📜

ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ

ວິນຍປິຏເກ

ປາຣາຊິກກຓ຺ຑ-ອຏ຺ຐກຖາ (ປຐໂມ ຠາໂຄ)

ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ

ໂຍ ກປ຺ປໂກຏີຫິປິ ອປ຺ປເມຍ຺ຍໍ;

ກາລໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອຕິທຸກ຺ກຣານິ;

ເຂທໍ ຄໂຕ ໂລກຫິຕາຍ ນາໂຖ;

ນໂມ ມຫາກາຣຸຓິກສ຺ສ ຕສ຺ສ.

ອສມ຺ພຸຘໍ ພຸທ຺ຘນິເສວິຕໍ ຍໍ;

ຠວາຠວໍ ຄຈ຺ຉຕິ ຊີວໂລໂກ;

ນໂມ ອວິຊ຺ຊາທິກິເລສຊາລ-

ວິທ຺ຘໍສິໂນ ຘມ຺ມວຣສ຺ສ ຕສ຺ສ.

ຄຸເຓຫິ ໂຍ ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາ-

ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓປ຺ປຠຸຕີຫິ ຍຸຕ຺ໂຕ;

ເຂຕ຺ຕໍ ຊນານໍ ກຸສລຕ຺ຖິການໍ;

ຕມຣິຍສງ຺ຆໍ ສິຣສາ ນມາມິ.

ອິຈ຺ເຈວມຈ຺ຈນ຺ຕນມສ຺ສເນຍ຺ຍໍ;

ນມສ຺ສມາໂນ ຣຕນຕ຺ຕຍໍ ຍໍ;

ປຸຎ຺ຎາຠິສນ຺ທໍ ວິປຸລໍ ອລຕ຺ຖໍ;

ຕສ຺ສານຸຠາເວນ ຫຕນ຺ຕຣາໂຍ.

ຍສ຺ມິໍ ຐິເຕ ສາສນມຏ຺ຐິຕສ຺ສ;

ປຕິຏ຺ຐິຕໍ ໂຫຕິ ສຸສຓ຺ຐິຕສ຺ສ;

ຕໍ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສໍ ວິນຍໍ ອມິສ຺ສໍ;

ນິສ຺ສາຍ ປຸພ຺ພາຈຣິຍານຸຠາວໍ.

ກາມຎ຺ຈ ປຸພ຺ພາຈຣິຍາສເຠຫິ;

ຎາຓມ຺ພຸນິທ຺ໂຘຕມລາສເວຫິ;

ວິສຸທ຺ຘວິຊ຺ຊາປຏິສມ຺ຠິເທຫິ;

ສທ຺ຘມ຺ມສໍວຓ຺ຓນໂກວິເທຫິ.

ສລ຺ເລຂິເຍ ໂນສຸລຠູປເມຫິ;

ມຫາວິຫາຣສ຺ສ ຘຊູປເມຫິ;

ສໍວຓ຺ຓິໂຕຍໍ ວິນໂຍ ນເຍຫິ;

ຈິຕ຺ເຕຫິ ສມ຺ພຸທ຺ຘວຣນ຺ວເຍຫິ.

ສໍວຓ຺ຓນາ ສີຫຬທີປເກນ;

ວາກ຺ເຍນ ເອສາ ປນ ສງ຺ຂຕຕ຺ຕາ;

ນ ກິຎ຺ຈິ ອຕ຺ຖໍ ອຠິສມ຺ຠຸຓາຕິ;

ທີປນ຺ຕເຣ ຠິກ຺ຂຸຊນສ຺ສ ຍສ຺ມາ.

ຕສ຺ມາ ອິມໍ ປາຬິນຍານຸຣູປໍ;

ສໍວຓ຺ຓນໍ ທານິ ສມາຣຠິສ຺ສໍ;

ອຊ຺ເຌສນໍ ພຸທ຺ຘສິຣິວ຺ຫຍສ຺ສ;

ເຖຣສ຺ສ ສມ຺ມາ ສມນຸສ຺ສຣນ຺ໂຕ.

ສໍວຓ຺ຓນໍ ຕຎ຺ຈ ສມາຣຠນ຺ໂຕ;

ຕສ຺ສາ ມຫາອຏ຺ຐກຖໍ ສຣີຣໍ;

ກຕ຺ວາ ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ຕເຖວ;

ກຸຣຸນ຺ທິນາມາທິສຸ ວິສ຺ສຸຕາສຸ.

ວິນິຈ຺ຉໂຍ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ໂຕ;

ໂຍ ຍຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ອປຣິຈ຺ຈຊນ຺ໂຕ;

ຕໂຕປິ ອນ຺ໂຕຄຘເຖຣວາທໍ;

ສໍວຓ຺ຓນໍ ສມ຺ມ ສມາຣຠິສ຺ສໍ.

ຕໍ ເມ ນິສາເມນ຺ຕຸ ປສນ຺ນຈິຕ຺ຕາ;

ເຖຣາ ຈ ຠິກ຺ຂູ ນວມຊ຺ຌິມາ ຈ;

ຘມ຺ມປ຺ປທີປສ຺ສ ຕຖາຄຕສ຺ສ;

ສກ຺ກຈ຺ຈ ຘມ຺ມໍ ປຕິມານຍນ຺ຕາ.

ພຸທ຺ເຘນ ຘມ຺ໂມ ວິນໂຍ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ;

ໂຍ ຕສ຺ສ ປຸຕ຺ເຕຫິ ຕເຖວ ຎາໂຕ;

ໂສ ເຍຫິ ເຕສໍ ມຕິມຈ຺ຈຊນ຺ຕາ;

ຍສ຺ມາ ປຸເຣ ອຏ຺ຐກຖາ ອກໍສຸ.

ຕສ຺ມາ ຫິ ຍໍ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕໍ;

ຕໍ ວຊ຺ຊຍິຕ຺ວານ ປມາທເລຂໍ;

ສພ຺ພມ຺ປິ ສິກ຺ຂາສຸ ສຄາຣວານໍ;

ຍສ຺ມາ ປມາຓໍ ອິຘ ປຓ຺ຑິຕານໍ.

ຕໂຕ ຈ ຠາສນ຺ຕຣເມວ ຫິຕ຺ວາ;

ວິຕ຺ຖາຣມຄ຺ຄຎ຺ຈ ສມາສຍິຕ຺ວາ;

ວິນິຈ຺ຉຍໍ ສພ຺ພມເສສຍິຕ຺ວາ;

ຕນ຺ຕິກ຺ກມໍ ກິຎ຺ຈິ ອໂວກ຺ກມິຕ຺ວາ.

ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິການໍ ວຈນານມຕ຺ຖໍ;

ສຸຕ຺ຕານຸຣູປໍ ປຣິທີປຍນ຺ຕີ;

ຍສ຺ມາ ອຍໍ ເຫສ຺ສຕິ ວຓ຺ຓນາປິ;

ສກ຺ກຈ຺ຈ ຕສ຺ມາ ອນຸສິກ຺ຂິຕພ຺ພາຕິ.

ພາຫິຣນິທານກຖາ

ຕຕ຺ຖ ຕໍ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສໍ ວິນຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິນໂຍ ຕາວ ວວຕ຺ຖເປຕພ຺ໂພ. ເຕເນຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ – ‘‘ວິນໂຍ ນາມ ອິຘ ສກລໍ ວິນຍປິຏກໍ ອຘິປ຺ເປຕ’’ນ຺ຕິ. ສໍວຓ຺ຓນຕ຺ຖໍ ປນສ຺ສ ອຍໍ ມາຕິກາ –

ວຸຕ຺ຕໍ ເຍນ ຍທາ ຍສ຺ມາ, ຘາຣິຕໍ ເຍນ ຈາຠຕໍ;

ຍຕ຺ຖປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕເຈຕເມຕໍ ວຕ຺ວາ ວິຘິໍ ຕໂຕ.

ເຕນາຕິອາທິປາຐສ຺ສ, ອຕ຺ຖໍ ນານປ຺ປກາຣໂຕ;

ທສ຺ສຍນ຺ໂຕ ກຣິສ຺ສາມິ, ວິນຍສ຺ສຕ຺ຖວຓ຺ຓນນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ ເຍນ ຍທາ ຍສ຺ມາຕິ ອິທໍ ຕາວ ວຈນໍ ‘‘ເຕນ ສມເຍນ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ວິຫຣຕີ’’ຕິ ເອວມາທິວຈນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທຎ຺ຫິ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຕ຺ຕປຈ຺ຈກ຺ຂວຈນໍ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວຕ຺ຕພ຺ພເມຕໍ ‘‘ອິທໍ ວຈນໍ ເກນ ວຸຕ຺ຕໍ, ກທາ ວຸຕ຺ຕໍ, ກສ຺ມາ ຈ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ? ອາຍສ຺ມຕາ ອຸປາລິຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຎ຺ຈ ປນ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກາເລ.

ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາ

ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິ ນາມ ເຈສາ ກິຎ຺ຈາປິ ປຎ຺ຈສຕິກສງ຺ຄີຕິກ຺ຂນ຺ຘເກ ວຸຕ຺ຕາ, ນິທານໂກສລ຺ລຕ຺ຖໍ ປນ ອິຘາປິ ອິມິນາ ນເຍນ ເວທິຕພ຺ພາ. ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນຎ຺ຫິ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ຍາວ ສຸຠທ຺ທປຣິພ຺ພາຊກວິນຍນາ ກຕພຸທ຺ຘກິຈ຺ເຈ ກຸສິນາຣາຍໍ ອຸປວຕ຺ຕເນ ມລ຺ລານໍ ສາລວເນ ຍມກສາລານມນ຺ຕເຣ ວິສາຂປຸຓ຺ຓມທິວເສ ປຈ຺ຈູສສມເຍ ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ຠຄວຕິ ໂລກນາເຖ, ຠຄວໂຕ ປຣິນິພ຺ພາເນ ສນ຺ນິປຕິຕານໍ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂຸສຕສຫສ຺ສານໍ ສງ຺ຆຕ຺ເຖໂຣ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ສຕ຺ຕາຫປຣິນິພ຺ພຸເຕ ຠຄວຕິ, ສຸຠທ຺ເທນ ວຸຑ຺ຒປພ຺ພຊິເຕນ ‘‘ອລໍ, ອາວຸໂສ, ມາ ໂສຈິຕ຺ຖ, ມາ ປຣິເທວິຕ຺ຖ, ສຸມຸຕ຺ຕາ ມຍໍ ເຕນ ມຫາສມເຓນ; ອຸປທ຺ທຸຕາ ຈ ໂຫມ – ‘ອິທໍ ໂວ ກປ຺ປຕິ, ອິທໍ ໂວ ນ ກປ຺ປຕີ’ຕິ! ອິທານິ ປນ ມຍໍ ຍໍ ອິຈ຺ຉິສ຺ສາມ ຕໍ ກຣິສ຺ສາມ, ຍໍ ນ ອິຈ຺ຉິສ຺ສາມ ນ ຕໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໔໓໗; ທີ. ນິ. ໒.໒໓໒) ວຸຕ຺ຕວຈນມນຸສ຺ສຣນ຺ໂຕ ‘‘ຐານໍ ໂຂ ປເນຕໍ ວິຊ຺ຊຕິ ຍໍ ປາປຠິກ຺ຂູ ອຕີຕສຕ຺ຖຸກໍ ປາວຈນນ຺ຕິ ມຎ຺ຎມານາ ປກ຺ຂໍ ລຠິຕ຺ວາ ນຈິຣສ຺ເສວ ສທ຺ຘມ຺ມໍ ອນ຺ຕຣຘາເປຍ຺ຍຸໍ, ຍາວ ຈ ຘມ຺ມວິນໂຍ ຕິຏ຺ຐຕິ ຕາວ ອນຕີຕສຕ຺ຖຸກເມວ ປາວຈນໍ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ –

‘ໂຍ ໂວ, ອານນ຺ທ, ມຍາ ຘມ຺ໂມ ຈ ວິນໂຍ ຈ ເທສິໂຕ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ, ໂສ ໂວ ມມຈ຺ຈເຍນ ສຕ຺ຖາ’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໒໑໖).

‘‘ຍໍນູນາຫໍ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ວິນຍຎ຺ຈ ສງ຺ຄາເຍຍ຺ຍໍ, ຍຖຍິທໍ ສາສນໍ ອທ຺ຘນິຍໍ ອສ຺ສ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກໍ.

ຍໍ ຈາຫໍ ຠຄວຕາ –

‘ຘາເຣສ຺ສສິ ປນ ເມ ຕ຺ວໍ, ກສ຺ສປ, ສາຓານິ ປໍສຸກູລານິ ນິພ຺ພສນານີ’ຕິ ວຕ຺ວາ ຈີວເຣ ສາຘາຣຓປຣິໂຠເຄນ ເຈວ,

‘ອຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍາວເທ ອາກງ຺ຂາມິ ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫິ…ເປ… ປຐມໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣາມິ; ກສ຺ສໂປປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍາວເທ ອາກງ຺ຂຕິ ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫິ…ເປ… ປຐມໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕີ’ຕິ –

ເອວມາທິນາ ນເຍນ ນວານຸປຸພ຺ພວິຫາຣຉຬຠິຎ຺ຎາປ຺ປເຠເທ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ເມ ອຕ຺ຕນາ ສມສມຏ຺ຐປເນນ ຈ ອນຸຄ຺ຄຫິໂຕ, ຕສ຺ສ ກິມຎ຺ຎໍ ອາຓຓ຺ຍໍ ຠວິສ຺ສຕິ; ນນຸ ມໍ ຠຄວາ ຣາຊາ ວິຍ ສກກວຈອິສ຺ສຣິຍານຸປ຺ປທາເນນ ອຕ຺ຕໂນ ກຸລວໍສປ຺ປຕິຏ຺ຐາປກໍ ປຸຕ຺ຕໍ ‘ສທ຺ຘມ຺ມວໍສປ຺ປຕິຏ຺ຐາປໂກ ເມ ອຍໍ ຠວິສ຺ສຕີ’ຕິ ມນ຺ຕ຺ວາ ອິມິນາ ອສາຘາຣເຓນ ອນຸຄ຺ຄເຫນ ອນຸຄ຺ຄເຫສີ’’ຕິ ຈິນ຺ຕຍນ຺ໂຕ ຘມ຺ມວິນຍສງ຺ຄາຍນຕ຺ຖໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຸສ຺ສາຫໍ ຊເນສິ. ຍຖາຫ –

‘‘ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘ເອກມິທາຫໍ, ອາວຸໂສ, ສມຍໍ ປາວາຍ ກຸສິນາຣໍ ອທ຺ຘານມຄ຺ຄປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ມຫຕາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິໍ ປຎ຺ຈມຕ຺ເຕຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໒໓໑) ສພ຺ພໍ ສຸຠທ຺ທກຓ຺ຑໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຕໂຕ ປຣໍ ອາຫ –

‘‘ຫນ຺ທ ມຍໍ, ອາວຸໂສ, ຘມ຺ມຎ຺ຈ ວິນຍຎ຺ຈ ສງ຺ຄາເຍຍ຺ຍາມ. ປຸເຣ ອຘມ຺ໂມ ທິປ຺ປຕິ, ຘມ຺ໂມ ປຏິພາຫິຍ຺ຍຕິ; ອວິນໂຍ ທິປ຺ປຕິ, ວິນໂຍ ປຏິພາຫິຍ຺ຍຕິ. ປຸເຣ ອຘມ຺ມວາທິໂນ ພລວນ຺ໂຕ ໂຫນ຺ຕິ, ຘມ຺ມວາທິໂນ ທຸພ຺ພລາ ໂຫນ຺ຕິ; ອວິນຍວາທິໂນ ພລວນ຺ໂຕ ໂຫນ຺ຕິ, ວິນຍວາທິໂນ ທຸພ຺ພລາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໔໓໗).

ຠິກ຺ຂູ ອາຫໍສຸ – ‘‘ເຕນ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ເຖໂຣ ຠິກ຺ຂູ ອຸຈ຺ຈິນຕູ’’ຕິ. ເຖໂຣ ສກລນວງ຺ຄສຕ຺ຖຸສາສນປຣິຍຕ຺ຕິຘເຣ ປຸຖຸຊ຺ຊນ-ໂສຕາປນ຺ນ-ສກທາຄາມິ-ອນາຄາມິ-ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສກຂີຓາສວຠິກ຺ຂູ ອເນກສເຕ ອເນກສຫສ຺ເສ ຈ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຕິປິຏກສພ຺ພປຣິຍຕ຺ຕິປ຺ປເຠທຘເຣ ປຏິສມ຺ຠິທາປ຺ປຕ຺ເຕ ມຫານຸຠາເວ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຠຄວຕາ ເອຕທຄ຺ຄໍ ອາໂຣປິເຕ ເຕວິຊ຺ຊາທິເຠເທ ຂີຓາສວຠິກ຺ຂູເຍວ ເອກູນປຎ຺ຈສເຕ ປຣິຄ຺ຄເຫສິ. ເຍ ສນ຺ຘາຍ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ເອເກນູນາປຎ຺ຈອຣຫນ຺ຕສຕານິ ອຸຈ຺ຈິນີ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໔໓໗).

ກິສ຺ສ ປນ ເຖໂຣ ເອເກນູນມກາສີຕິ? ອາຍສ຺ມໂຕ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສ ໂອກາສກຣຓຕ຺ຖໍ. ເຕນ ຫາຍສ຺ມຕາ ສຫາປິ ວິນາປິ ນ ສກ຺ກາ ຘມ຺ມສງ຺ຄີຕິ ກາຕຸໍ, ໂສ ຫາຍສ຺ມາ ເສກ຺ໂຂ ສກຣຓີໂຍ, ຕສ຺ມາ ສຫາປິ ນ ສກ຺ກາ; ຍສ຺ມາ ປນສ຺ສ ກິຎ຺ຈິ ທສພລເທສິຕໍ ສຸຕ຺ຕເຄຍ຺ຍາທິກໍ ຠຄວໂຕ ອສມ຺ມຸຂາ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ວິນາປິ ນ ສກ຺ກາ. ຍທິ ເອວໍ ເສກ຺ໂຂປິ ສມາໂນ ຘມ຺ມສງ຺ຄີຕິຍາ ພຫຸກາຣຕ຺ຕາ ເຖເຣນ ອຸຈ຺ຈິນິຕພ຺ໂພ ອສ຺ສ. ອຖ ກສ຺ມາ ນ ອຸຈ຺ຈິນິໂຕຕິ? ປຣູປວາທວິວຊ຺ຊນໂຕ. ເຖໂຣ ຫິ ອາຍສ຺ມນ຺ເຕ ອານນ຺ເທ ອຕິວິຍ ວິສ຺ສຕ຺ໂຖ ອໂຫສິ, ຕຖາ ຫິ ນໍ ສິຣສ຺ມິໍ ປລິເຕສຸ ຊາເຕສຸປິ ‘‘ນ ວາຍໍ ກຸມາຣໂກ ມຕ຺ຕມຎ຺ຎາສີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໕໔) ກຸມາຣກວາເທນ ໂອວທຕິ. ສກ຺ຍກຸລປ຺ປສຸໂຕ ຈາຍໍ ອາຍສ຺ມາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຠາຕາ ຈູຬປິຕຸປຸຕ຺ໂຕ. ຕຕ຺ຣ ຫິ ຠິກ຺ຂູ ຉນ຺ທາຄມນໍ ວິຍ ມຎ຺ຎມານາ ‘‘ພຫູ ອເສກ຺ຂປຏິສມ຺ຠິທາປ຺ປຕ຺ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຐເປຕ຺ວາ ອານນ຺ທໍ ເສກ຺ຂປຏິສມ຺ຠິທາປ຺ປຕ຺ຕໍ ເຖໂຣ ອຸຈ຺ຈິນີ’’ຕິ ອຸປວເທຍ຺ຍຸໍ, ຕໍ ປຣູປວາທໍ ປຣິວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ‘‘ອານນ຺ທໍ ວິນາ ສງ຺ຄີຕິ ນ ສກ຺ກາ ກາຕຸໍ, ຠິກ຺ຂູນໍເຍວ ອນຸມຕິຍາ ຄເຫສ຺ສາມີ’’ຕິ ນ ອຸຈ຺ຈິນິ.

ອຖ ສຍເມວ ຠິກ຺ຂູ ອານນ຺ທສ຺ສຕ຺ຖາຍ ເຖຣໍ ຍາຈິໍສຸ. ຍຖາຫ –

‘‘ຠິກ຺ຂູ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ມຫາກສ຺ສປໍ ເອຕທໂວຈຸໍ – ‘ອຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ກິຎ຺ຈາປິ ເສກ຺ໂຂ ອຠພ຺ໂພ ຉນ຺ທາ ໂທສາ ໂມຫາ ຠຍາ ອຄຕິໍ ຄນ຺ຕຸໍ, ພຫຸ ຈາເນນ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກ ຘມ຺ໂມ ຈ ວິນໂຍ ຈ ປຣິຍຕ຺ໂຕ; ເຕນ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ເຖໂຣ ອາຍສ຺ມນ຺ຕມ຺ປິ ອານນ຺ທໍ ອຸຈ຺ຈິນຕູ’ຕິ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ອາຍສ຺ມນ຺ຕມ຺ປິ ອານນ຺ທໍ ອຸຈ຺ຈິນີ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໔໓໗).

ເອວໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອນຸມຕິຍາ ອຸຈ຺ຈິນິເຕນ ເຕນາຍສ຺ມຕາ ສທ຺ຘິໍ ປຎ຺ຈ ເຖຣສຕານິ ອເຫສຸໍ.

ອຖ ໂຂ ເຖຣານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ກຕ຺ຖ ນຸ ໂຂ ມຍໍ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ວິນຍຎ຺ຈ ສງ຺ຄາເຍຍ຺ຍາມາ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ເຖຣານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ຣາຊຄຫໍ ໂຂ ມຫາໂຄຈຣໍ ປຫູຕເສນາສນໍ, ຍໍນູນ ມຍໍ ຣາຊຄເຫ ວສ຺ສໍ ວສນ຺ຕາ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ວິນຍຎ຺ຈ ສງ຺ຄາເຍຍ຺ຍາມ, ນ ອຎ຺ເຎ ຠິກ຺ຂູ ຣາຊຄເຫ ວສ຺ສໍ ອຸປຄຈ຺ເຉຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ. ກສ຺ມາ ປນ ເນສໍ ເອຕທໂຫສິ? ອິທໍ ອມ຺ຫາກໍ ຖາວຣກມ຺ມໍ, ໂກຈິ ວິສຠາຄປຸຄ຺ຄໂລ ສງ຺ຆມຊ຺ຌໍ ປວິສິຕ຺ວາ ອຸກ຺ໂກເຏຍ຺ຍາຕິ. ອຖາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ຎຕ຺ຕິທຸຕິເຍນ ກມ຺ເມນ ສາເວສິ, ຕໍ ສງ຺ຄີຕິກ຺ຂນ຺ຘເກ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຎາຕພ຺ພໍ.

ອຖ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຣິນິພ຺ພານໂຕ ສຕ຺ຕສຸ ສາຘຸກີຬນທິວເສສຸ ສຕ຺ຕສຸ ຈ ຘາຕຸປູຊາທິວເສສຸ ວີຕິວຕ຺ເຕສຸ ‘‘ອຑ຺ຒມາໂສ ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕ, ອິທານິ ຄິມ຺ຫານໍ ທິຍຑ຺ໂຒ ມາໂສ ເສໂສ, ອຸປກຏ຺ຐາ ວສ຺ສູປນາຍິກາ’’ຕິ ມນ຺ຕ຺ວາ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖໂຣ ‘‘ຣາຊຄຫໍ, ອາວຸໂສ, ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ ອຸປຑ຺ຒໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອກໍ ມຄ຺ຄໍ ຄໂຕ. ອນຸຣຸທ຺ຘຕ຺ເຖໂຣປິ ອຸປຑ຺ຒໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອກໍ ມຄ຺ຄໍ ຄໂຕ. ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ປນ ຠຄວໂຕ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ສາວຕ຺ຖິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣາຊຄຫໍ ຄນ຺ຕຸກາໂມ ເຍນ ສາວຕ຺ຖິ ເຕນ ຈາຣິກໍ ປກ຺ກາມິ. ອານນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ຄຕຄຕຏ຺ຐາເນ ມຫາປຣິເທໂວ ອໂຫສິ – ‘‘ຠນ຺ເຕ ອານນ຺ທ, ກຸຫິໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ຐເປຕ຺ວາ ອາຄໂຕສີ’’ຕິ. ອນຸປຸພ຺ເພນ ປນ ສາວຕ຺ຖິໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ເຕ ເຖເຣ ຠຄວໂຕ ປຣິນິພ຺ພານທິວເສ ວິຍ ມຫາປຣິເທໂວ ອໂຫສິ.

ຕຕ຺ຣ ສຸທໍ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ອນິຈ຺ຈຕາທິປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາຍ ຘມ຺ມິຍາ ກຖາຍ ຕໍ ມຫາຊນໍ ສຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ເຊຕວນໍ ປວິສິຕ຺ວາ ທສພເລນ ວສິຕຄນ຺ຘກຸຏິຍາ ທ຺ວາຣໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ມຎ຺ຈປີຐໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ປປ຺ໂຜເຏຕ຺ວາ ຄນ຺ຘກຸຏິໍ ສມ຺ມຊ຺ຊິຕ຺ວາ ມິລາຕມາລາກຈວຣໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ມຎ຺ຈປີຐໍ ອຕິຫຣິຕ຺ວາ ປຸນ ຍຖາຐາເນ ຐເປຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ຐິຕກາເລ ກຣຓີຍໍ ວຕ຺ຕໍ ສພ຺ພມກາສິ. ອຖ ເຖໂຣ ຠຄວໂຕ ປຣິນິພ຺ພານໂຕ ປຠຸຕິ ຐານນິສຊ຺ຊພຫຸລຕ຺ຕາ ອຸສ຺ສນ຺ນຘາຕຸກໍ ກາຍໍ ສມສ຺ສາເສຕຸໍ ທຸຕິຍທິວເສ ຂີຣວິເຣຈນໍ ປິວິຕ຺ວາ ວິຫາເຣເຍວ ນິສີທິ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ສຸເຠນ ມາຓເວນ ປຫິຕໍ ມາຓວກໍ ເອຕທໂວຈ –

‘‘ອກາໂລ ໂຂ, ມາຓວກ, ອຕ຺ຖິ ເມ ອຊ຺ຊ ເຠສຊ຺ຊມຕ຺ຕາ ປີຕາ, ອປ຺ເປວ ນາມ ສ຺ເວປິ ອຸປສງ຺ກເມຍ຺ຍາມາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໔໔໗).

ທຸຕິຍທິວເສ ເຈຕກຕ຺ເຖເຣນ ປຈ຺ຉາສມເຓນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຸເຠນ ມາຓເວນ ປຸຏ຺ໂຐ ທີຆນິກາເຍ ສຸຠສຸຕ຺ຕໍນາມ ທສມໍ ສຸຕ຺ຕມຠາສິ.

ອຖ ເຖໂຣ ເຊຕວນວິຫາເຣ ຂຓ຺ຑຜຸລ຺ລປ຺ປຏິສງ຺ຂຣຓໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ອຸປກຏ຺ຐາຍ ວສ຺ສູປນາຍິກາຍ ຣາຊຄຫໍ ຄໂຕ. ຕຖາ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖໂຣ ອນຸຣຸທ຺ຘຕ຺ເຖໂຣ ຈ ສພ຺ພໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຣາຊຄຫເມວ ຄໂຕ.

ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຣາຊຄເຫ ອຏ຺ຐາຣສ ມຫາວິຫາຣາ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕ ສພ຺ເພປິ ຉຑ຺ຑິຕປຕິຕອຸກ຺ລາປາ ອເຫສຸໍ. ຠຄວໂຕ ຫິ ປຣິນິພ຺ພາເນ ສພ຺ເພ ຠິກ຺ຂູ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຫາເຣ ຈ ປຣິເວເຓ ຈ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ອຄມໍສຸ. ຕຕ຺ຖ ເຖຣາ ຠຄວໂຕ ວຈນປູຊນຕ຺ຖໍ ຕິຕ຺ຖິຍວາທປຣິໂມຈນຕ຺ຖຎ຺ຈ ‘‘ປຐມໍ ມາສໍ ຂຓ຺ຑຜຸລ຺ລປ຺ປຏິສງ຺ຂຣຓໍ ກໂຣມາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສຸໍ. ຕິຕ຺ຖິຍາ ຫິ ເອວໍ ວເທຍ຺ຍຸໍ – ‘‘ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ສາວກາ ສຕ຺ຖຣິ ຐິເຕເຍວ ວິຫາເຣ ປຏິຊຄ຺ຄິໍສຸ, ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ຉຑ຺ເຑສຸ’’ນ຺ຕິ. ເຕສໍ ວາທປຣິໂມຈນຕ຺ຖຎ຺ຈ ຈິນ຺ເຕສຸນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຫຕໍ –

‘‘ອຖ ໂຂ ເຖຣານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ເອຕທໂຫສິ – ‘ຠຄວຕາ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ຂຓ຺ຑຜຸລ຺ລປ຺ປຏິສງ຺ຂຣຓໍ ວຓ຺ຓິຕໍ. ຫນ຺ທ ມຍໍ, ອາວຸໂສ, ປຐມໍ ມາສໍ ຂຓ຺ຑຜຸລ຺ລປ຺ປຏິສງ຺ຂຣຓໍ ກໂຣມ, ມຊ຺ຌິມໍ ມາສໍ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ວິນຍຎ຺ຈ ສງ຺ຄາຍິສ຺ສາມາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໔໓໘).

ເຕ ທຸຕິຍທິວເສ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣາຊທ຺ວາເຣ ອຏ຺ຐໍສຸ. ອຊາຕສຕ຺ຕຸ ຣາຊາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ, ຠນ຺ເຕ, ອາຄຕຕ຺ຖາ’’ຕິ ອຕ຺ຕນາ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ປຏິປຸຈ຺ຉິ. ເຖຣາ ອຏ຺ຐາຣສ ມຫາວິຫາຣປຏິສງ຺ຂຣຓຕ຺ຖາຍ ຫຕ຺ຖກມ຺ມໍ ປຏິເວເທສຸໍ. ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ຣາຊາ ຫຕ຺ຖກມ຺ມກາຣເກ ມນຸສ຺ເສ ອທາສິ. ເຖຣາ ປຐມໍ ມາສໍ ສພ຺ພວິຫາເຣ ປຏິສງ຺ຂຣາເປຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສຸໍ – ‘‘ນິຏ຺ຐິຕໍ, ມຫາຣາຊ, ວິຫາຣປຏິສງ຺ຂຣຓໍ. ອິທານິ ຘມ຺ມວິນຍສງ຺ຄຫໍ ກໂຣມາ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ, ວິສ຺ສຕ຺ຖາ ກໂຣຖ. ມຍ຺ຫໍ ອາຓາຈກ຺ກໍ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ໂຫຕຸ. ອາຓາເປຖ, ຠນ຺ເຕ, ກິໍ ກໂຣມີ’’ຕິ? ‘‘ສງ຺ຄຫໍ ກໂຣນ຺ຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສນ຺ນິສຊ຺ຊຏ຺ຐານໍ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ‘‘ກຕ຺ຖ ກໂຣມິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ເວຠາຣປພ຺ພຕປສ຺ເສ ສຕ຺ຕປຓ຺ຓິຄຸຫາທ຺ວາເຣ ກາຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕໍ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ໂຂ ຣາຊາ ອຊາຕສຕ຺ຕຸ ວິສ຺ສກມ຺ມຸນາ ນິມ຺ມິຕສທິສໍ ສຸວິຠຕ຺ຕຠິຕ຺ຕິຕ຺ຖມ຺ຠໂສປານໍ ນານາວິຘມາລາກມ຺ມລຕອາກມ຺ມວິຈິຕ຺ຕໍ ອຠິຠວນ຺ຕມິວ ຣາຊຠວນວິຠູຕິໍ ອວຫສນ຺ຕມິວ ເທວວິມານສິຣິໍ ສິຣິຍາ ນິເກຕມິວ ເອກນິປາຕຕິຕ຺ຖມິວ ຈ ເທວມນຸສ຺ສນຍນວິຫງ຺ຄານໍ ໂລກຣາມເຓຍ຺ຍກມິວ ສມ຺ປິຓ຺ຑິຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພສາຣມຓ຺ຑໍ ມຓ຺ຑປໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ວິວິຘກຸສຸມທາມ-ໂອລມ຺ພກ-ວິນິຄ຺ຄລນ຺ຕຈາຣຸວິຕານໍ ຣຕນວິຈິຕ຺ຕມຓິໂກຏ຺ຏິມຕລມິວ ຈ ນໍ ນານາປຸປ຺ຜູປຫາຣວິຈິຕ຺ຕສຸປຣິນິຏ຺ຐິຕຠູມິກມ຺ມໍ ພ຺ຣຫ຺ມວິມານສທິສໍ ອລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ມຫາມຓ຺ຑເປ ປຎ຺ຈສຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອນຄ຺ຆານິ ປຎ຺ຈ ກປ຺ປິຍປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓສຕານິ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ທກ຺ຂິຓຠາຄໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸຕ຺ຕຣາຠິມຸຂໍ ເຖຣາສນໍ ມຓ຺ຑປມຊ຺ເຌ ປຸຣຕ຺ຖາຠິມຸຂໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອາສນາຣຫໍ ຘມ຺ມາສນໍ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ທນ຺ຕຂຈິຕໍ ພີຊນິຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຐເປຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ອາໂຣຈາເປສິ – ‘‘ນິຏ຺ຐິຕໍ, ຠນ຺ເຕ, ມມ ກິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ.

ຕສ຺ມິໍ ໂຂ ປນ ສມເຍ ເອກຈ຺ເຈ ຠິກ຺ຂູ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ສນ຺ຘາຍ ເອວມາຫໍສຸ – ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆ ເອໂກ ຠິກ຺ຂຸ ວິສ຺ສຄນ຺ຘໍ ວາຍນ຺ໂຕ ວິຈຣຕີ’’ຕິ. ເຖໂຣ ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆ ອຎ຺ໂຎ ວິສ຺ສຄນ຺ຘໍ ວາຍນ຺ໂຕ ວິຈຣຓກຠິກ຺ຂຸ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ອທ຺ຘາ ເອເຕ ມໍ ສນ຺ຘາຍ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ສໍເວຄໍ ອາປຊ຺ຊິ. ເອກຈ຺ເຈ ຠິກ຺ຂູ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ອາຫໍສຸ – ‘‘ສ຺ເວ, ອາວຸໂສ, ສນ຺ນິປາໂຕ ຕ຺ວຎ຺ຈ ເສກ຺ໂຂ ສກຣຓີໂຍ, ເຕນ ເຕ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ສນ຺ນິປາຕໍ ຄນ຺ຕຸໍ, ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ໂຫຫີ’’ຕິ.

ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ – ‘‘ສ຺ເວ ສນ຺ນິປາໂຕ, ນ ໂຂ ປນ ເມຕໍ ປຕິຣູປໍ ຍ຺ວາຫໍ ເສກ຺ໂຂ ສມາໂນ ສນ຺ນິປາຕໍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ພຫຸເທວ ຣຕ຺ຕິໍ ກາຍຄຕາຍສຕິຍາ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຈູສສມຍໍ ຈງ຺ກມາ ໂອໂຣຫິຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ‘‘ນິປຊ຺ຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ກາຍໍ ອາວຊ຺ເຊສິ. ທ຺ເວ ປາທາ ຠູມິໂຕ ມຸຕ຺ຕາ, ອປ຺ປຕ຺ຕຎ຺ຈ ສີສໍ ພິມ຺ໂພຫນໍ, ເອຕສ຺ມິໍ ອນ຺ຕເຣ ອນຸປາທາຍ ອາສເວຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຈ຺ຈິ. ອຍຎ຺ຫິ ອາຍສ຺ມາ ຈງ຺ກເມນ ພຫິ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ວິເສສໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ນນຸ ມໍ ຠຄວາ ເອຕທໂວຈ – ‘ກຕປຸຎ຺ໂຎສິ ຕ຺ວໍ, ອານນ຺ທ, ປຘານມນຸຍຸຎ຺ຊ; ຂິປ຺ປໍ ໂຫຫິສິ ອນາສໂວ’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໒໐໗). ພຸທ຺ຘານຎ຺ຈ ກຖາໂທໂສ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ມມ ອຈ຺ຈາຣທ຺ຘໍ ວີຣິຍໍ ເຕນ ເມ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ. ຫນ຺ທາຫໍ ວີຣິຍສມຖໍ ໂຍເຊມີ’’ຕິ ຈງ຺ກມາ ໂອໂຣຫິຕ຺ວາ ປາທໂຘວນຏ຺ຐາເນ ຐຕ຺ວາ ປາເທ ໂຘວິຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ມຎ຺ຈເກ ນິສີທິຕ຺ວາ ‘‘ໂຖກໍ ວິສ຺ສມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ກາຍໍ ມຎ຺ຈເກ ອຸປນາເມສິ. ທ຺ເວ ປາທາ ຠູມິໂຕ ມຸຕ຺ຕາ, ສີສຎ຺ຈ ພິມ຺ໂພຫນໍ ອສມ຺ປຕ຺ຕໍ. ເອຕສ຺ມິໍ ອນ຺ຕເຣ ອນຸປາທາຍ ອາສເວຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຕ຺ຕໍ, ຈຕຸອິຣິຍາປຖວິຣຫິຕໍ ເຖຣສ຺ສ ອຣຫຕ຺ຕໍ ອໂຫສິ. ເຕນ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ອນິປນ຺ໂນ ອນິສິນ຺ໂນ ອຏ຺ຐິໂຕ ອຈງ຺ກມນ຺ໂຕ ‘‘ໂກ ຠິກ຺ຂຸ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ອຖ ໂຂ ເຖຣາ ຠິກ຺ຂູ ທຸຕິຍທິວເສ ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈາ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ປຏິສາເມຕ຺ວາ ຘມ຺ມສຠາຍໍ ສນ຺ນິປຕິຕາ. ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິໍ ຎາເປຕຸກາໂມ ຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິໍ ນ ຄໂຕ. ຠິກ຺ຂູ ຍຖາວຸຑ຺ຒໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕາສເນ ນິສີທນ຺ຕາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອາສນໍ ຐເປຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນາ. ຕຕ຺ຖ ເກຫິຈິ ‘‘ເອຕມາສນໍ ກສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສາ’’ຕິ. ‘‘ອານນ຺ໂທ ປນ ກຸຫິໍ ຄໂຕ’’ຕິ? ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ເຖໂຣ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິທານິ ມຍ຺ຫໍ ຄມນກາໂລ’’ຕິ. ຕໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ອານຸຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ປຖວິຍໍ ນິມຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອາສເນເຍວ ອຕ຺ຕານໍ ທສ຺ເສສິ. ອາກາເສນາຄນ຺ຕ຺ວາ ນິສີທີຕິປິ ເອເກ.

ເອວໍ ນິສິນ຺ເນ ຕສ຺ມິໍ ອາຍສ຺ມນ຺ເຕ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖໂຣ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ອາວຸໂສ, ກິໍ ປຐມໍ ສງ຺ຄາຍາມ, ຘມ຺ມໍ ວາ ວິນຍໍ ວາ’’ຕິ? ຠິກ຺ຂູ ອາຫໍສຸ – ‘‘ຠນ຺ເຕ ມຫາກສ຺ສປ, ວິນໂຍ ນາມ ພຸທ຺ຘສາສນສ຺ສ ອາຍຸ, ວິນເຍ ຐິເຕ ສາສນໍ ຐິຕໍ ໂຫຕິ; ຕສ຺ມາ ປຐມໍ ວິນຍໍ ສງ຺ຄາຍາມາ’’ຕິ,. ‘‘ກໍ ຘຸຣໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ? ‘‘ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອຸປາລິ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ກິໍ ອານນ຺ໂທ ນປ຺ປໂຫຕີ’’ຕິ? ‘‘ໂນ ນປ຺ປໂຫຕິ; ອປິ ຈ ໂຂ ປນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຘຣມາໂນເຍວ ວິນຍປຣິຍຕ຺ຕິໍ ນິສ຺ສາຍ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອຸປາລິໍ ເອຕທຄ຺ເຄ ຐເປສິ – ‘ເອຕທຄ຺ຄໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມມ ສາວການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ວິນຍຘຣານໍ ຍທິທໍ ອຸປາລີ’ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໒໑໙, ໒໒໘). ຕສ຺ມາ ອຸປາລິຕ຺ເຖຣໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ວິນຍໍ ສງ຺ຄາຍາມາ’’ຕິ. ຕໂຕ ເຖໂຣ ວິນຍໍ ປຸຈ຺ຉນຕ຺ຖາຍ ອຕ຺ຕນາວ ອຕ຺ຕານໍ ສມ຺ມນ຺ນິ. ອຸປາລິຕ຺ເຖໂຣປິ ວິສ຺ສຊ຺ຊນຕ຺ຖາຍ ສມ຺ມນ຺ນິ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ປາຬິ –

‘‘ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ສງ຺ຆໍ ຎາເປສິ –

‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ອາວຸໂສ, ສງ຺ໂຆ. ຍທິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ອຫໍ ອຸປາລິໍ ວິນຍໍ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍ’ນ຺ຕິ.

‘‘ອາຍສ຺ມາປິ ອຸປາລິ ສງ຺ຆໍ ຎາເປສິ –

‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ໂຆ. ຍທິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ອຫໍ ອາຍສ຺ມຕາ ມຫາກສ຺ສເປນ ວິນຍໍ ປຸຏ຺ໂຐ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ.

ເອວໍ ອຕ຺ຕນາວ ອຕ຺ຕານໍ ສມ຺ມນ຺ນິຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມາ ອຸປາລິ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ເອກໍສໍ ຈີວຣໍ ກຕ຺ວາ ເຖເຣ ຠິກ຺ຂູ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຘມ຺ມາສເນ ນິສີທິ, ທນ຺ຕຂຈິຕໍ ພີຊນິໍ ຄເຫຕ຺ວາ. ຕໂຕ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ເຖຣາສເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອຸປາລິໍ ວິນຍໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ປຐມໍ, ອາວຸໂສ ອຸປາລິ, ປາຣາຊິກໍ ກຕ຺ຖ ປຎ຺ຎຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ເວສາລິຍໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ກໍ ອາຣພ຺ຠາ’’ຕິ? ‘‘ສຸທິນ຺ນໍ ກລນ຺ທປຸຕ຺ຕໍ ອາຣພ຺ຠາ’’ຕິ. ‘‘ກິສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ເມຖຸນຘມ຺ເມ’’ຕິ.

ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອຸປາລິໍ ປຐມສ຺ສ ປາຣາຊິກສ຺ສ ວຕ຺ຖຸມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉິ, ນິທານມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉິ, ປຸຄ຺ຄລມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉິ, ປຎ຺ຎຕ຺ຕິມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉິ, ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉິ, ອາປຕ຺ຕິມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉິ, ອນາປຕ຺ຕິມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉິ; ຍຖາ ຈ ປຐມສ຺ສ ຕຖາ ທຸຕິຍສ຺ສ ຕຖາ ຕຕິຍສ຺ສ ຕຖາ ຈຕຸຕ຺ຖສ຺ສ ປາຣາຊິກສ຺ສ ວຕ຺ຖຸມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉິ…ເປ… ອນາປຕ຺ຕິມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉິ. ປຸຏ຺ໂຐ ປຸຏ຺ໂຐ ອຸປາລິຕ຺ເຖໂຣ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ຕໂຕ ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ປາຣາຊິການິ ‘‘ປາຣາຊິກກຓ຺ຑໍ ນາມ ອິທ’’ນ຺ຕິ ສງ຺ຄຫໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ຐເປສຸໍ. ເຕຣສ ສງ຺ຆາທິເສສານິ ‘‘ເຕຣສກ’’ນ຺ຕິ ຐເປສຸໍ. ທ຺ເວ ສິກ຺ຂາປທານິ ‘‘ອນິຍຕານີ’’ຕິ ຐເປສຸໍ. ຕິໍສ ສິກ຺ຂາປທານິ ‘‘ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍປາຈິຕ຺ຕິຍານີ’’ຕິ ຐເປສຸໍ. ທ຺ເວນວຸຕິ ສິກ຺ຂາປທານິ ‘‘ປາຈິຕ຺ຕິຍານີ’’ຕິ ຐເປສຸໍ. ຈຕ຺ຕາຣິ ສິກ຺ຂາປທານິ ‘‘ປາຏິເທສນີຍານີ’’ຕິ ຐເປສຸໍ. ປຎ຺ຈສຕ຺ຕຕິ ສິກ຺ຂາປທານິ ‘‘ເສຂິຍານີ’’ຕິ ຐເປສຸໍ. ສຕ຺ຕ ຘມ຺ເມ ‘‘ອຘິກຣຓສມຖາ’’ຕິ ຐເປສຸໍ.

ເອວໍ ມຫາວິຠງ຺ຄໍ ສງ຺ຄຫໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸນີວິຠງ຺ເຄ ອຏ຺ຐ ສິກ຺ຂາປທານິ ‘‘ປາຣາຊິກກຓ຺ຑໍ ນາມ ອິທ’’ນ຺ຕິ ຐເປສຸໍ. ສຕ຺ຕຣສ ສິກ຺ຂາປທານິ ‘‘ສຕ຺ຕຣສກ’’ນ຺ຕິ ຐເປສຸໍ. ຕິໍສ ສິກ຺ຂາປທານິ ‘‘ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍປາຈິຕ຺ຕິຍານີ’’ຕິ ຐເປສຸໍ. ຉສຏ຺ຐິສຕສິກ຺ຂາປທານິ ‘‘ປາຈິຕ຺ຕິຍານີ’’ຕິ ຐເປສຸໍ. ອຏ຺ຐ ສິກ຺ຂາປທານິ ‘‘ປາຏິເທສນີຍານີ’’ຕິ ຐເປສຸໍ. ປຎ຺ຈສຕ຺ຕຕິ ສິກ຺ຂາປທານິ ‘‘ເສຂິຍານີ’’ຕິ ຐເປສຸໍ. ສຕ຺ຕ ຘມ຺ເມ ‘‘ອຘິກຣຓສມຖາ’’ຕິ ຐເປສຸໍ. ເອວໍ ຠິກ຺ຂຸນີວິຠງ຺ຄໍ ສງ຺ຄຫໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ເອເຕເນວ ອຸປາເຍນ ຂນ຺ຘກປຣິວາເຣປິ ອາໂຣເປສຸໍ. ເອວເມຕໍ ສອຸຠໂຕວິຠງ຺ຄຂນ຺ຘກປຣິວາຣໍ ວິນຍປິຏກໍ ສງ຺ຄຫມາຣູຬ຺ຫໍ ສພ຺ພໍ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖໂຣ ປຸຈ຺ຉິ, ອຸປາລິຕ຺ເຖໂຣ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊນປຣິໂຍສາເນ ປຎ຺ຈ ອຣຫນ຺ຕສຕານິ ສງ຺ຄຫໍ ອາໂຣປິຕນເຍເນວ ຄຓສຊ຺ຌາຍມກໍສຸ. ວິນຍສງ຺ຄຫາວສາເນ ອຸປາລິຕ຺ເຖໂຣ ທນ຺ຕຂຈິຕໍ ພີຊນິໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຘມ຺ມາສນາ ໂອໂຣຫິຕ຺ວາ ວຸຑ຺ເຒ ຠິກ຺ຂູ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕາສເນ ນິສີທິ.

ວິນຍໍ ສງ຺ຄາຍິຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ສງ຺ຄາຍິຕຸກາໂມ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ຠິກ຺ຂູ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຘມ຺ມໍ ສງ຺ຄາຍນ຺ເຕຫິ ກໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ຘຸຣໍ ກຕ຺ວາ ຘມ຺ໂມ ສງ຺ຄາຍິຕພ຺ໂພ’’ຕິ? ຠິກ຺ຂູ ‘‘ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ ຘຸຣໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ.

ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ສງ຺ຆໍ ຎາເປສິ –

‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ອາວຸໂສ, ສງ຺ໂຆ. ຍທິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ອຫໍ ອານນ຺ທໍ ຘມ຺ມໍ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ.

ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ສງ຺ຆໍ ຎາເປສິ –

‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ໂຆ ຍທິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ອຫໍ ອາຍສ຺ມຕາ ມຫາກສ຺ສເປນ ຘມ຺ມໍ ປຸຏ຺ໂຐ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ.

ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ເອກໍສໍ ຈີວຣໍ ກຕ຺ວາ ເຖເຣ ຠິກ຺ຂູ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຘມ຺ມາສເນ ນິສີທິ ທນ຺ຕຂຈິຕໍ ພີຊນິໍ ຄເຫຕ຺ວາ. ອຖ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖໂຣ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ ຘມ຺ມໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຊາລໍ, ອາວຸໂສ ອານນ຺ທ, ກຕ຺ຖ ຠາສິຕ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ອນ຺ຕຣາ ຈ, ຠນ຺ເຕ, ຣາຊຄຫໍ ອນ຺ຕຣາ ຈ ນາຬນ຺ທໍ ຣາຊາຄາຣເກ ອມ຺ພລຏ຺ຐິກາຍ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ກໍ ອາຣພ຺ຠາ’’ຕິ? ‘‘ສຸປ຺ປິຍຎ຺ຈ ປຣິພ຺ພາຊກໍ, ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ຕຎ຺ຈ ມາຓວ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ກິສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ວຓ຺ຓາວຓ຺ເຓ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລສ຺ສ ນິທານມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉິ, ປຸຄ຺ຄລມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉິ, ວຕ຺ຖຸມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ສາມຎ຺ຎຜລໍ ປນາວຸໂສ ອານນ຺ທ, ກຕ຺ຖ ຠາສິຕ’’ນ຺ຕິ? ‘ຣາຊຄເຫ, ຠນ຺ເຕ, ຊີວກມ຺ພວເນ’’ຕິ. ‘‘ເກນ ສທ຺ຘິ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ອຊາຕສຕ຺ຕຸນາ ເວເທຫິປຸຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ສາມຎ຺ຎຜລສ຺ສ ນິທານມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉິ, ປຸຄ຺ຄລມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉິ. ເອເຕເນວ ອຸປາເຍນ ປຎ຺ຈ ນິກາເຍ ປຸຈ຺ຉິ.

ປຎ຺ຈນິກາຍາ ນາມ – ທີຆນິກາໂຍ, ມຊ຺ຌິມນິກາໂຍ, ສໍຍຸຕ຺ຕນິກາໂຍ, ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣນິກາໂຍ, ຂຸທ຺ທກນິກາໂຍຕິ. ຕຕ຺ຖ ຂຸທ຺ທກນິກາໂຍ ນາມ – ຈຕ຺ຕາໂຣ ນິກາເຍ ຐເປຕ຺ວາ, ອວເສສໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ. ຕຕ຺ຖ ວິນໂຍ ອາຍສ຺ມຕາ ອຸປາລິຕ຺ເຖເຣນ ວິສ຺ສຊ຺ຊິໂຕ, ເສສຂຸທ຺ທກນິກາໂຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຈ ນິກາຍາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ. ຕເທຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ຣສວເສນ ເອກວິຘໍ, ຘມ຺ມວິນຍວເສນ ທຸວິຘໍ, ປຐມມຊ຺ຌິມປຈ຺ຉິມວເສນ ຕິວິຘໍ; ຕຖາ ປິຏກວເສນ, ນິກາຍວເສນ ປຎ຺ຈວິຘໍ, ອງ຺ຄວເສນ ນວວິຘໍ, ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘວເສນ ຈຕຸຣາສີຕິສຫສ຺ສວິຘນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ກຖໍ ຣສວເສນ ເອກວິຘໍ? ຍຎ຺ຫິ ຠຄວຕາ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຍາວ ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ປຣິນິພ຺ພາຍຕິ, ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ປຎ຺ຈຈຕ຺ຕາລີສວສ຺ສານິ ເທວມນຸສ຺ສນາຄຍກ຺ຂາທໂຍ ອນຸສາສນ຺ເຕນ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ເຕນ ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ເອກຣສໍ ວິມຸຕ຺ຕິຣສເມວ ໂຫຕິ. ເອວໍ ຣສວເສນ ເອກວິຘໍ.

ກຖໍ ຘມ຺ມວິນຍວເສນ ທຸວິຘໍ? ສພ຺ພເມວ ເຈຕໍ ຘມ຺ໂມ ເຈວ ວິນໂຍ ຈາຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ຕຕ຺ຖ ວິນຍປິຏກໍ ວິນໂຍ, ອວເສສໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ຘມ຺ໂມ; ເຕເນວາຫ – ‘‘ຍໍນູນ ມຍໍ, ອາວຸໂສ, ຘມ຺ມຎ຺ຈ ວິນຍຎ຺ຈ ສງ຺ຄາເຍຍ຺ຍາມາ’’ຕິ. ‘‘ອຫໍ ອຸປາລິໍ ວິນຍໍ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍໍ, ອານນ຺ທໍ ຘມ຺ມໍ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ຈ ເອວໍ ຘມ຺ມວິນຍວເສນ ທຸວິຘໍ.

ກຖໍ ປຐມມຊ຺ຌິມປຈ຺ຉິມວເສນ ຕິວິຘໍ? ສພ຺ພເມວ ຫິທໍ ປຐມພຸທ຺ຘວຈນໍ, ມຊ຺ຌິມພຸທ຺ຘວຈນໍ, ປຈ຺ຉິມພຸທ຺ຘວຈນນ຺ຕິ ຕິປ຺ປເຠທໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ –

‘‘ອເນກຊາຕິສໍສາຣໍ, ສນ຺ຘາວິສ຺ສໍ ອນິພ຺ພິສໍ;

ຄຫກາຣໍ ຄເວສນ຺ໂຕ, ທຸກ຺ຂາ ຊາຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ.

‘‘ຄຫກາຣກ ທິຏ຺ໂຐສິ, ປຸນ ເຄຫໍ ນ ກາຫສິ;

ສພ຺ພາ ເຕ ຜາສຸກາ ຠຄ຺ຄາ, ຄຫກູຏໍ ວິສງ຺ຂຕໍ;

ວິສງ຺ຂາຣຄຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ຕຓ຺ຫານໍ ຂຍມຊ຺ຌຄາ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໑໕໓-໑໕໔);

ອິທໍ ປຐມພຸທ຺ຘວຈນໍ.

ເກຈິ ‘‘ຍທາ ຫເວ ປາຕຸຠວນ຺ຕິ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ຂນ຺ຘເກ ອຸທານຄາຖໍ ອາຫຸ. ເອສາ ປນ ປາຏິປທທິວເສ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຠາວປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ໂສມນສ຺ສມຍຎາເຓນ ປຈ຺ຈຍາກາຣໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ອຸທານຄາຖາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຍໍ ປນ ປຣິນິພ຺ພານກາເລ ອຠາສິ – ‘‘ຫນ຺ທ ທານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາມນ຺ຕຍາມິ ໂວ, ວຍຘມ຺ມາ ສງ຺ຂາຣາ, ອປ຺ປມາເທນ ສມ຺ປາເທຖາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໒໑໘) ອິທໍ ປຈ຺ຉິມພຸທ຺ຘວຈນໍ.

ອຸຠິນ຺ນມນ຺ຕເຣ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ເອຕໍ ມຊ຺ຌິມພຸທ຺ຘວຈນນ຺ຕິ. ເອວໍ ປຐມມຊ຺ຌິມປຈ຺ຉິມວເສນ ຕິວິຘໍ.

ກຖໍ ປິຏກວເສນ ຕິວິຘໍ? ສພ຺ພມ຺ປິ ເຫຕໍ ວິນຍປິຏກໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກໍ ອຠິຘມ຺ມປິຏກນ຺ຕິ ຕິປ຺ປເຠທເມວ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຐມສງ຺ຄີຕິຍໍ ສງ຺ຄີຕຎ຺ຈ ອສງ຺ຄີຕຎ຺ຈ ສພ຺ພມ຺ປິ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ອຸຠຍານິ ປາຕິໂມກ຺ຂານິ, ທ຺ເວ ວິຠງ຺ຄານິ, ທ຺ວາວີສຕິ ຂນ຺ຘການິ, ໂສຬສປຣິວາຣາຕິ ອິທໍ ວິນຍປິຏກໍ ນາມ.

ພ຺ຣຫ຺ມຊາລາທິ ຈຕຸຕ຺ຕິໍສສຸຕ຺ຕສງ຺ຄໂຫ ທີຆນິກາໂຍ, ມູລປຣິຍາຍສຸຕ຺ຕາທິ ທິຍຑ຺ຒສຕທ຺ເວສຸຕ຺ຕສງ຺ຄໂຫ ມຊ຺ຌິມນິກາໂຍ, ໂອຆຕຣຓສຸຕ຺ຕາທິ ສຕ຺ຕສຸຕ຺ຕສຫສ຺ສ ສຕ຺ຕສຕ ທ຺ວາສຏ຺ຐິສຸຕ຺ຕສງ຺ຄໂຫ ສໍຍຸຕ຺ຕນິກາໂຍ, ຈິຕ຺ຕປຣິຍາທານສຸຕ຺ຕາທິ ນວສຸຕ຺ຕສຫສ຺ສ ປຎ຺ຈສຕ ສຕ຺ຕປຎ຺ຎາສສຸຕ຺ຕສງ຺ຄໂຫ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣນິກາໂຍ, ຂຸທ຺ທກປາຐ-ຘມ຺ມປທ-ອຸທານ-ອິຕິວຸຕ຺ຕກ-ສຸຕ຺ຕນິປາຕ-ວິມານວຕ຺ຖຸ-ເປຕວຕ຺ຖຸ-ເຖຣຄາຖາ-ເຖຣີຄາຖາ-ຊາຕກນິທ຺ເທສ-ປຏິສມ຺ຠິທາ-ອປທານ-ພຸທ຺ຘວໍສ-ຈຣິຍາປິຏກວເສນ ປນ຺ນຣສປ຺ປເຠໂທ ຂຸທ຺ທກນິກາໂຍຕິ ອິທໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກໍ ນາມ.

ຘມ຺ມສງ຺ຄໂຫ, ວິຠງ຺ໂຄ, ຘາຕຸກຖາ, ປຸຄ຺ຄລປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ກຖາວຕ຺ຖຸ, ຍມກໍ, ປຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອິທໍ ອຠິຘມ຺ມປິຏກໍ ນາມ. ຕຕ຺ຖ –

ວິວິຘວິເສສນຍຕ຺ຕາ, ວິນຍນໂຕ ເຈວ ກາຍວາຈານໍ;

ວິນຍຕ຺ຖວິທູຫິ ອຍໍ, ວິນໂຍ ວິນໂຍຕິ ອກ຺ຂາໂຕ.

ວິວິຘາ ຫິ ເອຕ຺ຖ ປຎ຺ຈວິຘ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສ ປາຣາຊິກາທິ ສຕ຺ຕອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘມາຕິກາ ວິຠງ຺ຄາທິປ຺ປເຠທາ ນຍາ, ວິເສສຠູຕາ ຈ ທຬ຺ຫີກມ຺ມສິຖິລກຣຓປ຺ປໂຍຊນາ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິນຍາ, ກາຍິກວາຈສິກອຊ຺ຌາຈາຣນິເສຘນໂຕ ເຈສ ກາຍໍ ວາຈຎ຺ຈ ວິເນຕິ, ຕສ຺ມາ ວິວິຘນຍຕ຺ຕາ ວິເສສນຍຕ຺ຕາ ກາຍວາຈານຎ຺ຈ ວິນຍນໂຕ ‘‘ວິນໂຍ’’ຕິ ອກ຺ຂາໂຕ. ເຕເນຕເມຕສ຺ສ ວຈນຕ຺ຖໂກສລ຺ລຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ວິວິຘວິເສສນຍຕ຺ຕາ, ວິນຍນໂຕ ເຈວ ກາຍວາຈານໍ;

ວິນຍຕ຺ຖວິທູຫິ ອຍໍ, ວິນໂຍ ວິນໂຍຕິ ອກ຺ຂາໂຕ’’ຕິ.

ອິຕຣໍ ປນ –

ອຕ຺ຖານໍ ສູຈນໂຕ, ສຸວຸຕ຺ຕໂຕ ສວນໂຕຖ ສູທນໂຕ;

ສຸຕ຺ຕາຓາ ສຸຕ຺ຕສຠາຄໂຕ ຈ, ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອກ຺ຂາຕໍ.

ຕຎ຺ຫິ ອຕ຺ຕຕ຺ຖປຣຕ຺ຖາທິເຠເທ ອຕ຺ເຖ ສູເຈຕິ, ສຸວຸຕ຺ຕາ ເຈຕ຺ຖ ອຕ຺ຖາ ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍານຸໂລເມນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ສວຕິ ເຈຕໍ ອຕ຺ເຖ ສສ຺ສມິວ ຜລໍ ປສວຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສູທຕິ ເຈຕໍ ເຘນຸວິຍ ຂີຣໍ, ປຄ຺ຆຣຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສຸຏ຺ຐຸ ຈ ເນ ຕາຍຕິ ຣກ຺ຂຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສຸຕ຺ຕສຠາຄຎ຺ເຈຕໍ, ຍຖາ ຫິ ຕຈ຺ຉການໍ ສຸຕ຺ຕໍ ປມາຓໍ ໂຫຕິ; ເອວເມຕມ຺ປິ ວິຎ຺ຎູນໍ. ຍຖາ ຈ ສຸຕ຺ເຕນ ສງ຺ຄຫິຕານິ ປຸປ຺ຜານິ ນ ວິກິຣິຍນ຺ຕິ ນ ວິທ຺ຘໍສິຍນ຺ຕິ; ເອວເມເຕນ ສງ຺ຄຫິຕາ ອຕ຺ຖາ. ເຕເນຕເມຕສ຺ສ ວຈນຕ຺ຖໂກສລ຺ລຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ອຕ຺ຖານໍ ສູຈນໂຕ, ສຸວຸຕ຺ຕໂຕ ສວນໂຕຖ ສູທນໂຕ;

ສຸຕ຺ຕາຓາ ສຸຕ຺ຕສຠາຄໂຕ ຈ, ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອກ຺ຂາຕ’’ນ຺ຕິ.

ອິຕໂຣ ປນ –

ຍໍ ເອຕ຺ຖ ວຸຑ຺ຒິມນ຺ໂຕ, ສລກ຺ຂຓາ ປູຊິຕາ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາ;

ວຸຕ຺ຕາຘິກາ ຈ ຘມ຺ມາ, ອຠິຘມ຺ໂມ ເຕນ ອກ຺ຂາໂຕ.

ອຍຎ຺ຫິ ອຠິສທ຺ໂທ ວຸຑ຺ຒິລກ຺ຂຓປູຊິຕປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາຘິເກສຸ ທິສ຺ສຕິ. ຕຖາເຫສ – ‘‘ພາຬ຺ຫາ ເມ ອາວຸໂສ ທຸກ຺ຂາ ເວທນາ ອຠິກ຺ກມນ຺ຕິ ໂນ ປຏິກ຺ກມນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໓.໓໘໙; ສໍ. ນິ. ໕.໑໙໕) ວຸຑ຺ຒິຍໍ ອາຄໂຕ. ‘‘ຍາ ຕາ ຣຕ຺ຕິໂຍ ອຠິຎ຺ຎາຕາ ອຠິລກ຺ຂິຕາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໔໙) ລກ຺ຂເຓ. ‘‘ຣາຊາຠິຣາຊາ ມນຸຊິນ຺ໂທ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໒.໓໙໙; ສຸ. ນິ. ໕໕໘) ປູຊິເຕ. ‘‘ປຏິພໂລ ວິເນຕຸໍ ອຠິຘມ຺ເມ ອຠິວິນເຍ’’ຕິອາທີສຸ (ມຫາວ. ໘໕) ປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສງ຺ກຣວິຣຫິເຕ ຘມ຺ເມ ຈ ວິນເຍ ຈາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ອຠິກ຺ກນ຺ເຕນ ວຓ຺ເຓນາ’’ຕິອາທີສຸ (ວິ. ວ. ໗໕) ອຘິເກ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ຣູປູປປຕ຺ຕິຍາ ມຄ຺ຄໍ ຠາເວຕິ, ເມຕ຺ຕາສຫຄເຕນ ເຈຕສາ ເອກໍ ທິສໍ ຜຣິຕ຺ວາ ວິຫຣຕີ’’ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ໑໖໐ ອາທໂຍ) ນເຍນ ວຸຑ຺ຒິມນ຺ໂຕປິ ຘມ຺ມາ ວຸຕ຺ຕາ. ‘‘ຣູປາຣມ຺ມຓໍ ວາ ສທ຺ທາຣມ຺ມຓໍ ວາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອາຣມ຺ມຓາທີຫິ ລກ຺ຂຓີຍຕ຺ຕາ ສລກ຺ຂຓາປິ. ‘‘ເສກ຺ຂາ ຘມ຺ມາ, ອເສກ຺ຂາ ຘມ຺ມາ, ໂລກຸຕ຺ຕຣາ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ປູຊິຕາປິ ປູຊາຣຫາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ຜສ຺ໂສ ໂຫຕິ ເວທນາ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ສຠາວປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາປິ. ‘‘ມຫຄ຺ຄຕາ ຘມ຺ມາ, ອປ຺ປມາຓາ ຘມ຺ມາ, ອນຸຕ຺ຕຣາ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອຘິກາປິ ຘມ຺ມາ ວຸຕ຺ຕາ. ເຕເນຕເມຕສ຺ສ ວຈນຕ຺ຖໂກສລ຺ລຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ຍໍ ເອຕ຺ຖ ວຸຑ຺ຒິມນ຺ໂຕ, ສລກ຺ຂຓາ ປູຊິຕາ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາ;

ວຸຕ຺ຕາຘິກາ ຈ ຘມ຺ມາ, ອຠິຘມ຺ໂມ ເຕນ ອກ຺ຂາໂຕ’’ຕິ.

ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອວິສິຏ຺ຐໍ, ຕໍ –

ປິຏກໍ ປິຏກຕ຺ຖວິທູ, ປຣິຍຕ຺ຕິພ຺ຠາຊນຕ຺ຖໂຕ ອາຫຸ;

ເຕນ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ, ຕໂຍປິ ວິນຍາທໂຍ ເຎຍ຺ຍາ.

ປຣິຍຕ຺ຕິປິ ຫິ ‘‘ມາ ປິຏກສມ຺ປທາເນນາ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໓.໖໖) ປິຏກນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ອຖ ປຸຣິໂສ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ ກຸທາລປິຏກໍ ອາທາຍາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໒໒໘; ອ. ນິ. ໓.໗໐) ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຠາຊນມ຺ປິ. ຕສ຺ມາ ປິຏກໍ ປິຏກຕ຺ຖວິທູ, ປຣິຍຕ຺ຕິພ຺ຠາຊນຕ຺ຖໂຕ ອາຫຸ.

ອິທານິ ເຕນ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ຕໂຍປິ ວິນຍາທໂຍ ເຎຍ຺ຍາຕິ. ເຕນ ເອວໍ ທຸວິຘຕ຺ເຖນ ປິຏກສທ຺ເທນ ສຫ ສມາສໍ ກຕ຺ວາ ວິນໂຍ ຈ ໂສ ປິຏກຎ຺ຈ ປຣິຍຕ຺ຕິຠາວໂຕ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ຠາຊນໂຕ ຈາຕິ ວິນຍປິຏກໍ, ຍຖາວຸຕ຺ເຕເນວ ນເຍນ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຎ຺ຈ ຕໍ ປິຏກຎ຺ຈາຕິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກໍ, ອຠິຘມ຺ໂມ ຈ ໂສ ປິຏກຎ຺ຈາຕິ ອຠິຘມ຺ມປິຏກນ຺ຕິ ເອວເມເຕ ຕໂຍປິ ວິນຍາທໂຍ ເຎຍ຺ຍາ.

ເອວໍ ຎຕ຺ວາ ຈ ປຸນປິ ເຕສ຺ເວວ ປິຏເກສຸ ນານປ຺ປກາຣໂກສລ຺ລຕ຺ຖໍ –

ເທສນາສາສນກຖາ, ເຠທໍ ເຕສຸ ຍຖາຣຫໍ;

ສິກ຺ຂາປຫານຄມ຺ຠີຣ, ຠາວຎ຺ຈ ປຣິທີປເຍ.

ປຣິຍຕ຺ຕິເຠທໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ, ວິປຕ຺ຕິໍ ຈາປິ ຍໍ ຍຫິໍ;

ປາປຸຓາຕິ ຍຖາ ຠິກ຺ຂຸ, ຕມ຺ປິ ສພ຺ພໍ ວິຠາວເຍ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ປຣິທີປນາ ວິຠາວນາ ຈ, ເອຕານິ ຫິ ຕີຓິ ປິຏການິ ຍຖາກ຺ກມໍ ອາຓາ ໂວຫາຣ ປຣມຕ຺ຖເທສນາ ຍຖາປຣາຘ-ຍຖານຸໂລມ-ຍຖາຘມ຺ມສາສນານິ, ສໍວຣາສໍວຣທິຏ຺ຐິວິນິເວຐນາມຣູປປຣິຈ຺ເຉທກຖາຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຫິ ວິນຍປິຏກໍ ອາຓາຣເຫນ ຠຄວຕາ ອາຓາພາຫຸລ຺ລໂຕ ເທສິຕຕ຺ຕາ ອາຓາເທສນາ, ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກໍ ໂວຫາຣກຸສເລນ ຠຄວຕາ ໂວຫາຣພາຫຸລ຺ລໂຕ ເທສິຕຕ຺ຕາ ໂວຫາຣເທສນາ, ອຠິຘມ຺ມປິຏກໍ ປຣມຕ຺ຖກຸສເລນ ຠຄວຕາ ປຣມຕ຺ຖພາຫຸລ຺ລໂຕ ເທສິຕຕ຺ຕາ ປຣມຕ຺ຖເທສນາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ຕຖາ ປຐມໍ ເຍ ເຕ ປຈຸຣາປຣາຘາ ສຕ຺ຕາ ເຕ ຍຖາປຣາຘໍ ເອຕ຺ຖ ສາສິຕາຕິ ຍຖາປຣາຘສາສນໍ, ທຸຕິຍໍ ອເນກຊ຺ຌາສຍານຸສຍຈຣິຍາຘິມຸຕ຺ຕິກາ ສຕ຺ຕາ ຍຖານຸໂລມໍ ເອຕ຺ຖ ສາສິຕາຕິ ຍຖານຸໂລມສາສນໍ, ຕຕິຍໍ ຘມ຺ມປຸຎ຺ຊມຕ຺ເຕ ‘‘ອຫໍ ມມາ’’ຕິ ສຎ຺ຎິໂນ ສຕ຺ຕາ ຍຖາຘມ຺ມໍ ເອຕ຺ຖ ສາສິຕາຕິ ຍຖາຘມ຺ມສາສນນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ຕຖາ ປຐມໍ ອຊ຺ຌາຈາຣປຏິປກ຺ຂຠູໂຕ ສໍວຣາສໍວໂຣ ເອຕ຺ຖ ກຖິໂຕຕິ ສໍວຣາສໍວຣກຖາ, ທຸຕິຍໍ ທ຺ວາສຏ຺ຐິທິຏ຺ຐິປຏິປກ຺ຂຠູຕາ ທິຏ຺ຐິວິນິເວຐນາ ເອຕ຺ຖ ກຖິຕາຕິ ທິຏ຺ຐິວິນິເວຐນກຖາ, ຕຕິຍໍ ຣາຄາທິປຏິປກ຺ຂຠູໂຕ ນາມຣູປປຣິຈ຺ເຉໂທ ເອຕ຺ຖ ກຖິໂຕຕິ ນາມຣູປປຣິຈ຺ເຉທກຖາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ຕີສຸປິ ຈ ເຈເຕສຸ ຕິສ຺ໂສ ສິກ຺ຂາ, ຕີຓິ ປຫານານິ, ຈຕຸພ຺ພິໂຘ ຈ ຄມ຺ຠີຣຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຖາ ຫິ – ວິນຍປິຏເກ ວິເສເສນ ອຘິສີລສິກ຺ຂາ ວຸຕ຺ຕາ, ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏເກ ອຘິຈິຕ຺ຕສິກ຺ຂາ, ອຠິຘມ຺ມປິຏເກ ອຘິປຎ຺ຎາສິກ຺ຂາ.

ວິນຍປິຏເກ ຈ ວີຕິກ຺ກມປ຺ປຫານໍ ກິເລສານໍ, ວີຕິກ຺ກມປຏິປກ຺ຂຕ຺ຕາ ສີລສ຺ສ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏເກ ປຣິຍຸຏ຺ຐານປ຺ປຫານໍ, ປຣິຍຸຏ຺ຐານປຏິປກ຺ຂຕ຺ຕາ ສມາຘິສ຺ສ. ອຠິຘມ຺ມປິຏເກ ອນຸສຍປ຺ປຫານໍ ອນຸສຍປຏິປກ຺ຂຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາຍ.

ປຐເມ ຈ ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານໍ ກິເລສານໍ, ອິຕເຣສຸ ວິກ຺ຂມ຺ຠນສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານານິ. ປຐເມ ຈ ທຸຈ຺ຈຣິຕສໍກິເລສສ຺ສ ປຫານໍ, ອິຕເຣສຸ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິສໍກິເລສານໍ.

ເອກເມກສ຺ມິຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຈຕຸພ຺ພິໂຘປິ ຘມ຺ມຕ຺ຖເທສນາປຏິເວຘຄມ຺ຠີຣຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ໂມຕິ ປາຬິ. ອຕ຺ໂຖຕິ ຕສ຺ສາເຍວຕ຺ໂຖ. ເທສນາຕິ ຕສ຺ສາ ມນສາວວຕ຺ຖາປິຕາຍ ປາຬິຍາ ເທສນາ. ປຏິເວໂຘຕິ ປາຬິຍາ ປາຬິອຕ຺ຖສ຺ສ ຈ ຍຖາຠູຕາວໂພໂຘ. ຕີສຸປິ ເຈເຕສຸ ເອເຕ ຘມ຺ມຕ຺ຖເທສນາປຏິເວຘາ ຍສ຺ມາ ສສາທີຫິ ວິຍ ມຫາສມຸທ຺ໂທ ມນ຺ທພຸທ຺ຘີຫິ ທຸກ຺ໂຂຄາຫາ ອລພ຺ຠເນຍ຺ຍປຕິຏ຺ຐາ ຈ, ຕສ຺ມາ ຄມ຺ຠີຣາ. ເອວໍ ເອກເມກສ຺ມິໍ ເອຕ຺ຖ ຈຕຸພ຺ພິໂຘປິ ຄມ຺ຠີຣຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອປໂຣ ນໂຍ – ຘມ຺ໂມຕິ ເຫຕຸ. ວຸຕ຺ຕໍ ເຫຕໍ – ‘‘ເຫຕຸມ຺ຫິ ຎາຓໍ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ’’ຕິ. ອຕ຺ໂຖຕິ ເຫຕຸຜລໍ. ວຸຕ຺ຕໍ ເຫຕໍ – ‘‘ເຫຕຸຜເລ ຎາຓໍ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາ’’ຕິ. ເທສນາຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ຍຖາຘມ຺ມໍ ຘມ຺ມາຠິລາໂປຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຏິເວໂຘຕິ ອຠິສມໂຍ, ໂສ ຈ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕໂຣ ວິສຍໂຕ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ຈ ອຕ຺ຖານຸຣູປໍ ຘມ຺ເມສຸ, ຘມ຺ມານຸຣູປໍ ອຕ຺ເຖສຸ, ປຎ຺ຎຕ຺ຕິປຖານຸຣູປໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີສຸ ອວໂພໂຘ.

ອິທານິ ຍສ຺ມາ ເອເຕສຸ ປິຏເກສຸ ຍໍ ຍໍ ຘມ຺ມຊາຕໍ ວາ ອຕ຺ຖຊາຕໍ ວາ, ຍາ ຈາຍໍ ຍຖາ ຍຖາ ຎາເປຕພ຺ໂພ ອຕ຺ໂຖ ໂສຕູນໍ ຎາຓສ຺ສ ອຠິມຸໂຂ ໂຫຕິ, ຕຖາ ຕຖາ ຕທຕ຺ຖໂຊຕິກາ ເທສນາ, ໂຍ ເຈຕ຺ຖ ອວິປຣີຕາວໂພຘສງ຺ຂາໂຕ ປຏິເວໂຘ ສພ຺ພເມຕໍ ອນຸປຈິຕກຸສລສມ຺ຠາເຣຫິ ທຸປ຺ປຎ຺ເຎຫິ ສສາທີຫິ ວິຍ ມຫາສມຸທ຺ໂທ ທຸກ຺ໂຂຄາຫໍ ອລພ຺ຠເນຍ຺ຍປຕິຏ຺ຐຎ຺ຈ, ຕສ຺ມາ ຄມ຺ຠີຣໍ. ເອວມ຺ປິ ເອກເມກສ຺ມິໍ ເອຕ຺ຖ ຈຕຸພ຺ພິໂຘປິ ຄມ຺ຠີຣຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ –

‘‘ເທສນາ-ສາສນກຖາ, ເຠທໍ ເຕສຸ ຍຖາຣຫໍ;

ສິກ຺ຂາປຫານຄມ຺ຠີຣຠາວຎ຺ຈ ປຣິທີປເຍ’’ຕິ.

ອຍໍ ຄາຖາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາ ໂຫຕິ.

‘‘ປຣິຍຕ຺ຕິເຠທໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ, ວິປຕ຺ຕິຎ຺ຈາປິ ຍໍ ຍຫິໍ;

ປາປຸຓາຕິ ຍຖາ ຠິກ຺ຂຸ, ຕມ຺ປິ ສພ຺ພໍ ວິຠາວເຍ’’ຕິ.

ເອຕ຺ຖ ປນ ຕີສຸ ປິຏເກສຸ ຕິວິໂຘ ປຣິຍຕ຺ຕິເຠໂທ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕິສ຺ໂສ ຫິ ປຣິຍຕ຺ຕິໂຍ – ອລຄທ຺ທູປມາ, ນິສ຺ສຣຓຕ຺ຖາ, ຠຓ຺ຑາຄາຣິກປຣິຍຕ຺ຕີຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຍາ ທຸຄ຺ຄຫິຕາ ອຸປາຣມ຺ຠາທິເຫຕຸ ປຣິຍາປຸຏາ, ອຍໍ ອລຄທ຺ທູປມາ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຣິໂສ ອລຄທ຺ທຕ຺ຖິໂກ ອລຄທ຺ທຄເວສີ ອລຄທ຺ທປຣິເຍສນໍ ຈຣມາໂນ, ໂສ ປສ຺ເສຍ຺ຍ ມຫນ຺ຕໍ ອລຄທ຺ທໍ. ຕເມນໍ ໂຠເຄ ວາ ນງ຺ຄຸຏ຺ເຐ ວາ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ. ຕສ຺ສ ໂສ ອລຄທ຺ໂທ ປຏິປຣິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຫຕ຺ເຖ ວາ ພາຫາຍ ວາ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ວາ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ເຄ ຑໍເສຍ຺ຍ. ໂສ ຕໂຕນິທານໍ ມຣຓໍ ວາ ນິຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ມຣຓມຕ຺ຕໍ ວາ ທຸກ຺ຂໍ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ທຸຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ, ຠິກ຺ຂເວ, ອລຄທ຺ທສ຺ສ. ເອວເມວ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິເຘກຈ຺ເຈ ໂມຆປຸຣິສາ ຘມ຺ມໍ ປຣິຍາປຸຓນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕໍ…ເປ… ເວທລ຺ລໍ. ເຕ ຕໍ ຘມ຺ມໍ ປຣິຍາປຸຓິຕ຺ວາ ເຕສໍ ຘມ຺ມານໍ ປຎ຺ຎາຍ ອຕ຺ຖໍ ນ ອຸປປຣິກ຺ຂນ຺ຕິ. ເຕສໍ ເຕ ຘມ຺ມາ ປຎ຺ຎາຍ ອຕ຺ຖໍ ອນຸປປຣິກ຺ຂຕໍ ນ ນິຊ຺ຌານໍ ຂມນ຺ຕິ. ເຕ ອຸປາຣມ຺ຠານິສໍສາ ເຈວ ຘມ຺ມໍ ປຣິຍາປຸຓນ຺ຕິ ອິຕິວາທປ຺ປໂມກ຺ຂານິສໍສາ ຈ. ຍສ຺ສ ຈຕ຺ຖາຍ ຘມ຺ມໍ ປຣິຍາປຸຓນ຺ຕິ, ຕຎ຺ຈສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ນານຸໂຠນ຺ຕິ. ເຕສໍ ເຕ ຘມ຺ມາ ທຸຄ຺ຄຫິຕາ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ອຫິຕາຍ ທຸກ຺ຂາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ທຸຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມານ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໓໘).

ຍາ ປນ ສຸຄ຺ຄຫິຕາ ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທິປາຣິປູຣິໍເຍວ ອາກງ຺ຂມາເນນ ປຣິຍາປຸຏາ ນ ອຸປາຣມ຺ຠາທິ ເຫຕຸ, ອຍໍ ນິສ຺ສຣຓຕ຺ຖາ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ເຕສໍ ເຕ ຘມ຺ມາ ສຸຄ຺ຄຫິຕາ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ສຸຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມານ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໓໙).

ຍໍ ປນ ປຣິຎ຺ຎາຕກ຺ຂນ຺ໂຘ ປຫີນກິເລໂສ ຠາວິຕມຄ຺ໂຄ ປຏິວິທ຺ຘາກຸປ຺ໂປ ສຈ຺ຉິກຕນິໂຣໂຘ ຂີຓາສໂວ ເກວລໍ ປເວຓີປາລນຕ຺ຖາຍ ວໍສານຸຣກ຺ຂຓຕ຺ຖາຍ ປຣິຍາປຸຓາຕິ, ອຍໍ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກປອຍຕ຺ຕີຕິ.

ວິນເຍ ປນ ສຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂຸ ສີລສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ນິສ຺ສາຍ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ ປາປຸຓາຕິ, ຕາສໍເຍວ ຈ ຕຕ຺ຖ ປເຠທວຈນໂຕ. ສຸຕ຺ເຕ ສຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ສມາຘິສມ຺ປທໍ ນິສ຺ສາຍ ຉ ອຠິຎ຺ຎາ ປາປຸຓາຕິ, ຕາສໍເຍວ ຈ ຕຕ຺ຖ ປເຠທວຈນໂຕ. ອຠິຘມ຺ເມ ສຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ປຎ຺ຎາສມ຺ປທໍ ນິສ຺ສາຍ ຈຕສ຺ໂສ ປຏິສມ຺ຠິທາ ປາປຸຓາຕິ, ຕາສຎ຺ຈ ຕຕ຺ເຖວ ປເຠທວຈນໂຕ. ເອວເມເຕສຸ ສຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ຍຖາກ຺ກເມນ ອິມໍ ວິຊ຺ຊາຕ຺ຕຍຉຬຠິຎ຺ຎາຈຕຸປຏິສມ຺ຠິທາເຠທໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປາປຸຓາຕິ.

ວິນເຍ ປນ ທຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ອນຸຎ຺ຎາຕສຸຂສມ຺ຜສ຺ສອຕ຺ຖຣຓປາວຸຣຓາທິຜສ຺ສສາມຎ຺ຎໂຕ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ເຕສຸ ອຸປາທິນ຺ນຜສ຺ສາທີສຸ ອນວຊ຺ຊສຎ຺ຎີ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຫຕໍ – ‘‘ຕຖາຫໍ ຠຄວຕາ ຘມ຺ມໍ ເທສິຕໍ ອາຊານາມິ, ຍຖາ ເຍເມ ອນ຺ຕຣາຍິກາ ຘມ຺ມາ ວຸຕ຺ຕາ ຠຄວຕາ, ເຕ ປຏິເສວໂຕ ນາລໍ ອນ຺ຕຣາຍາຍາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໔໑໗; ມ. ນິ. ໑.໒໓໔) ຕໂຕ ທຸສ຺ສີລຠາວໍ ປາປຸຓາຕິ. ສຸຕ຺ເຕ ທຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຄ຺ຄລາ ສນ຺ໂຕ ສໍວິຊ຺ຊມານາ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໔.໕) ອຘິປ຺ປາຍໍ ອຊານນ຺ໂຕ ທຸຄ຺ຄຫິຕໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອຕ຺ຕນາ ທຸຄ຺ຄຫິເຕນ ອມ຺ເຫ ເຈວ ອພ຺ຠາຈິກ຺ຂຕິ, ອຕ຺ຕານຎ຺ຈ ຂນຕິ, ພຫຸຎ຺ຈ ອປຸຎ຺ຎໍ ປສວຕີ’’ຕິ (ປາຈິ. ໔໑໗; ມ. ນິ. ໑.໒໓໖) ຕໂຕ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຕໍ ປາປຸຓາຕິ. ອຠິຘມ຺ເມ ທຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ຘມ຺ມຈິນ຺ຕໍ ອຕິຘາວນ຺ໂຕ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍານິປິ ຈິນ຺ເຕຕິ, ຕໂຕ ຈິຕ຺ຕກ຺ເຂປໍ ປາປຸຓາຕິ. ວຸຕ຺ຕໍ ເຫຕໍ – ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍານິ ນ ຈິນ຺ເຕຕພ຺ພານິ, ຍານິ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ອຸມ຺ມາທສ຺ສ ວິຆາຕສ຺ສ ຠາຄີ ອສ຺ສາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໗໗). ເອວເມເຕສຸ ທຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ຍຖາກ຺ກເມນ ອິມໍ ທຸສ຺ສີລຠາວມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຕາ ຈິຕ຺ຕກ຺ເຂປເຠທໍ ວິປຕ຺ຕິໍ ປາປຸຓາຕີຕິ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ –

‘‘ປຣິຍຕ຺ຕິເຠທໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ, ວິປຕ຺ຕິໍ ຈາປິ ຍໍ ຍຫິໍ;

ປາປຸຓາຕິ ຍຖາ ຠິກ຺ຂຸ, ຕມ຺ປິ ສພ຺ພໍ ວິຠາວເຍ’’ຕິ.

ອຍມ຺ປິ ຄາຖາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາ ໂຫຕິ. ເອວໍ ນານປ຺ປກາຣໂຕ ປິຏການິ ຎຕ຺ວາ ເຕສໍ ວເສເນຕໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ຕິວິຘນ຺ຕິ ຎາຕພ຺ພໍ.

ກຖໍ ນິກາຍວເສນ ປຎ຺ຈວິຘໍ? ສພ຺ພເມວ ເຈຕໍ ທີຆນິກາໂຍ, ມຊ຺ຌິມນິກາໂຍ, ສໍຍຸຕ຺ຕນິກາໂຍ, ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣນິກາໂຍ, ຂຸທ຺ທກນິກາໂຍຕິ ປຎ຺ຈປ຺ປເຠທໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ທີຆນິກາໂຍ? ຕິວຄ຺ຄສງ຺ຄຫານິ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລາທີນິ ຈຕຸຕ຺ຕິໍສ ສຸຕ຺ຕານິ.

ຈຕຸຕ຺ຕິໍເສວ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ, ຕິວຄ຺ໂຄ ຍສ຺ສ ສງ຺ຄໂຫ;

ເອສ ທີຆນິກາໂຍຕິ, ປຐໂມ ອນຸໂລມິໂກ.

ກສ຺ມາ ປເນສ ທີຆນິກາໂຍຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ? ທີຆປ຺ປມາຓານໍ ສຸຕ຺ຕານໍ ສມູຫໂຕ ນິວາສໂຕ ຈ, ສມູຫນິວາສາ ຫິ ນິກາໂຍຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ‘‘ນາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຎ຺ຎໍ ເອກນິກາຍມ຺ປິ ສມນຸປສ຺ສາມິ ເອວໍ ຈິຕ຺ຕໍ; ຍຖຍິທໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາ ປາຓາ; ໂປຓິກນິກາໂຍ, ຈິກ຺ຂລ຺ລິກນິກາໂຍ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໑໐໐) ເອວມາທີນິ ເຈຕ຺ຖ ສາຘການິ ສາສນໂຕ ຈ ໂລກໂຕ ຈ. ເອວໍ ເສສານມ຺ປິ ນິກາຍຠາເວ ວຈນຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ກຕໂມ ມຊ຺ຌິມນິກາໂຍ? ມຊ຺ຌິມປ຺ປມາຓານິ ປຎ຺ຈທສວຄ຺ຄສງ຺ຄຫານິ ມູລປຣິຍາຍສຸຕ຺ຕາທີນິ ທິຍຑ຺ຒສຕໍ ທ຺ເວ ຈ ສຸຕ຺ຕານິ.

ທິຍຑ຺ຒສຕໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ, ທ຺ເວ ຈ ສຸຕ຺ຕານິ ຍຕ຺ຖ ໂສ;

ນິກາໂຍ ມຊ຺ຌິໂມ ປຎ຺ຈ-ທສວຄ຺ຄປຣິຄ຺ຄໂຫ.

ກຕໂມ ສໍຍຸຕ຺ຕນິກາໂຍ? ເທວຕາສໍຍຸຕ຺ຕາທິວເສນ ຐິຕານິ ໂອຆຕຣຓາທີນິ ສຕ຺ຕ ສຸຕ຺ຕສຫສ຺ສານິ ສຕ຺ຕ ຈ ສຸຕ຺ຕສຕານິ ທ຺ວາສຏ຺ຐິ ຈ ສຸຕ຺ຕານິ.

ສຕ຺ຕ ສຸຕ຺ຕສຫສ຺ສານິ, ສຕ຺ຕ ສຸຕ຺ຕສຕານິ ຈ;

ທ຺ວາສຏ຺ຐິ ເຈວ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ, ເອໂສ ສໍຍຸຕ຺ຕສງ຺ຄໂຫ.

ກຕໂມ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣນິກາໂຍ? ເອເກກອງ຺ຄາຕິເຣກວເສນ ຐິຕານິ ຈິຕ຺ຕປຣິຍາທານາທີນິ ນວ ສຸຕ຺ຕສຫສ຺ສານິ ປຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕສຕານິ ສຕ຺ຕປຎ຺ຎາສຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕານິ.

ນວ ສຸຕ຺ຕສຫສ຺ສານິ, ປຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕສຕານິ ຈ;

ສຕ຺ຕປຎ຺ຎາສ ສຸຕ຺ຕານິ, ສງ຺ຂ຺ຍາ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕເຣ ອຍໍ.

ກຕໂມ ຂຸທ຺ທກນິກາໂຍ? ສກລໍ ວິນຍປິຏກໍ ອຠິຘມ຺ມປິຏກໍ ຂຸທ຺ທກປາຐາທໂຍ ຈ ປຸພ຺ເພ ນິທສ຺ສິຕາ ປນ຺ນຣສເຠທາ ຐເປຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ນິກາເຍ ອວເສສໍ ພຸທ຺ຘວຈນນ຺ຕິ.

ຐເປຕ຺ວາ ຈຕຸໂຣເປເຕ, ນິກາເຍ ທີຆອາທິເກ;

ຕທຎ຺ຎໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ, ນິກາໂຍ ຂຸທ຺ທໂກ ມໂຕຕິ.

ເອວໍ ນິກາຍວເສນ ປຎ຺ຈວິຘໍ.

ກຖໍ ອງ຺ຄວເສນ ນວວິຘໍ? ສພ຺ພເມວ ຫິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ, ເຄຍ຺ຍໍ, ເວຍ຺ຍາກຣຓໍ, ຄາຖາ, ອຸທານໍ, ອິຕິວຸຕ຺ຕກໍ, ຊາຕກໍ, ອພ຺ຠຸຕຘມ຺ມໍ, ເວທລ຺ລນ຺ຕິ ນວປ຺ປເຠທໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຸຠໂຕວິຠງ຺ຄນິທ຺ເທສຂນ຺ຘກປຣິວາຣາ ສຸຕ຺ຕນິປາເຕ ມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕ-ຣຕນສຸຕ຺ຕ-ນາລກສຸຕ຺ຕ-ຕຸວຏ຺ຏກສຸຕ຺ຕານິ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ຈ ສຸຕ຺ຕນາມກໍ ຕຖາຄຕວຈນໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສພ຺ພມ຺ປິ ສຄາຖກໍ ສຸຕ຺ຕໍ ເຄຍ຺ຍນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວິເສເສນ ສໍຍຸຕ຺ຕເກ ສກໂລປິ ສຄາຖາວຄ຺ໂຄ, ສກລໍ ອຠິຘມ຺ມປິຏກໍ, ນິຄ຺ຄາຖກໍ ສຸຕ຺ຕໍ, ຍຎ຺ຈ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ອຏ຺ຐຫິ ອງ຺ເຄຫິ ອສງ຺ຄຫິຕໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ຕໍ ເວຍ຺ຍາກຣຓນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຘມ຺ມປທໍ, ເຖຣຄາຖາ, ເຖຣີຄາຖາ, ສຸຕ຺ຕນິປາເຕ ໂນສຸຕ຺ຕນາມິກາ ສຸທ຺ຘິກຄາຖາ ຈ ຄາຖາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ໂສມນສ຺ສຎາຓມຍິກຄາຖາປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາ ທ຺ວາສີຕິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ ອຸທານນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ’’ຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕາ ທສຸຕ຺ຕຣສຕສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ ອິຕິວຸຕ຺ຕກນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອປຓ຺ຓກຊາຕກາທີນິ ປຎ຺ຎາສາຘິການິ ປຎ຺ຈ ຊາຕກສຕານິ ຊາຕກນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຈ຺ຉຣິຍາ ອພ຺ຠຸຕາ ຘມ຺ມາ ອານນ຺ເທ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໒໐໙) -ອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕາ ສພ຺ເພປິ ອຈ຺ຉຣິຍອພ຺ຠຸຕຘມ຺ມປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ ອພ຺ຠຸຕຘມ຺ມນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຈູຬເວທລ຺ລ-ມຫາເວທລ຺ລ-ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ-ສກ຺ກປຎ຺ຫ-ສງ຺ຂາຣຠາຊນິຍ-ມຫາປຸຓ຺ຓມສຸຕ຺ຕາທໂຍ ສພ຺ເພປິ ເວທຎ຺ຈ ຕຸຏ຺ຐິຎ຺ຈ ລທ຺ຘາ ລທ຺ຘາ ປຸຈ຺ຉິຕສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ ເວທລ຺ລນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ອງ຺ຄວເສນ ນວວິຘໍ.

ກຖໍ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘວເສນ ຈຕຸຣາສີຕິສຫສ຺ສວິຘໍ? ສພ຺ພເມວ ເຈຕໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ –

‘‘ທ຺ວາສີຕິ ພຸທ຺ຘໂຕ ຄຓ຺ຫິໍ, ທ຺ເວ ສຫສ຺ສານິ ຠິກ຺ຂຸໂຕ;

ຈຕຸຣາສີຕິ ສຫສ຺ສານິ, ເຍ ເມ ຘມ຺ມາ ປວຕ຺ຕິໂນ’’ຕິ. (ເຖຣຄາ. ໑໐໒໗);

ເອວໍ ປຣິທີປິຕຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘວເສນ ຈຕຸຣາສີຕິສຫສ຺ສປ຺ປເຠທໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ເອການຸສນ຺ຘິກໍ ສຸຕ຺ຕໍ ເອໂກ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ໂຘ. ຍໍ ອເນການຸສນ຺ຘິກໍ ຕຕ຺ຖ ອນຸສນ຺ຘິວເສນ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘຄຓນາ. ຄາຖາພນ຺ເຘສຸ ປຎ຺ຫາປຸຈ຺ຉນໍ ເອໂກ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ໂຘ, ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ເອໂກ. ອຠິຘມ຺ເມ ເອກເມກໍ ຕິກ-ທຸກ-ຠາຊນໍ, ເອກເມກຎ຺ຈ ຈິຕ຺ຕວາຣຠາຊນໍ, ເອໂກ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ໂຘ. ວິນເຍ ອຕ຺ຖິ ວຕ຺ຖຸ, ອຕ຺ຖິ ມາຕິກາ, ອຕ຺ຖິ ປທຠາຊນີຍໍ, ອຕ຺ຖິ ອນ຺ຕຣາປຕ຺ຕິ, ອຕ຺ຖິ ອາປຕ຺ຕິ, ອຕ຺ຖິ ອນາປຕ຺ຕິ, ອຕ຺ຖິ ປຣິຈ຺ເຉໂທ; ຕຕ຺ຖ ເອກເມໂກ ໂກຏ຺ຐາໂສ, ເອກເມໂກ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ໂຘຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອວໍ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘວເສນ ຈຕຸຣາສີຕິສຫສ຺ສວິຘໍ.

ເອວເມຕໍ ອເຠທໂຕ ຣສວເສນ ເອກວິຘໍ, ເຠທໂຕ ຘມ຺ມວິນຍາທິວເສນ ທຸວິຘາທິເຠທໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ສງ຺ຄາຍນ຺ເຕນ ມຫາກສ຺ສປປ຺ປມຸເຂນ ວສີຄເຓນ ‘‘ອຍໍ ຘມ຺ໂມ, ອຍໍ ວິນໂຍ; ອິທໍ ປຐມພຸທ຺ຘວຈນໍ, ອິທໍ ມຊ຺ຌິມພຸທ຺ຘວຈນໍ, ອິທໍ ປຈ຺ຉິມພຸທ຺ຘວຈນໍ; ອິທໍ ວິນຍປິຏກໍ, ອິທໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກໍ, ອິທໍ ອຠິຘມ຺ມປິຏກໍ; ອຍໍ ທີຆນິກາໂຍ…ເປ… ອຍໍ ຂຸທ຺ທກນິກາໂຍ; ອິມານິ ສຸຕ຺ຕາທີນິ ນວງ຺ຄານິ, ອິມານິ ຈຕຸຣາສີຕິຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘສຫສ຺ສານີ’’ຕິ ອິມໍ ປເຠທໍ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາວ ສງ຺ຄີຕໍ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ເອຕ຺ຕກເມວ, ອຎ຺ຎມ຺ປິ ອຸທ຺ທານສງ຺ຄຫ-ວຄ຺ຄສງ຺ຄຫເປຍ຺ຍາລສງ຺ຄຫ-ເອກກນິປາຕ-ທຸກນິປາຕາທິນິປາຕສງ຺ຄຫ-ສໍຍຸຕ຺ຕສງ຺ຄຫ-ປຓ຺ຓາສສງ຺ຄຫາທິອເນກວິຘໍ ຕີສຸ ປິຏເກສຸ ສນ຺ທິສ຺ສມານໍ ສງ຺ຄຫປ຺ປເຠທໍ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາເອວ ສຕ຺ຕຫິ ມາເສຫິ ສງ຺ຄີຕໍ. ສງ຺ຄີຕິປຣິໂຍສາເນ ຈສ຺ສ – ‘‘ອິທໍ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖເຣນ ທສພລສ຺ສ ສາສນໍ ປຎ຺ຈວສ຺ສສຫສ຺ສປຣິມາຓໍ ກາລໍ ປວຕ຺ຕນສມຕ຺ຖໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ ສຎ຺ຊາຕປ຺ປໂມທາ ສາຘຸກາຣໍ ວິຍ ທທມານາ ອຍໍ ມຫາປຖວີ ອຸທກປຣິຍນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ອເນກປ຺ປກາຣໍ ກມ຺ປິ ສງ຺ກມ຺ປິ ສມ຺ປກມ຺ປິ ສມ຺ປເວຘິ, ອເນການິ ຈ ອຈ຺ຉຣິຍານິ ປາຕຸຣເຫສຸນ຺ຕິ ອຍໍ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິນາມ. ຍາ ໂລເກ –

ສເຕຫິ ປຎ຺ຈຫິ ກຕາ, ເຕນ ປຎ຺ຈສຕາຕິ ຈ;

ເຖເຣເຫວ ກຕຕ຺ຕາ ຈ, ເຖຣິກາຕິ ປວຸຈ຺ຈຕີຕິ.

ອິມິສ຺ສາ ປນ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິຍາ ປວຕ຺ຕມານາຍ ວິນຍໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ເຕນ ອາຍສ຺ມຕາ ມຫາກສ຺ສເປນ ‘‘ປຐມໍ, ອາວຸໂສ ອຸປາລິ, ປາຣາຊິກໍ ກຕ຺ຖ ປຎ຺ຎຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທິວຈນປຣິໂຍສາເນ ‘‘ວຕ຺ຖຸມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉິ, ນິທານມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉິ, ປຸຄ຺ຄລມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ນິທາເນ ປຸຈ຺ຉິເຕ ຕໍ ນິທານໍ ອາທິໂຕ ປຠຸຕິ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ເຍນ ຈ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ, ຍສ຺ມາ ຈ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ, ສພ຺ພເມຕໍ ກເຖຕຸກາເມນ ອາຍສ຺ມຕາ ອຸປາລິຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຕນ ສມເຍນ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ວິຫຣຕີ’’ຕິ ສພ຺ພໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ເອວມິທໍ ອາຍສ຺ມຕາ ອຸປາລິຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຎ຺ຈ ປນ ‘‘ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກາເລ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ ‘‘ອິທໍ ວຈນໍ ເກນ ວຸຕ຺ຕໍ, ກທາ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອເຕສໍ ປທານໍ ອຕ຺ໂຖ ປກາສິໂຕ ໂຫຕິ.

ອິທານິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຈ຺ຈເຕ, ຍສ຺ມາ ອຍມາຍສ຺ມຕາ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖເຣນ ນິທານໍ ປຸຏ຺ໂຐ ຕສ຺ມາເນນ ຕໍ ນິທານໍ ອາທິໂຕ ປຠຸຕິ ວິຕ຺ຖາເຣຕຸໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ເອວມິທໍ ອາຍສ຺ມຕາ ອຸປາລິຕ຺ເຖເຣນ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກາເລ ວທນ຺ເຕນາປິ ອິມິນາ ກາຣເຓນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ເຍນ ຍທາ ຍສ຺ມາຕິ ອິເມສໍ ມາຕິກາປທານໍ ອຕ຺ໂຖ ປກາສິໂຕ ໂຫຕິ.

ອິທານິ ຘາຣິຕໍ ເຍນ ຈາຠຕໍ, ຍຕ຺ຖປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕໍ ເຈຕເມຕໍ ວຕ຺ວາ ວິຘິໍ ຕໂຕຕິ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖປ຺ປກາສນຕ຺ຖໍ ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕໍ ປເນຕໍ ‘‘ເຕນ ສມເຍນ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ວິຫຣຕີ’’ຕິ ເອວມາທິວຈນປຏິມຓ຺ຑິຕນິທານໍ ວິນຍປິຏກໍ ເກນ ຘາຣິຕໍ, ເກນາຠຕໍ, ກຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ອາທິໂຕ ຕາວ ອິທໍ ຠຄວໂຕ ສມ຺ມຸຂາ ອາຍສ຺ມຕາ ອຸປາລິຕ຺ເຖເຣນ ຘາຣິຕໍ, ຕສ຺ສ ສມ຺ມຸຂໂຕ ອປຣິນິພ຺ພຸເຕ ຕຖາຄເຕ ຉຬຠິຎ຺ຎາທິເຠເທຫິ ອເນເກຫິ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ເສຫິ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ຕຖາຄເຕ ມຫາກສ຺ສປປ຺ປມຸເຂຫິ ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫກຕ຺ເຖເຣຫິ. ເກນາຠຕນ຺ຕິ? ຊມ຺ພຸທີເປ ຕາວ ອຸປາລິຕ຺ເຖຣມາທິໍ ກຕ຺ວາ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາຍ ຍາວ ຕຕິຍສງ຺ຄີຕິ ຕາວ ອາຠຕໍ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາ –

ອຸປາລິ ທາສໂກ ເຈວ, ໂສຓໂກ ສິຄ຺ຄໂວ ຕຖາ;

ຕິສ຺ໂສ ໂມຄ຺ຄລິປຸຕ຺ໂຕ ຈ, ປຎ຺ເຈເຕ ວິຊິຕາວິໂນ.

ປຣມ຺ປຣາຍ ວິນຍໍ, ທີເປ ຊມ຺ພຸສິຣິວ຺ຫເຍ;

ອຈ຺ຉິຊ຺ຊມານມາເນສຸໍ, ຕຕິໂຍ ຍາວ ສງ຺ຄໂຫ.

ອາຍສ຺ມາ ຫິ ອຸປາລິ ອິມໍ ວິນຍວໍສໍ ວິນຍຕນ຺ຕິໍ ວິນຍປເວຓິໍ ຠຄວໂຕ

ສມ຺ມຸຂາ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ພຫູນໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຫທເຍ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ. ຕສ຺ສ ຫາຍສ຺ມໂຕ ສນ຺ຕິເກ ວິນຍວໍສໍ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວິນເຍ ປກຕຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ເຕສຸ ປຸຄ຺ຄເລສຸ ປຸຖຸຊ຺ຊນ-ໂສຕາປນ຺ນ-ສກທາຄາມິ-ອນາຄາມິໂນ ຄຓນປຖໍ ວີຕິວຕ຺ຕາ, ຂີຓາສວານໍ ສຫສ຺ສເມກໍ ອໂຫສິ. ທາສກຕ຺ເຖໂຣປິ ຕສ຺ເສວ ສທ຺ຘິວິຫາຣິໂກ ອໂຫສິ, ໂສ ອຸປາລິຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສມ຺ມຸຂາ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຕເຖວ ວິນຍໍ ວາເຈສິ. ຕສ຺ສາປິ ອາຍສ຺ມໂຕ ສນ຺ຕິເກ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວິນເຍ ປກຕຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ຕາ ປຸຖຸຊ຺ຊນາທໂຍ ຄຓນປຖໍ ວີຕິວຕ຺ຕາ, ຂີຓາສວານໍ ສຫສ຺ສເມວ ອໂຫສິ. ໂສຓກຕ຺ເຖໂຣປິ ທາສກຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສທ຺ຘິວິຫາຣິໂກ ອໂຫສິ, ໂສປິ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ທາສກຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສມ຺ມຸຂາ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຕເຖວ ວິນຍໍ ວາເຈສິ. ຕສ຺ສາປິ ອາຍສ຺ມໂຕ ສນ຺ຕິເກ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວິນເຍ ປກຕຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ຕາ ປຸຖຸຊ຺ຊນາທໂຍ ຄຓນປຖໍ ວີຕິວຕ຺ຕາ, ຂີຓາສວານໍ ສຫສ຺ສເມວ ອໂຫສິ. ສິຄ຺ຄວຕ຺ເຖໂຣປິ ໂສຓກຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສທ຺ຘິວິຫາຣິໂກ ອໂຫສິ, ໂສປິ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ໂສຓກຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ວິນຍໍ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອຣຫນ຺ຕສຫສ຺ສສ຺ສ ຘຸຣຄ຺ຄາໂຫ ອໂຫສິ. ຕສ຺ສ ປນາຍສ຺ມໂຕ ສນ຺ຕິເກ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວິນເຍ ປກຕຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ຕາ ປຸຖຸຊ຺ຊນ-ໂສຕາປນ຺ນສກທາຄາມິ-ອນາຄາມິໂນປິ ຂີຓາສວາປິ ເອຕ຺ຕການິ ສຕານີຕິ ວາ ເອຕ຺ຕການິ ສຫສ຺ສານີຕິ ວາ ອປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາ ອເຫສຸໍ. ຕທາ ກິຣ ຊມ຺ພຸທີເປ ອຕິມຫາຠິກ຺ຂຸສມຸທາໂຍ ອໂຫສິ. ໂມຄ຺ຄລິປຸຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣສ຺ສ ປນ ອານຸຠາໂວ ຕຕິຍສງ຺ຄີຕິຍໍ ປາກໂຏ ຠວິສ຺ສຕິ. ເອວມິທໍ ວິນຍປິຏກໍ ຊມ຺ພຸທີເປ ຕາວ ອິມາຍ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາຍ ຍາວ ຕຕິຍສງ຺ຄີຕິ ຕາວ ອາຠຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ທຸຕິຍສງ຺ຄີຕິກຖາ

ທຸຕິຍສງ຺ຄີຕິວິຊານນຕ຺ຖໍ ປນ ອຍມນຸກ຺ກໂມ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍທາ ຫິ –

ສງ຺ຄາຍິຕ຺ວານ ສທ຺ຘມ຺ມໍ, ໂຊຕຍິຕ຺ວາ ຈ ສພ຺ພຘິ;

ຍາວ ຊີວິຕປຣິຍນ຺ຕໍ, ຐຕ຺ວາ ປຎ຺ຈສຕາປິ ເຕ.

ຂີຓາສວາ ຊຸຕີມນ຺ໂຕ, ເຖຣາ ກສ຺ສປອາທໂຍ;

ຂີຓສ຺ເນຫປທີປາວ, ນິພ຺ພາຍິໍສຸ ອນາລຍາ.

ອຖານຸກ຺ກເມນ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕສຸ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິເວສຸ ວສ຺ສສຕປຣິນິພ຺ພຸເຕ ຠຄວຕິ ເວສາລິກາ ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກາ ຠິກ຺ຂູ ເວສາລິຍໍ ‘‘ກປ຺ປຕິ ສິງ຺ຄີໂລຓກປ຺ໂປ, ກປ຺ປຕິ ທ຺ວງ຺ຄຸລກປ຺ໂປ, ກປ຺ປຕິ ຄາມນ຺ຕຣກປ຺ໂປ, ກປ຺ປຕິ ອາວາສກປ຺ໂປ, ກປ຺ປຕິ ອນຸມຕິກປ຺ໂປ, ກປ຺ປຕິ ອາຈິຓ຺ຓກປ຺ໂປ, ກປ຺ປຕິ ອມຖິຕກປ຺ໂປ, ກປ຺ປຕິ ຊໂຬຄິໍ ປາຕຸໍ, ກປ຺ປຕິ ອທສກໍ ນິສີທນໍ, ກປ຺ປຕິ ຊາຕຣູປຣຊຕ’’ນ຺ຕິ ອິມານິ ທສ ວຕ຺ຖູນິ ທີເປສຸໍ. ເຕສໍ ສຸສຸນາຄປຸຕ຺ໂຕ ກາຬາໂສໂກ ນາມ ຣາຊາ ປກ຺ໂຂ ອໂຫສິ.

ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອາຍສ຺ມາ ຍໂສ ກາກຓ຺ຑກປຸຕ຺ໂຕ ວຊ຺ຊີສຸ ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ ‘‘ເວສາລິກາ ກິຣ ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກາ ຠິກ຺ຂູ ເວສາລິຍໍ ທສ ວຕ຺ຖູນິ ທີເປນ຺ຕີ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ນ ໂຂ ປເນຕໍ ປຕິຣູປໍ ຍ຺ວາຫໍ ທສພລສ຺ສ ສາສນວິປຕ຺ຕິໍ ສຸຕ຺ວາ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ໂກ ຠເວຍ຺ຍໍ. ຫນ຺ທາຫໍ ອຘມ຺ມວາທິໂນ ນິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ທີເປມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ເຍນ ເວສາລີ ຕທວສຣິ. ຕຕ຺ຣ ສຸທໍ ອາຍສ຺ມາ ຍໂສ ກາກຓ຺ຑກປຸຕ຺ໂຕ ເວສາລິຍໍ ວິຫຣຕິ ມຫາວເນ ກູຏາຄາຣສາລາຍໍ.

ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ເວສາລິກາ ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກາ ຠິກ຺ຂູ ຕທຫຸໂປສເຖ ກໍສປາຕິໍ ອຸທເກນ ປູເຣຕ຺ວາ ມຊ຺ເຌ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຐເປຕ຺ວາ ອາຄຕາຄເຕ ເວສາລິເກ ອຸປາສເກ ເອວໍ ວທນ຺ຕິ – ‘‘ເທຖາວຸໂສ, ສງ຺ຆສ຺ສ ກຫາປຓມ຺ປິ ອຑ຺ຒມ຺ປິ ປາທມ຺ປິ ມາສກຣູປມ຺ປິ, ຠວິສ຺ສຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຣິກ຺ຂາເຣນ ກຣຓີຍ’’ນ຺ຕິ ສພ຺ພໍ ຕາວ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຍາວ ‘‘ອິມາຍ ປນ ວິນຍສງ຺ຄີຕິຍາ ສຕ຺ຕ ຠິກ຺ຂຸສຕານິ ອນູນານິ ອນຘິການິ ອເຫສຸໍ, ຕສ຺ມາ ອຍໍ ທຸຕິຍສງ຺ຄີຕິ ສຕ຺ຕສຕິກາຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ.

ເອວໍ ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ສນ຺ນິປາເຕ ທ຺ວາທສ ຠິກ຺ຂຸສຕສຫສ຺ສານິ ສນ຺ນິປຕິໍສຸ ອາຍສ຺ມຕາ ຍເສນ ສມຸສ຺ສາຫິຕາ. ເຕສໍ ມຊ຺ເຌ ອາຍສ຺ມຕາ ເຣວເຕນ ປຸຏ຺ເຐນ ສພ຺ພກາມິຕ຺ເຖເຣນ ວິນຍໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ເຕນ ຕານິ ທສ ວຕ຺ຖູນິ ວິນິຈ຺ຉິຕານິ, ອຘິກຣຓໍ ວູປສມິຕໍ. ອຖ ເຖຣາ ‘‘ປຸນ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ວິນຍຎ຺ຈ ສງ຺ຄາຍິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຕິປິຏກຘເຣ ປຕ຺ຕປຏິສມ຺ຠິເທ ສຕ຺ຕສເຕ ຠິກ຺ຂູ ອຸຈ຺ຈິນິຕ຺ວາ ເວສາລິຍໍ ວາລິກາຣາເມ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖເຣນ ສງ຺ຄາຍິຕສທິສເມວ ສພ຺ພໍ ສາສນມລໍ ໂສເຘຕ຺ວາ ປຸນ ປິຏກວເສນ ນິກາຍວເສນ ອງ຺ຄວເສນ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘວເສນ ຈ ສພ຺ພໍ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ວິນຍຎ຺ຈ ສງ຺ຄາຍິໍສຸ. ອຍໍ ສງ຺ຄີຕິ ອຏ຺ຐຫິ ມາເສຫິ ນິຏ຺ຐິຕາ. ຍາ ໂລເກ –

ສເຕຫິ ສຕ຺ຕຫິ ກຕາ, ເຕນ ສຕ຺ຕສຕາຕິ ຈ;

ປຸພ຺ເພ ກຕໍ ອຸປາທາຍ, ທຸຕິຍາຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ.

ສາ ປນາຍໍ –

ເຍຫິ ເຖເຣຫິ ສງ຺ຄີຕາ, ສງ຺ຄີຕິ ເຕສຸ ວິສ຺ສຸຕາ;

ສພ຺ພກາມີ ຈ ສາຬ຺ໂຫ ຈ, ເຣວໂຕ ຂຸຊ຺ຊໂສຠິໂຕ.

ຍໂສ ຈ ສາຓສມ຺ຠູໂຕ, ເອເຕ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກາ;

ເຖຣາ ອານນ຺ທເຖຣສ຺ສ, ທິຏ຺ຐປຸພ຺ພາ ຕຖາຄຕໍ.

ສຸມໂນ ວາສຠຄາມີ ຈ, ເຎຍ຺ຍາ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກາ;

ທ຺ເວ ອິເມ ອນຸຣຸທ຺ຘສ຺ສ, ທິຏ຺ຐປຸພ຺ພາ ຕຖາຄຕໍ.

ທຸຕິໂຍ ປນ ສງ຺ຄີໂຕ, ເຍຫິ ເຖເຣຫິ ສງ຺ຄໂຫ;

ສພ຺ເພປິ ປນ຺ນຠາຣາ ເຕ, ກຕກິຈ຺ຈາ ອນາສວາຕິ.

ອຍໍ ທຸຕິຍສງ຺ຄີຕິ.

ເອວມິມໍ ທຸຕິຍສງ຺ຄີຕິໍ ສງ຺ຄາຍິຕ຺ວາ ເຖຣາ ‘‘ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ ນຸ ໂຂ ອນາຄເຕປິ ສາສນສ຺ສ ເອວຣູປໍ ອພ຺ພຸທ’’ນ຺ຕິ ໂອໂລກຍມານາ ອິມໍ ອທ຺ທສໍສຸ – ‘‘ອິໂຕ ວສ຺ສສຕສ຺ສ ອຸປຣິ ອຏ຺ຐາຣສເມ ວສ຺ເສ ປາຏລິປຸຕ຺ເຕ ຘມ຺ມາໂສໂກ ນາມ ຣາຊາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣສ຺ສຕິ. ໂສ ພຸທ຺ຘສາສເນ ປສີທິຕ຺ວາ ມຫນ຺ຕໍ ລາຠສກ຺ກາຣໍ ປວຕ຺ຕຍິສ຺ສຕິ. ຕໂຕ ຕິຕ຺ຖິຍາ ລາຠສກ຺ກາຣໍ ປຕ຺ຖຍມານາ ສາສເນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ສກໍ ສກໍ ທິຏ຺ຐິໍ ປຣິທີເປສ຺ສນ຺ຕິ. ເອວໍ ສາສເນ ມຫນ຺ຕໍ ອພ຺ພຸທໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ອຖ ເນສໍ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ກິນ຺ນຸ ໂຂ ມຍໍ ເອຕສ຺ມິໍ ອພ຺ພຸເທ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ສມ຺ມຸຂາ ຠວິສ຺ສາມ, ນ ຠວິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ອຖ ເຕ ສພ຺ເພວ ຕທາ ອຕ຺ຕໂນ ອສມ຺ມຸຂຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ໂກ ນຸ ໂຂ ຕໍ ອຘິກຣຓໍ ວູປສເມຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສກລໍ ມນຸສ຺ສໂລກໍ ຉກາມາວຈຣເທວໂລກຎ຺ຈ ໂອໂລເກນ຺ຕາ ນ ກຎ຺ຈິ ທິສ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ຕິສ຺ສໍ ນາມ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມານໍ ອທ຺ທສໍສຸ ປຣິຕ຺ຕາຍຸກໍ ອຸປຣິພ຺ຣຫ຺ມໂລກູປປຕ຺ຕິຍາ ຠາວິຕມຄ຺ຄໍ. ທິສ຺ວານ ເນສໍ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ສເຈ ມຍໍ ເອຕສ຺ສ ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ມນຸສ຺ສໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕນຕ຺ຖາຍ ອຸສ຺ສາຫໍ ກເຣຍ຺ຍາມ, ອທ຺ຘາ ເອສ ໂມຄ຺ຄລິພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ເຄເຫ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄເຫສ຺ສຕິ. ຕໂຕ ຈ ມນ຺ເຕຫິ ປໂລຠິໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິສ຺ສຕິ. ໂສ ເອວໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ສກລໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອຘິຄຕປຏິສມ຺ຠິໂທ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຕ຺ຖິເຍ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ຕໍ ອຘິກຣຓໍ ວິນິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ສາສນໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫິສ຺ສຕີ’’ຕິ.

ເຕ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕິສ຺ສໍ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມານໍ ເອຕທໂວຈຸໍ – ‘‘ອິໂຕ ວສ຺ສສຕສ຺ສ ອຸປຣິ ອຏ຺ຐາຣສເມ ວສ຺ເສ ສາສເນ ມຫນ຺ຕໍ ອພ຺ພຸທໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ. ມຍຎ຺ຈ ສກລໍ ມນຸສ຺ສໂລກໍ ຉກາມາວຈຣເທວໂລກຎ຺ຈ ໂອໂລກຍມານາ ກຎ຺ຈິ ສາສນໍ ປຄ຺ຄເຫຕຸໍ ສມຕ຺ຖໍ ອທິສ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກໍ ວິຈິນນ຺ຕາ ຠວນ຺ຕເມວ ອທ຺ທສາມ. ສາຘຸ, ສປ຺ປຸຣິສ, ມນຸສ຺ສໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ທສພລສ຺ສ ສາສນໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ປຏິຎ຺ຎໍ ເທຫີ’’ຕິ.

ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມາ, ‘‘ອຫໍ ກິຣ ສາສເນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ອພ຺ພຸທໍ ໂສເຘຕ຺ວາ ສາສນໍ ປຄ຺ຄເຫຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຫຏ຺ຐປຫຏ຺ໂຐ ອຸທຄ຺ຄຸທຄ຺ໂຄ ຫຸຕ຺ວາ, ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ປຏິສ຺ສຸຓິຕ຺ວາ ປຏິຎ຺ຎໍ ອທາສິ. ເຖຣາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ຕໍ ກຣຓີຍໍ ຕີເຣຕ຺ວາ ປຸນ ປຈ຺ຈາຄມິໍສຸ.

ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ສິຄ຺ຄວຕ຺ເຖໂຣ ຈ ຈຓ຺ຑວຊ຺ຊິຕ຺ເຖໂຣ ຈ ທ຺ເວປິ ນວກາ ໂຫນ຺ຕິ ທຫຣຠິກ຺ຂູ ຕິປິຏກຘຣາ ປຕ຺ຕປຏິສມ຺ຠິທາ ຂີຓາສວາ, ເຕ ຕໍ ອຘິກຣຓໍ ນ ສມ຺ປາປຸຓິໍສຸ. ເຖຣາ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ, ອາວຸໂສ, ອມ຺ຫາກໍ ອິມສ຺ມິໍ ອຘິກຣເຓ ໂນ ສຫາຍກາ ອຫຸວຕ຺ຖ, ເຕນ ໂວ ອິທໍ ທຓ຺ຑກມ຺ມໍ ໂຫຕຸ – ‘ຕິສ຺ໂສ ນາມ ພ຺ຣຫ຺ມາ ໂມຄ຺ຄລິພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ເຄເຫ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສຕິ, ຕໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ເອໂກ ນີຫຣິຕ຺ວາ ປພ຺ພາເຊຕຸ, ເອໂກ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາເປຕູ’’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສພ຺ເພປິ ຍາວຕາຍຸກໍ ຐຕ຺ວາ –

ສພ຺ພກາມິປ຺ປຠຸຕໂຍ, ເຕປິ ເຖຣາ ມຫິທ຺ຘິກາ;

ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ຘາວ ໂລກມ຺ຫິ, ຊລິຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພຸຕາ.

ທຸຕິຍໍ ສງ຺ຄຫໍ ກຕ຺ວາ, ວິໂສເຘຕ຺ວານ ສາສນໍ;

ອນາຄເຕປິ ກຕ຺ວານ, ເຫຕຸໍ ສທ຺ຘມ຺ມສຸທ຺ຘິຍາ.

ຂີຓາສວາ ວສິປ຺ປຕ຺ຖາ, ປຠິນ຺ນປຏິສມ຺ຠິທາ;

ອນິຈ຺ຈຕາວສໍ ເຖຣາ, ເຕປິ ນາມ ອຸປາຄຕາ.

ເອວໍ ອນິຈ຺ຈຕໍ ຊມ຺ມິໍ, ຎຕ຺ວາ ທຸຣຠິສມ຺ຠວໍ;

ຕໍ ປຕ຺ຕຸໍ ວາຍເມ ຘີໂຣ, ຍໍ ນິຈ຺ຈໍ ອມຕໍ ປທນ຺ຕິ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ສພ຺ພາກາເຣນ ທຸຕິຍສງ຺ຄີຕິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ ໂຫຕິ.

ທຸຕິຍສງ຺ຄີຕິກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ

ຕຕິຍສງ຺ຄີຕິກຖາ

ຕິສ຺ໂສປິ ໂຂ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກໂຕ ຈວິຕ຺ວາ ໂມຄ຺ຄລິພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ເຄເຫ ປຏິສນ຺ຘິໍ ອຄ຺ຄເຫສິ. ສິຄ຺ຄວຕ຺ເຖໂຣປິ ຕສ຺ສ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓໂຕ ປຠຸຕິ ສຕ຺ຕ ວສ຺ສານິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ເຄຫໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິ. ເອກທິວສມ຺ປິ ອຸຬຸງ຺ກມຕ຺ຕໍ ວາ ຍາຄຸໍ ກຏຈ຺ຉຸມຕ຺ຕໍ ວາ ຠຕ຺ຕໍ ນາລຕ຺ຖ. ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ປນ ວສ຺ສານໍ ອຈ຺ຈເຍນ ເອກທິວສໍ ‘‘ອຕິຈ຺ຉຖ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຈນມຕ຺ຕໍ ອລຕ຺ຖ. ຕໍທິວສເມວ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓປິ ພຫິທ຺ຘາ ກິຎ຺ຈິ ກຣຓີຍໍ ກຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ປຏິປເຖ ເຖຣໍ ທິສ຺ວາ, ‘‘ໂຠ ປພ຺ພຊິຕ, ອມ຺ຫາກໍ ເຄຫໍ ອຄມິຕ຺ຖາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ອາມ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ອຄມິມ຺ຫາ’’ຕິ. ‘‘ອປິ ກິຎ຺ຈິ ລຠິຕ຺ຖາ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ລຠິມ຺ຫາ’’ຕິ. ໂສ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຕສ຺ສ ປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ກິຎ຺ຈິ ອທຕ຺ຖາ’’ຕິ? ‘‘ນ ກິຎ຺ຈິ ອທມ຺ຫາ’’ຕິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ທຸຕິຍທິວເສ ຆຣທ຺ວາເຣເຍວ ນິສີທິ ‘‘ອຊ຺ຊ ປພ຺ພຊິຕໍ ມຸສາວາເທນ ນິຄ຺ຄເຫສ຺ສາມີ’’ຕິ. ເຖໂຣ ທຸຕິຍທິວເສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຆຣທ຺ວາຣໍ ສມ຺ປຕ຺ໂຕ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ເຖຣໍ ທິສ຺ວາວ ເອວມາຫ – ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ຫິຍ຺ໂຍ ອມ຺ຫາກໍ ເຄເຫ ກິຎ຺ຈິ ອລທ຺ຘາເຍວ ‘ລຠິມ຺ຫາ’ຕິ ອໂວຈຸຕ຺ຖ. ວຏ຺ຏຕິ ນຸ ໂຂ ຕຸມ຺ຫາກໍ ມຸສາວາໂທ’’ຕິ! ເຖໂຣ ອາຫ – ‘‘ມຍໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ເຄເຫ ສຕ຺ຕ ວສ຺ສານິ ‘ອຕິຈ຺ຉຖາ’ຕິ ວຈນມຕ຺ຕມ຺ປິ ອລຠິຕ຺ວາ ຫິຍ຺ໂຍ ‘ອຕິຈ຺ຉຖາ’ຕິ ວຈນມຕ຺ຕໍ ລຠິມ຺ຫ; ອເຖຕໍ ປຏິສນ຺ຖາຣໍ ອຸປາທາຍ ເອວມໂວຈຸມ຺ຫາ’’ຕິ.

ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິເມ ປຏິສນ຺ຖາຣມຕ຺ຕມ຺ປິ ລຠິຕ຺ວາ ‘ລຠິມ຺ຫາ’ຕິ ປສໍສນ຺ຕິ, ອຎ຺ຎໍ ກິຎ຺ຈິ ຂາທນີຍໍ ໂຠຊນີຍໍ ລຠິຕ຺ວາ ກສ຺ມາ ນ ປສໍສນ຺ຕີ’’ຕິ ປສີທິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ປຏິຍາທິຕຠຕ຺ຕໂຕ ກຏຈ຺ຉຸມຕ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂໍ ຕທຸປິຍຎ຺ຈ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ທາເປຕ຺ວາ ‘‘ອິມໍ ຠິກ຺ຂໍ ສພ຺ພກາລໍ ຕຸມ຺ເຫ ລຠິສ຺ສຖາ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ປຸນທິວສໂຕ ປຠຸຕິ ອຸປສງ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ເຖຣສ຺ສ ອຸປສມໍ ທິສ຺ວາ ຠິຍ຺ໂຍໂສມຕ຺ຕາຍ ປສີທິຕ຺ວາ ເຖຣໍ ນິຈ຺ຈກາລໍ ອຕ຺ຕໂນ ຆເຣ ຠຕ຺ຕວິສ຺ສຄ຺ຄກຣຓຕ຺ຖາຍ ຍາຈິ. ເຖໂຣ ອຘິວາເສຕ຺ວາ ທິວເສ ທິວເສ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ໂຖກໍ ໂຖກໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ກເຖຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ. ໂສປິ ໂຂ ມາຓວໂກ ໂສຬສວສ຺ສຸທ຺ເທສິໂກເຍວ ຕິຓ຺ຓໍ ເວທານໍ ປາຣຄູ ອໂຫສິ. ພ຺ຣຫ຺ມໂລກໂຕ ອາຄຕສຸທ຺ຘສຕ຺ຕສ຺ສ ອາສເນ ວາ ສຍເນ ວາ ອຎ຺ໂຎ ໂກຈິ ນິສຊ຺ຊິຕາ ວາ ນິປຊ຺ຊິຕາ ວາ ນຕ຺ຖິ. ໂສ ຍທາ ອາຈຣິຍຆຣໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕທາສ຺ສ ມຎ຺ຈປີຐໍ ເສເຕນ ວຕ຺ເຖນ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ລຄ຺ເຄຕ຺ວາ ຐເປນ຺ຕິ. ເຖໂຣ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ສມໂຍ ທານິ ມາຓວກໍ ປພ຺ພາເຊຕຸໍ, ຈິຣຎ຺ຈ ເມ ອິຘາຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ, ນ ຈ ກາຈິ ມາຓວເກນ ສທ຺ຘິໍ ກຖາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຫນ຺ທ ທານິ ອິມິນາ ອຸປາເຍນ ປລ຺ລງ຺ກໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຍຖາ ຕສ຺ມິໍ ເຄເຫ ຐເປຕ຺ວາ ມາຓວກສ຺ສ ປລ຺ລງ຺ກໍ ອຎ຺ຎໍ ນ ກິຎ຺ຈິ ອາສນໍ ທິສ຺ສຕິ ຕຖາ ອຘິຏ຺ຐາສິ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ເຄຫຊໂນ ເຖຣໍ ທິສ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ກິຎ຺ຈິ ອາສນໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ມາຓວກສ຺ສ ປລ຺ລງ຺ກໍ ອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ອທາສິ. ນິສີທິ ເຖໂຣ ປລ຺ລງ຺ເກ. ມາຓວໂກປິ ໂຂ ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ອາຈຣິຍຆຣາ ອາຄມ຺ມ ເຖຣໍ ອຕ຺ຕໂນ ປລ຺ລງ຺ເກ ນິສິນ຺ນໍ ທິສ຺ວາ ກຸປິໂຕ ອນຕ຺ຕມໂນ ‘‘ໂກ ມມ ປລ຺ລງ຺ກໍ ສມຓສ຺ສ ປຎ຺ຎເປສີ’’ຕິ ອາຫ.

ເຖໂຣ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ວູປສນ຺ເຕ ມາຓວກສ຺ສ ຈຓ຺ຑິກ຺ກຠາເວ ເອວມາຫ – ‘‘ກິໍ ປນ ຕ຺ວໍ, ມາຓວກ, ກິຎ຺ຈິ ມນ຺ຕໍ ຊານາສີ’’ຕິ? ມາຓວໂກ ‘‘ໂຠ ປພ຺ພຊິຕ, ມຍິ ທານິ ມນ຺ເຕ ອຊານນ຺ເຕ ອຎ຺ເຎ ເກ ຊານິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ, ເຖຣໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ປນ ມນ຺ຕໍ ຊານາຖາ’’ຕິ? ‘‘ປຸຈ຺ຉ, ມາຓວກ, ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ສກ຺ກາ ຊານິຕຸ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ໂຂ ມາຓວໂກ ຕີສຸ ເວເທສຸ ສນິຆຓ຺ຑຸເກຏຸເຠສຸ ສາກ຺ຂຣປ຺ປເຠເທສຸ ອິຕິຫາສປຎ຺ຈເມສຸ ຍານິ ຍານິ ຄຓ຺ຐິຏ຺ຐານານິ, ເຍສໍ ເຍສໍ ນຍໍ ເນວ ອຕ຺ຕນາ ປສ຺ສຕິ ນາປິສ຺ສ ອາຈຣິໂຍ ອທ຺ທສ, ເຕສຸ ເຕສຸ ເຖຣໍ ປຸຈ຺ຉິ. ເຖໂຣ ‘‘ປກຕິຍາປິ ຕິຓ຺ຓໍ ເວທານໍ ປາຣຄູ, ອິທານິ ປນ ປຏິສມ຺ຠິທາປ຺ປຕ຺ໂຕ, ເຕນສ຺ສ ນຕ຺ຖິ ເຕສໍ ປຎ຺ຫານໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊເນ ຠາໂຣ’’ຕິ ຕາວເທວ ເຕ ປຎ຺ເຫ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ມາຓວກໍ ອາຫ – ‘‘ມາຓວກ, ອຫໍ ຕຍາ ພຫຸໍ ປຸຈ຺ຉິໂຕ; ອຫມ຺ປິ ທານິ ຕໍ ເອກໍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉາມິ, ພ຺ຍາກຣິສ຺ສສິ ເມ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ໂຠ ປພ຺ພຊິຕ, ປຸຈ຺ຉ ພ຺ຍາກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ເຖໂຣ ຈິຕ຺ຕຍມເກ ອິມໍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິ –

‘‘ຍສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ນ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ນິຣຸຊ຺ຌິສ຺ສຕິ ນຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ; ຍສ຺ສ ວາ ປນ ຈິຕ຺ຕໍ ນິຣຸຊ຺ຌິສ຺ສຕິ ນຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ນ ນິຣຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ?

