📜

ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ

ວິນຍປິຏເກ

ສາຣຕ຺ຖທີປນີ-ຏີກາ (ປຐໂມ ຠາໂຄ)

ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ

ມຫາກາຣຸຓິກໍ ພຸທ຺ຘໍ, ຘມ຺ມຎ຺ຈ ວິມລໍ ວຣໍ;

ວນ຺ເທ ອຣິຍສງ຺ຆຎ຺ຈ, ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍໍ ນິຣງ຺ຄຓໍ.

ອຸຬາຣປຸຎ຺ຎເຕເຊນ, ກຕ຺ວາ ສຕ຺ຕຸວິມທ຺ທນໍ;

ປຕ຺ຕຣຊ຺ຊາຠິເສເກນ, ສາສນຸຊ຺ໂຊຕນຕ຺ຖິນາ.

ນິສ຺ສາຍ ສີຫຬິນ຺ເທນ, ຍໍ ປຣກ຺ກມພາຫຸນາ;

ກຕ຺ວາ ນິກາຍສາມຄ຺ຄິໍ, ສາສນໍ ສຸວິໂສຘິຕໍ.

ກສ຺ສປໍ ຕໍ ມຫາເຖຣໍ, ສງ຺ຆສ຺ສ ປຣິຓາຍກໍ;

ທີປສ຺ມິໍ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິມ຺ຫິ, ສາສໂນທຍກາຣກໍ.

ປຏິປຕ຺ຕິປຣາຘີນໍ, ສທາຣຎ຺ຎນິວາສິນໍ;

ປາກຏໍ ຄຄເນ ຈນ຺ທ-ມຓ຺ຑລໍ ວິຍ ສາສເນ.

ສງ຺ຆສ຺ສ ປິຕຣໍ ວນ຺ເທ, ວິນເຍ ສຸວິສາຣທໍ;

ຍໍ ນິສ຺ສາຍ ວສນ຺ໂຕຫໍ, ວຸທ຺ຘິປ຺ປຕ຺ໂຕສ຺ມິ ສາສເນ.

ອນຸເຖຣໍ ມຫາປຸຎ຺ຎໍ, ສຸເມຘໍ ສຸຕິວິສ຺ສຸຕໍ;

ອວິຂຓ຺ຑິຕສີລາທິ-ປຣິສຸທ຺ຘຄຸໂຓທຍໍ.

ພຫຸສ຺ສຸຕໍ ສຕິມນ຺ຕໍ, ທນ຺ຕໍ ສນ຺ຕໍ ສມາຫິຕໍ;

ນມາມິ ສິຣສາ ຘີຣໍ, ຄຣຸໍ ເມ ຄຓວາຈກໍ.

ອາຄຕາຄມຕກ຺ເກສຸ, ສທ຺ທສຕ຺ຖນຍຎ຺ຎຸສຸ;

ຍສ຺ສນ຺ເຕວາສິຠິກ຺ຂູສຸ, ສາສນໍ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕໍ.

ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍາຫໍ, ລີນສາຣຕ຺ຖທີປນິໍ;

ກຣິສ຺ສາມິ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ, ປຣິປຸຓ຺ຓມນາກຸລໍ.

ໂປຣາເຓຫິ ກຕໍ ຍໍ ຕຸ, ລີນຕ຺ຖສ຺ສ ປກາສນໍ;

ນ ຕໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂູນໍ, ອຕ຺ຖໍ ສາເຘຕິ ສພ຺ພໂສ.

ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍສຠາວາຍ, ສີຫຬາຍ ນິຣຸຕ຺ຕິຍາ;

ຄຓ຺ຐິປເທສ຺ວເນເກສຸ, ລິຂິຕໍ ກິຎ຺ຈິ ກຕ຺ຖຈິ.

ມາຄຘິກາຍ ຠາສາຍ, ອາຣຠິຕ຺ວາປິ ເກນຈິ;

ຠາສນ຺ຕເຣຫິ ສມ຺ມິສ຺ສໍ, ລິຂິຕໍ ກິຎ຺ຈິເທວ ຈ.

ອສາຣຄນ຺ຖຠາໂຣປິ, ຕຕ຺ເຖວ ພຫຸ ທິສ຺ສຕິ;

ອາກຸລຎ຺ຈ ກຕໍ ຍຕ຺ຖ, ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍມ຺ປິ ອຕ຺ຖໂຕ.

ຕໂຕ ອປຣິປຸຓ຺ເຓນ, ຕາທິເສເນຕ຺ຖ ສພ຺ພໂສ;

ກຖມຕ຺ຖໍ ວິຊານນ຺ຕິ, ນານາເທສນິວາສິໂນ.

ຠາສນ຺ຕຣໍ ຕໂຕ ຫິຕ຺ວາ, ສາຣມາທາຍ ສພ຺ພໂສ;

ອນາກຸລໍ ກຣິສ຺ສາມິ, ປຣິປຸຓ຺ຓວິນິຈ຺ຉຍນ຺ຕິ.

ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາວຓ຺ຓນາ

ວິນຍສໍວຓ຺ຓນາຣມ຺ເຠ ຣຕນຕ຺ຕຍໍ ນມສ຺ສິຕຸກາໂມ ຕສ຺ສ ວິສິຏ຺ຐຄຸຓໂຍຄສນ຺ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ໂຍ ກປ຺ປໂກຏີຫິປີ’’ຕິອາທິມາຫ. ວິສິຏ຺ຐຄຸຓໂຍເຄນ ຫິ ວນ຺ທນາຣຫຠາໂວ, ວນ຺ທນາຣເຫ ຈ ກຕາ ວນ຺ທນາ ຍຖາຘິປ຺ເປຕມຕ຺ຖໍ ສາເຘຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສໍວຓ຺ຓນາຣມ຺ເຠ ຣຕນຕ຺ຕຍປຓາມກຣຓປ຺ປໂຍຊນໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ພຫຸຘາ ປປຎ຺ເຈນ຺ຕິ ອາຈຣິຍາ. ຕຖາ ຫິ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ –

‘‘ສໍວຓ຺ຓນາຣມ຺ເຠ ຣຕນຕ຺ຕຍວນ຺ທນາ ສໍວຓ຺ເຓຕພ຺ພສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ປຠວນິສ຺ສຍວິສຸທ຺ຘິປຏິເວທນຕ຺ຖໍ, ຕໍ ປນ ຘມ຺ມສໍວຓ຺ຓນາສຸ ວິຎ຺ຎູນໍ ພຫຸມານຸປ຺ປາທນຕ຺ຖໍ, ຕໍ ສມ຺ມເທວ ເຕສໍ ອຸຄ຺ຄຫຓຘາຣຓາທິກ຺ກມລທ຺ຘພ຺ພາຍ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ພຫິຕສຸຂນິປ຺ຜາທນຕ຺ຖໍ. ອຖ ວາ ມງ຺ຄລຠາວໂຕ, ສພ຺ພກິຣິຍາສຸ ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈຠາວໂຕ, ປຓ຺ຑິເຕຫິ ສມາຈຣິຕຠາວໂຕ, ອາຍຕິໍ ປເຣສໍ ທິຏ຺ຐານຸຄຕິອາປຊ຺ຊນໂຕ ຈ ສໍວຓ຺ຓນາຍໍ ຣຕນຕ຺ຕຍປຓາມກິຣິຍາ’’ຕິ.

ມຍໍ ປນ ອິຘາຘິປ຺ເປຕເມວ ປໂຍຊນໍ ທສ຺ສຍິສ຺ສາມ. ຕສ຺ມາ ສໍວຓ຺ຓນາຣມ຺ເຠ ຣຕນຕ຺ຕຍປຓາມກຣຓໍ ຍຖາປຏິຎ຺ຎາຕສໍວຓ຺ຓນາຍ ອນນ຺ຕຣາເຍນ ປຣິສມາປນຕ຺ຖນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິທເມວ ຫິ ປໂຍຊນໍ ອາຈຣິເຍນ ອິຘາຘິປ຺ເປຕໍ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ –

‘‘ອິຈ຺ເຈວມຈ຺ຈນ຺ຕນມສ຺ສເນຍ຺ຍໍ,

ນມສ຺ສມາໂນ ຣຕນຕ຺ຕຍໍ ຍໍ;

ປຸຎ຺ຎາຠິສນ຺ທໍ ວິປຸລໍ ອລຕ຺ຖໍ,

ຕສ຺ສານຸຠາເວນ ຫຕນ຺ຕຣາໂຍ’’ຕິ.

ຣຕນຕ຺ຕຍປຓາມກຣເຓນ ເຈຕ຺ຖ ຍຖາປຏິຎ຺ຎາຕສໍວຓ຺ຓນາຍ ອນນ຺ຕຣາເຍນ ປຣິສມາປນໍ ຣຕນຕ຺ຕຍປູຊາຍ ປຎ຺ຎາປາຏວຠາວໂຕ, ຕາຍ ປຎ຺ຎາປາຏວຎ຺ຈ ຣາຄາທິມລວິຘມນໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ຍສ຺ມິໍ, ມຫານາມ, ສມເຍ ອຣິຍສາວໂກ ຕຖາຄຕໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ, ເນວສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຣາຄປຣິຍຸຏ຺ຐິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ນ ໂທສປຣິຍຸຏ຺ຐິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ນ ໂມຫປຣິຍຸຏ຺ຐິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ອຸຊຸຄຕເມວສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໑໑.໑໑).

ຕສ຺ມາ ຣຕນຕ຺ຕຍປູຊເນນ ວິກ຺ຂາລິຕມລາຍ ປຎ຺ຎາຍ ປາຏວສິທ຺ຘິ.

ອຖ ວາ ຣຕນຕ຺ຕຍປູຊນສ຺ສ ປຎ຺ຎາປທຏ຺ຐານສມາຘິເຫຕຸຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາປາຏວໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຕສ຺ສ ສມາຘິເຫຕຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ເອວໍ ອຸຊຸຄຕຈິຕ຺ໂຕ ໂຂ, ມຫານາມ, ອຣິຍສາວໂກ ລຠຕິ ອຕ຺ຖເວທໍ, ລຠຕິ ຘມ຺ມເວທໍ, ລຠຕິ ຘມ຺ມູປສໍຫິຕໍ ປາໂມຊ຺ຊໍ, ປມຸທິຕສ຺ສ ປີຕິ ຊາຍຕິ, ປີຕິມນສ຺ສ ກາໂຍ ປສ຺ສມ຺ຠຕິ, ປສ຺ສທ຺ຘກາໂຍ ສຸຂໍ ເວທິຍຕິ, ສຸຂິໂນ ຈິຕ຺ຕໍ ສມາຘິຍຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑໑.໑໑.).

ສມາຘິສ຺ສ ຈ ປຎ຺ຎາຍ ປທຏ຺ຐານຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ ‘‘ສມາຫິໂຕ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໙໙; ມິ. ປ. ໒.໑.໑໔). ຕໂຕ ເອວໍ ປຏຸຠູຕາຍ ປຎ຺ຎາຍ ປຏິຎ຺ຎາມຫຕ຺ຕກຕໍ ເຂທມຠິຠຸຍ຺ຍ ອນນ຺ຕຣາເຍນ ສໍວຓ຺ຓນໍ ສມາປຍິສ຺ສຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອນນ຺ຕຣາເຍນ ປຣິສມາປນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ.

ອຖ ວາ ຣຕນຕ຺ຕຍປູຊາຍ ອາຍຸວຓ຺ຓສຸຂພລວຑ຺ຒນໂຕ ອນນ຺ຕຣາເຍນ ປຣິສມາປນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຣຕນຕ຺ຕຍປຓາເມນ ຫິ ອາຍຸວຓ຺ຓສຸຂພລານິ ວຑ຺ຒນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ອຠິວາທນສີລິສ຺ສ, ນິຈ຺ຈໍ ວຸຑ຺ຒາປຈາຍິໂນ;

ຈຕ຺ຕາໂຣ ຘມ຺ມາ ວຑ຺ຒນ຺ຕິ, ອາຍຸ ວຓ຺ໂຓ ສຸຂໍ ພລ’’ນ຺ຕິ. (ຘ. ປ. ໑໐໙);

ຕໂຕ ອາຍຸວຓ຺ຓສຸຂພລວຸຑ຺ຒິຍາ ໂຫເຕວ ກາຣິຍນິຏ຺ຐານມິຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອນນ຺ຕຣາເຍນ ປຣິສມາປນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ.

ອຖ ວາ ຣຕນຕ຺ຕຍຄາຣວສ຺ສ ປຏິຠານາປຣິຫານາວຫຕ຺ຕາ. ອປຣິຫານາວຫຎ຺ຫິ ຕີສຸປິ ຣຕເນສຸ ຄາຣວໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ສຕ຺ຕິເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ອປຣິຫານິຍາ ຘມ຺ມາ. ກຕເມ ສຕ຺ຕ? ສຕ຺ຖຸຄາຣວຕາ ຘມ຺ມຄາຣວຕາ ສງ຺ຆຄາຣວຕາ ສິກ຺ຂາຄາຣວຕາ ສມາຘິຄາຣວຕາ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕຕາ ໂສວຈສ຺ສຕາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໗.໓໔).

ໂຫເຕວ ຈ ຕໂຕ ປຏິຠານາປຣິຫາເນນ ຍຖາປຏິຎ຺ຎາຕປຣິສມາປນໍ.

ອຖ ວາ ປສາທວຕ຺ຖູສຸ ປູຊາຍ ປຸຎ຺ຎາຕິສຍຠາວໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຕສ຺ສ ປຸຎ຺ຎາຕິສຍຕ຺ຕໍ –

‘‘ປູຊາຣເຫ ປູຊຍໂຕ, ພຸທ຺ເຘ ຍທິວ ສາວເກ;

ປປຎ຺ຈສມຕິກ຺ກນ຺ເຕ, ຕິຓ຺ຓໂສກປຣິທ຺ທເວ.

‘‘ເຕ ຕາທິເສ ປູຊຍໂຕ, ນິພ຺ພຸເຕ ອກຸໂຕຠເຍ;

ນ ສກ຺ກາ ປຸຎ຺ຎໍ ສງ຺ຂາຕຸໍ, ອິເມຕ຺ຕມປິ ເກນຈີ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໑໙໕-໑໙໖; ອປ. ເຖຣ ໑.໑໐.໑-໒);

ປຸຎ຺ຎາຕິສໂຍ ຈ ຍຖາຘິປ຺ເປຕປຣິສມາປນຸປາໂຍ. ຍຖາຫ –

‘‘ເອສ ເທວມນຸສ຺ສານໍ, ສພ຺ພກາມທໂທ ນິຘິ;

ຍໍ ຍເທວາຠິປຕ຺ເຖນ຺ຕິ, ສພ຺ພເມເຕນ ລພ຺ຠຕີ’’ຕິ. (ຂຸ. ປາ. ໘.໑໐);

ອຸປາເຍສຸ ຈ ປຏິປນ຺ນສ຺ສ ໂຫເຕວ ກາຣິຍນິຏ຺ຐານໍ. ຣຕນຕ຺ຕຍປູຊາ ຫິ ນິຣຕິສຍປຸຎ຺ຎກ຺ເຂຕ຺ຕສໍພຸທ຺ຘິຍາ ອປຣິເມຍ຺ຍປ຺ປຠໂວ ປຸຎ຺ຎາຕິສໂຍຕິ ພຫຸວິຘນ຺ຕຣາເຍປິ ໂລກສນ຺ນິວາເສ ອນ຺ຕຣາຍນິພນ຺ຘນສກລສໍກິເລສວິທ຺ຘໍສນາຍ ປໂຫຕິ, ຠຍາທິອຸປທ຺ທວຎ຺ຈ ນິວາເຣຕິ. ຕສ຺ມາ ສຸວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສໍວຓ຺ຓນາຣມ຺ເຠ ຣຕນຕ຺ຕຍປຓາມກຣຓໍ ຍຖາປຏິຎ຺ຎາຕສໍວຓ຺ຓນາຍ ອນນ຺ຕຣາເຍນ ປຣິສມາປນຕ຺ຖນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ.

ເອວໍ ປນ ສປ຺ປໂຍຊນໍ ຣຕນຕ຺ຕຍວນ຺ທນໍ ກຕ຺ຕຸກາໂມ ປຐມໍ ຕາວ ຠຄວໂຕ ວນ຺ທນໍ ກາຕຸໍ ຕມ຺ມູລກຕ຺ຕາ ເສສຣຕນານໍ ‘‘ໂຍ ກປ຺ປ…ເປ… ມຫາກາຣຸຓິກສ຺ສ ຕສ຺ສາ’’ຕິ ອາຫ. ເອຕ຺ຖ ປນ ຍສ຺ສາ ເທສນາຍ ສໍວຓ຺ຓນໍ ກຕ຺ຕຸກາໂມ, ສາ ຍສ຺ມາ ກຣຸຓາປ຺ປຘານາ, ນ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນາ ວິຍ ກຣຸຓາປຎ຺ຎາປ຺ປຘານາ, ນາປິ ອຠິຘມ຺ມເທສນາ ວິຍ ປຎ຺ຎາປ຺ປຘານາ, ຕສ຺ມາ ກຣຸຓາປ຺ປຘານເມວ ຠຄວໂຕ ໂຖມນໍ ອາຣທ຺ຘໍ. ເອສາ ຫິ ອາຈຣິຍສ຺ສ ປກຕິ, ຍທິທໍ ອາຣມ຺ຠານຸຣູປໂຖມນາ. ເຕເນວ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນາຍ ສໍວຓ຺ຓນາຣມ຺ເຠ ‘‘ກຣຸຓາສີຕລຫທຍໍ, ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕວິຫຕໂມຫຕມ’’ນ຺ຕິ ກຣຸຓາປຎ຺ຎາປ຺ປຘານໍ, ອຠິຘມ຺ມເທສນາຍ ສໍວຓ຺ຓນາຣມ຺ເຠ ‘‘ກຣຸຓາ ວິຍ ສຕ຺ເຕສຸ, ປຎ຺ຎາ ຍສ຺ສ ມເຫສິໂນ’’ຕິ ປຎ຺ຎາປ຺ປຘານຎ຺ຈ ໂຖມນໍ ອາຣທ຺ຘໍ. ກຣຸຓາປຎ຺ຎາປ຺ປຘານາ ຫິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນາ ເຕສໍ ເຕສໍ ສຕ຺ຕານໍ ອາສຍານຸສຍາຘິມຸຕ຺ຕິຈຣິຍາທິເຠທປຣິຈ຺ຉິນ຺ທນສມຕ຺ຖາຍ ປຎ຺ຎາຍ ສຕ຺ເຕສຸ ຈ ມຫາກຣຸຓາຍ ຕຕ຺ຖ ສາຕິສຍປ຺ປວຕ຺ຕິໂຕ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນາຍ ຫິ ມຫາກຣຸຓາສມາປຕ຺ຕິພຫຸໂລ ເວເນຍ຺ຍສນ຺ຕາເນສຸ ຕທຊ຺ຌາສຍານຸໂລເມນ ຄມ຺ຠີຣມຕ຺ຖປທໍ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ. ອຠິຘມ຺ມເທສນາ ຈ ເກວລໍ ປຎ຺ຎາປ຺ປຘານາ ປຣມຕ຺ຖຘມ຺ມານໍ ຍຖາສຠາວປຏິເວຘສມຕ຺ຖາຍ ປຎ຺ຎາຍ ຕຕ຺ຖ ສາຕິສຍປ຺ປວຕ຺ຕິໂຕ.

ວິນຍເທສນາ ປນ ອາສຍາທິນິຣເປກ຺ຂໍ ເກວລໍ ກຣຸຓາຍ ປາກຕິກສຕ຺ເຕນປິ ອໂສຕພ຺ພາຣຫໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ອປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພາຣຫໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອວຕ຺ຕພ຺ພາຣຫຎ຺ຈ ວທນ຺ໂຕ ຠຄວາ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປສີຕິ ກຣຸຓາປ຺ປຘານາ. ຕຖາ ຫິ ອຸກ຺ກໍສປຣິຍນ຺ຕຄຕຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ໂປປິ ຠຄວາ ໂລກິຍສາຘຸຊເນຫິປິ ປຣິຫຣິຕພ຺ພານິ ‘‘ສິຂຣຓີສີ’’ຕິອາທີນິ ວຈນານິ ຍຖາປຣາຘຎ຺ຈ ຄຣຫວຈນານິ ວິນຍປິຏກເທສນາຍ ມຫາກຣຸຓາສຎ຺ໂຈທິຕມານໂສ ມຫາປຣິສມຊ຺ເຌ ອຠາສິ, ຕໍຕໍສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິກາຣຓາເປກ຺ຂາຍ ເວຣຎ຺ຊາທີສຸ ສາຣີຣິກຎ຺ຈ ເຂທມນຸໂຠສິ. ຕສ຺ມາ ກິຎ຺ຈາປິ ຠູມນ຺ຕຣປຈ຺ຈຍາກາຣສມຍນ຺ຕຣກຖານໍ ວິຍ ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາປິ ສມຸຏ຺ຐາປິກາ ປຎ຺ຎາ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓຕາຍ ອຕິສຍກິຈ຺ຈວຕີ, ກຣຸຓາຍ ກິຈ຺ຈໍ ປນ ຕໂຕປິ ອຘິກນ຺ຕິ ກຣຸຓາປ຺ປຘານາ ວິນຍເທສນາ. ກຣຸຓາພ຺ຍາປາຣາຘິກຕາຍ ຫິ ເທສນາຍ ກຣຸຓາປ຺ປຘານຕາ. ຕສ຺ມາ ອາຣມ຺ຠານຸຣູປໍ ກຣຸຓາປ຺ປຘານເມວ ເອຕ຺ຖ ໂຖມນໍ ກຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ກຣຸຓາຄ຺ຄຫເຓນ ຈ ອປຣິເມຍ຺ຍປ຺ປຠາວາ ສພ຺ເພປິ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ ຕໍມູລກຕ຺ຕາ ເສສພຸທ຺ຘຄຸຓານໍ. ມຫາກຣຸຓາຍ ວາ ຉສຸ ອສາຘາຣຓຎາເຓສຸ ອຎ຺ຎຕຣຕ຺ຕາ ຕໍສຫຈຣິຕເສສາສາຘາຣຓຎາຓານມ຺ປິ ຄຫຓສພ຺ຠາວໂຕ ສພ຺ເພປິ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ ນຍໂຕ ທສ຺ສິຕາວ ໂຫນ຺ຕິ. ເອໂສເຍວ ຫິ ນິຣວເສສໂຕ ພຸທ຺ຘຄຸຓານໍ ທສ຺ສນຸປາໂຍ ຍທິທໍ ນຍຄ຺ຄາໂຫ. ອຎ຺ຎຖາ ໂກ ນາມ ສມຕ຺ໂຖ ຠຄວໂຕ ຄຸເຓ ອນຸປທໍ ນິຣວເສສໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ. ເຕເນວາຫ –

‘‘ພຸທ຺ໂຘປິ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠເຓຍ຺ຍ ວຓ຺ຓໍ,

ກປ຺ປມ຺ປິ ເຈ ອຎ຺ຎມຠາສມາໂນ;

ຂີເຍຖ ກປ຺ໂປ ຈິຣທີຆມນ຺ຕເຣ,

ວຓ຺ໂຓ ນ ຂີເຍຖ ຕຖາຄຕສ຺ສາ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໓໐໔; ໓.໑໔໑; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໒໕);

ເຕເນວ ຈ ອາຍສ຺ມຕາ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖເຣນປິ ພຸທ຺ຘຄຸຓປຣິຈ຺ເຉທນໍ ປຕິອນຸຍຸຕ຺ເຕນ ‘‘ໂນ ເຫຕໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ອປິຈ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຘມ຺ມນ຺ວໂຍ ວິທິໂຕ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໑໔໖) ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ‘‘ໂຍ ກປ຺ປໂກຏີຫິປີ’’ຕິອາທິນາ ກຣຸຓາມຸເຂນ ສງ຺ເຂປໂຕ ສກລສພ຺ພຎ຺ຎຸຄຸເຓຫິ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິຕ຺ຖວີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຍເມຕ຺ຖ ສມຸທາຍຕ຺ໂຖ.

ອຍໍ ປນ ອວຍວຕ຺ໂຖ – ໂຍຕິ ອນິຍມວຈນໍ. ຕສ຺ສ ‘‘ນາໂຖ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ກປ຺ປໂກຏີຫິປີ’’ຕິອາທິນາ ປນ ຍາຍ ກຣຸຓາຍ ໂສ ‘‘ມຫາກາຣຸຓິໂກ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ສາ ວເສນ ກປ຺ປໂກຏິຄຓນາຍປິ ອປ຺ປເມຍ຺ຍໍ ກາລໍ ໂລກຫິຕຕ຺ຖາຍ ອຕິທຸກ຺ກຣໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ທຸກ຺ຂານຸຠວນໍ ທສ຺ເສຕິ. ກຣຸຓາຍ ພເລເນວ ຫິ ໂສ ຠຄວາ ຫຕ຺ຖຄຕມ຺ປິ ນິພ຺ພານໍ ປຫາຍ ສໍສາຣປງ຺ເກ ນິມຸຄ຺ຄໍ ສຕ຺ຕນິກາຍໍ ຕໂຕ ສມຸທ຺ຘຣຓຕ຺ຖໍ ຈິນ຺ເຕຕຸມ຺ປິ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍໍ ນຍນຊີວິຕປຸຕ຺ຕຠຣິຍທານາທິກໍ ອຕິທຸກ຺ກຣມກາສິ. ກປ຺ປໂກຏີຫິປິ ອປ຺ປເມຍ຺ຍໍ ກາລນ຺ຕິ ກປ຺ປໂກຏິຄຓນາຍປິ ‘‘ເອຕ຺ຕກາ ກປ຺ປໂກຏິໂຍ’’ຕິ ປເມຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍໍ ກາລໍ, ກປ຺ປໂກຏິຄຓນວເສນປິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕຸມສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ ອປຣິຈ຺ຉິນ຺ນານິ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສາຘິການິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກປ຺ປໂກຏິວເສເນວ ຫິ ໂສ ກາໂລ ອປ຺ປເມຍ຺ໂຍ, ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍວເສນ ປນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນເຍວ. ‘‘ກປ຺ປໂກຏີຫິປີ’’ຕິ ອປິສທ຺ໂທ ກປ຺ປໂກຏິວເສນປິ ຕາວ ປເມຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ປເຄວ ວສ຺ສຄຓນາຍາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ອປ຺ປເມຍ຺ຍໍ ກາລ’’ນ຺ຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍເຄ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ‘‘ມາສມຘີເຕ, ທິວສໍ ຈຣຕີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ກໂຣນ຺ໂຕ ອຕິທຸກ຺ກຣານີຕິ ປຎ຺ຈມຫາປຣິຈ຺ຈາຄາທີນິ ອຕິທຸກ຺ກຣານິ ກໂຣນ຺ໂຕ. ເອວມຕິທຸກ຺ກຣານິ ກໂຣນ຺ໂຕ ກິໍ ວິນ຺ທີຕິ ເຈ? ເຂທໍ ຄໂຕ, ກາຍິກໍ ເຂທມຸປຄໂຕ, ປຣິສ຺ສມໍ ປຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ, ທຸກ຺ຂມນຸຠວີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ທຸກ຺ຂຎ຺ຫິ ຂິຊ຺ຊຕິ ສຫິຕຸມສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍນ຺ຕິ ‘‘ເຂໂທ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂລກຫິຕາຍາຕິ ‘‘ອນມຕຄ຺ເຄ ສໍສາເຣ ວຏ຺ຏທຸກ຺ເຂນ ອຈ຺ຈນ຺ຕປີຬິຕໍ ສຕ຺ຕໂລກໍ ຕມ຺ຫາ ທຸກ຺ຂໂຕ ໂມເຈຕ຺ວາ ນິພ຺ພານສຸຂຠາຄິຍໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອວໍ ສຕ຺ຕໂລກສ຺ສ ຫິຕກຣຓຕ຺ຖາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອສ຺ສ ຈ ‘‘ອຕິທຸກ຺ກຣານິ ກໂຣນ຺ໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ໂລກຫິຕາຍ ເຂທໍ ຄໂຕຕິ ໂຍຊນາຍປິ ນຕ຺ຖິ ໂທໂສ. ມຫາຄຓ຺ຐິປເທປິ ຫິ ‘‘ອຕິທຸກ຺ກຣານິ ກໂຣນ຺ໂຕ ເຂທໍ ຄໂຕ, ກິມຕ຺ຖນ຺ຕິ ເຈ? ໂລກຫິຕາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຍໍ ປນ ເອວໍ ໂຍຊນໍ ອສມ຺ຠາເວນ຺ເຕນ ເກນຈິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນ ຫິ ຠຄວາ ໂລກຫິຕາຍ ສໍສາຣທຸກ຺ຂມນຸຠວຕິ. ນ ຫິ ກສ຺ສຈິ ທຸກ຺ຂານຸຠວນໍ ໂລກສ຺ສ ອຸປກາຣໍ ອາວຫຕີ’’ຕິ, ຕໍ ຕສ຺ສ ມຕິມຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ໂຍຊນາຍປິ ອຕິທຸກ຺ກຣານິ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ທຸກ຺ຂານຸຠວນໍ ໂລກຫິຕກຣຓຕ຺ຖາຍາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ນ ຕຸ ທຸກ຺ຂານຸຠວເນເນວ ໂລກຫິຕສິທ຺ຘີຕິ. ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕໂຍຊນາຍປິ ຫິ ນ ທຸກ຺ກຣກຣຓມຕ຺ເຕນ ໂລກຫິຕສິທ຺ຘິ. ນ ຫິ ທຸກ຺ກຣໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ກຎ຺ຈິ ສຕ຺ຕໍ ມຄ຺ຄຜລາທີສຸ ປຕິຏ຺ຐາເປຕິ, ອຖ ໂຂ ຕາທິສໍ ອຕິທຸກ຺ກຣໍ ກຕ຺ວາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຠາວໍ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ນິຍ຺ຍານິກຘມ຺ມເທສນາຍ ມຄ຺ຄຜລາທີສຸ ສຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐາເປນ຺ໂຕ ໂລກສ຺ສ ຫິຕໍ ສາເຘຕິ.

ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ສຕ຺ຕສງ຺ຂາຣຠາຊນວເສນ ຕິວິໂຘ ໂລໂກ, ຫິຕກຣຓສ຺ສ ປນ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ຕໍວິສຍສ຺ເສວ ສຕ຺ຕໂລກສ຺ສ ວເສນ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ໂສ ຫິ ໂລກີຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸຎ຺ຎປາປານິ ຕໍວິປາໂກ ຈາຕິ ‘‘ໂລໂກ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ກຕ຺ຖຈິ ປນ ‘‘ສນຣາມຣໂລກຄຣຸ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ສມູຫຕ຺ໂຖປິ ໂລກສທ຺ໂທ ສມຸທາຍວເສນ ໂລກີຍຕິ ປຎ຺ຎາປີຍຕີຕິ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ເກນຈິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິມິນາ ສຕ຺ຕໂລກຎ຺ຈ ຊາຕິໂລກຎ຺ຈ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ສຕ຺ຕໂລກສ຺ສ ອິຘໂລກປຣໂລກຫິຕໍ, ອຕິກ຺ກນ຺ຕປຣໂລການໍ ວາ ອຸຈ຺ຉິນ຺ນໂລກສມຸທຍານໍ ອິຘ ຊາຕິໂລເກ ໂອກາສໂລເກ ວາ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣສງ຺ຂາຕຎ຺ຈ ຫິຕໍ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ໂລກສ຺ສ, ໂລການໍ, ໂລເກ ວາ ຫິຕນ຺ຕິ ສຣູເປກເສສໍ ກຕ຺ວາ ໂລກຫິຕມິຈ຺ເຈວາຫາ’’ຕິ, ນ ຕໍ ສາຣໂຕ ປຈ຺ເຈຕພ຺ພໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣສງ຺ຂອາຕຫິຕສ຺ສປິ ສຕ຺ຕໂລກວິສຍຕ຺ຕາ, ສຕ຺ຕໂລກຄ຺ຄຫເຓເນວ ອຸຈ຺ຉິນ຺ນມູລານໍ ຂີຓາສວານມ຺ປິ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ.

ສພ຺ພຕ຺ຖ ‘‘ເກນຈີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາກາເຣນາ’’ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ‘‘ມຫາຄຓ຺ຐິປເທ’’ຕິ ວາ ‘‘ມຊ຺ຌິມຄຓ຺ຐິປເທ’’ຕິ ວາ ‘‘ຈູຬຄຓ຺ຐິປເທ’’ຕິ ວາ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ສີຫຬຄຓ຺ຐິປເທສູ’’ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເກວລໍ ‘‘ຄຓ຺ຐິປເທ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ມາຄຘຠາສາຍ ລິຂິເຕ ຄຓ຺ຐິປເທ’’ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ນາໂຖຕິ ໂລກປຏິສຣໂຓ, ໂລກສາມີ ໂລກນາຍໂກຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຖາ ຫິ ສພ຺ພານຕ຺ຖປອຫາຣປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍ ນິຣວເສສຫິຕສຸຂວິຘານຕປ຺ປຣາຍ ນິຣຕິສຍາຍ ປໂຍຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສເທວມນຸສ຺ສາຍ ປຊາຍ ອຈ຺ຈນ຺ຕຸປກາຣິຕາຍ ອປຣິມິຕນິຣຸປມປ຺ປຠາວຄຸຓວິເສສສມງ຺ຄິຕາຍ ຈ ສພ຺ພສຕ຺ຕຸຕ຺ຕໂມ ຠຄວາ ອປຣິມາຓາສຸ ໂລກຘາຕູສຸ ອປຣິມາຓານໍ ສຕ຺ຕານໍ ເອກປຏິສຣໂຓ ປຕິຏ຺ຐາ. ອຖ ວາ ນາຖຕີຕິ ນາໂຖ, ເວເນຍ຺ຍານໍ ຫິຕສຸຂໍ ເມຕ຺ຕາຍນວເສນ ອາສີສຕິ ປຕ຺ເຖຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ນາຖຕິ ເວເນຍ຺ຍຄເຕ ກິເລເສ ອຸປຕາເປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ນາຖຕີຕິ ວາ ຍາຈຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠຄວາ ຫິ ‘‘ສາຘຸ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ກາເລນ ກາລໍ ອຕ຺ຕສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ເຂຍ຺ຍາ’’ຕິອາທິນາ (ອ. ນິ. ໘.໗) ສຕ຺ຕານໍ ຕໍ ຕໍ ຫິຕປຏິປຕ຺ຕິໍ ຍາຈິຕ຺ວາປິ ກຣຸຓາຍ ສມຸສ຺ສາຫິໂຕ ເຕ ຕຕ຺ຖ ນິໂຍເຊຕິ. ປຣເມນ ວາ ຈິຕ຺ຕິສ຺ສຣິເຍນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ສພ຺ພສຕ຺ເຕ ອີສຕິ ອຠິຠວຕີຕິ ປຣມິສ຺ສໂຣ ຠຄວາ ‘‘ນາໂຖ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສພ຺ໂພປິ ຈາຍມຕ຺ໂຖ ສທ຺ທສຕ຺ຖານຸສາຣໂຕ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ມຫາກາຣຸຓິກສ຺ສາຕິ ໂຍ ກຣຸຓາຍ ກມ຺ປິຕຫທຍຕ຺ຕາ ໂລກຫິຕຕ຺ຖໍ ອຕິທຸກ຺ກຣກິຣິຍາຍ ອເນກປ຺ປກາຣໍ ຕາທິສໍ ສໍສາຣທຸກ຺ຂມນຸຠວິຕ຺ວາ ອາຄໂຕ, ຕສ຺ສ ມຫາກາຣຸຓິກສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ກິຣຕີຕິ ກຣຸຓາ, ປຣທຸກ຺ຂໍ ວິກ຺ຂິປຕິ ອປເນຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸກ຺ຂິເຕສຸ ວາ ກິຣີຍຕິ ປສາຣີຍຕີຕິ ກຣຸຓາ. ອຖ ວາ ກິຓາຕີຕິ ກຣຸຓາ, ປຣທຸກ຺ເຂ ສຕິ ກາຣຸຓິກໍ ຫິໍສຕິ ວິພາເຘຕິ, ວິນາເສຕິ ວາ ປຣສ຺ສ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣທຸກ຺ເຂ ສຕິ ສາຘູນໍ ກມ຺ປນໍ ຫທຍເຂທໍ ກໂຣຕີຕິ ວາ ກຣຸຓາ. ອຖ ວາ ກມິຕິ ສຸຂໍ, ຕໍ ຣຸນ຺ຘຕີຕິ ກຣຸຓາ. ເອສາ ຫິ ປຣທຸກ຺ຂາປນຍນກາມຕາລກ຺ຂຓາ ອຕ຺ຕສຸຂນິຣເປກ຺ຂຕາຍ ກາຣຸຓິການໍ ສຸຂໍ ຣຸນ຺ຘຕິ ວິພາເຘຕີຕິ. ກຣຸຓາຍ ນິຍຸຕ຺ໂຕຕິ ກາຣຸຓິໂກ ຍຖາ ‘‘ໂທວາຣິໂກ’’ຕິ. ຍຖາ ຫິ ທ຺ວາຣຏ຺ຐານໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ວຕ຺ຕມາໂນປິ ທ຺ວາຣປຏິພທ຺ຘຊີວິໂກ ປຸຣິໂສ ທ຺ວາຣານຕິວຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຕາຍ ທ຺ວາເຣ ນິຍຸຕ຺ໂຕຕິ ‘‘ໂທວາຣິໂກ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ຠຄວາ ເມຕ຺ຕາທິວເສນ ກຣຸຓາວິຫາຣໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ວຕ຺ຕມາໂນປິ ກຣຸຓານຕິວຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຕາຍ ກຣຸຓາຍ ນິຍຸຕ຺ໂຕຕິ ‘‘ກາຣຸຓິໂກ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ມຫາຠິນີຫາຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຫິ ຍາວ ມຫາປຣິນິພ຺ພານາ ໂລກຫິຕຕ຺ຖເມວ ໂລກນາຖາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ມຫນ຺ໂຕ ກາຣຸຓິໂກຕິ ມຫາກາຣຸຓິໂກ. ສຕິປິ ຠຄວໂຕ ຕທຎ຺ຎຄຸຓານມ຺ປິ ວເສນ ມຫນ຺ຕຠາເວ ກາຣຸຓິກສທ຺ທສນ຺ນິຘາເນນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ກຣຸຓາວເສເນຕ຺ຖ ມຫນ຺ຕຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ ຍຖາ ‘‘ມຫາເວຍ຺ຍາກຣໂຓ’’ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ມຫາກາຣຸຓິກສ຺ສາ’’ຕິ ອິມິນາ ປເທນ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐາເນນ ສຕ຺ຖຸ ມຫາກຣຸຓາ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫຕິ.

ອຖ ວາ ກຣຸຓາ ກຣຸຓາຍນໍ ສີລໍ ປກຕິ ເອຕສ຺ສາຕິ ກາຣຸຓິໂກ, ປຖວີຜສ຺ສາທໂຍ ວິຍ ກກ຺ຂຬຜຸສນາທິສຠາວາ ກຣຸຓາຍນສຠາໂວ ສຠາວຠູຕກຣຸໂຓຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສໍ ປຸຣິມສທິສເມວ. ອຖ ວາ ມຫາວິສຍຕາຍ ມຫານຸຠາວຕາຍ ມຫາພລຕາຍ ຈ ມຫຕີ ກຣຸຓາຕິ ມຫາກຣຸຓາ. ຠຄວໂຕ ຫິ ກຣຸຓາ ນິຣວເສເສສຸ ສຕ຺ເຕສຸ ປວຕ຺ຕຕິ, ປວຕ຺ຕມານາ ຈ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓາ ປວຕ຺ຕຕິ, ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາທິເຠທຎ຺ຈ ມຫນ຺ຕເມວ ສຕ຺ຕານໍ ຫິຕສຸຂໍ ເອກນ຺ຕໂຕ ນິປ຺ຜາເທຕິ, ມຫາກຣຸຓາຍ ນິຍຸຕ຺ໂຕຕິ ມຫາກາຣຸຓິໂກຕິ ສພ຺ພໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຖ ວາ ມຫຕີ ປສຕ຺ຖາ ກຣຸຓາ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ມຫາກາຣຸຓິໂກ. ປູຊາວຈໂນ ເຫຕ຺ຖ ມຫນ຺ຕສທ຺ໂທ ‘‘ມຫາປຸຣິໂສ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ປສຕ຺ຖາ ຈ ຠຄວໂຕ ກຣຸຓາ ມຫາກຣຸຓາສມາປຕ຺ຕິວເສນປິ ປວຕ຺ຕິໂຕ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓຕ຺ຕາຕິ.

ເອວໍ ກຣຸຓາມຸເຂນ ສງ຺ເຂປໂຕ ສກລສພ຺ພຎ຺ຎຸຄຸເຓຫິ ຠຄວນ຺ຕໍ ໂຖເມຕ຺ວາ ອິທານິ ສທ຺ຘມ຺ມໍ ໂຖເມຕຸໍ ‘‘ອສມ຺ພຸຘ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອສມ຺ພຸຘນ຺ຕິ ປຸພ຺ພກາລກິຣິຍານິທ຺ເທໂສ, ຕສ຺ສ ອສມ຺ພຸຊ຺ຌນ຺ໂຕ ອປ຺ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຍຖາສຠາວໍ ອປ຺ປຏິວິຊ຺ຌນໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ ເຫຕ຺ຖ ອນ຺ຕສທ຺ໂທ ‘‘ປຐນ຺ໂຕ ນິສີທຕີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ຍນ຺ຕິ ປຸພ຺ພກາລກິຣິຍາຍ ອນິຍມໂຕ ກມ຺ມນິທ຺ເທໂສ. ພຸທ຺ຘນິເສວິຕນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ວິເສສນໍ. ຕຕ຺ຖ ພຸທ຺ຘສທ຺ທສ຺ສ ຕາວ ‘‘ພຸຊ຺ຌິຕາ ສຈ຺ຈານີຕິ ພຸທ຺ໂຘ, ໂພເຘຕາ ປຊາຍາຕິ ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິອາທິນາ (ມຫານິ. ໑໙໒) ນິທ຺ເທສນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຖ ວາ ສວາສນາຍ ອຎ຺ຎາຓນິທ຺ທາຍ ອຈ຺ຈນ຺ຕວິຄມໂຕ, ພຸທ຺ຘິຍາ ວາ ວິກສິຕຠາວໂຕ ພຸທ຺ຘວາຕິ ພຸທ຺ໂຘ ຊາຄຣຓວິກສນຕ຺ຖວເສນ. ອຖ ວາ ກສ຺ສຈິປິ ເຎຍ຺ຍຘມ຺ມສ຺ສ ອນວພຸທ຺ຘສ຺ສ ອຠາເວນ ເຎຍ຺ຍວິເສສສ຺ສ ກມ຺ມຠາເວນ ອຄ຺ຄຫຓໂຕ ກມ຺ມວຈນິຈ຺ຉາຍ ອຠາເວນ ອວຄມນຕ຺ຖວເສເນວ ກຕ຺ຕຸນິທ຺ເທໂສ ລພ຺ຠຕີຕິ ພຸທ຺ຘວາຕິ ພຸທ຺ໂຘ. ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ປາຣມິຕາປຣິຠາວິໂຕ ສຍມ຺ຠູຎາເຓນ ສຫ ວາສນາຍ ວິຫຕວິທ຺ຘໍສິຕນິຣວເສສກິເລໂສ ມຫາກຣຸຓາສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓາທິອປຣິເມຍ຺ຍຄຸຓຄຓາຘາໂຣ ຂນ຺ຘສນ຺ຕາໂນ ພຸທ຺ໂຘ. ຍຖາຫ ‘‘ພຸທ຺ໂຘຕິ ໂຍ ໂສ ຠຄວາ ສຍມ຺ຠູ ອນາຈຣິຍໂກ ປຸພ຺ເພ ອນນຸສ຺ສຸເຕສຸ ຘມ຺ເມສຸ ສາມໍ ສຈ຺ຈານິ ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌິ, ຕຕ຺ຖ ຈ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ໂຕ ພເລສຸ ຈ ວສີຠາວ’’ນ຺ຕິ (ມຫານິ. ໑໙໒; ຈູຬນິ. ປາຣາຍນຕ຺ຖຸຕິຄາຖານິທ຺ເທສ ໙໗; ປຏິ. ມ. ໑.໑໖໑). ເຕນ ເອວໍ ນິຣຸປມປ຺ປຠາເວນ ພຸທ຺ເຘນ ນິເສວິຕໍ ໂຄຈຣາເສວນາຠາວນາເສວນາຫິ ຍຖາຣຫໍ ນິເສວິຕໍ ອນຸຠູຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ພານໍ ໂຄຈຣາເສວນາວເສເນວ ນິເສວິຕໍ, ມຄ຺ໂຄ ປນ ອຕ຺ຕນາ ຠາວິໂຕ ຈ ຠາວນາເສວນາວເສນ ເສວິໂຕ, ປເຣຫິ ອຸປ຺ປາທິຕານິ ປນ ມຄ຺ຄຜລານິ ເຈໂຕປຣິຍຎາຓາທິນາ ຍທາ ປຣິຊານາຕິ, ອຕ຺ຕນາ ອຸປ຺ປາທິຕານິ ວາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາເຓນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທຕິ, ຕທາ ໂຄຈຣາເສວນາວເສນປິ ເສວິຕານິ ໂຫນ຺ຕິເຍວ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມສ຺ສປິ ປຣິຍາຍໂຕ ຘມ຺ມຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫເຓ ສຕິ ໂສປິ ເທສນາສມ຺ມສນຎາຓໂຄຈຣຕາຍ ໂຄຈຣາເສວນາຍ ເສວິໂຕຕິ ສກ຺ກາ ຄເຫຕຸໍ. ‘‘ອຠິຘມ຺ມນຍສມຸທ຺ທໍ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ, ຕີຓິ ປິຏການິ ສມ຺ມສີ’’ຕິ ຈ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມສ຺ສປິ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ສມ຺ມສນປຣິຍາໂຍ ລພ຺ຠຕີຕິ ຍໍ ອສມ຺ພຸຘໍ ອສມ຺ພຸຊ຺ຌນ຺ໂຕ ອສຈ຺ຉິກໂຣນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ຖສມ຺ຠວໂຕ ໂສປິ ອິຘ ວຸຕ຺ໂຕ ເອວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕມ຺ປິ ຈ ອປ຺ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ໂຕ ຠວາຠວໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ປຣິຎ຺ຎາຕຘມ຺ມວິນໂຍ ປນ ຕທຕ຺ຖປຏິປຕ຺ຕິຍາ ສມ຺ມາປຏິປນ຺ໂນ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕໍ ກຣິສ຺ສຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ໂຍ ອິມສ຺ມິໍ ຘມ຺ມວິນເຍ, ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ວິຫສ຺ສຕິ;

ປຫາຍ ຊາຕິສໍສາຣໍ, ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕໍ ກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ໒.໑໘໕; ສໍ. ນິ. ໑.໑໘໕);

ເອຕ຺ຖ ຈ ກິຎ຺ຈາປິ ມຄ຺ຄຜລນິພ຺ພານານິ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘພຸທ຺ຘສາວເກຫິປິ ໂຄຈຣາເສວນາທິນາ ເສວິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຖາປິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉທວເສນ ‘‘ພຸທ຺ຘນິເສວິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກນຈິ ປນ ພຸທ຺ຘສທ຺ທສ຺ສ ສາມຎ຺ຎໂຕ ພຸທ຺ຘານຸພຸທ຺ຘປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານມ຺ປິ ເອຕ຺ເຖວ ສງ຺ຄໂຫ ວຸຕ຺ໂຕ.

ຠວາຠວນ຺ຕິ ອປຣກາລກິຣິຍາຍ ກມ຺ມນິທ຺ເທໂສ, ຠວໂຕ ຠວນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ຠວາຠວນ຺ຕິ ສຸຄຕິທຸຄ຺ຄຕິວເສນ ຫີນປຓີຕວເສນ ຈ ຂຸທ຺ທກໍ ມຫນ຺ຕຎ຺ຈ ຠວນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຸທ຺ຘຕ຺ໂຖປິ ຫິ ອ-ກາໂຣ ທິສ຺ສຕິ ‘‘ອເສກ຺ຂາ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ຕສ຺ມາ ອຠໂວຕິ ມຫາຠໂວ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຖ ວາ ຠໂວຕິ ວຸທ຺ຘິ, ອຠໂວຕິ ຫານິ. ຠໂວຕິ ວາ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິ, ອຠໂວຕິ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິ. ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາໂຣ ຠໂວ ຈ ອຠໂວ ຈ ຠວາຠໂວ. ຕໍ ຠວາຠວໍ. ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອປຣກາລກິຣິຍານິທ຺ເທໂສ. ຊີວໂລໂກຕິ ສຕ຺ຕໂລໂກ. ຊີວຄ຺ຄຫເຓນ ຫິ ສງ຺ຂາຣຠາຊນໂລກໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ ຕສ຺ສ ຠວາຠວຄມນາສມ຺ຠວໂຕ. ນໂມ ອຕ຺ຖູຕິ ປາຐເສໂສ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ອວິຊ຺ຊາທິກິເລສຊາລວິທ຺ຘໍສິໂນຕິ ຘມ຺ມວິເສສນໍ. ຕຕ຺ຖ ອວິນ຺ທິຍໍ ວິນ຺ທຕີຕິ ອວິຊ຺ຊາ. ປູເຣຕຸໍ ອຍຸຕ຺ຕຏ຺ເຐນ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທິ ອວິນ຺ທິຍໍ ນາມ, ອລທ຺ຘພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕພ຺ພິປຣີຕໂຕ ກາຍສຸຈຣິຕາທິ ວິນ຺ທິຍໍ ນາມ, ຕໍ ວິນ຺ທິຍໍ ນ ວິນ຺ທຕີຕິ ວາ ອວິຊ຺ຊາ, ຂນ຺ຘານໍ ຣາສຏ຺ຐໍ, ອາຍຕນານໍ ອາຍຕນຏ຺ຐໍ, ຘາຕູນໍ ສຸຎ຺ຎຕຏ຺ຐໍ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ອຘິປຕິຍຏ຺ຐໍ, ສຈ຺ຈານໍ ຕຖຏ຺ຐໍ ອວິທິຕໍ ກໂຣຕີຕິ ວາ ອວິຊ຺ຊາ, ທຸກ຺ຂາທີນໍ ປີຬນາທິວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ອຕ຺ຖໍ ອວິທິຕໍ ກໂຣຕີຕິປິ ອວິຊ຺ຊາ, ອນ຺ຕວິຣຫິເຕ ສໍສາເຣ ສພ຺ພໂຍນິຄຕິຠວວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິສຕ຺ຕາວາເສສຸ ສຕ຺ເຕ ຊວາເປຕີຕິ ວາ ອວິຊ຺ຊາ, ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອວິຊ຺ຊມາເນສຸປິ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສາທີສຸ ຊວຕິ, ວິຊ຺ຊມາເນສຸປິ ຂນ຺ຘາທີສຸ ນ ຊວຕີຕິ ວາ ອວິຊ຺ຊາ. ສາ ອາທິ ເຍສໍ ຕຓ຺ຫາທີນໍ ເຕ ອວິຊ຺ຊາທໂຍ, ເຕເຍວ ກິລິສ຺ສນ຺ຕິ ເອເຕຫິ ສຕ຺ຕາຕິ ກິເລສາ, ເຕເຍວ ຈ ສຕ຺ຕານໍ ພນ຺ຘນຏ຺ເຐນ ຊາລສທິສາຕິ ຊາລໍ, ຕໍ ວິທ຺ຘໍເສຕິ ສພ຺ພໂສ ວິນາເສຕິ ສີເລນາຕິ ອວິຊ຺ຊາທິກິເລສຊາລວິທ຺ຘໍສີ. ນນຸ ເຈຕ຺ຖ ສປຣິຍຕ຺ຕິໂກ ນວໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ໂມ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ຕຕ຺ຖ ຈ ມຄ຺ໂຄເຍວ ກິເລເສ ວິທ຺ຘໍເສຕິ, ເນຕເຣຕິ ເຈ? ວຸຈ຺ຈເຕ. ມຄ຺ຄສ຺ສປິ ນິພ຺ພານມາຄມ຺ມ ກິເລສວິທ຺ຘໍສນໂຕ ນິພ຺ພານມ຺ປິ ກິເລເສ ວິທ຺ຘໍເສຕິ ນາມ, ມຄ຺ຄສ຺ສ ກິເລສວິທ຺ຘໍສນກິຈ຺ຈໍ ຜເລນ ນິປ຺ຜນ຺ນນ຺ຕິ ຜລມ຺ປິ ‘‘ກິເລສວິທ຺ຘໍສີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ໂມປິ ກິເລສວິທ຺ຘໍສນສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ ‘‘ກິເລສວິທ຺ຘໍສີ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸມຣຫຕີຕິ ນ ໂກຈິ ໂທໂສ.

ຘມ຺ມວຣສ຺ສ ຕສ຺ສາຕິ ປຸພ຺ເພ ອນິຍມິຕສ຺ສ ນິຍມວຈນໍ. ຕຕ຺ຖ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊມາເນ ຈຕູສຸ ອປາເຍສຸ ອປຕມາເນ ຘາເຣຕີຕິ ຘມ຺ໂມ.

‘‘ເຍ ເກຈິ ຘມ຺ມໍ ສຣຓໍ ຄຕາເສ, ນ ເຕ ຄມິສ຺ສນ຺ຕິ ອປາຍຠູມິໍ;

ປຫາຍ ມານຸສໍ ເທຫໍ, ເທວກາຍໍ ປຣິປູເຣສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ໒.໓໓໒; ສໍ. ນິ. ໑.໓໗) –

ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສໍສາຣທຸກ຺ເຂ ວາ ອປຕມາເນ ກຕ຺ວາ ຘາເຣຕີຕິ ຘມ຺ໂມ ມຄ຺ຄຜລຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸປຣມຕາທິວເສນ ສໍສາຣສ຺ສ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ. ອປາຍາທິນິພ຺ພຕ຺ຕກກິເລສວິທ຺ຘໍສນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຘາຣຓໍ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ຕສ຺ສ ຕທຕ຺ຖສິທ຺ຘິເຫຕຸຕາຍ ນິພ຺ພານຎ຺ຈາຕິ ອຸຠຍເມວ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ຘາເຣຕິ, ອຣິຍຜລໍ ປນ ຕໍສມຸຈ຺ຉິນ຺ນກິເລສປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠເນນ ຕທນຸຄຸຓຕາຍ, ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ໂມ ຕທຘິຄມເຫຕຸຕາຍາຕິ ອຸຠຍໍ ປຣິຍາຍໂຕ ຘາເຣຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາໂຣ ຘມ຺ໂມເຍວ ອຕ຺ຕໂນ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣາຠາເວນ ວໂຣ ປວໂຣ ອນຸຕ຺ຕໂຣຕິ ຘມ຺ມວໂຣ, ຕສ຺ສ ຘມ຺ມວຣສ຺ສ ນໂມ ອຕ຺ຖູຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ເຈຕ຺ຖ ອມ຺ເຫຫິ ສາຣຕ຺ໂຖ ປກາສິໂຕ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ເກນຈິ ປປຎ຺ຈິຕໍ, ອມ຺ເຫຫິ ຈ ອິຘ ນ ທສ຺ສິຕໍ, ນ ຕໍ ສາຣໂຕ ປຈ຺ເຈຕພ຺ພໍ. ອິໂຕ ປເຣສຸປິ ເອວເມວ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕສ຺ມາ ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເອຕ຺ຕກມ຺ປິ ອວຕ຺ວາ ສາຣຕ຺ຖເມວ ທສ຺ສຍິສ຺ສາມ. ຍຕ຺ຖ ປນ ເກນຈິ ອຈ຺ຈນ຺ຕວິຣຸທ຺ຘໍ ລິຂິຕໍ, ຕມ຺ປິ ກຕ຺ຖຈິ ທສ຺ສຍິສ຺ສາມ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອວິຊ຺ຊາທິກິເລສຊາລວິທ຺ຘໍສິໂນ’’ຕິ ເອເຕນ ສ຺ວາກ຺ຂາຕຕາທີຫິ ຘມ຺ມໍ ໂຖເມຕິ, ‘‘ຘມ຺ມວຣສ຺ສາ’’ຕິ ເອເຕນ ອຎ຺ຎສ຺ສ ວິສິຏ຺ຐສ຺ສ ອຠາວທີປນໂຕ ປຣິປຸຓ຺ຓຕາຍ. ປຐເມນ ວາ ປຫານສມ຺ປທໍ ຘມ຺ມສ຺ສ ທສ຺ເສຕິ, ທຸຕິເຍນ ປຠາວສມ຺ປທໍ.

ເອວໍ ສງ຺ເຂເປເນວ ສພ຺ພຘມ຺ມຄຸເຓຫິ ສທ຺ຘມ຺ມໍ ໂຖເມຕ຺ວາ ອິທານິ ອຣິຍສງ຺ຆໍ ໂຖເມຕຸໍ ‘‘ຄຸເຓຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ‘‘ຄຸເຓຫີ’’ຕິ ປທສ຺ສ ‘‘ຍຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອິທານິ ເຍຫິ ຄຸເຓຫິ ຍຸຕ຺ໂຕ, ເຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສີລສມາຘີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີລາທິ ‘‘ສີລ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສມາຘີຕິ ປຐມຊ຺ຌານາທິ. ສມາຘິສີເສນ ຫິ ປຐມຊ຺ຌານາທໂຍ ວຸຕ຺ຕາ. ປຎ຺ຎາຕິ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາ. ວິມຸຕ຺ຕິ ຈ ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓຎ຺ຈ ວິມຸຕ຺ຕິວິມຸຕ຺ຕິຎາຓນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ເອກເທສສຣູເປກເສສນເຍນ ‘‘ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາທິສທ຺ທປຣິຍາເຍນ ປຠຸຕິສທ຺ເທນ ວາ ວິມຸຕ຺ຕິຄ຺ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ວິມຸຕ຺ຕີຕິ ຜລໍ. ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓນ຺ຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓໍ. ປຠຸຕິ-ສທ຺ເທນ ຉຬຠິຎ຺ຎາຈຕຸປຏິສມ຺ຠິທາທໂຍ ຄຸຓາ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສີລາທໂຍ ຄຸຓາ ໂລກິຍາ ໂລກຸຕ຺ຕຣາ ຈ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ເກນຈິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສີລາທໂຍ ກິຎ຺ຈາປິ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣາ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ລພ຺ຠນ຺ຕິ, ຕຖາປິ ອນ຺ເຕ ‘ອຣິຍສງ຺ຆ’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ສີລາທໂຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘາ ໂລກຸຕ຺ຕຣາວາ’’ຕິ, ຕໍ ຕສ຺ສ ມຕິມຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ອຣິຍສງ຺ຆສ຺ສ ໂລກິຍຄຸເຓຫິປິ ໂຖມນາຍ ໂກຈິ ໂທໂສ ທິສ຺ສຕິ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸພຸທ຺ຘສ຺ສປິ ຕາວ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣຄຸເຓຫິ ໂຖມນາ ໂຫຕິ, ກິມງ຺ຄໍ ປນ ອຣິຍສງ຺ຆສ຺ສາຕິ.

ກຸສລຕ຺ຖິການໍ ຊນານໍ ປຸຎ຺ຎສ຺ສ ວຸທ຺ຘິຍາ ເຂຕ຺ຕສທິສຕ຺ຕາ ເຂຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເຂຕ຺ຕໍ ຊນານໍ ກຸສລຕ຺ຖິການ’’ນ຺ຕິ. ຂິຕ຺ຕໍ ພີຊໍ ມຫປ຺ຜລຠາວກຣເຓນ ຕາຍຕີຕິ ຫິ ເຂຕ຺ຕໍ, ປຸພ຺ພຓ຺ຓາປຣຓ຺ຓວິຣຸຫນຠູມິ, ຕໍສທິສຕ຺ຕາ ອຣິຍສງ຺ໂຆປິ ‘‘ເຂຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິມິນາ ອຣິຍສງ຺ຆສ຺ສ ອນຸຕ຺ຕຣປຸຎ຺ຎກ຺ເຂຕ຺ຕຠາວໍ ທີເປຕິ. ‘‘ອນຸຕ຺ຕຣໍ ປຸຎ຺ຎກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ໂລກສ຺ສາ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕນ຺ຕິ ປຸພ຺ເພ ‘‘ໂຍ’’ຕິ ອນິຍເມນ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ນິຍມວຈນໍ. ອຣິຍສງ຺ຆນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອາຣກຕ຺ຕາ ກິເລເສຫິ, ອນເຍ ນ ອິຣິຍນໂຕ, ອເຍ ຈ ອິຣິຍນໂຕ ອຣິຍາ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ. ອຖ ວາ ສເທວເກນ ໂລເກນ ສຣຓນ຺ຕິ ອຣຓີຍໂຕ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພໂຕ ອຸປຄຕານຎ຺ຈ ຕທຕ຺ຖສິທ຺ຘິໂຕ ອຣິຍາ. ອຣິຍານໍ ສງ຺ໂຆ ສມູໂຫຕິ ອຣິຍສງ຺ໂຆ. ອຖ ວາ ອຣິໂຍ ຈ ໂສ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ສງ຺ໂຆ ຈ ທິຏ຺ຐິສີລສາມຎ຺ເຎນ ສໍຫຕຠາວໂຕຕິ ອຣິຍສງ຺ໂຆ, ອຏ຺ຐ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລາ. ຕໍ ອຣິຍສງ຺ຆໍ. ຠຄວໂຕ ອປຣຠາເຄ ພຸທ຺ຘຘມ຺ມຣຕນານມ຺ປິ ສມຘິຄໂມ ສງ຺ຆຣຕນາຘີໂນຕິ ອຣິຍສງ຺ຆສ຺ສ ພຫູປກາຣຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອິເຘວ ‘‘ສິຣສາ ນມາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ເອວໍ ຄາຖາຕ຺ຕເຍນ ສງ຺ເຂປໂຕ ສກລຄຸຓສໍກິຕ຺ຕນມຸເຂນ ຣຕນຕ຺ຕຍສ຺ສ ປຓາມໍ ກຕ຺ວາ ອິທານິ ຕໍ ນິປຈ຺ຈກາຣໍ ຍຖາຘິປ຺ເປເຕ ປໂຍຊເນ ປຣິຓາເມນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອິຈ຺ເຈວ’’ມິຈ຺ຈາທິ. ອິຈ຺ເຈວໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຈ຺ຈນ຺ຕໍ ເອກນ຺ເຕນ ນມສ຺ສເນຍ຺ຍໍ ນມສ຺ສິຕພ຺ພໍ ຣຕນຕ຺ຕຍໍ ນມສ຺ສມາໂນ ກາຍວາຈາຈິຕ຺ເຕຫິ ວນ຺ທມາໂນ ອຫໍ ວິປຸລໍ ຍໍ ປຸຎ຺ຎາຠິສນ຺ທໍ ອລຕ຺ຖນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ພຸທ຺ຘາທໂຍ ຣຕິຊນນຏ຺ເຐນ ຣຕນໍ. ເຕສຎ຺ຫິ ‘‘ອິຕິປິ ໂສ ຠຄວາ’’ຕິອາທິນາ ຍຖາຠູຕຄຸເຓ ອາວຊ຺ເຊນ຺ຕສ຺ສ ອມຕາຘິຄມເຫຕຸຠູຕໍ ອນປ຺ປກໍ ປີຕິປາໂມຊ຺ຊໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຍຖາຫ –

‘‘ຍສ຺ມິໍ, ມຫານາມ, ສມເຍ ອຣິຍສາວໂກ ຕຖາຄຕໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ, ເນວສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຣາຄປຣິຍຸຏ຺ຐິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ນ ໂທສປຣິຍຸຏ຺ຐິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ນ ໂມຫປຣິຍຸຏ຺ຐິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ອຸຊຸຄຕເມວສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ອຸຊຸຄຕຈິຕ຺ໂຕ ໂຂ ປນ, ມຫານາມ, ອຣິຍສາວໂກ ລຠຕິ ອຕ຺ຖເວທໍ, ລຠຕິ ຘມ຺ມເວທໍ, ລຠຕິ ຘມ຺ມູປສໍຫິຕໍ ປາໂມຊ຺ຊໍ, ປມຸທິຕສ຺ສ ປີຕິ ຊາຍຕີ’’ຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໑໑.໑໑).

ຈິຕ຺ຕີກຕາທິຠາໂວ ວາ ຣຕນຏ຺ໂຐ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ຈິຕ຺ຕີກຕໍ ມຫຄ຺ຆຎ຺ຈ, ອຕຸລໍ ທຸລ຺ລຠທສ຺ສນໍ;

ອໂນມສຕ຺ຕປຣິໂຠຄໍ, ຣຕນໍ ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໓);

ຈິຕ຺ຕີກຕຠາວາທໂຍ ຈ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓາ ພຸທ຺ຘາທີສຸເຍວ ລພ຺ຠນ຺ຕີຕິ.

‘‘ປຸຎ຺ຎາຠິສນ຺ທນ຺ຕິ ປຸຎ຺ຎຣາສິໍ ປຸຎ຺ຎປ຺ປວຕ຺ຕໍ ວາ’’ຕິ ມຫາຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຊ຺ຌິມຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ຈູຬຄຓ຺ຐິປເທ ຈ ‘‘ປຸຎ຺ຎາຠິສນ຺ທນ຺ຕິ ປຸຎ຺ຎາຠິນິສໍສ’’ນ຺ຕິປິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ປຸຎ຺ຎາຠິສນ຺ທນ຺ຕິ ປຸຎ຺ຎນທິໍ, ປຸຎ຺ຎປ຺ປວາຫນ຺ຕິ ເອວໍ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອວິຈ຺ເຉເທນ ປວຕ຺ຕິຍມານຎ຺ຫິ ປຸຎ຺ຎໍ ອຠິສນ຺ທນຏ຺ເຐນ ‘‘ປຸຎ຺ຎາຠິສນ຺ໂທ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຕເນວ ສາຣຕ຺ຖປກາສິນິຍາ ສໍຍຸຕ຺ຕນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍ (ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໕.໑໐໒໗) –

‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຎ຺ຎາຠິສນ຺ທາ ກຸສລາຠິສນ຺ທາ ສຸຂສ຺ສາຫາຣາ. ກຕເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ? ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຣິຍສາວໂກ ພຸທ຺ເຘ ອເວຈ຺ຈປ຺ປສາເທນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ໂຫຕິ ‘ອິຕິປິ ໂສ ຠຄວາ…ເປ… ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ’ຕິ, ອຍໍ ປຐໂມ ປຸຎ຺ຎາຠິສນ຺ໂທ ກຸສລາຠິສນ຺ໂທ ສຸຂສ຺ສາຫາໂຣ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໒໗) –

ເອວມາທິກາຍ ປາຬິຍາ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປຸຎ຺ຎາຠິສນ຺ທາ ກຸສລາຠິສນ຺ທາຕິ ປຸຎ຺ຎນທິໂຍ ກຸສລນທິໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍໍ ປນ ຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຸຎ຺ຎາຠິສນ຺ທນ຺ຕິ ປຸຎ຺ຎຜລ’’ນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ສຸນ຺ທຣໍ. ນ ຫິ ຣຕນຕ຺ຕຍໍ ນມສ຺ສມາໂນ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ປຸຎ຺ຎຜລໍ ອລຕ຺ຖ, ກິນ຺ຕຸ ອນປ຺ປກໍ ປຸຎ຺ຎຣາສິໍ ຕທາ ອລຠິ, ຕສ຺ສ ຈ ຜລໍ ປຣໂລກຠາຄີ, ທິຏ຺ຐຘມ຺ເມ ຕຸ ອນ຺ຕຣາຍວິຆາໂຕ ຕສ຺ສ ຈ ປຸຎ຺ຎສ຺ສ ອານິສໍສມຕ຺ຕກໍ, ‘‘ຕສ຺ສານຸຠາເວນ ຫຕນ຺ຕຣາໂຍ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຈ ປຸຎ຺ຎຜເລ ອນຸປ຺ປນ຺ເນ ຕສ຺ສານຸຠາເວນ ຫຕນ຺ຕຣາຍຠາໂວ ນ ສິຊ຺ຌຕິ, ນ ເຈຕໍ ຕສ຺ມິໍເຍວ ຂເຓ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມເວທນີຍໍ ອໂຫສິ. ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ມຫໂຕ ປຸຎ຺ຎປ຺ປວາຫສ຺ສ ອານຸຠາເວນ ຫຕນ຺ຕຣາໂຍຕິ ອຍເມວ ອຕ຺ໂຖ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ອຖາປິ ປຓາມກິຣິຍາຍ ຊນິຕຕ຺ຕາ ປຸຎ຺ຎເມວ ປຸຎ຺ຎຜລນ຺ຕິ ຕສ຺ສາຘິປ຺ປາໂຍ ສິຍາ, ເອວໍ ສຕິ ຍຸຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ໂສ ຈ ປຸຎ຺ຎປ຺ປວາໂຫ ນ ອປ຺ປມຕ຺ຕໂກ, ອຖ ໂຂ ມຫນ຺ໂຕເຍວາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ວິປຸລ’’ນ຺ຕິ, ມຫນ຺ຕໍ ອນປ຺ປກນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອລຕ຺ຖນ຺ຕິ ອລຠິໍ, ປາປຸຓິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕສ຺ສານຸຠາເວນາຕິ ຕສ຺ສ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຸຎ຺ຎປ຺ປວາຫສ຺ສ ອານຸຠາເວນ ພເລນ. ຫຕນ຺ຕຣາໂຍຕິ ຕໍຕໍສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວິພນ຺ຘນວເສນ ສຕ຺ຕສນ຺ຕານສ຺ສ ອນ຺ຕເຣ ເວມຊ຺ເຌ ເອຕິ ອາຄຈ຺ຉຕີຕິ ອນ຺ຕຣາໂຍ, ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາທິອນຕ຺ໂຖ. ປຓາມປໂຍຊເນ ວຸຕ຺ຕວິຘິນາ ຫໂຕ ວິທ຺ຘສ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣາໂຍ ອຸປທ຺ທໂວ ອສ຺ສາຕິ ຫຕນ຺ຕຣາໂຍ. ອສ຺ສ ‘‘ວຓ຺ຓຍິສ຺ສໍ ວິນຍ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ຫຕນ຺ຕຣາໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ວິນຍໍ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອເຕນ ຕສ຺ສ ປຸຎ຺ຎປ຺ປວາຫສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ປສາທສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຣຕນຕ຺ຕຍສ຺ສ ຈ ເຂຕ຺ຕຠາວສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນາຍ ອຸປຆາຕກອຸປທ຺ທວານໍ ຫນເນ ສມຕ຺ຖຕໍ ທີເປຕິ.

ເອວໍ ຣຕນຕ຺ຕຍສ຺ສ ນິປຈ຺ຈກາຣກຣເຓ ປໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຍສ຺ສ ວິນຍປິຏກສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ສໍວຓ຺ເຓຕຸກາໂມ, ຕສ຺ສ ຕາວ ຠຄວໂຕ ສາສນສ຺ສ ມູລປຕິຏ຺ຐານຠາວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕມ຺ປິ ໂຖເມນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຍສ຺ມິໍ ຐິເຕ’’ຕິອາທິ. ອຏ຺ຐິຕສ຺ສ ສຸສຓ຺ຐິຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສາສນໍ ຍສ຺ມິໍ ຐິເຕ ປຕິຏ຺ຐິຕໍ ໂຫຕີຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມິນ຺ຕິ ຍສ຺ມິໍ ວິນຍປິຏເກ. ຐິເຕຕິ ປາຬິໂຕ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ຈ ອນູນໍ ຫຸຕ຺ວາ ລຊ຺ຊີປຸຄ຺ຄເລສຸ ປວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ ຐິເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສາສນນ຺ຕິ ອຘິສີລອຘິຈິຕ຺ຕອຘິປຎ຺ຎາສງ຺ຂາຕສິກ຺ຂຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫິຕໍ ສາສນໍ. ອຏ຺ຐິຕສ຺ສາຕິ ກາມສຸຂລ຺ລິກຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍຄສງ຺ຂາເຕ ອນ຺ຕທ຺ວເຍ ອຏ຺ຐິຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອປ຺ປຕິຏ຺ຐໍ ຂ຺ວາຫໍ, ອາວຸໂສ, ອນາຍູຫໍ ໂອຆມຕຣິ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໑) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍຎ຺ຈຕ຺ໂຖ ຕີສຸປິ ສີຫຬຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ. ຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘‘ອຏ຺ຐິຕສ຺ສາຕິ ປຣິນິພ຺ພຸຕສ຺ສປິ ຠຄວໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປຕິຏ຺ຐິຕໍ ໂຫຕີຕິ ເຕສຸເຍວ ລຊ຺ຊີປຸຄ຺ຄເລສຸ ປວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ ປຕິຏ຺ຐິຕໍ ໂຫຕິ. ສຸສຓ຺ຐິຕສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ຕາວ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທ຺ວຕ຺ຕິໍສມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓອສີຕິອນຸພ຺ຍຎ຺ຊເນຫິ ສມນ຺ນາຄມນວເສນ ສຸສຓ຺ຐານສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອເນນ ອສ຺ສ ຣູປກາຍສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ນິທສ຺ເສຕີ’’ຕິ. ຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘‘ຍຖາຐາເນ ປຕິຏ຺ຐິເຕຫິ ລກ຺ຂເຓຫິ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ຣູປກາເຍນ ສຸສຓ຺ຐິໂຕ, ກາຍວງ຺ກາທິຣຫິຕຕ຺ຕາ ຕາທິລກ຺ຂຓສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ຈ ນາມກາເຍນປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກນຈິ ປນ ‘‘ຈຕຸພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣວເສນ ສຕ຺ເຕສຸ ສຸຏ຺ຐຸ ສມ຺ມາ ຈ ຐິຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ຖວເສນ ວາ ສຸສຓ຺ຐິຕສ຺ສ. ສຸສຓ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ເຫສ ເກວລໍ ສຕ຺ຕານໍ ທຸກ຺ຂໍ ອປເນຕຸກາໂມ ຫິຕໍ ອຸປສໍຫຣິຕຸກາໂມ ສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ປມຸທິໂຕ ອປກ຺ຂປຕິໂຕ ຈ ຫຸຕ຺ວາ ວິນຍໍ ເທເສຕິ. ຕສ຺ມາ ອິມສ຺ມິໍ ວິນຍສໍວຓ຺ຓນາຘິກາເຣ ສາຣຸປ຺ປາຍ ຖຸຕິຍາ ໂຖເມນ຺ໂຕ ອາຫ ‘ສຸສຓ຺ຐິຕສ຺ສາ’’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕຕ຺ໂຖ ອຘິປ຺ເປຕາຘິກາຣານຸຣູໂປ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕິ – ຍຖາວຸຕ຺ຕກາມສຸຂລ຺ລິກາທິອນ຺ຕທ຺ວເຍ ອຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາເຍວ ມຊ຺ຌິມາຍ ປຏິປທາຍ ສມ຺ມາ ຐິຕຕ຺ຕາ ສຸສຓ຺ຐິຕສ຺ສາຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ. ເອວຎ຺ຫິ ສຕິ ອາຣມ຺ຠານຸຣູປໂຖມນາ ກຕາ ໂຫຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕອນ຺ຕທ຺ວຍໍ ວິວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ມຊ຺ຌິມາຍ ປຏິປທາຍ ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາເຍວ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ປກາສນໂຕ.

ຕນ຺ຕິ ປຸພ຺ເພ ‘‘ຍສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ ອນິຍເມຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ນິຍມວຈນໍ, ຕສ຺ສ ‘‘ວິນຍ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອສມ຺ມິສ຺ສນ຺ຕິ ຠາວນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສ, ນິກາຍນ຺ຕຣລທ຺ຘີຫິ ອສມ຺ມິສ຺ສໍ ກຕ຺ວາ ອນາກຸລໍ ກຕ຺ວາ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອນຸຣູປສ຺ສ ກາລມຕ຺ຕສ຺ສປິ ຘມ຺ມເສນາປຕິສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສທິເສນປິ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຠາວໂຕ ເກວລໍ ພຸທ຺ຘວິສຍໍ ວິນຍປິຏກໍ ອຕ຺ຕໂນ ພເລນ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມີຕິ ວຈນມຕ຺ຕມ຺ປິ ອຎ຺ເຎຫິ ວຕ຺ຕຸມສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ ‘‘ນິສ຺ສາຍ ປຸພ຺ພາຈຣິຍານຸຠາວ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ປຸພ຺ພາຈຣິຍານຸຠາໂວ ນາມ ອຕ຺ຖໂຕ ປຸພ຺ພາຈຣິເຍຫິ ສໍວຓ຺ຓິຕາ ອຏ຺ຐກຖາ, ຕໂຕເຍວ ຈ ‘‘ປຸພ຺ພາຈຣິຍານຸຠາໂວ ອຏ຺ຐກຖາ’’ຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ປຸພ຺ພາຈຣິເຍຫິ ສໍວຓ຺ຓິຕໍ ອຏ຺ຐກຖໍ ນິສ຺ສາຍ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສໍ, ນ ອຕ຺ຕໂນເຍວ ພລໍ ນິສ຺ສາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອຖ ‘‘ໂປຣາຓຏ຺ຐກຖາສຸ ວິຊ຺ຊມານາສຸ ປຸນ ວິນຍສໍວຓ຺ຓນາຍ ກິໍ ປໂຍຊນ’’ນ຺ຕິ ໂຍ ວເທຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ໂປຣາຓຏ຺ຐກຖາຍ ອນູນຠາວໍ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ສໍວຓ຺ຓນາຍ ປໂຍຊນໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ກາມຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ກາມນ຺ຕິ ເອກນ຺ເຕນ, ຍຖິຈ຺ຉກໍ ວາ, ສພ຺ພໂສຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ‘‘ສໍວຓ຺ຓິໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກາມໍ ສໍວຓ຺ຓິໂຕເຍວ, ໂນ ນ ສໍວຓ຺ຓິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເກຫິ ປນ ໂສ ວິນໂຍ ສໍວຓ຺ຓິໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ປຸພ຺ພາຈຣິຍາສເຠຫີ’’ຕິ. ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣາທໂຍ ປຸພ຺ພາຈຣິຍາ ເອວ ອກມ຺ປິຍຏ຺ເຐນ ອຸຕ຺ຕມຏ຺ເຐນ ຈ ອາສຠາ, ເຕຫິ ປຸພ຺ພາຈຣິຍາສເຠຫີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກີທິສາ ປເນເຕ ປຸພ຺ພາຈຣິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ຎາຓມ຺ພູ’’ຕິອາທິ. ອຄ຺ຄມຄ຺ຄຎາຓສງ຺ຂາເຕນ ອມ຺ພຸນາ ສລິເລນ ນິທ຺ໂຘຕານິ ນິສ຺ເສສໂຕ ອາຍຕິໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຘມ຺ມຕາປາທເນນ ໂຘຕານິ ວິກ຺ຂາລິຕານິ ວິໂສຘິຕານິ ຣາຄາທີນິ ຕີຓິ ມລານິ ກາມາສວາທໂຍ ຈ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາສວາ ເຍຫິ ເຕ ຎາຓມ຺ພຸນິທ຺ຘາຕມລາສວາ, ເຕຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິມິນາ ຈ ນ ເກວລໍ ເອເຕສຸ ອາຈຣິຍຠາໂວເຍວ, ອຖ ໂຂ ຣາຄາທິມລຣຫິຕາ ຂີຓາສວາ ວິສຸທ຺ຘສຕ຺ຕາ ເອເຕຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ຂີຓາສວຠາເວປິ ນ ເອເຕ ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສກາ, ອຖ ໂຂ ເອວຣູເປຫິປິ ອານຸຠາເວຫິ ສມນ຺ນາຄຕາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ວິສຸທ຺ຘວິຊ຺ຊາປຏິສມ຺ຠິເທຫີ’’ຕິ. ວິສຸທ຺ຘາ ອຈ຺ຈນ຺ຕປຣິສຸທ຺ຘາ ວິຊ຺ຊາ ຈຕສ຺ໂສ ຈ ປຏິສມ຺ຠິທາ ເຍສໍ ເຕ ວິສຸທ຺ຘວິຊ຺ຊາປຏິສມ຺ຠິທາ, ເຕຫິ. ເອກເທເສນ ປຏິສມ຺ຠິທໍ ອປ຺ປຕ຺ຕານໍ ອຣິຍານເມວ ອຠາວໂຕ ເອເຕຫິ ອຘິຄຕປຏິສມ຺ຠິທາ ປຏຸຕຣລທ຺ຘປ຺ປເຠທາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ວິສຸທ຺ຘຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ. ວິຊ຺ຊາຕິ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ, ອຏ຺ຐ ວິຊ຺ຊາ ວາ. ຕຕ຺ຖ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓໍ ປຸພ຺ເພນິວາສຎາຓໍ ອາສວກ຺ຂຍຎາຓຎ຺ຈາຕິ ອິມາ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ. ອຏ຺ຐ ວິຊ຺ຊາ ປນ –

‘‘ວິປສ຺ສນາຎາຓມໂນມຍິທ຺ຘິ,

ອິທ຺ຘິປ຺ປເຠໂທປິ ຈ ທິພ຺ພໂສຕໍ;

ປຣສ຺ສ ເຈໂຕປຣິຍາຍຎາຓໍ,

ປຸພ຺ເພນິວາສານຸຄຕຎ຺ຈ ຎາຓໍ;

ທິພ຺ພຎ຺ຈ ຈກ຺ຂາສວສງ຺ຂໂຍ ຈ,

ເອຕານິ ຎາຓານິ ອິຘຏ຺ຐ ວິຊ຺ຊາ’’ຕິ. –

ເອວໍ ວິປສ຺ສນາຎາຓມໂນມຍິທ຺ຘີຫິ ສທ຺ຘິໍ ປຣິຄ຺ຄຫິຕາ ຉ ອຠິຎ຺ຎາເຍວ. ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ ນິຣຸຕ຺ຕິປຏິສມ຺ຠິທາ ປຏິຠານປຏິສມ຺ຠິທາຕິ ຈຕສ຺ໂສ ປຏິສມ຺ຠິທາ. ຕຕ຺ຖ ສງ຺ເຂປໂຕ ເຫຕຸຜເລ ຎາຓໍ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາ, ເຫຕຸມ຺ຫິ ຎາຓໍ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ, ເຫຕຸເຫຕຸຜລານຸຣູປໍ ໂວຫາເຣສຸ ຎາຓໍ ນິຣຸຕ຺ຕິປຏິສມ຺ຠິທາ, ອິທໍ ຎາຓໍ ອິມມຕ຺ຖໍ ໂຊຕຍຕີຕິ ອິມິນາ ອາກາເຣນ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ເຕສຸ ຕີສຸ ຎາເຓສຸ ປວຕ຺ຕຎາຓໍ ປຏິຠານປຏິສມ຺ຠິທາ. ເອຕາສໍ ປນ ວິຕ຺ຖາຣກຖາ ອຕິປປຎ຺ຈຠາວໂຕ ອິຘ ນ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຏິສມ຺ຠິທາປ຺ປຕ຺ຕານໍ ສທ຺ຘມ຺ເມສຸ ເຉກຠາວໂຕ ອາຫ ‘‘ສທ຺ຘມ຺ມສໍວຓ຺ຓນໂກວິເທຫີ’’ຕິ. ‘‘ປຏິສມ຺ຠິທາປ຺ປຕ຺ຕານມ຺ປິ ຘມ຺ເມສຸ ອຠິໂຍຄວເສນ ວິເສໂສ ໂຫຕີຕິ ລທ຺ຘປຏິສມ຺ຠິທາສຸ ສາຕິສຍຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອາຫາ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ສທ຺ຘມ຺ມສໍວຓ຺ຓນໂກວິເທຫີຕິ ປິຏກຕ຺ຕຍສງ຺ຂາຕສ຺ສ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສ ສໍວຓ຺ຓເນ ສພ຺ພໂສ ອຕ຺ຖປ຺ປກາສເນ ໂກວິເທຫິ ເຉເກຫິ, ກຸສເລຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ກິເລສຊາລໍ ປຣິກ຺ຂາຣພາຫຸລ຺ລໍ ວາ ສໍລິຂຕິ ຕນຸໍ ກໂຣຕີຕິ ສລ຺ເລໂຂ. ອິຘ ປນ ຂີຓາສວາຘິກາຣຕ຺ຕາ ປຣິກ຺ຂາຣພາຫຸລ຺ລສ຺ສ ສລ຺ລິຂນວເສເນວ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ, ຕໂຕເຍວ ຈ ຄຓ຺ຐິປເທ ‘‘ສລ຺ເລຂິເຍ ປຣິມິຕປຣິກ຺ຂາຣວຸຕ຺ຕິຍາ’’ຕິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ສລ຺ເລຂສ຺ສ ຠາໂວ ສລ຺ເລຂິຍໍ, ຕສ຺ມິໍ ສລ຺ເລຂິເຍ, ສລ຺ເລຂປຏິປຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂນສຸລຠູປເມຫີຕິ ອສຸລຠູປເມຫິ ສລ຺ເລຂປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອສຸກສທິສາຕິ ເຕສໍ ອຸປມາຍ ອນຸຈ຺ຉວິກປຸຄ຺ຄລານໍ ທຸລ຺ລຠຕ຺ຕາ ນຕ຺ຖິ ສຸລຠາ ອຸປມາ ເອເຕສນ຺ຕິ ໂນສຸລຠູປມາ. ມຫາວິຫາຣສ຺ສາຕິ ຈິຕ຺ຕລປພ຺ພຕອຠຍຄິຣິເສສນິກາຍທ຺ວຍໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ຘຊູປເມຫີຕິ ຣຖສ຺ສ ສຎ຺ຊານນເຫຕຸກໍ ຣເຖ ພທ຺ຘຘຊໍ ວິຍ ອຊານນ຺ຕານໍ ‘‘ອສຸເກຫິ ຈ ອສຸເກຫິ ຈ ເຖເຣຫິ ນິວາສິໂຕ ມຫາວິຫາໂຣ ນາມາ’’ຕິ ເອວໍ ມຫາວິຫາຣສ຺ສ ສຎ຺ຊານນເຫຕຸຕ຺ຕາ ມຫາວິຫາຣສ຺ສ ຘຊູປເມຫິ. ສໍວຓ຺ຓິໂຕຕິ ສມ຺ມາ ອນູນໍ ກຕ຺ວາ ວຓ຺ຓິໂຕ. ສໍວຓ຺ຓິໂຕ ອຍໍ ວິນໂຍຕິ ປທຈ຺ເຉໂທ ກາຕພ຺ໂພ. ຈິຕ຺ເຕຫິ ນເຍຫີຕິ ອເນກປ຺ປເຠທນຍຕ຺ຕາ ວິຈິຕ຺ເຕຫິ ນເຍຫິ. ສມ຺ພຸທ຺ຘວຣນ຺ວເຍຫີຕິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸພຸທ຺ຘວຣໍ ອນຸຄເຕຫິ, ຠຄວໂຕ ອຘິປ຺ປາຍານຸຄເຕຫິ ນເຍຫີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຖ ວາ ພຸທ຺ຘວຣໍ ອນຸຄເຕຫິ ປຸພ຺ພາຈຣິຍາສເຠຫີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ກາຕພ຺ໂພ.

ເອວໍ ໂປຣາຓຏ຺ຐກຖາຍ ອນູນຠາວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອຕ຺ຕໂນ ສໍວຓ຺ຓນາຍ ປໂຍຊນວິເສສໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສໍວຓ຺ຓນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ກິຎ຺ຈາປິ ປຸພ຺ພາຈຣິຍາສເຠຫິ ຍຖາວຸຕ຺ຕຄຸຓວິສິຏ຺ເຐຫິ ອຍໍ ວິນໂຍ ສພ຺ພໂສ ວຓ຺ຓິໂຕ, ຕຖາປິ ເຕສໍ ເອສາ ສໍວຓ຺ຓນາ ສີຫຬທີປວາສີນໍ ຠາສາຍ ສງ຺ຂຕຕ຺ຕາ ຣຈິຕຕ຺ຕາ ທີປນ຺ຕເຣ ຠິກ຺ຂຸຊນສ຺ສ ສີຫຬທີປໂຕ ອຎ຺ຎທີປວາສິໂນ ຠິກ຺ຂຸຄຓສ຺ສ ກິຎ຺ຈິ ອຕ຺ຖໍ ປໂຍຊນໍ ຍສ຺ມາ ນາຠິສມ຺ຠຸຓາຕິ ນ ສມ຺ປາເທຕິ ນ ສາເຘຕິ, ຕສ຺ມາ ອິມໍ ສໍວຓ຺ຓນໍ ປາຬິນຍານຸຣູປໍ ກຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘສິຣິຕ຺ເຖເຣນ ອຊ຺ຌິຏ຺ໂຐ ອິທານິ ສມາຣຠິສ຺ສນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ສໍວຓ຺ຓິຍຕິ ອຕ຺ໂຖ ເອຕາຍາຕິ ສໍວຓ຺ຓນາ, ອຏ຺ຐກຖາ. ສາ ປນ ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫກຕ຺ເຖເຣຫິ ປຐມໍ ຕີຓິ ປິຏການິ ສງ຺ຄາຍິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນານຸຣູເປເນວ ວາຈນາມຄ຺ຄໍ ອາໂຣປິຕຕ຺ຕາ ຕິສ຺ໂສ ສງ຺ຄີຕິໂຍ ອາຣຸຬ຺ໂຫເຍວ ພຸທ຺ຘວຈນສ຺ສ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນາຠູໂຕ ກຖາມຄ຺ໂຄ. ໂສເຍວ ຈ ມຫາມຫິນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປໍ ອາຠໂຕ, ປຈ຺ຉາ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິເຍຫິ ມຫາເຖເຣຫິ ນິກາຍນ຺ຕຣລທ຺ຘີຫິ ສງ຺ກຣປຣິຫຣຓຕ຺ຖໍ ສີຫຬຠາສາຍ ຐປິໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ສີຫຬທີປເກນາ’’ຕິອາທິ. ສີຫສ຺ສ ລານໂຕ ຄຫຓໂຕ ສີຫໂຬ, ສີຫກຸມາໂຣ. ຕໍວໍສຊາຕຕາຍ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີເປ ຂຕ຺ຕິຍານໍ ເຕສໍ ນິວາສຕາຍ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປສ຺ສປິ ສີຫຬຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ, ຕສ຺ມິໍ ສີຫຬທີເປ ຠູຕຕ຺ຕາ ສີຫຬທີປເກນ ວາກ຺ເຍນ ວຈເນນ, ສີຫຬຠາສາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ປາຬິນຍານຸຣູປນ຺ຕິ ປາຬິນຍສ຺ສ ອນຸຣູປໍ ກຕ຺ວາ, ມາຄຘຠາສາຍ ປຣິວຕ຺ຕິຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຊ຺ເຌສນນ຺ຕິ ຄຣຸຏ຺ຐານິຍໍ ປຍິຣຸປາສິຕ຺ວາ ຄຣຸຕຣໍ ປໂຍຊນໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ອຠິປຕ຺ຖນາ ອຊ຺ເຌສນາ, ຕໍ ອຊ຺ເຌສນໍ, ອາຍາຈນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ສ ‘‘ສມນຸສ຺ສຣນ຺ໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກສ຺ສ ອຊ຺ເຌສນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ພຸທ຺ຘສິຣິວ຺ຫຍສ຺ສ ເຖຣສ຺ສາ’’ຕິ. ພຸທ຺ຘສິຣີຕິ ອວ຺ຫໂຍ ນາມໍ ຍສ຺ສ ໂສຍໍ ພຸທ຺ຘສິຣິວ຺ຫໂຍ, ຕສ຺ສ, ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ເຖຣສ຺ສ ອຊ຺ເຌສນໍ ສມ຺ມາ ອາທເຣນ ສມນຸສ຺ສຣນ຺ໂຕ ຫທເຍ ຐເປນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອິທານິ ອຕ຺ຕໂນ ສໍວຓ຺ຓນາຍ ກຣຓປ຺ປກາຣໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສໍວຓ຺ຓນໍ ຕຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຕຎ຺ຈ ອິທານິ ວຸຈ຺ຈມານໍ ສໍວຓ຺ຓນໍ ສມາຣຠນ຺ໂຕ ສກລາຍປິ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍ ອິຘ ຄເຫຕພ຺ພໂຕ ມຫາອຏ຺ຐກຖໍ ຕສ຺ສາ ອິທານິ ວຸຈ຺ຈມານາຍ ສໍວຓ຺ຓນາຍ ສຣີຣໍ ກຕ຺ວາ ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ໂຍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕເຖວ ກຸຣຸນ຺ທີນາມາທີສຸ ວິສ຺ສຸຕາສຸ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ໂຍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕໂຕປິ ວິນິຈ຺ຉຍໂຕ ຍຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ອປຣິຈ຺ຈຊນ຺ໂຕ ອນ຺ໂຕຄຘຕ຺ເຖຣວາທໍ ກຕ຺ວາ ສໍວຓ຺ຓນໍ ສມາຣຠິສ຺ສນ຺ຕິ ປທຕ຺ຖສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອຕ຺ໂຖ ກຖິຍຕິ ເອຕາຍາຕິ ອຕ຺ຖກຖາ, ສາເຍວ ອຏ຺ຐກຖາ ຕ຺ຖກາຣສ຺ສ ຏ຺ຐກາຣໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ທຸກ຺ຂສ຺ສ ປີຬນຏ຺ໂຐ’’ຕິອາທີສຸ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໗; ໒.໘) ວິຍ. ມຫາປຈ຺ຈຣິຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຈ຺ຈຣີຕິ ອຸຬຸມ຺ປໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມິໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ກຕຕ຺ຕາ ຕເມວ ນາມໍ ຊາຕໍ. ກຸຣຸນ຺ທິວລ຺ລິວິຫາໂຣ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖ ກຕຕ຺ຕາ ກຸຣຸນ຺ທີຕິ ນາມໍ ຊາຕນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອາທິສທ຺ເທນ ອນ຺ຘກຏ຺ຐກຖໍ ສງ຺ເຂປຏ຺ຐກຖຎ຺ຈ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ວິສ຺ສຸຕາສູຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ປຕ຺ຖຏາສຸ, ປາກຏາສູຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ຍຸຕ຺ຕມຕ຺ຖນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຕາວ ມຊ຺ຌິມຄຓ຺ຐິປເທ ຈູຬຄຓ຺ຐິປເທ ຈ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍຸຕ຺ຕມຕ຺ຖນ຺ຕິ ສໍວຓ຺ເຓຕພ຺ພຏ຺ຐານສ຺ສ ຍຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ, ນ ປນ ຕຕ຺ຖ ອຍຸຕ຺ຕມ຺ປິ ອຕ຺ຖີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ມຫາຄຓ຺ຐິປເທ ປເນຕ຺ຖ ນ ກິຎ຺ຈິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກນຈິ ປນ ‘‘ມຫາອຏ຺ຐກຖານເຍນ ວິນຍຍຸຕ຺ຕິຍາ ວາ ຍຸຕ຺ຕມຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຍຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ ມຫາປຈ຺ຈຣິອາທີສຸປິ ກຕ຺ຖຈິ ອຍຸຕ຺ຕສ຺ສາປິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອຸປຣິ ວິຠາວນໂຕ. ‘‘ອຏ຺ຐກຖໍເຍວ ຄເຫຕ຺ວາ ສໍວຓ຺ຓນໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣວາທານໍ ພາຫິຣຠາໂວ ສິຍາຕິ ເຕປິ ອນ຺ໂຕກຕ຺ຕຸກາໂມ ‘‘ອນ຺ໂຕຄຘເຖຣວາທ’’ນ຺ຕິ ອາຫ, ເຖຣວາເທປິ ອນ຺ໂຕກຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສໍວຓ຺ຓນນ຺ຕິ ອປຣກາລກິຣິຍາຍ ກມ຺ມນິທ຺ເທໂສ. ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕໍ ຕຸ ‘‘ສໍວຓ຺ຓນ’’ນ຺ຕິ ວຈນໍ ຕຕ຺ເຖວ ‘‘ສມາຣຠນ຺ໂຕ’’ຕິ ປຸພ຺ພກາລກິຣິຍາຍ ກມ຺ມຠາເວນ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ສມ຺ມາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ຄາຖາພນ຺ຘວເສນ ຣສ຺ສຠາໂວ ກໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເອວໍ ກຣຓປ຺ປກາຣໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ໂສຕູຫິ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພວິຘິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕໍ ເມ’’ຕິອາທິມາຫ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ອິທານິ ວຸຈ຺ຈມານໍ ຕໍ ມມ ສໍວຓ຺ຓນໍ ຘມ຺ມປທີປສ຺ສ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຘມ຺ມໍ ສາສນຘມ຺ມໍ ປາຬິຘມ຺ມໍ ວາ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ປຏິມານຍນ຺ຕາ ປູເຊນ຺ຕາ ຖິເຣຫິ ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທີຫິ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ເຖຣາ, ອຈິຣປພ຺ພຊິຕຕ຺ຕາ ນວາ, ເຕສໍ ມຊ຺ເຌ ຠວຕ຺ຕາ ມຊ຺ຌິມາ ຈ ຠິກ຺ຂູ ປສນ຺ນຈິຕ຺ຕາ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ສປ຺ປໂຍຊນຕ຺ຕາ ອຸປຣິ ວກ຺ຂມານວິຘິນາ ປມາຓຕ຺ຕາ ຈ ສທ຺ທຫິຕ຺ວາ ປີຕິໂສມນສ຺ສຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕາ ອິສ຺ສາປກຕາ ອຫຸຕ຺ວາ ນິສາເມນ຺ຕຸ ສຸຓນ຺ຕູຕິ. ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ມປ຺ປທີປສ຺ສາຕິ ຘມ຺ໂມເຍວ ສຕ຺ຕສນ຺ຕາເນສຸ ໂມຫນ຺ຘກາຣວິຘມນໂຕ ປທີປສທິສຕ຺ຕາ ປທີໂປ ອສ຺ສາຕິ ຘມ຺ມປທີໂປ, ຠຄວາ. ຕສ຺ສ ຘມ຺ມປທີປສ຺ສ.

ອິທານິ ອຕ຺ຕໂນ ສໍວຓ຺ຓນາຍ ອາຄມວິສຸທ຺ຘິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປມາຓຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ພຸທ຺ເຘນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຍເຖວ ພຸທ຺ເຘນ ໂຍ ຘມ຺ໂມ ຈ ວິນໂຍ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ຕສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ເຍຫິ ປຸຕ຺ເຕຫິ ຘມ຺ມເສນາປຕິອາທີຫິ ຕເຖວ ຎາໂຕ, ເຕສໍ ພຸທ຺ຘປຸຕ຺ຕານໍ ມຕິມຈ຺ຈຊນ຺ຕາ ສີຫຬຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ ຍສ຺ມາ ປຸເຣ ອຏ຺ຐກຖາ ອກໍສູຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ໂມຕິ ສຸຕ຺ຕາຠິຘມ຺ເມ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ວິນໂຍຕິ ສກລໍ ວິນຍປິຏກໍ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ ສພ຺ພມ຺ປິ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ ໂຫຕິ. ສກລຎ຺ຫິ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ຘມ຺ມວິນຍວເສນ ທຸວິຘໍ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ໂຕຕິ ປາຬິໂຕ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ຈ ພຸທ຺ເຘນ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ໂຕ. ນ ຫິ ຠຄວຕາ ອພ຺ຍາກຕໍ ນາມ ຕນ຺ຕິປທໍ ອຕ຺ຖິ, ສພ຺ເພສໍເຍວ ອຕ຺ໂຖ ກຖິໂຕ, ຕສ຺ມາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘເນວ ຕິຓ຺ຓໍ ປິຏການໍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາກ຺ກໂມປິ ຠາສິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຠຄວຕາ ປວຕ຺ຕິຕາ ປກິຓ຺ຓກເທສນາເຍວ ຫິ ອຏ຺ຐກຖາ. ຕເຖວ ຎາໂຕຕິ ຍເຖວ ພຸທ຺ເຘນ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕເຖວ ເອກປທມ຺ປິ ເອກກ຺ຂຣມ຺ປິ ອວິນາເສຕ຺ວາ ອຘິປ຺ປາຍຎ຺ຈ ອວິໂກເປຕ຺ວາ ຎາໂຕ ວິທິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕສໍ ມຕິມຈ຺ຈຊນ຺ຕາຕິ ເຕສໍ ພຸທ຺ຘປຸຕ຺ຕານໍ ອຘິປ຺ປາຍໍ ອປຣິຈ຺ຈຊນ຺ຕາ. ອຏ຺ຐກຖາ ອກໍສູຕິ ອຏ຺ຐກຖາໂຍ ອກໍສຸ. ກຕ຺ຖຈິ ‘‘ອຏ຺ຐກຖາມກໍສູ’’ຕິ ປາໂຐ ທິສ຺ສຕິ, ຕຕ຺ຖາປິ ໂສເຍວຕ຺ໂຖ, ມ-ກາໂຣ ປນ ປທສນ຺ຘິວເສນ ອາຄໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ‘‘ອຏ຺ຐກຖາ’’ຕິ ພຫຸວຈນນິທ຺ເທເສນ ມຫາປຈ຺ຈຣິຍາທິກໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ເຕສໍ ພຸທ຺ຘປຸຕ຺ຕານໍ ອຘິປ຺ປາຍໍ ອວິໂກເປຕ຺ວາ ປຸເຣ ອຏ຺ຐກຖາ ອກໍສຸ, ຕສ຺ມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຫີຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ ເຫຕຸອຕ຺ຖສ຺ສ ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິ ອິມິນາເຍວ ປກາສິຕຕ຺ຕາ. ຍທິ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ປມາຓໍ, ເອວໍ ສຕິ ຕຕ຺ຖ ປມາທເລຂາປິ ປມາຓໍ ສິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ວຊ຺ຊຍິຕ຺ວານ ປມາທເລຂ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ປມາທເລຂນ຺ຕິ ອປຣຠາເຄ ໂປຕ຺ຖກາຣຸຬ຺ຫກາເລ ປມຊ຺ຊິຕ຺ວາ ລິຂນວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ປມາທປາຐໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ປມາເທນ ສຕິໍ ອປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ອທິນ຺ນາທານສ຺ສ ປຸພ຺ພປໂຍເຄ ‘‘ສຈ຺ເຈປິ ອລິເກປິ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕວຈນສທິສໍ ຍໍ ລິຂິຕໍ, ຕໍ ວຊ຺ຊຍິຕ຺ວາ ອປເນຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ປມາຓນ຺ຕິ. ວກ຺ຂຕິ ຫິ ຕຕ຺ຖ –

‘‘ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ສຈ຺ເຈປິ ອລິເກປິ ທຸກ຺ກຏເມວ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປມາທລິຂິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ອທິນ຺ນາທານສ຺ສ ປຸພ຺ພປໂຍເຄ ປາຈິຕ຺ຕິຍຏ຺ຐາເນ ທຸກ຺ກຏໍ ນາມ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໙໔).

ເກສໍ ປມາຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສິກ຺ຂາສຸ ສຄາຣວານໍ ອິຘ ປຓ຺ຑິຕານ’’ນ຺ຕິ. ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ. ປຸນ ‘‘ຍສ຺ມາ’’ຕິ ວຈນສ຺ສ ໂກ ສມ຺ພນ຺ໂຘຕິ ເຈ? ເອຕ຺ຖ ຕາວ ມຫາຄຓ຺ຐິປເທ ຄຓ຺ຐິປເທ ຈ ນ ກິຎ຺ຈິ ວຸຕ຺ຕໍ, ມຊ຺ຌິມຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ຈູຬຄຓ຺ຐິປເທ ຈ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍສ຺ມາ ປມາຓໍ, ຕສ຺ມາ ນິສາເມນ຺ຕຸ ປສນ຺ນຈິຕ຺ຕາ’’ຕິ. ເອວມສ຺ສ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຍສ຺ມາ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕໍ ປມາຓໍ, ຕສ຺ມາ ອິຘ ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ປມາຓເມວາຕິ ປາຐເສສໍ ກຕ຺ວາ ວຊິຣພຸທ຺ຘິຕ຺ເຖໂຣ ວທຕິ. ຕຕ຺ຖ ອິຘາຕິ ອິມິສ຺ສາ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ.

