ ອຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ປຣິທຫິຕ຺ວາ ອຄາຣສ຺ມາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພເຊຍ຺ຍນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຍສ຺ມາ ອຄາຣສ຺ສ ຫິຕໍ ກສິວາຓິຊ຺ຊາທິກມ຺ມໍ ອຄາຣິຍນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕຎ຺ຈ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ນຕ຺ຖິ; ຕສ຺ມາ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ‘‘ອນຄາຣິຍາ’’ຕິ ຎາຕພ຺ພາ. ຕໍ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ. ປພ຺ພເຊຍ຺ຍນ຺ຕິ ປຣິພ຺ພເຊຍ຺ຍໍ.

໒໕. ອຈິຣວຸຏ຺ຐິຕາຍ ປຣິສາຍ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມີຕິ ສຸທິນ຺ໂນ ອວຸຏ຺ຐິຕາຍ ປຣິສາຍ ນ ຠຄວນ຺ຕໍ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິ. ກສ຺ມາ? ຕຕ຺ຣສ຺ສ ພຫູ ຎາຕິສາໂລຫິຕາ ມິຕ຺ຕາມຈ຺ຈາ ສນ຺ຕິ, ເຕ ‘‘‘ຕ຺ວໍ ມາຕາປິຕູນໍ ເອກປຸຕ຺ຕໂກ, ນ ລພ຺ຠາ ຕຍາ ປພ຺ພຊິຕຸ’ນ຺ຕິ ພາຫາຍມ຺ປິ ຄເຫຕ຺ວາ ອາກຑ຺ເຒຍ຺ຍຸໍ, ຕໂຕ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ອນ຺ຕຣາໂຍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສເຫວ ປຣິສາຍ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ໂຖກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸນ ເກນຈິ ສຣີຣກິຈ຺ຈເລເສນ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມ຺ມ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອຖ ໂຂ ສຸທິນ຺ໂນ ກລນ຺ທປຸຕ຺ໂຕ ອຈິຣວຸຏ຺ຐິຕາຍ ປຣິສາຍ…ເປ… ປພ຺ພາເຊຕຸ ມໍ ຠຄວາ’’ຕິ.

ຠຄວາ ປນ ຍສ຺ມາ ຣາຫຸລກຸມາຣສ຺ສ ປພ຺ພຊິຕໂຕ ປຠຸຕິ ມາຕາປິຕູຫິ ອນນຸຎ຺ຎາຕໍ ປຸຕ຺ຕໍ ນ ປພ຺ພາເຊຕິ, ຕສ຺ມາ ນໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ອນຸຎ຺ຎາໂຕສິ ປນ ຕ຺ວໍ ສຸທິນ຺ນ ມາຕາປິຕູຫິ…ເປ… ປພ຺ພຊ຺ຊາຍາ’’ຕິ.

໒໖. ອິໂຕ ປຣໍ ປາຐານຸສາເຣເນວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ກຣຓີຍໍ ຕີເຣຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ເອວມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ – ຘຸຣນິກ຺ເຂເປເນວ ຕໍ ກຣຓີຍໍ ນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາຕິ; ນ ຫິ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ຕິພ຺ພຈ຺ຉນ຺ທສ຺ສ ຠຓ຺ຑປ຺ປໂຍຊນອຸທ຺ຘາຣສາຣຓາທີສຸ ວາ ນກ຺ຂຕ຺ຕກີຬາຍໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ນມຕິ. ອມ຺ມ ຕາຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ອມ຺ມາຕິ ມາຕຣໍ ອາລປຕິ; ຕາຕາຕິ ປິຕຣໍ. ຕ຺ວໍ ໂຂສີຕິ ຕ຺ວໍ ໂຂ ອສິ. ເອກປຸຕ຺ຕໂກຕິ ເອໂກວ ປຸຕ຺ຕໂກ; ອຎ຺ໂຎ ເຕ ເຊຏ຺ໂຐ ວາ ກນິຏ຺ໂຐ ວາ ນຕ຺ຖິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ເອກປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ອນຸກມ຺ປາວເສນ ‘‘ເອກປຸຕ຺ຕໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປິໂຍຕິ ປີຕິຊນນໂກ. ມນາໂປຕິ ມນວຑ຺ຒນໂກ. ສຸເຂຘິໂຕຕິ ສຸເຂນ ເອຘິໂຕ; ສຸຂສໍວຑ຺ຒິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸຂປຣິຫໂຕຕິ ສຸເຂນ ປຣິຫໂຕ; ຊາຕກາລໂຕ ປຠຸຕິ ຘາຕີຫິ ອງ຺ກໂຕ ອງ຺ກໍ ຫຣິຕ຺ວາ ຘາຣິຍມາໂນ ອສ຺ສກຣຖກາທີຫິ ພາລກີຬນເກຫິ ກີຬມາໂນ ສາທຸຣສໂຠຊນໍ ໂຠຊິຍມາໂນ ສຸເຂນ ປຣິຫໂຕ.

ນ ຕ຺ວໍ, ຕາຕ ສຸທິນ຺ນ, ກິຎ຺ຈິ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຊານາສີຕິ ຕ຺ວໍ ຕາຕ ສຸທິນ຺ນ ກິຎ຺ຈິ ອປ຺ປມຕ຺ຕກມ຺ປິ ກລຠາຄໍ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ນ ຊານາສິ; ອຖ ວາ ກິຎ຺ຈິ ທຸກ຺ເຂນ ນານຸໂຠສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຣຓຕ຺ເຖ ສາມິວຈນໍ, ອນຸຠວນຕ຺ເຖ ຈ ຊານນາ; ອຖ ວາ ກິຎ຺ຈິ ທຸກ຺ຂໍ ນສ຺ສຣສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປໂຍຄຕ຺ເຖ ສາມິວຈນໍ, ສຣຓຕ຺ເຖ ຈ ຊານນາ. ວິກປ຺ປທ຺ວເຍປິ ປຸຣິມປທສ຺ສ ອຸຕ຺ຕຣປເທນ ສມານວິຠຕ຺ຕິໂລໂປ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕໍ ສພ຺ພໍ ສທ຺ທສຕ຺ຖານຸສາເຣນ ຎາຕພ຺ພໍ. ມຣເຓນປິ ມຍໍ ເຕ ອກາມກາ ວິນາ ຠວິສ຺ສາມາຕິ ສເຈປິ ຕວ ອມ຺ເຫສຸ ຊີວມາເນສຸ ມຣຓໍ ຠເວຍ຺ຍ, ເຕນ ເຕ ມຣເຓນປິ ມຍໍ ອກາມກາ ອນິຈ຺ຉກາ ນ ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈິຍາ, ວິນາ ຠວິສ຺ສາມ; ຕຍາ ວິໂຍຄໍ ວາ ປາປຸຓິສ຺ສາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກິໍ ປນ ມຍໍ ຕນ຺ຕິ ເອວໍ ສນ຺ເຕ ກິໍ ປນ ກິໍ ນາມ ຕໍ ກາຣຓໍ ເຍນ ມຍໍ ຕໍ ຊີວນ຺ຕໍ ອນຸຊານິສ຺ສາມ; ອຖ ວາ ກິໍ ປນ ມຍໍ ຕນ຺ຕິ ເກນ ປນ ກາຣເຓນ ມຍໍ ຕໍ ຊີວນ຺ຕໍ ອນຸຊານິສ຺ສາມາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

໒໗. ຕຕ຺ເຖວາຕິ ຍຕ຺ຖ ນໍ ຐິຕໍ ມາຕາປິຕໂຣ ນານຸຊານິໍສຸ, ຕຕ຺ເຖວ ຐາເນ. ອນນ຺ຕຣຫິຕາຍາຕິ ເກນຈິ ອຕ຺ຖຣເຓນ ອນຕ຺ຖຕາຍ.

໒໘. ປຣິຈາເຣຫີຕິ ຄນ຺ຘພ຺ພນຏນາຏກາທີນິ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ສຫາຍເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ຍຖາສຸຂໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ຈາເຣຫິ ສຎ຺ຈາເຣຫິ; ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ອຸປເນຫີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຖ ວາ ປຣິຈາເຣຫີຕິ ຄນ຺ຘພ຺ພນຏນາຏກາທີນິ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ສຫາຍເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ລຬ, ອຸປລຬ, ຣມ, ກີຬສ຺ສູຕິປິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກາເມ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຕ຺ຕທາເຣຫິ ສທ຺ຘິໍ ໂຠເຄ ຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ. ປຸຎ຺ຎານິ ກໂຣນ຺ໂຕຕິ ພຸທ຺ຘຎ຺ຈ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ສງ຺ຆຎ຺ຈ ອາຣພ຺ຠ ທານປ຺ປທານາທີນິ ສຸຄຕິມຄ຺ຄໂສຘການິ ກຸສລກມ຺ມານິ ກໂຣນ຺ໂຕ. ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສີຕິ ກຖານຸປ຺ປພນ຺ຘວິຈ຺ເຉທນຕ຺ຖໍ ນິຣາລາປສລ຺ລາໂປ ອໂຫສິ. ອຖສ຺ສ ມາຕາປິຕໂຣ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຕ຺ວາ ປຏິວຈນມ຺ປິ ອລຠມານາ ສຫາຍເກ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ເອສ ໂວ ສຫາຍໂກ ປພ຺ພຊິຕຸກາໂມ, ນິວາເຣຖ ນ’’ນ຺ຕິ ອາຫໍສຸ. ເຕປິ ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອໂວຈຸໍ, ເຕສມ຺ປິ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອຖ ໂຂ ສຸທິນ຺ນສ຺ສ ກລນ຺ທປຸຕ຺ຕສ຺ສ ສຫາຍກາ…ເປ… ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສີ’’ຕິ.

໒໙. ອຖສ຺ສ ສຫາຍການໍ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ສເຈ ອຍໍ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອລຠມາໂນ ມຣິສ຺ສຕິ ນ ໂກຈິ ຄຸໂຓ ຠວິສ຺ສຕິ. ປພ຺ພຊິຕໍ ປນ ນໍ ມາຕາປິຕໂຣປິ ກາເລນ ກາລໍ ປສ຺ສິສ຺ສນ຺ຕິ. ມຍມ຺ປິ ປສ຺ສິສ຺ສາມ. ປພ຺ພຊ຺ຊາປິ ຈ ນາເມສາ ຠາຣິຍາ, ທິວເສ ທິວເສ ມຕ຺ຕິກາປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕພ຺ພໍ. ເອກເສຍ຺ຍໍ ເອກຠຕ຺ຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ອຕິທຸກ຺ກຣໍ. ອຍຎ຺ຈ ສຸຂຸມາໂລ ນາຄຣິກຊາຕິໂຍ, ໂສ ຕໍ ຈຣິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ປຸນ ອິເຘວ ອາຄມິສ຺ສຕິ. ຫນ຺ທສ຺ສ ມາຕາປິຕໂຣ ອນຸຊານາເປສ຺ສາມາ’’ຕິ. ເຕ ຕຖາ ອກໍສຸ. ມາຕາປິຕໂຣປິ ນໍ ອນຸຊານິໍສຸ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອຖ ໂຂ ສຸທິນ຺ນສ຺ສ ກລນ຺ທປຸຕ຺ຕສ຺ສ ສຫາຍກາ ເຍນ ສຸທິນ຺ນສ຺ສ ກລນ຺ທປຸຕ຺ຕສ຺ສ ມາຕາປິຕໂຣ…ເປ… ອນຸຎ຺ຎາໂຕສິ ມາຕາປິຕູຫິ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍາ’’ຕິ.

໓໐. ຫຏ຺ໂຐຕິ ຕຸຏ຺ໂຐ. ອຸທຄ຺ໂຄຕິ ປີຕິວເສນ ອພ຺ຠຸນ຺ນຕກາຍຈິຕ຺ໂຕ. ກຕິປາຫນ຺ຕິ ກຕິປຍານິ ທິວສານິ. ພລໍ ຄາເຫຕ຺ວາຕິ ສປ຺ປາຍໂຠຊນານິ ຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ, ອຸຈ຺ຉາທນນ຺ຫາປນາທີຫິ ຈ ກາຍໍ ປຣິຫຣນ຺ໂຕ, ກາຍພລໍ ຊເນຕ຺ວາ ມາຕາປິຕໂຣ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອສ຺ສຸມຸຂໍ ຎາຕິປຣິວຏ຺ຏໍ ປຫາຍ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ…ເປ… ປພ຺ພາເຊຕຸ ມໍ ຠນ຺ເຕ ຠຄວາຕິ. ຠຄວາ ສມີເປ ຐິຕໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ປິຓ຺ຑຈາຣິກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ເຕນ ຫິ ຠິກ຺ຂຸ ສຸທິນ຺ນໍ ປພ຺ພາເຊຫິ ເຈວ ອຸປສມ຺ປາເທຫິ ຈາ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ໂຂ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ຠຄວໂຕ ປຏິສ຺ສຸຓິຕ຺ວາ ສຸທິນ຺ນໍ ກລນ຺ທປຸຕ຺ຕໍ ຊິນທຕ຺ຕິຍໍ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກໍ ລທ຺ຘາ ປພ຺ພາເຊສິ ເຈວ ອຸປສມ຺ປາເທສິ ຈ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອລຕ຺ຖ ໂຂ ສຸທິນ຺ໂນ ກລນ຺ທປຸຕ຺ໂຕ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ, ອລຕ຺ຖ ອຸປສມ຺ປທ’’ນ຺ຕິ.

ເອຕ຺ຖ ປນ ຐຕ຺ວາ ສພ຺ພອຏ຺ຐກຖາສຸ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ຈ ອຸປສມ຺ປທາ ຈ ກຖິຕາ. ມຍໍ ປນ ຍຖາຐິຕປາຬິວເສເນວ ຂນ຺ຘເກ ກຖຍິສ຺ສາມ. ນ ເກວລຎ຺ເຈຕໍ, ອຎ຺ຎມ຺ປິ ຍໍ ຂນ຺ຘເກ ວາ ປຣິວາເຣ ວາ ກເຖຕພ຺ພໍ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິເຍຫິ ວິຠງ຺ເຄກຖິຕໍ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ກຖຍິສ຺ສາມ. ເອວຎ຺ຫິ ກຖິຍມາເນ ປາຬິກ຺ກເມເນວ ວຓ຺ຓນາ ກຕາ ໂຫຕິ. ຕໂຕ ເຕນ ເຕນ ວິນິຈ຺ຉເຍນ ອຕ຺ຖິການໍ ປາຬິກ຺ກເມເນວ ອິມໍ ວິນຍສໍວຓ຺ຓນໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ໂສ ໂສ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍ ຠວິສ຺ສຕີຕິ.

ອຈິຣູປສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ອຈິຣໍ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ຫຸຕ຺ວາ; ອຸປສມ຺ປທໂຕ ນຈິຣກາເລເຍວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອວຣູເປຕິ ເອວໍວິເຘ ເອວໍຊາຕິເກ. ຘຸຕຄຸເຓຕິ ກິເລສນິທ຺ຘຸນນເກ ຄຸເຓ. ສມາທາຍ ວຕ຺ຕຕີຕິ ສມາທິຍິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ວຕ຺ຕຕິ ຈຣຕິ ວິຫຣຕິ. ອາຣຎ຺ຎິໂກ ໂຫຕີຕິ ຄາມນ຺ຕເສນາສນໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອາຣຎ຺ຎິກຘຸຕງ຺ຄວເສນ ອຣຎ຺ຎວາສິໂກ ໂຫຕິ. ປິຓ຺ຑປາຕິໂກຕິ ອຕິເຣກລາຠປຏິກ຺ເຂເປນ ຈຸທ຺ທສ ຠຕ຺ຕານິ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປິຓ຺ຑປາຕິກຘຸຕງ຺ຄວເສນ ປິຓ຺ຑປາຕິໂກ ໂຫຕິ. ປໍສຸກູລິໂກຕິ ຄຫປຕິຈີວຣໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປໍສຸກູລິກຘຸຕງ຺ຄວເສນ ປໍສຸກູລິໂກ ໂຫຕິ. ສປທານຈາຣິໂກຕິ ໂລລຸປ຺ປຈາຣໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ສປທານຈາຣິກຘຸຕງ຺ຄວເສນ ສປທານຈາຣິໂກ ໂຫຕິ; ຆຣປຏິປາຏິຍາ ຠິກ຺ຂາຍ ປວິສຕິ. ວຊ຺ຊິຄາມນ຺ຕິ ວຊ຺ຊີນໍ ຄາມໍ ວຊ຺ຊີສຸ ວາ ຄາມໍ.

ອຑ຺ຒາ ມຫທ຺ຘນາຕິອາທີສຸ ອຸປໂຠຄປຣິໂຠຄູປກຣຓມຫນ຺ຕຕາຍ ອຑ຺ຒາ; ເຍ ຫິ ເຕສໍ ອຸປໂຠຄາ ຍານິ ຈ ອຸປໂຠຄູປກຣຓານິ, ຕານິ ມຫນ຺ຕານິ ພຫຸລານິ ສາຣການີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ນິເຘຕ຺ວາ ຐປິຕຘນມຫນ຺ຕຕາຍ ມຫທ຺ຘນາ. ມຫາໂຠຄາຕິ ທິວສປຣິພ຺ພຍສງ຺ຂາຕໂຠຄມຫນ຺ຕຕາຍ ມຫາໂຠຄາ. ອຎ຺ເຎຫິ ອຸປໂຠເຄຫິ ຊາຕຣູປຣຊຕສ຺ເສວ ປຫູຕຕາຍ ປຫູຕຊາຕຣູປຣຊຕາ. ອລງ຺ກາຣຠູຕສ຺ສ ວິຕ຺ຕູປກຣຓສ຺ສ ປີຕິປາໂມຊ຺ຊກຣຓສ຺ສ ປຫູຕຕາຍ ປຫູຕວິຕ຺ຕູປກຣຓາ. ໂວຫາຣວເສນ ປຣິວຕ຺ເຕນ຺ຕສ຺ສ ຘນຘຎ຺ຎສ຺ສ ປຫູຕຕາຍ ປຫູຕຘນຘຎ຺ຎາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ເສນາສນໍ ສໍສາເມຕ຺ວາຕິ ເສນາສນໍ ປຏິສາເມຕ຺ວາ; ຍຖາ ນ ວິນສ຺ສຕິ ຕຖາ ນໍ ສຸຏ຺ຐຸ ຐເປຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຏ຺ຐິມຕ຺ເຕ ຖາລິປາເກຕິ ຄຓນປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ສຏ຺ຐິຖາລິປາເກ. ເອກເມໂກ ເຈຕ຺ຖ ຖາລິປາໂກ ທສນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຠຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ຉນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂຸສຕານໍ ຠຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຠຕ຺ຕາຠິຫາຣໍ ອຠິຫຣິໍສູຕິ ເອຕ຺ຖ ອຠິຫຣີຍຕີຕິ ອຠິຫາໂຣ. ກິໍ ອຠິຫຣີຍຕິ? ຠຕ຺ຕໍ. ຠຕ຺ຕເມວ ອຠິຫາໂຣ ຠຕ຺ຕາຠິຫາໂຣ, ຕໍ ຠຕ຺ຕາຠິຫາຣໍ. ອຠິຫຣິໍສູຕິ ອຠິມຸຂາ ຫຣິໍສຸ. ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄມໍສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕສ຺ສ ກິໍ ປມາຓນ຺ຕິ? ສຏ຺ຐິ ຖາລິປາກາ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ສຏ຺ຐິມຕ຺ເຕ ຖາລິປາເກ ຠຕ຺ຕາຠິຫາຣໍ ອຠິຫຣິໍສູ’’ຕິ. ຠິກ຺ຂູນໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາຕິ ສຍໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປິຓ຺ຑປາຕິກຕ຺ຕາ ສປທານຈາຣໍ ຈຣິຕຸກາໂມ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ທຕ຺ວາ. ອຍໍ ຫິ ອາຍສ຺ມາ ‘‘ຠິກ຺ຂູ ຈ ລາຠໍ ລຈ຺ຉນ຺ຕິ ອຫຎ຺ຈ ປິຓ຺ຑເກນ ນ ກິລມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອຕທຕ຺ຖເມວ ອາຄໂຕ. ຕສ຺ມາ ອຕ຺ຕໂນ ອາຄມນານຸຣູປໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂູນໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ສຍໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິ.

໓໑. ຎາຕິທາສີຕິ ຎາຕການໍ ທາສີ. ອາຠິໂທສິກນ຺ຕິ ປາຣິວາສິກໍ ເອກຣຕ຺ຕາຕິກ຺ກນ຺ຕໍ ປູຕິຠູຕໍ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ປທຕ຺ໂຖ – ປູຕິຠາວໂທເສນ ອຠິຠູໂຕຕິ ອຠິໂທໂສ, ອຠິໂທໂສວ ອາຠິໂທສິໂກ, ເອກຣຕ຺ຕາຕິກ຺ກນ຺ຕສ຺ສ ວາ ນາມສຎ຺ຎາ ເອສາ, ຍທິທໍ ອາຠິໂທສິໂກຕິ, ຕໍ ອາຠິໂທສິກໍ. ກຸມ຺ມາສນ຺ຕິ ຍວກຸມ຺ມາສໍ. ຉຑ຺ເຑຕຸກາມາ ໂຫຕີຕິ ຍສ຺ມາ ອນ຺ຕມໂສ ທາສກມ຺ມກຣານມ຺ປິ ໂຄຣູປານມ຺ປິ ອປຣິໂຠຄາຣໂຫ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ກຈວຣໍ ວິຍ ພຫິ ຉຑ຺ເຑຕຸກາມາ ໂຫຕິ. ສເຈຕນ຺ຕິ ສເຈ ເອຕໍ. ຠຄິນີຕິ ອຣິຍໂວຫາເຣນ ຎາຕິທາສິໍ ອາລປຕິ. ຉຑ຺ຑນີຍຘມ຺ມນ຺ຕິ ຉຑ຺ເຑຕພ຺ພສຠາວໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ‘‘ຠຄິນິ, ເອຕໍ ສເຈ ພຫິ ຉຑ຺ຑນີຍຘມ຺ມໍ ນິສ຺ສຏ຺ຐປຣິຄ຺ຄຫໍ, ຕໍ ອິຘ ເມ ປຕ຺ເຕ ອາກິຣາ’’ຕິ.

ກິໍ ປນ ເອວໍ ວຕ຺ຕຸໍ ລພ຺ຠຕິ, ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ວາ ປຍຸຕ຺ຕວາຈາ ວາ ນ ໂຫຕີຕິ? ນ ໂຫຕິ. ກສ຺ມາ? ນິສ຺ສຏ຺ຐປຣິຄ຺ຄຫຕ຺ຕາ. ຍຎ຺ຫິ ຉຑ຺ຑນີຍຘມ຺ມໍ ນິສ຺ສຏ຺ຐປຣິຄ຺ຄຫໍ, ຍຕ຺ຖ ສາມິກາ ອນາລຍາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ‘‘ເທຖ ອາຫຣຖ ອິຘ ອາກິຣຖາ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຕຖາ ຫິ ອຄ຺ຄອຣິຍວໍສິໂກ ອາຍສ຺ມາ ຣຏ຺ຐປາໂລປິ ‘‘ຉຑ຺ຑນີຍຘມ຺ມໍ ກຸມ຺ມາສໍ ອິຘ ເມ ປຕ຺ເຕ ອາກິຣາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໒໙໙) ອວຈ. ຕສ຺ມາ ຍໍ ເອວຣູປໍ ຉຑ຺ຑນີຍຘມ຺ມໍ ອຎ຺ຎໍ ວາ ອປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ວນມູລຜລເຠສຊ຺ຊາທິກໍ ຕໍ ສພ຺ພໍ ຍຖາສຸຂໍ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ນ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍິຕພ຺ພໍ. ຫຕ຺ຖານນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂາຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ປຕ຺ຕໍ ອຸປນາມຍໂຕ ມຓິພນ຺ຘໂຕ ປຠຸຕິ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ຫຕ຺ຖານໍ. ປາທານນ຺ຕິ ນິວາສນນ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ປາທານໍ. ສຣສ຺ສາຕິ ‘‘ສເຈຕໍ ຠຄິນີ’’ຕິ ວາຈໍ ນິຈ຺ຉາຣຍໂຕ ສຣສ຺ສ ຈ. ນິມິຕ຺ຕໍ ອຄ຺ຄເຫສີຕິ ຄິຫິກາເລ ສລ຺ລກ຺ຂິຕປຸພ຺ພໍ ອາກາຣໍ ອຄ຺ຄເຫສິ ສຎ຺ຊານິ ສລ຺ລກ຺ເຂສິ. ສຸທິນ຺ໂນ ຫິ ຠຄວໂຕ ທ຺ວາທສເມ ວສ຺ເສ ປພ຺ພຊິໂຕ ວີສຕິເມ ວສ຺ເສ ຎາຕິກຸລໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິຏ຺ໂຐ ສຍໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ອຏ຺ຐວສ຺ສິໂກ ຫຸຕ຺ວາ; ເຕນ ນໍ ສາ ຎາຕິທາສີ ທິສ຺ວາວ ນ ສຎ຺ຊານິ, ນິມິຕ຺ຕໍ ປນ ອຄ຺ຄເຫສີຕິ.

ສຸທິນ຺ນສ຺ສ ມາຕຣໍ ເອຕທໂວຈາຕິ ອຕິຄຣຸນາ ປພ຺ພຊ຺ຊູປຄເຕນ ສາມິປຸຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ‘‘ຕ຺ວໍ ນຸ ໂຂ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ອຍ຺ໂຍ ສຸທິນ຺ໂນ’’ຕິອາທິວຈນໍ ວຕ຺ຕຸໍ ອວິສຫນ຺ຕີ ເວເຄນ ຆຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ສຸທິນ຺ນສ຺ສ ມາຕຣໍ ເອຕໍ ອໂວຈ. ຍຄ຺ເຆຕິ ອາໂຣຈນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ສເຈ ເຊ ສຈ຺ຈນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເຊຕິ ອາລປເນ ນິປາໂຕ. ເອວຎ຺ຫິ ຕສ຺ມິໍ ເທເສ ທາສິຊນໍ ອາລປນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຕ຺ວໍ, ໂຠຕິ ທາສິ, ສເຈ ສຈ຺ຈໍ ຠຓສີ’’ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

໓໒. ອຎ຺ຎຕຣໍ ກຸຏ຺ຏມູລນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍ ກິຣ ເທເສ ທານປຕີນໍ ຆເຣສຸ ສາລາ ໂຫນ຺ຕິ, ອາສນານິ ເຈຕ຺ຖ ປຎ຺ຎຕ຺ຕານິ ໂຫນ຺ຕິ, ອຸປຏ຺ຐາປິຕໍ ອຸທກກຎ຺ຊິຍໍ; ຕຕ຺ຖ ປພ຺ພຊິຕາ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ນິສີທິຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ. ສເຈ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ທານປຕີນມ຺ປິ ສນ຺ຕກໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ຕມ຺ປິ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ກຸລສ຺ສ ອີທິສາຍ ສາລາຍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ກຸຏ຺ຏມູລນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ປພ຺ພຊິຕາ ກປຓມນຸສ຺ສາ ວິຍ ອສາຣຸປ຺ເປ ຐາເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕີຕິ.

ອຕ຺ຖິ ນາມ ຕາຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ຖີຕິ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ເຖ; ນາມາຕິ ປຸຈ຺ຉນຕ຺ເຖ ມຎ຺ຎນຕ຺ເຖ ຈ ນິປາໂຕ. ອິທຎ຺ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ‘‘ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ, ຕາຕ ສຸທິນ຺ນ, ອມ຺ຫາກໍ ຘນໍ, ນ ມຍໍ ນິທ຺ຘນາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພາ, ເຍສໍ ໂນ ຕ຺ວໍ ອີທິເສ ຐາເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ອາຠິໂທສິກໍ ກຸມ຺ມາສໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິສ຺ສສິ’’; ຕຖາ ‘‘ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ, ຕາຕ ສຸທິນ຺ນ, ອມ຺ຫາກໍ ຊີວິຕໍ, ນ ມຍໍ ມຕາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພາ, ເຍສໍ ໂນ ຕ຺ວໍ ອີທິເສ ຐາເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ອາຠິໂທສິກໍ ກຸມ຺ມາສໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິສ຺ສສິ’’; ຕຖາ ‘‘ອຕ຺ຖິ ມຎ຺ເຎ, ຕາຕ ສຸທິນ຺ນ, ຕວ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ສາສນໍ ນິສ຺ສາຍ ປຏິລທ຺ໂຘ ສມຓຄຸໂຓ, ຍໍ ຕ຺ວໍ ສຸໂຠຊນຣສສໍວຑ຺ຒິໂຕປິ ອິມໍ ຊິຄຸຈ຺ຉເນຍ຺ຍໍ ອາຠິໂທສິກໍ ກຸມ຺ມາສໍ ອມຕມິວ ນິພ຺ພິກາໂຣ ປຣິຠຸຎ຺ຊິສ຺ສສີ’’ຕິ.

ໂສ ປນ ຄຫປຕິ ທຸກ຺ຂາຠິຕຸນ຺ນຕາຍ ເອຕມຕ຺ຖໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ກຕ຺ວາ ວຕ຺ຕຸມສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ‘‘ອຕ຺ຖິ ນາມ, ຕາຕ ສຸທິນ຺ນ, ອາຠິໂທສິກໍ ກຸມ຺ມາສໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິສ຺ສສີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ອໂວຈ. ອກ຺ຂຣຈິນ຺ຕກາ ປເນຕ຺ຖ ອິມໍ ລກ຺ຂຓໍ ວທນ຺ຕິ – ອໂນກປ຺ປນາມຣິສນຕ຺ຖວເສນ ເອຕໍ ອຕ຺ຖິນາມສທ຺ເທ ອຸປປເທ ‘‘ປຣິຠຸຎ຺ຊິສ຺ສສີ’’ຕິ ອນາຄຕວຈນໍ ກຕໍ. ຕສ຺ສາຍມຕ຺ໂຖ – ອຕ຺ຖິ ນາມ…ເປ… ປຣິຠຸຎ຺ຊິສ຺ສສິ, ອິທໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂມ຺ປິ ອຫໍ ນ ສທ຺ທຫາມິ ນ ມຣິສຍາມີຕິ. ຕຕາຍໍ ອາຠິໂທສິໂກຕິ ຕໂຕ ຕວ ເຄຫໂຕ ອຍໍ ອາຠິໂທສິໂກ ກຸມ຺ມາໂສ ລທ຺ໂຘຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໂຕຍນ຺ຕິປິ ປາໂຐ. ຕທາຍນ຺ຕິປິ ປຐນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ສຸນ຺ທຣໍ. ເຍນ ສກປິຕຸ ນິເວສນນ຺ຕິ ເຍນ ສກສ຺ສ ປິຕຸ ອຕ຺ຕໂນ ປິຕຸ ນິເວສນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ; ເຖໂຣ ປິຕຣິ ເປເມເນວ ສຸພ຺ພໂຈ ຫຸຕ຺ວາ ອຄມາສິ. ອຘິວາເສສີຕິ ເຖໂຣ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປິຓ຺ຑປາຕິໂກປິ ສມາໂນ ‘‘ສເຈ ເອກຠຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ຄເຫສ຺ສາມິ, ອຕິວິຍ ເນສໍ ໂທມນສ຺ສໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຎາຕີນໍ ອນຸກມ຺ປາຍ ອຘິວາເສສິ.

໓໓. ໂອປຸຎ຺ຊາເປຕ຺ວາຕິ ອຸປລິມ຺ປາເປຕ຺ວາ. ເອກໍ ຫິຣຎ຺ຎສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ຫິຣຎ຺ຎນ຺ຕິ ກຫາປໂຓ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຸຣິໂສຕິ ນາຕິທີໂຆ ນາຕິຣສ຺ໂສ ມຊ຺ຌິມປ຺ປມາໂຓ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕິໂຣກຣຓີຍນ຺ຕິ ກຣຓຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມໍ; ສາຓິປາກາເຣນ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ຕິໂຣ ກໂຣນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ຕິໂຣກຣຓີຍໍ, ຕໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ; ສມນ຺ຕໂຕ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ຫີຕິ ຍສ຺ມາ ອຊ຺ຊ ສຸທິນ຺ໂນ ອາຄມິສ຺ສຕິ ເຕນ ກາຣເຓນ. ຫິ ອິຕິ ປທປູຣຓມຕ຺ເຕ ນິປາໂຕ. ເຕນາຕິ ອຍມ຺ປິ ວາ ອຸຍ຺ໂຍຊນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕເຍວ.

໓໔. ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ປາຬິຍໍ ກາລາໂຣຈນໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຖ ໂຂ ອາໂຣຈິເຕເຍວ ກາເລ ອຄມາສີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອິທໍ ເຕ ຕາຕາຕິ ທ຺ເວ ປຸຎ຺ເຊ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ. ມາຕູຕິ ຊເນຕ຺ຕິຍາ. ມຕ຺ຕິກນ຺ຕິ ມາຕິໂຕ ອາຄຕໍ; ອິທໍ ເຕ ມາຕາມຫິຍາ ມາຕຸ ອິມໍ ເຄຫໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິຍາ ທິນ຺ນຘນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຕ຺ຖິກາຍ ອິຕ຺ຖິຘນນ຺ຕິ ຫີເຬນ຺ໂຕ ອາຫ. ອິຕ຺ຖິກາຍ ນາມ ອິຕ຺ຖິປຣິໂຠຄານໍເຍວ ນ຺ຫານຈຸຓ຺ຓາທີນໍ ອຕ຺ຖາຍ ລທ຺ຘໍ ຘນໍ ກິຕ຺ຕກໍ ຠເວຍ຺ຍ. ຕສ຺ສາປິ ຕາວ ປຣິມາຓໍ ປສ຺ສ. ອຖ ວາ ອິທໍ ເຕ ຕາຕ ສຸທິນ຺ນ ມາຕຸ ຘນໍ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ມຕ຺ຕິກໍ, ນ ມຍາ ທິນ຺ນໍ, ຕວ ມາຕຸເຍວ ສນ຺ຕກນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕໍ ປເນຕໍ ນ ກສິຍາ ນ ວຓິຊ຺ຊາຍ ສມ຺ຠູຕໍ, ອປິຈ ໂຂ ອິຕ຺ຖິກາຍ ອິຕ຺ຖິຘນໍ. ຍໍ ອິຕ຺ຖິກາຍ ຎາຕິກຸລໂຕ ສາມິກກຸລໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິຍາ ລທ຺ຘພ຺ພໍ ນ຺ຫານຈຸຓ຺ຓາທີນໍ ອຕ຺ຖາຍ ອິຕ຺ຖິຘນໍ, ຕໍ ຕາວ ເອຕ຺ຕກນ຺ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ອຎ຺ຎໍ ເປຕ຺ຕິກໍ ອຎ຺ຎໍ ປິຕາມຫນ຺ຕິ ຍໍ ປນ ເຕ ປິຕຸ ຈ ປິຕາມຫານຎ຺ຈ ສນ຺ຕກໍ, ຕໍ ອຎ຺ຎໍເຍວ. ນິຫິຕຎ຺ຈ ປຍຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ອຕິວິຍ ພຫຸ; ເອຕ຺ຖ ຈ ປິຕາມຫນ຺ຕິ ຕທ຺ຘິຕໂລປໍ ກຕ຺ວາ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເປຕາມຫນ຺ຕິ ວາ ປາໂຐ. ລພ຺ຠາ ຕາຕ ສຸທິນ຺ນ ຫີນາຍາວຕ຺ຕິຕ຺ວາຕິ ຕາຕ, ສຸທິນ຺ນ, ອຸຕ຺ຕມໍ ອຣິຍທ຺ຘຊໍ ປພ຺ພຊິຕລິງ຺ຄໍ ປຫາຍ ຫີນາຍ ຄິຫິຠາວາຍ ອາວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ລພ຺ຠາ ໂຠຄາ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ, ນາລພ຺ຠາ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ, ນ ຕ຺ວໍ ຣາຊຠີໂຕ ປພ຺ພຊິໂຕ, ນ ອິຓາຍິເກຫິ ປລິພຸທ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາຕິ. ຕາຕ ນ ອຸສ຺ສຫາມີຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ຕາຕາຕິ ວຈນໍ ເຄຫສິຕເປເມນ ອາຫ, ນ ສມຓເຕເຊນ. ນ ອຸສ຺ສຫາມີຕິ ນ ສກ຺ໂກມິ. ນ ວິສຫາມີຕິ ນປ຺ປໂຫມິ, ນ ສມຕ຺ໂຖມ຺ຫິ.

‘‘ວເທຍ຺ຍາມ ໂຂ ຕໍ ຄຫປຕີ’’ຕິ ອິທໍ ປນ ວຈນໍ ສມຓເຕເຊນາຫ. ນາຕິກຑ຺ເຒຍ຺ຍາສີຕິ ຍໍ ເຕ ມຍິ ເປມໍ ປຕິຏ຺ຐິຕໍ, ຕໍ ໂກຘວເສນ ນ ອຕິກຑ຺ເຒຍ຺ຍາສິ; ສເຈ ນ ກຸຊ຺ເຌຍ຺ຍາສີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕໂຕ ເສຏ຺ຐິ ‘‘ປຸຕ຺ໂຕ ເມ ສງ຺ຄຫໍ ມຎ຺ເຎ ກຕ຺ຕຸກາໂມ’’ຕິ ອຸທຄ຺ຄຈິຕ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ວເທຫິ ຕາຕ ສຸທິນ຺ນາ’’ຕິ. ເຕນຫີຕິ ອຸຍ຺ໂຍຊນຕ຺ເຖ ວິຠຕ຺ຕິປຕິຣູປໂກ ນິປາໂຕ. ຕໂຕນິທານນ຺ຕິ ຕໍນິທານໍ ຕໍເຫຕຸກນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນສ຺ສ ໂຕ-ອາເທໂສ ເວທິຕພ຺ໂພ; ສມາເສ ຈສ຺ສ ໂລປາຠາໂວ. ຠຍໍ ວາຕິ ‘‘ກິນ຺ຕິ ເມ ໂຠເຄ ເນວ ຣາຊາໂນ ຫເຣຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ ຣາຊາທິຠຍໍ; ຈິຕ຺ຕຸຕ຺ຣາໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຉມ຺ຠິຕຕ຺ຕນ຺ຕິ ຣາຊູຫິ ວາ ໂຈເຣຫິ ວາ ‘‘ຘນໍ ເທຫີ’’ຕິ ກມ຺ມກາຣຓໍ ກາຣິຍມານສ຺ສ ກາຍິຎ຺ຊນໍ ກາຍກມ຺ໂປ ຫທຍມໍສຈລນໍ. ໂລມຫໍໂສຕິ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ຠເຍ ໂລມານໍ ຫໍສນໍ ອຸທ຺ຘຄ຺ຄຠາໂວ. ອາຣກ຺ໂຂຕິ ອນ຺ໂຕ ຈ ພຫິ ຈ ຣຕ຺ຕິຎ຺ຈ ທິວາ ຈ ອາຣກ຺ຂຓໍ.

໓໕. ເຕນ ຫິ ວຘູຕິ ເສຏ຺ຐິ ຄຫປຕິ ຘນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕນາ ຄິຫິຠາວຕ຺ຖາຍ ປໂລເຠຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ‘‘ມາຕຸຄາມສທິສໍ ທານິ ປຸຣິສານໍ ພນ຺ຘນໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ມຎ຺ຎິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປຸຣາຓທຸຕິຍິກໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ເຕນ ຫິ ວຘູ’’ຕິ. ປຸຣາຓທຸຕິຍິກນ຺ຕິ ປຸຣາຓໍ ທຸຕິຍິກໍ ປຸພ຺ເພ ຄິຫິກາເລ ທຸຕິຍິກໍ, ເຄຫສິຕສຸຂຸປໂຠຄສຫາຍິກໍ ຠູຕປຸພ຺ພຠຣິຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ຫີຕິ ເຍນ ກາຣເຓນ ມາຕຸຄາມສທິສໍ ພນ຺ຘນໍ ນຕ຺ຖິ. ປາເທສຸ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ປາເທ ຄເຫຕ຺ວາ; ອຸປໂຍຄຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມວຈນໍ, ປາເທສຸ ວາ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ. ‘‘ກີທິສາ ນາມ ຕາ ອຍ຺ຍປຸຕ຺ຕ ອຈ຺ຉຣາໂຍ’’ຕິ ກສ຺ມາ ເອວມາຫ? ຕທາ ກິຣ ສມ຺ພຫຸເລ ຂຕ຺ຕິຍກຸມາເຣປິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸມາເຣປິ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ເຕປິ ມຫາສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ປຫາຍ ປພ຺ພຊນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ປພ຺ພຊ຺ຊາຄຸຓໍ ອຊານນ຺ຕາ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປນ຺ຕິ – ‘‘ກສ຺ມາ ເອເຕ ປພ຺ພຊນ຺ຕີ’’ຕິ. ອຖຎ຺ເຎ ວທນ຺ຕິ – ‘‘ເທວຈ຺ຉຣານໍ ເທວນາຏການໍ ກາຣຓາ’’ຕິ. ສາ ກຖາ ວິຕ຺ຖາຣິກາ ອໂຫສິ. ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຍໍ ເອວມາຫາຕິ. ເຖໂຣ ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ນ ໂຂ ອຫໍ ຠຄິນີຕິ ອາຫ. ສມຸທາຈຣຕີຕິ ໂວຫຣຕິ ວເທຕິ. ຕຕ຺ເຖວ ມຸຈ຺ຉິຕາ ປປຕາຕິ ນໍ ຠຄິນິວາເທນ ສມຸທາຈຣນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອນຕ຺ຖິໂກ ທານິ ມຍາ ອຍໍ ໂຍ ມໍ ປຊາປຕິໍ ສມານໍ ອຕ຺ຕນາ ສທ຺ຘິໍ ເອກມາຕຸກຸຈ຺ຉິຍາ ສຍິຕທາຣິກໍ ວິຍ ມຎ຺ຎຕີ’’ຕິ ສມຸປ຺ປນ຺ນພລວໂສກາ ຫຸຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍເຍວ ປເທເສ ມຸຈ຺ຉິຕາ ປປຕາ; ປຕິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ມາ ໂນ ວິເຫຐຍິຕ຺ຖາຕິ ມາ ອມ຺ເຫ ຘນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ມາຕຸຄາມຎ຺ຈ ອຸຍ຺ໂຍເຊຕ຺ວາ ວິເຫຐຍິຕ຺ຖ; ວິເຫສາ ເຫສາ ປພ຺ພຊິຕານນ຺ຕິ. ເຕນ ຫິ ຕາຕ ສຸທິນ຺ນ ພີຊກມ຺ປິ ເທຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ເຕນ ຫີຕິ ອຠິຣຕິຍໍ ອຸຍ຺ໂຍເຊຕິ. ສເຈ ຕ຺ວໍ ອຠິຣໂຕ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣສິ, ຈຣິຕ຺ວາ ອາກາເສ ນິສີທິຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍິຕາ ໂຫຫິ, ອມ຺ຫາກໍ ປນ ກຸລວໍສພີຊກໍ ເອກໍ ປຸຕ຺ຕໍ ເທຫິ. ມາ ໂນ ອປຸຕ຺ຕກໍ ສາປເຕຍ຺ຍໍ ລິຈ຺ຉວໂຍ ອຕິຫຣາເປສຸນ຺ຕິ ມຍຎ຺ຫິ ລິຈ຺ຉວີນໍ ຄຓຣາຊູນໍ ຣຊ຺ເຊ ວສາມ, ເຕ ເຕ ປິຕຸໂນ ອຈ຺ຈເຍນ ອິມໍ ສາປເຕຍ຺ຍໍ ເອວໍ ມຫນ຺ຕໍ ອມ຺ຫາກໍ ວິຠວໍ ອປຸຕ຺ຕກໍ ກຸລຘນຣກ຺ຂເກນ ປຸຕ຺ເຕນ ວິຣຫິຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ຣາຊນ຺ເຕປຸຣໍ ອຕິຫຣາເປຍ຺ຍຸນ຺ຕິ, ຕໍ ເຕ ມາ ອຕິຫຣາເປສຸໍ, ມາ ອຕິຫຣາເປນ຺ຕູຕິ.

ເອຕໍ ໂຂ ເມ, ອມ຺ມ, ສກ຺ກາ ກາຕຸນ຺ຕິ ກສ຺ມາ ເອວມາຫ? ໂສ ກິຣ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ເອເຕສໍ ສາປເຕຍ຺ຍສ຺ສ ອຫເມວ ສາມີ, ອຎ຺ໂຎ ນຕ຺ຖິ. ເຕ ມໍ ສາປເຕຍ຺ຍຣກ຺ຂຓຕ຺ຖາຍ ນິຈ຺ຈໍ ອນຸພນ຺ຘິສ຺ສນ຺ຕິ; ເຕນາຫໍ ນ ລຈ຺ຉາມິ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ໂກ ສມຓຘມ຺ມໍ ກາຕຸໍ, ປຸຕ຺ຕກໍ ປນ ລຠິຕ຺ວາ ໂອຣມິສ຺ສນ຺ຕິ, ຕໂຕ ອຫໍ ຍຖາສຸຂໍ ສມຓຘມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອິມໍ ນຍໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ເອວມາຫາຕິ.

໓໖. ປຸປ຺ຜນ຺ຕິ ອຸຕຸກາເລ ອຸປ຺ປນ຺ນໂລຫິຕສ຺ສ ນາມໍ. ມາຕຸຄາມສ຺ສ ຫິ ອຸຕຸກາເລ ຄພ຺ຠປຕິຏ຺ຐານຏ຺ຐາເນ ໂລຫິຕວຓ຺ຓາ ປິຬກາ ສຓ຺ຐຫິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕ ທິວສານິ ວຑ຺ຒິຕ຺ວາ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕໂຕ ໂລຫິຕໍ ປຄ຺ຆຣຕິ, ຕສ຺ເສຕໍ ນາມໍ ‘‘ປຸປ຺ຜ’’ນ຺ຕິ. ຕໍ ປນ ຍາວ ພລວໍ ໂຫຕິ ພຫຸ ປຄ຺ຆຣຕິ, ຕາວ ທິນ຺ນາປິ ປຏິສນ຺ຘິ ນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ໂທເສເນວ ສທ຺ຘິໍ ປຄ຺ຆຣຕິ; ໂທເສ ປນ ປຄ຺ຆຣິເຕ ສຸທ຺ເຘ ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ທິນ຺ນາ ປຏິສນ຺ຘິ ຂິປ຺ປໍ ປຕິຏ຺ຐາຕິ. ປຸປ຺ຜໍສາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊີຕິ ປຸປ຺ຜໍ ອສ຺ສາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ; ອກາຣໂລເປນ ສນ຺ຘິ ປຸຣາຓທຸຕິຍິກາຍ ພາຫາຍໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ປຸຣາຓທຸຕິຍິກາຍ ຍາ ພາຫາ, ຕຕ຺ຣ ນໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ສິກ຺ຂາປເທຕິ ປຐມປາຣາຊິກສິກ຺ຂາປເທ ອຏ຺ຐປິເຕ. ຠຄວໂຕ ກິຣ ປຐມໂພຘິຍໍ ວີສຕິ ວສ຺ສານິ ຠິກ຺ຂູ ຈິຕ຺ຕໍ ອາຣາຘຍິໍສຸ, ນ ເອວຣູປໍ ອຊ຺ຌາຈາຣມກໍສຸ. ຕໍ ສນ຺ຘາເຍວ ອິທໍ ສຸຕ຺ຕມາຫ – ‘‘ອາຣາຘຍິໍສຸ ວຕ ເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂູ ເອກໍ ສມຍໍ ຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໒໕). ອຖ ຠຄວາ ອຊ຺ຌາຈາຣໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ປາຣາຊິກໍ ວາ ສງ຺ຆາທິເສສໍ ວາ ນ ປຎ຺ຎເປສິ. ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ປນ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອວເສເສ ປຎ຺ຈ ຂຸທ຺ທກາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ເຘ ເອວ ປຎ຺ຎເປສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ສິກ຺ຂາປເທ’’ຕິ.

ອນາທີນວທສ຺ໂສຕິ ຍໍ ຠຄວາ ອິທານິ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ໂຕ ອາທີນວໍ ທສ຺ເສສ຺ສຕິ, ຕໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ອນວຊ຺ຊສຎ຺ຎີ ຫຸຕ຺ວາ. ສເຈ ຫິ ‘‘ອຍໍ ອິທໍ ນ ກຣຓີຍນ຺ຕິ ວາ ມູລຈ຺ເຉຊ຺ຊາຍ ວາ ສໍວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ ຊາເນຍ຺ຍ, ສທ຺ຘາປພ຺ພຊິໂຕ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ຕໂຕນິທານໍ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປາປຸຓນ຺ໂຕປິ ນ ກເຣຍ຺ຍ. ເອຕ຺ຖ ປນ ອາທີນວໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ນິທ຺ໂທສສຎ຺ຎີ ອໂຫສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອນາທີນວທສ຺ໂສ’’ຕິ. ປຸຣາຓທຸຕິຍິກາຍາຕິ ຠຸມ຺ມວຈນໍ. ອຠິວິຎ຺ຎາເປສີຕິ ປວຕ຺ເຕສິ; ປວຕ຺ຕນາປິ ຫິ ກາຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຈປນໂຕ ‘‘ວິຎ຺ຎາປນາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອຠິວິຎ຺ຎາປນຎ຺ເຈສ ຄພ຺ຠສຓ຺ຐານສນ຺ນິຏ຺ຐານຕ຺ຖມກາສີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ສາ ເຕນ ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫີຕິ ສາ ຈ ເຕເນວ ອຊ຺ຌາຈາເຣນ ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫິ, ນ ອຎ຺ຎຖາ. ກິໍ ປນ ອຎ຺ຎຖາປິ ຄພ຺ຠຄ຺ຄຫຓໍ ໂຫຕີຕິ? ໂຫຕິ. ກຖໍ? ກາຍສໍສຄ຺ເຄນ, ໂຈຬຄ຺ຄຫເຓນ, ອສຸຈິປາເນນ, ນາຠິປຣາມສເນນ, ຣູປທສ຺ສເນນ, ສທ຺ເທນ, ຄນ຺ເຘນ. ອິຕ຺ຖິໂຍ ຫິ ເອກຈ຺ຈາ ອຸຕຸສມເຍ ຉນ຺ທຣາຄຣຕ຺ຕາ ປຸຣິສານໍ ຫຕ຺ຖຄ຺ຄາຫ-ເວຓິຄ຺ຄາຫ-ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄປຣາມສນໍ ສາທິຍນ຺ຕິໂຍປິ ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ເອວໍ ກາຍສໍສຄ຺ເຄນ ຄພ຺ຠຄ຺ຄຫຓໍ ໂຫຕິ.

ອຸທາຍິຕ຺ເຖຣສ຺ສ ປນ ປຸຣາຓທຸຕິຍິກາ ຠິກ຺ຂຸນີ ຕໍ ອສຸຈິໍ ເອກເທສໍ ມຸເຂນ ອຄ຺ຄເຫສິ, ເອກເທສໍ ໂຈຬເກເນວ ສທ຺ຘິໍ ອງ຺ຄຊາເຕ ປກ຺ຂິປິ. ສາ ເຕນ ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫິ. ເອວໍ ໂຈຬຄ຺ຄຫເຓນ ຄພ຺ຠຄ຺ຄຫຓໍ ໂຫຕິ.

ມິຄສິງ຺ຄຕາປສສ຺ສ ມາຕາ ມິຄີ ອຸຕຸສມເຍ ຕາປສສ຺ສ ປສ຺ສາວຏ຺ຐານໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສສມ຺ຠວໍ ປສ຺ສາວໍ ປິວິ. ສາ ເຕນ ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ມິຄສິງ຺ຄໍ ວິຊາຍິ. ເອວໍ ອສຸຈິປາເນນ ຄພ຺ຠຄ຺ຄຫຓໍ ໂຫຕິ.

ສາມສ຺ສ ປນ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ມາຕາປິຕູນໍ ຈກ຺ຂຸປຣິຫານິໍ ຎຕ຺ວາ ສກ຺ໂກ ປຸຕ຺ຕໍ ທາຕຸກາໂມ ທຸກູລປຓ຺ຑິຕໍ ອາຫ – ‘‘ວຏ຺ຏຕິ ຕຸມ຺ຫາກໍ ເມຖຸນຘມ຺ໂມ’’ຕິ? ‘‘ອນຕ຺ຖິກາ ມຍໍ ເອເຕນ, ອິສິປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິຕາມ຺ຫາ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ອິມິສ຺ສາ ອຸຕຸສມເຍ ອງ຺ຄຸຏ຺ເຐນ ນາຠິໍ ປຣາມເສຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ. ໂສ ຕຖາ ອກາສິ. ສາ ເຕນ ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ສາມໍ ຕາປສທາຣກໍ ວິຊາຍິ. ເອວໍ ນາຠິປຣາມສເນນ ຄພ຺ຠຄ຺ຄຫຓໍ ໂຫຕິ. ເອເຕເນວ ນເຍນ ມຓ຺ຑພ຺ຍສ຺ສ ຈ ຈຓ຺ຑປຊ຺ໂຊຕສ຺ສ ຈ ວຕ຺ຖຸ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ກຖໍ ຣູປທສ຺ສເນນ ໂຫຕິ? ອິເຘກຈ຺ຈາ ອິຕ຺ຖີ ອຸຕຸສມເຍ ປຸຣິສສໍສຄ຺ຄໍ ອລຠມານາ ຉນ຺ທຣາຄວເສນ ອນ຺ໂຕເຄຫຄຕາວ ປຸຣິສໍ ອຸປນິຊ຺ຌາຍຕິ ຣາໂຊໂຣຘາ ວິຍ, ສາ ເຕນ ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ເອວໍ ຣູປທສ຺ສເນນ ຄພ຺ຠຄ຺ຄຫຓໍ ໂຫຕິ.

ພລາກາສຸ ປນ ປຸຣິໂສ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຕາ ອຸຕຸສມເຍ ເມຆສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ກຸກ຺ກຸຏິໂຍປິ ກທາຈິ ເອກສ຺ສ ກຸກ຺ກຸຏສ຺ສ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ພຫຸກາປິ ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ຕຖາ ຄາວີ ອຸສຠສ຺ສ. ເອວໍ ສທ຺ເທນ ຄພ຺ຠຄ຺ຄຫຓໍ ໂຫຕິ.

ຄາວີ ເອວ ຈ ກທາຈິ ອຸສຠຄນ຺ເຘນ ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ເອວໍ ຄນ຺ເຘນ ຄພ຺ຠຄ຺ຄຫຓໍ ໂຫຕິ.

ອິຘ ປນາຍໍ ອຊ຺ຌາຈາເຣນ ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫິ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ມາຕາປິຕໂຣ ຈ ສນ຺ນິປຕິຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ມາຕາ ຈ ອຸຕຸນີ ໂຫຕິ, ຄນ຺ຘພ຺ໂພ ຈ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິໂຕ ໂຫຕິ, ເອວໍ ຕິຓ຺ຓໍ ສນ຺ນິປາຕາ ຄພ຺ຠສ຺ສາວກ຺ກນ຺ຕິ ໂຫຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໐໘).

ຠຸມ຺ມາ ເທວາ ສທ຺ທມນຸສ຺ສາເວສຸນ຺ຕິ ຍສ຺ມາ ນຕ຺ຖິ ໂລເກ ຣໂຫ ນາມ ປາປກມ຺ມໍ ປກຸພ຺ພໂຕ. ສພ຺ພປຐມໍ ຫິສ຺ສ ຕໍ ປາປໍ ອຕ຺ຕນາ ຊານາຕິ, ຕໂຕ ອາຣກ຺ຂເທວຕາ, ອຖຎ຺ຎາປິ ປຣຈິຕ຺ຕວິທຸນິໂຍ ເທວຕາ. ຕສ຺ມາສ຺ສ ປຣຈິຕ຺ຕວິທູ ສກລວນສຓ຺ຑນິສ຺ສິຕາ ຠຸມ຺ມາ ເທວາ ຕໍ ອຊ຺ຌາຈາຣໍ ທິສ຺ວາ ສທ຺ທໍ ອນຸສ຺ສາເວສຸໍ. ຍຖາ ອຎ຺ເຎປິ ເທວາ ສຸຓນ຺ຕິ, ຕຖາ ນິຈ຺ຉາເຣສຸໍ. ກິນ຺ຕິ? ນິຣພ຺ພຸໂທ ວຕ, ໂຠ…ເປ… ອາທີນໂວ ອຸປ຺ປາທິໂຕຕິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ເຑ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຠຸມ຺ມານໍ ເທວານໍ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກາຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ຠຸມ຺ມານໍ ເທວານໍ ສທ຺ທໍ ອາກາສຏ຺ຐເທວຕາ ອສ຺ໂສສຸໍ; ອາກາສຏ຺ຐານໍ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກາຕິ ອຍມນຸກ຺ກໂມ ເວທິຕພ຺ໂພ. ພ຺ຣຫ຺ມກາຍິກາຕິ ອສຎ຺ຎສຕ຺ເຕ ຈ ອຣູປາວຈເຣ ຈ ຐເປຕ຺ວາ ສພ຺ເພປິ ພ຺ຣຫ຺ມາໂນ ອສ຺ໂສສຸໍ; ສຸຕ຺ວາ ຈ ສທ຺ທມນຸສ຺ສາເວສຸນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອິຕິຫ ເຕນ ຂເຓນາຕິ ເອວໍ ເຕນ ສຸທິນ຺ນສ຺ສ ອຊ຺ຌາຈາຣກ຺ຂເຓນ. ເຕນ ມຸຫຸຕ຺ເຕນາຕິ ອຊ຺ຌາຈາຣມຸຫຸຕ຺ເຕເນວ. ຍາວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກາຕິ ຍາວ ອກນິຏ຺ຐພ຺ຣຫ຺ມໂລກາ. ອພ຺ຠຸຄ຺ຄຈ຺ຉີຕິ ອຠິອຸຄ຺ຄຈ຺ຉິ ອພ຺ຠຸຏ຺ຐາສິ ເອກໂກລາຫລມໂຫສີຕິ.

ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຍີຕິ ສຸວຓ຺ຓພິມ຺ພສທິສໍ ປຈ຺ຉິມຠວິກສຕ຺ຕໍ ຊເນສິ. ພີຊໂກຕິ ນາມມກໍສູຕິ ນ ອຎ຺ຎໍ ນາມໍ ກາຕຸມທໍສຸ, ‘‘ພີຊກມ຺ປິ ເທຫີ’’ຕິ ມາຕາມຫິຍາ ວຸຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ປາກຏຕ຺ຕາ ‘‘ພີຊໂກ ຕ຺ເວວສ຺ສ ນາມໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ‘‘ພີຊໂກ’’ຕິ ນາມມກໍສຸ. ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ປນ ນາມວເສເນວ ຈ ມາຕາປິຕູນມ຺ປິສ຺ສ ນາມມກໍສຸ. ເຕ ອປເຣນ ສມເຍນາຕິ ພີຊກຎ຺ຈ ພີຊກມາຕຣຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ພີຊກສ຺ສ ກິຣ ສຕ຺ຕຏ຺ຐວສ຺ສກາເລ ຕສ຺ສ ມາຕາ ຠິກ຺ຂຸນີສຸ ໂສ ຈ ຠິກ຺ຂູສຸ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ເຕ ອຸປນິສ຺ສາຍ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສຸ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອຸໂຠ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ສຈ຺ຉາກໍສູ’’ຕິ.

໓໗. ເອວໍ ມາຕາປຸຕ຺ຕານໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ສຜລາ ອໂຫສິ. ປິຕາ ປນ ວິປ຺ປຏິສາຣາຠິຠູໂຕ ວິຫາສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມໂຕ ສຸທິນ຺ນສ຺ສອຫຸເທວ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອຫຸເທວາຕິ ອຫຸ ເອວ, ທກາໂຣ ປທສນ຺ຘິກໂຣ. ອໂຫສິເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ອຊ຺ຌາຈາຣເຫຕຸໂກ ປຈ຺ຉານຸຕາໂປ. ວິປ຺ປຏິສາໂຣຕິປິ ຕສ຺ເສວ ນາມໍ. ໂສ ຫິ ວິຎ຺ຎູຫິ ອກຕ຺ຕພ຺ພຕາຍ ກຸຈ຺ຉິຕກິຣິຍຠາວໂຕ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ. ກຕໍ ອຊ຺ຌາຈາຣໍ ນິວຕ຺ເຕຕຸໍ ອສມຕ຺ຖຕາຍ ຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ວິຣູປໍ ສຣຓຠາວໂຕ ວິປ຺ປຏິສາໂຣຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອລາຠາ ວຕ ເມຕິ ມຍ຺ຫໍ ວຕ ອລາຠາ; ເຍ ຌານາທີນໍ ຄຸຓານໍ ອລາຠາ ນາມ, ເຕ ມຍ຺ຫໍ, ນ ອຎ຺ຎສ຺ສາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນ ວຕ ເມ ລາຠາຕິ ເຍປິ ເມ ປຏິລທ຺ຘາ ປພ຺ພຊ຺ຊສຣຓຄມນສິກ຺ຂາສມາທານຄຸຓາ, ເຕປິ ເນວ ມຍ຺ຫໍ ລາຠາ ອຊ຺ຌາຈາຣມລີນຕ຺ຕາ. ທຸລ຺ລທ຺ຘໍ ວຕ ເມຕິ ອິທໍ ສາສນໍ ລທ຺ຘມ຺ປິ ເມ ທຸລ຺ລທ຺ຘໍ. ນ ວຕ ເມ ສຸລທ຺ຘນ຺ຕິ ຍຖາ ອຎ຺ເຎສໍ ກຸລປຸຕ຺ຕານໍ, ເອວໍ ນ ວຕ ເມ ສຸລທ຺ຘໍ. ກສ຺ມາ? ຍມຫໍ ເອວໍ ສ຺ວາກ຺ຂາເຕ ຘມ຺ມວິນເຍ…ເປ… ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣິຕຸນ຺ຕິ. ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫິຕໍ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ. ກິໂສ ອໂຫສີຕິ ຂາທິຕຸໍ ວາ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວາ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ຕນຸໂກ ອໂຫສິ ອປ຺ປມໍສໂລຫິໂຕ. ອຸປ຺ປຓ຺ຑຸປ຺ປຓ຺ຑຸກຊາໂຕຕິ ສຎ຺ຊາຕຸປ຺ປຓ຺ຑຸປ຺ປຓ຺ຑຸກຠາໂວ ປຓ຺ຑຸປລາສປ຺ປຏິຠາໂຄ. ຘມນິສນ຺ຖຕຄຕ຺ໂຕຕິ ປຣິຍາທິນ຺ນມໍສໂລຫິຕຕ຺ຕາ ສິຣາຊາເລເນວ ສນ຺ຖຣິຕຄຕ຺ໂຕ. ອນ຺ໂຕມໂນຕິ ອນຸໂສຈນວເສນ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣເຍວ ຐິຕຈິຕ຺ໂຕ. ຫທຍວຕ຺ຖຸໍ ນິສ຺ສາຍ ປວຕ຺ຕນວເສນ ປນ ສພ຺ເພປິ ອນ຺ໂຕມນາເຍວ. ລີນມໂນຕິ ອຸທ຺ເທເສ ປຣິປຸຈ຺ຉາຍ ກມ຺ມຏ຺ຐາເນ ອຘິສີເລ ອຘິຈິຕ຺ເຕ ອຘິປຎ຺ຎາຍ ວຕ຺ຕປຏິປຕ຺ຕິປູຣເຓ ຈ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕຘຸໂຣ ອວິປ຺ຜາຣິໂກ ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ໂກສຊ຺ຊວເສເນວ ລີໂນ ສງ຺ກຸຈິໂຕ ມໂນ ອສ຺ສາຕິ ລີນມໂນ. ທຸກ຺ຂີຕິ ເຈໂຕທຸກ຺ເຂນ ທຸກ຺ຂີ. ທຸມ຺ມໂນຕິ ໂທເສນ ທຸຏ຺ຐມໂນ, ວິຣູປມໂນ ວາ ໂທມນສ຺ສາຠິຠູຕຕາຍ. ປຊ຺ຌາຍີຕິ ວິປ຺ປຏິສາຣວເສນ ວຫຈ຺ຉິນ຺ໂນ ວິຍ ຄທ຺ຣໂຠ ຕໍ ຕໍ ຈິນ຺ຕຍິ.

໓໘. ສຫາຍກາ ຠິກ຺ຂູຕິ ຕໍ ເອວໍຠູຕໍ ຄຓສງ຺ຄຓິກາປປຎ຺ເຈນ ວີຕິນາເມນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ຍສ຺ສ ວິສ຺ສາສິກາ ກຖາຜາສຸກາ ຠິກ຺ຂູ ເຕ ນໍ ເອຕທໂວຈຸໍ. ປີຓິນ຺ທ຺ຣິໂຍຕິ ປສາທປຕິຏ຺ຐາໂນກາສສ຺ສ ສມ຺ປຸຓ຺ຓຕ຺ຕາ ປຣິປຸຓ຺ຓຈກ຺ຂຸອາທິອິນ຺ທ຺ຣິໂຍ. ໂສ ທານິ ຕ຺ວນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ທານີຕິ ນິປາໂຕ, ໂສ ປນ ຕ຺ວນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກຈ຺ຈິໂນ ຕ຺ວນ຺ຕິ ກຈ຺ຈິ ນຸ ຕ຺ວໍ. ອນຠິຣໂຕຕິ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕ; ຄິຫິຠາວໍ ປຕ຺ຖຍມາໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມາ ຕເມວ ອນຠິຣຕິໍ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ນ ໂຂ ອຫໍ, ອາວຸໂສ, ອນຠິຣໂຕ’’ຕິ. ອຘິກຸສລານໍ ປນ ຘມ຺ມານໍ ຠາວນາຍ ອຠິຣໂຕວ ອຫນ຺ຕິ. ອຕ຺ຖິ ເມ ປາປກມ຺ມໍ ກຕນ຺ຕິ ມຍາ ກຕໍ ເອກໍ ປາປກມ຺ມໍ ອຕ຺ຖິ ອຸປລພ຺ຠຕິ ສໍວິຊ຺ຊຕິ, ນິຈ຺ຈກາລໍ ອຠິມຸຂໍ ວິຍ ເມ ຕິຏ຺ຐຕິ. ອຖ ນໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ‘‘ປຸຣາຓທຸຕິຍິກາຍາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ອລຎ຺ຫິ ເຕ, ອາວຸໂສ ສຸທິນ຺ນ, ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍາຕິ ອາວຸໂສ ສຸທິນ຺ນ, ຕຸຍ຺ເຫຕໍ ປາປກມ຺ມໍ ອລໍ ສມຕ຺ຖໍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍ; ປຏິພລໍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ອຸປ຺ປາເທຕຸນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຍໍ ຕ຺ວນ຺ຕິ ອາທິມ຺ຫິ ເຍນ ປາເປນ ຕ຺ວໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສສິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣິຕຸໍ, ຕໍ ເຕ ປາປໍ ອລໍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍາຕິ ເອວໍ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຖ ນໍ ອນຸສາສນ຺ຕາ ‘‘ນນຸ ອາວຸໂສ ຠຄວຕາ’’ຕິອາທິມາຫໍສຸ. ຕຕ຺ຖ ນນູຕິ ອນຸມຕິຄ຺ຄຫຓຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ອເນກປຣິຍາເຍນາຕິ ອເນກກາຣເຓນ. ວິຣາຄາຍາຕິ ວິຣາຄຕ຺ຖາຍ. ໂນ ສຣາຄາຍາຕິ ໂນ ຣາເຄນ ຣຊ຺ຊນຕ຺ຖາຍ. ຠຄວຕາ ຫິ ‘‘ອິມໍ ເມ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາ ສພ຺ພຠວໂຠເຄສຸ ວິຣຊ຺ຊິສ຺ສນ຺ຕິ, ໂນ ຣຊ຺ຊິສ຺ສນ຺ຕີ’’ ເອຕທຕ຺ຖາຍ ຘມ຺ໂມ ເທສິໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອສ ນໂຍ ສພ຺ພປເທສຸ. ອິທໍ ປເນຕ຺ຖ ປຣິຍາຍວຈນມຕ຺ຕໍ. ວິສໍໂຍຄາຍາຕິ ກິເລເສຫິ ວິສໍຍຸຊ຺ຊນຕ຺ຖາຍ. ໂນ ສໍໂຍຄາຍາຕິ ນ ສໍຍຸຊ຺ຊນຕ຺ຖາຍ. ອນຸປາທານາຍາຕິ ອຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖາຍ. ໂນ ສອຸປາທານາຍາຕິ ນ ສງ຺ຄຫຓຕ຺ຖາຍ.

ຕຕ຺ຖ ນາມ ຕ຺ວນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍ ນາມ ຕ຺ວໍ. ສຣາຄາຍ ເຈເຕສ຺ສສີຕິ ສຫ ຣາເຄນ ວຕ຺ຕມານາຍ ເມຖຸນຘມ຺ມາຍ ເຈເຕສ຺ສສິ ກປ຺ເປສ຺ສສິ ປກປ຺ເປສ຺ສສິ; ເອຕທຕ຺ຖໍ ວາຍມິສ຺ສສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອສ ນໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ປຸນ ຣາຄວິຣາຄາທີນິ ນວ ປທານິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕໂລກຸຕ຺ຕຣນິພ຺ພານເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕານິ. ຕສ຺ມາ ຣາຄວິຣາຄາຍາຕິ ວາ ມທນິມ຺ມທນາຍາຕິ ວາ ວຸຕ຺ເຕປິ ‘‘ນິພ຺ພານຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ເອວເມວ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ນິພ຺ພານຎ຺ຫິ ຍສ຺ມາ ຕໍ ອາຄມ຺ມ ອາຣພ຺ຠ ປຏິຈ຺ຈ ຣາໂຄ ວິຣຊ຺ຊຕິ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຣາຄວິຣາໂຄຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ຕໍ ອາຄມ຺ມ ມານມທ-ປຸຣິສມທາທໂຍ ມທາ ນິມ຺ມທາ ອມທາ ໂຫນ຺ຕິ ວິນສ຺ສນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ມທນິມ຺ມທນນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍສ຺ມາ ຈ ຕໍ ອາຄມ຺ມ ສພ຺ພາປິ ກາມປິປາສາ ວິນຍໍ ອພ຺ຠຕ຺ຖໍ ຍາຕິ, ຕສ຺ມາ ປິປາສວິນໂຍຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ຕໍ ອາຄມ຺ມ ປຎ຺ຈ ກາມຄຸຓາລຍາ ສມຸຄ຺ຆາຕໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອາລຍສມຸຄ຺ຆາໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍສ຺ມາ ຈ ຕໍ ອາຄມ຺ມ ເຕຠູມກວຏ຺ຏໍ ອຸປຈ຺ຉິຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ວຏ຺ຏຸປຈ຺ເຉໂທຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ຕໍ ອາຄມ຺ມ ສພ຺ພໂສ ຕຓ຺ຫາ ຂຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ ວິຣຊ຺ຊຕິ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ ຈ, ຕສ຺ມາ ຕຓ຺ຫກ຺ຂໂຍ ວິຣາໂຄ ນິໂຣໂຘຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍສ຺ມາ ປເນຕໍ ຈຕສ຺ໂສ ໂຍນິໂຍ, ປຎ຺ຈ ຄຕິໂຍ, ສຕ຺ຕ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິໂຍ, ນວ ຈ ສຕ຺ຕາວາເສ, ອປຣາປຣຠາວາຍ ວິນນໂຕ ອາພນ຺ຘນໂຕ ສໍສິພ຺ພນໂຕ ວານນ຺ຕິ ລທ຺ຘໂວຫາຣາຍ ຕຓ຺ຫາຍ ນິກ຺ຂນ຺ຕໍ ນິສ຺ສຏໍ ວິສໍຍຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ນິພ຺ພານນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ.

ກາມານໍ ປຫານໍ ອກ຺ຂາຕນ຺ຕິ ວຕ຺ຖຸກາມານໍ, ກິເລສກາມານຎ຺ຈ ປຫານໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາມສຎ຺ຎານໍ ປຣິຎ຺ຎາຕິ ສພ຺ພາສມ຺ປິ ກາມສຎ຺ຎານໍ ຎາຕຕີຣຓປຫານວເສນ ຕິວິຘາ ປຣິຎ຺ຎາ ອກ຺ຂາຕາ. ກາມປິປາສານນ຺ຕິ ກາເມສຸ ປາຕພ຺ຍຕານໍ ກາເມ ວາ ປາຕຸມິຈ຺ຉານໍ. ກາມວິຕກ຺ການນ຺ຕິ ກາມຸປສຎ຺ຫິຕານໍວິຕກ຺ການໍ. ກາມປຣິຬາຫານນ຺ຕິ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓິກຣາຄວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນປຣິຬາຫານໍ ອນ຺ໂຕທາຫານໍ. ອິເມສຸ ປຎ຺ຈສຸ ຐາເນສຸ ກິເລສກ຺ຂຍກໂຣ ໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ໂຄວ ກຖິໂຕ. ສພ຺ພປຐເມສຸ ປນ ຕີສຸ ຐາເນສຸ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣມິສ຺ສໂກ ມຄ຺ໂຄ ກຖິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເນຕໍ ອາວຸໂສຕິ ນ ເອຕໍ ອາວຸໂສ, ຕວ ປາປກມ຺ມໍ ອປ຺ປສນ຺ນານຎ຺ຈ ປສາທາຍ ເອວຣູປານໍ ປສາທຕ຺ຖາຍ ນ ໂຫຕິ. ອຖ ຂ຺ເວຕນ຺ຕິ ອຖ ໂຂ ເອຕໍ. ອຖ ໂຂ ຕນ຺ຕິປິ ປາໂຐ. ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕາຍາຕິ ປສາທຎ຺ຎຖາຠາວາຍ ວິປ຺ປຏິສາຣາຍ ໂຫຕິ. ເຍ ມຄ຺ເຄນ ອນາຄຕສທ຺ຘາ, ເຕສໍ ວິປ຺ປຏິສາຣໍ ກໂຣຕິ – ‘‘ອີທິເສປິ ນາມ ຘມ຺ມວິນເຍ ມຍໍ ປສນ຺ນາ, ຍຕ຺ເຖວໍ ທຸປ຺ປຏິປນ຺ນາ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ. ເຍ ປນ ມຄ຺ເຄນາຄຕສທ຺ຘາ, ເຕສໍ ສິເນຣຸ ວິຍ ວາເຕຫິ ອຈໂລ ປສາໂທ ອີທິເສຫິ ວຕ຺ຖູຫິ ອິໂຕ ວາ ທາຣຸຓຕເຣຫິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ເອກຈ຺ຈານໍ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕາຍາ’’ຕິ.

໓໙. ຠຄວໂຕ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸນ຺ຕິ ຠຄວໂຕ ເອຕໍ ອຕ຺ຖໍ ອາຈິກ຺ຂິໍສຸ ປຏິເວທຍິໍສຸ. ອາໂຣຈຍມານາ ຈ ເນວ ປິຍກມ຺ຍຕາຍ ນ ເຠທປຸເຣກ຺ຂາຣຕາຍ, ນ ຕສ຺ສາຍສ຺ມໂຕ ອວຓ຺ຓປກາສນຕ຺ຖາຍ, ນ ກລິສາສນາໂຣປນຕ຺ຖາຍ, ນາປິ ‘‘ອິທໍ ສຸຕ຺ວາ ຠຄວາ ອິມສ຺ສ ສາສເນ ປຕິຏ຺ຐໍ ນ ທສ຺ສຕິ, ນິກ຺ກຑ຺ຒາເປສ຺ສຕິ ນ’’ນ຺ຕິ ມຎ຺ຎມານາ ອາໂຣເຈສຸໍ. ອຖ ໂຂ ‘‘ອິມໍ ສາສເນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ອພ຺ພຸທໍ ຎຕ຺ວາ ຠຄວາ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປສ຺ສຕິ, ເວລໍ ມຣິຍາທໍ ອາຓໍ ຐເປສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາໂຣເຈສຸໍ.

ເອຕສ຺ມິໍ ນິທາເນ ເອຕສ຺ມິໍ ປກຣເຓຕິ ເອຕ຺ຖ ສຸທິນ຺ນສ຺ສ ອຊ຺ຌາຈາຣວີຕິກ຺ກໂມ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ກາຣຓຕ຺ຕາ ນິທານຎ຺ເຈວ ປກຣຓຎ຺ຈາຕິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ກາຣຓຎ຺ຫິ ຍສ຺ມາ ນິເທຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຜລໍ ‘‘ຄຓ຺ຫາຖ ນ’’ນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ຕໍ ວິຍ ອປ຺ເປຕິ, ປກໂຣຕິ ຈ ນໍ ກຕ຺ຕຸໍ ອາຣຠຕິ, ກໂຣຕິເຍວ ວາ; ຕສ຺ມາ ນິທານຎ຺ເຈວ ປກຣຓຎ຺ຈາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວິຄຣຫິ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາຕິ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ ວິຄຣຫິ ນິນ຺ທິ; ຍຖາ ຕໍ ວຓ຺ຓາວຓ຺ຓາຣຫານໍ ວຓ຺ຓຎ຺ຈ ອວຓ຺ຓຎ຺ຈ ຠຓນ຺ເຕສຸ ອຄ຺ຄປຸຄ຺ຄໂລ. ນ ຫິ ຠຄວໂຕ ສີລວີຕິກ຺ກມກຣໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ຊາຕິຍາ ວາ ໂຄຕ຺ເຕນ ວາ ໂກລປຸຕ຺ຕິເຍນ ວາ ຄນ຺ເຖນ ວາ ຘຸຕງ຺ເຄນ ວາ ຎາໂຕ ຍສສ຺ສີ ອີທິສໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ຣກ຺ຂິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ນາປິ ເປສລໍ ຄຸຓວນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ຕສ຺ສ ຄຸຓໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕຸໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ອຖ ໂຂ ຄຣຫິຕພ຺ພໍ ຄຣຫຕິ ເອວ, ປສໍສິຕພ຺ພຎ຺ຈ ປສໍສຕິ ເອວ, ອຍຎ຺ຈ ຄຣຫິຕພ຺ໂພ; ຕສ຺ມາ ຕໍ ຕາທິລກ຺ຂເຓ ຐິໂຕ ອວິກມ຺ປມາເນນ ຈິຕ຺ເຕນ ວິຄຣຫິ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ ‘‘ອນນຸຈ຺ຉວິກ’’ນ຺ຕິອາທີຫິ ວຈເນຫິ.

ຕຕ຺ຖາຍໍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ – ຍທິທໍ ຕຍາ, ໂມຆປຸຣິສ, ຕຸຈ຺ຉມນຸສ຺ສ ກມ຺ມໍ ກຕໍ, ຕໍ ສມຓກຣຓານໍ ຘມ຺ມານໍ ມຄ຺ຄຜລນິພ຺ພານສາສນານໍ ວາ ນ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ, ເຕສໍ ຉວິໍ ຉາຍໍ ສຸນ຺ທຣຠາວໍ ນ ອນ຺ເວຕິ ນານຸຄຈ຺ຉຕິ, ອຖ ໂຂ ອາຣກາວ ເຕຫິ ຘມ຺ເມຫິ. ອນນຸຈ຺ຉວິກຕ຺ຕາ ເອວ ຈ ອນນຸໂລມິກໍ, ເຕສໍ ນ ອນຸໂລເມຕິ; ອຖ ໂຂ ວິໂລມໍ ປຈ຺ຈນີກຠາເວ ຐິຕໍ. ອນນຸໂລມິກຕ຺ຕາ ເອວ ຈ ອປ຺ປຕິຣູປໍ, ປຕິຣູປໍ ສທິສໍ ປຏິຠາຄໍ ນ ໂຫຕິ, ອຖ ໂຂ ອສທິສໍ ອປ຺ປຏິຠາຄເມວ. ອປ຺ປຕິຣູປຕ຺ຕາ ເອວ ຈ ອສ຺ສາມຓກໍ, ສມຓານໍ ກມ຺ມໍ ນ ໂຫຕິ. ອສ຺ສາມຓກຕ຺ຕາ ອກປ຺ປິຍໍ. ຍຎ຺ຫິ ສມຓກມ຺ມໍ ນ ໂຫຕິ, ຕໍ ເຕສໍ ນ ກປ຺ປຕິ. ອກປ຺ປິຍຕ຺ຕາ ອກຣຓີຍໍ. ນ ຫິ ສມຓາ ຍໍ ນ ກປ຺ປຕິ, ຕໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ຕຎ຺ເຈຕໍ ຕຍາ ກຕໍ, ຕສ຺ມາ ອນນຸຈ຺ຉວິກໍ ເຕ, ໂມຆປຸຣິສ, ກຕໍ…ເປ… ອກຣຓີຍນ຺ຕິ. ກຖຎ຺ຫິ ນາມາຕິ ເກນ ນາມ ກາຣເຓນ, ກິໍ ນາມ ກາຣຓໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕໂຕ ກາຣຓາຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ປຣໂຕ ‘‘ນນຸ ມຍາ ໂມຆປຸຣິສາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕໍ ສພ຺ພໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖເມວ.

ອິທານິ ຍສ຺ມາ ຍໍ ເຕນ ປາປກມ຺ມໍ ກຕໍ, ຕໍ ວິປຈ຺ຈມານໍ ອຕິວິຍ ທຸກ຺ຂວິປາກໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາສ຺ສ ຕໍ ວິປາກໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ກຕາປຣາຘໍ ວິຍ ປຸຕ຺ຕໍ ອນຸກມ຺ປກາ ມາຕາປິຕໂຣ ທຍາລຸເກນ ຈິຕ຺ເຕນ ສຸທິນ຺ນໍ ປຣິຠາສນ຺ໂຕ ‘‘ວຣໍ ເຕ ໂມຆປຸຣິສາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອາສຸ ສີຆໍ ເອຕສ຺ສ ວິສໍ ອາຄຈ຺ຉຕີຕິ ອາສີວິໂສ. ໂຆຣໍ ຈຓ຺ຑມສ຺ສ ວິສນ຺ຕິ ໂຆຣວິໂສ, ຕສ຺ສ ອາສີວິສສ຺ສ ໂຆຣວິສສ຺ສ. ‘‘ປກ຺ຂິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ‘‘ວຣ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອີທິສສ຺ສ ອາສີວິສສ຺ສ ໂຆຣວິສສ຺ສ ມຸເຂ ອງ຺ຄຊາຕໍ ວຣໍ ປກ຺ຂິຕ຺ຕໍ; ສເຈ ປກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ຠເວຍ຺ຍ, ວຣໍ ສິຍາ; ສຸນ຺ທຣໍ ສາຘຸ ສຸຏ຺ຐຸ ສິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ຕ຺ເວວາຕິ ນ ຕຸ ເອວ ວຣໍ ນ ສຸນ຺ທຣເມວ ນ ສາຘຸເມວ ນ ສຸຏ຺ຐຸເມວ. ເອສ ນໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ກຓ຺ຫສປ຺ປສ຺ສາຕິ ກາຬສປ຺ປສ຺ສ. ອງ຺ຄາຣກາສຸຍາຕິ ອງ຺ຄາຣປຸຓ຺ຓກູເປ, ອງ຺ຄາຣຣາສິມ຺ຫິ ວາ. ອາທິຕ຺ຕາຍາຕິ ປທິຕ຺ຕາຍ ຄຫິຕອຄ຺ຄິວຓ຺ຓາຍ. ສມ຺ປຊ຺ຊລິຕາຍາຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ປຊ຺ຊລິຕາຍ ອຈ຺ຈິໂຍ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕິຍາ. ສໂຊຕິຠູຕາຍາຕິ ສປ຺ປຠາຍ. ສມນ຺ຕໂຕ ອຸຏ຺ຐິຕາຫິ ຊາລາຫິ ເອກປ຺ປຠາສມຸທຍຠູຕາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕູຕິ ຍໍ ມຍາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວຣ’’ນ຺ຕິ ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ, ກຕເຣນ ກາຣເຓນາຕິ ເຈ? ມຣຓໍ ວາ ນິຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຕິ ໂຍ ຕຕ຺ຖ ອງ຺ຄຊາຕໍ ປກ຺ຂິເປຍ຺ຍ, ໂສ ມຣຓໍ ວາ ນິຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ ມຣຓມຕ຺ຕໍ ວາ ທຸກ຺ຂໍ. ອິໂຕນິທານຎ຺ຈ ໂຂ…ເປ… ອຸປປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ຍໍ ອິທໍ ມາຕຸຄາມສ຺ສ ອງ຺ຄຊາເຕ ອງ຺ຄຊາຕປກ຺ຂິປນໍ, ອິໂຕນິທານໍ ຕສ຺ສ ກາຣໂກ ປຸຄ຺ຄໂລ ນິຣຍໍ ອຸປປຊ຺ເຊຍ຺ຍ; ເອວໍ ກມ຺ມສ຺ສ ມຫາສາວຊ຺ຊຕໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ຕໍ ຄຣຫິ, ນ ຕສ຺ສ ທຸກ຺ຂາຄມໍ ອິຈ຺ຉມາໂນ. ຕຕ຺ຖ ນາມ ຕ຺ວນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍ ນາມ ເອວຣູເປ ກມ຺ເມ ເອວໍ ມຫາສາວຊ຺ເຊ ສມາເນປິ ຕ຺ວໍ. ຍໍ ຕ຺ວນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍນ຺ຕິ ຫີຬນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ຕ຺ວນ຺ຕິ ຕໍ-ສທ຺ທສ຺ສ ເວວຈນໍ; ທ຺ວີຫິປິ ຍໍ ວາ ຕໍ ວາ ຫີຬິຕມວຎ຺ຎາຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອສທ຺ຘມ຺ມນ຺ຕິ ອສຕໍ ນີຈຊນານໍ ຘມ຺ມໍ; ເຕຫິ ເສວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຄາມຘມ຺ມນ຺ຕິ ຄາມານໍ ຘມ຺ມໍ; ຄາມວາສິກມນຸສ຺ສານໍ ຘມ຺ມນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວສລຘມ຺ມນ຺ຕິ ປາປຘມ຺ເມ ວສນ຺ຕິ ປຄ຺ຆຣນ຺ຕີຕິ ວສລາ, ເຕສໍ ວສລານໍ ຫີນປຸຣິສານໍ ຘມ຺ມໍ, ວສລໍ ວາ ກິເລສປຄ຺ຆຣຓກໍ ຘມ຺ມໍ. ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລນ຺ຕິ ທຸຏ຺ຐຸ ຈ ກິເລສທູສິຕໍ ຖູລຎ຺ຈ ອສຸຂຸມໍ, ອນິປຸຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂອທກນ຺ຕິກນ຺ຕິ ອຸທກກິຈ຺ຈໍ ອນ຺ຕິກໍ ອວສານໍ ອສ຺ສາຕິ ໂອທກນ຺ຕິໂກ, ຕໍ ໂອທກນ຺ຕິກໍ. ຣຫສ຺ສນ຺ຕິ ຣໂຫຠວໍ, ປຏິຈ຺ຉນ຺ເນ ໂອກາເສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກໍ. ອຍຎ຺ຫິ ຘມ຺ໂມ ຊິຄຸຈ຺ຉນີຍຕ຺ຕາ ນ ສກ຺ກາ ອາວິ ອຎ຺ເຎສໍ ທສ຺ສນວິສເຍ ກາຕຸໍ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຣຫສ຺ສ’’ນ຺ຕິ. ທ຺ວຍໍທ຺ວຍສມາປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ທ຺ວີຫິ ທ຺ວີຫິ ສມາປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ທ຺ວຍໍ ທ຺ວຍໍ ສມາປຕ຺ຕິນ຺ຕິປິ ປາໂຐ. ທຍໍ ທຍໍ ສມາປຕ຺ຕິນ຺ຕິປິ ປຐນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ສຸນ຺ທຣໍ. ສມາປຊ຺ຊິສ຺ສສີຕິ ເອຕໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ນາມ ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນາມສທ຺ເທນ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ ‘‘ສມາປຊ຺ຊິສ຺ສສິ ນາມາ’’ຕິ.

ພຫູນໍ ໂຂ…ເປ… ອາທິກຕ຺ຕາ ປຸພ຺ພງ຺ຄໂມຕິ ສາສນໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ຕ຺ວໍ ພຫູນໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ອກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ອາທິກຕ຺ຕາ, ສພ຺ພປຐມໍ ກຣຓໂຕ; ປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ ສພ຺ພປຐມໍ ເອຕໍ ມຄ຺ຄໍ ປຏິປນ຺ນຕ຺ຕາ; ທ຺ວາຣໍທໂທ, ອຸປາຍທສ຺ສໂກຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອິມຎ຺ຫິ ເລສໍ ລທ຺ຘາ ຕວ ອນຸສິກ຺ຂມານາ ພຫູ ປຸຄ຺ຄລາ ນານປ຺ປກາຣເກ ມກ຺ກຏິຍາ ເມຖຸນປຏິເສວນາທິເກ ອກຸສລຘມ຺ເມ ກຣິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອເນກປຣິຍາເຍນາຕິ ອິເມຫິ ‘‘ອນນຸຈ຺ຉວິກ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວຸຕ຺ເຕຫິ, ພຫູຫິ ກາຣເຓຫິ. ທຸພ຺ຠຣຕາຍ…ເປ… ໂກສຊ຺ຊສ຺ສ ອວຓ຺ຓໍ ຠາສິຕ຺ວາຕິ ທຸພ຺ຠຣຕາທີນໍ ວຕ຺ຖຸຠູຕສ຺ສ ອສໍວຣສ຺ສ ອວຓ຺ຓໍ ນິນ຺ທໍ ຄຣຫໍ ຠາສິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ມາ ຫິ ອສໍວເຣ ຐິຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອຕ຺ຕາ ທຸພ຺ຠຣຕຎ຺ເຈວ ທຸປ຺ໂປສຕຎ຺ຈ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ອສໍວໂຣ ‘‘ທຸພ຺ຠຣຕາ, ທຸປ຺ໂປສຕາ’’ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ອສໍວເຣ ຐິຕສ຺ສ ອຕ຺ຕາ ຈຕູສຸ ປຈ຺ຈເຍສຸ ມຫິຈ຺ຉຕໍ ສິເນຣຸປ຺ປມາເຓປິ ຈ ປຈ຺ຈເຍ ລທ຺ຘາ ອສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຕໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ອສໍວໂຣ ‘‘ມຫິຈ຺ຉຕາ, ອສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຕາ’’ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍສ຺ມາ ຈ ອສໍວເຣ ຐິຕສ຺ສ ອຕ຺ຕາ ຄຓສງ຺ຄຓິກາຍ ເຈວ ກິເລສສງ຺ຄຓິກາຍ ຈ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ໂກສຊ຺ຊານຸຄໂຕ ຈ ໂຫຕິ ອຏ຺ຐກຸສີຕວຕ຺ຖຸປາຣິປູຣິຍາ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ອສໍວໂຣ ‘‘ສງ຺ຄຓິກາ, ເຈວ ໂກສຊ຺ຊຎ຺ຈາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ສຸຠຣຕາຍ…ເປ… ວີຣິຍາຣມ຺ຠສ຺ສ ວຓ຺ຓໍ ຠາສິຕ຺ວາຕິ ສຸຠຣຕາທີນໍ ວຕ຺ຖຸຠູຕສ຺ສ ສໍວຣສ຺ສ ວຓ຺ຓໍ ຠາສິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ມາ ຫິ ອສໍວຣໍ ປຫາຍ ສໍວເຣ ຐິຕສ຺ສ ອຕ຺ຕາ ສຸຠໂຣ ໂຫຕິ ສຸໂປໂສ, ຈຕູສຸ ຈ ປຈ຺ຈເຍສຸ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕໍ ນິຕ຺ຕຓ຺ຫຠາວໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ເອກເມກສ຺ມິຎ຺ຈ ປຈ຺ຈເຍ ຍຖາລາຠ-ຍຖາພລ-ຍຖາສາຣຸປ຺ປວເສນ ຕິປ຺ປເຠທາຍ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຍາ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ສໍວໂຣ ‘‘ສຸຠຣຕາ ເຈວ ສຸໂປສຕາ ຈ ອປ຺ປິຈ຺ໂຉ ຈ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ ຈາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ຍສ຺ມາ ປນ ອສໍວຣໍ ປຫາຍ ສໍວເຣ ຐິຕສ຺ສ ອຕ຺ຕາ ກິເລສສລ຺ເລຂນຕາຍ ເຈວ ນິທ຺ຘຸນນຕາຍ ຈ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ສໍວໂຣ ‘‘ສລ຺ເລໂຂ ຈ ຘຸໂຕ ຈາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ຍສ຺ມາ ຈ ອສໍວຣໍ ປຫາຍ ສໍວເຣ ຐິຕສ຺ສ ອຕ຺ຕາ ກາຍວາຈານໍ ອປ຺ປາສາທິກໍ ອປ຺ປສາທນີຍໍ ອສນ຺ຕໍ ອສາຣຸປ຺ປໍ ກາຍວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອປ຺ປາສາທິກໍ ອປ຺ປສາທນີຍໍ ອສນ຺ຕໍ ອສາຣຸປ຺ປໍ ອກຸສລວິຕກ຺ກຕ຺ຕຍຎ຺ຈ ອນຸປຄມ຺ມ ຕພ຺ພິປຣີຕສ຺ສ ກາຍວຈີສຸຈຣິຕສ຺ສ ເຈວ ກຸສລວິຕກ຺ກຕ຺ຕຍສ຺ສ ຈ ປາສາທິກສ຺ສ ປສາທນີຍສ຺ສ ສນ຺ຕສ຺ສ ສາຣຸປ຺ປສ຺ສ ປາຣິປູຣິຍາ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ສໍວໂຣ ‘‘ປາສາທິໂກ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ຍສ຺ມາ ປນ ອສໍວຣໍ ປຫາຍ ສໍວເຣ ຐິຕສ຺ສ ອຕ຺ຕາ ສພ຺ພກິເລສາປຈຍຠູຕາຍ, ວິວຏ຺ຏາຍ, ອຏ຺ຐວີຣິຍາຣມ຺ຠວຕ຺ຖຸປາຣິປູຣິຍາ ຈ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ສໍວໂຣ ‘‘ອປຈໂຍ ເຈວ ວີຣິຍາຣມ຺ໂຠ ຈາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ.

ຠິກ຺ຂູນໍ ຕທນຸຈ຺ຉວິກໍ ຕທນຸໂລມິກນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ສນ຺ນິປຕິຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຍໍ ອິທານິ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິກຎ຺ເຈວ ອນຸໂລມິກຎ຺ຈ. ໂຍ ວາ ອຍໍ ສຸຠຣຕາທີຫິ ສໍວໂຣ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິກຎ຺ເຈວ ອນຸໂລມິກຎ຺ຈ ສໍວຣປ຺ປຫານປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ ອສຸຕ຺ຕນ຺ຕວິນິພທ຺ຘໍ ປາຬິວິນິມຸຕ຺ຕໍ ໂອກ຺ກນ຺ຕິກຘມ຺ມເທສນໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠຄວາ ກິຣ ອີທິເສສຸ ຐາເນສຸ ປຎ຺ຈວຓ຺ຓກຸສຸມມາລໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ວິຍ, ຣຕນທາມໍ ສຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ວິຍ, ຈ ເຍ ປຏິກ຺ຂິປນາຘິປ຺ປາຍາ ອສໍວຣາຠິຣຕາ ເຕ ສມ຺ປຣາຍິເກນ ວຏ຺ຏຠເຍນ ຕຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ອເນກປ຺ປກາຣໍ ອາທີນວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ, ເຍ ສິກ຺ຂາກາມາ ສໍວເຣ ຐິຕາ ເຕ ອປ຺ເປກຈ຺ເຈ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐເປນ຺ໂຕ ອປ຺ເປກຈ຺ເຈ ອນາຄາມິ-ສກທາຄາມິ-ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລສຸ ອຸປນິສ຺ສຍວິຣຫິເຕປິ ສຄ຺ຄມຄ຺ເຄ ປຕິຏ຺ຐເປນ຺ໂຕ ທີຆນິກາຍປ຺ປມາຓມ຺ປິ ມຊ຺ຌິມນິກາຍປ຺ປມາຓມ຺ປິ ຘມ຺ມເທສນໍ ກໂຣຕິ. ຕໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຠິກ຺ຂູນໍ ຕທນຸຈ຺ຉວິກໍ ຕທນຸໂລມິກໍ ຘມ຺ມິໍ ກຖໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ.

ເຕນ ຫີຕິ ເຕນ ສຸທິນ຺ນສ຺ສ ອຊ຺ຌາຈາເຣນ ກາຣຓຠູເຕນ. ສິກ຺ຂາປທນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພາຕິ ສິກ຺ຂາ, ປຊ຺ຊເຕ ອິມິນາຕິ ປທໍ, ສິກ຺ຂາຍ ປທໍ ສິກ຺ຂາປທໍ; ສິກ຺ຂາຍ ອຘິຄມຸປາໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ມູລໍ ນິສ຺ສໂຍ ປຕິຏ຺ຐາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເມຖຸນວິຣຕິຍາ ເມຖຸນສໍວຣສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ເມຖຸນສໍວໂຣ ຫິ ຕທຎ຺ເຎສໍ ສິກ຺ຂາສງ຺ຂາຕານໍ ສີລວິປສ຺ສນາຌານມຄ຺ຄຘມ຺ມານໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖວເສນ ປທຕ຺ຕາ ອິຘ ‘‘ສິກ຺ຂາປທ’’ນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ອຍຎ຺ຈ ອຕ຺ໂຖ ສິກ຺ຂາປທວິຠງ຺ເຄ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອປິຈ ຕສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສ ທີປກໍ ວຈນມ຺ປິ ‘‘ສິກ຺ຂາປທ’’ນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ – ‘‘ສິກ຺ຂາປທນ຺ຕິ ໂຍ ຕຕ຺ຖ ນາມກາໂຍ ປທກາໂຍ ນິຣຸຕ຺ຕິກາໂຍ ພ຺ຍຎ຺ຊນກາໂຍ’’ຕິ. ອຖ ວາ ຍຖາ ‘‘ອນຠິຊ຺ຌາ ຘມ຺ມປທ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອນຠິຊ຺ຌາ ເອໂກ ຘມ຺ມໂກຏ຺ຐາໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ, ເອວມິຘາປິ ‘‘ສິກ຺ຂາປທ’’ນ຺ຕິ ສິກ຺ຂາໂກຏ຺ຐາໂສ ສິກ຺ຂາຍ ເອໂກ ປເທໂສຕິປິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ທສ ອຕ຺ຖວເສ ປຏິຈ຺ຈາຕິ ທສ ກາຣຓວເສ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິເຫຕຸ ອຘິຄມນີເຍ ຫິຕວິເສເສ ປຏິຈ຺ຈ ອາຄມ຺ມ ອາຣພ຺ຠ, ທສນ຺ນໍ ຫິຕວິເສສານໍ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິໍ ສມ຺ປສ຺ສມາໂນຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອິທານິ ເຕ ທສ ອຕ຺ຖວເສ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸຕາຍາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸຕາ ນາມ ສງ຺ຆສ຺ສ ສຸຏ຺ຐຸຠາໂວ, ‘‘ສຸຏ຺ຐຸ ເທວາ’’ຕິ ອາຄຕຏ຺ຐາເນ ວິຍ ‘‘ສຸຏ຺ຐຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຈນສມ຺ປຏິຈ຺ຉນຠາໂວ. ໂຍ ຈ ຕຖາຄຕສ຺ສ ວຈນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ສ ຕໍ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ສງ຺ຆສ຺ສ ‘‘ສຸຏ຺ຐຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ມມ ວຈນສມ຺ປຏິຈ຺ຉນຕ຺ຖໍ ປຎ຺ຎເປສ຺ສາມິ, ອສມ຺ປຏິຈ຺ຉເນ ອາທີນວໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉເນ ຈ ອານິສໍສໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ, ນ ພລກ຺ກາເຣນ ອຠິຠວິຕ຺ວາຕິ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາວິກໂຣນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸຕາຍາ’’ຕິ. ສງ຺ຆຜາສຸຕາຍາຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ ຜາສຸຠາວາຍ; ສຫຊີວິຕາຍ ສຸຂວິຫາຣຕ຺ຖາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ທຸມ຺ມງ຺ກູນໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ນິຄ຺ຄຫາຍາຕິ ທຸມ຺ມງ຺ກູ ນາມ ທຸສ຺ສີລປຸຄ຺ຄລາ; ເຍ ມງ຺ກຸຕໍ ອາປາທິຍມານາປິ ທຸກ຺ເຂນ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ວີຕິກ຺ກມໍ ກໂຣນ຺ຕາ ວາ ກຕ຺ວາ ວາ ນ ລຊ຺ຊນ຺ຕິ, ເຕສໍ ນິຄ຺ຄຫຕ຺ຖາຍ; ເຕ ຫິ ສິກ຺ຂາປເທ ອສຕິ ‘‘ກິໍ ຕຸມ຺ເຫຫິ ທິຏ຺ຐໍ, ກິໍ ສຸຕໍ – ກິໍ ອມ຺ເຫຫິ ກຕໍ; ກຕຣສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ກຕມໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ອມ຺ເຫ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ສງ຺ຆໍ ວິເຫເຐສ຺ສນ຺ຕິ, ສິກ຺ຂາປເທ ປນ ສຕິ ເຕ ສງ຺ໂຆ ສິກ຺ຂາປທໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຘມ຺ເມນ ວິນເຍນ ສຕ຺ຖຸສາສເນນ ນິຄ຺ຄເຫສ຺ສຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ທຸມ຺ມງ຺ກູນໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ນິຄ຺ຄຫາຍາ’’ຕິ.

ເປສລານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຜາສຸວິຫາຣາຍາຕິ ເປສລານໍ ປິຍສີລານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຜາສຸວິຫາຣຕ຺ຖາຍ. ປິຍສີລາ ຫິ ຠິກ຺ຂູ ກຕ຺ຕພ຺ພາກຕ຺ຕພ຺ພໍ ສາວຊ຺ຊານວຊ຺ຊໍ ເວລໍ ມຣິຍາທໍ ອຊານນ຺ຕາ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍປາຣິປູຣິຍາ ຆຏມານາ ກິລມນ຺ຕິ, ສນ຺ທິຏ຺ຐມານາ ອຸພ຺ພາຬ຺ຫາ ໂຫນ຺ຕິ. ກຕ຺ຕພ຺ພາກຕ຺ຕພ຺ພໍ ປນ ສາວຊ຺ຊານວຊ຺ຊໍ ເວລໍ ມຣິຍາທໍ ຎຕ຺ວາ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍປາຣິປູຣິຍາ ຆຏມານາ ນ ກິລມນ຺ຕິ, ສນ຺ທິຏ຺ຐມານາ ນ ອຸພ຺ພາຬ຺ຫາ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕນ ເນສໍ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎາປນາ ຜາສຸວິຫາຣາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ. ໂຍ ວາ ທຸມ຺ມງ຺ກູນໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ນິຄ຺ຄໂຫ, ສ຺ເວວ ເອເຕສໍ ຜາສຸວິຫາໂຣ. ທຸສ຺ສີລປຸຄ຺ຄເລ ນິສ຺ສາຍ ຫິ ອຸໂປສໂຖ ນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ປວາຣຓາ ນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ສງ຺ຆກມ຺ມານິ ນປ຺ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ສາມຄ຺ຄີ ນ ໂຫຕິ, ຠິກ຺ຂູ ອເນກຄ຺ຄາ ອຸທ຺ເທສປຣິປຸຈ຺ຉາກມ຺ມຏ຺ຐານາທີນິ ອນຸຍຸຎ຺ຊິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ. ທຸສ຺ສີເລສຸ ປນ ນິຄ຺ຄຫິເຕສຸ ສພ຺ໂພປິ ອຍໍ ອຸປທ຺ທໂວ ນ ໂຫຕິ. ຕໂຕ ເປສລາ ຠິກ຺ຂູ ຜາສຸ ວິຫຣນ຺ຕິ. ເອວໍ ‘‘ເປສລານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຜາສຸ ວິຫາຣາຍາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ທ຺ວິຘາ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິການໍ ອາສວານໍ ສໍວຣາຍາຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາ ອາສວາ ນາມ ອສໍວເຣ ຐິເຕນ ຕສ຺ມິຎ຺ເຎວ ອຕ຺ຕຠາເວ ປຕ຺ຕພ຺ພາ ປາຓິປ຺ປຫາຣ-ທຓ຺ຑປ຺ປຫາຣ-ຫຕ຺ຖຈ຺ເຉທ-ປາທຈ຺ເຉທ-ອກິຕ຺ຕິ-ອຍສວິປ຺ປຏິສາຣາທໂຍ ທຸກ຺ຂວິເສສາ. ອິຕິ ອິເມສໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິການໍ ອາສວານໍ ສໍວຣາຍ ປິຘານາຍ ອາຄມນມຄ຺ຄຖກນາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສມ຺ປຣາຍິການໍ ອາສວານໍ ປຏິຆາຕາຍາຕິ ສມ຺ປຣາຍິກາ ອາສວາ ນາມ ອສໍວເຣ ຐິເຕນ ກຕປາປກມ຺ມມູລກາ ສມ຺ປຣາເຍ ນຣກາທີສຸ ປຕ຺ຕພ຺ພາ ທຸກ຺ຂວິເສສາ, ເຕສໍ ປຏິຆາຕຕ຺ຖາຍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນຕ຺ຖາຍ ວູປສມຕ຺ຖາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອປ຺ປສນ຺ນານໍ ປສາທາຍາຕິ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ຫິ ສຕິ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ຎຕ຺ວາ ວາ ຍຖາປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ປຏິປຊ຺ຊມາເນ ຠິກ຺ຂູ ທິສ຺ວາ ວາ ເຍປິ ອປ຺ປສນ຺ນາ ປຓ຺ຑິຕມນຸສ຺ສາ, ເຕ ‘‘ຍານິ ວຕ ໂລເກ ມຫາຊນສ຺ສ ຣຊ຺ຊນ-ທຸສ຺ສນ-ມຸຍ຺ຫນຏ຺ຐານານິ, ເຕຫິ ອິເມ ສມຓາ ສກ຺ຍປຸຕ຺ຕິຍາ ອາຣກາ ວິຣຕາ ວິຫຣນ຺ຕິ, ທຸກ຺ກຣໍ ວຕ ກໂຣນ຺ຕິ, ຠາຣິຍໍ ວຕ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ ປສາທໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ວິນຍປິຏເກ ໂປຕ຺ຖກໍ ທິສ຺ວາ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກ-ຕິເວທີ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ວິຍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອປ຺ປສນ຺ນານໍ ປສາທາຍາ’’ຕິ.

ປສນ຺ນານໍ ຠິຍ຺ໂຍຠາວາຍາຕິ ເຍປິ ສາສເນ ປສນ຺ນາ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ເຕປິ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ຎຕ຺ວາ ຍຖາປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ປຏິປຊ຺ຊມາເນ ຠິກ຺ຂູ ວາ ທິສ຺ວາ ‘‘ອໂຫ ອຍ຺ຍາ ທຸກ຺ກຣກາຣິໂນ, ເຍ ຍາວຊີວໍ ເອກຠຕ຺ຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ວິນຍສໍວຣໍ ອນຸປາເລນ຺ຕີ’’ຕິ ຠິຍ຺ໂຍ ຠິຍ຺ໂຍ ປສີທນ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ປສນ຺ນານໍ ຠິຍ຺ໂຍຠາວາຍາ’’ຕິ.

ສທ຺ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຍາຕິ ຕິວິໂຘ ສທ຺ຘມ຺ໂມ – ປຣິຍຕ຺ຕິສທ຺ຘມ຺ໂມ, ປຏິປຕ຺ຕິສທ຺ຘມ຺ໂມ, ອຘິຄມສທ຺ຘມ຺ໂມຕິ. ຕຕ຺ຖ ປິຏກຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫິຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ‘‘ປຣິຍຕ຺ຕິສທ຺ຘມ຺ໂມ’’ ນາມ. ເຕຣສ ຘຸຕຄຸຓາ, ຈຸທ຺ທສ ຂນ຺ຘກວຕ຺ຕານິ, ທ຺ເວອສີຕິ ມຫາວຕ຺ຕານິ, ສີລສມາຘິວິປສ຺ສນາຕິ ອຍໍ ‘‘ປຏິປຕ຺ຕິສທ຺ຘມ຺ໂມ’’ ນາມ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຣິຍມຄ຺ຄາ ຈຕ຺ຕາຣິ ຈ ສາມຎ຺ຎຜລານິ ນິພ຺ພານຎ຺ຈາຕິ ອຍໍ ‘‘ອຘິຄມສທ຺ຘມ຺ໂມ’’ ນາມ. ໂສ ສພ຺ໂພປິ ຍສ຺ມາ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ສຕິ ຠິກ຺ຂູ ສິກ຺ຂາປທຎ຺ຈ ຕສ຺ສ ວິຠງ຺ຄຎ຺ຈ ຕທຕ຺ຖໂຊຕນຕ຺ຖໍ ອຎ຺ຎຎ຺ຈ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ປຣິຍາປຸຓນ຺ຕິ, ຍຖາປຎ຺ຎຕ຺ຕຎ຺ຈ ປຏິປຊ຺ຊມານາ ປຏິປຕ຺ຕິໍ ປູເຣຕ຺ວາ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ພໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມໍ ອຘິຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ຈິຣຏ຺ຐິຕິໂກ ໂຫຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ສທ຺ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຍາ’’ຕິ.

ວິນຍານຸຄ຺ຄຫາຍາຕິ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ຫິ ສຕິ ສໍວຣວິນໂຍ ຈ ປຫານວິນໂຍ ຈ ສມຖວິນໂຍ ຈ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິວິນໂຍ ຈາຕິ ຈຕຸພ຺ພິໂຘປິ ວິນໂຍ ອນຸຄ຺ຄຫິໂຕ ໂຫຕິ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠິໂຕ ສູປຕ຺ຖມ຺ຠິໂຕ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ວິນຍານຸຄ຺ຄຫາຍາ’’ຕິ.

ສພ຺ພາເນວ ເຈຕານິ ປທານິ ‘‘ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ອິມິນາ ວຈເນນ ສທ຺ຘິໍ ໂຍເຊຕພ຺ພານິ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ປຐມປຈ຺ຉິມປທໂຍຊນາ – ‘‘ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸຕາຍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປສ຺ສາມິ, ວິນຍານຸຄ຺ຄຫາຍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປສ຺ສາມີ’’ຕິ.

ອປິ ເຈຕ຺ຖ ຍໍ ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸ ຕໍ ສງ຺ຆຜາສຸ, ຍໍ ສງ຺ຆຜາສຸ ຕໍ ທຸມ຺ມງ຺ກູນໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ນິຄ຺ຄຫາຍາຕິ ເອວໍ ສງ຺ຂລິກນຍໍ; ຍໍ ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸ ຕໍ ສງ຺ຆຜາສຸ, ຍໍ ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸ ຕໍ ທຸມ຺ມງ຺ກູນໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ນິຄ຺ຄຫາຍາຕິ ເອວຎ຺ຈ ເອເກກປທມູລິກໍ ທສກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ໂຍຊນໍ ກຕ຺ວາ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ປຣິວາເຣ (ປຣິ. ໓໓໔) –

‘‘ອຕ຺ຖສຕໍ ຘມ຺ມສຕໍ, ທ຺ເວ ຈ ນິຣຸຕ຺ຕິສຕານິ;

ຈຕ຺ຕາຣິ ຎາຓສຕານິ, ອຕ຺ຖວເສ ປກຣເຓ’’ຕິ.