ມາຓໂວ ອຸທ຺ຘໍ ວາ ອໂຘ ວາ ຫຣິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ‘‘ກິໍ ນາມ, ໂຠ ປພ຺ພຊິຕ, ອິທ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ‘‘ພຸທ຺ຘມນ຺ໂຕ ນາມາຍໍ, ມາຓວາ’’ຕິ. ‘‘ສກ຺ກາ ປນາຍໍ, ໂຠ, ມຍ຺ຫມ຺ປິ ທາຕຸ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ສກ຺ກາ ມາຓວ, ອມ຺ເຫຫິ ຄຫິຕປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ທາຕຸ’’ນ຺ຕິ. ຕໂຕ ມາຓໂວ ມາຕາປິຕໂຣ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ອຍໍ ປພ຺ພຊິໂຕ ພຸທ຺ຘມນ຺ຕໍ ນາມ ຊານາຕິ, ນ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕິເກ ອປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ເທຕິ, ອຫໍ ເອຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ມນ຺ຕໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ.

ອຖສ຺ສ ມາຕາປິຕໂຣ ‘‘ປພ຺ພຊິຕ຺ວາປິ ໂນ ປຸຕ຺ໂຕ ມນ຺ເຕ ຄຓ຺ຫຕຸ, ຄເຫຕ຺ວາ ປຸນາຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ມຎ຺ຎມານາ ‘‘ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫ, ປຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ອນຸຊານິໍສຸ. ເຖໂຣ ທາຣກໍ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາຣກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຕາວ ອາຈິກ຺ຂິ. ໂສ ຕຕ຺ຖ ປຣິກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ນຈິຣສ຺ເສວ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ. ຕໂຕ ເຖໂຣ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ສາມເຓໂຣ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ, ອຠພ຺ໂພ ທານິ ສາສນໂຕ ນິວຕ຺ຕິຕຸໍ. ສເຈ ປນສ຺ສາຫໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ກເຖຍ຺ຍໍ, ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸເຓຍ຺ຍ, ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ໂກ ຠເວຍ຺ຍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ຄເຫຕຸໍ, ສມໂຍ ທານິ ນໍ ຈຓ຺ຑວຊ຺ຊິຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ເປເສຕຸ’’ນ຺ຕິ. ຕໂຕ ອາຫ – ‘‘ເອຫິ ຕ຺ວໍ, ສາມເຓຣ, ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫ. ມມ ວຈເນນ ຕຎ຺ຈ ອາໂຣຄ຺ຍໍ ປຸຈ຺ຉ; ເອວຎ຺ຈ ວເທຫິ – ‘ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ມໍ, ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕິກໍ ປຫິຓີ’ຕິ. ‘ໂກ ນາມ ເຕ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ‘ສິຄ຺ຄວຕ຺ເຖໂຣ ນາມ, ຠນ຺ເຕ’ຕິ ວເທຍ຺ຍາສິ. ‘ອຫໍ ໂກ ນາມາ’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ເອວໍ ວເທຍ຺ຍາສິ – ‘ມມ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ, ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ນາມໍ ຊານາຕີ’’’ຕິ.

‘‘ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ໂຂ ຕິສ຺ໂສ ສາມເຓໂຣ ເຖຣໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ຈຓ຺ຑວຊ຺ຊິຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ອຏ຺ຐາສິ. ເຖໂຣ ສາມເຓຣໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກຸໂຕ ອາຄໂຕສີ’’ຕິ? ‘‘ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ມໍ, ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕິກໍ ປຫິຓີ’’ຕິ. ‘‘ໂກ ນາມ ເຕ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ’’ຕິ? ‘‘ສິຄ຺ຄວຕ຺ເຖໂຣ ນາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ອຫໍ ໂກ ນາມາ’’ຕິ? ‘‘ມມ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ, ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ນາມໍ ຊານາຕີ’’ຕິ. ‘‘ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ທານິ ປຏິສາເມຫີ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ສາມເຓໂຣ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ປຏິສາເມຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ປຣິເວຓໍ ສມ຺ມຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຸທກທນ຺ຕໂປນໍ ອຸປຏ຺ຐາເປສິ. ເຖໂຣ ຕສ຺ສ ສມ຺ມຊ຺ຊິຕຏ຺ຐານໍ ປຸນ ສມ຺ມຊ຺ຊິ. ຕໍ ອຸທກໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ອຸທກໍ ອາຫຣິ. ຕຎ຺ຈ ທນ຺ຕກຏ຺ຐໍ ອປເນຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ທນ຺ຕກຏ຺ຐໍ ຄຓ຺ຫິ. ເອວໍ ສຕ຺ຕ ທິວສານິ ກຕ຺ວາ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ປຸນ ປຸຈ຺ຉິ. ສາມເຓໂຣ ປຸນປິ ປຸພ຺ເພ ກຖິຕສທິສເມວ ກເຖສິ. ເຖໂຣ ‘‘ໂສ ວຕາຍໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ’’ຕິ ສຎ຺ຊານິຕ຺ວາ ‘‘ກິມຕ຺ຖໍ ອາຄໂຕສີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ພຸທ຺ຘວຈນໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫຕ຺ຖາຍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ເຖໂຣ ‘‘ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫ ທານິ, ສາມເຓຣາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ທິວສໂຕ ປຠຸຕິ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ປຏ຺ຐເປສິ. ຕິສ຺ໂສ ສາມເຓໂຣວ ຫຸຕ຺ວາ, ຐເປຕ຺ວາ ວິນຍປິຏກໍ ສພ຺ພໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຏ຺ຐກຖາຍ. ອຸປສມ຺ປນ຺ນກາເລ ປນ ອວສ຺ສິໂກວ ສມາໂນ ຕິປິຏກຘໂຣ ອໂຫສິ. ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍາ ໂມຄ຺ຄລິປຸຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ສກລໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຍາວຕາຍຸກໍ ຐຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍິໍສຸ. ໂມຄ຺ຄລິປຸຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣປິ ອປເຣນ ສມເຍນ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ໂຕ ພຫູນໍ ຘມ຺ມວິນຍໍ ວາເຈສິ.

ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ພິນ຺ທຸສາຣສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ເອກສຕປຸຕ຺ຕາ ອເຫສຸໍ. ເຕ ສພ຺ເພ ອໂສໂກ ອຕ຺ຕນາ ສທ຺ຘິໍ ເອກມາຕິກໍ ຕິສ຺ສກຸມາຣໍ ຐເປຕ຺ວາ ຆາເຕສິ. ຆາເຕນ຺ໂຕ ຈ ຈຕ຺ຕາຣິ ວສ຺ສານິ ອນຠິສິຕ຺ໂຕວ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣຕ຺ວາ ຈຕຸນ຺ນໍ ວສ຺ສານໍ ອຈ຺ຈເຍນ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຣິນິພ຺ພານໂຕ ທ຺ວິນ຺ນໍ ວສ຺ສສຕານໍ ອຸປຣິ ອຏ຺ຐາຣສເມ ວສ຺ເສ ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ເອກຣຊ຺ຊາຠິເສກໍ ປາປຸຓິ. ອຠິເສການຸຠາເວນ ຈສ຺ສ ອິມາ ຣາຊິທ຺ຘິໂຍ ອາຄຕາ – ມຫາປຖວິຍາ ເຫຏ຺ຐາ ໂຍຊນປ຺ປມາເຓ ອາຓາ ປວຕ຺ຕຕິ; ຕຖາ ອຸປຣິ ອາກາເສ ອໂນຕຕ຺ຕທຫໂຕ ອຏ຺ຐຫິ ກາເຊຫິ ໂສຬສ ປານີຍຆເຏ ທິວເສ ທິວເສ ເທວຕາ ອາຫຣນ຺ຕິ, ຍໂຕ ສາສເນ ອຸປ຺ປນ຺ນສທ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາ ອຏ຺ຐ ຆເຏ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ອທາສິ, ທ຺ເວ ຆເຏ ສຏ຺ຐິມຕ຺ຕານໍ ຕິປິຏກຘຣຠິກ຺ຂູນໍ, ທ຺ເວ ຆເຏ ອຄ຺ຄມເຫສິຍາ ອສນ຺ຘິມິຕ຺ຕາຍ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ຆເຏ ອຕ຺ຕນາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິ; ເທວຕາເອວ ຫິມວນ຺ເຕ ນາຄລຕາທນ຺ຕກຏ຺ຐໍ ນາມ ອຕ຺ຖິ ສິນິທ຺ຘໍ ມຸທຸກໍ ຣສວນ຺ຕໍ ຕໍ ທິວເສ ທິວເສ ອາຫຣນ຺ຕິ, ເຍນ ຣຎ຺ໂຎ ຈ ມເຫສິຍາ ຈ ໂສຬສນ຺ນຎ຺ຈ ນາຏກິຕ຺ຖິສຫສ຺ສານໍ ສຏ຺ຐິມຕ຺ຕານຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສານໍ ເທວສິກໍ ທນ຺ຕໂປນກິຈ຺ຈໍ ນິປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ເທວສິກເມວ ຈສ຺ສ ເທວຕາ ອຄທາມລກໍ ອຄທຫຣີຕກໍ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓຎ຺ຈ ຄນ຺ຘຣສສມ຺ປນ຺ນໍ ອມ຺ພປກ຺ກໍ ອາຫຣນ຺ຕິ. ຕຖາ ຉທ຺ທນ຺ຕທຫໂຕ ປຎ຺ຈວຓ຺ຓນິວາສນປາວຸຣຓໍ ປີຕກວຓ຺ຓຫຕ຺ຖປຸຈ຺ຉນປຏກໍ ທິພ຺ພຎ຺ຈ ປານກໍ ອາຫຣນ຺ຕິ. ເທວສິກເມວ ປນສ຺ສ ນ຺ຫານຄນ຺ຘໍ ອນຸວິເລປນຄນ຺ຘໍ ປາຣຸປນຕ຺ຖາຍ ອສຸຕ຺ຕມຍິກໍ ສຸມນປຸປ຺ຜປຏໍ ມຫາຣຫຎ຺ຈ ອຎ຺ຊນໍ ນາຄຠວນໂຕ ນາຄຣາຊາໂນ ອາຫຣນ຺ຕິ. ຉທ຺ທນ຺ຕທເຫວ ອຸຏ຺ຐິຕສ຺ສ ສາລິໂນ ນວ ວາຫສຫສ຺ສານິ ທິວເສ ທິວເສ ສຸກາ ອາຫຣນ຺ຕິ. ມູສິກາ ນິຕ຺ຖຸສກເຓ ກໂຣນ຺ຕິ, ເອໂກປິ ຂຓ຺ຑຕຓ຺ຑຸໂລ ນ ໂຫຕິ, ຣຎ຺ໂຎ ສພ຺ພຏ຺ຐາເນສຸ ອຍເມວ ຕຓ຺ຑຸໂລ ປຣິໂຠຄໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ມຘຸມກ຺ຂິກາ ມຘຸໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ກມ຺ມາຣສາລາສຸ ອຈ຺ຉາ ກູຏໍ ປຫຣນ຺ຕິ. ກຣວີກສກຸຓາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ມຘຸຣສ຺ສຣໍ ວິກູຊນ຺ຕາ ຣຎ຺ໂຎ ພລິກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕິ.

ອິມາຫິ ອິທ຺ຘີຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຣາຊາ ເອກທິວສໍ ສຸວຓ຺ຓສງ຺ຂລິກພນ຺ຘນໍ ເປເສຕ຺ວາ ຈຕຸນ຺ນໍ ພຸທ຺ຘານໍ ອຘິຄຕຣູປທສ຺ສນໍ ກປ຺ປາຍຸກໍ ກາຬໍ ນາມ ນາຄຣາຊານໍ ອານຍິຕ຺ວາ ເສຕຈ຺ຉຕ຺ຕສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ມຫາຣເຫ ປລ຺ລງ຺ເກ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ອເນກສຕວຓ຺ເຓຫິ ຊລຊ ຖລຊປຸປ຺ເຜຫິ ສຸວຓ຺ຓປຸປ຺ເຜຫິ ຈ ປູຊໍ ກຕ຺ວາ ສພ຺ພາລງ຺ກາຣປຏິມຓ຺ຑິເຕຫິ ໂສຬສຫິ ນາຏກິຕ຺ຖິສຫສ຺ເສຫິ ສມນ຺ຕໂຕ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ອນນ຺ຕຎາຓສ຺ສ ຕາວ ເມ ສທ຺ຘມ຺ມວຣຈກ຺ກວຕ຺ຕິໂນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຣູປໍ ອິເມສໍ ອກ຺ຂີນໍ ອາປາຖໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕນ ນິມ຺ມິຕໍ ສກລສຣີຣວິປ຺ປກິຓ຺ຓປຸຎ຺ຎປ຺ປຠາວນິພ຺ພຕ຺ຕາສີຕານຸພ຺ຍຎ຺ຊນປຏິມຓ຺ຑິຕທ຺ວຕ຺ຕິໍສມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓສສ຺ສິຣີກຕາຍ ວິກສິຕກມລຸປ຺ປລປຸຓ຺ຑຣີກປຏິມຓ຺ຑິຕມິວ ສລິລຕລໍ ຕາຣາຄຓຣສ຺ມິຊາລວິສທວິປ຺ຜຸຣິຕໂສຠາສມຸຊ຺ຊລິຕມິວ ຄຄນຕລໍ ນີລປີຕໂລຫິຕາທິເຠທວິຈິຕ຺ຣວຓ຺ຓຣໍສິວິນທ຺ຘພ຺ຍາມປ຺ປຠາປຣິກ຺ເຂປວິລາສິຕາຍ ສຎ຺ຈາປ຺ປຠານຸຣາຄອິນ຺ທຘນຸວິຊ຺ຊຸລຕາປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕມິວ ກນກຄິຣິສິຂຣໍ ນານາວິຣາຄວິມລເກຕຸມາລາສມຸຊ຺ຊລິຕຈາຣຸມຕ຺ຖກໂສຠໍ ນຍນຣສາຍຕນມິວ ພ຺ຣຫ຺ມເທວມນຸຊນາຄຍກ຺ຂຄຓານໍ ພຸທ຺ຘຣູປໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ສຕ຺ຕ ທິວສານິ ອກ຺ຂິປູຊໍ ນາມ ອກາສິ.

ຣາຊາ ກິຣ ອຠິເສກໍ ປາປຸຓິຕ຺ວາ ຕີຓິເຍວ ສໍວຈ຺ຉຣານິ ພາຫິຣກປາສຓ຺ຑໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫິ. ຈຕຸຕ຺ເຖ ສໍວຈ຺ຉເຣ ພຸທ຺ຘສາສເນ ປສີທິ. ຕສ຺ສ ກິຣ ປິຕາ ພິນ຺ທຸສາໂຣ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຠຕ຺ໂຕ ອໂຫສິ, ໂສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານຎ຺ຈ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຊາຕິຍປາສຓ຺ຑານຎ຺ຈ ປຓ຺ຑຣງ຺ຄປຣິພ຺ພາຊກາທີນໍ ສຏ຺ຐິສຫສ຺ສມຕ຺ຕານໍ ນິຈ຺ຈຠຕ຺ຕໍ ປຏ຺ຐເປສິ. ອໂສໂກປິ ປິຕຣາ ປວຕ຺ຕິຕໍ ທານໍ ອຕ຺ຕໂນ ອນ຺ເຕປຸເຣ ຕເຖວ ທທມາໂນ ເອກທິວສໍ ສີຫປຎ຺ຊເຣ ຐິໂຕ ເຕ ອຸປສມປຣິພາຫິເຣນ ອາຈາເຣນ ຠຸຎ຺ຊມາເນ ອສໍຍຕິນ຺ທ຺ຣິເຍ ອວິນີຕອິຣິຍາປເຖ ທິສ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອີທິສໍ ທານໍ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ເອວໍ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອມຈ຺ເຈ ອາຫ – ‘‘ຄຈ຺ຉຖ, ຠເຓ, ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ສາຘຸສມ຺ມເຕ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມເຓ ອນ຺ເຕປຸຣໍ ອຕິຫຣຖ, ທານໍ ທສ຺ສາມາ’’ຕິ. ອມຈ຺ຈາ ‘‘ສາຘຸ, ເທວາ’’ຕິ ຣຎ຺ໂຎ ປຏິສ຺ສຸຓິຕ຺ວາ ເຕ ເຕ ປຓ຺ຑຣງ຺ຄປຣິພ຺ພາຊກາຊີວກນິຄຓ຺ຐາທໂຍ ອາເນຕ຺ວາ ‘‘ອິເມ, ມຫາຣາຊ, ອມ຺ຫາກໍ ອຣຫນ຺ໂຕ’’ຕິ ອາຫໍສຸ.

ອຖ ຣາຊາ ອນ຺ເຕປຸເຣ ອຸຈ຺ຈາວຈານິ ອາສນານິ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ ‘‘ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອາຄຕາຄເຕ ອາຫ – ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປຕິຣູເປ ອາສເນ ນິສີທຖາ’’ຕິ. ເຕສຸ ເອກຈ຺ເຈ ຠທ຺ທປີຐເກສຸ, ເອກຈ຺ເຈ ຜລກປີຐເກສຸ ນິສີທິໍສຸ. ເຕ ທິສ຺ວາ ຣາຊາ ‘‘ນຕ຺ຖິ ເນສໍ ອນ຺ໂຕ ສາໂຣ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ເຕສໍ ອນຸຣູປໍ ຂາທນີຍໍ ໂຠຊນີຍໍ ທຕ຺ວາ ອຸຍ຺ໂຍເຊສິ.

ເອວໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ກາເລ ເອກທິວສໍ ຣາຊາ ສີຫປຎ຺ຊເຣ ຐິໂຕ ອທ຺ທສ ນິຄ຺ໂຣຘສາມເຓຣໍ ຣາຊງ຺ຄເຓນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທນ຺ຕໍ ຄຸຕ຺ຕໍ ສນ຺ຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອິຣິຍາປຖສມ຺ປນ຺ນໍ. ໂກ ປນາຍໍ ນິຄ຺ໂຣໂຘ ນາມ? ພິນ຺ທຸສາຣຣຎ຺ໂຎ ເຊຏ຺ຐປຸຕ຺ຕສ຺ສ ສຸມນຣາຊກຸມາຣສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ອນຸປຸພ຺ພິກຖາ –

ພິນ຺ທຸສາຣຣຎ຺ໂຎ ກິຣ ທຸພ຺ພລກາເລເຍວ ອໂສກກຸມາໂຣ ອຕ຺ຕນາ ລທ຺ຘໍ ອຸຊ຺ເຊນີຣຊ຺ຊໍ ປຫາຍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສພ຺ພນຄຣໍ ອຕ຺ຕໂນ ຫຕ຺ຖຄຕໍ ກຕ຺ວາ ສຸມນຣາຊກຸມາຣໍ ອຄ຺ຄເຫສິ. ຕໍທິວສເມວ ສຸມນສ຺ສ ຣາຊກຸມາຣສ຺ສ ສຸມນາ ນາມ ເທວີ ປຣິປຸຓ຺ຓຄພ຺ຠາ ອໂຫສິ. ສາ ອຎ຺ຎາຕກເວເສນ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອວິທູເຣ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຈຓ຺ຑາລຄາມໍ ສນ຺ຘາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ ເຊຏ຺ຐກຈຓ຺ຑາລສ຺ສ ເຄຫໂຕ ອວິທູເຣ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ນິຄ຺ໂຣຘຣຸກ຺ເຂ ອຘິວຕ຺ຖາຍ ເທວຕາຍ ‘‘ອິໂຕ ເອຫິ, ສຸມເນ’’ຕິ ວທນ຺ຕິຍາ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ສມີປໍ ຄຕາ. ເທວຕາ ອຕ຺ຕໂນ ອານຸຠາເວນ ເອກໍ ສາລໍ ນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ ‘‘ເອຕ຺ຖ ວສາຫີ’’ຕິ ອທາສິ. ສາ ຕໍ ສາລໍ ປາວິສິ. ຄຕທິວເສເຍວ ຈ ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຍິ. ສາ ຕສ຺ສ ນິຄ຺ໂຣຘເທວຕາຍ ປຣິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ນິຄ຺ໂຣໂຘ’’ ຕ຺ເວວ ນາມໍ ອກາສິ. ເຊຏ຺ຐກຈຓ຺ຑາໂລ ທິຏ຺ຐທິວສໂຕ ປຠຸຕິ ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ສາມິຘີຕຣໍ ວິຍ ມຎ຺ຎມາໂນ ນິພທ຺ຘວຕ຺ຕໍ ປຏ຺ຐເປສິ. ຣາຊຘີຕາ ຕຕ຺ຖ ສຕ຺ຕ ວສ຺ສານິ ວສິ. ນິຄ຺ໂຣຘກຸມາໂຣປິ ສຕ຺ຕວສ຺ສິໂກ ຊາໂຕ. ຕທາ ມຫາວຣຸຓຕ຺ເຖໂຣ ນາມ ເອໂກ ອຣຫາ ທາຣກສ຺ສ ເຫຕຸສມ຺ປທໍ ທິສ຺ວາ ຣກ຺ຂິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ວິຫຣມາໂນ ‘‘ສຕ຺ຕວສ຺ສິໂກ ທານິ ທາຣໂກ, ກາໂລ ນໍ ປພ຺ພາເຊຕຸ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຣາຊຘີຕາຍ ອາໂຣຈາເປຕ຺ວາ ນິຄ຺ໂຣຘກຸມາຣໍ ປພ຺ພາເຊສິ. ກຸມາໂຣ ຂຸຣຄ຺ເຄເຍວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ໂສ ເອກທິວສໍ ປາໂຕວ ສຣີຣໍ ຊຄ຺ຄິຕ຺ວາ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍວຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ‘‘ມາຕຸອຸປາສິກາຍ ເຄຫທ຺ວາຣໍ ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ນິກ຺ຂມິ. ມາຕຸນິວາສນຏ຺ຐານຎ຺ຈສ຺ສ ທກ຺ຂິຓທ຺ວາເຣນ ນຄຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ນຄຣມຊ຺ເຌນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປາຈີນທ຺ວາເຣນ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ.

ເຕນ ຈ ສມເຍນ ອໂສໂກ ຘມ຺ມຣາຊາ ປາຈີນທິສາຠິມຸໂຂ ສີຫປຎ຺ຊເຣ ຈງ຺ກມຕິ. ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ນິຄ຺ໂຣໂຘ ຣາຊງ຺ຄຓໍ ສມ຺ປາປຸຓິ ສນ຺ຕິນ຺ທ຺ຣິໂຍ ສນ຺ຕມານໂສ ຍຸຄມຕ຺ຕໍ ເປກ຺ຂມາໂນ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ເອກທິວສໍ ຣາຊາ ສີຫປຎ຺ຊເຣ ຐິໂຕ ອທ຺ທສ ນິຄ຺ໂຣຘສາມເຓຣໍ ຣາຊງ຺ຄເຓນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທນ຺ຕໍ ຄຸຕ຺ຕໍ ສນ຺ຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອິຣິຍາປຖສມ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ. ທິສ຺ວາ ປນສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ອຍໍ ຊໂນ ສພ຺ໂພປິ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ຠນ຺ຕມິຄປ຺ປຏິຠາໂຄ. ອຍໍ ປນ ທາຣໂກ ອວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ອຕິວິຍ ຈສ຺ສ ອາໂລກິຕວິໂລກິຕໍ ສມິຎ຺ຊນປສາຣຓຎ຺ຈ ໂສຠຕິ. ອທ຺ຘາ ເອຕສ຺ສ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ໂມ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຣຎ຺ໂຎ ສຫ ທສ຺ສເນເນວ ສາມເຓເຣ ຈິຕ຺ຕໍ ປສີທິ, ເປມໍ ສຓ຺ຐຫິ. ກສ຺ມາ? ປຸພ຺ເພ ຫິ ກິຣ ປຸຎ຺ຎກຣຓກາເລ ເອສ ຣຎ຺ໂຎ ເຊຏ຺ຐຠາຕາ ວາຓິຊໂກ ອໂຫສິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຫຕໍ –

‘‘ປຸພ຺ເພ ວ ສນ຺ນິວາເສນ, ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຫິເຕນ ວາ;

ເອວໍ ຕໍ ຊາຍເຕ ເປມໍ, ອຸປ຺ປລໍ ວ ຍໂຖທເກ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໒.໑໗໔);

ອຖ ຣາຊາ ສຎ຺ຊາຕເປໂມ ສພຫຸມາໂນ ‘‘ເອຕໍ ສາມເຓຣໍ ປກ຺ໂກສຖາ’’ຕິ ອມຈ຺ເຈ ເປເສສິ. ‘‘ເຕ ອຕິຈິຣາຍນ຺ຕີ’’ຕິ ປຸນ ທ຺ເວ ຕໂຍ ເປເສສິ – ‘‘ຕຸຣິຕໍ ອາຄຈ຺ຉຕູ’’ຕິ. ສາມເຓໂຣ ອຕ຺ຕໂນ ປກຕິຍາ ເອວ ອຄມາສິ. ຣາຊາ ປຕິຣູປມາສນໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ນິສີທຖາ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ວິໂລເກຕ຺ວາ ‘‘ນຕ຺ຖິ ທານິ ອຎ຺ເຎ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ສມຸສ຺ສິຕເສຕຈ຺ຉຕ຺ຕໍ ຣາຊປລ຺ລງ຺ກໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖາຍ ຣຎ຺ໂຎ ອາກາຣໍ ທສ຺ເສສິ. ຣາຊາ ຕໍ ປລ຺ລງ຺ກສມີປໍ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕໍເຍວ ທິສ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຊ຺ເຊວ ທານິ ອຍໍ ສາມເຓໂຣ ອິມສ຺ສ ເຄຫສ຺ສ ສາມິໂກ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສາມເຓໂຣ ຣຎ຺ໂຎ ຫຕ຺ເຖ ປຕ຺ຕໍ ທຕ຺ວາ ປລ຺ລງ຺ກໍ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ນິສີທິ. ຣາຊາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ສມ຺ປາທິຕໍ ສພ຺ພໍ ຍາຄຸຂຊ຺ຊກຠຕ຺ຕວິກຕິໍ ອຸປນາເມສິ. ສາມເຓໂຣ ອຕ຺ຕໂນ ຍາປນີຍມຕ຺ຕກເມວ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ. ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈາວສາເນ ຣາຊາ ອາຫ – ‘‘ສຕ຺ຖາຣາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ທິນ຺ໂນວາທໍ ຊານາຖາ’’ຕິ? ‘‘ຊານາມິ, ມຫາຣາຊ, ເອກເທເສນາ’’ຕິ. ‘‘ຕາຕ, ມຍ຺ຫມ຺ປິ ນໍ ກເຖຫີ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ ຣຎ຺ໂຎ ອນຸຣູປໍ ຘມ຺ມປເທ ອປ຺ປມາທວຄ຺ຄໍ ອນຸໂມທນຕ຺ຖາຍ ອຠາສິ.

ຣາຊາ ປນ ‘‘ອປ຺ປມາໂທ ອມຕປທໍ, ປມາໂທ ມຈ຺ຈຸໂນ ປທ’’ນ຺ຕິ ສຸຕ຺ວາວ ‘‘ອຎ຺ຎາຕໍ, ຕາຕ, ປຣິໂຍສາເປຫີ’’ຕິ ອາຫ. ອນຸໂມທນາວສາເນ ຈ ‘‘ອຏ຺ຐ ເຕ, ຕາຕ, ຘຸວຠຕ຺ຕານິ ທມ຺ມີ’’ຕິ ອາຫ. ສາມເຓໂຣ ອາຫ – ‘‘ເອຕານິ ອຫໍ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ທມ຺ມິ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ‘‘ໂກ ອຍໍ, ຕາຕ, ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ນາມາ’’ຕິ? ‘‘ວຊ຺ຊາວຊ຺ຊໍ ທິສ຺ວາ ໂຈເທຕາ ສາເຣຕາ ຈ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ‘‘ອຎ຺ຎານິປິ ເຕ, ຕາຕ, ອຏ຺ຐ ທມ຺ມີ’’ຕິ. ‘‘ເອຕານິ ອາຈຣິຍສ຺ສ ທມ຺ມິ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ‘‘ໂກ ອຍໍ, ຕາຕ, ອາຈຣິໂຍ ນາມາ’’ຕິ? ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພກຘມ຺ເມສຸ ປຕິຏ຺ຐາເປຕາ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ຕາຕ, ອຎ຺ຎານິປິ ເຕ ອຏ຺ຐ ທມ຺ມີ’’ຕິ. ‘‘ເອຕານິປິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ທມ຺ມິ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ‘‘ໂກ ອຍໍ, ຕາຕ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ນາມາ’’ຕິ? ‘‘ຍໍ ນິສ຺ສາຍ, ມຫາຣາຊ, ອມ຺ຫາກໍ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍານຎ຺ຈ ມມ ຈ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ຈ ອຸປສມ຺ປທາ ຈາ’’ຕິ. ຣາຊາ ຠິຍ຺ໂຍໂສ ມຕ຺ຕາຍ ຕຸຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ອຎ຺ຎານິປິ ເຕ, ຕາຕ, ອຏ຺ຐ ທມ຺ມີ’’ຕິ. ສາມເຓໂຣ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສ ຠິກ຺ຂູ ຄເຫຕ຺ວາ ຣາຊນ຺ເຕປຸຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈມກາສິ. ຣາຊາ ‘‘ອຎ຺ເຎປິ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສ ຠິກ຺ຂູ ຕຸມ຺ເຫຫິ ສທ຺ຘິໍ ສ຺ເວ ຠິກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕູ’’ຕິ ເອເຕເນວ ອຸປາເຍນ ທິວເສ ທິວເສ ວຑ຺ຒາເປນ຺ໂຕ ສຏ຺ຐິສຫສ຺ສານໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓປຣິພ຺ພາຊກາທີນໍ ຠຕ຺ຕໍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕນິເວສເນ ສຏ຺ຐິສຫສ຺ສານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ນິຈ຺ຈຠຕ຺ຕໍ ປຏ຺ຐເປສິ ນິຄ຺ໂຣຘຕ຺ເຖເຣ ຄເຕເນວ ປສາເທນ. ນິຄ຺ໂຣຘຕ຺ເຖໂຣປິ ຣາຊານໍ ສປຣິສໍ ຕີສຸ ສຣເຓສຸ ປຎ຺ຈສຸ ຈ ສີເລສຸ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘສາສເນ ໂປຖຸຊ຺ຊນິເກນ ປສາເທນ ອຈລປ຺ປສາທໍ ກຕ຺ວາ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ. ປຸນ ຣາຊາ ອໂສກາຣາມໍ ນາມ ມຫາວິຫາຣໍ ກາເຣຕ຺ວາ ສຏ຺ຐິສຫສ຺ສານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ນິຈ຺ຈຠຕ຺ຕໍ ປຏ຺ຐເປສິ. ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ນຄຣສຫສ຺ເສສຸ ຈຕຸຣາສີຕິວິຫາຣສຫສ຺ສານິ ກາຣາເປສິ ຈຕຸຣາສີຕິສຫສ຺ສເຈຕິຍປຏິມຓ຺ຑິຕານິ ຘມ຺ເມເນວ, ໂນ ອຘມ຺ເມນ.

ເອກທິວສໍ ກິຣ ຣາຊາ ອໂສກາຣາເມ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ ສຏ຺ຐິສຫສ຺ສຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ມຊ຺ເຌ ນິສຊ຺ຊ ສງ຺ຆໍ ຈຕູຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ປວາເຣຕ຺ວາ ອິມໍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຠຄວຕາ ເທສິຕຘມ຺ໂມ ນາມ ກິຕ຺ຕໂກ ໂຫຕີ’’ຕິ? ‘‘ອງ຺ຄໂຕ, ມຫາຣາຊ, ນວງ຺ຄານິ, ຂນ຺ຘໂຕ ຈຕຸຣາສີຕິຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘສຫສ຺ສານີ’’ຕິ. ຣາຊາ ຘມ຺ເມ ປສີທິຕ຺ວາ ‘‘ເອເກກໍ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘໍ ເອເກກວິຫາເຣນ ປູເຊສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອກທິວສເມວ ຉນ຺ນວຸຕິໂກຏິຘນໍ ວິສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອມຈ຺ເຈ ອາຓາເປສິ – ‘‘ເອຖ, ຠເຓ, ເອກເມກສ຺ມິໍ ນຄເຣ ເອກເມກໍ ວິຫາຣໍ ກາຣາເປນ຺ຕາ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ນຄຣສຫສ຺ເສສຸ ຈຕຸຣາສີຕິວິຫາຣສຫສ຺ສານິ ກາຣາເປຖາ’’ຕິ. ສຍຎ຺ຈ ອໂສກາຣາເມ ອໂສກມຫາວິຫາຣຕ຺ຖາຍ ກມ຺ມໍ ປຏ຺ຐເປສິ. ສງ຺ໂຆ ອິນ຺ທຄຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣໍ ນາມ ມຫິທ຺ຘິກໍ ມຫານຸຠາວໍ ຂີຓາສວໍ ນວກມ຺ມາຘິຏ຺ຐາຍກໍ ອທາສິ. ເຖໂຣ ຍໍ ຍໍ ນ ນິຏ຺ຐາຕິ ຕໍ ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ອານຸຠາເວນ ນິຏ຺ຐາເປສິ. ເອວມ຺ປິ ຕີຫິ ສໍວຈ຺ຉເຣຫິ ວິຫາຣກມ຺ມໍ ນິຏ຺ຐາເປສິ. ເອກທິວສເມວ ສພ຺ພນຄເຣຫິ ປຓ຺ຓານິ ອາຄມິໍສຸ.

ອມຈ຺ຈາ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສຸໍ – ‘‘ນິຏ຺ຐິຕານິ, ເທວ, ຈຕຸຣາສີຕິວິຫາຣສຫສ຺ສານີ’’ຕິ. ຣາຊາ ນຄເຣ ເຠຣິໍ ຈຣາເປສິ – ‘‘ອິໂຕ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ທິວສານໍ ອຈ຺ຈເຍນ ວິຫາຣມໂຫ ຠວິສ຺ສຕິ. ສພ຺ເພ ອຏ຺ຐ ສີລງ຺ຄານິ ສມາທິຍິຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕນຄເຣ ຈ ພຫິນຄເຣ ຈ ວິຫາຣມຫໍ ປຏິຍາເທນ຺ຕູ’’ຕິ. ຕໂຕ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ທິວສານໍ ອຈ຺ຈເຍນ ສພ຺ພາລງ຺ກາຣວິຠູສິຕາຍ ອເນກສຕສຫສ຺ສສງ຺ຂ຺ຍາຍ ຈຕຸຣງ຺ຄິນິຍາ ເສນາຍ ປຣິວຸໂຕ ເທວໂລເກ ອມຣວຕິຍາ ຣາຊຘານິຍາ ສິຣິໂຕ ອຘິກຕຣສສ຺ສິຣີກໍ ວິຍ ນຄຣໍ ກາຕຸກາເມນ ອຸສ຺ສາຫຊາເຕນ ມຫາຊເນນ ອລງ຺ກຕປຏິຍຕ຺ຕໍ ນຄຣໍ ອນຸວິຈຣນ຺ໂຕ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ມຊ຺ເຌ ອຏ຺ຐາສິ.

ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ຂເຓ ສນ຺ນິປຕິຕາ ອສີຕິ ຠິກ຺ຂຸໂກຏິໂຍ ອເຫສຸໍ, ຠິກ຺ຂຸນີນຎ຺ຈ ຉນ຺ນວຸຕິສຕສຫສ຺ສານິ. ຕຕ຺ຖ ຂີຓາສວຠິກ຺ຂູເຍວ ສຕສຫສ຺ສສງ຺ຂ຺ຍາ ອເຫສຸໍ. ເຕສໍ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ສເຈ ຣາຊາ ອຕ຺ຕໂນ ອຘິກາຣໍ ອນວເສສໍ ປສ຺ເສຍ຺ຍ ອຕິວິຍ ພຸທ຺ຘສາສເນ ປສີເທຍ຺ຍາ’’ຕິ. ຕໂຕ ໂລກວິວຣຓໍ ນາມ ປາຏິຫາຣິຍໍ ອກໍສຸ. ຣາຊາ ອໂສກາຣາເມ ຐິໂຕວ ຈຕຸທ຺ທິສາ ອນຸວິໂລເກນ຺ໂຕ ສມນ຺ຕໂຕ ສມຸທ຺ທປຣິຍນ຺ຕໍ ຊມ຺ພຸທີປໍ ປສ຺ສຕິ ຈຕຸຣາສີຕິຎ຺ຈ ວິຫາຣສຫສ຺ສານິ ອຸຬາຣາຍ ວິຫາຣມຫປູຊາຍ ວິໂຣຈມານານິ. ໂສ ຕໍ ວິຠູຕິໍ ປສ຺ສມາໂນ ອຸຬາເຣນ ປີຕິປາໂມຊ຺ເຊນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ‘‘ອຕ຺ຖິ ປນ ອຎ຺ຎສ຺ສປິ ກສ຺ສຈິ ເອວຣູປໍ ປີຕິປາໂມຊ຺ຊໍ ອຸປ຺ປນ຺ນປຸພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອມ຺ຫາກໍ ໂລກນາຖສ຺ສ ທສພລສ຺ສ ສາສເນ ໂກ ມຫາປຣິຈ຺ຈາຄໍ ປຣິຈ຺ຈຊິ. ກສ຺ສ ປຣິຈ຺ຈາໂຄ ມຫນ຺ໂຕຕິ? ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ໂມຄ຺ຄລິປຸຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຠາຣໍ ອກາສິ. ເຖໂຣ ອາຫ – ‘‘ມຫາຣາຊ, ທສພລສ຺ສ ສາສເນ ປຈ຺ຈຍທາຍໂກ ນາມ ຕຍາ ສທິໂສ ຘຣມາເນປິ ຕຖາຄເຕ ນ ໂກຈິ ອໂຫສິ, ຕເວວ ປຣິຈ຺ຈາໂຄ ມຫາ’’ຕິ. ຣາຊາ ເຖຣສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ອຸຬາເຣນ ປີຕິປາໂມຊ຺ເຊນ ນິຣນ຺ຕຣໍ ຜຸຏ຺ຐສຣີໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ນຕ຺ຖິ ກິຣ ມຍາ ສທິໂສ ປຈ຺ຈຍທາຍໂກ, ມຍ຺ຫໍ ກິຣ ປຣິຈ຺ຈາໂຄ ມຫາ, ອຫໍ ກິຣ ເທຍ຺ຍຘມ຺ເມນ ສາສນໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫາມິ. ກິໍ ປນາຫໍ ເອວໍ ສຕິ ສາສນສ຺ສ ທາຍາໂທ ໂຫມິ, ນ ໂຫມີ’’ຕິ. ຕໂຕ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຠວາມິ ນຸ ໂຂ ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ສາສນສ຺ສ ທາຍາໂທ’’ຕິ?

ຕໂຕ ໂມຄ຺ຄລິປຸຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ຣຎ຺ໂຎ ອິທໍ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ຣາຊປຸຕ຺ຕສ຺ສ ມຫິນ຺ທສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ສມ຺ປສ຺ສມາໂນ ‘‘ສເຈ ອຍໍ ກຸມາໂຣ ປພ຺ພຊິສ຺ສຕິ ສາສນສ຺ສ ອຕິວິຍ ວຸຑ຺ຒິ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຣາຊານໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ນ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ເອຕ຺ຕາວຕາ ສາສນສ຺ສ ທາຍາໂທ ໂຫຕິ; ອປິຈ ໂຂ ປຈ຺ຈຍທາຍໂກຕິ ວາ ອຸປຏ຺ຐາໂກຕິ ວາ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ໂຍປິ ຫິ, ມຫາຣາຊ, ປຖວິໂຕ ຍາວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກປຣິມາຓໍ ປຈ຺ຈຍຣາສິໍ ທເທຍ຺ຍ ໂສປິ ‘ສາສເນ ທາຍາໂທ’ຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ນ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ. ‘‘ອຖ ກຖໍ ຈຣຫິ, ຠນ຺ເຕ, ສາສນສ຺ສ ທາຍາໂທ ໂຫຕີ’’ຕິ? ‘‘ໂຍ ຫິ ໂກຈິ, ມຫາຣາຊ, ອຑ຺ໂຒ ວາ ທລິທ຺ໂທ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ໂອຣສໍ ປຸຕ຺ຕໍ ປພ຺ພາເຊຕິ – ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ມຫາຣາຊ, ທາຍາໂທ ສາສນສ຺ສາ’’ຕິ.

ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ອໂສໂກ ຣາຊາ ‘‘ອຫໍ ກິຣ ເອວຣູປໍ ປຣິຈ຺ຈາຄໍ ກຕ຺ວາປິ ເນວ ສາສນສ຺ສ ທາຍາທຠາວໍ ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ ສາສເນ ທາຍາທຠາວໍ ປຕ຺ຖຍມາໂນ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ວິໂລເກຕ຺ວາ ອທ຺ທສ ມຫິນ຺ທກຸມາຣໍ ອວິທູເຣ ຐິຕໍ. ທິສ຺ວານສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ກິຎ຺ຈາປິ ອຫໍ ອິມໍ ກຸມາຣໍ ຕິສ຺ສກຸມາຣສ຺ສ ປພ຺ພຊິຕກາລໂຕ ປຠຸຕິ ໂອປຣຊ຺ເຊ ຐເປຕຸກາໂມ, ອຖ ໂຂ ໂອປຣຊ຺ຊໂຕປິ ປພ຺ພຊ຺ຊາວ ອຸຕ຺ຕມາ’’ຕິ. ຕໂຕ ກຸມາຣໍ ອາຫ – ‘‘ສກ຺ຂສິ ຕ຺ວໍ, ຕາຕ, ປພ຺ພຊິຕຸ’’ນ຺ຕິ? ກຸມາໂຣ ປກຕິຍາປິ ຕິສ຺ສກຸມາຣສ຺ສ ປພ຺ພຊິຕກາລໂຕ ປຠຸຕິ ປພ຺ພຊິຕຸກາໂມວ ຣຎ຺ໂຎ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ອຕິວິຍ ປາໂມຊ຺ຊຊາໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ປພ຺ພຊາມິ, ເທວ, ມໍ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ຕຸມ຺ເຫ ສາສນທາຍາທາ ໂຫຖາ’’ຕິ.

ເຕນ ຈ ສມເຍນ ຣາຊຘີຕາ ສງ຺ຆມິຕ຺ຕາປິ ຕສ຺ມິໍເຍວ ຐາເນ ຐິຕາ ໂຫຕິ. ຕສ຺ສາ ຈ ສາມິໂກ ອຄ຺ຄິພ຺ຣຫ຺ມາ ນາມ ກຸມາໂຣ ຍຸວຣາເຊນ ຕິສ຺ສກຸມາເຣນ ສທ຺ຘິໍ ປພ຺ພຊິໂຕ ໂຫຕິ. ຣາຊາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ຕ຺ວມ຺ປິ, ອມ຺ມ, ປພ຺ພຊິຕຸໍ ສກ຺ຂສີ’’ຕິ? ‘‘ສາຘຸ, ຕາຕ, ສກ຺ໂກມີ’’ຕິ. ຣາຊາ ປຸຕ຺ຕານໍ ມນໍ ລຠິຕ຺ວາ ປຫຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິເມ ທາຣເກ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ມໍ ສາສເນ ທາຍາທໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ. ສງ຺ໂຆ ຣຎ຺ໂຎ ວຈນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ກຸມາຣໍ ໂມຄ຺ຄລິປຸຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖເຣນ ອຸປຊ຺ຌາເຍນ ມຫາເທວຕ຺ເຖເຣນ ຈ ອາຈຣິເຍນ ປພ຺ພາເຊສິ. ມຊ຺ຌນ຺ຕິກຕ຺ເຖເຣນ ອາຈຣິເຍນ ອຸປສມ຺ປາເທສິ. ຕທາ ກິຣ ກຸມາໂຣ ປຣິປຸຓ຺ຓວີສຕິວສ຺ໂສວ ໂຫຕິ. ໂສ ຕສ຺ມິໍເຍວ ອຸປສມ຺ປທສີມມຓ຺ຑເລ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ສງ຺ຆມິຕ຺ຕາຍປິ ຣາຊຘີຕາຍ ອາຈຣິຍາ ອາຍຸປາລິຕ຺ເຖຣີ ນາມ, ອຸປຊ຺ຌາຍາ ປນ ຘມ຺ມປາລິຕ຺ເຖຣີ ນາມ ອໂຫສິ. ຕທາ ສງ຺ຆມິຕ຺ຕາ ອຏ຺ຐາຣສວສ຺ສາ ໂຫຕິ. ຕໍ ປພ຺ພຊິຕມຕ຺ຕໍ ຕສ຺ມິໍເຍວ ສີມມຓ຺ຑເລ ສິກ຺ຂາຍ ປຕິຏ຺ຐາເປສຸໍ. ອຸຠິນ຺ນໍ ປພ຺ພຊິຕກາເລ ຣາຊາ ຉພ຺ພສ຺ສາຠິເສໂກ ໂຫຕິ.

ອຖ ມຫິນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ອຸປສມ຺ປນ຺ນກາລໂຕ ປຠຸຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ເສວ ສນ຺ຕິເກ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ວິນຍຎ຺ຈ ປຣິຍາປຸຓນ຺ໂຕ ທ຺ເວປິ ສງ຺ຄີຕິໂຍ ອາຣູຬ຺ຫໍ ຕິປິຏກສງ຺ຄຫິຕໍ ສາຏ຺ຐກຖໍ ສພ຺ພໍ ເຖຣວາທໍ ຕິຓ຺ຓໍ ວສ຺ສານໍ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ອນ຺ເຕວາສິການໍ ສຫສ຺ສມຕ຺ຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປາໂມກ຺ໂຂ ອໂຫສິ. ຕທາ ອໂສໂກ ຘມ຺ມຣາຊາ ນວວສ຺ສາຠິເສໂກ ໂຫຕິ. ຣຎ຺ໂຎ ປນ ອຏ຺ຐວສ຺ສາຠິເສກກາເລເຍວ ໂກນ຺ຕປຸຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ພ຺ຍາຘິປຏິກມ຺ມຕ຺ຖໍ ຠິກ຺ຂາຈາຣວຕ຺ເຕນ ອາຫິຓ຺ຑນ຺ໂຕ ປສຕມຕ຺ຕໍ ສປ຺ປິໍ ອລຠິຕ຺ວາ ພ຺ຍາຘິພເລນ ປຣິກ຺ຂີຓາຍຸສງ຺ຂາໂຣ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ອປ຺ປມາເທນ ໂອວທິຕ຺ວາ ອາກາເສ ປລ຺ລງ຺ເກນ ນິສີທິຕ຺ວາ ເຕໂຊຘາຕຸໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍິ. ຣາຊາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ສຸຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ສກ຺ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ມຍິ ນາມ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣນ຺ເຕ ເອວໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຈ຺ຈຍາ ທຸລ຺ລຠາ’’ຕິ ນຄຣສ຺ສ ຈຕູສຸ ທ຺ວາເຣສຸ ໂປກ຺ຂຣຓິໂຍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ເຠສຊ຺ຊສ຺ສ ປູຣາເປຕ຺ວາ ທາເປສິ.

ເຕນ ກິຣ ສມເຍນ ປາຏລິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຈຕູສຸ ທ຺ວາເຣສຸ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຕສຫສ຺ສານິ, ສຠາຍໍ ສຕສຫສ຺ສນ຺ຕິ ທິວເສ ທິວເສ ປຎ຺ຈສຕສຫສ຺ສານິ ຣຎ຺ໂຎ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ຕໂຕ ຣາຊາ ນິຄ຺ໂຣຘຕ຺ເຖຣສ຺ສ ເທວສິກໍ ສຕສຫສ຺ສໍ ວິສຊ຺ເຊສິ. ພຸທ຺ຘສ຺ສ ເຈຕິເຍ ຄນ຺ຘມາລາທີຫິ ປູຊນຕ຺ຖາຍ ສຕສຫສ຺ສໍ. ຘມ຺ມສ຺ສ ສຕສຫສ຺ສໍ, ຕໍ ຘມ຺ມຘຣານໍ ພຫຸສ຺ສຸຕານໍ ຈຕຸປຈ຺ຈຍຕ຺ຖາຍ ອຸປນີຍຕິ. ສງ຺ຆສ຺ສ ສຕສຫສ຺ສໍ, ຈຕູສຸ ທ຺ວາເຣສຸ ເຠສຊ຺ຊຕ຺ຖາຍ ສຕສຫສ຺ສໍ. ເອວໍ ສາສເນ ອຸຬາໂຣ ລາຠສກ຺ກາໂຣ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ.

ຕິຕ຺ຖິຍາ ປຣິຫີນລາຠສກ຺ກາຣາ ອນ຺ຕມໂສ ຆາສຈ຺ຉາທນມ຺ປິ ອລຠນ຺ຕາ ລາຠສກ຺ກາຣໍ ປຕ຺ຖຍມານາ ສາສເນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ສການິ ສການິ ທິຏ຺ຐິຄຕານິ ‘‘ອຍໍ ຘມ຺ໂມ, ອຍໍ ວິນໂຍ’’ຕິ ທີເປນ຺ຕິ. ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອລຠມານາປິ ສຍເມວ ມຸຓ຺ເຑຕ຺ວາ ກາສາຍານິ ວຕ຺ຖານິ ອຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ວິຫາເຣສຸ ວິຈຣນ຺ຕາ ອຸໂປສຖມ຺ປິ ປວາຣຓມ຺ປິ ສງ຺ຆກມ຺ມມ຺ປິ ຄຓກມ຺ມມ຺ປິ ປວິສນ຺ຕິ. ຠິກ຺ຂູ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຸໂປສຖໍ ນ ກໂຣນ຺ຕິ. ຕທາ ໂມຄ຺ຄລິປຸຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ທານິ ອິທໍ ອຘິກຣຓໍ, ຕໍ ນຈິຣສ຺ເສວ ກກ຺ຂຬໍ ຠວິສ຺ສຕິ. ນ ໂຂ ປເນຕໍ ສກ຺ກາ ອິເມສໍ ມຊ຺ເຌ ວສນ຺ເຕນ ວູປສເມຕຸ’’ນ຺ຕິ ມຫິນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຄຓໍ ນີຍ຺ຍາເຕຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ຜາສຸວິຫາເຣນ ວິຫຣິຕຸກາໂມ ອໂຫຄງ຺ຄປພ຺ພຕໍ ອຄມາສິ. ເຕປິ ໂຂ ຕິຕ຺ຖິຍາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ຘມ຺ເມນ ວິນເຍນ ສຕ຺ຖຸສາສເນນ ນິຄ຺ຄຍ຺ຫມານາປິ ຘມ຺ມວິນຍານຸໂລມາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອສຓ຺ຐຫນ຺ຕາ ອເນກຣູປໍ ສາສນສ຺ສ ອພ຺ພຸທຎ຺ຈ ມລຎ຺ຈ ກຓ຺ຏກຎ຺ຈ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ. ເກຈິ ອຄ຺ຄິໍ ປຣິຈຣນ຺ຕິ, ເກຈິ ປຎ຺ຈາຕເປນ ຕາເປນ຺ຕິ, ເກຈິ ອາທິຈ຺ຈໍ ອນຸປຣິວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ເກຈິ ‘‘ຘມ຺ມຎ຺ຈ ວິນຍຎ຺ຈ ໂວຠິນ຺ທິສ຺ສາມາ’’ຕິ ປຄ຺ຄຓ຺ຫິໍສຸ. ຕທາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ນ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຸໂປສຖໍ ວາ ປວາຣຓໍ ວາ ອກາສິ. ອໂສກາຣາເມ ສຕ຺ຕວສ຺ສານິ ອຸໂປສໂຖ ອຸປຈ຺ຉິຊ຺ຊິ. ຣຎ຺ໂຎປິ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ. ຣາຊາ ເອກໍ ອມຈ຺ຈໍ ອາຓາເປສິ – ‘‘ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຘິກຣຓໍ ວູປສເມຕ຺ວາ ອຸໂປສຖໍ ກາຣາເປຫີ’’ຕິ. ອມຈ຺ໂຈ ຣາຊານໍ ປຏິປຸຈ຺ຉິຕຸໍ ອວິສຫນ຺ໂຕ ອຎ຺ເຎ ອມຈ຺ເຈ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ຣາຊາ ມໍ ‘ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຘິກຣຓໍ ວູປສເມຕ຺ວາ ອຸໂປສຖໍ ກາຣາເປຫີ’ຕິ ປຫິຓິ. ກຖໍ ນຸ ໂຂ ອຘິກຣຓໍ ວູປສມ຺ມຕີ’’ຕິ? ເຕ ອາຫໍສຸ – ‘‘ມຍໍ ເອວໍ ສລ຺ລກ຺ເຂມ – ‘ຍຖາ ນາມ ປຈ຺ຈນ຺ຕໍ ວູປສເມນ຺ຕາ ໂຈເຣ ຆາເຕນ຺ຕິ, ເອວເມວ ເຍ ອຸໂປສຖໍ ນ ກໂຣນ຺ຕິ, ເຕ ມາເຣຕຸກາໂມ ຣາຊາ ຠວິສ຺ສຕີ’’’ຕິ. ອຖ ໂສ ອມຈ຺ໂຈ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ສນ຺ນິປາເຕຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ອຫໍ ຣຎ຺ຎາ ‘ອຸໂປສຖໍ ກາຣາເປຫີ’ຕິ ເປສິໂຕ. ກໂຣຖ ທານິ, ຠນ຺ເຕ, ອຸໂປສຖ’’ນ຺ຕິ. ຠິກ຺ຂູ ‘‘ນ ມຍໍ ຕິຕ຺ຖິເຍຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຸໂປສຖໍ ກໂຣມາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ອຖ ອມຈ຺ໂຈ ເຖຣາສນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອສິນາ ສີສານິ ປາເຕຕຸໍ ອາຣທ຺ໂຘ.

ອທ຺ທສາ ໂຂ ຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ຕໍ ອມຈ຺ຈໍ ຕຖາ ວິປ຺ປຏິປນ຺ນໍ. ຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ນາມ ນ ໂຍ ວາ ໂສ ວາ, ຣຎ຺ໂຎ ເອກມາຕິໂກ ຠາຕາ ຕິສ຺ສກຸມາໂຣ ນາມ, ຕໍ ກິຣ ຣາຊາ ປຕ຺ຕາຠິເສໂກ ໂອປຣຊ຺ເຊ ຐເປສິ. ໂສ ເອກທິວສໍ ວນຈາຣໍ ຄໂຕ ອທ຺ທສ ມຫນ຺ຕໍ ມິຄສງ຺ຆໍ ຈິຕ຺ຕກີຬາຍ ກີຬນ຺ຕໍ. ທິສ຺ວານສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ອິເມ ຕາວ ຕິຓຠກ຺ຂາ ມິຄາ ເອວໍ ກີຬນ຺ຕິ, ອິເມ ປນ ສມຓາ ຣາຊກຸເລ ປຓີຕານິ ໂຠຊນານິ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ມຸທຸກາສຸ ເສຍ຺ຍາສຸ ສຍມານາ ກິໍ ນາມ ກີຬິຕໍ ນ ກີຬິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ! ໂສ ຕໂຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອິມໍ ອຕ຺ຕໂນ ວິຕກ຺ກໍ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສິ. ຣາຊາ ‘‘ອຏ຺ຐາເນ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍິຕໍ ກຸມາເຣນ! ຫນ຺ທ, ນໍ ເອວໍ ສຎ຺ຎາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອກທິວສໍ ເກນຈິ ກາຣເຓນ ກຸທ຺ໂຘ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ເອຫິ ສຕ຺ຕທິວເສນ ຣຊ຺ຊໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉ, ຕໂຕ ຕໍ ຆາເຕສ຺ສາມີ’’ຕິ ມຣຓຠເຍນ ຕຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ສຎ຺ຎາເປສິ. ໂສ ກິຣ ກຸມາໂຣ ‘‘ສຕ຺ຕເມ ມໍ ທິວເສ ມາເຣສ຺ສຕີ’’ຕິ ນ ຈິຕ຺ຕຣູປໍ ນ຺ຫາຍິ, ນ ຠຸຎ຺ຊິ, ນ ສຸປິ, ອຕິວິຍ ລູຂສຣີໂຣ ອໂຫສິ. ຕໂຕ ນໍ ຣາຊາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກິສ຺ສ ຕ຺ວໍ ເອວຣູໂປ ຊາໂຕ’’ຕິ? ‘‘ມຣຓຠເຍນ, ເທວາ’’ຕິ. ‘‘ອເຣ, ຕ຺ວໍ ນາມ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນມຣຓໍ ສມ຺ປສ຺ສມາໂນ ວິສ຺ສຕ຺ໂຖ ນ ກີຬສິ? ຠິກ຺ຂູ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສນິພທ຺ຘໍ ມຣຓໍ ເປກ຺ຂມານາ ກຖໍ ກີຬິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ! ຕໂຕ ປຠຸຕິ ກຸມາໂຣ ສາສເນ ປສີທິ.

ໂສ ປຸນ ເອກທິວສໍ ມິຄວໍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອຣຎ຺ເຎ ອນຸວິຈຣມາໂນ ອທ຺ທສ ໂຍນກມຫາຘມ຺ມຣກ຺ຂິຕຕ຺ເຖຣໍ ອຎ຺ຎຕເຣນ ຫຕ຺ຖິນາເຄນ ສາລສາຂໍ ຄເຫຕ຺ວາ ພີຊິຍມານໍ ນິສິນ຺ນໍ. ທິສ຺ວາ ປາໂມຊ຺ຊຊາໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ກທາ ນຸ ໂຂ ອຫມ຺ປິ ອຍໍ ມຫາເຖໂຣ ວິຍ ປພ຺ພເຊຍ຺ຍໍ! ສິຍາ ນຸ ໂຂ ໂສ ທິວໂສ’’ຕິ. ເຖໂຣ ຕສ຺ສາສຍໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ເສວ ອາກາເສ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ອໂສກາຣາເມ ໂປກ຺ຂຣຓິຍາ ອຸທກຕເລ ຐຕ຺ວາ ຈີວຣຎ຺ຈ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄຎ຺ຈ ອາກາເສ ລຄ຺ເຄຕ຺ວາ ນ຺ຫາຍິຕຸໍ ອາຣທ຺ໂຘ.

ກຸມາໂຣ ເຖຣສ຺ສານຸຠາວໍ ທິສ຺ວາ ອຕິວິຍ ປສນ຺ໂນ ‘‘ອຊ຺ເຊວ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສິ – ‘‘ປພ຺ພຊິສ຺ສາມຫໍ, ເທວາ’’ຕິ. ຣາຊາ ອເນກປ຺ປກາຣໍ ຍາຈິຕ຺ວາປິ ຕໍ ນິວຕ຺ເຕຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ອໂສກາຣາມຄມນີຍມຄ຺ຄໍ ອລງ຺ກາຣາເປຕ຺ວາ ກຸມາຣໍ ຉຓເວສໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ອລງ຺ກຕາຍ ເສນາຍ ປຣິວາຣາເປຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ເນສິ. ‘‘ຍຸວຣາຊາ ກິຣ ປພ຺ພຊິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ພຫູ ຠິກ຺ຂູ ປຕ຺ຕຈີວຣານິ ປຏິຍາເທສຸໍ. ກຸມາໂຣ ປຘານຆຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມຫາຘມ຺ມຣກ຺ຂິຕຕ຺ເຖຣສ຺ເສວ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິ ສທ຺ຘິໍ ປຸຣິສສຕສຫສ຺ເສນ. ກຸມາຣສ຺ສ ປນ ອນຸປພ຺ພຊິຕານໍ ຄຓນປຣິຈ຺ເຉໂທ ນຕ຺ຖິ. ກຸມາໂຣ ຣຎ຺ໂຎ ຈຕຸວສ຺ສາຠິເສກກາເລ ປພ຺ພຊິໂຕ. ອຖຎ຺ໂຎປິ ຣຎ຺ໂຎ ຠາຄິເນຍ຺ໂຍ ສງ຺ຆມິຕ຺ຕາຍ ສາມິໂກ ອຄ຺ຄິພ຺ຣຫ຺ມາ ນາມ ກຸມາໂຣ ອຕ຺ຖິ. ສງ຺ຆມິຕ຺ຕາ ຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ເອກເມວ ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຍິ. ໂສປິ ‘‘ຍຸວຣາຊາ ປພ຺ພຊິໂຕ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ຣາຊານໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ – ‘‘ອຫມ຺ປິ, ເທວ, ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຍາຈິ. ‘‘ປພ຺ພຊ, ຕາຕາ’’ຕິ ຈ ຣຎ຺ຎາ ອນຸຎ຺ຎາໂຕ ຕໍທິວສເມວ ປພ຺ພຊິ.

ເອວໍ ອນຸປພ຺ພຊິໂຕ, ອຸຬາຣວິຠເວນ ຂຕ຺ຕິຍຊເນນ;

ຣຎ຺ໂຎ ກນິຏ຺ຐຠາຕາ, ຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣຕິ ວິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍ.

ໂສ ຕໍ ອມຈ຺ຈໍ ຕຖາ ວິປ຺ປຏິປນ຺ນໍ ທິສ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ນ ຣາຊາ ເຖເຣ ມາຣາເປຕຸໍ ປຫິເຓຍ຺ຍ; ອທ຺ຘາ ອິມສ຺ເສເວຕໍ ອມຈ຺ຈສ຺ສ ທຸຄ຺ຄຫິຕໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຍໍ ຕສ຺ສ ອາສນ຺ເນ ອາສເນ ນິສີທິ. ໂສ ເຖຣໍ ສຎ຺ຊານິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖໍ ນິປາເຕຕຸໍ ອວິສຫນ຺ໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສິ – ‘‘ອຫໍ, ເທວ, ອຸໂປສຖໍ ກາຕຸໍ ອນິຈ຺ຉນ຺ຕານໍ ເອຕ຺ຕການໍ ນາມ ຠິກ຺ຂູນໍ ສີສານິ ປາເຕສິໍ; ອຖ ອຍ຺ຍສ຺ສ ຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣສ຺ສ ປຏິປາຏິ ສມ຺ປຕ຺ຕາ, ກິນ຺ຕິ ກໂຣມີ’’ຕິ? ຣາຊາ ສຸຕ຺ວາວ – ‘‘ອເຣ! ກິໍ ປນ, ຕ຺ວໍ, ມຍາ ຠິກ຺ຂູ ຆາເຕຕຸໍ ເປສິໂຕ’’ຕິ ຕາວເທວ ສຣີເຣ ອຸປ຺ປນ຺ນທາໂຫ ຫຸຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຖເຣ ຠິກ຺ຂູ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ອຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ອມຈ຺ໂຈ ມຍາ ອນາຓຕ຺ໂຕວ ເອວໍ ອກາສິ, ກສ຺ສ ນຸ ໂຂ ອິມິນາ ປາເປນ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ? ເອກຈ຺ເຈ ເຖຣາ, ‘‘ອຍໍ ຕວ ວຈເນນ ອກາສິ, ຕຸຍ຺ເຫຕໍ ປາປ’’ນ຺ຕິ ອາຫໍສຸ. ເອກຈ຺ເຈ ‘‘ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ໂວ ເອຕໍ ປາປ’’ນ຺ຕິ ອາຫໍສຸ. ເອກຈ຺ເຈ ເອວມາຫໍສຸ – ‘‘ກິໍ ປນ ເຕ, ມຫາຣາຊ, ອຕ຺ຖິ ຈິຕ຺ຕໍ ‘ອຍໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ຆາເຕຕູ’’’ຕິ? ‘‘ນຕ຺ຖິ, ຠນ຺ເຕ, ກຸສລາຘິປ຺ປາໂຍ ອຫໍ ເປເສສິໍ – ‘ສມຄ຺ໂຄ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ອຸໂປສຖໍ ກໂຣຕູ’’’ຕິ. ‘‘ສເຈ ຕ຺ວໍ ກຸສລາຘິປ຺ປາໂຍ, ນຕ຺ຖິ ຕຸຍ຺ຫໍ ປາປໍ, ອມຈ຺ຈສ຺ເສເວຕໍ ປາປ’’ນ຺ຕິ. ຣາຊາ ທ຺ເວຬ຺ຫກຊາໂຕ ອາຫ – ‘‘ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ໂກຈິ ຠິກ຺ຂຸ ມເມຕໍ ທ຺ເວຬ຺ຫກໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ສາສນໍ ປຄ຺ຄເຫຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ’’ຕິ? ‘‘ອຕ຺ຖິ, ມຫາຣາຊ, ໂມຄ຺ຄລິປຸຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ນາມ, ໂສ ເຕ ອິມໍ ທ຺ເວຬ຺ຫກໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ສາສນໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ຣາຊາ ຕທເຫວ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຘມ຺ມກຖິເກ ເອເກກຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສປຣິວາເຣ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ຈ ອມຈ຺ເຈ ເອເກກປຸຣິສສຫສ຺ສປຣິວາເຣ ‘‘ເຖຣໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ເປເສສິ. ເຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ຣາຊາ ປກ຺ໂກສຕີ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ເຖໂຣ ນາຄຈ຺ຉິ. ທຸຕິຍມ຺ປິ ໂຂ ຣາຊາ ອຏ຺ຐ ຘມ຺ມກຖິເກ, ອຏ຺ຐ ຈ ອມຈ຺ເຈ ສຫສ຺ສສຫສ຺ສປຣິວາເຣເຍວ ເປເສສິ – ‘‘‘ຣາຊາ, ຠນ຺ເຕ, ປກ຺ໂກສຕີ’ຕິ ວຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາວ ອາຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ. ເຕ ຕເຖວ ອາຫໍສຸ. ທຸຕິຍມ຺ປິ ເຖໂຣ ນາຄຈ຺ຉິ. ຣາຊາ ເຖເຣ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປຫິຓິໍ; ກສ຺ມາ ເຖໂຣ ນາຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ? ‘‘‘ຣາຊາ ປກ຺ໂກສຕີ’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ມຫາຣາຊ, ນາຄຈ຺ຉຕິ. ເອວໍ ປນ ວຸຕ຺ເຕ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ ‘ສາສນໍ, ຠນ຺ເຕ, ໂອສີທຕິ, ອມ຺ຫາກໍ ສາສນໍ ປຄ຺ຄຫຕ຺ຖາຍ ສຫາຍກາ ໂຫຖາ’’’ຕິ. ອຖ ຣາຊາ ຕຖາ ວຕ຺ວາ ໂສຬສ ຘມ຺ມກຖິເກ, ໂສຬສ ຈ ອມຈ຺ເຈ ສຫສ຺ສສຫສ຺ສປຣິວາເຣ ເປເສສິ. ຠິກ຺ຂູ ຈ ປຏິປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ມຫລ຺ລໂກ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ເຖໂຣ ທຫໂຣ ນຸ ໂຂ’’ຕິ? ‘‘ມຫລ຺ລໂກ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ‘‘ວຍ຺ຫໍ ວາ ສິວິກໍ ວາ ອຠິຣຸຫິສ຺ສຕິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ? ‘‘ນາຠິຣຸຫິສ຺ສຕິ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ‘‘ກຸຫິໍ, ຠນ຺ເຕ, ເຖໂຣ ວສຕີ’’ຕິ? ‘‘ອຸປຣິ ຄງ຺ຄາຍ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ຣາຊາ ອາຫ – ‘‘ເຕນ ຫິ, ຠເຓ, ນາວາສງ຺ຆາຏໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ເຖຣໍ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ທ຺ວີສຸປິ ຕີເຣສຸ ອາຣກ຺ຂໍ ສໍວິຘາຍ ເຖຣໍ ອາເນຖາ’’ຕິ. ຠິກ຺ຂູ ຈ ອມຈ຺ຈາ ຈ ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ສາສນໍ ອາໂຣເຈສຸໍ.

ເຖໂຣ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ຍໍ ໂຂ ອຫໍ ມູລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສາສນໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີຕິ ປພ຺ພຊິໂຕມ຺ຫິ. ອຍໍ ທານິ ເມ ໂສ ກາໂລ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ ຈມ຺ມຂຓ຺ຑໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາວ ອຸຏ຺ຐຫິ. ອຖ ‘‘ເຖໂຣ ສ຺ເວ ປາຏລິປຸຕ຺ຕໍ ສມ຺ປາປຸຓິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ຣາຊາ ສຸປິນໍ ອທ຺ທສ. ເອວຣູໂປ ສຸປິໂນ ອໂຫສິ – ‘‘ສພ຺ພເສໂຕ ຫຕ຺ຖິນາໂຄ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຣາຊານໍ ສີສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຣາມສິຕ຺ວາ ທກ຺ຂິຓຫຕ຺ເຖ ອຄ຺ຄເຫສີ’’ຕິ. ປຸນທິວເສ ຣາຊາ ສຸປິນຊ຺ຌາຍເກ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ມຍາ ເອວຣູໂປ ສຸປິໂນ ທິຏ຺ໂຐ, ກິໍ ເມ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ? ເອໂກ ຕໍ, ‘‘ມຫາຣາຊ, ສມຓນາໂຄ ທກ຺ຂິຓຫຕ຺ເຖ ຄຓ຺ຫິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ອຖ ຣາຊາ ຕາວເທວ ‘‘ເຖໂຣ ອາຄໂຕ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ຄງ຺ຄາຕີຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນທິໍ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຊາຓຸມຕ຺ເຕ ອຸທເກ ເຖຣໍ ສມ຺ປາປຸຓິຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ນາວາໂຕ ໂອຕຣນ຺ຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖໍ ອທາສິ. ເຖໂຣ ຣາຊານໍ ທກ຺ຂິຓຫຕ຺ເຖ ອຄ຺ຄເຫສິ. ຕໍ ທິສ຺ວາ ອສິຄ຺ຄາຫາ ‘‘ເຖຣສ຺ສ ສີສໍ ປາເຕສ຺ສາມາ’’ຕິ ໂກສໂຕ ອສິໍ ອພ຺ພາຫິໍສຸ. ກສ຺ມາ? ເອຕໍ ກິຣ ຈາຣິຕ຺ຕໍ ຣາຊກຸເລສຸ – ‘‘ໂຍ ຣາຊານໍ ຫຕ຺ເຖ ຄຓ຺ຫຕິ ຕສ຺ສ ອສິນາ ສີສໍ ປາເຕຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ຣາຊາ ຉາຍໍເຍວ ທິສ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ປຸພ຺ເພປິ ອຫໍ ຠິກ຺ຂູສຸ ວິຣທ຺ຘກາຣຓາ ອສ຺ສາທໍ ນ ວິນ຺ທາມິ, ມາ ໂຂ ເຖເຣ ວິຣຊ຺ຌິຕ຺ຖາ’’ຕິ. ເຖໂຣ ປນ ກສ຺ມາ ຣາຊານໍ ຫຕ຺ເຖ ອຄ຺ຄເຫສີຕິ? ຍສ຺ມາ ຣຎ຺ຎາ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉນຕ຺ຖາຍ ປກ຺ໂກສາປິໂຕ ຕສ຺ມາ ‘‘ອນ຺ເຕວາສິໂກ ເມ ອຍ’’ນ຺ຕິ ອຄ຺ຄເຫສິ.

ຣາຊາ ເຖຣໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຸຍ຺ຍານໍ ເນຕ຺ວາ ພາຫິຣໂຕ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປຣິວາຣາເປຕ຺ວາ ອາຣກ຺ຂໍ ຐເປຕ຺ວາ ສຍເມວ ເຖຣສ຺ສ ປາເທ ໂຘວິຕ຺ວາ ເຕເລນ ມກ຺ເຂຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ນິສີທິຕ຺ວາ ‘‘ປຏິພໂລ ນຸ ໂຂ ເຖໂຣ ມມ ກງ຺ຂໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ອຘິກຣຓໍ ວູປສເມຕ຺ວາ ສາສນໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫິຕຸ’’ນ຺ຕິ ວີມໍສນຕ຺ຖາຍ ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ເອກໍ ປາຏິຫາຣິຍໍ ທຏ຺ຐຸກາໂມ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ກຕຣໍ ປາຏິຫາຣິຍໍ ທຏ຺ຐຸກາໂມສິ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ? ‘‘ປຖວີກມ຺ປນໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ສກລປຖວີກມ຺ປນໍ ທຏ຺ຐຸກາໂມສິ, ມຫາຣາຊ, ປເທສປຖວີກມ຺ປນ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ກຕຣໍ ປເນຕ຺ຖ, ຠນ຺ເຕ, ທຸກ຺ກຣ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ກໍສປາຕິຍາ ອຸທກປຸຓ຺ຓາຍ ສພ຺ພໍ ອຸທກໍ ກມ຺ເປຕຸໍ ທຸກ຺ກຣໍ; ອຸທາຫຸ ອຸປຑ຺ຒ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ອຸປຑ຺ຒໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ເອວເມວ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ປເທສປຖວີກມ຺ປນໍ ທຸກ຺ກຣ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ປເທສປຖວີກມ຺ປນໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ, ມຫາຣາຊ, ສມນ຺ຕໂຕ ໂຍຊເນ ປຸຣຕ຺ຖິມາຍ ທິສາຍ ເອເກນ ຈກ຺ເກນ ສີມໍ ອກ຺ກມິຕ຺ວາ ຣໂຖ ຕິຏ຺ຐຕຸ; ທກ຺ຂິຓາຍ ທິສາຍ ທ຺ວີຫິ ປາເທຫິ ສີມໍ ອກ຺ກມິຕ຺ວາ ອສ຺ໂສ ຕິຏ຺ຐຕຸ; ປຈ຺ຉິມາຍ ທິສາຍ ເອເກນ ປາເທນ ສີມໍ ອກ຺ກມິຕ຺ວາ ປຸຣິໂສ ຕິຏ຺ຐຕຸ; ອຸຕ຺ຕຣາຍ ທິສາຍ ອຸປຑ຺ຒຠາເຄນ ສີມໍ ອກ຺ກມິຕ຺ວາ ເອກາ ອຸທກປາຕິ ຕິຏ຺ຐຕູ’’ຕິ. ຣາຊາ ຕຖາ ກາຣາເປສິ. ເຖໂຣ ອຠິຎ຺ຎາປາທກໍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຕໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ‘‘ຣາຊາ ປສ຺ສຕູ’’ຕິ ໂຍຊນປ຺ປມາຓປຖວີຈລນໍ ອຘິຏ຺ຐຫິ. ປຸຣຕ຺ຖິມາຍ ທິສາຍ ຣຖສ຺ສ ອນ຺ໂຕສີມາຍ ຐິໂຕ ປາໂທວ ຈລິ, ອິຕໂຣ ນ ຈລິ. ເອວໍ ທກ຺ຂິຓປຈ຺ຉິມທິສາສຸ ອສ຺ສປຸຣິສານໍ ອນ຺ໂຕສີມາຍ ຐິຕປາທາເຍວ ຈລິໍສຸ, ອຸປຑ຺ຒຸປຑ຺ຒໍ ສຣີຣຎ຺ຈ. ອຸຕ຺ຕຣທິສາຍ ອຸທກປາຕິຍາປິ ອນ຺ໂຕສີມາຍ ຐິຕໍ ອຸປຑ຺ຒຠາຄຄຕເມວ ອຸທກໍ ຈລິ, ອວເສສໍ ນິຈ຺ຈລມໂຫສີຕິ. ຣາຊາ ຕໍ ປາຏິຫາຣິຍໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ສກ຺ຂຕິ ທານິ ເຖໂຣ ສາສນໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫິຕຸ’’ນ຺ຕິ ນິຏ຺ຐໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ເອກໍ ອມຈ຺ຈໍ ‘ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຘິກຣຓໍ ວູປສເມຕ຺ວາ ອຸໂປສຖໍ ກາຣາເປຫີ’ຕິ ປຫິຓິໍ, ໂສ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອຕ຺ຕເກ ຠິກ຺ຂູ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປສິ, ເອຕໍ ປາປໍ ກສ຺ສ ໂຫຕີ’’ຕິ?

‘‘ກິໍ ປນ ເຕ, ມຫາຣາຊ, ອຕ຺ຖິ ຈິຕ຺ຕໍ ‘ອຍໍ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ຆາເຕຕູ’’’ຕິ? ‘‘ນຕ຺ຖິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ສເຈ ເຕ, ມຫາຣາຊ, ນຕ຺ຖິ ເອວຣູປໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ນຕ຺ຖິ ຕຸຍ຺ຫໍ ປາປ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ເຖໂຣ ຣາຊານໍ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອິມິນາ ສຸຕ຺ເຕນ ສຎ຺ຎາເປສິ – ‘‘ເຈຕນາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ກມ຺ມໍ ວທາມິ. ເຈຕຍິຕ຺ວາ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ – ກາເຍນ ວາຈາຍ ມນສາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໖.໖໓).

ຕເມວຕ຺ຖໍ ປຣິທີເປຕຸໍ ຕິຕ຺ຕິຣຊາຕກໍ (ຊາ. ໑.໔.໗໕) ອາຫຣິ – ‘‘ອຕີເຕ, ມຫາຣາຊ, ທີປກຕິຕ຺ຕິໂຣ ຕາປສໍ ປຸຈ຺ຉິ –

‘ຎາຕໂກ ໂນ ນິສິນ຺ໂນຕິ, ພຫຸ ອາຄຈ຺ຉຕີ ຊໂນ;

ປຏິຈ຺ຈ ກມ຺ມໍ ຜຸສຕິ, ຕສ຺ມິໍ ເມ ສງ຺ກເຕ ມໂນ’ຕິ.

ຕາປໂສ ອາຫ – ‘ອຕ຺ຖິ ປນ ເຕ ຈິຕ຺ຕໍ ມມ ສທ຺ເທນ ຈ ຣູປທສ຺ສເນນ ຈ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ເອເຕ ປກ຺ຂິໂນ ພຊ຺ຌນ຺ຕຸ ວາ ຫຎ຺ຎນ຺ຕຸ ວາ’ຕິ? ‘ນຕ຺ຖິ, ຠນ຺ເຕ’ຕິ ຕິຕ຺ຕິໂຣ ອາຫ. ຕໂຕ ນໍ ຕາປໂສ ສຎ຺ຎາເປສິ – ‘ສເຈ ເຕ ນຕ຺ຖິ ຈິຕ຺ຕໍ, ນຕ຺ຖິ ປາປໍ; ເຈຕຍນ຺ຕເມວ ຫິ ປາປໍ ຜຸສຕິ, ນາເຈຕຍນ຺ຕໍ.

‘ນ ປຏິຈ຺ຈ ກມ຺ມໍ ຜຸສຕິ, ມໂນ ເຈ ນປ຺ປທຸສ຺ສຕິ;

ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ກສ຺ສ ຠທ຺ຣສ຺ສ, ນ ປາປມຸປລິມ຺ປຕີ’’’ຕິ.

ເອວໍ ເຖໂຣ ຣາຊານໍ ສຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ຣາຊຸຍ຺ຍາເນ ສຕ຺ຕ ທິວສານິ ວສນ຺ໂຕ ຣາຊານໍ ສມຍໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາເປສິ. ຣາຊາ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ອໂສກາຣາເມ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ສນ຺ນິປາຕາເປຕ຺ວາ ສາຓິປາກາຣໍ ປຣິກ຺ຂິປາເປຕ຺ວາ ສາຓິປາກາຣນ຺ຕເຣ ນິສິນ຺ໂນ ເອກລທ຺ຘິເກ ເອກລທ຺ຘິເກ ຠິກ຺ຂູ ເອກໂຕ ເອກໂຕ ກາຣາເປຕ຺ວາ ເອກເມກໍ ຠິກ຺ຂຸສມູຫໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກິໍວາທີ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ? ຕໂຕສສ຺ສຕວາທິໂນ ‘‘ສສ຺ສຕວາທີ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕິກາ…ເປ… ອນ຺ຕານນ຺ຕິກາ… ອມຣາວິກ຺ເຂປິກາ… ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນິກາ… ສຎ຺ຎີວາທາ… ອສຎ຺ຎີວາທາ… ເນວສຎ຺ຎີນາສຎ຺ຎີວາທາ … ອຸຈ຺ເຉທວາທາ… ທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານວາທາ ‘‘ທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານວາທີ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ຣາຊາ ປຐມເມວ ສມຍສ຺ສ ອຸຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ນຍິເມ ຠິກ຺ຂູ, ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍາ ອິເມ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ເຕສໍ ເສຕການິ ວຕ຺ຖານິ ທຕ຺ວາ ອຸປ຺ປພ຺ພາເຊສິ. ເຕ ສພ຺ເພປິ ສຏ຺ຐິສຫສ຺ສາ ອເຫສຸໍ.

ອຖຎ຺ເຎ ຠິກ຺ຂູ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກິໍວາທີ, ຠນ຺ເຕ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ? ‘‘ວິຠຊ຺ຊວາທີ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ຣາຊາ ເຖຣໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ວິຠຊ຺ຊວາທີ, ຠນ຺ເຕ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ? ‘‘ອາມ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ຕໂຕ ຣາຊາ ‘‘ສຸທ຺ຘໍ ທານິ, ຠນ຺ເຕ, ສາສນໍ; ກໂຣຕຸ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ອຸໂປສຖ’’ນ຺ຕິ ອາຣກ຺ຂໍ ທຕ຺ວາ ນຄຣໍ ປາວິສິ.

ສມຄ຺ໂຄ ສງ຺ໂຆ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ອຸໂປສຖໍ ອກາສິ. ຕສ຺ມິໍ ສນ຺ນິປາເຕ ສຏ຺ຐິ ຠິກ຺ຂຸສຕສຫສ຺ສານິ ອເຫສຸໍ. ຕສ຺ມິໍ ສມາຄເມ ໂມຄ຺ຄລິປຸຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ປຣປ຺ປວາທໍ ມທ຺ທມາໂນ ກຖາວຕ຺ຖຸປ຺ປກຣຓໍ ອຠາສິ. ຕໂຕ ສຏ຺ຐິສຕສຫສ຺ສສງ຺ຂ຺ເຍສຸ ຠິກ຺ຂູສຸ ອຸຈ຺ຈິນິຕ຺ວາ ຕິປິຏກປຣິຍຕ຺ຕິຘຣານໍ ປຠິນ຺ນປຏິສມ຺ຠິທານໍ ເຕວິຊ຺ຊາທິເຠທານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສຫສ຺ສເມກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຍຖາ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖໂຣ ຈ ກາກຓ຺ຑກປຸຕ຺ໂຕ ຍສຕ຺ເຖໂຣ ຈ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ວິນຍຎ຺ຈ ສງ຺ຄາຍິໍສຸ; ເອວເມວ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ວິນຍຎ຺ຈ ສງ຺ຄາຍນ຺ໂຕ ສພ຺ພໍ ສາສນມລໍ ວິໂສເຘຕ຺ວາ ຕຕິຍສງ຺ຄີຕິໍ ອກາສິ. ສງ຺ຄີຕິປຣິໂຍສາເນ ອເນກປ຺ປກາຣໍ ປຖວີ ອກມ຺ປິຕ຺ຖ. ອຍໍ ສງ຺ຄີຕິ ນວຫິ ມາເສຫິ ນິຏ຺ຐິຕາ. ຍາ ໂລເກ –

ກຕາ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ເສນ, ຕສ຺ມາ ສຫສ຺ສິກາຕິ ຈ;

ປຸຣິມາ ທ຺ເວ ອຸປາທາຍ, ຕຕິຍາຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ.

ອຍໍ ຕຕິຍສງ຺ຄີຕິ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ ‘‘ເກນາຠຕ’’ນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ປຎ຺ຫສ຺ສ ວິສ຺ສຊ຺ຊນຕ຺ຖໍ ຍໍ ອໂວຈຸມ຺ຫ – ‘‘ຊມ຺ພຸທີເປ ຕາວ ອຸປາລິຕ຺ເຖຣມາທິໍ ກຕ຺ວາ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາຍ ຍາວ ຕຕິຍສງ຺ຄີຕິ ຕາວ ອາຠຕໍ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາ –

‘‘ອຸປາລິ ທາສໂກ ເຈວ, ໂສຓໂກ ສິຄ຺ຄໂວ ຕຖາ;

ຕິສ຺ໂສ ໂມຄ຺ຄລິປຸຕ຺ໂຕ ຈ, ປຎ຺ເຈເຕ ວິຊິຕາວິໂນ.

‘‘ປຣມ຺ປຣາຍ ວິນຍໍ, ທີເປ ຊມ຺ພຸສິຣິວ຺ຫເຍ;

ອຈ຺ຉິຊ຺ຊມານມາເນສຸໍ, ຕຕິໂຍ ຍາວ ສງ຺ຄໂຫ’’ຕິ.

ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ ປກາສິໂຕວ ໂຫຕິ.

ຕຕິຍສງ຺ຄຫໂຕ ປນ ອຸທ຺ຘໍ ອິມໍ ທີປໍ ມຫິນ຺ທາທີຫິ ອາຠຕໍ. ມຫິນ຺ທໂຕ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ກຎ຺ຈິ ກາລໍ ອຣິຏ຺ຐຕ຺ເຖຣາທີຫິ ອາຠຕໍ. ຕໂຕ ຍາວຊ຺ຊຕນາ ເຕສໍເຍວ ອນ຺ເຕວາສິກປຣມ຺ປຣຠູຕາຍ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາຍ ອາຠຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍຖາຫຸ ໂປຣາຓາ –

‘‘ຕໂຕ ມຫິນ຺ໂທ ອິຏ຺ຏິໂຍ, ອຸຕ຺ຕິໂຍ ສມ຺ພໂລ ຕຖາ;

ຠທ຺ທນາໂມ ຈ ປຓ຺ຑິໂຕ.

‘‘ເອເຕ ນາຄາ ມຫາປຎ຺ຎາ, ຊມ຺ພຸທີປາ ອິຘາຄຕາ;

ວິນຍໍ ເຕ ວາຈຍິໍສຸ, ປິຏກໍ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິຍາ.

‘‘ນິກາເຍ ປຎ຺ຈ ວາເຈສຸໍ, ສຕ຺ຕ ເຈວ ປກຣເຓ;

ຕໂຕ ອຣິຏ຺ໂຐ ເມຘາວີ, ຕິສ຺ສທຕ຺ໂຕ ຈ ປຓ຺ຑິໂຕ.

‘‘ວິສາຣໂທ ກາຬສຸມໂນ, ເຖໂຣ ຈ ທີຆນາມໂກ;

ທີຆສຸມໂນ ຈ ປຓ຺ຑິໂຕ.

‘‘ປຸນເທວ ກາຬສຸມໂນ, ນາຄຕ຺ເຖໂຣ ຈ ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິໂຕ;

ຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ຈ ເມຘາວີ, ເທວຕ຺ເຖໂຣ ຈ ປຓ຺ຑິໂຕ.

‘‘ປຸນເທວ ສຸມໂນ ເມຘາວີ, ວິນເຍ ຈ ວິສາຣໂທ;

ພຫຸສ຺ສຸໂຕ ຈູຬນາໂຄ, ຄໂຊວ ທຸປ຺ປຘໍສິໂຍ.

‘‘ຘມ຺ມປາລິຕນາໂມ ຈ, ໂຣຫເຓ ສາຘຸປູຊິໂຕ;

ຕສ຺ສ ສິສ຺ໂສ ມຫາປຎ຺ໂຎ, ເຂມນາໂມ ຕິເປຏໂກ.

‘‘ທີເປ ຕາຣກຣາຊາວ, ປຎ຺ຎາຍ ອຕິໂຣຈຖ;

ອຸປຕິສ຺ໂສ ຈ ເມຘາວີ, ຜຸສ຺ສເທໂວ ມຫາກຖີ.

‘‘ປຸນເທວ ສຸມໂນ ເມຘາວີ, ປຸປ຺ຜນາໂມ ພຫຸສ຺ສຸໂຕ;

ມຫາກຖີ ມຫາສິໂວ, ປິຏເກ ສພ຺ພຕ຺ຖ ໂກວິໂທ.

‘‘ປຸນເທວ ອຸປາລິ ເມຘາວີ, ວິນເຍ ຈ ວິສາຣໂທ;

ມຫານາໂຄ ມຫາປຎ຺ໂຎ, ສທ຺ຘມ຺ມວໍສໂກວິໂທ.

‘‘ປຸນເທວ ອຠໂຍ ເມຘາວີ, ປິຏເກ ສພ຺ພຕ຺ຖ ໂກວິໂທ;

ຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ຈ ເມຘາວີ, ວິນເຍ ຈ ວິສາຣໂທ.

‘‘ຕສ຺ສ ສິສ຺ໂສ ມຫາປຎ຺ໂຎ, ປຸປ຺ຜນາໂມ ພຫຸສ຺ສຸໂຕ;

ສາສນໍ ອນຸຣກ຺ຂນ຺ໂຕ, ຊມ຺ພຸທີເປ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ.

‘‘ຈູຬາຠໂຍ ຈ ເມຘາວີ, ວິນເຍ ຈ ວິສາຣໂທ;

ຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ຈ ເມຘາວີ, ສທ຺ຘມ຺ມວໍສໂກວິໂທ.

‘‘ຈູຬເທໂວ ຈ ເມຘາວີ, ວິນເຍ ຈ ວິສາຣໂທ;

ສິວຕ຺ເຖໂຣ ຈ ເມຘາວີ, ວິນເຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ໂກວິໂທ.

‘‘ເອເຕ ນາຄາ ມຫາປຎ຺ຎາ, ວິນຍຎ຺ຎູ ມຄ຺ຄໂກວິທາ;

ວິນຍໍ ທີເປ ປກາເສສຸໍ, ປິຏກໍ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິຍາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ອນຸປຸພ຺ພິກຖາ – ໂມຄ຺ຄລິປຸຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ກິຣ ອິມໍ ຕຕິຍຘມ຺ມສງ຺ຄີຕິໍ ກຕ຺ວາ ເອວໍ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ກຕ຺ຖ ນຸ ໂຂ ອນາຄເຕ ສາສນໍ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕໍ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ? ອຖສ຺ສ ອຸປປຣິກ຺ຂໂຕ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ປຈ຺ຈນ຺ຕິເມສຸ ໂຂ ຊນປເທສຸ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ໂສ ເຕສໍ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຠາຣໍ ກຕ຺ວາ ເຕ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ເປເສສິ. ມຊ຺ຌນ຺ຕິກຕ຺ເຖຣໍ ກສ຺ມີຣຄນ຺ຘາຣຣຏ຺ຐໍ ເປເສສິ – ‘‘ຕ຺ວໍ ເອຕໍ ຣຏ຺ຐໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອຕ຺ຖ ສາສນໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຫີ’’ຕິ. ມຫາເທວຕ຺ເຖຣໍ ຕເຖວ ວຕ຺ວາ ມຫິໍສກມຓ຺ຑລໍ ເປເສສິ. ຣກ຺ຂິຕຕ຺ເຖຣໍ ວນວາສິໍ. ໂຍນກຘມ຺ມຣກ຺ຂິຕຕ຺ເຖຣໍ ອປຣນ຺ຕກໍ. ມຫາຘມ຺ມຣກ຺ຂິຕຕ຺ເຖຣໍ ມຫາຣຏ຺ຐໍ. ມຫາຣກ຺ຂິຕຕ຺ເຖຣໍ ໂຍນກໂລກໍ. ມຊ຺ຌິມຕ຺ເຖຣໍ ຫິມວນ຺ຕເທສຠາຄໍ. ໂສຓຕ຺ເຖຣຎ຺ຈ ອຸຕ຺ຕຣຕ຺ເຖຣຎ຺ຈ ສຸວຓ຺ຓຠູມິໍ. ອຕ຺ຕໂນ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກໍ ມຫິນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ ອິຏ຺ຏິຍຕ຺ເຖເຣນ ອຸຕ຺ຕິຍຕ຺ເຖເຣນ ສມ຺ພລຕ຺ເຖເຣນ ຠທ຺ທສາລຕ຺ເຖເຣນ ຈ ສທ຺ຘິໍ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປໍ ເປເສສິ – ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອຕ຺ຖ ສາສນໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຖາ’’ຕິ. ສພ຺ເພປິ ຕໍ ຕໍ ທິສາຠາຄໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ອຕ຺ຕປຎ຺ຈມາ ອຄມໍສຸ ‘‘ປຈ຺ຈນ຺ຕິເມສຸ ຊນປເທສຸ ປຎ຺ຈວຄ຺ໂຄ ຄໂຓ ອລໍ ອຸປສມ຺ປທກມ຺ມາຍາ’’ຕິ ມຎ຺ຎມານາ.

ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ກສ຺ມີຣຄນ຺ຘາຣຣຏ຺ເຐ ສສ຺ສປາກສມເຍ ອຣວາໂຬ ນາມ ນາຄຣາຊາ ກຣກວສ຺ສໍ ນາມ ວສ຺ສາເປຕ຺ວາ ສສ຺ສໍ ຫຣາເປຕ຺ວາ ມຫາສມຸທ຺ທໍ ປາເປຕິ. ມຊ຺ຌນ຺ຕິກຕ຺ເຖໂຣ ປນ ປາຏລິປຸຕ຺ຕໂຕ ເວຫາສໍ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ຫິມວຕິ ອຣວາຬທຫສ຺ສ ອຸປຣິ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ອຣວາຬທຫປິຏ຺ຐິຍໍ ຈງ຺ກມຕິປິ ຕິຏ຺ຐຕິປິ ນິສີທຕິປິ ເສຍ຺ຍມ຺ປິ ກປ຺ເປຕິ. ນາຄມາຓວກາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ອຣວາຬສ຺ສ ນາຄຣາຊສ຺ສ ອາໂຣເຈສຸໍ – ‘‘ມຫາຣາຊ, ເອໂກ ຉິນ຺ນຠິນ຺ນປຏຘໂຣ ຠຓ຺ຑຸ ກາສາວວສໂນ ອມ຺ຫາກໍ ອຸທກໍ ທູເສຕີ’’ຕິ. ນາຄຣາຊາ ຕາວເທວ ໂກຘາຠິຠູໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ເຖຣໍ ທິສ຺ວາ ມກ຺ຂໍ ອສຫມາໂນ ອນ຺ຕລິກ຺ເຂ ອເນການິ ຠິໍສນການິ ນິມ຺ມິນິ. ຕໂຕ ຕໂຕ ຠຸສາ ວາຕາ ວາຍນ຺ຕິ, ຣຸກ຺ຂາ ຉິຊ຺ຊນ຺ຕິ, ປພ຺ພຕກູຏານິ ປຕນ຺ຕິ, ເມຆາ ຄຊ຺ຊນ຺ຕິ, ວິຊ຺ຊຸລຕາ ນິຈ຺ຉຣນ຺ຕິ, ອສນິໂຍ ຜລນ຺ຕິ, ຠິນ຺ນໍ ວິຍ ຄຄນຕລໍ ອຸທກໍ ປຄ຺ຆຣຕິ. ຠຍານກຣູປາ ນາຄກຸມາຣາ ສນ຺ນິປຕນ຺ຕິ. ສຍມ຺ປິ ຘູມາຍຕິ, ປຊ຺ຊລຕິ, ປຫຣຓວຸຏ຺ຐິໂຍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕິ. ‘‘ໂກ ອຍໍ ມຸຓ຺ຑໂກ ຉິນ຺ນຠິນ຺ນປຏຘໂຣ’’ຕິອາທີຫິ ຜຣຸສວຈເນຫິ ເຖຣໍ ສນ຺ຕຊ຺ເຊສິ. ‘‘ເອຖ ຄຓ຺ຫຖ ຫນຖ ນິທ຺ຘມຖ ອິມໍ ສມຓ’’ນ຺ຕິ ນາຄພລໍ ອາຓາເປສິ. ເຖໂຣ ສພ຺ພໍ ຕໍ ຠິໍສນກໍ ອຕ຺ຕໂນ ອິທ຺ຘິພເລນ ປຏິພາຫິຕ຺ວາ ນາຄຣາຊານໍ ອາຫ –

‘‘ສເທວໂກປິ ເຈ ໂລໂກ, ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕາສເຍຍ຺ຍ ມໍ;

ນ ເມ ປຏິພໂລ ອສ຺ສ, ຊເນຕຸໍ ຠຍເຠຣວໍ.

‘‘ສເຈປິ ຕ຺ວໍ ມຫິໍ ສພ຺ພໍ, ສສມຸທ຺ທໍ ສປພ຺ພຕໍ;

ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ມຫານາຄ, ຂິເປຍ຺ຍາສິ ມມູປຣິ.

‘‘ເນວ ເມ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍາສິ, ຊເນຕຸໍ ຠຍເຠຣວໍ;

ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ຕເວວສ຺ສ, ວິຆາໂຕ ອຸຣຄາຘິປາ’’ຕິ.

ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ນາຄຣາຊາ ວິຫຕານຸຠາໂວ ນິປ຺ຜລວາຍາໂມ ທຸກ຺ຂີ ທຸມ຺ມໂນ ອໂຫສິ. ຕໍ ເຖໂຣ ຕງ຺ຂຓານຸຣູປາຍ ຘມ຺ມິຍາ ກຖາຍ ສນ຺ທສ຺ເສຕ຺ວາ ສມາທເປຕ຺ວາ ສມຸຕ຺ເຕເຊຕ຺ວາ ສມ຺ປຫໍເສຕ຺ວາ ຕີສຸ ສຣເຓສຸ ປຎ຺ຈສຸ ຈ ສີເລສຸ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ ສທ຺ຘິໍ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ນາຄສຫສ຺ເສຫິ. ອຎ຺ເຎປິ ພຫູ ຫິມວນ຺ຕວາສິໂນ ຍກ຺ຂາ ຈ ຄນ຺ຘພ຺ພາ ຈ ກຸມ຺ຠຓ຺ຑາ ຈ ເຖຣສ຺ສ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ສຣເຓສຸ ຈ ສີເລສຸ ຈ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສຸ. ປຎ຺ຈໂກປິ ຍກ຺ໂຂ ສທ຺ຘິໍ ຠຣິຍາຍ ຍກ຺ຂິນິຍາ ປຎ຺ຈຫິ ຈ ປຸຕ຺ຕສເຕຫິ ປຐເມ ຜເລ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ. ອຖາຍສ຺ມາ ມຊ຺ຌນ຺ຕິກຕ຺ເຖໂຣ ສພ຺ເພປິ ນາຄຍກ຺ຂຣກ຺ຂເສ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ເອວມາຫ –

‘‘ມາ ທານິ ໂກຘໍ ຊນຍິຕ຺ຖ, ອິໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ຍຖາ ປຸເຣ;

ສສ຺ສຆາຕຎ຺ຈ ມາ ກຕ຺ຖ, ສຸຂກາມາ ຫິ ປາຓິໂນ;

ກໂຣຖ ເມຕ຺ຕໍ ສຕ຺ເຕສຸ, ວສນ຺ຕຸ ມນຸຊາ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ.

ເຕ ສພ຺ເພປິ ‘‘ສາຘຸ ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ເຖຣສ຺ສ ປຏິສ຺ສຸຓິຕ຺ວາ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊິໍສຸ. ຕໍທິວສເມວ ຈ ນາຄຣາຊສ຺ສ ປູຊາສມໂຍ ໂຫຕິ. ອຖ ນາຄຣາຊາ ອຕ຺ຕໂນ ຣຕນມຍໍ ປລ຺ລງ຺ກໍ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ປຎ຺ຎເປສິ. ນິສີທິ ເຖໂຣ ປລ຺ລງ຺ເກ. ນາຄຣາຊາປິ ເຖຣໍ ພີຊຍມາໂນ ສມີເປ ອຏ຺ຐາສິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ກສ຺ມີຣຄນ຺ຘາຣຣຏ຺ຐວາສິໂນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ເຖຣໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ນາຄຣາຊໂຕປິ ເຖໂຣ ມຫິທ຺ຘິກຕໂຣ’’ຕິ ເຖຣເມວ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນາ. ເຖໂຣ ເຕສໍ ອາສີວິໂສປມສຸຕ຺ຕໍ ກເຖສິ. ສຸຕ຺ຕປຣິໂຍສາເນ ອສີຕິຍາ ປາຓສຫສ຺ສານໍ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ອໂຫສິ, ກຸລສຕສຫສ຺ສໍ ປພ຺ພຊິ. ຕໂຕ ປຠຸຕິ ຈ ກສ຺ມີຣຄນ຺ຘາຣາ ຍາວຊ຺ຊຕນາ ກາສາວປຊ຺ໂຊຕາ ອິສິວາຕປຏິວາຕາ ເອວ.

ຄນ຺ຕ຺ວາ ກສ຺ມີຣຄນ຺ຘາຣໍ, ອິສິ ມຊ຺ຌນ຺ຕິໂກ ຕທາ;

ທຸຏ຺ຐໍ ນາຄໍ ປສາເທຕ຺ວາ, ໂມເຈສິ ພນ຺ຘນາ ພຫູຕິ.

ມຫາເທວຕ຺ເຖໂຣປິ ມຫິໍສກມຓ຺ຑລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເທວທູຕສຸຕ຺ຕໍ ກເຖສິ. ສຸຕ຺ຕປຣິໂຍສາເນ ຈຕ຺ຕາລີສ ປາຓສຫສ຺ສານິ ຘມ຺ມຈກ຺ຂຸໍ ປຏິລຠິໍສຸ, ຈຕ຺ຕາລີສໍເຍວ ປາຓສຫສ຺ສານິ ປພ຺ພຊິໍສຸ.

ຄນ຺ຕ຺ວານ ຣຏ຺ຐໍ ມຫິໍສໍ, ມຫາເທໂວ ມຫິທ຺ຘິໂກ;

ໂຈເທຕ຺ວາ ເທວທູເຕຫິ, ໂມເຈສິ ພນ຺ຘນາ ພຫູຕິ.

ຣກ຺ຂິຕຕ຺ເຖໂຣ ປນ ວນວາສິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາກາເສ ຐຕ຺ວາ ອນມຕຄ຺ຄປຣິຍາຍກຖາຍ ວນວາສິເກ ປສາເທສິ. ກຖາປຣິໂຍສາເນ ປນສ຺ສ ສຏ຺ຐິສຫສ຺ສານໍ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ອໂຫສິ. ສຕ຺ຕຕິສຫສ຺ສມຕ຺ຕາ ປພ຺ພຊິໍສຸ, ປຎ຺ຈວິຫາຣສຕານິ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສຸ. ເອວໍ ໂສ ຕຕ຺ຖ ສາສນໍ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ.

ຄນ຺ຕ຺ວານ ຣກ຺ຂິຕຕ຺ເຖໂຣ, ວນວາສິໍ ມຫິທ຺ຘິໂກ;

ອນ຺ຕລິກ຺ເຂ ຐິໂຕ ຕຕ຺ຖ, ເທເສສິ ອນມຕຄ຺ຄິຍນ຺ຕິ.

ໂຍນກຘມ຺ມຣກ຺ຂິຕຕ຺ເຖໂຣປິ ອປຣນ຺ຕກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ໂຘປມສຸຕ຺ຕນ຺ຕກຖາຍ ອປຣນ຺ຕເກ ປສາເທຕ຺ວາ ສຕ຺ຕຕິ ປາຓສຫສ຺ສານິ ຘມ຺ມາມຕໍ ປາເຍສິ. ຂຕ຺ຕິຍກຸລໂຕ ເອວ ປຸຣິສສຫສ຺ສານິ ປພ຺ພຊິໍສຸ, ສມຘິການິ ຈ ຉ ອິຕ຺ຖິສຫສ຺ສານິ. ເອວໍ ໂສ ຕຕ຺ຖ ສາສນໍ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ.

ອປຣນ຺ຕໍ ວິຄາຫິຕ຺ວາ, ໂຍນໂກ ຘມ຺ມຣກ຺ຂິໂຕ;

ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ໂຘປເມເນຕ຺ຖ, ປສາເທສິ ຊເນ ພຫູຕິ.

ມຫາຘມ຺ມຣກ຺ຂິຕຕ຺ເຖໂຣ ປນ ມຫາຣຏ຺ຐໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມຫານາຣທກສ຺ສປຊາຕກກຖາຍ ມຫາຣຏ຺ຐເກ ປສາເທຕ຺ວາ ຈຕຸຣາສີຕິ ປາຓສຫສ຺ສານິ ມຄ຺ຄຜເລສຸ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ. ເຕຣສສຫສ຺ສານິ ປພ຺ພຊິໍສຸ. ເອວໍ ໂສ ຕຕ຺ຖ ສາສນໍ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ.

ມຫາຣຏ຺ຐໍ ອິສິ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ໂສ ມຫາຘມ຺ມຣກ຺ຂິໂຕ;

ຊາຕກໍ ກຖຍິຕ຺ວານ, ປສາເທສິ ມຫາຊນນ຺ຕິ.

ມຫາຣກ຺ຂິຕຕ຺ເຖໂຣປິ ໂຍນກຣຏ຺ຐໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກາຬກາຣາມສຸຕ຺ຕນ຺ຕກຖາຍ ໂຍນກໂລກໍ ປສາເທຕ຺ວາ ສຕ຺ຕຕິສຫສ຺ສາຘິກສ຺ສ ປາຓສຕສຫສ຺ສສ຺ສ ມຄ຺ຄຜລາລງ຺ກາຣໍ ອທາສິ. ສນ຺ຕິເກ ຈສ຺ສ ທສສຫສ຺ສານິ ປພ຺ພຊິໍສຸ. ເອວໍ ໂສປິ ຕຕ຺ຖ ສາສນໍ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ.

ໂຍນຣຏ຺ຐໍ ຕທາ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ໂສ ມຫາຣກ຺ຂິໂຕ ອິສິ;

ກາຬກາຣາມສຸຕ຺ເຕນ ເຕ ປສາເທສິ ໂຍນເກຕິ.

ມຊ຺ຌິມຕ຺ເຖໂຣ ປນ ກສ຺ສປໂຄຕ຺ຕຕ຺ເຖເຣນ ອຬກເທວຕ຺ເຖເຣນ ທຸນ຺ທຸຠິສ຺ສຣຕ຺ເຖເຣນ ມຫາເທວຕ຺ເຖເຣນ ຈ ສທ຺ຘິໍ ຫິມວນ຺ຕເທສຠາຄໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນສຸຕ຺ຕນ຺ຕກຖາຍ ຕໍ ເທສໍ ປສາເທຕ຺ວາ ອສີຕິປາຓໂກຏິໂຍ ມຄ຺ຄຜລຣຕນານິ ປຏິລາເຠສິ. ປຎ຺ຈປິ ຈ ເຖຣາ ປຎ຺ຈ ຣຏ຺ຐານິ ປສາເທສຸໍ. ເອກເມກສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ສຕສຫສ຺ສມຕ຺ຕາ ປພ຺ພຊິໍສຸ. ເອວໍ ເຕ ຕຕ຺ຖ ສາສນໍ ປຕິຏ຺ຐາເປສຸໍ.

ຄນ຺ຕ຺ວານ ມຊ຺ຌິມຕ຺ເຖໂຣ, ຫິມວນ຺ຕໍ ປສາທຍິ;

ຍກ຺ຂເສນໍ ປກາເສນ຺ໂຕ, ຘມ຺ມຈກ຺ກປວຕ຺ຕນນ຺ຕິ.

ໂສຓຕ຺ເຖໂຣປິ ສທ຺ຘິໍ ອຸຕ຺ຕຣຕ຺ເຖເຣນ ສຸວຓ຺ຓຠູມິໍ ອຄມາສິ. ເຕນ ຈ ສມເຍນ ຕຕ຺ຖ ເອກາ ຣກ຺ຂສີ ສມຸທ຺ທໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຣາຊກຸເລ ຊາເຕ ຊາເຕ ທາຣເກ ຂາທຕິ. ຕໍທິວສເມວ ຈ ຣາຊກຸເລ ເອໂກ ທາຣໂກ ຊາໂຕ ໂຫຕິ. ມນຸສ຺ສາ ເຖຣໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ຣກ຺ຂສານໍ ສຫາຍໂກ ເອໂສ’’ຕິ ມຎ຺ຎມານາ ອາວຸຘານິ ຄເຫຕ຺ວາ ເຖຣໍ ປຫຣິຕຸກາມາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເຖໂຣ ‘‘ກິໍ ຕຸມ຺ເຫ ອາວຸຘຫຕ຺ຖາ ອາຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ອາຫ. ເຕ ອາຫໍສຸ – ‘‘ຣາຊກຸເລ ຊາເຕ ຊາເຕ ທາຣເກ ຣກ຺ຂສາ ຂາທນ຺ຕິ, ເຕສໍ ຕຸມ຺ເຫ ສຫາຍກາ’’ຕິ. ເຖໂຣ ‘‘ນ ມຍໍ ຣກ຺ຂສານໍ ສຫາຍກາ, ສມຓາ ນາມ ມຍໍ ວິຣຕາ ປາຓາຕິປາຕາ…ເປ… ວິຣຕາ ມຊ຺ຊປານາ ເອກຠຕ຺ຕິກາ ສີລວນ຺ໂຕ ກລ຺ຍາຓຘມ຺ມາ’’ຕິ ອາຫ. ຕສ຺ມິໍເຍວ ຈ ຂເຓ ສາ ຣກ຺ຂສີ ສປຣິວາຣາ ສມຸທ຺ທໂຕ ນິກ຺ຂມິ ‘‘ຣາຊກຸເລ ທາຣໂກ ຊາໂຕ ຕໍ ຂາທິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ມນຸສ຺ສາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ເອສາ, ຠນ຺ເຕ, ຣກ຺ຂສີ ອາຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ຠີຕາ ວິຣວິໍສຸ. ເຖໂຣ ຣກ຺ຂເສຫິ ທິຄຸເຓ ອຕ຺ຕຠາເວ ນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ ເຕຫິ ອຕ຺ຕຠາເວຫິ ຕໍ ຣກ຺ຂສິໍ ສປຣິສໍ ມຊ຺ເຌ ກຕ຺ວາ ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ປຣິກ຺ຂິປິ. ຕສ຺ສາ ສປຣິສາຍ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ອທ຺ຘາ ອິເມຫິ ອິທໍ ຐານໍ ລທ຺ຘໍ ຠວິສ຺ສຕິ. ມຍໍ ປນ ອິເມສໍ ຠກ຺ຂາ ຠວິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ສພ຺ເພ ຣກ຺ຂສາ ຠີຕາ ເວຄສາ ປລາຍິໍສຸ. ເຖໂຣປິ ເຕ ຍາວ ອທສ຺ສນໍ ຕາວ ປລາເປຕ຺ວາ ທີປສ຺ສ ສມນ຺ຕໂຕ ຣກ຺ຂໍ ຐເປສິ. ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ສມເຍ ສນ຺ນິປຕິຕໍ ມຫາຊນກາຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລສຸຕ຺ຕນ຺ຕກຖາຍ ປສາເທຕ຺ວາ ສຣເຓສຸ ຈ ສີເລສຸ ຈ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ. ສຏ຺ຐິສຫສ຺ສານໍ ປເນຕ຺ຖ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ອໂຫສິ. ກຸລທາຣການໍ ອຑ຺ຒຸຑ຺ຒານິ ສຫສ຺ສານິ ປພ຺ພຊິໍສຸ, ກຸລຘີຕານໍ ທິຍຑ຺ຒສຫສ຺ສໍ. ເອວໍ ໂສ ຕຕ຺ຖ ສາສນໍ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ. ຕໂຕ ປຠຸຕິ ຣາຊກຸເລ ຊາຕທາຣການໍ ໂສຓຸຕ຺ຕຣນາມເມວ ກໂຣນ຺ຕິ.

ສຸວຓ຺ຓຠູມິໍ ຄນ຺ຕ຺ວານ, ໂສຓຸຕ຺ຕຣາ ມຫິທ຺ຘິກາ;

ປິສາເຈ ນິທ຺ຘເມຕ຺ວານ, ພ຺ຣຫ຺ມຊາລໍ ອເທສິສຸນ຺ຕິ.

ມຫິນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ປນ ‘‘ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສາສນໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຫີ’’ຕິ ອຸປຊ຺ຌາເຍນ ຈ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ຈ ອຊ຺ຌິຏ຺ໂຐ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ກາໂລ ນຸ ໂຂ ເມ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປໍ ຄນ຺ຕຸໍ ໂນ’’ຕິ. ອຖສ຺ສ ວີມໍສໂຕ ‘‘ນ ຕາວ ກາໂລ’’ຕິ ອໂຫສິ. ກິໍ ປນສ຺ສ ທິສ຺ວາ ເອຕທໂຫສິ? ມຸຏສິວຣຎ຺ໂຎ ມຫລ຺ລກຠາວໍ. ຕໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຍໍ ຣາຊາ ມຫລ຺ລໂກ, ນ ສກ຺ກາ ອິມໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ສາສນໍ ປຄ຺ຄເຫຕຸໍ. ອິທານິ ປນສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ເທວານໍປິຍຕິສ຺ໂສ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣສ຺ສຕິ. ຕໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ສກ຺ກາ ຠວິສ຺ສຕິ ສາສນໍ ປຄ຺ຄເຫຕຸໍ. ຫນ຺ທ ຍາວ ໂສ ສມໂຍ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ຕາວ ຎາຕເກ ໂອໂລເກມ. ປຸນ ທານິ ມຍໍ ອິມໍ ຊນປທໍ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາມ ວາ ນ ວາ’’ຕິ. ໂສ ເອວໍ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອຸປຊ຺ຌາຍຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆຎ຺ຈ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອໂສກາຣາມໂຕ ນິກ຺ຂມ຺ມ ເຕຫິ ອິຏ຺ຏິຍາທີຫິ ຈຕູຫິ ເຖເຣຫິ ສງ຺ຆມິຕ຺ຕາຍ ປຸຕ຺ເຕນ ສຸມນສາມເຓເຣນ ຠຓ຺ຑຸເກນ ຈ ອຸປາສເກນ ສທ຺ຘິໍ ຣາຊຄຫນຄຣປຣິວຕ຺ຕເກນ ທກ຺ຂິຓາຄິຣິຊນປເທ ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ ຎາຕເກ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ຉ ມາເສ ອຕິກ຺ກາເມສິ. ອຖານຸປຸພ຺ເພນ ມາຕຸ ນິເວສນຏ຺ຐານໍ ເວທິສນຄຣໍ ນາມ ສມ຺ປຕ຺ໂຕ. ອໂສໂກ ກິຣ ກຸມາຣກາເລ ຊນປທໍ ລຠິຕ຺ວາ ອຸຊ຺ເຊນິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ເວທິສນຄຣໍ ປຕ຺ວາ ເວທິສເສຏ຺ຐິສ຺ສ ຘີຕຣໍ ອຄ຺ຄເຫສິ. ສາ ຕໍທິວສເມວ ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ອຸຊ຺ເຊນິຍໍ ມຫິນ຺ທກຸມາຣໍ ວິຊາຍິ. ກຸມາຣສ຺ສ ຈຸທ຺ທສວສ຺ສກາເລ ຣາຊາ ອຠິເສກໍ ປາປຸຓິ. ສາ ຕສ຺ສ ມາຕາ ເຕນ ສມເຍນ ຎາຕິຆເຣ ວສຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອຖານຸປຸພ຺ເພນ ມາຕຸ ນິເວສນຏ຺ຐານໍ ເວຏິສນຄຣໍ ນາມ ສມ຺ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ.

ສມ຺ປຕ຺ຕຎ຺ຈ ປນ ເຖຣໍ ທິສ຺ວາ ເຖຣມາຕາ ເທວີ ປາເທສຸ ສິຣສາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂໍ ທຕ຺ວາ ເຖຣໍ ອຕ຺ຕນາ ກຕໍ ເວທິສຄິຣິມຫາວິຫາຣໍ ນາມ ອາໂຣເປສິ. ເຖໂຣ ຕສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ນິສິນ຺ໂນ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ອິຘ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ, ສມໂຍ ນຸ ໂຂ ອິທານິ ລງ຺ກາທີປໍ ຄນ຺ຕຸ’’ນ຺ຕິ. ຕໂຕ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອນຸຠວຕຸ ຕາວ ເມ ປິຕຣາ ເປສິຕໍ ອຠິເສກໍ ເທວານໍປິຍຕິສ຺ໂສ, ຣຕນຕ຺ຕຍຄຸຓຎ຺ຈ ສຸຓາຕຸ, ຉຓຕ຺ຖຎ຺ຈ ນຄຣໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ມິສ຺ສກປພ຺ພຕໍ ອຠິຣຸຫຕຸ, ຕທາ ຕໍ ຕຕ຺ຖ ທກ຺ຂິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ອຖາປຣໍ ເອກມາສໍ ຕຕ຺ເຖວ ວາສໍ ກປ຺ເປສິ. ມາສາຕິກ຺ກເມນ ຈ ເຊຏ຺ຐມູລມາສປຸຓ຺ຓມາຍໍ ອຸໂປສຖທິວເສ ສນ຺ນິປຕິຕາ ສພ຺ເພປິ – ‘‘ກາໂລ ນຸ ໂຂ ອມ຺ຫາກໍ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປໍ ຄມນາຍ, ອຸທາຫຸ ໂນ’’ຕິ ມນ຺ຕຍິໍສຸ. ເຕນາຫຸ ໂປຣາຓາ –

‘‘ມຫິນ຺ໂທ ນາມ ນາເມນ, ສງ຺ຆຕ຺ເຖໂຣ ຕທາ ອຫຸ;

ອິຏ຺ຏິໂຍ ອຸຕ຺ຕິໂຍ ເຖໂຣ, ຠທ຺ທສາໂລ ຈ ສມ຺ພໂລ.

‘‘ສາມເຓໂຣ ຈ ສຸມໂນ, ຉຬຠິຎ຺ໂຎ ມຫິທ຺ຘິໂກ;

ຠຓ຺ຑຸໂກ ສຕ຺ຕໂມ ເຕສໍ, ທິຏ຺ຐສຈ຺ໂຈ ອຸປາສໂກ;

ອິຕິ ເຫເຕ ມຫານາຄາ, ມນ຺ຕຍິໍສຸ ຣໂຫຄຕາ’’ຕິ.

ຕທາ ສກ຺ໂກ ເທວານມິນ຺ໂທ ມຫິນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ກາລງ຺ກໂຕ, ຠນ຺ເຕ, ມຸຏສິວຣາຊາ; ອິທານິ ເທວານໍປິຍຕິສ຺ສມຫາຣາຊາ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣຕິ. ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ຈ ຕຸມ຺ເຫ ພ຺ຍາກຕາ – ‘ອນາຄເຕ ມຫິນ຺ໂທ ນາມ ຠິກ຺ຂຸ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປໍ ປສາເທສ຺ສຕີ’ຕິ. ຕສ຺ມາຕິຫ ໂວ, ຠນ຺ເຕ, ກາໂລ ທີປວຣໍ ຄມນາຍ; ອຫມ຺ປິ ໂວ ສຫາໂຍ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ກສ຺ມາ ປນ ສກ຺ໂກ ເອວມາຫ? ຠຄວາ ກິຣສ຺ສ ໂພຘິມູເລເຍວ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸນາ ໂລກໍ ໂວໂລເກຕ຺ວາ ອນາຄເຕ ອິມສ຺ສ ທີປສ຺ສ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສິ – ‘‘ຕທາ ຕ຺ວມ຺ປິ ສຫາໂຍ ຠເວຍ຺ຍາສີ’’ຕິ ຈ ອາຓາເປສິ. ຕສ຺ມາ ເອວມາຫ. ເຖໂຣ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕສຕ຺ຕໂມ ເວຏິສກປພ຺ພຕາ ເວຫາສໍ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ອນຸຣາຘປຸຣສ຺ສ ປຸຣຕ຺ຖິມທິສາຍ ມິສ຺ສກປພ຺ພເຕ ປຕິຏ຺ຐຫິ. ຍໍ ປເນຕຣຫິ ‘‘ເຈຕິຍປພ຺ພໂຕ’’ຕິປິ ສຎ຺ຊານນ຺ຕິ. ເຕນາຫຸ ໂປຣາຓາ –

‘‘ເວຏິສຄິຣິມ຺ຫິ ຣາຊຄເຫ, ວສິຕ຺ວາ ຕິໍສຣຕ຺ຕິໂຍ;

ກາໂລວ ຄມນສ຺ສາຕິ, ຄຈ຺ຉາມ ທີປມຸຕ຺ຕມໍ.

‘‘ປຬີນາ ຊມ຺ພຸທີປາ ເຕ, ຫໍສຣາຊາວ ອມ຺ພເຣ;

ເອວມຸປ຺ປຕິຕາ ເຖຣາ, ນິປຕິໍສຸ ນຄຸຕ຺ຕເມ.

‘‘ປຸຣໂຕ ປຸຣເສຏ຺ຐສ຺ສ, ປພ຺ພເຕ ເມຆສນ຺ນິເຠ;

ປຕິໍສຸ ສີລກູຏມ຺ຫິ, ຫໍສາວ ນຄມຸທ຺ຘນີ’’ຕິ.

ເອວໍ ອິຏ຺ຏິຍາທີຫິ ສທ຺ຘິໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ປຕິຏ຺ຐຫນ຺ໂຕ ຈ ອາຍສ຺ມາ ມຫິນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ປຣິນິພ຺ພານໂຕ ທ຺ວິນ຺ນໍ ວສ຺ສສຕານໍ ອຸປຣິ ຉຕ຺ຕິໍສຕິເມ ວສ຺ເສ ອິມສ຺ມິໍ ທີເປ ປຕິຏ຺ຐຫີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຊາຕສຕ຺ຕຸສ຺ສ ຫິ ອຏ຺ຐເມ ວສ຺ເສ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ປຣິນິພ຺ພາຍິ. ຕສ຺ມິໍເຍວ ວສ຺ເສ ສີຫກຸມາຣສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປສ຺ສ ອາທິຣາຊາ ວິຊຍກຸມາໂຣ ອິມໍ ທີປມາຄນ຺ຕ຺ວາ ມນຸສ຺ສາວາສໍ ອກາສິ. ຊມ຺ພຸທີເປ ອຸທຍຠທ຺ທສ຺ສ ຈຸທ຺ທສເມ ວສ຺ເສ ອິຘ ວິຊໂຍ ກາລມກາສິ. ອຸທຍຠທ຺ທສ຺ສ ປຎ຺ຈທສເມ ວສ຺ເສ ປຓ຺ຑຸວາສຸເທໂວ ນາມ ອິມສ຺ມິໍ ທີເປ ຣຊ຺ຊໍ ປາປຸຓິ. ຕຕ຺ຖ ນາຄທາສກຣຎ຺ໂຎ ວີສຕິເມ ວສ຺ເສ ອິຘ ປຓ຺ຑຸວາສຸເທໂວ ກາລມກາສິ. ຕສ຺ມິໍເຍວ ຈ ວສ຺ເສ ອຠໂຍ ນາມ ຣາຊກຸມາໂຣ ອິມສ຺ມິໍ ທີເປ ຣຊ຺ຊໍ ປາປຸຓິ. ຕຕ຺ຖ ສຸສຸນາຄຣຎ຺ໂຎ ສຕ຺ຕຣສເມ ວສ຺ເສ ອິຘ ອຠຍຣຎ຺ໂຎ ວີສຕິວສ຺ສານິ ປຣິປູຣິໍສຸ. ອຖ ອຠຍສ຺ສ ວີສຕິເມ ວສ຺ເສ ປຓ຺ຑຸກາຠໂຍ ນາມ ທາມຣິໂກ ຣຊ຺ຊໍ ອຄ຺ຄເຫສິ. ຕຕ຺ຖ ກາຬາໂສກສ຺ສ ໂສຬສເມ ວສ຺ເສ ອິຘ ປຓ຺ຑຸກສ຺ສ ສຕ຺ຕຣສວສ຺ສານິ ປຣິປູຣິໍສຸ. ຕານິ ເຫຏ຺ຐາ ເອເກນ ວສ຺ເສນ ສຫ ອຏ຺ຐາຣສ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຈນ຺ທຄຸຕ຺ຕສ຺ສ ຈຸທ຺ທສເມ ວສ຺ເສ ອິຘ ປຓ຺ຑຸກາຠໂຍ ກາລມກາສິ. ມຸຏສິວຣາຊາ ຣຊ຺ຊໍ ປາປຸຓິ. ຕຕ຺ຖ ອໂສກຘມ຺ມຣາຊສ຺ສ ສຕ຺ຕຣສເມ ວສ຺ເສ ອິຘ ມຸຏສິວຣາຊາ ກາລມກາສິ. ເທວານມ຺ປິຍຕິສ຺ໂສ ຣຊ຺ຊໍ ປາປຸຓິ. ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ຈ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘ ອຊາຕສຕ຺ຕຸ ຈຕຸວີສຕິ ວສ຺ສານິ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣສິ. ອຸທຍຠທ຺ໂທ ໂສຬສ, ອນຸຣຸທ຺ໂຘ ຈ ມຸຓ຺ໂຑ ຈ ອຏ຺ຐ, ນາຄທາສໂກ ຈຕຸວີສຕິ, ສຸສຸນາໂຄ ອຏ຺ຐາຣສ, ຕສ຺ເສວ ປຸຕ຺ໂຕ ກາຬາໂສໂກ ອຏ຺ຐວີສຕິ, ຕໂຕ ຕສ຺ສ ປຸຕ຺ຕກາ ທສ ຠາຕຸກຣາຊາໂນ ທ຺ເວວີສຕິ ວສ຺ສານິ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣສຸໍ. ເຕສໍ ປຈ຺ຉໂຕ ນວ ນນ຺ທາ ທ຺ເວວີສຕິເມວ, ຈນ຺ທຄຸຕ຺ໂຕ ຈຕຸວີສຕິ, ພິນ຺ທຸສາໂຣ ອຏ຺ຐວີສຕິ. ຕສ຺ສາວສາເນ ອໂສໂກ ຣຊ຺ຊໍ ປາປຸຓິ. ຕສ຺ສ ປຸເຣ ອຠິເສກາ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຠິເສກໂຕ ອຏ຺ຐາຣສເມ ວສ຺ເສ ອິມສ຺ມິໍ ທີເປ ມຫິນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ. ເອວເມເຕນ ຣາຊວໍສານຸສາເຣນ ເວທິຕພ຺ພເມຕໍ – ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ປຣິນິພ຺ພານໂຕ ທ຺ວິນ຺ນໍ ວສ຺ສສຕານໍ ອຸປຣິ ຉຕ຺ຕິໍສຕິເມ ວສ຺ເສ ອິມສ຺ມິໍ ທີເປ ປຕິຏ຺ຐຫີ’’ຕິ.

ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ທິວເສ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີເປ ເຊຏ຺ຐມູລນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ນາມ ໂຫຕິ. ຣາຊາ ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ໂຆສາເປຕ຺ວາ ‘‘ຉຓໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ອມຈ຺ເຈ ຈ ອາຓາເປຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາລີສປຸຣິສສຫສ຺ສປຣິວາໂຣ ນຄຣມ຺ຫາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ເຍນ ມິສ຺ສກປພ຺ພໂຕ ເຕນ ປາຍາສິ ມິຄວໍ ກີຬິຕຸກາໂມ. ອຖ ຕສ຺ມິໍ ປພ຺ພເຕ ອຘິວຕ຺ຖາ ເອກາ ເທວຕາ ‘‘ຣຎ຺ໂຎ ເຖເຣ ທສ຺ເສສ຺ສາມີ’’ຕິ ໂຣຫິຕມິຄຣູປໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອວິທູເຣ ຕິຓປຓ຺ຓານິ ຂາທມານາ ວິຍ ຈຣຕິ. ຣາຊາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍຸຕ຺ຕໍ ທານິ ປມຕ຺ຕໍ ວິຊ຺ຌິຕຸ’’ນ຺ຕິ ຊິຍໍ ໂຜເຏສິ. ມິໂຄ ອມ຺ພຕ຺ຖລມຄ຺ຄໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປລາຍິຕຸໍ ອາຣຠິ. ຣາຊາ ປິຏ຺ຐິໂຕ ປິຏ຺ຐິໂຕ ອນຸພນ຺ຘນ຺ໂຕ ອມ຺ພຕ຺ຖລເມວ ອຠິຣຸຫິ. ມິໂຄປິ ເຖຣານໍ ອວິທູເຣ ອນ຺ຕຣຘາຍິ. ມຫິນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ຣາຊານໍ ອວິທູເຣ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ມມໍເຍວ ຣາຊາ ປສ຺ສຕຸ, ມາ ອິຕເຣ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ‘‘ຕິສ຺ສ, ຕິສ຺ສ, ອິໂຕ ເອຫີ’’ຕິ ອາຫ. ຣາຊາ ສຸຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ທີເປ ຊາໂຕ ມໍ ‘ຕິສ຺ສາ’ຕິ ນາມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາລປິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ອຍໍ ປນ ຉິນ຺ນຠິນ຺ນປຏຘໂຣ ຠຓ຺ຑຸ ກາສາວວສໂນ ມໍ ນາເມນ ອາລປຕິ, ໂກ ນຸ ໂຂ ອຍໍ ຠວິສ຺ສຕິ ມນຸສ຺ໂສ ວາ ອມນຸສ຺ໂສ ວາ’’ຕິ? ເຖໂຣ ອາຫ –

‘‘ສມຓາ ມຍໍ ມຫາຣາຊ, ຘມ຺ມຣາຊສ຺ສ ສາວກາ;

ຕເວວ ອນຸກມ຺ປາຍ, ຊມ຺ພຸທີປາ ອິຘາຄຕາ’’ຕິ.

ເຕນ ຈ ສມເຍນ ເທວານມ຺ປິຍຕິສ຺ສມຫາຣາຊາ ຈ ອໂສກຘມ຺ມຣາຊາ ຈ ອທິຏ຺ຐສຫາຍກາ ໂຫນ຺ຕິ. ເທວານມ຺ປິຍຕິສ຺ສມຫາຣາຊສ຺ສ ຈ ປຸຎ຺ຎານຸຠາເວນ ຉາຕປພ຺ພຕປາເທ ເອກມ຺ຫິ ເວຬຸຄຸມ຺ເພ ຕິສ຺ໂສ ເວຬຸຍຏ຺ຐິໂຍ ຣຖຍຏ຺ຐິປ຺ປມາຓາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິໍສຸ – ເອກາ ລຕາຍຏ຺ຐິ ນາມ, ເອກາ ປຸປ຺ຜຍຏ຺ຐິ ນາມ, ເອກາ ສກຸຓຍຏ຺ຐິ ນາມ. ຕາສຸ ລຕາຍຏ຺ຐິ ຣຊຕວຓ຺ຓາ ໂຫຕິ, ຕໍ ອລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນລຕາ ກຎ຺ຈນວຓ຺ຓາ ຂາຍຕິ. ປຸປ຺ຜຍຏ຺ຐິຍໍ ປນ ນີລປີຕໂລຫິໂຕທາຕກາຬວຓ຺ຓານິ ປຸປ຺ຜານິ ສຸວິຠຕ຺ຕວຓ຺ຏປຕ຺ຕກິຎ຺ຊກ຺ຂານິ ຫຸຕ຺ວາ ຂາຍນ຺ຕິ. ສກຸຓຍຏ຺ຐິຍໍ ຫໍສກຸກ຺ກຸຏຊີວຊີວກາທໂຍ ສກຸຓາ ນານປ຺ປກາຣານິ ຈ ຈຕຸປ຺ປທານິ ສຊີວານິ ວິຍ ຂາຍນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ທີປວໍເສ –

‘‘ຉາຕປພ຺ພຕປາທມ຺ຫິ, ເວຬຸຍຏ຺ຐີ ຕໂຍ ອຫຸ;

ເສຕາ ຣຊຕຍຏ຺ຐີວ, ລຕາ ກຎ຺ຈນສນ຺ນິຠາ.

‘‘ນີລາທິ ຍາທິສໍ ປຸປ຺ຜໍ, ປຸປ຺ຜຍຏ຺ຐິມ຺ຫິ ຕາທິສໍ;

ສກຸຓາ ສກຸຓຍຏ຺ຐິມ຺ຫິ, ສຣູເປເນວ ສຓ຺ຐິຕາ’’ຕິ.

ສມຸທ຺ທໂຕປິສ຺ສ ມຸຕ຺ຕາມຓິເວຬຸຣິຍາທິ ອເນກວິຫິຕໍ ຣຕນໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ຕມ຺ພປຓ຺ຓິຍໍ ປນ ອຏ຺ຐ ມຸຕ຺ຕາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິໍສຸ – ຫຍມຸຕ຺ຕາ, ຄຊມຸຕ຺ຕາ, ຣຖມຸຕ຺ຕາ, ອາມລກມຸຕ຺ຕາ, ວລຍມຸຕ຺ຕາ, ອງ຺ຄຸລິເວຐກມຸຕ຺ຕາ, ກກຸຘຜລມຸຕ຺ຕາ, ປາກຕິກມຸຕ຺ຕາຕິ. ໂສ ຕາ ຈ ຍຏ຺ຐິໂຍ ຕາ ຈ ມຸຕ຺ຕາ ອຎ຺ຎຎ຺ຈ ພຫຸໍ ຣຕນໍ ອໂສກສ຺ສ ຘມ຺ມຣຎ຺ໂຎ ປຓ຺ຓາກາຣຕ຺ຖາຍ ເປເສສິ. ອໂສໂກ ປສີທິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປຎ຺ຈ ຣາຊກກຸຘຠຓ຺ຑານິ ປຫິຓິ – ຉຕ຺ຕໍ, ຈາມຣໍ, ຂຄ຺ຄໍ, ໂມຬິໍ, ຣຕນປາທຸກໍ, ອຎ຺ຎຎ຺ຈ ອຠິເສກຕ຺ຖາຍ ພຫຸວິຘໍ ປຓ຺ຓາກາຣໍ; ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ສງ຺ຂໍ, ຄງ຺ໂຄທກໍ, ວຑ຺ຒມານໍ, ວຏໍສກໍ, ຠິງ຺ຄາຣໍ, ນນ຺ທິຍາວຏ຺ຏໍ, ສິວິກໍ, ກຎ຺ຎໍ, ກຏຈ຺ຉຸໍ, ອໂຘວິມໍ ທຸສ຺ສຍຸຄໍ, ຫຕ຺ຖປຸຎ຺ຉນໍ, ຫຣິຈນ຺ທນໍ, ອຣຸຓວຓ຺ຓມຕ຺ຕິກໍ, ອຎ຺ຊນໍ, ຫຣີຕກໍ, ອາມລກນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ທີປວໍເສ –

‘‘ວາລພີຊນິມຸຓ຺ຫີສໍ, ຉຕ຺ຕໍ ຂຄ຺ຄຎ຺ຈ ປາທຸກໍ;

ເວຐນໍ ສາຣປາມງ຺ຄໍ, ຠິງ຺ຄາຣໍ ນນ຺ທິວຏ຺ຏກໍ.