ຕຕ຺ຖ ‘‘ຍສ຺ມາ’’ຕິ ວຈນສ຺ສ ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕສມ຺ພນ຺ຘວເສນ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ປມາຓນ຺ຕິ ສາຘິຕຕ຺ຕາ ອິທານິ ວຸຈ຺ຈມານາປິ ສໍວຓ຺ຓນາ ເກວລໍ ວຈນມຕ຺ເຕເນວ ຠິນ຺ນາ, ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ອຏ຺ຐກຖາເຍວາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕໂຕ ຈ ຠາສນ຺ຕຣເມວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ປຈ຺ຉາ ວຸຕ຺ຕສມ຺ພນ຺ຘວເສນ ປນ ອິຘ ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ກສ຺ມາ ປມາຓນ຺ຕິ ເຈ? ຍສ຺ມາ ວຈນມຕ຺ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ເອສາປິ ອຏ຺ຐກຖາເຍວ, ຕສ຺ມາ ປມາຓນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕໂຕ ຈ ຠາສນ຺ຕຣເມວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເອວມາກຸລໍ ທຸພ຺ພິຎ຺ເຎຍ຺ຍສຠາວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ທສ຺ສິໂຕ, ອນາກຸລວຈໂນ ຈ ຠທນ຺ຕພຸທ຺ຘໂຆສາຈຣິໂຍ. ນ ຫິ ໂສ ເອວມາກຸລໍ ກຕ຺ວາ ວຕ຺ຕຸມຣຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຍຖາຘິປ຺ເປຕມຕ຺ຖມນາກຸລໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ຍຖາຐິຕສ຺ສ ສມ຺ພນ຺ຘວເສເນວ ທສ຺ສຍິສ຺ສາມ. ກຖໍ? ຍສ຺ມາ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕໍ ປມາຓໍ, ຕສ຺ມາ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ອນຸສິກ຺ຂິຕພ຺ພາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຍທິ ນາມ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕໍ ປມາຓໍ, ອຍໍ ປນ ອິທານິ ວຸຈ຺ຈມານາ ກສ຺ມາ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ອນຸສິກ຺ຂິຕພ຺ພາຕິ ອາຫ ‘‘ຕໂຕ ຈ ຠາສນ຺ຕຣເມວ ຫິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍສ຺ມາ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕໍ ປມາຓໍ, ຍສ຺ມາ ຈ ອຍໍ ສໍວຓ຺ຓນາປິ ຠາສນ຺ຕຣປຣິຈ຺ຈາຄາທິມຕ຺ຕວິສິຏ຺ຐາ, ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ອຠິນ຺ນາວ, ຕໂຕເຍວ ຈ ປມາຓຠູຕາ ເຫສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ອາທຣໍ ກຕ຺ວາ ອນຸສິກ຺ຂິຕພ຺ພາຕິ. ຕຖາ ຫິ ໂປຣາຓຏ຺ຐກຖານໍ ປມາຓຠາໂວ, ອິມິສ຺ສາ ຈ ສໍວຓ຺ຓນາຍ ຠາສນ຺ຕຣປຣິຈ຺ຈາຄາທິມຕ຺ຕວິສິຏ຺ຐາຍ ອຕ຺ຖໂຕ ຕໂຕ ອຠິນ຺ນຠາໂວຕິ ອຸຠຍມ຺ເປຕໍ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ອນຸສິກ຺ຂິຕພ຺ພຠາວເຫຕູຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນ ຫິ ເກວລໍ ໂປຣາຓຏ຺ຐກຖານໍ ສຕິປິ ປມາຓຠາເວ ອຍໍ ສໍວຓ຺ຓນາ ຕໂຕ ຠິນ຺ນາ ອຕ຺ຖໂຕ ອຎ຺ຎາເຍວ ຈ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ອນຸສິກ຺ຂິຕພ຺ພາຕິ ວຕ຺ຕຸມຣຫຕິ, ນາປິ ອິມິສ຺ສາ ສໍວຓ຺ຓນາຍ ຕໂຕອຠິນ຺ນຠາເວປິ ໂປຣາຓຏ຺ຐກຖານໍ ອສຕິ ປມາຓຠາເວ ອຍໍ ສໍວຓ຺ຓນາ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ອນຸສິກ຺ຂິຕພ຺ພາຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕຣູປາ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຸຠຍມ຺ເປຕໍ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ອນຸສິກ຺ຂິຕພ຺ພຠາວເຫຕູຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ຕໂຕຕິ ອຏ຺ຐກຖາໂຕ. ຠາສນ຺ຕຣເມວ ຫິຕ຺ວາຕິ ກຎ຺ຈຸກສທິສໍ ສີຫຬຠາສໍ ອປເນຕ຺ວາ. ວິຕ຺ຖາຣມຄ຺ຄຎ຺ຈ ສມາສຍິຕ຺ວາຕິ ໂປຣາຓຏ຺ຐກຖາສຸ ອຸປຣິ ວຸຈ຺ຈມານມ຺ປິ ອາເນຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປປຎ຺ຈິຕໍ ‘‘ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ເຖນ ກມ຺ເມນ ອກຸປ຺ເປນ ຐານາຣເຫນ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ (ປາຣາ. ໔໕) ເອຕ຺ຖ ອປໂລກນາທີນໍ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ກມ຺ມານໍ ວິຕ຺ຖາຣກຖາ ວິຍ ຕາທິສໍ ວິຕ຺ຖາຣມຄ຺ຄໍ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ –

‘‘ເອຕ຺ຖ ຈ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ຖກມ຺ມໍ ເອກເມວ ອາຄຕໍ, ອິມສ຺ມິໍ ປນ ຐາເນ ຐຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາຣິ ສງ຺ຆກມ຺ມານິ ນີຫຣິຕ຺ວາ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ກເຖຕພ຺ພານີຕິ ສພ຺ພອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕານິ ຈ ‘ອປໂລກນກມ຺ມໍ ຎຕ຺ຕິກມ຺ມໍ ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ມໍ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ຖກມ຺ມ’ນ຺ຕິ ປຏິປາຏິຍາ ຐເປຕ຺ວາ ວິຕ຺ຖາເຣນ ຂນ຺ຘກໂຕ ປຣິວາຣາວສາເນ ກມ຺ມວິຠງ຺ຄໂຕ ຈ ປາຬິໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ກຖິຕານິ. ຕານິ ມຍໍ ປຣິວາຣາວສາເນ ກມ຺ມວິຠງ຺ເຄເຍວ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມ. ເອວຎ຺ຫິ ສຕິ ປຐມປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ ຈ ນ ຠາຣິຍາ ຠວິສ຺ສຕິ, ຍຖາຐິຕາຍ ຈ ປາຬິຍາ ວຓ຺ຓນາ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕານິ ຈ ຐານານິ ອສຸຎ຺ຎານິ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອນຸປທວຓ຺ຓນເມວ ກໂຣມາ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໔໕ ຠິກ຺ຂຸປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ).

ວິນິຈ຺ຉຍໍ ສພ຺ພມເສສຍິຕ຺ວາຕິ ຕໍຕໍອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ອເສສຍິຕ຺ວາ ເສສໍ ອກຕ຺ວາ, ກິຎ຺ຈິມຕ຺ຕມ຺ປິ ອປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວຓ຺ຓິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕຣູປໍ ຫຸຕ຺ວາ ອນຸກ຺ກເມນ ອາຄຕໍ ປາຬິໍ ອປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ສໍວຓ຺ຓນໂຕ ສີຫຬຏ຺ຐກຖາສຸ ອຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ວຓ຺ຓິຕໍ ຍຖາຐາເນເຍວ ສໍວຓ຺ຓນໂຕ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕນ຺ຕິກ຺ກມໍ ກິຎ຺ຈິ ອໂວກ຺ກມິຕ຺ວາ’’ຕິ, ກິຎ຺ຈິ ປາຬິກ຺ກມໍ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ອນຸກ຺ກເມເນວ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິການໍ ວຈນານມຕ຺ຖນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປາຬິຍໍ ອາຄຕານມ຺ປິ ວຈນານມຕ຺ຖໍ. ສີຫຬຏ຺ຐກຖາສຸ ‘‘ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິການໍ ຠາໂຣ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອວຸຕ຺ຕານມ຺ປິ ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ຑາທີສຸ ຌານກຖາອານາປານສ຺ສຕິສມອາຘິອາທີນໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕວຈນານມຕ຺ຖໍ ຕໍຕໍສຸຕ຺ຕານຸຣູປໍ ສພ຺ພໂສ ປຣິທີປຍິສ຺ສາມີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຫສ຺ສຕີຕິ ຠວິສ຺ສຕິ, ກຣິຍິສ຺ສຕີຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຐມສ຺ມິໍ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ຠາສນ຺ຕຣປຣິຈ຺ຈາຄາທິກໍ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ກິຈ຺ຈໍ ນິປ຺ຜາເທຕ຺ວາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິການໍ ວຈນານມຕ຺ຖໍ ປຣິທີປຍນ຺ຕີ ອຍໍ ວຓ຺ຓນາ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ວຓ຺ຓນາຍ ວເສນ ສມານກຕ຺ຕຸກຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ປຈ຺ຉິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ປນ ເຫຏ຺ຐາວຸຕ຺ຕຠາສນ຺ຕຣປຣິຈ຺ຈາຄາທິໍ ກຕ຺ວາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິການໍ ວຈນານມຕ຺ຖໍ ປຣິທີປຍນ຺ຕີ ອຍໍ ວຓ຺ຓນາ ອມ຺ເຫຫິ ກຣິຍິສ຺ສຕີຕິ ເອວໍ ອາຈຣິຍວເສນ ສມານກຕ຺ຕຸກຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ວຓ຺ຓນາປີຕິ ເອຕ຺ຖ ອປິສທ຺ທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ຕສ຺ມາປິ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ອນຸສິກ຺ຂິຕພ຺ພາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຈູຬຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕປ຺ປໂຍຊນວິເສສໍ ປມາຓຠາວຎ຺ຈ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ມຊ຺ຌິມຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘‘ຕສ຺ມາ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ອນຸສິກ຺ຂິຕພ຺ພາປີ’’ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ວຸຕ຺ໂຕ. ເອຕ຺ຖ ປນ ນ ເກວລໍ ອຍໍ ວຓ຺ຓນາ ເຫສ຺ສຕິ, ອຖ ໂຂ ອນຸສິກ຺ຂິຕພ຺ພາປີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອຕ຺ຖາປິ ຍຖາຐິຕວເສເນວ ອປິສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ອມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍສ຺ມາ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕໍ ປມາຓໍ, ຍສ຺ມາ ຈ ອຍໍ ວຓ຺ຓນາປິ ຕໂຕ ອຠິນ຺ນຕ຺ຕາ ປມາຓຠູຕາເຍວ ເຫສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ອນຸສິກ຺ຂິຕພ຺ພາຕິ.

ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ພາຫິຣນິທານກຖາ

ອິທານິ ‘‘ຕໍ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສໍ ວິນຍ’’ນ຺ຕິ ປຏິຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ຍຖາປຏິຎ຺ຎາຕວິນຍສໍວຓ຺ຓນໍ ກຕ຺ຕຸກາໂມ ສໍວຣວິນຍປຫານວິນຍາທິວເສນ ວິນຍສ຺ສ ພຫຸວິຘຕ຺ຕາ ອິຘ ສໍວຓ຺ເຓຕພ຺ພຠາເວນ ອຘິປ຺ເປໂຕ ຕາວ ວິນໂຍ ວວຕ຺ຖເປຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຕິ ຕາສຸ ຄາຖາສຸ. ຕາວ-ສທ຺ໂທ ປຐມນ຺ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເຕນ ປຐມໍ ວິນຍໍ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ຕສ຺ສ ວຓ຺ຓນໍ ກຣິສ຺ສາມີຕິ ທີເປຕິ. ວວຕ຺ຖເປຕພ຺ໂພຕິ ນິຍເມຕພ຺ໂພ. ເຕເນຕໍ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ຍສ຺ມາ ວວຕ຺ຖເປຕພ຺ໂພ, ເຕນ ເຫຕຸນາ ເອຕໍ ‘‘ວິນໂຍ ນາມາ’’ຕິອາທິກໍ ນິຍາມກວຈນໍ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອສ຺ສາຕິ ວິນຍສ຺ສ. ມາຕິກາຕິ ອຸທ຺ເທໂສ. ໂສ ຫິ ນິທ຺ເທສປທານໍ ຊນນີຐາເນ ຐິຕຕ຺ຕາ ມາຕາ ວິຍາຕິ ມາຕິກາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ອິທານິ ວຓ຺ເຓຕພ຺ພມຕ຺ຖໍ ມາຕິກໍ ຐເປຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ວຸຕ຺ຕໍ ເຍນາ’’ຕິອາທິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ເອຕໍ ‘‘ເຕນ ສມເຍນ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ວິຫຣຕີ’’ຕິອາທິນິທານວຈນປຏິມຓ຺ຑິຕໍ ວິນຍປິຏກໍ ເຍນ ປຸຄ຺ຄເລນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຍສ຺ມິໍ ກາເລ ວຸຕ຺ຕໍ, ຍສ຺ມາ ກາຣຓາ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຍນ ຘາຣິຕໍ, ເຍນ ຈ ອາຠຕໍ, ເຍສຸ ປຕິຏ຺ຐິຕໍ, ເອຕໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕວິຘານໍ ວຕ຺ວາ ຕໂຕ ‘‘ເຕນ ສມເຍນາ’’ຕິອາທິປາຐສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ອເນກປ຺ປກາຣໂຕ ທສ຺ສຍນ຺ໂຕ ວິນຍສ຺ສ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນໍ ກຣິສ຺ສາມີຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ວຸຕ຺ຕໍ ເຍນ ຍທາ ຍສ຺ມາ’’ຕິ ອິທໍ ວຈນໍ ‘‘ເຕນ ສມເຍນ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ’’ຕິອາທິນິທານວຈນມຕ຺ຕໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ວຕ຺ຕຸກາໂມປິ ວິສຸໍ ອວຕ຺ວາ ‘‘ນິທາເນນ ອາທິກລ຺ຍາຓໍ, ‘ອິທມໂວຈາ’ຕິ ນິຄມເນນ ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາຓ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຈນໂຕ ນິທານນິຄມນານິປິ ສຕ຺ຖຸເທສນາຍ ອນຸວິຘານຕ຺ຕາ ຕທນ຺ໂຕຄຘາເນວາຕິ ນິທານສ຺ສປິ ວິນຍປາຬິຍໍເຍວ ອນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ‘‘ວຸຕ຺ຕໍ ເຍນ ຍທາ ຍສ຺ມາ’’ຕິ ອິທມ຺ປິ ວິນຍປິຏກສມ຺ພນ຺ຘໍເຍວ ກຕ຺ວາ ມາຕິກໍ ຐເປສິ. ມາຕິກາຍ ຫິ ‘‘ເອຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ວິນຍປິຏກໍເຍວ ສາມຎ຺ຎໂຕ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສມ຺ພນ຺ຘມຸປຄຈ຺ຉຕິ.

ອິທານິ ປນ ຕໍ ວິສຸໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ ເຍນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ມາຕິກາປເທສຸ. ອຖ ກສ຺ມາ ອິທເມວ ວຈນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອິທຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ. ອິທນ຺ຕິ ‘‘ເຕນ ສມເຍນ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ’’ຕິອາທິວຈນໍ. ຫິ-ສທ຺ໂທ ຍສ຺ມາຕິ ອຕ຺ເຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ຍສ຺ມາ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຕ຺ຕປຈ຺ຈກ຺ຂວຈນໍ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຕ຺ຕປຈ຺ຈກ຺ຂວຈນໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ນ ໂຫຕິ, ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ອຕ຺ຕປຈ຺ຈກ຺ຂວຈນໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອາຫຈ຺ຈ ຠາສິຕໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ’’ຕິ ເກນຈິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘‘ອຕ຺ຕປຈ຺ຈກ຺ຂວຈນໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຘຣມານກາເລ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ຕທຸຠຍມ຺ປິ ອຕ຺ຖໂຕ ສມານເມວ. ອິທານິ ປຎ຺ຫກຣຓໍ ວຕ຺ວາ ອນຸກ຺ກເມນ ຍຖາວຸຕ຺ຕປຎ຺ຫວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ອາຍສ຺ມຕາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອິມິນາ ປຸຄ຺ຄລໍ ນິຍເມຕິ, ‘‘ຕຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິນາ ກາລໍ ນິຍເມຕິ. ຕຎ຺ຈ ອຸປາລິຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ກາລໂຕ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກາເລ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ

ອິທານິ ຕໍ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິໍ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ ຕສ຺ສາ ຕນ຺ຕິອາຣຸຬ຺ຫາຍ ອິຘ ວຈເນ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິ ນາມ ເຈສາ…ເປ… ເວທິຕພ຺ພາ’’ຕິ ອາຫ. ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິ ນາມ ເຈສາຕິ ຈ-ສທ຺ໂທ ອີທິເສສຸ ຐາເນສຸ ວຕ຺ຕພ຺ພສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ, ຕຎ຺ຈ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກາເລ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອສາ ຈ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຸປຎ຺ຎາສຕ຺ໂຖ ວາ ຈ-ສທ຺ໂທ. ອຸປຎ຺ຎາໂສຕິ ຈ ວາກ຺ຍາຣມ຺ໂຠ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອສາ ຫິ ຄນ຺ຖກາຣານໍ ປກຕິ, ຍທິທໍ ກິຎ຺ຈິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ປຣໍ ວຕ຺ຕຸມາຣຠນ຺ຕານໍ ຈສທ຺ທປ຺ປໂຍໂຄ. ຍໍ ປນ ເກນຈິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິ ນາມ ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ-ສທ຺ໂທ ອຕິເຣກຕ຺ໂຖ, ເຕນ ອຎ຺ຎາປິ ອຕ຺ຖີຕິ ທີເປຕີ’’ຕິ. ຕເທວ ຕສ຺ສ ຄນ຺ຖກ຺ກເມ ອໂກວິທຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ນ ເຫຕ຺ຖ ຈສທ຺ເທນ ອຕິເຣກຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ຍທິ ເຈຕ຺ຖ ເອຕທຕ຺ໂຖເຍວ ຈ-ກາໂຣ ອຘິປ຺ເປໂຕ ສິຍາ, ເອວໍ ສຕິ ນ ກຕ຺ຕພ຺ໂພເຍວ ປຐມສທ຺ເທເນວ ອຎ຺ຎາສໍ ທຸຕິຍາທິສງ຺ຄີຕີນມ຺ປິ ອຕ຺ຖິຠາວສ຺ສ ທີປິຕຕ຺ຕາ. ທຸຕິຍາທິໍ ອຸປາທາຍ ຫິ ປຐມສທ຺ທປ຺ປໂຍໂຄ ທີຆາທິໍ ອຸປາທາຍ ຣສ຺ສາທິສທ຺ທປ຺ປໂຍໂຄ ວິຍ. ຍຖາປຈ຺ຈຍໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ເທສິຕຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ວິປ຺ປກິຓ຺ຓານໍ ຘມ຺ມວິນຍານໍ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຄາຍນໍ ກຖນໍ ສງ຺ຄີຕິ. ເອເຕນ ຕໍຕໍສິກ຺ຂາປທານໍ ສຸຕ຺ຕານຎ຺ຈ ອາທິປຣິໂຍສາເນສຸ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ຈ ສມ຺ພນ຺ຘວເສນ ຐປິຕໍ ສງ຺ຄີຕິກາຣວຈນໍ ສງ຺ຄຫິຕໍ ໂຫຕິ. ມຫາວິສຍຕ຺ຕາ ປູຊນີຍຕ຺ຕາ ຈ ມຫຕີ ສງ຺ຄີຕິ ມຫາສງ຺ຄີຕິ, ປຐມາ ມຫາສງ຺ຄີຕິ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິ. ນິທານໂກສລ຺ລຕ຺ຖນ຺ຕິ ນິທທາຕິ ເທສນໍ ເທສກາລາທິວເສນ ອວິທິຕໍ ວິທິຕໍ ກຕ຺ວາ ນິທສ຺ເສຕີຕິ ນິທານໍ, ຕຕ຺ຖ ໂກສລ຺ລໍ ນິທານໂກສລ຺ລໍ, ຕທຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສຕ຺ຕານໍ ທສ຺ສນານຸຕ຺ຕຣິຍສຣຓາທິປຏິລາຠເຫຕຸຠູຕາສຸ ວິຊ຺ຊມານາສຸປິ ອຎ຺ຎາສຸ ຠຄວໂຕ ກິຣິຍາສຸ ‘‘ພຸທ຺ໂຘ ໂພເຘຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຏິຎ຺ຎາຍ ອນຸໂລມນໂຕ ເວເນຍ຺ຍານໍ ມຄ຺ຄຜລຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸຠູຕາ ກິຣິຍາ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ພຸທ຺ຘກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນຎ຺ຫິ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍາທິຘມ຺ໂມເຍວ ປວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ ຈກ຺ກນ຺ຕິ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ. ອຖ ວາ ຈກ຺ກນ຺ຕິ ອາຓາ, ຘມ຺ມໂຕ ອນເປຕຕ຺ຕາ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ຕໍ ຈກ຺ກຎ຺ຈາຕິ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ, ຘມ຺ເມນ ຎາເຍນ ຈກ຺ກນ຺ຕິປິ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ. ຍຖາຫ –

‘‘ຘມ຺ມຎ຺ຈ ປວຕ຺ເຕຕິ ຈກ຺ກຎ຺ຈາຕິ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ, ຈກ຺ກຎ຺ຈ ປວຕ຺ເຕຕິ ຘມ຺ມຎ຺ຈາຕິ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ, ຘມ຺ເມນ ປວຕ຺ເຕຕີຕິ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ, ຘມ຺ມຈຣິຍາຍ ປວຕ຺ເຕຕີຕິ ຘມ຺ມຈກ຺ກ’’ນ຺ຕິອາທິ (ປຏິ. ມ. ໒.໔໐).

ກຕພຸທ຺ຘກິຈ຺ເຈຕິ ກຕໍ ປຣິນິຏ຺ຐາປິຕໍ ພຸທ຺ຘກິຈ຺ຈໍ ເຍນ, ຕສ຺ມິໍ ກຕພຸທ຺ຘກິຈ຺ເຈ ຠຄວຕິ ໂລກນາເຖຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອເຕນ ພຸທ຺ຘກຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ກສ຺ສຈິປິ ອເສສິຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕໂຕເຍວ ຫິ ໂສ ຠຄວາ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕຕິ. ນນຸ ຈ ສາວເກຫິ ວິນີຕາປິ ວິເນຍ຺ຍາ ຠຄວຕາເຍວ ວິນີຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຖາ ຫິ ສາວກຠາສິຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ ພຸທ຺ຘວຈນນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ສາວກວິເນຍ຺ຍາ ຈ ນ ຕາວ ວິນີຕາຕິ? ນາຍໍ ໂທໂສ ເຕສໍ ວິນຍນູປາຍສ຺ສ ສາວເກສຸ ຐປິຕຕ຺ຕາ. ເຕເນວາຫ –

‘‘ນ ຕາວາຫໍ ປາປິມ ປຣິນິພ຺ພາຍິສ຺ສາມິ, ຍາວ ນ ຠິກ຺ຂູ ວິຍຕ຺ຕາ ວິນີຕາ ວິສາຣທາ ພຫຸສ຺ສຸຕາ ອາຄຕາຄມາ ຘມ຺ມຘຣາ ວິນຍຘຣາ ມາຕິກາຘຣາ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ປຣປ຺ປວາທໍ ສຫຘມ຺ເມນ ສຸນິຄ຺ຄຫິຕໍ ນິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສປ຺ປາຏິຫາຣິຍໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິອາທິ (ທີ. ນິ. ໒.໑໖໘).

‘‘ກຸສິນາຣາຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຠຄວໂຕ ປຣິນິພ຺ພຸຕເທສກາລວິເສສທສ຺ສນໍ, ‘‘ອປຣິນິພ຺ພຸໂຕ ຠຄວາ’’ຕິ ຄາຫສ຺ສ ມິຈ຺ຉາຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ໂລເກ ຊາຕສໍວຑ຺ຒຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ຈ. ຕຖາ ຫິ ມນຸສ຺ສຠາວສ຺ສ ສຸປາກຏກຣຓຕ຺ຖໍ ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕາ ຈຣິມຠເວ ທາຣປຣິຄ຺ຄຫາທີນິປິ ກໂຣນ຺ຕີຕິ. ກຸສິນາຣາຍນ຺ຕິ ເອວໍນາມເກ ນຄເຣ. ສມີປຕ຺ເຖ ເຈຕໍ ຠຸມ຺ມວຈນໍ. ອຸປວຕ຺ຕເນ ມລ຺ລານໍ ສາລວເນຕິ ຕສ຺ສ ນຄຣສ຺ສ ອຸປວຕ຺ຕນຠູຕໍ ມລ຺ລຣາຊູນໍ ສາລວນຸຍ຺ຍານໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ນຄຣໍ ປວິສິຕຸກາມາ ອຸຍ຺ຍານໂຕ ອຸເປຈ຺ຈ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ອຸປວຕ຺ຕນນ຺ຕິ ສາລວນໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍຖາ ຫິ ອນຸຣາຘປຸຣສ຺ສ ຖູປາຣາໂມ ທກ຺ຂິຓປຈ຺ຉິມທິສາຍໍ, ເອວໍ ຕໍ ອຸຍ຺ຍານໍ ກຸສິນາຣາຍ ທກ຺ຂິຓປຈ຺ຉິມທິສາຍ ໂຫຕິ. ຍຖາ ຈ ຖູປາຣາມໂຕ ທກ຺ຂິຓທ຺ວາເຣນ ນຄຣໍ ປວິສນມຄ຺ໂຄ ປາຈີນມຸໂຂ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕເຣນ ນິວຕ຺ຕຕິ, ເອວໍ ອຸຍ຺ຍານໂຕ ສາລປນ຺ຕິ ປາຈີນມຸຂາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕເຣນ ນິວຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ‘‘ອຸປວຕ຺ຕນ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍມກສາລານມນ຺ຕເຣຕິ ຍມກສາລານໍ ເວມຊ຺ເຌ. ຕຕ຺ຖ ກິຣ ຠຄວໂຕ ປຎ຺ຎຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິນິພ຺ພານມຎ຺ຈສ຺ສ ເອກາ ສາລປນ຺ຕິ ສີສຠາເຄ ໂຫຕິ, ເອກາ ປາທຠາເຄ, ຕຕ຺ຣາປິ ເອໂກ ຕຣຸຓສາໂລ ສີສຠາຄສ຺ສ ອາສນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ເອໂກ ປາທຠາຄສ຺ສ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຍມກສາລານມນ຺ຕເຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປິ ຈ ‘‘ຍມກສາລາ ນາມ ມູລກ຺ຂນ຺ຘວິຏປປຕ຺ເຕຫິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສໍສິພ຺ເພຕ຺ວາ ຐິຕສາລາ’’ຕິປິ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາຕິ ອຸປາທີຍເຕ ກມ຺ມກິເລເສຫີຕິ ອຸປາທິ, ວິປາກກ຺ຂນ຺ຘາ ກຏຕ຺ຕາ ຈ ຣູປໍ. ໂສ ປນ ອຸປາທິ ກິເລສາຠິສງ຺ຂາຣມາຣນິມ຺ມຖເນນ ນິພ຺ພານປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ອໂນສ຺ສຏ຺ໂຐ, ອິຘ ຂນ຺ຘມຈ຺ຈຸມາຣນິມ຺ມຖເນນ ໂອສ຺ສຏ຺ໂຐ ນິເສສິໂຕຕິ ອຍໍ ອນຸປາທິເສສາ ນິພ຺ພານຘາຕຸ ນຕ຺ຖິ ເອຕິສ຺ສາ ອຸປາທິເສໂສຕິ ກຕ຺ວາ. ນິພ຺ພານຘາຕູຕິ ເຈຕ຺ຖ ນິພ຺ພຸຕິມຕ຺ຕໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕລກ຺ຂເຓ ຈາຍໍ ກຣຓນິທ຺ເທໂສ. ປຣິນິພ຺ພາເນຕິ ປຣິນິພ຺ພານຏ຺ຐາເນ, ນິມິຕ຺ຕຕ຺ເຖ ວາ ຠຸມ຺ມວຈນໍ, ປຣິນິພ຺ພານເຫຕຸ ສນ຺ນິປຕິຕານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສງ຺ຆສ຺ສ ເຖໂຣ ສງ຺ຆຕ຺ເຖໂຣ. ໂສ ປນ ສງ຺ໂຆ ກິໍປຣິມາໂຓຕິ ອາຫ ‘‘ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂຸສຕສຫສ຺ສານ’’ນ຺ຕິ. ນິຈ຺ຈສາເປກ຺ຂຕ຺ຕາ ຫິ ອີທິເສສຸ ສມາໂສ ໂຫຕິເຍວ ຍຖາ ‘‘ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ ຄຣຸກຸລ’’ນ຺ຕິ. ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂຸສຕສຫສ຺ສານນ຺ຕິ ຈ ສງ຺ຆຕ຺ເຖຣານໍເຍວ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂຸສຕສຫສ຺ສານໍ. ຕທາ ຫິ ‘‘ສນ຺ນິປຕິຕາ ຠິກ຺ຂູ ເອຕ຺ຕກາ’’ຕິ ປມາຓຣຫິຕາ. ຕຖາ ຫິ ເວຬຸວຄາເມ ເວທນາວິກ຺ຂມ຺ຠນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ‘‘ນ ຈິເຣນ ຠຄວາ ປຣິນິພ຺ພາຍິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ຕໂຕ ຕໂຕ ອາຄເຕສຸ ຠິກ຺ຂູສຸ ເອກຠິກ຺ຂຸປິ ປກ຺ກນ຺ໂຕ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ຄຓນໍ ວີຕິວຕ຺ໂຕ ສງ຺ໂຆ ອໂຫສິ. ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ຘມ຺ມວິນຍສງ຺ຄາຍນຕ຺ຖໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຸສ຺ສາຫໍ ຊເນສີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ຕຕ຺ຖ ມຫາກສ຺ສໂປຕິ ມຫນ຺ເຕຫິ ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທີຫິ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ມຫນ຺ໂຕ ກສ຺ສໂປຕິ ມຫາກສ຺ສໂປ, ອປິຈ ກຸມາຣກສ຺ສປຕ຺ເຖຣໍ ອຸປາທາຍ ອຍໍ ມຫາເຖໂຣ ‘‘ມຫາກສ຺ສໂປ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຖ ກິມຕ຺ຖໍ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ຘມ຺ມວິນຍສງ຺ຄາຍນຕ຺ຖໍ ອຸສ຺ສາຫໍ ຊເນສີຕິ ອາຫ ‘‘ສຕ຺ຕາຫປຣິນິພ຺ພຸເຕ’’ຕິອາທິ. ສຕ຺ຕ ອຫານິ ສມາຫຏານິ ສຕ຺ຕາຫໍ, ສຕ຺ຕາຫໍ ປຣິນິພ຺ພຸຕສ຺ສ ອສ຺ສາຕິ ສຕ຺ຕາຫປຣິນິພ຺ພຸໂຕ, ຠຄວາ, ຕສ຺ມິໍ ສຕ຺ຕາຫປຣິນິພ຺ພຸເຕ ຠຄວຕິ, ຠຄວໂຕ ປຣິນິພ຺ພານທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສຕ຺ຕາເຫ ວີຕິວຕ຺ເຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສຸຠທ຺ເທນ ວຸຑ຺ຒປພ຺ພຊິເຕນ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ສມນຸສ຺ສຣນ຺ໂຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ສຸຠທ຺ໂທຕິ ຕສ຺ສ ນາມໍ, ວຸຑ຺ຒກາເລ ປນ ປພ຺ພຊິຕຕ຺ຕາ ວຸຑ຺ຒປພ຺ພຊິໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ອລໍ ອາວຸໂສ’’ຕິອາທິນາ ເຕນ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ນິທສ຺ເສຕິ. ໂສ ຫິ ສຕ຺ຕາຫປຣິນິພ຺ພຸເຕ ຠຄວຕິ ອາຍສ຺ມຕາ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖເຣນ ສທ຺ຘິໍ ປາວາຍ ກຸສິນາຣໍ ອທ຺ຘານມຄ຺ຄປ຺ປຏິປນ຺ເນສຸ ປຎ຺ຈມຕ຺ເຕສຸ ຠິກ຺ຂຸສເຕສຸ ອວີຕຣາເຄ ຠິກ຺ຂູ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ທິຏ຺ຐອາຊີວກສ຺ສ ສນ຺ຕິກາ ຠຄວໂຕ ປຣິນິພ຺ພານໍ ສຸຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣານິ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ພາຫາ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ນານປ຺ປກາຣໍ ປຣິເທວນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ເອວມາຫ.

ກສ຺ມາ ປນ ໂສ ເອວມາຫ? ຠຄວຕິ ອາຆາເຕນ. ອຍໍ ກິຣ ໂສ ຂນ຺ຘເກ (ມຫາວ. ໓໐໓) ອາຄເຕ ອາຕຸມາວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ນຫາປິຕປຸພ຺ພໂກ ວຸຑ຺ຒປພ຺ພຊິໂຕ ຠຄວຕິ ກຸສິນາຣໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອຑ຺ຒເຕຬເສຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ອາຕຸມໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ‘‘ຠຄວາ ອາຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ອາຄຕກາເລ ‘‘ຍາຄຸທານໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສາມເຓຣຠູມິຍໍ ຐິເຕ ທ຺ເວ ປຸຕ຺ເຕ ເອຕທໂວຈ ‘‘ຠຄວາ ກິຣ ຕາຕາ ອາຕຸມໍ ອາຄຈ຺ຉຕິ ມຫຕາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິໍ ອຑ຺ຒເຕຬເສຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ, ຄຈ຺ຉຖ ຕຸມ຺ເຫ ຕາຕາ ຂຸຣຠຓ຺ຑໍ ອາທາຍ ນາຬິຍາວາປເກນ ອນຸຆຣກໍ ອນຸຆຣກໍ ອາຫິຓ຺ຑຖ, ໂລຓມ຺ປິ ເຕລມ຺ປິ ຕຓ຺ຑຸລມ຺ປິ ຂາທນີຍມ຺ປິ ສໍຫຣຖ, ຠຄວໂຕ ອາຄຕສ຺ສ ຍາຄຸທານໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ເຕ ຕຖາ ອກໍສຸ. ອຖ ຠຄວຕິ ອາຕຸມໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຸສາຄາຣກໍ ປວິຏ຺ເຐ ສຸຠທ຺ໂທ ສາຍນ຺ຫສມຍໍ ຄາມທ຺ວາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມນຸສ຺ເສ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ຫຕ຺ຖກມ຺ມມຕ຺ຕໍ ເມ ເທຖາ’’ຕິ ຫຕ຺ຖກມ຺ມໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ຠນ຺ເຕ ກໂຣມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ສພ຺ພູປກຣຓານິ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ວິຫາເຣ ອຸທ຺ຘນານິ ກາເຣຕ຺ວາ ເອກໍ ກາຬກໍ ກາສາວໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ຕາທິສເມວ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ກໂຣຖ, ອິທໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ສພ຺ພຣຕ຺ຕິໍ ວິຈາເຣນ຺ໂຕ ສຕສຫສ຺ສໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ໂຠຊ຺ຊຍາຄຸຎ຺ຈ ມຘຸໂຄຬກຎ຺ຈ ປຏິຍາທາເປສິ. ໂຠຊ຺ຊຍາຄຸ ນາມ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ປາຕພ຺ພຍາຄຸ, ຕຕ຺ຖ ສປ຺ປິມຘຸຜາຓິຕມຈ຺ຉມໍສປຸປ຺ຜຜລຣສາທິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຂາທນີຍໍ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ປວິສຕິ, ກີຬິຕຸກາມານໍ ສີສມກ຺ຂນໂຍຄ຺ຄາ ໂຫຕິ ສຸຄນ຺ຘຄນ຺ຘາ.

ອຖ ຠຄວາ ກາລສ຺ເສວ ສຣີຣປຏິຊຄ຺ຄນໍ ກຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕຸໍ ອາຕຸມາຠິມຸໂຂ ປາຍາສິ. ມນຸສ຺ສາ ຕສ຺ສ ອາໂຣເຈສຸໍ ‘‘ຠຄວາ ປິຓ຺ຑາຍ ຄາມໍ ປວິສຕິ, ຕຍາ ກສ຺ສ ຍາຄຸ ປຏິຍາທິຕາ’’ຕິ. ໂສ ຍຖານິວຕ຺ຖປາຣຸເຕເຫວ ເຕຫິ ກາຬກກາສາເວຫິ ເອເກນ ຫຕ຺ເຖນ ທພ຺ພິຎ຺ຈ ກຏຈ຺ຉຸຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມາ ວິຍ ທກ຺ຂິຓຊາຓຸມຓ຺ຑລໍ ຠູມິຍໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫຕຸ ເມ ຠນ຺ເຕ ຠຄວາ ຍາຄຸ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຕໂຕ ‘‘ຊານນ຺ຕາປິ ຕຖາຄຕາ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ ຂນ຺ຘເກ (ມຫາວ. ໓໐໓) ອາຄຕນເຍນ ຠຄວາ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຈ ສຸຕ຺ວາ ຈ ຕໍ ວຸຑ຺ຒປພ຺ພຊິຕໍ ວິຄຣຫິຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອກປ຺ປິຍສມາທາປນສິກ຺ຂາປທໍ ຂຸຣຠຓ຺ຑປຣິຫຣຓສິກ຺ຂາປທຎ຺ຈາຕິ ທ຺ເວ ສິກ຺ຂາປທານິ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ ‘‘ຠິກ຺ຂເວ ອເນກກປ຺ປໂກຏິໂຍ ໂຠຊນໍ ປຣິເຍສນ຺ເຕເຫວ ວີຕິນາມິຕາ, ອິທໍ ປນ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອກປ຺ປິຍໍ, ອຘມ຺ເມນ ອຸປ຺ປນ຺ນໂຠຊນໍ ອິມໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ອເນການິ ອຕ຺ຕຠາວສຫສ຺ສານິ ອປາເຍສ຺ເວວ ນິພ຺ພຕ຺ຕິສ຺ສນ຺ຕິ, ອເປຖ ມາ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ຠິກ຺ຂາຈາຣາຠິມຸໂຂ ອຄມາສິ, ເອກຠິກ຺ຂຸນາປິ ນ ກິຎ຺ຈິ ຄຫິຕໍ.

ສຸຠທ຺ໂທ ອນຕ຺ຕມໂນ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ‘ສພ຺ພໍ ຊານາມີ’ຕິ ອາຫິຓ຺ຑຕິ, ສເຈ ນ ຄເຫຕຸກາໂມ ເປເສຕ຺ວາ ອາໂຣເຈຕພ຺ພໍ ອສ຺ສ, ປກ຺ກາຫາໂຣ ນາມ ສພ຺ພຈິຣໍ ຕິຏ຺ຐນ຺ໂຕ ສຕ຺ຕາຫມຕ຺ຕໍ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍ, ອິທຎ຺ຈ ມມ ຍາວຊີວໍ ປຣິຍຕ຺ຕໍ ອສ຺ສ, ສພ຺ພໍ ເຕນ ນາສິຕໍ, ອຫິຕກາໂມ ອຍໍ ມຍ຺ຫ’’ນ຺ຕິ ຠຄວຕິ ອາຆາຕໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ທສພເລ ຘຣມາເນ ກິຎ຺ຈິ ວຕ຺ຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ເອວໍ ກິຣສ຺ສ ອໂຫສິ ‘‘ອຍໍ ອຸຈ຺ຈກຸລາ ປພ຺ພຊິໂຕ ມຫາປຸຣິໂສ, ສເຈ ກິຎ຺ຈິ ວກ຺ຂາມິ, ມມໍເຍວ ສນ຺ຕຊ຺ເຊສ຺ສຕີ’’ຕິ. ສ຺ວາຍໍ ອຊ຺ຊ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖເຣນ ສທ຺ຘິໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ‘‘ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ ຠຄວາ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ລທ຺ຘສ຺ສາໂສ ວິຍ ຫຏ຺ຐຕຸຏ຺ໂຐ ເອວມາຫ. ເຖໂຣ ປນ ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຫທເຍ ປຫາຣໍ ວິຍ ມຕ຺ຖເກ ປຕິຕສຸກ຺ກາສນິໍ ວິຍ ມຎ຺ຎິ, ຘມ຺ມສໍເວໂຄ ຈສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ ‘‘ສຕ຺ຕາຫມຕ຺ຕປຣິນິພ຺ພຸໂຕ ຠຄວາ, ອຊ຺ຊາປິສ຺ສ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓໍ ສຣີຣໍ ຘຣຕິເຍວ, ທຸກ຺ເຂນ ຠຄວຕາ ອາຣາຘິຕສາສເນ ນາມ ເອວໍ ລຫຸໍ ມຫນ຺ຕໍ ປາປກສຏໍ ກຓ຺ຏໂກ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ອລໍ ໂຂ ປເນສ ປາໂປ ວຑ຺ຒມາໂນ ອຎ຺ເຎປິ ເອວຣູເປ ສຫາເຍ ລຠິຕ຺ວາ ສາສນໍ ໂອສກ຺ກາເປຕຸ’’ນ຺ຕິ.

ຕໂຕ ເຖໂຣ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ສເຈ ໂຂ ປນາຫໍ ອິມໍ ມຫລ຺ລກໍ ອິເຘວ ປິໂລຕິກໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ຉາຣິກາຍ ໂອກິຣາເປຕ຺ວາ ນີຫຣາເປສ຺ສາມິ, ມນຸສ຺ສາ ‘ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ສຣີເຣ ຘຣມາເນເຍວ ສາວກາ ວິວທນ຺ຕີ’ຕິ ອມ຺ຫາກໍ ໂທສໍ ທສ຺ເສສ຺ສນ຺ຕິ, ອຘິວາເສມິ ຕາວ. ຠຄວຕາ ຫິ ເທສິຕຘມ຺ໂມ ອສງ຺ຄຫິຕປຸປ຺ຜຣາສິສທິໂສ, ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ວາເຕນ ປຫຏປຸປ຺ຜານິ ຍໂຕ ວາ ຕໂຕ ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເອວເມວ ເອວຣູປານໍ ວເສນ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ກາເລ ວິນເຍ ເອກໍ ທ຺ເວ ສິກ຺ຂາປທານິ ນສ຺ສິສ຺ສນ຺ຕິ ວິນສ຺ສິສ຺ສນ຺ຕິ, ສຸຕ຺ເຕ ເອໂກ ທ຺ເວ ປຎ຺ຫວາຣາ ນສ຺ສິສ຺ສນ຺ຕິ, ອຠິຘມ຺ເມ ເອກໍ ທ຺ເວ ຠູມນ຺ຕຣານິ ນສ຺ສິສ຺ສນ຺ຕິ, ເອວໍ ອນຸກ຺ກເມນ ມູເລ ນຏ຺ເຐ ປິສາຈສທິສາ ຠວິສ຺ສາມ, ຕສ຺ມາ ຘມ຺ມວິນຍສງ຺ຄຫໍ ກຣິສ຺ສາມິ, ເອວໍ ສຕິ ທຬ຺ຫສຸຕ຺ເຕນ ສງ຺ຄຫິຕປຸປ຺ຜານິ ວິຍ ອຍໍ ຘມ຺ມວິນໂຍ ນິຈ຺ຈໂລ ຠວິສ຺ສຕິ. ເອຕທຕ຺ຖຎ຺ຫິ ຠຄວາ ມຍ຺ຫໍ ຕີຓິ ຄາວຸຕານິ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ ອກາສິ, ຕີຫິ ໂອວາເທຫິ ອຸປສມ຺ປທໍ ອກາສິ, ກາຍໂຕ ຈີວຣປຣິວຕ຺ຕນໍ ອກາສິ, ອາກາເສ ປາຓິໍ ຈາເລຕ຺ວາ ຈນ຺ໂທປມປຏິປທໍ ກເຖນ຺ໂຕ ມຎ຺ເຎວ ສກ຺ຂິໍ ກຕ຺ວາ ກເຖສິ, ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ສກລສາສນຣຕນໍ ປຏິຈ຺ຉາເປສິ, ມາທິເສ ຠິກ຺ຂຸມ຺ຫິ ຕິຏ຺ຐມາເນ ອຍໍ ປາໂປ ສາສເນ ວຑ຺ຒິໍ ມາ ອລຕ຺ຖຸ, ຍາວ ອຘມ຺ໂມ ນ ທິປ຺ປຕິ, ຘມ຺ໂມ ນ ປຏິພາຫີຍຕິ, ອວິນໂຍ ນ ທິປ຺ປຕິ, ວິນໂຍ ນ ປຏິພາຫີຍຕິ, ອຘມ຺ມວາທິໂນ ນ ພລວນ຺ໂຕ ໂຫນ຺ຕິ, ຘມ຺ມວາທິໂນ ນ ທຸພ຺ພລາ ໂຫນ຺ຕິ, ອວິນຍວາທິໂນ ນ ພລວນ຺ໂຕ ໂຫນ຺ຕິ, ວິນຍວາທິໂນ ນ ທຸພ຺ພລາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕາວ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ວິນຍຎ຺ຈ ສງ຺ຄາຍິສ຺ສາມິ, ຕໂຕ ຠິກ຺ຂູ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປໂຫນກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິເຍ ກເຖສ຺ສນ຺ຕິ, ອຖາຍໍ ປາໂປ ສຍເມວ ນິຄ຺ຄຫໍ ປາປຸຓິສ຺ສຕິ, ປຸນ ສີສໍ ອຸກ຺ຂິປິຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສຕິ, ສາສນໍ ອິທ຺ຘຎ຺ເຈວ ຜີຕຎ຺ຈ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ໂສ ‘‘ເອວໍ ນາມ ມຍ຺ຫໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ກສ຺ສຈິ ອນາໂຣເຈຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ສມສ຺ສາເສຕ຺ວາ ອຖ ປຈ຺ຉາ ຘາຕຸຠາຊນທິວເສ ຘມ຺ມວິນຍສງ຺ຄາຍນຕ຺ຖໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຸສ຺ສາຫໍ ຊເນສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ສຕ຺ຕາຫປຣິນິພ຺ພຸເຕ…ເປ… ຘມ຺ມວິນຍສງ຺ຄາຍນຕ຺ຖໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຸສ຺ສາຫໍ ຊເນສີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອລນ຺ຕິ ປຏິກ຺ເຂປວຈນໍ. ອາວຸໂສຕິ ປຣິເທວນ຺ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອາລປຕິ. ມາ ໂສຈິຕ຺ຖາຕິ ຈິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ນພລວໂສເກນ ມາ ໂສຈິຕ຺ຖ. ມາ ປຣິເທວິຕ຺ຖາຕິ ວາຈາຍ ມາ ປຣິເທວິຕ຺ຖ ‘‘ປຣິເທວນໍ ວິລາໂປ’’ຕິ ວຈນໂຕ. ອິທານິ ອໂສຈນາທີສຸ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສຸມຸຕ຺ຕາ ມຍ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ເຕນ ມຫາສມເຓນາຕິ ນິສ຺ສກ຺ເກ ກຣຓວຈນໍ, ຕໂຕ ມຫາສມຓໂຕ ສຸຏ຺ຐຸ ມຸຕ຺ຕາ ມຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ອຸປທ຺ທຸຕາ ຈ ໂຫມ ຕທາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ໂຫມາຕິ ວາ ອຕີຕຕ຺ເຖ ວຕ຺ຕມານວຈນໍ, ອຫຸມ຺ຫາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ອນຸສ຺ສຣນ຺ໂຕ ຘມ຺ມສໍເວຄວເສນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຘມ຺ມສຠາວຈິນ຺ຕາວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ສໂຫຕ຺ຕປ຺ປຎາຓໍ ຘມ຺ມສໍເວໂຄ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ສພ຺ພສງ຺ຂຕຘມ຺ເມສຸ, ໂອຕ຺ຕປ຺ປາກາຣສຓ຺ຐິຕໍ;

ຎາຓໂມຫິຕຠາຣານໍ, ຘມ຺ມສໍເວຄສຎ຺ຎິຕ’’ນ຺ຕິ.

ຐານໍ ໂຂ ປເນຕໍ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ຕິຏ຺ຐຕິ ເອຕ຺ຖ ຜລໍ ຕທາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຕາຍາຕິ ຐານໍ, ເຫຕຸ. ໂຂຕິ ອວຘາຣເຓ, ເອຕໍ ກາຣຓໍ ວິຊ຺ຊເຕວ, ໂນ ນ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກິໍ ຕໍ ກາຣຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຍໍ ປາປຠິກ຺ຂູ’’ຕິອາທິ. ເອຕ຺ຖ ຍນ຺ຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ, ກາຣຓນິທ຺ເທໂສ ວາ, ເຍນ ກາຣເຓນ ອນ຺ຕຣຘາເປຍ຺ຍຸໍ, ຕເທຕໍ ກາຣຓໍ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປາປຠິກ຺ຂູຕິ ປາປິກາຍ ລາມິກາຍ ອິຈ຺ຉາຍ ສມນ຺ນາຄຕາ ຠິກ຺ຂູ. ອຕີໂຕ ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາ ເອຕ຺ຖ, ເອຕສ຺ສາຕິ ວາ ອຕີຕສຕ຺ຖຸກໍ, ປາວຈນໍ. ປຘານໍ ວຈນໍ ປາວຈນໍ, ຘມ຺ມວິນຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປກ຺ຂໍ ລຠິຕ຺ວາຕິ ອລຊ຺ຊີປກ຺ຂໍ ລຠິຕ຺ວາ. ນ ຈິຣສ຺ເສວາຕິ ນ ຈິເຣເນວ. ຍາວ ຈ ຘມ຺ມວິນໂຍ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ຍຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ຘມ຺ໂມ ຈ ວິນໂຍ ຈ ລຊ຺ຊີປຸຄ຺ຄເລສຸ ຕິຏ຺ຐຕິ.

ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາຕິ ປຣິນິພ຺ພານມຎ຺ຈເກ ນິປນ຺ເນນ ຠຄວຕາ ຠິກ຺ຂູ ໂອວທນ຺ເຕນ ເອຕໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເທສິໂຕ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕຕິ ຘມ຺ໂມປິ ເທສິໂຕ ເຈວ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ ຈ. ສຸຕ຺ຕາຠິຘມ຺ມສງ຺ຄຫິຕສ຺ສ ຫິ ຘມ຺ມສ຺ສ ອຠິສຊ຺ຊນໍ ປໂພຘນໍ ເທສນາ, ຕສ຺ເສວ ປກາຣໂຕ ຎາປນໍ ວິເນຍ຺ຍສນ຺ຕາເນ ຐປນໍ ປຎ຺ຎາປນໍ, ຕສ຺ມາ ຘມ຺ໂມປິ ເທສິໂຕ ເຈວ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ ຈາຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕຕິ ຈ ຐປິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິນໂຍປິ ເທສິໂຕ ເຈວ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ ຈ. ວິນຍຕນ຺ຕິສງ຺ຄຫິຕສ຺ສ ຫິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ກາຍວາຈານໍ ວິນຍນໂຕ ວິນໂຍຕິ ລທ຺ຘາຘິວຈນສ຺ສ ອຕິສຊ຺ຊນໍ ປໂພຘນໍ ເທສນາ, ຕສ຺ເສວ ປກາຣໂຕ ຎາປນໍ ອສງ຺ກຣໂຕ ຐປນໍ ປຎ຺ຎາປນໍ, ຕສ຺ມາ ວິນໂຍປິ ເທສິໂຕ ເຈວ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ ຈາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ໂສ ໂວ ມມຈ຺ຈເຍນາຕິ ໂສ ຘມ຺ມວິນໂຍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ມມຈ຺ຈເຍນ ສຕ຺ຖາ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ມຍາ ໂວ ຐິເຕເນວ ‘‘ອິທໍ ລຫຸກໍ, ອິທໍ ຄຣຸກໍ, ອິທໍ ສເຕກິຈ຺ຉໍ, ອິທໍ ອເຕກິຈ຺ຉໍ, ອິທໍ ໂລກວຊ຺ຊໍ, ອິທໍ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊໍ. ອຍໍ ອາປຕ຺ຕິ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ວຸຏ຺ຐາຕິ, ອຍໍ ຄຓສ຺ສ, ອຍໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ວຸຏ຺ຐາຕີ’’ຕິ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘານໍ ອວີຕິກ຺ກມນີຍຕາວເສນ ໂອຕິຓ຺ຓວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ສຂນ຺ຘກປຣິວາໂຣ ອຸຠໂຕວິຠງ຺ໂຄ ມຫາວິນໂຍ ນາມ ເທສິໂຕ, ຕໍ ສກລມ຺ປິ ວິນຍປິຏກໍ ມຍິ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສຕ຺ຖຸກິຈ຺ຈໍ ສາເຘສ຺ສຕິ ‘‘ອິທໍ ໂວ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ, ອິທໍ ໂວ ນ ກຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ກຕ຺ຕພ຺ພາກຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ວິຠາເຄນ ອນຸສາສນໂຕ. ຐິເຕເນວ ຈ ມຍາ ‘‘ອິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ສມ຺ມປ຺ປຘານາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ອິທ຺ຘິປາທາ, ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານິ, ປຎ຺ຈ ພລານິ, ສຕ຺ຕ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄານິ, ອຣິໂຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ເຕນ ເຕນ ວິເນຍ຺ຍານໍ ອຊ຺ຌາສຍານຸຣູເປນ ປກາເຣນ ອິເມ ສຕ຺ຕຕິໍສ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ເມ ວິຠຊິຕ຺ວາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກໍ ເທສິຕໍ, ຕໍ ສກລມ຺ປິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກໍ ມຍິ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສຕ຺ຖຸກິຈ຺ຈໍ ສາເຘສ຺ສຕິ ຕໍຕໍຈຣິຍານຸຣູປໍ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອນຸສາສນໂຕ. ຐິເຕເນວ ຈ ມຍາ ‘‘ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ, ທ຺ວາທສາຍຕນານິ, ອຏ຺ຐາຣສ ຘາຕຸໂຍ, ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ, ພາວີສຕິນ຺ທ຺ຣິຍານິ, ນວ ເຫຕູ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາຫາຣາ, ສຕ຺ຕ ຜສ຺ສາ, ສຕ຺ຕ ເວທນາ, ສຕ຺ຕ ສຎ຺ຎາ, ສຕ຺ຕ ເຈຕນາ, ສຕ຺ຕ ຈິຕ຺ຕານິ, ຕຕ຺ຣາປິ ເອຕ຺ຕກາ ຘມ຺ມາ ກາມາວຈຣາ, ເອຕ຺ຕກາ ຣູປາວຈຣາ, ເອຕ຺ຕກາ ອຣູປາວຈຣາ, ເອຕ຺ຕກາ ປຣິຍາປນ຺ນາ, ເອຕ຺ຕກາ ອປຣິຍາປນ຺ນາ, ເອຕ຺ຕກາ ໂລກິຍາ, ເອຕ຺ຕກາ ໂລກຸຕ຺ຕຣາ’’ຕິ ອິເມ ຘມ຺ເມ ວິຠຊິຕ຺ວາ ອຠິຘມ຺ມປິຏກໍ ເທສິຕໍ, ຕໍ ສກລມ຺ປິ ອຠິຘມ຺ມປິຏກໍ ມຍິ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສຕ຺ຖຸກິຈ຺ຈໍ ສາເຘສ຺ສຕິ, ຂນ຺ຘາທິວິຠາເຄນ ຎາຍມານໍ ຈຕຸສຈ຺ຈສມ຺ໂພຘາວຫຕ຺ຕາ ສຕ຺ຖາຣາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ນິປ຺ຜາເທສ຺ສຕິ. ອິຕິ ສພ຺ພມ຺ເປຕໍ ອຠິສມ຺ໂພຘິໂຕ ຍາວ ປຣິນິພ຺ພານາ ປຎ຺ຈຈຕ຺ຕາລີສ ວສ຺ສານິ ຠາສິຕໍ ລປິຕໍ, ຕີຓິ ປິຏການິ, ປຎ຺ຈ ນິກາຍາ, ນວງ຺ຄານິ, ຈຕຸຣາສີຕິ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘສຫສ຺ສານີຕິ ເອວໍ ມຫປ຺ປເຠທໍ ໂຫຕິ. ອິຕິ ອິມານິ ຈຕຸຣາສີຕິ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘສຫສ຺ສານິ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ອຫໍ ເອໂກວ ປຣິນິພ຺ພາຍາມິ, ອຫຎ຺ຈ ປນິທານິ ເອໂກວ ໂອວທາມິ ອນຸສາສາມິ, ມຍິ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ອິມານິ ຈຕຸຣາສີຕິ ພຸທ຺ຘສຫສ຺ສານິ ຕຸມ຺ເຫ ໂອວທິສ຺ສນ຺ຕິ ອນຸສາສິສ຺ສນ຺ຕິ ໂອວາທານຸສາສນີກິຈ຺ຈສ຺ສ ນິປ຺ຜາທນໂຕຕິ.

ສາສນນ຺ຕິ ປຣິຍຕ຺ຕິປຏິປຕ຺ຕິປຏິເວຘວເສນ ຕິວິຘໍ ສາສນໍ, ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ປນ ສຕ຺ຕຕິໍສ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມາ. ອທ຺ຘນິຍນ຺ຕິ ອທ຺ຘານມຄ຺ຄຄາມີຕິ ອທ຺ຘນິຍໍ, ອທ຺ຘານກ຺ຂມນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈິຣຏ຺ຐິຕິກນ຺ຕິ ຈິຣໍ ຐິຕິ ເອຕສ຺ສາຕິ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກໍ, ສາສນໍ, ອສ຺ສ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍຖາ ເຍນ ປກາເຣນ ອິທໍ ສາສນໍ ທີຆມທ຺ຘານໍ ປວຕ຺ຕິຕຸໍ ສມຕ຺ຖໍ, ຕໂຕເຍວ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກໍ ອສ຺ສ, ຕຖາ ເຕນ ປກາເຣນ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ວິນຍຎ຺ຈ ສງ຺ຄາເຍຍ຺ຍນ຺ຕິ.

ອິທານິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ອຕ຺ຕໂນ ກຕໍ ອນຸຄ຺ຄຫວິເສສໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຍຎ຺ຈາຫໍ ຠຄວຕາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຍຎ຺ຈາຫ’’ນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ‘‘ອນຸຄ຺ຄຫິໂຕ’’ຕິ ເອເຕນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ຍນ຺ຕິ ຍສ຺ມາ, ເຍນ ກາຣເຓນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກິຣິຍາປຣາມສນໍ ວາ ເອຕໍ, ເຕນ ‘‘ອນຸຄ຺ຄຫິໂຕ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ ປຣາມສຕິ. ຘາເຣສ຺ສສີຕິອາທິກໍ ປນ ຠຄວາ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ຂມູເລ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖເຣນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕສງ຺ຆາຏິຍໍ ນິສິນ຺ໂນ ຕໍ ຈີວຣໍ ວິກສິຕປທຸມປຸປ຺ຜວຓ຺ເຓນ ປາຓິນາ ອນ຺ຕເຣ ປຣາມສນ຺ໂຕ ອາຫ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ກສ຺ສປສໍຍຸຕ຺ເຕ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໕໔) ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖເຣເນວ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ກເຖນ຺ເຕນ –

‘‘ອຖ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ຠຄວາ ມຄ຺ຄາ ໂອກ຺ກມ຺ມ ເຍນ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຣຸກ຺ຂມູລໍ ເຕນຸປສງ຺ກມິ, ອຖ ຂ຺ວາຫໍ, ອາວຸໂສ, ປຏປິໂລຕິການໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ຈຕຸຄ຺ຄຸຓໍ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈໍ ‘ອິຘ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ນິສີທຕຸ, ຍໍ ມມສ຺ສ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍາ’ຕິ. ນິສີທິ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ຠຄວາ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ອາສເນ, ນິສຊ຺ຊ ໂຂ ມໍ, ອາວຸໂສ, ຠຄວາ ເອຕທໂວຈ ‘ມຸທຸກາ ໂຂ ຕ຺ຍາຍໍ ກສ຺ສປ ປຏປິໂລຕິການໍ ສງ຺ຆາຏີ’ຕິ. ‘ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ປຏປິໂລຕິການໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ອນຸກມ຺ປໍ ອຸປາທາຍາ’ຕິ. ‘ຘາເຣສ຺ສສິ ປນ ເມ ຕ຺ວໍ ກສ຺ສປ ສາຓານິ ປໍສຸກູລານິ ນິພ຺ພສນານີ’ຕິ. ‘ຘາເຣສ຺ສາມຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວໂຕ ສາຓານິ ປໍສຸກູລານິ ນິພ຺ພສນານີ’ຕິ. ໂສ ຂ຺ວາຫໍ, ອາວຸໂສ, ປຏປິໂລຕິການໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ຠຄວໂຕ ປາທາສິໍ, ອຫໍ ປນ ຠຄວໂຕ ສາຓານິ ປໍສຸກູລານິ ນິພ຺ພສນານິ ປຏິປຊ຺ຊິ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໕໔).

ຕຕ຺ຖ (ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒.໑໕໔) ມຸທຸກາ ໂຂ ຕ຺ຍາຍນ຺ຕິ ມຸທຸກາ ໂຂ ເຕ ອຍໍ. ກສ຺ມາ ຠຄວາ ເອວມາຫາຕິ? ເຖເຣນ ສຫ ຈີວຣໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕຸກາມຕາຍ. ກສ຺ມາ ປຣິວຕ຺ເຕຕຸກາໂມ ຊາໂຕຕິ? ເຖຣໍ ອຕ຺ຕໂນ ຐາເນ ຐເປຕຸກາມຕາຍ. ກິໍ ສາຣິປຸຕ຺ຕໂມຄ຺ຄລ຺ລານາ ນຕ຺ຖີຕິ? ອຕ຺ຖິ, ເອວໍ ປນສ຺ສ ອໂຫສິ ‘‘ອິເມ ນ ຈິຣໍ ຐສ຺ສນ຺ຕິ, ກສ຺ສໂປ ປນ ວີສວສ຺ສສຕາຍຸໂກ, ‘ໂສ ມຍິ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ສຕ຺ຕປຓ຺ຓິຄຸຫາຍໍ ວສິຕ຺ວາ ຘມ຺ມວິນຍສງ຺ຄຫໍ ກຕ຺ວາ ມມ ສາສນໍ ປຎ຺ຈວສ຺ສສຫສ຺ສປຣິມາຓໍ ກາລໍ ປວຕ຺ຕນກໍ ກຣິສ຺ສຕີ’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ນໍ ຐາເນ ຐເປມິ, ເອວໍ ຠິກ຺ຂູ ກສ຺ສປສ຺ສ ສຸສ຺ສູສິຕພ຺ພໍ ມຎ຺ຎິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ, ຕສ຺ມາ ເອວມາຫ. ເຖໂຣ ປນ ຍສ຺ມາ ຈີວຣສ຺ສ ວາ ປຕ຺ຕສ຺ສ ວາ ວຓ຺ເຓ ກຖິເຕ ‘‘ອິມໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ຈາຣິຕ຺ຕເມວ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕຸ ເມ ຠນ຺ເຕ ຠຄວາ’’ຕິ ອາຫ. ຘາເຣສ຺ສສິ ປນ ເມ ຕ຺ວໍ ກສ຺ສປາຕິ ກສ຺ສປ ຕ຺ວໍ ອິມານິ ປຣິໂຠຄຊິຓ຺ຓານິ ປໍສຸກູລານິ ປາຣຸປິຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສສີຕິ ວທຕິ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ນ ກາຍພລໍ ສນ຺ຘາຍ, ປຏິປຕ຺ຕິປູຣຓໍ ປນ ສນ຺ຘາຍ ເອວມາຫ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ອຫໍ ອິມໍ ຈີວຣໍ ປຸຓ຺ຓໍ ນາມ ທາສິໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ອາມກສຸສາເນ ຉຑ຺ຑິຕໍ ຕຸມ຺ພມຕ຺ເຕຫິ ປາຓເກຫິ ສມ຺ປຣິກິຓ຺ຓໍ ເຕ ປາຓເກ ວິຘຸນິຕ຺ວາ ມຫາອຣິຍວໍເສ ຐຕ຺ວາ ອຄ຺ຄເຫສິໍ, ຕສ຺ສ ເມ ອິມໍ ຈີວຣໍ ຄຫິຕທິວເສ ທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາເຬ ມຫາປຖວີ ມຫາຣວໍ ວິຣວມານາ ກມ຺ປິຕ຺ຖ, ອາກາສໍ ຕຏຕຏາຍິ, ຈກ຺ກວາຬເທວຕາ ສາຘຸກາຣໍ ອທໍສຸ ‘‘ອິມໍ ຈີວຣໍ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ຊາຕິປໍສຸກູລິເກນ ຊາຕິອາຣຎ຺ຎິເກນ ຊາຕິເອກາສນິເກນ ຊາຕິສປທານຈາຣິເກນ ຠວິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຕ຺ວໍ ອິມສ຺ສ ຈີວຣສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ກາຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສສີ’’ຕິ. ເຖໂຣປິ ອຕ຺ຕນາ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຫຕ຺ຖີນໍ ພລໍ ຘາເຣຕິ. ໂສ ຕໍ ອຕກ຺ກຍິຕ຺ວາ ‘‘ອຫເມຕໍ ປຏິປຕ຺ຕິໍ ປູເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຸສ຺ສາເຫນ ສຸຄຕຈີວຣສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ກາຕຸກາໂມ ‘‘ຘາເຣສ຺ສາມຫໍ ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ອາຫ. ປຏິປຊ຺ຊິນ຺ຕິ ປຏິປນ຺ໂນສິໍ. ເອວໍ ປນ ຈີວຣປຣິວຕ຺ຕນໍ ກຕ຺ວາ ເຖເຣນ ປາຣຸຕຈີວຣໍ ຠຄວາ ປາຣຸປິ, ສຕ຺ຖຸ ຈີວຣໍ ເຖໂຣ. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ມຫາປຖວີ ອຸທກປຣິຍນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ອຸນ຺ນທນ຺ຕີ ກມ຺ປິຕ຺ຖ.

ສາຓານິ ປໍສຸກູລານີຕິ ມຕກເຬວຣໍ ປຣິເວເຐຕ຺ວາ ຉຑ຺ຑິຕານິ ຕຸມ຺ພມຕ຺ເຕ ກິມີ ປປ຺ໂຜເຏຕ຺ວາ ຄຫິຕານິ ສາຓວາກມຍານິ ປໍສຸກູລຈີວຣານິ. ຣຖິກສຸສານສງ຺ກາຣກູຏາທີນໍ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ປໍສູນໍ ອຸປຣິ ຐິຕຕ຺ຕາ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄຕຏ຺ເຐນ ເຕສຸ ປໍສຸກູລມິວາຕິ ປໍສຸກູລໍ. ອຖ ວາ ປໍສຸ ວິຍ ກຸຈ຺ຉິຕຠາວໍ ອຸລຕິ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ປໍສຸກູລນ຺ຕິ ປໍສຸກູລສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ນິພ຺ພສນານີຕິ ນິຏ຺ຐິຕວສນກິຈ຺ຈານິ, ປຣິໂຠຄຊິຓ຺ຓານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ‘‘ກິຎ຺ຈາປິ ເອກເມວ ຕໍ ຈີວຣໍ, ອເນກາວຍວຕ຺ຕາ ປນ ພຫຸວຈນໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ ມຊ຺ຌິມຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈີວເຣ ສາຘາຣຓປຣິໂຠເຄນາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ຕນາ ສາຘາຣຓປຣິໂຠເຄນາຕິ ວິຎ຺ຎາຍມານຕ຺ຕາ ວິຎ຺ຎາຍມານຕ຺ຖສ຺ສ ຈ-ສທ຺ທສ຺ສ ປໂຍເຄ ກາມາຈາຣຕ຺ຕາ ‘‘ອຕ຺ຕນາ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຘາເຣສ຺ສສິ ປນ ເມ ຕ຺ວໍ, ກສ຺ສປ, ສາຓານິ ປໍສຸກູລານີ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕນາວ ສາຘາຣຓປຣິໂຠໂຄ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ນາຎ຺ເຎນ. ນ ຫິ ເກວລໍ ສທ຺ທໂຕເຍວ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຕ຺ຖນິຈ຺ຉໂຍ ຠວິສ຺ສຕິ ອຕ຺ຖປກຣຓາທິນາປິ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອຕ຺ຖສ຺ສ ນິຍເມຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ ປເນຕ຺ຖ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈີວເຣ ສາຘາຣຓປຣິໂຠເຄນາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ຕນາ ສມສມຏ຺ຐປເນນາຕິ ອິຘ ອຕ຺ຕນາສທ຺ທໍ ອາເນຕ຺ວາ ຈີວເຣ ອຕ຺ຕນາ ສາຘາຣຓປຣິໂຠເຄນາ’’ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

‘‘ຍສ຺ສ ເຍນ ຫິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ທູຣຏ຺ຐມ຺ປິ ຈ ຕສ຺ສ ຕໍ;

ອຕ຺ຖໂຕ ຫ຺ຍສມານານໍ, ອາສນ຺ນຕ຺ຕມກາຣຓ’’ນ຺ຕິ.

ອຖ ວາ ຠຄວຕາ ຈີວເຣ ສາຘາຣຓປຣິໂຠເຄນ ຠຄວຕາ ອນຸຄ຺ຄຫິໂຕຕິ ໂຍຊນີຍໍ ເອກສ຺ສປິ ກຣຓນິທ຺ເທສສ຺ສ ສຫໂຍຄກຕ຺ຕຸຕ຺ຖໂຊຕກຕ຺ຕສມ຺ຠວໂຕຕິ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ‘‘ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຏີກາກາເຣນາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ສມານໍ ຘາຣຓເມຕສ຺ສາຕິ ສາຘາຣໂຓ, ປຣິໂຠໂຄ. ສາຘາຣຓປຣິໂຠເຄນ ເຈວ ສມສມຏ຺ຐປເນນ ຈ ອນຸຄ຺ຄຫິໂຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ອິທານິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໕໒) –

‘‘ອຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍາວເທ ອາກງ຺ຂາມິ ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫິ ວິວິຈ຺ຈ ອກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສວິຕກ຺ກໍ ສວິຈາຣໍ ວິເວກຊໍ ປີຕິສຸຂໍ ປຐມໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣາມິ. ກສ຺ສໂປປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍາວເທ ອາກງ຺ຂຕິ ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫິ ວິວິຈ຺ຈ ອກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສວິຕກ຺ກໍ ສວິຈາຣໍ ວິເວກຊໍ ປີຕິສຸຂໍ ປຐມໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ.

‘‘ອຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍາວເທ ອາກງ຺ຂາມິ ວິຕກ຺ກວິຈາຣານໍ ວູປສມາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ສມ຺ປສາທນໍ ເຈຕໂສ ເອໂກທິຠາວໍ ອວິຕກ຺ກໍ ອວິຈາຣໍ ສມາຘິຊໍ ປີຕິສຸຂໍ ທຸຕິຍໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣາມິ. ກສ຺ສໂປປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍາວເທ ອາກງ຺ຂຕິ ວິຕກ຺ກວິຈາຣານໍ ວູປສມາ…ເປ… ທຸຕິຍໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ.

‘‘ອຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍາວເທ ອາກງ຺ຂາມິ ປີຕິຍາ ຈ ວິຣາຄາ ອຸເປກ຺ຂໂກ ຈ ວິຫຣາມິ, ສໂຕ ຈ ສມ຺ປຊາໂນ ສຸຂຎ຺ຈ ກາເຍນ ປຏິສໍເວເທມິ, ຍໍ ຕໍ ອຣິຍາ ອາຈິກ຺ຂນ຺ຕິ ‘ອຸເປກ຺ຂໂກ ສຕິມາ ສຸຂວິຫາຣີ’ຕິ, ຕຕິຍໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣາມິ. ກສ຺ສໂປປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍາວເທ ອາກງ຺ຂຕິ ປີຕິຍາ ຈ ວິຣາຄາ ອຸເປກ຺ຂໂກ ຈ ວິຫຣຕິ…ເປ… ຕຕິຍໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ.

‘‘ອຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍາວເທ ອາກງ຺ຂາມິ ສຸຂສ຺ສ ຈ ປຫານາ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຈ ປຫານາ ປຸພ຺ເພວ ໂສມນສ຺ສໂທມນສ຺ສານໍ ອຕ຺ຖງ຺ຄມາ ອທຸກ຺ຂມສຸຂໍ ອຸເປກ຺ຂາສຕິປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣາມິ. ກສ຺ສໂປປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍາວເທ ອາກງ຺ຂຕິ ສຸຂສ຺ສ ຈ ປຫານາ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຈ ປຫານາ ປຸພ຺ເພວ…ເປ… ຈຕຸຕ຺ຖໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ.

‘‘ອຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍາວເທ ອາກງ຺ຂາມິ ສພ຺ພໂສ ຣູປສຎ຺ຎານໍ ສມຕິກ຺ກມາ ປຏິຆສຎ຺ຎານໍ ອຕ຺ຖງ຺ຄມາ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎານໍ ອມນສິກາຣາ ‘ອນນ຺ໂຕ ອາກາໂສ’ຕິ ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣາມິ. ກສ຺ສໂປປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍາວເທ ອາກງ຺ຂຕິ ສພ຺ພໂສ ຣູປສຎ຺ຎານໍ ສມຕິກ຺ກມາ…ເປ… ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ.

‘‘ອຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍາວເທ ອາກງ຺ຂາມິ ສພ຺ພໂສ ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນໍ ສມຕິກ຺ກມ ‘ອນນ຺ຕໍ ວິຎ຺ຎາຓ’ນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣາມິ. ກສ຺ສໂປປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍາວເທ ອາກງ຺ຂຕິ ສພ຺ພໂສ ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນໍ ສມຕິກ຺ກມ຺ມ…ເປ… ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ.

‘‘ອຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍາວເທ ອາກງ຺ຂາມິ ສພ຺ພໂສ ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນໍ ສມຕິກ຺ກມ຺ມ ‘ນຕ຺ຖິ ກິຎ຺ຈີ’ຕິ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣາມິ. ກສ຺ສໂປປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍາວເທ ອາກງ຺ຂຕິ…ເປ… ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ.

‘‘ອຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍາວເທ ອາກງ຺ຂາມິ ສພ຺ພໂສ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນໍ ສມຕິກ຺ກມ຺ມ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣາມິ. ກສ຺ສໂປປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍາວເທ ອາກງ຺ຂຕິ…ເປ… ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ.

‘‘ອຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍາວເທ ອາກງ຺ຂາມິ ສພ຺ພໂສ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນໍ ສມຕິກ຺ກມ຺ມ ສຎ຺ຎາເວທຍິຕນິໂຣຘໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣາມິ. ກສ຺ສໂປປິ…ເປ… ສຎ຺ຎາເວທຍິຕນິໂຣຘໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ.

‘‘ອຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍາວເທ ອາກງ຺ຂາມິ ອເນກວິຫິຕໍ ອິທ຺ຘິວິຘໍ ປຈ຺ຈນຸໂຠມິ, ເອໂກປິ ຫຸຕ຺ວາ ພຫຸຘາ ໂຫມິ, ພຫຸຘາປິ ຫຸຕ຺ວາ ເອໂກ ໂຫມິ, ອາວິຠາວໍ ຕິໂຣຠາວໍ ຕິໂຣກຸຏ຺ຏໍ ຕິໂຣປາກາຣໍ ຕິໂຣປພ຺ພຕໍ ອສຊ຺ຊມາໂນ ຄຈ຺ຉາມິ ເສຍ຺ຍຖາປິ ອາກາເສ, ປຖວິຍາປິ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊນິມຸຊ຺ຊໍ ກໂຣມິ ເສຍ຺ຍຖາປິ ອຸທເກ, ອຸທເກປິ ອຠິຊ຺ຊມາເນ ຄຈ຺ຉາມິ ເສຍ຺ຍຖາປິ ປຖວິຍໍ, ອາກາເສປິ ປລ຺ລງ຺ເກນ ກມາມິ ເສຍ຺ຍຖາປິ ປກ຺ຂີ ສກຸໂຓ, ອິເມປິ ຈນ຺ທິມສູຣິເຍ ເອວໍມຫິທ຺ຘິເກ ເອວໍມຫານຸຠາເວ ປາຓິນາ ປຣິມສາມິ ປຣິມຊ຺ຊາມິ, ຍາວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກາປິ ກາເຍນ ວສໍ ວຕ຺ເຕມິ. ກສ຺ສໂປປິ ຠິກ຺ຂເວ ຍາວເທ ອາກງ຺ຂຕິ ອເນກວິຫິຕໍ ອິທ຺ຘິວິຘໍ ປຈ຺ຈນຸໂຠຕິ…ເປ… ຍາວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກາປິ ກາເຍນ ວສໍ ວຕ຺ເຕຕິ.

‘‘ອຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍາວເທ ອາກງ຺ຂາມິ ທິພ຺ພາຍ ໂສຕຘາຕຸຍາ ວິສຸທ຺ຘາຍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມານຸສິກາຍ ອຸໂຠ ສທ຺ເທ ສຸຓາມິ ທິພ຺ເພ ຈ ມານຸເສ ຈ ເຍ ທູເຣ ສນ຺ຕິເກ ຈ. ກສ຺ສໂປປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍາວເທ ອາກງ຺ຂຕິ ທິພ຺ພາຍ ໂສຕຘາຕຸຍາ…ເປ… ເຍ ທູເຣ ສນ຺ຕິເກ ຈ.

‘‘ອຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍາວເທ ອາກງ຺ຂາມິ ປຣສຕ຺ຕານໍ ປຣປຸຄ຺ຄລານໍ ເຈຕສາ ເຈໂຕ ປຣິຈ຺ຈ ປຊານາມິ, ສຣາຄໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ‘ສຣາຄໍ ຈິຕ຺ຕ’ນ຺ຕິ ປຊານາມິ, ວີຕຣາຄໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ‘ວີຕຣາຄໍ ຈິຕ຺ຕ’ນ຺ຕິ ປຊານາມິ, ສໂທສໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ…ເປ… ວີຕໂທສໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ…ເປ… ສໂມຫໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ…ເປ… ວີຕໂມຫໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ…ເປ… ສໍຂິຕ຺ຕໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ…ເປ… ວິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ…ເປ… ມຫຄ຺ຄຕໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ…ເປ… ອມຫຄ຺ຄຕໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ…ເປ… ສອຸຕ຺ຕຣໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ…ເປ… ອນຸຕ຺ຕຣໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ…ເປ… ສມາຫິຕໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ…ເປ… ອສມາຫິຕໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ…ເປ… ວິມຸຕ຺ຕໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ…ເປ… ອວິມຸຕ຺ຕໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ‘ອວິມຸຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕ’ນ຺ຕິ ປຊານາມິ. ກສ຺ສໂປປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍາວເທ ອາກງ຺ຂຕິ ປຣສຕ຺ຕານໍ ປຣປຸຄ຺ຄລານໍ ເຈຕສາ ເຈໂຕ ປຣິຈ຺ຈ ປຊານາຕິ, ສຣາຄໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ‘ສຣາຄໍ ຈິຕ຺ຕ’ນ຺ຕິ ປຊານາຕິ…ເປ… ອວິມຸຕ຺ຕໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ‘ອວິມຸຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕ’ນ຺ຕິ ປຊານາຕິ.

‘‘ອຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍາວເທ ອາກງ຺ຂາມິ ອເນກວິຫິຕໍ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣາມິ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ເອກມ຺ປິ ຊາຕິໍ ທ຺ເວປິ ຊາຕິໂຍ ຕິສ຺ໂສປິ ຊາຕິໂຍ ຈຕສ຺ໂສປິ ຊາຕິໂຍ ປຎ຺ຈປິ ຊາຕິໂຍ ທສປິ ຊາຕິໂຍ ວີສມ຺ປິ ຊາຕິໂຍ ຕິໍສມ຺ປິ ຊາຕິໂຍ ຈຕ຺ຕາລີສມ຺ປິ ຊາຕິໂຍ ປຎ຺ຎາສມ຺ປິ ຊາຕິໂຍ ຊາຕິສຕມ຺ປິ ຊາຕິສຫສ຺ສມ຺ປິ ຊາຕິສຕສຫສ຺ສມ຺ປິ ອເນເກປິ ສໍວຏ຺ຏກປ຺ເປ ອເນເກປິ ວິວຏ຺ຏກປ຺ເປ ອເນເກປິ ສໍວຏ຺ຏວິວຏ຺ຏກປ຺ເປ ‘ອມຸຕ຺ຣາສິໍ ເອວໍນາໂມ ເອວໍໂຄຕ຺ໂຕ ເອວໍວຓ຺ໂຓ ເອວມາຫາໂຣ ເອວໍສຸຂທຸກ຺ຂປ຺ປຏິສໍເວທີ ເອວມາຍຸປຣິຍນ຺ໂຕ, ໂສ ຕໂຕ ຈຸໂຕ ອມຸຕ຺ຣ ອຸທປາທິໍ, ຕຕ຺ຣາປາສິໍ ເອວໍນາໂມ ເອວໍໂຄຕ຺ໂຕ ເອວໍວຓ຺ໂຓ ເອວມາຫາໂຣ ເອວໍສຸຂທຸກ຺ຂປ຺ປຏິສໍເວທີ ເອວມາຍຸປຣິຍນ຺ໂຕ, ໂສ ຕໂຕ ຈຸໂຕ ອິຘູປປນ຺ໂນ’ຕິ. ອິຕິ ສາກາຣໍ ສອຸທ຺ເທສໍ ອເນກວິຫິຕໍ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣາມິ. ກສ຺ສໂປປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍາວເທ ອາກງ຺ຂຕິ ອເນກວິຫິຕໍ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ເອກມ຺ປິ ຊາຕິໍ…ເປ… ອິຕິ ສາກາຣໍ ສອຸທ຺ເທສໍ ອເນກວິຫິຕໍ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ.

‘‘ອຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍາວເທ ອາກງ຺ຂາມິ ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ວິສຸທ຺ເຘນ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມານຸສເກນ ສຕ຺ເຕ ປສ຺ສາມິ ຈວມາເນ ອຸປປຊ຺ຊມາເນ ຫີເນ ປຓີເຕ ສຸວຓ຺ເຓ ທຸພ຺ພຓ຺ເຓ ສຸຄເຕ ທຸຄ຺ຄເຕ, ຍຖາກມ຺ມູປເຄ ສຕ຺ເຕ ປຊານາມິ ‘ອິເມ ວຕ ໂຠນ຺ໂຕ ສຕ຺ຕາ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິເຕນ ສມນ຺ນາຄຕາ ວຈີທຸຈ຺ຈຣິເຕນ ສມນ຺ນາຄຕາ ມໂນທຸຈ຺ຈຣິເຕນ ສມນ຺ນາຄຕາ ອຣິຍານໍ ອຸປວາທກາ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກາ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກມ຺ມສມາທານາ, ເຕ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ອປາຍໍ ທຸຄ຺ຄຕິໍ ວິນິປາຕໍ ນິຣຍໍ ອຸປປນ຺ນາ. ອິເມ ວາ ປນ ໂຠນ຺ໂຕ ສຕ຺ຕາ ກາຍສຸຈຣິເຕນ ສມນ຺ນາຄຕາ ວຈີສຸຈຣິເຕນ ສມນ຺ນາຄຕາ ມໂນສຸຈຣິເຕນ ສມນ຺ນາຄຕາ ອຣິຍານໍ ອນຸປວາທກາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິກາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິກມ຺ມສມາທານາ, ເຕ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ສຸຄຕິໍ ສຄ຺ຄໍ ໂລກໍ ອຸປປນ຺ນາ’ຕິ. ອິຕິ ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ວິສຸທ຺ເຘນ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມານຸສເກນ ສຕ຺ເຕ ປສ຺ສາມິ ຈວມາເນ ອຸປປຊ຺ຊມາເນ ຫີເນ ປຓີເຕ ສຸວຓ຺ເຓ ທຸພ຺ພຓ຺ເຓ ສຸຄເຕ ທຸຄ຺ຄເຕ, ຍຖາກມ຺ມູປເຄ ສຕ຺ເຕ ປຊານາມິ. ກສ຺ສໂປປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍາວເທ ອາກງ຺ຂຕິ ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ວິສຸທ຺ເຘນ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມານຸສເກນ ສຕ຺ເຕ ປສ຺ສຕິ ຈວມາເນ ອຸປປຊ຺ຊມາເນ ຫີເນ ປຓີເຕ ສຸວຓ຺ເຓ ທຸພ຺ພຓ຺ເຓ ສຸຄເຕ ທຸຄ຺ຄເຕ, ຍຖາກມ຺ມູປເຄ ສຕ຺ເຕ ປຊານາຕິ.

‘‘ອຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາສວານໍ ຂຍາ ອນາສວໍ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິໍ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິໍ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣາມິ. ກສ຺ສໂປປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາສວານໍ ຂຍາ ອນາສວໍ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິໍ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິໍ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໕໒) –

ເອວໍ ນວານຸປຸພ຺ພວິຫາຣຉຬຠິຎ຺ຎາປ຺ປເຠເທ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ເມ ອຕ຺ຕນາ ສມສມຏ຺ຐປນຕ຺ຖາຍ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ກສ຺ສປສໍຍຸຕ຺ເຕ ອາຄຕໍ ປາຬິມິມໍ ເປຍ຺ຍາລມຸເຂນ ອາທິຄ຺ຄຫເຓນ ຈ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອຫໍ ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິ.

ຕຕ຺ຖ ຍາວເທ ອາກງ຺ຂາມີຕິ ຍາວເທວ ອິຈ຺ຉາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໂຕເຍວ ຫິ ມຊ຺ຌິມຄຓ຺ຐິປເທ ຈູຬຄຓ຺ຐິປເທ ຈ ‘‘ຍາວເທຕິ ຍາວເທວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ສໍຍຸຕ຺ຕນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ‘‘ຍາວເທ ອາກງ຺ຂາມີຕິ ຍາວເທວ ອິຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຖາ ຫິ ຕຕ຺ຖ ລີນຕ຺ຖປກາສນິຍໍ ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣເນວ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍາວເທວາຕິ ອິມິນາ ສມານຕ຺ຖໍ ຍາວເທຕິ ອິທໍ ປທ’’ນ຺ຕິ. ໂປຕ຺ຖເກສຸ ປນ ກຕ຺ຖຈິ ‘‘ຍາວເທວາ’’ຕິ ອຍເມວ ປາໂຐ ທິສ຺ສຕິ. ຍານິ ປນ ອິໂຕ ປຣໍ ‘‘ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ຈຕ຺ຕາຣິ ຣູປາວຈຣກິຣິຍຌານານິ, ‘‘ສພ຺ພໂສ ຣູປສຎ຺ຎານໍ ສມຕິກ຺ກມາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ຈຕສ຺ໂສ ອຣູປສມາປຕ຺ຕິໂຍ, ‘‘ສພ຺ພໂສ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນໍ ສມຕິກ຺ກມ຺ມ ສຎ຺ຎາເວທຍິຕນິໂຣຘ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິ, ‘‘ອເນກວິຫິຕໍ ອິທ຺ຘິວິຘ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອຠິຎ຺ຎາ ຈ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ຕໍ ອນຸປທວຓ຺ຓນາຍ ເຈວ ຠາວນາວິຘາເນນ ຈ ສທ຺ຘິໍ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໖໙-໗໐) ສພ຺ພໂສ ວິຕ຺ຖາຣິຕໍ. ອິຘາປິ ຈ ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ເຑ ຈຕ຺ຕາຣິ ຣູປາວຈຣຌານານິ ຕິສ຺ໂສ ຈ ວິຊ຺ຊາ ອາວິ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ຕຕ຺ເຖວ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມ.

ນວານຸປຸພ຺ພວິຫາຣຉຬຠິຎ຺ຎາປ຺ປເຠເທຕິ ເອຕ຺ຖ ນວານຸປຸພ຺ພວິຫາຣາ ນາມ ອນຸປຏິປາຏິຍາ ສມາປຊ຺ຊິຕພ຺ພຠາວໂຕ ເອວໍສຎ຺ຎິຕາ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິຍາ ສຫ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ. ຉຬຠິຎ຺ຎາ ນາມ ອາສວກ຺ຂຍຎາເຓນ ສທ຺ຘິໍ ປຎ຺ຈາຠິຎ຺ຎາໂຍຕິ ເອວໍ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣເຠທາ ສພ຺ພາ ອຠິຎ຺ຎາໂຍ. ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ເມຕິ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສານໍ ຌາຍີນຎ຺ເຈວ ອຣິຍານຎ຺ຈ ຘມ຺ໂມ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ໂມ. ອຖ ວາ ອຸຕ຺ຕຣິ ມນຸສ຺ສຘມ຺ມາຕິ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ໂມ, ມນຸສ຺ສຘມ຺ໂມ ນາມ ທສກຸສລກມ຺ມປຖຘມ຺ໂມ. ໂສ ຫິ ວິນາ ຠາວນາມນສິກາເຣນ ປກຕິຍາວ ມນຸສ຺ເສຫິ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕພ຺ພໂຕ ມນຸສ຺ສຕ຺ຕຠາວາວຫໂຕ ວາ ‘‘ມນຸສ຺ສຘມ຺ໂມ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ປນ ຌານາທີນິ ‘‘ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ໂມ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ອຕ຺ຕນາ ສມສມຏ຺ຐປເນນາຕິ ອຫໍ ຍຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ຍຕ຺ຕເກ ວາ ສມາປຕ຺ຕິວິຫາເຣ ອຠິຎ຺ຎາໂຍ ຈ ວຬຎ຺ເຊມິ, ຕຖາ ກສ຺ສໂປປີຕິ ເອວໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ເມ ອຕ຺ຕນາ ສມສມໍ ກຕ຺ວາ ຐປເນນ. ອິທຎ຺ຈ ນວານຸປຸພ຺ພວິຫາຣຉຬຠິຎ຺ຎາທິຠາວສາມຎ຺ເຎນ ປສໍສາມຕ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນ ຫິ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ຠຄວາ ວິຍ ເທວສິກໍ ຈຕຸວີສຕິໂກຏິສຕສຫສ຺ສສງ຺ຂາ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ສມາປຊ຺ຊຕິ, ຍມກປາຏິຫາຣິຍາທິວເສນ ວາ ອຠິຎ຺ຎາໂຍ ວຬຎ຺ເຊຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ເມ ອຕ຺ຕນາ ສມສມຏ຺ຐປເນນາ’’ຕິ ອິທໍ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຖາ ຫິ –

‘‘ໂອວທ ກສ຺ສປ ຠິກ຺ຂູ, ກໂຣຫິ ກສ຺ສປ ຠິກ຺ຂູນໍ ຘມ຺ມິໍ ກຖໍ, ອຫໍ ວາ ກສ຺ສປ ຠິກ຺ຂູ ໂອວເທຍ຺ຍໍ ຕ຺ວໍ ວາ, ອຫໍ ວາ ກສ຺ສປ ຠິກ຺ຂູນໍ ຘມ຺ມິໍ ກຖໍ ກເຣຍ຺ຍໍ ຕ຺ວໍ ວາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໔໙).

ເອວມ຺ປິ ອຕ຺ຕນາ ສມສມຏ຺ຐາເນ ຐເປຕິເຍວ, ຕສ຺ສ ກິມຎ຺ຎໍ ອາຓຓ຺ຍໍ ຠວິສ຺ສຕິ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຘມ຺ມວິນຍສງ຺ຄາຍນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຕສ຺ສາຕິ ຕສ຺ສ ອນຸຄ຺ຄຫສ຺ສາ’’ຕິ ມຊ຺ຌິມຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສ ເມຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ໂປຕ຺ຖເກສຸ ຫິ ກຕ຺ຖຈິ ‘‘ຕສ຺ສ ເມ’’ຕິ ປາໂຐເຍວ ທິສ຺ສຕິ, ຘມ຺ມວິນຍສງ຺ຄາຍນໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ກິໍ ນາມ ຕສ຺ສ ເມ ອາຓຓ຺ຍໍ ອຓຓຠາໂວ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ນນຸ ມໍ ຠຄວາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ອຸປມາວເສນ ວິຠາເວຕິ. ສກກວຈອິສ຺ສຣິຍານຸປ຺ປທາເນນາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈີວຣສ຺ສ ນິທສ຺ສນວເສນ ກວຈສ຺ສ ຄຫຓໍ ກຕໍ, ສມາປຕ຺ຕິຍາ ນິທສ຺ສນວເສນ ອິສ຺ສຣິຍໍ ຄຫິຕໍ. ກຸລວໍສປ຺ປຕິຏ຺ຐາປກນ຺ຕິ ກຸລວໍສສ຺ສ ກຸລປ຺ປເວຓິຍາ ປຕິຏ຺ຐາປກໍ. ‘‘ເມ ສທ຺ຘມ຺ມວໍສປ຺ປຕິຏ຺ຐາປໂກ’’ຕິ ນິຈ຺ຈສາເປກ຺ຂຕ຺ຕາ ສມາໂສ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ເມ ສທ຺ຘມ຺ມວໍສສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐາປໂກ ປວຕ຺ຕໂກຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕວຈນມນຸສ຺ສຣນ຺ໂຕ ອນຸຄ຺ຄເຫສີຕິ ຈິນ຺ຕຍນ຺ໂຕ ຘມ຺ມວິນຍສງ຺ຄາຍນຕ຺ຖໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຸສ຺ສາຫໍ ຊເນສີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ຘາຕຸຠາຊນທິວເສ ຕຕ຺ຖ ສນ຺ນິປຕິຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຸສ຺ສາຫໍ ຊເນສີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອິທານິ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ປາຬິຍາ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຍຖາຫາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ເອກມິທາຫນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອິທນ຺ຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ເອກໍ ສມຍນ຺ຕິ ຈ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນໍ, ເອກສ຺ມິໍ ສມເຍຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປາວາຍາຕິ ປາວານຄຣໂຕ, ຕຕ຺ຖ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ກຸສິນາຣໍ ຄມິສ຺ສາມີຕິ ອທ຺ຘານມຄ຺ຄປ຺ປຏິປນ຺ໂນຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອທ຺ຘານມຄ຺ໂຄຕິ ຈ ທີຆມຄ຺ໂຄ ວຸຈ຺ຈຕິ. ທີຆປຣິຍາໂຍ ເຫຕ຺ຖ ອທ຺ຘານສທ຺ໂທ. ມຫຕາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິນ຺ຕິ ຄຸຓມຫຕ຺ເຕນປິ ສງ຺ຂ຺ຍາມຫຕ຺ເຕນປິ ມຫຕາ. ຠິກ຺ຂູນໍ ສງ຺ເຆນ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ, ສມຓຄເຓນ ສທ຺ຘິໍ ເອກໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ປຎ຺ຈມຕ຺ເຕຫີ’’ຕິອາທິນາ ສງ຺ຂ຺ຍາມຫຕ຺ຕໍ ວິຠາເວຕິ. ມຕ຺ຕ-ສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ປມາຓວຈໂນ ‘‘ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ສພ຺ພໍ ສຸຠທ຺ທກຓ຺ຑໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ສພ຺ພໍ ສຸຠທ຺ທກຓ຺ຑໍ ອິຘ ອາເນຕ຺ວາ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

‘‘ຕໂຕ ປຣນ຺ຕິ ຕໂຕ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຸສ຺ສາຫຊນນໂຕ ປຣ’’ນ຺ຕິ ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຫາຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘‘ຕໂຕ ປຣນ຺ຕິ ສຸຠທ຺ທກຓ຺ຑໂຕ ປຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທເມເວຕ຺ຖ ສາຣໂຕ ປຈ຺ເຈຕພ຺ພນ຺ຕິ ໂນ ຕກ຺ໂກ. ອຍເມວ ຫິ ອຸສ຺ສາຫຊນນປ຺ປກາໂຣ, ຍທິທໍ ‘‘ຫນ຺ທ ມຍໍ, ອາວຸໂສ, ຘມ຺ມຎ຺ຈ ວິນຍຎ຺ຈ ສງ຺ຄາເຍຍ຺ຍາມ, ປຸເຣ ອຘມ຺ໂມ ທິປ຺ປຕີ’’ຕິອາທິ, ຕສ຺ມາ ອຸສ຺ສາຫຊນນໂຕ ປຣນ຺ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ເຫຏ຺ຐາ ອຸສ຺ສາຫຊນນປ຺ປກາຣສ຺ສ ປາຬິຍໍ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ປາຬິກ຺ກໂມ –

‘‘ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສິ, ເອກມິທາຫໍ, ອາວຸໂສ, ສມຍໍ ປາວາຍ ກຸສິນາຣໍ ອທ຺ຘານມຄ຺ຄປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ມຫຕາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິໍ ປຎ຺ຈມຕ຺ເຕຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ. ອຖ ຂ຺ວາຫໍ, ອາວຸໂສ, ມຄ຺ຄາ ໂອກ຺ກມ຺ມ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ຂມູເລ ນິສີທິໍ.

‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອຎ຺ຎຕໂຣ ອາຊີວໂກ ກຸສິນາຣາຍ ມນ຺ທາຣວປຸປ຺ຜໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປາວໍ ອທ຺ຘານມຄ຺ຄປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ໂຫຕິ. ອທ຺ທສໍ ໂຂ ອຫໍ, ອາວຸໂສ, ຕໍ ອາຊີວກໍ ທູຣໂຕວ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ, ທິສ຺ວານ ຕໍ ອາຊີວກໍ ເອຕທໂວຈໍ ‘ອປາວຸໂສ, ອມ຺ຫາກໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ຊານາສີ’ຕິ? ‘ອາມ, ອາວຸໂສ, ຊານາມິ. ອຊ຺ຊ ສຕ຺ຕາຫປຣິນິພ຺ພຸໂຕ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ, ຕໂຕ ເມ ອິທໍ ມນ຺ທາຣວປຸປ຺ຜໍ ຄຫິຕນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຣາວຸໂສ, ເຍ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອວີຕຣາຄາ, ອປ຺ເປກຈ຺ເຈ ພາຫາ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ກນ຺ທນ຺ຕິ, ຉິນ຺ນປາຕໍ ປປຕນ຺ຕິ ອາວຏ຺ຏນ຺ຕິ ວິວຏ຺ຏນ຺ຕິ, ‘ອຕິຂິປ຺ປໍ ຠຄວາ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ, ອຕິຂິປ຺ປໍ ສຸຄໂຕ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ, ອຕິຂິປ຺ປໍ ຈກ຺ຂຸໍ ໂລເກ ອນ຺ຕຣຫິຕ’ນ຺ຕິ. ເຍ ປນ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ວີຕຣາຄາ, ເຕ ສຕາ ສມ຺ປຊານາ ອຘິວາເສນ຺ຕິ ‘ອນິຈ຺ຈາ ສງ຺ຂາຣາ, ຕໍ ກຸເຕຕ຺ຖ ລພ຺ຠາ’’’ຕິ.

‘‘ອຖ ຂ຺ວາຫໍ, ອາວຸໂສ, ເຕ ຠິກ຺ຂູ ເອຕທໂວຈໍ – ‘ອລໍ, ອາວຸໂສ, ມາ ໂສຈິຕ຺ຖ ມາ ປຣິເທວິຕ຺ຖ, ນນ຺ເວຕໍ, ອາວຸໂສ, ຠຄວຕາ ປຏິກຈ຺ເຈວ ອກ຺ຂາຕໍ ‘ສພ຺ເພເຫວ ປິເຍຫິ ມນາເປຫິ ນານາຠາໂວ ວິນາຠາໂວ ອຎ຺ຎຖາຠາໂວ. ຕໍ ກຸເຕຕ຺ຖ, ອາວຸໂສ, ລພ຺ຠາ, ຍໍ ຕໍ ຊາຕໍ ຠູຕໍ ສງ຺ຂຕໍ ປໂລກຘມ຺ມໍ, ຕໍ ວຕ ມາ ປລຸຊ຺ຊີ’ຕິ ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ.

‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ, ອາວຸໂສ, ສຸຠທ຺ໂທ ນາມ ວຸຑ຺ຒປພ຺ພຊິໂຕ ຕສ຺ສໍ ປຣິສາຍໍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ. ອຖ ໂຂ ອາວຸໂສ ສຸຠທ຺ໂທ ວຸຑ຺ຒປພ຺ພຊິໂຕ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ເອຕທໂວຈ ‘ອລໍ, ອາວຸໂສ, ມາ ໂສຈິຕ຺ຖ ມາ ປຣິເທວິຕ຺ຖ, ສຸມຸຕ຺ຕາ ມຍໍ ເຕນ ມຫາສມເຓນ, ອຸປທ຺ທຸຕາ ຈ ມຍໍ ໂຫມ’ ‘ອິທໍ ໂວ ກປ຺ປຕິ, ອິທໍ ໂວ ນ ກປ຺ປຕີ’ຕິ, ‘ອິທານິ ປນ ມຍໍ ຍໍ ອິຈ຺ຉິສ຺ສາມ, ຕໍ ກຣິສ຺ສາມ, ຍໍ ນ ອິຈ຺ຉິສ຺ສາມ, ນ ຕໍ ກຣິສ຺ສາມາ’ຕິ. ຫນ຺ທ ມຍໍ ອາວຸໂສ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ວິນຍຎ຺ຈ ສງ຺ຄາເຍຍ຺ຍາມ, ປຸເຣ ອຘມ຺ໂມ ທິປ຺ປຕິ, ຘມ຺ໂມ ປຏິພາຫີຍຕິ, ອວິນໂຍ ປຸເຣ ທິປ຺ປຕິ, ວິນໂຍ ປຏິພາຫີຍຕິ, ປຸເຣ ອຘມ຺ມວາທິໂນ ພລວນ຺ໂຕ ໂຫນ຺ຕິ, ຘມ຺ມວາທິໂນ ທຸພ຺ພລາ ໂຫນ຺ຕິ, ປຸເຣ ອວິນຍວາທິໂນ ພລວນ຺ໂຕ ໂຫນ຺ຕິ, ວິນຍວາທິໂນ ທຸພ຺ພລາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ.

‘‘‘ເຕນ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ເຖໂຣ ຠິກ຺ຂູ ອຸຈ຺ຈິນຕູ’ຕິ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ເອເກນູນປຎ຺ຈອຣຫນ຺ຕສຕານິ ອຸຈ຺ຈິນິ. ຠິກ຺ຂູ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ມຫາກສ຺ສປໍ ເອຕທໂວຈຸໍ ‘ອຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ກິຎ຺ຈາປິ ເສກ຺ໂຂ, ອຠພ຺ໂພ ຉນ຺ທາ ໂທສາ ໂມຫາ ຠຍາ ອຄຕິໍ ຄນ຺ຕຸໍ, ພຫຸ ຈາເນນ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກ ຘມ຺ໂມ ຈ ວິນໂຍ ຈ ປຣິຍຕ຺ໂຕ. ເຕນ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ເຖໂຣ ອາຍສ຺ມນ຺ຕມ຺ປິ ອານນ຺ທໍ ອຸຈ຺ຈິນຕູ’’’ຕິອາທິ (ຈູຬວ. ໔໓໗).

ຕສ຺ມາ ຕໂຕ ປຣນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສຸຠທ຺ທກຓ຺ຑໂຕ ປຣນ຺ຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ‘‘ສພ຺ພໍ ສຸຠທ຺ທກຓ຺ຑໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຫິ ອິມິນາ ‘‘ຍໍ ນ ອິຈ຺ຉິສ຺ສາມ, ນ ຕໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ເອຕໍ ປຣິຍນ຺ຕໍ ສຸຠທ຺ທກຓ຺ຑປາຬິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອວເສສໍ ອຸສ຺ສາຫຊນນປ຺ປກາຣປ຺ປວຕ຺ຕໍ ປາຬິເມວ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຫນ຺ທ ມຍໍ ອາວຸໂສ’’ຕິອາທິມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ປຸເຣ ອຘມ຺ໂມ ທິປ຺ປຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຘມ຺ໂມ ນາມ ທສກຸສລກມ຺ມປຖຘມ຺ມປຏິປກ຺ຂຠູໂຕ ອຘມ຺ໂມ. ປຸເຣ ທິປ຺ປຕີຕິ ອປິ ນາມ ທິປ຺ປຕິ. ອຖ ວາ ຍາວ ອຘມ຺ໂມ ຘມ຺ມໍ ປຏິພາຫິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ປຸເຣຕຣເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາສນ຺ເນ ຫິ ອນາຄເຕ ອຍໍ ປຸເຣສທ຺ໂທ. ທິປ຺ປຕີຕິ ທິປ຺ປິສ຺ສຕິ. ປຸເຣ-ສທ຺ທໂຍເຄນ ຫິ ອນາຄຕຕ຺ເຖ ອຍໍ ວຕ຺ຕມານປໂຍໂຄ ຍຖາ ‘‘ປຸຣາ ວສ຺ສຕິ ເທໂວ’’ຕິ. ເກຈິ ປເນຕ຺ຖ ເອວໍ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ ‘‘ປຸເຣຕິ ປຈ຺ຉາ ອນາຄເຕ ຍຖາ ອທ຺ຘານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ຄນ຺ຕພ຺ພມຄ຺ໂຄ ‘ປຸເຣ’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕຖາ ອິຘ ທຏ຺ຐພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ອວິນໂຍຕິ ປຫານວິນຍສໍວຣວິນຍານໍ ປຏິປກ຺ຂຠູໂຕ ອວິນໂຍ. ‘‘ວິນຍວາທິໂນ ທຸພ຺ພລາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ເອວໍ ອິຕິ-ສທ຺ໂທປິ ເອຕ຺ຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ‘‘ຕໂຕ ປຣໍ ອາຫາ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ໂປຕ຺ຖເກສຸ ປນ ກຕ຺ຖຈິ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ນ ທິສ຺ສຕິ, ປາຬິຍໍ ປນ ທີຆນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ອຕ຺ເຖວ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ.