ຕໍ ສພ຺ພໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕໍ ປເນຕໍ ຍສ຺ມາ ປຣິວາເຣເຍວ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ ອິຘ ນ ວຓ຺ຓິຕນ຺ຕິ.

ເອວໍ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອານິສໍສໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປເທ ຠິກ຺ຂູຫິ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ທີເປນ຺ໂຕ ‘‘ເອວຎ຺ຈ ປນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິມໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ອຸທ຺ທິເສຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ອາຫ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ຠິກ຺ຂເວ, ອິມໍ ປນ ມຍາ ອິຕິ ສນ຺ທສ຺ສິຕານິສໍສໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ເອວໍ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທເສ ອຸທ຺ທິເສຍ຺ຍາຖ ຈ ປຣິຍາປຸເຓຍ຺ຍາຖ ຈ ຘາເຣຍ຺ຍາຖ ຈ ອຎ຺ເຎສຎ຺ຈ ວາເຈຍ຺ຍາຖາຕິ. ອຕິເຣການຍນຕ຺ໂຖ ຫິ ເອຕ຺ຖ ຈ ສທ຺ໂທ, ເຕນາຍມຕ຺ໂຖ ອານີໂຕ ໂຫຕີຕິ.

ອິທານິ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິມໍ ສິກ຺ຂາປທ’’ນ຺ຕິ ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສເວຍ຺ຍ, ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕິ ອສໍວາໂສ’’ຕິ ອາຫ. ເອວໍ ມູລຈ຺ເຉຊ຺ຊວເສນ ທຬ຺ຫໍ ກຕ຺ວາ ປຐມປາຣາຊິເກ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ອປຣມ຺ປິ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຖາຍ ມກ຺ກຏີວຕ຺ຖຸ ອຸທປາທິ. ຕສ຺ສຸປ຺ປຕ຺ຕິທີປນຕ຺ຖເມຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ – ເອວຎ຺ຈິທໍ ຠຄວຕາ ຠິກ຺ຂູນໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຠຄວຕາ ຠິກ຺ຂູນໍ ອິທໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ເອວໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ຈ, ອິທຎ຺ຈ ອຎ຺ຎໍ ວຕ຺ຖຸ ອຸທປາທີຕິ.

ປຐມປຎ຺ຎຕ຺ຕິກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສຸທິນ຺ນຠາຓວາຣໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ.

ມກ຺ກຏີວຕ຺ຖຸກຖາ

໔໐. ອິທານິ ຍໍ ຕໍ ອຎ຺ຎໍ ວຕ຺ຖຸ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ອນຸຕ຺ຕານປທວຓ຺ຓນາ – ມກ຺ກຏິໍ ອາມິເສນາຕິ ມຫາວເນ ຠິກ຺ຂູນໍ ຂນ຺ຕິເມຕ຺ຕາທິຄຸຓານຸຠາເວນ ນິຣາສງ຺ກຈິຕ຺ຕາ ພຫູ ມິຄໂມຣກຸກ຺ກຸຏມກ຺ກຏາທໂຍ ຕິຣຈ຺ຉານາ ປຘານາຄາຣຏ຺ຐາເນສຸ ວິຈຣນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຣ ເອກໍ ມກ຺ກຏິໍ ອາມິເສນ ຍາຄຸຠຕ຺ຕຂຊ຺ຊກາທິນາ ອຸປລາເປຕ຺ວາ, ສງ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ສາຕິ ຠຸມ຺ມວຈນໍ. ປຏິເສວຕີຕິ ປຈຸຣປຏິເສວໂນ ໂຫຕິ; ປຈຸຣຕ຺ເຖ ຫິ ວຕ຺ຕມານວຈນໍ. ໂສ ຠິກ຺ຂູຕິ ໂສ ເມຖຸນຘມ຺ມປຏິເສວນໂກ ຠິກ຺ຂຸ. ເສນາສນຈາຣິກໍ ອາຫິຓ຺ຑນ຺ຕາຕິ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອາຄນ຺ຕຸກາ ພຸທ຺ຘທສ຺ສນາຍ ອາຄຕາ ປາໂຕວ ອາຄນ຺ຕຸກຠຕ຺ຕານິ ລຠິຕ຺ວາ ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈາ ຠິກ຺ຂູນໍ ນິວາສນຏ຺ຐານານິ ປສ຺ສິສ຺ສາມາຕິ ວິຈຣິໍສຸ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ເສນາສນຈາຣິກໍ ອາຫິຓ຺ຑນ຺ຕາ’’ຕິ. ເຍນ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ເຕນຸປສງ຺ກມີຕິ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາ ນາມ ເອກຠິກ຺ຂຸນາ ສທ຺ຘິໍ ວິສ຺ສາສໍ ກຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎສຸປິ ຕາທິສຎ຺ເຎວ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ສາ ມກ຺ກຏີ ເຍນ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ວິສ຺ສາສິກຠິກ຺ຂຸສ຺ເສວ ເຕສມ຺ປິ ຕໍ ວິກາຣໍ ທສ຺ເສສິ.

ເຉປ຺ປນ຺ຕິ ນງ຺ຄຸຏ຺ຐໍ. ໂອຑ຺ຑີຕິ ອຠິມຸຂໍ ຐເປສິ. ນິມິຕ຺ຕມ຺ປິ ອກາສີຕິ ເຍນ ນິຍາເມນ ຍາຍ ກິຣິຍາຍ ເມຖຸນາຘິປ຺ປາຍໍ ເຕ ຊານນ຺ຕິ ຕໍ ອກາສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສ ຠິກ຺ຂູຕິ ຍສ຺ສາຍໍ ວິຫາໂຣ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິລີຍິໍສູຕິ ເອກສ຺ມິໍ ໂອກາເສ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາ ອຈ຺ຉິໍສຸ.

໔໑. ສຈ຺ຈໍ, ອາວຸໂສຕິ ສໂຫຑ຺ຒຄ຺ຄຫິໂຕ ໂຈໂຣ ວິຍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ທິສ຺ວາ ໂຈທິຕຕ຺ຕາ ‘‘ກິໍ ວາ ມຍາ ກຕ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ວຕ຺ຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ‘‘ສຈ຺ຈໍ, ອາວຸໂສ’’ຕິ ອາຫ. ນນຸ, ອາວຸໂສ, ຕເຖວ ຕໍ ໂຫຕີຕິ ອາວຸໂສ ຍຖາ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຍາ, ນນຸ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕິຕ຺ຖິຍາປິ ຕໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ຕເຖວ ໂຫຕິ. ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຍາປິ ຫິ ທສ຺ສນມ຺ປິ ຄຫຓມ຺ປິ ອາມສນມ຺ປິ ຜຸສນມ຺ປິ ຆຏ຺ຏນມ຺ປິ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລເມວ. ຕິຣຈ຺ຉານຄຕິຕ຺ຖິຍາປິ ຕໍ ສພ຺ພໍ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລເມວ. ໂກ ເອຕ຺ຖ ວິເສໂສ? ອເລສຏ຺ຐາເນ ຕ຺ວໍ ເລສໍ ໂອຑ຺ເຑສີຕິ.

໔໒. ອນ຺ຕມໂສ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາຍປິ ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕິ ອສໍວາໂສຕິ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາຍປິ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວິຕ຺ວາ ປາຣາຊິໂກ ເຍວ ໂຫຕີຕິ ທຬ຺ຫຕຣໍ ສິກ຺ຂາປທມກາສິ. ທຸວິຘຎ຺ຫິ ສິກ຺ຂາປທໍ – ໂລກວຊ຺ຊໍ, ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊຎ຺ຈ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ສ ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ ຈິຕ຺ຕໍ ອກຸສລເມວ ໂຫຕິ, ຕໍ ໂລກວຊ຺ຊໍ ນາມ. ເສສໍ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊໍ. ຕຕ຺ຖ ໂລກວຊ຺ເຊ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ຣຸນ຺ຘນ຺ຕີ ທ຺ວາຣໍ ປິທຫນ຺ຕີ ໂສຕໍ ປຈ຺ຉິນ຺ທມານາ ຄາຬ຺ຫຕຣໍ ກໂຣນ຺ຕີ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອຘິມານາ, ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສຸປິນນ຺ຕາຕິ ອຍໍ ປນ ວີຕິກ຺ກມາຠາວາ ອພ຺ໂພຫາຣິກຕ຺ຕາ ຈ ວຸຕ຺ຕາ. ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ເຊ ອກເຕ ວີຕິກ຺ກເມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ສິຖິລໍ ກໂຣນ຺ຕີ ໂມເຈນ຺ຕີ ທ຺ວາຣໍ ທທມານາ ອປຣາປຣມ຺ປິ ອນາປຕ຺ຕິໍ ກຸຣຸມານາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຄຓໂຠຊນປຣມ຺ປຣໂຠຊນາທີສຸ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຍ ວິຍ. ‘‘ອນ຺ຕມໂສ ຕງ຺ຂຓິກາຍປີ’’ຕິ ເອວຣູປາ ປນ ກເຕ ວີຕິກ຺ກເມ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຄຕິກາວ ໂຫຕິ. ອິທໍ ປນ ປຐມສິກ຺ຂາປທໍ ຍສ຺ມາ ໂລກວຊ຺ຊໍ, ນ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊໍ; ຕສ຺ມາ ອຍມນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ຣຸນ຺ຘນ຺ຕີ ທ຺ວາຣໍ ປິທຫນ຺ຕີ ໂສຕໍ ປຈ຺ຉິນ຺ທມານາ ຄາຬ຺ຫຕຣໍ ກໂຣນ຺ຕີ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ.

ເອວໍ ທ຺ເວປິ ວຕ຺ຖູນິ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ມູລຈ຺ເຉຊ຺ຊວເສນ ທຬ຺ຫຕຣໍ ກຕ຺ວາ ປຐມປາຣາຊິເກ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ອປຣມ຺ປິ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຖາຍ ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກວຕ຺ຖຸ ອຸທປາທິ. ຕສ຺ສຸປ຺ປຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖເມຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ເອວຎ຺ຈິທໍ ຠຄວຕາ ຠິກ຺ຂູນໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຠຄວຕາ ຠິກ຺ຂູນໍ ອິທໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ເອວໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ຈ ອິທຎ຺ຈ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ວຕ຺ຖຸ ອຸທປາທີຕິ.

ມກ຺ກຏີວຕ຺ຖຸກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສນ຺ຖຕຠາຓວາໂຣ

ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໔໓-໔໔. ອິທານິ ຍໍ ຕໍ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ວຕ຺ຖຸ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຣາປິ ອຍມນຸຕ຺ຕານປທວຓ຺ຓນາ – ເວສາລິກາຕິ ເວສາລິວາສິໂນ. ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກາຕິ ວຊ຺ຊິຣຏ຺ເຐ ເວສາລິຍໍ ກຸລານໍ ປຸຕ຺ຕາ. ສາສເນ ກິຣ ໂຍ ໂຍ ອຸປທ຺ທໂວ ອາທີນໂວ ອພ຺ພຸທມຸປ຺ປຊ຺ຊິ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕເກ ນິສ຺ສາຍ. ຕຖາ ຫິ ເທວທຕ຺ໂຕປິ ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕເກ ປກ຺ເຂ ລຠິຕ຺ວາ ສງ຺ຆໍ ຠິນ຺ທິ. ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກາ ເອວ ຈ ວສ຺ສສຕປຣິນິພ຺ພຸເຕ ຠຄວຕິ ອຸທ຺ຘມ຺ມໍ ອຸພ຺ພິນຍໍ ສຕ຺ຖຸສາສນໍ ທີເປສຸໍ. ອິເມປິ ເຕສໍ ເຍວ ເອກຈ຺ເຈ ເອວໍ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕປິ ສິກ຺ຂາປເທ ຍາວທຕ຺ຖໍ ຠຸຎ຺ຊິໍສຸ…ເປ… ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວິໍສູຕິ.

ຎາຕິພ຺ຍສເນນປີຕິ ເອຕ຺ຖ ອສນໍ ພ຺ຍສນໍ ວິກ຺ເຂໂປ ວິທ຺ຘໍສນໍ ວິນາໂສຕິ ສພ຺ພເມຕໍ ເອກຕ຺ຖໍ. ຎາຕີນໍ ພ຺ຍສນໍ ຎາຕິພ຺ຍສນໍ, ເຕນ ຎາຕິພ຺ຍສເນນ, ຣາຊທຓ຺ຑພ຺ຍາຘິມຣຓວິປ຺ປວາສນິມິຕ຺ເຕນ ຎາຕິວິນາເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອສ ນໂຍ ທຸຕິຍປເທປິ. ຕຕິຍປເທ ປນ ອາໂຣຄ຺ຍວິນາສໂກ ໂຣໂຄ ເອວ ໂຣຄພ຺ຍສນໍ. ໂສ ຫິ ອາໂຣຄ຺ຍໍ ພ຺ຍສຕິ ວິກ຺ຂິປຕິ ວິນາເສຕີຕິ ພ຺ຍສນໍ. ໂຣໂຄວ ພ຺ຍສນໍ ໂຣຄພ຺ຍສນໍ, ເຕນ ໂຣຄພ຺ຍສເນນ. ຜຸຏ຺ຐາຕິ ອຘິປນ຺ນາ ອຠິຠູຕາ ສມນ຺ນາຄຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ນ ມຍໍ, ຠນ຺ເຕ ອານນ຺ທ, ພຸທ຺ຘຄຣຫິໂນຕິ ຠນ຺ເຕ ອານນ຺ທ, ມຍໍ ນ ພຸທ຺ຘໍ ຄຣຫາມ, ນ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ໂທສໍ ເທມ. ນ ຘມ຺ມຄຣຫິໂນ, ນ ສງ຺ຆຄຣຫິໂນ. ອຕ຺ຕຄຣຫິໂນ ມຍນ຺ຕິ ອຕ຺ຕານເມວ ມຍໍ ຄຣຫາມ, ອຕ຺ຕໂນ ໂທສໍ ເທມ. ອລກ຺ຂິກາຕິ ນິສ຺ສິຣິກາ. ອປ຺ປປຸຎ຺ຎາຕິ ປຣິຕ຺ຕປຸຎ຺ຎາ. ວິປສ຺ສກາ ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານນ຺ຕິ ເຍ ອຏ຺ຐຕິໍສາຣມ຺ມເຓສຸ ວິຠຕ຺ຕາ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ, ເຕສໍ ວິປສ຺ສກາ; ຕໂຕ ຕໂຕ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ເຕວ ຘມ຺ເມ ວິປສ຺ສມານາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸພ຺ພຣຕ຺ຕາປຣຣຕ຺ຕນ຺ຕິ ຣຕ຺ຕິຍາ ປຸພ຺ພໍ ປຸພ຺ພຣຕ຺ຕໍ, ຣຕ຺ຕິຍາ ອປຣໍ ອປຣຣຕ຺ຕໍ, ປຐມຍາມຎ຺ຈ ປຈ຺ຉິມຍາມຎ຺ຈາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂພຘິປກ຺ຂິການນ຺ຕິ ໂພຘິສ຺ສ ປກ຺ເຂ ຠວານໍ, ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄຎາຓສ຺ສ ອຸປກາຣການນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠາວນານຸໂຍຄນ຺ຕິ ວຑ຺ຒນານຸໂຍຄໍ. ອນຸຍຸຕ຺ຕາ ວິຫເຣຍ຺ຍາມາຕິ ຄິຫິປລິໂພຘໍ ອາວາສປລິໂພຘຎ຺ຈ ປຫາຍ ວິວິຕ຺ເຕສຸ ເສນາສເນສຸ ຍຸຕ຺ຕປຍຸຕ຺ຕາ ອນຎ຺ຎກິຈ຺ຈາ ວິຫເຣຍ຺ຍາມ.

ເອວມາວຸໂສຕິ ເຖໂຣ ເອເຕສໍ ອາສຍໍ ອຊານນ຺ໂຕ ອິທໍ ເນສໍ ມຫາຄຊ຺ຊິຕໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ສເຈ ອິເມ ອີທິສາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ສາຘູ’’ຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ‘‘ເອວມາວຸໂສ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ. ອຏ຺ຐານເມຕໍ ອນວກາໂສຕິ ອຸຠຍມ຺ເປຕໍ ກາຣຓປຏິກ຺ເຂປວຈນໍ. ກາຣຓຎ຺ຫິ ຍສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ຕທາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຠາເວນ ຜລໍ ຕິຏ຺ຐຕິ. ຍສ຺ມາ ຈສ຺ສ ຕໍ ໂອກາໂສ ໂຫຕິ ຕທາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຠາເວນ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຐານຎ຺ຈ ອວກາໂສ ຈາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ອຏ຺ຐານເມຕໍ, ອານນ຺ທ, ອນວກາໂສ’’ຕິ. ເອຕໍ ຐານໍ ວາ ໂອກາໂສ ວາ ນຕ຺ຖິ. ຍໍ ຕຖາຄໂຕຕິ ເຍນ ຕຖາຄໂຕ ວຊ຺ຊີນໍ ວາ…ເປ… ສມູຫເນຍ຺ຍ, ຕໍ ກາຣຓໍ ນຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍທິ ຫິ ຠຄວາ ເອເຕສໍ ‘‘ລເຠຍ຺ຍາມ ອຸປສມ຺ປທ’’ນ຺ຕິ ຍາຈນ຺ຕານໍ ອຸປສມ຺ປທໍ ທເທຍ຺ຍ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ‘‘ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕິ ອສໍວາໂສ’’ຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ສມູຫເນຍ຺ຍ. ຍສ຺ມາ ປເນຕໍ ນ ສມູຫນຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຏ຺ຐານເມຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ.

ໂສ ອາຄໂຕ ນ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ໂພຕິ ‘‘ຍທິ ຫິ ເອວໍ ອາຄໂຕ ອຸປສມ຺ປທໍ ລເຠຍ຺ຍ, ສາສເນ ອຄາຣໂວ ຠເວຍ຺ຍ. ສາມເຓຣຠູມິຍໍ ປນ ຐິໂຕ ສຄາຣໂວ ຈ ຠວິສ຺ສຕິ, ອຕ຺ຕຕ຺ຖຎ຺ຈ ກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ອນຸກມ຺ປມາໂນ ຠຄວາ ອາຫ – ‘‘ໂສ ອາຄໂຕ ນ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ໂສ ອາຄໂຕ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ໂພຕິ ເອວໍ ອາຄໂຕ ຠິກ຺ຂຸຠາເວ ຐຕ຺ວາ ອວິປນ຺ນສີລຕາຍ ສາສເນ ສຄາຣໂວ ຠວິສ຺ສຕິ, ໂສ ສຕິ ອຸປນິສ຺ສເຍ ນຈິຣສ຺ເສວ ອຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ປາປຸຓິສ຺ສຕີຕິ ຎຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ໂພຕິ ອາຫ.

ເອວໍ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວິຕ຺ວາ ອາຄເຕສຸ ອນຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ພຎ຺ຈ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ພຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕີຓິປິ ວຕ຺ຖູນິ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ກຕ຺ວາ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປຕຸກາໂມ ‘‘ເອວຎ຺ຈ ປນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິມໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ອຸທ຺ທິເສຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ…ເປ… ອສໍວາໂສ’’ຕິ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປສິ.

ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຈຕຸພ຺ພິຘວິນຍກຖາ

໔໕. ອິທານິສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ວິຠຊນ຺ໂຕ ‘‘ໂຍ ປນາຕິ, ໂຍ ຍາທິໂສ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕສ຺ມິໍ ປນ ສິກ຺ຂາປເທ ຈ ສິກ຺ຂາປທວິຠງ຺ເຄ ຈ ສກເລ ຈ ວິນຍວິນິຈ຺ຉເຍ ໂກສລ຺ລໍ ປຕ຺ຖຍນ຺ເຕນ ຈຕຸພ຺ພິໂຘ ວິນໂຍ ຊານິຕພ຺ໂພ –

ຈຕຸພ຺ພິຘຎ຺ຫິ ວິນຍໍ, ມຫາເຖຣາ ມຫິທ຺ຘິກາ;

ນີຫຣິຕ຺ວາ ປກາເສສຸໍ, ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫກາ ປຸຣາ.

ກຕມໍ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ? ສຸຕ຺ຕໍ, ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ, ອາຈຣິຍວາທໍ, ອຕ຺ຕໂນມຕິນ຺ຕິ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອາຫຈ຺ຈປເທນ ຣເສນ ອາຈຣິຍວໍເສນ ອຘິປ຺ປາຍາ’’ຕິ, ເອຕ຺ຖ ຫິ ອາຫຈ຺ຈປທນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ຣໂສຕິ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ, ອາຈຣິຍວໍໂສຕິ ອາຈຣິຍວາໂທ, ອຘິປ຺ປາໂຍຕິ ອຕ຺ຕໂນມຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສຸຕ຺ຕໍນາມ ສກເລ ວິນຍປິຏເກ ປາຬິ.

ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ ນາມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາປເທສາ; ເຍ ຠຄວຕາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາ – ‘‘ຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຍາ ‘ອິທໍ ນ ກປ຺ປຕີ’ຕິ ອປ຺ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ຕໍ ເຈ ອກປ຺ປິຍໍ ອນຸໂລເມຕິ; ກປ຺ປິຍໍ ປຏິພາຫຕິ, ຕໍ ໂວ ນ ກປ຺ປຕິ. ຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຍາ ‘ອິທໍ ນ ກປ຺ປຕີ’ຕິ ອປ຺ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ຕໍ ເຈ ກປ຺ປິຍໍ ອນຸໂລເມຕິ; ອກປ຺ປິຍໍ ປຏິພາຫຕິ, ຕໍ ໂວ ກປ຺ປຕິ. ຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຍາ ‘ອິທໍ ກປ຺ປຕີ’ຕິ ອນນຸຎ຺ຎາຕໍ, ຕໍ ເຈ ອກປ຺ປິຍໍ ອນຸໂລເມຕິ, ກປ຺ປິຍໍ ປຏິພາຫຕິ; ຕໍ ໂວ ນ ກປ຺ປຕິ. ຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຍາ ‘ອິທໍ ກປ຺ປຕີ’ຕິ ອນນຸຎ຺ຎາຕໍ, ຕໍ ເຈ ກປ຺ປິຍໍ ອນຸໂລເມຕິ, ອກປ຺ປິຍໍ ປຏິພາຫຕິ; ຕໍ ໂວ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ (ມຫາວ. ໓໐໕).

ອາຈຣິຍວາໂທ ນາມ ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫເກຫິ ປຎ຺ຈຫິ ອຣຫນ຺ຕສເຕຫິ ຐປິຕາ ປາຬິວິນິມຸຕ຺ຕາ ໂອກ຺ກນ຺ຕວິນິຈ຺ຉຍປ຺ປວຕ຺ຕາ ອຏ຺ຐກຖາຕນ຺ຕິ.

ອຕ຺ຕໂນມຕິ ນາມ ສຸຕ຺ຕ-ສຸຕ຺ຕານຸໂລມ-ອາຈຣິຍວາເທ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອນຸມາເນນ ອຕ຺ຕໂນ ອນຸພຸທ຺ຘິຍາ ນຍຄ຺ຄາເຫນ ອຸປຏ຺ຐິຕາກາຣກຖນໍ.

ອປິຈ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາຠິຘມ຺ມວິນຍຏ຺ຐກຖາສຸ ອາຄໂຕ ສພ຺ໂພປິ ເຖຣວາໂທ ‘‘ອຕ຺ຕໂນມຕິ’’ ນາມ. ຕໍ ປນ ອຕ຺ຕໂນມຕິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກເຖນ຺ເຕນ ນ ທຬ຺ຫຄ຺ຄາຫໍ ຄເຫຕ຺ວາ ໂວຫຣິຕພ຺ພໍ. ກາຣຓໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ອຕ຺ເຖນ ປາຬິໍ, ປາຬິຍາ ຈ ອຕ຺ຖໍ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ກເຖຕພ຺ພໍ. ອຕ຺ຕໂນມຕິ ອາຈຣິຍວາເທ ໂອຕາເຣຕພ຺ພາ. ສເຈ ຕຕ຺ຖ ໂອຕຣຕິ ເຈວ ສເມຕິ ຈ, ຄເຫຕພ຺ພາ. ສເຈ ເນວ ໂອຕຣຕິ ນ ສເມຕິ, ນ ຄເຫຕພ຺ພາ. ອຍຎ຺ຫິ ອຕ຺ຕໂນມຕິ ນາມ ສພ຺ພທຸພ຺ພລາ. ອຕ຺ຕໂນມຕິໂຕ ອາຈຣິຍວາໂທ ພລວຕໂຣ.

ອາຈຣິຍວາໂທປິ ສຸຕ຺ຕານຸໂລເມ ໂອຕາເຣຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ໂອຕຣນ຺ໂຕ ສເມນ຺ໂຕເຍວ ຄເຫຕພ຺ໂພ, ອິຕໂຣ ນ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ອາຈຣິຍວາທໂຕ ຫິ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ ພລວຕຣໍ.

ສຸຕ຺ຕານຸໂລມມ຺ປິ ສຸຕ຺ເຕ ໂອຕາເຣຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ໂອຕຣນ຺ຕໍ ສເມນ຺ຕເມວ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ອິຕຣໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໂຕ ຫິ ສຸຕ຺ຕເມວ ພລວຕຣໍ. ສຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ອປ຺ປຏິວຕ຺ຕິຍໍ ກາຣກສງ຺ຆສທິສໍ ພຸທ຺ຘານໍ ຐິຕກາລສທິສໍ. ຕສ຺ມາ ຍທາ ທ຺ເວ ຠິກ຺ຂູ ສາກຈ຺ຉນ຺ຕິ, ສກວາທີ ສຸຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກເຖຕິ, ປຣວາທີ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ. ເຕຫິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ເຂປໍ ວາ ຄຣຫໍ ວາ ອກຕ຺ວາ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ ສຸຕ຺ເຕ ໂອຕາເຣຕພ຺ພໍ. ສເຈ ໂອຕຣຕິ ສເມຕິ, ຄເຫຕພ຺ພໍ. ໂນ ເຈ, ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ; ສຸຕ຺ຕສ຺ມິໍເຍວ ຐາຕພ຺ພໍ. ອຖາຍໍ ສຸຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກເຖຕິ, ປໂຣ ອາຈຣິຍວາທໍ. ເຕຫິປິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ເຂປໍ ວາ ຄຣຫໍ ວາ ອກຕ຺ວາ ອາຈຣິຍວາໂທ ສຸຕ຺ເຕ ໂອຕາເຣຕພ຺ໂພ. ສເຈ ໂອຕຣຕິ ສເມຕິ, ຄເຫຕພ຺ໂພ. ອໂນຕຣນ຺ໂຕ ອສເມນ຺ໂຕ ຈ ຄາຣຍ຺ຫາຈຣິຍວາໂທ ນ ຄເຫຕພ຺ໂພ; ສຸຕ຺ຕສ຺ມິໍເຍວ ຐາຕພ຺ພໍ.

ອຖາຍໍ ສຸຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກເຖຕິ, ປໂຣ ອຕ຺ຕໂນມຕິໍ. ເຕຫິປິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ເຂປໍ ວາ ຄຣຫໍ ວາ ອກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນມຕິ ສຸຕ຺ເຕ ໂອຕາເຣຕພ຺ພາ. ສເຈ ໂອຕຣຕິ ສເມຕິ, ຄເຫຕພ຺ພາ. ໂນ ເຈ, ນ ຄເຫຕພ຺ພາ. ສຸຕ຺ຕສ຺ມິໍ ເຍວ ຐາຕພ຺ພໍ.

ອຖ ປນາຍໍ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກເຖຕິ, ປໂຣ ສຸຕ຺ຕໍ. ສຸຕ຺ຕໍ ສຸຕ຺ຕານຸໂລເມ ໂອຕາເຣຕພ຺ພໍ. ສເຈ ໂອຕຣຕິ ສເມຕິ, ຕິສ຺ໂສ ສງ຺ຄີຕິໂຍ ອາຣູຬ຺ຫໍ ປາຬິອາຄຕໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ຄເຫຕພ຺ພໍ. ໂນ ເຈ ຕຖາ ປຎ຺ຎາຍຕິ ນ ໂອຕຣຕິ ນ ສເມຕິ, ພາຫິຣກສຸຕ຺ຕໍ ວາ ໂຫຕິ ສິໂລໂກ ວາ ອຎ຺ຎໍ ວາ ຄາຣຍ຺ຫສຸຕ຺ຕໍ ຄຸຬ຺ຫເວສ຺ສນ຺ຕຣຄຸຬ຺ຫວິນຍເວທລ຺ລາທີນໍ ອຎ຺ຎຕຣໂຕ ອາຄຕໍ, ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ສຸຕ຺ຕານຸໂລມສ຺ມິໍເຍວ ຐາຕພ຺ພໍ.

ອຖາຍໍ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກເຖຕິ, ປໂຣ ອາຈຣິຍວາທໍ. ອາຈຣິຍວາໂທ ສຸຕ຺ຕານຸໂລເມ ໂອຕາເຣຕພ຺ໂພ. ສເຈ ໂອຕຣຕິ ສເມຕິ, ຄເຫຕພ຺ໂພ. ໂນ ເຈ, ນ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ສຸຕ຺ຕານຸໂລເມເຍວ ຐາຕພ຺ພໍ.

ອຖາຍໍ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກເຖຕິ, ປໂຣ ອຕ຺ຕໂນມຕິໍ. ອຕ຺ຕໂນມຕິ ສຸຕ຺ຕານຸໂລເມ ໂອຕາເຣຕພ຺ພາ. ສເຈ ໂອຕຣຕິ ສເມຕິ, ຄເຫຕພ຺ພາ. ໂນ ເຈ, ນ ຄເຫຕພ຺ພາ. ສຸຕ຺ຕານຸໂລເມເຍວ ຐາຕພ຺ພໍ.

ອຖ ປນາຍໍ ອາຈຣິຍວາທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກເຖຕິ, ປໂຣ ສຸຕ຺ຕໍ. ສຸຕ຺ຕໍ ອາຈຣິຍວາເທ ໂອຕາເຣຕພ຺ພໍ. ສເຈ ໂອຕຣຕິ ສເມຕິ, ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອິຕຣໍ ຄາຣຍ຺ຫສຸຕ຺ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອາຈຣິຍວາເທເຍວ ຐາຕພ຺ພໍ.

ອຖາຍໍ ອາຈຣິຍວາທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກເຖຕິ, ປໂຣ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ. ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ ອາຈຣິຍວາເທ ໂອຕາເຣຕພ຺ພໍ. ໂອຕຣນ຺ຕໍ ສເມນ຺ຕເມວ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ອິຕຣໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອາຈຣິຍວາເທເຍວ ຐາຕພ຺ພໍ.

ອຖາຍໍ ອາຈຣິຍວາທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກເຖຕິ, ປໂຣ ອຕ຺ຕໂນມຕິໍ. ອຕ຺ຕໂນມຕິ ອາຈຣິຍວາເທ ໂອຕາເຣຕພ຺ພາ. ສເຈ ໂອຕຣຕິ ສເມຕິ, ຄເຫຕພ຺ພາ. ໂນ ເຈ, ນ ຄເຫຕພ຺ພາ. ອາຈຣິຍວາເທເຍວ ຐາຕພ຺ພໍ.

ອຖ ປນາຍໍ ອຕ຺ຕໂນມຕິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກເຖຕິ, ປໂຣ ສຸຕ຺ຕໍ. ສຸຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕໂນມຕິຍໍ ໂອຕາເຣຕພ຺ພໍ. ສເຈ ໂອຕຣຕິ ສເມຕິ, ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອິຕຣໍ ຄາຣຍ຺ຫສຸຕ຺ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອຕ຺ຕໂນມຕິຍເມວ ຐາຕພ຺ພໍ.

ອຖາຍໍ ອຕ຺ຕໂນມຕິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກເຖຕິ, ປໂຣ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ. ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ ອຕ຺ຕໂນມຕິຍໍ ໂອຕາເຣຕພ຺ພໍ. ໂອຕຣນ຺ຕໍ ສເມນ຺ຕເມວ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ອິຕຣໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອຕ຺ຕໂນມຕິຍເມວ ຐາຕພ຺ພໍ.

ອຖາຍໍ ອຕ຺ຕໂນມຕິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກເຖຕິ, ປໂຣ ອາຈຣິຍວາທໍ. ອາຈຣິຍວາໂທ ອຕ຺ຕໂນມຕິຍໍ ໂອຕາເຣຕພ຺ໂພ. ສເຈ ໂອຕຣຕິ ສເມຕິ, ຄເຫຕພ຺ໂພ; ອິຕໂຣ ຄາຣຍ຺ຫາຈຣິຍວາໂທ ນ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ອຕ຺ຕໂນມຕິຍເມວ ຐາຕພ຺ພໍ. ອຕ຺ຕໂນ ຄຫຓເມວ ພລິຍໍ ກາຕພ຺ພໍ. ສພ຺ພຏ຺ຐາເນສຸ ຈ ເຂໂປ ວາ ຄຣຫາ ວາ ນ ກາຕພ຺ພາຕິ.

ອຖ ປນາຍໍ ‘‘ກປ຺ປິຍ’’ນ຺ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ກເຖຕິ, ປໂຣ ‘‘ອກປ຺ປິຍ’’ນ຺ຕິ. ສຸຕ຺ເຕ ຈ ສຸຕ຺ຕານຸໂລເມ ຈ ໂອຕາເຣຕພ຺ພໍ. ສເຈ ກປ຺ປິຍໍ ໂຫຕິ, ກປ຺ປິເຍ ຐາຕພ຺ພໍ. ສເຈ ອກປ຺ປິຍໍ, ອກປ຺ປິເຍ ຐາຕພ຺ພໍ.

ອຖາຍໍ ຕສ຺ສ ກປ຺ປິຍຠາວສາຘກໍ ສຸຕ຺ຕໂຕ ພຫຸໍ ກາຣຓຎ຺ຈ ວິນິຈ຺ຉຍຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕິ, ປໂຣ ກາຣຓໍ ນ ວິນ຺ທຕິ. ກປ຺ປິເຍວ ຐາຕພ຺ພໍ. ອຖ ປໂຣ ຕສ຺ສ ອກປ຺ປິຍຠາວສາຘກໍ ສຸຕ຺ຕໂຕ ພຫຸໍ ກາຣຓຎ຺ຈ ວິນິຈ຺ຉຍຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕິ, ອເນນ ອຕ຺ຕໂນ ຄຫຓນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ທຬ຺ຫໍ ອາທາຍ ນ ຐາຕພ຺ພໍ. ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ອກປ຺ປິເຍວ ຐາຕພ຺ພໍ. ອຖ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ກາຣຓຈ຺ຉາຍາ ທິສ຺ສຕິ, ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຠາໂວເຍວ ສາຘຸ, ອກປ຺ປິເຍ ຐາຕພ຺ພໍ. ວິນຍຎ຺ຫິ ປຕ຺ວາ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍວິຈາຣຓມາຄມ຺ມ ຣຸນ຺ຘິຕພ຺ພໍ, ຄາຬ຺ຫໍ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ, ໂສຕໍ ປຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ພໍ, ຄຣຸກຠາເວເຍວ ຐາຕພ຺ພໍ.

ອຖ ປນາຍໍ ‘‘ອກປ຺ປິຍ’’ນ຺ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ກເຖຕິ, ປໂຣ ‘‘ກປ຺ປິຍ’’ນ຺ຕິ. ສຸຕ຺ເຕ ຈ ສຸຕ຺ຕານຸໂລເມ ຈ ໂອຕາເຣຕພ຺ພໍ. ສເຈ ກປ຺ປິຍໍ ໂຫຕິ, ກປ຺ປິເຍ ຐາຕພ຺ພໍ. ສເຈ ອກປ຺ປິຍໍ, ອກປ຺ປິເຍ ຐາຕພ຺ພໍ.

ອຖາຍໍ ພຫູຫິ ສຸຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉຍກາຣເຓຫິ ອກປ຺ປິຍຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ, ປໂຣ ກາຣຓໍ ນ ວິນ຺ທຕິ, ອກປ຺ປິເຍ ຐາຕພ຺ພໍ. ອຖ ປໂຣ ພຫູຫິ ສຸຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉຍກາຣເຓຫິ ກປ຺ປິຍຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ, ອຍໍ ກາຣຓໍ ນ ວິນ຺ທຕິ, ກປ຺ປິເຍ ຐາຕພ຺ພໍ. ອຖ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ກາຣຓຈ຺ຉາຍາ ທິສ຺ສຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ຄຫຓໍ ນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕພ຺ພໍ. ຍຖາ ຈາຍໍ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິເຍ ອກປ຺ປິຍກປ຺ປິເຍ ຈ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ; ເອວໍ ອນາປຕ຺ຕິອາປຕ຺ຕິວາເທ ອາປຕ຺ຕານາປຕ຺ຕິວາເທ ຈ, ລຫຸກຄຣຸກາປຕ຺ຕິວາເທ ຄຣຸກລຫຸກາປຕ຺ຕິວາເທ ຈາປິ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ນາມມຕ຺ຕໍເຍວ ຫິ ເອຕ຺ຖ ນານໍ, ໂຍຊນານເຍ ນານໍ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ນ ວິຕ຺ຖາຣິຕໍ.

ເອວໍ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍາທິວິນິຈ຺ຉເຍ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ໂຍ ສຸຕ຺ຕ-ສຸຕ຺ຕານຸໂລມອາຈຣິຍວາທອຕ຺ຕໂນມຕີສຸ ອຕິເຣກກາຣຓໍ ລຠຕິ, ຕສ຺ສ ວາເທ ຐາຕພ຺ພໍ. ສພ຺ພໂສ ປນ ກາຣຓໍ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ອລຠນ຺ເຕນ ສຸຕ຺ຕໍ ນ ຊຫິຕພ຺ພໍ, ສຸຕ຺ຕສ຺ມິໍເຍວ ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ. ເອວໍ ຕສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປເທ ຈ ສິກ຺ຂາປທວິຠງ຺ເຄ ຈ ສກເລ ຈ ວິນຍວິນິຈ຺ຉເຍ ໂກສລ຺ລໍ ປຕ຺ຖຍນ຺ເຕນ ອຍໍ ຈຕຸພ຺ພິໂຘ ວິນໂຍ ຊານິຕພ຺ໂພ.

ອິມຎ຺ຈ ປນ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ວິນຍໍ ຎຕ຺ວາປິ ວິນຍຘເຣນ ປຸຄ຺ຄເລນ ຕິລກ຺ຂຓສມນ຺ນາຄເຕນ ຠວິຕພ຺ພໍ. ຕີຓິ ຫິ ວິນຍຘຣສ຺ສ ລກ຺ຂຓານິ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພານິ. ກຕມານິ ຕີຓິ? ‘‘ສຸຕ຺ຕຎ຺ຈສ຺ສ ສ຺ວາຄຕໍ ໂຫຕິ ສຸປ຺ປວຕ຺ຕິ ສຸວິນິຈ຺ຉິຕໍ ສຸຕ຺ຕໂຕ ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ’’ຕິ ອິທເມກໍ ລກ຺ຂຓໍ. ‘‘ວິນເຍ ໂຂ ປນ ຐິໂຕ ໂຫຕິ ອສໍຫີໂຣ’’ຕິ ອິທໍ ທຸຕິຍໍ. ‘‘ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາ ໂຂ ປນສ຺ສ ສຸຄ຺ຄຫິຕາ ໂຫຕິ ສຸມນສິກຕາ ສູປຘາຣິຕາ’’ຕິ ອິທໍ ຕຕິຍໍ.

ຕຕ຺ຖ ສຸຕ຺ຕໍ ນາມ ສກລໍ ວິນຍປິຏກໍ. ຕຎ຺ຈສ຺ສ ສ຺ວາຄຕໍ ໂຫຕີຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ອາຄຕໍ. ສຸປ຺ປວຕ຺ຕີຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ປວຕ຺ຕໍ ປຄຸຓໍ ວາຈຸຄ຺ຄຕໍ ສຸວິນິຈ຺ຉິຕໍ. ສຸຕ຺ຕໂຕ ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕຕິ ປາຬິໂຕ ຈ ປຣິປຸຈ຺ຉໂຕ ຈ ອຏ຺ຐກຖາໂຕ ຈ ສຸວິນິຈ຺ຉິຕໍ ໂຫຕິ, ກງ຺ຂຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ ອຸຄ຺ຄຫິຕໍ.

ວິນເຍ ໂຂ ປນ ຐິໂຕ ໂຫຕີຕິ ວິນເຍ ລຊ຺ຊີຠາເວນ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ ໂຫຕິ. ອລຊ຺ຊີ ຫິ ພຫຸສ຺ສຸໂຕປິ ສມາໂນ ລາຠຄຣຸຕາຍ ຕນ຺ຕິໍ ວິສໍວາເທຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘມ຺ມໍ ອຸພ຺ພິນຍໍ ສຕ຺ຖຸສາສນໍ ທີເປຕ຺ວາ ສາສເນ ມຫນ຺ຕໍ ອຸປທ຺ທວໍ ກໂຣຕິ. ສງ຺ຆເຠທມ຺ປິ ສງ຺ຆຣາຊິມ຺ປິ ອຸປ຺ປາເທຕິ. ລຊ຺ຊີ ປນ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໂກ ສິກ຺ຂາກາໂມ ຊີວິຕເຫຕຸປິ ຕນ຺ຕິໍ ອວິສໍວາເທຕ຺ວາ ຘມ຺ມເມວ ວິນຍເມວ ຈ ທີເປຕິ, ສຕ຺ຖຸສາສນໍ ຄຣຸໍ ກຕ຺ວາ ຐເປຕິ. ຕຖາ ຫິ ປຸພ຺ເພ ມຫາເຖຣາ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວາຈໍ ນິຈ຺ຉາເຣສຸໍ – ‘‘ອນາຄເຕ ລຊ຺ຊີ ຣກ຺ຂິສ຺ສຕິ, ລຊ຺ຊີ ຣກ຺ຂິສ຺ສຕິ, ລຊ຺ຊີ ຣກ຺ຂິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ເອວໍ ໂຍ ລຊ຺ຊີ, ໂສ ວິນຍໍ ອວິຊຫນ຺ໂຕ ອໂວກ຺ກມນ຺ໂຕ ລຊ຺ຊີຠາເວນ ວິນເຍ ຐິໂຕ ໂຫຕິ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິໂຕຕິ. ອສໍຫີໂຣຕິ ສໍຫີໂຣ ນາມ ໂຍ ປາຬິຍໍ ວາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວາ ເຫຏ຺ຐໂຕ ວາ ອຸປຣິໂຕ ວາ ປທປຏິປາຏິຍາ ວາ ປຸຈ຺ຉິຍມາໂນ ວິຕ຺ຖຸນຕິ ວິປ຺ຜນ຺ທຕິ ສນ຺ຕິຏ຺ຐິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ; ຍໍ ຍໍ ປເຣນ ວຸຈ຺ຈຕິ ຕໍ ຕໍ ອນຸຊານາຕິ; ສກວາທໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ປຣວາທໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ໂຍ ປນ ປາຬິຍໍ ວາ ອຏ຺ຐກຖາຍ ວາ ເຫຏ຺ຐຸປຣິເຍນ ວາ ປທປຏິປາຏິຍາ ວາ ປຸຈ຺ຉິຍມາໂນ ນ ວິຕ຺ຖຸນຕິ ນ ວິປ຺ຜນ຺ທຕິ, ເອເກກໂລມໍ ສຓ຺ຑາເສນ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ວິຍ ‘‘ເອວໍ ມຍໍ ວທາມ; ເອວໍ ໂນ ອາຈຣິຍາ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕິ; ຍມ຺ຫິ ປາຬິ ຈ ປາຬິວິນິຈ຺ຉໂຍ ຈ ສຸວຓ຺ຓຠາຊເນ ປກ຺ຂິຕ຺ຕສີຫວສາ ວິຍ ປຣິກ຺ຂຍໍ ປຣິຍາທານໍ ອຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຕິຏ຺ຐຕິ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ອສໍຫີໂຣ’’ຕິ.

ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາ ໂຂ ປນສ຺ສ ສຸຄ຺ຄຫິຕາ ໂຫຕີຕິ ເຖຣປຣມ຺ປຣາ ວໍສປຣມ຺ປຣາ ຈສ຺ສ ສຸຏ຺ຐຸ ຄຫິຕາ ໂຫຕິ. ສຸມນສິກຕາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ມນສິກຕາ; ອາວຊ຺ຊິຕມຕ຺ເຕ ອຸຊ຺ຊລິຕປທີໂປ ວິຍ ໂຫຕິ. ສູປຘາຣິຕາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ອຸປຘາຣິຕາ ປຸພ຺ພາປຣານຸສນ຺ຘິໂຕ ອຕ຺ຖໂຕ ກາຣຓໂຕ ຈ ອຸປຘາຣິຕາ; ອຕ຺ຕໂນ ມຕິໍ ປຫາຍ ອາຈຣິຍສຸທ຺ຘິຍາ ວຕ຺ຕາ ໂຫຕິ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ອາຈຣິໂຍ ອສຸກາຈຣິຍສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິ, ໂສ ອສຸກສ຺ສາ’’ຕິ ເອວໍ ສພ຺ພໍ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣໍ ເຖຣວາທງ຺ຄໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຍາວ ອຸປາລິຕ຺ເຖໂຣ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫີຕິ ປາເປຕ຺ວາ ຐເປຕິ. ຕໂຕປິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອຸປາລິຕ຺ເຖໂຣ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິ, ທາສກຕ຺ເຖໂຣ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ອຸປາລິຕ຺ເຖຣສ຺ສ, ໂສຓກຕ຺ເຖໂຣ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ທາສກຕ຺ເຖຣສ຺ສ, ສິຄ຺ຄວຕ຺ເຖໂຣ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ໂສຓກຕ຺ເຖຣສ຺ສ, ໂມຄ຺ຄລິປຸຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ສິຄ຺ຄວຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຈຓ຺ຑວຊ຺ຊິຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຈາຕິ. ເອວໍ ສພ຺ພໍ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣໍ ເຖຣວາທງ຺ຄໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອາຈຣິຍໍ ປາເປຕ຺ວາ ຐເປຕິ. ເອວໍ ອຸຄ຺ຄຫິຕາ ຫິ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາ ສຸຄ຺ຄຫິຕາ ໂຫຕິ. ເອວໍ ອສກ຺ໂກນ຺ເຕນ ປນ ອວສ຺ສໍ ທ຺ເວ ຕໂຍ ປຣິວຏ຺ຏາ ອຸຄ຺ຄເຫຕພ຺ພາ. ສພ຺ພປຈ຺ຉິເມນ ຫິ ນເຍນ ຍຖາ ອາຈຣິໂຍ ຈ ອາຈຣິຍາຈຣິໂຍ ຈ ປາຬິຎ຺ຈ ປຣິປຸຈ຺ຉຎ຺ຈ ວທນ຺ຕິ, ຕຖາ ຎາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ອິເມຫິ ຈ ປນ ຕີຫິ ລກ຺ຂເຓຫິ ສມນ຺ນາຄເຕນ ວິນຍຘເຣນ ວຕ຺ຖຸວິນິຈ຺ຉຍຕ຺ຖໍ ສນ຺ນິປຕິເຕ ສງ຺ເຆ ໂອຕິຓ຺ເຓ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ໂຈທເກນ ຈ ຈຸທິຕເກນ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ສຫສາ ອວິນິຈ຺ຉິນິຕ຺ວາວ ຉ ຐານານິ ໂອໂລເກຕພ຺ພານິ. ກຕມານິ ຉ? ວຕ຺ຖຸ ໂອໂລເກຕພ຺ພໍ, ມາຕິກາ ໂອໂລເກຕພ຺ພາ, ປທຠາຊນີຍໍ ໂອໂລເກຕພ຺ພໍ, ຕິກປຣິຈ຺ເຉໂທ ໂອໂລເກຕພ຺ໂພ, ອນ຺ຕຣາປຕ຺ຕິ ໂອໂລເກຕພ຺ພາ, ອນາປຕ຺ຕິ ໂອໂລເກຕພ຺ພາຕິ.

ວຕ຺ຖຸໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕປິ ຫິ ‘‘ຕິເຓນ ວາ ປຓ຺ເຓນ ວາ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕພ຺ພໍ, ນ ຕ຺ເວວ ນຄ຺ເຄນ ອາຄນ຺ຕພ຺ພໍ; ໂຍ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໕໑໗) ເອວໍ ເອກຈ຺ຈໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ປສ຺ສຕິ. ໂສ ຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ ອາເນຕ຺ວາ ຕໍ ອຘິກຣຓໍ ວູປສເມສ຺ສຕິ.

ມາຕິກໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕປິ ‘‘ສມ຺ປຊານມຸສາວາເທ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ປາຈິ. ໒) ນເຍນ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອາປຕ຺ຕີນໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ປສ຺ສຕິ, ໂສ ຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ ອາເນຕ຺ວາ ຕໍ ອຘິກຣຓໍ ວູປສເມສ຺ສຕິ.

ປທຠາຊນີຍໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕປິ ‘‘ອກ຺ຂຍິເຕ ສຣີເຣ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສ. ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຂຍິເຕ ສຣີເຣ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໕໙ ອາທໂຍ, ອຕ຺ຖໂຕ ສມານໍ) ນເຍນ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ອາປຕ຺ຕີນໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ປສ຺ສຕິ, ໂສ ປທຠາຊນີຍໂຕ ສຸຕ຺ຕໍ ອາເນຕ຺ວາ ຕໍ ອຘິກຣຓໍ ວູປສເມສ຺ສຕິ.

ຕິກປຣິຈ຺ເຉທໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕປິ ຕິກສງ຺ຆາທິເສສໍ ວາ ຕິກປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ວາ ຕິກທຸກ຺ກຏໍ ວາ ອຎ຺ຎຕຣໍ ວາ ອາປຕ຺ຕິໍ ຕິກປຣິຈ຺ເຉເທ ປສ຺ສຕິ, ໂສ ຕໂຕ ສຸຕ຺ຕໍ ອາເນຕ຺ວາ ຕໍ ອຘິກຣຓໍ ວູປສເມສ຺ສຕິ.

ອນ຺ຕຣາປຕ຺ຕິໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕປິ ‘‘ປຏິລາຕໍ ອຸກ຺ຂິປຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໓໕໕) ເອວໍ ຍາ ສິກ຺ຂາປທນ຺ຕເຣສຸ ອນ຺ຕຣາປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ ຕໍ ປສ຺ສຕິ, ໂສ ຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ ອາເນຕ຺ວາ ຕໍ ອຘິກຣຓໍ ວູປສເມສ຺ສຕິ.

ອນາປຕ຺ຕິໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕປິ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸ ອສາທິຍນ຺ຕສ຺ສ, ອເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕສ຺ສ, ນ ມຣຓາຘິປ຺ປາຍສ຺ສ, ອນຸລ຺ລປນາຘິປ຺ປາຍສ຺ສ, ນ ໂມຈນາຘິປ຺ປາຍສ຺ສ, ອສຎ຺ຈິຈ຺ຈ, ອສ຺ສຕິຍາ, ອຊານນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໗໒ ອາທໂຍ) ເອວໍ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປເທ ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ ອນາປຕ຺ຕິໍ ປສ຺ສຕິ, ໂສ ຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ ອາເນຕ຺ວາ ຕໍ ອຘິກຣຓໍ ວູປສເມສ຺ສຕິ.

ໂຍ ຫິ ຠິກ຺ຂຸ ຈຕຸພ຺ພິຘວິນຍໂກວິໂທ ຕິລກ຺ຂຓສມ຺ປນ຺ໂນ ອິມານິ ຉ ຐານານິ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ອຘິກຣຓໍ ວູປສເມສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ອປ຺ປຏິວຕ຺ຕິໂຍ, ພຸທ຺ເຘນ ສຍໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ວິນິຈ຺ຉິຕສທິໂສ ໂຫຕິ. ຕໍ ເຈວໍ ວິນິຈ຺ຉຍກຸສລໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ໂກຈິ ກຕສິກ຺ຂາປທວີຕິກ຺ກໂມ ຠິກ຺ຂຸ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍ; ເຕນ ສາຘຸກໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ສເຈ ອນາປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ, ‘‘ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ສເຈ ປນ ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ, ‘‘ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ສາ ເທສນາຄາມິນີ ເຈ, ‘‘ເທສນາຄາມິນີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ວຸຏ຺ຐານຄາມິນີ ເຈ, ‘‘ວຸຏ຺ຐານຄາມິນີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ອຖສ຺ສ ປາຣາຊິກຈ຺ຉາຍາ ທິສ຺ສຕິ, ‘‘ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ນ ຕາວ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ກສ຺ມາ? ເມຖຸນຘມ຺ມວີຕິກ຺ກໂມ ຫິ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມວີຕິກ຺ກໂມ ຈ ໂອຬາຣິໂກ. ອທິນ຺ນາທານມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄຫວີຕິກ຺ກມາ ປນ ສຸຂຸມາ ຈິຕ຺ຕລຫຸກາ. ເຕ ສຸຂຸເມເນວ ອາປຊ຺ຊຕິ, ສຸຂຸເມນ ຣກ຺ຂຕິ, ຕສ຺ມາ ວິເສເສນ ຕໍວຕ຺ຖຸກໍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ປຸຈ຺ຉິຍມາໂນ ‘‘ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ສຈສ຺ສ ອາຈຣິໂຍ ຘຣຕິ, ຕໂຕ ເຕນ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ອາຈຣິຍໍ ປຸຈ຺ຉາ’’ຕິ ເປເສຕພ຺ໂພ. ສເຈ ໂສ ປຸນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ອາຈຣິໂຍ ສຸຕ຺ຕໂຕ ນຍໂຕ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ‘ສເຕກິຈ຺ໂຉ’ຕິ ມໍ ອາຫາ’’ຕິ ວທຕິ, ຕໂຕ ອເນນ ໂສ ‘‘ສາຘຸ ສຸຏ຺ຐຸ ຍໍ ອາຈຣິໂຍ ຠຓຕິ ຕໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ອຖ ປນສ຺ສ ອາຈຣິໂຍ ນຕ຺ຖິ, ສທ຺ຘິໍ ອຸຄ຺ຄຫິຕຕ຺ເຖໂຣ ປນ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ເປເສຕພ຺ໂພ – ‘‘ອມ຺ເຫຫິ ສຫ ອຸຄ຺ຄຫິຕຕ຺ເຖໂຣ ຄຓປາໂມກ຺ໂຂ, ຕໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉາ’’ຕິ. ເຕນາປິ ‘‘ສເຕກິຈ຺ໂຉ’’ຕິ ວິນິຈ຺ຉິເຕ ‘‘ສາຘຸ ສຸຏ຺ຐຸ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ອຖ ສທ຺ຘິໍ ອຸຄ຺ຄຫິຕຕ຺ເຖໂຣປິ ນຕ຺ຖິ, ອນ຺ເຕວາສິໂກ ປຓ຺ຑິໂຕ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ເປເສຕພ຺ໂພ – ‘‘ອສຸກທຫຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉາ’’ຕິ. ເຕນາປິ ‘‘ສເຕກິຈ຺ໂຉ’’ຕິ ວິນິຈ຺ຉິເຕ ‘‘ສາຘຸ ສຸຏ຺ຐຸ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ອຖ ທຫຣສ຺ສາປິ ປາຣາຊິກຈ຺ຉາຍາວ ອຸປຏ຺ຐາຕິ, ເຕນາປິ ‘‘ປາຣາຊິໂກສີ’’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ທຸລ຺ລໂຠ ຫິ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາໂທ, ຕໂຕ ທຸລ຺ລຠຕຣາ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ຈ ອຸປສມ຺ປທາ ຈ. ເອວໍ ປນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ – ‘‘ວິວິຕ຺ຕໍ ໂອກາສໍ ສມ຺ມຊ຺ຊິຕ຺ວາ ທິວາວິຫາຣໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ສີລານິ ໂສເຘຕ຺ວາ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາຣໍ ຕາວ ມນສິ ກໂຣຫີ’’ຕິ. ສເຈ ຕສ຺ສ ອໂຣຄໍ ສີລໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຆຏຍຕິ, ສງ຺ຂາຣາ ປາກຏາ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ອຸປຈາຣປ຺ປນາປ຺ປຕ຺ຕໍ ວິຍ ຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ເອກຄ຺ຄໍ ໂຫຕິ, ທິວສໍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມ຺ປິ ນ ຊານາຕິ. ໂສ ທິວສາຕິກ຺ກເມ ອຸປຏ຺ຐານໍ ອາຄໂຕ ເອວໍ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ – ‘‘ກີທິສາ ເຕ ຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕີ’’ຕິ. ອາໂຣຈິຕາຍ ຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ – ‘‘ປພ຺ພຊ຺ຊາ ນາມ ຈິຕ຺ຕວິສຸທ຺ຘຕ຺ຖາຍ, ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ.

ຍສ຺ສ ປນ ສີລໍ ຠິນ຺ນໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ນ ຆຏຍຕິ, ປໂຕທາຠິຕຸນ຺ນໍ ວິຍ ຈິຕ຺ຕໍ ວິກມ຺ປຕິ, ວິປ຺ປຏິສາຣຄ຺ຄິນາ ຑຍ຺ຫຕິ, ຕຕ຺ຕປາສາເຓ ນິສິນ຺ໂນ ວິຍ ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ວຸຏ຺ຐາຕິ. ໂສ ອາຄໂຕ ‘‘ກາ ເຕ ຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ. ອາໂຣຈິຕາຍ ຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ‘‘ນຕ຺ຖິ ໂລເກ ຣໂຫ ນາມ ປາປກມ຺ມໍ ປກຸພ຺ພໂຕ. ສພ຺ພປຐມຎ຺ຫິ ປາປໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕນາ ຊານາຕິ, ອຖສ຺ສ ອາຣກ຺ຂເທວຕາ ປຣຈິຕ຺ຕວິທູ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ອຎ຺ຎາ ຈ ເທວຕາ ຊານນ຺ຕິ, ຕ຺ວໍເຍວ ທານິ ຕວ ໂສຕ຺ຖິໍ ປຣິເຍສາຫີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ.

ນິຏ຺ຐິຕາ ຈຕຸພ຺ພິຘວິນຍກຖາ

ວິນຍຘຣສ຺ສ ຈ ລກ຺ຂຓາທິກຖາ.

ຠິກ຺ຂຸປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ

ອິທານິ ສິກ຺ຂາປທວິຠງ຺ຄສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມ. ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຍ ປນາຕິ ໂຍ ຍາທິໂສຕິອາທິ. ເອຕ຺ຖ ໂຍ ປນາຕິ ວິຠຊິຕພ຺ພປທໍ; ໂຍ ຍາທິໂສຕິອາທີນິ ຕສ຺ສ ວິຠຊນປທານິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຍສ຺ມາ ປນາຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ; ໂຍຕິ ອຕ຺ຖປທໍ; ຕຎ຺ຈ ອນິຍເມນ ປຸຄ຺ຄລໍ ທີເປຕິ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອນິຍເມນ ປຸຄ຺ຄລທີປກໍ ໂຍ ສທ຺ທເມວ ອາຫ. ຕສ຺ມາ ເອຕ຺ຖ ເອວມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ – ໂຍ ປນາຕິ ໂຍ ໂຍໂກຈີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ໂຍ ໂຍໂກຈິ ນາມ, ໂສ ອວສ຺ສໍ ລິງ຺ຄ-ຍຸຕ຺ຕ-ຊາຕິ-ນາມ-ໂຄຕ຺ຕ-ສີລ-ວິຫາຣ-ໂຄຈຣວເຍສຸ ເອເກນາກາເຣນ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ຕຖາ ຎາເປຕຸໍ ຕໍ ປເຠທໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍາທິໂສ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຍາທິໂສຕິ ລິງ຺ຄວເສນ ຍາທິໂສ ວາ ຕາທິໂສ ວາ ໂຫຕຸ; ທີໂຆ ວາ ຣສ຺ໂສ ວາ ກາໂຬ ວາ ໂອທາໂຕ ວາ ມງ຺ຄຸຣຈ຺ຉວິ ວາ ກິໂສ ວາ ຖູໂລ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາຍຸຕ຺ໂຕຕິ ໂຍຄວເສນ ເຍນ ວາ ເຕນ ວາ ຍຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕຸ; ນວກມ຺ມຍຸຕ຺ໂຕ ວາ ອຸທ຺ເທສຍຸຕ຺ໂຕ ວາ ວາສຘຸຣຍຸຕ຺ໂຕ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາຊຈ຺ໂຈຕິ ຊາຕິວເສນ ຍໍຊຈ຺ໂຈ ວາ ຕໍຊຈ຺ໂຈ ວາ ໂຫຕຸ; ຂຕ຺ຕິໂຍ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ວາ ເວສ຺ໂສ ວາ ສຸທ຺ໂທ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖານາໂມຕິ ນາມວເສນ ຍຖານາໂມ ວາ ຕຖານາໂມ ວາ ໂຫຕຸ; ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິໂຕ ວາ ຘມ຺ມຣກ຺ຂິໂຕ ວາ ສງ຺ຆຣກ຺ຂິໂຕ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາໂຄຕ຺ໂຕຕິ ໂຄຕ຺ຕວເສນ ຍຖາໂຄຕ຺ໂຕ ວາ ຕຖາໂຄຕ຺ໂຕ ວາ ເຍນ ວາ ເຕນ ວາ ໂຄຕ຺ເຕນ ໂຫຕຸ; ກຈ຺ຈາຍໂນ ວາ ວາສິຏ຺ໂຐ ວາ ໂກສິໂຍ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາສີໂລຕິ ສີເລສຸ ຍຖາສີໂລ ວາ ຕຖາສີໂລ ວາ ໂຫຕຸ; ນວກມ຺ມສີໂລ ວາ ອຸທ຺ເທສສີໂລ ວາ ວາສຘຸຣສີໂລ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາວິຫາຣີຕິ ວິຫາເຣສຸປິ ຍຖາວິຫາຣີ ວາ ຕຖາວິຫາຣີ ວາ ໂຫຕຸ; ນວກມ຺ມວິຫາຣີ ວາ ອຸທ຺ເທສວິຫາຣີ ວາ ວາສຘຸຣວິຫາຣີ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາໂຄຈໂຣຕິ ໂຄຈເຣສຸປິ ຍຖາໂຄຈໂຣ ວາ ຕຖາໂຄຈໂຣ ວາ ໂຫຕຸ; ນວກມ຺ມໂຄຈໂຣ ວາ ອຸທ຺ເທສໂຄຈໂຣ ວາ ວາສຘຸຣໂຄຈໂຣ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຖໂຣ ວາຕິ ອາທີສຸ ວໂຍວຸຑ຺ຒາທີສຸ ໂຍ ວາ ໂສ ວາ ໂຫຕຸ; ປຣິປຸຓ຺ຓທສວສ຺ສຕາຍ ເຖໂຣ ວາ ອູນປຎ຺ຈວສ຺ສຕາຍ ນໂວ ວາ ອຕິເຣກປຎ຺ຈວສ຺ສຕາຍ ມຊ຺ຌິໂມ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ໂຂ ສພ຺ໂພວ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ເອໂສ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ໂຍ ປນາ’’ຕິ.

ຠິກ຺ຂຸນິທ຺ເທເສ ຠິກ຺ຂຕີຕິ ຠິກ຺ຂໂກ; ລຠນ຺ໂຕ ວາ ອລຠນ຺ໂຕ ວາ ອຣິຍາຍ ຍາຈນາຍ ຍາຈຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພຸທ຺ຘາທີຫິ ອຊ຺ຌຸປຄຕໍ ຠິກ຺ຂາຈຣິຍໍ ອຊ຺ຌຸປຄຕຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂາຈຣິຍໍ ອຊ຺ຌຸປຄໂຕ ນາມ. ໂຍ ຫິ ໂກຈິ ອປ຺ປໍ ວາ ມຫນ຺ຕໍ ວາ ໂຠຄກ຺ຂນ຺ຘໍ ປຫາຍ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິໂຕ, ໂສ ກສິໂຄຣກ຺ຂາທີຫິ ຊີວິກກປ຺ປນໍ ຫິຕ຺ວາ ລິງ຺ຄສມ຺ປຏິຈ຺ຉເນເນວ ຠິກ຺ຂາຈຣິຍໍ ອຊ຺ຌຸປຄໂຕຕິ ຠິກ຺ຂຸ. ປຣປຏິພທ຺ຘຊີວິກຕ຺ຕາ ວາ ວິຫາຣມຊ຺ເຌ ກາຊຠຕ຺ຕໍ ຠຸຎ຺ຊມາໂນປິ ຠິກ຺ຂາຈຣິຍໍ ອຊ຺ຌຸປຄໂຕຕິ ຠິກ຺ຂຸ; ປິຓ຺ຑິຍາໂລປໂຠຊນໍ ນິສ຺ສາຍ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ອຸສ຺ສາຫຊາຕຕ຺ຕາ ວາ ຠິກ຺ຂາຈຣິຍໍ ອຊ຺ຌຸປຄໂຕຕິ ຠິກ຺ຂຸ. ອຄ຺ຆຜສ຺ສວຓ຺ຓເຠເທນ ຠິນ຺ນໍ ປຏໍ ຘາເຣຕີຕິ ຠິນ຺ນປຏຘໂຣ. ຕຕ຺ຖ ສຕ຺ຖກຈ຺ເຉທເນນ ອຄ຺ຆເຠໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສຫສ຺ສຄ຺ຆນໂກປິ ຫິ ປໂຏ ສຕ຺ຖເກນ ຂຓ຺ຑາຂຓ຺ຑິກໍ ຉິນ຺ໂນ ຠິນ຺ນຄ຺ໂຆ ໂຫຕິ. ປຸຣິມຄ຺ຆໂຕ ອຸປຑ຺ຒມ຺ປິ ນ ອຄ຺ຆຕິ. ສຸຕ຺ຕສໍສິພ຺ພເນນ ຜສ຺ສເຠໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສຸຂສມ຺ຜສ຺ໂສປິ ຫິ ປໂຏ ສຸຕ຺ເຕຫິ ສໍສິພ຺ພິໂຕ ຠິນ຺ນຜສ຺ໂສ ໂຫຕິ. ຂຣສມ຺ຜສ຺ສຕໍ ປາປຸຓາຕິ. ສູຈິມລາທີຫິ ວຓ຺ຓເຠໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສຸປຣິສຸທ຺ໂຘປິ ຫິ ປໂຏ ສູຈິກມ຺ມໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສູຈິມເລນ, ຫຕ຺ຖເສທມລຊລ຺ລິກາຫິ, ອວສາເນ ຣຊນກປ຺ປກຣເຓຫິ ຈ ຠິນ຺ນວຓ຺ໂຓ ໂຫຕິ; ປກຕິວຓ຺ຓໍ ວິຊຫຕິ. ເອວໍ ຕີຫາກາເຣຫິ ຠິນ຺ນປຏຘາຣຓໂຕ ຠິນ຺ນປຏຘໂຣຕິ ຠິກ຺ຂຸ. ຄິຫິວຕ຺ຖວິສຠາຄານໍ ວາ ກາສາວານໍ ຘາຣຓມຕ຺ເຕເນວ ຠິນ຺ນປຏຘໂຣຕິ ຠິກ຺ຂຸ.

ສມຎ຺ຎາຍາຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ໂວຫາເຣນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມຎ຺ຎາຍ ເອວ ຫິ ເອກຈ຺ໂຈ ‘‘ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ຕຖາ ຫິ ນິມນ຺ຕນາທິມ຺ຫິ ຠິກ຺ຂູສຸ ຄຓິຍມາເນສຸ ສາມເຓເຣປິ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ສຕໍ ຠິກ຺ຂູ ສຫສ຺ສໍ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ປຏິຎ຺ຎາຍາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຏິຊານເນນ ປຏິຎ຺ຎາຍປິ ຫິ ເອກຈ຺ໂຈ ‘‘ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ຕສ຺ສ ‘‘ໂກ ເອຕ຺ຖາຕິ? ອຫໍ, ອາວຸໂສ, ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑໐.໙໖) ເອວມາທີສຸ ສມ຺ຠໂວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຍໍ ປນ ອານນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕາ ຘມ຺ມິກາ ປຏິຎ຺ຎາ. ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ປນ ທຸສ຺ສີລາປິ ປຏິປຖໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ‘‘ໂກ ເອຕ຺ຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອຘມ຺ມິກາຍ ປຏິຎ຺ຎາຍ ອຠູຕາຍ ‘‘ມຍໍ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ເອຫິ ຠິກ຺ຂູຕິ ເອຫິ ຠິກ຺ຂຸ ນາມ ຠຄວໂຕ ‘‘ເອຫິ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ວຈນມຕ຺ເຕນ ຠິກ຺ຂຸຠາວໍ ເອຫິຠິກ຺ຂູປສມ຺ປທໍ ປຕ຺ໂຕ. ຠຄວາ ຫິ ເອຫິຠິກ຺ຂຸຠາວາຍ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປນ຺ນໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ທິສ຺ວາ ຣຕ຺ຕປໍສຸກູລນ຺ຕຣໂຕ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓໍ ທກ຺ຂິຓຫຕ຺ຖໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມໂຆສໍ ນິຈ຺ຉາເຣນ຺ໂຕ ‘‘ເອຫິ, ຠິກ຺ຂຸ, ຈຣ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ສມ຺ມາ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອນ຺ຕກິຣິຍາຍາ’’ຕິ ວທຕິ. ຕສ຺ສ ສເຫວ ຠຄວໂຕ ວຈເນນ ຄິຫິລິງ຺ຄໍ ອນ຺ຕຣຘາຍຕິ, ປພ຺ພຊ຺ຊາ ຈ ອຸປສມ຺ປທາ ຈ ຣຸຫຕິ. ຠຓ຺ຑຸ ກາສາຍວສໂນ ໂຫຕິ. ເອກໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ເອກໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ເອກໍ ອໍເສ ຐເປຕ຺ວາ ວາມໍສກູເຏ ອາສຕ຺ຕນີລຸປ຺ປລວຓ຺ຓມຕ຺ຕິກາປຕ຺ໂຕ –

‘‘ຕິຈີວຣຎ຺ຈ ປຕ຺ໂຕ ຈ, ວາສິ ສູຈິ ຈ ພນ຺ຘນໍ;

ປຣິສ຺ສາວເນນ ອຏ຺ເຐເຕ, ຍຸຕ຺ຕໂຍຄສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ’’ຕິ.

ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕຫິ ອຏ຺ຐຫິ ປຣິກ຺ຂາເຣຫິ ສຣີເຣ ປຏິມຸກ຺ເກຫິເຍວ ສຏ຺ຐິວສ຺ສິກຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ ອິຣິຍາປຖສມ຺ປນ຺ໂນ ພຸທ຺ຘາຈຣິຍໂກ ພຸທ຺ຘຸປຊ຺ຌາຍໂກ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໍ ວນ຺ທມາໂນເຍວ ຕິຏ຺ຐຕິ. ຠຄວາ ຫິ ປຐມໂພຘິຍໍ ເອກສ຺ມິໍ ກາເລ ເອຫິຠິກ຺ຂູປສມ຺ປທາຍ ເອວ ອຸປສມ຺ປາເທຕິ. ເອວໍ ອຸປສມ຺ປນ຺ນານິ ຈ ສຫສ຺ສຸປຣິ ເອກຈຕ຺ຕາລີສຸຕ຺ຕຣານິ ຕີຓິ ຠິກ຺ຂຸສຕານິ ອເຫສຸໍ; ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ປຎ຺ຈ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິຍຕ຺ເຖຣາ, ຍໂສ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ສ ປຣິວາຣາ ຈຕຸປຓ຺ຓາສ ສຫາຍກາ, ຕິໍສ ຠທ຺ທວຄ຺ຄິຍາ, ສຫສ຺ສປຸຣາຓຊຏິລາ, ສທ຺ຘິໍ ທ຺ວີຫິ ອຄ຺ຄສາວເກຫິ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍສຕາ ປຣິພ຺ພາຊກາ, ເອໂກ ອງ຺ຄຸລິມາລຕ຺ເຖໂຣຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ –

‘‘ຕີຓິ ສຕໍ ສຫສ຺ສຎ຺ຈ, ຈຕ຺ຕາລີສໍ ປຸນາປເຣ;

ເອໂກ ຈ ເຖໂຣ ສປ຺ປຎ຺ໂຎ, ສພ຺ເພ ເຕ ເອຫິຠິກ຺ຂຸກາ’’ຕິ.

ນ ເກວລຎ຺ຈ ເອເຕ ເອວ, ອຎ຺ເຎປິ ພຫູ ສນ຺ຕິ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ຕິສຕປຣິວາໂຣ ເສໂລ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ, ສຫສ຺ສປຣິວາໂຣ ມຫາກປ຺ປິໂນ, ທສສຫສ຺ສາ ກປິລວຕ຺ຖຸວາສິໂນ ກຸລປຸຕ຺ຕາ, ໂສຬສສຫສ຺ສາ ປາຣາຍນິກພ຺ຣາຫ຺ມຓາຕິ ເອວມາທໂຍ. ເຕ ປນ ວິນຍປິຏເກ ປາຬິຍໍ ນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ນ ວຸຕ຺ຕາ. ອິເມ ຕຕ຺ຖ ນິທ຺ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕາຕິ.

‘‘ສຕ຺ຕວີສ ສຫສ຺ສານິ, ຕີຓິເຍວ ສຕານິ ຈ;

ເອເຕປິ ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຕາ, ສພ຺ເພ ເຕ ເອຫິຠິກ຺ຂຸກາ’’ຕິ.

ຕີຫິ ສຣຓຄມເນຫິ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວາຈໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ເຕຫິ ຕີຫິ ສຣຓຄມເນຫິ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ. ອຍຎ຺ຫິ ອຸປສມ຺ປທາ ນາມ ອຏ຺ຐວິຘາ – ເອຫິຠິກ຺ຂູປສມ຺ປທາ, ສຣຓຄມນູປສມ຺ປທາ, ໂອວາທປຏິຄ຺ຄຫຓູປສມ຺ປທາ, ປຎ຺ຫພ຺ຍາກຣຓູປສມ຺ປທາ, ຄຣຸຘມ຺ມປຏິຄ຺ຄຫຓູປສມ຺ປທາ, ທູເຕນູປສມ຺ປທາ, ອຏ຺ຐວາຈິກູປສມ຺ປທາ, ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ຖກມ຺ມູປສມ຺ປທາຕິ. ຕຕ຺ຖ ເອຫິຠິກ຺ຂູປສມ຺ປທາ, ສຣຓຄມນູປສມ຺ປທາ ຈ ວຸຕ຺ຕາ ເອວ.

ໂອວາທປຏິຄ຺ຄຫຓູປສມ຺ປທາ ນາມ ‘‘ຕສ຺ມາຕິຫ ເຕ, ກສ຺ສປ, ເອວໍ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ – ‘ຕິພ຺ພໍ ເມ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕໍ ຠວິສ຺ສຕິ ເຖເຣສຸ ນເວສຸ ມຊ຺ຌິເມສຸ ຈາ’ຕິ. ເອວຎ຺ຫິ ເຕ, ກສ຺ສປ, ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ມາຕິຫ ເຕ, ກສ຺ສປ, ເອວໍ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ – ‘ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຘມ຺ມໍ ໂສສ຺ສາມິ ກຸສລູປສໍຫິຕໍ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ອຏ຺ຐິໍ ກຕ຺ວາ ມນສິ ກຕ຺ວາ ສພ຺ພເຈຕສາ ສມນ຺ນາຫຣິຕ຺ວາ ໂອຫິຕໂສໂຕ ຘມ຺ມໍ ໂສສ຺ສາມີ’ຕິ. ເອວໍ ຫິ ເຕ, ກສ຺ສປ, ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ມາຕິຫ ເຕ, ກສ຺ສປ, ເອວໍ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ – ‘ສາຕສຫຄຕາ ຈ ເມ ກາຍຄຕາສຕິ ນ ວິຊຫິສ຺ສຕີ’ຕິ. ເອວຎ຺ຫິ ເຕ, ກສ຺ສປ, ສິກ຺ຂິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໕໔) ອິມິນາ ໂອວາທປຏິຄ຺ຄຫເຓນ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອນຸຎ຺ຎາຕອຸປສມ຺ປທາ.

ປຎ຺ຫພ຺ຍາກຣຓູປສມ຺ປທາ ນາມ ໂສປາກສ຺ສ ອນຸຎ຺ຎາຕອຸປສມ຺ປທາ. ຠຄວາ ກິຣ ປຸພ຺ພາຣາເມ ອນຸຈງ຺ກມນ຺ຕໍ ໂສປາກສາມເຓຣໍ ‘‘‘ອຸທ຺ຘຸມາຕກສຎ຺ຎາ’ຕິ ວາ, ໂສປາກ, ‘ຣູປສຎ຺ຎາ’ຕິ ວາ ອິເມ ຘມ຺ມາ ນານຕ຺ຖາ ນານາພ຺ຍຎ຺ຊນາ, ອຸທາຫຸ ເອກຕ຺ຖາ, ພ຺ຍຎ຺ຊນເມວ ນານ’’ນ຺ຕິ ທສ ອສຸຠນິສ຺ສິເຕ ປຎ຺ເຫ ປຸຈ຺ຉິ. ໂສ ເຕ ພ຺ຍາກາສິ. ຠຄວາ ຕສ຺ສ ສາຘຸກາຣໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ກຕິວສ຺ໂສສິ ຕ຺ວໍ, ໂສປາກາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ສຕ຺ຕວສ຺ໂສຫໍ, ຠຄວາ’’ຕິ. ‘‘ໂສປາກ, ຕ຺ວໍ ມມ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓນ ສທ຺ຘິໍ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ປຎ຺ເຫ ພ຺ຍາກາສີ’’ຕິ ອາຣທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕ ອຸປສມ຺ປທໍ ອນຸຊານິ. ອຍໍ ປຎ຺ຫພ຺ຍາກຣຓູປສມ຺ປທາ.

ຄຣຸຘມ຺ມປຏິຄ຺ຄຫຓູປສມ຺ປທາ ນາມ ມຫາປຊາປຕິຍາ ອຏ຺ຐຄຣຸຘມ຺ມສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄຫເຓນ ອນຸຎ຺ຎາຕອຸປສມ຺ປທາ.

ທູເຕນູປສມ຺ປທາ ນາມ ອຑ຺ຒກາສິຍາ ຄຓິກາຍ ອນຸຎ຺ຎາຕອຸປສມ຺ປທາ.

ອຏ຺ຐວາຈິກູປສມ຺ປທາ ນາມ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ຆໂຕ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ເຖນ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໂຕ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ເຖນາຕິ ອິເມຫິ ທ຺ວີຫິ ກມ຺ເມຫິ ອຸປສມ຺ປທາ.

ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ຖກມ຺ມູປສມ຺ປທາ ນາມ ຠິກ຺ຂູນໍ ເອຕຣຫິ ອຸປສມ຺ປທາ. ອິມາສຸ ອຏ຺ຐສຸ ອຸປສມ຺ປທາສຸ ‘‘ຍາ ສາ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຍາ ຕີຫິ ສຣຓຄມເນຫິ ອຸປສມ຺ປທາ ອນຸຎ຺ຎາຕາ, ຕໍ ອຊ຺ຊຕຄ຺ເຄ ປຏິກ຺ຂິປາມິ. ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ເຖນ ກມ຺ເມນ ອຸປສມ຺ປາເທຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໖໙) ເອວໍ ອນຸຎ຺ຎາຕາຍ ອິມາຍ ອຸປສມ຺ປທາຍ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ຠທ຺ໂຣຕິ ອປາປໂກ. ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊນາທໂຍ ຫິ ຍາວ ອຣຫາ, ຕາວ ຠທ຺ເຣນ ສີເລນ ສມາຘິນາ ປຎ຺ຎາຍ ວິມຸຕ຺ຕິຍາ ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສເນນ ຈ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ‘‘ຠທ຺ໂຣ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ສາໂຣຕິ ເຕຫິເຍວ ສີລສາຣາທີຫິ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ນີລສມນ຺ນາຄເມນ ນີໂລ ປໂຏ ວິຍ ‘‘ສາໂຣ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ວິຄຕກິເລສເຜຄ຺ຄຸຠາວໂຕ ວາ ຂີຓາສໂວວ ‘‘ສາໂຣ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເສໂຂຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນກລ຺ຍາຓເກນ ສທ຺ຘິໍ ສຕ຺ຕ ອຣິຍາ ຕິສ຺ໂສ ສິກ຺ຂາ ສິກ຺ຂນ຺ຕີຕິ ເສຂາ. ເຕສຸ ໂຍ ໂກຈິ ‘‘ເສໂຂ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ນ ສິກ຺ຂຕີຕິ ອເສໂຂ. ເສກ຺ຂຘມ຺ເມ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ອຄ຺ຄຜເລ ຐິໂຕ, ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພາຠາວໂຕ ຂີຓາສໂວ ‘‘ອເສໂຂ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສມຄ຺ເຄນ ສງ຺ເຆນາຕິ ສພ຺ພນ຺ຕິເມນ ປຣິຍາເຍນ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄກຣຓີເຍ ກມ຺ເມ ຍາວຕິກາ ຠິກ຺ຂູ ກມ຺ມປ຺ປຕ຺ຕາ, ເຕສໍ ອາຄຕຕ຺ຕາ ຉນ຺ທາຣຫານໍ ຉນ຺ທສ຺ສ ອາຫຏຕ຺ຕາ, ສມ຺ມຸຂີຠູຕານຎ຺ຈ ອປ຺ປຏິກ຺ໂກສນໂຕ ເອກສ຺ມິໍ ກມ຺ເມ ສມຄ຺ຄຠາວໍ ອຸປຄເຕນ. ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ເຖນາຕິ ຕີຫິ ອນຸສ຺ສາວນາຫິ ເອກາຍ ຈ ຎຕ຺ຕິຍາ ກາຕພ຺ເພນ. ກມ຺ເມນາຕິ ຘມ຺ມິເກນ ວິນຍກມ຺ເມນ. ອກຸປ຺ເປນາຕິ ວຕ຺ຖຸ-ຎຕ຺ຕິ-ອນຸສ຺ສາວນ-ສີມາ-ປຣິສສມ຺ປຕ຺ຕິສມ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ອໂກເປຕພ຺ພຕໍ ອປ຺ປຏິກ຺ໂກສິຕພ຺ພຕຎ຺ຈ ອຸປຄເຕນ. ຐານາຣເຫນາຕິ ກາຣຓາຣເຫນ ສຕ຺ຖຸສາສນາຣເຫນ. ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ນາມ ອຸປຣິຠາວໍ ສມາປນ຺ໂນ, ປຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠິກ຺ຂຸຠາໂວ ຫິ ອຸປຣິຠາໂວ, ຕຎ຺ເຈສ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ກມ຺ເມນ ສມາປນ຺ນຕ຺ຕາ ‘‘ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ຖກມ຺ມໍ ເອກເມວ ອາຄຕໍ. ອິມສ຺ມິໍ ປນ ຐາເນ ຐຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາຣິ ສງ຺ຆກມ຺ມານິ ນີຫຣິຕ຺ວາ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ກເຖຕພ຺ພານີຕິ ສພ຺ພອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕານິ ຈ ‘‘ອປໂລກນກມ຺ມໍ ຎຕ຺ຕິກມ຺ມໍ ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ມໍ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ຖກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ປຏິປາຏິຍາ ຐເປຕ຺ວາ ວິຕ຺ຖາເຣນ ຂນ຺ຘກໂຕ ປຣິວາຣາວສາເນ ກມ຺ມວິຠງ຺ຄໂຕ ຈ ປາຬິໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ກຖິຕານິ. ຕານິ ມຍໍ ປຣິວາຣາວສາເນ ກມ຺ມວິຠງ຺ເຄເຍວ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມ. ເອວຎ຺ຫິ ສຕິ ປຐມປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ ຈ ນ ຠາຣິຍາ ຠວິສ຺ສຕິ; ຍຖາຐິຕາຍ ຈ ປາຬິຍາ ວຓ຺ຓນາ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ ຠວິສ຺ສຕິ. ຕານິ ຈ ຐານານິ ອສຸຎ຺ຎານິ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ; ຕສ຺ມາ ອນຸປທວຓ຺ຓນເມວ ກໂຣມ.

ຕຕ຺ຣາຕິ ເຕສຸ ‘‘ຠິກ຺ຂໂກ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວຸຕ຺ເຕສຸ ຠິກ຺ຂູສຸ. ຍ຺ວາຍໍ ຠິກ຺ຂູຕິ ໂຍ ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸ. ສມຄ຺ເຄນ ສງ຺ເຆນ…ເປ… ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ອຏ຺ຐສຸ ອຸປສມ຺ປທາສຸ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ເຖເນວ ກມ຺ເມນ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ. ອຍໍ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ອຘິປ຺ເປໂຕ ຠິກ຺ຂູຕິ ອຍໍ ອິມສ຺ມິໍ ‘‘ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວິຕ຺ວາ ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕີ’’ຕິ ອຕ຺ເຖ ‘‘ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ອິຕເຣ ປນ ‘‘ຠິກ຺ຂໂກ’’ຕິ ອາທໂຍ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣວເສນ ວຸຕ຺ຕາ. ເຕສຸ ຈ ‘‘ຠິກ຺ຂໂກ’’ຕິ ອາທໂຍ ນິຣຸຕ຺ຕິວເສນ ວຸຕ຺ຕາ, ‘‘ສມຎ຺ຎາຍ ຠິກ຺ຂຸ, ປຏິຎ຺ຎາຍ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ອິເມ ທ຺ເວ ອຠິລາປວເສນ ວຸຕ຺ຕາ, ‘‘ເອຫິ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ພຸທ຺ເຘນ ອຸປຊ຺ຌາເຍນ ປຏິລທ຺ຘອຸປສມ຺ປທາວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ. ສຣຓຄມນຠິກ຺ຂຸ ອນຸປ຺ປນ຺ນາຍ ກມ຺ມວາຈາຍ ອຸປສມ຺ປທາວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ, ‘‘ຠທ຺ໂຣ’’ຕິອາທໂຍ ຄຸຓວເສນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຠິກ຺ຂຸປທຠາຊນີຍໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ.

ສິກ຺ຂາສາຊີວປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ

ອິທານິ ‘‘ຠິກ຺ຂູນ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ປທໍ ວິເສສຕ຺ຖາຠາວໂຕ ອວິຠຊິຕ຺ວາວ ຍໍ ສິກ຺ຂຎ຺ຈ ສາຊີວຎ຺ຈ ສມາປນ຺ນຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູນໍ ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ສິກ຺ຂາຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພາຕິ ສິກ຺ຂາ. ຕິສ຺ໂສຕິ ຄຓນປຣິຈ຺ເຉໂທ. ອຘິສີລສິກ຺ຂາຕິ ອຘິກໍ ອຸຕ຺ຕມໍ ສີລນ຺ຕິ ອຘິສີລໍ; ອຘິສີລຎ຺ຈ ຕໍ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໂຕ ສິກ຺ຂາ ຈາຕິ ອຘິສີລສິກ຺ຂາ. ເອສ ນໂຍ ອຘິຈິຕ຺ຕ-ອຘິປຎ຺ຎາສິກ຺ຂາສຸ.

ກຕມໍ ປເນຕ຺ຖ ສີລໍ, ກຕມໍ ອຘິສີລໍ, ກຕມໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ກຕມໍ ອຘິຈິຕ຺ຕໍ, ກຕມາ ປຎ຺ຎາ, ກຕມາ ອຘິປຎ຺ຎາຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ປຎ຺ຈງ຺ຄທສງ຺ຄສີລໍ ຕາວ ສີລເມວ. ຕຎ຺ຫິ ພຸທ຺ເຘ ອຸປ຺ປນ຺ເນປິ ອນຸປ຺ປນ຺ເນປິ ໂລເກ ປວຕ຺ຕຕິ. ອຸປ຺ປນ຺ເນ ພຸທ຺ເຘ ຕສ຺ມິໍ ສີເລ ພຸທ຺ຘາປິ ສາວກາປິ ມຫາຊນໍ ສມາທເປນ຺ຕິ. ອນຸປ຺ປນ຺ເນ ພຸທ຺ເຘ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ຈ ກມ຺ມວາທິໂນ ຈ ຘມ຺ມິກາ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ຈ ມຫາຣາຊາໂນ ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕາ ຈ ສມາທເປນ຺ຕິ. ສາມມ຺ປິ ປຓ຺ຑິຕາ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ສມາທິຍນ຺ຕິ. ເຕ ຕໍ ກຸສລໍ ຘມ຺ມໍ ປຣິປູເຣຕ຺ວາ ເທເວສຸ ຈ ມນຸສ຺ເສສຸ ຈ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸໂຠນ຺ຕິ. ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສີລໍ ປນ ‘‘ອຘິສີລ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕຎ຺ຫິ ສູຣິໂຍ ວິຍ ປຊ຺ໂຊຕານໍ ສິເນຣຸ ວິຍ ປພ຺ພຕານໍ ສພ຺ພໂລກິຍສີລານໍ ອຘິກຎ຺ເຈວ ອຸຕ຺ຕມຎ຺ຈ, ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທເຍວ ຈ ປວຕ຺ຕຕິ, ນ ວິນາ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທາ. ນ ຫິ ຕໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ອຎ຺ໂຎ ສຕ຺ໂຕ ຐເປຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ພຸທ຺ຘາເຍວ ປນ ສພ຺ພໂສ ກາຍວຈີທ຺ວາຣອຊ຺ຌາຈາຣໂສຕໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ວີຕິກ຺ກມສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ຕໍ ສີລສໍວຣໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ. ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣໂຕປິ ຈ ມຄ຺ຄຜລສມ຺ປຍຸຕ຺ຕເມວ ສີລໍ ອຘິສີລໍ, ຕໍ ປນ ອິຘ ອນຘິປ຺ເປຕໍ. ນ ຫິ ຕໍ ສມາປນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂຸ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວຕິ.

ກາມາວຈຣານິ ປນ ອຏ຺ຐ ກຸສລຈິຕ຺ຕານິ, ໂລກິຍອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິຈິຕ຺ຕານິ ຈ ເອກຊ຺ຌໍ ກຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕເມວາຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທານຸປ຺ປາເທ ຈສ຺ສ ປວຕ຺ຕິ, ສມາທປນໍ ສມາທານຎ຺ຈ ສີເລ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວິປສ຺ສນາປາທກໍ ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິຈິຕ຺ຕໍ ປນ ‘‘ອຘິຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຎ຺ຫິ ອຘິສີລໍ ວິຍ ສີລານໍ ສພ຺ພໂລກິຍຈິຕ຺ຕານໍ ອຘິກຎ຺ເຈວ ອຸຕ຺ຕມຎ຺ຈ, ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທເຍວ ຈ ໂຫຕິ, ນ ວິນາ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທາ. ຕໂຕປິ ຈ ມຄ຺ຄຜລຈິຕ຺ຕເມວ ອຘິຈິຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປນ ອິຘ ອນຘິປ຺ເປຕໍ. ນ ຫິ ຕໍ ສມາປນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂຸ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວຕິ.

‘‘ອຕ຺ຖິ ທິນ຺ນໍ, ອຕ຺ຖິ ຍິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ສ. ໑໓໗໑; ວິຠ. ໗໙໓; ມ. ນິ. ໓.໙໒) -ອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕໍ ປນ ກມ຺ມສ຺ສກຕຎາຓໍ ປຎ຺ຎາ, ສາ ຫິ ພຸທ຺ເຘ ອຸປ຺ປນ຺ເນປິ ອນຸປ຺ປນ຺ເນປິ ໂລເກ ປວຕ຺ຕຕິ. ອຸປ຺ປນ຺ເນ ພຸທ຺ເຘ ຕສ຺ສາ ປຎ຺ຎາຍ ພຸທ຺ຘາປິ ພຸທ຺ຘສາວກາປິ ມຫາຊນໍ ສມາທເປນ຺ຕິ. ອນຸປ຺ປນ຺ເນ ພຸທ຺ເຘ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ຈ ກມ຺ມວາທິໂນ ຈ ຘມ຺ມິກາ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ຈ ມຫາຣາຊາໂນ ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕາ ຈ ສມາທເປນ຺ຕິ. ສາມມ຺ປິ ປຓ຺ຑິຕາ ສຕ຺ຕາ ສມາທິຍນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ອງ຺ກຸໂຣ ທສວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ມຫາທານໍ ອທາສິ. ເວລາໂມ, ເວສ຺ສນ຺ຕໂຣ, ອຎ຺ເຎ ຈ ພຫູ ປຓ຺ຑິຕມນຸສ຺ສາ ມຫາທານານິ ອທໍສຸ. ເຕ ຕໍ ກຸສລໍ ຘມ຺ມໍ ປຣິປູເຣຕ຺ວາ ເທເວສຸ ຈ ມນຸສ຺ເສສຸ ຈ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວິໍສຸ. ຕິລກ຺ຂຓາກາຣປຣິຈ຺ເຉທກໍ ປນ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ ‘‘ອຘິປຎ຺ຎາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສາ ຫິ ອຘິສີລ-ອຘິຈິຕ຺ຕານິ ວິຍ ສີລຈິຕ຺ຕານໍ ສພ຺ພໂລກິຍປຎ຺ຎານໍ ອຘິກາ ເຈວ ອຸຕ຺ຕມາ ຈ, ນ ຈ ວິນາ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທາ ໂລເກ ປວຕ຺ຕຕິ. ຕໂຕປິ ຈ ມຄ຺ຄຜລປຎ຺ຎາວ ອຘິປຎ຺ຎາ, ສາ ປນ ອິຘ ອນຘິປ຺ເປຕາ. ນ ຫິ ຕໍ ສມາປນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂຸ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວຕີຕິ.

ຕຕ຺ຣາຕິ ຕາສຸ ຕີສຸ ສິກ຺ຂາສຸ. ຍາຍໍ ອຘິສີລສິກ຺ຂາຕິ ຍາ ອຍໍ ປາຕິໂມກ຺ຂສີລສງ຺ຂາຕາ ອຘິສີລສິກ຺ຂາ. ເອຕໍ ສາຊີວໍ ນາມາຕິ ເອຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ຠຄວຕາ ວິນເຍ ຐປິຕໍ ສິກ຺ຂາປທໍ, ຍສ຺ມາ ເອຕ຺ຖ ນານາເທສຊາຕິໂຄຕ຺ຕາທິເຠທຠິນ຺ນາ ຠິກ຺ຂູ ສຫ ຊີວນ຺ຕິ ເອກຊີວິກາ ສຠາຄຊີວິກາ ສຠາຄວຸຕ຺ຕິໂນ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສາຊີວ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂຕີຕິ ຕໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຘິກຣຓໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ຍຖາສິກ຺ຂາປທໍ ນຸ ໂຂ ສິກ຺ຂາມິ ນ ສິກ຺ຂາມີ’’ຕິ ຈິຕ຺ເຕນ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ສິກ຺ຂຕິ. ນ ເກວລຎ຺ຈາຍເມຕສ຺ມິໍ ສາຊີວສງ຺ຂາເຕ ສິກ຺ຂາປເທເຍວ ສິກ຺ຂຕິ, ສິກ຺ຂາຍປິ ສິກ຺ຂຕິ, ‘‘ເອຕໍ ສາຊີວໍ ນາມາ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ປນ ອນນ຺ຕຣສ຺ສ ປທສ຺ສ ວເສນ ‘‘ຕສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ຕໍ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຖ ໂຂ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ – ຕສ຺ສາ ຈ ສິກ຺ຂາຍ ສິກ຺ຂໍ ປຣິປູເຣນ຺ໂຕ ສິກ຺ຂຕິ, ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ສິກ຺ຂາປເທ ອວີຕິກ຺ກມນ຺ໂຕ ສິກ຺ຂຕີຕິ. ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ ສາຊີວສມາປນ຺ໂນຕິ ອິທມ຺ປິ ອນນ຺ຕຣສ຺ສ ສາຊີວປທສ຺ເສວ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ໂສ ສິກ຺ຂມ຺ປິ ສມາປນ຺ໂນ, ຕສ຺ມາ ສິກ຺ຂາສມາປນ຺ໂນຕິປິ ອຕ຺ຖໂຕ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອວຎ຺ຫິ ສຕິ ‘‘ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ປທສ຺ສ ປທຠາຊນມ຺ປິ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ໂຫຕິ.

ສິກ຺ຂາສາຊີວປທຠາຊນີຍໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ.

ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ

ສິກ຺ຂໍ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ທຸພ຺ພລ຺ຍໍ ອນາວິກຕ຺ວາຕິ ສິກ຺ຂຎ຺ຈ ອປ຺ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ທຸພ຺ພລຠາວຎ຺ຈ ອປ຺ປກາເສຕ຺ວາ. ຍສ຺ມາ ຈ ທຸພ຺ພລ຺ເຍ ອາວິກເຕປິ ສິກ຺ຂາ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາວ ໂຫຕິ, ສິກ຺ຂາຍ ປນ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາຍ ທຸພ຺ພລ຺ຍໍ ອາວິກຕເມວ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ທຸພ຺ພລ຺ຍໍ ອນາວິກຕ຺ວາ’’ຕິ ອິມິນາ ປເທນ ນ ໂກຈິ ວິເສສຕ຺ໂຖ ລພ຺ຠຕິ. ຍຖາ ປນ ‘‘ທິຣຕ຺ຕຕິຣຕ຺ຕໍ ສຫເສຍ຺ຍໍ ກປ຺ເປຍ຺ຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ທິຣຕ຺ຕວຈເນນ ນ ໂກຈິ ວິເສສຕ຺ໂຖ ລພ຺ຠຕິ, ເກວລໍ ໂລກໂວຫາຣວເສນ ພ຺ຍຎ຺ຊນສິລິຏ຺ຐຕາຍ ມຸຂາຣູຬ຺ຫຕາຍ ເອຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວມິທມ຺ປິ ໂວຫາຣວເສນ ພ຺ຍຎ຺ຊນສິລິຏ຺ຐຕາຍ ມຸຂາຣູຬ຺ຫຕາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຍສ຺ມາ ວາ ຠຄວາ ສາຕ຺ຖໍ ສພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສິກ຺ຂໍ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍາ’’ຕິ ອິມິນາ ອຕ຺ຖໍ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ‘‘ທຸພ຺ພລ຺ຍໍ ອນາວິກຕ຺ວາ’’ຕິ ອິມິນາ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ສມ຺ປາເທຕິ. ປຣິວາຣກປທວິຣຫິຕຎ຺ຫິ ເອກເມວ ອຕ຺ຖປທໍ ວຸຈ຺ຈມານໍ ປຣິວາຣວິຣຫິໂຕ ຣາຊາ ວິຍ, ວຕ຺ຖາລງ຺ກາຣວິຣຫິໂຕ ວິຍ ຈ ປຸຣິໂສ ນ ໂສຠຕິ; ປຣິວາຣເກນ ປນ ອຕ຺ຖານຸໂລເມນ ສຫາຍປເທນ ສທ຺ຘິໍ ຕໍ ໂສຠຕີຕິ.

ຍສ຺ມາ ວາ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານສ຺ສ ເອກຈ຺ຈໍ ທຸພ຺ພລ຺ຍາວິກມ຺ມໍ ອຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ສິກ຺ຂໍ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍາ’’ຕິປທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ວິວຣນ຺ໂຕ ‘‘ທຸພ຺ພລ຺ຍໍ ອນາວິກຕ຺ວາ’’ຕິ ອາຫ.

ຕຕ຺ຖ ສິຍາ ຍສ຺ມາ ນ ສພ຺ພໍ ທຸພ຺ພລ຺ຍາວິກມ຺ມໍ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ທຸພ຺ພລ຺ຍໍ ອນາວິກຕ຺ວາ’’ຕິ ປຐມໍ ວຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖນິຍມນຕ຺ຖໍ ‘‘ສິກ຺ຂໍ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ, ຕຎ຺ຈ ນ; ກສ຺ມາ? ອຕ຺ຖານຸກ຺ກມາຠາວໂຕ. ‘‘ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຍໍ ສິກ຺ຂໍ ສມາປນ຺ໂນ, ຕໍ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍາຕິ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ອນຸກ຺ກເມເນວ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ນ ອຎ຺ຎຖາ. ຕສ຺ມາ ອິທເມວ ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ.

ອປິຈ ອນຸປຏິປາຏິຍາປິ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ກຖໍ? ‘‘ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍໍ ສິກ຺ຂໍ ສມາປນ຺ໂນ ຕໍ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ຍຎ຺ຈ ສາຊີວໍ ສມາປນ຺ໂນ ຕຕ຺ຖ ທຸພ຺ພລ຺ຍໍ ອນາວິກຕ຺ວາຕິ.

ອິທານິ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານທຸພ຺ພລ຺ຍາວິກມ຺ມານໍ ວິເສສາວິເສສໍ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານລກ຺ຂຓຎ຺ຈ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຕ຺ຖິ ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຖິ ຠິກ຺ຂເວຕິອາທີນິ ທ຺ເວ ມາຕິກາປທານິ; ຕານິ ວິຠຊນ຺ໂຕ ‘‘ກຖຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ອນຸຕ຺ຕານປທວຓ຺ຓນາ – ກຖນ຺ຕິ ເກນ ອາກາເຣນ. ທຸພ຺ພລ຺ຍາວິກມ຺ມຎ຺ຈາຕິ ທຸພ຺ພລ຺ຍສ຺ສ ອາວິກມ຺ມຎ຺ຈ. ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ. ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕຕິ ອນຠິຣຕິຍາ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ກິຈ຺ຉຊີວິກປ຺ປຕ຺ໂຕ. ອຖ ວາ ອຊ຺ຊ ຍາມິ, ສ຺ເວ ຍາມິ, ອິໂຕ ຍາມິ, ເອຕ຺ຖ ຍາມີຕິ ອຸທ຺ຘໍ ກຓ຺ຐໍ ກຕ຺ວາ ວິຫຣມາໂນ, ວິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ອເນກຄ຺ໂຄຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອນຠິຣໂຕຕິ ສາສເນ ອຠິຣຕິວິຣຫິໂຕ.

ສາມຎ຺ຎາ ຈວິຕຸກາໂມຕິ ສມຓຠາວໂຕ ອປຄນ຺ຕຸກາໂມ. ຠິກ຺ຂຸຠາວນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸຠາເວນ. ກຣຓຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ‘‘ກຓ຺ເຐ ອາສຕ຺ເຕນ ອຏ຺ຏີເຍຍ຺ຍາ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໑໖໒) ປນ ຍຖາລກ຺ຂຓໍ ກຣຓວຈເນເນວ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຏ຺ຏີຍມາໂນຕິ ອຏ຺ຏໍ ປີຬິຕໍ ທຸກ຺ຂິຕໍ ວິຍ ອຕ຺ຕານໍ ອາຈຣມາໂນ; ເຕນ ວາ ຠິກ຺ຂຸຠາເວນ ອຏ຺ໂຏ ກຣິຍມາໂນ ປີຬິຍມາໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຫຣາຍມາໂນຕິ ລຊ຺ຊມາໂນ. ຊິຄຸຈ຺ຉມາໂນຕິ ອສຸຈິໍ ວິຍ ຕໍ ຊິຄຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ. ຄິຫິຠາວໍ ປຕ຺ຖຍມາໂນຕິອາທີນິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖານິເຍວ. ຍໍນູນາຫໍ ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ເຂຍ຺ຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍໍນູນາຕິ ປຣິວິຕກ຺ກທສ຺ສເນ ນິປາໂຕ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ‘‘ສຈາຫໍ ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ເຂຍ຺ຍໍ, ສາຘຸ ວຕ ເມ ສິຍາ’’ຕິ. ວທຕິ ວິຎ຺ຎາເປຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ເອເຕຫິ ວາ ອຎ຺ເຎຫິ ວາ ພ຺ຍຎ຺ຊເນຫິ ວຈີເຠທໍ ກຕ຺ວາ ວທຕິ ເຈວ, ຍສ຺ສ ຈ ວທຕິ, ຕໍ ວິຎ຺ຎາເປຕິ ຊານາເປຕິ. ເອວມ຺ປີຕິ ອຸປຣິມຕ຺ຖສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຕ ປິກາໂຣ. ເອວມ຺ປິ ທຸພ຺ພລ຺ຍາວິກມ຺ມຎ຺ເຈວ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາ ຈ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາ, ອຎ຺ຎຖາປິ.

ອິທານິ ຕໍ ອຎ຺ຎຖາປິ ທຸພ຺ພລ຺ຍາວິກມ຺ມໍ ສິກ຺ຂາຍ ຈ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຖ ວາ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕໍ ສພ຺ພໍ ອຕ຺ຖໂຕ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ປທໂຕ ປເນຕ຺ຖ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ເຂຍ຺ຍໍ, ຘມ຺ມໍ, ສງ຺ຆໍ, ສິກ຺ຂໍ, ວິນຍໍ, ປາຕິໂມກ຺ຂໍ, ອຸທ຺ເທສໍ, ອຸປຊ຺ຌາຍໍ, ອາຈຣິຍໍ, ສທ຺ຘິວິຫາຣິກໍ, ອນ຺ເຕວາສິກໍ, ສມານຸປຊ຺ຌາຍກໍ, ສມານາຈຣິຍກໍ, ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິໍ ປຈ຺ຈກ຺ເຂຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ອິມານິ ຈຸທ຺ທສ ປທານິ ປຈ຺ຈກ຺ຂານາກາເຣນ ວຸຕ຺ຕານິ.

ຄິຫີ ອສ຺ສນ຺ຕິອາທີນິ ‘‘ຄິຫີ, ອຸປາສໂກ, ອາຣາມິໂກ, ສາມເຓໂຣ, ຕິຕ຺ຖິໂຍ, ຕິຕ຺ຖິຍສາວໂກ, ອສ຺ສມໂຓ, ອສກ຺ຍປຸຕ຺ຕິໂຍ ອສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ອິມານິ ອຏ຺ຐ ປທານິ ‘‘ອສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ຠາວວິກປ຺ປາກາເຣນ ວຸຕ຺ຕານິ. ເອວໍ ‘‘ຍໍນູນາຫ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ປຏິສໍຍຸຕ຺ຕານິ ທ຺ວາວີສຕິ ປທານິ.

໔໖. ຍຖາ ຈ ເອຕານິ, ເອວໍ ‘‘ຍທິ ປນາຫໍ, ອປາຫໍ, ຫນ຺ທາຫໍ, ໂຫຕິ ເມ’’ຕິ ອິເມສຸ ເອກເມເກນ ປຏິສໍຍຸຕ຺ຕານິ ທ຺ວາວີສຕີຕິ ສພ຺ພາເນວ ສຕຎ຺ຈ ທສ ຈ ປທານິ ໂຫນ຺ຕິ.

໔໗. ຕໂຕ ປຣໍ ສຣິຕພ຺ພວຕ຺ຖຸທສ຺ສນນເຍນ ປວຕ຺ຕານິ ‘‘ມາຕຣໍ ສຣາມີ’’ຕິອາທີນິ ສຕ຺ຕຣສ ປທານິ. ຕຕ຺ຖ ເຂຕ຺ຕນ຺ຕິ ສາລິເຂຕ຺ຕາທິໍ. ວຕ຺ຖຸນ຺ຕິ ຕິຓປຓ຺ຓສາກຜລາຜລສມຸຏ຺ຐານຏ຺ຐານໍ. ສິປ຺ປນ຺ຕິ ກຸມ຺ຠກາຣເປສກາຣສິປ຺ປາທິກໍ.

໔໘. ຕໂຕ ປຣໍ ສກິຎ຺ຈນສປລິໂພຘຠາວທສ຺ສນວເສນ ປວຕ຺ຕານິ ‘‘ມາຕາ ເມ ອຕ຺ຖິ, ສາ ມຍາ ໂປເສຕພ຺ພາ’’ຕິອາທີນິ ນວ ປທານິ.

໔໙. ຕໂຕ ປຣໍ ສນິສ຺ສຍສປ຺ປຕິຏ຺ຐຠາວທສ຺ສນວເສນ ປວຕ຺ຕານິ ‘‘ມາຕາ ເມ ອຕ຺ຖິ, ສາ ມໍ ໂປເສສ຺ສຕີ’’ຕິອາທີນິ ໂສຬສ ປທານິ.

໕໐. ຕໂຕ ປຣໍ ເອກຠຕ຺ຕເອກເສຍ຺ຍພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍານໍ ທຸກ຺ກຣຠາວທສ຺ສນວເສນ ປວຕ຺ຕານິ ‘‘ທຸກ຺ກຣ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ອຏ຺ຐ ປທານິ.

ຕຕ຺ຖ ທຸກ຺ກຣນ຺ຕິ ເອກຠຕ຺ຕາທີນໍ ກຣເຓ ທຸກ຺ກຣຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ນ ສຸກຣນ຺ຕິ ສຸກຣຠາວໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ເອວໍ ທຸຈ຺ຈຣໍ ນ ສຸຈຣນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ. ນ ອຸສ຺ສຫາມີຕິ ຕຕ຺ຖ ອຸສ຺ສາຫາຠາວໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ນ ວິສຫາມີຕິ ອສຍ຺ຫຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ນ ຣມາມີຕິ ຣຕິຍາ ອຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ນາຠິຣມາມີຕິ ອຠິຣຕິຍາ ອຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ເອວໍ ອິມານິ ຈ ປຎ຺ຎາສ, ປຸຣິມານິ ຈ ທສຸຕ຺ຕຣສຕນ຺ຕິ ສຏ຺ຐິສຕໍ ປທານິ ທຸພ຺ພລ຺ຍາວິກມ຺ມວາເຣ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ.

໕໑. ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານວາເຣປິ ‘‘ກຖຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ ອາທິ ສພ຺ພໍ ອຕ຺ຖໂຕ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ປທໂຕ ປເນຕ຺ຖາປິ ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມິ, ຘມ຺ມໍ, ສງ຺ຆໍ, ສິກ຺ຂໍ, ວິນຍໍ, ປາຕິໂມກ຺ຂໍ, ອຸທ຺ເທສໍ, ອຸປຊ຺ຌາຍໍ, ອາຈຣິຍໍ, ສທ຺ຘິວິຫາຣິກໍ, ອນ຺ເຕວາສິກໍ, ສມານຸປຊ຺ຌາຍກໍ, ສມານາຈຣິຍກໍ, ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິ ອິມານິ ຈຸທ຺ທສ ປທານິ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານວຈນສມ຺ພນ຺ເຘນ ປວຕ຺ຕານິ. ສພ຺ພປເທສຸ ຈ ‘‘ວທຕິ ວິຎ຺ຎາເປຕີ’’ຕິ ວຈນສ຺ສ ອຍມຕ຺ໂຖ – ວຈີເຠທໍ ກຕ຺ວາ ວທຕິ, ຍສ຺ສ ຈ ວທຕິ ຕໍ ເຕເນວ ວຈີເຠເທນ ‘‘ອຍໍ ສາສນໍ ຊຫິຕຸກາໂມ ສາສນໂຕ ມຸຈ຺ຈິຕຸກາໂມ ຠິກ຺ຂຸຠາວໍ ຈຊິຕຸກາໂມ ອິມໍ ວາກ຺ຍເຠທໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ ວິຎ຺ຎາເປຕິ ສາເວຕິ ຊານາເປຕິ.