‘‘ສິວິກໍ ສງ຺ຂໍ ວຏໍສຎ຺ຈ, ອໂຘວິມໍ ວຕ຺ຖໂກຏິກໍ;

ໂສວຓ຺ຓປາຕິໍ ກຏຈ຺ຉຸໍ, ມຫຄ຺ຆໍ ຫຕ຺ຖປຸຎ຺ຉນໍ.

‘‘ອໂນຕຕ຺ໂຕທກໍ ກຎ຺ຎໍ, ອຸຕ຺ຕມໍ ຫຣິຈນ຺ທນໍ;

ອຣຸຓວຓ຺ຓມຕ຺ຕິກໍ, ອຎ຺ຊນໍ ນາຄມາຫຏໍ.

‘‘ຫຣີຕກໍ ອາມລກໍ, ມຫຄ຺ຆໍ ອມໂຕສຘໍ;

ສຏ຺ຐິວາຫສຕໍ ສາລິໍ, ສຸຄນ຺ຘໍ ສຸວກາຫຏໍ;

ປຸຎ຺ຎກມ຺ມາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕໍ, ປາເຫສິ ອໂສກວ຺ຫໂຍ’’ຕິ.

ນ ເກວລຎ຺ເຈຕໍ ອາມິສປຓ຺ຓາກາຣໍ, ອິມໍ ກິຣ ຘມ຺ມປຓ຺ຓາກາຣມ຺ປິ ເປເສສິ –

‘‘ອຫໍ ພຸທ຺ຘຎ຺ຈ ຘມ຺ມຎ຺ຈ, ສງ຺ຆຎ຺ຈ ສຣຓໍ ຄໂຕ;

ອຸປາສກຕ຺ຕໍ ເທເສສິໍ, ສກ຺ຍປຸຕ຺ຕສ຺ສ ສາສເນ.

‘‘ອິເມສຸ ຕີສຸ ວຕ຺ຖູສຸ, ອຸຕ຺ຕເມ ຊິນສາສເນ;

ຕ຺ວມ຺ປິ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທຫິ, ສທ຺ຘາ ສຣຓມຸເປຫີ’’ຕິ.

ສ຺ວາຍໍ ຣາຊາ ຕໍ ທິວສໍ ອໂສກຣຎ຺ຎາ ເປສິເຕນ ອຠິເສເກນ ເອກມາສາຠິສິຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ.

ວິສາຂປຸຓ຺ຓມາຍໍ ຫິສ຺ສ ອຠິເສກມກໍສຸ. ໂສ ອຈິຣສ຺ສຸຕໍ – ຕໍ ສາສນປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ອນຸສ຺ສຣມາໂນ ຕໍ ເຖຣສ຺ສ ‘‘ສມຓາ ມຍໍ ມຫາຣາຊ ຘມ຺ມຣາຊສ຺ສ ສາວກາ’’ຕິ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອຍ຺ຍາ ນຸ ໂຂ ອາຄຕາ’’ຕິ ຕາວເທວ ອາວຸຘໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ ສມ຺ໂມທນີຍໍ ກຖໍ ກຖຍມາໂນ. ຍຖາຫ –

‘‘ອາວຸຘໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວານ, ເອກມນ຺ຕໍ ອຸປາວິສິ;

ນິສຊ຺ຊ ຣາຊາ ສມ຺ໂມທິ, ພຫຸໍ ອຕ຺ຖູປສຎ຺ຫິຕ’’ນ຺ຕິ.

ສມ຺ໂມທນີຍກຖຎ຺ຈ ກຸຣຸມາເນເຍວ ຕສ຺ມິໍ ຕານິປິ ຈຕ຺ຕາລີສປຸຣິສສຫສ຺ສານິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສມ຺ປຣິວາເຣສຸໍ. ຕທາ ເຖໂຣ ອິຕເຣປິ ຉ ຊເນ ທສ຺ເສສິ. ຣາຊາ ທິສ຺ວາ ‘‘ອິເມ ກທາ ອາຄຕາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ມຍາ ສທ຺ຘິໍເຍວ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ‘‘ອິທານິ ປນ ຊມ຺ພຸທີເປ ອຎ຺ເຎປິ ເອວຣູປາ ສມຓາ ສນ຺ຕີ’’ຕິ? ‘‘ສນ຺ຕິ, ມຫາຣາຊ; ເອຕຣຫິ ຊມ຺ພຸທີໂປ ກາສາວປຊ຺ໂຊໂຕ ອິສິວາຕປຏິວາໂຕ. ຕສ຺ມິໍ –

‘‘ເຕວິຊ຺ຊາ ອິທ຺ຘິປຕ຺ຕາ ຈ, ເຈໂຕປຣິຍາຍໂກວິທາ;

ຂີຓາສວາ ອຣຫນ຺ໂຕ, ພຫູ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາວກາຕິ.

‘‘ຠນ຺ເຕ, ເກນ ອາຄຕຕ຺ຖາ’’ຕິ? ‘‘ເນວ, ມຫາຣາຊ, ອຸທເກນ ນ ຖເລນາ’’ຕິ. ‘‘ຣາຊາ ອາກາເສນ ອາຄຕາ’’ຕິ ອຎ຺ຎາສິ. ເຖໂຣ ‘‘ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ ຣຎ຺ໂຎ ປຎ຺ຎາເວຍຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ ວີມໍສນຕ຺ຖາຍ ອາສນ຺ນໍ ອມ຺ພຣຸກ຺ຂໍ ອາຣພ຺ຠ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກິໍ ນາໂມ ອຍໍ, ມຫາຣາຊ, ຣຸກ຺ໂຂ’’ຕິ? ‘‘ອມ຺ພຣຸກ຺ໂຂ ນາມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ອິມໍ ປນ, ມຫາຣາຊ, ອມ຺ພໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອຎ຺ໂຎ ອມ຺ໂພ ອຕ຺ຖິ, ນຕ຺ຖີ’’ຕິ? ‘‘ອຕ຺ຖິ, ຠນ຺ເຕ, ອຎ຺ເຎປິ ພຫູ ອມ຺ພຣຸກ຺ຂາ’’ຕິ. ‘‘ອິມຎ຺ຈ ອມ຺ພໍ ເຕ ຈ ອມ຺ເພ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ອຎ຺ເຎ ຣຸກ຺ຂາ’’ຕິ? ‘‘ອຕ຺ຖິ, ຠນ຺ເຕ, ເຕ ປນ ນ ອມ຺ພຣຸກ຺ຂາ’’ຕິ. ‘‘ອຎ຺ເຎ ອມ຺ເພ ຈ ອນມ຺ເພ ຈ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອຕ຺ຖິ ປນ ອຎ຺ໂຎ ຣຸກ຺ໂຂ’’ຕິ? ‘‘ອຍເມວ, ຠນ຺ເຕ, ອມ຺ພຣຸກ຺ໂຂ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ມຫາຣາຊ, ປຓ຺ຑິໂຕສິ. ອຕ຺ຖິ ປນ ເຕ, ມຫາຣາຊ, ຎາຕກາ’’ຕິ? ‘‘ອຕ຺ຖິ, ຠນ຺ເຕ, ພຫູ ຊນາ’’ຕິ. ‘‘ເຕ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎ ເກຈິ ອຎ຺ຎາຕກາປິ ອຕ຺ຖິ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ? ‘‘ອຎ຺ຎາຕກາ, ຠນ຺ເຕ, ຎາຕເກຫິ ພຫຸຕຣາ’’ຕິ. ‘‘ຕວ ຎາຕເກ ຈ ອຎ຺ຎາຕເກ ຈ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອຕ຺ຖຎ຺ໂຎ ໂກຈິ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ? ‘‘ອຫເມວ, ອຎ຺ຎາຕໂກ’’ຕິ. ອຖ ເຖໂຣ ‘‘ປຓ຺ຑິໂຕ ຣາຊາ ສກ຺ຂິສ຺ສຕິ ຘມ຺ມໍ ອຎ຺ຎາຕຸ’’ນ຺ຕິ ຈູຬຫຕ຺ຖິປໂທປມສຸຕ຺ຕໍ ກເຖສິ. ກຖາປຣິໂຍສາເນ ຣາຊາ ຕີສຸ ສຣເຓສຸ ປຕິຏ຺ຐຫິ ສທ຺ຘິໍ ຈຕ຺ຕາລີສາຍ ປາຓສຫສ຺ເສຫິ.

ຕໍ ຂຓຎ຺ເຎວ ຈ ຣຎ຺ໂຎ ຠຕ຺ຕໍ ອາຫຣິຍິຕ຺ຖ. ຣາຊາ ຈ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ເອວ ອຎ຺ຎາສິ – ‘‘ນ ອິເມສໍ ອິມສ຺ມິໍ ກາເລ ໂຠຊນໍ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ. ‘‘ອປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປນ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ອຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ຠຸຎ຺ຊິສ຺ສຖ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ນ, ມຫາຣາຊ, ອມ຺ຫາກໍ ອິມສ຺ມິໍ ກາເລ ໂຠຊນໍ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ. ‘‘ກສ຺ມິໍ ກາເລ, ຠນ຺ເຕ, ກປ຺ປຕີ’’ຕິ? ‘‘ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ມຊ຺ຌນ຺ຫິກສມຍາ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ‘‘ຄຈ຺ຉາມ, ຠນ຺ເຕ, ນຄຣ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ອລໍ, ມຫາຣາຊ, ອິເຘວ ວສິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ‘‘ສເຈ, ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫ ວສຖ, ອຍໍ ທາຣໂກ ອາຄຈ຺ຉຕູ’’ຕິ. ‘‘ມຫາຣາຊ, ອຍໍ ທາຣໂກ ອາຄຕຜໂລ ວິຎ຺ຎາຕສາສໂນ ປພ຺ພຊ຺ຊາເປກ຺ໂຂ ອິທານິ ປພ຺ພຊິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ຣາຊາ ‘‘ເຕນ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ສ຺ເວ ຣຖໍ ເປເສສ຺ສາມິ; ຕໍ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ.

ເຖໂຣ ອຈິຣປກ຺ກນ຺ຕສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ສຸມນສາມເຓຣໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ເອຫິ ຕ຺ວໍ, ສຸມນ, ຘມ຺ມສວນສ຺ສ ກາລໍ ໂຆເສຫີ’’ຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ກິຕ຺ຕກໍ ຐານໍ ສາເວນ຺ໂຕ ໂຆເສມີ’’ຕິ? ‘‘ສກລໍ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ສາມເຓໂຣ ອຠິຎ຺ຎາປາທກໍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ສມາຫິເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ ສກລໍ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປໍ ສາເວນ຺ໂຕ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຘມ຺ມສວນສ຺ສ ກາລໍ ໂຆເສສິ. ຣາຊາ ຕໍ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ເຖຣານໍ ສນ຺ຕິກໍ ເປເສສິ – ‘‘ກິໍ, ຠນ຺ເຕ, ອຕ຺ຖິ ໂກຈິ ອຸປທ຺ທໂວ’’ຕິ. ‘‘ນຕ຺ຖມ຺ຫາກໍ ໂກຈິ ອຸປທ຺ທໂວ, ຘມ຺ມສວນສ຺ສ ກາລໍ ໂຆສາປຍິມ຺ຫ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ກເຖຕຸກາມມ຺ຫາ’’ຕິ. ຕຎ຺ຈ ປນ ສາມເຓຣສ຺ສ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ຠຸມ຺ມາ ເທວຕາ ສທ຺ທມນຸສ຺ສາເວສຸໍ. ເອເຕນຸປາເຍນ ຍາວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກາ ສທ຺ໂທ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄຈ຺ຉິ. ເຕນ ສທ຺ເທນ ມຫາ ເທວຕາສນ຺ນິປາໂຕ ອໂຫສິ. ເຖໂຣ ມຫນ຺ຕໍ ເທວຕາສນ຺ນິປາຕໍ ທິສ຺ວາ ສມຈິຕ຺ຕສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ກເຖສິ. ກຖາປຣິໂຍສາເນ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານໍ ເທວຕານໍ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ອໂຫສິ. ພຫູ ນາຄາ ຈ ສຸປຓ຺ຓາ ຈ ສຣເຓສຸ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສຸ. ຍາທິໂສວ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອິມໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ກຖຍໂຕ ເທວຕາສນ຺ນິປາໂຕ ອໂຫສິ, ຕາທິໂສ ມຫິນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສາປິ ຊາໂຕ. ອຖ ຕສ຺ສາ ຣຕ຺ຕິຍາ ອຈ຺ຈເຍນ ຣາຊາ ເຖຣານໍ ຣຖໍ ເປເສສິ. ສາຣຖີ ຣຖໍ ເອກມນ຺ເຕ ຐເປຕ຺ວາ ເຖຣານໍ ອາໂຣເຈສິ – ‘‘ອາຄໂຕ, ຠນ຺ເຕ, ຣໂຖ; ອຠິຣຸຫຖ ຄຈ຺ຉິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ເຖຣາ ‘‘ນ ມຍໍ ຣຖໍ ອຠິຣຸຫາມ; ຄຈ຺ຉ ຕ຺ວໍ, ປຈ຺ຉາ ມຍໍ ອາຄຈ຺ຉິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເວຫາສໍ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ອນຸຣາຘປຸຣສ຺ສ ປຸຣຕ຺ຖິມທິສາຍໍ ປຐມກເຈຕິຍຏ຺ຐາເນ ໂອຕຣິໍສຸ. ຕຎ຺ຫິ ເຈຕິຍໍ ເຖເຣຫິ ປຐມໍ ໂອຕິຓ຺ຓຏ຺ຐາເນ ກຕຕ຺ຕາເຍວ ‘‘ປຐມກເຈຕິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ຣາຊາປິ ສາຣຖິໍ ເປເສຕ຺ວາ ‘‘ອນ຺ໂຕນິເວສເນ ມຓ຺ຑປໍ ປຏິຍາເທຖາ’’ຕິ ອມຈ຺ເຈ ອາຓາເປສິ. ຕາວເທວ ສພ຺ເພ ຫຏ຺ຐຕຸຏ຺ຐາ ອຕິວິຍ ປາສາທິກໍ ມຓ຺ຑປໍ ປຏິຍາເທສຸໍ. ປຸນ ຣາຊາ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ຫິຍ຺ໂຍ ເຖໂຣ ສີລກ຺ຂນ຺ຘໍ ກຖຍມາໂນ ‘ອຸຈ຺ຈາສຍນມຫາສຍນໍ ນ ກປ຺ປຕີ’ຕິ ອາຫ; ‘ນິສີທິສ຺ສນ຺ຕິ ນຸ ໂຂ ອຍ຺ຍາ ອາສເນສຸ, ນ ນິສີທິສ຺ສນ຺ຕີ’’’ຕິ? ຕສ຺ເສວໍ ຈິນ຺ຕຍນ຺ຕສ຺ເສວ ໂສ ສາຣຖິ ນຄຣທ຺ວາຣໍ ສມ຺ປຕ຺ໂຕ. ຕໂຕ ອທ຺ທສ ເຖເຣ ປຐມຕຣໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ກາຍພນ຺ຘນໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຈີວຣໍ ປາຣຸປນ຺ເຕ. ທິສ຺ວາ ອຕິວິຍ ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສິ – ‘‘ອາຄຕາ, ເທວ, ເຖຣາ’’ຕິ. ຣາຊາ ‘‘ຣຖໍ ອາຣູຬ຺ຫາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ນ ອາຣູຬ຺ຫາ, ເທວ, ອປິ ຈ ມມ ປຈ຺ຉໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປຐມຕຣໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ປາຈີນທ຺ວາເຣ ຐິຕາ’’ຕິ. ຣາຊາ ‘‘ຣຖມ຺ປິ ນາຠິຣູຫິໍສູ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ນ ທານິ ອຍ຺ຍາ ອຸຈ຺ຈາສຍນມຫາສຍນໍ ສາທິຍິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ເຕນ ຫິ, ຠເຓ, ເຖຣານໍ ຠູມຕ຺ຖຣຓສງ຺ເຂເປນ ອາສນານິ ປຎ຺ຎເປຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຏິປຖໍ ອຄມາສິ. ອມຈ຺ຈາ ປຖວິຍໍ ຕຏ຺ຏິກໍ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ ອຸປຣິ ໂກຊວກາທີນິ ຈິຕ຺ຕຕ຺ຖຣຓານິ ປຎ຺ຎເປສຸໍ. ອຸປ຺ປາຕປາຐກາ ທິສ຺ວາ ‘‘ຄຫິຕາ ທານິ ອິເມຫິ ປຖວີ, ອິເມ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປສ຺ສ ສາມິກາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ພ຺ຍາກຣິໍສຸ. ຣາຊາປິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຖເຣ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ມຫິນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ມຫຕິຍາ ປູຊາຍ ຈ ສກ຺ກາເຣນ ຈ ເຖເຣ ນຄຣໍ ປເວເສຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕນິເວສນໍ ປເວເສສິ. ເຖໂຣ ອາສນປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ສາສນໍ ສກລລງ຺ກາທີເປ ປຖວີ ວິຍ ປຕ຺ຖຏໍ ນິຈ຺ຈລຎ຺ຈ ຫຸຕ຺ວາ ປຕິຏ຺ຐຫິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ນິສີທິ. ຣາຊາ ເຖເຣ ປຓີເຕນ ຂາທນີເຍນ ໂຠຊນີເຍນ ສຫຕ຺ຖາ ສນ຺ຕປ຺ເປຕ຺ວາ ສມ຺ປວາເຣຕ຺ວາ ‘‘ອນຸຬາເທວີປມຸຂານິ ປຎ຺ຈ ອິຕ຺ຖິສຕານິ ເຖຣານໍ ອຠິວາທນໍ ປູຊາສກ຺ກາຣຎ຺ຈ ກໂຣນ຺ຕູ’’ຕິ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ເຖໂຣ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈາວສາເນ ຣຎ຺ໂຎ ສປຣິຊນສ຺ສ ຘມ຺ມຣຕນວສ຺ສໍ ວສ຺ເສນ຺ໂຕ ເປຕວຕ຺ຖຸໍ ວິມານວຕ຺ຖຸໍ ສຈ຺ຈສໍຍຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ກເຖສິ. ຕໍ ເຖຣສ຺ສ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ຕານິ ປຎ຺ຈປິ ອິຕ຺ຖິສຕານິ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ສຈ຺ຉາກໍສຸ.

ເຍປິ ເຕ ມນຸສ຺ສາ ປຸຣິມທິວເສ ມິສ຺ສກປພ຺ພເຕ ເຖເຣ ອທ຺ທສໍສຸ, ເຕ ເຕສຸ ເຕສຸ ຐາເນສຸ ເຖຣານໍ ຄຸເຓ ກເຖນ຺ຕິ. ເຕສໍ ສຸຕ຺ວາ ມຫາຊນກາໂຍ ຣາຊງ຺ຄເຓ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ມຫາສທ຺ທໍ ອກາສິ. ຣາຊາ ‘‘ກິໍ ເອໂສ ສທ຺ໂທ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ນາຄຣາ, ເທວ, ‘ເຖເຣ ທຏ຺ຐຸໍ ນ ລຠາມາ’ຕິ ວິຣວນ຺ຕີ’’ຕິ. ຣາຊາ ‘‘ສເຈ ອິຘ ປວິສິສ຺ສນ຺ຕິ, ໂອກາໂສ ນ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉຖ, ຠເຓ, ຫຕ຺ຖິສາລໍ ປຏິຊຄ຺ຄິຕ຺ວາ ວາລຸກໍ ອາກິຣິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈວຓ຺ຓານິ ປຸປ຺ຜານິ ວິກິຣິຕ຺ວາ ເຈລວິຕານໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ມງ຺ຄລຫຕ຺ຖິຏ຺ຐາເນ ເຖຣານໍ ອາສນານິ ປຎ຺ຎເປຖາ’’ຕິ ອາຫ. ອມຈ຺ຈາ ຕຖາ ອກໍສຸ. ເຖໂຣ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິສີທິຕ຺ວາ ເທວທູຕສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ກເຖສິ. ກຖາປຣິໂຍສາເນ ປາຓສຫສ຺ສໍ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ. ຕໂຕ ‘‘ຫຕ຺ຖິສາລາ ອຕິສມ຺ພາຘາ’’ຕິ ທກ຺ຂິຓທ຺ວາເຣ ນນ຺ທນວນຸຍ຺ຍາເນ ອາສນໍ ປຎ຺ຎເປສຸໍ. ເຖໂຣ ຕຕ຺ຖ ນິສີທິຕ຺ວາ ອາສີວິໂສປມສຸຕ຺ຕໍ ກເຖສິ. ຕມ຺ປິ ສຸຕ຺ວາ ປາຓສຫສ຺ສໍ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ປຏິລຠິ.

ເອວໍ ອາຄຕທິວສໂຕ ທຸຕິຍທິວເສ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍສຫສ຺ສານໍ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ອໂຫສິ. ເຖຣສ຺ສ ນນ຺ທນວເນ ອາຄຕາຄຕາຫິ ກຸລິຕ຺ຖີຫິ ກຸລສຸຓ຺ຫາຫິ ກຸລກຸມາຣີຫິ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ໂມທມານສ຺ເສວ ສາຍນ຺ຫສມໂຍ ຊາໂຕ. ເຖໂຣ ກາລໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉາມ ທານິ ມິສ຺ສກປພ຺ພຕ’’ນ຺ຕິ ອຸຏ຺ຐຫິ. ອມຈ຺ຈາ – ‘‘ກຕ຺ຖ, ຠນ຺ເຕ, ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ? ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ນິວາສນຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ. ເຕ ຣຎ຺ໂຎ ສໍວິທິຕໍ ກຕ຺ວາ ຣາຊານຸມເຕນ ອາຫໍສຸ – ‘‘ອກາໂລ, ຠນ຺ເຕ, ອິທານິ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕຸໍ; ອິທເມວ ນນ຺ທນວນຸຍ຺ຍານໍ ອຍ຺ຍານໍ ອາວາສຏ຺ຐານໍ ໂຫຕູ’’ຕິ. ‘‘ອລໍ, ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ. ປຸນ ຣຎ຺ໂຎ ວຈເນນາຫໍສຸ – ‘‘ຣາຊາ, ຠນ຺ເຕ, ອາຫ – ‘ເອຕໍ ເມຆວນໍ ນາມ ອຸຍ຺ຍານໍ ມມ ປິຕຸ ສນ຺ຕກໍ ນຄຣໂຕ ນາຕິທູຣໍ ນາຈ຺ຈາສນ຺ນໍ ຄມນາຄມນສມ຺ປນ຺ນໍ, ເອຕ຺ຖ ເຖຣາ ວາສໍ ກປ຺ເປນ຺ຕູ’’’ຕິ. ວສິໍສຸ ເຖຣາ ເມຆວເນ ອຸຍ຺ຍາເນ.

ຣາຊາປິ ໂຂ ຕສ຺ສາ ຣຕ຺ຕິຍາ ອຈ຺ຈເຍນ ເຖຣສ຺ສ ສມີປໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຸຂສຍິຕຠາວໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ກປ຺ປຕິ, ຠນ຺ເຕ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ອາຣາໂມ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ເຖໂຣ ‘‘ກປ຺ປຕິ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິມໍ ສຸຕ຺ຕໍ ອາຫຣິ – ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາຣາມ’’ນ຺ຕິ. ຣາຊາ ຕຸຏ຺ໂຐ ສຸວຓ຺ຓຠິງ຺ຄາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ອຸທກໍ ປາເຕຕ຺ວາ ມຫາເມຆວນຸຍ຺ຍານໍ ອທາສິ. ສຫ ອຸທກປາເຕນ ປຖວີ ກມ຺ປິ. ອຍໍ ມຫາວິຫາເຣ ປຐໂມ ປຖວີກມ຺ໂປ ອໂຫສິ. ຣາຊາ ຠີໂຕ ເຖຣໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກສ຺ມາ, ຠນ຺ເຕ, ປຖວີ ກມ຺ປຕີ’’ຕິ? ‘‘ມາ ຠາຍິ, ມຫາຣາຊ, ອິມສ຺ມິໍ ທີເປ ທສພລສ຺ສ ສາສນໍ ປຕິຏ຺ຐຫິສ຺ສຕິ; ອິທຎ຺ຈ ປຐມໍ ວິຫາຣຏ຺ຐານໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ເສຕໍ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ຣາຊາ ຠິຍ຺ໂຍໂສມຕ຺ຕາຍ ປສີທິ. ເຖໂຣ ປຸນທິວເສປິ ຣາຊເຄເຫເຍວ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ນນ຺ທນວເນ ອນມຕຄ຺ຄິຍານິ ກເຖສິ. ປຸນທິວເສ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ໂຘປມສຸຕ຺ຕໍ ກເຖສິ. ເອເຕເນວຸປາເຍນ ສຕ຺ຕ ທິວສານິ ກເຖສິ. ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ອຑ຺ຒນວມານໍ ປາຓສຫສ຺ສານໍ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ອໂຫສິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຈ ນນ຺ທນວນໍ ສາສນສ຺ສ ໂຊຕິປາຕຸຠາວຏ຺ຐານນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ໂຊຕິວນ’’ນ຺ຕິ ນາມໍ ລຠິ. ສຕ຺ຕເມ ປນ ທິວເສ ເຖຣາ ອນ຺ເຕປຸເຣ ຣຎ຺ໂຎ ອປ຺ປມາທສຸຕ຺ຕໍ ກຖຍິຕ຺ວາ ເຈຕິຍຄິຣິເມວ ອຄມໍສຸ.

ອຖ ໂຂ ຣາຊາ ອມຈ຺ເຈ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ເຖໂຣ, ອມ຺ເຫ ຄາຬ຺ເຫນ ໂອວາເທນ ໂອວທຕິ; ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ ນຸ ໂຂ’’ຕິ? ອມຈ຺ຈາ ‘‘ຕຸມ຺ເຫຫິ, ເທວ, ເຖໂຣ ອຍາຈິໂຕ ສຍເມວ ອາຄໂຕ; ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ອນາປຸຈ຺ຉາວ ຄມນມ຺ປິ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ຕໂຕ ຣາຊາ ຣຖໍ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ທ຺ເວ ຈ ເທວິໂຍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ເຈຕິຍຄິຣິໍ ອຄມາສິ ມຫຎ຺ຈຣາຊານຸຠາເວນ. ຄນ຺ຕ຺ວາ ເທວິໂຍ ເອກມນ຺ຕໍ ອປກ຺ກມາເປຕ຺ວາ ສຍເມວ ເຖຣານໍ ສມີປໍ ອຸປສງ຺ກມນ຺ໂຕ ອຕິວິຍ ກິລນ຺ຕຣູໂປ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປສງ຺ກມິ. ຕໂຕ ນໍ ເຖໂຣ ອາຫ – ‘‘ກສ຺ມາ ຕ຺ວໍ, ມຫາຣາຊ, ເອວໍ ກິລມມາໂນ ອາຄໂຕ’’ຕິ? ‘‘‘ຕຸມ຺ເຫ ມມ ຄາຬ຺ຫໍ ໂອວາທໍ ທຕ຺ວາ ອິທານິ ຄນ຺ຕຸກາມາ ນຸ ໂຂ’ຕິ ຊານນຕ຺ຖໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ນ ມຍໍ, ມຫາຣາຊ, ຄນ຺ຕຸກາມາ; ອປິຈ ວສ຺ສູປນາຍິກກາໂລ ນາມາຍໍ ມຫາຣາຊ, ຕຕ຺ຣ ສມເຓນ ວສ຺ສູປນາຍິກຏ຺ຐານໍ ຎາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ຕໍທິວສເມວ ອຣິຏ຺ໂຐ ນາມ ອມຈ຺ໂຈ ປຎ຺ຈປຓ຺ຓາສາຍ ເຊຏ຺ຐກນິຏ຺ຐຠາຕຸເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ຣຎ຺ໂຎ ສມີເປ ຐິໂຕ ອາຫ – ‘‘ອິຈ຺ຉາມຫໍ, ເທວ, ເຖຣານໍ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິຕຸ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ຠເຓ, ປພ຺ພຊສ຺ສູ’’ຕິ ຣາຊາ ອນຸຊານິຕ຺ວາ ເຖຣໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉາເປສິ. ເຖໂຣ ຕທເຫວ ປພ຺ພາເຊສິ. ສພ຺ເພ ຂຸຣຄ຺ເຄເຍວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິໍສຸ.

ຣາຊາປິ ໂຂ ຕງ຺ຂເຓເຍວ ກຓ຺ຏເກນ ເຈຕິຍງ຺ຄຓໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ທ຺ວາສຏ຺ຐິຍາ ເລເຓສຸ ກມ຺ມໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ນຄຣເມວ ອຄມາສິ. ເຕປິ ເຖຣາ ທສຠາຕິກສມາກຸລໍ ຣາຊກຸລໍ ປສາເທຕ຺ວາ ມຫາຊນໍ ໂອວທມານາ ເຈຕິຍຄິຣິມ຺ຫິ ວສ຺ສໍ ວສິໍສຸ. ຕທາປິ ເຈຕິຍຄິຣິມ຺ຫິ ປຐມໍ ວສ຺ສໍ ອຸປຄຕາ ທ຺ວາສຏ຺ຐິ ອຣຫນ຺ໂຕ ອເຫສຸໍ. ອຖາຍສ຺ມາ ມຫາມຫິນ຺ໂທ ວຸຕ຺ຖວສ຺ໂສ ປວາເຣຕ຺ວາ ກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມາຍໍ ອຸໂປສຖທິວເສ ຣາຊານໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ມຫາຣາຊ, ອມ຺ເຫຫິ ຈິຣທິຏ຺ໂຐ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ອນາຖວາສໍ ວສິມ຺ຫ, ອິຈ຺ຉາມ ມຍໍ ຊມ຺ພຸທີປໍ ຄນ຺ຕຸ’’ນ຺ຕິ. ຣາຊາ ອາຫ – ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫ ຈຕູຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ອຸປຏ຺ຐຫາມິ, ອຍຎ຺ຈ ມຫາຊໂນ ຕຸມ຺ເຫ ນິສ຺ສາຍ ຕີສຸ ສຣເຓສຸ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ, ກສ຺ມາ ຕຸມ຺ເຫ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕຕ຺ຖາ’’ຕິ? ‘‘ຈິຣທິຏ຺ໂຐ ໂນ, ມຫາຣາຊ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ອຠິວາທນປຈ຺ຈຸຏ຺ຐານອຎ຺ຊລິກມ຺ມສາມີຈິກມ຺ມກຣຓຏ຺ຐານໍ ນຕ຺ຖິ, ເຕນມ຺ຫ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕາ’’ຕິ. ‘‘ນນຸ, ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫ ອໂວຈຸຕ຺ຖ – ‘ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’’ຕິ. ‘‘ກິຎ຺ຈາປິ, ມຫາຣາຊ, ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ; ອຖ ຂ຺ວສ຺ສ ສຣີຣຘາຕຸໂຍ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ອຎ຺ຎາຕໍ, ຠນ຺ເຕ, ຖູປປຕິຏ຺ຐານໍ ຕຸມ຺ເຫ ອາກງ຺ຂຖາຕິ. ກໂຣມິ, ຠນ຺ເຕ, ຖູປໍ, ຠູມິຠາຄໍ ທານິ ວິຈິນາຖ; ອປິຈ, ຠນ຺ເຕ, ຘາຕຸໂຍ ກຸໂຕ ລຈ຺ຉາມາ’’ຕິ? ‘‘ສຸມເນນ ສທ຺ຘິໍ ມນ຺ເຕຫິ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ.

‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ຣາຊາ ສຸມນໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກຸໂຕ ທານິ, ຠນ຺ເຕ, ຘາຕຸໂຍ ລຈ຺ຉາມາ’’ຕິ? ສຸມໂນ ອາຫ – ‘‘ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ໂກ ຕ຺ວໍ, ມຫາຣາຊ, ວີຖິໂຍ ໂສຘາເປຕ຺ວາ ຘຊປຏາກປຸຓ຺ຓຆຏາທີຫິ ອລງ຺ກາຣາເປຕ຺ວາ ສປຣິຊໂນ ອຸໂປສຖໍ ສມາທິຍິຕ຺ວາ ສພ຺ພຕາຬາວຈເຣ ອຸປຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ມງ຺ຄລຫຕ຺ຖິໍ ສພ຺ພາລງ຺ກາຣປຏິມຓ຺ຑິຕໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ອຸປຣິ ຈສ຺ສ ເສຕຈ຺ຉຕ຺ຕໍ ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ມຫານາຄວນຸຍ຺ຍານາຠິມຸໂຂ ຍາຫິ. ອທ຺ຘາ ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ຘາຕຸໂຍ ລຈ຺ຉສີ’’ຕິ. ຣາຊາ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ. ເຖຣາ ເຈຕິຍຄິຣິເມວ ອຄມໍສຸ. ຕຕ຺ຣາຍສ຺ມາ ມຫິນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ສຸມນສາມເຓຣໍ ອາຫ – ‘‘ຄຈ຺ຉ ຕ຺ວໍ, ສາມເຓຣ, ຊມ຺ພຸທີເປ ຕວ ອຍ຺ຍກໍ ອໂສກໍ ຘມ຺ມຣາຊານໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ມມ ວຈເນນ ເອວໍ ວເທຫິ – ‘ສຫາໂຍ ໂວ, ມຫາຣາຊ, ເທວານມ຺ປິຍຕິສ຺ໂສ ພຸທ຺ຘສາສເນ ປສນ຺ໂນ ຖູປໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕຸກາໂມ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ກິຣ ຫຕ຺ເຖ ຘາຕຸ ອຕ຺ຖິ ຕໍ ເມ ເທຖາ’ຕິ. ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສກ຺ກໍ ເທວຣາຊານໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເອວໍ ວເທຫິ – ‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ກິຣ, ມຫາຣາຊ, ຫຕ຺ເຖ ທ຺ເວ ຘາຕຸໂຍ ອຕ຺ຖິ – ທກ຺ຂິຓທາຐາ ຈ ທກ຺ຂິຓກ຺ຂກຎ຺ຈ; ຕໂຕ ຕຸມ຺ເຫ ທກ຺ຂິຓທາຐໍ ປູເຊຖ, ທກ຺ຂິຓກ຺ຂກໍ ປນ ມຍ຺ຫໍ ເທຖາ’ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ນໍ ວເທຫິ – ‘ກສ຺ມາ ຕ຺ວໍ, ມຫາຣາຊ, ອມ຺ເຫ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປໍ ປຫິຓິຕ຺ວາ ປມຊ຺ຊສີ’’’ຕິ?

‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ໂຂ ສຸມໂນ ເຖຣສ຺ສ ວຈນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕາວເທວ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ເວຫາສໍ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ປາຏລິປຸຕ຺ຕທ຺ວາເຣ ໂອຣຸຍ຺ຫ ຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສິ. ຣາຊາ ຕຸຏ຺ໂຐ ສາມເຓຣສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄນ຺ເຘຫິ ອຸພ຺ພຏ຺ເຏຕ຺ວາ ວຣມຸຕ຺ຕສທິສານໍ ຘາຕູນໍ ປູເຣຕ຺ວາ ອທາສິ. ໂສ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສກ຺ກໍ ເທວຣາຊານໍ ອຸປສງ຺ກມິ. ສກ຺ໂກ ເທວຣາຊາ ສາມເຓຣໍ ທິສ຺ວາວ ‘‘ກິໍ, ຠນ຺ເຕ ສຸມນ, ອາຫິຓ຺ຑສີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ຕ຺ວໍ, ມຫາຣາຊ, ອມ຺ເຫ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປໍ ເປເສຕ຺ວາ ກສ຺ມາ ປມຊ຺ຊສີ’’ຕິ? ‘‘ນປ຺ປມຊ຺ຊາມິ, ຠນ຺ເຕ, ວເທຫິ – ‘ກິໍ ກໂຣມີ’’’ຕິ? ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ກິຣ ຫຕ຺ເຖ ທ຺ເວ ຘາຕຸໂຍ ອຕ຺ຖິ – ທກ຺ຂິຓທາຐາ ຈ ທກ຺ຂິຓກ຺ຂກຎ຺ຈ; ຕໂຕ ຕຸມ຺ເຫ ທກ຺ຂິຓທາຐໍ ປູເຊຖ, ທກ຺ຂິຓກ຺ຂກໍ ປນ ມຍ຺ຫໍ ເທຖາ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ໂຂ ສກ຺ໂກ ເທວານມິນ຺ໂທ ໂຍຊນປ຺ປມາຓໍ ມຓິຖູປໍ ອຸຄ຺ຆາເຏຕ຺ວາ ທກ຺ຂິຓກ຺ຂກຘາຕຸໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ສຸມນສ຺ສ ອທາສິ. ໂສ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເຈຕິຍຄິຣິມ຺ຫິເຍວ ປຕິຏ຺ຐາສິ.

ອຖ ໂຂ ມຫິນ຺ທປມຸຂາ ສພ຺ເພປິ ເຕ ມຫານາຄາ ອໂສກຘມ຺ມຣາເຊນ ທິນ຺ນຘາຕຸໂຍ ເຈຕິຍຄິຣິມ຺ຫິເຍວ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ທກ຺ຂິຓກ຺ຂກໍ ອາທາຍ ວຑ຺ຒມານກຈ຺ຉາຍາຍ ມຫານາຄວນຸຍ຺ຍານມຄມໍສຸ. ຣາຊາປິ ໂຂ ສຸມເນນ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ປູຊາສກ຺ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖິກ຺ຂນ຺ຘວຣຄໂຕ ສຍໍ ມງ຺ຄລຫຕ຺ຖິມຕ຺ຖເກ ເສຕຈ຺ຉຕ຺ຕໍ ຘາຣຍມາໂນ ມຫານາຄວນໍ ສມ຺ປາປຸຓິ. ອຖສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ສເຈ ອຍໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຘາຕຸ, ຉຕ຺ຕໍ ອປນມຕຸ, ມງ຺ຄລຫຕ຺ຖີ ຊຓ຺ຓຸເກຫິ ຠູມິຍໍ ປຕິຏ຺ຐຫຕຸ, ຘາຕຸຈງ຺ໂກຏກໍ ມຍ຺ຫໍ ມຕ຺ຖເກ ປຕິຏ຺ຐາຕູ’’ຕິ. ສຫ ຣຎ຺ໂຎ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທນ ຉຕ຺ຕໍ ອປນມິ, ຫຕ຺ຖີ ຊຓ຺ຓຸເກຫິ ປຕິຏ຺ຐຫິ, ຘາຕຸຈງ຺ໂກຏກໍ ຣຎ຺ໂຎ ມຕ຺ຖເກ ປຕິຏ຺ຐຫິ. ຣາຊາ ອມເຕເນວ ອຠິສິຕ຺ຕຄຕ຺ໂຕ ວິຍ ປຣເມນ ປີຕິປາໂມຊ຺ເຊນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຘາຕຸໍ, ຠນ຺ເຕ, ກິໍ ກໂຣມາ’’ຕິ? ‘‘ຫຕ຺ຖິກຸມ຺ຠມ຺ຫິເຍວ ຕາວ, ມຫາຣາຊ, ຐເປຫີ’’ຕິ. ຣາຊາ ຘາຕຸຈງ຺ໂກຏກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖິກຸມ຺ເຠ ຐເປສິ. ປມຸທິໂຕ ນາໂຄ ໂກຎ຺ຈນາທໍ ນທິ. ມຫາເມໂຆ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ໂປກ຺ຂຣວສ຺ສໍ ວສ຺ສິ. ອຸທກປຣິຍນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ມຫາຠູມິຈາໂລ ອໂຫສິ. ‘‘ປຈ຺ຈນ຺ເຕປິ ນາມ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຘາຕຸ ປຕິຏ຺ຐຫິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເທວມນຸສ຺ສາ ປໂມທິໍສຸ. ເອວໍ ອິທ຺ຘານຸຠາວສິຣິຍາ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ປີຕິໍ ຊນຍນ຺ໂຕ –

ປຸຓ຺ຓມາຍໍ ມຫາວີໂຣ, ຈາຕຸມາສິນິຍາ ອິຘ;

ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ເທວໂລກມ຺ຫາ, ຫຕ຺ຖິກຸມ຺ເຠ ປຕິຏ຺ຐິໂຕຕິ.

ອຖສ຺ສ ໂສ ຫຕ຺ຖິນາໂຄ ອເນກຕາຬາວຈຣປຣິວາຣິໂຕ ອຕິວິຍ ອຸຬາເຣນ ປູຊາສກ຺ກາເຣນ ສກ຺ກຣິຍມາໂນ ປຈ຺ຉິມທິສາຠິມຸໂຂວ ຫຸຕ຺ວາ, ອປສກ຺ກນ຺ໂຕ ຍາວ ນຄຣສ຺ສ ປຸຣຕ຺ຖິມທ຺ວາຣໍ ຕາວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸຣຕ຺ຖິເມນ ທ຺ວາເຣນ ນຄຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ສກລນາຄເຣນ ອຸຬາຣາຍ ປູຊາຍ ກຣີຍມານາຍ ທກ຺ຂິຓທ຺ວາເຣນ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຖູປາຣາມສ຺ສ ປຈ຺ຉິມທິສາຠາເຄ ມເຫຊວຕ຺ຖຸ ນາມ ກິຣ ອຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸນ ຖູປາຣາມາຠິມຸໂຂເຍວ ປຏິນິວຕ຺ຕິ. ເຕນ ຈ ສມເຍນ ຖູປາຣາເມ ປຸຣິມການໍ ຕິຓ຺ຓໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘານໍ ປຣິໂຠຄເຈຕິຍຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ.

ອຕີເຕ ກິຣ ອຍໍ ທີໂປ ໂອຊທີໂປ ນາມ ອໂຫສິ, ຣາຊາ ອຠໂຍ ນາມ, ນຄຣໍ ອຠຍປຸຣໍ ນາມ, ເຈຕິຍປພ຺ພໂຕ ເທວກູຏປພ຺ພໂຕ ນາມ, ຖູປາຣາໂມ ປຏິຍາຣາໂມ ນາມ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ກກຸສນ຺ໂຘ ຠຄວາ ໂລເກ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ໂຫຕິ. ຕສ຺ສ ສາວໂກ ມຫາເທໂວ ນາມ ເຖໂຣ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ເສນ ສທ຺ຘິໍ ເທວກູເຏ ປຕິຏ຺ຐາສິ, ມຫິນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ ເຈຕິຍປພ຺ພເຕ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ໂອຊທີເປ ສຕ຺ຕາ ປຊ຺ຊຣເກນ ອນຍພ຺ຍສນໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ອທ຺ທສາ ໂຂ ກກຸສນ຺ໂຘ ຠຄວາ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸນາ ໂລກໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ເຕ ສຕ຺ເຕ ອນຍພ຺ຍສນມາປຊ຺ຊນ຺ເຕ. ທິສ຺ວາ ຈຕ຺ຕາລີສາຍ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ເສຫິ ປຣິວຸໂຕ ອຄມາສິ. ຕສ຺ສານຸຠາເວນ ຕາວເທວ ປຊ຺ຊຣໂກ ວູປສນ຺ໂຕ. ໂຣເຄ ວູປສນ຺ເຕ ຠຄວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ປາຓສຫສ຺ສານໍ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ອໂຫສິ. ຠຄວາ ຘມກຣຓໍ ທຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ຕໍ ອນ຺ໂຕ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຏິຍາຣາເມ ເຈຕິຍໍ ອກໍສຸ. ມຫາເທໂວ ທີປໍ ອນຸສາສນ຺ໂຕ ວິຫາສິ.

ໂກຓາຄມນສ຺ສ ປນ ຠຄວໂຕ ກາເລ ອຍໍ ທີໂປ ວຣທີໂປ ນາມ ອໂຫສິ, ຣາຊາ ສເມຓ຺ຑີ ນາມ, ນຄຣໍ ວຑ຺ຒມານໍ ນາມ, ປພ຺ພໂຕ ສຸວຓ຺ຓກູໂຏ ນາມ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ວຣທີເປ ທຸພ຺ພຸຏ຺ຐິກາ ໂຫຕິ ທຸພ຺ຠິກ຺ຂໍ ທຸສ຺ສສ຺ສໍ. ສຕ຺ຕາ ຉາຕກໂຣເຄນ ອນຍພ຺ຍສນໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ອທ຺ທສາ ໂຂ ໂກຓາຄມໂນ ຠຄວາ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸນາ ໂລກໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ເຕ ສຕ຺ເຕ ອນຍພ຺ຍສນໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ເຕ. ທິສ຺ວາ ຕິໍສຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສປຣິວຸໂຕ ອຄມາສິ. ພຸທ຺ຘານຸຠາເວນ ເທໂວ ສມ຺ມາຘາຣໍ ອນຸປ຺ປເວຈ຺ຉິ. ສຸຠິກ຺ຂໍ ອໂຫສິ. ຠຄວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ປາຓສຫສ຺ສານໍ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ອໂຫສິ. ຠຄວາ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສປຣິວາຣໍ ມຫາສຸມນໍ ນາມ ເຖຣໍ ທີເປ ຐເປຕ຺ວາ ກາຍພນ຺ຘນໍ ທຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ຕໍ ອນ຺ໂຕ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ເຈຕິຍໍ ອກໍສຸ.

ກສ຺ສປສ຺ສ ປນ ຠຄວໂຕ ກາເລ ອຍໍ ທີໂປ ມຓ຺ຑທີໂປ ນາມ ອໂຫສິ, ຣາຊາ ຊຍນ຺ໂຕ ນາມ, ນຄຣໍ ວິສາລໍ ນາມ, ປພ຺ພໂຕ ສຸຠກູໂຏ ນາມ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ມຓ຺ຑທີເປ ມຫາວິວາໂທ ໂຫຕິ. ພຫູ ສຕ຺ຕາ ກລຫວິຄ຺ຄຫຊາຕາ ອນຍພ຺ຍສນໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ອທ຺ທສາ ໂຂ ກສ຺ສໂປ ຠຄວາ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸນາ ໂລກໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ເຕ ສຕ຺ເຕ ອນຍພ຺ຍສນໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ເຕ. ທິສ຺ວາ ວີສຕິຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສປຣິວຸໂຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ວິວາທໍ ວູປສເມຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ປາຓສຫສ຺ສານໍ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ອໂຫສິ. ຠຄວາ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສປຣິວາຣໍ ສພ຺ພນນ຺ທໍ ນາມ ເຖຣໍ ທີເປ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ອຸທກສາຏກໍ ທຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ຕໍ ອນ຺ໂຕ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ເຈຕິຍໍ ອກໍສຸ. ເອວໍ ຖູປາຣາເມ ປຸຣິມການໍ ຕິຓ຺ຓໍ ພຸທ຺ຘານໍ ເຈຕິຍານິ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສຸ. ຕານິ ສາສນນ຺ຕຣຘາເນນ ນສ຺ສນ຺ຕິ, ຐານມຕ຺ຕໍ ອວສິສ຺ສຕິ. ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ເຕນ ຈ ສມເຍນ ຖູປາຣາເມ ປຸຣິມການໍ ຕິຓ຺ຓໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘານໍ ປຣິໂຠຄເຈຕິຍຏ຺ຐານໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຕເທຕໍ ວິນຏ຺ເຐສຸ ເຈຕິເຍສຸ ເທວຕານຸຠາເວນ ກຓ຺ຏກສມາກິຓ຺ຓສາເຂຫິ ນານາຄຈ຺ເຉຫິ ປຣິວຸຕໍ ຕິຏ຺ຐຕິ – ‘‘ມາ ນໍ ໂກຈິ ອຸຈ຺ຉິຏ຺ຐາສຸຈິມລກຈວເຣຫິ ປທູເສສີ’’ຕິ.

ອຖ ຂ຺ວສ຺ສ ຫຕ຺ຖິໂນ ປຸຣໂຕ ປຸຣໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣາຊປຸຣິສາ ສພ຺ພຄຈ຺ເຉ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຠູມິໍ ໂສເຘຕ຺ວາ ຕໍ ຫຕ຺ຖຕລສທິສໍ ອກໍສຸ. ຫຕ຺ຖິນາໂຄ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ຐານໍ ປຸຣໂຕ ກຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປຈ຺ຉິມທິສາຠາເຄ ໂພຘິຣຸກ຺ຂຏ຺ຐາເນ ອຏ຺ຐາສິ. ອຖສ຺ສ ມຕ຺ຖກໂຕ ຘາຕຸໍ ໂອໂຣເປຕຸໍ ອາຣຠິໍສຸ. ນາໂຄ ໂອໂຣເປຕຸໍ ນ ເທຕິ. ຣາຊາ ເຖຣໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກສ຺ມາ, ຠນ຺ເຕ, ນາໂຄ ຘາຕຸໍ ໂອໂຣເປຕຸໍ ນ ເທຕີ’’ຕິ? ‘‘ອາຣູຬ຺ຫໍ, ມຫາຣາຊ, ໂອໂຣເປຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ກາເລ ອຠຍວາປິຍາ ອຸທກໍ ຉິນ຺ນໍ ໂຫຕິ. ສມນ຺ຕາ ຠູມິ ຜລິຕາ ໂຫຕິ, ສຸອຸທ຺ຘຣາ ມຕ຺ຕິກາປິຓ຺ຑາ. ຕໂຕ ມຫາຊໂນ ສີຆໍ ສີຆໍ ມຕ຺ຕິກໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖິກຸມ຺ຠປ຺ປມາຓໍ ວຕ຺ຖຸມກາສິ. ຕາວເທວ ຈ ຖູປກຣຓຕ຺ຖໍ ອິຏ຺ຐກາ ກາຕຸໍ ອາຣຠິໍສຸ. ນ ຍາວ ອິຏ຺ຐກາ ປຣິນິຏ຺ຐນ຺ຕິ ຕາວ ຫຕ຺ຖິນາໂຄ ກຕິປາຫໍ ທິວາ ໂພຘິຣຸກ຺ຂຏ຺ຐາເນ ຫຕ຺ຖິສາລາຍໍ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຣຕ຺ຕິໍ ຖູປປຕິຏ຺ຐານຠູມິໍ ປຣິຍາຍຕິ. ອຖ ວຕ຺ຖຸໍ ຈິນາເປຕ຺ວາ ຣາຊາ ເຖຣໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ກີທິໂສ, ຠນ຺ເຕ, ຖູໂປ ກາຕພ຺ໂພ’’ຕິ? ‘‘ວີຫິຣາສິສທິໂສ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ.

‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ຣາຊາ ຊງ຺ຆປ຺ປມາຓໍ ຖູປໍ ຈິນາເປຕ຺ວາ ຘາຕຸໂອໂຣປນຕ຺ຖາຍ ມຫາສກ຺ກາຣໍ ກາເຣສິ. ສກລນຄຣຎ຺ຈ ຊນປໂທ ຈ ຘາຕຸມຫທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ສນ຺ນິປຕິ. ສນ຺ນິປຕິເຕ ຈ ປນ ຕສ຺ມິໍ ມຫາຊນກາເຍ ທສພລສ຺ສ ຘາຕຸ ຫຕ຺ຖິກຸມ຺ຠໂຕ ສຕ຺ຕຕາລປ຺ປມາຓໍ ເວຫາສໍ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ຍມກປາຏິຫາຣິຍໍ ທສ຺ເສສິ. ເຕຫິ ເຕຫິ ຘາຕຸປ຺ປເທເສຫິ ຉນ຺ນໍ ວຓ຺ຓານໍ ອຸທກຘາຣາ ຈ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ຘາ ຈ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ສາວຕ຺ຖິຍໍ ກຓ຺ຑມ຺ພມູເລ ຠຄວຕາ ທສ຺ສິຕປາຏິຫາຣິຍສທິສເມວ ປາຏິຫາຣິຍໍ ອໂຫສິ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ເນວ ເຖຣານຸຠາເວນ, ນ ເທວຕານຸຠາເວນ; ອປິຈ ໂຂ ພຸທ຺ຘານຸຠາເວເນວ. ຠຄວາ ກິຣ ຘຣມາໂນວ ອຘິຏ຺ຐາສິ – ‘‘ມຍິ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີເປ ອນຸຣາຘປຸຣສ຺ສ ທກ຺ຂິຓທິສາຠາເຄ ປຸຣິມການໍ ຕິຓ຺ຓໍ ພຸທ຺ຘານໍ ປຣິໂຠຄເຈຕິຍຏ຺ຐາເນ ມມ ທກ຺ຂິຓກ຺ຂກຘາຕຸ ປຕິຏ຺ຐານທິວເສ ຍມກປາຏິຫາຣິຍໍ ໂຫຕູ’’ຕິ.

‘‘ເອວໍ ອຈິນ຺ຕິຍາ ພຸທ຺ຘາ, ພຸທ຺ຘຘມ຺ມາ ອຈິນ຺ຕິຍາ;

ອຈິນ຺ຕິເຍ ປສນ຺ນານໍ, ວິປາໂກ ໂຫຕິ ອຈິນ຺ຕິໂຍ’’ຕິ. (ອປ. ເຖຣ ໑.໑.໘໒);

ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ກິຣ ອິມໍ ທີປໍ ຘຣມານກາເລປິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອາຄມາສິ. ປຐມໍ – ຍກ຺ຂທມນຕ຺ຖໍ ເອກໂກວ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຍກ຺ເຂ ທເມຕ຺ວາ ‘‘ມຍິ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ອິມສ຺ມິໍ ທີເປ ສາສນໍ ປຕິຏ຺ຐຫິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີເປ ຣກ຺ຂໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ທີປໍ ອາວິຊ຺ຊິ. ທຸຕິຍໍ – ມາຕຸລຠາຄິເນຍ຺ຍານໍ ນາຄຣາຊູນໍ ທມນຕ຺ຖາຍ ເອກໂກວ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕ ທເມຕ຺ວາ ອຄມາສິ. ຕຕິຍໍ – ປຎ຺ຈຠິກ຺ຂຸສຕປຣິວາໂຣ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ມຫາເຈຕິຍຏ຺ຐາເນ ຈ ຖູປາຣາມເຈຕິຍຏ຺ຐາເນ ຈ ມຫາໂພຘິປຕິຏ຺ຐິຕຏ຺ຐາເນ ຈ ມຫິຍງ຺ຄຓເຈຕິຍຏ຺ຐາເນ ຈ ມຸຕິຍງ຺ຄຓເຈຕິຍຏ຺ຐາເນ ຈ ທີຆວາປິເຈຕິຍຏ຺ຐາເນ ຈ ກລ຺ຍາຓິຍເຈຕິຍຏ຺ຐາເນ ຈ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິສີທິ. ອິທມສ຺ສ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ຘາຕຸສຣີເຣນ ອາຄມນໍ.

ຘາຕຸສຣີຣໂຕ ຈ ປນສ຺ສ ນິກ຺ຂນ຺ຕອຸທກຜຸສິເຕຫິ ສກລຕມ຺ພປຓ຺ຓິຕເລ ນ ໂກຈິ ອຜຸຏ຺ໂຐກາໂສ ນາມ ອໂຫສິ. ເອວມສ຺ສ ຕໍ ຘາຕຸສຣີຣໍ ອຸທກຜຸສິເຕຫິ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິຕລສ຺ສ ປຣິຬາຫໍ ວູປສເມຕ຺ວາ ມຫາຊນສ຺ສ ປາຏິຫາຣິຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ມຕ຺ຖເກ ປຕິຏ຺ຐາສິ. ຣາຊາ ສຜລໍ ມນຸສ຺ສປຏິລາຠໍ ມຎ຺ຎມາໂນ ມຫນ຺ຕໍ ສກ຺ກາຣໍ ກຣິຕ຺ວາ ຘາຕຸໍ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ. ສຫ ຘາຕຸປຕິຏ຺ຐາປເນນ ມຫາຠູມິຈາໂລ ອໂຫສິ. ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ປນ ຘາຕຸປາຏິຫາຣິເຍ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ຠາຕາ ອຠໂຍ ນາມ ຣາຊກຸມາໂຣ ປຸຣິສສຫສ຺ເສນ ສທ຺ຘິໍ ປພ຺ພຊິ. ເຈຕຣຏ຺ຐຄາມໂຕ ປຎ຺ຈ ທາຣກສຕານິ ປພ຺ພຊິໍສຸ, ຕຖາ ທ຺ວາຣມຓ຺ຑລາທີຫິ ຄາມເກຫິ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈປຎ຺ຈ ທາຣກສຕານິ ສພ຺ພານິປິ ອນ຺ໂຕນຄຣໂຕ ຈ ພຫິນຄຣໂຕ ຈ ປພ຺ພຊິຕານິ ຕິໍສຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສານິ ອເຫສຸໍ. ນິຏ຺ຐິເຕ ປນ ຖູປສ຺ມິໍ ຣາຊາ ຈ ຣາຊຠາຕິກາ ຈ ເທວິໂຍ ຈ ເທວນາຄຍກ຺ຂານມ຺ປິ ວິມ຺ຫຍກຣໍ ປຈ຺ເຈກໍ ປຈ຺ເຈກໍ ປູຊໍ ອກໍສຸ. ນິຏ຺ຐິຕາຍ ປນ ຘາຕຸປູຊາຍ ປຕິຏ຺ຐິເຕ ຘາຕຸວເຣ ມຫິນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ເມຆວນຸຍ຺ຍານເມວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວາສໍ ກປ຺ເປສິ.

ຕສ຺ມິໍ ໂຂ ປນ ສມເຍ ອນຸຬາ ເທວີ ປພ຺ພຊິຕຸກາມາ ຫຸຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສິ. ຣາຊາ ຕສ຺ສາ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ເຖຣໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອນຸຬາ, ຠນ຺ເຕ, ເທວີ ປພ຺ພຊິຕຸກາມາ, ປພ຺ພາເຊຖ ນ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ນ, ມຫາຣາຊ, ອມ຺ຫາກໍ ມາຕຸຄາມໍ ປພ຺ພາເຊຕຸໍ ກປ຺ປຕິ. ປາຏລິປຸຕ຺ເຕ ປນ ມຍ຺ຫໍ ຠຄິນີ ສງ຺ຆມິຕ຺ຕຕ຺ເຖຣີ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ປກ຺ໂກສາເປຫິ. ອິມສ຺ມິຎ຺ຈ ປນ, ມຫາຣາຊ, ທີເປ ປຸຣິມການໍ ຕິຓ຺ຓໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘານໍ ໂພຘິ ປຕິຏ຺ຐາສິ. ອມ຺ຫາກມ຺ປິ ຠຄວໂຕ ສຣສຣໍສິຊາລວິສ຺ສຊ຺ຊນເກນ ໂພຘິນາ ອິຘ ປຕິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ ຕຖາ ສາສນໍ ປຫິເຓຍ຺ຍາສິ ຍຖາ ສງ຺ຆມິຕ຺ຕາ ໂພຘິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາ’’ຕິ.

‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ຣາຊາ ເຖຣສ຺ສ ວຈນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ອມຈ຺ເຈຫິ ສທ຺ຘິໍ ມນ຺ເຕນ຺ໂຕ ອຣິຏ຺ຐໍ ນາມ ອຕ຺ຕໂນ ຠາຄິເນຍ຺ຍໍ ອາຫ – ‘‘ສກ຺ຂິສ຺ສສິ ຕ຺ວໍ, ຕາຕ, ປາຏລິປຸຕ຺ຕໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມຫາໂພຘິນາ ສທ຺ຘິໍ ອຍ຺ຍໍ ສງ຺ຆມິຕ຺ຕຕ຺ເຖຣິໍ ອາເນຕຸ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ, ເທວ, ສເຈ ເມ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອນຸຊານິສ຺ສສີ’’ຕິ. ‘‘ຄຈ຺ຉ, ຕາຕ, ເຖຣິໍ ອາເນຕ຺ວາ ປພ຺ພຊາຫີ’’ຕິ. ໂສ ຣຎ຺ໂຎ ຈ ເຖຣສ຺ສ ຈ ສາສນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານວເສນ ເອກທິວເສເນວ ຊມ຺ພຸໂກລປຏ຺ຏນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນາວໍ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ສມຸທ຺ທໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ປາຏລິປຸຕ຺ຕເມວ ອຄມາສິ. ອນຸຬາປິ ໂຂ ເທວີ ປຎ຺ຈຫິ ກຎ຺ຎາສເຕຫິ ປຎ຺ຈຫິ ຈ ອນ຺ເຕປຸຣິກາສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ທສ ສີລານິ ສມາທິຍິຕ຺ວາ ກາສາຍານິ ວຕ຺ຖານິ ອຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ນຄຣສ຺ສ ເອກເທເສ ອຸປສ຺ສຍໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ນິວາສໍ ກປ຺ເປສິ. ອຣິຏ຺ໂຐປິ ຕໍທິວສເມວ ຣຎ຺ໂຎ ສາສນໍ ອປ຺ເປສິ, ເອວຎ຺ຈ ອໂວຈ – ‘‘ປຸຕ຺ໂຕ ເຕ, ເທວ, ມຫິນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ເອວມາຫ – ‘ສຫາຍກສ຺ສ ກິຣ ເຕ ເທວານມ຺ປິຍຕິສ຺ສສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ຠາຕຸ ຊາຍາ ອນຸຬາ ນາມ ເທວີ ປພ຺ພຊິຕຸກາມາ, ຕໍ ປພ຺ພາເຊຕຸໍ ອຍ຺ຍໍ ສງ຺ຆມິຕ຺ຕຕ຺ເຖຣິໍ ປຫິຓຖ, ອຍ຺ຍາເຍວ ຈ ສທ຺ຘິໍ ມຫາໂພຘິ’’’ນ຺ຕິ. ເຖຣສ຺ສ ສາສນໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ສງ຺ຆມິຕ຺ຕຕ຺ເຖຣິໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເອວມາຫ – ‘‘ອຍ຺ເຍ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ຠາຕາ ມຫິນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ມໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕິກໍ ເປເສສິ, ເທວານມ຺ປິຍຕິສ຺ສສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ຠາຕຸ ຊາຍາ ອນຸຬາ ນາມ ເທວີ ປຎ຺ຈຫິ ກຎ຺ຎາສເຕຫິ, ປຎ຺ຈຫິ ຈ ອນ຺ເຕປຸຣິກາສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ປພ຺ພຊິຕຸກາມາ, ຕໍ ກິຣ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ປພ຺ພາເຊຖາ’’ຕິ. ສາ ຕາວເທວ ຕຸຣິຕຕຸຣິຕາ ຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອວມາຫ – ‘‘ມຫາຣາຊ, ມຍ຺ຫໍ ຠາຕາ ມຫິນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ເອວໍ ປຫິຓິ, ‘ຣຎ຺ໂຎ ກິຣ ຠາຕຸ ຊາຍາ ອນຸຬາ ນາມ ເທວີ ປຎ຺ຈຫິ ກຎ຺ຎາສເຕຫິ ປຎ຺ຈຫິ ຈ ອນ຺ເຕປຸຣິກາສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ປພ຺ພຊິຕຸກາມາ ມຍ຺ຫໍ ອາຄມນໍ ອຸທິກ຺ຂຕິ’. ຄຈ຺ຉາມຫໍ, ມຫາຣາຊ, ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປ’’ນ຺ຕິ.

ຣາຊາ ອາຫ – ‘‘ອມ຺ມ, ປຸຕ຺ໂຕປິ ເມ ມຫິນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ນຕ຺ຕາ ຈ ເມ ສຸມນສາມເຓໂຣ ມໍ ຉິນ຺ນຫຕ຺ຖໍ ວິຍ ກໂຣນ຺ຕາ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປໍ ຄຕາ. ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ ເຕປິ ອປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ໂສໂກ ຕວ ມຸຂໍ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ວູປສມ຺ມຕິ! ອລໍ, ອມ຺ມ, ມາ ຕ຺ວໍ ອຄມາສີ’’ຕິ. ‘‘ຠາຣິຍໍ ເມ, ມຫາຣາຊ, ຠາຕຸ ວຈນໍ; ອນຸຬາປິ ຂຕ຺ຕິຍາ ອິຕ຺ຖິສຫສ຺ສປຣິວຸຕາ ປພ຺ພຊ຺ຊາປຸເຣກ຺ຂາຣາ ມໍ ປຏິມາເນຕິ; ຄຈ຺ຉາມຫໍ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ, ອມ຺ມ, ມຫາໂພຘິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉາຫີ’’ຕິ. ກຸໂຕ ຣຎ຺ໂຎ ມຫາໂພຘິ? ຣາຊາ ກິຣ ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ເອວ ຘາຕຸຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖາຍ ອນາຄເຕ ສຸມເນ ລງ຺ກາທີປໍ ມຫາໂພຘິໍ ເປເສຕຸກາໂມ, ‘‘ກຖໍ ນຸ ໂຂ ອສຕ຺ຖຆາຕາຣຫໍ ມຫາໂພຘິໍ ເປເສສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຸປາຍໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ມຫາເທວໍ ນາມ ອມຈ຺ຈໍ ປຸຈ຺ຉິ. ໂສ ອາຫ – ‘‘ສນ຺ຕິ, ເທວ, ພຫູ ປຓ຺ຑິຕາ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຣາຊາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຠຕ຺ຕໍ ປຏິຍາເທຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈາວສາເນ ສງ຺ຆໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ຄນ຺ຕພ຺ພໍ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວໂຕ ມຫາໂພຘິນາ ລງ຺ກາທີປໍ ໂນ’’ຕິ? ສງ຺ໂຆ ໂມຄ຺ຄລິປຸຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຠາຣໍ ອກາສິ.

ເຖໂຣ ‘‘ຄນ຺ຕພ຺ພໍ, ມຫາຣາຊ, ມຫາໂພຘິນາ ລງ຺ກາທີປ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ປຎ຺ຈ ມຫາອຘິຏ຺ຐານານິ ກເຖສິ. ກຕມານິ ປຎ຺ຈ? ຠຄວາ ກິຣ ມຫາປຣິນິພ຺ພານມຎ຺ເຈ ນິປນ຺ໂນ ລງ຺ກາທີເປ ມຫາໂພຘິປຕິຏ຺ຐາປນຕ຺ຖາຍ ‘‘ອໂສກມຫາຣາຊາ ມຫາໂພຘິຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ຄມິສ຺ສຕິ, ຕທາ ມຫາໂພຘິສ຺ສ ທກ຺ຂິຓສາຂາ ສຍເມວ ຉິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓກຏາເຫ ປຕິຏ຺ຐາຕູ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐາສິ – ອິທເມກມຘິຏ຺ຐານໍ.

ຕຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐານກາເລ ຈ ‘‘ມຫາໂພຘິ ຫິມວລາຫກຄພ຺ຠໍ ປວິສິຕ຺ວາ ປຕິຏ຺ຐາຕູ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐາສິ – ອິທໍ ທຸຕິຍມຘິຏ຺ຐານໍ.

‘‘ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ຫິມວລາຫກຄພ຺ຠໂຕ ໂອຣຸຍ຺ຫ ສຸວຓ຺ຓກຏາເຫ ປຕິຏ຺ຐຫນ຺ໂຕ ປຕ຺ເຕຫິ ຈ ຜເລຫິ ຈ ຉພ຺ພຓ຺ຓຣໍສິໂຍ ມຸຎ຺ຈຕູ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐາສິ – ອິທໍ ຕຕິຍມຘິຏ຺ຐານໍ.

‘‘ຖູປາຣາເມ ທກ຺ຂິຓກ຺ຂກຘາຕຸ ເຈຕິຍມ຺ຫິ ປຕິຏ຺ຐານທິວເສ ຍມກປາຏິຫາຣິຍໍ ກໂຣຕູ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐາສິ – ອິທໍ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ.

ລງ຺ກາທີປມ຺ຫິເຍວ ເມ ໂທຓມຕ຺ຕາ ຘາຕຸໂຍ ມຫາເຈຕິຍມ຺ຫິ ປຕິຏ຺ຐານກາເລ ພຸທ຺ຘເວສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເວຫາສໍ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ຍມກປາຏິຫາຣິຍໍ ກໂຣນ຺ຕູ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐາສິ – ອິທໍ ປຎ຺ຈມໍ ອຘິຏ຺ຐານນ຺ຕິ.

ຣາຊາ ອິມານິ ປຎ຺ຈ ມຫາອຘິຏ຺ຐານານິ ສຸຕ຺ວາ ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ປາຏລິປຸຕ຺ຕໂຕ ຍາວ ມຫາໂພຘິ ຕາວ ມຄ຺ຄໍ ປຏິຊຄ຺ຄາເປຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓກຏາຫຕ຺ຖາຍ ພຫຸໍ ສຸວຓ຺ຓໍ ນີຫຣາເປສິ. ຕາວເທວ ຈ ຣຎ຺ໂຎ ຈິຕ຺ຕໍ ຎຕ຺ວາ ວິສ຺ສກມ຺ມເທວປຸຕ຺ໂຕ ກມ຺ມາຣວຓ຺ຓໍ ນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ ປຸຣໂຕ ອຏ຺ຐາສິ. ຣາຊາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ຕາຕ, ອິມໍ ສຸວຓ຺ຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກຏາຫໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ປມາຓໍ, ເທວ, ຊານາຖາ’’ຕິ? ‘‘ຕ຺ວເມວ, ຕາຕ, ຎຕ຺ວາ ກໂຣຫີ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ເທວ, ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສຸວຓ຺ຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອານຸຠາເວນ ຫຕ຺ເຖນ ປຣິມຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓກຏາຫໍ ນິມ຺ມິນິ ນວຫຕ຺ຖປຣິກ຺ເຂປໍ ປຎ຺ຈຫຕ຺ຖຸພ຺ເພຘໍ ຕິຫຕ຺ຖວິກ຺ຂມ຺ຠໍ ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລພຫລໍ ຫຕ຺ຖິໂສຓ຺ຑປ຺ປມາຓມຸຂວຏ຺ຏິໍ. ອຖ ຣາຊາ ສຕ຺ຕໂຍຊນາຍາມາຍ ຕິໂຍຊນວິຕ຺ຖາຣາຍ ມຫຕິຍາ ເສນາຍ ປາຏລິປຸຕ຺ຕໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອຣິຍສງ຺ຆມາທາຍ ມຫາໂພຘິສມີປໍ ອຄມາສິ. ເສນາ ສມຸສ຺ສິຕຘຊປຏາກໍ ນານາຣຕນວິຈິຕ຺ຕໍ ອເນກາລງ຺ກາຣປອມຓ຺ຑິຕໍ ນານາວິຘກຸສຸມສມາກິຓ຺ຓໍ ອເນກຕູຣິຍສງ຺ຆຸຏ຺ຐໍ ມຫາໂພຘິໍ ປຣິກ຺ຂິປິ. ຣາຊາ ສຫສ຺ສມຕ຺ເຕ ຄຓປາໂມກ຺ເຂ ມຫາເຖເຣ ຄເຫຕ຺ວາ ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ປຕ຺ຕາຠິເສການໍ ຣາຊູນໍ ສຫສ຺ເສນ ອຕ຺ຕານຎ຺ຈ ມຫາໂພຘິຎ຺ຈ ປຣິວາຣາເປຕ຺ວາ ມຫາໂພຘິມູເລ ຐຕ຺ວາ ມຫາໂພຘິໍ ອຸລ຺ໂລເກສິ. ມຫາໂພຘິສ຺ສ ຂນ຺ຘຎ຺ຈ ທກ຺ຂິຓມຫາສາຂາຍ ຈຕຸຫຕ຺ຖປ຺ປມາຓປ຺ປເທສຎ຺ຈ ຐເປຕ຺ວາ ອວເສສໍ ອທສ຺ສນໍ ອຄມາສິ.

ຣາຊາ ຕໍ ປາຏິຫາຣິຍໍ ທິສ຺ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນປີຕິປາໂມຊ຺ໂຊ ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ອິມໍ ປາຏິຫາຣິຍໍ ທິສ຺ວາ ຕຸຏ຺ໂຐ ມຫາໂພຘິໍ ສກລຊມ຺ພຸທີປຣຊ຺ເຊນ ປູເຊມີ’’ຕິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ວຕ຺ວາ ອຠິເສກໍ ອທາສິ. ຕໂຕ ປຸປ຺ຜຄນ຺ຘາທີຫິ ປູເຊຕ຺ວາ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ອຏ຺ຐສຸ ຐາເນສຸ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ຐຕ຺ວາ ສຈ຺ຈວຈນກິຣິຍາຍ ໂພຘິໍ ຄຓ຺ຫິຕຸກາໂມ ຠູມິໂຕ ຍາວ ມຫາໂພຘິສ຺ສ ທກ຺ຂິຓສາຂາ ຕາວ ອຸຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ຐປິຕສ຺ສ ສພ຺ພຣຕນມຍປີຐສ຺ສ ອຸປຣິ ສຸວຓ຺ຓກຏາຫໍ ຐປາເປຕ຺ວາ ຣຕນປີຐໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ສຸວຓ຺ຓຕຸລິກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ມໂນສິລາຍ ເລຂໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ຍທິ ມຫາໂພຘິນາ ລງ຺ກາທີເປ ປຕິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ, ຍທິ ຈາຫໍ ພຸທ຺ຘສາສເນ ນິພ຺ເພມຕິໂກ ຠເວຍ຺ຍໍ, ມຫາໂພຘິ ສຍເມວ ອິມສ຺ມິໍ ສຸວຓ຺ຓກຏາເຫ ໂອຣຸຍ຺ຫ ປຕິຏ຺ຐາຕູ’’ຕິ ສຈ຺ຈວຈນກິຣິຍມກາສິ. ສຫ ສຈ຺ຈກິຣິຍາຍ ໂພຘິສາຂາ ມໂນສິລາຍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຏ຺ຐາເນ ຉິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຄນ຺ຘກລລປູຣສ຺ສ ສຸວຓ຺ຓກຏາຫສ຺ສ ອຸປຣິ ອຏ຺ຐາສິ. ຕສ຺ສ ອຸພ຺ເພເຘນ ທສຫຕ຺ໂຖ ຂນ຺ໂຘ ໂຫຕິ ຈຕຸຫຕ຺ຖາ ປຎ຺ຈ ມຫາສາຂາ ປຎ຺ຈຫິເຍວ ຜເລຫິ ປຏິມຓ຺ຑິຕາ, ຂຸທ຺ທກສາຂານໍ ປນ ສຫສ຺ສໍ. ອຖ ຣາຊາ ມູລເລຂາຍ ອຸປຣິ ຕິວງ຺ຄຸລປ຺ປເທເສ ອຎ຺ຎໍ ເລຂໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິ. ຕໂຕ ຕາວເທວ ປຸປ຺ຜຸຬກາ ຫຸຕ຺ວາ ທສ ມຫາມູລານິ ນິກ຺ຂມິໍສຸ. ປຸນ ອຸປຣູປຣິ ຕິວງ຺ຄຸເລ ຕິວງ຺ຄຸເລ ອຎ຺ຎາ ນວ ເລຂາ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິ. ຕາຫິປິ ທສ ທສ ປຸປ຺ຜຸຬກາ ຫຸຕ຺ວາ ນວຸຕິ ມູລານິ ນິກ຺ຂມິໍສຸ. ປຐມກາ ທສ ມຫາມູລາ ຈຕຸຣງ຺ຄຸລມຕ຺ຕໍ ນິກ຺ຂນ຺ຕາ. ອິຕເຣປິ ຄວກ຺ຂຊາລສທິສໍ ອນຸສິພ຺ພນ຺ຕາ ນິກ຺ຂນ຺ຕາ. ເອຕ຺ຕກໍ ປາຏິຫາຣິຍໍ ຣາຊາ ຣຕນປີຐມຕ຺ຖເກ ຐິໂຕເຍວ ທິສ຺ວາ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ມຫານາທໍ ນທິ. ອເນການິ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສານິ ສາຘຸກາຣມກໍສຸ. ສກລຣາຊເສນາ ອຸນ຺ນາທິນີ ອໂຫສິ. ເຈລຸກ຺ເຂປສຕສຫສ຺ສານິ ປວຕ຺ຕຍິໍສຸ. ຠູມຏ຺ຐກເທເວ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ຍາວ ພ຺ຣຫ຺ມກາຍິກາ ເທວາ ຕາວ ສາຘຸກາຣໍ ປວຕ຺ຕຍິໍສຸ. ຣຎ຺ໂຎ ອິມໍ ປາຏິຫາຣິຍໍ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ປີຕິຍາ ນິຣນ຺ຕຣໍ ຜຸຏສຣີຣສ຺ສ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຐິຕສ຺ເສວ ມຫາໂພຘິ ມູລສເຕນ ສຸວຓ຺ຓກຏາເຫ ປຕິຏ຺ຐາສິ. ທສ ມຫາມູລານິ ສຸວຓ຺ຓກຏາຫຕລໍ ອາຫຈ຺ຈ ອຏ຺ຐໍສຸ. ອວເສສານິ ນວຸຕິ ຂຸທ຺ທກມູລານິ ອນຸປຸພ຺ເພນ ວຑ຺ຒນການິ ຫຸຕ຺ວາ ຄນ຺ຘກລເລ ໂອຣຸຍ຺ຫ ຐິຕານິ.

ເອວໍ ສຸວຓ຺ຓກຏາເຫ ປຕິຏ຺ຐິຕມຕ຺ເຕ ມຫາໂພຘິມ຺ຫິ ມຫາປຖວີ ຈລິ. ອາກາເສ ເທວທຸນ຺ທຸຠິໂຍ ຜລິໍສຸ. ປພ຺ພຕານໍ ນຈ຺ເຈຫິ ເທວານໍ ສາຘຸກາເຣຫິ ຍກ຺ຂານໍ ຫິງ຺ກາເຣຫິ ອສຸຣານໍ ຖຸຕິຊປ຺ເປຫິ ພ຺ຣຫ຺ມານໍ ອປ຺ໂຜຏເນຫິ ເມຆານໍ ຄຊ຺ຊິເຕຫິ ຈຕຸປ຺ປທານໍ ຣເວຫິ ປກ຺ຂີນໍ ຣຸເຕຫິ ສພ຺ພຕາຬາວຈຣານໍ ສກສກປຏິຠາເນຫິ ປຖວີຕລໂຕ ຍາວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກາ ຕາວ ເອກໂກລາຫລໍ ເອກນິນ຺ນາທໍ ອໂຫສິ. ປຎ຺ຈສຸ ສາຂາສຸ ຜລໂຕ ຜລໂຕ ຉພ຺ພຓ຺ຓຣໍສິໂຍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ສກລຈກ຺ກວາຬໍ ຣຕນໂຄປານສີວິນທ຺ຘໍ ວິຍ ກຸຣຸມານາ ຍາວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກາ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄຈ຺ຉິໍສຸ. ຕໍ ຂຓໂຕ ຈ ປນ ປຠຸຕິ ສຕ຺ຕ ທິວສານິ ມຫາໂພຘິ ຫິມວລາຫກຄພ຺ຠໍ ປວິສິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ນ ໂກຈິ ມຫາໂພຘິໍ ປສ຺ສຕິ. ຣາຊາ ຣຕນປີຐໂຕ ໂອຣຸຍ຺ຫ ສຕ຺ຕ ທິວສານິ ມຫາໂພຘິປູຊໍ ກາເຣສິ. ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ສພ຺ພທິສາຫິ ຫິມາ ຈ ຉພ຺ພຓ຺ຓຣໍສິໂຍ ຈ ອາວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ມຫາໂພຘິເມວ ປວິສິໍສຸ. ວິຄຕຫິມວລາຫເກ ວິປ຺ປສນ຺ເນ ຈກ຺ກວາຬຄພ຺ເຠ ມຫາໂພຘິ ປຣິປຸຓ຺ຓຂນ຺ຘສາຂາປສາໂຂ ປຎ຺ຈຜລປຏິມຓ຺ຑິໂຕ ສຸວຓ຺ຓກຏາເຫ ປຕິຏ຺ຐິໂຕວ ປຎ຺ຎາຍິຕ຺ຖ. ຣາຊາ ມຫາໂພຘິໍ ທິສ຺ວາ ເຕຫິ ປາຏິຫາຣິເຍຫິ ສຎ຺ຊາຕປີຕິປາໂມຊ຺ໂຊ ‘‘ສກລຊມ຺ພຸທີປຣຊ຺ເຊນ ຕຣຸຓມຫາໂພຘິໍ ປູເຊສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຠິເສກໍ ທຕ຺ວາ ສຕ຺ຕ ທິວສານິ ມຫາໂພຘິຏ຺ຐາເນເຍວ ອຏ຺ຐາສິ.

ມຫາໂພຘິ ປຸພ຺ພກຕ຺ຕິກປວາຣຓາທິວເສ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ປຐມໍ ສຸວຓ຺ຓກຏາເຫ ປຕິຏ຺ຐຫິ. ຕໂຕ ຫິມຄພ຺ຠສຕ຺ຕາຫໍ ອຠິເສກສຕ຺ຕາຫຎ຺ຈ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ກາຬປກ຺ຂສ຺ສ ອຸໂປສຖທິວເສ ຣາຊາ ເອກທິວເສເນວ ປາຏລິປຸຕ຺ຕໍ ປວິສິຕ຺ວາ ກຕ຺ຕິກຊຸຓ຺ຫປກ຺ຂສ຺ສ ປາຏິປທທິວເສ ມຫາໂພຘິໍ ປາຈີນມຫາສາລມູເລ ຐເປສິ. ສຸວຓ຺ຓກຏາເຫ ປຕິຏ຺ຐິຕທິວສໂຕ ສຕ຺ຕຣສເມ ທິວເສ ມຫາໂພຘິສ຺ສ ອຠິນວງ຺ກຸຣາ ປາຕຸຣເຫສຸໍ. ເຕ ທິສ຺ວາປິ ປສນ຺ໂນ ຣາຊາ ປຸນ ມຫາໂພຘິໍ ຣຊ຺ເຊນ ປູເຊນ຺ໂຕ ສກລຊມ຺ພຸທີປາຠິເສກມທາສິ. ຕທາ ສຸມນສາມເຓໂຣ ກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມທິວເສ ຘາຕຸຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ຄໂຕ ມຫາໂພຘິສ຺ສ ກຕ຺ຕິກຉຓປູຊໍ ອທ຺ທສ. ເອວໍ ມຫາໂພຘິມຓ຺ຑໂຕ ອາເນຕ຺ວາ ປາຏລິປຸຕ຺ເຕ ຐປິຕໍ ມຫາໂພຘິໍ ສນ຺ຘາຍ ອາຫ – ‘‘ເຕນ ຫິ, ອມ຺ມ, ມຫາໂພຘິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉາຫີ’’ຕິ. ສາ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ.

ຣາຊາ ມຫາໂພຘິຣກ຺ຂຓຕ຺ຖາຍ ອຏ຺ຐາຣສ ເທວຕາກຸລານິ, ອຏ຺ຐ ອມຈ຺ຈກຸລານິ, ອຏ຺ຐ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸລານິ, ອຏ຺ຐ ກຸຏຸມ຺ພິຍກຸລານິ, ອຏ຺ຐ ໂຄປກກຸລານິ, ອຏ຺ຐ ຕຣຈ຺ຉກຸລານິ, ອຏ຺ຐ ຈ ກາລິງ຺ຄກຸລານິ ທຕ຺ວາ ອຸທກສິຎ຺ຈນຕ຺ຖາຍ ຈ ອຏ຺ຐ ສຸວຓ຺ຓຆເຏ, ອຏ຺ຐ ຈ ຣຊຕຆເຏ ທຕ຺ວາ ອິມິນາ ປຣິວາເຣນ ມຫາໂພຘິໍ ຄງ຺ຄາຍ ນາວໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ສຍມ຺ປິ ນຄຣໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ວິຊ຺ຌາຏວິໍ ສມຕິກ຺ກມ຺ມ ອນຸປຸພ຺ເພນ ສຕ຺ຕຫິ ທິວເສຫິ ຕາມລິຕ຺ຕິໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ. ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ເທວນາຄມນຸສ຺ສາ ອຸຬາຣໍ ມຫາໂພຘິປູຊໍ ອກໍສຸ. ຣາຊາປິ ສມຸທ຺ທຕີເຣ ສຕ຺ຕ ທິວສານິ ມຫາໂພຘິໍ ຐເປຕ຺ວາ ສກລຊມ຺ພຸທີປມຫາຣຊ຺ຊໍ ອທາສິ. ອິທມສ຺ສ ຕຕິຍໍ ຊມ຺ພຸທີປຣຊ຺ຊສມ຺ປທານໍ ໂຫຕິ.

ເອວໍ ມຫາຣຊ຺ເຊນ ປູເຊຕ຺ວາ ມາຄສິຣມາສສ຺ສ ປຐມປາຏິປທທິວເສ ອໂສໂກ ຘມ຺ມຣາຊາ ມຫາໂພຘິໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຄລປ຺ປມາຓໍ ອຸທກໍ ໂອຣຸຍ຺ຫ ນາວາຍໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ສງ຺ຆມິຕ຺ຕຕ຺ເຖຣິມ຺ປິ ສປຣິວາຣໍ ນາວໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ອຣິຏ຺ຐໍ ອມຈ຺ຈໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ອຫໍ, ຕາຕ, ມຫາໂພຘິໍ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ສກລຊມ຺ພຸທີປຣຊ຺ເຊນ ປູເຊຕ຺ວາ ຄລປ຺ປມາຓໍ ອຸທກໍ ໂອຣຸຍ຺ຫ ມມ ສຫາຍກສ຺ສ ເປເສສິໍ, ໂສປິ ເອວເມວ ມຫາໂພຘິໍ ປູເຊຕູ’’ຕິ. ເອວໍ ສຫາຍກສ຺ສ ສາສນໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉຕິ ວຕເຣ, ທສພລສ຺ສ ສຣສຣໍສິຊາລໍ ວິມຸຎ຺ຈນ຺ໂຕ ມຫາໂພຘິຣຸກ຺ໂຂ’’ຕິ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອສ຺ສູນິ ປວຕ຺ຕຍມາໂນ ອຏ຺ຐາສິ. ສາປິ ໂຂ ມຫາໂພຘິສມາຣູຬ຺ຫາ ນາວາ ປສ຺ສໂຕ ປສ຺ສໂຕ ມຫາຣາຊສ຺ສ ມຫາສມຸທ຺ທຕລໍ ປກ຺ຂນ຺ຕາ. ມຫາສມຸທ຺ເທປິ ສມນ຺ຕາ ໂຍຊນໍ ວີຈິໂຍ ວູປສນ຺ຕາ; ປຎ຺ຈ ວຓ຺ຓານິ ປທຸມານິ ປຸປ຺ຜິຕານິ; ອນ຺ຕລິກ຺ເຂ ທິພ຺ພານິ ຕູຣິຍານິ ປວຊ຺ຊິໍສຸ; ອາກາເສ ຊລຊຖລຊຣຸກ຺ຂາທິສນ຺ນິສ຺ສິຕາຫິ ເທວຕາຫິ ປວຕ຺ຕິຕາ ອຕິວິຍ ອຸຬາຣາ ປູຊາ ອໂຫສິ. ສງ຺ຆມິຕ຺ຕຕ຺ເຖຣີປິ ສຸປຓ຺ຓຣູເປນ ມຫາສມຸທ຺ເທ ນາຄກຸລານິ ສນ຺ຕາເສສິ. ເຕ ຈ ອຸຕ຺ຣສ຺ຕຣູປາ ນາຄາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ວິຠູຕິໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ເຖຣິໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ມຫາໂພຘິໍ ນາຄຠວນໍ ອຕິຫຣິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕ ທິວສານິ ນາຄຣຊ຺ເຊນ ປູເຊຕ຺ວາ ປຸນ ນາວາຍໍ ປຕິຏ຺ຐາເປສຸໍ. ຕໍທິວສເມວ ນາວາ ຊມ຺ພຸໂກລປຏ຺ຏນໍ ອຄມາສິ. ອໂສກມຫາຣາຊາປິ ມຫາໂພຘິວິໂຍຄທຸກ຺ຂິໂຕ ກນ຺ທິຕ຺ວາ ໂຣທິຕ຺ວາ ຍາວ ທສ຺ສນວິສຍໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ປຏິນິວຕ຺ຕິ.

ເທວານມ຺ປິຍຕິສ຺ໂສ ມຫາຣາຊາປິ ໂຂ ສຸມນສາມເຓຣສ຺ສ ວຈເນນ ມາຄສິຣມາສສ຺ສ ປຐມປາຏິປທທິວສໂຕ ປຠຸຕິ ອຸຕ຺ຕຣທ຺ວາຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ຊມ຺ພຸໂກລປຏ຺ຏນໍ ຕາວ ມຄ຺ຄໍ ໂສຘາເປຕ຺ວາ ອລງ຺ກາຣາເປຕ຺ວາ ນຄຣໂຕ ນິກ຺ຂມນທິວເສ ອຸຕ຺ຕຣທ຺ວາຣສມີເປ ສມຸທ຺ທສາລວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ຐິໂຕເຍວ ຕາຍ ວິຠູຕິຍາ ມຫາສມຸທ຺ເທ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍເຍວ ມຫາໂພຘິໍ ເຖຣສ຺ສ ອານຸຠາເວນ ທິສ຺ວາ ຕຸຏ຺ຐມານໂສ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ມຄ຺ຄໍ ປຎ຺ຈວຓ຺ເຓຫິ ປຸປ຺ເຜຫິ ໂອກິຣາເປນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣນ຺ຕເຣ ປຸປ຺ຜອຄ຺ຆິຍານິ ຐເປນ຺ໂຕ ເອກາເຫເນວ ຊມ຺ພຸໂກລປຏ຺ຏນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສພ຺ພຕາຬາວຈຣປຣິວຸໂຕ ປຸປ຺ຜຘູມຄນ຺ຘວາສາທີຫິ ປູຊຍມາໂນ ຄລປ຺ປມາຓໍ ອຸທກໍ ໂອຣຸຍ຺ຫ ‘‘ອາຄໂຕ ວຕເຣ, ທສພລສ຺ສ ສຣສຣໍສິຊາລວິສ຺ສຊ຺ຊນໂກ ມຫາໂພຘິຣຸກ຺ໂຂ’’ຕິ ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ມຫາໂພຘິໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕມງ຺ເຄ ສິຣສ຺ມິໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ມຫາໂພຘິໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ອາຄເຕຫິ ໂສຬສຫິ ຊາຕິສມ຺ປນ຺ນກຸເລຫິ ສທ຺ຘິໍ ສມຸທ຺ທໂຕ ປຈ຺ຈຸຕ຺ຕຣິຕ຺ວາ ສມຸທ຺ທຕີເຣ ມຫາໂພຘິໍ ຐເປຕ຺ວາ ຕີຓິ ທິວສານິ ສກລຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປຣຊ຺ເຊນ ປູເຊສິ, ໂສຬສນ຺ນໍ ຊາຕິສມ຺ປນ຺ນກຸລານໍ ຣຊ຺ຊໍ ວິຈາເຣສິ. ອຖ ຈຕຸຕ຺ເຖ ທິວເສ ມຫາໂພຘິໍ ອາທາຍ ອຸຬາຣໍ ປູຊໍ ກຸຣຸມາໂນ ອນຸປຸພ຺ເພນ ອນຸຣາຘປຸຣໍ ສມ຺ປຕ຺ໂຕ. ອນຸຣາຘປຸເຣປິ ມຫາສກ຺ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ຈາຕຸທ຺ທສີທິວເສ ວຑ຺ຒມານກຈ຺ຉາຍາຍ ມຫາໂພຘິໍ ອຸຕ຺ຕຣທ຺ວາເຣນ ປເວເສຕ຺ວາ ນຄຣມຊ຺ເຌນ ອຕິຫຣນ຺ໂຕ ທກ຺ຂິຓທ຺ວາເຣນ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ທກ຺ຂິຓທ຺ວາຣໂຕ ປຎ຺ຈຘນຸສຕິເກ ຐາເນ ຍຕ຺ຖ ອມ຺ຫາກໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິສີທິ, ປຸຣິມກາ ຈ ຕໂຍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ ສມາປຕ຺ຕິໍ ອປ຺ເປຕ຺ວາ ນິສີທິໍສຸ, ຍຕ຺ຖ ກກຸສນ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ມຫາສິຣີສໂພຘິ, ໂກນາຄມນສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຸທຸມ຺ພຣໂພຘິ, ກສ຺ສປສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຈ ນິຄ຺ໂຣຘໂພຘິ ປຕິຏ຺ຐາສິ, ຕສ຺ມິໍ ມຫາເມຆວນຸຍ຺ຍານສ຺ສ ຕິລກຠູເຕ ສຸມນສາມເຓຣສ຺ສ ວຈເນນ ປຐມເມວ ກຕຠູມິປຣິກມ຺ເມ ຣາຊວຕ຺ຖຸທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐກຏ຺ຐາເນ ມຫາໂພຘິໍ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ.

ກຖໍ? ຕານິ ກິຣ ໂພຘິໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ອາຄຕານິ ໂສຬສ ຊາຕິສມ຺ປນ຺ນກຸລານິ ຣາຊເວສໍ ຄຓ຺ຫິໍສຸ. ຣາຊາ ໂທວາຣິກເວສໍ ຄຓ຺ຫິ. ໂສຬສ ກຸລານິ ມຫາໂພຘິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ໂອໂຣປຍິໍສຸ. ມຫາໂພຘິ ເຕສໍ ຫຕ຺ຖໂຕ ມຸຕ຺ຕສມນນ຺ຕຣເມວ ອສີຕິຫຕ຺ຖປ຺ປມາຓໍ ເວຫາສໍ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ຉພ຺ພຓ຺ຓຣໍສິໂຍ ມຸຎ຺ຈິ. ຣໍສິໂຍ ສກລທີປໍ ປຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ອຸປຣິ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກໍ ອາຫຈ຺ຈ ອຏ຺ຐໍສຸ. ມຫາໂພຘິປາຏິຫາຣິຍໍ ທິສ຺ວາ ສຎ຺ຊາຕປ຺ປສາທານິ ທສປຸຣິສສຫສ຺ສານິ ອນຸປຸພ຺ພວິປສ຺ສນໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິໍສຸ. ຍາວ ສູຣິຍຕ຺ຖງ຺ຄມາ ມຫາໂພຘິ ອນ຺ຕລິກ຺ເຂ ອຏ຺ຐາສິ. ອຕ຺ຖງ຺ຄມິເຕ ປນ ສູຣິເຍ ໂຣຫິຓິນກ຺ຂຕ຺ເຕນ ປຖວິຍໍ ປຕິຏ຺ຐາສິ. ສຫ ໂພຘິປຕິຏ຺ຐານາ ອຸທກປຣິຍນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ມຫາປຖວີ ອກມ຺ປິ. ປຕິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຈ ປນ ມຫາໂພຘິ ສຕ຺ຕ ທິວສານິ ຫິມຄພ຺ເຠ ສນ຺ນິສີທິ. ໂລກສ຺ສ ອທສ຺ສນໍ ອຄມາສິ. ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ວິຄຕວລາຫກໍ ນຠໍ ອໂຫສິ. ຉພ຺ພຓ຺ຓຣໍສິໂຍ ຊລນ຺ຕາ ວິປ຺ຜຸຣນ຺ຕາ ນິຈ຺ຉຣິໍສຸ. ມຫາໂພຘິສ຺ສ ຂນ຺ໂຘ ຈ ສາຂາໂຍ ຈ ປຕ຺ຕານິ ຈ ປຎ຺ຈ ຜລານິ ຈ ທສ຺ສິໍສຸ. ມຫິນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ຈ ສງ຺ຆມິຕ຺ຕຕ຺ເຖຣີ ຈ ຣາຊາ ຈ ສປຣິວາຣາ ມຫາໂພຘິຏ຺ຐານເມວ ອຄມໍສຸ. ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຈ ສພ຺ເພ ທີປວາສິໂນ ສນ຺ນິປຕິໍສຸ. ເຕສໍ ປສ຺ສນ຺ຕານໍເຍວ ອຸຕ຺ຕຣສາຂໂຕ ເອກໍ ຜລໍ ປຈ຺ຈິຕ຺ວາ ສາຂໂຕ ມຸຈ຺ຈິ. ເຖໂຣ ຫຕ຺ຖໍ ອຸປນາເມສິ. ຜລໍ ເຖຣສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ປຕິຏ຺ຐາສິ. ຕໍ ເຖໂຣ ‘‘ໂຣປຍ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ ຣຎ຺ໂຎ ອທາສິ. ຣາຊາ ຄເຫຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓກຏາເຫ ມຘຸຣປໍສຸໍ ອາກິຣິຕ຺ວາ ຄນ຺ຘກລລໍ ປູເຣຕ຺ວາ ໂຣເປຕ຺ວາ ມຫາໂພຘິອາສນ຺ນຏ຺ຐາເນ ຐເປສິ. ສພ຺ເພສໍ ປສ຺ສນ຺ຕານໍເຍວ ຈຕຸຫຕ຺ຖປ຺ປມາຓາ ອຏ຺ຐ ຕຣຸຓໂພຘິຣຸກ຺ຂາ ອຸຏ຺ຐຫິໍສຸ. ຣາຊາ ຕໍ ອຈ຺ຉຣິຍໍ ທິສ຺ວາ ອຏ຺ຐ ຕຣຸຓໂພຘິຣຸກ຺ເຂ ເສຕຈ຺ຉຕ຺ເຕນ ປູເຊຕ຺ວາ ອຠິເສກໍ ອທາສິ. ຕໂຕ ເອກໍ ໂພຘິຣຸກ຺ຂໍ ອາຄມນກາເລ ມຫາໂພຘິນາ ປຐມປຕິຏ຺ຐິໂຕກາເສ ຊມ຺ພຸໂກລປຏ຺ຏເນ ໂຣປຍິໍສຸ, ເອກໍ ຕວກ຺ກພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຄາມທ຺ວາເຣ, ເອກໍ ຖູປາຣາເມ, ເອກໍ ອິສ຺ສຣນິມ຺ມານວິຫາເຣ, ເອກໍ ປຐມເຈຕິຍຏ຺ຐາເນ, ເອກໍ ເຈຕິຍປພ຺ພເຕ, ເອກໍ ໂຣຫຓຊນປທມ຺ຫິ ກາຊຣຄາເມ, ເອກໍ ໂຣຫຓຊນປທມ຺ຫິເຍວ ຈນ຺ທນຄາເມ. ອິຕເຣສໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ຜລານໍ ພີເຊຫິ ຊາເຕ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສ ໂພຘິຕຣຸເຓ ໂຍຊນິຍອາຣາເມສຸ ປຕິຏ຺ຐາເປສຸໍ.

ເອວໍ ປຸຕ຺ຕນຕ຺ຕຸປຣມ຺ປຣາຍ ສມນ຺ຕາ ທີປວາສີນໍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍ ປຕິຏ຺ຐິເຕ ທສພລສ຺ສ ຘມ຺ມຘຊຠູເຕ ມຫາໂພຘິມ຺ຫິ ອນຸຬາ ເທວີ ປຎ຺ຈຫິ ກຎ຺ຎາສເຕຫິ ປຎ຺ຈຫິ ຈ ອນ຺ເຕປຸຣິກາສເຕຫີຕິ ມາຕຸຄາມສຫສ຺ເສນ ສທ຺ຘິໍ ສງ຺ຆມິຕ຺ຕຕ຺ເຖຣິຍາ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ນຈິຣສ຺ເສວ ສປຣິວາຣາ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐາສິ. ອຣິຏ຺ໂຐປິ ໂຂ ຣຎ຺ໂຎ ຠາຄິເນຍ຺ໂຍ ປຎ຺ຈຫິ ປຸຣິສສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ນຈິຣສ຺ເສວ ສປຣິວາໂຣ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐາສິ.

ອເຖກທິວສໍ ຣາຊາ ມຫາໂພຘິໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເຖເຣນ ສທ຺ຘິໍ ຖູປາຣາມໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ຕສ຺ສ ໂລຫປາສາທຏ຺ຐານໍ ສມ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ປຸຣິສາ ປຸປ຺ຜານິ ອຠິຫຣິໍສຸ. ຣາຊາ ເຖຣສ຺ສ ປຸປ຺ຜານິ ອທາສິ. ເຖໂຣ ປຸປ຺ເຜຫິ ໂລຫປາສາທຏ຺ຐານໍ ປູເຊສິ. ປຸປ຺ເຜສຸ ຠູມິຍໍ ປຕິຕມຕ຺ເຕສຸ ມຫາຠູມິຈາໂລ ອໂຫສິ. ຣາຊາ ‘‘ກສ຺ມາ, ຠນ຺ເຕ, ຠູມິ ຈລິຕາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອິສ຺ມິໍ, ມຫາຣາຊ, ໂອກາເສ ສງ຺ຆສ຺ສ ອນາຄເຕ ອຸໂປສຖາຄາຣໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ເສຕໍ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ.

ຣາຊາ ປຸນ ເຖເຣນ ສທ຺ຘິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອມ຺ພງ຺ຄຓຏ຺ຐານໍ ປຕ຺ໂຕ. ຕຕ຺ຖສ຺ສ ວຓ຺ຓຄນ຺ຘສມ຺ປນ຺ນໍ ອຕິມຘຸຣຣສໍ ເອກໍ ອມ຺ພປກ຺ກໍ ອາຫຣີຍິຕ຺ຖ. ຣາຊາ ຕໍ ເຖຣສ຺ສ ປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍ ອທາສິ. ເຖໂຣ ຕຕ຺ເຖວ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ເອຕ຺ເຖວ ໂຣເປຖາ’’ຕິ ອາຫ. ຣາຊາ ຕໍ ອມ຺ພຏ຺ຐິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ໂຣເປຕ຺ວາ ອຸທກໍ ອາສິຎ຺ຈິ. ສຫ ອມ຺ພພີຊໂຣປເນນ ປຖວີ ອກມ຺ປິ. ຣາຊາ ‘‘ກສ຺ມາ, ຠນ຺ເຕ, ປຖວີ ກມ຺ປິຕ຺ຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອິມສ຺ມິໍ, ມຫາຣາຊ, ໂອກາເສ ສງ຺ຆສ຺ສ ອນາຄເຕ ‘ອມ຺ພງ຺ຄຓໍ’ ນາມ ສນ຺ນິປາຕຏ຺ຐານໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ເສຕໍ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ.

ຣາຊາ ຕຕ຺ຖ ອຏ຺ຐ ປຸປ຺ຜມຸຏ຺ຐິໂຍ ໂອກິຣິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປຸນ ເຖເຣນ ສທ຺ຘິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ມຫາເຈຕິຍຏ຺ຐານໍ ປຕ຺ໂຕ. ຕຕ຺ຖສ຺ສ ປຸຣິສາ ຈມ຺ປກປຸປ຺ຜານິ ອຠິຫຣິໍສຸ. ຕານິ ຣາຊາ ເຖຣສ຺ສ ອທາສິ. ເຖໂຣ ມຫາເຈຕິຍຏ຺ຐານໍ ປຸປ຺ເຜຫິ ປູເຊຕ຺ວາ ວນ຺ທິ. ຕາວເທວ ມຫາປຖວີ ສງ຺ກມ຺ປິ. ຣາຊາ ‘‘ກສ຺ມາ, ຠນ຺ເຕ, ປຖວີ ກມ຺ປິຕ຺ຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ອິມສ຺ມິໍ, ມຫາຣາຊ, ໂອກາເສ ອນາຄເຕ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອສທິໂສ ມຫາຖູໂປ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ເສຕໍ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ອຫເມວ ກໂຣມິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ‘‘ອລໍ, ມຫາຣາຊ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ອຎ຺ຎໍ ພຫຸກມ຺ມໍ ອຕ຺ຖິ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ປນ ນຕ຺ຕາ ທຸຏ຺ຐຄາມຓີ ອຠໂຍ ນາມ ກາເຣສ຺ສຕີ’’ຕິ. ອຖ ຣາຊາ ‘‘ສເຈ, ຠນ຺ເຕ, ມຍ຺ຫໍ ນຕ຺ຕາ ກຣິສ຺ສຕິ, ກຕໍເຍວ ມຍາ’’ຕິ ທ຺ວາທສຫຕ຺ຖໍ ປາສາຓຕ຺ຖມ຺ຠໍ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ‘‘ເທວານມ຺ປິຍຕິສ຺ສສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ນຕ຺ຕາ ທຸຏ຺ຐຄາມຓີ ອຠໂຍ ນາມ ອິມສ຺ມິໍ ປເທເສ ຖູປໍ ກໂຣຕູ’’ຕິ ອກ຺ຂຣານິ ລິຂາເປຕ຺ວາ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເຖຣໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ປຕິຏ຺ຐິຕໍ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີເປ ສາສນ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ປຕິຏ຺ຐິຕໍ, ມຫາຣາຊ, ສາສນໍ; ມູລານິ ປນສ຺ສ ນ ຕາວ ໂອຕຣນ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ກທາ ປນ, ຠນ຺ເຕ ມູລານິ ໂອຕິຓ຺ຓານິ ນາມ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ? ‘‘ຍທາ, ມຫາຣາຊ, ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປການໍ ມາຕາປິຕູນໍ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີເປ ຊາໂຕ ທາຣໂກ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີເປ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປມ຺ຫິເຍວ ວິນຍໍ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີເປ ວາເຈສ຺ສຕິ, ຕທາ ສາສນສ຺ສ ມູລານິ ໂອຕິຓ຺ຓານິ ນາມ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ອຕ຺ຖິ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ເອທິໂສ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ? ‘‘ອຕ຺ຖິ, ມຫາຣາຊ, ມຫາອຣິຏ຺ໂຐ ຠິກ຺ຂຸ ປຏິພໂລ ເອຕສ຺ມິໍ ກມ຺ເມ’’ຕິ. ‘‘ມຍາ ເອຕ຺ຖ, ຠນ຺ເຕ, ກິໍ ກຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ? ‘‘ມຓ຺ຑປໍ, ມຫາຣາຊ, ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ຣາຊາ ເມຆວຓ຺ຓາຠຍສ຺ສ ອມຈ຺ຈສ຺ສ ປຣິເວຓຏ຺ຐາເນ ມຫາສງ຺ຄີຕິກາເລ ອຊາຕສຕ຺ຕຸມຫາຣາເຊນ ກຕມຓ຺ຑປປ຺ປກາຣໍ ຣາຊານຸຠາເວນ ມຓ຺ຑປໍ ກາເຣຕ຺ວາ ສພ຺ພຕາຬາວຈເຣ ສກສກສິປ຺ເປສຸ ປໂຍເຊຕ຺ວາ ‘‘ສາສນສ຺ສ ມູລານິ ໂອຕຣນ຺ຕານິ ປສ຺ສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອເນກປຸຣິສສຫສ຺ສປຣິວຸໂຕ ຖູປາຣາມໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ.

ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຖູປາຣາເມ ອຏ຺ຐສຏ຺ຐິ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສານິ ສນ຺ນິປຕິໍສຸ. ມຫາມຫິນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອາສນໍ ທກ຺ຂິຓາຠິມຸຂໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ມຫາອຣິຏ຺ຐຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຘມ຺ມາສນໍ ອຸຕ຺ຕຣາຠິມຸຂໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຖ ໂຂ ມຫາອຣິຏ຺ຐຕ຺ເຖໂຣ ມຫິນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ອຊ຺ຌິຏ຺ໂຐ ອຕ຺ຕໂນ ອນຸຣູເປນ ປຕ຺ຕານຸກ຺ກເມນ ຘມ຺ມາສເນ ນິສີທິ. ມຫິນ຺ທຕ຺ເຖຣປມຸຂາ ອຏ຺ຐສຏ຺ຐິ ມຫາເຖຣາ ຘມ຺ມາສນໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ນິສີທິໍສຸ. ຣຎ຺ໂຎປິ ກນິຏ຺ຐຠາຕາ ມຕ຺ຕາຠຍຕ຺ເຖໂຣ ນາມ ‘‘ຘຸຣຄ຺ຄາໂຫ ຫຸຕ຺ວາ ວິນຍໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຎ຺ຈຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ມຫາອຣິຏ຺ຐຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຘມ຺ມາສນເມວ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ນິສີທິ. ອວເສສາປິ ຠິກ຺ຂູ ສຣາຊິກາ ຈ ປຣິສາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕາສເນ ນິສີທິໍສຸ.

ອຖາຍສ຺ມາ ມຫາອຣິຏ຺ຐຕ຺ເຖໂຣ ເຕນ ສມເຍນ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ວິຫຣຕິ ນເຬຣຸປຸຈິມນ຺ທມູເລຕິ ວິນຍນິທານໍ ອຠາສິ. ຠາສິເຕ ຈ ປນາຍສ຺ມຕາ ອຣິຏ຺ຐຕ຺ເຖເຣນ ວິນຍນິທາເນ ອາກາສໍ ມຫາວິຣວໍ ຣວິ. ອກາລວິຊ຺ຊຸລຕາ ນິຈ຺ຉຣິໍສຸ. ເທວຕາ ສາຘຸກາຣໍ ອທໍສຸ. ມຫາປຖວີ ອຸທກປຣິຍນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ສງ຺ກມ຺ປິ. ເອວໍ ອເນເກສຸ ປາຏິຫາຣິເຍສຸ ວຕ຺ຕມາເນສຸ ອາຍສ຺ມາ ອຣິຏ຺ຐຕ຺ເຖໂຣ ມຫາມຫິນ຺ທປມຸເຂຫິ ອຏ຺ຐສຏ຺ຐິຍາ ປຈ຺ເຈກຄຓີຫິ ຂີຓາສວມຫາເຖເຣຫິ ຕທຎ຺ເຎຫິ ຈ ອຏ຺ຐສຏ຺ຐິຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ເສຫິ ປຣິວຸໂຕ ປຐມກຕ຺ຕິກປວາຣຓາທິວເສ ຖູປາຣາມວິຫາຣມຊ຺ເຌ ສຕ຺ຖຸ ກຣຸຓາຄຸຓທີປກໍ ຠຄວໂຕ ອນຸສິຏ຺ຐິກຣານໍ ກາຍກມ຺ມວຈີກມ຺ມວິປ຺ຜນ຺ທິຕວິນຍນໍ ວິນຍປິຏກໍ ປກາເສສິ. ປກາເສຕ຺ວາ ຈ ຍາວຕາຍຸກໍ ຕິຏ຺ຐມາໂນ ພຫູນໍ ວາເຈຕ຺ວາ ພຫູນໍ ຫທເຍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ປຣິນິພ຺ພາຍິ. ເຕປິ ໂຂ ມຫາມຫິນ຺ທປ຺ປມຸຂາ ຕສ຺ມິໍ ສມາຄເມ –

‘‘ອຏ຺ຐສຏ຺ຐິ ມຫາເຖຣາ, ຘຸຣຄ຺ຄາຫາ ສມາຄຕາ;

ປຈ຺ເຈກຄຓິໂນ ສພ຺ເພ, ຘມ຺ມຣາຊສ຺ສ ສາວກາ.

‘‘ຂີຓາສວາ ວສິປ຺ປຕ຺ຕາ, ເຕວິຊ຺ຊາ ອິທ຺ຘິໂກວິທາ;

ອຸຕ຺ຕມຕ຺ຖມຠິຎ຺ຎາຍ, ອນຸສາສິໍສຸ ຣາຊິໂນ.

‘‘ອາໂລກໍ ທສ຺ສຍິຕ຺ວານ, ໂອຠາເສຕ຺ວາ ມຫິໍ ອິມໍ;

ຊລິຕ຺ວາ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ຘາວ, ນິພ຺ພາຍິໍສຸ ມເຫສໂຍ’’.

ເຕສໍ ປຣິນິພ຺ພານໂຕ ອປຣຠາເຄ ອຎ຺ເຎປິ ເຕສໍ ເຖຣານໍ ອນ຺ເຕວາສິກາ ຕິສ຺ສທຕ຺ຕກາຬສຸມນ-ທີຆສຸມນາທໂຍ ຈ ມຫາອຣິຏ຺ຐຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອນ຺ເຕວາສິກາ, ອນ຺ເຕວາສິການໍ ອນ຺ເຕວາສິກາ ຈາຕິ ເອວໍ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາ ອິມໍ ວິນຍປິຏກໍ ຍາວຊ຺ຊຕນາ ອາເນສຸໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ຕຕິຍສງ຺ຄຫໂຕ ປນ ອຸທ຺ຘໍ ອິມໍ ທີປໍ ມຫິນ຺ທາທີຫິ ອາຠຕໍ, ມຫິນ຺ທໂຕ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ກຎ຺ຈິ ກາລໍ ອຣິຏ຺ຐຕ຺ເຖຣາທີຫິ ອາຠຕໍ, ຕໂຕ ຍາວຊ຺ຊຕນາ ເຕສໍເຍວ ອນ຺ເຕວາສິກປຣມ຺ປຣຠູຕາຍ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາຍ ອາຠຕ’’ນ຺ຕິ.

ກຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ? ເຍສໍ ປາຬິໂຕ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ຈ ອນູນໍ ວຕ຺ຕຕິ, ມຓິຆເຏ ປກ຺ຂິຕ຺ຕເຕລມິວ ອີສກມ຺ປິ ນ ປຄ຺ຆຣຕິ, ເອວຣູເປສຸ ອຘິມຕ຺ຕສຕິ-ຄຕິ-ຘິຕິ-ມນ຺ເຕສຸ ລຊ຺ຊີສຸ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈເກສຸ ສິກ຺ຂາກາເມສຸ ປຸຄ຺ຄເລສຸ ປຕິຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ມາ ວິນຍປຕິຏ຺ຐາປນຕ຺ຖໍ ວິນຍປຣິຍຕ຺ຕິຍາ ອານິສໍສໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ສິກ຺ຂາກາເມນ ຠິກ຺ຂຸນາ ວິນໂຍ ປຣິຍາປຸຓິຕພ຺ໂພ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ວິນຍປຣິຍຕ຺ຕິຍາ ອານິສໍໂສ – ວິນຍປຣິຍຕ຺ຕິກຸສໂລ ຫິ ປຸຄ຺ຄໂລ ສາສເນ ປຏິລທ຺ຘສທ຺ຘານໍ ກຸລປຸຕ຺ຕານໍ ມາຕາປິຕຸຏ຺ຐານິໂຍ ໂຫຕິ, ຕທາຍຕ຺ຕາ ຫິ ເນສໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ອຸປສມ຺ປທາ ວຕ຺ຕານຸວຕ຺ຕປຏິປຕ຺ຕິ ອາຈາຣໂຄຈຣກຸສລຕາ. ອປິ ຈສ຺ສ ວິນຍປຣິຍຕ຺ຕິໍ ນິສ຺ສາຍ ອຕ຺ຕໂນ ສີລກ຺ຂນ຺ໂຘ ສຸຄຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ ສຸຣກ຺ຂິໂຕ; ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈປກຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຏິສຣຓໍ ໂຫຕິ; ວິສາຣໂທ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ໂວຫຣຕິ; ປຈ຺ຈຕ຺ຖິເກ ສຫຘມ຺ເມນ ສຸນິຄ຺ຄຫິຕໍ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ; ສທ຺ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຍາ ປຏິປນ຺ໂນ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ – ‘‘ປຎ຺ຈິເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ອານິສໍສາ ວິນຍຘເຣ ປຸຄ຺ຄເລ; ອຕ຺ຕໂນ ສີລກ຺ຂນ຺ໂຘ ສຸຄຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ ສຸຣກ຺ຂິໂຕ…ເປ… ສທ຺ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຍາ ປຏິປນ຺ໂນ ໂຫຕີ’’ຕິ (ປຣິ. ໓໒໕).

ເຍ ຈາປິ ສໍວຣມູລກາ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ວຸຕ຺ຕາ ຠຄວຕາ, ວິນຍຘໂຣ ປຸຄ຺ຄໂລ ເຕສໍ ທາຍາໂທ; ວິນຍມູລກຕ຺ຕາ ເຕສໍ ຘມ຺ມານໍ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຫຕໍ ຠຄວຕາ – ‘‘ວິນໂຍ ສໍວຣຕ຺ຖາຍ, ສໍວໂຣ ອວິປ຺ປຏິສາຣຕ຺ຖາຍ, ອວິປ຺ປຏິສາໂຣ ປາໂມຊ຺ຊຕ຺ຖາຍ, ປາໂມຊ຺ຊໍ ປີຕຕ຺ຖາຍ, ປີຕິ ປສ຺ສທ຺ຘຕ຺ຖາຍ, ປສ຺ສທ຺ຘິ ສຸຂຕ຺ຖາຍ, ສຸຂໍ ສມາຘຕ຺ຖາຍ, ສມາຘິ ຍຖາຠູຕຎາຓທສ຺ສນຕ຺ຖາຍ, ຍຖາຠູຕຎາຓທສ຺ສນໍ ນິພ຺ພິທຕ຺ຖາຍ, ນິພ຺ພິທາ ວິຣາຄຕ຺ຖາຍ, ວິຣາໂຄ ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຖາຍ, ວິມຸຕ຺ຕິ ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນຕ຺ຖາຍ, ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນໍ ອນຸປາທາປຣິນິພ຺ພານຕ຺ຖາຍ. ເອຕທຕ຺ຖາ ກຖາ, ເອຕທຕ຺ຖາ ມນ຺ຕນາ, ເອຕທຕ຺ຖາ ອຸປນິສາ, ເອຕທຕ຺ຖໍ ໂສຕາວຘານໍ – ຍທິທໍ ອນຸປາທາຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວິໂມກ຺ໂຂ’’ຕິ (ປຣິ. ໓໖໖). ຕສ຺ມາ ວິນຍປຣິຍຕ຺ຕິຍາ ອາໂຍໂຄ ກຣຓີໂຍຕິ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ ຍາ ສາ ວິນຍສໍວຓ຺ຓນຕ຺ຖໍ ມາຕິກາ ຐປິຕາ ຕຕ຺ຖ –

‘‘ວຸຕ຺ຕໍ ເຍນ ຍທາ ຍສ຺ມາ, ຘາຣິຕໍ ເຍນ ຈາຠຕໍ;

ຍຕ຺ຖປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕໍ ເຈຕເມຕໍ, ວຕ຺ວາ ວິຘິໍ ຕໂຕ’’ຕິ.

ອິມິສ຺ສາ ຕາວ ຄາຖາຍ ອຕ຺ໂຖ ປກາສິໂຕ ວິນຍສ຺ສ ຈ ພາຫິຣນິທານວຓ຺ຓນາ ຍຖາຘິປ຺ປາຍໍ ສໍວຓ຺ຓິຕາ ໂຫຕີຕິ.

ຕຕິຍສງ຺ຄີຕິກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ພາຫິຣນິທານກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາ

໑. ອິທານິ

‘‘ເຕນາຕິອາທິປາຐສ຺ສ, ອຕ຺ຖໍ ນານປ຺ປກາຣໂຕ;

ທສ຺ສຍນ຺ໂຕ ກຣິສ຺ສາມິ, ວິນຍສ຺ສຕ຺ຖວຓ຺ຓນ’’ນ຺ຕິ.

ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເຕນ ສມເຍນ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາຕິອາທີນໍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນໍ ກຣິສ຺ສາມິ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ເຕນາຕິ ອນິຍມນິທ຺ເທສວຈນໍ. ຕສ຺ສ ສຣູເປນ ອວຸຕ຺ເຕນປິ ອປຣຠາເຄ ອຕ຺ຖໂຕ ສິທ຺ເຘນ ເຍນາຕິ ອິມິນາ ວຈເນນ ປຏິນິທ຺ເທໂສ ກາຕພ຺ໂພ. ອປຣຠາເຄ ຫິ ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາຈນເຫຕຸຠູໂຕ ອາຍສ຺ມໂຕ ສາຣິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິວິຕກ຺ໂກ ສິທ຺ໂຘ. ຕສ຺ມາ ເຍນ ສມເຍນ ໂສ ປຣິວິຕກ຺ໂກ ອຸທປາທິ, ເຕນ ສມເຍນ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ວິຫຣຕີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຍຎ຺ຫິ ສພ຺ພສ຺ມິມ຺ປິ ວິນເຍ ຍຸຕ຺ຕິ, ຍທິທໍ ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ‘‘ເຕນາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປຸພ຺ເພ ວາ ປຈ຺ຉາ ວາ ອຕ຺ຖໂຕ ສິທ຺ເຘນ ‘‘ເຍນາ’’ຕິ ອິມິນາ ວຈເນນ ປຏິນິທ຺ເທໂສ ກາຕພ຺ໂພຕິ.

ຕຕ຺ຣິທໍ ມຸຂມຕ຺ຕນິທສ຺ສນໍ – ‘‘ເຕນ ຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂູນໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປສ຺ສາມິ, ເຍນ ສຸທິນ຺ໂນ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວິ; ຍສ຺ມາ ປຏິເສວິ, ຕສ຺ມາ ປຎ຺ຎເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອວໍ ຕາວ ປຸພ຺ເພ ອຕ຺ຖໂຕ ສິທ຺ເຘນ ເຍນາຕິ ອິມິນາ ວຈເນນ ປຏິນິທ຺ເທໂສ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ເຕນ ສມເຍນ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ ຣາຊຄເຫ ວິຫຣຕິ, ເຍນ ສມເຍນ ຘນິໂຍ ກຸມ຺ຠກາຣປຸຕ຺ໂຕ ຣຎ຺ໂຎ ທາຣູນິ ອທິນ຺ນໍ ອາທິຍີຕິ ເອວໍ ປຈ຺ຉາ ອຕ຺ຖໂຕ ສິທ຺ເຘນ ເຍນາຕິ ອິມິນາ ວຈເນນ ປຏິນິທ຺ເທໂສ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ເຕນາຕິ ວຈນສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ. ສມເຍນາຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ສມຍສທ຺ໂທ ຕາວ –

ສມວາເຍ ຂເຓ ກາເລ, ສມູເຫ ເຫຕຸ-ທິຏ຺ຐິສຸ;

ປຏິລາເຠ ປຫາເນ ຈ, ປຏິເວເຘ ຈ ທິສ຺ສຕິ.

ຕຖາ ຫິສ຺ສ – ‘‘ອປ຺ເປວ ນາມ ສ຺ເວປິ ອຸປສງ຺ກເມຍ຺ຍາມ ກາລຎ຺ຈ ສມຍຎ຺ຈ ອຸປາທາຍາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໔໔໗) ເອວມາທີສຸ ສມວາໂຍ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ເອໂກວ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຂໂຓ ຈ ສມໂຍ ຈ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາສາຍາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໘.໒໙) ເອວມາທີສຸ ຂໂຓ. ‘‘ອຸຓ຺ຫສມໂຍ ປຣິຬາຫສມໂຍ’’ຕິ (ປາຈິ. ໓໕໘) ເອວມາທີສຸ ກາໂລ. ‘‘ມຫາສມໂຍ ປວນສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທີສຸ ສມູໂຫ. ‘‘ສມໂຍປິ ໂຂ ເຕ, ຠທ຺ທາລິ, ອປ຺ປຏິວິທ຺ໂຘ ອໂຫສິ – ‘ຠຄວາ ໂຂ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ, ຠຄວາປິ ມໍ ຊານິສ຺ສຕິ – ຠທ຺ທາລິ ນາມ ຠິກ຺ຂຸ ສຕ຺ຖຸສາສເນ ສິກ຺ຂາຍ ອປຣິປູຣກາຣີ’ຕິ ອຍມ຺ປິ ໂຂ ເຕ, ຠທ຺ທາລິ, ສມໂຍ ອປ຺ປຏິວິທ຺ໂຘ ອໂຫສີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໑໓໕) ເອວມາທີສຸ ເຫຕຸ. ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອຸຄ຺ຄຫມາໂນ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ສມຓມຸຓ຺ຑິກາປຸຕ຺ໂຕ ສມຍປ຺ປວາທເກ ຕິນ຺ທຸກາຈີເຣ ເອກສາລເກ ມລ຺ລິກາຍ ອາຣາເມ ປຏິວສຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໒໖໐) ເອວມາທີສຸ ທິຏ຺ຐິ.

‘‘ທິຏ຺ເຐ ຘມ຺ເມ ຈ ໂຍ ອຕ຺ໂຖ, ໂຍ ຈຕ຺ໂຖ ສມ຺ປຣາຍິໂກ;

ອຕ຺ຖາຠິສມຍາ ຘີໂຣ, ປຓ຺ຑິໂຕຕິ ປວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໑໒໙);

ເອວມາທີສຸ ປຏິລາໂຠ. ‘‘ສມ຺ມາ ມານາຠິສມຍາ ອນ຺ຕມກາສິ ທຸກ຺ຂສ຺ສາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໘) ເອວມາທີສຸ ປຫານໍ. ‘‘ທຸກ຺ຂສ຺ສ ປີຬນຏ຺ໂຐ ສງ຺ຂຕຏ຺ໂຐ ສນ຺ຕາປຏ຺ໂຐ ວິປຣິຓາມຏ຺ໂຐ ອຠິສມຍຏ຺ໂຐ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໒.໘) ເອວມາທີສຸ ປຏິເວໂຘ ອຕ຺ໂຖ. ອິຘ ປນສ຺ສ ກາໂລ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມາ ເຍນ ກາເລນ ອາຍສ຺ມໂຕ ສາຣິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາຈນເຫຕຸຠູໂຕ ປຣິວິຕກ຺ໂກ ອຸທປາທິ, ເຕນ ກາເລນາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ເອຕ຺ຖາຫ – ‘‘ອຖ ກສ຺ມາ ຍຖາ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ‘ເອກໍ ສມຍ’ນ຺ຕິ ອຸປໂຍຄວຈເນນ ນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ, ອຠິຘມ຺ເມ ຈ ‘ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ກາມາວຈຣ’ນ຺ຕິ ຠຸມ຺ມວຈເນນ, ຕຖາ ອກຕ຺ວາ ອິຘ ‘ເຕນ ສມເຍນາ’ຕິ ກຣຓວຈເນນ ນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ’’ຕິ? ຕຕ຺ຖ ຕຖາ, ອິຘ ຈ ອຎ຺ຎຖາ ອຕ຺ຖສມ຺ຠວໂຕ. ກຖໍ? ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ຕາວ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍຄຕ຺ໂຖ ສມ຺ຠວຕິ. ຍຎ຺ຫິ ສມຍໍ ຠຄວາ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລາທີນິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕານິ ເທເສສິ, ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ຕໍ ສມຍໍ ກຣຸຓາວິຫາເຣນ ວິຫາສິ; ຕສ຺ມາ ຕທຕ຺ຖໂຊຕນຕ຺ຖໍ ຕຕ຺ຖ ອຸປໂຍຄນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ. ອຠິຘມ຺ເມ ຈ ອຘິກຣຓຕ຺ໂຖ ຠາເວນຠາວລກ຺ຂຓຕ຺ໂຖ ຈ ສມ຺ຠວຕິ. ອຘິກຣຓຎ຺ຫິ ກາລຕ຺ໂຖ ສມູຫຕ຺ໂຖ ຈ ສມໂຍ, ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕານໍ ຜສ຺ສາທິຘມ຺ມານໍ ຂຓສມວາຍເຫຕຸສງ຺ຂາຕສ຺ສ ຈ ສມຍສ຺ສ ຠາເວນ ເຕສໍ ຠາໂວ ລກ຺ຂິຍຕິ. ຕສ຺ມາ ຕທຕ຺ຖໂຊຕນຕ຺ຖໍ ຕຕ຺ຖ ຠຸມ຺ມວຈເນນ ນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ. ອິຘ ປນ ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ ກຣຓຕ຺ໂຖ ຈ ສມ຺ຠວຕິ. ໂຍ ຫິ ໂສ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິສມໂຍ ສາຣິປຸຕ຺ຕາທີຫິປິ ທຸພ຺ພິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍ, ເຕນ ສມເຍນ ເຫຕຸຠູເຕນ ກຣຓຠູເຕນ ຈ ສິກ຺ຂາປທານິ ປຎ຺ຎາປຍນ຺ໂຕ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິເຫຕຸຎ຺ຈ ອເປກ຺ຂມາໂນ ຠຄວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວິຫາສິ; ຕສ຺ມາ ຕທຕ຺ຖໂຊຕນຕ຺ຖໍ ອິຘ ກຣຓວຈເນນ ນິທ຺ເທໂສ ກໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂຫຕິ ເຈຕ຺ຖ –

‘‘ອຸປໂຍເຄນ ຠຸມ຺ເມນ, ຕໍ ຕໍ ອຕ຺ຖມເປກ຺ຂິຍ;

ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສມໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ, ກຣເຓເນວ ໂສ ອິຘາ’’ຕິ.

ໂປຣາຓາ ປນ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ – ‘ເອກໍ ສມຍ’ນ຺ຕິ ວາ ‘ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ’ຕິ ວາ ‘ເຕນ ສມເຍນາ’ຕິ ວາ ອຠິລາປມຕ຺ຕເຠໂທ ເອສ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ຠຸມ຺ມເມວ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ລທ຺ຘິຍາ ‘‘ເຕນ ສມເຍນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ‘‘ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ’’ຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາຕິ ອິເມສໍ ປທານໍ ປຣໂຕ ອຕ຺ຖໍ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມ. ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ວິຫຣຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ເວຣຎ຺ຊາຕິ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ນຄຣສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ, ຕສ຺ສໍ ເວຣຎ຺ຊາຍໍ; ສມີປຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມວຈນໍ. ວິຫຣຕີຕິ ອວິເສເສນ ອິຣິຍາປຖທິພ຺ພພ຺ຣຫ຺ມອຣິຍວິຫາເຣສຸ ອຎ຺ຎຕຣວິຫາຣສມງ຺ຄີປຣິທີປນເມຕໍ, ອິຘ ປນ ຐານຄມນນິສຊ຺ຊາສຍນປ຺ປເຠເທສຸ ອິຣິຍາປເຖສຸ ອຎ຺ຎຕຣອິຣິຍາປຖສມາໂຍຄປຣິທີປນໍ, ເຕນ ຐິໂຕປິ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕປິ ນິສິນ຺ໂນປິ ສຍາໂນປິ ຠຄວາ ວິຫຣຕິຈ຺ເຈວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂສ ຫິ ເອກໍ ອິຣິຍາປຖພາຘນໍ ອຎ຺ເຎນ ອິຣິຍາປເຖນ ວິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອປຣິປຕນ຺ຕໍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ຫຣຕິ ປວຕ຺ເຕຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ວິຫຣຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ນເຬຣຸປຸຈິມນ຺ທມູເລຕິ ເອຕ຺ຖ ນເຬຣຸ ນາມ ຍກ຺ໂຂ, ປຸຈິມນ຺ໂທຕິ ນິມ຺ພຣຸກ຺ໂຂ, ມູລນ຺ຕິ ສມີປໍ. ອຍຎ຺ຫິ ມູລສທ຺ໂທ ‘‘ມູລານິ ອຸທ຺ຘເຣຍ຺ຍ ອນ຺ຕມໂສ ອຸສີຣນາຬິມຕ຺ຕານິປີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໑໙໕) -ອາທີສຸ ມູລມູເລ ທິສ຺ສຕິ. ‘‘ໂລໂຠ ອກຸສລມູລ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໐໕) -ອາທີສຸ ອສາຘາຣຓເຫຕຸມ຺ຫິ. ‘‘ຍາວ ມຊ຺ຌນ຺ຫິເກ ກາເລ ຉາຍາ ຜຣຕິ, ນິວາເຕ ປຓ຺ຓານິ ປຕນ຺ຕິ, ເອຕ຺ຕາວຕາ ຣຸກ຺ຂມູລ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ສມີເປ. ອິຘ ປນ ສມີເປ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ຕສ຺ມາ ນເຬຣຸຍກ຺ເຂນ ອຘິຄ຺ຄຫິຕສ຺ສ ປຸຈິມນ຺ທສ຺ສ ສມີເປຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ໂສ ກິຣ ປຸຈິມນ຺ໂທ ຣມຓີໂຍ ປາສາທິໂກ ອເນເກສໍ ຣຸກ຺ຂານໍ ອາຘິປຈ຺ຈໍ ວິຍ ກຸຣຸມາໂນ ຕສ຺ສ ນຄຣສ຺ສ ອວິທູເຣ ຄມນາຄມນສມ຺ປນ຺ເນ ຐາເນ ອໂຫສິ. ອຖ ຠຄວາ ເວຣຎ຺ຊໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຕິຣູເປ ຐາເນ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ສມີເປ ເຫຏ຺ຐາຠາເຄ ວິຫາສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ວິຫຣຕິ ນເຬຣຸປຸຈິມນ຺ທມູເລ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສິຍາ ຍທິ ຕາວ ຠຄວາ ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ວິຫຣຕິ, ‘‘ນເຬຣຸປຸຈິມນ຺ທມູເລ’’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ອຖ ຕຕ຺ຖ ວິຫຣຕິ, ‘‘ເວຣຎ຺ຊາຍ’’ນ຺ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ນ ຫິ ສກ຺ກາ ອຸຠຍຕ຺ຖ ເຕເນວ ສມເຍນ ອປຸພ຺ພໍ ອຈຣິມໍ ວິຫຣິຕຸນ຺ຕິ? ນ ໂຂ ປເນຕໍ ເອວໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ນນຸ ອໂວຈຸມ຺ຫ ‘‘ສມີປຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມວຈນ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ຍຖາ ຄງ຺ຄາຍມຸນາທີນໍ ສມີເປ ໂຄຍູຖານິ ຈຣນ຺ຕານິ ‘‘ຄງ຺ຄາຍ ຈຣນ຺ຕິ, ຍມຸນາຍ ຈຣນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ; ເອວມິຘາປິ ຍທິທໍ ເວຣຎ຺ຊາຍ ສມີເປ ນເຬຣຸປຸຈິມນ຺ທມູລໍ ຕຕ຺ຖ ວິຫຣນ຺ໂຕ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ວິຫຣຕິ ນເຬຣຸປຸຈິມນ຺ທມູເລ’’ຕິ. ໂຄຈຣຄາມນິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຫິສ຺ສ ເວຣຎ຺ຊາວຈນໍ. ປພ຺ພຊິຕານຸຣູປນິວາສນຏ຺ຐານນິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ນເຬຣຸປຸຈິມນ຺ທມູລວຈນໍ.