ເຕນ ຫີຕິ ອຸຍ຺ໂຍຊນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ອຸຈ຺ຈິນເນ ອຸຍ຺ໂຍເຊນ຺ຕາ ຫິ ຕໍ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣໍ ເອວມາຫໍສຸ. ຠິກ຺ຂູ ອຸຈ຺ຈິນຕູຕິ ສງ຺ຄີຕິຍາ ອນຸຣູເປ ຠິກ຺ຂູ ອຸຈ຺ຈິນິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ສກລນວງ຺ຄ…ເປ… ປຣິຄ຺ຄເຫສີ’’ຕິ ເອເຕນ ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສກຂີຓາສວປຣິຍນ຺ຕານໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕປຸຄ຺ຄລານໍ ສຕິປິ ອາຄມາຘິຄມສພ຺ຠາເວ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ເຕວິຊ຺ຊາທິຄຸຓຍຸຕ຺ຕານໍ ອາຄມາຘິຄມສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຸກ຺ກໍສຄຕຕ຺ຕາ ສງ຺ຄີຕິຍາ ພຫູປກາຣຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ສກລນວງ຺ຄສຕ຺ຖຸສາສນປຣິຍຕ຺ຕິຘເຣຕິ ສກລໍ ສຸຕ຺ຕເຄຍ຺ຍາທິ ນວງ຺ຄໍ ເອຕ຺ຖ, ເອຕສ຺ສ ວາ ອຕ຺ຖີຕິ ສກລນວງ຺ຄໍ, ສຕ຺ຖຸສາສນໍ. ອຕ຺ຖກາເມນ ປຣິຍາປຸຓິຕພ຺ພໂຕ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາທິປຸຣິສຕ຺ຕປຣິຍຕ຺ຕຠາວໂຕ ຈ ປຣິຍຕ຺ຕີຕິ ຕີຓິ ປິຏການິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ຕໍ ສກລນວງ຺ຄສຕ຺ຖຸສາສນສງ຺ຂາຕໍ ປຣິຍຕ຺ຕິໍ ຘາເຣນ຺ຕີຕິ ສກລນວງ຺ຄສຕ຺ຖຸສາສນປຣິຍຕ຺ຕິຘຣາ, ຕາທິເສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພຫູນໍ ນານປ຺ປກາຣານໍ ກິເລສານໍ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິຍາ ຈ ອວິຫຕຕ຺ຕາ ຕາ ຊເນນ຺ຕິ, ຕາຫິ ວາ ຊນິຕາຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ. ທຸວິຘາ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ ອນ຺ຘປຸຖຸຊ຺ຊນາ ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊນາຕິ. ຕຕ຺ຖ ເຍສໍ ຂນ຺ຘຘາຕຸອາຍຕນາທີສຸ ອຸຄ຺ຄຫປຣິປຸຈ຺ຉາສວນຘາຣຓປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓານິ ນຕ຺ຖິ, ເຕ ອນ຺ຘປຸຖຸຊ຺ຊນາ. ເຍສໍ ຕານິ ອຕ຺ຖິ, ເຕ ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊນາ. ເຕ ອິຘ ‘‘ປຸຖຸຊ຺ຊນາ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ. ສມຖຠາວນາສິເນຫາຠາເວນ ສຸກ຺ຂາ ລູຂາ ອສິນິທ຺ຘາ ວິປສ຺ສນາ ເອເຕສນ຺ຕິ ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສກາ.

ຕິປິຏກສພ຺ພປຣິຍຕ຺ຕິປ຺ປເຠທຘເຣຕິ ຕິຓ຺ຓໍ ປິຏການໍ ສມາຫາໂຣ ຕິປິຏກໍ, ຕິປິຏກສງ຺ຂາຕໍ ນວງ຺ຄາທິວເສນ ອເນກຘາ ຠິນ຺ນໍ ສພ຺ພປຣິຍຕ຺ຕິປ຺ປເຠທໍ ຘາເຣນ຺ຕີຕິ ຕິປິຏກສພ຺ພປຣິຍຕ຺ຕິປ຺ປເຠທຘຣາ, ຕາທິເສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນຸ ອນຸ ຕໍສມງ຺ຄີນໍ ຠາເວຕິ ວຑ຺ເຒຕີຕິ ອນຸຠາໂວ, ອນຸຠາໂວ ເອວ ອານຸຠາໂວ, ປຠາໂວ. ມຫນ຺ໂຕ ອານຸຠາໂວ ເຍສໍ ເຕ ມຫານຸຠາວາ. ເຕວິຊ຺ຊາທິເຠເທຕິ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາເຍວ ເຕວິຊ຺ຊາ, ຕາ ອາທິ ເຍສໍ ຉຬຠິຎ຺ຎາທີນໍ ເຕ ເຕວິຊ຺ຊາທໂຍ, ເຕ ເຠທາ ອເນກປ຺ປກາຣາ ຠິນ຺ນາ ເອເຕສນ຺ຕິ ເຕວິຊ຺ຊາທິເຠທາ, ຂີຓາສວາ, ຕາທິເສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ເຕວິຊ຺ໂຊ, ໂສ ອາທິ ເຍສໍ ຉຬຠິຎ຺ຎາທີນໍ ເຕ ເຕວິຊ຺ຊາທໂຍ, ເຕ ເຠທາ ເຍສໍ ຂີຓາສວານໍ ເຕ ເຕວິຊ຺ຊາທິເຠທາ, ຕາທິເສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຍ ສນ຺ຘາຍ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຍ ຠິກ຺ຂູ ສນ຺ຘາຍ ອິທໍ ‘‘ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ’’ຕິອາທິວຈນໍ ສງ຺ຄີຕິກ຺ຂນ຺ຘເກ (ຈູຬວ. ໔໓໗) ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ກິສ຺ສ ປນາຕິ ກສ຺ມາ ປນ. ສິກ຺ຂຕີຕິ ເສກ຺ໂຂ, ອຖ ວາ ສິກ຺ຂນໍ ສິກ຺ຂາ, ສາເຍວ ຕສ຺ສ ສີລນ຺ຕິ ເສກ຺ໂຂ. ໂສ ຫິ ອປຣິໂຍສິຕສິກ຺ຂຕ຺ຕາ ຈ ຕທຘິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ເອກນ຺ເຕນ ສິກ຺ຂນສີໂລ ນ ອເສກ຺ໂຂ ວິຍ ປຣິນິຏ຺ຐິຕສິກ຺ໂຂ ຕຕ຺ຖ ປຏິປສ຺ສທ຺ຘຸສ຺ສາໂຫ, ນາປິ ວິສ຺ສຏ຺ຐສິກ຺ໂຂ ປຈຸຣຊໂນ ວິຍ ຕຕ຺ຖ ອນຘິມຸຕ຺ໂຕ. ອຖ ວາ ອຣິຍາຍ ຊາຕິຍາ ຕີສຸ ສິກ຺ຂາສຸ ຊາໂຕ, ຕຕ຺ຖ ວາ ຠໂວຕິ ເສກ຺ໂຂ. ອຖ ວາ ອິກ຺ຂຕິ ເອຕາຍາຕິ ອິກ຺ຂາ, ມຄ຺ຄຜລສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ. ສຫ ອິກ຺ຂາຍາຕິ ເສກ຺ໂຂ. ອຸປຣິມຄ຺ຄຕ຺ຕຍກິຈ຺ຈສ຺ສ ອປຣິໂຍສິຕຕ຺ຕາ ສຫ ກຣຓີເຍນາຕິ ສກຣຓີໂຍ. ອສ຺ສາຕິ ອເນນ. ອສມ຺ມຸຂາ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ນນຸ ຈ –

‘‘ທ຺ວາສີຕິ ພຸທ຺ຘໂຕ ຄຓ຺ຫິໍ, ທ຺ເວ ສຫສ຺ສານິ ຠິກ຺ຂຸໂຕ;

ຈຕຸຣາສີຕິ ສຫສ຺ສານິ, ເຍ ເມ ຘມ຺ມາ ປວຕ຺ຕິໂນ’’ຕິ. (ເຖຣຄາ. ໑໐໒໗) –

ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ກຖເມຕໍ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ? ທ຺ເວ ສຫສ຺ສານິ ຠິກ຺ຂຸໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກ ປຏິຄ຺ຄຫິຕເມວາຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ນາຍໍ ວິໂຣໂຘ. ພຫຸກາຣຕ຺ຕາຕິ ພຫຸອຸປກາຣຕ຺ຕາ. ອຸປກາຣວຈໂນ ເຫຕ຺ຖ ກາຣສທ຺ໂທ. ອສ຺ສາຕິ ຠເວຍ຺ຍ.

ອຕິວິຍ ວິສ຺ສຕ຺ໂຖຕິ ອຕິວິຍ ວິສ຺ສາສິໂກ. ນນ຺ຕິ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ, ‘‘ໂອວທຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ນວກາຍ ປຣິສາຍ ວິພ຺ຠມເນນ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖໂຣ ເອວມາຫ ‘‘ນ ວາຍໍ ກຸມາຣໂກ ມຕ຺ຕມຎ຺ຎາສີ’’ຕິ. ຕຖາ ຫິ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ສຕ຺ຖຣິ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖໂຣ ສຕ຺ຖຸປຣິນິພ຺ພາເນ ສນ຺ນິປຕິຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ມຊ຺ເຌ ນິສີທິຕ຺ວາ ຘມ຺ມວິນຍສງ຺ຄາຍນຕ຺ຖໍ ປຎ຺ຈສເຕ ຠິກ຺ຂູ ອຸຈ຺ຈິນິຕ຺ວາ ‘‘ອາວຸໂສ, ຣາຊຄເຫ ວສ຺ສໍ ວສນ຺ຕາ ຘມ຺ມວິນຍໍ ສງ຺ຄາເຍຍ຺ຍາມ, ຕຸມ຺ເຫ ປຸເຣ ວສ຺ສູປນາຍິກາຍ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປລິໂພຘໍ ປຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຣາຊຄເຫ ສນ຺ນິປຕຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ຣາຊຄຫໍ ຄໂຕ. ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣປິ ຠຄວໂຕ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ມຫາຊນໍ ສຎ຺ຎາເປນ຺ໂຕ ສາວຕ຺ຖິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໂຕ ນິກ຺ຂມ຺ມ ຣາຊຄຫໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ທກ຺ຂິຓຄິຣິສ຺ມິໍ ຈາຣິກໍ ຈຣິ. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຕິໍສມຕ຺ຕາ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ກຸມາຣຠູຕາ ເອກວສ຺ສິກທຸວສ຺ສິກຠິກ຺ຂູ ເຈວ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນາ ຈ ວິພ຺ຠມິໍສຸ. ກສ຺ມາ ປເນເຕ ປພ຺ພຊິຕາ, ກສ຺ມາ ວິພ຺ຠມິໍສູຕິ? ເຕສໍ ກິຣ ມາຕາປິຕໂຣ ຈິນ຺ເຕສຸໍ ‘‘ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ສຕ຺ຖຸວິສ຺ສາສິໂກ ອຏ຺ຐ ວເຣ ຍາຈິຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐຫຕິ, ອິຈ຺ຉິຕິຈ຺ຉິຕຏ຺ຐານໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄນ຺ຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ອມ຺ຫາກໍ ທາຣເກ ເອຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພາເຊສ຺ສາມ, ໂສ ສຕ຺ຖາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄມິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມິໍ ອາຄເຕ ມຍໍ ມຫາສກ຺ກາຣໍ ກາຕຸໍ ລຠິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອິມິນາ ຕາວ ກາຣເຓນ ເນສໍ ຎາຕກາ ເຕ ປພ຺ພາເຊສຸໍ. ສຕ຺ຖຣິ ປນ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ເຕສໍ ສາ ປຕ຺ຖນາ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ນາ, ອຖ ເນ ເອກທິວເສເນວ ອຸປ຺ປພ຺ພາເຊສຸໍ.

ອຖ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ ທກ຺ຂິຓຄິຣິສ຺ມິໍ ຈາຣິກໍ ຈຣິຕ຺ວາ ຣາຊຄຫມາຄຕໍ ທິສ຺ວາ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖໂຣ ເອວມາຫ ‘‘ນ ວາຍໍ ກຸມາຣໂກ ມຕ຺ຕມຎ຺ຎາສີ’’ຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ກສ຺ສປສໍຍຸຕ຺ເຕ –

‘‘ອຖ ກິຎ຺ຈຣຫິ ຕ຺ວໍ, ອາວຸໂສ ອານນ຺ທ, ອິເມຫິ ນເວຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ອຄຸຕ຺ຕທ຺ວາເຣຫິ ໂຠຊເນ ອມຕ຺ຕຎ຺ຎູຫິ ຊາຄຣິຍໍ ອນນຸຍຸຕ຺ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ຈາຣິກໍ ຈຣສິ, ສສ຺ສຆາຕໍ ມຎ຺ເຎ ຈຣສິ, ກຸລູປຆາຕໍ ມຎ຺ເຎ ຈຣສິ, ໂອລຸຊ຺ຊຕິ ໂຂ ເຕ, ອາວຸໂສ ອານນ຺ທ, ປຣິສາ, ປລຸຊ຺ຊນ຺ຕິ ໂຂ ເຕ ອາວຸໂສ ນວປ຺ປາຍາ, ນ ວາຍໍ ກຸມາຣໂກ ມຕ຺ຕມຎ຺ຎາສີຕິ.

‘‘ອປິ ເມ ຠນ຺ເຕ ກສ຺ສປ ສິຣສ຺ມິໍ ປລິຕານິ ຊາຕານິ, ອຖ ຈ ປນ ມຍໍ ອຊ຺ຊາປິ ອາຍສ຺ມໂຕ ມຫາກສ຺ສປສ຺ສ ກຸມາຣກວາທາ ນ ມຸຈ຺ຈາມາຕິ. ຕຖາ ຫິ ປນ ຕ຺ວໍ, ອາວຸໂສ ອານນ຺ທ, ອິເມຫິ ນເວຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ອຄຸຕ຺ຕທ຺ວາເຣຫິ ໂຠຊເນ ອມຕ຺ຕຎ຺ຎູຫິ ຊາຄຣິຍໍ ອນນຸຍຸຕ຺ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ຈາຣິກໍ ຈຣສິ, ສສ຺ສຆາຕໍ ມຎ຺ເຎ ຈຣສິ, ກຸລູປຆາຕໍ ມຎ຺ເຎ ຈຣສິ, ໂອລຸຊ຺ຊຕິ ໂຂ ເຕ, ອາວຸໂສ ອານນ຺ທ, ປຣິສາ, ປລຸຊ຺ຊນ຺ຕິ ໂຂ ເຕ ອາວຸໂສ ນວປ຺ປາຍາ, ນ ວາຍໍ ກຸມາຣໂກ ມຕ຺ຕມຎ຺ຎາສີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໕໔).

ຕຕ຺ຖ (ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒.໑໕໔) ສສ຺ສຆາຕໍ ມຎ຺ເຎຈຣສີຕິ ສສ຺ສໍ ຆາເຕນ຺ໂຕ ວິຍ ອາຫິຓ຺ຑສິ. ກຸລູປຆາຕໍ ມຎ຺ເຎ ຈຣສີຕິ ກຸລານິ ອຸປຆາເຕນ຺ໂຕ ວິຍ ຫນນ຺ໂຕ ວິຍ ອາຫນນ຺ໂຕ ວິຍ ອາຫິຓ຺ຑສິ. ໂອລຸຊ຺ຊຕີຕິ ປລຸຊ຺ຊຕິ ຠິຊ຺ຊຕິ. ປລຸຊ຺ຊນ຺ຕິ ໂຂ ເຕ ອາວຸໂສ ນວປ຺ປາຍາຕິ, ອາວຸໂສ, ເອວໍ ເອເຕ ຕຸຍ຺ຫໍ ປາເຍນ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ນວກາ ເອກວສ຺ສິກທຸວສ຺ສິກທຫຣາ ເຈວ ສາມເຓຣາ ຈ ປລຸຊ຺ຊນ຺ຕິ. ນ ວາຍໍ ກຸມາຣໂກ ມຕ຺ຕມຎ຺ຎາສີຕິ ອຍໍ ກຸມາຣໂກ ອຕ຺ຕໂນ ປມາຓໍ ນ ວຕ ຊານາຕີຕິ ເຖຣໍ ຕຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ອາຫ. ກຸມາຣກວາທາ ນ ມຸຈ຺ຈາມາຕິ ກຸມາຣກວາທໂຕ ນ ມຸຈ຺ຈາມ. ຕຖາ ຫິ ປນ ຕ຺ວນ຺ຕິ ອິທມສ຺ສ ເອວໍ ວຕ຺ຕພ຺ພຕາຍ ກາຣຓທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ຍສ຺ມາ ຕ຺ວໍ ອິເມຫິ ນວເກຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣຣຫິເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ວິຈຣສິ, ຕສ຺ມາ ກຸມາຣເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ຈຣນ຺ໂຕ ‘‘ກຸມາຣໂກ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫສີຕິ.

‘‘ນ ວາຍໍ ກຸມາຣໂກ ມຕ຺ຕມຎ຺ຎາສີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວາ-ສທ຺ໂທ ປທປູຣເຓ. ວາ-ສທ຺ໂທ ຫິ ອຸປມານສມຸຈ຺ຈຍສໍສຍວວສ຺ສຄ຺ຄປທປູຣຓວິກປ຺ປາທີສຸ ພຫູສຸ ອຕ຺ເຖສຸ ທິສ຺ສຕິ. ຕຖາ ເຫສ ‘‘ປຓ຺ຑິໂຕ ວາປິ ເຕນ ໂສ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ປ. ໖໓) ອຸປມາເນ ທິສ຺ສຕິ, ສທິສຠາເວຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຕໍ ວາປິ ຘີຣາ ມຸນິ ເວທຍນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ສຸ. ນິ. ໒໑໓) ສມຸຈ຺ຈເຍ. ‘‘ເກ ວາ ອິເມ ກສ຺ສ ວາ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໒໙໖) ສໍສເຍ. ‘‘ອຍໍ ວາ ອິເມສໍ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ສພ຺ພພາໂລ ສພ຺ພມູຬ຺ໂຫ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໑໘໑) ວວສ຺ສຄ຺ເຄ. ‘‘ເຍ ຫິ ເກຈິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມຓາ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ວາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໑໗໐; ສໍ. ນິ. ໒.໑໓) ວິກປ຺ເປຕິ. ອິຘ ປນ ປທປູຣເຓ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເຕເນວ ຈ ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວາສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ‘ນ ວາຍໍ ກຸມາຣໂກ ມຕ຺ຕມຎ຺ຎາສີ’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໕໔) ປທປູຣເຓ’’ຕິ. ອຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ (ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒.໑໕໔) ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນ ວາຍໍ ກຸມາຣໂກ ມຕ຺ຕມຎ຺ຎາສີຕິ ອຍໍ ກຸມາຣໂກ ອຕ຺ຕໂນ ປມາຓໍ ນ ວຕ ຊານາຕີຕິ ເຖຣໍ ຕຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ອາຫາ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖາປິ ວຕາຕິ ວຈນສິລິຏ຺ຐຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ເກນຈິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນ ວາຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວາຕິ ວິຠາສາ, ອຎ຺ຎາສິປິ ນ ອຎ຺ຎາສິປີຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ຕໍ ຕສ຺ສ ມຕິມຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນ ເຫຕ຺ຖ ອຍມຕ຺ໂຖ ສມ຺ຠວຕິ, ຕສ຺ມາ ອຕ຺ຕໂນ ປມາຓໍ ນາຎ຺ຎາສີຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຣາຕິ ເອວໍ ສຕິ. ຉນ຺ທາຄມນໍ ວິຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ຉນ຺ທາ ອາຄມນໍ ວິຍາຕິ ປທຈ຺ເຉໂທ ກາຕພ຺ໂພ, ຉນ຺ເທນ ອາຄມນໍ ປວຕ຺ຕນໍ ວິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຉນ຺ເທນ ອກຕ຺ຕພ຺ພກຣຓໍ ວິຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຉນ຺ທໍ ວາ ອາຄຈ຺ຉຕິ ສມ຺ປໂຍຄວເສນາຕິ ຉນ຺ທາຄມນໍ, ຕຖາ ປວຕ຺ໂຕ ອປາຍຄມນີໂຍ ອກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ. ອຖ ວາ ອນນຸຣູປໍ ຄມນໍ ອຄມນໍ, ຉນ຺ເທນ ອຄມນໍ ຉນ຺ທາຄມນໍ, ຉນ຺ເທນ ສິເນເຫນ ອນນຸຣູປໍ ຄມນໍ ປວຕ຺ຕນໍ ອກຕ຺ຕພ຺ພກຣຓໍ ວິຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອເສກ຺ຂປຏິສມ຺ຠິທາປ຺ປຕ຺ເຕຕິ ອເສກ຺ຂຠູຕາ ປຏິສມ຺ຠິທາ ອເສກ຺ຂປຏິສມ຺ຠິທາ, ຕໍ ປຕ຺ເຕ, ປຏິລທ຺ຘອເສກ຺ຂປຏິສມ຺ຠິເທຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນຸມຕິຍາຕິ ອນຸຎ຺ຎາຍ, ຍາຈນາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

‘‘ກິຎ຺ຈາປິ ເສກ຺ໂຂ’’ຕິ ອິທໍ ນ ເສກ຺ຂານໍ ອຄຕິຄມນສພ຺ຠາເວນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອເສກ຺ຂານໍເຍວ ປນ ອຸຈ຺ຈິນິຕຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປຐມມຄ຺ເຄເນວ ຫິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຄຕິຄມນານິ ປຫີຍນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ກິຎ຺ຈາປິ ເສກ຺ໂຂ, ຕຖາປິ ເຖໂຣ ອາຍສ຺ມນ຺ຕມ຺ປິ ອານນ຺ທໍ ອຸຈ຺ຈິນຕູຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ. ນ ປນ ກິຎ຺ຈາປິ ເສກ຺ໂຂ, ຕຖາປິ ອຠພ຺ໂພ ອຄຕິໍ ຄນ຺ຕຸນ຺ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ‘‘ອຠພ຺ໂພ’’ຕິອາທິນາ ປນ ຘມ຺ມສງ຺ຄີຕິຍາ ຕສ຺ສ ອຣຫຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ຕາ ວິຊ຺ຊມາເນ ຄຸເຓ ກເຖນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຉນ຺ທາຕິ ຉນ຺ເທນ, ສິເນເຫນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຄຕິໍ ຄນ຺ຕຸນ຺ຕິ ອຄນ຺ຕພ຺ພໍ ຄນ຺ຕຸໍ, ອກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກາຕຸນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອິມານິ ປນ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຄຕິຄມນານິ ຠຓ຺ຑຠາຊນີເຍ ຈ ວິນິຈ຺ຉຍຏ຺ຐາເນ ຈ ລພ຺ຠນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຠຓ຺ຑຠາຊນີເຍ ຕາວ ອຕ຺ຕໂນ ຠາຣຠູຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອມນາເປ ຠຓ຺ເຑ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ຕໍ ປຣິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ມນາປໍ ເທນ຺ໂຕ ຉນ຺ທາຄຕິໍ ຄຈ຺ຉຕິ ນາມ. ອຕ຺ຕໂນ ປນ ອຠາຣຠູຕານໍ ມນາເປ ຠຓ຺ເຑ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ຕໍ ປຣິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ອມນາປໍ ເທນ຺ໂຕ ໂທສາຄຕິໍ ຄຈ຺ຉຕິ ນາມ. ຠຓ຺ເຑສຸ ຠາຊນີຍວຕ຺ຖຸຎ຺ຈ ຐິຕິກຎ຺ຈ ອຊານນ຺ໂຕ ໂມຫາຄຕິໍ ຄຈ຺ຉຕິ ນາມ. ມຸຂຣານໍ ວາ ຣາຊາທິນິສ຺ສິຕານໍ ວາ ‘‘ອິເມ ເມ ອມນາເປ ຠຓ຺ເຑ ທິນ຺ເນ ອນຕ຺ຖໍ ກເຣຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ຠເຍນ ປຣິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ມນາປໍ ເທນ຺ໂຕ ຠຍາຄຕິໍ ຄຈ຺ຉຕິ ນາມ. ໂຍ ປນ ເອວໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ, ສພ຺ເພສໍ ຕຸລາຠູໂຕ ປມາຓຠູໂຕ ມຊ຺ຌຕ຺ໂຕວ ຫຸຕ຺ວາ ຍໍ ຍສ຺ສ ປາປຸຓາຕິ, ຕເທວ ຕສ຺ສ ເທຕິ, ອຍໍ ຈຕຸພ຺ພິຘມ຺ປິ ອຄຕິໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ ນາມ. ວິນິຈ຺ຉຍຏ຺ຐາເນ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ຠາຣຠູຕສ຺ສ ຄຣຸກາປຕ຺ຕິໍ ລຫຸກາປຕ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາ ກເຖນ຺ໂຕ ຉນ຺ທາຄຕິໍ ຄຈ຺ຉຕິ ນາມ. ອິຕຣສ຺ສ ລຫຸກາປຕ຺ຕິໍ ຄຣຸກາປຕ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາ ກເຖນ຺ໂຕ ໂທສາຄຕິໍ ຄຈ຺ຉຕິ ນາມ. ອາປຕ຺ຕິວຸຏ຺ຐານໍ ປນ ສມຸຈ຺ຈຍກ຺ຂນ຺ຘກຎ຺ຈ ອຊານນ຺ໂຕ ໂມຫາຄຕິໍ ຄຈ຺ຉຕິ ນາມ. ມຸຂຣສ຺ສ ວາ ຣາຊປູຊິຕສ຺ສ ວາ ‘‘ອຍໍ ເມ ຄຣຸກໍ ກຕ຺ວາ ອາປຕ຺ຕິໍ ກເຖນ຺ຕສ຺ສ ອນຕ຺ຖມ຺ປິ ກເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ ຄຣຸກເມວ ລຫຸກາປຕ຺ຕິໍ ກເຖນ຺ໂຕ ຠຍາຄຕິໍ ຄຈ຺ຉຕິ ນາມ. ໂຍ ປນ ສພ຺ເພສໍ ຍຖາຠູຕເມວ ກເຖສິ, ອຍໍ ຈຕຸພ຺ພິຘມ຺ປິ ອຄຕິຄມນໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ ນາມ. ເຖໂຣປິ ຕາທິໂສ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ອຄຕິຄມນານໍ ປຐມມຄ຺ເຄເນວ ປຫີນຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ສງ຺ຄາຍນວເສນ ຘມ຺ມວິນຍວິນິຈ຺ຉເຍ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ຉນ຺ທາທິວເສນ ອຎ຺ຎຖາ ອກເຖຕ຺ວາ ຍຖາຠູຕເມວ ກເຖຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຠພ຺ໂພ…ເປ… ອຄຕິໍ ຄນ຺ຕຸ’’ນ຺ຕິ. ປຣິຍຕ຺ໂຕຕິ ອຘີໂຕ, ອຸຄ຺ຄຫິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຸຈ຺ຈິນິເຕນາຕິ ອຸຈ຺ຈິນິຕ຺ວາ ຄຫິເຕນ. ເອຕທໂຫສີຕິ ເອຕໍ ປຣິວິຕກ຺ກນໍ ອໂຫສິ. ຣາຊຄຫໍ ໂຂ ມຫາໂຄຈຣນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຣາຊຄຫນ຺ຕິ ຣາຊຄຫສາມນ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຈູຬຄຓ຺ຐິປເທ ມຊ຺ຌິມຄຓ຺ຐິປເທ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄາໂວ ຈຣນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ໂຄຈໂຣ, ໂຄຈໂຣ ວິຍ ໂຄຈໂຣ, ຠິກ຺ຂາຈຣຓຏ຺ຐານໍ. ໂສ ມຫນ຺ໂຕ ອສ຺ສ, ເອຕ຺ຖາຕິ ວາ ມຫາໂຄຈຣໍ, ຣາຊຄຫໍ. ຖາວຣກມ຺ມນ຺ຕິ ຈິຣຏ຺ຐາຍິກມ຺ມໍ. ວິສຠາຄປຸຄ຺ຄໂລ ສຸຠທ຺ທສທິໂສ. ອຸກ຺ໂກເຏຍ຺ຍາຕິ ນິວາເຣຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຎຕ຺ຕິທຸຕິເຍນ ກມ຺ເມນ ສາເວສີຕິ –

‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ອາວຸໂສ, ສງ຺ໂຆ, ຍທິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ສງ຺ໂຆ ອິມານິ ປຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸສຕານິ ສມ຺ມນ຺ເນຍ຺ຍ ‘ຣາຊຄເຫ ວສ຺ສໍ ວສນ຺ຕານິ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ວິນຍຎ຺ຈ ສງ຺ຄາຍິຕຸໍ, ນ ອຎ຺ເຎຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ຣາຊຄເຫ ວສ຺ສໍ ວສິຕພ຺ພ’ນ຺ຕິ, ເອສາ ຎຕ຺ຕິ.

‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ອາວຸໂສ, ສງ຺ໂຆ, ສງ຺ໂຆ ອິມານິ ປຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸສຕານິ ສມ຺ມນ຺ນຕິ ‘ຣາຊຄເຫ ວສ຺ສໍ ວສນ຺ຕານິ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ວິນຍຎ຺ຈ ສງ຺ຄາຍິຕຸໍ, ນ ອຎ຺ເຎຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ຣາຊຄເຫ ວສ຺ສໍ ວສິຕພ຺ພ’ນ຺ຕິ, ຍສ຺ສາຍສ຺ມໂຕ ຂມຕິ ອິເມສໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂຸສຕານໍ ສມ຺ມຸຕິ ‘ຣາຊຄເຫ ວສ຺ສໍ ວສນ຺ຕານໍ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ວິນຍຎ຺ຈ ສງ຺ຄາຍິຕຸໍ, ນ ອຎ຺ເຎຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ຣາຊຄເຫ ວສ຺ສໍ ວສິຕພ຺ພ’ນ຺ຕິ, ໂສ ຕຸຓ຺ຫສ຺ສ. ຍສ຺ສ ນກ຺ຂມຕິ, ໂສ ຠາເສຍ຺ຍ.

‘‘ສມ຺ມຕານິ ສງ຺ເຆນ ອິມານິ ປຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸສຕານິ ‘ຣາຊຄເຫ ວສ຺ສໍ ວສນ຺ຕານິ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ວິນຍຎ຺ຈ ສງ຺ຄາຍິຕຸໍ, ນ ອຎ຺ເຎຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ຣາຊຄເຫ ວສ຺ສໍ ວສິຕພ຺ພ’ນ຺ຕິ, ຂມຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ, ຕສ຺ມາ ຕຸຓ຺ຫີ, ເອວເມຕໍ ຘາຣຍາມີ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໔໓໗) –

ເອວໍ ຎຕ຺ຕິທຸຕິເຍນ ກມ຺ເມນ ສາເວສິ. ອິທໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕໍ ສງ຺ຄີຕິກ຺ຂນ຺ຘເກ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຎາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ.

ອຍໍ ປນ ກມ຺ມວາຈາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຣິນິພ຺ພານໂຕ ເອກວີສຕິເມ ທິວເສ ກຕາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ທີຆນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍໍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.ປຐມສງ຺ຄີຕິກຖາ) ‘‘ອຍໍ ປນ ກມ຺ມວາຈາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຣິນິພ຺ພານໂຕ ເອກວີສຕິເມ ທິວເສ ກຕາ. ຠຄວາ ຫິ ວິສາຂປຸຓ຺ຓມາຍໍ ປຈ຺ຈູສສມເຍ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ, ອຖສ຺ສ ສຕ຺ຕາຫໍ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓໍ ສຣີຣໍ ຄນ຺ຘມາລາທີຫິ ປູຊຍິໍສຸ. ເອວໍ ສຕ຺ຕາຫໍ ສາຘຸກີຬນທິວສາ ນາມ ອເຫສຸໍ. ຕໂຕ ສຕ຺ຕາຫໍ ຈິຕກາຍ ອຄ຺ຄິນາ ຌາຍິ, ສຕ຺ຕາຫໍ ສຕ຺ຕິປຎ຺ຊຣໍ ກຕ຺ວາ ສນ຺ຖາຄາຣສາລາຍໍ ຘາຕຸປູຊໍ ກຣິໍສູຕິ ເອກວີສຕິ ທິວສາ ຄຕາ. ເຊຏ຺ຐມູລສຸກ຺ກປກ຺ຂປຎ຺ຈມິຍໍ ປນ ຘາຕຸໂຍ ຠາຊຍິໍສຸ. ເອຕສ຺ມິໍ ຘາຕຸຠາຊນທິວເສ ສນ຺ນິປຕິຕສ຺ສ ມຫາຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ສຸຠທ຺ເທນ ວຸຑ຺ຒປພ຺ພຊິເຕນ ກຕໍ ອນາຈາຣໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຠິກ຺ຂູ ອຸຈ຺ຈິນິຕ຺ວາ ອຍໍ ກມ຺ມວາຈາ ກຕາ. ອິມຎ຺ຈ ປນ ກມ຺ມວາຈໍ ກຕ຺ວາ ເຖໂຣ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສິ ‘ອາວຸໂສ ອິທານິ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຈຕ຺ຕາລີສທິວສາ ໂອກາໂສ, ຕໂຕ ປຣໍ ອຍໍ ນາມ ໂນ ປລິໂພໂຘ ອຕ຺ຖີຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ນ ລພ຺ຠາ, ຕສ຺ມາ ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ຍສ຺ສ ໂຣຄປລິໂພໂຘ ວາ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍປລິໂພໂຘ ວາ ມາຕາປິຕຸປລິໂພໂຘ ວາ ອຕ຺ຖິ, ປຕ຺ຕໍ ວາ ປນ ປຈິຕພ຺ພໍ ຈີວຣໍ ວາ ກາຕພ຺ພໍ, ໂສ ຕໍ ປລິໂພຘໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ກຣຓີຍໍ ກໂຣຕູ’ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ປນ ວຕ຺ວາ ເຖໂຣ ອຕ຺ຕໂນ ປຎ຺ຈສຕາຍ ປຣິສາຍ ປຣິວຸໂຕ ຣາຊຄຫໍ ຄໂຕ, ອຎ຺ເຎປິ ມຫາເຖຣາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິວາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ໂສກສລ຺ລສມປ຺ປິຕໍ ມຫາຊນໍ ອສ຺ສາເສຕຸກາມາ ຕໍ ຕໍ ທິສໍ ປກ຺ກນ຺ຕາ. ປຸຓ຺ຓຕ຺ເຖໂຣ ປນ ສຕ຺ຕສຕຠິກ຺ຂຸປຣິວາໂຣ ‘ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຣິນິພ຺ພານຏ຺ຐານໍ ອາຄຕາຄຕໍ ມຫາຊນໍ ອສ຺ສາເສສ຺ສາມີ’ຕິ ກຸສິນາຣາຍເມວ ອຏ຺ຐາສິ. ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ຍຖາ ປຸພ຺ເພ ອປຣິນິພ຺ພຸຕສ຺ສ, ເອວໍ ປຣິນິພ຺ພຸຕສ຺ສປິ ຠຄວໂຕ ສຍເມວ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ປຎ຺ຈຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ເຍນ ສາວຕ຺ຖິ ເຕນ ຈາຣິກໍ ປກ຺ກາມິ. ຄຈ຺ຉໂຕ ປນສ຺ສ ປຣິວາຣາ ຠິກ຺ຂູ ຄຓນປຖໍ ວີຕິວຕ຺ຕາ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຣິນິພ຺ພານໂຕ ຕີສຸ ສຕ຺ຕາເຫສຸ ອຕິກ຺ກນ຺ເຕສຸ ເອກວີສຕິເມ ທິວເສ ອິມໍ ກມ຺ມວາຈໍ ສາເວຕ຺ວາ ເຖໂຣ ຣາຊຄຫໍ ປກ຺ກນ຺ໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຍທິ ເອວໍ ກສ຺ມາ ປນ ອິຘ ມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ (ຂຸ. ປາ. ອຏ຺ຐ. ໕.ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາ) ‘‘ສຕ຺ຕສຸ ສາຘຸກີຬນທິວເສສຸ ສຕ຺ຕສຸ ຈ ຘາຕຸປູຊາທິວເສສຸ ວີຕິວຕ຺ເຕສູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ? ສຕ຺ຕສຸ ຘາຕຸປູຊາທິວເສສຸ ຄຫິເຕສຸ ຕທວິນາຠາວໂຕ ມຊ຺ເຌ ຈິຕກາຍ ຌາປນສຕ຺ຕາຫມ຺ປິ ຄຫິຕເມວາຕິ ກຕ຺ວາ ວິສຸໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ. ຍທິ ເອວໍ ອຖ ກສ຺ມາ ‘‘ອຑ຺ຒມາໂສ ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕ, ທິຍຑ຺ຒມາໂສ ເສໂສ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ນາຍໍ ໂທໂສ. ອປ຺ປກຎ຺ຫິ ອູນມຘິກໍ ວາ ຄຓນູປຄໍ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ສມຸທາໂຍ ອປ຺ປເກນ ອຘິໂກປິ ອນຘິໂກ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ອຑ຺ຒມາສໂຕ ອຘິເກປິ ປຎ຺ຈ ທິວເສ ‘‘ອຑ຺ຒມາໂສ ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທ຺ວາສີຕິຂນ຺ຘກວຕ຺ຕານໍ ກຕ຺ຖຈິ ອສີຕິຂນ຺ຘກວຕ຺ຕານີ’’ຕິ ວຈນໍ ວິຍ. ຕຖາ ອປ຺ປເກນ ອູໂນປິ ຈ ສມຸທາໂຍ ອນູໂນ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ທິຍຑ຺ຒມາສໂຕ ອູເນປິ ປຎ຺ຈ ທິວເສ ທິຍຑ຺ຒມາໂສ ເສໂສ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຕິປຏ຺ຐານວິຠງ຺ຄຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຫິ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໓໕໖) ຉມາສໂຕ ອູເນປິ ອຑ຺ຒມາເສ ‘‘ຉ ມາເສ ສຊ຺ຌາໂຍ ກາຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ວິຍ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ຕຈປຎ຺ຈກາທີສຸ ຈຕູສຸ ປຎ຺ຈເກສຸ ທ຺ວີສຸ ຈ ຉກ຺ເກສຸ ເອເກກສ຺ມິໍ ອນຸໂລມໂຕ ປຎ຺ຈາຫໍ, ປຏິໂລມໂຕ ປຎ຺ຈາຫໍ, ອນຸໂລມປຏິໂລມໂຕ ປຎ຺ຈາຫໍ, ຕຖາ ປຸຣິມປຸຣິເມຫິ ປຎ຺ຈກຉກ຺ເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ອນຸໂລມໂຕ ປຎ຺ຈາຫໍ, ປຏິໂລມໂຕ ປຎ຺ຈາຫໍ, ອນຸໂລມປຏິໂລມໂຕ ປຎ຺ຈາຫນ຺ຕິ ເອວໍ ວິສຸໍ ຕິປຎ຺ຈາຫໍ ເອກໂຕ ຕິປຎ຺ຈາຫຎ຺ຈ ສຊ຺ຌາຍໍ ກຕ຺ວາ ຉມາສໍ ສຊ຺ຌາໂຍ ກາຕພ຺ໂພຕິ ວຈນໍ ວິຍ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ວກ຺ກປຎ຺ຈກາທີສຸ ຕີສຸ ປຎ຺ຈເກສຸ ທ຺ວີສຸ ຈ ຉກ຺ເກສຸ ວິສຸໍ ເຫຏ຺ຐິເມຫິ ເອກໂຕ ຈ ສຊ຺ຌາເຍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ປຎ຺ຈການໍ ວເສນ ປຎ຺ຈມາສປຣິປຸຓ຺ຓາ ລພ຺ຠນ຺ຕິ, ຕຈປຎ຺ຈເກ ປນ ວິສຸໍ ຕິປຎ຺ຈາຫເມວາຕິ ອຑ຺ຒມາໂສເຍເວໂກ ລພ຺ຠຕີຕິ ອຑ຺ຒມາສາຘິກປຎ຺ຈມາສາ ລພ຺ຠນ຺ຕິ.

ເອວໍ ສຕິ ຍຖາ ຕຕ຺ຖ ອຑ຺ຒມາເສ ອູເນປິ ມາສປຣິຈ຺ເຉເທນ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊມາເນ ສຊ຺ຌາເຍ ຉ ມາສາ ປຣິຈ຺ເຉທກາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊມານສ຺ສ ສຊ຺ຌາຍສ຺ສ ສຕ຺ຕມາສາທິມາສນ຺ຕຣຄມນນິວາຣຓຕ຺ຖໍ ຉມາສຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ, ນ ສກລຉມາເສ ສຊ຺ຌາຍປ຺ປວຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ, ເອວມິຘາປິ ມາສວເສນ ກາເລ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊມາເນ ອູເນປິ ປຎ຺ຈທິວເສ ທິຍຑ຺ຒມາໂສ ປຣິຈ຺ເຉທໂກ ໂຫຕີຕິ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊມານສ຺ສ ກາລສ຺ສ ທ຺ວິມາສາທິມາສນ຺ຕຣຄມນນິວາຣຓຕ຺ຖໍ ‘‘ທິຍຑ຺ຒມາໂສ ເສໂສ’’ຕິ ທິຍຑ຺ຒມາສຄ຺ຄຫຓໍ ກຕນ຺ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ອຎ຺ຎຖາ ຈ ອຏ຺ຐກຖາວຈນານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວິໂຣໂຘ ອາປຊ຺ຊຕິ. ເອກາຫເມວ ວາ ຠຄວໂຕ ສຣີຣໍ ຈິຕກາຍ ຌາຍີຕິ ຂຸທ຺ທກຠາຓການໍ ອຘິປ຺ປາໂຍຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເອວຎ຺ຫິ ສຕິ ປຣິນິພ຺ພານໂຕ ສຕ຺ຕສຸ ສາຘຸກີຬນທິວເສສຸ ວີຕິວຕ຺ເຕສຸ ອຏ຺ຐມິຍໍ ຈິຕກາຍ ຠຄວໂຕ ສຣີຣໍ ຌາເປຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຣໍ ສຕ຺ຕສຸ ທິວເສສຸ ຘາຕຸປູຊໍ ອກໍສູຕິ ອຑ຺ຒມາໂສ ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕ, ຄິມ຺ຫານໍ ທິຍຑ຺ໂຒ ຈ ມາໂສ ເສໂສ ໂຫຕິ. ປຣິນິພ຺ພານສຸຕ຺ຕນ຺ຕປາຬິຍມ຺ປິ ຫິ ຈິຕກາຍ ຌາປນສຕ຺ຕາຫໍ ນ ອາຄຕໍ, ທ຺ເວເຍວ ສຕ຺ຕາຫານິ ອາຄຕານິ, ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ປນ ຍໍ ຣຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອິໂຕ ອຎ຺ເຎນ ວາ ປກາເຣນ ຍຖາ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ, ຕຖາ ກາຣຓໍ ປຣິເຍສິຕພ຺ພໍ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ເກນຈິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຑ຺ຒມາໂສ ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ເອໂກ ທິວໂສ ນຏ຺ໂຐ. ໂສ ປາຏິປທທິວໂສ ໂກລາຫລທິວໂສ ນາມ, ຕສ຺ມາ ອິຘ ນ ຄຫິໂຕ’’ຕິ. ຕໍ ນ ສຸນ຺ທຣໍ ປຣິນິພ຺ພານສຸຕ຺ຕນ຺ຕປາຬິຍໍ ປາຏິປທທິວສໂຕເຍວ ປຏ຺ຐາຍ ສຕ຺ຕາຫສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ປຣິນິພ຺ພານທິວເສນປິ ສທ຺ຘິໍ ຕິຓ຺ຓໍ ສຕ຺ຕາຫານໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ປຣິນິພ຺ພານທິວເສນ ສທ຺ຘິໍ ຕິຓ຺ຓໍ ສຕ຺ຕາຫານໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ເຊຏ຺ຐມູລສຸກ຺ກປຎ຺ຈມີ ເອກວີສຕິໂມ ທິວໂສ ໂຫຕິ.

ສຕ຺ຕສຸ ສາຘຸກີຬນທິວເສສູຕິ ເອຕ຺ຖ ສາຘຸກີຬນໍ ນາມ ສໍເວຄວຕ຺ຖຸໍ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອນິຈ຺ຈຕາປຏິສໍຍຸຕ຺ຕານິ ຄີຕານິ ຄາຍິຕ຺ວາ ປູຊາວເສນ ກີຬນໂຕ ສຸນ຺ທຣໍ ກີຬນນ຺ຕິ ສາຘຸກີຬນໍ. ອຖ ວາ ສປຣຫິຕສາຘນຏ຺ເຐນ ສາຘຸ, ເຕສໍ ສໍເວຄວຕ຺ຖຸໍ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ກີຬນໍ ສາຘຸກີຬນໍ, ອຸຬາຣປຸຎ຺ຎປສວນໂຕ ສມ຺ປຣາຍິກຕ຺ຖາວິໂຣຘິກີຬາວິຫາໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຸຣິມສ຺ມິໍ ສຕ຺ຕາເຫ ສາຘຸກີຬາຍ ເອກເທເສນ ກຕຕ຺ຕາ ສາຘຸກີຬນທິວສາ ນາມ ເຕ ຊາຕາ. ວິເສສໂຕ ປນ ຘາຕຸປູຊາທິວເສສຸເຍວ ສາຘຸກີຬນໍ ອກໍສຸ. ຕໂຕເຍວ ຈ ມຫາປຣິນິພ຺ພານສຸຕ຺ຕນ຺ຕປາຬິຍໍ –

‘‘ອຖ ໂຂ ໂກສິນາຣກາ ມລ຺ລາ ຠຄວໂຕ ສຣີຣານິ ສຕ຺ຕາຫໍ ສນ຺ຖາຄາເຣ ສຕ຺ຕິປຎ຺ຊຣໍ ກຣິຕ຺ວາ ຘນຸປາກາຣໍ ປຣິກ຺ຂິປາເປຕ຺ວາ ນຈ຺ເຈຫິ ຄີເຕຫິ ວາທິເຕຫິ ມາເລຫິ ຄນ຺ເຘຫິ ສກ຺ກຣິໍສຸ ຄຣຸໍ ກຣິໍສຸ ມາເນສຸໍ ປູເຊສຸ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໒໓໕).

ເອຕສ຺ສ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໓໕) ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ກສ຺ມາ ປເນເຕ ເອວມກໍສູຕິ? ອິໂຕ ປຸຣິເມສຸ ທ຺ວີສຸ ສຕ຺ຕາເຫສຸ ເຕ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຐານນິສຊ຺ໂຊກາສໍ ກໂຣນ຺ຕາ ຂາທນີຍໂຠຊນີຍາທີນິ ສໍວິທຫນ຺ຕາ ສາຘຸກີຬິກາຍ ໂອກາສໍ ນ ລຠິໍສຸ. ຕໂຕ ເນສໍ ອໂຫສິ ‘ອິມໍ ສຕ຺ຕາຫໍ ສາຘຸກີຬິຕໍ ກີຬິສ຺ສາມ, ຐານໍ ໂຂ ປເນຕໍ ວິຊ຺ຊຕິ, ຍໍ ອມ຺ຫາກໍ ປມຕ຺ຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ໂກຈິເທວ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຘາຕຸໂຍ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ, ຕສ຺ມາ ອາຣກ຺ຂໍ ຐເປຕ຺ວາ ກີຬິສ຺ສາມາ’ຕິ, ເຕນ ເຕ ເອວມກໍສູ’’ຕິ.

ຕສ຺ມາ ວິເສສໂຕ ສາຘຸກີຬິກາ ຘາຕຸປູຊາທິວເສສຸເຍວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕ ປນ ຘາຕຸປູຊາຍ ກຕຕ຺ຕາ ‘‘ຘາຕຸປູຊາທິວສາ’’ຕິ ປາກຏາ ຊາຕາຕິ ອາຫ ‘‘ສຕ຺ຕສຸ ຈ ຘາຕຸປູຊາທິວເສສູ’’ຕິ. ອຸປກຏ຺ຐາຕິ ອາສນ຺ນາ. ວສ຺ສໍ ອຸປເນນ຺ຕິ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ວສ຺ສູປນາຍິກາ. ເອກໍ ມຄ຺ຄໍ ຄໂຕຕິ ຈາຣິກໍ ຈຣິຕ຺ວາ ມຫາຊນໍ ອສ຺ສາເສຕຸໍ ເອເກນ ມຄ຺ເຄນ ຄໂຕ. ເອວໍ ອນຸຣຸທ຺ຘຕ຺ເຖຣາທໂຍປິ ເຕສຸ ເຕສຸ ຊນປເທສຸ ຈາຣິກໍ ຈຣິຕ຺ວາ ມຫາຊນໍ ອສ຺ສາເສນ຺ຕາ ຄຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຍນ ສາວຕ຺ຖິ, ເຕນ ຈາຣິກໍ ປກ຺ກາມີຕິ ຍຕ຺ຖ ສາວຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖ ຈາຣິກໍ ປກ຺ກາມິ, ເຍນ ວາ ທິສາຠາເຄນ ສາວຕ຺ຖິ ປກ຺ກມິຕພ຺ພາ ໂຫຕິ, ເຕນ ທິສາຠາເຄນ ຈາຣິກໍ ປກ຺ກາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕຕ຺ຣາຕິ ຕສ຺ສໍ ສາວຕ຺ຖິຍໍ. ສຸທນ຺ຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ອນິຈ຺ຈຕາທິປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາຍາຕິ ‘‘ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣາ ອນິຈ຺ຈາ’’ຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕາຍ. ອສມຸຈ຺ຉິນ຺ນຕຓ຺ຫານຸສຍຕ຺ຕາ ອວິຊ຺ຊາຕຓ຺ຫາຠິສງ຺ຂເຕນ ກມ຺ມຸນາ ຠວໂຍນິຄຕິຐິຕິສຕ຺ຕາວາເສສຸ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກສງ຺ຂາຕໍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ຊເນຕິ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ເຕຕີຕິ ຊໂນ, ກິເລເສ ຊເນຕິ, ອຊນິ, ຊນິສ຺ສຕີຕິ ວາ ຊໂນ, ມຫນ຺ໂຕ ຊໂນຕິ ມຫາຊໂນ, ຕໍ ມຫາຊນໍ, ພຫຸຊນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຎ຺ຎາເປຕ຺ວາຕິ ສມສ຺ສາເສຕ຺ວາ. ຄນ຺ຘກຸຏິຍາ ທ຺ວາຣໍ ວິວຣິຕ຺ວາຕິ ປຣິໂຠຄເຈຕິຍຠາວໂຕ ຄນ຺ຘກຸຏິໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຄນ຺ຘກຸຏິຍາ ທ຺ວາຣໍ ວິວຣີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຕເນວ ທີຆນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍໍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາ) ‘‘ຄນ຺ຘກຸຏິໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມິລາຕໍ ມາລາກຈວຣໍ ມິລາຕມາລາກຈວຣໍ. ຍຖາຐາເນ ຐເປຕ຺ວາຕິ ປຐມຐິຕຏ຺ຐານໍ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຍຖາຐິຕຏ຺ຐາເນເຍວ ຐເປຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠຄວໂຕ ຐິຕກາເລ ກຣຓີຍໍ ວຕ຺ຕໍ ສພ຺ພມກາສີຕິ ເສນາສເນ ກຕ຺ຕພ຺ພວຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກໂຣນ຺ໂຕ ຈ ນ຺ຫານໂກຏ຺ຐເກ ສມ຺ມຊ຺ຊນອຸທກູປຏ຺ຐານາທິກາເລສຸ ຄນ຺ຘກຸຏິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ນນຸ ຠຄວາ ອຍໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ນ຺ຫານກາໂລ, ອຍໍ ຘມ຺ມເທສນາກາໂລ, ອຍໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ໂອວາທທານກາໂລ, ອຍໍ ສີຫເສຍ຺ຍໍ ກປ຺ປນກາໂລ, ອຍໍ ມຸຂໂຘວນກາໂລ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ປຣິເທວມາໂນວ ອກາສິ. ຕເມນໍ ອຎ຺ຎຕຣາ ເທວຕາ ‘‘ຠນ຺ເຕ ອານນ຺ທ, ຕຸມ຺ເຫ ເອວໍ ປຣິເທວມານາ ກຖໍ ອຎ຺ເຎ ອສ຺ສາສຍິສ຺ສຖາ’’ຕິ ສໍເວເຊສິ. ໂສ ຕສ຺ສາ ວຈເນນ ສໍວິຄ຺ຄຫທໂຍ ສນ຺ຖມ຺ຠິຕ຺ວາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຣິນິພ຺ພານໂຕ ປຠຸຕິ ຐານນິສຊ຺ຊພຫຸລຕາຍ ອຸສ຺ສນ຺ນຘາຕຸກໍ ກາຍໍ ສມສ຺ສາເສຕຸໍ ຂີຣວິເຣຈນໍ ປິວິ. ອິທານິ ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຖ ເຖໂຣ’’ຕິອາທິມາຫ.

ອຸສ຺ສນ຺ນຘາຕຸກນ຺ຕິ ອຸປຈິຕເສມ຺ຫາທິຘາຕຸກໍ ກາຍໍ. ສມສ຺ສາເສຕຸນ຺ຕິ ສນ຺ຕປ຺ເປຕຸໍ. ທຸຕິຍທິວເສຕິ ເທວຕາຍ ສໍເວຊິຕທິວສໂຕ. ‘‘ເຊຕວນວິຫາຣໍ ປວິຏ຺ຐທິວສໂຕ ວາ ທຸຕິຍທິວເສ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ວິຣິຈ຺ຈຕິ ເອເຕນາຕິ ວິເຣຈນໍ, ໂອສຘປຣິຠາວິຕໍ ຂີຣເມວ ວິເຣຈນນ຺ຕິ ຂີຣວິເຣຈນໍ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ຍໍ ເຠສຊ຺ຊປານໍ ສນ຺ຘາຍ. ອງ຺ຄສຸຠຕາຍ ສຸໂຠຕິ ເອວໍ ລທ຺ຘນາມຕ຺ຕາ ສຸເຠນ ມາຓເວນ. ປຫິຕໍ ມາຓວກນ຺ຕິ ‘‘ສຕ຺ຖາ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ກິຣສ຺ສ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄໂຕ, ມຫາຊໂນ ຈ ຕໍ ທສ຺ສນາຍ ອຸປສງ຺ກມຕີ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ວິຫາຣໍ ໂຂ ປນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມຫາຊນມຊ຺ເຌ ນ ສກ຺ກາ ສຸເຂນ ປຏິສນ຺ຖາຣໍ ວາ ກາຕຸໍ ຘມ຺ມກຖໍ ວາ ໂສຕຸໍ, ເຄຫໍ ອາຄຕໍເຍວ ນໍ ທິສ຺ວາ ສຸເຂນ ປຏິສນ຺ຖາຣໍ ກຣິສ຺ສາມິ, ເອກາ ຈ ເມ ກງ຺ຂາ ອຕ຺ຖິ, ຕມ຺ປິ ນໍ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ສຸເຠນ ມາຓເວນ ເປສິຕໍ ມາຓວກໍ. ເອຕທໂວຈາຕິ ເອຕໍ ‘‘ອກາໂລ ໂຂ’’ຕິອາທິກໍ ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ອໂວຈ. ອກາໂລ ໂຂຕິ ອຊ຺ຊ ຄນ຺ຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕກາໂລ ນ ໂຫຕິ. ກສ຺ມາຕິ ເຈ ອາຫ ‘‘ອຕ຺ຖິ ເມ ອຊ຺ຊາ’’ຕິອາທິ. ເຠສຊ຺ຊມຕ຺ຕາຕິ ອປ຺ປມຕ຺ຕກໍ ເຠສຊ຺ຊໍ. ອປ຺ປຕ຺ໂຖ ຫິ ອຍໍ ມຕ຺ຕາສທ຺ໂທ ‘‘ມຕ຺ຕາ ສຸຂປຣິຈ຺ຈາຄາ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ.

ທຸຕິຍທິວເສຕິ ຂີຣວິເຣຈນໍ ປີຕທິວສໂຕ ທຸຕິຍທິວເສ. ເຈຕກຕ຺ເຖເຣນາຕິ ເຈຕິຍຣຏ຺ເຐ ຊາຕຕ຺ຕາ ‘‘ເຈຕໂກ’’ຕິ ເອວໍລທ຺ຘນາເມນ. ສຸເຠນ ມາຓເວນ ປຸຏ຺ໂຐຕິ ‘‘ເຍສຸ ຘມ຺ເມສຸ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ອິມໍ ໂລກໍ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ, ເຕ ຕສ຺ສ ອຈ຺ຈເຍນ ນຏ຺ຐາ ນຸ ໂຂ, ຘຣນ຺ຕິ, ສເຈ ຘຣນ຺ຕິ, ອານນ຺ໂທ ຊານິສ຺ສຕິ, ຫນ຺ທ ນໍ ປຸຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ເອວໍ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ເຍສໍ ໂສ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ຘມ຺ມານໍ ວຓ຺ຓວາທີ ອໂຫສິ, ຍຕ຺ຖ ຈ ອິມໍ ຊນຕໍ ສມາທເປສິ ນິເວເສສິ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ, ກຕເມສານໍ ໂຂ ໂຠ ອານນ຺ທ ຘມ຺ມານໍ ໂສ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ວຓ຺ຓວາທີ ອໂຫສີ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໔໔໘) ສຸເຠນ ມາຓເວນ ປຸຏ຺ໂຐ. ອຖສ຺ສ ເຖໂຣ ຕີຓິ ປິຏການິ ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທີຫິ ຕີຫິ ຂນ຺ເຘຫິ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕິຓ຺ຓໍ ໂຂ, ມາຓວ, ຂນ຺ຘານໍ ໂສ ຠຄວາ ວຓ຺ຓວາທີ’’ຕິອາທິນາ ສຸຠສຸຕ຺ຕມຠາສິ. ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທີຆນິກາເຍ ສຸຠສຸຕ຺ຕໍ ນາມ ທສມໍ ສຸຕ຺ຕມຠາສີ’’ຕິ.

ຂຓ຺ຑຜຸລ຺ລປຏິສງ຺ຂຣຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຂຓ຺ຑນ຺ຕິ ຉິນ຺ນໍ. ຜຸລ຺ລນ຺ຕິ ຠິນ຺ນໍ. ເຕສໍ ປຏິສງ຺ຂຣຓໍ ປຸນ ສມ຺ມາ ປາກຕິກກຣຓໍ, ອຠິນວກຣຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຣາຊຄຫນ຺ຕິ ເອວໍນາມກໍ ນຄຣໍ. ຕຎ຺ຫິ ມນ຺ຘຕຸມຫາໂຄວິນ຺ທາທີຫິ ປຣິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ຣາຊຄຫ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຉຑ຺ຑິຕປຕິຕອຸກ຺ລາປາຕິ ຉຑ຺ຑິຕາ ຈ ປຕິຕາ ຈ ອຸກ຺ລາປາ ຈ ອເຫສຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຠຄວໂຕ ປຣິນິພ຺ພານຏ຺ຐານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ຉຑ຺ຑິຕາ ວິສ຺ສຏ຺ຐາ, ຕໂຕເຍວ ຈ ອຸປຈິກາທີຫິ ຂາທິຕຕ຺ຕາ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ປຕິຕາ, ສມ຺ມຊ຺ຊນາຠາເວນ ອາກິຓ຺ຓກຈວຣຕ຺ຕາ ອຸກ຺ລາປາ ຈ ອເຫສຸນ຺ຕິ. ອິມເມວຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຠຄວໂຕ ຫີ’’ຕິອາທິ. ປຣິຈ຺ເຉທວເສນ ເວຓິຍຕິ ທິສ຺ສຕີຕິ ປຣິເວຓໍ. ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ວິຫາເຣສຸ. ຂຓ຺ຑຜຸລ຺ລປຏິສງ຺ຂຣຓນ຺ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປຐມໍ ມາສນ຺ຕິ ວສ຺ສານສ຺ສ ປຐມໍ ມາສໍ, ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍເຄ ເຈຕໍ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ເສນາສນວຕ຺ຕານໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເສນາສນກ຺ຂນ຺ຘເກ ຈ ເສນາສນປຏິພທ຺ຘານໍ ພຫູນໍ ວຈນໂຕ ‘‘ຠຄວຕາ…ເປ… ວຓ຺ຓິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ທຸຕິຍທິວເສຕິ ‘‘ຂຓ຺ຑຜຸລ຺ລປຏິສງ຺ຂຣຓໍ ກໂຣມາ’’ຕິ ຈິນ຺ຕິຕທິວສໂຕ ທຸຕິຍທິວເສ. ໂສ ຈ ວສ຺ສູປນາຍິກທິວສໂຕ ທຸຕິຍທິວໂສຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເຕ ຫິ ເຖຣາ ອາສາຬ຺ຫີປຸຓ຺ຓມາຍ ອຸໂປສຖໍ ກຕ຺ວາ ປາຏິປເທ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ເອວໍ ຈິນ຺ເຕສຸໍ. ອຊາຕສຕ຺ຕຸ ຣາຊາຕິ ອຊາໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ປິຕຸໂນ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິໂກ ຊາໂຕຕິ ‘‘ອຊາຕສຕ຺ຕູ’’ຕິ ລທ຺ຘໂວຫາໂຣ ຣາຊາ. ຕສ຺ມິໍ ກິຣ ກຸຈ຺ຉິຄເຕ ເທວິຍາ ເອວຣູໂປ ໂທຫໂຬ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ ‘‘ອໂຫ ວຕາຫໍ ຣຎ຺ໂຎ ທກ຺ຂິຓພາຫຸໂຕ ໂລຫິຕໍ ປິເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ຕສ຺ສາ ກເຖຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕິຍາ ກິສຠາວໍ ທຸພ຺ພຓ຺ຓຠາວຎ຺ຈ ທິສ຺ວາ ຣາຊາ ສຍເມວ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຎຕ຺ວາ ຈ ເວຊ຺ເຊ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓສຕ຺ຖເກນ ພາຫຸໍ ຜາເລຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓສຣເກນ ໂລຫິຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸທເກນ ສມ຺ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ປາເຍສິ. ເນມິຕ຺ຕກາ ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ເອສ ຄພ຺ໂຠ ຣຎ຺ໂຎ ສຕ຺ຕຸ ຠວິສ຺ສຕິ, ອິມິນາ ຣາຊາ ຫຎ຺ຎິສ຺ສຕີ’’ຕິ ພ຺ຍາກຣິໍສຸ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຊາໂຕເຍວ ຣຎ຺ໂຎ ສຕ຺ຕຸ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເນມິຕ຺ຕເກຫິ ນິທ຺ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ອຊາຕສຕ຺ຕຸ ນາມ ຊາໂຕ. ກິນ຺ຕິ ກາຣຓປຸຈ຺ຉນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ, ກສ຺ມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຏິເວເທສຸນ຺ຕິ ນິເວເທສຸໍ, ຊານາເປສຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິສ຺ສຕ຺ຖາຕິ ນິຣາສງ຺ກຈິຕ຺ຕາ. ອາຓາຈກ຺ກນ຺ຕິ ອາຓາເຍວ ອປ຺ປຏິຫຕວຸຕ຺ຕິຍາ ປວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ ຈກ຺ກນ຺ຕິ ອາຓາຈກ຺ກໍ. ສນ຺ນິສຊ຺ຊຏ຺ຐານນ຺ຕິ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ນິສີທນຏ຺ຐານໍ.

ຣາຊຠວນວິຠູຕິນ຺ຕິ ຣາຊຠວນສມ຺ປຕ຺ຕິໍ. ອວຫສນ຺ຕມິວາຕິ ອວຫາສໍ ກຸຣຸມານໍ ວິຍ. ສິຣິຍາ ນິເກຕມິວາຕິ ສິຣິຍາ ວສນຏ຺ຐານມິວ. ເອກນິປາຕຕິຕ຺ຖມິວ ຈ ເທວມນຸສ຺ສນຍນວິຫງ຺ຄານນ຺ຕິ ເອກສ຺ມິໍ ປານີຍຕິຕ຺ເຖ ສນ຺ນິປຕນ຺ຕາ ປກ຺ຂິໂນ ວິຍ ສພ຺ເພສໍ ຊນານໍ ຈກ຺ຂູນິ ມຓ຺ຑເປເຍວ ນິປຕນ຺ຕີຕິ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ນຍນສງ຺ຂາຕວິຫງ຺ຄານໍ ເອກນິປາຕຕິຕ຺ຖມິວ ຈ. ໂລກຣາມເຓຍ຺ຍກມິວ ສມ຺ປິຓ຺ຑິຕນ຺ຕິ ເອກຕ຺ຖ ສມ຺ປິຓ຺ຑິຕໍ ຣາສິກຕໍ ໂລເກ ຣມຓີຍຠາວໍ ວິຍ. ຍທິ ໂລເກ ວິຊ຺ຊມານໍ ຣມຓີຍຕ຺ຕໍ ສພ຺ພເມວ ອາເນຕ຺ວາ ເອກຕ຺ຖ ສມ຺ປິຓ຺ຑິຕໍ ສິຍາ, ຕໍ ວິຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ທຏ຺ຐພ຺ພສາຣມຓ຺ຑນ຺ຕິ ເຜຄ຺ຄຸຣຫິຕສາຣໍ ວິຍ ກສຏວິນິມຸຕ຺ຕໍ ປສນ຺ນຠູຕໍ ວິຍ ຈ ທຏ຺ຐພ຺ເພສຸ ທຏ຺ຐຸໍ ອຣຫຣູເປສຸ ສາຣຠູຕໍ ປສນ຺ນຠູຕຎ຺ຈາ’’ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ທສ຺ສນີໂຍ ສາຣຠູໂຕ ວິສິຏ຺ຐຕໂຣ ມຓ຺ໂຑ ມຓ຺ຑນໍ ອລງ຺ກາໂຣ ເອຕສ຺ສາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພສາຣມຓ຺ໂຑ, ມຓ຺ຑໂປຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ອມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕິ, ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ຍຸຕ຺ຕຕຣໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ມຓ຺ຑໍ ສູຣິຍຣສ຺ມິໍ ປາຕິ ນິວາເຣຕີຕິ ມຓ຺ຑໂປ. ວິວິຘ…ເປ… ຈາຣຸວິຕານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກຸສຸມທາມານິ ຈ ຕານິ ໂອລມ຺ພການິ ຈາຕິ ກຸສຸມທາມໂອລມ຺ພການິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ວິເສສນສ຺ສ ປຣນິປາໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ໂອລມ຺ພກກຸສຸມທາມານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕານິ ວິວິຘານິ ອເນກປ຺ປກາຣານິ ວິນິຄ຺ຄລນ຺ຕໍ ວເມນ຺ຕໍ ນິກ຺ຂາເມນ຺ຕມິວ ຈາຣຸ ໂສຠນໍ ວິຕານໍ ເອຕ຺ຖາຕິ ວິວິຘກຸສຸມທາມໂອລມ຺ພກວິນິຄ຺ຄລນ຺ຕຈາຣຸວິຕາໂນ, ມຓ຺ຑໂປ, ຕໍ ອລງ຺ກຣິຕ຺ວາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຣຕນວິຈິຕ຺ຣມຓິກໂອຏ຺ຏິມຕລມິວາຕິ ນານາປຸປ຺ຜູປຫາຣວິຈິຕ຺ຕສຸປຣິນິຏ຺ຐິຕຠູມິກມ຺ມຕ຺ຕາເຍວ ນານາຣຕເນຫິ ວິຈິຕ຺ຕຠູຕມຓິໂກຏ຺ຏິມຕລມິວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຣຕນວິຈິຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓໍ ນານາປຸປ຺ຜູປຫາຣວິຈິຕ຺ຕຕາຍ ນິທສ຺ສນໍ, ມຓິໂກຏ຺ຏິມຕລຄ຺ຄຫຓໍ ສຸປຣິນິຏ຺ຐິຕຠູມິປຣິກມ຺ມຕາຍາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ມຓິໂຍ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ກຕຕລຕ຺ຕາ ມຓິໂກຏ຺ຏເນນ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕລນ຺ຕິ ມຓິໂກຏ຺ຏິມຕລໍ. ນນ຺ຕິ ມຓ຺ຑປໍ. ປຸປ຺ຜູປຫາໂຣ ປຸປ຺ຜປູຊາ. ອຸຕ຺ຕຣາຠິມຸຂນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕຣທິສາຠິມຸຂໍ. ອາສນາຣຫນ຺ຕິ ນິສີທນາຣຫໍ. ທນ຺ຕຂຈິຕນ຺ຕິ ທນ຺ເຕຫິ ຣຈິຕໍ, ທນ຺ເຕຫິ ກຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອຕ຺ຖາຕິ ອາສເນ. ນິຏ຺ຐິຕໍ ຠນ຺ເຕ ມມ ກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ມຍາ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ນິຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕສ຺ມິໍ ປນ ທິວເສ ເອກຈ຺ເຈ ຠິກ຺ຂູ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ສນ຺ຘາຍ ເອວມາຫໍສຸ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆ ເອໂກ ຠິກ຺ຂຸ ວິສ຺ສຄນ຺ຘໍ ວາຍນ຺ໂຕ ວິຈຣຕີ’’ຕິ. ເຖໂຣ ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆ ອຎ຺ໂຎ ວິສ຺ສຄນ຺ຘໍ ວາຍນ຺ໂຕ ວິຈຣຓກຠິກ຺ຂຸ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ອທ຺ຘາ ເອເຕ ມໍ ສນ຺ຘາຍ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ສໍເວຄໍ ອາປຊ຺ຊິ. ເອກຈ຺ເຈ ນໍ ອາຫໍສຸເຍວ ‘‘ສ຺ເວ, ອາວຸໂສ, ສນ຺ນິປາໂຕ’’ຕິອາທິ. ອິທານິ ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຠິກ຺ຂູ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ອາຫໍສູ’’ຕິອາທິ. ເຕນາຕິ ຕສ຺ມາ. ອາວຊ຺ເຊສີຕິ ອຸປນາເມສິ. ອນຸປາທາຍາຕິ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິວເສນ ກຎ຺ຈິ ຘມ຺ມໍ ອຄເຫຕ຺ວາ, ເຍຫິ ວາ ກິເລເສຫິ ສພ຺ເພຫິ ວິມຸຈ຺ຈຕິ, ເຕສໍ ເລສມຕ຺ຕມ຺ປິ ອຄເຫຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາສເວຫີຕິ ຠວໂຕ ອາຠວຄ຺ຄໍ ຘມ຺ມໂຕ ວາ ອາໂຄຕ຺ຣຠຸໍ ສວນໂຕ ປວຕ຺ຕນໂຕ ອາສວສຎ຺ຎິເຕຫິ ກິເລເສຫິ. ລກ຺ຂຓວຈນຎ຺ເຈຕໍ ອາສເວຫີຕິ, ຕເທກຏ຺ຐຕາຍ ປນ ສພ຺ເພຫິປິ ກິເລເສຫິ, ສພ຺ເພຫິປິ ປາປຘມ຺ເມຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຈ຺ຈຕິເຍວ. ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຈ຺ຈີຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ອາສເວຫິ ວິມຸຈ຺ຈມານໍ ກຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕຜລກ຺ຂເຓ ວິມຸຈ຺ຈີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈງ຺ກເມນາຕິ ຈງ຺ກມນກິຣິຍາຍ. ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍຠູຕໍ ກຕໍ ອຸປຈິຕໍ ປຸຎ຺ຎໍ ເອເຕນາຕິ ກຕປຸຎ຺ໂຎ, ອຣຫຕ຺ຕາຘິຄມາຍ ກຕາຘິກາໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຘານມນຸຍຸຎ຺ຊາຕິ ວີຣິຍໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊ, ອຣຫຕ຺ຕາຘິຄມາຍ ອນຸໂຍຄໍ ກໂຣຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຖາໂທໂສ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ກຖາຍ ອປຣຊ຺ຌໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ອຈ຺ຈາຣທ຺ຘໍ ວີຣິຍນ຺ຕິ ອຕິວິຍ ອາຣທ຺ຘໍ ວີຣິຍໍ. ອຸທ຺ຘຈ຺ຈາຍາຕິ ອຸທ຺ຘຕຠາວາຍ. ວີຣິຍສມຕໍ ໂຍເຊມີຕິ ຈງ຺ກມນວີຣິຍສ຺ສ ອຘິມຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ປຫານວເສນ ສມາຘິນາ ສມຣສຕາປາທເນນ ວີຣິຍສມຕໍ ໂຍເຊມິ.

ທຸຕິຍທິວເສຕິ ເຖເຣນ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕທິວສໂຕ ທຸຕິຍທິວເສ. ຘມ຺ມສຠາຍໍ ສນ຺ນິປຕິຕາຕິ ປກ຺ຂສ຺ສ ປຎ຺ຈມິຍໍ ສນ຺ນິປຕິໍສຸ. ອຕ຺ຕໂນ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິໍ ຎາເປຕຸກາໂມຕິ ‘‘ເສກ຺ຂຕາຍ ຘມ຺ມສງ຺ຄີຕິຍາ ຄເຫຕຸໍ ອຍຸຕ຺ຕມ຺ປິ ພຫຸສ຺ສຸຕຕ຺ຕາ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນານໍ ເຖຣານໍ ‘‘ອິທານິ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ ໂສມນສ຺ສຸປ຺ປາທນຕ຺ຖໍ ‘‘ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ໂຫຫີ’’ຕິ ທິນ຺ນໂອວາທສ຺ສ ສຜລຕາທີປນຕ຺ຖໍ ອຕ຺ຕຸປນາຍິກໍ ອກຕ຺ວາ ອຎ຺ຎພ຺ຍາກຣຓສ຺ສ ຠຄວຕາ ສໍວຓ຺ຓິຕຕ຺ຕາ ຈ ເຖໂຣ ອຕ຺ຕໂນ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິໍ ຎາເປຕຸກາໂມ ອໂຫສີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍຖາວຸຑ຺ຒນ຺ຕິ ວຸຑ຺ຒປຏິປາຏິໍ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ. ເອເກຕິ ມຊ຺ຌິມຠາຓການໍເຍວ ເອເກ. ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ຫິ ສພ຺ພໍ ມຊ຺ຌິມຠາຓກາ ວທນ຺ຕິເຍວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ທີຆຠາຓກາ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາ) ປເນຕ຺ຖ ເອວໍ ວທນ຺ຕິ –

‘‘ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ອຣຫາ ສມາໂນ ສນ຺ນິປາຕໍ ອຄມາສິ. ກຖໍ ອຄມາສິ? ‘ອິທານິມ຺ຫິ ສນ຺ນິປາຕມຊ຺ຌໍ ປວິສນາຣໂຫ’ຕິ ຫຏ຺ຐຕຸຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕ ເອກໍສໍ ຈີວຣໍ ກຕ຺ວາ ພນ຺ຘນາ ມຸຕ຺ຕຕາລປກ຺ກໍ ວິຍ ປຓ຺ຑຸກມ຺ພເລ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕຊາຕິມຓິ ວິຍ ວິຄຕວລາຫເກ ນເຠ ສມຸຄ຺ຄຕປຸຓ຺ຓຈນ຺ໂທ ວິຍ ພາລາຕປສມ຺ຜສ຺ສວິກສິຕເຣຓຸປິຎ຺ຊຣຄພ຺ຠໍ ປທຸມໍ ວິຍ ຈ ປຣິສຸທ຺ເຘນ ປຣິໂຍທາເຕນ ສປ຺ປເຠນ ສສ຺ສິຣິເກນ ມຸຂວເຣນ ອຕ຺ຕໂນ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິໍ ອາໂຣຈຍມາໂນ ວິຍ ຈ ອຄມາສິ. ອຖ ນໍ ທິສ຺ວາ ອາຍສ຺ມໂຕ ມຫາກສ຺ສປສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ ‘ໂສຠຕິ ວຕ ໂຠ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ໂຕ ອານນ຺ໂທ, ສເຈ ສຕ຺ຖາ ຘເຣຍ຺ຍ, ອທ຺ຘາ ອຊ຺ຊ ອານນ຺ທສ຺ສ ສາຘຸກາຣໍ ທເທຍ຺ຍ, ຫນ຺ທ ອິມສ຺ສາຫໍ ອິທານິ ສຕ຺ຖາຣາ ທາຕພ຺ພໍ ສາຘຸກາຣໍ ທທາມີ’ຕິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ສາຘຸກາຣມທາສີ’’ຕິ.

ອາກາເສນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ນິສີທີຕິປິ ເອເກຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ເຕສໍ ເຕສໍ ຕຖາ ຕຖາ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄຕມຕ຺ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ວຈເນ ອຎ຺ຎໍ ວິເສສກາຣຓໍ ນຕ຺ຖີຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຸປຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ປນາຫ ‘‘ສຕ຺ຕມາສໍ ກຕາຍ ຘມ຺ມສງ຺ຄີຕິຍາ ກທາຈິ ປຖວິຍໍ ນິມຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອາຄຕຕ຺ຕາ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອເກ ວທນ຺ຕິ. ກທາຈິ ອາກາເສນ ອາຄຕຕ຺ຕາ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອເກ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ.

ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສີຕິ ຠິກ຺ຂູ ອາລປິ ອຠາສິ ສມ຺ໂພເຘສີຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ. ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ປນ ຎາປເນປິ ໂຫຕິ. ຍຖາຫ – ‘‘ອາມນ຺ຕຍາມິ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, (ທີ. ນິ. ໒.໒໑໘) ປຏິເວທຍາມິ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໗.໗໒). ປກ຺ໂກສເນປິ ທິສ຺ສຕິ. ຍຖາຫ ‘‘ເອຫິ ຕ຺ວໍ, ຠິກ຺ຂຸ, ມມ ວຈເນນ ສາຣິປຸຕ຺ຕໍ ອາມນ຺ເຕຫີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໙.໑໑). ອາວຸໂສຕິ ອາມນ຺ຕນາກາຣທີປນໍ. ກໍ ຘຸຣໍ ກຕ຺ວາຕິ ກໍ ເຊຏ຺ຐກໍ ກຕ຺ວາ. ກິໍ ອານນ຺ໂທ ນປ຺ປໂຫຕີຕິ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິເຍຫິ ຐປິຕປຸຈ຺ຉາ. ນປ຺ປໂຫຕີຕິ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ເອຕທຄ຺ຄນ຺ຕິ ເອໂສ ອຄ຺ໂຄ. ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາເສນ ຫິ ອຍໍ ນິທ຺ເທໂສ. ຍທິທນ຺ຕິ ຈ ໂຍ ອຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຍທິທໍ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກນ຺ຕິ ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ສມ຺ມນ຺ນີຕິ ສມ຺ມຕໍ ອກາສິ. ອຸປາລິໍ ວິນຍໍ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉຘາຕຸສ຺ສ ທ຺ວິກມ຺ມກຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ພີຊນິໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ພີຊນີຄຫຓໍ ຘມ຺ມກຖິການໍ ຘມ຺ມຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຠຄວາປິ ຫິ ຘມ຺ມກຖິການໍ ຘມ຺ມຕາທສ຺ສນຕ຺ຖເມວ ວິຈິຕ຺ຕພີຊນິໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ນ ຫິ ອຎ຺ຎຖາ ສພ຺ພສ຺ສປິ ໂລກສ຺ສ ອລງ຺ກາຣຠູຕໍ ປຣມຸກ຺ກໍສຄຕສິກ຺ຂາສໍຍມານໍ ພຸທ຺ຘານໍ ມຸຂຈນ຺ທມຓ຺ຑລໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ. ‘‘ປຐມໍ, ອາວຸໂສ ອຸປາລິ, ປາຣາຊິກໍ ກຕ຺ຖ ປຎ຺ຎຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ຕສ຺ສ ສງ຺ຄີຕິຍາ ປຸຣິມກາເລ ປຐມຠາໂວ ນ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ? ໂນ ນ ຍຸຕ຺ໂຕ ຠຄວຕາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕານຸກ຺ກເມນ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສານຸກ຺ກເມນ ຈ ປຐມຠາວສ຺ສ ສິທ຺ຘຕ຺ຕາ. ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຫິ ຕີຓິ ປິຏການິ ຠຄວໂຕ ຘຣມານກາເລ ຐິຕານຸກ຺ກເມເນວ ສງ຺ຄີຕານິ, ວິເສສໂຕ ວິນຍາຠິຘມ຺ມປິຏການີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ກິສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ເມຖຸນຘມ຺ເມຕິ ຈ ນິມິຕ຺ຕຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມວຈນໍ.

ວຕ຺ຖຸມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉີຕິອາທິ ‘‘ກຕ຺ຖ ປຎ຺ຎຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ທສ຺ສິເຕນ ສຫ ຕໂຕ ອວສິຏ຺ຐມ຺ປິ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ສນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິໍ ປເນຕ຺ຖ ປຐມປາຣາຊິກປາຬິຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອປເນຕພ຺ພໍ ວາ ປກ຺ຂິປິຕພ຺ພໍ ວາ ອາສິ ນາສີຕິ? ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຠາສິເຕ ອປເນຕພ຺ພໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ນ ຫິ ຕຖາຄຕາ ເອກພ຺ຍຎ຺ຊນມ຺ປິ ນິຣຕ຺ຖກໍ ວທນ຺ຕິ, ສາວການໍ ປນ ເທວຕານໍ ວາ ຠາສິເຕ ອປເນຕພ຺ພມ຺ປິ ໂຫຕິ, ຕໍ ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫກຕ຺ເຖຣາ ອປນຍິໍສຸ, ປກ຺ຂິປິຕພ຺ພໍ ປນ ສພ຺ພຕ຺ຖາປິ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ຍໍ ຍຕ຺ຖ ປກ຺ຂິປິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຕຕ຺ຖ ປກ຺ຂິປິໍສຸເຍວ. ກິໍ ປນ ຕນ຺ຕິ ເຈ? ‘‘ເຕນ ສມເຍນາ’’ຕິ ວາ ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນາ’’ຕິ ວາ ‘‘ອຖ ໂຂ’’ອິຕິ ວາ ‘‘ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ’’ຕິ ວາ ‘‘ເອຕທໂວຈາ’’ຕິ ວາ ເອວມາທິກໍ ສມ຺ພນ຺ຘວຈນມຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ປກ຺ຂິປິຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປນ ອິທໍ ປຐມປາຣາຊິກນ຺ຕິ ຐເປສຸໍ. ປຐມປາຣາຊິເກ ສງ຺ຄຫມາຣຸຬ຺ເຫ ປຎ຺ຈ ອຣຫນ຺ຕສຕານິ ສງ຺ຄຫໍ ອາໂຣປິຕນເຍເນວ ຄຓສຊ຺ຌາຍມກໍສຸ. ‘‘ເຕນ ສມເຍນ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ວິຫຣຕີ’’ຕິ ຈ ເນສໍ ສຊ຺ຌາຍາຣມ຺ຠກາເລເຍວ ສາຘຸກາຣໍ ທທມານາ ວິຍ ມຫາປຖວີ ອຸທກປຣິຍນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ກມ຺ປິຕ຺ຖ. ເຕ ເອເຕເນວ ນເຍນ ເສສປາຣາຊິການິປິ ສງ຺ຄຫໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ປາຣາຊິກກຓ຺ຑ’’ນ຺ຕິ ຐເປສຸໍ. ເອວໍ ເຕຣສ ສງ຺ຆາທິເສສານິ ‘‘ເຕຣສກ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ວຕ຺ວາ ວີສາຘິການິ ທ຺ເວ ສິກ຺ຂາປທສຕານິ ‘‘ມຫາວິຠງ຺ໂຄ’’ຕິ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຐເປສຸໍ. ມຫາວິຠງ຺ຄາວສາເນປິ ປຸຣິມນເຍເນວ ມຫາປຖວີ ອກມ຺ປິຕ຺ຖ. ຕໂຕ ຠິກ຺ຂຸນິວິຠງ຺ເຄ ອຏ຺ຐ ສິກ຺ຂາປທານິ ‘‘ປາຣາຊິກກຓ຺ຑໍ ນາມາ’’ຕິອາທີນິ ວຕ຺ວາ ຕີຓິ ສິກ຺ຂາປທສຕານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ຈ ສິກ຺ຂາປທານິ ‘‘ຠິກ຺ຂຸນິວິຠງ຺ໂຄ’’ຕິ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ອຸຠໂຕວິຠງ຺ໂຄ ນາມ ຈຕຸສຏ຺ຐິຠາຓວາໂຣ’’ຕິ ຐເປສຸໍ. ອຸຠໂຕວິຠງ຺ຄາວສາເນປິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ປຖວີ ອກມ຺ປິຕ຺ຖ. ເອເຕເນວຸປາເຍນ ອສີຕິຠາຓວາຣປຣິມາຓໍ ຂນ຺ຘກໍ ປຎ຺ຈວີສຕິຠາຓວາຣປຣິມາຓໍ ປຣິວາຣຎ຺ຈ ສງ຺ຄຫໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ວິນຍປິຏກໍ ນາມາ’’ຕິ ຐເປສຸໍ. ວິນຍປິຏກາວສາເນປິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ປຖວີກມ຺ໂປ ອໂຫສິ. ຕໍ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອຸປາລິຕ຺ເຖຣໍ ປຏິຈ຺ຉາເປສຸໍ ‘‘ອາວຸໂສ, ອິທໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ນິສ຺ສິຕເກ ວາເຈຫີ’’ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອວຸຕ຺ໂຕປິ ວິເສໂສ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເອວໍ ວິນຍປິຏກໍ ສງ຺ຄຫມາໂຣເປຕ຺ວາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກໍ ສງ຺ຄາຍິໍສຸ. ອິທານິ ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ວິນຍໍ ສງ຺ຄາຍິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖໂຣ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ ຘມ຺ມໍ ປຸຈ຺ຉີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຍມນຸກ຺ກໂມ ເວທິຕພ຺ໂພ – ອານນ຺ທຕ຺ເຖເຣ ທນ຺ຕຂຈິຕໍ ພີຊນິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຘມ຺ມາສເນ ນິສິນ຺ເນ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖໂຣ ຠິກ຺ຂູ ປຸຈ຺ຉິ ‘‘ກຕຣໍ, ອາວຸໂສ, ປິຏກໍ ປຐມໍ ສງ຺ຄາຍາມາ’’ຕິ? ‘‘ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກໍ, ຠນ຺ເຕຕິ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏເກ ຈຕສ຺ໂສ ສງ຺ຄີຕິໂຍ, ຕາສຸ ປຐມໍ ກຕຣໍ ສງ຺ຄີຕິນ຺ຕິ? ທີຆສງ຺ຄີຕິໍ, ຠນ຺ເຕຕິ. ທີຆສງ຺ຄີຕິຍໍ ຈຕຸຕ຺ຕິໍສ ສຸຕ຺ຕານິ, ຕໂຍ ຈ ວຄ຺ຄາ, ເຕສຸ ປຐມໍ ກຕຣໍ ວຄ຺ຄນ຺ຕິ. ສີລກ຺ຂນ຺ຘວຄ຺ຄໍ, ຠນ຺ເຕຕິ. ສີລກ຺ຂນ຺ຘວຄ຺ເຄ ເຕຣສ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ, ເຕສຸ ປຐມໍ ກຕຣໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ພ຺ຣຫ຺ມຊາລສຸຕ຺ຕໍ ນາມ ຠນ຺ເຕ ຕິວິຘສີລາລງ຺ກຕໍ ນານາວິຘມິຈ຺ຉາຊີວກຸຫນລປນາທິວິທ຺ຘໍສນໍ ທ຺ວາສຏ຺ຐິທິຏ຺ຐິຊາລວິນິເວຐນໍ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸປກມ຺ປນໍ, ຕໍ ປຐມໍ ສງ຺ຄາຍາມາ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ເອຕທໂວຈ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຊາລໍ, ອາວຸໂສ ອານນ຺ທ, ກຕ຺ຖ ຠາສິຕ’’ນ຺ຕິ?

ອນ຺ຕຣາ ຈ ຠນ຺ເຕ ຣາຊຄຫໍ ອນ຺ຕຣາ ຈ ນາຬນ຺ທນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອນ຺ຕຣາ-ສທ຺ໂທ ກາຣຓຂຓຈິຕ຺ຕເວມຊ຺ຌວິວຣາທີສຸ ທິສ຺ສຕິ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ຕທນ຺ຕຣໍ ໂກ ຊາເນຍ຺ຍ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຕຖາຄຕາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໖.໔໔; ໑໐.໗໕) ຈ, ‘‘ຊນາ ສງ຺ຄມ຺ມ ມນ຺ເຕນ຺ຕິ, ມຎ຺ຈ ຕຎ຺ຈ ກິມນ຺ຕຣ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໒໘) ຈ ອາທີສຸ ກາຣເຓ ອນ຺ຕຣາສທ຺ໂທ ວຕ຺ຕຕິ. ‘‘ອທ຺ທສ ມໍ ຠນ຺ເຕ ອຎ຺ຎຕຣາ ອິຕ຺ຖີ ວິຊ຺ຊນ຺ຕຣິກາຍ ຠາຊນໍ ໂຘວນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໒.໑໔໙) ຂເຓ. ‘‘ຍສ຺ສນ຺ຕຣໂຕ ນ ສນ຺ຕິ ໂກປາ’’ຕິອາທີສຸ (ອຸທາ. ໒໐) ຈິຕ຺ເຕ. ‘‘ອນ຺ຕຣາ ໂວສານມາປາທີ’’ຕິອາທີສຸ ເວມຊ຺ເຌ. ‘‘ອປິ ຈາຍໍ ຕໂປທາ ທ຺ວິນ຺ນໍ ມຫານິຣຍານໍ ອນ຺ຕຣິກາຍ ອາຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໒໓໑) ວິວເຣ. ສ຺ວາຍມິຘ ວິວເຣ ວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ຣາຊຄຫສ຺ສ ຈ ນາຬນ຺ທາຍ ຈ ວິວເຣຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ອນ຺ຕຣາສທ຺ເທນ ປນ ຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ກຕໍ. ອີທິເສສຸ ຈ ຐາເນສຸ ອກ຺ຂຣຈິນ຺ຕກາ ‘‘ອນ຺ຕຣາ ຄາມຎ຺ຈ ນທິຎ຺ຈ ຍາຕີ’’ຕິ ເອວໍ ເອກເມວ ອນ຺ຕຣາສທ຺ທໍ ປຍຸຊ຺ຊນ຺ຕິ, ໂສ ທຸຕິຍປເທນປິ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ ໂຫຕິ. ອໂຍຊິຍມາເນ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ນ ປາປຸຓາຕິ ສາມິວຈນປ຺ປສງ຺ເຄ ອນ຺ຕຣາສທ຺ທໂຍເຄນ ອຸປໂຍຄວຈນສ຺ສ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ. ອິຘ ປນ ໂຍເຊຕ຺ວາ ເອວໍ ວຸຕ຺ໂຕ. ຣາຊາຄາຣເກຕິ ຕຕ຺ຖ ຣຎ຺ໂຎ ກີຬນຕ຺ຖໍ ປຏິຠານຈິຕ຺ຕວິຈິຕ຺ຣໍ ອຄາຣໍ ອກໍສຸ, ຕໍ ຣາຊາຄາຣກນ຺ຕິ ປວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມິໍ. ອມ຺ພລຏ຺ຐິກາຕິ ຣຎ຺ໂຎ ອຸຍ຺ຍານໍ. ຕສ຺ສ ກິຣ ທ຺ວາຣສມີເປ ຕຣຸໂຓ ອມ຺ພຣຸກ຺ໂຂ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ອມ຺ພລຏ຺ຐິກາຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ອວິທູຣຠວຕ຺ຕາ ອຸຍ຺ຍານມ຺ປິ ອມ຺ພລຏ຺ຐິກາຕ຺ເວວ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຕໍ ‘‘ວຣຸຓານຄຣ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍ.

ສຸປ຺ປິຍຎ຺ຈ ປຣິພ຺ພາຊກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສຸປ຺ປິໂຍຕິ ຕສ຺ສ ນາມໍ, ປຣິພ຺ພາຊໂກຕິ ສຎ຺ຊຍສ຺ສ ອນ຺ເຕວາສີ ຉນ຺ນປຣິພ຺ພາຊໂກ. ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ຕຎ຺ຈ ມາຓວກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ໂຕຕິ ຕສ຺ສ ນາມໍ. ມາຓໂວຕິ ສຕ຺ໂຕປິ ໂຈໂຣປິ ຕຣຸໂຓປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຖາ ຫິ –

‘‘ໂຈທິຕາ ເທວທູເຕຫິ, ເຍ ປມຊ຺ຊນ຺ຕິ ມາຓວາ;

ເຕ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ໂສຈນ຺ຕິ, ຫີນກາຍູປຄາ ນຣາ’’ຕິ. (ມ. ນິ. ໓.໒໗໑; ອ. ນິ. ໓.໓໖) –

ອາທີສຸ ສຕ຺ໂຕ ມາຓໂວຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ມາຓເວຫິປິ ສມາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ກຕກມ຺ເມຫິປິ ອກຕກມ຺ເມຫິປີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໒.໑໔໙) ໂຈໂຣ. ‘‘ອມ຺ພຏ຺ຐມາຓໂວ ອງ຺ຄໂກ ມາຓໂວ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໒໕໘-໒໖໑, ໓໑໖) ຕຣຸໂຓ ມາຓໂວຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ອິຘາປິ ອຍເມວ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ຕໍ ນາມ ຕຣຸຓປຸຣິສໍ ອາຣພ຺ຠາ’’ຕິ. ຊີວກມ຺ພວເນຕິ ຊີວກສ຺ສ ໂກມາຣຠຈ຺ຈສ຺ສ ອມ຺ພວເນ. ອຖ ‘‘ກໍ ອາຣພ຺ຠາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ເກນສທ຺ຘິ’’ນ຺ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ? ນ ເອຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ ຠຄວຕາ ເອວ ວຸຕ຺ຕໍ, ຣຎ຺ຎາປິ ‘‘ຍຖາ ນຸ ໂຂ ອິມານິ ປຸຖຸສິປ຺ປາຍຕນານີ’’ຕິອາທິນາ ກິຎ຺ຈິ ກິຎ຺ຈິ ວຸຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເວເທຫິປຸຕ຺ເຕນາຕິ ອຍໍ ໂກສລຣຎ຺ໂຎ ຘີຕາຍ ປຸຕ຺ໂຕ, ນ ວິເທຫຣຎ຺ໂຎ, ‘‘ເວເທຫີ’’ຕິ ປນ ປຓ຺ຑິຕາຘິວຈນເມຕໍ. ວິທນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ເວໂທ, ຎາຓສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ເວເທນ ອີຫຕິ ຆຏຕິ ວາຍມຕີຕິ ເວເທຫີ, ເວເທຫິຍາ ປຸຕ຺ໂຕ ເວເທຫິປຸຕ຺ໂຕ, ເຕນ.

ເອເຕເນວຸປາເຍນ ປຎ຺ຈ ນິກາເຍ ປຸຈ຺ຉີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຍມນຸກ຺ກໂມ ເວທິຕພ຺ໂພ. ວຸຕ຺ຕນເຍນ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລສ຺ສ ປຸຈ຺ຉາວິສຊ຺ຊນາວສາເນ ປຎ຺ຈ ອຣຫນ຺ຕສຕານິ ສຊ຺ຌາຍມກໍສຸ. ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຈ ປຖວີກມ຺ໂປ ອໂຫສິ. ເອວໍ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລໍ ສງ຺ຄາຍິຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຣໍ ‘‘ສາມຎ຺ຎຜລໍ ປນາວຸໂສ ອານນ຺ທ, ກຕ຺ຖ ຠາສິຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປຸຈ຺ຉາວິສຊ຺ຊນານຸກ຺ກເມນ ສທ຺ຘິໍ ພ຺ຣຫ຺ມຊາເລນ ເຕຣສສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ສງ຺ຄາຍິຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ສີລກ຺ຂນ຺ຘວຄ຺ໂຄ ນາມາ’’ຕິ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຐເປສຸໍ. ຕທນນ຺ຕຣໍ ມຫາວຄ຺ຄໍ, ຕທນນ຺ຕຣໍ ປາຖິກວຄ຺ຄນ຺ຕິ ເອວໍ ຕິວຄ຺ຄສງ຺ຄຫໍ ຈຕຸຕ຺ຕິໍສສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຏິມຓ຺ຑິຕໍ ຈຕຸສຏ຺ຐິຠາຓວາຣປຣິມາຓໍ ຕນ຺ຕິໍ ສງ຺ຄາຍິຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ທີຆນິກາໂຍ ນາມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ ປຏິຈ຺ຉາເປສຸໍ ‘‘ອາວຸໂສ, ອິມໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ນິສ຺ສິຕເກ ວາເຈຫີ’’ຕິ. ຕໂຕ ອນນ຺ຕຣໍ ອສີຕິຠາຓວາຣປຣິມາຓໍ ມຊ຺ຌິມນິກາຍໍ ສງ຺ຄາຍິຕ຺ວາ ຘມ຺ມເສນາປຕິສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ນິສ຺ສິຕເກ ປຏິຈ຺ຉາເປສຸໍ ‘‘ອິມໍ ຕຸມ຺ເຫ ປຣິຫຣຖາ’’ຕິ. ຕທນນ຺ຕຣໍ ຠາຓວາຣສຕປຣິມາຓໍ ສໍຍຸຕ຺ຕນິກາຍໍ ສງ຺ຄາຍິຕ຺ວາ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣໍ ປຏິຈ຺ຉາເປສຸໍ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິມໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ນິສ຺ສິຕເກ ວາເຈຖາ’’ຕິ. ຕທນນ຺ຕຣໍ ວີສຕິຠາຓວາຣສຕປອມາຓໍ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣນິກາຍໍ ສງ຺ຄາຍິຕ຺ວາ ອນຸຣຸທ຺ຘຕ຺ເຖຣໍ ປຏິຈ຺ຉາເປສຸໍ ‘‘ອິມໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ນິສ຺ສິຕເກ ວາເຈຖາ’’ຕິ.

ຕທນນ຺ຕຣໍ –

‘‘ຘມ຺ມສງ຺ຄຓິໍ ວິຠງ຺ຄຎ຺ຈ, ກຖາວຕ຺ຖຸຎ຺ຈ ປຸຄ຺ຄລໍ;

ຘາຕຸຍມກໍ ປຏ຺ຐານໍ, ອຠິຘມ຺ໂມຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. –

ເອວໍ ສໍວຓ຺ຓິຕໍ ສຸຂຸມຎາຓໂຄຈຣໍ ຕນ຺ຕິໍ ສງ຺ຄາຍິຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ອຠິຘມ຺ມປິຏກໍ ນາມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ອຣຫນ຺ຕສຕານິ ສຊ຺ຌາຍມກໍສຸ. ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ປຖວີກມ຺ໂປ ອໂຫສິ. ຕໂຕ ປຣໍ ຊາຕກໍ ມຫານິທ຺ເທໂສ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ໂຄ ອປທານໍ ສຸຕ຺ຕນິປາໂຕ ຂຸທ຺ທກປາໂຐ ຘມ຺ມປທໍ ອຸທານໍ ອິຕິວຸຕ຺ຕກໍ ວິມານວຕ຺ຖຸ ເປຕວຕ຺ຖຸ ເຖຣຄາຖາ ເຖຣີຄາຖາຕິ ອິມໍ ຕນ຺ຕິໍ ສງ຺ຄາຍິຕ຺ວາ ‘‘ຂຸທ຺ທກຄນ຺ໂຖ ນາມ ອຍ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຕ຺ວາ ອຠິຘມ຺ມປິຏກສ຺ມິໍເຍວ ສງ຺ຄຫໍ ອາໂຣປຍິໍສູຕິ ທີຆຠາຓກາ ວທນ຺ຕິ. ມຊ຺ຌິມຠາຓກາ ປນ ‘‘ຈຣິຍາປິຏກພຸທ຺ຘວໍເສຫິ ສທ຺ຘິໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ຕໍ ຂຸທ຺ທກຄນ຺ຖໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏເກ ປຣິຍາປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຍເມຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ຊາຕກາທິເກ ຂຸທ຺ທກນິກາຍປຣິຍາປນ຺ເນ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຈ ຘມ຺ມນິທ຺ເທສຠູເຕ ຕາທິເສ ອຠິຘມ຺ມປິຏເກ ສງ຺ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ທີຆນິກາຍາທິປ຺ປກາເຣ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏເກ, ນາປິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິນິທ຺ເທສຠູເຕ ວິນຍປິຏເກຕິ. ທີຆຠາຓກາ ‘‘ຊາຕກາທີນໍ ອຠິຘມ຺ມປິຏເກ ສງ຺ຄໂຫ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຈຣິຍາປິຏກພຸທ຺ຘວໍສານຎ຺ເຈຕ຺ຖ ອຄ຺ຄຫຓໍ ຊາຕກຄຕິກຕ຺ຕາ. ມຊ຺ຌິມຠາຓກາ ປນ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ເທສິຕານໍ ຊາຕກາທີນໍ ຍຖານຸໂລມເທສນາຠາວໂຕ ຕາທິເສ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏເກ ສງ຺ຄໂຫ ຍຸຕ຺ໂຕ, ນ ປນ ສຠາວຘມ຺ມນິທ຺ເທສຠູເຕ ຍຖາຘມ຺ມສາສເນ ອຠິຘມ຺ມປິຏເກຕິ ຊາຕກາທີນໍ ສຸຕ຺ຕປຣິຍາປນ຺ນຕໍ ວທນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍຸຕ຺ຕໍ ວິຈາເຣຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຂຸທ຺ທກນິກາຍສ຺ສ ເສສນິກາຍານໍ ວິຍ ອປາກຏຕ຺ຕາ ເສເສ ຐເປຕ຺ວາ ຂຸທ຺ທກນິກາຍໍ ປາກຏໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຂຸທ຺ທກນິກາໂຍ ນາມາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ນິກາເຍສຸ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຂຸທ຺ທກນິກາເຍ.

ເອວໍ ນິມິຕ຺ຕປໂຍຊນກາລເທສກາຣກກຣຓປ຺ປກາເຣຫິ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຕຕ຺ຖ ວວຕ຺ຖາປິເຕສຸ ຘມ຺ມວິນເຍສຸ ນານປ຺ປກາຣໂກສລ຺ລຕ຺ຖໍ ເອກວິຘາທິເຠເທ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕເທຕໍ ສພ຺ພມ຺ປີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອນາວຣຓຎາຓປທຏ຺ຐານໍ ມຄ຺ຄຎາຓໍ ມຄ຺ຄຎາຓປທຏ຺ຐານຎ຺ຈ ອນາວຣຓຎາຓໍ ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ເຕນ ວາຕິ ອຸທານາທິວເສນ ປວຕ຺ຕຘມ຺ມໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ວິມຸຕ຺ຕິຣສນ຺ຕິ ອຣຫຕ຺ຕຜລສ຺ສາທໍ ວິມຸຕ຺ຕິສມ຺ປຕ຺ຕິກໍ ວາ ອຄ຺ຄຜລນິປ຺ຜາທນໂຕ, ວິມຸຕ຺ຕິກິຈ຺ຈໍ ວາ ກິເລສານໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕວິມຸຕ຺ຕິສມ຺ປາທນໂຕ.