ສເຈ ປນາຍໍ ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸກາໂມ ປທປຈ຺ຈາຠຏ຺ຐໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ປຈ຺ຈກ຺ຂາມິ ພຸທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ວາ ວເທຍ຺ຍ. ມິລກ຺ຂຠາສາສຸ ວາ ອຎ຺ຎຕຣຠາສາຍ ຕມຕ຺ຖໍ ວເທຍ຺ຍ. ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸກາໂມ ອຸປ຺ປຏິປາຏິຍາ ‘‘ຘມ຺ມໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິ ວາ ‘‘ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິ ວາ ວເທຍ຺ຍ, ເສຍ຺ຍຖາປິ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມວິຠງ຺ເຄ ‘‘ປຐມໍ ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊາມີ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸກາໂມ ‘‘ທຸຕິຍໍ ຌານ’’ນ຺ຕິ ວທຕິ, ສເຈ ຍສ຺ສ ວທຕິ ໂສ ‘‘ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸຠາວໍ ຈຊິຕຸກາໂມ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວທຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກມຕ຺ຕມ຺ປິ ຊານາຕິ, ວິຣທ຺ຘໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ; ເຂຕ຺ຕເມວ ໂອຕິຓ຺ຓໍ, ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາວ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາ. ສກ຺ກຕ຺ຕາ ວາ ພ຺ຣຫ຺ມຕ຺ຕາ ວາ ຈຸຕສຕ຺ໂຕ ວິຍ ຈຸໂຕວ ໂຫຕິ ສາສນາ.

ສເຈ ປນ ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂິ’’ນ຺ຕິ ວາ, ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວາ, ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ເຂຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ວາຕິ ອຕີຕານາຄຕປຣິກປ຺ປວຈເນຫິ ວທຕິ, ທູຕໍ ວາ ປຫິຓາຕິ, ສາສນໍ ວາ ເປເສຕິ, ອກ຺ຂຣໍ ວາ ຉິນ຺ທຕິ, ຫຕ຺ຖມຸທ຺ທາຍ ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈຕິ, ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາ. ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມາໂຣຈນໍ ປນ ຫຕ຺ຖມຸທ຺ທາຍປິ ສີສໍ ເອຕິ. ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ມນຸສ຺ສຊາຕິກສຕ຺ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຈິຕ຺ຕສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ວຈີເຠທໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ເສວ ສີສໍ ເອຕິ. ວຈີເຠທໍ ກຕ຺ວາ ວິຎ຺ຎາເປນ຺ໂຕປິ ຈ ຍທິ ‘‘ອຍເມວ ຊານາຕູ’’ຕິ ເອກໍ ນິຍເມຕ຺ວາ ອາໂຣເຈຕິ, ຕຎ຺ຈ ໂສເຍວ ຊານາຕິ, ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາ. ອຖ ໂສ ນ ຊານາຕິ, ອຎ຺ໂຎ ສມີເປ ຐິໂຕ ຊານາຕິ, ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາ. ອຖ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຐິຕຏ຺ຐາເນ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ນິຍເມຕ຺ວາ ‘‘ເອເຕສໍ ອາໂຣເຈມີ’’ຕິ ວທຕິ, ເຕສຸ ເອກສ຺ມິໍ ຊານນ຺ເຕປິ ທ຺ວີສຸ ຊານນ຺ເຕສຸປິ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາວ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາ. ເອວໍ ສມ຺ພຫຸເລສຸປິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ສເຈ ປນ ອນຠິຣຕິຍາ ປີຬິໂຕ ສຠາເຄ ຠິກ຺ຂູ ປຣິສງ຺ກມາໂນ ‘‘ໂຍ ໂກຈິ ຊານາຕູ’’ຕິ ອຸຈ຺ຈສທ຺ທໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິ ວທຕິ, ຕຎ຺ຈ ອວິທູເຣ ຐິໂຕ ນວກມ຺ມິໂກ ວາ ອຎ຺ໂຎ ວາ ສມຍຎ຺ຎູ ປຸຣິໂສ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕ ອຍໍ ສມໂຓ ຄິຫິຠາວໍ ປຕ຺ເຖຕິ, ສາສນໂຕ ຈຸໂຕ’’ຕິ ຊານາຕິ, ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາວ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາ. ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ປນ ອປຸພ຺ພໍ ອຈຣິມໍ ທຸຊ຺ຊານໍ, ສເຈ ອາວຊ຺ຊນສມເຍ ຊານາຕິ; ຍຖາ ປກຕິຍາ ໂລເກ ມນຸສ຺ສາ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ຊານນ຺ຕິ, ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາ. ອຖ ອປຣຠາເຄ ‘‘ກິໍ ອິມິນາ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ກງ຺ຂນ຺ໂຕ ຈິເຣນ ຊານາຕິ, ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາ. ອິທຎ຺ຫິ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານຎ຺ຈ ອຸປຣິ ອຠູຕາໂຣຈນທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈາ-ອຕ຺ຕກາມທຸຏ຺ຐໂທສຠູຕາ-ໂຣຈນສິກ຺ຂາປທານິ ຈ ເອກປຣິຈ຺ເຉທານິ. ອາວຊ຺ຊນສມເຍ ຎາເຕ ເອວ ສີສໍ ເອນ຺ຕິ, ‘‘ກິໍ ອຍໍ ຠຓຕີ’’ຕິ ກງ຺ຂຕາ ຈິເຣນ ຎາເຕ ສີສໍ ນ ເອນ຺ຕິ. ຍຖາ ຈາຍໍ ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິ ປເທ ວິນິຈ຺ຉເຍ ວຸຕ຺ໂຕ; ເອວໍ ສພ຺ພປເທສຸ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຍສ຺ມາ ຈ ຍທາ ສິກ຺ຂາ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາ ໂຫຕິ, ຕທາ ‘‘ຍໍນູນາຫໍ ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ເຂຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ອວທຕາປິ ທຸພ຺ພລ຺ຍໍ ອາວິກຕເມວ ໂຫຕິ; ຕສ຺ມາ ສພ຺ເພສໍ ປທານໍ ອວສາເນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ເອວມ຺ປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ທຸພ຺ພລ຺ຍາວິກມ຺ມຎ຺ເຈວ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາ ຈ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາ’’ຕິ.

ຕໂຕ ປຣໍ ຄິຫີຕິ ມໍ ຘາເຣຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ສເຈປິ ‘‘ຄິຫີ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວາ ‘‘ຄິຫີ ໂຫມີ’’ຕິ ວາ ‘‘ຄິຫີ ຊາໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ ວາ ‘‘ຄິຫິມ຺ຫີ’’ຕິ ວາ ວທຕິ, ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາ. ສເຈ ປນ ‘‘ອຊ຺ຊ ປຏ຺ຐາຍ ຄິຫີຕິ ມໍ ຘາເຣຫີ’’ຕິ ວາ ‘‘ຊານາຫີ’’ຕິ ວາ ‘‘ສຎ຺ຊານາຫີ’’ຕິ ວາ ‘‘ມນສິ ກໂຣຫີ’’ຕິ ວາ ວທຕິ, ອຣິຍເກນ ວາ ວທຕິ ມິລກ຺ຂເກນ ວາ; ເອວເມຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ວຸຕ຺ເຕ ຍສ຺ສ ວທຕິ, ສເຈ ໂສ ຊານາຕິ, ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ ‘‘ອຸປາສໂກ’’ຕິອາທີສຸ ສຕ຺ຕສຸ ປເທສຸ. ເອວໍ ອິມານິ ຈ ອຏ຺ຐ, ປຸຣິມານິ ຈ ຈຸທ຺ທສາຕິ ທ຺ວາວີສຕິ ປທານິ ໂຫນ຺ຕິ.

໕໒. ອິໂຕ ປຣໍ ປຸຣິມາເນວ ຈຸທ຺ທສ ປທານິ ‘‘ອລໍ ເມ, ກິນ຺ນຸ ເມ, ນ ມມຕ຺ໂຖ, ສຸມຸຕ຺ຕາຫ’’ນ຺ຕິ ອິເມຫິ ຈຕູຫິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕານິ ຉປ຺ປຎ຺ຎາສ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອລນ຺ຕິ ໂຫຕຸ, ປຣິຍຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກິໍນຸ ເມຕິ ກິໍ ມຍ຺ຫໍ ກິຈ຺ຈໍ, ກິໍ ກຣຓີຍໍ, ກິໍ ສາເຘຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ມມຕ຺ໂຖຕິ ນຕ຺ຖິ ມມ ອຕ຺ໂຖ. ສຸມຸຕ຺ຕາຫນ຺ຕິ ສຸມຸຕ຺ໂຕ ອຫໍ. ເສສເມຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ເອວໍ ອິມານິ ຈ ຉປ຺ປຎ຺ຎາສ ປຸຣິມານິ ຈ ທ຺ວາວີສຕີຕິ ອຏ຺ຐສຕ຺ຕຕິ ປທານິ ສຣູເປເນວ ວຸຕ຺ຕານິ.

໕໓. ຍສ຺ມາ ປນ ເຕສໍ ເວວຈເນຫິປິ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຍານິ ວາ ປນຎ຺ຎານິປີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຍານິ ວາ ປນຎ຺ຎານິປີຕິ ປາຬິຍໍ ‘‘ພຸທ຺ຘ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ອາຄຕປທານິ ຐເປຕ຺ວາ ຍານິ ອຎ຺ຎານິ ອຕ຺ຖິ. ພຸທ຺ຘເວວຈນານິ ວາຕິ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ວາ ປຣິຍາຍນາມານິ…ເປ… ອສກ຺ຍປຸຕ຺ຕິຍສ຺ສ ວາ. ຕຕ຺ຖ ວຓ຺ຓປຏ຺ຐາເນ ອາຄຕໍ ນາມສຫສ຺ສໍ ອຸປາລິຄາຖາສຸ (ມ. ນິ. ໒.໗໖) ນາມສຕໍ ອຎ຺ຎານິ ຈ ຄຸຓໂຕ ລພ຺ຠມານານິ ນາມານິ ‘‘ພຸທ຺ຘເວວຈນານີ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ສພ຺ພານິປິ ຘມ຺ມສ຺ສ ນາມານິ ຘມ຺ມເວວຈນານີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ເອສ ນໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ.

ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ໂຍຊນາ – ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີຕິ ນ ເວວວຈເນນ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ຍຖາຣຸຕເມວ. ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມິ, ອນນ຺ຕພຸທ຺ຘິໍ, ອໂນມພຸທ຺ຘິໍ, ໂພຘິປຎ຺ຎາຓໍ, ຘີຣໍ, ວິຄຕໂມຫໍ, ປຠິນ຺ນຂີລໍ, ວິຊິຕວິຊຍໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິ ເອວມາທິພຸທ຺ຘເວວຈເນນ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ.

ຘມ຺ມໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີຕິ ນ ເວວຈເນນ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ, ຍຖາຣຸຕເມວ. ‘‘ສ຺ວາກ຺ຂາຕໍ ຘມ຺ມໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມິ, ສນ຺ທິຏ຺ຐິກໍ, ອກາລິກໍ, ເອຫິປສ຺ສິກໍ, ໂອປເນຍ຺ຍິກໍ, ປຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ເວທິຕພ຺ພໍ ວິຎ຺ຎູຫິ ຘມ຺ມໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມິ. ອສງ຺ຂຕໍ ຘມ຺ມໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມິ; ວິຣາຄໍ, ນິໂຣຘໍ, ອມຕໍ ຘມ຺ມໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມິ, ທີຆນິກາຍໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມິ, ພ຺ຣຫ຺ມຊາລໍ ມຊ຺ຌິມນິກາຍໍ, ມູລປຣິຍາຍໍ, ສໍຍຸຕ຺ຕນິກາຍໍ, ໂອຆຕຣຓໍ, ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣນິກາຍໍ, ຈິຕ຺ຕປຣິຍາທານໍ, ຂຸທ຺ທກນິກາຍໍ, ຊາຕກໍ, ອຠິຘມ຺ມໍ, ກຸສລໍ ຘມ຺ມໍ, ອກຸສລໍ ຘມ຺ມໍ, ອພ຺ຍາກຕໍ ຘມ຺ມໍ, ສຕິປຏ຺ຐານໍ, ສມ຺ມປ຺ປຘານໍ, ອິທ຺ຘິປາທໍ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ພລໍ, ໂພຊ຺ຌງ຺ຄໍ, ມຄ຺ຄໍ, ຜລໍ, ນິພ຺ພານໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິ ຈຕຸຣາສີຕິຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘສຫສ຺ເສສຸ ເອກຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສປິ ນາມໍ ຘມ຺ມເວວຈນເມວ. ເອວໍ ຘມ຺ມເວວຈເນນ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ.

ສງ຺ຆໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີຕິ ນ ເວວຈເນນ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ. ‘‘ສຸປ຺ປຏິປນ຺ນໍ ສງ຺ຆໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມິ, ອຸຊຸປ຺ປຏິປນ຺ນໍ, ຎາຍປ຺ປຏິປນ຺ນໍ, ສາມີຈິປ຺ປຏິປນ຺ນໍ ສງ຺ຆໍ, ຈຕຸປຸຣິສຍຸຄໍ ສງ຺ຆໍ, ອຏ຺ຐປຸຣິສປຸຄ຺ຄລໍ ສງ຺ຆໍ, ອາຫຸເນຍ຺ຍໍ ສງ຺ຆໍ, ປາຫຸເນຍ຺ຍໍ, ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍໍ, ອຎ຺ຊລິກຣຓີຍໍ, ອນຸຕ຺ຕຣໍ ປຸຎ຺ຎກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ສງ຺ຆໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິ ເອວໍ ສງ຺ຆເວວຈເນນ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ.

ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີຕິ ນ ເວວຈເນນ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ. ‘‘ຠິກ຺ຂຸສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມິ, ຠິກ຺ຂຸນີສິກ຺ຂໍ, ອຘິສີລສິກ຺ຂໍ, ອຘິຈິຕ຺ຕສິກ຺ຂໍ, ອຘິປຎ຺ຎາສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິ ເອວໍ ສິກ຺ຂາເວວຈເນນ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ.

ວິນຍໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີຕິ ນ ເວວຈເນນ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ. ‘‘ຠິກ຺ຂຸວິນຍໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມິ, ຠິກ຺ຂຸນີວິນຍໍ, ປຐມໍ ປາຣາຊິກໍ, ທຸຕິຍໍ ຕຕິຍໍ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ປາຣາຊິກໍ, ສງ຺ຆາທິເສສໍ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ປາຏິເທສນີຍໍ, ທຸກ຺ກຏໍ, ທຸພ຺ຠາສິຕໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິ ເອວມາທິວິນຍເວວຈເນນ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ.

ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີຕິ ນ ເວວຈເນນ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ. ‘‘ຠິກ຺ຂຸປາຕິໂມກ຺ຂໍ ຠິກ຺ຂຸນີປາຕິໂມກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິ ເອວໍ ປາຕິໂມກ຺ຂເວວຈເນນ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ.

ອຸທ຺ເທສໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີຕິ ນ ເວວຈເນນ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ. ‘‘ຠິກ຺ຂຸປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສໍ, ຠິກ຺ຂຸນີປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສໍ, ປຐມໍ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສໍ, ທຸຕິຍໍ ຕຕິຍໍ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ປຎ຺ຈມໍ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສໍ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘຸທ຺ເທສໍ, ອນນ຺ຕພຸທ຺ຘິອຸທ຺ເທສໍ, ອໂນມພຸທ຺ຘິອຸທ຺ເທສໍ, ໂພຘິປຎ຺ຎາຓຸທ຺ເທສໍ, ຘີຣຸທ຺ເທສໍ, ວິຄຕໂມຫຸທ຺ເທສໍ, ປຠິນ຺ນຂີລຸທ຺ເທສໍ, ວິຊິຕວິຊຍຸທ຺ເທສໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິ ເອວມາທິອຸທ຺ເທສເວວຈເນນ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ.

ອຸປຊ຺ຌາຍໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີຕິ ນ ເວວຈເນນ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ. ‘‘ໂຍ ມໍ ປພ຺ພາເຊສິ, ໂຍ ມໍ ອຸປສມ຺ປາເທສິ, ຍສ຺ສ ມູເລນາຫໍ ປພ຺ພຊິໂຕ, ຍສ຺ສ ມູເລນາຫໍ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ, ຍສ຺ສມູລິກາ ມຍ຺ຫໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາ, ຍສ຺ສມູລິກາ ມຍ຺ຫໍ ອຸປສມ຺ປທາ ຕາຫໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິ ເອວໍ ອຸປຊ຺ຌາຍເວວຈເນນ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ.

ອາຈຣິຍໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີຕິ ນ ເວວຈເນນ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ. ‘‘ໂຍ ມໍ ປພ຺ພາເຊສິ, ໂຍ ມໍ ອນຸສ຺ສາເວສິ, ຍາຫໍ ນິສ຺ສາຍ ວສາມິ, ຍາຫໍ ອຸທ຺ທິສາເປມິ, ຍາຫໍ ປຣິປຸຈ຺ຉາມິ, ໂຍ ມໍ ອຸທ຺ທິສຕິ, ໂຍ ມໍ ປຣິປຸຈ຺ຉາເປຕິ ຕາຫໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິ ເອວໍ ອາຈຣິຍເວວຈເນນ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ.

ສທ຺ຘິວິຫາຣິກໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີຕິ ນ ເວວຈເນນ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ. ‘‘ຍາຫໍ ປພ຺ພາເຊສິໍ, ຍາຫໍ ອຸປສມ຺ປາເທສິໍ, ມຍ຺ຫໍ ມູເລນ ໂຍ ປພ຺ພຊິໂຕ, ມຍ຺ຫໍ ມູເລນ ໂຍ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ, ມຍ຺ຫໍມູລິກາ ຍສ຺ສ ປພ຺ພຊ຺ຊາ, ມຍ຺ຫໍ ມູລິກາ ຍສ຺ສ ອຸປສມ຺ປທາ ຕາຫໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິ ເອວໍ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກເວວຈເນນ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ.

ອນ຺ເຕວາສິກໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີຕິ ນ ເວວຈເນນ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ. ‘‘ຍາຫໍ ປພ຺ພາເຊສິໍ, ຍາຫໍ ອນຸສ຺ສາເວສິໍ, ໂຍ ມໍ ນິສ຺ສາຍ ວສຕິ, ໂຍ ມໍ ອຸທ຺ທິສາເປຕິ, ໂຍ ມໍ ປຣິປຸຈ຺ຉຕິ, ຍສ຺ສາຫໍ ອຸທ຺ທິສາມິ, ຍາຫໍ ປຣິປຸຈ຺ຉາເປມິ ຕໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິ ເອວໍ ອນ຺ເຕວາສິກເວວຈເນນ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ.

ສມານຸປຊ຺ຌາຍກໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີຕິ ນ ເວວຈເນນ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ. ‘‘ມຍ຺ຫໍ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ຍໍ ປພ຺ພາເຊສິ, ຍໍ ອຸປສມ຺ປາເທສິ, ໂຍ ຕສ຺ສ ມູເລນ ປພ຺ພຊິໂຕ, ໂຍ ຕສ຺ສ ມູເລນ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ, ຍສ຺ສ ຕມ຺ມູລິກາ ປພ຺ພຊ຺ຊາ, ຍສ຺ສ ຕມ຺ມູລິກາ ອຸປສມ຺ປທາ ຕໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິ ເອວໍ ສມານຸປຊ຺ຌາຍກເວວຈເນນ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ.

ສມານາຈຣິຍກໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີຕິ ນ ເວວຈເນນ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ. ‘‘ມຍ຺ຫໍ ອາຈຣິໂຍ ຍໍ ປພ຺ພາເຊສິ, ຍໍ ອນຸສ຺ສາເວສິ, ໂຍ ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ວສຕິ, ໂຍ ຕໍ ອຸທ຺ທິສາເປຕິ ປຣິປຸຈ຺ຉຕິ, ຍສ຺ສ ເມ ອາຈຣິໂຍ ອຸທ຺ທິສຕິ, ຍໍ ປຣິປຸຈ຺ຉາເປຕິ ຕໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິ ເອວໍ ສມານາຈຣິຍກເວວຈເນນ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ.

ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີຕິ ນ ເວວຈເນນ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ. ‘‘ເຍນາຫໍ ສທ຺ຘິໍ ອຘິສີລໍ ສິກ຺ຂາມິ, ອຘິຈິຕ຺ຕໍ ອຘິປຎ຺ຎໍ ສິກ຺ຂາມິ ຕໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິ ເອວໍ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິເວວຈເນນ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ.

ຄິຫີຕິ ມໍ ຘາເຣຫີຕິ ນ ເວວຈເນນ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ. ‘‘ອາຄາຣິໂກຕິ ມໍ ຘາເຣຫິ, ກສ຺ສໂກ, ວາຓິໂຊ, ໂຄຣກ຺ໂຂ, ໂອກລ຺ລໂກ, ໂມຬິພທ຺ໂຘ, ກາມຄຸຓິໂກຕິ ມໍ ຘາເຣຫີ’’ຕິ ເອວໍ ຄິຫິເວວຈເນນ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ.

ອຸປາສໂກຕິ ມໍ ຘາເຣຫີຕິ ນ ເວວຈເນນ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ. ‘‘ທ຺ເວວາຈິໂກ ອຸປາສໂກຕິ ມໍ ຘາເຣຫິ, ເຕວາຈິໂກ ອຸປາສໂກ, ພຸທ຺ຘໍ ສຣຓຄມນິໂກ, ຘມ຺ມໍ ສງ຺ຆໍ ສຣຓຄມນິໂກ, ປຎ຺ຈສິກ຺ຂາປທິໂກ ທສສິກ຺ຂາປທິໂກ ອຸປາສໂກຕິ ມໍ ຘາເຣຫີ’’ຕິ ເອວໍ ອຸປາສກເວວຈເນນ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ.

ອາຣາມິໂກຕິ ມໍ ຘາເຣຫີຕິ ນ ເວວຈເນນ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ. ‘‘ກປ຺ປິຍກາຣໂກຕິ ມໍ ຘາເຣຫິ, ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກໂຣ, ອປ຺ປຫຣິຕກາຣໂກ, ຍາຄຸຠາຊໂກ, ຜລຠາຊໂກ, ຂຊ຺ຊກຠາຊໂກຕິ ມໍ ຘາເຣຫີ’’ຕິ ເອວໍ ອາຣາມິກເວວຈເນນ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ.

ສາມເຓໂຣຕິ ມໍ ຘາເຣຫີຕິ ນ ເວວຈເນນ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ. ‘‘ກຸມາຣໂກຕິ ມໍ ຘາເຣຫິ, ເຈລ຺ລໂກ, ເຈຏໂກ, ໂມຬິຄລ຺ໂລ, ສມຓຸທ຺ເທໂສ’ຕິ ມໍ ຘາເຣຫີ’’ຕິ ເອວໍ ສາມເຓຣເວຈເນນ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ.

ຕິຕ຺ຖິໂຍຕິ ມໍ ຘາເຣຫີຕິ ນ ເວວຈເນນ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ. ‘‘ນິຄຓ຺ໂຐຕິ ມໍ ຘາເຣຫິ, ອາຊີວໂກ, ຕາປໂສ, ປຣິພ຺ພາຊໂກ, ປຓ຺ຑຣງ຺ໂຄຕິ ມໍ ຘາເຣຫີ’’ຕິ ເອວໍ ຕິຕ຺ຖິຍເວວຈເນນ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ.

ຕິຕ຺ຖິຍສາວໂກຕິ ມໍ ຘາເຣຫີຕິ ນ ເວວຈເນນ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ. ‘‘ນິຄຓ຺ຐສາວໂກຕິ ມໍ ຘາເຣຫິ’’ ອາຊີວກ ຕາປສ ປຣິພ຺ພາຊກ ປຓ຺ຑຣງ຺ຄສາວໂກຕິ ມໍ ຘາເຣຫີຕິ ເອວໍ ຕິຕ຺ຖິຍສາວກເວວຈເນນ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ.

ອສ຺ສມໂຓຕິ ມໍ ຘາເຣຫີຕິ ນ ເວວຈເນນ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ. ‘‘ທຸສ຺ສີໂລຕິ ມໍ ຘາເຣຫິ, ປາປຘມ຺ໂມ, ອສຸຈິສງ຺ກສ຺ສຣສມາຈາໂຣ, ປຏິຈ຺ຉນ຺ນກມ຺ມນ຺ໂຕ, ອສ຺ສມໂຓ ສມຓປຏິຎ຺ໂຎ, ອພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິປຏິຎ຺ໂຎ, ອນ຺ໂຕປູຕິ, ອວສ຺ສຸໂຕ, ກສມ຺ພຸຊາໂຕ, ໂກຓ຺ໂຐ’ຕິ ມໍ ຘາເຣຫີ’’ຕິ ເອວໍ ອສ຺ສມຓເວວຈເນນ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ.

ອສກ຺ຍປຸຕ຺ຕິໂຍຕິ ມໍ ຘາເຣຫີຕິ ນ ເວວຈເນນ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ. ‘‘ນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘປຸຕ຺ໂຕຕິ ມໍ ຘາເຣຫິ, ນ ອນນ຺ຕພຸທ຺ຘິປຸຕ຺ໂຕ, ນ ອໂນມພຸທ຺ຘິປຸຕ຺ໂຕ, ນ ໂພຘິປຎ຺ຎາຓປຸຕ຺ໂຕ, ນ ຘີຣປຸຕ຺ໂຕ, ນ ວິຄຕໂມຫປຸຕ຺ໂຕ, ນ ປຠິນ຺ນຂີລປຸຕ຺ໂຕ, ນ ວິຊິຕວິຊຍປຸຕ຺ໂຕຕິ ມໍ ຘາເຣຫີ’’ຕິ ເອວມາທິອສກ຺ຍປຸຕ຺ຕິຍເວວຈເນນ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ.

ເຕຫິ ອາກາເຣຫິ ເຕຫິ ລິງ຺ເຄຫິ ເຕຫິ ນິມິຕ຺ເຕຫີຕິ ເຕຫິ ‘‘ພຸທ຺ຘເວວຈນານິ ວາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວຸຕ຺ເຕຫິ ພຸທ຺ຘາທີນໍ ເວວຈເນຫິ. ເວວຈນານິ ຫິ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານສ຺ສ ກາຣຓຕ຺ຕາ ອາກາຣານິ, ພຸທ຺ຘາທີນໍ ສຓ຺ຐານທີປນຕ຺ຕາ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານສຓ຺ຐານຕ຺ຕາ ເອວ ວາ ລິງ຺ຄານິ, ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານສ຺ສ ສຎ຺ຊານນເຫຕຸໂຕ ມນຸສ຺ສານໍ ຕິລກາທີນິ ວິຍ ນິມິຕ຺ຕານີຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເອວໍ ໂຂ ຠິກ຺ຂເວຕິ ອິໂຕ ປຣໍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານກາຣຓສ຺ສ ອຠາວໂຕ ນິຍເມນ຺ໂຕ ອາຫ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ, ເອວເມວ ທຸພ຺ພລ຺ຍາວິກມ຺ມຎ຺ເຈວ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານຎ຺ຈ, ນ ອິໂຕ ປຣໍ ກາຣຓມຕ຺ຖີຕິ.

໕໔. ເອວໍ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານລກ຺ຂຓໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາເນ ອສມ຺ໂມຫຕ຺ຖໍ ຕສ຺ເສວ ຈ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານລກ຺ຂຓສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລາທິວເສນ ວິປຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ກຖຎ຺ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເຍຫິ ອາກາເຣຫີຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ອຸມ຺ມຕ຺ຕໂກຕິ ຍກ຺ຂຸມ຺ມຕ຺ຕໂກ ວາ ປິຕ຺ຕຸມ຺ມຕ຺ຕໂກ ວາ ໂຍ ໂກຈິ ວິປຣີຕສຎ຺ໂຎ, ໂສ ສເຈ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕິ, ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາ. ອຸມ຺ມຕ຺ຕກສ຺ສາຕິ ຕາທິສສ຺ເສວ ອຸມ຺ມຕ຺ຕກສ຺ສ; ຕາທິສສ຺ສ ຫິ ສນ຺ຕິເກ ສເຈ ປກຕຕ຺ໂຕ ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕິ, ອຸມ຺ມຕ຺ຕໂກ ນ ຊານາຕິ, ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາວ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາ. ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕຕິ ຍກ຺ຂຸມ຺ມຕ຺ຕໂກ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຸຣິມປເທ ປນ ອຸມ຺ມຕ຺ຕກສາມຎ຺ເຎນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍກ຺ຂຸມ຺ມຕ຺ຕໂກ ວາ ປິຕ຺ຕຸມ຺ມຕ຺ຕໂກ ວາ’’ຕິ. ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ວິເສໂສ ອນາປຕ຺ຕິວາເຣ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ເອວໍ ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕິ, ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາວ ໂຫຕິ. ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາປິ ຕມ຺ຫິ ອຊານນ຺ເຕ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາວ ໂຫຕິ.

ເວທນາຏ຺ໂຏຕິ ພລວຕິຍາ ທຸກ຺ຂເວທນາຍ ຜຸຏ຺ໂຐ ມຸຈ຺ຉາປເຣໂຕ; ເຕນ ວິລປນ຺ເຕນ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາປິ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາວ ໂຫຕິ. ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາປິ ຕມ຺ຫິ ອຊານນ຺ເຕ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາ ໂຫຕິ.

ເທວຕາຍ ສນ຺ຕິເກຕິ ຠຸມ຺ມເທວຕໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ຍາວ ອກນິຏ຺ຐເທວຕາຍ ສນ຺ຕິເກ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາປິ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາວ ໂຫຕິ. ຕິຣຈ຺ຉານຄຕສ຺ສາຕິ ນາຄມາຓວກສ຺ສ ວາ ສຸປຓ຺ຓມາຓວກສ຺ສ ວາ ກິນ຺ນຣ-ຫຕ຺ຖິ-ມກ຺ກຏາທີນໍ ວາ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ສນ຺ຕິເກ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາປິ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາວ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຣ ອຸມ຺ມຕ຺ຕກາທີນໍ ສນ຺ຕິເກ ອຊານນຠາເວນ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາຕິ ອາຫ. ເທວຕາຍ ສນ຺ຕິເກ ອຕິຂິປ຺ປໍ ຊານນຠາເວນ. ເທວຕາ ນາມ ມຫາປຎ຺ຎາ ຕິເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິກາ ອຕິຂິປ຺ປໍ ຊານນ຺ຕິ, ຈິຕ຺ຕຎ຺ຈ ນາເມຕໍ ລຫຸປຣິວຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ຈິຕ຺ຕລຫຸກສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຈິຕ຺ຕວເສເນວ ‘‘ມາ ອຕິຂິປ຺ປໍ ວິນາໂສ ອໂຫສີ’’ຕິ ເທວຕາຍ ສນ຺ຕິເກ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ປຏິກ຺ຂິປິ.

ມນຸສ຺ເສສຸ ປນ ນິຍໂມ ນຕ຺ຖິ. ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ສຠາຄສ຺ສ ວາ ວິສຠາຄສ຺ສ ວາ ຄຫຏ຺ຐສ຺ສ ວາ ປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ວາ ວິຎ຺ຎຸສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາວ ໂຫຕິ. ສເຈ ປນ ໂສ ນ ຊານາຕິ, ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາວ ໂຫຕີຕິ ເອຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຣິຍເກນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຣິຍກໍ ນາມ ອຣິຍໂວຫາໂຣ, ມາຄຘຠາສາ. ມິລກ຺ຂກໍ ນາມ ໂຍ ໂກຈິ ອນຣິຍໂກ ອນ຺ຘທມິຬາທິ. ໂສ ຈ ນ ປຏິວິຊານາຕີຕິ ຠາສນ຺ຕເຣ ວາ ອນຠິຎ຺ຎຕາຍ, ພຸທ຺ຘສມເຍ ວາ ອໂກວິທຕາຍ ‘‘ອິທໍ ນາມ ອຕ຺ຖໍ ເອສ ຠຓຕີ’’ຕິ ນປ຺ປຏິວິຊານາຕິ. ທວາຍາຕິ ສຫສາ ອຎ຺ຎໍ ຠຓິຕຸກາໂມ ສຫສາ ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິ ຠຓຕິ. ຣວາຍາຕິ ຣວາຠຎ຺ເຎນ, ‘‘ອຎ຺ຎໍ ຠຓິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຎ຺ຎໍ ຠຓນ຺ໂຕ. ປຸຣິເມນ ໂກ ວິເສໂສຕິ ເຈ? ປຸຣິມໍ ປຓ຺ຑິຕສ຺ສາປິ ສຫສາວເສນ ອຎ຺ຎຠຓນໍ. ອິທໍ ປນ ມນ຺ທຕ຺ຕາ ໂມມູຫຕ຺ຕາ ອປກຕຎ຺ຎຸຕ຺ຕາ ປກ຺ຂລນ຺ຕສ຺ສ ‘‘ອຎ຺ຎໍ ຠຓິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຎ຺ຎຠຓນໍ.

ອສາເວຕຸກາໂມ ສາເວຕີຕິ ອິມສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ປາຬິໍ ວາເຈຕິ ປຣິປຸຈ຺ຉຕິ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ ສຊ຺ຌາຍໍ ກໂຣຕິ ວຓ຺ເຓຕິ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ອສາເວຕຸກາໂມ ສາເວຕີ’’ຕິ. ສາເວຕຸກາໂມ ນ ສາເວຕີຕິ ທຸພ຺ພລຠາວໍ ອາວິກຕ຺ວາ ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂນ຺ໂຕ ວຈີເຠທໍ ນ ກໂຣຕິ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ສາເວຕຸກາໂມ ນ ສາເວຕີ’’ຕິ. ອວິຎ຺ຎຸສ຺ສ ສາເວຕີຕິ ມຫລ຺ລກສ຺ສ ວາ ໂປຕ຺ຖກຣູປສທິສສ຺ສ, ຄຣຸເມຘສ຺ສ ວາ ສມເຍ ອໂກວິທສ຺ສ, ຄາມທາຣການໍ ວາ ອວິຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ຕານໍ ສາເວຕິ. ວິຎ຺ຎຸສ຺ສ ນ ສາເວຕີຕິ ປຓ຺ຑິຕສ຺ສ ຎາຕຸໍ ສມຕ຺ຖສ຺ສ ນ ສາເວຕິ. ສພ຺ພໂສ ວາ ປນາຕິ ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິອາທີສຸ ເຍນ ເຍນ ປຣິຍາເຍນ ສິກ຺ຂາ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ເອກມ຺ປິ ວຈີເຠທໍ ກຕ຺ວາ ນ ສາເວຕິ. ເອວໍ ໂຂຕິ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂານລກ຺ຂຓໍ ນິຍເມຕິ. ອຍໍ ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ – ‘‘ເອວເມວ ສິກ຺ຂາ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາ ໂຫຕິ, ນ ອຎ຺ເຎນ ກາຣເຓນາ’’ຕິ.

ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານວິຠງ຺ຄໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ.

ມູລປຎ຺ຎຕ຺ຕິວຓ຺ຓນາ

໕໕. ອິທານິ ‘‘ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສເວຍ຺ຍາ’’ຕິອາທີນໍ ອຕ຺ຖທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ເມຖຸນຘມ຺ໂມ ນາມາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເມຖຸນຘມ຺ໂມ ນາມາຕິ ອິທໍ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ພສ຺ສ ເມຖຸນຘມ຺ມສ຺ສ ອຸທ຺ເທສປທໍ. ອສທ຺ຘມ຺ໂມຕິ ອສຕໍ ນີຈຊນານໍ ຘມ຺ໂມ. ຄາມຘມ຺ໂມຕິ ຄາມວາສີນໍ ເສວນຘມ຺ໂມ. ວສລຘມ຺ໂມຕິ ວສລານໍ ຘມ຺ໂມ; ກິເລສວສ຺ສນໂຕ ວາ ສຍເມວ ວສໂລ ຘມ຺ໂມຕິ ວສລຘມ຺ໂມ. ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລນ຺ຕິ ທຸຏ຺ຐຸຎ຺ຈ ກິເລເສຫິ ທຸຏ຺ຐຕ຺ຕາ, ຖູລຎ຺ຈ ອນິປຸຓຠາວໂຕຕິ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລໍ. ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຈ ຕີສຸ ປເທສຸ ‘‘ໂຍ ໂສ’’ຕິ ອິທໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ຍໍ ຕ’’ນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ – ‘‘ຍໍ ຕໍ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລໍ, ຍໍ ຕໍ ໂອທກນ຺ຕິກໍ, ຍໍ ຕໍ ຣຫສ຺ສ’’ນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຍສ຺ມາ ຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ປຣິວາຣຠູຕໍ ທສ຺ສນມ຺ປິ ຄຫຓມ຺ປິ ອາມສນມ຺ປິ ຜຸສນມ຺ປິ ຆຏ຺ຏນມ຺ປິ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລໍ, ຕສ຺ມາປິ ຕໍ ກມ຺ມໍ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລໍ. ຍໍ ຕໍ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລໍ ໂສ ເມຖຸນຘມ຺ໂມ. ອຸທກໍ ອສ຺ສ ອນ຺ເຕ ສຸທ຺ຘຕ຺ຖໍ ອາທີຍຕີຕິ ອຸທກນ຺ຕໍ, ອຸທກນ຺ຕເມວ ໂອທກນ຺ຕິກໍ; ຍໍ ຕໍ ໂອທກນ຺ຕິກໍ, ໂສ ເມຖຸນຘມ຺ໂມ. ຣໂຫ ປຏິຈ຺ຉນ຺ເນ ໂອກາເສ ກຕ຺ຕພ຺ພຕາຍ ຣຫສ຺ສໍ. ຍໍ ຕໍ ຣຫສ຺ສໍ, ໂສ ເມຖຸນຘມ຺ໂມຕິ ເອວໍ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ທ຺ວເຍນ ທ຺ວເຍນ ສມາປຊ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ທ຺ວຍໍທ຺ວຍສມາປຕ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ໂຍຊນາ – ‘‘ຍາ ສາ ທ຺ວຍໍທ຺ວຍສມາປຕ຺ຕິ ໂສ ເມຖຸນຘມ຺ໂມ ນາມາ’’ຕິ. ອິຘ ປນ ຕໍ ສພ຺ພໍ ເອກຊ຺ຌໍ ນິຄເມນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ເອໂສ ເມຖຸນຘມ຺ໂມ ນາມາ’’ຕິ. ກິໍ ກາຣຓາ ວຸຈ຺ຈຕິ ເມຖຸນຘມ຺ໂມຕິ? ອຸຠິນ຺ນໍ ຣຕ຺ຕານໍ ສາຣຕ຺ຕານໍ ອວສ຺ສຸຕານໍ ປຣິຍຸຏ຺ຐິຕານໍ ອຸຠິນ຺ນໍ ສທິສານໍ ຘມ຺ໂມຕິ, ຕໍ ກາຣຓາ ວຸຈ຺ຈຕິ ເມຖຸນຘມ຺ໂມຕິ.

ປຏິເສວຕິ ນາມາຕິ ອິທໍ ‘‘ປຏິເສເວຍ຺ຍາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ເຍນາກາເຣນ ປຏິເສເວຍ຺ຍາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ສາກາຣສ຺ສ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ມາຕິກາປທໍ. ໂຍ ນິຕ຺ເຕນ ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິອາທີສຸ ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ອິຕ຺ຖິຍາ ນິມິຕ຺ເຕນ ອຕ຺ຕໂນ ນິມິຕ຺ຕໍ, ອິຕ຺ຖິຍາ ອງ຺ຄຊາເຕນ ອຕ຺ຕໂນ ອງ຺ຄຊາຕໍ ສພ຺ພນ຺ຕິເມນ ປມາເຓນ ເອກຕິລພີຊມຕ຺ຕມ຺ປິ ວາເຕນ ອສມ຺ຜຸຏ຺ເຐ ອລ຺ໂລກາເສ ປເວເສຕິ, ເອໂສ ປຏິເສວຕິ ນາມ; ເອຕ຺ຕເກນ ສີລເຠທໍ ປາປຸຓາຕິ, ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ອິຕ຺ຖິນິມິຕ຺ເຕ ຈຕ຺ຕາຣິ ປສ຺ສານິ, ເວມຊ຺ຌຎ຺ຈາຕິ ປຎ຺ຈ ຐານານິ ລພ຺ຠນ຺ຕິ. ປຸຣິສນິມິຕ຺ເຕ ຈຕ຺ຕາຣິ ປສ຺ສານິ, ມຊ຺ຌໍ, ອຸປຣິຈາຕິ ຉ. ຕສ຺ມາ ອິຕ຺ຖິນິມິຕ຺ເຕ ເຫຏ຺ຐາ ປເວເສນ຺ໂຕປິ ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕິ. ອຸປຣິໂຕ ປເວເສນ຺ໂຕປິ, ອຸໂຠຫິ ປສ຺ເສຫິ ປເວເສນ຺ໂຕປິ ຈຕ຺ຕາຣິ ຐານານິ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ມຊ຺ເຌນ ປເວເສນ຺ໂຕປິ ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕິ. ປຸຣິສນິມິຕ຺ຕໍ ປນ ເຫຏ຺ຐາຠາເຄນ ຉຸປນ຺ຕໍ ປເວເສນ຺ໂຕປິ ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕິ. ອຸປຣິຠາເຄນ ຉຸປນ຺ຕໍ ປເວເສນ຺ໂຕປິ, ອຸໂຠຫິ ປສ຺ເສຫິ ຉຸປນ຺ຕໍ ປເວເສນ຺ໂຕປິ, ມຊ຺ເຌເນວ ຉຸປນ຺ຕໍ ປເວເສນ຺ໂຕປິ ສມຎ຺ຉິຕງ຺ຄຸລິໍ ວິຍ ມຊ຺ຌິມປພ຺ພປິຏ຺ຐິຍາ ສງ຺ໂກເຈຕ຺ວາ ອຸປຣິຠາເຄນ ຉຸປນ຺ຕໍ ປເວເສນ຺ໂຕປິ ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕຸລາທຓ຺ຑສທິສໍ ປເວເສນ຺ຕສ຺ສາປິ ຈຕ຺ຕາຣິ ປສ຺ສານິ, ມຊ຺ຌຎ຺ຈາຕິ ປຎ຺ຈ ຐານານິ; ສງ຺ໂກເຈຕ຺ວາ ປເວເສນ຺ຕສ຺ສາປິ ຈຕ຺ຕາຣິ ປສ຺ສານິ, ອຸປຣິຠາຄມຊ຺ຌຎ຺ຈາຕິ ປຎ຺ຈ ຐານານິ – ເອວໍ ສພ຺ພານິປິ ປຸຣິສນິມິຕ຺ເຕ ທສ ຐານານິ ໂຫນ຺ຕິ.

ນິມິຕ຺ເຕ ຊາຕໍ ອນຏ຺ຐກາຍປ຺ປສາທໍ ຈມ຺ມຂີລໍ ວາ ປິຬກໍ ວາ ປເວເສຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສ. ນຏ຺ຐກາຍປ຺ປສາທໍ ມຕຈມ຺ມໍ ວາ ສຸກ຺ຂປິຬກໍ ວາ ປເວເສຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ. ເມຖຸນສ຺ສາເທນ ໂລມໍ ວາ ອງ຺ຄຸລິ-ອງ຺ຄຸຏ຺ຐພີຊາທີນິ ວາ ປເວເສນ຺ຕສ຺ສາປິ ທຸກ຺ກຏເມວ. ອຍຎ຺ຈ ເມຖຸນກຖາ ນາມ ຍສ຺ມາ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລາ ກຖາ ອສພ຺ຠິກຖາ, ຕສ຺ມາ ເອຕໍ ວາ ອຎ຺ຎໍ ວາ ວິນເຍ ອີທິສໍ ຐານໍ ກເຖນ຺ເຕນ ປຏິກ຺ກູລມນສິກາຣຎ຺ຈ ສມຓສຎ຺ຎຎ຺ຈ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປຎ຺ຈ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘ ຄາຣວໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ອສມກາຣຸຓິກສ຺ສ ໂລກນາຖສ຺ສ ກຣຸຓາຄຸຓໍ ອາວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ກເຖຕພ຺ພໍ. ໂສ ຫິ ນາມ ຠຄວາ ສພ຺ພໂສ ກາເມຫິ ວິນິວຕ຺ຕມານໂສປິ ສຕ຺ຕານຸທ຺ທຍາຍ ໂລການຸກມ຺ປາຍ ສຕ຺ເຕສຸ ກາຣຸຎ຺ຎຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎາປນຕ຺ຖາຍ ອີທິສໍ ກຖໍ ກເຖສິ. ‘‘ອໂຫ ສຕ຺ຖຸ ກຣຸຓາຄຸໂຓ’’ຕິ ເອວໍ ໂລກນາຖສ຺ສ ກຣຸຓາຄຸຓໍ ອາວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ກເຖຕພ຺ພໍ.

ອປິຈ ຍທິ ຠຄວາ ສພ຺ພາກາເຣນ ອີທິສໍ ກຖໍ ນ ກເຖຍ຺ຍ, ໂກ ຊາເນຍ຺ຍ ‘‘ເອຕ຺ຕເກສຸ

ຐາເນສຸ ປາຣາຊິກໍ, ເອຕ຺ຕເກສຸ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ເອຕ຺ຕເກສຸ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ສຸຓນ຺ເຕນປິ ກເຖນ຺ເຕນປິ ພີຊເກນ ມຸຂໍ ອປິຘາຍ ທນ຺ຕວິທໍສກໍ ຫສມາເນນ ນ ນິສີທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນາປິ ອີທິສໍ ກຖິຕ’’ນ຺ຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ຄພ຺ຠິເຕນ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປສມ຺ປນ຺ເນນ ສຕ຺ຖຸປຏິຠາເຄນ ຫຸຕ຺ວາ ກເຖຕພ຺ພນ຺ຕິ.

ມູລປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ.

ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິວາເຣ – ອນ຺ຕມໂສຕິ ສພ຺ພນ຺ຕິເມນ ປຣິຈ຺ເຉເທນ. ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາຍປີຕິ ປຏິສນ຺ຘິວເສນ ຕິຣຈ຺ຉາເນສຸ ຄຕາຍປິ. ປເຄວ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຍາຕິ ປຐມຕຣໍ ມນຸສ຺ສຊາຕິກາຍ ອິຕ຺ຖິຍາ. ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸຠູຕາ ເອວ ເຈຕ຺ຖ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕິຕ຺ຖີ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາຕິ ຄເຫຕພ຺ພາ, ນ ສພ຺ພາ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ປຣິຈ຺ເຉໂທ –

ອປທານໍ ອຫິ ມຈ຺ຉາ, ທ຺ວິປທານຎ຺ຈ ກຸກ຺ກຸຏີ;

ຈຕຸປ຺ປທານໍ ມຊ຺ຊາຣີ, ວຕ຺ຖຸ ປາຣາຊິກສ຺ສິມາຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອຫິຄ຺ຄຫເຓນ ສພ຺ພາປິ ອຊຄຣໂຄນສາທິເຠທາ ທີຆຊາຕິ ສງ຺ຄຫິຕາ. ຕສ຺ມາ ທີຆຊາຕີສຸ ຍຕ຺ຖ ຕິຓ຺ຓໍ ມຄ຺ຄານໍ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ສກ຺ກາ ຕິລຜລມຕ຺ຕມ຺ປິ ປເວເສຕຸໍ, ສາ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸ. ອວເສສາ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖູຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ມຈ຺ຉຄ຺ຄຫເຓນ ສພ຺ພາປິ ມຈ຺ຉກຈ຺ຉປມຓ຺ຑູກາທິເຠທາ ໂອທກຊາຕິ ສງ຺ຄຫິຕາ. ຕຕ຺ຣາປິ ທີຆຊາຕິຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸ ຈ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸ ຈ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ປຕງ຺ຄມຸຂມຓ຺ຑູກາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ ເຕສໍ ມຸຂສຓ຺ຐານໍ ມຫນ຺ຕໍ, ຉິທ຺ທໍ ອປ຺ປກໍ, ຕຕ຺ຖ ປເວສນໍ ນປ຺ປໂຫຕິ; ມຸຂສຓ຺ຐານໍ ປນ ວຓສງ຺ເຂປໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍວຕ຺ຖູຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ກຸກ຺ກຸຏິຄ຺ຄຫເຓນ ສພ຺ພາປິ ກາກກໂປຕາທິເຠທາ ປກ຺ຂິຊາຕິ ສງ຺ຄຫິຕາ. ຕຕ຺ຣາປິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸ ຈ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸ ຈ ເວທິຕພ຺ພໍ. ມຊ຺ຊາຣິຄ຺ຄຫເຓນ ສພ຺ພາປິ ຣຸກ຺ຂສຸນຂ-ມຸງ຺ຄຸສ-ໂຄຘາທິເຠທາ ຈຕຸປ຺ປທຊາຕິ ສງ຺ຄຫິຕາ. ຕຕ຺ຣາປິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸ ຈ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸ ຈ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ປາຣາຊິໂກຕິ ປຣາຊິໂຕ, ປຣາຊຍໍ ອາປນ຺ໂນ. ອຍຎ຺ຫິ ປາຣາຊິກສທ຺ໂທ ສິກ຺ຂາປທາປຕ຺ຕິປຸຄ຺ຄເລສຸ ວຕ຺ຕຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອຏ຺ຐານເມຕໍ, ອານນ຺ທ, ອນວກາໂສ ຍໍ ຕຖາຄໂຕ ວຊ຺ຊີນໍ ວາ ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕການໍ ວາ ກາຣຓາ ສາວການໍ ປາຣາຊິກໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ສມູຫເນຍ຺ຍາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໔໓) ເອວໍ ສິກ຺ຂາປເທ ວຕ຺ຕມາໂນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ‘‘ອາປຕ຺ຕິໍ ຕ຺ວໍ, ຠິກ຺ຂຸ, ອາປນ຺ໂນ ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໖໗) ເອວໍ ອາປຕ຺ຕິຍໍ. ‘‘ນ ມຍໍ ປາຣາຊິກາ, ໂຍ ອວຫໂຏ ໂສ ປາຣາຊິໂກ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໕໕) ເອວໍ ປຸຄ຺ຄເລ ວຕ຺ຕມາໂນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ‘‘ປາຣາຊິເກນ ຘມ຺ເມນ ອນຸທ຺ຘໍເສຍ຺ຍາ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໓໘໔) ປນ ຘມ຺ເມ ວຕ຺ຕຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ໂມຕິ ກຕ຺ຖຈິ ອາປຕ຺ຕິ, ກຕ຺ຖຈິ ສິກ຺ຂາປທເມວ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ຕສ຺ມາ ໂສ ວິສຸໍ ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ສິກ຺ຂາປທໍ ໂຍ ຕໍ ອຕິກ຺ກມຕິ, ຕໍ ປຣາເຊຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອາປຕ຺ຕິ ປນ ໂຍ ນໍ ອຊ຺ຌາປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ປຣາເຊຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປາຣາຊິກາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຸຄ຺ຄໂລ ຍສ຺ມາ ປຣາຊິໂຕ ປຣາຊຍມາປນ຺ໂນ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປາຣາຊິໂກ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອຕເມວ ຫິ ອຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ປຣິວາເຣປິ –

‘‘ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສຸໂຓຫິ ຍຖາຕຖໍ;

ຈຸໂຕ ປຣທ຺ໂຘ ຠຏ຺ໂຐ ຈ, ສທ຺ຘມ຺ມາ ຫິ ນິຣງ຺ກໂຕ;

ສໍວາໂສປິ ຕຫິໍ ນຕ຺ຖິ, ເຕເນຕໍ ອິຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. (ປຣິ. ໓໓໙);

ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ – ‘‘ຕໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ວີຕິກ຺ກມນ຺ໂຕ ອາປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ອາປນ຺ໂນ ປຸຄ຺ຄໂລ ຈຸໂຕ ໂຫຕີຕິ ສພ຺ພໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ເຍນ ກາຣເຓນ ອສ຺ສມໂຓ ໂຫຕິ ອສກ຺ຍປຸຕ຺ຕິໂຍ ປຣິຠຏ຺ໂຐ ຉິນ຺ໂນ ປຣາຊິໂຕ ສາສນໂຕ, ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ. ກິນ຺ຕິ? ‘‘ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ສຫ ວສນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ສໍວາໂສ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສໍວາໂສ ນາມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ເອກກມ຺ມ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ສທ຺ຘິໍ ໂຍຊນາຍ ວຓ຺ຓນາ – ຈຕຸພ຺ພິຘມ຺ປິ ສງ຺ຆກມ຺ມໍ ສີມາປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນຫິ ປກຕຕ຺ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ເອກໂຕ ກຕ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາ ເອກກມ຺ມໍ ນາມ. ຕຖາ ປຎ຺ຈວິໂຘປິ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທໂສ ເອກໂຕ ອຸທ຺ທິສິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ເອກຸທ຺ເທໂສ ນາມ. ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ປນ ສິກ຺ຂາປທໍ ສພ຺ເພຫິປິ ລຊ຺ຊີປຸຄ຺ຄເລຫິ ສມໍ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພຠາວໂຕ ສມສິກ຺ຂຕາ ນາມ. ເອຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ສພ຺ເພປິ ລຊ຺ຊິໂນ ເອເຕສຸ ກມ຺ມາທີສຸ ສຫ ວສນ຺ຕິ, ນ ເອໂກປິ ຕໂຕ ພຫິທ຺ຘາ ສນ຺ທິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ ຕານິ ສພ຺ພານິປິ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ເອໂສ ສໍວາໂສ ນາມາ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ຈ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາໂຣ ສໍວາໂສ ເຕນ ປຸຄ຺ຄເລນ ສທ຺ຘິໍ ນຕ຺ຖິ, ເຕນ ກາຣເຓນ ໂສ ປາຣາຊິໂກ ປຸຄ຺ຄໂລ ອສໍວາໂສຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ.

໕໖. ເອວໍ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐສິກ຺ຂາປທໍ ປທານຸກ຺ກເມນ ວິຠຊິຕ຺ວາ ອິທານິ ຍໍ ຕໍ ‘‘ປຏິເສເວຍ຺ຍາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ເຍນາກາເຣນ ປຏິເສເວຍ຺ຍາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ສາກາຣສ຺ສ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ປຏິເສວຕິ ນາມາ’’ຕິ ອິທໍ ມາຕິກາປທໍ ຐເປຕ຺ວາ ‘‘ນິມິຕ຺ເຕນ ນິມິຕ຺ຕໍ ອງ຺ຄຊາເຕນ ອງ຺ຄຊາຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ນ ເກວລໍ ອິຕ຺ຖິຍາ ເອວ ນິມິຕ຺ຕໍ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸ, ນ ຈ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຍາ ເອວ, ສຸວຓ຺ຓຣຊຕາທິມຍານຎ຺ຈ ອິຕ຺ຖີນມ຺ປິ ນິມິຕ຺ຕໍ ວຕ຺ຖຸເມວ ນ ໂຫຕິ; ຕສ຺ມາ ຍໍ ຍໍ ວຕ຺ຖຸ ໂຫຕິ, ຕໍ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕິສ຺ໂສ ອິຕ຺ຖິໂຍ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ເຍສໍ ນິມິຕ຺ຕານິ ວຕ຺ຖູນິ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕ ສຕ຺ເຕ ວຕ຺ວາ ‘‘ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຍາ ຕໂຍ ມຄ຺ເຄ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ຕານິ ວຕ຺ຖູນິ ອາຫ.

ຕຕ຺ຖ ຕິສ຺ໂສ ອິຕ຺ຖິໂຍ, ຕໂຍ ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກາ, ຕໂຍ ປຓ຺ຑກາ, ຕໂຍ ປຸຣິສາຕິ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖູນໍ ນິມິຕ຺ຕານໍ ນິສ຺ສຍາ ທ຺ວາທສ ສຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕສຸ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສາ ປາກຏາ ເອວ. ປຓ຺ຑກອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກເຠໂທ ປພ຺ພຊ຺ຊາຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນາຍໍ ປາກໂຏ ຠວິສ຺ສຕິ.

ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຍາ ຕໂຍ ມຄ຺ເຄ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວນ຺ຕສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຍາ ຕີສຸ ມຄ຺ເຄສູຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ສພ຺ເພ ເອວ ເຈເຕ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຍາ ຕໂຍ ມຄ຺ຄາ, ອມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຍາ ຕໂຍ, ຕິຣຈ຺ຉານຄຕິຕ຺ຖິຍາ ຕໂຍຕິ ນວ; ມນຸສ຺ສອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກາທີນໍ ນວ; ມນຸສ຺ສປຓ຺ຑກາທີນໍ ທ຺ເວ ທ຺ເວ ກຕ຺ວາ ຉ; ຕຖາ ມນຸສ຺ສປຸຣິສາທີນນ຺ຕິ ສມຕິໍສ ມຄ຺ຄາ ໂຫນ຺ຕິ. ເອເຕສຸ ນິມິຕ຺ຕສງ຺ຂາເຕສຸ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ອຕ຺ຕໂນ ອງ຺ຄຊາຕໍ ຕິລຜລມຕ຺ຕມ຺ປິ ປເວເສຕ຺ວາ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວນ຺ໂຕ ປາຣາຊິກໍ ອາປຊ຺ຊຕິ.

ປຐມຈຕຸກ຺ກກຖາວຓ຺ຓນາ

໕໗. ອາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ປນ ຍສ຺ມາ ເສວນຈິຕ຺ເຕເນວ ອາປຊ຺ຊຕິ, ນ ວິນາ ເຕນ; ຕສ຺ມາ ຕໍ ລກ຺ຂຓໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຠຄວາ ‘‘ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ເສວນຈິຕ຺ຕໍ ອຸປຏ຺ຐິເຕ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສາຕິ ເມຖຸນເສວນກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ. ເສວນຈິຕ຺ຕໍ ອຸປຏ຺ຐິເຕຕິ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ, ເສວນຈິຕ຺ເຕ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຈ຺ຈມຄ຺ຄໍ ອງ຺ຄຊາຕໍ ປເວເສນ຺ຕສ຺ສາຕິ ເຍນ ມຄ຺ເຄນ ວຈ຺ຈໍ ນິກ຺ຂມຕິ ຕໍ ມຄ຺ຄໍ ອຕ຺ຕໂນ ອງ຺ຄຊາຕໍ ປຸຣິສນິມິຕ຺ຕໍ ຕິລຜລມຕ຺ຕມ຺ປິ ປເວເສນ຺ຕສ຺ສ. ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສາຕິ ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກາ ອສ຺ສ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ອາປຕ຺ຕີຕິ ອາປຊ຺ຊນໍ ໂຫຕິ. ປາຣາຊິກສ຺ສາຕິ ປາຣາຊິກຘມ຺ມສ຺ສ. ເອສ ນໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ.

໕໘. ເອວໍ ເສວນຈິຕ຺ເຕເນວ ປເວເສນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຍສ຺ມາ ຕໍ ປເວສນໍ ນາມ ນ ເກວລໍ ອຕ຺ຕູປກ຺ກເມເນວ, ປຣູປກ຺ກເມນາປິ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຣາປິ ຈ ສາທິຍນ຺ຕສ຺ເສວ ອາປຕ຺ຕິ ປຏິເສວນຈິຕ຺ຕສມງ຺ຄິສ຺ສ, ນ ອິຕຣສ຺ສ. ຕສ຺ມາ ເຍ ສທ຺ຘາປພ຺ພຊິຕາ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ສມ຺ມາປຏິປນ຺ນກາ ປຣູປກ຺ກເມນ ປເວສເນປິ ສຕິ ນ ສາທິຍນ຺ຕິ, ເຕສໍ ຣກ຺ຂຓຕ຺ຖໍ ‘‘ຠິກ຺ຂຸປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ປຏິປກ຺ຂໍ ອຕ຺ຖຍນ຺ຕິ ອິຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ, ຠິກ຺ຂູ ເອວ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ ຠິກ຺ຂຸປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ; ວິສຠາຄານໍ ເວຣິຠິກ຺ຂູນເມຕໍ ອຘິວຈນໍ. ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິໍ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ອາເນຕ຺ວາຕິ ອິສ຺ສາປກຕາ ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ນາເສຕຸກາມາ ອາມິເສນ ວາ ອຸປລາເປຕ຺ວາ ມິຕ຺ຕສນ຺ຖວວເສນ ວາ ‘‘ອິທໍ ອມ຺ຫາກໍ ກິຈ຺ຈໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ກຎ຺ຈິ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິໍ ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ວສໂນກາສໍ ອາເນຕ຺ວາ. ວຈ຺ຈມຄ຺ເຄນ ອງ຺ຄຊາຕໍ ອຠິນິສີເທນ຺ຕີຕິ ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ຫຕ຺ຖປາທສີສາທີສຸ ສຸຄ຺ຄຫິຕໍ ນິປ຺ປຣິປ຺ຜນ຺ທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອິຕ຺ຖິຍາ ວຈ຺ຈມຄ຺ເຄນ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອງ຺ຄຊາຕໍ ອຠິນິສີເທນ຺ຕິ; ສມ຺ປໂຍເຊນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ໂສ ເຈຕິອາທີສຸ ໂສ ເຈ ຠິກ຺ຂຸ ວຈ຺ຈມຄ຺ຄພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ອຕ຺ຕໂນ ອງ຺ຄຊາຕສ຺ສ ປເວສນໍ ສາທິຍຕິ ອຘິວາເສຕິ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ເສວນຈິຕ຺ຕໍ ອຸປຏ຺ຐາເປຕິ. ປວິຏ຺ຐໍ ສາທິຍຕິ ອຘິວາເສຕິ, ປວິຏ຺ຐກາເລ ເສວນຈິຕ຺ຕໍ ອຸປຏ຺ຐາເປຕິ. ຐິຕໍ ສາທິຍຕິ ອຘິວາເສຕິ, ຐານປ຺ປຕ຺ຕກາເລ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິສມເຍ ເສວນຈິຕ຺ຕໍ ອຸປຏ຺ຐາເປຕິ. ອຸທ຺ຘຣຓໍ ສາທິຍຕິ ອຘິວາເສຕິ, ນີຫຣຓກາເລ ປຏິເສວນຈິຕ຺ຕໍ ອຸປຏ຺ຐາເປຕິ. ເອວໍ ຈຕູສຸ ຐາເນສຸ ສາທິຍນ຺ໂຕ ‘‘ມມ ເວຣິສມເຓຫິ ອິທໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ນ ລຠຕິ, ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິເມວ ອາປຊ຺ຊຕິ. ຍຖາ ຈ ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ສາທິຍນ຺ໂຕ ອາປຊ຺ຊຕິ; ເອວໍ ປຸຣິມໍ ເອກໍ ອສາທິຍິຕ຺ວາ ຕີຓິ ສາທິຍນ຺ໂຕປິ, ທ຺ເວ ອສາທິຍິຕ຺ວາ ທ຺ເວ ສາທິຍນ຺ໂຕປິ, ຕີຓິ ອສາທິຍິຕ຺ວາ ເອກໍ ສາທິຍນ຺ໂຕປິ ອາປຊ຺ຊຕິເຍວ. ສພ຺ພໂສ ປນ ອສາທິຍນ຺ໂຕ ອາສີວິສມຸຂໍ ວິຍ ອງ຺ຄາຣກາສຸໍ ວິຍ ຈ ປວິຏ຺ຐໍ ອງ຺ຄຊາຕໍ ມຎ຺ຎມາໂນ ນາປຊ຺ຊຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ປເວສນໍ ນ ສາທິຍຕິ…ເປ… ອຸທ຺ຘຣຓໍ ນ ສາທິຍຕິ, ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ. ອິມຎ຺ຫິ ເອວຣູປໍ ອາຣທ຺ຘວິປສ຺ສກໍ ກາເຍ ຈ ຊີວິເຕ ຈ ອນເປກ຺ຂໍ ເອກາທສຫິ ອຄ຺ຄີຫິ ສມ຺ປຊ຺ຊລິຕານິ ຈ ສພ຺ພາຍຕນານິ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕາສິເກ ວິຍ ຈ ວຘເກ ປຎ຺ຈ ກາມຄຸເຓ ປສ຺ສນ຺ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ຣກ຺ຂນ຺ໂຕ ຠຄວາ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິການຎ຺ຈສ຺ສ ມໂນຣຖວິຆາຕໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອິມໍ ‘‘ປເວສນໍ ນ ສາທິຍຕີ’’ຕິອາທິກໍ ຈຕຸກ຺ກໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ຐເປສີຕິ.

ປຐມຈຕຸກ຺ກກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ເອກູນສຕ຺ຕຕິທ຺ວິສຕຈຕຸກ຺ກກຖາ

໕໙-໖໐. ເອວໍ ປຐມຈຕຸກ຺ກໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຍສ຺ມາ ຠິກ຺ຂຸປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ ອິຕ຺ຖິໍ ອາເນຕ຺ວາ ນ ເກວລໍ ວຈ຺ຈມຄ຺ເຄເນວ ອຠິນິສີເທນ຺ຕິ, ອຖ ໂຂ ປສ຺ສາວມຄ຺ເຄນປິ ມຸເຂນປິ. ອິຕ຺ຖິໍ ອາເນຕ຺ວາປິ ຈ ເກຈິ ຊາຄຣນ຺ຕິໍ ອາເນນ຺ຕິ, ເກຈິ ສຸຕ຺ຕໍ, ເກຈິ ມຕ຺ຕໍ, ເກຈິ ອຸມ຺ມຕ຺ຕໍ, ເກຈິ ປມຕ຺ຕໍ ອຎ຺ຎວິຫິຕໍ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເກຈິ ມຕໍ ອກ຺ຂາຍິຕໍ, ໂສຓສິງ຺ຄາລາທີຫິ ອກ຺ຂາຍິຕນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເກຈິ ມຕໍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອກ຺ຂາຍິຕໍ, ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອກ຺ຂາຍິຕາ ນາມ ຍສ຺ສາ ນິມິຕ຺ເຕ ວຈ຺ຈມຄ຺ເຄ ປສ຺ສາວມຄ຺ເຄ ມຸເຂ ວາ ພຫຸຕໂຣ ໂອກາໂສ ອກ຺ຂາຍິໂຕ ໂຫຕິ. ເກຈິ ມຕໍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຂາຍິຕໍ, ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຂາຍິຕາ ນາມ ຍສ຺ສາ ວຈ຺ຈມຄ຺ຄາທິເກ ນິມິຕ຺ເຕ ພຫຸໍ ຂາຍິຕໍ ໂຫຕິ, ອປ຺ປໍ ອກ຺ຂາຍິຕໍ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິເມວ ອາເນນ຺ຕິ, ອຖ ໂຂ ອມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິມ຺ປິ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕິຕ຺ຖິມ຺ປິ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ອິຕ຺ຖິເມວ, ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກມ຺ປິ ປຓ຺ຑກມ຺ປິ ປຸຣິສມ຺ປິ ອາເນນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ວເສນ ອຎ຺ຎານິປິ ຈຕຸກ຺ການິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຠິກ຺ຂຸປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິໍ ຊາຄຣນ຺ຕິ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ປາຬິຍາ ອສມ຺ໂມຫຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕຈຕຸກ຺ການິ ເອວໍ ສງ຺ຂ຺ຍາໂຕ ເວທິຕພ຺ພານິ – ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຍາ ຕິຓ຺ຓໍ ມຄ຺ຄານໍ ວເສນ ຕີຓິ ສຸທ຺ຘິກຈຕຸກ຺ການິ, ຕີຓິ ຊາຄຣນ຺ຕີຈຕຸກ຺ການິ, ຕີຓິ ສຸຕ຺ຕຈຕຸກ຺ການິ, ຕີຓິ ມຕ຺ຕຈຕຸກ຺ການິ, ຕີຓິ ອຸມ຺ມຕ຺ຕຈຕຸກ຺ການິ, ຕີຓິ ປມຕ຺ຕຈຕຸກ຺ການິ, ຕີຓິ ມຕອກ຺ຂາຍິຕຈຕຸກ຺ການິ, ຕີຓິ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອກ຺ຂາຍິຕຈຕຸກ຺ການິ, ຕີຓິ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຂາຍິຕຈຕຸກ຺ການີຕິ ສຕ຺ຕວີສຕິ ຈຕຸກ຺ການິ. ຕຖາ ອມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຍາ; ຕຖາ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕິຕ຺ຖິຍາຕິ ອິຕ຺ຖິວາເຣ ເອກາສີຕິ ຈຕຸກ຺ການິ. ຍຖາ ຈ ອິຕ຺ຖິວາເຣ ເອວໍ ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກວາເຣ. ປຓ຺ຑກປຸຣິສວາເຣສຸ ປນ ທ຺ວິນ຺ນໍ ມຄ຺ຄານໍ ວເສນ ຈຕຸປຓ຺ຓາສ ຈຕຸປຓ຺ຓາສ ໂຫນ຺ຕິ. ເອວໍ ສພ຺ພານິປິ ທ຺ເວສຕານິ, ສຕ຺ຕຕິ ຈ ຈຕຸກ຺ການິ ໂຫນ຺ຕິ, ຕານິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖານິເຍວ.

ສພ຺ພວາເຣສຸ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ມຕໍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອກ຺ຂາຍິຕໍ ຂາຍິຕ’’ນ຺ຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ອຍໍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ – ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີເປ ກິຣ ທ຺ເວ ວິນຍຘຣາ ສມານາຈຣິຍກາ ເຖຣາ ອເຫສຸໍ – ອຸປຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ຈ, ຜຸສ຺ສເທວຕ຺ເຖໂຣ ຈ. ເຕ ມຫາຠເຍ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ວິນຍປິຏກໍ ປຣິຫຣນ຺ຕາ ຣກ຺ຂິໍສຸ. ເຕສຸ ອຸປຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ພ຺ຍຕ຺ຕຕໂຣ. ຕສ຺ສາປິ ທ຺ເວ ອນ຺ເຕວາສິກາ ອເຫສຸໍ – ມຫາປທຸມຕ຺ເຖໂຣ ຈ ມຫາສຸມຕ຺ເຖໂຣ ຈ. ເຕສຸ ມຫາສຸມຕ຺ເຖໂຣ ນກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວິນຍປິຏກໍ ອສ຺ໂສສິ, ມຫາປທຸມຕ຺ເຖໂຣ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ນວກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ, ວິສຸຎ຺ຈ ເອກໂກວ ນວກ຺ຂຕ຺ຕຸນ຺ຕິ ອຏ຺ຐາຣສກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອສ຺ໂສສິ; ອຍເມວ ເຕສຸ ພ຺ຍຕ຺ຕຕໂຣ. ເຕສຸ ມຫາສຸມຕ຺ເຖໂຣ ນວກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວິນຍປິຏກໍ ສຸຕ຺ວາ ອາຈຣິຍໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອປຣຄງ຺ຄໍ ອຄມາສິ. ຕໂຕ ມຫາປທຸມຕ຺ເຖໂຣ ອາຫ – ‘‘ສູໂຣ ວຕ, ເຣ, ເອສ ວິນຍຘໂຣ ໂຍ ຘຣມານກໍເຍວ ອາຈຣິຍໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ວສິຕພ຺ພໍ ມຎ຺ຎຕິ. ນນຸ ອາຈຣິເຍ ຘຣມາເນ ວິນຍປິຏກຎ຺ຈ ອຏ຺ຐກຖາ ຈ ອເນກກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຄເຫຕ຺ວາປິ ນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕພ຺ພໍ, ນິຈ຺ຈກາລໍ ໂສຕພ຺ພໍ, ອນຸສໍວຈ຺ຉຣໍ ສຊ຺ຌາຍິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ.

ເອວໍ ວິນຍຄຣຸການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ກາເລ ເອກທິວສໍ ອຸປຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ມຫາປທຸມຕ຺ເຖຣປ຺ປມຸຂານໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອນ຺ເຕວາສິກສຕານໍ ປຐມປາຣາຊິກສິກ຺ຂາປເທ ອິມໍ ປເທສໍ ວຓ຺ເຓນ຺ໂຕ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ. ຕໍ ອນ຺ເຕວາສິກາ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອກ຺ຂາຍິເຕ ປາຣາຊິກໍ, ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຂາຍິເຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ອຸປຑ຺ຒກ຺ຂາຍິເຕ ເກນ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ? ເຖໂຣ ອາຫ – ‘‘ອາວຸໂສ, ພຸທ຺ຘາ ນາມ ປາຣາຊິກໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕາ ນ ສາວເສສໍ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ, ອນວເສສໍເຍວ ກຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ປຣິຍາທິຍິຕ຺ວາ ໂສຕໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ປາຣາຊິກເມວ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ. ອິທຎ຺ຫິ ສິກ຺ຂາປທໍ ໂລກວຊ຺ຊໍ, ນ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊໍ. ຕສ຺ມາ ຍທິ ອຸປຑ຺ຒກ຺ຂາຍິເຕ ປາຣາຊິກໍ ຠເວຍ຺ຍ, ປຎ຺ຎເປຍ຺ຍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ. ປາຣາຊິກຈ຺ຉາຍາ ປເນຕ຺ຖ ນ ທິສ຺ສຕິ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍເມວ ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ.

ອປິຈ ມຕສຣີເຣ ປາຣາຊິກໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ໂຕ ຠຄວາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອກ຺ຂາຍິເຕ ຐເປສິ ‘‘ຕໂຕ ປຣໍ ປາຣາຊິກໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ. ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ໂຕ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຂາຍິເຕ ຐເປສິ ‘‘ຕໂຕ ປຣໍ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ທສ຺ເສຕຸນ຺ຕິປິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຂາຍິຕາຂາຍິຕຎ຺ຈ ນາເມຕໍ ມຕສຣີຣສ຺ມິໍເຍວ ເວທິຕພ຺ພໍ, ນ ຊີວມາເນ. ຊີວມາເນ ຫິ ນຂປິຏ຺ຐິປ຺ປມາເຓປິ ຉວິມໍເສ ວາ ນ຺ຫາຣຸມ຺ຫິ ວາ ສຕິ ປາຣາຊິກເມວ ໂຫຕິ. ຍທິປິ ນິມິຕ຺ຕໍ ສພ຺ພໂສ ຂາຍິຕໍ ຉວິຈມ຺ມໍ ນຕ຺ຖິ, ນິມິຕ຺ຕສຓ຺ຐານໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ປເວສນໍ ຊາຍຕິ, ປາຣາຊິກເມວ. ນິມິຕ຺ຕສຓ຺ຐານໍ ປນ ອນວເສເສຕ຺ວາ ສພ຺ພສ຺ມິໍ ນິມິຕ຺ເຕ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ສມນ຺ຕໂຕ ຕຈ຺ເຉຕ຺ວາ ອຸປ຺ປາຏິເຕ ວຓສງ຺ເຂປວເສນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ນິມິຕ຺ຕໂຕ ປຕິຕາຍ ມໍສເປສິຍາ ອຸປກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ. ມຕສຣີເຣ ປນ ຍທິປິ ສພ຺ພໍ ສຣີຣໍ ຂາຍິຕໍ ໂຫຕິ, ຍທິປິ ອກ຺ຂາຍິຕໍ, ຕໂຍ ປນ ມຄ຺ຄາ ອກ຺ຂາຍິຕາ, ເຕສຸ ອຸປກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ປາຣາຊິກໍ. ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອກ຺ຂາຍິເຕ ປາຣາຊິກເມວ. ອຸປຑ຺ຒກ຺ຂາຍິເຕ ຈ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຂາຍິເຕ ຈ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ.

ມນຸສ຺ສານໍ ຊີວມານກສຣີເຣ ອກ຺ຂິນາສກຓ຺ຓຈ຺ຉິທ຺ທວຕ຺ຖິໂກເສສຸ ສຕ຺ຖກາທີຫິ ກຕວເຓ ວາ ເມຖຸນຣາເຄນ ຕິລຜລມຕ຺ຕມ຺ປິ ອງ຺ຄຊາຕໍ ປເວເສນ຺ຕສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍເມວ. ອວເສສສຣີເຣ ອຸປກຈ຺ຉກາທີສຸ ທຸກ຺ກຏໍ. ມເຕ ອລ຺ລສຣີເຣ ປາຣາຊິກກ຺ເຂຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍກ຺ເຂຕ຺ເຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ທຸກ຺ກຏກ຺ເຂຕ຺ເຕ ທຸກ຺ກຏໍ. ຍທາ ປນ ສຣີຣໍ ອຸທ຺ຘຸມາຕກໍ ໂຫຕິ ກຸຖິຕໍ ນີລມກ຺ຂິກສມາກິຓ຺ຓໍ ກິມິກຸລສມາກຸລໍ ນວຫິ ວຓມຸເຂຫິ ປຄ຺ຄຬິຕປຸພ຺ພກຸຓປຠາເວນ ອຸປຄນ຺ຕຸມ຺ປິ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍໍ, ຕທາ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸຎ຺ຈ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍວຕ຺ຖຸຎ຺ຈ ວິຊຫຕິ; ຕາທິເສ ສຣີເຣ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ອຸປກ຺ກມໂຕ ທຸກ຺ກຏເມວ. ຕິຣຈ຺ຉານຄຕານໍ ຫຕ຺ຖິ-ອສ຺ສ-ໂຄຓ-ຄທ຺ຣຠ-ໂອຏ຺ຐມຫິໍສາທີນໍ ນາສາຍ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ວຕ຺ຖິໂກເສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍເມວ. ສພ຺ເພສມ຺ປິ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕານໍ ອກ຺ຂິກຓ຺ຓວເຓສຸ ທຸກ຺ກຏໍ, ອວເສສສຣີເຣປິ ທຸກ຺ກຏເມວ. ມຕານໍ ອລ຺ລສຣີເຣ ປາຣາຊິກກ຺ເຂຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍກ຺ເຂຕ຺ເຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ທຸກ຺ກຏກ຺ເຂຕ຺ເຕ ທຸກ຺ກຏໍ.

ກຸຖິຕກຸຓເປ ປນ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ສພ຺ພຕ຺ຖ ທຸກ຺ກຏໍ. ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄນ ວາ ເມຖຸນຣາເຄນ ວາ ຊີວມານກປຸຣິສສ຺ສ ວຕ຺ຖິໂກສໍ ອປ຺ປເວເສນ຺ໂຕ ນິມິຕ຺ເຕນ ນິມິຕ຺ຕໍ ຉຸປຕິ, ທຸກ຺ກຏໍ. ເມຖຸນຣາເຄນ ອິຕ຺ຖິຍາ ອປ຺ປເວເສນ຺ໂຕ ນິມິຕ຺ເຕນ ນິມິຕ຺ຕໍ ຉຸປຕິ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ອິຕ຺ຖິນິມິຕ຺ຕໍ ເມຖຸນຣາເຄນ ມຸເຂນ ຉຸປຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘເກ ‘‘ຉພ຺ພຄ຺ຄິຍາ ຠິກ຺ຂູ ອຈິຣວຕິຍາ ນທິຍາ ຄາວີນໍ ຕຣນ຺ຕີນໍ ວິສາເຓສຸປິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ກຓ຺ເຓສຸປິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ຄີວາຍປິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ເຉປ຺ປາຍປິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ປິຏ຺ຐິມ຺ປິ ອຠິຣຸຫນ຺ຕິ, ຣຕ຺ຕຈິຕ຺ຕາປິ ອງ຺ຄຊາຕໍ ຉຸປນ຺ຕີ’’ຕິ (ມຫາວ. ໒໕໒) ອິມິສ຺ສາ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ນ ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ຣຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕນ ອງ຺ຄຊາຕໍ ຉຸປິຕພ຺ພໍ, ໂຍ ຉຸເປຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໒໕໒). ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ຍຖາ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ ຕຖາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ກຖຎ຺ຈ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ? ຍໍ ຕາວ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເມຖຸນຣາເຄນ ມຸເຂນ ຉຸປຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຣ ກິຣ ນິມິຕ຺ຕມຸຂໍ ມຸຂນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ‘‘ເມຖຸນຣາເຄນາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາປິ ອຍເມວ ຕຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ນ ຫິ ອິຕ຺ຖິນິມິຕ຺ເຕ ປກຕິມຸເຂນ ເມຖຸນຸປກ຺ກໂມ ໂຫຕິ. ຂນ຺ຘເກປິ ເຍ ປິຏ຺ຐິໍ ອຠິຣຸຫນ຺ຕາ ເມຖຸນຣາເຄນ ອງ຺ຄຊາເຕນ ອງ຺ຄຊາຕໍ ຉຸປິໍສຸ, ເຕ ສນ຺ຘາຍ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິຕຣຖາ ຫິ ທຸກ຺ກຏໍ ສິຍາ. ເກຈິ ປນາຫຸ ‘‘ຂນ຺ຘເກປິ ມຸເຂເນວ ຉຸປນໍ ສນ຺ຘາຍ ໂອຬາຣິກຕ຺ຕາ ກມ຺ມສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ຕໍ ສນ຺ຘາຍຠາສິຕໍ ຄເຫຕ຺ວາວ ເມຖຸນຣາເຄນ ມຸເຂນ ຉຸປຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ສຸຏ຺ຐຸ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ອຸໂຠສຸ ວິນິຈ຺ຉເຍສຸ ໂຍ ຍຸຕ຺ຕຕໂຣ ໂສ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ວິນຍຎ຺ຎູ ປນ ປຸຣິມໍ ປສໍສນ຺ຕິ. ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄນ ປນ ປກຕິມຸເຂນ ວາ ນິມິຕ຺ຕມຸເຂນ ວາ ອິຕ຺ຖິນິມິຕ຺ຕໍ ຉຸປນ຺ຕສ຺ສ ສງ຺ຆາທິເສໂສ. ຕິຣຈ຺ຉານຄຕິຕ຺ຖິຍາ ປສ຺ສາວມຄ຺ຄໍ ນິມິຕ຺ຕມຸເຂນ ຉຸປນ຺ຕສ຺ສ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄນ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ.

ເອກູນສຕ຺ຕຕິທ຺ວິສຕຈຕຸກ຺ກກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສນ຺ຖຕຈຕຸກ຺ກເຠທກຖາ

໖໑-໖໒. ເອວໍ ຠຄວາ ປຏິປນ຺ນກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຣກ຺ຂຓຕ຺ຖໍ ສຕ຺ຕຕິທ຺ວິສຕຈຕຸກ຺ການິ ນີຫຣິຕ຺ວາ ‘‘ອິທານິ ເຍ ອນາຄເຕ ປາປຠິກ຺ຂູ ‘ສນ຺ຖຕໍ ອິມໍ ນ ກິຎ຺ຈິ ອຸປາທິນ຺ນກໍ ອຸປາທິນ຺ນເກນ ຜຸສຕິ, ໂກ ເອຕ຺ຖ ໂທໂສ’ຕິ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ເລສໍ ໂອຑ຺ເຑສ຺ສນ຺ຕິ, ເຕສໍ ສາສເນ ປຕິຏ຺ຐາ ເອວ ນ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ທິສ຺ວາ ເຕສຸ ສຕ຺ຕຕິທ຺ວິສຕຈຕຸກ຺ເກສຸ ເອກເມກໍ ຈຕຸກ຺ກໍ ຈຕູຫິ ສນ຺ຖຕາທິເຠເທຫິ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິໍ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ອາເນຕ຺ວາ ວຈ຺ຈມຄ຺ເຄນ ປສ຺ສາວມຄ຺ເຄນ ມຸເຂນ ອງ຺ຄຊາຕໍ ອຠິນິສີເທນ຺ຕິ ສນ຺ຖຕາຍ ອສນ຺ຖຕສ຺ສາຕິອາທິມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ສນ຺ຖຕາຍ ອສນ຺ຖຕສ຺ສາຕິອາທີສຸ ສນ຺ຖຕາຍ ອິຕ຺ຖິຍາ ວຈ຺ຈມຄ຺ເຄນ ປສ຺ສາວມຄ຺ເຄນ ມຸເຂນ ອສນ຺ຖຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ອງ຺ຄຊາຕໍ ອຠິນິສີເທນ຺ຕີຕິ ອິມິນາ ນເຍນ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕຕ຺ຖ ສນ຺ຖຕາ ນາມ ຍສ຺ສາ ຕີສຸ ມຄ຺ເຄສຸ ໂຍ ໂກຈິ ມຄ຺ໂຄ ປລິເວເຐຕ຺ວາ ວາ ອນ຺ໂຕ ວາ ປເວເສຕ຺ວາ ເຍນ ເກນຈິ ວຕ຺ເຖນ ວາ ປຓ຺ເຓນ ວາ ວາກປຏ຺ເຏນ ວາ ຈມ຺ເມນ ວາ ຕິປຸສີສາທີນໍ ປຏ຺ເຏນ ວາ ປຏິຈ຺ຉນ຺ໂນ. ສນ຺ຖໂຕ ນາມ ຍສ຺ສ ອງ຺ຄຊາຕໍ ເຕສໍເຍວ ວຕ຺ຖາທີນໍ ເຍນ ເກນຈິ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ. ຕຕ຺ຖ ອຸປາທິນ຺ນເກນ ວາ ອນຸປາທິນ຺ນກໍ ຆຏ຺ຏິຍຕຸ, ອນຸປາທິນ຺ນເກນ ວາ ອຸປາທິນ຺ນກໍ, ອນຸປາທິນ຺ນເກນ ວາ ອນຸປາທິນ຺ນກໍ, ອຸປາທິນ຺ນເກນ ວາ ອຸປາທິນ຺ນກໍ, ສເຈ ຍຕ຺ຕເກ ປວິຏ຺ເຐ ປາຣາຊິກໍ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຕ຺ຕກໍ ປວິສຕິ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ສາທິຍນ຺ຕສ຺ສ ປາຣາຊິກກ຺ເຂຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ; ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍກ຺ເຂຕ຺ເຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ທຸກ຺ກຏກ຺ເຂຕ຺ເຕ ທຸກ຺ກຏເມວ ໂຫຕິ. ສເຈ ອິຕ຺ຖິນິມິຕ຺ຕໍ ຂາຓຸໍ ກຕ຺ວາ ສນ຺ຖຕໍ, ຂາຓຸໍ ຆຏ຺ເຏນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ. ສເຈ ປຸຣິສນິມິຕ຺ຕໍ ຂາຓຸໍ ກຕ຺ວາ ສນ຺ຖຕໍ, ຂາຓຸໍ ປເວເສນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ. ສເຈ ອຸຠຍໍ ຂາຓຸໍ ກຕ຺ວາ ສນ຺ຖຕໍ, ຂາຓຸນາ ຂາຓຸໍ ຆຏ຺ເຏນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ. ສເຈ ອິຕ຺ຖິນິມິຕ຺ເຕ ເວຬຸນຬປພ຺ພາທີນໍ ກິຎ຺ຈິ ປກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາຠາຄໍ ເຈປິ ຜຸສນ຺ໂຕ ຕິລຜລມຕ຺ຕໍ ປເວເສຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ອຸປຣິຠາຄໍ ເຈປິ ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ເອກປສ຺ສໍ ເຈປິ ຜຸສນ຺ໂຕ ປເວເສຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ຈຕ຺ຕາຣິປິ ປສ຺ສານິ ອຜຸສນ຺ໂຕ ປເວເສຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຕລໍ ເຈປິ ຜຸສຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ຍທິ ປນ ປສ຺ເສສຸ ວາ ຕເລ ວາ ອຜຸສນ຺ໂຕ ອາກາສຄຕເມວ ກຕ຺ວາ ປເວເສຕ຺ວາ ນີຫຣຕິ, ທຸກ຺ກຏໍ. ພຫິທ຺ຘາ ຂາຓຸເກ ຜຸສຕິ ທຸກ຺ກຏເມວ. ຍຖາ ຈ ອິຕ຺ຖິນິມິຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ລກ຺ຂຓໍ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ.

ສນ຺ຖຕຈຕຸກ຺ກເຠທກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຠິກ຺ຂຸປຈ຺ຈຕ຺ຖິກຈຕຸກ຺ກເຠທວຓ຺ຓນາ

໖໓-໖໔. ເອວໍ ສນ຺ຖຕຈຕຸກ຺ກເຠທໍ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ຍສ຺ມາ ນ ເກວລໍ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິອາທິເກ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ເອວ ສນ຺ຕິເກ ອາເນນ຺ຕິ. ອຖ ໂຂ ຠິກ຺ຂຸມ຺ປິ ຕາສໍ ສນ຺ຕິເກ ອາເນນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕປ຺ປເຠທໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຠິກ຺ຂຸປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ ຠິກ຺ຂຸໍ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຍາ ສນ຺ຕິເກ’’ຕິ ອາທິນາ ນເຍນ ສພ຺ພານິ ຕານິ ຈຕຸກ຺ການິ ປຸນປິ ນີຫຣິຕ຺ວາ ທສ຺ເສສິ. ເຕສຸ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ.

ຠິກ຺ຂຸປຈ຺ຈຕ຺ຖິກວເສນ ຈຕຸກ຺ກເຠທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຣາຊປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາທິຈຕຸກ຺ກເຠທກຖາ

໖໕. ຍສ຺ມາ ປນ ນ ຠິກ຺ຂຸປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ ເອວ ເອວໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຣາຊປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາທໂຍປິ ກໂຣນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ຕມ຺ປິ ປເຠທໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຣາຊປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຣາຊາໂນ ເອວ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ ຣາຊປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ. ເຕ ຈ ສຍໍ ອາເນນ຺ຕາປິ ອຎ຺ເຎຫິ ອາຓາເປນ຺ຕາປິ ອາເນນ຺ຕິເຍວາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ໂຈຣາ ເອວ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ ໂຈຣປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ. ຘຸຕ຺ຕາຕິ ເມຖຸນຸປສໍຫິຕຂິຑ຺ຑາປສຸຕາ ນາຄຣິກເກຣາຏິຍປຸຣິສາ, ອິຕ຺ຖິຘຸຕ຺ຕສຸຣາຘຸຕ຺ຕາທໂຍ ວາ; ຘຸຕ຺ຕາ ເອວ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ ຘຸຕ຺ຕປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ. ຄນ຺ຘນ຺ຕິ ຫທຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ອຸປ຺ປາເຏນ຺ຕີຕິ ອຸປ຺ປລຄນ຺ຘາ, ອຸປ຺ປລຄນ຺ຘາ ເອວ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ ອຸປ຺ປລຄນ຺ຘປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ. ເອເຕ ກິຣ ນ ກສິວຓິຊ຺ຊາທີຫິ ຊີວນ຺ຕິ, ປນ຺ຖຆາຕຄາມຆາຕາທີນິ ກຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕທາຣໍ ໂປເສນ຺ຕິ. ເຕ ກມ຺ມສິທ຺ຘິໍ ປຕ຺ຖຍມານາ ເທວຕານໍ ອາຍາເຈຕ຺ວາ ຕາສໍ ພລິກມ຺ມຕ຺ຖໍ ມນຸສ຺ສານໍ ຫທຍໍ ອຸປ຺ປາເຏນ຺ຕິ. ສພ຺ພກາເລ ຈ ມນຸສ຺ສາ ທຸລ຺ລຠາ. ຠິກ຺ຂູ ປນ ອຣຎ຺ເຎ ວິຫຣນ຺ຕາ ສຸລຠາ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕ ສີລວນ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ສີລວໂຕ ວໂຘ ນາມ ຠາຣິໂຍ ໂຫຕີ’’ຕິ ມຎ຺ຎມານາ ຕສ຺ສ ສີລວິນາສນຕ຺ຖໍ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິອາທິເກ ວາ ອາເນນ຺ຕິ; ຕໍ ວາ ຕຕ຺ຖ ເນນ຺ຕິ. ອຍເມຕ຺ຖ ວິເສໂສ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຠິກ຺ຂຸປຈ຺ຈຕ຺ຖິກວາເຣ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຈ ອິເມສຸ ຈຕູສຸປິ ວາເຣສຸ ຈຕຸກ຺ການິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ປາຬິຍໍ ປນ ສໍຂິຕ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕານິ.

ສພ຺ພາກາເຣນ ຈຕຸກ຺ກເຠທກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອາປຕ຺ຕານາປຕ຺ຕິວາຣວຓ຺ຓນາ

໖໖. ອິທານິ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຍາ ຕໂຍ ມຄ຺ເຄ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິ, ເອຕ຺ຖ ອສມ຺ໂມຫຕ຺ຖໍ ‘‘ມຄ຺ເຄນ ມຄ຺ຄ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ມຄ຺ເຄນ ມຄ຺ຄນ຺ຕິ ອິຕ຺ຖິຍາ ຕີສຸ ມຄ຺ເຄສຸ ອຎ຺ຎຕເຣນ ມຄ຺ເຄນ ອຕ຺ຕໂນ ອງ຺ຄຊາຕໍ ປເວເສຕິ ອຖ ວາ ສມ຺ຠິນ຺ເນສຸ ທ຺ວີສຸ ມຄ຺ເຄສຸ ປສ຺ສາວມຄ຺ເຄນ ວຈ຺ຈມຄ຺ຄໍ ວຈ຺ຈມຄ຺ເຄນ ວາ ປສ຺ສາວມຄ຺ຄໍ ປເວເສຕິ. ມຄ຺ເຄນ ອມຄ຺ຄນ຺ຕິ ປສ຺ສາວາທິມຄ຺ເຄນ ປເວເສຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສາມນ຺ຕາ ວເຓນ ນີຫຣຕິ. ອມຄ຺ເຄນ ມຄ຺ຄນ຺ຕິ ມຄ຺ຄສາມນ຺ເຕນ ວເຓນ ປເວເສຕ຺ວາ ມຄ຺ເຄນ ນີຫຣຕິ. ອມຄ຺ເຄນ ອມຄ຺ຄນ຺ຕິ ທ຺ວີສຸ ສມ຺ຠິນ຺ນວເຓສຸ ເອເກນ ວເຓນ ປເວເສຕ຺ວາ ທຸຕິເຍນ ນີຫຣຕິ. ອິມສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອນຸໂລມວເສນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ວຓສງ຺ເຂເປ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອິທານິ ຍໍ ປຣໂຕ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ອຊານນ຺ຕສ຺ສ ອສາທິຍນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ, ຕຕ຺ຖ ອສມ຺ໂມຫຕ຺ຖໍ ‘‘ຠິກ຺ຂຸ ສຸຕ຺ຕຠິກ຺ຂຸມ຺ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ໂຍ ປຏິພຸທ຺ໂຘ ສາທິຍຕິ ໂສ ‘‘ສຸຕ຺ຕມ຺ຫິ ມຍິ ເອໂສ ວິປ຺ປຏິປຊ຺ຊິ, ນາຫໍ ຊານາມີ’’ຕິ ນ ມຸຈ຺ຈຕິ. ອຸໂຠ ນາເສຕພ຺ພາຕິ ເຈຕ຺ຖ ທ຺ເວປິ ລິງ຺ຄນາສເນນ ນາເສຕພ຺ພາ. ຕຕ຺ຣ ທູສກສ຺ສ ປຏິຎ຺ຎາກຣຓໍ ນຕ຺ຖິ, ທູສິໂຕ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປຏິຎ຺ຎາຍ ນາເສຕພ຺ໂພ. ສເຈ ນ ສາທິຍຕິ, ນ ນາເສຕພ຺ໂພ. ເອສ ນໂຍ ສາມເຓຣວາເຣປິ.

ເອວໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຕໍ ຕໍ ອາປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ອນາປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອນາປຕ຺ຕິເມວ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ອຊານນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຊານນ຺ໂຕ ນາມ ໂຍ ມຫານິທ຺ທໍ ໂອກ຺ກນ຺ໂຕ ປເຣນ ກຕໍ ອຸປກ຺ກມມ຺ປິ ນ ຊານາຕິ ເວສາລິຍໍ ມຫາວເນ ທິວາວິຫາຣຄໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ວິຍ. ເອວຣູປສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ – ‘‘‘ນາຫໍ ຠຄວາ ຊານາມີ’ຕິ; ‘ອນາປຕ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂຸ, ອຊານນ຺ຕສ຺ສາ’’’ຕິ (ປາຣາ. ໗໕). ອສາທິຍນ຺ໂຕ ນາມ ໂຍ ຊານິຕ຺ວາປິ ນ ສາທິຍຕິ, ຕຕ຺ເຖວ ສຫສາ ວຸຏ຺ຐິຕຠິກ຺ຂຸ ວິຍ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ – ‘‘‘ນາຫໍ ຠຄວາ ສາທິຍິ’ນ຺ຕິ. ‘ອນາປຕ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂຸ, ອສາທິຍນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ.

ອຸມ຺ມຕ຺ຕໂກ ນາມ ປິຕ຺ຕຸມ຺ມຕ຺ຕໂກ. ທຸວິຘຎ຺ຫິ ປິຕ຺ຕໍ – ພທ຺ຘປິຕ຺ຕໍ, ອພທ຺ຘປິຕ຺ຕຎ຺ຈາຕິ. ຕຕ຺ຖ ອພທ຺ຘປິຕ຺ຕໍ ໂລຫິຕໍ ວິຍ ສພ຺ພງ຺ຄຄຕໍ, ຕມ຺ຫິ ກຸປິເຕ ສຕ຺ຕານໍ ກຓ຺ຑຸກຈ຺ຉຸສຣີຣກມ຺ປາທີນິ ໂຫນ຺ຕິ. ຕານິ ເຠສຊ຺ຊກິຣິຍາຍ ວູປສມນ຺ຕິ. ພທ຺ຘປິຕ຺ຕໍ ປນ ປິຕ຺ຕໂກສເກ ຐິຕໍ. ຕມ຺ຫິ ກຸປິເຕ ສຕ຺ຕາ ອຸມ຺ມຕ຺ຕກາ ໂຫນ຺ຕິ ວິປລ຺ລຕ຺ຖສຎ຺ຎາ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ອສາຣຸປ຺ປາຈາຣໍ ຈຣນ຺ຕິ. ລຫຸກຄຣຸການິ ສິກ຺ຂາປທານິ ມທ຺ທນ຺ຕາປິ ນ ຊານນ຺ຕິ. ເຠສຊ຺ຊກິຣິຍາຍປິ ອເຕກິຈ຺ຉາ ໂຫນ຺ຕິ. ເອວຣູປສ຺ສ ອຸມ຺ມຕ຺ຕກສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ.

ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ນາມ ວິສ຺ສຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕ ຍກ຺ຂຸມ຺ມຕ຺ຕໂກ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍກ຺ຂາ ກິຣ ເຠຣວານິ ວາ ອາຣມ຺ມຓານິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ມຸເຂນ ຫຕ຺ຖໍ ປເວເສຕ຺ວາ ຫທຍຣູປໍ ວາ ມທ຺ທນ຺ຕາ ສຕ຺ເຕ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕ ວິປລ຺ລຕ຺ຖສຎ຺ເຎ ກໂຣນ຺ຕິ. ເອວຣູປສ຺ສ ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ເຕສໍ ປນ ອຸຠິນ຺ນໍ ອຍໍ ວິເສໂສ – ປິຕ຺ຕຸມ຺ມຕ຺ຕໂກ ນິຈ຺ຈເມວ ອຸມ຺ມຕ຺ຕໂກ ໂຫຕິ, ປກຕິສຎ຺ຎໍ ນ ລຠຕິ. ຍກ຺ຂຸມ຺ມຕ຺ຕໂກ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ປກຕິສຎ຺ຎໍ ປຏິລຠຕີຕິ. ອິຘ ປນ ປິຕ຺ຕຸມ຺ມຕ຺ຕໂກ ວາ ໂຫຕຸ ຍກ຺ຂຸມ຺ມຕ຺ຕໂກ ວາ, ໂຍ ສພ຺ພໂສ ມຸຏ຺ຐສ຺ສຕິ ກິຎ຺ຈິ ນ ຊານາຕິ, ອຄ຺ຄິມ຺ປິ ສຸວຓ຺ຓມ຺ປິ ຄູຖມ຺ປິ ຈນ຺ທນມ຺ປິ ເອກສທິສໍ ມທ຺ທນ຺ໂຕວ ວິຈຣຕິ, ເອວຣູປສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ສຎ຺ຎໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ຎຕ຺ວາ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ປນ ອາປຕ຺ຕິເຍວ.

ເວທນາຏ຺ໂຏ ນາມ ໂຍ ອຘິມຕ຺ຕາຍ ທຸກ຺ຂເວທນາຍ ອາຕຸໂຣ ກິຎ຺ຈິ ນ ຊານາຕິ, ເອວຣູປສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ.

ອາທິກມ຺ມິໂກ ນາມ ໂຍ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ກມ຺ເມ ອາທິຠູໂຕ. ອິຘ ປນ ສຸທິນ຺ນຕ຺ເຖໂຣ ອາທິກມ຺ມິໂກ, ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ອວເສສານໍ ມກ຺ກຏີສມຓວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກາທີນໍ ອາປຕ຺ຕິເຍວາຕິ.

ປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປກິຓ຺ຓກກຖາ

ອິມສ຺ມິໍ ປນ ສິກ຺ຂາປເທ ໂກສລ຺ລຕ຺ຖໍ ອິທໍ ປກິຓ຺ຓກໍເວທິຕພ຺ພໍ –

‘‘ສມຸຏ຺ຐານຎ຺ຈ ກິຣິຍາ, ອໂຖ ສຎ຺ຎາ ສຈິຕ຺ຕກໍ;

ໂລກວຊ຺ຊຎ຺ຈ ກມ຺ມຎ຺ຈ, ກຸສລໍ ເວທນາຍ ຈາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ‘‘ສມຸຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ສພ຺ພສງ຺ຄາຫກວເສນ ຉ ສິກ຺ຂາປທສມຸຏ຺ຐານານິ. ຕານິ ປຣິວາເຣ ອາວິ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ. ສມາສໂຕ ປນ ສິກ຺ຂາປທໍ ນາມ – ອຕ຺ຖິ ຉສມຸຏ຺ຐານໍ, ອຕ຺ຖິ ຈຕຸສມຸຏ຺ຐານໍ, ອຕ຺ຖິ ຕິສມຸຏ຺ຐານໍ, ອຕ຺ຖິ ກຖິນສມຸຏ຺ຐານໍ, ອຕ຺ຖິ ເອຬກໂລມສມຸຏ຺ຐານໍ, ອຕ຺ຖິ ຘຸຣນິກ຺ເຂປາທິສມຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຣາປິ ກິຎ຺ຈິ ກິຣິຍໂຕ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ກິຎ຺ຈິ ອກິຣິຍໂຕ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ກິຎ຺ຈິ ກິຣິຍາກິຣິຍໂຕ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ກິຎ຺ຈິ ສິຍາ ກິຣິຍໂຕ, ສິຍາ ອກິຣິຍໂຕ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ກິຎ຺ຈິ ສິຍາ ກິຣິຍໂຕ ສິຍາ ກິຣິຍາກິຣິຍໂຕ ສມຸຏ຺ຐາຕິ.

ຕຕ຺ຣາປິ ອຕ຺ຖິ ສຎ຺ຎາວິໂມກ຺ຂໍ, ອຕ຺ຖິ ໂນສຎ຺ຎາວິໂມກ຺ຂໍ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ຈິຕ຺ຕງ຺ຄໍ ລຠຕິເຍວ, ຕໍ ສຎ຺ຎາວິໂມກ຺ຂໍ; ອິຕຣໍ ໂນສຎ຺ຎາວິໂມກ຺ຂໍ.

ປຸນ ອຕ຺ຖິ ສຈິຕ຺ຕກໍ, ອຕ຺ຖິ ອຈິຕ຺ຕກໍ. ຍໍ ສເຫວ ຈິຕ຺ເຕນ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ສຈິຕ຺ຕກໍ; ຍໍ ວິນາປິ ຈິຕ຺ເຕນ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ອຈິຕ຺ຕກໍ. ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ໂລກວຊ຺ຊໍ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊນ຺ຕິ ທຸວິຘໍ. ເຕສໍ ລກ຺ຂຓໍ ວຸຕ຺ຕເມວ.

ກມ຺ມກຸສລເວທນາວເສນາປິ ເຈຕ຺ຖ ອຕ຺ຖິ ສິກ຺ຂາປທໍ ກາຍກມ຺ມໍ, ອຕ຺ຖິ ວຈີກມ຺ມໍ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ກາຍທ຺ວາຣິກໍ, ຕໍ ກາຍກມ຺ມໍ; ຍໍ ວຈີທ຺ວາຣິກໍ, ຕໍ ວຈີກມ຺ມນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຕ຺ຖິ ປນ ສິກ຺ຂາປທໍ ກຸສລໍ, ອຕ຺ຖິ ອກຸສລໍ, ອຕ຺ຖິ ອພ຺ຍາກຕໍ. ທ຺ວຕ຺ຕິໍເສວ ຫິ ອາປຕ຺ຕິສມອຸຏ຺ຐາປກຈິຕ຺ຕານິ – ອຏ຺ຐ ກາມາວຈຣກຸສລານິ, ທ຺ວາທສ ອກຸສລານິ, ທສ ກາມາວຈຣກິຣິຍຈິຕ຺ຕານິ, ກຸສລໂຕ ຈ ກິຣິຍໂຕ ຈ ທ຺ເວ ອຠິຎ຺ຎາຈິຕ຺ຕານີຕິ. ເຕສຸ ຍໍ ກຸສລຈິຕ຺ເຕນ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ກຸສລໍ; ອິຕເຣຫິ ອິຕຣໍ. ອຕ຺ຖິ ຈ ສິກ຺ຂາປທໍ ຕິເວທນໍ, ອຕ຺ຖິ ທ຺ວິເວທນໍ, ອຕ຺ຖິ ເອກເວທນໍ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ຕີສຸ ເວທນາສຸ ອຎ຺ຎຕຣເວທນາສມງ຺ຄີ ຫຸຕ຺ວາ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ຕິເວທນໍ; ຍໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ສຸຂສມງ຺ຄີ ວາ ອຸເປກ຺ຂາສມງ຺ຄີ ວາ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ທ຺ວິເວທນໍ; ຍໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ທຸກ຺ຂເວທນາສມງ຺ຄີເຍວ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ເອກເວທນນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອວໍ –

‘‘ສມຸຏ຺ຐານຎ຺ຈ ກິຣິຍາ, ອໂຖ ສຎ຺ຎາ ສຈິຕ຺ຕກໍ;

ໂລກວຊ຺ຊຎ຺ຈ ກມ຺ມຎ຺ຈ, ກຸສລໍ ເວທນາຍ ຈາ’’ຕິ.

ອິມໍ ປກິຓ຺ຓກໍ ວິທິຕ຺ວາ ເຕສຸ ສມຸຏ຺ຐານາທີສຸ ອິທໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ສມຸຏ຺ຐານໂຕ ເອກສມຸຏ຺ຐານໍ. ອງ຺ຄວເສນ ທຸກສມຸຏ຺ຐານໍ, ກາຍຈິຕ຺ຕໂຕ ສມຸຏ຺ຐາຕິ. ກິຣິຍສມຸຏ຺ຐານຎ຺ຈ ກໂຣນ຺ໂຕເຍວ ຫິ ເອຕໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ເມຖຸນປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາຍ ກາມສຎ຺ຎາຍ ອຠາເວນ ມຸຈ຺ຈນໂຕ ສຎ຺ຎາວິໂມກ຺ຂໍ. ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ອຊານນ຺ຕສ຺ສ ອສາທິຍນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເມຖຸນຈິຕ຺ເຕເນວ ນໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ນ ວິນາ ຈິຕ຺ເຕນາຕິ ສຈິຕ຺ຕກໍ. ຣາຄວເສເນວ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ໂລກວຊ຺ຊໍ. ກາຍທ຺ວາເຣເນວ ສມຸຏ຺ຐານໂຕ ກາຍກມ຺ມໍ. ຈິຕ຺ຕໍ ປເນຕ຺ຖ ອງ຺ຄມຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ນ ຕສ຺ສ ວເສນ ກມ຺ມຠາໂວ ລພ຺ຠຕິ. ໂລຠຈິຕ຺ເຕນ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ອກຸສລຈິຕ຺ຕໍ. ສຸຂສມງ຺ຄີ ວາ ອຸເປກ຺ຂາສມງ຺ຄີ ວາ ຕໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ທ຺ວິເວທນນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສພ຺ພຎ຺ເຈຕໍ ອາປຕ຺ຕິຍໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ສິກ຺ຂາປທສີເສນ ປນ ສພ຺ພອຏ຺ຐກຖາສຸເທສນາ ອາຣູຬ຺ຫາ, ຕສ຺ມາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປກິຓ຺ຓກກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ວິນີຕວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

ມກ຺ກຏີ ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕາ ຈ…ເປ… ວຸຑ຺ຒປພ຺ພຊິໂຕ ມິໂຄຕິ ອິທໍ ກິໍ? ອິມາ ວິນີຕວຕ຺ຖູນໍ ຠຄວຕາ ສຍໍ ວິນິຈ຺ຉິຕານໍ ເຕສໍ ເຕສໍ ວຕ຺ຖູນໍ ອຸທ຺ທານຄາຖາ ນາມ. ຕານິ ວຕ຺ຖູນິ ‘‘ສຸຂໍ ວິນຍຘຣາ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫກຕ຺ເຖເຣຫິ ຐປິຕານິ. ວຕ຺ຖຸຄາຖາ ປນ ຘຣມາເນເຍວ ຠຄວຕິ ອຸປາລິຕ຺ເຖເຣນ ຐປິຕາ ‘‘ອິມິນາ ລກ຺ຂເຓນ ອາຍຕິໍ ວິນຍຘຣາ ວິນຍໍ ວິນິຈ຺ຉິນິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂຓໍ ສາຘຸກໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ປຐມສິກ຺ຂາປທໍ ວິນິຈ຺ຉິນິຕພ຺ພໍ. ທຸຕິຍາທີນຎ຺ຈ ວິນີຕວຕ຺ຖູສຸ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂເຓນ ທຸຕິຍາທີນິ. ວິນີຕວຕ຺ຖູນິ ຫິ ສິປ຺ປິການໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນກຣູປານິ ວິຍ ວິນຍຘຣານໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນກວຕ຺ຖູນິ ໂຫນ຺ຕີຕິ.

໖໗. ຕຕ຺ຖ ປຸຣິມານິ ທ຺ເວ ວຕ຺ຖູນິ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍໍເຍວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖານິ. ຕຕິເຍ ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ຄິຫິລິງ຺ເຄນາຕິ ຄິຫິເວເສນ ໂອທາຕວຕ຺ໂຖ ຫຸຕ຺ວາ. ຈຕຸຕ຺ເຖ ນຕ຺ຖິ ກິຎ຺ຈິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ຕໂຕ ປເຣສຸ ສຕ຺ຕສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ກຸສຈີຣນ຺ຕິ ກຸເສ ຄນ຺ເຖຕ຺ວາ ກຕຈີຣໍ. ວາກຈີຣໍ ນາມ ຕາປສານໍ ວກ຺ກລໍ. ຜລກຈີຣໍ ນາມ ຜລກສຓ຺ຐານານິ ຜລການິ ສິພ຺ພິຕ຺ວາ ກຕຈີຣໍ. ເກສກມ຺ພໂລຕິ ເກເສຫິ ຕນ຺ເຕ ວາຍິຕ຺ວາ ກຕກມ຺ພໂລ. ວາລກມ຺ພໂລຕິ ຈມຣວາເລຫິ ວາຍິຕ຺ວາ ກຕກມ຺ພໂລ. ອຸລູກປກ຺ຂິກນ຺ຕິ ອຸລູກສກຸຓສ຺ສ ປກ຺ເຂຫິ ກຕນິວາສນໍ. ອຊິນກ຺ຂິປນ຺ຕິ ສໂລມໍ ສຂຸຣໍ ອຊິນມິຄຈມ຺ມໍ. ທ຺ວາທສເມ ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ສາຣຕ຺ໂຕຕິ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄນ ສາຣຕ຺ໂຕ; ຕໍ ຣາຄໍ ຎຕ຺ວາ ຠຄວາ ‘‘ອາປຕ຺ຕິ ສງ຺ຆາທິເສສສ຺ສາ’’ຕິ ອາຫ.