ຕຕ຺ຖ ເວຣຎ຺ຊາກິຕ຺ຕເນນ ອາຍສ຺ມາ ອຸປາລິຕ຺ເຖໂຣ ຠຄວໂຕ ຄຫຏ຺ຐານຸຄ຺ຄຫກຣຓໍ ທສ຺ເສຕິ, ນເຬຣຸປຸຈິມນ຺ທມູລກິຕ຺ຕເນນ ປພ຺ພຊິຕານຸຄ຺ຄຫກຣຓໍ, ຕຖາ ປຸຣິເມນ ປຈ຺ຈຍຄ຺ຄຫຓໂຕ ອຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍຄວິວຊ຺ຊນໍ, ປຈ຺ຉິເມນ ວຕ຺ຖຸກາມປ຺ປຫານໂຕ ກາມສຸຂລ຺ລິການຸໂຍຄວິວຊ຺ຊນຸປາຍທສ຺ສນໍ; ປຸຣິເມນ ຈ ຘມ຺ມເທສນາຠິໂຍຄໍ, ປຈ຺ຉິເມນ ວິເວກາຘິມຸຕ຺ຕິໍ; ປຸຣິເມນ ກຣຸຓາຍ ອຸປຄມນໍ, ປຈ຺ຉິເມນ ປຎ຺ຎາຍ ອປຄມນໍ; ປຸຣິເມນ ສຕ຺ຕານໍ ຫິຕສຸຂນິປ຺ຜາທນາຘິມຸຕ຺ຕຕໍ, ປຈ຺ຉິເມນ ປຣຫິຕສຸຂກຣເຓ ນິຣຸປເລປນໍ; ປຸຣິເມນ ຘມ຺ມິກສຸຂາປຣິຈ຺ຈາຄນິມິຕ຺ຕໍ ຜາສຸວິຫາຣໍ, ປຈ຺ຉິເມນ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມານຸໂຍຄນິມິຕ຺ຕໍ; ປຸຣິເມນ ມນຸສ຺ສານໍ ອຸປກາຣພຫຸລຕໍ, ປຈ຺ຉິເມນ ເທວຕານໍ; ປຸຣິເມນ ໂລເກ ຊາຕສ຺ສ ໂລເກ ສໍວຑ຺ຒຠາວໍ, ປຈ຺ຉິເມນ ໂລເກນ ອນຸປລິຕ຺ຕຕໍ; ປຸຣິເມນ ‘‘ເອກປຸຄ຺ຄໂລ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ພຫຸຊນຫິຕາຍ ພຫຸຊນສຸຂາຍ ໂລການຸກມ຺ປາຍ ອຕ຺ຖາຍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍ ເທວມນຸສ຺ສານໍ. ກຕໂມ ເອກປຸຄ຺ຄໂລ? ຕຖາຄໂຕ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໑໗໐) ວຈນໂຕ ຍທຕ຺ຖໍ ຠຄວາ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ຕທຕ຺ຖປຣິນິປ຺ຜາທນໍ, ປຈ຺ຉິເມນ ຍຕ຺ຖ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ຕທນຸຣູປວິຫາຣໍ. ຠຄວາ ຫິ ປຐມໍ ລຸມ຺ພິນີວເນ, ທຸຕິຍໍ ໂພຘິມຓ຺ເຑຕິ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣາຍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວເນເຍວ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ເຕນສ຺ສ ວເນເຍວ ວິຫາຣໍ ທສ຺ເສຕີຕິ ເອວມາທິນາ ນເຍເນຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ມຫຕາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ມຫຕາຕິ ຄຸຓມຫຕ຺ເຕນປິ ມຫຕາ; ສງ຺ຂ຺ຍາມຫຕ຺ເຕນປິ, ໂສ ຫິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ຄຸເຓຫິປິ ມຫາ ອໂຫສິ, ຍສ຺ມາ ໂຍ ຕຕ຺ຖ ປຈ຺ຉິມໂກ ໂສ ໂສຕາປນ຺ໂນ; ສງ຺ຂ຺ຍາຍປິ ມຫາ ປຎ຺ຈສຕສງ຺ຂ຺ຍຕ຺ຕາ. ຠິກ຺ຂູນໍ ສງ຺ເຆນ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ; ທິຏ຺ຐິສີລສາມຎ຺ຎສງ຺ຂາຕສງ຺ຆາເຕນ ສມຓຄເຓນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສທ຺ຘິນ຺ຕິ ເອກໂຕ. ປຎ຺ຈມຕ຺ເຕຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫີຕິ ປຎ຺ຈ ມຕ຺ຕາ ເອເຕສນ຺ຕິ ປຎ຺ຈມຕ຺ຕານິ. ມຕ຺ຕາຕິ ປມາຓໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕສ຺ມາ ຍຖາ ‘‘ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎູ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕໍ ຊານາຕິ, ປມາຓໍ ຊານາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ; ເອວມິຘາປິ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂຸສຕານໍ ປຎ຺ຈ ມຕ຺ຕາ ປຎ຺ຈປ຺ປມາຓນ຺ຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຠິກ຺ຂູນໍ ສຕານິ ຠິກ຺ຂຸສຕານິ, ເຕຫິ ປຎ຺ຈມຕ຺ເຕຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ. ເອເຕນ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ມຫຕາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິ’’ນ຺ຕິ, ເອຕ຺ຖ ຕສ຺ສ ມຫໂຕ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ສງ຺ຂ຺ຍາມຫຕ຺ຕໍ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ. ປຣໂຕ ປນສ຺ສ ‘‘ນິຣພ຺ພຸໂທ ຫິ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ນິຣາທີນໂວ ອປຄຕກາຬໂກ ສຸທ຺ໂຘ ສາເຣ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ. ອິເມສຎ຺ຫິ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂຸສຕານໍ ໂຍ ປຈ຺ຉິມໂກ ໂສ ໂສຕາປນ຺ໂນ’’ຕິ ວຈເນນ ຄຸຓມຫຕ຺ຕໍ ອາວິຠວິສ຺ສຕິ.

ອສ຺ໂສສິ ໂຂ ເວຣຎ຺ໂຊ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓຕິ ອສ຺ໂສສີຕິ ສຸຓິ ອຸປລຠິ, ໂສຕທ຺ວາຣສມ຺ປຕ຺ຕວຈນນິຄ຺ໂຆສານຸສາເຣນ ອຎ຺ຎາສິ. ໂຂຕິ ປທປູຣຓມຕ຺ເຕ ອວຘາຣຓຕ຺ເຖ ວາ ນິປາໂຕ. ຕຕ຺ຖ ອວຘາຣຓຕ຺ເຖນ ອສ຺ໂສສິ ເອວ, ນາສ຺ສ ໂກຈິ ສວນນ຺ຕຣາໂຍ ອໂຫສີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປທປູຣເຓນ ປນ ພ຺ຍຎ຺ຊນສິລິຏ຺ຐຕາມຕ຺ຕເມວ. ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ຊາໂຕ, ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ຠໂວ, ເວຣຎ຺ຊາ ວາ ອສ຺ສ ນິວາໂສຕິ ເວຣຎ຺ໂຊ. ມາຕາປິຕູຫິ ກຕນາມວເສນ ປນາຍໍ ‘‘ອຸທໂຍ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ພ຺ຣຫ຺ມໍ ອຓຕີຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ, ມນ຺ເຕ ສຊ຺ຌາຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທເມວ ຫິ ຊາຕິພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ນິຣຸຕ຺ຕິວຈນໍ. ອຣິຍາ ປນ ພາຫິຕປາປຕ຺ຕາ ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ.

ອິທານິ ຍມຕ຺ຖໍ ເວຣຎ຺ໂຊ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອສ຺ໂສສິ, ຕໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ສມໂຓ ຂລຸ ໂຠ ໂຄຕໂມຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສມິຕປາປຕ຺ຕາ ສມໂຓຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ວຸຕ຺ຕໍ ເຫຕໍ – ‘‘ພາຫິຕປາໂປຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ (ຘ. ປ. ໓໘໘), ສມິຕປາປຕ຺ຕາ ສມໂຓຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໒໖໕). ຠຄວາ ຈ ອນຸຕ຺ຕເຣນ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ສມິຕປາໂປ, ເຕນສ຺ສ ຍຖາຠຸຈ຺ຈຄຸຓາຘິຄຕເມຕໍ ນາມໍ ຍທິທໍ ສມໂຓຕິ. ຂລູຕິ ອນຸສ຺ສວນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ໂຠຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຊາຕິການໍ ຊາຕິສມຸທາຄຕໍ ອາລປນມຕ຺ຕໍ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຫຕໍ –

‘‘ໂຠວາທີ ນາມໂສ ໂຫຕິ, ສເຈ ໂຫຕິ ສກິຎ຺ຈໂນ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໓໙໖; ສຸ. ນິ. ໖໒໕). ໂຄຕໂມຕິ ຠຄວນ຺ຕໍ ໂຄຕ຺ຕວເສນ ປຣິກິຕ຺ເຕຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສມໂຓ ຂລຸ ໂຠ ໂຄຕໂມ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ສມໂຓ ກິຣ ໂຠ ໂຄຕມໂຄຕ຺ໂຕຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ສກ຺ຍປຸຕ຺ໂຕຕິ ອິທໍ ປນ ຠຄວໂຕ ອຸຈ຺ຈາກຸລປຣິທີປນໍ. ສກ຺ຍກຸລາ ປພ຺ພຊິໂຕຕິ ສທ຺ຘາປພ຺ພຊິຕຠາວປຣິທີປນໍ, ເກນຈິ ປາຣິຊຸຎ຺ເຎນ ອນຠິຠູໂຕ ອປຣິກ຺ຂີຓໍເຍວ, ຕໍ ກຸລໍ ປຫາຍ ສທ຺ຘາຍ ປພ຺ພຊິໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕໂຕ ປຣໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖເມວ. ຕໍ ໂຂ ປນາຕິ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕາຂ຺ຍານຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນໍ, ຕສ຺ສ ໂຂ ປນ ໂຠໂຕ ໂຄຕມສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກລ຺ຍາໂຓຕິ ກລ຺ຍາຓຄຸຓສມນ຺ນາຄໂຕ; ເສຏ຺ໂຐຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທຕິ ກິຕ຺ຕິ ເອວ, ຖຸຕິໂຆໂສ ວາ.

ອິຕິປິ ໂສ ຠຄວາຕິອາທີສຸ ປນ ອຍໍ ຕາວ ໂຍຊນາ – ໂສ ຠຄວາ ອິຕິປິ ອຣຫໍ, ອິຕິປິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ…ເປ… ອິຕິປິ ຠຄວາຕິ ອິມິນາ ຈ ອິມິນາ ຈ ກາຣເຓນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອິທານິ ວິນຍຘຣານໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕນຍໂກສລ຺ລຕ຺ຖໍ ວິນຍສໍວຓ຺ຓນາຣມ຺ເຠ ພຸທ຺ຘຄຸຓປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາຍ ຘມ຺ມິຍາ ກຖາຍ ຈິຕ຺ຕສມ຺ປຫໍສນຕ຺ຖຎ຺ຈ ເອເຕສໍ ປທານໍ ວິຕ຺ຖາຣນເຍນ ວຓ຺ຓນໍ ກຣິສ຺ສາມິ. ຕສ຺ມາ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ໂສ ຠຄວາ ອິຕິປິ ອຣຫ’’ນ຺ຕິອາທິ; ຕຕ຺ຖ ອາຣກຕ຺ຕາ, ອຣີນໍ ອຣານຎ຺ຈ ຫຕຕ຺ຕາ, ປຈ຺ຈຍາທີນໍ ອຣຫຕ຺ຕາ, ປາປກຣເຓ ຣຫາຠາວາຕິ ອິເມຫິ ຕາວ ກາຣເຓຫິ ໂສ ຠຄວາ ອຣຫນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອາຣກາ ຫິ ໂສ ສພ຺ພກິເລເສຫິ ສຸວິທູຣວິທູເຣ ຐິໂຕ, ມຄ຺ເຄນ ສວາສນານໍ ກິເລສານໍ ວິທ຺ຘໍສິຕຕ຺ຕາຕິ ອາຣກຕ຺ຕາ ອຣຫໍ; ເຕ ຈາເນນ ກິເລສາຣໂຍ ມຄ຺ເຄນ ຫຕາຕິ ອຣີນໍ ຫຕຕ຺ຕາປິ ອຣຫໍ. ຍຎ຺ເຈຕໍ ອວິຊ຺ຊາຠວຕຓ຺ຫາມຍນາຠິປຸຎ຺ຎາທິອຠິສງ຺ຂາຣາຣໍ ຊຣາມຣຓເນມິ ອາສວສມຸທຍມເຍນ ອກ຺ເຂນ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຕິຠວຣເຖ ສມາໂຍຊິຕໍ ອນາທິກາລປ຺ປວຕ຺ຕໍ ສໍສາຣຈກ຺ກໍ, ຕສ຺ສາເນນ ໂພຘິມຓ຺ເຑ ວີຣິຍປາເທຫິ ສີລປຖວິຍໍ ປຕິຏ຺ຐາຍ ສທ຺ຘາຫຕ຺ເຖນ ກມ຺ມກ຺ຂຍກຣໍ ຎາຓຜຣສຸໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສພ຺ເພ ອຣາ ຫຕາຕິ ອຣານໍ ຫຕຕ຺ຕາປິ ອຣຫໍ.

ອຖ ວາ ສໍສາຣຈກ຺ກນ຺ຕິ ອນມຕຄ຺ຄສໍສາຣວຏ຺ຏໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ສ ຈ ອວິຊ຺ຊາ ນາຠິ, ມູລຕ຺ຕາ; ຊຣາມຣຓໍ ເນມິ, ປຣິໂຍສານຕ຺ຕາ; ເສສາ ທສ ຘມ຺ມາ ອຣາ, ອວິຊ຺ຊາມູລກຕ຺ຕາ ຊຣາມຣຓປຣິຍນ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ. ຕຕ຺ຖ ທຸກ຺ຂາທີສຸ ອຎ຺ຎາຓໍ ອວິຊ຺ຊາ, ກາມຠເວ ຈ ອວິຊ຺ຊາ ກາມຠເວ ສງ຺ຂາຣານໍ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ຣູປຠເວ ອວິຊ຺ຊາ ຣູປຠເວ ສງ຺ຂາຣານໍ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ອຣູປຠເວ ອວິຊ຺ຊາ ອຣູປຠເວ ສງ຺ຂາຣານໍ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ກາມຠເວ ສງ຺ຂາຣາ ກາມຠເວ ປຏິສນ຺ຘິວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ. ເອສ ນໂຍ ອິຕເຣສຸ. ກາມຠເວ ປຏິສນ຺ຘິວິຎ຺ຎາຓໍ ກາມຠເວ ນາມຣູປສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ຕຖາ ຣູປຠເວ. ອຣູປຠເວ ນາມສ຺ເສວ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ກາມຠເວ ນາມຣູປໍ ກາມຠເວ ສຬາຍຕນສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ຣູປຠເວ ນາມຣູປໍ ຣູປຠເວ ຕິຓ຺ຓໍ ອາຍຕນານໍ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ອຣູປຠເວ ນາມໍ ອຣູປຠເວ ເອກສ຺ສາຍຕນສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ກາມຠເວ ສຬາຍຕນໍ ກາມຠເວ ຉພ຺ພິຘສ຺ສ ຜສ຺ສສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ຣູປຠເວ ຕີຓິ ອາຍຕນານິ ຣູປຠເວ ຕິຓ຺ຓໍ ຜສ຺ສານໍ; ອຣູປຠເວ ເອກມາຍຕນໍ ອຣູປຠເວ ເອກສ຺ສ ຜສ຺ສສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ກາມຠເວ ຉ ຜສ຺ສາ ກາມຠເວ ຉນ຺ນໍ ເວທນານໍ ປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ. ຣູປຠເວ ຕໂຍ ຕຕ຺ເຖວ ຕິສ຺ສນ຺ນໍ; ອຣູປຠເວ ເອໂກ ຕຕ຺ເຖວ ເອກິສ຺ສາ ເວທນາຍ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ກາມຠເວ ຉ ເວທນາ ກາມຠເວ ຉນ຺ນໍ ຕຓ຺ຫາກາຍານໍ ປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິ. ຣູປຠເວ ຕິສ຺ໂສ ຕຕ຺ເຖວ ຕິຓ຺ຓໍ; ອຣູປຠເວ ເອກາ ເວທນາ ອຣູປຠເວ ເອກສ຺ສ ຕຓ຺ຫາກາຍສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສາ ສາ ຕຓ຺ຫາ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອຸປາທານສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ; ອຸປາທານາທໂຍ ຠວາທີນໍ.

ກຖໍ? ອິເຘກຈ຺ໂຈ ‘‘ກາເມ ປຣິຠຸຎ຺ຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ກາມຸປາທານປຈ຺ຈຍາ ກາເຍນ ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ຈຣຕິ, ວາຈາຍ ມນສາ ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ຈຣຕິ; ທຸຈ຺ຈຣິຕປາຣິປູຣິຍາ ອປາເຍ ອຸປປຊ຺ຊຕິ. ຕຕ຺ຖສ຺ສ ອຸປປຕ຺ຕິເຫຕຸຠູຕໍ ກມ຺ມໍ ກມ຺ມຠໂວ, ກມ຺ມນິພ຺ພຕ຺ຕາ ຂນ຺ຘາ ອຸປປຕ຺ຕິຠໂວ, ຂນ຺ຘານໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ ຊາຕິ, ປຣິປາໂກ ຊຣາ, ເຠໂທ ມຣຓໍ.

ອປໂຣ ‘‘ສຄ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕເຖວ ສຸຈຣິຕໍ ຈຣຕິ; ສຸຈຣິຕປາຣິປູຣິຍາ ສຄ຺ເຄ ອຸປປຊ຺ຊຕິ. ຕຕ຺ຖສ຺ສ ອຸປປຕ຺ຕິເຫຕຸຠູຕໍ ກມ຺ມໍ ກມ຺ມຠໂວຕິ ໂສ ເອວ ນໂຍ.

ອປໂຣ ປນ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມໂລກສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ກາມຸປາທານປຈ຺ຈຍາ ເອວ ເມຕ຺ຕໍ ຠາເວຕິ, ກຣຸຓໍ… ມຸທິຕໍ… ອຸເປກ຺ຂໍ ຠາເວຕິ, ຠາວນາປາຣິປູຣິຍາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ. ຕຕ຺ຖສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕິເຫຕຸຠູຕໍ ກມ຺ມໍ ກມ຺ມຠໂວຕິ ໂສເຍວ ນໂຍ.

ອປໂຣ ‘‘ອຣູປວຠສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕເຖວ ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນາທິສມາປຕ຺ຕິໂຍ ຠາເວຕິ, ຠາວນາປາຣິປູຣິຍາ ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ. ຕຕ຺ຖສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕິເຫຕຸຠູຕໍ ກມ຺ມໍ ກມ຺ມຠໂວ, ກມ຺ມນິພ຺ພຕ຺ຕາ ຂນ຺ຘາ ອຸປປຕ຺ຕິຠໂວ, ຂນ຺ຘານໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ ຊາຕິ, ປຣິປາໂກ ຊຣາ, ເຠໂທ ມຣຓນ຺ຕິ. ເອສ ນໂຍ ເສສຸປາທານມູລິກາສຸປິ ໂຍຊນາສຸ.

ເອວໍ ‘‘ອຍໍ ອວິຊ຺ຊາ ເຫຕຸ, ສງ຺ຂາຣາ ເຫຕຸສມຸປ຺ປນ຺ນາ, ອຸໂຠເປເຕ ເຫຕຸສມຸປ຺ປນ຺ນາຕິ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄເຫ ປຎ຺ຎາ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓໍ; ອຕີຕມ຺ປິ ອທ຺ຘານໍ, ອນາຄຕມ຺ປິ ອທ຺ຘານໍ; ອວິຊ຺ຊາ ເຫຕຸ, ສງ຺ຂາຣາ ເຫຕຸສມຸປ຺ປນ຺ນາ, ອຸໂຠເປເຕ ເຫຕຸສມຸປ຺ປນ຺ນາຕິ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄເຫ ປຎ຺ຎາ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ນເຍນ ສພ຺ພປທານິ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພານິ. ຕຕ຺ຖ ອວິຊ຺ຊາ ສງ຺ຂາຣາ ເອໂກ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຎ຺ຎາຓ-ນາມຣູປ-ສຬາຍຕນ-ຜສ຺ສ-ເວທນາ ເອໂກ, ຕຓ຺ຫຸປາທານຠວາ ເອໂກ, ຊາຕິ-ຊຣາ-ມຣຓໍ ເອໂກ. ປຸຣິມສງ຺ເຂໂປ ເຈຕ຺ຖ ອຕີໂຕ ອທ຺ຘາ, ທ຺ເວ ມຊ຺ຌິມາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ໂນ, ຊາຕິຊຣາມຣຓໍ ອນາຄໂຕ. ອວິຊ຺ຊາສງ຺ຂາຣຄ຺ຄຫເຓນ ເຈຕ຺ຖ ຕຓ຺ຫຸປາທານຠວາ ຄຫິຕາວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອິເມ ປຎ຺ຈ ຘມ຺ມາ ອຕີເຕ ກມ຺ມວຏ຺ຏໍ; ວິຎ຺ຎາຓາທໂຍ ປຎ຺ຈ ຘມ຺ມາ ເອຕຣຫິ ວິປາກວຏ຺ຏໍ. ຕຓ຺ຫຸປາທານຠວຄ຺ຄຫເຓນ ອວິຊ຺ຊາສງ຺ຂາຣາ ຄຫິຕາວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອິເມ ປຎ຺ຈ ຘມ຺ມາ ເອຕຣຫິ ກມ຺ມວຏ຺ຏໍ; ຊາຕິຊຣາມຣຓາປເທເສນ ວິຎ຺ຎາຓາທີນໍ ນິທ຺ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ອິເມ ປຎ຺ຈ ຘມ຺ມາ ອາຍຕິໍ ວິປາກວຏ຺ຏໍ. ເຕ ອາກາຣໂຕ ວີສຕິວິຘາ ໂຫນ຺ຕິ. ສງ຺ຂາຣວິຎ຺ຎາຓານຎ຺ເຈຕ຺ຖ ອນ຺ຕຣາ ເອໂກ ສນ຺ຘິ, ເວທນາຕຓ຺ຫານມນ຺ຕຣາ ເອໂກ, ຠວຊາຕີນມນ຺ຕຣາ ເອໂກ. ອິຕິ ຠຄວາ ເອວໍ ຈຕຸສງ຺ເຂປໍ, ຕິຍທ຺ຘໍ, ວີສຕາກາຣໍ, ຕິສນ຺ຘິໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທໍ ສພ຺ພາກາຣໂຕ ຊານາຕິ ປສ຺ສຕິ ອຎ຺ຎາຕິ ປຏິວິຊ຺ຌຕິ. ຕໍ ຎາຕຏ຺ເຐນ ຎາຓໍ, ປຊານນຏ຺ເຐນ ປຎ຺ຎາ. ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ – ‘‘ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄເຫ ປຎ຺ຎາ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓ’’ນ຺ຕິ. ອິມິນາ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາເຓນ ຠຄວາ ເຕ ຘມ຺ເມ ຍຖາຠູຕໍ ຎຕ຺ວາ ເຕສຸ ນິພ຺ພິນ຺ທນ຺ໂຕ ວິຣຊ຺ຊນ຺ໂຕ ວິມຸຈ຺ຈນ຺ໂຕ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣສ຺ສ ອິມສ຺ສ ສໍສາຣຈກ຺ກສ຺ສ ອເຣ ຫນິ ວິຫນິ ວິທ຺ຘໍເສສິ. ເອວມ຺ປິ ອຣານໍ ຫຕຕ຺ຕາ ອຣຫໍ.

ອຄ຺ຄທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ ຈ ຈີວຣາທິປຈ຺ຈເຍ ອຣຫຕິ ປູຊາວິເສສຎ຺ຈ; ເຕເນວ ຈ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ຕຖາຄເຕ ເຍ ເກຈິ ມເຫສກ຺ຂາ ເທວມນຸສ຺ສາ ນ ເຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ປູຊໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ພ຺ຣຫ຺ມາ ສຫມ຺ປຕິ ສິເນຣຸມຕ຺ເຕນ ຣຕນທາເມນ ຕຖາຄຕໍ ປູເຊສິ, ຍຖາພລຎ຺ຈ ອຎ຺ເຎປິ ເທວາ ມນຸສ຺ສາ ຈ ພິມ຺ພິສາຣໂກສລຣາຊາທໂຍ. ປຣິນິພ຺ພຸຕມ຺ປິ ຈ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຉນ຺ນວຸຕິໂກຏິຘນໍ ວິສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອໂສກມຫາຣາຊາ ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ຈຕຸຣາສີຕິວິຫາຣສຫສ຺ສານິ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ. ໂກ ປນ ວາໂທ ອຎ຺ເຎສໍ ປູຊາວິເສສານນ຺ຕິ! ເອວໍ ປຈ຺ຈຍາທີນໍ ອຣຫຕ຺ຕາປິ ອຣຫໍ. ຍຖາ ຈ ໂລເກ ເກຈິ ປຓ຺ຑິຕມານິໂນ ພາລາ ອສິໂລກຠເຍນ ຣໂຫ ປາປໍ ກໂຣນ຺ຕິ; ເອວເມສ ນ ກທາຈິ ກໂຣຕີຕິ ປາປກຣເຓ ຣຫາຠາວໂຕປິ ອຣຫໍ. ໂຫຕິ ເຈຕ຺ຖ –

‘‘ອາຣກຕ຺ຕາ ຫຕຕ຺ຕາ ຈ, ກິເລສາຣີນ ໂສ ມຸນິ;

ຫຕສໍສາຣຈກ຺ກາໂຣ, ປຈ຺ຈຍາທີນ ຈາຣໂຫ;

ນ ຣໂຫ ກໂຣຕິ ປາປານິ, ອຣຫໍ ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ.

ສມ຺ມາ ສາມຎ຺ຈ ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ປນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ. ຕຖາ ເຫສ ສພ຺ພຘມ຺ເມ ສມ຺ມາ ສາມຎ຺ຈ ພຸທ຺ໂຘ, ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ເຍ ຘມ຺ເມ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍໂຕ ພຸທ຺ໂຘ, ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ເຍ ຘມ຺ເມ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍໂຕ, ປຫາຕພ຺ເພ ຘມ຺ເມ ປຫາຕພ຺ພໂຕ, ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ເພ ຘມ຺ເມ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພໂຕ, ຠາເວຕພ຺ເພ ຘມ຺ເມ ຠາເວຕພ຺ພໂຕ. ເຕເນວ ຈາຫ –

‘‘ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ ອຠິຎ຺ຎາຕໍ, ຠາເວຕພ຺ພຎ຺ຈ ຠາວິຕໍ;

ປຫາຕພ຺ພໍ ປຫີນໍ ເມ, ຕສ຺ມາ ພຸທ຺ໂຘສ຺ມິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ’’ຕິ. (ມ. ນິ. ໒.໓໙໙; ສຸ. ນິ. ໕໖໓);

ອປິຈ ຈກ຺ຂຸ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ, ຕສ຺ສ ມູລກາຣຓຠາເວນ ຕໍສມຸຏ຺ຐາປິກາ ປຸຣິມຕຓ຺ຫາ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ, ອຸຠິນ຺ນມປ຺ປວຕ຺ຕິ ນິໂຣຘສຈ຺ຈໍ, ນິໂຣຘປ຺ປຊານນາ ປຏິປທາ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈນ຺ຕິ ເອວໍ ເອເກກປທຸທ຺ຘາເຣນາປິ ສພ຺ພຘມ຺ເມ ສມ຺ມາ ສາມຎ຺ຈ ພຸທ຺ໂຘ. ເອສ ນໂຍ ໂສຕ-ຆານ-ຊິວ຺ຫາ-ກາຍມເນສຸປິ. ເອເຕເນວ ນເຍນ ຣູປາທີນິ ຉ ອາຍຕນານິ, ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທໂຍ ຉ ວິຎ຺ຎາຓກາຍາ, ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສາທໂຍ ຉ ຜສ຺ສາ, ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສຊາທໂຍ ຉ ເວທນາ, ຣູປສຎ຺ຎາທໂຍ ຉ ສຎ຺ຎາ, ຣູປສຎ຺ເຈຕນາທໂຍ ຉ ເຈຕນາ, ຣູປຕຓ຺ຫາທໂຍ ຉ ຕຓ຺ຫາກາຍາ, ຣູປວິຕກ຺ກາທໂຍ ຉ ວິຕກ຺ກາ, ຣູປວິຈາຣາທໂຍ ຉ ວິຈາຣາ, ຣູປກ຺ຂນ຺ຘາທໂຍ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ, ທສ ກສິຓານິ, ທສ ອນຸສ຺ສຕິໂຍ, ອຸທ຺ຘຸມາຕກສຎ຺ຎາທິວເສນ ທສ ສຎ຺ຎາ, ເກສາທໂຍ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາຣາ, ທ຺ວາທສາຍຕນານິ, ອຏ຺ຐາຣສ ຘາຕຸໂຍ, ກາມຠວາທໂຍ ນວ ຠວາ, ປຐມາທີນິ ຈຕ຺ຕາຣິ ຌານານິ, ເມຕ຺ຕາຠາວນາທໂຍ ຈຕສ຺ໂສ ອປ຺ປມຎ຺ຎາ, ຈຕສ຺ໂສ ອຣູປສມາປຕ຺ຕິໂຍ, ປຏິໂລມໂຕ ຊຣາມຣຓາທີນິ, ອນຸໂລມໂຕ ອວິຊ຺ຊາທີນິ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທງ຺ຄານິ ຈ ໂຍເຊຕພ຺ພານິ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ເອກປທໂຍຊນາ – ‘‘ຊຣາມຣຓໍ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ, ຊາຕິ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ, ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ນິສ຺ສຣຓໍ ນິໂຣຘສຈ຺ຈໍ, ນິໂຣຘປ຺ປຊານນາ ປຏິປທາ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ. ເອວໍ ເອເກກປທຸທ຺ຘາເຣນ ສພ຺ພຘມ຺ເມ ສມ຺ມາ ສາມຎ຺ຈ ພຸທ຺ໂຘ ອນຸພຸທ຺ໂຘ ປຏິວິທ຺ໂຘ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ສມ຺ມາ ສາມຎ຺ຈ ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ປນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ.

ວິຊ຺ຊາຫິ ປນ ຈຣເຓນ ຈ ສມ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ວິຊ຺ຊາຈຣຓສມ຺ປນ຺ໂນ; ຕຕ຺ຖ ວິຊ຺ຊາຕິ ຕິສ຺ໂສປິ ວິຊ຺ຊາ, ອຏ຺ຐປິ ວິຊ຺ຊາ. ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ ຠຍເຠຣວສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໑.໓໔ ອາທໂຍ) ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພາ, ອຏ຺ຐ ວິຊ຺ຊາ ອມ຺ພຏ຺ຐສຸຕ຺ເຕ (ທີ. ນິ. ໑.໒໗໘ ອາທໂຍ). ຕຕ຺ຣ ຫິ ວິປສ຺ສນາຎາເຓນ ມໂນມຍິທ຺ຘິຍາ ຈ ສຫ ຉ ອຠິຎ຺ຎາ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອຏ຺ຐ ວິຊ຺ຊາ ວຸຕ຺ຕາ. ຈຣຓນ຺ຕິ ສີລສໍວໂຣ, ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ຄຸຕ຺ຕທ຺ວາຣຕາ, ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາ, ຊາຄຣິຍານຸໂຍໂຄ, ສຕ຺ຕ ສທ຺ຘມ຺ມາ, ຈຕ຺ຕາຣິ ຣູປາວຈຣຊ຺ຌານານີຕິ ອິເມ ປນ຺ນຣສ ຘມ຺ມາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອິເມເຍວ ຫິ ປນ຺ນຣສ ຘມ຺ມາ, ຍສ຺ມາ ເອເຕຫິ ຈຣຕິ ອຣິຍສາວໂກ ຄຈ຺ຉຕິ ອມຕໍ ທິສໍ ຕສ຺ມາ, ຈຣຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຍຖາຫ – ‘‘ອິຘ, ມຫານາມ, ອຣິຍສາວໂກ ສີລວາ ໂຫຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໒໔) ວິຕ຺ຖາໂຣ. ຠຄວາ ອິມາຫິ ວິຊ຺ຊາຫິ ອິມິນາ ຈ ຈຣເຓນ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ ວິຊ຺ຊາຈຣຓສມ຺ປນ຺ໂນຕິ. ຕຕ຺ຖ ວິຊ຺ຊາສມ຺ປທາ ຠຄວໂຕ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປູເຣຕ຺ວາ ຐິຕາ, ຈຣຓສມ຺ປທາ ມຫາກາຣຸຓິກຕໍ. ໂສ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາຍ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ອຕ຺ຖານຕ຺ຖໍ ຎຕ຺ວາ ມຫາກາຣຸຓິກຕາຍ ອນຕ຺ຖໍ ປຣິວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອຕ຺ເຖ ນິໂຍເຊຕິ, ຍຖາ ຕໍ ວິຊ຺ຊາຈຣຓສມ຺ປນ຺ໂນ. ເຕນສ຺ສ ສາວກາ ສຸປ຺ປຏິປນ຺ນາ ໂຫນ຺ຕິ ໂນ ທຸປ຺ປຏິປນ຺ນາ, ວິຊ຺ຊາຈຣຓວິປນ຺ນານຎ຺ຫິ ສາວກາ ອຕ຺ຕນ຺ຕປາທໂຍ ວິຍ.

ໂສຠນຄມນຕ຺ຕາ, ສຸນ຺ທຣໍ ຐານໍ ຄຕຕ຺ຕາ, ສມ຺ມາຄຕຕ຺ຕາ, ສມ຺ມາ ຈ ຄທຕ຺ຕາ ສຸຄໂຕ. ຄມນມ຺ປິ ຫິ ຄຕນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕຎ຺ຈ ຠຄວໂຕ ໂສຠນໍ ປຣິສຸທ຺ຘມນວຊ຺ຊໍ. ກິໍ ປນ ຕນ຺ຕິ? ອຣິຍມຄ຺ໂຄ. ເຕນ ເຫສ ຄມເນນ ເຂມໍ ທິສໍ ອສຊ຺ຊມາໂນ ຄໂຕຕິ ໂສຠນຄມນຕ຺ຕາ ສຸຄໂຕ. ສຸນ຺ທຣໍ ເຈສ ຐານໍ ຄໂຕ ອມຕໍ ນິພ຺ພານນ຺ຕິ ສຸນ຺ທຣໍ ຐານໍ ຄຕຕ຺ຕາປິ ສຸຄໂຕ. ສມ຺ມາ ຈ ຄໂຕ ເຕນ ເຕນ ມຄ຺ເຄນ ປຫີເນ ກິເລເສ ປຸນ ອປຈ຺ຈາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ – ‘‘ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ເຄນ ເຍ ກິເລສາ ປຫີນາ, ເຕ ກິເລເສ ນ ປຸເນຕິ ນ ປຈ຺ເຈຕິ ນ ປຈ຺ຈາຄຈ຺ຉຕີຕິ ສຸຄໂຕ…ເປ… ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ ເຍ ກິເລສາ ປຫີນາ, ເຕ ກິເລເສ ນ ປຸເນຕິ ນ ປຈ຺ເຈຕິ ນ ປຈ຺ຈາຄຈ຺ຉຕີຕິ ສຸຄໂຕ’’ຕິ (ມຫານິ. ໓໘). ສມ຺ມາ ວາ ອາຄໂຕ ທີປງ຺ກຣປາທມູລໂຕ ປຠຸຕິ ຍາວ ໂພຘິມຓ຺ໂຑ ຕາວ ສມຕິໍສປາຣມິປູຣິຕາຍ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ພໂລກສ຺ສ ຫິຕສຸຂເມວ ກໂຣນ຺ໂຕ ສສ຺ສຕໍ ອຸຈ຺ເຉທໍ ກາມສຸຂໍ ອຕ຺ຕກິລມຖນ຺ຕິ ອິເມ ຈ ອນ຺ເຕ ອນຸປຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອາຄໂຕຕິ ສມ຺ມາຄຕຕ຺ຕາປິ ສຸຄໂຕ. ສມ຺ມາ ເຈສ ຄທຕິ, ຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ຍຸຕ຺ຕເມວ ວາຈໍ ຠາສຕີຕິ ສມ຺ມາ ຄທຕ຺ຕາປິ ສຸຄໂຕ.

ຕຕ຺ຣິທໍ ສາຘກສຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຍໍ ຕຖາຄໂຕ ວາຈໍ ຊານາຕິ ອຠູຕໍ ອຕຈ຺ຉໍ ອນຕ຺ຖສໍຫິຕໍ, ສາ ຈ ປເຣສໍ ອປ຺ປິຍາ ອມນາປາ, ນ ຕໍ ຕຖາຄໂຕ ວາຈໍ ຠາສຕິ. ຍມ຺ປິ ຕຖາຄໂຕ ວາຈໍ ຊານາຕິ ຠູຕໍ ຕຈ຺ຉໍ ອນຕ຺ຖສໍຫິຕໍ, ສາ ຈ ປເຣສໍ ອປ຺ປິຍາ ອມນາປາ, ຕມ຺ປິ ຕຖາຄໂຕ ວາຈໍ ນ ຠາສຕິ. ຍຎ຺ຈ ໂຂ ຕຖາຄໂຕ ວາຈໍ ຊານາຕິ ຠູຕໍ ຕຈ຺ຉໍ ອຕ຺ຖສໍຫິຕໍ, ສາ ຈ ປເຣສໍ ອປ຺ປິຍາ ອມນາປາ, ຕຕ຺ຣ ກາລຎ຺ຎູ ຕຖາຄໂຕ ໂຫຕິ ຕສ຺ສາ ວາຈາຍ ເວຍ຺ຍາກຣຓາຍ. ຍໍ ຕຖາຄໂຕ ວາຈໍ ຊານາຕິ ອຠູຕໍ ອຕຈ຺ຉໍ ອນຕ຺ຖສໍຫິຕໍ, ສາ ຈ ປເຣສໍ ປິຍາ ມນາປາ, ນ ຕໍ ຕຖາຄໂຕ ວາຈໍ ຠາສຕິ. ຍມ຺ປິ ຕຖາຄໂຕ ວາຈໍ ຊານາຕິ ຠູຕໍ ຕຈ຺ຉໍ ອນຕ຺ຖສໍຫິຕໍ, ສາ ຈ ປເຣສໍ ປິຍາ ມນາປາ, ຕມ຺ປິ ຕຖາຄໂຕ ວາຈໍ ນ ຠາສຕິ. ຍຎ຺ຈ ໂຂ ຕຖາຄໂຕ ວາຈໍ ຊານາຕິ ຠູຕໍ ຕຈ຺ຉໍ ອຕ຺ຖສໍຫິຕໍ, ສາ ຈ ປເຣສໍ ປິຍາ ມນາປາ, ຕຕ຺ຣ ກາລຎ຺ຎູ ຕຖາຄໂຕ ໂຫຕິ ຕສ຺ສາ ວາຈາຍ ເວຍ຺ຍາກຣຓາຍາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໘໖). ເອວໍ ສມ຺ມາ ຄທຕ຺ຕາປິ ສຸຄໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ສພ຺ພຖາ ວິທິຕໂລກຕ຺ຕາ ປນ ໂລກວິທູ. ໂສ ຫິ ຠຄວາ ສຠາວໂຕ ສມຸທຍໂຕ ນິໂຣຘໂຕ ນິໂຣຘູປາຍໂຕຕິ ສພ຺ພຖາ ໂລກໍ ອເວທິ ອຎ຺ຎາສິ ປຏິວິຊ຺ຌິ. ຍຖາຫ – ‘‘ຍຕ຺ຖ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ນ ຊາຍຕິ ນ ຊີຍຕິ ນ ມີຍຕິ ນ ຈວຕິ ນ ອຸປປຊ຺ຊຕິ, ນາຫໍ ຕໍ ຄມເນນ ໂລກສ຺ສ ອນ຺ຕໍ ຎາເຕຍ຺ຍໍ ທຏ຺ເຐຍ຺ຍໍ ປຕ຺ເຕຍ຺ຍນ຺ຕິ ວທາມິ; ນ ຈາຫໍ, ອາວຸໂສ, ອປ຺ປຕ຺ວາວ ໂລກສ຺ສ ອນ຺ຕໍ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອນ຺ຕກິຣິຍໍ ວທາມິ. ອປິ ຈາຫໍ, ອາວຸໂສ, ອິມສ຺ມິໍເຍວ ພ຺ຍາມມຕ຺ເຕ ກເຬວເຣ ສສຎ຺ຎິມ຺ຫິ ສມນເກ ໂລກຎ຺ຈ ປຎ຺ຎເປມິ ໂລກສມຸທຍຎ຺ຈ ໂລກນິໂຣຘຎ຺ຈ ໂລກນິໂຣຘຄາມິນິຎ຺ຈ ປຏິປທໍ.

‘‘ຄມເນນ ນ ປຕ຺ຕພ຺ໂພ, ໂລກສ຺ສນ຺ໂຕ ກຸທາຈນໍ;

ນ ຈ ອປ຺ປຕ຺ວາ ໂລກນ຺ຕໍ, ທຸກ຺ຂາ ອຕ຺ຖິ ປໂມຈນໍ.

‘‘ຕສ຺ມາ ຫເວ ໂລກວິທູ ສຸເມໂຘ;

ໂລກນ຺ຕຄູ ວຸສິຕພ຺ຣຫ຺ມຈຣິໂຍ;

ໂລກສ຺ສ ອນ຺ຕໍ ສມິຕາວິ ຎຕ຺ວາ;

ນາສີສຕີ ໂລກມິມໍ ປຣຎ຺ຈາ’’ຕິ. (ອ. ນິ. ໔.໔໕; ສໍ. ນິ. ໑.໑໐໗);

ອປິຈ ຕໂຍ ໂລກາ – ສງ຺ຂາຣໂລໂກ, ສຕ຺ຕໂລໂກ, ໂອກາສໂລໂກຕິ; ຕຕ຺ຖ ‘‘ເອໂກ ໂລໂກ – ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາ ອາຫາຣຏ຺ຐິຕິກາ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໑໒) ອາຄຕຏ຺ຐາເນ ສງ຺ຂາຣໂລໂກ ເວທິຕພ຺ໂພ. ‘‘ສສ຺ສໂຕ ໂລໂກຕິ ວາ ອສສ຺ສໂຕ ໂລໂກຕິ ວາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໔໒໑) ອາຄຕຏ຺ຐາເນ ສຕ຺ຕໂລໂກ.

‘‘ຍາວຕາ ຈນ຺ທິມສູຣິຍາ, ປຣິຫຣນ຺ຕິ ທິສາ ຠນ຺ຕິ ວິໂຣຈນາ;

ຕາວ ສຫສ຺ສຘາ ໂລໂກ, ເອຕ຺ຖ ເຕ ວຕ຺ຕຕີ ວໂສ’’ຕິ. (ມ. ນິ. ໑.໕໐໓) –

ອາຄຕຏ຺ຐາເນ ໂອກາສໂລໂກ, ຕມ຺ປິ ຠຄວາ ສພ຺ພຖາ ອເວທິ. ຕຖາ ຫິສ຺ສ – ‘‘ເອໂກ ໂລໂກ – ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາ ອາຫາຣຏ຺ຐິຕິກາ. ທ຺ເວ ໂລກາ – ນາມຎ຺ຈ ຣູປຎ຺ຈ. ຕໂຍ ໂລກາ – ຕິສ຺ໂສ ເວທນາ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ໂລກາ – ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາຫາຣາ. ປຎ຺ຈ ໂລກາ – ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ. ຉ ໂລກາ – ຉ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິການິ ອາຍຕນານິ. ສຕ຺ຕ ໂລກາ ສຕ຺ຕ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິໂຍ. ອຏ຺ຐ ໂລກາ – ອຏ຺ຐ ໂລກຘມ຺ມາ. ນວ ໂລກາ – ນວ ສຕ຺ຕາວາສາ. ທສ ໂລກາ – ທສາຍຕນານິ. ທ຺ວາທສ ໂລກາ – ທ຺ວາທສາຍຕນານິ. ອຏ຺ຐາຣສ ໂລກາ – ອຏ຺ຐາຣສ ຘາຕຸໂຍ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໑໒). ອຍໍ ສງ຺ຂາຣໂລໂກປິ ສພ຺ພຖາ ວິທິໂຕ.

ຍສ຺ມາ ປເນສ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ສຕ຺ຕານໍ ອາສຍໍ ຊານາຕິ, ອນຸສຍໍ ຊານາຕິ, ຈຣິຕໍ ຊານາຕິ, ອຘິມຸຕ຺ຕິໍ ຊານາຕິ, ອປ຺ປຣຊກ຺ເຂ ມຫາຣຊກ຺ເຂ ຕິກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິເຍ ມຸທິນ຺ທ຺ຣິເຍ ສ຺ວາກາເຣ ທ຺ວາກາເຣ ສຸວິຎ຺ຎາປເຍ ທຸວິຎ຺ຎາປເຍ ຠພ຺ເພ ອຠພ຺ເພ ສຕ຺ເຕ ຊານາຕິ, ຕສ຺ມາສ຺ສ ສຕ຺ຕໂລໂກປິ ສພ຺ພຖາ ວິທິໂຕ. ຍຖາ ຈ ສຕ຺ຕໂລໂກ ເອວໍ ໂອກາສໂລໂກປິ. ຕຖາ ເຫສ ເອກໍ ຈກ຺ກວາຬໍ ອາຍາມໂຕ ຈ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ຈ ໂຍຊນານໍ ທ຺ວາທສ ສຕສຫສ຺ສານິ ຕີຓິ ສຫສ຺ສານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຕານິ ປຎ຺ຎາສຎ຺ຈ ໂຍຊນານິ. ປຣິກ຺ເຂປໂຕ –

ສພ຺ພໍ ສຕສຫສ຺ສານິ, ຉຕ຺ຕິໍສ ປຣິມຓ຺ຑລໍ;

ທສຎ຺ເຈວ ສຫສ຺ສານິ, ອຑ຺ຒຸຑ຺ຒານິ ສຕານິ ຈ.

ຕຕ຺ຖ –

ທຸເວ ສຕສຫສ຺ສານິ, ຈຕ຺ຕາຣິ ນຫຸຕານິ ຈ;

ເອຕ຺ຕກໍ ພຫລຕ຺ເຕນ, ສງ຺ຂາຕາຍໍ ວສຸນ຺ຘຣາ.

ຕສ຺ສາ ເອວ ສນ຺ຘາຣກໍ –

ຈຕ຺ຕາຣິ ສຕສຫສ຺ສານິ, ອຏ຺ເຐວ ນຫຸຕານິ ຈ;

ເອຕ຺ຕກໍ ພຫລຕ຺ເຕນ, ຊລໍ ວາເຕ ປຕິຏ຺ຐິຕໍ.

ຕສ຺ສາປິ ສນ຺ຘາຣໂກ –

ນວສຕສຫສ຺ສານິ, ມາລຸໂຕ ນຠມຸຄ຺ຄໂຕ;

ສຏ຺ຐິ ເຈວ ສຫສ຺ສານິ, ເອສາ ໂລກສ຺ສ ສຓ຺ຐິຕິ.

ເອວໍ ສຓ຺ຐິເຕ ເຈຕ຺ຖ ໂຍຊນານໍ –

ຈຕຸຣາສີຕິ ສຫສ຺ສານິ, ອຊ຺ໂຌຄາຬ຺ໂຫ ມຫຓ຺ຓເວ;

ອຈ຺ຈຸຄ຺ຄໂຕ ຕາວເທວ, ສິເນຣຸປພ຺ພຕຸຕ຺ຕໂມ.

ຕໂຕ ອຸປຑ຺ຒຸປຑ຺ເຒນ, ປມາເຓນ ຍຖາກ຺ກມໍ;

ອຊ຺ໂຌຄາຬ຺ຫຸຄ຺ຄຕາ ທິພ຺ພາ, ນານາຣຕນຈິຕ຺ຕິຕາ.

ຍຸຄນ຺ຘໂຣ ອີສຘໂຣ, ກຣວີໂກ ສຸທສ຺ສໂນ;

ເນມິນ຺ຘໂຣ ວິນຕໂກ, ອສ຺ສກຓ຺ໂຓ ຄິຣີ ພ຺ຣຫາ.

ເອເຕ ສຕ຺ຕ ມຫາເສລາ, ສິເນຣຸສ຺ສ ສມນ຺ຕໂຕ;

ມຫາຣາຊານມາວາສາ, ເທວຍກ຺ຂນິເສວິຕາ.

ໂຍຊນານໍ ສຕານຸຈ຺ໂຈ, ຫິມວາ ປຎ຺ຈ ປພ຺ພໂຕ;

ໂຍຊນານໍ ສຫສ຺ສານິ, ຕີຓິ ອາຍຕວິຕ຺ຖໂຕ;

ຈຕຸຣາສີຕິສຫສ຺ເສຫິ, ກູເຏຫິ ປຏິມຓ຺ຑິໂຕ.

ຕິປຎ຺ຈໂຍຊນກ຺ຂນ຺ຘ, ປຣິກ຺ເຂປາ ນຄວ຺ຫຍາ;

ປຎ຺ຎາສ ໂຍຊນກ຺ຂນ຺ຘ, ສາຂາຍາມາ ສມນ຺ຕໂຕ.

ສຕໂຍຊນວິຕ຺ຖິຓ຺ຓາ, ຕາວເທວ ຈ ອຸຄ຺ຄຕາ;

ຊມ຺ພູ ຍສ຺ສານຸຠາເວນ, ຊມ຺ພຸທີໂປ ປກາສິໂຕ.

ທ຺ເວ ອສີຕິ ສຫສ຺ສານິ, ອຊ຺ໂຌຄາຬ຺ໂຫ ມຫຓ຺ຓເວ;

ອຈ຺ຈຸຄ຺ຄໂຕ ຕາວເທວ, ຈກ຺ກວາຬສິລຸຈ຺ຈໂຍ;

ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕໍ ສພ຺ພໍ, ໂລກຘາຕຸມຍໍ ຐິໂຕ.

ຕຕ຺ຖ ຈນ຺ທມຓ຺ຑລໍ ເອກູນປຎ຺ຎາສໂຍຊນໍ, ສູຣິຍມຓ຺ຑລໍ ປຎ຺ຎາສໂຍຊນໍ, ຕາວຕິໍສຠວນໍ ທສສຫສ຺ສໂຍຊນໍ; ຕຖາ ອສຸຣຠວນໍ, ອວີຈິມຫານິຣໂຍ, ຊມ຺ພຸທີໂປ ຈ. ອປຣໂຄຍານໍ ສຕ຺ຕສຫສ຺ສໂຍຊນໍ; ຕຖາ ປຸພ຺ພວິເທໂຫ. ອຸຕ຺ຕຣກຸຣຸ ອຏ຺ຐສຫສ຺ສໂຍຊໂນ, ເອກເມໂກ ເຈຕ຺ຖ ມຫາທີໂປ ປຎ຺ຈສຕປຎ຺ຈສຕປຣິຕ຺ຕທີປປຣິວາໂຣ; ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ເອກໍ ຈກ຺ກວາຬໍ, ເອກາ ໂລກຘາຕຸ, ຕທນ຺ຕເຣສຸ ໂລກນ຺ຕຣິກນິຣຍາ. ເອວໍ ອນນ຺ຕານິ ຈກ຺ກວາຬານິ ອນນ຺ຕາ ໂລກຘາຕຸໂຍ ຠຄວາ ອນນ຺ເຕນ ພຸທ຺ຘຎາເຓນ ອເວທິ, ອຎ຺ຎາສິ, ປຏິວິຊ຺ຌິ. ເອວມສ຺ສ ໂອກາສໂລໂກປິ ສພ຺ພຖາ ວິທິໂຕ. ເອວມ຺ປິ ສພ຺ພຖາ ວິທິຕໂລກຕ຺ຕາ ໂລກວິທູ.

ອຕ຺ຕໂນ ປນ ຄຸເຓຫິ ວິສິຏ຺ຐຕຣສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອຠາວາ ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສ ອຸຕ຺ຕໂຣຕິ ອນຸຕ຺ຕໂຣ. ຕຖາ ເຫສ ສີລຄຸເຓນາປິ ສພ຺ພໍ ໂລກມຠິຠວຕິ, ສມາຘິ…ເປ… ປຎ຺ຎາ… ວິມຸຕ຺ຕິ… ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນຄຸເຓນາປິ, ສີລຄຸເຓນາປິ ອສໂມ ອສມສໂມ ອປ຺ປຏິໂມ ອປ຺ປຏິຠາໂຄ ອປ຺ປຏິປຸຄ຺ຄໂລ…ເປ… ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນຄຸເຓນາປິ. ຍຖາຫ – ‘‘ນ ໂຂ ປນາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມນຸປສ຺ສາມິ ສເທວເກ ໂລເກ ສມາຣເກ…ເປ… ສເທວມນຸສ຺ສາຍ ອຕ຺ຕນາ ສີລສມ຺ປນ຺ນຕຣ’’ນ຺ຕິ ວິຕ຺ຖາໂຣ.

ເອວໍ ອຄ຺ຄປ຺ປສາທສຸຕ຺ຕາທີນິ (ອ. ນິ. ໔.໓໔; ອິຕິວຸ. ໙໐) ‘‘ນ ເມ ອາຈຣິໂຍ ອຕ຺ຖີ’’ຕິອາທິກາ ຄາຖາໂຍ (ມ. ນິ. ໑.໒໘໕; ມຫາວ. ໑໑) ຈ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພາ.

ປຸຣິສທມ຺ເມ ສາເຣຕີຕິ ປຸຣິສທມ຺ມສາຣຖິ, ທເມຕິ ວິເນຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຸຣິສທມ຺ມາຕິ ອທນ຺ຕາ ທເມຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕາ ຕິຣຈ຺ຉານປຸຣິສາປິ ມນຸສ຺ສປຸຣິສາປິ ອມນຸສ຺ສປຸຣິສາປິ. ຕຖາ ຫິ ຠຄວຕາ ຕິຣຈ຺ຉານປຸຣິສາປິ ອປລາໂຬ ນາຄຣາຊາ, ຈູໂຬທໂຣ, ມໂຫທໂຣ, ອຄ຺ຄິສິໂຂ, ຘູມສິໂຂ, ຘນປາລໂກ ຫຕ຺ຖີຕິ ເອວມາທໂຍ ທມິຕາ, ນິພ຺ພິສາ ກຕາ, ສຣເຓສຸ ຈ ສີເລສຸ ຈ ປຕິຏ຺ຐາປິຕາ. ມນຸສ຺ສປຸຣິສາປິ ສຈ຺ຈກນິຄຓ຺ຐປຸຕ຺ຕ-ອມ຺ພຏ຺ຐມາຓວ-ໂປກ຺ຂຣສາຕິ-ໂສຓທຓ຺ຑກູຏທນ຺ຕາທໂຍ. ອມນຸສ຺ສປຸຣິສາປິ ອາຬວກ-ສູຈິໂລມ-ຂຣໂລມ-ຍກ຺ຂ-ສກ຺ກເທວຣາຊາທໂຍ ທມິຕາ ວິນີຕາ ວິຈິຕ຺ເຣຫິ ວິນຍນູປາເຍຫິ. ‘‘ອຫໍ ໂຂ, ເກສິ, ປຸຣິສທມ຺ມໍ ສຓ຺ເຫນປິ ວິເນມິ, ຜຣຸເສນປິ ວິເນມິ, ສຓ຺ຫຜຣຸເສນປິ ວິເນມີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໑໑໑) ອິທຎ຺ເຈຕ຺ຖ ສຸຕ຺ຕໍ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພໍ. ອຖ ວາ ວິສຸທ຺ຘສີລາທີນໍ ປຐມຊ຺ຌານາທີນິ ໂສຕາປນ຺ນາທີນຎ຺ຈ ອຸຕ຺ຕຣິມຄ຺ຄປຏິປທໍ ອາຈິກ຺ຂນ຺ໂຕ ທນ຺ເຕປິ ທເມຕິເຍວ.

ອຖ ວາ ອນຸຕ຺ຕໂຣ ປຸຣິສທມ຺ມສາຣຖີຕິ ເອກເມວິທໍ ອຕ຺ຖປທໍ. ຠຄວາ ຫິ ຕຖາ ປຸຣິສທມ຺ເມ ສາເຣຕິ, ຍຖາ ເອກປລ຺ລງ຺ເກເນວ ນິສິນ຺ນາ ອຏ຺ຐ ທິສາ ອສຊ຺ຊມານາ ຘາວນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ອນຸຕ຺ຕໂຣ ປຸຣິສທມ຺ມສາຣຖີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ຫຕ຺ຖິທມເກນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຫຕ຺ຖິທມ຺ໂມ ສາຣິໂຕ ເອກໍເຍວ ທິສໍ ຘາວຕີ’’ຕິ ອິທຎ຺ເຈຕ຺ຖ ສຸຕ຺ຕໍ (ມ. ນິ. ໓.໓໑໒) ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພໍ.

ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກປຣມຕ຺ເຖຫິ ຍຖາຣຫໍ ອນຸສາສຕີຕິ ສຕ຺ຖາ. ອປິຈ ສຕ຺ຖາ ວິຍາຕິ ສຕ຺ຖາ, ຠຄວາ ສຕ຺ຖວາໂຫ. ‘‘ຍຖາ ສຕ຺ຖວາໂຫ ສຕ຺ເຖ ກນ຺ຕາຣໍ ຕາເຣຕິ, ໂຈຣກນ຺ຕາຣໍ ຕາເຣຕິ, ວາຬກນ຺ຕາຣໍ ຕາເຣຕິ, ທຸພ຺ຠິກ຺ຂກນ຺ຕາຣໍ ຕາເຣຕິ, ນິຣຸທກກນ຺ຕາຣໍ ຕາເຣຕິ, ອຸຕ຺ຕາເຣຕິ ນິຕ຺ຕາເຣຕິ ປຕາເຣຕິ ເຂມນ຺ຕຠູມິໍ ສມ຺ປາເປຕິ; ເອວເມວ ຠຄວາ ສຕ຺ຖາ ສຕ຺ຖວາໂຫ ສຕ຺ເຕ ກນ຺ຕາຣໍ ຕາເຣຕິ ຊາຕິກນ຺ຕາຣໍ ຕາເຣຕີ’’ຕິອາທິນາ (ມຫານິ. ໑໙໐) ນິທ຺ເທສນເຍນເປຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເທວມນຸສ຺ສານນ຺ຕິ ທເອວານຎ຺ຈ ມນຸສ຺ສານຎ຺ຈ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉທວເສເນຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຠພ຺ພປຸຄ຺ຄລປຣິຈ຺ເຉທວເສນ ຈ. ຠຄວາ ປນ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕານມ຺ປິ ອນຸສາສນິປ຺ປທາເນນ ສຕ຺ຖາເຍວ. ເຕປິ ຫິ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມສວເນນ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຕ຺ວາ ຕາຍ ເອວ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ທຸຕິເຍ ຕຕິເຍ ວາ ອຕ຺ຕຠາເວ ມຄ຺ຄຜລຠາຄິໂນ ໂຫນ຺ຕິ. ມຓ຺ຑູກເທວປຸຕ຺ຕາທໂຍ ເຈຕ຺ຖ ນິທສ຺ສນໍ. ຠຄວຕິ ກິຣ ຄຄ຺ຄຣາຍ ໂປກ຺ຂຣຓິຍາ ຕີເຣ ຈມ຺ປານຄຣວາສີນໍ ຘມ຺ມໍ ເທສຍມາເນ ເອໂກ ມຓ຺ຑູໂກ ຠຄວໂຕ ສເຣ ນິມິຕ຺ຕໍ ອຄ຺ຄເຫສິ. ຕໍ ເອໂກ ວຈ຺ຉປາລໂກ ທຓ຺ຑໂມລຸພ຺ຠ ຕິຏ຺ຐນ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ສີເສ ສນ຺ນິຣຸມ຺ຠິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ໂສ ຕາວເທວ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ຕາວຕິໍສຠວເນ ທ຺ວາທສໂຍຊນິເກ ກນກວິມາເນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ສຸຕ຺ຕປ຺ປພຸທ຺ໂຘ ວິຍ ຈ ຕຕ຺ຖ ອຈ຺ຉຣາສງ຺ຆປຣິວຸຕໍ ອຕ຺ຕານໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອເຣ, ອຫມ຺ປິ ນາມ ອິຘ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕສ຺ມິ! ກິໍ ນຸ ໂຂ ກມ຺ມໍ ອກາສິ’’ນ຺ຕິ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ນາຎ຺ຎໍ ກິຎ຺ຈິ ອທ຺ທສ, ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຠຄວໂຕ ສເຣ ນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄາຫາ. ໂສ ຕອາວເທວ ສຫ ວິມາເນນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ປາເທ ສິຣສາ ວນ຺ທິ. ຠຄວາ ຊານນ຺ໂຕວ ປຸຈ຺ຉິ –

‘‘ໂກ ເມ ວນ຺ທຕິ ປາທານິ, ອິທ຺ຘິຍາ ຍສສາ ຊລໍ;

ອຠິກ຺ກນ຺ເຕນ ວຓ຺ເຓນ, ສພ຺ພາ ໂອຠາສຍໍ ທິສາ’’ຕິ.

‘‘ມຓ຺ຑູໂກຫໍ ປຸເຣ ອາສິໍ, ອຸທເກ ວາຣິໂຄຈໂຣ;

ຕວ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ຕສ຺ສ, ອວຘິ ວຈ຺ຉປາລໂກ’’ຕິ. (ວິ. ວ. ໘໕໗-໘໕໘);

ຠຄວາ ຕສ຺ສ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ເທສນາວສາເນ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ປາຓສຫສ຺ສານໍ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ອໂຫສິ. ເທວປຸຕ຺ໂຕປິ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາຍ ສິຕໍ ກຕ຺ວາ ປກ຺ກາມີຕິ.

ຍໍ ປນ ກິຎ຺ຈິ ອຕ຺ຖິ ເຎຍ຺ຍໍ ນາມ, ຕສ຺ສ ສພ຺ພສ຺ສ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ວິໂມກ຺ຂນ຺ຕິກຎາຓວເສນ ພຸທ຺ໂຘ. ຍສ຺ມາ ວາ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ ອຕ຺ຕນາປິ ພຸຊ຺ຌິ, ອຎ຺ເຎປິ ສຕ຺ເຕ ໂພເຘສິ; ຕສ຺ມາ ເອວມາທີຫິປິ ກາຣເຓຫິ ພຸທ຺ໂຘ. ອິມສ຺ສ ຈຕ຺ຖສ຺ສ ວິຎ຺ຎາປນຕ຺ຖໍ ‘‘ພຸຊ຺ຌິຕາ ສຈ຺ຈານີຕິ ພຸທ຺ໂຘ, ໂພເຘຕາ ປຊາຍາຕິ ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ໂຕ ສພ຺ໂພປິ ນິທ຺ເທສນໂຍ (ມຫານິ. ໑໙໒) ປຏິສມ຺ຠິທານໂຍ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໖໒) ວາ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ໂພ.

ຠຄວາຕິ ອິທໍ ປນສ຺ສ ຄຸຓວິສິຏ຺ຐສຕ຺ຕຸຕ຺ຕມຄຣຸຄາຣວາຘິວຈນໍ. ເຕນາຫຸ ໂປຣາຓາ –

‘‘ຠຄວາຕິ ວຈນໍ ເສຏ຺ຐໍ, ຠຄວາຕິ ວຈນມຸຕ຺ຕມໍ;

ຄຣຸ ຄາຣວຍຸຕ຺ໂຕ ໂສ, ຠຄວາ ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ.

ຈຕຸພ຺ພິຘຎ຺ຫິ ນາມໍ – ອາວຕ຺ຖິກໍ, ລິງ຺ຄິກໍ, ເນມິຕ຺ຕິກໍ, ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ. ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນໍ ນາມ ໂລກິຍໂວຫາເຣນ ‘‘ຍທິຈ຺ຉກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ວຈ຺ໂຉ ທມ຺ໂມ ພລິພທ຺ໂທ’’ຕິ ເອວມາທິ ອາວຕ຺ຖິກໍ. ‘‘ທຓ຺ຑີ ຉຕ຺ຕີ ສິຂີ ກຣີ’’ຕິ ເອວມາທິ ລິງ຺ຄິກໍ. ‘‘ເຕວິຊ຺ໂຊ ຉຬຠິຎ຺ໂຎ’’ຕິ ເອວມາທິ ເນມິຕ຺ຕິກໍ. ‘‘ສິຣິວຑ຺ຒໂກ ຘນວຑ຺ຒໂກ’’ຕິ ເອວມາທິ ວຈນຕ຺ຖມນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕໍ ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນໍ. ອິທໍ ປນ ຠຄວາຕິ ນາມໍ ເນມິຕ຺ຕິກໍ, ນ ມຫາມາຍາຍ ນ ສຸທ຺ໂຘທນມຫາຣາເຊນ ນ ອສີຕິຍາ ຎາຕິສຫສ຺ເສຫິ ກຕໍ, ນ ສກ຺ກສນ຺ຕຸສິຕາທີຫິ ເທວຕາວິເສເສຫິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຘມ຺ມເສນາປຕິນາ – ‘‘ຠຄວາຕິ ເນຕໍ ນາມໍ ມາຕຣາ ກຕໍ…ເປ… ວິໂມກ຺ຂນ຺ຕິກເມຕໍ ພຸທ຺ຘານໍ ຠຄວນ຺ຕານໍ ໂພຘິຍາ ມູເລ ສຫ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຏິລາຠາ ສຈ຺ຉິກາປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ຍທິທໍ ຠຄວາ’’ຕິ (ມຫານິ. ໘໔).

ຍໍຄຸຓເນມິຕ຺ຕິກຎ຺ເຈຕໍ ນາມໍ, ເຕສໍ ຄຸຓານໍ ປກາສນຕ຺ຖໍ ອິມໍ ຄາຖໍ ວທນ຺ຕິ –

‘‘ຠຄີ ຠຊີ ຠາຄີ ວິຠຕ຺ຕວາ ອິຕິ;

ອກາສິ ຠຄ຺ຄນ຺ຕິ ຄຣູຕິ ຠາຄ຺ຍວາ;

ພຫູຫິ ຎາເຍຫິ ສຸຠາວິຕຕ຺ຕໂນ;

ຠວນ຺ຕໂຄ ໂສ ຠຄວາຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ.

ນິທ຺ເທເສ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເຈຕ຺ຖ ເຕສໍ ເຕສໍ ປທານມຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ອຍໍ ປນ ອປໂຣ ນໂຍ –

‘‘ຠາຄ຺ຍວາ ຠຄ຺ຄວາ ຍຸຕ຺ໂຕ, ຠເຄຫິ ຈ ວິຠຕ຺ຕວາ;

ຠຕ຺ຕວາ ວນ຺ຕຄມໂນ, ຠເວສຸ ຠຄວາ ຕໂຕ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ວຓ຺ຓາຄໂມ ວຓ຺ຓວິປຣິຍໂຍຕິ ເອຕໍ ນິຣຸຕ຺ຕິລກ຺ຂຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສທ຺ທນເຍນ ວາ ປິໂສທຣາທິປກ຺ເຂປລກ຺ຂຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຍສ຺ມາ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣສຸຂາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕກໍ ທານສີລາທິປາຣປ຺ປຕ຺ຕໍ ຠາຄ຺ຍມສ຺ສ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຠາຄ຺ຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ຠຄວາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ຎາຕພ຺ພໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ໂລຠ-ໂທສ-ໂມຫ-ວິປຣີຕມນສິກາຣ-ອຫິຣິກາໂນຕ຺ຕປ຺ປ-ໂກຘູປນາຫ-ມກ຺ຂ-ປຬາສອິສ຺ສາ-ມຈ຺ຉຣິຍ-ມາຍາສາເຐຍ຺ຍ-ຖມ຺ຠ-ສາຣມ຺ຠ-ມານາຕິມານ-ມທ-ປມາທ-ຕຓ຺ຫາວິຊ຺ຊາ ຕິວິຘາກຸສລມູລ-ທຸຈ຺ຈຣິຕ-ສໍກິເລສ-ມລ-ວິສມສຎ຺ຎາ-ວິຕກ຺ກ-ປປຎ຺ຈ-ຈຕຸພ຺ພິຘວິປຣິເຍສອາສວ-ຄນ຺ຖ-ໂອຆ-ໂຍຄາຄຕິ-ຕຓ຺ຫຸປ຺ປາທຸປາທານ-ປຎ຺ຈເຈໂຕຂີລ-ວິນິພນ຺ຘ-ນີວຣຓາຠິນນ຺ທນຉວິວາທມູລ-ຕຓ຺ຫາກາຍ-ສຕ຺ຕານຸສຍ-ອຏ຺ຐມິຈ຺ຉຕ຺ຕ-ນວຕຓ຺ຫາມູລກ-ທສາກຸສລກມ ທິຏ຺ຐິຄຕ-ອຏ຺ຐສຕຕຓ຺ຫາວິຈຣິຕປ຺ປເຠທ-ສພ຺ພທຣຖ-ປຣິຬາຫ-ກິເລສສຕສຫສ຺ສານິ, ສງ຺ເຂປໂຕ ວາ ປຎ຺ຈ ກິເລສ-ອຠິສງ຺ຂາຣຂນ຺ຘມຈ຺ຈຸ-ເທວປຸຕ຺ຕ-ມາເຣ ອຠຎ຺ຊິ, ຕສ຺ມາ ຠຄ຺ຄຕ຺ຕາ ເອເຕສໍ ປຣິສ຺ສຍານໍ ຠຄ຺ຄວາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ຠຄວາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອາຫ ເຈຕ຺ຖ –

‘‘ຠຄ຺ຄຣາໂຄ ຠຄ຺ຄໂທໂສ, ຠຄ຺ຄໂມໂຫ ອນາສໂວ;

ຠຄ຺ຄາສ຺ສ ປາປກາ ຘມ຺ມາ, ຠຄວາ ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ.

ຠາຄ຺ຍວນ຺ຕຕາຍ ຈສ຺ສ ສຕປຸຎ຺ຎຊລກ຺ຂຓຘຣສ຺ສ ຣູປກາຍສມ຺ປຕ຺ຕິທີປິຕາ ໂຫຕິ, ຠຄ຺ຄໂທສຕາຍ ຘມ຺ມກາຍສມ຺ປຕ຺ຕິ. ຕຖາ ໂລກິຍປຣິກ຺ຂການໍ ພຫຸມຕຠາໂວ, ຄຫຏ຺ຐປພ຺ພຊິເຕຫິ ອຠິຄມນີຍຕາ, ອຠິຄຕານຎ຺ຈ ເນສໍ ກາຍຈິຕ຺ຕທຸກ຺ຂາປນຍເນ ປຏິພລຠາໂວ, ອາມິສທານຘມ຺ມທາເນຫິ ອຸປກາຣິຕາ, ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣສຸເຂຫິ ຈ ສມ຺ປໂຍຊນສມຕ຺ຖຕາ ທີປິຕາ ໂຫຕິ.

ຍສ຺ມາ ຈ ໂລເກ ອິສ຺ສຣິຍ-ຘມ຺ມ-ຍສ-ສິຣີ-ກາມ-ປຍຕ຺ເຕສຸ ຉສຸ ຘມ຺ເມສຸ ຠຄສທ຺ໂທ ວຕ຺ຕຕິ, ປຣມຎ຺ຈສ຺ສ ສກຈິຕ຺ເຕ ອິສ຺ສຣິຍໍ, ອຓິມາ ລຆິມາທິກໍ ວາ ໂລກິຍສມ຺ມຕໍ ສພ຺ພາກາຣປຣິປູຣໍ ອຕ຺ຖິ ຕຖາ ໂລກຸຕ຺ຕໂຣ ຘມ຺ໂມ ໂລກຕ຺ຕຍພ຺ຍາປໂກ ຍຖາຠຸຈ຺ຈຄຸຓາຘິຄໂຕ ອຕິວິຍ ປຣິສຸທ຺ໂຘ ຍໂສ, ຣູປກາຍທສ຺ສນພ຺ຍາວຏຊນນຍນປ຺ປສາທຊນນສມຕ຺ຖາ ສພ຺ພາກາຣປຣິປູຣາ ສພ຺ພງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄສິຣີ, ຍໍ ຍໍ ເອເຕນ ອິຈ຺ຉິຕໍ ປຕ຺ຖິຕໍ ອຕ຺ຕຫິຕໍ ປຣຫິຕໍ ວາ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຕເຖວ ອຠິນິປ຺ຜນ຺ນຕ຺ຕາ ອິຈ຺ຉິຕິຈ຺ຉິ, ຕຕ຺ຖ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິສຎ຺ຎິໂຕ ກາໂມ, ສພ຺ພໂລກຄຣຸຠາວປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸຠູໂຕ ສມ຺ມາວາຍາມສງ຺ຂາໂຕ ປຍຕ຺ໂຕ ຈ ອຕ຺ຖິ; ຕສ຺ມາ ອິເມຫິ ຠເຄຫິ ຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາປິ ຠຄາ ອສ຺ສ ສນ຺ຕີຕິ ອິມິນາ ອຕ຺ເຖນ ຠຄວາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ຍສ຺ມາ ປນ ກຸສລາທີຫິ ເຠເທຫິ ສພ຺ພຘມ຺ເມ, ຂນ຺ຘາຍຕນ-ຘາຕຸສຈ຺ຈ-ອິນ຺ທ຺ຣິຍປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທາທີຫິ ວາ ກຸສລາທິຘມ຺ເມ, ປີຬນ-ສງ຺ຂຕ-ສນ຺ຕາປວິປຣິຓາມຏ຺ເຐນ ວາ ທຸກ຺ຂມຣິຍສຈ຺ຈໍ, ອາຍູຫນ-ນິທານ-ສໍໂຍຄ-ປລິໂພຘຏ຺ເຐນ ສມຸທຍໍ, ນິສ຺ສຣຓວິເວກາສງ຺ຂຕ-ອມຕຏ຺ເຐນ ນິໂຣຘໍ, ນິຍ຺ຍານ-ເຫຕຸ-ທສ຺ສນາຘິປເຕຍ຺ຍຏ຺ເຐນ ມຄ຺ຄໍ ວິຠຕ຺ຕວາ, ວິຠຊິຕ຺ວາ ວິວຣິຕ຺ວາ ເທສິຕວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ວິຠຕ຺ຕວາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ຠຄວາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ຍສ຺ມາ ຈ ເອສ ທິພ຺ພພ຺ຣຫ຺ມອຣິຍວິຫາເຣ ກາຍຈິຕ຺ຕອຸປຘິວິເວເກ ສຸຎ຺ຎຕປ຺ປຓິຫິຕານິມິຕ຺ຕວິໂມກ຺ເຂ ອຎ຺ເຎ ຈ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕເຣ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ເມ ຠຊິ ເສວິ ພຫຸລມກາສິ, ຕສ຺ມາ ຠຕ຺ຕວາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ຠຄວາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ຍສ຺ມາ ປນ ຕີສຸ ຠເວສຸ ຕຓ຺ຫາສງ຺ຂາຕໍ ຄມນມເນນ ວນ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຠເວສຸ ວນ຺ຕຄມໂນຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ຠວສທ຺ທໂຕ ຠກາຣໍ, ຄມນສທ຺ທໂຕ ຄກາຣໍ, ວນ຺ຕສທ຺ທໂຕ ວກາຣຎ຺ຈ ທີຆໍ ກຕ຺ວາ ອາທາຍ ຠຄວາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍຖາ ໂລເກ ‘‘ເມຫນສ຺ສ ຂສ຺ສ ມາລາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ເມຂລາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ໂສ ອິມໍ ໂລກນ຺ຕິ ໂສ ຠຄວາ ອິມໍ ໂລກໍ. ອິທານິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ນິທສ຺ເສຕິ. ສເທວກນ຺ຕິ ສຫ ເທເວຫິ ສເທວກໍ; ເອວໍ ສຫ ມາເຣນ ສມາຣກໍ; ສຫ ພ຺ຣຫ຺ມຸນາ ສພ຺ຣຫ຺ມກໍ; ສຫ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມເຓຫິ ສສ຺ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓິໍ; ປຊາຕຕ຺ຕາ ປຊາ, ຕໍ ປຊໍ; ສຫ ເທວມນຸສ຺ເສຫິ ສເທວມນຸສ຺ສໍ. ຕຕ຺ຖ ສເທວກວຈເນນ ປຎ຺ຈກາມາວຈຣເທວຄ຺ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ, ສມາຣກວຈເນນ ຉຏ຺ຐກາມາວຈຣເທວຄ຺ຄຫຓໍ, ສພ຺ຣຫ຺ມກວຈເນນ ພ຺ຣຫ຺ມກາຍິກາທິພ຺ຣຫ຺ມຄ຺ຄຫຓໍ, ສສ຺ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓີວຈເນນ ສາສນສ຺ສ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກປຈ຺ຈາມິຕ຺ຕສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓຄ຺ຄຫຓໍ, ສມິຕປາປ-ພາຫິຕປາປ-ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓຄ຺ຄຫຓຎ຺ຈ, ປຊາວຈເນນ ສຕ຺ຕໂລກຄ຺ຄຫຓໍ, ສເທວມນຸສ຺ສວຈເນນ ສມ຺ມຸຕິເທວອວເສສມນຸສ຺ສຄ຺ຄຫຓໍ. ເອວເມຕ຺ຖ ຕີຫິ ປເທຫິ ໂອກາສໂລໂກ, ທ຺ວີຫິ ປຊາວເສນ ສຕ຺ຕໂລໂກ ຄຫິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອປໂຣ ນໂຍ – ສເທວກຄ຺ຄຫເຓນ ອຣູປາວຈຣເທວໂລໂກ ຄຫິໂຕ, ສມາຣກຄ຺ຄຫເຓນ ຉກາມາວຈຣເທວໂລກາ, ສພ຺ຣຫ຺ມກຄ຺ຄຫເຓນ ຣູປີພ຺ຣຫ຺ມໂລໂກ, ສສ຺ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາທິຄ຺ຄຫເຓນ ຈຕຸປຣິສວເສນ ສມ຺ມຸຕິເທເວຫິ ວາ ສຫ ມນຸສ຺ສໂລໂກ, ອວເສສສພ຺ພສຕ຺ຕໂລໂກ ວາ.

ອປິເຈຕ຺ຖ ສເທວກວຈເນນ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ສພ຺ພສ຺ສາປິ ໂລກສ຺ສ ສຈ຺ຉິກຕຠາວໍ ສາເຘນ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄໂຕ. ຕໂຕ ເຍສໍ ສິຍາ – ‘‘ມາໂຣ ມຫານຸຠາໂວ ຉກາມາວຈຣິສ຺ສໂຣ ວສວຕ຺ຕີ; ກິໍ ໂສປິ ເອເຕນ ສຈ຺ຉິກໂຕ’’ຕິ? ເຕສໍ ວິມຕິໍ ວິຘມນ຺ໂຕ ສມາຣກນ຺ຕິ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄໂຕ. ເຍສໍ ປນ ສິຍາ – ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມາ ມຫານຸຠາໂວ ເອກງ຺ຄຸລິຍາ ເອກສ຺ມິໍ ຈກ຺ກວາຬສຫສ຺ເສ ອາໂລກໍ ຜຣຕິ, ທ຺ວີຫິ…ເປ… ທສຫິ ອງ຺ຄຸລີຫິ ທສສຸ ຈກ຺ກວາຬສຫສ຺ເສສຸ ອາໂລກໍ ຜຣຕິ, ອນຸຕ຺ຕຣຎ຺ຈ ຌານສມາປຕ຺ຕິສຸຂໍ ປຏິສໍເວເທຕິ, ກິໍ ໂສປິ ສຈ຺ຉິກໂຕ’’ຕິ? ເຕສໍ ວິມຕິໍ ວິຘມນ຺ໂຕ ສພ຺ຣຫ຺ມກນ຺ຕິ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄໂຕ. ຕໂຕ ເຍສໍ ສິຍາ – ‘‘ປຸຖູສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ສາສນປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ, ກິໍ ເຕປິ ສຈ຺ຉິກຕາ’’ຕິ? ເຕສໍ ວິມຕິໍ ວິຘມນ຺ໂຕ ສສ຺ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓິໍ ປຊນ຺ຕິ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄໂຕ. ເອວໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐຸກ຺ກຏ຺ຐານໍ ສຈ຺ຉິກຕຠາວໍ ປກາເສຕ຺ວາ ອຖ ສມ຺ມຸຕິເທເວ ອວເສສມນຸສ຺ເສ ຈ ອຸປາທາຍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉທວເສນ ເສສສຕ຺ຕໂລກສ຺ສ ສຈ຺ຉິກຕຠາວໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ສເທວມນຸສ຺ສນ຺ຕິ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄໂຕ. ອຍເມຕ຺ຖານຸສນ຺ຘິກ຺ກໂມ.

ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ປເວເທຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ສຍນ຺ຕິ ສາມໍ, ອປຣເນຍ຺ໂຍ ຫຸຕ຺ວາ; ອຠິຎ຺ຎາຕິ ອຠິຎ຺ຎາຍ, ອຘິເກນ ຎາເຓນ ຎຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກຕ຺ວາ, ເອເຕນ ອນຸມານາທິປຏິກ຺ເຂໂປ ກໂຕ ໂຫຕິ. ປເວເທຕີຕິ ໂພເຘຕິ ຎາເປຕິ ປກາເສຕິ. ໂສ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ ອາທິກລ຺ຍາຓໍ…ເປ… ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາຓນ຺ຕິ ໂສ ຠຄວາ ສຕ຺ເຕສຸ ກາຣຸຎ຺ຎຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ຫິຕ຺ວາປິ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ວິເວກສຸຂໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ອປ຺ປໍ ວາ ພຫຸໍ ວາ ເທເສນ຺ໂຕ ອາທິກລ຺ຍາຓາທິປ຺ປກາຣເມວ ເທເສຕິ.

ກຖໍ? ເອກຄາຖາປິ ຫິ ສມນ຺ຕຠທ຺ຣກຕ຺ຕາ ຘມ຺ມສ຺ສ ປຐມປາເທນ ອາທິກລ຺ຍາຓາ, ທຸຕິຍຕຕິຍປາເທຫິ ມຊ຺ເຌກລ຺ຍາຓາ, ປຈ຺ຉິມປາເທນ ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາຓາ. ເອການຸສນ຺ຘິກໍ ສຸຕ຺ຕໍ ນິທາເນນ ອາທິກລ຺ຍາຓໍ, ນິຄມເນນ ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາຓໍ, ເສເສນ ມຊ຺ເຌກລ຺ຍາຓໍ. ນານານຸສນ຺ຘິກໍ ສຸຕ຺ຕໍ ປຐມານຸສນ຺ຘິນາ ອາທິກລ຺ຍາຓໍ, ປຈ຺ຉິເມນ ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາຓໍ, ເສເສຫິ ມຊ຺ເຌກລ຺ຍາຓໍ. ສກໂລປິ ສາສນຘມ຺ໂມ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖຠູເຕນ ສີເລນ ອາທິກລ຺ຍາໂຓ, ສມຖວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄຜເລຫິ ມຊ຺ເຌກລ຺ຍາໂຓ, ນິພ຺ພາເນນ ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາໂຓ. ສີລສມາຘີຫິ ວາ ອາທິກລ຺ຍາໂຓ, ວິປສ຺ສນາມຄ຺ເຄຫິ ມຊ຺ເຌກລ຺ຍາໂຓ, ຜລນິພ຺ພາເນຫິ ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາໂຓ. ພຸທ຺ຘສຸໂພຘິຕາຍ ວາ ອາທິກລ຺ຍາໂຓ, ຘມ຺ມສຸຘມ຺ມຕາຍ ມຊ຺ເຌກລ຺ຍາໂຓ, ສງ຺ຆສຸປ຺ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາໂຓ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຕຖຕ຺ຕາຍ ປຏິປນ຺ເນນ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ພາຍ ອຠິສມ຺ໂພຘິຍາ ວາ ອາທິກລ຺ຍາໂຓ, ປຈ຺ເຈກໂພຘິຍາ ມຊ຺ເຌກລ຺ຍາໂຓ, ສາວກໂພຘິຍາ ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາໂຓ. ສຸຍ຺ຍມາໂນ ເຈສ ນີວຣຓວິກ຺ຂມ຺ຠນໂຕ ສວເນນປິ ກລ຺ຍາຓເມວ ອາວຫຕີຕິ ອາທິກລ຺ຍາໂຓ, ປຏິປຊ຺ຊິຍມາໂນ ສມຖວິປສ຺ສນາສຸຂາວຫນໂຕ ປຏິປຕ຺ຕິຍາປິ ກລ຺ຍາຓເມວ ອາວຫຕີຕິ ມຊ຺ເຌກລ຺ຍາໂຓ, ຕຖາ ປຏິປນ຺ໂນ ຈ ປຏິປຕ຺ຕິຜເລ ນິຏ຺ຐິເຕ ຕາທິຠາວາວຫນໂຕ ປຏິປຕ຺ຕິຜເລນປິ ກລ຺ຍາຓເມວ ອາວຫຕີຕິ ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາໂຓ. ນາຖປ຺ປຠວຕ຺ຕາ ຈ ປຠວສຸທ຺ຘິຍາ ອາທິກລ຺ຍາໂຓ, ອຕ຺ຖສຸທ຺ຘິຍາ ມຊ຺ເຌກລ຺ຍາໂຓ, ກິຈ຺ຈສຸທ຺ຘິຍາ ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາໂຓ. ຕສ຺ມາ ເອໂສ ຠຄວາ ອປ຺ປໍ ວາ ພຫຸໍ ວາ ເທເສນ຺ໂຕ ອາທິກລ຺ຍາຓາທິປ຺ປກາຣເມວ ເທເສຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ສາຕ຺ຖໍ ສພ຺ຍຎ຺ຊນນ຺ຕິ ເອວມາທີສຸ ປນ ຍສ຺ມາ ອິມໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ສາສນພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍຎ຺ຈ ປກາເສຕິ, ນານານເຍຫິ ທີເປຕິ; ຕຎ຺ຈ ຍຖານຸຣູປໍ ອຕ຺ຖສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສາຕ຺ຖໍ, ພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ຍຎ຺ຊນໍ. ສງ຺ກາສນປກາສນ-ວິວຣຓ-ວິຠຊນ-ອຸຕ຺ຕານີກຣຓ-ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ-ອຕ຺ຖປທສມາໂຍຄໂຕ ສາຕ຺ຖໍ, ອກ຺ຂຣປທ-ພ຺ຍຎ຺ຊນາກາຣນິຣຸຕ຺ຕິນິທ຺ເທສສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ຍຎ຺ຊນໍ. ອຕ຺ຖຄມ຺ຠີຣຕາ-ປຏິເວຘຄມ຺ຠີຣຕາຫິ ສາຕ຺ຖໍ, ຘມ຺ມຄມ຺ຠີຣຕາເທສນາຄມ຺ຠີຣຕາຫິ ສພ຺ຍຎ຺ຊນໍ. ອຕ຺ຖປຏິຠານປຏິສມ຺ຠິທາວິສຍໂຕ ສາຕ຺ຖໍ, ຘມ຺ມນິຣຸຕ຺ຕິປຏິສມ຺ຠິທາວິສຍໂຕ ສພ຺ຍຎ຺ຊນໍ. ປຓ຺ຑິຕເວທນີຍໂຕ ປຣິກ຺ຂກຊນປ຺ປສາທກນ຺ຕິ ສາຕ຺ຖໍ, ສທ຺ເຘຍ຺ຍໂຕ ໂລກິຍຊນປ຺ປສາທກນ຺ຕິ ສພ຺ຍຎ຺ຊນໍ. ຄມ຺ຠີຣາຘິປ຺ປາຍໂຕ ສາຕ຺ຖໍ, ອຸຕ຺ຕານປທໂຕ ສພ຺ຍຎ຺ຊນໍ. ອຸປເນຕພ຺ພສ຺ສ ອຠາວໂຕ ສກລປຣິປຸຓ຺ຓຠາເວນ ເກວລປຣິປຸຓ຺ຓໍ; ອປເນຕພ຺ພສ຺ສ ອຠາວໂຕ ນິທ຺ໂທສຠາເວນ ປຣິສຸທ຺ຘໍ; ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍປຣິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ພ຺ຣຫ຺ມຠູເຕຫິ ເສຏ຺ເຐຫິ ຈຣິຕພ຺ພໂຕ ເຕສຎ຺ຈ ຈຣິຍຠາວໂຕ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ. ຕສ຺ມາ ‘‘ສາຕ຺ຖໍ ສພ຺ຍຎ຺ຊນໍ…ເປ… ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ປກາເສຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ອປິຈ ຍສ຺ມາ ສນິທານໍ ສອຸປ຺ປຕ຺ຕິກຎ຺ຈ ເທເສນ຺ໂຕ ອາທິກລ຺ຍາຓໍ ເທເສຕິ, ເວເນຍ຺ຍານໍ ອນຸຣູປໂຕ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອວິປຣີຕຕາຍ ຈ ເຫຕຸທາຫຣຓຍຸຕ຺ຕໂຕ ຈ ມຊ຺ເຌກລ຺ຍາຓໍ, ໂສຕູນໍ ສທ຺ຘາປຏິລາເຠນ ນິຄມເນນ ຈ ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາຓໍ ເທເສຕິ. ເອວໍ ເທເສນ຺ໂຕ ຈ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ປກາເສຕິ. ຕຎ຺ຈ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອຘິຄມພ຺ຍຕ຺ຕິໂຕ ສາຕ຺ຖໍ, ປຣິຍຕ຺ຕິຍາ ອາຄມພ຺ຍຕ຺ຕິໂຕ ສພ຺ຍຎ຺ຊນໍ, ສີລາທິປຎ຺ຈຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘຍຸຕ຺ຕໂຕ ເກວລປຣິປຸຓ຺ຓໍ, ນິຣຸປກ຺ກິເລສໂຕ ນິຕ຺ຖຣຓຕ຺ຖາຍ ປວຕ຺ຕິໂຕ ໂລກາມິສນິຣເປກ຺ຂໂຕ ຈ ປຣິສຸທ຺ຘໍ, ເສຏ຺ຐຏ຺ເຐນ ພ຺ຣຫ຺ມຠູຕານໍ ພຸທ຺ຘ-ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘ-ພຸທ຺ຘສາວການໍ ຈຣິຍໂຕ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕສ຺ມາປິ ‘‘ໂສ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ ອາທິກລ຺ຍາຓໍ…ເປ… ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ປກາເສຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ສາຘຸ ໂຂ ປນາຕິ ສຸນ຺ທຣໍ ໂຂ ປນ ອຕ຺ຖາວຫໍ ສຸຂາວຫນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຖາຣູປານໍ ອຣຫຕນ຺ຕິ ຍຖາຣູໂປ ໂສ ຠວ ໂຄຕໂມ, ເອວຣູປານໍ ຍຖາຠຸຈ຺ຈຄຸຓາຘິຄເມນ ໂລເກ ອຣຫນ຺ໂຕຕິ ລທ຺ຘສທ຺ທານໍ ອຣຫຕໍ. ທສ຺ສນໍ ໂຫຕີຕິ ປສາທໂສມ຺ມານິ ອກ຺ຂີນິ ອຸມ຺ມີລິຕ຺ວາ ‘‘ທສ຺ສນມຕ຺ຕມ຺ປິ ສາຘຸ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອວໍ ອຊ຺ຌາສຍໍ ກຕ຺ວາ ອຖ ໂຂ ເວຣຎ຺ໂຊ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມີຕິ.

໒. ເຍນາຕິ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ກຣຓວຈນໍ. ຕສ຺ມາ ຍຕ຺ຖ ຠຄວາ ຕຕ຺ຖ ອຸປສງ຺ກມີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເຍນ ວາ ກາຣເຓນ ຠຄວາ ເທວມນຸສ຺ເສຫິ ອຸປສງ຺ກມິຕພ຺ໂພ, ເຕນ ກາຣເຓນ ອຸປສງ຺ກມີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເກນ ຈ ກາຣເຓນ ຠຄວາ ອຸປສງ຺ກມິຕພ຺ໂພ? ນານປ຺ປກາຣຄຸຓວິເສສາຘິຄມາຘິປ຺ປາເຍນ, ສາທຸຜລູປໂຠຄາຘິປ຺ປາເຍນ ທິຊຄເຓຫິ ນິຈ຺ຈຜລິຕມຫາຣຸກ຺ໂຂ ວິຍ. ອຸປສງ຺ກມີຕິ ຈ ຄໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາຕິ ອຸປສງ຺ກມນປຣິໂຍສານທີປນໍ. ອຖ ວາ ເອວໍ ຄໂຕ ຕໂຕ ອາສນ຺ນຕຣໍ ຐານໍ ຠຄວໂຕ ສມີປສງ຺ຂາຕໍ ຄນ຺ຕ຺ວາຕິປິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ຠຄວຕາ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ໂມທີຕິ ຍຖາ ຂມນີຍາທີນິ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຠຄວາ ເຕນ, ເອວໍ ໂສປິ ຠຄວຕາ ສທ຺ຘິໍ ສມປ຺ປວຕ຺ຕໂມໂທ ອໂຫສິ, ສີໂຕທກໍ ວິຍ ອຸຓ຺ໂຫທເກນ ສມ຺ໂມທິຕໍ ເອກີຠາວໍ ອຄມາສິ. ຍາຍ ຈ ‘‘ກຈ຺ຈິ, ໂຠ, ໂຄຕມ, ຂມນີຍໍ; ກຈ຺ຈິ ຍາປນີຍໍ, ກຈ຺ຈິ ໂຠໂຕ ໂຄຕມສ຺ສ, ຈ ສາວການຎ຺ຈ ອປ຺ປາພາຘໍ ອປ຺ປາຕງ຺ກໍ ລຫຸຏ຺ຐານໍ ພລໍ ຜາສຸວິຫາໂຣ’’ຕິອາທິກາຍ ກຖາຍ ສມ຺ໂມທິ, ຕໍ ປີຕິປາໂມຊ຺ຊສງ຺ຂາຕໍ ສມ຺ໂມທໍ ຊນນໂຕ ສມ຺ໂມທິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕຠາວໂຕ ຈ ສມ຺ໂມທນີຍໍ. ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນມຘຸຣຕາຍ ສຸຈິຣມ຺ປິ ກາລໍ ສາເຣຕຸໍ ນິຣນ຺ຕຣໍ ປວຕ຺ເຕຕຸໍ ອຣຫຣູປໂຕ ສຣິຕພ຺ພຠາວໂຕ ຈ ສາຣຓີຍໍ, ສຸຍ຺ຍມານສຸຂໂຕ ວາ ສມ຺ໂມທນີຍໍ, ອນຸສ຺ສຣິຍມານສຸຂໂຕ ສາຣຓີຍໍ. ຕຖາ ພ຺ຍຎ຺ຊນປຣິສຸທ຺ຘຕາຍ ສມ຺ໂມທນີຍໍ, ອຕ຺ຖປຣິສຸທ຺ຘຕາຍ ສາຣຓີຍນ຺ຕິ. ເອວໍ ອເນເກຫິ ປຣິຍາເຍຫິ ສມ຺ໂມທນີຍໍ ສາຣຓີຍໍ ກຖໍ ວີຕິສາເຣຕ຺ວາ ປຣິໂຍສາເປຕ຺ວາ ນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ເຍນຕ຺ເຖນ ອາຄໂຕ ຕໍ ປຸຈ຺ຉິຕຸກາໂມ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ.

ເອກມນ຺ຕນ຺ຕິ ຠາວນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສ ‘‘ວິສມໍ ຈນ຺ທິມສູຣິຍາ ປຣິວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໔.໗໐) ວິຍ. ຕສ຺ມາ ຍຖາ ນິສິນ຺ໂນ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ ຕຖາ ນິສີທີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ວາ ເອຕໍ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ນິສີທີຕິ ອຸປາວິສິ. ປຓ຺ຑິຕາ ຫິ ປຸຣິສາ ຄຣຸຏ຺ຐານິຍໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອາສນກຸສລຕາຍ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທນ຺ຕິ. ອຍຎ຺ຈ ເຕສໍ ອຎ຺ຎຕໂຣ, ຕສ຺ມາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ.

ກຖໍ ນິສິນ຺ໂນ ປນ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕີຕິ? ຉ ນິສຊ຺ຊໂທເສ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ອຕິທູຣໍ, ອຈ຺ຈາສນ຺ນໍ, ອຸປຣິວາຕໍ, ອຸນ຺ນຕປ຺ປເທສໍ, ອຕິສມ຺ມຸຂໍ, ອຕິປຈ຺ຉາຕິ. ອຕິທູເຣ ນິສິນ຺ໂນ ຫິ ສເຈ ກເຖຕຸກາໂມ ໂຫຕິ ອຸຈ຺ຈາສທ຺ເທນ ກເຖຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ. ອຈ຺ຈາສນ຺ເນ ນິສິນ຺ໂນ ສງ຺ຆຏ຺ຏນໍ ກໂຣຕິ. ອຸປຣິວາເຕ ນິສິນ຺ໂນ ສຣີຣຄນ຺ເຘນ ພາຘຕິ. ອຸນ຺ນຕປ຺ປເທເສ ນິສິນ຺ໂນ ອຄາຣວໍ ປກາເສຕິ. ອຕິສມ຺ມຸຂາ ນິສິນ຺ໂນ ສເຈ ທຏ຺ຐຸກາໂມ ໂຫຕິ, ຈກ຺ຂຸນາ ຈກ຺ຂຸໍ ອາຫຈ຺ຈ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ໂຫຕິ. ອຕິປຈ຺ຉາ ນິສິນ຺ໂນ ສເຈ ທຏ຺ຐຸກາໂມ ໂຫຕິ ຄີວໍ ປສາເຣຕ຺ວາ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ອຍມ຺ປິ ເອເຕ ຉ ນິສຊ຺ຊໂທເສ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ນິສີທິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທີ’’ຕິ.

ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຂ ເວຣຎ຺ໂຊ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈາຕິ ເອຕນ຺ຕິ ອິທານິ ວຕ຺ຕພ຺ພມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ. ທກາໂຣ ປທສນ຺ຘິກໂຣ. ອໂວຈາຕິ ອຠາສິ. ສຸຕໍ ເມຕນ຺ຕິ ສຸຕໍ ເມ ເອຕໍ, ເອຕໍ ມຍາ ສຸຕນ຺ຕິ ອິທານິ ວຕ຺ຕພ຺ພມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ. ໂຠ ໂຄຕມາຕິ ຠຄວນ຺ຕໍ ໂຄຕ຺ເຕນ ອາລປຕິ.

ອິທານິ ຍໍ ເຕນ ສຸຕໍ – ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ນ ສມໂຓ ໂຄຕໂມຕິ ເອວມາທິມາຫ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ອນຸຕ຺ຕານປທວຓ຺ຓນາ – ພ຺ຣາຫ຺ມເຓຕິ ຊາຕິພ຺ຣາຫ຺ມເຓ. ຊິຓ຺ເຓຕິ ຊຊ຺ຊຣີຠູເຕ ຊຣາຍ ຂຓ຺ຑິຈ຺ຈາທິຠາວໍ ອາປາທິເຕ. ວຸຑ຺ເຒຕິ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄານໍ ວຸຑ຺ຒິມຣິຍາທປ຺ປຕ຺ເຕ. ມຫລ຺ລເກຕິ ຊາຕິມຫລ຺ລກຕາຍ ສມນ຺ນາຄເຕ, ຈິຣກາລປ຺ປສຸເຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອທ຺ຘຄເຕຕິ ອທ຺ຘານໍ ຄເຕ, ທ຺ເວ ຕໂຍ ຣາຊປຣິວຏ຺ເຏ ອຕີເຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ວໂຍ ອນຸປ຺ປຕ຺ເຕຕິ ປຈ຺ຉິມວຍໍ ສມ຺ປຕ຺ເຕ, ປຈ຺ຉິມວໂຍ ນາມ ວສ຺ສສຕສ຺ສ ປຈ຺ຉິໂມ ຕຕິຍຠາໂຄ.

ອປິຈ – ຊິຓ຺ເຓຕິ ໂປຣາເຓ, ຈິຣກາລປ຺ປວຕ຺ຕກຸລນ຺ວເຍຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວຸຑ຺ເຒຕິ ສີລາຈາຣາທິຄຸຓວຸຑ຺ຒິຍຸຕ຺ເຕ. ມຫລ຺ລເກຕິ ວິຠວມຫຕ຺ຕຕາຍ ສມນ຺ນາຄເຕ ມຫທ຺ຘເນ ມຫາໂຠເຄ. ອທ຺ຘຄເຕຕິ ມຄ຺ຄປ຺ປຏິປນ຺ເນ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ວຕຈຣິຍາທິມຣິຍາທໍ ອວີຕິກ຺ກມ຺ມ ຈຣມາເນ. ວໂຍອນຸປ຺ປຕ຺ເຕຕິ ຊາຕິວຸຑ຺ຒຠາວໍ ອນ຺ຕິມວຍໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ເຕຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອິທານິ ອຠິວາເທຕີຕິ ເອວມາທີນິ ‘‘ນ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນກາເຣນ ໂຍເຊຕ຺ວາ ເອວມຕ຺ຖໂຕ ເວທິຕພ຺ພານິ – ‘‘ນ ວນ຺ທຕິ ວາ, ນາສນາ ວຸຏ຺ຐຫຕິ ວາ, ນາປິ ‘ອິຘ ໂຠນ຺ໂຕ ນິສີທນ຺ຕູ’ຕິ ເອວໍ ອາສເນນ ວາ ອຸປນິມນ຺ເຕຕີ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ວາ ສທ຺ໂທ ວິຠາວເນ ນາມ ອຕ຺ເຖ, ‘‘ຣູປໍ ນິຈ຺ຈໍ ວາ ອນິຈ຺ຈໍ ວາ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ເອວໍ ວຕ຺ວາ ອຖ ອຕ຺ຕໂນ ອຠິວາທນາທີນິ ອກໂຣນ຺ຕໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ຕຍິທໍ ໂຠ ໂຄຕມ ຕເຖວາ’’ຕິ. ຍໍ ຕໍ ມຍາ ສຸຕໍ – ຕໍ ຕເຖວ, ຕໍ ສວນຎ຺ຈ ເມ ທສ຺ສນຎ຺ຈ ສໍສນ຺ທຕິ ສເມຕິ, ອຕ຺ຖໂຕ ເອກີຠາວໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ‘‘ນ ຫິ ຠວໍ ໂຄຕໂມ…ເປ… ອາສເນນ ວາ ນິມນ຺ເຕຕີ’’ຕິ ເອວໍ ອຕ຺ຕນາ ສຸຕໍ ທິຏ຺ເຐນ ນິຄເມຕ຺ວາ ນິນ຺ທນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ຕຍິທໍ ໂຠ ໂຄຕມ ນ ສມ຺ປນ຺ນເມວາ’’ຕິ ຕໍ ອຠິວາທນາທີນໍ ອກຣຓໍ ນ ຍຸຕ຺ຕເມວ.

ອຖສ຺ສ ຠຄວາ ອຕ຺ຕຸກ຺ກໍສນປຣວມ຺ຠນໂທສໍ ອນຸປຄມ຺ມ ກຣຸຓາສີຕລຫທເຍນ ຕໍ ອຎ຺ຎາຓໍ ວິຘມິຕ຺ວາ ຍຸຕ຺ຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ ອາຫ – ‘‘ນາຫໍ ຕໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ …ເປ… ມຸທ຺ຘາປິ ຕສ຺ສ ວິປເຕຍ຺ຍາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ‘‘ອຫໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ອປ຺ປຏິຫເຕນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓຈກ຺ຂຸນາ ໂອໂລເກນ຺ໂຕປິ ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ເອຕສ຺ມິໍ ສເທວກາທິເຠເທ ໂລເກ ນ ປສ຺ສາມິ, ຍມຫໍ ອຠິວາເທຍ຺ຍໍ ວາ ປຈ຺ຈຸຏ຺ເຐຍ຺ຍໍ ວາ ອາສເນນ ວາ ນິມນ຺ເຕຍ຺ຍໍ. ອນຈ຺ຉຣິຍໍ ວາ ເອຕໍ, ຍ຺ວາຫໍ ອຊ຺ຊ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ໂຕ ເອວຣູປໍ ນິປຈ຺ຈກາຣາຣຫໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ນ ປສ຺ສາມິ. ອປິຈ ໂຂ ຍທາປາຫໍ ສມ຺ປຕິຊາໂຕວ ອຸຕ຺ຕຣາຠິມຸໂຂ ສຕ຺ຕປທວີຕິຫາເຣນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສກລໍ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸໍ ໂອໂລເກສິໍ; ຕທາປິ ເອຕສ຺ມິໍ ສເທວກາທິເຠເທ ໂລເກ ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ນ ປສ຺ສາມິ, ຍມຫໍ ອຠິວາເທຍ຺ຍໍ ວາ ປຈ຺ຈຸຏ຺ເຐຍ຺ຍໍ ວາ ອາສເນນ ວາ ນິມນ຺ເຕຍ຺ຍໍ. ອຖ ໂຂ ມໍ ໂສຬສກປ຺ປສຫສ຺ສາຍຸໂກ ຂີຓາສວມຫາພ຺ຣຫ຺ມາປິ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ຕ຺ວໍ ໂລເກ ມຫາປຸຣິໂສ, ຕ຺ວໍ ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ອຄ຺ໂຄ ຈ ເຊຏ຺ໂຐ ຈ ເສຏ຺ໂຐ ຈ, ນຕ຺ຖິ ຕຍາ ອຸຕ຺ຕຣິຕໂຣ’’ຕິ ສຎ຺ຊາຕໂສມນສ຺ໂສ ປຕິນາເມສິ; ຕທາປິ ຈາຫໍ ອຕ຺ຕນາ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ອາສຠິໍ ວາຈໍ ນິຈ຺ຉາເຣສິໍ – ‘‘ອຄ຺ໂຄຫມສ຺ມິ ໂລກສ຺ສ, ເຊຏ຺ໂຐຫມສ຺ມິ ໂລກສ຺ສ, ເສຏ຺ໂຐຫມສ຺ມິ ໂລກສ຺ສາ’’ຕິ. ເອວໍ ສມ຺ປຕິຊາຕສ຺ສປິ ມຍ຺ຫໍ ອຠິວາທນາທິຣໂຫ ປຸຄ຺ຄໂລ ນຕ຺ຖິ, ສ຺ວາຫໍ ອິທານິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ໂຕ ກໍ ອຠິວາເທຍ຺ຍໍ ວາ…ເປ… ອາສເນນ ວາ ນິມນ຺ເຕຍ຺ຍໍ. ຕສ຺ມາ ຕ຺ວໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ມາ ຕຖາຄເຕ ເອວຣູປໍ ນິປຈ຺ຈກາຣໍ ປຕ຺ຖຍິຕ຺ຖ. ຍຎ຺ຫິ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ຕຖາຄໂຕ ອຠິວາເທຍ຺ຍ ວາ…ເປ… ອາສເນນ ວາ ນິມນ຺ເຕຍ຺ຍ, ມຸທ຺ຘາປິ ຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຣຕ຺ຕິປຣິໂຍສາເນ ປຣິປາກສິຖິລພນ຺ຘນໍ ວຓ຺ຏາ ປວຸຕ຺ຕຕາລຜລມິວ ຄີວໂຕ ປຈ຺ຉິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສຫສາວ ຠູມິຍໍ ວິປເຕຍ຺ຍາຕິ.

໓. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕປິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ທຸປ຺ປຎ຺ຎຕາຍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ໂລເກ ເຊຏ຺ຐຠາວໍ ອສລ຺ລກ຺ເຂນ຺ໂຕ ເກວລໍ ຕໍ ວຈນໍ ອສຫມາໂນ ອາຫ – ‘‘ອຣສຣູໂປ ຠວໍ ໂຄຕໂມ’’ຕິ. ອຍໍ ກິຣສ຺ສ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ຍໍ ໂລເກ ອຠິວາທນປຈ຺ຈຸຏ຺ຐານອຎ຺ຊລິກມ຺ມສາມີຈິກມ຺ມໍ ‘‘ສາມຄ຺ຄິຣໂສ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ໂຠໂຕ ໂຄຕມສ຺ສ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ອຣສຣູໂປ ຠວໍ ໂຄຕໂມ, ອຣສຊາຕິໂກ ອຣສສຠາໂວຕິ. ອຖສ຺ສ ຠຄວາ ຈິຕ຺ຕມຸທຸຠາວຊນນຕ຺ຖໍ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກຠາວໍ ປຣິຫຣນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎຖາ ຕສ຺ສ ວຈນສ຺ສຕ຺ຖໍ ອຕ຺ຕນິ ສນ຺ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຕ຺ຖິ ຂ຺ເວສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ປຣິຍາໂຍ’’ຕິອາທິມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ປຣິຍາໂຍຕິ ກາຣຓໍ; ອຍຎ຺ຫິ ປຣິຍາຍສທ຺ໂທ ເທສນາ-ວາຣ-ກາຣເຓສຸ ວຕ຺ຕຕິ. ‘‘ມຘຸປິຓ຺ຑິກປຣິຍາໂຍຕ຺ເວວ ນໍ ຘາເຣຫີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໒໐໕) ຫິ ເອສ ເທສນາຍໍ ວຕ຺ຕຕິ. ‘‘ກສ຺ສ ນຸ ໂຂ, ອານນ຺ທ, ອຊ຺ຊ ປຣິຍາໂຍ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ໂອວທິຕຸ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໓.໓໙໘) ວາເຣ. ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ອຎ຺ຎໍ ປຣິຍາຍໍ ອາຈິກ຺ຂຕຸ, ຍຖາຍໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ອຎ຺ຎາຍ ສຓ຺ຐເຫຍ຺ຍາ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໑໖໔) ກາຣເຓ. ສ຺ວາຍມິຘ ກາຣເຓ ວຕ຺ຕຕິ. ຕສ຺ມາ ເອຕ຺ຖ ເອວມຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ – ອຕ຺ຖິ ໂຂ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ເອຕໍ ກາຣຓໍ; ເຍນ ກາຣເຓນ ມໍ ‘‘ອຣສຣູໂປ ຠວໍ ໂຄຕໂມ’’ຕິ ວທມາໂນ ປຸຄ຺ຄໂລ ສມ຺ມາ ວເທຍ຺ຍ, ອວິຕຖວາທີຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ. ກຕໂມ ປນ ໂສຕິ? ເຍ ເຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ຣູປຣສາ…ເປ… ໂຜຏ຺ຐພ຺ພຣສາ ເຕ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຫີນາຕິ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ເຍ ເຕ ຊາຕິວເສນ ວາ ອຸປປຕ຺ຕິວເສນ ວາ ເສຏ຺ຐສມ຺ມຕານມ຺ປິ ປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ຣູປາຣມ຺ມຓາທີນິ ອສ຺ສາເທນ຺ຕານໍ ອຠິນນ຺ທນ຺ຕານໍ ຣຊ຺ຊນ຺ຕານໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ກາມສຸຂສ຺ສາທສງ຺ຂາຕາ ຣູປຣສສທ຺ທຄນ຺ຘຣສໂຜຏ຺ຐພ຺ພຣສາ, ເຍ ອິມໍ ໂລກໍ ຄີວາຍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ວິຍ ອາວິຎ຺ຉນ຺ຕິ, ວຕ຺ຖາຣມ຺ມຓາທິສາມຄ຺ຄິຍຎ຺ຈ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ສາມຄ຺ຄິຣສາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເຕ ສພ຺ເພປິ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຫີນາຕິ. ມຍ຺ຫໍ ປຫີນາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພປິ ມມາກາເຣນ ອຕ຺ຕານໍ ອນຸກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ. ເທສນາວິລາໂສ ວາ ເອສ ຠຄວໂຕ.

ຕຕ຺ຖ ປຫີນາຕິ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານໂຕ ວິຄຕາ ຊຫິຕາ ວາ. ເອຕສ຺ມິໍ ປນຕ຺ເຖ ກຣເຓ ສາມິວຈນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຣິຍມຄ຺ຄສຕ຺ເຖນ ອຸຈ຺ຉິນ຺ນໍ ຕຓ຺ຫາວິຊ຺ຊາມຍໍ ມູລເມເຕສນ຺ຕິ ອຸຈ຺ຉິນ຺ນມູລາ. ຕາລວຕ຺ຖຸ ວິຍ ເນສໍ ວຕ຺ຖຸ ກຕນ຺ຕິ ຕາລາວຕ຺ຖຸກຕາ. ຍຖາ ຫິ ຕາລຣຸກ຺ຂໍ ສມູລໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ວຕ຺ຖຸມຕ຺ເຕ ຕສ຺ມິໍ ປເທເສ ກເຕ ນ ປຸນ ຕສ຺ສ ຕາລສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ປຎ຺ຎາຍຕິ; ເອວໍ ອຣິຍມຄ຺ຄສຕ຺ເຖນ ສມູເລ ຣູປາທິຣເສ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ເຕສໍ ປຸພ຺ເພ ອຸປ຺ປນ຺ນປຸພ຺ພຠາເວນ ວຕ຺ຖຸມຕ຺ເຕ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາເນ ກເຕ ສພ຺ເພປິ ເຕ ‘‘ຕາລາວຕ຺ຖຸກຕາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອວິຣູຬ຺ຫິຘມ຺ມຕ຺ຕາ ວາ ມຕ຺ຖກຈ຺ຉິນ຺ນຕາໂລ ວິຍ ກຕາຕິ ຕາລາວຕ຺ຖຸກຕາ. ຍສ຺ມາ ປນ ເອວໍ ຕາລາວຕ຺ຖຸກຕາ ອນຠາວໍກຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ຍຖາ ເນສໍ ປຈ຺ຉາຠາໂວ ນ ໂຫຕິ, ຕຖາ ກຕາ ໂຫນ຺ຕິ; ຕສ຺ມາ ອາຫ – ‘‘ອນຠາວໍກຕາ’’ຕິ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ປທຈ຺ເຉໂທ – ອນຸອຠາວໍ ກຕາ ອນຠາວໍກຕາຕິ. ‘‘ອນຠາວໍ ຄຕາ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ຕສ຺ສ ອນຸອຠາວໍ ຄຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ປທຈ຺ເຉໂທ ອນຸອຠາວໍ ຄຕາ ອນຠາວໍ ຄຕາຕິ, ຍຖາ ອນຸອຈ຺ຉຣິຍາ ອນຈ຺ຉຣິຍາຕິ. ອາຍຕິໍ ອນຸປ຺ປາທຘມ຺ມາຕິ ອນາຄເຕ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນກສຠາວາ. ເຍ ຫິ ອຠາວໍ ຄຕາ, ເຕ ປຸນ ກຖໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສນ຺ຕິ? ເຕນາຫ – ‘‘ອນຠາວໍ ຄຕາ ອາຍຕິໍ ອນຸປ຺ປາທຘມ຺ມາ’’ຕິ.

ອຍໍ ໂຂ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ປຣິຍາໂຍຕິ ອິທໍ ໂຂ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ກາຣຓໍ ເຍນ ມໍ ສມ຺ມາ ວທມາໂນ ວເທຍ຺ຍ ‘‘ອຣສຣູໂປ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ’’ຕິ. ໂນ ຈ ໂຂ ຍໍ ຕ຺ວໍ ສນ຺ຘາຍ ວເທສີຕິ ຍຎ຺ຈ ໂຂ ຕ຺ວໍ ສນ຺ຘາຍ ວເທສິ, ໂສ ປຣິຍາໂຍ ນ ໂຫຕິ. ກສ຺ມາ ປນ ຠຄວາ ເອວມາຫ? ນນຸ ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ໂຍ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ ວຸຕ຺ໂຕ ສາມຄ຺ຄິຣໂສ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕນິ ວິຊ຺ຊມານຕາ ອນຸຎ຺ຎາຕາ ໂຫຕີຕິ. ວຸຈ຺ຈເຕ, ນ ໂຫຕິ. ໂຍ ຫິ ຕໍ ສາມຄ຺ຄິຣສໍ ກາຕຸໍ ຠພ຺ໂພ ຫຸຕ຺ວາ ນ ກໂຣຕິ, ໂສ ຕທຠາເວນ ອຣສຣູໂປຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ຠເວຍ຺ຍ. ຠຄວາ ປນ ອຠພ຺ໂພວ ເອຕໍ ກາຕຸໍ, ເຕນສ຺ສ ກຣເຓ ອຠພ຺ພຕໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ໂນ ຈ ໂຂ ຍໍ ຕ຺ວໍ ສນ຺ຘາຍ ວເທສີ’’ຕິ. ຍໍ ປຣິຍາຍໍ ສນ຺ຘາຍ ຕ຺ວໍ ມໍ ‘‘ອຣສຣູໂປ’’ຕິ ວເທສິ, ໂສ ອມ຺ເຫສຸ ເນວ ວຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ.

໔. ເອວໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອຕ຺ຕນາ ອຘິປ຺ເປຕໍ ອຣສຣູປຕໍ ອາໂຣເປຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ອຖາປຣໍ ນິພ຺ໂຠໂຄ ຠວໍ ໂຄຕໂມຕິອາທິມາຫ. ສພ຺ພປຣິຍາເຍສຸ ເຈຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ໂຍຊນກ຺ກມໍ ວິທິຕ຺ວາ ສນ຺ຘາຍ ຠາສິຕມຕ຺ຕໍ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຕເມວ ວໂຍວຸຑ຺ຒານໍ ອຠິວາທນກມ຺ມາທິໍ ໂລເກ ສາມຄ຺ຄິປຣິໂຠໂຄຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ຕທຠາເວນ ຠຄວນ຺ຕໍ ນິພ຺ໂຠໂຄຕິ ອາຫ. ຠຄວາ ປນ ຍ຺ວາຍໍ ຣູປາທີສຸ ສຕ຺ຕານໍ ຉນ຺ທຣາຄປຣິໂຠໂຄ ຕທຠາວໍ ອຕ຺ຕນິ ສມ຺ປສ຺ສມາໂນ ອປຣມ຺ປິ ປຣິຍາຍໍ ອນຸຊານາຕິ.

໕. ປຸນ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຍໍ ໂລເກ ວໂຍວຸຑ຺ຒານໍ ອຠິວາທນາທິກຸລສມຸທາຈາຣກມ຺ມໍ ໂລກິຍາ ກໂຣນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ອກິຣິຍໍ ສມ຺ປສ຺ສມາໂນ ຠຄວນ຺ຕໍ ອກິຣິຍວາໂທຕິ ອາຫ. ຠຄວາ ປນ, ຍສ຺ມາ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທີນໍ ອກິຣິຍໍ ວທຕິ ຕສ຺ມາ, ຕໍ ອກິຣິຍວາທໍ ອຕ຺ຕນິ ສມ຺ປສ຺ສມາໂນ ອປຣມ຺ປິ ປຣິຍາຍໍ ອນຸຊານາຕິ. ຕຕ຺ຖ ຈ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕນ຺ຕິ ປາຓາຕິປາຕ-ອທິນ຺ນາທານ-ມິຈ຺ຉາຈາຣເຈຕນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕນ຺ຕິ ມຸສາວາທ-ປິສຸຓວາຈາ-ຜຣຸສວາຈາ-ສມ຺ຜປ຺ປລາປເຈຕນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ມໂນທຸຈ຺ຈຣິຕນ຺ຕິ ອຠິຊ຺ຌາພ຺ຍາປາທມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໂຍ ເວທິຕພ຺ພາ. ຐເປຕ຺ວາ ເຕ ຘມ຺ເມ, ອວເສສາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ‘‘ອເນກວິຫິຕາ ປາປກາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

໖. ປຸນ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຕເມວ ອຠິວາທນາທິກມ຺ມໍ ຠຄວຕິ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ອິມໍ ‘‘ອາຄມ຺ມ ອຍໍ ໂລກຕນ຺ຕິ ໂລກປເວຓີ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸຈ຺ເຉທວາໂທຕິ ອາຫ. ຠຄວາ ປນ ຍສ຺ມາ ອຏ຺ຐສຸ ໂລຠສຫຄຕຈິຕ຺ເຕສຸ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓິກຣາຄສ຺ສ ທ຺ວີສຸ ອກຸສລຈິຕ຺ເຕສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານກໂທສສ຺ສ ຈ ອນາຄາມິມຄ຺ເຄນ ອຸຈ຺ເຉທໍ ວທຕິ. ສພ຺ພາກຸສລສມ຺ຠວສ຺ສ ປນ ນິຣວເສສສ຺ສ ໂມຫສ຺ສ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ ອຸຈ຺ເຉທໍ ວທຕິ. ຐເປຕ຺ວາ ເຕ ຕໂຍ, ອວເສສານໍ ປາປການໍ ອກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ຍຖານຸຣູປໍ ຈຕູຫິ ມຄ຺ເຄຫິ ອຸຈ຺ເຉທໍ ວທຕິ; ຕສ຺ມາ ຕໍ ອຸຈ຺ເຉທວາທໍ ອຕ຺ຕນິ ສມ຺ປສ຺ສມາໂນ ອປຣມ຺ປິ ປຣິຍາຍໍ ອນຸຊານາຕິ.

໗. ປຸນ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ‘‘ຊິຄຸຈ຺ຉຕິ ມຎ຺ເຎ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ອິທໍ ວໂຍວຸຑ຺ຒານໍ ອຠິວາທນາທິກຸລສມຸທາຈາຣກມ຺ມໍ, ເຕນ ຕໍ ນ ກໂຣຕີ’’ຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ຠຄວນ຺ຕໍ ເຊຄຸຈ຺ຉີຕິ ອາຫ. ຠຄວາ ປນ ຍສ຺ມາ ຊິຄຸຈ຺ຉຕິ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທີຫິ; ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ຍຎ຺ຈ ຕິວິຘໍ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕໍ, ຍຎ຺ຈ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕໍ, ຍຎ຺ຈ ຕິວິຘໍ ມໂນທຸຈ຺ຈຣິຕໍ, ຍາ ຈ ຐເປຕ຺ວາ ຕານິ ທຸຈ຺ຈຣິຕານິ ອວເສສານໍ ລາມກຏ຺ເຐນ ປາປການໍ ອໂກສລ຺ລສມ຺ຠູຕຏ຺ເຐນ ອກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ສມາປຕ຺ຕິ ສມາປຊ຺ຊນາ ສມງ຺ຄິຠາໂວ, ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ຄູຖໍ ວິຍ ມຓ຺ຑນກຊາຕິໂຍ ປຸຣິໂສ ຊິຄຸຈ຺ຉຕິ ຫິຣີຍຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ເຊຄຸຈ຺ຉິຕໍ ອຕ຺ຕນິ ສມ຺ປສ຺ສມາໂນ ອປຣມ຺ປິ ປຣິຍາຍໍ ອນຸຊານາຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ກາຍທຸຈ຺ຈຣິເຕນາ’’ຕິ ອຸປໂຍຄຕ຺ເຖ ກຣຓວຈນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໘. ປຸນ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຕເມວ ອຠິວາທນາທິກມ຺ມໍ ຠຄວຕິ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ‘‘ອຍໍ ອິມໍ ໂລກເຊຏ຺ຐກກມ຺ມໍ ວິເນຕິ ວິນາເສຕິ, ອຖ ວາ ຍສ຺ມາ ເອຕໍ ສາມີຈິກມ຺ມໍ ນ ກໂຣຕິ ຕສ຺ມາ ອຍໍ ວິເນຕພ຺ໂພ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ຠຄວນ຺ຕໍ ເວນຍິໂກຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ປທຕ຺ໂຖ – ວິນຍຕີຕິ ວິນໂຍ, ວິນາເສຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວິນໂຍ ເອວ ເວນຍິໂກ, ວິນຍໍ ວາ ອຣຫຕີຕິ ເວນຍິໂກ, ນິຄ຺ຄຫໍ ອຣຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຠຄວາ ປນ, ຍສ຺ມາ ຣາຄາທີນໍ ວິນຍາຍ ວູປສມາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ, ຕສ຺ມາ ເວນຍິໂກ ໂຫຕິ. ອຍເມວ ເຈຕ຺ຖ ປທຕ຺ໂຖ – ວິນຍາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕີຕິ ເວນຍິໂກ. ວິຈິຕ຺ຣາ ຫິ ຕທ຺ຘິຕວຸຕ຺ຕິ! ສ຺ວາຍໍ ຕໍ ເວນຍິກຠາວໍ ອຕ຺ຕນິ ສມ຺ປສ຺ສມາໂນ ອປຣມ຺ປິ ປຣິຍາຍໍ ອນຸຊານາຕິ.

໙. ປຸນ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຍສ຺ມາ ອຠິວາທນາທີນິ ສາມີຈິກມ຺ມານິ ກໂຣນ຺ຕາ ວໂຍວຸຑ຺ເຒ ໂຕເສນ຺ຕິ ຫາເສນ຺ຕິ, ອກໂຣນ຺ຕາ ປນ ຕາເປນ຺ຕິ ວິເຫເສນ຺ຕິ ໂທມນສ຺ສໍ ເນສໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕິ, ຠຄວາ ຈ ຕານິ ນ ກໂຣຕິ; ຕສ຺ມາ ‘‘ອຍໍ ວໂຍວຸຑ຺ເຒ ຕປຕີ’’ຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ສປ຺ປຸຣິສາຈາຣວິຣຫິຕຕ຺ຕາ ວາ ‘‘ກປຓປຸຣິໂສ ອຍ’’ນ຺ຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ຠຄວນ຺ຕໍ ຕປສ຺ສີຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ປທຕ຺ໂຖ – ຕປຕີຕິ ຕໂປ, ໂຣເສຕິ ວິເຫເສຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ສາມີຈິກມ຺ມາກຣຓສ຺ເສຕໍ ນາມໍ. ຕໂປ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຕປສ຺ສີ. ທຸຕິເຍ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ພ຺ຍຎ຺ຊນານິ ອວິຈາເຣຕ຺ວາ ໂລເກ ກປຓປຸຣິໂສ ‘‘ຕປສ຺ສີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຠຄວາ ປນ ເຍ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ໂລກໍ ຕປນໂຕ ຕປນີຍາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເຕສໍ ປຫີນຕ຺ຕາ ຍສ຺ມາ ຕປສ຺ສີຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄໂຕ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ຕປສ຺ສິຕໍ ອຕ຺ຕນິ ສມ຺ປສ຺ສມາໂນ ອປຣມ຺ປິ ປຣິຍາຍໍ ອນຸຊານາຕິ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ປທຕ຺ໂຖ – ຕປນ຺ຕີຕິ ຕປາ, ອກຸສລຘມ຺ມານເມຕໍ ອຘິວຈນໍ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຫຕໍ – ‘‘ອິຘ ຕປ຺ປຕິ ເປຈ຺ຈ ຕປ຺ປຕີ’’ຕິ. ຕຖາ ເຕ ຕເປ ອສ຺ສິ ນິຣສ຺ສິ ປຫາສິ ວິທ຺ຘໍເສສີຕິ ຕປສ຺ສີ.

໑໐. ປຸນ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຕໍ ອຠິວາທນາທິກມ຺ມໍ ເທວໂລກຄພ຺ຠສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເທວໂລກປຏິສນ຺ຘິປຏິລາຠາຍ ສໍວຕ຺ຕຕີຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ຠຄວຕິ ຈສ຺ສ ອຠາວໍ ທິສ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອປຄພ຺ໂຠຕິ ອາຫ. ໂກຘວເສນ ວາ ຠຄວໂຕ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫເຓ ໂທສໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕປິ ເອວມາຫ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ປທຕ຺ໂຖ – ຄພ຺ຠໂຕ ອປຄໂຕຕິ ອປຄພ຺ໂຠ, ອຠພ຺ໂພ ເທວໂລກູປປຕ຺ຕິໍ ປາປຸຓິຕຸນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຫີໂນ ວາ ຄພ຺ໂຠ ອສ຺ສາຕິ ອປຄພ຺ໂຠ, ເທວໂລກຄພ຺ຠປຣິພາຫິຣຕ຺ຕາ ອາຍຕິໍ ຫີນຄພ຺ຠປຏິລາຠຠາຄີຕິ, ຫີໂນ ວາສ຺ສ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ຄພ຺ຠວາໂສ ອໂຫສີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຠຄວໂຕ ປນ ຍສ຺ມາ ອາຍຕິໍ ຄພ຺ຠເສຍ຺ຍາ ອປຄຕາ, ຕສ຺ມາ ໂສ ຕໍ ອປຄພ຺ຠຕໍ ອຕ຺ຕນິ ສມ຺ປສ຺ສມາໂນ ອປຣມ຺ປິ ປຣິຍາຍໍ ອນຸຊານາຕິ. ຕຕ຺ຣ ຈ ຍສ຺ສ ໂຂ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ອາຍຕິໍ ຄພ຺ຠເສຍ຺ຍາ ປຸນພ຺ຠວາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິ ປຫີນາຕິ ເອເຕສໍ ປທານໍ ເອວມຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ – ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ຍສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອນາຄເຕ ຄພ຺ຠເສຍ຺ຍາ, ປຸນພ຺ຠເວ ຈ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິ ອນຸຕ຺ຕເຣນ ມຄ຺ເຄນ ວິຫຕກາຣຓຕ຺ຕາ ປຫີນາຕິ. ຄພ຺ຠເສຍ຺ຍຄ຺ຄຫເຓນ ເຈຕ຺ຖ ຊລາພຸຊໂຍນິ ຄຫິຕາ. ປຸນພ຺ຠວາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິຄ຺ຄຫເຓນ ອິຕຣາ ຕິສ຺ໂສປິ.

ອປິຈ ຄພ຺ຠສ຺ສ ເສຍ຺ຍາ ຄພ຺ຠເສຍ຺ຍາ, ປຸນພ຺ຠໂວ ເອວ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິ ປຸນພ຺ຠວາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຍຖາ ຈ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕີຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ນ ວິຎ຺ຎາຓໂຕ ອຎ຺ຎາ ຐິຕິ ອຕ຺ຖິ, ເອວມິຘາປິ ນ ຄພ຺ຠໂຕ ອຎ຺ຎາ ເສຍ຺ຍາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິ ຈ ນາມ ຍສ຺ມາ ປຸນພ຺ຠວຠູຕາປິ ອປຸນພ຺ຠວຠູຕາປິ ອຕ຺ຖິ, ອິຘ ຈ ປຸນພ຺ຠວຠູຕາ ອຘິປ຺ເປຕາ. ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ປຸນພ຺ຠໂວ ເອວ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິ ປຸນພ຺ຠວາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕີ’’ຕິ.

໑໑. ເອວໍ ອາຄຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຣສຣູປຕາທີຫິ ອຏ຺ຐຫິ ອກ຺ໂກສວຕ຺ຖູຫິ ອກ຺ໂກສນ຺ຕມ຺ປິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ຠຄວາ ຘມ຺ມິສ຺ສໂຣ ຘມ຺ມຣາຊາ ຘມ຺ມສ຺ສາມີ ຕຖາຄໂຕ ອນຸກມ຺ປາຍ ສີຕເລເນວ ຈກ຺ຂຸນາ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ຍໍ ຘມ຺ມຘາຕຸໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ເທສນາວິລາສປ຺ປຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສາ ຘມ຺ມຘາຕຸຍາ ສຸປ຺ປຏິວິທ຺ຘຕ຺ຕາ ວິຄຕວລາຫເກ ອນ຺ຕລິກ຺ເຂ ສມພ຺ຠຸຄ຺ຄໂຕ ປຸຓ຺ຓຈນ຺ໂທ ວິຍ ສຣທກາເລ ສູຣິໂຍ ວິຍ ຈ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຫທຍນ຺ຘກາຣໍ ວິຘມນ຺ໂຕ ຕານິເຍວ ອກ຺ໂກສວຕ຺ຖູນິ ເຕນ ເຕນ ປຣິຍາເຍນ ອຎ຺ຎຖາ ທສ຺ເສຕ຺ວາ, ປຸນປິ ອຕ຺ຕໂນ ກຣຸຓາວິປ຺ຜາຣໍ ອຏ຺ຐຫິ ໂລກຘມ຺ເມຫິ ອກມ຺ປິຍຠາເວນ ປຏິລທ຺ຘໍ, ຕາທິຄຸຓລກ຺ຂຓໍ ປຖວີສມຈິຕ຺ຕຕໍ ອກຸປ຺ປຘມ຺ມຕຎ຺ຈ ປກາເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຍໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ເກວລໍ ປລິຕສິຣຂຓ຺ຑທນ຺ຕວລິຕ຺ຕຈຕາທີຫິ ອຕ຺ຕໂນ ວຸຑ຺ຒຠາວໍ ສຎ຺ຊານາຕິ, ໂນ ຈ ໂຂ ຊານາຕິ ອຕ຺ຕານໍ ຊາຕິຍາ ອນຸຄຕໍ ຊຣາຍ ອນຸສຏໍ ພ຺ຍາຘິນາ ອຠິຠູຕໍ ມຣເຓນ ອພ຺ຠາຫຕໍ ວຏ຺ຏຂາຓຸຠູຕໍ ອຊ຺ຊ ມຣິຕ຺ວາ ປຸນ ສ຺ເວວ ອຸຕ຺ຕານສຍນທາຣກຠາວຄມນີຍໍ. ມຫນ຺ເຕນ ໂຂ ປນ ອຸສ຺ສາເຫນ ມມ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄໂຕ, ຕທສ຺ສ ອາຄມນໍ ສາຕ຺ຖກໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍ ໂລເກ ອຕ຺ຕໂນ ອປ຺ປຏິສມໍ ປຸເຣຊາຕຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ເສຍ຺ຍຖາປິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາຕິອາທິນາ ນເຍນ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຘມ຺ມເທສນໍ ວຑ຺ເຒສິ.