ກິຎ຺ຈາປິ ອວິເສເສນ ສພ຺ພມ຺ປິ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ກິເລສວິນຍເນນ ວິນໂຍ, ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊມາເນ ອປາຍປຕນາທິໂຕ ຘາຣເຓນ ຘມ຺ໂມ ຈ ໂຫຕິ, ອິຘາຘິປ຺ເປເຕ ປນ ຘມ຺ມວິນເຍ ນິທ຺ຘາເຣຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ວິນຍປິຏກ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຂນ຺ຘາທິວເສນ ສຠາວຘມ຺ມເທສນາພາຫຸລ຺ລໂຕ ອາຫ ‘‘ອວເສສໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ຘມ຺ໂມ’’ຕິ. ອຖ ວາ ຍທິປິ ຘມ຺ໂມເຍວ ວິນໂຍ ປຣິຍຕ຺ຕິອາທິຠາວໂຕ, ຕຖາປິ ວິນຍສທ຺ທສນ຺ນິຘາໂນ ອຠິນ຺ນາຘິກຣຓຠາເວນ ປຍຸຕ຺ໂຕ ຘມ຺ມສທ຺ໂທ ວິນຍຕນ຺ຕິວິປຣີຕໍ ຕນ຺ຕິໍ ທີເປຕິ ຍຖາ ‘‘ປຸຎ຺ຎຎາຓສມ຺ຠາໂຣ, ໂຄພລີພທ຺ທ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ອເນກຊາຕິສໍສາຣນ຺ຕິ ອຍໍ ຄາຖາ ຠຄວຕາ ອຕ຺ຕໂນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓປທຏ຺ຐານໍ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ເຕນ ເອກູນວີສຕິມສ຺ສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓສ຺ສ ອນນ຺ຕຣໍ ຠາສິຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ອິທໍ ປຐມພຸທ຺ຘວຈນ’’ນ຺ຕິ. ອິທໍ ກິຣ ສພ຺ພພຸທ຺ເຘຫິ ອວິຊຫິຕອຸທານໍ. ອຍມສ຺ສ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ (ຘ. ປ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໕໔) – ອຫໍ ອິມສ຺ສ ອຕ຺ຕຠາວເຄຫສ຺ສ ກາຣກໍ ຕຓ຺ຫາວຑ຺ຒກິໍ ຄເວສນ຺ໂຕ ເຍນ ຎາເຓນ ຕໍ ທຏ຺ຐຸໍ ສກ຺ກາ, ຕສ຺ສ ໂພຘິຎາຓສ຺ສຕ຺ຖາຍ ທີປງ຺ກຣປາທມູເລ ກຕາຠິນີຫາໂຣ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ອເນກຊາຕິສໍສາຣໍ ອເນກຊາຕິສຕສຫສ຺ສສງ຺ຂ຺ຍໍ ສໍສາຣວຏ຺ຏໍ ອນິພ຺ພິສໍ ອນິພ຺ພິສນ຺ໂຕ ຕໍ ຎາຓໍ ອວິນ຺ທນ຺ໂຕ ອລຠນ຺ໂຕເຍວ ສນ຺ຘາວິສ຺ສໍ ສໍສຣິໍ. ຍສ຺ມາ ຊຣາພ຺ຍາຘິມຣຓມິສ຺ສຕາຍ ຊາຕິ ນາເມສາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຸປຄນ຺ຕຸໍ ທຸກ຺ຂາ, ນ ຈ ສາ ຕສ຺ມິໍ ອທິຏ຺ເຐ ນິວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ຄເວສນ຺ໂຕ ສນ຺ຘາວິສ຺ສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ທິຏ຺ໂຐສີຕິ ອິທານິ ມຍາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ເຕນ ທິຏ຺ໂຐ ອສິ. ປຸນ ເຄຫນ຺ຕິ ປຸນ ອິມໍ ອຕ຺ຕຠາວສງ຺ຂາຕໍ ມມ ເຄຫໍ ນ ກາຫສິ ນ ກຣິສ຺ສສິ. ຕວ ສພ຺ພາ ອນວເສສາ ກິເລສຜາສຸກາ ມຍາ ຠຄ຺ຄາ. ອິມສ຺ສ ຕຍາ ກຕສ຺ສ ອຕ຺ຕຠາວເຄຫສ຺ສ ກູຏໍ ອວິຊ຺ຊາສງ຺ຂາຕໍ ກຓ຺ຓິກມຓ຺ຑລໍ ວິສງ຺ຂຕໍ ວິທ຺ຘໍສິຕໍ. ວິສງ຺ຂາຣໍ ນິພ຺ພານໍ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ຄຕໍ ອນຸປວິຏ຺ຐໍ ອິທານິ ມມ ຈິຕ຺ຕໍ, ອຫຎ຺ຈ ຕຓ຺ຫານໍ ຂຍສງ຺ຂາຕໍ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄໍ ອຣຫຕ຺ຕຜລໍ ວາ ອຊ຺ຌຄາ ອຘິຄໂຕ ປຕ຺ໂຕສ຺ມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ປນ ‘‘ວິສງ຺ຂາຣຄຕນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕເມວ ຕຓ຺ຫານໍ ຂຍສງ຺ຂາຕໍ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄໍ ອຣຫຕ຺ຕຜລໍ ວາ ອຊ຺ຌຄາ ອຘິຄໂຕ ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ ເອວມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຍໍ ມນສາ ປວຕ຺ຕິຕຘມ຺ມານໍ ອາທິ. ‘‘ຍທາ ຫເວ ປາຕຸຠວນ຺ຕິ ຘມ຺ມາຕິ ອຍໍ ປນ ວາຈາຍ ປວຕ຺ຕິຕຘມ຺ມານໍ ອາທີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອນ຺ໂຕຊປ຺ປນວເສນ ກິຣ ຠຄວາ ‘‘ອເນກຊາຕິສໍສາຣ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ.

ເກຈີຕິ ຂນ຺ຘກຠາຓກາ. ປຐມໍ ວຸຕ຺ໂຕ ປນ ຘມ຺ມປທຠາຓການໍ ອຘິປ຺ປາໂຍຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຂນ຺ຘກຠາຓກາ ວທນ຺ຕິ ‘‘ຘມ຺ມປທຠາຓການໍ ຄາຖາ ມນສາ ເທສິຕຕ຺ຕາ ຕທາ ມຫໂຕ ຊນສ຺ສ ອຸປກາຣາຍ ນ ໂຫຕິ, ອມ຺ຫາກໍ ປນ ຄາຖາ ວຈີເຠທໍ ກຕ຺ວາ ເທສິຕຕ຺ຕາ ຕທາ ສຸຓນ຺ຕານໍ ເທວພ຺ຣຫ຺ມານໍ ອຸປກາຣາຍ ອໂຫສິ, ຕສ຺ມາ ອິທເມວ ປຐມພຸທ຺ຘວຈນ’’ນ຺ຕິ. ຘມ຺ມປທຠາຓກາ ປນ ‘‘ເທສນາຍ ຊນສ຺ສ ອຸປກາຣານຸປກາຣຠາໂວ ລກ຺ຂຓໍ ນ ໂຫຕິ, ຠຄວຕາ ມນສາ ເທສິຕຕ຺ຕາເຍວ ອິທໍ ປຐມພຸທ຺ຘວຈນ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອຸຠຍມ຺ປິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວິຣຸທ຺ຘໍ ນ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ນນຸ ຈ ຍທິ ‘‘ອເນກຊາຕິສໍສາຣ’’ນ຺ຕິ ມນສາ ເທສິຕໍ, ອຖ ກສ຺ມາ ຘມ຺ມປທອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ຘ. ປ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໕໓-໑໕໔) ‘‘ອເນກຊາຕິສໍສາຣນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ໂພຘິຣຸກ຺ຂມູເລ ນິສິນ຺ໂນ ອຸທານວເສນ ອຸທາເນຕ຺ວາ ອປຣຠາເຄ ອານນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ປຸຏ຺ໂຐ ກເຖສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ຕຕ຺ຖາປິ ມນສາ ອຸທາເນຕ຺ວາຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ອຖ ວາ ມນສາວ ເທສິຕນ຺ຕິ ເອວໍ ຄຫເຓ ກິໍ ກາຣຓນ຺ຕິ ເຈ? ຍທິ ວຈີເຠທໍ ກຕ຺ວາ ເທສິຕໍ ສິຍາ, ອຸທານປາຬິຍໍ ອາຣຸຬ຺ຫໍ ຠເວຍ຺ຍ, ຕສ຺ມາ ອຸທານປາຬິຍໍ ອນາຣຸຬ຺ຫຠາໂວເຍວ ວຈີເຠທໍ ອກຕ຺ວາ ມນສາ ເທສິຕຠາເວ ກາຣຓນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ຍທາ ຫເວ ປາຕຸຠວນ຺ຕິ ຘມ຺ມາຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິສທ຺ໂທ ອາທິອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ‘‘ອາຕາປິໂນ ຌາຍໂຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ, ອຖສ຺ສ ກງ຺ຂາ ວປຍນ຺ຕິ ສພ຺ພາ. ຍໂຕ ປຊານາຕິ ສເຫຕຸຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ອາທິຄາຖາຕ຺ຕຍໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອຸທານຄາຖນ຺ຕິ ປນ ຊາຕິຍາ ເອກວຈນໍ, ຕຕ຺ຖາປິ ປຐມຄາຖໍເຍວ ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖ ປນ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ຂນ຺ຘເກ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ປາຏິປທທິວເສຕິ ອິທໍ ‘‘ສພ຺ພຎ຺ຎຸຠາວປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ນ ເອເຕນ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ, ‘‘ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນາ’’ຕິ ເອເຕນ ປນ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ວິສາຂປຸຓ຺ຓມາຍເມວ ຫິ ຠຄວາ ປຈ຺ຈູສສມເຍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ໂຕຕິ. ໂສມນສ຺ສມຍຎາເຓນາຕິ ໂສມນສ຺ສສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຎາເຓນ. ອາມນ຺ຕຍາມີຕິ ນິເວທຍາມິ, ໂພເຘມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຍຘມ຺ມາຕິ ອນິຈ຺ຈລກ຺ຂຓມຸເຂນ ທຸກ຺ຂານຕ຺ຕລກ຺ຂຓມ຺ປິ ສງ຺ຂາຣານໍ ວິຠາເວຕິ ‘‘ຍທນິຈ຺ຈໍ ຕໍ ທຸກ຺ຂໍ, ຍໍ ທຸກ຺ຂໍ ຕທນຕ຺ຕາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໑໕) ວຈນໂຕ. ລກ຺ຂຓຕ຺ຕຍວິຠາວນນເຍເນວ ຕທາຣມ຺ມຓໍ ວິປສ຺ສນໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ສພ຺ພຕິຕ຺ຖິຍານໍ ອວິສຍຠູຕໍ ພຸທ຺ຘາເວຓິກໍ ຈຕຸສຈ຺ຈກມ຺ມຏ຺ຐານາຘິຏ຺ຐານໍ ອວິປຣີຕໍ ນິພ຺ພານຄາມິນິໍ ປຏິປທໍ ປກາເສຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອິທານິ ຕຕ຺ຖ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ນິໂຍເຊຕິ ‘‘ອປ຺ປມາເທນ ສມ຺ປາເທຖາ’’ຕິ. ອຖ ວາ ‘‘ວຍຘມ຺ມາ ສງ຺ຂາຣາ’’ຕິ ເອເຕນ ສງ຺ເຂເປນ ສໍເວເຊຕ຺ວາ ‘‘ອປ຺ປມາເທນ ສມ຺ປາເທຖາ’’ຕິ ສງ຺ເຂເປເນວ ນິຣວເສສໍ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ. ອປ຺ປມາທປທຎ຺ຫິ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫິຕໍ ເກວລປຣິປຸຓ຺ຓໍ ສາສນໍ ປຣິຍາທິຍິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ. ອນ຺ຕເຣຕິ ອນ຺ຕຣາເຬ, ເວມຊ຺ເຌຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍຖາ ກມ຺ມເມວ ກມ຺ມນ຺ຕໍ, ເອວໍ ສຸຕ຺ຕເມວ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອສງ຺ຄີຕນ຺ຕິ ສງ຺ຄີຕິກ຺ຂນ຺ຘກກຖາວຕ຺ຖຸປ຺ປກຣຓາທິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ສຸຠສຸຕ຺ຕມ຺ປິ ປຐມສງ຺ຄີຕິຍໍ ອສງ຺ຄີຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ‘‘ປຐມສງ຺ຄີຕິໂຕ ປຸເຣຕຣເມວ ຫິ ອາຍສ຺ມຕາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ເຕນ ສຸຠສ຺ສ ມາຓວສ຺ສ ເທສິຕ’’ນ຺ຕິ ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸຠສຸຕ຺ຕໍ ປນ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ ເຊຕວເນ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ ອຈິຣປຣິນິພ຺ພຸເຕ ຠຄວຕີ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໔໔໔) ອາຄຕໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕ’’ນ຺ຕິອາທິວຈນໍ ປຐມສງ຺ຄີຕິຍໍ ອາຍສ຺ມຕາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖເຣເນວ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕຣູປໍ ນ ໂຫຕິ. ນ ຫິ ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ສຍເມວ ສຸຠສຸຕ຺ຕໍ ເທເສຕ຺ວາ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ວທຕິ. ເອວໍ ປນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ ‘‘ເອກມິທາຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ສມຍໍ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣາມິ ເຊຕວເນ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ’’ຕິ, ຕສ຺ມາ ທຸຕິຍຕຕິຍສງ຺ຄີຕິກາຣເກຫິ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ສຸຠສຸຕ຺ຕໍ ສງ຺ຄີຕິມາໂຣປິຕໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ. ອຖ ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖຣສ຺ສ ເອວມຘິປ຺ປາໂຍ ສິຍາ ‘‘ອານນ຺ທຕ຺ເຖເຣເນວ ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ສຸຠສຸຕ຺ຕໍ ປຐມສງ຺ຄີຕິໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ຕນ຺ຕິໍ ຐເປຕຸກາເມຫິ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣາທີຫິ ອຎ຺ເຎສຸ ສຸຕ຺ເຕສຸ ອາຄຕນເຍເນວ ‘ເອວໍ ເມ ສຸຕ’ນ຺ຕິອາທິນາ ຕນ຺ຕິ ຐປິຕາ’’ຕິ, ເອວໍ ສຕິ ຍຸຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ອຖ ວາ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ສຸຠສຸຕ຺ຕໍ ສຍໍ ເທເສນ຺ໂຕປິ ສາມຎ຺ຎຜລາທີສຸ ຠຄວຕາ ເທສິຕນເຍເນວ ເທເສສີຕິ ຠຄວໂຕ ສມ຺ມຸຂາ ລທ຺ຘນເຍ ຐຕ຺ວາ ເທສິຕຕ຺ຕາ ຠຄວຕາ ເທສິຕໍ ຘມ຺ມໍ ອຕ຺ຕນິ ອທຫນ຺ໂຕ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫາຕິ ເອວມຘິປ຺ປາໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອຸຠຍານິ ປາຕິໂມກ຺ຂານີຕິ ຠິກ຺ຂຸຠິກ຺ຂຸນີປາຕິໂມກ຺ຂວເສນ. ທ຺ເວ ວິຠງ຺ຄານີຕິ ຠິກ຺ຂຸຠິກ຺ຂຸນີວິຠງ຺ຄວເສເນວ ທ຺ເວ ວິຠງ຺ຄານິ. ທ຺ວາວີສຕິ ຂນ຺ຘການີຕິ ມຫາວຄ຺ຄຈູຬວຄ຺ເຄສຸ ອາຄຕານິ ທ຺ວາວີສຕິ ຂນ຺ຘການິ. ໂສຬສປຣິວາຣາຕິ ໂສຬສຫິ ປຣິວາເຣຫິ ອຸປລກ຺ຂິຕຕ຺ຕາ ໂສຬສປຣິວາຣາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ປຣິວາຣປາຬິຍໍ ‘‘ຍໍ ເຕນ ຠຄວຕາ ຊານຕາ ປສ຺ສຕາ ອຣຫຕາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ປຐມໍ ປາຣາຊິກໍ ກຕ຺ຖ ປຎ຺ຎຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ປຣິ. ໑) ປຎ຺ຎຕ຺ຕິວາໂຣ, ຕໂຕ ປຣໍ ‘‘ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວນ຺ໂຕ ກຕິ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທິນາ (ປຣິ. ໑໕໗) ກຕາປຕ຺ຕິວາໂຣ, ‘‘ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ຈຕຸນ຺ນໍ ວິປຕ຺ຕີນໍ ກຕິ ວິປຕ຺ຕິໂຍ ຠຊນ຺ຕີ’’ຕິອາທິປ຺ປເຠໂທ (ປຣິ. ໑໘໒) ວິປຕ຺ຕິວາໂຣ, ‘‘ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘານໍ ກຕິຫິ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ເຘຫິ ສງ຺ຄຫິຕາ’’ຕິອາທິປ຺ປເຠໂທ (ປຣິ. ໑໘໓) ສງ຺ຄຫວາໂຣ, ‘‘ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ຉນ຺ນໍ ອາປຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐານານໍ ກຕິຫິ ສມຸຏ຺ຐາເນຫິ ສມຸຏ຺ຐນ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ (ປຣິ. ໑໘໔) ສມຸຏ຺ຐານວາໂຣ, ‘‘ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຘິກຣຓານໍ ກຕມໍ ອຘິກຣຓ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ປຣິ. ໑໘໕) ອຘິກຣຓວາໂຣ, ‘‘ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ສມຖານໍ ກຕິຫິ ສມເຖຫິ ສມ຺ມນ຺ຕີ’’ຕິອາທິປ຺ປເຠໂທ (ປຣິ. ໑໘໖) ສມຖວາໂຣ, ຕທນນ຺ຕຣໍ ສມຸຈ຺ຈຍວາໂຣ ຈາຕິ ອຏ຺ຐ ວາຣາ ວຸຕ຺ຕາ. ຕໂຕ ປຣໍ ‘‘ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວນປຈ຺ຈຍາ ປາຣາຊິກໍ ກຕ຺ຖ ປຎ຺ຎຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ປຣິ. ໑໘໘) ນເຍນ ປຸນ ປຈ຺ຈຍວເສນ ເອໂກ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິວາໂຣ, ຕສ຺ສ ວເສນ ປຸຣິມສທິສາ ເອວ ກຕາປຕ຺ຕິວາຣາທໂຍ ສຕ຺ຕ ວາຣາຕິ ເອວໍ ອປເຣປິ ອຏ຺ຐ ວາຣາ ວຸຕ຺ຕາ. ອິຕິ ອິມານິ ອຏ຺ຐ, ປຸຣິມານິປິ ອຏ຺ຐາຕິ ມຫາວິຠງ຺ເຄ ໂສຬສ ວາຣາ ທສ຺ສິຕາ. ຕໂຕ ປຣໍ ເຕເນວ ນເຍນ ຠິກ຺ຂຸນິວິຠງ຺ເຄປິ ໂສຬສ ວາຣາ ອາຄຕາຕິ ອິເມຫິ ໂສຬສຫິ ວາເຣຫິ ອຸປລກ຺ຂິຕຕ຺ຕາ ໂສຬສປຣິວາຣາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂປຕ຺ຖເກສຸ ປນ ກຕ຺ຖຈິ ‘‘ປຣິວາໂຣ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ທິສ຺ສຕິ, ພຫູສຸ ປນ ໂປຕ຺ຖເກສຸ ທີຆນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍໍ ອຠິຘມ຺ມຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ‘‘ໂສຬສປຣິວາຣາ’’ຕິ ເອວເມວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຍມ຺ປິ ປາໂຐ ນ ສກ຺ກາ ປຏິພາຫິຕຸນ຺ຕິ ຕສ຺ເສວຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ.

ພ຺ຣຫ຺ມຊາລາທິຈຕຸຕ຺ຕິໍສສຸຕ຺ຕສງ຺ຄໂຫຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລສຸຕ຺ຕາທີນິ ຈຕຸຕ຺ຕິໍສ ສຸຕ຺ຕານິ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ, ເອເຕນາຕິ ວາ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລາທິຈຕຸຕ຺ຕິໍສສຸຕ຺ຕສງ຺ຄໂຫ. ວຸຕ຺ຕປ຺ປມາຓານໍ ວາ ສຸຕ຺ຕານໍ ສງ຺ຄໂຫ ເອຕສ຺ສາຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລາທິຈຕຸຕ຺ຕິໍສສຸຕ຺ຕສງ຺ຄໂຫຕິ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ວິວິຘວິເສສນຍຕ຺ຕາຕິ ອິມິສ຺ສາ ຄາຖາຍ ອຕ຺ຖໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ວິວິຘາ ຫີ’’ຕິອາທິ. ທຬ຺ຫີກມ຺ມສິຖິລກຣຓປ຺ປໂຍຊນາຕິ ຍຖາກ຺ກມໍ ໂລກວຊ຺ເຊສຸ ສິກ຺ຂາປເທສຸ ທຬ຺ຫີກມ຺ມປ຺ປໂຍຊນາ, ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ເຊສຸ ສິຖິລກຣຓປ຺ປໂຍຊນາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຊ຺ຌາຈາຣນິເສຘນໂຕຕິ ສຎ຺ຎມເວລໍ ອຕິຠວິຕ຺ວາ ປວຕ຺ໂຕ ອາຈາໂຣ ອຊ຺ຌາຈາໂຣ, ວີຕິກ຺ກໂມ, ຕສ຺ສ ນິເສຘນໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຕິ ວິວິຘນຍຕ຺ຕາທິເຫຕຸນາ. ເອຕນ຺ຕິ ‘‘ວິວິຘວິເສສນຍຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິຄາຖາວຈນໍ. ເອຕສ຺ສາຕິ ວິນຍສ຺ສ. ອິຕຣໍ ປນາຕິ ສຸຕ຺ຕໍ.

ອິທານິ ອຕ຺ຖານໍ ສູຈນໂຕຕິອາທິຄາຖາຍ ອຕ຺ຖໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຕຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ. ອຕ຺ຕຕ຺ຖປຣຕ຺ຖາທິເຠເທຕິ ໂຍ ຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ ສຊ຺ຌາຍຕິ ສຸຓາຕິ ວາເຈຕິ ຈິນ຺ເຕຕິ ເທເສຕິ ຈ, ສຸຕ຺ເຕນ ສງ຺ຄຫິໂຕ ສີລາທິອຕ຺ໂຖ ຕສ຺ສປິ ໂຫຕິ, ເຕນ ປຣສ຺ສ ສາເຘຕພ຺ພໂຕ ປຣສ຺ສປິ ໂຫຕີຕິ ຕທຸຠຍໍ ຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ ສູເຈຕິ ທີເປຕິ. ຕຖາ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກຕ຺ເຖ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣຕ຺ເຖ ຈາຕິ ເອວມາທິເຠເທ ອຕ຺ເຖ ອາທິສທ຺ເທນ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອຕ຺ຖສທ຺ໂທ ຈາຍໍ ຫິຕປຣິຍາຍວຈໂນ, ນ ຠາສິຕຕ຺ຖວຈໂນ. ຍທິ ສິຍາ, ສຸຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕໂນປິ ຠາສິຕຕ຺ຖໍ ສູເຈຕິ ປຣສ຺ສປີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ ສິຍາ, ສຸຕ຺ເຕນ ຈ ໂຍ ອຕ຺ໂຖ ປກາສິໂຕ, ໂສ ຕສ຺ເສວ ໂຫຕິ, ນ ເຕນ ປຣຕ຺ໂຖ ສູຈິໂຕ ໂຫຕີຕິ. ເຕນ ສູເຈຕພ຺ພສ຺ສ ປຣຕ຺ຖສ຺ສ ນິວຕ຺ເຕຕພ຺ພສ຺ສ ອຠາວາ ອຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓຎ຺ຈ ນ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ. ອຕ຺ຕຕ຺ຖປຣຕ຺ຖວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ຠາສິຕຕ຺ຖສ຺ສ ອຠາວາ ອາທິຄ຺ຄຫຓຎ຺ຈ ນ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ຫິຕປຣິຍາຍສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສຸຕ຺ເຕ ອສມ຺ຠວໂຕ ສຸຕ຺ຕາຘາຣສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວເສນ ອຕ຺ຕຕ຺ຖປຣຕ຺ຖາ ວຸຕ຺ຕາ.

ອຖ ວາ ສຸຕ຺ຕໍ ອນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ເຍ ອຕ຺ຕຕ຺ຖາທໂຍ ອຕ຺ຖປ຺ປເຠທາ ‘‘ນ ຫຎ຺ຎທຕ຺ຖຕ຺ຖິ ປສໍສລາຠາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ປທສ຺ສ ນິທ຺ເທເສ (ມຫານິ. ໖໓) ວຸຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕຕ຺ໂຖ, ປຣຕ຺ໂຖ, ອຸຠຍຕ຺ໂຖ, ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິໂກ ອຕ຺ໂຖ, ສມ຺ປຣາຍິໂກ ອຕ຺ໂຖ, ອຸຕ຺ຕາໂນ ອຕ຺ໂຖ, ຄມ຺ຠີໂຣ ອຕ຺ໂຖ, ຄຸຬ຺ໂຫ ອຕ຺ໂຖ, ປຏິຈ຺ຉນ຺ໂນ ອຕ຺ໂຖ, ເນຍ຺ໂຍ ອຕ຺ໂຖ, ນີໂຕ ອຕ຺ໂຖ, ອນວຊ຺ໂຊ ອຕ຺ໂຖ, ນິກ຺ກິເລໂສ ອຕ຺ໂຖ, ໂວທາໂນ ອຕ຺ໂຖ, ປຣມຕ຺ໂຖຕິ, ເຕ ອຕ຺ເຖ ສຸຕ຺ຕໍ ສູເຈຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ຕຖາ ຫິ ກິຎ຺ຈາປິ ສຸຕ຺ຕນິຣເປກ຺ຂໍ ອຕ຺ຕຕ຺ຖາທໂຍ ວຸຕ຺ຕາ ສຸຕ຺ຕຕ຺ຖຠາເວນ ອນິທ຺ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ, ເຕສຸ ປນ ເອໂກປິ ອຕ຺ຖປ຺ປເຠໂທ ສຸຕ຺ເຕນ ທີເປຕພ຺ພຕໍ ນາຕິກ຺ກມຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕ ອຕ຺ເຖ ສຸຕ຺ຕໍ ສູເຈຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິມສ຺ມິຎ຺ຈ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ອຕ຺ຖ-ສທ຺ໂທຍໍ ຠາສິຕຕ຺ຖປຣິຍາໂຍປິ ໂຫຕິ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ປຸຣິມກາ ປຎ຺ຈ ອຕ຺ຖປ຺ປເຠທາ ຫິຕປຣິຍາຍາ, ຕໂຕ ປເຣ ຉ ຠາສິຕຕ຺ຖເຠທາ, ປຈ຺ຉິມກາ ປນ ອຸຠຍສຠາວາ. ຕຕ຺ຖ ທຸຣຘິຄມຕາຍ ວິຠາວເນ ອຄາຘຠາໂວ ຄມ຺ຠີໂຣ, ນ ວິວໂຏ ຄຸຬ຺ໂຫ, ມູລຸທກາທໂຍ ວິຍ ປໍສຸນາ ອກ຺ຂຣສນ຺ນິເວສາທິນາ ຕິໂຣຫິໂຕ ປຏິຈ຺ຉນ຺ໂນ. ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ຎາເປຕພ຺ໂພ ເນຍ຺ໂຍ, ຍຖາຣຸຕວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພ ນີໂຕ. ອນວຊ຺ຊນິກ຺ກິເລສໂວທານາ ປຣິຍາຍວເສນ ວຸຕ຺ຕາ, ກຸສລວິປາກກິຣິຍຘມ຺ມວເສນ ວາ. ປຣມຕ຺ໂຖ ນິພ຺ພານໍ, ຘມ຺ມານໍ ອວິປຣີຕສຠາໂວ ເອວ ວາ.

ອຖ ວາ ອຕ຺ຕນາ ຈ ອປ຺ປິຈ຺ໂຉ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ຕຕ຺ຖໍ, ອປ຺ປິຈ຺ຉາກຖຎ຺ຈ ປເຣສໍ ກຕ຺ຕາ ໂຫຕີຕິ ປຣຕ຺ຖໍ ສູເຈຕິ. ເອວໍ ‘‘ອຕ຺ຕນາ ຈ ປາຓາຕິປາຕາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິອາທີນິ (ອ. ນິ. ໔.໙໙) ສຸຕ຺ຕານິ ໂຍເຊຕພ຺ພານິ. ວິນຍາຠິຘມ຺ເມຫິ ຈ ວິເສເສຕ຺ວາ ສຸຕ຺ຕສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ, ຕສ຺ມາ ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍວສປ຺ປວຕ຺ຕາຍ ເທສນາຍ ອຕ຺ຕຫິຕປຣຫິຕາທີນິ ສາຕິສຍໍ ປກາສິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ ຕປ຺ປຘານຠາວໂຕ, ນ ອາຓາຘມ຺ມສຠາວວສປ຺ປວຕ຺ຕາຍາຕິ ອິທເມວ ອຕ຺ຖານໍ ສູຈນໂຕ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສຸຕ຺ຕາຄຕໍ ສຸຕ຺ຕປຣິຍາປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ (ປາຈິ. ໖໕໕) ຈ ‘‘ສກວາເທ ປຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕສຕານີ’’ຕິ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ນິທານກຖາ) ຈ ເອວມາທີສຸ ສຸຕ຺ຕສທ຺ໂທ ອຸປຈຣິໂຕຕິ ຄເຫຕພ຺ໂພ.

ສຸຕ຺ເຕສຸ ອາຓາຘມ຺ມສຠາວາ ຈ ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍໍ ອນຸວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ນ ວິນຍາຠິຘມ຺ເມສຸ ວິຍ ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສໂຍ ອາຓາຘມ຺ມສຠາເວ, ຕສ຺ມາ ເວເນຍ຺ຍານໍ ເອກນ຺ຕຫິຕປຏິລາຠສໍວຕ຺ຕນິກາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນາ ໂຫຕີຕິ ‘‘ສຸວຸຕ຺ຕາ ເຈຕ຺ຖ ອຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ເອກນ຺ຕຫິຕປຏິລາຠສໍວຕ຺ຕນິກາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນາ’’ຕິ ອິທມ຺ປິ ເວເນຍ຺ຍານໍ ຫິຕສມ຺ປາປເນ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນາຍ ຕປ຺ປຣຠາວໍເຍວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕປ຺ປຣຠາໂວ ຈ ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍານຸໂລມໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເຕເນວາຫ ‘‘ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍານຸໂລເມນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ’’ຕິ. ວິນຍເທສນໍ ວິຍ ອິສ຺ສຣຠາວໂຕ ອາຓາປຕິຏ຺ຐາປນວເສນ ອເທເສຕ຺ວາ ເວເນຍ຺ຍານໍ ອຊ຺ຌາສຍານຸໂລເມນ ຈຣິຍານຸຣູປໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເທສິຕຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອນຸປຸພ຺ພສິກ຺ຂາທິວເສນ ກາລນ຺ຕເຣ ອຠິນິປ຺ຜຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ສສ຺ສມິວ ຜລ’’ນ຺ຕິ. ປສວຕີຕິ ຜລຕິ, ນິປ຺ຜາເທຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປາຍສມງ຺ຄີນໍເຍວ ນິປ຺ຜຊ຺ຊນຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເຘນຸ ວິຍ ຂີຣ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ເຘນຸໂຕປິ ຫິ ອຸປາຍວນ຺ຕານໍເຍວ ຂີຣປຏິລາໂຠ ໂຫຕິ. ອນຸປາເຍນ ຫິ ອກາເລ ອຊາຕວຈ຺ຉໍ ເຘນຸໍ ໂທຫນ຺ໂຕ ກາເລປິ ວາ ວິສາຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ໂທຫນ຺ໂຕ ເນວ ຂີຣໍ ປຏິລຠຕິ. ‘‘ສຸຕ຺ຕາຓາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ປກາເສຕຸໍ ‘‘ສຸຏ຺ຐຸ ຈ ເນ ຕາຍຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສຸຕ຺ຕສຠາຄນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕສທິສໍ. ສຸຕ຺ຕສຠາຄຕໍເຍວ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຍຖາ ຫີ’’ຕິອາທິ. ຕຈ຺ຉການໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຑ຺ຒກີນໍ ກາຬສຸຕ຺ຕໍ. ປມາຓໍ ໂຫຕີຕິ ຕທນຸສາເຣນ ຕຈ຺ຉນໂຕ. ເອວເມຕມ຺ປິ ວິຎ຺ຎູນນ຺ຕິ ຍຖາ ກາຬສຸຕ຺ຕໍ ປສາເຣຕ຺ວາ ສຎ຺ຎາເຓ ກເຕ ຄເຫຕພ຺ພໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕພ຺ພຎ຺ຈ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ເອວໍ ວິວາເທສຸ ອຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ສຸຕ຺ເຕ ອານີຕມຕ຺ເຕ ‘‘ອິທໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ອິທໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎູນໍ ປາກຏຕ຺ຕາ ວິວາໂທ ວູປສມ຺ມຕີຕິ ເອຕມ຺ປິ ສຸຕ຺ຕໍ ວິຎ຺ຎູນໍ ປມາຓໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທານິ ອຎ຺ຎຖາປິ ສຸຕ຺ຕສຠາຄຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຍຖາ ຈາ’’ຕິອາທິ. ສຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ປມາຓຕ຺ຕາ ສງ຺ຄາຫກຕ຺ຕາ ຈ ສຸຕ຺ຕມິວ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອຕ຺ຕຕ຺ຖາທິວິຘາເນ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ປມາຓຠາໂວ ອຕ຺ຕຕ຺ຖາທີນໍເຍວ ຈ ສງ຺ຄາຫກຕ຺ຕໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ ຕທຕ຺ຖປ຺ປກາສນປຘານຕ຺ຕາ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ. ວິນຍາຠິຘມ຺ເມຫິ ວິເສສຕ຺ຕຎ຺ຈ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເອຕນ຺ຕິ ‘‘ອຕ຺ຖານໍ ສູຈນໂຕ’’ຕິອາທິກໍ ອຕ຺ຖວຈນໍ. ເອຕສ຺ສາຕິ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ.

ຍນ຺ຕິ ຍສ຺ມາ. ເອຕ຺ຖາຕິ ອຠິຘມ຺ເມ. ອຠິກ຺ກມນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຠິ-ສທ຺ໂທ ກມນກິຣິຍາຍ ວຸຑ຺ຒິຠາວໍ ອຕິເຣກຕໍ ທີເປຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຠິກ຺ກມນ຺ຕີຕິອາທີສຸ ວຸຑ຺ຒິຍໍ ອາຄໂຕ’’ຕິ. ອຠິຎ຺ຎາຕາຕິ ອຑ຺ຒຈນ຺ທາທິນາ ເກນຈິ ສຎ຺ຎາເຓນ ຎາຕາ ປຎ຺ຎາຕາ ປາກຏາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຑ຺ຒຈນ຺ທາທິຠາໂວ ຫິ ຣຕ຺ຕິຍາ ອຸປລກ຺ຂຓວເສນ ສຎ຺ຎາຓໍ ໂຫຕິ, ຍສ຺ມາ ອຑ຺ໂຒ ຈນ຺ໂທ, ຕສ຺ມາ ອຏ຺ຐມີ, ຍສ຺ມາ ອູໂນ, ຕສ຺ມາ ຈາຕຸທ຺ທສີ, ຍສ຺ມາ ປຸຓ຺ໂຓ, ຕສ຺ມາ ປນ຺ນຣສີຕິ. ອຠິລກ຺ຂິຕາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ອຍເມວຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຠິລກ຺ຂິຕສທ຺ທປຣິຍາໂຍ ອຠິຎ຺ຎາຕສທ຺ໂທຕິ ອາຫ ‘‘ອຠິຎ຺ຎາຕາ ອຠິລກ຺ຂິຕາຕິອາທີສຸ ລກ຺ຂເຓ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ວາຈກສທ຺ທນ຺ຕຣສນ຺ນິຘາເນນ ນິປາຕານໍ ຕທຕ຺ຖໂຊຕກມຕ຺ຕຕ຺ຕາ ລກ຺ຂິຕສທ຺ທຕ຺ຖໂຊຕໂກ ອຠິສທ຺ໂທ ລກ຺ຂເຓ ວຕ຺ຕຕີຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ຣາຊາຠິຣາຊາຕິ ຣາຊູຫິ ປູເຊຕຸໍ ອຣໂຫ ຣາຊາ. ປູຊິເຕຕິ ປູຊາຣເຫ.

ອຠິຘມ຺ເມຕິ ‘‘ສຸປິນນ຺ເຕນ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິຍາ ອນາປຕ຺ຕິຠາເວປິ ອກຸສລເຈຕນາ ອຸປລພ຺ຠຕີ’’ຕິອາທິນາ ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ສງ຺ກຣວິຣຫິເຕ ຘມ຺ເມ. ‘‘ປຸພ຺ພາປຣວິໂຣຘາຠາວໂຕ ຘມ຺ມານໍເຍວ ຈ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສງ຺ກຣວິຣຫິເຕ ຘມ຺ເມ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ປາຓາຕິປາໂຕ ອກຸສລ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທີສຸ ຈ ມຣຓາຘິປ຺ປາຍສ຺ສ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍຸປຈ຺ເຉທກປໂຍຄສມຸຏ຺ຐາປິກາ ເຈຕນາ ອກຸສລໍ, ນ ປາຓສງ຺ຂາຕຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອຸປຈ຺ເຉທສງ຺ຂາໂຕ ອຕິປາໂຕ, ຕຖາ ອທິນ຺ນສ຺ສ ປຣສນ຺ຕກສ຺ສ ອາທານສງ຺ຂາຕາ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ອພ຺ຍາກໂຕ ຘມ຺ໂມ, ຕໍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐາປິກາ ເຖຍ຺ຍເຈຕນາ ອກຸສໂລ ຘມ຺ໂມຕິ ເອວມາທິນາປິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສງ຺ກຣວິຣຫິເຕ ຘມ຺ເມຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຠິວິນເຍຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຊາຕຣູປຣຊຕໍ ນ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ໂຕ ວິນເຍ ວິເນຕິ ນາມ. ເອຕ຺ຖ ‘‘ເອວໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫໂຕ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ເອວໍ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ວທນ຺ໂຕ ຈ ອຠິວິນເຍ ວິເນຕິ ນາມາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ຊາຕຣູປຣຊຕໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ປຣສນ຺ຕກໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ຍຖາວຕ຺ຖຸ ປາຣາຊິກຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍທຸກ຺ກເຏສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ, ຠຓ຺ຑາຄາຣິກສີເສນ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ອຕ຺ຕຕ຺ຖາຍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ເກວລໍ ໂລລຕາຍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ອນາມາສທຸກ຺ກຏໍ, ຣູປິຍຉຑ຺ຑກສ຺ສ ສມ຺ມຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ເອວໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສງ຺ກຣວິຣຫິເຕ ວິນເຍ ປຏິພໂລ ວິເນຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຠິກ຺ກນ຺ເຕນາຕິ ເອຕ຺ຖ ກນ຺ຕິຍາ ອຘິກຕ຺ຕໍ ອຠິສທ຺ໂທ ທີເປຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຘິເກ’’ຕິ.

ນນຸ ຈ ‘‘ອຠິກ຺ກມນ຺ຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຠິສທ຺ໂທ ກມນກິຣິຍາຍ ວຸຑ຺ຒິຠາວໍ ອຕິເຣກຕໍ ທີເປຕິ, ‘‘ອຠິຎ຺ຎາຕາ ອຠິລກ຺ຂິຕາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຎາຓລກ຺ຂຓກິຣິຍານໍ ສຸປາກຏຕ຺ຕາ ວິເສສໍ, ‘‘ອຠິກ຺ກນ຺ເຕນາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ກນ຺ຕິຍາ ອຘິກຕ຺ຕໍ ວິສິຏ຺ຐຕໍ ທີເປຕີຕິ ອິທໍ ຕາວ ຍຸຕ຺ຕໍ ກິຣິຍາວິເສສກຕ຺ຕາ ອຸປສຄ຺ຄສ຺ສ, ‘‘ອຠິຣາຊາ ອຠິວິນໂຍ’’ຕິ ປນ ປູຊິຕປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນສຸ ຣາຊວິນເຍສຸ ອຠິສທ຺ໂທ ວຕ຺ຕຕີຕິ ກຖເມຕໍ ຍຸຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ເຈ? ອິຘາປິ ນຕ຺ຖິ ໂທໂສ ປູຊນປຣິຈ຺ເຉທນກິຣິຍາທີປນໂຕ, ຕາຫິ ຈ ກິຣິຍາຫິ ຣາຊວິນຍານໍ ຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ເອຕ຺ຖ ອຕິມາລາທີສຸ ອຕິສທ຺ໂທ ວິຍ ອຠິສທ຺ໂທ ສຫ ສາຘເນນ ກິຣິຍໍ ວທຕີຕິ ອຠິຣາຊອຠິວິນຍສທ຺ທາ ສິທ຺ຘາ, ເອວໍ ອຠິຘມ຺ມສທ຺ເທ ອຠິສທ຺ໂທ ສຫ ສາຘເນນ ວຸຑ຺ຒິຍາທິກິຣິຍໍ ທີເປຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ເອຕ຺ຖ ຈາຕິ ອຠິຘມ຺ເມ. ຠາເວຕີຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວຑ຺ຒນໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຜຣິຕ຺ວາຕິ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ວຑ຺ຒນໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຸຑ຺ຒິມນ຺ໂຕຕິ ຠາວນາຜຣຓວຸຑ຺ຒີຫິ ວຸຑ຺ຒິມນ຺ໂຕປິ ຘມ຺ມາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາຣມ຺ມຓາທີຫີຕິ ອາຣມ຺ມຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕກມ຺ມທ຺ວາຣປຏິປທາທີຫິ. ລກ຺ຂຓີຍຕ຺ຕາຕິ ສຎ຺ຊານິຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ເອກນ຺ຕໂຕ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມານໍເຍວ ປູຊາຣຫຕ຺ຕາ ‘‘ເສກ຺ຂາ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທິນາ ໂລກຸຕ຺ຕຣາເຍວ ປູຊິຕາຕິ ທສ຺ສິຕາ. ສຠາວປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາຕິ ຜຸສນາທິສຠາເວນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ. ອຘິກາປິ ຘມ຺ມາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ກາມາວຈເຣຫິ ມຫນ຺ຕຠາວໂຕ ມຫຄ຺ຄຕາ ຘມ຺ມາປິ ອຘິກາ ນາມ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຘິກາ ຘມ຺ມາ ວຸຕ຺ຕາ.

ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອວິສິຏ຺ຐນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວິນຍາທີສຸ ຕີສຸ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວິສິຏ຺ເຐສຸ ຍໍ ອວິສິຏ຺ຐໍ ສມານໍ, ຕໍ ປິຏກສທ຺ທນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິນຍາທໂຍ ຫິ ຕໂຍ ສທ຺ທາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ວິສິຏ຺ຐາ ນາມ, ປິຏກສທ຺ໂທ ປນ ເຕຫິ ຕີຫິປິ ສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ອວິສິຏ຺ໂຐຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ມາ ປິຏກສມ຺ປທາເນນາຕິ ປາຬິສມ຺ປທານວເສນ ມາ ຄຓ຺ຫຖາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກຸທາລຎ຺ຈ ປິຏກຎ຺ຈ ກຸທາລປິຏກໍ. ຕຕ຺ຖ ກຸ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຖວີ, ຕສ຺ສາ ທາລນໂຕ ວິທາລນໂຕ ອໂຍມໂຍ ອຸປກຣຓວິເສໂສ ກຸທາລໍ ນາມ, ຕາລປຓ຺ຓເວຕ຺ຕລຕາທີຫິ ກໂຕ ຠາຊນວິເສໂສ ປິຏກໍ ນາມ, ຕໍ ອາທາຍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາວຸຕ຺ເຕນາຕິ ‘‘ເອວໍ ທຸວິຘຕ຺ເຖນາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ.

ເທສນາສາສນກຖາເຠທນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກເຖຕພ຺ພານໍ ອຕ຺ຖານໍ ເທສກາຍຕ຺ເຕນ ອາຓາທິວິຘິນາ ອຠິສຊ຺ຊນໍ ປໂພຘນໍ ເທສນາ. ສາສິຕພ຺ພປຸຄ຺ຄລຄເຕນ ຍຖາປຣາຘາທິນາ ສາສິຕພ຺ພຠາເວນ ອນຸສາສນໍ ວິນຍນໍ ສາສນໍ. ກເຖຕພ຺ພສ຺ສ ສໍວຣາສໍວຣາທິໂນ ອຕ຺ຖສ຺ສ ກຖນໍ ວຈນປຏິພທ຺ຘຕາກຣຓໍ ກຖາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕສ຺ມາ ເທສິຕາຣໍ ຠຄວນ຺ຕມເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ເທສນາ, ສາສິຕພ຺ພປຸຄ຺ຄລວເສນ ສາສນໍ, ກເຖຕພ຺ພສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວເສນ ກຖາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ເທສນາທີນໍ ນານາກຣຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກິຎ຺ຈາປິ ເທສນາທໂຍ ເທເສຕພ຺ພາທິນິຣເປກ຺ຂາ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ອາຓາທໂຍ ປນ ວິເສສໂຕ ເທສກາທິອຘີນາຕິ ຕໍຕໍວິເສສໂຍຄວເສນ ເທສນາທີນໍ ເຠໂທ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຖາ ຫິ ອາຓາວິຘານໍ ວິເສສໂຕ ອາຓາຣຫາຘີນໍ ຕຕ຺ຖ ໂກສລ຺ລໂຍຄໂຕ. ເອວໍ ໂວຫາຣປຣມຕ຺ຖວິຘານານິ ຈ ວິຘາຍກາຘີນານີຕິ ອາຓາທິວິຘິໂນ ເທສກາຍຕ຺ຕຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ອປຣາຘຊ຺ຌາສຍານຸຣູປໍ ວິຍ ຘມ຺ມານຸຣູປມ຺ປິ ສາສນໍ ວິເສສໂຕ, ຕຖາ ວິເນຕພ຺ພປຸຄ຺ຄລາເປກ຺ຂນ຺ຕິ ສາສິຕພ຺ພປຸຄ຺ຄລວເສນ ສາສນໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສໍວຣາສໍວຣນາມຣູປານໍ ວິຍ ວິນິເວເຐຕພ຺ພາຍ ທິຏ຺ຐິຍາປິ ກຖນໍ ສຕິ ວາຈາວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ນາສຕີຕິ ວິເສສໂຕ ຕທຘີນນ຺ຕິ ກເຖຕພ຺ພສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວເສນ ກຖາ ວຸຕ຺ຕາ. ເຠທສທ຺ໂທ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ ‘‘ເທສນາເຠທໍ ສາສນເຠທໍ ກຖາເຠທຎ຺ຈ ຍຖາຣຫໍ ປຣິທີປເຍ’’ຕິ. ເຠທນ຺ຕິ ຈ ນານຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕສຸ ປິຏເກສຸ ສິກ຺ຂາ ຈ ປຫານານິ ຈ ຄມ຺ຠີຣຠາໂວ ຈ ສິກ຺ຂາປຫານຄມ຺ຠີຣຠາວໍ, ຕຎ຺ຈ ຍຖາຣຫໍ ປຣິທີປເຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣິຍຕ຺ຕິເຠທຎ຺ຈ ວິຠາວເຍຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ປຣິຍຕ຺ຕິເຠທນ຺ຕິ ຈ ປຣິຍາປຸຓນເຠທນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຫິນ຺ຕິ ຍສ຺ມິໍ ວິນຍາທິເກ ປິຏເກ. ຍໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ວິປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ຍຖາ ປາປຸຓາຕິ, ຕມ຺ປິ ສພ຺ພໍ ວິຠາວເຍຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຖ ວາ ຍໍ ປຣິຍຕ຺ຕິເຠທໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ວິປຕ຺ຕິຎ຺ຈາປິ ຍຫິໍ ຍຖາ ປາປຸຓາຕິ, ຕມ຺ປິ ສພ຺ພໍ ວິຠາວເຍຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖ ຍຖາຕິ ເຍຫິ ອຸປາຣມ຺ຠາທິເຫຕຸປຣິຍາປຸຓນາທິປ຺ປກາເຣຫິ ອຸປາຣມ຺ຠນິສ຺ສຣຓຘມ຺ມໂກສກຣກ຺ຂຓເຫຕຸປຣິຍາປຸຓນໍ ສຸປ຺ປຏິປຕ຺ຕິ ທຸປ຺ປຏິປຕ຺ຕີຕິ ເອເຕຫິ ປກາເຣຫີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ປຣິທີປນາ ວິຠາວນາ ຈາຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອນຸຣູປໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ເອກເມວ. ອາຓາຣເຫນາຕິ ອາຓໍ ຐເປຕຸໍ ອຣຫຕີຕິ ອາຓາຣໂຫ, ຠຄວາ. ໂສ ຫິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘຕາຍ ມຫາກາຣຸຓິກຕາຍ ຈ ອວິປຣີຕຫິໂຕປເທສກຠາເວນ ປມາຓວຈນຕ຺ຕາ ອາຓໍ ປເຓຕຸໍ ອຣຫຕິ, ໂວຫາຣປຣມຕ຺ຖານມ຺ປິ ສມ຺ຠວໂຕ ອາຫ ‘‘ອາຓາພາຫຸລ຺ລໂຕ’’ຕິ. ອິໂຕ ປເຣສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ປຐມນ຺ຕິ ວິນຍປິຏກໍ. ປຈຸຣາປຣາຘາ ເສຍ຺ຍສກຕ຺ເຖຣາທໂຍ. ເຕ ຫິ ໂທສພາຫຸລ຺ລໂຕ ‘‘ປຈຸຣາປຣາຘາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ປຈຸໂຣ ພຫຸໂກ ພຫຸໂລ ອປຣາໂຘ ໂທໂສ ວີຕິກ຺ກໂມ ເຍສໍ ເຕ ປຈຸຣາປຣາຘາ. ອເນກຊ຺ຌາສຍາຕິອາທີສຸ ອາສໂຍວ ອຊ຺ຌາສໂຍ. ໂສ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ທິຏ຺ຐິ ຎາຓຎ຺ຈ, ປເຠທໂຕ ປນ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ໂຫຕິ. ຕຖາ ຫິ ປຸພ຺ພຈຣິຍວເສນ ອາຍຕິໍ ສຕິ ປຈ຺ຈເຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາຣຫາ ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທສງ຺ຂາຕາ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ ສຈ຺ຈານຸໂລມິກຎາຓກມ຺ມສ຺ສກຕຎ຺ຎາຓສງ຺ຂາຕາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ຈ ‘‘ອາສໂຍ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິ ຈ, ຂນ຺ຕິ ເຈວານຸໂລມິກາ;

ຍຖາຠູຕຎ຺ຈ ຍໍ ຎາຓໍ, ເອຕໍ ອາສຍສຎ຺ຎິຕ’’ນ຺ຕິ.

ອິທຎ຺ຈ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ອາສຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສຕ຺ຕາ ນິວສນ຺ຕີຕິ ອາສໂຍຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອນຸສຍາ ກາມຣາຄຠວຣາຄທິຏ຺ຐິປຏິຆວິຈິກິຈ຺ຉາມານາວິຊ຺ຊາວເສນ ສຕ຺ຕ. ມູສິກວິສໍ ວິຍ ກາຣຓລາເຠ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣຫາ ອນາຄຕາ ກິເລສາ, ອຕີຕາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາ ຈ ຕເຖວ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ນ ຫິ ກາລເຠເທນ ຘມ຺ມານໍ ສຠາວເຠໂທ ອຕ຺ຖີຕິ. ຈຣິຍາຕິ ຣາຄຈຣິຍາທິກາ ຉ ມູລຈຣິຍາ, ອນ຺ຕຣເຠເທນ ອເນກວິຘາ, ສໍສຄ຺ຄວເສນ ປນ ເຕສຏ຺ຐິ ໂຫນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ຈຣິຍາຕິ ຈຣິຕໍ, ຕໍ ສຸຈຣິຕທຸຈ຺ຈຣິຕວເສນ ທຸວິຘໍ. ‘‘ອຘິມຸຕ຺ຕິ ນາມ ‘ອຊ຺ເຊວ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມິ, ອຊ຺ເຊວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’ຕິອາທິນາ ຕນ຺ນິນ຺ນຠາເວນ ປວຕ຺ຕມານໍ ສນ຺ນິຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ ປນ ‘‘ສຕ຺ຕານໍ ປຸພ຺ພຈຣິຍວເສນ ອຠິຣຸຈີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາ ທຸວິຘາ ຫີນປຓີຕເຠເທນ. ຍຖານຸໂລມນ຺ຕິ ອຊ຺ຌາສຍາທີນໍ ອນຸຣູປໍ. ອຫໍ ມມາຕິ ສຎ຺ຎິໂນຕິ ທິຏ຺ຐິມານຕຓ຺ຫາວເສນ ອຫໍ ມມາຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕສຎ຺ຎິໂນ. ຍຖາຘມ຺ມນ຺ຕິ ນຕ຺ເຖຕ຺ຖ ອຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕນິຍໍ ວາ, ເກວລໍ ຘມ຺ມມຕ຺ຕເມຕນ຺ຕິ ເອວໍ ຘມ຺ມສຠາວານຸຣູປນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສໍວຣາສໍວໂຣຕິ ເອຕ຺ຖ ສໍວຣຓໍ ສໍວໂຣ, ກາຍວາຈາຫິ ອວີຕິກ຺ກໂມ. ມຫນ຺ໂຕ ສໍວໂຣ ອສໍວໂຣ. ວຸຑ຺ຒິອຕ຺ໂຖ ຫິ ອຍໍ ອ-ກາໂຣ ຍຖາ ‘‘ອເສກ຺ຂາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ, ຕສ຺ມາ ຂຸທ຺ທໂກ ມຫນ຺ໂຕ ຈ ສໍວໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທິຏ຺ຐິວິນິເວຐນາຕິ ທິຏ຺ຐິຍາ ວິໂມຈນໍ. ອຘິສີລສິກ຺ຂາທີນໍ ວິຠາໂຄ ປຣໂຕ ປຐມປາຣາຊິກສໍວຓ຺ຓນາຍ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປາຬິຍໍ ‘‘ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫີ’’ຕິອາທິນາ ສມາຘິເທສນາພາຫຸລ຺ລໂຕ ‘‘ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏເກ ອຘິຈິຕ຺ຕສິກ຺ຂາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວີຕິກ຺ກມປ຺ປຫານໍ ກິເລສານນ຺ຕິ ສໍກິເລສຘມ຺ມານໍ ກມ຺ມກິເລສານໍ ວາ ໂຍ ກາຍວຈີທ຺ວາເຣຫິ ວີຕິກ຺ກໂມ, ຕສ຺ສ ປຫານໍ. ອນຸສຍວເສນ ສນ຺ຕາເນ ອນຸວຕ຺ຕນ຺ຕາ ກິເລສາ ກາຣຓລາເຠ ປຣິຍຸຏ຺ຐິຕາປິ ສີລເຠທວເສນ ວີຕິກ຺ກມິຕຸໍ ນ ລຠນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວີຕິກ຺ກມປຏິປກ຺ຂຕ຺ຕາ ສີລສ຺ສາ’’ຕິ. ປຣິຍຸຏ຺ຐານປ຺ປຫານນ຺ຕິ ໂອກາສທານວເສນ ກິເລສານໍ ຈິຕ຺ເຕ ກຸສລປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ປຣິຍາທິຍິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐານໍ ປຣິຍຸຏ຺ຐານໍ, ຕສ຺ສ ປຫານໍ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາເນສຸ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ກິເລສານໍ ປຣິຍຸຏ຺ຐານສ຺ສ ປຫານນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອນຸສຍປ຺ປຫານນ຺ຕິ ອປ຺ປຫີນຠາເວນ ສນ຺ຕາເນ ອນຸ ອນຸ ສຍນກາ ກາຣຓລາເຠ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິອຣຫາ ອນຸສຍາ. ເຕ ປນ ອນຸຣູປໍ ກາຣຓໍ ລທ຺ຘາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣຫາ ຖາມຄຕາ ກາມຣາຄາທໂຍ ສຕ຺ຕ ກິເລສາ, ເຕສໍ ປຫານໍ ອນຸສຍປ຺ປຫານໍ. ເຕ ຈ ສພ຺ພໂສ ອຣິຍມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ປຫີຍນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອນຸສຍປຏິປກ຺ຂຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາຍາ’’ຕິ.

ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານນ຺ຕິ ທີປາໂລເກເນວ ຕມສ຺ສ ທານາທິປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖຸຄເຕນ ເຕນ ເຕນ ກຸສລງ຺ເຄນ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອກຸສລງ຺ຄສ຺ສ ປຫານໍ ‘‘ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິຘ ປນ ເຕນ ເຕນ ສຸສີລ຺ຍງ຺ເຄນ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ທຸສ຺ສີລ຺ຍງ຺ຄສ຺ສ ປຫານໍ ‘‘ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານ’’ນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວິກ຺ຂມ຺ຠນສມອຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານານີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸປຈາຣປ຺ປນາເຠເທນ ສມາຘິນາ ປວຕ຺ຕິນິວາຣເຓນ ຆຏປ຺ປຫາເຣເນວ ຊລຕເລ ເສວາລສ຺ສ ເຕສໍ ເຕສໍ ນີວຣຓານໍ ຘມ຺ມານໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ ປຫານໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນປ຺ປຫານໍ. ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣິຍມຄ຺ຄານໍ ຠາວິຕຕ຺ຕາ ຕໍຕໍມຄ຺ຄວໂຕ ສນ຺ຕາເນ ສມຸທຍປກ຺ຂິກສ຺ສ ກິເລສຄຓສ຺ສ ອຈ຺ຈນ຺ຕໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ປຫານໍ ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານໍ. ທຸຈ຺ຈຣິຕສໍກິເລສສ຺ສ ປຫານນ຺ຕິ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທິ ທຸຏ຺ຐຸ ຈຣິຕໍ, ກິເລເສຫິ ວາ ທູສິຕໍ ຈຣິຕນ຺ຕິ ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ. ຕເທວ ຍຕ຺ຖ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ຕໍ ສນ຺ຕານໍ ສມ຺ມາ ກິເລເສຕິ ພາຘຍຕິ ອຸປຕາເປຕິ ຈາຕິ ສໍກິເລໂສ, ຕສ຺ສ ປຫານໍ, ກາຍວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕວເສນ ປວຕ຺ຕສໍກິເລສສ຺ສ ຕທງ຺ຄວເສນ ປຫານນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສມາຘິສ຺ສ ກາມຈ຺ຉນ຺ທປຏິປກ຺ຂຕ຺ຕາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏເກ ຕຓ຺ຫາສໍກິເລສສ຺ສ ປຫານໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຕາທິວິນິມຸຕ຺ຕສຠາວຘມ຺ມປ຺ປກາສນໂຕ ອຠິຘມ຺ມປິຏເກ ທິຏ຺ຐິສໍກິເລສສ຺ສ ປຫານໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອກເມກສ຺ມິຎ຺ເຈຕ຺ຖາຕິ ເອເຕສຸ ຕີສຸ ປິຏເກສຸ ເອກເມກສ຺ມິໍ ປິຏເກຕິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຘມ຺ໂມຕິ ປາຬີຕິ ເອຕ຺ຖ ປກຏ຺ຐານໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐານໍ ສີລາທິອຕ຺ຖານໍ ໂພຘນໂຕ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິຠາວໂຕ ພຸທ຺ຘາທີຫິ ຠາສິຕຕ຺ຕາ ຈ ປກຏ຺ຐານໍ ວຈນປ຺ປພນ຺ຘານໍ ອາຬີຕິ ປາຬິ, ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ໂມ. ‘‘ຘມ຺ໂມຕິ ປາຬີຕິ ເອຕ຺ຖ ຠຄວຕາ ວຸຈ຺ຈມານສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ໂວຫາຣສ຺ສ ຈ ທີປໂນ ສທ຺ໂທເຍວ ປາຬິ ນາມາ’’ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຠິຘມ຺ມຏ຺ຐກຖາຍ ລິຂິເຕ ສີຫຬຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ – ສຠາວຕ຺ຖສ຺ສ ສຠາວໂວຫາຣສ຺ສ ຈ ອນຸຣູປວເສນ ຠຄວຕາ ມນສາ ວວຕ຺ຖາປິຕາ ປຓ຺ຑຕ຺ຕິ ປາຬີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍທິ ສທ຺ໂທເຍວ ປາຬິ ສິຍາ, ປາຬິຍາ ເທສນາຍ ຈ ນານຕ຺ເຕນ ຠວິຕພ຺ພໍ. ມນສາ ວວຕ຺ຖາປິຕາຍ ຈ ປາຬິຍາ ວຈີເຠທກຣຓມຕ຺ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ເທສນາຍ ນານຕ຺ຕໍ ນຕ຺ຖິ. ຕຖາ ຫິ ເທສນໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ມນສາ ວວຕ຺ຖາປິຕາຍ ປາຬິຍາ ເທສນາຕິ ວຈີເຠທກຣຓມຕ຺ຕໍ ວິນາ ປາຬິຍາ ສຫ ເທສນາຍ ອນຎ຺ຎຖາ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຈ ອຸປຣິ ‘‘ເທສນາຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເທສນາຍ ອນຎ຺ຎຠາເວນ ປາຬິຍາ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິຠາໂວ ກຖິໂຕ ໂຫຕິ. ອປິຈ ຍທິ ປາຬິຍາ ອຎ຺ຎາເຍວ ເທສນາ ສິຍາ, ‘‘ປາຬິຍາ ຈ ປາຬິອຕ຺ຖສ຺ສ ຈ ເທສນາຍ ຈ ຍຖາຠູຕາວໂພໂຘ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ເອວໍ ປນ ອວຕ຺ວາ ‘‘ປາຬິຍາ ຈ ປາຬິອຕ຺ຖສ຺ສ ຈ ຍຖາຠູຕາວໂພໂຘ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປາຬິຍາ ເທສນາຍ ຈ ອນຎ຺ຎຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ອຸປຣິ ‘‘ເທສນາ ນາມ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ເທສນາຍ ອນຎ຺ຎຠາວໂຕ ປາຬິຍາ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິຠາໂວ ກຖິໂຕວ ໂຫຕີຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ສທ຺ໂທເຍວ ປາຬິ ນາມາ’’ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ປກ຺ເຂ ຘມ຺ມສ຺ສປິ ສທ຺ທສຠາວຕ຺ຕາ ຘມ຺ມເທສນານໍ ໂກ ວິເສໂສຕິ ເຈ? ເຕສໍ ເຕສໍ ອຕ຺ຖານໍ ໂພຘກຠາເວນ ຎາໂຕ ອຸຄ຺ຄຫຓາທິວເສນ ຈ ປຸພ຺ເພ ວວຕ຺ຖາປິໂຕ ສທ຺ທປ຺ປພນ຺ໂຘ ຘມ຺ໂມ, ປຈ຺ຉາ ປເຣສໍ ອວໂພຘນຕ຺ຖໍ ປວຕ຺ຕິໂຕ ຕທຕ຺ຖປ຺ປກາສໂກ ສທ຺ໂທ ເທສນາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຖ ວາ ຍຖາວຸຕ຺ຕສທ຺ທສມຸຏ຺ຐາປໂກ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ເທສນາ ‘‘ເທສີຍຕິ ສມຸຏ຺ຐາປີຍຕິ ສທ຺ໂທ ເອເຕນາ’’ຕິ ກຕ຺ວາ ມຸສາວາທາທໂຍ ວິຍ. ຕຕ຺ຖາປິ ຫິ ມຸສາວາທາທິສມຸຏ຺ຐາປິກາ ເຈຕນາ ມຸສາວາທາທິສທ຺ເທນ ໂວຫຣີຍຕິ.

ຕີສຸປິ ເຈເຕສຸ ເອເຕ ຘມ຺ມຕ຺ຖເທສນາປຏິເວຘາຕິ ເອຕ຺ຖ ປາຬິອຕ຺ໂຖ ປາຬິເທສນາ ປາຬິອຕ຺ຖປຏິເວໂຘ ຈາຕິ ອິເມ ຕໂຍ ປາຬິວິສຍາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວິນຍປິຏກາທີນໍ ອຕ຺ຖສ຺ສ ເທສນາຍ ປຏິເວຘສ຺ສ ຈ ອາຘາຣຠາໂວ ຍຸຕ຺ໂຕ, ປິຏການິ ປນ ປາຬິໂຍເຍວາຕິ ເຕສໍ ຘມ຺ມສ຺ສ ອາຘາຣຠາໂວ ກຖໍ ຍຸຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ເຈ? ປາຬິສມຸທາຍສ຺ສ ອວຍວປາຬິຍາ ອາຘາຣຠາວໂຕ. ອວຍວສ຺ສ ຫິ ສມຸທາໂຍ ອາຘາຣຠາເວນ ວຸຈ຺ຈຕິ ຍຖາ ‘‘ຣຸກ຺ເຂ ສາຂາ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຘມ຺ມາທີນໍ ທຸກ຺ໂຂຄາຫຠາວໂຕ ເຕຫິ ຘມ຺ມາທີຫິ ວິນຍາທໂຍ ຄມ຺ຠີຣາຕິ ວິນຍາທີນມ຺ປິ ຈຕຸພ຺ພິໂຘ ຄມ຺ຠີຣຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ, ຕສ຺ມາ ຘມ຺ມາທໂຍ ເອວ ທຸກ຺ໂຂຄາຫຕ຺ຕາ ຄມ຺ຠີຣາ, ນ ວິນຍາທໂຍຕິ ນ ໂຈເທຕພ຺ພເມຕໍ ສມ຺ມຸເຂນ ວິສຍວິສຍີມຸເຂນ ຈ ວິນຍາທີນໍເຍວ ຄມ຺ຠີຣຠາວສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຘມ຺ໂມ ຫິ ວິນຍາທໂຍ, ເຕສໍ ວິສໂຍ ອຕ຺ໂຖ, ຘມ຺ມຕ຺ຖວິສຍາ ຈ ເທສນາປຏິເວຘາຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຏິເວຘສ຺ສ ທຸກ຺ກຣຠາວໂຕ ຘມ຺ມຕ຺ຖານໍ, ເທສນາຎາຓສ຺ສ ທຸກ຺ກຣຠາວໂຕ ເທສນາຍ ຈ ທຸກ຺ໂຂຄາຫຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຏິເວຘສ຺ສ ປນ ອຸປ຺ປາເທຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ ຕໍວິສຍຎາຓຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ທຸກ຺ກຣຠາວໂຕ ທຸກ຺ໂຂຄາຫຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ທຸກ຺ເຂນ ໂອຄຍ຺ຫນ຺ຕີຕິ ທຸກ຺ໂຂຄາຫາ. ເອກເທເສນ ໂອຄາຫນ຺ເຕຫິປິ ມນ຺ທພຸທ຺ຘີຫິ ປຕິຏ຺ຐາ ລທ຺ຘຸໍ ນ ສກ຺ກາຕິ ອາຫ ‘‘ອລພ຺ຠເນຍ຺ຍປຕິຏ຺ຐາ ຈາ’’ຕິ. ເອກເມກສ຺ມິນ຺ຕິ ເອເກກສ຺ມິໍ ປິຏເກ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອເຕສຸ ປິຏເກສຸ. ນິທ຺ຘາຣເຓ ເຈຕໍ ຠຸມ຺ມວຈນໍ.

ອິທານິ ເຫຕຸເຫຕຸຜລາທີນໍ ວເສນປິ ຄມ຺ຠີຣຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອປໂຣ ນໂຍ’’ຕິອາທິ. ເຫຕູຕິ ປຈ຺ຈໂຍ. ໂສ ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ຜລໍ ທຫຕິ ວິທຫຕີຕິ ຘມ຺ໂມຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຘມ຺ມສທ຺ທສ຺ສ ເຈຕ຺ຖ ເຫຕຸປຣິຍາຍຕາ ກຖໍ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ນນຸ ຈ ‘‘ເຫຕຸມ຺ຫິ ຎາຓໍ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ’’ຕິ ເອເຕນ ວຈເນນ ຘມ຺ມສ຺ສ ເຫຕຸຠາໂວ ກຖໍ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ເຈ? ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາຕິ ເອຕສ຺ສ ສມາສປທສ຺ສ ອວຍວປທຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ‘‘ເຫຕຸມ຺ຫິ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ‘‘ຘມ຺ເມ ປຏິສມ຺ຠິທາ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ຘມ຺ເມ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ‘‘ເຫຕຸມ຺ຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ປຏິສມ຺ຠິທາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ‘‘ຎາຓ’’ນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເຫຕຸຘມ຺ມສທ຺ທາ ເອກຕ຺ຖາ ຎາຓປຏິສມ຺ຠິທາສທ຺ທາ ຈາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ວທນ຺ເຕນ ສາຘິໂຕ ຘມ຺ມສ຺ສ ເຫຕຸຠາໂວ. ເຫຕຸຜເລ ຎາຓໍ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາຕິ ເອເຕນ ວຈເນນ ສາຘິໂຕ ອຕ຺ຖສ຺ສ ເຫຕຸຜລຠາໂວປິ ເອວເມວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເຫຕຸໂນ ຜລໍ ເຫຕຸຜລໍ. ຕຎ຺ຈ ຍສ຺ມາ ເຫຕຸອນຸສາເຣນ ອຣີຍຕິ ອຘິຄມີຍຕິ ສມ຺ປາປຸຓີຍຕິ, ຕສ຺ມາ ອຕ຺ໂຖຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ຍຖາຘມ຺ມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຘມ຺ມສທ຺ໂທ ເຫຕຸໍ ເຫຕຸຜລຎ຺ຈ ສພ຺ພໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ສຠາວວາຈໂກ ເຫສ ຘມ຺ມສທ຺ໂທ, ນ ປຣິຍຕ຺ຕິເຫຕຸຠາວວາຈໂກ, ຕສ຺ມາ ຍຖາຘມ຺ມນ຺ຕິ ໂຍ ໂຍ ອວິຊ຺ຊາທິສງ຺ຂາຣາທິຘມ຺ໂມ, ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຘມ຺ມານຸຣູປໍ ວາ ຍຖາຘມ຺ມໍ. ເທສນາປິ ຫິ ປຏິເວໂຘ ວິຍ ອວິປຣີຕວິສຍວິຠາວນໂຕ ຘມ຺ມານຸຣູປໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕໂຕເຍວ ຈ ອວິປຣີຕາຠິລາໂປຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຘມ຺ມາຠິລາໂປຕິ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນໂກ ອວິປຣີຕາຠິລາໂປ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອຠິລປ຺ປຕີຕິ ອຠິລາໂປຕິ ສທ຺ໂທ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອເຕນ ‘‘ຕຕ຺ຣ ຘມ຺ມນິຣຸຕ຺ຕາຠິລາເປ ຎາຓໍ ນິຣຸຕ຺ຕິປຏິສມ຺ຠິທາ’’ຕິ (ວິຠ. ໗໑໘) ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມນິຣຸຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ ສທ຺ທສຠາວຕ຺ຕາ ເທສນາຍ. ຕຖາ ຫິ ນິຣຸຕ຺ຕິປຏິສມ຺ຠິທາຍ ປຣິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓາທິຠາໂວ ປຏິສມ຺ຠິທາວິຠງ຺ຄປາຬິຍໍ (ວິຠ. ໗໑໘ ອາທໂຍ) ວຸຕ຺ໂຕ. ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໗໑໘) ‘‘ຕໍ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິໍ ສທ຺ທໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິອາທິນາ ສທ຺ທາຣມ຺ມຓຕາ ທສ຺ສິຕາ. ຕຖາ ຫິ ອິມສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອຍໍ ສທ຺ໂທ ວາຈໂກຕິ ວຈນວຈນຕ຺ເຖ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ຕໍຕໍວຈນຕ຺ຖວິຠາວນວເສນ ປວຕ຺ຕິໂຕ ສທ຺ໂທ ເທສນາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຘິປ຺ປາໂຍຕິ ເອເຕນ ‘‘ເທສນາຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ ເອຕໍ ວຈນໍ ຘມ຺ມນິຣຸຕ຺ຕາຠິລາປໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຕໂຕ ວິນິມຸຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ອຘິປ຺ປາຍໍ ທສ຺ເສຕິ. ເທສີຍຕິ ອຕ຺ໂຖ ເອເຕນາຕິ ຫິ ເທສນາ, ປກາເຣນ ຎາປີຍຕິ ເອເຕນ, ປກາຣໂຕ ຎາເປຕີຕິ ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ຘມ຺ມນິຣຸຕ຺ຕາຠິລາໂປ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອວໍ ‘‘ເທສນາ ນາມ ສທ຺ໂທ’’ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ປກ຺ເຂ ອຍມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ‘‘ເທສນາຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິວາທິໂນ ປນ ເອວໍ ວທນ຺ຕິ – ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ຘມ຺ມາຠິລາໂປ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຠິລປ຺ປຕີຕິ ອຠິລາໂປຕິ ສທ຺ໂທ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິ, ຕຖາປິ ສທ຺ເທ ວຸຈ຺ຈມາເນ ຕທນຸຣູປໍ ໂວຫາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເຕນ ໂວຫາເຣນ ທີປິຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ຊານນໂຕ ສທ຺ເທ ກຖິເຕ ຕທນຸຣູປາ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິປິ ກາຣຓູປຈາເຣນ ກຖິຕາເຍວ ໂຫຕິ. ອຖ ວາ ‘‘ຘມ຺ມາຠິລາໂປຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ຘມ຺ມາຠິລາໂປຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເທສນາ ນາມ ສທ຺ໂທ ນ ໂຫຕີຕິ ທີປິຕເມວາຕິ.

ອິທານິ ປຏິເວຘໍ ນິທ຺ທິສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ປຏິເວໂຘຕິ ອຠິສມໂຍ’’ຕິ. ປຏິວິຊ຺ຌຕີຕິ ຎາຓໍ ປຏິເວໂຘຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ວາ ປຏິເວໂຘ, ອຠິສເມຕີຕິ ອຠິສມໂຍ, ອຠິສເມນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ວາ ອຠິສມໂຍ. ອິທານິ ອຠິສມຍປ຺ປເຠທໂຕ ອຠິສມຍປ຺ປກາຣໂຕ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ສຠາວໂຕ ຈ ປາກຏໍ ກາຕຸໍ ‘‘ໂສ ຈ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕໂຣ’’ຕິອາທິມາຫ. ວິສຍໂຕ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ຈ ອວໂພໂຘຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ວິສຍໂຕ ອຕ຺ຖາທິອນຸຣູປໍ ຘມ຺ມາທີສຸ ອວໂພໂຘ ນາມ ອວິຊ຺ຊາທິຘມ຺ມາຣມ຺ມໂຓ ສງ຺ຂາຣາທິອຕ຺ຖາຣມ຺ມໂຓ ຕທຸຠຍປຎ຺ຎາປນາຣມ຺ມໂຓ ໂລກິໂຍ ອວໂພໂຘ. ອສມ຺ໂມຫໂຕ ອຕ຺ຖາທິອນຸຣູປໍ ຘມ຺ມາທີສຸ ອວໂພໂຘ ປນ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມໂຓ ມຄ຺ຄຍຸຕ຺ໂຕ ຍຖາວຸຕ຺ຕຘມ຺ມຕ຺ຖປຎ຺ຎຕ຺ຕີສຸ ສມ຺ໂມຫວິທ຺ຘໍສໂນ ໂລກຸຕ຺ຕໂຣ ອຠິສມໂຍ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ອຍໍ ເຫຕຸ, ອິທມສ຺ສ ຜລໍ, ອຍໍ ຕທຸຠຍານຸຣູໂປ ໂວຫາໂຣ’’ຕິ ເອວໍ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ໂລກິຍຎາຓໍ ວິສຍໂຕ ປຏິວິຊ຺ຌຕິ, ໂລກຸຕ຺ຕຣຎາຓໍ ປນ ເຫຕຸເຫຕຸຜລາທີສຸ ສມ຺ໂມຫສ຺ສ ມຄ຺ຄຎາເຓນ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ປຏິວິຊ຺ຌຕິ. ອຕ຺ຖານຸຣູປໍ ຘມ຺ເມສູຕິ ອວິຊ຺ຊາ ເຫຕຸ, ສງ຺ຂາຣາ ເຫຕຸສມຸປ຺ປນ຺ນາ, ສງ຺ຂາເຣ ອຸປ຺ປາເທຕິ ອວິຊ຺ຊາຕິ ເອວໍ ກາຣິຍານຸຣູປໍ ກາຣເຓສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາຣອປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາຣອາເນຎ຺ຊາຠິສງ຺ຂາເຣສຸ ຕີສຸ ອປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາຣສ຺ສ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕອວິຊ຺ຊາ ປຈ຺ຈໂຍ, ອິຕເຣສໍ ຍຖານຸຣູປນ຺ຕິອາທິນາ ກາຣິຍານຸຣູປໍ ກາຣເຓສຸ ປຏິເວໂຘຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຘມ຺ມານຸຣູປໍ ອຕ຺ເຖສູຕິ ‘‘ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ ສງ຺ຂາຣາ’’ຕິອາທິນາ ກາຣຓານຸຣູປໍ ກາຣິເຍສຸ ອວໂພໂຘຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຎ຺ຎຕ຺ຕິປຖານຸຣູປໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີສູຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ວຸຈ຺ຈມານຘມ຺ມານຸຣູປໍ ປຓ຺ຓຕ຺ຕີສຸ ອວໂພໂຘຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ຘມ຺ມາທີຫິ ປິຏການໍ ຄມ຺ຠີຣຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິທານິ ຍສ຺ມາ ເອເຕສຸ ປິຏເກສູ’’ຕິອາທິມາຫ. ຘມ຺ມຊາຕນ຺ຕິ ກາຣຓປ຺ປເຠໂທ ກາຣຓເມວ ວາ. ອຕ຺ຖຊາຕນ຺ຕິ ກາຣິຍປ຺ປເຠໂທ ກາຣິຍເມວ ວາ. ຍາ ຈາຍໍ ເທສນາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ໂຍ ເຈຕ຺ຖາຕິ ເອຕາສຸ ຕໍຕໍປິຏກຄຕາສຸ ຘມ຺ມຕ຺ຖເທສນາສຸ ໂຍ ປຏິເວໂຘຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸກ຺ໂຂຄາຫນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອວິຊ຺ຊາສງ຺ຂາຣາທີນໍ ຘມ຺ມຕ຺ຖານໍ ທຸປ຺ປຏິວິຊ຺ຌຕາຍ ທຸກ຺ໂຂຄາຫຕາ. ເຕສໍ ປຎ຺ຎາປນສ຺ສ ທຸກ຺ກຣຠາວໂຕ ເທສນາຍ ປຏິເວຘນສງ຺ຂາຕສ຺ສ ປຏິເວຘສ຺ສ ຈ ອຸປ຺ປາທນວິສຍີກຣຓານໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາຍ ທຸກ຺ໂຂຄາຫຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອວມ຺ປີຕິ ປິສທ຺ໂທ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣນ຺ຕຣໍ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕິ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອເຕສຸ ຕີສຸ ປິຏເກສຸ. ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ສໍວຓ຺ຓິໂຕ ອຕ຺ໂຖ ອສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາ.

ຕີສຸ ປິຏເກສູຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ເອເກກສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ ອຘິກາຣໂຕ ປກຣຓໂຕ ວາ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປຣິຍຕ຺ຕິເຠໂທຕິ ປຣິຍາປຸຓນໍ ປຣິຍຕ຺ຕິ. ປຣິຍາປຸຓນວາຈໂກ ເຫຕ຺ຖ ປຣິຍຕ຺ຕິສທ຺ໂທ, ນ ປາຬິປຣິຍາໂຍ, ຕສ຺ມາ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ‘‘ຕີສຸ ປິຏເກສຸ ເອເກກສ຺ມິໍ ປຣິຍາປຸຓນປ຺ປກາໂຣ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ຎາຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ຕໂຕເຍວ ຈ ‘‘ປຣິຍຕ຺ຕິໂຍ ປຣິຍາປຸຓນປ຺ປກາຣາ’’ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ຕີຫິ ປກາເຣຫິ ປຣິຍາປຸຓິຕພ຺ພາ ປາຬິໂຍ ເອວ ປຣິຍຕ຺ຕີຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ຕໂຕເຍວ ຈ ‘‘ປຣິຍຕ຺ຕິໂຍ ປາຬິກ຺ກມາ’’ຕິ ອຠິຘມ຺ມຏ຺ຐກຖາຍ ລິຂິເຕ ສີຫຬຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວມ຺ປິ ຫິ ອລຄທ຺ທູປມາປຣິຍາປຸຓນໂຍຄໂຕ ອລຄທ຺ທູປມາ ປຣິຍຕ຺ຕີຕິ ປາຬິປິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ, ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ທຸຄ຺ຄຫິຕາ ອຸປາຣມ຺ຠາທິເຫຕຸ ປຣິຍາປຸຏາ ອລຄທ຺ທູປມາ’’ຕິ ປຣໂຕ ນິທ຺ເທສວຈນມ຺ປິ ອຸປປນ຺ນໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ປາຬິເຍວ ທຸຄ຺ຄຫິຕາ ປຣິຍາປຸຏາຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອລຄທ຺ທູປມາຕິ ອລຄທ຺ໂທ ອລຄທ຺ທຄ຺ຄຫຓໍ ອຸປມາ ເອຕິສ຺ສາຕິ ອລຄທ຺ທູປມາ. ອລຄທ຺ທສ຺ສ ຄຫຓຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອລຄທ຺ທສທ຺ເທນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ອາປູປິໂກ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອປູປສທ຺ເທນ ອປູປຂາທນໍ ວິຍ ອລຄທ຺ທຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕປຣິຍຕ຺ຕິ ອຸປມີຍຕິ, ນ ປນ ອລຄທ຺ເທນ. ‘‘ອລຄທ຺ທຄ຺ຄຫຓູປມາ’’ຕິ ວາ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ມຊ຺ເຌປທໂລປໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ອລຄທ຺ທູປມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂອຏ຺ຐມຸໂຂ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ອລຄທ຺ໂທຕິ ເຈຕ຺ຖ ອາສີວິໂສ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຄໂທຕິ ຫິ ວິສສ຺ສ ນາມໍ. ຕຎ຺ຈ ຕສ຺ສ ອລໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ອລໍ ປຣິຍຕ຺ໂຕ ປຣິປຸຓ຺ໂຓ ຄໂທ ອສ຺ສາຕິ ອນຸນາສິກໂລປໍ ທກາຣາຄມຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ອລຄທ຺ໂທ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຖ ວາ ອລໍ ຊີວິຕຫຣເຓ ສມຕ຺ໂຖ ຄໂທ ອສ຺ສາຕິ ອລຄທ຺ໂທ. ນິສ຺ສຣຓຕ຺ຖາຕິ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໂຕ ນິສ຺ສຣຓໍ ອຕ຺ໂຖ ປໂຍຊນໍ ເອຕິສ຺ສາຕິ ນິສ຺ສຣຓຕ຺ຖາ. ຠຓ຺ຑາຄາຣິກປຣິຍຕ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຠຓ຺ຑາຄາເຣ ນິຍຸຕ຺ໂຕ ຠຓ຺ຑາຄາຣິໂກ, ຠຓ຺ຑາຄາຣິໂກ ວິຍ ຠຓ຺ຑາຄາຣິໂກ, ຘມ຺ມຣຕນານຸປາລໂກ. ອຎ຺ຎໍ ອຕ຺ຖໍ ອນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກສ຺ເສວ ສໂຕ ປຣິຍຕ຺ຕິ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກປຣິຍຕ຺ຕິ.

ທຸຄ຺ຄຫິຕາຕິ ທຸຏ຺ຐຸ ຄຫິຕາ. ທຸຄ຺ຄຫິຕຠາວເມວ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອຸປາຣມ຺ຠາທິເຫຕຸ ປຣິຍາປຸຏາ’’ຕິ, ອຸປາຣມ຺ຠາ ອິຕິວາທປ຺ປໂມກ຺ຂາທິເຫຕຸ ອຸຄ຺ຄຫິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ລາຠສກ຺ກາຣາທິເຫຕຸ ປຣິຍາປຸຓນມ຺ປິ ເອຕ຺ເຖວ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ອລຄທ຺ທສຸຕ຺ຕຏ຺ຐກຖາຍໍ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒໓໙) –

‘‘ໂຍ ຫິ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ‘ເອວໍ ຈີວຣາທີນິ ວາ ລຠິສ຺ສາມິ, ຈຕຸປຣິສມຊ຺ເຌ ວາ ມໍ ຊານິສ຺ສນ຺ຕີ’ຕິ ລາຠສກ຺ກາຣາທິເຫຕຸ ປຣິຍາປຸຓາຕິ, ຕສ຺ສ ສາ ປຣິຍຕ຺ຕິ ອລຄທ຺ທປຣິຍຕ຺ຕິ ນາມ. ເອວໍ ປຣິຍາປຸຓນໂຕ ຫິ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ອປຣິຍາປຸຓິຕ຺ວາ ນິທ຺ໂທກ຺ກມນໍ ວຣຕຣ’’ນ຺ຕິ.

ນນຸ ຈ ອລຄທ຺ທຄ຺ຄຫຓູປມາ ປຣິຍຕ຺ຕິ ອລຄທ຺ທູປມາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ສຸຄ຺ຄຫິຕາປິ ປຣິຍຕ຺ຕິ ອລຄທ຺ທູປມາຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ຕຕ຺ຖາປິ ອລຄທ຺ທຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ອຸປມາຠາເວນ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຣິໂສ ອລຄທ຺ທຕ຺ຖິໂກ ອລຄທ຺ທຄເວສີ ອລຄທ຺ທປຣິເຍສນໍ ຈຣມາໂນ, ໂສ ປສ຺ເສຍ຺ຍ ມຫນ຺ຕໍ ອລຄທ຺ທໍ, ຕເມນໍ ອຊປເທນ ທຓ຺ເຑນ ສຸນິຄ຺ຄຫິຕໍ ນິຄ຺ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ, ອຊປເທນ ທຓ຺ເຑນ ສຸນິຄ຺ຄຫິຕໍ ນິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຄີວາຍ ສຸຄ຺ຄຫິຕໍ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ. ກິຎ຺ຈາປິ ໂສ, ຠິກ຺ຂເວ, ອລຄທ຺ໂທ ຕສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ຫຕ຺ຖໍ ວາ ພາຫໍ ວາ ອຎ຺ຎຕຣໍ ວາ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄໍ ໂຠເຄຫິ ປລິເວເຐຍ຺ຍ, ອຖ ໂຂ ໂສ ເນວ ຕໂຕນິທານໍ ມຣຓໍ ວາ ນິຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ ມຣຓຕ຺ຕໍ ວາ ທຸກ຺ຂໍ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ, ສຸຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ, ຠິກ຺ຂເວ, ອລຄທ຺ທສ຺ສ, ເອວເມວ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິເຘກຈ຺ເຈ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ຘມ຺ມໍ ປຣິຍາປຸຓນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕໍ ເຄຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິອາທິ (ມ. ນິ. ໑.໒໓໙).

ຕສ຺ມາ ອິຘ ທຸຄ຺ຄຫິຕາ ເອວ ປຣິຍຕ຺ຕິ ອລຄທ຺ທູປມາຕິ ອຍໍ ວິເສໂສ ກຸໂຕ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ເຍນ ທຸຄ຺ຄຫິຕາ ອຸປາຣມ຺ຠາທິເຫຕຸ ປຣິຍາປຸຏາ ອລຄທ຺ທູປມາຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ອິທໍ ປນ ປາຣິເສສຎາເຍນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຖາ ຫິ ນິສ຺ສຣຓຕ຺ຖຠຓ຺ຑາຄາຣິກປຣິຍຕ຺ຕີນໍ ວິສຸໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ປາຣິເສສໂຕ ອລຄທ຺ທສ຺ສ ທຸຄ຺ຄຫຓູປມາ ປຣິຍຕ຺ຕິ ອລຄທ຺ທູປມາຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ສຸຄ຺ຄຫຓູປມາ ຫິ ປຣິຍຕ຺ຕິ ນິສ຺ສຣຓຕ຺ຖາ ວາ ໂຫຕິ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກປຣິຍຕ຺ຕິ ວາ, ຕສ຺ມາ ສຸວຸຕ຺ຕເມຕໍ ‘‘ທຸຄ຺ຄຫິຕາ ອຸປາຣມ຺ຠາທິເຫຕຸ ປຣິຍາປຸຏາ ອລຄທ຺ທູປມາ’’ຕິ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ຍໍ ປຣິຍຕ຺ຕິທຸຄ຺ຄຫຓໍ ສນ຺ຘາຍ. ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອລຄທ຺ທສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອລຄທ຺ທຕ຺ຖິໂກຕິ ອາສີວິສຕ຺ຖິໂກ. ອລຄທ຺ທໍ ຄເວສຕິ ປຣິເຍສຕິ ສີເລນາຕິ ອລຄທ຺ທຄເວສີ. ອລຄທ຺ທປຣິເຍສນໍ ຈຣມາໂນຕິ ອລຄທ຺ທປຣິເຍສນຕ຺ຖໍ ຈຣມາໂນ. ໂຠເຄຕິ ສຣີເຣ. ຫຕ຺ເຖ ວາ ພາຫາຍ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ມຓິພນ຺ຘໂກ ຍາວ ອຄ຺ຄນຂາ ‘‘ຫຕ຺ໂຖ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ, ສທ຺ຘິໍ ອຄ຺ຄພາຫາຍ ອວເສສາ ‘‘ພາຫາ’’ຕິ. ກຕ຺ຖຈິ ປນ ‘‘ກປ຺ປຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍປິ ຍາວ ອຄ຺ຄນຂາ ຫຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ວາ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ເຄຕິ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂຓໍ ຫຕ຺ຖຎ຺ຈ ພາຫຎ຺ຈ ຐເປຕ຺ວາ ອວເສສໍ ສຣີຣໍ ‘‘ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄ’’ນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕໂຕນິທານນ຺ຕິ ຕໍນິທານໍ, ຕໍກາຣຓາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປຸຣິມປເທ ຫິ ວິຠຕ຺ຕິອໂລປໍ ກຕ຺ວາ ນິທ຺ເທໂສ. ຕໍ ຫຕ຺ຖາທີສຸ ຑໍສນໍ ນິທານໍ ກາຣຓໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ຕໍນິທານນ຺ຕິ ຫິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ຕໂຕນິທານ’’ນ຺ຕິ ປຸຣິມປເທ ປຈ຺ຈຕ຺ເຕ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນໍ ກຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຈ ໂລປໍ ອກຕ຺ວາ ນິທ຺ເທໂສ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕູຕິ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ຫຕ຺ຖາທີສຸ ຑໍສນໍ ຕໍນິທານຎ຺ຈ ມຣຓາທິອຸປຄມນໍ, ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ ເກນ ກາຣເຓນາຕິ ເຈ. ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ. ເອກຈ຺ເຈ ໂມຆປຸຣິສາຕິ ເອກຈ຺ເຈ ຕຸຈ຺ຉປຸຣິສາ. ຘມ຺ມນ຺ຕິ ປາຬິຘມ຺ມໍ. ປຣິຍາປຸຓນ຺ຕີຕິ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ສຊ຺ຌາຍນ຺ຕິ ເຈວ ວາຈຸຄ຺ຄຕາ ກໂຣນ຺ຕາ ຘາເຣນ຺ຕິ ຈາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຕ຺ຖນ຺ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ຠາສິຕຕ຺ຖໍ ປໂຍຊນຕ຺ຖຎ຺ຈ. ນ ອຸປປຣິກ຺ຂນ຺ຕີຕິ ນ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ ນ ວິຈາເຣນ຺ຕິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ສີລໍ ກຖິຕໍ, ອິຘ ສມາຘິ, ອິຘ ປຎ຺ຎາ ກຖິຕາ, ມຍຎ຺ຈ ຕໍ ປູເຣສ຺ສາມາ’’ຕິ ເອວໍ ຠາສິຕຕ຺ຖໍ ປໂຍຊນຕ຺ຖຎ຺ຈ ‘‘ສີລໍ ສມາຘິສ຺ສ ກາຣຓໍ, ສມາຘິ ວິປສ຺ສນາຍາ’’ຕິອາທິນາ ນ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕີຕິ. ອນຸປປຣິກ຺ຂຕນ຺ຕິ ອນຸປປຣິກ຺ຂນ຺ຕານໍ. ນ ນິຊ຺ຌານໍ ຂມນ຺ຕີຕິ ນິຊ຺ຌານປຎ຺ຎໍ ນກ຺ຂມນ຺ຕິ, ນິຊ຺ຌາຍິຕ຺ວາ ປຎ຺ຎາຍ ທິສ຺ວາ ໂຣເຈຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພາ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນ ອິມມຕ຺ຖໍ ທີເປຕິ ‘‘ເຕສໍ ປຎ຺ຎາຍ ອຕ຺ຖໍ ອນຸປປຣິກ຺ຂນ຺ຕານໍ ເຕ ຘມ຺ມາ ນ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ‘ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ສີລໍ, ສມາຘິ, ວິປສ຺ສນາ, ມຄ຺ໂຄ, ຜລໍ, ວຏ຺ຏໍ, ວິວຏ຺ຏໍ ກຖິຕ’ນ຺ຕິ ເອວໍ ຊານິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ.

ເຕ ອຸປາຣມ຺ຠານິສໍສາ ເຈວາຕິ ເຕ ປເຣສໍ ວາເທ ໂທສາໂຣປນານິສໍສາ ຫຸຕ຺ວາ ປຣິຍາປຸຓນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຕິວາທປ຺ປໂມກ຺ຂານິສໍສາ ຈາຕິ ອິຕິ ເອວໍ ເອຕາຍ ປຣິຍຕ຺ຕິຍາ ວາທປ຺ປໂມກ຺ຂານິສໍສາ, ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຣິ ປເຣຫິ ອາໂຣປິຕວາທສ຺ສ ນິຄ຺ຄຫສ຺ສ ປໂມກ຺ຂປ຺ປໂຍຊນາ ຫຸຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ປຣິຍາປຸຓນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ປເຣຫິ ສກວາເທ ໂທເສ ອາໂຣປິເຕ ຕໍ ໂທສໍ ເອວຎ຺ຈ ເອວຎ຺ຈ ໂມເຈສ຺ສາມາຕິ ອິມິນາ ຈ ກາຣເຓນ ປຣິຍາປຸຓນ຺ຕີຕິ. ອຖ ວາ ໂສ ໂສ ວາໂທ ອິຕິວາໂທ, ອິຕິວາທສ຺ສ ປໂມກ຺ໂຂ ອິຕິວາທປ຺ປໂມກ຺ໂຂ, ອິຕິວາທປ຺ປໂມກ຺ໂຂ ອານິສໍໂສ ເອເຕສນ຺ຕິ ອິຕິວາທປ຺ປໂມກ຺ຂານິສໍສາ, ຕໍຕໍວາທປ຺ປໂມຈນານິສໍສາ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ສ ຈຕ຺ຖາຍ ຘມ຺ມໍ ປຣິຍາປຸຓນ຺ຕີຕິ ຍສ຺ສ ຈ ສີລາທິປູຣຓສ຺ສ ມຄ຺ຄຜລນິພ຺ພານສ຺ສ ວາ ອຕ຺ຖາຍ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ຘມ຺ມໍ ປຣິຍາປຸຓນ຺ຕິ. ຕຎ຺ຈສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ນານຸໂຠນ຺ຕີຕິ ຕຎ຺ຈ ອສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ສີລາທິປຣິປູຣຓສງ຺ຂາຕໍ ອຕ຺ຖໍ ເອເຕ ທຸຄ຺ຄຫິຕຄາຫິໂນ ນານຸໂຠນ຺ຕິ ນ ວິນ຺ທນ຺ຕິ.

ອຖ ວາ ຍສ຺ສ ອຸປາຣມ຺ຠສ຺ສ ອິຕິວາທປ຺ປໂມກ຺ຂສ຺ສ ວາ ອຕ຺ຖາຍ ເຍ ໂມຆປຸຣິສາ ຘມ຺ມໍ ປຣິຍາປຸຓນ຺ຕິ, ເຕ ປເຣຫິ ‘‘ອຍມຕ຺ໂຖ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ທຸຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາເຍວ ໂສເຍວຕ຺ໂຖຕິ ປຏິປາທນກ຺ຂມາ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ປຣສ຺ສ ວາເທ ອຸປາຣມ຺ຠໍ ອາໂຣເປຕຸໍ ອຕ຺ຕໂນ ວາທາ ຕໍ ໂມເຈຕຸຎ຺ຈ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາປິ ຕໍ ອຕ຺ຖໍ ນານຸໂຠນ຺ຕິເຍວາຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ທີຆຣຕ຺ຕໍ ອຫິຕາຍ ທຸກ຺ຂາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ເຕສໍ ເຕ ຘມ຺ມາ ທຸຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ອຸປາຣມ຺ຠມານທປ຺ປມກ຺ຂປລາສາທິເຫຕຸຠາເວນ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ອຫິຕາຍ ທຸກ຺ຂາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ກາຣເຓ ຜລໂວຫາເຣນ ‘‘ເຕ ຘມ຺ມາ ອຫິຕາຍ ທຸກ຺ຂາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ກິຎ຺ຈາປິ ນ ເຕ ຘມ຺ມາ ອຫິຕາຍ ທຸກ຺ຂາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ຕຖາປິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປຣິຍາປຸຓນ຺ຕານໍ ສຊ຺ຌາຍກາເລ ວິວາທສມເຍ ຈ ຕໍມູລການໍ ອຸປາຣມ຺ຠາທີນໍ ອເນເກສໍ ອກຸສລານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິສພ຺ຠາວໂຕ ‘‘ເຕ ຘມ຺ມາ ອຫິຕາຍ ທຸກ຺ຂາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິ ກາຣເຓ ຜລໂວຫາເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕູຕິ ເອຕ຺ຖ ຕນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສ ອນຠິສມ຺ຠຸຓນໍ ເຕສຎ຺ຈ ຘມ຺ມານໍ ອຫິຕາຍ ທຸກ຺ຂາຍ ສໍວຕ຺ຕນໍ ປຣາມສຕິ.

ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທິປາຣິປູຣິໍເຍວາຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິສທ຺ເທນ ສມາຘິວິປສ຺ສນາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂຍ ຫິ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ສີລສ຺ສ ອາຄຕຏ຺ຐາເນ ສີລໍ ປູເຣຕ຺ວາ ສມາຘິໂນ ອາຄຕຏ຺ຐາເນ ສມາຘິຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫາເປຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນາຍ ອາຄຕຏ຺ຐາເນ ວິປສ຺ສນໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ມຄ຺ຄຜລານໍ ອາຄຕຏ຺ຐາເນ ມຄ຺ຄໍ ຠາເວສ຺ສາມິ, ຜລໍ ສຈ຺ຉິກຣິສ຺ສາມີຕິ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕສ຺ເສວ ສາ ປຣິຍຕ຺ຕິ ນິສ຺ສຣຓຕ຺ຖາ ນາມ ໂຫຕິ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຍໍ ປຣິຍຕ຺ຕິສຸຄ຺ຄຫຓໍ ສນ຺ຘາຍ ອລຄທ຺ທສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ສີລາທີນໍ ອາຄຕຏ຺ຐາເນ ສີລາທີນິ ປູເຣນ຺ຕານມ຺ປິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ປຣິສມຊ຺ເຌ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕ຺ວາ ຘມ຺ມເທສນາຍ ປສນ຺ເນຫິ ອຸປນີເຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈເຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕານມ຺ປິ ປເຣສໍ ວາເທ ສຫຘມ຺ເມນ ອຸປາຣມ຺ຠໍ ອາໂຣເປນ຺ຕານມ຺ປິ ສກວາທໂຕ ໂທສໍ ຫຣນ຺ຕານມ຺ປິ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ນ ເກວລໍ ສຸຄ຺ຄຫິຕປຣິຍຕ຺ຕິໍ ນິສ຺ສາຍ ມຄ຺ຄຠາວນາຜລສຈ຺ຉິກິຣິຍາທີເນວ, ປຣວາທນິຄ຺ຄຫສກວາທປຕິຏ຺ຐາປນານິປິ ອິຊ຺ຌນ຺ຕິ. ຕຖາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ປຣປ຺ປວາທໍ ສຫຘມ຺ເມນ ສຸນິຄ຺ຄຫິຕໍ ນິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ (ທີ. ນິ. ໒.໑໖໘).

ປຣິຎ຺ຎາຕກ຺ຂນ຺ໂຘຕິ ທຸກ຺ຂປຣິຊານເນນ ປຣິຎ຺ຎາຕກ຺ຂນ຺ໂຘ. ປຫີນກິເລໂສຕິ ສມຸທຍປ຺ປຫາເນນ ປຫີນກິເລໂສ. ປຏິວິທ຺ຘາກຸປ຺ໂປຕິ ປຏິວິທ຺ຘອຣຫຕ຺ຕຜໂລ. ນ ກຸປ຺ປຕີຕິ ອກຸປ຺ປນ຺ຕິ ຫິ ອຣຫຕ຺ຕຜລສ຺ເສຕໍ ນາມໍ. ສຕິປິ ຫິ ຈຕຸນ຺ນໍ ມຄ຺ຄານໍ ຈຕຸນ຺ນຎ຺ຈ ຜລານໍ ອກຸປ຺ປສຠາເວ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ເສກ຺ຂານໍ ສກສກນາມປຣິຈ຺ຈາເຄນ ອຸປຣູປຣິ ນາມນ຺ຕຣປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ເຕສໍ ມຄ຺ຄຜລານິ ‘‘ອກຸປ຺ປານີ’’ຕິ ນ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ອຣຫາ ປນ ສພ຺ພທາປິ ອຣຫາເຍວ ນາມາຕິ ຕສ຺ເສວ ຜລໍ ‘‘ອກຸປ຺ປ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມິນາ ຈ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຂີຓາສວສ຺ເສວ ປຣິຍຕ຺ຕິ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກປຣິຍຕ຺ຕິ ນາມາ’’ຕິ. ຕສ຺ສ ຫິ ອປຣິຎ຺ຎາຕໍ ອປ຺ປຫີນໍ ອຠາວິຕໍ ອສຈ຺ຉິກຕໍ ວາ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ປຣິຍາປຸຓນ຺ໂຕ ຕນ຺ຕິຘາຣໂກ ປເວຓີປາລໂກ ວໍສານຸຣກ຺ຂໂກ ຈ ຫຸຕ຺ວາ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ປເວຓີປາລນຕ຺ຖາຍາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ປເວຓີຕິ ຘມ຺ມສນ຺ຕຕິ, ຘມ຺ມສ຺ສ ອວິຈ຺ເຉເທນ ປວຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວໍສານຸຣກ຺ຂຓຕ຺ຖາຍາຕິ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ວໍສານຸຣກ຺ຂຓຕ຺ຖໍ. ຕສ຺ສ ວໍໂສປິ ອຕ຺ຖໂຕ ປເວຓີເຍວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ນນຸ ຈ ຍທິ ປເວຓີປາລນຕ຺ຖາຍ ພຸທ຺ຘວຈນສ຺ສ ປຣິຍາປຸຓນໍ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກປຣິຍຕ຺ຕິ, ກສ຺ມາ ‘‘ຂີຓາສໂວ’’ຕິ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສປິ ຫິ ອຍໍ ນໂຍ ລພ຺ຠຕິ. ຕຖາ ຫິ ເອກຈ຺ໂຈ ຠິກ຺ຂຸ ຉາຕກຠຍາທີສຸ ຄນ຺ຖຘເຣສຸ ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ວສິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ເຕສຸ ສຍໍ ຠິກ຺ຂາຈາເຣນ ອກິລມມາໂນ ອຕິມຘຸຣໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ມາ ນສ຺ສຕຸ, ຕນ຺ຕິໍ ຘາເຣສ຺ສາມິ, ວໍສໍ ຐເປສ຺ສາມິ, ປເວຓິໍ ປາເລສ຺ສາມີຕິ ປຣິຍາປຸຓາຕິ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສປິ ປຣິຍຕ຺ຕິ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກປຣິຍຕ຺ຕິ ນາມ ກສ຺ມາ ນ ໂຫຕີຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ປຣິຍຕ຺ຕິ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກປຣິຍຕ຺ຕິ ນາມ ນ ໂຫຕິ. ກິຎ຺ຈາປິ ຫິ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ‘‘ປເວຓິໍ ປາເລສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຊ຺ຌາສເຍນ ປຣິຍາປຸຓາຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ປນ ຠວກນ຺ຕາຣໂຕ ອນິຕ຺ຕິຓ຺ຓຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ປຣິຍຕ຺ຕິ ນິສ຺ສຣຓປຣິຍຕ຺ຕິ ນາມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ປຣິຍຕ຺ຕິ ອລຄທ຺ທູປມາ ວາ ໂຫຕິ ນິສ຺ສຣຓຕ຺ຖາ ວາ, ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ເສກ຺ຂານໍ ນິສ຺ສຣຓຕ຺ຖາວ, ຂີຓາສວານໍ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກປຣິຍຕ຺ຕິເຍວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຂີຓາສໂວ ຈ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກສທິສຕ຺ຕາ ຠຓ຺ຑາຄາຣິໂກຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍຖາ ຫິ ຠຓ຺ຑາຄາຣິໂກ ອລງ຺ກາຣຠຓ຺ຑໍ ປຏິສາເມຕ຺ວາ ປສາຘນກາເລ ຕທຸປິຍໍ ອລງ຺ກາຣຠຓ຺ຑໍ ຣຎ຺ໂຎ ອຸປນາເມຕ຺ວາ ອລງ຺ກໂຣຕິ, ເອວໍ ຂີຓາສໂວປິ ຘມ຺ມຣຕນຠຓ຺ຑໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ໂມກ຺ຂາຘິຄມສ຺ສ ຠພ຺ພຣູເປ ສເຫຕຸເກ ສຕ຺ເຕ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ຕທນຸຣູປໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ມຄ຺ຄງ຺ຄໂພຊ຺ຌງ຺ຄາທິສງ຺ຂາເຕນ ໂລກຸຕ຺ຕເຣນ ອລງ຺ກາເຣນ ອລງ຺ກໂຣຕີຕິ ຠຓ຺ຑາຄາຣິໂກຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ເອວໍ ຕິສ຺ໂສ ປຣິຍຕ຺ຕິໂຍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ອິທານິ ຕີສຸປິ ປິຏເກສຸ ຍຖາຣຫໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິວິປຕ຺ຕິໂຍ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ວິນເຍ ປນາ’’ຕິອາທິ. ສີລສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ນິສ຺ສາຍ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ ປາປຸຓາຕີຕິອາທີສຸ ຍສ຺ມາ ສີລໍ ວິສຸຊ຺ຌມານໍ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎພເລນ ກມ຺ມສ຺ສກຕຎ຺ຎາຓພເລນ ຈ ສໍກິເລສມລໂຕ ວິສຸຊ຺ຌຕິ, ປາຣິປູຣິຎ຺ຈ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ມາ ສີລສມ຺ປທາ ສິຊ຺ຌມານາ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປຕ຺ຕິຠາເວນ ສຕິພລໍ ຎາຓພລຎ຺ຈ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐເປຕີຕິ ຕສ຺ສາ ວິຊ຺ຊຕ຺ຕຍູປນິສ຺ສຍຕາ ເວທິຕພ຺ພາ ສຠາຄເຫຕຸສມ຺ປທານໂຕ. ສຕິພເລນ ຫິ ປຸພ຺ເພນິວາສວິຊ຺ຊາສິທ຺ຘິ, ສມ຺ປຊຎ຺ເຎນ ສພ຺ພກິຈ຺ເຈສຸ ສຸທິຏ຺ຐກາຣິຕາປຣິຈເຍນ ຈຸຕູປປາຕຎາຓານຸພທ຺ຘາຍ ທຸຕິຍວິຊ຺ຊາຍ ສິທ຺ຘິ, ວີຕິກ຺ກມາຠາເວນ ສໍກິເລສປ຺ປຫານສພ຺ຠາວໂຕ ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍຕາວເສນ ອຊ຺ຌາສຍສຸທ຺ຘິຍາ ຕຕິຍວິຊ຺ຊາສິທ຺ຘິ. ປຸເຣຕຣສິທ຺ຘານໍ ສມາຘິປຎ຺ຎານໍ ປາຣິປູຣິໍ ວິນາ ສີລສ຺ສ ອາສວກ຺ຂຍຎາຓູປນິສ຺ສຍຕາ ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສກຂີຓາສເວຫິ ທີເປຕພ຺ພາ. ‘‘ສມາຫິໂຕ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໙໙; ໓.໕; ເນຕ຺ຕິ. ໔໐; ມິ. ປ. ໒.໑.໑໔) ວຈນໂຕ ສມາຘິສມ຺ປທາ ຉຬຠິຎ຺ຎຕາຍ ອຸປນິສ຺ສໂຍ. ‘‘ໂຍຄາ ເວ ຊາຍຕິ ຠູຣີ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໒໘໒) ວຈນໂຕ ປຸພ຺ພໂຍເຄນ ຄຣຸວາສເທສຠາສາໂກສລ຺ລອຸຄ຺ຄຫຓປຣິປຸຈ຺ຉາທີຫິ ຈ ປຣິຠາວິຕາ ປຎ຺ຎາສມ຺ປຕ຺ຕິ ປຏິສມ຺ຠິທາປ຺ປເຠທສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສໂຍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ສີລສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ນິສ຺ສາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຍສ຺ສ ສມາຘິວິຊມ຺ຠນຠູຕາ ອນວເສສາ ຉ ອຠິຎ຺ຎາ ນ ອິຊ຺ຌນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉທວເສນ ນ ສມາຘິສມ຺ປທາ ອຕ຺ຖີຕິ ສຕິປິ ວິຊ຺ຊານໍ ອຠິຎ຺ເຎກເທສຠາເວ ສີລສມ຺ປຕ຺ຕິສມຸທາຄຕາ ເອວ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ ຄຫິຕາ. ຍຖາ ຫິ ປຎ຺ຎາສມ຺ປຕ຺ຕິສມຸທາຄຕາ ຈຕສ຺ໂສ ປຏິສມ຺ຠິທາ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ມຄ຺ເຄເນວ ອິຊ຺ຌນ຺ຕິ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ເອວ ຕາສໍ ປຏິລຠິຕພ຺ພໂຕ. ເອວໍ ສີລສມ຺ປຕ຺ຕິສມຸທາຄຕາ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ ສມາຘິສມ຺ປຕ຺ຕິສມຸທາຄຕາ ຈ ຉ ອຠິຎ຺ຎາ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ມຄ຺ເຄເນວ ອິຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ມຄ຺ຄາຘິຄເມເນວ ຕາສໍ ອຘິຄໂມ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘານຎ຺ຈ ປຈ຺ເຈກໂພຘິສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິຘມ຺ມສມຘິຄມສທິສາ ຫິ ອິເມສໍ ອຣິຍານໍ ອິເມ ວິເສສາຘິຄມາຕິ.