໖໘. ເຕຣສເມ ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ອຸປ຺ປລວຓ຺ຓາຕິ ສາ ເຖຣີ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ເສຏ຺ຐິຘີຕາ ສຕສຫສ຺ສກປ຺ເປ ອຠິນີຫາຣສມ຺ປນ຺ນາ. ຕສ຺ສາ ປກຕິຍາປິ ອຕິທສ຺ສນີຍາ ນີລຸປ຺ປລວຓ຺ຓາ ກາຍຈ຺ຉວິ, ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ປນ ກິເລສສນ຺ຕາປສ຺ສ ອຠາເວນ ອຕິວິຍ ວິໂຣຈຕິ. ສາ ຕາເຍວ ວຓ຺ຓໂປກ຺ຂຣຕາຍ ‘‘ອຸປ຺ປລວຓ຺ຓາ’’ຕິ ນາມໍ ລຠິ. ປຏິພທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕຕິ ຄິຫິກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຣຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ; ໂສ ກິຣ ຕສ຺ສາ ຎາຕິທາຣໂກ ໂຫຕິ. ອຖ ໂຂຕິ ອນນ຺ຕຣຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ; ມຎ຺ຈເກ ນິສິນ຺ນານນ຺ຕຣເມວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ທິວາ ພາຫິຣໂຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ທ຺ວາຣໍ ປິຘາຍ ນິສິນ຺ນານຎ຺ຫິ ປຐມໍ ອນ຺ຘກາຣໍ ໂຫຕິ. ໂສ ຍາວສ຺ສາ ຕໍ ອນ຺ຘກາຣໍ ນ ນສ຺ສຕິ, ຕາວເທວ ເອວມກາສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທູເສສີຕິ ປຘໍເສສິ. ເຖຣີ ປນ ອນວຊ຺ຊາ ອຕ຺ຕໂນ ສມຓສຎ຺ຎໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ອສາທິຍນ຺ຕີ ນິສີທິ ອສທ຺ຘມ຺ມາຘິປ຺ປາເຍນ ປຣາມຏ຺ຐາ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ຘ-ສິລາຖມ຺ຠ-ຂທິຣສາຣຂາຓຸກາ ວິຍ. ໂສປິ ອຕ຺ຕໂນ ມໂນຣຖໍ ປູເຣຕ຺ວາ ຄໂຕ. ຕສ຺ສາ ເຖຣິຍາ ທສ຺ສນປຖໍ ວິຊຫນ຺ຕສ຺ເສວ ອຍໍ ມຫາປຖວີ ສິເນຣຸປພ຺ພຕໍ ຘາເຣຕຸໍ ສມຕ຺ຖາປິ ຕໍ ປາປປຸຣິສໍ ພ຺ຍາມມຕ຺ຕກເຬວຣໍ ຘາເຣຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕີ ວິຍ ຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວິວຣມທາສິ. ໂສ ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ອວີຈິຊາລານໍ ອິນ຺ຘນຠາວໍ ອຄມາສິ. ຠຄວາ ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອສາທິຍນ຺ຕິຍາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຖຣິໍ ສນ຺ຘາຍ ຘມ຺ມປເທ ອິມໍ ຄາຖໍ ອຠາສິ –

‘‘ວາຣິ ໂປກ຺ຂຣປຕ຺ເຕວ, ອາຣຄ຺ເຄຣິວ ສາສໂປ;

ໂຍ ນ ລິມ຺ປຕິ ກາເມສຸ, ຕມຫໍ ພ຺ຣູມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ. (ຘ. ປ. ໔໐໑);

໖໙. ຈຸທ຺ທສເມ ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄໍ ປາຕຸຠູຕນ຺ຕິ ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ນິທ຺ທໍ ໂອກ຺ກນ຺ຕສ຺ສ ປຸຣິສສຓ຺ຐານໍ ມສ຺ສຸທາຐິກາທິ ສພ຺ພໍ ອນ຺ຕຣຫິຕໍ ອິຕ຺ຖິສຓ຺ຐານໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ. ຕເມວ ອຸປຊ຺ຌໍ ຕເມວ ອຸປສມ຺ປທນ຺ຕິ ປຸພ຺ເພ ຄຫິຕອຸປຊ຺ຌາຍເມວ ປຸພ຺ເພ ກຕອຸປສມ຺ປທເມວ ອນຸຊານາມິ. ປຸນ ອຸປຊ຺ຌາ ນ ຄເຫຕພ຺ພາ; ອຸປສມ຺ປທາ ນ ກາຕພ຺ພາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕານິເຍວ ວສ຺ສານີຕິ ຠິກ຺ຂຸອຸປສມ຺ປທໂຕ ປຠຸຕິ ຍາວ ວສ຺ສຄຓນາ, ຕໍເຍວ ວສ຺ສຄຓນໍ ອນຸຊານາມິ. ນ ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ວສ຺ສຄຓນາ ກາຕພ຺ພາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ສງ຺ຄມິຕຸນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ສທ຺ຘິໍ ສງ຺ຄມິຕຸໍ ສງ຺ຄນ຺ຕຸໍ ສມງ຺ຄີ ຠວິຕຸໍ ອນຸຊານາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ອປ຺ປຕິຣູປໍ ທານິສ຺ສາ ຠິກ຺ຂູນໍ ມຊ຺ເຌ ວສິຕຸໍ, ຠິກ຺ຂຸນຸປສ຺ສຍໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ສທ຺ຘິໍ ວສຕູຕິ. ຍາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ສາຘາຣຓາຕິ ຍາ ເທສນາຄາມິນິໂຍ ວາ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິໂຍ ວາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ສທ຺ຘິໍ ສາຘາຣຓາ. ຕາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ສນ຺ຕິເກ ວຸຏ຺ຐາຕຸນ຺ຕິ ຕາ ສພ຺ພາປິ ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ກາຕພ຺ພໍ ວິນຍກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ສນ຺ຕິເກ ວຸຏ຺ຐາຕຸໍ ອນຸຊານາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕາຫິ ອາປຕ຺ຕີຫິ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ຍາ ປນ ຠິກ຺ຂູນໍ ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ອສາຘາຣຓາ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິ-ອາທິກາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ, ຕາຫິ ອນາປຕ຺ຕິ. ລິງ຺ຄປຣິວຕ຺ຕເນນ ຕາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ວຸຏ຺ຐິຕາວ ໂຫນ຺ຕິ. ປຸນ ປກຕິລິງ຺ເຄ ອຸປ຺ປນ຺ເນປິ ຕາຫິ ອາປຕ຺ຕີຫິ ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິເຍວາຕິ ອຍໍ ຕາເວຕ຺ຖ ປາຬິວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ອຍໍ ປນ ປາຬິມຸຕ຺ໂຕ ໂອກ຺ກນ຺ຕິກວິນິຈ຺ຉໂຍ – ອິເມສຸ ຕາວ ທ຺ວີສຸ ລິງ຺ເຄສຸ ປຸຣິສລິງ຺ຄໍ ອຸຕ຺ຕມໍ, ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄໍ ຫີນໍ; ຕສ຺ມາ ປຸຣິສລິງ຺ຄໍ ພລວອກຸສເລນ ອນ຺ຕຣຘາຍຕິ. ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄໍ ທຸພ຺ພລກຸສເລນ ປຕິຏ຺ຐາຕິ. ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄໍ ປນ ອນ຺ຕຣຘາຍນ຺ຕໍ ທຸພ຺ພລອກຸສເລນ ອນ຺ຕຣຘາຍຕິ. ປຸຣິສລິງ຺ຄໍ ພລວກຸສເລນ ປຕິຏ຺ຐາຕິ. ເອວໍ ອຸຠຍມ຺ປິ ອກຸສເລນ ອນ຺ຕຣຘາຍຕິ, ກຸສເລນ ປຏິລພ຺ຠຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສເຈ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ເອກໂຕ ສຊ຺ຌາຍໍ ວາ ຘມ຺ມສາກຈ຺ຉໍ ວາ ກຕ຺ວາ ເອກາຄາເຣ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິທ຺ທໍ ໂອກ຺ກນ຺ຕານໍ ເອກສ຺ສ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄໍ ປາຕຸຠວຕິ, ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ສຫເສຍ຺ຍາປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ. ໂສ ເຈ ປຏິພຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຕໍ ວິປ຺ປກາຣໍ ທິສ຺ວາ ທຸກ຺ຂີ ທຸມ຺ມໂນ ຣຕ຺ຕິຠາເຄເຍວ ອິຕຣສ຺ສ ອາໂຣເຈຍ຺ຍ, ເຕນ ສມສ຺ສາເສຕພ຺ໂພ – ‘‘ໂຫຕຸ, ມາ ຈິນ຺ຕຍິຕ຺ຖ. ວຏ຺ຏສ຺ເສເວໂສ ໂທໂສ. ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ທ຺ວາຣໍ ທິນ຺ນໍ, ຠິກ຺ຂຸ ວາ ໂຫຕຸ ຠິກ຺ຂຸນີ ວາ, ອນາວໂຏ ຘມ຺ໂມ ອວາຣິໂຕ ສຄ຺ຄມຄ຺ໂຄ’’ຕິ. ສມສ຺ສາເສຕ຺ວາ ຈ ເອວໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ – ‘‘ຕຸມ຺ເຫຫິ ຠິກ຺ຂຸນຸປສ຺ສຍໍ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອຕ຺ຖິ ໂວ ກາຈິ ສນ຺ທິຏ຺ຐາ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ’’ຕິ. ສຈສ຺ສາ ໂຫນ຺ຕິ ຕາທິສາ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ອຕ຺ຖີຕິ, ໂນ ເຈ ໂຫນ຺ຕິ ນຕ຺ຖີຕິ ວຕ຺ວາ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ – ‘‘ມມ ສງ຺ຄຫໍ ກໂຣຖ; ອິທານິ ມໍ ປຐມໍ ຠິກ຺ຂຸນຸປສ຺ສຍໍ ເນຖາ’’ຕິ. ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ວາ ສນ຺ທິຏ຺ຐານໍ ອຕ຺ຕໂນ ວາ ສນ຺ທິຏ຺ຐານໍ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ຄຈ຺ຉນ຺ເຕນ ຈ ນ ເອກເກນ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ຈຕູຫິ ປຎ຺ຈຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິໍ ໂຊຕິກຎ຺ຈ ກຕ຺ຕຣທຓ຺ຑຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ສໍວິທຫນໍ ປຣິໂມເຈຕ຺ວາ ‘‘ມຍໍ ອສຸກໍ ນາມ ຐານໍ ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ສເຈ ພຫິຄາເມ ທູເຣ ວິຫາໂຣ ໂຫຕິ, ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ຄາມນ຺ຕຣ-ນທີປາຣ-ຣຕ຺ຕິວິປ຺ປວາສ-ຄຓໂອຫີຍນາປຕ຺ຕີຫິ ອນາປຕ຺ຕິ. ຠິກ຺ຂຸນຸປສ຺ສຍໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕາ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ວຕ຺ຕພ຺ພາ – ‘‘ອສຸກໍ ນາມ ຠິກ຺ຂຸໍ ຊານາຖາ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ອຍ຺ຍາ’’ຕິ. ‘‘ຕສ຺ສ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄໍ ປາຕຸຠູຕໍ, ສງ຺ຄຫໍ ທານິສ຺ສ ກໂຣຖາ’’ຕິ. ຕາ ເຈ ‘‘ສາຘຸ, ອຍ຺ຍາ, ອິທານິ ມຍມ຺ປິ ສຊ຺ຌາຍິສ຺ສາມ, ຘມ຺ມໍ ໂສສ຺ສາມ, ຄຈ຺ຉຖ ຕຸມ຺ເຫ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສງ຺ຄຫໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ອາຣາຘິກາ ຈ ໂຫນ຺ຕິ ສງ຺ຄາຫິກາ ລຊ຺ຊິນິໂຍ, ຕາ ໂກເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ນ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ຄຈ຺ຉຕິ ເຈ, ຄາມນ຺ຕຣ-ນທີປາຣ-ຣຕ຺ຕິວິປ຺ປວາສ-ຄຓໂອຫີຍນາປຕ຺ຕີຫິ ນ ມຸຈ຺ຈຕິ. ສເຈ ປນ ລຊ຺ຊິນິໂຍ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ສງ຺ຄາຫິກາໂຍ; ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄນ຺ຕຸໍ ລພ຺ຠຕິ. ສເຈປິ ອລຊ຺ຊິນິໂຍ ໂຫນ຺ຕິ, ສງ຺ຄຫໍ ປນ ກໂຣນ຺ຕິ; ຕາປິ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄນ຺ຕຸໍ ລພ຺ຠຕິ. ສເຈ ລຊ຺ຊິນິໂຍ ຈ ສງ຺ຄາຫິກາ ຈ, ຎາຕິກາ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ອາສນ຺ນຄາເມ ປນ ອຎ຺ຎາ ຎາຕິກາໂຍ ໂຫນ຺ຕິ ປຏິຊຄ຺ຄນິກາ, ຕາສມ຺ປິ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ຄນ຺ຕ຺ວາ ສເຈ ຠິກ຺ຂຸຠາເວປິ ນິສ຺ສຍປຏິປນ຺ໂນ, ປຕິຣູປາຍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ສນ຺ຕິເກ ນິສ຺ສໂຍ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ມາຕິກາ ວາ ວິນໂຍ ວາ ອຸຄ຺ຄຫິໂຕ ສຸຄ຺ຄຫິໂຕ, ປຸນ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນກາຣຓໍ ນຕ຺ຖິ. ສເຈ ຠິກ຺ຂຸຠາເວ ປຣິສາວຈໂຣ, ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກເຍວ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາ ສູປສມ຺ປນ຺ນາ. ອຎ຺ຎສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ນິສ຺ສໂຍ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ປຸພ຺ເພ ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ວສນ຺ເຕຫິປິ ອຎ຺ຎສ຺ສ ສນ຺ຕິເກເຍວ ນິສ຺ສໂຍ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ປຣິປຸຓ຺ຓວສ຺ສສາມເຓເຣນາປິ ອຎ຺ຎສ຺ສ ສນ຺ຕິເກເຍວ ອຸປຊ຺ຌາ ຄເຫຕພ຺ພາ.

ຍໍ ປນສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸຠາເວ ອຘິຏ຺ຐິຕໍ ຕິຈີວຣຎ຺ຈ ປຕ຺ໂຕ ຈ, ຕໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ວິຊຫຕິ, ປຸນ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ. ສງ຺ກຈ຺ຈິກາ ຈ ອຸທກສາຏິກາ ຈ ຄເຫຕພ຺ພາ. ຍໍ ອຕິເຣກຈີວຣໍ ວາ ອຕິເຣກປຕ຺ໂຕ ວາ ວິນຍກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຐປິໂຕ ໂຫຕິ, ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ວິນຍກມ຺ມໍ ວິຊຫຕິ, ປຸນ ກາຕພ຺ພໍ. ປຏິຄ຺ຄຫິຕເຕລມຘຸຜາຓິຕາທີນິປິ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ວິຊຫນ຺ຕິ. ສເຈ ປຏິຄ຺ຄຫຓໂຕ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ລິງ຺ຄໍ ປຣິວຕ຺ຕຕິ, ປຸນ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາຫໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຍໍ ປນ ຠິກ຺ຂຸກາເລ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສນ຺ຕກໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ, ຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ນ ວິຊຫຕິ. ຍໍ ອຸຠິນ຺ນໍ ສາຘາຣຓໍ ອວິຠຊິຕ຺ວາ ຐປິຕໍ, ຕໍ ປກຕຕ຺ໂຕ ຣກ຺ຂຕິ. ຍໍ ປນ ວິຠຕ຺ຕໍ ເອຕສ຺ເສວ ສນ຺ຕກໍ, ຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ວິຊຫຕິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ປຣິວາເຣ –

‘‘ເຕລໍ ມຘຸໍ ຜາຓິຕຎ຺ຈາປິ ສປ຺ປິໍ;

ສາມໍ ຄເຫຕ຺ວານ ນິກ຺ຂິເປຍ຺ຍ;

ອວີຕິວຕ຺ເຕ ສຕ຺ຕາເຫ;

ສຕິ ປຈ຺ຈເຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ;

ປຎ຺ຫາ ເມສາ ກຸສເລຫິ ຈິນ຺ຕິຕາ’’ຕິ. (ປຣິ. ໔໘໐);

ອິທຎ຺ຫິ ລິງ຺ຄປຣິວຕ຺ຕນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ນາມ ລິງ຺ຄປຣິວຕ຺ຕເນນ, ກາລໍກິຣິຍາຍ, ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂາເນນ, ຫີນາຍາວຕ຺ຕເນນ, ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ທາເນນ, ອນເປກ຺ຂວິສ຺ສຊ຺ຊເນນ, ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຫເຓນ ຈ ວິຊຫຕິ. ຕສ຺ມາ ສເຈປິ ຫຣີຕກຂຓ຺ຑມ຺ປິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຐປິຕມຕ຺ຖິ, ສພ຺ພມສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ວິຊຫຕິ. ຠິກ຺ຂຸວິຫາເຣ ປນ ຍໍກິຎ຺ຈິສ຺ສາ ສນ຺ຕກໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວາ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວາ ຐປິຕໍ, ສພ຺ພສ຺ສ ສາວ ອິສ຺ສຣາ, ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ຖາວຣໍ ຕສ຺ສາ ສນ຺ຕກໍ ເສນາສນໍ ວາ ອຸປໂຣປກາ ວາ, ເຕ ຍສ຺ສິຈ຺ຉຕິ ຕສ຺ສ ທາຕພ຺ພາ. ເຕຣສສຸ ສມ຺ມຸຕີສຸ ຍາ ຠິກ຺ຂຸກາເລ ລທ຺ຘາ ສມ຺ມຸຕິ, ສພ຺ພາ ສາ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ. ປຸຣິມິກາຍ ເສນາສນຄ຺ຄາໂຫ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ. ສເຈ ປຈ຺ຉິມິກາຍ ເສນາສເນ ຄຫິເຕ ລິງ຺ຄໍ ປຣິວຕ຺ຕຕິ, ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ໂຆ ຈສ຺ສາ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ລາຠໍ ທາຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ອປໂລເກຕ຺ວາ ທາຕພ຺ໂພ. ສເຈ ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ສາຘາຣຓາຍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາຍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ປຣິວສນ຺ຕສ຺ສ ລິງ຺ຄໍ ປຣິວຕ຺ຕຕິ, ປກ຺ຂມານຕ຺ຕເມວ ທາຕພ຺ພໍ. ສເຈ ມານຕ຺ຕໍ ຈຣນ຺ຕສ຺ສ ປຣິວຕ຺ຕຕິ, ປຸນ ປກ຺ຂມານຕ຺ຕເມວ ທາຕພ຺ພໍ. ສເຈ ຈິຓ຺ຓມານຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິວຕ຺ຕຕິ, ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ອພ຺ຠານກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພໍ. ສເຈ ອກຸສລວິປາເກ ປຣິກ຺ຂີເຓ ປກ຺ຂມານຕ຺ຕກາເລ ປຸນເທວ ລິງ຺ຄໍ ປຣິວຕ຺ຕຕິ, ຉາຣຕ຺ຕໍ ມານຕ຺ຕເມວ ທາຕພ຺ພໍ. ສເຈ ຈິຓ຺ເຓ ປກ຺ຂມານຕ຺ເຕ ປຣິວຕ຺ຕຕິ, ຠິກ຺ຂູຫິ ອພ຺ຠານກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ.

ອນນ຺ຕເຣ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ລິງ຺ຄປຣິວຕ຺ຕນວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ອິຘ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ສພ຺ໂພ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ສເຈປິ ຠິກ຺ຂຸນິກາເລ ອາປນ຺ນາ ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕາປຕ຺ຕິ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາ ໂຫຕິ, ປຣິວາສທານໍ ນຕ຺ຖິ, ຉາຣຕ຺ຕໍ ມານຕ຺ຕເມວ ທາຕພ຺ພໍ. ສເຈ ປກ຺ຂມານຕ຺ຕໍ ຈຣນ຺ຕິຍາ ລິງ຺ຄໍ ປຣິວຕ຺ຕຕິ, ນ ເຕນຕ຺ໂຖ, ຉາຣຕ຺ຕໍ ມານຕ຺ຕເມວ ທາຕພ຺ພໍ. ສເຈ ຈິຓ຺ຓມານຕ຺ຕາຍ ປຣິວຕ຺ຕຕິ, ປຸນ ມານຕ຺ຕໍ ອທຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູຫິ ອພ຺ເຠຕພ຺ໂພ. ອຖ ຠິກ຺ຂູຫິ ມານຕ຺ເຕ ອທິນ຺ເນ ປຸນ ລິງ຺ຄໍ ປຣິວຕ຺ຕຕິ, ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ປກ຺ຂມານຕ຺ຕເມວ ທາຕພ຺ພໍ. ອຖ ຉາຣຕ຺ຕໍ ມານຕ຺ຕໍ ຈຣນ຺ຕສ຺ສ ປຸນ ປຣິວຕ຺ຕຕິ, ປກ຺ຂມານຕ຺ຕເມວ ທາຕພ຺ພໍ. ຈິຓ຺ຓມານຕ຺ຕສ຺ສ ປນ ລິງ຺ຄປຣິວຕ຺ເຕ ຊາເຕ ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ອພ຺ຠານກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພໍ. ປຸນ ປຣິວຕ຺ເຕ ຈ ລິງ຺ເຄ ຠິກ຺ຂຸນິຠາເວ ຐິຕາຍປິ ຍາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ປຸພ຺ເພ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘາ, ຕາ ສຸປ຺ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘາ ເອວາຕິ.

໗໐. ອິໂຕ ປຣານິ ‘‘ມາຕຸຍາ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ຈຕ຺ຕາຣິ ວຕ຺ຖູນິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖານິເຍວ.

໗໑. ມຸທຸປິຏ຺ຐິກວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ໂສ ກິຣ ຠິກ຺ຂຸ ນຏປຸພ຺ພໂກ. ຕສ຺ສ ສິປ຺ປໂກສລ຺ລຕ຺ຖໍ ປຣິກມ຺ມກຕາ ປິຏ຺ຐິ ມຸທຸກາ ອໂຫສິ. ຕສ຺ມາ ເອວໍ ກາຕຸໍ ອສກ຺ຂິ.

ລມ຺ພີວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ອງ຺ຄຊາຕໍ ທີຆໍ ໂຫຕິ ລມ຺ພຕິ, ຕສ຺ມາ ລມ຺ພີຕິ ວຸຕ຺ໂຕ.

ອິໂຕ ປຣານິ ທ຺ເວ ວຓວຕ຺ຖູນິ ອຸຕ຺ຕານາເນວ. ເລປຈິຕ຺ຕວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ເລປຈິຕ຺ຕໍ ນາມ ຈິຕ຺ຕກມ຺ມຣູປໍ.

ທາຣຸຘີຕລິກວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ທາຣຸຘີຕລິກາ ນາມ ກຏ຺ຐຣູປໍ. ຍຖາ ຈ ອິເມສຸ ທ຺ວີສຸ ເອວໍ ອຎ຺ເຎສຸປິ ທນ຺ຕຣູປ-ໂປຕ຺ຖກຣູປ-ໂລຫຣູປາທີສຸ ອນຸປາທິນ຺ນເກສຸ ອິຕ຺ຖິຣູເປສຸ ນິມິຕ຺ເຕ ເມຖຸນຣາເຄນ ອຸປກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ອສຸຈິ ມຸຈ຺ຈຕຸ ວາ ມາ ວາ, ທຸກ຺ກຏເມວ. ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄນ ອຸປກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສາປິ ຕເຖວ ທຸກ຺ກຏໍ. ໂມຈນຣາເຄນ ປນ ອຸປກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ມຸຕ຺ເຕ ສງ຺ຆາທິເສໂສ, ອມຸຕ຺ເຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍນ຺ຕິ.

໗໒. ສຸນ຺ທຣວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ອຍໍ ສຸນ຺ທໂຣ ນາມ ຣາຊຄເຫ ກຸລທາຣໂກ ສທ຺ຘາຍ ປພ຺ພຊິໂຕ; ອຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ອຠິຣູປຕາຍ ‘‘ສຸນ຺ທໂຣ’’ຕິ ນາມໍ ລຠິ. ຕໍ ຣຖິກາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ສມຸປ຺ປນ຺ນຉນ຺ທຣາຄາ ສາ ອິຕ຺ຖີ ອິມໍ ວິປ຺ປກາຣໍ ອກາສິ. ເຖໂຣ ປນ ອນາຄາມີ. ຕສ຺ມາ ໂສ ນ ສາທິຍິ. ອຎ຺ເຎສໍ ປນ ອວິສໂຍ ເອໂສ.

ອິໂຕ ປເຣສຸ ຈຕູສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຊຬາ ທຸມ຺ເມຘາ ມາຕຸຄາມສ຺ສ ວຈນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕຖາ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍິໍສຸ.

໗໓. ອກ຺ຂາຍິຕາທີນິ ຕີຓິ ວຕ຺ຖູນິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເນວ. ທ຺ວີສຸ ຉິນ຺ນສີສວຕ຺ຖູສຸ ອຍໍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ – ວຏ຺ຏກເຕ ມຸເຂ ວິວເຏ ອງ຺ຄຊາຕໍ ປເວເສນ຺ໂຕ ສເຈ ເຫຏ຺ຐາ ວາ ອຸປຣິ ວາ ອຸຠຍປສ຺ເສຫິ ວາ ຉຸປນ຺ຕໍ ປເວເສຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ຈຕູຫິປິ ປສ຺ເສຫິ ອຉຸປນ຺ຕໍ ປເວເສຕ຺ວາ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຕາລຸກໍ ຉຸປຕິ, ປາຣາຊິກເມວ. ຈຕ຺ຕາຣິ ປສ຺ສານິ ຕາລຸກຎ຺ຈ ອຉຸປນ຺ໂຕ ອາກາສຄຕເມວ ກຕ຺ວາ ປເວເສຕິ ຈ ນີຫຣຕິ ຈ, ທຸກ຺ກຏໍ. ຍທິ ປນ ທນ຺ຕາ ສຸຜຸສິຕາ, ອນ຺ໂຕມຸເຂ ໂອກາໂສ ນຕ຺ຖິ, ທນ຺ຕາ ຈ ພຫິ ໂອຏ຺ຐມໍເສນ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາ, ຕຕ຺ຖ ວາເຕນ ອສມ຺ຜຸຏ຺ຐໍ ອລ຺ໂລກາສໍ ຕິລຜລມຕ຺ຕມ຺ປິ ປເວເສນ຺ຕສ຺ສ ປາຣາຊິກເມວ. ອຸປ຺ປາຏິເຕ ປນ ໂອຏ຺ຐມໍເສ ທນ຺ເຕສຸເຍວ ອຸປກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ໂຍປິ ທນ຺ໂຕ ພຫິ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ນ ສກ຺ກາ ໂອຏ຺ເຐຫິ ປິທຫິຕຸໍ. ຕຕ຺ຖ ອຸປກ຺ກມນ຺ເຕປິ ພຫິ ນິກ຺ຂນ຺ຕຊິວ຺ຫາຍ ອຸປກ຺ກມນ຺ເຕປິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍເມວ. ຊີວມານກສຣີເຣປິ ພຫິ ນິກ຺ຂນ຺ຕຊິວ຺ຫາຍ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍເມວ. ຍທິ ປນ ພຫິຊິວ຺ຫາຍ ປລິເວເຐຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕມຸຂໍ ປເວເສຕິ, ປາຣາຊິກເມວ. ອຸປຣິຄີວາຍ ຉິນ຺ນສີສສ຺ສປິ ອໂຘຠາເຄນ ອງ຺ຄຊາຕໍ ປເວເສຕ຺ວາ ຕາລຸກໍ ຉຸປນ຺ຕສ຺ສ ປາຣາຊິກເມວ.

ອຏ຺ຐິກວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ສຸສານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສາປິ ທຸກ຺ກຏໍ. ອຏ຺ຐິການິ ສງ຺ກຑ຺ຒນ຺ຕສ຺ສາປິ, ນິມິຕ຺ເຕ ເມຖຸນຣາເຄນ ອຸປກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສາປິ, ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄນ ອຸປກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສາປິ, ມຸຈ຺ຈຕຸ ວາ ມາ ວາ, ທຸກ຺ກຏເມວ. ໂມຈນຣາເຄນ ປນ ອຸປກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ມຸຈ຺ຈນ຺ເຕ ສງ຺ຆາທິເສໂສ, ອມຸຈ຺ຈນ຺ເຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍເມວ.

ນາຄີວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ນາຄມາຓວິກາ ວາ ໂຫຕຸ ກິນ຺ນຣີອາທີນໍ ວາ ອຎ຺ຎຕຣາ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ປາຣາຊິກໍ.

ຍກ຺ຂີວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ສພ຺ພາປິ ເທວຕາ ຍກ຺ຂີເຍວ.

ເປຕີວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ນິຊ຺ຌາມຕຓ຺ຫິກາທິເປຕິໂຍ ອລ຺ລີຍິຕຸມ຺ປິ ນ ສກ຺ກາ. ວິມານເປຕິໂຍ ປນ ອຕ຺ຖິ; ຍາສໍ ກາຬປກ຺ເຂ ອກຸສລໍ ວິປຈ຺ຈຕິ, ຊຸຓ຺ຫປກ຺ເຂ ເທວຕາ ວິຍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸໂຠນ຺ຕິ. ເອວຣູປາຍ ເປຕິຍາ ວາ ຍກ຺ຂິຍາ ວາ ສເຈ ທສ຺ສນ-ຄຫຓ-ອາມສນ-ຜຸສນ-ຆຏ຺ຏນານິ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ອຖາປິ ທສ຺ສນໍ ນຕ຺ຖິ, ອິຕຣານິ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕິ, ປາຣາຊິກເມວ. ອຖ ທສ຺ສນຄຫຓານິ ນ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕິ, ອາມສນຜຸສນຆຏ຺ຏເນຫິ ປຎ຺ຎາຍມາເນຫິ ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ວິສຎ຺ຎໍ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ມໂນຣຖໍ ປູເຣຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ອຍໍ ອວິສໂຍ ນາມ. ຕສ຺ມາ ເອຕ຺ຖ ອວິສຍຕ຺ຕາ ອນາປຕ຺ຕິ. ປຓ຺ຑກວຕ຺ຖຸ ປາກຏເມວ.

ອຸປຫຕິນ຺ທ຺ຣິຍວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ອຸປຫຕິນ຺ທ຺ຣິໂຍຕິ ອຸປຫຕກາຍປ຺ປສາໂທ ຂາຓຸກຓ຺ຏກມິວ ສຸຂໍ ວາ ທຸກ຺ຂໍ ວາ ນ ເວທຍຕິ. ອເວທຍນ຺ຕສ຺ສາປິ ເສວນຈິຕ຺ຕວເສນ ອາປຕ຺ຕິ.

ຉຸປິຕມຕ຺ຕວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ໂຍ ‘‘ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ມາຕຸຄາມໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ເມຖຸເນ ວິຣຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວິປ຺ປຏິສາຣີ ໂຫຕິ, ທຸກ຺ກຏເມວສ຺ສ ໂຫຕິ. ເມຖຸນຘມ຺ມສ຺ສ ຫິ ປຸພ຺ພປໂຍຄາ ຫຕ຺ຖຄ຺ຄາຫາທໂຍ ຍາວ ສີສໍ ນ ປາປຸຓາຕິ, ຕາວ ທຸກ຺ກເຏ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ສີເສ ປຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ ໂຫຕິ. ປຐມປາຣາຊິກສ຺ສ ຫິ ທຸກ຺ກຏເມວ ສາມນ຺ຕໍ. ອິຕເຣສໍ ຕິຓ຺ຓໍ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ອຍໍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ເມຖຸນຘມ຺ເມ ວິຣຊ຺ຊິຕ຺ວາ ກາຍສໍສຄ຺ຄໍ ສາທິຍີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເຕນາຫ ຠຄວາ – ‘‘ອາປຕ຺ຕິ ສງ຺ຆາທິເສສສ຺ສາ’’ຕິ.

໗໔. ຠທ຺ທິຍວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ຠທ຺ທິຍໍ ນາມ ຕໍ ນຄຣໍ. ຊາຕິຍາວນໍ ນາມ ຊາຕິປຸປ຺ຜຄຸມ຺ພານໍ ອຸສ຺ສນ຺ນຕາຍ ເອວໍ ລທ຺ຘນາມໍ; ຕໍ ຕສ຺ສ ນຄຣສ຺ສ ອຸປຈາເຣ ວນໍ ໂຫຕິ. ໂສ ຕຕ຺ຖ ນິປນ຺ໂນ ເຕນ ວາຕຸປຕ຺ຖມ຺ເຠນ ມຫານິທ຺ທໍ ໂອກ຺ກມິ. ເອກຣສໍ ຠວງ຺ຄເມວ ວຕ຺ຕຕິ. ກິລິນ຺ນໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາຕິ ອສຸຈິກິລິຏ຺ຐໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ.

໗໕. ອິໂຕ ປຣານິ ສາທິຍນປຏິສໍຍຸຕ຺ຕານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ວຕ຺ຖູນິ, ອຊານນວຕ຺ຖຸ ຈາຕິ ປຎ຺ຈ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເນວ.

໗໖. ທ຺ວີສຸ ອສາທິຍນວຕ຺ຖູສຸ ສຫສາ ວຸຏ຺ຐາສີຕິ ອາສີວິເສນ ທຏ຺ໂຐ ວິຍ ອຄ຺ຄິນາ ທຑ຺ໂຒ ວິຍ ຈ ຕຸຣິຕໍ ວຸຏ຺ຐາສິ. ອກ຺ກມິຕ຺ວາ ປວຕ຺ເຕສີຕິ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ອາຣທ຺ຘວິປສ຺ສໂກ ອຸປຏ຺ຐິຕສ຺ສຕິ ຂິປ຺ປໍ ວຸຏ຺ຐຫນ຺ໂຕວ ອກ຺ກມິຕ຺ວາ ຠູມິຍໍ ວຏ຺ເຏນ຺ໂຕ ປຣິວຏ຺ເຏນ຺ໂຕ ວິເຫເຐນ຺ໂຕ ປາເຕສິ. ປຸຖຸຊ຺ຊນກລ຺ຍາຓເກນ ຫິ ເອວຣູເປສຸ ຐາເນສຸ ຈິຕ຺ຕໍ ຣກ຺ຂິຕພ຺ພໍ. ອຍຎ຺ຈ ເຕສໍ ອຎ຺ຎຕໂຣ ສງ຺ຄາມສີສໂຍໂຘ ຠິກ຺ຂຸ.

໗໗. ທ຺ວາຣໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ນິປນ຺ນວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ທິວາ ປຏິສລ຺ລີຍນ຺ເຕນາຕິ ທິວາ ນິປຊ຺ຊນ຺ເຕນ. ທ຺ວາຣໍ ສໍວຣິຕ຺ວາ ປຏິສລ຺ລີຍິຕຸນ຺ຕິ ທ຺ວາຣໍ ປິທຫິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິຕຸໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກິຎ຺ຈາປິ ປາຬິຍໍ ‘‘ອຍໍ ນາມ ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕາ. ວິວຣິຕ຺ວາ ນິປນ຺ນໂທເສນ ປນ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ທິວາ ປຏິສລ຺ລີຍນ຺ເຕນ ທ຺ວາຣໍ ສໍວຣິຕ຺ວາ ປຏິສລ຺ລີຍິຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອສໍວຣິຕ຺ວາ ປຏິສລ຺ລີຍນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠຄວໂຕ ຫິ ອຘິປ຺ປາຍໍ ຎຕ຺ວາ ອຸປາລິຕ຺ເຖຣາທີຫິ ອຏ຺ຐກຖາ ຐປິຕາ. ‘‘ອຕ຺ຖາປຕ຺ຕິ ທິວາ ອາປຊ຺ຊຕິ ໂນ ຣຕ຺ຕິ’’ນ຺ຕິ (ປຣິ. ໓໒໓) ອິມິນາປິ ເຈຕໍ ສິທ຺ຘໍ.

ກີທິສໍ ປນ ທ຺ວາຣໍ ສໍວຣິຕພ຺ພໍ, ກີທິສໍ ນ ສໍວຣິຕພ຺ພໍ? ຣຸກ຺ຂປທຣເວຬຸປທຣກິລຎ຺ຊປຓ຺ຓາທີນໍ ເຍນ ເກນຈິ ກວາຏໍ ກຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐາ ອຸທຸກ຺ຂເລ ອຸປຣິ ອຸຕ຺ຕຣປາສເກ ຈ ປເວເສຕ຺ວາ ກຕໍ ປຣິວຕ຺ຕກທ຺ວາຣເມວ ສໍວຣິຕພ຺ພໍ. ອຎ຺ຎໍ ໂຄຣູປານໍ ວເຊສຸ ວິຍ ຣຸກ຺ຂສູຈິກຓ຺ຏກທ຺ວາຣໍ, ຄາມຖກນກໍ ຈກ຺ກລກຍຸຕ຺ຕທ຺ວາຣໍ, ຜລເກສຸ ວາ ກິຏິກາສຸ ວາ ທ຺ເວ ຕີຓິ ຈກ຺ກລການິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ກຕໍ ສໍສຣຓກິຏິກທ຺ວາຣໍ, ອາປເຓສຸ ວິຍ ກຕໍ ອຸຄ຺ຆາຏນກິຏິກທ຺ວາຣໍ, ທ຺ວີສຸ ຕີສຸ ຐາເນສຸ ເວຓຸສລາກາ ໂຄປ຺ເຜຕ຺ວາ ປຓ຺ຓກຸຏີສຸ ກຕໍ ສລາກຫຕ຺ຖກທ຺ວາຣໍ, ທຸສ຺ສສາຓິທ຺ວາຣນ຺ຕິ ເອວຣູປໍ ທ຺ວາຣໍ ນ ສໍວຣິຕພ຺ພໍ. ປຕ຺ຕຫຕ຺ຖສ຺ສ ກວາຏປ຺ປຓາມເນ ປນ ເອກໍ ທຸສ຺ສສາຓິທ຺ວາຣເມວ ອນາປຕ຺ຕິກຣໍ, ອວເສສານິ ປຓາເມນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ. ທິວາ ປຏິສລ຺ລີຍນ຺ຕສ຺ສ ປນ ປຣິວຕ຺ຕກທ຺ວາຣເມວ ອາປຕ຺ຕິກຣໍ, ເສສານິ ສໍວຣິຕ຺ວາ ວາ ອສໍວຣິຕ຺ວາ ວາ ນິປນ຺ນສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖິ. ສໍວຣິຕ຺ວາ ປນ ນິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ເອຕໍ ວຕ຺ຕໍ.

ປຣິວຕ຺ຕກທ຺ວາຣໍ ປນ ກິຕ຺ຕເກນ ສໍວຸຕໍ ໂຫຕິ? ສູຈິຆຏິກາທີສຸ ທິນ຺ນາສຸ ສໍວຸຕເມວ ໂຫຕິ. ອປິຈ ໂຂ ສູຈິມຕ຺ເຕປິ ທິນ຺ເນ ວຏ຺ຏຕິ. ຆຏິກມຕ຺ເຕປິ ທິນ຺ເນ ວຏ຺ຏຕິ. ທ຺ວາຣພາຫໍ ຜຸສິຕ຺ວາ ປິຫິຕມຕ຺ເຕປິ ວຏ຺ຏຕິ. ອີສກໍ ອຜຸສິເຕປິ ວຏ຺ຏຕິ. ສພ຺ພນ຺ຕິເມນ ວິຘິນາ ຍາວຕາ ສີສໍ ນປ຺ປວິສຕິ ຕາວຕາ ອຜຸສິເຕປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ. ສເຈ ພຫູນໍ ວຬຎ຺ຊນຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ, ຠິກ຺ຂຸໍ ວາ ສາມເຓຣໍ ວາ ‘‘ທ຺ວາຣໍ, ອາວຸໂສ, ຊຄ຺ຄາຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາປິ ນິປຊ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອຖ ຠິກ຺ຂູ ຈີວຣກມ຺ມໍ ວາ ອຎ຺ຎໍ ວາ ກິຎ຺ຈິ ກໂຣນ຺ຕາ ນິສິນ຺ນາ ໂຫນ຺ຕິ, ‘‘ເອເຕ ທ຺ວາຣໍ ຊຄ຺ຄິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ອາໂຠຄໍ ກຕ຺ວາປິ ນິປຊ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ກຸຣຸນ຺ທຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ອຸປາສກມ຺ປິ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ວາ, ‘ເອສ ຊຄ຺ຄິສ຺ສຕີ’ຕິ ອາໂຠຄໍ ກຕ຺ວາ ວາ ນິປຊ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເກວລໍ ຠິກ຺ຂຸນິໍ ວາ ມາຕຸຄາມໍ ວາ ອາປຸຈ຺ຉິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ທ຺ວາຣສ຺ສ ອຸທຸກ຺ຂລໍ ວາ ອຸຕ຺ຕຣປາສໂກ ວາ ຠິນ຺ໂນ ວາ ໂຫຕິ ອຏ຺ຐປິໂຕ ວາ, ສໍວຣິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ນວກມ຺ມຕ຺ຖໍ ວາ ປນ ອິຏ຺ຐກປຸຎ຺ໂຊ ວາ ມຕ຺ຕິກາທີນໍ ວາ ຣາສິ ອນ຺ໂຕທ຺ວາເຣ ກໂຕ ໂຫຕິ, ອຏ຺ຏໍ ວາ ພນ຺ຘນ຺ຕິ, ຍຖາ ສໍວຣິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ; ເອວຣູເປ ອນ຺ຕຣາເຍ ສຕິ ອສໍວຣິຕ຺ວາປິ ນິປຊ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຍທິ ປນ ກວາຏໍ ນຕ຺ຖິ, ລທ຺ຘກປ຺ປເມວ. ອຸປຣິ ສຍນ຺ເຕນ ນິສ຺ເສຓິໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ສເຈ ນິສ຺ເສຓິມຕ຺ຖເກ ຖກນກໍ ໂຫຕິ, ຖເກຕ຺ວາປິ ນິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ຄພ຺ເຠ ນິປຊ຺ຊນ຺ເຕນ ຄພ຺ຠທ຺ວາຣໍ ວາ ປມຸຂທ຺ວາຣໍ ວາ ຍໍກິຎ຺ຈິ ສໍວຣິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ສເຈ ເອກກຸຏ຺ຏເກ ເຄເຫ ທ຺ວີສຸ ປສ຺ເສສຸ ທ຺ວາຣານິ ກຕ຺ວາ ວຬຎ຺ຊນ຺ຕິ, ທ຺ເວປິ ທ຺ວາຣານິ ຊຄ຺ຄິຕພ຺ພານິ.

ຕິຠູມເກປິ ປາສາເທ ທ຺ວາຣໍ ຊຄ຺ຄິຕພ຺ພເມວ. ສເຈ ຠິກ຺ຂາຈາຣາ ປຏິກ຺ກມ຺ມ ໂລຫປາສາທສທິສໍ ປາສາທໍ ພຫູ ຠິກ຺ຂູ ທິວາວິຫາຣຕ຺ຖໍ ປວິສນ຺ຕິ, ສງ຺ຆຕ຺ເຖເຣນ ທ຺ວາຣປາລສ຺ສ ‘‘ທ຺ວາຣໍ ຊຄ຺ຄາຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ວາ ‘‘ທ຺ວາຣຊຄ຺ຄນໍ ເອຕສ຺ສ ຠາໂຣ’’ຕິ ອາໂຠຄໍ ກຕ຺ວາ ວາ ປວິສິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ຍາວ ສງ຺ຆນວເກນ ເອວເມວ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ. ປຸເຣ ປວິສນ຺ຕານໍ ‘‘ທ຺ວາຣຊຄ຺ຄນໍ ນາມ ປຈ຺ຉິມານໍ ຠາໂຣ’’ຕິ ເອວໍ ອາໂຠຄໍ ກາຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ. ອນາປຸຈ຺ຉາ ວາ ອາໂຠຄໍ ວາ ອກຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕຄພ຺ເຠ ວາ ອສໍວຸຕທ຺ວາເຣ ພຫິ ວາ ນິປຊ຺ຊນ຺ຕານໍ ອາປຕ຺ຕິ. ຄພ຺ເຠ ວາ ພຫິ ວາ ນິປຊ຺ຊນກາເລປິ ‘‘ທ຺ວາຣຊຄ຺ຄນໍ ນາມ ມຫາທ຺ວາເຣ ທ຺ວາຣປາລສ຺ສ ຠາໂຣ’’ຕິ ອາໂຠຄໍ ກຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິເຍວ. ໂລຫປາສາທາທີສຸ ອາກາສຕເລ ນິປຊ຺ຊນ຺ເຕນາປິ ທ຺ວາຣໍ ສໍວຣິຕພ຺ພເມວ.

ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ – ອິທໍ ທິວາປຏິສລ຺ລີຍນໍ ເຍນ ເກນຈິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ເຕ ສທ຺ວາຣພນ຺ເຘ ຐາເນ ກຖິຕໍ. ຕສ຺ມາ ອພ຺ໂຠກາເສ ວາ ຣຸກ຺ຂມູເລ ວາ ມຓ຺ຑເປ ວາ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ສທ຺ວາຣພນ຺ເຘ ນິປຊ຺ຊນ຺ເຕນ ທ຺ວາຣໍ ສໍວຣິຕ຺ວາວ ນິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ສເຈ ມຫາປຣິເວຓໍ ໂຫຕິ, ມຫາໂພຘິຍງ຺ຄຓໂລຫປາສາທງ຺ຄຓສທິສໍ ພຫູນໍ ໂອສຣຓຏ຺ຐານໍ, ຍຕ຺ຖ ທ຺ວາຣໍ ສໍວຸຕມ຺ປິ ສໍວຸຕຏ຺ຐາເນ ນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ທ຺ວາຣໍ ອລຠນ຺ຕາ ປາກາຣໍ ອາຣຸຫິຕ຺ວາປິ ວິຈຣນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ສໍວຣຓກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ. ຣຕ຺ຕິໍ ທ຺ວາຣໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ນິປນ຺ໂນ ອຣຸເຓ ອຸຄ຺ຄເຕ ອຸຏ຺ຐຫຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ. ສເຈ ປພຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ປຸນ ສຸປຕິ, ອາປຕ຺ຕິ. ໂຍ ປນ ‘‘ອຣຸເຓ ອຸຄ຺ຄເຕ ວຸຏ຺ຐຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາວ ທ຺ວາຣໍ ອສໍວຣິຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕິໍ ນິປຊ຺ຊຕິ, ຍຖາປຣິຈ຺ເຉທເມວ ຈ ນ ວຸຏ຺ຐາຕິ, ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິເຍວ. ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ປນ ‘‘ເອວໍ ນິປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ອນາທຣິຍທຸກ຺ກຏາປິ ນ ມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ໂຍ ປນ ພຫຸເທວ ຣຕ຺ຕິໍ ຊຄ຺ຄິຕ຺ວາ ອທ຺ຘານໍ ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ທິວາ ກິລນ຺ຕຣູໂປ ມຎ຺ເຈ ນິສິນ຺ໂນ ປາເທ ຠູມິໂຕ ອໂມເຈຕ຺ວາວ ນິທ຺ທາວເສນ ນິປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ສເຈ ໂອກ຺ກນ຺ຕນິທ຺ໂທ ອຊານນ຺ໂຕປິ ປາເທ ມຎ຺ຈກໍ ອາໂຣເປຕິ, ອາປຕ຺ຕິເຍວ. ນິສີທິຕ຺ວາ ອປສ຺ສາຍ ສຸປນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ໂຍປິ ຈ ‘‘ນິທ຺ທໍ ວິໂນເທສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈງ຺ກມນ຺ໂຕ ປຕິຕ຺ວາ ສຫສາວ ວຸຏ຺ຐາຕິ, ຕສ຺ສາປິ ອນາປຕ຺ຕິ. ໂຍ ປນ ປຕິຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ສຍຕິ, ນ ວຸຏ຺ຐາຕິ, ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ.

ໂກ ມຸຈ຺ຈຕິ, ໂກ ນ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ? ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ຕາວ ‘‘ເອກຠງ຺ເຄນ ນິປນ຺ນໂກເຍວ ມຸຈ຺ຈຕິ. ປາເທ ປນ ຠູມິໂຕ ໂມເຈຕ຺ວາ ນິປນ຺ໂນ ຍກ຺ຂຄຫິຕໂກປິ ວິສຎ຺ຎີຠູໂຕປິ ນ ມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຸຣຸນ຺ທຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊາປິໂຕວ ມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ໂຍ ຈງ຺ກມນ຺ໂຕ ມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາ ປຕິໂຕ ຕຕ຺ເຖວ ສຸປຕິ, ຕສ຺ສາປິ ອວິສຍຕ຺ຕາ ອາປຕ຺ຕິ ນ ທິສ຺ສຕິ. ອາຈຣິຍາ ປນ ເອວໍ ນ ກຖຍນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ອາປຕ຺ຕິເຍວາຕິ ມຫາປທຸມຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ. ທ຺ເວ ປນ ຊນາ ອາປຕ຺ຕິໂຕ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕິເຍວ, ໂຍ ຈ ຍກ຺ຂຄຫິຕໂກ, ໂຍ ຈ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊາປິໂຕ’’ຕິ.

໗໘. ຠາຣຸກຈ຺ຉກວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ອນາປຕ຺ຕິ ສຸປິນນ຺ເຕນາຕິ ຍສ຺ມາ ສຸປິນນ຺ເຕ ອວິສຍຕ຺ຕາ ເອວໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ອຸປາລິຕ຺ເຖໂຣ ຠຄວຕາ ອວິນິຈ຺ຉິຕປຸພ຺ພມ຺ປິ ອິມໍ ວຕ຺ຖຸໍ ນຍຄ຺ຄາເຫນ ວິນິຈ຺ຉິນິ. ຠຄວາປິ ຈ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ສຸກຖິຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຸປາລິນາ; ອປເທ ປທໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ວິຍ, ອາກາເສ ປທໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ວິຍ ອຸປາລິ ອິມໍ ປຎ຺ຫໍ ກເຖສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຖຣໍ ເອຕທຄ຺ເຄ ຐເປສິ – ‘‘ເອຕທຄ຺ຄໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມມ ສາວການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ວິນຍຘຣານໍ ຍທິທໍ ອຸປາລີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໒໑໙, ໒໒໘). ອິໂຕ ປຣານິ ສຸປພ຺ພາທີນິ ວຕ຺ຖູນິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເນວ.

໘໐. ຠິກ຺ຂຸນີສມ຺ປໂຍຊນາທີສຸ ເຕ ລິຈ຺ຉວິກຸມາຣກາ ຂິຑ຺ຑາປສຸຕາ ອຕ຺ຕໂນ ອນາຈາເຣນ ເອວໍ ອກໍສຸ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຈ ລິຈ຺ຉວີນໍ ວິນາໂສ ເອວ ອຸທປາທິ.

໘໒. ວຸຑ຺ຒປພ຺ພຊິຕວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ທສ຺ສນໍ ອຄມາສີຕິ ອນຸກມ຺ປາຍ ‘‘ຕໍ ທກ຺ຂິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເຄຫໍ ອຄມາສິ. ອຖສ຺ສ ສາ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ທາຣການຎ຺ຈ ນານປ຺ປກາເຣຫິ ອນາຖຠາວໍ ສໍວຓ຺ເຓສິ. ອນເປກ຺ຂຎ຺ຈ ນໍ ຎຕ຺ວາ ກຸປິຕາ ‘‘ເອຫິ ວິພ຺ຠມາຫີ’’ຕິ ພລກ຺ກາເຣນ ອຄ຺ຄເຫສິ. ໂສ ອຕ຺ຕານໍ ໂມເຈຕຸໍ ປຏິກ຺ກມນ຺ໂຕ ຊຣາທຸພ຺ພລຕາຍ ອຸຕ຺ຕາໂນ ປຣິປຕິ. ຕໂຕ ສາ ອຕ຺ຕໂນ ມນໍ ອກາສິ. ໂສ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ອນາຄາມີ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນກາມຣາໂຄ ຕສ຺ມາ ນ ສາທິຍີຕິ.

໘໓. ມິຄໂປຕກວຕ຺ຖຸ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວາຕິ.

ວິນີຕວຕ຺ຖຸ ນິຏ຺ຐິຕໍ.

ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ ວິນຍສໍວຓ຺ຓນາຍ

ປຐມປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຕຕ຺ຣິທໍ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ ສມນ຺ຕປາສາທິກຕ຺ຕສ຺ມິໍ –

ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣໂຕ, ນິທານວຕ຺ຖຸປ຺ປເຠທທີປນໂຕ;

ປຣສມຍວິວຊ຺ຊນໂຕ, ສກສມຍວິສຸທ຺ຘິໂຕ ເຈວ.

ພ຺ຍຎ຺ຊນປຣິໂສຘນໂຕ, ປທຕ຺ຖໂຕ ປາຬິໂຍຊນກ຺ກມໂຕ;

ສິກ຺ຂາປທນິຈ຺ຉຍໂຕ, ວິຠງ຺ຄນຍເຠທທສ຺ສນໂຕ.

ສມ຺ປສ຺ສຕໍ ນ ທິສ຺ສຕິ, ກິຎ຺ຈິ ອປາສາທິກໍ ຍໂຕ ເອຕ຺ຖ;

ວິຎ຺ຎູນມຍໍ ຕສ຺ມາ, ສມນ຺ຕປາສາທິກາຕ຺ເວວ.

ສໍວຓ຺ຓນາ ປວຕ຺ຕາ, ວິນຍສ຺ສ ວິເນຍ຺ຍທມນກຸສເລນ;

ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ໂລກນາເຖນ, ໂລກມນຸກມ຺ປມາເນນາຕິ.

ປຐມປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ທຸຕິຍປາຣາຊິກໍ

ທຸຕິຍໍ ອທຸຕິເຍນ, ຍໍ ຊິເນນ ປກາສິຕໍ;

ປາຣາຊິກໍ ຕສ຺ສ ທານິ, ປຕ຺ໂຕ ສໍວຓ຺ຓນາກ຺ກໂມ.

ຍສ຺ມາ ຕສ຺ມາ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ, ຍໍ ປຸພ຺ເພ ຈ ປກາສິຕໍ;

ຕໍ ສພ຺ພໍ ວຊ຺ຊຍິຕ຺ວານ, ໂຫຕິ ສໍວຓ຺ຓນາ ອຍໍ.

ຘນິຍວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໘໔. ເຕນ ສມເຍນ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ ຣາຊຄເຫ ວິຫຣຕິ ຄິຊ຺ຌກູເຏ ປພ຺ພເຕຕິ ຕຕ຺ຖ ຣາຊຄເຫຕິ ເອວໍນາມເກ ນຄເຣ, ຕຎ຺ຫິ ມນ຺ຘາຕຸ-ມຫາໂຄວິນ຺ທາທີຫິ ປຣິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ຣາຊຄຫ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຎ຺ເຎເປຕ຺ຖ ປກາເຣ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ. ກິໍ ເຕຫິ! ນາມເມຕໍ ຕສ຺ສ ນຄຣສ຺ສ. ຕໍ ປເນຕໍ ພຸທ຺ຘກາເລ ຈ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິກາເລ ຈ ນຄຣໍ ໂຫຕິ. ເສສກາເລ ສຸຎ຺ຎໍ ໂຫຕິ ຍກ຺ຂປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ, ເຕສໍ ວສນ຺ຕວນໍ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ. ເອວໍ ໂຄຈຣຄາມໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ນິວາສນຏ຺ຐານມາຫ – ຄິຊ຺ຌກູເຏ ປພ຺ພເຕຕິ. ໂສ ຈ ຄິຊ຺ຌາ ຕສ຺ສ ກູເຏສຸ ວສິໍສຸ, ຄິຊ຺ຌສທິສານິ ວາ ຕສ຺ສ ກູຏານິ; ຕສ຺ມາ ຄິຊ຺ຌກູໂຏຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ສມ຺ພຫຸລາຕິ ວິນຍປຣິຍາເຍນ ຕໂຍ ຊນາ ສມ຺ພຫຸລາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ຕໂຕ ປຣໍ ສງ຺ໂຆ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິຍາເຍນ ຕໂຍ ຕໂຍ ເອວ, ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສມ຺ພຫຸລາ. ອິຘ ປນ ເຕ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິຍາເຍນ ສມ຺ພຫຸລາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ສນ຺ທິຏ຺ຐາຕິ ນາຕິວິສ຺ສາສິກາ ນ ທຬ຺ຫມິຕ຺ຕາ; ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຄມ຺ມ ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ຫິ ເຕ ສນ຺ທິຏ຺ຐາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ສມ຺ຠຕ຺ຕາຕິ ອຕິວິສ຺ສາສິກາ ທຬ຺ຫມິຕ຺ຕາ; ເຕ ຫິ ສຸຏ຺ຐຸ ຠຕ຺ຕາ ຠຊມານາ ເອກສມ຺ໂຠຄປຣິໂຠຄາຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ສມ຺ຠຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອິສິຄິລິປສ຺ເສຕິ ອິສິຄິລິ ນາມ ປພ຺ພໂຕ, ຕສ຺ສ ປສ຺ເສ. ປຸພ຺ເພ ກິຣ ປຎ຺ຈສຕມຕ຺ຕາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ກາສິໂກສລາທີສຸ ຊນປເທສຸ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ຕສ຺ມິໍ ປພ຺ພເຕ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ສມາປຕ຺ຕິຍາ ວີຕິນາເມນ຺ຕິ. ມນຸສ຺ສາ ເຕ ປວິສນ຺ເຕວ ປສ຺ສນ຺ຕິ ນ ນິກ຺ຂມນ຺ເຕ. ຕໂຕ ອາຫໍສຸ – ‘‘ອຍໍ ປພ຺ພໂຕ ອິເມ ອິສໂຍ ຄິລຕີ’’ຕິ. ຕທຸປາທາຍ ຕສ຺ສ ‘‘ອິສິຄິລິ’’ຕ຺ເວວ ສມຎ຺ຎາ ອຸທປາທິ, ຕສ຺ສ ປສ຺ເສ ປພ຺ພຕປາເທ.

ຕິຓກຸຏິໂຍ ກຣິຕ຺ວາຕິ ຕິຓຈ຺ຉທນາ ສທ຺ວາຣພນ຺ຘາ ກຸຏິໂຍ ກຕ຺ວາ. ວສ຺ສໍ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ເຕນ ຫິ ນາລກປຏິປທໍ ປຏິປນ຺ເນນາປິ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຉທນານໍ ອຎ຺ຎຕເຣນ ຉນ຺ເນເຍວ ສທ຺ວາຣພນ຺ເຘ ເສນາສເນ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ – ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອເສນາສນິເກນ ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ໂຍ ອຸປຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໒໐໔). ຕສ຺ມາ ວສ຺ສກາເລ ສເຈ ເສນາສນໍ ລຠຕິ, ອິຈ຺ເຈຕໍ ກຸສລໍ; ໂນ ເຈ ລຠຕິ, ຫຕ຺ຖກມ຺ມໍ ປຣິເຍສິຕ຺ວາປິ ກາຕພ຺ພໍ. ຫຕ຺ຖກມ຺ມໍ ອລຠນ຺ເຕນ ສາມມ຺ປິ ກາຕພ຺ພໍ. ນ ຕ຺ເວວ ອເສນາສນິເກນ ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ອຍມນຸຘມ຺ມຕາ. ຕສ຺ມາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຕິຓກຸຏິໂຍ ກຣິຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕິຏ຺ຐານທິວາຏ຺ຐານາທີນິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ກຕິກວຕ຺ຕານິ ຈ ຂນ຺ຘກວຕ຺ຕານິ ຈ ອຘິຏ຺ຐາຍ ຕີສຸ ສິກ຺ຂາສຸ ສິກ຺ຂມານາ ວສ຺ສໍ ອຸປຄຈ຺ຉິໍສຸ.

ອາຍສ຺ມາປິ ຘນິໂຍຕິ ນ ເກວລໍ ເຕ ເຖຣາວ ອິມສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ອາທິກມ຺ມິໂກ ອາຍສ຺ມາ ຘນິໂຍປິ. ກຸມ຺ຠກາຣປຸຕ຺ໂຕຕິ ກຸມ຺ຠກາຣສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ; ຕສ຺ສ ຫິ ນາມໍ ຘນິໂຍ, ປິຕາ ກຸມ຺ຠກາໂຣ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຘນິໂຍ ກຸມ຺ຠກາຣປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ວສ຺ສໍ ອຸປຄຈ຺ຉີຕິ ເຕຫິ ເຖເຣຫິ ສທ຺ຘິໍ ເອກຏ຺ຐາເນເຍວ ຕິຓກຸຏິກໍ ກຣິຕ຺ວາ ວສ຺ສໍ ອຸປຄຈ຺ຉິ. ວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖາຕິ ປຸຣິມິກາຍ ອຸປຄຕາ ມຫາປວາຣຓາຍ ປວາຣິຕາ ປາຏິປທທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ‘‘ວຸຕ຺ຖວສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເອວໍ ວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖາ ຫຸຕ຺ວາ.

ຕິຓກຸຏິໂຍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ນ ທຓ຺ຑມຸຄ຺ຄຣາທີຫິ ຈຸຓ຺ຓວິຈຸຓ຺ຓໍ ກຕ຺ວາ, ວຕ຺ຕສີເສນ ປນ ຕິຓຎ຺ຈ ທາຣຸວລ຺ລິ-ອາທີນິ ຈ ໂອໂຣເປຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຍນ ຫິ ວິຫາຣປຈ຺ຈນ຺ເຕ ກຸຏິ ກຕາ ໂຫຕິ, ເຕນ ສເຈ ອາວາສິກາ ຠິກ຺ຂູ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕ ອາປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພາ. ‘‘ສເຈ ອິມໍ ກຸຏິໍ ປຏິຊຄ຺ຄິຕ຺ວາ ໂກຈິ ວສິຕຸໍ ອຸສ຺ສຫຕິ, ຕສ຺ສ ເທຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປກ຺ກມິຕພ຺ພໍ. ເຍນ ອຣຎ຺ເຎ ວາ ກຕາ ໂຫຕິ, ປຏິຊຄ຺ຄນກໍ ວາ ນ ລຠຕິ, ເຕນ ‘‘ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ປຣິໂຠຄໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ປຏິສາເມຕ຺ວາ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ເຕ ປນ ຠິກ຺ຂູ ອຣຎ຺ເຎ ກຸຏິໂຍ ກຕ຺ວາ ປຏິຊຄ຺ຄນກໍ ອລຠນ຺ຕາ ຕິຓຎ຺ຈ ກຏ຺ຐຎ຺ຈ ປຏິສາເມຕ຺ວາ ສງ຺ໂຄເປຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາ ຈ ຐປິຕໍ ຕໍ ອຸປຈິກາຫິ ນ ຂຊ຺ຊຕິ, ອໂນວສ຺ສກຎ຺ຈ ໂຫຕິ, ຕຖາ ຐເປຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ຐານໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ວສິຕຸກາມານໍ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີນໍ ອຸປກາຣາຍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຄມິຍວຕ຺ຕໍ ປູເຣຕ຺ວາ.

ຊນປທຈາຣິກໍ ປກ຺ກມິໍສູຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕານຸກູລໍ ຊນປທໍ ອຄມໍສຸ. ອາຍສ຺ມາ ປນ ຘນິໂຍ ກຸມ຺ຠກາຣປຸຕ຺ໂຕ ຕຕ຺ເຖວ ວສ຺ສໍ ວສີຕິອາທິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ. ຍາວຕຕິຍກນ຺ຕິ ຍາວຕຕິຍວາຣໍ. ອນວໂຍຕິ ອນຸອວໂຍ, ສນ຺ຘິວເສນ ອຸກາຣໂລໂປ. ອນຸ ອນຸ ອວໂຍ, ຍໍ ຍໍ ກຸມ຺ຠກາເຣຫິ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ອນູໂນ ປຣິປຸຓ຺ຓສິປ຺ໂປຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສເກຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕເກ. ອາຈຣິຍເກຕິ ອາຈຣິຍກມ຺ເມ. ກຸມ຺ຠກາຣກມ຺ເມຕິ ກຸມ຺ຠກາຣານໍ ກມ຺ເມ; ກຸມ຺ຠກາເຣຫິ ກຕ຺ຕພ຺ພກມ຺ເມຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອເຕນ ສກໍ ອາຈຣິຍກໍ ສຣູປໂຕ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ. ປຣິໂຍທາຕສິປ຺ໂປຕິ ປຣິສຸທ຺ຘສິປ຺ໂປ. ອນວຍຕ຺ເຕປິ ສຕິ ອຎ຺ເຎຫິ ອສທິສສິປ຺ໂປຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ສພ຺ພມຕ຺ຕິກາມຍນ຺ຕິ ປິຏ຺ຐສງ຺ຆາຏກກວາຏສູຈິຆຏິກວາຕປານກວາຏມຕ຺ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ອວເສສໍ ຠິຕ຺ຕິຉທນິຏ຺ຐກຖມ຺ຠາທິເຠທໍ ສພ຺ພໍ ເຄຫສມ຺ຠາຣໍ ມຕ຺ຕິກາມຍເມວ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕິຓຎ຺ຈ ກຏ຺ຐຎ຺ຈ ໂຄມຍຎ຺ຈ ສງ຺ກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ຕໍ ກຸຏິກໍ ປຈີຕິ ຕໍ ສພ຺ພມຕ຺ຕິກາມຍໍ ກຕ຺ວາ ປາຓິກາຍ ຆໍສິຕ຺ວາ ສຸກ຺ຂາເປຕ຺ວາ ເຕລຕມ຺ພມຕ຺ຕິກາຍ ປຣິມຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕ ຈ ພຫິ ຈ ຕິຓາທີຫິ ປູເຣຕ຺ວາ ຍຖາ ປກ຺ກາ ສຸປກ຺ກາ ໂຫຕິ, ເອວໍ ປຈິ. ເອວໍ ປກ຺ກາ ຈ ປນ ສາ ອໂຫສິ ກຸຏິກາ. ອຠິຣູປາຕິ ສຸຣູປາ. ປາສາທິກາຕິ ປສາທຊນິກາ. ໂລຫິຕິກາຕິ ໂລຫິຕວຓ຺ຓາ. ກິງ຺ກຓິກສທ຺ໂທຕິ ກິງ຺ກຓິກຊາລສ຺ສ ສທ຺ໂທ. ຍຖາ ກິຣ ນານາຣຕເນຫິ ກຕສ຺ສ ກິງ຺ກຓິກຊາລສ຺ສ ສທ຺ໂທ ໂຫຕິ, ເອວໍ ຕສ຺ສາ ກຸຏິກາຍ ວາຕປານນ຺ຕຣິກາທີຫິ ປວິຏ຺ເຐນ ວາເຕນ ສມາຫຕາຍ ສທ຺ໂທ ອໂຫສິ. ເອເຕນສ຺ສາ ອນ຺ໂຕ ຈ ພຫິ ຈ ສຸປກ຺ກຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ. ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ກິງ຺ກຓິກາ’’ຕິ ກໍສຠາຊນໍ, ຕສ຺ມາ ຍຖາ ອຠິຫຕສ຺ສ ກໍສຠາຊນສ຺ສ ສທ຺ໂທ, ເອວມສ຺ສາ ວາຕປ຺ປຫຕາຍ ສທ຺ໂທ ອໂຫສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໘໕. ກິໍ ເອຕໍ, ຠິກ຺ຂເວຕິ ເອຕ຺ຖ ຊານນ຺ໂຕວ ຠຄວາ ກຖາສມຸຏ຺ຐາປນຕ຺ຖໍ ປຸຈ຺ຉິ. ຠຄວໂຕ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸນ຺ຕິ ສພ຺ພມຕ຺ຕິກາມຍາຍ ກຸຏິກາຍ ກຣຓຠາວໍ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຠຄວໂຕ ອາໂຣເຈສຸໍ. ກຖຎ຺ຫິ ນາມ ໂສ, ຠິກ຺ຂເວ…ເປ… ກຸຏິກໍ ກຣິສ຺ສຕີຕິ ອິທໍ ອຕີຕຕ຺ເຖ ອນາຄຕວຈນໍ; ອກາສີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ສ ລກ຺ຂຓໍ ສທ຺ທສຕ຺ຖໂຕ ປຣິເຍສິຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ນາມ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕສ຺ສ ໂມຆປຸຣິສສ຺ສ ປາເຓສຸ ອນຸທ຺ທຍາ ອນຸກມ຺ປາ ອວິເຫສາ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອນຸທ຺ທຍາຕິ ອນຸຣກ຺ຂຓາ; ເອເຕນ ເມຕ຺ຕາປຸພ຺ພຠາຄໍ ທສ຺ເສຕິ. ອນຸກມ຺ປາຕິ ປຣທຸກ຺ເຂນ ຈິຕ຺ຕກມ຺ປນາ. ອວິເຫສາຕິ ອວິຫິໍສນາ; ເອເຕຫິ ກຣຸຓາປຸພ຺ພຠາຄໍ ທສ຺ເສຕິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ຕສ຺ສ ໂມຆປຸຣິສສ຺ສ ປຖວີຂຓນຈິກ຺ຂລ຺ລມທ຺ທນອຄ຺ຄິທາເນສຸ ພຫູ ຂຸທ຺ທານຸຂຸທ຺ທເກ ປາເຓ ພ຺ຍາພາເຘນ຺ຕສ຺ສ ວິນາເສນ຺ຕສ຺ສ ເຕສຸ ປາເຓສຸ ເມຕ຺ຕາກຣຸຓານໍ ປຸພ຺ພຠາຄມຕ຺ຕາປິ ອນຸທ຺ທຍາ ອນຸກມ຺ປາ ອວິເຫສາ ນ ຫິ ນາມ ຠວິສ຺ສຕິ ອປ຺ປມຕ຺ຕກາປິ ນາມ ນ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ມາ ປຈ຺ຉິມາ ຊນຕາ ປາເຓສຸ ປາຕພ຺ຍຕໍ ອາປຊ຺ຊີຕິ ປຈ຺ຉິໂມ ຊນສມູໂຫ ປາເຓສຸ ປາຕພ຺ຍຠາວໍ ມາ ອາປຊ຺ຊິ. ‘‘ພຸທ຺ຘກາເລປິ ຠິກ຺ຂູຫິ ເອວໍ ກຕໍ, ອີທິເສສຸ ຐາເນສຸ ປາຓາຕິປາຕໍ ກໂຣນ຺ຕານໍ ນຕ຺ຖິ ໂທໂສ’’ຕິ ມຎ຺ຎິຕ຺ວາ ອິມສ຺ສ ທິຏ຺ຐານຸຄຕິໍ ອາປຊ຺ຊມານາ ປຈ຺ຉິມາ ຊນຕາ ມາ ປາເຓສຸ ປາຕພ຺ເຍ ຆໍສິຕພ຺ເພ ເອວໍ ມຎ຺ຎີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ເອວໍ ຘນິຍໍ ຄຣຫິຕ຺ວາ ນ ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ສພ຺ພມຕ຺ຕິກາມຍາ ກຸຏິກາ ກາຕພ຺ພາຕິ ອາຍຕິໍ ຕາທິສາຍ ກຸຏິກາຍ ກຣຓໍ ປຏິກ຺ຂິປິ; ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຈ ‘‘ໂຍ ກເຣຍ຺ຍ ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ສພ຺ພມຕ຺ຕິກາມຍກຸຏິກາກຣເຓ ອາປຕ຺ຕິໍ ຐເປສິ. ຕສ຺ມາ ໂຍປິ ປຖວີຂຓນາທິນາ ປາເຓສຸ ປາຕພ຺ຍຕໍ ອນາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ຕາທິສໍ ກຸຏິກໍ ກໂຣຕິ, ໂສປິ ທຸກ຺ກຏໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ປຖວີຂຓນາທີຫິ ປນ ປາເຓສຸ ປາຕພ຺ຍຕໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ຍໍ ຍໍ ວຕ຺ຖຸໍ ວີຕິກ຺ກມຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕເມວ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ຘນິຍຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອາທິກມ຺ມິກຕ຺ຕາ ອນາປຕ຺ຕິ. ເສສານໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ກໂຣນ຺ຕານມ຺ປິ ກຕໍ ລຠິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ວສນ຺ຕານມ຺ປິ ທຸກ຺ກຏເມວ. ທພ຺ພສມ຺ຠາຣມິສ຺ສກາ ປນ ຍຖາ ວາ ຕຖາ ວາ ມິສ຺ສາ ໂຫຕຸ, ວຏ຺ຏຕິ. ສຸທ຺ຘມຕ຺ຕິກາມຍາວ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ສາປິ ອິຏ຺ຐກາຫິ ຄິຎ຺ຊກາວສຖສງ຺ເຂເປນ ກຕາ ວຏ຺ຏຕິ. ເອວໍ ຠນ຺ເຕຕິ ໂຂ…ເປ… ຕໍ ກຸຏິໍ ຠິນ຺ທິໍສູຕິ ຠຄວໂຕ ວຈນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ກຏ຺ເຐຫິ ຈ ປາສາເຓຫິ ຈ ຕໍ ກຸຏິກໍ ວິກິຣນ຺ຕາ ຠິນ຺ທິໍສຸ.

ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ຘນິໂຍຕິອາທິມ຺ຫິ ອຍໍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ຘນິໂຍ ເອກປສ຺ເສ ທິວາວິຫາຣໍ ນິສິນ຺ໂນ ເຕນ ສທ຺ເທນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ກິສ຺ສ ເມ ຕຸມ຺ເຫ, ອາວຸໂສ, ກຸຏິໍ ຠິນ຺ທຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ຠຄວາ ເຠທາເປຕີ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ສຸພ຺ພຈຕາຍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ.

ກສ຺ມາ ປນ ຠຄວາ ອິມິນາ ອຕິມຫນ຺ເຕນ ອຸສ຺ສາເຫນ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຕ຺ຖໍ ກຕໍ ກຸຏິກໍ ເຠທາເປສິ, ນນຸ ເອຕສ຺ເສຕ຺ຖ ວຍກມ຺ມມ຺ປິ ອຕ຺ຖີຕິ? ກິຎ຺ຈາປິ ອຕ຺ຖິ, ອຖ ໂຂ ນໍ ຠຄວາ ອກປ຺ປິຍາຕິ ຠິນ຺ທາເປສິ, ຕິຕ຺ຖິຍຘໂຊຕິ ຠິນ຺ທາເປສິ. ອຍເມຕ຺ຖ ວິນິຈ຺ຉໂຍ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ອຎ຺ຎານິປິ ກາຣຓານິ ວຸຕ຺ຕານິ – ສຕ຺ຕານຸທ຺ທຍາຍ, ປຕ຺ຕຈີວຣຄຸຕ຺ຕຕ຺ຖາຍ, ເສນາສນພາຫຸລ຺ລປອເສຘນາຍາຕິອາທີນິ. ຕສ຺ມາ ອິທານິປິ ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ພຫຸສ຺ສຸໂຕ ວິນຍຎ຺ຎູ ອຎ຺ຎໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອກປ຺ປິຍໍ ປຣິກ຺ຂາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຈຣນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ຕໍ ຉິນ຺ທາເປຍ຺ຍ ວາ ຠິນ຺ທາເປຍ຺ຍ ວາ ອນຸປວຊ຺ໂຊ, ໂສ ເນວ ໂຈເທຕພ຺ໂພ ນ ສາເຣຕພ຺ໂພ; ນ ຕໍ ລພ຺ຠາ ວຕ຺ຕຸໍ ‘‘ມມ ປຣິກ຺ຂາໂຣ ຕຍາ ນາສິໂຕ, ຕໍ ເມ ເທຫີ’’ຕິ.

ປາຬິມຸຕ຺ຕກວິນິຈ຺ຉໂຍ

ຕຕ຺ຣາຍໍ ປາຬິມຸຕ຺ຕໂກ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍປຣິກ຺ຂາຣວິນິຈ຺ຉໂຍ – ເກຈິ ຕາລປຓ຺ຓຈ຺ຉຕ຺ຕໍ ອນ຺ໂຕ ວາ ພຫິ ວາ ປຎ຺ຈວຓ຺ເຓນ ສຸຕ຺ເຕນ ສິພ຺ພນ຺ຕາ ວຓ຺ຓມຏ຺ຐໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ເອກວຓ຺ເຓນ ປນ ນີເລນ ວາ ປີຕເກນ ວາ ເຍນ ເກນຈິ ສຸຕ຺ເຕນ ອນ຺ໂຕ ວາ ພຫິ ວາ ສິພ຺ພິຕຸໍ ຉຕ຺ຕທຓ຺ຑຄ຺ຄາຫກໍ ສລາກປຎ຺ຊຣໍ ວາ ວິນນ຺ຘິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ຖິຣກຣຓຕ຺ຖໍ, ນ ວຓ຺ຓມຏ຺ຐຕ຺ຖາຍ. ຉຕ຺ຕປຓ຺ຓເກສຸ ມກຣທນ຺ຕກໍ ວາ ອຑ຺ຒຈນ຺ທກໍ ວາ ຉິນ຺ທິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຉຕ຺ຕທຓ຺ເຑ ເຄຫຖມ຺ເຠສຸ ວິຍ ຆຏໂກ ວາ ວາຬຣູປກໍ ວາ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ສເຈປິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອາຣຄ຺ເຄນ ເລຂາ ທິນ຺ນາ ໂຫຕິ, ສາປິ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຆຏກມ຺ປິ ວາຬຣູປມ຺ປິ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ຘາເຣຕພ຺ພໍ. ເລຂາປິ ຆໍສິຕ຺ວາ ວາ ອປເນຕພ຺ພາ, ສຸຕ຺ຕເກນ ວາ ທຓ຺ໂຑ ເວເຐຕພ຺ໂພ. ທຓ຺ຑພຸນ຺ເທ ປນ ອຫິຈ຺ຉຕ຺ຕກສຓ຺ຐານໍ ວຏ຺ຏຕິ. ວາຕປ຺ປຫາເຣນ ອຈລນຕ຺ຖໍ ຉຕ຺ຕມຓ຺ຑລິກໍ ຣຊ຺ຊຸເກຫິ ຄາເຫຕ຺ວາ ທຓ຺ເຑ ພນ຺ຘນ຺ຕິ, ຕສ຺ມິໍ ພນ຺ຘນຏ຺ຐາເນ ວລຍມິວ ອຸກ຺ກິຣິຕ຺ວາ ເລຂໍ ຐເປນ຺ຕິ, ສາ ວຏ຺ຏຕິ.

ຈີວຣມຓ຺ຑນຕ຺ຖາຍ ນານາສຸຕ຺ຕເກຫິ ສຕປທີສທິສໍ ສິພ຺ພນ຺ຕາ ອາຄນ຺ຕຸກປຏ຺ຏໍ ຐເປນ຺ຕິ, ອຎ຺ຎມ຺ປິ ຍໍກິຎ຺ຈິ ສູຈິກມ຺ມວິກາຣໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ປຏ຺ຏມຸເຂ ວາ ປຣິຍນ຺ເຕ ວາ ເວຓິໍ ວາ ສງ຺ຂລິກໍ ວາ, ເອວມາທິ ສພ຺ພໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ປກຕິສູຈິກມ຺ມເມວ ວຏ຺ຏຕິ. ຄຓ຺ຐິກປຏ຺ຏກຎ຺ຈ ປາສກປຏ຺ຏຎ຺ຈ ອຏ຺ຐໂກຓມ຺ປິ ໂສຬສໂກຓມ຺ປິ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ອຄ຺ຆິຍຄຍມຸຄ຺ຄຣາທີນິ ທສ຺ເສນ຺ຕິ, ກກ຺ກຏກ຺ຂີນິ ອຸກ຺ກິຣນ຺ຕິ, ສພ຺ພໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຈຕຸໂກຓເມວ ວຏ຺ຏຕິ. ໂກຓສຸຕ຺ຕປິຬກາ ຈ ຈີວເຣ ຣຕ຺ເຕ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຣູປາ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ. ກຎ຺ຊິກປິຏ຺ຐຂລິອາທີສຸ ຈີວຣໍ ປກ຺ຂິປິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຈີວຣກມ຺ມກາເລ ປນ ຫຕ຺ຖມລສູຈິມລາທີນໍ ໂຘວນຕ຺ຖໍ ກິລິຏ຺ຐກາເລ ຈ ໂຘວນຕ຺ຖໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຄນ຺ຘໍ ວາ ລາຂໍ ວາ ເຕລໍ ວາ ຣຊເນ ປກ຺ຂິປິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ.

ຈີວຣໍ ຣຊິຕ຺ວາ ສງ຺ເຂນ ວາ ມຓິນາ ວາ ເຍນ ເກນຈິ ນ ຆຏ຺ເຏຕພ຺ພໍ. ຠູມິຍໍ ຊາຓຸການິ ນິຫນ຺ຕ຺ວາ ຫຕ຺ເຖຫິ ຄເຫຕ຺ວາ ໂທຓິຍມ຺ປິ ນ ຆໍສິຕພ຺ພໍ. ໂທຓິຍໍ ວາ ຜລເກ ວາ ຐເປຕ຺ວາ ອນ຺ເຕ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ຫຕ຺ເຖຫິ ປຫຣິຕຸໍ ປນ ວຏ຺ຏຕິ; ຕມ຺ປິ ມຸຏ຺ຐິນາ ນ ກາຕພ຺ພໍ. ໂປຣາຓກຕ຺ເຖຣາ ປນ ໂທຓິຍມ຺ປິ ນ ຐເປສຸໍ. ເອໂກ ຄເຫຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ; ອປໂຣ ຫຕ຺ເຖ ກຕ຺ວາ ຫຕ຺ເຖນ ປຫຣຕິ. ຈີວຣສ຺ສ ກຓ຺ຓສຸຕ຺ຕກໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຣຊິຕກາເລ ຉິນ຺ທິຕພ຺ພໍ. ຍໍ ປນ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ກຓ຺ຓສຸຕ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໔໔) ເອວໍ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ, ຕໍ ອນຸວາເຕ ປາສກໍ ກຕ຺ວາ ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ ຣຊນກາເລ ລຄ຺ຄນຕ຺ຖາຍ. ຄຓ຺ຐິເກປິ ໂສຠາກຣຓຕ຺ຖໍ ເລຂາ ວາ ປິຬກາ ວາ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ນາເສຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ.

ປຕ຺ເຕ ວາ ຖາລເກ ວາ ອາຣຄ຺ເຄນ ເລຂໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ອນ຺ໂຕ ວາ ພຫິ ວາ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ປຕ຺ຕໍ ຠມໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ມຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຈນ຺ຕິ – ‘‘ມຓິວຓ຺ຓໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ, ນ ວຏ຺ຏຕິ; ເຕລວຓ຺ໂຓ ປນ ວຏ຺ຏຕິ. ປຕ຺ຕມຓ຺ຑເລ ຠິຕ຺ຕິກມ຺ມໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ມກຣທນ຺ຕກໍ ປນ ວຏ຺ຏຕິ.

ຘມກຣຓຉຕ຺ຕກສ຺ສ ອຸປຣິ ວາ ເຫຏ຺ຐາ ວາ ຘມກຣຓກຸຈ຺ຉິຍໍ ວາ ເລຂາ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຉຕ຺ຕມຸຂວຏ຺ຏິຍໍ ປນສ຺ສ ເລຂາ ວຏ຺ຏຕິ.

ກາຍພນ຺ຘນສ຺ສ ໂສຠນຕ຺ຖໍ ຕຫິໍ ຕຫິໍ ທິຄຸຓໍ ສຸຕ຺ຕໍ ໂກຏ຺ເຏນ຺ຕິ, ກກ຺ກຏຈ຺ຉີນິ ອຸຏ຺ຐເປນ຺ຕິ, ນ ວຏ຺ຏຕິ. ອຸໂຠສຸ ປນ ອນ຺ເຕສຸ ທສາມຸຂສ຺ສ ຖິຣຠາວາຍ ທິຄຸຓໍ ໂກຏ຺ເຏຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ທສາມຸເຂ ປນ ຆຏກໍ ວາ ມກຣມຸຂໍ ວາ ເທຑ຺ຑຸຠສີສໍ ວາ ຍໍກິຎ຺ຈິ ວິກາຣຣູປໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອຈ຺ຉີນິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ມາລາກມ຺ມລຕາກມ຺ມາທີນິ ວາ ກຕ຺ວາ ໂກຏ຺ຏິຕກາຍພນ຺ຘນມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ອຸຊຸກເມວ ປນ ມຈ຺ຉກຓ຺ຏກໍ ວາ ຂຊ຺ຊຸຣິປຕ຺ຕກໍ ວາ ມຏ຺ຐປຏ຺ຏິກໍ ວາ ກຕ຺ວາ ໂກຏ຺ຏິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ກາຍພນ຺ຘນສ຺ສ ທສາ ເອກາ ວຏ຺ຏຕິ, ທ຺ເວ ຕີຓິ ຈຕ຺ຕາຣິປິ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ; ຕໂຕ ປຣໍ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ. ຣຊ຺ຊຸກກາຍພນ຺ຘນໍ ເອກເມວ ວຏ຺ຏຕິ. ປາມງ຺ຄສຓ຺ຐານໍ ປນ ເອກມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ທສາ ປນ ປາມງ຺ຄສຓ຺ຐານາປິ ວຏ຺ຏຕິ. ພຫຸຣຊ຺ຊຸເກ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ເອເກນ ນິຣນ຺ຕຣໍ ເວເຐຕ຺ວາ ກຕໍ ພຫຸຣຊ຺ຊຸກນ຺ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ກາຍພນ຺ຘນວິເຘ ອຏ຺ຐມງ຺ຄລາທິກໍ ຍໍກິຎ຺ຈິ ວິກາຣຣູປໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ປຣິຈ຺ເຉທເລຂາມຕ຺ຕໍ ວຏ຺ຏຕິ. ວິຘກສ຺ສ ອຸໂຠສຸ ອນ຺ເຕສຸ ຖິຣກຣຓຕ຺ຖາຍ ຆຏກໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ອຍມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ.

ອຎ຺ຊນິຍໍ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສຈຕຸປ຺ປທສກຸຓຣູປໍ ວາ ມາລາກມ຺ມ-ລຕາກມ຺ມມກຣທນ຺ຕກ-ໂຄມຸຕ຺ຕກອຑ຺ຒຈນ຺ທກາທິເຠທໍ ວາ ວິກາຣຣູປໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຆໍສິຕ຺ວາ ວາ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ວາ ຍຖາ ວາ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ຕຖາ ສຸຕ຺ເຕນ ເວເຐຕ຺ວາ ວຬຎ຺ເຊຕພ຺ພາ. ອຸຊຸກເມວ ປນ ຈຕຸຣໍສາ ວາ ອຏ຺ຐໍສາ ວາ ໂສຬສໍສາ ວາ ອຎ຺ຊນີ ວຏ຺ຏຕິ. ເຫຏ຺ຐໂຕ ປິສ຺ສາ ທ຺ເວ ວາ ຕິສ຺ໂສ ວາ ວຏ຺ຏເລຂາໂຍ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ. ຄີວາຍມ຺ປິສ຺ສາ ປິຘານກພນ຺ຘນຕ຺ຖໍ ເອກາ ວຏ຺ຏເລຂາ ວຏ຺ຏຕິ.

ອຎ຺ຊນິສລາກາຍປິ ວຓ຺ຓມຏ຺ຐກມ຺ມໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ອຎ຺ຊນິຕ຺ຖວິກາຍມ຺ປິ ຍໍກິຎ຺ຈິ ນານາວຓ຺ເຓນ ສຸຕ຺ເຕນ ວຓ຺ຓມຏ຺ຐກມ຺ມໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ເອເສວ ນໂຍ ກຸຎ຺ຈິກາໂກສເກປິ. ກຸຎ຺ຈິກາຍ ວຓ຺ຓມຏ຺ຐກມ຺ມໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຕຖາ ສິປາຏິກາຍໍ. ເອກວຓ຺ຓສຸຕ຺ເຕນ ປເນຕ຺ຖ ເຍນ ເກນຈິ ສິພ຺ພິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ອາຣກຓ຺ຏເກປິ ວຏ຺ຏມຓິກໍ ວາ ອຎ຺ຎໍ ວາ ວຓ຺ຓມຏ຺ຐໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຄີວາຍໍ ປນ ປຣິຈ຺ເຉທເລຂາ ວຏ຺ຏຕິ. ປິປ຺ຜລິເກປິ ມຓິກໍ ວາ ປິຬກໍ ວາ ຍໍກິຎ຺ຈິ ອຸຏ຺ຐເປຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ທຓ຺ຑເກ ປນ ປຣິຈ຺ເຉທເລຂາ ວຏ຺ຏຕິ. ນຂຈ຺ເຉທນໍ ວລິຕກໍເຍວ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອຸຕ຺ຕຣາຣຓິຍໍ ວາ ອຘຣາຣຓິຍໍ ວາ ອຣຓິຘນຸເກ ວາ ອຸປຣິເປລ຺ລນທຓ຺ຑເກ ວາ ມາລາກມ຺ມາທິກໍ ຍໍກິຎ຺ຈິ ວຓ຺ຓມຏ຺ຐໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ເປລ຺ລນທຓ຺ຑກສ຺ສ ປນ ເວມຊ຺ເຌ ມຓ຺ຑລໍ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ປຣິຈ຺ເຉທເລຂາມຕ຺ຕໍ ວຏ຺ຏຕິ. ສູຈິສຓ຺ຑາສໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ເຍນ ສູຈິໍ ຑໍສາເປຕ຺ວາ ຆໍສນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ມກຣມຸຂາທິກໍ ຍໍກິຎ຺ຈິ ວຓ຺ຓມຏ຺ຐໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ສູຈິຑໍສນຕ຺ຖໍ ປນ ມຸຂມຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ທນ຺ຕກຏ຺ຐຈ຺ເຉທນວາສິຍມ຺ປິ ຍໍກິຎ຺ຈິ ວຓ຺ຓມຏ຺ຐໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ອຸຊຸກເມວ ກປ຺ປິຍໂລເຫນ ອຸໂຠສຸ ວາ ປສ຺ເສສຸ ຈຕຸຣໍສໍ ວາ ອຏ຺ຐໍສໍ ວາ ພນ຺ຘິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ກຕ຺ຕຣທຓ຺ເຑປິ ຍໍກິຎ຺ຈິ ວຓ຺ຓມຏ຺ຐໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ເຫຏ຺ຐາ ເອກາ ວາ ທ຺ເວ ວາ ວຏ຺ຏເລຂາ ອຸປຣິ ອຫິຈ຺ຉຕ຺ຕກມກຸຬມຕ຺ຕຎ຺ຈ ວຏ຺ຏຕິ.

ເຕລຠາຊເນສຸ ວິສາເຓ ວາ ນາຬິຍໍ ວາ ອລາພຸເກ ວາ ອາມຓ຺ຑສາຣເກ ວາ ຐເປຕ຺ວາ ອິຕ຺ຖິຣູປໍ ປຸຣິສຣູປຎ຺ຈ ອວເສສໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ວຓ຺ຓມຏ຺ຐກມ຺ມໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ມຎ຺ຈປີເຐ ຠິສິພິມ຺ໂພຫເນ ຠູມຕ຺ຖຣເຓ ປາທປຸຎ຺ຉເນ ຈງ຺ກມນຠິສິຍາ ສມ຺ມຸຎ຺ຊນິຍໍ ກຈວຣຉຑ຺ຑນເກ ຣຊນໂທຓິກາຍ ປານີຍອຸຬຸງ຺ເກ ປານີຍຆເຏ ປາທກຖລິກາຍ ຜລກປີຐເກ ວລຍາຘາຣເກ ທຓ຺ຑາຘາຣເກປຕ຺ຕປິຘາເນ ຕາລວຓ຺ເຏ ວີຊເນຕິ – ເອເຕສຸ ສພ຺ພໍ ມາລາກມ຺ມາທິວຓ຺ຓມຏ຺ຐກມ຺ມໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເສນາສເນ ປນ ທ຺ວາຣກວາຏວາຕປານກວາຏາທີສຸ ສພ຺ພຣຕນມຍມ຺ປິ ວຓ຺ຓມຏ຺ຐກມ຺ມໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ເສນາສເນ ກິຎ຺ຈິ ປຏິເສເຘຕພ຺ພໍ ນຕ຺ຖິ, ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ວິຣຸທ຺ຘເສນາສນາ. ວິຣຸທ຺ຘເສນາສນໍ ນາມ ອຎ຺ເຎສໍ ສີມາຍ ຣາຊວລ຺ລເຠຫິ ກຕເສນາສນໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມາ ເຍ ຕາທິສໍ ເສນາສນໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ເຕ ວຕ຺ຕພ຺ພາ – ‘‘ມາ ອມ຺ຫາກໍ ສີມາຍ ເສນາສນໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ. ອນາທິຍິຕ຺ວາ ກໂຣນ຺ຕິເຍວ, ປຸນປິ ວຕ຺ຕພ຺ພາ – ‘‘ມາ ເອວໍ ອກຕ຺ຖ, ມາ ອມ຺ຫາກໍ ອຸໂປສຖປວາຣຓານໍ ອນ຺ຕຣາຍມກຕ຺ຖ, ມາ ສາມຄ຺ຄິໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ຖ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ເສນາສນໍ ກຕມ຺ປິ ກຕຏ຺ຐາເນ ນ ຐສ຺ສຕີ’’ຕິ. ສເຈ ພລກ຺ກາເຣນ ກໂຣນ຺ຕິເຍວ, ຍທາ ເຕສໍ ລຊ຺ຊິປຣິສາ ອຸສ຺ສນ຺ນາ ໂຫຕິ, ສກ຺ກາ ຈ ໂຫຕິ ລທ຺ຘຸໍ ຘມ຺ມິໂກ ວິນິຈ຺ຉໂຍ, ຕທາ ເຕສໍ ເປເສຕພ຺ພໍ – ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ອາວາສໍ ຫຣຖາ’’ຕິ. ສເຈ ຍາວ ຕຕິຍໍ ເປສິເຕ ຫຣນ຺ຕິ, ສາຘຸ; ໂນ ເຈ ຫຣນ຺ຕິ, ຐເປຕ຺ວາ ໂພຘິຎ຺ຈ ເຈຕິຍຎ຺ຈ ອວເສສເສນາສນານິ ຠິນ຺ທິຕພ຺ພານິ, ໂນ ຈ ໂຂ ອປຣິໂຠຄໍ ກໂຣນ຺ເຕຫິ, ປຏິປາຏິຍາ ປນ ຉທນ-ໂຄປານສີ-ອິຏ຺ຐກາທີນິ ອປເນຕ຺ວາ ເຕສໍ ເປເສຕພ຺ພໍ – ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ທພ຺ພສມ຺ຠາເຣ ຫຣຖາ’’ຕິ. ສເຈ ຫຣນ຺ຕິ, ສາຘຸ; ໂນ ເຈ ຫຣນ຺ຕິ, ອຖ ເຕສຸ ທພ຺ພສມ຺ຠາເຣສຸ ຫິມວສ຺ສວາຕາຕປາທີຫິ ປູຕິຠູເຕສຸ ວາ ໂຈເຣຫິ ວາ ຫເຏສຸ ອຄ຺ຄິນາ ວາ ທຑ຺ເຒສຸ ສີມສາມິກາ ຠິກ຺ຂູ ອນຸປວຊ຺ຊາ, ນ ລພ຺ຠາ ໂຈເທຕຸໍ ‘‘ຕຸມ຺ເຫຫິ ອມ຺ຫາກໍ ທພ຺ພສມ຺ຠາຣາ ນາສິຕາ’’ຕິ ວາ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ຄີວາ’’ຕິ ວາ. ຍໍ ປນ ສີມສາມິເກຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ກຕໍ, ຕໍ ສຸກຕເມວ ໂຫຕີຕິ.

ປາຬິມຸຕ຺ຕກວິນິຈ຺ຉໂຍ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

໘໖. ເອວໍ ຠິນ຺ນາຍ ປນ ກຸຏິກາຍ ຘນິຍສ຺ສ ປຣິວິຕກ຺ກຎ຺ຈ ປຸນ ກຸຏິກຣຓຕ຺ຖາຍ ອຸສ຺ສາຫຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມໂຕ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ທາຣຸຄເຫ ຄຓໂກຕິ ຣຎ຺ໂຎ ທາຣຸຠຓ຺ຑາຄາເຣ ທາຣຸໂຄປໂກ. ເທວຄຫທາຣູນີຕິ ເທເວນ ຄຫິຕທາຣູນິ. ຣາຊປຏິຄ຺ຄຫິຕຠູຕານິ ທາຣູນີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນຄຣປຏິສງ຺ຂາຣິການີຕິ ນຄຣສ຺ສ ປຏິສງ຺ຂາຣູປກຣຓານິ. ອາປທຕ຺ຖາຍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕານີຕິ ອຄ຺ຄິທາເຫນ ວາ ປຸຣາຓຠາເວນ ວາ ປຏິຣາຊູປຣຸນ຺ຘນາທິນາ ວາ ໂຄປຸຣຏ຺ຏາລກຣາຊນ຺ເຕປຸຣຫຕ຺ຖິສາລາທີນໍ ວິປຕ຺ຕິ ອາປທາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕທຕ຺ຖໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕານີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຂຓ຺ຑາຂຓ຺ຑິກໍ ເຉທາເປຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ກຸຏິຍາ ປມາຓໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ກິຎ຺ຈິ ອຄ຺ເຄ ກິຎ຺ຈິ ມຊ຺ເຌ ກິຎ຺ຈິ ມູເລ ຂຓ຺ຑາຂຓ຺ຑໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ເຉທາເປສິ.

໘໗. ວສ຺ສກາໂຣຕິ ຕສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ນາມໍ. ມຄຘມຫາມຕ຺ໂຕຕິ ມຄຘຣຏ຺ເຐ ມຫາມຕ຺ໂຕ, ມຫຕິຍາ ອິສ຺ສຣິຍມຕ຺ຕາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ມຄຘຣຎ຺ໂຎ ວາ ມຫາມຕ຺ໂຕ; ມຫາອມຈ຺ໂຈຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອນຸສຎ຺ຎາຍມາໂນຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂມາໂນ. ຠເຓຕິ ອິສ຺ສຣານໍ ນີຈຏ຺ຐານິກປຸຣິສາລປນໍ. ພນ຺ຘໍ ອາຓາເປສີຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ປກຕິຍາປິ ຕສ຺ມິໍ ອິສ຺ສາປກໂຕວ. ໂສ ຣຎ຺ໂຎ ‘‘ອາຓາເປຫີ’’ຕິ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ຍສ຺ມາ ‘‘ປກ຺ໂກສາເປຫີ’’ຕິ ຣຎ຺ໂຎ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ນໍ ຫຕ຺ເຖສຸ ຈ ປາເທສຸ ຈ ພນ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ ອາຓາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ພນ຺ຘໍ ອາຓາເປສິ. ອທ຺ທສ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ຘນິໂຍຕິ ກຖໍ ອທ຺ທສ? ໂສ ກິຣ ອຕ຺ຕນາ ເລເສນ ທາຣູນໍ ຫຏຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ນິສ຺ສໍສຍໍ ເອສ ທາຣູນໍ ກາຣຓາ ຣາຊກຸລໂຕ ວຘໍ ວາ ພນ຺ຘໍ ວາ ປາປຸຓິສ຺ສຕິ, ຕທາ ນໍ ອຫເມວ ໂມເຈສ຺ສາມີ’’ຕິ ນິຈ຺ຈກາລໍ ຕສ຺ສ ປວຕ຺ຕິໍ ສຸຓນ຺ໂຕເຍວ ວິຈຣຕິ. ຕສ຺ມາ ຕຂຓຎ຺ເຎວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອທ຺ທສ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອທ຺ທສ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ຘນິໂຍ’’ຕິ. ທາຣູນໍ ກິຈ຺ຈາຕິ ທາຣູນໍ ກາຣຓາ. ປຸຣາຫໍ ຫຎ຺ຎາມີຕິ ອຫໍ ປຸຣາ ຫຎ຺ຎາມິ; ຍາວ ອຫໍ ນ ຫຎ຺ຎາມິ, ຕາວ ຕ຺ວໍ ເອຍ຺ຍາສີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໘໘. ອິງ຺ຆ, ຠນ຺ເຕ, ສຣາເປຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ອິງ຺ຆາຕິ ໂຈທນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ປຐມາຠິສິຕ຺ໂຕຕິ ອຠິສິຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ປຐມໍ. ເອວຣູປິໍ ວາຈໍ ຠາສິຕາຕິ ‘‘ທິນ຺ນຎ຺ເຎວ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ຕິຓກຏ຺ໂຐທກໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕູ’’ຕິ ອິມໍ ເອວຣູປິໍ ວາຈໍ ອຠິສິຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ປຐມເມວ ຍໍ ຕ຺ວໍ ອຠາສິ, ຕໍ ສຍເມວ ຠາສິຕ຺ວາ ອິທານິ ສຣສິ, ນ ສຣສີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຣາຊາໂນ ກິຣ ອຠິສິຕ຺ຕມຕ຺ຕາເຍວ ຘມ຺ມເຠຣິໍ ຈຣາເປນ຺ຕິ – ‘‘ທິນ຺ນຎ຺ເຎວ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ຕິຓກຏ຺ໂຐທກໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕູ’’ຕິ ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ເອສ ວທຕິ. ເຕສໍ ມຍາ ສນ຺ຘາຍ ຠາສິຕນ຺ຕິ ເຕສໍ ອປ຺ປມຕ຺ຕເກປິ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍນ຺ຕານໍ ສມິຕພາຫິຕປາປານໍ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ຕິຓກຏ຺ໂຐທກຫຣຓໍ ສນ຺ຘາຍ ມຍາ ເອຕໍ ຠາສິຕໍ; ນ ຕຸມ຺ຫາທິສານນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ອຣຎ຺ເຎ ອປຣິຄ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ຕຎ຺ຈ ຕິຓກຏ຺ໂຐທກໍ ຍໍ ອຣຎ຺ເຎ ອປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ໂຫຕິ; ເອຕໍ ສນ຺ຘາຍ ມຍາ ຠາສິຕນ຺ຕິ ທີເປຕິ.

ໂລເມນ ຕ຺ວໍ ມຸຕ຺ໂຕສີຕິ ເອຕ຺ຖ ໂລມມິວ ໂລມໍ, ກິໍ ປນ ຕໍ? ປພ຺ພຊ຺ຊາລິງ຺ຄໍ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ຍຖາ ນາມ ຘຸຕ຺ຕາ ‘‘ມໍສໍ ຂາທິສ຺ສາມາ’’ຕິ ມຫຄ຺ຆໂລມໍ ເອຬກໍ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍຸໍ. ຕເມນໍ ອຎ຺ໂຎ ວິຎ຺ຎຸປຸຣິໂສ ທິສ຺ວາ ‘‘ອິມສ຺ສ ເອຬກສ຺ສ ມໍສໍ ກຫາປຓມຕ຺ຕໍ ອຄ຺ຆຕິ. ໂລມານິ ປນ ໂລມວາເຣ ໂລມວາເຣ ອເນເກ ກຫາປເຓ ອຄ຺ຆນ຺ຕີ’’ຕິ ທ຺ເວ ອໂລມເກ ເອຬເກ ທຕ຺ວາ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ. ເອວໍ ໂສ ເອຬໂກ ວິຎ຺ຎຸປຸຣິສມາຄມ຺ມ ໂລເມນ ມຸຈ຺ເຈຍ຺ຍ. ເອວເມວ ຕ຺ວໍ ອິມສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ວຘພນ຺ຘນາຣໂຫ. ຍສ຺ມາ ປນ ອຣຫທ຺ຘໂຊ ສພ຺ຠິ ອວຊ຺ຌຣູໂປ, ຕ຺ວຎ຺ຈ ສາສເນ ປພ຺ພຊິຕຕ຺ຕາ ຍໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາລິງ຺ຄຠູຕໍ ອຣຫທ຺ຘຊໍ ຘາເຣສິ. ຕສ຺ມາ ຕ຺ວໍ ອິມິນາ ປພ຺ພຊ຺ຊາລິງ຺ຄໂລເມນ ເອຬໂກ ວິຍ ວິຎ຺ຎຸປຸຣິສມາຄມ຺ມ ມຸຕ຺ໂຕສີຕິ.

ມນຸສ຺ສາ ອຸຊ຺ຌາຍນ຺ຕີຕິ ຣຎ຺ໂຎ ປຣິສຕິ ຠາສມານສ຺ສ ສມ຺ມຸຂາ ຈ ປຣມ຺ມຸຂາ ຈ ສຸຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ມນຸສ຺ສາ ອຸຊ຺ຌາຍນ຺ຕິ, ອວຊ຺ຌາຍນ຺ຕິ, ອວຊານນ຺ຕາ ຕໍ ຌາຍນ຺ຕິ ໂອໂລເກນ຺ຕິ ລາມກໂຕ ວາ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຂິຍ຺ຍນ຺ຕີຕິ ຕສ຺ສ ອວຓ຺ຓໍ ກເຖນ຺ຕິ ປກາເສນ຺ຕິ. ວິປາເຈນ຺ຕີຕິ ວິຕ຺ຖາຣິກໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ປຕ຺ຖຣນ຺ຕິ; ອຍຎ຺ຈ ອຕ຺ໂຖ ສທ຺ທສຕ຺ຖານຸສາເຣນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ໂຍຊນາ – ‘‘ອລຊ຺ຊິໂນ ອິເມ ສມຓາ ສກ຺ຍປຸຕ຺ຕິຍາ’’ຕິອາທີນິ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕາ ອຸຊ຺ຌາຍນ຺ຕິ. ‘‘ນຕ຺ຖິ ອິເມສໍ ສາມຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ຠຓນ຺ຕາ ຂິຍ຺ຍນ຺ຕິ. ‘‘ອປຄຕາ ອິເມ ສາມຎ຺ຎາ’’ຕິອາທີນິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວິຕ຺ຖາເຣນ຺ຕາ ວິປາເຈນ຺ຕີຕິ. ເອເຕນ ນເຍນ ອິເມສໍ ປທານໍ ອິໂຕ ປຣມ຺ປິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອາຄຕປທານຸຣູເປນ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິໂນຕິ ເສຏ຺ຐຈາຣິໂນ. ສາມຎ຺ຎນ຺ຕິ ສມຓຠາໂວ. ພ຺ຣຫ຺ມຎ຺ຎນ຺ຕິ ເສຏ຺ຐຠາໂວ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

ຣຎ຺ໂຎ ທາຣູນີຕິອາທິມ຺ຫິ ‘‘ອທິນ຺ນໍ ອາທິຍິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອຍໍ ອຸຊ຺ຌາຍນຕ຺ໂຖ. ຍໍ ປເນຕໍ ອທິນ຺ນໍ ອາທິຍິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຣຎ຺ໂຎ ທາຣູນີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຕິ ວຈນເຠເທ ອສມ຺ມຸຍ຺ຫນ຺ເຕຫິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຸຣາຓໂວຫາຣິໂກ ມຫາມຕ຺ໂຕຕິ ຠິກ຺ຂຸຠາວໂຕ ປຸຣາເຓ ຄິຫິກາເລ ວິນິຈ຺ຉຍໂວຫາເຣ ນິຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ໂວຫາຣິໂກ’’ຕິ ສງ຺ຂໍ ຄໂຕ ມຫາອມຈ຺ໂຈ.

ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ເອຕທໂວຈາຕິ ຠຄວາ ສາມໍເຍວ ໂລກໂວຫາຣມ຺ປິ ຊານາຕິ, ອຕີຕພຸທ຺ຘານໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິມ຺ປິ ຊານາຕິ – ‘‘ປຸພ຺ເພປິ ພຸທ຺ຘາ ເອຕ຺ຕເກນ ປາຣາຊິກໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ, ເອຕ຺ຕເກນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ເອຕ຺ຕເກນ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ສເຈ ອຎ຺ເຎຫິ ໂລກໂວຫາຣວິຎ຺ຎູຫິ ສທ຺ຘິໍ ອສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ປາທມຕ຺ເຕນ ປາຣາຊິກໍ ປຎ຺ຎເປຍ຺ຍ, ເຕນສ຺ສ ສິຍຸໍ ວຕ຺ຕາໂຣ ‘‘ສີລສໍວໂຣ ນາມ ເອກຠິກ຺ຂຸສ຺ສປິ ອປ຺ປເມຍ຺ໂຍ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ໂຍ ມຫາປຖວີ-ສມຸທ຺ທ-ອາກາສານິ ວິຍ ອຕິວິຕ຺ຖິຓ຺ໂຓ, ກຖຎ຺ຫິ ນາມ ຠຄວາ ປາທມຕ຺ຕເກນ ນາເສສີ’’ຕິ! ຕໂຕ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຎາຓພລໍ ອຊານນ຺ຕາ ສິກ຺ຂາປທໍ ໂກເປຍ຺ຍຸໍ, ປຎ຺ຎຕ຺ຕມ຺ປິ ສິກ຺ຂາປທໍ ຍຖາຐາເນ ນ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍ. ໂລກໂວຫາຣວິຎ຺ຎູຫິ ປນ ສທ຺ຘິໍ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ໂສ ອຸປວາໂທ ນ ໂຫຕິ. ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ເອວໍ ວຕ຺ຕາໂຣ ໂຫນ຺ຕິ – ‘‘ອິເມຫິ ນາມ ອຄາຣິກາປິ ປາທມຕ຺ເຕນ ໂຈຣໍ ຫນນ຺ຕິປິ ພນ຺ຘນ຺ຕິປິ ປພ຺ພາເຊນ຺ຕິປິ. ກສ຺ມາ ຠຄວາ ປພ຺ພຊິຕໍ ນ ນາເສສ຺ສຕິ; ເຍນ ປຣສນ຺ຕກໍ ຕິຓສລາກມຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ! ຕຖາຄຕສ຺ສ ຈ ຎາຓພລໍ ຊານິສ຺ສນ຺ຕິ. ປຎ຺ຎຕ຺ຕມ຺ປິ ຈ ສິກ຺ຂາປທໍ ອກຸປ຺ປໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ຍຖາຐາເນ ຐສ຺ສຕິ. ຕສ຺ມາ ໂລກໂວຫາຣວິຎ຺ຎູຫິ ສທ຺ຘິໍ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ປຎ຺ຎເປຕຸກາໂມ ສພ຺ພາວນ຺ຕໍ ປຣິສໍ ອນຸວິໂລເກນ຺ໂຕ ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ອວິທູເຣ ນິສິນ຺ນໍ ທິສ຺ວາ ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ເອຕທໂວຈ ‘‘ກິຕ຺ຕເກນ ໂຂ ຠິກ຺ຂຸ ຣາຊາ ມາຄໂຘ ເສນິໂຍ ພິມ຺ພິສາໂຣ ໂຈຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຫນຕິ ວາ ພນ຺ຘຕິ ວາ ປພ຺ພາເຊຕິ ວາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ມາຄໂຘຕິ ມຄຘານໍ ອິສ຺ສໂຣ. ເສນິໂຍຕິ ເສນາຍ ສມ຺ປນ຺ໂນ. ພິມ຺ພິສາໂຣຕິ ຕສ຺ສ ນາມໍ. ປພ຺ພາເຊຕິ ວາຕິ ຣຏ຺ຐໂຕ ນິກ຺ຂາເມຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ. ປຎ຺ຈມາສໂກ ປາໂທຕິ ຕທາ ຣາຊຄເຫ ວີສຕິມາສໂກ ກຫາປໂຓ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ປຎ຺ຈມາສໂກ ປາໂທ. ເອເຕນ ລກ຺ຂເຓນ ສພ຺ພຊນປເທສຸ ກຫາປຓສ຺ສ ຈຕຸຕ຺ໂຖ ຠາໂຄ ‘‘ປາໂທ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂສ ຈ ໂຂ ໂປຣາຓສ຺ສ ນີລກຫາປຓສ຺ສ ວເສນ, ນ ອິຕເຣສໍ ຣຸທ຺ຣທາມກາທີນໍ. ເຕນ ຫິ ປາເທນ ອຕີຕພຸທ຺ຘາປິ ປາຣາຊິກໍ ປຎ຺ຎເປສຸໍ, ອນາຄຕາປິ ປຎ຺ຎເປສ຺ສນ຺ຕິ. ສພ຺ພພຸທ຺ຘານຎ຺ຫິ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ວາ ປາຣາຊິເກ ວາ ນານຕ຺ຕໍ ນຕ຺ຖິ. ອິມາເນວ ຈຕ຺ຕາຣິ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖູນິ. ອິມາເນວ ຈຕ຺ຕາຣິ ປາຣາຊິການິ. ອິໂຕ ອູນໍ ວາ ອຕິເຣກໍ ວາ ນຕ຺ຖິ. ຕສ຺ມາ ຠຄວາປິ ຘນິຍໍ ວິຄຣຫິຕ຺ວາ ປາເທເນວ ທຸຕິຍປາຣາຊິກໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ໂຕ ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ອທິນ຺ນໍ ເຖຍ຺ຍສງ຺ຂາຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ.