ຕຕ຺ຖ ເສຍ຺ຍຖາຕິ ໂອປມ຺ມຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ; ປີຕິ ສມ຺ຠາວນຕ຺ເຖ; ອຸຠເຍນາປິ ຍຖາ ນາມ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ກຸກ຺ກຸຏິຍາ ອຓ຺ຑານິ ອຏ຺ຐ ວາ ທສ ວາ ທ຺ວາທສ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ກິຎ຺ຈາປິ ກຸກ຺ກຸຏິຍາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໂຕ ອູນາຘິການິປິ ອຓ຺ຑານິ ໂຫນ຺ຕິ, ອຖ ໂຂ ວຈນສິລິຏ຺ຐຕາຍ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອວຎ຺ຫິ ໂລເກ ສິລິຏ຺ຐວຈນໍ ໂຫຕິ. ຕານສ຺ສູຕິ ຕານິ ອສ຺ສຸ, ຠເວຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກຸກ຺ກຸຏິຍາ ສມ຺ມາ ອຘິສຍິຕານີຕິ ຕາຍ ຊເນຕ຺ຕິຍາ ກຸກ຺ກຸຏິຍາ ປກ຺ເຂ ປສາເຣຕ຺ວາ ເຕສໍ ອຸປຣິ ສຍນ຺ຕິຍາ ສມ຺ມາ ອຘິສຍິຕານິ. ສມ຺ມາ ປຣິເສທິຕານີຕິ ກາເລນ ກາລໍ ອຸຕຸໍ ຄຓ຺ຫາເປນ຺ຕິຍາ ສຸຏ຺ຐຸ ສມນ຺ຕໂຕ ເສທິຕານິ, ອຸສ຺ມີກຕານີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສມ຺ມາ ປຣິຠາວິຕານີຕິ ກາເລນ ກາລໍ ສຸຏ຺ຐຸ ສມນ຺ຕໂຕ ຠາວິຕານິ, ກຸກ຺ກຸຏຄນ຺ຘໍ ຄາຫາປິຕານີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອິທານິ ຍສ຺ມາ ຕາຍ ກຸກ຺ກຸຏິຍາ ເອວໍ ຕີຫິ ປກາເຣຫິ ຕານິ ອຓ຺ຑານິ ປຣິປາລິຍມານານິ ນ ປູຕີນິ ໂຫນ຺ຕິ. ໂຍປິ ເນສໍ ອລ຺ລສິເນໂຫ ໂສ ປຣິຍາທານໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ກປາລໍ ຕນຸກໍ ໂຫຕິ, ປາທນຂສິຂາ ຈ ມຸຂຕຸຓ຺ຑກຎ຺ຈ ຂຣໍ ໂຫຕິ, ກຸກ຺ກຸຏໂປຕກາ ປຣິປາກໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ກປາລສ຺ສ ຕນຸກຕ຺ຕາ ພຫິທ຺ຘາ ອາໂລໂກ ອນ຺ໂຕ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ອຖ ເຕ ກຸກ຺ກຸຏໂປຕກາ ‘‘ຈິຣໍ ວຕ ມຍໍ ສງ຺ກຸຏິຕຫຕ຺ຖປາທາ ສມ຺ພາເຘ ສຍິມ຺ຫ, ອຍຎ຺ຈ ພຫິ ອາໂລໂກ ທິສ຺ສຕິ, ເອຕ຺ຖ ທານິ ໂນ ສຸຂວິຫາໂຣ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ນິກ຺ຂມິຕຸກາມາ ຫຸຕ຺ວາ ກປາລໍ ປາເທນ ປຫຣນ຺ຕິ, ຄີວໍ ປສາເຣນ຺ຕິ. ຕໂຕ ຕໍ ກປາລໍ ທ຺ເວຘາ ຠິຊ຺ຊຕິ, ກຸກ຺ກຸຏໂປຕກາ ປກ຺ເຂ ວິຘຸນນ຺ຕາ ຕງ຺ຂຓານຸຣູປໍ ວິຣວນ຺ຕາ ນິກ຺ຂມນ຺ຕິ. ເອວໍ ນິກ຺ຂມນ຺ຕານຎ຺ຈ ເນສໍ ໂຍ ປຐມຕຣໍ ນິກ຺ຂມຕິ ໂສ ‘ເຊຏ຺ໂຐ’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕສ຺ມາ ຠຄວາ ຕາຍ ອຸປມາຍ ອຕ຺ຕໂນ ເຊຏ຺ຐກຠາວໍ ສາເຘຕຸກາໂມ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ໂຍ ນຸ ໂຂ ເຕສໍ ກຸກ຺ກຸຏຈ຺ຉາປການໍ…ເປ… ກິນ຺ຕິ ສ຺ວສ຺ສ ວຈນີໂຍ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ກຸກ຺ກຸຏຈ຺ຉາປການນ຺ຕິ ກຸກ຺ກຸຏໂປຕການໍ. ກິນ຺ຕິ ສ຺ວສ຺ສ ວຈນີໂຍຕິ ໂສ ກິນ຺ຕິ ວຈນີໂຍ ອສ຺ສ, ກິນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ຠເວຍ຺ຍ ເຊຏ຺ໂຐ ວາ ກນິຏ຺ໂຐ ວາຕິ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

ຕໂຕ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອາຫ – ‘‘ເຊຏ຺ໂຐຕິສ຺ສ ໂຠ ໂຄຕມ ວຈນີໂຍ’’ຕິ. ໂຠ, ໂຄຕມ, ໂສ ເຊຏ຺ໂຐ ອິຕິ ອສ຺ສ ວຈນີໂຍ. ກສ຺ມາຕິ ເຈ? ໂສ ຫິ ເນສໍ ເຊຏ຺ໂຐ, ຕສ຺ມາ ໂສ ເນສໍ ວຸຑ຺ຒຕໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖສ຺ສ ຠຄວາ ໂອປມ຺ມໍ ສມ຺ປຏິປາເທນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ເອວເມວ ໂຂ ອຫໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ’’ຕິອາທິ. ຍຖາ ໂສ ກຸກ຺ກຸຏຈ຺ຉາປໂກ ເຊຏ຺ໂຐຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ; ເອວໍ ອຫມ຺ປິ ອວິຊ຺ຊາຄຕາຍ ປຊາຍ. ອວິຊ຺ຊາຄຕາຍາຕິ ອວິຊ຺ຊາ ວຸຈ຺ຈຕິ ອຎ຺ຎາຓໍ, ຕຕ຺ຖ ຄຕາຍ. ປຊາຍາຕິ ສຕ຺ຕາຘິວຈນເມຕໍ. ຕສ຺ມາ ເອຕ຺ຖ ອວິຊ຺ຊຓ຺ຑໂກສສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ປວິຏ຺ເຐສຸ ສຕ຺ເຕສູຕິ ເອວໍ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຓ຺ຑຠູຕາຍາຕິ ອຓ຺ເຑ ຠູຕາຍ ຊາຕາຍ ສຎ຺ຊາຕາຍ. ຍຖາ ຫິ ອຓ຺ເຑ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ເອກຈ຺ເຈ ສຕ຺ຕາ ອຓ຺ຑຠູຕາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ; ເອວມຍໍ ສພ຺ພາປິ ປຊາ ອວິຊ຺ຊຓ຺ຑໂກເສ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຓ຺ຑຠູຕາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຣິໂຍນທ຺ຘາຍາຕິ ເຕນ ອວິຊ຺ຊຓ຺ຑໂກເສນ ສມນ຺ຕໂຕ ໂອນທ຺ຘາຍ ພທ຺ຘາຍ ເວຐິຕາຍ. ອວິຊ຺ຊຓ຺ຑໂກສໍ ປທາເລຕ຺ວາຕິ ຕໍ ອວິຊ຺ຊາມຍໍ ອຓ຺ຑໂກສໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ. ເອໂກວ ໂລເກຕິ ສກເລປິ ໂລກສນ຺ນິວາເສ ອຫເມວ ເອໂກ ອທຸຕິໂຍ. ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ ອນຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕຣວິຣຫິຕໍ ສພ຺ພເສຏ຺ຐໍ. ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິນ຺ຕິ ສມ຺ມາ ສາມຎ຺ຈ ໂພຘິໍ; ອຖ ວາ ປສຕ຺ຖໍ ສຸນ຺ທຣຎ຺ຈ ໂພຘິໍ; ໂພຘີຕິ ຣຸກ຺ໂຂປິ ມຄ຺ໂຄປິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓມ຺ປິ ນິພ຺ພານມ຺ປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ໂພຘິຣຸກ຺ຂມູເລ ປຐມາຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑; ອຸທາ. ໑) ຈ ‘‘ອນ຺ຕຣາ ຈ ຄຍໍ ອນ຺ຕຣາ ຈ ໂພຘິ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໑໑; ມ. ນິ. ໑.໒໘໕) ຈ ອາຄຕຏ຺ຐາເນສຸ ຫິ ຣຸກ຺ໂຂ ໂພຘີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ໂພຘິ ວຸຈ຺ຈຕິ ຈຕູສຸ ມຄ຺ເຄສຸ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬນິ. ຂຄ຺ຄວິສາຓສຸຕ຺ຕນິທ຺ເທສ ໑໒໑) ອາຄຕຏ຺ຐາເນ ມຄ຺ໂຄ. ‘‘ປປ຺ໂປຕິ ໂພຘິໍ ວຣຠູຣິເມຘໂສ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໒໑໗) ອາຄຕຏ຺ຐາເນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ. ‘‘ປຕ຺ວານ ໂພຘິໍ ອມຕໍ ອສງ຺ຂຕ’’ນ຺ຕິ ອາຄຕຏ຺ຐາເນ ນິພ຺ພານໍ. ອິຘ ປນ ຠຄວໂຕ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄຎາຓໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ອຎ຺ເຎສໍ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ໂຄ ອນຸຕ຺ຕຣາ ໂພຘິ ໂຫຕິ, ນ ໂຫຕີຕິ? ນ ໂຫຕິ. ກສ຺ມາ? ອສພ຺ພຄຸຓທາຍກຕ຺ຕາ. ເຕສຎ຺ຫິ ກສ຺ສຈິ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ໂຄ ອຣຫຕ຺ຕຜລເມວ ເທຕິ, ກສ຺ສຈິ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ, ກສ຺ສຈິ ຉ ອຠິຎ຺ຎາ, ກສ຺ສຈິ ຈຕສ຺ໂສ ປຏິສມ຺ຠິທາ, ກສ຺ສຈິ ສາວກປາຣມິຎາຓໍ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານມ຺ປິ ປຈ຺ເຈກໂພຘິຎາຓເມວ ເທຕິ. ພຸທ຺ຘານໍ ປນ ສພ຺ພຄຸຓສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ເທຕິ, ອຠິເສໂກ ວິຍ ຣຎ຺ໂຎ ສພ຺ພໂລກິສ຺ສຣິຍຠາວໍ. ຕສ຺ມາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ກສ຺ສຈິປິ ອນຸຕ຺ຕຣາ ໂພຘິ ນ ໂຫຕີຕິ. ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ ອພ຺ຠຎ຺ຎາສິໍ ປຏິວິຊ຺ຌິໍ; ປຕ຺ໂຕມ຺ຫິ ອຘິຄໂຕມ຺ຫີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອິທານິ ຍເທຕໍ ຠຄວຕາ ‘‘ເອວເມວ ໂຂ ອຫໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ’’ຕິ ອາທິນາ ນເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ ໂອປມ຺ມສມ຺ປຏິປາທນໍ, ຕໍ ເອວມຕ຺ເຖນ ສທ຺ຘິໍ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍຖາ ຫິ ຕສ຺ສາ ກຸກ຺ກຸຏິຍາ ອຕ຺ຕໂນ ອຓ຺ເຑສຸ ອຘິສຍນາທິຕິວິຘກິຣິຍາກຣຓໍ; ເອວໍ ໂພຘິປລ຺ລງ຺ເກ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ໂພຘິສຕ຺ຕຠູຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາເນ ອນິຈ຺ຈໍ ທຸກ຺ຂໍ ອນຕ຺ຕາຕິ ຕິວິຘານຸປສ຺ສນາກຣຓໍ. ກຸກ຺ກຸຏິຍາ ຕິວິຘກິຣິຍາສມ຺ປາທເນນ ອຓ຺ຑານໍ ອປູຕິຠາໂວ ວິຍ ໂພຘິສຕ຺ຕຠູຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຕິວິຘານຸປສ຺ສນາສມ຺ປາທເນນ ວິປສ຺ສນາຎາຓສ຺ສ ອປຣິຫານິ. ກຸກ຺ກຸຏິຍາ ຕິວິຘກິຣິຍາກຣເຓນ ອຓ຺ຑານໍ ອລ຺ລສິເນຫປຣິຍາທານໍ ວິຍ ໂພຘິສຕ຺ຕຠູຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຕິວິຘານຸປສ຺ສນາສມ຺ປາທເນນ ຠວຕ຺ຕຍານຸຄຕນິກນ຺ຕິສິເນຫປຣິຍາທານໍ. ກຸກ຺ກຸຏິຍາ ຕິວິຘກິຣິຍາກຣເຓນ ອຓ຺ຑກປາລານໍ ຕນຸຠາໂວ ວິຍ ໂພຘິສຕ຺ຕຠູຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຕິວິຘານຸປສ຺ສນາສມ຺ປາທເນນ ອວິຊ຺ຊຓ຺ຑໂກສສ຺ສ ຕນຸຠາໂວ. ກຸກ຺ກຸຏິຍາ ຕິວິຘກິຣິຍາກຣເຓນ ກຸກ຺ກຸຏຈ຺ຉາປກສ຺ສ ປາທນຂສິຂາຕຸຓ຺ຑການໍ ຖທ຺ຘຂຣຠາໂວ ວິຍ ໂພຘິສຕ຺ຕຠູຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຕິວິຘານຸປສ຺ສນາສມ຺ປາທເນນ ວິປສ຺ສນາຎາຓສ຺ສ ຕິກ຺ຂຂຣວິປ຺ປສນ຺ນສູຣຠາໂວ. ກຸກ຺ກຸຏິຍາ ຕິວິຘກິຣິຍາກຣເຓນ ກຸກ຺ກຸຏຈ຺ຉາປກສ຺ສ ປຣິປາກກາໂລ ວິຍ ໂພຘິສຕ຺ຕຠູຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຕິວິຘານຸປສ຺ສນາສມ຺ປາທເນນ ວິປສ຺ສນາຎາຓສ຺ສ ປຣິປາກກາໂລ ວຑ຺ຒິຕກາໂລ ຄພ຺ຠຄ຺ຄຫຓກາໂລ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຕໂຕ ກຸກ຺ກຸຏິຍາ ຕິວິຘກິຣິຍາກຣເຓນ ກຸກ຺ກຸຏຈ຺ຉາປກສ຺ສ ປາທນຂສິຂາຍ ວາ ມຸຂຕຸຓ຺ຑເກນ ວາ ອຓ຺ຑໂກສໍ ປທາເລຕ຺ວາ ປກ຺ເຂ ປປ຺ໂຜເຏຕ຺ວາ ໂສຕ຺ຖິນາ ອຠິນິພ຺ຠິທາກາໂລ ວິຍ ໂພຘິສຕ຺ຕຠູຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຕິວິຘານຸປສ຺ສນາສມ຺ປາທເນນ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫາເປຕ຺ວາ ອນຸປຸພ຺ພາຘິຄເຕນ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ ອວິຊ຺ຊຓ຺ຑໂກສໍ ປທາເລຕ຺ວາ ອຠິຎ຺ຎາປກ຺ເຂ ປປ຺ໂຜເຏຕ຺ວາ ໂສຕ຺ຖິນາ ສກລພຸທ຺ຘຄຸຓສຈ຺ຉິກຕກາໂລ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ.

ສ຺ວາຫໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ເຊຏ຺ໂຐ ເສຏ຺ໂຐ ໂລກສ຺ສາຕິ ໂສ ອຫໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ຍຖາ ເຕສໍ ກຸກ຺ກຸຏໂປຕການໍ ປຐມຕຣໍ ອຓ຺ຑໂກສໍ ປທາເລຕ຺ວາ ອຠິນິພ຺ຠິໂທ ກຸກ຺ກຸຏໂປຕໂກ ເຊຏ຺ໂຐ ໂຫຕິ; ເອວໍ ອວິຊ຺ຊາຄຕາຍ ປຊາຍ ຕໍ ອວິຊ຺ຊຓ຺ຑໂກສໍ ປທາເລຕ຺ວາ ປຐມຕຣໍ ອຣິຍາຍ ຊາຕິຍາ ຊາຕຕ຺ຕາ ເຊຏ຺ໂຐ ວຸຑ຺ຒຕໂຣຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄໂຕ. ສພ຺ພຄຸເຓຫິ ປນ ອປ຺ປຏິສມຕ຺ຕາ ເສຏ຺ໂຐຕິ.

ເອວໍ ຠຄວາ ອຕ຺ຕໂນ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ເຊຏ຺ຐເສຏ຺ຐຠາວໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ປກາເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຍາຍ ປຏິປທາຍ ຕໍ ອຘິຄໂຕ ຕໍ ປຏິປທໍ ປຸພ຺ພຠາຄໂຕ ປຠຸຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອາຣທ຺ຘໍ ໂຂ ປນ ເມ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອິມໍ ວາ ຠຄວໂຕ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ເຊຏ຺ຐເສຏ຺ຐຠາວໍ ສຸຕ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຈິຕ຺ຕເມວມຸປ຺ປນ຺ນໍ – ‘‘ກາຍ ນຸ ໂຂ ປຏິປທາຍ ອິມໍ ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕມຎ຺ຎາຍ ‘‘ອິມາຍາຫໍ ປຏິປທາຍ ອິມໍ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ເຊຏ຺ຐເສຏ຺ຐຠາວໍ ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ເອວມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອາຣທ຺ຘໍ ໂຂ ປນ ເມ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ວີຣິຍໍ ອໂຫສີຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ນ ມຍາ ອຍໍ ອນຸຕ຺ຕໂຣ ເຊຏ຺ຐເສຏ຺ຐຠາໂວ ກຸສີເຕນ ມຸຏ຺ຐສ຺ສຕິນາ ສາຣທ຺ຘກາເຍນ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕນ ອຘິຄໂຕ, ອປິຈ ໂຂ ຕທຘິຄມາຍ ອາຣທ຺ຘໍ ໂຂ ປນ ເມ ວີຣິຍໍ ອໂຫສິ, ໂພຘິມຓ຺ເຑ ນິສິນ຺ເນນ ມຍາ ຈຕຸຣງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕໍ ວີຣິຍໍ ອາຣທ຺ຘໍ ອໂຫສິ, ປຄ຺ຄຫິຕໍ ອສິຖິລປ຺ປວຕ຺ຕິຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອາຣທ຺ຘຕ຺ຕາເຍວ ຈ ເມ ຕໍ ອສລ຺ລີນໍ ອໂຫສິ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ວີຣິຍເມວ, ສຕິປິ ເມ ອາຣມ຺ມຓາຠິມຸຂີຠາເວນ ອຸປຏ຺ຐິຕາ ອໂຫສິ. ອຸປຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາເຍວ ຈ ອສມ຺ມຸຏ຺ຐາ. ປສ຺ສທ຺ໂຘ ກາໂຍ ອສາຣທ຺ໂຘຕິ ກາຍຈິຕ຺ຕປສ຺ສທ຺ຘິວເສນ ກາໂຍປິ ເມ ປສ຺ສທ຺ໂຘ ອໂຫສິ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ນາມກາເຍ ປສ຺ສທ຺ເຘ ຣູປກາໂຍປິ ປສ຺ສທ຺ໂຘເຍວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ນາມກາໂຍ ຣູປກາໂຍຕິ ອວິເສເສຕ຺ວາວ ປສ຺ສທ຺ໂຘ ກາໂຍຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອສາຣທ຺ໂຘຕິ ໂສ ຈ ໂຂ ປສ຺ສທ຺ຘຕ຺ຕາເຍວ ອສາຣທ຺ໂຘ, ວິຄຕທຣໂຖຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສມາຫິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ເອກຄ຺ຄນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ເມ ສມ຺ມາ ອາຫິຕໍ ສຸຏ຺ຐຸ ຐປິຕໍ ອປ຺ປິຕໍ ວິຍ ອໂຫສິ; ສມາຫິຕຕ຺ຕາ ເອວ ຈ ເອກຄ຺ຄໍ ອຈລໍ ນິປ຺ຜນ຺ທນນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ຌານສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທາ ກຖິຕາ ໂຫຕິ.

ປຐມຊ຺ຌານກຖາ

ອິທານິ ອິມາຍ ປຏິປທາຍ ອຘິຄຕໍ ປຐມຊ຺ຌານໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ວິຊ຺ຊຕ຺ຕຍປຣິໂຍສານໍ ວິເສສໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂສ ໂຂ ອຫ’’ນ຺ຕິ ອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫິ ວິວິຈ຺ຈ ອກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫີຕິອາທີນໍ ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕເມ ກາມາ? ຉນ຺ໂທ ກາໂມ, ຣາໂຄ ກາໂມ, ຉນ຺ທຣາໂຄ ກາໂມ; ສງ຺ກປ຺ໂປ ກາໂມ, ຣາໂຄ ກາໂມ, ສງ຺ກປ຺ປຣາໂຄ ກາໂມ – ອິເມ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ກາມາ. ຕຕ຺ຖ ກຕເມ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ? ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ…ເປ… ວິຈິກິຈ຺ຉາ – ອິເມ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ. ອິຕິ ອິເມຫິ ຈ ກາເມຫິ ອິເມຫິ ຈ ອກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫິ ວິວິຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ ປວິວິຕ຺ໂຕ, ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ – ‘ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫິ ວິວິຈ຺ຈ ອກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫີ’’’ຕິອາທິນາ (ວິຠ. ໕໖໔) ນເຍນ ວິຠງ຺ເຄເຍວ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຖາປິ ອຏ຺ຐກຖານຍໍ ວິນາ ນ ສຸຏ຺ຐຸ ປາກໂຏຕິ ອຏ຺ຐກຖານເຍເນວ ນໍ ປກາສຍິສ຺ສາມ.

ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫີຕິ ກາເມຫິ ວິວິຈ຺ຈິຕ຺ວາ ວິນາ ຫຸຕ຺ວາ ອປສກ຺ເກຕ຺ວາ. ໂຍ ປນາຍເມຕ຺ຖ ເອວກາໂຣ, ໂສ ນິຍມຕ຺ໂຖຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍສ຺ມາ ຈ ນິຍມຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ມິໍ ປຐມຊ຺ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຓສມເຍ ອວິຊ຺ຊມານານມ຺ປິ ກາມານໍ ຕສ຺ສ ປຐມຊ຺ຌານສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂຠາວໍ ກາມປຣິຈ຺ຈາເຄເນວ ຈສ຺ສ ອຘິຄມໍ ທີເປຕິ. ກຖໍ? ‘‘ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫີ’’ຕິ ເອວຎ຺ຫິ ນິຍເມ ກຣິຍມາເນ ອິທໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ນູນິມສ຺ສ ຌານສ຺ສ ກາມາ ປຏິປກ຺ຂຠູຕາ, ເຍສຸ ສຕິ ອິທໍ ນ ປວຕ຺ຕຕິ, ອນ຺ຘກາເຣ ສຕິ ປທີໂປ ວິຍ, ເຕສໍ ປຣິຈ຺ຈາເຄເນວ ຈສ຺ສ ອຘິຄໂມ ໂຫຕິ, ໂອຣິມຕີຣປຣິຈ຺ຈາເຄນ ປາຣິມຕີຣສ຺ເສວ, ຕສ຺ມາ ນິຍມໍ ກໂຣຕີຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສິຍາ – ‘‘ກສ຺ມາ ປເນສ ປຸພ຺ພປເທເຍວ ວຸຕ຺ໂຕ ນ ອຸຕ຺ຕຣປເທ, ກິໍ ອກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫິ ອວິວິຈ຺ຈາປິ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ? ນ ໂຂ ປເນຕໍ ເອວໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕນ຺ນິສ຺ສຣຓໂຕ ຫິ ປຸພ຺ພປເທເອວ ເອສ ວຸຕ຺ໂຕ. ກາມຘາຕຸສມຕິກ຺ກມນໂຕ ຫິ ກາມຣາຄປຏິປກ຺ຂໂຕ ຈ ອິທໍ ຌານໍ ກາມານເມວ ນິສ຺ສຣຓໍ. ຍຖາຫ – ‘‘ກາມານເມຕໍ ນິສ຺ສຣຓໍ, ຍທິທໍ ເນກ຺ຂມ຺ມ’’ນ຺ຕິ (ອິຕິວຸ. ໗໒). ອຸຕ຺ຕຣປເທປິ ປນ ຍຖາ ‘‘ອິເຘວ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຐໂມ ສມໂຓ, ອິຘ ທຸຕິໂຍ ສມໂຓ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໓໙) ເອຕ຺ຖ ເອວກາໂຣ ອາເນຕ຺ວາ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ນ ຫິ ສກ຺ກາ ອິໂຕ ອຎ຺ເຎຫິປິ ນີວຣຓສງ຺ຂາເຕຫິ ອກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫິ ອວິວິຈ຺ຈ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣິຕຸໍ. ຕສ຺ມາ ‘‘ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫິ ວິວິຈ຺ເຈວ ອກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫີ’’ຕິ ເອວໍ ປທທ຺ວເຍປິ ເອສ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ປທທ຺ວເຍປິ ຈ ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ວິວິຈ຺ຈາ’’ຕິ ອິມິນາ ສາຘາຣຓວຈເນນ ຕທງ຺ຄວິເວກາທໂຍ ກາຍວິເວກາທໂຍ ຈ ສພ຺ເພປິ ວິເວກາ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຕຖາປິ ກາຍວິເວໂກ, ຈິຕ຺ຕວິເວໂກ, ວິກ຺ຂມ຺ຠນວິເວໂກຕິ ຕໂຍ ເອວ ອິຘ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ‘‘ກາເມຫີ’’ຕິ ອິມິນາ ປນ ປເທນ ເຍ ຈ ນິທ຺ເທເສ ‘‘ກຕເມ ວຕ຺ຖຸກາມາ ມນາປິຍາ ຣູປາ’’ຕິອາທິນາ (ມຫານິ. ໑; ວິຠ. ໙໖໔) ນເຍນ ວຕ຺ຖຸກາມາ ວຸຕ຺ຕາ, ເຍ ຈ ຕຕ຺ເຖວ ວິຠງ຺ເຄ ຈ ‘‘ຉນ຺ໂທ ກາໂມ’’ຕິອາທິນາ (ມຫານິ. ໑) ນເຍນ ກິເລສກາມາ ວຸຕ຺ຕາ, ເຕ ສພ຺ເພປິ ສງ຺ຄຫິຕາ ອິຈ຺ເຈວ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ເອວຎ຺ຫິ ສຕິ ‘‘ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫີ’’ຕິ ວຕ຺ຖຸກາເມຫິປິ ວິວິຈ຺ເຈວາຕິ ອຕ຺ໂຖ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ເຕນ ກາຍວິເວໂກ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ.

ວິວິຈ຺ຈ ອກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫີຕິ ກິເລສກາເມຫິ ສພ຺ພາກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫິ ວາ ວິວິຈ຺ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ເຕນ ຈິຕ຺ຕວິເວໂກ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ປຸຣິເມນ ເຈຕ຺ຖ ວຕ຺ຖຸກາເມຫິ ວິເວກວຈນໂຕເຍວ ກາມສຸຂປຣິຈ຺ຈາໂຄ, ທຸຕິເຍນ ກິເລສກາເມຫິ ວິເວກວຈນໂຕ ເນກ຺ຂມ຺ມສຸຂປຣິຄ຺ຄໂຫ ວິຠາວິໂຕ ໂຫຕິ. ເອວໍ ວຕ຺ຖຸກາມກິເລສກາມວິເວກວຈນໂຕເຍວ ຈ ເອເຕສໍ ປຐເມນ ສໍກິເລສວຕ຺ຖຸປ຺ປຫານໍ, ທຸຕິເຍນ ສໍກິເລສປ຺ປຫານໍ; ປຐເມນ ໂລລຠາວສ຺ສ ເຫຕຸປຣິຈ຺ຈາໂຄ, ທຸຕິເຍນ ພາລຠາວສ຺ສ; ປຐເມນ ຈ ປໂຍຄສຸທ຺ຘິ, ທຸຕິເຍນ ອາສຍໂປສນໍ ວິຠາວິຕໍ ໂຫຕີຕິ ວິຎ຺ຎາຕພ຺ພໍ. ເອສ ຕາວ ນໂຍ ‘‘ກາເມຫີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕກາເມສຸ ວຕ຺ຖຸກາມປກ຺ເຂ.

ກິເລສກາມປກ຺ເຂ ປນ ຉນ຺ໂທຕິ ຈ ຣາໂຄຕິ ຈ ເອວມາທີຫິ ອເນກເຠໂທ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທເຍວ ກາໂມຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ໂສ ຈ ອກຸສລປຣິຍາປນ຺ໂນປິ ສມາໂນ, ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ກາມຉນ຺ໂທ ກາໂມ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວິຠງ຺ເຄ ຌານປຏິປກ຺ຂໂຕ ວິສຸໍ ວຸຕ຺ໂຕ. ກິເລສກາມຕ຺ຕາ ວາ ປຸຣິມປເທ ວຸຕ຺ໂຕ, ອກຸສລປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ ທຸຕິຍປເທ. ອເນກເຠທໂຕ ຈສ຺ສ ກາມໂຕຕິ ອວຕ຺ວາ ກາເມຫີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ຈ ຘມ຺ມານໍ ອກຸສລຠາເວ ວິຊ຺ຊມາເນ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕເມ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວິຠງ຺ເຄ (ວິຠ. ໕໖໔) ອຸປຣິຌານງ຺ຄປຈ຺ຈນີກປຏິປກ຺ຂຠາວທສ຺ສນໂຕ ນີວຣຓາເນວ ວຸຕ຺ຕານິ. ນີວຣຓານິ ຫິ ຌານງ຺ຄປຈ຺ຈນີການິ, ເຕສໍ ຌານງ຺ຄາເນວ ປຏິປກ຺ຂານິ, ວິທ຺ຘໍສການີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ສມາຘິ ກາມຈ຺ຉນ຺ທສ຺ສ ປຏິປກ຺ໂຂ, ປີຕິ ພ຺ຍາປາທສ຺ສ, ວິຕກ຺ໂກ ຖິນມິທ຺ຘສ຺ສ, ສຸຂໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈສ຺ສ, ວິຈາໂຣ ວິຈິກິຈ຺ຉາຍາ’’ຕິ ເປຏເກ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອວເມຕ຺ຖ ‘‘ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫີ’’ຕິ ອິມິນາ ກາມຈ຺ຉນ຺ທສ຺ສ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວິເວໂກ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ‘‘ວິວິຈ຺ຈ ອກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫີ’’ຕິ ອິມິນາ ປຎ຺ຈນ຺ນມ຺ປິ ນີວຣຓານໍ. ອຄ຺ຄຫິຕຄ຺ຄຫເຓນ ປນ ປຐເມນ ກາມຈ຺ຉນ຺ທສ຺ສ, ທຸຕິເຍນ ເສສນີວຣຓານໍ. ຕຖາ ປຐເມນ ຕີສຸ ອກຸສລມູເລສຸ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓເຠທວິສຍສ຺ສ ໂລຠສ຺ສ, ທຸຕິເຍນ ອາຆາຕວຕ຺ຖຸເຠທາທິວິສຍານໍ ໂທສໂມຫານໍ. ໂອຆາທີສຸ ວາ ຘມ຺ເມສຸ ປຐເມນ ກາໂມຆ-ກາມໂຍຄ-ກາມາສວ-ກາມຸປາທານ-ອຠິຊ຺ຌາກາຍຄນ຺ຖ-ກາມຣາຄ-ສໍໂຍຊນານໍ, ທຸຕິເຍນ ອວເສສໂອຆ-ໂຍຄາສວ-ອຸປາທານ-ຄນ຺ຖ-ສໍໂຍຊນານໍ. ປຐເມນ ຈ ຕຓ຺ຫາຍ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕການຎ຺ຈ, ທຸຕິເຍນ ອວິຊ຺ຊາຍ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕການຎ຺ຈ. ອປິຈ ປຐເມນ ໂລຠສມ຺ປຍຸຕ຺ຕອຏ຺ຐຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທານໍ, ທຸຕິເຍນ ເສສານໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ອກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທານໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວິເວໂກ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຍໍ ຕາວ ‘‘ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫິ ວິວິຈ຺ຈ ອກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ ປຐມສ຺ສ ຌານສ຺ສ ປຫານງ຺ຄໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ສມ຺ປໂຍຄງ຺ຄໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ສວິຕກ຺ກໍ ສວິຈາຣນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ວິຕກ຺ກນໍ ວິຕກ຺ໂກ, ອູຫນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສ຺ວາຍໍ ອາຣມ຺ມເຓ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຠິນິໂຣປນລກ຺ຂໂຓ, ອາຫນນປຣິຍາຫນນຣໂສ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ເຕນ ໂຍຄາວຈໂຣ ອາຣມ຺ມຓໍ ວິຕກ຺ກາຫຕໍ ວິຕກ຺ກປຣິຍາຫຕໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອາຣມ຺ມເຓ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອານຍນປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາໂນ. ວິຈຣຓໍ ວິຈາໂຣ, ອນຸສຎ຺ຈຣຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສ຺ວາຍໍ ອາຣມ຺ມຓານຸມຊ຺ຊນລກ຺ຂໂຓ, ຕຕ຺ຖ ສຫຊາຕານຸໂຍຊນຣໂສ, ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອນຸປ຺ປພນ຺ຘນປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາໂນ. ສນ຺ເຕປິ ຈ ເນສໍ ກຕ຺ຖຈິ ອວິປ຺ປໂຍເຄ ໂອຬາຣິກຏ຺ເຐນ ຆຓ຺ຏາຠິຆາຕສທ຺ໂທ ວິຍ ເຈຕໂສ ປຐມາຠິນິປາໂຕ ວິຕກ຺ໂກ, ສຸຂຸມຏ຺ເຐນ ອນຸຣໂວ ວິຍ ອນຸປ຺ປພນ຺ໂຘ ວິຈາໂຣ. ວິປ຺ຜາຣວາ ເຈຕ຺ຖ ວິຕກ຺ໂກ ປຣິປ຺ຜນ຺ທນຠາໂວ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ, ອາກາເສ ອຸປ຺ປຕິຕຸກາມສ຺ສ ປກ຺ຂິໂນ ປກ຺ຂວິກ຺ເຂໂປ ວິຍ ປທຸມາຠິມຸຂປາໂຕ ວິຍ ຈ ຄນ຺ຘານຸພນ຺ຘເຈຕໂສ ຠມຣສ຺ສ. ສນ຺ຕວຸຕ຺ຕິ ວິຈາໂຣ ນາຕິປຣິປ຺ຜນ຺ທນຠາໂວ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ, ອາກາເສ ອຸປ຺ປຕິຕສ຺ສ ປກ຺ຂິໂນ ປກ຺ຂປ຺ປສາຣຓໍ ວິຍ ປຣິພ຺ຠມນໍ ວິຍ ຈ ປທຸມາຠິມຸຂປຕິຕສ຺ສ ຠມຣສ຺ສ ປທຸມສ຺ສ ອຸປຣິຠາເຄ. ໂສ ປນ ເນສໍ ວິເສໂສ ປຐມ-ທຸຕິຍຊ຺ຌາເນສຸ ປາກໂຏ ໂຫຕິ. ອິຕິ ອິມິນາ ຈ ວິຕກ຺ເກນ ອິມິນາ ຈ ວິຈາເຣນ ສຫ ວຕ຺ຕຕິ ຣຸກ຺ໂຂ ວິຍ ປຸປ຺ເຜນ ຈ ຜເລນ ຈາຕິ ອິທໍ ຌານໍ ‘‘ສວິຕກ຺ກໍ ສວິຈາຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວິຠງ຺ເຄ ປນ ‘‘ອິມິນາ ຈ ວິຕກ຺ເກນ ອິມິນາ ຈ ວິຈາເຣນ ອຸເປໂຕ ໂຫຕິ ສມຸເປໂຕ’’ຕິອາທິນາ (ວິຠ. ໕໖໕) ນເຍນ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານາ ເທສນາ ກຕາ. ອຕ຺ໂຖ ປນ ຕຕ຺ຣາປິ ເອວເມວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ວິເວກຊນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວິວິຕ຺ຕິ ວິເວໂກ, ນີວຣຓວິຄໂມຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິວິຕ຺ໂຕຕິ ວາ ວິເວໂກ, ນີວຣຓວິວິຕ຺ໂຕ ຌານສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມຣາສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມາ ວິເວກາ, ຕສ຺ມິໍ ວາ ວິເວເກ ຊາຕນ຺ຕິ ວິເວກຊໍ. ປີຕິສຸຂນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປິນຍຕີຕິ ປີຕິ, ສາ ສມ຺ປິຍາຍນລກ຺ຂຓາ ກາຍຈິຕ຺ຕປີນນຣສາ, ຜຣຓຣສາ ວາ, ໂອທຄ຺ຍປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ. ສຸຂນໍ ສຸຂໍ, ສຸຏ຺ຐຸ ວາ ຂາທຕິ ຂນຕິ ຈ ກາຍຈິຕ຺ຕາພາຘນ຺ຕິ ສຸຂໍ, ຕໍ ສາຕລກ຺ຂຓໍ, ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕການໍ ອຸປພ຺ຣູຫນຣສໍ, ອນຸຄ຺ຄຫປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານໍ. ສຕິປິ ຈ ເນສໍ ກຕ຺ຖຈິ ອວິປ຺ປໂຍເຄ ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓປຏິລາຠຕຸຏ຺ຐິ ປີຕິ, ປຏິລທ຺ຘຣສານຸຠວນໍ ສຸຂໍ. ຍຕ຺ຖ ປີຕິ ຕຕ຺ຖ ສຸຂໍ, ຍຕ຺ຖ ສຸຂໍ ຕຕ຺ຖ ນ ນິຍມໂຕ ປີຕິ. ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘສງ຺ຄຫິຕາ ປີຕິ, ເວທນາກ຺ຂນ຺ຘສງ຺ຄຫິຕໍ ສຸຂໍ. ກນ຺ຕາຣຂິນ຺ນສ຺ສ ວນນ຺ໂຕທກທສ຺ສນສວເນສຸ ວິຍ ປີຕິ, ວນຈ຺ຉາຍປ຺ປເວສນອຸທກປຣິໂຠເຄສຸ ວິຍ ສຸຂໍ. ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ປາກຏຠາວໂຕ ເຈຕໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຍຎ຺ຈ ປີຕິ, ອິທຎ຺ຈ ສຸຂໍ, ອສ຺ສ ຌານສ຺ສ, ອສ຺ມິໍ ວາ ຌາເນ ອຕ຺ຖີຕິ ອິທໍ ຌານໍ ‘‘ປີຕິສຸຂ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ອຖ ວາ ປີຕິ ຈ ສຸຂຎ຺ຈ ປີຕິສຸຂໍ, ຘມ຺ມວິນຍາທໂຍ ວິຍ. ວິເວກຊໍ ປີຕິສຸຂມສ຺ສ ຌານສ຺ສ, ອສ຺ມິໍ ວາ ຌາເນ ອຕ຺ຖີຕິ ເອວມ຺ປິ ວິເວກຊໍປີຕິສຸຂໍ. ຍເຖວ ຫິ ຌານໍ, ເອວໍ ປີຕິສຸຂໍ ເປຕ຺ຖ ວິເວກຊເມວ ໂຫຕິ, ຕຎ຺ຈສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຕສ຺ມາ ເອກປເທເນວ ‘‘ວິເວກຊໍ ປີຕິສຸຂ’’ນ຺ຕິປິ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ວິຠງ຺ເຄ ປນ ‘‘ອິທໍ ສຸຂໍ ອິມາຍ ປີຕິຍາ ສຫຄຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ວິຠ. ໕໖໗) ນເຍເນຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ໂຖ ປນ ຕຕ຺ຣາປິ ເອວເມວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ປຐມນ຺ຕິ ຄຓນານຸປຸພ຺ພຕາ ປຐມໍ, ອິທໍ ປຐມໍ ສມາປຊ຺ຊຕີຕິປິ ປຐມໍ. ປຈ຺ຈນີກຘມ຺ເມ ຌາເປຕີຕິ ຌານໍ, ອິມິນາ ໂຍຄິໂນ ຌາຍນ຺ຕີຕິປິ ຌານໍ, ປຈ຺ຈນີກຘມ຺ເມ ຑຫນ຺ຕິ ໂຄຈຣໍ ວາ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຍໍ ວາ ຕໍ ຌາຍຕິ ອຸປນິຊ຺ຌາຍຕີຕິ ຌານໍ, ເຕເນວ ອຸປນິຊ຺ຌາຍນລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕເທຕໍ ອາຣມ຺ມຓູປນິຊ຺ຌານໍ, ລກ຺ຂຓູປນິຊ຺ຌານນ຺ຕິ ທຸວິຘໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ອາຣມ຺ມຓູປນິຊ຺ຌານນ຺ຕິ ສຫ ອຸປຈາເຣນ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ກສ຺ມາ? ກສິຓາທິອາຣມ຺ມຓູປນິຊ຺ຌາຍນໂຕ. ລກ຺ຂຓູປນິຊ຺ຌານນ຺ຕິ ວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄຜລານິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ກສ຺ມາ? ລກ຺ຂຓູປນິຊ຺ຌາຍນໂຕ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ວິປສ຺ສນາ ອນິຈ຺ຈລກ຺ຂຓາທີນິ ອຸປນິຊ຺ຌາຍຕິ, ວິປສ຺ສນາຍ ອຸປນິຊ຺ຌາຍນກິຈ຺ຈໍ ປນ ມຄ຺ເຄນ ສິຊ຺ຌຕີຕິ ມຄ຺ໂຄ ລກ຺ຂຓູປນິຊ຺ຌານນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຜລໍ ປນ ນິໂຣຘສ຺ສ ຕຖລກ຺ຂຓໍ ອຸປນິຊ຺ຌາຍຕີຕິ ລກ຺ຂຓູປນິຊ຺ຌານນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິມສ຺ມິໍ ປນຕ຺ເຖ ອາຣມ຺ມຓູປນິຊ຺ຌານເມວ ຌານນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ.

ເອຕ຺ຖາຫ – ‘‘ກຕມໍ ປນ ຕໍ ຌານໍ ນາມ, ຍໍ ສວິຕກ຺ກໍ ສວິຈາຣໍ…ເປ… ປີຕິສຸຂນ຺ຕິ ເອວໍ ອປເທສໍ ອຣຫຕີ’’ຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ຍຖາ ສຘໂນ ສປຣິຊໂນຕິອາທີສຸ ຐເປຕ຺ວາ ຘນຎ຺ຈ ປຣິຊນຎ຺ຈ ອຎ຺ໂຎ ອປເທສາຣໂຫ ໂຫຕິ, ເອວໍ ຐເປຕ຺ວາ ວິຕກ຺ກາທິຘມ຺ເມ ອຎ຺ຎໍ ອປເທສາຣຫໍ ນຕ຺ຖິ. ຍຖາ ປນ ສຣຖາ ສປຕ຺ຕິ ເສນາຕິ ວຸຕ຺ເຕ ເສນງ຺ເຄສຸເຍວ ເສນາສມ຺ມຸຕິ, ເອວມິຘ ປຎ຺ຈສຸ ອງ຺ເຄສຸເຍວ ຌານສມ຺ມຸຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ກຕເມສຸ ປຎ຺ຈສຸ? ວິຕກ຺ໂກ, ວິຈາໂຣ, ປີຕິ, ສຸຂໍ, ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາຕິ ເອເຕສຸ. ເອຕາເນວ ຫິສ຺ສ ‘‘ສວິຕກ຺ກໍ ສວິຈາຣ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອງ຺ຄຠາເວນ ວຸຕ຺ຕານິ. ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອກຄ຺ຄຕາ ອງ຺ຄໍ ນ ໂຫຕີຕິ ເຈ ຕຎ຺ຈ ນ. ກສ຺ມາ? ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອວ. ສາປິ ຫິ ວິຠງ຺ເຄ ‘‘ຌານນ຺ຕິ ວິຕກ຺ໂກ ວິຈາໂຣ ປີຕິ ສຸຂໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ເສກຄ຺ຄຕາ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາເຍວ. ຕສ຺ມາ ຍຖາ ສວິຕກ຺ກໍ ສວິຈາຣນ຺ຕິ, ເອວໍ ສຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕນ຺ຕິ ອິຘ ອວຸຕ຺ເຕປິ ອິມິນາ ວິຠງ຺ຄວຈເນນ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາປິ ອງ຺ຄເມວາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຍນ ຫິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ຠຄວຕາ ອຸທ຺ເທໂສ ກໂຕ, ໂສ ເອວ ເຕນ ວິຠງ຺ເຄປິ ປກາສິໂຕຕິ.

ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊາຕິ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ, ປາປຸຓິຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຸປສມ຺ປາທຍິຕ຺ວາ ວາ, ນິປ຺ຜາເທຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວິຠງ຺ເຄ ປນ ‘‘ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊາຕິ ປຐມສ຺ສ ຌານສ຺ສ ລາໂຠ ປຏິລາໂຠ ປຕ຺ຕິ ສມ຺ປຕ຺ຕິ ຜຸສນາ ສມ຺ຜຸສນາ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາ ອຸປສມ຺ປທາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສາປິ ເອວເມວຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ວິຫາສິນ຺ຕິ ໂພຘິມຓ຺ເຑ ນິສຊ຺ຊສງ຺ຂາເຕນ ອິຣິຍາປຖວິຫາເຣນ ອິຕິວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣຌານສມງ຺ຄີ ຫຸຕ຺ວາ ອຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ອິຣິຍໍ ວຸຕ຺ຕິໍ ປາລນໍ ຍປນໍ ຍາປນໍ ຈາຣໍ ວິຫາຣໍ ອຠິນິປ຺ຜາເທສິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ວິຠງ຺ເຄ – ‘‘ວິຫຣຕີຕິ ອິຣິຍຕິ ວຕ຺ຕຕິ ປາເລຕິ ຍເປຕິ ຍາເປຕິ ຈຣຕິ ວິຫຣຕິ, ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ ວິຫຣຕີ’’ຕິ (ວິຠ. ໕໑໒).

ກິໍ ປນ ກຕ຺ວາ ຠຄວາ ອິມໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫາສີຕິ? ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຠາເວຕ຺ວາ. ກຕຣໍ? ອານາປານສ຺ສຕິກມ຺ມຏ຺ຐານໍ. ອຎ຺ເຎນ ຕທຕ຺ຖິເກນ ກິໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ? ອຎ຺ເຎນປິ ເອຕໍ ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ປຖວີກສິຓາທີນໍ ວາ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຠາເວຕພ຺ພໍ. ເຕສໍ ຠາວນານໂຍ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໕໕) ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອິຘ ປນ ວຸຈ຺ຈມາເນ ອຕິຠາຣິຍໍ ວິນຍນິທານໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ປາຬິຍາ ອຕ຺ຖປ຺ປກາສນມຕ຺ຕເມວ ກໂຣມາຕິ.

ປຐມຊ຺ຌານກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ທຸຕິຍຊ຺ຌານກຖາ

ວິຕກ຺ກວິຈາຣານໍ ວູປສມາຕິ ວິຕກ຺ກສ຺ສ ຈ ວິຈາຣສ຺ສ ຈາຕິ ອິເມສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ວູປສມາ ສມຕິກ຺ກມາ; ທຸຕິຍຊ຺ຌານກ຺ຂເຓ ອປາຕຸຠາວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ທຸຕິຍຊ຺ຌາເນ ສພ຺ເພປິ ປຐມຊ຺ຌານຘມ຺ມາ ນ ສນ຺ຕິ, ອຎ຺ເຎເຍວ ຫິ ປຐມຊ຺ຌາເນ ຜສ຺ສາທໂຍ, ອຎ຺ເຎ ອິຘ; ໂອຬາຣິກສ຺ສ ປນ ໂອຬາຣິກສ຺ສ ອງ຺ຄສ຺ສ ສມຕິກ຺ກມາ ປຐມຊ຺ຌານໂຕ ປເຣສໍ ທຸຕິຍຊ຺ຌານາທີນໍ ອຘິຄໂມ ໂຫຕີຕິ ທີປນຕ຺ຖໍ ‘‘ວິຕກ຺ກວິຈາຣານໍ ວູປສມາ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິຘ ນິຍກຊ຺ຌຕ຺ຕມຘິປ຺ເປຕໍ. ວິຠງ຺ເຄ ປນ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ວິຠ. ໕໗໓) ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ນິຍກຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ຕສ຺ມາ ອຕ຺ຕນິ ຊາຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ.

ສມ຺ປສາທນນ຺ຕິ ສມ຺ປສາທນໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ສທ຺ຘາ. ສມ຺ປສາທນໂຍຄໂຕ ຌານມ຺ປິ ສມ຺ປສາທນໍ, ນີລວຓ຺ຓໂຍຄໂຕ ນີລວຕ຺ຖໍ ວິຍ. ຍສ຺ມາ ວາ ຕໍ ຌານໍ ສມ຺ປສາທນສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ວິຕກ຺ກວິຈາຣກ຺ໂຂຠວູປສມເນນ ເຈໂຕ ສມ຺ປສາທຍຕິ, ຕສ຺ມາປິ ສມ຺ປສາທນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມສ຺ມິຎ຺ຈ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ສມ຺ປສາທນໍ ເຈຕໂສຕິ ເອວໍ ປທສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຸຣິມສ຺ມິໍ ປນ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ເຈຕໂສຕິ ເອຕໍ ເອໂກທິຠາເວນ ສທ຺ຘິໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ອຕ຺ຖໂຍຊນາ – ເອໂກ ອຸເທຕີຕິ ເອໂກທິ, ວິຕກ຺ກວິຈາເຣຫິ ອນຊ຺ຌາຣູຬ຺ຫຕ຺ຕາ ອຄ຺ໂຄ ເສຏ຺ໂຐ ຫຸຕ຺ວາ ອຸເທຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສຏ຺ໂຐປິ ຫິ ໂລເກ ເອໂກຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວິຕກ຺ກວິຈາຣວິຣຫໂຕ ວາ ເອໂກ ອສຫາໂຍ ຫຸຕ຺ວາຕິປິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອຖ ວາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມ ອຸທາຍຕີຕິ ອຸທິ, ອຸຏ຺ຐາເປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສຏ຺ຐຏ຺ເຐນ ເອໂກ ຈ ໂສ ອຸທິ ຈາຕິ ເອໂກທິ, ສມາຘິສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອິຕິ ອິມໍ ເອໂກທິໍ ຠາເວຕິ ວຑ຺ຒຍຕີຕິ ອິທໍ ທຸຕິຍຊ຺ຌານໍ ເອໂກທິຠາວໍ. ໂສ ປນາຍໍ ເອໂກທິ ຍສ຺ມາ ເຈຕໂສ, ນ ສຕ຺ຕສ຺ສ ນ ຊີວສ຺ສ, ຕສ຺ມາ ເອຕໍ ເຈຕໂສ ເອໂກທິຠາວນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ນນຸ ຈາຍໍ ສທ຺ຘາ ປຐມຊ຺ຌາເນປິ ອຕ຺ຖິ, ອຍຎ຺ຈ ເອໂກທິນາມໂກ ສມາຘິ; ອຖ ກສ຺ມາ ອິທເມວ ສມ຺ປສາທນໍ ‘‘ເຈຕໂສ ເອໂກທິຠາວຎ຺ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ອທຸຎ຺ຫິ ປຐມຊ຺ຌານໍ ວິຕກ຺ກວິຈາຣກ຺ໂຂເຠນ ວີຈິຕຣງ຺ຄສມາກຸລມິວ ຊລໍ ນ ສຸປ຺ປສນ຺ນໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ສຕິຍາປິ ສທ຺ຘາຍ ສມ຺ປສາທນນ຺ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ສຸປ຺ປສນ຺ນຕ຺ຕາເຍວ ເຈຕ຺ຖ ສມາຘິປິ ນ ສຸຏ຺ຐຸ ປາກໂຏ, ຕສ຺ມາ ເອໂກທິຠາວນ຺ຕິປິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມສ຺ມິໍ ປນ ຌາເນ ວິຕກ຺ກວິຈາຣປລິໂພຘາຠາເວນ ລທ຺ໂຘກາສາ ພລວຕີ ສທ຺ຘາ, ພລວສທ຺ຘາສຫາຍປ຺ປຏິລາເຠເນວ ຈ ສມາຘິປິ ປາກໂຏ; ຕສ຺ມາ ອິທເມວ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວິຠງ຺ເຄ ປນ ‘‘ສມ຺ປສາທນນ຺ຕິ ຍາ ສທ຺ຘາ ສທ຺ທຫນາ ໂອກປ຺ປນາ ອຠິປ຺ປສາໂທ, ເຈຕໂສ ເອໂກທິຠາວນ຺ຕິ ຍາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຐິຕິ…ເປ… ສມ຺ມາສມາຘີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕນ ປເນເຕນ ສທ຺ຘິໍ ອຍໍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ຍຖາ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ສໍສນ຺ທຕິ ເຈວ ສເມຕິ ຈ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອວິຕກ຺ກໍ ອວິຈາຣນ຺ຕິ ຠາວນາຍ ປຫີນຕ຺ຕາ ເອຕສ຺ມິໍ ເອຕສ຺ສ ວາ ວິຕກ຺ໂກ ນຕ຺ຖີຕິ ອວິຕກ຺ກໍ. ອິມິນາວ ນເຍນ ອວິຈາຣໍ. ວິຠງ຺ເຄປິ (ວິຠ. ໕໗໖) ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິຕິ ອຍຎ຺ຈ ວິຕກ຺ໂກ ອຍຎ຺ຈ ວິຈາໂຣ ສນ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ ສມິຕາ ວູປສນ຺ຕາ ອຕ຺ຖງ຺ຄຕາ ອພ຺ຠຕ຺ຖງ຺ຄຕາ ອປ຺ປິຕາ ພ຺ຍປ຺ປິຕາ ໂສສິຕາ ວິໂສສິຕາ ພ຺ຍນ຺ຕີກຕາ, ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ ອວິຕກ຺ກໍ ອວິຈາຣ’’ນ຺ຕິ.

ເອຕ຺ຖາຫ – ນນຸ ຈ ‘‘ວິຕກ຺ກວິຈາຣານໍ ວູປສມາຕິ ອິມິນາປິ ອຍມຕ຺ໂຖ ສິທ຺ໂຘ, ອຖ ກສ຺ມາ ປຸນ ວຸຕ຺ຕໍ ອວິຕກ຺ກໍ ອວິຈາຣ’’ນ຺ຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ເອວເມຕໍ ສິທ຺ໂຘ ວາຍມຕ຺ໂຖ, ນ ປເນຕໍ ຕທຕ຺ຖທີປກໍ; ນນຸ ອໂວຈຸມ຺ຫ – ‘‘ໂອຬາຣິກສ຺ສ ປນ ໂອຬາຣິກສ຺ສ ອງ຺ຄສ຺ສ ສມຕິກ຺ກມາ ປຐມຊ຺ຌານໂຕ ປເຣສໍ ທຸຕິຍຊ຺ຌານາທີນໍ ອຘິຄໂມ ໂຫຕີຕິ ທີປນຕ຺ຖໍ ວິຕກ຺ກວິຈາຣານໍ ວູປສມາຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ.

ອປິຈ ວິຕກ຺ກວິຈາຣານໍ ວູປສມາ ອິທໍ ສມ຺ປສາທນໍ, ນ ກິເລສກາລຸສິຍສ຺ສ. ວິຕກ຺ກວິຈາຣານຎ຺ຈ ວູປສມາ ເອໂກທິຠາວໍ ນ ອຸປຈາຣຊ຺ຌານມິວ ນີວຣຓປ຺ປຫານາ, ນ ປຐມຊ຺ຌານມິວ ຈ ອງ຺ຄປາຕຸຠາວາຕິ ເອວໍ ສມ຺ປສາທນເອໂກທິຠາວານໍ ເຫຕຸປຣິທີປກມິທໍ ວຈນໍ. ຕຖາ ວິຕກ຺ກວິຈາຣານໍ ວູປສມາ ອິທໍ ອວິຕກ຺ກອວິຈາຣໍ, ນ ຕຕິຍຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານານິ ວິຍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທີນິ ວິຍ ຈ ອຠາວາຕິ ເອວໍ ອວິຕກ຺ກອວິຈາຣຠາວສ຺ສ ເຫຕຸປຣິທີປກຎ຺ຈ, ນ ວິຕກ຺ກວິຈາຣາຠາວມຕ຺ຕປຣິທີປກໍ. ວິຕກ຺ກວິຈາຣາຠາວມຕ຺ຕປຣິທີປກເມວ ປນ ‘‘ອວິຕກ຺ກໍ ອວິຈາຣ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ວຈນໍ, ຕສ຺ມາ ປຸຣິມໍ ວຕ຺ວາປິ ປຸນ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວາຕິ.

ສມາຘິຊນ຺ຕິ ປຐມຊ຺ຌານສມາຘິໂຕ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສມາຘິໂຕ ວາ ຊາຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ປຐມມ຺ປິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສມາຘິໂຕ ຊາຕໍ, ອຖ ໂຂ ອຍເມວ ‘‘ສມາຘີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫຕິ ວິຕກ຺ກວິຈາຣກ຺ໂຂຠວິຣເຫນ ອຕິວິຍ ອຈລຕ຺ຕາ ສຸປ຺ປສນ຺ນຕ຺ຕາ ຈ. ຕສ຺ມາ ອິມສ຺ສ ວຓ຺ຓຠຓນຕ຺ຖໍ ອິທເມວ ‘‘ສມາຘິຊ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປີຕິສຸຂນ຺ຕິ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ທຸຕິຍນ຺ຕິ ຄຓນານຸປຸພ຺ພໂຕ ທຸຕິຍໍ, ອິທໍ ທຸຕິຍໍ ສມາປຊ຺ຊຕີຕິປິ ທຸຕິຍໍ. ຌານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ຍຖາ ປຐມຊ຺ຌານໍ ວິຕກ຺ກາທີຫິ ປຎ຺ຈງ຺ຄິກໍ ໂຫຕິ, ເອວມິທໍ ສມ຺ປສາທາທີຫິ ‘‘ຈຕຸຣງ຺ຄິກ’’ນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍຖາຫ – ‘‘ຌານນ຺ຕິ ສມ຺ປສາໂທ, ປີຕິ, ສຸຂໍ, ຈິຕ຺ຕສ຺ເສກຄ຺ຄຕາ’’ຕິ (ວິຠ. ໕໘໐). ປຣິຍາໂຍເຍວ ເຈໂສ. ສມ຺ປສາທນໍ ປນ ຐເປຕ຺ວາ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ຕິວງ຺ຄິກເມເວຕໍ ໂຫຕິ. ຍຖາຫ – ‘‘ກຕມໍ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຕິວງ຺ຄິກໍ ຌານໍ ໂຫຕິ? ປີຕິ, ສຸຂໍ, ຈິຕ຺ຕສ຺ເສກຄ຺ຄຕາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໖໑). ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວາຕິ.

ທຸຕິຍຊ຺ຌານກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຕຕິຍຊ຺ຌານກຖາ

ປີຕິຍາ ຈ ວິຣາຄາຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາເຍວ ປີຕິ. ວິຣາໂຄຕິ ຕສ຺ສາ ຊິຄຸຈ຺ຉນໍ ວາ ສມຕິກ຺ກໂມ ວາ. ອຸຠິນ຺ນມນ຺ຕຣາ ‘‘ຈ’’ ສທ຺ໂທ ສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ, ໂສ ຫິ ວູປສມໍ ວາ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕິ ວິຕກ຺ກວິຈາຣວູປສມໍ ວາ. ຕຕ຺ຖ ຍທາ ວູປສມເມວ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕິ, ຕທາ ປີຕິຍາ ວິຣາຄາ ຈ, ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍ ວູປສມາ ຈາຕິ ເອວໍ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອິມິສ຺ສາ ຈ ໂຍຊນາຍໍ ວິຣາໂຄ ຊິຄຸຈ຺ຉນຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ປີຕິຍາ ຊິຄຸຈ຺ຉນາ ຈ ວູປສມາ ຈາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຍທາ ປນ ວິຕກ຺ກວິຈາຣວູປສມໍ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕິ, ຕທາ ປີຕິຍາ ຈ ວິຣາຄາ, ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍ ວິຕກ຺ກວິຈາຣານຎ຺ຈ ວູປສມາຕິ ເອວໍ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອິມິສ຺ສາ ຈ ໂຍຊນາຍໍ ວິຣາໂຄ ສມຕິກ຺ກມນຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ປີຕິຍາ ຈ ສມຕິກ຺ກມາ, ວິຕກ຺ກວິຈາຣານຎ຺ຈ ວູປສມາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ກາມຎ຺ເຈເຕ ວິຕກ຺ກວິຈາຣາ ທຸຕິຍຊ຺ຌາເນເຍວ ວູປສນ຺ຕາ ອິມສ຺ສ ປນ ຌານສ຺ສ ມຄ຺ຄປຣິທີປນຕ຺ຖໍ ວຓ຺ຓຠຓນຕ຺ຖຎ຺ເຈຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ວິຕກ຺ກວິຈາຣານໍ ວູປສມາ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ເຕ ອິທໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ – ‘‘ນູນ ວິຕກ຺ກວິຈາຣວູປສໂມ ມຄ຺ໂຄ ອິມສ຺ສ ຌານສ຺ສາ’’ຕິ. ຍຖາ ຈ ຕຕິເຍ ອຣິຍມຄ຺ເຄ ອປ຺ປຫີນານມ຺ປິ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐາທີນໍ ‘‘ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍານໍ ສໍໂຍຊນານໍ ປຫານາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໑໓໒) ເອວໍ ປຫານໍ ວຸຈ຺ຈມານໍ ວຓ຺ຓຠຓນໍ ໂຫຕິ ຕທຘິຄມາຍ ອຸສ຺ສຸການໍ ອຸສ຺ສາຫຊນກໍ; ເອວເມວໍ ອິຘ ອວູປສນ຺ຕານມ຺ປິ ວິຕກ຺ກວິຈາຣານໍ ວູປສໂມ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ວຓ຺ຓຠຓນໍ ໂຫຕິ. ເຕນາຍມຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ – ‘‘ປີຕິຍາ ຈ ສມຕິກ຺ກມາ, ວິຕກ຺ກວິຈາຣານຎ຺ຈ ວູປສມາ’’ຕິ.

ອຸເປກ຺ຂໂກ ຈ ວິຫາສິນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸປປຕ຺ຕິໂຕ ອິກ຺ຂຕີຕິ ອຸເປກ຺ຂາ, ສມໍ ປສ຺ສຕິ, ອປກ຺ຂປຕິຕາວ ຫຸຕ຺ວາ ປສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕາຍ ວິສທາຍ ວິປຸລາຍ ຖາມຄຕາຍ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ຕຕິຍຊ຺ຌານສມງ຺ຄີ ‘‘ອຸເປກ຺ຂໂກ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຸເປກ຺ຂາ ປນ ທສວິຘາ ໂຫຕິ – ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ, ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຸເປກ຺ຂາ, ໂພຊ຺ຌງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ, ວີຣິຍຸເປກ຺ຂາ, ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາ, ເວທນຸເປກ຺ຂາ, ວິປສ຺ສນຸເປກ຺ຂາ, ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາ, ຌານຸເປກ຺ຂາ, ປາຣິສຸທ຺ຘຸເປກ຺ຂາຕິ. ເອວມຍໍ ທສວິຘາປິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອາຄຕນຍໂຕ ຠູມິປຸຄ຺ຄລຈິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓໂຕ, ຂນ຺ຘສງ຺ຄຫ-ເອກກ຺ຂຓກຸສລຕ຺ຕິກສງ຺ເຂປວເສນ ຈ ອຏ຺ຐສາລິນິຍາ ຘມ຺ມສງ຺ຄຫຏ຺ຐກຖາຍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພາ. ອິຘ ປນ ວຸຈ຺ຈມານາ ວິນຍນິທານໍ ອຕິຠາຣິຍໍ ກໂຣຕີຕິ ນ ວຸຕ຺ຕາ. ລກ຺ຂຓາທິໂຕ ປນ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕຸເປກ຺ຂາ ມຊ຺ຌຕ຺ຕລກ຺ຂຓາ, ອນາໂຠຄຣສາ, ອພ຺ຍາປາຣປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ, ປີຕິວິຣາຄປທຏ຺ຐານາຕິ.

ເອຕ຺ຖາຫ – ນນຸ ຈາຍໍ ອຕ຺ຖໂຕ ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາວ ໂຫຕິ, ສາ ຈ ປຐມທຸຕິຍຊ຺ຌາເນສຸປິ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຣາປິ ‘‘ອຸເປກ຺ຂໂກ ຈ ວິຫາສິ’’ນ຺ຕິ ເອວມຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ສິຍາ, ສາ ກສ຺ມາ ນ ວຸຕ຺ຕາຕິ? ອປຣິພ຺ຍຕ຺ຕກິຈ຺ຈໂຕ. ອປຣິພ຺ຍຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຕສ຺ສາ ຕຕ຺ຖ ກິຈ຺ຈໍ, ວິຕກ຺ກາທີຫິ ອຠິຠູຕຕ຺ຕາ. ອິຘ ປນາຍໍ ວິຕກ຺ກວິຈາຣປີຕີຫິ ອນຠິຠູຕຕ຺ຕາ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕສິຣາ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ປຣິພ຺ຍຕ຺ຕກິຈ຺ຈາ ຊາຕາ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕາຕິ.

ນິຏ຺ຐິຕາ ‘‘ອຸເປກ຺ຂໂກ ຈ ວິຫາສິ’’ນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ສພ຺ພໂສ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ.

ອິທານິ ສໂຕ ຈ ສມ຺ປຊາໂນຕິ ເອຕ຺ຖ ສຣຕີຕິ ສໂຕ, ສມ຺ປຊານາຕີຕິ ສມ຺ປຊາໂນ. ປຸຄ຺ຄເລນ ສຕິ ຈ ສມ຺ປຊຎ຺ຎຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສຣຓລກ຺ຂຓາ ສຕິ, ອສມ຺ມຸສ຺ສນຣສາ, ອາຣກ຺ຂປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ; ອສມ຺ໂມຫລກ຺ຂຓໍ ສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ, ຕີຣຓຣສໍ, ປວິຈຍປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານໍ. ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ອິທໍ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ ປຸຣິມຊ຺ຌາເນສຸປິ ອຕ຺ຖິ, ມຸຏ຺ຐສ຺ສຕິສ຺ສ ຫິ ອສມ຺ປຊານສ຺ສ ອຸປຈາຣຊ຺ຌານມຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ, ປເຄວ ອປ຺ປນາ; ໂອຬາຣິກຕ຺ຕາ ປນ ເຕສໍ ຌານານໍ ຠູມິຍໍ ວິຍ ປຸຣິສສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຄຕິ ສຸຂາ ໂຫຕິ, ອພ຺ຍຕ຺ຕໍ ຕຕ຺ຖ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎກິຈ຺ຈໍ. ໂອຬາຣິກງ຺ຄປ຺ປຫາເນນ ປນ ສຸຂຸມຕ຺ຕາ ອິມສ຺ສ ຌານສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ຂຸຣຘາຣາຍໍ ວິຍ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎກິຈ຺ຈປຣິຄ຺ຄຫິຕາເຍວ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຄຕິ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາຕິ ອິເຘວ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍ? ຍຖາປິ ເຘນຸປໂຄ ວຈ຺ໂຉ ເຘນຸໂຕ ອປນີໂຕ ອຣກ຺ຂິຍມາໂນ ປຸນເທວ ເຘນຸໍ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ; ເອວມິທໍ ຕຕິຍຊ຺ຌານສຸຂໍ ປີຕິໂຕ ອປນີຕມ຺ປິ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎາຣກ຺ເຂນ ອຣກ຺ຂິຍມານໍ ປຸນເທວ ປີຕິໍ ອຸປຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ ປີຕິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕເມວ ສິຍາ. ສຸເຂ ວາປິ ສຕ຺ຕາ ຣຊ຺ຊນ຺ຕິ, ອິທຎ຺ຈ ອຕິມຘຸຣໍ ສຸຂໍ, ຕໂຕ ປຣໍ ສຸຂາຠາວາ. ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎານຸຠາເວນ ປເນຕ຺ຖ ສຸເຂ ອສາຣຊ຺ຊນາ ໂຫຕິ, ໂນ ອຎ຺ຎຖາຕິ ອິມມ຺ປິ ອຕ຺ຖວິເສສໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອິທໍ ອິເຘວ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອິທານິ ສຸຂຎ຺ຈ ກາເຍນ ປຏິສໍເວເທສິນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ຕຕິຍຊ຺ຌານສມງ຺ຄິໂນ ສຸຂປ຺ປຏິສໍເວທນາໂຠໂຄ ນຕ຺ຖິ, ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ຍສ຺ມາ ຕສ຺ສ ນາມກາເຍນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ສຸຂໍ, ຍໍ ວາ ຕໍ ນາມກາຍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ສຸຂໍ, ຕໍສມຸຏ຺ຐາເນນສ຺ສ ຍສ຺ມາ ອຕິປຓີເຕນ ຣູເປນ ຣູປກາໂຍ ຜຸໂຏ, ຍສ຺ສ ຜຸຏຕ຺ຕາ ຌານາ ວຸຏ຺ຐິໂຕປິ ສຸຂໍ ປຏິສໍເວເທຍ຺ຍ, ຕສ຺ມາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສຸຂຎ຺ຈ ກາເຍນ ປຏິສໍເວເທສິ’’ນ຺ຕິ ອາຫ.

ອິທານິ ຍໍ ຕໍ ອຣິຍາ ອາຈິກ຺ຂນ຺ຕິ ອຸເປກ຺ຂໂກ ສຕິມາ ສຸຂວິຫາຣີຕິ ເອຕ຺ຖ ຍໍຌານເຫຕຸ ຍໍຌານກາຣຓາ ຕໍ ຕຕິຍຊ຺ຌານສມງ຺ຄີປຸຄ຺ຄລໍ ພຸທ຺ຘາທໂຍ ອຣິຍາ ອາຈິກ຺ຂນ຺ຕິ ເທເສນ຺ຕິ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ ປຏ຺ຐເປນ຺ຕິ ວິວຣນ຺ຕິ ວິຠຊນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕານີກໂຣນ຺ຕິ ປກາເສນ຺ຕິ, ປສໍສນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ກິນ຺ຕິ? ‘‘ອຸເປກ຺ຂໂກ ສຕິມາ ສຸຂວິຫາຣີ’’ຕິ. ຕໍ ຕຕິຍໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫາສິນ຺ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ກສ຺ມາ ປນ ຕໍ ເຕ ເອວໍ ປສໍສນ຺ຕີຕິ? ປສໍສາຣຫໂຕ. ອຍຎ຺ຫິ ຍສ຺ມາ ອຕິມຘຸຣສຸເຂ ສຸຂປາຣມິປ຺ປຕ຺ເຕປິ ຕຕິຍຊ຺ຌາເນ ອຸເປກ຺ຂໂກ, ນ ຕຕ຺ຖ ສຸຂາຠິສງ຺ເຄນ ອາກຑ຺ຒີຍຕິ, ຍຖາ ຈ ປີຕິ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ; ເອວໍ ອຸປຏ຺ຐິຕສ຺ສຕິຕາຍ ສຕິມາ. ຍສ຺ມາ ຈ ອຣິຍກນ຺ຕໍ ອຣິຍຊນເສວິຕເມວ ຈ ອສໍກິລິຏ຺ຐໍ ສຸຂໍ ນາມກາເຍນ ປຏິສໍເວເທຕິ, ຕສ຺ມາ ປສໍສາຣໂຫ. ອິຕິ ປສໍສາຣຫໂຕ ນໍ ອຣິຍາ ເຕ ເອວໍ ປສໍສາເຫຕຸຠູເຕ ຄຸເຓ ປກາເສນ຺ຕາ ‘‘ອຸເປກ຺ຂໂກ ສຕິມາ ສຸຂວິຫາຣີ’’ຕິ ເອວໍ ປສໍສນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຕຕິຍນ຺ຕິ ຄຓນານຸປຸພ຺ພໂຕ ຕຕິຍໍ. ອິທໍ ຕຕິຍໍ ສມາປຊ຺ຊຕີຕິປິ ຕຕິຍໍ. ຌານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ ຍຖາ ທຸຕິຍໍ ສມ຺ປສາທາທີຫິ ຈຕຸຣງ຺ຄິກໍ; ເອວມິທໍ ອຸເປກ຺ຂາທີຫິ ປຎ຺ຈງ຺ຄິກໍ. ຍຖາຫ – ‘‘ຌານນ຺ຕິ ອຸເປກ຺ຂາ ສຕິ ສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ ສຸຂໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ເອກຄ຺ຄຕາ’’ຕິ (ວິຠ. ໕໙໑). ປຣິຍາໂຍເຍວ ເຈໂສ. ອຸເປກ຺ຂາສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎານິ ປນ ຐເປຕ຺ວາ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ທຸວງ຺ຄິກເມເວຕໍ ໂຫຕິ. ຍຖາຫ – ‘‘ກຕມໍ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ທຸວງ຺ຄິກໍ ຌານໍ ໂຫຕິ? ສຸຂໍ, ຈິຕ຺ຕສ຺ເສກຄ຺ຄຕາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໖໓). ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວາຕິ.

ຕຕິຍຊ຺ຌານກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານກຖາ

ສຸຂສ຺ສ ຈ ປຫານາ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຈ ປຫານາຕິ ກາຍິກສຸຂສ຺ສ ຈ ກາຍິກທຸກ຺ຂສ຺ສ ຈ ປຫານາ. ປຸພ຺ເພວາຕິ ຕຎ຺ຈ ໂຂ ປຸພ຺ເພວ, ນ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານກ຺ຂເຓ. ໂສມນສ຺ສໂທມນສ຺ສານໍ ອຕ຺ຖງ຺ຄມາຕິ ເຈຕສິກສຸຂສ຺ສ ຈ ເຈຕສິກທຸກ຺ຂສ຺ສ ຈາຕິ ອິເມສມ຺ປິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປຸພ຺ເພວ ອຕ຺ຖງ຺ຄມາ ປຫານາ ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກທາ ປນ ເນສໍ ປຫານໍ ໂຫຕິ? ຈຕຸນ຺ນໍ ຌານານໍ ອຸປຈາຣກ຺ຂເຓ. ໂສມນສ຺ສຎ຺ຫິ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສ຺ສ ອຸປຈາຣກ຺ຂເຓເຍວ ປຫີຍຕິ, ທຸກ຺ຂໂທມນສ຺ສສຸຂານິ ປຐມທຸຕິຍຕຕິຍານໍ ອຸປຈາຣກ຺ຂເຓສຸ. ເອວເມເຕສໍ ປຫານກ຺ກເມນ ອວຸຕ຺ຕານໍ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍວິຠງ຺ເຄ ປນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ອຸທ຺ເທສກ຺ກເມເນວ ອິຘາປິ ວຸຕ຺ຕານໍ ສຸຂທຸກ຺ຂໂສມນສ຺ສ ໂທມນສ຺ສານໍ ປຫານໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຍທິ ປເນຕານິ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຌານສ຺ສຸປຈາຣກ຺ຂເຓເຍວ ປຫີຍນ຺ຕິ, ອຖ ກສ຺ມາ ‘‘ກຕ຺ຖ ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ທຸກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອປຣິເສສໍ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ? ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫິ…ເປ… ປຐມຊ຺ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ, ເອຕ຺ຖຸປ຺ປນ຺ນໍ ທຸກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອປຣິເສສໍ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ. ກຕ຺ຖ ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂທມນສ຺ສິນ຺ທ຺ຣິຍໍ… ສຸຂິນ຺ທ຺ຣິຍໍ… ໂສມນສ຺ສິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອປຣິເສສໍ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ? ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ສຸຂສ຺ສ ຈ ປຫານາ…ເປ… ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ, ເອຕ຺ຖຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂສມນສ຺ສິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອປຣິເສສໍ ນິຣຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໕໑໐) ເອວໍ ຌາເນສ຺ເວວ ນິໂຣໂຘ ວຸຕ຺ໂຕຕິ? ອຕິສຍນິໂຣຘຕ຺ຕາ. ອຕິສຍນິໂຣໂຘ ຫິ ເນສໍ ປຐມຊ຺ຌານາທີສຸ, ນ ນິໂຣໂຘເຍວ; ນິໂຣໂຘເຍວ ປນ ອຸປຈາຣກ຺ຂເຓ, ນາຕິສຍນິໂຣໂຘ. ຕຖາ ຫິ ນານາວຊ຺ຊເນ ປຐມຊ຺ຌານູປຈາເຣ ນິຣຸທ຺ຘສ຺ສາປິ ທຸກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ຑໍສມກສາທິສມ຺ຜສ຺ເສນ ວາ ວິສມາສນຸປຕາເປນ ວາ ສິຍາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ, ນ ຕ຺ເວວ ອນ຺ໂຕອປ຺ປນາຍໍ. ອຸປຈາເຣ ວາ ນິຣຸທ຺ຘມ຺ເປຕໍ ນ ສຸຏ຺ຐຸ ນິຣຸທ຺ຘໍ ໂຫຕິ; ປຏິປກ຺ເຂນ ອວິຫຕຕ຺ຕາ. ອນ຺ໂຕອປ຺ປນາຍໍ ປນ ປີຕິຜຣເຓນ ສພ຺ໂພ ກາໂຍ ສຸໂຂກ຺ກນ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ສຸໂຂກ຺ກນ຺ຕກາຍສ຺ສ ຈ ສຸຏ຺ຐຸ ນິຣຸທ຺ຘໍ ໂຫຕິ ທຸກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິຍໍ; ປຏິປກ຺ເຂນ ວິຫຕຕ຺ຕາ. ນານາວຊ຺ຊເນ ເອວ ຈ ທຸຕິຍຊ຺ຌານູປຈາເຣ ປຫີນສ຺ສ ໂທມນສ຺ສິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ຍສ຺ມາ ເອຕໍ ວິຕກ຺ກວິຈາຣປ຺ປຈ຺ຈເຍປິ ກາຍກິລມເຖ ຈິຕ຺ຕຸປຆາເຕ ຈ ສຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ວິຕກ຺ກວິຈາຣາຠາເວ ເນວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຍຕ຺ຖ ປນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຕຕ຺ຖ ວິຕກ຺ກວິຈາຣຠາເວ. ອປ຺ປຫີນາ ເອວ ຈ ທຸຕິຍຊ຺ຌານູປຈາເຣ ວິຕກ຺ກວິຈາຣາຕິ ຕຕ຺ຖສ຺ສ ສິຍາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ; ອປ຺ປຫີນປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ. ນ ຕ຺ເວວ ທຸຕິຍຊ຺ຌາເນ; ປຫີນປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຕຕິຍຊ຺ຌານູປຈາເຣ ປຫີນສ຺ສາປິ ສຸຂິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ປີຕິສມຸຏ຺ຐານປຓີຕຣູປຜຸຏກາຍສ຺ສ ສິຍາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ, ນ ຕ຺ເວວ ຕຕິຍຊ຺ຌາເນ. ຕຕິຍຊ຺ຌາເນ ຫິ ສຸຂສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠູຕາ ປີຕິ ສພ຺ພໂສ ນິຣຸທ຺ຘາຕິ. ຕຖາ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານູປຈາເຣ ປຫີນສ຺ສາປິ ໂສມນສ຺ສິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອາສນ຺ນຕ຺ຕາ, ອປ຺ປນາປ຺ປຕ຺ຕາຍ ອຸເປກ຺ຂາຍ ອຠາເວນ ສມ຺ມາ ອນຕິກ຺ກນ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ສິຍາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ, ນ ຕ຺ເວວ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌາເນ. ຕສ຺ມາ ເອວ ຈ ‘‘ເອຕ຺ຖຸປ຺ປນ຺ນໍ ທຸກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອປຣິເສສໍ ນິຣຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອປຣິເສສຄ຺ຄຫຓໍ ກຕນ຺ຕິ.

ເອຕ຺ຖາຫ – ‘‘ອເຖວໍ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຌານສ຺ສູປຈາເຣ ປຫີນາປິ ເອຕາ ເວທນາ ອິຘ ກສ຺ມາ ສມາຫຣີ’’ຕິ? ສຸຂຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ. ຍາ ຫິ ອຍໍ ‘‘ອທຸກ຺ຂມສຸຂ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອທຸກ຺ຂມສຸຂາ ເວທນາ ວຸຕ຺ຕາ, ສາ ສຸຂຸມາ ອຕິທຸພ຺ພິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ ນ ສກ຺ກາ ສຸເຂນ ຄເຫຕຸໍ. ຕສ຺ມາ ຍຖາ ນາມ ທຸຏ຺ຐສ຺ສ ຍຖາ ວາ ຕຖາ ວາ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຄເຫຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍສ຺ສ ໂຄຓສ຺ສ ຄຫຓຕ຺ຖໍ ໂຄໂປ ເອກສ຺ມິໍ ວເຊ ສພ຺ເພ ຄາໂວ ສມາຫຣຕິ, ອເຖເກກໍ ນີຫຣນ຺ໂຕ ປຏິປາຏິຍາ ອາຄຕໍ ‘‘ອຍໍ ໂສ, ຄຓ຺ຫຖ ນ’’ນ຺ຕິ ຕມ຺ປິ ຄາຫາປຍຕິ; ເອວເມວ ຠຄວາ ສຸຂຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ສພ຺ພາ ເອຕາ ສມາຫຣິ. ເອວຎ຺ຫິ ສມາຫຏາ ເອຕາ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ຍໍ ເນວ ສຸຂໍ ນ ທຸກ຺ຂໍ ນ ໂສມນສ຺ສໍ ນ ໂທມນສ຺ສໍ, ອຍໍ ອທຸກ຺ຂມສຸຂາ ເວທນາ’’ຕິ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ ເອສາ ຄາຫຍິຕຸໍ.

ອປິຈ ອທຸກ຺ຂມສຸຂາຍ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຈຍທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ຈາປິ ເອຕາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ສຸຂປ຺ປຫານາທໂຍ ຫິ ຕສ຺ສາ ປຈ຺ຈຍາ. ຍຖາຫ – ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ປຈ຺ຈຍາ ອທຸກ຺ຂມສຸຂາຍ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິຍາ ສມາປຕ຺ຕິຍາ. ອິຘາວຸໂສ, ຠິກ຺ຂຸ, ສຸຂສ຺ສ ຈ ປຫານາ…ເປ… ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ. ອິເມ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈຍາ ອທຸກ຺ຂມສຸຂາຍ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິຍາ ສມາປຕ຺ຕິຍາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໕໘). ຍຖາ ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ປຫີນາປິ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິອາທໂຍ ຕຕິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ວຓ຺ຓຠຓນຕ຺ຖໍ ຕຕ຺ຖ ປຫີນາຕິ ວຸຕ຺ຕາ; ເອວໍ ວຓ຺ຓຠຓນຕ຺ຖມ຺ເປຕສ຺ສ ຌານສ຺ເສຕາ ອິຘ ວຸຕ຺ຕາຕິປິ ເວທິຕພ຺ພາ. ປຈ຺ຈຍຆາເຕນ ວາ ເອຕ຺ຖ ຣາຄໂທສານໍ ອຕິທູຣຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸມ຺ເປຕາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອຕາສຸ ຫິ ສຸຂໍ ໂສມນສ຺ສສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ, ໂສມນສ຺ສໍ ຣາຄສ຺ສ, ທຸກ຺ຂໍ ໂທມນສ຺ສສ຺ສ, ໂທມນສ຺ສໍ ໂທສສ຺ສ. ສຸຂາທິຆາເຕນ ຈ ເຕ ສປ຺ປຈ຺ຈຍາ ຣາຄໂທສາ ຫຕາຕິ ອຕິທູເຣ ໂຫນ຺ຕີຕິ.

ອທຸກ຺ຂມສຸຂນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂາຠາເວນ ອທຸກ຺ຂໍ, ສຸຂາຠາເວນ ອສຸຂໍ. ເອເຕເນຕ຺ຖ ທຸກ຺ຂສຸຂປຏິປກ຺ຂຠູຕໍ ຕຕິຍເວທນໍ ທີເປຕິ, ນ ທຸກ຺ຂສຸຂາຠາວມຕ຺ຕໍ. ຕຕິຍເວທນາ ນາມ – ອທຸກ຺ຂມສຸຂາ, ອຸເປກ຺ຂາຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສາ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐວິປຣີຕານຸຠວນລກ຺ຂຓາ, ມຊ຺ຌຕ຺ຕຣສາ, ອວິຠູຕປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ, ສຸຂນິໂຣຘປທຏ຺ຐານາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຸເປກ຺ຂາສຕິປາຣິສຸທ຺ຘິນ຺ຕິ ອຸເປກ຺ຂາຍ ຊນິຕສຕິປາຣິສຸທ຺ຘິໍ. ອິມສ຺ມິຎ຺ຫິ ຌາເນ ສຸປຣິສຸທ຺ຘາ ສຕິ. ຍາ ຈ ຕສ຺ສາ ສຕິຍາ ປາຣິສຸທ຺ຘິ, ສາ ອຸເປກ຺ຂາຍ ກຕາ ນ ອຎ຺ເຎນ; ຕສ຺ມາ ເອຕໍ ອຸເປກ຺ຂາສຕິປາຣິສຸທ຺ຘິນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວິຠງ຺ເຄປິ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອຍໍ ສຕິ ອິມາຍ ອຸເປກ຺ຂາຍ ວິສທາ ໂຫຕິ ປຣິສຸທ຺ຘາ ປຣິໂຍທາຕາ, ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ – ‘ອຸເປກ຺ຂາສຕິປາຣິສຸທ຺ຘິ’’’ນ຺ຕິ (ວິຠ. ໕໙໗). ຍາຍ ຈ ອຸເປກ຺ຂາຍ ເອຕ຺ຖ ສຕິຍາ ປາຣິສຸທ຺ຘິ ໂຫຕິ, ສາ ອຕ຺ຖໂຕ ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ນ ເກວລຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຕາຍ ສຕິເຍວ ປຣິສຸທ຺ຘາ, ອປິຈ ໂຂ ສພ຺ເພປິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ; ສຕິສີເສນ ປນ ເທສນາ ວຸຕ຺ຕາ.

ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ອຍໍ ອຸເປກ຺ຂາ ເຫຏ຺ຐາປິ ຕີສຸ ຌາເນສຸ ວິຊ຺ຊຕິ, ຍຖາ ປນ ທິວາ ສູຣິຍປ຺ປຠາຠິຠວາ ໂສມ຺ມຠາເວນ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປກາຣກຕ຺ເຕນ ວາ ສຠາຄາຍ ຣຕ຺ຕິຍາ ອລາຠາ ທິວາ ວິຊ຺ຊມານາປິ ຈນ຺ທເລຂາ ອປຣິສຸທ຺ຘາ ໂຫຕິ ອປຣິໂຍທາຕາ; ເອວມຍມ຺ປິ ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາຈນ຺ທເລຂາ ວິຕກ຺ກວິຈາຣາທິປຈ຺ຈນີກຘມ຺ມເຕຊາຠິຠວາ ສຠາຄາຍ ຈ ອຸເປກ຺ຂາເວທນາຣຕ຺ຕິຍາ ອລາຠາ ວິຊ຺ຊມານາປິ ປຐມາທິຊ຺ຌານເຠເທສຸ ອປຣິສຸທ຺ຘາ ໂຫຕິ. ຕສ຺ສາ ຈ ອປຣິສຸທ຺ຘາຍ ທິວາ ອປຣິສຸທ຺ຘຈນ຺ທເລຂາຍ ປຠາ ວິຍ ສຫຊາຕາປິ ສຕິອາທໂຍ ອປຣິສຸທ຺ຘາວ ໂຫນ຺ຕິ; ຕສ຺ມາ ເຕສຸ ເອກມ຺ປິ ‘‘ອຸເປກ຺ຂາສຕິປາຣິສຸທ຺ຘິ’’ນ຺ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຘ ປນ ວິຕກ຺ກາທິປຈ຺ຈນີກຘມ຺ມເຕຊາຠິຠວາຠາວາ ສຠາຄາຍ ຈ ອຸເປກ຺ຂາເວທນາຣຕ຺ຕິຍາ ປຏິລາຠາ ອຍໍ ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາຈນ຺ທເລຂາ ອຕິວິຍ ປຣິສຸທ຺ຘາ, ຕສ຺ສາ ປຣິສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ປຣິສຸທ຺ຘຈນ຺ທເລຂາຍ ປຠາ ວິຍ ສຫຊາຕາປິ ສຕິອາທໂຍ ປຣິສຸທ຺ຘາ ໂຫນ຺ຕິ ປຣິໂຍທາຕາ, ຕສ຺ມາ ອິທເມວ ອຸເປກ຺ຂາສຕິປາຣິສຸທ຺ຘິນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຈຕຸຕ຺ຖນ຺ຕິ ຄຓນານຸປຸພ຺ພໂຕ ຈຕຸຕ຺ຖໍ. ອິທໍ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ສມາປຊ຺ຊຕີຕິປິ ຈຕຸຕ຺ຖໍ. ຌານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍຖາ ຕຕິຍໍ ອຸເປກ຺ຂາທີຫິ ປຎ຺ຈງ຺ຄິກໍ; ເອວມິທໍ ອຸເປກ຺ຂາທີຫິ ຕິວງ຺ຄິກໍ. ຍຖາຫ – ‘‘ຌານນ຺ຕິ ອຸເປກ຺ຂາ, ສຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ເສກຄ຺ຄຕາ’’ຕິ. ປຣິຍາໂຍ ເອວ ເຈໂສ. ຐເປຕ຺ວາ ປນ ສຕິໍ ອຸເປກ຺ເຂກຄ຺ຄຕເມວ ຄເຫຕ຺ວາ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ທຸວງ຺ຄິກເມເວຕໍ ໂຫຕິ. ຍຖາຫ – ‘‘ກຕມໍ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ທຸວງ຺ຄິກໍ ຌານໍ ໂຫຕິ? ອຸເປກ຺ຂາ, ຈິຕ຺ຕສ຺ເສກຄ຺ຄຕາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໖໕). ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວາຕິ.

ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຸພ຺ເພນິວາສກຖາ

໑໒. ອິຕິ ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ຌານານິ ເກສຎ຺ຈິ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕຕ຺ຖານິ ໂຫນ຺ຕິ, ເກສຎ຺ຈິ ວິປສ຺ສນາປາທການິ, ເກສຎ຺ຈິ ອຠິຎ຺ຎາປາທການິ, ເກສຎ຺ຈິ ນິໂຣຘປາທການິ, ເກສຎ຺ຈິ ຠໂວກ຺ກມນຕ຺ຖານິ. ຕຕ຺ຖ ຂີຓາສວານໍ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕຕ຺ຖານິ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕ ຫິ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ‘‘ເອກຄ຺ຄຈິຕ຺ຕາ ສຸຂໍ ທິວສໍ ວິຫຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອິຈ຺ເຈວໍ ກສິຓປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕິ. ເສກ຺ຂປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ‘‘ສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ສມາຫິເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ ວິປສ຺ສິສ຺ສາມາ’’ຕິ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕານໍ ວິປສ຺ສນາປາທການິ ໂຫນ຺ຕິ. ເຍ ປນ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອຠິຎ຺ຎາປາທກໍ ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ‘‘ເອໂກປິ ຫຸຕ຺ວາ ພຫຸຘາ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນຍາ ອຠິຎ຺ຎາໂຍ ປຕ຺ເຖນ຺ຕາ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕິ, ເຕສໍ ອຠິຎ຺ຎາປາທການິ ໂຫນ຺ຕິ. ເຍ ປນ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາຫໍ ອຈິຕ຺ຕກາ ຫຸຕ຺ວາ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ນິໂຣຘໍ ນິພ຺ພານໍ ປຕ຺ວາ ສຸຂໍ ວິຫຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕິ, ເຕສໍ ນິໂຣຘປາທການິ ໂຫນ຺ຕິ. ເຍ ປນ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ອປຣິຫີນຊ຺ຌານາ ຫຸຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສາມາ’’ຕິ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕິ, ເຕສໍ ຠໂວກ຺ກມນຕ຺ຖານິ ໂຫນ຺ຕິ.

ຠຄວຕາ ປນິທໍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ໂພຘິຣຸກ຺ຂມູເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕໍ, ຕໍ ຕສ຺ສ ວິປສ຺ສນາປາທກຎ຺ເຈວ ອໂຫສິ ອຠິຎ຺ຎາປາທກຎ຺ຈ ນິໂຣຘປາທກຎ຺ຈ ສພ຺ພກິຈ຺ຈສາຘກຎ຺ຈ ສພ຺ພໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣຄຸຓທາຍກນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຍສຎ຺ຈ ຄຸຓານໍ ທາຍກໍ ອໂຫສິ, ເຕສໍ ເອກເທສໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂສ ເອວໍ ສມາຫິເຕ ຈິຕ຺ເຕ’’ຕິອາທິມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ໂສຕິ ໂສ ອຫໍ. ເອວນ຺ຕິ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານກ຺ກມນິທສ຺ສນເມຕໍ. ອິມິນາ ກເມນ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສມາຫິເຕຕິ ອິມິນາ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສມາຘິນາ ສມາຫິເຕ. ປຣິສຸທ຺ເຘຕິອາທີສຸ ປນ ອຸເປກ຺ຂາສຕິປາຣິສຸທ຺ຘິຠາເວນ ປຣິສຸທ຺ເຘ. ປຣິສຸທ຺ຘຕ຺ຕາເຍວ ປຣິໂຍທາເຕ, ປຠສ຺ສເຣຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສຸຂາທີນໍ ປຈ຺ຈຍານໍ ຆາເຕນ ວິຫຕຣາຄາທິອງ຺ຄຓຕ຺ຕາ ອນງ຺ຄເຓ. ອນງ຺ຄຓຕ຺ຕາເຍວ ຈ ວິຄຕູປກ຺ກິເລເສ; ອງ຺ຄເຓນ ຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປກ຺ກິລິສ຺ສຕິ. ສຸຠາວິຕຕ຺ຕາ ມຸທຸຠູເຕ, ວສີຠາວປ຺ປຕ຺ເຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວເສ ວຕ຺ຕມານຎ຺ຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ມຸທູຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ມຸທຸຕ຺ຕາເຍວ ຈ ກມ຺ມນິເຍ, ກມ຺ມກ຺ຂເມ ກມ຺ມໂຍຄ຺ເຄຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ມຸທຸ ຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ກມ຺ມນິຍໍ ໂຫຕິ ສຸຘນ຺ຕມິວ ສຸວຓ຺ຓໍ, ຕທຸຠຍມ຺ປິ ຈ ສຸຠາວິຕຕ຺ຕາ ເອວ. ຍຖາຫ – ‘‘ນາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຎ຺ຎໍ ເອກຘມ຺ມມ຺ປິ ສມນຸປສ຺ສາມິ, ຍໍ ເອວໍ ຠາວິຕໍ ພຫຸລີກຕໍ ມຸທຸ ຈ ໂຫຕິ ກມ຺ມນິຍຎ຺ຈ, ຍຖຍິທໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໒໒).

ເອເຕສຸ ປຣິສຸທ຺ຘຠາວາທີສຸ ຐິຕຕ຺ຕາ ຐິເຕ. ຐິຕຕ຺ຕາເຍວ ອາເນຎ຺ຊປ຺ປຕ຺ເຕ, ອຈເລ ນິຣິຎ຺ຊເນຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ມຸທຸກມ຺ມຎ຺ຎຠາເວນ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວເສ ຐິຕຕ຺ຕາ ຐິເຕ, ສທ຺ຘາທີຫິ ປຣິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ອາເນຎ຺ຊປ຺ປຕ຺ເຕ. ສທ຺ຘາປຣິຄ຺ຄຫິຕຎ຺ຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ອສ຺ສທ຺ຘິເຍນ ນ ອິຎ຺ຊຕິ, ວີຣິຍປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ໂກສຊ຺ເຊນ ນ ອິຎ຺ຊຕິ, ສຕິປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ປມາເທນ ນ ອິຎ຺ຊຕິ, ສມາຘິປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ເຈນ ນ ອິຎ຺ຊຕິ, ປຎ຺ຎາປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ອວິຊ຺ຊາຍ ນ ອິຎ຺ຊຕິ, ໂອຠາສຄຕໍ ກິເລສນ຺ຘກາເຣນ ນ ອິຎ຺ຊຕິ. ອິເມຫິ ຉຫິ ຘມ຺ເມຫິ ປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ອາເນຎ຺ຊປ຺ປຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອວໍ ອຏ຺ຐງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນີຫາຣກ຺ຂມໍ ໂຫຕິ ອຠິຎ຺ຎາສຈ຺ຉິກຣຓີຍານໍ ຘມ຺ມານໍ ອຠິຎ຺ຎາສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ.

ອປໂຣ ນໂຍ – ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສມາຘິນາ ສມາຫິເຕ. ນີວຣຓທູຣີຠາເວນ ປຣິສຸທ຺ເຘ. ວິຕກ຺ກາທິສມຕິກ຺ກເມນ ປຣິໂຍທາເຕ. ຌານປ຺ປຏິລາຠປຈ຺ຈຍານໍ ປາປການໍ ອິຈ຺ຉາວຈຣານໍ ອຠາເວນ ອນງ຺ຄເຓ. ອຠິຊ຺ຌາທີນໍ ຈິຕ຺ຕູປກ຺ກິເລສານໍ ວິຄເມນ ວິຄຕູປກ຺ກິເລເສ. ອຸຠຍມ຺ປິ ເຈຕໍ ອນງ຺ຄຓວຕ຺ຖສຸຕ຺ຕານຸສາເຣນ (ມ. ນິ. ໑.໕໗ ອາທໂຍ) ເວທິຕພ຺ພໍ. ວສິປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ມຸທຸຠູເຕ. ອິທ຺ຘິປາທຠາວູປຄເມນ ກມ຺ມນິເຍ. ຠາວນາປາຣິປູຣິຍາ ປຓີຕຠາວູປຄເມນ ຐິເຕ ອາເນຎ຺ຊປ຺ປຕ຺ເຕ. ຍຖາ ອາເນຎ຺ຊປ຺ປຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ; ເອວໍ ຐິເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວມ຺ປິ ອຏ຺ຐງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນີຫາຣກ຺ຂມໍ ໂຫຕິ ອຠິຎ຺ຎາສຈ຺ຉິກຣຓີຍານໍ ຘມ຺ມານໍ ອຠິຎ຺ຎາສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ, ປາທກໍ ປທຏ຺ຐານຠູຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓາຍາຕິ ເອວໍ ອຠິຎ຺ຎາປາທເກ ຊາເຕ ເອຕສ຺ມິໍ ຈິຕ຺ເຕ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິມ຺ຫິ ຍໍ ຎາຓໍ ຕທຕ຺ຖາຍ. ຕຕ຺ຖ ປຸພ຺ເພນິວາໂສຕິ ປຸພ຺ເພ ອຕີຕຊາຕີສຸ ນິວຸຕ຺ຖກ຺ຂນ຺ຘາ. ນິວຸຕ຺ຖາຕິ ອຊ຺ຌາວຸຕ຺ຖາ ອນຸຠູຕາ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິຣຸທ຺ຘາ ນິວຸຕ຺ຖຘມ຺ມາ ວາ ນິວຸຕ຺ຖາ, ໂຄຈຣນິວາເສນ ນິວຸຕ຺ຖາ, ອຕ຺ຕໂນ ວິຎ຺ຎາເຓນ ວິຎ຺ຎາຕາ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາ, ປຣວິຎ຺ຎາຓວິຎ຺ຎາຕາປິ ວາ ຉິນ຺ນວຏຸມການຸສ຺ສຣຓາທີສຸ. ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕີຕິ ຍາຍ ສຕິຍາ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ, ສາ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິ. ຎາຓນ຺ຕິ ຕາຍ ສຕິຍາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຎາຓໍ. ເອວມິມສ຺ສ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓສ຺ສ ອຕ຺ຖາຍ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓາຍ ເອຕສ຺ສ ຎາຓສ຺ສ ອຘິຄມາຍ ປຕ຺ຕິຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຠິນິນ຺ນາເມສິນ຺ຕິ ອຠິນີຫຣິໍ.

ໂສຕິ ໂສ ອຫໍ. ອເນກວິຫິຕນ຺ຕິ ອເນກວິຘໍ, ອເນເກຫິ ວາ ປກາເຣຫິ ປວຕ຺ຕິຕໍ ສໍວຓ຺ຓິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸພ຺ເພນິວາສນ຺ຕິ ສມນນ຺ຕຣາຕີຕໍ ຠວໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ນິວຸຕ຺ຖສນ຺ຕານໍ. ອນຸສ຺ສຣາມີຕິ ‘‘ເອກມ຺ປິ ຊາຕິໍ ທ຺ເວປິ ຊາຕິໂຍ’’ຕິ ເອວໍ ຊາຕິປຏິປາຏິຍາ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ສຣາມິ, ອນຸເທວ ວາ ສຣາມິ, ຈິຕ຺ເຕ ອຠິນິນ຺ນາມິຕມຕ຺ເຕ ເອວ ສຣາມີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ປູຣິຕປາຣມີນຎ຺ຫິ ມຫາປຸຣິສານໍ ປຣິກມ຺ມກຣຓໍ ນຕ຺ຖິ, ເຕນ ເຕ ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນິນ຺ນາເມຕ຺ວາວ ສຣນ຺ຕິ. ອາທິກມ຺ມິກກຸລປຸຕ຺ຕາ ປນ ປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາວ ສຣນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ວເສນ ປຣິກມ຺ມໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ຕໍ ປນ ວຸຈ຺ຈມານໍ ອຕິຠາຣິຍໍ ວິນຍນິທານໍ ກໂຣຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ນ ວທາມ. ອຕ຺ຖິເກຫິ ປນ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໔໐໒ ອາທໂຍ) ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອິຘ ປນ ປາຬິເມວ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມ.

ເສຍ຺ຍຖິທນ຺ຕິ ອາຣທ຺ຘປ຺ປກາຣທສ຺ສນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ເຕເນວ ຍ຺ວາຍໍ ປຸພ຺ເພນິວາໂສ ອາຣທ຺ໂຘ, ຕສ຺ສ ປກາຣປ຺ປເຠທໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ເອກມ຺ປິ ຊາຕິນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເອກມ຺ປິ ຊາຕິນ຺ຕິ ເອກມ຺ປິ ປຏິສນ຺ຘິມູລໍ ຈຸຕິປຣິໂຍສານໍ ເອກຠວປຣິຍາປນ຺ນໍ ຂນ຺ຘສນ຺ຕານໍ. ເອສ ນໂຍ ທ຺ເວປິ ຊາຕິໂຍຕິອາທີສຸ. ອເນເກປິ ສໍວຏ຺ຏກປ຺ເປຕິອາທີສຸ ປນ ປຣິຫາຍມາໂນ ກປ຺ໂປ ສໍວຏ຺ຏກປ຺ໂປ, ວຑ຺ຒມາໂນ ວິວຏ຺ຏກປ຺ໂປຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ຈ ສໍວຏ຺ເຏນ ສໍວຏ຺ຏຏ຺ຐາຍີ ຄຫິໂຕ ໂຫຕິ ຕມ຺ມູລກຕ຺ຕາ. ວິວຏ຺ເຏນ ຈ ວິວຏ຺ຏຏ຺ຐາຍີ. ເອວຎ຺ຫິ ສຕິ ຍານິ ຕານິ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ກປ຺ປສ຺ສ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ. ກຕມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ? ສໍວຏ຺ໂຏ ສໍວຏ຺ຏຏ຺ຐາຍີ, ວິວຏ຺ໂຏ ວິວຏ຺ຏຏ຺ຐາຍີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕານິ ຕານິ ສພ຺ພານິ ປຣິຄ຺ຄຫິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຕໂຍ ສໍວຏ຺ຏາ – ເຕໂຊສໍວຏ຺ໂຏ, ອາໂປສໍວຏ຺ໂຏ, ວາໂຍສໍວຏ຺ໂຏຕິ. ຕິສ຺ໂສ ສໍວຏ຺ຏສີມາ – ອາຠສ຺ສຣາ, ສຸຠກິຓ຺ຫາ, ເວຫປ຺ຜລາຕິ. ຍທາ ກປ຺ໂປ ເຕເຊນ ສໍວຏ຺ຏຕິ, ອາຠສ຺ສຣໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ອຄ຺ຄິນາ ຑຍ຺ຫຕິ. ຍທາ ອຸທເກນ ສໍວຏ຺ຏຕິ, ສຸຠກິຓ຺ຫໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ອຸທເກນ ວິລີຍຕິ. ຍທາ ວາເຕນ ສໍວຏ຺ຏຕິ, ເວຫປ຺ຜລໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ວາເຕນ ວິທ຺ຘໍສິຍຕິ. ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປນ ສທາປິ ເອກໍ ພຸທ຺ຘກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ວິນສ຺ສຕິ.

ພຸທ຺ຘກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ນາມ ຕິວິຘໍ ໂຫຕິ – ຊາຕິກ຺ເຂຕ຺ຕໍ, ອາຓາກ຺ເຂຕ຺ຕໍ, ວິສຍກ຺ເຂຕ຺ຕຎ຺ຈ. ຕຕ຺ຖ ຊາຕິກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາຬປຣິຍນ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຍໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຏິສນ຺ຘິອາທີສຸ ກມ຺ປຕິ. ອາຓາກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ໂກຏິສຕສຫສ຺ສຈກ຺ກວາຬປຣິຍນ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຍຕ຺ຖ ຣຕນປຣິຕ຺ຕໍ, ຂນ຺ຘປຣິຕ຺ຕໍ, ຘຊຄ຺ຄປຣິຕ຺ຕໍ, ອາຏານາຏິຍປຣິຕ຺ຕໍ, ໂມຣປຣິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິເມສໍ ປຣິຕ຺ຕານໍ ອານຸຠາໂວ ປວຕ຺ຕຕິ. ວິສຍກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ປນ ອນນ຺ຕໍ ອປຣິມາຓໍ, ‘‘ຍໍ ຍາວຕາ ວາ ປນ ອາກງ຺ເຂຍ຺ຍາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໘໑) ວຸຕ຺ຕໍ ຍຕ຺ຖ ຍໍ ຍໍ ອາກງ຺ຂຕິ ຕໍ ຕໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ. ເອວເມເຕສຸ ຕີສຸ ພຸທ຺ຘກ຺ເຂຕ຺ເຕສຸ ເອກໍ ອາຓາກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ວິນສ຺ສຕິ. ຕສ຺ມິໍ ປນ ວິນສ຺ສນ຺ເຕ ຊາຕິກ຺ເຂຕ຺ຕມ຺ປິ ວິນຏ຺ຐເມວ ໂຫຕິ; ວິນສ຺ສນ຺ຕຎ຺ຈ ເອກໂຕວ ວິນສ຺ສຕິ, ສຓ຺ຐຫນ຺ຕມ຺ປິ ເອກໂຕວ ສຓ຺ຐຫຕິ. ຕສ຺ສ ວິນາໂສ ຈ ສຓ຺ຐຫນຎ຺ຈ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໔໐໔) ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຖິເກຫິ ຕໂຕ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ເຍ ປເນເຕ ສໍວຏ຺ຏວິວຏ຺ຏາ ວຸຕ຺ຕາ, ເອເຕສຸ ຠຄວາ ໂພຘິມຓ຺ເຑ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌນຕ຺ຖາຍ ນິສິນ຺ໂນ ອເນເກປິ ສໍວຏ຺ຏກປ຺ເປ ອເນເກປິ ວິວຏ຺ຏກປ຺ເປ ອເນເກປິ ສໍວຏ຺ຏວິວຏ຺ຏກປ຺ເປ ສຣິ. ກຖໍ? ‘‘ອມຸຕ຺ຣາສິ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ. ຕຕ຺ຖ ອມຸຕ຺ຣາສິນ຺ຕິ ອມຸມ຺ຫິ ສໍວຏ຺ຏກປ຺ເປ ອຫໍ ອມຸມ຺ຫິ ຠເວ ວາ ໂຍນິຍາ ວາ ຄຕິຍາ ວາ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິຍາ ວາ ສຕ຺ຕາວາເສ ວາ ສຕ຺ຕນິກາເຍ ວາ ອໂຫສິໍ. ເອວໍນາໂມຕິ ເວສ຺ສນ຺ຕໂຣ ວາ ໂຊຕິປາໂລ ວາ. ເອວໍໂຄຕ຺ໂຕຕິ ຠຄ຺ຄໂວ ວາ ໂຄຕໂມ ວາ. ເອວໍວຓ຺ໂຓຕິ ໂອທາໂຕ ວາ ສາໂມ ວາ. ເອວມາຫາໂຣຕິ ສາລິມໍໂສທນາຫາໂຣ ວາ ປວຕ຺ຕຜລໂຠຊໂນ ວາ. ເອວໍສຸຂທຸກ຺ຂປ຺ປຏິສໍເວທີຕິ ອເນກປ຺ປກາເຣນ ກາຍິກເຈຕສິການໍ ສາມິສນິຣາມິສາທິປ຺ປເຠທານໍ ວາ ສຸຂທຸກ຺ຂານໍ ປຏິສໍເວທີ. ເອວມາຍຸປຣິຍນ຺ໂຕຕິ ເອວໍ ວສ຺ສສຕປຣມາຍຸປຣິຍນ຺ໂຕ ວາ ຈຕຸຣາສີຕິກປ຺ປສຫສ຺ສປຣມາຍຸປຣິຍນ຺ໂຕ ວາ.

ໂສ ຕໂຕ ຈຸໂຕ ອມຸຕ຺ຣ ອຸທປາທິນ຺ຕິ ໂສ ອຫໍ ຕໂຕ ຠວໂຕ ໂຍນິໂຕ ຄຕິໂຕ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິໂຕ ສຕ຺ຕາວາສໂຕ ສຕ຺ຕນິກາຍໂຕ ວາ ຈຸໂຕ, ປຸນ ອມຸກສ຺ມິໍ ນາມ ຠເວ ໂຍນິຍາ ຄຕິຍາ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິຍາ ສຕ຺ຕາວາເສ ສຕ຺ຕນິກາເຍ ວາ ອຸທປາທິໍ. ຕຕ຺ຣາປາສິນ຺ຕິ ອຖ ຕຕ຺ຣາປິ ຠເວ ໂຍນິຍາ ຄຕິຍາ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິຍາ ສຕ຺ຕາວາເສ ສຕ຺ຕນິກາເຍ ວາ ປຸນ ອໂຫສິໍ. ເອວໍນາໂມຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ອຖ ວາ ຍສ຺ມາ ອມຸຕ຺ຣາສິນ຺ຕິ ອິທໍ ອນຸປຸພ຺ເພນ ອາໂຣຫນ຺ຕສ຺ສ ຍາວທິຈ຺ຉກໍ ສຣຓໍ. ໂສ ຕໂຕ ຈຸໂຕຕິ ປຏິນິວຕ຺ຕນ຺ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓໍ. ຕສ຺ມາ ອິຘູປປນ຺ໂນຕິ ອິມິສ຺ສາ ອິຘູປປຕ຺ຕິຍາ ອນນ຺ຕຣໍ ອມຸຕ຺ຣ ອຸທປາທິນ຺ຕິ ຕຸສິຕຠວນໍ ສນ຺ຘາຍາຫາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຣາປາສິໍ ເອວໍນາໂມຕິ ຕຕ຺ຣາປິ ຕຸສິຕຠວເນ ເສຕເກຕຸ ນາມ ເທວປຸຕ຺ໂຕ ອໂຫສິໍ. ເອວໍໂຄຕ຺ໂຕຕິ ຕາຫິ ເທວຕາຫິ ສທ຺ຘິໍ ເອກໂຄຕ຺ໂຕ. ເອວໍວຓ຺ໂຓຕິ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ໂຓ. ເອວມາຫາໂຣຕິ ທິພ຺ພສຸຘາຫາໂຣ. ເອວໍສຸຂທຸກ຺ຂປ຺ປຏິສໍເວທີຕິ ເອວໍ ທິພ຺ພສຸຂປ຺ປຏິສໍເວທີ. ທຸກ຺ຂໍ ປນ ສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂມຕ຺ຕເມວ. ເອວມາຍຸປຣິຍນ຺ໂຕຕິ ເອວໍ ສຕ຺ຕປຎ຺ຎາສວສ຺ສໂກຏິສຏ຺ຐິວສ຺ສສຕສຫສ຺ສາຍຸປຣິຍນ຺ໂຕ. ໂສ ຕໂຕ ຈຸໂຕຕິ ໂສ ອຫໍ ຕໂຕ ຕຸສິຕຠວນໂຕ ຈຸໂຕ. ອິຘູປປນ຺ໂນຕິ ອິຘ ມຫາມາຍາຍ ເທວິຍາ ກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ.

ອິຕີຕິ ເອວໍ. ສາກາຣໍ ສອຸທ຺ເທສນ຺ຕິ ນາມໂຄຕ຺ຕວເສນ ສອຸທ຺ເທສໍ, ວຓ຺ຓາທິວເສນ ສາກາຣໍ. ນາມໂຄຕ຺ຕວເສນ ຫິ ສຕ຺ໂຕ ‘‘ທຕ຺ໂຕ, ຕິສ຺ໂສ, ໂຄຕໂມ’’ຕິ ອຸທ຺ທິສີຍຕິ; ວຓ຺ຓາທີຫິ ໂອທາໂຕ, ສາໂມຕິ ນານຕ຺ຕໂຕ ປຎ຺ຎາຍຕິ; ຕສ຺ມາ ນາມໂຄຕ຺ຕໍ ອຸທ຺ເທໂສ, ອິຕເຣ ອາກາຣາ. ກິໍ ປນ ພຸທ຺ຘາເຍວ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ສຣນ຺ຕີຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ນ ພຸທ຺ຘາເຍວ, ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘ-ພຸທ຺ຘສາວກ-ຕິຕ຺ຖິຍາປິ, ໂນ ຈ ໂຂ ອວິເສເສນ. ຕິຕ຺ຖິຍາ ຫິ ຈຕ຺ຕາລີສໍເຍວ ກປ຺ເປ ສຣນ຺ຕິ, ນ ຕໂຕ ປຣໍ. ກສ຺ມາ? ທຸພ຺ພລປຎ຺ຎຕ຺ຕາ. ເຕສຎ຺ຫິ ນາມຣູປປຣິຈ຺ເຉທວິຣຫໂຕ ທຸພ຺ພລາ ປຎ຺ຎາ ໂຫຕິ. ສາວເກສຸ ປນ ອສີຕິມຫາສາວກາ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສໍ ສຣນ຺ຕິ; ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວກາ ເອກມສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍໍ ສຕສຫສ຺ສຎ຺ຈ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ທ຺ເວ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ສຕສຫສ຺ສຎ຺ຈ. ເອຕ຺ຕໂກ ຫິ ເຕສໍ ອຠິນີຫາໂຣ. ພຸທ຺ຘານໍ ປນ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ນຕ຺ຖິ, ຍາວ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ ຕາວ ສຣນ຺ຕິ. ຕິຕ຺ຖິຍາ ຈ ຂນ຺ຘປຏິປາຏິເມວ ສຣນ຺ຕິ. ປຏິປາຏິໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ຈຸຕິປຏິສນ຺ຘິວເສນ ສຣິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ. ເຕສຎ຺ຫິ ອນ຺ຘານໍ ວິຍ ອິຈ຺ຉິຕປ຺ປເທໂສກ຺ກມນໍ ນຕ຺ຖິ. ສາວກາ ອຸຠຍຖາປິ ສຣນ຺ຕິ; ຕຖາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ. ພຸທ຺ຘາ ປນ ຂນ຺ຘປຏິປາຏິຍາປິ ຈຸຕິປຏິສນ຺ຘິວເສນປິ ສີໂຫກ຺ກນ຺ຕວເສນປິ ອເນກາສຸ ກປ຺ປໂກຏີສຸ ເຫຏ຺ຐາ ວາ ອຸປຣິ ວາ ຍໍ ຍໍ ຐານໍ ອາກງ຺ຂນ຺ຕິ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ສຣນ຺ຕິເຍວ.

ອຍໍ ໂຂ ເມ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາຕິອາທີສຸ ເມຕິ ມຍາ. ວິຊ຺ຊາຕິ ວິທິຕກຣຓຏ຺ເຐນ ວິຊ຺ຊາ. ກິໍ ວິທິຕໍ ກໂຣຕິ? ປຸພ຺ເພນິວາສໍ. ອວິຊ຺ຊາຕິ ຕສ຺ເສວ ປຸພ຺ເພນິວາສສ຺ສ ອວິທິຕກຣຓຏ຺ເຐນ ຕປ຺ປຏິຈ຺ຉາທກໂມໂຫ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕໂມຕິ ສ຺ເວວ ໂມໂຫ ຕປ຺ປຏິຈ຺ຉາທກຏ຺ເຐນ ‘‘ຕໂມ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອາໂລໂກຕິ ສາເຍວວິຊ຺ຊາ ໂອຠາສກຣຓຏ຺ເຐນ ‘‘ອາໂລໂກ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ວິຊ຺ຊາ ອຘິຄຕາຕິ ອຍໍ ອຕ຺ໂຖ, ເສສໍ ປສໍສາວຈນໍ. ໂຍຊນາ ປເນຕ຺ຖ – ອຍໍ ໂຂ ເມ ວິຊ຺ຊາ ອຘິຄຕາ, ຕສ຺ສ ເມ ອຘິຄຕວິຊ຺ຊສ຺ສ ອວິຊ຺ຊາ ວິຫຕາ, ວິນຏ຺ຐາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ວິຊ຺ຊາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ. ເອສ ນໂຍ ອິຕຣສ຺ມິມ຺ປິ ປທທ຺ວເຍ.

ຍຖາ ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍຖາຕິ ໂອປມ຺ມຕ຺ເຖ. ຕນ຺ຕິ ນິປາໂຕ. ສຕິຍາ ອວິປ຺ປວາເສນ ອປ຺ປມຕ຺ຕສ຺ສ. ວີຣິຍາຕາເປນ ອາຕາປິໂນ. ກາເຍ ຈ ຊີວິເຕ ຈ ອນເປກ຺ຂຕາຍ ປຫິຕຕ຺ຕສ຺ສ, ເປສິຕຈິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍຖາ ອປ຺ປມຕ຺ຕສ຺ສ ອາຕາປິໂນ ປຫິຕຕ຺ຕສ຺ສ ວິຫຣໂຕ ອວິຊ຺ຊາ ວິຫຎ຺ເຎຍ຺ຍ ວິຊ຺ຊາ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ຕໂມ ວິຫຎ຺ເຎຍ຺ຍ ອາໂລໂກ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ; ເອວເມວ ມມ ອວິຊ຺ຊາ ວິຫຕາ ວິຊ຺ຊາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ, ຕໂມ ວິຫໂຕ ອາໂລໂກ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ. ເອຕສ຺ສ ເມ ປຘານານຸໂຍຄສ຺ສ ອນຸຣູປເມວ ຜລໍ ລທ຺ຘນ຺ຕິ.

ອຍໍ ໂຂ ເມ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ປຐມາ ອຠິນິພ຺ຠິທາ ອໂຫສິ ກຸກ຺ກຸຏຈ຺ຉາປກສ຺ເສວ ອຓ຺ຑໂກສມ຺ຫາຕິ ອຍໍ ໂຂ ມມ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓມຸຂຕຸຓ຺ຑເກນ ປຸພ຺ເພ ນິວຸຕ຺ຖກ຺ຂນ຺ຘປຏິຈ຺ຉາທກໍ ອວິຊ຺ຊຓ຺ຑໂກສໍ ປທາເລຕ຺ວາ ປຐມາ ອຠິນິພ຺ຠິທາ ປຐມາ ນິກ຺ຂນ຺ຕິ ປຐມາ ອຣິຍາຊາຕິ ອໂຫສິ, ກຸກ຺ກຸຏຈ຺ຉາປກສ຺ເສວ ມຸຂຕຸຓ຺ຑເກນ ວາ ປາທນຂສິຂາຍ ວາ ອຓ຺ຑໂກສໍ ປທາເລຕ຺ວາ ຕມ຺ຫາ ອຓ຺ຑໂກສມ຺ຫາ ອຠິນິພ຺ຠິທາ ນິກ຺ຂນ຺ຕິ ກຸກ຺ກຸຏນິກາເຍ ປຈ຺ຈາຊາຕີຕິ.

ປຸພ຺ເພນິວາສກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓກຖາ

໑໓. ໂສ ເອວໍ…ເປ… ຈຸຕູປປາຕຎາຓາຍາຕິ ຈຸຕິຍາ ຈ ອຸປປາເຕ ຈ ຎາຓາຍ; ເຍນ ຎາເຓນ ສຕ຺ຕານໍ ຈຸຕິ ຈ ອຸປປາໂຕ ຈ ຎາຍຕິ, ຕທຕ຺ຖນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນິນ຺ນາເມສິນ຺ຕິ ປຣິກມ຺ມຈິຕ຺ຕໍ ນີຫຣິໍ. ໂສ ທິພ຺ເພນ…ເປ… ປສ຺ສາມີຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ປູຣິຕປາຣມີນໍ ມຫາສຕ຺ຕານໍ ປຣິກມ຺ມກຣຓໍ ນຕ຺ຖິ. ເຕ ຫິ ຈິຕ຺ເຕ ອຠິນິນ຺ນາມິຕມຕ຺ເຕ ເອວ ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ສຕ຺ເຕ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ອາທິກມ຺ມິກກຸລປຸຕ຺ຕາ ປນ ປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ. ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ວເສນ ປຣິກມ຺ມໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ຕໍ ປນ ວຸຈ຺ຈມານໍ ອຕິຠາຣິຍໍ ວິນຍນິທານໍ ກໂຣຕິ; ຕສ຺ມາ ຕໍ ນ ວທາມ. ອຕ຺ຖິເກຫິ ປນ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໔໑໑) ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອິຘ ປນ ປາຬິເມວ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມ.

ໂສຕິ ໂສ ອຫໍ. ທິພ຺ເພນາຕິອາທີສຸ ທິພ຺ພສທິສຕ຺ຕາ ທິພ຺ພໍ. ເທວຕານຎ຺ຫິ ສຸຈຣິຕກມ຺ມນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ປິຕ຺ຕເສມ຺ຫຣຸຫິຣາທີຫິ ອປລິພຸທ຺ຘໍ ອຸປກ຺ກິເລສວິນິມຸຕ຺ຕຕາຍ ທູເຣປິ ອາຣມ຺ມຓສມ຺ປຏິຈ຺ຉນສມຕ຺ຖໍ ທິພ຺ພໍ ປສາທຈກ຺ຂຸ ໂຫຕິ. ອິທຎ຺ຈາປິ ວີຣິຍຠາວນາພລນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ຎາຓຈກ຺ຂຸ ຕາທິສເມວາຕິ ທິພ຺ພສທິສຕ຺ຕາ ທິພ຺ພໍ, ທິພ຺ພວິຫາຣວເສນ ປຏິລທ຺ຘຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕນາ ຈ ທິພ຺ພວິຫາຣສນ຺ນິສ຺ສິຕຕ຺ຕາປິ ທິພ຺ພໍ, ອາໂລກປຣິຄ຺ຄເຫນ ມຫາຊຸຕິກຕ຺ຕາປິ ທິພ຺ພໍ, ຕິໂຣກຸຏ຺ຏາທິຄຕຣູປທສ຺ສເນນ ມຫາຄຕິກຕ຺ຕາປິ ທິພ຺ພໍ. ຕໍ ສພ຺ພໍ ສທ຺ທສຕ຺ຖານຸສາເຣນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ທສ຺ສນຏ຺ເຐນ ຈກ຺ຂຸ. ຈກ຺ຂຸກິຈ຺ຈກຣເຓນ ຈກ຺ຂຸມິວາຕິປິ ຈກ຺ຂຸ. ຈຸຕູປປາຕທສ຺ສເນນ ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘິເຫຕຸຕ຺ຕາ ວິສຸທ຺ຘໍ. ໂຍ ຫິ ຈຸຕິມຕ຺ຕເມວ ປສ຺ສຕິ ນ ອຸປປາຕໍ, ໂສ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ໂຍ ອຸປປາຕມຕ຺ຕເມວ ປສ຺ສຕິ ນ ຈຸຕິໍ, ໂສ ນວສຕ຺ຕປາຕຸຠາວທິຏ຺ຐິໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ໂຍ ປນ ຕທຸຠຍໍ ປສ຺ສຕິ, ໂສ ຍສ຺ມາ ທຸວິຘມ຺ປິ ຕໍ ທິຏ຺ຐິຄຕໍ ອຕິວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາສ຺ສ ຕໍ ທສ຺ສນໍ ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘິເຫຕຸ ໂຫຕິ. ຕທຸຠຍຎ຺ຈ ຠຄວາ ອທ຺ທສ. ເຕເນຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຈຸຕູປປາຕທສ຺ສເນນ ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘິເຫຕຸຕ຺ຕາ ວິສຸທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ.

ເອກາທສອຸປກ຺ກິເລສວິຣຫໂຕ ວາ ວິສຸທ຺ຘໍ. ຠຄວໂຕ ຫິ ເອກາທສປກ຺ກິເລສວິຣຫິຕໍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸ. ຍຖາຫ – ‘‘ໂສ ໂຂ ອຫໍ, ອນຸຣຸທ຺ຘ, ‘ວິຈິກິຈ຺ຉາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປກ຺ກິເລໂສ’ຕິ ອິຕິ ວິທິຕ຺ວາ ວິຈິກິຈ຺ຉໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປກ຺ກິເລສໍ ປຊຫິໍ. ອມນສິກາໂຣ…ເປ… ຖິນມິທ຺ຘໍ… ຉມ຺ຠິຕຕ຺ຕໍ… ອຸປ຺ປິລໍ… ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລໍ… ອຈ຺ຈາຣທ຺ຘວີຣິຍໍ… ອຕິລີນວີຣິຍໍ… ອຠິຊປ຺ປາ… ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎາ… ‘ອຕິນິຊ຺ຌາຍິຕຕ຺ຕໍ ຣູປານໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປກ຺ກິເລໂສ’ຕິ ອິຕິ ວິທິຕ຺ວາ ອຕິນິຊ຺ຌາຍິຕຕ຺ຕໍ ຣູປານໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປກ຺ກິເລສໍ ປຊຫິໍ. ໂສ ໂຂ ອຫໍ, ອນຸຣຸທ຺ຘ, ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ອາຕາປີ ປຫິຕຕ຺ໂຕ ວິຫຣນ຺ໂຕ ໂອຠາສຎ຺ຫິ ໂຂ ສຎ຺ຊານາມິ, ນ ຈ ຣູປານິ ປສ຺ສາມິ. ຣູປານິ ຫິ ໂຂ ປສ຺ສາມິ, ນ ຈ ໂອຠາສໍ ສຎ຺ຊານາມີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໒໔໒-໒໔໓) ເອວມາທິ. ຕເທວໍ ເອກາທສຸປກ຺ກິເລສວິຣຫໂຕ ວິສຸທ຺ຘໍ.

ມນຸສ຺ສູປຈາຣໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຣູປທສ຺ສເນນ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມານຸສກໍ; ມານຸສກໍ ວາ ມໍສຈກ຺ຂຸໍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕຕ຺ຕາ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມານຸສກນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຕນ ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ວິສຸທ຺ເຘນ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມານຸສເກນ.

ສຕ຺ເຕ ປສ຺ສາມີຕິ ມນຸສ຺ສມໍສຈກ຺ຂຸນາ ວິຍ ສຕ຺ເຕ ປສ຺ສາມິ ທກ຺ຂາມິ ໂອໂລເກມິ. ຈວມາເນ ອຸປປຊ຺ຊມາເນຕິ ເອຕ຺ຖ ຈຸຕິກ຺ຂເຓ ວາ ອຸປປຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ວາ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ທຏ຺ຐຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ເຍ ປນ ອາສນ຺ນຈຸຕິກາ ອິທານິ ຈວິສ຺ສນ຺ຕິ ເຕ ຈວມານາ. ເຍ ຈ ຄຫິຕປຏິສນ຺ຘິກາ ສມ຺ປຕິນິພ຺ພຕ຺ຕາ ວາ, ເຕ ອຸປປຊ຺ຊມານາຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ. ເຕ ເອວຣູເປ ຈວມາເນ ອຸປປຊ຺ຊມາເນ ຈ ປສ຺ສາມີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຫີເນຕິ ໂມຫນິສ຺ສນ຺ທຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຫີນານໍ ຊາຕິກຸລໂຠຄາທີນໍ ວເສນ ຫີຬິເຕ ໂອຫີຬິເຕ ອຸຎ຺ຎາເຕ ອວຎ຺ຎາເຕ. ປຓີເຕຕິ ອໂມຫນິສ຺ສນ຺ທຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕພ຺ພິປຣີເຕ. ສຸວຓ຺ເຓຕິ ອໂທສນິສ຺ສນ຺ທຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິຏ຺ຐກນ຺ຕມນາປວຓ຺ຓຍຸຕ຺ເຕ. ທຸພ຺ພຓ຺ເຓຕິ ໂທສນິສ຺ສນ຺ທຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອນິຏ຺ຐາກນ຺ຕອມນາປວຓ຺ຓຍຸຕ຺ເຕ; ອຠິຣູເປ ວິຣູເປຕິປິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸຄເຕຕິ ສຸຄຕິຄເຕ, ອໂລຠນິສ຺ສນ຺ທຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວາ ອຑ຺ເຒ ມຫທ຺ຘເນ. ທຸຄ຺ຄເຕຕິ ທຸຄ຺ຄຕິຄເຕ, ໂລຠນິສ຺ສນ຺ທຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວາ ທລິທ຺ເທ ອປ຺ປນ຺ນປາເນ. ຍຖາກມ຺ມູປເຄຕິ ຍໍ ຍໍ ກມ຺ມໍ ອຸປຈິຕໍ ເຕນ ເຕນ ອຸປຄເຕ. ຕຕ຺ຖ ປຸຣິເມຫິ ‘‘ຈວມາເນ’’ຕິອາທີຫິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸກິຈ຺ຈໍ ວຸຕ຺ຕໍ; ອິມິນາ ປນ ປເທນ ຍຖາກມ຺ມູປຄຎາຓກິຈ຺ຈໍ.

ຕສ຺ສ ຈ ຎາຓສ຺ສ ອຍມຸປ຺ປຕ຺ຕິກ຺ກໂມ – ໂສ ເຫຏ຺ຐາ ນິຣຍາຠິມຸຂໍ ອາໂລກໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ເນຣຍິກສຕ຺ເຕ ປສ຺ສຕິ ມຫນ຺ຕໍ ທຸກ຺ຂມນຸຠວມາເນ, ຕໍ ທສ຺ສນໍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸກິຈ຺ຈເມວ. ໂສ ເອວໍ ມນສິ ກໂຣຕິ – ‘‘ກິນ຺ນຸ ໂຂ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ອິເມ ສຕ຺ຕາ ເອຕໍ ທຸກ຺ຂມນຸຠວນ຺ຕີ’’ຕິ? ອຖສ຺ສ ‘‘ອິທໍ ນາມ ກຕ຺ວາ’’ຕິ ຕໍ ກມ຺ມາຣມ຺ມຓໍ ຎາຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຕຖາ ອຸປຣິ ເທວໂລກາຠິມຸຂໍ ອາໂລກໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ນນ຺ທນວນ-ມິສ຺ສກວນ-ຜາຣຸສກວນາທີສຸ ສຕ຺ເຕ ປສ຺ສຕິ ມຫາສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວມາເນ. ຕມ຺ປິ ທສ຺ສນໍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸກິຈ຺ຈເມວ. ໂສ ເອວໍ ມນສິ ກໂຣຕິ – ‘‘ກິນ຺ນຸ ໂຂ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ອິເມ ສຕ຺ຕາ ເອຕໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວນ຺ຕີ’’ຕິ? ອຖສ຺ສ ‘‘ອິທໍ ນາມ ກຕ຺ວາ’’ຕິ ຕໍກມ຺ມາຣມ຺ມຓໍ ຎາຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ອິທໍ ຍຖາກມ຺ມູປຄຎາຓໍ ນາມ. ອິມສ຺ສ ວິສຸໍ ປຣິກມ຺ມໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ຍຖາ ຈິມສ຺ສ, ເອວໍ ອນາຄຕໍສຎາຓສ຺ສປິ. ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸປາທກາເນວ ຫິ ອິມານິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ສເຫວ ອິຊ຺ຌນ຺ຕິ.