ຕາສໍເຍວ ຈ ຕຕ຺ຖ ປເຠທວຈນໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ຕາສໍເຍວາຕິ ອວຘາຣຓໍ ປາປຸຓິຕພ຺ພານໍ ຉຬຠິຎ຺ຎາຈຕຸປຏິສມ຺ຠິທານໍ ວິນເຍ ປເຠທວຈນາຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ເຑ ຫິ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາວ ວິຠຕ຺ຕາຕິ. ທຸຕິເຍ ຕາສໍເຍວາຕິ ອວຘາຣຓໍ ຈຕສ຺ໂສ ປຏິສມ຺ຠິທາ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ກຕໍ, ນ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ. ຕາ ຫິ ຉສຸ ອຠິຎ຺ຎາສຸ ອນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ສຸຕ຺ເຕ ວິຠຕ຺ຕາເຍວາຕິ. ຕາສຎ຺ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ-ສທ຺ເທນ ເສສານມ຺ປິ ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຖິຠາວໍ ທີເປຕິ. ອຠິຘມ຺ມປິຏເກ ຫິ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ ຉ ອຠິຎ຺ຎາ ຈຕສ຺ໂສ ຈ ປຏິສມ຺ຠິທາ ວຸຕ຺ຕາເຍວ. ປຏິສມ຺ຠິທານໍ ປນ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ປເຠທວຈນາຠາວໍ ຕຕ຺ເຖວ ຈ ສມ຺ມາ ວິຠຕ຺ຕຠາວໍ ທີເປຕຸກາໂມ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອວຘາຣຓໍ ອກຕ຺ວາ ‘‘ຕຕ຺ເຖວາ’’ຕິ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອວຘາຣຓໍ ຐເປສິ.

ອິທານິ ‘‘ວິນເຍ ທຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ‘ມຸທຸການໍ ອຕ຺ຖຣຓາທີນໍ ສມ຺ຜສ຺ໂສ ວິຍ ອິຕ຺ຖິສມ຺ຜສ຺ໂສປິ ວຏ຺ຏຕີ’ຕິ ເມຖຸນວີຕິກ຺ກເມ ໂທສໍ ອທິສ຺ວາ ສີລວິປຕ຺ຕິໍ ປາປຸຓາຕີ’’ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ວິນເຍ ປນ ທຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ສຸໂຂ ສມ຺ຜສ຺ໂສ ເອເຕສນ຺ຕິ ສຸຂສມ຺ຜສ຺ສານິ, ອຕ຺ຖຣຓປາວຸຣຓາທີນິ. ອຸປາທິນ຺ນຜສ຺ໂສ ອິຕ຺ຖິຜສ຺ໂສ, ເມຖຸນຘມ຺ໂມຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຫຕນ຺ຕິ ອຣິຏ຺ເຐນ ຠິກ຺ຂຸນາ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂສ ຫິ ພຫຸສ຺ສຸໂຕ ຘມ຺ມກຖິໂກ ກມ຺ມກິເລສວິປາກອຸປວາທອາຓາວີຕິກ຺ກມວເສນ ປຎ຺ຈວິເຘສຸ ອນ຺ຕຣາຍິເກສຸ ເສສນ຺ຕຣາຍິເກ ຊານາຕິ, ວິນເຍ ປນ ອໂກວິທຕ຺ຕາ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວີຕິກ຺ກມນ຺ຕຣາຍິເກ ນ ຊານາຕິ, ຕສ຺ມາ ຣໂຫຄໂຕ ເອວໍ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ອິເມ ອຄາຣິກາ ປຎ຺ຈ ກາມຄຸເຓ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕາ ໂສຕາປນ຺ນາປິ ສກທາຄາມິໂນປິ ອນາຄາມິໂນປິ ໂຫນ຺ຕິ. ຠິກ຺ຂູປິ ມນາປິການິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍານິ ຣູປານິ ປສ຺ສນ຺ຕິ…ເປ… ກາຍວິຎ຺ເຎຍ຺ເຍ ໂຜຏ຺ຐພ຺ເພ ຜຸສນ຺ຕິ, ມຸທຸການິ ອຕ຺ຖຣຓປາວຸຣຓາທີນິ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ, ເອຕໍ ສພ຺ພໍ ວຏ຺ຏຕິ, ກສ຺ມາ ອິຕ຺ຖີນໍເຍວ ຣູປສທ຺ທຄນ຺ຘຣສໂຜຏ຺ຐພ຺ພາ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ, ເອເຕປິ ວຏ຺ຏນ຺ຕີ’’ຕິ ອນວຊ຺ເຊນ ປຈ຺ຈຍປຣິຠຸຎ຺ຊນຣເສນ ສາວຊ຺ຊກາມຄຸຓປຣິໂຠຄຣສໍ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ສຈ຺ຉນ຺ທຣາຄປຣິໂຠຄຎ຺ຈ ນິຈ຺ຉນ຺ທຣາຄປຣິໂຠຄຎ຺ຈ ເອກໍ ກຕ຺ວາ ຖູລວາເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຕິສຸຂຸມສຸຕ຺ຕໍ ຆເຏນ຺ໂຕ ວິຍ ສາສເປນ ສທ຺ຘິໍ ສິເນຣຸໂນ ສທິສຕໍ ອຸປສໍຫຣນ຺ໂຕ ວິຍ ປາປກໍ ທິຏ຺ຐິຄຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ຠຄວຕາ ມຫາສມຸທ຺ທໍ ພນ຺ຘນ຺ເຕນ ວິຍ ມຫຕາ ອຸສ຺ສາເຫນ ປຐມປາຣາຊິກໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ, ນຕ຺ຖິ ເອຕ຺ຖ ໂທໂສ’’ຕິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓນ ສທ຺ຘິໍ ປຏິວິຣຸຊ຺ຌນ຺ໂຕ ເວສາຣຊ຺ຊຎາຓໍ ປຏິພາຫນ຺ໂຕ ອຣິຍມຄ຺ເຄ ຂາຓຸກຓ຺ຏກາທີນິ ປກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ‘‘ເມຖຸນຘມ຺ເມ ໂທໂສ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ຊິນສ຺ສ ອາຓາຈກ຺ເກ ປຫາຣມທາສິ. ເຕນາຫ ‘‘ຕຖາຫໍ ຠຄວຕາ ຘມ຺ມໍ ເທສິຕໍ ອາຊານາມີ’’ຕິອາທິ.

ຕຕ຺ຖ ອນ຺ຕຣາຍິກາຕິ ຕໍຕໍສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວິພນ຺ຘນວເສນ ສຕ຺ຕສນ຺ຕານສ຺ສ ອນ຺ຕເຣ ເວມຊ຺ເຌ ເອຕິ ອາຄຈ຺ຉຕີຕິ ອນ຺ຕຣາໂຍ, ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາທິອນຕ຺ໂຖ. ອນຕິກ຺ກມນຏ຺ເຐນ ຕສ຺ມິໍ ອນ຺ຕຣາເຍ ນິຍຸຕ຺ຕາ, ອນ຺ຕຣາຍໍ ວາ ຜລໍ ອຣຫນ຺ຕິ, ອນ຺ຕຣາຍສ຺ສ ວາ ກຣຓສີລາຕິ ອນ຺ຕຣາຍິກາ, ສຄ຺ຄໂມກ຺ຂານໍ ອນ຺ຕຣາຍກຣາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຕ ຈ ກມ຺ມກິເລສວິປາກອຸປວາທອາຓາວີຕິກ຺ກມວເສນ ປຎ຺ຈວິຘາ. ເຕສໍ ວິຕ຺ຖາຣກຖາ ປຣໂຕ ອຣິຏ຺ຐສິກ຺ຂາປເທ (ປາຈິ. ໔໑໗) ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ປທຕ຺ຖສມ຺ພນ຺ໂຘ – ເຍ ອິເມ ຘມ຺ມາ ອນ຺ຕຣາຍິກາ ອນ຺ຕຣາຍກຣາຕິ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕາ ເທສິຕາ ເຈວ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ ຈ, ເຕ ຘມ຺ເມ ປຏິເສວໂຕ ປຏິເສວນ຺ຕສ຺ສ ຍຖາ ເຍນ ປກາເຣນ ເຕ ຘມ຺ມາ ອນ຺ຕຣາຍາຍ ສຄ຺ຄໂມກ຺ຂານໍ ອນ຺ຕຣາຍກຣຓຕ຺ຖໍ ນາລໍ ສມຕ຺ຖາ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຖາ ເຕນ ປກາເຣນາຫໍ ຠຄວຕາ ເທສິຕໍ ຘມ຺ມໍ ອາຊານາມີຕິ. ຕໂຕ ທຸສ຺ສີລຠາວໍ ປາປຸຓາຕີຕິ ຕໂຕ ອນວຊ຺ຊສຎ຺ຎີຠາວເຫຕຸໂຕ ວີຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ທຸສ຺ສີລຠາວໍ ປາປຸຓາຕິ.

ຈຕ຺ຕາໂຣເມ, ຠິກ຺ຂເວຕິອາທິນາ –

‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຄ຺ຄລາ ສນ຺ໂຕ ສໍວິຊ຺ຊມານາ ໂລກສ຺ມິໍ. ກຕເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ, ອຕ຺ຕຫິຕາຍ ປຏິປນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ໂນ ປຣຫິຕາຍ, ປຣຫິຕາຍ ປຏິປນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ໂນ ອຕ຺ຕຫິຕາຍ, ເນວ ອຕ຺ຕຫິຕາຍ ປຏິປນ຺ໂນ ໂຫຕິ ໂນ ປຣຫິຕາຍ, ອຕ຺ຕຫິຕາຍ ເຈວ ປຏິປນ຺ໂນ ໂຫຕິ ປຣຫິຕາຍ ຈາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໙໖; ປຸ. ປ. ມາຕິກາ, ຈຕຸກ຺ກອຸທ຺ເທສ ໒໔) –

ອາທິນາ ປຸຄ຺ຄລເທສນາປຏິສໍຍຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕນ຺ຕປາຬິໍ ນິທສ຺ເສຕິ. ອຘິປ຺ປາຍໍ ອຊານນ຺ໂຕຕິ ‘‘ອຍໍ ປຸຄ຺ຄລເທສນາ ໂວຫາຣວເສນ, ນ ປຣມຕ຺ຖໂຕ’’ຕິ ເອວໍ ຠຄວໂຕ ອຘິປ຺ປາຍໍ ອຊານນ຺ໂຕ. ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຫິ ຠຄວໂຕ ທຸວິຘາ ເທສນາ ສມ຺ມຸຕິເທສນາ ປຣມຕ຺ຖເທສນາ ຈາຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ປຸຄ຺ຄໂລ ສຕ຺ໂຕ ອິຕ຺ຖີ ປຸຣິໂສ ຂຕ຺ຕິໂຍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ເທໂວ ມາໂຣ’’ຕິ ເອວຣູປາ ສມ຺ມຸຕິເທສນາ. ‘‘ອນິຈ຺ຈໍ ທຸກ຺ຂໍ ອນຕ຺ຕາ ຂນ຺ຘາ ຘາຕຸໂຍ ອາຍຕນານິ ສຕິປຏ຺ຐານາ’’ຕິ ເອວຣູປາ ປຣມຕ຺ຖເທສນາ. ຕຕ຺ຖ ຠຄວາ ເຍ ສມ຺ມຸຕິວເສນ ເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ອຕ຺ຖໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ໂມຫໍ ປຫາຍ ວິເສສມຘິຄນ຺ຕຸໍ ສມຕ຺ຖາ, ເຕສໍ ສມ຺ມຸຕິເທສນໍ ເທເສຕິ. ເຍ ປນ ປຣມຕ຺ຖວເສນ ເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ອຕ຺ຖໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ໂມຫໍ ປຫາຍ ວິເສສມຘິຄນ຺ຕຸໍ ສມຕ຺ຖາ, ເຕສໍ ປຣມຕ຺ຖເທສນໍ ເທເສຕິ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ອຸປມາ – ຍຖາ ຫິ ເທສຠາສາກຸສໂລ ຕິຓ຺ຓໍ ເວທານໍ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓໂກ ອາຈຣິໂຍ ເຍ ທມິຬຠາສາຍ ວຸຕ຺ເຕ ອຕ຺ຖໍ ຊານນ຺ຕິ, ເຕສໍ ທມິຬຠາສາຍ ອາຈິກ຺ຂຕິ, ເຍ ອນ຺ຘກຠາສາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣາຍ, ເຕສໍ ຕາຍ ຠາສາຍ, ເອວໍ ເຕ ມາຓວາ ເຉກໍ ພ຺ຍຕ຺ຕໍ ອາຈຣິຍມາຄມ຺ມ ຂິປ຺ປເມວ ສິປ຺ປໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອາຈຣິໂຍ ວິຍ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ, ຕໂຍ ເວທາ ວິຍ ກເຖຕພ຺ພຠາເວ ຐິຕານິ ຕີຓິ ປິຏການິ, ເທສຠາສາຍ ໂກສລ຺ລມິວ ສມ຺ມຸຕິປຣມຕ຺ຖໂກສລ຺ລໍ, ນານາເທສຠາສາມາຓວກາ ວິຍ ສມ຺ມຸຕິປຣມຕ຺ຖວເສນ ປຏິວິຊ຺ຌນສມຕ຺ຖາ ເວເນຍ຺ຍສຕ຺ຕາ, ອາຈຣິຍສ຺ສ ທມິຬຠາສາທິອາຈິກ຺ຂນໍ ວິຍ ຠຄວໂຕ ສມ຺ມຸຕິປຣມຕ຺ຖວເສນປິ ເທສນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອາຫ ເຈຕ຺ຖ –

‘‘ທຸເວ ສຈ຺ຈານິ ອກ຺ຂາສິ, ສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ວທຕໍ ວໂຣ;

ສມ຺ມຸຕິໍ ປຣມຕ຺ຖຎ຺ຈ, ຕຕິຍໍ ນູປລພ຺ຠຕິ.

‘‘ສງ຺ເກຕວຈນໍ ສຈ຺ຈໍ, ໂລກສມ຺ມຸຕິກາຣຓາ;

ປຣມຕ຺ຖວຈນໍ ສຈ຺ຈໍ, ຘມ຺ມານໍ ຠູຕກາຣຓາ.

‘‘ຕສ຺ມາ ໂວຫາຣກຸສລສ຺ສ, ໂລກນາຖສ຺ສ ສຕ຺ຖຸໂນ;

ສມ຺ມຸຕິໍ ໂວຫຣນ຺ຕສ຺ສ, ມຸສາວາໂທ ນ ຊາຍຕີ’’ຕິ. (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໕໗; ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໑໗໐);

ອປິຈ ອຏ຺ຐຫິ ກາຣເຓຫິ ຠຄວາ ປຸຄ຺ຄລກຖໍ ກເຖຕິ – ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປທີປນຕ຺ຖໍ ກມ຺ມສ຺ສກຕາທີປນຕ຺ຖໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຕປຸຣິສກາຣທີປນຕ຺ຖໍ ອານນ຺ຕຣິຍທີປນຕ຺ຖໍ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣທີປນຕ຺ຖໍ ປຸພ຺ເພນິວາສທີປນຕ຺ຖໍ ທກ຺ຂິຓາວິສຸທ຺ຘິທີປນຕ຺ຖໍ ໂລກສມ຺ມຸຕິຍາ ອປ຺ປຫານຕ຺ຖຎ຺ຈາຕິ. ‘‘ຂນ຺ຘາ ຘາຕຸໂຍ ອາຍຕນານິ ຫິຣິຍນ຺ຕິ ໂອຕ຺ຕປ຺ປນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ມຫາຊໂນ ນ ຊານາຕິ, ສມ຺ໂມຫມາປຊ຺ຊຕິ, ປຏິສຕ຺ຕຸ ໂຫຕິ ‘‘ກິມິທໍ ຂນ຺ຘາ ຘາຕຸໂຍ ອາຍຕນານິ ຫິຣິຍນ຺ຕິ ໂອຕ຺ຕປ຺ປນ຺ຕິ ນາມາ’’ຕິ. ‘‘ອິຕ຺ຖີ ຫິຣິຍຕິ ໂອຕ຺ຕປ຺ປຕິ, ປຸຣິໂສ ຂຕ຺ຕິໂຍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ເທໂວ ມາໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ມຫາຊໂນ ຊານາຕິ, ນ ສມ຺ໂມຫມາປຊ຺ຊຕິ, ນ ປຏິສຕ຺ຕຸ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຠຄວາ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປທີປນຕ຺ຖໍ ປຸຄ຺ຄລກຖໍ ກເຖຕິ. ‘‘ຂນ຺ຘາ ກມ຺ມສ຺ສກາ ຘາຕຸໂຍ ອາຍຕນານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕສ຺ມາ ຠຄວາ ກມ຺ມສ຺ສກຕາທີປນຕ຺ຖໍ ປຸຄ຺ຄລກຖໍ ກເຖຕິ. ‘‘ເວຬຸວນາທໂຍ ມຫາວິຫາຣາ ຂນ຺ເຘຫິ ກາຣາປິຕາ, ຘາຕູຫິ ອາຍຕເນຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕສ຺ມາ ຠຄວາ ປຈ຺ຈຕ຺ຕປຸຣິສກາຣທີປນຕ຺ຖໍ ປຸຄ຺ຄລກຖໍ ກເຖຕິ. ‘‘ຂນ຺ຘາ ມາຕຣໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປນ຺ຕິ, ປິຕຣໍ ອຣຫນ຺ຕໍ, ຣຸຫິຣຸປ຺ປາທກມ຺ມໍ ສງ຺ຆເຠທໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຘາຕຸໂຍ ອາຍຕນານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕສ຺ມາ ຠຄວາ ອານນ຺ຕຣິຍທີປນຕ຺ຖໍ ປຸຄ຺ຄລກຖໍ ກເຖຕິ.

‘‘ຂນ຺ຘາ ເມຕ຺ຕາຍນ຺ຕິ, ຘາຕຸໂຍ ອາຍຕນານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕສ຺ມາ ຠຄວາ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣທີປນຕ຺ຖໍ ປຸຄ຺ຄລກຖໍ ກເຖຕິ. ‘‘ຂນ຺ຘາ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕິ, ຘາຕຸໂຍ ອາຍຕນານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕສ຺ມາ ຠຄວາ ປຸພ຺ເພນິວາສທີປນຕ຺ຖໍ ປຸຄ຺ຄລກຖໍ ກເຖຕິ. ‘‘ຂນ຺ຘາ ທານໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ຘາຕຸໂຍ ອາຍຕນານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ມຫາຊໂນ ນ ຊານາຕິ, ສມ຺ໂມຫມາປຊ຺ຊຕິ, ປຏິສຕ຺ຕຸ ໂຫຕິ ‘‘ກິມິທໍ ຂນ຺ຘາ ຘາຕຸໂຍ ອາຍຕນານິ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ ນາມາ’’ຕິ. ‘‘ປຸຄ຺ຄລາ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ ສີລວນ຺ໂຕ ກລ຺ຍາຓຘມ຺ມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປນ ຊານາຕິ, ນ ສມ຺ໂມຫມາປຊ຺ຊຕິ, ນ ປຏິສຕ຺ຕຸ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ຠຄວາ ທກ຺ຂິຓາວິສຸທ຺ຘິທີປນຕ຺ຖໍ ປຸຄ຺ຄລກຖໍ ກເຖຕິ. ໂລກສມ຺ມຸຕິຎ຺ຈ ພຸທ຺ຘາ ຠຄວນ຺ໂຕ ນ ວິຊຫນ຺ຕິ, ໂລກສມຎ຺ຎາຍ ໂລກນິຣຸຕ຺ຕິຍາ ໂລກາຠິລາເປ ຐິຕາເຍວ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ຠຄວາ ໂລກສມ຺ມຸຕິຍາ ອປ຺ປຫານຕ຺ຖມ຺ປິ ປຸຄ຺ຄລກຖໍ ກເຖຕິ, ຕສ຺ມາ ອິມິນາ ຈ ອຘິປ຺ປາເຍນ ຠຄວໂຕ ປຸຄ຺ຄລເທສນາ, ນ ປຣມຕ຺ຖເທສນາຕິ ເອວໍ ອຘິປ຺ປາຍໍ ອຊານນ຺ໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ທຸຄ຺ຄຫິຕໍ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ‘‘ຕຖາຫໍ ຠຄວຕາ ຘມ຺ມໍ ເທສິຕໍ ອາຊານາມິ, ຍຖາ ຕເທວິທໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ສນ຺ຘາວຕິ ສໍສຣຕິ, ອນຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ທຸຄ຺ຄຫິຕໍ ກຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຕິ, ວິປຣີຕໍ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ທຸຄ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ຫິ ຠາວນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ຍໍ ທຸຄ຺ຄຫິຕຄາຫໍ ສນ຺ຘາຍ. ອຕ຺ຕນາ ທຸຄ຺ຄຫິເຕນ ຘມ຺ເມນາຕິ ປາຐເສໂສ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຖ ວາ ທຸຄ຺ຄຫຓໍ ທຸຄ຺ຄຫິຕໍ. ອຕ຺ຕນາຕິ ຈ ສາມິອຕ຺ເຖ ກຣຓວຈນໍ, ຕສ຺ມາ ອຕ຺ຕໂນ ທຸຄ຺ຄຫເຓນ ວິປຣີຕຄາເຫນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອມ຺ເຫ ເຈວ ອພ຺ຠາຈິກ຺ຂຕີຕິ ອມ຺ຫາກຎ຺ຈ ອພ຺ຠາຈິກ຺ຂນໍ ກໂຣຕິ. ອຕ຺ຕານຎ຺ຈ ຂນຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ກຸສລມູລານິ ຂນນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕານໍ ຂນຕິ ນາມ.

ຘມ຺ມຈິນ຺ຕນ຺ຕິ ຘມ຺ມສຠາວວິຊານນໍ. ອຕິຘາວນ຺ໂຕຕິ ຐາຕພ຺ພມຣິຍາທາຍໍ ອຏ຺ຐຕ຺ວາ ‘‘ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທມຕ຺ເຕນ ທານໍ ໂຫຕິ, ສຍເມວ ຈິຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ອາຣມ຺ມຓໍ ໂຫຕິ, ສພ຺ພໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອສຠາວຘມ຺ມາຣມ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທິນາ ອຕິຘາວນ຺ໂຕ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕມາໂນ. ຈຕ຺ຕາຣີຕິ ພຸທ຺ຘວິສຍອິທ຺ຘິວິສຍກມ຺ມວິປາກໂລກວິສຍສງ຺ຂາຕານິ ຈຕ຺ຕາຣິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ຈຕ຺ຕາຣິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍານິ ນ ຈິນ຺ເຕຕພ຺ພານິ, ຍານິ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ອຸມ຺ມາທສ຺ສ ວິຆາຕສ຺ສ ຠາຄີ ອສ຺ສ. ກຕມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ? ພຸທ຺ຘານໍ ຠິກ຺ຂເວ ພຸທ຺ຘວິສໂຍ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ໂຍ ນ ຈິນ຺ເຕຕພ຺ໂພ, ຍໍ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ອຸມ຺ມາທສ຺ສ ວິຆາຕສ຺ສ ຠາຄີ ອສ຺ສ. ຌາຍິສ຺ສ, ຠິກ຺ຂເວ, ຌານວິສໂຍ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ໂຍ ນ ຈິນ຺ເຕຕພ຺ໂພ…ເປ… ກມ຺ມວິປາໂກ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຈິນ຺ເຕຍ຺ໂຍ ນ ຈິນ຺ເຕຕພ຺ໂພ…ເປ… ໂລກຈິນ຺ຕາ ຠິກ຺ຂເວ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍາ ນ ຈິນ຺ເຕຕພ຺ພາ…ເປ… ອິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈຕ຺ຕາຣິ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍານິ ນ ຈິນ຺ເຕຕພ຺ພານິ, ຍານິ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ອຸມ຺ມາທສ຺ສ ວິຆາຕສ຺ສ ຠາຄີ ອສ຺ສາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໗໗).

ຕຕ຺ຖ ‘‘ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍານີ’’ຕິ ເຕສໍ ສຠາວນິທສ຺ສນໍ. ‘‘ນ ຈິນ຺ເຕຕພ຺ພານີ’’ຕິ ຕຕ຺ຖ ກຕ຺ຕພ຺ພຕານິທສ຺ສນໍ. ຕຕ຺ຖ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍານີຕິ ຈິນ຺ເຕຕຸມສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍານິ, ຈິນ຺ເຕຕຸໍ ອຣຫຣູປານິ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍຕ຺ຕາ ເອວ ນ ຈິນ຺ເຕຕພ຺ພານິ, ກາມໍ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍານິປິ ຉ ອສາຘາຣຓາທີນິ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕສ຺ສ ກຸສລຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸຠາວໂຕ ຕານິ ຈິນ຺ເຕຕພ຺ພານິ, ອິມານິ ປນ ເອວໍ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຜລຠາວໂຕ ນ ຈິນ຺ເຕຕພ຺ພານີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຍານິ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ອຸມ຺ມາທສ຺ສ ວິຆາຕສ຺ສ ຠາຄີ ອສ຺ສາ’’ຕິ. ເຕສນ຺ຕິ ເຕສໍ ປິຏການໍ.

ເອຕນ຺ຕິ ເອຕໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ. ຕິວຄ຺ຄສງ຺ຄຫານີຕິ ສີລກ຺ຂນ຺ຘວຄ຺ຄມຫາວຄ຺ຄປາຖິກວຄ຺ຄສງ຺ຂາເຕຫິ ຕີຫິ ວຄ຺ເຄຫິ ສງ຺ຄໂຫ ເອເຕສນ຺ຕິ ຕິວຄ຺ຄສງ຺ຄຫານິ. ຈຕຸຕ຺ຕິໍເສວ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາຕິ ຄາຖາຍ ເອວມຕ຺ຖໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ – ຍສ຺ສ ນິກາຍສ຺ສ ສຸຕ຺ຕຄຓນາໂຕ ຈຕຸຕ຺ຕິໍເສວ ຈ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ ວຄ຺ຄສງ຺ຄຫວເສນ ຕໂຍ ວຄ຺ຄາ ອສ຺ສ ສງ຺ຄຫສ຺ສາຕິ ຕິວຄ຺ໂຄ ສງ຺ຄໂຫ. ເອສ ປຐໂມ ນິກາໂຍ ທີຆນິກາໂຍຕິ ອນຸໂລມິໂກ ອປຈ຺ຈນີໂກ, ອຕ຺ຖານຸໂລມນໂຕ ອນ຺ວຕ຺ຖນາໂມຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອຕ຺ຖານຸໂລມນໂຕ ອນຸໂລມິໂກ, ອນຸໂລມິກຕ຺ຕໍເຍວ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ກສ຺ມາ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເອກນິກາຍມ຺ປີຕິ ເອກສມູຫມ຺ປິ. ເອວໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອວໍ ວິຈິຕ຺ຕໍ. ຍຖຍິທນ຺ຕິ ຍຖາ ອິເມ. ໂປຓິກາ ຈິກ຺ຂລ຺ລິກາ ຈ ຂຕ຺ຕິຍາ, ເຕສໍ ນິວາໂສ ໂປຓິກນິກາໂຍ ຈິກ຺ຂລ຺ລິກນິກາໂຍຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອວມາທີນິ ເຈຕ຺ຖ ສາຘການິ ສາສນໂຕ ຈ ໂລກໂຕ ຈາຕິ ເອວມາທີນິ ອຸທາຫຣຓານິ ເອຕ຺ຖ ນິກາຍສທ຺ທສ຺ສ ສມູຫນິວາສານໍ ວາຈກຠາເວ ສາສນໂຕ ຈ ໂວຫາຣໂຕ ຈ ສາຘການິ ປມາຓານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ປຐມມຸທາຫຣຓໍ ສາສນໂຕ ສາຘກວຈນໍ, ທຸຕິຍໍ ໂລກໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ປຎ຺ຈທສວຄ຺ຄສງ຺ຄຫານີຕິ ມູລປຣິຍາຍວຄ຺ຄາທີຫິ ປຎ຺ຈທສຫິ ວຄ຺ເຄຫິ ສງ຺ຄໂຫ ເອເຕສນ຺ຕິ ປຎ຺ຈທສວຄ຺ຄສງ຺ຄຫານິ. ທິຍຑ຺ຒສຕໍ ທ຺ເວ ຈ ສຸຕ຺ຕານີຕິ ອຑ຺ເຒນ ທຸຕິຍໍ ທິຍຑ຺ຒໍ, ເອກໍ ສຕໍ ທ຺ເວ ປຎ຺ຎາສສຸຕ຺ຕານິ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຕ຺ຖາຕິ ຍສ຺ມິໍ ນິກາເຍ. ປຎ຺ຈທສວຄ຺ຄປຣິຄ຺ຄໂຫຕິ ປຎ຺ຈທສຫິ ວຄ຺ເຄຫິ ປຣິຄ຺ຄຫິໂຕ ສງ຺ຄຫິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສຸຕ຺ຕນ຺ຕານໍ ສຫສ຺ສານິ ສຕ຺ຕສຸຕ຺ຕສຕານິ ຈາຕິ ປາເຐ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕານໍ ສຕ຺ຕ ສຫສ຺ສານິ ສຕ຺ຕ ສຕານິ ຈາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ກຕ຺ຖຈິ ປນ ‘‘ສຕ຺ຕ ສຸຕ຺ຕສຫສ຺ສານິ ສຕ຺ຕ ສຸຕ຺ຕສຕານິ ຈາ’’ຕິປິ ປາໂຐ. ສໍຍຸຕ຺ຕສງ຺ຄໂຫຕິ ສໍຍຸຕ຺ຕນິກາຍສ຺ສ ສງ຺ຄໂຫ.

ປຸພ຺ເພ ນິທສ຺ສິຕາຕິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກນິທ຺ເທເສ ນິທສ຺ສິຕາ. ວຸຕ຺ຕເມວ ປກາຣນ຺ຕເຣນ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ນິກາເຍ ອວເສສໍ ພຸທ຺ຘວຈນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສກລໍ ວິນຍປິຏກນ຺ຕິອາທິນາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐເມວ ຫິ ອິມິນາ ປກາຣນ຺ຕເຣນ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ຈຕຸໂຣເປເຕ’’ຕິອາທິ. ຕທຎ຺ຎນ຺ຕິ ເຕຫິ ຈຕູຫິ ນິກາເຍຫິ ອຎ຺ຎໍ ອວເສສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສພ຺ພເມວ ໒ ຫິທນ຺ຕິ ສພ຺ພເມວ ອິທໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ. ນວປ຺ປເຠທນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກຖໍ ປເນຕໍ ນວປ຺ປເຠທໍ ໂຫຕິ. ຕຖາ ຫິ ນວຫິ ອງ຺ເຄຫິ ວວຕ຺ຖິເຕຫິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສງ຺ກຣຣຫິເຕຫິ ຠວິຕພ຺ພໍ, ຕຖາ ຈ ສຕິ ອສຸຕ຺ຕສຠາວາເນວ ເຄຍ຺ຍງ຺ຄາທີນິ ສິຍຸໍ, ອຖ ສຸຕ຺ຕສຠາວາເນວ ເຄຍ຺ຍງ຺ຄາທີນິ, ເອວໍ ສຕິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວິສຸໍ ສຸຕ຺ຕງ຺ຄເມວ ນ ສິຍາ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ອຏ຺ຐງ຺ຄໍ ສາສນນ຺ຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ. ອປິຈ ‘‘ສຄາຖກໍ ສຸຕ຺ຕໍ ເຄຍ຺ຍໍ, ນິຄ຺ຄາຖກໍ ສຸຕ຺ຕໍ ເວຍ຺ຍາກຣຓ’’ນ຺ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ນາມ ສຄາຖກໍ ວາ ສິຍາ ນິຄ຺ຄາຖກໍ ວາຕິ ອງ຺ຄທ຺ວເຍເນວ ຕທຸຠຍໍ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ຕທຸຠຍວິນິມຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕໍ ອຸທານາທິວິເສສສຎ຺ຎາຣຫິຕໍ ນຕ຺ຖິ, ຍໍ ສຸຕ຺ຕງ຺ຄໍ ສິຍາ, ອຖາປິ ກຖຎ຺ຈິ ວິສຸໍ ສຸຕ຺ຕງ຺ຄໍ ສິຍາ, ມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕາທີນໍ ສຸຕ຺ຕງ຺ຄສງ຺ຄໂຫ ວາ ນ ສິຍາ ຄາຖາຠາວໂຕ ຘມ຺ມປທາທີນໍ ວິຍ, ເຄຍ຺ຍງ຺ຄສງ຺ຄໂຫ ວາ ສິຍາ ສຄາຖກຕ຺ຕາ ສຄາຖກວຄ຺ຄສ຺ສ ວິຍ, ຕຖາ ອຸຠໂຕວິຠງ຺ຄາທີສຸ ສຄາຖກປ຺ປເທສານນ຺ຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ –

ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສາມຎ຺ຎວິຘິ, ວິເສສວິຘໂຍ ປເຣ;

ສນິມິຕ຺ຕາ ນິຣຸຬ຺ຫຕ຺ຕາ, ສຫຕາຎ຺ເຎນ ນາຎ຺ຎໂຕ.

ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ໂທສສ຺ສ, ນຕ຺ຖິ ເອຕ຺ຖາວຄາຫຓໍ;

ຕສ຺ມາ ອສງ຺ກຣໍເຍວ, ນວງ຺ຄໍ ສຕ຺ຖຸສາສນໍ.

ສພ຺ພສ຺ສປິ ຫິ ພຸທ຺ຘວຈນສ຺ສ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຍໍ ສາມຎ຺ຎວິຘິ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສຸຕ຺ຕາຄຕໍ ສຸຕ຺ຕປຣິຍາປນ຺ນໍ, ສາວຕ຺ຖິຍາ ສຸຕ຺ຕວິຠງ຺ເຄ, ສກວາເທ ປຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕສຕານີ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ ວິນຍາຠິຘມ຺ມປຣິຍຕ຺ຕິວິເສເສສຸປິ ສຸຕ຺ຕໂວຫາໂຣ ທິສ຺ສຕິ. ເຕເນວ ຈ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກຈ຺ຈາໂນ ເນຕ຺ຕິຍໍ (ເນຕ຺ຕິ. ສງ຺ຄຫວາຣ) ອາຫ – ‘‘ນວວິຘສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິເຍຏ຺ຐີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ສຸຕ຺ຕາທິວເສນ ນວງ຺ຄສ຺ສ ສາສນສ຺ສ ປຣິເຍຏ຺ຐິ ປຣິເຍສນາ ອຕ຺ຖວິຈາຣຓາ ‘‘ນວວິຘສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິເຍຏ຺ຐີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຕເທກເທເສສຸ ປນ ເຄຍ຺ຍາທໂຍ ວິເສສວິຘໂຍ ເຕນ ເຕນ ນິມິຕ຺ເຕນ ປຕິຏ຺ຐິຕາ. ຕຖາ ຫິ ເຄຍ຺ຍສ຺ສ ສຄາຖກຕ຺ຕໍ ຕພ຺ຠາວນິມິຕ຺ຕໍ. ໂລເກປິ ຫິ ສສິໂລກໍ ສຄາຖກໍ ວາ ຈຸຓ຺ຓິຍຄນ຺ຖໍ ‘‘ເຄຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຄາຖາວິຣເຫ ປນ ສຕິ ປຸຈ຺ຉໍ ກຕ຺ວາ ວິສຊ຺ຊນຠາໂວ ເວຍ຺ຍາກຣຓສ຺ສ ຕພ຺ຠາວນິມິຕ຺ຕໍ. ປຸຈ຺ຉາວິສຊ຺ຊນຎ຺ຫິ ‘‘ພ຺ຍາກຣຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ພ຺ຍາກຣຓເມວ ເວຍ຺ຍາກຣຓໍ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ສຄາຖກາທີນມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉໍ ກຕ຺ວາ ວິສຊ຺ຊນວເສນ ປວຕ຺ຕານໍ ເວຍ຺ຍາກຣຓຠາໂວ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ? ນາປຊ຺ຊຕິ. ເຄຍ຺ຍາທິສຎ຺ຎານໍ ອໂນກາສຠາວໂຕ ສໂອກາສໂຕ ອໂນກາສວິຘິ ພລວາຕິ ‘‘ຄາຖາວິຣເຫ ສຕີ’’ຕິ ວິເສສິຕຕ຺ຕາ ຈ. ຕຖາ ຫິ ຘມ຺ມປທາທີສຸ ເກວລໍ ຄາຖາພນ຺ເຘສຸ ສຄາຖກຕ຺ເຕປິ ໂສມນສ຺ສຎາຓມຍິກຄາຖາຍຸຕ຺ເຕສຸ ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕ’’ນ຺ຕິອາທິວຈນສມ຺ພນ຺ເຘສຸ ອພ຺ຠຸຕຘມ຺ມປຏິສໍຍຸຕ຺ເຕສຸ ຈ ສຸຕ຺ຕວິເສເສສຸ ຍຖາກ຺ກມໍ ຄາຖາອຸທານອິຕິວຸຕ຺ຕກອພ຺ຠຸຕຘມ຺ມສຎ຺ຎາ ປຕິຏ຺ຐິຕາ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ສຕິປິ ສຎ຺ຎນ຺ຕຣນິມິຕ຺ຕໂຍເຄ ອໂນກາສສຎ຺ຎານໍ ພລວຠາເວເນວ ຄາຖາທິສຎ຺ຎາ ປຕິຏ຺ຐິຕາ, ຕຖາ ສຕິປິ ຄາຖາພນ຺ຘຠາເວ ຠຄວໂຕ ອຕີຕາສຸ ຊາຕີສຸ ຈຣິຍານຸຠາວປ຺ປກາສເກສຸ ຊາຕກສຎ຺ຎາ ປຕິຏ຺ຐິຕາ, ສຕິປິ ປຎ຺ຫາວິສຊ຺ຊນຠາເວ ສຄາຖກຕ຺ເຕ ຈ ເກສຸຈິ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕສຸ ເວທສ຺ສ ລຠາປນໂຕ ເວທລ຺ລສຎ຺ຎາ ປຕິຏ຺ຐິຕາຕິ ເອວໍ ເຕນ ເຕນ ສຄາຖກຕ຺ຕາທິນາ ນິມິຕ຺ເຕນ ເຕສຸ ເຕສຸ ສຸຕ຺ຕວິເສເສສຸ ເຄຍ຺ຍາທິສຎ຺ຎາ ປຕິຏ຺ຐິຕາຕິ ວິເສສວິຘໂຍ ສຸຕ຺ຕງ຺ຄໂຕ ປເຣ ເຄຍ຺ຍາທໂຍ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ເຄຍ຺ຍງ຺ຄາທິນິມິຕ຺ຕຣຫິຕໍ, ຕໍ ສຸຕ຺ຕງ຺ຄໍ ວິເສສສຎ຺ຎາປຣິຫາເຣນ ສາມຎ຺ຎສຎ຺ຎາຍ ປວຕ຺ຕນໂຕ.

ນນຸ ຈ ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ສຄາຖກໍ ສຸຕ຺ຕໍ ເຄຍ຺ຍໍ, ນິຄ຺ຄາຖກໍ ສຸຕ຺ຕໍ ເວຍ຺ຍາກຣຓນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕງ຺ຄໍ ນ ສມ຺ຠວຕີຕິ ໂຈທນາ ຕທວຕ຺ຖາ ເອວາຕິ? ນ ຕທວຕ຺ຖາ. ໂສຘິຕຕ຺ຕາ. ໂສຘິຕຎ຺ຫິ ປຸພ຺ເພ ຄາຖາວິຣເຫ ສຕິ ປຸຈ຺ຉາວິສຊ຺ຊນຠາໂວ ເວຍ຺ຍາກຣຓສ຺ສ ຕພ຺ຠາວນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຍຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຄາຖາຠາວໂຕ ມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕາທີນໍ ສຸຕ຺ຕງ຺ຄສງ຺ຄໂຫ ນ ສິຍາ’’ຕິ, ຕໍ ນ, ນິຣຸຬ຺ຫຕ຺ຕາຕິ. ນິຣຸຬ຺ໂຫ ຫິ ມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕາທີນໍ ສຸຕ຺ຕຠາໂວ. ນ ຫິ ຕານິ ຘມ຺ມປທພຸທ຺ຘວໍສາທໂຍ ວິຍ ຄາຖາຠາເວນ ປຎ຺ຎາຕານິ, ອຖ ໂຂ ສຸຕ຺ຕຠາເວເນວ. ເຕເນວ ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ສຸຕ຺ຕນາມກນ຺ຕິ ນາມຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ. ຍໍ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຄາຖກຕ຺ຕາ ເຄຍ຺ຍງ຺ຄສງ຺ຄໂຫ ສິຍາ’’ຕິ, ຕມ຺ປິ ນຕ຺ຖິ. ຍສ຺ມາ ສຫຕາຎ຺ເຎນ. ສຫຠາໂວ ຫິ ນາມ ອຕ຺ຖໂຕ ອຎ຺ເຎນ ໂຫຕິ, ສຫ ຄາຖາຫີຕິ ຈ ສຄາຖກໍ. ນ ຈ ມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕາທີສຸ ຄາຖາວິນິມຸຕ຺ໂຕ ໂກຈິ ສຸຕ຺ຕປ຺ປເທໂສ ອຕ຺ຖິ, ໂຍ ‘‘ສຫ ຄາຖາຫີ’’ຕິ ວຸຈ຺ເຈຍ຺ຍ. ນນຸ ຈ ຄາຖາສມຸທາໂຍ ຄາຖາຫິ ອຎ຺ໂຎ ໂຫຕິ, ຕຖາ ຈ ຕສ຺ສ ວເສນ ສຫ ຄາຖາຫີຕິ ສຄາຖກນ຺ຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸນ຺ຕິ? ຕໍ ນ. ນ ຫິ ອວຍວວິນິມຸຕ຺ໂຕ ສມຸທາໂຍ ນາມ ໂກຈິ ອຕ຺ຖິ. ຍມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸຠໂຕວິຠງ຺ຄາທີສຸ ສຄາຖກປ຺ປເທສານໍ ເຄຍ຺ຍງ຺ຄສງ຺ຄໂຫ ສິຍາ’’ຕິ, ຕມ຺ປິ ນ ອຎ຺ຎໂຕ. ອຎ຺ຎາເຍວ ຫິ ຕາ ຄາຖາ ຊາຕກາທິປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ. ອໂຖ ນ ຕາຫິ ອຸຠໂຕວິຠງ຺ຄາທີນໍ ເຄຍ຺ຍງ຺ຄຠາໂວຕິ ເອວໍ ສຸຕ຺ຕາທີນໍ ອງ຺ຄານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສງ຺ກຣາຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອິທານິ ສຸຕ຺ຕາທີນິ ນວງ຺ຄານິ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖ ອຸຠໂຕວິຠງ຺ຄນິທ຺ເທສຂນ຺ຘກປຣິວາຣາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ນິທ຺ເທໂສ ນາມ ສຸຕ຺ຕນິປາເຕ –

‘‘ກາມໍ ກາມຍມານສ຺ສ, ຕສ຺ສ ເຈຕໍ ສມິຊ຺ຌຕິ;

ອທ຺ຘາ ປີຕິມໂນ ໂຫຕິ, ລທ຺ຘາ ມຈ຺ໂຈ ຍທິຈ຺ຉຕີ’’ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໗໗໒) –

ອາທິນາ ອາຄຕສ຺ສ ອຏ຺ຐກວຄ຺ຄສ຺ສ,

‘‘ເກນສ຺ສຸ ນິວຸໂຕ ໂລໂກ, (ອິຈ຺ຈາຍສ຺ມາ ອຊິໂຕ;)

ເກນສ຺ສຸ ນປ຺ປກາສຕິ;

ກິສ຺ສາຠິເລປນໍ ພ຺ຣູສິ,

ກິໍສຸ ຕສ຺ສ ມຫພ຺ຠຍ’’ນ຺ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໑໐໓໘) –

ອາທິນາ ອາຄຕສ຺ສ ປາຣາຍນວຄ຺ຄສ຺ສ,

‘‘ສພ຺ເພສຸ ຠູເຕສຸ ນິຘາຍ ທຓ຺ຑໍ,

ອວິເຫຐຍໍ ອຎ຺ຎຕຣມ຺ປິ ເຕສໍ;

ນ ປຸຕ຺ຕມິຈ຺ເຉຍ຺ຍ ກຸໂຕ ສຫາຍໍ,

ເອໂກ ຈເຣ ຂຄ຺ຄວິສາຓກປ຺ໂປ’’ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໓໕) –

ອາທິນາ ອາຄຕສ຺ສ ຂຄ຺ຄວິສາຓສຸຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ຕທຕ຺ຖວິຠາຄວເສນ ສຕ຺ຖຸກປ຺ເປນ ອາຍສ຺ມຕາ ຘມ຺ມເສນາປຕິສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖເຣນ ກໂຕ ນິທ຺ເທໂສ ມຫານິທ຺ເທໂສ ຈູຬນິທ຺ເທໂສຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອວມິຘ ນິທ຺ເທສສ຺ສ ສຸຕ຺ຕງ຺ຄສງ຺ຄໂຫ ຠທນ຺ຕພຸທ຺ຘໂຆສາຈຣິເຍນ ທສ຺ສິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ ຈ ທີຆນິກາຍຏ຺ຐກຖາທີສຸ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຸຠໂຕວິຠງ຺ຄນິທ຺ເທສຂນ຺ຘກປຣິວາຣາຕິ ນິທ຺ເທສສ຺ສ ສຸຕ຺ຕງ຺ຄສງ຺ຄໂຫ ເອວ ທສ຺ສິໂຕ. ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນປິ ເນຕ຺ຕິປກຣຓຏ຺ຐກຖາຍໍ ເອວເມຕສ຺ສ ສຸຕ຺ຕງ຺ຄສງ຺ຄໂຫວ ກຖິໂຕ. ເກຈິ ປນ ນິທ຺ເທສສ຺ສ ຄາຖາເວຍ຺ຍາກຣຓງ຺ເຄສຸ ທ຺ວີສຸ ສງ຺ຄຫໍ ວທນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ນິທ຺ເທສອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອຸປເສນຕ຺ເຖເຣນ –

‘‘ຕເທຕໍ ວິນຍປິຏກໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກໍ ອຠິຘມ຺ມປິຏກນ຺ຕິ ຕີສຸ ປິຏເກສຸ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກປຣິຍາປນ຺ນໍ, ທີຆນິກາໂຍ ມຊ຺ຌິມນິກາໂຍ ສໍຍຸຕ຺ຕນິກາໂຍ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣນິກາໂຍ ຂຸທ຺ທກນິກາໂຍຕິ ປຎ຺ຈສຸ ມຫານິກາເຍສຸ ຂຸທ຺ທກມຫານິກາເຍ ປຣິຍາປນ຺ນໍ, ສຸຕ຺ຕໍ ເຄຍ຺ຍໍ ເວຍ຺ຍາກຣຓໍ ຄາຖາ ອຸທານໍ ອິຕິວຸຕ຺ຕກໍ ຊາຕກໍ ອພ຺ຠຸຕຘມ຺ມໍ ເວທລ຺ລນ຺ຕິ ນວສຸ ສຕ຺ຖຸສາສນງ຺ເຄສຸ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ຄາຖາເວຍ຺ຍາກຣຓງ຺ຄທ຺ວຍສງ຺ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ (ມຫານິ. ອຏ຺ຐ. ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ).

ເອຕ຺ຖ ຕາວ ກຕ຺ຖຈິ ປຸຈ຺ຉາວິສຊ຺ຊນສຠາວໂຕ ນິທ຺ເທເສກເທສສ຺ສ ເວຍ຺ຍາກຣຓງ຺ຄສງ຺ຄໂຫ ຍຸຊ຺ຊຕຸ ນາມ, ຄາຖງ຺ຄສງ຺ຄໂຫ ປນ ກຖໍ ຍຸຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ອິທເມຕ຺ຖ ວີມໍສິຕພ຺ພໍ. ຘມ຺ມປທາທີນໍ ວິຍ ຫິ ເກວລໍ ຄາຖາພນ຺ຘຠາໂວ ຄາຖງ຺ຄສ຺ສ ຕພ຺ຠາວນິມິຕ຺ຕໍ. ຘມ຺ມປທາທີສຸ ຫິ ເກວລໍ ຄາຖາພນ຺ເຘສຸ ຄາຖາສມຎ຺ຎາ ປຕິຏ຺ຐິຕາ, ນິທ຺ເທເສ ຈ ນ ໂກຈິ ເກວໂລ ຄາຖາພນ຺ຘປ຺ປເທໂສ ອຸປລພ຺ຠຕິ. ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ຠາສິຕານໍເຍວ ຫິ ອຏ຺ຐກວຄ຺ຄາທິສງ຺ຄຫິຕານໍ ຄາຖານໍ ນິທ຺ເທສມຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມເສນາປຕິນາ ກຕໍ. ອຕ຺ຖວິຠຊນຕ຺ຖໍ ອານີຕາປິ ຫິ ຕາ ອຏ຺ຐກວຄ຺ຄາທິສງ຺ຄຫິຕາ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ພາ ມູລຄາຖາໂຍ ສຸຕ຺ຕນິປາຕປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ ອຎ຺ຎາເຍວາຕິ ນ ນິທ຺ເທສສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ອຸຠໂຕວິຠງ຺ຄາທີສຸ ອາຄຕຠາເວປິ ຕໍ ໂວຫາຣໍ ອລຠມານາ ຊາຕກາທິຄາຖາປຣິຍາປນ຺ນາ ຄາຖາໂຍ ວິຍ, ຕສ຺ມາ ກາຣຓນ຺ຕຣເມຕ຺ຖ ຄເວສິຕພ຺ພໍ, ຍຸຕ຺ຕຕຣໍ ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ນາລກສຸຕ຺ຕຕຸວຏ຺ຏກສຸຕ຺ຕານີຕິ ເອຕ຺ຖ ນາລກສຸຕ຺ຕໍ ນາມ ປທຸມຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສາວກໍ ໂມເນຍ຺ຍປຏິປທໍ ປຏິປນ຺ນໍ ທິສ຺ວາ ຕທຕ຺ຖໍ ອຠິກງ຺ຂມາເນນ ຕໂຕ ປຠຸຕິ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສໍ ປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ ອາຄເຕນ ອສິຕສ຺ສ ອິສິໂນ ຠາຄິເນຍ຺ເຍນ ນາລກຕ຺ເຖເຣນ ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕິຕທິວສໂຕ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ‘‘ອຎ຺ຎາຕເມຕ’’ນ຺ຕິອາທີຫິ ທ຺ວີຫິ ຄາຖາຫິ ໂມເນຍ຺ຍປຏິປທໍ ປຸຏ຺ເຐນ ຠຄວຕາ ‘‘ໂມເນຍ຺ຍໍ ເຕ ອຸປຎ຺ຎິສ຺ສ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ສຸ. ນິ. ໗໐໖) ນາລກຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຠາສິຕໍ ໂມເນຍ຺ຍປຏິປທາປຣິທີປກໍ ສຸຕ຺ຕໍ. ຕຸວຏ຺ຏກສຸຕ຺ຕໍ ປນ ມຫາສມຍສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນາຍ ສນ຺ນິປຕິເຕສຸ ເທເວສຸ ‘‘ກາ ນຸ ໂຂ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຏິປຕ຺ຕີ’’ຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນຈິຕ຺ຕານໍ ເອກຈ຺ຈານໍ ເທວຕານໍ ຕມຕ຺ຖໍ ປກາເສຕຸໍ ‘‘ປຸຈ຺ຉາມິ ຕໍ ອາທິຈ຺ຈພນ຺ຘູ’’ຕິອາທິນາ (ສຸ. ນິ. ໙໒໑; ມຫານິ. ໑໕໐ ) ນິມ຺ມິຕພຸທ຺ເຘນ ອຕ຺ຕານໍ ປຸຈ຺ຉາເປຕ຺ວາ ‘‘ມູລໍ ປປຎ຺ຈສງ຺ຂາຍາ’’ຕິອາທິນາ (ສຸ. ນິ. ໙໒໒) ຠາສິຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ. ເອວມິຘສຸຕ຺ຕນິປາເຕ ອາຄຕານໍ ມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕາທີນໍ ສຸຕ຺ຕງ຺ຄສງ຺ຄໂຫ ທສ຺ສິໂຕ, ຕຕ຺ເຖວ ອາຄຕານໍ ອສຸຕ຺ຕນາມິການໍ ສຸທ຺ຘິກຄາຖານໍ ຄາຖງ຺ຄສງ຺ຄຫຎ຺ຈ ທສ຺ສຍິສ຺ສຕິ, ເອວໍ ສຕິ ສຸຕ຺ຕນິປາຕຏ຺ຐກຖາຣມ຺ເຠ –

‘‘ຄາຖາສຕສມາກິຓ຺ໂຓ, ເຄຍ຺ຍພ຺ຍາກຣຓງ຺ກິໂຕ;

ກສ຺ມາ ສຸຕ຺ຕນິປາໂຕຕິ, ສງ຺ຂເມສ ຄໂຕຕິ ເຈ’’ຕິ. (ສຸ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ) –

ສກລສ຺ສປິ ສຸຕ຺ຕນິປາຕສ຺ສ ເຄຍ຺ຍເວຍ຺ຍາກຣຓງ຺ຄສງ຺ຄໂຫ ກສ຺ມາ ໂຈທິໂຕຕິ? ນາຍໍ ວິໂຣໂຘ. ເກວລຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ໂຈທເກນ ສຄາຖກຕ຺ຕໍ ກຕ຺ຖຈິ ປຸຈ຺ຉາວິສຊ຺ຊນມຕ຺ຕຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ໂຈທນາມຕ຺ຕໍ ກຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອຎ຺ຎຖາ ສຸຕ຺ຕນິປາເຕ ນິຄ຺ຄາຖກສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ເສວ ອຠາວໂຕ ເວຍ຺ຍາກຣຓງ຺ຄສງ຺ຄໂຫ ນ ໂຈເທຕພ຺ໂພ ສິຍາຕິ. ສຄາຖາວຄ຺ໂຄ ເຄຍ຺ຍນ຺ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ‘‘ອຏ຺ຐຫິ ອງ຺ເຄຫິ ອສງ຺ຄຫິຕໍ ນາມ ປຏິສມ຺ຠິທາທີ’’ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກຈິ ປນ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ຄສ຺ສ ເຄຍ຺ຍເວຍ຺ຍາກຣຓງ຺ຄທ຺ວຍສງ຺ຄຫໍ ວທນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ຄຏ຺ຐກຖາຍໍ (ປຏິ. ມ. ອຏ຺ຐ. ໑.ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ) ‘‘ນວສຸ ສຕ຺ຖຸສາສນງ຺ເຄສຸ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ເຄຍ຺ຍເວຍ຺ຍາກຣຓງ຺ຄທ຺ວຍສງ຺ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ.

ໂນສຸຕ຺ຕນາມິກາຕິ ອສຸຕ຺ຕນາມິກາ. ‘‘ສຸທ຺ຘິກຄາຖາ ນາມ ວຕ຺ຖຸຄາຖາ’’ຕິ ຕີສຸ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ວຕ຺ຖຸຄາຖາຕິ –

‘‘ໂກສລານໍ ປຸຣາ ຣມ຺ມາ, ອຄມາ ທກ຺ຂິຓາປຖໍ;

ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎໍ ປຕ຺ຖຍາໂນ, ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ມນ຺ຕປາຣຄູ’’ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໙໘໒) –

ອາທິນາ ປາຣາຍນວຄ຺ຄສ຺ສ ນິທານໍ ອາໂຣເປນ຺ເຕນ ອາຍສ຺ມຕາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ສງ຺ຄີຕິກາເລ ວຸຕ຺ຕາ ຉປ຺ປຎ຺ຎາສ ຈ ຄາຖາໂຍ, ອານນ຺ທຕ຺ເຖເຣເນວ ສງ຺ຄີຕິກາເລ ນາລກສຸຕ຺ຕສ຺ສ ນິທານໍ ອາໂຣເປນ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕາ –

‘‘ອານນ຺ທຊາເຕ ຕິທສຄເຓ ປຕີເຕ,

ສກ຺ກຎ຺ຈ ອິນ຺ທໍ ສຸຈິວສເນ ຈ ເທເວ;

ທຸສ຺ສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຕິຣິວ ໂຖມຍນ຺ເຕ,

ອສິໂຕ ອິສິ ອທ຺ທສ ທິວາວິຫາເຣ’’ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໖໘໔) –

ອາທິກາ ວີສຕິມຕ຺ຕາ ຄາຖາໂຍ ຈ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ນາລກສຸຕ຺ຕສ຺ສ ວຕ຺ຖຸຄາຖາໂຍ ນາລກສຸຕ຺ຕສງ຺ຂ຺ຍໍເຍວ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ສຸຕ຺ຕນິປາຕຏ຺ຐກຖາຍໍ (ສຸ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໘໕) –

‘‘ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ປນ ຠຄວຕິ ສງ຺ຄີຕິໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ອາຍສ຺ມຕາ ມຫາກສ຺ສເປນ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ຕເມວ ໂມເນຍ຺ຍປຏິປທໍ ປຸຏ຺ໂຐ ເຍນ ຍທາ ຈ ສມາທປິໂຕ ນາລໂກ ຠຄວນ຺ຕໍ ປຸຈ຺ຉິ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ປາກຏໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ ‘ອານນ຺ທຊາເຕ’ຕິອາທິກາ ວີສຕິ ວຕ຺ຖຸຄາຖາໂຍ ວຕ຺ວາ ອຠາສິ. ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ນາລກສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ.

ຕສ຺ມາ ນາລກສຸຕ຺ຕສ຺ສ ວຕ຺ຖຸຄາຖາໂຍ ນາລກສຸຕ຺ຕຄ຺ຄຫເຓເນວ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ປາຣາຍນິກວຄ຺ຄສ຺ສ ວຕ຺ຖຸຄາຖາໂຍ ອິຘ ສຸທ຺ຘິກຄາຖາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ເຖວ ປນສ຺ສ ປາຣາຍນິຍວຄ຺ເຄ ອຊິຕມາຓວກາທີນໍ ໂສຬສນ຺ນໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ປຸຈ຺ຉາຄາຖາ ຠຄວໂຕ ວິສຊ຺ຊນຄາຖາ ຈ ອິຘ ສຸທ຺ຘິກຄາຖາຕິ ເອວມ຺ປິ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ຕາປິ ຫິ ປາຬິຍໍ ສຸຕ຺ຕນາເມນ ອວຕ຺ວາ ‘‘ອຊິຕມາຓວກປຸຈ຺ຉາ ຕິສ຺ສເມຕ຺ຕຍ຺ຍມາຓວກປຸຈ຺ຉາ’’ຕິອາທິນາ (ສຸ. ນິ. ໑໐໓໘-໑໐໔໘) ອາຄຕຕ຺ຕາ ຈຸຓ຺ຓິຍຄນ຺ເຖຫິ ອມິສ຺ສຕ຺ຕາ ຈ ໂນສຸຕ຺ຕນາມິກາ ສຸທ຺ຘິກຄາຖາ ນາມາຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ອິທານິ ອຸທານໍ ສຣູປໂຕ ວວຕ຺ຖເປນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ໂສມນສ຺ສຎາຓມຍິກຄາຖາປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິ. ເກນຏ຺ເຐນ (ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ) ປເນຕໍ ‘‘ອຸທານ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ? ອຸທານນຏ຺ເຐນ. ກິມິທໍ ອຸທານໍ ນາມ? ປີຕິເວຄສມຸຏ຺ຐາປິໂຕ ອຸທາຫາໂຣ. ຍຖາ ຫິ ຍໍ ເຕລາທິ ມິນິຕພ຺ພວຕ຺ຖຸ ມານໍ ຄເຫຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ວິສ຺ສນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕໍ ‘‘ອວເສໂກ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຍຎ຺ຈ ຊລໍ ຕຬາກໍ ຄເຫຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕໍ ‘‘ມໂຫໂຆ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວເມວ ຍໍ ປີຕິເວຄສມຸຏ຺ຐາປິຕໍ ວິຕກ຺ກວິປ຺ຜາຣໍ ຫທຍໍ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ໂສ ອຘິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕ ອສຓ຺ຐຫິຕ຺ວາ ພຫິ ວຈີທ຺ວາເຣນ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ປຏິຄ຺ຄາຫກນິຣເປກ຺ໂຂ ອຸທາຫາຣວິເສໂສ ‘‘ອຸທານ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຘມ຺ມສໍເວຄວເສນປິ ອຍມາກາໂຣ ລພ຺ຠເຕວ. ຕຍິທໍ ກຕ຺ຖຈິ ຄາຖາພນ຺ຘວເສນ ກຕ຺ຖຈິ ວາກ຺ຍວເສນ ປວຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ –

‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຠຄວາ ຠິກ຺ຂູ ນິພ຺ພານປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາຍ ຘມ຺ມິຍາ ກຖາຍ ສນ຺ທສ຺ເສຕິ ສມາທເປຕິ ສມຸຕ຺ເຕເຊຕິ ສມ຺ປຫໍເສຕິ. ເຕຘ ຠິກ຺ຂູ ອຏ຺ຐິໍ ກຕ຺ວາ ມນສິ ກຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ເຈຕສາ ສມນ຺ນາຫຣິຕ຺ວາ ໂອຫິຕໂສຕາ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ຕິ. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ ‘ອຕ຺ຖິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕທາຍຕນໍ, ຍຕ຺ຖ ເນວ ປຖວີ ນ ອາໂປ’’’ຕິ (ອຸທາ. ໗໑-໗໒) –

ອາທີສຸ ໂສມນສ຺ສຎາຓສມຸຏ຺ຐິຕວາກ຺ຍວເສນ ປວຕ຺ຕໍ.

ນນຸ ຈ ອຸທານໍ ນາມ ປີຕິໂສມນສ຺ສສມຸຏ຺ຐາປິໂຕ ຘມ຺ມສໍເວຄສມຸຏ຺ຐາປິໂຕ ວາ ຘມ຺ມປຏິຄ຺ຄາຫກນິຣເປກ຺ໂຂ ອຸທາຫາໂຣ ຕຖາ ເຈວ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອາຄຕໍ, ອິຘ ກສ຺ມາ ຠຄວາ ອຸທາເນນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສີຕິ? ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສຎ຺ຎາປນຕ຺ຖໍ. ນິພ຺ພານປຏິສໍຍຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຠຄວາ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕ຺ວາ ນິພ຺ພານຄຸຓານຸສ຺ສຣເຓນ ອຸປ຺ປນ຺ນປີຕິໂສມນສ຺ເສນ ອຸທານໍ ອຸທາເນນ຺ໂຕ ‘‘ອິຘ ນິພ຺ພານວຊ຺ໂຊ ສພ຺ໂພ ສຠາວຘມ຺ໂມ ປຈ຺ຈຍາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິໂກວ ອຸປລພ຺ຠຕິ, ນ ປຈ຺ຈຍນິຣເປກ຺ໂຂ, ອຍໍ ປນ ນິພ຺ພານຘມ຺ໂມ ກຖມປ຺ປຈ຺ຈໂຍ ອຸປລພ຺ຠຕີ’’ຕິ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ເຈໂຕປຣິວິຕກ຺ກມຎ຺ຎາຍ ເຕສໍ ຎາເປຕຸກາໂມ ‘‘ອຕ຺ຖິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕທາຍຕນ’’ນ຺ຕິ (ອຸທາ. ໗໑)-ອາທິມາຫ. ນ ເອກນ຺ຕໂຕ ເຕ ປຏິຄ຺ຄາຫເກ ກຕ຺ວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

‘‘ສເຈ ຠາຍຖ ທຸກ຺ຂສ຺ສ, ສເຈ ໂວ ທຸກ຺ຂມປ຺ປິຍໍ;

ມາກຕ຺ຖ ປາປກໍ ກມ຺ມໍ, ອາວິ ວາ ຍທິ ວາ ຣໂຫ’’ຕິ. (ອຸທາ. ໔໔) –

ເອວມາທິກໍ ປນ ຘມ຺ມສໍເວຄວສປ຺ປວຕ຺ຕໍ ອຸທານນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

‘‘ສຸຂກາມານິ ຠູຕານິ, ໂຍ ທຓ຺ເຑນ ວິຫິໍສຕິ;

ອຕ຺ຕໂນ ສຸຂເມສາໂນ, ເປຈ຺ຈ ໂສ ນ ລຠເຕ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ. (ຘ. ປ. ໑໓໑; ອຸທາ. ໑໓) –

ອິທມ຺ປິ ຘມ຺ມສໍເວຄວສປ຺ປວຕ຺ຕໍ ອຸທານນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ເອກສ຺ມິໍ ສມເຍ ສມ຺ພຫຸລາ ໂຄປາລກາ ອນ຺ຕຣາ ຈ ສາວຕ຺ຖິໍ ອນ຺ຕຣາ ຈ ເຊຕວນໍ ອຫິໍ ທຓ຺ເຑຫິ ຫນນ຺ຕິ. ເຕນ ຈ ສມເຍນ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ເຕ ທາຣເກ ອຫິໍ ທຓ຺ເຑນ ຫນນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ‘‘ກສ຺ມາ ກຸມາຣກາ ອິມໍ ອຫິໍ ທຓ຺ເຑນ ຫນຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ຑໍສນຠເຍນ ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອິເມ ‘ອຕ຺ຕໂນ ສຸຂໍ ກຣິສ຺ສາມາ’ຕິ ອິມໍ ປຫຣນ຺ຕາ ນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ທຸກ຺ຂໍ ອນຸຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ອໂຫ ອວິຊ຺ຊາຍ ນິກຕິໂກສລ຺ລ’’ນ຺ຕິ ຘມ຺ມສໍເວຄໍ ອຸປ຺ປາເທສິ. ເຕເນວ ຈ ຘມ຺ມສໍເວເຄນ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ. ເອວເມຕໍ ກຕ຺ຖຈິ ຄາຖາພນ຺ຘວເສນ ກຕ຺ຖຈິ ວາກ຺ຍວເສນ ກຕ຺ຖຈິ ໂສມນສ຺ສວເສນ ກຕ຺ຖຈິ ຘມ຺ມສໍເວຄວເສນ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ມາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ໂສມນສ຺ສຎາຓມຍິກຄາຖາປຏິສໍຍຸຕ຺ຕານີ’’ຕິ ຍໍ ອຸທານລກ຺ຂຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ເຍຠຸຍ຺ຍວເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຫິ ອຸທານໍ ຄາຖາພນ຺ຘວເສນ ຠາສິຕໍ ປີຕິໂສມນສ຺ສສມຸຏ຺ຐາປິຕຎ຺ຈ.

ຕຍິທໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸພຸທ຺ຘຠາສິຕໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘຠາສິຕໍ ສາວກຠາສິຕນ຺ຕິ ຕິວິຘໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘຠາສິຕໍ –

‘‘ສພ຺ເພສຸ ຠູເຕສຸ ນິຘາຍ ທຓ຺ຑໍ,

ອວິເຫຐຍໍ ອຎ຺ຎຕຣມ຺ປິ ເຕສ’’ນ຺ຕິ. –

ອາທິນາ ຂຄ຺ຄວິສາຓສຸຕ຺ເຕ (ສຸ. ນິ. ໓໕) ອາຄຕເມວ. ສາວກຠາສິຕານິປິ –

‘‘ສພ຺ໂພ ຣາໂຄ ປຫີໂນ ເມ, ສພ຺ໂພ ໂທໂສ ສມູຫໂຕ;

ສພ຺ໂພ ເມ ວິຫໂຕ ໂມໂຫ, ສີຕິຠູໂຕສ຺ມິ ນິພ຺ພຸໂຕ’’ຕິ. –

ອາທິນາ ເຖຣຄາຖາສຸ (ເຖຣຄາ. ໗໙),

‘‘ກາເຍນ ສໍວຸຕາ ອາສິໍ, ວາຈາຍ ອຸທ ເຈຕສາ;

ສມູລໍ ຕຓ຺ຫມພ຺ຠຸຍ຺ຫ, ສີຕິຠູຕາມ຺ຫິ ນິພ຺ພຸຕາ’’ຕິ. –

ເຖຣິຄາຖາສຸ (ເຖຣີຄາ. ໑໕) ຈ ອາຄຕານິ. ອຎ຺ຎານິປິ ສກ຺ກາທີຫິ ເທເວຫິ ຠາສິຕານິ ‘‘ອໂຫ ທານໍ ປຣມທານໍ ກສ຺ສເປ ສຸປຕິຏ຺ຐິຕ’’ນ຺ຕິອາທີນິ (ອຸທາ. ໒໗), ໂສຓທຓ຺ຑພ຺ຣາຫ຺ມຓາທີຫິ ມນຸສ຺ເສຫິ ຈ ຠາສິຕານິ ‘‘ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ’’ຕິອາທີນິ (ທີ. ນິ. ໒.໓໗໑; ມ. ນິ. ໑.໒໙໐) ຕິສ຺ໂສ ສງ຺ຄີຕິໂຍ ອາຣຸຬ຺ຫານິ ອຸທານານິ ສນ຺ຕິ ເອວ, ນ ຕານິ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕານິ. ຍານິ ປນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ສາມໍ ອາຫຈ຺ຈຠາສິຕານິ ຊິນວຈນຠູຕານິ, ຕາເນວ ຈ ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫເກຫິ ‘‘ອຸທານ’’ນ຺ຕິ ສງ຺ຄີຕໍ. ເອຕານິເຍວ ຈ ສນ຺ຘາຍ ຠຄວໂຕ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມໍ ນວວິຘາ ວິຠຊິຕ຺ວາ ອຸທ຺ທິສນ຺ເຕນ ອຸທານນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຍາ ປນ ‘‘ອເນກຊາຕິສໍສາຣ’’ນ຺ຕິອາທິຄາຖາ ຠຄວຕາ ໂພຘິຍາ ມູເລ ອຸທານວເສນ ປວຕ຺ຕິຕາ ອເນກສຕສຫສ຺ສານໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘານໍ ອຸທານຠູຕາ ຈ, ຕາ ອປຣຠາເຄ ຘມ຺ມຠຓ຺ຑາຄາຣິກສ຺ສ ຠຄວຕາ ເທສິຕຕ຺ຕາ ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫເກຫິ ອຸທານປາຬິຍໍ ສງ຺ຄຫໍ ອນາໂຣເປຕ຺ວາ ຘມ຺ມປເທ ສງ຺ຄຫິຕາ. ຍຎ຺ຈ ‘‘ອຎ຺ຎາສິ ວຕ ໂຠ ໂກຓ຺ຑຎ຺ໂຎ’’ຕິ ອຸທານວຈນໍ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸຍາ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ປເວທນສມຕ຺ຖນິຄ຺ໂຆສວິປ຺ຜາຣໍ ຠຄວຕາ ຠາສິຕໍ, ຕທປິ ປຐມໂພຘິຍໍ ສພ຺ເພສໍ ເອວ ຠິກ຺ຂູນໍ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓເຫຕຸກໍ ‘‘ອາຣາຘຍິໍສຸ ວຕ ມໍ ຠິກ຺ຂູ ເອກໍ ສມຍ’’ນ຺ຕິອາທິວຈນໍ (ມ. ນິ. ໑.໒໒໕) ວິຍ ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນສຸຕ຺ຕເທສນາປຣິໂຍສາເນ ອຕ຺ຕນາ ອຘິຄຕຘມ຺ເມກເທສສ຺ສ ຍຖາເທສິຕສ຺ສ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ສາວເກສຸ ສພ຺ພປຐມໍ ເຖເຣນ ອຘິຄຕຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິສ຺ສມສ຺ສ ສຜລຠາວປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓເຫຕຸກໍ ປີຕິໂສມນສ຺ສຊນິຕໍ ອຸທາຫາຣມຕ຺ຕາໍ, ນ ‘‘ຍທາ ຫເວ ປາຕຸຠວນ຺ຕິ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທິວຈນໍ (ມຫາວ. ໑-໓; ອຸທາ. ໑-໓) ວິຍ ປວຕ຺ຕິຍາ ນິວຕ຺ຕິຍາ ວາ ປກາສນນ຺ຕິ ນ ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫເກຫິ ອຸທານປາຬິຍໍ ສງ຺ຄີຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອຸທານປາຬິຍຎ຺ຈ ໂພຘິວຄ຺ຄາທີສຸ ອຏ຺ຐສຸ ວຄ຺ເຄສຸ ທສ ທສ ກຕ຺ວາ ອສີຕິເຍວ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ ສງ຺ຄີຕາ, ຕໂຕເຍວ ຈ ອຸທານຏ຺ຐກຖາຍໍ (ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ) ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ອສີຕິ ເອວ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ, ວຄ຺ຄາ ອຏ຺ຐ ສມາສໂຕ;

ຄາຖາ ຈ ປຎ຺ຈນວຸຕິ, ອຸທານສ຺ສ ປກາສິຕາ.

‘‘ອຑ຺ຒູນນວມຕ຺ຕາ ຈ, ຠາຓວາຣາ ປມາຓໂຕ;

ເອກາຘິກາ ຕຖາສີຕິ, ອຸທານສ຺ສານຸສນ຺ຘໂຍ.

‘‘ເອກວີສສຫສ຺ສານິ, ສຕເມວ ວິຈກ຺ຂໂຓ;

ປທາເນຕານຸທານສ຺ສ, ຄຓິຕານິ ວິນິທ຺ທິເສ. –

ຄາຖາປາທໂຕ ປນ –

‘‘ອຏ຺ຐສຫສ຺ສມຕ຺ຕານິ, ຈຕ຺ຕາເຣວ ສຕານິ ຈ;

ປທາເນຕານຸທານສ຺ສ, ເຕວີສຕິ ຈ ນິທ຺ທິເສ.

‘‘ອກ຺ຂຣານໍ ສຫສ຺ສານິ, ສຏ຺ຐິ ສຕ຺ຕ ສຕານິ ຈ;

ຕີຓິ ທ຺ວາສີຕິ ຈ ຕຖາ, ອຸທານສ຺ສ ປເວທິຕາ’’ຕິ.

ອິຘ ປນ ‘‘ທ຺ວາສີຕິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ນ ສເມຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອສີຕິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ’’ຕິ ປາເຐນ ຠວິຕພ຺ພໍ.

ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ – ‘‘ວຸຕ຺ຕມຣຫຕາຕິ ເມ ສຸຕໍ. ເອກຘມ຺ມໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຊຫຖ, ອຫໍ ໂວ ປາຏິໂຠໂຄ ອນາຄາມິຕາຍ. ກຕມໍ ເອກຘມ຺ມໍ? ໂລຠໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອກຘມ຺ມໍ ປຊຫຖ, ອຫໍ ໂວ ປາຏິໂຠໂຄ ອນາຄາມິຕາຍາ’’ຕິ ເອວມາທິນາ ເອກກທຸກຕິກຈຕຸກ຺ກວເສນ ອິຕິວຸຕ຺ຕກປາຬິຍໍ (ອິຕິວຸ. ໑) ສງ຺ຄຫມາໂຣປິຕານິ ທ຺ວາທສຸຕ຺ຕຣສຕສຸຕ຺ຕນ຺ຕານິ ອິຕິວຸຕ຺ຕກໍ ນາມາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ທສຸຕ຺ຕຣສຕສຸຕ຺ຕນ຺ຕາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ທ຺ວາທສຸຕ຺ຕຣສຕສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ’’ຕິ ປາເຐນ ຠວິຕພ຺ພໍ. ຕຖາ ຫິ ເອກກນິປາເຕ ຕາວ ສຕ຺ຕວີສຕິ ສຸຕ຺ຕານິ, ທຸກນິປາເຕ ທ຺ວາວີສຕິ, ຕິກນິປາເຕ ປຎ຺ຎາສ, ຈຕຸກ຺ກນິປາເຕ ເຕຣສາຕິ ທ຺ວາທສຸຕ຺ຕຣສຕສຸຕ຺ຕນ຺ຕາເນວ ອິຕິວຸຕ຺ຕກປາຬິຍໍ ອາຄຕານິ. ຕໂຕເຍວ ຈ ປາຬິຍໍ –

‘‘ໂລໂຠ ໂທໂສ ຈ ໂມໂຫ ຈ,

ໂກໂຘ ມກ຺ເຂນ ປຎ຺ຈມໍ;

ມາໂນ ສພ຺ພໍ ປຸນ ມາໂນ,

ໂລໂຠ ໂທເສນ ເຕຣສ.

‘‘ໂມໂຫ ໂກໂຘ ປຸນ ມກ຺ໂຂ,

ນີວຣຓາ ຕຓ຺ຫາຍ ປຎ຺ຈມໍ;

ທ຺ເວ ເສກ຺ຂເຠທາ ສາມຄ຺ຄີ,

ປທຸຏ຺ຐນິຣເຍນ ເຕຣສ.

‘‘ປສນ຺ນາ ເອກມາຠາຍິ, ປຸຄ຺ຄລໍ ອຕີເຕນ ປຎ຺ຈມໍ;

ເອວຎ຺ເຈ ໂອປຘິກໍ ປຸຎ຺ຎໍ, ສຕ຺ຕວີສ ປກາສິຕາ’’ຕິ. –

ເອວມາທິນາ ອຸທ຺ທານຄາຖາຫິ ທ຺ວາທສຸຕ຺ຕຣສຕສຸຕ຺ຕານິ ຄເຓຕ຺ວາ ທສ຺ສິຕານິ. ເຕເນວ ຈ ອຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ (ອິຕິວຸ. ອຏ຺ຐ. ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ) –

‘‘ສຸຕ຺ຕໂຕ ເອກກນິປາເຕ ຕາວ ສຕ຺ຕວີສຕິ ສຸຕ຺ຕານິ, ທຸກນິປາເຕ ທ຺ວາວີສຕິ, ຕິກນິປາເຕ ປຎ຺ຎາສ, ຈຕຸກ຺ກນິປາເຕ ເຕຣສາຕິ ທ຺ວາທສາຘິກສຕສຸຕ຺ຕສງ຺ຄຫ’’ນ຺ຕິ –

ວຸຕ຺ຕໍ. ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ອປ຺ປກໍ ອູນມຘິກໍ ວາ ຄຓນູປຄໍ ນ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ທ຺ວາສີຕິ ຂນ຺ຘກວຕ຺ຕານີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ອສີຕິ ຂນ຺ຘກວຕ຺ຕານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ວິຍ ‘‘ທ຺ວາທສຸຕ຺ຕຣສຕສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ທສຸຕ຺ຕຣສຕສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິປິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ, ຕຖາປິ ອີທິເສ ຐາເນ ປມາຓໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ຍາຖາວໂຕວ ນິຍເມຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕພ຺ພນ຺ຕິ ‘‘ທ຺ວາທສຸຕ຺ຕຣສຕສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ’’ ອິຈ຺ເຈວ ປາເຐນ ຠວິຕພ຺ພໍ.

ຊາຕໍ ຠູຕໍ ປຸຣາວຸຕ຺ຖໍ ຠຄວໂຕ ປຸພ຺ພຈຣິຕໍ ກາຍຕິ ກເຖຕິ ປກາເສຕີຕິ ຊາຕກໍ.

‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຈ຺ຉຣິຍາ ອພ຺ຠຸຕາ ຘມ຺ມາ ອານນ຺ເທ. ກຕເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ? ສເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸປຣິສາ ອານນ຺ທໍ ທສ຺ສນາຍ ອຸປສງ຺ກມຕິ, ທສ຺ສເນນປິ ສາ ອຕ຺ຕມນາ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ເຈ ອານນ຺ໂທ ຘມ຺ມໍ ຠາສຕິ, ຠາສິເຕນປິ ສາ ອຕ຺ຕມນາ ໂຫຕິ, ອຕິຕ຺ຕາວ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸປຣິສາ ໂຫຕິ, ອຖ ອານນ຺ໂທ ຕຸຓ຺ຫີ ຠວຕິ. ສເຈ ຠິກ຺ຂຸນີປຣິສາ…ເປ… ອຸປາສກປຣິສາ…ເປ… ອຸປາສິກາ ປຣິສາ ອານນ຺ທໍ ທສ຺ສນາຍ ອຸປສງ຺ກມຕິ, ທສ຺ສເນນປິ ສາ ອຕ຺ຕມນາ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ເຈ ອານນ຺ໂທ ຘມ຺ມໍ ຠາສຕິ, ຠາສິເຕນປິ ສາ ອຕ຺ຕມນາ ໂຫຕິ, ອຕິຕ຺ຕາວ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຸປາສິກາປຣິສາ ໂຫຕິ, ອຖ ອານນ຺ໂທ ຕຸຓ຺ຫີ ຠວຕິ. ອິເມ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຈ຺ຉຣິຍາ ອພ຺ຠຸຕາ ຘມ຺ມາ ອານນ຺ເທ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໑໒໙) ເອວມາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕາ ສພ຺ເພປິ ອຈ຺ຉຣິຍອພ຺ຠຸຕຘມ຺ມປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ ອພ຺ຠຸຕຘມ຺ມໍ ນາມາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣເມ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິ.

ຈູຬເວທລ຺ລາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໔໖໐ ອາທໂຍ) ວິສາເຂນ ນາມ ອຸປາສເກນ ປຸຏ຺ຐາຍ ຘມ຺ມທິນ຺ນາຍ ນາມ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຠາສິຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ ຈູຬເວທລ຺ລນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ມຫາເວທລ຺ລໍ (ມ. ນິ. ໑.໔໔໙ ອາທໂຍ) ປນ ມຫາໂກຏ຺ຐິກຕ຺ເຖເຣນ ປຸຈ຺ຉິເຕນ ອາຍສ຺ມຕາ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖເຣນ ຠາສິຕໍ. ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິສຸຕ຺ຕມ຺ປິ (ມ. ນິ. ໑.໘໙ ອາທໂຍ) ຠິກ຺ຂູຫິ ປຸຏ຺ເຐນ ເຕເນວາຍສ຺ມຕາ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖເຣນ ຠາສິຕໍ. ເອຕານິ ມຊ຺ຌິມນິກາຍປຣິຍາປນ຺ນານິ. ສກ຺ກປຎ຺ຫໍ (ທີ. ນິ. ໒.໓໔໔ ອາທໂຍ) ປນ ສກ຺ເກນ ປຸຏ຺ໂຐ ຠຄວາ ອຠາສິ, ຕຎ຺ຈ ທີຆນິກາຍປຣິຍາປນ຺ນນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ມຫາປຸຓ຺ຓມສຸຕ຺ຕມ຺ປິ (ມ. ນິ. ໓.໘໕ ອາທໂຍ) ຕທຫຸໂປສເຖ ປນ຺ນຣເສ ປຸຓ຺ຓມາຍ ຣຕ຺ຕິຍາ ອຎ຺ຎຕເຣນ ຠິກ຺ຂຸນາ ປຸຏ຺ເຐນ ຠຄວຕາ ຠາສິຕໍ, ຕໍ ປນ ມຊ຺ຌິມນິກາຍປຣິຍາປນ຺ນນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເວທນ຺ຕິ ຎາຓໍ. ຕຸຏ຺ຐິນ຺ຕິ ຍຖາຠາສິຕຘມ຺ມເທສນໍ ວິທິຕ຺ວາ ‘‘ສາຘຸ ອຍ຺ເຍ, ສາຘາວຸໂສ’’ຕິອາທິນາ ອພ຺ຠນຸໂມທນວສປ຺ປວຕ຺ຕໍ ປີຕິໂສມນສ຺ສໍ. ລທ຺ຘາ ລທ຺ຘາຕິ ລຠິຕ຺ວາ ລຠິຕ຺ວາ, ປຸນປ຺ປຸນໍ ລຠິຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ເອວໍ ອງ຺ຄວເສນ ສກລມ຺ປິ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ອິທານິ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘວເສນ ວິຠຊິຕ຺ວາ ກເຖຕຸກາໂມ ອາຫ ‘‘ກຖໍ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘວເສນາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘວເສນາຕິ ຘມ຺ມຣາສິວເສນ. ທ຺ວາສີຕິ ສຫສ຺ສານິ ພຸທ຺ຘໂຕ ຄຓ຺ຫິໍ, ທ຺ເວ ສຫສ຺ສານິ ຠິກ຺ຂຸໂຕ ຄຓ຺ຫິນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ພຸທ຺ຘໂຕ ຄຓ຺ຫິນ຺ຕິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໂຕ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິໍ, ທ຺ເວສຫສ຺ສາຘິການິ ອສີຕິ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘສຫສ຺ສານິ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກາ ອຘິຄຓ຺ຫິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທ຺ເວ ສຫສ຺ສານິ ຠິກ຺ຂຸໂຕຕິ ທ຺ເວ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘສຫສ຺ສານິ ຠິກ຺ຂຸໂຕ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິໍ, ຘມ຺ມເສນາປຕິອາທີນໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສນ຺ຕິກາ ອຘິຄຓ຺ຫິໍ. ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣາທີຫິ ຠາສິຕານໍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິສຸຕ຺ຕນ຺ຕາທີນໍ ວເສນ ຫິ ‘‘ທ຺ເວ ສຫສ຺ສານິ ຠິກ຺ຂຸໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈຕຸຣາສີຕິ ສຫສ຺ສານີຕິ ຕທຸຠຍໍ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ຈຕຸສຫສ຺ສາຘິການິ ອສີຕິ ສຫສ຺ສານິ. ເຍ ເມ ຘມ຺ມາ ປວຕ຺ຕິໂນຕິ ເຍ ຘມ຺ມາ ມມ ປວຕ຺ຕິໂນ ປວຕ຺ຕມານາ ປຄຸຓາ ວາຈຸຄ຺ຄຕາ ຊິວ຺ຫຄ຺ເຄ ປຣິວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ເຕ ຘມ຺ມາ ຈຕຸຣາສີຕິ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘສຫສ຺ສານີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ເຍ ອິເມ’’ຕິ ປທຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ເຍ ອິເມ ຘມ຺ມາ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຠິກ຺ຂູນຎ຺ຈ ປວຕ຺ຕິໂນ, ເຕຫິ ປວຕ຺ຕິຕາ, ເຕສ຺ວາຫໍ ທ຺ວາສີຕິ ສຫສ຺ສານິ ພຸທ຺ຘໂຕ ຄຓ຺ຫິໍ, ທ຺ເວ ສຫສ຺ສານິ ຠິກ຺ຂຸໂຕຕິ ເອວໍ ຈຕຸຣາສີຕິ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘສຫສ຺ສານີ’’ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ສມ຺ພນ຺ຘໍ ວທນ຺ຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ສຸຠສຸຕ຺ຕໍ (ທີ. ນິ. ໑.໔໔໔ ອາທໂຍ) ໂຄປກໂມຄ຺ຄລ຺ລານສຸຕ຺ຕຎ຺ຈ (ມ. ນິ. ໓.໗໙ ອາທໂຍ) ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ຠຄວຕິ ອານນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈຕຸຣາສີຕິຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘສຫສ຺ເສສຸ ອນ຺ໂຕຄຘໍ ໂຫຕິ, ນ ໂຫຕີຕິ? ຕຕ຺ຖ ປຏິສມ຺ຠິທາຄຓ຺ຐິປເທ ຕາວ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຍໍ ວຸຕ຺ຕຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘານໍ ຠິກ຺ຂຸໂຕ ຄຫິເຕເຍວ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ເອວມາຫາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ຠຄວຕາ ປນ ທິນ຺ນນເຍ ຐຕ຺ວາ ຠາສິຕຕ຺ຕາ ສຍໍ ວຸຕ຺ຕຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘານມ຺ປິ ‘‘ພຸທ຺ຘໂຕ ຄຓ຺ຫິ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສງ຺ຄຫໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕຕຣໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ. ຠຄວຕາເຍວ ຫິ ທິນ຺ນນເຍ ຐຕ຺ວາ ສາວກາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕິ. ເຕເນວ ຫິ ຕຕິຍສງ຺ຄີຕິຍຎ຺ຈ ໂມຄ຺ຄລິປຸຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖເຣນ ຠາສິຕມ຺ປິ ກຖາວຕ຺ຖຸປ຺ປກຣຓໍ ພຸທ຺ຘຠາສິຕໍ ນາມ ຊາຕໍ, ຕໂຕເຍວ ຈ ອຕ຺ຕນາ ຠາສິຕມ຺ປິ ສຸຠສຸຕ຺ຕາທິ ສງ຺ຄີຕິໍ ອາໂຣເປນ຺ເຕນ ອາຍສ຺ມຕາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອວໍ ປຣິທີປິຕຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘວເສນາຕິ ໂຄປກໂມຄ຺ຄລ຺ລາເນນ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ ‘‘ຕ຺ວໍ ພຫຸສ຺ສຸໂຕຕິ ພຸທ຺ຘສາສເນ ປາກໂຏ, ກິຕ຺ຕກາ ຘມ຺ມາ ເຕ ສຕ຺ຖາຣາ ຠາສິຕາ, ຕຍາ ຘາຣິຕາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິເຕ ຕສ຺ສ ປຏິວຈນໍ ເທນ຺ເຕນ ອາຍສ຺ມຕາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ເອວໍ ‘‘ທ຺ວາສີຕິ ພຸທ຺ຘໂຕ ຄຓ຺ຫິ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປຣິທີປິຕຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘານໍ ວເສນ. ເອການຸສນ຺ຘິກໍ ສຸຕ຺ຕໍ ສຕິປຏ຺ຐານາທິ. ສຕິປຏ຺ຐານສຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ເອກາຍໂນ ອຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຄ຺ໂຄ ສຕ຺ຕານໍ ວິສຸທ຺ຘິຍາ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໒.໓໗໓) ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐາເນ ອາຣຠິຕ຺ວາ ເຕສໍເຍວ ວິຠາຄທສ຺ສນວເສນ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ເອການຸສນ຺ຘິກ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອເນການຸສນ຺ຘິກນ຺ຕິ ນານານຸສນ຺ຘິກໍ ປຣິນິພ຺ພານສຸຕ຺ຕາທິ. ປຣິນິພ຺ພານສຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ນານາຐາເນສຸ ນານາຘມ຺ມເທສນານໍ ວເສນ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ອເນການຸສນ຺ຘິກ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຄາຖາພນ຺ເຘສຸ ປຎ຺ຫປຸຈ຺ຉນນ຺ຕິ –

‘‘ກຕິ ຉິນ຺ເທ ກຕິ ຊເຫ, ກຕິ ຈຸຕ຺ຕຣິ ຠາວເຍ;

ກຕິ ສງ຺ຄາຕິໂຄ ຠິກ຺ຂຸ, ‘ໂອຆຕິຓ຺ໂຓ’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໕) –

ເອວມາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຫປຸຈ຺ຉນໍ ເອໂກ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ໂຘຕິ ອຕ຺ໂຖ.

‘‘ປຎ຺ຈ ຉິນ຺ເທ ປຎ຺ຈ ຊເຫ, ປຎ຺ຈ ຈຸຕ຺ຕຣິ ຠາວເຍ;

ປຎ຺ຈ ສງ຺ຄາຕິໂຄ ຠິກ຺ຂຸ, ‘ໂອຆຕິຓ຺ໂຓ’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໕) –

ເອວມາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕໍ ວິສຊ຺ຊນນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕິກທຸກຠາຊນໍ ນິກ຺ເຂປກຓ຺ຑອຏ຺ຐກຖາກຓ຺ຑວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ມາ ‘‘ກຸສລາ ຘມ຺ມາ, ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ, ອພ຺ຍາກຕາ ຘມ຺ມາ, ສຸຂາຍ ເວທນາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຘມ຺ມາ, ທຸກ຺ຂາຍ ເວທນາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຘມ຺ມາ, ອທຸກ຺ຂມສຸຂາຍ ເວທນາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ ຕິເກສຸ ກຸສລຕ຺ຕິກສ຺ສ ວິຠຊນວເສນ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ນິກ຺ເຂປກຓ຺ເຑ (ຘ. ສ. ໙໘໕-໙໘໗) –

‘‘ກຕເມ ຘມ຺ມາ ກຸສລາ? ຕີຓິ ກຸສລມູລານິ ອໂລໂຠ ອໂທໂສ ອໂມໂຫ, ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ເວທນາກ຺ຂນ຺ໂຘ ສຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ໂຘ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ໂຘ ວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ໂຘ, ຕໍສມຸຏ຺ຐານໍ ກາຍກມ຺ມໍ ວຈີກມ຺ມໍ ມໂນກມ຺ມໍ. ອິເມ ຘມ຺ມາ ກຸສລາ.

‘‘ກຕເມ ຘມ຺ມາ ອກຸສລາ? ຕີຓິ ອກຸສລມູລານິ ໂລໂຠ ໂທໂສ ໂມໂຫ, ຕເທກຏ຺ຐາ ຈ ກິເລສາ, ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ເວທນາກ຺ຂນ຺ໂຘ…ເປ… ມໂນກມ຺ມໍ. ອິເມ ຘມ຺ມາ ອກຸສລາ.

‘‘ກຕເມ ຘມ຺ມາ ອພ຺ຍາກຕາ? ກຸສລາກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ວິປາກາ ກາມາວຈຣາ ຣູປາວຈຣາ ອຣູປາວຈຣາ ອປຣິຍາປນ຺ນາ ເວທນາກ຺ຂນ຺ໂຘ …ເປ… ວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ໂຘ, ເຍ ຈ ຘມ຺ມາ ກິຣິຍາ ເນວ ກຸສລາ ນາກຸສລາ ນ ຈ ກມ຺ມວິປາກາ ສພ຺ພຎ຺ຈ ຣູປໍ ອສງ຺ຂຕາ ຈ ຘາຕຸ. ອິເມ ຘມ຺ມາ ອພ຺ຍາກຕາ’’ຕິ –

ອຍເມໂກ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ໂຘ. ເອວໍ ເສສຕ຺ຕິການມ຺ປິ ເອເກກສ຺ສ ຕິກສ຺ສ ວິຠຊນໍ ເອເກໂກ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ໂຘຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຕຖາ ‘‘ເຫຕູ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ເອວມາທິເກສຸ ທຸເກສຸ ເອເກກສ຺ສ ທຸກສ຺ສ ວິຠຊນວເສນ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ກຕເມ ຘມ຺ມາ ເຫຕູ? ຕໂຍ ກຸສລາ ເຫຕູ, ຕໂຍ ອກຸສລາ ເຫຕູ, ຕໂຍ ອພ຺ຍາກຕາ ເຫຕູ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໐໕໙) –

ອາທິ, ຕຕ຺ຖາປິ ເອເກກສ຺ສ ທຸກສ຺ສ ວິຠຊນໍ ເອເກໂກ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ໂຘ. ປຸນ ອຏ຺ຐກຖາກຓ຺ເຑ (ຘ. ສ. ໑໓໘໔-໑໓໘໖) –

‘‘ກຕເມ ຘມ຺ມາ ກຸສລາ? ຈຕູສຸ ຠູມີສຸ ກຸສລໍ. ອິເມ ຘມ຺ມາ ກຸສລາ. ກຕເມ ຘມ຺ມາ ອກຸສລາ? ທ຺ວາທສ ອກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທາ. ອິເມ ຘມ຺ມາ ອກຸສລາ. ກຕເມ ຘມ຺ມາ ອພ຺ຍາກຕາ? ຈຕູສຸ ຠູມີສຸ ວິປາໂກ ຕີສຸ ຠູມີສຸ ກິຣິຍາພ຺ຍາກຕໍ ຣູປຎ຺ຈ ນິພ຺ພານຎ຺ຈ. ອິເມ ຘມ຺ມາ ອພ຺ຍາກຕາ’’ຕິ –

ເອວມາທິນາ ກຸສລຕ຺ຕິກາທິວິຠຊນວເສນ ປວຕ຺ເຕສຸ ຕິກຠາຊເນສຸ ເອເກກສ຺ສ ຕິກສ຺ສ ຠາຊນໍ ເອເກໂກ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ໂຘ. ຕຖາ –

‘‘ກຕເມ ຘມ຺ມາ ເຫຕູ? ຕໂຍ ກຸສລາ ເຫຕູ, ຕໂຍ ອກຸສລາ ເຫຕູ, ຕໂຍ ອພ຺ຍາກຕາ ເຫຕູ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໔໔໑) –

ອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ເຕສຸ ທຸກຠາຊເນສຸ ເອກເມກໍ ທຸກຠາຊນໍ ເອເກໂກ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ໂຘຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ຕິກທຸກຠາຊນວເສນ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘວິຠາໂຄ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເອກເມກຎ຺ຈ ຈິຕ຺ຕວາຣຠາຊນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ –

‘‘ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ກາມາວຈຣໍ ກຸສລໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂຫຕິ ໂສມນສ຺ສສຫຄຕໍ ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ຣູປາຣມ຺ມຓໍ ວາ…ເປ… ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຜສ຺ໂສ ໂຫຕິ…ເປ… ອວິກ຺ເຂໂປ ໂຫຕີ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑) –

ເອວມາທິນຍປ຺ປວຕ຺ເຕ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທກຓ຺ເຑ ເອກເມກໍ ຈິຕ຺ຕວາຣຠາຊນໍ ເອເກໂກ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ໂຘຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເອໂກ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ໂຘຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ເອເກກຕິກທຸກຠາຊນໍ ເອກເມກໍ ຈິຕ຺ຕວາຣຠາຊນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອເກໂກ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ໂຘຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ‘‘ເອເກໂກ’’ຕິ ອວຸຕ຺ເຕປິ ຫິ ອຍມຕ຺ໂຖ ອຕ຺ຖໂຕ ວິຎ຺ຎາຍມາໂນວ ໂຫຕີຕິ ‘‘ເອໂກ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ໂຘ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຖິ ວຕ຺ຖູຕິອາທີສຸ ວຕ຺ຖຸ ນາມ ສຸທິນ຺ນກຓ຺ຑາທິ. ມາຕິກາຕິ ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ຠິກ຺ຂູນໍ ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນ’’ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໔໔) ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ອຊ຺ຌາຈາເຣ ປຎ຺ຎຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທໍ. ປທຠາຊນີຍນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ‘‘ໂຍ ປນາຕິ ໂຍ ຍາທິໂສ’’ຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕໍ (ປາຣາ. ໔໕) ວິຠຊນໍ. ອນ຺ຕຣາປຕ຺ຕີຕິ ‘‘ປຏິລາຕໍ ອຸກ຺ຂິປຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໓໕໕) ເອວມາທິນາ ສິກ຺ຂາປທນ຺ຕເຣສຸ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ ອາປຕ຺ຕິ. ອນາປຕ຺ຕີຕິ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ອຊານນ຺ຕສ຺ສ ອສາທິຍນ຺ຕສ຺ສ ອຸມ຺ມຕ຺ຕກສ຺ສ ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ ເວທນາຏ຺ຏສ຺ສ ອາທິກມ຺ມິກສ຺ສາ’’ຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ໂຕ ກຈ຺ເຉໂທຕິ ‘‘ທສາຫາຕິກ຺ກນ຺ເຕ ອຕິກ຺ກນ຺ຕສຎ຺ຎີ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ທສາຫາຕິກ຺ກນ຺ເຕ ເວມຕິໂກ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ທສາຫາຕິກ຺ກນ຺ເຕ ອນຕິກ຺ກນ຺ຕສຎ຺ຎີ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໔໖໘) ເອວມາທິນຍປ຺ປວຕ຺ໂຕ ຕິກປາຈິຕ຺ຕິຍຕິກທຸກ຺ກຏາທິເຠໂທ ຕິກປຣິຈ຺ເຉໂທ.