ເອວໍ ມູລຈ຺ເຉຊ຺ຊວເສນ ທຬ຺ຫໍ ກຕ຺ວາ ທຸຕິຍປາຣາຊິເກ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ອປຣມ຺ປິ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຖາຍ ຣຊກຠຓ຺ຑິກວຕ຺ຖຸ ອຸທປາທິ, ຕສ຺ສຸປ຺ປຕ຺ຕິທີປນຕ຺ຖເມຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ເອວຎ຺ຈິທໍ ຠຄວຕາ ຠິກ຺ຂູນໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ ຈ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິສມ຺ພນ຺ໂຘ ຈ ປຐມປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍຖາ ຈ ອິຘ, ເອວໍ ອິໂຕ ປເຣສຸ ສພ຺ພສິກ຺ຂາປເທສຸ. ຍໍ ຍໍ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຕໍ ສພ຺ພໍ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອຸປຣູປຣິ ອປຸພ຺ພເມວ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມ. ຍທິ ຫິ ຍໍ ຍໍ ວຸຕ຺ຕນຍໍ, ຕໍ ຕໍ ປຸນປິ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມ, ກທາ ວຓ຺ຓນາຍ ອນ຺ຕໍ ຄມິສ຺ສາມ! ຕສ຺ມາ ຍໍ ຍໍ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຕໍ ສພ຺ພໍ ສາຘຸກໍ ອຸປສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ຈ ໂຍຊນາ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ. ອປຸພ຺ພໍ ປນ ຍໍກິຎ຺ຈິ ອນຸຕ຺ຕານຕ຺ຖໍ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ມຍເມວ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມ.

ຘນິຍວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙໐. ຣຊກຕ຺ຖຣຓໍ ຄນ຺ຕ຺ວາຕິ ຣຊກຕິຕ຺ຖໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ; ຕຎ຺ຫິ ຍສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ຣຊກາ ວຕ຺ຖານິ ອຕ຺ຖຣນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຣຊກຕ຺ຖຣຓນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຣຊກຠຓ຺ຑິກນ຺ຕິ ຣຊການໍ ຠຓ຺ຑິກໍ; ຣຊກາ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ນຄຣໍ ປວິສນ຺ຕາ ພຫູນິ ວຕ຺ຖານິ ເອເກກໍ ຠຓ຺ຑິກໍ ພນ຺ຘນ຺ຕິ. ຕໂຕ ເອກໍ ຠຓ຺ຑິກໍ ເຕສໍ ປມາເທນ ອປສ຺ສນ຺ຕານໍ ອວຫຣິຕ຺ວາ ເຖເນຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ

໙໒. ຄາໂມ ນາມາຕິ ເອວມາທິ ‘‘ຄາມາ ວາ ອຣຎ຺ຎາ ວາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ຈ ອຣຎ຺ຎສ຺ສ ຈ ປເຠທທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມິໍ ຄາເມ ເອກາ ເອວ ກຸຏິ, ເອກໍ ເຄຫໍ ເສຍ຺ຍຖາປິ ມລຍຊນປເທ; ອຍໍ ເອກກຸຏິໂກ ຄາໂມ ນາມ. ເອເຕນ ນເຍນ ອປເຣປິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອມນຸສ຺ໂສ ນາມ ໂຍ ສພ຺ພໂສ ວາ ມນຸສ຺ສານໍ ອຠາເວນ ຍກ຺ຂປຣິຄ຺ຄຫຠູໂຕ; ຍໂຕ ວາ ມນຸສ຺ສາ ເກນຈິ ກາຣເຓນ ປຸນປິ ອາຄນ຺ຕຸກາມາ ເອວ ອປກ຺ກນ຺ຕາ. ປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ນາມ ອິຏ຺ຐກປາກາຣໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ອນ຺ຕມໂສ ກຓ຺ຏກສາຂາຫິປິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ. ໂຄນິສາທິນິວິຏ຺ໂຐ ນາມ ວີຖິສນ຺ນິເວສາທິວເສນ ອນິວິສິຕ຺ວາ ຍຖາ ຄາໂວ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ທ຺ເວ ຕໂຍ ນິສີທນ຺ຕິ, ເອວໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ທ຺ເວ ຕີຓິ ຆຣານິ ກຕ຺ວາ ນິວິຏ຺ໂຐ. ສຕ຺ໂຖຕິ ຊງ຺ຆສຕ຺ຖສກຏສຕ຺ຖາທີສຸ ໂຍ ໂກຈິ. ອິມສ຺ມິຎ຺ຈ ສິກ຺ຂາປເທ ນິຄໂມປິ ນຄຣມ຺ປິ ຄາມຄ຺ຄຫເຓເນວ ຄຫິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຄາມູປຈາໂຣຕິອາທິ ອຣຎ຺ຎປຣິຈ຺ເຉທທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິນ຺ທຂີເລ ຐິຕສ຺ສາຕິ ຍສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ອນຸຣາຘປຸຣສ຺ເສວ ທ຺ເວ ອິນ຺ທຂີລາ, ຕສ຺ສ ອພ຺ຠນ຺ຕຣິເມ ອິນ຺ທຂີເລ ຐິຕສ຺ສ; ຕສ຺ສ ຫິ ພາຫິໂຣ ອິນ຺ທຂີໂລ ອາຠິຘມ຺ມິກນເຍນ ອຣຎ຺ຎສງ຺ເຂປໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ຍສ຺ສ ປນ ເອໂກ, ຕສ຺ສ ຄາມທ຺ວາຣພາຫານໍ ເວມຊ຺ເຌ ຐິຕສ຺ສ. ຍຕ຺ຣາປິ ຫິ ອິນ຺ທຂີໂລ ນຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຣ ຄາມທ຺ວາຣພາຫານໍ ເວມຊ຺ຌເມວ ‘‘ອິນ຺ທຂີໂລ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຄາມທ຺ວາຣພາຫານໍ ເວມຊ຺ເຌ ຐິຕສ຺ສາ’’ຕິ. ມຊ຺ຌິມສ຺ສາຕິ ຖາມມຊ຺ຌິມສ຺ສ, ໂນ ປມາຓມຊ຺ຌິມສ຺ສ, ເນວ ອປ຺ປຖາມສ຺ສ, ນ ມຫາຖາມສ຺ສ; ມຊ຺ຌິມຖາມສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເລຑ຺ຑຸປາໂຕຕິ ຍຖາ ມາຕຸຄາໂມ ກາເກ ອຸຑ຺ຑາເປນ຺ໂຕ ອຸຊຸກເມວ ຫຕ຺ຖໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ເລຑ຺ຑຸໍ ຂິປຕິ, ຍຖາ ຈ ອຸທກຸກ຺ເຂເປ ອຸທກໍ ຂິປນ຺ຕິ, ເອວໍ ອຂິປິຕ຺ວາ ຍຖາ ຕຣຸຓມນຸສ຺ສາ ອຕ຺ຕໂນ ພລໍ ທສ຺ເສນ຺ຕາ ພາຫໍ ປສາເຣຕ຺ວາ ເລຑ຺ຑຸໍ ຂິປນ຺ຕິ, ເອວໍ ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ເລຑ຺ຑຸສ຺ສ ປຕນຏ຺ຐານໍ. ປຕິໂຕ ປນ ລຸຐິຕ຺ວາ ຍຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ຆຣູປຈາເຣ ຐິຕສ຺ສ ມຊ຺ຌິມສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ເລຑ຺ຑຸປາໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ນິພ຺ພໂກສສ຺ສ ອຸທກປາຕຏ຺ຐາເນ ຐິຕສ຺ສ ມຊ຺ຌິມສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ສຸປ຺ປປາໂຕ ວາ ມຸສລປາໂຕ ວາ ຆຣູປຈາໂຣ ນາມ. ຕສ຺ມິໍ ຆຣູປຈາເຣ ຐິຕສ຺ສ ເລຑ຺ຑຸປາໂຕ ຄາມູປຈາໂຣຕິ ກຸຣຸນ຺ທຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຫາປຈ຺ຈຣິຍມ຺ປິ ຕາທິສເມວ. ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ຆຣໍ ນາມ, ຆຣູປຈາໂຣ ນາມ, ຄາໂມ ນາມ, ຄາມູປຈາໂຣ ນາມາ’’ຕິ ມາຕິກໍ ຐເປຕ຺ວາ ນິພ຺ພໂກສສ຺ສ ອຸທກປາຕຏ຺ຐານພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ຆຣໍ ນາມ. ຍໍ ປນ ທ຺ວາເຣ ຐິໂຕ ມາຕຸຄາໂມ ຠາຊນໂຘວນອຸທກໍ ຉຑ຺ເຑຕິ, ຕສ຺ສ ປຕນຏ຺ຐານຎ຺ຈ ມາຕຸຄາເມເນວ ອນ຺ໂຕເຄເຫ ຐິເຕນ ປກຕິຍາ ພຫິ ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ສຸປ຺ປສ຺ສ ວາ ສມ຺ມຸຎ຺ຊນິຍາ ວາ ປຕນຏ຺ຐານຎ຺ຈ, ຆຣສ຺ສ ປຸຣໂຕ ທ຺ວີສຸ ໂກເຓສຸ ສມ຺ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ມຊ຺ເຌ ຣຸກ຺ຂສູຈິທ຺ວາຣໍ ຐເປຕ຺ວາ ໂຄຣູປານໍ ປເວສນນິວາຣຓຕ຺ຖໍ ກຕປຣິກ຺ເຂໂປ ຈ ອຍໍ ສພ຺ໂພປິ ຆຣູປຈາໂຣ ນາມ. ຕສ຺ມິໍ ຆຣູປຈາເຣ ຐິຕສ຺ສ ມຊ຺ຌິມສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ເລຑ຺ຑຸປາຕພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ຄາໂມ ນາມ. ຕໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ເລຑ຺ຑຸປາຕສ຺ສ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ຄາມູປຈາໂຣ ນາມາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທເມຕ຺ຖ ປມາຓໍ. ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ, ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ໂຍ ໂຍ ອຏ຺ຐກຖາວາໂທ ວາ ເຖຣວາໂທ ວາ ປຈ຺ຉາ ວຸຈ຺ຈຕິ ໂສ ປມາຓໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ຍຎ຺ເຈຕໍ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປາຬິຍາ ວິຣຸທ຺ຘມິວ ທິສ຺ສຕິ. ປາຬິຍຎ຺ຫິ – ‘‘ຆຣູປຈາເຣ ຐິຕສ຺ສ ມຊ຺ຌິມສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ເລຑ຺ຑຸປາໂຕ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ຕໍ ເລຑ຺ຑຸປາຕໍ ຄາມສງ຺ເຂປໍ ກຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຣໍ ຄາມູປຈາໂຣ ວຸຕ຺ໂຕຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ສຈ຺ຈເມວ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຘິປ຺ປາໂຍ ປເນຕ຺ຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂສ ຈ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍານເມວ ວິທິໂຕ. ຕສ຺ມາ ຍຖາ ‘‘ຆຣູປຈາເຣ ຐິຕສ຺ສາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຆຣູປຈາຣລກ຺ຂຓໍ ປາຬິຍໍ ອວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕວເສນ ຄຫິຕໍ. ເອວໍ ເສສມ຺ປິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ນໂຍ – ອິຘ ຄາໂມ ນາມ ທຸວິໂຘ ໂຫຕິ – ປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ຈ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ຈ. ຕຕ຺ຣ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິກ຺ເຂໂປເຍວ ປຣິຈ຺ເຉໂທ. ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ວິສຸໍ ປຣິຈ຺ເຉທໍ ອວຕ຺ວາ ‘‘ຄາມູປຈາໂຣ ນາມ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ອິນ຺ທຂີເລ ຐິຕສ຺ສ ມຊ຺ຌິມສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ເລຑ຺ຑຸປາໂຕ’’ຕິ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ປນ ຄາມສ຺ສ ຄາມປຣິຈ຺ເຉໂທ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ຄາມປຣິຈ຺ເຉທທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ຆຣູປຈາເຣ ຐິຕສ຺ສ ມຊ຺ຌິມສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ເລຑ຺ຑຸປາໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄາມປຣິຈ຺ເຉເທ ຈ ທສ຺ສິເຕ ຄາມູປຈາຣລກ຺ຂຓໍ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ສກ຺ກາ ຎາຕຸນ຺ຕິ ປຸນ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຐິຕສ຺ສ ມຊ຺ຌິມສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ເລຑ຺ຑຸປາໂຕ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຍ ປນ ຆຣູປຈາເຣ ຐິຕສ຺ສ ເລຑ຺ຑຸປາຕໍເຍວ ‘‘ຄາມູປຈາໂຣ’’ຕິ ວທຕິ, ຕສ຺ສ ຆຣູປຈາໂຣ ຄາໂມຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ. ຕໂຕ ຆຣໍ, ຆຣູປຈາໂຣ, ຄາໂມ, ຄາມູປຈາໂຣຕິ ເອສ ວິຠາໂຄ ສງ຺ກຣີຍຕິ. ອສງ຺ກຣໂຕ ເຈຕ຺ຖ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ ວິກາເລ ຄາມປ຺ປເວສນາທີສຸ. ຕສ຺ມາ ປາຬິຎ຺ຈ ອຏ຺ຐກຖຎ຺ຈ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນເວຕ຺ຖ ຄາໂມ ຈ ຄາມູປຈາໂຣ ຈ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂຍປິ ຈ ຄາໂມ ປຸພ຺ເພ ມຫາ ຫຸຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ກຸເລສຸ ນຏ຺ເຐສຸ ອປ຺ປໂກ ໂຫຕິ, ໂສ ຆຣູປຈາຣໂຕ ເລຑ຺ຑຸປາເຕເນວ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ໂພ. ປຸຣິມປຣິຈ຺ເຉໂທ ປນສ຺ສ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສາປິ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສາປິ ອປ຺ປມາຓເມວາຕິ.

ອຣຎ຺ຎໍ ນາມ ຐເປຕ຺ວາ ຄາມຎ຺ຈ ຄາມູປຈາຣຎ຺ຈາຕິ ອິມໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕລກ຺ຂຓໍ ຄາມຎ຺ຈ ຄາມູປຈາຣຎ຺ຈ ຐເປຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍ ອທິນ຺ນາທານສິກ຺ຂາປເທ ອວເສສໍ ‘‘ອຣຎ຺ຎໍ’’ ນາມາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຠິຘມ຺ເມ ປນ ‘‘ອຣຎ຺ຎນ຺ຕິ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ພຫິ ອິນ຺ທຂີລາ ສພ຺ພເມຕໍ ອຣຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ (ວິຠ. ໕໒໙) ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຣຎ຺ຎກສິກ຺ຂາປເທ ‘‘ອາຣຎ຺ຎກໍ ນາມ ເສນາສນໍ ປຎ຺ຈຘນຸສຕິກໍ ປຈ຺ຉິມ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໖໕໔) ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ອິນ຺ທຂີລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອາໂຣປິເຕນ ອາຈຣິຍຘນຸນາ ປຎ຺ຈຘນຸສຕປ຺ປມາຓນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ຠຄວຕາ ‘‘ຄາມາ ວາ ອຣຎ຺ຎາ ວາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ວິຠຊນ຺ເຕນ ‘‘ຆຣໍ, ຆຣູປຈາໂຣ, ຄາໂມ, ຄາມູປຈາໂຣ ອຣຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ ປາປຠິກ຺ຂູນໍ ເລໂສກາສນິເສຘນຕ຺ຖໍ ປຎ຺ຈ ໂກຏ຺ຐາສາ ທສ຺ສິຕາ. ຕສ຺ມາ ຆເຣ ວາ ຆຣູປຈາເຣ ວາ ຄາເມ ວາ ຄາມູປຈາເຣ ວາ ອຣຎ຺ເຎ ວາ ປາທຄ຺ຆນກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສສ຺ສາມິກໍ ຠຓ຺ຑໍ ອວຫຣນ຺ຕສ຺ສ ປາຣາຊິກເມວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອິທານິ ‘‘ອທິນ຺ນໍ ເຖຍ຺ຍສງ຺ຂາຕໍ ອາທິເຍຍ຺ຍາ’’ຕິອາທີນໍ ອຕ຺ຖທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ອທິນ຺ນໍ ນາມາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອທິນ຺ນນ຺ຕິ ທນ຺ຕໂປນສິກ຺ຂາປເທ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກມ຺ປິ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕກໍ ກປ຺ປິຍໍ ອຊ຺ໂຌຫຣຓີຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິຘ ປນ ຍໍກິຎ຺ຈິ ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ສສ຺ສາມິກໍ ຠຓ຺ຑໍ, ຕເທຕໍ ເຕຫິ ສາມິເກຫິ ກາເຍນ ວາ ວາຈາຍ ວາ ນ ທິນ຺ນນ຺ຕິ ອທິນ຺ນໍ. ອຕ຺ຕໂນ ຫຕ຺ຖໂຕ ວາ ຍຖາຐິຕຏ຺ຐານໂຕ ວາ ນ ນິສ຺ສຏ຺ຐນ຺ຕິ ອນິສ຺ສຏ຺ຐໍ. ຍຖາຐາເນ ຐິຕມ຺ປິ ອນເປກ຺ຂຕາຍ ນ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕນ຺ຕິ ອປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕໍ. ອາຣກ຺ຂສໍວິຘາເນນ ຣກ຺ຂິຕຕ຺ຕາ ຣກ຺ຂິຕໍ. ມຎ຺ຊູສາທີສຸ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ໂຄປິຕຕ຺ຕາ ໂຄປິຕໍ. ‘‘ມມ ອິທ’’ນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາມມຕ຺ເຕນ ມມາຍິຕຕ຺ຕາ ມມາຍິຕໍ. ຕາຫິ ອປຣິຈ຺ຈາຄຣກ຺ຂຓໂຄປນາຫິ ເຕຫິ ຠຓ຺ຑສາມິເກຫິ ປເຣຫິ ປຣິຄ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ. ເອຕໍ ອທິນ຺ນໍ ນາມ.

ເຖຍ຺ຍສງ຺ຂາຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເຖໂນຕິ ໂຈໂຣ, ເຖນສ຺ສ ຠາໂວ ເຖຍ຺ຍໍ; ອວຫຣຓຈິຕ຺ຕສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ‘‘ສງ຺ຂາ, ສງ຺ຂາຕ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກໍ; ໂກຏ຺ຐາສສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ, ‘‘ສຎ຺ຎານິທານາ ຫິ ປປຎ຺ຈສງ຺ຂາ’’ຕິອາທີສຸ (ສຸ. ນິ. ໘໘໐) ວິຍ. ເຖຍ຺ຍຎ຺ຈ ຕໍ ສງ຺ຂາຕຎ຺ຈາຕິ ເຖຍ຺ຍສງ຺ຂາຕໍ, ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາໂຕ ເອໂກ ຈິຕ຺ຕໂກຏ຺ຐາໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຣຓຕ຺ເຖ ເຈຕໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ, ຕສ຺ມາ ເຖຍ຺ຍສງ຺ຂາເຕນາຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ໂຍ ຈ ເຖຍ຺ຍສງ຺ຂາເຕນ ອາທິຍຕິ, ໂສ ຍສ຺ມາ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ອນາທິຍິຕ຺ວາ ອຕ຺ຖເມວ ທສ຺ເສຕຸໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ໂຕ ອວຫຣຓຈິຕ຺ໂຕຕິ ເອວມສ຺ສ ປທຠາຊນໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອາທິເຍຍ຺ຍ , ຫເຣຍ຺ຍ, ອວຫເຣຍ຺ຍ, ອິຣິຍາປຖໍ ວິໂກເປຍ຺ຍ, ຐານາ ຈາເວຍ຺ຍ, ສງ຺ເກຕໍ ວີຕິນາເມຍ຺ຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ປຐມປທໍ ອຠິໂຍຄວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ທຸຕິຍປທໍ ອຎ຺ເຎສໍ ຠຓ຺ຑໍ ຫຣນ຺ຕສ຺ສ ຄຈ຺ຉໂຕ ວເສນ, ຕຕິຍປທໍ ອຸປນິກ຺ຂິຕ຺ຕຠຓ຺ຑວເສນ, ຈຕຸຕ຺ຖໍ ສວິຎ຺ຎາຓກວເສນ, ປຎ຺ຈມໍ ຖເລ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕາທິວເສນ, ຉຏ຺ຐໍ ປຣິກປ຺ປວເສນ ວາ ສຸງ຺ກຆາຕວເສນ ວາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ໂຍຊນາ ປເນຕ຺ຖ ເອກຠຓ຺ຑວເສນປິ ນານາຠຓ຺ຑວເສນປິ ໂຫຕິ. ເອກຠຓ຺ຑວເສນ ຈ ສວິຎ຺ຎາຓເກເນວ ລພ຺ຠຕິ, ນານາຠຓ຺ຑວເສນ ສວິຎ຺ຎາຓກາວິຎ຺ຎາຓກມິສ຺ສເກນ.

ຕຕ຺ຖ ນານາຠຓ຺ຑວເສນ ຕາວ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພໍ – ອາທິເຍຍ຺ຍາຕິ ອາຣາມໍ ອຠິຍຸຎ຺ຊຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ. ສາມິກສ຺ສ ວິມຕິໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສ. ສາມິໂກ ‘‘ນ ມຍ຺ຫໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຘຸຣໍ ນິກ຺ຂິປຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສ.

ຫເຣຍ຺ຍາຕິ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຠຓ຺ຑໍ ຫຣນ຺ໂຕ ສີເສ ຠາຣໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ໂຕ ອາມສຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ. ຜນ຺ທາເປຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສ. ຂນ຺ຘໍ ໂອໂຣເປຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສ.

ອວຫເຣຍ຺ຍາຕິ ອຸປນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ‘‘ເທຫິ ເມ ຠຓ຺ຑ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ‘‘ນາຫໍ ຄຓ຺ຫາມີ’’ຕິ ຠຓຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ. ສາມິກສ຺ສ ວິມຕິໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສ. ສາມິໂກ ‘‘ນ ມຍ຺ຫໍ ທສ຺ສຕີ’’ຕິ ຘຸຣໍ ນິກ຺ຂິປຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສ.

ອິຣິຍາປຖໍ ວິໂກເປຍ຺ຍາຕິ ‘‘ສຫຠຓ຺ຑຫາຣກໍ ເນສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຐມໍ ປາທໍ ສງ຺ກາເມຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສ. ທຸຕິຍໍ ປາທໍ ສງ຺ກາເມຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສ.

ຐານາ ຈາເວຍ຺ຍາຕິ ຖລຏ຺ຐໍ ຠຓ຺ຑໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ໂຕ ອາມສຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ. ຜນ຺ທາເປຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສ. ຐານາ ຈາເວຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສ.

ສງ຺ເກຕໍ ວີຕິນາເມຍ຺ຍາຕິ ປຣິກປ຺ປິຕຏ຺ຐານໍ ປຐມໍ ປາທໍ ອຕິກ຺ກາເມຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສ. ທຸຕິຍໍ ປາທໍ ອຕິກ຺ກາເມຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສ. ອຖ ວາ ປຐມໍ ປາທໍ ສຸງ຺ກຆາຕໍ ອຕິກ຺ກາເມຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສ. ທຸຕິຍໍ ປາທໍ ອຕິກ຺ກາເມຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສາຕິ – ອຍເມຕ຺ຖ ນານາຠຓ຺ຑວເສນ ໂຍຊນາ.

ເອກຠຓ຺ຑວເສນ ປນ ສສ຺ສາມິກໍ ທາສໍ ວາ ຕິຣຈ຺ຉານໍ ວາ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ອຠິໂຍຄາທິນາ ນເຍນ ອາທິຍຕິ ວາ ຫຣຕິ ວາ ອວຫຣຕິ ວາ ອິຣິຍາປຖໍ ວາ ວິໂກເປຕິ, ຐານາ ວາ ຈາເວຕິ, ປຣິຈ຺ເຉທໍ ວາ ອຕິກ຺ກາເມຕິ – ອຍເມຕ຺ຖ ເອກຠຓ຺ຑວເສນ ໂຍຊນາ.

ປຎ຺ຈວີສຕິອວຫາຣກຖາ

ອປິຈ ອິມານິ ຉ ປທານິ ວຓ຺ເຓນ຺ເຕນ ປຎ຺ຈ ປຎ຺ຈເກ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ປຎ຺ຈວີສຕິ ອວຫາຣາ ທສ຺ເສຕພ຺ພາ. ເອວໍ ວຓ຺ຓຍຕາ ຫິ ອິທໍ ອທິນ຺ນາທານປາຣາຊິກໍ ສຸວຓ຺ຓິຕໍ ໂຫຕິ. ອິມສ຺ມິຎ຺ຈ ຐາເນ ສພ຺ພອຏ຺ຐກຖາ ອາກຸລາ ລຸຬິຕາ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍວິນິຈ຺ຉຍາ. ຕຖາ ຫິ ສພ຺ພອຏ຺ຐກຖາສຸ ຍານິ ຕານິ ປາຬິຍໍ ‘‘ປຎ຺ຈຫາກາເຣຫິ ອທິນ຺ນໍ ອາທິຍນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສ, ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕຎ຺ຈ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອວຫາຣງ຺ຄານິ ວຸຕ຺ຕານິ, ຕານິປິ ຄເຫຕ຺ວາ ກຕ຺ຖຈິ ເອກໍ ປຎ຺ຈກໍ ທສ຺ສິຕໍ, ກຕ຺ຖຈິ ‘‘ຉຫາກາເຣຫີ’’ຕິ ອາຄເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ທ຺ເວ ປຎ຺ຈການິ ທສ຺ສິຕານິ. ເອຕານິ ຈ ປຎ຺ຈການິ ນ ໂຫນ຺ຕິ. ຍຕ຺ຖ ຫິ ເອເກເກນ ປເທນ ອວຫາໂຣ ສິຊ຺ຌຕິ, ຕໍ ປຎ຺ຈກໍ ນາມ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອຕ຺ຖ ປນ ສພ຺ເພຫິປິ ປເທຫິ ເອໂກເຍວ ອວຫາໂຣ. ຍານິ ຈ ຕຕ຺ຖ ລພ຺ຠມານານິເຍວ ປຎ຺ຈການິ ທສ຺ສິຕານິ, ເຕສມ຺ປິ ນ ສພ຺ເພສໍ ອຕ຺ໂຖ ປກາສິໂຕ. ເອວມິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ສພ຺ພອຏ຺ຐກຖາ ອາກຸລາ ລຸຬິຕາ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍວິນິຈ຺ຉຍາ. ຕສ຺ມາ ປຎ຺ຈ ປຎ຺ຈເກສໂມຘາເນຕ຺ວາ ທສ຺ສິຍມານາ ອິເມ ປຎ຺ຈວີສຕິ ອວຫາຣາ ສາຘຸກໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕພ຺ພາ.

ປຎ຺ຈ ປຎ຺ຈການິ ນາມ – ນານາຠຓ຺ຑປຎ຺ຈກໍ, ເອກຠຓ຺ຑປຎ຺ຈກໍ, ສາຫຕ຺ຖິກປຎ຺ຈກໍ, ປຸພ຺ພປໂຍຄປຎ຺ຈກໍ, ເຖຍ຺ຍາວຫາຣປຎ຺ຈກນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ນານາຠຓ຺ຑປຎ຺ຈກຎ຺ຈ ເອກຠຓ຺ຑປຎ຺ຈກຎ຺ຈ ‘‘ອາທິເຍຍ຺ຍ, ຫເຣຍ຺ຍ, ອວຫເຣຍ຺ຍ, ອິຣິຍາປຖໍ ວິໂກເປຍ຺ຍ, ຐານາ ຈາເວຍ຺ຍາ’’ຕິ ອິເມສໍ ປທານໍ ວເສນ ລພ຺ຠນ຺ຕິ. ຕານິ ປຸພ຺ເພ ໂຍເຊຕ຺ວາ ທສ຺ສິຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພານິ. ຍໍ ປເນຕໍ ‘‘ສງ຺ເກຕໍ ວີຕິນາເມຍ຺ຍາ’’ຕິ ຉຏ຺ຐໍ ປທໍ, ຕໍ ປຣິກປ຺ປາວຫາຣສ຺ສ ຈ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍາວຫາຣສ຺ສ ຈ ສາຘາຣຓໍ. ຕສ຺ມາ ຕໍ ຕຕິຍປຎ຺ຈເມສຸ ປຎ຺ຈເກສຸ ລພ຺ຠມານປທວເສນ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ວຸຕ຺ຕໍ ນານາຠຓ຺ຑປຎ຺ຈກຎ຺ຈ ເອກຠຓ຺ຑປຎ຺ຈກຎ຺ຈ.

ກຕມໍ ສາຫຕ຺ຖິກປຎ຺ຈກໍ? ປຎ຺ຈ ອວຫາຣາ – ສາຫຕ຺ຖິໂກ, ອາຓຕ຺ຕິໂກ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິໂຍ, ອຕ຺ຖສາຘໂກ, ຘຸຣນິກ຺ເຂໂປຕິ. ຕຕ຺ຖ ສາຫຕ຺ຖິໂກ ນາມ ປຣສ຺ສ ຠຓ຺ຑໍ ສຫຕ຺ຖາ ອວຫຣຕິ. ອາຓຕ຺ຕິໂກ ນາມ ‘‘ອສຸກສ຺ສ ຠຓ຺ຑໍ ອວຫຣາ’’ຕິ ອຎ຺ຎໍ ອາຓາເປຕິ. ນິສ຺ສຄ຺ຄິໂຍ ນາມ ອນ຺ໂຕສຸງ຺ກຆາເຕ ຐິໂຕ ພຫິສຸງ຺ກຆາຕໍ ປາເຕຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສາຕິ, ອິມິນາ ຈ ສທ຺ຘິໍ ‘‘ສງ຺ເກຕໍ ວີຕິນາເມຍ຺ຍາ’’ຕິ ອິທໍ ປທໂຍຊນໍ ລຠຕິ. ອຕ຺ຖສາຘໂກ ນາມ ‘‘ອສຸກໍ ນາມ ຠຓ຺ຑໍ ຍທາ ສກ຺ໂກສິ, ຕທາ ອວຫຣາ’’ຕິ ອາຓາເປຕິ. ຕຕ຺ຖ ສເຈ ປໂຣ ອນນ຺ຕຣາຍິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ຕໍ ອວຫຣຕິ, ອາຓາປໂກ ອາຓຕ຺ຕິກ຺ຂເຓເຍວ ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕິ, ອວຫາຣໂກ ປນ ອວຫຏກາເລ. ອຍໍ ອຕ຺ຖສາຘໂກ. ຘຸຣນິກ຺ເຂໂປ ປນ ອຸປນິກ຺ຂິຕ຺ຕຠຓ຺ຑວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອິທໍ ສາຫຕ຺ຖິກປຎ຺ຈກໍ.

ກຕມໍ ປຸພ຺ພປໂຍຄປຎ຺ຈກໍ? ອປເຣປິ ປຎ຺ຈ ອວຫາຣາ – ປຸພ຺ພປໂຍໂຄ, ສຫປໂຍໂຄ, ສໍວິທາວຫາໂຣ, ສງ຺ເກຕກມ຺ມໍ, ນິມິຕ຺ຕກມ຺ມນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອາຓຕ຺ຕິວເສນ ປຸພ຺ພປໂຍໂຄ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຐານາ ຈາວນວເສນ ສຫປໂຍໂຄ. ອິຕເຣ ປນ ຕໂຍ ປາຬິຍໍ (ປາຣາ. ໑໑໘-໑໒໐) ອາຄຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພາຕິ. ອິທໍ ປຸພ຺ພປໂຍຄປຎ຺ຈກໍ.

ກຕມໍ ເຖຍ຺ຍາວຫາຣປຎ຺ຈກໍ? ອປເຣປິ ປຎ຺ຈ ອວຫາຣາ – ເຖຍ຺ຍາວຫາໂຣ, ປສຍ຺ຫາວຫາໂຣ, ປຣິກປ຺ປາວຫາໂຣ, ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາວຫາໂຣ, ກຸສາວຫາໂຣຕິ. ເຕ ປຎ຺ຈປິ ‘‘ອຎ຺ຎຕໂຣ ຠິກ຺ຂຸ ສງ຺ຆສ຺ສ ຈີວເຣ ຠາຊິຍມາເນ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ໂຕ ກຸສໍ ສງ຺ກາເມຕ຺ວາ ຈີວຣໍ ອຄ຺ຄເຫສີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໓໘) ເອຕສ຺ມິໍ ກຸສສງ຺ກາມນວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມ. ອິທໍ ເຖຍ຺ຍາວຫາຣປຎ຺ຈກໍ. ເອວມິມານິ ປຎ຺ຈ ປຎ຺ຈການິ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ອິເມ ປຎ຺ຈວີສຕິ ອວຫາຣາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອິເມສຸ ຈ ປນ ປຎ຺ຈສຸ ປຎ຺ຈເກສຸ ກຸສເລນ ວິນຍຘເຣນ ໂອຕິຓ຺ຓໍ ວຕ຺ຖຸໍ ສຫສາ ອວິນິຈ຺ຉິນິຕ຺ວາວ ປຎ຺ຈ ຐານານິ ໂອໂລເກຕພ຺ພານິ. ຍານິ ສນ຺ຘາຍ ໂປຣາຓາ ອາຫຸ –

‘‘ວຕ຺ຖຸໍ ກາລຎ຺ຈ ເທສຎ຺ຈ, ອຄ຺ຆໍ ປຣິໂຠຄປຎ຺ຈມໍ;

ຕຸລຍິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ຐານານິ, ຘາເຣຍ຺ຍຕ຺ຖໍ ວິຈກ຺ຂໂຓ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ວຕ຺ຖຸນ຺ຕິ ຠຓ຺ຑໍ; ອວຫາຣເກນ ຫິ ‘‘ມຍາ ອິທໍ ນາມ ອວຫຏ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ອາປຕ຺ຕິໍ ອນາໂຣເປຕ຺ວາວ ຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ສສ຺ສາມິກໍ ວາ ອສ຺ສາມິກໍ ວາຕິ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ. ສສ຺ສາມິເກປິ ສາມິການໍ ສາລຍຠາໂວ ວາ ນິຣາລຍຠາໂວ ວາ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕພ຺ໂພ. ສເຈ ເຕສໍ ສາລຍກາເລ ອວຫຏໍ, ຠຓ຺ຑໍ ອຄ຺ຆາເປຕ຺ວາ ອາປຕ຺ຕິ ກາຕພ຺ພາ. ສເຈ ນິຣາລຍກາເລ, ນ ປາຣາຊິເກນ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ຠຓ຺ຑສາມິເກສຸ ປນ ຠຓ຺ຑໍ ອາຫຣາເປນ຺ເຕສຸ ຠຓ຺ຑໍ ທາຕພ຺ພໍ. ອຍເມຕ຺ຖ ສາມີຈິ.

ອິມສ຺ສ ປນຕ຺ຖສ຺ສ ທີປນຕ຺ຖມິທໍ ວຕ຺ຖຸ – ຠາຕິຍຣາຊກາເລ ກິຣ ມຫາເຈຕິຍປູຊາຍ ທກ຺ຂິຓທິສໂຕ ເອໂກ ຠິກ຺ຂຸ ສຕ຺ຕຫຕ຺ຖໍ ປຓ຺ຑຸກາສາວໍ ອໍເສ ກຣິຕ຺ວາ ເຈຕິຍງ຺ຄຓໍ ປາວິສິ; ຕງ຺ຂຓເມວ ຈ ຣາຊາປິ ເຈຕິຍວນ຺ທນຕ຺ຖໍ ອາຄໂຕ. ຕຕ຺ຖ ອຸສ຺ສາຣຓາຍ ວຕ຺ຕມານາຍ ມຫາຊນສມ຺ມທ຺ໂທ ອໂຫສິ. ອຖ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ຊນສມ຺ມທ຺ທປີຬິໂຕ ອໍສໂຕ ປຕນ຺ຕໍ ກາສາວໍ ອທິສ຺ວາວ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ; ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຈ ກາສາວໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ‘‘ໂກ ອີທິເສ ຊນສມ຺ມທ຺ເທ ກາສາວໍ ລຈ຺ຉຕິ, ນ ທານິ ຕໍ ມຍ຺ຫ’’ນ຺ຕິ ຘຸຣນິກ຺ເຂປໍ ກຕ຺ວາ ຄໂຕ. ອຖຎ຺ໂຎ ຠິກ຺ຂຸ ປຈ຺ຉາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຕໍ ກາສາວໍ ທິສ຺ວາ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຄເຫຕ຺ວາ ປຸນ ວິປ຺ປຏິສາຣີ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ອສ຺ສມໂຓ ທານິມ຺ຫິ, ວິພ຺ຠມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ເນປິ ‘‘ວິນຍຘເຣ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຎສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ.

ເຕນ ຈ ສມເຍນ ຈູຬສຸມນຕ຺ເຖໂຣ ນາມ ສພ຺ພປຣິຍຕ຺ຕິຘໂຣ ວິນຍາຈຣິຍປາໂມກ຺ໂຂ ມຫາວິຫາເຣ ປຏິວສຕິ. ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ເຖຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ໂອກາສໍ ກາເຣຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ປຸຈ຺ຉິ. ເຖໂຣ ເຕນ ຠຏ຺ເຐ ຊນກາເຍ ປຈ຺ຉາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຄຫິຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຖິ ທານິ ເອຕ຺ຖ ໂອກາໂສ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ສເຈ ກາສາວສາມິກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາເນຍ຺ຍາສິ, ສກ຺ກາ ຠເວຍ຺ຍ ຕວ ປຕິຏ຺ຐາ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ກຖາຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຕໍ ທກ຺ຂິສ຺ສາມີ’’ຕິ? ‘‘ຕຫິໍ ຕຫິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂອໂລເກຫີ’’ຕິ. ໂສ ປຎ຺ຈປິ ມຫາວິຫາເຣ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ເນວ ອທ຺ທກ຺ຂິ. ຕໂຕ ນໍ ເຖໂຣ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກຕຣາຍ ທິສາຍ ພຫູ ຠິກ຺ຂູ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ? ‘‘ທກ຺ຂິຓທິສາຍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ກາສາວໍ ທີຆໂຕ ຈ ຕິຣິຍຎ຺ຈ ມິນິຕ຺ວາ ຐເປຫິ. ຐເປຕ຺ວາ ທກ຺ຂິຓທິສາຍ ວິຫາຣປຏິປາຏິຍາ ວິຈິນິຕ຺ວາ ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາເນຫີ’’ຕິ. ໂສ ຕຖາ ກຕ຺ວາ ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ທິສ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອາເນສິ. ເຖໂຣ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຕເວທໍ ກາສາວ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ກຸຫິໍ ເຕ ປາຕິຕ’’ນ຺ຕິ? ໂສ ສພ຺ພໍ ອາຈິກ຺ຂິ. ເຖໂຣ ປນ ເຕນ ກຕໍ ຘຸຣນິກ຺ເຂປໍ ສຸຕ຺ວາ ອິຕຣໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຕຍາ ອິທໍ ກຸຫິໍ ທິສ຺ວາ ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ? ໂສປິ ສພ຺ພໍ ອາໂຣເຈສິ. ຕໂຕ ນໍ ເຖໂຣ ອາຫ – ‘‘ສເຈ ເຕ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ຄຫິຕໍ ອຠວິສ຺ສ, ອນາປຕ຺ຕິເຍວ ເຕ ອສ຺ສ. ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ປນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ທຸກ຺ກຏໍ ອາປນ຺ໂນສິ. ຕໍ ເທເສຕ຺ວາ ອນາປຕ຺ຕິໂກ ໂຫຫິ. ອິທຎ຺ຈ ກາສາວໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ກຕ຺ວາ ເອຕສ຺ເສວ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເທຫີ’’ຕິ. ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ອມເຕເນວ ອຠິສິຕ຺ໂຕ ປຣມສ຺ສາສປ຺ປຕ຺ໂຕ ອໂຫສີຕິ. ເອວໍ ວຕ຺ຖຸ ໂອໂລເກຕພ຺ພໍ.

ກາໂລຕິ ອວຫາຣກາໂລ. ຕເທວ ຫິ ຠຓ຺ຑໍ ກທາຈິ ສມຄ຺ຆໍ ໂຫຕິ, ກທາຈິ ມຫຄ຺ຆໍ. ຕສ຺ມາ ຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ຍສ຺ມິໍ ກາເລ ອວຫຏໍ, ຕສ຺ມິໍເຍວ ກາເລ ໂຍ ຕສ຺ສ ອຄ຺ໂຆ ໂຫຕິ, ເຕນ ອຄ຺ເຆນ ອາປຕ຺ຕິ ກາເຣຕພ຺ພາ. ເອວໍ ກາໂລ ໂອໂລເກຕພ຺ໂພ.

ເທໂສຕິ ອວຫາຣເທໂສ. ຕຎ຺ຫິ ຠຓ຺ຑໍ ຍສ຺ມິໍ ເທເສ ອວຫຏໍ, ຕສ຺ມິໍເຍວ ເທເສ ໂຍ ຕສ຺ສ ອຄ຺ໂຆ ໂຫຕິ, ເຕນ ອຄ຺ເຆນ ອາປຕ຺ຕິ ກາເຣຕພ຺ພາ. ຠຓ຺ຑຸຏ຺ຐານເທເສ ຫິ ຠຓ຺ຑໍ ສມຄ຺ຆໍ ໂຫຕິ, ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ມຫຄ຺ຆໍ.

ອິມສ຺ສາປິ ຈ ອຕ຺ຖສ຺ສ ທີປນຕ຺ຖມິທໍ ວຕ຺ຖຸ – ອນ຺ຕຣສມຸທ຺ເທ ກິຣ ເອໂກ ຠິກ຺ຂຸ ສຸສຓ຺ຐານໍ ນາຬິເກຣໍ ລຠິຕ຺ວາ ຠມໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ສງ຺ຂຖາລກສທິສໍ ມໂນຣມໍ ປານີຍຖາລກໍ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ຐເປຕ຺ວາ ເຈຕິຍຄິຣິໍ ອຄມາສິ. ອຖຎ຺ໂຎ ຠິກ຺ຂຸ ອນ຺ຕຣສມຸທ຺ທໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ປຏິວສນ຺ໂຕ ຕໍ ຖາລກໍ ທິສ຺ວາ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຄເຫຕ຺ວາ ເຈຕິຍຄິຣິເມວ ອາຄໂຕ. ຕສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ຍາຄຸໍ ປິວນ຺ຕສ຺ສ ຕໍ ຖາລກໍ ທິສ຺ວາ ຖາລກສາມິໂກ ຠິກ຺ຂຸ ອາຫ – ‘‘ກຸໂຕ ເຕ ອິທໍ ລທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ອນ຺ຕຣສມຸທ຺ທໂຕ ເມ ອານີຕ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ຕໍ ‘‘ເນຕໍ ຕວ ສນ຺ຕກໍ, ເຖຍ຺ຍາຍ ເຕ ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ ສງ຺ຆມຊ຺ຌໍ ອາກຑ຺ຒິ. ຕຕ຺ຖ ຈ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ອລຠິຕ຺ວາ ມຫາວິຫາຣໍ ອຄມິໍສຸ. ຕຕ຺ຖ ເຠຣິໍ ປຫຣາເປຕ຺ວາ ມຫາເຈຕິຍສມີເປ ສນ຺ນິປາຕໍ ກຕ຺ວາ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ອາຣຠິໍສຸ. ວິນຍຘຣຕ຺ເຖຣາ ອວຫາຣໍ ສຎ຺ຎາເປສຸໍ.

ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ສນ຺ນິປາເຕ ອາຠິຘມ຺ມິກໂຄທຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ ນາມ ວິນຍກຸສໂລ ໂຫຕິ. ໂສ ເອວມາຫ – ‘‘ອິມິນາ ອິທໍ ຖາລກໍ ກຸຫິໍ ອວຫຏ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ອນ຺ຕຣສມຸທ຺ເທ ອວຫຏ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ຕຕ຺ຣິທໍ ກິໍ ອຄ຺ຆຕີ’’ຕິ? ‘‘ນ ກິຎ຺ຈິ ອຄ຺ຆຕິ. ຕຕ຺ຣ ຫິ ນາຬິເກຣໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ມິຎ຺ຊໍ ຂາທິຕ຺ວາ ກປາລໍ ຉຑ຺ເຑນ຺ຕິ, ທາຣຸອຕ຺ຖໍ ປນ ຜຣຕີ’’ຕິ. ‘‘ອິມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເອຕ຺ຖ ຫຕ຺ຖກມ຺ມໍ ກິໍ ອຄ຺ຆຕີ’’ຕິ? ‘‘ມາສກໍ ວາ ອູນມາສກໍ ວາ’’ຕິ. ‘‘ອຕ຺ຖິ ປນ ກຕ຺ຖຈິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ມາສເກນ ວາ ອູນມາສເກນ ວາ ປາຣາຊິກໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ສາຘຸ! ສາຘຸ! ສຸກຖິຕໍ ສຸວິນິຈ຺ຉິຕ’’ນ຺ຕິ ເອກສາຘຸກາໂຣ ອໂຫສິ. ເຕນ ຈ ສມເຍນ ຠາຕິຍຣາຊາປິ ເຈຕິຍວນ຺ທນຕ຺ຖໍ ນຄຣໂຕ ນິກ຺ຂມນ຺ໂຕ ຕໍ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ອິທ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ປຏິປາຏິຍາ ສຸຕ຺ວາ ນຄເຣ ເຠຣິໍ ຈຣາເປສິ – ‘‘ມຍິ ສນ຺ເຕ ຠິກ຺ຂູນມ຺ປິ ຠິກ຺ຂູນີນມ຺ປິ ຄິຫີນມ຺ປິ ອຘິກຣຓໍ ອາຠິຘມ຺ມິກໂຄທຕ຺ຕຕ຺ເຖເຣນ ວິນິຈ຺ຉິຕໍ ສຸວິນິຈ຺ຉິຕໍ, ຕສ຺ສ ວິນິຈ຺ຉເຍ ອຕິຏ຺ຐມານໍ ຣາຊາຓາຍ ຐເປມີ’’ຕິ. ເອວໍ ເທໂສ ໂອໂລເກຕພ຺ໂພ.

ອຄ຺ໂຆຕິ ຠຓ຺ຑຄ຺ໂຆ. ນວຠຓ຺ຑສ຺ສ ຫິ ໂຍ ອຄ຺ໂຆ ໂຫຕິ, ໂສ ປຈ຺ຉາ ປຣິຫາຍຕິ; ຍຖາ ນວໂຘໂຕ ປຕ຺ໂຕ ອຏ຺ຐ ວາ ທສ ວາ ອຄ຺ຆຕິ, ໂສ ປຈ຺ຉາ ຠິນ຺ໂນ ວາ ຉິທ຺ໂທ ວາ ອາຓິຄຓ຺ຐິກາຫໂຕ ວາ ອປ຺ປຄ຺ໂຆ ໂຫຕິ ຕສ຺ມາ ນ ສພ຺ພທາ ຠຓ຺ຑໍ ປກຕິອຄ຺ເຆເນວ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ. ເອວໍ ອຄ຺ໂຆ ໂອໂລເກຕພ຺ໂພ.

ປຣິໂຠໂຄຕິ ຠຓ຺ຑປຣິໂຠໂຄ. ປຣິໂຠເຄນາປິ ຫິ ວາສິອາທິຠຓ຺ຑສ຺ສ ອຄ຺ໂຆ ປຣິຫາຍຕິ. ຕສ຺ມາ ເອວໍ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ, ສເຈ ໂກຈິ ກສ຺ສຈິ ປາທຄ຺ຆນກໍ ວາສິໍ ຫຣຕິ, ຕຕ຺ຣ ວາສິສາມິໂກ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ – ‘‘ຕຍາ ອຍໍ ວາສິ ກິຕ຺ຕເກນ ກີຕາ’’ຕິ? ‘‘ປາເທນ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ປນ ເຕ ກິຓິຕ຺ວາວ ຐປິຕາ, ອຸທາຫຸ ຕໍ ວຬຎ຺ເຊສີ’’ຕິ? ສເຈ ວທຕິ ‘‘ເອກທິວສໍ ເມ ທນ຺ຕກຏ຺ຐໍ ວາ ຣຊນຉລ຺ລິໍ ວາ ປຕ຺ຕປຈນກທາຣຸໍ ວາ ຉິນ຺ນໍ, ຆໍສິຕ຺ວາ ວາ ນິສິຕາ’’ຕິ. ອຖສ຺ສາ ໂປຣາໂຓ ອຄ຺ໂຆ ຠຏ຺ໂຐຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍຖາ ຈ ວາສິຍາ ເອວໍ ອຎ຺ຊນິຍາ ວາ ອຎ຺ຊນິສລາກາຍ ວາ ກຸຎ຺ຈິກາຍ ວາ ປລາເລນ ວາ ຖຸເສຫິ ວາ ອິຏ຺ຐກຈຸຓ຺ເຓນ ວາ ເອກວາຣໍ ຆໍສິຕ຺ວາ ໂຘວນມຕ຺ເຕນາປິ ອຄ຺ໂຆ ຠສ຺ສຕິ. ຕິປຸມຓ຺ຑລສ຺ສ ມກຣທນ຺ຕຈ຺ເຉທເນນາປິ ປຣິມຊ຺ຊິຕມຕ຺ເຕນາປິ, ອຸທກສາຏິກາຍ ສກິໍ ນິວາສນປາຣຸປເນນາປິ ປຣິໂຠຄສີເສນ ອໍເສ ວາ ສີເສ ວາ ຐປນມຕ຺ເຕນາປິ, ຕຓ຺ຑຸລາທີນໍ ປປ຺ໂຜຏເນນາປິ ຕໂຕ ເອກໍ ວາ ທ຺ເວ ວາ ອປນຍເນນາປິ, ອນ຺ຕມໂສ ເອກໍ ປາສາຓສກ຺ຂຣໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ຉຑ຺ຑິຕມຕ຺ເຕນາປິ, ສປ຺ປິເຕລາທີນໍ ຠາຊນນ຺ຕຣປອວຕ຺ຕເນນາປິ, ອນ຺ຕມໂສ ຕໂຕ ມກ຺ຂິກໍ ວາ ກິປິລ຺ລິກໍ ວາ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ຉຑ຺ຑິຕມຕ຺ເຕນາປິ, ຄຸຬປິຓ຺ຑກສ຺ສ ມຘຸຣຠາວຊານນຕ຺ຖໍ ນເຂນ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອຓຸມຕ຺ຕໍ ຄຫິຕມຕ຺ເຕນາປິ ອຄ຺ໂຆ ຠສ຺ສຕິ. ຕສ຺ມາ ຍໍກິຎ຺ຈິ ປາທຄ຺ຆນກໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ສາມິເກຫິ ປຣິໂຠເຄນ ອູນໍ ກຕໍ ໂຫຕິ, ນ ຕໍ ອວຫໂຏ ຠິກ຺ຂຸ ປາຣາຊິເກນ ກາຕພ຺ໂພ. ເອວໍ ປຣິໂຠໂຄ ໂອໂລເກຕພ຺ໂພ. ເອວໍ ອິມານິ ຕຸລຍິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ຐານານິ ຘາເຣຍ຺ຍຕ຺ຖໍ ວິຈກ຺ຂໂຓ, ອາປຕ຺ຕິໍ ວາ ອນາປຕ຺ຕິໍ ວາ ຄຣຸກໍ ວາ ລຫຸກໍ ວາ ອາປຕ຺ຕິໍ ຍຖາຐາເນ ຐເປຍ຺ຍາຕິ.

ນິຏ຺ຐິໂຕ ‘‘ອາທິເຍຍ຺ຍ…ເປ… ສງ຺ເກຕໍ ວີຕິນາເມຍ຺ຍາ’’ຕິ.

ອິເມສໍ ປທານໍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ອິທານິ ຍທິທໍ ‘‘ຍຖາຣູເປ ອທິນ຺ນາທາເນ’’ຕິອາທີນິ ວິຠຊນ຺ເຕນ ‘‘ຍຖາຣູປໍ ນາມາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາຣູປນ຺ຕິ ຍຖາຊາຕິກໍ. ຕໍ ປນ ຍສ຺ມາ ປາທໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປາທໍ ວາ ປາທາຣຫໍ ວາ ອຕິເຣກປາທໍ ວາ’’ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ປາເທນ ກຫາປຓສ຺ສ ຈຕຸຕ຺ຖຠາຄໍ ອກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑເມວ ທສ຺ເສຕິ. ປາທາຣເຫນ ປາທຄ຺ຆນກໍ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑໍ. ອຕິເຣກປາເທນ ອຸຠຍມ຺ປິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ສພ຺ພາກາເຣນ ທຸຕິຍປາຣາຊິກປ຺ປໂຫນກວຕ຺ຖຸ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ.

ປຖພ຺ຍາ ຣາຊາຕິ ສກລປຖວິຍາ ຣາຊາ ທີປຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ອໂສກສທິໂສ, ໂຍ ວາ ປນຎ຺ໂຎປິ ເອກທີເປ ຣາຊາ, ສີຫຬຣາຊສທິໂສ. ປເທສຣາຊາຕິ ເອກທີປສ຺ສ ປເທສິສ຺ສໂຣ, ພິມ຺ພິສາຣ-ປເສນທິ-ອາທໂຍ ວິຍ. ມຓ຺ຑລິກາ ນາມ ເຍ ທີປປເທເສປິ ເອກເມກໍ ມຓ຺ຑລໍ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ. ອນ຺ຕຣໂຠຄິກາ ນາມ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຣາຊູນໍ ອນ຺ຕຣາ ກຕິປຍຄາມສາມິກາ. ອກ຺ຂທສ຺ສາຕິ ຘມ຺ມວິນິຈ຺ຉນກາ, ເຕ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ອປຣາຘານຸຣູປໍ ໂຈຣານໍ ຫຕ຺ຖປາທຈ຺ເຉຊ຺ຊາທິໍ ອນຸສາສນ຺ຕິ. ເຍ ປນ ຐານນ຺ຕຣປ຺ປຕ຺ຕາ ອມຈ຺ຈາ ວາ ຣາຊກຸມາຣາ ວາ ກຕາປຣາຘາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈນ຺ຕິ, ຄຣຸກໍ ຐານໍ ສຍໍ ນ ວິນິຈ຺ຉິນນ຺ຕິ. ມຫາມຕ຺ຕາຕິ ຐານນ຺ຕຣປ຺ປຕ຺ຕາ ມຫາອມຈ຺ຈາ; ເຕປິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຄາເມ ວາ ນິຄເມ ວາ ນິສີທິຕ຺ວາ ຣາຊກິຈ຺ຈໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ເຍ ວາ ປນາຕິ ອຎ຺ເຎປິ ເຍ ຣາຊກຸລນິສ຺ສິຕາ ວາ ສກິສ຺ສຣິຍນິສ຺ສິຕາ ວາ ຫຸຕ຺ວາ ເຉຊ຺ຊເຠຊ຺ຊໍ ອນຸສາສນ຺ຕິ, ສພ຺ເພປິ ເຕ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ‘‘ຣາຊາໂນ’’ຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ຫເນຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ໂປເຖຍ຺ຍຸຎ຺ເຈວ ຉິນ຺ເທຍ຺ຍຸຎ຺ຈ. ປພ຺ພາເຊຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ນີຫເຣຍ຺ຍຸໍ. ໂຈໂຣສີຕິ ເອວມາທີນິ ຈ ວຕ຺ວາ ປຣິຠາເສຍ຺ຍຸໍ; ເຕເນວາຫ – ‘‘ປຣິຠາໂສ ເອໂສ’’ຕິ. ປຸຣິມໍ ອຸປາທາຍາຕິ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວິຕ຺ວາ ປາຣາຊິກໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ນໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ອຸປາທາຍ. ເສສໍ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາ ອຸຕ຺ຕານປທຕ຺ຖຕ຺ຕາ ຈ ປາກຏເມວາຕິ.

໙໓. ເອວໍ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐສິກ຺ຂາປທໍ ປທານຸກ຺ກເມນ ວິຠຊິຕ຺ວາ ອິທານິ ຍໍ ຕໍ ອາທິເຍຍ຺ຍາຕິອາທີຫິ ຉຫິ ປເທຫິ ສງ຺ເຂປໂຕ ອາທານໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ສງ຺ເຂປໂຕເອວ ‘‘ປາທໍ ວາ ປາທາຣຫໍ ວາ ອຕິເຣກປາທໍ ວາ’’ຕິ ອາທາຕພ຺ພຠຓ຺ຑໍ ທສ຺ສິຕໍ, ຕໍ ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ຐິຕໍ, ຍຖາ ຍຖາ ອາທານໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ອນາຄເຕ ປາປຠິກ຺ຂູນໍ ເລໂສກາສນິຣຸນ຺ຘນຕ຺ຖໍ ຕຖາ ຕຖາ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຠູມຏ຺ຐໍ ຖລຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ມາຕິກໍ ຐເປຕ຺ວາ ‘‘ຠູມຏ຺ຐໍ ນາມ ຠຓ຺ຑໍ ຠູມິຍໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ຕສ຺ສ ວິຠງ຺ຄໍ ອາຫ.

ປຎ຺ຈວີສຕິອວຫາຣກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຠູມຏ຺ຐກຖາ

໙໔. ຕຕ຺ຣາຍໍ ອນຸຕ຺ຕານປທວຓ຺ຓນາຍ ສທ຺ຘິໍ ວິນິຈ຺ຉຍກຖາ. ນິຂາຕນ຺ຕິ ຠູມິຍໍ ຂຓິຕ຺ວາ ຐປິຕໍ. ປຏິຈ຺ຉນ຺ນນ຺ຕິ ປໍສຸອິຏ຺ຐກາທີຫິ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ. ຠູມຏ຺ຐໍ ຠຓ຺ຑໍ…ເປ… ຄຈ຺ຉຕິ ວາ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາຕິ ຕໍ ເອວໍ ນິຂຓິຕ຺ວາ ວາ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ວາ ຐປິຕຕ຺ຕາ ຠູມິຍໍ ຐິຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ເກນຈິເທວ ອຸປາເຍນ ຎຕ຺ວາ ‘‘ອາຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ອຸຏ຺ຐາຍ ຄຈ຺ຉຕິ, ໂສ ຠຓ຺ຑຏ຺ຐານໍ ອປ຺ປຕ຺ວາປິ ສພ຺ພກາຍວຈີວິກາເຣສຸ ທຸກ຺ກຏໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ກຖໍ? ໂສ ຫິ ຕສ຺ສ ອາຫຣຓຕ຺ຖາຍ ອຸຏ຺ຐຫນ຺ໂຕ ຍໍ ຍໍ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄໍ ຜນ຺ທາເປຕິ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ທຸກ຺ກຏເມວ. ນິວາສນປາຣຸປນໍ ສຓ຺ຐເປຕິ, ຫຕ຺ຖວາເຣ ຫຕ຺ຖວາເຣ ທຸກ຺ກຏໍ. ‘‘ມຫນ຺ຕໍ ນິຘານໍ ນ ສກ຺ກາ ເອເກນ ອາຫຣິຕຸໍ, ທຸຕິຍໍ ປຣິເຍສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ກສ຺ສຈິ ສຫາຍສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕຸກາໂມ ທ຺ວາຣໍ ວິວຣຕິ, ປທວາເຣ ຈ ຫຕ຺ຖວາເຣ ຈ ທຸກ຺ກຏໍ. ທ຺ວາຣປິທຫເນ ປນ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ວາ ຄມນສ຺ສ ອນຸປກາເຣ ອນາປຕ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ນິປນ຺ໂນກາສໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາມາ’’ຕິ ປກ຺ໂກສຕິ, ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ‘‘ເອຫິ ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ ວທຕິ, ວາຈາຍ ວາຈາຍ ທຸກ຺ກຏໍ. ໂສ ຕສ຺ສ ວຈເນນ ອຸຏ຺ຐຫຕິ, ຕສ຺ສາປິ ທຸກ຺ກຏໍ. ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕຸກາໂມ ນິວາສນປາຣຸປນໍ ສຓ຺ຐເປຕິ, ທ຺ວາຣໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສມີປໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຫຕ຺ຖວາຣປທວາເຣສຸ ສພ຺ພຕ຺ຖ ທຸກ຺ກຏໍ. ໂສ ຕໍ ປຸຈ຺ຉຕິ ‘‘ອສຸໂກ ຈ ອສຸໂກ ຈ ກຸຫິໍ, ອສຸກຎ຺ຈ ອສຸກຎ຺ຈ ປກ຺ໂກສາຫີ’’ຕິ, ວາຈາຍ ວາຈາຍ ທຸກ຺ກຏໍ. ສພ຺ເພ ສມາຄເຕ ທິສ຺ວາ ‘‘ມຍາ ອສຸກສ຺ມິໍ ນາມ ຐາເນ ເອວຣູໂປ ນິຘິ ອຸປລທ຺ໂຘ, ຄຈ຺ຉາມ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຸຎ຺ຎານິ ຈ ກຣິສ຺ສາມ, ສຸຂຎ຺ຈ ຊີວິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວທຕິ, ວາຈາຍ ວາຈາຍ ທຸກ຺ກຏເມວ.

ເອວໍ ລທ຺ຘສຫາໂຍ ກຸທາລໍ ປຣິເຍສຕິ. ສເຈ ປນສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ກຸທາໂລ ອຕ຺ຖິ, ‘‘ຕໍ ອາຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຈ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຈ ອາຫຣນ຺ໂຕ ຈ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຫຕ຺ຖວາຣປທວາເຣສຸ ທຸກ຺ກຏໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ສເຈ ນຕ຺ຖິ, ອຎ຺ຎໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ວາ ຄຫຏ຺ຐໍ ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຍາຈຕິ, ຍາຈນ຺ໂຕ ຈ ສເຈ ‘‘ກຸທາລໍ ເມ ເທຫິ, ກຸທາເລນ ເມ ອຕ຺ໂຖ, ກິຎ຺ຈິ ກາຕພ຺ພມຕ຺ຖິ, ຕໍ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຈາຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ມຸສາ ອຠຓນ຺ໂຕ ຍາຈຕິ, ວາຈາຍ ວາຈາຍ ທຸກ຺ກຏໍ. ສເຈ ‘‘ມາຕິກາ ໂສເຘຕພ຺ພາ ອຕ຺ຖິ, ວິຫາເຣ ຠູມິກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພໍ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ມຸສາປິ ຠຓຕິ, ຍໍ ຍໍ ວຈນໍ ມຸສາ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ສຈ຺ເຈປິ ອລິເກປິ ທຸກ຺ກຏເມວ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປມາທລິຂິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ອທິນ຺ນາທານສ຺ສ ປຸພ຺ພປໂຍເຄ ປາຈິຕ຺ຕິຍຏ຺ຐາເນ ທຸກ຺ກຏໍ ນາມ ອຕ຺ຖິ. ສເຈ ປນ ກຸທາລສ຺ສ ທຓ຺ໂຑ ນຕ຺ຖິ, ‘‘ທຓ຺ຑໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວາສິໍ ວາ ຜຣສຸໍ ວາ ນິເສຕິ, ຕທຕ຺ຖາຍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຸກ຺ຂກຏ຺ຐໍ ຉິນ຺ທຕິ ຕຈ຺ຉຕິ ອາໂກເຏຕິ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ຫຕ຺ຖວາຣປທວາເຣສຸ ທຸກ຺ກຏໍ. ອລ຺ລຣຸກ຺ຂໍ ຉິນ຺ທຕິ, ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ຕໂຕ ປຣໍ ສພ຺ພປໂຍເຄສຸ ທຸກ຺ກຏໍ. ສງ຺ເຂປຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ມຫາປຈ຺ຈຣິຍຎ຺ຈ ຕຕ຺ຖ ຊາຕກກຏ຺ຐລຕາເຉທນຕ຺ຖໍ ວາສິຜຣສຸໍ ປຣິເຍສນ຺ຕານມ຺ປິ ທຸກ຺ກຏໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສເຈ ປນ ເຕສໍ ເອວໍ ໂຫຕິ ‘‘ວາສິຜຣສຸກຸທາເລ ຍາຈນ຺ຕາ ອາສງ຺ກິຕາ ຠວິສ຺ສາມ, ໂລຫໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ກໂຣມາ’’ຕິ. ຕໂຕ ອຣຎ຺ຎໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂລຫພີຊຕ຺ຖໍ ປຖວິໍ ຂຓນ຺ຕິ, ອກປ຺ປິຍປຖວິໍ ຂຓນ຺ຕານໍ ທຸກ຺ກເຏຫິ ສທ຺ຘິໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍານີຕິ ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ຈ ອິຘ, ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ປາຈິຕ຺ຕິຍຏ຺ຐາເນ ທຸກ຺ກຏາ ນ ມຸຈ຺ຈຕິ. ກປ຺ປິຍປຖວິໍ ຂຓນ຺ຕານໍ ທຸກ຺ກຏານິເຍວ. ພີຊໍ ປນ ຄເຫຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຣໍ ສພ຺ພກິຣິຍາສຸ ປໂຍເຄ ປໂຍເຄ ທຸກ຺ກຏໍ.

ປິຏກປຣິເຍສເນປິ ຫຕ຺ຖວາຣປທວາເຣສຸ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ທຸກ຺ກຏໍ. ມຸສາວາເທ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ປິຏກໍ ກາຕຸກາມຕາຍ ວລ຺ລິຈ຺ເຉທເນ ປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ສພ຺ພໍ ປຸຣິມນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຄຈ຺ຉຕິ ວາ ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາຕິ ເອວໍ ປຣິຍິຏ຺ຐສຫາຍກຸທາລປິຏໂກ ນິຘິຏ຺ຐານໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ປທວາເຣ ປທວາເຣ ທຸກ຺ກຏໍ. ສເຈ ປນ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ‘‘ອິມໍ ນິຘິໍ ລທ຺ຘາ ພຸທ຺ຘປູຊໍ ວາ ຘມ຺ມປູຊໍ ວາ ສງ຺ຆຠຕ຺ຕໍ ວາ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ກຸສລໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ກຸສລຈິຕ຺ເຕນ ຄມເນ ອນາປຕ຺ຕິ. ກສ຺ມາ? ‘‘ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ໂຕ ທຸຕິຍໍ ວາ…ເປ… ຄຈ຺ຉຕິ ວາ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຍຖາ ຈ ອິຘ, ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ມຄ຺ຄໂຕ ໂອກ຺ກມ຺ມ ນິຘານຏ຺ຐານໍ ຄມນຕ຺ຖາຍ ມຄ຺ຄໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຠູຕຄາມໍ ຉິນ຺ທຕິ, ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ສຸກ຺ຂກຏ຺ຐໍ ຉິນ຺ທຕິ, ທຸກ຺ກຏໍ.

ຕຕ຺ຖຊາຕກນ຺ຕິ ຈິຣນິຫິຕາຍ ກຸມ຺ຠິຍາ ອຸປຣິ ຊາຕກໍ. ກຏ຺ຐໍ ວາ ລຕໍ ວາຕິ ນ ເກວລໍ ກຏ຺ຐລຕເມວ, ຍໍກິຎ຺ຈິ ອລ຺ລໍ ວາ ສຸກ຺ຂໍ ວາ ຕິຓຣຸກ຺ຂລຕາທິໍ ຉິນ຺ທນ຺ຕສ຺ສ ສຫປໂຍຄຕ຺ຕາ ທຸກ຺ກຏເມວ ໂຫຕິ.

ອຏ຺ຐວິຘໍ ເຫຕໍ ທຸກ຺ກຏໍ ນາມ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ເຖເຣຫິ ທສ຺ສິຕໍ – ປຸພ຺ພປໂຍຄທຸກ຺ກຏໍ, ສຫປໂຍຄທຸກ຺ກຏໍ, ອນາມາສທຸກ຺ກຏໍ, ທຸຣຸປຈິຓ຺ຓທຸກ຺ກຏໍ, ວິນຍທຸກ຺ກຏໍ, ຎາຕທຸກ຺ກຏໍ, ຎຕ຺ຕິທຸກ຺ກຏໍ, ປຏິສ຺ສວທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ໂຕ ທຸຕິຍໍ ວາ ກຸທາລໍ ວາ ປິຏກໍ ວາ ປຣິເຍສຕິ ຄຈ຺ຉຕິ ວາ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ອິທໍ ປຸພ຺ພປໂຍຄທຸກ຺ກຏໍ ນາມ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ທຸກ຺ກຏຏ຺ຐາເນ ທຸກ຺ກຏໍ, ປາຈິຕ຺ຕິຍຏ຺ຐາເນ ປາຈິຕ຺ຕິຍເມວ ໂຫຕິ. ‘‘ຕຕ຺ຖຊາຕກໍ ກຏ຺ຐໍ ວາ ລຕໍ ວາ ຉິນ຺ທຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ອິທໍ ສຫປໂຍຄທຸກ຺ກຏໍ ນາມ. ເອຕ຺ຖ ປນ ປາຈິຕ຺ຕິຍວຕ຺ຖຸ ຈ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸ ຈ ທຸກ຺ກຏຏ຺ຐາເນເຍວ ຕິຏ຺ຐຕິ. ກສ຺ມາ? ອວຫາຣສ຺ສ ສຫປໂຍຄຕ຺ຕາຕິ. ຍໍ ປນ ທສວິຘໍ ຣຕນໍ, ສຕ຺ຕວິຘໍ ຘຎ຺ຎໍ, ສພ຺ພຎ຺ຈ ອາວຸຘຠຓ຺ຑາທິໍ ອາມສນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິທໍ ອນາມາສທຸກ຺ກຏໍ ນາມ. ຍໍ ກທລິນາຬິເກຣາທີນໍ ຕຕ຺ຖຊາຕກຜລານິ ອາມສນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິທໍ ທຸຣຸປຈິຓ຺ຓທຸກ຺ກຏໍ ນາມ. ຍໍ ປນ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ຕສ຺ສ ປຕ຺ເຕ ຣເຊ ປຕິເຕ ປຕ຺ຕໍ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອໂຘວິຕ຺ວາ ວາ ຕຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິທໍ ວິນຍທຸກ຺ກຏໍ ນາມ. ‘‘ສຸຕ຺ວາ ນ ວທນ຺ຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໔໑໙) ອິທໍ ຎາຕທຸກ຺ກຏໍ ນາມ. ຍໍ ເອກາທສສຸ ສມນຸຠາສນາສຸ ‘‘ຎຕ຺ຕິຍາ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໔໑໔) ວຸຕ຺ຕໍ, ອິທໍ ຎຕ຺ຕິທຸກ຺ກຏໍ ນາມ. ‘‘ຕສ຺ສ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ປຸຣິມິກາ ຈ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ປຏິສ຺ສເວ ຈ ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໒໐໗) ອິທໍ ປຏິສ຺ສວທຸກ຺ກຏໍ ນາມ. ອິທໍ ປນ ສຫປໂຍຄທຸກ຺ກຏໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຍໍກິຎ຺ຈິ ອລ຺ລໍ ວາ ສຸກ຺ຂໍ ວາ ຕິຓຣຸກ຺ຂລຕາທິໍ ຉິນ຺ທນ຺ຕສ຺ສ ສຫປໂຍຄຕ຺ຕາ ທຸກ຺ກຏເມວ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ສເຈ ປນສ຺ສ ຕຕ຺ຖຊາຕເກ ຕິຓຣຸກ຺ຂລຕາທິມ຺ຫິ ຉິນ຺ເນປິ ລຊ຺ຊິຘມ຺ໂມ ໂອກ຺ກມຕິ, ສໍວໂຣ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເຉທນປຈ຺ຈຍາ ທຸກ຺ກຏໍ ເທເສຕ຺ວາ ມຸຈ຺ຈຕິ. ອຖ ຘຸຣນິກ຺ເຂປໍ ອກຕ຺ວາ ສອຸສ຺ສາໂຫວ ປໍສຸໍ ຂຓຕິ, ເຉທນທຸກ຺ກຏໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ, ຂຓນທຸກ຺ກເຏ ປຕິຏ຺ຐາຕິ. ອກປ຺ປິຍປຖວິໍ ຂຓນ຺ໂຕປິ ຫິ ອິຘ ສຫປໂຍຄຕ຺ຕາ ທຸກ຺ກຏເມວ ອາປຊ຺ຊຕິ. ສເຈ ປນສ຺ສ ສພ຺ພທິສາສຸ ຂຓິຕ຺ວາ ກຸມ຺ຠິມູລໍ ປຕ຺ຕສ຺ສາປິ ລຊ຺ຊິຘມ຺ໂມ ໂອກ຺ກມຕິ, ຂຓນປຈ຺ຈຍາ ທຸກ຺ກຏໍ ເທເສຕ຺ວາ ມຸຈ຺ຈຕິ.

ພ຺ຍູຫຕິ ວາຕິ ອຖ ປນ ສອຸສ຺ສາໂຫວ ປໍສຸໍ ວິຍູຫຕິ, ເອກປສ຺ເສ ຣາສິໍ ກໂຣຕິ, ຂຓນທຸກ຺ກຏໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ, ວິຍູຫນທຸກ຺ກເຏ ປຕິຏ຺ຐາຕິ. ຕຎ຺ຈ ປໍສຸໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປຸຎ຺ຊໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ປໂຍເຄ ປໂຍເຄ ທຸກ຺ກຏໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ສເຈ ປນ ຣາສິໍ ກຕ຺ວາປິ ຘຸຣນິກ຺ເຂປໍ ກໂຣຕິ, ລຊ຺ຊິຘມ຺ມໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ວິຍູຫນທຸກ຺ກຏໍ ເທເສຕ຺ວາ ມຸຈ຺ຈຕິ. ອຸທ຺ຘຣຕິ ວາຕິ ອຖ ປນ ສອຸສ຺ສາໂຫວ ປໍສຸໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ພຫິ ປາເຕຕິ, ວິຍູຫນທຸກ຺ກຏໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ, ອຸທ຺ຘຣຓທຸກ຺ກເຏ ປຕິຏ຺ຐາຕິ. ປໍສຸໍ ປນ ກຸທາເລນ ວາ ຫຕ຺ເຖຫິ ວາ ປຈ຺ຉິຍາ ວາ ຕຫິໍ ຕຫິໍ ປາເຕນ຺ໂຕ ປໂຍເຄ ປໂຍເຄ ທຸກ຺ກຏໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ສເຈ ປນ ສພ຺ພໍ ປໍສຸໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ກຸມ຺ຠິໍ ຖລຏ຺ຐໍ ກຕ຺ວາປິ ລຊ຺ຊິຘມ຺ມໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ອຸທ຺ຘຣຓທຸກ຺ກຏໍ ເທເສຕ຺ວາ ມຸຈ຺ຈຕິ. ອຖ ປນ ສອຸສ຺ສາໂຫວ ກຸມ຺ຠິໍ ອາມສຕິ, ອຸທ຺ຘຣຓທຸກ຺ກຏໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ, ອາມສນທຸກ຺ກເຏ ປຕິຏ຺ຐາຕິ. ອາມສິຕ຺ວາປິ ຈ ລຊ຺ຊິຘມ຺ມໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ອາມສນທຸກ຺ກຏໍ ເທເສຕ຺ວາ ມຸຈ຺ຈຕິ. ອຖ ສອຸສ຺ສາໂຫວ ກຸມ຺ຠິໍ ຜນ຺ທາເປຕິ, ອາມສນທຸກ຺ກຏໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ, ‘‘ຜນ຺ທາເປຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຖຸລ຺ລຈ຺ຈເຍ ປຕິຏ຺ຐາຕິ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ທຸກ຺ກຏຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍານໍ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ວຈນຕ຺ໂຖ – ປຐມໍ ຕາເວຕ຺ຖ ທຸຏ຺ຐຸ ກຕໍ ສຕ຺ຖາຣາ ວຸຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ວິຣາເຘຕ຺ວາ ກຕນ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏໍ. ອຖ ວາ ທຸຏ຺ຐໍ ກຕໍ, ວິຣູປາ ສາ ກິຣິຍາ ຠິກ຺ຂຸກິຣິຍານໍ ມຊ຺ເຌ ນ ໂສຠຕີຕິ ເອວມ຺ປິ ທຸກ຺ກຏໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ –

‘‘ທຸກ຺ກຏໍ ອິຕິ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສຸໂຓຫິ ຍຖາຕຖໍ;

ອປຣທ຺ຘໍ ວິຣທ຺ຘຎ຺ຈ, ຂລິຕໍ ຍຎ຺ຈ ທຸກ຺ກຏໍ.

‘‘ຍໍ ມນຸສ຺ໂສ ກເຣ ປາປໍ, ອາວິ ວາ ຍທິ ວາ ຣໂຫ;

ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ປເວເທນ຺ຕິ, ເຕເນຕໍ ອິຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. (ປຣິ. ໓໓໙);

ອິຕຣໍ ປນ ຖູລຕ຺ຕາ, ອຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ ຈ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ‘‘ສມ຺ປຣາເຍ ຈ ທຸຄ຺ຄຕິ’’ (ສໍ. ນິ. ໑.໔໙), ‘‘ຍໍ ໂຫຕິ ກຏຸກປ຺ຜລ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ຘ. ປ. ໖໖; ເນຕ຺ຕິ. ໙໑) ວິຍ ເຈຕ຺ຖ ສໍໂຍຄຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອກສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ເທເສຕພ຺ເພສຸ ຫິ ອຈ຺ຈເຍສຸ ເຕນ ສໂມ ຖູໂລ ອຈ຺ຈໂຍ ນຕ຺ຖິ. ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຖູລຕ຺ຕາ ອຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ ຈ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍ’’ນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ –

‘‘ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສຸໂຓຫິ ຍຖາຕຖໍ;

ເອກສ຺ສ ມູເລ ໂຍ ເທເສຕິ, ໂຍ ຈ ຕໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫຕິ;

ອຈ຺ຈໂຍ ເຕນ ສໂມ ນຕ຺ຖິ, ເຕເນຕໍ ອິຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. (ປຣິ. ໓໓໙);

ຜນ຺ທາເປນ຺ຕສ຺ສ ຈ ປໂຍເຄ ປໂຍເຄ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ຜນ຺ທາເປຕ຺ວາປິ ຈ ລຊ຺ຊິຘມ຺ມໍ ໂອກ຺ກນ຺ໂຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ເທເສຕ຺ວາ ມຸຈ຺ຈຕິ. ສຫປໂຍຄໂຕ ປຏ຺ຐາເຍວ ເຈຕ຺ຖ ປຸຣິມາ ປຸຣິມາ ອາປຕ຺ຕິ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ. ສຫປໂຍຄໍ ປນ ອກຕ຺ວາ ລຊ຺ຊິຘມ຺ມໍ ໂອກ຺ກນ຺ເຕນ ຍາ ປຸພ຺ພປໂຍເຄ ທຸກ຺ກຏປາຈິຕ຺ຕິຍາ ອາປນ຺ນາ, ສພ຺ພາ ຕາ ເທເສຕພ຺ພາ. ສຫປໂຍເຄ ຈ ຕຕ຺ຖຊາຕກຈ຺ເຉທເນ ພຫຸການິປິ ທຸກ຺ກຏານິ ປໍສຸຂຓນໍ ປຕ຺ວາ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນ຺ຕິ. ເອກໍ ຂຓນທຸກ຺ກຏເມວ ໂຫຕິ. ຂຓເນ ພຫຸການິປິ ວິຍູຫນໍ, ວິຍູຫເນ ພຫຸການິປິ ອຸທ຺ຘຣຓໍ, ອຸທ຺ຘຣເຓ ພຫຸການິປິ ອາມສນໍ, ອາມສເນ ພຫຸການິປິ ຜນ຺ທາປນໍ ປຕ຺ວາ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນ຺ຕິ. ປໍສຸຂຓນາທີສຸ ຈ ລຊ຺ຊິຘມ຺ເມ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ພຫຸກາປິ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ໂຫນ຺ຕຸ, ເອກເມວ ເທເສຕ຺ວາ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ກຸຣຸນ຺ທຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸຣິມາປຕ຺ຕິປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິ ຈ ນາເມສາ ‘‘ຎຕ຺ຕິຍາ ທຸກ຺ກຏໍ, ທ຺ວີຫິ ກມ຺ມວາຈາຫິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍາ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນ຺ຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໔໑໔) ເອວໍ ອນຸສາວນາສຸຕ຺ເຕສຸເຍວ ອາຄຕາ. ອິຘ ປນ ທຸຕິຍປາຣາຊິເກ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍປ຺ປມາເຓນ ຄເຫຕພ຺ພາຕິ.

ຐານາ ຈາເວຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສາຕິ ໂຍ ປນ ຜນ຺ທາເປຕ຺ວາປິ ລຊ຺ຊິຘມ຺ມໍ ອໂນກ຺ກມິຕ຺ວາວ ຕໍ ກຸມ຺ຠິໍ ຐານໂຕ ອນ຺ຕມໂສ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ຈາເວຕິ, ປາຣາຊິກເມວ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຐານາ ຈາວນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຉຫິ ອາກາເຣຫິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ກຖໍ? ກຸມ຺ຠິໍ ມຸຂວຏ຺ຏິຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຠິມຸຂໍ ອາກຑ຺ຒນ຺ໂຕ ອິມິນາ ອນ຺ເຕນ ຜຸຏ຺ໂຐກາສໍ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ປາຣິມນ຺ເຕນ ອຕິກ຺ກາເມຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ຕເຖວ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣໂຕ ເປລ຺ເລນ຺ໂຕ ປາຣິມນ຺ເຕນ ຜຸຏ຺ໂຐກາສໍ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ອິມິນາ ອນ຺ເຕນ ອຕິກ຺ກາເມຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ວາມໂຕ ວາ ທກ຺ຂິຓໂຕ ວາ ອປນາເມນ຺ໂຕ ວາມນ຺ເຕນ ຜຸຏ຺ໂຐກາສໍ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ທກ຺ຂິຓນ຺ເຕນ ອຕິກ຺ກາເມຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ທກ຺ຂິຓນ຺ເຕນ ວາ ຜຸຏ຺ໂຐກາສໍ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ວາມນ຺ເຕນ ອຕິກ຺ກາເມຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ອຸທ຺ຘໍ ອຸກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ຠູມິໂຕ ໂມເຈຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ຂຓິຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐໂຕ ໂອສີເທນ຺ໂຕ ພຸນ຺ເທນ ຜຸຏ຺ໂຐກາສໍ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ມຸຂວຏ຺ຏິຍາ ອຕິກ຺ກາເມຕິ, ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ເອວໍ ເອກຏ຺ຐາເນ ຐິຕາຍ ກຸມ຺ຠິຍາ. ຍທິ ປນ ກຸມ຺ຠິມຸຂວຏ຺ຏິຍາ ປາສໍ ກຕ຺ວາ ໂລຫຂາຓຸໍ ວາ ຂທິຣສາຣາທິຂາຓຸໍ ວາ ປຖວິຍໍ ອາໂກເຏຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຂລິກາຍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຐເປນ຺ຕິ, ເອກິສ຺ສາ ທິສາຍ ເອກາຍ ສງ຺ຂລິກາຍ ພທ຺ຘາຍ ທ຺ເວ ຐານານິ ລພ຺ຠນ຺ຕິ, ທ຺ວີສຸ ຕີສຸ ຈຕູສຸ ທິສາສຸ ຈຕູຫິ ສງ຺ຂລິກາຫິ ພທ຺ຘາຍ ປຎ຺ຈ ຐານານິ ລພ຺ຠນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ເອກຂາຓຸເກ ພທ຺ຘກຸມ຺ຠິຍາ ປຐມໍ ຂາຓຸກໍ ວາ ອຸທ຺ຘຣຕິ, ສງ຺ຂລິກໍ ວາ ຉິນ຺ທຕິ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ຕໂຕ ກຸມ຺ຠິໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ຐານາ ຈາເວຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ອຖ ປຐມໍ ກຸມ຺ຠິໍ ອຸທ຺ຘຣຕິ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ຕໂຕ ຂາຓຸກໍ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ຐານາ ຈາເວຕິ, ສງ຺ຂລິກໍ ວາ ຉິນ຺ທຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ເອເຕນ ອຸປາເຍນ ທ຺ວີສຸ ຕີສຸ ຈຕູສຸ ຂາຓຸເກສຸ ພທ຺ຘກຸມ຺ຠິຍາປິ ປຈ຺ຉິເມ ຐານາຈາວເນ ປາຣາຊິກໍ. ເສເສສຸ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ສເຈ ຂາຓຸ ນຕ຺ຖິ, ສງ຺ຂລິກາຍ ອຄ຺ເຄ ວລຍໍ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖຊາຕເກ ມູເລ ປເວສິຕໍ ໂຫຕິ, ປຐມໍ ກຸມ຺ຠິໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ມູລໍ ເຉຕ຺ວາ ວລຍໍ ນີຫຣຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ອຖ ມູລໍ ອຈ຺ເຉຕ຺ວາ ວລຍໍ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ສາເຣຕິ, ຣກ຺ຂຕິ. ສເຈ ປນ ມູລໂຕ ອນີຫຣິຕ຺ວາປິ ຫຕ຺ເຖນ ຄເຫຕ຺ວາ ອາກາສຄຕໍ ກໂຣຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ອຍເມຕ຺ຖ ວິເສໂສ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ເກຈິ ປນ ນິມິຕ຺ຕຕ຺ຖາຍ ກຸມ຺ຠິມຕ຺ຖເກ ນິຄ຺ໂຣຘຣຸກ຺ຂາທີນິ ໂຣເປນ຺ຕິ, ມູລານິ ກຸມ຺ຠິໍ ວິນນ຺ຘິຕ຺ວາ ຐິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ, ‘‘ມູລານິ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ກຸມ຺ຠິໍ ຄເຫສ຺ສາມີ’’ຕິ ຉິນ຺ທນ຺ຕສ຺ສ ປໂຍເຄ ປໂຍເຄ ທຸກ຺ກຏໍ. ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ໂອກາສໍ ກຕ຺ວາ ກຸມ຺ຠິໍ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ຐານາ ຈາເວຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ມູລານິ ຉິນ຺ທໂຕວ ລຸຐິຕ຺ວາ ກຸມ຺ຠີ ນິນ຺ນຏ຺ຐານໍ ຄຕາ, ຣກ຺ຂຕິ ຕາວ. ຄຕຏ຺ຐານໂຕ ອຸທ຺ຘຣຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ສເຈ ຉິນ຺ເນສຸ ມູເລສຸ ເອກມູລມຕ຺ເຕນ ກຸມ຺ຠີ ຕິຏ຺ຐຕິ, ໂສ ຈ ຕໍ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ມູເລ ຉິນ຺ເນ ປຕິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຉິນ຺ທຕິ, ຉິນ຺ນມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ສເຈ ປນ ເອກມູເລເນວ ປາເສ ພທ຺ຘສູກໂຣ ວິຍ ຐິຕາ ໂຫຕິ, ອຎ຺ຎໍ ກິຎ຺ຈິ ລຄ຺ຄນກໍ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມິມ຺ປິ ມູເລ ຉິນ຺ນມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ສເຈ ກຸມ຺ຠິມຕ຺ຖເກ ມຫາປາສາໂຓ ຐປິໂຕ ໂຫຕິ, ຕໍ ທຓ຺ເຑນ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອປເນຕຸກາໂມ ກຸມ຺ຠິມຕ຺ຖເກ ຊາຕຣຸກ຺ຂໍ ຉິນ຺ທຕິ, ທຸກ຺ກຏໍ. ຕສ຺ສາ ສມີເປ ຊາຕກໍ ເຉຕ຺ວາ ອາຫຣຕິ, ອຕຕ຺ຖຊາຕກຕ຺ຕາ ຕໍ ຉິນ຺ທໂຕ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ.

ອຕ຺ຕໂນ ຠາຊນນ຺ຕິ ສເຈ ປນ ກຸມ຺ຠິໍ ອຸທ຺ຘຣິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ກຸມ຺ຠິຄຕຠຓ຺ຑຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ອຕ຺ຕໂນ ຠາຊນໍ ປເວເສຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕກຸມ຺ຠິຍໍ ປຎ຺ຈມາສກໍ ວາ ອຕິເຣກປຎ຺ຈມາສກໍ ວາ ອຄ຺ຆນກໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ໂຕ ອາມສຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ. ປຣິຈ຺ເຉໂທ ເຈຕ຺ຖ ປາຣາຊິກນິຍມນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ປນ ອູນປຎ຺ຈມາສກມ຺ປິ ອາມສນ຺ໂຕ ທຸກ຺ກຏໍ ອາປຊ຺ຊຕິເຍວ.

ຜນ຺ທາເປຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຍາວ ເອກາພທ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຠາຊນໍ ປເວເສຕິ, ຕາວ ຜນ຺ທາເປຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອປິ ຈ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ອປພ຺ຍູຫນ຺ໂຕປິ ຜນ຺ທາເປຕິເຍວ, ໂສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ຍທາ ປນ ເອກາພທ຺ຘຠາໂວ ຉິນ຺ໂນ, ກຸມ຺ຠິຄຕໍ ກຸມ຺ຠິຍເມວ, ຠາຊນຄຕມ຺ປິ ຠາຊເນເຍວ ໂຫຕິ, ຕທາ ອຕ຺ຕໂນ ຠາຊນຄຕໍ ນາມ ໂຫຕິ. ເອວໍ ກຕ຺ວາ ກຸມ຺ຠິໂຕ ອນີຫເຕປິ ຈ ຠາຊເນ ປາຣາຊິກໍ ອາປຊ຺ຊຕິ.

ມຸຏ຺ຐິໍ ວາ ຉິນ຺ທຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຍຖາ ອງ຺ຄຸລນ຺ຕເຣຫິ ນິກ຺ຂນ຺ຕກຫາປຓາ ກຸມ຺ຠິຄເຕ ກຫາປເຓ ນ ສມ຺ຜຸສນ຺ຕິ, ເອວໍ ມຸຏ຺ຐິໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ມຸຏ຺ຐິໍ ຉິນ຺ທຕິ ນາມ; ໂສປິ ປາຣາຊິກໍ ອາປຊ຺ຊຕິ.

ສຸຕ຺ຕາຣູຬ຺ຫນ຺ຕິ ສຸຕ຺ເຕ ອາຣູຬ຺ຫໍ; ສຸຕ຺ເຕນ ອາວຸຕສ຺ສາປິ ສຸຕ຺ຕມຍສ຺ສາປິ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ. ປາມງ຺ຄາທີນິຫິ ໂສວຓ຺ຓມຍານິປິ ໂຫນ຺ຕິ ຣູປິຍມຍານິປິ ສຸຕ຺ຕມຍານິປິ, ມຸຕ຺ຕາວລິອາທໂຍປິ ເອຕ຺ເຖວ ສງ຺ຄຫໍ ຄຕາ. ເວຐນນ຺ຕິ ສີສເວຐນປໂຏ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອເຕສຸ ຍໍກິຎ຺ຈິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ໂຕ ອາມສຕິ, ທຸກ຺ກຏໍ. ຜນ຺ທາເປຕິ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ປາມງ຺ຄາທີນິ ໂກຏິຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາກາສຏ຺ຐໍ ອກໂຣນ຺ໂຕ ອຸຈ຺ຈາເຣຕິ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ.

ຆໍສນ຺ໂຕ ນີຫຣຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ປຣິປຸຓ຺ຓາຍ ກຸມ຺ຠິຍາ ອຸປຣິ ສມຕິຕ຺ຕິກໍ ກຸມ຺ຠິໍ ກຕ຺ວາ ຐປິຕໍ ວາ ເອກໍ ໂກຏິໍ ພຸນ຺ເທ ເອກໍ ໂກຏິໍ ມຸຂວຏ຺ຏິຍໍ ກຕ຺ວາ ຐປິຕໍ ວາ ຆໍສນ຺ຕສ຺ສ ນີຫຣໂຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ກຸມ຺ຠິມຸຂາ ໂມເຈນ຺ຕສ຺ສ ປາຣາຊິກໍ. ຍໍ ປນ ອຸປຑ຺ຒກຸມ຺ຠິຍໍ ວາ ຣິຕ຺ຕກຸມ຺ຠິຍໍ ວາ ຐປິຕໍ, ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ຜຸຏ຺ໂຐກາໂສວ ຐານໍ, ນ ສກລາ ກຸມ຺ຠີ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ຆໍສນ຺ຕສ຺ສາປິ ນີຫຣໂຕ ປຕິຏ຺ຐິໂຕກາສໂຕ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ເຕ ມຸຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກເມວ. ກຸມ຺ຠິຍາ ປນ ປຣິປຸຓ຺ຓາຍ ວາ ອູນາຍ ວາ ອຸຊຸກເມວ ອຸທ຺ຘຣນ຺ຕສ຺ສ ເຫຏ຺ຐິມໂກຏິຍາ ປຕິຏ຺ຐິໂຕກາສາ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕວ ປາຣາຊິກໍ. ອນ຺ໂຕກຸມ຺ຠິຍໍ ຐປິຕໍ ຍໍກິຎ຺ຈິ ປາຣາຊິກປ຺ປໂຫນກໍ ຠຓ຺ຑໍ ສກລກຸມ຺ຠິຍໍ ຈາເຣນ຺ຕສ຺ສ, ປາມງ຺ຄາທິຎ຺ຈ ຆໍສິຕ຺ວາ ນີຫຣນ຺ຕສ຺ສ ຍາວ ມຸຂວຏ຺ຏິໍ ນາຕິກ຺ກມຕິ, ຕາວ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍເມວ. ຕສ຺ສ ຫິ ສພ຺ພາປິ ກຸມ຺ຠີ ຐານນ຺ຕິ ສງ຺ເຂປມຫາປຈ຺ຈຣິຍາທີສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ຐປິຕຏ຺ຐານເມວ ຐານໍ, ນ ສກລາ ກຸມ຺ຠີ. ຕສ຺ມາ ຍຖາຐິຕຏ຺ຐານໂຕ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ໂມເຈນ຺ຕສ຺ສ ປາຣາຊິກເມວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປມາຓໍ. ອິຕຣໍ ປນ ອາກາສຄຕໍ ອກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ຈີວຣວໍເສ ຐປິຕຈີວຣເວຐນກນເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ວິນຍວິນິຈ຺ຉເຍ ຫິ ອາຄເຕ ຄຣຸເກ ຐາຕພ຺ພໍ, ເອສາ ວິນຍຘມ຺ມຕາ. ອປິຈ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ຠາຊນຄຕໍ ວາ ກໂຣຕິ, ມຸຏ຺ຐິໍ ວາ ຉິນ຺ທຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ເປຕໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍຖາ ອນ຺ໂຕກຸມ຺ຠິຍໍ ຐິຕສ຺ສ ນ ສພ຺ພາ ກຸມ຺ຠີ ຐານນ຺ຕິ.

ສປ຺ປິອາທີສຸ ຍໍກິຎ຺ຈິ ປິວໂຕ ເອກປໂຍເຄນ ປີຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຫາປຈ຺ຈຣິຍາທີສຸ ປນ ອຍໍ ວິຠາໂຄ ທສ຺ສິໂຕ – ‘‘ມຸຂໍ ອນປເນຕ຺ວາ ອາກຑ຺ຒນ຺ຕສ຺ສ ປິວໂຕ ສເຈ ປຣຄລຄຕໍ ປາທໍ ນ ອຄ຺ຆຕິ, ມຸຂຄເຕນ ສທ຺ຘິໍ ອຄ຺ຆຕິ, ຣກ຺ຂຕິ ຕາວ. ກຓ຺ເຐນ ປນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນກາເລເຍວ ປາຣາຊິກໍ ໂຫຕິ. ສເຈປິ ໂອຏ຺ເຐຫິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ ໂອຏ຺ເຐ ປິທຫຕິ, ປາຣາຊິກເມວ. ອຸປ຺ປລທຓ຺ຑເວຬຸນາຬິນຬນາຬິອາທີຫິ ປິວນ຺ຕສ຺ສາປິ ສເຈ ປຣຄລຄຕເມວ ປາທໍ ອຄ຺ຆຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ສເຈ ສຫ ມຸຂຄເຕນ ອຄ຺ຆຕິ, ນ ຕາວ ປາຣາຊິກໍ ໂຫຕິ. ອຸປ຺ປລທຓ຺ຑາທິຄເຕນ ສທ຺ຘິໍ ເອກາພທ຺ຘຠາວໍ ໂກເປຕ຺ວາ ໂອຏ຺ເຐຫິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ສເຈ ອຸປ຺ປລທຓ຺ຑາທິຄເຕນ ສທ຺ຘິໍ ອຄ຺ຆຕິ, ອຸປ຺ປລທຓ຺ຑາທີນໍ ພຸນ຺ເທ ອງ຺ຄຸລິຍາປິ ປິຫິຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ປາທຄ຺ຆນເກ ປຣຄລໍ ອປ຺ປວິຏ຺ເຐ ອຸປ຺ປລທຓ຺ຑາທີສຸ ຈ ມຸເຂ ຈ ອຕິເຣກປາທາຣຫມ຺ປິ ເອກາພທ຺ຘໍ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຣກ຺ຂຕິເຍວາ’’ຕິ. ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ຍສ຺ມາ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ຠາຊນຄຕໍ ວາ ກໂຣຕິ, ມຸຏ຺ຐິໍ ວາ ຉິນ຺ທຕີ’’ຕິ ອິມໍ ນຍໍ ຠຊຕິ, ຕສ຺ມາ ສຸທສ຺ສິຕເມວ. ເອສ ຕາວ ເອກາພທ຺ເຘ ນໂຍ.

ສເຈ ປນ ຫຕ຺ເຖນ ວາ ປຕ຺ເຕນ ວາ ຖາລກາທິນາ ວາ ເກນຈິ ຠາຊເນນ ຄເຫຕ຺ວາ ປິວຕິ, ຍມ຺ຫິ ປໂຍເຄ ປາທຄ຺ຆນກໍ ປູເຣຕິ, ຕມ຺ຫິ ຄເຕ ປາຣາຊິກໍ. ອຖ ມຫຄ຺ຆໍ ໂຫຕິ, ສິປ຺ປິກາຍປິ ເອກປໂຍເຄເນວ ປາທຄ຺ຆນກໍ ຄເຫຕຸໍ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ, ເອກຸທ຺ຘາເຣເຍວ ປາຣາຊິກໍ. ຠາຊນໍ ປນ ນິມຸຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ຍາວ ເອກາພທ຺ຘໍ ໂຫຕິ, ຕາວ ຣກ຺ຂຕິ. ມຸຂວຏ຺ຏິປຣິຈ຺ເຉເທນ ວາ ອຸທ຺ຘາເຣນ ວາ ປາຣາຊິກໍ. ຍທາ ປນ ສປ຺ປິໍ ວາ ເຕລໍ ວາ ອຈ຺ຉໍ ເຕລສທິສເມວ ມຘຸຜາຓິຕໍ ວາ ກຸມ຺ຠິໍ ອາວິຎ຺ເຉຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຠາຊເນ ປເວເສຕິ, ຕທາ ເຕສໍ ອຈ຺ຉຕາຍ ເອກາພທ຺ຘຕາ ນຕ຺ຖີຕິ ປາທຄ຺ຆນເກ ມຸຂວຏ຺ຏິໂຕ ຄຬິຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ.

ປຈິຕ຺ວາ ຐປິຕໍ ປນ ມຘຸຜາຓິຕໍ ສິເລໂສ ວິຍ ຈິກ຺ກນໍ ອາກຑ຺ຒນວິກຑ຺ຒນໂຍຄ຺ຄໍ ໂຫຕິ, ອຸປ຺ປນ຺ເນ ກຸກ຺ກຸຈ຺ເຈ ເອກາພທ຺ຘເມວ ຫຸຕ຺ວາ ປຏິນີຫຣິຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ເອຕໍ ມຸຂວຏ຺ຏິຍາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຠາຊເນ ປວິຏ຺ຐມ຺ປິ ພາຫິເຣນ ສທ຺ຘິໍ ເອກາພທ຺ຘຕ຺ຕາ ຣກ຺ຂຕິ, ມຸຂວຏ຺ຏິໂຕ ຉິນ຺ນມຕ຺ເຕ ປນ ປາຣາຊິກໍ. ໂຍປິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ປຣສ຺ສ ກຸມ຺ຠິຍາ ປາທຄ຺ຆນກໍ ສປ຺ປິໍ ວາ ເຕລໍ ວາ ອວສ຺ສປິວນກໍ ຍໍກິຎ຺ຈິ ທຸກູລສາຏກໍ ວາ ຈມ຺ມຂຓ຺ຑາທີນໍ ວາ ອຎ຺ຎຕຣໍ ປກ຺ຂິປຕິ, ຫຕ຺ຖໂຕ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ.

ຣິຕ຺ຕກຸມ຺ຠິຍາ ‘‘ອິທານິ ເຕລໍ ອາກິຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ຍໍກິຎ຺ຈິ ຠຓ຺ຑໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ໂຕ ປກ຺ຂິປຕິ, ຕໍ ເຈ ຕຕ຺ຖ ເຕເລ ອາກິຓ຺ເຓ ປຎ຺ຈມາສກອຄ຺ຆນກໍ ປິວຕິ, ປີຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ປນ ຕຕ຺ເຖວ ສຸກ຺ຂຕຬາເກ ສຸກ຺ຂມາຕິກາຍ ອຸຊຸກຣຓວິນິຈ຺ຉເຍນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ, ອວຫາຣລກ຺ຂຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ຕສ຺ມາ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ມຫາປຈ຺ຈຣິຍາທີສຸ ປນ ຕສ຺ສ ອຸທ຺ຘາເຣ ປາຣາຊິກໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຍຸຕ຺ຕໍ.

ປຣສ຺ສ ຣິຕ຺ຕກຸມ຺ຠິຍາ ສງ຺ໂຄປນຕ຺ຖາຍ ຠຓ຺ຑໍ ຐເປຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ເຕເລ ອາກິຓ຺ເຓ ‘‘ສເຈ ອຍໍ ຊານິສ຺ສຕິ, ມໍ ປລິພຸຊ຺ຌິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຠີໂຕ ປາທຄ຺ຆນກໍ ເຕລໍ ປີຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ອຸທ຺ຘຣຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ອຸທ຺ຘຣຕິ, ປເຣ ອາຫຣາເປນ຺ເຕ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ. ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ ນາມ ຍໍ ປຣສ຺ສ ນຏ຺ຐໍ, ຕສ຺ສ ມູລໍ ວາ ຕເທວ ວາ ຠຓ຺ຑໍ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂນ ເຈ ເທຕິ, ສາມິກສ຺ສ ຘຸຣນິກ຺ເຂເປ ປາຣາຊິກໍ. ສເຈ ປຣສ຺ສ ກຸມ຺ຠິຍາ ອຎ຺ໂຎ ສປ຺ປິໍ ວາ ເຕລໍ ວາ ອາກິຣຕິ, ຕຕ຺ຣ ຈາຍໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ເຕລປິວນກໍ ຠຓ຺ຑໍ ປກ຺ຂິປຕິ, ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ປາຣາຊິກໍ. ອຕ຺ຕໂນ ຣິຕ຺ຕກຸມ຺ຠິຍາ ປຣສ຺ສ ສປ຺ປິໍ ວາ ເຕລໍ ວາ ອາກິຣຓຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຠຓ຺ຑໍ ນິກ຺ຂິປຕິ, ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຸທ຺ຘາເຣ ປາຣາຊິກໍ. ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ອຸທ຺ຘຣຕິ, ປາຣາຊິກເມວ. ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕວ ອຸທ຺ຘຣຕິ, ເນວ ອວຫາໂຣ, ນ ຄີວາ; ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ປນ ອນາປຕ຺ຕິມຕ຺ຕເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘‘ກິສ຺ສ ມມ ກຸມ຺ຠິຍໍ ເຕລໍ ອາກິຣສີ’ຕິ ກຸປິໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ຠຓ຺ຑໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ຉຑ຺ເຑຕິ, ໂນ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ກຸຣຸນ຺ທິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ມຸຂວຏ຺ຏິຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກຸມ຺ຠິໍ ອາວິຎ຺ຉຕິ ເຕລໍ ຄເຬຕຸກາໂມ, ປາທຄ຺ຆນເກ ຄຬິເຕ ປາຣາຊິກໍ. ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕເນວ ຊຊ຺ຊຣໍ ກໂຣຕິ ‘‘ສວິຕ຺ວາ ຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ປາທຄ຺ຆນເກ ສວິຕ຺ວາ ຄເຕ ປາຣາຊິກໍ. ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕເນວ ຉິທ຺ທໍ ກໂຣຕິ ໂອມຏ຺ຐໍ ວາ ອຸມ຺ມຏ຺ຐໍ ວາ ເວມຏ຺ຐໍ ວາ, ອິທໍ ປນ ສມ຺ໂມຫຏ຺ຐານໍ; ຕສ຺ມາ ສຸຏ຺ຐຸ ສລ຺ເລກ຺ເຂຕພ຺ພໍ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ວິນິຈ຺ຉໂຍ – ໂອມຏ຺ຐໍ ນາມ ອໂຘມຸຂຉິທ຺ທໍ; ອຸມ຺ມຏ຺ຐໍ ນາມ ອຸທ຺ຘໍມຸຂຉິທ຺ທໍ; ເວມຏ຺ຐໍ ນາມ ອຸຬຸງ຺ກສ຺ເສວ ອຸຊຸຄຕຉິທ຺ທໍ. ຕຕ຺ຣ ໂອມຏ຺ຐສ຺ສ ພຫິ ປຏ຺ຐາຍ ກຕສ຺ສ ອພ຺ຠນ຺ຕຣນ຺ຕໂຕ ປາທຄ຺ຆນເກ ເຕເລ ຄຬິເຕ ພຫິ ອນິກ຺ຂນ຺ເຕປິ ປາຣາຊິກໍ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ຕໂຕ ຄຬິຕມຕ຺ຕເມວ ພຫິຄຕໍ ນາມ ໂຫຕິ, ນ ກຸມ຺ຠິຄຕສງ຺ຂ຺ຍໍ ລຠຕິ. ອນ຺ໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ກຕສ຺ສ ພາຫິຣນ຺ຕໂຕ ປາທຄ຺ຆນເກ ຄຬິເຕ ປາຣາຊິກໍ. ອຸມ຺ມຏ຺ຐສ຺ສ ຍຖາ ຕຖາ ວາ ກຕສ຺ສ ພາຫິຣນ຺ຕໂຕ ປາທຄ຺ຆນເກ ຄຬິເຕ ປາຣາຊິກໍ. ຕຎ຺ຫິ ຍາວ ພາຫິຣນ຺ຕໂຕ ນ ຄຬຕິ, ຕາວ ກຸມ຺ຠິຄຕເມວ ໂຫຕິ. ‘‘ເວມຏ຺ຐສ຺ສ ຈ ກປາລມຊ຺ຌໂຕ ຄຬິຕວເສນ ກາເຣຕພ຺ໂພ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ປນ ອນ຺ໂຕ ຈ ພຫິ ຈ ປຏ຺ຐາຍ ມຊ຺ເຌ ຐເປຕ຺ວາ ກຕຉິທ຺ເທ ຕຬາກສ຺ສ ຈ ມຣິຍາທເຠເທນ ສເມຕິ. ອນ຺ໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ກເຕ ປນ ພາຫິຣນ຺ເຕນ, ພຫິ ປຏ຺ຐາຍ ກເຕ ອພ຺ຠນ຺ຕຣນ຺ເຕນ ກາເຣຕພ຺ໂພຕິ ອິທເມຕ຺ຖ ຍຸຕ຺ຕໍ. ໂຍ ປນ ‘‘ວຏ຺ຏິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ກຸມ຺ຠິຍາ ອາຘາຣກໍ ວາ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠນເລຑ຺ຑຸເກ ວາ ອປເນຕິ, ວຏ຺ຏິຕ຺ວາ ຄຕາຍ ປາຣາຊິກໍ. ເຕລາກິຣຓຠາວໍ ປນ ຎຕ຺ວາ ຣິຕ຺ຕກຸມ຺ຠິຍາ ຊຊ຺ຊຣຠາເວ ວາ ຉິທ຺ເທສຸ ວາ ກເຕສຸ ປຈ຺ຉາ ນິກ຺ຂນ຺ຕເຕລປ຺ປມາເຓນ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ ໂຫຕິ. ອຏ຺ຐກຖາສຸ ປນ ກຕ຺ຖຈິ ປາຣາຊິກນ຺ຕິປິ ລິຂິຕໍ, ຕໍ ປມາທລິຂິຕໍ.

ປຣິປຸຓ຺ຓາຍ ກຸມ຺ຠິຍາ ອຸປຣິ ກຖລໍ ວາ ປາສາຓໍ ວາ ‘‘ປຕິຕ຺ວາ ຠິນ຺ທິສ຺ສຕິ, ຕໂຕ ເຕລໍ ປຄ຺ຆຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ທຸພ຺ພນ຺ຘໍ ວາ ກໂຣຕິ, ທຸຏ຺ຐປິຕໍ ວາ ຐເປຕິ, ອວສ຺ສປຕນກໍ ຕຖາ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ກຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ຣິຕ຺ຕກຸມ຺ຠິຍາ ອຸປຣິ ກໂຣຕິ, ຕໍ ປຈ຺ຉາ ປຸຓ຺ຓກາເລ ປຕິຕ຺ວາ ຠິນ຺ທຕິ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ. ອີທິເສສຸ ຫິ ຐາເນສຸ ຠຓ຺ຑສ຺ສ ນຕ຺ຖິກາເລ ກຕປໂຍຄຕ຺ຕາ ອາທິໂຕວ ປາຣາຊິກໍ ນ ໂຫຕິ. ຠຓ຺ຑວິນາສທ຺ວາຣສ຺ສ ປນ ກຕຕ຺ຕາ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ ໂຫຕິ. ອາຫຣາເປນ຺ເຕສຸ ອທທໂຕ ສາມິການໍ ຘຸຣນິກ຺ເຂເປນ ປາຣາຊິກໍ.

ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ມາຕິກໍ ອຸຊຸກໍ ກໂຣຕິ ‘‘ວຏ຺ຏິຕ຺ວາ ວາ ຄມິສ຺ສຕິ, ເວລໍ ວາ ອຸຕ຺ຕຣາເປສ຺ສຕີ’’ຕິ; ວຏ຺ຏິຕ຺ວາ ວາ ຄຈ຺ຉຕຸ, ເວລໍ ວາ ອຸຕ຺ຕຣຕຸ, ອຸຊຸກຣຓກາເລ ປາຣາຊິກໍ. ອີທິສາ ຫິ ປໂຍຄາ ປຸພ຺ພປໂຍຄາວຫາເຣ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ສຸກ຺ຂມາຕິກາຍ ອຸຊຸກຕາຍ ປຈ຺ຉາ ອຸທເກ ອາຄເຕ ວຏ຺ຏິຕ຺ວາ ວາ ຄຈ຺ຉຕຸ, ເວລໍ ວາ ອຸຕ຺ຕຣຕຸ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ. ກສ຺ມາ? ຐານາ ຈາວນປໂຍຄສ຺ສ ອຠາວາ. ຕສ຺ສ ລກ຺ຂຓໍ ນາວຏ຺ເຐ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ.

ຕຕ຺ເຖວ ຠິນ຺ທຕິ ວາຕິອາທີສຸ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ຕາວ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຠິນ຺ທຕິ ວາຕິ ມຸຄ຺ຄເຣນ ໂປເຖຕ຺ວາ ຠິນ຺ທຕິ. ຉຑ຺ເຑຕິ ວາຕິ ອຸທກໍ ວາ ວາລິກໍ ວາ ອາກິຣິຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣາເປຕິ. ຌາເປຕິ ວາຕິ ທາຣູນິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຌາເປຕິ. ອປຣິໂຠຄໍ ວາ ກໂຣຕີຕິ ອຂາທິຕພ຺ພໍ ວາ ອປາຕພ຺ພໍ ວາ ກໂຣຕິ; ອຸຈ຺ຈາຣໍ ວາ ປສ຺ສາວໍ ວາ ວິສໍ ວາ ອຸຈ຺ຉິຏ຺ຐໍ ວາ ກຸຓປໍ ວາ ປາເຕສິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາຕິ ຐານາຈາວນສ຺ສ ນຕ຺ຖິຕາຍ ທຸກ຺ກຏໍ, ພຸທ຺ຘວິສໂຍ ນາເມໂສ. ກິຎ຺ຈາປິ ທຸກ຺ກຏໍ, ອາຫຣາເປນ຺ເຕ ປນ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຸຣິມທ຺ວຍໍ ນ ສເມຕິ. ຕຎ຺ຫິ ກຸມ຺ຠິຊຊ຺ຊຣກຣເຓນ ຈ ມາຕິກາອຸຊຸກຣເຓນ ຈ ສທ຺ຘິໍ ເອກລກ຺ຂຓໍ. ປຈ຺ຉິມໍ ປນ ທ຺ວຍໍ ຐານາ ອຈາເວນ຺ເຕນາປິ ສກ຺ກາ ກາຕຸໍ. ຕສ຺ມາ ເອຕ຺ຖ ເອວໍ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ວທນ຺ຕິ – ‘‘ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ກິຣ ‘ຐານາ ຈາວນສ຺ສ ນຕ຺ຖິຕາຍ ທຸກ຺ກຏ’ນ຺ຕິ ອິທໍ ປຈ຺ຉິມທ຺ວຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຐານາ ຈາວນໍ ອກໂຣນ຺ໂຕເຍວ ຫິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ວາ ວິນາເສຕຸກາມຕາຍ ວາ ຌາເປຍ຺ຍປິ, ອປຣິໂຠຄມ຺ປິ ກເຣຍ຺ຍ. ປຸຣິມທ຺ວເຍ ປນ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຠິນ຺ທນ຺ຕສ຺ສ ວາ ຉຑ຺ເຑນ຺ຕສ຺ສ ວາ ຐານາ ຈາວນໍ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ຕຖາ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ວິນາເສຕຸກາມຕາຍ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ, ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ. ປາຬິຍໍ ‘‘ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຈ? ນ; ອຎ຺ຎຖາ ຄເຫຕພ຺ພຕ຺ຖໂຕ. ປາຬິຍຎ຺ຫິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕປກ຺ເຂ ‘‘ຠິນ຺ທຕິ ວາຕິ ອຸທເກນ ສມ຺ຠິນ຺ທຕິ, ຉຑ຺ເຑຕິ ວາຕິ ຕຕ຺ຖ ວມຕິ ວາ ປສ຺ສາວໍ ວາ ຉຑ຺ເຑຕີ’’ຕິ ເອວເມເກ ວທນ຺ຕິ.

ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ສາໂຣ – ວິນີຕວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ຕິຓຊ຺ຌາປໂກ ວິຍ ຐານາ ອຈາເວຕຸກາໂມວ ເກວລໍ ຠິນ຺ທຕິ, ຠິນ຺ນຕ຺ຕາ ປນ ເຕລາທີນິ ນິກ຺ຂມນ຺ຕິ, ຍໍ ວາ ປເນຕ຺ຖ ປຕ຺ຖິນ຺ນໍ, ຕໍ ເອກາພທ຺ຘເມວ ຕິຏ຺ຐຕິ. ອຉຑ຺ເຑຕຸກາໂມເຍວ ຈ ເກວລໍ ຕຕ຺ຖ ອຸທກວາລິກາທີນິ ອາກິຣຕິ, ອາກິຓ຺ຓຕ຺ຕາ ປນ ເຕລໍ ຉຑ຺ຑີຍຕິ. ຕສ຺ມາ ໂວຫາຣວເສນ ‘‘ຠິນ຺ທຕິ ວາ ຉຑ຺ເຑຕິ ວາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ. ເອວເມເຕສໍ ປທານໍ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ນາເສຕຸກາມຕາປກ຺ເຂ ປນ ອິຕຣຖາປິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ເອວຎ຺ຫິ ກຖິຍມາເນ ປາຬິ ຈ ອຏ຺ຐກຖາ ຈ ປຸພ຺ພາປເຣນ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ກຖິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາປິ ຈ ສນ຺ໂຕສໍ ອກຕ຺ວາ ອາຈຣິເຍ ປຍິຣຸປາສິຕ຺ວາ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ.

ຠູມຏ຺ຐກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຖລຏ຺ຐກຖາ

໙໕. ຖລຏ຺ເຐ ຖເລ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຠູມິຕເລ ວາ ປາສາຓຕລປພ຺ພຕຕລາທີສຸ ວາ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ປຏິຈ຺ຉນ຺ເນ ວາ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ເນ ວາ ຐປິຕໍ ຖລຏ຺ຐນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕໍ ສເຈ ຣາສິກຕໍ ໂຫຕິ, ອນ຺ໂຕກຸມ຺ຠິຍໍ ຠາຊນຄຕກຣຓມຸຏ຺ຐິຈ຺ເຉທນວິນິຈ຺ຉເຍນ ວິນິຈ຺ຉິນິຕພ຺ພໍ. ສເຈ ເອກາພທ຺ຘໍ ສິເລສນິຍ຺ຍາສາທິ ປກ຺ກມຘຸຜາຓິຕວິນິຈ຺ຉເຍນ ວິນິຈ຺ຉິນິຕພ຺ພໍ. ສເຈ ຄຣຸກໍ ໂຫຕິ ຠາຣພທ຺ຘໍ ໂລຫປິຓ຺ຑິ-ຄຸຬປິຓ຺ຑິ-ເຕລມຘຸຆຏາທິ ວາ, ກຸມ຺ຠິຍໍ ຐານາຈາວນວິນິຈ຺ຉເຍນ ວິນິຈ຺ຉິນິຕພ຺ພໍ. ສງ຺ຂລິກພທ຺ຘສ຺ສ ຈ ຐານເຠໂທ ສລ຺ລກ຺ເຂຕພ຺ໂພ. ປຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ຐປິຕໍ ປນ ປາວາຣຕ຺ຖຣຓສາຏກາທິໍ ອຸຊຸກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາກຑ຺ຒຕິ, ປາຣິມນ຺ເຕ ໂອຣິມນ຺ເຕນ ຜຸຏ຺ໂຐກາສໍ ອຕິກ຺ກນ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ເອວໍ ສພ຺ພທິສາສຸ ສລ຺ລກ຺ເຂຕພ຺ພໍ. ເວເຐຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘຣຕິ, ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕໍ ອາກາສຄຕໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ປາຣາຊິກໍ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວາຕິ.

ຖລຏ຺ຐກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອາກາສຏ຺ຐກຖາ

໙໖. ອາກາສຏ຺ເຐ ໂມຣສ຺ສ ຉຫິ ອາກາເຣຫິ ຐານປຣິຈ຺ເຉໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ – ປຸຣໂຕ ມຸຂຕຸຓ຺ຑເກນ, ປຈ຺ຉໂຕ ກລາປຄ຺ເຄນ, ອຸຠຍປສ຺ເສສຸ ປກ຺ຂປຣິຍນ຺ເຕຫິ, ອໂຘ ປາທນຂສິຂາຍ, ອຸທ຺ຘໍ ສິຂຄ຺ເຄນາຕິ. ຠິກ຺ຂຸ ‘‘ສສ຺ສາມິກໍ ອາກາສຏ຺ຐໍ ໂມຣໍ ຄເຫສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຸຣໂຕ ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຫຕ຺ຖໍ ວາ ປສາເຣຕິ, ໂມໂຣ ອາກາເສເຍວ ປກ຺ເຂ ຈາເຣຕິ, ວາຕໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ຄມນໍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ. ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ທຸກ຺ກຏໍ. ຕໍ ອຜນ຺ເທນ຺ໂຕ ຫຕ຺ເຖນ ອາມສຕິ, ທຸກ຺ກຏເມວ. ຐານາ ອຈາເວນ຺ໂຕ ຜນ຺ທາເປຕິ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ຫຕ຺ເຖນ ປນ ຄເຫຕ຺ວາ ວາ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວາ ມຸຂຕຸຓ຺ຑເກນ ຜຸຏ຺ໂຐກາສໍ ກລາປຄ຺ຄໍ, ກລາປຄ຺ເຄນ ວາ ຜຸຏ຺ໂຐກາສໍ ມຸຂຕຸຓ຺ຑກໍ ອຕິກ຺ກາເມຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ຕຖາ ວາມປກ຺ຂປຣິຍນ຺ເຕນ ຜຸຏ຺ໂຐກາສໍ ທກ຺ຂິຓປກ຺ຂປຣິຍນ຺ຕໍ, ທກ຺ຂິຓປກ຺ຂປຣິຍນ຺ເຕນ ວາ ຜຸຏ຺ໂຐກາສໍ ວາມປກ຺ຂປຣິຍນ຺ຕໍ ອຕິກ຺ກາເມຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ຕຖາ ປາທນຂສິຂາຍ ຜຸຏ຺ໂຐກາສໍ ສິຂຄ຺ຄໍ, ສິຂຄ຺ເຄນ ວາ ຜຸຏ຺ໂຐກາສໍ ປາທນຂສິຂໍ ອຕິກ຺ກາເມຕິ, ປາຣາຊິກໍ.

ອາກາເສນ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ໂມໂຣ ສີສາທີສຸ ຍສ຺ມິໍ ອງ຺ເຄ ນິລີຍຕິ, ຕໍ ຕສ຺ສ ຐານໍ. ຕສ຺ມາ ຕໍ ຫຕ຺ເຖ ນິລີນໍ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ກໂຣນ຺ໂຕປິ ຜນ຺ທາເປຕິເຍວ, ຍທິ ປນ ອິຕເຣນ ຫຕ຺ເຖນ ຄເຫຕ຺ວາ ຐານາ ຈາເວຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ອິຕຣໍ ຫຕ຺ຖໍ ອຸປເນຕິ, ໂມໂຣ ສຍເມວ ອຸຑ຺ເຑຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ນິລີຍຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ. ອງ຺ເຄ ນິລີນຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ເອກໍ ປທວາຣໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ທຸຕິເຍ ປາຣາຊິກໍ.

ຠູມິຍໍ ຐິຕໂມໂຣ ທ຺ວິນ຺ນໍ ວາ ປາທານໍ ກລາປສ຺ສ ຈ ວເສນ ຕີຓິ ຐານານິ ລຠຕິ. ຕໍ ອຸກ຺ຂິປນ຺ຕສ຺ສ ຍາວ ເອກມ຺ປິ ຐານໍ ປຖວິໍ ຜຸສຕິ, ຕາວ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ປຖວິຍາ ໂມຈິຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ປຎ຺ຊເຣ ຐິຕໍ ສຫ ປຎ຺ຊເຣນ ອຸທ຺ຘຣຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ຍທິ ປນ ປາທໍ ນ ອຄ຺ຆຕິ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຄ຺ຆວເສນ ກາຕພ຺ພໍ. ອນ຺ໂຕວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ຈຣນ຺ຕໍ ໂມຣໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ປທສາ ພຫິວຕ຺ຖຸໍ ນີຫຣນ຺ໂຕ ທ຺ວາຣປຣິຈ຺ເຉທໍ ອຕິກ຺ກາເມຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ວເຊ ຐິຕພລີພທ຺ທສ຺ສ ຫິ ວໂຊ ວິຍ ອນ຺ໂຕວຕ຺ຖຸ ຕສ຺ສ ຐານໍ. ຫຕ຺ເຖນ ປນ ຄເຫຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕວຕ຺ຖຸສ຺ມິມ຺ປິ ອາກາສຄຕໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ປາຣາຊິກເມວ. ອນ຺ໂຕຄາເມ ຈຣນ຺ຕມ຺ປິ ຄາມປຣິກ຺ເຂປໍ ອຕິກ຺ກາເມນ຺ຕສ຺ສ ປາຣາຊິກໍ. ສຍເມວ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຄາມູປຈາເຣ ວາ ວຕ຺ຖູປຈາເຣ ວາ ຈຣນ຺ຕໍ ປນ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ໂຕ ກຏ຺ເຐນ ວາ ກຖລາຍ ວາ ອຸຕ຺ຣາເສຕ຺ວາ ອຏວິມຸຂໍ ກໂຣຕິ, ໂມໂຣ ອຸຑ຺ເຑຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕຄາເມ ວາ ອນ຺ໂຕວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ວາ ຉທນປິຏ຺ເຐ ວາ ນິລີຍຕິ, ຣກ຺ຂຕິ. ສເຈ ປນ ອຏວິມຸເຂ ອຸຑ຺ເຑຕິ ວາ ຄຈ຺ຉຕິ ວາ ‘‘ອຏວິໍ ປເວເສຕ຺ວາ ຄເຫສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຣິກປ຺ເປ ອສຕິ ປຖວິໂຕ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ອຸຑ຺ຑິຕມຕ຺ເຕ ວາ ທຸຕິຍປທວາເຣ ວາ ປາຣາຊິກໍ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ຄາມໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ ຐິຕຏ຺ຐານເມວ ຐານໍ ໂຫຕິ. ກປິຎ຺ຊຣາທີສຸປິ ອຍເມວ ວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ສາຏກໍ ວາຕິ ວາຕເວຄຸກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ປຖວິຕເລ ປຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ຐປິຕມິວ ອາກາເສນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ຂລິພທ຺ຘໍ ສາຏກໍ ອຠິມຸຂາຄຕໍ ຫຕ຺ເຖນ ເອກສ຺ມິໍ ອນ຺ເຕ ຄຓ຺ຫາຕິ, ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ຐານໍ ອວິໂກເປນ຺ໂຕເຍວ ຄມນຸປຈ຺ເຉເທ ທຸກ຺ກຏໍ. ຐານາຈາວນໍ ອກໂຣນ຺ໂຕ ຈາເລຕິ, ຜນ຺ທາປເນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ຐານາ ຈາເວຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ຐານປຣິຈ຺ເຉໂທ ຈສ຺ສ ໂມຣສ຺ເສວ ຉຫິ ອາກາເຣຫິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອພທ຺ຘສາຏໂກ ປນ ເອກສ຺ມິໍ ອນ຺ເຕ ຄຫິຕມຕ຺ເຕວ ທຸຕິເຍນນ຺ເຕນ ປຕິຕ຺ວາ ຠູມິຍໍ ປຕິຏ຺ຐາຕິ, ຕສ຺ສ ທ຺ເວ ຐານານິ ໂຫນ຺ຕິ – ຫຕ຺ໂຖ ເຈວ ຠູມິ ຈ. ຕໍ ຍຖາຄຫິຕເມວ ປຐມໍ ຄຫິໂຕກາສປ຺ປເທສໂຕ ຈາເລຕິ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ປຈ຺ຉາ ຠູມິໂຕ ທຸຕິຍຫຕ຺ເຖນ ວາ ປາເທນ ວາ ອຸກ຺ຂິປຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ປຐມໍ ວາ ຠູມິໂຕ ອຸທ຺ຘຣຕິ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ປຈ຺ຉາ ຄຫິໂຕກາສປ຺ປເທສໂຕ ຈາເວຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ຄຫຓໍ ວາ ອມຸຎ຺ຈນ຺ໂຕ ອຸຊຸກເມວ ຫຕ຺ຖໍ ໂອນາເມຕ຺ວາ ຠູມິຄຕໍ ກຕ຺ວາ ເຕເນວ ຫຕ຺ເຖນ ອຸກ຺ຂິປຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ເວຐເນປິ ອຍເມວ ວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ຫິຣຎ຺ຎໍ ວາ ສຸວຓ຺ຓໍ ວາ ຉິຊ຺ຊມານນ຺ຕິ ມນຸສ຺ສານໍ ອລງ຺ກໂຣນ຺ຕານໍ ຄີເວຍ຺ຍກາທິປິຬນ຺ຘນໍ ວາ ສຸວຓ຺ຓສລາກໍ ຉິນ຺ທນ຺ຕານໍ ສຸວຓ຺ຓກາຣານໍ ສຸວຓ຺ຓຂຓ຺ຑໍ ວາ ຉິຊ຺ຊມານໍ ປຕຕິ, ຕຎ຺ເຈ ຠິກ຺ຂຸ ອາກາເສນ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ໂຕ ຫຕ຺ເຖນ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຄຫຓເມວ ຐານໍ. ຄຫິຕປ຺ປເທສໂຕ ຫຕ຺ຖໍ ອປເນຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ຈີວເຣ ປຕິຕໍ ຫຕ຺ເຖນ ອຸກ຺ຂິປຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ອນຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາວ ຍາຕິ, ທຸຕິເຍ ປທວາເຣ ປາຣາຊິກໍ. ປຕ຺ເຕ ປຕິເຕປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສີເສ ວາ ມຸເຂ ວາ ປາເທ ວາ ປຕິຏ຺ຐິຕໍ ຫຕ຺ເຖນ ຄຓ຺ຫາຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາວ ຍາຕິ, ທຸຕິເຍ ປທວາເຣ ປາຣາຊິກໍ. ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ປຕຕິ, ຕສ຺ສ ປຕິໂຕກາໂສວ ຐານໍ, ນ ສພ຺ພໍ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄໍ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ວາຕິ.

ອາກາສຏ຺ຐກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ເວຫາສຏ຺ຐກຖາ

໙໗. ເວຫາສຏ຺ເຐ ມຎ຺ຈປີຐາທີສຸ ຐປິຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ອາມາສໍ ວາ ໂຫຕຸ ອນາມາສໍ ວາ, ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ອາມສນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ. ມຎ຺ຈປີເຐສຸ ຐປິຕຠຓ຺ເຑສຸ ປເນຕ຺ຖ ຖລຏ຺ເຐ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ສເຈ ຂລິຍາ ພທ຺ຘສາຏໂກ ມຎ຺ເຈ ວາ ປີເຐ ວາ ປຕ຺ຖໂຏ ມຊ຺ເຌນ ມຎ຺ຈຕລໍ ນ ຜຸສຕິ, ມຎ຺ຈປາເທວ ຜຸສຕິ, ເຕສໍ ວເສນ ຐານໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປາທານໍ ອຸປຣິ ຜຸຏ຺ໂຐກາສເມວ ຫິ ອຕິກ຺ກມິຕມຕ຺ເຕນ ຕຕ຺ຖ ປາຣາຊິກໍ ໂຫຕິ. ສຫ ມຎ຺ຈປີເຐຫິ ຫຣນ຺ຕສ຺ສ ປນ ມຎ຺ຈປີຐປາທານໍ ປຕິຏ຺ຐິໂຕກາສວເສນ ຐານໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຈີວຣວໍເສ ວາຕິ ຈີວຣຐປນຕ຺ຖາຍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຐປິເຕ ວໍເສ ວາ ກຏ຺ຐທຓ຺ຑເກ ວາ. ຕຕ຺ຖ ສໍຫຣິຕ຺ວາ ປາຣໂຕ ອນ຺ຕໍ ໂອຣໂຕ ໂຠຄໍ ກຕ຺ວາ ຐປິຕຈີວຣສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐິໂຕກາເສນ ຜຸຏ຺ໂຐກາໂສວ ຐານໍ, ນ ສພ຺ໂພ ຈີວຣວໍໂສ. ຕສ຺ມາ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຕໍ ໂຠເຄ ຄເຫຕ຺ວາ ອາກຑ຺ຒນ຺ຕສ຺ສ ປາຣໂຕ ວໍເສ ປຕິຏ຺ຐິໂຕກາສໍ ໂອຣໂຕ ຈີວເຣນ ວໍສສ຺ສ ຜຸຏ຺ຐປ຺ປເທສໍ ອຕິກ຺ກາເມນ຺ຕສ຺ສ ເອກທ຺ວງ຺ຄຸລມຕ຺ຕາກຑ຺ຒເນເນວ ປາຣາຊິກໍ. ອນ຺ເຕ ຄເຫຕ຺ວາ ອາກຑ຺ຒນ຺ຕສ຺ສາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕຕ຺ເຖວ ປນ ຈີວຣວໍເສ ວາມໂຕ ວາ ທກ຺ຂິຓໂຕ ວາ ສາເຣນ຺ຕສ຺ສ ວາມນ຺ເຕນ ທກ຺ຂິຓນ຺ຕຏ຺ຐານໍ ທກ຺ຂິຓນ຺ເຕນ ວາ ວາມນ຺ຕຏ຺ຐານໍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມຕ຺ເຕ ທສທ຺ວາທສງ຺ຄຸລມຕ຺ຕສາຣເຓເນວ ປາຣາຊິກໍ. ອຸທ຺ຘໍ ອຸກ຺ຂິປນ຺ຕສ຺ສ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕຸກ຺ຂິປເນນ ປາຣາຊິກໍ. ຈີວຣວໍສໍ ຜຸສນ຺ຕໍ ວາ ອຜຸສນ຺ຕໍ ວາ ຣຊ຺ຊຸເກນ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຐປິຕຈີວຣໍ ໂມເຈນ຺ຕສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ມຸຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ມຸຕ຺ຕມຕ຺ຕເມວ ຫິ ຕໍ ‘‘ຐານາ ຈຸຕ’’ນ຺ຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ວໍເສ ເວເຐຕ຺ວາ ຐປິຕໍ ນິພ຺ເພເຐນ຺ຕສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ນິພ຺ເພຐິຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ວລຍໍ ກຕ຺ວາ ຐປິເຕ ວລຍໍ ຉິນ຺ທຕິ ວາ ໂມເຈຕິ ວາ ເອກໍ ວາ ວໍສໂກຏິໍ ໂມເຈຕ຺ວາ ນີຫຣຕິ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ຉິນ຺ນມຕ຺ເຕ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ນີຫຏມຕ຺ເຕ ຈ ປາຣາຊິກໍ. ຕຖາ ອກຕ຺ວາວ ຈີວຣວໍເສ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ສາເຣຕິ, ຣກ຺ຂຕິ ຕາວ. ວລຍສ຺ສ ຫິ ສພ຺ໂພປິ ຈີວຣວໍໂສ ຐານໍ. ກສ຺ມາ? ຕຕ຺ຖ ສໍສຣຓຘມ຺ມຕາຍ. ຍທາ ປນ ນໍ ຫຕ຺ເຖນ ຄເຫຕ຺ວາ ອາກາສຄຕໍ ກໂຣຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ປສາເຣຕ຺ວາ ຐປິຕສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐິໂຕກາເສນ ຜຸຏ຺ໂຐກາໂສວ ຐານໍ. ຕຕ຺ຖ ສໍຫຣິຕ຺ວາ ຐປິເຕ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍໍ ປນ ເອເກນນ຺ເຕນ ຠູມິໍ ຜຸສິຕ຺ວາ ຐິຕໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ຈີວຣວໍເສ ຈ ຠູມິຍຎ຺ຈ ປຕິຏ຺ຐິໂຕກາສວເສນ ທ຺ເວ ຐານານິ. ຕຕ຺ຖ ຠູມິຍໍ ເອເກນນ຺ເຕນ ປຕິຏ຺ຐິເຕ ອພທ຺ຘສາຏເກ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຈີວຣຣຊ຺ຊຸຍາປິ ອຍເມວ ວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ອງ຺ກຸສເກ ລຄ຺ເຄຕ຺ວາ ຐປິຕຠຓ຺ຑໍ ປນ ເຠສຊ຺ຊຆໂຏ ວາ ເຠສຊ຺ຊຕ຺ຖວິກາ ວາ ສເຈ ຠິຕ຺ຕິໍ ວາ ຠູມິໍ ວາ ອຜຸສິຕ຺ວາ ຐປິຕໍ ລຄ຺ຄນກໍ ຆໍສນ຺ຕສ຺ສ ນີຫຣໂຕ ອງ຺ກຸສໂກຏິໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ລຄ຺ຄນກໍ ພທ຺ຘໍ ໂຫຕິ, ພຸນ຺ເທນ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອາກາສຄຕໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ອງ຺ກຸສໂກຏິໂຕ ອນິກ຺ຂນ຺ເຕປິ ປາຣາຊິກໍ. ຠິຕ຺ຕິນິສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ, ປຐມໍ ອງ຺ກຸສໂກຏິໂຕ ນີຫຣຕິ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ປຈ຺ຉາ ຠິຕ຺ຕິໍ ໂມເຈຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ປຐມໍ ຠິຕ຺ຕິໍ ໂມເຈຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ອງ຺ກຸສໂຕ ນີຫຣນ຺ຕສ຺ສາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສເຈ ປນ ຠາຣິຍໍ ຠຓ຺ຑໍ ນີຫຣິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ສຍໍ ຠິຕ຺ຕິນິສ຺ສິຕໍ ກຕ຺ວາ ອງ຺ກຸສໂຕ ນີຫຣຕິ, ປຸນ ຠິຕ຺ຕິໍ ອໂມເຈຕ຺ວາປິ ອງ຺ກຸສໂຕ ນີຫຏມຕ຺ເຕເຍວ ປາຣາຊິກໍ. ອຕ຺ຕນາ ກຕຏ຺ຐານຎ຺ຫິ ຐານໍ ນ ໂຫຕິ. ຠູມິໍ ຜຸສິຕ຺ວາ ຐິຕສ຺ສ ປນ ທ຺ເວ ເອວ ຐານານິ. ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ ວິນິຈ຺ຉໂຍ. ຍໍ ປນ ສິກ຺ກາຍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ລຄ຺ຄິຕໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ສິກ຺ກາໂຕ ນີຫຣນ຺ຕສ຺ສາປິ ສຫ ສິກ຺ກາຍ ອງ຺ກຸສໂຕ ນີຫຣນ຺ຕສ຺ສາປິ ປາຣາຊິກໍ. ຠິຕ຺ຕິຠູມິສນ຺ນິສ຺ສິຕວເສນ ເຈຕ຺ຖ ຐານເຠໂທປິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຠິຕ຺ຕິຂີໂລຕິ ອຸຊຸກໍ ກຕ຺ວາ ຠິຕ຺ຕິຍໍ ອາໂກຏິໂຕ ວາ ຕຕ຺ຖຊາຕໂກ ເອວ ວາ; ນາຄທນ຺ໂຕ ປນ ວງ຺ໂກ ອາໂກຏິໂຕ ເອວ. ເຕສຸ ລຄ຺ເຄຕ຺ວາ ຐປິຕໍ ອງ຺ກຸສເກ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ວິນິຈ຺ຉິນິຕພ຺ພໍ. ທ຺ວີສຸ ຕີສຸ ປນ ປຏິປາຏິຍາ ຐິເຕສຸ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ຐປິຕໍ ກຸນ຺ຕໍ ວາ ຠິນ຺ທິວາລໍ ວາ ອຄ຺ເຄ ວາ ພຸນ຺ເທ ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ອາກຑ຺ຒຕິ, ເອກເມກສ຺ສ ຜຸຏ຺ໂຐກາສມຕ຺ເຕ ອຕິກ຺ກນ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ຜຸຏ຺ໂຐກາສມຕ຺ຕເມວ ຫິ ເຕສໍ ຐານໍ ໂຫຕິ, ນ ສພ຺ເພ ຂີລາ ວາ ນາຄທນ຺ຕາ ວາ. ຠິຕ຺ຕິອຠິມຸໂຂ ຐຕ຺ວາ ມຊ຺ເຌ ຄເຫຕ຺ວາ ອາກຑ຺ຒຕິ, ໂອຣິມນ຺ເຕນ ຜຸຏ຺ໂຐກາສໍ ປາຣິມນ຺ເຕນ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ປຣໂຕ ເປລ຺ເລນ຺ຕສ຺ສາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຫຕ຺ເຖນ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸຊຸກໍ ອຸກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ອາກາສຄຕໍ ກໂຣຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ຠິຕ຺ຕິໍ ນິສ຺ສາຍ ຐປິຕໍ ຠິຕ຺ຕິໍ ຆໍສນ຺ໂຕ ອາກຑ຺ຒຕິ, ອຄ຺ເຄນ ຜຸຏ຺ໂຐກາສໍ ພຸນ຺ທໍ, ພຸນ຺ເທນ ວາ ຜຸຏ຺ໂຐກາສໍ ອຄ຺ຄໍ ອຕິກ຺ກາເມນ຺ຕສ຺ສ ປາຣາຊິກໍ. ຠິຕ຺ຕິອຠິມຸໂຂ ຐຕ຺ວາ ອາກຑ຺ຒນ຺ໂຕ ເອເກນນ຺ເຕນ ຜຸຏ຺ໂຐກາສໍ ອປຣນ຺ຕໍ ອຕິກ຺ກາເມຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ອຸຊຸກໍ ອຸກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕໍ ອາກາສຄຕໍ ກໂຣຕິ, ປາຣາຊິກໍ.

ຣຸກ຺ເຂ ວາ ລຄ຺ຄິຕນ຺ຕິ ຕາລຣຸກ຺ຂາທີສຸ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ລຄ຺ຄິເຕ ອງ຺ກຸສກາທີສຸ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖຊາຕກໍ ປນ ຕາລປິຓ຺ຑິໍ ຈາເລນ຺ຕສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ຍສ຺ມິໍ ຜເລ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸ ປູຣຕິ, ຕສ຺ມິໍ ພນ຺ຘນາ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ປິຓ຺ຑິໍ ຉິນ຺ທຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ອຄ຺ເຄນ ປຓ຺ຓນ຺ຕຣໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ຐປິຕາ ທ຺ເວ ຐານານິ ລຠຕິ – ຐປິຕຏ຺ຐານຎ຺ຈ ວຓ຺ຏຏ຺ຐານຎ຺ຈ; ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂຍ ປນ ‘‘ຉິນ຺ນມຕ຺ຕາ ປຕມານາ ສທ຺ທໍ ກເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ ຠເຍນ ສຍໍ ອຄ຺ເຄນ ປຓ຺ຓນ຺ຕຣໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ຉິນ຺ທຕິ, ຉິນ຺ນມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ອຕ຺ຕນາ ກຕຏ຺ຐານຎ຺ຫິ ຐານໍ ນ ໂຫຕິ. ເອເຕນ ອຸປາເຍນ ສພ຺ພຣຸກ຺ຂານໍ ປຸປ຺ຜຜເລສຸ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ປຕ຺ຕາຘາຣເກປີຕິ ເອຕ຺ຖ ຣຸກ຺ຂາຘາຣໂກ ວາ ໂຫຕຸ ວລຍາຘາຣໂກ ວາ ທຓ຺ຑາຘາຣໂກ ວາ ຍໍກິຎ຺ຈິ ປຕ຺ຕຏ຺ຐປນກໍ ປຈ຺ຉິກາປິ ໂຫຕຸ ປຕ຺ຕາຘາຣໂກ ຕ຺ເວວ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ຕຕ຺ຖ ຐປິຕປຕ຺ຕສ຺ສ ປຕ຺ເຕນ ຜຸຏ຺ໂຐກາໂສ ເອວ ຐານໍ. ຕຕ຺ຖ ຣຸກ຺ຂາຘາຣເກ ປຎ຺ຈຫາກາເຣຫິ ຐານປຣິຈ຺ເຉໂທ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ຐິຕໍ ປຕ຺ຕໍ ມຸຂວຏ຺ຏິຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຈຕູສຸ ທິສາສຸ ຍໂຕ ກຸໂຕຈິ ກຑ຺ຒນ຺ໂຕ ເອເກນນ຺ເຕນ ຜຸຏ຺ໂຐກາສໍ ອປຣນ຺ຕໍ ອຕິກ຺ກາເມຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ອຸທ຺ຘໍ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕໍ ອຸກ຺ຂິປໂຕ ປາຣາຊິກໍ. ສຫາຘາຣເກນ ຫຣນ຺ຕສ຺ສາປິ ເອເສວ ນໂຍຕິ.

ເວຫາສຏ຺ຐກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຸທກຏ຺ຐກຖາ

໙໘. ອຸທກຏ຺ເຐ – ອຸທເກ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ ຣາຊຠຍາທິຠີເຕຫິ ອຸທເກນ ອວິນສ຺ສນຘມ຺ເມສຸ ຕມ຺ພໂລຫຠາຊນາທີສຸ ສຸປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ກຕ຺ວາ ໂປກ຺ຂຣຓີອາທີສຸ ອສນ຺ທນເກ ອຸທເກ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐິໂຕກາໂສເຍວ ຐານໍ, ນ ສພ຺ພໍ ອຸທກໍ. ຄຈ຺ຉຕິ ວາ ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາຕິ ອຄມ຺ຠີເຣ ອຸທເກ ປທສາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ປທວາເຣ ປທວາເຣ ທຸກ຺ກຏໍ. ຄມ຺ຠີເຣ ຫຕ຺ເຖຫິ ວາ ປາເທຫິ ວາ ປໂຍຄໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖວາເຣຫິ ວາ ປທວາເຣຫິ ວາ ປໂຍເຄ ປໂຍເຄ ທຸກ຺ກຏໍ. ເອເສວ ນໂຍ ກຸມ຺ຠິຄຫຓຕ຺ຖໍ ນິມຸຊ຺ຊນຸມ຺ມຸຊ຺ຊເນສຸ. ສເຈ ປນ ອນ຺ຕຣາ ກິຎ຺ຈິ ອຸທກສປ຺ປໍ ວາ ວາຬມຈ຺ຉໍ ວາ ທິສ຺ວາ ຠີໂຕ ປລາຍຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ. ອາມສນາທີສຸ ຠູມິຄຕາຍ ກຸມ຺ຠິຍາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ຕຕ຺ຖ ຠູມິໍ ຂຓິຕ຺ວາ ກຑ຺ຒຕິ, ອິຘ ກທ຺ທເມ ໂອສາເຣຕິ. ເອວໍ ຉຫາກາເຣຫິ ຐານປຣິຈ຺ເຉໂທ ໂຫຕິ.

ອຸປ຺ປລາທີສຸ ຍສ຺ມິໍ ປຸປ຺ເຜ ວຕ຺ຖຸໍ ປູເຣຕິ, ຕສ຺ມິໍ ຉິນ຺ນມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ອຸປ຺ປລຊາຕິການຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຍາວ ເອກສ຺ມິມ຺ປິ ປສ຺ເສ ວາໂກ ນ ຉິຊ຺ຊຕິ, ຕາວ ຣກ຺ຂຕິ. ປທຸມຊາຕິການໍ ປນ ທຓ຺ເຑ ຉິນ຺ເນ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ສຸຕ຺ຕໍ ອຈ຺ຉິນ຺ນມ຺ປິ ນ ຣກ຺ຂຕິ. ສາມິເກຫິ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຐປິຕານິ ອຸປ຺ປລາທີນິ ໂຫນ຺ຕິ, ຍໍ ວຕ຺ຖຸໍ ປູເຣຕິ, ຕສ຺ມິໍ ອຸທ຺ຘເຏ ປາຣາຊິກໍ. ຫຕ຺ຖກພທ຺ຘານິ ໂຫນ຺ຕິ, ຍສ຺ມິໍ ຫຕ຺ຖເກ ວຕ຺ຖຸ ປູຣຕິ, ຕສ຺ມິໍ ອຸທ຺ຘເຏ ປາຣາຊິກໍ. ຠາຣພທ຺ຘານິ ໂຫນ຺ຕິ, ຕໍ ຠາຣໍ ຉນ຺ນໍ ອາກາຣານໍ ເຍນ ເກນຈິ ອາກາເຣນ ຐານາ ຈາເວນ຺ຕສ຺ສ ຠູມຏ຺ຐກຸມ຺ຠິຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປາຣາຊິກໍ. ທີຆນາຬານິ ອຸປ຺ປລາທີນິ ໂຫນ຺ຕິ, ປຸປ຺ເຜສຸ ວາ ນາເຬສຸ ວາ ເວຓິໍ ກຕ຺ວາ ອຸທກປິຏ຺ເຐ ຣຊ຺ຊຸເກສຸ ຕິຓານິ ສນ຺ຖຣິຕ຺ວາ ຐເປນ຺ຕິ ວາ ພນ຺ຘນ຺ຕິ ວາ, ເຕສໍ ທີຆໂຕ ປຸປ຺ຜຄ຺ເຄນ ຈ ນາຬນ຺ເຕນ ຈ ຕິຣິຍໍ ປຣິຍນ຺ເຕຫິ ເຫຏ຺ຐາ ປຕິຏ຺ຐິໂຕກາເສນ ອຸທ຺ຘໍ ອຸປຣິ ຐິຕສ຺ສ ປິຏ຺ຐິຍາຕິ ຉຫາກາເຣຫິ ຐານາ ຈາວນປຣິຈ຺ເຉໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ໂຍປິ ອຸທກປິຏ຺ຐິຍໍ ຐປິຕປຸປ຺ຜກລາປໍ ອຸທກໍ ຈາເລຕ຺ວາ ວີຈິໍ ອຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ຍຖາຐິຕຏ຺ຐານໂຕ ຈາເວຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ອຖ ປນ ປຣິກປ຺ເປຕິ ‘‘ເອຕ຺ຖ ຄຕໍ ຄເຫສ຺ສາມີ’’ຕິ, ຣກ຺ຂຕິ ຕາວ; ຄຕຏ຺ຐາເນ ປນ ອຸທ຺ຘຣໂຕ ປາຣາຊິກໍ. ອຸທກໂຕ ອຈ຺ຈຸຄ຺ຄຕສ຺ສ ປຸປ຺ຜສ຺ສ ສກລມຸທກໍ ຐານໍ, ຕໍ ອຸປ຺ປາເຏຕ຺ວາ ອຸຊຸກໍ ອຸທ຺ຘຣນ຺ຕສ຺ສ ນາຬນ຺ເຕ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕໍ ອຸທກໂຕ ອຕິກ຺ກນ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ປຸປ຺ເຜ ຄເຫຕ຺ວາ ອປນາເມຕ຺ວາ ອາກຑ຺ຒນ຺ໂຕ ອຸປ຺ປາເຏຕິ, ນ ອຸທກໍ ຐານໍ, ອຸປ຺ປາຏິຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ກລາປພທ຺ຘານິ ປຸປ຺ຜານິ ອຸທກຏ຺ຐາເນ ວາ ຣຸກ຺ເຂ ວາ ຄຈ຺ເຉ ວາ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຐເປນ຺ຕິ, ພນ຺ຘນໍ ອໂມເຈຕ຺ວາ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ພນ຺ຘເນ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ປຐມໍ ພນ຺ຘນໍ ໂມເຈຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ຫຣຕິ, ເອຕ຺ຖ ຉຫາກາເຣຫິ ຐານປຣິຈ຺ເຉໂທຕິ ອິທໍ ອຸຠຍໍ ມຫາປຈ຺ຈຣິຍາທີສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ປທຸມິນິຍໍ ປຸປ຺ຜານິ ສຫ ປທຸມິນິໍຍາ ຄຓ຺ຫິຕຸກາມສ຺ສ ປຸປ຺ຜນາເຬຫິ ຈ ປຕ຺ຕນາເຬຫິ ຈ ຜຸຏ຺ຐອຸທກວເສນ ອຸທ຺ຘຎ຺ເຈວ ຕິຣິຍຎ຺ຈ ຐານປຣິຈ຺ເຉໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕໍ ປນສ຺ສ ປທຸມິນິໍ ອນຸປ຺ປາເຏຕ຺ວາ ປຸປ຺ຜານິ ວາ ປຕ຺ຕານິ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຠິມຸຂໍ ອາກຑ຺ຒນ຺ຕສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ອຸປ຺ປາຏິຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ.

ປຸປ຺ຜປຕ຺ຕນາເຬ ຐານໂຕ ອຈາເວຕ຺ວາປິ ປຐມໍ ປທຸມິນິໍ ອຸປ຺ປາເຏນ຺ຕສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ປຈ຺ຉາ ປຸປ຺ຜປຕ຺ຕນາເຬສຸ ຐານາ ຈາວິເຕສຸ ປາຣາຊິກໍ. ອຸປ຺ປາຏິຕາຍ ປທຸມິນິຍາ ປຸປ຺ຜໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ປນ ຠຓ຺ຑໍ ອຄ຺ຆາເປຕ຺ວາ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ພຫິ ຐປິເຕ ຣາສິກຕກລາປພທ຺ຘຠາຣພທ຺ຘປຸປ຺ເຜປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຠິສໍ ວາ ມຸຬາລໍ ວາ ເຍນ ວຕ຺ຖຸ ປູຣຕິ, ຕໍ ອຸປ຺ປາເຏນ຺ຕສ຺ສ ປາຣາຊິກໍ. ກທ຺ທເມ ຜຸຏ຺ໂຐກາສວເສນ ເຈຕ຺ຖ ຐານໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ພໍ. ຕານິ ອຸປ຺ປາເຏນ຺ຕສ຺ສ ສຸຂຸມມ຺ປິ ມູລໍ ອຈ຺ຉິນ຺ນໍ ໂຫຕິ, ຣກ຺ຂຕິ ຕາວ. ຠິສປພ຺ເພ ຊາຕໍ ປຕ຺ຕໍ ວາ ປຸປ຺ຜໍ ວາ ໂຫຕິ, ຕມ຺ປິ ຣກ຺ຂຕີຕິ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠິສຄຓ຺ຐິມ຺ຫິ ປນ ກຓ຺ຏໂກ ໂຫຕິ ໂຍພ຺ພນປ຺ປຕ຺ຕານໍ ມຸຂປິຬກາ ວິຍ, ອຍໍ ອທີຆຕ຺ຕາ ນ ຣກ຺ຂຕິ. ເສສໍ ອຸປ຺ປລາທີສຸ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ມຈ຺ຉກຈ຺ຉປານໍ ສສ຺ສາມິການໍ ວາປິອາທີສຸ ສກລມຸທກໍ ຐານໍ. ຕສ຺ມາ ໂຍ ປຏິຊຄ຺ຄນຏ຺ຐາເນ ສສ຺ສາມິກໍ ມຈ຺ຉໍ ພຬິເສນ ວາ ຊາເລນ ວາ ກຸມເນນ ວາ ຫຕ຺ເຖນ ວາ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕສ຺ສ ເຍນ ມຈ຺ເຉນ ວຕ຺ຖຸ ປູຣຕິ, ຕສ຺ມິໍ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ອຸທກໂຕ ອຸທ຺ຘຏມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ໂກຈິ ມຈ຺ໂຉ ຄຍ຺ຫມາໂນ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ຘາວຕິ, ອາກາສໍ ວາ ອຸປ຺ປຕຕິ, ຕີເຣ ວາ ປຕຕິ, ອາກາເສ ວາ ຐິຕໍ ຕີເຣ ວາ ປຕິຕໍ ຄຓ຺ຫໂຕປິ ປາຣາຊິກເມວ. ກຈ຺ຉປມ຺ປິ ພຫິ ໂຄຈຣຕ຺ຖໍ ຄຕໍ ຄຓ຺ຫໂຕ ເອເສວ ນໂຍ. ອຸທກຏ຺ຐໍ ປນ ອຸທກາ ໂມຈຍໂຕ ປາຣາຊິກໍ.

ເຕສຸ ເຕສຸ ປນ ຊນປເທສຸ ສພ຺ພສາຘາຣຓສ຺ສ ມຫາຕຬາກສ຺ສ ນິທ຺ຘມນຕຸມ຺ພໍ ນິສ຺ສາຍ ສພ຺ພສາຘາຣຓເມວ ກຸນ຺ນທີສທິສໍ ອຸທກວາຫກໍ ຂຓນ຺ຕິ. ຕໂຕ ຂຸທ຺ທກມາຕິກາໂຍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ມາຕິກາໂກຏິຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ວຬຎ຺ຊນຕ຺ຖາຍ ອາວາເຏ ຂຓນ຺ຕິ. ເຕສໍ ປນ ຍທາ ອຸທເກນ ອຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ, ຕທາ ອາວາເຏ ຂຸທ຺ທກມາຕິກາໂຍ ອຸທກວາຫກຎ຺ຈ ໂສເຘຕ຺ວາ ນິທ຺ຘມນຕຸມ຺ພໍ ອຸຄ຺ຆາເຏນ຺ຕິ. ຕໂຕ ອຸທເກນ ສທ຺ຘິໍ ມຈ຺ຉາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ອາວາເຏ ປຕ຺ວາ ວສນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕຬາເກ ຈ ອຸທກວາຫເກສຸ ຈ ມຈ຺ເຉ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕ ນ ວາເຣນ຺ຕິ. ຂຸທ຺ທກາສຸ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ມາຕິກາສຸ ອຸທກອາວາເຏສຸ ຈ ປວິຏ຺ຐມຈ຺ເຉ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ນ ເທນ຺ຕິ, ວາເຣນ຺ຕິ; ຕຕ຺ຖ ໂຍ ຕຬາເກ ວາ ນິທ຺ຘມນຕຸມ຺ເພ ວາ ອຸທກວາຫເກ ວາ ມຈ຺ເຉ ຄຓ຺ຫາຕິ, ອວຫາເຣນ ໂສ ນ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ຂຸທ຺ທກມາຕິກາສຸ ປນ ອາວາເຏສຸ ວາ ປວິຏ຺ຐໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຄຫິຕສ຺ສ ອຄ຺ຆວເສນ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ສເຈ ຕໂຕ ຄຍ຺ຫມາໂນ ມຈ຺ໂຉ ອາກາເສ ວາ ອຸປ຺ປຕຕິ, ຕີເຣ ວາ ປຕຕິ, ຕໍ ອາກາສຏ຺ຐໍ ວາ ຕີຣຏ຺ຐໍ ວາ ອຸທກວິນິມຸຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫໂຕ ອວຫາໂຣ ນຕ຺ຖິ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິຄ຺ຄຫຏ຺ຐາເນ ຐິຕສ຺ເສວ ເຕ ສາມິກາ. ເອວຣູປາ ຫິ ຕຕ຺ຖ ກຕິກາ. ກຈ຺ຉເປປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ສເຈ ປນ ມຈ຺ໂຉ ຄຍ຺ຫມາໂນ ອາວາຏໂຕ ຂຸທ຺ທກມາຕິກໍ ອາຣຸຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ນໍ ຄຓ຺ຫໂຕປິ ອວຫາໂຣເຍວ. ຂຸທ຺ທກມາຕິກາໂຕ ປນ ອຸທກວາຫກໍ, ຕໂຕ ຈ ຕຬາກໍ ອາຣູຬ຺ຫໍ ຄຓ຺ຫໂຕ ອວຫາໂຣ ນຕ຺ຖິ. ໂຍ ອາວາຏໂຕ ຠຕ຺ຕສິຕ຺ເຖຫິ ປໂລເຠຕ຺ວາ ມາຕິກໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຕິ, ອວຫາໂຣວ. ຕໂຕ ປນ ປໂລເຠຕ຺ວາ ອຸທກວາຫກໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ອວຫາໂຣ ນຕ຺ຖິ. ເກຈິ ປນ ກຸໂຕຈິເທວ ສພ຺ພສາຘາຣຓຏ຺ຐານໂຕ ມຈ຺ເຉ ອາເນຕ຺ວາ ປຈ຺ຉິມວຕ຺ຖຸຠາເຄ ອຸທກາວາເຏ ຂິປິຕ຺ວາ ໂປເສຕ຺ວາ ທິວເສ ທິວເສ ທ຺ເວ ຕີຓິ ອຸຕ຺ຕຣິຠງ຺ຄຕ຺ຖາຍ ມາເຣນ຺ຕິ. ເອວຣູປໍ ມຈ຺ຉໍ ອຸທເກ ວາ ອາກາເສ ວາ ຕີເຣ ວາ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ຐິຕໍ ຄຓ຺ຫໂຕ ອວຫາໂຣ ເອວ. ກຈ຺ຉເປປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ນິທາຆກາເລ ປນ ນທິຍາ ໂສເຕ ປຈ຺ຉິນ຺ເນ ກຕ຺ຖຈິ ນິນ຺ນຏ຺ຐາເນ ອຸທກໍ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕຕ຺ຖ ມນຸສ຺ສາ ມຈ຺ຉານໍ ວິນາສາຍ ມທນຜລວສາທີນິ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ມຈ຺ຉາ ຕານິ ຂາທນ຺ຕາ ມຣິຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕານາ ອຸທເກ ປ຺ລວນ຺ຕາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ໂຍ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ຍາວ ສາມິກາ ນາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕາວິເມ ມຈ຺ເຉ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ, ອຄ຺ຆວເສນ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ປໍສຸກູລສຎ຺ຎາຍ ຄຓ຺ຫໂຕ ອວຫາໂຣ ນຕ຺ຖິ, ອາຫຣາເປນ຺ເຕ ປນ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ. ມຈ຺ຉວິສໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຄຕມນຸສ຺ສາ ຠາຊນານິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ປູເຣຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຍາວ ‘‘ປຸນປິ ອາຄຈ຺ຉິສ຺ສາມາ’’ຕິ ສາລຍາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕາວ ເຕ ສສ຺ສາມິກມຈ຺ຉາວ. ຍທາ ປນ ເຕ ‘‘ອລໍ ອມ຺ຫາກ’’ນ຺ຕິ ນິຣາລຍາ ປກ຺ກມນ຺ຕິ, ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ. ປໍສຸກູລສຎ຺ຎິສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ຍຖາ ຈ ມຈ຺ຉກຈ຺ຉເປສຸ, ເອວໍ ສພ຺ພາຍປິ ໂອທກຊາຕິຍາ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ.

ອຸທກຏ຺ຐກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນາວຏ຺ຐກຖາ

໙໙. ນາວຏ຺ເຐ – ປຐມໍ ຕາວ ນາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ນາວາ ນາມ ຍາຍ ຕຣຕີ’’ຕິ ອາຫ. ຕສ຺ມາ ອິຘ ອນ຺ຕມໂສ ຣຊນໂທຓິກາປິ ເວຓຸກລາປໂກປິ ‘‘ນາວາ’’ຕ຺ເວວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສີມາສມ຺ມນ຺ນເນ ປນ ຘຸວນາວາ ອນ຺ໂຕ ຂຓິຕ຺ວາ ວາ ຜລເກຫິ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ວາ ກຕາ ສພ຺ພນ຺ຕິເມນ ປຣິຈ຺ເຉເທນ ຕິຓ຺ຓໍ ວາຫນິກາ ເອວ ວຏ຺ຏຕິ. ອິຘ ປນ ເອກສ຺ສປິ ວາຫນິກາ ‘‘ນາວາ’’ ຕ຺ເວວ ວຸຈ຺ຈຕິ. ນາວາຍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຍໍກິຎ຺ຈິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ຘໍ ວາ ອນິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ຘໍ ວາ; ຕສ຺ສ ອວຫາຣລກ຺ຂຓໍ ຖລຏ຺ເຐ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ນາວໍ ອວຫຣິສ຺ສາມີຕິອາທິມ຺ຫິ ຈ ທຸຕິຍປຣິເຍສນຄມນອາມສນຜນ຺ທາປນານິ ວຸຕ຺ຕນຍາເນວ. ພນ຺ຘນໍ ໂມເຈຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ຍາ ພນ຺ຘເນ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ຐານາ ນ ຈວຕິ, ຕສ຺ສາ ພນ຺ຘນໍ ຍາວ ນ ມຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຕາວ ທຸກ຺ກຏໍ. ມຸຕ຺ເຕ ປນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍມ຺ປິ ປາຣາຊິກມ຺ປິ ໂຫຕິ, ຕໍ ປຣໂຕ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ອຍໍ ຕາວ ປາຬິວຓ຺ຓນາ.

ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ປາຬິມຸຕ຺ຕກວິນິຈ຺ຉໂຍ – ຈຓ຺ຑໂສເຕ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຐປິຕນາວາຍ ເອກໍ ຐານໍ ພນ຺ຘນເມວ, ຕສ຺ມິໍ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ຕຕ຺ຖ ຍຸຕ຺ຕິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕາ ເອວ. ວິປ຺ປນຏ຺ຐາ ນາວາ ປນ ຍໍ ຍໍ ອຸທກປ຺ປເທສໍ ຜຣິຕ຺ວາ ຐິຕາ ໂຫຕິ, ສ຺ວາສ຺ສາ ຐານໍ. ຕສ຺ມາ ຕໍ ອຸທ຺ຘໍ ວາ ອຸຈ຺ຈາເຣນ຺ຕສ຺ສ, ອໂຘ ວາ ໂອປິລາເປນ຺ຕສ຺ສ, ຈຕູສຸ ວາ ທິສາສຸ ຜຸຏ຺ໂຐກາສໍ ອຕິກ຺ກາເມນ຺ຕສ຺ສ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ນິຈ຺ຈເລ ອຸທເກ ອພນ຺ຘນໍ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມຕາຍ ຐິຕນາວໍ ປຸຣໂຕ ວາ ປຈ຺ຉໂຕ ວາ ວາມທກ຺ຂິຓປສ຺ສໂຕ ວາ ກຑ຺ຒນ຺ຕສ຺ສ ເອເກນນ຺ເຕນ ຜຸຏ຺ໂຐກາສໍ ອປເຣນ ອຸທເກ ປຕິຏ຺ຐິຕນ຺ເຕນ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ອຸທ຺ຘໍ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕໍ ອຸທກໂຕ ໂມຈິເຕ ອໂຘ ນາວາຕເລນ ຜຸຏ຺ໂຐກາສໍ ມຸຂວຏ຺ຏິໍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ຕີເຣ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ນິຈ຺ຈເລ ອຸທເກ ຐປິຕນາວາຍ ພນ຺ຘນຎ຺ຈ ຐິໂຕກາໂສ ຈາຕິ ທ຺ເວ ຐານານິ. ຕໍ ປຐມໍ ພນ຺ຘນາ ໂມເຈຕິ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ປຈ຺ຉາ ຉນ຺ນໍ ອາກາຣານໍ ອຎ຺ຎຕເຣນ ຐານາ ຈາເວຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ປຐມໍ ຐານາ ຈາເວຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ພນ຺ຘນໂມຈເນປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຖເລ ອຸສ຺ສາເທຕ຺ວາ ອຸກ຺ກຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຐປິຕນາວາຍ ຜຸຏ຺ໂຐກາໂສວ ຐານໍ. ຕສ຺ສາ ປຎ຺ຈຫາກາເຣຫິ ຐານປຣິຈ຺ເຉໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ນິກ຺ກຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຐປິຕນາວາຍ ປນ ມຸຂວຏ຺ຏິຍາ ຜຸຏ຺ໂຐກາໂສວ ຐານໍ, ຕສ຺ສາປິ ປຎ຺ຈຫາກາເຣຫິ ຐານປຣິຈ຺ເຉທໍ ຎຕ຺ວາ ຍໂຕ ກຸໂຕຈິ ຜຸຏ຺ໂຐກາສໍ ອຸທ຺ຘຎ຺ຈ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕໍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຖເລ ປນ ອຸສ຺ສາເທຕ຺ວາ ທ຺ວິນ຺ນໍ ທາຣຸຆຏິການໍ ອຸປຣິ ຐປິຕນາວາຍ ທາຣຸຆຏິການໍ ຜຸຏ຺ໂຐກາໂສເຍວ ຐານໍ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ມຎ຺ຈປາທມຕ຺ຖເກສຸເຍວ ປຕ຺ຖຏພທ຺ຘສາຏເກ ນາຄທນ຺ເຕສຸ ຐປິຕຠິນ຺ທິວາເລ ຈ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ໂຍຕ຺ຕພທ຺ຘາຍ ປນ ນາວາຍ ສຏ຺ຐິສຕ຺ຕຕິພ຺ຍາມປ຺ປມາຓໍ ໂຍຕ຺ຕໍ ອໂມເຈຕ຺ວາວ ອາກຑ຺ຒິຕ຺ວາ

ປຖວິລຄ຺ຄໍ ກຕ຺ວາ ສຫ ໂຍຕ຺ເຕນ ຖເລ ຐປິຕາຍ ນາວາຍ ນ ຜຸຏ຺ໂຐກາສມຕ຺ຕເມວ ຐານໍ. ອຖ ໂຂ ໂຍຕ຺ຕໂກຏິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ນາວາຍ ປຖວິຍໍ ປຕິຏ຺ຐິໂຕກາສສ຺ສ ປຈ຺ຉິມນ຺ໂຕ ຕາວ ທີຆໂຕ, ຕິຣິຍໍ ປນ ນາວາຍ ຈ ໂຍຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ປຖວິຍໍ ປຕິຏ຺ຐິຕປຣິຍນ຺ຕປ຺ປມາຓໍ ຐານນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕໍ ທີຆໂຕ ວາ ຕິຣິຍໂຕ ວາ ກຑ຺ຒນ຺ຕສ຺ສ ເອເກນນ຺ເຕນ ຜຸຏ຺ໂຐກາສໍ ອປເຣນ ປຖວິຍໍ ປຕິຏ຺ຐິຕນ຺ເຕນ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມຕ຺ເຕ, ອຸທ຺ຘໍ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕໍ ສຫ ໂຍຕ຺ເຕນ ປຖວິໂຕ ໂມຈິເຕ ປາຣາຊິກໍ. ໂຍ ປນ ຕິຕ຺ເຖ ຐິຕນາວໍ ອາຣຸຫິຕ຺ວາ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ໂຕ ອຣິຕ຺ເຕນ ວາ ຜິເຍນ ວາ ປາເຊຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ສເຈ ປນ ຉຕ຺ຕໍ ວາ ປຓາເມຕ຺ວາ ຈີວຣໍ ວາ ປາເທຫິ ອກ຺ກມິຕ຺ວາ ຫຕ຺ເຖຫິ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ລງ຺ກາຣສທິສໍ ກຕ຺ວາ ວາຕໍ ຄຓ຺ຫາເປຕິ, ພລວາ ຈ ວາໂຕ ອາຄມ຺ມ ນາວໍ ຫຣຕິ, ວາເຕເນວ ສາ ຫຏາ ໂຫຕິ; ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ນຕ຺ຖິ ອວຫາໂຣ. ປໂຍໂຄ ອຕ຺ຖິ, ໂສ ປນ ຐານາ ຈາວນປໂຍໂຄ ນ ໂຫຕິ. ຍທິ ປນ ຕໍ ນາວໍ ເອວໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິໍ ປກຕິຄມນໍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ທິສາຠາຄໍ ເນຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ສຍເມວ ຍໍກິຎ຺ຈິ ຄາມຕິຕ຺ຖໍ ສມ຺ປຕ຺ຕໍ ຐານາ ອຈາເວນ຺ໂຕວ ວິກ຺ກິຓິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ເນວ ອຕ຺ຖິ ອວຫາໂຣ. ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ ປນ ໂຫຕີຕິ.

ນາວຏ຺ຐກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຍານຏ຺ຐກຖາ

໑໐໐. ຍານຏ຺ເຐ – ຍານໍ ຕາວ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍານໍ ນາມ ວຍ຺ຫ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຸປຣິ ມຓ຺ຑປສທິສໍ ປທຣຈ຺ຉນ຺ນໍ ສພ຺ພປລິຄຸຓ຺ຐິມໍ ວາ ຉາເທຕ຺ວາ ກຕໍ ວຍ຺ຫໍ. ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ສຸວຓ຺ຓຣຊຕາທິມຍາ ໂຄປານສິໂຍ ທຕ຺ວາ ຄຣຸຬປກ຺ຂກນເຍນ ກຕາ ສນ຺ທມານິກາ. ຣໂຖ ຈ ສກຏຎ຺ຈ ປາກຏເມວ. ເຕສຸ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ສວິຎ຺ຎາຓກໍ ວາ ອວິຎ຺ຎາຓກໍ ວາ ຣາສິອາທິວເສນ ຐປິຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຐານາ ຈາເວນ຺ຕສ຺ສ ນາວຏ຺ເຐ ຈ ຖລຏ຺ເຐ ຈ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ປາຣາຊິກໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ຍານຏ຺ຐໍ ຕຓ຺ຑຸລາທິຠຓ຺ຑໍ ປິຏເກນ ຄຓ຺ຫໂຕ ປິຏເກ ອນຸກ຺ຂິຕ຺ເຕປິ ປິຏກໍ ອປຫຣິຕ຺ວາ ຕຓ຺ຑຸລາທີນໍ ເອກາພທ຺ຘຠາເວ ວິໂກປິເຕ ປາຣາຊິກໍ. ຖລຏ຺ຐາທີສຸປິ ອຍໍ ນໂຍ ລພ຺ຠຕິ. ຍານໍ ອວຫຣິສ຺ສາມີຕິອາທິມ຺ຫິ ທຸຕິຍປຣິເຍສນາທີນິ ວຸຕ຺ຕນຍາເນວ. ຐານາ ຈາເວຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ທຸກຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ຍານສ຺ສ ທ຺ວິນ຺ນໍ ໂຄຓານໍ ອຏ຺ຐ ປາທາ, ທ຺ເວ ຈ ຈກ຺ການີຕິ ທສ ຐານານິ. ຕໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຘຸເຣ ນິສີທິຕ຺ວາ ປາຊຍໂຕ ໂຄຓານໍ ປາທຸທ຺ຘາເຣ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ຈກ຺ການໍ ປນ ປຖວິຍໍ ປຕິຏ຺ຐິຕປ຺ປເທສໂຕ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ເຕ ອຕິກ຺ກນ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ສເຈ ປນ ໂຄຓາ ‘‘ນາຍໍ ອມ຺ຫາກໍ ສາມິໂກ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ຘຸຣໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ອາກຑ຺ຒນ຺ຕາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ ວາ ຜນ຺ທນ຺ຕິ ວາ, ຣກ຺ຂຕິ ຕາວ. ໂຄເຓ ປຸນ ອຸຊຸກໍ ປຏິປາເທຕ຺ວາ ຘຸຣໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ທຬ຺ຫໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ປາຈເນນ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ປາເຊນ຺ຕສ຺ສ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເຕສໍ ປາທຸທ຺ຘາເຣ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ຈກ຺ກາຕິກ຺ກເມ ປາຣາຊິກໍ.

ສເຈປິ ສກທ຺ທເມ ມຄ຺ເຄ ເອກໍ ຈກ຺ກໍ ກທ຺ທເມ ລຄ຺ຄໍ ໂຫຕິ, ທຸຕິຍໍ ຈກ຺ກໍ ໂຄຓາ ປຣິວຕ຺ເຕນ຺ຕາ ປວຕ຺ເຕນ຺ຕິ, ເອກສ຺ສ ຐິຕຕ຺ຕາ ນ ຕາວ ອວຫາໂຣ ໂຫຕິ. ໂຄເຓ ປນ ປຸນ ອຸຊຸກໍ ປຏິປາເທຕ຺ວາ ປາເຊນ຺ຕສ຺ສ ຐິຕຈກ຺ເກ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕໍ ຜຸຏ຺ໂຐກາສໍ ອຕິກ຺ກນ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ຈຕຸຍຸຕ຺ຕກສ຺ສ ປນ ອຏ຺ຐາຣສ ຐານານິ, ອຏ຺ຐຍຸຕ຺ຕກສ຺ສ ຈຕຸຕ຺ຕິໍສາຕິ – ເອເຕນຸປາເຍນ ຍຸຕ຺ຕຍານສ຺ສ ຐານເຠໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຍໍ ປນ ອຍຸຕ຺ຕກໍ ຘຸເຣ ເອກາຍ ປຈ຺ຉໂຕ ຈ ທ຺ວີຫິ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠິນີຫິ ອຸປຕ຺ຖມ຺ເຠຕ຺ວາ ຐປິຕໍ, ຕສ຺ສ ຕິຓ຺ຓໍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠິນີນໍ ຈກ຺ການຎ຺ຈ ວເສນ ປຎ຺ຈ ຐານານິ. ສເຈ ຘຸເຣ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠິນີ ເຫຏ຺ຐາຠາເຄ ກປ຺ປກຕາ ໂຫຕິ, ຉ ຐານານິ. ປຈ຺ຉໂຕ ປນ ອນຸປຕ຺ຖມ຺ເຠຕ຺ວາ ຘຸເຣ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠິຕສ຺ເສວ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠິນີວເສນ ຕີຓິ ວາ ຈຕ຺ຕາຣິ ວາ ຐານານິ. ຘຸເຣນ ຜລກສ຺ສ ວາ ທາຣຸກສ຺ສ ວາ ອຸປຣິ ຐປິຕສ຺ສ ຕີຓິ ຐານານິ. ຕຖາ ປຖວິຍໍ ຐປິຕສ຺ສ. ຕໍ ຘຸຣໍກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ວາ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວາ ປຸຣໂຕ ຈ ປຈ຺ຉໂຕ ຈ ຐານາ ຈາເວນ຺ຕສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ຈກ຺ການໍ ປຕິຏ຺ຐິຕຏ຺ຐາເນ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕໍ ອຕິກ຺ກນ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ຈກ຺ການິ ອປເນຕ຺ວາ ທ຺ວີຫິ ອກ຺ຂສີເສຫິ ທາຣູນໍ ອຸປຣິ ຐປິຕສ຺ສ ທ຺ເວ ຐານານິ. ຕໍ ກຑ຺ຒນ຺ໂຕ ວາ ອຸກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ວາ ຜຸຏ຺ໂຐກາສໍ ອຕິກ຺ກາເມຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ຠູມິຍໍ ຐປິຕສ຺ສ ຘຸເຣນ ຈ ຈຕູຫິ ຈ ອກ຺ຂຸທ຺ຘີຫິ ປຕິຏ຺ຐິຕວເສນ ປຎ຺ຈ ຐານານິ. ຕໍ ຘຸເຣ ຄເຫຕ຺ວາ ກຑ຺ຒໂຕ ອຸທ຺ຘີນໍ ປຈ຺ຉິມນ຺ເຕຫິ ປຸຣິມນ຺ເຕ ອຕິກ຺ກນ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ອຸທ຺ຘີສຸ ຄເຫຕ຺ວາ ກຑ຺ຒໂຕ ອຸທ຺ຘີນໍ ປຸຣິມນ຺ເຕຫິ ປຈ຺ຉິມນ຺ເຕ ອຕິກ຺ກນ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ປສ຺ເສ ຄເຫຕ຺ວາ ກຑ຺ຒໂຕ ອຸທ຺ຘີນໍເຍວ ຕິຣິຍໍ ປຕິຏ຺ຐິຕຏ຺ຐານສ຺ສ ອຕິກ຺ກເມນ ປາຣາຊິກໍ. ມຊ຺ເຌ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸກ຺ຂິປໂຕ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕໍ ປຖວິໂຕ ມຸຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ອຖ ອຸທ຺ຘິຂາຓຸກາ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ສມເມວ ພາຫໍ ກຕ຺ວາ ມຊ຺ເຌ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອກ຺ຂສີສານິ ປເວສິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐິມຕລສ຺ສ ສມນ຺ຕາ ສພ຺ພໍ ປຖວິໍ ຜຸສິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ. ຕຕ຺ຖ ຈຕູສຸ ທິສາສຸ ອຸທ຺ຘຎ຺ຈ ຜຸຏ຺ຐຏ຺ຐານາຕິກ຺ກມວເສນ ປາຣາຊິກໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຠູມິຍໍ ນາຠິຍາ ຐປິຕຈກ຺ກສ຺ສ ເອກເມວ ຐານໍ, ຕສ຺ສ ປຎ຺ຈຫາກາເຣຫິ ປຣິຈ຺ເຉໂທ. ເນມິປສ຺ເສນ ຈ ນາຠິຍາ ຈ ຜຸສິຕ຺ວາ ຐິຕສ຺ສ ທ຺ເວ ຐານານິ. ເນມິຍາ ອຸຏ຺ຐິຕຠາຄໍ ປາເທນ ອກ຺ກມິຕ຺ວາ ຠູມິຍໍ ຜຸສາເປຕ຺ວາ ອເຣສຸ ວາ ເນມິຍາ ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸກ຺ຂິປນ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕນາ ກຕຏ຺ຐານໍ ຐານໍ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ມິໍ ຐິເຕປິ ອວເສສຏ຺ຐາເນ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ.

ຠິຕ຺ຕິໍ ນິສ຺ສາຍ ຐປິຕຈກ຺ກສ຺ສາປິ ທ຺ເວ ຐານານິ. ຕຕ຺ຖ ປຐມໍ ຠິຕ຺ຕິໂຕ ໂມເຈນ຺ຕສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ປຈ຺ຉາ ປຖວິໂຕ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕຸທ຺ຘາເຣ ປາຣາຊິກໍ. ປຐມໍ ຠູມິໂຕ ໂມເຈນ຺ຕສ຺ສ ປນ ສເຈ ຠິຕ຺ຕິຍໍ ປຕິຏ຺ຐິຕຏ຺ຐານໍ ນ ກຸປ຺ປຕິ, ເອເສວ ນໂຍ. ອຖ ອເຣສຸ ຄເຫຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐາ ກຑ຺ຒນ຺ຕສ຺ສ ຠິຕ຺ຕິໍ ຜຸສິຕ຺ວາ ຐິໂຕກາສສ຺ສ ອຸປຣິໂມ ອນ຺ໂຕ ເຫຏ຺ຐິມໍ ອຕິກ຺ກມຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ມຄ຺ຄປ຺ປຏິປນ຺ເນ ຍາເນ ຍານສາມິໂກ ເກນຈິເທວ ກຣຓີເຍນ ໂອໂຣຫິຕ຺ວາ ມຄ຺ຄາ ໂອກ຺ກນ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ອຖຎ຺ໂຎ ຠິກ຺ຂຸ ປຏິປຖໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອາຣກ຺ຂສຸຎ຺ຎໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ, ‘‘ຍານໍ ອວຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາໂຣຫຕິ, ຕສ຺ສ ປໂຍຄໍ ວິນາເຍວ ໂຄຓາ ຄເຫຕ຺ວາ ປກ຺ກນ຺ຕາ, ອວຫາໂຣ ນຕ຺ຖິ. ເສສໍ ນາວາຍໍ ວຸຕ຺ຕສທິສນ຺ຕິ.

ຍານຏ຺ຐກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຠາຣຏ຺ຐກຖາ

໑໐໑. ອິໂຕ ປຣໍ ຠາໂຣເຍວ ຠາຣຏ຺ຐໍ. ໂສ ສີສຠາຣາທິວເສນ ຈຕຸຘາ ທສ຺ສິໂຕ. ຕຕ຺ຖ ສີສຠາຣາທີສຸ ອສມ຺ໂມຫຕ຺ຖໍ ສີສາທີນໍ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ສີສສ຺ສ ຕາວ ປຸຣິມຄເລ ຄລວາຏໂກ, ປິຏ຺ຐິຄເລ ເກສຎ຺ຈິ ເກສນ຺ເຕ ອາວຏ຺ໂຏ ໂຫຕິ, ຄລສ຺ເສວ ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ເກສຎ຺ຈິ ເກສາ ໂອຣຸຍ຺ຫ ຊາຍນ຺ຕິ, ເຍ ກຓ຺ຓຈູຬິກາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເຕສໍ ອໂຘຠາໂຄ ຈາຕິ ອຍໍ ເຫຏ຺ຐິມປຣິຈ຺ເຉໂທ, ຕໂຕ ອຸປຣິ ສີສໍ. ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ຐິຕຠາໂຣ ສີສຠາໂຣ ນາມ.

ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ກຓ຺ຓຈູຬິກາຫິ ປຏ຺ຐາຍ ເຫຏ຺ຐາ, ກປ຺ປເຣຫິ ປຏ຺ຐາຍ ອຸປຣິ, ປິຏ຺ຐິຄລາວຕ຺ຕໂຕ ຈ ຄລວາຏກໂຕ ຈ ປຏ຺ຐາຍ ເຫຏ຺ຐາ, ປິຏ຺ຐິເວມຊ຺ຌາວຕ຺ຕໂຕ ຈ ອຸຣປຣິຈ຺ເຉທມຊ຺ເຌ ຫທຍອາວາຏໂຕ ຈ ປຏ຺ຐາຍ ອຸປຣິ ຂນ຺ໂຘ. ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ຐິຕຠາໂຣ ຂນ຺ຘຠາໂຣ ນາມ.

ປິຏ຺ຐິເວມຊ຺ຌາວຕ຺ຕໂຕ ປນ ຫທຍອາວາຏໂຕ ຈ ປຏ຺ຐາຍ ເຫຏ຺ຐາ ຍາວ ປາທນຂສິຂາ, ອຍໍ ກຏິປຣິຈ຺ເຉໂທ. ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ສມນ຺ຕໂຕ ສຣີເຣ ຐິຕຠາໂຣ ກຏິຠາໂຣ ນາມ.

ກປ຺ປຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປນ ເຫຏ຺ຐາ ຍາວ ຫຕ຺ຖນຂສິຂາ, ອຍໍ ໂອລມ຺ພກປຣິຈ຺ເຉໂທ. ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ຐິຕຠາໂຣ ໂອລມ຺ພໂກ ນາມ.

ອິທານິ ສີເສ ຠາຣນ຺ຕິອາທີສຸ ອຍໍ ອປຸພ຺ພວິນິຈ຺ຉໂຍ – ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ‘‘ອິທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອຕ຺ຖ ຍາຫີ’’ຕິ ສາມິເກຫິ ອນາຓຕ຺ໂຕ ສຍເມວ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ອິທໍ ນາມ ເທຖ, ອຫໍ ໂວ ຠຓ຺ຑໍ ວຫາມີ’’ຕິ ເຕສໍ ຠຓ຺ຑໍ ສີເສນ ອາທາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ອາມສຕິ, ທຸກ຺ກຏໍ. ຍຖາວຸຕ຺ຕສີສປຣິຈ຺ເຉທໍ ອນຕິກ຺ກາເມນ຺ໂຕວ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ຆໍສນ຺ໂຕ ສາເຣຕິປິ ປຈ຺ຈາສາເຣຕິປິ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ຂນ຺ຘໍ ໂອໂຣປິຕມຕ຺ເຕ ກິຎ຺ຈາປິ ສາມິການໍ ‘‘ວຫຕູ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຖິ, ເຕຫິ ປນ ອນາຓຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປາຣາຊິກໍ. ຂນ຺ຘໍ ປນ ອໂນໂຣເປຕ຺ວາປິ ສີສໂຕ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕໍ ໂມເຈນ຺ຕສ຺ສ ປາຣາຊິກໍ. ຍມກຠາຣສ຺ສ ປນ ເອໂກ ຠາໂຣ ສີເສ ປຕິຏ຺ຐາຕິ, ເອໂກ ປິຏ຺ຐິຍໍ, ຕຕ຺ຖ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຐານານໍ ວເສນ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຍໍ ປນ ສຸທ຺ຘສີສຠາຣາທີນໍເຍວ ວເສນ ເທສນາ ອາຣທ຺ຘາ. ໂຍ ຈາຍໍ ສີສຠາເຣ ວຸຕ຺ໂຕ, ຂນ຺ຘຠາຣາທີສຸປິ ອຍເມວ ວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ຫຕ຺ເຖ ຠາຣນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ຫຕ຺ເຖນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ໂອລມ຺ພໂກ ‘‘ຫຕ຺ເຖ ຠາໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ.

ໂສ ປຐມໍເຍວ ຠູມິໂຕ ວາ ຄຫິໂຕ ໂຫຕຸ, ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ສີສາທີຫິ ວາ, ‘‘ຫຕ຺ເຖ ຠາໂຣ’’ ຕ຺ເວວ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ຕໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຕາທິສໍ ຄຫນຏ຺ຐານໍ ທິສ຺ວາ ຠູມິຍໍ ວາ ຄຈ຺ຉາທີສຸ ວາ ນິກ຺ຂິປນ຺ຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ຠູມິໂຕ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ເຕສໍ ຠາຣານໍ ຍໍກິຎ຺ຈິ ປາຕຣາສາທິກາຣຓາ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ຠູມິຍໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຸນ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕໍ ອຸທ຺ຘຣນ຺ຕສ຺ສ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ.

ຠາຣຏ຺ຐກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອາຣາມຏ຺ຐກຖາ

໑໐໒. ອາຣາມຏ຺ເຐປິ – ອາຣາມໍ ຕາວ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອາຣາໂມ ນາມ ປຸປ຺ຜາຣາໂມ ຜລາຣາໂມ’’ຕິ ອາຫ. ເຕສຸ ວສ຺ສິກາທີນໍ ປຸປ຺ຜນໂກ ປຸປ຺ຜາຣາໂມ. ອມ຺ພຜລາທີນໍ ຜລນໂກ ຜລາຣາໂມ. ອາຣາເມ ຈຕູຫິ ຐາເນຫິ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ຠູມຏ຺ຐາທີສຸ ວຸຕ຺ຕນໂຍ ເອວ.

ຕຕ຺ຖຊາຕເກ ປນ ມູລນ຺ຕິ ອຸສີຣຫິຣິເວຣາທິກໍ ຍໍກິຎ຺ຈິ ມູລໍ, ຕໍ ອຸປ຺ປາເຏຕ຺ວາ ວາ ອຸປ຺ປາຏິຕໍ ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ເຍນ ມູເລນ ວຕ຺ຖຸ ປູຣຕິ, ຕສ຺ມິໍ ຄຫິເຕ ປາຣາຊິກໍ. ກນ຺ໂທປິ ມູເລເນວ ສງ຺ຄຫິໂຕ. ອຸປ຺ປາເຏນ຺ຕສ຺ສ ເຈຕ຺ຖ ອປ຺ປມຕ຺ຕເກປິ ອຈ຺ຉິນ຺ເນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍເມວ. ຕຕ຺ຖ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ຠິເສ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຈນ຺ຕິ ເຠສຊ຺ຊຕ຺ຖາຍ ວາ ຣຊນຕ຺ຖາຍ ວາ ອຸປໂຍຄຄມນູປຄໍ ຍໍກິຎ຺ຈິ ຣຸກ຺ຂຕ຺ຕຈໍ; ຕໍ ອຸປ຺ປາເຏຕ຺ວາ ວາ ອຸປ຺ປາຏິຕໍ ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ມູເລ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປາຣາຊິກໍ. ປຸປ຺ຜນ຺ຕິ ວສ຺ສິກມລ຺ລິກາທິກໍ ຍໍກິຎ຺ຈິ ປຸປ຺ຜໍ, ຕໍ ໂອຈິນິຕ຺ວາ ວາ ໂອຈິນິຕໍ ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປລປທຸເມສຸ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປາຣາຊິກໍ. ປຸປ຺ຜານມ຺ປິ ຫິ ວຓ຺ຏໍ ວາ ພນ຺ຘນໍ ວາ ອຈ຺ຉິນ຺ນໍ ຣກ຺ຂຕິ. ວຓ຺ຏພ຺ຠນ຺ຕເຣ ປນ ເກສຎ຺ຈິ ສູຈິກາ ໂຫຕິ, ສາ ນ ຣກ຺ຂຕິ. ຜລນ຺ຕິ ອມ຺ພຜລຕາລຜລາທິກໍ ຍໍກິຎ຺ຈິ, ຕໍ ຣຸກ຺ຂໂຕ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ຣຸກ຺ເຂ ລຄ຺ຄິຕກຖາຍໍ ວຸຕ຺ໂຕ. ອປເນຕ຺ວາ ຐປິຕໍ ຠູມຏ຺ຐາທິສງ຺ຄຫິຕເມວ.

ອາຣາມໍ ອຠິຍຸຎ຺ຊຕີຕິ ປຣສນ຺ຕກໍ ‘‘ມມ ສນ຺ຕໂກ ອຍ’’ນ຺ຕິ ມຸສາ ຠຓິຕ຺ວາ ອຠິຍຸຎ຺ຊຕິ, ອທິນ຺ນາທານສ຺ສ ປໂຍຄຕ຺ຕາ ທຸກ຺ກຏໍ. ສາມິກສ຺ສ ວິມຕິໍ ອຸປ຺ປາເທຕີຕິ ວິນິຈ຺ຉຍກຸສລຕາຍ ພລວນິສ຺ສິຕາທິຠາເວນ ວາ ອາຣາມສາມິກສ຺ສ ສໍສຍໍ ຊເນຕິ. ກຖໍ? ຕຎ຺ຫິ ຕຖາ ວິນິຈ຺ຉຍປ຺ປສຸຕໍ ທິສ຺ວາ ສາມິໂກ ຈິນ຺ເຕຕິ – ‘‘ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ ນຸ ໂຂ ອຫໍ ອິມໍ ອາຣາມໍ ອຕ຺ຕໂນ ກາຕຸໍ, ນ ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ ນຸ ໂຂ’’ຕິ. ເອວໍ ຕສ຺ສ ວິມຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ເຕນ ອຸປ຺ປາທິຕາ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ອາປຊ຺ຊຕິ.

ຘຸຣໍ ນິກ຺ຂິປຕີຕິ ຍທາ ປນ ສາມິໂກ ‘‘ອຍໍ ຖທ຺ໂຘ ກກ຺ຂໂຬ ຊີວິຕພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕຣາຍມ຺ປິ ເມ ກເຣຍ຺ຍ, ອລໍ ທານິ ມຍ຺ຫໍ ອິມິນາ ອາຣາເມນາ’’ຕິ ຘຸຣໍ ນິກ຺ຂິປຕິ, ອຠິຍຸຎ຺ຊໂກ ປາຣາຊິກໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ສເຈ ສຍມ຺ປິ ກຕຘຸຣນິກ຺ເຂໂປ ໂຫຕິ, ອຖ ຈ ປນ ສາມິເກນ ຘຸເຣ ນິກ຺ຂິຕ຺ເຕປິ ອຠິຍຸຎ຺ຊໂກ ຘຸຣໍ ອນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາວ ‘‘ອິມໍ ສຸຏ຺ຐຸ ປີເຬຕ຺ວາ ມມ ອາຓາປວຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ກິງ຺ກາຣປ຺ປຏິສ຺ສາວິຠາເວ ນໍ ຐເປຕ຺ວາ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ທາຕພ຺ພຠາເວ ສອຸສ຺ສາໂຫ ໂຫຕິ, ຣກ຺ຂຕິ ຕາວ. ອຖາປິ ອຠິຍຸຎ຺ຊໂກ ‘‘ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ນ ທານິ ນໍ ອິມສ຺ສ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ຘຸຣໍ ນິກ຺ຂິປຕິ, ສາມິໂກ ປນ ນ ຘຸຣໍ ນິກ຺ຂິປຕິ, ປກ຺ຂໍ ປຣິເຍສຕິ, ກາລໍ ອາຄເມຕິ, ‘‘ລຊ຺ຊິປຣິສໍ ຕາວ ລຠາມິ, ປຈ຺ຉາ ຊານິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຸນ ຄຫເຓເຍວ ສອຸສ຺ສາໂຫ ໂຫຕິ, ຣກ຺ຂຕິເຍວ. ຍທາ ປນ ໂສປິ ‘‘ນ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ, ສາມິໂກປິ ‘‘ນ ລຈ຺ຉາມີ’’ຕິ – ເອວໍ ອຸໂຠປິ ຘຸຣໍ ນິກ຺ຂິປນ຺ຕິ, ຕທາ ອຠິຍຸຎ຺ຊກສ຺ສ ປາຣາຊິກໍ. ອຖ ປນ ອຠິຍຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ກຸຣຸມາໂນ ອນິຏ຺ຐິເຕ ວິນິຈ຺ຉເຍ ສາມິເກນປິ ຘຸຣນິກ຺ເຂເປ ອກເຕ ອຕ຺ຕໂນ ອສ຺ສາມິກຠາວໍ ຊານນ຺ໂຕເຍວ ຕໂຕ ກິຎ຺ຈິ ປຸປ຺ຜໍ ວາ ຜລໍ ວາ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຠຓ຺ຑຄ຺ເຆນ ກາເຣຕພ຺ໂພ.

ຘມ຺ມໍ ຈຣນ຺ໂຕຕິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆ ວາ ຣາຊກຸເລ ວາ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ກໂຣນ຺ໂຕ. ສາມິກໍ ປຣາເຊຕີຕິ ວິນິຈ຺ຉຍິການໍ ອຸກ຺ໂກຈໍ ທຕ຺ວາ ກູຏສກ຺ຂິໍ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ອາຣາມສາມິກໍ ຊິນາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສາຕິ ນ ເກວລໍ ຕສ຺ເສວ, ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສາຘເນ ປວຕ຺ຕານໍ ກູຏວິນິຈ຺ຉຍິການມ຺ປິ ກູຏສກ຺ຂີນມ຺ປິ ສພ຺ເພສໍ ປາຣາຊິກໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສາມິກສ຺ສ ຘຸຣນິກ຺ເຂປວເສເນວ ປຣາຊໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອນິກ຺ຂິຕ຺ຕຘຸໂຣ ຫິ ອປຣາຊິໂຕວ ໂຫຕິ. ຘມ຺ມໍ ຈຣນ຺ໂຕ ປຣຊ຺ຊຕີຕິ ສເຈປິ ຘມ຺ເມນ ວິນເຍນ ສຕ຺ຖຸສາສເນນ ວິນິຈ຺ຉຍສ຺ສ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສຍໍ ປຣາຊຍໍ ປາປຸຓາຕິ; ເອວມ຺ປິ ມຸສາວາເທນ ສາມິການໍ ປີຬາກຣຓປຈ຺ຈຍາ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ.

ອາຣາມຏ຺ຐກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ວິຫາຣຏ຺ຐກຖາ

໑໐໓. ວິຫາຣຏ຺ເຐປິ – ຈຕູຫິ ຐາເນຫິ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ອຠິໂຍເຄປິ ເຈຕ຺ຖ ຈາຕຸທ຺ທິສໍ ສງ຺ຆໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຠິກ຺ຂູນໍ ທິນ຺ນໍ ວິຫາຣໍ ວາ ປຣິເວຓໍ ວາ ອາວາສໍ ວາ ມຫນ຺ຕມ຺ປິ ຂຸທ຺ທກມ຺ປິ ອຠິຍຸຎ຺ຊໂຕ ອຠິໂຍໂຄ ນ ຣຸຫຕິ. ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິຕຸມ຺ປິ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ກສ຺ມາ? ສພ຺ເພສໍ ຘຸຣນິກ຺ເຂປາຠາວໂຕ. ນ ເຫຕ຺ຖ ສພ຺ເພ ຈາຕຸທ຺ທິສາ ຠິກ຺ຂູ ຘຸຣນິກ຺ເຂປໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ. ທີຆຠາຓກາທິເຠທສ຺ສ ປນ ຄຓສ຺ສ ເອກປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວາ ສນ຺ຕກໍ ອຠິຍຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ສກ຺ໂກຕິ ເຕ ຘຸຣໍ ນິກ຺ຂິປາເປຕຸໍ. ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ອາຣາເມ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ.

ວິຫາຣຏ຺ຐກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ເຂຕ຺ຕຏ຺ຐກຖາ

໑໐໔. ເຂຕ຺ຕຏ຺ເຐປິ – ເຂຕ຺ຕໍ ຕາວ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເຂຕ຺ຕໍ ນາມ ຍຕ຺ຖ ປຸພ຺ພຓ຺ຓໍ ວາ ອປຣຓ຺ຓໍ ວາ ຊາຍຕີ’’ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ປຸພ຺ພຓ຺ຓນ຺ຕິ ສາລິອາທີນິ ສຕ຺ຕ ຘຎ຺ຎານິ; ອປຣຓ຺ຓນ຺ຕິ ມຸຄ຺ຄມາສາທີນິ; ອຸຈ຺ຉຸເຂຕ຺ຕາທິກມ຺ປິ ເອຕ຺ເຖວ ສງ຺ຄຫິຕໍ. ອິຘາປິ ຈຕູຫິ ຐາເນຫິ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ຕຕ຺ຖຊາຕເກ ປນ ສາລິສີສາທີນິ ນິຣຸມ຺ຠິຕ຺ວາ ວາ ເອກເມກໍ ຫຕ຺ເຖເນວ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ວາ ອສິເຕນ ລາຍິຕ຺ວາ ວາ ພຫູນິ ເອກໂຕ ອຸປ຺ປາເຏຕ຺ວາ ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ຍສ຺ມິໍ ພີເຊ ວາ ສີເສ ວາ ມຸຏ຺ຐິຍໍ ວາ ມຸຄ຺ຄມາສາທິຜເລ ວາ ວຕ຺ຖຸ ປູຣຕິ, ຕສ຺ມິໍ ພນ຺ຘນາ ໂມຈິຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ອຈ຺ຉິຊ຺ຊມາໂນ ປນ ທຓ຺ຑໂກ ວາ ວາໂກ ວາ ຕໂຈ ວາ ອປ຺ປມຕ຺ຕໂກປິ ຣກ຺ຂຕິ.

ວີຫິນາຬໍ ທີຆມ຺ປິ ໂຫຕິ, ຍາວ ອນ຺ໂຕນາຬໂຕ ວີຫິສີສທຓ຺ຑໂກ ນ ນິກ຺ຂມຕິ, ຕາວ ຣກ຺ຂຕິ. ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ນາຬໂຕ ທຓ຺ຑກສ຺ສ ເຫຏ຺ຐິມຕເລ ນິກ຺ຂນ຺ເຕ ຠຓ຺ຑຄ຺ເຆນ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ອສິເຕນ ລາຍິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫໂຕ ປນ ມຸຏ຺ຐິຄເຕສຸ ເຫຏ຺ຐາ ຉິນ຺ເນສຸປິ ສເຈ ສີສານິ ຊຏິຕານິ, ຣກ຺ຂນ຺ຕິ ຕາວ. ວິຊເຏຕ຺ວາ ປນ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ອຸກ຺ຂິປໂຕ ສເຈ ວຕ຺ຖຸ ປູຣຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ສາມິເກຫິ ປນ ລາຍິຕ຺ວາ ຐປິຕໍ ສຠຸສໍ ວາ ອຠຸສໍ ວາ ກຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫໂຕ ເຍນ ວຕ຺ຖຸ ປູຣຕິ, ຕສ຺ມິໍ ຄຫິເຕ ປາຣາຊິກໍ. ສເຈ ປຣິກປ຺ເປຕິ ‘‘ອິທໍ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ປປ຺ໂຜເຏຕ຺ວາ ສາຣເມວ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຣກ຺ຂຕິ ຕາວ. ມທ຺ທນປປ຺ໂຜຏເນສຸ ຐານາ ຈາເວນ຺ຕສ຺ສາປິ ປາຣາຊິກໍ ນຕ຺ຖິ, ປຈ຺ຉາ ຠາຊນຄເຕ ກຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ອຠິໂຍໂຄ ປເນຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນໂຍ ເອວ.

ຂີລສງ຺ກມນາທີສຸ ປຖວີ ນາມ ອນຄ຺ຆາ. ຕສ຺ມາ ສເຈ ເອເກເນວ ຂີເລນ ອິໂຕ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ປຖວິປ຺ປເທສໍ ສາມິການໍ ປສ຺ສນ຺ຕານໍ ວາ ອປສ຺ສນ຺ຕານໍ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ກໂຣຕິ, ຕສ຺ມິໍ ຂີເລ ນາມໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ວາ ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ວາ ສງ຺ກາມິຕມຕ຺ເຕ ຕສ຺ສ ຈ, ເຍ ຈສ຺ສ ເອກຈ຺ຉນ຺ທາ, ສພ຺ເພສໍ ປາຣາຊິກໍ. ສເຈ ປນ ທ຺ວີຫິ ຂີເລຫິ ຄເຫຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ, ປຐເມ ຂີເລ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ; ທຸຕິເຍ ປາຣາຊິກໍ. ສເຈ ຕີຫິ ຄເຫຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ, ປຐເມ ທຸກ຺ກຏໍ, ທຸຕິເຍ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ຕຕິເຍ ປາຣາຊິກໍ. ເອວໍ ພຫຸເກສຸປິ ອວສາເນ ທ຺ເວ ຐເປຕ຺ວາ ປຸຣິເມຫິ ທຸກ຺ກຏໍ, ອວສາເນ ທ຺ວິນ຺ນໍ ເອເກນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ອິຕເຣນ ປາຣາຊິກໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ສາມິການໍ ຘຸຣນິກ຺ເຂເປນ. ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ.

ຣຊ຺ຊຸໍ ວາຕິ ‘‘ມມ ສນ຺ຕກໍ ອິທ’’ນ຺ຕິ ຎາເປຕຸກາໂມ ຣຊ຺ຊຸໍ ວາ ປສາເຣຕິ, ຍຏ຺ຐິໍ ວາ ປາເຕຕິ, ທຸກ຺ກຏໍ. ‘‘ອິທານິ ທ຺ວີຫິ ປໂຍເຄຫິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເຕສໍ ປຐເມ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ທຸຕິເຍ ປາຣາຊິກໍ.

ວຕິໍ ວາຕິ ປຣສ຺ສ ເຂຕ຺ຕໍ ປຣິກ຺ເຂປວເສນ ອຕ຺ຕໂນ ກາຕຸກາໂມ ທາຣູນິ ນິຂຓຕິ, ປໂຍເຄ ປໂຍເຄ ທຸກ຺ກຏໍ. ເອກສ຺ມິໍ ອນາຄເຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ຕສ຺ມິໍ ອາຄເຕ ປາຣາຊິກໍ. ສເຈ ຕຕ຺ຕເກນ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ສາຂາປຣິວາເຣເນວ ອຕ຺ຕໂນ ກາຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ສາຂາປາຕເນປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເອວໍ ເຍນ ເຍນ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ກາຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປຐມປໂຍເຄຫິ ທຸກ຺ກຏໍ. ອວສາເນ ທ຺ວິນ຺ນໍ ເອເກນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ອິຕເຣນ ປາຣາຊິກໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ມຣິຍາທໍ ວາຕິ ປຣສ຺ສ ເຂຕ຺ຕໍ ‘‘ມມ ອິທ’’ນ຺ຕິ ຎາເປຕຸກາໂມ ອຕ຺ຕໂນ ເຂຕ຺ຕມຣິຍາທໍ

ເກທາຣປາຬິໍ ຍຖາ ປຣສ຺ສ ເຂຕ຺ຕໍ ອຕິກ຺ກມຕິ, ເອວໍ ສງ຺ກາເມຕິ, ປໍສຸມຕ຺ຕິກາທີຫິ ວາ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ວິຕ຺ຖຕໍ ກໂຣຕິ, ອກຕໍ ວາ ປນ ປຕິຏ຺ຐາເປຕິ, ປຸຣິມປໂຍເຄຫິ ທຸກ຺ກຏໍ. ທ຺ວິນ຺ນໍ ປຈ຺ຉິມານໍ ເອເກນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ອິຕເຣນ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ.

ເຂຕ຺ຕຏ຺ຐກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ວຕ຺ຖຸຏ຺ຐກຖາ

໑໐໕. ວຕ຺ຖຸຏ຺ເຐປິ – ວຕ຺ຖຸໍ ຕາວ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ວຕ຺ຖຸ ນາມ ‘‘ອາຣາມວຕ຺ຖຸ ວິຫາຣວຕ຺ຖູ’’ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ພີຊໍ ວາ ອຸປໂຣປເກ ວາ ອໂຣເປຕ຺ວາວ ເກວລໍ ຠູມິໍ ໂສເຘຕ຺ວາ ຕິຓ຺ຓໍ ປາກາຣານໍ ເຍນ ເກນຈິ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວາ ອປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວາ ປຸປ຺ຜາຣາມາທີນໍ ອຕ຺ຖາຍ ຐປິໂຕ ຠູມິຠາໂຄ ອາຣາມວຕ຺ຖຸ ນາມ. ເອເຕເນວ ນເຍນ ເອກວິຫາຣປຣິເວຓອາວາສານໍ ອຕ຺ຖາຍ ຐປິໂຕ ຠູມິຠາໂຄ ວິຫາຣວຕ຺ຖຸ ນາມ. ໂຍປິ ປຸພ຺ເພ ອາຣາໂມ ຈ ວິຫາໂຣ ຈ ຫຸຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ວິນສ຺ສິຕ຺ວາ ຠູມິມຕ຺ໂຕ ຐິໂຕ, ອາຣາມວິຫາຣກິຈ຺ຈໍ ນ ກໂຣຕິ, ໂສປິ ອາຣາມວິຫາຣວຕ຺ຖຸສງ຺ຄເຫເນວ ສງ຺ຄຫິໂຕ. ວິນິຈ຺ຉໂຍ ປເນຕ຺ຖ ເຂຕ຺ຕຏ຺ເຐ ວຸຕ຺ຕສທິໂສເຍວາຕິ.

ວຕ຺ຖຸຏ຺ຐກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐໖. ຄາມຏ຺ເຐ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ຕໍ ວຸຕ຺ຕເມວ.

ອຣຎ຺ຎຏ຺ຐກຖາ

໑໐໗. ອຣຎ຺ຎຏ຺ເຐ – ອຣຎ຺ຎໍ ຕາວ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຣຎ຺ຎໍ ນາມ ຍໍ ມນຸສ຺ສານໍ ປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ອຣຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ອຣຎ຺ຎໍ ນາມ ມນຸສ຺ສານໍ ປຣິຄ຺ຄຫິຕມ຺ປິ ອຕ຺ຖິ, ອປຣິຄ຺ຄຫິຕມ຺ປິ; ອິຘ ປນ ຍໍ ປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ສາຣກ຺ຂໍ, ຍໂຕ ນ ວິນາ ມູເລນ ກຏ຺ຐລຕາທີນິ ຄເຫຕຸໍ ລພ຺ຠນ຺ຕິ, ຕໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ຕສ຺ມາ ‘‘ຍໍ ມນຸສ຺ສານໍ ປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ‘‘ອຣຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ – ‘‘ນ ປຣິຄ຺ຄຫິຕຠາໂວ ອຣຎ຺ຎສ຺ສ ລກ຺ຂຓໍ. ຍໍ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ອຣຎ຺ຎລກ຺ຂເຓນ ອຣຎ຺ຎໍ ມນຸສ຺ສານຎ຺ຈ ປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ, ຕໍ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ອຣຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ອາຣາມຏ຺ຐາທີສຸ ວຸຕ຺ຕສທິໂສ.

ຕຕ຺ຖຊາຕເກສຸ ປເນຕ຺ຖ ເອກສ຺ມິມ຺ປິ ມຫຄ຺ຆຣຸກ຺ເຂ ຉິນ຺ນມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ລຕໍ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ ເວຕ຺ໂຕປິ ລຕາປິ ລຕາ ເອວ; ຕຕ຺ຖ ໂຍ ເວຕ຺ໂຕ ວາ ລຕາ ວາ ທີຆາ ໂຫຕິ, ມຫາຣຸກ຺ເຂ ຈ ຄຈ຺ເຉ ຈ ວິນິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ວາ ເວເຐຕ຺ວາ ວາ ຄຕາ, ສາ ມູເລ ຉິນ຺ນາປິ ອວຫາຣໍ ນ ຊເນຕິ ອຄ຺ເຄ ຉິນ຺ນາປິ, ຍທາ ປນ ອຄ຺ເຄປິ ມູເລປິ ຉິນ຺ນາ ໂຫຕິ, ຕທາ ອວຫາຣໍ ຊເນຕິ. ສເຈ ປນ ເວເຐຕ຺ວາ ຐິຕາ ໂຫຕິ, ເວເຐຕ຺ວາ ຐິຕາ ປນ ຣຸກ຺ຂໂຕ ໂມຈິຕມຕ຺ຕາ ອວຫາຣໍ ຊເນຕິ.

ຕິຓໍ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ຕິຓໍ ວາ ໂຫຕຸ ປຓ຺ຓໍ ວາ, ສພ຺ພໍ ຕິຓຄ຺ຄຫເຓເນວ ຄຫິຕໍ; ຕໍ ເຄຫຈ຺ຉທນາທີນມຕ຺ຖາຍ ປເຣຫິ ຉິນ຺ນໍ ວາ ອຕ຺ຕນາ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຠຓ຺ຑຄ຺ເຆນ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ຕິຓປຓ຺ຓເມວ, ອຎ຺ຎມ຺ປິ ຍໍກິຎ຺ຈິ ວາກຉລ຺ລິ ອາທິ, ຍຕ຺ຖ ສາມິກາ ສາລຍາ, ຕໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຠຓ຺ຑຄ຺ເຆນ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ຕຈ຺ເຉຕ຺ວາ ຐປິໂຕ ອທ຺ຘຄໂຕປິ ຣຸກ຺ໂຂ ນ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ໂຍ ປນ ອຄ຺ເຄ ຈ ມູເລ ຈ ຉິນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ສາຂາປິສ຺ສ ປູຕິກາ ຊາຕາ, ຉລ຺ລິໂຍປິ ຄຬິຕາ, ‘‘ອຍໍ ສາມິເກຫິ ຉຑ຺ຑິໂຕ’’ຕິ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ລກ຺ຂຓຈ຺ຉິນ຺ນສ຺ສາປິ ຍທາ ລກ຺ຂຓໍ ຉລ຺ລິຍາ ປຣິໂຍນທ຺ຘໍ ໂຫຕິ, ຕທາ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເຄຫາທີນໍ ອຕ຺ຖາຍ ຣຸກ຺ເຂ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຍທາ ຕານິ ກຕານິ ອຊ຺ຌາວຸຕ຺ຖານິ ຈ ໂຫນ຺ຕິ, ທາຣູນິປິ ອຣຎ຺ເຎ ວສ຺ເສນ ຈ ອາຕເປນ ຈ ວິນສ຺ສນ຺ຕິ, ອີທິສານິປິ ທິສ຺ວາ ‘‘ຉຑ຺ຑິຕານີ’’ຕິ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ອຣຎ຺ຎສາມິກາ ເອເຕສໍ ອນິສ຺ສຣາ. ເຍຫິ ອຣຎ຺ຎສາມິການໍ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ທຕ຺ວາ ຉິນ຺ນານິ, ເຕ ເອວ ອິສ຺ສຣາ, ເຕຫິ ຈ ຕານິ ຉຑ຺ຑິຕານິ, ນິຣາລຍາ ຕຕ຺ຖ ຊາຕາຕິ.

ໂຍປິ ຠິກ຺ຂຸ ປຐມໍເຍວ ອຣຎ຺ຎປາລານໍ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ທຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຍຖາຣຸຈິເຕ ຣຸກ຺ເຂ ຄາຫາເປຕິ, ຕສ຺ສ ເຕສໍ ອາຣກ຺ຂຏ຺ຐານໍ ອຄນ຺ຕ຺ວາປິ ຍຖາຣຸຈິເຕນ ມຄ຺ເຄນ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອຖາປິ ປວິສນ຺ໂຕ ອທຕ຺ວາ ‘‘ນິກ຺ຂມນ຺ໂຕ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ຣຸກ຺ເຂ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມນ຺ໂຕ ເຕສໍ ທາຕພ຺ພໍ ທຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ວຏ຺ຏຕິ ເອວ. ອຖາປິ ອາໂຠຄໍ ກຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ ‘‘ເທຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ທສ຺ສາມີ’’ຕິ, ‘‘ເທຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ທາຕພ຺ພເມວ. ສເຈ ໂກຈິ ອຕ຺ຕໂນ ຘນໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ຄນ຺ຕຸໍ ເທຖາ’’ຕິ ວທຕິ, ລທ຺ຘກປ຺ປເມວ, ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ສເຈ ປນ ໂກຈິ ອິສ຺ສຣຊາຕິໂກ ຘນໍ ອທຕ຺ວາວ ‘‘ຠິກ຺ຂູນໍ ຠາຄໍ ມາ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ວາເຣຕິ, ອຣຎ຺ຎປາລາ ຈ ‘‘ມຍໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຕາປສານຎ຺ຈ ຠາຄໍ ອຄຓ຺ຫນ຺ຕາ ກຸໂຕ ລຈ຺ຉາມ, ເທຖ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ທາຕພ຺ພເມວ.

ໂຍ ປນ ອຣຎ຺ຎປາເລສຸ ນິທ຺ທາຍນ຺ເຕສຸ ວາ ກີຬາປສຸເຕສຸ ວາ ກຕ຺ຖຈິ ປກ຺ກນ຺ເຕສຸ ວາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກຸຫິໍ ອຣຎ຺ຎປາລາ’’ຕິ ປກ຺ໂກສິຕ຺ວາປິ ອທິສ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ. ໂຍປິ ອາຣກ຺ຂຏ຺ຐານໍ ປຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານາທີນິ ມນສິກໂຣນ຺ໂຕ ວາ ອຎ຺ຎວິຫິໂຕ ວາ ອສ຺ສຕິຍາ ອຕິກ຺ກມຕິ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍເມວ. ຍສ຺ສາປິ ຕໍ ຐານໍ ປຕ຺ຕສ຺ສ ໂຈໂຣ ວາ ຫຕ຺ຖີ ວາ ວາຬມິໂຄ ວາ ມຫາເມໂຆ ວາ ວຸຏ຺ຐຫຕິ, ໂສ ຈ ຕມ຺ຫາ ອຸປທ຺ທວາ ມຸຈ຺ຈິຕຸກມ຺ຍຕາຍ ສຫສາ ຕໍ ຐານໍ ອຕິກ຺ກມຕິ, ຣກ຺ຂຕິ ຕາວ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ ປນ ໂຫຕິ. ອິທໍ ປນ ອຣຎ຺ເຎ ອາຣກ຺ຂຏ຺ຐານໍ ນາມ ສຸງ຺ກຆາຕໂຕປິ ຄຣຸກຕຣໍ. ສຸງ຺ກຆາຕສ຺ສ ຫິ ປຣິຈ຺ເຉທໍ ອໂນກ຺ກມິຕ຺ວາ ທູຣໂຕວ ປຣິຫຣນ຺ໂຕ ທຸກ຺ກຏເມວ ອາປຊ຺ຊຕິ. ອິທໍ ປນ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ປຣິຫຣນ຺ຕສ຺ສ ອາກາເສນ ຄຈ຺ຉໂຕປິ ປາຣາຊິກເມວ. ຕສ຺ມາ ເອຕ຺ຖ ອປ຺ປມຕ຺ເຕນ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ.

ອຣຎ຺ຎຏ຺ຐກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຸທກກຖາ

໑໐໘. ອຸທເກ ປນ – ຠາຊນຄຕນ຺ຕິ ອຸທກທຸລ຺ລຠກາເລ ອຸທກມຓິກາທີສຸ ຠາຊເນສຸ ສງ຺ໂຄເປຕ຺ວາ ຐປິຕໍ; ຕໍ ຍສ຺ມິໍ ຠາຊເນ ຐປິຕໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ຠາຊນໍ ອາວິຎ຺ຉິຕ຺ວາ ວາ ຉິທ຺ທໍ ກຕ຺ວາ ວາ ຕຕ຺ຖ ໂປກ຺ຂຣຓີຕຬາເກສຸ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ຠາຊນໍ ປເວເສຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ສປ຺ປິເຕເລສຸ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ມຣິຍາທຈ຺ເຉທເນ ປນ ຕຕ຺ຖ ຊາຕກຠູຕຄາເມນ ສທ຺ຘິມ຺ປິ ມຣິຍາທໍ ຉິນ຺ທນ຺ຕສ຺ສ ອທິນ຺ນາທານປໂຍຄຕ຺ຕາ ທຸກ຺ກຏໍ. ຕຎ຺ຈ ປນ ປຫາເຣ ປຫາເຣ ໂຫຕິ. ອນ຺ໂຕຐຕ຺ວາ ພຫິມຸໂຂ ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ ພຫິ ອນ຺ເຕນ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ພຫິ ຐຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕມຸໂຂ ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ ອນ຺ໂຕອນ຺ເຕນ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ອນ຺ໂຕ ຈ ພຫິ ຈ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ມຊ຺ເຌ ຐເປຕ຺ວາ ຕໍ ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ ມຊ຺ເຌນ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ມຣິຍາທໍ ທຸພ຺ພລໍ ກຕ຺ວາ ຄາໂວ ປກ຺ໂກສຕິ, ຄາມທາຣເກຫິ ວາ ປກ຺ໂກສາເປຕິ, ຕາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຂຸເຣຫິ ມຣິຍາທໍ ຉິນ຺ທນ຺ຕິ, ເຕເນວ ຉິນ຺ນາ ໂຫຕິ. ມຣິຍາທໍ ທຸພ຺ພລໍ ກຕ຺ວາ ຄາໂວ ອຸທເກ ປເວເສຕິ, ຄາມທາຣເກຫິ ວາ ປເວສາເປຕິ, ຕາຫິ ອຸຏ຺ຐາປິຕວີຈິໂຍ ມຣິຍາທໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຄາມທາຣເກ ວາ ‘‘ອຸທເກ ກີຬຖາ’’ຕິ ວທຕິ, ກີຬນ຺ເຕ ວາ ອຸຕ຺ຣາເສຕິ, ເຕຫິ ອຸຏ຺ຐາປິຕວີຈິໂຍປິ ມຣິຍາທໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ອນ຺ໂຕອຸທເກ ຊາຕຣຸກ຺ຂໍ ຉິນ຺ທຕິ, ອຎ຺ເຎນ ວາ ຉິນ຺ທາເປຕິ, ເຕນປິ ປຕນ຺ເຕນ ອຸຏ຺ຐາປິຕວີຈິໂຍ ມຣິຍາທໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເຕເນວ ຉິນ຺ນາ ໂຫຕິ. ມຣິຍາທໍ ທຸພ຺ພລໍ ກຕ຺ວາ ຕຬາກຣກ຺ຂຓຕ຺ຖາຍ ຕຬາກໂຕ ນິພ຺ພຫນອຸທກໍ ວາ ນິທ຺ຘມນຕຸມ຺ພໍ ວາ ປິທຫຕິ, ອຎ຺ຎໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ວາ ອຸທກໍ ຍຖາ ເອຕ຺ຖ ປວິສຕິ, ເອວໍ ປາຬິໍ ວາ ພນ຺ຘຕິ, ມາຕິກໍ ວາ ອຸຊຸກໍ ກໂຣຕິ, ຕສ຺ສ ອຸປຣິຠາເຄ ຐິຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ຕຬາກໍ ວາ ຠິນ຺ທຕິ, ອຸສ຺ສນ຺ນໍ ອຸທກໍ ມຣິຍາທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ເຕເນວ ຉິນ຺ນາ ໂຫຕິ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ນິກ຺ຂນ຺ຕອຸທກຄ຺ຆານຸຣູເປນ ອວຫາເຣນ ກາເຣຕພ຺ໂພ.