ກາຍທຸຈ຺ຈຣິເຕນາຕິອາທີສຸ ທຸຏ຺ຐຸ ຈຣິຕໍ ທຸຏ຺ຐໍ ວາ ຈຣິຕໍ ກິເລສປູຕິກຕ຺ຕາຕິ ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ; ກາເຍນ ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ, ກາຍໂຕ ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ທຸຈ຺ຈຣິຕນ຺ຕິ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕໍ. ເອວໍ ວຈີມໂນທຸຈ຺ຈຣິຕານິປິ ທຏ຺ຐພ຺ພານິ. ສມນ຺ນາຄຕາຕິ ສມງ຺ຄີຠູຕາ. ອຣິຍານໍ ອຸປວາທກາຕິ ພຸທ຺ຘ-ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘ-ພຸທ຺ຘສາວການໍ ອຣິຍານໍ ອນ຺ຕມໂສ ຄິຫິໂສຕາປນ຺ນານມ຺ປິ ອນຕ຺ຖກາມາ ຫຸຕ຺ວາ ອນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸນາ ວາ ຄຸຓປຣິຘໍສເນນ ວາ ອຸປວາທກາ; ອກ຺ໂກສກາ, ຄຣຫກາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ນຕ຺ຖິ ອິເມສໍ ສມຓຘມ຺ໂມ, ອສ຺ສມຓາ ເອເຕ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ອນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸນາ ອຸປວທຕິ. ‘‘ນຕ຺ຖິ ອິເມສໍ ຌານໍ ວາ ວິໂມກ຺ໂຂ ວາ ມຄ຺ໂຄ ວາ ຜລໍ ວາ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ຄຸຓປຣິຘໍສເນນ ອຸປວທຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂສ ຈ ຊານໍ ວາ ອຸປວເທຍ຺ຍ ອຊານໍ ວາ, ອຸຠຍຖາປິ ອຣິຍູປວາໂທວ ໂຫຕິ. ຠາຣິຍໍ ກມ຺ມໍ ສຄ຺ຄາວຣຓໍ ມຄ຺ຄາວຣຓຎ຺ຈ, ສເຕກິຈ຺ຉໍ ປນ ໂຫຕິ. ຕສ຺ສ ຈ ອາວິຠາວຕ຺ຖໍ ອິທໍ ວຕ຺ຖຸມຸທາຫຣນ຺ຕິ –

‘‘ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ກິຣ ຄາເມ ເອໂກ ເຖໂຣ ຈ ທຫຣຠິກ຺ຂຸ ຈ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ຕິ. ເຕ ປຐມຆເຣເຍວ ອຸຬຸງ຺ກມຕ຺ຕໍ ອຸຓ຺ຫຍາຄຸໍ ລຠິໍສຸ. ເຖຣສ຺ສ ຈ ກຸຈ຺ຉິວາໂຕ ອຕ຺ຖິ. ໂສ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘ອຍໍ ຍາຄຸ ມຍ຺ຫໍ ສປ຺ປາຍາ, ຍາວ ນ ສີຕລາ ໂຫຕິ ຕາວ ນໍ ປິວາມີ’ຕິ. ໂສ ມນຸສ຺ເສຫິ ອຸມ຺ມາຣຕ຺ຖາຍ ອາຫເຏ ທາຣຸກ຺ຂນ຺ເຘ ນິສີທິຕ຺ວາ ຕໍ ປິວິ. ອິຕໂຣ ຕໍ ຊິຄຸຈ຺ຉິ – ‘ອຕິຈ຺ຉາໂຕ ວຕາຍໍ ມຫລ຺ລໂກ ອມ຺ຫາກໍ ລຊ຺ຊິຕພ຺ພກໍ ອກາສີ’ຕິ. ເຖໂຣ ຄາເມ ຈຣິຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ທຫຣຠິກ຺ຂຸໍ ອາຫ – ‘ອຕ຺ຖິ ເຕ, ອາວຸໂສ, ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ປຕິຏ຺ຐາ’ຕິ? ‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ, ໂສຕາປນ຺ໂນ ອຫ’ນ຺ຕິ. ‘ເຕນ ຫາວຸໂສ, ອຸປຣິມຄ຺ຄຕ຺ຖາຍ ວາຍາມໍ ມາ ອກາສິ, ຂີຓາສໂວ ຕຍາ ອຸປວທິໂຕ’ຕິ. ໂສ ຕໍ ຂມາເປສິ. ເຕນສ຺ສ ຕໍ ປາກຕິກໍ ອໂຫສິ’’. ຕສ຺ມາ ໂຍ ອຎ຺ໂຎປິ ອຣິຍໍ ອຸປວທຕິ, ເຕນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສເຈ ອຕ຺ຕນາ ວຸຑ຺ຒຕໂຣ ໂຫຕິ, ‘‘ອຫໍ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ອວຈໍ, ຕໍ ເມ ຂມາຫີ’’ຕິ ຂມາເປຕພ຺ໂພ. ສເຈ ນວກຕໂຣ ໂຫຕິ, ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸກ຺ກຸຏິກໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ ຠນ຺ເຕ ຕຸມ຺ເຫ ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ອວຈໍ, ຕໍ ເມ ຂມຖາ’’ຕິ ຂມາເປຕພ຺ໂພ. ສເຈ ໂສ ນກ຺ຂມຕິ ທິສາປກ຺ກນ຺ໂຕ ວາ ໂຫຕິ, ເຍ ຕສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ຠິກ຺ຂູ ວສນ຺ຕິ ເຕສໍ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສເຈ ອຕ຺ຕນາ ວຸຑ຺ຒຕໂຣ ໂຫຕິ ຐິຕເກເນວ, ສເຈ ນວກຕໂຣ ອຸກ຺ກຸຏິກໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ອສຸກໍ ນາມ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ອວຈໍ, ຂມຕຸ ເມ ໂສ ອາຍສ຺ມາ’’ຕິ ເອວໍ ວທນ຺ເຕນ ຂມາເປຕພ຺ໂພ. ສເຈ ໂສ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ ໂຫຕິ, ປຣິນິພ຺ພຸຕມຎ຺ຈຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຍາວ ສິວຖິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາປິ ຂມາເປຕພ຺ໂພ. ເອວໍ ກເຕ ສຄ຺ຄາວຣຓຎ຺ຈ ມຄ຺ຄາວຣຓຎ຺ຈ ນ ໂຫຕິ, ປາກຕິກເມວ ໂຫຕິ.

ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກາຕິ ວິປຣີຕທສ຺ສນາ. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກມ຺ມສມາທານາຕິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິວເສນ ສມາທິນ຺ນນານາວິຘກມ຺ມາ, ເຍ ຈ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິມູລເກສຸ ກາຍກມ຺ມາທີສຸ ອຎ຺ເຎປິ ສມາທເປນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕຄ຺ຄຫເຓເນວ ອຣິຍູປວາເທ, ມໂນທຸຈ຺ຈຣິຕຄ຺ຄຫເຓນ ຈ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຍາ ສງ຺ຄຫິຕາຍປິ ອິເມສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປຸນ ວຈນໍ ມຫາສາວຊ຺ຊຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ມຫາສາວຊ຺ໂຊ ຫິ ອຣິຍູປວາໂທ ອານນ຺ຕຣິຍສທິໂສ. ຍຖາຫ – ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຠິກ຺ຂຸ ສີລສມ຺ປນ຺ໂນ ສມາຘິສມ຺ປນ຺ໂນ ປຎ຺ຎາສມ຺ປນ຺ໂນ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ອຎ຺ຎໍ ອາຣາເຘຍ຺ຍ; ເອວໍສມ຺ປທມິທໍ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ວທາມິ ຕໍ ວາຈໍ ອປ຺ປຫາຍ ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອປ຺ປຫາຍ ຕໍ ທິຏ຺ຐິໍ ອປ຺ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຍຖາຠຕໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ, ເອວໍ ນິຣເຍ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໔໙).

ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໂຕ ຈ ມຫາສາວຊ຺ຊຕຣໍ ນາມ ອຎ຺ຎໍ ນຕ຺ຖິ. ຍຖາຫ – ‘‘ນາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຎ຺ຎໍ ເອກຘມ຺ມມ຺ປິ ສມນຸປສ຺ສາມິ, ເອວໍ ມຫາສາວຊ຺ຊຕຣໍ, ຍຖຍິທໍ, ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິປຣມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ວຊ຺ຊານີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໓໑໐).

ກາຍສ຺ສ ເຠທາຕິ ອຸປາທິນ຺ນກ຺ຂນ຺ຘປຣິຈ຺ຈາຄາ. ປຣໍ ມຣຓາຕິ ຕທນນ຺ຕຣໍ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕກ຺ຂນ຺ຘຄ຺ຄຫເຓ. ອຖວາ ກາຍສ຺ສ ເຠທາຕິ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສຸປຈ຺ເຉທາ. ປຣໍ ມຣຓາຕິ ຈຸຕິຈິຕ຺ຕໂຕ ອຸທ຺ຘໍ. ອປາຍນ຺ຕິ ເອວມາທິ ສພ຺ພໍ ນິຣຍເວວຈນໍ. ນິຣໂຍ ຫິ ສຄ຺ຄໂມກ຺ຂເຫຕຸຠູຕາ ປຸຎ຺ຎສມ຺ມຕາ ອຍາ ອເປຕຕ຺ຕາ, ສຸຂານໍ ວາ ອາຍສ຺ສ ອຠາວາ ອປາໂຍ. ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຄຕິ ປຏິສຣຓນ຺ຕິ ທຸຄ຺ຄຕິ; ໂທສພຫຸລຕາຍ ວາ ທຸຏ຺ເຐນ ກມ຺ມຸນາ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ຄຕີຕິ ທຸຄ຺ຄຕິ. ວິວສາ ນິປຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ທຸກ຺ກຏກາຣິໂນຕິ ວິນິປາໂຕ; ວິນສ຺ສນ຺ຕາ ວາ ເອຕ຺ຖ ນິປຕນ຺ຕິ ສມ຺ຠິຊ຺ຊມານງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄາຕິ ວິນິປາໂຕ. ນຕ຺ຖິ ເອຕ຺ຖ ອສ຺ສາທສຎ຺ຎິໂຕ ອໂຍຕິ ນິຣໂຍ.

ອຖ ວາ ອປາຍຄ຺ຄຫເຓນ ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິໍ ທີເປຕິ. ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິ ຫິ ອປາໂຍ, ສຸຄຕິຍາ ອເປຕຕ຺ຕາ; ນ ທຸຄ຺ຄຕິ, ມເຫສກ຺ຂານໍ ນາຄຣາຊາທີນໍ ສມ຺ຠວໂຕ. ທຸຄ຺ຄຕິຄ຺ຄຫເຓນ ເປຕ຺ຕິວິສຍໍ ທີເປຕິ. ໂສ ຫິ ອປາໂຍ ເຈວ ທຸຄ຺ຄຕິ ຈ ສຸຄຕິໂຕ ອເປຕຕ຺ຕາ, ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຈ ຄຕິຠູຕຕ຺ຕາ; ນ ຕຸ ວິນິປາໂຕ ອສຸຣສທິສໍ ອວິນິປຕິຕຕ຺ຕາ. ເປຕມຫິທ຺ຘິການຎ຺ຫິ ວິມານານິປິ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ. ວິນິປາຕຄ຺ຄຫເຓນ ອສຸຣກາຍໍ ທີເປຕິ. ໂສ ຫິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນຕ຺ເຖນ ອປາໂຍ ເຈວ ທຸຄ຺ຄຕິ ຈ ສພ຺ພສມຸສ຺ສເຍຫິ ຈ ວິນິປຕິຕຕ຺ຕາ ວິນິປາໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ນິຣຍຄ຺ຄຫເຓນ ອວີຈິ-ອາທິອເນກປ຺ປກາຣໍ ນິຣຍເມວ ທີເປຕິ. ອຸປປນ຺ນາຕິ ອຸປຄຕາ, ຕຕ຺ຖ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ສຸກ຺ກປກ຺ໂຂ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ເອຕ຺ຖ ສຸຄຕິຄ຺ຄຫເຓນ ມນຸສ຺ສຄຕິປິ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ. ສຄ຺ຄຄ຺ຄຫເຓນ ເທວຄຕິເຍວ. ຕຕ຺ຖ ສຸນ຺ທຣາ ຄຕີຕິ ສຸຄຕິ. ຣູປາທິວິສເຍຫິ ສຸຏ຺ຐຸ ອຄ຺ໂຄຕິ ສຄ຺ໂຄ. ໂສ ສພ຺ໂພປິ ລຸຊ຺ຊນປລຸຊ຺ຊນຏ຺ເຐນ ໂລໂກຕິ ອຍໍ ວຈນຕ຺ໂຖ. ວິຊ຺ຊາຕິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓວິຊ຺ຊາ. ອວິຊ຺ຊາຕິ ສຕ຺ຕານໍ ຈຸຕິປຏິສນ຺ຘິປຏິຈ຺ຉາທິກາ ອວິຊ຺ຊາ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ອຍເມວ ເຫຕ຺ຖ ວິເສໂສ – ຍຖາ ປຸພ຺ເພນິວາສກຖາຍໍ ‘‘ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓມຸຂຕຸຓ຺ຑເກນ ປຸພ຺ເພນິວຸຕ຺ຖກ຺ຂນ຺ຘປອຈ຺ຉາທກໍ ອວິຊ຺ຊຓ຺ຑໂກສໍ ປທາເລຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ; ເອວມິຘ ‘‘ຈຸຕູປປາຕຎາຓມຸຂຕຸຓ຺ຑເກນ ຈຸຕູປປາຕປຏິຈ຺ຉາທກໍ ອວິຊ຺ຊຓ຺ຑໂກສໍ ປທາເລຕ຺ວາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ.

ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອາສວກ຺ຂຍຎາຓກຖາ

໑໔. ໂສ ເອວໍ ສມາຫິເຕ ຈິຕ຺ເຕຕິ ອິຘ ວິປສ຺ສນາປາທກໍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານຈິຕ຺ຕໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອາສວານໍ ຂຍຎາຓາຍາຕິ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄຎາຓຕ຺ຖາຍ. ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ໂຄ ຫິ ອາສວວິນາສນໂຕ ອາສວານໍ ຂໂຍຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຕ຺ຣ ເຈຕໍ ຎາຓໍ ຕປ຺ປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາຕິ. ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນິນ຺ນາເມສິນ຺ຕິ ວິປສ຺ສນາຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນີຫຣິໍ. ໂສ ອິທໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ເອວມາທີສຸ ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ທຸກ຺ຂໍ, ນ ອິໂຕ ຠິຍ຺ໂຍ’’ຕິ ສພ຺ພມ຺ປິ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ ສຣສລກ຺ຂຓປຏິເວເຘນ ຍຖາຠູຕໍ ອພ຺ຠຎ຺ຎາສິໍ ຊານິໍ ປຏິວິຊ຺ຌິໍ. ຕສ຺ສ ຈ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕິກໍ ຕຓ຺ຫໍ ‘‘ອຍໍ ທຸກ຺ຂສມຸທໂຍ’’ຕິ, ຕທຸຠຍມ຺ປິ ຍໍ ຐານໍ ປຕ຺ວາ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ ຕໍ ເຕສໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ນິພ຺ພານໍ ‘‘ອຍໍ ທຸກ຺ຂນິໂຣໂຘ’’ຕິ, ຕສ຺ສ ຈ ສມ຺ປາປກໍ ອຣິຍມຄ຺ຄໍ ‘‘ອຍໍ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘຄາມິນີ ປຏິປທາ’’ຕິ ສຣສລກ຺ຂຓປຏິເວເຘນ ຍຖາຠູຕໍ ອພ຺ຠຎ຺ຎາສິໍ ຊານິໍ ປຏິວິຊ຺ຌິນ຺ຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເອວໍ ສຣູປໂຕ ສຈ຺ຈານິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ກິເລສວເສນ ປຣິຍາຍໂຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິເມ ອາສວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕສ຺ສ ເມ ເອວໍ ຊານໂຕ ເອວໍ ປສ຺ສໂຕຕິ ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ ເອວໍ ຊານນ຺ຕສ຺ສ ເອວໍ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ສຫ ວິປສ຺ສນາຍ ໂກຏິປ຺ປຕ຺ຕໍ ມຄ຺ຄໍ ກເຖຕິ. ກາມາສວາຕິ ກາມາສວໂຕ. ວິມຸຈ຺ຈິຕ຺ຖາຕິ ອິມິນາ ຜລກ຺ຂຓໍ ທສ຺ເສຕິ. ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຈ຺ຈຕິ, ຜລກ຺ຂເຓ ວິມຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວິມຸຕ຺ຕສ຺ມິໍ ວິມຸຕ຺ຕມິຕິ ຎາຓນ຺ຕິ ອິມິນາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓໍ ທສ຺ເສຕິ. ຂີຓາ ຊາຕີຕິອາທີຫິ ຕສ຺ສ ຠູມິໍ. ເຕນ ຫິ ຎາເຓນ ຠຄວາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ໂຕ ‘‘ຂີຓາ ຊາຕີ’’ຕິອາທີນິ ອພ຺ຠຎ຺ຎາສິໍ. ກຕມາ ປນ ຠຄວໂຕ ຊາຕິ ຂີຓາ, ກຖຎ຺ຈ ນໍ ອພ຺ຠຎ຺ຎາສີຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ນ ຕາວສ຺ສ ອຕີຕາ ຊາຕິ ຂີຓາ, ປຸພ຺ເພວ ຂີຓຕ຺ຕາ; ນ ອນາຄຕາ, ອນາຄເຕ ວາຍາມາຠາວໂຕ; ນ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາ, ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ. ຍາ ປນ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອຠາວິຕຕ຺ຕາ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ ເອກຈຕຸປຎ຺ຈໂວກາຣຠເວສຸ ເອກຈຕຸປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘປ຺ປເຠທາ ຊາຕິ, ສາ ມຄ຺ຄສ຺ສ ຠາວິຕຕ຺ຕາ ອນຸປ຺ປາທຘມ຺ມຕໍ ອາປຊ຺ຊເນນ ຂີຓາ; ຕໍ ໂສ ມຄ຺ຄຠາວນາຍ ປຫີນກິເລເສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ກິເລສາຠາເວ ວິຊ຺ຊມານມ຺ປິ ກມ຺ມໍ ອາຍຕິໍ ອປ຺ປຏິສນ຺ຘິກໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ຊານນ຺ໂຕ ອພ຺ຠຎ຺ຎາສິໍ.

ວຸສິຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຖໍ ປຣິວຸຕ຺ຖໍ, ກຕໍ ຈຣິຕໍ ນິຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ, ປຸຖຸຊ຺ຊນກລ຺ຍາຓເກນ ຫິ ສທ຺ຘິໍ ສຕ຺ຕ ເສກ຺ຂາ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາສໍ ວສນ຺ຕິ ນາມ, ຂີຓາສໂວ ວຸຕ຺ຖວາໂສ. ຕສ຺ມາ ຠຄວາ ອຕ຺ຕໂນ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາສໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ໂຕ ‘‘ວຸສິຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍ’’ນ຺ຕິ ອພ຺ຠຎ຺ຎາສິໍ. ກຕໍ ກຣຓີຍນ຺ຕິ ຈຕູສຸ ສຈ຺ເຈສຸ ຈຕູຫິ ມຄ຺ເຄຫິ ປຣິຎ຺ຎາປຫານສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠາວນາຠິສມຍວເສນ ໂສຬສວິຘມ຺ປິ ກິຈ຺ຈໍ ນິຏ຺ຐາປິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸຖຸຊ຺ຊນກລ຺ຍາຓກາທໂຍ ຫິ ເອຕໍ ກິຈ຺ຈໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຂີຓາສໂວ ກຕກຣຓີໂຍ. ຕສ຺ມາ ຠຄວາ ອຕ຺ຕໂນ ກຣຓີຍໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ໂຕ ‘‘ກຕໍ ກຣຓີຍ’’ນ຺ຕິ ອພ຺ຠຎ຺ຎາສິໍ. ນາປຣໍ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕາຍາຕິ ອິທານິ ປຸນ ອິຕ຺ຖຠາວາຍ ເອວໍ ໂສຬສກິຈ຺ຈຠາວາຍ ກິເລສກ຺ຂຍາຍ ວາ ມຄ຺ຄຠາວນາກິຈ຺ຈໍ ເມ ນຕ຺ຖີຕິ ອພ຺ຠຎ຺ຎາສິໍ.

ອິທານິ ເອວໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ຕໍ ອາສວານໍ ຂຍຎາຓາຘິຄມໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອຍໍ ໂຂ ເມ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ວິຊ຺ຊາຕິ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄຎາຓວິຊ຺ຊາ. ອວິຊ຺ຊາຕິ ຈຕຸສຈ຺ຈປຏິຈ຺ຉາທິກາ ອວິຊ຺ຊາ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ອຍໍ ໂຂ ເມ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ຕຕິຍາ ອຠິນິພ຺ຠິທາ ອໂຫສີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຍໍ ໂຂ ມມ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ອາສວານໍ ຂຍຎາຓມຸຂຕຸຓ຺ຑເກນ ຈຕຸສຈ຺ຈປຏິຈ຺ຉາທກໍ ອວິຊ຺ຊຓ຺ຑໂກສໍ ປທາເລຕ຺ວາ ຕຕິຍາ ອຠິນິພ຺ຠິທາ ຕຕິຍາ ນິກ຺ຂນ຺ຕິ ຕຕິຍາ ອຣິຍຊາຕິ ອໂຫສິ, ກຸກ຺ກຸຏຈ຺ຉາປກສ຺ເສວ ມຸຂຕຸຓ຺ຑເກນ ວາ ປາທນຂສິຂາຍ ວາ ອຓ຺ຑໂກສໍ ປທາເລຕ຺ວາ ຕມ຺ຫາ ອຓ຺ຑໂກສມ຺ຫາ ອຠິນິພ຺ຠິທາ ນິກ຺ຂນ຺ຕິ ກຸກ຺ກຸຏນິກາເຍ ປຈ຺ຈາຊາຕີຕິ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ກິໍ ທສ຺ເສຕີຕິ? ໂສ ຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ກຸກ຺ກຸຏຈ຺ຉາປໂກ ອຓ຺ຑໂກສໍ

ປທາເລຕ຺ວາ ຕໂຕ ນິກ຺ຂມນ຺ໂຕ ສກິເມວ ຊາຍຕິ, ອຫໍ ປນ ປຸພ຺ເພ-ນິວຸຕ຺ຖກ຺ຂນ຺ຘປຏິຈ຺ຉາທກໍ ອວິຊ຺ຊຓ຺ຑໂກສໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ປຐມໍ ຕາວ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓວິຊ຺ຊາຍ ຊາໂຕ, ຕໂຕ ສຕ຺ຕານໍ ຈຸຕິປຏິສນ຺ຘິປຏິຈ຺ຉາທກໍ ອວິຊ຺ຊຓ຺ຑໂກສໍ ປທາເລຕ຺ວາ ທຸຕິຍໍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓວິຊ຺ຊາຍ ຊາໂຕ, ປຸນ ຈຕຸສຈ຺ຈປຏິຈ຺ຉາທກໍ ອວິຊ຺ຊຓ຺ຑໂກສໍ ປທາເລຕ຺ວາ ຕຕິຍໍ ອາສວານໍ ຂຍຎາຓວິຊ຺ຊາຍ ຊາໂຕ; ເອວໍ ຕີຫິ ວິຊ຺ຊາຫິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຊາໂຕ. ສາ ຈ ເມ ຊາຕິ ອຣິຍາ ສຸປຣິສຸທ຺ຘາຕິ ອິທໍ ທສ຺ເສສິ. ເອວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຈ ປຸພ຺ເພນິວາສຎາເຓນ ອຕີຕໍສຎາຓໍ, ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນານາຄຕໍສຎາຓໍ, ອາສວກ຺ຂເຍນ ສກລໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣຄຸຓນ຺ຕິ ເອວໍ ຕີຫິ ວິຊ຺ຊາຫິ ສພ຺ເພປິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຄຸເຓ ປກາເສຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຣິຍາຍ ຊາຕິຍາ ເຊຏ຺ຐເສຏ຺ຐຠາວໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ທສ຺ເສສີຕິ.

ອາສວກ຺ຂຍຎາຓກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ເທສນານຸໂມທນກຖາ

໑໕. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ເວຣຎ຺ໂຊ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓຕິ ເອວໍ ຠຄວຕາ ໂລການຸກມ຺ປເກນ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ອນຸກມ຺ປມາເນນ ວິນິຄູຫິຕພ຺ເພປິ ອຕ຺ຕໂນ ອຣິຍາຍ ຊາຕິຍາ ເຊຏ຺ຐເສຏ຺ຐຠາເວ ວິຊ຺ຊຕ຺ຕຍປກາສິກາຍ ຘມ຺ມເທສນາຍ ວຸຕ຺ເຕ ປີຕິວິປ຺ຜາຣປຣິປຸຓ຺ຓຄຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ເວຣຎ຺ໂຊ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຕໍ ຠຄວໂຕ ອຣິຍາຍ ຊາຕິຍາ ເຊຏ຺ຐເສຏ຺ຐຠາວໍ ວິທິຕ຺ວາ ‘‘ອີທິສໍ ນາມາຫໍ ສພ຺ພໂລກເຊຏ຺ຐເສຏ຺ຐໍ ສພ຺ພຄຸຓສມນ຺ນາຄຕໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸໍ ‘ອຎ຺ເຎສໍ ອຠິວາທນາທິກມ຺ມໍ ນ ກໂຣຕີ’ຕິ ອວຈໍ – ‘ຘີຣຕ຺ຖຸ ວຕເຣ ອຎ຺ຎາຓ’’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ຕານໍ ຄຣຫິຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ທານິ ໂລເກ ອຣິຍາຍ ຊາຕິຍາ ປຸເຣຊາຕຏ຺ເຐນ ເຊຏ຺ໂຐ, ສພ຺ພຄຸເຓຫິ ອປ຺ປຏິສມຏ຺ເຐນ ເສຏ຺ໂຐ’’ຕິ ນິຏ຺ຐໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ – ‘‘ເຊຏ຺ໂຐ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ເສຏ຺ໂຐ ຠວໍ ໂຄຕໂມ’’ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ປນ ວຕ຺ວາ ປຸນ ຕໍ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມເທສນໍ ອພ຺ຠນຸໂມທມາໂນ ‘‘ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ, ໂຠ ໂຄຕມ, ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ, ໂຠ ໂຄຕມາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ຕຕ຺ຖາຍໍ ອຠິກ຺ກນ຺ຕສທ຺ໂທ ຂຍສຸນ຺ທຣາຠິຣູປອພ຺ຠນຸໂມທເນສຸ ທິສ຺ສຕິ. ‘‘ອຠິກ຺ກນ຺ຕາ, ຠນ຺ເຕ, ຣຕ຺ຕິ; ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ປຐໂມ ຍາໂມ, ຈິຣນິສິນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໘.໒໐) ຫິ ຂເຍ ທິສ຺ສຕິ. ‘‘ອຍໍ ເມ ປຸຄ຺ຄໂລ ຂມຕິ, ອິເມສໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ອຠິກ຺ກນ຺ຕຕໂຣ ຈ ປຓີຕຕໂຣ ຈາ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໔.໑໐໐) ສຸນ຺ທເຣ.

‘‘ໂກ ເມ ວນ຺ທຕິ ປາທານິ, ອິທ຺ຘິຍາ ຍສສາ ຊລໍ;

ອຠິກ຺ກນ຺ເຕນ ວຓ຺ເຓນ, ສພ຺ພາ ໂອຠາສຍໍ ທິສາ’’ຕິ. –

ອາທີສຸ (ວິ. ວ. ໘໕໗) ອຠິຣູເປ. ‘‘ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໒໕໐) ອພ຺ຠນຸໂມທເນ. ອິຘາປິ ອພ຺ຠນຸໂມທເນເຍວ. ຍສ຺ມາ ຈ ອພ຺ຠນຸໂມທເນ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສາຘຸ ສາຘຸ, ໂຠ ໂຄຕມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

‘‘ຠເຍ ໂກເຘ ປສໍສາຍໍ, ຕຸຣິເຕ ໂກຕູຫລຈ຺ຉເຣ;

ຫາເສ ໂສເກ ປສາເທ ຈ, ກເຣ ອາເມຑິຕໍ ພຸໂຘ’’ຕິ.

ອິມິນາ ຈ ລກ຺ຂເຓນ ອິຘ ປສາທວເສນ ປສໍສາວເສນ ຈາຍໍ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອຖ ວາ ອຠິກ຺ກນ຺ຕນ຺ຕິ ອຕິອິຏ຺ຐໍ ອຕິມນາປໍ ອຕິສຸນ຺ທຣນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ເອເກນ ອຠິກ຺ກນ຺ຕສທ຺ເທນ ເທສນໍ ໂຖເມຕິ, ເອເກນ ອຕ຺ຕໂນ ປສາທໍ. ອຍຎ຺ຫິ ເອຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ‘‘ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ, ໂຠ ໂຄຕມ, ຍທິທໍ ໂຠໂຕ ໂຄຕມສ຺ສ ຘມ຺ມເທສນາ, ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ ຍທິທໍ ໂຠໂຕ ໂຄຕມສ຺ສ ຘມ຺ມເທສນໍ ອາຄມ຺ມ ມມ ປສາໂທ’’ຕິ. ຠຄວໂຕເຍວ ວາ ວຈນໍ ທ຺ເວ ທ຺ເວ ອຕ຺ເຖ ສນ຺ຘາຍ ໂຖເມຕິ – ໂຠໂຕ ໂຄຕມສ຺ສ ວຈນໍ ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ ໂທສນາສນໂຕ ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ ຄຸຓາຘິຄມນໂຕ, ຕຖາ ສທ຺ຘາຊນນໂຕ ປຎ຺ຎາຊນນໂຕ, ສາຕ຺ຖໂຕ ສພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ, ອຸຕ຺ຕານປທໂຕ ຄມ຺ຠີຣຕ຺ຖໂຕ, ກຓ຺ຓສຸຂໂຕ ຫທຍງ຺ຄມໂຕ, ອນຕ຺ຕຸກ຺ກໍສນໂຕ ອປຣວມ຺ຠນໂຕ, ກຣຸຓາສີຕລໂຕ ປຎ຺ຎາວທາຕໂຕ, ອປາຖຣມຓີຍໂຕ ວິມທ຺ທກ຺ຂມໂຕ, ສຸຍ຺ຍມານສຸຂໂຕ ວີມໍສິຍມານຫິຕໂຕຕິ ເອວມາທີຫິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ຕໂຕ ປຣມ຺ປິ ຈຕູຫິ ອຸປມາຫິ ເທສນໍເຍວ ໂຖເມຕິ. ຕຕ຺ຖ ນິກ຺ກຸຊ຺ຊິຕນ຺ຕິ ອໂຘມຸຂຐປິຕໍ, ເຫຏ຺ຐາມຸຂຊາຕໍ ວາ. ອຸກ຺ກຸຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ອຸປຣິມຸຂໍ ກເຣຍ຺ຍ. ປຏິຈ຺ຉນ຺ນນ຺ຕິ ຕິຓປຓ຺ຓາທິປຏິຈ຺ຉາທິຕໍ. ວິວເຣຍ຺ຍາຕິ ອຸຄ຺ຆາເຏຍ຺ຍ. ມູຬ຺ຫສ຺ສາຕິ ທິສາມູຬ຺ຫສ຺ສ. ມຄ຺ຄໍ ອາຈິກ຺ເຂຍ຺ຍາຕິ ຫຕ຺ເຖ ຄເຫຕ຺ວາ ເອສ ມຄ຺ໂຄຕິ ວເທຍ຺ຍ. ອນ຺ຘກາເຣຕິ ກາຬປກ຺ຂຈາຕຸທ຺ທສີ ອຑ຺ຒຣຕ຺ຕ-ຆນວນສຓ຺ຑ-ເມຆປຏເລຫິ ຈຕຸຣງ຺ເຄ ຕມສິ. ອຍໍ ຕາວ ອນຸຕ຺ຕານປທຕ຺ໂຖ. ອຍໍ ປນ ອຘິປ຺ປາຍໂຍຊນາ – ຍຖາ ໂກຈິ ນິກ຺ກຸຊ຺ຊິຕໍ ອຸກ຺ກຸຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ເອວໍ ສທ຺ຘມ຺ມວິມຸຂໍ ອສທ຺ຘມ຺ເມ ປຕິຏ຺ຐິຕໍ ມໍ ອສທ຺ຘມ຺ມາ ວຸຏ຺ຐາເປນ຺ເຕນ; ຍຖາ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ວິວເຣຍ຺ຍ, ເອວໍ ກສ຺ສປສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສາສນນ຺ຕຣຘານາ ປຠຸຕິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຄຫນປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ສາສນໍ ວິວຣນ຺ເຕນ; ຍຖາ ມູຬ຺ຫສ຺ສ ມຄ຺ຄໍ ອາຈິກ຺ເຂຍ຺ຍ, ເອວໍ ກຸມ຺ມຄ຺ຄມິຈ຺ຉາມຄ຺ຄປ຺ປຏິປນ຺ນສ຺ສ ເມ ສຄ຺ຄໂມກ຺ຂມຄ຺ຄໍ ອາຈິກ຺ຂນ຺ເຕນ; ຍຖາ ອນ຺ຘກາເຣ ເຕລປຊ຺ໂຊຕໍ ຘາເຣຍ຺ຍ, ເອວໍ ໂມຫນ຺ຘກາເຣ ນິມຸຄ຺ຄສ຺ສ ເມ ພຸທ຺ຘາທິຣຕນຕ຺ຕຍຣູປານິ ອປສ຺ສໂຕ ຕປ຺ປຏິຈ຺ຉາທກໂມຫນ຺ຘກາຣວິທ຺ຘໍສກເທສນາປຊ຺ໂຊຕໍ ຘາເຣນ຺ເຕນ, ມຍ຺ຫໍ ໂຠຕາ ໂຄຕເມນ ເອເຕຫິ ປຣິຍາເຍຫິ ປກາສິຕຕ຺ຕາ ອເນກປຣິຍາເຍນ ຘມ຺ໂມ ປກາສິໂຕຕິ.

ເທສນານຸໂມທນກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປສນ຺ນາກາຣກຖາ

ເອວໍ ເທສນໍ ໂຖເມຕ຺ວາ ອິມາຍ ເທສນາຍ ຣຕນຕ຺ຕເຍ ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ປສນ຺ນາກາຣໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ເອສາຫ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເອສາຫນ຺ຕິ ເອໂສ ອຫໍ. ຠວນ຺ຕໍ ໂຄຕມໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉາມີຕິ ຠວນ຺ຕໍ ໂຄຕມໍ ສຣຓນ຺ຕິ ຄຈ຺ຉາມິ; ຠວໍ ເມ ໂຄຕໂມ ສຣຓໍ, ປຣາຍຓໍ, ອຆສ຺ສ ຕາຕາ, ຫິຕສ຺ສ ຈ ວິຘາຕາຕິ ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນ ຠວນ຺ຕໍ ໂຄຕມໍ ຄຈ຺ຉາມິ ຠຊາມິ ເສວາມິ ປຍິຣຸປາສາມິ, ເອວໍ ວາ ຊານາມິ ພຸຊ຺ຌາມີຕິ. ເຍສຎ຺ຫິ ຘາຕູນໍ ຄຕິອຕ຺ໂຖ, ພຸທ຺ຘິປິ ເຕສໍ ອຕ຺ໂຖ; ຕສ຺ມາ ‘‘ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ຊານາມິ ພຸຊ຺ຌາມີຕິ ອຍມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ຘມ຺ມຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆຎ຺ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ອຘິຄຕມຄ຺ເຄ ສຈ຺ຉິກຕນິໂຣເຘ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊມາເນ ຈ ຈຕູສຸ ອປາເຍສຸ ອປຕມາເນ ຘາເຣຕີຕິ ຘມ຺ໂມ; ໂສ ອຕ຺ຖໂຕ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ເຈວ ນິພ຺ພານຎ຺ຈ. ວຸຕ຺ຕໍ ເຫຕໍ – ‘‘ຍາວຕາ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມາ ສງ຺ຂຕາ, ອຣິໂຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄ ເຕສໍ ອຄ຺ຄມກ຺ຂາຍຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໓໔) ວິຕ຺ຖາໂຣ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ເຈວ ນິພ຺ພານຎ຺ຈ, ອປິ ຈ ໂຂ ອຣິຍຜເລຫິ ສທ຺ຘິໍ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ໂມປິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຫຕໍ ຉຕ຺ຕມາຓວກວິມາເນ –

‘‘ຣາຄວິຣາຄມເນຊມໂສກໍ, ຘມ຺ມມສງ຺ຂຕມປ຺ປຏິກູລໍ;

ມຘຸຣມິມໍ ປຄຸຓໍ ສຸວິຠຕ຺ຕໍ, ຘມ຺ມມິມໍ ສຣຓຕ຺ຖມຸເປຫີ’’ຕິ. (ວິ. ວ. ໘໘໗);

ເອຕ຺ຖ ຫິ ຣາຄວິຣາໂຄຕິ ມຄ຺ໂຄ ກຖິໂຕ. ອເນຊມໂສກນ຺ຕິ ຜລໍ. ຘມ຺ມມສງ຺ຂຕນ຺ຕິ ນິພ຺ພານໍ. ອປ຺ປຏິກູລໍ ມຘຸຣມິມໍ ປຄຸຓໍ ສຸວິຠຕ຺ຕນ຺ຕິ ປິຏກຕ຺ຕເຍນ ວິຠຕ຺ຕາ ສພ຺ພຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘາຕິ. ທິຏ຺ຐິສີລສງ຺ຆາເຕນ ສໍຫໂຕຕິ ສງ຺ໂຆ, ໂສ ອຕ຺ຖໂຕ ອຏ຺ຐອຣິຍປຸຄ຺ຄລສມູໂຫ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຕສ຺ມິໍເຍວ ວິມາເນ –

‘‘ຍຕ຺ຖ ຈ ທິນ຺ນມຫປ຺ຜລມາຫຸ, ຈຕູສຸ ສຸຈີສຸ ປຸຣິສຍຸເຄສຸ;

ອຏ຺ຐ ຈ ປຸຄ຺ຄລຘມ຺ມທສາ ເຕ, ສງ຺ຆມິມໍ ສຣຓຕ຺ຖມຸເປຫີ’’ຕິ. (ວິ. ວ. ໘໘໘);

ຠິກ຺ຂູນໍ ສງ຺ໂຆ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຕີຓິ ສຣຓຄມນານິ ປຏິເວເທສິ.

ປສນ຺ນາກາຣກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສຣຓຄມນກຖາ

ອິທານິ ເຕສ຺ເວວ ຕີສຸ ສຣຓຄມເນສຸ ໂກສລ຺ລຕ຺ຖໍ ສຣຓໍ, ສຣຓຄມນໍ, ໂຍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉຕິ,

ສຣຓຄມນປ຺ປເຠໂທ, ສຣຓຄມນຜລໍ, ສໍກິເລໂສ, ເຠໂທຕິ ອຍໍ ວິຘິ ເວທິ ຕພ຺ໂພ. ໂສ ປນ ອິຘ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ອຕິຠາຣິຍໍ ວິນຍນິທານໍ ກໂຣຕີຕິ ນ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຕ຺ຖິເກຫິ ປນ ປປຎ຺ຈສູທນິຍໍ ວາ ມຊ຺ຌິມຏ຺ຐກຖາຍໍ ຠຍເຠຣວສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນໂຕ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໕໖) ສຸມງ຺ຄລວິລາສິນິຍໍ ວາ ທີຆນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍໍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒໕໐) ສຣຓວຓ຺ຓນໂຕ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ.

ສຣຓຄມນກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຸປາສກຕ຺ຕປຏິເວທນາກຖາ

ອຸປາສກໍ ມໍ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ຘາເຣຕູຕິ ມໍ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ‘‘ອຸປາສໂກ ອຍ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ຘາເຣຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປາສກວິຘິໂກສລ຺ລຕ຺ຖໍ ປເນຕ຺ຖ ໂກ ອຸປາສໂກ, ກສ຺ມາ ອຸປາສໂກຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ກິມສ຺ສ ສີລໍ, ໂກ ອາຊີໂວ, ກາ ວິປຕ຺ຕິ, ກາ ສມ຺ປຕ຺ຕີຕິ ອິທໍ ປກິຓ຺ຓກໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕໍ ອຕິຠາຣິຍກຣຓໂຕ ອິຘ ນ ວິຠຕ຺ຕໍ, ອຕ຺ຖິເກຫິ ປນ ປປຎ຺ຈສູທນິຍໍ ມຊ຺ຌິມຏ຺ຐກຖາຍໍ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໕໖) ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຊ຺ຊຕຄ຺ເຄຕິ ເອຕ຺ຖ ອຍໍ ອຄ຺ຄສທ຺ໂທ ອາທິໂກຏິໂກຏ຺ຐາສເສຏ຺ເຐສຸ ທິສ຺ສຕິ. ‘‘ອຊ຺ຊຕຄ຺ເຄ, ສມ຺ມ ໂທວາຣິກ, ອາວຣາມິ ທ຺ວາຣໍ ນິຄຓ຺ຐານໍ ນິຄຓ຺ຐີນ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໒.໗໐) ຫິ ອາທິມ຺ຫິ ທິສ຺ສຕິ. ‘‘ເຕເນວ ອງ຺ຄຸລຄ຺ເຄນ ຕໍ ອງ຺ຄຸລຄ຺ຄໍ ປຣາມເສຍ຺ຍ (ກຖາ. ໔໔໑), ອຸຈ຺ຉຄ຺ຄໍ ເວຬຄ຺ຄ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ໂກຏິຍໍ. ‘‘ອມ຺ພິລຄ຺ຄໍ ວາ ມຘຸຣຄ຺ຄໍ ວາ ຕິຕ຺ຕກຄ຺ຄໍ ວາ (ສໍ. ນິ. ໕.໓໗໔) ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ວິຫາຣຄ຺ເຄນ ວາ ປຣິເວຓຄ຺ເຄນ ວາ ຠາເຊຕຸ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ຈູຬວ. ໓໑໘) ໂກຏ຺ຐາເສ. ‘‘ຍາວຕາ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຕ຺ຕາ ອປທາ ວາ ທ຺ວິປທາ ວາ…ເປ… ຕຖາຄໂຕ ເຕສໍ ອຄ຺ຄມກ຺ຂາຍຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໔.໓໔) ເສຏ຺ເຐ. ອິຘ ປນາຍໍ ອາທິມ຺ຫິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕສ຺ມາ ອຊ຺ຊຕຄ຺ເຄຕິ ອຊ຺ຊຕໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຊ຺ຊຕນ຺ຕິ ອຊ຺ຊຠາວນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຊ຺ຊທຄ຺ເຄ ອິຈ຺ເຈວ ວາ ປາໂຐ, ທກາໂຣ ປທສນ຺ຘິກໂຣ, ອຊ຺ຊ ອຄ຺ຄໍ ກຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປາຓຸເປຕນ຺ຕິ ປາເຓຫິ ອຸເປຕໍ, ຍາວ ເມ ຊີວິຕໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕາວ ອຸເປຕໍ ອນຎ຺ຎສຕ຺ຖຸກໍ ຕີຫິ ສຣຓຄມເນຫິ ສຣຓຄຕໍ ມໍ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ຘາເຣຕຸ ຊານາຕຸ, ອຫຎ຺ຫິ ສເຈປິ ເມ ຕິຂິເຓນ ອສິນາ ສີສໍ ຉິນ຺ເທຍ຺ຍຸໍ, ເນວ ພຸທ຺ຘໍ ‘‘ນ ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ວາ, ຘມ຺ມໍ ‘‘ນ ຘມ຺ໂມ’’ຕິ ວາ, ສງ຺ຆໍ ‘‘ນ ສງ຺ໂຆ’’ຕິ ວາ ວເທຍ຺ຍນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ປາຓຸເປຕໍ ສຣຓຄຕນ຺ຕິ ປຸນ ສຣຓຄມນໍ ວທນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕສນ຺ນິຍ຺ຍາຕນໍ ປກາເສຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເອວໍ ອຕ຺ຕານໍ ນິຍ຺ຍາເຕຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ສປຣິສໍ ອຸປຏ຺ຐາຕຸກາໂມ ອາຫ – ‘‘ອຘິວາເສຕຸ ຈ ເມ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ວສ຺ສາວາສໍ ສທ຺ຘິໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນາ’’ຕິ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ອຸປາສກຎ຺ຈ ມໍ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ຘາເຣຕຸ, ອຘິວາເສຕຸ ຈ ເມ ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ວສ຺ສາວາສໍ, ຕໂຍ ມາເສ ເວຣຎ຺ຊໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ມມ ອນຸຄ຺ຄຫຕ຺ຖໍ ວາສໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຕູຕິ. ອຘິວາເສສິ ຠຄວາ ຕຸຓ຺ຫີຠາເວນາຕິ ອຖສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ຠຄວາ ກາຍງ຺ຄໍ ວາ ວາຈງ຺ຄໍ ວາ ອໂຈເປຕ຺ວາ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣເຍວ ຂນ຺ຕິໍ ຈາເຣຕ຺ວາ ຕຸຓ຺ຫີຠາເວນ ອຘິວາເສສິ; ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ອນຸຄ຺ຄຫຕ຺ຖໍ ມນສາວ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອຖ ໂຂ ເວຣຎ຺ໂຊ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຠຄວໂຕ ອຘິວາສນໍ ວິທິຕ຺ວາຕິ ອຖ ເວຣຎ຺ໂຊ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ສເຈ ເມ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ນາຘິວາເສຍ຺ຍ, ກາເຍນ ວາ ວາຈາຍ ວາ ປຏິກ຺ຂິເປຍ຺ຍ. ຍສ຺ມາ ປນ ອປ຺ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຂນ຺ຕິໍ ຘາເຣສິ, ຕສ຺ມາ ເມ ມນສາວ ອຘິວາເສສີຕິ ເອວໍ ອາກາຣສລ຺ລກ຺ຂຓກຸສລຕາຍ ຠຄວໂຕ ອຘິວາສນໍ ວິທິຕ຺ວາ, ອຕ຺ຕໂນ ນິສິນ຺ນາສນໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ຈຕູສຸ ທິສາສຸ ຠຄວນ຺ຕໍ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ອາຄຕກາລໂຕ ປຠຸຕິ ຊາຕິມຫລ຺ລກພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ອຠິວາທນາທີນິ ນ ກໂຣຕີຕິ ວິຄຣຫິຕ຺ວາປິ ອິທານິ ວິຎ຺ຎາຕພຸທ຺ຘຄຸໂຓ ກາເຍນ ວາຈາຍ ມນສາ ຈ ອເນກກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວນ຺ທນ຺ໂຕປິ ອຕິຕ຺ໂຕເຍວ ຫຸຕ຺ວາ ທສນຂສໂມຘານສມຸຊ຺ຊລໍ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ສິຣສ຺ມິໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຍາວ ທສ຺ສນວິສໂຍ ຕາວ ປຏິມຸໂຂເຍວ ອປກ຺ກມິຕ຺ວາ ທສ຺ສນວິສຍໍ ວິຊຫນຏ຺ຐາເນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ.

ອຸປາສກຕ຺ຕປຏິເວທນາກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ທຸພ຺ຠິກ຺ຂກຖາ

໑໖. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ເວຣຎ຺ຊາ ທຸພ຺ຠິກ຺ຂາ ໂຫຕີຕິ ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ເວຣຎ຺ເຊນ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ ຠຄວາ ເວຣຎ຺ຊໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວສ຺ສາວາສໍ ຍາຈິໂຕ, ເຕນ ສມເຍນ ເວຣຎ຺ຊາ ທຸພ຺ຠິກ຺ຂາ ໂຫຕິ. ທຸພ຺ຠິກ຺ຂາຕິ ທຸລ຺ລຠຠິກ຺ຂາ; ສາ ປນ ທຸລ຺ລຠຠິກ຺ຂຕາ ຍຕ຺ຖ ມນຸສ຺ສາ ອສ຺ສທ຺ຘາ ໂຫນ຺ຕິ ອປ຺ປສນ຺ນາ, ຕຕ຺ຖ ສຸສສ຺ສກາເລປິ ອຕິສມຄ຺ເຆປິ ປຸພ຺ພຓ຺ຓາປຣຓ຺ເຓ ໂຫຕິ. ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ປນ ຍສ຺ມາ ນ ຕຖາ ອໂຫສິ, ອປິຈ ໂຂ ທຸສສ຺ສຕາຍ ຉາຕກໂທເສນ ອໂຫສິ ຕສ຺ມາ ຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ທ຺ວີຫິຕິກາຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ທ຺ວີຫິຕິກາຕິ ທ຺ວິຘາ ປວຕ຺ຕອີຫິຕິກາ. ອີຫິຕໍ ນາມ ອິຣິຍາ ທ຺ວິຘາ ປວຕ຺ຕາ – ຈິຕ຺ຕອິຣິຍາ, ຈິຕ຺ຕອີຫາ. ‘‘ເອຕ຺ຖ ລຈ຺ຉາມ ນຸ ໂຂ ກິຎ຺ຈິ ຠິກ຺ຂມານາ ນ ລຈ຺ຉາມາ’’ຕິ, ‘‘ຊີວິຕຸໍ ວາ ສກ຺ຂິສ຺ສາມ ນຸ ໂຂ ໂນ’’ຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອຖ ວາ ທ຺ວີຫິຕິກາຕິ ທຸຊ຺ຊີວິກາ, ອີຫິຕໍ ອີຫາ ອິຣິຍນໍ ປວຕ຺ຕນໍ ຊີວິຕນ຺ຕິອາທີນິ ປທານິ ເອກຕ຺ຖານິ. ຕສ຺ມາ ທຸກ຺ເຂນ ອີຫິຕໍ ເອຕ຺ຖ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ທ຺ວີຫິຕິກາຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ປທຕ຺ໂຖ. ເສຕຏ຺ຐິກາຕິ ເສຕການິ ອຏ຺ຐີນິ ເອຕ຺ຖາຕິ ເສຕຏ຺ຐິກາ. ທິວສມ຺ປິ ຍາຈິຕ຺ວາ ກິຎ຺ຈິ ອລທ຺ຘາ ມຕານໍ ກປຓມນຸສ຺ສານໍ ອຫິຈ຺ຉຕ຺ຕກວຓ຺ເຓຫິ ອຏ຺ຐີຫິ ຕຕ຺ຣ ຕຕ຺ຣ ປຣິກິຓ຺ຓາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເສຕຏ຺ຏິກາຕິປິ ປາໂຐ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ເສຕາ ອຏ຺ຏິ ເອຕ຺ຖາຕິ ເສຕຏ຺ຏິກາ. ອຏ຺ຏີຕິ ອາຕຸຣຕາ ພ຺ຍາຘິ ໂຣໂຄ. ຕຕ຺ຖ ຈ ສສ຺ສານໍ ຄພ຺ຠຄ຺ຄຫຓກາເລ ເສຕກໂຣເຄນ ອຸປຫຕເມວ ປຈ຺ຉິນ຺ນຂີຣໍ ອຄ຺ຄຫິຕຕຓ຺ຑຸລໍ ປຓ຺ຑຣປຓ຺ຑຣໍ ສາລິສີສໍ ວາ ຍວໂຄຘູມສີສໍ ວາ ນິກ຺ຂມຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ເສຕຏ຺ຏິກາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ວປ຺ປກາເລ ສຸຏ຺ຐຸ ອຠິສງ຺ຂຣິຕ຺ວາປິ ວຸຕ຺ຕສສ຺ສໍ ຕຕ຺ຖ ສລາກາ ເອວ ສມ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ສລາກາວຸຕ຺ຕາ; ສລາກາຍ ວາ ຕຕ຺ຖ ຊີວິຕໍ ປວຕ຺ເຕນ຺ຕີຕິ ສລາກາວຸຕ຺ຕາ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ຕຕ຺ຖ ກິຣ ຘຎ຺ຎວິກ຺ກຍການໍ ສນ຺ຕິກໍ ກຍເກສຸ ຄເຕສຸ ທຸພ຺ພລມນຸສ຺ເສ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ພລວມນຸສ຺ສາວ ຘຎ຺ຎໍ ກິຓິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ທຸພ຺ພລມນຸສ຺ສາ ອລຠມານາ ມຫາສທ຺ທໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ຘຎ຺ຎວິກ຺ກຍກາ ‘‘ສພ຺ເພສໍ ສງ຺ຄຫໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຘຎ຺ຎກຣຓຏ຺ຐາເນ ຘຎ຺ຎມາປກໍ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ເອກປສ຺ເສ ວຓ຺ຓຊ຺ຌກ຺ຂໍ ນິສີທາເປສຸໍ. ຘຎ຺ຎຕ຺ຖິກາ ວຓ຺ຓຊ຺ຌກ຺ຂສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ໂສ ອາຄຕປຏິປາຏິຍາ ມູລໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ເອຕ຺ຕກໍ ທາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ສລາກໍ ລິຂິຕ຺ວາ ເທຕິ, ເຕ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຘຎ຺ຎມາປກສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ທິນ຺ນປຏິປາຏິຍາ ຘຎ຺ຎໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ເອວໍ ສລາກາຍ ຕຕ຺ຖ ຊີວິຕໍ ປວຕ຺ເຕນ຺ຕີຕິ ສລາກາວຸຕ຺ຕາ.

ນ ສຸກຣາ ອຸຎ຺ເຉນ ປຄ຺ຄເຫນ ຍາເປຕຸນ຺ຕິ ປຄ຺ຄເຫນ ໂຍ ອຸຎ຺ໂຉ, ເຕນ ຍາເປຕຸໍ ນ ສຸກຣາ. ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຍໍ ອຣິຍາ ອຸຎ຺ຉໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂາຈຣິຍໍ ຈຣນ຺ຕິ, ເຕນ ອຸຎ຺ເຉນ ຍາເປຕຸໍ ນ ສຸກຣາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕທາ ກິຣ ຕຕ຺ຖ ສຕ຺ຕຏ຺ຐຄາເມ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ເອກທິວສມ຺ປິ ຍາປນມຕ຺ຕໍ ນ ລຠນ຺ຕິ.

ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອຸຕ຺ຕຣາປຖກາ ອສ຺ສວາຓິຊາ…ເປ… ອສ຺ໂສສິ ໂຂ ຠຄວາ ອຸທຸກ຺ຂລສທ຺ທນ຺ຕິ – ເຕນາຕິ ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ຠຄວາ ເວຣຎ຺ຊໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວສ຺ສາວາສໍ ອຸປຄໂຕ ເຕນ ສມເຍນ. ອຸຕ຺ຕຣາປຖວາສິກາ ອຸຕ຺ຕຣາປຖໂຕ ວາ ອາຄຕຕ຺ຕາ ເອວໍ ລທ຺ຘໂວຫາຣາ ອສ຺ສວາຓິຊາ ອຸຕ຺ຕຣາປເຖ ອສ຺ສານໍ ອຸຏ຺ຐານຏ຺ຐາເນ ປຎ຺ຈ ອສ຺ສສຕານິ ຄເຫຕ຺ວາ ທິຄຸຓໍ ຕິຄຸຓໍ ລາຠໍ ປຕ຺ຖຍມານາ ເທສນ຺ຕຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ເຕຫິ ອຕ຺ຕໂນ ວິກ຺ກາຍິກຠຓ຺ຑຠູເຕຫິ ປຎ຺ຈມຕ຺ເຕຫິ ອສ຺ສສເຕຫິ ເວຣຎ຺ຊໍ ວສ຺ສາວາສໍ ອຸປຄຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ກສ຺ມາ? ນ ຫິ ສກ຺ກາ ຕສ຺ມິໍ ເທເສ ວສ຺ສິເກ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາເສ ອທ຺ຘານໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕຸໍ. ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ຈ ພຫິນຄເຣ ອຸທເກນ ອນຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣຓີເຍ ຐາເນ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ວາສາຄາຣານິ ອສ຺ສານຎ຺ຈ ມນ຺ທິຣໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ວຕິຍາ ປຣິກ຺ຂິປິໍສຸ. ຕານິ ເຕສໍ ວສນຏ຺ຐານານິ ‘‘ອສ຺ສມຓ຺ຑລິກາໂຍ’’ຕິ ປຎ຺ຎາຍິໍສຸ. ເຕນາຫ – ‘‘ເຕຫິ ອສ຺ສມຓ຺ຑລິກາສຸ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຕ຺ຖປຕ຺ຖປຸລກໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ປຕ຺ຖປຕ຺ຖປຸລກນ຺ຕິ ເອກເມກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປຕ຺ຖປຕ຺ຖປມາຓໍ ປຸລກໍ. ປຕ຺ໂຖ ນາມ ນາຬິມຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ເອກສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ອລໍ ຍາປນາຍ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຫຕໍ – ‘‘ປຕ຺ໂຖທໂນ ນາລມຍໍ ທຸວິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ (ຊາ. ໒.໒໑.໑໙໒). ປຸລກໍ ນາມ ນິຕ຺ຖຸສໍ ກຕ຺ວາ ອຸສ຺ເສເທຕ຺ວາ ຄຫິຕຍວຕຓ຺ຑຸລາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຍທິ ຫິ ສຖຸສາ ໂຫນ຺ຕິ, ປາຓກາ ວິຊ຺ຌນ຺ຕິ, ອທ຺ຘານກ຺ຂມາ ນ ໂຫນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ເຕ ວາຓິຊາ ອທ຺ຘານກ຺ຂມໍ ກຕ຺ວາ ຍວຕຓ຺ຑຸລມາທາຍ ອທ຺ຘານໍ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕິ ‘‘ຍຕ຺ຖ ອສ຺ສານໍ ຂາທນີຍໍ ຕິຓໍ ທຸລ຺ລຠໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕຕ຺ເຖຕໍ ອສ຺ສຠຕ຺ຕໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ.

ກສ຺ມາ ປນ ເຕຫິ ຕໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕນ຺ຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ‘‘ນ ຫິ ເຕ ທກ຺ຂິຓາປຖມນຸສ຺ສາ ວິຍ ອສ຺ສທ຺ຘາ ອປ຺ປສນ຺ນາ, ເຕ ປນ ສທ຺ຘາ ປສນ຺ນາ ພຸທ຺ຘມາມກາ, ຘມ຺ມມາມກາ, ສງ຺ຆມາມກາ; ເຕ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍໍ ເກນຈິເທວ ກຣຓີເຍນ ນຄຣໍ ປວິສນ຺ຕາ ທ຺ເວ ຕໂຍ ທິວເສ ອທ຺ທສໍສຸ ສຕ຺ຕຏ຺ຐ ຠິກ຺ຂູ ສຸນິວຕ຺ເຖ ສຸປາຣຸເຕ ອິຣິຍາປຖສມ຺ປນ຺ເນ ສກລມ຺ປິ ນຄຣໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ກິຎ຺ຈິ ອລຠມາເນ. ທິສ຺ວານ ເນສໍ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ອຍ຺ຍາ ອິມໍ ນຄຣໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວສ຺ສໍ ອຸປຄຕາ; ຉາຕກຎ຺ຈ ວຕ຺ຕຕິ, ນ ຈ ກິຎ຺ຈິ ລຠນ຺ຕິ, ອຕິວິຍ ກິລມນ຺ຕິ. ມຍຎ຺ຈມ຺ຫ ອາຄນ຺ຕຸກາ, ນ ສກ຺ໂກມ ເນສໍ ເທວສິກໍ ຍາຄຸຎ຺ຈ ຠຕ຺ຕຎ຺ຈ ປຏິຍາເທຕຸໍ. ອມ຺ຫາກໍ ປນ ອສ຺ສາ ສາຍຎ຺ຈ ປາໂຕ ຈ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຠຕ຺ຕໍ ລຠນ຺ຕິ. ຍໍນູນ ມຍໍ ເອກເມກສ຺ສ ອສ຺ສສ຺ສ ປາຕຣາສຠຕ຺ຕໂຕ ເອກເມກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປຕ຺ຖປຕ຺ຖປຸລກໍ ທເທຍ຺ຍາມ. ເອວໍ ອຍ຺ຍາ ຈ ນ ກິລມິສ຺ສນ຺ຕິ, ອສ຺ສາ ຈ ຍາເປສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ເຕ ຠິກ຺ຂູນໍ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫ ປຕ຺ຖປຕ຺ຖປຸລກໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຍໍ ວາ ຕໍ ວາ ກຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊຖາ’’ຕິ ຍາຈິຕ຺ວາ ເທວສິກໍ ປຕ຺ຖປຕ຺ຖປຸລກໍ ປຎ຺ຎເປສຸໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ເຕຫິ ອສ຺ສມຓ຺ຑລິກາສຸ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຕ຺ຖປຕ຺ຖປຸລກໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ປຎ຺ຎຕ຺ຕນ຺ຕິ ນິຈ຺ຈຠຕ຺ຕສງ຺ເຂເປນ ຐປິຕໍ. ອິທານິ ຠິກ຺ຂູ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍໍ ນິວາເສຕ຺ວາຕິອາທີສຸ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍນ຺ຕິ ທິວສສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາຄສມຍໍ, ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມເຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸພ຺ພຓ຺ເຫ ວາ ສມຍໍ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍໍ, ປຸພ຺ພຓ຺ເຫ ເອກໍ ຂຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອວໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍເຄ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ລພ຺ຠຕິ. ນິວາເສຕ຺ວາຕິ ປຣິທຫິຕ຺ວາ, ວິຫາຣນິວາສນປຣິວຕ຺ຕນວເສເນຕໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ເຕ ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ອນິວຕ຺ຖາ ອເຫສຸໍ. ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍາຕິ ປຕ຺ຕໍ ຫຕ຺ເຖຫິ ຈີວຣໍ ກາເຍນ ອາທິຍິຕ຺ວາ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ, ຘາເຣຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຍນ ວາ ເຕນ ວາ ຫິ ປກາເຣນ ຄຓ຺ຫນ຺ຕາ ອາທາຍອິຈ຺ເຈວ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ຍຖາ ‘‘ສມາທາເຍວ ປກ຺ກມຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໒໑). ປິຓ຺ຑໍ ອລຠມານາຕິ ສກລມ຺ປິ ເວຣຎ຺ຊໍ ຈຣິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕຸ ປິຓ຺ໂຑ, ອນ຺ຕມໂສ ‘‘ອຕິຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ວາຈມ຺ປິ ອລຠມານາ.

ປຕ຺ຖປຕ຺ຖປຸລກໍ ອາຣາມໍ ອາຫຣິຕ຺ວາຕິ ຄຕຄຕຏ຺ຐາເນ ລທ຺ຘໍ ເອກເມກໍ ປຕ຺ຖປຕ຺ຖປຸລກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຣາມໍ ເນຕ຺ວາ. ອຸທຸກ຺ຂເລ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕີຕິ ເຖຣານໍ ໂກຈິ ກປ຺ປິຍກາຣໂກ ນຕ຺ຖິ, ໂຍ ເນສໍ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຍາຄຸໍ ວາ ຠຕ຺ຕໍ ວາ ປເຈຍ຺ຍ. ສາມມ຺ປິ ປຈນໍ ສມຓສາຣຸປ຺ປໍ ນ ໂຫຕິ ນ ຈ ວຏ຺ຏຕິ. ເຕ ເອວໍ ໂນ ສລ຺ລຫຸກວຸຕ຺ຕິຕາ ຈ ຠວິສ຺ສຕິ, ສາມປາກປຣິໂມຈນຎ຺ຈາຕິ ອຏ຺ຐ ອຏ຺ຐ ຊນາ ວາ ທສ ທສ ຊນາ ວາ ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ອຸທຸກ຺ຂເລ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ສກໍ ສກໍ ປຏິວີສໍ ອຸທເກນ ເຕເມຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ. ເອວໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ກາ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ຠຄວໂຕ ປນ ເຕ ອສ຺ສວາຓິຊາ ປຕ຺ຖປຸລກຎ຺ຈ ເທນ຺ຕິ, ຕທຸປິຍຎ຺ຈ ສປ຺ປິມຘຸສກ຺ກຣໍ. ຕໍ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ອາຫຣິຕ຺ວາ ສິລາຍໍ ປິສຕິ. ປຸຎ຺ຎວຕາ ປຓ຺ຑິຕປຸຣິເສນ ກຕໍ ມນາປເມວ ໂຫຕິ. ອຖ ນໍ ປິສິຕ຺ວາ ສປ຺ປິອາທີຫິ ສມ຺ມາ ໂຍເຊຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ອຸປນາເມສິ. ອເຖຕ຺ຖ ເທວຕາ ທິພ຺ໂພຊໍ ປກ຺ຂິປນ຺ຕິ. ຕໍ ຠຄວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ. ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຜລສມາປຕ຺ຕິຍາ ກາລໍ ອຕິນາເມຕິ. ນ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣຕິ.

ກິໍ ປນານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ຕທາ ຠຄວໂຕ ອຸປຏ຺ຐາໂກ ໂຫຕີຕິ? ໂຫຕິ, ໂນ ຈ ໂຂ ອຸປຏ຺ຐາກຏ຺ຐານໍ ລທ຺ຘາ. ຠຄວໂຕ ຫິ ປຐມໂພຘິຍໍ ວີສຕິວສ຺ສນ຺ຕເຣ ນິພທ຺ຘຸປຏ຺ຐາໂກ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ກທາຈິ ນາຄສມາລຕ຺ເຖໂຣ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປຏ຺ຐາສິ, ກທາຈິ ນາຄິຕຕ຺ເຖໂຣ, ກທາຈິ ເມຆິຍຕ຺ເຖໂຣ, ກທາຈິ ອຸປວາຓຕ຺ເຖໂຣ, ກທາຈິ ສາຄຕຕ຺ເຖໂຣ, ກທາຈິ ສຸນກ຺ຂຕ຺ໂຕ ລິຈ຺ຉວິປຸຕ຺ໂຕ. ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈິຍາ ອຸປຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຍທາ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ ຕທາ ປກ຺ກມນ຺ຕິ. ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ເຕສຸ ເຕສຸ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ເຕສຸ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ໂກ ໂຫຕິ, ປກ຺ກນ຺ເຕສຸ ສຍເມວ ວຕ຺ຕປຏິປຕ຺ຕິໍ ກໂຣຕິ. ຠຄວາປິ ກິຎ຺ຈາປິ ເມ ຎາຕິເສຏ຺ໂຐ ອຸປຏ຺ຐາກຏ຺ຐານໍ ນ ຕາວ ລຠຕິ, ອຖ ໂຂ ເອວຣູເປສຸ ຐາເນສຸ ອຍເມວ ປຕິຣູໂປຕິ ອຘິວາເສສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອາຍສ຺ມາ ປນານນ຺ໂທ ປຕ຺ຖປຸລກໍ ສິລາຍໍ ປິສິຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ອຸປນາເມສິ, ຕໍ ຠຄວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕີ’’ຕິ.

ນນຸ ຈ ມນຸສ຺ສາ ທຸພ຺ຠິກ຺ຂກາເລ ອຕິວິຍ ອຸສ຺ສາຫຊາຕາ ປຸຎ຺ຎານິ ກໂຣນ຺ຕິ, ອຕ຺ຕນາ ອຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາປິ ຠິກ຺ຂູນໍ ທາຕພ຺ພໍ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ. ເຕ ຕທາ ກສ຺ມາ ກຏຈ຺ຉຸຠິກ຺ຂມ຺ປິ ນ ອທໍສຸ? ອຍຎ຺ຈ ເວຣຎ຺ໂຊ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ມຫຕາ ອຸສ຺ສາເຫນ ຠຄວນ຺ຕໍ ວສ຺ສາວາສໍ ຍາຈິ, ໂສ ກສ຺ມາ ຠຄວໂຕ ອຕ຺ຖິຠາວມ຺ປິ ນ ຊານາຕີຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ມາຣາວຏ຺ຏນາຍ. ເວຣຎ຺ຊຎ຺ຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິກາ ປກ຺ກນ຺ຕມຕ຺ຕເມວ ສກລຎ຺ຈ ນຄຣໍ ສມນ຺ຕາ ຈ ໂຍຊນມຕ຺ຕໍ ຍຕ຺ຖ ສກ຺ກາ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈາຄນ຺ຕຸໍ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ມາໂຣ ອາວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ໂມເຫຕ຺ວາ ສພ຺ເພສໍ ອສລ຺ລກ຺ຂຓຠາວໍ ກຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ຕສ຺ມາ ນ ໂກຈິ ອນ຺ຕມໂສ ສາມີຈິກມ຺ມມ຺ປິ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ມຎ຺ຎິຕ຺ຖ.

ກິໍ ປນ ຠຄວາປິ ມາຣາວຏ຺ຏນໍ ອຊານິຕ຺ວາວ ຕຕ຺ຖ ວສ຺ສໍ ອຸປຄໂຕຕິ? ໂນ ອຊານິຕ຺ວາ. ອຖ ກສ຺ມາ ຈມ຺ປາ-ສາວຕ຺ຖິ-ຣາຊຄຫາທີນໍ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ນ ອຸປຄໂຕຕິ? ຕິຏ຺ຐນ຺ຕຸ ຈມ຺ປາ-ສາວຕ຺ຖິ-ຣາຊຄຫາທີນິ, ສເຈປິ ຠຄວາ ຕສ຺ມິໍ ສໍວຈ຺ຉເຣ ອຸຕ຺ຕຣກຸຣຸໍ ວາ ຕິທສປຸຣໍ ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວສ຺ສໍ ອຸປຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ຕມ຺ປິ ມາໂຣ ອາວຏ຺ເຏຍ຺ຍ. ໂສ ກິຣ ຕໍ ສໍວຈ຺ຉຣໍ ອຕິວິຍ ອາຆາເຕນ ປຣິຍຸຏ຺ຐິຕຈິຕ຺ໂຕ ອໂຫສິ. ອິຘ ປນ ຠຄວາ ອິມໍ ອຕິເຣກກາຣຓໍ ອທ຺ທສ – ‘‘ອສ຺ສວາຓິຊາ ຠິກ຺ຂູນໍ ສງ຺ຄຫໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ເວຣຎ຺ຊາຍເມວ ວສ຺ສໍ ອຸປຄຈ຺ຉິ.

ກິໍ ປນ ມາໂຣ ວາຓິຊເກ ອາວຏ຺ເຏຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕີຕິ? ໂນ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ເຕ ປນ ອາວຏ຺ຏິຕປຣິໂຍສາເນ ອາຄມິໍສຸ. ປຏິນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ກສ຺ມາ ນ ອາວຏ຺ເຏຕີຕິ? ອວິສຫຕາຍ. ນ ຫິ ໂສ ຕຖາຄຕສ຺ສ ອຠິຫຏຠິກ຺ຂາຍ ນິພທ຺ຘທານສ຺ສ ອປ຺ປິຕວຕ຺ຕສ຺ສ ອນ຺ຕຣາຍໍ ກາຕຸໍ ວິສຫຕິ. ຈຕຸນ຺ນຎ຺ຫິ ນ ສກ຺ກາ ອນ຺ຕຣາໂຍ ກາຕຸໍ. ກຕເມສໍ ຈຕຸນ຺ນໍ? ຕຖາຄຕສ຺ສ ອຠິຫຏຠິກ຺ຂາສງ຺ເຂເປນ ວາ ນິພທ຺ຘທານສ຺ສ ອປ຺ປິຕວຕ຺ຕສງ຺ເຂເປນ ວາ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕານໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ປຈ຺ຈຍານໍ ນ ສກ຺ກາ ເກນຈິ ອນ຺ຕຣາໂຍ ກາຕຸໍ. ພຸທ຺ຘານໍ ຊີວິຕສ຺ສ ນ ສກ຺ກາ ເກນຈິ ອນ຺ຕຣາໂຍ ກາຕຸໍ. ອສີຕິຍາ ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນານໍ ພ຺ຍາມປ຺ປຠາຍ ວາ ນ ສກ຺ກາ ເກນຈິ ອນ຺ຕຣາໂຍ ກາຕຸໍ. ຈນ຺ທິມສູຣິຍເທວພ຺ຣຫ຺ມານມ຺ປິ ຫິ ປຠາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນພ຺ຍາມປ຺ປຠາປ຺ປເທສໍ ປຕ຺ວາ ວິຫຕານຸຠາວາ ໂຫນ຺ຕິ. ພຸທ຺ຘານໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ສ ນ ສກ຺ກາ ເກນຈິ ອນ຺ຕຣາໂຍ ກາຕຸນ຺ຕິ ອິເມສໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ນ ສກ຺ກາ ເກນຈິ ອນ຺ຕຣາໂຍ ກາຕຸໍ. ຕສ຺ມາ ມາເຣນ ອກຕນ຺ຕຣາຍໍ ຠິກ຺ຂໍ ຠຄວາ ສສາວກສງ຺ໂຆ ຕທາ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເອວໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ຈ ເອກທິວສໍ ອສ຺ໂສສິ ໂຂ ຠຄວາ ອຸທຸກ຺ຂລສທ຺ທນ຺ຕິ ຠຄວາ ປຕ຺ຖປຕ຺ຖປຸລກໍ ໂກຏ຺ເຏນ຺ຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ມຸສລສງ຺ຆຏ຺ຏຊນິຕໍ ອຸທຸກ຺ຂລສທ຺ທໍ ສຸຓິ. ຕໂຕ ປຣໍ ຊານນ຺ຕາປິ ຕຖາຄຕາຕິ ເອວມາທິ ຍໍ ປຣໂຕ ‘‘ກິນ຺ນຸ ໂຂ ໂສ, ອານນ຺ທ, ອຸທຸກ຺ຂລສທ຺ໂທ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ, ຕສ຺ສ ປຣິຫາຣທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ສງ຺ເຂປວຓ຺ຓນາ – ຕຖາຄຕາ ນາມ ຊານນ຺ຕາປິ ສເຈ ຕາທິສໍ ປຸຈ຺ຉາກາຣຓໍ ໂຫຕິ, ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ. ສເຈ ປນ ຕາທິສໍ ປຸຈ຺ຉາກາຣຓໍ ນຕ຺ຖິ, ຊານນ຺ຕາປິ ນ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ພຸທ຺ຘານໍ ອຊານນໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ອຊານນ຺ຕາປີຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາລໍ ວິທິຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ສເຈ ຕສ຺ສາ ປຸຈ຺ຉາຍ ໂສ ກາໂລ ໂຫຕິ, ເອວໍ ຕໍ ກາລໍ ວິທິຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ; ສເຈ ນ ໂຫຕິ, ເອວມ຺ປິ ກາລໍ ວິທິຕ຺ວາວ ນ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເອວໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕາປິ ຈ ອຕ຺ຖສໍຫິຕໍ ຕຖາຄຕາ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຍໍ ອຕ຺ຖນິສ຺ສິຕໍ ກາຣຓນິສ຺ສິຕໍ, ຕເທວ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ, ໂນ ອນຕ຺ຖສໍຫິຕໍ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ອນຕ຺ຖສໍຫິເຕ ເສຕຸຆາໂຕ ຕຖາຄຕານໍ. ເສຕຸ ວຸຈ຺ຈຕິ ມຄ຺ໂຄ, ມຄ຺ເຄເນວ ຕາທິສສ຺ສ ວຈນສ຺ສ ຆາໂຕ, ສມຸຈ຺ເຉໂທຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອິທານິ ອຕ຺ຖສໍຫິຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍໍ ອຕ຺ຖສນ຺ນິສ຺ສິຕໍ ວຈນໍ ຕຖາຄຕາ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ທ຺ວີຫາກາເຣຫີ’’ຕິ ອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອາກາເຣຫີຕິ ກາຣເຓຫິ. ຘມ຺ມໍ ວາ ເທເສສ຺ສາມາຕິ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍຸຕ຺ຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ ວາ ປຸພ຺ພຈຣິຕກາຣຓຍຸຕ຺ຕໍ ຊາຕກໍ ວາ ກຖຍິສ຺ສາມ. ສາວການໍ ວາ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປສ຺ສາມາຕິ ສາວການໍ ວາ ຕາຍ ປຸຈ຺ຉາຍ ວີຕິກ຺ກມໍ ປາກຏໍ ກຕ຺ວາ ຄຣຸກໍ ວາ ລຫຸກໍ ວາ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປສ຺ສາມ ອາຓໍ ຐເປສ຺ສາມາຕິ.

ອຖ ໂຂ ຠຄວາ…ເປ… ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສີຕິ ເອຕ຺ຖ ນຕ຺ຖິ ກິຎ຺ຈິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕເມວ ຫິ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຕ຺ຖປຕ຺ຖປຸລກປຏິລາຠໍ ສລ຺ລຫຸກວຸຕ຺ຕິຕໍ ສາມປາກປຣິໂມຈນຎ຺ຈ ອາໂຣເຈນ຺ໂຕ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ສາຘຸ ສາຘຸ, ອານນ຺ທາ’’ຕິ ອິທໍ ປນ ຠຄວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ສມ຺ປຫໍເສນ຺ໂຕ ອາຫ. ສາຘຸກາຣໍ ປນ ທຕ຺ວາ ທ຺ວີສຸ ອາກາເຣສຸ ເອກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ຕຸມ຺ເຫຫິ, ອານນ຺ທ, ສປ຺ປຸຣິເສຫິ ວິຊິຕໍ, ປຈ຺ຉິມາ ຊນຕາ ສາລິມໍໂສທນໍ ອຕິມຎ຺ຎິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຣາຍມຘິປ຺ປາໂຍ – ຕຸມ຺ເຫຫິ, ອານນ຺ທ, ສປ຺ປຸຣິເສຫິ ເອວໍ ທຸພ຺ຠິກ຺ເຂ ທຸລ຺ລຠປິຓ຺ເຑ ອິມາຍ ສລ຺ລຫຸກວຸຕ຺ຕິຕາຍ ອິມິນາ ຈ ສລ຺ເລເຂນ ວິຊິຕໍ. ກິໍ ວິຊິຕນ຺ຕິ? ທຸພ຺ຠິກ຺ຂໍ ວິຊິຕໍ, ໂລໂຠ ວິຊິໂຕ, ອິຈ຺ຉາຈາໂຣ ວິຊິໂຕ. ກຖໍ? ‘‘ອຍໍ ເວຣຎ຺ຊາ ທຸພ຺ຠິກ຺ຂາ, ສມນ຺ຕໂຕ ປນ ອນນ຺ຕຣາ ຄາມນິຄມາ ຜລຠາຣນມິຕສສ຺ສາ ສຸຠິກ຺ຂາ ສຸລຠປິຓ຺ຑາ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ຠຄວາ ອິເຘວ ອມ຺ເຫ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ວສຕີ’’ຕິ ເອກຠິກ຺ຂຸສ຺ສປິ ຈິນ຺ຕາ ວາ ວິຆາໂຕ ວາ ນຕ຺ຖິ. ເອວໍ ຕາວ ທຸພ຺ຠິກ຺ຂໍ ວິຊິຕໍ ອຠິຠູຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ວເສ ວຕ຺ຕິຕໍ.

ກຖໍ ໂລໂຠ ວິຊິໂຕ? ‘‘ອຍໍ ເວຣຎ຺ຊາ ທຸພ຺ຠິກ຺ຂາ, ສມນ຺ຕໂຕ ປນ ອນນ຺ຕຣາ ຄາມນິຄມາ ຜລຠາຣນມິຕສສ຺ສາ ສຸຠິກ຺ຂາ ສຸລຠປິຓ຺ຑາ. ຫນ຺ທ ມຍໍ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິສ຺ສາມາ’’ຕິ ໂລຠວເສນ ເອກຠິກ຺ຂຸນາປິ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉໂທ ວາ ‘‘ປຈ຺ຉິມິກາຍ ຕຕ຺ຖ ວສ຺ສໍ ອຸປຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ ວສ຺ສຈ຺ເຉໂທ ວາ ນ ກໂຕ. ເອວໍ ໂລໂຠ ວິຊິໂຕ.

ກຖໍ ອິຈ຺ຉາຈາໂຣ ວິຊິໂຕ? ອຍໍ ເວຣຎ຺ຊາ ທຸພ຺ຠິກ຺ຂາ, ອິເມ ຈ ມນຸສ຺ສາ ອມ຺ເຫ ທ຺ເວ ຕໂຍ ມາເສ ວສນ຺ເຕປິ ນ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ. ຍໍນູນ ມຍໍ ຄຸຓວາຓິຊ຺ຊໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ອສຸໂກ ຠິກ຺ຂຸ ປຐມສ຺ສ ຌານສ຺ສ ລາຠີ…ເປ… ອສຸໂກ ຉຬຠິຎ຺ໂຎຕິ ເອວໍ ມນຸສ຺ສານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ປກາເສຕ຺ວາ ກຸຈ຺ຉິໍ ປຏິຊຄ຺ຄິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ສີລໍ ອຘິຏ຺ຐເຫຍ຺ຍາມາ’’ຕິ ເອກຠິກ຺ຂຸນາປິ ເອວຣູປາ ອິຈ຺ຉາ ນ ອຸປ຺ປາທິຕາ. ເອວໍ ອິຈ຺ຉາຈາໂຣ ວິຊິໂຕ ອຠິຠູໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ວເສ ວຕ຺ຕິໂຕຕິ.

ອນາຄເຕ ປນ ປຈ຺ຉິມາ ຊນຕາ ວິຫາເຣ ນິສິນ຺ນາ ອປ຺ປກສິເຣເນວ ລຠິຕ຺ວາປິ ‘‘ກິໍ ອິທໍ ອຸຕ຺ຕຓ຺ຑຸລໍ ອຕິກິລິນ຺ນໍ ອໂລຓໍ ອຕິໂລຓໍ ອນມ຺ພິລໍ ອຈ຺ຈມ຺ພິລໍ, ໂກ ອິມິນາ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ອາທິນາ ນເຍນ ສາລິມໍໂສທນໍ ອຕິມຎ຺ຎິສ຺ສຕິ, ໂອຎ຺ຎາຕໍ ອວຎ຺ຎາຕໍ ກຣິສ຺ສຕິ. ອຖ ວາ ຊນປໂທ ນາມ ນ ສພ຺ພກາລໍ ທຸພ຺ຠິກ຺ໂຂ ໂຫຕິ. ເອກທາ ທຸພ຺ຠິກ຺ໂຂ ໂຫຕິ, ເອກທາ ສຸຠິກ຺ໂຂ ໂຫຕິ. ສ຺ວາຍໍ ຍທາ ສຸຠິກ຺ໂຂ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕທາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສປ຺ປຸຣິສານໍ ອິມາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ປສນ຺ນາ ມນຸສ຺ສາ ຠິກ຺ຂູນໍ ຍາຄຸຂຊ຺ຊກາທິປ຺ປເຠເທນ ອເນກປ຺ປກາຣໍ ສາລິວິກຕິໍ ມໍໂສທນຎ຺ຈ ທາຕພ຺ພໍ ມຎ຺ຎິສ຺ສນ຺ຕິ. ຕໍ ຕຸມ຺ເຫ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ສກ຺ກາຣໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີສງ຺ຂາຕາ ປຈ຺ຉິມາ ຊນຕາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອນ຺ຕເຣ ນິສີທິຕ຺ວາ ອນຸຠວມານາວ ອຕິມຎ຺ຎິສ຺ສຕິ, ຕປ຺ປຈ຺ຈຍໍ ມານຎ຺ຈ ໂອມານຎ຺ຈ ກຣິສ຺ສຕິ. ກຖໍ? ກສ຺ມາ ເອຕ຺ຕກໍ ປກ຺ກໍ, ກິໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຠາຊນານິ ນຕ຺ຖິ, ຍຕ຺ຖ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຐເປຍ຺ຍາຖາຕິ.

ທຸພ຺ຠິກ຺ຂກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານສ຺ສສີຫນາທກຖາ

໑໗. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນຕິອາທີສຸ ອາຍສ຺ມາຕິ ປິຍວຈນເມຕໍ, ຄຣຸຄາຣວສປ຺ປຕິສ຺ສາຘິວຈນເມຕໍ. ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນຕິ ມຫາ ຈ ໂສ ຄຸຓມຫນ຺ຕຕາຍ ໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ຈ ໂຄຕ຺ເຕນາຕິ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ. ເອຕທໂວຈາຕິ ເອຕໍ ອໂວຈ. ອິທານິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ‘‘ເອຕຣຫິ ຠນ຺ເຕ’’ຕິອາທິວຈນໍ ທສ຺ເສຕິ. ກສ຺ມາ ອໂວຈ? ເຖໂຣ ກິຣ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ສາວກປາຣມິຎາຓສ຺ສ ມຕ຺ຖກໍ ປຕ຺ໂຕ, ສຕ຺ຖາຣາປິ ມຫິທ຺ຘິກຕາຍ ເອຕທຄ຺ເຄ ຐປິໂຕ. ໂສ ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ມຫິທ຺ຘິກຕໍ ນິສ຺ສາຍ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ອຍໍ ເວຣຎ຺ຊາ ທຸພ຺ຠິກ຺ຂາ, ຠິກ຺ຂູ ຈ ກິລມນ຺ຕິ, ຍໍນູນາຫໍ ປຖວິໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ປປ຺ປຏໂກຊໍ ໂຠເຊຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ອຖສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ສເຈ ປນາຫໍ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກ ວິຫຣນ຺ໂຕ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຍາຈິຕ຺ວາ ເອວໍ ກເຣຍ຺ຍໍ, ນ ເມຕໍ ອສ຺ສ ປຕິຣູປໍ; ຍຸຄຄ຺ຄາໂຫ ວິຍ ຠຄວຕາ ສທ຺ຘິໍ ກໂຕ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ຍາຈິຕຸກາໂມ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈ.

ເຫຏ຺ຐິມຕລໍ ສມ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ປຖວິຍາ ກິຣ ເຫຏ຺ຐິມຕເລ ປຖວິມຓ຺ໂຑ ປຖໂວໂຊ ປຖວິ-ປປ຺ປຏໂກ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ຕຕ຺ຖ ສມ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ມຘຸຣໍ, ສາທຸຣສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍເຖວ ຫິ ‘‘ຕຕ຺ຣສ຺ສ ຣຸກ຺ໂຂ ສມ຺ປນ຺ນຜໂລ ຈ ອຸປປນ຺ນຜໂລ ຈາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໔໘) ເອຕ຺ຖ ມຘຸຣຜໂລຕິ ອຕ຺ໂຖ; ເອວມິຘາປິ ສມ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ມຘຸຣໍ ສາທຸຣສນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເສຍ຺ຍຖາປິ ຂຸທ຺ທມຘຸໍ ອນີຬກນ຺ຕິ ອິທໍ ປນສ຺ສ ມຘຸຣຕາຍ ໂອປມ຺ມນິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຂຸທ຺ທມຘຸນ຺ຕິ ຂຸທ຺ທກມກ຺ຂິກາຫິ ກຕມຘຸ. ອນີຬກນ຺ຕິ ນິມ຺ມກ຺ຂິກໍ ນິມ຺ມກ຺ຂິກຓ຺ຑກໍ ປຣິສຸທ຺ຘໍ. ເອຕໍ ກິຣ ມຘຸ ສພ຺ພມຘູຫິ ອຄ຺ຄຎ຺ຈ ເສຏ຺ຐຎ຺ຈ ສຸຣສຎ຺ຈ ໂອຊວນ຺ຕຎ຺ຈ. ເຕນາຫ – ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ ຂຸທ຺ທມຘຸໍ ອນີຬກໍ ເອວມສ຺ສາທ’’ນ຺ຕິ.

ສາຘາຫໍ, ຠນ຺ເຕຕິ ສາຘຸ ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ. ເອຕ຺ຖ ສາຘູຕິ ອາຍາຈນວຈນເມຕໍ. ປຖວິປຣິວຕ຺ຕນໍ ອາຍາຈນ຺ໂຕ ຫິ ເຖໂຣ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອວມາຫ. ປຣິວຕ຺ເຕຍ຺ຍນ຺ຕິ ອຸກ຺ກຸຊ຺ເຊຍ຺ຍໍ, ເຫຏ຺ຐິມຕລໍ ອຸປຣິມໍ ກເຣຍ຺ຍໍ. ກສ຺ມາ? ເອວຎ຺ຫິ ກເຕ ສຸເຂນ ຠິກ຺ຂູ ປປ຺ປຏໂກຊໍ ປຖວິມຓ຺ຑໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິສ຺ສນ຺ຕີຕິ. ອຖ ຠຄວາ ອນນຸຎ຺ຎາຕຸກາໂມປິ ເຖຣໍ ສີຫນາທໍ ນທາເປຕຸໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ເຍ ປນ ເຕ, ໂມຄ຺ຄລ຺ລານ, ປຖວິນິສ຺ສິຕາ ປາຓາ ເຕ ກຖໍ ກຣິສ຺ສສີ’’ຕິ. ເຍ ປຖວິນິສ຺ສິຕາ ຄາມນິຄມາທີສຸ ປາຓາ, ເຕ ປຖວິຍາ ປຣິວຕ຺ຕິຍມານາຍ ອາກາເສ ສຓ຺ຐາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ເຕ ກຖໍ ກຣິສ຺ສສິ, ກຕ຺ຖ ຐເປສ຺ສສີຕິ? ອຖ ເຖໂຣ ຠຄວຕາ ເອຕທຄ຺ເຄ ຐປິຕຠາວານຸຣູປໍ ອຕ຺ຕໂນ ອິທ຺ຘານຸຠາວໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອກາຫໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ເອກໍ ອຫໍ ຠນ຺ເຕ ຫຕ຺ຖໍ ຍຖາ ອຍໍ ມຫາປຖວີ ເອວໍ ອຠິນິມ຺ມິນິສ຺ສາມິ, ປຖວິສທິສໍ ກຣິສ຺ສາມິ. ເອວໍ ກຕ຺ວາ ເຍ ປຖວິນິສ຺ສິຕາ ປາຓາ ເຕ ເອກສ຺ມິໍ ຫຕ຺ຖຕເລ ຐິເຕ ປາເຓ ຕໂຕ ທຸຕິຍຫຕ຺ຖຕເລ ສງ຺ກາເມນ຺ໂຕ ວິຍ ຕຕ຺ຖ ສງ຺ກາເມສ຺ສາມີຕິ.

ອຖສ຺ສ ຠຄວາ ອາຍາຈນໍ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ‘‘ອລໍ ໂມຄ຺ຄລ຺ລານາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອລນ຺ຕິ ປຏິກ຺ເຂປວຈນໍ. ວິປລ຺ລາສມ຺ປິ ສຕ຺ຕາ ປຏິລເຠຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ວິປຣີຕຄ຺ຄາຫມ຺ປິ ສຕ຺ຕາ ສມ຺ປາປຸເຓຍ຺ຍຸໍ. ກຖໍ? ອຍໍ ນຸ ໂຂ ປຖວີ, ອຸທາຫຸ ນ ອຍນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ອມ຺ຫາກໍ ນຸ ໂຂ ອຍໍ ຄາໂມ, ອຸທາຫຸ ອຎ຺ເຎສ’’ນ຺ຕິ. ເອວໍ ນິຄມຊນປທເຂຕ຺ຕາຣາມາທີສຸ. ນ ວາ ເອສ ວິປລ຺ລາໂສ, ອຈິນ຺ເຕຍ຺ໂຍ ຫິ ອິທ຺ຘິມໂຕ ອິທ຺ຘິວິສໂຍ. ເອວໍ ປນ ວິປລ຺ລາສໍ ປຏິລເຠຍ຺ຍຸໍ – ອິທໍ ທຸພ຺ຠິກ຺ຂໍ ນາມ ນ ອິທານິເຍວ ໂຫຕິ, ອນາຄເຕປິ ຠວິສ຺ສຕິ. ຕທາ ຠິກ຺ຂູ ຕາທິສໍ ອິທ຺ຘິມນ຺ຕໍ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິໍ ກຸໂຕ ລຠິສ຺ສນ຺ຕິ? ເຕ ໂສຕາປນ຺ນ-ສກທາຄາມິ-ອນາຄາມິ-ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສກ-ຌານລາຠິ-ປຏິສມ຺ຠິທາປ຺ປຕ຺ຕຂີຓາສວາປິ ສມານາ ອິທ຺ຘິພລາຠາວາ ປຣກຸລານິ ປິຓ຺ຑາຍ ອຸປສງ຺ກມິສ຺ສນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຣ ມນຸສ຺ສານໍ ເອວໍ ຠວິສ຺ສຕິ – ‘‘ພຸທ຺ຘກາເລ ຠິກ຺ຂູ ສິກ຺ຂາສຸ ປຣິປູຣກາຣິໂນ ອເຫສຸໍ. ເຕ ຄຸເຓ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ທຸພ຺ຠິກ຺ຂກາເລ ປຖວິໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ປປ຺ປຏໂກຊໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິໍສຸ. ອິທານິ ປນ ສິກ຺ຂາຍ ປຣິປູຣກາຣິໂນ ນຕ຺ຖິ. ຍທິ ສິຍຸໍ, ຕເຖວ ກເຣຍ຺ຍຸໍ. ນ ອມ຺ຫາກໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ປກ຺ກໍ ວາ ອາມໍ ວາ ຂາທິຕຸໍ ທເທຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ. ເອວໍ ເຕສຸເຍວ ອຣິຍປຸຄ຺ຄເລສຸ ‘‘ນຕ຺ຖິ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລາ’’ຕິ ອິມໍ ວິປລ຺ລາສໍ ປຏິລເຠຍ຺ຍຸໍ. ວິປລ຺ລາສວເສນ ຈ ອຣິເຍ ຄຣຫນ຺ຕາ ອຸປວທນ຺ຕາ ອປາຍຸປຄາ ຠເວຍ຺ຍຸໍ. ຕສ຺ມາ ມາ ເຕ ຣຸຈ຺ຈິ ປຖວິໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕຸນ຺ຕິ.

ອຖ ເຖໂຣ ອິມໍ ຍາຈນໍ ອລຠມາໂນ ອຎ຺ຎໍ ຍາຈນ຺ໂຕ ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕມ຺ປິສ຺ສ ຠຄວາ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ‘‘ອລໍ ໂມຄ຺ຄລ຺ລານາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວິປລ຺ລາສມ຺ປິ ສຕ຺ຕາ ປຏິລເຠຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ, ອຖ ໂຂ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຄເຫຕພ຺ພໍ; ອຕ຺ໂຖປິ ຈສ຺ສ ວຸຕ຺ຕສທິສເມວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍທິ ປນ ຠຄວາ ອນຸຊາເນຍ຺ຍ, ເຖໂຣ ກິໍ ກເຣຍ຺ຍາຕິ? ມຫາສມຸທ຺ທໍ ເອເກນ ປທວີຕິຫາເຣນ ອຕິກ຺ກມິຕພ຺ພໍ ມາຕິກາມຕ຺ຕໍ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ນເຬຣຸປຸຈິມນ຺ທໂຕ ອຸຕ຺ຕຣກຸຣຸອຠິມຸຂໍ ມຄ຺ຄໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣກຸຣຸໍ ຄມນາຄມນສມ຺ປນ຺ເນ ຐາເນ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຍ຺ຍ, ຍຖາ ຠິກ຺ຂູ ໂຄຈຣຄາມໍ ວິຍ ຍຖາສຸຂໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສິຕ຺ວາ ນິກ຺ຂເມຍ຺ຍຸນ຺ຕິ.

ນິຏ຺ຐິຕາ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານສ຺ສ ສີຫນາທກຖາ.

ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາຈນກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໘. ອິທານິ ອາຍສ຺ມາ ອຸປາລິ ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ມູລໂຕ ປຠຸຕິ ນິທານໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ ວິຕກ຺ກຸປ຺ປາທໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມໂຕ ສາຣິປຸຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຣໂຫຄຕສ຺ສາຕິ ຣຫສິ ຄຕສ຺ສ. ປຏິສລ຺ລີນສ຺ສາຕິ ສລ຺ລີນສ຺ສ ເອກີຠາວໍ ຄຕສ຺ສ. ກຕເມສານນ຺ຕິ ອຕີເຕສຸ ວິປສ຺ສີອາທີສຸ ພຸທ຺ເຘສຸ ກຕເມສໍ. ຈິຣໍ ອສ຺ສ ຐິຕິ, ຈິຣາ ວາ ອສ຺ສ ຐິຕີຕິ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກໍ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານປທຕ຺ຖເມວ.

ກິໍ ປນ ເຖໂຣ ອິມໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິວິຕກ຺ກໍ ສຍໍ ວິນິຈ຺ຉິນິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕີຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ສກ຺ໂກຕິ ຈ ນ ສກ຺ໂກຕິ ຈ. ອຍຎ຺ຫິ ອິເມສໍ ນາມ ພຸທ຺ຘານໍ ສາສນໍ ນ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກໍ ອໂຫສິ, ອິເມສໍ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຕກໍ ສກ຺ໂກຕິ ວິນິຈ຺ຉິນິຕຸໍ. ອິມິນາ ປນ ກາຣເຓນ ນ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກໍ ອໂຫສິ, ອິມິນາ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກນ຺ຕິ ເອຕໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ມຫາປທຸມຕ຺ເຖໂຣ ປນາຫ – ‘‘ເອຕມ຺ປິ ໂສຬສວິຘາຍ ປຎ຺ຎາຍ ມຕ຺ຖກໍ ປຕ຺ຕສ຺ສ ອຄ຺ຄສາວກສ຺ສ ນ ຠາຣິຍໍ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ປນ ສທ຺ຘິໍ ເອກຏ຺ຐາເນ ວສນ຺ຕສ຺ສ ສຍໍ ວິນິຈ຺ຉຍກຣຓໍ ຕຸລໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ຫຕ຺ເຖນ ຕຸລນສທິສໍ ໂຫຕີຕິ ຠຄວນ຺ຕໍເຍວ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉີ’’ຕິ. ອຖສ຺ສ ຠຄວາ ຕໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ‘‘ຠຄວໂຕ ຈ ສາຣິປຸຕ຺ຕ ວິປສ຺ສິສ຺ສາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

໑໙. ປຸນ ເຖໂຣ ກາຣຓໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ໂກ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ເຫຕູຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ໂກ ນຸ ໂຂ ຠນ຺ເຕຕິ ກາຣຓປຸຈ຺ຉາ, ຕສ຺ສ ກຕໂມ ນຸ ໂຂ ຠນ຺ເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຫຕຸ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ອຸຠຍເມຕໍ ກາຣຓາຘິວຈນໍ; ກາຣຓຎ຺ຫິ ຍສ຺ມາ ເຕນ ຕສ຺ສ ຜລໍ ຫິໂນຕິ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ເຫຕູຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍສ຺ມາ ຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ເອຕິ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອວໍ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກມ຺ປິ ໂວຫາຣວເສນ ຈ ວຈນສິລິຏ຺ຐຕາຍ ຈ ຕຕ຺ຣ ຕຕ຺ຣ ເອຕໍ ອຸຠຍມ຺ປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

ອິທານິ ຕໍ ເຫຕຸຎ຺ຈ ປຈ຺ຈຍຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຠຄວາ ຈ ສາຣິປຸຕ຺ຕ ວິປສ຺ສີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ກິລາສຸໂນ ອເຫສຸນ຺ຕິ ນ ອາລສິຍກິລາສຸໂນ, ນ ຫິ ພຸທ຺ຘານໍ ອາລສິຍໍ ວາ ໂອສນ຺ນວີຣິຍຕາ ວາ ອຕ຺ຖິ. ພຸທ຺ຘາ ຫິ ເອກສ຺ສ ວາ ທ຺ວິນ຺ນໍ ວາ ສກລຈກ຺ກວາຬສ຺ສ ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕາ ສມເກເນວ ອຸສ຺ສາເຫນ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕິ, ນ ປຣິສາຍ ອປ຺ປຠາວໍ ທິສ຺ວາ ໂອສນ຺ນວີຣິຍາ ໂຫນ຺ຕິ, ນາປິ ມຫນ຺ຕຠາວໍ ທິສ຺ວາ ອຸສ຺ສນ຺ນວີຣິຍາ. ຍຖາ ຫິ ສີໂຫ ມິຄຣາຊາ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ທິວສານໍ ອຈ຺ຈເຍນ ໂຄຈຣາຍ ປກ຺ກນ຺ໂຕ ຂຸທ຺ທເກ ວາ ມຫນ຺ເຕ ວາ ປາເຓ ເອກສທິເສເນວ ເວເຄນ ຘາວຕິ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ‘‘ມາ ເມ ຊໂວ ປຣິຫາຍີ’’ຕິ. ເອວໍ ພຸທ຺ຘາ ອປ຺ປກາຍ ວາ ມຫຕິຍາ ວາ ປຣິສາຍ ສມເກເນວ ອຸສ຺ສາເຫນ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕິ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ‘‘ມາ ໂນ ຘມ຺ມຄຣຸຕາ ປຣິຫາຍີ’’ຕິ. ຘມ຺ມຄຣຸໂນ ຫິ ພຸທ຺ຘາ ຘມ຺ມຄາຣວາຕິ.

ຍຖາ ປນ ອມ຺ຫາກໍ ຠຄວາ ມຫາສມຸທ຺ທໍ ປູຣຍມາໂນ ວິຍ ວິຕ຺ຖາເຣນ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ, ເອວໍ ເຕ ນ ເທເສສຸໍ. ກສ຺ມາ? ສຕ຺ຕານໍ ອປ຺ປຣຊກ຺ຂຕາຍ. ເຕສໍ ກິຣ ກາເລ ທີຆາຍຸກາ ສຕ຺ຕາ ອປ຺ປຣຊກ຺ຂາ ອເຫສຸໍ. ເຕ ຈຕຸສຈ຺ຈປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ ເອກຄາຖມ຺ປິ ສຸຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ອຠິສເມນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ນ ວິຕ຺ຖາເຣນ ຘມ຺ມໍ ເທເສສຸໍ. ເຕເນວ ກາຣເຓນ ອປ຺ປກຎ຺ຈ ເນສໍ ອໂຫສິ ສຸຕ຺ຕໍ…ເປ… ເວທລ຺ລນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ສຸຕ຺ຕາທີນໍ ນານຕ຺ຕໍ ປຐມສງ຺ຄີຕິວຓ຺ຓນາຍໍ ວຸຕ຺ຕເມວ.

ອປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ສາວການໍ ສິກ຺ຂາປທນ຺ຕິ ສາວການໍ ນິທ຺ໂທສຕາຍ ໂທສານຸຣູປໂຕ ປຎ຺ຎເປຕພ຺ພໍ ສຕ຺ຕາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘວເສນ ອາຓາສິກ຺ຂາປທໍ ອປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ. ອນຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ ປາຕິໂມກ຺ຂນ຺ຕິ ອນ຺ວທ຺ຘມາສໍ ອາຓາປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອນຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ ອໂຫສິ. ໂອວາທປາຕິໂມກ຺ຂເມວ ເຕ ອຸທ຺ທິສິໍສຸ; ຕມ຺ປິ ຈ ໂນ ອນ຺ວທ຺ຘມາສໍ. ຕຖາ ຫິ ວິປສ຺ສີ ຠຄວາ ຉນ຺ນໍ ຉນ຺ນໍ ວສ຺ສານໍ ສກິໍ ສກິໍ ໂອວາທປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິສິ; ຕຎ຺ຈ ໂຂ ສາມໍເຍວ. ສາວກາ ປນສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐາເນສຸ ນ ອຸທ຺ທິສິໍສຸ. ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ຐາເນ ພນ຺ຘຸມຕິຍາ ຣາຊຘານິຍາ ເຂເມ ມິຄທາເຍ ວິປສ຺ສິສ຺ສ ຠຄວໂຕ ວສນຏ຺ຐາເນ ສພ຺ໂພປິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ອຸໂປສຖໍ ອກາສິ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ສງ຺ຆຸໂປສຖເມວ; ນ ຄຓຸໂປສຖໍ, ນ ປຸຄ຺ຄລຸໂປສຖໍ, ນ ປາຣິສຸທ຺ຘິອຸໂປສຖໍ, ນ ອຘິຏ຺ຐານຸໂປສຖໍ.

ຕທາ ກິຣ ຊມ຺ພຸທີເປ ຈຕຸຣາສີຕິວິຫາຣສຫສ຺ສານິ ໂຫນ຺ຕິ. ເອກເມກສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ອພ຺ໂພກິຓ຺ຓານິ ທສປິ ວີສຕິປິ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສານິ ວສນ຺ຕິ, ຠິຍ຺ໂຍປິ ວສນ຺ຕິ. ອຸໂປສຖາໂຣຈິກາ ເທວຕາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາໂຣເຈນ຺ຕິ – ‘‘ມາຣິສາ, ເອກໍ ວສ຺ສໍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕໍ, ທ຺ເວ ຕີຓິ ຈຕ຺ຕາຣິ ປຎ຺ຈ ວສ຺ສານິ ອຕິກ຺ກນ຺ຕານິ, ອິທໍ ຉຏ຺ຐໍ ວສ຺ສໍ, ອາຄາມິນິຍາ ປຸຓ຺ຓມາສິຍາ ພຸທ຺ຘທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອຸໂປສຖກຣຓຕ຺ຖຎ຺ຈ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ! ສມ຺ປຕ຺ໂຕ ໂວ ສນ຺ນິປາຕກາໂລ’’ຕິ. ຕໂຕ ສານຸຠາວາ ຠິກ຺ຂູ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ອານຸຠາເວນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອິຕເຣ ເທວຕານຸຠາເວນ. ກຖໍ? ເຕ ກິຣ ຠິກ຺ຂູ ປາຈີນສມຸທ຺ທນ຺ເຕ ວາ ປຈ຺ຉິມອຸຕ຺ຕຣທກ຺ຂິຓສມຸທ຺ທນ຺ເຕ ວາ ຐິຕາ ຄມິຍວຕ຺ຕໍ ປູເຣຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ‘‘ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕິ; ສຫ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທາ ອຸໂປສຖຄ຺ຄໍ ຄຕາວ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕ ວິປສ຺ສິໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໍ ອຠິວາເທຕ຺ວາ ນິສີທນ຺ຕິ. ຠຄວາປິ ສນ຺ນິສິນ຺ນາຍ ປຣິສາຍ ອິມໍ ໂອວາທປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິສຕິ.

‘‘ຂນ຺ຕີ ປຣມໍ ຕໂປ ຕິຕິກ຺ຂາ;

ນິພ຺ພານໍ ປຣມໍ ວທນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘາ;

ນ ຫິ ປພ຺ພຊິໂຕ ປຣູປຆາຕີ;

ນ ສມໂຓ ໂຫຕິ ປຣໍ ວິເຫຐຍນ຺ໂຕ.

‘‘ສພ຺ພປາປສ຺ສ ອກຣຓໍ, ກຸສລສ຺ສ ອຸປສມ຺ປທາ;

ສຈິຕ຺ຕປຣິໂຍທປນໍ, ເອຕໍ ພຸທ຺ຘານ ສາສນໍ.

‘‘ອນຸປວາໂທ ອນຸປຆາໂຕ, ປາຕິໂມກ຺ເຂ ຈ ສໍວໂຣ;

ມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາ ຈ ຠຕ຺ຕສ຺ມິໍ, ປນ຺ຕຎ຺ຈ ສຍນາສນໍ;

ອຘິຈິຕ຺ເຕ ຈ ອາໂຍໂຄ, ເອຕໍ ພຸທ຺ຘານ ສາສນ’’ນ຺ຕິ. (ທີ. ນິ. ໒.໙໐; ຘ. ປ. ໑໘໓-໑໘໕);

ເອເຕເນວ ອຸປາເຍນ ອິຕເຣສມ຺ປິ ພຸທ຺ຘານໍ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທໂສ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສພ຺ພພຸທ຺ຘານຎ຺ຫິ ອິມາ ຕິສ຺ໂສວ ໂອວາທປາຕິໂມກ຺ຂຄາຖາໂຍ ໂຫນ຺ຕິ. ຕາ ທີຆາຍຸກພຸທ຺ຘານໍ ຍາວ ສາສນປຣິຍນ຺ຕາ ອຸທ຺ເທສມາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ; ອປ຺ປາຍຸກພຸທ຺ຘານໍ ປຐມໂພຘິຍໍເຍວ. ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິກາລໂຕ ປນ ປຠຸຕິ ອາຓາປາຕິໂມກ຺ຂເມວ ອຸທ຺ທິສີຍຕິ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ຠິກ຺ຂູ ເອວ ອຸທ຺ທິສນ຺ຕິ, ນ ພຸທ຺ຘາ. ຕສ຺ມາ ອມ຺ຫາກມ຺ປິ ຠຄວາ ປຐມໂພຘິຍໍ ວີສຕິວສ຺ສມຕ຺ຕເມວ ອິທໍ ໂອວາທປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິສິ. ອເຖກທິວສໍ ປຸພ຺ພາຣາເມ ມິຄາຣມາຕຸປາສາເທ ນິສິນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ນ ທານາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິໂຕ ປຣໍ ອຸໂປສຖໍ ກຣິສ຺ສາມິ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິສິສ຺ສາມິ, ຕຸມ຺ເຫວ ທານິ ຠິກ຺ຂເວ ອິໂຕ ປຣໍ ອຸໂປສຖໍ ກເຣຍ຺ຍາຖ, ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິເສຍ຺ຍາຖ. ອຏ຺ຐານເມຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນວກາໂສ ຍໍ ຕຖາຄໂຕ ອປຣິສຸທ຺ຘາຍ ປຣິສາຍ ອຸໂປສຖໍ ກເຣຍ຺ຍ, ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິເສຍ຺ຍາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໓໘໖). ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຠິກ຺ຂູ ອາຓາປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິສນ຺ຕິ. ອິທໍ ອາຓາປາຕິໂມກ຺ຂໍ ເຕສໍ ອນຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ ອໂຫສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອນຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ ປາຕິໂມກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ.

ເຕສໍ ພຸທ຺ຘານນ຺ຕິ ເຕສໍ ວິປສ຺ສີອາທີນໍ ຕິຓ຺ຓໍ ພຸທ຺ຘານໍ. ອນ຺ຕຣຘາເນນາຕິ ຂນ຺ຘນ຺ຕຣຘາເນນ; ປຣິນິພ຺ພາເນນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ພຸທ຺ຘານຸພຸທ຺ຘານນ຺ຕິ ເຍ ເຕສໍ ພຸທ຺ຘານໍ ອນຸພຸທ຺ຘາ ສມ຺ມຸຂສາວກາ ເຕສຎ຺ຈ ຂນ຺ຘນ຺ຕຣຘາເນນ. ເຍ ເຕ ປຈ຺ຉິມາ ສາວກາຕິ ເຍ ເຕສໍ ສມ຺ມຸຂສາວການໍ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິຕາ ປຈ຺ຉິມາ ສາວກາ. ນານານາມາຕິ ‘‘ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິໂຕ, ຘມ຺ມຣກ຺ຂິໂຕ’’ຕິອາທິ ນາມວເສນ ວິວິຘນາມາ. ນານາໂຄຕ຺ຕາຕິ ‘‘ໂຄຕໂມ, ໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ’’ຕິອາທິ ໂຄຕ຺ຕວເສນ ວິວິຘໂຄຕ຺ຕາ. ນານາຊຈ຺ຈາຕິ ‘‘ຂຕ຺ຕິໂຍ, ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ’’ຕິອາທິຊາຕິວເສນ ນານາຊຈ຺ຈາ. ນານາກຸລາ ປພ຺ພຊິຕາຕິ ຂຕ຺ຕິຍກຸລາທິວເສ ເນວ ອຸຈ຺ຈນີຈອຸຬາຣຸຬາຣໂຠຄາທິກຸລວເສນ ວາ ວິວິຘກຸລາ ນິກ຺ຂມ຺ມ ປພ຺ພຊິຕາ.

ເຕ ຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິ ເຕ ປຈ຺ຉິມາ ສາວກາ ຍສ຺ມາ ເອກນາມາ ເອກໂຄຕ຺ຕາ ເອກຊາຕິກາ ເອກກຸລາ ປພ຺ພຊິຕາ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ສາສນໍ ຕນ຺ຕິ ປເວຓີ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຠາຣໍ ກຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຣກ຺ຂນ຺ຕິ, ຈິຣໍ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມໍ ປຣິຫຣນ຺ຕິ. ອິເມ ຈ ຕາທິສາ ນ ໂຫນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວິເຫເຐນ຺ຕາ ວິໂລມໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕາ ‘‘ອສຸໂກ ເຖໂຣ ຊານິສ຺ສຕິ, ອສຸໂກ ເຖໂຣ ຊານິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສິຖິລໍ ກໂຣນ຺ຕາ ຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຂິປ຺ປຎ຺ເຎວ ອນ຺ຕຣຘາເປສຸໍ, ສງ຺ຄຫໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ນ ຣກ຺ຂິໍສຸ. ເສຍ຺ຍຖາປີຕິ ຕສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສ ໂອປມ຺ມນິທສ຺ສນໍ. ວິກິຣຕີຕິ ວິກ຺ຂິປຕິ. ວິຘມຕີຕິ ຐານນ຺ຕຣໍ ເນຕິ. ວິທ຺ຘໍເສຕີຕິ ຐິຕຏ຺ຐານໂຕ ອປເນຕິ. ຍຖາ ຕໍ ສຸຕ຺ເຕນ ອສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາຕິ ຍຖາ ສຸຕ຺ເຕນ ອສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ອຄນ຺ຖິຕຕ຺ຕາ ອພທ຺ຘຕ຺ຕາ ເອວໍ ວິກິຣຕິ ຍຖາ ສຸຕ຺ເຕນ ອສງ຺ຄຫິຕານິ ວິກິຣິຍນ຺ຕິ, ເອວໍ ວິກິຣຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອວເມວ ໂຂຕິ ໂອປມ຺ມສມ຺ປຏິປາທນໍ. ອນ຺ຕຣຘາເປສຸນ຺ຕິ ວຄ຺ຄສງ຺ຄຫ-ປຓ຺ຓາສສງ຺ຄຫາທີຫິ ອສງ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕາ ຍໍ ຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ຕເທວ ຄເຫຕ຺ວາ ເສສໍ ວິນາເສສຸໍ ອທສ຺ສນໍ ນຍິໍສຸ.

ອກິລາສຸໂນ ຈ ເຕ ຠຄວນ຺ໂຕ ອເຫສຸໍ ສາວເກ ເຈຕສາ ເຈໂຕ ປຣິຈ຺ຈ ໂອວທິຕຸນ຺ຕິ ອປິຈ ສາຣິປຸຕ຺ຕ ເຕ ພຸທ຺ຘາ ອຕ຺ຕໂນ ເຈຕສາ ສາວການໍ ເຈໂຕ ປຣິຈ຺ຈ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ໂອວທິຕຸໍ ອກິລາສຸໂນ ອເຫສຸໍ, ປຣຈິຕ຺ຕໍ ຎຕ຺ວາ ອນຸສາສນິໍ ນ ຠາຣິຍໂຕ ນ ປປຎ຺ຈໂຕ ອທ຺ທສໍສຸ. ຠູຕປຸພ຺ພໍ ສາຣິປຸຕ຺ຕາຕິອາທິ ເຕສໍ ອກິລາສຸຠາວປ຺ປກາສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠິໍສນເກຕິ ຠຍານເກ ຠຍຊນນເກ. ເອວໍ ວິຕກ຺ເກຖາຕິ ເນກ຺ຂມ຺ມວິຕກ຺ກາທໂຍ ຕໂຍ ວິຕກ຺ເກ ວິຕກ຺ເກຖ. ມາ ເອວໍ ວິຕກ຺ກຍິຕ຺ຖາຕິ ກາມວິຕກ຺ກາທໂຍ ຕໂຍ ອກຸສລວິຕກ຺ເກ ມາ ວິຕກ຺ກຍິຕ຺ຖ. ເອວໍ ມນສິ ກໂຣຖາຕິ ‘‘ອນິຈ຺ຈໍ ທຸກ຺ຂມນຕ຺ຕາ ອສຸຠ’’ນ຺ຕິ ມນສິ ກໂຣຖ. ມາ ເອວໍ ມນສາ ກຕ຺ຖາຕິ ‘‘ນິຈ຺ຈໍ ສຸຂໍ ອຕ຺ຕາ ສຸຠ’’ນ຺ຕິ ມາ ມນສິ ອກຣິຕ຺ຖ. ອິທໍ ປຊຫຖາຕິ ອກຸສລໍ ປຊຫຖ. ອິທໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຖາຕິ ກຸສລໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ນິປ຺ຜາເທຕ຺ວາ ວິຫຣຖ.

ອນຸປາທາຍ ອາສເວຫິ ຈິຕ຺ຕານິ ວິມຸຈ຺ຈິໍສູຕິ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວິມຸຈ຺ຈິໍສຸ. ເຕສຎ຺ຫິ ຈິຕ຺ຕານິ ເຍຫິ ອາສເວຫິ ວິມຸຈ຺ຈິໍສຸ, ນ ເຕ ຕານິ ຄເຫຕ຺ວາ ວິມຸຈ຺ຈິໍສຸ. ອນຸປ຺ປາທນິໂຣເຘນ ປນ ນິຣຸຊ຺ຌມານາ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວິມຸຈ຺ຈິໍສຸ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອນຸປາທາຍ ອາສເວຫິ ຈິຕ຺ຕານິ ວິມຸຈ຺ຈິໍສູ’’ຕິ. ສພ຺ເພປິ ເຕ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ສູຣິຍຣສ຺ມິສມ຺ຜຸຏ຺ຐມິວ ປທຸມວນໍ ວິກສິຕຈິຕ຺ຕາ ອເຫສຸໍ. ຕຕ຺ຣ ສຸທໍ ສາຣິປຸຕ຺ຕ ຠິໍສນກສ຺ສ ວນສຓ຺ຑສ຺ສ ຠິໍສນກຕສ຺ມິໍ ໂຫຕີຕິ ຕຕ຺ຣາຕິ ປຸຣິມວຈນາເປກ຺ຂໍ; ສຸທນ຺ຕິ ປທປູຣຓມຕ຺ເຕ ນິປາໂຕ; ສາຣິປຸຕ຺ຕາຕິ ອາລປນໍ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໂຍຊນາ – ຕຕ຺ຣາຕິ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຠິໍສນເກ ວນສຓ຺ເຑ’’ຕິ, ຕຕ຺ຣ ໂຍ ໂສ ຠິໍສນໂກຕິ ວນສຓ຺ໂຑ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ສ ຠິໍສນກສ຺ສ ວນສຓ຺ຑສ຺ສ ຠິໍສນກຕສ຺ມິໍ ໂຫຕິ, ຠິໍສນກິຣິຍາຍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກິໍ ໂຫຕິ? ອິທໍ ໂຫຕິ – ໂຍ ໂກຈິ ອວີຕຣາໂຄ…ເປ… ໂລມານິ ຫໍສນ຺ຕີຕິ.

ອຖ ວາ ຕຕ຺ຣາຕິ ສາມິອຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມໍ. ສຸອິຕິ ນິປາໂຕ; ‘‘ກິໍ ສຸ ນາມ ເຕ ໂຠນ຺ໂຕ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໔໖໙) ວິຍ. ອິທນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕມຕ຺ຖໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ສນວຈນໍ. ສຸອິທນ຺ຕິ ສຸທໍ, ສນ຺ຘິວເສນ ອິກາຣໂລໂປ ເວທິຕພ຺ໂພ. ‘‘ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ອິຕ຺ຖິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ອນຎ຺ຎາຕຎ຺ຎສ຺ສາມີຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ (ວິຠ. ໒໑໙), ‘‘ກິໍ ສູຘ ວິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໑.໗໓, ໒໔໖; ສຸ. ນິ. ໑໘໓) ວິຍ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໂຍຊນາ – ຕສ຺ສ ສາຣິປຸຕ຺ຕ ຠິໍສນກສ຺ສ ວນສຓ຺ຑສ຺ສ ຠິໍສນກຕສ຺ມິໍ ອິທໍສຸ ໂຫຕິ. ຠິໍສນກຕສ຺ມິນ຺ຕິ ຠິໍສນກຠາເວຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອກສ຺ສ ຕກາຣສ຺ສ ໂລໂປ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຠິໍສນກຕ຺ຕສ຺ມິນ຺ຕິເຍວ ວາ ປາໂຐ. ‘‘ຠິໍສນກຕາຍ’’ ອິຕິ ວາ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາໂສ ກໂຕ. ນິມິຕ຺ຕຕ຺ເຖ ເຈຕໍ ຠຸມ຺ມວຈນໍ, ຕສ຺ມາ ເອວໍ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ – ຠິໍສນກຠາເວ ອິທໍສຸ ໂຫຕິ, ຠິໍສນກຠາວນິມິຕ຺ຕໍ ຠິໍສນກຠາວເຫຕຸ ຠິໍສນກຠາວປຈ຺ຈຍາ ອິທໍສຸ ໂຫຕິ. ໂຍ ໂກຈິ ອວີຕຣາໂຄ ຕໍ ວນສຓ຺ຑໍ ປວິສຕິ, ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ໂລມານິ ຫໍສນ຺ຕີຕິ ພຫຸຕຣານິ ໂລມານິ ຫໍສນ຺ຕິ ອຸທ຺ຘໍ ມຸຂານິ ສູຈິສທິສານິ ກຓ຺ຏກສທິສານິ ຈ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ອປ຺ປານິ ນ ຫໍສນ຺ຕິ. ພຫຸຕຣານໍ ວາ ສຕ຺ຕານໍ ຫໍສນ຺ຕິ. ອປ຺ປການໍ ອຕິສູຣປຸຣິສານໍ ນ ຫໍສນ຺ຕິ.

ອິທານິ ອຍໍ ໂຂ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ເຫຕູຕິອາທິ ນິຄມນໍ. ຍຎ຺ເຈຕ຺ຖ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ. ຕສ຺ມາ ປາຬິກ຺ກເມເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍໍ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ ນ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກໍ ອໂຫສີຕິ, ຕໍ ປຸຣິສຍຸຄວເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວສ຺ສຄຓນາຍ ຫິ ວິປສ຺ສິສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອສີຕິວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ອາຍຸ, ສມ຺ມຸຂສາວການມ຺ປິສ຺ສ ຕຕ຺ຕກເມວ. ເອວມສ຺ສ ຍ຺ວາຍໍ ສພ຺ພປຈ຺ຉິມໂກ ສາວໂກ, ເຕນ ສຫ ຆເຏຕ຺ວາ ສຕສຫສ຺ສໍ ສຏ຺ຐິມຕ຺ຕານິ ຈ ວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ອຏ຺ຐາສິ. ປຸຣິສຍຸຄວເສນ ປນ ຍຸຄປຣມ຺ປຣາຍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ທ຺ເວເຍວ ປຸຣິສຍຸຄານິ ອຏ຺ຐາສິ. ຕສ຺ມາ ນ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສິຂິສ຺ສ ປນ ຠຄວໂຕ ສຕ຺ຕຕິວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ອາຍຸ. ສມ຺ມຸຂສາວການມ຺ປິສ຺ສ ຕຕ຺ຕກເມວ. ເວສ຺ສຠຸສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສຏ຺ຐິວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ອາຍຸ. ສມ຺ມຸຂສາວການມ຺ປິສ຺ສ ຕຕ຺ຕກເມວ. ເອວໍ ເຕສມ຺ປິ ເຍ ສພ຺ພປຈ຺ຉິມກາ ສາວກາ ເຕຫິ ສຫ ຆເຏຕ຺ວາ ສຕສຫສ຺ສໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ຈຕ຺ຕາລີສມຕ຺ຕານິ ວີສຕິມຕ຺ຕານິ ຈ ວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ອຏ຺ຐາສິ. ປຸຣິສຍຸຄວເສນ ປນ ຍຸຄປຣມ຺ປຣາຍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ທ຺ເວ ທ຺ເວເຍວ ປຸຣິສຍຸຄານິ ອຏ຺ຐາສິ. ຕສ຺ມາ ນ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໒໐. ເອວໍ ອາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ຕິຓ຺ຓໍ ພຸທ຺ຘານໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ນ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກາຣຓໍ ສຸຕ຺ວາ ອິຕເຣສໍ ຕິຓ຺ຓໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກາຣຓໍ ໂສຕຸກາໂມ ປຸນ ຠຄວນ຺ຕໍ ‘‘ໂກ ປນ ຠນ຺ເຕ ເຫຕູ’’ຕິ ອາທິນາ ນເຍນ ປຸຈ຺ຉິ. ຠຄວາປິສ຺ສ ພ຺ຍາກາສິ. ຕໍ ສພ຺ພໍ ວຸຕ຺ຕປຏິປກ຺ຂວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຈິຣຏ຺ຐິຕິກຠາເວປິ ເຈຕ຺ຖ ເຕສໍ ພຸທ຺ຘານໍ ອາຍຸປຣິມາຓໂຕປິ ປຸຣິສຍຸຄໂຕປິ ອຸຠຍຖາ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ກກຸສນ຺ຘສ຺ສ ຫິ ຠຄວໂຕ ຈຕ຺ຕາລີສວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ອາຍຸ, ໂກຓາຄມນສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຕິໍສວສ຺ສສຫສ຺ສານິ, ກສ຺ສປສ຺ສ ຠຄວໂຕ ວີສຕິວສ຺ສສຫສ຺ສານິ; ສມ຺ມຸຂສາວການມ຺ປິ ເນສໍ ຕຕ຺ຕກເມວ. ພຫູນິ ຈ ເນສໍ ສາວກຍຸຄານິ ປຣມ຺ປຣາຍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ປວຕ຺ເຕສຸໍ. ເອວໍ ເຕສໍ ອາຍຸປຣິມາຓໂຕປິ ສາວກຍຸຄໂຕປິ ອຸຠຍຖາ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກໍ ອໂຫສິ.

ອມ຺ຫາກໍ ປນ ຠຄວໂຕ ກສ຺ສປສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຸປຑ຺ຒາຍຸກປ຺ປມາເຓ ທສວສ຺ສສຫສ຺ສາຍຸກກາເລ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ຕໍ ອສມ຺ຠຸຓນ຺ເຕນ ປຎ຺ຈວສ຺ສສຫສ຺ສາຍຸກກາເລ, ເອກວສ຺ສສຫສ຺ສາຍຸກກາເລ, ປຎ຺ຈວສ຺ສສຕາຍຸກກາເລປິ ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ຍສ຺ມາ ປນສ຺ສ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕກາຣເກ ຘມ຺ເມ ເອສນ຺ຕສ຺ສ ປຣິເຍສນ຺ຕສ຺ສ ຎາຓໍ ປຣິປາເຈນ຺ຕສ຺ສ ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫາເປນ຺ຕສ຺ສ ວສ຺ສສຕາຍຸກກາເລ ຎາຓໍ ປຣິປາກມຄມາສິ. ຕສ຺ມາ ອຕິປຣິຕ຺ຕາຍຸກກາເລ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ. ເຕນສ຺ສ ສາວກປຣມ຺ປຣາວເສນ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກມ຺ປິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ອາຍຸປຣິມາຓວເສນ ວສ຺ສຄຓນາຍ ນຈິຣຏ຺ຐິຕິກເມວາຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

໒໑. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕຕິ ໂກ ອນຸສນ຺ຘິ? ເອວໍ ຕິຓ຺ຓໍ ພຸທ຺ຘານໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກາຣຓໍ ສຸຕ຺ວາ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິເຍວ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກຠາວເຫຕູຕິ ນິຏ຺ຐໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຄວໂຕປິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກຠາວໍ ອິຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ຠຄວນ຺ຕໍ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ຍາຈິ. ຕສ຺ສາ ຍາຈນວິຘິທສ຺ສນຕ຺ຖເມຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ – ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ …ເປ… ຈິຣຏ຺ຐິຕິກນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອທ຺ຘນິຍນ຺ຕິ ອທ຺ຘານກ຺ຂມໍ; ທີຆກາລິກນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

ອຖສ຺ສ ຠຄວາ ‘‘ນ ຕາວາຍໍ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິກາໂລ’’ຕິ ປກາເສນ຺ໂຕ ‘‘ອາຄເມຫິ ຕ຺ວໍ ສາຣິປຸຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອາຄເມຫິ ຕ຺ວນ຺ຕິ ຕິຏ຺ຐ ຕາວ ຕ຺ວໍ; ອຘິວາເສຫິ ຕາວ ຕ຺ວນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອາທຣຕ຺ຖວເສເນເວຕ຺ຖ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອເຕນ ຠຄວາ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ສາວການໍ ວິສຍຠາວໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ພຸທ຺ຘວິສໂຍວ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ ອາວິກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ຕຖາຄໂຕ ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຕຕ຺ຖາຕິ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາຈນາເປກ຺ຂໍ ຠຸມ຺ມວຈນໍ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ໂຍຊນາ – ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປຍ຺ຍາ’’ຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕສ຺ສາ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ຕຖາຄໂຕເຍວ ກາລໍ ຊານິສ຺ສຕີຕິ. ເອວໍ ວຕ຺ວາ ອກາລໍ ຕາວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນ ຕາວ ສາຣິປຸຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ອາສວາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ ເອເຕສູຕິ ອາສວຏ຺ຐານີຍາ. ເຍສຸ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກາ ທຸກ຺ຂາສວາ ກິເລສາສວາ ຈ ປຣູປວາທວິປ຺ປຏິສາຣວຘພນ຺ຘນາທໂຍ ເຈວ ອປາຍທຸກ຺ຂວິເສສຠູຕາ ຈ ອາສວາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິເຍວ, ຍສ຺ມາ ເນສໍ ເຕ ກາຣຓໍ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕ ອາສວຏ຺ຐານີຍາ ວີຕິກ຺ກມຘມ຺ມາ ຍາວ ນ ສງ຺ເຆ ປາຕຸຠວນ຺ຕິ, ນ ຕາວ ສຕ຺ຖາ ສາວການໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປຕີຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ໂຍຊນາ. ຍທິ ຫິ ປຎ຺ຎເປຍ຺ຍ, ປຣູປວາທາ ປຣູປາຣມ຺ຠາ ຄຣຫໂທສາ ນ ປຣິມຸຈ຺ເຈຍ຺ຍ.