ອິທານິ ເອວເມຕໍ ອເຠທໂຕ ຣສວເສນ ເອກວິຘນ຺ຕິອາທິນາ ‘‘ອຍໍ ຘມ຺ໂມ, ອຍໍ ວິນໂຍ…ເປ… ອິມານິ ຈຕຸຣາສີຕິ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘສຫສ຺ສານີ’’ຕິ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ຘມ຺ມວິນຍາທິເຠເທນ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ສງ຺ຄາຍນ຺ເຕນ ມຫາກສ຺ສປປມຸເຂນ ວສີຄເຓນ ອເນກຈ຺ຉຣິຍປາຕຸຠາວປຏິມຓ຺ຑິຕາຍ ສງ຺ຄີຕິຍາ ອິມສ຺ສ ປິຏກສ຺ສ ວິນຍຠາໂວ ມຊ຺ຌິມພຸທ຺ຘວຈນາທິຠາໂວ ຈ ວວຕ຺ຖາປິໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ. ນ ເກວລໍ ອິມເມວິມສ຺ສ ຍຖາວຸຕ຺ຕປ຺ປເຠທໍ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ສງ຺ຄີຕໍ, ອຖ ໂຂ ອຎ຺ຎມ຺ປີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ນ ເກວລຎ຺ຈ ອິມເມວາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອຸທ຺ທານສງ຺ຄໂຫ ປຐມປາຣາຊິກາທີສຸ ອາຄຕານໍ ວິນີຕວຕ຺ຖຸອາທີນໍ ສງ຺ເຂປໂຕ ສງ຺ຄຫທສ຺ສນວເສນ ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫເກຫິ ກຖິຕາ –

‘‘ມກ຺ກຏີ ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕາ ຈ, ຄິຫີ ນຄ຺ໂຄ ຈ ຕິຕ຺ຖິຍາ;

ທາຣິກຸປ຺ປລວຓ຺ຓາ ຈ, ພ຺ຍຎ຺ຊເນຫິປເຣ ທຸເວ’’ຕິ. (ປາຣາ. ໖໖) –

ອາທິກາ ຄາຖາໂຍ. ສີລກ຺ຂນ຺ຘວຄ຺ຄມູລປຣິຍາຍວຄ຺ຄາທິວເສນ ສງ຺ຄໂຫ ວຄ຺ຄສງ຺ຄໂຫ. ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມເປຍ຺ຍາລນີລຈກ຺ກເປຍ຺ຍາລາທິວວຕ຺ຖາປນວເສນ ເປຍ຺ຍາລສງ຺ຄໂຫ. ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣນິກາຍາທີສຸ ເອກກນິປາຕາທິສງ຺ຄໂຫ. ສໍຍຸຕ຺ຕນິກາເຍ ເທວຕາສໍຍຸຕ຺ຕາທິວເສນ ສໍຍຸຕ຺ຕສງ຺ຄໂຫ. ມຊ຺ຌິມນິກາຍາທີສຸ ມູລປຓ຺ຓາສກາທິວເສນ ປຓ຺ຓາສກສງ຺ຄໂຫ.

ອສ຺ສ ພຸທ຺ຘວຈນສ຺ສ ສງ຺ຄີຕິປຣິໂຍສາເນ ສາຘຸກາຣໍ ທທມານາ ວິຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສງ຺ກມ຺ປີຕິ ອຸທ຺ຘໍ ອຸທ຺ຘໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ ສຸຏ຺ຐຸ ກມ຺ປິ. ສມ຺ປກມ຺ປີຕິ ອຸທ຺ຘໍ ອໂຘ ຈ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ ສມ຺ປກມ຺ປິ. ສມ຺ປເວຘີຕິ ຈຕູສຸ ທິສາສຸ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ ສຸຏ຺ຐຸ ປເວຘິ. ອຈ຺ຉຣໍ ປຫຣິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕານິ ອຈ຺ຉຣິຍານິ, ປຸປ຺ຜວສ຺ສເຈລຸກ຺ເຂປາທີນິ. ຍາ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິ ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫເກຫິ ມຫາກສ຺ສປາທີຫິ ປຎ຺ຈຫິ ສເຕຫິ ເຍນ ກຕາ ສງ຺ຄີຕາ, ເຕນ ປຎ຺ຈສຕານິ ເອຕິສ຺ສາ ອຕ຺ຖີຕິ ‘‘ປຎ຺ຈສຕາ’’ຕິ ຈ, ເຖເຣເຫວ ກຕຕ຺ຕາ ເຖຣາ ມຫາກສ຺ສປາທໂຍ ເອຕິສ຺ສາ ອຕ຺ຖີຕິ ‘‘ເຖຣິກາ’’ຕິ ຈ ໂລເກ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອຍໍ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິ ນາມາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ເອວໍ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຍທຕ຺ຖໍ ສາ ອິຘ ນິທສ຺ສິຕາ, ຕໍ ນິຄມນວເສນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິມິສ຺ສາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອາຍສ຺ມຕາ ອຸປາລິຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ເຕນ ສມເຍນາ’’ຕິອາທິ ວກ຺ຂມານໍ ສພ຺ພໍ ນິທານວຈນໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິມຕ຺ຖໍ ປເນຕ຺ຖ ຘມ຺ມວິນຍສງ຺ຄເຫ ກຖິຍມາເນ ນິທານວຈນໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ຈ ຠຄວຕາ ຠາສິຕວຈນສ຺ເສວ ສງ຺ຄໂຫ ກາຕພ຺ໂພຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ເທສນາຍ ຐິຕິອສມ຺ໂມສສທ຺ຘເອຍ຺ຍຠາວສມ຺ປາທນຕ຺ຖໍ. ກາລເທສເທສກປຣິສາປເທເສຫິ ອຸປນິພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຐປິຕາ ຫິ ເທສນາ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກາ ໂຫຕິ ອສມ຺ໂມສຘມ຺ມາ ສທ຺ເຘຍ຺ຍາ ຈ, ເທສກາລກຕ຺ຕຸເຫຕຸນິມິຕ຺ເຕຫິ ອຸປນິພນ຺ໂຘ ວິຍ ໂວຫາຣວິນິຈ຺ຉໂຍ. ເຕເນວ ຈ ອາຍສ຺ມຕາ ມຫາກສ຺ສເປນ ‘‘ປຐມປາຣາຊິກໍ ອາວຸໂສ, ອຸປາລິ, ກຕ຺ຖ ປຎ຺ຎຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ເທສາທິປຸຈ຺ຉາສຸ ກຕາສຸ ຕາສໍ ວິສຊ຺ຊນໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ອາຍສ຺ມຕາ ອຸປາລິຕ຺ເຖເຣນ ‘‘ເຕນ ສມເຍນາ’’ຕິອາທິນາ ປຐມປາຣາຊິກສ຺ສ ນິທານໍ ຠາສິຕໍ.

ອປິຈ ສາສນສມ຺ປຕ຺ຕິປກາສນຕ຺ຖໍ ນິທານວຈນໍ. ຎາຓກຣຸຓາປຣິຄ຺ຄຫິຕສພ຺ພກິຣິຍສ຺ສ ຫິ ຠຄວໂຕ ນຕ຺ຖິ ນິຣຕ຺ຖກາ ປຏິປຕ຺ຕິ ອຕ຺ຕຫິຕຕ຺ຖາ ວາ, ຕສ຺ມາ ປເຣສໍເຍວຕ຺ຖາຍ ປວຕ຺ຕສພ຺ພກິຣິຍສ຺ສ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສກລມ຺ປິ ກາຍວຈີມໂນກມ຺ມໍ ຍຖາປວຕ຺ຕໍ ວຸຈ຺ຈມານໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກປຣມຕ຺ເຖຫິ ຍຖາຣຫໍ ສຕ຺ຕານໍ ອນຸສາສນຏ຺ເຐນ ສາສນໍ, ນ ກພ຺ພຣຈນາ. ຕຍິທໍ ສຕ຺ຖຸຣຈິຕໍ ກາລເທສເທສກປຣິສາປເທເສຫິ ສທ຺ຘິໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ນິທານວຈເນຫິ ຍຖາຣຫໍ ປກາສີຍຕິ.

ອປິຈ ສຕ຺ຖຸໂນ ປມາຓຠາວປ຺ປກາສເນນ ສາສນສ຺ສ ປມາຓຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ນິທານວຈນໍ, ຕຎ຺ຈສ຺ສ ປມາຓຠາວທສ຺ສນໍ ‘‘ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ’’ຕິ ອິມິນາ ປທທ຺ວເຍນ ວິຠາວິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ພຸທ຺ໂຘຕິ ຫິ ອິມິນາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓສຸປຣິສຸທ຺ຘຎາຓາທິຄຸຓວິເສສໂຍຄປຣິທີປເນນ, ຠຄວາຕິ ຈ ອິມິນາ ຣາຄໂທສໂມຫາທິສພ຺ພກິເລສມລທຸຈ຺ຈຣິຕາທິໂທສປ຺ປຫານທີປເນນ, ຕໂຕ ເອວ ຈ ສພ຺ພສຕ຺ຕຸຕ຺ຕມຠາວທີປເນນ ອຍມຕ຺ໂຖ ສພ຺ພຖາ ປກາສິໂຕ ໂຫຕີຕິ ອິທເມຕ຺ຖ ນິທານວຈນປ຺ປໂຍຊນສ຺ສ ມຸຂມຕ຺ຕນິທສ຺ສນໍ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຊມ຺ພຸທີເປ ອຍໍ ອາຈຣິຍານໍ ປຣມ຺ປຣາ ປເວຓີ ປຏິປາຏິ. ອຸປາລິ ທາສໂກຕິອາທີສຸ ອຸປາລິຕ຺ເຖໂຣ ປາກໂຏເຍວ, ທາສກຕ຺ເຖຣາທໂຍ ປນ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພາ. ເວສາລິຍໍ ກິຣ ເອໂກ ທາສໂກ ນາມ ພ຺ຣາຫ຺ມຓມາຓໂວ ຕິຓ຺ຓໍ ອນ຺ເຕວາສິກສຕານໍ ເຊຏ຺ຐນ຺ເຕວາສິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ອາຈຣິຍສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ສິປ຺ປໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ທ຺ວາທສວສ຺ສິໂກເຍວ ຕິຓ຺ຓໍ ເວທານໍ ປາຣຄູ ອໂຫສິ. ໂສ ເອກທິວສໍ ອນ຺ເຕວາສິກປຣິວຸໂຕ ຘມ຺ມວິນຍໍ ສງ຺ຄາຍິຕ຺ວາ ວາລິກາຣາເມ ນິວສນ຺ຕໍ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອຸປາລິຕ຺ເຖຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ເວເທສຸ ສພ຺ພານິ ຄຓ຺ຐິຏ຺ຐານານິ ເຖຣໍ ປຸຈ຺ຉິ. ເຖໂຣປິ ສພ຺ພໍ ພ຺ຍາກຣິຕ຺ວາ ສຍມ຺ປິ ເອກໍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ນາມໍ ສນ຺ຘາຍ ອິມໍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິ ‘‘ເອກຘມ຺ໂມ ໂຂ, ມາຓວ, ສພ຺ເພສຸ ຘມ຺ເມສຸ ອນຸປຕຕິ, ສພ຺ເພປິ, ມາຓວ, ຘມ຺ມາ ເອກຘມ຺ມສ຺ມິໍ ໂອສຣນ຺ຕິ, ກຕໂມ ນຸ ໂຂ ໂສ, ມາຓວກ, ຘມ຺ໂມ’’ຕິ. ໂສປິ ໂຂ ມາຓໂວ ປຎ຺ຫສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ອຊານນ຺ໂຕ ‘‘ກິມິທໍ ໂຠ ປພ຺ພຊິຕາ’’ຕິ ອາຫ. ພຸທ຺ຘມນ຺ໂຕຍໍ ມາຓວາຕິ. ສກ຺ກາ ປນາຍໍ ໂຠ ມຍ຺ຫມ຺ປິ ທາຕຸນ຺ຕິ. ສກ຺ກາ, ມາຓວ, ອມ຺ເຫຫິ ຄຫິຕປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ທາຕຸນ຺ຕິ. ‘‘ສາຘຸ ໂຂ ໂຠ ປພ຺ພຊິຕາ’’ຕິ ມາຓໂວ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ມາຕຣໍ ປິຕຣໍ ອາຈຣິຍຎ຺ຈ ອນຸຊານາເປຕ຺ວາ ຕີຫິ ອນ຺ເຕວາສິກສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ປຣິປຸຓ຺ຓວີສຕິວສ຺ໂສ ອຸປສມ຺ປທໍ ລຠິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ເຖໂຣ ຕໍ ຘຸຣໍ ກຕ຺ວາ ຂີຓາສວສຫສ຺ສສ຺ສ ປິຏກຕ຺ຕຍໍ ວາເຈສິ.

ໂສຓໂກ ປນ ທາສກຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສທ຺ຘິວິຫາຣິໂກ. ໂສ ກິຣ ກາສີສຸ ເອກສ຺ສ ວາຓິຊກສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ປຎ຺ຈທສວສ຺ສຸທ຺ເທສິໂກ ເອກໍ ສມຍໍ ມາຕາປິຕູຫິ ສທ຺ຘິໍ ວາຓິຊ຺ຊາຍ ຄິຣິພ຺ພຊໍ ຄໂຕ. ຕໂຕ ປຎ຺ຈປຎ຺ຎາສທາຣເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ເວຬຸວນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ທາສກຕ຺ເຖຣໍ ສປຣິສໍ ທິສ຺ວາ ອຕິວິຍ ປສນ຺ໂນ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ເຖເຣນ ມາຕາປິຕໂຣ ອນຸຊານາເປຕ຺ວາ ‘‘ປພ຺ພຊາຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ມາຕາປິຕຸສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ເຕສຸ ອນິຈ຺ຉນ຺ເຕສຸ ຉິນ຺ນຠຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ມາຕາປິຕໂຣ ອນຸຊານາເປຕ຺ວາ ປຎ຺ຈປຎ຺ຎາສາຍ ທາຣເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ລທ຺ຘູປສມ຺ປໂທ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ຕໍ ເຖໂຣ ສກລໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາເປສິ. ໂສປິ ຄຓປາໂມກ຺ໂຂ ຫຸຕ຺ວາ ພຫູນໍ ຘມ຺ມວິນຍໍ ວາເຈສິ.

ສິຄ຺ຄວຕ຺ເຖໂຣ ປນ ໂສຓກຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສທ຺ຘິວິຫາຣິໂກ ອໂຫສິ. ໂສ ກິຣ ປາຏລິປຸຕ຺ເຕ ສິຄ຺ຄໂວ ນາມ ອມຈ຺ຈປຸຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຓ຺ຓໍ ອຸຕູນໍ ອນຸຈ຺ຉວິເກສຸ ຕີສຸ ປາສາເທສຸ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວມາໂນ ເອກທິວສໍ ອຕ຺ຕໂນ ສຫາເຍນ ຈຓ຺ຑວຊ຺ຊິນາ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ສປຣິວາໂຣ ກຸກ຺ກຸຏາຣາມໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ໂສຓກຕ຺ເຖຣໍ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນໍ ທິສ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ສທ຺ຘິໍ ອນາລປນ຺ຕໍ ຎຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ກາຣຓໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູຫິ ‘‘ສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປນ຺ນາ ນາລປນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ‘‘ກຖໍ, ຠນ຺ເຕ, ສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐຫນ຺ຕີ’’ຕິ ປຸນ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ເຕຫິ ຈ ຠິກ຺ຂູຫິ ‘‘ສຕ຺ຖຸໂນ ເຈວ ສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ປກ຺ໂກສນາຍ ຍຖາປຣິຈ຺ຉິນ຺ນກາລໂຕ ອາຍຸສງ຺ຂຍາ ຈ ວຸຏ຺ຐຫນ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສປຣິວາຣສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍໍ ທິສ຺ວາ ສງ຺ຆສ຺ສ ວຈເນນ ນິໂຣຘາ ວຸຏ຺ຐາປິຕໍ ໂສຓກຕ຺ເຖຣໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກສ຺ມາ, ຠນ຺ເຕ, ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ນາລປິຕ຺ຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ເຖເຣນ ‘‘ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພກໍ ກຸມາຣ ຠຸຎ຺ຊິມ຺ຫາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ສກ຺ກາ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ອມ຺ເຫຫິປິ ຕໍ ໂຠເຊຕຸ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ສກ຺ກາ, ກຸມາຣ, ອມ຺ຫາທິເສ ກຕ຺ວາ ໂຠເຊຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕມຕ຺ຖໍ ມາຕາປິຕູນໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ເຕຫິ ອນຸຎ຺ຎາໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ສຫາເຍນ ຈຓ຺ຑວຊ຺ຊິນາ ເຕຫິ ຈ ປຎ຺ຈຫິ ປຸຣິສສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ໂສຓກຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ອໂຫສິ. ຕຕ຺ຖ ສິຄ຺ຄໂວ ຈ ຈຓ຺ຑວຊ຺ຊີ ຈ ທ຺ເວ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ເສວ ສນ຺ຕິເກ ຘມ຺ມວິນຍໍ ປຣິຍາປຸຓິຕ຺ວາ ອປຣຠາເຄ ຉຬຠິຎ຺ຎາ ອເຫສຸໍ.

ຕິສ຺ສສ຺ສ ປນ ໂມຄ຺ຄລິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອນຸປຸພ຺ພກຖາ ປຣໂຕ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ວິຊິຕາວິໂນຕິ ວິຊິຕສພ຺ພກິເລສປຏິປກ຺ຂຕ຺ຕາ ວິຊິຕວນ຺ໂຕ. ປຣມ຺ປຣາຍາຕິ ປຏິປາຏິຍາ, ອນຸກ຺ກເມນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຊມ຺ພຸສິຣິວ຺ຫເຍຕິ ຊມ຺ພຸສທິສນາເມ, ຊມ຺ພຸນາມເກຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ມຫນ຺ເຕນ ຫິ ຊມ຺ພຸຣຸກ຺ເຂນ ອຠິລກ຺ຂິຕຕ຺ຕາ ທີໂປປິ ‘‘ຊມ຺ພູ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຈ຺ຉິຊ຺ຊມານໍ ອວິນສ຺ສມານໍ ກຕ຺ວາ.

ວິນຍວໍສນ຺ຕິອາທີຫິ ຕີຫິ ວິນຍປາຬິເຍວ ກຖິຕາ ປຣິຍາຍວຈນຕ຺ຕາ. ປກຕຎ຺ຎຸຕນ຺ຕິ ເວຍ຺ຍຕ຺ຕິຍໍ, ປຏຸຠາວນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຘຸຣຄ຺ຄາໂຫ ອໂຫສີຕິ ປຘານຄ຺ຄາຫີ ອໂຫສິ, ສພ຺ເພສໍ ປາໂມກ຺ໂຂ ຫຸຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຠິກ຺ຂູນໍ ສມຸທາໂຍ ສມູໂຫ ຠິກ຺ຂຸສມຸທາໂຍ, ສມຓຄໂຓຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອິຕິ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ

ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ ສມຕ຺ຕາ.

ທຸຕິຍສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ

‘‘ຍທາ ນິພ຺ພາຍິໍສູ’’ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ໂຊຕຍິຕ຺ວາ ຈ ສພ຺ພຘີຕິ ຕເມວ ສທ຺ຘມ຺ມໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ປກາສຍິຕ຺ວາ. ‘‘ຊຸຕິມນ຺ໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ຄາຖາພນ຺ຘວເສນ ‘‘ຊຸຕີມນ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ປຎ຺ຎາໂຊຕິສມ຺ປນ຺ນາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເຕຊວນ຺ໂຕຕິ ວາ, ມຫານຸຠາວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ນິພ຺ພາຍິໍສູຕິ ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ປຣິນິພ຺ພາຍິໍສຸ. ປຫີນສພ຺ພກິເລສຕ຺ຕາ ນຕ຺ຖິ ເອເຕສໍ ກຕ຺ຖຈິ ອາລໂຍ ຕຓ຺ຫາຕິ ອນາລຍາ, ວີຕຣາຄາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ວສ຺ສສຕປຣິນິພ຺ພຸເຕ ຠຄວຕີຕິ ວສ຺ສສຕໍ ປຣິນິພ຺ພຸຕສ຺ສ ອສ຺ສາຕິ ວສ຺ສສຕປຣິນິພ຺ພຸໂຕ, ຠຄວາ, ຕສ຺ມິໍ ປຣິນິພ຺ພານໂຕ ວສ຺ສສເຕ ອຕິກ຺ກນ຺ເຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເວສາລິກາຕິ ເວສາລີນິວາສິໂນ. ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກາຕິ ວຊ຺ຊິຣຏ຺ເຐ ເວສາລິຍໍ ກຸລານໍ ປຸຕ຺ຕາ. ກປ຺ປຕິ ສິງ຺ຄີໂລຓກປ຺ໂປຕິ ສິງ຺ເຄນ ໂລຓໍ ປຣິຫຣິຕ຺ວາ ປຣິຫຣິຕ຺ວາ ອໂລຓກປິຓ຺ຑປາເຕນ ສທ຺ຘິໍ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ກປ຺ປຕິ, ນ ສນ຺ນິຘິໍ ກໂຣຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ກປ຺ປຕິ ທ຺ວງ຺ຄຸລກປ຺ໂປຕິ ທ຺ວງ຺ຄຸລໍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕາຍ ຉາຍາຍ ວິກາເລ ໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ກປ຺ປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກປ຺ປຕິ ຄາມນ຺ຕຣກປ຺ໂປຕິ ‘‘ຄາມນ຺ຕຣໍ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປວາຣິເຕນ ອນຕິຣິຕ຺ຕໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ກປ຺ປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກປ຺ປຕິ ອາວາສກປ຺ໂປຕິ ເອກສີມາຍໍ ນານາເສນາສເນສຸ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ອຸໂປສຖາທີນິ ສງ຺ຆກມ຺ມານິ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກປ຺ປຕິ ອນຸມຕິກປ຺ໂປຕິ ‘‘ອນາຄຕານໍ ອາຄຕກາເລ ອນຸມຕິໍ ຄເຫສ຺ສາມີ’’ຕິ ເຕສຸ ອນາຄເຕສຸເຍວ ວຄ຺ເຄນ ສງ຺ເຆນ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ອນຸມຕິໍ ຄເຫຕຸໍ ກປ຺ປຕິ, ວຄ຺ຄກມ຺ມໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ກປ຺ປຕິ ອາຈິຓ຺ຓກປ຺ໂປຕິ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາເຍຫິ ອາຈິຓ຺ໂຓ ກປ຺ປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສ ປນ ເອກຈ຺ໂຈ ກປ຺ປຕິ ຘມ຺ມິໂກ, ເອກຈ຺ໂຈ ນ ກປ຺ປຕິ ອຘມ຺ມິໂກຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ກປ຺ປຕິ ອມຖິຕກປ຺ໂປຕິ ຍໍ ຂີຣໍ ຂີຣຠາວໍ ວິຊຫິຕໍ ທຘິຠາວໍ ອສມ຺ປຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຠຸຕ຺ຕາວິນາ ປວາຣິເຕນ ອນຕິຣິຕ຺ຕໍ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ກປ຺ປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກປ຺ປຕິ ຊໂລຄິໍ ປາຕຸນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຊໂລຄີຕິ ຕຣຸຓສຸຣາ. ຍໍ ມຊ຺ຊສມ຺ຠາຣໍ ເອກໂຕ ກຕໍ ມຊ຺ຊຠາວມສມ຺ປຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຊາຕຣູປຣຊຕນ຺ຕິ ສຣສໂຕ ວິກາຣໍ ອນາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສພ຺ພທາ ຊາຕໍ ຣູປເມວ ໂຫຕີຕິ ຊາຕໍ ຣູປເມຕສ຺ສາຕິ ຊາຕຣູປໍ, ສຸວຓ຺ຓໍ. ຘວລສຠາວຕາຍ ຣາຊຕີຕິ ຣຊຕໍ, ຣູປິຍໍ. ສຸສຸນາຄປຸຕ຺ໂຕຕິ ສຸສຸນາຄສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ.

ກາກຓ຺ຑກປຸຕ຺ໂຕຕິ ກາກຓ຺ຑກພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ. ວຊ຺ຊີສູຕິ ຊນປທວຈນຕ຺ຕາ ພຫຸວຈນໍ ກຕໍ. ເອໂກປິ ຫິ ຊນປໂທ ຣຸຬ຺ຫີສທ຺ທຕ຺ຕາ ພຫຸວຈເນນ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຍນ ເວສາລີ, ຕທວສຣີຕິ ເຍນ ທິສາຠາເຄນ ເວສາລີ ອວສຣິຕພ຺ພາ, ຍສ຺ມິໍ ວາ ປເທເສ ເວສາລີ, ຕທວສຣິ, ຕໍ ປຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຫາວເນ ກູຏາຄາຣສາລາຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ມຫາວນໍ ນາມ ສຍໍຊາຕມໂຣປິມໍ ສປຣິຈ຺ເຉທໍ ມຫນ຺ຕໍ ວນໍ. ກປິລວຕ຺ຖຸສາມນ຺ຕາ ປນ ມຫາວນໍ ຫິມວນ຺ເຕນ ສຫ ເອກາພທ຺ຘໍ ອປຣິຈ຺ເຉທໍ ຫຸຕ຺ວາ ມຫາສມຸທ຺ທໍ ອາຫຈ຺ຈ ຐິຕໍ, ອິທໍ ຕາທິສໍ ນ ໂຫຕີຕິ ສປຣິຈ຺ເຉທໍ ມຫນ຺ຕໍ ວນນ຺ຕິ ມຫາວນໍ. ກູຏາຄາຣສາລາ ປນ ມຫາວນໍ ນິສ຺ສາຍ ກເຕ ອາຣາເມ ກູຏາຄາຣໍ ອນ຺ໂຕ ກຕ຺ວາ ຫໍສວຏ຺ຏກຈ຺ຉນ຺ເນນ ຫໍສມຓ຺ຑລາກາເຣນ ກຕາ.

ຕທຫຸໂປສເຖຕິ ເອຕ຺ຖ ຕທຫູຕິ ຕສ຺ມິໍ ອຫນິ, ຕສ຺ມິໍ ທິວເສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປວສນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ອຸໂປສໂຖ, ອຸປວສິຕພ຺ພທິວໂສ. ອຸປວສນ຺ຕີຕິ ຈ ສີເລນ ວາ ສພ຺ພໂສ ອາຫາຣສ຺ສ ຈ ອຠຸຎ຺ຊນສງ຺ຂາເຕນ ອນສເນນ ວາ ຂີຣປານມຘຸປານາທິມຕ຺ເຕນ ວາ ອຸເປຕາ ຫຸຕ຺ວາ ວສນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສ ປເນສ ທິວໂສ ອຏ຺ຐມີຈາຕຸທ຺ທສີປນ຺ນຣສີເຠເທນ ຕິວິໂຘ. ກຕ຺ຖຈິ ປນ ປາຕິໂມກ຺ເຂປິ ສີເລປິ ອຸປວາເສປິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍມ຺ປິ ອຸໂປສຖສທ຺ໂທ ອາຄໂຕ. ຕຖາ ເຫສ ‘‘ອາຍາມາວຸໂສ ກປ຺ປິນ, ອຸໂປສຖໍ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິອາທີສຸ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທເສ ອາຄໂຕ. ‘‘ເອວໍ ອຏ຺ຐງ຺ຄສມນ຺ນາຄໂຕ ໂຂ ວິສາເຂ ອຸໂປສໂຖ ອຸປວຸຕ຺ໂຖ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໘.໔໓) ສີເລ. ‘‘ສຸທ຺ຘສ຺ສ ເວ ສທາ ເຜຄ຺ຄຸ, ສຸທ຺ຘສ຺ສຸໂປສໂຖ ສທາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໗໙) ອຸປວາເສ. ‘‘ອຸໂປສໂຖ ນາມ ນາຄຣາຊາ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໒໔໖; ມ. ນິ. ໓.໒໕໘) ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍຎ຺ຈ ອາຄໂຕ. ຕຕ຺ຖ ອຸເປຈ຺ຈ ວສິຕພ຺ພໂຕ ອຸໂປສໂຖ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທໂສ. ອຸເປເຕນ ສມນ຺ນາຄເຕນ ຫຸຕ຺ວາ ວສິຕພ຺ພໂຕ ສນ຺ຕາເນ ວາເສຕພ຺ພໂຕ ອຸໂປສໂຖ ສີລໍ. ອສນາທິສໍຍມາທິໍ ວາ ອຸເປຈ຺ຈ ວສນ຺ຕີຕິ ອຸໂປສໂຖ ອຸປວາໂສ. ຕຖາຣູເປ ຫຕ຺ຖິອສ຺ສວິເສເສ ອຸໂປສໂຖຕິ ສມຎ຺ຎາມຕ຺ຕໂຕ ອຸໂປສໂຖ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ອິຘ ປນ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕທຫຸໂປສເຖ ສຠິກ຺ຂຸກາ ອາວາສາ’’ຕິອາທີສຸ (ມຫາວ. ໑໘໑) ວິຍ ອຸໂປສຖທິວໂສ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ຕສ຺ມາ ຕທຫຸໂປສເຖຕິ ຕສ຺ມິໍ ອຸໂປສຖທິວເສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກໍສປາຕິນ຺ຕິ ສຸວຓ຺ຓປາຕິໍ. ກຫາປຓມ຺ປີຕິອາທີສຸ ກຫາປຓສ຺ສ ສມຠາໂຄ ອຑ຺ໂຒ. ປາໂທ ຈຕຸຕ຺ຖຠາໂຄ. ມາສໂກເຍວ ມາສກຣູປໍ. ສພ຺ພໍ ຕາວ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິມິນາ ສຕ຺ຕສຕິກກ຺ຂນ຺ຘເກ (ຈູຬວ. ໔໔໖ ອາທໂຍ) ອາຄຕາ ສພ຺ພາປິ ປາຬິ ອິຘ ອາເນຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສາ ກຸໂຕ ວຕ຺ຕພ຺ພາຕິ ອາຫ ‘‘ຍາວ ອິມາຍ ປນ ວິນຍສງ຺ຄີຕິຍາ’’ຕິອາທິ. ສງ຺ຄາຍິຕສທິສເມວ ສງ຺ຄາຍິໍສູຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ປຸພ຺ເພ ກຕໍ ອຸປາທາຍາຕິ ປຸພ຺ເພ ກຕໍ ປຐມສງ຺ຄີຕິມຸປາທາຍ. ສາ ປນາຍໍ ສງ຺ຄີຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເຕສູຕິ ເຕສຸ ສງ຺ຄີຕິກາຣເກສຸ ເຖເຣສຸ. ວິສ຺ສຸຕາຕິ ຄຓປາໂມກ຺ຂຕາຍ ວິສ຺ສຸຕາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ປາກຏາ. ຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ສນ຺ນິປາເຕ ອຏ຺ເຐວ ຄຓປາໂມກ຺ຂາ ມຫາເຖຣາ ອເຫສຸໍ, ເຕສຸ ຈ ວາສຠຄາມີ ສຸມໂນຕິ ທ຺ເວ ເຖຣາ ອນຸຣຸທ຺ຘຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກາ, ອວເສສາ ຉ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສ. ເອເຕ ປນ ສພ຺ເພປິ ອຏ຺ຐ ມຫາເຖຣາ ຠຄວນ຺ຕໍ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ພາ. ອິທານິ ເຕ ເຖເຣ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ສພ຺ພກາມີ ຈາ’’ຕິອາທິ. ສາຓສມ຺ຠູໂຕຕິ ສາຓເທສວາສີ ສມ຺ຠູຕຕ຺ເຖໂຣ. ທຸຕິໂຍ ສງ຺ຄໂຫຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປນ຺ນຠາຣາຕິ ປຕິຕກ຺ຂນ຺ຘຠາຣາ. ‘‘ຠາຣາ ຫເວ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໒໒) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຕກິຈ຺ຈາຕິ ຈຕູສຸ ສຈ຺ເຈສຸ ຈຕູຫິ ມຄ຺ເຄຫິ ກຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ປຣິຎ຺ຎາປຫານສອຉກິຣິຍາຠາວນາສງ຺ຂາຕສ຺ສ ໂສຬສວິຘສ຺ສປິ ກິຈ຺ຈສ຺ສ ປຣິນິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ກຕກິຈ຺ຈາ.

ອພ຺ພຸທນ຺ຕິ ອຸປທ຺ທວໍ ວທນ຺ຕິ ໂຈຣກມ຺ມມ຺ປິ ຠຄວໂຕ ວຈນໍ ເຖເນຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວຈນສ຺ສ ທີປນໂຕ. ຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘‘ອພ຺ພຸທໍ ຄຓ຺ໂຑ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມນ຺ຕິ ວກ຺ຂມານນິທສ຺ສນໍ. ສນ຺ທິສ຺ສມານາ ມຸຂາ ສມ຺ມຸຂາ. ອຸປຣິພ຺ຣຫ຺ມໂລກູປປຕ຺ຕິຍາ ຠາວິຕມຄ຺ຄນ຺ຕິ ອຸປຣິພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ອຸປປຕ຺ຕິຍາ ອຸປ຺ປາທິຕຊ຺ຌານໍ. ຌານຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຣູປປຕ຺ຕິຍາ ອຸປາຍຠາວໂຕ ອິຘ ‘‘ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປາໂຍ ຫິ ‘‘ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວຈນຕ຺ໂຖ ປເນຕ຺ຖ – ຕໍ ຕໍ ອຸປປຕ຺ຕິໍ ມຄ຺ຄຕິ ຄເວສຕິ ຊເນຕິ ນິປ຺ຜາເທຕີຕິ ມຄ຺ໂຄຕິ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຕ຺ຖໂຕ ຈາຍໍ ມຄ຺ໂຄ ນາມ ເຈຕນາປິ ໂຫຕິ ເຈຕນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາປິ ຕທຸຠຍມ຺ປິ. ‘‘ນິຣຍຎ຺ຈາຫໍ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຊານາມິ ນິຣຍຄາມິຎ຺ຈ ມຄ຺ຄ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໕໓) ຫິ ເອຕ຺ຖ ເຈຕນາ ມຄ຺ໂຄ ນາມ.

‘‘ສທ຺ຘາ ຫິຣິຍໍ ກຸສລຎ຺ຈ ທານໍ,

ຘມ຺ມາ ເອເຕ ສປ຺ປຸຣິສານຸຍາຕາ;

ເອຕຎ຺ຫິ ມຄ຺ຄໍ ທິວິຍໍ ວທນ຺ຕິ,

ເອເຕນ ຫິ ຄຈ຺ຉຕິ ເທວໂລກ’’ນ຺ຕິ. (ອ. ນິ. ໘.໓໒; ກຖາ. ໔໗໙) –

ເອຕ຺ຖ ເຈຕນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ ມຄ຺ໂຄ ນາມ. ‘‘ອຍໍ ຠິກ຺ຂເວ ມຄ຺ໂຄ ອຍໍ ປຏິປທາ’’ຕິ ສງ຺ຂາຣູປປຕ຺ຕິສຸຕ຺ຕາທີສຸ (ມ. ນິ. ໓.໑໖໑) ເຈຕນາປິ ເຈຕນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາປິ ມຄ຺ໂຄ ນາມ. ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ຌານສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ເຈຕນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ ຄເຫຕພ຺ພາ.

ໂມຄ຺ຄລິພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສາຕິ ໂລກສມ຺ມຕສ຺ສ ອປຸຕ຺ຕກສ຺ສ ໂມຄ຺ຄລິນາມພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ. ນນຸ ຈ ກຖເມຕໍ ນາມ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂມຄ຺ຄລິພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ເຄເຫ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄເຫສ຺ສຕີ’’ຕິ. ກິໍ ອຸປຣູປປຕ຺ຕິຍາ ປຏິລທ຺ຘສມາປຕ຺ຕີນມ຺ປິ ກາມາວຈເຣ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ? ໂຫຕິ. ສາ ຈ ກຕາຘິກາຣານໍ ມຫາປຸຎ຺ຎານໍ ເຈໂຕປຓິຘິວເສນ ໂຫຕິ, ນ ສພ຺ເພສນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຖ ມຫຄ຺ຄຕສ຺ສ ຄຣຸກກມ຺ມສ຺ສ ວິປາກໍ ປຏິພາຫິຕ຺ວາ ປຣິຕ຺ຕກມ຺ມໍ ກຖມຕ຺ຕໂນ ວິປາກສ຺ສ ໂອກາສໍ ກໂຣຕີຕິ? ເອຕ຺ຖ ຈ ຕາວ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນິກນ຺ຕິພເລເນວ ຌານາ ປຣິຫາຍຕິ, ຕໂຕ ປຣິຫີນຊ຺ຌານາ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອນີວຣຓາວຕ຺ຖາຍ ນິກນ຺ຕິຍາ ຌານສ຺ສ ປຣິຫານິ ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເອວເມຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ວທນ຺ຕິ ‘‘ສຕິປິ ມຫຄ຺ຄຕກມ຺ມຸໂນ ວິປາກປຏິພາຫນສມຕ຺ຖສ຺ສ ປຣິຕ຺ຕກມ຺ມສ຺ສປິ ອຠາເວ ‘ອິຊ຺ຌຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສີລວໂຕ ເຈໂຕປຓິຘິ ວິສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໓໗; ອ. ນິ. ໘.໓໕; ສໍ. ນິ. ໔.໓໕໒) ວຈນໂຕ ກາມຠເວ ເຈໂຕປຓິຘິ ມຫຄ຺ຄຕກມ຺ມສ຺ສ ວິປາກໍ ປຏິພາຫິຕ຺ວາ ປຣິຕ຺ຕກມ຺ມຸໂນ ວິປາກສ຺ສ ໂອກາສໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ.

ສາຘຸ ສປ຺ປຸຣິສາຕິ ເອຕ຺ຖ ສາຘູຕິ ອາຍາຈນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ, ຕໍ ຍາຈາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຫຏ຺ຐປຫຏ຺ໂຐຕິ ຈິຕ຺ຕປີຓນວເສນ ປຸນປ຺ປຸນໍ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ. ອຸທຄ຺ຄຸທຄ຺ໂຄຕິ ສຣີຣວິກາຣຸປ຺ປາທນປີຕິວເສນ ອຸທຄ຺ຄຸທຄ຺ໂຄ. ປີຕິມາ ຫິ ປຸຄ຺ຄໂລ ກາຍຈິຕ຺ຕານໍ ອຸຄ຺ຄຕຕ຺ຕາ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄຕຕ຺ຕາ ‘‘ອຸທຄ຺ໂຄ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສາຘູຕິ ປຏິສ຺ສຸຓິຕ຺ວາຕິ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ປຏິວຈນໍ ທຕ຺ວາ. ຕີເຣຕ຺ວາຕິ ນິຏ຺ຐເປຕ຺ວາ. ປຸນ ປຈ຺ຈາຄມິໍສູຕິ ປຸນ ອາຄມິໍສຸ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນາຕິ ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ທຸຕິຍສງ຺ຄີຕິໍ ອກໍສຸ, ຕສ຺ມິໍ ສມເຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນວກາຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ທຫຣຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ອຘິກຣຓໍ ນ ສມ຺ປາປຸຓິໍສູຕິ ຕໍ ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕເກຫິ ອຸປ຺ປາທິຕໍ ອຘິກຣຓໍ ວິນິຈ຺ຉິນິຕຸໍ ນ ສມ຺ປາປຸຓິໍສຸ ນາຄມິໍສຸ. ໂນ ອຫຸວຕ຺ຖາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອິທໍ ທຓ຺ຑກມ຺ມນ຺ຕິ ອິທານິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍາວຕາຍຸກໍ ຐຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພຸຕາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ຍາວ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ອາຍຸປຣິມາຓໍ, ຕາວ ຐຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພຸຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ກິໍ ປນ ກຕ຺ວາ ເຕ ເຖຣາ ປຣິນິພ຺ພຸຕາຕິ ອາຫ ‘‘ທຸຕິຍໍ ສງ຺ຄຫໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ອນາຄເຕປິ ສທ຺ຘມ຺ມວຸຑ຺ຒິຍາ ເຫຕຸໍ ກຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພຸຕາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອິທານິ ‘‘ເຕປິ ນາມ ເອວໍ ມຫານຸຠາວາ ເຖຣາ ອນິຈ຺ຈຕາຍ ວສໍ ຄຕາ, ກິມງ຺ຄໍ ປນ ອຎ຺ເຎ’’ຕິ ສໍເວເຊຕ຺ວາ ໂອວທນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຂີຓາສວາ’’ຕິອາທິ. ອນິຈ຺ຈຕາວສນ຺ຕິ ອນິຈ຺ຈຕາວສຕ຺ຕໍ, ອນິຈ຺ຈຕາຍຕ຺ຕຠາວໍ ອນິຈ຺ຈຕາຘີນຠາວນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຊມ຺ມິໍ ລາມກໍ ທຸຣຠິສມ຺ຠວໍ ອນຠິຠວນີຍໍ ອຕິກ຺ກມິຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍໍ ອນິຈ຺ຈຕໍ ເອວໍ ຎຕ຺ວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເກຈິ ປນ ‘‘ທຸຣຠິສມ຺ຠວ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ປາປຸຓິຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ຍໍ ທຸຣຠິສມ຺ຠວໍ ນິຈ຺ຈໍ ອມຕໍ ປທໍ, ຕໍ ປຕ຺ຕຸໍ ວາຍເມ ຘີໂຣ’’ຕິ ສມ຺ພນ຺ຘໍ ວທນ຺ຕິ. ສພ຺ພາກາເຣນາຕິ ສພ຺ພປ຺ປກາເຣນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ກິຎ຺ຈິປິ ອເສເສຕ຺ວາ ທຸຕິຍສງ຺ຄີຕິ ສໍວຓ຺ຓິຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອິຕິ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ

ທຸຕິຍສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ ສມຕ຺ຕາ.

ຕຕິຍສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ

ອິມິສ຺ສາ ປນ ສງ຺ຄີຕິຍາ ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫກຕ຺ເຖເຣຫິ ນິກ຺ກຑ຺ຒິຕາ ເຕ ທສສຫສ຺ສາ ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກາ ຠິກ຺ຂູ ປກ຺ຂໍ ປຣິເຍສມານາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ອນຸຣູປໍ ທຸພ຺ພລປກ຺ຂໍ ລຠິຕ຺ວາ ວິສຸໍ ມຫາສງ຺ຆິກໍ ອາຈຣິຍກຸລໍ ນາມ ອກໍສຸ, ຕໂຕ ຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອປຣານິ ທ຺ເວ ອາຈຣິຍກຸລານິ ຊາຕານິ ໂຄກຸລິກາ ຈ ເອກພ຺ໂຍຫາຣິກາ ຈ. ໂຄກຸລິກນິກາຍໂຕ ຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອປຣານິ ທ຺ເວ ອາຈຣິຍກຸລານິ ຊາຕານິ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວາທາ ຈ ພາຫຸລິຍາ ຈ. ພຫຸສ຺ສຸຕິກາຕິປິ ເຕສໍເຍວ ນາມໍ, ເຕສໍເຍວ ອນ຺ຕຣາ ເຈຕິຍວາທາ ນາມ ອປເຣ ອາຈຣິຍວາທາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ. ເອວໍ ມຫາສງ຺ຆິກາຈຣິຍກຸລໂຕ ທຸຕິເຍ ວສ຺ສສເຕ ປຎ຺ຈາຈຣິຍກຸລານິ ອຸປ຺ປນ຺ນານິ, ຕານິ ມຫາສງ຺ຆິເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ຉ ໂຫນ຺ຕິ.

ຕສ຺ມິໍເຍວ ທຸຕິເຍ ວສ຺ສສເຕ ເຖຣວາທໂຕ ຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ທ຺ເວ ອາຈຣິຍວາທາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ມຫິສາສກາ ຈ ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກາ ຈ. ຕຕ຺ຖ ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກວາທໂຕ ຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອປເຣ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາຈຣິຍວາທາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ຘມ຺ມຸຕ຺ຕຣິກາ ຠທ຺ທຍານິກາ ຉນ຺ນາຄາຣິກາ ສມິຕິກາຕິ. ປຸນ ຕສ຺ມິໍເຍວ ທຸຕິເຍ ວສ຺ສສເຕ ມຫິສາສກວາທໂຕ ຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສພ຺ພຕ຺ຖິວາທາ ຘມ຺ມຄຸຕ຺ຕິກາຕິ ທ຺ເວ ອາຈຣິຍວາທາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ. ປຸນ ສພ຺ພຕ຺ຖິວາທກຸລໂຕ ຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ກສ຺ສປິກາ ນາມ ຊາຕາ, ກສ຺ສປິເກສຸປິ ຠິນ຺ເນສຸ ອປເຣ ສງ຺ກນ຺ຕິກາ ນາມ ຊາຕາ, ສງ຺ກນ຺ຕິເກສຸ ຠິນ຺ເນສຸ ສຸຕ຺ຕວາທາ ນາມ ຊາຕາຕິ ເຖຣວາທໂຕ ຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອິເມ ເອກາທສ ອາຈຣິຍວາທາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ, ເຕ ເຖຣວາເທນ ສທ຺ຘິໍ ທ຺ວາທສ ໂຫນ຺ຕິ. ອິຕິ ອິເມ ຈ ທ຺ວາທສ ມຫາສງ຺ຆິການຎ຺ຈ ຉ ອາຈຣິຍວາທາຕິ ສພ຺ເພ ອຏ຺ຐາຣສ ອາຈຣິຍວາທາ ທຸຕິເຍ ວສ຺ສສເຕ ອຸປ຺ປນ຺ນາ. ອຏ຺ຐາຣສ ນິກາຍາຕິປິ ອຏ຺ຐາຣສາຈຣິຍກຸລານີຕິປິ ເອເຕສໍເຍວ ນາມໍ. ເອເຕສຸ ປນ ສຕ຺ຕຣສ ວາທາ ຠິນ຺ນກາ, ເຖຣວາໂທເວໂກ ອສມ຺ຠິນ຺ນໂກຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ທີປວໍເສ –

‘‘ນິກ຺ກຑ຺ຒິຕາ ປາປຠິກ຺ຂູ, ເຖເຣຫິ ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກາ;

ອຎ຺ຎໍ ປກ຺ຂໍ ລຠິຕ຺ວານ, ອຘມ຺ມວາທີ ພຫູ ຊນາ.

‘‘ທສສຫສ຺ສາ ສມາຄນ຺ຕ຺ວາ, ອກໍສຸ ຘມ຺ມສງ຺ຄຫໍ;

ຕສ຺ມາຍໍ ຘມ຺ມສງ຺ຄີຕິ, ມຫາສງ຺ຄີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

‘‘ມຫາສງ຺ຄີຕິກາ ຠິກ຺ຂູ, ວິໂລມໍ ອກໍສຸ ສາສເນ;

ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ມູລສງ຺ຄຫໍ, ອຎ຺ຎໍ ອກໍສຸ ສງ຺ຄຫໍ.

‘‘ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສງ຺ຄຫິຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ, ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອກຣິໍສຸ ເຕ;

ອຕ຺ຖໍ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ຠິນ຺ທິໍສຸ, ວິນເຍ ນິກາເຍສຸ ຈ ປຎ຺ຈສຸ.

‘‘ປຣິຍາຍເທສິຕຎ຺ຈາປິ, ອໂຖ ນິປ຺ປຣິຍາຍເທສິຕໍ;

ນີຕຕ຺ຖຎ຺ເຈວ ເນຍ຺ຍຕ຺ຖໍ, ອຊານິຕ຺ວານ ຠິກ຺ຂໂວ.

‘‘ອຎ຺ຎໍ ສນ຺ຘາຍ ຠຓິຕໍ, ອຎ຺ຎໍ ອຕ຺ຖໍ ຐປຍິໍສຸ ເຕ;

ພ຺ຍຎ຺ຊນຈ຺ຉາຍາຍ ເຕ ຠິກ຺ຂູ, ພຫຸໍ ອຕ຺ຖໍ ວິນາສຍຸໍ.

‘‘ຉຑ຺ເຑຕ຺ວານ ເອກເທສໍ, ສຸຕ຺ຕໍ ວິນຍຄມ຺ຠິຣໍ;

ປຕິຣູປໍ ສຸຕ຺ຕໍ ວິນຍໍ, ຕຎ຺ຈ ອຎ຺ຎໍ ກຣິໍສຸ ເຕ.

‘‘ປຣິວາຣໍ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣໍ, ອຠິຘມ຺ມໍ ຉປ຺ປກຣຓໍ;

ປຏິສມ຺ຠິທຎ຺ຈ ນິທ຺ເທສໍ, ເອກເທສຎ຺ຈ ຊາຕກໍ;

ເອຕ຺ຕກໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວານ, ອຎ຺ຎານິ ອກຣິໍສຸ ເຕ.

‘‘ນາມໍ ລິງ຺ຄໍ ປຣິກ຺ຂາຣໍ, ອາກປ຺ປກຣຓານິ ຈ;

ປກຕິຠາວໍ ວິຊຫິຕ຺ວາ, ຕຎ຺ຈ ອຎ຺ຎໍ ອກໍສຸ ເຕ.

‘‘ປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ຠິນ຺ນວາທາ, ມຫາສງ຺ຄີຕິກາຣກາ;

ເຕສຎ຺ຈ ອນຸກາເຣນ, ຠິນ຺ນວາທາ ພຫູ ອຫຸ.

‘‘ຕໂຕ ອປຣກາລມ຺ຫິ, ຕສ຺ມິໍ ເຠໂທ ອຊາຍຖ;

ໂຄກຸລິກາ ເອກພ຺ໂຍຫາຣິ, ທ຺ວິຘາ ຠິຊ຺ຊິຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂໂວ.

‘‘ໂຄກຸລິການໍ ທ຺ເວ ເຠທາ, ອປຣກາລມ຺ຫິ ຊາຍຖ;

ພຫຸສ຺ສຸຕິກາ ຈ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ທ຺ວິຘາ ຠິຊ຺ຊິຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂໂວ.

‘‘ເຈຕິຍາ ຈ ປຸນວາທີ, ມຫາສງ຺ຄີຕິເຠທກາ;

ປຎ຺ຈ ວາທາ ອິເມ ສພ຺ເພ, ມຫາສງ຺ຄີຕິມູລກາ.

‘‘ອຕ຺ຖໍ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ຠິນ຺ທິໍສຸ, ເອກເທສຎ຺ຈ ສງ຺ຄຫໍ;

ຄນ຺ຖຎ຺ຈ ເອກເທສຎ຺ຫິ, ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ອກໍສຸ ເຕ.

‘‘ນາມໍ ລິງ຺ຄໍ ປຣິກ຺ຂາຣໍ, ອາກປ຺ປກຣຓານິ ຈ;

ປກຕິຠາວໍ ວິຊຫິຕ຺ວາ, ຕຎ຺ຈ ອຎ຺ຎໍ ອກໍສຸ ເຕ.

‘‘ວິສຸທ຺ຘຕ຺ເຖຣວາທມ຺ຫິ, ປຸນ ເຠໂທ ອຊາຍຖ;

ມຫິສາສກາ ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກາ, ທ຺ວິຘາ ຠິຊ຺ຊິຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂໂວ.

‘‘ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກວາທມ຺ຫິ, ຈຕຸຘາ ເຠໂທ ອຊາຍຖ;

ຘມ຺ມຕ຺ຕຸຣິກາ ຠທ຺ທຍານິກາ, ຉນ຺ນາຄາຣິກາ ຈ ສມິຕິ.

‘‘ມຫິສາສການໍ ທ຺ເວ ເຠທາ, ອປຣກາລມ຺ຫິ ອຊາຍຖ;

ສພ຺ພຕ຺ຖິວາທາ ຘມ຺ມຄຸຕ຺ຕາ, ທ຺ວິຘາ ຠິຊ຺ຊິຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂໂວ.

‘‘ສພ຺ພຕ຺ຖິວາທານໍ ກສ຺ສປິກາ, ສງ຺ກນ຺ຕິ ກສ຺ສປິເກນ ຈ;

ສງ຺ກນ຺ຕິການໍ ສຸຕ຺ຕວາທີ, ອນຸປຸພ຺ເພນ ຠິຊ຺ຊຖ.

‘‘ອິເມ ເອກາທສ ວາທາ, ປຠິນ຺ນາ ເຖຣວາທໂຕ;

ອຕ຺ຖໍ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ຠິນ຺ທິໍສຸ, ເອກເທສຎ຺ຈ ສງ຺ຄຫໍ;

ຄນ຺ຖຎ຺ຈ ເອກເທສຎ຺ຫິ, ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ອກໍສຸ ເຕ.

‘‘ນາມໍ ລິງ຺ຄໍ ປຣິກ຺ຂາຣໍ, ອາກປ຺ປກຣຓານິ ຈ;

ປກຕິຠາວໍ ວິຊຫິຕ຺ວາ, ຕຎ຺ຈ ອຎ຺ຎໍ ອກໍສຸ ເຕ.

‘‘ສຕ຺ຕຣສ ຠິນ຺ນວາທາ, ເອກວາໂທ ອຠິນ຺ນໂກ;

ສພ຺ເພວຏ຺ຐາຣສ ໂຫນ຺ຕິ, ຠິນ຺ນວາເທນ ເຕ ສຫ;

ນິຄ຺ໂຣໂຘວ ມຫາຣຸກ຺ໂຂ, ເຖຣວາທານມຸຕ຺ຕໂມ.

‘‘ອນູນໍ ອນຘິກຎ຺ຈ, ເກວລໍ ຊິນສາສນໍ;

ກຓ຺ຏກາ ວິຍ ຣຸກ຺ຂມ຺ຫິ, ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ວາທເສສກາ.

‘‘ປຐເມ ວສ຺ສສເຕ ນຕ຺ຖິ, ທຸຕິເຍ ວສ຺ສສຕນ຺ຕເຣ;

ຠິນ຺ນາ ສຕ຺ຕຣສ ວາທາ, ອຸປ຺ປນ຺ນາ ຊິນສາສເນ’’ຕິ.

ອປຣາປຣໍ ປນ ເຫມວຕາ ຣາຊຄິຣິກາ ສິທ຺ຘຕ຺ຖິກາ ປຸພ຺ພເສລິຍາ ອປຣເສລິຍາ ວາຊິຣິຍາຕິ ອຎ຺ເຎປິ ຉ ອາຈຣິຍວາທາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ. ປຸຣິມການໍ ປນ ອຏ຺ຐາຣສນ຺ນໍ ອາຈຣິຍວາທານໍ ວເສນ ປວຕ຺ຕມາເນ ສາສເນ ອໂສໂກ ຘມ຺ມຣາຊາ ປຏິລທ຺ຘສທ຺ໂຘ ທິວເສ ທິວເສ ພຸທ຺ຘປູຊາຍ ສຕສຫສ຺ສໍ, ຘມ຺ມປູຊາຍ ສຕສຫສ຺ສໍ, ສງ຺ຆປູຊາຍ ສຕສຫສ຺ສໍ, ອຕ຺ຕໂນ ອາຈຣິຍສ຺ສ ນິຄ຺ໂຣຘຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສຕສຫສ຺ສໍ, ຈຕູສຸ ທ຺ວາເຣສຸ ເຠສຊ຺ຊຕ຺ຖາຍ ສຕສຫສ຺ສນ຺ຕິ ປຎ຺ຈ ສຕສຫສ຺ສານິ ປຣິຈ຺ຈຊນ຺ໂຕ ສາສເນ ອຸຬາຣໍ ລາຠສກ຺ກາຣໍ ປວຕ຺ເຕສິ. ຕທາ ຫຕລາຠສກ຺ກາເຣຫິ ຕິຕ຺ຖິເຍຫິ ອຸປ຺ປາທິຕໍ ອເນກປ຺ປກາຣໍ ສາສນມລໍ ວິໂສເຘຕ຺ວາ ໂມຄ຺ຄລິປຸຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ຕິປິຏກປຣິຍຕ຺ຕິຘຣານໍ ປຠິນ຺ນປຏິສມ຺ຠິທານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສຫສ຺ສເມກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຍຖາ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖໂຣ ຈ ຍສຕ຺ເຖໂຣ ຈ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ວິນຍຎ຺ຈ ສງ຺ຄາຍິໍສຸ, ເອວເມວ ສງ຺ຄາຍນ຺ໂຕ ຕຕິຍສງ຺ຄີຕິໍ ອກາສິ. ອິທານິ ຕໍ ຕຕິຍສງ຺ຄີຕິໍ ມູລໂຕ ປຠຸຕິ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຕິສ຺ໂສປິ ໂຂ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກໂຕ ຈວິຕ຺ວາ ໂມຄ຺ຄລິພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ເຄເຫ ປຏິສນ຺ຘິໍ ອຄ຺ຄເຫສີ’’ຕິອາທິ.

ຕຕ຺ຖ ເຄເຫ ປຏິສນ຺ຘິໍ ອຄ຺ຄເຫສີຕິ ໂມຄ຺ຄລິພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ເຄເຫ ພ຺ຣາຫ຺ມຓິຍາ ກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ປຏິສນ຺ຘິໍ ອຄ຺ຄເຫສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຄຫສ຺ສ ປນ ຕນ຺ນິສ຺ສຍຕ຺ຕາ ນິສ຺ສິເຕ ນິສ຺ສຍໂວຫາຣວເສນ ‘‘ເຄເຫ ປຏິສນ຺ຘິໍ ອຄ຺ຄເຫສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ຍຖາ ‘‘ມຎ຺ຈາ ອຸກ຺ກຸຏ຺ຐິໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ສພ຺ໂພ ຄາໂມ ອາຄໂຕ’’ຕິ. ສຕ຺ຕວສ຺ສານີຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍເຄ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ອຕິຈ຺ຉຖາຕິ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ອິຈ຺ຉຖ, ອິຘ ຠິກ຺ຂາ ນ ລພ຺ຠຕິ, ອິໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂໍ ປຣິເຍສຖາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ໂຠ ປພ຺ພຊິຕາ’’ຕິອາທິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອຕ຺ຕໂນ ເຄເຫ ຠິກ຺ຂາລາຠໍ ອນິຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອາຫ. ປຏິຍາທິຕຠຕ຺ຕໂຕຕິ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ຐປິຕຠຕ຺ຕໂຕ. ຕທຸປິຍນ຺ຕິ ຕທນຸຣູປໍ. ອຸປສມໍ ທິສ຺ວາຕິ ເຖຣສ຺ສ ກາຍຈິຕ຺ຕວູປສມໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ທິສ຺ວາ, ຎຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຣິຍາປຖວູປສມສນ຺ທສ຺ສເນນ ຫິ ຕນ຺ນິພນ຺ຘິໂນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ໂຍນິໂສ ປວຕ຺ຕິອຸປສໂມປິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ຠິຍ຺ໂຍໂສ ມຕ຺ຕາຍ ປສີທິຕ຺ວາຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ວິເສສໂຕ ອຘິກຕຣໍ ປສີທິຕ຺ວາ. ຠຕ຺ຕວິສ຺ສຄ຺ຄກຣຓຕ຺ຖາຍາຕິ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈກຣຓຕ຺ຖາຍ. ອຘິວາເສຕ຺ວາຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ.

ໂສຬສວສ຺ສຸທ຺ເທສິໂກຕິ ໂສຬສວສ຺ໂສຕິ ອຸທ຺ທິສິຕພ຺ໂພ ໂວຫຣິຕພ຺ໂພຕິ ໂສຬສວສ຺ສຸທ຺ເທໂສ, ໂສເຍວ ໂສຬສວສ຺ສຸທ຺ເທສິໂກ. ໂສຬສວສ຺ໂສຕິ ວາ ອຸທ຺ທິສິຕພ຺ພຕໍ ອຣຫຕີຕິ ໂສຬສວສ຺ສຸທ຺ເທສິໂກ, ໂສຬສວສ຺ສານິ ວາ ອຸທ຺ທິສິຕພ຺ພານິ ອສ຺ສາຕິ ໂສຬສວສ຺ສຸທ຺ເທສິໂກ, ໂສຬສວສ຺ໂສຕິ ອຸທ຺ເທໂສ ວາ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ໂສຬສວສ຺ສຸທ຺ເທສິໂກ, ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ໂສຬສວສ຺ສິໂກຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕິຓ຺ຓໍ ເວທານໍ ປາຣຄູຕິ ອິຣຸເວທຍຊຸເວທສາມເວທສງ຺ຂາຕານໍ ຕິຓ຺ຓໍ ເວທານໍ ປຄຸຓກຣຓວເສນ ປາຣໍ ຄໂຕຕິ ປາຣຄູ. ປາຣຄູຕິ ເຈຕ຺ຖ ນິຈ຺ຈສາເປກ຺ຂຕາຍ ສມາສາທິກໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ລຄ຺ເຄຕ຺ວາຕິ ໂອລມ຺ເພຕ຺ວາ. ນ ຈ ກາຈີຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ-ສທ຺ໂທ ອວຘາຣເຓ, ກາຈິ ກຖາ ເນວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປລ຺ລງ຺ກນ຺ຕິ ນິສີທິຕພ຺ພາສນໍ. ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ກຖາ’’ຕິ ອິທໍ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ກຸປິໂຕ ອນຕ຺ຕມໂນຕິ ໂກເປນ ກຸປິໂຕ, ອນຕ຺ຕມໂນ ໂທມນສ຺ເສນ. ໂທມນສ຺ສສມງ຺ຄີ ຫິ ປຸຄ຺ຄໂລ ປີຕິສຸເຂຫິ ນ ອຕ຺ຕມໂນ ນ ອຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕຕິ ອນຕ຺ຕມໂນຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ນ ສກມໂນຕິ ວາ ອນຕ຺ຕມໂນ ອຕ຺ຕໂນ ວເສ ອຏ຺ຐິຕຈິຕ຺ຕຕ຺ຕາ.

ຈຓ຺ຑິກ຺ກຠາເວຕິ ຈຓ຺ຑິໂກ ວຸຈ຺ຈຕິ ຈຓ຺ໂຑ ຖທ຺ຘປຸຄ຺ຄໂລ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ຈຓ຺ຑິກ຺ກໍ, ຖທ຺ຘຠາໂວຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຘ ປນ ‘‘ຈຓ຺ຑິກ຺ກຠາເວ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈຓ຺ຑິໂກເຍວ ຈຓ຺ຑິກ຺ກນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ເຕນ ‘‘ຈຓ຺ຑິກ຺ກຠາເວ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຖທ຺ຘຠາເວຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ກິຎ຺ຈິ ມນ຺ຕນ຺ຕິ ກິຎ຺ຈິ ເວທໍ. ອຎ຺ເຎ ເກ ຊານິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ນ ເກຈິ ຊານິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ສກ຺ກາ ຊານິຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປເທສຎາເຓ ຐິຕຕ຺ຕາ ເຖໂຣ ເອວມາຫ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸພຸທ຺ຘາ ເອວ ຫິ ‘‘ປຸຈ຺ຉ, ມາຓວ, ຍທາກງ຺ຂສີ’’ຕິອາທິນາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາທີຫິ ອສາຘາຣຓໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸປວາຣຓໍ ປວາເຣນ຺ຕິ. ສາວກາ ປນ ປເທສຎາເຓ ຐິຕຕ຺ຕາ ‘‘ສຸຕ຺ວາ ເວທິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວາ ‘‘ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ສກ຺ກາ ຊານິຕຸ’’ນ຺ຕິ ວາ ວທນ຺ຕິ.

ຕີສຸ ເວເທສູຕິອາທີສຸ ຕໂຍ ເວທາ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນຍາ ເອວ. ນິຆຓ຺ຑູຕິ ນາມນິຆຓ຺ຑຸຣຸກ຺ຂາທີນໍ ເວວຈນປ຺ປກາສກໍ ສຕ຺ຖໍ, ເວວຈນປ຺ປກາສກນ຺ຕິ ຈ ປຣິຍາຍສທ຺ທທີປກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເອເກກສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອເນກປຣິຍາຍວຈນວິຠາວກນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ ອເນເກສໍ ອຕ຺ຖານໍ ເອກສທ຺ທສ຺ສ ວຈນີຍຕາວິຠາວນວເສນປິ ຕສ຺ສ ຄນ຺ຖສ຺ສ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ວຈນີຍວາຈກຠາເວນ ອຕ຺ຖໍ ສທ຺ທຎ຺ຈ ນິຂຓ຺ເຑຕິ ຠິນ຺ທຕິ ວິຠຊ຺ຊ ທສ຺ເສຕີຕິ ນິຂຓ຺ຑຸ, ໂສ ເອວ ອິຘ ຂ-ກາຣສ຺ສ ຆ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ນິຆຓ຺ຑູຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ເກຏຸຠນ຺ຕິ ກິຣິຍາກປ຺ປວິກປ຺ໂປ ກວີນໍ ອຸປກາຣສຕ຺ຖໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກິຣິຍາກປ຺ປວິກປ຺ໂປຕິ ວຈີເຠທາທິລກ຺ຂຓາ ກິຣິຍາ ກປ຺ປີຍຕິ ວິກປ຺ປີຍຕິ ເອເຕນາຕິ ກິຣິຍາກປ຺ໂປ, ໂສ ປນ ວຓ຺ຓປທພນ຺ຘປທຕ຺ຖາທິວິຠາຄໂຕ ພຫຸວິກປ຺ໂປຕິ ກິຣິຍາກປ຺ປວິກປ຺ໂປຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິທຎ຺ຈ ມູລກິຣິຍາກປ຺ປຄນ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂສ ຫິ ສຕສຫສ຺ສປຣິມາໂຓ ນຍາທິຈຣິຍາທິກໍ ປກຣຓໍ. ວຈນຕ຺ຖໂຕ ປນ ກິຏຕິ ຄເມຕິ ກິຣິຍາທິວິຠາຄໍ, ຕໍ ວາ ອນວເສສປຣິຍາທານໂຕ ຄເມນ຺ໂຕ ປູເຣຕີຕິ ເກຏຸຠນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ສຫ ນິຆຓ຺ຑຸນາ ເກຏຸເຠນ ຈ ສນິຆຓ຺ຑຸເກຏຸຠາ, ຕໂຍ ເວທາ. ເຕສຸ ສນິຆຓ຺ຑຸເກຏຸເຠສຸ. ຐານກຣຓາທິວິຠາຄໂຕ ນິພ຺ພຈນວິຠາຄໂຕ ຈ ອກ຺ຂຣາ ປເຠທີຍນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ອກ຺ຂຣປ຺ປເຠໂທ, ສິກ຺ຂາ ຈ ນິຣຸຕ຺ຕິ ຈ. ສຫ ອກ຺ຂຣປ຺ປເຠເທນາຕິ ສາກ຺ຂຣປ຺ປເຠທາ, ເຕສຸ ສາກ຺ຂຣປ຺ປເຠເທສຸ. ອິຕິຫາສປຎ຺ຈເມສູຕິ ອຖພ຺ພນເວທໍ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ອິຕິຫ ອາສ ອິຕິຫ ອາສາ’’ຕິ ອີທິສວຈນປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ປຸຣາຓກຖາສງ຺ຂາໂຕ ອິຕິຫາໂສ ປຎ຺ຈໂມ ເອເຕສນ຺ຕິ ອິຕິຫາສປຎ຺ຈມາ, ຕໂຍ ເວທາ. ເຕສຸ ອິຕິຫາສປຎ຺ຈເມສຸ. ເນວ ອຕ຺ຕນາ ປສ຺ສຕີຕິ ເນວ ສຍໍ ປສ຺ສຕິ, ເນວ ຊານາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸຈ຺ຉ, ພ຺ຍາກຣິສ຺ສາມີຕິ ‘‘ສພ຺ພາປິ ປຸຈ຺ຉາ ເວເທສຸເຍວ ອນ຺ໂຕຄຘາ’’ຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂນ຺ໂຕ ເອວມາຫ.

ຍສ຺ສ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິອາທິປຎ຺ຫທ຺ວຍໍ ຈຸຕິຈິຕ຺ຕສມງ຺ຄິໂນ ຂີຓາສວສ຺ສ ຈຸຕິຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປຐມປຎ຺ເຫ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂຓສມງ຺ຄິຕາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ນ ນິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ນິໂຣຘກ຺ຂຓໍ ອປ຺ປຕ຺ຕຕາຍ ນ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ. ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ນິຣຸຊ຺ຌິສ຺ສຕິ ນຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕີຕິ ປຸຈ຺ຉຕິ. ຍສ຺ສ ວາ ປນາຕິອາທິເກ ປນ ທຸຕິຍປຎ຺ເຫ ນິຣຸຊ຺ຌິສ຺ສຕີຕິ ຍສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ຠງ຺ຄກ຺ຂຓໍ ປຕ຺ວາ ນິຣຸຊ຺ຌິສ຺ສຕິ. ນຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕີຕິ ຠງ຺ຄໂຕ ປຣຠາເຄ ສຍໍ ວາ ອຎ຺ຎໍ ວາ ນຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ນ ນິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ປຸຈ຺ຉຕິ. ອິເມສໍ ປນ ປຎ຺ຫານໍ ປຐໂມ ປຎ຺ໂຫ ວິຠຊ຺ຊພ຺ຍາກຣຓີໂຍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຍສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ນ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ, ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ນິຣຸຊ຺ຌິສ຺ສຕິ ນຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕີ’’ຕິ (ຍມ. ໒.ຈິຕ຺ຕຍມກ.໖໓) ເອວໍ ປຸຏ຺ເຐນ ສຕາ ເອວມຍໍ ປຎ຺ໂຫ ຈ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕພ຺ໂພ ‘‘ປຈ຺ຉິມຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓ ເຕສໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ນ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ ນິຣຸຊ຺ຌິສ຺ສຕິ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ, ອິຕເຣສໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓ ເຕສໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ນ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ, ນິຣຸຊ຺ຌິສ຺ສຕິ ເຈວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ ຈາ’’ຕິ (ຍມ. ໒.ຈິຕ຺ຕຍມກ.໖໓). ເຍສຎ຺ຫິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນວຏ຺ຏທຸກ຺ຂານໍ ຂີຓາສວານໍ ສພ຺ພປຈ຺ຉິມສ຺ສ ຈຸຕິຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓ ວຕ຺ຕຕິ, ເຕສໍ ຕເທວ ຈຸຕິຈິຕ຺ຕໍ ນິຣຸຊ຺ຌິສ຺ສຕິ ນຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕີຕິ. ອຸປ຺ປາທປ຺ປຕ຺ຕຕາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ນາມ, ຠງ຺ຄໍ ອປ຺ປຕ຺ຕຕາຍ ນ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ. ຠງ຺ຄໍ ປນ ປຕ຺ວາ ຕໍ ເຕສໍ ຈິຕ຺ຕໍ ນິຣຸຊ຺ຌິສ຺ສຕິ, ຕໂຕ ອປ຺ປຏິສນ຺ຘິກຕ຺ຕາ ອຎ຺ຎໍ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ. ຐເປຕ຺ວາ ປນ ປຈ຺ຉິມຈິຕ຺ຕສມງ຺ຄິຂີຓາສວໍ ອິຕເຣສໍ ເສກ຺ຂາເສກ຺ຂປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂຓສມງ຺ຄິຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາທປ຺ປຕ຺ຕຕາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ນາມ, ຠງ຺ຄໍ ອປ຺ປຕ຺ຕຕາຍ ນ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ. ຠງ຺ຄໍ ປນ ປຕ຺ວາ ນິຣຸຊ຺ຌິສ຺ສເຕວ, ອຎ຺ຎໍ ປນ ຕສ຺ມິໍ ວາ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ວາ ອຕ຺ຕຠາເວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ ເຈວ ນິຣຸຊ຺ຌິສ຺ສຕິ ຈ. ທຸຕິໂຍ ປນ ປຎ຺ໂຫ ອຣຫໂຕ ຈຸຕິຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓ ນິຍມິຕຕ຺ຕາ ເອກໍສພ຺ຍາກຣຓີໂຍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຍສ຺ສ ວາ ປນ ຈິຕ຺ຕໍ ນິຣຸຊ຺ຌິສ຺ສຕິ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ນ ນິຣຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ ປຸຏ຺ເຐນ ‘‘ອາມນ຺ຕາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ຂີຓາສວສ຺ສ ຫິ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂຓສມງ຺ຄິຈຸຕິຈິຕ຺ຕໍ ຠງ຺ຄໍ ປຕ຺ວາ ນິຣຸຊ຺ຌິສ຺ສຕິ ນາມ, ຕໂຕ ປຣໍ ນຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ. ອຸປ຺ປາທກ຺ຂຓສມງ຺ຄິຕາຍ ປນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ເຈວ ຠງ຺ຄໍ ອປ຺ປຕ຺ຕຕາຍ ນ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ ຈາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ອຍໍ ປນ ມາຓໂວ ເອວມິເມ ປຎ຺ເຫ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕຸມສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ວິຆາຕໍ ປາປຸຓິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມາຓໂວ ອຸທ຺ຘໍ ວາ ອໂຘ ວາ ຫຣິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອຸທ຺ຘໍ ວາ ອໂຘ ວາ ຫຣິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕຕິ ອຸປຣິມປເທ ວາ ເຫຏ຺ຐິມປທໍ, ເຫຏ຺ຐິມປເທ ວາ ອຸປຣິມປທໍ ອຕ຺ຖໂຕ ສມນ຺ນາຫຣິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ, ປຸພ຺ເພນາປຣໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ປຎ຺ຫສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາຣກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຕາວ ອາຈິກ຺ຂີຕິ ‘‘ອຕ຺ຖິ ອິມສ຺ມິໍ ກາເຍ’’ຕິອາທິກໍ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາຣກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ‘‘ມນ຺ຕສ຺ສ ອຸປຈາໂຣ ອຍ’’ນ຺ຕິ ປຐມໍ ອາຈິກ຺ຂິ. ໂສຕາປນ຺ນານໍ ສີເລສຸ ປຣິປູຣກາຣິຕາຍ ສມາທິນ຺ນສີລໂຕ ນຕ຺ຖິ ປຣິຫານີຕິ ອາຫ ‘‘ອຠພ຺ໂພ ທານິ ສາສນໂຕ ນິວຕ຺ຕິຕຸ’’ນ຺ຕິ. ວຑ຺ເຒຕ຺ວາຕິ ອຸປຣິມຄ຺ຄຕ຺ຖາຍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ. ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ໂກ ຠເວຍ຺ຍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ຄເຫຕຸນ຺ຕິ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ກຕກິຈ຺ຈຠາວໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ໂວຫາຣວິຘິມ຺ຫິ ເຉກຠາວຕ຺ຖໍ ‘‘ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ມໍ ຠນ຺ເຕ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕິກໍ ປຫິຓີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຸທກທນ຺ຕໂປນໍ ອຸປຏ຺ຐາເປສີຕິ ປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍ ອຸທກຎ຺ຈ ທນ຺ຕກຏ຺ຐຎ຺ຈ ປຏິຍາເທຕ຺ວາ ຐເປສິ. ທນ຺ເຕ ປຸນນ຺ຕິ ວິໂສເຘນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ທນ຺ຕໂປນໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ທນ຺ຕກຏ຺ຐໍ. ຄຸຓວນ຺ຕານໍ ສງ຺ຄເຫຕພ຺ພຠາວໂຕ ເຖໂຣ ສາມເຓຣສ຺ສ ຈ ຂນ຺ຕິວີຣິຍອຸປຏ຺ຐານາທິຄຸເຓ ປຈ຺ຈກ຺ຂກຣຓຕ຺ຖໍ ວິນາວ ອຠິຎ຺ຎາຍ ປກຕິຍາ ວີມໍສມາໂນ ປຸນ ສມ຺ມຊ຺ຊນາທິໍ ອກາສິ. ‘‘ສາມເຓຣສ຺ສ ຈິຕ຺ຕທມນຕ຺ຖໍ ອກາສີ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ພຸທ຺ຘວຈນໍ ປຏ຺ຐເປສີຕິ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາເປຕຸໍ ອາຣຠິ. ຐເປຕ຺ວາ ວິນຍປິຏກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ສາມເຓຣານໍ ວິນຍປຣິຍາປຸຓນໍ ຈາຣິຕ຺ຕໍ ນ ໂຫຕີຕິ ຐເປຕ຺ວາ ວິນຍປິຏກໍ ອວເສສໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາເປສີ’’ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ອວສ຺ສິໂກວ ສມາໂນຕິ ອຸປສມ຺ປທໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອປຣິປຸຓ຺ຓເອກວສ຺ໂສຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ໂມຄ຺ຄລິປຸຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຫທເຍ ປຕິຏ຺ຐາປິຕມ຺ປິ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ໂວຫາຣວເສນ ຕສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ປຕິຏ຺ຐາປິຕໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຫຕ຺ເຖ ສກລໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ’’ຕິ. ຍາວຕາຍຸກໍ ຐຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍິໍສູຕິ ໂມຄ຺ຄລິປຸຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ສກລສາສນປຕິຏ຺ຐາປເນນ ທຸຕິຍສງ຺ຄີຕິກາຣກາໂຣປິຕທຓ຺ຑກມ຺ມໂຕ ມຸຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ຍາວຕາຍຸກໍ ຐຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍິໍສຸ.

ພິນ຺ທຸສາຣສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ເອກສຕປຸຕ຺ຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ພິນ຺ທຸສາໂຣ ນາມ ສກ຺ຍກຸລປ຺ປສຸໂຕ ຈນ຺ທຄຸຕ຺ຕສ຺ສ ນາມ ຣຎ຺ໂຎ ປຸຕ຺ໂຕ. ຕຖາ ຫິ ວິຏຏູຠສງ຺ຄາເມ ກປິລວຕ຺ຖຸໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕສກ຺ຍປຸຕ຺ເຕຫິ ມາປິເຕ ໂມຣິຍນຄເຣ ຂຕ຺ຕິຍກຸລສມ຺ຠໂວ ຈນ຺ທຄຸຕ຺ຕກຸມາໂຣ ປາຏລິປຸຕ຺ເຕ ຣາຊາ ອໂຫສິ. ຕສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ພິນ຺ທຸສາໂຣ ນາມ ຣາຊກຸມາໂຣ ປິຕຸ ອຈ຺ຈເຍນ ຣາຊາ ຫຸຕ຺ວາ ເອກສຕປຸຕ຺ຕການໍ ຊນໂກ ອໂຫສິ. ເອກສຕນ຺ຕິ ເອກຎ຺ຈ ສຕຎ຺ຈ ເອກສຕໍ, ເອເກນາຘິກໍ ສຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອກາວ ມາຕາ ອສ຺ສາຕິ ເອກມາຕິກໍ, ອຕ຺ຕນາ ສໂຫທຣນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ນ ຕາວ ເອກຣຊ຺ຊໍ ກຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອນຠິສິຕ຺ໂຕວ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣຕ຺ວາ’’ຕິ. ເອກຣຊ຺ຊາຠິເສກນ຺ຕິ ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ເອກາຘິປຈ຺ຈວເສນ ກຣິຍມານໍ ອຠິເສກໍ. ປຸຎ຺ຎປ຺ປຠາເວນ ປາປຸຓິຕພ຺ພາປິ ຣາຊິທ຺ຘິໂຍ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ ອາຄຕາ ປຏິສມ຺ຠິທາທໂຍ ອວເສສວິເສສາ ວິຍ ປໂຍຄສມ຺ປຕ຺ຕິຠູຕາ ອຠິເສການຸຠາເວເນວ ອາຄຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອຠິເສການຸຠາເວນ ຈສ຺ສ ອິມາ ຣາຊິທ຺ຘິໂຍ ອາຄຕາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຣາຊິທ຺ຘິໂຍຕິ ຣາຊຠາວານຸຄຕປ຺ປຠາວາ. ຍໂຕຕິ ຍໂຕ ໂສຬສຆຏໂຕ. ສາສເນ ອຸປ຺ປນ຺ນສທ຺ໂຘຕິ ພຸທ຺ຘສາສເນ ປຏິລທ຺ຘສທ຺ໂຘ. ອສນ຺ຘິມິຕ຺ຕາຕິ ຕສ຺ສາວ ນາມໍ. ຕສ຺ສາ ກິຣ ສຣີເຣ ສນ຺ຘໂຍ ນ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເອວໍນາມິກາ ຊາຕາຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ເທວຕາ ເອວ ທິວເສ ທິວເສ ອາຫຣນ຺ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເທວສິກນ຺ຕິ ທິວເສ ທິວເສ. ອຄທາມລກນ຺ຕິ ອປ຺ປເກເນວ ສຣີຣໂສຘນາທິສມຕ຺ຖໍ ສພ຺ພໂທສຫຣຓໍ ໂອສຘາມລກໍ. ອຄທຫຣີຕກມ຺ປິ ຕາທິສເມວ ຫຣີຕກໍ. ເຕສຸ ກິຣ ທ຺ວີສຸ ຍຖາກາມເມກໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ. ຉທ຺ທນ຺ຕທຫໂຕຕິ ຉທ຺ທນ຺ຕທຫສມີເປ ຐິຕເທວວິມານໂຕ ກປ຺ປຣຸກ຺ຂໂຕ ວາ. ‘‘ຉທ຺ທນ຺ຕທເຫ ຕາທິສາ ຣຸກ຺ຂວິເສສາ ສນ຺ຕິ, ຕໂຕ ອາຫຣນ຺ຕີ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ທິພ຺ພຎ຺ຈ ປານກນ຺ຕິ ທິພ຺ພຜລຣສປານກຎ຺ຈ. ອສຸຕ຺ຕມຍິກນ຺ຕິ ກປ຺ປຣຸກ຺ຂໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕທິພ຺ພທຸສ຺ສຕ຺ຕາ ສຸຕ຺ເຕຫິ ນ ກຕນ຺ຕິ ອສຸຕ຺ຕມຍິກໍ. ສຸມນປຸປ຺ຜປຏນ຺ຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສຸຂຸມໍ ຫຸຕ຺ວາ ອຸຄ຺ຄຕປຸປ຺ຜານໍ ອຕ຺ຖິຕາຍ ສຸມນປຸປ຺ຜປຏໍ ນາມ ຊາຕໍ. ອຸຏ຺ຐິຕສ຺ສ ສາລິໂນຕິ ສຍໍຊາຕສາລິໂນ. ສມຸທາຍາເປກ຺ຂຎ຺ເຈຕ຺ຖ ເອກວຈນໍ, ສາລີນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນວ ວາຫສຫສ຺ສານີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຈຕສ຺ໂສ ມຸຏ຺ຐິໂຍ ເອໂກ ກຸຑຸໂວ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ກຸຑຸວາ ເອໂກ ປຕ຺ໂຖ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຕ຺ຖາ ເອໂກ ອາຬ຺ຫໂກ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາຬ຺ຫກາ ເອກໍ ໂທຓໍ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ໂທຓາ ເອກມານິກາ, ຈຕສ຺ໂສ ມານິກາ ເອກຂາຣີ, ວີສຕິ ຂາຣິໂຍ ເອໂກ ວາໂຫ, ຕເທວ ເອກໍ ສກຏ’’ນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕນິປາຕຏ຺ຐກຖາທີສຸ (ສຸ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.ໂກກາລິກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ; ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໑໘໑; ອ. ນິ. ໓.໑໐; ໘໙) ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຘ ປນ ‘‘ທ຺ເວ ສກຏານິ ເອໂກ ວາໂຫ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ນິຕ຺ຖຸສກເຓ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ຖຸສກຸຓ຺ຑກຣຫິເຕ ກໂຣນ຺ຕິ. ມຘຸໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສມີປຏ຺ຐາເນ ມຘຸໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ພລິກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ພລິກມ຺ມກາຣກາ ຣຏ຺ຐວາສິໂນ ວິຍ ມຘຸຣສຣໍ ວິກູຊນ຺ຕາ ພລິໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ‘‘ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອາກາເສເຍວ ສທ຺ທໍ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕານໍ ອຊານາເປຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ສຸວຓ຺ຓສງ຺ຂລິກາເຍວ ພນ຺ຘນໍ ສຸວຓ຺ຓສງ຺ຂລິກພນ຺ຘນໍ. ຈຕຸນ຺ນໍ ພຸທ຺ຘານນ຺ຕິ ກກຸສນ຺ຘາທີນໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ພຸທ຺ຘານໍ. ອຘິຄຕຣູປທສ຺ສນນ຺ຕິ ປຏິລທ຺ຘຣູປທສ຺ສນໍ. ອຍໍ ກິຣ ກປ຺ປາຍຸກຕ຺ຕາ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ພຸທ຺ຘານໍ ຣູປສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ອທ຺ທກ຺ຂິ. ກາຬໍ ນາມ ນາຄຣາຊານໍ ອານຍິຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ໂສ ປນ ນາຄຣາຊາ ຄງ຺ຄາຍໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕສຸວຓ຺ຓສງ຺ຂລິກາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປາເທສຸ ປຕິຕສຎ຺ຎາຍ ອາຄໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ນນຸ ຈ ອໂສກສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ອາຓາ ເຫຏ຺ຐາ ໂຍຊນໂຕ ອຸປຣິ ປວຕ຺ຕຕິ, ອິມສ຺ສ ຈ ວິມານໍ ໂຍຊນປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ປຕິຏ຺ຐິຕໍ, ຕສ຺ມາ ກຖໍ ອຍໍ ນາຄຣາຊາ ຣຎ຺ໂຎ ອາຓາຍ ອາຄໂຕຕິ? ກິຎ຺ຈາປິ ອຕ຺ຕໂນ ວິມານໍ ໂຍຊນປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ປຕິຏ຺ຐິຕໍ, ຕຖາປິ ຣຎ຺ໂຎ ອາຓາປວຕ຺ຕິຏ຺ຐາເນນ ສຫ ເອກາພທ຺ຘຕາຍ ຕສ຺ສ ອາຓໍ ອກາສິ. ຍຖາ ຫິ ຣຊ຺ຊສີມນ຺ຕຣວາສິໂນ ມນຸສ຺ສາ ເຕຫິ ເຕຫິ ຣາຊູຫິ ນິປ຺ປີຬິຍມານາ ເຕສໍ ເຕສໍ ອາຓາຍ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ເອວໍສມ຺ປທມິທນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ອາປາຖໍ ກໂຣຫີຕິ ສມ຺ມຸຂໍ ກໂຣຫິ, ໂຄຈຣໍ ກໂຣຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ນິມ຺ມິຕໍ ພຸທ຺ຘຣູປໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກີທິສໍ ຕໍ ພຸທ຺ຘຣູປນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສກລສຣີຣວິປ຺ປກິຓ຺ຓາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ປຸຎ຺ຎປ຺ປຠາວນິພ຺ພຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓໍ ເຕນ ນິມ຺ມິຕານມ຺ປິ ອສີຕິອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນປຏິມຓ຺ຑິຕານໍ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓານໍ ຠຄວໂຕ ປຸຎ຺ຎປ຺ປຠາວນິພ຺ພຕ຺ຕອສີຕິອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນາທີຫິ ສທິສຕ຺ຕາ ກຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນ ຫິ ເຕນ ຕທາ ນິມ຺ມິຕໍ ອເນກາກາຣປຣິປຸຓ຺ຓໍ ພຸທ຺ຘຣູປໍ ຠຄວໂຕ ປຸຎ຺ຎປ຺ປຠາເວນ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ. ອສີຕິອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ຕມ຺ພນຂຕຸງ຺ຄນາສາທິ. ທ຺ວຕ຺ຕິໍສມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓໍ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕປາທຕາທິ. ວິກສິຕ…ເປ… ສລິລຕລນ຺ຕິ ສູຣິຍຣສ຺ມິສມ຺ຜສ຺ເສນ ວິກສິເຕຫິ ວິກາສມຸປຄເຕຫິ ກໍ ອລງ຺ກໂຣຕີຕິ ‘‘ກມລ’’ນ຺ຕິ ລທ຺ຘນາເມຫິ ຣຕ຺ຕປທຸເມຫິ ນີລຸປ຺ປລາທິເຠເທຫິ ອຸປ຺ປເລຫິ ເຈວ ເສຕປທຸມສງ຺ຂາເຕຫິ ປຸຓ຺ຑຣີເກຫິ ຈ ປຏິມຓ຺ຑິຕໍ ສມນ຺ຕໂຕ ສຊ຺ຊິຕໍ ຊລຕລມິວ. ຕາຣາຄຓ…ເປ… ຄຄນຕລນ຺ຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ວິປ຺ປກິຓ຺ຓຕາຣກຄຓສ຺ສ ຣສ຺ມິຊາລວິສເທຫິ ວິປ຺ຜຸຣິຕາຍ ຠາສມານາຍ ໂສຠາຍ ກນ຺ຕິຍາ ສມຸຊ຺ຊລໍ ສມ຺ມາ ຠາສມານໍ ຄຄນຕລມິວ ອາກາສຕລມິວ. ສຎ຺ຌາປ຺ປຠາ…ເປ… ກນກຄິຣິສິຂຣນ຺ຕິ ສຎ຺ຌາກາລສຎ຺ຊາຕປ຺ປຠານຸຣາເຄຫິ ອິນ຺ທຈາເປຫິ ວິຊ຺ຊຸລຕາຫິ ຈ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ສມນ຺ຕໂຕ ປຣິວາຣິຕໍ ກນກຄິຣິສິຂຣມິວ ສຸວຓ຺ຓປພ຺ພຕກູຏມິວ. ວິມລເກຕຸມາລາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ເກຕຸມາລາ ນາມ ສີສໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອຸປຣິ ມຸທ຺ຘນິ ປຸຎ຺ໂຊ ຫຸຕ຺ວາ ທິສ຺ສມານຣສ຺ມິຣາສີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ມຸທ຺ຘນິ ມຊ຺ເຌ ປຎ຺ຎາຍມາໂນ ອຸນ຺ນຕປ຺ປເທໂສຕິປິ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ອໂສໂກ ຘມ຺ມຣາຊາ ສຎ຺ຊາຕປີຕິໂສມນສ຺ໂສ ສຕ຺ຕາຫໍ ນິຣາຫາໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ຍຖາຐິໂຕວ ອວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ປສາທໂສມ຺ເມຫິ ຈກ຺ຂູຫິ ນິຣນ຺ຕຣໍ ພຸທ຺ຘຣູປເມວ ໂອໂລເກສິ, ຕສ຺ມາ ອກ຺ຂີຫິ ປູຊາ ກຕາ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອກ຺ຂິປູຊໍ ນາມ ອກາສີ’’ຕິ. ອຖ ວາ ຈກ຺ຂູນໍ ຕາທິສສ຺ສ ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐາປເນນ ອກ຺ຂີນໍ ປູຊາ ກຕາ ນາມ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອກ຺ຂິປູຊໍ ນາມ ອກາສີ’’ຕິ.

ອິທ຺ຘິວິຠາວນາຘິກາຣປ຺ປສງ຺ເຄນ ເຈຕໍ ວຕ຺ຖຸ ວຸຕ຺ຕໍ, ນານຸກ຺ກເມນ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອນຸກ຺ກໂມ – ອໂສໂກ ກິຣ ມຫາຣາຊາ ອຸປຣິ ວກ຺ຂມານານຸກ຺ກເມນ ສີຫປຎ຺ຊເຣນ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ນິຄ຺ໂຣຘສາມເຓຣໍ ອິຣິຍາປຖສມ຺ປນ຺ນໍ ນາຄຣຊນນຍນານິ ອາກຑ຺ຒນ຺ຕໍ ຍຸຄມຕ຺ຕໍ ເປກ຺ຂມານໍ ທິສ຺ວາ ປສີທິຕ຺ວາ ສຎ຺ຊາຕເປໂມ ສພຫຸມາໂນ ອາມນ຺ຕາເປຕ຺ວາ ເສຕຈ຺ຉຕ຺ຕສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ສີຫາສເນ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ໂຠເຊຕ຺ວາ ສາມເຓຣສ຺ສ ວຈນາທາເສ ທິສ຺ສມານໍ ທສພລສ຺ສ ຘມ຺ມກາຍໍ ທິສ຺ວາ ຣຕນຕ຺ຕເຍ ປສີທິຕ຺ວາ ສປຣິໂສ ສຣຓສີເລສຸ ປຕິຏ຺ຐາຍ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຠິວຑ຺ຒມານສທ຺ໂຘ ປຸພ຺ເພ ໂຠຊິຍມານານິ ຕິຕ຺ຖິຍສຏ຺ຐິສຫສ຺ສານິ ນີຫຣິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູນໍ ສຏ຺ຐິສຫສ຺ສານໍ ສຸວກາຫຕສາລິສມ຺ປາທິຕຠຕ຺ຕໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ເທວໂຕປນີຕໍ ອໂນຕຕ຺ຕສລິລໍ ນາຄລຕາທນ຺ຕກຏ຺ຐຎ຺ຈ ອຸປນາເມຕ຺ວາ ນິຈ຺ຈສງ຺ຆຸປຏ຺ຐານໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ເອກທິວສໍ ສຸວຓ຺ຓສງ຺ຂລິກພນ຺ຘນໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ກາຬໍ ນາຄຣາຊານໍ ອານຍິຕ຺ວາ ເຕນ ນິມ຺ມິຕໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ສິຣີໂສຠຄ຺ຄສມ຺ປນ຺ນໍ ພຸທ຺ຘຣູປໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ທີຆປຸຖຸລນິຈ຺ຈລນຍນປ຺ປຠາຫິ ສຕ຺ຕາຫໍ ອກ຺ຂິປູຊມກາສິ.

ອິທານິ ປນ ຍຖານຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ອນຸກ຺ກເມນ ຕສ຺ສ ສາສນາວຕາຣໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຣາຊາ ກິຣ ອຠິເສກໍ ປາປຸຓິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ພາຫິຣກປາສຓ຺ຑນ຺ຕິ ພາຫິຣກປ຺ປເວທິຕໍ ສມຍວາທໍ. ພາຫິຣກປ຺ປເວທິຕາ ຫິ ສມຍວາທາ ສຕ຺ຕານໍ ຕຓ຺ຫາປາສໍ ທິຏ຺ຐິປາສຎ຺ຈ ເຑນ຺ຕິ ໂອຑ຺ເຑນ຺ຕີຕິ ‘‘ປາສຓ຺ຑາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫີຕິ ວີມໍສມາໂນ ປຣິຄ຺ຄເຫສິ. ພິນ຺ທຸສາໂຣ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຠຕ຺ໂຕ ອໂຫສີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປິຕຸ ຈນ຺ທຄຸຕ຺ຕສ຺ສ ກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓສຸ ສມ຺ຠຕ຺ໂຕ ອໂຫສິ. ຈນ຺ທເກນ ນາມ ກິຣ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ ສມຸສ຺ສາຫິໂຕ ຈນ຺ທຄຸຕ຺ຕກຸມາໂຣ ເຕນ ທິນ຺ນນເຍ ຐຕ຺ວາ ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ເອກຣຊ຺ຊມກາສິ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ມິໍ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓ ສຎ຺ຊາຕພຫຸມານວເສນ ຈນ຺ທຄຸຕ຺ຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສຏ຺ຐິສຫສ຺ສມຕ຺ຕາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຊາຕິກາ ຕສ຺ມິໍ ຣາຊກຸເລ ນິຈ຺ຈຠຕ຺ຕິກາ ອເຫສຸໍ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓານນ຺ຕິ ປຓ຺ຑຣງ຺ຄປຣິພ຺ພາຊກາທິຠາວມນຸປຄເຕ ທສ຺ເສຕິ. ປຓ຺ຑຣງ຺ຄປຣິພ຺ພາຊກາທໂຍ ຈ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຊາຕິວນ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓຊາຕິຍປາສຓ຺ຑານ’’ນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ປນ ທິຏ຺ຐິປາສາທີນໍ ໂອຑ຺ຑນໂຕ ປຓ຺ຑຣງ຺ຄາທໂຍວ ‘‘ປາສຓ຺ຑາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ສີຫປຎ຺ຊເຣຕິ ມຫາວາຕປາເນ. ອຸປສມປຣິພາຫິເຣນາຕິ ອຸປສມໂຕ ປຣິພາຫິເຣນ, ອຸປສມຣຫິເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນ຺ເຕປຸຣໍ ອຕິຫຣຖາຕິ ອນ຺ເຕປຸຣໍ ປເວເສຖ, ອາເນຖາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອມາ ສຫ ຠວນ຺ຕິ ກິຈ຺ເຈສູຕິ ອມຈ຺ຈາ, ຣຊ຺ຊກິຈ຺ຈໂວສາປນກາ. ເທວາຕິ ຣາຊານໍ ອາລປນ຺ຕິ. ຣາຊາໂນ ຫິ ທິພ຺ພນ຺ຕິ ກາມຄຸເຓຫິ ກີຬນ຺ຕິ, ເຕສຸ ວາ ວິຫຣນ຺ຕິ ວິຊຍສມຕ຺ຖຕາໂຍເຄນ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິເກ ວິເຊຕຸໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອິສ຺ສຣິຍຐານາທິສກ຺ກາຣທານຄຫຓໍ ຕໍ ຕໍ ອຕ຺ຖານຸສາສນໍ ວາ ກໂຣນ຺ຕິ ໂວຫຣນ຺ຕິ, ປຸຎ຺ຎານຸຠາວປ຺ປຕ຺ຕາຍ ຊຸຕິຍາ ໂຊຕນ຺ຕີຕິ ວາ ‘‘ເທວາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ເຕ ຈຕູຫິ ສງ຺ຄຫວຕ຺ຖູຫິ ຊນໍ ຣຎ຺ເຊນ຺ຕາ ສຍໍ ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ວິເສເສຫິ ຣາຊນ຺ຕິ ທິປ຺ປນ຺ຕິ ໂສຠນ຺ຕີຕິ ‘‘ຣາຊາໂນ’’ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ນິຄຓ຺ຐາທໂຍຕິ ເອຕ຺ຖ ນິຄຓ຺ໂຐ ນາມ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ຄຓ຺ຐນກິເລໂສ ສໍສາເຣ ປລິພຸທ຺ຘນກິຈ຺ໂຈ ຣາຄາທິກິເລໂສ ເຂຕ຺ຕວຕ຺ຖຸປຸຕ຺ຕທາຣາທິວິສໂຍ ນຕ຺ຖິ, ກິເລສຄຓ຺ຐິຣຫິຕາ ມຍ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ວາທິຕາຍ ‘‘ນິຄຓ຺ຐາ’’ຕິ ລທ຺ຘນາມາ ຕິຕ຺ຖິຍາ.

ອຸຈ຺ຈາວຈານີຕິ ອຸຈ຺ຈານິ ຈ ອວຈານິ ຈ, ມຫນ຺ຕານິ ເຈວ ຂຸທ຺ທການິ ຈ, ອຖ ວາ ວິສິຏ຺ຐານິ ເຈວ ລາມການິ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠທ຺ທປີຐເກສູຕິ ເວຕ຺ຕມຍປີເຐສຸ. ສາໂຣຕິ ສີລາທິຄຸຓສາໂຣ. ຣາຊງ຺ຄເຓນາຕິ ຣາຊນິເວສນທ຺ວາເຣ ວິວເຏນ ຠູມິປ຺ປເທເສນ. ອງ຺ຄຓນ຺ຕິ ຫິ ກຕ຺ຖຈິ ກິເລສາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ‘‘ຣາໂຄ ອງ຺ຄຓ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ວິຠ. ໙໒໔). ຣາຄາທໂຍ ຫິ ອງ຺ຄນ຺ຕິ ເອເຕຫິ ຕໍສມງ຺ຄີປຸຄ຺ຄລາ ນິຫີນຠາວໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອງ຺ຄຓານີຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ກຕ຺ຖຈິ ມລໍ ວາ ປງ຺ໂກ ວາ ‘‘ຕສ຺ເສວ ຣຊສ຺ສ ວາ ອງ຺ຄຓສ຺ສ ວາ ປຫານາຍ ວາຍມຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໑໘໔). ອຎ຺ຊຕິ ສມ຺ມກ຺ເຂຕີຕິ ຫິ ອງ຺ຄຓໍ, ມລາທິ. ກຕ຺ຖຈິ ຕຖາຣູໂປ ວິວຏປ຺ປເທໂສ ‘‘ເຈຕິຍງ຺ຄຓໍ ໂພຘິຍງ຺ຄຓ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ. ອຎ຺ຊຕິ ຕຕ຺ຖ ຐິຕໍ ອຕິສຸນ຺ທຣຕາຍ ອຠິພ຺ຍຎ຺ເຊຕີຕິ ຫິ ອງ຺ຄຓໍ, ວິວໂຏ ຠູມິປ຺ປເທໂສ. ອິຘາປິ ໂສເຍວ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ທນ຺ຕນ຺ຕິອາທີສຸ ກິເລສວິປ຺ຜນ຺ທຣຫິຕຈິຕ຺ຕຕາຍ ທນ຺ຕໍ, ນິຈ຺ຈໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕສຕາຣກ຺ຂຕາຍ ຄຸຕ຺ຕໍ, ຈກ຺ຂາທິອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ສນ຺ຕຕາຍ ສນ຺ຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ປາສາທິເກນ ອິຣິຍາປເຖນ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ສມ຺ປນ຺ນອິຣິຍາປຖໍ. ອິທານິ ນິຄ຺ໂຣຘສາມເຓຣໍ ສຣູປໂຕ ວິຠາເວຕຸກາໂມ ອາຫ ‘‘ໂກ ປນາຍໍ ນິຄ຺ໂຣໂຘ ນາມາ’’ຕິອາທິ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ອນຸປຸພ຺ພິກຖາຕິ ເອຕ຺ຖ ພິນ຺ທຸສາຣສ຺ສ ກິຣ ເອກສຕປຸຕ຺ເຕສຸ ໂມຣິຍວໍສຊາຍ ຘມ຺ມເທວິຍາ ອໂສກຕິສ຺ສນາມານໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປຸຕ຺ຕານໍ ມຊ຺ເຌ ເຊຏ຺ໂຐ ອໂສກກຸມາໂຣ ອວນ຺ຕິຣຏ຺ຐໍ ຠຸຎ຺ຊຕິ. ປິຕຣາ ເປສິໂຕ ປາຏລິປຸຕ຺ຕໂຕ ປຎ຺ຎາສໂຍຊນມຕ຺ຖເກ ວິຏຏູຠຠຍາຄຕານໍ ສາກິຍານມາວາສໍ ເວຏິສໍ ນາມ ນຄຣໍ ປຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ເວຏິສໍ ນາມ ເສຏ຺ຐິຘີຕຣໍ ອາທາຍ ອຸຊ຺ເຊນີຣາຊຘານິຍໍ ຣຊ຺ຊໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ມຫິນ຺ທໍ ນາມ ກຸມາຣໍ ສງ຺ຆມິຕ຺ຕຎ຺ຈ ກຸມາຣິກໍ ລຠິຕ຺ວາ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ຣຊ຺ຊສຸຂມນຸຠວນ຺ໂຕ ປິຕຸໂນ ຄິລານຠາວໍ ສຸຕ຺ວາ ອຸຊ຺ເຊນິໍ ປຫາຍ ສີຆໍ ປາຏລິປຸຕ຺ຕໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ປິຕຸ ອຸປຏ຺ຐານໍ ກຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອຈ຺ຈເຍນ ຣຊ຺ຊໍ ອຄ຺ຄເຫສິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຍຸວຣາຊາ ສຸມນາຠິຘາໂນ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ‘‘ອຊ຺ຊ ເມ ມຣຓໍ ວາ ໂຫຕຸ ຣຊ຺ຊໍ ວາ’’ຕິ ອຏ຺ຐນວຸຕິຠາຕິກປຣິວຸໂຕ ສໍວຏ຺ຏສາຄເຣ ຊລຕຣງ຺ຄສງ຺ຆາໂຕ ວິຍ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣນ຺ໂຕ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ. ຕໂຕ ອໂສໂກ ອຸຊ຺ເຊນີຣາຊາ ສງ຺ຄາມໍ ປກ຺ຂນ຺ທິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕຸມທ຺ທນໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ສຸມນໍ ນາມ ຣາຊກຸມາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຆາເຕສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ພິນ຺ທຸສາຣຣຎ຺ໂຎ ກິຣ ທຸພ຺ພລກາເລເຍວ ອໂສກກຸມາໂຣ ອຕ຺ຕນາ ລທ຺ຘໍ ອຸຊ຺ເຊນີຣຊ຺ຊໍ ປຫາຍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສພ຺ພນຄຣໍ ອຕ຺ຕໂນ ຫຕ຺ຖຄຕໍ ກຕ຺ວາ ສຸມນໍ ນາມ ຣາຊກຸມາຣໍ ອຄ຺ຄເຫສີ’’ຕິ.

ປຣິປຸຓ຺ຓຄພ຺ຠາຕິ ປຣິປກ຺ກຄພ຺ຠາ. ເອກໍ ສາລນ຺ຕິ ສພ຺ພປຣິຈ຺ຉນ຺ນໍ ເອກໍ ປາສາທໍ. ‘‘ເທວຕາຍ ປນ ອານຸຠາເວນ ຕສ຺ມິໍ ປາສາເທ ມຫາຊເນນ ອທິສ຺ສມານາ ຫຸຕ຺ວາ ວາສໍ ກປ຺ເປສີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ນິພທ຺ຘວຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ເອກສ຺ສ ທິວສສ຺ສ ເອຕ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ ນິຍາເມຕ຺ວາ ຐປິຕວຕ຺ຕໍ. ເຫຕຸສມ຺ປທນ຺ຕິ ອຣຫຕ຺ຕູປນິສ຺ສຍປຸຎ຺ຎສມ຺ປທໍ. ຂຸຣຄ຺ເຄເຍວາຕິ ຂຸຣກມ຺ມປຣິໂຍສາເນເຍວ, ຕຈປຎ຺ຈກກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ອນ຺ຕິມາຍ ເກສວຏ຺ຏິຍາ ໂວໂຣປນາຍ ສມກາລເມວ ຈ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສຣີຣໍ ຊຄ຺ຄິຕ຺ວາຕິ ທນ຺ຕກຏ຺ຐຂາທນມຸຂໂຘວນາທີຫິ ສຣີຣປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ.