ນິທ຺ຘມນປນາຬິໍ ອຸຄ຺ຆາເຏຕ຺ວາ ນີຫຣນ຺ຕສ຺ສາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສເຈ ປນ ເຕນ ມຣິຍາທາຍ ທຸພ຺ພລາຍ ກຕາຍ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມຕາຍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ວາ ອນາຓຕ຺ເຕຫິ ຄາມທາຣເກຫິ ອາໂຣປິຕາ ວາ ຄາວິໂຍ ຂຸເຣຫິ ມຣິຍາທໍ ຠິນ຺ທນ຺ຕິ, ອຕ຺ຕໂນເຍວ ຘມ຺ມຕາຍ ອນາຓຕ຺ເຕຫິ ວາ ຄາມທາຣເກຫິ ອຸທເກ ປເວສິຕາ ວີຈິໂຍ ອຸຏ຺ຐາເປນ຺ຕິ, ຄາມທາຣກາ ວາ ສຍເມວ ປວິສິຕ຺ວາ ກີຬນ຺ຕາ ອຸຏ຺ຐາເປນ຺ຕິ ອນ຺ໂຕອຸທເກ ວາ ຣຸກ຺ໂຂ ອຎ຺ເຎນ ຉິຊ຺ຊມາໂນ ປຕິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາເປຕິ, ອຸຏ຺ຐາປິຕາ ວີຈິໂຍ ມຣິຍາທໍ ຉິນ຺ທນ຺ຕິ, ສເຈປິ ມຣິຍາທໍ ທຸພ຺ພລໍ ກຕ຺ວາ ສຸກ຺ຂຕຬາກສ຺ສ ອຸທກນິພ຺ພຫນຏ຺ຐານໍ ວາ ອຸທກນິທ຺ຘມນຕຸມ຺ພໍ ວາ ປິທຫຕິ, ອຎ຺ຎໂຕ ຄມນມຄ຺ເຄ ວາ ປາຬິໍ ພນ຺ຘຕິ, ສຸກ຺ຂມາຕິກໍ ວາ ອຸຊຸກໍ ກໂຣຕິ, ປຈ຺ຉາ ເທເວ ວຸຏ຺ເຐ ອຸທກໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ມຣິຍາທໍ ຠິນ຺ທຕິ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ.

ໂຍ ປນ ນິທາເຆ ສຸກ຺ຂວາປິຍາ ມຣິຍາທໍ ຍາວ ຕລໍ ປາເປຕ຺ວາ ຉິນ຺ທຕິ, ປຈ຺ຉາ ເທເວ ວຸຏ຺ເຐ ອາຄຕາຄຕໍ ອຸທກໍ ປລາຍຕິ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ. ຍຕ຺ຕກໍ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ ສສ຺ສໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕໂຕ ປາທມຕ຺ຕຄ຺ຆນກມ຺ປິ ອເທນ຺ໂຕ ສາມິການໍ ຘຸຣນິກ຺ເຂເປນ ອສ຺ສມໂຓ ໂຫຕິ.

ຍໍ ປນ ສພ຺ພສາຘາຣຓໍ ຕຬາກໍ ໂຫຕິ; ຕຬາເກ ອຸທກສ຺ສ ສພ຺ເພປິ ມນຸສ຺ສາ ອິສ຺ສຣາ. ເຫຏ຺ຐໂຕ ປນສ຺ສ ສສ຺ສານິ ກໂຣນ຺ຕິ, ສສ຺ສປາລນຕ຺ຖໍ ຕຬາກໂຕ ມຫາມາຕິກາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ເຂຕ຺ຕມຊ຺ເຌນ ຍາຕິ, ສາປິ ສທາ ສນ຺ທນກາເລ ສພ຺ພສາຘາຣຓາ. ຕໂຕ ປນ ຂຸທ຺ທກມາຕິກາ ນີຫຣິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ເກທາເຣສຸ ອຸທກໍ ປເວເສນ຺ຕິ. ຕໍ ອຎ຺ເຎສໍ ຄເຫຕຸໍ ນ ເທນ຺ຕິ. ນິທາຆສມເຍວ ອຸທເກ ມນ຺ທີຠູເຕ ວາເຣນ ອຸທກໍ ເທນ຺ຕິ, ໂຍ ອຸທກວາເຣ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ນ ລຠຕິ, ຕສ຺ສ ສສ຺ສານິ ມິລາຍນ຺ຕິ; ຕສ຺ມາ ອຎ຺ເຎສໍ ວາເຣ ອຎ຺ໂຎ ຄເຫຕຸໍ ນ ລຠຕິ. ຕຕ຺ຖ ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ປເຣສໍ ຂຸທ຺ທກມາຕິກາໂຕ ວາ ເກທາຣໂຕ ວາ ອຸທກໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ອຕ຺ຕໂນ ວາ ປຣສ຺ສ ວາ ມາຕິກໍ ວາ ເກທາຣໍ ວາ ປເວເສຕິ, ອຏວິມຸຂໍ ວາ ວາເຫຕິ, ອວຫາໂຣ ວສ຺ສ ໂຫຕິ.

ໂຍປິ ‘‘ຈິເຣນ ເມ ອຸທກວາໂຣ ຠວິສ຺ສຕິ, ອິທຎ຺ຈ ສສ຺ສໍ ມິລາຍຕີ’’ຕິ ປເຣສໍ ເກທາເຣ

ປວິສນ຺ຕສ຺ສ ອຸທກສ຺ສ ປວິສນມຄ຺ຄໍ ປິທຫິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ເກທາຣໍ ປເວເສຕິ, ອວຫາໂຣ ເອວ. ສເຈ ປນ ຕຬາກໂຕ ອນິຄ຺ຄເຕ ປເຣສໍ ມາຕິກາມຸຂໍ ອສມ຺ປຕ຺ເຕວ ອຸທເກ ສຸກ຺ຂມາຕິກໍເຍວ ຍຖາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ອຸທກໍ ອຎ຺ເຎສໍ ເກທາເຣ ອປ຺ປວິສິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນເຍວ ເກທາຣໍ ປວິສຕິ, ເອວໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ພນ຺ຘຕິ. ອນິກ຺ຂນ຺ເຕ ພທ຺ຘາ ສຸພທ຺ຘາ, ນິກ຺ຂນ຺ເຕ ພທ຺ຘາ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ. ຕຬາກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຍເມວ ນິທ຺ຘມນປນາຬິໍ ອຸຄ຺ຆາເຏຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ເກທາຣໍ ປເວເສນ຺ຕສ຺ສາປິ ນຕ຺ຖິ ອວຫາໂຣ. ກສ຺ມາ? ຕຬາກໍ ນິສ຺ສາຍ ເຂຕ຺ຕສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ. ກຸຣຸນ຺ທິຍາທີສຸ ປນ ‘‘ອວຫາໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ‘‘ວຕ຺ຖຸໍ ກາລຎ຺ຈ ເທສຎ຺ຈາ’’ຕິ ອິມິນາ ລກ຺ຂເຓນ ນ ສເມຕິ. ຕສ຺ມາ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕເມວ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ.

ອຸທກກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ທນ຺ຕໂປນກຖາ

໑໐໙. ທນ຺ຕໂປຓໍ ອາຣາມຏ຺ຐກວິນິຈ຺ຉເຍນ ວິນິຈ຺ຉິນິຕພ຺ພໍ. ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ໂຍ ສງ຺ຆສ຺ສ ເວຕນຠໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ເທວສິກໍ ວາ ປກ຺ຂມາສວາເຣນ ວາ ທນ຺ຕກຏ຺ຐໍ ອາຫຣຕິ, ໂສ ຕໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາປິ ຍາວ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉາເປຕິ, ຕາວ ຕສ຺ເສວ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ຕໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຠຓ຺ຑຄ຺ເຆນ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖຊາຕກໍ ປນ ຄຣຸຠຓ຺ຑໍ, ຕມ຺ປິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ຣກ຺ຂິຕໂຄປິຕໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຠຓ຺ຑຄ຺ເຆນ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ເອເສວ ນໂຍ ຄຓປຸຄ຺ຄລຄິຫິມນຸສ຺ສສນ຺ຕເກປິ ຉິນ຺ນເກ ອຈ຺ຉິນ຺ນເກ ຈ. ເຕສໍ ອາຣາມຸຍ຺ຍານຠູມີສຸ ຊາຕໍ ສາມເຓຣາ ວາເຣນ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ທນ຺ຕກຏ຺ຐໍ ອາຫຣນ຺ຕາ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍານມ຺ປິ ອາຫຣນ຺ຕິ, ຕໍ ຍາວ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ສງ຺ຆໍ ນ ປຏິຈ຺ຉາເປນ຺ຕິ, ຕາວ ສພ຺ພໍ ເຕສໍເຍວ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ຕມ຺ປິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຠຓ຺ຑຄ຺ເຆນ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ຍທາ ປນ ເຕ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຏິຈ຺ຉາເປຕ຺ວາ ທນ຺ຕກຏ຺ຐມາຬເກ ນິກ຺ຂິປນ຺ຕິ, ‘‘ຍຖາສຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕູ’’ຕິ; ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອວຫາໂຣ ນຕ຺ຖິ, ວຕ຺ຕໍ ປນ ຊານິຕພ຺ພໍ. ໂຍ ຫິ ເທວສິກໍ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ໂອສຣຕິ, ເຕນ ທິວເສ ທິວເສ ເອກເມວ ທນ຺ຕກຏ຺ຐໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ໂຍ ປນ ເທວສິກໍ ນ ໂອສຣຕິ, ປຘານຆເຣ ວສິຕ຺ວາ ຘມ຺ມສວເນ ວາ ອຸໂປສຖຄ຺ເຄ ວາ ທິສ຺ສຕິ, ເຕນ ປມາຓໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາຣິ ປຎ຺ຈທນ຺ຕກຏ຺ຐານິ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐາເນ ຐເປຕ຺ວາ ຂາທິຕພ຺ພານິ. ເຕສຸ ຂີເຓສຸ ສເຈ ປຸນປິ ທນ຺ຕກຏ຺ຐມາຬເກ ພຫູນິ ໂຫນ຺ຕິເຍວ, ປຸນປິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຂາທິຕພ຺ພານິ. ຍທິ ປນ ປມາຓໍ ອສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ອາຫຣຕິ, ເຕສຸ ອກ຺ຂີເຓສຸເຍວ ມາຬເກ ຂີຍນ຺ຕິ, ຕໂຕ ເກຈິ ເຖຣາ ‘‘ເຍຫິ ຄຫິຕານິ, ເຕ ປຏິອາຫຣນ຺ຕູ’’ຕິ ວເທຍ຺ຍຸໍ, ເກຈິ ‘‘ຂາທນ຺ຕຸ, ປຸນ ສາມເຓຣາ ອາຫຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ, ຕສ຺ມາ ວິວາທປຣິຫຣຓຕ຺ຖໍ ປມາຓໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕພ຺ພໍ. ຄຫເຓ ປນ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ. ມຄ຺ຄໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕນາປິ ເອກໍ ວາ ທ຺ເວ ວາ ຖວິກາຍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຄນ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ.

ທນ຺ຕໂປນກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ວນປ຺ປຕິກຖາ

໑໑໐. ວນສ຺ສ ປຕີຕິ ວນປ຺ປຕິ; ວນເຊຏ຺ຐກຣຸກ຺ຂສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອິຘ ປນ ສພ຺ໂພປິ ມນຸສ຺ເສຫິ ປຣິຄ຺ຄຫິຕຣຸກ຺ໂຂ ອຘິປ຺ເປໂຕ ອມ຺ພລພຸຊປນສາທິໂກ. ຍຕ຺ຖ ວາ ປນ ມຣິຈວລ຺ລິອາທີນິ ອາໂຣເປນ຺ຕິ, ໂສ ຉິຊ຺ຊມາໂນ ສເຈ ເອກາຍປິ ຉລ຺ລິຍາ ວາ ວາເກນ ວາ ສກລິກາຍ ວາ ເຜຄ຺ຄຸນາ ວາ ສມ຺ພທ຺ໂຘວ ຫຸຕ຺ວາ ຠູມິຍໍ ປຕຕິ, ຣກ຺ຂຕິ ຕາວ.

ໂຍ ປນ ຉິນ຺ໂນປິ ວລ຺ລີຫິ ວາ ສາມນ຺ຕຣຸກ຺ຂສາຂາຫິ ວາ ສມ຺ພທ຺ໂຘ ສນ຺ຘາຣິຕຕ຺ຕາ ອຸຊຸກເມວ ຕິຏ຺ຐຕິ, ປຕນ຺ໂຕ ວາ ຠູມິໍ ນ ປາປຸຓາຕິ, ນຕ຺ຖິ ຕຕ຺ຖ ປຣິຫາໂຣ, ອວຫາໂຣ ເອວ ໂຫຕິ. ໂຍປິ ກກເຈນ ຉິນ຺ໂນ ອຈ຺ຉິນ຺ໂນ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ຕເຖວ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕສ຺ມິມ຺ປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ໂຍ ປນ ຣຸກ຺ຂໍ ທຸພ຺ພລໍ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ຈາເລຕ຺ວາ ປາເຕຕິ, ອຎ຺ເຎນ ວາ ຈາລາເປຕິ; ອຎ຺ຎໍ ວາສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຣຸກ຺ຂໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣຕິ, ປເຣນ ວາ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣາເປຕິ; ມກ຺ກເຏ ວາ ປຣິປາເຕຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ອາໂຣເປຕິ, ອຎ຺ເຎນ ວາ ອາໂຣປາເປຕິ; ວຄ຺ຄຸລິໂຍ ວາ ຕຕ຺ຖ ອາໂຣເປຕິ, ປເຣນ ວາ ອາໂຣປາເປຕິ; ຕາ ຕໍ ຣຸກ຺ຂໍ ປາເຕນ຺ຕິ, ຕສ຺ເສວ ອວຫາໂຣ.

ສເຈ ປນ ເຕນ ຣຸກ຺ເຂ ທຸພ຺ພເລ ກເຕ ອຎ຺ໂຎ ອນາຓຕ຺ໂຕ ເອວ ຕໍ ຈາເລຕ຺ວາ ປາເຕຕິ,

ຣຸກ຺ເຂນ ວາ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມຕາຍ ມກ຺ກຏາ ວາ ວຄ຺ຄຸລິໂຍ ວາ ອາໂຣຫນ຺ຕິ, ປໂຣ ວາ ອນາຓຕ຺ໂຕ ອາໂຣເປຕິ, ສຍໍ ວາ ເອສ ວາຕມຸຂໍ ໂສເຘຕິ, ພລວວາໂຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຸກ຺ຂໍ ປາເຕຕິ; ສພ຺ພຕ຺ຖ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ. ວາຕມຸຂໂສຘນໍ ປເນຕ຺ຖ ອສມ຺ປຕ຺ເຕ ວາເຕ ສຸກ຺ຂມາຕິກາຍ ອຸຊຸກຣຓາທີຫິ ສເມຕິ, ໂນ ອຎ຺ຎຖາ. ຣຸກ຺ຂໍ ອາວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ສຕ຺ເຖນ ວາ ອາໂກເຏຕິ, ອຄ຺ຄິໍ ວາ ເທຕິ, ມຓ຺ຑຸກກຓ຺ຏກໍ ວາ ວິສໍ ວາ ອາໂກເຏຕິ, ເຍນ ໂສ ມຣຕິ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍເມວາຕິ.

ວນປ຺ປຕິກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຫຣຓກກຖາ

໑໑໑. ຫຣຓເກ – ອຎ຺ຎສ຺ສ ຫຣຓກໍ ຠຓ຺ຑໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ໂຕ ອາມສຕີຕິ ປຣໍ ສີສຠາຣາທີຫິ ຠຓ຺ຑໍ ອາທາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ເອຕໍ ຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເວເຄນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາມສຕິ, ເອຕ຺ຕາວຕາ ອສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ. ຜນ຺ທາເປຕີຕິ ອາກຑ຺ຒນວິກຑ຺ຒນໍ ກໂຣຕິ, ສາມິໂກ ນ ມຸຎ຺ຈຕິ, ເຕນສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ຐານາ ຈາເວຕີຕິ ອາກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ສາມິກສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ໂມເຈຕິ, ເຕນສ຺ສ ປາຣາຊິກໍ. ສເຈ ປນ ຕໍ ຠຓ຺ຑສາມິໂກ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ໂປເຖຕ຺ວາ ປຸນ ຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ໂມຈາເປຕ຺ວາ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ, ຠິກ຺ຂຸ ປຐມຄ຺ຄຫເຓເນວ ປາຣາຊິໂກ. ສີສໂຕ ວາ ກຓ຺ຓໂຕ ວາ ຄີວໂຕ ວາ ຫຕ຺ຖໂຕ ວາ ອລງ຺ກາຣໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ວາ ໂມເຈຕ຺ວາ ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ສີສາທີຫິ ໂມຈິຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ຫຕ຺ເຖ ປນ ວລຍໍ ວາ ກຏກໍ ວາ ອນີຫຣິຕ຺ວາ ອຄ຺ຄພາຫໍ ຆໍສນ຺ໂຕວ ອປຣາປຣໍ ວາ ສາເຣຕິ, ອາກາສຄຕໍ ວາ ກໂຣຕິ, ຣກ຺ຂຕິ ຕາວ. ຣຸກ຺ຂມູລຈີວຣວໍເສສຸ ວລຍມິວ ນ ປາຣາຊິກໍ ຊເນຕິ. ກສ຺ມາ? ສວິຎ຺ຎາຓກຕ຺ຕາ. ສວິຎ຺ຎາຓກໂກຏ຺ຐາສຄຕຎ຺ຫິ ຍາວ ຕໂຕ ນ ນີຫຏໍ, ຕາວ ຕຕ຺ເຖວ ໂຫຕິ. ເອເສວ ນໂຍ ອງ຺ຄຸລິມຸທ຺ທິກປາທກຏກກຏູປຄປິຬນ຺ຘເນສຸ.

ໂຍ ປນ ປຣສ຺ສ ນິວຕ຺ຖສາຏກໍ ອຈ຺ຉິນ຺ທຕິ, ປໂຣ ຈ ສລຊ຺ຊິຕາຍ ສຫສາ ນ ມຸຎ຺ຈຕິ, ເອເກນນ຺ເຕນ ໂຈໂຣ ກຑ຺ຒຕິ, ເອເກນນ຺ເຕນ ປໂຣ, ຣກ຺ຂຕິ ຕາວ. ປຣສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ອຖາປິ ຕໍ ກຑ຺ຒນ຺ຕສ຺ສ ຉິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ເອກເທໂສ ຫຕ຺ຖຄໂຕ ໂຫຕິ, ໂສ ຈ ປາທໍ ອຄ຺ຆຕິ ປາຣາຊິກເມວ. ສຫຠຓ຺ຑຫາຣກນ຺ຕິ ‘‘ສຠຓ຺ຑຫາຣກໍ ຠຓ຺ຑໍ ເນສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ອິໂຕ ຍາຫີ’’ຕິ ຠຓ຺ຑຫາຣກໍ ຕຊ຺ເຊຕິ, ໂສ ຠີໂຕ ໂຈເຣນ ອຘິປ຺ເປຕທິສາຠິມຸໂຂ ຫຸຕ຺ວາ ເອກໍ ປາທໍ ສງ຺ກາເມຕິ, ໂຈຣສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ; ທຸຕິເຍ ປາຣາຊິກໍ. ປາຕາເປຕີຕິ ອຖາປິ ໂຈໂຣ ຠຓ຺ຑຫາຣກສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ອາວຸຘໍ ທິສ຺ວາ ສາສງ຺ໂກ ຫຸຕ຺ວາ ປາຕາເປຕ຺ວາ ຄເຫຕຸກາໂມ ເອກມນ຺ຕໍ ປຏິກ຺ກມ຺ມ ສນ຺ຕຊ຺ເຊຕ຺ວາ ປາຕາເປຕິ, ປຣສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ.

ປາຕາເປຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາຕິອາທິ ປນ ປຣິກປ຺ປວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຍ ຫິ ຠຓ຺ຑໍ ປາຕາເປຕ຺ວາ ‘‘ຍໍ ມມ ຣຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ຄເຫສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຣິກປ຺ເປຕ຺ວາ ປາຕາເປຕິ, ຕສ຺ສ ປາຕາປເນ ຈ ອາມສເນ ຈ ທຸກ຺ກຏໍ, ຜນ຺ທາປເນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ປາທຄ຺ຆນກສ຺ສ ຐານາ ຈາວເນ ປາຣາຊິກໍ. ຕໍ ປຈ຺ຉາ ປຏິປາຕິຍມານສ຺ສ ມຸຎ຺ຈໂຕປິ ນຕ຺ຖິເຍວ ສມຓຠາໂວ. ໂຍປິ ຠຓ຺ຑຫາຣກໍ ອຕິກ຺ກມນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ອນຸພນ຺ຘນ຺ໂຕ ‘‘ຕິຏ຺ຐ, ຕິຏ຺ຐ, ຠຓ຺ຑໍ ປາເຕຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປາຕາເປຕິ, ຕສ຺ສາປິ ເຕນ ຫຕ຺ຖໂຕ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ.

ໂຍ ປນ ‘‘ຕິຏ຺ຐ ຕິຏ຺ຐາ’’ຕິ ວທຕິ, ‘‘ປາເຕຫີ’’ຕິ ນ ວທຕິ; ອິຕໂຣ ຈ ຕໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ‘‘ສເຈ ເອສ ມໍ ປາປຸເຓຍ຺ຍ, ຆາເຕຍ຺ຍາປິ ມ’’ ນ຺ຕິ ສາລໂຍວ ຫຸຕ຺ວາ ຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ຄຫນຏ຺ຐາເນ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ປຸນ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຄເຫສ຺ສາມີ’’ຕິ ປກ຺ກມຕິ, ປາຕນປຈ຺ຈຍາ ປາຣາຊິກໍ ນຕ຺ຖິ. ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ປນ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຄຓ຺ຫໂຕ ອຸທ຺ຘາເຣ ປາຣາຊິກໍ. ອຖ ປນສ຺ສ ເອວໍ ໂຫຕິ – ‘‘ມຍາ ປາຕາເປນ຺ເຕເນວ ອິທໍ ມມ ສນ຺ຕກໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ ຕໂຕ ນໍ ສກສຎ຺ຎາຍ ຄຓ຺ຫາຕິ; ຄຫເຓ ຣກ຺ຂຕິ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ ປນ ໂຫຕິ. ‘‘ເທຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອເທນ຺ຕສ຺ສ ສາມິການໍ ຘຸຣນິກ຺ເຂເປ ປາຣາຊິກໍ. ‘‘ໂສ ອິມໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ຄໂຕ, ອນຊ຺ຌາວຸຕ຺ຖກໍ ທານິ ອິທ’’ນ຺ຕິ ປໍສຸກູລສຎ຺ຎາຍ ຄຓ຺ຫໂຕປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຖ ປນ ສາມິໂກ ‘‘ຕິຏ຺ຐ ຕິຏ຺ຐາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕເນວ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ນ ທານິ ອິທໍ ມຍ຺ຫ’’ນ຺ຕິ ຘຸຣນິກ຺ເຂປໍ ກຕ຺ວາ ນິຣາລໂຍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ປລາຍຕິ, ຕໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຄຓ຺ຫໂຕ ອຸທ຺ຘາເຣ ທຸກ຺ກຏໍ. ອາຫຣາເປນ຺ເຕ ທາຕພ຺ພໍ, ອເທນ຺ຕສ຺ສ ປາຣາຊິກໍ. ກສ຺ມາ? ຕສ຺ສ ປໂຍເຄນ ຉຑ຺ຑິຕຕ຺ຕາຕິ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ເຎສຸ ປນ ວິຈາຣຓາ ເອວ ນຕ຺ຖິ. ປຸຣິມນເຍເນວ ສກສຎ຺ຎາຍ ວາ ປໍສຸກູລສຎ຺ຎາຍ ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕປິ ອຍເມວ ວິນິຈ຺ຉໂຍຕິ.

ຫຣຓກກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຸປນິຘິກຖາ

໑໑໒. ອຸປນິຘິມ຺ຫິ – ນາຫໍ ຄຓ຺ຫາມີຕິ ສມ຺ປຊານມຸສາວາເທປິ ອທິນ຺ນາທານສ຺ສ ປໂຍຄຕ຺ຕາ ທຸກ຺ກຏໍ. ‘‘ກິໍ ຕຸມ຺ເຫ ຠຓຖ? ເນວິທໍ ມຍ຺ຫໍ ອນຸຣູປໍ, ນ ຕຸມ຺ຫາກ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ວທນ຺ຕສ຺ສາປິ ທຸກ຺ກຏເມວ. ‘‘ຣໂຫ ມຍາ ເອຕສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ຐປິຕໍ, ນ ອຎ຺ໂຎ ໂກຈິ ຊານາຕິ, ‘ທສ຺ສຕິ ນຸ ໂຂ ເມ ໂນ’’’ຕິ ສາມິໂກ ວິມຕິໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ຕສ຺ສ ຜຣຸສາທິຠາວໍ ທິສ຺ວາ ສາມິໂກ ‘‘ນ ມຍ຺ຫໍ ທສ຺ສຕີ’’ຕິ ຘຸຣໍ ນິກ຺ຂິປຕິ, ຕຕ຺ຣ ສຈາຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ‘‘ກິລເມຕ຺ວາ ນໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ທາເນ ສອຸສ຺ສາໂຫ, ຣກ຺ຂຕິ ຕາວ. ສເຈປິ ໂສ ທາເນ ນິຣຸສ຺ສາໂຫ, ຠຓ຺ຑສ຺ສາມິໂກ ປນ ຄຫເຓ ສອຸສ຺ສາໂຫ, ຣກ຺ຂເຕວ. ຍທິ ປນ ໂສ ທາເນ ນິຣຸສ຺ສາໂຫ ຠຓ຺ຑສາມິໂກປິ ‘‘ນ ມຍ຺ຫໍ ທສ຺ສຕີ’’ຕິ ຘຸຣໍ ນິກ຺ຂິປຕິ, ເອວໍ ອຸຠິນ຺ນໍ ຘຸຣນິກ຺ເຂເປນ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປາຣາຊິກໍ. ຍທິປິ ມຸເຂນ ‘‘ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ວທຕິ, ຈິຕ຺ເຕນ ປນ ອທາຕຸກາໂມ, ເອວມ຺ປິ ສາມິກສ຺ສ ຘຸຣນິກ຺ເຂເປ ປາຣາຊິກໍ. ຕໍ ປນ ອຸປນິຘິ ນາມ ສງ຺ໂຄປນຕ຺ຖາຍ ອຕ຺ຕໂນ ຫຕ຺ເຖ ປເຣຫິ ຐປິຕຠຓ຺ຑໍ, ອຄຸຕ຺ຕເທສໂຕ ຐານາ ຈາເວຕ຺ວາ ຄຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ຐປນຕ຺ຖາຍ ຫຣໂຕ ອນາປຕ຺ຕິ. ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນປິ ຐານາ ຈາເວນ຺ຕສ຺ສ ອວຫາໂຣ ນຕ຺ຖິ. ກສ຺ມາ? ອຕ຺ຕໂນ ຫຕ຺ເຖ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ ປນ ໂຫຕິ. ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ປຣິຠຸຎ຺ຊໂຕປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕາວກາລິກຄ຺ຄຫເຓປິ ຕເຖວ. ຘມ຺ມໍ ຈຣນ຺ໂຕຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ອຍໍ ຕາວ ປາຬິວຓ຺ຓນາ.

ປາຬິມຸຕ຺ຕກວິນິຈ຺ຉໂຍ ປເນຕ຺ຖ ປຕ຺ຕຈຕຸກ຺ກາທິວເສນ ເອວໍ ວຸຕ຺ໂຕ – ເອໂກ ກິຣ ຠິກ຺ຂຸ ປຣສ຺ສ ມຫຄ຺ເຆ ປຕ຺ເຕ ໂລຠໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ຕໍ ຫຣິຕຸກາໂມ ຐປິຕຏ຺ຐານມສ຺ສ ສຸຏ຺ຐຸ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນປິ ປຕ຺ຕໍ ຕສ຺ເສວ ສນ຺ຕິເກ ຐເປສິ. ໂສ ປຈ຺ຈູສສມເຍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ວາຈາເປຕ຺ວາ ນິທ຺ທາຍມານໍ ມຫາເຖຣມາຫ – ‘‘ວນ຺ທາມິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ໂກ ເອໂສ’’ຕິ? ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ອາຄນ຺ຕຸກຠິກ຺ຂຸ, ກາລສ຺ເສວມ຺ຫິ ຄນ຺ຕຸກາໂມ, ອສຸກສ຺ມິຎ຺ຈ ເມ ຐາເນ ອີທິເສນ ນາມ ອໍສພທ຺ຘເກນ ອີທິສາຍ ປຕ຺ຕຕ຺ຖວິກາຍ ປຕ຺ໂຕ ຐປິໂຕ. ສາຘາຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຕໍ ລເຠຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ເຖໂຣ ປວິສິຕ຺ວາ ຕໍ ຄຓ຺ຫິ. ອຸທ຺ຘາເຣເຍວ ໂຈຣສ຺ສ ປາຣາຊິກໍ. ສເຈ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ໂກສິ ຕ຺ວໍ ອເວລາຍ ອາຄໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ຠີໂຕ ປລາຍຕິ, ປາຣາຊິກໍ ປຕ຺ວາວ ປລາຍຕິ. ເຖຣສ຺ສ ປນ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອນາປຕ຺ຕິ. ເຖໂຣ ‘‘ຕໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຎ຺ຎໍ ຄຓ຺ຫິ, ເອເສວ ນໂຍ. ອຍໍ ປນ ອຎ຺ຎໍ ຕາທິສເມວ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄເຫ ອາຓຕ຺ຕສທິສວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ວິຍ. ກຸຣຸນ຺ທິຍໍ ປນ ‘‘ປທວາເຣນ ກາເຣຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອຕາທິສເມວ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

ຕໍ ມຎ຺ຎມາໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ອທາສິ, ໂຈຣສ຺ສ ສາມິເກນ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ ປາຣາຊິກໍ ນຕ຺ຖິ, ອສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ປນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ທຸກ຺ກຏໍ. ຕໍ ມຎ຺ຎມາໂນ ໂຈຣສ຺ເສວ ປຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ອທາສິ, ອິຘາປິ ໂຈຣສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກຕ຺ຕາ ປາຣາຊິກໍ ນຕ຺ຖິ, ອສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ປນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ທຸກ຺ກຏເມວ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ເຖຣສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ.

ອປໂຣ ‘‘ປຕ຺ຕໍ ໂຈເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕເຖວ ນິທ຺ທາຍມານໍ ເຖຣໍ ວນ຺ທິ. ‘‘ໂກ ອຍ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຄິລານຠິກ຺ຂຸ, ເອກໍ ຕາວ ເມ ປຕ຺ຕໍ ເທຖ, ຄາມທ຺ວາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຠສຊ຺ຊໍ ອາຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ເຖໂຣ ‘‘ອິຘ ຄິລາໂນ ນຕ຺ຖິ, ໂຈໂຣ ອຍໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ‘‘ອິມໍ ຫຣຕູ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ເວຣິຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ປຕ຺ຕໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ອທາສິ, ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ອຸທ຺ຘາເຣເຍວ ປາຣາຊິກໍ. ‘‘ເວຣິຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ປຕ຺ຕໍ ອຸທ຺ຘຣນ຺ເຕປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສເຈ ປນ ‘‘ເວຣິສ຺ສາຍ’’ນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ໂຈຣສ຺ເສວ ປຕ຺ຕໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ເທຕິ, ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເຖຣສ຺ສ ປາຣາຊິກໍ, ໂຈຣສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ. ອຖ ‘‘ເວຣິສ຺ສາຍ’’ນ຺ຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕໍ ເທຕິ, ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ທຸກ຺ກຏໍ.

ເອໂກ ມຫາເຖໂຣ ອຸປຏ຺ຐາກໍ ທຫຣຠິກ຺ຂຸໍ ‘‘ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ຄຓ຺ຫ, ອສຸກໍ ນາມ ຄາມໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອາຫ. ທຫໂຣ ຄເຫຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ປຈ຺ຉໂຕ ປຈ຺ຉໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ສເຈ ສີເສ ຠາຣໍ ຂນ຺ເຘ ກໂຣຕິ, ປາຣາຊິກໍ ນຕ຺ຖິ. ກສ຺ມາ? ອາຓຕ຺ຕິຍາ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ສເຈ ປນ ມຄ຺ຄໂຕ ໂອກ຺ກມ຺ມ ອຏວິໍ ປວິສຕິ, ປທວາເຣນ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ອຖ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ວິຫາຣາຠິມຸໂຂ ປລາຍິຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ອຸປຈາຣາຕິກ຺ກເມ ປາຣາຊິກໍ. ອຖາປິ ມຫາເຖຣສ຺ສ ນິວາສນປຣິວຕ຺ຕນຏ຺ຐານໂຕ ຄາມາຠິມຸໂຂ ປລາຍຕິ, ຄາມູປຈາຣາຕິກ຺ກເມ ປາຣາຊິກໍ. ຍທິ ປນ ອຸໂຠປິ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ວາ ນິກ຺ຂມນ຺ຕິ, ເຖໂຣ ຈ ປຸນປິ ຕໍ ວທຕິ – ‘‘ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ຄຓ຺ຫ, ວິຫາຣໍ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຣ ເຈ ໂສ ປຸຣິມນເຍເນວ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ສີເສ ຠາຣໍ ຂນ຺ເຘ ກໂຣຕິ, ຣກ຺ຂຕິ ຕາວ. ອຏວິໍ ປວິສຕິ, ປທວາເຣນ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຄາມາຠິມຸໂຂ ເອວ ປລາຍຕິ, ຄາມູປຈາຣາຕິກ຺ກເມ ປາຣາຊິກໍ. ປຸຣໂຕ ວິຫາຣາຠິມຸໂຂ ປລາຍິຕ຺ວາ ວິຫາເຣ ອຏ຺ຐຕ຺ວາ ອນິສີທິຕ຺ວາ ອວູປສນ຺ເຕເນວ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຄຈ຺ຉຕິ, ອຸປຈາຣາຕິກ຺ກເມ ປາຣາຊິກໍ. ໂຍ ປນ ອນາຓຕ຺ໂຕ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕສ຺ສ ສີເສ ຠາຣໍ ຂນ຺ເຘ ກຣຓາທີສຸປິ ປາຣາຊິກໍ. ເສສໍ ປຸຣິມສທິສເມວ.

ໂຍ ປນ ‘‘ອສຸກໍ ນາມ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຈີວຣໍ ໂຘວິຕ຺ວາ ຣຊິຕ຺ວາ ວາ ເອຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ສປິ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ສີເສ ຠາຣໍ ຂນ຺ເຘ ກຣຓາທີສຸ ປາຣາຊິກໍ ນຕ຺ຖິ. ມຄ຺ຄາ ໂອກ຺ກມເນ ປທວາເຣນ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ຕໍ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ວສນ຺ໂຕ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ຊີຣາເປຕິ, ໂຈຣາ ວາ ຕສ຺ສ ຕໍ ຫຣນ຺ຕິ, ອວຫາໂຣ ນຕ຺ຖິ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ ປນ ໂຫຕິ. ຕໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉໂຕປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ໂຍ ປນ ອນາຓຕ຺ໂຕ ເຖເຣນ ນິມິຕ຺ເຕ ວາ ກເຕ ສຍເມວ ວາ ກິລິຏ຺ຐໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ‘‘ເທຖ, ຠນ຺ເຕ, ຈີວຣໍ; ອສຸກໍ ນາມ ຄາມໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຊິຕ຺ວາ ອາຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ; ຕສ຺ສ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ສີເສ ຠາຣໍ ຂນ຺ເຘ ກຣຓາທີສຸ ປາຣາຊິກໍ. ກສ຺ມາ? ອນາຓຕ຺ຕິຍາ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ມຄ຺ຄາ ໂອກ຺ກມໂຕປິ ປຏິນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຕເມວ ວິຫາຣໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ວິຫາຣສີມໍ ອຕິກ຺ກມໂຕປິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ປາຣາຊິກໍ. ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຊິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈາຄຈ຺ຉໂຕປິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ເອເສວ ນໂຍ. ສເຈ ປນ ຍຕ຺ຖ ຄໂຕ, ຕຕ຺ຖ ວາ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ວິຫາເຣ ວາ ຕເມວ ວິຫາຣໍ ປຈ຺ຈາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ເອກປສ຺ເສ ວາ ອຸປຈາຣສີມໍ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ວສນ຺ໂຕ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ຊີຣາເປຕິ, ໂຈຣາ ວາ ຕສ຺ສ ຕໍ ຫຣນ຺ຕິ, ຍຖາ ວາ ຕຖາ ວາ ນສ຺ສຕິ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ. ອຸປຈາຣສີມໍ ອຕິກ຺ກມໂຕ ປນ ປາຣາຊິກໍ.

ໂຍ ປນ ເຖເຣນ ນິມິຕ຺ເຕ ກຍິຣມາເນ ‘‘ເທຖ, ຠນ຺ເຕ, ອຫໍ ຣຊິຕ຺ວາ ອາຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ກຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ຠນ຺ເຕ, ຣຊາມີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉຕິ. ເຖໂຣ ຈ ນໍ ‘‘ຍຕ຺ຖ ອິຈ຺ຉສິ, ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຊາຫີ’’ຕິ ວທຕິ, ອຍໍ ‘‘ວິສ຺ສຏ຺ຐທູໂຕ’’ ນາມ. ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ປລາຍນ຺ໂຕປິ ນ ອວຫາເຣນ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ປນ ປລາຍໂຕປິ ປຣິໂຠເຄນ ວາ ອຎ຺ຎຖາ ວາ ນາສຍໂຕປິ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍເມວ ໂຫຕິ. ຠິກ຺ຂຸ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ກິຎ຺ຈິ ປຣິກ຺ຂາຣໍ ປຫິຓຕິ – ‘‘ອສຸກວິຫາເຣ ອສຸກຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ເທຫີ’’ຕິ, ຕສ຺ສ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ສພ຺ພຏ຺ຐາເນສຸ ‘‘ອສຸກໍ ນາມ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຈີວຣໍ ໂຘວິຕ຺ວາ ຣຊິຕ຺ວາ ວາ ເອຫີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕສທິໂສ ວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ອປໂຣ ຠິກ຺ຂຸໍ ປຫິຓິຕຸກາໂມ ນິມິຕ຺ຕໍ ກໂຣຕິ – ‘‘ໂກ ນຸ ໂຂ ຄເຫຕ຺ວາ ຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ, ຕຕ຺ຣ ເຈ ເອໂກ – ‘‘ເທຖ, ຠນ຺ເຕ, ອຫໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ສ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ສພ຺ພຏ຺ຐາເນສຸ ‘‘ເທຖ, ຠນ຺ເຕ, ຈີວຣໍ, ອສຸກໍ ນາມ ຄາມໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຊິຕ຺ວາ ອາຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕສທິໂສ ວິນິຈ຺ຉໂຍ. ເຖເຣນ ຈີວຣຕ຺ຖາຍ ວຕ຺ຖໍ ລຠິຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐາກກຸເລ ຐປິຕໍ ໂຫຕິ. ອຖສ຺ສ ອນ຺ເຕວາສິໂກ ວຕ຺ຖໍ ຫຣິຕຸກາໂມ ຕຕ຺ຣ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ຕໍ ກິຣ ວຕ຺ຖໍ ເທຖາ’’ຕິ ເຖເຣນ ເປສິໂຕ ວິຍ ວທຕິ; ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສທ຺ທຫິຕ຺ວາ ອຸປາສເກນ ຐປິຕໍ ອຸປາສິກາ ວາ, ອຸປາສິກາຍ ຐປິຕໍ ອຸປາສໂກ ວາ ອຎ຺ໂຎ ວາ, ໂກຈິ ນີຫຣິຕ຺ວາ ເທຕິ, ອຸທ຺ຘາເຣເຍວສ຺ສ ປາຣາຊິກໍ. ສເຈ ປນ ເຖຣສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐາເກຫິ ‘‘ອິມໍ ເຖຣສ຺ສ ທສ຺ສາມາ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວຕ຺ຖໍ ຐປິຕໍ ໂຫຕິ. ອຖສ຺ສ ອນ຺ເຕວາສິໂກ ຕໍ ຫຣິຕຸກາໂມ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ເຖຣສ຺ສ ກິຣ ວຕ຺ຖໍ ທາຕຸກາມຕ຺ຖ, ຕໍ ເທຖາ’’ຕິ ວທຕິ. ເຕ ຈສ຺ສ ສທ຺ທຫິຕ຺ວາ ‘‘ມຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ໂຠເຊຕ຺ວາ ທສ຺ສາມາຕິ ຐປຍິມ຺ຫ, ຫນ຺ທ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ເທນ຺ຕິ. ສາມິເກຫິ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ ປາຣາຊິກໍ ນຕ຺ຖິ, ອສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ປນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ທຸກ຺ກຏໍ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍຎ຺ຈ ໂຫຕິ.

ຠິກ຺ຂຸ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ວຕ຺ວາ ຄາມໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ມມ ວສ຺ສາວາສິກໍ ທສ຺ສຕິ, ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຐເປຍ຺ຍາສີ’’ຕິ. ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ເຕນ ທິນ຺ນໍ ມຫຄ຺ຆສາຏກໍ ອຕ຺ຕນາ ລທ຺ເຘນ ອປ຺ປຄ຺ຆສາຏເກນ ສທ຺ຘິໍ ຐເປຕ຺ວາ ເຕນ ອາຄເຕນ ອຕ຺ຕໂນ ມຫຄ຺ຆສາຏກສ຺ສ ລທ຺ຘຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ວາ ອຎຕ຺ວາ ວາ ‘‘ເທຫິ ເມ ວສ຺ສາວາສິກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ‘‘ຕວ ຖູລສາຏໂກ ລທ຺ໂຘ, ມຍ຺ຫໍ ປນ ສາຏໂກ ມຫຄ຺ໂຆ, ທ຺ເວປິ ອສຸກສ຺ມິໍ ນາມ ໂອກາເສ ຐປິຕາ, ປວິສິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ວທຕິ. ເຕນ ປວິສິຕ຺ວາ ຖູລສາຏເກ ຄຫິເຕ ອິຕຣສ຺ສ ອິຕຣໍ ຄຓ຺ຫໂຕ ອຸທ຺ຘາເຣ ປາຣາຊິກໍ. ອຖາປິ ຕສ຺ສ ສາຏເກ ອຕ຺ຕໂນ ນາມໍ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ສາຏເກ ຕສ຺ສ ນາມໍ ລິຂິຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉ ນາມໍ ວາເຈຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ວທຕິ, ຕຕ຺ຣາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ໂຍ ປນ ອຕ຺ຕນາ ຈ ເຕນ ຈ ລທ຺ຘສາຏເກ ເອກໂຕ ຐເປຕ຺ວາ ຕໍ ເອວໍ ວທຕິ – ‘‘ຕຍາ ຈ ມຍາ ຈ ລທ຺ຘສາຏກາ ທ຺ເວປິ ອນ຺ໂຕຄພ຺ເຠ ຐປິຕາ, ຄຈ຺ຉ ຍໍ ອິຈ຺ຉສິ, ຕໍ ວິຈິນິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ. ໂສ ຈ ລຊ຺ຊາຍ ອາວາສິເກນ ລທ຺ຘໍ ຖູລສາຏກເມວ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ, ຕຕ຺ຣາວາສິກສ຺ສ ວິຈິນິຕ຺ວາ ຄຫິຕາວເສສໍ ອິຕຣໍ ຄຓ຺ຫໂຕ ອນາປຕ຺ຕິ. ອາຄນ຺ຕຸໂກ ຠິກ຺ຂຸ ອາວາສິການໍ ຈີວຣກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕານໍ ສມີເປ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ຐເປຕ຺ວາ ‘‘ເອເຕ ສງ຺ໂຄເປສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ນ຺ຫາຍິຕຸໍ ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ວາ ຄຈ຺ຉຕິ. ສເຈ ນໍ ອາວາສິກາ ສງ຺ໂຄເປນ຺ຕິ, ອິຈ຺ເຈຕໍ ກຸສລໍ. ໂນ ເຈ, ນຏ຺ເຐ ຄີວາ ນ ໂຫຕິ. ສເຈປິ ໂສ ‘‘ອິທໍ, ຠນ຺ເຕ, ຐເປຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ອິຕເຣ ຈ ສກິຈ຺ຈປ຺ປສຸຕຕ຺ຕາ ນ ຊານນ຺ຕິ, ເອເສວ ນໂຍ. ອຖາປິ ເຕ ‘‘ອິທໍ, ຠນ຺ເຕ, ຐເປຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ‘‘ມຍໍ ພ຺ຍາວຏາ’’ຕິ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ຕິ, ອິຕໂຣ ຈ ‘‘ອວສ຺ສໍ ຐເປສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ອນາທິຍິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ເອເສວ ນໂຍ. ສເຈ ປນ ເຕນ ຍາຈິຕາ ວາ ອຍາຈິຕາ ວາ ‘‘ມຍໍ ຐເປສ຺ສາມ, ຕ຺ວໍ ຄຈ຺ຉາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ; ຕໍ ສງ຺ໂຄປິຕພ຺ພໍ. ໂນ ເຈ ສງ຺ໂຄເປນ຺ຕິ, ນຏ຺ເຐ ຄີວາ. ກສ຺ມາ? ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ.

ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ຠຓ຺ຑາຄາຣິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ປຈ຺ຈູສສມເຍ ເອວ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຕ຺ຕຈີວຣານິ ເຫຏ຺ຐາປາສາທໍ ໂອໂຣເປຕ຺ວາ ທ຺ວາຣໍ ອປິທຫິຕ຺ວາ ເຕສມ຺ປິ ອນາໂຣເຈຕ຺ວາວ ທູເຣ ຠິກ຺ຂາຈາຣໍ ຄຈ຺ຉຕິ; ຕານິ ເຈ ໂຈຣາ ຫຣນ຺ຕິ, ຕສ຺ເສວ ຄີວາ. ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂູຫິ ‘‘ໂອໂຣເປຖ, ຠນ຺ເຕ, ປຕ຺ຕຈີວຣານິ; ກາໂລ ສລາກຄ຺ຄຫຓສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ‘‘ສມາຄຕຕ຺ຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອາມ, ສມາຄຕມ຺ຫາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປຕ຺ຕຈີວຣານິ ນີຫຣິຕ຺ວາ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຠຓ຺ຑາຄາຣທ຺ວາຣໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ປຕ຺ຕຈີວຣານິ ຄເຫຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐາປາສາທທ຺ວາຣໍ ປຏິຊຄ຺ຄິຕ຺ວາ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ. ຕຕ຺ຣ ເຈໂກ ອລສຊາຕິໂກ ຠິກ຺ຂຸ ຠິກ຺ຂູສຸ ຄເຕສຸ ປຈ຺ຉາ ອກ຺ຂີນິ ປຸຎ຺ຉນ຺ໂຕ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ອຸທກຏ຺ຐານໍ ມຸຂໂຘວນຕ຺ຖໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕໍ ຂຓໍ ທິສ຺ວາ ໂຈຣາ ຕສ຺ສ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ຫຣນ຺ຕິ, ສຸຫຏໍ. ຠຓ຺ຑາຄາຣິກສ຺ສ ຄີວາ ນ ໂຫຕິ.

ສເຈປິ ໂກຈິ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກສ຺ສ ອນາໂຣເຈຕ຺ວາວ ຠຓ຺ຑາຄາເຣ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິກ຺ຂາຣໍ ຐເປຕິ, ຕສ຺ມິມ຺ປິ ນຏ຺ເຐ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກສ຺ສ ຄີວາ ນ ໂຫຕິ. ສເຈ ປນ ຠຓ຺ຑາຄາຣິໂກ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຏ຺ຐາເນ ຐປິຕ’’ນ຺ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ຐເປຕິ, ນຏ຺ເຐ ຕສ຺ສ ຄີວາ. ສເຈປິ ຐປິຕຠິກ຺ຂຸນາ ‘‘ມຍາ, ຠນ຺ເຕ, ອີທິໂສ ນາມ ປຣິກ຺ຂາໂຣ ຐປິໂຕ, ອຸປຘາເຣຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຕິ, ທຸນ຺ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ວາ ມຎ຺ຎມາໂນ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ຐາເນ ຐເປຕິ, ຕສ຺ເສວ ຄີວາ. ‘‘ນາຫໍ ຊານາມີ’’ຕິ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ຕສ຺ສ ປນ ນຕ຺ຖິ ຄີວາ. ໂຍປິ ຕສ຺ສ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ເສວ ຐເປຕິ, ຠຓ຺ຑາຄາຣິກຎ຺ຈ ນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉາເປຕິ, ນຏ຺ຐໍ ສຸນຏ຺ຐເມວ. ສເຈ ຕໍ ຠຓ຺ຑາຄາຣິໂກ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຐເປຕິ, ນຏ຺ເຐ ຄີວາ. ສເຈ ຠຓ຺ຑາຄາຣໍ ສຸຄຸຕ຺ຕໍ, ສພ຺ໂພ ສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ເຈຕິຍສ຺ສ ຈ ປຣິກ຺ຂາໂຣ ຕຕ຺ເຖວ ຐປີຍຕິ, ຠຓ຺ຑາຄາຣິໂກ ຈ ພາໂລ ອພ຺ຍຕ຺ໂຕ ທ຺ວາຣໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ຘມ຺ມກຖໍ ວາ ໂສຕຸໍ, ອຎ຺ຎໍ ວາ ກິຎ຺ຈິ ກາຕຸໍ ກຕ຺ຖຈິ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕໍ ຂຓໍ ທິສ຺ວາ ຍຕ຺ຕກໍ ໂຈຣາ ຫຣນ຺ຕິ, ສພ຺ພໍ ຕສ຺ສ ຄີວາ. ຠຓ຺ຑາຄາຣໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ພຫິ ຈງ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ວາ ທ຺ວາຣໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ສຣີຣໍ ອຸຕຸໍ ຄາຫາເປນ຺ຕສ຺ສ ວາ ຕຕ຺ເຖວ ສມຓຘມ຺ມານຸໂຍເຄນ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ວາ ຕຕ຺ເຖວ ນິສີທິຕ຺ວາ ເກນຈິ ກມ຺ເມນ ພ຺ຍາວຏສ຺ສ ວາ ອຸຈ຺ຈາຣປສ຺ສາວປີຬິຕສ຺ສາປິ ຕໂຕ ຕຕ຺ເຖວ ອຸປຈາເຣ ວິຊ຺ຊມາເນ ພຫິ ຄຈ຺ຉໂຕ ວາ ອຎ຺ເຎນ ວາ ເກນຈິ ອາກາເຣນ ປມຕ຺ຕສ຺ສ ສໂຕ ທ຺ວາຣໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ວາ ວິວຏເມວ ປວິສິຕ຺ວາ ວາ ສນ຺ຘິໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ວາ ຍຕ຺ຕກໍ ຕສ຺ສ ປມາທປຈ຺ຈຍາ ໂຈຣາ ຫຣນ຺ຕິ, ສພ຺ພໍ ຕສ຺ເສວ ຄີວາ. ອຸຓ຺ຫສມເຍ ປນ ວາຕປານໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຸຈ຺ຈາຣປີຬິຕສ຺ສ ປນ ຕສ຺ມິໍ ອຸປຈາເຣ ອສຕິ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ຄິລານປກ຺ເຂ ຐິຕຕ຺ຕາ ອວິສໂຍ; ຕສ຺ມາ ຄີວາ ນ ໂຫຕິ.

ໂຍ ປນ ອນ຺ໂຕ ອຸຓ຺ຫປີຬິໂຕ ທ຺ວາຣໍ ສຸຄຸຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ພຫິ ນິກ຺ຂມຕິ, ໂຈຣາ ຈ ນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ທ຺ວາຣໍ ວິວຣາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຍາວ ຕຕິຍໍ ນ ວິວຣິຕພ຺ພໍ. ຍທິ ປນ ເຕ ໂຈຣາ ‘‘ສເຈ ນ ວິວຣສິ, ຕຎ຺ຈ ມາເຣສ຺ສາມ, ທ຺ວາຣຎ຺ຈ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ປຣິກ຺ຂາຣໍ ຫຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຜຣສຸອາທີນິ ອຸກ຺ຂິປນ຺ຕິ. ‘‘ມຍິ ຈ ມເຕ ສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ເສນາສເນ ວິນຏ຺ເຐ ຄຸໂຓ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວິວຣິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອິຘາປິ ອວິສຍຕ຺ຕາ ຄີວາ ນຕ຺ຖີຕິ ວທນ຺ຕິ. ສເຈ ໂກຈິ ອາຄນ຺ຕຸໂກ ກຸຎ຺ຈິກໍ ວາ ເທຕິ, ທ຺ວາຣໍ ວາ ວິວຣຕິ, ຍຕ຺ຕກໍ ໂຈຣາ ຫຣນ຺ຕິ, ສພ຺ພໍ ຕສ຺ສ ຄີວາ. ສງ຺ເຆນ ຠຓ຺ຑາຄາຣຄຸຕ຺ຕຕ຺ຖາຍ ສູຈິຍນ຺ຕກຎ຺ຈ ກຸຎ຺ຈິກມຸທ຺ທິກາ ຈ ໂຍເຊຕ຺ວາ ທິນ຺ນາ ໂຫຕິ, ຠຓ຺ຑາຄາຣິໂກ ຆຏິກມຕ຺ຕໍ ທຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊຕິ, ໂຈຣາ ວິວຣິຕ຺ວາ ປຣິກ຺ຂາຣໍ ຫຣນ຺ຕິ, ຕສ຺ເສວ ຄີວາ. ສູຈິຍນ຺ຕກຎ຺ຈ ກຸຎ຺ຈິກມຸທ຺ທິກຎ຺ຈ ໂຍເຊຕ຺ວາ ນິປນ຺ນໍ ປເນຕໍ ສເຈ ໂຈຣາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ວິວຣາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ປຸຣິມນເຍເນວ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ຄຸຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ນິປນ຺ເນ ປນ ສເຈ ຠິຕ຺ຕິໍ ວາ ຉທນໍ ວາ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸມງ຺ເຄນ ວາ ປວິສິຕ຺ວາ ຫຣນ຺ຕິ, ນ ຕສ຺ສ ຄີວາ. ສເຈ ຠຓ຺ຑາຄາເຣ ອຎ຺ເຎປິ ເຖຣາ ວສນ຺ຕິ, ວິວເຏ ທ຺ວາເຣ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິກ຺ຂາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຠຓ຺ຑາຄາຣິໂກ ເຕສຸ ຄເຕສຸ ທ຺ວາຣໍ ນ ຊຄ຺ຄຕິ, ສເຈ ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈິ ອວຫຣີຍຕິ, ຠຓ຺ຑາຄາຣິກສ຺ສ ອິສ຺ສຣຕາຍ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກສ຺ເສວ ຄີວາ. ເຖເຣຫິ ປນ ສຫາເຍຫິ ຠວິຕພ຺ພໍ. ອຍໍ ຕຕ຺ຖ ສາມີຈິ.

ຍທິ ຠຓ຺ຑາຄາຣິໂກ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ພຫິ ຐຕ຺ວາວ ຕຸມ຺ຫາກໍ ປຣິກ຺ຂາຣໍ ຄຓ຺ຫຖ, ມາ ປວິສິຕ຺ຖາ’’ຕິ ວທຕິ, ເຕສຎ຺ຈ ເອໂກ ໂລລມຫາເຖໂຣ ສາມເຓເຣຫິ ເຈວ ອຸປຏ຺ຐາເກຫິ ຈ ສທ຺ຘິໍ ຠຓ຺ຑາຄາຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ນິສີທຕິ ເຈວ ນິປຊ຺ຊຕິ ຈ, ຍຕ຺ຕກໍ ຠຓ຺ຑໍ ນສ຺ສຕິ, ສພ຺ພໍ ຕສ຺ສ ຄີວາ. ຠຓ຺ຑາຄາຣິເກນ ປນ ອວເສສຕ຺ເຖເຣຫິ ຈ ສຫາເຍຫິ ຠວິຕພ຺ພໍ. ອຖ ຠຓ຺ຑາຄາຣິໂກວ ໂລລສາມເຓເຣ ຈ ອຸປຏ຺ຐາເກ ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ຠຓ຺ຑາຄາເຣ ນິສີທຕິ ເຈວ ນິປຊ຺ຊຕິ ຈ, ຍໍ ຕຕ຺ຖ ນສ຺ສຕິ, ສພ຺ພໍ ຕສ຺ເສວ ຄີວາ. ຕສ຺ມາ ຠຓ຺ຑາຄາຣິເກເນວ ຕຕ຺ຖ ວສິຕພ຺ພໍ. ອວເສເສຫິ ອປ຺ເປວ ຣຸກ຺ຂມູເລ ວສິຕພ຺ພໍ, ນ ຈ ຠຓ຺ຑາຄາເຣຕິ.

ເຍ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ສຠາຄຠິກ຺ຂູນໍ ວສນຄພ຺ເຠສຸ ປຣິກ຺ຂາຣໍ ຐເປນ຺ຕິ, ປຣິກ຺ຂາເຣ ນຏ຺ເຐ ເຍຫິ ຐປິໂຕ, ເຕສໍເຍວ ຄີວາ. ອິຕເຣຫິ ປນ ສຫາເຍຫິ ຠວິຕພ຺ພໍ. ຍທິ ປນ ສງ຺ໂຆ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກສ຺ສ ວິຫາເຣເຍວ ຍາຄຸຠຕ຺ຕໍ ທາເປຕິ, ໂສ ຈ ຠິກ຺ຂາຈາຣຕ຺ຖາຍ ຄາມໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ນຏ຺ຐໍ ຕສ຺ເສວ ຄີວາ. ຠິກ຺ຂາຈາຣໍ ປວິສນ຺ເຕຫິ ອຕິເຣກຈີວຣຣກ຺ຂຓຕ຺ຖາຍ ຐປິຕວິຫາຣວາຣິກສ຺ສາປິ ຍາຄຸຠຕ຺ຕໍ ວາ ນິວາປໍ ວາ ລຠມານສ຺ເສວ ຠິກ຺ຂາຈາຣໍ ຄຈ຺ຉໂຕ ຍໍ ຕຕ຺ຖ ນສ຺ສຕິ, ສພ຺ພໍ ຄີວາ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ເອຕ຺ຕກເມວ, ຠຓ຺ຑາຄາຣິກສ຺ສ ວິຍ ຍໍ ຕສ຺ສ ປມາທປ຺ປຈ຺ຈຍາ ນສ຺ສຕິ, ສພ຺ພໍ ຄີວາ.

ສເຈ ວິຫາໂຣ ມຫາ ໂຫຕິ, ອຎ຺ຎໍ ປເທສໍ ຣກ຺ຂິຕຸໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ປເທເສ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ຫຣນ຺ຕິ, ອວິສຍຕ຺ຕາ ຄີວາ ນ ໂຫຕິ. ອີທິເສ ປນ ວິຫາເຣ ເວມຊ຺ເຌ ສພ຺ເພສໍ ໂອສຣຓຏ຺ຐາເນ ປຣິກ຺ຂາເຣ ຐເປຕ຺ວາ ນິສີທິຕພ຺ພໍ. ວິຫາຣວາຣິກາ ວາ ທ຺ເວ ຕໂຍ ຐເປຕພ຺ພາ. ສເຈ ເຕສໍ ອປ຺ປມຕ຺ຕານໍ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ຣກ຺ຂຕໍເຍວ ກິຎ຺ຈິ ນສ຺ສຕິ, ຄີວາ ນ ໂຫຕິ. ວິຫາຣວາຣິເກ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຫຣິຕຠຓ຺ຑມ຺ປິ ໂຈຣານໍ ປຏິປຖໍ ຄເຕສຸ ອຎ຺ເຎນ ມຄ຺ເຄນ ຫຣິຕຠຓ຺ຑມ຺ປິ ນ ເຕສໍ ຄີວາ. ສເຈ ວິຫາຣວາຣິການໍ ວິຫາເຣ ທາຕພ຺ພໍ ຍາຄຸຠຕ຺ຕໍ ວາ ນິວາໂປ ວາ ນ ໂຫຕິ, ເຕຫິ ປຕ຺ຕພ຺ພລາຠໂຕ ອຕິເຣກາ ທ຺ເວ ຕິສ຺ໂສ ຍາຄຸສລາກາ, ເຕສໍ ປໂຫນກຠຕ຺ຕສລາກາ ຈ ຐເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ນິພທ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ ປນ ນ ຐເປຕພ຺ພາ, ມນຸສ຺ສາ ຫິ ວິປ຺ປຏິສາຣິໂນ ໂຫນ຺ຕິ, ‘‘ວິຫາຣວາຣິກາເຍວ ອມ຺ຫາກໍ ຠຕ຺ຕໍ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຐເປຕພ຺ພາ. ສເຈ ເຕສໍ ສຠາຄາ ສລາກຠຕ຺ຕານິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ເທນ຺ຕິ, ອິຈ຺ເຈຕໍ ກຸສລໍ; ໂນ ເຈ ເທນ຺ຕິ, ວາຣໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ນີຫຣາເປຕພ຺ພານິ. ສເຈ ວິຫາຣວາຣິໂກ ທ຺ເວ ຕິສ຺ໂສ ຍາຄຸສລາກາ, ຈຕ຺ຕາຣິ ປຎ຺ຈ ສລາກຠຕ຺ຕານິ ຈ ລຠມາໂນວ ຠິກ຺ຂາຈາຣໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຠຓ຺ຑາຄາຣິກສ຺ສ ວິຍ ສພ຺ພໍ ນຏ຺ຐໍ ຄີວາ ໂຫຕິ. ສເຈ ສງ຺ຆສ຺ສ ວິຫາຣປາລານໍ ທາຕພ຺ພໍ ຠຕ຺ຕໍ ວາ ນິວາໂປ ວາ ນຕ຺ຖິ, ຠິກ຺ຂູ ວິຫາຣວາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ນິສ຺ສິຕເກ ຊຄ຺ເຄນ຺ຕິ, ສມ຺ປຕ຺ຕວາຣໍ ອຄ຺ຄເຫຕຸໍ ນ ລຠນ຺ຕິ, ຍຖາ ອຎ຺ເຎ ຠິກ຺ຂູ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕເຖວ ກາຕພ຺ພໍ. ຠິກ຺ຂູຫິ ປນ ອສຫາຍກສ຺ສ ວາ ອຕ຺ຕທຸຕິຍສ຺ສ ວາ ຍສ຺ສ ສຠາໂຄ ຠິກ຺ຂຸ ຠຕ຺ຕໍ ອາເນຕ຺ວາ ທາຕາ ນຕ຺ຖິ, ເອວຣູປສ຺ສ ວາໂຣ ນ ປາເປຕພ຺ໂພ.

ຍມ຺ປິ ປາກວຕ຺ຕຕ຺ຖາຍ ວິຫາເຣ ຐເປນ຺ຕິ, ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸປຊີວນ຺ເຕນ ຐາຕພ຺ພໍ. ໂຍ ຕໍ ນ ອຸປຊີວຕິ, ໂສ ວາຣໍ ນ ຄາຫາເປຕພ຺ໂພ. ຜລາຜລຕ຺ຖາຍປິ ວິຫາເຣ ຠິກ຺ຂຸໍ ຐເປນ຺ຕິ, ຊຄ຺ຄິຕ຺ວາ ໂຄເປຕ຺ວາ ຜລວາເຣນ ຠາເຊຕ຺ວາ ຂາທນ຺ຕິ. ໂຍ ຕານິ ຂາທຕິ, ເຕນ ຐາຕພ຺ພໍ. ອນຸປຊີວນ຺ໂຕ ນ ຄາຫາເປຕພ຺ໂພ. ເສນາສນມຎ຺ຈປີຐປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓຣກ຺ຂຓຕ຺ຖາຍປິ ຐເປນ຺ຕິ, ອາວາເສ ວສນ຺ເຕນ ຐາຕພ຺ພໍ. ອພ຺ໂຠກາສິໂກ ປນ ຣຸກ຺ຂມູລິໂກ ວາ ນ ຄາຫາເປຕພ຺ໂພ.

ເອໂກ ນວໂກ ໂຫຕິ, ພຫຸສ຺ສຸໂຕ ປນ ພຫູນໍ ຘມ຺ມໍ ວາເຈຕິ, ປຣິປຸຈ຺ຉໍ ເທຕິ, ປາຬິໍ ວຓ຺ເຓຕິ, ຘມ຺ມກຖໍ ກເຖຕິ, ສງ຺ຆສ຺ສ ຠາຣໍ ນິຕ຺ຖຣຕິ, ອຍໍ ລາຠໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕປິ ອາວາເສ ວສນ຺ໂຕປິ ວາຣໍ ນ ຄາເຫຕພ຺ໂພ. ‘‘ປຸຣິສວິເສໂສ ນາມ ຎາຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ອຸໂປສຖາຄາຣປຏິມາຆຣຊຄ຺ຄກສ຺ສ ປນ ທິຄຸຓໍ ຍາຄຸຠຕ຺ຕໍ ເທວສິກໍ ຕຓ຺ຑຸລນາຬິ ສໍວຈ຺ຉເຣ ຕິຈີວຣໍ, ທສວີສຄ຺ຆນກໍ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑຎ຺ຈ ທາຕພ຺ພໍ. ສເຈ ປນ ຕສ຺ສ ຕໍ ລຠມານສ຺ເສວ ປມາເທນ ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈິ ນສ຺ສຕິ, ສພ຺ພໍ ຄີວາ. ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ພລກ຺ກາເຣນ ອຈ຺ຉິນ຺ນໍ ປນ ນ ຄີວາ. ຕຕ຺ຖ ເຈຕິຍສ຺ສ ວາ ສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ສນ຺ຕເກນ ເຈຕິຍສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ຣກ຺ຂາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເຈຕິຍສ຺ສ ສນ຺ຕເກນ ສງ຺ຆສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ຣກ຺ຂາເປຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຍໍ ປນ ເຈຕິຍສ຺ສ ສນ຺ຕເກນ ສທ຺ຘິໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ຐປິຕໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ເຈຕິຍສນ຺ຕເກ ຣກ຺ຂາປິເຕ ຣກ຺ຂິຕເມວ ໂຫຕີຕິ ເອວໍ ວຏ຺ຏຕິ. ປກ຺ຂວາເຣນ ອຸໂປສຖາຄາຣາທີນິ ຣກ຺ຂໂຕປິ ປມາທວເສນ ນຏ຺ຐໍ ຄີວາເຍວາຕິ.

ອຸປນິຘິກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສຸງ຺ກຆາຕກຖາ

໑໑໓. ສຸງ຺ກໍ ຕໂຕ ຫນນ຺ຕີຕິ ສຸງ຺ກຆາຕໍ; ສຸງ຺ກຏ຺ຐານສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຕຎ຺ຫິ ຍສ຺ມາ ຕໂຕ ສຸງ຺ກາຣຫໍ ຠຓ຺ຑໍ ສຸງ຺ກໍ ອທຕ຺ວາ ນີຫຣນ຺ຕາ ຣຎ຺ໂຎ ສຸງ຺ກໍ ຫນນ຺ຕິ ວິນາເສນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ສຸງ຺ກຆາຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຣ ປວິສິຕ຺ວາຕິ ຕຕ຺ຣ ປພ຺ພຕຂຓ຺ຑາທີສຸ ຣຎ຺ຎາ ປຣິຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ ຐປິເຕ ສຸງ຺ກຏ຺ຐາເນ ປວິສິຕ຺ວາ. ຣາຊຄ຺ຄໍ ຠຓ຺ຑນ຺ຕິ ຣາຊາຣຫໍ ຠຓ຺ຑໍ; ຍໂຕ ຣຎ຺ໂຎ ປຎ຺ຈມາສກໍ ວາ ອຕິເຣກປຎ຺ຈມາສກໍ ວາ ອຄ຺ຆນກໍ ສຸງ຺ກໍ ທາຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ຠຓ຺ຑນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຣາຊກນ຺ຕິປິ ປາໂຐ, ອຍເມວຕ຺ໂຖ. ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ໂຕຕິ ‘‘ອິໂຕ ຣຎ຺ໂຎ ສຸງ຺ກໍ ນ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ອາມສຕິ, ທຸກ຺ກຏໍ. ຐປິຕຏ຺ຐານໂຕ ຄເຫຕ຺ວາ ຖວິກາຍ ວາ ປກ຺ຂິປຕິ, ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຏ຺ຐາເນ ວາ ອູຣຸນາ ສທ຺ຘິໍ ພນ຺ຘຕິ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ສຸງ຺ກຏ຺ຐາເນນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ຐານາຈາວນໍ ນ ໂຫຕິ. ສຸງ຺ກຏ຺ຐານປຣິຈ຺ເຉທໍ ທຸຕິຍໍ ປາທໍ ອຕິກ຺ກາເມຕິ, ປາຣາຊິກໍ.

ພຫິສຸງ຺ກຆາຕໍ ປາເຕຕີຕິ ຣາຊປຸຣິສານໍ ອຎ຺ຎວິຫິຕຠາວໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕ ຐິໂຕວ ພຫິ ປຕນຕ຺ຖາຍ ຂິປຕິ. ຕຎ຺ເຈ ອວສ຺ສໍ ປຕນກໍ, ຫຕ຺ຖໂຕ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ຕຎ຺ເຈ ຣຸກ຺ເຂ ວາ ຂາຓຸມ຺ຫິ ວາ ປຏິຫຕໍ ພລວວາຕເວຄຸກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ວາ ຫຸຕ຺ວາ ປຸນ ອນ຺ໂຕເຍວ ປຕຕິ, ຣກ຺ຂຕິ. ປຸນ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ຂິປຕິ, ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ປາຣາຊິກໍ. ຠູມິຍໍ ປຕິຕ຺ວາ ວຏ຺ຏນ຺ຕໍ ປຸນ ອນ຺ໂຕ ປວິສຕິ, ປາຣາຊິກເມວ. ກຸຣຸນ຺ທີສງ຺ເຂປຏ຺ຐກຖາສຸ ປນ ‘‘ສເຈ ພຫິ ປຕິຕໍ ຐຕ຺ວາ ວຏ຺ຏນ຺ຕໍ ປວິສຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ສເຈ ອຕິຏ຺ຐມານໍເຍວ ວຏ຺ຏິຕ຺ວາ ປວິສຕິ ຣກ຺ຂຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອນ຺ໂຕ ຐຕ຺ວາ ຫຕ຺ເຖນ ວາ ປາເທນ ວາ ຍຏ຺ຐິຍາ ວາ ວຏ຺ເຏຕິ, ອຎ຺ເຎນ ວາ ວຏ຺ຏາເປຕິ, ສເຈ ອຏ຺ຐຕ຺ວາ ວຏ຺ຏມານໍ ຄຕໍ, ປາຣາຊິກໍ. ອນ຺ໂຕ ຐຕ຺ວາ ພຫິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ຣກ຺ຂຕິ, ‘‘ວຏ຺ຏິຕ຺ວາ ຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວາ ‘‘ອຎ຺ໂຎ ນໍ ວຏ຺ເຏສ຺ສຕີ’’ຕິ ວາ ອນ຺ໂຕ ຐປິຕໍ ປຈ຺ຉາ ສຍໍ ວາ ວຏ຺ຏມານໍ ອຎ຺ເຎນ ວາ ວຏ຺ຏິຕໍ ພຫິ ຄຈ຺ຉຕິ, ຣກ຺ຂຕິເຍວ. ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ຐປິເຕ ປນ ຕຖາ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ. ທ຺ເວ ປຸຏເກ ເອກາພທ຺ເຘ ກຕ຺ວາ ສຸງ຺ກຏ຺ຐານສີມນ຺ຕເຣ ຐເປຕິ, ກິຎ຺ຈາປິ ພຫິປຸຏເກ ສຸງ຺ກໍ ປາທໍ ອຄ຺ຆຕິ, ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ເອກາພທ຺ຘຕາຍ ປນ ອນ຺ໂຕ ປຸຏໂກ ຣກ຺ຂຕິ. ສເຈ ປນ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອພ຺ຠນ຺ຕຣິມໍ ພຫິ ຐເປຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ກາເຊປິ ເອກພທ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ ຐປິເຕ ເອເສວ ນໂຍ. ສເຈ ປນ ອພນ຺ຘິຕ຺ວາ ກາຊໂກຏິຍໍ ຐປິຕມຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ, ປາຣາຊິກໍ.

ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຍາເນ ວາ ອສ຺ສປິຏ຺ຐິອາທີສຸ ວາ ຐເປຕິ ‘‘ພຫິ ນີຫຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ ນີຫເຏປິ ອວຫາໂຣ ນຕ຺ຖິ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍມ຺ປິ ນ ໂຫຕິ. ກສ຺ມາ? ‘‘ອຕ຺ຣ ປວິຏ຺ຐສ຺ສ ສຸງ຺ກໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິທຎ຺ຈ ສຸງ຺ກຏ຺ຐານສ຺ສ ພຫິ ຐິຕໍ, ນ ຈ ເຕນ ນີຕໍ, ຕສ຺ມາ ເນວ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ ນ ປາຣາຊິກໍ.

ຐິຕຍານາທີສຸ ຐປິເຕ ວິນາ ຕສ຺ສ ປໂຍຄໍ ຄເຕສຸ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕປິ ສຕິ ເນວຕ຺ຖິ ອວຫາໂຣ. ຍທິ ປນ ຐເປຕ຺ວາ ຍານາທີນິ ປາເຊນ຺ໂຕ ອຕິກ຺ກາເມຕິ, ຫຕ຺ຖິສຸຕ຺ຕາທີສຸ ວາ ກຕປຣິຈຍຕ຺ຕາ ປຸຣໂຕ ຐຕ຺ວາ ‘‘ເອຫິ, ເຣ’’ຕິ ປກ຺ໂກສຕິ, ສີມາຕິກ຺ກເມ ປາຣາຊິກໍ. ເອຬກໂລມສິກ຺ຂາປເທ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ອຎ຺ຎໍ ຫຣາເປຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ, ອິຘ ປາຣາຊິກໍ. ຕຕ຺ຣ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຍາເນ ວາ ຠຓ຺ເຑ ວາ ອຊານນ຺ຕສ຺ສ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕິໂຍຊນໍ ອຕິກ຺ກາເມຕິ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ອິຘ ອນາປຕ຺ຕິ.

ສຸງ຺ກຏ຺ຐາເນ ສຸງ຺ກໍ ທຕ຺ວາວ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເອໂກ ອາໂຠຄໍ ກຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ ‘‘ສເຈ ‘ສຸງ຺ກໍ ເທຫີ’ຕິ ວກ຺ຂນ຺ຕິ, ທສ຺ສາມິ; ໂນ ເຈ ວກ຺ຂນ຺ຕິ, ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ຕໍ ທິສ຺ວາ ເອໂກ ສຸງ຺ກິໂກ ‘‘ເອໂສ ຠິກ຺ຂຸ ຄຈ຺ຉຕິ, ຄຓ຺ຫຖ ນໍ ສຸງ຺ກ’’ນ຺ຕິ ວທຕິ, ອປໂຣ ‘‘ກຸໂຕ ປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ສຸງ຺ກໍ, ຄຈ຺ຉຕູ’’ຕິ ວທຕິ, ລທ຺ຘກປ຺ປໍ ໂຫຕິ, ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ‘‘ຠິກ຺ຂູນໍ ສຸງ຺ກໍ ອທຕ຺ວາ ຄນ຺ຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຄຓ຺ຫ ອຸປາສກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປນ ‘‘ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ສຸງ຺ກໍ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕຫິ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ກິໍ ເຕນ, ຄຈ຺ຉຕູ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ລທ຺ຘກປ຺ປເມວ. ສເຈປິ ສຸງ຺ກິກາ ນິທ຺ທາຍນ຺ຕິ ວາ, ຊູຕໍ ວາ ກີຬນ຺ຕິ, ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ວາ ຄຕາ, ອຍຎ຺ຈ ‘‘ກຸຫິໍ ສຸງ຺ກິກາ’’ຕິ ປກ຺ໂກສິຕ຺ວາປິ ນ ປສ຺ສຕິ, ລທ຺ຘກປ຺ປເມວ. ສເຈປິ ສຸງ຺ກຏ຺ຐານໍ ປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎວິຫິໂຕ, ກິຎ຺ຈິ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ວາ ສຊ຺ຌາຍນ຺ໂຕ ວາ ມນສິກາຣໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ວາ ໂຈຣຫຕ຺ຖິສີຫພ຺ຍຄ຺ຆາທີຫິ ສຫສາ ວຸຏ຺ຐາຍ ສມນຸພທ຺ໂຘ ວາ, ມຫາເມຆໍ ອຸຏ຺ຐິຕໍ ທິສ຺ວາ ປຸຣໂຕ ສາລໍ ປວິສິຕຸກາໂມ ວາ ຫຸຕ຺ວາ ຕໍ ຐານໍ ອຕິກ຺ກມຕິ, ລທ຺ຘກປ຺ປເມວ.

ສຸງ຺ກໍ ປຣິຫຣຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸປຈາຣໍ ໂອກ຺ກມິຕ຺ວາ ກິຎ຺ຈາປິ ປຣິຫຣຕິ, ອວຫາໂຣເຍວາຕິ

ກຸຣຸນ຺ທຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍປນ ‘‘‘ປຣິຫຣນ຺ຕໍ ຣາຊປຸຣິສາ ວິເຫເຐນ຺ຕີ’ຕິ ເກວລໍ ອາທີນວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອຸປຈາຣໍ ໂອກ຺ກມິຕ຺ວາ ປຣິຫຣໂຕ ທຸກ຺ກຏໍ, ອໂນກ຺ກມິຕ຺ວາ ປຣິຫຣໂຕ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທໍ ປາຬິຍາ ສເມຕິ. ເອຕ຺ຖ ທ຺ວີຫິ ເລຑ຺ຑຸປາເຕຫິ ອຸປຈາໂຣ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ໂພຕິ.

ສຸງ຺ກຆາຕກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປາຓກຖາ

໑໑໔. ອິໂຕ ປຣສ຺ມິໍ ເອກໍເສນ ອວຫາຣປ຺ປໂຫນກປາຓໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ມນຸສ຺ສປາໂຓ’’ຕິ ອາຫ. ຕມ຺ປິ ຠຸຊິສ຺ສໍ ຫຣນ຺ຕສ຺ສ ອວຫາໂຣ ນຕ຺ຖິ. ໂຍປິ ຠຸຊິສ຺ໂສ ມາຕຣາ ວາ ປິຕຣາ ວາ ອາຐປິໂຕ ໂຫຕິ, ອຕ຺ຕນາ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຣິ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ຎາສໍ ວາ ສຏ຺ຐິໍ ວາ ອຄ຺ຄເຫສິ, ຕມ຺ປິ ຫຣນ຺ຕສ຺ສ ອວຫາໂຣ ນຕ຺ຖິ; ຘນໍ ປນ ຄຕຏ຺ຐາເນ ວຑ຺ຒຕິ. ອນ຺ໂຕຊາຕກ-ຘນກ຺ກີຕ-ກຣມຣານີຕປ຺ປເຠທໍ ປນ ທາສໍເຍວ ຫຣນ຺ຕສ຺ສ ອວຫາໂຣ ໂຫຕິ. ຕເມວ ຫິ ສນ຺ຘາຍ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ປາໂຓ ນາມ ມນຸສ຺ສປາໂຓ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ເຄຫທາສິຍາ ກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ທາສສ຺ສ ຊາໂຕ ອນ຺ໂຕຊາຕໂກ, ຘເນນ ກີໂຕ ຘນກ຺ກີໂຕ, ປຣເທສໂຕ ປຫຣິຕ຺ວາ ອາເນຕ຺ວາ ທາສພ຺ຍໍ ອຸປຄມິໂຕ ກຣມຣານີໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອວຣູປໍ ປາຓໍ ‘‘ຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາມສຕິ, ທຸກ຺ກຏໍ. ຫຕ຺ເຖ ວາ ປາເທ ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ຜນ຺ທາເປຕິ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປລາຍິຕຸກາໂມ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ຐິຕຏ຺ຐານໂຕ ອຕິກ຺ກາເມຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ເກເສສຸ ວາ ຫຕ຺ເຖສຸ ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ກຑ຺ຒຕິ, ປທວາເຣນ ກາເຣຕພ຺ໂພ.

ປທສາ ເນສ຺ສາມີຕິ ຕຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ວາ ປຫຣນ຺ໂຕ ວາ ‘‘ອິໂຕ ຄຈ຺ຉາຫີ’’ຕິ ວທຕິ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕທິສາຠາຄໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ທຸຕິຍປທວາເຣນ ປາຣາຊິກໍ. ເຍປິ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ເອກຈ຺ຉນ຺ທາ ໂຫນ຺ຕິ, ສພ຺ເພສໍ ເອກກ຺ຂເຓ ປາຣາຊິກໍ. ຠິກ຺ຂຸ ທາສໍ ທິສ຺ວາ ສຸຂທຸກ຺ຂໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ວາ ອປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉ, ປລາຍິຕ຺ວາ ສຸຂໍ ຊີວາ’’ຕິ ວທຕິ, ໂສ ເຈ ປລາຍຕິ, ທຸຕິຍປທວາເຣ ປາຣາຊິກໍ. ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ສມີປໍ ອາຄຕໍ ອຎ຺ໂຎ ‘‘ປລາຍາ’’ຕິ ວທຕິ, ສເຈ ຠິກ຺ຂຸສຕໍ ປຏິປາຏິຍາ ອຕ຺ຕໂນ ສມີປມາຄຕໍ ວທຕິ, ສພ຺ເພສໍ ປາຣາຊິກໍ. ໂຍ ປນ ເວຄສາ ປລາຍນ຺ຕໍເຍວ ‘‘ປລາຍ, ຍາວ ຕໍ ສາມິກາ ນ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີ’’ຕິ ຠຓຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສ. ສເຈ ປນ ສຓິກໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ຠຓຕິ, ໂສ ຈ ຕສ຺ສ ວຈເນນ ສີຆໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ປລາຍິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ຄາມໍ ວາ ເທສໍ ວາ ຄຕໍ ທິສ຺ວາ ຕໂຕປິ ປລາເປນ຺ຕສ຺ສ ປາຣາຊິກເມວ.

ອທິນ຺ນາທານໍ ນາມ ປຣິຍາເຍນ ມຸຈ຺ຈຕິ. ໂຍ ຫິ ເອວໍ ວທຕິ – ‘‘ຕ຺ວໍ ອິຘ ກິໍ ກໂຣສິ,

ກິໍ ເຕ ປລາຍິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວາ, ກິໍ ກຕ຺ຖຈິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຸຂໍ ຊີວິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວາ, ທາສທາສິໂຍ ປລາຍິຕ຺ວາ ອມຸກໍ ນາມ ປເທສໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຸຂໍ ຊີວນ຺ຕີ’’ຕິ ວາ, ໂສ ຈ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ປລາຍຕິ, ອວຫາໂຣ ນຕ຺ຖິ. ໂຍປິ ‘‘ມຍໍ ອມຸກໍ ນາມ ປເທສໍ ຄຈ຺ຉາມ, ຕຕ຺ຣາຄຕາ ສຸຂໍ ຊີວນ຺ຕິ, ອມ຺ເຫຫິ ຈ ສທ຺ຘິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕານໍ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄປິ ປາເຖຍ຺ຍາທີຫິ ກິລມໂຖ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສຸຂໍ ອຕ຺ຕນາ ສທ຺ຘິໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ ມຄ຺ຄຄມນວເສນ, ນ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ; ເນວຕ຺ຖິ ອວຫາໂຣ. ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ຈ ໂຈເຣສຸ ອຸຏ຺ຐິເຕສຸ ‘‘ອເຣ! ໂຈຣາ ອຸຏ຺ຐິຕາ, ເວເຄນ ປລາຍ, ເອຫິ ຍາຫີ’’ຕິ ວທນ຺ຕສ຺ສາປິ ໂຈຣນ຺ຕຣາຍ ໂມຈນຕ຺ຖາຍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອວຫາຣໍ ນ ວທນ຺ຕີຕິ.

ປາຓກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອປທກຖາ

ອປເທສຸ ອຫິ ນາມ ສສ຺ສາມິໂກ ອຫິຕຸຓ຺ຑິກາທີຫິ ຄຫິຕສປ຺ໂປ; ຍໍ ກີຬາເປນ຺ຕາ

ອຑ຺ຒມ຺ປິ ປາທມ຺ປິ ກຫາປຓມ຺ປິ ລຠນ຺ຕິ, ມຸຎ຺ຈນ຺ຕາປິ ຫິຣຎ຺ຎໍ ວາ ສຸວຓ຺ຓໍ ວາ ຄເຫຕ຺ວາວ ມຸຎ຺ຈນ຺ຕິ. ເຕ ກສ຺ສຈິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ນິສິນ຺ໂນກາສໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສປ຺ປກຣຓ຺ຑໍ ຐເປຕ຺ວາ ນິທ຺ທາຍນ຺ຕິ ວາ, ກຕ຺ຖຈິ ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຣ ເຈ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຕໍ ກຣຓ຺ຑໍ ອາມສຕິ, ທຸກ຺ກຏໍ. ຜນ຺ທາເປຕິ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ຐານາ ຈາເວຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ສເຈ ປນ ກຣຓ຺ຑກໍ ອຸຄ຺ຆາເຏຕ຺ວາ ສປ຺ປໍ ຄີວາຍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ທຸກ຺ກຏໍ. ອຸທ຺ຘຣຕິ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ອຸຊຸກໍ ກຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘຣນ຺ຕສ຺ສ ກຣຓ຺ຑຕລໂຕ ສປ຺ປສ຺ສ ນງ຺ຄຸຏ຺ເຐ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ເຕ ມຸຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ຆໍສິຕ຺ວາ ກຑ຺ຒນ຺ຕສ຺ສ ນງ຺ຄຸຏ຺ເຐ ມຸຂວຏ຺ຏິໂຕ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ກຣຓ຺ຑມຸຂໍ ອີສກໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ປຫາຣໍ ວາ ທຕ຺ວາ ‘‘ເອຫິ, ເຣ’’ຕິ ນາເມນ ປກ຺ໂກສິຕ຺ວາ ນິກ຺ຂາເມຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ຕເຖວ ວິວຣິຕ຺ວາ ມຓ຺ຑູກສທ຺ທໍ ວາ ມູສິກສທ຺ທໍ ວາ ລາຊາວິກິຣຓໍ ວາ ກຕ຺ວາ ນາເມນ ປກ຺ໂກສຕິ, ອຈ຺ຉຣໍ ວາ ປຫຣຕິ, ເອວໍ ນິກ຺ຂນ຺ເຕປິ ປາຣາຊິກໍ. ມຸຂໍ ອວິວຣິຕ຺ວາປິ ເອວໍ ກເຕ ຉາໂຕ ສປ຺ໂປ ສີເສນ ກຣຓ຺ຑປຸຏໍ ອາຫຈ຺ຈ ໂອກາສໍ ກຕ຺ວາ ປລາຍຕິ, ປາຣາຊິກເມວ. ສເຈ ປນ ມຸເຂ ວິວຣິເຕ ສຍເມວ ສປ຺ໂປ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປລາຍຕິ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ. ອຖາປິ ມຸຂໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ວາ ອວິວຣິຕ຺ວາ ວາ ເກວລໍ ມຓ຺ຑູກມູສິກສທ຺ທໍ ລາຊາວິກິຣຓເມວ ຈ ກໂຣຕິ, ນ ນາມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປກ຺ໂກສຕິ, ນ ອຈ຺ຉຣໍ ວາ ປຫຣຕິ, ສປ຺ໂປ ຈ ຉາຕຕ຺ຕາ ‘‘ມຓ຺ຑູກາທີນິ ຂາທິສ຺ສາມີ’’ຕິ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປລາຍຕິ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍເມວ. ມຈ຺ໂຉ ເກວລໍ ອິຘ ອປທຄ຺ຄຫເຓນ ອາຄໂຕ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ອຸທກຏ຺ເຐ ວຸຕ຺ຕເມວາຕິ.

ອປທກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ທ຺ວິປທກຖາ

໑໑໕. ທ຺ວິປເທສຸ – ເຍ ອວຫຣິຕຸໍ ສກ຺ກາ, ເຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ມນຸສ຺ສາ ປກ຺ຂຊາຕາ’’ຕິ ອາຫ. ເທວຕາ ປນ ອວຫຣິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ. ປກ຺ຂາ ຊາຕາ ເອເຕສນ຺ຕິ ປກ຺ຂຊາຕາ. ເຕ ໂລມປກ຺ຂາ ຈມ຺ມປກ຺ຂາ ອຏ຺ຐິປກ຺ຂາຕິ ຕິວິຘາ. ຕຕ຺ຖ ໂມຣກຸກ຺ກຸຏາທໂຍ ໂລມປກ຺ຂາ, ວຄ຺ຄຸລິອາທໂຍ ຈມ຺ມປກ຺ຂາ, ຠມຣາທໂຍ ອຏ຺ຐິປກ຺ຂາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຕ ສພ຺ເພປິ ມນຸສ຺ສາ ຈ ປກ຺ຂຊາຕາ ຈ ເກວລໍ ອິຘ ທ຺ວິປທຄ຺ຄຫເຓນ ອາຄຕາ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ອາກາສຏ຺ເຐ ຈ ປາເຓ ຈ ວຸຕ຺ຕນຍເມວາຕິ.

ທ຺ວິປທກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຈຕຸປ຺ປທກຖາ

໑໑໖. ຈຕຸປ຺ປເທສຸ – ປສຸກາຕິ ປາຬິຍໍ ອາຄຕາວເສສາ ສພ຺ພາ ຈຕຸປ຺ປທຊາຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຫຕ຺ຖິອາທໂຍ ປາກຏາເຍວ. ຕຕ຺ຖ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຫຕ຺ຖິໍ ອາມສນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ, ຜນ຺ທາເປນ຺ຕສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ໂຍ ປນ ມຫາພໂລ ພລມເທນ ຕຣຸຓໍ ຠິງ຺ກຈ຺ຉາປໍ ນາຠິມູເລ ສີເສນ ອຸຈ຺ຈາເຣຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປາເທ, ໂສຓ຺ຑໍ ຈ ຠູມິໂຕ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ໂມເຈຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ຫຕ຺ຖີ ປນ ໂກຈິ ຫຕ຺ຖິສາລາຍໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຐປິໂຕ ໂຫຕິ, ໂກຈິ ອພທ຺ໂຘວ ຕິຏ຺ຐຕິ, ໂກຈິ ອນ຺ໂຕວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ຕິຏ຺ຐຕິ, ໂກຈິ ຣາຊງ຺ຄເຓ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕຕ຺ຖ ຫຕ຺ຖິສາລາຍໍ ຄີວາຍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຐປິຕສ຺ສ ຄີວາພນ຺ຘນຎ຺ຈ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຈ ປາທາຕິ ປຎ຺ຈ ຐານານິ ໂຫນ຺ຕິ. ຄີວາຍ ຈ ເອກສ຺ມິຎ຺ຈ ປາເທ ອຍສງ຺ຂລິກາຍ ພທ຺ຘສ຺ສ ຉ ຐານານິ. ຄີວາຍ ຈ ທ຺ວີສຸ ຈ ປາເທສຸ ພທ຺ຘສ຺ສ ສຕ຺ຕ ຐານານິ. ເຕສໍ ວເສນ ຜນ຺ທາປນຐານາຈາວນານິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ອພທ຺ຘສ຺ສ ສກລາ ຫຕ຺ຖິສາລາ ຐານໍ. ຕໂຕ ອຕິກ຺ກມເນ, ປາຣາຊິກໍ. ອນ຺ໂຕວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ຐິຕສ຺ສ ສກລໍ ອນ຺ໂຕວຕ຺ຖຸເມວ ຐານໍ. ຕສ຺ສ ວຕ຺ຖຸທ຺ວາຣາຕິກ຺ກມເນ ປາຣາຊິກໍ. ຣາຊງ຺ຄເຓ ຐິຕສ຺ສ ສກລນຄຣໍ ຐານໍ. ຕສ຺ສ ນຄຣທ຺ວາຣາຕິກ຺ກມເນ ປາຣາຊິກໍ. ພຫິນຄເຣ ຐິຕສ຺ສ ຐິຕຏ຺ຐານເມວ ຐານໍ. ຕໍ ຫຣນ຺ໂຕ ປທວາເຣນ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ນິປນ຺ນສ຺ສ ເອກເມວ ຐານໍ. ຕໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ອຸຏ຺ຐາເປນ຺ຕສ຺ສ ອຸຏ຺ຐິຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ອສ຺ເສປິ ອຍເມວ ວິນິຈ຺ຉໂຍ. ສເຈ ປນ ໂສ ຈຕູສຸ ປາເທສຸ ພທ຺ໂຘ ໂຫຕິ, ອຏ຺ຐ ຐານານິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ເອສ ນໂຍ ໂອຏ຺ເຐປິ.

ໂຄໂຓປິ ໂກຈິ ເຄເຫ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຐປິໂຕ ໂຫຕິ. ໂກຈິ ອພທ຺ໂຘວ ຕິຏ຺ຐຕິ, ໂກຈິ ປນ ວເຊ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຐປິໂຕ ໂຫຕິ, ໂກຈິ ອພທ຺ໂຘວ ຕິຏ຺ຐຕິ. ຕຕ຺ຖ ເຄເຫ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຐປິຕສ຺ສ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປາທາ, ພນ຺ຘນຎ຺ຈາຕິ ປຎ຺ຈ ຐານານິ; ອພທ຺ຘສ຺ສ ສກລໍ ເຄຫໍ. ວເຊປິ ພທ຺ຘສ຺ສ ປຎ຺ຈ ຐານານິ. ອພທ຺ຘສ຺ສ ສກໂລ ວໂຊ. ຕໍ ວຊທ຺ວາຣໍ ອຕິກ຺ກາເມຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ວຊໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ຫຣນ຺ໂຕ ຂຓ຺ຑທ຺ວາຣໍ ອຕິກ຺ກາເມຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ທ຺ວາຣໍ ວາ ວິວຣິຕ຺ວາ ວຊໍ ວາ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ພຫິ ຐິໂຕ ນາເມນ ປກ຺ໂກສິຕ຺ວາ ນິກ຺ຂາເມຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ສາຂາຠງ຺ຄໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປກ຺ໂກສນ຺ຕສ຺ສາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ທ຺ວາຣໍ ອວິວຣິຕ຺ວາ ວຊໍ ອຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ສາຂາຠງ຺ຄໍ ຈາເລຕ຺ວາ ປກ຺ໂກສຕິ, ໂຄໂຓ ຉາຕຕາຍ ວຊໍ ລງ຺ເຆຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມຕິ, ປາຣາຊິກເມວ. ສເຈ ປນ ທ຺ວາເຣ ວິວຣິເຕ ວເຊ ວາ ຠິນ຺ເນ ສຍເມວ ນິກ຺ຂມຕິ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ. ທ຺ວາຣໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ວາ ອວິວຣິຕ຺ວາ ວາ ວຊມ຺ປິ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ວາ ອຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ວາ ເກວລໍ ສາຂາຠງ຺ຄໍ ຈາເລຕິ, ນ ປກ຺ໂກສຕິ, ໂຄໂຓ ຉາຕຕາຍ ປທສາ ວາ ລງ຺ເຆຕ຺ວາ ວາ ນິກ຺ຂມຕິ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍເມວ. ເອໂກ ມຊ຺ເຌ ຄາເມ ພທ຺ໂຘ ຐິໂຕ, ເອໂກ ນິປນ຺ໂນ. ຐິຕໂຄຓສ຺ສ ປຎ຺ຈ ຐານານິ ໂຫນ຺ຕິ, ນິປນ຺ນສ຺ສ ທ຺ເວ ຐານານິ; ເຕສໍ ວເສນ ຜນ຺ທາປນຐານາຈາວນານິ ເວທິຕພ຺ພານິ.

ໂຍ ປນ ນິປນ຺ນໍ ອນຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ຆາເຕຕິ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ. ສຸປຣິກ຺ຂິຕ຺ເຕ ປນ ທ຺ວາຣຍຸຕ຺ເຕ ຄາເມ ຐິຕໂຄຓສ຺ສ ສກລຄາໂມ ຐານໍ. ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ເຕ ຐິຕສ຺ສ ວາ ຈຣນ຺ຕສ຺ສ ວາ ປາເທຫິ ອກ຺ກນ຺ຕຏ຺ຐານເມວ ຐານໍ ຄທ຺ຣຠປສຸກາສຸປິ ອຍເມວ ວິນິຈ຺ຉໂຍຕິ.

ຈຕຸປ຺ປທກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ພຫຸປ຺ປທກຖາ

໑໑໗. ພຫຸປ຺ປເທສຸ – ສເຈ ເອກາຍ ສຕປທິຍາ ວຕ຺ຖຸ ປູຣຕິ, ຕໍ ປທສາ ເນນ຺ຕສ຺ສ ນວນວຸຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍານິ, ເອກໍ ປາຣາຊິກໍ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວາຕິ.

ພຫຸປ຺ປທກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ໂອຈຣກກຖາ

໑໑໘. ໂອຈຣຕີຕິ ໂອຈຣໂກ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອນ຺ໂຕ ອນຸປວິສຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂອຈຣິຕ຺ວາຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ, ອຸປຘາເຣຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາຈິກ຺ຂຕີຕິ ປຣກຸເລສຸ ວາ ວິຫາຣາທີສຸ ວາ ທຸຏ຺ຐປິຕໍ ອສໍວິຫິຕາຣກ຺ຂໍ ຠຓ຺ຑໍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ໂຈຣກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ປຏິພລສ຺ສ ອາໂຣເຈຕິ. ອາປຕ຺ຕິ ອຸຠິນ຺ນໍ ປາຣາຊິກສ຺ສາຕິ ອວສ຺ສໍ ຫາຣິເຍ ຠຓ຺ເຑ ໂອຈຣກສ຺ສ ອາຓຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ອິຕຣສ຺ສ ຐານາຈາວເນຕິ ເອວໍ ອາປຕ຺ຕິ ອຸຠິນ຺ນໍ ປາຣາຊິກສ຺ສ. ໂຍ ປນ ‘‘ປຸຣິໂສ ເຄເຫ ນຕ຺ຖິ, ຠຓ຺ຑໍ ອສຸກສ຺ມິໍ ນາມ ປເທເສ ຐປິຕໍ ອສໍວິຫິຕາຣກ຺ຂໍ, ທ຺ວາຣໍ ອສໍວຸຕໍ, ຄຕມຕ຺ເຕເນວ ສກ຺ກາ ຫຣິຕຸໍ, ນຕ຺ຖິ ນາມ ໂກຈິ ປຸຣິສກາຣູປຊີວີ, ໂຍ ຕໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຫເຣຍ຺ຍາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ປຣິຍາຍກຖໍ ກໂຣຕິ, ຕຎ຺ຈ ສຸຕ຺ວາ ອຎ຺ໂຎ ‘‘ອຫໍ ທານິ ຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຫຣຕິ, ຕສ຺ສ ຐານາຈາວເນ ປາຣາຊິກໍ, ອິຕຣສ຺ສ ປນ ອນາປຕ຺ຕິ. ປຣິຍາເຍນ ຫິ ອທິນ຺ນາທານໂຕ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ.

ໂອຈຣກກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ໂອຓິຣກ຺ຂກຖາ

ໂອຓິໍ ຣກ຺ຂຕີຕິ ໂອຓິຣກ຺ໂຂ. ໂຍ ປເຣນ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐາເນ ອາຠຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ‘‘ອິທໍ

ຕາວ, ຠນ຺ເຕ, ມຸຫຸຕ຺ຕໍ ໂອໂລເກຖ, ຍາວ ອຫໍ ອິທໍ ນາມ ກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ຣກ຺ຂຕິ, ຕສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ໂອຓິຣກ຺ໂຂ ນາມ ອາຫຏໍ ຠຓ຺ຑໍ ໂຄເປນ຺ໂຕ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ໂອຓິຣກ຺ໂຂ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ລຄ຺ເຄຕ຺ວາ ຐປິຕຠຓ຺ຑໍ ອໂມເຈຕ຺ວາວ ເຫຏ຺ຐາ ປສິພ຺ພກໍ ວາ ປຸຏກໍ ວາ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ກິຎ຺ຈິມຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສິພ຺ພນາທິໍ ປຸນ ປາກຕິກໍ ກໂຣຕິ, ‘‘ເອວໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາມສນາທີນິ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ອນຸຣຸປາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ເວທິຕພ຺ພາຕິ.

ໂອຓິຣກ຺ຂກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສໍວິທາວຫາຣກຖາ

ສໍວິຘາຍ ອວຫາໂຣ ສໍວິທາວຫາໂຣ; ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ກຕາວຫາໂຣຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສໍວິທຫິຕ຺ວາຕິ ເອກຈ຺ຉນ຺ທຕາຍ ເອກຊ຺ຌາສຍຕາຍ ສມ຺ມນ຺ຕຍິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ – ສມ຺ພຫຸລາ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ອສຸກໍ ນາມ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ຉທນໍ ວາ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ, ສນ຺ຘິໍ ວາ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຠຓ຺ຑໍ ຫຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ສໍວິທຫິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເຕສຸ ເອໂກ ຠຓ຺ຑໍ ອວຫຣຕິ. ຕສ຺ສຸທ຺ຘາເຣ ສພ຺ເພສໍ ປາຣາຊິກໍ. ປຣິວາເຣປິ ເຈຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ຈຕຸໂຣ ຊນາ ສໍວິຘາຍ, ຄຣຸຠຓ຺ຑໍ ອວາຫຣຸໍ;

ຕໂຍ ປາຣາຊິກາ, ເອໂກ ນ ປາຣາຊິໂກ;

ປຎ຺ຫາ ເມສາ ກຸສເລຫິ ຈິນ຺ຕິຕາ’’ຕິ. (ປຣິ. ໔໗໙);

ຕສ຺ສາຍໍ ອຕ຺ໂຖ – ຈຕ຺ຕາໂຣ ຊນາ ອາຈຣິຍນ຺ເຕວາສິກາ ຉມາສກໍ ຄຣຸຠຓ຺ຑໍ ອາຫຣິຕຸກາມາ ຊາຕາ. ຕຕ຺ຖ ອາຈຣິໂຍ ‘‘ຕ຺ວໍ ເອກໍ ມາສກໍ ຫຣ, ຕ຺ວໍ ເອກໍ, ຕ຺ວໍ ເອກໍ, ອຫໍ ຕໂຍ ຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ອນ຺ເຕວາສິເກສຸ ປນ ປຐໂມ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ, ຠນ຺ເຕ, ຕໂຍ ຫຣຖ, ຕ຺ວໍ ເອກໍ ຫຣ, ຕ຺ວໍ ເອກໍ, ອຫໍ ເອກໍ ຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ອິຕເຣປິ ທ຺ເວ ເອວເມວ ອາຫໍສຸ. ຕຕ຺ຖ ອນ຺ເຕວາສິເກສຸ ເອກເມກສ຺ສ ເອເກໂກ ມາສໂກ ສາຫຕ຺ຖິໂກ ໂຫຕິ, ເຕນ ເນສໍ ທຸກ຺ກຏາປຕ຺ຕິໂຍ; ປຎ຺ຈ ອາຓຕ຺ຕິກາ, ເຕຫິ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ປາຣາຊິກໍ. ອາຈຣິຍສ຺ສ ປນ ຕໂຍ ສາຫຕ຺ຖິກາ, ເຕຫິສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ຕໂຍ ອາຓຕ຺ຕິກາ, ເຕຫິປິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍເມວ. ອິມສ຺ມິຎ຺ຫິ ອທິນ຺ນາທານສິກ຺ຂາປເທ ສາຫຕ຺ຖິກໍ ວາ ອາຓຕ຺ຕິກສ຺ສ, ອາຓຕ຺ຕິກໍ ວາ ສາຫຕ຺ຖິກສ຺ສ ອງ຺ຄໍ ນ ໂຫຕິ. ສາຫຕ຺ຖິກໍ ປນ ສາຫຕ຺ຖິເກເນວ ກາເຣຕພ຺ພໍ, ອາຓຕ຺ຕິກໍ ອາຓຕ຺ຕິເກເນວ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຈຕຸໂຣ ຊນາ ສໍວິຘາຍ…ເປ… ປຎ຺ຫາ ເມສາ ກຸສເລຫິ ຈິນ຺ຕິຕາ’’ຕິ.

ອປິຈ ສໍວິທາວຫາເຣ ອສມ຺ໂມຫຕ຺ຖໍ ‘‘ເອກຠຓ຺ຑໍ ເອກຏ຺ຐານໍ, ເອກຠຓ຺ຑໍ ນານາຐານໍ; ນານາຠຓ຺ຑໍ ເອກຏ຺ຐານໍ, ນານາຠຓ຺ຑໍ ນານາຐານ’’ນ຺ຕິ ອິທມ຺ປິ ຈຕຸກ຺ກໍ ອຕ຺ຖໂຕ ສລ຺ລກ຺ເຂຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ເອກຠຓ຺ຑໍ ເອກຏ຺ຐານນ຺ຕິ ເອກກຸລສ຺ສ ອາປຓຜລເກ ປຎ຺ຈມາສກໍ ຠຓ຺ຑໍ ທຸຏ຺ຐປິຕໍ ທິສ຺ວາ ສມ຺ພຫຸລາ ຠິກ຺ຂູ ເອກໍ ອາຓາເປນ຺ຕິ ‘‘ຄຈ຺ເຉຕໍ ອາຫຣາ’’ຕິ, ຕສ຺ສຸທ຺ຘາເຣ ສພ຺ເພສໍ ປາຣາຊິກໍ. ເອກຠຓ຺ຑໍ ນານາຐານນ຺ຕິ ເອກກຸລສ຺ສ ປຎ຺ຈສຸ ອາປຓຜລເກສຸ ເອເກກມາສກໍ ທຸຏ຺ຐປິຕໍ ທິສ຺ວາ ສມ຺ພຫຸລາ ເອກໍ ອາຓາເປນ຺ຕິ ‘‘ຄຈ຺ເຉເຕ ອາຫຣາ’’ຕິ, ປຎ຺ຈມສ຺ສ ມາສກສ຺ສ ອຸທ຺ຘາເຣ ສພ຺ເພສໍ ປາຣາຊິກໍ. ນານາຠຓ຺ຑໍ ເອກຏ຺ຐານນ຺ຕິ ພຫູນໍ ສນ຺ຕກໍ ປຎ຺ຈມາສກໍ ວາ ອຕິເຣກປຎ຺ຈມາສກໍ ວາ ອຄ຺ຆນກໍ ຠຓ຺ຑໍ ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ທຸຏ຺ຐປິຕໍ ທິສ຺ວາ ສມ຺ພຫຸລາ ເອກໍ ອາຓາເປນ຺ຕິ ‘‘ຄຈ຺ເຉຕໍ ອາຫຣາ’’ຕິ, ຕສ຺ສຸທ຺ຘາເຣ ສພ຺ເພສໍ ປາຣາຊິກໍ. ນານາຠຓ຺ຑໍ ນານາຐານນ຺ຕິ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ກຸລານໍ ປຎ຺ຈສຸ ອາປຓຜລເກສຸ ເອເກກມາສກໍ ທຸຏ຺ຐປິຕໍ ທິສ຺ວາ ສມ຺ພຫຸລາ ເອກໍ ອາຓາເປນ຺ຕິ ‘‘ຄຈ຺ເຉເຕ ອາຫຣາ’’ຕິ, ປຎ຺ຈມສ຺ສ ມາສກສ຺ສ ອຸທ຺ຘາເຣ ສພ຺ເພສໍ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ.

ສໍວິທາວຫາຣກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສງ຺ເກຕກມ຺ມກຖາ

໑໑໙. ສງ຺ເກຕກມ຺ມນ຺ຕິ ສຎ຺ຊານນກມ຺ມໍ; ກາລປຣິຈ຺ເຉທວເສນ ສຎ຺ຎາຓກຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ອວຫຣາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອຊ຺ຊ ວາ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ອວຫຣຕຸ, ສ຺ເວ ວາ, ອນາຄເຕ ວາ ສໍວຈ຺ຉເຣ, ນຕ຺ຖິ ວິສງ຺ເກໂຕ; ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ໂອຈຣເກ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ປາຣາຊິກໍ. ສເຈ ປນ ‘‘ອຊ຺ຊ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ອວຫຣາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສ຺ເວ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ອວຫຣຕິ, ‘‘ອຊ຺ຊາ’’ຕິ ນິຍາມິຕໍ ຕໍ ສງ຺ເກຕໍ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ປຈ຺ຉາ ອວຫຏໍ ໂຫຕິ. ສເຈ ‘‘ສ຺ເວ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ອວຫຣາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອຊ຺ຊ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ອວຫຣຕິ, ‘‘ສ຺ເວ’’ຕິ ນິຍາມິຕໍ ຕໍ ສງ຺ເກຕໍ ອປ຺ປຕ຺ວາ ປຸເຣ ອວຫຏໍ ໂຫຕິ; ເອວໍ ອວຫຣນ຺ຕສ຺ສ ອວຫາຣກສ຺ເສວ ປາຣາຊິກໍ, ມູລຏ຺ຐສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ‘‘ສ຺ເວ ປຸເຣຠຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕທເຫວ ວາ ສ຺ເວ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ວາ ຫຣນ຺ໂຕປິ ຕໍ ສງ຺ເກຕໍ ປຸເຣ ຈ ປຈ຺ຉາ ຈ ຫຣຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອສ ນໂຍ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕຣຕ຺ຕິນ຺ທິເວສຸປິ. ປຸຣິມຍາມ-ມຊ຺ຌິມຍາມ-ປຈ຺ຉິມຍາມ-ກາຬຊຸຓ຺ຫ-ມາສ-ອຸຕຸ-ສໍວຈ຺ຉຣາທິວເສນາປິ ເຈຕ຺ຖ ສງ຺ເກຕວິສງ຺ເກຕຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ‘‘ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ຫຣາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ປຸເຣຠຕ຺ຕເມວ ຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວາຍມນ຺ຕສ຺ສ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ; ເອຕ຺ຖ ກຖນ຺ຕິ? ມຫາສຸມຕ຺ເຖໂຣ ຕາວ ອາຫ – ‘‘ປຸເຣຠຕ຺ຕປໂຍໂຄວ ເອໂສ, ຕສ຺ມາ ມູລຏ຺ໂຐ ນ ມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. ມຫາປທຸມຕ຺ເຖໂຣ ປນາຫ – ‘‘ກາລປຣິຈ຺ເຉທໍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕຕ຺ຕາ ວິສງ຺ເກຕໍ, ຕສ຺ມາ ມູລຏ຺ໂຐ ມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ.