ກຖໍ? ປຎ຺ຎເປນ຺ເຕນ ຫິ ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສເວຍ຺ຍາ’’ຕິອາທິ ສພ຺ພໍ ປຎ຺ຎເປຕພ຺ພໍ ຠເວຍ຺ຍ. ອທິສ຺ວາວ ວີຕິກ຺ກມໂທສໍ ອິມໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ຎຕ຺ວາ ປເຣ ເອວໍ ອຸປວາທຎ຺ຈ ອຸປາຣມ຺ຠຎ຺ຈ ຄຣຫຎ຺ຈ ປວຕ຺ເຕຍ຺ຍຸໍ – ‘‘ກຖຎ຺ຫິ ນາມ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ເມ ອນ຺ວາຍິໂກ ວຈນກໂຣຕິ ເອຕ຺ຕາວຕາ ສິກ຺ຂາປເທຫິ ປລິເວເຐສ຺ສຕິ, ປາຣາຊິກໍ ປຎ຺ຎເປສ຺ສຕິ? ນນຸ ອິເມ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ມຫນ຺ຕໍ ໂຠຄກ຺ຂນ຺ຘໍ ມຫນ຺ຕຎ຺ຈ ຎາຕິປຣິວຏ຺ຏໍ ຫຕ຺ຖຄຕານິ ຈ ຣຊ຺ຊານິປິ ປຫາຍ ປພ຺ພຊິຕາ, ຆາສຈ຺ຉາທນປຣມຕາຍ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐາ, ສິກ຺ຂາຍ ຕິພ຺ພຄາຣວາ, ກາເຍ ຈ ຊີວິເຕ ຈ ນິຣເປກ຺ຂາ ວິຫຣນ຺ຕິ. ເຕສຸ ນາມ ໂກ ໂລກາມິສຠູຕໍ ເມຖຸນໍ ວາ ປຏິເສວິສ຺ສຕິ, ປຣຠຓ຺ຑໍ ວາ ຫຣິສ຺ສຕິ, ປຣສ຺ສ ວາ ອິຏ຺ຐໍ ກນ຺ຕໍ ອຕິມຘຸຣໍ ຊີວິຕໍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທິສ຺ສຕິ, ອຠູຕຄຸຓກຖາຍ ວາ ຊີວິຕໍ ກປ຺ເປສ຺ສຕິ! ນນຸ ປາຣາຊິເກ ອປຎ຺ຎຕ຺ເຕປິ ປພ຺ພຊ຺ຊາສງ຺ເຂເປເນເວຕໍ ປາກຏໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ. ຕຖາຄຕສ຺ສ ຈ ຖາມຎ຺ຈ ພລຎ຺ຈ ສຕ຺ຕາ ນ ຊາເນຍ຺ຍຸໍ. ປຎ຺ຎຕ຺ຕມ຺ປິ ສິກ຺ຂາປທໍ ກຸປ຺ເປຍ຺ຍ, ນ ຍຖາຐາເນ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍ. ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ອກຸສໂລ ເວຊ຺ໂຊ ກຎ຺ຈິ ອນຸປ຺ປນ຺ນຄຓ຺ຑໍ ປຸຣິສໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ເອຫິ ໂຠ ປຸຣິສ, ອິມສ຺ມິໍ ເຕ ສຣີຣປ຺ປເທເສ ມຫາຄຓ຺ໂຑ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອນຍພ຺ຍສນໍ ປາເປສ຺ສຕິ, ປຏິກຈ຺ເຈວ ນໍ ຕິກິຈ຺ຉາເປຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ສາຘາຈຣິຍ, ຕ຺ວໍເຍວ ນໍ ຕິກິຈ຺ຉສ຺ສູ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ອໂຣຄໍ ສຣີຣປ຺ປເທສໍ ຜາເລຕ຺ວາ ໂລຫິຕໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ອາເລປນພນ຺ຘນໂຘວນາທີຫິ ຕໍ ປເທສໍ ສຎ຺ຉວິໍ ກຕ຺ວາ ຕໍ ປຸຣິສໍ ວເທຍ຺ຍ – ‘‘ມຫາໂຣໂຄ ເຕ ມຍາ ຕິກິຈ຺ຉິໂຕ, ເທຫິ ເມ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ຕໍ ‘‘ກິມຍໍ ພາລເວຊ຺ໂຊ ວທຕິ? ກຕໂຣ ກິຣ ເມ ອິມິນາ ໂຣໂຄ ຕິກິຈ຺ຉິໂຕ? ນນຸ ເມ ອຍໍ ທຸກ຺ຂຎ຺ຈ ຊເນຕິ, ໂລຫິຕກ຺ຂຍຎ຺ຈ ມໍ ປາເປຕີ’’ຕິ ເອວໍ ອຸປວເທຍ຺ຍ ເຈວ ອຸປາຣມ຺ເຠຍ຺ຍ ຈ ຄຣເຫຍ຺ຍ ຈ, ນ ຈສ຺ສ ຄຸຓໍ ຊາເນຍ຺ຍ. ເອວເມວ ຍທິ ອນຸປ຺ປນ຺ເນ ວີຕິກ຺ກມໂທເສ ສຕ຺ຖາ ສາວການໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປຍ຺ຍ, ປຣູປວາທາທີຫິ ຈ ນ ປຣິມຸຈ຺ເຈຍ຺ຍ, ນ ຈສ຺ສ ຖາມໍ ວາ ພລໍ ວາ ສຕ຺ຕາ ຊາເນຍ຺ຍຸໍ, ປຎ຺ຎຕ຺ຕມ຺ປິ ສິກ຺ຂາປທໍ ກຸປ຺ເປຍ຺ຍ, ນ ຍຖາຐາເນ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍ. ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ນ ຕາວ ສາຣິປຸຕ຺ຕ ສຕ຺ຖາ ສາວການໍ…ເປ… ປາຕຸຠວນ຺ຕີ’’ຕິ.

ເອວໍ ອກາລໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຸນ ກາລໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍໂຕ ຈ ໂຂ ສາຣິປຸຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຍໂຕຕິ ຍທາ; ຍສ຺ມິໍ ກາເລຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕານຸສາເຣເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຍໍ ວາ ເຫຕ຺ຖ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ‘‘ອາສວຏ຺ຐານີຍາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຕາ ວີຕິກ຺ກມໂທສາ ສງ຺ເຆ ປາຕຸຠວນ຺ຕິ, ຕທາ ສຕ຺ຖາ ສາວການໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປຕິ, ອຸທ຺ທິສຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ. ກສ຺ມາ? ເຕສໍເຍວ ‘‘ອາສວຏ຺ຐານີຍາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຕານໍ ວີຕິກ຺ກມໂທສານໍ ປຏິຆາຕາຍ. ເອວໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ໂຕ ຍຖາ ນາມ ກຸສໂລ ເວຊ຺ໂຊ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ຄຓ຺ຑໍ ຜາລນເລປນພນ຺ຘນໂຘວນາທີຫິ ຕິກິຈ຺ຉນ຺ໂຕ ໂຣຄໍ ວູປສເມຕ຺ວາ ສຎ຺ຉວິໍ ກຕ຺ວາ ນ ຕ຺ເວວ ອຸປວາທາທິຣໂຫ ໂຫຕິ, ສເກ ຈ ອາຈຣິຍເກ ວິທິຕານຸຠາໂວ ຫຸຕ຺ວາ ສກ຺ກາຣໍ ປາປຸຓາຕິ; ເອວໍ ນ ຈ ອຸປວາທາທິຣໂຫ ໂຫຕິ, ສເກ ຈ ສພ຺ພຎ຺ຎຸວິສເຍ ວິທິຕານຸຠາໂວ ຫຸຕ຺ວາ ສກ຺ກາຣໍ ປາປຸຓາຕິ. ຕຎ຺ຈສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທໍ ອກຸປ຺ປໍ ໂຫຕິ, ຍຖາຐາເນ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ.

ເອວໍ ອາສວຏ຺ຐານີຍານໍ ຘມ຺ມານໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອກາລໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ກາລນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ເຕສໍ ຘມ຺ມານໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິກາລຎ຺ຈ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກາລຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນ ຕາວ ສາຣິປຸຕ຺ຕ ອິເຘກຈ຺ເຈ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖານິ ປທານິ ປາຬິວເສເນວ ເວທິຕພ຺ພານິ. ອຍໍ ປນ ອນຸຕ຺ຕານປທວຓ຺ຓນາ – ຣຕ຺ຕິໂຍ ຊານນ຺ຕີຕິ ຣຕ຺ຕຎ຺ຎູ, ອຕ຺ຕໂນ ປພ຺ພຊິຕທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ພຫຸກາ ຣຕ຺ຕິໂຍ ຊານນ຺ຕິ, ຈິຣປພ຺ພຊິຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຣຕ຺ຕຎ຺ຎູຫິ ມຫຕ຺ຕໍ ຣຕ຺ຕຎ຺ຎຸມຫຕ຺ຕໍ; ຈິຣປພ຺ພຊິເຕຫິ ມຫນ຺ຕຠາວນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຣ ຣຕ຺ຕຎ຺ຎຸມຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ເຕ ສງ຺ເຆ ອຸປເສນໍ ວງ຺ຄນ຺ຕປຸຕ຺ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ໂສ ຫາຍສ຺ມາ ອູນທສວສ຺ເສ ຠິກ຺ຂູ ອຸປສມ຺ປາເທນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ເອກວສ຺ໂສ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກໍ ອຸປສມ຺ປາເທສິ. ອຖ ຠຄວາ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປສິ – ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອູນທສວສ຺ເສນ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ໂພ. ໂຍ ອຸປສມ຺ປາເທຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໗໕). ເອວໍ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ສິກ຺ຂາປເທ ປຸນ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ທສວສ຺ສາມ຺ຫ ທສວສ຺ສາມ຺ຫາ’’ຕິ ພາລາ ອພ຺ຍຕ຺ຕາ ອຸປສມ຺ປາເທນ຺ຕິ. ອຖ ຠຄວາ ອປຣມ຺ປິ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎາເປສິ – ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ພາເລນ ອພ຺ຍຕ຺ເຕນ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ໂພ. ໂຍ ອຸປສມ຺ປາເທຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ. ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ພ຺ຍຕ຺ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ປຏິພເລນ ທສວສ຺ເສນ ວາ ອຕິເຣກທສວສ຺ເສນ ວາ ອຸປສມ຺ປາເທຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໗໖) ຣຕ຺ຕຎ຺ຎຸມຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕກາເລ ທ຺ເວ ສິກ຺ຂາປທານິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕານິ.

ເວປຸລ຺ລມຫຕ຺ຕນ຺ຕິ ວິປຸລຠາເວນ ມຫຕ຺ຕໍ. ສງ຺ໂຆ ຫິ ຍາວ ນ ເຖຣນວມຊ຺ຌິມານໍ ວເສນ ເວປຸລ຺ລມຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ຕາວ ເສນາສນານິ ປໂຫນ຺ຕິ. ສາສເນ ເອກຈ຺ເຈ ອາສວຏ຺ຐານີຍາ ຘມ຺ມາ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ເວປຸລ຺ລມຫຕ຺ຕໍ ປນ ປຕ຺ເຕ ເຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ອຖ ສຕ຺ຖາ ສາວການໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປຕິ. ຕຕ຺ຖ ເວປຸລ຺ລມຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ເຕ ສງ຺ເຆ ປຎ຺ຎຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທານິ ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ອຸຕ຺ຕຣິ ທິຣຕ຺ຕຕິຣຕ຺ຕໍ ສຫເສຍ຺ຍໍ ກປ຺ເປຍ຺ຍ, ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ’’ (ປາຈິ. ໕໑); ‘‘ຍາ ປນ ຠິກ຺ຂຸນີ ອນຸວສ຺ສໍ ວຸຏ຺ຐາເປຍ຺ຍ, ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ’’ (ປາຈິ. ໑໑໗໑); ‘‘ຍາ ປນ ຠິກ຺ຂຸນີ ເອກໍ ວສ຺ສໍ ທ຺ເວ ວຸຏ຺ຐາເປຍ຺ຍ, ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ (ປາຈິ. ໑໑໗໕) ອິມິນາ ນເຍນ ເວທິຕພ຺ພານິ.

ລາຠຄ຺ຄມຫຕ຺ຕນ຺ຕິ ລາຠສ຺ສ ອຄ຺ຄມຫຕ຺ຕໍ; ໂຍ ລາຠສ຺ສ ອຄ຺ໂຄ ອຸຕ຺ຕໂມ ມຫນ຺ຕຠາໂວ, ຕໍ ປຕ຺ໂຕ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ລາເຠນ ວາ ອຄ຺ຄມຫຕ຺ຕມ຺ປິ, ລາເຠນ ເສຏ຺ຐຕ຺ຕຎ຺ຈ ມຫນ຺ຕຕ຺ຕຎ຺ຈ ປຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສງ຺ໂຆ ຫິ ຍາວ ນ ລາຠຄ຺ຄມຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ຕາວ ນ ລາຠໍ ປຏິຈ຺ຈ ອາສວຏ຺ຐານີຍາ ຘມ຺ມາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ປຕ຺ເຕ ປນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ອຖ ສຕ຺ຖາ ສາວການໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປຕິ – ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ອເຈລກສ຺ສ ວາ ປຣິພ຺ພາຊກສ຺ສ ວາ ປຣິພ຺ພາຊິກາຍ ວາ ສຫຕ຺ຖາ ຂາທນີຍໍ ວາ ໂຠຊນີຍໍ ວາ ທເທຍ຺ຍ, ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ (ປາຈິ. ໒໗໐). ອິທຎ຺ຫິ ລາຠຄ຺ຄມຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ເຕ ສງ຺ເຆ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ.

ພາຫຸສຈ຺ຈມຫຕ຺ຕນ຺ຕິ ພາຫຸສຈ຺ຈສ຺ສ ມຫນ຺ຕຠາວໍ. ສງ຺ໂຆ ຫິ ຍາວ ນ ພາຫຸສຈ຺ຈມຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ຕາວ ນ ອາສວຏ຺ຐານີຍາ ຘມ຺ມາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ພາຫຸສຈ຺ຈມຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ເຕ ປນ ຍສ຺ມາ ເອກມ຺ປິ ນິກາຍໍ, ທ຺ເວປິ…ເປ… ປຎ຺ຈປິ ນິກາເຍ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອໂຍນິໂສ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊມານາ ປຸຄ຺ຄລາ ຣເສນ ຣສໍ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘມ຺ມໍ ອຸພ຺ພິນຍໍ ສຕ຺ຖຸສາສນໍ ທີເປນ຺ຕິ. ອຖ ສຕ຺ຖາ ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ເອວໍ ວເທຍ຺ຍ – ຕຖາຫໍ ຠຄວຕາ ຘມ຺ມໍ ເທສິຕໍ ອາຊານາມິ…ເປ… ສມຓຸທ຺ເທໂສປິ ເຈ ເອວໍ ວເທຍ຺ຍາ’’ຕິອາທິນາ (ປາຈິ. ໔໑໘) ນເຍນ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປຕີຕິ.

ເອວໍ ຠຄວາ ອາສວຏ຺ຐານີຍານໍ ຘມ຺ມານໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິກາລຎ຺ຈ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກາລຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ສພ຺ພໂສປິ ເຕສໍ ອຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ນິຣພ຺ພຸໂທ ຫິ ສາຣິປຸຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ນິຣພ຺ພຸໂທຕິ ອພ຺ພຸທວິຣຫິໂຕ; ອພ຺ພຸທາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ໂຈຣາ, ນິຈ຺ໂຈໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂຈຣາຕິ ຈ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ທຸສ຺ສີລາວ ອຘິປ຺ເປຕາ. ເຕ ຫິ ອສ຺ສມຓາວ ຫຸຕ຺ວາ ສມຓປຏິຎ຺ຎຕາຍ ປເຣສໍ ປຈ຺ຈເຍ ໂຈເຣນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ນິຣພ຺ພຸໂທຕິ ນິຈ຺ໂຈໂຣ, ນິທ຺ທຸສ຺ສີໂລຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ນິຣາທີນໂວຕິ ນິຣຸປທ຺ທໂວ ນິຣຸປສຄ຺ໂຄ; ທຸສ຺ສີລາທີນວຣຫິໂຕເຍວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອປຄຕກາຬໂກຕິ ກາຬກາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ທຸສ຺ສີລາເຍວ; ເຕ ຫິ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓາປິ ສມານາ ກາຬກຘມ຺ມໂຍຄາ ກາຬກາຕ຺ເວວ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຕສໍ ອຠາວາ ອປຄຕກາຬໂກ. ອປຫຕກາຬໂກຕິປິ ປາໂຐ. ສຸທ຺ໂຘຕິ ອປຄຕກາຬກຕ຺ຕາເຍວ ສຸທ຺ໂຘ ປຣິໂຍທາໂຕ ປຠສ຺ສໂຣ. ສາເຣ ປຕິຏ຺ຐິໂຕຕິ ສາໂຣ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ສີລ-ສມາຘິ-ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິ-ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນຄຸຓາ, ຕສ຺ມິໍ ສາເຣ ປຕິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ສາເຣ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ.

ເອວໍ ສາເຣ ປຕິຏ຺ຐິຕຠາວໍ ວຕ຺ວາ ປຸນ ໂສ ຈສ຺ສ ສາເຣ ປຕິຏ຺ຐິຕຠາໂວ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອິເມສຎ຺ຫິ ສາຣິປຸຕ຺ຕາຕິ ອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ສງ຺ເຂປວຓ຺ຓນາ – ຍານິມານິ ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ວສ຺ສາວາສໍ ອຸປຄຕານິ ປຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸສຕານິ, ອິເມສໍ ໂຍ ຄຸຓວເສນ ປຈ຺ຉິມໂກ ສພ຺ພປຣິຕ຺ຕຄຸໂຓ ຠິກ຺ຂຸ, ໂສ ໂສຕາປນ຺ໂນ. ໂສຕາປນ຺ໂນຕິ ໂສຕໍ ອາປນ຺ໂນ; ໂສໂຕຕິ ຈ ມຄ຺ຄສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ໂສຕາປນ຺ໂນຕິ ເຕນ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ. ຍຖາຫ –

‘‘ໂສໂຕ ໂສໂຕຕິ ຫິທໍ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ວຸຈ຺ຈຕິ; ກຕໂມ ນຸ ໂຂ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ໂສໂຕຕິ? ອຍເມວ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ອຣິໂຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ…ເປ… ສມ຺ມາສມາຘີ’’ຕິ. ‘‘ໂສຕາປນ຺ໂນ ໂສຕາປນ຺ໂນຕິ ຫິທໍ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ວຸຈ຺ຈຕິ; ກຕໂມ ນຸ ໂຂ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ໂສຕາປນ຺ໂນ’’ຕິ? ‘‘ໂຍ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ອິມິນາ ອຣິເຍນ ອຏ຺ຐງ຺ຄິເກນ ມຄ຺ເຄນ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ – ໂສຕາປນ຺ໂນ. ໂສຍມາຍສ຺ມາ ເອວໍນາໂມ ເອວໍໂຄຕ຺ໂຕ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໐໑). ອິຘ ປນ ມຄ຺ເຄນ ຜລສ຺ສ ນາມໍ ທິນ຺ນໍ. ຕສ຺ມາ ຜລຏ຺ໂຐ ‘‘ໂສຕາປນ຺ໂນ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອວິນິປາຕຘມ຺ໂມຕິ ວິນິປາເຕຕີຕິ ວິນິປາໂຕ; ນາສ຺ສ ວິນິປາໂຕ ຘມ຺ໂມຕິ ອວິນິປາຕຘມ຺ໂມ, ນ ອຕ຺ຕານໍ ອປາເຍສຸ ວິນິປາຕນສຠາໂວຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກສ຺ມາ? ເຍ ຘມ຺ມາ ອປາຍຄມນີຍາ, ເຕສໍ ປຣິກ຺ຂຍາ. ວິນິປຕນໍ ວາ ວິນິປາໂຕ, ນາສ຺ສ ວິນິປາໂຕ ຘມ຺ໂມຕິ ອວິນິປາຕຘມ຺ໂມ, ອປາເຍສຸ ວິນິປາຕນສຠາໂວ ອສ຺ສ ນຕ຺ຖີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍາເມນ ມຄ຺ເຄນ ນິຍຕຕ຺ຕາ ນິຍໂຕ. ສມ຺ໂພຘິ ປຣໍ ອຍນໍ ປຣາ ຄຕິ ອສ຺ສາຕິ ສມ຺ໂພຘິປຣາຍໂຓ. ອຸປຣິ ມຄ຺ຄຕ຺ຕຍໍ ອວສ຺ສໍ ສມ຺ປາປໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກສ຺ມາ? ປຏິລທ຺ຘປຐມມຄ຺ຄຕ຺ຕາຕິ.

ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາຈນກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ພຸທ຺ຘາຈິຓ຺ຓກຖາ

໒໒. ເອວໍ ຘມ຺ມເສນາປຕິໍ ສຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ຕໍ ວສ຺ສາວາສໍ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຖວສ຺ໂສ ມຫາປວາຣຓາຍ ປວາເຣຕ຺ວາ ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ອາມນ຺ເຕສິ. ອາມນ຺ເຕສີຕິ ອາລປິ ອຠາສິ ສມ຺ໂພເຘສິ. ກິນ຺ຕິ? ອາຈິຓ຺ຓໍ ໂຂ ປເນຕນ຺ຕິ ເອວມາທິ. ອາຈິຓ຺ຓນ຺ຕິ ຈຣິຕໍ ວຕ຺ຕໍ ອນຸຘມ຺ມຕາ. ຕໍ ໂຂ ປເນຕໍ ອາຈິຓ຺ຓໍ ທຸວິຘໍ ໂຫຕິ – ພຸທ຺ຘາຈິຓ຺ຓໍ, ສາວກາຈິຓ຺ຓນ຺ຕິ. ກຕມໍ ພຸທ຺ຘາຈິຓ຺ຓໍ? ອິທໍ ຕາວ ເອກໍ – ເຍຫິ ນິມນ຺ຕິຕາ ວສ຺ສໍ ວສນ຺ຕິ, ນ ເຕ ອນປໂລເກຕ຺ວາ ອນາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຊນປທຈາຣິກໍ ປກ຺ກມນ຺ຕິ. ສາວກາ ປນ ອປໂລເກຕ຺ວາ ວາ ອນປໂລເກຕ຺ວາ ວາ ຍຖາສຸຂໍ ປກ຺ກມນ຺ຕິ.

ອປຣມ຺ປິ ພຸທ຺ຘາຈິຓ຺ຓໍ – ວຸຕ຺ຖວສ຺ສາ ປວາເຣຕ຺ວາ ຊນສງ຺ຄຫຕ຺ຖາຍ ຊນປທຈາຣິກໍ ປກ຺ກມນ຺ຕິເຍວ. ຊນປທຈາຣິກໍ ຈຣນ຺ຕາ ຈ ມຫາມຓ຺ຑລໍ ມຊ຺ຌິມມຓ຺ຑລໍ ອນ຺ຕິມມຓ຺ຑລນ຺ຕິ ອິເມສໍ ຕິຓ຺ຓໍ ມຓ຺ຑລານໍ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ມຓ຺ຑເລ ຈຣນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ມຫາມຓ຺ຑລໍ ນວໂຍຊນສຕິກໍ, ມຊ຺ຌິມມຓ຺ຑລໍ ຉໂຍຊນສຕິກໍ, ອນ຺ຕິມມຓ຺ຑລໍ ຕິໂຍຊນສຕິກໍ. ຍທາ ມຫາມຓ຺ຑເລ ຈາຣິກໍ ຈຣິຕຸກາມາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕທາ ມຫາປວາຣຓາຍ ປວາເຣຕ຺ວາ ປາຏິປທທິວເສ ມຫາຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວາຣາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຄາມນິຄມາທີສຸ ມຫາຊນໍ ອາມິສປຏິຄ຺ຄເຫນ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕາ ຘມ຺ມທາເນນ ຈສ຺ສ ວິວຏ຺ຏຸປນິສ຺ສິຕໍ ກຸສລໍ ວຑ຺ເຒນ຺ຕາ ນວຫິ ມາເສຫິ ຊນປທຈາຣິກໍ ປຣິໂຍສາເປນ຺ຕິ. ສເຈ ປນ ອນ຺ໂຕວສ຺ເສ ຠິກ຺ຂູນໍ ສມຖວິປສ຺ສນາ ຕຣຸຓາ ໂຫນ຺ຕິ, ມຫາປວາຣຓາຍ ອປ຺ປວາເຣຕ຺ວາ ປວາຣຓາສງ຺ຄຫໍ ທຕ຺ວາ ກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມາຍໍ ປວາເຣຕ຺ວາ ມາຄສິຣສ຺ສ ປຐມທິວເສ ມຫາຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວາຣາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ມຊ຺ຌິມມຓ຺ຑເລ ອຏ຺ຐຫິ ມາເສຫິ ຈາຣິກໍ ປຣິໂຍສາເປນ຺ຕິ. ສເຈ ປນ ເນສໍ ວຸຕ຺ຖວສ຺ສານໍ ອປຣິປາກິນ຺ທ຺ຣິຍາ ເວເນຍ຺ຍສຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕສໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍປຣິປາກໍ ອາຄເມນ຺ຕາ ມາຄສິຣມາສມ຺ປິ ຕຕ຺ເຖວ ວສິຕ຺ວາ ຜຸສ຺ສມາສສ຺ສ ປຐມທິວເສ ມຫາຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວາຣາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອນ຺ຕິມມຓ຺ຑເລ ສຕ຺ຕຫິ ມາເສຫິ ຈາຣິກໍ ປຣິໂຍສາເປນ຺ຕິ. ເຕສຸ ຈ ມຓ຺ຑເລສຸ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ວິຈຣນ຺ຕາປິ ເຕ ເຕ ສຕ຺ເຕ ກິເລເສຫິ ວິໂຍເຊນ຺ຕາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາທີຫິ ປໂຍເຊນ຺ຕາ ເວເນຍ຺ຍວເສເນວ ນານາວຓ຺ຓານິ ປຸປ຺ຜານິ ໂອຈິນນ຺ຕາ ວິຍ ຈຣນ຺ຕິ.

ອປຣມ຺ປິ ພຸທ຺ຘານໍ ອາຈິຓ຺ຓໍ – ເທວສິກໍ ປຈ຺ຈູສສມເຍ ສນ຺ຕໍ ສຸຂໍ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ຜລສມາປຕ຺ຕິສມາປຊ຺ຊນໍ, ຜລສມາປຕ຺ຕິຍາ ວຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ເທວສິກໍ ມຫາກຣຸຓາສມາປຕ຺ຕິຍາ ສມາປຊ຺ຊນໍ, ຕໂຕ ວຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາເຬ ໂພຘເນຍ຺ຍສຕ຺ຕສມວໂລກນໍ.

ອປຣມ຺ປິ ພຸທ຺ຘານໍ ອາຈິຓ຺ຓໍ – ອາຄນ຺ຕຸເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ປຐມຕຣໍ ປຏິສນ຺ຖາຣກຣຓໍ, ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ຘມ຺ມເທສນາ, ໂອຕິຓ຺ເຓ ໂທເສ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎາປນນ຺ຕິ ອິທໍ ພຸທ຺ຘາຈິຓ຺ຓໍ.

ກຕມໍ ສາວກາຈິຓ຺ຓໍ? ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກາເລ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ສນ຺ນິປາໂຕ ປຸເຣ ວສ຺ສູປນາຍິກາຍ ຈ ກມ຺ມຏ຺ຐານຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ, ວຸຕ຺ຖວສ຺ສານຎ຺ຈ ອຘິຄຕຄຸຓາໂຣຈນຕ຺ຖໍ ອຸປຣິ ກມ຺ມຏ຺ຐານຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖຎ຺ຈ. ອິທໍ ສາວກາຈິຓ຺ຓໍ. ອິຘ ປນ ພຸທ຺ຘາຈິຓ຺ຓໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ອາຈິຓ຺ຓໍ ໂຂ ປເນຕໍ, ອານນ຺ທ, ຕຖາຄຕານ’’ນ຺ຕິ.

ອາຍາມາຕິ ອາຄຈ຺ຉ ຍາມ. ອປໂລເກສ຺ສາມາຕິ ຈາຣິກໍ ຈຣຓຕ຺ຖາຍ ອາປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມ. ເອວນ຺ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ຠນ຺ເຕຕິ ຄາຣວາຘິວຈນເມຕໍ; ສຕ຺ຖຸໂນ ປຏິວຈນທານນ຺ຕິປິ ວຏ຺ຏຕິ. ຠຄວໂຕ ປຈ຺ຈສ຺ໂສສີຕິ ຠຄວໂຕ ວຈນໍ ປຏິອສ຺ໂສສິ, ອຠິມຸໂຂ ຫຸຕ຺ວາ ສຸຓິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ. ເອວນ຺ຕິ ອິມິນາ ວຈເນນ ປຏິຄ຺ຄເຫສີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ນິວາເສຕ຺ວາຕິ ອິຘ ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍນ຺ຕິ ວາ ສາຍນ຺ຫສມຍນ຺ຕິ ວາ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ຠຄວາ ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ໂຈ ມຊ຺ຌນ຺ຫິກໍ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ປຈ຺ຉາສມຓໍ ກຕ຺ວາ ນຄຣທ຺ວາຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນຄຣວີຖິໂຍ ສຸວຓ຺ຓຣສປິຎ຺ຊຣາຫິ ຣໍສີຫິ ສມຸຊ຺ໂຊຕຍມາໂນ ເຍນ ເວຣຎ຺ຊສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ນິເວສນໍ ເຕນຸປສງ຺ກມິ. ຆຣທ຺ວາເຣ ຐິຕມຕ຺ຕເມວ ຈສ຺ສ ຠຄວນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ປຣິຊໂນ ອາໂຣເຈສິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ສຕິໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ສໍເວຄຊາໂຕ ສຫສາ ວຸຏ຺ຐາຍ ມຫາຣຫໍ ອາສນໍ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມ຺ມ ‘‘ອິໂຕ, ຠຄວາ, ອຸປສງ຺ກມຕູ’’ຕິ ອາຫ. ຠຄວາ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ອາສເນ ນິສີທິ. ອຖ ໂຂ ເວຣຎ຺ໂຊ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປນິສີທິຕຸກາໂມ ອຕ຺ຕນາ ຐິຕປເທສໂຕ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ. ອິໂຕ ປຣໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

ຍໍ ປນ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອາຫ – ‘‘ອປິຈ ໂຍ ເທຍ຺ຍຘມ຺ໂມ, ໂສ ນ ທິນ຺ໂນ’’ຕິ. ຕຕ຺ຣາຍມຘິປ຺ປາໂຍ – ມຍາ ນິມນ຺ຕິຕານໍ ວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖານໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ເຕມາສໍ ທິວເສ ທິວເສ ປາໂຕ ຍາຄຸຂຊ຺ຊກໍ, ມຊ຺ຌນ຺ຫິເກ ຂາທນີຍໂຠຊນີຍໍ, ສາຍນ຺ເຫ ອເນກວິຘ ປານວິກຕິ ຄນ຺ຘປຸປ຺ຜາທີຫິ ປູຊາສກ຺ກາໂຣຕິ ເອວມາທິໂກ ໂຍ ເທຍ຺ຍຘມ຺ໂມ ທາຕພ຺ໂພ ອສ຺ສ, ໂສ ນ ທິນ຺ໂນຕິ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ໂນ ອສນ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາໂສ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂສ ຈ ໂຂ ເທຍ຺ຍຘມ຺ໂມ ອມ຺ຫາກໍ ໂນ ອສນ຺ໂຕຕິ ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ຍໍ ທານວຕ຺ຖຸໍ ມຍໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ທເທຍ຺ຍາມ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ໂນ ອສນ຺ຕນ຺ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ໂນປິ ອທາຕຸກມ຺ຍຕາຕິ ອທາຕຸກາມຕາປິ ໂນ ນຕ຺ຖິ, ຍຖາ ປຫູຕວິຕ຺ຕູປກຣຓານໍ ມຈ຺ຉຣີນໍ. ຕໍ ກຸເຕຕ຺ຖ ລພ຺ຠາ ພຫຸກິຈ຺ຈາ ຆຣາວາສາຕິ ຕຕ຺ຣາຍໍ ໂຍຊນາ – ຍສ຺ມາ ພຫຸກິຈ຺ຈາ ຆຣາວາສາ, ຕສ຺ມາ ເອຕ຺ຖ ສນ຺ເຕປິ ເທຍ຺ຍຘມ຺ເມ ທາຕຸກມ຺ຍຕາຍ ຈ ຕໍ ກຸໂຕ ລພ຺ຠາ ກຸໂຕ ຕໍ ສກ຺ກາ ລທ຺ຘຸໍ, ຍໍ ມຍໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ທເທຍ຺ຍາມາຕິ ຆຣາວາສໍ ຄຣຫນ຺ໂຕ ອາຫ. ໂສ ກິຣ ມາເຣນ ອາວຏ຺ຏິຕຠາວໍ ນ ຊານາຕິ, ‘‘ຆຣາວາສປລິໂພເຘນ ເມ ສຕິສມ຺ໂມໂສ ຊາໂຕ’’ຕິ ມຎ຺ຎິ, ຕສ຺ມາ ເອວມາຫ. ອປິຈ – ຕໍ ກຸເຕຕ຺ຖ ລພ຺ຠາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ເຕມາສພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຍມຫໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ທເທຍ຺ຍໍ, ຕໍ ກຸໂຕ ລພ຺ຠາ? ພຫຸກິຈ຺ຈາ ຫິ ຆຣາວາສາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອຖ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ‘‘ຍໍນູນາຫໍ ຍໍ ເມ ຕີຫິ ມາເສຫິ ທາຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ເອກທິວເສເນວ ທເທຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອຘິວາເສຕຸ ເມ ຠວໍ ໂຄຕໂມຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສ຺ວາຕນາຍາຕິ ຍໍ ເມ ຕຸມ຺ເຫສຸ ສກ຺ກາຣໍ ກໂຣໂຕ ສ຺ເວ ຠວິສ຺ສຕິ ປຸຎ຺ຎຎ຺ເຈວ ປີຕິປາໂມຊ຺ຊຎ຺ຈ, ຕທຕ຺ຖາຍ. ອຖ ຕຖາຄໂຕ ‘‘ສເຈ ອຫໍ ນາຘິວາເສຍ຺ຍໍ, ‘ອຍໍ ເຕມາສໍ ກິຎ຺ຈິ ອລທ຺ຘາ ກຸປິໂຕ ມຎ຺ເຎ, ເຕນ ເມ ຍາຈິຍມາໂນ ເອກຠຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ນຕ຺ຖິ ອິມສ຺ມິໍ ອຘິວາສນຂນ຺ຕິ, ອສພ຺ພຎ຺ຎູ ອຍ’ນ຺ຕິ ເອວໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຈ ເວຣຎ຺ຊາວາສິໂນ ຈ ຄຣຫິຕ຺ວາ ພຫຸໍ ອປຸຎ຺ຎໍ ປສເວຍ຺ຍຸໍ, ຕໍ ເຕສໍ ມາ ອໂຫສີ’’ຕິ ເຕສໍ ອນຸກມ຺ປາຍ ອຘິວາເສສິ ຠຄວາ ຕຸຓ຺ຫີຠາເວນ.

ອຘິວາເສຕ຺ວາ ຈ ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເວຣຎ຺ຊໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ‘‘ອລໍ ຆຣາວາສປລິໂພຘຈິນ຺ຕາຍາ’’ຕິ ສຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ຕງ຺ຂຓານຸຣູປາຍ ຘມ຺ມິຍາ ກຖາຍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກໍ ອຕ຺ຖໍ ສນ຺ທສ຺ເສຕ຺ວາ ກຸສເລ ຘມ຺ເມ ສມາທເປຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາເປຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຈ ນໍ ສມຸຕ຺ເຕເຊຕ຺ວາ ສອຸສ຺ສາຫໍ ກຕ຺ວາ ຕາຍ ສອຸສ຺ສາຫຕາຍ ອຎ຺ເຎຫິ ຈ ວິຊ຺ຊມານຄຸເຓຫິ ສມ຺ປຫໍເສຕ຺ວາ ຘມ຺ມຣຕນວສ຺ສໍ ວສ຺ເສຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ປກ຺ກາມິ. ປກ຺ກນ຺ເຕ ຈ ປນ ຠຄວຕິ ເວຣຎ຺ໂຊ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ປຸຕ຺ຕທາຣໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ມຍໍ, ຠເຓ, ຠຄວນ຺ຕໍ ເຕມາສໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ເອກທິວສໍ ເອກຠຕ຺ຕມ຺ປິ ນາທມ຺ຫ. ຫນ຺ທ, ທານິ ຕຖາ ທານໍ ປຏິຍາເທຖ ຍຖາ ເຕມາສິໂກປິ ເທຍ຺ຍຘມ຺ໂມ ສ຺ເວ ເອກທິວເສເນວ ທາຕຸໍ ສກ຺ກາ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຕໂຕ ປຓີຕໍ ທານໍ ປຏິຍາທາເປຕ຺ວາ ຍໍ ທິວສໍ ຠຄວາ ນິມນ຺ຕິໂຕ, ຕສ຺ສາ ຣຕ຺ຕິຍາ ອຈ຺ຈເຍນ ອາສນຏ຺ຐານໍ ອລງ຺ກາຣາເປຕ຺ວາ ມຫາຣຫານິ ອາສນານິ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ ຄນ຺ຘຘູມວາສກຸສຸມວິຈິຕ຺ຣໍ ມຫາປູຊໍ ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ກາລໍ ອາໂຣຈາເປສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອຖ ໂຂ ເວຣຎ຺ໂຊ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຕສ຺ສາ ຣຕ຺ຕິຍາ ອຈ຺ຈເຍນ…ເປ… ນິຏ຺ຐິຕໍ ຠຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ.

໒໓. ຠຄວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ຕຕ຺ຖ ອຄມາສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອຖ ໂຂ ຠຄວາ…ເປ… ນິສີທິ ສທ຺ຘິໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນາ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ເວຣຎ຺ໂຊ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘປຣິຓາຍກໍ; ພຸທ຺ຘໍ ສງ຺ຆຕ຺ເຖຣໍ ກຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປຓີເຕນາຕິ ອຸຕ຺ຕເມນ. ສຫຕ຺ຖາຕິ ສຫຕ຺ເຖນ. ສນ຺ຕປ຺ເປຕ຺ວາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ຕປ຺ເປຕ຺ວາ, ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ສຸຫິຕໍ ຍາວທຕ຺ຖໍ ກຕ຺ວາ. ສມ຺ປວາເຣຕ຺ວາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ປວາເຣຕ຺ວາ ‘ອລ’ນ຺ຕິ ຫຕ຺ຖສຎ຺ຎາຍ ມຸຂສຎ຺ຎາຍ ວຈີເຠເທນ ຈ ປຏິກ຺ຂິປາເປຕ຺ວາ. ຠຸຕ຺ຕາວິນ຺ຕິ ຠຸຕ຺ຕວນ຺ຕໍ. ໂອນີຕປຕ຺ຕປາຓິນ຺ຕິ ປຕ຺ຕໂຕ ໂອນີຕປາຓິໍ; ອປນີຕຫຕ຺ຖນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕິຈີວເຣນ ອຈ຺ຉາເທສີຕິ ຕິຈີວຣໍ ຠຄວໂຕ ອທາສິ. ອິທໍ ປນ ໂວຫາຣວຈນມຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ‘‘ຕິຈີວເຣນ ອຈ຺ຉາເທສີ’’ຕິ, ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ຕິຈີວເຣ ເອກເມໂກ ສາຏໂກ ສຫສ຺ສໍ ອຄ຺ຆຕິ. ອິຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຠຄວໂຕ ຕິສຫສ຺ສຄ຺ຆນກໍ ຕິຈີວຣມທາສິ ອຸຕ຺ຕມໍ ກາສິກວຕ຺ຖສທິສໍ. ເອກເມກຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸໍ ເອກເມເກນ ທຸສ຺ສຍຸເຄນາຕິ ເອກເມເກນ ທຸສ຺ສຍຸຄເຬນ. ຕຕ຺ຣ ເອກສາຏໂກ ປຎ຺ຈສຕານິ ອຄ຺ຆຕິ. ເອວໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂຸສຕານໍ ປຎ຺ຈສຕສຫສ຺ສຄ຺ຆນການິ ທຸສ຺ສານິ ອທາສິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ເອຕ຺ຕກມ຺ປິ ທຕ຺ວາ ອຕຸຏ຺ໂຐ ປຸນ ສຕ຺ຕຏ຺ຐສຫສ຺ສຄ຺ຆນເກ ອເນກຣຕ຺ຕກມ຺ພເລ ຈ ປຏ຺ຏຸຓ຺ຓປຕ຺ຕປເຏ ຈ ຜາເລຕ຺ວາ ຜາເລຕ຺ວາ ອາໂຍຄອໍສພທ຺ຘກກາຍພນ຺ຘນປຣິສ຺ສາວນາທີນໍ ອຕ຺ຖາຍ ອທາສິ. ສຕປາກສຫສ຺ສປາການຎ຺ຈ ເຠສຊ຺ຊເຕລານໍ ຕຸມ຺ພານິ ປູເຣຕ຺ວາ ເອກເມກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອພ຺ຠຎ຺ຊນຕ຺ຖາຍ ສຫສ຺ສຄ຺ຆນກໍ ເຕລມທາສິ. ກິໍ ພຫຸນາ, ຈຕູສຸ ປຈ຺ຈເຍສຸ ນ ໂກຈິ ປຣິກ຺ຂາໂຣ ສມຓປຣິໂຠໂຄ ອທິນ຺ໂນ ນາມ ອໂຫສິ. ປາຬິຍໍ ປນ ຈີວຣມຕ຺ຕເມວ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອວໍ ມຫາຍາຄໍ ຍຊິຕ຺ວາ ສປຸຕ຺ຕທາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນໍ ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເວຣຎ຺ຊໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ເຕມາສໍ ມາຣາວຏ຺ຏເນນ ຘມ຺ມສວນາມຕຣສປຣິໂຠຄປຣິຫີນໍ ເອກທິວເສເນວ ຘມ຺ມາມຕວສ຺ສໍ ວສ຺ເສຕ຺ວາ ປຸຣິປຸຓ຺ຓສງ຺ກປ຺ປໍ ກຸຣຸມາໂນ ຘມ຺ມິຍາ ກຖາຍ ສນ຺ທສ຺ເສຕ຺ວາ…ເປ… ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ປກ຺ກາມິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓປິ ສປຸຕ຺ຕທາໂຣ ຠຄວນ຺ຕຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆຎ຺ຈ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ປຸນປິ, ຠນ຺ເຕ, ອມ຺ຫາກໍ ອນຸຄ຺ຄຫໍ ກເຣຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ເອວມາທີນິ ວທນ຺ໂຕ ອນຸພນ຺ຘິຕ຺ວາ ອສ຺ສູນິ ປວຕ຺ຕຍມາໂນ ນິວຕ຺ຕິ.

ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ຍຖາຠິຣນ຺ຕໍ ວິຫຣິຕ຺ວາຕິ ຍຖາຊ຺ຌາສຍໍ ຍຖາຣຸຈິຕໍ ວາສໍ ວສິຕ຺ວາ ເວຣຎ຺ຊາຍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ມຫາມຓ຺ຑເລ ຈາຣິກາຍ ຈຣຓກາເລ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ ພຸທ຺ຘວີຖິ ປຫາຍ ທຸພ຺ຠິກ຺ຂໂທເສນ ກິລນ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ອຸຊຸນາວ ມຄ຺ເຄນ ຄເຫຕ຺ວາ ຄນ຺ຕຸກາໂມ ໂສເຣຍ຺ຍາທີນິ ອນຸປຄມ຺ມ ປຍາຄປຕິຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຄງ຺ຄໍ ນທິໍ ອຸຕ຺ຕຣິຕ຺ວາ ເຍນ ພາຣາຓສີ ຕທວສຣິ. ເຕນ ອວສຣິ ຕທວສຣິ. ຕຕ຺ຣາປິ ຍຖາຊ຺ຌາສຍໍ ວິຫຣິຕ຺ວາ ເວສາລິໍ ອຄມາສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອນຸປຄມ຺ມ ໂສເຣຍ຺ຍໍ…ເປ… ເວສາລິຍໍ ວິຫຣຕິ ມຫາວເນ ກູຏາຄາຣສາລາຍ’’ນ຺ຕິ.

ພຸທ຺ຘາຈິຓ຺ຓກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ ວິນຍສໍວຓ຺ຓນາຍ

ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຕຕ຺ຣິທໍ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ ສມນ຺ຕປາສາທິກຕ຺ຕສ຺ມິໍ –

ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣໂຕ, ນິທານວຕ຺ຖຸປ຺ປເຠທທີປນໂຕ;

ປຣສມຍວິວຊ຺ຊນໂຕ, ສກສມຍວິສຸທ຺ຘິໂຕ ເຈວ.

ພ຺ຍຎ຺ຊນປຣິໂສຘນໂຕ, ປທຕ຺ຖໂຕ ປາຬິໂຍຊນກ຺ກມໂຕ;

ສິກ຺ຂາປທນິຈ຺ຉຍໂຕ, ວິຠງ຺ຄນຍເຠທທສ຺ສນໂຕ.

ສມ຺ປສ຺ສຕໍ ນ ທິສ຺ສຕິ, ກິຎ຺ຈິ ອປາສາທິກໍ ຍໂຕ ເອຕ຺ຖ;

ວິຎ຺ຎູນມຍໍ ຕສ຺ມາ, ສມນ຺ຕປາສາທິກາຕ຺ເວວ.

ສໍວຓ຺ຓນາ ປວຕ຺ຕາ, ວິນຍສ຺ສ ວິເນຍ຺ຍທມນກຸສເລນ;

ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ໂລກນາເຖນ, ໂລກມນຸກມ຺ປມາເນນາຕິ.

ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑. ປາຣາຊິກກຓ຺ຑໍ

໑. ປຐມປາຣາຊິກໍ

ສຸທິນ຺ນຠາຓວາຣວຓ຺ຓນາ

໒໔. ອິໂຕ ປຣໍ ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ເວສາລິຍາ ອວິທູເຣຕິອາທິ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖໍ. ຕສ຺ມາ ອນຸປທວຓ຺ຓນໍ ປຫາຍ ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ຕເທວ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມ. ກລນ຺ທຄາໂມຕິ ກລນ຺ທກາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ກາຬກາ, ເຕສໍ ວເສນ ລທ຺ຘນາໂມ ຄາໂມ. ກລນ຺ທປຸຕ຺ໂຕຕິ ຄາມວເສນ ລທ຺ຘນາມສ຺ສ ຣາຊສມ຺ມຕສ຺ສ ຈຕ຺ຕາລີສໂກຏິວິຠວສ຺ສ ກລນ຺ທເສຏ຺ຐິໂນ ປຸຕ຺ໂຕ. ຍສ຺ມາ ປນ ຕສ຺ມິໍ ຄາເມ ອຎ຺ເຎປິ ກລນ຺ທນາມກາ ມນຸສ຺ສາ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ກລນ຺ທປຸຕ຺ໂຕຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມ຺ພຫຸເລຫີຕິ ພຫຸເກຫິ. ສຫາຍເກຫີຕິ ສຸຂທຸກ຺ຂານິ ສຫ ອາຍນ຺ຕິ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ສຫາຍາ, ສຫາຍາ ເອວ ສຫາຍກາ, ເຕຫິ ສຫາຍເກຫິ. ສທ຺ຘິນ຺ຕິ ເອກໂຕ. ເກນຈິເທວ ກຣຓີເຍນາຕິ ເກນຈິເທວ ຠຓ຺ຑປ຺ປໂຍຊນອຸທ຺ຘາຣສາຣຓາທິນາ ກິຈ຺ເຈນ; ກຕ຺ຕິກນກ຺ຂຕ຺ຕກີຬາກິຈ຺ເຈນາຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ຠຄວາ ຫິ ກຕ຺ຕິກຊຸຓ຺ຫປກ຺ເຂ ເວສາລິໍ ສມ຺ປາປຸຓິ. ກຕ຺ຕິກນກ຺ຂຕ຺ຕກີຬາ ເຈຕ຺ຖ ອຸຬາຣາ ໂຫຕິ. ຕທຕ຺ຖໍ ຄໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອທ຺ທສ ໂຂຕິ ກຖໍ ອທ຺ທສ? ໂສ ກິຣ ນຄຣໂຕ ຠຸຕ຺ຕປາຕຣາສໍ ສຸທ຺ຘຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ມາລາຄນ຺ຘວິເລປນຫຕ຺ຖໍ ພຸທ຺ຘທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຘມ຺ມສວນຕ຺ຖຎ຺ຈ ນິກ຺ຂມນ຺ຕໍ ມຫາຊນໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກ຺ວ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ພຸທ຺ຘທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຘມ຺ມສວນຕ຺ຖຎ຺ຈາ’’ຕິ. ເຕນ ຫິ ‘‘ອຫມ຺ປິ ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຈຕຸພ຺ພິຘາຍ ປຣິສາຍ ປຣິວຸຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມສ຺ສເຣນ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ອທ຺ທສ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອທ຺ທສ ໂຂ…ເປ… ເທເສນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ທິສ຺ວານສ຺ສາຕິ ທິສ຺ວານ ອສ຺ສ. ເອຕທໂຫສີຕິ ປຸພ຺ເພ ກຕປຸຎ຺ຎຕາຍ ໂຈທິຍມານສ຺ສ ຠພ຺ພກຸລປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເອຕໍ ອໂຫສິ. ກິໍ ອໂຫສິ? ຍໍນູນາຫມ຺ປິ ຘມ຺ມໍ ສຸເຓຍ຺ຍນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍນ຺ນູນາຕິ ປຣິວິຕກ຺ກທສ຺ສນເມຕໍ. ເອວໍ ກິຣສ຺ສ ປຣິວິຕກ຺ໂກ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ‘‘ຍມຍໍ ປຣິສາ ເອກຄ຺ຄຈິຕ຺ຕາ ຘມ຺ມໍ ສຸຓາຕິ, ອໂຫ ວຕາຫມ຺ປິ ຕໍ ສຸເຓຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ.

ອຖ ໂຂ ສຸທິນ຺ໂນ ກລນ຺ທປຸຕ຺ໂຕ ເຍນ ສາ ປຣິສາຕິ ອິຘ ກສ຺ມາ ‘‘ເຍນ ຠຄວາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ເຍນ ສາ ປຣິສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຈ. ຠຄວນ຺ຕຎ຺ຫິ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ອຸຬາຣຸຬາຣຊນາ ມຫຕີ ປຣິສາ ນິສິນ຺ນາ, ຕຕ຺ຣ ນ ສກ຺ກາ ອິມິນາ ປຈ຺ຉາ ອາຄເຕນ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ນິສີທິຕຸໍ. ປຣິສາຍ ປນ ເອກສ຺ມິໍ ປເທເສ ສກ຺ກາຕິ ໂສ ຕໍ ປຣິສໍເຍວ ອຸປສງ຺ກມນ຺ໂຕ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອຖ ໂຂ ສຸທິນ຺ໂນ ກລນ຺ທປຸຕ຺ໂຕ ເຍນ ສາ ປຣິສາ’’ຕິ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ໂຂ ສຸທິນ຺ນສ຺ສ ກລນ຺ທປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເອຕທໂຫສີຕິ ນ ນິສິນ຺ນມຕ຺ຕສ຺ເສວ ອໂຫສິ, ອຖ ໂຂ ຠຄວໂຕ ສິຕ຺ຕຍູປສໍຫິຕໍ ໂຖກໍ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຕ຺ວາ; ຕໍ ປນສ຺ສ ຍສ຺ມາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ນສ຺ເສວ ອໂຫສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ໂຂ ສຸທິນ຺ນສ຺ສ ກລນ຺ທປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເອຕທໂຫສີ’’ຕິ. ກິໍ ອໂຫສີຕິ? ຍຖາ ຍຖາ ໂຂຕິອາທິ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ສງ຺ເຂປກຖາ – ອຫໍ ໂຂ ເຍນ ເຍນ ອາກາເຣນ ຠຄວຕາ ຘມ຺ມໍ ເທສິຕໍ ອາຊານາມິ, ເຕນ ເຕນ ເມ ອຸປປຣິກ຺ຂໂຕ ເອວໍ ໂຫຕິ ຍເທຕໍ ສິຕ຺ຕຍພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ເອກມ຺ປິ ທິວສໍ ອຂຓ຺ຑໍ ກຕ຺ວາ ຈຣິມກຈິຕ຺ຕໍ ປາເປຕພ຺ພຕາຍ ເອກນ຺ຕປຣິປຸຓ຺ຓໍ ຈຣິຕພ຺ພໍ, ເອກທິວສມ຺ປິ ຈ ກິເລສມເລນ ອມລີນໍ ກຕ຺ວາ ຈຣິມກຈິຕ຺ຕໍ ປາເປຕພ຺ພຕາຍ ເອກນ຺ຕປຣິສຸທ຺ຘໍ. ສງ຺ຂລິຂິຕໍ ລິຂິຕສງ຺ຂສທິສໍ ໂຘຕສງ຺ຂສປ຺ປຏິຠາຄໍ ຈຣິຕພ຺ພໍ. ອິທໍ ນ ສຸກຣໍ ອຄາຣໍ ອຊ຺ຌາວສຕາ ອຄາຣມຊ຺ເຌ ວສນ຺ເຕນ ເອກນ຺ຕປຣິປຸຓ຺ຓໍ…ເປ… ຈຣິຕຸໍ. ຍໍນູນາຫໍ ເກເສ ຈ ມສ຺ສຸຎ຺ຈ ໂອຫາເຣຕ຺ວາ ກສາຍຣສປີຕຕາຍ ກາສາຍານິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣນ຺ຕານໍ ອນຸຈ຺ຉວິການິ ວຕ຺ຖານິ ອຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ປຣິທຫິຕ຺ວາ ອຄາຣສ຺ມາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພເຊຍ຺ຍນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຍສ຺ມາ ອຄາຣສ຺ສ ຫິຕໍ ກສິວາຓິຊ຺ຊາທິກມ຺ມໍ ອຄາຣິຍນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕຎ຺ຈ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ນຕ຺ຖິ; ຕສ຺ມາ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ‘‘ອນຄາຣິຍາ’’ຕິ ຎາຕພ຺ພາ. ຕໍ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ. ປພ຺ພເຊຍ຺ຍນ຺ຕິ ປຣິພ຺ພເຊຍ຺ຍໍ.

໒໕. ອຈິຣວຸຏ຺ຐິຕາຍ ປຣິສາຍ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມີຕິ ສຸທິນ຺ໂນ ອວຸຏ຺ຐິຕາຍ ປຣິສາຍ ນ ຠຄວນ຺ຕໍ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິ. ກສ຺ມາ? ຕຕ຺ຣສ຺ສ ພຫູ ຎາຕິສາໂລຫິຕາ ມິຕ຺ຕາມຈ຺ຈາ ສນ຺ຕິ, ເຕ ‘‘‘ຕ຺ວໍ ມາຕາປິຕູນໍ ເອກປຸຕ຺ຕໂກ, ນ ລພ຺ຠາ ຕຍາ ປພ຺ພຊິຕຸ’ນ຺ຕິ ພາຫາຍມ຺ປິ ຄເຫຕ຺ວາ ອາກຑ຺ເຒຍ຺ຍຸໍ, ຕໂຕ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ອນ຺ຕຣາໂຍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສເຫວ ປຣິສາຍ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ໂຖກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸນ ເກນຈິ ສຣີຣກິຈ຺ຈເລເສນ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມ຺ມ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອຖ ໂຂ ສຸທິນ຺ໂນ ກລນ຺ທປຸຕ຺ໂຕ ອຈິຣວຸຏ຺ຐິຕາຍ ປຣິສາຍ…ເປ… ປພ຺ພາເຊຕຸ ມໍ ຠຄວາ’’ຕິ.

ຠຄວາ ປນ ຍສ຺ມາ ຣາຫຸລກຸມາຣສ຺ສ ປພ຺ພຊິຕໂຕ ປຠຸຕິ ມາຕາປິຕູຫິ ອນນຸຎ຺ຎາຕໍ ປຸຕ຺ຕໍ ນ ປພ຺ພາເຊຕິ, ຕສ຺ມາ ນໍ ປຸຈ຺ຉິ – ‘‘ອນຸຎ຺ຎາໂຕສິ ປນ ຕ຺ວໍ ສຸທິນ຺ນ ມາຕາປິຕູຫິ…ເປ… ປພ຺ພຊ຺ຊາຍາ’’ຕິ.

໒໖. ອິໂຕ ປຣໍ ປາຐານຸສາເຣເນວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ກຣຓີຍໍ ຕີເຣຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ເອວມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ – ຘຸຣນິກ຺ເຂເປເນວ ຕໍ ກຣຓີຍໍ ນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາຕິ; ນ ຫິ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ຕິພ຺ພຈ຺ຉນ຺ທສ຺ສ ຠຓ຺ຑປ຺ປໂຍຊນອຸທ຺ຘາຣສາຣຓາທີສຸ ວາ ນກ຺ຂຕ຺ຕກີຬາຍໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ນມຕິ. ອມ຺ມ ຕາຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ອມ຺ມາຕິ ມາຕຣໍ ອາລປຕິ; ຕາຕາຕິ ປິຕຣໍ. ຕ຺ວໍ ໂຂສີຕິ ຕ຺ວໍ ໂຂ ອສິ. ເອກປຸຕ຺ຕໂກຕິ ເອໂກວ ປຸຕ຺ຕໂກ; ອຎ຺ໂຎ ເຕ ເຊຏ຺ໂຐ ວາ ກນິຏ຺ໂຐ ວາ ນຕ຺ຖິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ເອກປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ອນຸກມ຺ປາວເສນ ‘‘ເອກປຸຕ຺ຕໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປິໂຍຕິ ປີຕິຊນນໂກ. ມນາໂປຕິ ມນວຑ຺ຒນໂກ. ສຸເຂຘິໂຕຕິ ສຸເຂນ ເອຘິໂຕ; ສຸຂສໍວຑ຺ຒິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸຂປຣິຫໂຕຕິ ສຸເຂນ ປຣິຫໂຕ; ຊາຕກາລໂຕ ປຠຸຕິ ຘາຕີຫິ ອງ຺ກໂຕ ອງ຺ກໍ ຫຣິຕ຺ວາ ຘາຣິຍມາໂນ ອສ຺ສກຣຖກາທີຫິ ພາລກີຬນເກຫິ ກີຬມາໂນ ສາທຸຣສໂຠຊນໍ ໂຠຊິຍມາໂນ ສຸເຂນ ປຣິຫໂຕ.

ນ ຕ຺ວໍ, ຕາຕ ສຸທິນ຺ນ, ກິຎ຺ຈິ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຊານາສີຕິ ຕ຺ວໍ ຕາຕ ສຸທິນ຺ນ ກິຎ຺ຈິ ອປ຺ປມຕ຺ຕກມ຺ປິ ກລຠາຄໍ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ນ ຊານາສິ; ອຖ ວາ ກິຎ຺ຈິ ທຸກ຺ເຂນ ນານຸໂຠສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຣຓຕ຺ເຖ ສາມິວຈນໍ, ອນຸຠວນຕ຺ເຖ ຈ ຊານນາ; ອຖ ວາ ກິຎ຺ຈິ ທຸກ຺ຂໍ ນສ຺ສຣສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປໂຍຄຕ຺ເຖ ສາມິວຈນໍ, ສຣຓຕ຺ເຖ ຈ ຊານນາ. ວິກປ຺ປທ຺ວເຍປິ ປຸຣິມປທສ຺ສ ອຸຕ຺ຕຣປເທນ ສມານວິຠຕ຺ຕິໂລໂປ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕໍ ສພ຺ພໍ ສທ຺ທສຕ຺ຖານຸສາເຣນ ຎາຕພ຺ພໍ. ມຣເຓນປິ ມຍໍ ເຕ ອກາມກາ ວິນາ ຠວິສ຺ສາມາຕິ ສເຈປິ ຕວ ອມ຺ເຫສຸ ຊີວມາເນສຸ ມຣຓໍ ຠເວຍ຺ຍ, ເຕນ ເຕ ມຣເຓນປິ ມຍໍ ອກາມກາ ອນິຈ຺ຉກາ ນ ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈິຍາ, ວິນາ ຠວິສ຺ສາມ; ຕຍາ ວິໂຍຄໍ ວາ ປາປຸຓິສ຺ສາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກິໍ ປນ ມຍໍ ຕນ຺ຕິ ເອວໍ ສນ຺ເຕ ກິໍ ປນ ກິໍ ນາມ ຕໍ ກາຣຓໍ ເຍນ ມຍໍ ຕໍ ຊີວນ຺ຕໍ ອນຸຊານິສ຺ສາມ; ອຖ ວາ ກິໍ ປນ ມຍໍ ຕນ຺ຕິ ເກນ ປນ ກາຣເຓນ ມຍໍ ຕໍ ຊີວນ຺ຕໍ ອນຸຊານິສ຺ສາມາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

໒໗. ຕຕ຺ເຖວາຕິ ຍຕ຺ຖ ນໍ ຐິຕໍ ມາຕາປິຕໂຣ ນານຸຊານິໍສຸ, ຕຕ຺ເຖວ ຐາເນ. ອນນ຺ຕຣຫິຕາຍາຕິ ເກນຈິ ອຕ຺ຖຣເຓນ ອນຕ຺ຖຕາຍ.

໒໘. ປຣິຈາເຣຫີຕິ ຄນ຺ຘພ຺ພນຏນາຏກາທີນິ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ສຫາຍເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ຍຖາສຸຂໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ຈາເຣຫິ ສຎ຺ຈາເຣຫິ; ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ອຸປເນຫີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຖ ວາ ປຣິຈາເຣຫີຕິ ຄນ຺ຘພ຺ພນຏນາຏກາທີນິ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ສຫາຍເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ລຬ, ອຸປລຬ, ຣມ, ກີຬສ຺ສູຕິປິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກາເມ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຕ຺ຕທາເຣຫິ ສທ຺ຘິໍ ໂຠເຄ ຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ. ປຸຎ຺ຎານິ ກໂຣນ຺ໂຕຕິ ພຸທ຺ຘຎ຺ຈ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ສງ຺ຆຎ຺ຈ ອາຣພ຺ຠ ທານປ຺ປທານາທີນິ ສຸຄຕິມຄ຺ຄໂສຘການິ ກຸສລກມ຺ມານິ ກໂຣນ຺ໂຕ. ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສີຕິ ກຖານຸປ຺ປພນ຺ຘວິຈ຺ເຉທນຕ຺ຖໍ ນິຣາລາປສລ຺ລາໂປ ອໂຫສິ. ອຖສ຺ສ ມາຕາປິຕໂຣ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຕ຺ວາ ປຏິວຈນມ຺ປິ ອລຠມານາ ສຫາຍເກ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ‘‘ເອສ ໂວ ສຫາຍໂກ ປພ຺ພຊິຕຸກາໂມ, ນິວາເຣຖ ນ’’ນ຺ຕິ ອາຫໍສຸ. ເຕປິ ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອໂວຈຸໍ, ເຕສມ຺ປິ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອຖ ໂຂ ສຸທິນ຺ນສ຺ສ ກລນ຺ທປຸຕ຺ຕສ຺ສ ສຫາຍກາ…ເປ… ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສີ’’ຕິ.

໒໙. ອຖສ຺ສ ສຫາຍການໍ ເອຕທໂຫສິ – ‘‘ສເຈ ອຍໍ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອລຠມາໂນ ມຣິສ຺ສຕິ ນ ໂກຈິ ຄຸໂຓ ຠວິສ຺ສຕິ. ປພ຺ພຊິຕໍ ປນ ນໍ ມາຕາປິຕໂຣປິ ກາເລນ ກາລໍ ປສ຺ສິສ຺ສນ຺ຕິ. ມຍມ຺ປິ ປສ຺ສິສ຺ສາມ. ປພ຺ພຊ຺ຊາປິ ຈ ນາເມສາ ຠາຣິຍາ, ທິວເສ ທິວເສ ມຕ຺ຕິກາປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕພ຺ພໍ. ເອກເສຍ຺ຍໍ ເອກຠຕ຺ຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ອຕິທຸກ຺ກຣໍ. ອຍຎ຺ຈ ສຸຂຸມາໂລ ນາຄຣິກຊາຕິໂຍ, ໂສ ຕໍ ຈຣິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ປຸນ ອິເຘວ ອາຄມິສ຺ສຕິ. ຫນ຺ທສ຺ສ ມາຕາປິຕໂຣ ອນຸຊານາເປສ຺ສາມາ’’ຕິ. ເຕ ຕຖາ ອກໍສຸ. ມາຕາປິຕໂຣປິ ນໍ ອນຸຊານິໍສຸ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອຖ ໂຂ ສຸທິນ຺ນສ຺ສ ກລນ຺ທປຸຕ຺ຕສ຺ສ ສຫາຍກາ ເຍນ ສຸທິນ຺ນສ຺ສ ກລນ຺ທປຸຕ຺ຕສ຺ສ ມາຕາປິຕໂຣ…ເປ… ອນຸຎ຺ຎາໂຕສິ ມາຕາປິຕູຫິ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍາ’’ຕິ.

໓໐. ຫຏ຺ໂຐຕິ ຕຸຏ຺ໂຐ. ອຸທຄ຺ໂຄຕິ ປີຕິວເສນ ອພ຺ຠຸນ຺ນຕກາຍຈິຕ຺ໂຕ. ກຕິປາຫນ຺ຕິ ກຕິປຍານິ ທິວສານິ. ພລໍ ຄາເຫຕ຺ວາຕິ ສປ຺ປາຍໂຠຊນານິ ຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ, ອຸຈ຺ຉາທນນ຺ຫາປນາທີຫິ ຈ ກາຍໍ ປຣິຫຣນ຺ໂຕ, ກາຍພລໍ ຊເນຕ຺ວາ ມາຕາປິຕໂຣ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອສ຺ສຸມຸຂໍ ຎາຕິປຣິວຏ຺ຏໍ ປຫາຍ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ…ເປ… ປພ຺ພາເຊຕຸ ມໍ ຠນ຺ເຕ ຠຄວາຕິ. ຠຄວາ ສມີເປ ຐິຕໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ປິຓ຺ຑຈາຣິກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ເຕນ ຫິ ຠິກ຺ຂຸ ສຸທິນ຺ນໍ ປພ຺ພາເຊຫິ ເຈວ ອຸປສມ຺ປາເທຫິ ຈາ’’ຕິ. ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ໂຂ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ຠຄວໂຕ ປຏິສ຺ສຸຓິຕ຺ວາ ສຸທິນ຺ນໍ ກລນ຺ທປຸຕ຺ຕໍ ຊິນທຕ຺ຕິຍໍ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກໍ ລທ຺ຘາ ປພ຺ພາເຊສິ ເຈວ ອຸປສມ຺ປາເທສິ ຈ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອລຕ຺ຖ ໂຂ ສຸທິນ຺ໂນ ກລນ຺ທປຸຕ຺ໂຕ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ, ອລຕ຺ຖ ອຸປສມ຺ປທ’’ນ຺ຕິ.

ເອຕ຺ຖ ປນ ຐຕ຺ວາ ສພ຺ພອຏ຺ຐກຖາສຸ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ຈ ອຸປສມ຺ປທາ ຈ ກຖິຕາ. ມຍໍ ປນ ຍຖາຐິຕປາຬິວເສເນວ ຂນ຺ຘເກ ກຖຍິສ຺ສາມ. ນ ເກວລຎ຺ເຈຕໍ, ອຎ຺ຎມ຺ປິ ຍໍ ຂນ຺ຘເກ ວາ ປຣິວາເຣ ວາ ກເຖຕພ຺ພໍ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິເຍຫິ ວິຠງ຺ເຄກຖິຕໍ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ກຖຍິສ຺ສາມ. ເອວຎ຺ຫິ ກຖິຍມາເນ ປາຬິກ຺ກເມເນວ ວຓ຺ຓນາ ກຕາ ໂຫຕິ. ຕໂຕ ເຕນ ເຕນ ວິນິຈ຺ຉເຍນ ອຕ຺ຖິການໍ ປາຬິກ຺ກເມເນວ ອິມໍ ວິນຍສໍວຓ຺ຓນໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ໂສ ໂສ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍ ຠວິສ຺ສຕີຕິ.

ອຈິຣູປສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ອຈິຣໍ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ຫຸຕ຺ວາ; ອຸປສມ຺ປທໂຕ ນຈິຣກາເລເຍວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອວຣູເປຕິ ເອວໍວິເຘ ເອວໍຊາຕິເກ. ຘຸຕຄຸເຓຕິ ກິເລສນິທ຺ຘຸນນເກ ຄຸເຓ. ສມາທາຍ ວຕ຺ຕຕີຕິ ສມາທິຍິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ວຕ຺ຕຕິ ຈຣຕິ ວິຫຣຕິ. ອາຣຎ຺ຎິໂກ ໂຫຕີຕິ ຄາມນ຺ຕເສນາສນໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອາຣຎ຺ຎິກຘຸຕງ຺ຄວເສນ ອຣຎ຺ຎວາສິໂກ ໂຫຕິ. ປິຓ຺ຑປາຕິໂກຕິ ອຕິເຣກລາຠປຏິກ຺ເຂເປນ ຈຸທ຺ທສ ຠຕ຺ຕານິ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປິຓ຺ຑປາຕິກຘຸຕງ຺ຄວເສນ ປິຓ຺ຑປາຕິໂກ ໂຫຕິ. ປໍສຸກູລິໂກຕິ ຄຫປຕິຈີວຣໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປໍສຸກູລິກຘຸຕງ຺ຄວເສນ ປໍສຸກູລິໂກ ໂຫຕິ. ສປທານຈາຣິໂກຕິ ໂລລຸປ຺ປຈາຣໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ສປທານຈາຣິກຘຸຕງ຺ຄວເສນ ສປທານຈາຣິໂກ ໂຫຕິ; ຆຣປຏິປາຏິຍາ ຠິກ຺ຂາຍ ປວິສຕິ. ວຊ຺ຊິຄາມນ຺ຕິ ວຊ຺ຊີນໍ ຄາມໍ ວຊ຺ຊີສຸ ວາ ຄາມໍ.

ອຑ຺ຒາ ມຫທ຺ຘນາຕິອາທີສຸ ອຸປໂຠຄປຣິໂຠຄູປກຣຓມຫນ຺ຕຕາຍ ອຑ຺ຒາ; ເຍ ຫິ ເຕສໍ ອຸປໂຠຄາ ຍານິ ຈ ອຸປໂຠຄູປກຣຓານິ, ຕານິ ມຫນ຺ຕານິ ພຫຸລານິ ສາຣການີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ນິເຘຕ຺ວາ ຐປິຕຘນມຫນ຺ຕຕາຍ ມຫທ຺ຘນາ. ມຫາໂຠຄາຕິ ທິວສປຣິພ຺ພຍສງ຺ຂາຕໂຠຄມຫນ຺ຕຕາຍ ມຫາໂຠຄາ. ອຎ຺ເຎຫິ ອຸປໂຠເຄຫິ ຊາຕຣູປຣຊຕສ຺ເສວ ປຫູຕຕາຍ ປຫູຕຊາຕຣູປຣຊຕາ. ອລງ຺ກາຣຠູຕສ຺ສ ວິຕ຺ຕູປກຣຓສ຺ສ ປີຕິປາໂມຊ຺ຊກຣຓສ຺ສ ປຫູຕຕາຍ ປຫູຕວິຕ຺ຕູປກຣຓາ. ໂວຫາຣວເສນ ປຣິວຕ຺ເຕນ຺ຕສ຺ສ ຘນຘຎ຺ຎສ຺ສ ປຫູຕຕາຍ ປຫູຕຘນຘຎ຺ຎາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ເສນາສນໍ ສໍສາເມຕ຺ວາຕິ ເສນາສນໍ ປຏິສາເມຕ຺ວາ; ຍຖາ ນ ວິນສ຺ສຕິ ຕຖາ ນໍ ສຸຏ຺ຐຸ ຐເປຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຏ຺ຐິມຕ຺ເຕ ຖາລິປາເກຕິ ຄຓນປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ສຏ຺ຐິຖາລິປາເກ. ເອກເມໂກ ເຈຕ຺ຖ ຖາລິປາໂກ ທສນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຠຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ຉນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂຸສຕານໍ ຠຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຠຕ຺ຕາຠິຫາຣໍ ອຠິຫຣິໍສູຕິ ເອຕ຺ຖ ອຠິຫຣີຍຕີຕິ ອຠິຫາໂຣ. ກິໍ ອຠິຫຣີຍຕິ? ຠຕ຺ຕໍ. ຠຕ຺ຕເມວ ອຠິຫາໂຣ ຠຕ຺ຕາຠິຫາໂຣ, ຕໍ ຠຕ຺ຕາຠິຫາຣໍ. ອຠິຫຣິໍສູຕິ ອຠິມຸຂາ ຫຣິໍສຸ. ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄມໍສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕສ຺ສ ກິໍ ປມາຓນ຺ຕິ? ສຏ຺ຐິ ຖາລິປາກາ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ສຏ຺ຐິມຕ຺ເຕ ຖາລິປາເກ ຠຕ຺ຕາຠິຫາຣໍ ອຠິຫຣິໍສູ’’ຕິ. ຠິກ຺ຂູນໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາຕິ ສຍໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປິຓ຺ຑປາຕິກຕ຺ຕາ ສປທານຈາຣໍ ຈຣິຕຸກາໂມ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ທຕ຺ວາ. ອຍໍ ຫິ ອາຍສ຺ມາ ‘‘ຠິກ຺ຂູ ຈ ລາຠໍ ລຈ຺ຉນ຺ຕິ ອຫຎ຺ຈ ປິຓ຺ຑເກນ ນ ກິລມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອຕທຕ຺ຖເມວ ອາຄໂຕ. ຕສ຺ມາ ອຕ຺ຕໂນ ອາຄມນານຸຣູປໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂູນໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ສຍໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິ.

໓໑. ຎາຕິທາສີຕິ ຎາຕການໍ ທາສີ. ອາຠິໂທສິກນ຺ຕິ ປາຣິວາສິກໍ ເອກຣຕ຺ຕາຕິກ຺ກນ຺ຕໍ ປູຕິຠູຕໍ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ປທຕ຺ໂຖ – ປູຕິຠາວໂທເສນ ອຠິຠູໂຕຕິ ອຠິໂທໂສ, ອຠິໂທໂສວ ອາຠິໂທສິໂກ, ເອກຣຕ຺ຕາຕິກ຺ກນ຺ຕສ຺ສ ວາ ນາມສຎ຺ຎາ ເອສາ, ຍທິທໍ ອາຠິໂທສິໂກຕິ, ຕໍ ອາຠິໂທສິກໍ. ກຸມ຺ມາສນ຺ຕິ ຍວກຸມ຺ມາສໍ. ຉຑ຺ເຑຕຸກາມາ ໂຫຕີຕິ ຍສ຺ມາ ອນ຺ຕມໂສ ທາສກມ຺ມກຣານມ຺ປິ ໂຄຣູປານມ຺ປິ ອປຣິໂຠຄາຣໂຫ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ກຈວຣໍ ວິຍ ພຫິ ຉຑ຺ເຑຕຸກາມາ ໂຫຕິ. ສເຈຕນ຺ຕິ ສເຈ ເອຕໍ. ຠຄິນີຕິ ອຣິຍໂວຫາເຣນ ຎາຕິທາສິໍ ອາລປຕິ. ຉຑ຺ຑນີຍຘມ຺ມນ຺ຕິ ຉຑ຺ເຑຕພ຺ພສຠາວໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ‘‘ຠຄິນິ, ເອຕໍ ສເຈ ພຫິ ຉຑ຺ຑນີຍຘມ຺ມໍ ນິສ຺ສຏ຺ຐປຣິຄ຺ຄຫໍ, ຕໍ ອິຘ ເມ ປຕ຺ເຕ ອາກິຣາ’’ຕິ.

ກິໍ ປນ ເອວໍ ວຕ຺ຕຸໍ ລພ຺ຠຕິ, ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ວາ ປຍຸຕ຺ຕວາຈາ ວາ ນ ໂຫຕີຕິ? ນ ໂຫຕິ. ກສ຺ມາ? ນິສ຺ສຏ຺ຐປຣິຄ຺ຄຫຕ຺ຕາ. ຍຎ຺ຫິ ຉຑ຺ຑນີຍຘມ຺ມໍ ນິສ຺ສຏ຺ຐປຣິຄ຺ຄຫໍ, ຍຕ຺ຖ ສາມິກາ ອນາລຍາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ‘‘ເທຖ ອາຫຣຖ ອິຘ ອາກິຣຖາ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຕຖາ ຫິ ອຄ຺ຄອຣິຍວໍສິໂກ ອາຍສ຺ມາ ຣຏ຺ຐປາໂລປິ ‘‘ຉຑ຺ຑນີຍຘມ຺ມໍ ກຸມ຺ມາສໍ ອິຘ ເມ ປຕ຺ເຕ ອາກິຣາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໒໙໙) ອວຈ. ຕສ຺ມາ ຍໍ ເອວຣູປໍ ຉຑ຺ຑນີຍຘມ຺ມໍ ອຎ຺ຎໍ ວາ ອປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ວນມູລຜລເຠສຊ຺ຊາທິກໍ ຕໍ ສພ຺ພໍ ຍຖາສຸຂໍ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ນ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍິຕພ຺ພໍ. ຫຕ຺ຖານນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂາຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ປຕ຺ຕໍ ອຸປນາມຍໂຕ ມຓິພນ຺ຘໂຕ ປຠຸຕິ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ຫຕ຺ຖານໍ. ປາທານນ຺ຕິ ນິວາສນນ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ປາທານໍ. ສຣສ຺ສາຕິ ‘‘ສເຈຕໍ ຠຄິນີ’’ຕິ ວາຈໍ ນິຈ຺ຉາຣຍໂຕ ສຣສ຺ສ ຈ. ນິມິຕ຺ຕໍ ອຄ຺ຄເຫສີຕິ ຄິຫິກາເລ ສລ຺ລກ຺ຂິຕປຸພ຺ພໍ ອາກາຣໍ ອຄ຺ຄເຫສິ ສຎ຺ຊານິ ສລ຺ລກ຺ເຂສິ. ສຸທິນ຺ໂນ ຫິ ຠຄວໂຕ ທ຺ວາທສເມ ວສ຺ເສ ປພ຺ພຊິໂຕ ວີສຕິເມ ວສ຺ເສ ຎາຕິກຸລໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິຏ຺ໂຐ ສຍໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ອຏ຺ຐວສ຺ສິໂກ ຫຸຕ຺ວາ; ເຕນ ນໍ ສາ ຎາຕິທາສີ ທິສ຺ວາວ ນ ສຎ຺ຊານິ, ນິມິຕ຺ຕໍ ປນ ອຄ຺ຄເຫສີຕິ.

ສຸທິນ຺ນສ຺ສ ມາຕຣໍ ເອຕທໂວຈາຕິ ອຕິຄຣຸນາ ປພ຺ພຊ຺ຊູປຄເຕນ ສາມິປຸຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ‘‘ຕ຺ວໍ ນຸ ໂຂ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ອຍ຺ໂຍ ສຸທິນ຺ໂນ’’ຕິອາທິວຈນໍ ວຕ຺ຕຸໍ ອວິສຫນ຺ຕີ ເວເຄນ ຆຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ສຸທິນ຺ນສ຺ສ ມາຕຣໍ ເອຕໍ ອໂວຈ. ຍຄ຺ເຆຕິ ອາໂຣຈນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ສເຈ ເຊ ສຈ຺ຈນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເຊຕິ ອາລປເນ ນິປາໂຕ. ເອວຎ຺ຫິ ຕສ຺ມິໍ ເທເສ ທາສິຊນໍ ອາລປນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຕ຺ວໍ, ໂຠຕິ ທາສິ, ສເຈ ສຈ຺ຈໍ ຠຓສີ’’ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

໓໒. ອຎ຺ຎຕຣໍ ກຸຏ຺ຏມູລນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍ ກິຣ ເທເສ ທານປຕີນໍ ຆເຣສຸ ສາລາ ໂຫນ຺ຕິ, ອາສນານິ ເຈຕ຺ຖ ປຎ຺ຎຕ຺ຕານິ ໂຫນ຺ຕິ, ອຸປຏ຺ຐາປິຕໍ ອຸທກກຎ຺ຊິຍໍ; ຕຕ຺ຖ ປພ຺ພຊິຕາ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ນິສີທິຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ. ສເຈ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ທານປຕີນມ຺ປິ ສນ຺ຕກໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ຕມ຺ປິ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ກຸລສ຺ສ ອີທິສາຍ ສາລາຍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ກຸຏ຺ຏມູລນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ປພ຺ພຊິຕາ ກປຓມນຸສ຺ສາ ວິຍ ອສາຣຸປ຺ເປ ຐາເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕີຕິ.

ອຕ຺ຖິ ນາມ ຕາຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ຖີຕິ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ເຖ; ນາມາຕິ ປຸຈ຺ຉນຕ຺ເຖ ມຎ຺ຎນຕ຺ເຖ ຈ ນິປາໂຕ. ອິທຎ຺ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ‘‘ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ, ຕາຕ ສຸທິນ຺ນ, ອມ຺ຫາກໍ ຘນໍ, ນ ມຍໍ ນິທ຺ຘນາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພາ, ເຍສໍ ໂນ ຕ຺ວໍ ອີທິເສ ຐາເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ອາຠິໂທສິກໍ ກຸມ຺ມາສໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິສ຺ສສິ’’; ຕຖາ ‘‘ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ, ຕາຕ ສຸທິນ຺ນ, ອມ຺ຫາກໍ ຊີວິຕໍ, ນ ມຍໍ ມຕາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພາ, ເຍສໍ ໂນ ຕ຺ວໍ ອີທິເສ ຐາເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ອາຠິໂທສິກໍ ກຸມ຺ມາສໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິສ຺ສສິ’’; ຕຖາ ‘‘ອຕ຺ຖິ ມຎ຺ເຎ, ຕາຕ ສຸທິນ຺ນ, ຕວ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ສາສນໍ ນິສ຺ສາຍ ປຏິລທ຺ໂຘ ສມຓຄຸໂຓ, ຍໍ ຕ຺ວໍ ສຸໂຠຊນຣສສໍວຑ຺ຒິໂຕປິ ອິມໍ ຊິຄຸຈ຺ຉເນຍ຺ຍໍ ອາຠິໂທສິກໍ ກຸມ຺ມາສໍ ອມຕມິວ ນິພ຺ພິກາໂຣ ປຣິຠຸຎ຺ຊິສ຺ສສີ’’ຕິ.

ໂສ ປນ ຄຫປຕິ ທຸກ຺ຂາຠິຕຸນ຺ນຕາຍ ເອຕມຕ຺ຖໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ກຕ຺ວາ ວຕ຺ຕຸມສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ‘‘ອຕ຺ຖິ ນາມ, ຕາຕ ສຸທິນ຺ນ, ອາຠິໂທສິກໍ ກຸມ຺ມາສໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິສ຺ສສີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ອໂວຈ. ອກ຺ຂຣຈິນ຺ຕກາ ປເນຕ຺ຖ ອິມໍ ລກ຺ຂຓໍ ວທນ຺ຕິ – ອໂນກປ຺ປນາມຣິສນຕ຺ຖວເສນ ເອຕໍ ອຕ຺ຖິນາມສທ຺ເທ ອຸປປເທ ‘‘ປຣິຠຸຎ຺ຊິສ຺ສສີ’’ຕິ ອນາຄຕວຈນໍ ກຕໍ. ຕສ຺ສາຍມຕ຺ໂຖ – ອຕ຺ຖິ ນາມ…ເປ… ປຣິຠຸຎ຺ຊິສ຺ສສິ, ອິທໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂມ຺ປິ ອຫໍ ນ ສທ຺ທຫາມິ ນ ມຣິສຍາມີຕິ. ຕຕາຍໍ ອາຠິໂທສິໂກຕິ ຕໂຕ ຕວ ເຄຫໂຕ ອຍໍ ອາຠິໂທສິໂກ ກຸມ຺ມາໂສ ລທ຺ໂຘຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໂຕຍນ຺ຕິປິ ປາໂຐ. ຕທາຍນ຺ຕິປິ ປຐນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ສຸນ຺ທຣໍ. ເຍນ ສກປິຕຸ ນິເວສນນ຺ຕິ ເຍນ ສກສ຺ສ ປິຕຸ ອຕ຺ຕໂນ ປິຕຸ ນິເວສນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ; ເຖໂຣ ປິຕຣິ ເປເມເນວ ສຸພ຺ພໂຈ ຫຸຕ຺ວາ ອຄມາສິ. ອຘິວາເສສີຕິ ເຖໂຣ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປິຓ຺ຑປາຕິໂກປິ ສມາໂນ ‘‘ສເຈ ເອກຠຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ຄເຫສ຺ສາມິ, ອຕິວິຍ ເນສໍ ໂທມນສ຺ສໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຎາຕີນໍ ອນຸກມ຺ປາຍ ອຘິວາເສສິ.

໓໓. ໂອປຸຎ຺ຊາເປຕ຺ວາຕິ ອຸປລິມ຺ປາເປຕ຺ວາ. ເອກໍ ຫິຣຎ຺ຎສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ຫິຣຎ຺ຎນ຺ຕິ ກຫາປໂຓ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຸຣິໂສຕິ ນາຕິທີໂຆ ນາຕິຣສ຺ໂສ ມຊ຺ຌິມປ຺ປມາໂຓ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕິໂຣກຣຓີຍນ຺ຕິ ກຣຓຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມໍ; ສາຓິປາກາເຣນ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ຕິໂຣ ກໂຣນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ຕິໂຣກຣຓີຍໍ, ຕໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ; ສມນ຺ຕໂຕ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ຫີຕິ ຍສ຺ມາ ອຊ຺ຊ ສຸທິນ຺ໂນ ອາຄມິສ຺ສຕິ ເຕນ ກາຣເຓນ. ຫິ ອິຕິ ປທປູຣຓມຕ຺ເຕ ນິປາໂຕ. ເຕນາຕິ ອຍມ຺ປິ ວາ ອຸຍ຺ໂຍຊນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕເຍວ.

໓໔. ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ປາຬິຍໍ ກາລາໂຣຈນໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຖ ໂຂ ອາໂຣຈິເຕເຍວ ກາເລ ອຄມາສີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອິທໍ ເຕ ຕາຕາຕິ ທ຺ເວ ປຸຎ຺ເຊ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ. ມາຕູຕິ ຊເນຕ຺ຕິຍາ. ມຕ຺ຕິກນ຺ຕິ ມາຕິໂຕ ອາຄຕໍ; ອິທໍ ເຕ ມາຕາມຫິຍາ ມາຕຸ ອິມໍ ເຄຫໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິຍາ ທິນ຺ນຘນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຕ຺ຖິກາຍ ອິຕ຺ຖິຘນນ຺ຕິ ຫີເຬນ຺ໂຕ ອາຫ. ອິຕ຺ຖິກາຍ ນາມ ອິຕ຺ຖິປຣິໂຠຄານໍເຍວ ນ຺ຫານຈຸຓ຺ຓາທີນໍ ອຕ຺ຖາຍ ລທ຺ຘໍ ຘນໍ ກິຕ຺ຕກໍ ຠເວຍ຺ຍ. ຕສ຺ສາປິ ຕາວ ປຣິມາຓໍ ປສ຺ສ. ອຖ ວາ ອິທໍ ເຕ ຕາຕ ສຸທິນ຺ນ ມາຕຸ ຘນໍ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ມຕ຺ຕິກໍ, ນ ມຍາ ທິນ຺ນໍ, ຕວ ມາຕຸເຍວ ສນ຺ຕກນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕໍ ປເນຕໍ ນ ກສິຍາ ນ ວຓິຊ຺ຊາຍ ສມ຺ຠູຕໍ, ອປິຈ ໂຂ ອິຕ຺ຖິກາຍ ອິຕ຺ຖິຘນໍ. ຍໍ ອິຕ຺ຖິກາຍ ຎາຕິກຸລໂຕ ສາມິກກຸລໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິຍາ ລທ຺ຘພ຺ພໍ ນ຺ຫານຈຸຓ຺ຓາທີນໍ ອຕ຺ຖາຍ ອິຕ຺ຖິຘນໍ, ຕໍ ຕາວ ເອຕ຺ຕກນ຺ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ອຎ຺ຎໍ ເປຕ຺ຕິກໍ ອຎ຺ຎໍ ປິຕາມຫນ຺ຕິ ຍໍ ປນ ເຕ ປິຕຸ ຈ ປິຕາມຫານຎ຺ຈ ສນ຺ຕກໍ, ຕໍ ອຎ຺ຎໍເຍວ. ນິຫິຕຎ຺ຈ ປຍຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ອຕິວິຍ ພຫຸ; ເອຕ຺ຖ ຈ ປິຕາມຫນ຺ຕິ ຕທ຺ຘິຕໂລປໍ ກຕ຺ວາ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເປຕາມຫນ຺ຕິ ວາ ປາໂຐ. ລພ຺ຠາ ຕາຕ ສຸທິນ຺ນ ຫີນາຍາວຕ຺ຕິຕ຺ວາຕິ ຕາຕ, ສຸທິນ຺ນ, ອຸຕ຺ຕມໍ ອຣິຍທ຺ຘຊໍ ປພ຺ພຊິຕລິງ຺ຄໍ ປຫາຍ ຫີນາຍ ຄິຫິຠາວາຍ ອາວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ລພ຺ຠາ ໂຠຄາ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ, ນາລພ຺ຠາ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ, ນ ຕ຺ວໍ ຣາຊຠີໂຕ ປພ຺ພຊິໂຕ, ນ ອິຓາຍິເກຫິ ປລິພຸທ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາຕິ. ຕາຕ ນ ອຸສ຺ສຫາມີຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ຕາຕາຕິ ວຈນໍ ເຄຫສິຕເປເມນ ອາຫ, ນ ສມຓເຕເຊນ. ນ ອຸສ຺ສຫາມີຕິ ນ ສກ຺ໂກມິ. ນ ວິສຫາມີຕິ ນປ຺ປໂຫມິ, ນ ສມຕ຺ໂຖມ຺ຫິ.

‘‘ວເທຍ຺ຍາມ ໂຂ ຕໍ ຄຫປຕີ’’ຕິ ອິທໍ ປນ ວຈນໍ ສມຓເຕເຊນາຫ. ນາຕິກຑ຺ເຒຍ຺ຍາສີຕິ ຍໍ ເຕ ມຍິ ເປມໍ ປຕິຏ຺ຐິຕໍ, ຕໍ ໂກຘວເສນ ນ ອຕິກຑ຺ເຒຍ຺ຍາສິ; ສເຈ ນ ກຸຊ຺ເຌຍ຺ຍາສີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕໂຕ ເສຏ຺ຐິ ‘‘ປຸຕ຺ໂຕ ເມ ສງ຺ຄຫໍ ມຎ຺ເຎ ກຕ຺ຕຸກາໂມ’’ຕິ ອຸທຄ຺ຄຈິຕ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ວເທຫິ ຕາຕ ສຸທິນ຺ນາ’’ຕິ. ເຕນຫີຕິ ອຸຍ຺ໂຍຊນຕ຺ເຖ ວິຠຕ຺ຕິປຕິຣູປໂກ ນິປາໂຕ. ຕໂຕນິທານນ຺ຕິ ຕໍນິທານໍ ຕໍເຫຕຸກນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນສ຺ສ ໂຕ-ອາເທໂສ ເວທິຕພ຺ໂພ; ສມາເສ ຈສ຺ສ ໂລປາຠາໂວ. ຠຍໍ ວາຕິ ‘‘ກິນ຺ຕິ ເມ ໂຠເຄ ເນວ ຣາຊາໂນ ຫເຣຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ ຣາຊາທິຠຍໍ; ຈິຕ຺ຕຸຕ຺ຣາໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຉມ຺ຠິຕຕ຺ຕນ຺ຕິ ຣາຊູຫິ ວາ ໂຈເຣຫິ ວາ ‘‘ຘນໍ ເທຫີ’’ຕິ ກມ຺ມກາຣຓໍ ກາຣິຍມານສ຺ສ ກາຍິຎ຺ຊນໍ ກາຍກມ຺ໂປ ຫທຍມໍສຈລນໍ. ໂລມຫໍໂສຕິ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ຠເຍ ໂລມານໍ ຫໍສນໍ ອຸທ຺ຘຄ຺ຄຠາໂວ. ອາຣກ຺ໂຂຕິ ອນ຺ໂຕ ຈ ພຫິ ຈ ຣຕ຺ຕິຎ຺ຈ ທິວາ ຈ ອາຣກ຺ຂຓໍ.

໓໕. ເຕນ ຫິ ວຘູຕິ ເສຏ຺ຐິ ຄຫປຕິ ຘນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕນາ ຄິຫິຠາວຕ຺ຖາຍ ປໂລເຠຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ‘‘ມາຕຸຄາມສທິສໍ ທານິ ປຸຣິສານໍ ພນ຺ຘນໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ມຎ຺ຎິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປຸຣາຓທຸຕິຍິກໍ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ເຕນ ຫິ ວຘູ’’ຕິ. ປຸຣາຓທຸຕິຍິກນ຺ຕິ ປຸຣາຓໍ ທຸຕິຍິກໍ ປຸພ຺ເພ ຄິຫິກາເລ ທຸຕິຍິກໍ, ເຄຫສິຕສຸຂຸປໂຠຄສຫາຍິກໍ ຠູຕປຸພ຺ພຠຣິຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ຫີຕິ ເຍນ ກາຣເຓນ ມາຕຸຄາມສທິສໍ ພນ຺ຘນໍ ນຕ຺ຖິ. ປາເທສຸ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ປາເທ ຄເຫຕ຺ວາ; ອຸປໂຍຄຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມວຈນໍ, ປາເທສຸ ວາ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ. ‘‘ກີທິສາ ນາມ ຕາ ອຍ຺ຍປຸຕ຺ຕ ອຈ຺ຉຣາໂຍ’’ຕິ ກສ຺ມາ ເອວມາຫ? ຕທາ ກິຣ ສມ຺ພຫຸເລ ຂຕ຺ຕິຍກຸມາເຣປິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸມາເຣປິ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ເຕປິ ມຫາສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ປຫາຍ ປພ຺ພຊນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ປພ຺ພຊ຺ຊາຄຸຓໍ ອຊານນ຺ຕາ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປນ຺ຕິ – ‘‘ກສ຺ມາ ເອເຕ ປພ຺ພຊນ຺ຕີ’’ຕິ. ອຖຎ຺ເຎ ວທນ຺ຕິ – ‘‘ເທວຈ຺ຉຣານໍ ເທວນາຏການໍ ກາຣຓາ’’ຕິ. ສາ ກຖາ ວິຕ຺ຖາຣິກາ ອໂຫສິ. ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຍໍ ເອວມາຫາຕິ. ເຖໂຣ ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ນ ໂຂ ອຫໍ ຠຄິນີຕິ ອາຫ. ສມຸທາຈຣຕີຕິ ໂວຫຣຕິ ວເທຕິ. ຕຕ຺ເຖວ ມຸຈ຺ຉິຕາ ປປຕາຕິ ນໍ ຠຄິນິວາເທນ ສມຸທາຈຣນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອນຕ຺ຖິໂກ ທານິ ມຍາ ອຍໍ ໂຍ ມໍ ປຊາປຕິໍ ສມານໍ ອຕ຺ຕນາ ສທ຺ຘິໍ ເອກມາຕຸກຸຈ຺ຉິຍາ ສຍິຕທາຣິກໍ ວິຍ ມຎ຺ຎຕີ’’ຕິ ສມຸປ຺ປນ຺ນພລວໂສກາ ຫຸຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍເຍວ ປເທເສ ມຸຈ຺ຉິຕາ ປປຕາ; ປຕິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ມາ ໂນ ວິເຫຐຍິຕ຺ຖາຕິ ມາ ອມ຺ເຫ ຘນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ມາຕຸຄາມຎ຺ຈ ອຸຍ຺ໂຍເຊຕ຺ວາ ວິເຫຐຍິຕ຺ຖ; ວິເຫສາ ເຫສາ ປພ຺ພຊິຕານນ຺ຕິ. ເຕນ ຫິ ຕາຕ ສຸທິນ຺ນ ພີຊກມ຺ປິ ເທຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ເຕນ ຫີຕິ ອຠິຣຕິຍໍ ອຸຍ຺ໂຍເຊຕິ. ສເຈ ຕ຺ວໍ ອຠິຣໂຕ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣສິ, ຈຣິຕ຺ວາ ອາກາເສ ນິສີທິຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍິຕາ ໂຫຫິ, ອມ຺ຫາກໍ ປນ ກຸລວໍສພີຊກໍ ເອກໍ ປຸຕ຺ຕໍ ເທຫິ. ມາ ໂນ ອປຸຕ຺ຕກໍ ສາປເຕຍ຺ຍໍ ລິຈ຺ຉວໂຍ ອຕິຫຣາເປສຸນ຺ຕິ ມຍຎ຺ຫິ ລິຈ຺ຉວີນໍ ຄຓຣາຊູນໍ ຣຊ຺ເຊ ວສາມ, ເຕ ເຕ ປິຕຸໂນ ອຈ຺ຈເຍນ ອິມໍ ສາປເຕຍ຺ຍໍ ເອວໍ ມຫນ຺ຕໍ ອມ຺ຫາກໍ ວິຠວໍ ອປຸຕ຺ຕກໍ ກຸລຘນຣກ຺ຂເກນ ປຸຕ຺ເຕນ ວິຣຫິຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ຣາຊນ຺ເຕປຸຣໍ ອຕິຫຣາເປຍ຺ຍຸນ຺ຕິ, ຕໍ ເຕ ມາ ອຕິຫຣາເປສຸໍ, ມາ ອຕິຫຣາເປນ຺ຕູຕິ.

ເອຕໍ ໂຂ ເມ, ອມ຺ມ, ສກ຺ກາ ກາຕຸນ຺ຕິ ກສ຺ມາ ເອວມາຫ? ໂສ ກິຣ ຈິນ຺ເຕສິ – ‘‘ເອເຕສໍ ສາປເຕຍ຺ຍສ຺ສ ອຫເມວ ສາມີ, ອຎ຺ໂຎ ນຕ຺ຖິ. ເຕ ມໍ ສາປເຕຍ຺ຍຣກ຺ຂຓຕ຺ຖາຍ ນິຈ຺ຈໍ ອນຸພນ຺ຘິສ຺ສນ຺ຕິ; ເຕນາຫໍ ນ ລຈ຺ຉາມິ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ໂກ ສມຓຘມ຺ມໍ ກາຕຸໍ, ປຸຕ຺ຕກໍ ປນ ລຠິຕ຺ວາ ໂອຣມິສ຺ສນ຺ຕິ, ຕໂຕ ອຫໍ ຍຖາສຸຂໍ ສມຓຘມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອິມໍ ນຍໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ເອວມາຫາຕິ.

໓໖. ປຸປ຺ຜນ຺ຕິ ອຸຕຸກາເລ ອຸປ຺ປນ຺ນໂລຫິຕສ຺ສ ນາມໍ. ມາຕຸຄາມສ຺ສ ຫິ ອຸຕຸກາເລ ຄພ຺ຠປຕິຏ຺ຐານຏ຺ຐາເນ ໂລຫິຕວຓ຺ຓາ ປິຬກາ ສຓ຺ຐຫິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕ ທິວສານິ ວຑ຺ຒິຕ຺ວາ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕໂຕ ໂລຫິຕໍ ປຄ຺ຆຣຕິ, ຕສ຺ເສຕໍ ນາມໍ ‘‘ປຸປ຺ຜ’’ນ຺ຕິ. ຕໍ ປນ ຍາວ ພລວໍ ໂຫຕິ ພຫຸ ປຄ຺ຆຣຕິ, ຕາວ ທິນ຺ນາປິ ປຏິສນ຺ຘິ ນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ໂທເສເນວ ສທ຺ຘິໍ ປຄ຺ຆຣຕິ; ໂທເສ ປນ ປຄ຺ຆຣິເຕ ສຸທ຺ເຘ ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ທິນ຺ນາ ປຏິສນ຺ຘິ ຂິປ຺ປໍ ປຕິຏ຺ຐາຕິ. ປຸປ຺ຜໍສາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊີຕິ ປຸປ຺ຜໍ ອສ຺ສາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ; ອກາຣໂລເປນ ສນ຺ຘິ ປຸຣາຓທຸຕິຍິກາຍ ພາຫາຍໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ປຸຣາຓທຸຕິຍິກາຍ ຍາ ພາຫາ, ຕຕ຺ຣ ນໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ສິກ຺ຂາປເທຕິ ປຐມປາຣາຊິກສິກ຺ຂາປເທ ອຏ຺ຐປິເຕ. ຠຄວໂຕ ກິຣ ປຐມໂພຘິຍໍ ວີສຕິ ວສ຺ສານິ ຠິກ຺ຂູ ຈິຕ຺ຕໍ ອາຣາຘຍິໍສຸ, ນ ເອວຣູປໍ ອຊ຺ຌາຈາຣມກໍສຸ. ຕໍ ສນ຺ຘາເຍວ ອິທໍ ສຸຕ຺ຕມາຫ – ‘‘ອາຣາຘຍິໍສຸ ວຕ ເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂູ ເອກໍ ສມຍໍ ຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໒໕). ອຖ ຠຄວາ ອຊ຺ຌາຈາຣໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ປາຣາຊິກໍ ວາ ສງ຺ຆາທິເສສໍ ວາ ນ ປຎ຺ຎເປສິ. ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ປນ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອວເສເສ ປຎ຺ຈ ຂຸທ຺ທກາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ເຘ ເອວ ປຎ຺ຎເປສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ສິກ຺ຂາປເທ’’ຕິ.

ອນາທີນວທສ຺ໂສຕິ ຍໍ ຠຄວາ ອິທານິ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ໂຕ ອາທີນວໍ ທສ຺ເສສ຺ສຕິ, ຕໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ອນວຊ຺ຊສຎ຺ຎີ ຫຸຕ຺ວາ. ສເຈ ຫິ ‘‘ອຍໍ ອິທໍ ນ ກຣຓີຍນ຺ຕິ ວາ ມູລຈ຺ເຉຊ຺ຊາຍ ວາ ສໍວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ ຊາເນຍ຺ຍ, ສທ຺ຘາປພ຺ພຊິໂຕ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ຕໂຕນິທານໍ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປາປຸຓນ຺ໂຕປິ ນ ກເຣຍ຺ຍ. ເອຕ຺ຖ ປນ ອາທີນວໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ນິທ຺ໂທສສຎ຺ຎີ ອໂຫສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອນາທີນວທສ຺ໂສ’’ຕິ. ປຸຣາຓທຸຕິຍິກາຍາຕິ ຠຸມ຺ມວຈນໍ. ອຠິວິຎ຺ຎາເປສີຕິ ປວຕ຺ເຕສິ; ປວຕ຺ຕນາປິ ຫິ ກາຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຈປນໂຕ ‘‘ວິຎ຺ຎາປນາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອຠິວິຎ຺ຎາປນຎ຺ເຈສ ຄພ຺ຠສຓ຺ຐານສນ຺ນິຏ຺ຐານຕ຺ຖມກາສີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ສາ ເຕນ ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫີຕິ ສາ ຈ ເຕເນວ ອຊ຺ຌາຈາເຣນ ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫິ, ນ ອຎ຺ຎຖາ. ກິໍ ປນ ອຎ຺ຎຖາປິ ຄພ຺ຠຄ຺ຄຫຓໍ ໂຫຕີຕິ? ໂຫຕິ. ກຖໍ? ກາຍສໍສຄ຺ເຄນ, ໂຈຬຄ຺ຄຫເຓນ, ອສຸຈິປາເນນ, ນາຠິປຣາມສເນນ, ຣູປທສ຺ສເນນ, ສທ຺ເທນ, ຄນ຺ເຘນ. ອິຕ຺ຖິໂຍ ຫິ ເອກຈ຺ຈາ ອຸຕຸສມເຍ ຉນ຺ທຣາຄຣຕ຺ຕາ ປຸຣິສານໍ ຫຕ຺ຖຄ຺ຄາຫ-ເວຓິຄ຺ຄາຫ-ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄປຣາມສນໍ ສາທິຍນ຺ຕິໂຍປິ ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ເອວໍ ກາຍສໍສຄ຺ເຄນ ຄພ຺ຠຄ຺ຄຫຓໍ ໂຫຕິ.

ອຸທາຍິຕ຺ເຖຣສ຺ສ ປນ ປຸຣາຓທຸຕິຍິກາ ຠິກ຺ຂຸນີ ຕໍ ອສຸຈິໍ ເອກເທສໍ ມຸເຂນ ອຄ຺ຄເຫສິ, ເອກເທສໍ ໂຈຬເກເນວ ສທ຺ຘິໍ ອງ຺ຄຊາເຕ ປກ຺ຂິປິ. ສາ ເຕນ ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫິ. ເອວໍ ໂຈຬຄ຺ຄຫເຓນ ຄພ຺ຠຄ຺ຄຫຓໍ ໂຫຕິ.

ມິຄສິງ຺ຄຕາປສສ຺ສ ມາຕາ ມິຄີ ອຸຕຸສມເຍ ຕາປສສ຺ສ ປສ຺ສາວຏ຺ຐານໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສສມ຺ຠວໍ ປສ຺ສາວໍ ປິວິ. ສາ ເຕນ ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ມິຄສິງ຺ຄໍ ວິຊາຍິ. ເອວໍ ອສຸຈິປາເນນ ຄພ຺ຠຄ຺ຄຫຓໍ ໂຫຕິ.

ສາມສ຺ສ ປນ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ມາຕາປິຕູນໍ ຈກ຺ຂຸປຣິຫານິໍ ຎຕ຺ວາ ສກ຺ໂກ ປຸຕ຺ຕໍ ທາຕຸກາໂມ ທຸກູລປຓ຺ຑິຕໍ ອາຫ – ‘‘ວຏ຺ຏຕິ ຕຸມ຺ຫາກໍ ເມຖຸນຘມ຺ໂມ’’ຕິ? ‘‘ອນຕ຺ຖິກາ ມຍໍ ເອເຕນ, ອິສິປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິຕາມ຺ຫາ’’ຕິ. ‘‘ເຕນ ຫິ ອິມິສ຺ສາ ອຸຕຸສມເຍ ອງ຺ຄຸຏ຺ເຐນ ນາຠິໍ ປຣາມເສຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ. ໂສ ຕຖາ ອກາສິ. ສາ ເຕນ ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ສາມໍ ຕາປສທາຣກໍ ວິຊາຍິ. ເອວໍ ນາຠິປຣາມສເນນ ຄພ຺ຠຄ຺ຄຫຓໍ ໂຫຕິ. ເອເຕເນວ ນເຍນ ມຓ຺ຑພ຺ຍສ຺ສ ຈ ຈຓ຺ຑປຊ຺ໂຊຕສ຺ສ ຈ ວຕ຺ຖຸ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ກຖໍ ຣູປທສ຺ສເນນ ໂຫຕິ? ອິເຘກຈ຺ຈາ ອິຕ຺ຖີ ອຸຕຸສມເຍ ປຸຣິສສໍສຄ຺ຄໍ ອລຠມານາ ຉນ຺ທຣາຄວເສນ ອນ຺ໂຕເຄຫຄຕາວ ປຸຣິສໍ ອຸປນິຊ຺ຌາຍຕິ ຣາໂຊໂຣຘາ ວິຍ, ສາ ເຕນ ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ເອວໍ ຣູປທສ຺ສເນນ ຄພ຺ຠຄ຺ຄຫຓໍ ໂຫຕິ.

ພລາກາສຸ ປນ ປຸຣິໂສ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຕາ ອຸຕຸສມເຍ ເມຆສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ກຸກ຺ກຸຏິໂຍປິ ກທາຈິ ເອກສ຺ສ ກຸກ຺ກຸຏສ຺ສ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ພຫຸກາປິ ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ຕຖາ ຄາວີ ອຸສຠສ຺ສ. ເອວໍ ສທ຺ເທນ ຄພ຺ຠຄ຺ຄຫຓໍ ໂຫຕິ.

ຄາວີ ເອວ ຈ ກທາຈິ ອຸສຠຄນ຺ເຘນ ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ເອວໍ ຄນ຺ເຘນ ຄພ຺ຠຄ຺ຄຫຓໍ ໂຫຕິ.

ອິຘ ປນາຍໍ ອຊ຺ຌາຈາເຣນ ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫິ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ມາຕາປິຕໂຣ ຈ ສນ຺ນິປຕິຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ມາຕາ ຈ ອຸຕຸນີ ໂຫຕິ, ຄນ຺ຘພ຺ໂພ ຈ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິໂຕ ໂຫຕິ, ເອວໍ ຕິຓ຺ຓໍ ສນ຺ນິປາຕາ ຄພ຺ຠສ຺ສາວກ຺ກນ຺ຕິ ໂຫຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໐໘).

ຠຸມ຺ມາ ເທວາ ສທ຺ທມນຸສ຺ສາເວສຸນ຺ຕິ ຍສ຺ມາ ນຕ຺ຖິ ໂລເກ ຣໂຫ ນາມ ປາປກມ຺ມໍ ປກຸພ຺ພໂຕ. ສພ຺ພປຐມໍ ຫິສ຺ສ ຕໍ ປາປໍ ອຕ຺ຕນາ ຊານາຕິ, ຕໂຕ ອາຣກ຺ຂເທວຕາ, ອຖຎ຺ຎາປິ ປຣຈິຕ຺ຕວິທຸນິໂຍ ເທວຕາ. ຕສ຺ມາສ຺ສ ປຣຈິຕ຺ຕວິທູ ສກລວນສຓ຺ຑນິສ຺ສິຕາ ຠຸມ຺ມາ ເທວາ ຕໍ ອຊ຺ຌາຈາຣໍ ທິສ຺ວາ ສທ຺ທໍ ອນຸສ຺ສາເວສຸໍ. ຍຖາ ອຎ຺ເຎປິ ເທວາ ສຸຓນ຺ຕິ, ຕຖາ ນິຈ຺ຉາເຣສຸໍ. ກິນ຺ຕິ? ນິຣພ຺ພຸໂທ ວຕ, ໂຠ…ເປ… ອາທີນໂວ ອຸປ຺ປາທິໂຕຕິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ເຑ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຠຸມ຺ມານໍ ເທວານໍ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກາຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ຠຸມ຺ມານໍ ເທວານໍ ສທ຺ທໍ ອາກາສຏ຺ຐເທວຕາ ອສ຺ໂສສຸໍ; ອາກາສຏ຺ຐານໍ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກາຕິ ອຍມນຸກ຺ກໂມ ເວທິຕພ຺ໂພ. ພ຺ຣຫ຺ມກາຍິກາຕິ ອສຎ຺ຎສຕ຺ເຕ ຈ ອຣູປາວຈເຣ ຈ ຐເປຕ຺ວາ ສພ຺ເພປິ ພ຺ຣຫ຺ມາໂນ ອສ຺ໂສສຸໍ; ສຸຕ຺ວາ ຈ ສທ຺ທມນຸສ຺ສາເວສຸນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອິຕິຫ ເຕນ ຂເຓນາຕິ ເອວໍ ເຕນ ສຸທິນ຺ນສ຺ສ ອຊ຺ຌາຈາຣກ຺ຂເຓນ. ເຕນ ມຸຫຸຕ຺ເຕນາຕິ ອຊ຺ຌາຈາຣມຸຫຸຕ຺ເຕເນວ. ຍາວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກາຕິ ຍາວ ອກນິຏ຺ຐພ຺ຣຫ຺ມໂລກາ. ອພ຺ຠຸຄ຺ຄຈ຺ຉີຕິ ອຠິອຸຄ຺ຄຈ຺ຉິ ອພ຺ຠຸຏ຺ຐາສິ ເອກໂກລາຫລມໂຫສີຕິ.

ປຸຕ຺ຕໍ ວິຊາຍີຕິ ສຸວຓ຺ຓພິມ຺ພສທິສໍ ປຈ຺ຉິມຠວິກສຕ຺ຕໍ ຊເນສິ. ພີຊໂກຕິ ນາມມກໍສູຕິ ນ ອຎ຺ຎໍ ນາມໍ ກາຕຸມທໍສຸ, ‘‘ພີຊກມ຺ປິ ເທຫີ’’ຕິ ມາຕາມຫິຍາ ວຸຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ປາກຏຕ຺ຕາ ‘‘ພີຊໂກ ຕ຺ເວວສ຺ສ ນາມໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ‘‘ພີຊໂກ’’ຕິ ນາມມກໍສຸ. ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ປນ ນາມວເສເນວ ຈ ມາຕາປິຕູນມ຺ປິສ຺ສ ນາມມກໍສຸ. ເຕ ອປເຣນ ສມເຍນາຕິ ພີຊກຎ຺ຈ ພີຊກມາຕຣຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ພີຊກສ຺ສ ກິຣ ສຕ຺ຕຏ຺ຐວສ຺ສກາເລ ຕສ຺ສ ມາຕາ ຠິກ຺ຂຸນີສຸ ໂສ ຈ ຠິກ຺ຂູສຸ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ເຕ ອຸປນິສ຺ສາຍ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສຸ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອຸໂຠ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ສຈ຺ຉາກໍສູ’’ຕິ.

໓໗. ເອວໍ ມາຕາປຸຕ຺ຕານໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ສຜລາ ອໂຫສິ. ປິຕາ ປນ ວິປ຺ປຏິສາຣາຠິຠູໂຕ ວິຫາສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມໂຕ ສຸທິນ຺ນສ຺ສອຫຸເທວ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອຫຸເທວາຕິ ອຫຸ ເອວ, ທກາໂຣ ປທສນ຺ຘິກໂຣ. ອໂຫສິເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ອຊ຺ຌາຈາຣເຫຕຸໂກ ປຈ຺ຉານຸຕາໂປ. ວິປ຺ປຏິສາໂຣຕິປິ ຕສ຺ເສວ ນາມໍ. ໂສ ຫິ ວິຎ຺ຎູຫິ ອກຕ຺ຕພ຺ພຕາຍ ກຸຈ຺ຉິຕກິຣິຍຠາວໂຕ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ. ກຕໍ ອຊ຺ຌາຈາຣໍ ນິວຕ຺ເຕຕຸໍ ອສມຕ຺ຖຕາຍ ຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ວິຣູປໍ ສຣຓຠາວໂຕ ວິປ຺ປຏິສາໂຣຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອລາຠາ ວຕ ເມຕິ ມຍ຺ຫໍ ວຕ ອລາຠາ; ເຍ ຌານາທີນໍ ຄຸຓານໍ ອລາຠາ ນາມ, ເຕ ມຍ຺ຫໍ, ນ ອຎ຺ຎສ຺ສາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນ ວຕ ເມ ລາຠາຕິ ເຍປິ ເມ ປຏິລທ຺ຘາ ປພ຺ພຊ຺ຊສຣຓຄມນສິກ຺ຂາສມາທານຄຸຓາ, ເຕປິ ເນວ ມຍ຺ຫໍ ລາຠາ ອຊ຺ຌາຈາຣມລີນຕ຺ຕາ. ທຸລ຺ລທ຺ຘໍ ວຕ ເມຕິ ອິທໍ ສາສນໍ ລທ຺ຘມ຺ປິ ເມ ທຸລ຺ລທ຺ຘໍ. ນ ວຕ ເມ ສຸລທ຺ຘນ຺ຕິ ຍຖາ ອຎ຺ເຎສໍ ກຸລປຸຕ຺ຕານໍ, ເອວໍ ນ ວຕ ເມ ສຸລທ຺ຘໍ. ກສ຺ມາ? ຍມຫໍ ເອວໍ ສ຺ວາກ຺ຂາເຕ ຘມ຺ມວິນເຍ…ເປ… ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣິຕຸນ຺ຕິ. ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫິຕໍ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ. ກິໂສ ອໂຫສີຕິ ຂາທິຕຸໍ ວາ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວາ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ຕນຸໂກ ອໂຫສິ ອປ຺ປມໍສໂລຫິໂຕ. ອຸປ຺ປຓ຺ຑຸປ຺ປຓ຺ຑຸກຊາໂຕຕິ ສຎ຺ຊາຕຸປ຺ປຓ຺ຑຸປ຺ປຓ຺ຑຸກຠາໂວ ປຓ຺ຑຸປລາສປ຺ປຏິຠາໂຄ. ຘມນິສນ຺ຖຕຄຕ຺ໂຕຕິ ປຣິຍາທິນ຺ນມໍສໂລຫິຕຕ຺ຕາ ສິຣາຊາເລເນວ ສນ຺ຖຣິຕຄຕ຺ໂຕ. ອນ຺ໂຕມໂນຕິ ອນຸໂສຈນວເສນ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣເຍວ ຐິຕຈິຕ຺ໂຕ. ຫທຍວຕ຺ຖຸໍ ນິສ຺ສາຍ ປວຕ຺ຕນວເສນ ປນ ສພ຺ເພປິ ອນ຺ໂຕມນາເຍວ. ລີນມໂນຕິ ອຸທ຺ເທເສ ປຣິປຸຈ຺ຉາຍ ກມ຺ມຏ຺ຐາເນ ອຘິສີເລ ອຘິຈິຕ຺ເຕ ອຘິປຎ຺ຎາຍ ວຕ຺ຕປຏິປຕ຺ຕິປູຣເຓ ຈ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕຘຸໂຣ ອວິປ຺ຜາຣິໂກ ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ໂກສຊ຺ຊວເສເນວ ລີໂນ ສງ຺ກຸຈິໂຕ ມໂນ ອສ຺ສາຕິ ລີນມໂນ. ທຸກ຺ຂີຕິ ເຈໂຕທຸກ຺ເຂນ ທຸກ຺ຂີ. ທຸມ຺ມໂນຕິ ໂທເສນ ທຸຏ຺ຐມໂນ, ວິຣູປມໂນ ວາ ໂທມນສ຺ສາຠິຠູຕຕາຍ. ປຊ຺ຌາຍີຕິ ວິປ຺ປຏິສາຣວເສນ ວຫຈ຺ຉິນ຺ໂນ ວິຍ ຄທ຺ຣໂຠ ຕໍ ຕໍ ຈິນ຺ຕຍິ.

໓໘. ສຫາຍກາ ຠິກ຺ຂູຕິ ຕໍ ເອວໍຠູຕໍ ຄຓສງ຺ຄຓິກາປປຎ຺ເຈນ ວີຕິນາເມນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ຍສ຺ສ ວິສ຺ສາສິກາ ກຖາຜາສຸກາ ຠິກ຺ຂູ ເຕ ນໍ ເອຕທໂວຈຸໍ. ປີຓິນ຺ທ຺ຣິໂຍຕິ ປສາທປຕິຏ຺ຐາໂນກາສສ຺ສ ສມ຺ປຸຓ຺ຓຕ຺ຕາ ປຣິປຸຓ຺ຓຈກ຺ຂຸອາທິອິນ຺ທ຺ຣິໂຍ. ໂສ ທານິ ຕ຺ວນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ທານີຕິ ນິປາໂຕ, ໂສ ປນ ຕ຺ວນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກຈ຺ຈິໂນ ຕ຺ວນ຺ຕິ ກຈ຺ຈິ ນຸ ຕ຺ວໍ. ອນຠິຣໂຕຕິ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕ; ຄິຫິຠາວໍ ປຕ຺ຖຍມາໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມາ ຕເມວ ອນຠິຣຕິໍ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ນ ໂຂ ອຫໍ, ອາວຸໂສ, ອນຠິຣໂຕ’’ຕິ. ອຘິກຸສລານໍ ປນ ຘມ຺ມານໍ ຠາວນາຍ ອຠິຣໂຕວ ອຫນ຺ຕິ. ອຕ຺ຖິ ເມ ປາປກມ຺ມໍ ກຕນ຺ຕິ ມຍາ ກຕໍ ເອກໍ ປາປກມ຺ມໍ ອຕ຺ຖິ ອຸປລພ຺ຠຕິ ສໍວິຊ຺ຊຕິ, ນິຈ຺ຈກາລໍ ອຠິມຸຂໍ ວິຍ ເມ ຕິຏ຺ຐຕິ. ອຖ ນໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ‘‘ປຸຣາຓທຸຕິຍິກາຍາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ອລຎ຺ຫິ ເຕ, ອາວຸໂສ ສຸທິນ຺ນ, ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍາຕິ ອາວຸໂສ ສຸທິນ຺ນ, ຕຸຍ຺ເຫຕໍ ປາປກມ຺ມໍ ອລໍ ສມຕ຺ຖໍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍ; ປຏິພລໍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ອຸປ຺ປາເທຕຸນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຍໍ ຕ຺ວນ຺ຕິ ອາທິມ຺ຫິ ເຍນ ປາເປນ ຕ຺ວໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສສິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣິຕຸໍ, ຕໍ ເຕ ປາປໍ ອລໍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍາຕິ ເອວໍ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຖ ນໍ ອນຸສາສນ຺ຕາ ‘‘ນນຸ ອາວຸໂສ ຠຄວຕາ’’ຕິອາທິມາຫໍສຸ. ຕຕ຺ຖ ນນູຕິ ອນຸມຕິຄ຺ຄຫຓຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ອເນກປຣິຍາເຍນາຕິ ອເນກກາຣເຓນ. ວິຣາຄາຍາຕິ ວິຣາຄຕ຺ຖາຍ. ໂນ ສຣາຄາຍາຕິ ໂນ ຣາເຄນ ຣຊ຺ຊນຕ຺ຖາຍ. ຠຄວຕາ ຫິ ‘‘ອິມໍ ເມ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາ ສພ຺ພຠວໂຠເຄສຸ ວິຣຊ຺ຊິສ຺ສນ຺ຕິ, ໂນ ຣຊ຺ຊິສ຺ສນ຺ຕີ’’ ເອຕທຕ຺ຖາຍ ຘມ຺ໂມ ເທສິໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອສ ນໂຍ ສພ຺ພປເທສຸ. ອິທໍ ປເນຕ຺ຖ ປຣິຍາຍວຈນມຕ຺ຕໍ. ວິສໍໂຍຄາຍາຕິ ກິເລເສຫິ ວິສໍຍຸຊ຺ຊນຕ຺ຖາຍ. ໂນ ສໍໂຍຄາຍາຕິ ນ ສໍຍຸຊ຺ຊນຕ຺ຖາຍ. ອນຸປາທານາຍາຕິ ອຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖາຍ. ໂນ ສອຸປາທານາຍາຕິ ນ ສງ຺ຄຫຓຕ຺ຖາຍ.

ຕຕ຺ຖ ນາມ ຕ຺ວນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍ ນາມ ຕ຺ວໍ. ສຣາຄາຍ ເຈເຕສ຺ສສີຕິ ສຫ ຣາເຄນ ວຕ຺ຕມານາຍ ເມຖຸນຘມ຺ມາຍ ເຈເຕສ຺ສສິ ກປ຺ເປສ຺ສສິ ປກປ຺ເປສ຺ສສິ; ເອຕທຕ຺ຖໍ ວາຍມິສ຺ສສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອສ ນໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ປຸນ ຣາຄວິຣາຄາທີນິ ນວ ປທານິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕໂລກຸຕ຺ຕຣນິພ຺ພານເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕານິ. ຕສ຺ມາ ຣາຄວິຣາຄາຍາຕິ ວາ ມທນິມ຺ມທນາຍາຕິ ວາ ວຸຕ຺ເຕປິ ‘‘ນິພ຺ພານຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ເອວເມວ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ນິພ຺ພານຎ຺ຫິ ຍສ຺ມາ ຕໍ ອາຄມ຺ມ ອາຣພ຺ຠ ປຏິຈ຺ຈ ຣາໂຄ ວິຣຊ຺ຊຕິ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຣາຄວິຣາໂຄຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ຕໍ ອາຄມ຺ມ ມານມທ-ປຸຣິສມທາທໂຍ ມທາ ນິມ຺ມທາ ອມທາ ໂຫນ຺ຕິ ວິນສ຺ສນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ມທນິມ຺ມທນນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍສ຺ມາ ຈ ຕໍ ອາຄມ຺ມ ສພ຺ພາປິ ກາມປິປາສາ ວິນຍໍ ອພ຺ຠຕ຺ຖໍ ຍາຕິ, ຕສ຺ມາ ປິປາສວິນໂຍຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ຕໍ ອາຄມ຺ມ ປຎ຺ຈ ກາມຄຸຓາລຍາ ສມຸຄ຺ຆາຕໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອາລຍສມຸຄ຺ຆາໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍສ຺ມາ ຈ ຕໍ ອາຄມ຺ມ ເຕຠູມກວຏ຺ຏໍ ອຸປຈ຺ຉິຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ວຏ຺ຏຸປຈ຺ເຉໂທຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ຕໍ ອາຄມ຺ມ ສພ຺ພໂສ ຕຓ຺ຫາ ຂຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ ວິຣຊ຺ຊຕິ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ ຈ, ຕສ຺ມາ ຕຓ຺ຫກ຺ຂໂຍ ວິຣາໂຄ ນິໂຣໂຘຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍສ຺ມາ ປເນຕໍ ຈຕສ຺ໂສ ໂຍນິໂຍ, ປຎ຺ຈ ຄຕິໂຍ, ສຕ຺ຕ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິໂຍ, ນວ ຈ ສຕ຺ຕາວາເສ, ອປຣາປຣຠາວາຍ ວິນນໂຕ ອາພນ຺ຘນໂຕ ສໍສິພ຺ພນໂຕ ວານນ຺ຕິ ລທ຺ຘໂວຫາຣາຍ ຕຓ຺ຫາຍ ນິກ຺ຂນ຺ຕໍ ນິສ຺ສຏໍ ວິສໍຍຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ນິພ຺ພານນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ.

ກາມານໍ ປຫານໍ ອກ຺ຂາຕນ຺ຕິ ວຕ຺ຖຸກາມານໍ, ກິເລສກາມານຎ຺ຈ ປຫານໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາມສຎ຺ຎານໍ ປຣິຎ຺ຎາຕິ ສພ຺ພາສມ຺ປິ ກາມສຎ຺ຎານໍ ຎາຕຕີຣຓປຫານວເສນ ຕິວິຘາ ປຣິຎ຺ຎາ ອກ຺ຂາຕາ. ກາມປິປາສານນ຺ຕິ ກາເມສຸ ປາຕພ຺ຍຕານໍ ກາເມ ວາ ປາຕຸມິຈ຺ຉານໍ. ກາມວິຕກ຺ການນ຺ຕິ ກາມຸປສຎ຺ຫິຕານໍວິຕກ຺ການໍ. ກາມປຣິຬາຫານນ຺ຕິ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓິກຣາຄວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນປຣິຬາຫານໍ ອນ຺ໂຕທາຫານໍ. ອິເມສຸ ປຎ຺ຈສຸ ຐາເນສຸ ກິເລສກ຺ຂຍກໂຣ ໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ໂຄວ ກຖິໂຕ. ສພ຺ພປຐເມສຸ ປນ ຕີສຸ ຐາເນສຸ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣມິສ຺ສໂກ ມຄ຺ໂຄ ກຖິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເນຕໍ ອາວຸໂສຕິ ນ ເອຕໍ ອາວຸໂສ, ຕວ ປາປກມ຺ມໍ ອປ຺ປສນ຺ນານຎ຺ຈ ປສາທາຍ ເອວຣູປານໍ ປສາທຕ຺ຖາຍ ນ ໂຫຕິ. ອຖ ຂ຺ເວຕນ຺ຕິ ອຖ ໂຂ ເອຕໍ. ອຖ ໂຂ ຕນ຺ຕິປິ ປາໂຐ. ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕາຍາຕິ ປສາທຎ຺ຎຖາຠາວາຍ ວິປ຺ປຏິສາຣາຍ ໂຫຕິ. ເຍ ມຄ຺ເຄນ ອນາຄຕສທ຺ຘາ, ເຕສໍ ວິປ຺ປຏິສາຣໍ ກໂຣຕິ – ‘‘ອີທິເສປິ ນາມ ຘມ຺ມວິນເຍ ມຍໍ ປສນ຺ນາ, ຍຕ຺ເຖວໍ ທຸປ຺ປຏິປນ຺ນາ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ. ເຍ ປນ ມຄ຺ເຄນາຄຕສທ຺ຘາ, ເຕສໍ ສິເນຣຸ ວິຍ ວາເຕຫິ ອຈໂລ ປສາໂທ ອີທິເສຫິ ວຕ຺ຖູຫິ ອິໂຕ ວາ ທາຣຸຓຕເຣຫິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ເອກຈ຺ຈານໍ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕາຍາ’’ຕິ.

໓໙. ຠຄວໂຕ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸນ຺ຕິ ຠຄວໂຕ ເອຕໍ ອຕ຺ຖໍ ອາຈິກ຺ຂິໍສຸ ປຏິເວທຍິໍສຸ. ອາໂຣຈຍມານາ ຈ ເນວ ປິຍກມ຺ຍຕາຍ ນ ເຠທປຸເຣກ຺ຂາຣຕາຍ, ນ ຕສ຺ສາຍສ຺ມໂຕ ອວຓ຺ຓປກາສນຕ຺ຖາຍ, ນ ກລິສາສນາໂຣປນຕ຺ຖາຍ, ນາປິ ‘‘ອິທໍ ສຸຕ຺ວາ ຠຄວາ ອິມສ຺ສ ສາສເນ ປຕິຏ຺ຐໍ ນ ທສ຺ສຕິ, ນິກ຺ກຑ຺ຒາເປສ຺ສຕິ ນ’’ນ຺ຕິ ມຎ຺ຎມານາ ອາໂຣເຈສຸໍ. ອຖ ໂຂ ‘‘ອິມໍ ສາສເນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ອພ຺ພຸທໍ ຎຕ຺ວາ ຠຄວາ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປສ຺ສຕິ, ເວລໍ ມຣິຍາທໍ ອາຓໍ ຐເປສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາໂຣເຈສຸໍ.

ເອຕສ຺ມິໍ ນິທາເນ ເອຕສ຺ມິໍ ປກຣເຓຕິ ເອຕ຺ຖ ສຸທິນ຺ນສ຺ສ ອຊ຺ຌາຈາຣວີຕິກ຺ກໂມ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ກາຣຓຕ຺ຕາ ນິທານຎ຺ເຈວ ປກຣຓຎ຺ຈາຕິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ກາຣຓຎ຺ຫິ ຍສ຺ມາ ນິເທຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຜລໍ ‘‘ຄຓ຺ຫາຖ ນ’’ນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ຕໍ ວິຍ ອປ຺ເປຕິ, ປກໂຣຕິ ຈ ນໍ ກຕ຺ຕຸໍ ອາຣຠຕິ, ກໂຣຕິເຍວ ວາ; ຕສ຺ມາ ນິທານຎ຺ເຈວ ປກຣຓຎ຺ຈາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວິຄຣຫິ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາຕິ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ ວິຄຣຫິ ນິນ຺ທິ; ຍຖາ ຕໍ ວຓ຺ຓາວຓ຺ຓາຣຫານໍ ວຓ຺ຓຎ຺ຈ ອວຓ຺ຓຎ຺ຈ ຠຓນ຺ເຕສຸ ອຄ຺ຄປຸຄ຺ຄໂລ. ນ ຫິ ຠຄວໂຕ ສີລວີຕິກ຺ກມກຣໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ຊາຕິຍາ ວາ ໂຄຕ຺ເຕນ ວາ ໂກລປຸຕ຺ຕິເຍນ ວາ ຄນ຺ເຖນ ວາ ຘຸຕງ຺ເຄນ ວາ ຎາໂຕ ຍສສ຺ສີ ອີທິສໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ຣກ຺ຂິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ນາປິ ເປສລໍ ຄຸຓວນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ຕສ຺ສ ຄຸຓໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕຸໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ອຖ ໂຂ ຄຣຫິຕພ຺ພໍ ຄຣຫຕິ ເອວ, ປສໍສິຕພ຺ພຎ຺ຈ ປສໍສຕິ ເອວ, ອຍຎ຺ຈ ຄຣຫິຕພ຺ໂພ; ຕສ຺ມາ ຕໍ ຕາທິລກ຺ຂເຓ ຐິໂຕ ອວິກມ຺ປມາເນນ ຈິຕ຺ເຕນ ວິຄຣຫິ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ ‘‘ອນນຸຈ຺ຉວິກ’’ນ຺ຕິອາທີຫິ ວຈເນຫິ.

ຕຕ຺ຖາຍໍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ – ຍທິທໍ ຕຍາ, ໂມຆປຸຣິສ, ຕຸຈ຺ຉມນຸສ຺ສ ກມ຺ມໍ ກຕໍ, ຕໍ ສມຓກຣຓານໍ ຘມ຺ມານໍ ມຄ຺ຄຜລນິພ຺ພານສາສນານໍ ວາ ນ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ, ເຕສໍ ຉວິໍ ຉາຍໍ ສຸນ຺ທຣຠາວໍ ນ ອນ຺ເວຕິ ນານຸຄຈ຺ຉຕິ, ອຖ ໂຂ ອາຣກາວ ເຕຫິ ຘມ຺ເມຫິ. ອນນຸຈ຺ຉວິກຕ຺ຕາ ເອວ ຈ ອນນຸໂລມິກໍ, ເຕສໍ ນ ອນຸໂລເມຕິ; ອຖ ໂຂ ວິໂລມໍ ປຈ຺ຈນີກຠາເວ ຐິຕໍ. ອນນຸໂລມິກຕ຺ຕາ ເອວ ຈ ອປ຺ປຕິຣູປໍ, ປຕິຣູປໍ ສທິສໍ ປຏິຠາຄໍ ນ ໂຫຕິ, ອຖ ໂຂ ອສທິສໍ ອປ຺ປຏິຠາຄເມວ. ອປ຺ປຕິຣູປຕ຺ຕາ ເອວ ຈ ອສ຺ສາມຓກໍ, ສມຓານໍ ກມ຺ມໍ ນ ໂຫຕິ. ອສ຺ສາມຓກຕ຺ຕາ ອກປ຺ປິຍໍ. ຍຎ຺ຫິ ສມຓກມ຺ມໍ ນ ໂຫຕິ, ຕໍ ເຕສໍ ນ ກປ຺ປຕິ. ອກປ຺ປິຍຕ຺ຕາ ອກຣຓີຍໍ. ນ ຫິ ສມຓາ ຍໍ ນ ກປ຺ປຕິ, ຕໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ຕຎ຺ເຈຕໍ ຕຍາ ກຕໍ, ຕສ຺ມາ ອນນຸຈ຺ຉວິກໍ ເຕ, ໂມຆປຸຣິສ, ກຕໍ…ເປ… ອກຣຓີຍນ຺ຕິ. ກຖຎ຺ຫິ ນາມາຕິ ເກນ ນາມ ກາຣເຓນ, ກິໍ ນາມ ກາຣຓໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕໂຕ ກາຣຓາຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ປຣໂຕ ‘‘ນນຸ ມຍາ ໂມຆປຸຣິສາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕໍ ສພ຺ພໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖເມວ.