ສີຫປຎ຺ຊເຣ ຈງ຺ກມຕີຕິ ສີຫປຎ຺ຊຣສມີເປ ອປຣາປຣໍ ຈງ຺ກມຕິ. ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓເຍວ. ອຍໍ ຊໂນຕິ ຣາຊງ຺ຄເຓ ຈຣມານໍ ຊນໍ ທິສ຺ວາ ວທຕິ. ຠນ຺ຕມິຄປ຺ປຏິຠາໂຄຕິ ອນວຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ກາຍຈາປລ຺ເລນ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ຠນ຺ຕມິຄສທິໂສ. ອຕິວິຍ ໂສຠຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອາໂລກິຕວິໂລກິຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອາໂລກິຕໍ ນາມ ປຸຣໂຕເປກ຺ຂນໍ. ອຠິມຸໂຂໂລກນຎ຺ຫິ ‘‘ອາໂລກິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວິໂລກິຕນ຺ຕິ ອນຸທິສາເປກ຺ຂນໍ, ຍໍ ທິສາຠິມຸຂໍ ໂອໂລເກຕິ, ຕທນຸຄຕທິສາເປກ຺ຂນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມິຎ຺ຊນໍ ປພ຺ພສງ຺ໂກຈນໍ. ປສາຣຓຎ຺ຈ ເຕສໍເຍວ ປສາຣຓໍ. ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ໂມຕິ ເສສຊເນສຸ ອວິຊ຺ຊມາໂນ ວິສິຏ຺ຐຘມ຺ໂມ. ເປມໍ ສຓ຺ຐຫີຕິ ເປມໍ ປຕິຏ຺ຐາສິ, ອຸປ຺ປຊ຺ຊີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວາຓິຊໂກ ອໂຫສີຕິ ມຘຸວາຓິຊໂກ ອໂຫສິ.

ອຕີເຕ ກິຣ ຕໂຍ ຠາຕໂຣ ມຘຸວາຓິຊກາ ອເຫສຸໍ. ເຕສຸ ກນິຏ຺ໂຐ ມຘຸໍ ວິກ຺ກິຓາຕິ, ອິຕເຣ ອຣຎ຺ຎໂຕ ອາຫຣນ຺ຕິ. ຕທາ ເອໂກ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ປຓ຺ຑຸກໂຣຄາຕຸໂຣ ອໂຫສິ. ອປໂຣ ປນ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ຕທຕ຺ຖໍ ມຘຸຠິກ຺ຂາຍ ຈຣມາໂນ ນຄຣໍ ປາວິສິ. ປວິຏ຺ຐຎ຺ຈ ຕໍ ເອກາ ກຸມ຺ຠທາສີ ອຸທກຫຣຓຕ຺ຖໍ ຕິຕ຺ຖໍ ຄຈ຺ຉມານາ ອທ຺ທສ. ທິສ຺ວາ ຈ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ອາຄຕກາຣຓຎ຺ຈ ຎຕ຺ວາ ‘‘ເອຕ຺ຖ, ຠນ຺ເຕ, ມຘຸວາຓິຊກາ ວສນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ຫຕ຺ຖໍ ປສາເຣຕ຺ວາ ມຘຸອາປຓໍ ທສ຺ເສສິ. ໂສ ຈ ຕຕ຺ຖ ອຄມາສິ. ຕໍ ທິສ຺ວາ ກນິຏ຺ໂຐ ມຘຸວາຓິໂຊ ສຎ຺ຊາຕປີຕິໂສມນສ຺ໂສ ‘‘ເກນາຄຕາຕ຺ຖ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ມຘຸໂນ ປູເຣຕ຺ວາ ທທມາໂນ ປຕ຺ຕປຸຓ຺ຓໍ ມຘຸໍ ອຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ມຸຂໂຕ ວິສ຺ສນ຺ທິຕ຺ວາ ຠູມິຍໍ ປຕມານໍ ທິສ຺ວາ ປສນ຺ນມານໂສ ‘‘ອິມິນາຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມນ ຊມ຺ພຸທີເປ ເອກຣຊ຺ຊໍ ກເຣຍ຺ຍໍ, ອາຓາ ຈ ເມ ອາກາເສ ປຖວິຍຎ຺ຈ ໂຍຊນປ຺ປມາເຓ ຐາເນ ຜຣຕູ’’ຕິ ປຕ຺ຖນມກາສິ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ຈ ‘‘ເອວໍ ໂຫຕຸ ອຸປາສກາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຄນ຺ຘມາທນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ເຠສຊ຺ຊມກາສິ.

ກນິຏ຺ໂຐ ປນ ມຘຸວາຓິໂຊ ມຘຸໍ ທຕ຺ວາ ເຄເຫ ນິສິນ຺ໂນ ອິຕເຣ ອຣຎ຺ຎໂຕ ອາຄເຕ ທິສ຺ວາ ເອວມາຫ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ຠາຕໂຣ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທຖ, ມມຎ຺ຈ ຕຸມ຺ຫາກຎ຺ຈ ມຘຸໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອີທິສສ຺ສ ນາມ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ປຕ຺ຕໍ ປູເຣຕ຺ວາ ອທາສິ’’ນ຺ຕິ. ເຕສຸ ເຊຏ຺ໂຐ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ເອວມາຫ ‘‘ຈຓ຺ຑາລາປິ ກາສາວນິວາສິໂນ ໂຫນ຺ຕິ, ນນຸ ຕວ ຫຕ຺ຖໂຕ ມຘຸໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຄໂຕ ຈຓ຺ຑາໂລ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ມຊ຺ຌິໂມ ປນ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ‘‘ຕວ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣສມຸທ຺ເທ ນິກ຺ຂິປາຫີ’’ຕິ ອາຫ. ປຈ຺ຉາ ປນ ເຕປິ ທ຺ເວ ຠາຕໂຣ ກນິຏ຺ເຐນ ວຸຈ຺ຈມານໍ ທານານິສໍສປຏິສໍຍຸຕ຺ຕກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ອນຸໂມທິໍສຸເຍວ. ສາປິ ຈ ກຸມ຺ຠທາສີ ‘‘ຕສ຺ສ ມຘຸທາຍກສ຺ສ ອຄ຺ຄມເຫສີ ຠເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຕ຺ຖນມກາສິ. ເຕສຸ ກນິຏ຺ໂຐ ອໂສໂກ ຘມ຺ມຣາຊາ ອໂຫສິ, ສາ ຈ ກຸມ຺ຠທາສີ ອຕິວິຍ ຣູປໂສຠຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕາ ອສນ຺ຘິມິຕ຺ຕາ ນາມ ຕສ຺ສ ອຄ຺ຄມເຫສີ ອໂຫສິ. ປຣສມຸທ຺ທວາທີ ປນ ມຊ຺ຌິໂມ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີເປ ເທວານໍປິຍຕິສ຺ໂສ ນາມ ມຫານຸຠາໂວ ຣາຊາ ອໂຫສິ. ເຊຏ຺ໂຐ ປນ ຈຓ຺ຑາລວາທິຕາຍ ຈຓ຺ຑາລຄາເມ ຊາໂຕ ນິຄ຺ໂຣໂຘ ນາມ ສາມເຓໂຣ ອໂຫສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຸພ຺ເພ ຫິ ກິຣ ປຸຎ຺ຎກຣຓກາເລ ເອສ ຣຎ຺ໂຎ ເຊຏ຺ຐຠາຕາ ວາຓິຊໂກ ອໂຫສີ’’ຕິ.

ປຸພ຺ເພ ວ ສນ຺ນິວາເສນາຕິ ເອຕ຺ຖ (ຊາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒.໑໗໔) ຄາຖາພນ຺ຘວເສນ ວາ-ສທ຺ທສ຺ສ ຣສ຺ສຕ຺ຕໍ ກຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ, ປຸພ຺ເພ ສນ຺ນິວາເສນ ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຸພ຺ເພຕິ ອຕີຕຊາຕິຍໍ. ສນ຺ນິວາເສນາຕິ ສຫວາເສນ. ສຫສທ຺ທຕ຺ໂຖ ຫິ ອຍໍ ສໍສທ຺ໂທ. ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຫິເຕນ ວາຕິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນ ວຕ຺ຕມານຠເວ ຫິຕຈຣເຓນ ວາ. ເອວໍ ອິເມຫິ ທ຺ວີຫິ ກາຣເຓຫິ ສິເນຫສງ຺ຂາຕໍ ເປມໍ ຊາຍເຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ເປມໍ ນາເມຕໍ ທ຺ວີຫິປິ ກາຣເຓຫິ ຊາຍຕິ, ປຸຣິມຠເວ ມາຕາ ວາ ປິຕາ ວາ ຘີຕາ ວາ ປຸຕ຺ໂຕ ວາ ຠາຕາ ວາ ຠຄິນີ ວາ ປຕິ ວາ ຠຣິຍາ ວາ ສຫາໂຍ ວາ ມິຕ຺ໂຕ ວາ ຫຸຕ຺ວາ ໂຍ ເຍນ ສທ຺ຘິໍ ເອກຏ຺ຐາເນ ນິວຸຕ຺ຖປຸພ຺ໂພ, ຕສ຺ສ ອິມິນາ ປຸພ຺ເພ ວາ ສນ຺ນິວາເສນ ຠວນ຺ຕເຣປິ ອນຸພນ຺ຘນ຺ໂຕ ໂສ ສິເນໂຫ ນ ວິຊຫຕິ, ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ກເຕນ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນນ ຫິເຕນ ວາຕິ ເອວໍ ອິເມຫິ ທ຺ວີຫິ ກາຣເຓຫິ ຕໍ ເປມໍ ນາມ ຊາຍຕີຕິ. ກິໍ ວິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ອຸປ຺ປລໍ ວ ຍໂຖທເກ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖາປິ ວາ-ສທ຺ທສ຺ສ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຣສ຺ສຕ຺ຕໍ ກຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອວຸຕ຺ຕສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ ເຈຕ຺ຖ ວາສທ຺ໂທ. ເຕນ ປທຸມາທໂຍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຍຖາ-ສທ຺ໂທ ອຸປມາຍໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍຖາ ອຸປ຺ປລຎ຺ຈ ເສສຎ຺ຈ ປທຸມາທິ ອຸທເກ ຊາຍມານໍ ທ຺ເວ ກາຣຓານິ ນິສ຺ສາຍ ຊາຍຕິ ອຸທກຎ຺ເຈວ ກລລຎ຺ຈ, ຕຖາ ເອເຕຫິ ທ຺ວີຫິ ກາຣເຓຫິ ເປມໍ ຊາຍຕີຕິ.

ຣຎ຺ໂຎ ຫຕ຺ເຖຕິ ສນ຺ຕິກໍ ອຸປຄຕສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ຫຕ຺ເຖ. ຣຎ຺ໂຎ ອນຸຣູປນ຺ຕິ ເອກູນສຕຠາຕຸການໍ ຆາຕິຕຕ຺ຕາ ຈຓ຺ຑປກຕິຕາຍ ຣຊ຺ເຊ ຐິຕຕ຺ຕາ ຈ ‘‘ປມາທວິຫາຣີ ອຍ’’ນ຺ຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ຕທນຸຣູປໍ ຘມ຺ມປເທ ອປ຺ປມາທວຄ຺ຄໍ ເທເສຕຸໍ ອາຣຠິ. ຕຕ຺ຖ (ຘ. ປ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒໓) ອປ຺ປມາໂທຕິ ສຕິຍາ ອວິປ຺ປວາໂສ, ນິຈ຺ຈໍ ອຸປຏ຺ຐິຕາຍ ສຕິຍາ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອມຕປທນ຺ຕິ ອມຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ນິພ຺ພານໍ. ຕຎ຺ຫິ ອຊາຕຕ຺ຕາ ນ ຊີຍຕິ ນ ມີຍຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອມຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອມຕສ຺ສ ປທໍ ອມຕປທໍ, ອມຕສ຺ສ ອຘິຄມຸປາໂຍຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປມາໂທຕິ ປມຊ຺ຊນຠາໂວ, ມຸຏ຺ຐສ຺ສຈ຺ຈສງ຺ຂາຕສ຺ສ ສຕິຍາ ໂວສ຺ສຄ຺ຄສ຺ເສຕໍ ນາມໍ. ມຈ຺ຈຸໂນຕິ ມຣຓສ຺ສ. ປທນ຺ຕິ ອຸປາໂຍ ມຄ຺ໂຄ. ປມຕ຺ໂຕ ຫິ ຊາຕິໍ ນາຕິວຕ຺ຕຕິ, ຊາໂຕ ປນ ຊີຍຕິ ເຈວ ມີຍຕິ ຈາຕິ ປມາໂທ ມຈ຺ຈຸໂນ ປທໍ ນາມ ໂຫຕິ, ມຣຓໍ ອຸປເນຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອຎ຺ຎາຕໍ ຕາຕ, ປຣິໂຍສາເປຫີຕິ ອິມິນາ ‘‘ສທາ ອປ຺ປມາເທນ ຫຸຕ຺ວາ ວຕ຺ຕິຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕ຺ຕເກເນວ ມຍາ ຎາຕໍ, ຕຸມ຺ເຫ ຘມ຺ມເທສນໍ ນິຏ຺ຐເປຖາ’’ຕິ ຕສ຺ມິໍ ຘມ຺ເມ ອຕ຺ຕໂນ ປຏິປຊ຺ຊິຕຸກາມຕໍ ທີເປນ຺ໂຕ ຘມ຺ມເທສນາຍ ປຣິໂຍສານໍ ປາເປຕ຺ວາ ກຖເນ ອຸສ຺ສາຫໍ ຊເນຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອຠາສີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘ຠາສິສ຺ສາມິ ວິຕກ຺ເກມີ’ຕິ ອຕ຺ຖໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘ສພ຺ພໍ ອປ຺ປມາທວຄ຺ຄໍ ຠາສິສ຺ສາມີ’ຕິ ສລ຺ລກ຺ຂິຕຕ຺ຕາ ອຠາສີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຣຎ຺ຎາ ປນ ອຑ຺ຒຄາຖໍ ສຸຕ຺ວາວ ‘ອຎ຺ຎາຕໍ ຕາຕ, ປຣິໂຍສາເປຫີ’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘ອຸປຣິ ນ ກເຖສີ’’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ຕໍ ປນ ຍຸຕ຺ຕໍ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ຘຸວຠຕ຺ຕານີຕິ ນິຈ຺ຈຠຕ຺ຕານິ. ວຊ຺ຊາວຊ຺ຊໍ ອຸປນິຊ຺ຌາຍຕີຕິ ອຸປຊ຺ຌາໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ວຊ຺ຊາວຊ຺ຊໍ ທິສ຺ວາ ໂຈເທຕາ ສາເຣຕາ ຈາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ວຊ຺ຊາວຊ຺ຊນ຺ຕິ ຂຸທ຺ທກໍ ມຫນ຺ຕຎ຺ຈ ວຊ຺ຊໍ. ໂຈເທຕາຕິ ‘‘ອິທໍ ຕຍາ ທຸກ຺ກຏໍ, ອິທໍ ທຸພ຺ຠາສິຕ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ວຕ຺ວາ ໂຈເທຕາ. ສາເຣຕາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວຊ຺ຊໍ ອສ຺ສຣນ຺ຕສ຺ສ ສຕິໍ ອຸປ຺ປາເທຕາ, ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ວາ ສາເຣຕາ, ປວຕ຺ເຕຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

‘‘ເອວໍ ຕຍາ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ສຊ຺ຌາຍິຕພ຺ພໍ, ເອວໍ ອຠິກ຺ກມິຕພ຺ພໍ, ເອວໍ ປຏິກ຺ກມິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອາຈາຣສ຺ສ ສິກ຺ຂາປນໂຕ ອາຈຣິໂຍ ນາມາຕິ ອາຫ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພກຘມ຺ເມສຸ ປຕິຏ຺ຐາເປຕາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພກຘມ຺ໂມ ນາມ ສກລໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ສີລາທໂຍ ຈ ຘມ຺ມາ. ‘‘ປພ຺ພຊ຺ຊາ ຈ ອຸປສມ຺ປທາ ຈາ’’ຕິ ອິທໍ ລພ຺ຠມານວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍານນ຺ຕິ ອິມິນາ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ອຸປສມ຺ປທາ ຈ ໂຍເຊຕພ຺ພາ, ມມ ຈາຕິ ອິມິນາ ປນ ປພ຺ພຊ຺ຊາວ. ຕທາ ສາມເຓຣຠູມິຍໍ ຐິຕຕ຺ຕາ ນິຄ຺ໂຣຘສ຺ສ ຠາວິນິໍ ວາ ອຸປສມ຺ປທໍ ສນ຺ຘາຍ ອຸຠຍມ຺ປິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ສຣຓຄມນວເສນ ປພ຺ພຊ຺ຊາສິທ຺ຘິໂຕ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສປິ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ນິສ຺ສຍຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຠຓ຺ຑຸກມ຺ມວເສນປິ ນິສ຺ສຍຠາໂວ ລພ຺ຠເຕວາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ທິວເສ ທິວເສ ວຑ຺ຒາເປນ຺ໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ທິວເສ ທິວເສ ຕໂຕ ຕໂຕ ທິຄຸຓໍ ກຕ຺ວາ ວຑ຺ຒາເປນ຺ໂຕ. ໂປຖຸຊ຺ຊນິເກນາຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນຠາວານຸຣູເປນ. ນິຄ຺ໂຣຘຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອານຸຠາວກິຕ຺ຕນາຘິກາຣຕ຺ຕາ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ປຈ຺ຉາ ວຕ຺ຕພ຺ພມ຺ປິ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ປຸນ ຣາຊາ ອໂສກາຣາມໍ ນາມ ມຫາວິຫາຣໍ ກາເຣຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ເຈຕິຍປຏິມຓ຺ຑິຕານີຕິ ເອຕ຺ຖ ຈຍິຕພ຺ພໍ ປູເຊຕພ຺ພນ຺ຕິ ເຈຕິຍໍ, ອິຏ຺ຐກາທີຫິ ຈິຕຕ຺ຕາ ວາ ເຈຕິຍໍ, ເຈຕິເຍຫິ ປຏິມຓ຺ຑິຕານິ ວິຠູສິຕານີຕິ ເຈຕິຍປຏິມຓ຺ຑິຕານິ. ຘມ຺ເມນາຕິ ຘມ຺ມໂຕ ອນເປເຕນ.

ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ເອກທິວສໍ ກິຣາ’’ຕິອາທິ. ອໂສກາຣາເມ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ກເຕ ອາຣາເມ ປຈ຺ຉາ ກາຣາປກສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ນາມວເສນ ນິຣຸຬ຺ຫໍ ນາມປຓ຺ຓຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອໂສກາຣາເມ’’ຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຕສ຺ມິໍ ທິວເສ ຣາຊາ ອຕ຺ຕໂນ ຆເຣເຍວ ສພ຺ພໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ໂຠເຊຕ຺ວາ ອິມໍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາຕິ ໂຠເຊຕ຺ວາ ສພ຺ພປຣິກ຺ຂາຣທານວເສນ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ທີປວໍເສ –

‘‘ນິເວສນໍ ປເວເສຕ຺ວາ, ນິສີທາເປຕ຺ວານ ອາສເນ;

ຍາຄຸໍ ນານາວິຘໍ ຂຊ຺ຊໍ, ໂຠຊນຎ຺ຈ ມຫາຣຫໍ;

ອທາສິ ປຍຕປາຓິ, ຍາວທຕ຺ຖໍ ຍທິຈ຺ຉກໍ.

‘‘ຠຸຕ຺ຕາວິຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ, ໂອນີຕປຕ຺ຕປາຓິໂນ;

ເອກເມກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ, ອທາສິ ຍຸຄສາຏກໍ.

‘‘ປາທອພ຺ຠຎ຺ຊນໍ ເຕລໍ, ຉຕ຺ຕຎ຺ຈາປິ ອຸປາຫນໍ;

ສພ຺ພໍ ສມຓປຣິກ຺ຂາຣໍ, ອທາສິ ຜາຓິຕໍ ມຘຸໍ.

‘‘ອຠິວາເທຕ຺ວາ ນິສີທິ, ອໂສກຘມ຺ໂມ ມຫີປຕິ;

ນິສຊ຺ຊ ຣາຊາ ປວາເຣສິ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ປຈ຺ຈຍໍ.

‘‘ຍາວຕາ ຠິກ຺ຂູ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕາວ ເທມິ ຍທິຈ຺ຉກໍ;

ສນ຺ຕປ຺ເປຕ຺ວາ ປຣິກ຺ຂາເຣນ, ປວາເຣຕ຺ວານ ປຈ຺ຈເຍ;

ຕໂຕ ອປຸຈ຺ຉິ ຄມ຺ຠີຣໍ, ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘໍ ສຸເທສິຕ’’ນ຺ຕິ.

ອງ຺ຄໂຕ, ມຫາຣາຊ, ນວ ອງ຺ຄານີຕິອາທິ ໂມຄ຺ຄລິປຸຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ນວກມ຺ມາຘິຏ຺ຐາຍກໍ ອທາສີຕິ ຈຕຸຣາສີຕິວິຫາຣສຫສ຺ເສສຸ ກຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ນວກມ຺ມສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐາຍກໍ ວິຘາຍກໍ ກຕ຺ວາ ອທາສິ. ເອກທິວສເມວ ສພ຺ພນຄເຣຫິ ປຓ຺ຓານິ ອາຄມິໍສູຕິ ສພ຺ພວິຫາເຣສຸ ກິຣ ຣາຫຸນາ ຈນ຺ທສ຺ສ ຄຫຓທິວເສ ນວກມ຺ມໍ ອາຣຠິຕ຺ວາ ປຸນ ຣາຫຸນາ ຈນ຺ທສ຺ສ ຄຫຓທິວເສເຍວ ນິຏ຺ຐາເປສຸໍ, ຕສ຺ມາ ເອກທິວສເມວ ປຓ຺ຓານິ ອາຄມິໍສູຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຏ຺ຐ ສີລງ຺ຄານີຕິ ອຏ຺ຐ ອຸໂປສຖງ຺ຄສີລານິ. ‘‘ສພ຺ພາລງ຺ກາຣວິຠູສິຕາຍາ’’ຕິ ອິທໍ ອສມາທິນ຺ນຸໂປສຖງ຺ຄານໍ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອມຣວຕິຍາ ຣາຊຘານິຍາຕິ ຕາວຕິໍສເທວນຄເຣ. ອລງ຺ກຕປຏິຍຕ຺ຕນ຺ຕິ ອລງ຺ກຕກຣຓວເສນ ສພ຺ພສຊ຺ຊິຕໍ.

ອຘິກໍ ກາຣໍ ອຘິກາຣໍ, ອຘິກໍ ກິຣິຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂລກວິວຣຓໍ ນາມ ປາຏິຫາຣິຍໍ ອກໍສູຕິ ເອຕ຺ຖ ອເນກສຫສ຺ສສງ຺ຂ຺ຍສ຺ສ ໂອກາສໂລກສ຺ສ ຕນ຺ນິວາສີສຕ຺ຕໂລກສ຺ສ ຈ ວິວຏຠາວກຣຓປາຏິຫາຣິຍໍ ໂລກວິວຣຓໍ ນາມ. ຕໍ ປນ ກໂຣນ຺ໂຕ ອິທ຺ຘິມາ ອນ຺ຘກາຣໍ ວາ ອາໂລກໍ ກໂຣຕິ, ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ວາ ວິວຏໍ, ອນາປາຖໍ ວາ ອາປາຖໍ ກໂຣຕິ. ກຖໍ? ອຍຎ຺ຫິ ຍຖາ ປຏິຈ຺ຉນ຺ໂນປິ ທູເຣ ຐິໂຕປິ ອຕ຺ຕາ ວາ ປໂຣ ວາ ທິສ຺ສຕິ, ເອວໍ ອຕ຺ຕານໍ ວາ ປຣໍ ວາ ປາກຏໍ ກາຕຸກາໂມ ປາທກຊ຺ຌານໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ‘‘ອິທໍ ອນ຺ຘກາຣຏ຺ຐານໍ ອາໂລກຊາຕໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ວາ ‘‘ອິທໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ວິວຏໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ວາ ‘‘ອິທໍ ອນາປາຖໍ ອາປາຖໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ວາ ອາວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ປຸນ ປາທກຊ຺ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ອຘິຏ຺ຐາຕິ. ສຫ ອຘິຏ຺ຐາເນນ ຍຖາຘິຏ຺ຐິຕເມວ ໂຫຕິ. ອປເຣ ທູເຣ ຐິຕາປິ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ສຍມ຺ປິ ປສ຺ສິຕຸກາໂມ ປສ຺ສຕິ ຠຄວາ ວິຍ ເທໂວໂຣຫເຓ. ຠຄວາ ຫິ ເທວໂລເກ ອຠິຘມ຺ມເທສນໍ ນິຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ສງ຺ກສ຺ສນຄຣໍ ໂອຕຣນ຺ໂຕ ສິເນຣຸມຸທ຺ຘນິ ຐຕ຺ວາ ປຸຣຕ຺ຖິມໍ ໂລກຘາຕຸໍ ໂອໂລເກສິ, ອເນການິ ຈກ຺ກວາຬສຫສ຺ສານິ ວິວຏານິ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ເອກງ຺ຄຓໍ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ປກາສິໍສຸ. ຍຖາ ຈ ປຸຣຕ຺ຖິເມນ, ເອວໍ ປຈ຺ຉິເມນປິ ອຸຕ຺ຕເຣນປິ ທກ຺ຂິເຓນປິ ສພ຺ພໍ ວິວຏມທ຺ທສ. ເຫຏ຺ຐາປິ ຍາວ ອວີຈິ ອຸປຣິ ຈ ຍາວ ອກນິຏ຺ຐຠວນໍ, ຕາວ ອທ຺ທສ. ມນຸສ຺ສາປິ ເທເວ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ເທວາປິ ມນຸສ຺ເສ. ຕຕ຺ຖ ເນວ ມນຸສ຺ສາ ອຸທ຺ຘໍ ອຸລ຺ໂລເກນ຺ຕິ, ນ ເທວາ ອໂຘ ໂອໂລເກນ຺ຕິ, ສພ຺ເພ ສມ຺ມຸຂສມ຺ມຸຂາວ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ຕໍ ທິວສໍ ໂລກວິວຣຓໍ ນາມ ອໂຫສິ.

ອປິຈ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີເປ ຕຬງ຺ຄຣວາສີ ຘມ຺ມທິນ຺ນຕ຺ເຖໂຣປິ ອິມໍ ປາຏິຫາຣິຍໍ ອກາສິ. ໂສ ກິຣ ເອກທິວສໍ ຕິສ຺ສມຫາວິຫາເຣ ເຈຕິຍງ຺ຄຓມ຺ຫິ ນິສີທິຕ຺ວາ ‘‘ຕີຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ອປຓ຺ຓກປຏິປທໍ ປຏິປນ຺ໂນ ໂຫຕີ’’ຕິ ອປຓ຺ຓກສຸຕ຺ຕໍ (ອ. ນິ. ໓.໑໖) ກເຖນ຺ໂຕ ເຫຏ຺ຐາມຸຂໍ ພີຊນິໍ ອກາສິ, ຍາວ ອວີຈິໂຕ ເອກງ຺ຄຓໍ ອໂຫສິ, ຕໂຕ ອຸປຣິມຸຂໍ ອກາສິ, ຍາວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກາ ເອກງ຺ຄຓໍ ອໂຫສິ. ເຖໂຣ ນິຣຍຠເຍນ ຕຊ຺ເຊຕ຺ວາ ສຄ຺ຄສຸເຂນ ຈ ປໂລເຠຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ເກຈິ ໂສຕາປນ຺ນາ ອເຫສຸໍ, ເກຈິ ສກທາຄາມີ ອນາຄາມີ ອຣຫນ຺ໂຕຕິ ເອວໍ ຕສ຺ມິໍ ທິວເສປິ ໂລກວິວຣຓໍ ນາມ ອໂຫສິ. ອິເມ ປນ ຠິກ຺ຂູ ຍຖາ ອໂສໂກ ຘມ຺ມຣາຊາ ອໂສກາຣາເມ ຐິໂຕ ຈຕຸທ຺ທິສາ ອນຸວິໂລເກນ຺ໂຕ ສມນ຺ຕໂຕ ສມຸທ຺ທປຣິຍນ຺ຕໍ ຊມ຺ພຸທີປໍ ປສ຺ສຕິ, ຈຕຸຣາສີຕິ ຈ ວິຫາຣສຫສ຺ສານິ ອຸຬາຣາຍ ວິຫາຣມຫປູຊາຍ ວິໂຣຈມານານິ, ເອວໍ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ໂລກວິວຣຓໍ ນາມ ປາຏິຫາຣິຍໍ ອກໍສຸ.

ວິຫາຣມຫປູຊາຍາຕິ ວິຫາຣມຫສງ຺ຂາຕາຍ ປູຊາຍ. ວິຠູຕິນ຺ຕິ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ. ເອວຣູປໍ ປີຕິປາໂມຊ຺ຊນ຺ຕິ ອີທິສໍ ປຣິຈ຺ຈາຄມູລກໍ ປີຕິປາໂມຊ຺ຊໍ. ໂມຄ຺ຄລິປຸຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຠາຣມກາສີຕິ ເຖຣສ຺ສ ມຫານຸຠາວຕ຺ຕາ ‘‘ອຸຕ຺ຕຣິປິ ເຈ ກເຖຕພ຺ພໍ ອຕ຺ຖິ, ຕມ຺ປິ ໂສເຍວ ກເຖສ຺ສຕີ’’ຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ຣຎ຺ຎາ ປຸຈ຺ຉິຕປຎ຺ຫສ຺ສ ວິສຊ຺ຊນໍ ເຖຣສ຺ສ ຠາຣມກາສິ. ສາສນສ຺ສ ທາຍາໂທ ໂຫມິ, ນ ໂຫມີຕິ ສາສນສ຺ສ ຎາຕໂກ ອພ຺ຠນ຺ຕໂຣ ໂຫມິ, ນ ໂຫມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຍສໍ ສາສເນ ປພ຺ພຊິຕາ ປຸຕ຺ຕຘີຕໂຣ ນ ສນ຺ຕິ, ນ ເຕ ສາສເນ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ອຕ຺ຕໂນ ຠາຣໍ ກຕ຺ວາ ວຫນ຺ຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ເຖໂຣ ເອວມາຫ ‘‘ນ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ເອຕ຺ຕາວຕາ ສາສນສ຺ສ ທາຍາໂທ ໂຫຕີ’’ຕິ. ກຖຎ຺ຈຣຫິ, ຠນ຺ເຕ, ສາສນສ຺ສ ທາຍາໂທ ໂຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຈຣຫີຕິ ນິປາໂຕ ອກ຺ຂນ຺ຕິໍ ທີເປຕິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍທິ ເອວຣູປໍ ປຣິຈ຺ຈາຄໍ ກຕ຺ວາປິ ສາສນສ຺ສ ທາຍາໂທ ນ ໂຫຕິ, ອຎ຺ຎໍ ກິໍ ນາມ ກຕ຺ວາ ໂຫຕີຕິ.

ຕິສ຺ສກຸມາຣສ຺ສ ປພ຺ພຊິຕກາລໂຕ ປຠຸຕີຕິ ຍທາ ຈ ຕິສ຺ສກຸມາໂຣ ປພ຺ພຊິໂຕ, ເຍນ ຈ ກາຣເຓນ ປພ຺ພຊິໂຕ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ສກ຺ຂສີຕິ ສກ຺ຂິສ຺ສສິ. ປາໂມຊ຺ຊຊາໂຕຕິ ສຎ຺ຊາຕປາໂມຊ຺ໂຊ. ປຸຕ຺ຕານໍ ມນໍ ລຠິຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸຕ຺ຕີປິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ປຸຕ຺ຕສທ຺ເທນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ, ປຸຕ຺ໂຕ ຈ ຘີຕາ ຈ ປຸຕ຺ຕາຕິ ເອວໍ ເອກເສສນເຍນ ວາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຘີຕຸສທ຺ເທນ ສຫ ປຍຸຊ຺ຊມາໂນ ຫິ ປຸຕ຺ຕສທ຺ໂທ ເອໂກວ ອວສິສ຺ສຕິ, ຘີຕຸສທ຺ໂທ ນິວຕ຺ຕຕີຕິ ສທ຺ທສຕ຺ຖວິທູ ວທນ຺ຕິ. ສິກ຺ຂາຍ ປຕິຏ຺ຐາເປສຸນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍເຍວ ສີມມຓ຺ຑເລ ສິກ຺ຂາສມ຺ມຸຕິໍ ທຕ຺ວາ ປາຓາຕິປາຕາເວຣມຓິອາທີສຸ ວິກາລໂຠຊນາເວຣມຓິປຣິໂຍສານາສຸ ຉສຸ ສິກ຺ຂາສຸ ສມາທປນວເສນ ສິກ຺ຂາຍ ປຕິຏ຺ຐາເປສຸໍ. ສຏ຺ຐິວສ຺ສາຍປິ ຫິ ສາມເຓຣິຍາ ‘‘ປາຓາຕິປາຕາເວຣມຓິໍ ທ຺ເວ ວສ຺ສານິ ອວີຕິກ຺ກມ຺ມ ສມາທານໍ ສມາທິຍາມີ’’ຕິອາທິນາ (ປາຈິ. ໑໐໗໘-໑໐໗໙) ຉ ສິກ຺ຂາໂຍ ສມາທິຍິຕ຺ວາ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພາເຍວ. ນ ຫິ ເອຕາສຸ ຉສຸ ສິກ຺ຂາປເທສຸ ທ຺ເວ ວສ຺ສານິ ອສິກ຺ຂິຕສິກ຺ຂໍ ສາມເຓຣິໍ ອຸປສມ຺ປາເທຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຉ ວສ຺ສານິ ອຠິເສກສ຺ສ ອສ຺ສາຕິ ຉພ຺ພສ຺ສາຠິເສໂກ, ອຠິເສກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕຉວສ຺ໂສຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ສພ຺ພໍ ເຖຣວາທນ຺ຕິ ທ຺ເວ ສງ຺ຄີຕິໂຍ ອາຣຸຬ຺ຫາ ປາຬິເຍເວຕ຺ຖ ‘‘ເຖຣວາໂທ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ສາ ຫິ ມຫາກສ຺ສປປຠຸຕີນໍ ມຫາເຖຣານໍ ວາທຕ຺ຕາ ‘‘ເຖຣວາໂທ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂກນ຺ຕປຸຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣຕິ ເອຕ຺ຖ ໂກນ຺ຕສກຸຓິໂຍ ນາມ ກິນ຺ນຣຊາຕິໂຍ. ‘‘ຕາສຸ ເອກິສ຺ສາ ກຸຈ຺ຉິຍໍ ສຍິໂຕ ມນຸສ຺ສຊາຕິໂກ ຣຎ຺ຎາ ໂປສິໂຕ ໂກນ຺ຕປຸຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ນາມາ’’ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຫາວໍເສປິ ເຈຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ປຸເຣ ປາຏລິປຸຕ຺ຕມ຺ຫາ, ວເນ ວນຈໂຣ ຈຣໍ;

ໂກນ຺ຕກິນ຺ນຣິຍາ ສທ຺ຘິໍ, ສໍວາສໍ ກິຣ ກປ຺ປຍິ.

‘‘ເຕນ ສໍວາສມນ຺ວາຍ, ສາ ປຸຕ຺ເຕ ຊນຍີ ທຸເວ;

ຕິສ຺ໂສ ເຊຏ຺ໂຐ ກນິຏ຺ໂຐ ຕຸ, ສຸມິຕ຺ໂຕ ນາມ ນາມໂຕ.

‘‘ມຫາວຣຸຓຕ຺ເຖຣສ຺ສ, ກາເລ ປພ຺ພຊິ ສນ຺ຕິເກ;

ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິໍສຸ, ຉຬຠິຎ຺ຎາຄຸຓໍ ອຸໂຠ’’ຕິ.

ເກຈິ ປນ ເອວໍ ວທນ຺ຕິ ‘‘ໂກນ຺ຕາ ນາມ ກຏ຺ຐວາຫນຣຎ຺ໂຎ ວໍເສ ຊາຕາ ເອກາ ຣາຊຘີຕາ. ຕໍ ຄຣຸຬຍນ຺ເຕນ ອຣຎ຺ຎຄຕໍ ເອໂກ ວນຈຣໂກ ອາເນຕ຺ວາ ຕາຍ ສທ຺ຘິໍ ສໍວາສໍ ກປ຺ເປສິ. ສາ ຕສ຺ສ ອຸໂຠ ປຸຕ຺ເຕ ວິຊາຍິ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ເຊຏ຺ຐໂກ ມາຕຸນາເມນ ໂກນ຺ຕປຸຕ຺ໂຕ ນາມ ຊາໂຕ’’ຕິ. ກຏ຺ຐວາຫນຣຎ຺ໂຎ ກິຣ ນຄເຣ ສພ຺ເພປິ ວິຠວສມ຺ປນ຺ນາ ນທີປພ຺ພຕກີຬາທີສຸ ຄຣຸຬສກຸຓສທິສໍ ຍນ຺ຕໍ ກາເຣຕ຺ວາ ກຏ຺ຐວາຫນຣາຊາ ວິຍ ຄຣຸຬວາຫເນນ ວິຈຣນ຺ຕິ.

ພ຺ຍາຘິປຏິກມ຺ມຕ຺ຖໍ ຠິກ຺ຂາຈາຣວຕ຺ເຕນ ອາຫິຓ຺ຑນ຺ໂຕ ປສຕມຕ຺ຕໍ ສປ຺ປິໍ ອລຠິຕ຺ວາຕິ ຕທາ ກິຣ ເຊຏ຺ຐສ຺ສ ໂກນ຺ຕປຸຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣສ຺ສ ກຸຈ຺ຉິວາໂຕ ສມຸຏ຺ຐາສິ. ຕໍ ພາຬ຺ຫາຍ ທຸກ຺ຂເວທນາຍ ປີຬິຕໍ ກນິຏ຺ໂຐ ສຸມິຕ຺ໂຕ ນາມ ເຖໂຣ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິເມຕ຺ຖ, ຠນ຺ເຕ, ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ, ‘‘ອາວຸໂສ, ປສຕມຕ຺ຕໍ ສປ຺ປິໍ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ນິເວທນໍ ຕສ຺ສ ຄິລານປຈ຺ຈຍໍ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ສປ຺ປິອຕ຺ຖາຍ ຈຣຓຎ຺ຈ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ຠິກ຺ຂາຈາຣເວລາຍເມວ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ເຕນ ຕຍາ ຍທິ ສກ຺ກາ ລທ຺ຘຸໍ, ເອວໍ ວິຈຣິຕ຺ວາ ຍໍ ລທ຺ຘໍ, ຕໍ ອາຫຣາ’’ຕິ ອາຫ. ກນິຏ຺ໂຐປິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຠິກ຺ຂາຈາຣວຕ຺ເຕນ ຈຣນ຺ໂຕ ປສຕມຕ຺ຕມ຺ປິ ສປ຺ປິໍ ນາລຕ຺ຖ. ໂສ ປນ ກຸຈ຺ຉິວາໂຕ ພລວຕໂຣ ສປ຺ປິຆຏສເຕນປິ ວູປສເມຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ໂຍ ອໂຫສິ. ເຖໂຣ ເຕເນວ ພ຺ຍາຘິພເລນ ກາລມກາສິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ວິຈ຺ຉິກນາມເກນ ກີຏວິເສນ ຑຏ຺ໂຐ ເຖໂຣ ຕສ຺ສ ວິສເວເຄນ ອຘິມຕ຺ຕາຍ ທຸກ຺ຂເວທນາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຕໍ ວູປສເມຕຸໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ປສຕມຕ຺ຕໍ ສປ຺ປິໍ ອລຠິຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ມຫາວໍເສ –

‘‘ປາເທ ກີຏວິເສນາສິ, ຑຏ຺ໂຐ ເຊຏ຺ໂຐ ສເວທໂນ;

ອາຫ ປຸຏ຺ໂຐ ກນິຏ຺ເຐນ, ເຠສຊ຺ຊໍ ປສຕໍ ຆຕໍ.

‘‘ຣຎ຺ໂຎ ນິເວທນໍ ເຖໂຣ, ຄິລານປຈ຺ຈເຍປິ ຈ;

ສປ຺ປິອຕ຺ຖຎ຺ຈ ຈຣຓໍ, ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປິ.

‘‘ປິຓ຺ຑາຍ ເຈ ຈຣໍ ສປ຺ປິໍ, ລຠເສ ຕ຺ວໍ ຕມາຫຣ;

ອິຈ຺ຈາຫ ຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ໂສ, ສຸມິຕ຺ຕໍ ເຖຣມຸຕ຺ຕມໍ.

‘‘ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣຕາ ເຕນ, ນ ລທ຺ຘໍ ປສຕໍ ຆຕໍ;

ສປ຺ປິກຸມ຺ຠສເຕນາປິ, ພ຺ຍາຘິ ຊາໂຕ ອສາຘິໂຍ.

‘‘ເຕເນວ ພ຺ຍາຘິນາ ເຖໂຣ, ປຕ຺ໂຕ ອາຍຸກ຺ຂຍນ຺ຕິກໍ;

ໂອວທິຕ຺ວປ຺ປມາເທນ, ນິພ຺ພາຕຸໍ ມານສໍ ອກາ.

‘‘ອາກາສມ຺ຫິ ນິສີທິຕ຺ວາ, ເຕໂຊຘາຕຸວເສນ ໂສ;

ຍຖາຣຸຈິ ອຘິຏ຺ຐາຍ, ສຣີຣໍ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ.

‘‘ຊາລາ ສຣີຣາ ນິກ຺ຂມ຺ມ, ນິມໍສຉາຣິກໍ ຑຫິ;

ເຖຣສ຺ສ ສກລໍ ກາຍໍ, ອຏ຺ຐິການິ ຕຸ ໂນ ຑຫີ’’ຕິ.

ອປ຺ປມາເທນ ໂອວທິຕ຺ວາຕິ ‘‘ອມ຺ຫາທິສານມ຺ປິ ເອວໍ ປຈ຺ຈຍາ ທຸລ຺ລຠາ, ຕຸມ຺ເຫ ລຠມາເນສຸ ປຈ຺ຈເຍສຸ ອປ຺ປມຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ເອວໍ ອປ຺ປມາເທນ ໂອວທິຕ຺ວາ. ປລ຺ລງ຺ເກນາຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ອູຣຸພທ຺ຘາສເນນ. ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕລກ຺ຂເຓ ເຈຕໍ ກຣຓວຈນໍ. ເຕໂຊຘາຕຸໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາຕິ ເຕໂຊຘາຕຸກສິຓາຣມ຺ມຓໍ ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ. ເຖຣສ຺ສ ສກ຺ກາຣໍ ກຕ຺ວາຕິ ເຖຣສ຺ສ ຘາຕຸສກ຺ກາຣໍ ກຕ຺ວາ. ຈຕູສຸ ທ຺ວາເຣສຸ ໂປກ຺ຂຣຓິໂຍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ເຠສຊ຺ຊສ຺ສ ປູຣາເປຕ຺ວາຕິ ເອກສ຺ມິໍ ທ຺ວາເຣ ຈຕສ຺ໂສ ໂປກ຺ຂຣຓິໂຍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ເອກໍ ໂປກ຺ຂຣຓິໍ ສປ຺ປິສ຺ສ ປູຣາເປຕ຺ວາ ເອກໍ ມຘຸໂນ, ເອກໍ ຜາຓິຕສ຺ສ, ເອກໍ ສກ຺ກຣາຍ ປູຣາເປສິ. ເສສທ຺ວາເຣສຸປິ ເອວເມວ ກາຣາເປສີຕິ ວທນ຺ຕິ.

ສຠາຍໍ ສຕສຫສ຺ສນ຺ຕິ ນຄຣມຊ຺ເຌ ວິນິຈ຺ຉຍສາລາຍໍ ສຕສຫສ຺ສໍ. ອິມິນາ ສກລນຄຣໂຕ ສມຸຏ຺ຐິຕໍ ອາຍໍ ນິທສ຺ເສຕິ. ປຎ຺ຈສຕສຫສ຺ສານິ ຣຎ຺ໂຎ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ຈ ຣຏ຺ຐໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກໍ ອາຍໍ ຐເປຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໂຕຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕປຎ຺ຈສຕສຫສ຺ສໂຕ. ນິຄ຺ໂຣຘຕ຺ເຖຣສ຺ສ ເທວສິກໍ ສຕສຫສ຺ສໍ ວິສຊ຺ເຊສີຕິ ກຖໍ ປນ ເຖຣສ຺ສ ສຕສຫສ຺ສໍ ວິສຊ຺ເຊສິ? ຣາຊາ ກິຣ ທິວສສ຺ສ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ສາຏເກ ປຣິວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ‘‘ເຖຣສ຺ສ ຈີວຣໍ ນີຕ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອາມ ນີຕ’’ນ຺ຕິ ສຸຕ຺ວາວ ປຣິວຕ຺ເຕຕິ. ເຖໂຣປິ ທິວສສ຺ສ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຕິຈີວຣໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕິ. ຕສ຺ສ ຫິ ຕິຈີວຣໍ ຫຕ຺ຖິກ຺ຂນ຺ເຘ ຐເປຕ຺ວາ ປຎ຺ຈຫິ ຈ ຄນ຺ຘສມຸຄ຺ຄສເຕຫິ ປຎ຺ຈຫິ ຈ ມາລາສມຸຄ຺ຄສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ປາໂຕວ ອາຫຣີຍິຕ຺ຖ, ຕຖາ ທິວາ ເຈວ ສາຍຎ຺ຈ. ເຖໂຣປິ ນ ຠຓ຺ຑິກໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຐເປສິ, ສມ຺ປຕ຺ຕສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີນໍ ອທາສິ. ຕທາ ກິຣ ຊມ຺ພຸທີເປ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ນິຄ຺ໂຣຘຕ຺ເຖຣສ຺ເສວ ສນ຺ຕກໍ ຈີວຣໍ ອໂຫສິ. ເອວໍ ເຖຣສ຺ສ ທິວເສ ທິວເສ ສຕສຫສ຺ສໍ ວິສຊ຺ເຊສິ. ອຸຬາໂຣ ລາຠສກ຺ກາໂຣຕິ ເອຕ຺ຖ ລພ຺ຠຕິ ປາປຸຓີຍຕີຕິ ລາໂຠ, ຈຕຸນ຺ນໍ ປຈ຺ຈຍານເມຕໍ ອຘິວຈນໍ. ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ກາຕພ຺ໂພ ທາຕພ຺ໂພຕິ ສກ຺ກາໂຣ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈຍາເຍວ. ປຈ຺ຈຍາ ເອວ ຫິ ປຓີຕປຓີຕາ ສຸນ຺ທຣສຸນ຺ທຣາ ອຠິສງ຺ຂຣິຕ຺ວາ ກຕາ ‘‘ສກ຺ກາໂຣ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ປເຣຫິ ກາຕພ຺ພຄາຣວກິຣິຍາ ປຸປ຺ຜາທີຫິ ປູຊາ ວາ ສກ຺ກາໂຣ.

ທິຏ຺ຐິຄຕານີຕິ ເອຕ຺ຖ ທິຏ຺ຐິເຍວ ທິຏ຺ຐິຄຕໍ ‘‘ຄູຖຄຕໍ ມຸຕ຺ຕຄຕໍ (ມ. ນິ. ໒.໑໑໙), ສງ຺ຂາຣຄຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ມຫານິ. ໔໑) ວິຍ. ຄນ຺ຕພ຺ພາຠາວໂຕ ວາ ທິຏ຺ຐິຍາ ຄຕມຕ຺ຕໍ ທິຏ຺ຐິຄຕໍ, ທິຏ຺ຐິຍາ ຄຫຓມຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທິຏ຺ຐິປ຺ປກາໂຣ ວາ ທິຏ຺ຐິຄຕໍ, ທິຏ຺ຐິເຠໂທຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂລກິຍາ ຫິ ວິຘຍຸຕ຺ຕຄຕປ຺ປກາຣສທ຺ເທ ສມານຕ຺ເຖ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ. ນ ໂຂ ປເນຕໍ ສກ຺ກາ ອິເມສໍ ມຊ຺ເຌ ວສນ຺ເຕນ ວູປສເມຕຸນ຺ຕິ ເຕສຎ຺ຫິ ມຊ຺ເຌ ວສນ຺ໂຕ ເຕສຸເຍວ ອນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ອາເທຍ຺ຍວຈໂນ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ເອວໍ ຈິນ຺ເຕສິ. ຕທາ ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ວສນ຺ຕສ຺ສ ສຸຂວິຫາຣາຠາວໂຕ ຕໍ ປຫາຍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພສຸຂວິຫາຣມຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຕ຺ຕນາ ຜາສຸກວິຫາເຣນ ວິຫຣິຕຸກາໂມ’’ຕິ. ອໂຫຄງ຺ຄປພ຺ພຕນ຺ຕິ ເອວໍນາມກໍ ປພ຺ພຕໍ. ຘມ຺ເມນ ວິນເຍນ ສຕ຺ຖຸສາສເນນາຕິ ເອຕ຺ຖ ຘມ຺ໂມຕິ ຠູຕໍ ວຕ຺ຖຸ. ວິນໂຍຕິ ໂຈທນາ ສາຣຓາ ຈ. ສຕ຺ຖຸສາສນນ຺ຕິ ຎຕ຺ຕິສມ຺ປທາ ອນຸສາວນສມ຺ປທາ ຈ, ຕສ຺ມາ ຠູເຕນ ວຕ຺ຖຸນາ ໂຈເທຕ຺ວາ ສາເຣຕ຺ວາ ຎຕ຺ຕິສມ຺ປທາຍ ອນຸສາວນສມ຺ປທາຍ ຈ ອຸກ຺ເຂປນີຍາທິກມ຺ມວເສນ ນິຄ຺ຄຍ຺ຫມານາປີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອພ຺ພຸທໍ ເຖນນຏ຺ເຐນ, ມລໍ ກິລິຏ຺ຐຠາວກຣຓຏ຺ເຐນ, ກຓ຺ຏກໍ ວິຊ຺ຌນຏ຺ເຐນ. ອຄ຺ຄິໍ ປຣິຈຣນ຺ຕີຕິ ອຄ຺ຄິຫຸຕ຺ຕກາ ວິຍ ອຄ຺ຄິໍ ປູເຊນ຺ຕິ. ປຎ຺ຈາຕເປ ຕປ຺ປນ຺ຕີຕິ ຈຕູສຸ ຐາເນສຸ ອຄ຺ຄິໍ ກຕ຺ວາ ມຊ຺ເຌ ຐຕ຺ວາ ສູຣິຍາຕເປນ ຕປ຺ປນ຺ຕິ. ອາທິຈ຺ຈໍ ອນຸປຣິວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອຸທຍກາລໂຕ ປຠຸຕິ ສູຣິຍໍ ໂອໂລກຍມານາ ຍາວຕ຺ຖງ຺ຄມນາ ສູຣິຍາຠິມຸຂາວ ປຣິວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ໂວຠິນ຺ທິສ຺ສາມາຕິ ປຄ຺ຄຓ຺ຫິໍສູຕິ ວິນາເສສ຺ສາມາຕິ ອຸສ຺ສາຫມກໍສຸ. ອວິສຫນ຺ໂຕຕິ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ.

ສຕ຺ຕທິວເສນ ຣຊ຺ຊໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉາຕິ ສຕ຺ຕທິວເສ ຣຊ຺ຊສຸຂໍ ຕາວ ອນຸຠວ. ຕມຕ຺ຖໍ ສຎ຺ຎາເປສີຕິ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍິຕມຕ຺ຖໍ ໂພເຘສິ. ກຖໍ ສຎ຺ຎາເປສີຕິ ອາຫ ‘‘ໂສ ກິຣາ’’ຕິອາທິ. ຈິຕ຺ຕຣູປນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕານຸຣູປໍ, ຍຖາກາມນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກິສ຺ສາຕິ ເກນ ກາຣເຓນ. ອເຣ ຕ຺ວໍ ນາມ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນມຣຓນ຺ຕິ ສຕ຺ຕຫິ ທິວເສຫິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນມຣຓໍ. ວິສ຺ສຕ຺ໂຖຕິ ນິຣາສງ຺ກຈິຕ຺ໂຕ, ມຣຓສງ຺ກາຣຫິໂຕ ນິພ຺ຠໂຍຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອສ຺ສາສປສ຺ສາສນິພທ຺ຘໍ ມຣຓໍ ເປກ຺ຂມານາຕິ ‘‘ອໂຫ ວຕາຫໍ ຕທນ຺ຕຣໍ ຊີເວຍ຺ຍໍ, ຍທນ຺ຕຣໍ ອສ຺ສສິຕ຺ວາ ປສ຺ສສາມິ ປສ຺ສສິຕ຺ວາ ວາ ອສ຺ສສາມິ, ຠຄວໂຕ ສາສນໍ ມນສິ ກເຣຍ຺ຍໍ, ພຫຸ ວຕ ເມ ກຕໍ ອສ຺ສາ’’ຕິ ເອວໍ ມຣຓສ຺ສຕິຍາ ອນຸຍຸຎ຺ຊນໂຕ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສປ຺ປວຕ຺ຕິກາລປຏິພທ຺ຘໍ ມຣຓໍ ເປກ຺ຂມານາ. ຕຕ຺ຖ ອສ຺ສາໂສຕິ ພຫິນິກ຺ຂມນນາສວາໂຕ. ປສ຺ສາໂສຕິ ອນ຺ໂຕປວິສນວາໂຕ. ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນປິ ວທນ຺ຕິ.

ມິຄວໍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາຕິ ມິຄມາຣຓຕ຺ຖາຍ ‘‘ອຣຎ຺ເຎ ມິຄປຣິເຍສນໍ ຈຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ. ຕຕ຺ຖ ມິຄວນ຺ຕິ ມິຄານໍ ວານນໂຕ ເຫສນໂຕ ພາຘນໂຕ ‘‘ມິຄວ’’ນ຺ຕິ ລທ຺ຘສມຎ຺ຎໍ ມິຄວໍ. ໂຍນກມຫາຘມ຺ມຣກ຺ຂິຕຕ຺ເຖຣນ຺ຕິ ໂຍນກວິສເຍ ຊາຕໍ ອິຘາຄນ຺ຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕໍ ຘມ຺ມຣກ຺ຂິຕນາມເຘຍ຺ຍໍ ມຫາເຖຣໍ. ຫຕ຺ຖິນາເຄນາຕິ ມຫາຫຕ຺ຖິນາ. ມຫນ຺ຕປຣິຍາໂຍປິ ຫິ ນາຄສທ຺ໂທຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຫິນາຄາທິໂຕ ວາ ວິເສສນຕ຺ຖໍ ‘‘ຫຕ຺ຖິນາເຄນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສາສຍໍ ຕສ຺ສ ອຊ຺ຌາສຍໍ. ຕສ຺ສ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ເສວາຕິ ອນາທເຣ ສາມິວຈນໍ, ຕສ຺ມິໍ ປສ຺ສນ຺ເຕເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາກາເສ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຍໍ ວິກຸພ຺ພນິທ຺ຘິ ນ ໂຫຕີຕິ ຄິຫິສ຺ສປິ ອິມໍ ອິທ຺ຘິປາຏິຫາຣິຍໍ ທສ຺ເສສິ. ສາ ຫິ ‘‘ປກຕິວຓ຺ຓໍ ວິຊຫິຕ຺ວາ ກຸມາຣກວຓ຺ຓໍ ວາ ທສ຺ເສຕິ ນາຄວຓ຺ຓໍ ວາ, ວິວິຘມ຺ປິ ເສນາພ຺ຍູຫໍ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ ເອວໍ ອາຄຕາ ອິທ຺ຘິ ປກຕິວຓ຺ຓວິຊຫນວິກາຣວເສນ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິກຸພ຺ພນິທ຺ຘິ ນາມ. ອຘິຏ຺ຐານິທ຺ຘິຍາ ປນ ປຏິກ຺ເຂໂປ ນຕ຺ຖິ. ຕຖາ ຈ ວກ຺ຂຕິ ຂຸທ຺ທກວຕ຺ຖຸກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນາຍໍ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໒໕໒) ‘‘ອິທ຺ຘິປາຏິຫາຣິຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວິກຸພ຺ພນິທ຺ຘິປາຏິຫາຣິຍໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ອຘິຏ຺ຐານິທ຺ຘິ ປນ ອປ຺ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ’’ຕິ. ລຄ຺ເຄຕ຺ວາຕິ ອາກາເສ ກາຍພນ຺ຘນໍ ປສາເຣຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຈີວຣໍ ລຄ຺ເຄຕ຺ວາ.

ຉຓເວສນ຺ຕິ ຕຸຏ຺ຐິຊນນເວສໍ, ອຸສ຺ສວເວສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຏິຍາເທສຸນ຺ຕິ ‘‘ອາຄຕກາເລ ຈີວຣາທີນໍ ປຣິເຍສນໍ ຠາຣິຍ’’ນ຺ຕິ ປຐມເມວ ປຕ຺ຕຈີວຣານິ ສມ຺ປາເທສຸໍ. ປຘານຆຣນ຺ຕິ ຠາວນານຸໂຍຄວເສນ ວີຣິຍາຣມ຺ຠສ຺ສ ອນຸຣູປໍ ວິວິຕ຺ຕເສນາສນໍ. ໂສປີຕິ ຣຎ຺ໂຎ ຠາຄິເນຍ຺ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນຸປພ຺ພຊິໂຕຕິ ອຸຬາຣວິຠເວນ ຂຕ຺ຕິຍຊເນນ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິໂຕ. ຄນ຺ຕ຺ວາຕິ ອິທ຺ຘິຍາ ຄນ຺ຕ຺ວາ. ກຸສລາຘິປ຺ປາໂຍຕິ ມນາປຊ຺ຌາສໂຍ. ທ຺ເວຬ຺ຫກຊາໂຕຕິ ‘‘ອິເມ ຠິກ຺ຂູ ນ ເອກມຄ຺ເຄນ ກເຖນ຺ຕີ’’ຕິ ສໍສຍມາປນ຺ໂນ. ເອເກກໍ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສປຣິວາຣນ຺ຕິ ເອເກກສ຺ສ ເອເກກສຫສ຺ສປຣິຈ຺ຉິນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂຸປຣິວາຣຎ຺ຈ. ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉຖາຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ‘‘ສາສນໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເຖຣາ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ຘມ຺ມກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ມຎ຺ຎມານາ ຄຕາ. ອີທິເສສຸ ຫິ ຐາເນສຸ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ນ ກາຕພ຺ພໍ. ກປ຺ປິຍສາສນຎ຺ເຫຕໍ ນ ຄິຫິກມ຺ມປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ. ເຖໂຣ ນາຄຈ຺ຉີຕິ ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ຣາຊາ ປກ຺ໂກສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ຘມ຺ມກມ຺ມຕ຺ຖາຍ ອາຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປນ ເປສິເຕປິ ນ ອາຄໂຕ ກິຣ. ເຖໂຣ ຫິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ວິຂ຺ຍາຕວເສນ ສມ຺ຠາວນຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ສມ຺ຠາວິຕສ຺ສ ຈ ອຸທ຺ຘໍ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈສິທ຺ຘິໂຕ ອສາຣຸປ຺ປວຈນເລເສນ ນ ອາຄຈ຺ຉີຕິ. ມຫລ຺ລໂກ ນຸ ໂຂ ຠນ຺ເຕ ເຖໂຣຕິ ກິຎ຺ຈາປິ ຣາຊາ ເຖຣໍ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ໂພ, ນາມໍ ປນ ສລ຺ລກ຺ເຂຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ເອວໍ ປຸຈ຺ຉີຕິ ວທນ຺ຕິ. ວຍ຺ຫນ຺ຕິ ອຸປຣິ ມຓ຺ຑປສທິສໍ ປທຣຈ຺ຉນ຺ນໍ, ສພ຺ພປລິຄຸຓ຺ຐິມໍ ວາ ຉາເທຕ຺ວາ ກຕໍ ສກຏວິເສສໍ ວຍ຺ຫນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ນາວາສງ຺ຆາຏໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ນາວາຕິ ໂປໂຕ. ໂສ ຫິ ໂອຣໂຕ ປາຣໍ ປຕຕິ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ໂປໂຕ, ສຕ຺ເຕ ເນຕີຕິ ນາວາຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອກໂຕ ສງ຺ຆຏິຕາ ນາວາ ນາວາສງ຺ຆາຏໍ, ຕຖາ ຕໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສາສນປຈ຺ຈຕ຺ຖິການໍ ພຫຸຠາວໂຕ ອາຫ ‘‘ອາຣກ຺ຂໍ ສໍວິຘາຍາ’’ຕິ. ຍນ຺ຕິ ຍສ຺ມາ, ເຍນ ກາຣເຓນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອາຄຸໍ ນ ກໂຣຕີຕິ ນາໂຄ’’ຕິ (ຈູຬວ. ເມຕ຺ຕຄູມາຓວປູຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໒໗) ວຈນໂຕ ປາປກຣຓາຠາວໂຕ ສມໂຓ ອິຘ ນາໂຄ ນາມາຕິ ມຎ຺ຎມານາ ‘‘ເອໂກ ຕໍ ມຫາຣາຊ ສມຓນາໂຄ ທກ຺ຂິຓຫຕ຺ເຖ ຄຓ຺ຫິສ຺ສຕີ’’ຕິ ພ຺ຍາກຣິໍສຸ. ອພ຺ພາຫິໍສູຕິ ອາກຑ຺ຒິໍສຸ. ‘‘ຣຎ຺ໂຎ ຫຕ຺ຖຄ຺ຄຫຓໍ ລີຬາວເສນ ກຕໍ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ກສ຺ມາຕິອາທິໂຈທນໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ພາຫິຣໂຕຕິ ອຸຍ຺ຍານສ຺ສ ພາຫິຣໂຕ. ປສ຺ສນ຺ຕານໍ ອຕິທຸກ຺ກຣໍ ຫຸຕ຺ວາ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປເທສປຖວີກມ຺ປນໍ ທຸກ຺ກຣ’’ນ຺ຕິ. ອຘິຏ຺ຐາເນ ປເນຕ຺ຖ ວິສຸໍ ທຸກ຺ກຣຕາ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ສີມໍ ອກ຺ກມິຕ຺ວາຕິ ອນ຺ໂຕສີມໍ ສີມາຍ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ອກ຺ກມິຕ຺ວາ. ອຠິຎ຺ຎາປາທກນ຺ຕິ ອຠິຎ຺ຎາຍ ປຕິຏ຺ຐາຠູຕໍ. ວິກຸພ຺ພນິທ຺ຘິຍາ ເອວ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຖວີຈລນໍ ອຘິຏ຺ຐຫິ. ຣຖສ຺ສ ອນ຺ໂຕສີມາຍ ຐິໂຕ ປາໂທວ ຈລີຕິ ເອຕ຺ຖ ປາໂທຕິ ຣຖຈກ຺ກໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຎ຺ຫິ ຣຖສ຺ສ ຄມນກິຈ຺ຈສາຘນໂຕ ປາທສທິສຕ຺ຕາ ອິຘ ‘‘ປາໂທ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສກ຺ຂຕີຕິ ສກ຺ຂິສ຺ສຕິ. ເອຕມຕ຺ຖນ຺ຕິ ວິນາ ເຈຕນາຍ ປາປສ຺ສ ອສມ຺ຠວສງ຺ຂາຕໍ ອຕ຺ຖໍ. ເຈຕນາຫນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ເຈຕນໍ ອຫ’’ນ຺ຕິ ປທຈ຺ເຉໂທ ກາຕພ຺ໂພ. ເຈຕຍິຕ຺ວາຕິ ເຈຕນໍ ປວຕ຺ຕຍິຕ຺ວາ. ທີປກຕິຕ຺ຕິໂຣຕິ ອຕ຺ຕໂນ ນິສິນ຺ນຠາວສ຺ສ ທີປນໂຕ ເອວໍລທ຺ຘນາໂມ ຕິຕ຺ຕິໂຣ. ຍໍ ອຣຎ຺ຎໍ ເນຕ຺ວາ ສາກຸຓິໂກ ຕສ຺ສ ສທ຺ເທນ ອາຄຕາຄເຕ ຕິຕ຺ຕິເຣ ຄຓ຺ຫາຕິ.

ຕາປສໍ ປຸຈ຺ຉີຕິ ອຕີເຕ ກິຣ ເອກສ຺ມິໍ ປຈ຺ຈນ຺ຕຄາເມ ເອໂກ ສາກຸຓິໂກ ເອກໍ ທີປກຕິຕ຺ຕິຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສຸຏ຺ຐຸ ສິກ຺ຂາເປຕ຺ວາ ປຎ຺ຊເຣ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຏິຊຄ຺ຄຕິ. ໂສ ຕໍ ອຣຎ຺ຎໍ ເນຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສທ຺ເທນ ອາຄຕາຄເຕ ຕິຕ຺ຕິເຣ ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕິຕ຺ຕິໂຣ ‘‘ມໍ ນິສ຺ສາຍ ພຫູ ມມ ຎາຕກາ ນສ຺ສນ຺ຕິ, ມຍ຺ເຫຕໍ ປາປ’’ນ຺ຕິ ນິສ຺ສທ຺ໂທ ອໂຫສິ. ໂສ ຕສ຺ສ ນິສ຺ສທ຺ທຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ເວຬຸເປສິກາຍ ຕໍ ສີເສ ປຫຣຕິ. ຕິຕ຺ຕິໂຣ ທຸກ຺ຂາຕຸຣຕາຍ ສທ຺ທໍ ກໂຣຕິ. ເອວໍ ໂສ ສາກຸຓິໂກ ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ຕິຕ຺ຕິເຣ ຄເຫຕ຺ວາ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປສິ. ອຖ ໂສ ຕິຕ຺ຕິໂຣ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ອິເມ ມຣນ຺ຕູຕິ ມຍ຺ຫໍ ເຈຕນາ ນຕ຺ຖິ, ປຏິຈ຺ຈ ກມ຺ມໍ ປນ ມໍ ຜຸສຕິ. ມຍິ ສທ຺ທໍ ອກໂຣນ຺ເຕ ຫິ ເອເຕ ນາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ກໂຣນ຺ເຕເຍວາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອາຄຕາຄເຕ ອຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປາເປຕິ, ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ ເອຕ຺ຖ ມຍ຺ຫໍ ປາປໍ, ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ໂສ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ‘‘ໂກ ນຸ ໂຂ ເມ ອິມໍ ກງ຺ຂໍ ຉິນ຺ເທຍ຺ຍາ’’ຕິ ຕຖາຣູປໍ ປຓ຺ຑິຕໍ ອຸປຘາເຣນ຺ໂຕ ຈຣຕິ. ອເຖກທິວສໍ ໂສ ສາກຸຓິໂກ ພຫຸເກ ຕິຕ຺ຕິເຣ ຄເຫຕ຺ວາ ປຈ຺ຉິໍ ປູເຣຕ຺ວາ ‘‘ປານີຍໍ ປິວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ຕາປສປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຌານາຠິຎ຺ຎາໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອຣຎ຺ເຎ ວສນ຺ຕສ຺ສ ອສ຺ສມໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ປຎ຺ຊຣໍ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຐເປຕ຺ວາ ປານີຍໍ ປິວິຕ຺ວາ ວາລິກາຕເລ ນິປນ຺ໂນ ນິທ຺ທໍ ໂອກ຺ກມິ. ຕິຕ຺ຕິໂຣ ຕສ຺ສ ນິທ຺ທໂມກ຺ກນ຺ຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ມມ ກງ຺ຂໍ ອິມໍ ຕາປສໍ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມິ, ຊານນ຺ໂຕ ເມ ກເຖສ຺ສຕີ’’ຕິ ປຎ຺ຊເຣ ນິສິນ຺ໂນເຍວ –

‘‘ຎາຕໂກ ໂນ ນິສິນ຺ໂນຕິ, ພຫຸ ອາຄຈ຺ຉເຕ ຊໂນ;

ປຏິຈ຺ຈ ກມ຺ມໍ ຜຸສຕິ, ຕສ຺ມິໍ ເມ ສງ຺ກເຕ ມໂນ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໔.໗໕) –

ຕາປສໍ ປຸຈ຺ຉິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ (ຊາ. ອຏ຺ຐ. ໓.໗໕) – ຠນ຺ເຕ, ສຈາຫໍ ສທ຺ທໍ ນ ກເຣຍ຺ຍໍ, ອຍໍ ຕິຕ຺ຕິຣຊໂນ ນ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ມຍິ ປນ ສທ຺ທໍ ກໂຣນ຺ເຕ ‘‘ຎາຕໂກ ໂນ ນິສິນ຺ໂນ’’ຕິ ອຍໍ ພຫຸຊໂນ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ຕໍ ອາຄຕາຄຕໍ ລຸທ຺ໂທ ຄເຫຕ຺ວາ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປາເປນ຺ໂຕ ມໍ ປຏິຈ຺ຈ ມໍ ນິສ຺ສາຍ ເອຕໍ ປາຓາຕິປາຕກມ຺ມໍ ຜຸສຕິ ປຏິລຠຕິ ວິນ຺ທຕິ, ຕສ຺ມິໍ ມໍ ປຏິຈ຺ຈ ກເຕ ປາເປ ‘‘ມມ ນຸ ໂຂ ເອຕໍ ປາປ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ເມ ມໂນ ສງ຺ກຕິ ປຣິສງ຺ກຕິ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ.

ນ ປຏິຈ຺ຈ ກມ຺ມໍ ຜຸສຕີຕິອາທິກາຍ ປນ ຕາປເສນ ວຸຕ຺ຕຄາຖາຍ ອຍມຕ຺ໂຖ – ຍທິ ຕວ ປາປກິຣິຍາຍ ມໂນ ນ ປທຸສ຺ສຕິ, ຕນ຺ນິນ຺ໂນ ຕປ຺ໂປໂຓ ນ ໂຫຕິ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ລຸທ຺ເທນ ຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ກຕມ຺ປິ ປາປກມ຺ມໍ ຕໍ ນ ຜຸສຕິ ນ ອລ຺ລີຍຕິ. ປາປກິຣິຍາຍ ຫິ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ກສ຺ສ ນິຣາລຍສ຺ສ ຠທ຺ຣສ຺ສ ປຣິສຸທ຺ຘສ຺ສ ສໂຕ ຕວ ປາຓາຕິປາຕເຈຕນາຍ ອຠາວາ ຕໍ ປາປໍ ນ ອຸປລິມ຺ປຕິ, ຕວ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ອລ຺ລີຍຕີຕິ.

ສມຍໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາເປສີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ລທ຺ຘິໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາເປສິ. ສາຓິປາກາຣໍ ປຣິກ຺ຂິປາເປຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ສາຓິປາກາຣນ຺ຕິ ກຣຓຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນໍ, ອຕ຺ຕານຎ຺ຈ ເຖຣຎ຺ຈ ຍຖາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ນ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ເອວໍ ສາຓິປາກາເຣນ ສມນ຺ຕໂຕ ປຣິກ຺ຂິປາເປຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ສາຓິປາກາຣໍ ວາ ສມນ຺ຕໂຕ ປຣິກ຺ຂິປາເປຕ຺ວາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ສາຓິປາກາຣນ຺ຕເຣຕິ ສາຓິປາກາຣສ຺ສ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ. ເອກລທ຺ຘິເກຕິ ສມານລທ຺ຘິເກ. ກິໍ ວທຕິ ສີເລນາຕິ ກິໍວາທີ. ອຖ ວາ ໂກ ກຕໂມ ວາໂທ ກິໍວາໂທ, ໂສ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ກິໍວາທີ. ສສ຺ສຕໍ ອຕ຺ຕານຎ຺ຈ ໂລກຎ຺ຈ ວທນ຺ຕິ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ ສີເລນາຕິ ສສ຺ສຕວາທິໂນ. ອຖ ວາ ວທນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ວາໂທ, ທິຏ຺ຐິຍາ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ. ສສ຺ສໂຕ ວາໂທ ສສ຺ສຕວາໂທ, ໂສ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ສສ຺ສຕວາທິໂນ, ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ສສ຺ສໂຕ ວາໂທ ເອເຕສມຕ຺ຖີຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕສຎ຺ຫິ ອຕ຺ຕາ ໂລໂກ ຈ ສສ຺ສໂຕຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ນ ວາໂທຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ. ສສ຺ສຕສຫຈຣິຕຕາຍ ປນ ວາໂທປິ ສສ຺ສໂຕຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ຍຖາ ‘‘ກຸນ຺ຕາ ປຈຣນ຺ຕີ’’ຕິ. ສສ຺ສໂຕຕິ ວາໂທ ເອເຕສນ຺ຕິ ວາ ອິຕິສທ຺ທໂລໂປ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເຍ ຣູປາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ອຕ຺ຕາຕິ ຈ ໂລໂກຕິ ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ຕໍ ສສ຺ສຕໍ ອມຕໍ ນິຈ຺ຈໍ ຘຸວໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ, ເຕ ສສ຺ສຕວາທິໂນຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ນິທ຺ເທເສ ປຏິສມ຺ຠິທາຍຎ຺ຈ –

‘‘ຣູປໍ ອຕ຺ຕາ ເຈວ ໂລໂກ ຈ ສສ຺ສໂຕ ຈາຕິ ອຕ຺ຕານຎ຺ຈ ໂລກຎ຺ຈ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ. ເວທນໍ… ສຎ຺ຎໍ… ສງ຺ຂາເຣ… ວິຎ຺ຎາຓໍ ອຕ຺ຕາ ເຈວ ໂລໂກ ຈ ສສ຺ສໂຕ ຈາຕິ ອຕ຺ຕານຎ຺ຈ ໂລກຎ຺ຈ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕີ’’ຕິ.

ອຍຎ຺ຈ ອຕ຺ໂຖ ‘‘ຣູປໍ ອຕ຺ຕໂຕ ສມນຸປສ຺ສຕິ, ເວທນໍ… ສຎ຺ຎໍ… ສງ຺ຂາເຣ… ວິຎ຺ຎາຓໍ ອຕ຺ຕໂຕ ສມນຸປສ຺ສຕີ’’ຕິ ອິມິສ຺ສາ ປຎ຺ຈວິຘາຍ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິຍາ ວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ຣູປວນ຺ຕໍ ອຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິອາທິກາຍ ປນ ປຎ຺ຈທສວິຘາຍ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິຍາ ວເສນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຂນ຺ເຘ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ຕທຎ຺ໂຎ ໂລໂກຕິ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕີຕິ ອຍຎ຺ຈ ອຕ຺ໂຖ ລພ຺ຠຕິ. ຕຖາ ເອກໍ ຂນ຺ຘໍ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ອຎ຺ໂຎ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປໂຠຄຠູໂຕ ໂລໂກຕິ, ສສນ຺ຕຕິປຕິເຕ ວາ ຂນ຺ເຘ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ຕທຎ຺ໂຎ ໂລໂກຕິ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສຕ຺ເຕສຸ ສງ຺ຂາເຣສຸ ວາ ເອກຈ຺ຈໍ ສສ຺ສຕໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ເອກຈ຺ຈສສ຺ສໂຕ, ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕວາໂທ. ໂສ ເອເຕສມຕ຺ຖີຕິ ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕິກາ, ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕວາທິໂນ. ເຕ ທຸວິຘາ ໂຫນ຺ຕິ ສຕ຺ເຕກຈ຺ຈສສ຺ສຕິກາ ສງ຺ຂາເຣກຈ຺ຈສສ຺ສຕິກາຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອິສ຺ສໂຣ ນິຈ຺ໂຈ, ອຎ຺ເຎ ສຕ຺ຕາ ອນິຈ຺ຈາ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕວາທາ ສຕ຺ເຕກຈ຺ຈສສ຺ສຕິກາ ເສຍ຺ຍຖາປິ ອິສ຺ສຣວາທາ. ‘‘ນິຈ຺ໂຈ ພ຺ຣຫ຺ມາ, ອຎ຺ເຎ ສຕ຺ຕາ ອນິຈ຺ຈາ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕວາທາປິ ສຕ຺ເຕກຈ຺ຈສສ຺ສຕິກາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ‘‘ປຣມາຓໂວ ນິຈ຺ຈາ, ທ຺ວິອຓຸກາທໂຍ ອນິຈ຺ຈາ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕວາທາ ສງ຺ຂາເຣກຈ຺ຈສສ຺ສຕິກາ ເສຍ຺ຍຖາປິ ກຓາທວາທາທໂຍ. ‘‘ຈກ຺ຂາທໂຍ ອນິຈ຺ຈາ, ວິຎ຺ຎາຓໍ ນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ເອວໍວາທິໂນປິ ສງ຺ຂາເຣກຈ຺ຈສສ຺ສຕິກາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ນນຸ ‘‘ເອກຈ຺ເຈ ຘມ຺ມາ ສສ຺ສຕາ, ເອກຈ຺ເຈ ອສສ຺ສຕາ’’ຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ວາເທ ຈກ຺ຂາທີນໍ ອສສ຺ສຕຠາວສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ຍຖາສຠາວາວໂພໂຘ ເອວ, ຕຍິທໍ ກຖໍ ມິຈ຺ຉາທສ຺ສນນ຺ຕິ? ໂກ ວາ ເອວມາຫ – ‘‘ຈກ຺ຂາທີນໍ ອສສ຺ສຕຠາວສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ມິຈ຺ຉາທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ, ອສສ຺ສເຕສຸເຍວ ປນ ເກສຎ຺ຈິ ຘມ຺ມານໍ ສສ຺ສຕຠາວາຠິນິເວໂສ ອິຘ ມິຈ຺ຉາທສ຺ສນໍ. ເຕນ ປນ ເອກວາເຣ ປວຕ຺ຕມາເນນ ຈກ຺ຂາທີນໍ ອສສ຺ສຕຠາວາວໂພໂຘ ວິທູສິໂຕ ສໍສຏ຺ຐຠາວໂຕ, ວິສສໍສຏ຺ໂຐ ວິຍ ສພ຺ໂພ ສປ຺ປິມຓ຺ໂຑ ສກິຈ຺ຈກຣຓາສມຕ຺ຖຕາຍ ສມ຺ມາທສ຺ສນປກ຺ເຂ ຐເປຕພ຺ພຕໍ ນາຣຫຕີຕິ. ອສສ຺ສຕຠາເວນ ນິຈ຺ຉິຕາປິ ວາ ຈກ຺ຂຸອາທໂຍ ສມາໂຣປິຕຊີວສຠາວາ ເອວ ທິຏ຺ຐິຄຕິເກຫິ ຄຍ຺ຫນ຺ຕີຕິ ຕທວໂພຘສ຺ສ ມິຈ຺ຉາທສ຺ສນຠາໂວ ນ ສກ຺ກາ ນິວາເຣຕຸໍ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ອສງ຺ຂຕາຍ ຈ ສງ຺ຂຕາຍ ຈ ຘາຕຸຍາ ວເສນ ຍຖາກ຺ກມໍ ເອກຈ຺ເຈ ຘມ຺ມາ ສສ຺ສຕາ, ເອກຈ຺ເຈ ອສສ຺ສຕາຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ໂຕ ວິຠຊ຺ຊວາໂທປິ ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕວາໂທ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ເອວໍປກາຣາ ໂຈທນາ ອນວກາສາ ໂຫຕິ ອວິປຣີຕຘມ຺ມສຠາວສມ຺ປຏິປຕ຺ຕິຠາວໂຕ. ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ປຸຣິມສສ຺ສຕວາເທປິ ອສສ຺ສຕານໍ ຘມ຺ມານໍ ສສ຺ສຕາຕິ ຄຫຓໍ ວິເສສໂຕ ມິຈ຺ຉາທສ຺ສນໍ, ສສ຺ສຕານໍ ປນ ສສ຺ສຕາຕິ ຄາໂຫ ນ ມິຈ຺ຉາທສ຺ສນໍ ຍຖາສຠາວຄ຺ຄຫຓຠາວໂຕ. ອສສ຺ສເຕສຸເຍວ ປນ ເກຈິເທວ ຘມ຺ມາ ສສ຺ສຕາຕິ ຄເຫຕພ຺ພຘມ຺ເມສຸ ວິຠາຄປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ອິມສ຺ສ ວາທສ຺ສ ວາທນ຺ຕຣຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ນ ເຈຕ຺ຖ ສມຸທາຍນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ເອກເທສສ຺ສ ສປ຺ປເທສສສ຺ສຕຄ຺ຄາໂຫ ນິປ຺ປເທສສສ຺ສຕຄ຺ຄາເຫ ສໂມຘານໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ ວາທິຕພ຺ພິສຍວິເສສວເສນ ວາທທ຺ວຍສ຺ສ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອຎ຺ເຎ ເອວ ຫິ ທິຏ຺ຐິຄຕິກາ ‘‘ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາ ສສ຺ສຕາ’’ຕິ ອຠິນິວິຏ຺ຐາ, ອຎ຺ເຎ ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕາຕິ ສງ຺ຂາຣານໍ ອນວເສສປຣິຍາທານໍ ເອກເທສປຣິຄ຺ຄໂຫ ຈ ວາທທ຺ວຍສ຺ສ ປຣິພ຺ຍຕ຺ໂຕເຍວາຕິ.

ອນ຺ຕານນ຺ຕິກາຕິ ເອຕ຺ຖ ອມຕິ ຄຈ຺ຉຕິ ເອຕ຺ຖ ສຠາໂວ ໂອສານນ຺ຕິ ອນ຺ໂຕ, ມຣິຍາທາ. ຕປ຺ປຏິເສເຘນ ອນນ຺ໂຕ. ກສ຺ສ ປນາຍໍ ອນ຺ຕານນ຺ໂຕຕິ? ໂລກີຍຕິ ສໍສາຣນິສ຺ສຣຓຕ຺ຖິເກຫິ ທິຏ຺ຐິຄຕິເກຫິ, ໂລກີຍຕິ ວາ ເອຕ຺ຖ ເຕຫິ ປຸຎ຺ຎາປຸຎ຺ຎໍ ຕພ຺ພິປາໂກ ຈາຕິ ໂລໂກຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຕສ຺ສ ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕາທິສຠາວສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ. ອນ຺ໂຕ ຈ ອນນ຺ໂຕ ຈ ອນ຺ຕານນ຺ໂຕ ຈ ເນວນ຺ຕນານນ຺ໂຕ ຈາຕິ ອນ຺ຕານນ຺ໂຕ ສາມຎ຺ຎນິທ຺ເທເສນ, ເອກເສເສນ ວາ ‘‘ນາມຣູປປຈ຺ຈຍາ ສຬາຍຕນ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ອນ຺ຕານນ຺ຕສຫຈຣິໂຕ ວາໂທ ອນ຺ຕານນ຺ໂຕ ຍຖາ ‘‘ກຸນ຺ຕາ ປຈຣນ຺ຕີ’’ຕິ. ອນ຺ຕານນ຺ຕສນ຺ນິສ຺ສໂຍ ວາ ຍຖາ ‘‘ມຎ຺ຈາ ອຸກ຺ກຸຏ຺ຐິໍ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ. ໂສ ເອເຕສມຕ຺ຖີຕິ ອນ຺ຕານນ຺ຕິກາ, ອນ຺ຕານນ຺ຕວາທິໂນ. ‘‘ອນ຺ຕວາ ອຍໍ ໂລໂກ, ອນນ຺ໂຕ ອຍໍ ໂລໂກ, ອນ຺ຕວາ ຈ ອຍໍ ໂລໂກ ອນນ຺ໂຕ ຈ, ເນວາຍໍ ໂລໂກ ອນ຺ຕວາ ນ ປນານນ຺ໂຕ’’ຕິ ເອວໍ ອນ຺ຕໍ ວາ ອນນ຺ຕໍ ວາ ອນ຺ຕານນ຺ຕໍ ວາ ເນວນ຺ຕນານນ຺ຕໍ ວາ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕວາທາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈຕຸພ຺ພິຘາ ຫິ ອນ຺ຕານນ຺ຕວາທິໂນ ອນ຺ຕວາທີ ອນນ຺ຕວາທີ ອນ຺ຕານນ຺ຕວາທີ ເນວນ຺ຕນານນ຺ຕວາທີຕິ. ຕຖາ ຫິ ໂກຈິ ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕໍ ຈກ຺ກວາຬປຣິຍນ຺ຕໍ ອວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ຕໍ ‘‘ໂລໂກ’’ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ອນ຺ຕສຎ຺ຎີ ໂລກສ຺ມິໍ ໂຫຕິ. ຈກ຺ກວາຬປຣິຍນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ວຑ຺ຒິຕກສິເຓ ປນ ອນນ຺ຕສຎ຺ຎີ ໂຫຕິ. ອຸທ຺ຘມໂຘ ອວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ປນ ຕິຣິຍໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘມໂຘ ອນ຺ຕສຎ຺ຎີ ຕິຣິຍໍ ອນນ຺ຕສຎ຺ຎີ ໂຫຕິ. ໂກຈິ ປນ ຍສ຺ມາ ໂລກສຎ຺ຎິໂຕ ອຕ຺ຕາ ອຘິຄຕວິເສເສຫິ ມເຫສີຫິ ກທາຈິ ອນນ຺ໂຕ ສກ຺ຂິທິຏ຺ໂຐ ອນຸສຸຍ຺ຍຕິ, ຕສ຺ມາ ເນວນ຺ຕວາ. ຍສ຺ມາ ປນ ເຕຫິເຍວ ກທາຈິ ອນ຺ຕວາ ສກ຺ຂິທິຏ຺ໂຐ ອນຸສຸຍ຺ຍຕິ, ຕສ຺ມາ ນ ປນ ອນນ຺ໂຕຕິ ເອວໍ ເນວນ຺ຕນານນ຺ຕສຎ຺ຎີ ໂລກສ຺ມິໍ ໂຫຕິ. ເກຈິ ປນ ຍທິ ປນາຍໍ ອຕ຺ຕາ ອນ຺ຕວາສິຍາ, ທູຣເທເສ ອຸປປຊ຺ຊມານານຸສ຺ສຣຓາທິກິຈ຺ຈນິປ຺ຜຕ຺ຕິ ນ ສິຍາ. ອຖ ອນນ຺ໂຕ ອິຘ ຐິຕສ຺ສ ເທວໂລກນິຣຍາທີສຸ ສຸຂທຸກ຺ຂານຸຠວນມ຺ປິ ສິຍາ. ສເຈ ປນ ອນ຺ຕວາ ຈ ອນນ຺ໂຕ ຈ, ຕທຸຠຍປຏິເສຘໂທສສມາໂຍໂຄ, ຕສ຺ມາ ອນ຺ຕວາ ອນນ຺ໂຕຕິ ຈ ອພ຺ຍາກຣຓີໂຍ ອຕ຺ຕາຕິ ເອວໍ ຕກ຺ກນວເສນ ເນວນ຺ຕນານນ຺ຕສຎ຺ຎີ ໂຫຕີຕິ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ຍຸຕ຺ຕໍ ຕາວ ປຸຣິມານໍ ຕິຓ຺ຓໍ ວາທີນໍ ອນ຺ຕຎ຺ຈ ອນນ຺ຕຎ຺ຈ ອນ຺ຕານນ຺ຕຎ຺ຈ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕວາທຕ຺ຕາ ອນ຺ຕານນ຺ຕິກຕ຺ຕໍ, ປຈ຺ຉິມສ຺ສ ປນ ຕທຸຠຍປຏິເສຘນວເສນ ປວຕ຺ຕວາທຕ຺ຕາ ກຖໍ ອນ຺ຕານນ຺ຕິກຕ຺ຕນ຺ຕິ? ຕທຸຠຍປຏິເສຘນວເສນ ປວຕ຺ຕວາທຕ຺ຕາ ເອວ. ຍສ຺ມາ ອນ຺ຕານນ຺ຕປອເສຘວາໂທປິ ອນ຺ຕານນ຺ຕວິສໂຍ ເອວ ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເອຕທຕ຺ຖເມວ ຫິ ອາຣພ຺ຠ ‘‘ປວຕ຺ຕວາທາ’’ຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ຍຸຕ຺ຕໍ ຕາວ ປຈ຺ຉິມວາທທ຺ວຍສ຺ສ ອນ຺ຕານນ຺ຕິກຕ຺ຕໍ, ອນ຺ຕານນ຺ຕານໍ ວເສນ ອຸຠຍວິສຍຕ຺ຕາ ເອເຕສໍ ວາທສ຺ສ, ປຸຣິມວາທທ຺ວຍສ຺ສ ປນ ກຖໍ ວິສຸໍ ອນ຺ຕານນ຺ຕິກຕ຺ຕນ຺ຕິ? ອຸປຈາຣວຸຕ຺ຕິຍາ. ສມຸທິເຕສຸ ຫິ ອນ຺ຕານນ຺ຕວາເທສຸ ປວຕ຺ຕມາໂນ ອນ຺ຕານນ຺ຕິກສທ຺ໂທ ຕຕ຺ຖ ນິຣຸຬ຺ຫຕາຍ ປຈ຺ເຈກມ຺ປິ ອນ຺ຕານນ຺ຕວາທີສຸ ປວຕ຺ຕຕິ ຍຖາ ອຣູປຊ຺ຌາເນສຸ ປຈ຺ເຈກໍ ອຏ຺ຐວິໂມກ຺ຂປຣິຍາໂຍ, ຍຖາ ຈ ໂລເກ ສຕ຺ຕິສໂຍຕິ.

ອມຣາວິກ຺ເຂປິກາຕິ ເອຕ຺ຖ ນ ມຣຕິ ນ ອຸປຈ຺ຉິຊ຺ຊຕີຕິ ອມຣາ. ກາ ສາ? ‘‘ເອວນ຺ຕິປິ ເມ ໂນ, ຕຖາຕິປິ ເມ ໂນ, ອຎ຺ຎຖາຕິປິ ເມ ໂນ, ໂນຕິປິ ເມ ໂນ, ໂນ ໂນຕິປິ ເມ ໂນ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໖໒) ເອວໍ ປວຕ຺ຕວາທວເສນ ປຣິຍນ຺ຕຣຫິຕາ ທິຏ຺ຐິຄຕິກສ຺ສ ທິຏ຺ຐິ ເຈວ ວາຈາ ຈ. ‘‘ເອວນ຺ຕິປິ ເມ ໂນ’’ຕິອາທິນາ ວິວິໂຘ ນານປ຺ປກາໂຣ ເຂໂປ ປຣວາທີນໍ ຂິປນໍ ວິກ຺ເຂໂປ, ອມຣາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ວາຈາຍ ວາ ວິກ຺ເຂໂປ ອມຣາວິກ຺ເຂໂປ, ໂສ ເອເຕສມຕ຺ຖີຕິ ອມຣາວິກ຺ເຂປິກາ. ອຖ ວາ ອມຣາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ວາຈາຍ ວິກ຺ຂິປນ຺ຕີຕິ ອມຣາວິກ຺ເຂປິໂນ, ອມຣາວິກ຺ເຂປິໂນ ເອວ ອມຣາວິກ຺ເຂປິກາ. ອຖ ວາ ອມຣາ ນາມ ມຈ຺ຉຊາຕິ, ສາ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊນນິມຸຊ຺ຊນາທິວເສນ ອຸທເກ ສນ຺ຘາວມານາ ຄເຫຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ເອວເມວ ອຍມ຺ປິ ວາໂທ ເອກສ຺ມິໍ ສຠາເວ ອນວຏ຺ຐານໂຕ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ສນ຺ຘາວຕິ, ຄາຫໍ ນ ອຸປຄຈ຺ຉຕີຕິ ອມຣາຍ ວິກ຺ເຂໂປ ວິຍາຕິ ອມຣາວິກ຺ເຂໂປຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຍຎ຺ຫິ ອມຣາວິກ຺ເຂປິໂກ ‘‘ອິທໍ ກຸສລ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ອກຸສລ’’ນ຺ຕິ ວາ ປຸຏ຺ໂຐ ນ ກິຎ຺ຈິ ພ຺ຍາກໂຣຕິ. ‘‘ອິທໍ ກຸສລ’’ນ຺ຕິ ວາ ປຸຏ຺ໂຐ ‘‘ເອວນ຺ຕິປິ ເມ ໂນ’’ຕິ ວທຕິ. ຕໂຕ ‘‘ກິໍ ອກຸສລ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ຕຖາຕິປິ ເມ ໂນ’’ຕິ ວທຕິ. ‘‘ກິໍ ອຸຠຍໂຕ ອຎ຺ຎຖາ’’ຕິປິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອຎ຺ຎຖາຕິປິ ເມ ໂນ’’ຕິ ວທຕິ. ຕໂຕ ‘‘ຕິວິເຘນປິ ນ ໂຫຕິ, ກິໍ ເຕ ລທ຺ຘີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ໂນຕິປິ ເມ ໂນ’’ຕິ ວທຕິ. ຕໂຕ ‘‘ກິໍ ໂນ ໂນ ເຕ ລທ຺ຘີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ໂນ ໂນຕິປິ ເມ ໂນ’’ຕິ ວທຕິ. ເອວໍ ວິກ຺ເຂປເມວ ອາປຊ຺ຊຕິ, ເອກເມກສ຺ມິມ຺ປິ ປກ຺ເຂ ນ ຕິຏ຺ຐຕິ. ຕໂຕ ‘‘ອຕ຺ຖິ ປໂຣ ໂລໂກ’’ຕິອາທິນາ ປຸຏ຺ໂຐປິ ເອວເມວ ວິກ຺ຂິປຕິ, ນ ເອກສ຺ມິໍ ປກ຺ເຂ ຕິຏ຺ຐຕິ. ໂສ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາໂຣ ອມຣາວິກ຺ເຂໂປ ເອເຕສມຕ຺ຖີຕິ ອມຣາວິກ຺ເຂປິກາ.

ນນຸ ຈາຍໍ ສພ຺ໂພປິ ອມຣາວິກ຺ເຂປິໂກ ກຸສລາທໂຍ ຘມ຺ເມ ປຣໂລກຕ຺ຖິກາທີນິ ຈ ຍຖາຠູຕໍ ອນວພຸຊ຺ຌມາໂນ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຫໍ ປຸຏ຺ໂຐ ປຸຈ຺ຉາຍ ວິກ຺ເຂປນມຕ຺ຕໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ກຖໍ ທິຏ຺ຐິຄຕິກຠາໂວ. ນ ຫິ ອວຕ຺ຕຸກາມສ຺ສ ວິຍ ປຸຈ຺ຉິຕໍ ອຊານນ຺ຕສ຺ສ ວິກ຺ເຂປກຣຓມຕ຺ເຕນ ທິຏ຺ຐິຄຕິກຕາ ຍຸຕ຺ຕາຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ນ ເຫວ ໂຂ ປຸຈ຺ຉາຍ ວິກ຺ເຂປກຣຓມຕ຺ເຕນ ຕສ຺ສ ທິຏ຺ຐິຄຕິກຕາ, ອຖ ໂຂ ມິຈ຺ຉາຠິນິເວສວເສນ ສສ຺ສຕາຠິນິເວສໂຕ. ມິຈ຺ຉາຠິນິວິຏ຺ໂຐເຍວ ຫິ ປຸຄ຺ຄໂລ ມນ຺ທພຸທ຺ຘິຕາຍ ກຸສລາທິຘມ຺ເມ ປຣໂລກຕ຺ຖິກາທີນິ ຈ ຍາຖາວໂຕ ອສມ຺ປຏິປຊ຺ຊມາໂນ ອຕ຺ຕນາ ອວິຎ຺ຎາຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ປຣໍ ວິຎ຺ຎາເປຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາຍ ມຸສາວາທາທິຠເຍນ ຈ ວິກ຺ເຂປໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ. ຕຖາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຕ຺ເຕວ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິໂຍ, ເສສາ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິໂຍ’’ຕິ. ອຖ ວາ ປຸຎ຺ຎປາປານໍ ຕພ຺ພິປາການຎ຺ຈ ອນວໂພເຘນ ອສທ຺ທຫເນນ ຈ ຕພ຺ພິສຍາຍ ປຸຈ຺ຉາຍ ວິກ຺ເຂປກຣຓໍເຍວ ສຸນ຺ທຣນ຺ຕິ ຂນ຺ຕິໍ ຣຸຈິໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ອຠິນິວິສນ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ວິສຸໍເຍວ ເຈສາ ເອກາ ທິຏ຺ຐິ ສຕ຺ຕຠງ຺ຄທິຏ຺ຐິ ວິຍາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕໂຕເຍວ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຣິຍນ຺ຕຣຫິຕາ ທິຏ຺ຐິຄຕິກສ຺ສ ທິຏ຺ຐິ ເຈວ ວາຈາ ຈາ’’ຕິ.

ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນິກາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຘິຈ຺ຈ ຍທິຈ຺ຉກໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ກາຣຓໍ ວິນາ ສມຸປ຺ປນ຺ໂນ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈາຕິ ທສ຺ສນໍ ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນໍ. ອຕ຺ຕໂລກສຎ຺ຎິຕານຎ຺ຫິ ຂນ຺ຘານໍ ອຘິຈ຺ຈຸປ຺ປຕ຺ຕິອາກາຣາຣມ຺ມຓໍ ທສ຺ສນໍ ຕທາກາຣສນ຺ນິສ຺ສຍວເສນ ປວຕ຺ຕິໂຕ ຕທາກາຣສຫຈຣິຕຕາຍ ຈ ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ຍຖາ ‘‘ມຎ຺ຈາ ໂຆສນ຺ຕິ, ກຸນ຺ຕາ ປຈຣນ຺ຕີ’’ຕິ ຈ. ຕໍ ເອເຕສມຕ຺ຖີຕິ ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນິກາ.

ສຎ຺ຎີວາທາຕິ ສຎ຺ຎີ ວາໂທ ເອເຕສມຕ຺ຖີຕິ ສຎ຺ຎີວາທາ ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ຍຖາ. ອຖ ວາ ສຎ຺ຎີຕິ ປວຕ຺ໂຕ ວາໂທ ສຎ຺ຎີສຫຈຣຓນເຍນ. ສຎ຺ຎີ ວາໂທ ເຍສໍ ເຕ ສຎ຺ຎີວາທາ. ‘‘ຣູປີ ອຕ຺ຕາ ໂຫຕິ ອໂຣໂຄ ປຣໍ ມຣຓາ, ສຎ຺ຎີຕິ ນໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ, ອຣູປີ ອຕ຺ຕາ ໂຫຕິ, ຣູປີ ຈ ອຣູປີ ຈ ອຕ຺ຕາ ໂຫຕິ, ເນວ ຣູປີ ນາຣູປີ ຈ ອຕ຺ຕາ ໂຫຕິ. ອນ຺ຕວາ ອຕ຺ຕາ ໂຫຕິ, ອນນ຺ຕວາ ອຕ຺ຕາ ໂຫຕິ, ອນ຺ຕວາ ຈ ອນນ຺ຕວາ ຈ ອຕ຺ຕາ ໂຫຕິ, ເນວນ຺ຕວາ ນານນ຺ຕວາ ອຕ຺ຕາ ໂຫຕິ. ເອກຕ຺ຕສຎ຺ຎີ ອຕ຺ຕາ ໂຫຕິ, ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎີ ອຕ຺ຕາ ໂຫຕິ. ປຣິຕ຺ຕສຎ຺ຎີ ອຕ຺ຕາ ໂຫຕິ, ອປ຺ປມາຓສຎ຺ຎີ ອຕ຺ຕາ ໂຫຕິ. ເອກນ຺ຕສຸຂີ ອຕ຺ຕາ ໂຫຕິ, ເອກນ຺ຕທຸກ຺ຂີ ອຕ຺ຕາ ໂຫຕິ. ສຸຂທຸກ຺ຂີ ອຕ຺ຕາ ໂຫຕິ, ອທຸກ຺ຂມສຸຂີ ອຕ຺ຕາ ໂຫຕິ ອໂຣໂຄ ປຣໍ ມຣຓາ, ສຎ຺ຎີຕິ ນໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໗໖) ເອວໍ ໂສຬສວິເຘນ ວິຠຕ຺ຕວາທານເມຕໍ ອຘິວຈນໍ.

ອສຎ຺ຎີວາທາ ເນວສຎ຺ຎີນາສຎ຺ຎີວາທາ ຈ ສຎ຺ຎີວາເທ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພາ. ເກວລຎ຺ຫິ ‘‘ສຎ຺ຎີ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕານໍ ວເສນ ສຎ຺ຎີວາທາ ວຸຕ຺ຕາ, ‘‘ອສຎ຺ຎີ’’ຕິ ຈ ‘‘ເນວສຎ຺ຎີນາສຎ຺ຎີ’’ຕິ ຈ ຄຓ຺ຫນ຺ຕານໍ ວເສນ ອສຎ຺ຎີວາທາ ຈ ເນວສຎ຺ຎີນາສຎ຺ຎີວາທາ ຈ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕຕ຺ຖ ອສຎ຺ຎີວາທາ ‘‘ຣູປີ ອຕ຺ຕາ ໂຫຕິ ອໂຣໂຄ ປຣໍ ມຣຓາ, ອສຎ຺ຎີຕິ ນໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ, ອຣູປີ ອຕ຺ຕາ ໂຫຕິ, ຣູປີ ຈ ອຣູປີ ຈ ອຕ຺ຕາ ໂຫຕິ, ເນວ ຣູປີ ນາຣູປີ ອຕ຺ຕາ ໂຫຕິ. ອນ຺ຕວາ ອຕ຺ຕາ ໂຫຕິ, ອນນ຺ຕວາ ອຕ຺ຕາ ໂຫຕິ, ອນ຺ຕວາ ຈ ອນນ຺ຕວາ ຈ ອຕ຺ຕາ ໂຫຕິ, ເນວນ຺ຕວາ ນານນ຺ຕວາ ອຕ຺ຕາ ໂຫຕິ ອໂຣໂຄ ປຣໍ ມຣຓາ, ອສຎ຺ຎີຕິ ນໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕີ’’ຕິ ເອວໍ ອຏ຺ຐວິເຘນ ວິຠຕ຺ຕາ. ເນວສຎ຺ຎີນາສຎ຺ຎີວາທາປິ ເອວເມວ ‘‘ຣູປີ ອຕ຺ຕາ ໂຫຕິ ອໂຣໂຄ ປຣໍ ມຣຓາ, ເນວສຎ຺ຎີນາສຎ຺ຎີຕິ ນໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໘໒) ອຏ຺ຐວິເຘນ ວິຠຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອຸຈ຺ເຉທວາທາຕິ ‘‘ອຍໍ ອຕ຺ຕາ ຣູປີ ຈາຕຸມຫາຠູຕິໂກ ມາຕາເປຕ຺ຕິກສມ຺ຠໂວ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊຕິ ວິນສ຺ສຕິ, ນ ໂຫຕິ ປຣໍ ມຣຓາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໘໕) ເອວມາທິນາ ນເຍນ ປວຕ຺ຕໍ ອຸຈ຺ເຉທທສ຺ສນໍ ອຸຈ຺ເຉໂທ ສຫຈຣຓນເຍນ. ອຸຈ຺ເຉໂທ ວາໂທ ເຍສໍ ເຕ ອຸຈ຺ເຉທວາທາ, ອຸຈ຺ເຉທວາໂທ ວາ ເອເຕສມຕ຺ຖີຕິ ອຸຈ຺ເຉທວາທາ, ອຸຈ຺ເຉທໍ ວທນ຺ຕີຕິ ວາ ອຸຈ຺ເຉທວາທາ.

ທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານວາທາຕິ ເອຕ຺ຖ ທິຏ຺ຐຘມ຺ໂມ ນາມ ທສ຺ສນຠູເຕນ ຎາເຓນ ອຸປລທ຺ຘຘມ຺ໂມ, ປຈ຺ຈກ຺ຂຘມ຺ໂມຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປຏິລທ຺ຘຕ຺ຕຠາວສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ທິຏ຺ຐຘມ຺ເມ ນິພ຺ພານໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານໍ, ອິມສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ ທຸກ຺ຂວູປສມນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ວທນ຺ຕີຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານວາທາ. ເຕ ປນ ‘‘ຍໂຕ ໂຂ ໂຠ ອຍໍ ອຕ຺ຕາ ປຎ຺ຈຫິ ກາມຄຸເຓຫິ ສມປ຺ປິໂຕ ສມງ຺ຄີຠູໂຕ ປຣິຈາເຣຕິ, ເອຕ຺ຕາວຕາ ໂຂ ໂຠ ອຍໍ ອຕ຺ຕາ ປຣມທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານປ຺ປຕ຺ໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໙໔) ເອວມາທິນາ ນເຍນ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ນິພ຺ພານໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ. ເຕ ຫິ ມນ຺ຘາຕຸກາມຄຸຓສທິເສ ມານຸສເກ ກາມຄຸເຓ, ປຣນິມ຺ມິຕວສວຕ຺ຕິເທວຣາຊສ຺ສ ກາມຄຸຓສທິເສ ທິພ຺ເພ ຈ ກາມຄຸເຓ ອຸປຄຕານໍ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ນິພ຺ພານປ຺ປຕ຺ຕິໍ ວທນ຺ຕິ.

ວິຠຊ຺ຊວາທີຕິ ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ເຑ ອາຄຕນເຍເນວ ເວນຍິກາທິຠາວໍ ວິຠຊ຺ຊ ວທຕີຕິ ວິຠຊ຺ຊວາທີ.