ສງ຺ເກຕກມ຺ມກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິມິຕ຺ຕກມ຺ມກຖາ

໑໒໐. ນິມິຕ຺ຕກມ຺ມນ຺ຕິ ສຎ຺ຎຸປ຺ປາທນຕ຺ຖໍ ກສ຺ສຈິ ນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ກຣຓໍ, ຕໍ ‘‘ອກ຺ຂິໍ ວາ ນິຂຓິສ຺ສາມີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ຕິຘາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຎມ຺ປິ ປເນຕ຺ຖ ຫຕ຺ຖລງ຺ຆນ-ປາຓິປ຺ປຫາຣອງ຺ຄຸລິໂຜຏນ-ຄີວຸນ຺ນາມນ-ອຸກ຺ກາສນາທິອເນກປ຺ປກາຣໍ ສງ຺ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເສສເມຕ຺ຖ ສງ຺ເກຕກມ຺ເມ ວຸຕ຺ຕນຍເມວາຕິ.

ນິມິຕ຺ຕກມ຺ມກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອາຓຕ຺ຕິກຖາ

໑໒໑. ອິທານິ ເອເຕສ຺ເວວ ສງ຺ເກຕກມ຺ມນິມິຕ຺ຕກມ຺ເມສຸ ອສມ຺ໂມຫຕ຺ຖໍ ‘‘ຠິກ຺ຂຸ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາຓາເປຕີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ໂສ ຕໍ ມຎ຺ຎມາໂນ ຕນ຺ຕິ ໂສ ອວຫາຣໂກ ຍໍ ອາຓາປເກນ ນິມິຕ຺ຕສຎ຺ຎໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ເອຕນ຺ຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ຕເມວ ອວຫຣຕິ, ອຸຠິນ຺ນໍ ປາຣາຊິກໍ. ໂສ ຕໍ ມຎ຺ຎມາໂນ ອຎ຺ຎນ຺ຕິ ຍໍ ອວຫຣາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ເອຕນ຺ຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ອຎ຺ຎໍ ຕສ຺ມິໍເຍວ ຐາເນ ຐປິຕໍ ອວຫຣຕິ, ມູລຏ຺ຐສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ອຎ຺ຎໍ ມຎ຺ຎມາໂນ ຕນ຺ຕິ ອາຓາປເກນ ນິມິຕ຺ຕສຎ຺ຎໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕຠຓ຺ຑໍ ອປ຺ປຄ຺ຆໍ, ອິທໍ ອຎ຺ຎໍ ຕສ຺ເສວ ສມີເປ ຐປິຕໍ ສາຣຠຓ຺ຑນ຺ຕິ ເອວໍ ອຎ຺ຎໍ ມຎ຺ຎມາໂນ ຕເມວ ອວຫຣຕິ, ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ປາຣາຊິກໍ. ອຎ຺ຎໍ ມຎ຺ຎມາໂນ ອຎ຺ຎນ຺ຕິ ປຸຣິມນເຍເນວ ອິທໍ ອຎ຺ຎໍ ຕສ຺ເສວ ສມີເປ ຐປິຕໍ ສາຣຠຓ຺ຑນ຺ຕິ ມຎ຺ຎຕິ, ຕຎ຺ເຈ ອຎ຺ຎເມວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ເສວ ປາຣາຊິກໍ.

ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ປາວທາຕິອາທີສຸ ເອໂກ ອາຈຣິໂຍ ຕໂຍ ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິຕ-ຘມ຺ມຣກ຺ຂິຕ-ສງ຺ຆຣກ຺ຂິຕນາມກາ ອນ຺ເຕວາສິກາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ຕຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂຸ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາຓາເປຕີຕິ ອາຈຣິໂຍ ກິຎ຺ຈິ ຠຓ຺ຑໍ ກຕ຺ຖຈິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຫຣຓຕ຺ຖາຍ ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິຕໍ ອາຓາເປຕິ. ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ປາວທາຕິ ຄຈ຺ຉ ຕ຺ວໍ, ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິຕ, ເອຕມຕ຺ຖໍ ຘມ຺ມຣກ຺ຂິຕສ຺ສ ປາວທ. ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ປາວທຕູຕິ ຘມ຺ມຣກ຺ຂິໂຕປິ ສງ຺ຆຣກ຺ຂິຕສ຺ສ ປາວທຕຸ. ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ຠຓ຺ຑໍ ອວຫຣຕູຕິ ເອວໍ ຕຍາ ອາຓຕ຺ເຕນ ຘມ຺ມຣກ຺ຂິເຕນ ອາຓຕ຺ໂຕ ສງ຺ຆຣກ຺ຂິໂຕ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ຠຓ຺ຑໍ ອວຫຣຕຸ, ໂສ ຫິ ອມ຺ເຫສຸ ວີຣຊາຕິໂກ ປຏິພໂລ ອິມສ຺ມິໍ ກມ຺ເມຕິ. ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາຕິ ເອວໍ ອາຓາເປນ຺ຕສ຺ສ ອາຈຣິຍສ຺ສ ຕາວ ທຸກ຺ກຏໍ. ສເຈ ປນ ສາ ອາຓຕ຺ຕິ ຍຖາຘິປ຺ປາຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຍໍ ປຣໂຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອາຓຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ຕເທວ ໂຫຕິ. ອຖ ຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ອວສ຺ສໍ ຫາຣິຍໍ ໂຫຕິ, ຍໍ ປຣໂຕ ‘‘ສພ຺ເພສໍ ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໂຕ ອິມສ຺ສ ຕງ຺ຂເຓເຍວ ປາຣາຊິກໍ ໂຫຕີຕິ ອຍໍ ຍຸຕ຺ຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ເວທິຕພ຺ພາ.

ໂສ ອິຕຣສ຺ສ ອາໂຣເຈຕີຕິ ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິໂຕ ຘມ຺ມຣກ຺ຂິຕສ຺ສ, ຘມ຺ມຣກ຺ຂິໂຕ ຈ ສງ຺ຆຣກ຺ຂິຕສ຺ສ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ອາຈຣິໂຍ ເອວໍ ວທຕິ – ‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ກິຣ ຠຓ຺ຑໍ ອວຫຣ, ຕ຺ວໍ ກິຣ ອມ຺ເຫສຸ ຈ ວີຣປຸຣິໂສ’’’ຕິ ອາໂຣເຈຕິ, ເອວໍ ເຕສມ຺ປິ ທຸກ຺ກຏໍ. ອວຫາຣໂກ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ‘‘ສາຘຸ ຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສງ຺ຆຣກ຺ຂິໂຕ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຕິ. ມູລຏ຺ຐສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາຕິ ສງ຺ຆຣກ຺ຂິເຕນ ປຏິຄ຺ຄຫິຕມຕ຺ເຕ ອາຈຣິຍສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ມຫາຊໂນ ຫິ ເຕນ ປາເປ ນິໂຍຊິໂຕຕິ. ໂສ ຕໍ ຠຓ຺ຑນ຺ຕິ ໂສ ເຈ ສງ຺ຆຣກ຺ຂິໂຕ ຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ອວຫຣຕິ, ສພ຺ເພສໍ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ຊນານໍ ປາຣາຊິກໍ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ຈຕຸນ຺ນໍ, ເອເຕນ ອຸປາເຍນ ວິສງ຺ເກຕໍ ອກຕ຺ວາ ປຣມ຺ປຣາຍ ອາຓາເປນ຺ຕໍ ສມຓສຕໍ ສມຓສຫສ຺ສໍ ວາ ໂຫຕຸ, ສພ຺ເພສໍ ປາຣາຊິກເມວ.

ທຸຕິຍວາເຣ – ໂສ ອຎ຺ຎໍ ອາຓາເປຕີຕິ ໂສ ອາຈຣິເຍນ ອາຓຕ຺ໂຕ ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິໂຕ ຘມ຺ມຣກ຺ຂິຕໍ ອທິສ຺ວາ ວາ ອວຕ຺ຕຸກາໂມ ວາ ຫຸຕ຺ວາ ສງ຺ຆຣກ຺ຂິຕເມວ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ອາຈຣິໂຍ ເອວມາຫ – ‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ກິຣ ຠຓ຺ຑໍ ອວຫຣາ’’’ຕິ ອາຓາເປຕິ. ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາຕິ ອາຓຕ຺ຕິຍາ ຕາວ ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ. ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາຕິ ສງ຺ຆຣກ຺ຂິເຕນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິເຕ ມູລຏ຺ຐສ຺ເສວ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສເຈ ປນ ໂສ ຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ອວຫຣຕິ, ອາຓາປກສ຺ສ ຈ ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິຕສ຺ສ, ອວຫາຣກສ຺ສ ຈ ສງ຺ຆຣກ຺ຂິຕສ຺ສາຕິ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ປາຣາຊິກໍ. ມູລຏ຺ຐສ຺ສ ປນ ອາຈຣິຍສ຺ສ ວິສງ຺ເກຕຕ຺ຕາ ປາຣາຊິເກນ ອນາປຕ຺ຕິ. ຘມ຺ມຣກ຺ຂິຕສ຺ສ ອຊານນຕາຍ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ອນາປຕ຺ຕິ. ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິໂຕ ປນ ທ຺ວິນ຺ນໍ ໂສຕ຺ຖິຠາວໍ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ນຏ຺ໂຐ.

ອິໂຕ ປເຣສຸ ຈຕູສຸ ອາຓຕ຺ຕິວາເຣສຸ ປຐເມ ຕາວ ໂສ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸນ ປຈ຺ຈາຄຈ຺ຉຕີຕິ ຠຓ຺ຑຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕ ຈ ພຫິ ຈ ອາຣກ຺ຂໍ ທິສ຺ວາ ອວຫຣິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ອາຄຈ຺ຉຕິ. ຍທາ ສກ຺ໂກສິ, ຕທາຕິ ກິໍ ອຊ຺ເຊວ ອວຫຏໍ ໂຫຕິ? ຄຈ຺ຉ ຍທາ ສກ຺ໂກສິ ຕທາ ນໍ ອວຫຣາຕິ. ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາຕິ ເອວໍ ປຸນ ອາຓຕ຺ຕິຍາປິ ທຸກ຺ກຏເມວ ໂຫຕິ. ສເຈ ປນ ຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ອວສ຺ສໍ ຫາຣິຍໍ ໂຫຕິ, ອຕ຺ຖສາຘກເຈຕນາ ນາມ ມຄ຺ຄານນ຺ຕຣຜລສທິສາ, ຕສ຺ມາ ອຍໍ ອາຓຕ຺ຕິກ຺ຂເຓເຍວ ປາຣາຊິໂກ. ສເຈປິ ອວຫາຣໂກ ສຏ຺ຐິວສ຺ສາຕິກ຺ກເມນ ຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ອວຫຣຕິ, ອາຓາປໂກ ຈ ອນ຺ຕຣາເຍວ ກາລໍ ວາ ກໂຣຕິ, ຫີນາຍ ວາ ອາວຕ຺ຕຕິ; ອສ຺ສມໂຓວ ຫຸຕ຺ວາ ກາລໍ ວາ ກຣິສ຺ສຕິ, ຫີນາຍ ວາ ອາວຕ຺ຕິສ຺ສຕິ, ອວຫາຣກສ຺ສ ປນ ອວຫາຣກ຺ຂເຓເຍວ ປາຣາຊິກໍ.

ທຸຕິຍວາເຣ – ຍສ຺ມາ ຕໍ ສຓິກໍ ວາ ຠຓນ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ວາ ພຘິຣຕາຍ ‘‘ມາ ອວຫຣີ’’ຕິ

ເອຕໍ ວຈນໍ ນ ສາເວຕິ, ຕສ຺ມາ ມູລຏ຺ໂຐ ນ ມຸຕ຺ໂຕ. ຕຕິຍວາເຣ – ປນ ສາວິຕຕ຺ຕາ ມຸຕ຺ໂຕ. ຈຕຸຕ຺ຖວາເຣ – ເຕນ ຈ ສາວິຕຕ຺ຕາ, ອິຕເຣນ ຈ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ໂອຣຕຕ຺ຕາ ອຸໂຠປິ ມຸຕ຺ຕາຕິ.

ອາຓຕ຺ຕິກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອາປຕ຺ຕິເຠທໍ

໑໒໒. ອິທານິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຐານາ ຈາວນວເສນ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອທິນ຺ນາທານສ຺ສ ອງ຺ຄໍ ວຕ຺ຖຸເຠເທນ ຈ ອາປຕ຺ຕິເຠທໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປຎ຺ຈຫິ ອາກາເຣຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຈຫິ ອາກາເຣຫີຕິ ປຎ຺ຈຫິ ກາຣເຓຫິ; ປຎ຺ຈຫິ ອງ຺ເຄຫີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ອທິນ຺ນໍ ອາທິຍນ຺ຕສ຺ສ ‘‘ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕຎ຺ຈ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວຸຕ຺ເຕຫິ ປຎ຺ຈຫາກາເຣຫິ ປາຣາຊິກໍ ໂຫຕິ, ນ ຕໂຕ ອູເນຫີຕິ. ຕຕ຺ຣິເມ ປຎ຺ຈ ອາກາຣາ – ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ, ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕສຎ຺ຎິຕາ, ປຣິກ຺ຂາຣສ຺ສ ຄຣຸກຠາໂວ, ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕໍ, ຐານາຈາວນນ຺ຕິ. ອິໂຕ ປເຣຫິ ປນ ທ຺ວີຫິ ວາເຣຫິ ລຫຸເກ ປຣິກ຺ຂາເຣ ວຕ຺ຖຸເຠເທນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍຎ຺ຈ ທຸກ຺ກຏຎ຺ຈ ທສ຺ສິຕໍ.

໑໒໕. ‘‘ຉຫາກາເຣຫີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວຸຕ຺ຕວາຣຕ຺ຕເຍ ປນ ນ ສກສຎ຺ຎິຕາ, ນ ວິສ຺ສາສຄ຺ຄາຫິຕາ, ນ ຕາວກາລິກຕາ, ປຣິກ຺ຂາຣສ຺ສ ຄຣຸກຠາໂວ, ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕໍ, ຐານາຈາວນນ຺ຕິ ເອວໍ ຉ ອາກາຣາ ເວທິຕພ຺ພາ. ວຕ຺ຖຸເຠເທນ ປເນຕ຺ຖາປິ ປຐມວາເຣ ປາຣາຊິກໍ. ທຸຕິຍຕຕິເຍສຸ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍທຸກ຺ກຏານິ ວຸຕ຺ຕານິ. ຕໂຕ ປເຣສຸ ປນ ຕີສຸ ວາເຣສຸ ວິຊ຺ຊມາເນປິ ວຕ຺ຖຸເຠເທ ວຕ຺ຖຸສ຺ສ ປເຣຫິ ອປຣິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ທຸກ຺ກຏເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຣ ຍເທຕໍ ‘‘ນ ຈ ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອນຊ຺ຌາວຸຕ຺ຖກໍ ວາ ໂຫຕຸ ຉຑ຺ຑິຕໍ ຉິນ຺ນມູລກໍ ອສ຺ສາມິກວຕ຺ຖຸ, ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ວາ, ອຸຠຍມ຺ປິ ‘‘ນ ຈ ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕ’’ນ຺ຕ຺ເວວ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ຍສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕສຎ຺ຎາ ຈ ອຕ຺ຖິ, ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຈ ຄຫິຕໍ, ຕສ຺ມາ ອນາປຕ຺ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕາຕິ.

ອາປຕ຺ຕິເຠທໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ.

ອນາປຕ຺ຕິເຠທໍ

໑໓໑. ເອວໍ ວຕ຺ຖຸວເສນ ຈ ຈິຕ຺ຕວເສນ ຈ ອາປຕ຺ຕິເຠທໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອນາປຕ຺ຕິເຠທໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ສສຎ຺ຎິສ຺ສາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສສຎ຺ຎິສ຺ສາຕິ ສກສຎ຺ຎິສ຺ສ, ‘‘ມຍ຺ຫໍ ສນ຺ຕກໍ ອິທໍ ຠຓ຺ຑ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ສສຎ຺ຎິສ຺ສ ປຣຠຓ຺ຑມ຺ປິ ຄຓ຺ຫໂຕ ຄຫເຓ ອນາປຕ຺ຕິ, ຄຫິຕໍ ປນ ປຸນ ທາຕພ຺ພໍ. ສເຈ ສາມິເກຫິ ‘‘ເທຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ນ ເທຕິ, ເຕສໍ ຘຸຣນິກ຺ເຂເປ ປາຣາຊິກໍ.

ວິສ຺ສາສຄ຺ຄາເຫຕິ ວິສ຺ສາສຄ຺ຄຫເຓປິ ອນາປຕ຺ຕິ. ວິສ຺ສາສຄ຺ຄາຫລກ຺ຂຓໍ ປນ ອິມິນາ ສຸຕ຺ເຕນ ຊານິຕພ຺ພໍ – ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຎ຺ຈຫງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ ວິສ຺ສາສໍ ຄເຫຕຸໍ – ສນ຺ທິຏ຺ໂຐ ຈ ໂຫຕິ, ສມ຺ຠຕ຺ໂຕ ຈ, ອາລປິໂຕ ຈ, ຊີວຕິ ຈ, ຄຫິເຕ ຈ ອຕ຺ຕມໂນ’’ຕິ (ມຫາວ. ໓໕໖). ຕຕ຺ຖ ສນ຺ທິຏ຺ໂຐຕິ ທິຏ຺ຐມຕ຺ຕກມິຕ຺ໂຕ, ສມ຺ຠຕ຺ໂຕຕິ ທຬ຺ຫມິຕ຺ໂຕ, ອາລປິໂຕຕິ ‘‘ມມ ສນ຺ຕກໍ ຍໍ ອິຈ຺ຉສິ, ຕໍ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍາສິ, ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຄຫເຓ ກາຣຓໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ຊີວຕີຕິ ອນຸຏ຺ຐານເສຍ຺ຍາຍ ສຍິໂຕປິ ຍາວ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍຸປຈ຺ເຉທໍ ນ ປາປຸຓາຕິ. ຄຫິເຕ ຈ ອຕ຺ຕມໂນຕິ ຄຫິເຕ ຕຸຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ເອວຣູປສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ‘‘ຄຫິເຕ ເມ ອຕ຺ຕມໂນ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຊານນ຺ເຕນ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອນວເສສປຣິຍາທານວເສນ ເຈຕານິ ປຎ຺ຈງ຺ຄານິ ວຸຕ຺ຕານິ. ວິສ຺ສາສຄ຺ຄາໂຫ ປນ ຕີຫິ ອງ຺ເຄຫິ ຣຸຫຕິ – ສນ຺ທິຏ຺ໂຐ, ຊີວຕິ, ຄຫິເຕ ອຕ຺ຕມໂນ; ສມ຺ຠຕ຺ໂຕ, ຊີວຕິ, ຄຫິເຕ ອຕ຺ຕມໂນ; ອາລປິໂຕ, ຊີວຕິ, ຄຫິເຕ ອຕ຺ຕມໂນຕິ.

ໂຍ ປນ ນ ຊີວຕິ, ນ ຈ ຄຫິເຕ ອຕ຺ຕມໂນ ໂຫຕິ; ຕສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ວິສ຺ສາສຄ຺ຄາເຫນ ຄຫິຕມ຺ປິ ປຸນ ທາຕພ຺ພໍ. ທທມາເນນ ຈ ມຕກຘນໍ ຕາວ ເຍ ຕສ຺ສ ຘເນ ອິສ຺ສຣາ ຄຫຏ຺ຐາ ວາ ປພ຺ພຊິຕາ ວາ, ເຕສໍ ທາຕພ຺ພໍ. ອນຕ຺ຕມນສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ຕສ຺ເສວ ທາຕພ຺ພໍ. ໂຍ ປນ ປຐມໍເຍວ ‘‘ສຸຏ຺ຐຸ ກຕໍ ຕຍາ ມມ ສນ຺ຕກໍ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕນາ’’ຕິ ວຈີເຠເທນ ວາ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທມຕ຺ເຕນ ວາ ອນຸໂມທິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ເກນຈິ ກາຣເຓນ ກຸປິໂຕ, ປຈ຺ຈາຫຣາເປຕຸໍ ນ ລຠຕິ. ໂຍປິ ອທາຕຸກາໂມ ຈິຕ຺ເຕນ ປນ ອຘິວາເສຕິ, ນ ກິຎ຺ຈິ ວທຕິ, ໂສປິ ປຸນ ປຈ຺ຈາຫຣາເປຕຸໍ ນ ລຠຕິ. ໂຍ ປນ ‘‘ມຍາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕກໍ ຄຫິຕໍ ວາ ປຣິຠຸຕ຺ຕໍ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ຄຫິຕໍ ວາ ໂຫຕຸ ປຣິຠຸຕ຺ຕໍ ວາ, ມຍາ ປນ ຕໍ ເກນຈິເທວ ກຣຓີເຍນ ຐປິຕໍ, ປາກຕິກໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທຕິ. ອຍໍ ປຈ຺ຈາຫຣາເປຕຸໍ ລຠຕິ.

ຕາວກາລິເກຕິ ‘‘ປຏິທສ຺ສາມິ ປຏິກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອວໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ຕາວກາລິເກປິ ຄຫເຓ ອນາປຕ຺ຕິ. ຄຫິຕໍ ປນ ສເຈ ຠຓ຺ຑສາມິໂກ ປຸຄ຺ຄໂລ ວາ ຄໂຓ ວາ ‘‘ຕຸຍ຺ເຫເວຕໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ອນຸຊານາຕິ, ອິຈ຺ເຈຕໍ ກຸສລໍ. ໂນ ເຈ ອນຸຊານາຕິ, ອາຫຣາເປນ຺ເຕ ທາຕພ຺ພໍ. ສງ຺ຆສນ຺ຕກໍ ປນ ປຏິທາຕຸເມວ ວຏ຺ຏຕິ.

ເປຕປຣິຄ຺ຄເຫຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ເປຕ຺ຕິວິສເຍ ອຸປປນ຺ນາປິ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ ນິພ຺ພຕ຺ຕາປິ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກາທໂຍ ເທວາປິ ສພ຺ເພ ‘‘ເປຕາ’’ ຕ຺ເວວ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຕາ, ເຕສໍ ປຣິຄ຺ຄເຫ ອນາປຕ຺ຕິ. ສເຈປິ ຫິ ສກ຺ໂກ ເທວຣາຊາ ອາປຓໍ ປສາເຣຕ຺ວາ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸໂກ ຈ ຠິກ຺ຂຸ ຕໍ ຎຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຈີວຣຕ຺ຖາຍ ສຕສຫສ຺ສຄ຺ຆນກມ຺ປິ ສາຏກໍ ຕສ຺ສ ‘‘ມາ ຄຓ຺ຫ, ມາ ຄຓ຺ຫາ’’ຕິ ວທນ຺ຕສ຺ສາປິ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ວຏ຺ຏຕິ. ເທວຕາ ປນ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ພລິກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ເຕຫິ ຣຸກ຺ຂາທີສຸ ລຄ຺ຄິຕສາຏເກ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ.

ຕິຣຈ຺ຉານຄຕປຣິຄ຺ຄເຫຕິ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕານມ຺ປິ ປຣິຄ຺ຄເຫ ອນາປຕ຺ຕິ. ສເຈປິ ຫິ ນາຄຣາຊາ ວາ ສຸປຓ຺ຓມາຓວໂກ ວາ ມນຸສ຺ສຣູເປນ ອາປຓໍ ປສາເຣຕິ, ຕໂຕ ຈສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ໂກຈິ ຠິກ຺ຂຸ ປຸຣິມນເຍເນວ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ວຏ຺ຏຕິ. ສີໂຫ ວາ ພ຺ຍຄ຺ໂຆ ວາ ມິຄມຫິໍສາທໂຍ ວຘິຕ຺ວາ ຂາທນ຺ໂຕ ຊິຆຈ຺ຉາປີຬິໂຕ ອາທິໂຕວ ນ ວາເຣຕພ຺ໂພ. ອນຕ຺ຖມ຺ປິ ຫິ ກເຣຍ຺ຍ. ຍທິ ປນ ໂຖເກ ຂາຍິເຕ ວາເຣຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ວາເຣຕ຺ວາ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເສນາທໂຍປິ ອາມິສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ປາຕາເປຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ປໍສຸກູລສຎ຺ຎິສ຺ສາຕິ ອສ຺ສາມິກໍ ‘‘ອິທໍ ປໍສຸກູລ’’ນ຺ຕິ ເອວໍສຎ຺ຎິສ຺ສາປິ ຄຫເຓ ອນາປຕ຺ຕິ. ສເຈ ປນ ຕໍ ສສ຺ສາມິກໍ ໂຫຕິ, ອາຫຣາເປນ຺ເຕ ທາຕພ຺ພໍ. ອຸມ຺ມຕ຺ຕກສ຺ສາຕິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣສ຺ສ ອຸມ຺ມຕ຺ຕກສ຺ສາປິ ອນາປຕ຺ຕິ. ອາທິກມ຺ມິກສ຺ສາຕິ ອິຘ ຘນິໂຍ ອາທິກມ຺ມິໂກ, ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ອວເສສານໍ ປນ ຣຊກຠຓ຺ຑິກາທິໂຈຣານໍ ຉພ຺ພຄ຺ຄິຍາທີນໍ ອາປຕ຺ຕິເຍວາຕິ.

ອນາປຕ຺ຕິເຠທໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ.

ປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປກິຓ຺ຓກກຖາ

ສມຸຏ຺ຐານຎ຺ຈ ກິຣິຍາ, ອໂຖ ສຎ຺ຎາ ສຈິຕ຺ຕກໍ;

ໂລກວຊ຺ຊຎ຺ຈ ກມ຺ມຎ຺ຈ, ກຸສລໍ ເວທນາຍ ຈາຕິ.

ອິມສ຺ມິໍ ປນ ປກິຓ຺ຓເກ ອິທໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ຕິສມຸຏ຺ຐານໍ – ສາຫຕ຺ຖິກໍ ກາຍໂຕ ຈ ຈິຕ຺ຕໂຕ ຈ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ອາຓຕ຺ຕິກໍ ວາຈໂຕ ຈ ຈິຕ຺ຕໂຕ ຈ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ສາຫຕ຺ຖິກາຓຕ຺ຕິກໍ ກາຍໂຕ ຈ ວາຈໂຕ ຈ ຈິຕ຺ຕໂຕ ຈ ສມຸຏ຺ຐາຕິ. ກິຣິຍາສມຸຏ຺ຐານຎ຺ຈ, ກໂຣນ຺ໂຕເຍວ ຫິ ເອຕໍ ອາປຊ຺ຊຕິ ນ ອກໂຣນ຺ໂຕ. ‘‘ອທິນ຺ນໍ ອາທິຍາມີ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ອຠາເວນ ມຸຈ຺ຈນໂຕ ສຎ຺ຎາວິໂມກ຺ຂໍ, ສຈິຕ຺ຕກໍ, ໂລກວຊ຺ຊໍ, ກາຍກມ຺ມໍ, ວຈີກມ຺ມໍ, ອກຸສລຈິຕ຺ຕໍ, ຕຸຏ຺ໂຐ ວາ ຠີໂຕ ວາ ມຊ຺ຌຕ຺ໂຕ ວາ ຕໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ຕິເວທນນ຺ຕິ ສພ຺ພໍ ປຐມສິກ຺ຂາປເທ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ປກິຓ຺ຓກກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ວິນີຕວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໑໓໒. ວິນີຕວຕ຺ຖຸກຖາສຸ ຉພ຺ພຄ຺ຄິຍວຕ຺ຖຸ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍໍ ວຸຕ຺ຕເມວ.

ທຸຕິຍວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ – ຈິຕ຺ຕໍ ນາມ ປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ຣາຄາທິວເສນ ປກຕິໍ ວິຊຫິຕ຺ວາ ຘາວຕິ ສນ຺ຘາວຕິ ວິຘາວຕິ. ສເຈ ຠຄວາ ກາຍວຈີທ຺ວາຣເຠທໍ ວິນາປິ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທມຕ຺ເຕນ ອາປຕ຺ຕິໍ ປຎ຺ຎເປຍ຺ຍ, ໂກ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍ ອນາປຕ຺ຕິກໍ ອຕ຺ຕານໍ ກາຕຸໍ! ເຕນາຫ – ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທ’’ຕິ. ຈິຕ຺ຕວສິເກນ ປນ ນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ປຏິສງ຺ຂານພເລນ ຈິຕ຺ຕໍ ນິວາເຣຕພ຺ພເມວາຕິ.

໑໓໓-໔. ອາມສນ-ຜນ຺ທາປນ-ຐານາຈາວນວຕ຺ຖູນິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເນວ. ຕໂຕ ປຣານິ ຈ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ໂຕ ຠູມິໂຕ ອຄ຺ຄເຫສີຕິ ວຕ຺ຖຸປຣິໂຍສານານິ.

໑໓໕. ນິຣຸຕ຺ຕິປຖວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ໑.໓໒໙ ອາທິຍີຕິ ຄຓ຺ຫິ, ‘‘ໂຈໂຣສິ ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິ ປຣາມສິ. ອິຕໂຣ ປນ ‘‘ເກນ ອວຫຏ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ມຍາ ອວຫຏ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉາສຠາເຄນ ປຏິຎ຺ຎໍ ອທາສິ. ຍທິ ຫິ ອິຕເຣນ ‘‘ເກນ ຄຫິຕໍ, ເກນ ອປນີຕໍ, ເກນ ຐປິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ອຠວິສ຺ສ, ອຖ ອຍມ຺ປິ ‘‘ມຍາ ຄຫິຕໍ, ອປນີຕໍ, ຐປິຕ’’ນ຺ຕິ ວາ ວເທຍ຺ຍ. ມຸຂໍ ນາມ ຠຸຎ຺ຊນຕ຺ຖາຍ ຈ ກຖນຕ຺ຖາຍ ຈ ກຕໍ, ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕໍ ປນ ວິນາ ອວຫາໂຣ ນຕ຺ຖິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ – ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸ ນິຣຸຕ຺ຕິປເຖ’’ຕິ. ໂວຫາຣວຈນມຕ຺ເຕ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໂຕ ປຣໍ ເວຐນວຕ຺ຖຸ ປຣິໂຍສານໍ ສພ຺ພໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

໑໓໗. ອຠິນ຺ນສຣີຣວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອຘິວຕ຺ໂຖຕິ ສາຏກຕຓ຺ຫາຍ ຕສ຺ມິໍເຍວ ສຣີເຣ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ. ອນາທິຍນ຺ໂຕຕິ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ອຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ, ອາທຣໍ ວາ ອກໂຣນ຺ໂຕ. ຕໍ ສຣີຣໍ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາຕິ ເປໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ອານຸຠາເວນ ຕໍ ສຣີຣໍ ອຸຏ຺ຐາເປສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຕໍ ສຣີຣໍ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ’’ຕິ. ທ຺ວາຣໍ ຖເກສີຕິ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ສຸສານສມີເປເຍວ ວິຫາໂຣ, ຕສ຺ມາ ຠີຣຸກຊາຕິໂກ ຠິກ຺ຂຸ ຂິປ຺ປເມວ ຕຕ຺ຖ ປວິສິຕ຺ວາ ທ຺ວາຣໍ ຖເກສິ. ຕຕ຺ເຖວ ປຣິປຕີຕິ ທ຺ວາເຣ ຖກິເຕ ເປໂຕ ສາຏເກ ນິຣາລໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ຕໍ ສຣີຣໍ ປຫາຍ ຍຖາກມ຺ມໍ ຄໂຕ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ສຣີຣໍ ຕຕ຺ເຖວ ປຣິປຕິ, ປຕິຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອຠິນ຺ເນ ສຣີເຣຕິ ອພ຺ຠຸຓ຺ເຫ ອລ຺ລສຣີເຣ ປໍສຸກູລໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ເອວຣູປາ ອຸປທ຺ທວາ ໂຫນ຺ຕິ, ທຸກ຺ກຏຎ຺ຈ ອາປຊ຺ຊຕິ. ຠິນ຺ເນ ປນ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ກິຕ຺ຕາວຕາ ປນ ຠິນ຺ນໍ ໂຫຕິ? ກາກ-ກຸລລ-ໂສຓ-ສິງ຺ຄາລາທີຫິ ມຸຂຕຸຓ຺ຑເກນ ວາ ທາຐາຍ ວາ ອີສກໍ ຜາລິຕມຕ຺ເຕນາປິ. ຍສ຺ສ ປນ ປຕໂຕ ຆໍສເນນ ຉວິມຕ຺ຕໍ ຉິນ຺ນໍ ໂຫຕິ, ຈມ຺ມໍ ອຈ຺ຉິນ຺ນໍ, ເອຕໍ ອຠິນ຺ນເມວ; ຈມ຺ເມ ປນ ຉິນ຺ເນ ຠິນ຺ນໍ. ຍສ຺ສາປິ ສຊີວກາເລເຍວ ປຠິນ຺ນາ ຄຓ຺ຑກຸຏ຺ຐປິຬກາ ວາ ວໂຓ ວາ ໂຫຕິ, ອິທມ຺ປິ ຠິນ຺ນໍ. ຕຕິຍທິວສໂຕ ປຠຸຕິ ອຸທ຺ຘຸມາຕກາທິຠາເວນ ກຸຓປຠາວໍ ອຸປຄຕມ຺ປິ ຠິນ຺ນເມວ. ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ປນ ອຠິນ຺ເນປິ ສຸສານໂຄປເກຫິ ວາ ອຎ຺ເຎຫິ ວາ ມນຸສ຺ເສຫິ ຄາຫາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ໂນ ເຈ ອຎ຺ຎໍ ລຠຕິ, ສຕ຺ຖເກນ ວາ ເກນຈິ ວາ ວຓໍ ກຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ວິສຠາຄສຣີເຣ ປນ ສຕິໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ສມຓສຎ຺ຎໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ສີເສ ວາ ຫຕ຺ຖປາທປິຏ຺ຐິຍໍ ວາ ວຓໍ ກຕ຺ວາ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ກຸສສງ຺ກາມນວຕ຺ຖຸກຖາ

໑໓໘. ຕທນນ຺ຕເຣ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ກຸສໍ ສງ຺ກາເມຕ຺ວາ ຈີວຣໍ ອຄ຺ຄເຫສີຕິ ປຸພ຺ເພ ‘‘ອາທິເຍຍ຺ຍາ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ປທສ຺ສ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາຍໍ ນາມມຕ຺ເຕນ ທສ຺ສິເຕສຸ ເຖຍ຺ຍາວຫາຣ-ປສຍ຺ຫາວຫາຣ-ປຣິກປ຺ປາວຫາຣປອຈ຺ຉນ຺ນາວຫາຣ-ກຸສາວຫາເຣສຸ ກຸສາວຫາເຣນ ອວຫຣີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອິເມສໍ ປນ ອວຫາຣານໍ ເອວໍ ນານຕ຺ຕໍ ເວທິຕພ຺ພໍ – ໂຍ ຫິ ໂກຈິ ສສ຺ສາມິກໍ ຠຓ຺ຑໍ ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ວາ ທິວສຠາເຄ ວາ ສນ຺ຘິຈ຺ເຉທາທີນິ ກຕ຺ວາ ອທິສ຺ສມາໂນ ອວຫຣຕິ, ກູຏມານກູຏກຫາປຓາທີຫິ ວາ ວຎ຺ເຈຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕສ຺ເສວໍ ຄຓ຺ຫໂຕ ອວຫາໂຣ ‘‘ເຖຍ຺ຍາວຫາໂຣ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ໂຍ ປນ ປເຣ ປສຍ຺ຫ ພລສາ ອຠິຠຸຍ຺ຍ, ອຖ ວາ ປນ ສນ຺ຕຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຠຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ເຕສໍ ສນ຺ຕກໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ປນ຺ຖຆາຕ-ຄາມຆາຕາທີນິ ກໂຣນ຺ຕາ ທາມຣິກໂຈຣາ ວິຍ ໂກຘວເສນ ປຣຆຣວິໂລປໍ ກໂຣນ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕພລິໂຕ ຈ ອຘິກໍ ພລກ຺ກາເຣນ ຄຓ຺ຫນ຺ຕາ ຣາຊ-ຣາຊມຫາມຕ຺ຕາທໂຍ ວິຍ; ຕສ຺ເສວໍ ຄຓ຺ຫໂຕ ອວຫາໂຣ ‘‘ປສຍ຺ຫາວຫາໂຣ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ປຣິກປ຺ເປຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫໂຕ ປນ ອວຫາໂຣ ‘‘ປຣິກປ຺ປາວຫາໂຣ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂສ ຠຓ຺ຑປຣິກປ຺ປ-ໂອກາສປຣິກປ຺ປວເສນ ທຸວິໂຘ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ຠຓ຺ຑປຣິກປ຺ໂປ – ອິເຘກຈ຺ໂຈ ສາຏກຕ຺ຖິໂກ ອນ຺ໂຕຄພ຺ຠໍ ປວິສິຕ຺ວາ ‘‘ສເຈ ສາຏໂກ ຠວິສ຺ສຕິ, ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມິ; ສເຈ ສຸຕ຺ຕໍ, ນ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຣິກປ຺ເປຕ຺ວາ ອນ຺ຘກາເຣ ປສິພ຺ພກໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ສາຏໂກ ເຈ ຕຕ຺ຣ ໂຫຕິ, ອຸທ຺ຘາເຣເຍວ ປາຣາຊິກໍ. ສຸຕ຺ຕໍ ເຈ ໂຫຕິ, ຣກ຺ຂຕິ. ພຫິ ນີຫຣິຕ຺ວາ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ‘‘ສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຎຕ຺ວາ ປຸນ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຍຖາຐາເນ ຐເປຕິ, ຣກ຺ຂຕິເຍວ. ‘‘ສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຎຕ຺ວາປິ ‘‘ຍໍ ລທ຺ຘໍ, ຕໍ ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຄຈ຺ຉຕິ, ປທວາເຣນ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ຠູມິຍໍ ຐເປຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຕິ, ອຸທ຺ຘາເຣ ປາຣາຊິກໍ. ‘‘ໂຈໂຣ, ໂຈໂຣ’’ຕິ ສາມິເກຫິ ປຣິຍຸຏ຺ຐິໂຕ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ປລາຍຕິ, ຣກ຺ຂຕິ. ສາມິກາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ອິຈ຺ເຈຕໍ ກຸສລໍ. ອຎ຺ໂຎ ເຈ ໂກຈິ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ. ອຖ ນິວຕ຺ເຕສຸ ສາມິເກສຸ ສຍເມວ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ປເຄເວຕໍ ມຍາ ນີຫຏໍ, ມມ ທານິ ສນ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຣກ຺ຂຕິ; ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ ປນ ໂຫຕິ. ‘‘ສເຈ ສຸຕ຺ຕໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມິ; ສເຈ ສາຏໂກ, ນ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມິ. ສເຈ ສປ຺ປິ ຠວິສ຺ສຕິ, ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມິ; ສເຈ ເຕລໍ, ນ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ປຣິກປ຺ເປຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສາປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ມຫາປຈ຺ຈຣິຍາທີສຸ ປນ ‘‘ສາຏກຕ຺ຖິໂກປິ ສາຏກປສິພ຺ພກເມວ ຄເຫຕ຺ວາ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ພຫິ ຐຕ຺ວາ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ‘ສາຏໂກ ອຍ’ນ຺ຕິ ທິສ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ປທຸທ຺ຘາເຣເນວ ກາເຣຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ປນ ‘‘ສເຈ ສາຏໂກ ຠວິສ຺ສຕິ, ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຣິກປ຺ປິຕຕ຺ຕາ ປຣິກປ຺ໂປ ທິສ຺ສຕິ, ທິສ຺ວາ ຫຏຕ຺ຕາ ປຣິກປ຺ປາວຫາໂຣ ນ ທິສ຺ສຕິ. ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ຍໍ ປຣິກປ຺ປິຕໍ ຕໍ ອທິຏ຺ຐໍ ປຣິກປ຺ປິຕຠາເວ ຐິຕໍເຍວ ອຸທ຺ຘຣນ຺ຕສ຺ສ ອວຫາໂຣ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ປຣິກປ຺ປາວຫາໂຣ ທິສ຺ສຕິ. ‘‘ຕໍ ມຎ຺ຎມາໂນ ຕໍ ອວຫຣີ’’ຕິ ປາຬິຍາ ຈ ສເມຕີຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍ຺ວາຍໍ ‘‘ສເຈ ສາຏໂກ ຠວິສ຺ສຕິ, ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ປວຕ຺ໂຕ ປຣິກປ຺ໂປ, ອຍໍ ‘‘ຠຓ຺ຑປຣິກປ຺ໂປ’’ ນາມ.

ໂອກາສປຣິກປ຺ໂປ ປນ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ໂພ – ອິເຘກຈ຺ໂຈ ໂລລຠິກ຺ຂຸ ປຣປຣິເວຓໍ ວາ ກຸລຆຣໍ ວາ ອຣຎ຺ເຎ ກມ຺ມນ຺ຕສາລໍ ວາ ປວິສິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ກຖາສລ຺ລາເປນ ນິສິນ຺ໂນ ກິຎ຺ຈິ ໂລຠເນຍ຺ຍໍ ປຣິກ຺ຂາຣໍ ໂອໂລເກຕິ, ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ຈ ປນ ທິສ຺ວາ ທ຺ວາຣປມຸຂເຫຏ຺ຐາປາສາທປຣິເວຓທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐກຣຸກ຺ຂມູລາທິວເສນ ປຣິຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ສເຈ ມໍ ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ປສ຺ສິສ຺ສນ຺ຕິ, ທຏ຺ຐຸກາມຕາຍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຈຣນ຺ໂຕ ວິຍ ເອເຕສໍເຍວ ທສ຺ສາມິ; ໂນ ເຈ ປສ຺ສິສ຺ສນ຺ຕິ, ຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຣິກປ຺ເປຕິ. ຕສ຺ສ ຕໍ ອາທາຍ ປຣິກປ຺ປິຕປຣິຈ຺ເຉທໍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ສເຈ ອຸປຈາຣສີມໍ ປຣິກປ຺ເປຕິ, ຕທຠິມຸໂຂວ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ກມ຺ມຏ຺ຐານາທີນິ ມນສິ ກໂຣນ຺ໂຕ ວາ ອຎ຺ຎວິຫິໂຕ ວາ ອສຕິຍາ ອຸປຈາຣສີມໍ ອຕິກ຺ກມຕິ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ. ອຖາປິສ຺ສ ຕໍ ຐານໍ ປຕ຺ຕສ຺ສ ໂຈໂຣ ວາ ຫຕ຺ຖີ ວາ ວາຬມິໂຄ ວາ ມຫາເມໂຆ ວາ ວຸຏ຺ຐຫຕິ, ໂສ ຈ ຕມ຺ຫາ ອຸປທ຺ທວາ ມຸຈ຺ຈິຕຸກມ຺ຍຕາຍ ສຫສາ ຕໍ ຐານໍ ອຕິກ຺ກມຕິ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍເມວ. ເກຈິ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ຍສ຺ມາ ມູເລວ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຄຫິຕໍ, ຕສ຺ມາ ນ ຣກ຺ຂຕິ, ອວຫາໂຣເຍວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຍໍ ຕາວ ມຫາອຏ຺ຐກຖານໂຍ. ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ປນ ‘‘ສເຈປິ ໂສ ອນ຺ໂຕປຣິຈ຺ເຉເທ ຫຕ຺ຖິໍ ວາ ອສ຺ສໍ ວາ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ຕໍ ເນວ ປາເຊຕິ, ນ ປາຊາເປຕິ; ປຣິຈ຺ເຉເທ ອຕິກ຺ກນ຺ເຕປິ ປາຣາຊິກໍ ນຕ຺ຖິ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍເມວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຣ ຍ຺ວາຍໍ ‘‘ສເຈ ມໍ ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ປສ຺ສິສ຺ສນ຺ຕິ, ທຏ຺ຐຸກາມຕາຍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຈຣນ຺ໂຕ ວິຍ ເອເຕສໍເຍວ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ປວຕ຺ໂຕ ປຣິກປ຺ໂປ, ອຍໍ ‘‘ໂອກາສປຣິກປ຺ໂປ’’ ນາມ.

ເອວມິເມສໍ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ປຣິກປ຺ປານໍ ວເສນ ປຣິກປ຺ເປຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫໂຕ ອວຫາໂຣ ‘‘ປຣິກປ຺ປາວຫາໂຣ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ປນ ອວຫຣຓໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາວຫາໂຣ. ໂສ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ໂພ – ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ມນຸສ຺ສານໍ ອຸຍ຺ຍານາທີສຸ ກີຬນ຺ຕານໍ ວາ ປວິສນ຺ຕານໍ ວາ ໂອມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ຐປິຕໍ ອລງ຺ກາຣຠຓ຺ຑໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ສເຈ ໂອນມິຕ຺ວາ ຄເຫສ຺ສາມິ, ‘ກິໍ ສມໂຓ ຄຓ຺ຫາຕີ’ຕິ ມໍ ຊານິຕ຺ວາ ວິເຫເຐຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ປໍສຸນາ ວາ ປຓ຺ເຓນ ວາ ປຏິຈ຺ຉາເທຕິ – ‘‘ປຈ຺ຉາ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ, ຕສ຺ສ ເອຕ຺ຕາວຕາ ອຸທ຺ຘາໂຣ ນຕ຺ຖີຕິ ນ ຕາວ ອວຫາໂຣ ໂຫຕິ. ຍທາ ປນ ເຕ ມນຸສ຺ສາ ອນ຺ໂຕຄາມໍ ປວິສິຕຸກາມາ ຕໍ ຠຓ຺ຑກໍ ວິຈິນນ຺ຕາປິ ອປສ຺ສິຕ຺ວາ ‘‘ອິທານິ ອນ຺ຘກາໂຣ, ສ຺ເວ ຊານິສ຺ສາມາ’’ຕິ ສາລຍາ ເອວ ຄຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ອຖສ຺ສ ຕໍ ອຸທ຺ຘຣໂຕ ອຸທ຺ຘາເຣ ປາຣາຊິກໍ. ‘‘ປຏິຈ຺ຉນ຺ນກາເລເຍວ ຕໍ ມມ ສນ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ ສກສຎ຺ຎາຍ ວາ ‘‘ຄຕາ ທານິ ເຕ, ຉຑ຺ຑິຕຠຓ຺ຑໍ ອິທ’’ນ຺ຕິ ປໍສຸກູລສຎ຺ຎາຍ ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ປນ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ. ເຕສຸ ທຸຕິຍທິວເສ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ວິຈິນິຕ຺ວາ ອທິສ຺ວາ ຘຸຣນິກ຺ເຂປໍ ກຕ຺ວາ ຄເຕສຸປິ ຄຫິຕໍ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍເມວ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ຕສ຺ສ ປໂຍເຄນ ເຕຫິ ນ ທິຏ຺ຐໍ, ໂຍ ປນ ຕຖາຣູປໍ ຠຓ຺ຑໍ ທິສ຺ວາ ຍຖາຐາເນ ຐິຕໍເຍວ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ໂຕ ປາເທນ ອກ຺ກມິຕ຺ວາ ກທ຺ທເມ ວາ ວາລິກາຍ ວາ ປເວເສຕິ, ຕສ຺ສ ປເວສິຕມຕ຺ເຕເຍວ ປາຣາຊິກໍ.

ກຸສໍ ສງ຺ກາເມຕ຺ວາ ປນ ອວຫຣຓໍ ‘‘ກຸສາວຫາໂຣ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂສປິ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ໂພ – ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ກຸສໍ ປາເຕຕ຺ວາ ຈີວເຣ ຠາຊິຍມາເນ ອຕ຺ຕໂນ ໂກຏ຺ຐາສສ຺ສ ສມີເປ ຐິຕໍ ອປ຺ປຄ຺ຆຕຣໍ ວາ ມຫຄ຺ຆຕຣໍ ວາ ສມສມໍ ວາ ອຄ຺ເຆນ ປຣສ຺ສ ໂກຏ຺ຐາສໍ ຫຣິຕຸກາໂມ ອຕ຺ຕໂນ ໂກຏ຺ຐາເສ ປຕິຕໍ ກຸສທຓ຺ຑກໍ ປຣສ຺ສ ໂກຏ຺ຐາເສ ປາເຕຕຸກາໂມ ອຸທ຺ຘຣຕິ, ຣກ຺ຂຕິ ຕາວ. ປຣສ຺ສ ໂກຏ຺ຐາເສ ປາເຕຕິ, ຣກ຺ຂເຕວ. ຍທາ ປນ ຕສ຺ມິໍ ປຕິເຕ ປຣສ຺ສ ໂກຏ຺ຐາສໂຕ ປຣສ຺ສ ກຸສທຓ຺ຑກໍ ອຸທ຺ຘຣຕິ, ອຸທ຺ຘຏມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕິ. ສເຈ ປຐມຕຣໍ ປຣໂກຏ຺ຐາສໂຕ ກຸສທຓ຺ຑກໍ ອຸທ຺ຘຣຕິ ອຕ຺ຕໂນ ໂກຏ຺ຐາເສ ປາເຕຕຸກາມຕາຍ ອຸທ຺ຘາເຣ ຣກ຺ຂຕິ, ປາຕເນ ຣກ຺ຂຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ໂກຏ຺ຐາສໂຕ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ກຸສທຓ຺ຑກໍ ອຸທ຺ຘຣຕິ, ອຸທ຺ຘາເຣເຍວ ຣກ຺ຂຕິ. ຕໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ປຣໂກຏ຺ຐາເສ ປາເຕນ຺ຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ.

ສເຈ ປນ ທ຺ວີສຸປິ ໂກຏ຺ຐາເສສຸ ປຕິຕທຓ຺ຑເກ ອທສ຺ສນໍ ຄເມຕິ, ຕໂຕ ອວເສສຠິກ຺ຂູສຸ ຄເຕສຸ ອິຕໂຣ ‘‘‘ມຍ຺ຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ທຓ຺ຑໂກ ນ ປຎ຺ຎາຍຕີ’ຕິ. ‘ມຍ຺ຫມ຺ປິ, ອາວຸໂສ, ນ ປຎ຺ຎາຍຕີ’ຕິ. ‘ກຕໂມ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ມຍ຺ຫໍ ຠາໂຄ’ຕິ? ‘ອຍໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ຠາໂຄ’’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຠາຄໍ ທສ຺ເສຕິ, ຕສ຺ມິໍ ວິວທິຕ຺ວາ ວາ ອວິວທິຕ຺ວາ ວາ ຕໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ຄເຕ ອິຕໂຣ ຕສ຺ສ ຠາຄໍ ອຸທ຺ຘຣຕິ, ອຸທ຺ຘາເຣ ປາຣາຊິກໍ. ສເຈປິ ເຕນ ‘‘ອຫໍ ມມ ຠາຄໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ນ ເທມິ, ຕ຺ວໍ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ຠາຄໍ ຎຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນາຍໍ ມມາ’’ຕິ ຊານນ຺ໂຕປິ ຕສ຺ເສວ ຠາຄໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ອຸທ຺ຘາເຣ ປາຣາຊິກໍ. ສເຈ ປນ ອິຕໂຣ ‘‘ອຍໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ຠາໂຄ, ອຍໍ ມຍ຺ຫໍ ຠາໂຄຕິ ກິໍ ອິມິນາ ວິວາເທນາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ວາ ປຕ຺ໂຕ ໂຫຕຸ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ວາ, ໂຍ ວຣຠາໂຄ ຕໍ ຕຸມ຺ເຫ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ວທຕິ, ທິນ຺ນກໍ ນາມ ຄຫິຕໍ ໂຫຕິ, ນຕ຺ເຖຕ຺ຖ ອວຫາໂຣ. ສເຈປິ ໂສ ວິວາທຠີຣຸໂກ ຠິກ຺ຂຸ ‘‘ຍໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ຣຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ຄຓ຺ຫາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕໍ ວຣຠາຄໍ ຐເປຕ຺ວາ ລາມກໍເຍວ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕໂຕ ອິຕຣສ຺ສ ວິຈິນິຕາວເສສໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສາປິ ອວຫາໂຣ ນຕ຺ເຖວາຕິ.

ອຏ຺ຐກຖາສຸປນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ກຸສສງ຺ກາມນວເສນ ຈີວຣຠາຊນີຍເມວ ເອກໍ ອາຄຕໍ, ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ປນ ປຈ຺ຈຍານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ຠາຊນີຍຎ຺ຈ ນີຫຣິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ເອວຎ຺ຈ ວຕ຺ວາ ຈີວຣກ຺ຂນ຺ຘເກ‘‘ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ສີເວຍ຺ຍກໍ ທຸສ຺ສຍຸຄໍ; ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ຄຫປຕິຈີວຣໍ ອນຸຊານາຕູ’’ຕິ (ມຫາວ. ໓໓໗) ອິທໍ ຊີວກວຕ຺ຖຸໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນຈີວຣກຖາ, ເສນາສນກ຺ຂນ຺ຘເກ ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຣາຊຄຫໍ ທຸພ຺ຠິກ຺ຂໍ ໂຫຕິ, ມນຸສ຺ສາ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ ສງ຺ຆຠຕ຺ຕໍ ກາຕຸໍ, ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ ອຸທ຺ເທສຠຕ຺ຕໍ ນິມນ຺ຕນໍ ສລາກຠຕ຺ຕໍ ປກ຺ຂິກໍ ອຸໂປສຖິກໍ ປາຏິປທິກໍ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໓໒໕) ອິທໍ ສຸຕ຺ຕມາທິໍ ກຕ຺ວາ ປິຓ຺ຑປາຕກຖາ, ເສນາສນກ຺ຂນ຺ຘເກເຍວ ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ສຕ຺ຕຣສວຄ຺ຄິຍາ ຠິກ຺ຂູ ອຎ຺ຎຕຣໍ ປຈ຺ຈນ຺ຕິມໍ ມຫາວິຫາຣໍ ປຏິສງ຺ຂໂຣນ຺ຕິ – ‘ອິຘ ມຍໍ ວສ຺ສໍ ວສິສ຺ສາມາ’ຕິ. ອທ຺ທສໍສຸ ໂຂ ຉພ຺ພຄ຺ຄິຍາ ຠິກ຺ຂູ ສຕ຺ຕຣສວຄ຺ຄິເຍ ຠິກ຺ຂູ ວິຫາຣໍ ປຏິສງ຺ຂໂຣນ຺ເຕ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໓໑໖) ອິທໍ ຉພ຺ພຄ຺ຄິຍວຕ຺ຖຸໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ອາຄຕເສນາສນກຖາ, ຕທວສາເນ ຈ ສປ຺ປິອາທິເຠສຊ຺ຊກຖາ ວິຕ຺ຖາເຣນ ກຖິຕາ. ມຍໍ ປນ ຕໍ ສພ຺ພໍ ອາຄຕາຄຕຏ຺ຐາເນເຍວ ກຖຍິສ຺ສາມ; ເອວໍ ກຖເນ ກາຣຓໍ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕເມວ.

ກຸສສງ຺ກາມນວຕ຺ຖຸກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໓໙. ອິໂຕ ປຣໍ ຊນ຺ຕາຆຣວຕ຺ຖຸ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

໑໔໐. ປຎ຺ຈສຸ ວິຆາສວຕ຺ຖູສຸ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ກປ຺ປິຍໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິໍສຸ. ວິຆາສໍ ປນ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕນ ຂາທິຕາວເສສໍ ຉຑ຺ຑິຕໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຍທິ ສກ຺ໂກຕິ ຂາທນ຺ເຕ ຉຑ຺ຑາເປຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ, ເອຕມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ. ອຕ຺ຕຄຸຕ຺ຕຕ຺ຖາຍ ປນ ປຣານຸທ຺ທຍຕາຍ ຈ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

໑໔໑. ໂອທນຂາທນີຍປູວອຸຈ຺ຉຸຕິມ຺ພຣູສກຠາຊນີຍວຕ຺ຖູສຸ ອປຣສ຺ສ ຠາຄໍ ເທຫີຕິ ອສນ຺ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ອາຫ. ອມູລກໍ ອຄ຺ຄເຫສີຕິ ສາມິເກສຸ ເທນ຺ເຕສຸ ເອວໍ ອຄ຺ຄເຫສິ. ອນາປຕ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸ ປາຣາຊິກສ຺ສາຕິ ສາມິເກຫິ ທິນ຺ນໍ ອຄ຺ຄເຫສິ; ເຕນສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ອາປຕ຺ຕິ ສມ຺ປຊານມຸສາວາເທ ປາຈິຕ຺ຕິຍສ຺ສາຕິ ໂຍ ປນາເນນ ສມ຺ປຊານມຸສາວາໂທ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມິໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ອາຫ; ປຣໂຕ ເຕກຏຸລຍາຄຸວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ວິຍ. ຄຫເຓ ປນ ອຍໍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ – ສງ຺ຆສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ສມ຺ມເຕນ ວາ ອາຓຕ຺ເຕຫິ ວາ ອາຣາມິກາທີຫິ ທິຍ຺ຍມານໍ, ຄິຫີນຎ຺ຈ ສນ຺ຕກໍ ສາມິເກນ ວາ ອາຓຕ຺ເຕນ ວາ ທິຍ຺ຍມານໍ ‘‘ອປຣສ຺ສ ຠາຄໍ ເທຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫໂຕ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ. ອຎ຺ເຎນ ທິຍ຺ຍມານໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຠຓ຺ຑຄ຺ເຆນ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ອສມ຺ມເຕນ ວາ ອນາຓຕ຺ເຕນ ວາ ທິຍ຺ຍມາເນ ‘‘ອປຣມ຺ປິ ຠາຄໍ ເທຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ວາ ກູຏວສ຺ສານິ ຄເຓຕ຺ວາ ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ປຕ຺ຕຈຕຸກ຺ເກ ວິຍ ຕສ຺ສຸທ຺ຘາເຣເຍວ ຠຓ຺ຑຄ຺ເຆນ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ອິຕເຣຫິ ທິຍ຺ຍມານໍ ເອວໍ ຄຓ຺ຫໂຕ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ. ສາມິເກນ ປນ ‘‘ອິມສ຺ສ ເທຫີ’’ຕິ ທາປິຕໍ ວາ ສຍໍ ທິນ຺ນໍ ວາ ສຸທິນ຺ນນ຺ຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ສພ຺ພອຏ຺ຐກຖາວິນິຈ຺ຉຍໂຕ ສາໂຣ.

໑໔໒-໓. ໂອທນິຍຆຣາທິວຕ຺ຖູສຸ – ໂອທນິຍຆຣໍ ນາມ ວິກ຺ກາຍິກຠຕ຺ຕປຈນຆຣໍ. ສູນຆຣໍ ນາມ ວິກ຺ກາຍິກມໍສປຈນຆຣໍ. ປູວຆຣໍ ນາມ ວິກ຺ກາຍິກຂຊ຺ຊກປຈນຆຣໍ. ເສສເມຕ຺ຖ, ປຣິກ຺ຂາຣວຕ຺ຖູສຸ ຈ ປາກຏເມວ.

໑໔໔. ປີຐວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ – ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ປຣິກປ຺ເປຕ຺ວາ ‘‘ເອຕໍ ຐານໍ ສມ຺ປຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສງ຺ກາເມສິ. ເຕນສ຺ສ ສງ຺ກາມເນ ອວຫາໂຣ ນຕ຺ຖິ. ສງ຺ກາເມຕ຺ວາ ປນ ປຣິກປ຺ປິໂຕກາສໂຕ ຄຫເຓ ປາຣາຊິກໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ຫຣນ຺ໂຕ ຈ ຍທິ ປີຐເກ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕໍ ນຕ຺ຖິ, ຖວິກໍ ອຄ຺ຆາເປຕ຺ວາ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ອຖ ປີຐເກປິ ອຕ຺ຖິ, ອຸໂຠ ອຄ຺ຆາເປຕ຺ວາ ກາເຣຕພ຺ໂພຕິ. ຠິສິອາທີນິ ຕີຓິ ວຕ຺ຖູນິ ປາກຏາເນວ.

໑໔໖. ວິສ຺ສາສຄ຺ຄາຫາທີສຸ ຕີສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ຄຫເຓ ອນາປຕ຺ຕິ, ອາຫຣາເປນ຺ເຕສຸ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ. ປິຓ຺ຑາຍ ປວິຏ຺ຐສ຺ສ ປຏິວິໂສ ອນ຺ໂຕອຸປຈາຣສີມາຍໍ ຐິຕສ຺ເສວ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຍທິ ປນ ທາຍກາ ‘‘ພຫິອຸປຈາຣຏ຺ຐານມ຺ປິ ຠນ຺ເຕ, ຠາຄໍ ຄຓ຺ຫຖ, ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເອວໍ ອນ຺ໂຕຄາມຏ຺ຐານມ຺ປິ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

໑໔໘-໙. ສຕ຺ຕສຸ ອມ຺ພໂຈຣກາທິວຕ຺ຖູສຸ ປໍສຸກູລສຎ຺ຎາຍ ຄຫເຓ ອນາປຕ຺ຕິ, ອາຫຣາເປນ຺ເຕສຸ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ, ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ປຣິໂຠເຄ ປາຣາຊິກໍ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ – ສາມິກາປິ ສາລຍາ, ໂຈຣາປິ ສາລຍາ, ປໍສຸກູລສຎ຺ຎາຍ ຂາທນ຺ຕສ຺ສ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ, ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຄຓ຺ຫໂຕ ອຸທ຺ຘາເຣເຍວ ອວຫາໂຣ, ຠຓ຺ຑໍ ອຄ຺ຆາເປຕ຺ວາ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ສາມິກາ ສາລຍາ, ໂຈຣາ ນິຣາລຍາ, ເອເສວ ນໂຍ. ສາມິກາ ນິຣາລຍາ, ໂຈຣາ ສາລຍາ; ‘‘ປຸນ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມາ’’ຕິ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິເທວ ຄຫນຏ຺ຐາເນ ຂິປິຕ຺ວາ ຄຕາ, ເອເສວ ນໂຍ. ອຸໂຠປິ ນິຣາລຍາ, ປໍສຸກູລສຎ຺ຎາຍ ຂາທໂຕ ອນາປຕ຺ຕິ, ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ທຸກ຺ກຏໍ.

ສງ຺ຆສ຺ສ ອມ຺ພາທີສຸ ປນ ສງ຺ຆາຣາເມ ຊາຕໍ ວາ ໂຫຕຸ, ອາເນຕ຺ວາ ທິນ຺ນໍ ວາ ປຎ຺ຈມາສກໍ ວາ ອຕິເຣກປຎ຺ຈມາສກໍ ວາ ອຄ຺ຆນກໍ ອວຫຣນ຺ຕສ຺ສ ປາຣາຊິກໍ. ປຈ຺ຈນ຺ເຕ ໂຈຣຸປທ຺ທເວນ ຄາເມສຸ ວຸຏ຺ຐຫນ຺ເຕສຸ ຠິກ຺ຂູປິ ວິຫາເຣ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ‘‘ປຸນ ອາວສນ຺ເຕ ຊນປເທ ອາຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ ສອຸສ຺ສາຫາວ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຠິກ຺ຂູ ຕາທິສໍ ວິຫາຣໍ ປຕ຺ວາ ອມ຺ພປກ຺ກາທີນິ ‘‘ຉຑ຺ຑິຕການີ’’ຕິ ປໍສຸກູລສຎ຺ຎາຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ; ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ປຣິຠຸຎ຺ຊໂຕ ອວຫາໂຣ ໂຫຕິ, ຠຓ຺ຑໍ ອຄ຺ຆາເປຕ຺ວາ ກາເຣຕພ຺ໂພ.

ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ປນ ສງ຺ເຂປຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຉຑ຺ຑິຕວິຫາເຣ ປນ ຜລາຜລໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ປຣິຠຸຎ຺ຊໂຕ ປາຣາຊິກໍ. ກສ຺ມາ? ອາຄຕານາຄຕານໍ ສນ຺ຕກຕ຺ຕາ’’ຕິ. ຄຓສນ຺ຕເກ ປນ ປຸຄ຺ຄລິເກ ຈ ສອຸສ຺ສາຫມຕ຺ຕເມວ ປມາຓໍ. ສເຈ ປນ ຕໂຕ ອມ຺ພປກ຺ກາທິໍ ກຸລສງ຺ຄຫຓຕ຺ຖາຍ ເທຕິ, ກຸລທູສກທຸກ຺ກຏໍ. ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ເທນ຺ໂຕ ອຄ຺ເຆນ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ສງ຺ຆິເກປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເສນາສນຕ຺ຖາຍ ນິຍມິຕໍ ກຸລສງ຺ຄຫຓຕ຺ຖາຍ ທທໂຕ ທຸກ຺ກຏໍ, ອິສ຺ສຣວຕາຍ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ປາຣາຊິກໍ. ໂນ ເຈ ວຕ຺ຖຸ ປໂຫຕິ, ອຄ຺ເຆນ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ພຫິ ອຸປຈາຣສີມາຍ ນິສີທິຕ຺ວາ ອິສ຺ສຣວຕາຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊໂຕ ຄີວາ. ຆຓ຺ຏິໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ກາລໍ ໂຆເສຕ຺ວາ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ປາປຸຓາຕີ’’ຕິ ຂາທິຕໍ ສຸຂາທິຕໍ. ຆຓ຺ຏິໍ ອປຫຣິຕ຺ວາ ກາລເມວ ໂຆເສຕ຺ວາ, ຆຓ຺ຏິເມວ ປຫຣິຕ຺ວາ ກາລໍ ອໂຆເສຕ຺ວາ, ຆຓ຺ຏິມ຺ປິ ອປຫຣິຕ຺ວາ ກາລມ຺ປິ ອໂຆເສຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎສໍ ນຕ຺ຖິຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ປາປຸຓາຕີ’’ຕິ ຂາທິຕມ຺ປິ ສຸຂາທິຕເມວ. ປຸປ຺ຜາຣາມວຕ຺ຖຸທ຺ວຍໍ ປາກຏເມວ.

໑໕໐. ວຸຕ຺ຕວາທກວຕ຺ຖຸຕ຺ຕເຍ ວຸຕ຺ໂຕ ວຊ຺ເຊມີຕິ ຕຍາ ວຸຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ຕວ ວຈເນນ ວທາມີ’’ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນາປຕ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸ ປາຣາຊິກສ຺ສາຕິ ສາມິເກຫິ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ ອນາປຕ຺ຕິ. ນ ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ‘‘ວຸຕ຺ໂຕ ວຊ຺ເຊມີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ ‘‘ອຫໍ ຕຍາ ວຸຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ຕວ ວຈເນນ ວທາມີ’’ຕິ ເອວໍ ອຎ຺ໂຎ ຠິກ຺ຂຸ ອຎ຺ເຎນ ຠິກ຺ຂຸນາ ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣິຈ຺ເຉທໍ ປນ ກຕ຺ວາ ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ຕວ ວຈເນນ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ວຸຕ຺ໂຕ ວຊ຺ເຊຫີຕິ ມຍາ ວຸຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ມມ ວຈເນນ ວເທຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ອິເມສຸປິ ຈ ທ຺ວີສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ປຣິຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ຫິ ອຸປາຣມ຺ຠາ ມຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕີຕິ.

໑໕໑-໒. ມຓິວຕ຺ຖຸຕ຺ຕຍສ຺ສ ມຊ຺ຌິເມ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ – ນາຫໍ ອກລ຺ລໂກຕິ ນາຫໍ ຄິລາໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສໍ ປາກຏເມວ.

໑໕໓. ສູກຣວຕ຺ຖຸທ຺ວເຍ – ກິຎ຺ຈາປິ ປຐມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຉາຕຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ກາຣຸຎ຺ເຎນ ໂມຈິຕຕ຺ຕາ ອນາປຕ຺ຕິ. ສາມິເກສຸ ປນ ອສມ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ເຕສຸ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ, ຕາວ ມຫນ຺ໂຕ ວາ ມຕສູກໂຣ ອາຫຣິຕ຺ວາ ທາຕພ຺ໂພ, ຕທຄ຺ຆນກໍ ວາ ຠຓ຺ຑໍ. ສເຈ ປາສສາມິເກ ກຸຫິຎ຺ຈິປິ ນ ປສ຺ສຕິ, ປາສສາມນ຺ຕາ ຕທຄ຺ຆນກໍ ສາຏກໍ ວາ ກາສາວໍ ວາ ຖາລກໍ ວາ ຍຖາ ເຕ ອາຄຕາ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ອີທິເສ ຐາເນ ຐເປຕ຺ວາວ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ, ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ປນ ໂມເຈນ຺ຕສ຺ສ ປາຣາຊິກເມວ. ເອຕ຺ຖ ຈ ໂກຈິ ສູກໂຣ ປາສໍ ປາເທນ ກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ຉິນ຺ນມຕ຺ເຕ ປາເສ ຐານາຈາວນຘມ຺ເມນ ຐາເນນ ຐິໂຕ ໂຫຕິ ຈຓ຺ຑໂສເຕ ພທ຺ຘນາວາ ວິຍ. ໂກຈິ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມຕາຍ ຐິໂຕ, ໂກຈິ ນິປນ຺ໂນ, ໂກຈິ ກູຏປາເສນ ພທ຺ໂຘ ໂຫຕິ. ກູຏປາໂສ ນາມ ຍສ຺ສ ອນ຺ເຕ ຘນຸກໍ ວາ ອງ຺ກຸສໂກ ວາ ອຎ຺ໂຎ ວາ ໂກຈິ ທຓ຺ຑໂກ ພທ຺ໂຘ ໂຫຕິ, ໂຍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຣຸກ຺ຂາທີສຸ ລຄ຺ຄິຕ຺ວາ ສູກຣສ຺ສ ຄມນໍ ນິວາເຣຕິ. ຕຕ຺ຣ ປາສໍ ກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ຐິຕສ຺ສ ເອກເມວ ຐານໍ ປາສພນ຺ຘນໍ, ໂສ ຫິ ປາເສ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ວາ ຉິນ຺ນມຕ຺ເຕ ວາ ປລາຍຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມຕາຍ ຐິຕສ຺ສ ພນ຺ຘນຎ຺ຈ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຈ ປາທາຕິ ປຎ຺ຈ ຐານານິ. ນິປນ຺ນສ຺ສ ພນ຺ຘນຎ຺ຈ ສຍນຎ຺ຈາຕິ ທ຺ເວ ຐານານິ. ກູຏປາສພທ຺ຘສ຺ສ ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕໍ ຕເທວ ຐານໍ. ຕສ຺ມາ ຕໍ ຕໂຕ ຕໂຕ ໂມເຈນ຺ຕາ ທສປິ ວີສຕິປິ ສຕມ຺ປິ ຠິກ຺ຂູ ປາຣາຊິກໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອາຄຕໍ ທິສ຺ວາ ເອກເມວ ທາສໍ ປລາເປນ຺ໂຕ ວິຍ.

ປຸຣິມານໍ ປນ ຕິຓ຺ຓໍ ຈຕຸປ຺ປທກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຜນ຺ທາປນຐານາຈາວນານິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ສຸນຂທຏ຺ຐໍ ສູກຣໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊາເປນ຺ຕສ຺ສາປິ ກາຣຸຎ຺ຎາຘິປ຺ປາເຍນ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ, ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ປາຣາຊິກໍ. ປາສຏ຺ຐານໍ ປນ ສຸນຂສມີປໍ ວາ ອສມ຺ປຕ຺ຕໍ ປຏິປຖໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຐມເມວ ປລາເປນ຺ຕສ຺ສ ອວຫາໂຣ ນຕ຺ຖິ. ໂຍປິ ພທ຺ຘສູກຣສ຺ສ ຆາສຎ຺ຈ ປານີຍຎ຺ຈ ທຕ຺ວາ ພລໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ອຸກ຺ກຸຏ຺ຐິໍ ກໂຣຕິ – ‘‘ອຸຕ຺ຣສ຺ໂຕ ປລາຍິສ຺ສຕີ’’ຕິ; ໂສ ເຈ ປລາຍຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ປາສໍ ທຸພ຺ພລໍ ກຕ຺ວາ ອຸກ຺ກຸຏ຺ຐິສທ຺ເທນ ປລາເປນ຺ຕສ຺ສາປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ໂຍ ປນ ຆາສຎ຺ຈ ປານີຍຎ຺ຈ ທຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ‘‘ພລໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປລາຍິສ຺ສຕີ’’ຕິ; ໂສ ເຈ ປລາຍຕິ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ. ປາສໍ ທຸພ຺ພລໍ ກຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ປາສສນ຺ຕິເກ ສຕ຺ຖໍ ວາ ອຄ຺ຄິໍ ວາ ຐເປຕິ ‘‘ຉິນ຺ເນ ວາ ທຑ຺ເຒ ວາ ປລາຍິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ສູກໂຣ ປາສໍ ຈາເລນ຺ໂຕ ຉິນ຺ເນ ວາ ທຑ຺ເຒ ວາ ປລາຍຕິ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍເມວ. ປາສໍ ຍຏ຺ຐິຍາ ສຫ ປາເຕຕິ, ປຈ຺ຉາ ສູກໂຣ ຕໍ ມທ຺ທນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉຕິ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ. ສູກໂຣ ອທູຫລປາສາເຓຫິ ອກ຺ກນ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ຕໍ ປລາເປຕຸກາມສ຺ສ ອທູຫລໍ ກາຣຸຎ຺ເຎນ ອຸກ຺ຂິປໂຕ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ, ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ປາຣາຊິກໍ. ສເຈ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ອຄນ຺ຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ຄຈ຺ຉຕິ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍເມວ. ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຐປິຕໍ ອທູຫລໍ ປາເຕຕິ, ປຈ຺ຉາ ສູກໂຣ ຕໍ ມທ຺ທນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉຕິ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ. ໂອປາເຕ ປຕິຕສູກຣມ຺ປິ ກາຣຸຎ຺ເຎນ ອຸທ຺ຘຣໂຕ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ, ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ປາຣາຊິກໍ. ໂອປາຕໍ ປູເຣຕ຺ວາ ນາເສຕິ, ປຈ຺ຉາ ສູກໂຣ ຕໍ ມທ຺ທນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉຕິ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ. ສູເລ ວິທ຺ຘໍ ກາຣຸຎ຺ເຎນ ອຸທ຺ຘຣຕິ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ, ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ປາຣາຊິກໍ. ສູລໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ຉຑ຺ເຑຕິ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ.

ວິຫາຣຠູມິຍໍ ປນ ປາເສ ວາ ອທູຫລໍ ວາ ໂອຑ຺ເຑນ຺ຕາ ວາເຣຕພ຺ພາ – ‘‘ມິຄຣູປານໍ ປຏິສຣຓຏ຺ຐານເມຕໍ, ມາ ອິຘ ເອວໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ. ສເຈ ‘‘ຫຣາເປຖ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຫຣາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອຖ ສຍໍ ຫຣນ຺ຕິ, ສຸນ຺ທຣເມວ. ອຖ ເນວ ຫຣນ຺ຕິ, ນ ຫຣິຕຸໍ ເທນ຺ຕິ, ຣກ຺ຂໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ຫຣາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ມນຸສ຺ສາ ສສ຺ສຣກ຺ຂຓກາເລ ເຂຕ຺ເຕສຸ ປາເສ ຈ ອທູຫລປາສາຓາທີນິ ຈ ກໂຣນ຺ຕິ – ‘‘ມໍສໍ ຂາທນ຺ຕາ ສສ຺ສານິ ຣກ຺ຂິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ວີຕິວຕ຺ເຕ ສສ຺ສກາເລ ເຕສຸ ອນາລເຍສຸ ປກ຺ກນ຺ເຕສຸ ຕຕ຺ຖ ພທ຺ຘໍ ວາ ປຕິຕໍ ວາ ໂມເຈຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ.

ມິຄວຕ຺ຖຸທ຺ວເຍປິ ສູກຣວຕ຺ຖູສຸ ວຸຕ຺ຕສທິໂສເຍວ ວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ມຈ຺ຉວຕ຺ຖຸທ຺ວເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ກຸມີນມຸຂໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ວາ ປຈ຺ຉາປຸຏກໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ວາ ປສ຺ເສນ ຉິທ຺ທໍ ກຕ຺ວາ ວາ ກຸມີນໂຕ ມຈ຺ເຉ ໂປເຖຕ຺ວາ ປລາເປນ຺ຕສ຺ສ ປາຣາຊິກໍ. ຠຕ຺ຕສິຕ຺ຖານິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ເອວໍ ປລາເປນ຺ຕສ຺ສາປິ ປາຣາຊິກໍ. ສຫ ກຸມີເນນ ອຸທ຺ຘຣໂຕປິ ປາຣາຊິກໍ. ເກວລໍ ກຸມີນມຸຂໍ ວິວຣຕິ, ປຈ຺ຉາປຸຏກໍ ມຸຎ຺ຈຕິ, ຉິທ຺ທໍ ວາ ກໂຣຕິ, ມຈ຺ຉາ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມຕາຍ ປລາຍນ຺ຕິ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ. ເອວໍ ກຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕສິຕ຺ຖານິ ທສ຺ເສຕິ, ມຈ຺ຉາ ໂຄຈຣຕ຺ຖາຍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປລາຍນ຺ຕິ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍເມວ. ມຸຂໍ ອວິວຣິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາປຸຏກໍ ອມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ປສ຺ເສນ ຉິທ຺ທໍ ອກຕ຺ວາ ເກວລໍ ຠຕ຺ຕສິຕ຺ຖານິ ທສ຺ເສຕິ, ມຈ຺ຉາ ປນ ຉາຕຊ຺ຌຕ຺ຕາ ສີເສນ ປຫຣິຕ຺ວາ ໂອກາສໍ ກຕ຺ວາ ໂຄຈຣຕ຺ຖາຍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປລາຍນ຺ຕິ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍເມວ. ຕຸຈ຺ຉກຸມີນສ຺ສ ມຸຂໍ ວາ ວິວຣຕິ, ປຈ຺ຉາປຸຏກໍ ວາ ມຸຎ຺ຈຕິ, ຉິທ຺ທໍ ວາ ກໂຣຕິ, ອາຄຕາຄຕາ ມຈ຺ຉາ ທ຺ວາຣໍ ປຕ຺ຕາ ປຸຏກຉິທ຺ເທຫິ ປລາຍນ຺ຕິ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍເມວ. ຕຸຈ຺ຉກຸມີນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຸມ຺ເພ ຂິປຕິ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍເມວາຕິ. ຍາເນ ຠຓ຺ຑໍ ປີເຐ ຖວິກາຍ ສທິສໍ.

ມໍສເປສິວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ – ສເຈ ອາກາເສ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຄຫິຕຏ຺ຐານເມວ ຐານໍ. ຕໍ ຉຫາກາເຣຫິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຐານາຈາວນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເສສເມຕ຺ຖ ທາຣຸໂຄປາລກຣຊກສາຏກວຕ຺ຖູສຸ ຈ ອມ຺ພໂຈຣກາທິວຕ຺ຖູສຸ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ວິນິຈ຺ຉິນິຕພ຺ພໍ.

໑໕໕. ກຸມ຺ຠິວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ – ໂຍ ສປ຺ປິເຕລາທີນິ ອປາທຄ຺ຆນການິ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ນ ປຸນ ເອວໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສໍວເຣ ຐຕ຺ວາ ທຸຕິຍທິວສາທີສຸປິ ປຸນ ຈິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ເອວເມວ ຘຸຣນິກ຺ເຂປໍ ກຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ສພ຺ພມ຺ປິ ຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ, ເນວຕ຺ຖິ ປາຣາຊິກໍ. ທຸກ຺ກຏໍ ວາ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ວາ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ ປນ ໂຫຕິ. ອຍມ຺ປິ ຠິກ຺ຂຸ ເອວເມວມກາສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸ ປາຣາຊິກສ຺ສາ’’ຕິ. ຘຸຣນິກ຺ເຂປໍ ປນ ອກຕ຺ວາ ‘‘ທິວເສ ທິວເສ ປຣິຠຸຎ຺ຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ໂຖກໍ ໂຖກມ຺ປິ ປຣິຠຸຎ຺ຊໂຕ ຍສ຺ມິໍ ທິວເສ ປາທຄ຺ຆນກໍ ປູຣຕິ, ຕສ຺ມິໍ ປາຣາຊິກໍ.

ສໍວິທາວຫາຣວຕ຺ຖູນິ ສໍວິທາວຫາເຣ, ມຸຏ຺ຐິວຕ຺ຖູນິ ໂອທນິຍຆຣາທິວຕ຺ຖູສຸ ທ຺ເວ ວິຆາສວຕ຺ຖູນິ ອມ຺ພໂຈຣກາທິວຕ຺ຖູສຸ ວຸຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉຍນເຍນ ເວທິຕພ຺ພານິ. ທ຺ເວ ຕິຓວຕ຺ຖູນິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເນວ.

໑໕໖. ອມ຺ພຠາຊາປນາທິວຕ຺ຖູສຸ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ເອກໍ ຄາມກາວາສໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຠິກ຺ຂຸກໍ ອຄມໍສຸ. ຕຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂູ ຜລາຜລໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊມານາປິ ເຕສຸ ອາຄເຕສຸ ‘‘ເຖຣານໍ ຜລານິ ເທຖາ’’ຕິ ກປ຺ປິຍກາຣເກ ນ ອໂວຈຸໍ. ອຖ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ກິໍ ສງ຺ຆິກໍ ອມ຺ຫາກໍ ນ ປາປຸຓາຕີ’’ຕິ ຆຓ຺ຏິໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ຠາຊາເປຕ຺ວາ ເຕສມ຺ປິ ວສ຺ສຄ຺ເຄນ ຠາຄໍ ທຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາປິ ປຣິຠຸຎ຺ຊິໍສຸ. ເຕນ ເນສໍ ຠຄວາ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ອາຫ. ຕສ຺ມາ ອິທານິປິ ຍຕ຺ຖ ອາວາສິກາ ອາຄນ຺ຕຸການໍ ນ ເທນ຺ຕິ, ຜລວາເຣ ຈ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ອຎ຺ເຎສໍ ອຕ຺ຖິຠາວໍ ທິສ຺ວາ ໂຈຣິກາຍ ອຕ຺ຕນາວ ຂາທນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ອາຄນ຺ຕຸເກຫິ ຆຓ຺ຏິໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ຠາເຊຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ຍຕ຺ຖ ປນ ອາວາສິກາ ຣຸກ຺ເຂ ຣກ຺ຂິຕ຺ວາ ຜລວາເຣ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ຠາເຊຕ຺ວາ ຂາທນ຺ຕິ, ຈຕູສຸ ປຈ຺ຈເຍສຸ ສມ຺ມາ ອຸປເນນ຺ຕິ, ອນິສ຺ສຣາ ຕຕ຺ຖ ອາຄນ຺ຕຸກາ. ເຍປິ ຣຸກ຺ຂາ ຈີວຣຕ຺ຖາຍ ນິຍເມຕ຺ວາ ທິນ຺ນາ, ເຕສຸປິ ອາຄນ຺ຕຸກາ ອນິສ຺ສຣາ. ເອເສວ ນໂຍ ເສສປຈ຺ຈຍຕ຺ຖາຍ ນິຍເມຕ຺ວາ ທິນ຺ເນສຸປິ.

ເຍ ປນ ຕຖາ ອນິຍມິຕາ, ອາວາສິກາ ຈ ເຕ ຣກ຺ຂິຕ຺ວາ ໂຄເປຕ຺ວາ ໂຈຣິກາຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ, ນ ເຕສຸ ອາວາສິການໍ ກຕິກາຍ ຐາຕພ຺ພໍ. ເຍ ຜລປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍ ທິນ຺ນາ, ອາວາສິກາປິ ເນ ຣກ຺ຂິຕ຺ວາ ໂຄເປຕ຺ວາ ສມ຺ມາ ອຸປເນນ຺ຕິ, ເຕສຸເຍວ ເຕສໍ ກຕິກາຍ ຐາຕພ຺ພໍ. ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຈຕຸນ຺ນໍ ປຈ຺ຈຍານໍ ນິຍເມຕ຺ວາ ທິນ຺ນໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ຠຓ຺ຑໍ ອຄ຺ຆາເປຕ຺ວາ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ປຣິໂຠຄວເສເນວ ຕໍ ຠາເຊຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ເສນາສນຕ຺ຖາຍ ນິຍມິຕໍ, ຕໍ ປຣິໂຠຄວເສເນວ ຠາເຊຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍຎ຺ຈ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍຎ຺ຈາ’’ຕິ.

ໂອທິສ຺ສ ຈີວຣຕ຺ຖາຍ ທິນ຺ນໍ ຈີວເຣເຍວ ອຸປເນຕພ຺ພໍ. ສເຈ ທຸພ຺ຠິກ຺ຂໍ ໂຫຕິ, ຠິກ຺ຂູ ປິຓ຺ຑປາເຕນ ກິລມນ຺ຕິ, ຈີວຣໍ ປນ ສຸລຠໍ, ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸຕາຍ ອປໂລກນກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ປິຓ຺ຑປາເຕປິ ອຸປເນຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເສນາສເນນ ຄິລານປຈ຺ຈເຍນ ວາ ກິລມນ຺ເຕສຸ ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸຕາຍ ອປໂລກນກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຕທຕ຺ຖາຍປິ ອຸປເນຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ໂອທິສ຺ສ ປິຓ຺ຑປາຕຕ຺ຖາຍ ຄິລານປຈ຺ຈຍຕ຺ຖາຍ ຈ ທິນ຺ເນປິ ເອເສວ ນໂຍ. ໂອທິສ຺ສ ເສນາສນຕ຺ຖາຍ ທິນ຺ນໍ ປນ ຄຣຸຠຓ຺ຑໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ຣກ຺ຂິຕ຺ວາ ໂຄເປຕ຺ວາ ຕທຕ຺ຖເມວ ອຸປເນຕພ຺ພໍ. ສເຈ ປນ ທຸພ຺ຠິກ຺ຂໍ ໂຫຕິ, ຠິກ຺ຂູ ປິຓ຺ຑປາເຕນ ນ ຍາເປນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຣາຊໂຣຄໂຈຣຠຍາທີຫິ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉນ຺ຕານໍ ວິຫາຣາ ປລຸຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕາລນາຬິເກຣາທິເກ ວິນາເສນ຺ຕິ, ເສນາສນປຈ຺ຈຍໍ ປນ ນິສ຺ສາຍ ຍາເປຕຸໍ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ. ເອວຣູເປ ກາເລ ເສນາສນໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາປິ ເສນາສນຊຄ຺ຄນຕ຺ຖາຍ ປຣິໂຠໂຄ ຠຄວຕາ ອນຸຎ຺ຎາໂຕ. ຕສ຺ມາ ເອກໍ ວາ ທ຺ເວ ວາ ວຣເສນາສນານິ ຐເປຕ຺ວາ ອິຕຣານິ ລາມກໂກຏິຍາ ປິຓ຺ຑປາຕຕ຺ຖາຍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ມູລວຕ຺ຖຸຈ຺ເຉທໍ ປນ ກຕ຺ວາ ນ ອຸປເນຕພ຺ພໍ.

ໂຍ ປນ ອາຣາໂມ ຈຕຸປ຺ປຈ຺ຈຍຕ຺ຖາຍ ນິຍເມຕ຺ວາ ທິນ຺ໂນ, ຕຕ຺ຖ ອປໂລກນກມ຺ມໍ ນ ກາຕພ຺ພໍ. ເຍນ ປນ ປຈ຺ຈເຍນ ອູນໍ, ຕທຕ຺ຖໍ ອຸປເນຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອາຣາໂມ ຊຄ຺ຄິຕພ຺ໂພ, ເວຕນໍ ທຕ຺ວາປິ ຊຄ຺ຄາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເຍ ປນ ເວຕນໍ ລຠິຕ຺ວາ ອາຣາເມເຍວ ເຄຫໍ ກຕ຺ວາ ວສນ຺ຕາ ຣກ຺ຂນ຺ຕິ, ເຕ ເຈ ອາຄຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ນາຬິເກຣໍ ວາ ຕາລປກ຺ກໍ ວາ ເທນ຺ຕິ, ຍໍ ເຕສໍ ສງ຺ເຆນ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ ໂຫຕິ – ‘‘ທິວເສ ທິວເສ ເອຕ຺ຕກໍ ນາມ ຂາທຖາ’’ຕິ ຕເທວ ເຕ ທາຕຸໍ ລຠນ຺ຕິ; ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ເຕສໍ ທທນ຺ຕານມ຺ປິ ຄເຫຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ.

ໂຍ ປນ ອາຣາມໍ ເກຓິຍາ ຄເຫຕ຺ວາ ສງ຺ຆສ຺ສ ຈຕຸປ຺ປຈ຺ຈຍຕ຺ຖາຍ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑເມວ ເທຕິ, ອຍໍ ພຫຸກມ຺ປິ ທາຕຸໍ ລຠຕິ. ເຈຕິຍສ຺ສ ປທີປຕ຺ຖາຍ ວາ ຂຓ຺ຑຜຸລ຺ລປຏິສງ຺ຂຣຓຕ຺ຖາຍ ວາ ທິນ຺ໂນ ອາຣາໂມປິ ປຏິຊຄ຺ຄິຕພ຺ໂພ; ເວຕນໍ ທຕ຺ວາປິ ຊຄ຺ຄາເປຕພ຺ໂພ. ເວຕນຎ຺ຈ ປເນຕ຺ຖ ເຈຕິຍສນ຺ຕກມ຺ປິ ສງ຺ຆສນ຺ຕກມ຺ປິ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເອຕມ຺ປິ ອາຣາມໍ ເວຕເນນ ຕຕ຺ເຖວ ວສິຕ຺ວາ ຣກ຺ຂນ຺ຕານຎ຺ຈ ເກຓິຍາ ຄເຫຕ຺ວາ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑທາຍການຎ຺ຈ ຕຕ຺ຖ ຊາຕກຜລທານໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ.

ອມ຺ພປາລກາທິວຕ຺ຖູສຸ – ອນາປຕ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂຄປກສ຺ສ ທາເນຕິ ເອຕ຺ຖ ກຕຣໍ ປນ ໂຄປກທານໍ ວຏ຺ຏຕິ, ກຕຣໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ? ມຫາສຸມຕ຺ເຖໂຣ ຕາວ ອາຫ – ‘‘ຍໍ ໂຄປກສ຺ສ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ທິນ຺ນໍ ໂຫຕິ – ‘ເອຕ຺ຕກໍ ທິວເສ ທິວເສ ຄຓ຺ຫາ’ຕິ ຕເທວ ວຏ຺ຏຕິ; ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ມຫາປທຸມຕ຺ເຖໂຣ ປນາຫ – ‘‘ກິໍ ໂຄປການໍ ປຓ຺ຓໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ນິມິຕ຺ຕສຎ຺ຎໍ ວາ ກຕ຺ວາ ທິນ຺ນໍ ອຕ຺ຖິ, ເອເຕສໍ ຫຕ຺ເຖ ວິສ຺ສຏ຺ຐກສ຺ສ ເອເຕ ອິສ຺ສຣາ, ຕສ຺ມາ ຍໍ ເຕ ເທນ຺ຕິ ຕໍ ພຫຸກມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ກຸຣຸນ຺ທຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ມນຸສ຺ສານໍ ອາຣາມໍ ວາ ອຎ຺ຎໍ ວາ ຜລາຜລໍ ທາຣກາ ຣກ຺ຂນ຺ຕິ, ເຕຫິ ທິນ຺ນໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ປນ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ສງ຺ຆິເກ ປນ ເຈຕິຍສນ຺ຕເກ ຈ ເກຓິຍາ ຄເຫຕ຺ວາ ຣກ຺ຂນ຺ຕສ຺ເສວ ທານໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເວຕເນນ ຣກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ຠາຄມຕ຺ຕໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ປນ ‘‘ຍໍ ຄິຫີນໍ ອາຣາມຣກ຺ຂກາ ຠິກ຺ຂູນໍ ເທນ຺ຕິ, ເອຕໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ປນ ອາຣາມໂຄປກາ ຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ຠຕິຍາ ຂຓ຺ເຑຕ຺ວາ ເທນ຺ຕິ, ເອຕໍ ວຏ຺ຏຕິ. ໂຍປິ ອຸປຑ຺ຒາຣາມໍ ວາ ເກຈິເທວ ຣຸກ຺ເຂ ວາ ຠຕິໍ ລຠິຕ຺ວາ ຣກ຺ຂຕິ, ຕສ຺ສາປິ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕຣຸກ຺ຂໂຕເຍວ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເກຓິຍາ ຄເຫຕ຺ວາ ຣກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ ປນ ສພ຺ພມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕໍ ປນ ສພ຺ພໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ນານໍ, ອຕ຺ຖໂຕ ເອກເມວ; ຕສ຺ມາ ອຘິປ຺ປາຍໍ ຎຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ທາຣຸວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ – ຕາວກາລິໂກ ອຫໍ ຠຄວາຕິ ຕາວກາລິກຈິຕ຺ໂຕ ອຫໍ ຠຄວາຕິ ວຕ຺ຕຸກາເມນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕາວກາລິກຈິຕ຺ໂຕຕິ ‘‘ປຸນ ອາຫຣິຕ຺ວາ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອວໍຈິຕ຺ໂຕ ອຫນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຠຄວາ ‘‘ຕາວກາລິເກ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ອາຫ.

ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ປາຬິມຸຕ຺ຕກວິນິຈ຺ຉໂຍ – ສເຈ ສງ຺ໂຆ ສງ຺ຆິກໍ ກມ຺ມໍ ກາເຣຕິ ອຸໂປສຖາຄາຣໍ ວາ ໂຠຊນສາລໍ ວາ, ຕໂຕ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕາວກາລິກໍ ຫຣິຕພ຺ພໍ. ໂຍ ປນ ສງ຺ຆິໂກ ທພ຺ພສມ຺ຠາໂຣ ອຄຸຕ຺ໂຕ ເທເວ ວສ຺ສນ຺ເຕ ເຕເມຕິ, ອາຕເປນ ສຸກ຺ຂຕິ, ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອາວາເສ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ສງ຺ໂຆ ອາຫຣາເປນ຺ໂຕ ອຎ຺ເຎນ ວາ ທພ຺ພສມ຺ຠາເຣນ ມູເລນ ວາ ສຎ຺ຎາເປຕພ຺ໂພ. ນ ສກ຺ກາ ເຈ ໂຫຕິ ສຎ຺ຎາເປຕຸໍ, ‘‘ສງ຺ຆິເກນ, ຠນ຺ເຕ, ກຕໍ ສງ຺ຆິກປຣິໂຠເຄນ ວຬຎ຺ຊຖາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ເສນາສນສ຺ສ ປນ ອຍເມວ ຠິກ຺ຂຸ ອິສ຺ສໂຣ. ສເຈປິ ປາສາຓຕ຺ຖມ຺ໂຠ ວາ ຣຸກ຺ຂຕ຺ຖມ຺ໂຠ ວາ ກວາຏໍ ວາ ວາຕປານໍ ວາ ນປ຺ປໂຫຕິ, ສງ຺ຆິກໍ ຕາວກາລິກໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ປາກຕິກໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເອສ ນໂຍ ອຎ຺ເຎສຸປິ ທພ຺ພສມ຺ຠາເຣສູຕິ.

ອຸທກວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ – ຍທາ ອຸທກໍ ທຸລ຺ລຠໍ ໂຫຕິ, ໂຍຊນໂຕປິ ອຑ຺ຒໂຍຊນໂຕປິ ອາຫຣີຍຕິ, ເອວຣູເປ ປຣິຄ຺ຄຫິຕອຸທເກ ອວຫາໂຣ. ຍໂຕປິ ອາຫຣິມໂຕ ວາ ໂປກ຺ຂຣຓີອາທີສຸ ຐິຕໂຕ ວາ ເກວລໍ ຍາຄຸຠຕ຺ຕໍ ສມ຺ປາເທນ຺ຕິ, ປານີຍປຣິໂຠຄຎ຺ຈ ກໂຣນ຺ຕິ, ນ ອຎ຺ຎໍ ມຫາປຣິໂຠຄໍ, ຕມ຺ປິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຄຓ຺ຫໂຕ ອວຫາໂຣ. ຍໂຕ ປນ ເອກໍ ວາ ທ຺ເວ ວາ ຆເຏ ຄເຫຕ຺ວາ ອາສນໍ ໂຘວິຕຸໍ, ໂພຘິຣຸກ຺ເຂ ສິຎ຺ຈິຕຸໍ ອຸທກປູຊໍ ກາຕຸໍ, ຣຊນໍ ປຈິຕຸໍ ລພ຺ຠຕິ, ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຆສ຺ສ ກຕິກວເສເນວ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ອຕິເຣກໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ, ມຕ຺ຕິກາທີນິ ວາ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ປກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ຠຓ຺ຑໍ ອຄ຺ຆາເປຕ຺ວາ ກາເຣຕພ຺ໂພ.

ສເຈ ອາວາສິກາ ກຕິກວຕ຺ຕໍ ທຬ຺ຫໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ອຎ຺ເຎສໍ ຠຓ຺ຑກໍ ໂຘວິຕຸໍ ວາ ຣຊິຕຸໍ ວາ ນ ເທນ຺ຕິ, ອຕ຺ຕນາ ປນ ອຎ຺ເຎສໍ ອປສ຺ສນ຺ຕານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ເຕສໍ ກຕິກາຍ ນ ຐາຕພ຺ພໍ. ຍຕ຺ຕກໍ ເຕ ໂຘວນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຕກໍ ໂຘວິຕພ຺ພໍ. ສເຈ ສງ຺ຆສ຺ສ ທ຺ເວ ຕິສ຺ໂສ ໂປກ຺ຂຣຓິໂຍ ວາ ອຸທກໂສຓ຺ຑິໂຍ ວາ ໂຫນ຺ຕິ, ກຕິກາ ຈ ກຕາ ‘‘ເອຕ຺ຖ ນ຺ຫາຍິຕພ຺ພໍ, ອິໂຕ ປານີຍໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ອິຘ ສພ຺ພປຣິໂຠໂຄ ກາຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ກຕິກວຕ຺ເຕເນວ ສພ຺ພໍ ກາຕພ຺ພໍ. ຍຕ຺ຖ ກຕິກາ ນຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພປຣິໂຠໂຄ ວຏ຺ຏຕີຕິ.

ມຕ຺ຕິກາວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ – ຍຕ຺ຖ ມຕ຺ຕິກາ ທຸລ຺ລຠາ ໂຫຕິ, ນານປ຺ປກາຣາ ວາ ວຓ຺ຓມຕ຺ຕິກາ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຐປິຕາ, ຕຕ຺ຖ ໂຖກາປິ ປຎ຺ຈມາສກໍ ອຄ຺ຆຕິ, ຕສ຺ມາ ປາຣາຊິກໍ. ສງ຺ຆິເກ ປນ ກມ຺ເມ ເຈຕິຍກມ຺ເມ ຈ ນິຏ຺ຐິເຕ ສງ຺ຆໍ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ວາ ຕາວກາລິກໍ ວາ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ສຸຘາຍປິ ຈິຕ຺ຕກມ຺ມວຓ຺ເຓສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ຕິຓວຕ຺ຖູສຸ – ຌາປິຕຕິເຓ ຐານາຈາວນສ຺ສ ອຠາວາ ທຸກ຺ກຏໍ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ ປນ ໂຫຕິ. ສງ຺ໂຆ ຕິຓວຕ຺ຖຸໍ ຊຄ຺ຄິຕ຺ວາ ສງ຺ຆິກໍ ອາວາສໍ ຉາເທຕິ, ປຸນ ກທາຈິ ຊຄ຺ຄິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ອຖຎ຺ໂຎ ເອໂກ ຠິກ຺ຂຸ ວຕ຺ຕສີເສນ ຊຄ຺ຄຕິ, ສງ຺ຆສ຺ເສເວຕໍ. ໂນ ເຈ ຊຄ຺ຄຕິ, ສງ຺ເຆເນໂກ ຠິກ຺ຂຸ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ‘‘ຊຄ຺ຄິຕ຺ວາ ເທຫີ’’ຕິ. ໂສ ເຈ ຠາຄໍ ອິຈ຺ຉຕິ, ຠາຄໍ ທຕ຺ວາປິ ຊຄ຺ຄາເປຕພ຺ພໍ. ສເຈ ຠາຄໍ ວຑ຺ເຒຕິ, ທາຕພ຺ພເມວ. ວຑ຺ເຒຕິເຍວ, ‘‘ຄຈ຺ຉ ຊຄ຺ຄິຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ເສນາສນໍ ຉາເທຫີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ກສ຺ມາ? ນຏ຺ເຐ ອຕ຺ໂຖ ນຕ຺ຖິ. ທທນ຺ເຕຫິ ປນ ສວຕ຺ຖຸກໍ ນ ທາຕພ຺ພໍ, ຄຣຸຠຓ຺ຑໍ ໂຫຕິ; ຕິຓມຕ຺ຕໍ ປນ ທາຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ມິໍ ເຈ ຊຄ຺ຄິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ເສນາສນໍ ຉາເທນ຺ເຕ ປຸນ ສງ຺ໂຆ ຊຄ຺ຄິຕຸໍ ປໂຫຕິ, ‘‘ຕ຺ວໍ ມາ ຊຄ຺ຄິ, ສງ຺ໂຆ ຊຄ຺ຄິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ.

ມຎ຺ຈາທີນິ ສຕ຺ຕ ວຕ຺ຖູນິ ປາກຏາເນວ. ປາຬິຍໍ ປນ ອນາຄຕມ຺ປິ ປາສາຓຕ຺ຖມ຺ຠໍ ວາ ຣຸກ຺ຂຕ຺ຖມ຺ຠໍ ວາ ອຎ຺ຎໍ ວາ ກິຎ຺ຈິ ປາທຄ຺ຆນກໍ ຫຣນ຺ຕສ຺ສ ປາຣາຊິກເມວ. ປຘານຆຣາທີສຸ ຉຑ຺ຑິຕປຕິຕານໍ ປຣິເວຓາທີນໍ ກຸຏ຺ຏມ຺ປິ ປາກາຣມ຺ປິ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ອິຏ຺ຐກາທີນິ ອວຫຣນ຺ຕສ຺ສາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ກສ຺ມາ? ສງ຺ຆິກໍ ນາມ ກທາຈິ ອຊ຺ຌາວສນ຺ຕິ, ກທາຈິ ນ ອຊ຺ຌາວສນ຺ຕິ. ປຈ຺ຈນ຺ເຕ ໂຈຣຠເຍນ ຊນປເທ ວຸຏ຺ຐຫນ຺ເຕ ຉຑ຺ຑິຕວິຫາຣາທີສຸ ກິຎ຺ຈິ ປຣິກ຺ຂາຣໍ ຫຣນ຺ຕສ຺ສາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເຍ ປນ ຕໂຕ ຕາວກາລິກໍ ຫຣນ຺ຕິ, ປຸນ ອາວສິເຕສຸ ຈ ວິຫາເຣສຸ ຠິກ຺ຂູ ອາຫຣາເປນ຺ຕິ, ທາຕພ຺ພໍ. ສເຈປິ ຕໂຕ ອາຫຣິຕ຺ວາ ເສນາສນໍ ກຕໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ວາ ຕທຄ຺ຆນກໍ ວາ ທາຕພ຺ພເມວ. ‘‘ປຸນ ອາວສິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອາລຍໍ ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐິເຕສຸ ຊນປເທສຸ ຄຓສນ຺ຕກໍ ວາ ປຸຄ຺ຄລິກໍ ວາ ຄຫິຕໍ ໂຫຕິ; ເຕ ເຈ ອນຸຊານນ຺ຕິ, ປຏິກມ຺ເມນ ກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ. ສງ຺ຆິກໍ ປນ ຄຣຸຠຓ຺ຑໍ, ຕສ຺ມາ ປຏິກມ຺ມໍ ກຕ຺ຕພ຺ພເມວ.

໑໕໗. ວິຫາຣປຣິໂຠຄວຕ຺ຖຸ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕາວກາລິກໍ ຫຣິຕຸນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ສງ຺ຆິກໍ ມຎ຺ຈໍ ວາ ປີຐໍ ວາ ຕາວກາລິກໍ ຫຣິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຜາສຸກຏ຺ຐາເນ ເອກມ຺ປິ ທ຺ເວປິ ມາເສ ສງ຺ຆິກປຣິໂຠເຄນ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ, ອາຄຕາຄຕານໍ ວຸຑ຺ຒຕຣານໍ ເທຕິ, ນປ຺ປຏິພາຫຕິ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ນຏ຺ເຐປິ ຊິຓ຺ເຓປິ ໂຈຣາວຫເຏປິ ຄີວາ ນ ໂຫຕິ. ວສິຕ຺ວາ ປນ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕນ ຍຖາຐາເນ ຐເປຕພ຺ພໍ. ໂຍ ປນ ປຸຄ຺ຄລິກປຣິໂຠເຄນ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ, ອາຄຕາຄຕານໍ ວຸຑ຺ຒຕຣານໍ ນ ເທຕິ, ຕສ຺ມິໍ ນຏ຺ເຐ ຕສ຺ສ ຄີວາ ໂຫຕິ. ອຎ຺ຎໍ ປນ ອາວາສໍ ຫຣິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ເຕນ ສເຈ ຕຕ຺ຖ ວຸຑ຺ຒຕໂຣ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາເປຕິ, ‘‘ມຍາ ອິທໍ ອສຸກາວາສໂຕ ນາມ ອາຫຏໍ, ຄຈ຺ຉາມິ, ນໍ ປາກຕິກໍ ກໂຣມີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ສເຈ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ‘‘ອຫໍ ປາກຕິກໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວທຕິ, ຕສ຺ສ ຠາຣໍ ກຕ຺ວາປິ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສງ຺ເຂປຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຈມ຺ປາວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ – ເຕກຏຸລຍາຄູຕິ ຕິລຕຓ຺ຑຸລມຸຄ຺ເຄຫິ ວາ ຕິລຕຓ຺ຑຸລມາເສຫິ ວາ ຕິລຕຓ຺ຑຸລກຸລຕ຺ເຖຫິ ວາ ຕິລຕຓ຺ຑຸເລຫິ ສທ຺ຘິໍ ຍໍກິຎ຺ຈິ ເອກໍ ອປຣຓ຺ຓໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕີຫິ ກຕາ, ເອຕໍ ກິຣ ອິເມຫິ ຕີຫິ ຈຕຸຠາຄອຸທກສມ຺ຠິນ຺ເນ ຂີເຣ ສປ຺ປິມຘຸສກ຺ກຣາທີຫິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ກໂຣນ຺ຕິ.

ຣາຊຄຫວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ – ມຘຸໂຄຬໂກຕິ ອຕິຣສກປູໂວ ວຸຈ຺ຈຕິ; ‘‘ມຘຸສີສກ’’ນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ວຕ຺ຖຸທ຺ວເຍປິ ໂອທນຠາຊນີຍວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໑໕໘. ອຊ຺ຊຸກວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ – ເອຕທໂວຈາຕິ ຄິລາໂນ ຫຸຕ຺ວາ ອໂວຈ. ອາຍສ຺ມາ ອຸປາລິ ອາຍສ຺ມໂຕ ອຊ຺ຊຸກສ຺ສ ປກ຺ໂຂຕິ ນ ອຄຕິຄມນວເສນ ປກ຺ໂຂ, ອປິ ຈ ໂຂ ອນາປຕ຺ຕິສຎ຺ຎິຕາຍ ລຊ຺ຊີອນຸຄ຺ຄເຫນ ວິນຍານຸຄ຺ຄເຫນ ຈ ເຖໂຣ ປກ຺ໂຂຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

໑໕໙. ພາຣາຓສີວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ – ໂຈເຣຫິ ອຸປທ຺ທຸຕນ຺ຕິ ໂຈເຣຫິ ວິລຸຕ຺ຕໍ. ອິທ຺ຘິຍາ ອາເນຕ຺ວາ ປາສາເທ ຐເປສີຕິ ເຖໂຣ ກິຣ ຕໍ ກຸລໍ ໂສກສລ຺ລສມປ຺ປິຕໍ ອາວຏ຺ຏນ຺ຕໍ ວິວຏ຺ຏນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ຕສ຺ສ ກຸລສ຺ສ ອນຸກມ຺ປາຍ ປສາທານຸຣກ຺ຂຓຕ຺ຖາຍ ຘມ຺ມານຸຄ຺ຄເຫນ ອຕ຺ຕໂນ ອິທ຺ຘິຍາ ‘‘ເຕສໍເຍວ ປາສາທໍ ທາຣການໍ ສມີເປ ໂຫຕູ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐາສິ. ທາຣກາ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ປາສາໂທ’’ຕິ ສຎ຺ຊານິຕ຺ວາ ອຠິຣຸຫິໍສຸ. ຕໂຕ ເຖໂຣ ອິທ຺ຘິໍ ປຏິສໍຫຣິ, ປາສາໂທປິ ສກຏ຺ຐາເນເຍວ ອຏ຺ຐາສິ. ໂວຫາຣວເສນ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຕ ທາຣເກ ອິທ຺ຘິຍາ ອາເນຕ຺ວາ ປາສາເທ ຐເປສີ’’ຕິ. ອິທ຺ຘິວິສເຍຕິ ອີທິສາຍ ອຘິຏ຺ຐານິທ຺ຘິຍາ ອນາປຕ຺ຕິ. ວິກຸພ຺ພນິທ຺ຘິ ປນ ນ ວຏ຺ຏຕິ.

໑໖໐-໑. ອວສາເນ ວຕ຺ຖຸທ຺ວຍໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວາຕິ.

ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ ວິນຍສໍວຓ຺ຓນາຍ

ທຸຕິຍປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ອນຸສາສນີ –

ທຸຕິຍໍ ອທຸຕິເຍນ, ຍໍ ຊິເນນ ປກາສິຕໍ;

ປຣາຊິຕກິເລເສນ, ປາຣາຊິກມິທໍ ອິຘ.

ສິກ຺ຂາປທໍ ສມໍ ເຕນ, ອຎ຺ຎໍ ກິຎ຺ຈິ ນ ວິຊ຺ຊຕິ;

ອເນກນຍໂວກິຓ຺ຓໍ, ຄມ຺ຠີຣຕ຺ຖວິນິຈ຺ຉຍໍ.

ຕສ຺ມາ ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ໂອຕິຓ຺ເຓ, ຠິກ຺ຂຸນາ ວິນຍຎ຺ຎຸນາ;

ວິນຍານຸຄ຺ຄເຫເນຕ຺ຖ, ກໂຣນ຺ເຕນ ວິນິຈ຺ຉຍໍ.

ປາຬິໍ ອຏ຺ຐກຖຎ຺ເຈວ, ສາຘິປ຺ປາຍມເສສໂຕ;

ໂອຄຍ຺ຫ ອປ຺ປມຕ຺ເຕນ, ກຣຓີໂຍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ອາປຕ຺ຕິທສ຺ສນຸສ຺ສາໂຫ, ນ ກຕ຺ຕພ຺ໂພ ກຸທາຈນໍ;

ປສ຺ສິສ຺ສາມິ ອນາປຕ຺ຕິ-ມິຕິ ກຍິຣາຖ ມານສໍ.

ປສ຺ສິຕ຺ວາປິ ຈ ອາປຕ຺ຕິໍ, ອວຕ຺ວາວ ປຸນປ຺ປຸນໍ;

ວີມໍສິຕ຺ວາຖ ວິຎ຺ຎູຫິ, ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ຈ ຕໍ ວເທ.

ກປ຺ປິເຍປິ ຈ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ, ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ລຫຸວຕ຺ຕິໂນ;

ວເສນ ສາມຎ຺ຎຄຸຓາ, ຈວນ຺ຕີຘ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ.

ຕສ຺ມາ ປຣປຣິກ຺ຂາຣໍ, ອາສີວິສມິໂວຣຄໍ;

ອຄ຺ຄິໍ ວິຍ ຈ ສມ຺ປສ຺ສໍ, ນາມເສຍ຺ຍ ວິຈກ຺ຂໂຓຕິ.

ປາຣາຊິກກຓ຺ຑ-ອຏ຺ຐກຖາຍ

ປຐໂມ ຠາໂຄ ນິຏ຺ຐິໂຕ.