ອິທານິ ຍສ຺ມາ ຍໍ ເຕນ ປາປກມ຺ມໍ ກຕໍ, ຕໍ ວິປຈ຺ຈມານໍ ອຕິວິຍ ທຸກ຺ຂວິປາກໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາສ຺ສ ຕໍ ວິປາກໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ກຕາປຣາຘໍ ວິຍ ປຸຕ຺ຕໍ ອນຸກມ຺ປກາ ມາຕາປິຕໂຣ ທຍາລຸເກນ ຈິຕ຺ເຕນ ສຸທິນ຺ນໍ ປຣິຠາສນ຺ໂຕ ‘‘ວຣໍ ເຕ ໂມຆປຸຣິສາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອາສຸ ສີຆໍ ເອຕສ຺ສ ວິສໍ ອາຄຈ຺ຉຕີຕິ ອາສີວິໂສ. ໂຆຣໍ ຈຓ຺ຑມສ຺ສ ວິສນ຺ຕິ ໂຆຣວິໂສ, ຕສ຺ສ ອາສີວິສສ຺ສ ໂຆຣວິສສ຺ສ. ‘‘ປກ຺ຂິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ‘‘ວຣ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອີທິສສ຺ສ ອາສີວິສສ຺ສ ໂຆຣວິສສ຺ສ ມຸເຂ ອງ຺ຄຊາຕໍ ວຣໍ ປກ຺ຂິຕ຺ຕໍ; ສເຈ ປກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ຠເວຍ຺ຍ, ວຣໍ ສິຍາ; ສຸນ຺ທຣໍ ສາຘຸ ສຸຏ຺ຐຸ ສິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ຕ຺ເວວາຕິ ນ ຕຸ ເອວ ວຣໍ ນ ສຸນ຺ທຣເມວ ນ ສາຘຸເມວ ນ ສຸຏ຺ຐຸເມວ. ເອສ ນໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ກຓ຺ຫສປ຺ປສ຺ສາຕິ ກາຬສປ຺ປສ຺ສ. ອງ຺ຄາຣກາສຸຍາຕິ ອງ຺ຄາຣປຸຓ຺ຓກູເປ, ອງ຺ຄາຣຣາສິມ຺ຫິ ວາ. ອາທິຕ຺ຕາຍາຕິ ປທິຕ຺ຕາຍ ຄຫິຕອຄ຺ຄິວຓ຺ຓາຍ. ສມ຺ປຊ຺ຊລິຕາຍາຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ປຊ຺ຊລິຕາຍ ອຈ຺ຈິໂຍ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕິຍາ. ສໂຊຕິຠູຕາຍາຕິ ສປ຺ປຠາຍ. ສມນ຺ຕໂຕ ອຸຏ຺ຐິຕາຫິ ຊາລາຫິ ເອກປ຺ປຠາສມຸທຍຠູຕາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕູຕິ ຍໍ ມຍາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວຣ’’ນ຺ຕິ ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ, ກຕເຣນ ກາຣເຓນາຕິ ເຈ? ມຣຓໍ ວາ ນິຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຕິ ໂຍ ຕຕ຺ຖ ອງ຺ຄຊາຕໍ ປກ຺ຂິເປຍ຺ຍ, ໂສ ມຣຓໍ ວາ ນິຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ ມຣຓມຕ຺ຕໍ ວາ ທຸກ຺ຂໍ. ອິໂຕນິທານຎ຺ຈ ໂຂ…ເປ… ອຸປປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ຍໍ ອິທໍ ມາຕຸຄາມສ຺ສ ອງ຺ຄຊາເຕ ອງ຺ຄຊາຕປກ຺ຂິປນໍ, ອິໂຕນິທານໍ ຕສ຺ສ ກາຣໂກ ປຸຄ຺ຄໂລ ນິຣຍໍ ອຸປປຊ຺ເຊຍ຺ຍ; ເອວໍ ກມ຺ມສ຺ສ ມຫາສາວຊ຺ຊຕໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ຕໍ ຄຣຫິ, ນ ຕສ຺ສ ທຸກ຺ຂາຄມໍ ອິຈ຺ຉມາໂນ. ຕຕ຺ຖ ນາມ ຕ຺ວນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍ ນາມ ເອວຣູເປ ກມ຺ເມ ເອວໍ ມຫາສາວຊ຺ເຊ ສມາເນປິ ຕ຺ວໍ. ຍໍ ຕ຺ວນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍນ຺ຕິ ຫີຬນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ຕ຺ວນ຺ຕິ ຕໍ-ສທ຺ທສ຺ສ ເວວຈນໍ; ທ຺ວີຫິປິ ຍໍ ວາ ຕໍ ວາ ຫີຬິຕມວຎ຺ຎາຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອສທ຺ຘມ຺ມນ຺ຕິ ອສຕໍ ນີຈຊນານໍ ຘມ຺ມໍ; ເຕຫິ ເສວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຄາມຘມ຺ມນ຺ຕິ ຄາມານໍ ຘມ຺ມໍ; ຄາມວາສິກມນຸສ຺ສານໍ ຘມ຺ມນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວສລຘມ຺ມນ຺ຕິ ປາປຘມ຺ເມ ວສນ຺ຕິ ປຄ຺ຆຣນ຺ຕີຕິ ວສລາ, ເຕສໍ ວສລານໍ ຫີນປຸຣິສານໍ ຘມ຺ມໍ, ວສລໍ ວາ ກິເລສປຄ຺ຆຣຓກໍ ຘມ຺ມໍ. ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລນ຺ຕິ ທຸຏ຺ຐຸ ຈ ກິເລສທູສິຕໍ ຖູລຎ຺ຈ ອສຸຂຸມໍ, ອນິປຸຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂອທກນ຺ຕິກນ຺ຕິ ອຸທກກິຈ຺ຈໍ ອນ຺ຕິກໍ ອວສານໍ ອສ຺ສາຕິ ໂອທກນ຺ຕິໂກ, ຕໍ ໂອທກນ຺ຕິກໍ. ຣຫສ຺ສນ຺ຕິ ຣໂຫຠວໍ, ປຏິຈ຺ຉນ຺ເນ ໂອກາເສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກໍ. ອຍຎ຺ຫິ ຘມ຺ໂມ ຊິຄຸຈ຺ຉນີຍຕ຺ຕາ ນ ສກ຺ກາ ອາວິ ອຎ຺ເຎສໍ ທສ຺ສນວິສເຍ ກາຕຸໍ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຣຫສ຺ສ’’ນ຺ຕິ. ທ຺ວຍໍທ຺ວຍສມາປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ທ຺ວີຫິ ທ຺ວີຫິ ສມາປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ທ຺ວຍໍ ທ຺ວຍໍ ສມາປຕ຺ຕິນ຺ຕິປິ ປາໂຐ. ທຍໍ ທຍໍ ສມາປຕ຺ຕິນ຺ຕິປິ ປຐນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ສຸນ຺ທຣໍ. ສມາປຊ຺ຊິສ຺ສສີຕິ ເອຕໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ນາມ ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນາມສທ຺ເທນ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ ‘‘ສມາປຊ຺ຊິສ຺ສສິ ນາມາ’’ຕິ.

ພຫູນໍ ໂຂ…ເປ… ອາທິກຕ຺ຕາ ປຸພ຺ພງ຺ຄໂມຕິ ສາສນໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ຕ຺ວໍ ພຫູນໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ອກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ອາທິກຕ຺ຕາ, ສພ຺ພປຐມໍ ກຣຓໂຕ; ປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ ສພ຺ພປຐມໍ ເອຕໍ ມຄ຺ຄໍ ປຏິປນ຺ນຕ຺ຕາ; ທ຺ວາຣໍທໂທ, ອຸປາຍທສ຺ສໂກຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອິມຎ຺ຫິ ເລສໍ ລທ຺ຘາ ຕວ ອນຸສິກ຺ຂມານາ ພຫູ ປຸຄ຺ຄລາ ນານປ຺ປກາຣເກ ມກ຺ກຏິຍາ ເມຖຸນປຏິເສວນາທິເກ ອກຸສລຘມ຺ເມ ກຣິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອເນກປຣິຍາເຍນາຕິ ອິເມຫິ ‘‘ອນນຸຈ຺ຉວິກ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວຸຕ຺ເຕຫິ, ພຫູຫິ ກາຣເຓຫິ. ທຸພ຺ຠຣຕາຍ…ເປ… ໂກສຊ຺ຊສ຺ສ ອວຓ຺ຓໍ ຠາສິຕ຺ວາຕິ ທຸພ຺ຠຣຕາທີນໍ ວຕ຺ຖຸຠູຕສ຺ສ ອສໍວຣສ຺ສ ອວຓ຺ຓໍ ນິນ຺ທໍ ຄຣຫໍ ຠາສິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ມາ ຫິ ອສໍວເຣ ຐິຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອຕ຺ຕາ ທຸພ຺ຠຣຕຎ຺ເຈວ ທຸປ຺ໂປສຕຎ຺ຈ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ອສໍວໂຣ ‘‘ທຸພ຺ຠຣຕາ, ທຸປ຺ໂປສຕາ’’ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ອສໍວເຣ ຐິຕສ຺ສ ອຕ຺ຕາ ຈຕູສຸ ປຈ຺ຈເຍສຸ ມຫິຈ຺ຉຕໍ ສິເນຣຸປ຺ປມາເຓປິ ຈ ປຈ຺ຈເຍ ລທ຺ຘາ ອສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຕໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ອສໍວໂຣ ‘‘ມຫິຈ຺ຉຕາ, ອສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຕາ’’ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍສ຺ມາ ຈ ອສໍວເຣ ຐິຕສ຺ສ ອຕ຺ຕາ ຄຓສງ຺ຄຓິກາຍ ເຈວ ກິເລສສງ຺ຄຓິກາຍ ຈ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ໂກສຊ຺ຊານຸຄໂຕ ຈ ໂຫຕິ ອຏ຺ຐກຸສີຕວຕ຺ຖຸປາຣິປູຣິຍາ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ອສໍວໂຣ ‘‘ສງ຺ຄຓິກາ, ເຈວ ໂກສຊ຺ຊຎ຺ຈາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ສຸຠຣຕາຍ…ເປ… ວີຣິຍາຣມ຺ຠສ຺ສ ວຓ຺ຓໍ ຠາສິຕ຺ວາຕິ ສຸຠຣຕາທີນໍ ວຕ຺ຖຸຠູຕສ຺ສ ສໍວຣສ຺ສ ວຓ຺ຓໍ ຠາສິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ມາ ຫິ ອສໍວຣໍ ປຫາຍ ສໍວເຣ ຐິຕສ຺ສ ອຕ຺ຕາ ສຸຠໂຣ ໂຫຕິ ສຸໂປໂສ, ຈຕູສຸ ຈ ປຈ຺ຈເຍສຸ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕໍ ນິຕ຺ຕຓ຺ຫຠາວໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ເອກເມກສ຺ມິຎ຺ຈ ປຈ຺ຈເຍ ຍຖາລາຠ-ຍຖາພລ-ຍຖາສາຣຸປ຺ປວເສນ ຕິປ຺ປເຠທາຍ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຍາ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ສໍວໂຣ ‘‘ສຸຠຣຕາ ເຈວ ສຸໂປສຕາ ຈ ອປ຺ປິຈ຺ໂຉ ຈ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ ຈາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ຍສ຺ມາ ປນ ອສໍວຣໍ ປຫາຍ ສໍວເຣ ຐິຕສ຺ສ ອຕ຺ຕາ ກິເລສສລ຺ເລຂນຕາຍ ເຈວ ນິທ຺ຘຸນນຕາຍ ຈ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ສໍວໂຣ ‘‘ສລ຺ເລໂຂ ຈ ຘຸໂຕ ຈາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ຍສ຺ມາ ຈ ອສໍວຣໍ ປຫາຍ ສໍວເຣ ຐິຕສ຺ສ ອຕ຺ຕາ ກາຍວາຈານໍ ອປ຺ປາສາທິກໍ ອປ຺ປສາທນີຍໍ ອສນ຺ຕໍ ອສາຣຸປ຺ປໍ ກາຍວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອປ຺ປາສາທິກໍ ອປ຺ປສາທນີຍໍ ອສນ຺ຕໍ ອສາຣຸປ຺ປໍ ອກຸສລວິຕກ຺ກຕ຺ຕຍຎ຺ຈ ອນຸປຄມ຺ມ ຕພ຺ພິປຣີຕສ຺ສ ກາຍວຈີສຸຈຣິຕສ຺ສ ເຈວ ກຸສລວິຕກ຺ກຕ຺ຕຍສ຺ສ ຈ ປາສາທິກສ຺ສ ປສາທນີຍສ຺ສ ສນ຺ຕສ຺ສ ສາຣຸປ຺ປສ຺ສ ປາຣິປູຣິຍາ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ສໍວໂຣ ‘‘ປາສາທິໂກ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ຍສ຺ມາ ປນ ອສໍວຣໍ ປຫາຍ ສໍວເຣ ຐິຕສ຺ສ ອຕ຺ຕາ ສພ຺ພກິເລສາປຈຍຠູຕາຍ, ວິວຏ຺ຏາຍ, ອຏ຺ຐວີຣິຍາຣມ຺ຠວຕ຺ຖຸປາຣິປູຣິຍາ ຈ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ສໍວໂຣ ‘‘ອປຈໂຍ ເຈວ ວີຣິຍາຣມ຺ໂຠ ຈາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ.

ຠິກ຺ຂູນໍ ຕທນຸຈ຺ຉວິກໍ ຕທນຸໂລມິກນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ສນ຺ນິປຕິຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຍໍ ອິທານິ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິກຎ຺ເຈວ ອນຸໂລມິກຎ຺ຈ. ໂຍ ວາ ອຍໍ ສຸຠຣຕາທີຫິ ສໍວໂຣ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິກຎ຺ເຈວ ອນຸໂລມິກຎ຺ຈ ສໍວຣປ຺ປຫານປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ ອສຸຕ຺ຕນ຺ຕວິນິພທ຺ຘໍ ປາຬິວິນິມຸຕ຺ຕໍ ໂອກ຺ກນ຺ຕິກຘມ຺ມເທສນໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠຄວາ ກິຣ ອີທິເສສຸ ຐາເນສຸ ປຎ຺ຈວຓ຺ຓກຸສຸມມາລໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ວິຍ, ຣຕນທາມໍ ສຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ວິຍ, ຈ ເຍ ປຏິກ຺ຂິປນາຘິປ຺ປາຍາ ອສໍວຣາຠິຣຕາ ເຕ ສມ຺ປຣາຍິເກນ ວຏ຺ຏຠເຍນ ຕຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ອເນກປ຺ປກາຣໍ ອາທີນວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ, ເຍ ສິກ຺ຂາກາມາ ສໍວເຣ ຐິຕາ ເຕ ອປ຺ເປກຈ຺ເຈ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐເປນ຺ໂຕ ອປ຺ເປກຈ຺ເຈ ອນາຄາມິ-ສກທາຄາມິ-ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລສຸ ອຸປນິສ຺ສຍວິຣຫິເຕປິ ສຄ຺ຄມຄ຺ເຄ ປຕິຏ຺ຐເປນ຺ໂຕ ທີຆນິກາຍປ຺ປມາຓມ຺ປິ ມຊ຺ຌິມນິກາຍປ຺ປມາຓມ຺ປິ ຘມ຺ມເທສນໍ ກໂຣຕິ. ຕໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຠິກ຺ຂູນໍ ຕທນຸຈ຺ຉວິກໍ ຕທນຸໂລມິກໍ ຘມ຺ມິໍ ກຖໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ.

ເຕນ ຫີຕິ ເຕນ ສຸທິນ຺ນສ຺ສ ອຊ຺ຌາຈາເຣນ ກາຣຓຠູເຕນ. ສິກ຺ຂາປທນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພາຕິ ສິກ຺ຂາ, ປຊ຺ຊເຕ ອິມິນາຕິ ປທໍ, ສິກ຺ຂາຍ ປທໍ ສິກ຺ຂາປທໍ; ສິກ຺ຂາຍ ອຘິຄມຸປາໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ມູລໍ ນິສ຺ສໂຍ ປຕິຏ຺ຐາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເມຖຸນວິຣຕິຍາ ເມຖຸນສໍວຣສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ເມຖຸນສໍວໂຣ ຫິ ຕທຎ຺ເຎສໍ ສິກ຺ຂາສງ຺ຂາຕານໍ ສີລວິປສ຺ສນາຌານມຄ຺ຄຘມ຺ມານໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖວເສນ ປທຕ຺ຕາ ອິຘ ‘‘ສິກ຺ຂາປທ’’ນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ອຍຎ຺ຈ ອຕ຺ໂຖ ສິກ຺ຂາປທວິຠງ຺ເຄ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອປິຈ ຕສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສ ທີປກໍ ວຈນມ຺ປິ ‘‘ສິກ຺ຂາປທ’’ນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ – ‘‘ສິກ຺ຂາປທນ຺ຕິ ໂຍ ຕຕ຺ຖ ນາມກາໂຍ ປທກາໂຍ ນິຣຸຕ຺ຕິກາໂຍ ພ຺ຍຎ຺ຊນກາໂຍ’’ຕິ. ອຖ ວາ ຍຖາ ‘‘ອນຠິຊ຺ຌາ ຘມ຺ມປທ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອນຠິຊ຺ຌາ ເອໂກ ຘມ຺ມໂກຏ຺ຐາໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ, ເອວມິຘາປິ ‘‘ສິກ຺ຂາປທ’’ນ຺ຕິ ສິກ຺ຂາໂກຏ຺ຐາໂສ ສິກ຺ຂາຍ ເອໂກ ປເທໂສຕິປິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ທສ ອຕ຺ຖວເສ ປຏິຈ຺ຈາຕິ ທສ ກາຣຓວເສ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິເຫຕຸ ອຘິຄມນີເຍ ຫິຕວິເສເສ ປຏິຈ຺ຈ ອາຄມ຺ມ ອາຣພ຺ຠ, ທສນ຺ນໍ ຫິຕວິເສສານໍ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິໍ ສມ຺ປສ຺ສມາໂນຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອິທານິ ເຕ ທສ ອຕ຺ຖວເສ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸຕາຍາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸຕາ ນາມ ສງ຺ຆສ຺ສ ສຸຏ຺ຐຸຠາໂວ, ‘‘ສຸຏ຺ຐຸ ເທວາ’’ຕິ ອາຄຕຏ຺ຐາເນ ວິຍ ‘‘ສຸຏ຺ຐຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຈນສມ຺ປຏິຈ຺ຉນຠາໂວ. ໂຍ ຈ ຕຖາຄຕສ຺ສ ວຈນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ສ ຕໍ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ສງ຺ຆສ຺ສ ‘‘ສຸຏ຺ຐຸ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ມມ ວຈນສມ຺ປຏິຈ຺ຉນຕ຺ຖໍ ປຎ຺ຎເປສ຺ສາມິ, ອສມ຺ປຏິຈ຺ຉເນ ອາທີນວໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉເນ ຈ ອານິສໍສໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ, ນ ພລກ຺ກາເຣນ ອຠິຠວິຕ຺ວາຕິ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາວິກໂຣນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸຕາຍາ’’ຕິ. ສງ຺ຆຜາສຸຕາຍາຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ ຜາສຸຠາວາຍ; ສຫຊີວິຕາຍ ສຸຂວິຫາຣຕ຺ຖາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ທຸມ຺ມງ຺ກູນໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ນິຄ຺ຄຫາຍາຕິ ທຸມ຺ມງ຺ກູ ນາມ ທຸສ຺ສີລປຸຄ຺ຄລາ; ເຍ ມງ຺ກຸຕໍ ອາປາທິຍມານາປິ ທຸກ຺ເຂນ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ວີຕິກ຺ກມໍ ກໂຣນ຺ຕາ ວາ ກຕ຺ວາ ວາ ນ ລຊ຺ຊນ຺ຕິ, ເຕສໍ ນິຄ຺ຄຫຕ຺ຖາຍ; ເຕ ຫິ ສິກ຺ຂາປເທ ອສຕິ ‘‘ກິໍ ຕຸມ຺ເຫຫິ ທິຏ຺ຐໍ, ກິໍ ສຸຕໍ – ກິໍ ອມ຺ເຫຫິ ກຕໍ; ກຕຣສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ກຕມໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ອມ຺ເຫ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ສງ຺ຆໍ ວິເຫເຐສ຺ສນ຺ຕິ, ສິກ຺ຂາປເທ ປນ ສຕິ ເຕ ສງ຺ໂຆ ສິກ຺ຂາປທໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຘມ຺ເມນ ວິນເຍນ ສຕ຺ຖຸສາສເນນ ນິຄ຺ຄເຫສ຺ສຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ທຸມ຺ມງ຺ກູນໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ນິຄ຺ຄຫາຍາ’’ຕິ.

ເປສລານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຜາສຸວິຫາຣາຍາຕິ ເປສລານໍ ປິຍສີລານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຜາສຸວິຫາຣຕ຺ຖາຍ. ປິຍສີລາ ຫິ ຠິກ຺ຂູ ກຕ຺ຕພ຺ພາກຕ຺ຕພ຺ພໍ ສາວຊ຺ຊານວຊ຺ຊໍ ເວລໍ ມຣິຍາທໍ ອຊານນ຺ຕາ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍປາຣິປູຣິຍາ ຆຏມານາ ກິລມນ຺ຕິ, ສນ຺ທິຏ຺ຐມານາ ອຸພ຺ພາຬ຺ຫາ ໂຫນ຺ຕິ. ກຕ຺ຕພ຺ພາກຕ຺ຕພ຺ພໍ ປນ ສາວຊ຺ຊານວຊ຺ຊໍ ເວລໍ ມຣິຍາທໍ ຎຕ຺ວາ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍປາຣິປູຣິຍາ ຆຏມານາ ນ ກິລມນ຺ຕິ, ສນ຺ທິຏ຺ຐມານາ ນ ອຸພ຺ພາຬ຺ຫາ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕນ ເນສໍ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎາປນາ ຜາສຸວິຫາຣາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ. ໂຍ ວາ ທຸມ຺ມງ຺ກູນໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ນິຄ຺ຄໂຫ, ສ຺ເວວ ເອເຕສໍ ຜາສຸວິຫາໂຣ. ທຸສ຺ສີລປຸຄ຺ຄເລ ນິສ຺ສາຍ ຫິ ອຸໂປສໂຖ ນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ປວາຣຓາ ນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ສງ຺ຆກມ຺ມານິ ນປ຺ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ສາມຄ຺ຄີ ນ ໂຫຕິ, ຠິກ຺ຂູ ອເນກຄ຺ຄາ ອຸທ຺ເທສປຣິປຸຈ຺ຉາກມ຺ມຏ຺ຐານາທີນິ ອນຸຍຸຎ຺ຊິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ. ທຸສ຺ສີເລສຸ ປນ ນິຄ຺ຄຫິເຕສຸ ສພ຺ໂພປິ ອຍໍ ອຸປທ຺ທໂວ ນ ໂຫຕິ. ຕໂຕ ເປສລາ ຠິກ຺ຂູ ຜາສຸ ວິຫຣນ຺ຕິ. ເອວໍ ‘‘ເປສລານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຜາສຸ ວິຫາຣາຍາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ທ຺ວິຘາ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິການໍ ອາສວານໍ ສໍວຣາຍາຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາ ອາສວາ ນາມ ອສໍວເຣ ຐິເຕນ ຕສ຺ມິຎ຺ເຎວ ອຕ຺ຕຠາເວ ປຕ຺ຕພ຺ພາ ປາຓິປ຺ປຫາຣ-ທຓ຺ຑປ຺ປຫາຣ-ຫຕ຺ຖຈ຺ເຉທ-ປາທຈ຺ເຉທ-ອກິຕ຺ຕິ-ອຍສວິປ຺ປຏິສາຣາທໂຍ ທຸກ຺ຂວິເສສາ. ອິຕິ ອິເມສໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິການໍ ອາສວານໍ ສໍວຣາຍ ປິຘານາຍ ອາຄມນມຄ຺ຄຖກນາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສມ຺ປຣາຍິການໍ ອາສວານໍ ປຏິຆາຕາຍາຕິ ສມ຺ປຣາຍິກາ ອາສວາ ນາມ ອສໍວເຣ ຐິເຕນ ກຕປາປກມ຺ມມູລກາ ສມ຺ປຣາເຍ ນຣກາທີສຸ ປຕ຺ຕພ຺ພາ ທຸກ຺ຂວິເສສາ, ເຕສໍ ປຏິຆາຕຕ຺ຖາຍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນຕ຺ຖາຍ ວູປສມຕ຺ຖາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອປ຺ປສນ຺ນານໍ ປສາທາຍາຕິ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ຫິ ສຕິ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ຎຕ຺ວາ ວາ ຍຖາປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ປຏິປຊ຺ຊມາເນ ຠິກ຺ຂູ ທິສ຺ວາ ວາ ເຍປິ ອປ຺ປສນ຺ນາ ປຓ຺ຑິຕມນຸສ຺ສາ, ເຕ ‘‘ຍານິ ວຕ ໂລເກ ມຫາຊນສ຺ສ ຣຊ຺ຊນ-ທຸສ຺ສນ-ມຸຍ຺ຫນຏ຺ຐານານິ, ເຕຫິ ອິເມ ສມຓາ ສກ຺ຍປຸຕ຺ຕິຍາ ອາຣກາ ວິຣຕາ ວິຫຣນ຺ຕິ, ທຸກ຺ກຣໍ ວຕ ກໂຣນ຺ຕິ, ຠາຣິຍໍ ວຕ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ ປສາທໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ວິນຍປິຏເກ ໂປຕ຺ຖກໍ ທິສ຺ວາ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກ-ຕິເວທີ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ວິຍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອປ຺ປສນ຺ນານໍ ປສາທາຍາ’’ຕິ.

ປສນ຺ນານໍ ຠິຍ຺ໂຍຠາວາຍາຕິ ເຍປິ ສາສເນ ປສນ຺ນາ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ເຕປິ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ຎຕ຺ວາ ຍຖາປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ປຏິປຊ຺ຊມາເນ ຠິກ຺ຂູ ວາ ທິສ຺ວາ ‘‘ອໂຫ ອຍ຺ຍາ ທຸກ຺ກຣກາຣິໂນ, ເຍ ຍາວຊີວໍ ເອກຠຕ຺ຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ວິນຍສໍວຣໍ ອນຸປາເລນ຺ຕີ’’ຕິ ຠິຍ຺ໂຍ ຠິຍ຺ໂຍ ປສີທນ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ປສນ຺ນານໍ ຠິຍ຺ໂຍຠາວາຍາ’’ຕິ.

ສທ຺ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຍາຕິ ຕິວິໂຘ ສທ຺ຘມ຺ໂມ – ປຣິຍຕ຺ຕິສທ຺ຘມ຺ໂມ, ປຏິປຕ຺ຕິສທ຺ຘມ຺ໂມ, ອຘິຄມສທ຺ຘມ຺ໂມຕິ. ຕຕ຺ຖ ປິຏກຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫິຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ‘‘ປຣິຍຕ຺ຕິສທ຺ຘມ຺ໂມ’’ ນາມ. ເຕຣສ ຘຸຕຄຸຓາ, ຈຸທ຺ທສ ຂນ຺ຘກວຕ຺ຕານິ, ທ຺ເວອສີຕິ ມຫາວຕ຺ຕານິ, ສີລສມາຘິວິປສ຺ສນາຕິ ອຍໍ ‘‘ປຏິປຕ຺ຕິສທ຺ຘມ຺ໂມ’’ ນາມ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຣິຍມຄ຺ຄາ ຈຕ຺ຕາຣິ ຈ ສາມຎ຺ຎຜລານິ ນິພ຺ພານຎ຺ຈາຕິ ອຍໍ ‘‘ອຘິຄມສທ຺ຘມ຺ໂມ’’ ນາມ. ໂສ ສພ຺ໂພປິ ຍສ຺ມາ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ສຕິ ຠິກ຺ຂູ ສິກ຺ຂາປທຎ຺ຈ ຕສ຺ສ ວິຠງ຺ຄຎ຺ຈ ຕທຕ຺ຖໂຊຕນຕ຺ຖໍ ອຎ຺ຎຎ຺ຈ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ປຣິຍາປຸຓນ຺ຕິ, ຍຖາປຎ຺ຎຕ຺ຕຎ຺ຈ ປຏິປຊ຺ຊມານາ ປຏິປຕ຺ຕິໍ ປູເຣຕ຺ວາ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ພໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມໍ ອຘິຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ຈິຣຏ຺ຐິຕິໂກ ໂຫຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ສທ຺ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຍາ’’ຕິ.

ວິນຍານຸຄ຺ຄຫາຍາຕິ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ຫິ ສຕິ ສໍວຣວິນໂຍ ຈ ປຫານວິນໂຍ ຈ ສມຖວິນໂຍ ຈ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິວິນໂຍ ຈາຕິ ຈຕຸພ຺ພິໂຘປິ ວິນໂຍ ອນຸຄ຺ຄຫິໂຕ ໂຫຕິ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠິໂຕ ສູປຕ຺ຖມ຺ຠິໂຕ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ວິນຍານຸຄ຺ຄຫາຍາ’’ຕິ.

ສພ຺ພາເນວ ເຈຕານິ ປທານິ ‘‘ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ອິມິນາ ວຈເນນ ສທ຺ຘິໍ ໂຍເຊຕພ຺ພານິ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ປຐມປຈ຺ຉິມປທໂຍຊນາ – ‘‘ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸຕາຍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປສ຺ສາມິ, ວິນຍານຸຄ຺ຄຫາຍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປສ຺ສາມີ’’ຕິ.

ອປິ ເຈຕ຺ຖ ຍໍ ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸ ຕໍ ສງ຺ຆຜາສຸ, ຍໍ ສງ຺ຆຜາສຸ ຕໍ ທຸມ຺ມງ຺ກູນໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ນິຄ຺ຄຫາຍາຕິ ເອວໍ ສງ຺ຂລິກນຍໍ; ຍໍ ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸ ຕໍ ສງ຺ຆຜາສຸ, ຍໍ ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸ ຕໍ ທຸມ຺ມງ຺ກູນໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ນິຄ຺ຄຫາຍາຕິ ເອວຎ຺ຈ ເອເກກປທມູລິກໍ ທສກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ໂຍຊນໍ ກຕ຺ວາ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ປຣິວາເຣ (ປຣິ. ໓໓໔) –

‘‘ອຕ຺ຖສຕໍ ຘມ຺ມສຕໍ, ທ຺ເວ ຈ ນິຣຸຕ຺ຕິສຕານິ;

ຈຕ຺ຕາຣິ ຎາຓສຕານິ, ອຕ຺ຖວເສ ປກຣເຓ’’ຕິ.

ຕໍ ສພ຺ພໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕໍ ປເນຕໍ ຍສ຺ມາ ປຣິວາເຣເຍວ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ ອິຘ ນ ວຓ຺ຓິຕນ຺ຕິ.

ເອວໍ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອານິສໍສໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປເທ ຠິກ຺ຂູຫິ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ທີເປນ຺ໂຕ ‘‘ເອວຎ຺ຈ ປນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິມໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ອຸທ຺ທິເສຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ອາຫ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ຠິກ຺ຂເວ, ອິມໍ ປນ ມຍາ ອິຕິ ສນ຺ທສ຺ສິຕານິສໍສໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ເອວໍ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທເສ ອຸທ຺ທິເສຍ຺ຍາຖ ຈ ປຣິຍາປຸເຓຍ຺ຍາຖ ຈ ຘາເຣຍ຺ຍາຖ ຈ ອຎ຺ເຎສຎ຺ຈ ວາເຈຍ຺ຍາຖາຕິ. ອຕິເຣການຍນຕ຺ໂຖ ຫິ ເອຕ຺ຖ ຈ ສທ຺ໂທ, ເຕນາຍມຕ຺ໂຖ ອານີໂຕ ໂຫຕີຕິ.

ອິທານິ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິມໍ ສິກ຺ຂາປທ’’ນ຺ຕິ ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສເວຍ຺ຍ, ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕິ ອສໍວາໂສ’’ຕິ ອາຫ. ເອວໍ ມູລຈ຺ເຉຊ຺ຊວເສນ ທຬ຺ຫໍ ກຕ຺ວາ ປຐມປາຣາຊິເກ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ອປຣມ຺ປິ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຖາຍ ມກ຺ກຏີວຕ຺ຖຸ ອຸທປາທິ. ຕສ຺ສຸປ຺ປຕ຺ຕິທີປນຕ຺ຖເມຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ – ເອວຎ຺ຈິທໍ ຠຄວຕາ ຠິກ຺ຂູນໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຠຄວຕາ ຠິກ຺ຂູນໍ ອິທໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ເອວໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ຈ, ອິທຎ຺ຈ ອຎ຺ຎໍ ວຕ຺ຖຸ ອຸທປາທີຕິ.

ປຐມປຎ຺ຎຕ຺ຕິກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສຸທິນ຺ນຠາຓວາຣໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ.

ມກ຺ກຏີວຕ຺ຖຸກຖາ

໔໐. ອິທານິ ຍໍ ຕໍ ອຎ຺ຎໍ ວຕ຺ຖຸ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ອນຸຕ຺ຕານປທວຓ຺ຓນາ – ມກ຺ກຏິໍ ອາມິເສນາຕິ ມຫາວເນ ຠິກ຺ຂູນໍ ຂນ຺ຕິເມຕ຺ຕາທິຄຸຓານຸຠາເວນ ນິຣາສງ຺ກຈິຕ຺ຕາ ພຫູ ມິຄໂມຣກຸກ຺ກຸຏມກ຺ກຏາທໂຍ ຕິຣຈ຺ຉານາ ປຘານາຄາຣຏ຺ຐາເນສຸ ວິຈຣນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຣ ເອກໍ ມກ຺ກຏິໍ ອາມິເສນ ຍາຄຸຠຕ຺ຕຂຊ຺ຊກາທິນາ ອຸປລາເປຕ຺ວາ, ສງ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ສາຕິ ຠຸມ຺ມວຈນໍ. ປຏິເສວຕີຕິ ປຈຸຣປຏິເສວໂນ ໂຫຕິ; ປຈຸຣຕ຺ເຖ ຫິ ວຕ຺ຕມານວຈນໍ. ໂສ ຠິກ຺ຂູຕິ ໂສ ເມຖຸນຘມ຺ມປຏິເສວນໂກ ຠິກ຺ຂຸ. ເສນາສນຈາຣິກໍ ອາຫິຓ຺ຑນ຺ຕາຕິ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອາຄນ຺ຕຸກາ ພຸທ຺ຘທສ຺ສນາຍ ອາຄຕາ ປາໂຕວ ອາຄນ຺ຕຸກຠຕ຺ຕານິ ລຠິຕ຺ວາ ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈາ ຠິກ຺ຂູນໍ ນິວາສນຏ຺ຐານານິ ປສ຺ສິສ຺ສາມາຕິ ວິຈຣິໍສຸ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ເສນາສນຈາຣິກໍ ອາຫິຓ຺ຑນ຺ຕາ’’ຕິ. ເຍນ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ເຕນຸປສງ຺ກມີຕິ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາ ນາມ ເອກຠິກ຺ຂຸນາ ສທ຺ຘິໍ ວິສ຺ສາສໍ ກຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎສຸປິ ຕາທິສຎ຺ເຎວ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ສາ ມກ຺ກຏີ ເຍນ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ເຕນຸປສງ຺ກມິ; ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ວິສ຺ສາສິກຠິກ຺ຂຸສ຺ເສວ ເຕສມ຺ປິ ຕໍ ວິກາຣໍ ທສ຺ເສສິ.

ເຉປ຺ປນ຺ຕິ ນງ຺ຄຸຏ຺ຐໍ. ໂອຑ຺ຑີຕິ ອຠິມຸຂໍ ຐເປສິ. ນິມິຕ຺ຕມ຺ປິ ອກາສີຕິ ເຍນ ນິຍາເມນ ຍາຍ ກິຣິຍາຍ ເມຖຸນາຘິປ຺ປາຍໍ ເຕ ຊານນ຺ຕິ ຕໍ ອກາສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສ ຠິກ຺ຂູຕິ ຍສ຺ສາຍໍ ວິຫາໂຣ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິລີຍິໍສູຕິ ເອກສ຺ມິໍ ໂອກາເສ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາ ອຈ຺ຉິໍສຸ.

໔໑. ສຈ຺ຈໍ, ອາວຸໂສຕິ ສໂຫຑ຺ຒຄ຺ຄຫິໂຕ ໂຈໂຣ ວິຍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ທິສ຺ວາ ໂຈທິຕຕ຺ຕາ ‘‘ກິໍ ວາ ມຍາ ກຕ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ວຕ຺ຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ‘‘ສຈ຺ຈໍ, ອາວຸໂສ’’ຕິ ອາຫ. ນນຸ, ອາວຸໂສ, ຕເຖວ ຕໍ ໂຫຕີຕິ ອາວຸໂສ ຍຖາ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຍາ, ນນຸ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕິຕ຺ຖິຍາປິ ຕໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ຕເຖວ ໂຫຕິ. ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຍາປິ ຫິ ທສ຺ສນມ຺ປິ ຄຫຓມ຺ປິ ອາມສນມ຺ປິ ຜຸສນມ຺ປິ ຆຏ຺ຏນມ຺ປິ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລເມວ. ຕິຣຈ຺ຉານຄຕິຕ຺ຖິຍາປິ ຕໍ ສພ຺ພໍ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລເມວ. ໂກ ເອຕ຺ຖ ວິເສໂສ? ອເລສຏ຺ຐາເນ ຕ຺ວໍ ເລສໍ ໂອຑ຺ເຑສີຕິ.

໔໒. ອນ຺ຕມໂສ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາຍປິ ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕິ ອສໍວາໂສຕິ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາຍປິ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວິຕ຺ວາ ປາຣາຊິໂກ ເຍວ ໂຫຕີຕິ ທຬ຺ຫຕຣໍ ສິກ຺ຂາປທມກາສິ. ທຸວິຘຎ຺ຫິ ສິກ຺ຂາປທໍ – ໂລກວຊ຺ຊໍ, ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊຎ຺ຈ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ສ ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ ຈິຕ຺ຕໍ ອກຸສລເມວ ໂຫຕິ, ຕໍ ໂລກວຊ຺ຊໍ ນາມ. ເສສໍ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊໍ. ຕຕ຺ຖ ໂລກວຊ຺ເຊ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ຣຸນ຺ຘນ຺ຕີ ທ຺ວາຣໍ ປິທຫນ຺ຕີ ໂສຕໍ ປຈ຺ຉິນ຺ທມານາ ຄາຬ຺ຫຕຣໍ ກໂຣນ຺ຕີ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອຘິມານາ, ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສຸປິນນ຺ຕາຕິ ອຍໍ ປນ ວີຕິກ຺ກມາຠາວາ ອພ຺ໂພຫາຣິກຕ຺ຕາ ຈ ວຸຕ຺ຕາ. ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ເຊ ອກເຕ ວີຕິກ຺ກເມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ສິຖິລໍ ກໂຣນ຺ຕີ ໂມເຈນ຺ຕີ ທ຺ວາຣໍ ທທມານາ ອປຣາປຣມ຺ປິ ອນາປຕ຺ຕິໍ ກຸຣຸມານາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຄຓໂຠຊນປຣມ຺ປຣໂຠຊນາທີສຸ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຍ ວິຍ. ‘‘ອນ຺ຕມໂສ ຕງ຺ຂຓິກາຍປີ’’ຕິ ເອວຣູປາ ປນ ກເຕ ວີຕິກ຺ກເມ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຄຕິກາວ ໂຫຕິ. ອິທໍ ປນ ປຐມສິກ຺ຂາປທໍ ຍສ຺ມາ ໂລກວຊ຺ຊໍ, ນ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊໍ; ຕສ຺ມາ ອຍມນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ຣຸນ຺ຘນ຺ຕີ ທ຺ວາຣໍ ປິທຫນ຺ຕີ ໂສຕໍ ປຈ຺ຉິນ຺ທມານາ ຄາຬ຺ຫຕຣໍ ກໂຣນ຺ຕີ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ.

ເອວໍ ທ຺ເວປິ ວຕ຺ຖູນິ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ມູລຈ຺ເຉຊ຺ຊວເສນ ທຬ຺ຫຕຣໍ ກຕ຺ວາ ປຐມປາຣາຊິເກ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ອປຣມ຺ປິ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຖາຍ ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກວຕ຺ຖຸ ອຸທປາທິ. ຕສ຺ສຸປ຺ປຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖເມຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ເອວຎ຺ຈິທໍ ຠຄວຕາ ຠິກ຺ຂູນໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຠຄວຕາ ຠິກ຺ຂູນໍ ອິທໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ເອວໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ຈ ອິທຎ຺ຈ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ວຕ຺ຖຸ ອຸທປາທີຕິ.

ມກ຺ກຏີວຕ຺ຖຸກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສນ຺ຖຕຠາຓວາໂຣ

ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໔໓-໔໔. ອິທານິ ຍໍ ຕໍ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ວຕ຺ຖຸ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຣາປິ ອຍມນຸຕ຺ຕານປທວຓ຺ຓນາ – ເວສາລິກາຕິ ເວສາລິວາສິໂນ. ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກາຕິ ວຊ຺ຊິຣຏ຺ເຐ ເວສາລິຍໍ ກຸລານໍ ປຸຕ຺ຕາ. ສາສເນ ກິຣ ໂຍ ໂຍ ອຸປທ຺ທໂວ ອາທີນໂວ ອພ຺ພຸທມຸປ຺ປຊ຺ຊິ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕເກ ນິສ຺ສາຍ. ຕຖາ ຫິ ເທວທຕ຺ໂຕປິ ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕເກ ປກ຺ເຂ ລຠິຕ຺ວາ ສງ຺ຆໍ ຠິນ຺ທິ. ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກາ ເອວ ຈ ວສ຺ສສຕປຣິນິພ຺ພຸເຕ ຠຄວຕິ ອຸທ຺ຘມ຺ມໍ ອຸພ຺ພິນຍໍ ສຕ຺ຖຸສາສນໍ ທີເປສຸໍ. ອິເມປິ ເຕສໍ ເຍວ ເອກຈ຺ເຈ ເອວໍ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕປິ ສິກ຺ຂາປເທ ຍາວທຕ຺ຖໍ ຠຸຎ຺ຊິໍສຸ…ເປ… ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວິໍສູຕິ.

ຎາຕິພ຺ຍສເນນປີຕິ ເອຕ຺ຖ ອສນໍ ພ຺ຍສນໍ ວິກ຺ເຂໂປ ວິທ຺ຘໍສນໍ ວິນາໂສຕິ ສພ຺ພເມຕໍ ເອກຕ຺ຖໍ. ຎາຕີນໍ ພ຺ຍສນໍ ຎາຕິພ຺ຍສນໍ, ເຕນ ຎາຕິພ຺ຍສເນນ, ຣາຊທຓ຺ຑພ຺ຍາຘິມຣຓວິປ຺ປວາສນິມິຕ຺ເຕນ ຎາຕິວິນາເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອສ ນໂຍ ທຸຕິຍປເທປິ. ຕຕິຍປເທ ປນ ອາໂຣຄ຺ຍວິນາສໂກ ໂຣໂຄ ເອວ ໂຣຄພ຺ຍສນໍ. ໂສ ຫິ ອາໂຣຄ຺ຍໍ ພ຺ຍສຕິ ວິກ຺ຂິປຕິ ວິນາເສຕີຕິ ພ຺ຍສນໍ. ໂຣໂຄວ ພ຺ຍສນໍ ໂຣຄພ຺ຍສນໍ, ເຕນ ໂຣຄພ຺ຍສເນນ. ຜຸຏ຺ຐາຕິ ອຘິປນ຺ນາ ອຠິຠູຕາ ສມນ຺ນາຄຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ນ ມຍໍ, ຠນ຺ເຕ ອານນ຺ທ, ພຸທ຺ຘຄຣຫິໂນຕິ ຠນ຺ເຕ ອານນ຺ທ, ມຍໍ ນ ພຸທ຺ຘໍ ຄຣຫາມ, ນ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ໂທສໍ ເທມ. ນ ຘມ຺ມຄຣຫິໂນ, ນ ສງ຺ຆຄຣຫິໂນ. ອຕ຺ຕຄຣຫິໂນ ມຍນ຺ຕິ ອຕ຺ຕານເມວ ມຍໍ ຄຣຫາມ, ອຕ຺ຕໂນ ໂທສໍ ເທມ. ອລກ຺ຂິກາຕິ ນິສ຺ສິຣິກາ. ອປ຺ປປຸຎ຺ຎາຕິ ປຣິຕ຺ຕປຸຎ຺ຎາ. ວິປສ຺ສກາ ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານນ຺ຕິ ເຍ ອຏ຺ຐຕິໍສາຣມ຺ມເຓສຸ ວິຠຕ຺ຕາ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ, ເຕສໍ ວິປສ຺ສກາ; ຕໂຕ ຕໂຕ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ເຕວ ຘມ຺ເມ ວິປສ຺ສມານາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸພ຺ພຣຕ຺ຕາປຣຣຕ຺ຕນ຺ຕິ ຣຕ຺ຕິຍາ ປຸພ຺ພໍ ປຸພ຺ພຣຕ຺ຕໍ, ຣຕ຺ຕິຍາ ອປຣໍ ອປຣຣຕ຺ຕໍ, ປຐມຍາມຎ຺ຈ ປຈ຺ຉິມຍາມຎ຺ຈາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂພຘິປກ຺ຂິການນ຺ຕິ ໂພຘິສ຺ສ ປກ຺ເຂ ຠວານໍ, ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄຎາຓສ຺ສ ອຸປກາຣການນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠາວນານຸໂຍຄນ຺ຕິ ວຑ຺ຒນານຸໂຍຄໍ. ອນຸຍຸຕ຺ຕາ ວິຫເຣຍ຺ຍາມາຕິ ຄິຫິປລິໂພຘໍ ອາວາສປລິໂພຘຎ຺ຈ ປຫາຍ ວິວິຕ຺ເຕສຸ ເສນາສເນສຸ ຍຸຕ຺ຕປຍຸຕ຺ຕາ ອນຎ຺ຎກິຈ຺ຈາ ວິຫເຣຍ຺ຍາມ.

ເອວມາວຸໂສຕິ ເຖໂຣ ເອເຕສໍ ອາສຍໍ ອຊານນ຺ໂຕ ອິທໍ ເນສໍ ມຫາຄຊ຺ຊິຕໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ສເຈ ອິເມ ອີທິສາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ສາຘູ’’ຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ‘‘ເອວມາວຸໂສ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິ. ອຏ຺ຐານເມຕໍ ອນວກາໂສຕິ ອຸຠຍມ຺ເປຕໍ ກາຣຓປຏິກ຺ເຂປວຈນໍ. ກາຣຓຎ຺ຫິ ຍສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ຕທາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຠາເວນ ຜລໍ ຕິຏ຺ຐຕິ. ຍສ຺ມາ ຈສ຺ສ ຕໍ ໂອກາໂສ ໂຫຕິ ຕທາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຠາເວນ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຐານຎ຺ຈ ອວກາໂສ ຈາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ອຏ຺ຐານເມຕໍ, ອານນ຺ທ, ອນວກາໂສ’’ຕິ. ເອຕໍ ຐານໍ ວາ ໂອກາໂສ ວາ ນຕ຺ຖິ. ຍໍ ຕຖາຄໂຕຕິ ເຍນ ຕຖາຄໂຕ ວຊ຺ຊີນໍ ວາ…ເປ… ສມູຫເນຍ຺ຍ, ຕໍ ກາຣຓໍ ນຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍທິ ຫິ ຠຄວາ ເອເຕສໍ ‘‘ລເຠຍ຺ຍາມ ອຸປສມ຺ປທ’’ນ຺ຕິ ຍາຈນ຺ຕານໍ ອຸປສມ຺ປທໍ ທເທຍ຺ຍ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ‘‘ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕິ ອສໍວາໂສ’’ຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ສມູຫເນຍ຺ຍ. ຍສ຺ມາ ປເນຕໍ ນ ສມູຫນຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຏ຺ຐານເມຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ.

ໂສ ອາຄໂຕ ນ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ໂພຕິ ‘‘ຍທິ ຫິ ເອວໍ ອາຄໂຕ ອຸປສມ຺ປທໍ ລເຠຍ຺ຍ, ສາສເນ ອຄາຣໂວ ຠເວຍ຺ຍ. ສາມເຓຣຠູມິຍໍ ປນ ຐິໂຕ ສຄາຣໂວ ຈ ຠວິສ຺ສຕິ, ອຕ຺ຕຕ຺ຖຎ຺ຈ ກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ອນຸກມ຺ປມາໂນ ຠຄວາ ອາຫ – ‘‘ໂສ ອາຄໂຕ ນ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ໂສ ອາຄໂຕ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ໂພຕິ ເອວໍ ອາຄໂຕ ຠິກ຺ຂຸຠາເວ ຐຕ຺ວາ ອວິປນ຺ນສີລຕາຍ ສາສເນ ສຄາຣໂວ ຠວິສ຺ສຕິ, ໂສ ສຕິ ອຸປນິສ຺ສເຍ ນຈິຣສ຺ເສວ ອຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ປາປຸຓິສ຺ສຕີຕິ ຎຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ໂພຕິ ອາຫ.

ເອວໍ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວິຕ຺ວາ ອາຄເຕສຸ ອນຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ພຎ຺ຈ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ພຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕີຓິປິ ວຕ຺ຖູນິ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ກຕ຺ວາ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປຕຸກາໂມ ‘‘ເອວຎ຺ຈ ປນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິມໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ອຸທ຺ທິເສຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ…ເປ… ອສໍວາໂສ’’ຕິ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປສິ.

ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຈຕຸພ຺ພິຘວິນຍກຖາ

໔໕. ອິທານິສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ວິຠຊນ຺ໂຕ ‘‘ໂຍ ປນາຕິ, ໂຍ ຍາທິໂສ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕສ຺ມິໍ ປນ ສິກ຺ຂາປເທ ຈ ສິກ຺ຂາປທວິຠງ຺ເຄ ຈ ສກເລ ຈ ວິນຍວິນິຈ຺ຉເຍ ໂກສລ຺ລໍ ປຕ຺ຖຍນ຺ເຕນ ຈຕຸພ຺ພິໂຘ ວິນໂຍ ຊານິຕພ຺ໂພ –

ຈຕຸພ຺ພິຘຎ຺ຫິ ວິນຍໍ, ມຫາເຖຣາ ມຫິທ຺ຘິກາ;

ນີຫຣິຕ຺ວາ ປກາເສສຸໍ, ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫກາ ປຸຣາ.

ກຕມໍ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ? ສຸຕ຺ຕໍ, ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ, ອາຈຣິຍວາທໍ, ອຕ຺ຕໂນມຕິນ຺ຕິ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອາຫຈ຺ຈປເທນ ຣເສນ ອາຈຣິຍວໍເສນ ອຘິປ຺ປາຍາ’’ຕິ, ເອຕ຺ຖ ຫິ ອາຫຈ຺ຈປທນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ຣໂສຕິ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ, ອາຈຣິຍວໍໂສຕິ ອາຈຣິຍວາໂທ, ອຘິປ຺ປາໂຍຕິ ອຕ຺ຕໂນມຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສຸຕ຺ຕໍນາມ ສກເລ ວິນຍປິຏເກ ປາຬິ.

ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ ນາມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາປເທສາ; ເຍ ຠຄວຕາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາ – ‘‘ຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຍາ ‘ອິທໍ ນ ກປ຺ປຕີ’ຕິ ອປ຺ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ຕໍ ເຈ ອກປ຺ປິຍໍ ອນຸໂລເມຕິ; ກປ຺ປິຍໍ ປຏິພາຫຕິ, ຕໍ ໂວ ນ ກປ຺ປຕິ. ຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຍາ ‘ອິທໍ ນ ກປ຺ປຕີ’ຕິ ອປ຺ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ຕໍ ເຈ ກປ຺ປິຍໍ ອນຸໂລເມຕິ; ອກປ຺ປິຍໍ ປຏິພາຫຕິ, ຕໍ ໂວ ກປ຺ປຕິ. ຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຍາ ‘ອິທໍ ກປ຺ປຕີ’ຕິ ອນນຸຎ຺ຎາຕໍ, ຕໍ ເຈ ອກປ຺ປິຍໍ ອນຸໂລເມຕິ, ກປ຺ປິຍໍ ປຏິພາຫຕິ; ຕໍ ໂວ ນ ກປ຺ປຕິ. ຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຍາ ‘ອິທໍ ກປ຺ປຕີ’ຕິ ອນນຸຎ຺ຎາຕໍ, ຕໍ ເຈ ກປ຺ປິຍໍ ອນຸໂລເມຕິ, ອກປ຺ປິຍໍ ປຏິພາຫຕິ; ຕໍ ໂວ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ (ມຫາວ. ໓໐໕).

ອາຈຣິຍວາໂທ ນາມ ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫເກຫິ ປຎ຺ຈຫິ ອຣຫນ຺ຕສເຕຫິ ຐປິຕາ ປາຬິວິນິມຸຕ຺ຕາ ໂອກ຺ກນ຺ຕວິນິຈ຺ຉຍປ຺ປວຕ຺ຕາ ອຏ຺ຐກຖາຕນ຺ຕິ.

ອຕ຺ຕໂນມຕິ ນາມ ສຸຕ຺ຕ-ສຸຕ຺ຕານຸໂລມ-ອາຈຣິຍວາເທ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອນຸມາເນນ ອຕ຺ຕໂນ ອນຸພຸທ຺ຘິຍາ ນຍຄ຺ຄາເຫນ ອຸປຏ຺ຐິຕາກາຣກຖນໍ.

ອປິຈ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາຠິຘມ຺ມວິນຍຏ຺ຐກຖາສຸ ອາຄໂຕ ສພ຺ໂພປິ ເຖຣວາໂທ ‘‘ອຕ຺ຕໂນມຕິ’’ ນາມ. ຕໍ ປນ ອຕ຺ຕໂນມຕິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກເຖນ຺ເຕນ ນ ທຬ຺ຫຄ຺ຄາຫໍ ຄເຫຕ຺ວາ ໂວຫຣິຕພ຺ພໍ. ກາຣຓໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ອຕ຺ເຖນ ປາຬິໍ, ປາຬິຍາ ຈ ອຕ຺ຖໍ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ກເຖຕພ຺ພໍ. ອຕ຺ຕໂນມຕິ ອາຈຣິຍວາເທ ໂອຕາເຣຕພ຺ພາ. ສເຈ ຕຕ຺ຖ ໂອຕຣຕິ ເຈວ ສເມຕິ ຈ, ຄເຫຕພ຺ພາ. ສເຈ ເນວ ໂອຕຣຕິ ນ ສເມຕິ, ນ ຄເຫຕພ຺ພາ. ອຍຎ຺ຫິ ອຕ຺ຕໂນມຕິ ນາມ ສພ຺ພທຸພ຺ພລາ. ອຕ຺ຕໂນມຕິໂຕ ອາຈຣິຍວາໂທ ພລວຕໂຣ.

ອາຈຣິຍວາໂທປິ ສຸຕ຺ຕານຸໂລເມ ໂອຕາເຣຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ໂອຕຣນ຺ໂຕ ສເມນ຺ໂຕເຍວ ຄເຫຕພ຺ໂພ, ອິຕໂຣ ນ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ອາຈຣິຍວາທໂຕ ຫິ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ ພລວຕຣໍ.

ສຸຕ຺ຕານຸໂລມມ຺ປິ ສຸຕ຺ເຕ ໂອຕາເຣຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ໂອຕຣນ຺ຕໍ ສເມນ຺ຕເມວ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ອິຕຣໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໂຕ ຫິ ສຸຕ຺ຕເມວ ພລວຕຣໍ. ສຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ອປ຺ປຏິວຕ຺ຕິຍໍ ກາຣກສງ຺ຆສທິສໍ ພຸທ຺ຘານໍ ຐິຕກາລສທິສໍ. ຕສ຺ມາ ຍທາ ທ຺ເວ ຠິກ຺ຂູ ສາກຈ຺ຉນ຺ຕິ, ສກວາທີ ສຸຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກເຖຕິ, ປຣວາທີ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ. ເຕຫິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ເຂປໍ ວາ ຄຣຫໍ ວາ ອກຕ຺ວາ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ ສຸຕ຺ເຕ ໂອຕາເຣຕພ຺ພໍ. ສເຈ ໂອຕຣຕິ ສເມຕິ, ຄເຫຕພ຺ພໍ. ໂນ ເຈ, ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ; ສຸຕ຺ຕສ຺ມິໍເຍວ ຐາຕພ຺ພໍ. ອຖາຍໍ ສຸຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກເຖຕິ, ປໂຣ ອາຈຣິຍວາທໍ. ເຕຫິປິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ເຂປໍ ວາ ຄຣຫໍ ວາ ອກຕ຺ວາ ອາຈຣິຍວາໂທ ສຸຕ຺ເຕ ໂອຕາເຣຕພ຺ໂພ. ສເຈ ໂອຕຣຕິ ສເມຕິ, ຄເຫຕພ຺ໂພ. ອໂນຕຣນ຺ໂຕ ອສເມນ຺ໂຕ ຈ ຄາຣຍ຺ຫາຈຣິຍວາໂທ ນ ຄເຫຕພ຺ໂພ; ສຸຕ຺ຕສ຺ມິໍເຍວ ຐາຕພ຺ພໍ.

ອຖາຍໍ ສຸຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກເຖຕິ, ປໂຣ ອຕ຺ຕໂນມຕິໍ. ເຕຫິປິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ເຂປໍ ວາ ຄຣຫໍ ວາ ອກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນມຕິ ສຸຕ຺ເຕ ໂອຕາເຣຕພ຺ພາ. ສເຈ ໂອຕຣຕິ ສເມຕິ, ຄເຫຕພ຺ພາ. ໂນ ເຈ, ນ ຄເຫຕພ຺ພາ. ສຸຕ຺ຕສ຺ມິໍ ເຍວ ຐາຕພ຺ພໍ.

ອຖ ປນາຍໍ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກເຖຕິ, ປໂຣ ສຸຕ຺ຕໍ. ສຸຕ຺ຕໍ ສຸຕ຺ຕານຸໂລເມ ໂອຕາເຣຕພ຺ພໍ. ສເຈ ໂອຕຣຕິ ສເມຕິ, ຕິສ຺ໂສ ສງ຺ຄີຕິໂຍ ອາຣູຬ຺ຫໍ ປາຬິອາຄຕໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ຄເຫຕພ຺ພໍ. ໂນ ເຈ ຕຖາ ປຎ຺ຎາຍຕິ ນ ໂອຕຣຕິ ນ ສເມຕິ, ພາຫິຣກສຸຕ຺ຕໍ ວາ ໂຫຕິ ສິໂລໂກ ວາ ອຎ຺ຎໍ ວາ ຄາຣຍ຺ຫສຸຕ຺ຕໍ ຄຸຬ຺ຫເວສ຺ສນ຺ຕຣຄຸຬ຺ຫວິນຍເວທລ຺ລາທີນໍ ອຎ຺ຎຕຣໂຕ ອາຄຕໍ, ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ສຸຕ຺ຕານຸໂລມສ຺ມິໍເຍວ ຐາຕພ຺ພໍ.

ອຖາຍໍ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກເຖຕິ, ປໂຣ ອາຈຣິຍວາທໍ. ອາຈຣິຍວາໂທ ສຸຕ຺ຕານຸໂລເມ ໂອຕາເຣຕພ຺ໂພ. ສເຈ ໂອຕຣຕິ ສເມຕິ, ຄເຫຕພ຺ໂພ. ໂນ ເຈ, ນ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ສຸຕ຺ຕານຸໂລເມເຍວ ຐາຕພ຺ພໍ.

ອຖາຍໍ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກເຖຕິ, ປໂຣ ອຕ຺ຕໂນມຕິໍ. ອຕ຺ຕໂນມຕິ ສຸຕ຺ຕານຸໂລເມ ໂອຕາເຣຕພ຺ພາ. ສເຈ ໂອຕຣຕິ ສເມຕິ, ຄເຫຕພ຺ພາ. ໂນ ເຈ, ນ ຄເຫຕພ຺ພາ. ສຸຕ຺ຕານຸໂລເມເຍວ ຐາຕພ຺ພໍ.

ອຖ ປນາຍໍ ອາຈຣິຍວາທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກເຖຕິ, ປໂຣ ສຸຕ຺ຕໍ. ສຸຕ຺ຕໍ ອາຈຣິຍວາເທ ໂອຕາເຣຕພ຺ພໍ. ສເຈ ໂອຕຣຕິ ສເມຕິ, ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອິຕຣໍ ຄາຣຍ຺ຫສຸຕ຺ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອາຈຣິຍວາເທເຍວ ຐາຕພ຺ພໍ.

ອຖາຍໍ ອາຈຣິຍວາທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກເຖຕິ, ປໂຣ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ. ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ ອາຈຣິຍວາເທ ໂອຕາເຣຕພ຺ພໍ. ໂອຕຣນ຺ຕໍ ສເມນ຺ຕເມວ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ອິຕຣໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອາຈຣິຍວາເທເຍວ ຐາຕພ຺ພໍ.

ອຖາຍໍ ອາຈຣິຍວາທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກເຖຕິ, ປໂຣ ອຕ຺ຕໂນມຕິໍ. ອຕ຺ຕໂນມຕິ ອາຈຣິຍວາເທ ໂອຕາເຣຕພ຺ພາ. ສເຈ ໂອຕຣຕິ ສເມຕິ, ຄເຫຕພ຺ພາ. ໂນ ເຈ, ນ ຄເຫຕພ຺ພາ. ອາຈຣິຍວາເທເຍວ ຐາຕພ຺ພໍ.

ອຖ ປນາຍໍ ອຕ຺ຕໂນມຕິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກເຖຕິ, ປໂຣ ສຸຕ຺ຕໍ. ສຸຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕໂນມຕິຍໍ ໂອຕາເຣຕພ຺ພໍ. ສເຈ ໂອຕຣຕິ ສເມຕິ, ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອິຕຣໍ ຄາຣຍ຺ຫສຸຕ຺ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອຕ຺ຕໂນມຕິຍເມວ ຐາຕພ຺ພໍ.

ອຖາຍໍ ອຕ຺ຕໂນມຕິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກເຖຕິ, ປໂຣ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ. ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ ອຕ຺ຕໂນມຕິຍໍ ໂອຕາເຣຕພ຺ພໍ. ໂອຕຣນ຺ຕໍ ສເມນ຺ຕເມວ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ອິຕຣໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອຕ຺ຕໂນມຕິຍເມວ ຐາຕພ຺ພໍ.

ອຖາຍໍ ອຕ຺ຕໂນມຕິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກເຖຕິ, ປໂຣ ອາຈຣິຍວາທໍ. ອາຈຣິຍວາໂທ ອຕ຺ຕໂນມຕິຍໍ ໂອຕາເຣຕພ຺ໂພ. ສເຈ ໂອຕຣຕິ ສເມຕິ, ຄເຫຕພ຺ໂພ; ອິຕໂຣ ຄາຣຍ຺ຫາຈຣິຍວາໂທ ນ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ອຕ຺ຕໂນມຕິຍເມວ ຐາຕພ຺ພໍ. ອຕ຺ຕໂນ ຄຫຓເມວ ພລິຍໍ ກາຕພ຺ພໍ. ສພ຺ພຏ຺ຐາເນສຸ ຈ ເຂໂປ ວາ ຄຣຫາ ວາ ນ ກາຕພ຺ພາຕິ.

ອຖ ປນາຍໍ ‘‘ກປ຺ປິຍ’’ນ຺ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ກເຖຕິ, ປໂຣ ‘‘ອກປ຺ປິຍ’’ນ຺ຕິ. ສຸຕ຺ເຕ ຈ ສຸຕ຺ຕານຸໂລເມ ຈ ໂອຕາເຣຕພ຺ພໍ. ສເຈ ກປ຺ປິຍໍ ໂຫຕິ, ກປ຺ປິເຍ ຐາຕພ຺ພໍ. ສເຈ ອກປ຺ປິຍໍ, ອກປ຺ປິເຍ ຐາຕພ຺ພໍ.

ອຖາຍໍ ຕສ຺ສ ກປ຺ປິຍຠາວສາຘກໍ ສຸຕ຺ຕໂຕ ພຫຸໍ ກາຣຓຎ຺ຈ ວິນິຈ຺ຉຍຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕິ, ປໂຣ ກາຣຓໍ ນ ວິນ຺ທຕິ. ກປ຺ປິເຍວ ຐາຕພ຺ພໍ. ອຖ ປໂຣ ຕສ຺ສ ອກປ຺ປິຍຠາວສາຘກໍ ສຸຕ຺ຕໂຕ ພຫຸໍ ກາຣຓຎ຺ຈ ວິນິຈ຺ຉຍຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕິ, ອເນນ ອຕ຺ຕໂນ ຄຫຓນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ທຬ຺ຫໍ ອາທາຍ ນ ຐາຕພ຺ພໍ. ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ອກປ຺ປິເຍວ ຐາຕພ຺ພໍ. ອຖ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ກາຣຓຈ຺ຉາຍາ ທິສ຺ສຕິ, ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຠາໂວເຍວ ສາຘຸ, ອກປ຺ປິເຍ ຐາຕພ຺ພໍ. ວິນຍຎ຺ຫິ ປຕ຺ວາ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍວິຈາຣຓມາຄມ຺ມ ຣຸນ຺ຘິຕພ຺ພໍ, ຄາຬ຺ຫໍ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ, ໂສຕໍ ປຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ພໍ, ຄຣຸກຠາເວເຍວ ຐາຕພ຺ພໍ.

ອຖ ປນາຍໍ ‘‘ອກປ຺ປິຍ’’ນ຺ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ກເຖຕິ, ປໂຣ ‘‘ກປ຺ປິຍ’’ນ຺ຕິ. ສຸຕ຺ເຕ ຈ ສຸຕ຺ຕານຸໂລເມ ຈ ໂອຕາເຣຕພ຺ພໍ. ສເຈ ກປ຺ປິຍໍ ໂຫຕິ, ກປ຺ປິເຍ ຐາຕພ຺ພໍ. ສເຈ ອກປ຺ປິຍໍ, ອກປ຺ປິເຍ ຐາຕພ຺ພໍ.

ອຖາຍໍ ພຫູຫິ ສຸຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉຍກາຣເຓຫິ ອກປ຺ປິຍຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ, ປໂຣ ກາຣຓໍ ນ ວິນ຺ທຕິ, ອກປ຺ປິເຍ ຐາຕພ຺ພໍ. ອຖ ປໂຣ ພຫູຫິ ສຸຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉຍກາຣເຓຫິ ກປ຺ປິຍຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ, ອຍໍ ກາຣຓໍ ນ ວິນ຺ທຕິ, ກປ຺ປິເຍ ຐາຕພ຺ພໍ. ອຖ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ກາຣຓຈ຺ຉາຍາ ທິສ຺ສຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ຄຫຓໍ ນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕພ຺ພໍ. ຍຖາ ຈາຍໍ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິເຍ ອກປ຺ປິຍກປ຺ປິເຍ ຈ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ; ເອວໍ ອນາປຕ຺ຕິອາປຕ຺ຕິວາເທ ອາປຕ຺ຕານາປຕ຺ຕິວາເທ ຈ, ລຫຸກຄຣຸກາປຕ຺ຕິວາເທ ຄຣຸກລຫຸກາປຕ຺ຕິວາເທ ຈາປິ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ນາມມຕ຺ຕໍເຍວ ຫິ ເອຕ຺ຖ ນານໍ, ໂຍຊນານເຍ ນານໍ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ນ ວິຕ຺ຖາຣິຕໍ.

ເອວໍ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍາທິວິນິຈ຺ຉເຍ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ໂຍ ສຸຕ຺ຕ-ສຸຕ຺ຕານຸໂລມອາຈຣິຍວາທອຕ຺ຕໂນມຕີສຸ ອຕິເຣກກາຣຓໍ ລຠຕິ, ຕສ຺ສ ວາເທ ຐາຕພ຺ພໍ. ສພ຺ພໂສ ປນ ກາຣຓໍ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ອລຠນ຺ເຕນ ສຸຕ຺ຕໍ ນ ຊຫິຕພ຺ພໍ, ສຸຕ຺ຕສ຺ມິໍເຍວ ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ. ເອວໍ ຕສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປເທ ຈ ສິກ຺ຂາປທວິຠງ຺ເຄ ຈ ສກເລ ຈ ວິນຍວິນິຈ຺ຉເຍ ໂກສລ຺ລໍ ປຕ຺ຖຍນ຺ເຕນ ອຍໍ ຈຕຸພ຺ພິໂຘ ວິນໂຍ ຊານິຕພ຺ໂພ.

ອິມຎ຺ຈ ປນ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ວິນຍໍ ຎຕ຺ວາປິ ວິນຍຘເຣນ ປຸຄ຺ຄເລນ ຕິລກ຺ຂຓສມນ຺ນາຄເຕນ ຠວິຕພ຺ພໍ. ຕີຓິ ຫິ ວິນຍຘຣສ຺ສ ລກ຺ຂຓານິ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພານິ. ກຕມານິ ຕີຓິ? ‘‘ສຸຕ຺ຕຎ຺ຈສ຺ສ ສ຺ວາຄຕໍ ໂຫຕິ ສຸປ຺ປວຕ຺ຕິ ສຸວິນິຈ຺ຉິຕໍ ສຸຕ຺ຕໂຕ ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ’’ຕິ ອິທເມກໍ ລກ຺ຂຓໍ. ‘‘ວິນເຍ ໂຂ ປນ ຐິໂຕ ໂຫຕິ ອສໍຫີໂຣ’’ຕິ ອິທໍ ທຸຕິຍໍ. ‘‘ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາ ໂຂ ປນສ຺ສ ສຸຄ຺ຄຫິຕາ ໂຫຕິ ສຸມນສິກຕາ ສູປຘາຣິຕາ’’ຕິ ອິທໍ ຕຕິຍໍ.

ຕຕ຺ຖ ສຸຕ຺ຕໍ ນາມ ສກລໍ ວິນຍປິຏກໍ. ຕຎ຺ຈສ຺ສ ສ຺ວາຄຕໍ ໂຫຕີຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ອາຄຕໍ. ສຸປ຺ປວຕ຺ຕີຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ປວຕ຺ຕໍ ປຄຸຓໍ ວາຈຸຄ຺ຄຕໍ ສຸວິນິຈ຺ຉິຕໍ. ສຸຕ຺ຕໂຕ ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕຕິ ປາຬິໂຕ ຈ ປຣິປຸຈ຺ຉໂຕ ຈ ອຏ຺ຐກຖາໂຕ ຈ ສຸວິນິຈ຺ຉິຕໍ ໂຫຕິ, ກງ຺ຂຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ ອຸຄ຺ຄຫິຕໍ.

ວິນເຍ ໂຂ ປນ ຐິໂຕ ໂຫຕີຕິ ວິນເຍ ລຊ຺ຊີຠາເວນ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ ໂຫຕິ. ອລຊ຺ຊີ ຫິ ພຫຸສ຺ສຸໂຕປິ ສມາໂນ ລາຠຄຣຸຕາຍ ຕນ຺ຕິໍ ວິສໍວາເທຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘມ຺ມໍ ອຸພ຺ພິນຍໍ ສຕ຺ຖຸສາສນໍ ທີເປຕ຺ວາ ສາສເນ ມຫນ຺ຕໍ ອຸປທ຺ທວໍ ກໂຣຕິ. ສງ຺ຆເຠທມ຺ປິ ສງ຺ຆຣາຊິມ຺ປິ ອຸປ຺ປາເທຕິ. ລຊ຺ຊີ ປນ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໂກ ສິກ຺ຂາກາໂມ ຊີວິຕເຫຕຸປິ ຕນ຺ຕິໍ ອວິສໍວາເທຕ຺ວາ ຘມ຺ມເມວ ວິນຍເມວ ຈ ທີເປຕິ, ສຕ຺ຖຸສາສນໍ ຄຣຸໍ ກຕ຺ວາ ຐເປຕິ. ຕຖາ ຫິ ປຸພ຺ເພ ມຫາເຖຣາ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວາຈໍ ນິຈ຺ຉາເຣສຸໍ – ‘‘ອນາຄເຕ ລຊ຺ຊີ ຣກ຺ຂິສ຺ສຕິ, ລຊ຺ຊີ ຣກ຺ຂິສ຺ສຕິ, ລຊ຺ຊີ ຣກ຺ຂິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ເອວໍ ໂຍ ລຊ຺ຊີ, ໂສ ວິນຍໍ ອວິຊຫນ຺ໂຕ ອໂວກ຺ກມນ຺ໂຕ ລຊ຺ຊີຠາເວນ ວິນເຍ ຐິໂຕ ໂຫຕິ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິໂຕຕິ. ອສໍຫີໂຣຕິ ສໍຫີໂຣ ນາມ ໂຍ ປາຬິຍໍ ວາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວາ ເຫຏ຺ຐໂຕ ວາ ອຸປຣິໂຕ ວາ ປທປຏິປາຏິຍາ ວາ ປຸຈ຺ຉິຍມາໂນ ວິຕ຺ຖຸນຕິ ວິປ຺ຜນ຺ທຕິ ສນ຺ຕິຏ຺ຐິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ; ຍໍ ຍໍ ປເຣນ ວຸຈ຺ຈຕິ ຕໍ ຕໍ ອນຸຊານາຕິ; ສກວາທໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ປຣວາທໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ໂຍ ປນ ປາຬິຍໍ ວາ ອຏ຺ຐກຖາຍ ວາ ເຫຏ຺ຐຸປຣິເຍນ ວາ ປທປຏິປາຏິຍາ ວາ ປຸຈ຺ຉິຍມາໂນ ນ ວິຕ຺ຖຸນຕິ ນ ວິປ຺ຜນ຺ທຕິ, ເອເກກໂລມໍ ສຓ຺ຑາເສນ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ວິຍ ‘‘ເອວໍ ມຍໍ ວທາມ; ເອວໍ ໂນ ອາຈຣິຍາ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕິ; ຍມ຺ຫິ ປາຬິ ຈ ປາຬິວິນິຈ຺ຉໂຍ ຈ ສຸວຓ຺ຓຠາຊເນ ປກ຺ຂິຕ຺ຕສີຫວສາ ວິຍ ປຣິກ຺ຂຍໍ ປຣິຍາທານໍ ອຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຕິຏ຺ຐຕິ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ອສໍຫີໂຣ’’ຕິ.

ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາ ໂຂ ປນສ຺ສ ສຸຄ຺ຄຫິຕາ ໂຫຕີຕິ ເຖຣປຣມ຺ປຣາ ວໍສປຣມ຺ປຣາ ຈສ຺ສ ສຸຏ຺ຐຸ ຄຫິຕາ ໂຫຕິ. ສຸມນສິກຕາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ມນສິກຕາ; ອາວຊ຺ຊິຕມຕ຺ເຕ ອຸຊ຺ຊລິຕປທີໂປ ວິຍ ໂຫຕິ. ສູປຘາຣິຕາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ອຸປຘາຣິຕາ ປຸພ຺ພາປຣານຸສນ຺ຘິໂຕ ອຕ຺ຖໂຕ ກາຣຓໂຕ ຈ ອຸປຘາຣິຕາ; ອຕ຺ຕໂນ ມຕິໍ ປຫາຍ ອາຈຣິຍສຸທ຺ຘິຍາ ວຕ຺ຕາ ໂຫຕິ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ອາຈຣິໂຍ ອສຸກາຈຣິຍສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິ, ໂສ ອສຸກສ຺ສາ’’ຕິ ເອວໍ ສພ຺ພໍ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣໍ ເຖຣວາທງ຺ຄໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຍາວ ອຸປາລິຕ຺ເຖໂຣ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫີຕິ ປາເປຕ຺ວາ ຐເປຕິ. ຕໂຕປິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອຸປາລິຕ຺ເຖໂຣ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິ, ທາສກຕ຺ເຖໂຣ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ອຸປາລິຕ຺ເຖຣສ຺ສ, ໂສຓກຕ຺ເຖໂຣ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ທາສກຕ຺ເຖຣສ຺ສ, ສິຄ຺ຄວຕ຺ເຖໂຣ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ໂສຓກຕ຺ເຖຣສ຺ສ, ໂມຄ຺ຄລິປຸຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ສິຄ຺ຄວຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຈຓ຺ຑວຊ຺ຊິຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຈາຕິ. ເອວໍ ສພ຺ພໍ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣໍ ເຖຣວາທງ຺ຄໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອາຈຣິຍໍ ປາເປຕ຺ວາ ຐເປຕິ. ເອວໍ ອຸຄ຺ຄຫິຕາ ຫິ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາ ສຸຄ຺ຄຫິຕາ ໂຫຕິ. ເອວໍ ອສກ຺ໂກນ຺ເຕນ ປນ ອວສ຺ສໍ ທ຺ເວ ຕໂຍ ປຣິວຏ຺ຏາ ອຸຄ຺ຄເຫຕພ຺ພາ. ສພ຺ພປຈ຺ຉິເມນ ຫິ ນເຍນ ຍຖາ ອາຈຣິໂຍ ຈ ອາຈຣິຍາຈຣິໂຍ ຈ ປາຬິຎ຺ຈ ປຣິປຸຈ຺ຉຎ຺ຈ ວທນ຺ຕິ, ຕຖາ ຎາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ອິເມຫິ ຈ ປນ ຕີຫິ ລກ຺ຂເຓຫິ ສມນ຺ນາຄເຕນ ວິນຍຘເຣນ ວຕ຺ຖຸວິນິຈ຺ຉຍຕ຺ຖໍ ສນ຺ນິປຕິເຕ ສງ຺ເຆ ໂອຕິຓ຺ເຓ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ໂຈທເກນ ຈ ຈຸທິຕເກນ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ສຫສາ ອວິນິຈ຺ຉິນິຕ຺ວາວ ຉ ຐານານິ ໂອໂລເກຕພ຺ພານິ. ກຕມານິ ຉ? ວຕ຺ຖຸ ໂອໂລເກຕພ຺ພໍ, ມາຕິກາ ໂອໂລເກຕພ຺ພາ, ປທຠາຊນີຍໍ ໂອໂລເກຕພ຺ພໍ, ຕິກປຣິຈ຺ເຉໂທ ໂອໂລເກຕພ຺ໂພ, ອນ຺ຕຣາປຕ຺ຕິ ໂອໂລເກຕພ຺ພາ, ອນາປຕ຺ຕິ ໂອໂລເກຕພ຺ພາຕິ.

ວຕ຺ຖຸໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕປິ ຫິ ‘‘ຕິເຓນ ວາ ປຓ຺ເຓນ ວາ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕພ຺ພໍ, ນ ຕ຺ເວວ ນຄ຺ເຄນ ອາຄນ຺ຕພ຺ພໍ; ໂຍ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໕໑໗) ເອວໍ ເອກຈ຺ຈໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ປສ຺ສຕິ. ໂສ ຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ ອາເນຕ຺ວາ ຕໍ ອຘິກຣຓໍ ວູປສເມສ຺ສຕິ.

ມາຕິກໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕປິ ‘‘ສມ຺ປຊານມຸສາວາເທ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ປາຈິ. ໒) ນເຍນ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອາປຕ຺ຕີນໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ປສ຺ສຕິ, ໂສ ຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ ອາເນຕ຺ວາ ຕໍ ອຘິກຣຓໍ ວູປສເມສ຺ສຕິ.

ປທຠາຊນີຍໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕປິ ‘‘ອກ຺ຂຍິເຕ ສຣີເຣ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສ. ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຂຍິເຕ ສຣີເຣ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໕໙ ອາທໂຍ, ອຕ຺ຖໂຕ ສມານໍ) ນເຍນ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ອາປຕ຺ຕີນໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ປສ຺ສຕິ, ໂສ ປທຠາຊນີຍໂຕ ສຸຕ຺ຕໍ ອາເນຕ຺ວາ ຕໍ ອຘິກຣຓໍ ວູປສເມສ຺ສຕິ.

ຕິກປຣິຈ຺ເຉທໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕປິ ຕິກສງ຺ຆາທິເສສໍ ວາ ຕິກປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ວາ ຕິກທຸກ຺ກຏໍ ວາ ອຎ຺ຎຕຣໍ ວາ ອາປຕ຺ຕິໍ ຕິກປຣິຈ຺ເຉເທ ປສ຺ສຕິ, ໂສ ຕໂຕ ສຸຕ຺ຕໍ ອາເນຕ຺ວາ ຕໍ ອຘິກຣຓໍ ວູປສເມສ຺ສຕິ.

ອນ຺ຕຣາປຕ຺ຕິໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕປິ ‘‘ປຏິລາຕໍ ອຸກ຺ຂິປຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໓໕໕) ເອວໍ ຍາ ສິກ຺ຂາປທນ຺ຕເຣສຸ ອນ຺ຕຣາປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ ຕໍ ປສ຺ສຕິ, ໂສ ຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ ອາເນຕ຺ວາ ຕໍ ອຘິກຣຓໍ ວູປສເມສ຺ສຕິ.

ອນາປຕ຺ຕິໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕປິ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸ ອສາທິຍນ຺ຕສ຺ສ, ອເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕສ຺ສ, ນ ມຣຓາຘິປ຺ປາຍສ຺ສ, ອນຸລ຺ລປນາຘິປ຺ປາຍສ຺ສ, ນ ໂມຈນາຘິປ຺ປາຍສ຺ສ, ອສຎ຺ຈິຈ຺ຈ, ອສ຺ສຕິຍາ, ອຊານນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໗໒ ອາທໂຍ) ເອວໍ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປເທ ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ ອນາປຕ຺ຕິໍ ປສ຺ສຕິ, ໂສ ຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ ອາເນຕ຺ວາ ຕໍ ອຘິກຣຓໍ ວູປສເມສ຺ສຕິ.

ໂຍ ຫິ ຠິກ຺ຂຸ ຈຕຸພ຺ພິຘວິນຍໂກວິໂທ ຕິລກ຺ຂຓສມ຺ປນ຺ໂນ ອິມານິ ຉ ຐານານິ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ອຘິກຣຓໍ ວູປສເມສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ອປ຺ປຏິວຕ຺ຕິໂຍ, ພຸທ຺ເຘນ ສຍໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ວິນິຈ຺ຉິຕສທິໂສ ໂຫຕິ. ຕໍ ເຈວໍ ວິນິຈ຺ຉຍກຸສລໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ໂກຈິ ກຕສິກ຺ຂາປທວີຕິກ຺ກໂມ ຠິກ຺ຂຸ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍ; ເຕນ ສາຘຸກໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ສເຈ ອນາປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ, ‘‘ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ສເຈ ປນ ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ, ‘‘ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ສາ ເທສນາຄາມິນີ ເຈ, ‘‘ເທສນາຄາມິນີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ວຸຏ຺ຐານຄາມິນີ ເຈ, ‘‘ວຸຏ຺ຐານຄາມິນີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ອຖສ຺ສ ປາຣາຊິກຈ຺ຉາຍາ ທິສ຺ສຕິ, ‘‘ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ນ ຕາວ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ກສ຺ມາ? ເມຖຸນຘມ຺ມວີຕິກ຺ກໂມ ຫິ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມວີຕິກ຺ກໂມ ຈ ໂອຬາຣິໂກ. ອທິນ຺ນາທານມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄຫວີຕິກ຺ກມາ ປນ ສຸຂຸມາ ຈິຕ຺ຕລຫຸກາ. ເຕ ສຸຂຸເມເນວ ອາປຊ຺ຊຕິ, ສຸຂຸເມນ ຣກ຺ຂຕິ, ຕສ຺ມາ ວິເສເສນ ຕໍວຕ຺ຖຸກໍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ປຸຈ຺ຉິຍມາໂນ ‘‘ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ສຈສ຺ສ ອາຈຣິໂຍ ຘຣຕິ, ຕໂຕ ເຕນ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ອາຈຣິຍໍ ປຸຈ຺ຉາ’’ຕິ ເປເສຕພ຺ໂພ. ສເຈ ໂສ ປຸນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ອາຈຣິໂຍ ສຸຕ຺ຕໂຕ ນຍໂຕ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ‘ສເຕກິຈ຺ໂຉ’ຕິ ມໍ ອາຫາ’’ຕິ ວທຕິ, ຕໂຕ ອເນນ ໂສ ‘‘ສາຘຸ ສຸຏ຺ຐຸ ຍໍ ອາຈຣິໂຍ ຠຓຕິ ຕໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ອຖ ປນສ຺ສ ອາຈຣິໂຍ ນຕ຺ຖິ, ສທ຺ຘິໍ ອຸຄ຺ຄຫິຕຕ຺ເຖໂຣ ປນ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ເປເສຕພ຺ໂພ – ‘‘ອມ຺ເຫຫິ ສຫ ອຸຄ຺ຄຫິຕຕ຺ເຖໂຣ ຄຓປາໂມກ຺ໂຂ, ຕໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉາ’’ຕິ. ເຕນາປິ ‘‘ສເຕກິຈ຺ໂຉ’’ຕິ ວິນິຈ຺ຉິເຕ ‘‘ສາຘຸ ສຸຏ຺ຐຸ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ອຖ ສທ຺ຘິໍ ອຸຄ຺ຄຫິຕຕ຺ເຖໂຣປິ ນຕ຺ຖິ, ອນ຺ເຕວາສິໂກ ປຓ຺ຑິໂຕ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ເປເສຕພ຺ໂພ – ‘‘ອສຸກທຫຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉາ’’ຕິ. ເຕນາປິ ‘‘ສເຕກິຈ຺ໂຉ’’ຕິ ວິນິຈ຺ຉິເຕ ‘‘ສາຘຸ ສຸຏ຺ຐຸ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ອຖ ທຫຣສ຺ສາປິ ປາຣາຊິກຈ຺ຉາຍາວ ອຸປຏ຺ຐາຕິ, ເຕນາປິ ‘‘ປາຣາຊິໂກສີ’’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ທຸລ຺ລໂຠ ຫິ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາໂທ, ຕໂຕ ທຸລ຺ລຠຕຣາ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ຈ ອຸປສມ຺ປທາ ຈ. ເອວໍ ປນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ – ‘‘ວິວິຕ຺ຕໍ ໂອກາສໍ ສມ຺ມຊ຺ຊິຕ຺ວາ ທິວາວິຫາຣໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ສີລານິ ໂສເຘຕ຺ວາ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາຣໍ ຕາວ ມນສິ ກໂຣຫີ’’ຕິ. ສເຈ ຕສ຺ສ ອໂຣຄໍ ສີລໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຆຏຍຕິ, ສງ຺ຂາຣາ ປາກຏາ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ອຸປຈາຣປ຺ປນາປ຺ປຕ຺ຕໍ ວິຍ ຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ເອກຄ຺ຄໍ ໂຫຕິ, ທິວສໍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມ຺ປິ ນ ຊານາຕິ. ໂສ ທິວສາຕິກ຺ກເມ ອຸປຏ຺ຐານໍ ອາຄໂຕ ເອວໍ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ – ‘‘ກີທິສາ ເຕ ຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕີ’’ຕິ. ອາໂຣຈິຕາຍ ຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ – ‘‘ປພ຺ພຊ຺ຊາ ນາມ ຈິຕ຺ຕວິສຸທ຺ຘຕ຺ຖາຍ, ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ.

ຍສ຺ສ ປນ ສີລໍ ຠິນ຺ນໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ນ ຆຏຍຕິ, ປໂຕທາຠິຕຸນ຺ນໍ ວິຍ ຈິຕ຺ຕໍ ວິກມ຺ປຕິ, ວິປ຺ປຏິສາຣຄ຺ຄິນາ ຑຍ຺ຫຕິ, ຕຕ຺ຕປາສາເຓ ນິສິນ຺ໂນ ວິຍ ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ວຸຏ຺ຐາຕິ. ໂສ ອາຄໂຕ ‘‘ກາ ເຕ ຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ. ອາໂຣຈິຕາຍ ຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ‘‘ນຕ຺ຖິ ໂລເກ ຣໂຫ ນາມ ປາປກມ຺ມໍ ປກຸພ຺ພໂຕ. ສພ຺ພປຐມຎ຺ຫິ ປາປໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕນາ ຊານາຕິ, ອຖສ຺ສ ອາຣກ຺ຂເທວຕາ ປຣຈິຕ຺ຕວິທູ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ອຎ຺ຎາ ຈ ເທວຕາ ຊານນ຺ຕິ, ຕ຺ວໍເຍວ ທານິ ຕວ ໂສຕ຺ຖິໍ ປຣິເຍສາຫີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ.

ນິຏ຺ຐິຕາ ຈຕຸພ຺ພິຘວິນຍກຖາ

ວິນຍຘຣສ຺ສ ຈ ລກ຺ຂຓາທິກຖາ.

ຠິກ຺ຂຸປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ

ອິທານິ ສິກ຺ຂາປທວິຠງ຺ຄສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມ. ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຍ ປນາຕິ ໂຍ ຍາທິໂສຕິອາທິ. ເອຕ຺ຖ ໂຍ ປນາຕິ ວິຠຊິຕພ຺ພປທໍ; ໂຍ ຍາທິໂສຕິອາທີນິ ຕສ຺ສ ວິຠຊນປທານິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຍສ຺ມາ ປນາຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ; ໂຍຕິ ອຕ຺ຖປທໍ; ຕຎ຺ຈ ອນິຍເມນ ປຸຄ຺ຄລໍ ທີເປຕິ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອນິຍເມນ ປຸຄ຺ຄລທີປກໍ ໂຍ ສທ຺ທເມວ ອາຫ. ຕສ຺ມາ ເອຕ຺ຖ ເອວມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ – ໂຍ ປນາຕິ ໂຍ ໂຍໂກຈີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ໂຍ ໂຍໂກຈິ ນາມ, ໂສ ອວສ຺ສໍ ລິງ຺ຄ-ຍຸຕ຺ຕ-ຊາຕິ-ນາມ-ໂຄຕ຺ຕ-ສີລ-ວິຫາຣ-ໂຄຈຣວເຍສຸ ເອເກນາກາເຣນ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ຕຖາ ຎາເປຕຸໍ ຕໍ ປເຠທໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍາທິໂສ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຍາທິໂສຕິ ລິງ຺ຄວເສນ ຍາທິໂສ ວາ ຕາທິໂສ ວາ ໂຫຕຸ; ທີໂຆ ວາ ຣສ຺ໂສ ວາ ກາໂຬ ວາ ໂອທາໂຕ ວາ ມງ຺ຄຸຣຈ຺ຉວິ ວາ ກິໂສ ວາ ຖູໂລ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາຍຸຕ຺ໂຕຕິ ໂຍຄວເສນ ເຍນ ວາ ເຕນ ວາ ຍຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕຸ; ນວກມ຺ມຍຸຕ຺ໂຕ ວາ ອຸທ຺ເທສຍຸຕ຺ໂຕ ວາ ວາສຘຸຣຍຸຕ຺ໂຕ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາຊຈ຺ໂຈຕິ ຊາຕິວເສນ ຍໍຊຈ຺ໂຈ ວາ ຕໍຊຈ຺ໂຈ ວາ ໂຫຕຸ; ຂຕ຺ຕິໂຍ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ວາ ເວສ຺ໂສ ວາ ສຸທ຺ໂທ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖານາໂມຕິ ນາມວເສນ ຍຖານາໂມ ວາ ຕຖານາໂມ ວາ ໂຫຕຸ; ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິໂຕ ວາ ຘມ຺ມຣກ຺ຂິໂຕ ວາ ສງ຺ຆຣກ຺ຂິໂຕ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາໂຄຕ຺ໂຕຕິ ໂຄຕ຺ຕວເສນ ຍຖາໂຄຕ຺ໂຕ ວາ ຕຖາໂຄຕ຺ໂຕ ວາ ເຍນ ວາ ເຕນ ວາ ໂຄຕ຺ເຕນ ໂຫຕຸ; ກຈ຺ຈາຍໂນ ວາ ວາສິຏ຺ໂຐ ວາ ໂກສິໂຍ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາສີໂລຕິ ສີເລສຸ ຍຖາສີໂລ ວາ ຕຖາສີໂລ ວາ ໂຫຕຸ; ນວກມ຺ມສີໂລ ວາ ອຸທ຺ເທສສີໂລ ວາ ວາສຘຸຣສີໂລ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາວິຫາຣີຕິ ວິຫາເຣສຸປິ ຍຖາວິຫາຣີ ວາ ຕຖາວິຫາຣີ ວາ ໂຫຕຸ; ນວກມ຺ມວິຫາຣີ ວາ ອຸທ຺ເທສວິຫາຣີ ວາ ວາສຘຸຣວິຫາຣີ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາໂຄຈໂຣຕິ ໂຄຈເຣສຸປິ ຍຖາໂຄຈໂຣ ວາ ຕຖາໂຄຈໂຣ ວາ ໂຫຕຸ; ນວກມ຺ມໂຄຈໂຣ ວາ ອຸທ຺ເທສໂຄຈໂຣ ວາ ວາສຘຸຣໂຄຈໂຣ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຖໂຣ ວາຕິ ອາທີສຸ ວໂຍວຸຑ຺ຒາທີສຸ ໂຍ ວາ ໂສ ວາ ໂຫຕຸ; ປຣິປຸຓ຺ຓທສວສ຺ສຕາຍ ເຖໂຣ ວາ ອູນປຎ຺ຈວສ຺ສຕາຍ ນໂວ ວາ ອຕິເຣກປຎ຺ຈວສ຺ສຕາຍ ມຊ຺ຌິໂມ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ໂຂ ສພ຺ໂພວ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ເອໂສ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ໂຍ ປນາ’’ຕິ.

ຠິກ຺ຂຸນິທ຺ເທເສ ຠິກ຺ຂຕີຕິ ຠິກ຺ຂໂກ; ລຠນ຺ໂຕ ວາ ອລຠນ຺ໂຕ ວາ ອຣິຍາຍ ຍາຈນາຍ ຍາຈຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພຸທ຺ຘາທີຫິ ອຊ຺ຌຸປຄຕໍ ຠິກ຺ຂາຈຣິຍໍ ອຊ຺ຌຸປຄຕຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂາຈຣິຍໍ ອຊ຺ຌຸປຄໂຕ ນາມ. ໂຍ ຫິ ໂກຈິ ອປ຺ປໍ ວາ ມຫນ຺ຕໍ ວາ ໂຠຄກ຺ຂນ຺ຘໍ ປຫາຍ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິໂຕ, ໂສ ກສິໂຄຣກ຺ຂາທີຫິ ຊີວິກກປ຺ປນໍ ຫິຕ຺ວາ ລິງ຺ຄສມ຺ປຏິຈ຺ຉເນເນວ ຠິກ຺ຂາຈຣິຍໍ ອຊ຺ຌຸປຄໂຕຕິ ຠິກ຺ຂຸ. ປຣປຏິພທ຺ຘຊີວິກຕ຺ຕາ ວາ ວິຫາຣມຊ຺ເຌ ກາຊຠຕ຺ຕໍ ຠຸຎ຺ຊມາໂນປິ ຠິກ຺ຂາຈຣິຍໍ ອຊ຺ຌຸປຄໂຕຕິ ຠິກ຺ຂຸ; ປິຓ຺ຑິຍາໂລປໂຠຊນໍ ນິສ຺ສາຍ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ອຸສ຺ສາຫຊາຕຕ຺ຕາ ວາ ຠິກ຺ຂາຈຣິຍໍ ອຊ຺ຌຸປຄໂຕຕິ ຠິກ຺ຂຸ. ອຄ຺ຆຜສ຺ສວຓ຺ຓເຠເທນ ຠິນ຺ນໍ ປຏໍ ຘາເຣຕີຕິ ຠິນ຺ນປຏຘໂຣ. ຕຕ຺ຖ ສຕ຺ຖກຈ຺ເຉທເນນ ອຄ຺ຆເຠໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສຫສ຺ສຄ຺ຆນໂກປິ ຫິ ປໂຏ ສຕ຺ຖເກນ ຂຓ຺ຑາຂຓ຺ຑິກໍ ຉິນ຺ໂນ ຠິນ຺ນຄ຺ໂຆ ໂຫຕິ. ປຸຣິມຄ຺ຆໂຕ ອຸປຑ຺ຒມ຺ປິ ນ ອຄ຺ຆຕິ. ສຸຕ຺ຕສໍສິພ຺ພເນນ ຜສ຺ສເຠໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສຸຂສມ຺ຜສ຺ໂສປິ ຫິ ປໂຏ ສຸຕ຺ເຕຫິ ສໍສິພ຺ພິໂຕ ຠິນ຺ນຜສ຺ໂສ ໂຫຕິ. ຂຣສມ຺ຜສ຺ສຕໍ ປາປຸຓາຕິ. ສູຈິມລາທີຫິ ວຓ຺ຓເຠໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສຸປຣິສຸທ຺ໂຘປິ ຫິ ປໂຏ ສູຈິກມ຺ມໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສູຈິມເລນ, ຫຕ຺ຖເສທມລຊລ຺ລິກາຫິ, ອວສາເນ ຣຊນກປ຺ປກຣເຓຫິ ຈ ຠິນ຺ນວຓ຺ໂຓ ໂຫຕິ; ປກຕິວຓ຺ຓໍ ວິຊຫຕິ. ເອວໍ ຕີຫາກາເຣຫິ ຠິນ຺ນປຏຘາຣຓໂຕ ຠິນ຺ນປຏຘໂຣຕິ ຠິກ຺ຂຸ. ຄິຫິວຕ຺ຖວິສຠາຄານໍ ວາ ກາສາວານໍ ຘາຣຓມຕ຺ເຕເນວ ຠິນ຺ນປຏຘໂຣຕິ ຠິກ຺ຂຸ.

ສມຎ຺ຎາຍາຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ໂວຫາເຣນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມຎ຺ຎາຍ ເອວ ຫິ ເອກຈ຺ໂຈ ‘‘ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ຕຖາ ຫິ ນິມນ຺ຕນາທິມ຺ຫິ ຠິກ຺ຂູສຸ ຄຓິຍມາເນສຸ ສາມເຓເຣປິ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ສຕໍ ຠິກ຺ຂູ ສຫສ຺ສໍ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ປຏິຎ຺ຎາຍາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຏິຊານເນນ ປຏິຎ຺ຎາຍປິ ຫິ ເອກຈ຺ໂຈ ‘‘ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ຕສ຺ສ ‘‘ໂກ ເອຕ຺ຖາຕິ? ອຫໍ, ອາວຸໂສ, ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑໐.໙໖) ເອວມາທີສຸ ສມ຺ຠໂວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຍໍ ປນ ອານນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕາ ຘມ຺ມິກາ ປຏິຎ຺ຎາ. ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ປນ ທຸສ຺ສີລາປິ ປຏິປຖໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ‘‘ໂກ ເອຕ຺ຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອຘມ຺ມິກາຍ ປຏິຎ຺ຎາຍ ອຠູຕາຍ ‘‘ມຍໍ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ເອຫິ ຠິກ຺ຂູຕິ ເອຫິ ຠິກ຺ຂຸ ນາມ ຠຄວໂຕ ‘‘ເອຫິ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ວຈນມຕ຺ເຕນ ຠິກ຺ຂຸຠາວໍ ເອຫິຠິກ຺ຂູປສມ຺ປທໍ ປຕ຺ໂຕ. ຠຄວາ ຫິ ເອຫິຠິກ຺ຂຸຠາວາຍ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປນ຺ນໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ທິສ຺ວາ ຣຕ຺ຕປໍສຸກູລນ຺ຕຣໂຕ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓໍ ທກ຺ຂິຓຫຕ຺ຖໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມໂຆສໍ ນິຈ຺ຉາເຣນ຺ໂຕ ‘‘ເອຫິ, ຠິກ຺ຂຸ, ຈຣ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ສມ຺ມາ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອນ຺ຕກິຣິຍາຍາ’’ຕິ ວທຕິ. ຕສ຺ສ ສເຫວ ຠຄວໂຕ ວຈເນນ ຄິຫິລິງ຺ຄໍ ອນ຺ຕຣຘາຍຕິ, ປພ຺ພຊ຺ຊາ ຈ ອຸປສມ຺ປທາ ຈ ຣຸຫຕິ. ຠຓ຺ຑຸ ກາສາຍວສໂນ ໂຫຕິ. ເອກໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ເອກໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ເອກໍ ອໍເສ ຐເປຕ຺ວາ ວາມໍສກູເຏ ອາສຕ຺ຕນີລຸປ຺ປລວຓ຺ຓມຕ຺ຕິກາປຕ຺ໂຕ –

‘‘ຕິຈີວຣຎ຺ຈ ປຕ຺ໂຕ ຈ, ວາສິ ສູຈິ ຈ ພນ຺ຘນໍ;

ປຣິສ຺ສາວເນນ ອຏ຺ເຐເຕ, ຍຸຕ຺ຕໂຍຄສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ’’ຕິ.

ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕຫິ ອຏ຺ຐຫິ ປຣິກ຺ຂາເຣຫິ ສຣີເຣ ປຏິມຸກ຺ເກຫິເຍວ ສຏ຺ຐິວສ຺ສິກຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ ອິຣິຍາປຖສມ຺ປນ຺ໂນ ພຸທ຺ຘາຈຣິຍໂກ ພຸທ຺ຘຸປຊ຺ຌາຍໂກ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໍ ວນ຺ທມາໂນເຍວ ຕິຏ຺ຐຕິ. ຠຄວາ ຫິ ປຐມໂພຘິຍໍ ເອກສ຺ມິໍ ກາເລ ເອຫິຠິກ຺ຂູປສມ຺ປທາຍ ເອວ ອຸປສມ຺ປາເທຕິ. ເອວໍ ອຸປສມ຺ປນ຺ນານິ ຈ ສຫສ຺ສຸປຣິ ເອກຈຕ຺ຕາລີສຸຕ຺ຕຣານິ ຕີຓິ ຠິກ຺ຂຸສຕານິ ອເຫສຸໍ; ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ປຎ຺ຈ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິຍຕ຺ເຖຣາ, ຍໂສ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ສ ປຣິວາຣາ ຈຕຸປຓ຺ຓາສ ສຫາຍກາ, ຕິໍສ ຠທ຺ທວຄ຺ຄິຍາ, ສຫສ຺ສປຸຣາຓຊຏິລາ, ສທ຺ຘິໍ ທ຺ວີຫິ ອຄ຺ຄສາວເກຫິ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍສຕາ ປຣິພ຺ພາຊກາ, ເອໂກ ອງ຺ຄຸລິມາລຕ຺ເຖໂຣຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ –

‘‘ຕີຓິ ສຕໍ ສຫສ຺ສຎ຺ຈ, ຈຕ຺ຕາລີສໍ ປຸນາປເຣ;

ເອໂກ ຈ ເຖໂຣ ສປ຺ປຎ຺ໂຎ, ສພ຺ເພ ເຕ ເອຫິຠິກ຺ຂຸກາ’’ຕິ.

ນ ເກວລຎ຺ຈ ເອເຕ ເອວ, ອຎ຺ເຎປິ ພຫູ ສນ຺ຕິ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ຕິສຕປຣິວາໂຣ ເສໂລ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ, ສຫສ຺ສປຣິວາໂຣ ມຫາກປ຺ປິໂນ, ທສສຫສ຺ສາ ກປິລວຕ຺ຖຸວາສິໂນ ກຸລປຸຕ຺ຕາ, ໂສຬສສຫສ຺ສາ ປາຣາຍນິກພ຺ຣາຫ຺ມຓາຕິ ເອວມາທໂຍ. ເຕ ປນ ວິນຍປິຏເກ ປາຬິຍໍ ນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ນ ວຸຕ຺ຕາ. ອິເມ ຕຕ຺ຖ ນິທ຺ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕາຕິ.

‘‘ສຕ຺ຕວີສ ສຫສ຺ສານິ, ຕີຓິເຍວ ສຕານິ ຈ;

ເອເຕປິ ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຕາ, ສພ຺ເພ ເຕ ເອຫິຠິກ຺ຂຸກາ’’ຕິ.

ຕີຫິ ສຣຓຄມເນຫິ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວາຈໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ເຕຫິ ຕີຫິ ສຣຓຄມເນຫິ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ. ອຍຎ຺ຫິ ອຸປສມ຺ປທາ ນາມ ອຏ຺ຐວິຘາ – ເອຫິຠິກ຺ຂູປສມ຺ປທາ, ສຣຓຄມນູປສມ຺ປທາ, ໂອວາທປຏິຄ຺ຄຫຓູປສມ຺ປທາ, ປຎ຺ຫພ຺ຍາກຣຓູປສມ຺ປທາ, ຄຣຸຘມ຺ມປຏິຄ຺ຄຫຓູປສມ຺ປທາ, ທູເຕນູປສມ຺ປທາ, ອຏ຺ຐວາຈິກູປສມ຺ປທາ, ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ຖກມ຺ມູປສມ຺ປທາຕິ. ຕຕ຺ຖ ເອຫິຠິກ຺ຂູປສມ຺ປທາ, ສຣຓຄມນູປສມ຺ປທາ ຈ ວຸຕ຺ຕາ ເອວ.

ໂອວາທປຏິຄ຺ຄຫຓູປສມ຺ປທາ ນາມ ‘‘ຕສ຺ມາຕິຫ ເຕ, ກສ຺ສປ, ເອວໍ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ – ‘ຕິພ຺ພໍ ເມ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕໍ ຠວິສ຺ສຕິ ເຖເຣສຸ ນເວສຸ ມຊ຺ຌິເມສຸ ຈາ’ຕິ. ເອວຎ຺ຫິ ເຕ, ກສ຺ສປ, ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ມາຕິຫ ເຕ, ກສ຺ສປ, ເອວໍ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ – ‘ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຘມ຺ມໍ ໂສສ຺ສາມິ ກຸສລູປສໍຫິຕໍ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ອຏ຺ຐິໍ ກຕ຺ວາ ມນສິ ກຕ຺ວາ ສພ຺ພເຈຕສາ ສມນ຺ນາຫຣິຕ຺ວາ ໂອຫິຕໂສໂຕ ຘມ຺ມໍ ໂສສ຺ສາມີ’ຕິ. ເອວໍ ຫິ ເຕ, ກສ຺ສປ, ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ມາຕິຫ ເຕ, ກສ຺ສປ, ເອວໍ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ – ‘ສາຕສຫຄຕາ ຈ ເມ ກາຍຄຕາສຕິ ນ ວິຊຫິສ຺ສຕີ’ຕິ. ເອວຎ຺ຫິ ເຕ, ກສ຺ສປ, ສິກ຺ຂິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໕໔) ອິມິນາ ໂອວາທປຏິຄ຺ຄຫເຓນ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອນຸຎ຺ຎາຕອຸປສມ຺ປທາ.

ປຎ຺ຫພ຺ຍາກຣຓູປສມ຺ປທາ ນາມ ໂສປາກສ຺ສ ອນຸຎ຺ຎາຕອຸປສມ຺ປທາ. ຠຄວາ ກິຣ ປຸພ຺ພາຣາເມ ອນຸຈງ຺ກມນ຺ຕໍ ໂສປາກສາມເຓຣໍ ‘‘‘ອຸທ຺ຘຸມາຕກສຎ຺ຎາ’ຕິ ວາ, ໂສປາກ, ‘ຣູປສຎ຺ຎາ’ຕິ ວາ ອິເມ ຘມ຺ມາ ນານຕ຺ຖາ ນານາພ຺ຍຎ຺ຊນາ, ອຸທາຫຸ ເອກຕ຺ຖາ, ພ຺ຍຎ຺ຊນເມວ ນານ’’ນ຺ຕິ ທສ ອສຸຠນິສ຺ສິເຕ ປຎ຺ເຫ ປຸຈ຺ຉິ. ໂສ ເຕ ພ຺ຍາກາສິ. ຠຄວາ ຕສ຺ສ ສາຘຸກາຣໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ກຕິວສ຺ໂສສິ ຕ຺ວໍ, ໂສປາກາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ‘‘ສຕ຺ຕວສ຺ໂສຫໍ, ຠຄວາ’’ຕິ. ‘‘ໂສປາກ, ຕ຺ວໍ ມມ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓນ ສທ຺ຘິໍ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ປຎ຺ເຫ ພ຺ຍາກາສີ’’ຕິ ອາຣທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕ ອຸປສມ຺ປທໍ ອນຸຊານິ. ອຍໍ ປຎ຺ຫພ຺ຍາກຣຓູປສມ຺ປທາ.

ຄຣຸຘມ຺ມປຏິຄ຺ຄຫຓູປສມ຺ປທາ ນາມ ມຫາປຊາປຕິຍາ ອຏ຺ຐຄຣຸຘມ຺ມສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄຫເຓນ ອນຸຎ຺ຎາຕອຸປສມ຺ປທາ.

ທູເຕນູປສມ຺ປທາ ນາມ ອຑ຺ຒກາສິຍາ ຄຓິກາຍ ອນຸຎ຺ຎາຕອຸປສມ຺ປທາ.

ອຏ຺ຐວາຈິກູປສມ຺ປທາ ນາມ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ຆໂຕ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ເຖນ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໂຕ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ເຖນາຕິ ອິເມຫິ ທ຺ວີຫິ ກມ຺ເມຫິ ອຸປສມ຺ປທາ.

ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ຖກມ຺ມູປສມ຺ປທາ ນາມ ຠິກ຺ຂູນໍ ເອຕຣຫິ ອຸປສມ຺ປທາ. ອິມາສຸ ອຏ຺ຐສຸ ອຸປສມ຺ປທາສຸ ‘‘ຍາ ສາ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຍາ ຕີຫິ ສຣຓຄມເນຫິ ອຸປສມ຺ປທາ ອນຸຎ຺ຎາຕາ, ຕໍ ອຊ຺ຊຕຄ຺ເຄ ປຏິກ຺ຂິປາມິ. ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ເຖນ ກມ຺ເມນ ອຸປສມ຺ປາເທຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໖໙) ເອວໍ ອນຸຎ຺ຎາຕາຍ ອິມາຍ ອຸປສມ຺ປທາຍ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ຠທ຺ໂຣຕິ ອປາປໂກ. ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊນາທໂຍ ຫິ ຍາວ ອຣຫາ, ຕາວ ຠທ຺ເຣນ ສີເລນ ສມາຘິນາ ປຎ຺ຎາຍ ວິມຸຕ຺ຕິຍາ ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສເນນ ຈ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ‘‘ຠທ຺ໂຣ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ສາໂຣຕິ ເຕຫິເຍວ ສີລສາຣາທີຫິ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ນີລສມນ຺ນາຄເມນ ນີໂລ ປໂຏ ວິຍ ‘‘ສາໂຣ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ວິຄຕກິເລສເຜຄ຺ຄຸຠາວໂຕ ວາ ຂີຓາສໂວວ ‘‘ສາໂຣ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເສໂຂຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນກລ຺ຍາຓເກນ ສທ຺ຘິໍ ສຕ຺ຕ ອຣິຍາ ຕິສ຺ໂສ ສິກ຺ຂາ ສິກ຺ຂນ຺ຕີຕິ ເສຂາ. ເຕສຸ ໂຍ ໂກຈິ ‘‘ເສໂຂ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ນ ສິກ຺ຂຕີຕິ ອເສໂຂ. ເສກ຺ຂຘມ຺ເມ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ອຄ຺ຄຜເລ ຐິໂຕ, ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພາຠາວໂຕ ຂີຓາສໂວ ‘‘ອເສໂຂ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສມຄ຺ເຄນ ສງ຺ເຆນາຕິ ສພ຺ພນ຺ຕິເມນ ປຣິຍາເຍນ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄກຣຓີເຍ ກມ຺ເມ ຍາວຕິກາ ຠິກ຺ຂູ ກມ຺ມປ຺ປຕ຺ຕາ, ເຕສໍ ອາຄຕຕ຺ຕາ ຉນ຺ທາຣຫານໍ ຉນ຺ທສ຺ສ ອາຫຏຕ຺ຕາ, ສມ຺ມຸຂີຠູຕານຎ຺ຈ ອປ຺ປຏິກ຺ໂກສນໂຕ ເອກສ຺ມິໍ ກມ຺ເມ ສມຄ຺ຄຠາວໍ ອຸປຄເຕນ. ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ເຖນາຕິ ຕີຫິ ອນຸສ຺ສາວນາຫິ ເອກາຍ ຈ ຎຕ຺ຕິຍາ ກາຕພ຺ເພນ. ກມ຺ເມນາຕິ ຘມ຺ມິເກນ ວິນຍກມ຺ເມນ. ອກຸປ຺ເປນາຕິ ວຕ຺ຖຸ-ຎຕ຺ຕິ-ອນຸສ຺ສາວນ-ສີມາ-ປຣິສສມ຺ປຕ຺ຕິສມ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ອໂກເປຕພ຺ພຕໍ ອປ຺ປຏິກ຺ໂກສິຕພ຺ພຕຎ຺ຈ ອຸປຄເຕນ. ຐານາຣເຫນາຕິ ກາຣຓາຣເຫນ ສຕ຺ຖຸສາສນາຣເຫນ. ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ນາມ ອຸປຣິຠາວໍ ສມາປນ຺ໂນ, ປຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠິກ຺ຂຸຠາໂວ ຫິ ອຸປຣິຠາໂວ, ຕຎ຺ເຈສ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ກມ຺ເມນ ສມາປນ຺ນຕ຺ຕາ ‘‘ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ຖກມ຺ມໍ ເອກເມວ ອາຄຕໍ. ອິມສ຺ມິໍ ປນ ຐາເນ ຐຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາຣິ ສງ຺ຆກມ຺ມານິ ນີຫຣິຕ຺ວາ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ກເຖຕພ຺ພານີຕິ ສພ຺ພອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕານິ ຈ ‘‘ອປໂລກນກມ຺ມໍ ຎຕ຺ຕິກມ຺ມໍ ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ມໍ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ຖກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ປຏິປາຏິຍາ ຐເປຕ຺ວາ ວິຕ຺ຖາເຣນ ຂນ຺ຘກໂຕ ປຣິວາຣາວສາເນ ກມ຺ມວິຠງ຺ຄໂຕ ຈ ປາຬິໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ກຖິຕານິ. ຕານິ ມຍໍ ປຣິວາຣາວສາເນ ກມ຺ມວິຠງ຺ເຄເຍວ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມ. ເອວຎ຺ຫິ ສຕິ ປຐມປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ ຈ ນ ຠາຣິຍາ ຠວິສ຺ສຕິ; ຍຖາຐິຕາຍ ຈ ປາຬິຍາ ວຓ຺ຓນາ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ ຠວິສ຺ສຕິ. ຕານິ ຈ ຐານານິ ອສຸຎ຺ຎານິ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ; ຕສ຺ມາ ອນຸປທວຓ຺ຓນເມວ ກໂຣມ.

ຕຕ຺ຣາຕິ ເຕສຸ ‘‘ຠິກ຺ຂໂກ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວຸຕ຺ເຕສຸ ຠິກ຺ຂູສຸ. ຍ຺ວາຍໍ ຠິກ຺ຂູຕິ ໂຍ ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸ. ສມຄ຺ເຄນ ສງ຺ເຆນ…ເປ… ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ອຏ຺ຐສຸ ອຸປສມ຺ປທາສຸ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ເຖເນວ ກມ຺ເມນ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ. ອຍໍ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ອຘິປ຺ເປໂຕ ຠິກ຺ຂູຕິ ອຍໍ ອິມສ຺ມິໍ ‘‘ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວິຕ຺ວາ ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕີ’’ຕິ ອຕ຺ເຖ ‘‘ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ອິຕເຣ ປນ ‘‘ຠິກ຺ຂໂກ’’ຕິ ອາທໂຍ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣວເສນ ວຸຕ຺ຕາ. ເຕສຸ ຈ ‘‘ຠິກ຺ຂໂກ’’ຕິ ອາທໂຍ ນິຣຸຕ຺ຕິວເສນ ວຸຕ຺ຕາ, ‘‘ສມຎ຺ຎາຍ ຠິກ຺ຂຸ, ປຏິຎ຺ຎາຍ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ອິເມ ທ຺ເວ ອຠິລາປວເສນ ວຸຕ຺ຕາ, ‘‘ເອຫິ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ພຸທ຺ເຘນ ອຸປຊ຺ຌາເຍນ ປຏິລທ຺ຘອຸປສມ຺ປທາວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ. ສຣຓຄມນຠິກ຺ຂຸ ອນຸປ຺ປນ຺ນາຍ ກມ຺ມວາຈາຍ ອຸປສມ຺ປທາວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ, ‘‘ຠທ຺ໂຣ’’ຕິອາທໂຍ ຄຸຓວເສນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຠິກ຺ຂຸປທຠາຊນີຍໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ.

ສິກ຺ຂາສາຊີວປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ

ອິທານິ ‘‘ຠິກ຺ຂູນ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ປທໍ ວິເສສຕ຺ຖາຠາວໂຕ ອວິຠຊິຕ຺ວາວ ຍໍ ສິກ຺ຂຎ຺ຈ ສາຊີວຎ຺ຈ ສມາປນ຺ນຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູນໍ ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ສິກ຺ຂາຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພາຕິ ສິກ຺ຂາ. ຕິສ຺ໂສຕິ ຄຓນປຣິຈ຺ເຉໂທ. ອຘິສີລສິກ຺ຂາຕິ ອຘິກໍ ອຸຕ຺ຕມໍ ສີລນ຺ຕິ ອຘິສີລໍ; ອຘິສີລຎ຺ຈ ຕໍ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໂຕ ສິກ຺ຂາ ຈາຕິ ອຘິສີລສິກ຺ຂາ. ເອສ ນໂຍ ອຘິຈິຕ຺ຕ-ອຘິປຎ຺ຎາສິກ຺ຂາສຸ.

ກຕມໍ ປເນຕ຺ຖ ສີລໍ, ກຕມໍ ອຘິສີລໍ, ກຕມໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ກຕມໍ ອຘິຈິຕ຺ຕໍ, ກຕມາ ປຎ຺ຎາ, ກຕມາ ອຘິປຎ຺ຎາຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ປຎ຺ຈງ຺ຄທສງ຺ຄສີລໍ ຕາວ ສີລເມວ. ຕຎ຺ຫິ ພຸທ຺ເຘ ອຸປ຺ປນ຺ເນປິ ອນຸປ຺ປນ຺ເນປິ ໂລເກ ປວຕ຺ຕຕິ. ອຸປ຺ປນ຺ເນ ພຸທ຺ເຘ ຕສ຺ມິໍ ສີເລ ພຸທ຺ຘາປິ ສາວກາປິ ມຫາຊນໍ ສມາທເປນ຺ຕິ. ອນຸປ຺ປນ຺ເນ ພຸທ຺ເຘ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ຈ ກມ຺ມວາທິໂນ ຈ ຘມ຺ມິກາ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ຈ ມຫາຣາຊາໂນ ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕາ ຈ ສມາທເປນ຺ຕິ. ສາມມ຺ປິ ປຓ຺ຑິຕາ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ສມາທິຍນ຺ຕິ. ເຕ ຕໍ ກຸສລໍ ຘມ຺ມໍ ປຣິປູເຣຕ຺ວາ ເທເວສຸ ຈ ມນຸສ຺ເສສຸ ຈ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸໂຠນ຺ຕິ. ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສີລໍ ປນ ‘‘ອຘິສີລ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕຎ຺ຫິ ສູຣິໂຍ ວິຍ ປຊ຺ໂຊຕານໍ ສິເນຣຸ ວິຍ ປພ຺ພຕານໍ ສພ຺ພໂລກິຍສີລານໍ ອຘິກຎ຺ເຈວ ອຸຕ຺ຕມຎ຺ຈ, ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທເຍວ ຈ ປວຕ຺ຕຕິ, ນ ວິນາ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທາ. ນ ຫິ ຕໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ອຎ຺ໂຎ ສຕ຺ໂຕ ຐເປຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ພຸທ຺ຘາເຍວ ປນ ສພ຺ພໂສ ກາຍວຈີທ຺ວາຣອຊ຺ຌາຈາຣໂສຕໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ວີຕິກ຺ກມສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ຕໍ ສີລສໍວຣໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ. ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣໂຕປິ ຈ ມຄ຺ຄຜລສມ຺ປຍຸຕ຺ຕເມວ ສີລໍ ອຘິສີລໍ, ຕໍ ປນ ອິຘ ອນຘິປ຺ເປຕໍ. ນ ຫິ ຕໍ ສມາປນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂຸ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວຕິ.

ກາມາວຈຣານິ ປນ ອຏ຺ຐ ກຸສລຈິຕ຺ຕານິ, ໂລກິຍອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິຈິຕ຺ຕານິ ຈ ເອກຊ຺ຌໍ ກຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕເມວາຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທານຸປ຺ປາເທ ຈສ຺ສ ປວຕ຺ຕິ, ສມາທປນໍ ສມາທານຎ຺ຈ ສີເລ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວິປສ຺ສນາປາທກໍ ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິຈິຕ຺ຕໍ ປນ ‘‘ອຘິຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຎ຺ຫິ ອຘິສີລໍ ວິຍ ສີລານໍ ສພ຺ພໂລກິຍຈິຕ຺ຕານໍ ອຘິກຎ຺ເຈວ ອຸຕ຺ຕມຎ຺ຈ, ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທເຍວ ຈ ໂຫຕິ, ນ ວິນາ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທາ. ຕໂຕປິ ຈ ມຄ຺ຄຜລຈິຕ຺ຕເມວ ອຘິຈິຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປນ ອິຘ ອນຘິປ຺ເປຕໍ. ນ ຫິ ຕໍ ສມາປນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂຸ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວຕິ.

‘‘ອຕ຺ຖິ ທິນ຺ນໍ, ອຕ຺ຖິ ຍິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ສ. ໑໓໗໑; ວິຠ. ໗໙໓; ມ. ນິ. ໓.໙໒) -ອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕໍ ປນ ກມ຺ມສ຺ສກຕຎາຓໍ ປຎ຺ຎາ, ສາ ຫິ ພຸທ຺ເຘ ອຸປ຺ປນ຺ເນປິ ອນຸປ຺ປນ຺ເນປິ ໂລເກ ປວຕ຺ຕຕິ. ອຸປ຺ປນ຺ເນ ພຸທ຺ເຘ ຕສ຺ສາ ປຎ຺ຎາຍ ພຸທ຺ຘາປິ ພຸທ຺ຘສາວກາປິ ມຫາຊນໍ ສມາທເປນ຺ຕິ. ອນຸປ຺ປນ຺ເນ ພຸທ຺ເຘ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ຈ ກມ຺ມວາທິໂນ ຈ ຘມ຺ມິກາ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ຈ ມຫາຣາຊາໂນ ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕາ ຈ ສມາທເປນ຺ຕິ. ສາມມ຺ປິ ປຓ຺ຑິຕາ ສຕ຺ຕາ ສມາທິຍນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ອງ຺ກຸໂຣ ທສວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ມຫາທານໍ ອທາສິ. ເວລາໂມ, ເວສ຺ສນ຺ຕໂຣ, ອຎ຺ເຎ ຈ ພຫູ ປຓ຺ຑິຕມນຸສ຺ສາ ມຫາທານານິ ອທໍສຸ. ເຕ ຕໍ ກຸສລໍ ຘມ຺ມໍ ປຣິປູເຣຕ຺ວາ ເທເວສຸ ຈ ມນຸສ຺ເສສຸ ຈ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວິໍສຸ. ຕິລກ຺ຂຓາກາຣປຣິຈ຺ເຉທກໍ ປນ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ ‘‘ອຘິປຎ຺ຎາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສາ ຫິ ອຘິສີລ-ອຘິຈິຕ຺ຕານິ ວິຍ ສີລຈິຕ຺ຕານໍ ສພ຺ພໂລກິຍປຎ຺ຎານໍ ອຘິກາ ເຈວ ອຸຕ຺ຕມາ ຈ, ນ ຈ ວິນາ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທາ ໂລເກ ປວຕ຺ຕຕິ. ຕໂຕປິ ຈ ມຄ຺ຄຜລປຎ຺ຎາວ ອຘິປຎ຺ຎາ, ສາ ປນ ອິຘ ອນຘິປ຺ເປຕາ. ນ ຫິ ຕໍ ສມາປນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂຸ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວຕີຕິ.

ຕຕ຺ຣາຕິ ຕາສຸ ຕີສຸ ສິກ຺ຂາສຸ. ຍາຍໍ ອຘິສີລສິກ຺ຂາຕິ ຍາ ອຍໍ ປາຕິໂມກ຺ຂສີລສງ຺ຂາຕາ ອຘິສີລສິກ຺ຂາ. ເອຕໍ ສາຊີວໍ ນາມາຕິ ເອຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ຠຄວຕາ ວິນເຍ ຐປິຕໍ ສິກ຺ຂາປທໍ, ຍສ຺ມາ ເອຕ຺ຖ ນານາເທສຊາຕິໂຄຕ຺ຕາທິເຠທຠິນ຺ນາ ຠິກ຺ຂູ ສຫ ຊີວນ຺ຕິ ເອກຊີວິກາ ສຠາຄຊີວິກາ ສຠາຄວຸຕ຺ຕິໂນ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສາຊີວ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂຕີຕິ ຕໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຘິກຣຓໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ຍຖາສິກ຺ຂາປທໍ ນຸ ໂຂ ສິກ຺ຂາມິ ນ ສິກ຺ຂາມີ’’ຕິ ຈິຕ຺ເຕນ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ສິກ຺ຂຕິ. ນ ເກວລຎ຺ຈາຍເມຕສ຺ມິໍ ສາຊີວສງ຺ຂາເຕ ສິກ຺ຂາປເທເຍວ ສິກ຺ຂຕິ, ສິກ຺ຂາຍປິ ສິກ຺ຂຕິ, ‘‘ເອຕໍ ສາຊີວໍ ນາມາ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ປນ ອນນ຺ຕຣສ຺ສ ປທສ຺ສ ວເສນ ‘‘ຕສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ຕໍ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຖ ໂຂ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ – ຕສ຺ສາ ຈ ສິກ຺ຂາຍ ສິກ຺ຂໍ ປຣິປູເຣນ຺ໂຕ ສິກ຺ຂຕິ, ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ສິກ຺ຂາປເທ ອວີຕິກ຺ກມນ຺ໂຕ ສິກ຺ຂຕີຕິ. ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ ສາຊີວສມາປນ຺ໂນຕິ ອິທມ຺ປິ ອນນ຺ຕຣສ຺ສ ສາຊີວປທສ຺ເສວ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ໂສ ສິກ຺ຂມ຺ປິ ສມາປນ຺ໂນ, ຕສ຺ມາ ສິກ຺ຂາສມາປນ຺ໂນຕິປິ ອຕ຺ຖໂຕ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອວຎ຺ຫິ ສຕິ ‘‘ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ປທສ຺ສ ປທຠາຊນມ຺ປິ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ໂຫຕິ.

ສິກ຺ຂາສາຊີວປທຠາຊນີຍໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ.

ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ

ສິກ຺ຂໍ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ທຸພ຺ພລ຺ຍໍ ອນາວິກຕ຺ວາຕິ ສິກ຺ຂຎ຺ຈ ອປ຺ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ທຸພ຺ພລຠາວຎ຺ຈ ອປ຺ປກາເສຕ຺ວາ. ຍສ຺ມາ ຈ ທຸພ຺ພລ຺ເຍ ອາວິກເຕປິ ສິກ຺ຂາ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາວ ໂຫຕິ, ສິກ຺ຂາຍ ປນ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາຍ ທຸພ຺ພລ຺ຍໍ ອາວິກຕເມວ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ທຸພ຺ພລ຺ຍໍ ອນາວິກຕ຺ວາ’’ຕິ ອິມິນາ ປເທນ ນ ໂກຈິ ວິເສສຕ຺ໂຖ ລພ຺ຠຕິ. ຍຖາ ປນ ‘‘ທິຣຕ຺ຕຕິຣຕ຺ຕໍ ສຫເສຍ຺ຍໍ ກປ຺ເປຍ຺ຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ທິຣຕ຺ຕວຈເນນ ນ ໂກຈິ ວິເສສຕ຺ໂຖ ລພ຺ຠຕິ, ເກວລໍ ໂລກໂວຫາຣວເສນ ພ຺ຍຎ຺ຊນສິລິຏ຺ຐຕາຍ ມຸຂາຣູຬ຺ຫຕາຍ ເອຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວມິທມ຺ປິ ໂວຫາຣວເສນ ພ຺ຍຎ຺ຊນສິລິຏ຺ຐຕາຍ ມຸຂາຣູຬ຺ຫຕາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຍສ຺ມາ ວາ ຠຄວາ ສາຕ຺ຖໍ ສພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສິກ຺ຂໍ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍາ’’ຕິ ອິມິນາ ອຕ຺ຖໍ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ‘‘ທຸພ຺ພລ຺ຍໍ ອນາວິກຕ຺ວາ’’ຕິ ອິມິນາ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ສມ຺ປາເທຕິ. ປຣິວາຣກປທວິຣຫິຕຎ຺ຫິ ເອກເມວ ອຕ຺ຖປທໍ ວຸຈ຺ຈມານໍ ປຣິວາຣວິຣຫິໂຕ ຣາຊາ ວິຍ, ວຕ຺ຖາລງ຺ກາຣວິຣຫິໂຕ ວິຍ ຈ ປຸຣິໂສ ນ ໂສຠຕິ; ປຣິວາຣເກນ ປນ ອຕ຺ຖານຸໂລເມນ ສຫາຍປເທນ ສທ຺ຘິໍ ຕໍ ໂສຠຕີຕິ.

ຍສ຺ມາ ວາ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານສ຺ສ ເອກຈ຺ຈໍ ທຸພ຺ພລ຺ຍາວິກມ຺ມໍ ອຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ສິກ຺ຂໍ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍາ’’ຕິປທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ວິວຣນ຺ໂຕ ‘‘ທຸພ຺ພລ຺ຍໍ ອນາວິກຕ຺ວາ’’ຕິ ອາຫ.

ຕຕ຺ຖ ສິຍາ ຍສ຺ມາ ນ ສພ຺ພໍ ທຸພ຺ພລ຺ຍາວິກມ຺ມໍ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ທຸພ຺ພລ຺ຍໍ ອນາວິກຕ຺ວາ’’ຕິ ປຐມໍ ວຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖນິຍມນຕ຺ຖໍ ‘‘ສິກ຺ຂໍ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ, ຕຎ຺ຈ ນ; ກສ຺ມາ? ອຕ຺ຖານຸກ຺ກມາຠາວໂຕ. ‘‘ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຍໍ ສິກ຺ຂໍ ສມາປນ຺ໂນ, ຕໍ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍາຕິ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ອນຸກ຺ກເມເນວ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ນ ອຎ຺ຎຖາ. ຕສ຺ມາ ອິທເມວ ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ.

ອປິຈ ອນຸປຏິປາຏິຍາປິ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ກຖໍ? ‘‘ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍໍ ສິກ຺ຂໍ ສມາປນ຺ໂນ ຕໍ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ຍຎ຺ຈ ສາຊີວໍ ສມາປນ຺ໂນ ຕຕ຺ຖ ທຸພ຺ພລ຺ຍໍ ອນາວິກຕ຺ວາຕິ.

ອິທານິ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານທຸພ຺ພລ຺ຍາວິກມ຺ມານໍ ວິເສສາວິເສສໍ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານລກ຺ຂຓຎ຺ຈ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຕ຺ຖິ ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຖິ ຠິກ຺ຂເວຕິອາທີນິ ທ຺ເວ ມາຕິກາປທານິ; ຕານິ ວິຠຊນ຺ໂຕ ‘‘ກຖຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ອນຸຕ຺ຕານປທວຓ຺ຓນາ – ກຖນ຺ຕິ ເກນ ອາກາເຣນ. ທຸພ຺ພລ຺ຍາວິກມ຺ມຎ຺ຈາຕິ ທຸພ຺ພລ຺ຍສ຺ສ ອາວິກມ຺ມຎ຺ຈ. ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ. ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕຕິ ອນຠິຣຕິຍາ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ກິຈ຺ຉຊີວິກປ຺ປຕ຺ໂຕ. ອຖ ວາ ອຊ຺ຊ ຍາມິ, ສ຺ເວ ຍາມິ, ອິໂຕ ຍາມິ, ເອຕ຺ຖ ຍາມີຕິ ອຸທ຺ຘໍ ກຓ຺ຐໍ ກຕ຺ວາ ວິຫຣມາໂນ, ວິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ອເນກຄ຺ໂຄຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອນຠິຣໂຕຕິ ສາສເນ ອຠິຣຕິວິຣຫິໂຕ.

ສາມຎ຺ຎາ ຈວິຕຸກາໂມຕິ ສມຓຠາວໂຕ ອປຄນ຺ຕຸກາໂມ. ຠິກ຺ຂຸຠາວນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸຠາເວນ. ກຣຓຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ‘‘ກຓ຺ເຐ ອາສຕ຺ເຕນ ອຏ຺ຏີເຍຍ຺ຍາ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໑໖໒) ປນ ຍຖາລກ຺ຂຓໍ ກຣຓວຈເນເນວ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຏ຺ຏີຍມາໂນຕິ ອຏ຺ຏໍ ປີຬິຕໍ ທຸກ຺ຂິຕໍ ວິຍ ອຕ຺ຕານໍ ອາຈຣມາໂນ; ເຕນ ວາ ຠິກ຺ຂຸຠາເວນ ອຏ຺ໂຏ ກຣິຍມາໂນ ປີຬິຍມາໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຫຣາຍມາໂນຕິ ລຊ຺ຊມາໂນ. ຊິຄຸຈ຺ຉມາໂນຕິ ອສຸຈິໍ ວິຍ ຕໍ ຊິຄຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ. ຄິຫິຠາວໍ ປຕ຺ຖຍມາໂນຕິອາທີນິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖານິເຍວ. ຍໍນູນາຫໍ ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ເຂຍ຺ຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍໍນູນາຕິ ປຣິວິຕກ຺ກທສ຺ສເນ ນິປາໂຕ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ‘‘ສຈາຫໍ ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ເຂຍ຺ຍໍ, ສາຘຸ ວຕ ເມ ສິຍາ’’ຕິ. ວທຕິ