ຕຕ຺ຖ ຫິ ຠຄວຕາ ‘‘ອຫຎ຺ຫິ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ວິນຍາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສມິ ຣາຄສ຺ສາ’’ຕິອາທິໍ ວຕ຺ວາ ‘‘ໂນ ຈ ໂຂ ຍໍ ຕ຺ວໍ ສນ຺ຘາຍ ວເທສີ’’ຕິອາທິນາ ເວຣຎ຺ຊພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ເວນຍິກາທິຠາໂວ ວິຠຊ຺ຊ ວຸຕ຺ໂຕຕິ. ອປິຈ ໂສມນສ຺ສາທີນໍ ຈີວຣາທີນຎ຺ຈ ເສວິຕພ຺ພາເສວິຕພ຺ພຠາວໍ ວິຠຊ຺ຊ ວທຕີຕິ ວິຠຊ຺ຊວາທີ, ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທວາເທ ວາ ວິຠຊ຺ຊ ວທຕີຕິ ວິຠຊ຺ຊວາທີ, ‘‘ສສ຺ສໂຕ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈາ’’ຕິອາທີນໍ ຐປນີຍານໍ ປຎ຺ຫານໍ ຐປນໂຕ ຣາຄາທິຂຍສງ຺ຂາຕສ຺ສ ສສ຺ສຕສ຺ສ ຣາຄາທິກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທິອຸຈ຺ເຉທສ຺ສ ວຈນໂຕ ວິຠຊ຺ຊວາທີ, ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທຠູເຕ ອຸໂຠ ອນ຺ເຕ ອນຸປຄ຺ຄມ຺ມ ມຊ຺ຌິມປຏິປທາຠູຕສ຺ສ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທສ຺ສ ເທສນໂຕ ວິຠຊ຺ຊວາທີ, ຠຄວາ. ປຣປ຺ປວາທໍ ມທ຺ທນ຺ໂຕຕິ ຕສ຺ມິໍ ຕຕິຍສງ຺ຄີຕິກາເລ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ວາທໍ, ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ສທ຺ຘມ຺ມນ຺ຕຣຘານາ ອາຍຕິໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກວາທຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ສມາຄເມ ອຍໍ ເຖໂຣ ຍານິ ຈ ຕທາ ອຸປ຺ປນ຺ນານິ ວຕ຺ຖູນິ, ຍານິ ຈ ອາຍຕິໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສນ຺ຕິ, ສພ຺ເພສມ຺ປິ ເຕສໍ ປຏິພາຫນຕ຺ຖໍ ສຕ຺ຖາຣາ ທິນ຺ນນຍວເສເນວ ຕຖາຄເຕນ ຐປິຕມາຕິກໍ ວິຠຊນ຺ໂຕ ສກວາເທ ປຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕສຕານິ, ປຣວາເທ ປຎ຺ຈາຕິ ສຸຕ຺ຕສຫສ຺ສໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຕທາ ອຸປ຺ປນ຺ນວາທສ຺ສ ມທ຺ທນໂຕ ປຣປ຺ປວາທມທ຺ທນໍ ອາຍຕິໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກວາທານໍ ປຏິເສຘນລກ຺ຂຓຠາວໂຕ ອາຍຕິໍ ປຏິເສຘລກ຺ຂຓໍ ກຖາວຕ຺ຖຸປ຺ປກຣຓໍ ອກາສິ.

ອິຕິ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ

ຕຕິຍສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ ສມຕ຺ຕາ.

ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣກຖາວຓ຺ຓນາ

‘‘ເກນາຠຕ’’ນ຺ຕິ ອິມໍ ປຎ຺ຫໍ ວິສຊ຺ເຊນ຺ເຕນ ຊມ຺ພຸທີເປ ຕາວ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາ ຍາວ ຕຕິຍສງ຺ຄີຕິ, ຕາວ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ສີຫຬທີເປ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕິຍສງ຺ຄຫໂຕ ປນ ອຸທ຺ຘ’’ນ຺ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ອິມໍ ທີປນ຺ຕິ ອິມໍ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປໍ. ກຎ຺ຈິ ກາລນ຺ຕິ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ກາເລ. ໂປຣາຓາຕິ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ. ຠທ຺ທນາໂມຕິ ຠທ຺ທສາລຕ຺ເຖໂຣ. ນາມສ຺ສ ເອກເທເສນປິ ຫິ ໂວຫາໂຣ ທິສ຺ສຕິ ‘‘ເທວທຕ຺ໂຕ ທຕ຺ໂຕ’’ຕິ ຍຖາ. ອາຄຸໍ ນ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ນາຄາ. ວິນຍປິຏກໍ ວາຈຍິໍສູຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕມ຺ພປຓ຺ຓິຍາຕິ ຠຸມ຺ມວຈນໍ. ນິກາເຍ ປຎ຺ຈ ວາເຈສຸນ຺ຕິ ວິນຍາຠິຘມ຺ມວຊ຺ເຊ ທີຆນິກາຍາທິເກ ປຎ຺ຈ ນິກາເຍ ຈ ວາເຈສຸໍ. ສຕ຺ຕ ເຈວ ປກຣເຓຕິ ຘມ຺ມສງ຺ຄຓີວິຠງ຺ຄາທິເກ ສຕ຺ຕ ອຠິຘມ຺ມປ຺ປກຣເຓ ຈ ວາເຈສຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອສນິ ວິຍ ສິລຸຈ຺ຈເຍ ກິເລເສ ເມຘຕິ ຫິໍສຕີຕິ ເມຘາ, ຂິປ຺ປໍ ຄຫຓຘາຣຓຏ຺ເຐນ ວາ ເມຘາ, ປຎ຺ຎາ, ສາ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ເມຘາວີ. ຕິເປຏໂກຕິ ຕີຓິ ປິຏການິ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຕິເປຏໂກ, ເຕປິຏໂກຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຕິປິຏກປຣິຍຕ຺ຕິຘໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕາຣການໍ ຣາຊາຕິ ຕາຣກຣາຊາ, ຈນ຺ທິມາ. ອຕິໂຣຈຖາຕິ ອຕິວິຍ ວິໂຣຈິຕ຺ຖ. ປຸປ຺ຜນາໂມຕິ ມຫາປທຸມຕ຺ເຖໂຣ. ສທ຺ຘມ຺ມວໍສໂກວິໂທຕິ ສທ຺ຘມ຺ມຕນ຺ຕິຍາ ໂກວິໂທ. ປຸປ຺ຜນາໂມຕິ ສຸມນຕ຺ເຖໂຣ. ຊມ຺ພຸທີເປ ປຕິຏ຺ຐິໂຕຕິ ສຸມນຕ຺ເຖໂຣ ກິຣ ເອກສ຺ມິໍ ສມເຍ ສີຫຬທີປມ຺ຫິ ສາສເນ ໂອສກ຺ກມາເນ ຊມ຺ພຸທີປໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ສາສນໍ ອນຸຣກ຺ຂນ຺ໂຕ ຕຕ຺ເຖວ ປຕິຏ຺ຐາສິ. ມຄ຺ຄໂກວິທາຕິ ສຄ຺ຄມຄ຺ຄໂມກ຺ຂມຄ຺ເຄສຸ ໂກວິທາ.

ຠາຣໍ ກຕ຺ວາຕິ ເຕສໍ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສາສນໍ ຠາຣໍ ກຕ຺ວາ, ປຏິພທ຺ຘໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ເຕ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ເປເສສີ’’ຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ມຊ຺ຌນ຺ຕິກຕ຺ເຖຣໍ ກສ຺ມີຣຄນ຺ຘາຣຣຏ຺ຐໍ ເປເສສີ’’ຕິອາທິ. ມຫິໍສກມຓ຺ຑລນ຺ຕິ ອນ຺ຘກຣຏ຺ຐໍ ວທນ຺ຕິ. ວນວາສິນ຺ຕິ ວນວາສິຣຏ຺ຐໍ. ອຕ຺ຕາ ປຎ຺ຈໂມ ເອເຕສນ຺ຕິ ອຕ຺ຕປຎ຺ຈມາ, ຕໍ ຕໍ ທິສາຠາຄໍ ປຎ຺ຈ ປຎ຺ເຈວ ຠິກ຺ຂູ ອຄມໍສູຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອິທານິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຄຕານໍ ເຖຣານໍ ກິຈ຺ຈານຸຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ ມຊ຺ຌນ຺ຕິກຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຄຕຏ຺ຐາເນ ກິຈ຺ຈໍ ຕາວ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ກສ຺ມີຣຄນ຺ຘາຣຣຏ຺ເຐ’’ຕິອາທິມາຫ. ກຣກວສ຺ສນ຺ຕິ ຫິມປາຕນກວສ຺ສໍ. ຫຣາເປຕ຺ວາຕິ ອຸທໂກເຆນ ຫຣາເປຕ຺ວາ. ອຣວາຬທຫປິຏ຺ຐິຍນ຺ຕິ ອຣວາຬທຫສ຺ສ ອຸທກປິຏ຺ຐິຍໍ. ຉິນ຺ນຠິນ຺ນປຏຘໂຣຕິ ສຕ຺ຖເກນ ຉິນ຺ນໍ ຣງ຺ເຄນ ຠິນ຺ນໍ ວຓ຺ຓວິກາຣມາປນ຺ນໍ ປຏໍ ຘາເຣຕີຕິ ຉິນ຺ນຠິນ຺ນປຏຘໂຣ. ອຖ ວາ ສຕ຺ຖເກນ ຉິນ຺ນານໍ ຄິຫິວຕ຺ຖວິສຠາຄານໍ ກາສາວານໍ ຘາຣຓໂຕ ຉິນ຺ນຠິນ຺ນປຏຘໂຣ. ຠຓ຺ຑູຕິ ມຸຓ຺ຑໂກ. ກາສາວວສໂນຕິ ກາສາວວຕ຺ຖນິວຕ຺ໂຖ. ມກ຺ຂໍ ອສຫມາໂນຕິ ເຖຣໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ປເຣສໍ ຄຸຓມກ຺ຂນລກ຺ຂຓໍ ມກ຺ຂໍ ອສຫມາໂນ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ ອຘິສຫິຕຸໍ ວູປສເມຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ. ຠິໍສນການີຕິ ເຠຣວາຣມ຺ມຓານິ. ຕານິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕໂຕ ຕໂຕ ຠຸສາ ວາຕາ ວາຍນ຺ຕີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຠຸສາ ວາຕາຕິ ຣຸກ຺ຂເຠທນປພ຺ພຕກູຏນິປາຕນສມຕ຺ຖາ ພລວວາຕາ. ອສນິໂຍ ຜລນ຺ຕີຕິ ອສນິໂຍ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕິ, ປຕນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປຫຣຓວຸຏ຺ຐິໂຍຕິ ອເນກປ຺ປກາຣາ ອາວຸຘວຸຏ຺ຐິໂຍ. ນິທ຺ຘມຖາຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ອປເນຖ. ຠິໍສນກນ຺ຕິ ນາຄຣາຊສ຺ສ ກາຍິກວາຈສິກປໂຍຄຊນິຕຠຍນິມິຕ຺ຕໍ ວິປ຺ປກາຣໍ.

ເມ ຠຍເຠຣວໍ ຊເນຕຸໍ ປຏິພໂລ ນ ອສ຺ສ ນ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ຠຍເຠຣວໍ ນາມ ຂຸທ຺ທານຸຂຸທ຺ທກໍ ຠຍໍ. ອຖ ວາ ຠຍນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕຸຕ຺ຣາສຠຍໍ, ປຏິຆຠຍສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ເຠຣວນ຺ຕິ ຠຍຊນກມາຣມ຺ມຓໍ. ສເຈປິ ຕ຺ວໍ ມຫິໍ ສພ຺ພນ຺ຕິ ສເຈປິ ຕ຺ວໍ ມຫານາຄ ສພ຺ພໍ ມຫິໍ ສມຸທ຺ເທນ ສຫ ສສມຸທ຺ທໍ ປພ຺ພເຕນ ສຫ ສປພ຺ພຕໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ມມູປຣິ ມຍ຺ຫໍ ສີໂສປຣິ ຂິເປຍ຺ຍາສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເມ ຠຍເຠຣວໍ ຊເນຕຸໍ ເນວ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍາສີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຎ຺ຎທຕ຺ຖູຕິ ເອກໍເສນ. ຕເວວສ຺ສ ວິຆາໂຕ ອຸຣຄາຘິປາຕິ ອຸຣຄານໍ ນາຄານໍ ອຘິປຕິ ຣາຊ ຕວ ເອວ ວິຆາໂຕ ທຸກ຺ຂໍ ວິຫິໍສາ ອສ຺ສ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຘມ຺ມິຍາ ກຖາຍ ສນ຺ທສ຺ເສຕ຺ວາຕິອາທີສຸ ຕງ຺ຂຓານຸຣູປາຍ ຘມ຺ມເທສນາຍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສມ຺ປຣາຍິກໍ ອຕ຺ຖໍ ສນ຺ທສ຺ເສຕ຺ວາ ກຸສເລ ຘມ຺ເມ ສມາທເປຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາເປຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຈ ນໍ ສມຸຕ຺ເຕເຊຕ຺ວາ ສອຸສ຺ສາຫໍ ກຕ຺ວາ ຕາຍ ຈ ສອຸສ຺ສາຫຕາຍ ອຎ຺ເຎຫິ ຈ ວິຊ຺ຊມານຄຸເຓຫິ ສມ຺ປຫໍເສຕ຺ວາ ໂຕເສຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຖເຣນ ກຕໍ ນາຄານຸສາສນໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຖາຍສ຺ມາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອິໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ຍຖາ ປຸເຣຕິ ຍຖາ ຕຸມ຺ເຫ ອິໂຕ ປຸເຣ ສທ຺ຘມ຺ມສວນຸປ຺ປຕ຺ຕິວິຣຫິຕກາເລ ປຣສ຺ສ ໂກຘໍ ອຸປ຺ປາທຍິຕ຺ຖ, ອິທານິ ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຸທ຺ຘໍ ອນາຄເຕ ໂກຘຎ຺ຈ ມາ ຊນຍິຕ຺ຖ, ວິຊາຕມາຕຸຍາປິ ປຸຕ຺ເຕ ສິເນຫຈ຺ເຉທນໍ ສພ຺ພວິນາສມູລກໍ ສສ຺ສຆາຕກຎ຺ຈ ມາ ກຣິຕ຺ຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸຂກາມາ ຫິ ປາຓິໂນຕິ ເອຕ຺ຖ ຫິ-ສທ຺ໂທ ກາຣໂຓປເທເສ, ຍສ຺ມາ ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາ ສຸຂກາມາ, ຕສ຺ມາ ຫິຕສຸຂອຸປຈ຺ເຉທກຣໍ ສສ຺ສຆາຕຎ຺ຈ ມາ ກໂຣຖາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ຍຖານຸສິຏ຺ຐນ຺ຕິ ຍໍ ຍໍ ອນຸສິຏ຺ຐໍ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ, ອນຸສິຏ຺ຐໍ ອນຕິກ຺ກມ຺ມ ວາ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ, ເຖເຣນ ທິນ຺ໂນວາທໍ ອນຕິກ຺ກມ຺ມາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ອໂຫສີຕິ ປຐມມຄ຺ຄຜລາຘິຄໂມ ອໂຫສີຕິ ວທນ຺ຕິ. ກຸລສຕສຫສ຺ສນ຺ຕິ ອິມິນາ ປຸຣິສານໍ ສຕສຫສ຺ສໍ ທສ຺ເສຕິ. ກສ຺ມີຣຄນ຺ຘາຣາຕິ ກສ຺ມີຣຄນ຺ຘາຣຣຏ຺ຐວາສິໂນ. ກາສາວປຊ຺ໂຊຕາຕິ ຠິກ຺ຂູນໍ ນິວຕ຺ຖປາຣຸຕກາສາວວຕ຺ເຖຫິ ໂອຠາສິຕາ. ອິສິວາຕປຏິວາຕາຕິ ຠິກ຺ຂູນໍ ນິວາສນປາຣຸປນວາເຕນ ເຈວ ຫຕ຺ຖປາທານໍ ສມິຎ຺ຊນປສາຣຓາທິວາເຕນ ຈ ສມນ຺ຕໂຕ ພີຊິຍມານາ ອເຫສຸໍ. ທຸຏ຺ຐນ຺ຕິ ກຸປິຕໍ. ພນ຺ຘນາຕິ ສໍສາຣພນ຺ຘນໂຕ.

ຘມ຺ມຈກ຺ຂຸນ຺ຕິ ເຫຏ຺ຐາມຄ຺ຄຕ຺ຕເຍ ຎາຓໍ. ເກຈິ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ປຐມມຄ຺ຄຎາຓເມວ ເຕ ປຏິລຠິໍສູ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ໂຈເທຕ຺ວາ ເທວທູເຕຫີຕິ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໒໖໓ ອາທໂຍ) ເທວທູຕສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນາວເສນ (ມ. ນິ. ໓.໒໖໑ ອາທໂຍ) ທຫຣກຸມາໂຣ ຊຣາຊິຓ຺ຓສຕ຺ໂຕ ຄິລານສຕ຺ໂຕ ກມ຺ມກາຣຓາ ກມ຺ມກາຣຓິກາ ວາ ມຕສຕ຺ໂຕຕິ ອິເມຫິ ປຎ຺ຈຫິ ເທວທູເຕຫິ ໂຈເທຕ຺ວາ ໂອວທິຕ຺ວາ, ສໍເວຄໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຫຣກຸມາຣາທໂຍ ຫິ ຕຕ຺ຖ ‘‘ເທວທູຕາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ທຫຣກຸມາໂຣ ອຕ຺ຖໂຕ ເອວໍ ວທຕິ ນາມ ‘‘ປສ຺ສຖ ໂຠ ມຍ຺ຫມ຺ປິ ຕຸມ຺ຫາກໍ ວິຍ ຫຕ຺ຖປາທາ ອຕ຺ຖິ, ສເກ ປນມ຺ຫິ ມຸຕ຺ຕກຣີເສ ປລິປນ຺ໂນ, ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມຕາຍ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ນຫາຍິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກມິ, ‘ອຫໍ ກິລິຏ຺ໂຐ, ນຫາເປຖ ມ’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕຸມ຺ປິ ນ ສກ຺ໂກມິ, ຊາຕິໂຕມ຺ຫິ ອປຣິມຸຕ຺ຕຕາຍ ເອທິໂສ ຊາໂຕ, ນ ໂຂ ປນາຫເມວ, ຕຸມ຺ເຫປິ ຊາຕິໂຕ ອປຣິມຸຕ຺ຕາວ. ຍເຖວ ຫິ ມຍ຺ຫໍ, ເອວໍ ຕຸມ຺ຫາກມ຺ປິ ຊາຕິ ອາຄມິສ຺ສຕິ, ອິຕິ ຕສ຺ສາ ປຸເຣ ອາຄມນາວ ກລ຺ຍາຓໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ. ເຕເນສ ເທວທູໂຕ ນາມ ຊາໂຕ.

ຊຣາຊິຓ຺ຓສຕ຺ໂຕປິ ອຕ຺ຖໂຕ ເອວໍ ວທຕິ ນາມ ‘‘ປສ຺ສຖ ໂຠ ອຫມ຺ປິ ຕຸມ຺ເຫ ວິຍ ຕຣຸໂຓ ອໂຫສິໍ ອູຣຸພລພາຫຸພລຊວສມ຺ປນ຺ໂນ, ຕສ຺ສ ເມ ຕາ ພລຊວສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ອນ຺ຕຣຫິຕາ, ຫຕ຺ຖປາທາ ຫຕ຺ຖປາທກິຈ຺ຈຎ຺ຈ ນ ກໂຣນ຺ຕິ, ຊຣາຍມ຺ຫິ ອປຣິມຸຕ຺ຕຕາຍ ເອທິໂສ ຊາໂຕ, ນ ໂຂ ປນາຫເມວ, ຕຸມ຺ເຫປິ ຊຣາຍ ອປຣິມຸຕ຺ຕາວ. ຍເຖວ ຫິ ມຍ຺ຫໍ, ເອວໍ ຕຸມ຺ຫາກມ຺ປິ ຊຣາ ອາຄມິສ຺ສຕິ, ອິຕິ ຕສ຺ສາ ປຸເຣ ອາຄມນາວ ກລ຺ຍາຓໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ. ເຕເນສ ເທວທູໂຕ ນາມ ຊາໂຕ.

ຄິລານສຕ຺ໂຕປິ ອຕ຺ຖໂຕ ເອວໍ ວທຕິ ນາມ ‘‘ປສ຺ສຖ ໂຠ ອຫມ຺ປິ ຕຸມ຺ເຫ ວິຍ ນິໂຣໂຄ ອໂຫສິໍ, ໂສມ຺ຫິ ເອຕຣຫິ ພ຺ຍາຘິນາ ອຠິຫໂຕ ສເກ ມຸຕ຺ຕກຣີເສ ປລິປນ຺ໂນ, ອຸຏ຺ຐາຕຸມ຺ປິ ນ ສກ຺ໂກມິ, ວິຊ຺ຊມານາປິ ເມ ຫຕ຺ຖປາທາ ຫຕ຺ຖປາທກິຈ຺ຈໍ ນ ກໂຣນ຺ຕິ, ພ຺ຍາຘິໂຕມ຺ຫິ ອປຣິມຸຕ຺ຕຕາຍ ເອທິໂສ ຊາໂຕ, ນ ໂຂ ປນາຫເມວ, ຕຸມ຺ເຫປິ ພ຺ຍາຘິໂຕ ອປຣິມຸຕ຺ຕາວ. ຍເຖວ ຫິ ມຍ຺ຫໍ, ເອວໍ ຕຸມ຺ຫາກມ຺ປິ ພ຺ຍາຘິ ອາຄມິສ຺ສຕິ, ອິຕິ ຕສ຺ສ ປຸເຣ ອາຄມນາວ ກລ຺ຍາຓໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ. ເຕເນສ ເທວທູໂຕ ນາມ ຊາໂຕ.

ກມ຺ມກາຣຓາ ກມ຺ມກາຣຓິກາ ວາ ຈຕຸຕ຺ໂຖ ເທວທູໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕຕ຺ຖ ກມ຺ມກາຣຓປກ຺ເຂ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສ ຕາວ ກມ຺ມກາຣຓາ ອຕ຺ຖໂຕ ເອວໍ ວທນ຺ຕິ ນາມ ‘‘ມຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕມານາ ນ ຣຸກ຺ເຂ ວາ ປາສາເຓ ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕາມ, ຕຸມ຺ຫາທິສານໍ ສຣີເຣ ນິພ຺ພຕ຺ຕາມ, ອິຕິ ອມ຺ຫາກໍ ປຸເຣ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໂຕວ ກລ຺ຍາຓໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ. ເຕເນຕາ ເທວທູຕາ ນາມ ຊາຕາ. ກມ຺ມກາຣຓິກາປິ ອຕ຺ຖໂຕ ເອວໍ ວທນ຺ຕິ ນາມ ‘‘ມຍໍ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສ ກມ຺ມກາຣຓາ ກໂຣນ຺ຕາ ນ ຣຸກ຺ຂາທີສຸ ກໂຣມ, ຕຸມ຺ຫາທິເສສຸ ສຕ຺ເຕສຸເຍວ ກໂຣມ, ອິຕິ ອມ຺ຫາກໍ ຕຸມ຺ເຫສຸ ປຸເຣ ກມ຺ມກາຣຓາກາຣຓໂຕວ ກລ຺ຍາຓໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ. ເຕເນເຕປິ ເທວທູຕາ ນາມ ຊາຕາ.

ມຕກສຕ຺ໂຕປິ ອຕ຺ຖໂຕ ເອວໍ ວທຕິ ນາມ ‘‘ປສ຺ສຖ ໂຠ ມໍ ອາມກສຸສາເນ ຉຑ຺ຑິຕໍ ອຸທ຺ຘຸມາຕກາທິຠາວໍ ປຕ຺ຕໍ, ມຣຓໂຕມ຺ຫິ ອປຣິມຸຕ຺ຕຕາຍ ເອທິໂສ ຊາໂຕ, ນ ໂຂ ປນາຫເມວ, ຕຸມ຺ເຫປິ ມຣຓໂຕ ອປຣິມຸຕ຺ຕາວ. ຍເຖວ ຫິ ມຍ຺ຫໍ, ເອວໍ ຕຸມ຺ຫາກມ຺ປິ ມຣຓໍ ອາຄມິສ຺ສຕິ, ອິຕິ ຕສ຺ສ ປຸເຣ ອາຄມນາວ ກລ຺ຍາຓໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ. ເຕເນສ ເທວທູໂຕ ນາມ ຊາໂຕ. ຕສ຺ມາ ທຫຣກຸມາຣາທໂຍ ເອຕ຺ຖ ‘‘ເທວທູຕາ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອນມຕຄ຺ຄິຍນ຺ຕິ ອນມຕຄ຺ຄສໍຍຸຕ຺ຕໍ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໒໔). ຘມ຺ມາມຕໍ ປາເຍສີຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມາມຕໍ ປານໍ ປຏິລາຠກຣຓວເສນ ປາເຍສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມຘິການີຕິ ສຫາຘິການິ. ສຫຕ຺ໂຖ ເຫຕ຺ຖ ສໍສທ຺ໂທ. ອິສີຕິ ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທໂຍ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ເຘ ເອສິ ຄເວສິ ປຣິເຍສີຕິ ອິສີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຎ຺ຈ ຣຏ຺ຐານີຕິ ປຎ຺ຈວິຘຈີນຣຏ຺ຐານິ. ຫິມວນ຺ຕໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ຍກ຺ຂເສນໍ ປສາທຍີຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ເຕນ ຈ ສມເຍນາຕິ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ເຕສໍ ຄມນໂຕ ປຸພ຺ພຠາຄກາເລ. ລທ຺ຘໍ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ເວສ຺ສວຓສນ຺ຕິກາ ລທ຺ຘໍ ຠວິສ຺ສຕິ. ເວຄສາຕິ ເວເຄນ. ສມນ຺ຕໂຕ ອາຣກ຺ຂໍ ຐເປສີຕິ ‘‘ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມາ ປວິສນ຺ຕູ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐານວເສນ ສມນ຺ຕາ ອາຣກ຺ຂໍ ຐເປສິ. ອຑ຺ຒຸຑ຺ຒານິ ສຫສ຺ສານີຕິ ອຑ຺ເຒນ ຈຕຸຕ຺ຖານິ ອຑ຺ຒຸຑ຺ຒານິ, ອຕິເຣກປຎ຺ຈສຕານິ ຕີຓິ ສຫສ຺ສານີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ທິຍຑ຺ຒສຫສ຺ສນ຺ຕິ ອຑ຺ເຒນ ທຸຕິຍໍ ທິຍຑ຺ຒໍ, ອຕິເຣກປຎ຺ຈສຕໍ ເອກໍ ສຫສ຺ສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສຓຸຕ຺ຕຣາຕິ ໂສໂຓ ຈ ອຸຕ຺ຕໂຣ ຈ ໂສຓຸຕ຺ຕຣາ. ນິທ຺ຘເມຕ຺ວານາຕິ ປລາເປຕ຺ວານ. ອເທສິສຸນ຺ຕິ ອເທສຍຸໍ.

ອຊ຺ຌິຏ຺ໂຐຕິ ອາຓຕ຺ໂຕ. ປຸນ ທານີຕິ ເອຕ຺ຖ ທານີຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ, ປຸນ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາມ ວາ ນ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຣາຊຄຫນຄຣປຣິວຕ຺ຕເກນາຕິ ຣາຊຄຫນຄຣໍ ປຣິວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຕໂຕ ພຫິ ຕໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ຄຕມຄ຺ເຄນ ຄມເນນ ວາ. ອິທານິ ເຖຣມາຕຸຍາ ເວຏິສນຄເຣ ນິວາສກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ຕສ຺ສ ນຄຣສ຺ສ ຕສ຺ສາ ຊາຕິຠູມິຠາວໍ ເຖຣສ຺ສ ຈ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອໂສໂກ ກິຣ ກຸມາຣກາເລ’’ຕິອາທິມາຫ.

ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອນຸປຸພ຺ພິກຖາ – ປຸພ຺ເພ ກິຣ ໂມຣິຍວໍເສ ຊາຕສ຺ສ ຈນ຺ທຄຸຕ຺ຕສ຺ສ ນາມ ຣຎ຺ໂຎ ປຸຕ຺ໂຕ ພິນ຺ທຸສາໂຣ ນາມ ກຸມາໂຣ ປິຕຸ ອຈ຺ຈເຍນ ປາຏລິປຸຕ຺ຕມ຺ຫິ ນຄເຣ ຣາຊາ ອໂຫສິ. ຕສ຺ສ ທ຺ເວ ປຸຕ຺ຕາ ສອຸທຣິຍາ ອເຫສຸໍ, ເຕສໍ ເອກູນສຕມຕ຺ຕາ ເວມາຕິກຠາຕໂຣ ອເຫສຸໍ. ຣາຊາ ປນ ເຕສໍ ສພ຺ພເຊຏ຺ຐກສ຺ສ ອໂສກກຸມາຣສ຺ສ ອຸປຣຊ຺ຊຏ຺ຐານຎ຺ຈ ອວນ຺ຕິຣຏ຺ຐຎ຺ຈ ທຕ຺ວາ ອເຖກທິວສໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຏ຺ຐານໍ ອາຄຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ຕາຕ, ອຸປຣາຊ, ຕວ ຣຏ຺ຐໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ອຸຊ຺ເຊນີນຄເຣ ວສາຫີ’’ຕິ ອາຓາເປສິ. ໂສ ປິຕຸ ວຈເນນ ຕໍ ອຸຊ຺ເຊນິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ເວຏິສຄິຣິນຄເຣ ເວຏິສນາມກສ຺ສ ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ຆເຣ ນິວາສໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ຘີຕຣໍ ລກ຺ຂຓສມ຺ປນ຺ນໍ ໂຍພ຺ພນປ຺ປຕ຺ຕໍ ເວຏິສຄິຣິໍ ນາມ ກຸມາຣິໍ ທິສ຺ວາ ຕາຍ ປຏິພທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕ ມາຕາປິຕູນໍ ກຖາເປຕ຺ວາ ຕໍ ເຕຫິ ທິນ຺ນໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ຕາຍ ສທ຺ຘິໍ ສໍວາສໍ ກປ຺ເປສິ. ສາ ເຕນ ສໍວາເສນ ສຎ຺ຊາຕຄພ຺ຠາ ຫຸຕ຺ວາ ຕໂຕ ອຸຊ຺ເຊນິໍ ນີຕາ ມຫິນ຺ທກຸມາຣໍ ຊນຍິ. ຕໂຕ ວສ຺ສທ຺ວເຍ ອຕິກ຺ກນ຺ເຕ ສງ຺ຆມິຕ຺ຕຎ຺ຈ ຘີຕຣໍ ອຸປລຠິຕ຺ວາ ອຸປຣາເຊນ ສທ຺ຘິໍ ຕຕ຺ຖ ວສຕິ. ອຸປຣາຊສ຺ສ ປນ ປິຕາ ພິນ຺ທຸສາໂຣ ມຣຓມຎ຺ເຈ ນິປນ຺ໂນ ປຸຕ຺ຕໍ ອໂສກກຸມາຣໍ ສຣິຕ຺ວາ ຕໍ ປກ຺ໂກສາເປຕຸໍ ອຸຊ຺ເຊນິໍ ມນຸສ຺ເສ ເປເສສິ. ເຕ ຕໂຕ ອຸຊ຺ເຊນິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອໂສກສ຺ສ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈສຸໍ. ເຕສໍ ວຈເນນ ໂສ ປິຕຸ ສນ຺ຕິກໍ ຕຸຣິຕຄມເນນາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ເວຏິສຄິຣິນຄຣມ຺ຫິ ປຸຕ຺ຕທາເຣ ຐເປຕ຺ວາ ປິຕຸ ສນ຺ຕກໍ ປາຏລິປຸຕ຺ຕນຄຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຄຕສມນນ຺ຕຣເມວ ກາລກຕສ຺ສ ປິຕຸໂນ ສຣີຣກິຈ຺ຈໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ຕໂຕ ເອກູນສຕມຕ຺ເຕ ເວມາຕິກຠາຕໂຣ ຈ ຆາຕາເປຕ຺ວາ ວິຫຕກຓ຺ຏໂກ ຫຸຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຉຕ຺ຕໍ ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາ ອຠິເສກໍ ຄຓ຺ຫິ. ຕທາປິ ເຖຣມາຕາ ທາຣເກ ຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິກໍ ເປເສຕ຺ວາ ສຍໍ ຕຕ຺ເຖວ ເວຏິສຄິຣິນຄເຣ ວສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສາ ຕສ຺ສ ມາຕາ ເຕນ ສມເຍນ ຎາຕິຆເຣ ວສີ’’ຕິ.

ອາໂຣເປສີຕິ ປຏິປາເທສິ. ອມ຺ຫາກໍ ອິຘ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ນິຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ ມາຕຸ ທສ຺ສນສ຺ສ ກຕຠາວໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ອນຸຠວຕຸ ຕາວ ເມ ປິຕຣາ ເປສິຕໍ ອຠິເສກນ຺ຕິອາທີສຸ ອຠິເສກເປສນາທິກຖາ ວິຕ຺ຖາເຣນ ອຸຕ຺ຕຣໂຕ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ຉຓຕ຺ຖນ຺ຕິ ຉຓນິມິຕ຺ຕໍ, ຉຓເຫຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ, ສຍໍ ຉຓກີຬໍ ອກາຕຸກາໂມຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕທາ ກິຣ ເທວານໍປິຍຕິສ຺ໂສ ເຊຏ຺ຐມູລມາສປຸຓ຺ຓມິຍໍ ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ໂຆສາເປຕ຺ວາ ‘‘ສລິລກີຬາຉຓໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ອມຈ຺ເຈ ອາຓາເປຕ຺ວາ ສຍໍ ມິຄວໍ ກີຬິຕຸກາໂມ ມິສ຺ສກປພ຺ພຕໍ ອຄມາສິ. ມິສ຺ສກປພ຺ພຕນ຺ຕິ ປໍສຸປາສາຓມິສ຺ສກຕ຺ຕາ ເອວໍລທ຺ຘນາມໍ ປພ຺ພຕໍ. ທິຏ຺ຐສຈ຺ໂຈຕິ ອນາຄາມິມຄ຺ເຄນ ປຏິວິທ຺ຘສຈ຺ໂຈ, ອນາຄາມິຜລໍ ປຕ຺ໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂສ ກິຣ ເຖເຣນ ອຕ຺ຕໂນ ມາຕຸເທວິຍາ ເທສິຕໍ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ອນາຄາມິຜລໍ ສຈ຺ຉາກາສິ, ໂສ ຈ ເຖຣສ຺ສ ຠາຄິເນຍ຺ໂຍຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຖາ ຫິ ເຖຣສ຺ສ ມາຕຸເທວິຍາ ຠຄິນີ ຕສ຺ສາ ຘີຕາ, ຕສ຺ສາ ອຍໍ ປຸຕ຺ໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ມຫາວໍເສ –

‘‘ເທວິຍາ ຠຄິນີ ຘີຕຸ, ປຸຕ຺ໂຕ ຠຓ຺ຑຸກນາມໂກ;

ເຖເຣນ ເທວິຍາ ຘມ຺ມໍ, ສຸຕ຺ວາ ເທສິຕເມວ ຕຸ;

ອນາຄາມິຜລໍ ປຕ຺ວາ, ວສິ ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ’’ຕິ.

ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ຈ ຕຸມ຺ເຫ ພ຺ຍາກຕາຕິ ໂພຘິມູເລ ເອວ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸນາ ໂລກໍ ໂວໂລເກຕ຺ວາ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປໍ ທິສ຺ວາ ອນາຄເຕ ຕສ຺ສ ທີປສ຺ສ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທິຏ຺ເຐນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ‘‘ອນາຄເຕ ມຫິນ຺ໂທ ນາມ ຠິກ຺ຂຸ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປໍ ປສາເທສ຺ສຕີ’’ຕິ ຕຸມ຺ເຫ ພ຺ຍາກຕາ. ຕຕ຺ຖ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປນ຺ຕິ ທີປວາສິໂນ ວຸຕ຺ຕາ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍປໂຣປຣິຍຕ຺ຕຎາຓໍ ອາສຍານຸສຍຎາຓຎ຺ຈ ‘‘ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂູ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຕນ ປນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍປໂຣປຣາທິໍ ວິນາ ອຎ຺ຎໍ ນ ສກ຺ກາ ທຏ຺ຐຸນ຺ຕິ ‘‘ໂວໂລເກນ຺ໂຕ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ໂວໂລເກຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕມຕ຺ຖນ຺ຕິ ‘‘ອນາຄເຕ ມຫິນ຺ໂທ ນາມ ຠິກ຺ຂຸ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປໍ ປສາເທສ຺ສຕີ’’ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ.

ເວຏິສຄິຣິມ຺ຫິ ຣາຊຄເຫຕິ ເທວິຍາ ກຕວິຫາເຣ. ກາໂລວ ຄມນສ຺ສ, ຄຈ຺ຉາມ ທີປມຸຕ຺ຕມນ຺ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອິທຎ຺ຈ ເຕສໍ ປຣິວິຕກ຺ກນິທສ຺ສນໍ. ປຬິນາຕິ ອາກາສໍ ປກ຺ຂນ຺ທິໍສຸ. ອມ຺ພເຣຕິ ອາກາເສ. ເອວມາກາສໍ ປກ຺ຂນ຺ທິຕ຺ວາ ກິໍ ເຕ ອກໍສູຕິ ເຈຕິຍປພ຺ພເຕ ນິປຕິໍສູຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ເອວມຸປ຺ປຕິຕາ ເຖຣາ, ນິປຕິໍສຸ ນຄຸຕ຺ຕເມ’’ຕິ. ອິທານິ ຕສ຺ສ ປພ຺ພຕສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐິຕຏ຺ຐານໍ ເຖຣານຎ຺ຈ ຕຕ຺ຖ ນິປຕິຕຏ຺ຐານໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຸຣໂຕ ປຸຣເສຏ຺ຐສ຺ສາ’’ຕິອາທິຄາຖມາຫ. ປຸຣໂຕຕິ ປາຈີນທິສາຠາເຄ. ປຸຣເສຏ຺ຐສ຺ສາຕິ ອນຸຣາຘປຸຣສງ຺ຂາຕສ຺ສ ປຸຣວຣສ຺ສ. ເມຆສນ຺ນິເຠຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ນີລວຓ຺ຓຕ຺ຕາ ນີລມຫາເມຆສທິເສ. ສີລກູຏມ຺ຫີຕິ ເອວໍນາມເກ ປພ຺ພຕກູເຏ. ຫໍສາວ ນຄມຸທ຺ຘນີຕິ ປພ຺ພຕມຸທ຺ຘນິ ຫໍສາ ວິຍ.

ຕຕ຺ຖ ປນ ປຕິຏ຺ຐຫນ຺ໂຕ ກທາ ປຕິຏ຺ຐຫີຕິ ອາຫ ‘‘ເອວໍ ອິຏ຺ຏິຍາທີຫິ ສທ຺ຘິ’’ນ຺ຕິອາທິ. ປຣິນິພ຺ພານໂຕຕິ ປຣິນິພ຺ພານວສ຺ສໂຕ ຕໍ ອວຘິຠູຕໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ຕໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ວສ຺ສສຕານໍ ອຸປຣິ ຉຕ຺ຕິໍສຕິເມ ວສ຺ເສຕິ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ກຖໍ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ອຊາຕສຕ຺ຕຸສ຺ສ ຫີ’’ຕິອາທິ. ຕສ຺ມິໍເຍວ ວສ຺ເສຕິ ເອຕ຺ຖ ຍສ຺ມິໍ ສໍວຈ຺ຉເຣ ຍສ຺ມິຎ຺ຈ ທິວເສ ຠຄວາ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ, ຕສ຺ມິໍ ສໍວຈ຺ຉເຣ ຕສ຺ມິໍເຍວ ຈ ທິວເສ ວິຊຍກຸມາໂຣ ອິມໍ ທີປມາຄໂຕຕິ ວທນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ລງ຺ກາຍໍ ວິຊຍສນາມໂກ ກຸມາໂຣ,

ໂອຕິຓ຺ໂຓ ຖິຣມຕິ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີເປ;

ສາລານໍ ຍມກຄຸຓານມນ຺ຕຣສ຺ມິໍ,

ນິພ຺ພາຕຸໍ ສຍິຕທິເນ ຕຖາຄຕສ຺ສາ’’ຕິ.

ສີຫກຸມາຣສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ກາລິງ຺ຄຣາຊຘີຕຸ ກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ສີຫສ຺ສ ຊາໂຕ ກຸມາໂຣ ສີຫກຸມາໂຣຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ, ປຸພ຺ເພ ອມນຸສ຺ສາວາສຕ຺ຕາ ອາຫ ‘‘ມນຸສ຺ສາວາສໍ ອກາສີ’’ຕິ. ຈຸທ຺ທສເມ ວສ຺ເສຕິ ຈຸທ຺ທສເມ ວສ຺ເສ ສມ຺ປຕ຺ເຕ. ອິຘ ວິຊໂຍ ກາລມກາສີຕິ ອິມສ຺ມິໍ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີເປ ວິຊຍຣາຊກຸມາໂຣ ອຏ຺ຐຕິໍສ ວສ຺ສານິ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣຕ຺ວາ ກາລມກາສິ. ຕຖາ ຫິ ອຊາຕສຕ຺ຕຸ ຣາຊາ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສ ວສ຺ສານິ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣສິ, ອຸທຍຠທ຺ໂທ ໂສຬສ ວສ຺ສານິ, ຕສ຺ມາ ອຊາຕສຕ຺ຕຸສ຺ສ ອຏ຺ຐມວສ຺ສໍ ອິຘ ວິຊຍສ຺ສ ປຐມວສ຺ສນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ຕໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ອຊາຕສຕ຺ຕຸສ຺ສ ຈຕຸວີສຕິ ວສ຺ສານິ ອຸທຍຠທ຺ທສ຺ສ ຈຸທ຺ທສ ວສ຺ສານີຕິ ວິຊຍສ຺ສ ອຏ຺ຐຕິໍສ ວສ຺ສານິ ປຣິປູຣິໍສຸ. ຕຖາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ວິຊໂຍ ລງ຺ກມາຄມ຺ມ, ສຕ຺ຖຸ ນິພ຺ພານວາສເຣ;

ອຏ຺ຐຕິໍສ ສມາກາສິ, ຣຊ຺ຊໍ ຍກ຺ຂວິມທ຺ທໂກ’’ຕິ.

‘‘ອຸທຍຠທ຺ທສ຺ສ ປຎ຺ຈທສເມ ວສ຺ເສ ປຓ຺ຑຸວາສຸເທໂວ ນາມ ອິມສ຺ມິໍ ທີເປ ຣຊ຺ຊໍ ປາປຸຓີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸທຍຠທ຺ທສ຺ສ ຈຸທ຺ທສມວສ຺ສສງ຺ຂາຕໍ ເອກໍ ວສ຺ສໍ ອິມສ຺ມິໍ ທີເປ ວິຊຍສ຺ສ ປຓ຺ຑຸວາສຸເທວສ຺ສ ຈ ອນ຺ຕເຣ ສີຫຬໍ ອຣາຊິກໍ ຫຸຕ຺ວາ ຐິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ວສ຺ເສ ວິຊຍຣາຊສ຺ສ ອມຈ຺ຈາ ອຸປຕິສ຺ສໍ ນາມ ອມຈ຺ຈໍ ເຊຏ຺ຐກໍ ກຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ນາເມນ ກເຕ ອຸປຕິສ຺ສຄາເມ ວສນ຺ຕາ ອຣາຊິກໍ ຣຊ຺ຊມນຸສາສິໍສຸ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ຕສ຺ມິໍ ມເຕ ອມຈ຺ຈາ ເຕ, ເປກ຺ຂນ຺ຕາ ຂຕ຺ຕິຍາຄມໍ;

ອຸປຕິສ຺ສຄາເມ ຐຕ຺ວານ, ຣຏ຺ຐໍ ສມນຸສາສິສຸໍ.

‘‘ມເຕ ວິຊຍຣາຊມ຺ຫິ, ຂຕ຺ຕິຍາຄມນາ ປຸຣາ;

ເອກໍ ວສ຺ສໍ ອຍໍ ລງ຺ກາ-ທີໂປ ອາສິ ອຣາຊິໂກ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖາຕິ ຊມ຺ພຸທີເປ. ອິຘ ປຓ຺ຑຸວາສຸເທໂວ ກາລມກາສີຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສີຫຬທີເປ ປຓ຺ຑຸວາສຸເທໂວ ຕິໍສ ວສ຺ສານິ ຣຊ຺ຊມນຸສາສິຕ຺ວາ ກາລມກາສິ. ຕຖາ ຫິ ອຸທຍຠທ຺ທສ຺ສ ອນນ຺ຕຣໍ ອນຸຣຸທ຺ໂຘ ຈ ມຸຓ຺ໂຑ ຈ ອຏ຺ຐ ວສ຺ສານິ ຣຊ຺ຊມນຸສາສິໍສຸ, ຕທນນ຺ຕຣໍ ນາຄທາສໂກ ຈຕຸວີສຕິ ວສ຺ສານິ, ຕສ຺ມາ ອຸທຍຠທ຺ທສ຺ສ ປຎ຺ຈທສມໂສຬສມວສ຺ເສຫິ ສທ຺ຘິໍ ອນຸຣຸທ຺ຘສ຺ສ ຈ ມຸຓ຺ຑສ຺ສ ຈ ອຏ຺ຐ ວສ຺ສານິ, ນາຄທາສກສ຺ສ ຈ ຈຕຸວີສຕິວສ຺ເສສຸ ວີສຕິ ວສ຺ສານີຕິ ປຓ຺ຑຸວາສຸເທວສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ຕິໍສ ວສ຺ສານິ ປຣິປູຣິໍສຸ. ເຕເນວ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ຕໂຕ ປຓ຺ຑຸວາສຸເທໂວ, ຣຊ຺ຊໍ ຕິໍສ ສມາ ອກາ’’ຕິ;

ຕຕ຺ຖາຕິ ຊມ຺ພຸທີເປ. ສຕ຺ຕຣສເມ ວສ຺ເສຕິ ສຕ຺ຕຣສເມ ວສ຺ເສ ສມ຺ປຕ຺ເຕ. ຕຖາ ຫິ ນາຄທາສກສ຺ສ ອນນ຺ຕຣາ ສຸສຸນາໂຄ ອຏ຺ຐາຣສ ວສ຺ສານິ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣສິ, ຕສ຺ມາ ນາຄທາສກສ຺ສ ຈຕຸວີສຕິວສ຺ເສສຸ ວີສຕິ ວສ຺ສານິ ຐເປຕ຺ວາ ເສເສຫິ ຈຕູຫິ ວສ຺ເສຫິ ສທ຺ຘິໍ ສຸສຸນາຄສ຺ສ ອຏ຺ຐາຣສສຸ ວສ຺ເສສຸ ໂສຬສ ວສ຺ສານີຕິ ອິຘ ອຠຍຣຎ຺ໂຎ ວີສຕິ ວສ຺ສານິ ປຣິປູຣິໍສຸ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ອຠໂຍ ວີສຕິ ວສ຺ສານິ, ລງ຺ກາຣຊ຺ຊມກາຣຍີ’’ຕິ;

ທາມຣິໂກຕິ ຍຸທ຺ຘກາຣໂກ ໂຈໂຣ. ປຓ຺ຑຸກາຠໂຍ ປນ ອຠຍສ຺ສ ຠາຄິເນຍ຺ໂຍ ຣາຊາເຍວ, ນ ໂຈໂຣ, ພລກ຺ກາເຣນ ປນ ຣຊ຺ຊສ຺ສ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ທາມຣິໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຣຊ຺ຊໍ ອຄ຺ຄເຫສີຕິ ເອກເທສສ຺ສ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຠຍສ຺ສ ຫິ ວີສຕິເມ ວສ຺ເສ ນ ຕາວ ສພ຺ພໍ ຣຊ຺ຊມຄ຺ຄເຫສີຕິ. ຕຖາ ຫິ ວີສຕິມວສ຺ສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຠຍສ຺ສ ນວ ຠາຕິເກ ອຕ຺ຕໂນ ມາຕຸເລ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຍຸທ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ ຆາເຕນ຺ຕສ຺ສ ອນຠິສິຕ຺ຕສ຺ເສວ ສຕ຺ຕຣສ ວສ຺ສານິ ອຕິກ຺ກມິໍສຸ, ຕໂຕເຍວ ຈ ຕານິ ຣາຊສຸຎ຺ຎານິ ນາມ ອເຫສຸໍ. ຕຖາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ປຓ຺ຑຸກາຠຍຣຎ຺ໂຎ ຈ, ອຠຍສ຺ສ ຈ ອນ຺ຕເຣ;

ຣາຊສຸຎ຺ຎານິ ວສ຺ສານິ, ອເຫສຸໍ ທສ ສຕ຺ຕ ຈາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖາຕິ ຊມ຺ພຸທີເປ. ປຓ຺ຑຸກສ຺ສາຕິ ປຓ຺ຑຸກາຠຍສ຺ສ. ຠວຕິ ຫິ ເອກເທເສນປິ ໂວຫາໂຣ ‘‘ເທວທຕ຺ໂຕ ທຕ຺ໂຕ’’ຕິ ຍຖາ. ສຕ຺ຕຣສ ວສ຺ສານິ ປຣິປູຣິໍສູຕິ ອນຠິສິຕ຺ຕສ຺ເສວ ປຣິປູຣິໍສຸ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກາຬາໂສກສ຺ສ ໂສຬສມວສ຺ສໍ ຐເປຕ຺ວາ ປນ຺ນຣສ ວສ຺ສານິ ເຫຏ຺ຐາ ສຸສຸນາຄສ຺ສ ສຕ຺ຕຣສມອຏ຺ຐາຣສມວສ຺ສານິ ຈ ທ຺ເວ ຄເຫຕ຺ວາ ສຕ຺ຕຣສ ວສ຺ສານິ ຄຓິຕພ຺ພານິ. ຕານິ ເຫຏ຺ຐາ ເອເກນ ວສ຺ເສນ ສຫ ອຏ຺ຐາຣສ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຕານິ ຣາຊສຸຎ຺ຎານິ ສຕ຺ຕຣສ ວສ຺ສານິ ເຫຏ຺ຐາ ວິຊຍປຓ຺ຑຸວາສຸເທວຣາຊູນມນ຺ຕເຣ ອຣາຊິເກນ ເອເກນ ວສ຺ເສນ ສທ຺ຘິໍ ອຏ຺ຐາຣສ ຣາຊສຸຎ຺ຎວສ຺ສານິ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ.

ຈນ຺ທຄຸຕ຺ຕສ຺ສ ຈຸທ຺ທສເມ ວສ຺ເສ ອິຘ ປຓ຺ຑຸກາຠໂຍ ກາລມກາສີຕິ ຈນ຺ທຄຸຕ຺ຕສ຺ສ ຈຸທ຺ທສເມ ວສ຺ເສ ອິມສ຺ມິໍ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີເປ ປຓ຺ຑຸກາຠໂຍ ນາມ ຣາຊາ ສຕ຺ຕຕິ ວສ຺ສານິ ຣຊ຺ຊມນຸສາສິຕ຺ວາ ກາລມກາສິ. ຕຖາ ຫິ ສຸສຸນາຄສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ກາຬາໂສໂກ ອຏ຺ຐວີສຕິ ວສ຺ສານິ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣສິ. ຕໂຕ ຕສ຺ສ ປຸຕ຺ຕາ ທສ ຠາຕຸກາ ທ຺ເວວີສຕິ ວສ຺ສານິ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣສຸໍ, ເຕສໍ ປຈ຺ຉາ ນວ ນນ຺ທາ ທ຺ເວວີສຕິ, ຈນ຺ທຄຸຕ຺ໂຕ ຈຕຸວີສຕິ ວສ຺ສານິ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣສິ. ຕຕ຺ຖ ກາຬາໂສກສ຺ສ ອຏ຺ຐວີສຕິວສ຺ເສສຸ ປນ຺ນຣສ ວສ຺ສານິ ເຫຏ຺ຐາ ຄຫິຕານີຕິ ຕານິ ຐເປຕ຺ວາ ເສສານິ ເຕຣສ ວສ຺ສານິ, ທສຠາຕຸການໍ ທ຺ເວວີສຕິ, ຕຖາ ນວນນ຺ທານໍ ທ຺ເວວີສຕິ, ຈນ຺ທຄຸຕ຺ຕສ຺ສ ຈຸທ຺ທສມວສ຺ສໍ ຐເປຕ຺ວາ ເຕຣສ ວສ຺ສານີຕິ ປຓ຺ຑຸກາຠຍສ຺ສ ສຕ຺ຕຕິ ວສ຺ສານິ ປຣິປູຣິໍສຸ. ຕຖາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ປຓ຺ຑຸກາຠຍນາມສ຺ສ, ຣຎ຺ໂຎ ວສ຺ສານິ ສຕ຺ຕຕີ’’ຕິ;

ຕຕ຺ຖ ອໂສກຘມ຺ມຣາຊສ຺ສ ສຕ຺ຕຣສເມ ວສ຺ເສ ອິຘ ມຸຏສິວຣາຊາ ກາລມກາສີຕິ ຕສ຺ມິໍ ຊມ຺ພຸທີເປ ອໂສກຘມ຺ມຣາຊສ຺ສ ສຕ຺ຕຣສເມ ວສ຺ເສ ອິຘ ມຸຏສິໂວ ນາມ ຣາຊາ ສຏ຺ຐິ ວສ຺ສານິ ຣຊ຺ຊມນຸສາສິຕ຺ວາ ກາລມກາສິ. ຕຖາ ຫິ ຈນ຺ທຄຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ພິນ຺ທຸສາໂຣ ອຏ຺ຐວີສຕິ ວສ຺ສານິ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣສິ, ຕໂຕ ຕສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ອໂສກຘມ຺ມຣາຊາ ຣຊ຺ຊໍ ປາປຸຓິ, ຕສ຺ມາ ຈນ຺ທຄຸຕ຺ຕສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ເຕສຸ ຈຕຸວີສຕິວສ຺ເສສຸ ເຕຣສ ວສ຺ສານິ ຄຫິຕານີຕິ ຕານິ ຐເປຕ຺ວາ ເສສານິ ເອກາທສ ວສ຺ສານິ, ພິນ຺ທຸສາຣສ຺ສ ອຏ຺ຐວີສຕິ ວສ຺ສານິ, ອໂສກສ຺ສ ອນຠິສິຕ຺ຕສ຺ສ ຈຕ຺ຕາຣິ ວສ຺ສານິ, ອຠິສິຕ຺ຕສ຺ສ ສຕ຺ຕຣສ ວສ຺ສານີຕິ ເອວໍ ສຏ຺ຐິ ວສ຺ສານິ ອິຘ ມຸຏສິວສ຺ສ ປຣິປູຣິໍສຸ. ຕຖາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ມຸຏສິໂວ ສຏ຺ຐິ ວສ຺ສານິ, ລງ຺ກາຣຊ຺ຊມກາຣຍີ’’ຕິ;

ເທວານໍປິຍຕິສ຺ໂສ ຣຊ຺ຊໍ ປາປຸຓີຕິ ອໂສກຘມ຺ມຣາຊສ຺ສ ອຏ຺ຐາຣສເມ ວສ຺ເສ ປາປຸຓິ. ອິທານິ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ຠຄວຕິ ອຊາຕສຕ຺ຕຸອາທີນໍ ວສ຺ສຄຓນາວເສນ ປຣິນິພ຺ພານໂຕ ທ຺ວິນ຺ນໍ ວສ຺ສສຕານໍ ອຸປຣິ ຉຕ຺ຕິໍສຕິ ວສ຺ສານິ ເອກໂຕ ຄເຓຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ຈ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອຊາຕສຕ຺ຕຸສ຺ສ ຈຕຸວີສຕີຕິ ປຣິນິພ຺ພານວສ຺ສສງ຺ຂາຕໍ ອຏ຺ຐມວສ຺ສໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອໂສກສ຺ສ ປຸຕ຺ຕກາ ທສ ຠາຕຸກຣາຊາໂນຕິ ກາຬາໂສກສ຺ສ ປຸຕ຺ຕາ ຠທ຺ທເສໂນ ໂກຣຓ຺ຑວຓ຺ໂຓ ມງ຺ກຸໂຣ ສພ຺ພຎ຺ຊໂຫ ຊາລິໂກ ອຸຠໂກ ສຎ຺ຈໂຍ ໂກຣພ຺ໂຍ ນນ຺ທິວຑ຺ຒໂນ ປຎ຺ຈມໂກຕິ ອິເມ ທສ ຠາຕຸກຣາຊາໂນຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຸຄ຺ຄເສນນນ຺ໂທ ປຓ຺ຑຸກນນ຺ໂທ ປຓ຺ຑຸຄຕິນນ຺ໂທ ຠູຕປາລນນ຺ໂທ ຣຏ຺ຐປາລນນ຺ໂທ ໂຄວິສາຓກນນ຺ໂທ ສວິທ຺ຘກນນ຺ໂທ ເກວຏ຺ຏກນນ຺ໂທ ຘນນນ຺ໂທຕິ ອິເມ ນວ ນນ຺ທາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອເຕນ ຣາຊວໍສານຸສາເຣນາຕິ ເອເຕນ ຊມ຺ພຸທີປວາສິຣາຊູນໍ ວໍສານຸສາເຣນ ເວທິຕພ຺ພເມຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປວາສີນມ຺ປິ ປຸນ ຣາຊູນໍ ວເສນ ເອວໍ ຄຓນາ ເວທິຕພ຺ພາ – ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ປຣິນິພ຺ພານວສ຺ສໍ ອິຘ ວິຊຍສ຺ສ ປຐມໍ ວສ຺ສນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ຕໍ ອປເນຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພານວສ຺ສໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ວິຊຍສ຺ສ ສຕ຺ຕຕິໍສ ວສ຺ສານິ, ຕໂຕ ອຣາຊິກເມກວສ຺ສໍ, ປຓ຺ຑຸວາສຸເທວສ຺ສ ຕິໍສ ວສ຺ສານິ, ອຠຍສ຺ສ ວີສຕິ ວສ຺ສານິ, ປຓ຺ຑຸກາຠຍສ຺ສ ອຠິເສກໂຕ ປຸພ຺ເພ ສຕ຺ຕຣສ ວສ຺ສານິ, ອຠິສິຕ຺ຕສ຺ສ ສຕ຺ຕຕິ ວສ຺ສານິ, ມຸຏສິວສ຺ສ ສຏ຺ຐິ ວສ຺ສານິ, ເທວານໍປິຍຕິສ຺ສສ຺ສ ປຐມໍ ວສ຺ສນ຺ຕິ ເອວໍ ປຣິນິພ຺ພານໂຕ ທ຺ວິນ຺ນໍ ວສ຺ສສຕານໍ ອຸປຣິ ຉຕ຺ຕິໍສ ວສ຺ສານິ ເວທິຕພ຺ພານິ.

ເຊຏ຺ຐມາສສ຺ສ ປຸຓ຺ຓມິຍໍ ເຊຏ຺ຐນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ມູລນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ວາ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເຊຏ຺ຐມູລນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຕສ຺ມິໍ ປນ ນກ຺ຂຕ຺ເຕ ກຕ຺ຕພ຺ພຉຓມ຺ປິ ຕນ຺ນິສ຺ສຍຕ຺ຕາ ຕເມວ ນາມໍ ລຠຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ມິຄວນ຺ຕິ ມິຄານໍ ວານນໂຕ ເຫສນໂຕ ພາຘນໂຕ ມິຄວນ຺ຕິ ລທ຺ຘສມຎ຺ຎໍ ມິຄວໍ. ໂຣຫິຕມິຄຣູປນ຺ຕິ ໂຄກຓ຺ຓມິຄເວສໍ. ຊິຍນ຺ຕິ ຘນຸຊິຍໍ. ອນຸພນ຺ຘນ຺ໂຕຕິ ປທສາ ອນຸຘາວນ຺ໂຕ. ມມໍເຍວ ຣາຊາ ປສ຺ສຕູຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອມ຺ເຫສຸ ພຫູສຸ ທິຏ຺ເຐສຸ ຣາຊາ ອຕິວິຍ ຠາຍິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ກາຣເຓນ ອຕ຺ຕານເມວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມມໍເຍວ ປສ຺ສຕູ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐາສີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ຈິນ຺ເຕສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຈິນ຺ຕນາກາຣໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ທີເປ ຊາໂຕ’’ຕິອາທິ. ເຖໂຣ ຕສ຺ສ ປຣິວິຕກ຺ກໍ ຊານິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສຠາວໍ ກເຖຕ຺ວາ ຕໍ ອສ຺ສາເສຕຸກາໂມ ‘‘ສມຓາ ມຍໍ ມຫາຣາຊາ’’ຕິອາທິມາຫ. ມຫາຣາຊ ມຍໍ ສມຓາ ນາມ, ຕ຺ວໍ ປຣິວິຕກ຺ກໍ ມາ ອກາສີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕເວວ ອນຸກມ຺ປາຍາຕິ ຕວ ອນຸກມ຺ປຕ຺ຖາຍ ເອວ ອາຄຕາ, ນ ວິມຸຂຠາວຕ຺ຖາຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ອິເມ ສມຓາ ນາມາ’’ຕິ ອຊານນ຺ຕສ຺ສ ‘‘ສມຓາ ມຍໍ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ ກສ຺ມາ ເຖໂຣ ອາຫາຕິ ເຈ? ອໂສກຘມ຺ມຣາເຊນ ເປສິຕສາສເນເນວ ປຸພ຺ເພ ຄຫິຕສມຓສຎ຺ຎໍ ສາເຣຕຸໍ ເອວມາຫາຕິ. ອິມມຕ຺ຖໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ເຕນ ຈ ສມເຍນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອທິຏ຺ຐາ ຫຸຕ຺ວາ ສຫາຍກາຕິ ອທິຏ຺ຐສຫາຍກາ, ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອທິສ຺ວາວ ສຫາຍກຠາວໍ ອຸປຄຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຉາຕປພ຺ພຕປາເທຕິ ຉາຕວາຫສ຺ສ ນາມ ປພ຺ພຕສ຺ສ ປາເທ. ຕໍ ກິຣ ປພ຺ພຕໍ ອນຸຣາຘປຸຣາ ປຸພ຺ພທກ຺ຂິຓທິສາຠາເຄ ອຕິເຣກໂຍຊນທ຺ວຍມຕ຺ຖເກ ຕິຏ຺ຐຕິ. ຕມ຺ຫິ ຐາເນ ປຈ຺ຉາ ສທ຺ຘາຕິສ຺ໂສ ນາມ ມຫາຣາຊາ ວິຫາຣໍ ກາຣາເປສິ, ຕໍ ‘‘ຉາຕວິຫາຣ’’ນ຺ຕິ ໂວຫຣິໍສຸ. ‘‘ຣຖຍຏ຺ຐິປ຺ປມາຓາຕິ ອາຍາມໂຕ ຈ ອາວຏ຺ຏໂຕ ຈ ຣຖປໂຕເທນ ສມປ຺ປມາຓາ’’ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຫາວໍເສປິ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ຉາຕປພ຺ພຕປາທມ຺ຫິ, ຕິສ຺ໂສ ຈ ເວຬຸຍຏ຺ຐິໂຍ;

ຊາຕາ ຣຖປໂຕເທນ, ສມານາ ປຣິມາຓໂຕ’’ຕິ.

ຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘‘ຣຖຍຏ຺ຐິປ຺ປມາຓາຕິ ຣຖສ຺ສ ຘຊຍຏ຺ຐິປ຺ປມາຓາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປ຺ປຊ຺ຊິໍສູຕິ ຕສ຺ສ ອຠິເສກສມກາລເມວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິໍສຸ. ເອວມຸຕ຺ຕຣິປິ ວກ຺ຂມານານໍ ອຈ຺ຉຣິຍານໍ ປາຕຸຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຖາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ມຫາວໍເສ –

‘‘ເທວານໍປິຍຕິສ຺ໂສ ໂສ, ຣາຊາສິ ປິຕຸອຈ຺ຈເຍ;

ຕສ຺ສາຠິເສເກນ ສມໍ, ພຫູນຈ຺ຉຣິຍານຫູ’’ຕິ.

ເອກາ ລຕາ ຍຏ຺ຐິ ນາມາຕິ ກຎ຺ຈນລຕາຍ ປຏິມຓ຺ຑິຕຕ຺ຕາ ເອວໍລທ຺ຘນາມາ ເອກາ ຍຏ຺ຐິ ອໂຫສິ. ຕໍ ອລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນລຕາຕິ ຕໍ ຣຊຕວຓ຺ຓໍ ຍຏ຺ຐິໍ ອລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ຈິຕ຺ຕກມ຺ມກຕາ ວິຍ ອຸປ຺ປນ຺ນລຕາ. ຂາຍຕີຕິ ທິສ຺ສຕິ. ກິຎ຺ຊກ຺ຂານີຕິ ເກສຣານິ. ເອຕານິ ຈ ປຸປ຺ຜຍຏ຺ຐິຍໍ ນີລປຸປ຺ຜາທີນິ ສກຸຓຍຏ຺ຐິຍຎ຺ຈ ນານປ຺ປກາຣາ ມິຄປກ຺ຂິໂນ ຕຕ຺ເຖວ ຈິຕ຺ຕກມ຺ມກຕາ ວິຍ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເສຕາ ຣຊຕຍຏ຺ຐີວາຕິ ຣຊຕມຍຍຏ຺ຐິ ວິຍ ເອກາ ຍຏ຺ຐິ ເສຕວຓ຺ຓາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ລຕາຕິ ຕຕ຺ເຖວ ຈິຕ຺ຕກມ຺ມກຕາ ວິຍ ທິສ຺ສມານລຕາ. ນີລາທິ ຍາທິສໍ ປຸປ຺ຜນ຺ຕິ ຍາທິສໍ ໂລເກ ນີລາທິປຸປ຺ຜໍ ອຕ຺ຖິ, ຕາທິສໍ ປຸປ຺ຜຍຏ຺ຐິມ຺ຫິ ຂາຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອເນກວິຫິຕໍ ຣຕນໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊີຕິ ອເນກປ຺ປກາຣໍ ຣຕນໍ ສມຸທ຺ທໂຕ ສຍເມວ ຕີຣໍ ອາຣຸຫິຕ຺ວາ ເວລນ຺ເຕ ອູມິເວຄາຠິຊາຕມຣິຍາທວຏ຺ຏິ ວິຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ, ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕມ຺ພປຓ຺ຓິຍໍ ປນ ອຏ຺ຐ ມຸຕ຺ຕາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິໍສູຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິຍໍ ສມຸທ຺ທໂຕ ສຍເມວ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຊາຕິໂຕ ອຏ຺ຐ ມຸຕ຺ຕາ ສມຸທ຺ທຕີເຣ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຐິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ມຫາວໍເສ –

‘‘ລງ຺ກາທີປມ຺ຫິ ສກເລ, ນິຘໂຍ ຣຕນານິ ຈ;

ອນ຺ໂຕຐິຕານິ ອຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ, ປຖວີຕລມາຣຸຫຸໍ.

‘‘ລງ຺ກາທີປສມີປມ຺ຫິ, ຠິນ຺ນນາວາຄຕານິ ຈ;

ຕຕ຺ຣ ຊາຕານິ ຈ ຖລໍ, ຣຕນານິ ສມາຣຸຫຸໍ.

‘‘ຫຍຄຊາ ຣຖາມລກາ, ວລຍງ຺ຄຸລິເວຐກາ;

ກກຸຘຜລາ ປາກຕິກາ, ອິຈ຺ເຈຕາ ອຏ຺ຐ ຊາຕິໂຕ.

‘‘ມຸຕ຺ຕາ ສມຸທ຺ທາ ອຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ, ຕີເຣ ວຏ຺ຏິ ວິຍ ຐິຕາ;

ເທວານໍປິຍຕິສ຺ສສ຺ສ, ສພ຺ພປຸຎ຺ຎວິຊມ຺ຠິຕ’’ນ຺ຕິ.

ຫຍມຸຕ຺ຕາຕິ ອສ຺ສຣູປສຓ຺ຐານມຸຕ຺ຕາ. ຄຊມຸຕ຺ຕາຕິ ຫຕ຺ຖິຣູປສຓ຺ຐານາ. ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຕໍຕໍສຓ຺ຐານວເສນ ມຸຕ຺ຕາເຠໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອງ຺ຄຸລິເວຐກມຸຕ຺ຕາຕິ ອງ຺ຄຸລີຍກສຓ຺ຐານາ, ມຸທ຺ທິກາສຓ຺ຐານາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກກຸຘຜລມຸຕ຺ຕາຕິ ກກຸຘຣຸກ຺ຂຜລາກາຣາ ພຫູ ອສາມຸທ຺ທິກາ ມຸຕ຺ຕາ. ຣາຊກກຸຘຠຓ຺ຑານີຕິ ຣາຊາຣຫອຸຕ຺ຕມຠຓ຺ຑານິ. ຕານິ ສຣູເປນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຉຕ຺ຕໍ ຈາມຣ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອຎ຺ຎຎ຺ຈ ພຫຸວິຘໍ ປຓ຺ຓາກາຣໍ ປຫິຓີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສງ຺ຂນ຺ຕິ ອຠິເສກາສິຎ຺ຈນກໍ ສາມຸທ຺ທິກໍ ທກ຺ຂິຓາວຏ຺ຏໍ ສງ຺ຂໍ. ອໂນຕຕ຺ໂຕທກເມວ ‘‘ຄງ຺ໂຄທກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຑ຺ຒມານນ຺ຕິ ອລງ຺ກາຣຈຸຓ຺ຓໍ. ‘‘ນຫານຈຸຓ຺ຓ’’ນ຺ຕິ ເກຈິ. ວຏໍສກນ຺ຕິ ກຓ຺ຓປິຬນ຺ຘນວຏໍສກນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ວຏໍສກໍ ກຓ຺ຓຈູຬິກຏ຺ຐາເນ ໂອລມ຺ພກ’’ນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ຠິງ຺ຄາຣນ຺ຕິ ສຸວຓ຺ຓມຍໍ ມຫາຠິງ຺ຄາຣໍ. ‘‘ມກຣມຸຂສຓ຺ຐານາ ພລິກມ຺ມາທິກຣຓຕ຺ຖໍ ກຕາ ຠາຊນວິກຕີ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ນນ຺ທິຍາວຏ຺ຏນ຺ຕິ ກາກປທສຓ຺ຐານາ ມງ຺ຄລຕ຺ຖໍ ກຕາ ສຸວຓ຺ຓຠາຊນວິກຕິ. ກຎ຺ຎນ຺ຕິ ຂຕ຺ຕິຍກຸມາຣິໍ. ອໂຘວິມໍ ທຸສ຺ສຍຸຄນ຺ຕິ ກິລິຏ຺ເຐ ຊາເຕ ອຄ຺ຄິມ຺ຫິ ປກ຺ຂິຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ປຣິສຸທ຺ຘຠາວມຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ອໂຘວິມໍ ທຸສ຺ສຍຸຄໍ. ຫຕ຺ຖປຸຎ຺ຉນນ຺ຕິ ປີຕວຓ຺ຓໍ ມຫຄ຺ຆໍ ຫຕ຺ຖປຸຎ຺ຉນປຏໍ. ຫຣິຈນ຺ທນນ຺ຕິ ຫຣິວຓ຺ຓຈນ຺ທນໍ, ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓຈນ຺ທນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂລຫິຕຈນ຺ທນໍ ວາ, ໂຄສິຕຈນ຺ທນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ກິຣ ອຸທ຺ຘເນ ກຸຖິຕເຕລມ຺ຫິ ປກ຺ຂິຕ຺ຕມຕ຺ຕໍ ສກລມ຺ປິ ເຕລໍ ອຄ຺ຄິຎ຺ຈ ນິພ຺ພາປນສມຕ຺ຖໍ ຈນ຺ທນໍ. ເຕເນວ ‘‘ໂຄສິຕຈນ຺ທນ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂຄສທ຺ເທນ ຫິ ຊລໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ວິຍ ສິຕໍ ຈນ຺ທນໍ ໂຄສິຕຈນ຺ທນໍ. ນາຄຠວນສມ຺ຠວໍ ອຣຸຓວຓ຺ຓມຕ຺ຕິກໍ. ຫຣີຕກໍ ອາມລກນ຺ຕິ ອຄທຫຣີຕກໍ ອຄທາມລກໍ. ຕໍ ຂິປ຺ປເມວ ສຣີຣມລໂສຘນາທິກຣຓສມຕ຺ຖໍ ໂຫຕິ.

ອຸຓ຺ຫີສນ຺ຕິ ອຸຓ຺ຫີສປຏ຺ຏໍ. ເວຐນນ຺ຕິ ສີສເວຐນໍ. ສາຣປາມງ຺ຄນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕມໍ ຣຕນປາມງ຺ຄສຸຕ຺ຕໍ. ວຕ຺ຖໂກຏິກນ຺ຕິ ວຕ຺ຖຍຸຄເມວ. ນາຄມາຫຏນ຺ຕິ ນາເຄຫິ ອາຫຏໍ. ມ-ກາໂຣ ປທສນ຺ຘິກໂຣ. ອມໂຕສຘນ຺ຕິ ເອວໍນາມິກາ ຄຸຬິກຊາຕິ, ອມຕສທິສກິຈ຺ຈຕ຺ຕາ ເອວໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕໍ ກິຣ ປຣິປນ຺ຖໍ ວິຘເມຕ຺ວາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສາເຘນ຺ເຕຫິ ອຄໂທສຘສມ຺ຠາເຣຫິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ກຕໍ ຄຸຬິກໍ. ຕໍ ປນ ຣາຊູນໍ ມຸຂໂສຘນນຫານປຣິໂຍສາເນ ມຫຕາ ປຣິຫາເຣນ ອຸປເນນ຺ຕິ. ເຕນ ເຕ ອງ຺ຄຣາຄໍ ນາມ ກໂຣນ຺ຕິ, ກໂຣນ຺ຕາ ຈ ຍຖາຣຫໍ ທ຺ວີຫິ ຕີຫິ ອຄໂທສຘຣງ຺ຄຕິລກາຫິ ນລາຏກອໍສກູຏອຸຣມຊ຺ຌສງ຺ຂາຕໍ ອງ຺ຄໍ ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອງ຺ຄຣາຄໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສາ ປນ ຄຸຬິກາ ອຫິວິຈ຺ຉິກາທີນມ຺ປິ ວິສໍ ຫນຕິ, ເຕນປິ ຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ອມໂຕສຘ’’ນ຺ຕິ.

ອຫໍ ພຸທ຺ຘຎ຺ຈາຕິອາທີສຸ ສພ຺ພຘມ຺ເມ ຍາຖາວໂຕ ອພຸຊ຺ຌິ ປຏິພຸຊ຺ຌີຕິ ພຸທ຺ໂຘຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຕໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘຎ຺ຈ, ອຘິຄຕມຄ຺ເຄ ສຈ຺ຉິກຕນິໂຣເຘ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊມາເນ ຈ ອປາເຍສຸ ອປຕມາເນ ຘາເຣຕີຕິ ຘມ຺ໂມຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຕໍ ປຣິຍຕ຺ຕິຍາ ສທ຺ຘິໍ ນວ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມຎ຺ຈ, ທິຏ຺ຐິສີລສາມຎ຺ເຎນ ສໍຫຕຕ຺ຕາ ສງ຺ໂຆຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຕໍ ອຣິຍສາວກສງ຺ຆຎ຺ຈ ອຫໍ ສຣຓໍ ຄໂຕ ປຣາຍຓນ຺ຕິ ອຸປຄໂຕ, ຠຊິໍ ເສວິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ຫິໍສຕິ ຕປ຺ປສາທຕຄ຺ຄຣຸກຕາຫິ ວິຫຕກິເລເສນ ຕປ຺ປຣາຍຓຕາກາຣປ຺ປວຕ຺ເຕນ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທນ ສຣຓຄຕານໍ ເຕເນວ ສຣຓຄມເນນ ຠຍໍ ສນ຺ຕາສໍ ທຸກ຺ຂໍ ທຸຄ຺ຄຕິໍ ປຣິກິເລສໍ ຫນຕິ ວິນາເສຕີຕິ ສຣຓໍ, ຣຕນຕ຺ຕຍສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອປິຈ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຫິເຕ ປວຕ຺ຕເນນ ອຫິຕາ ຈ ນິວຕ຺ຕເນນ ສຕ຺ຕານໍ ຠຍໍ ຫິໍສຕີຕິ ສຣຓນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຘມ຺ໂມປິ ຠວກນ຺ຕາຣາ ອຸຕ຺ຕາຣເຓນ ອສ຺ສາສທາເນນ ຈ ສຕ຺ຕານໍ ຠຍໍ ຫິໍສຕີຕິ ສຣຓນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສງ຺ໂຆປິ ອປ຺ປການມ຺ປິ ກາຣານໍ ວິປຸລຜລປຏິລາຠກຣເຓນ ສຕ຺ຕານໍ ຠຍໍ ຫິໍສຕີຕິ ສຣຓນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິມິນາ ອຕ຺ເຖນ ສຣຓຠູຕໍ ຣຕນຕ຺ຕຍໍ ເຕເນວ ກາຣເຓນ ສຣຓນ຺ຕິ ຄໂຕ ອວຄໂຕ, ຊານິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປາສກຕ຺ຕໍ ເທເສສິນ຺ຕິ ຣຕນຕ຺ຕຍໍ ອຸປາສຕີຕິ ອຸປາສໂກຕິ ເອວໍ ທສ຺ສິຕໍ ອຸປາສກຠາວໍ ມຍິ ອຠິນິວິຏ຺ຐໍ ວາຈາຍ ປກາເສສິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ‘‘ອຸປາສໂກຫໍ ອຊ຺ຊຕຄ຺ເຄ ປາຓຸເປຕໍ ສຣຓໍ ຄໂຕ’’ຕິ ເອວໍ ອຸປາສກຕ຺ຕໍ ປຏິເວເທສິນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສກ຺ຍປຸຕ຺ຕສ຺ສ ສາສເນຕິ ສກ຺ຍສ຺ສ ສຸທ຺ໂຘທນສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ໂສ ຠຄວາ ສກ຺ຍປຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ສ ສກ຺ຍປຸຕ຺ຕສ຺ສ ສາສເນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສທ຺ຘາຕິ ສທ຺ຘາຍ, ‘‘ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ຍກາຣໂລໂປ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຸເປຫີຕິ ອຸປຄຈ຺ຉ.

ອໂສກຣຎ຺ຎາ ເປສິເຕນ ອຠິເສເກນາຕິ ອໂສກຣຎ຺ຎາ ເປສິເຕນ ອຠິເສກຸປກຣເຓນ. ຍທາ ຫິ ເທວານໍປິຍຕິສ຺ໂສ ມຫາຣາຊາ ອຕ຺ຕໂນ ສຫາຍສ຺ສ ຘມ຺ມາໂສກຣຎ຺ໂຎ ອິໂຕ ເວຬຸຍຏ຺ຐິຍາທໂຍ ມຫາຣເຫ ປຓ຺ຓາກາເຣ ເປເສສິ. ຕທາ ໂສປິ ເຕ ທິສ຺ວາ ປສີທິຕ຺ວາ ອຕິວິຍ ຕຸຏ຺ໂຐ ‘‘ອິເມຫິ ອຕິເຣກຕຣໍ ກິໍ ນາມ ມຫຄ຺ຆໍ ປຏິປຓ຺ຓາກາຣໍ ສຫາຍສ຺ສ ເມ ເປເສສ຺ສາມີ’’ຕິ ອມຈ຺ເຈຫິ ສທ຺ຘິໍ ມນ຺ເຕຕ຺ວາ ລງ຺ກາທີເປ ອຠິເສກປຣິຫາຣໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ນ ຕຕ຺ຖ ອີທິໂສ ອຠິເສກປຣິຫາໂຣ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ສາຘຸ ວຕ ເມ ສຫາຍສ຺ສ ອຠິເສກປຣິຫາຣໍ ເປເສສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສາມຸທ຺ທິກສງ຺ຂາທີນິ ຕີຓິ ສງ຺ຂານິ ຈ ຄງ຺ໂຄທກຎ຺ຈ ອຣຸຓວຓ຺ຓມຕ຺ຕິກຎ຺ຈ ອຏ຺ຐຏ຺ຐ ຂຕ຺ຕິຍພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິກຎ຺ຎາໂຍ ຈ ສຸວຓ຺ຓຣຊຕໂລຫມຕ຺ຕິກາມຍຆເຏ ຈ ອຏ຺ຐຫິ ເສຏ຺ຐິກຸເລຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຏ຺ຐ ອມຈ຺ຈກຸລານິ ຈາຕິ ເອວໍ ສພ຺ພຏ຺ຐກໍ ນາມ ອິຘ ເປເສສິ ‘‘ອິເມຫິ ເມ ສຫາຍສ຺ສ ປຸນ ອຠິເສກໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ, ອຎ຺ຎຎ຺ຈ ອຠິເສກຕ຺ຖາຍ ພຫຸໍ ປຓ຺ຓາກາຣໍ ເປເສສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອໂສກຣຎ຺ຎາ ເປສິເຕນ ອຠິເສເກນາ’’ຕິ. ເອໂກ ມາໂສ ອຠິສິຕ຺ຕສ຺ສ ອສ຺ສາຕິ ເອກມາສາຠິສິຕ຺ໂຕ. ກຖໍ ປນ ຕສ຺ສ ຕທາ ເອກມາສາຠິສິຕ຺ຕຕາ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວິສາຂປຸຓ຺ຓມາຍໍ ຫິສ຺ສ ອຠິເສກມກໍສູ’’ຕິ, ປຸພ຺ເພ ກຕາຠິເສກສ຺ສປິ ອໂສກຣຎ຺ຎາ ເປສິເຕນ ອນຄ຺ເຆນ ປຣິຫາເຣນ ວິສາຂປຸຓ຺ຓມາຍໍ ປຸນ ອຠິເສກມກໍສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ມຫາວໍເສ –

‘‘ເຕ ມິຄສິຣມາສສ຺ສ, ອາທິຈນ຺ໂທທຍໍ ທິເນ;

ອຠິສິຕ຺ຕຎ຺ຈ ລງ຺ກິນ຺ທໍ, ອມຈ຺ຈາ ສາມິຠຕ຺ຕິໂນ.

‘‘ຘມ຺ມາໂສກສ຺ສ ວຈນໍ, ສຸຕ຺ວາ ສາມິຫິເຕ ຣຕາ;

ປຸນາປິ ອຠິເສຈິໍສຸ, ລງ຺ກາຫິຕສຸເຂ ຣຕ’’ນ຺ຕິ.

ທີປວໍເສປິ ເຈຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ວິສາຂມາເສ ທ຺ວາທສິຍໍ, ຊມ຺ພຸທີປາ ອິຘາຄຕາ;

ອຠິເສກໍ ສປຣິວາຣໍ, ອໂສກຘມ຺ເມນ ເປສິຕໍ.

‘‘ທຸຕິຍໍ ອຠິສິຎ຺ຈິຕ຺ຖ, ຣາຊານໍ ເທວານໍປິຍໍ;

ອຠິສິຕ຺ໂຕ ທຸຕິຍາຠິເສເກນ, ວິສາຂມາເສ ອຸໂປສເຖ.

‘‘ຕໂຕ ມາເສ ອຕິກ຺ກມ຺ມ, ເຊຏ຺ຐມາເສ ອຸໂປສເຖ;

ມຫິນ຺ໂທ ສຕ຺ຕໂມ ຫຸຕ຺ວາ, ຊມ຺ພຸທີປາ ອິຘາຄໂຕ’’ຕິ.

ຕທາ ປນ ຕສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ວິສາຂປຸຓ຺ຓມາຍ ອຠິເສກສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ຕໂຕ ປຠຸຕິ ຍາວຊ຺ຊຕນາ ວິສາຂປຸຓ຺ຓມາຍເມວ ອຠິເສກກຣຓມາຈິຓ຺ຓໍ. ອຠິເສກວິຘານຎ຺ເຈຕ຺ຖ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພໍ – ອຠິເສກມງ຺ຄລຕ຺ຖໍ ອລງ຺ກຕປ຺ປຏິຍຕ຺ຕສ຺ສ ມຓ຺ຑປສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ກຕສ຺ສ ອຸທຸມ຺ພຣສາຂມຓ຺ຑປສ຺ສ ມຊ຺ເຌ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິເຕ ອຸທຸມ຺ພຣຠທ຺ທປີຐມ຺ຫິ ອຠິເສກາຣຫໍ ອຠິຊຈ຺ຈໍ ຂຕ຺ຕິຍໍ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ປຐມໍ ຕາວ ມງ຺ຄລາຠຣຓຠູສິຕາ ຊາຕິສມ຺ປນ຺ນາ ຂຕ຺ຕິຍກຎ຺ຎາ ຄງ຺ໂຄທກປຸຓ຺ຓໍ ສາມຸທ຺ທິກໍ ທກ຺ຂິຓາວຏ຺ຏສງ຺ຂໍ ອຸໂຠຫິ ຫຕ຺ເຖຫິ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສີໂສປຣິ ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາ ເຕນ ຕສ຺ສ ມຸທ຺ຘນິ ອຠິເສໂກທກໍ ອຠິສິຎ຺ຈຕິ, ເອວຎ຺ຈ ວເທຕິ ‘‘ເທວ, ຕໍ ສພ຺ເພປິ ຂຕ຺ຕິຍຄຓາ ອຕ຺ຕານມາຣກ຺ຂຓຕ຺ຖໍ ອິມິນາ ອຠິເສເກນ ອຠິເສກິກໍ ມຫາຣາຊໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕ຺ວໍ ຣາຊຘມ຺ເມສຸ ຐິໂຕ ຘມ຺ເມນ ສເມນ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣຫິ, ເອເຕສຸ ຂຕ຺ຕິຍຄເຓສຸ ຕ຺ວໍ ປຸຕ຺ຕສິເນຫານຸກມ຺ປາຍ ສຫິຕຈິຕ຺ໂຕ ຫິຕສມເມຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ຈ ຠວ, ຣກ຺ຂາວຣຓຄຸຕ຺ຕິຍາ ເຕສໍ ຣກ຺ຂິໂຕ ຈ ຠວາຫີ’’ຕິ.

ຕໂຕ ປຸນ ປຸໂຣຫິໂຕປິ ປຸໂຣຫິຈ຺ຈຏ຺ຐານານຸຣູປາລງ຺ກາເຣຫິ ອລງ຺ກຕປ຺ປຏິຍຕ຺ໂຕ ຄງ຺ໂຄທກປຸຓ຺ຓໍ ຣຊຕມຍສງ຺ຂໍ ອຸໂຠຫິ ຫຕ຺ເຖຫິ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສີໂສປຣິ ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາ ເຕນ ຕສ຺ສ ມຸທ຺ຘນິ ອຠິເສໂກທກໍ ອຠິສິຎ຺ຈຕິ, ເອວຎ຺ຈ ວເທຕິ ‘‘ເທວ, ຕໍ ສພ຺ເພປິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຓາ ອຕ຺ຕານມາຣກ຺ຂຓຕ຺ຖໍ ອິມິນາ ອຠິເສເກນ ອຠິເສກິກໍ ມຫາຣາຊໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕ຺ວໍ ຣາຊຘມ຺ເມສຸ ຐິໂຕ ຘມ຺ເມນ ສເມນ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣຫິ, ເອເຕສຸ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓສຸ ຕ຺ວໍ ປຸຕ຺ຕສິເນຫານຸກມ຺ປາຍ ສຫິຕຈິຕ຺ໂຕ ຫິຕສມເມຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ຈ ຠວ, ຣກ຺ຂາວຣຓຄຸຕ຺ຕິຍາ ເຕສໍ ຣກ຺ຂິໂຕ ຈ ຠວາຫີ’’ຕິ.

ຕໂຕ ປຸນ ເສຏ຺ຐິປິ ເສຏ຺ຐິຏ຺ຐານານຸຣູປຠູສນຠູສິໂຕ ຄງ຺ໂຄທກປຸຓ຺ຓໍ ຣຕນມຍສງ຺ຂໍ ອຸໂຠຫິ ຫຕ຺ເຖຫິ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສີໂສປຣິ ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາ ເຕນ ຕສ຺ສ ມຸທ຺ຘນິ ອຠິເສໂກທກໍ ອຠິສິຎ຺ຈຕິ, ເອວຎ຺ຈ ວເທຕິ ‘‘ເທວ ຕໍ ສພ຺ເພປິ ຄຫປຕິຄຓາ ອຕ຺ຕານມາຣກ຺ຂຓຕ຺ຖໍ ອິມິນາ ອຠິເສເກນ ອຠິເສກິກໍ ມຫາຣາຊໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕ຺ວໍ ຣາຊຘມ຺ເມສຸ ຐິໂຕ ຘມ຺ເມນ ສເມນ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣຫິ, ເອເຕສຸ ຄຫປຕິຄເຓສຸ ຕ຺ວໍ ປຸຕ຺ຕສິເນຫານຸກມ຺ປາຍ ສຫິຕຈິຕ຺ໂຕ ຫິຕສມເມຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ຈ ຠວ, ຣກ຺ຂາວຣຓຄຸຕ຺ຕິຍາ ເຕສໍ ຣກ຺ຂິໂຕ ຈ ຠວາຫີ’’ຕິ.

ເຕ ປນ ຕສ຺ສ ເອວໍ ວທນ຺ຕາ ‘‘ສເຈ ຕ຺ວໍ ອມ຺ຫາກໍ ວຈນານຸຣູເປນ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣສ຺ສສິ, ອິຈ຺ເຈຕໍ ກຸສລໍ. ໂນ ເຈ ກາເຣສ຺ສສິ, ຕວ ມຸທ຺ຘາ ສຕ຺ຕຘາ ຜລຕູ’’ຕິ ເອວໍ ຣຎ຺ໂຎ ອຠິສປນ຺ຕິ ວິຍາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອິມສ຺ມິໍ ປນ ທີເປ ເທວານໍປິຍຕິສ຺ສສ຺ສ ມຸທ຺ຘນິ ຘມ຺ມາໂສເກເນວ ອິຘ ເປສິຕາ ຂຕ຺ຕິຍກຎ຺ຎາເຍວ ອໂນຕຕ຺ໂຕທກປຸຓ຺ເຓນ ສາມຸທ຺ທິກທກ຺ຂິຓາວຏ຺ຏສງ຺ເຂນ ອຠິເສໂກທກໍ ອຠິສິຎ຺ຈີຕິ ວທນ຺ຕິ. ອິທຎ຺ຈ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ອຠິເສກວິຘານໍ ມຊ຺ຌິມນິກາເຍ ຈູຬສີຫນາທສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ ສີຫຬຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ‘‘ປຐມໍ ຕາວ ອຠິເສກໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕານໍ ຣາຊູນໍ ສຸວຓ຺ຓມຍາທີນິ ຕີຓິ ສງ຺ຂານິ ຈ ຄງ຺ໂຄທກຎ຺ຈ ຂຕ຺ຕິຍກຎ຺ຎຎ຺ຈ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ສມ຺ໂມທນີຍໍ ກຖໍ ກຖຍມາໂນຕິ ປີຕິປາໂມຊ຺ຊສງ຺ຂາຕສມ຺ໂມທຊນນໂຕ ສມ຺ໂມທິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕຠາວໂຕ ຈ ສມ຺ໂມທນີຍໍ ‘‘ກຈ຺ຈິ ຠນ຺ເຕ ຂມນີຍໍ, ກຈ຺ຈິ ຍາປນີຍໍ, ກຈ຺ຈິ ໂວ ອປ຺ປາພາຘໍ ອປ຺ປາຕງ຺ກໍ ລຫຸຏ຺ຐານໍ ພລໍ ຜາສຸວິຫາໂຣ’’ຕິ ເອວມາທິກຖໍ ກຖຍມາໂນ. ຉ ຊເນ ທສ຺ເສສີຕິ ຣຎ຺ຎາ ສທ຺ຘິໍ ອາຄຕານໍ ‘‘ນ ອິເມ ຍກ຺ຂາ, ມນຸສ຺ສາ ອິເມ’’ຕິ ສຎ຺ຊານນຕ຺ຖໍ ຠຓ຺ຑຸກສ຺ສ ອຸປາສກສ຺ສ ອານີຕຕ຺ຕາ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ຉ ຊເນ ທສ຺ເສສິ. ເຕວິຊ຺ຊາຕິ ປຸພ຺ເພນິວາສທິພ຺ພຈກ຺ຂຸອາສວກ຺ຂຍສງ຺ຂາຕາຫິ ຕີຫິ ວິຊ຺ຊາຫິ ສມນ຺ນາຄຕາ. ອິທ຺ຘິປ຺ປຕ຺ຕາຕິ ອິທ຺ຘິວິຘຎາຓໍ ປຕ຺ຕາ. ເຈໂຕປຣິຍໂກວິທາຕິ ປເຣສໍ ຈິຕ຺ຕາຈາເຣ ກຸສລາ. ເອວເມຕ຺ຖ ປຎ຺ຈ ອຠິຎ຺ຎາ ສຣູເປນ ວຸຕ຺ຕາ, ທິພ຺ພໂສຕໍ ປນ ຕາສໍ ວເສນ ອາຄຕເມວ ໂຫຕິ. ພຫູຕິ ເອວຣູປາ ຉຬຠິຎ຺ຎາ ພຸທ຺ຘສາວກາ ພຫູ ຄຓນປຖໍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕາ ສກລຊມ຺ພຸທີປໍ ກາສາວປຊ຺ໂຊຕໍ ກຕ຺ວາ ວິຈຣນ຺ຕີຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ເຕວິຊ຺ຊາ ອິທ຺ຘິປ຺ປຕ຺ຕາ ຈ ຂີຓາສວາ ເຈໂຕປຣິຍໂກວິທາ ເກຈິ ຂີຓາສວາຕິ ວິສຸໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ‘ອຣຫນ຺ໂຕ’ຕິ ອິມິນາ ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສກາ ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ປຎ຺ຎາເວຍ຺ຍຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ປຎ຺ຎາປາຏວໍ, ປຎ຺ຎາຍ ຕິກ຺ຂວິສທຠາວນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາສນ຺ນນ຺ຕິ ອາສນ຺ເນ ຐິຕໍ. ສາຘຸ ມຫາຣາຊ ປຓ຺ຑິໂຕສີຕິ ຣາຊານໍ ປສໍສຕິ. ປຸນ ວີມໍສນ຺ໂຕ ‘‘ອຕ຺ຖິ ປນ ເຕ ມຫາຣາຊາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຈູຬຫຕ຺ຖິປໂທປມສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ກເຖສີຕິ ‘‘ອຍໍ ຣາຊາ ‘ອິເມ ສມຓາ ນາມ ອີທິສາ, ສີລາທິປຏິປຕ຺ຕິ ຈ ເຕສໍ ອີທິສີ’ຕິ ຈ ນ ຊານາຕິ, ຫນ຺ທ ນໍ ອິມາຍ ຈູຬຫຕ຺ຖິປໂທປມສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນາຍ ສມຓຠາວູປຄມນໍ ສມຓປຏິປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ວິຎ຺ຎາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ປຐມໍ ຈູຬຫຕ຺ຖິປໂທປມສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ກເຖສິ. ຕຕ຺ຖ ຫິ –

‘‘ເອວເມວ ໂຂ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ອິຘ ຕຖາຄໂຕ ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ວິຊ຺ຊາຈຣຓສມ຺ປນ຺ໂນ…ເປ… ສາຕ຺ຖໍ ສພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ເກວລປຣິປຸຓ຺ຓໍ ປຣິສຸທ຺ຘໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ປກາເສຕິ, ຕໍ ຘມ຺ມໍ ສຸຓາຕິ ຄຫປຕິ ວາ ຄຫປຕິປຸຕ຺ໂຕ ວາ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ວາ ກຸເລ ປຈ຺ຈາຊາໂຕ, ໂສ ຕໍ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ຕຖາຄເຕ ສທ຺ຘໍ ປຏິລຠຕິ, ໂສ ເຕນ ສທ຺ຘາປຏິລາເຠນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ອິຕິ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂຕິ ‘ສມ຺ພາໂຘ ຆຣາວາໂສ ຣໂຊປໂຖ, ອພ຺ໂຠກາໂສ ປພ຺ພຊ຺ຊາ, ນຍິທໍ ສຸກຣໍ ອຄາຣໍ ອຊ຺ຌາວສຕາ ເອກນ຺ຕປຣິປຸຓ຺ຓໍ ເອກນ຺ຕປຣິສຸທ຺ຘໍ ສງ຺ຂລິຂິຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣິຕຸໍ, ຍນ຺ນູນາຫໍ ເກສມສ຺ສຸໍ ໂອຫາເຣຕ຺ວາ ກາສາຍານິ ວຕ຺ຖານິ ອຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພເຊຍ຺ຍ’ນ຺ຕິ. ໂສ ອປເຣນ ສມເຍນ ອປ຺ປໍ ວາ ໂຠຄກ຺ຂນ຺ຘໍ ປຫາຍ ມຫນ຺ຕໍ ວາ ໂຠຄກ຺ຂນ຺ຘໍ ປຫາຍ ອປ຺ປໍ ວາ ຎາຕິປຣິວຏ຺ຏໍ ປຫາຍ ມຫນ຺ຕໍ ວາ ຎາຕິປຣິວຏ຺ຏໍ ປຫາຍ ເກສມສ຺ສຸໍ ໂອຫາເຣຕ຺ວາ ກາສາຍານິ ວຕ຺ຖານິ ອຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊຕິ.

‘‘ໂສ ເອວໍ ປພ຺ພຊິໂຕ ສມາໂນ ຠິກ຺ຂູນໍ ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນ ປາຓາຕິປາຕໍ ປຫາຍ ປາຓາຕິປາຕາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ ນິຫິຕທຓ຺ໂຑ ນິຫິຕສຕ຺ໂຖ, ລຊ຺ຊີ ທຍາປນ຺ໂນ ສພ຺ພປາຓຠູຕຫິຕານຸກມ຺ປີ ວິຫຣຕິ.

‘‘ອທິນ຺ນາທານໍ ປຫາຍ ອທິນ຺ນາທານາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ ທິນ຺ນາທາຍີ ທິນ຺ນປາຏິກງ຺ຂີ, ອເຖເນນ ສຸຈິຠູເຕນ ອຕ຺ຕນາ ວິຫຣຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໙໑-໒໙໒) –

ເອວມາທິນາ ສາສເນ ສທ຺ຘາປຏິລາຠໍ ປຏິລທ຺ຘສທ຺ເຘຫິ ຈ ປພ຺ພຊ຺ຊຸປຄມນໍ ປພ຺ພຊິເຕຫິ ຈ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພາ ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທໂຍ ຘມ຺ມາ ປກາສິຕາ.

ຣາຊາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ສຸຓນ຺ໂຕເຍວ ອຎ຺ຎາສີຕິ ‘‘ໂສ ພີຊຄາມຠູຕຄາມສມາຣມ຺ຠາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ, ເອກຠຕ຺ຕິໂກ ໂຫຕິ ຣຕ຺ຕຸປຣໂຕ ວິຣໂຕ ວິກາລໂຠຊນາ’’ຕິ ເອວໍ ຕສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໑.໒໙໓) ອາຄຕຕ຺ຕາ ຕໍ ສຸຓນ຺ໂຕເຍວ ອຎ຺ຎາສິ. ອິເຘວ ວສິສ຺ສາມາຕິ ນ ຕາວ ຣຕ຺ຕິຍາ ອຸປຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ອນາຄຕວຈນມກາສິ. ອາຄຕຜໂລຕິ ອນາຄາມິຜລໍ ສນ຺ຘາຍາຫ, ສມ຺ປຕ຺ຕອນາຄາມິຜໂລຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໂຕເຍວ ຈ ວິເສສໂຕ ອວິປຣີຕວິທິຕສຕ຺ຖຸສາສນຕ຺ຕາ ວິຎ຺ຎາຕສາສໂນ. ອິທານິ ປພ຺ພຊິສ຺ສຕີຕິ ຄິຫິລິງ຺ເຄນ ອານີຕກິຈ຺ຈສ຺ສ ນິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ເອວມາຫ. ອຈິຣປກ຺ກນ຺ຕສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎຕິ ຣຎ຺ເຎ ອຈິຣປກ຺ກນ຺ເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາຕິ ອນ຺ໂຕຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີເປ ສມາຄຕາ ສຸຓນ຺ຕູຕິ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ.

ຠູມຕ຺ຖຣຓສງ຺ເຂເປນາຕິ ຠູມຕ຺ຖຣຓາກາເຣນ. ອຸປ຺ປາຕປາຐກາຕິ ນິມິຕ຺ຕປາຐກາ, ເນມິຕ຺ຕກາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຄຫິຕາ ທານິ ອິເມຫິ ປຖວີຕິ ອາສນານໍ ປຖວິຍໍ ອຕ຺ຖຕຕ຺ຕາ ເອວມາຫໍສຸ. ປຕິຏ຺ຐຫິສ຺ສຕີຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ເຕນ ກາຣເຓນ ສາສນປຕິຏ຺ຐານສ຺ສ ອຠາວໂຕ ອວສ຺ສໍ ປຕິຏ຺ຐຫນ຺ຕສ຺ສ ສາສນສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕມິທນ຺ຕິ ເອວໍ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕຠາເວນ ສລ຺ລກ຺ເຂສີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປຓີເຕນາຕິ ອຸຕ຺ຕເມນ. ສຫຕ຺ຖາຕິ ສຫຕ຺ເຖນ ສນ຺ຕປ຺ເປຕ຺ວາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ຕປ຺ເປຕ຺ວາ, ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ສຸຫິຕໍ ຍາວທຕ຺ຖໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເປຕວຕ຺ຖຸໍ ວິມານວຕ຺ຖຸໍ ສຈ຺ຈສໍຍຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ກເຖສີຕິ ເທສນາວິຘິກຸສໂລ ເຖໂຣ ຊນສ຺ສ ສໍເວຄໍ ຊເນຕຸໍ ປຐມໍ ເປຕວຕ຺ຖຸໍ ກເຖຕ຺ວາ ຕທນນ຺ຕຣໍ ສໍເວຄຊາຕໍ ຊນໍ ອສ຺ສາເສຕຸໍ ສຄ຺ຄກຖາວເສນ ວິມານວຕ຺ຖຸຎ຺ຈ ກເຖຕ຺ວາ ຕທນນ຺ຕຣໍ ປຏິລທ຺ຘສ຺ສາສານໍ ‘‘ມາ ເອຕ຺ຖ ອສ຺ສາທໍ ກໂຣຖ ນິພ຺ພານໍ ວິນາ ນ ອຎ຺ຎໍ ກິຎ຺ຈິ ສງ຺ຂາຣຄຕໍ ຘຸວໍ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ປຣມສ຺ສາສກໍ ນິພ຺ພານມຘິຄນ຺ຕຸໍ ວາຍມຖາ’’ຕິ ສຈ຺ຈປຏິເວຘຕ຺ຖາຍ ອຸສ຺ສາຫໍ ຊເນນ຺ໂຕ ອນ຺ເຕ ສຈ຺ຈສໍຍຸຕ຺ຕໍ ກເຖສີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ເຕສໍ ສຸຕ຺ວາຕິ ເຕສໍ ສນ຺ຕິກາ ເຖຣານໍ ຄຸຓກຖໍ ສຸຕ຺ວາ. ຣຎ຺ໂຎ ສໍວິທິຕໍ ກຕ຺ວາຕິ ຣຎ຺ໂຎ ນິເວທນໍ ກຕ຺ວາ, ຣາຊານໍ ປຏິເວທຍິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອລໍ ຄຈ຺ຉາມາຕິ ປຸຣສ຺ສ ອຈ຺ຈາສນ຺ນຕ຺ຕາ ສາຣຸປ຺ປໍ ນ ໂຫຕີຕິ ປຏິປກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ອາຫ. ເມຆວນໍ ນາມ ອຸຍ຺ຍານນ຺ຕິ ມຫາເມຆວນຸຍ຺ຍານໍ. ຕສ຺ສ ກິຣ ອຸຍ຺ຍານສ຺ສ ຠູມິຄ຺ຄຫຓທິວເສ ອກາລມຫາເມໂຆ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ສພ຺ພຕຬາກໂປກ຺ຂຣຓິໂຍ ປູເຣນ຺ໂຕ ຄິມ຺ຫາຠິຫຕຣຸກ຺ຂລຕາທີນໍ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕວ ປາວສ຺ສິ, ເຕນ ກາຣເຓນ ຕໍ ມຫາເມຆວນໍ ນາມ ອຸຍ຺ຍານໍ ຊາຕໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ມຫາວໍເສ –

‘‘ອຸຍ຺ຍານຏ຺ຐານຄ຺ຄຫເຓ, ມຫາເມໂຆ ອກາລໂຊ;

ປາວສ຺ສິ ເຕນ ອຸຍ຺ຍານໍ, ມຫາເມຆວນໍ ອຫູ’’ຕິ.

ສຸຂສຍິຕຠາວໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາຕິ ‘‘ກຈ຺ຈິ, ຠນ຺ເຕ, ອິຘ ສຸຂໍ ສຍິຕ຺ຖ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ອິຘ ນິວາໂສ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ສຸຂສຍິຕຠາວໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕໂຕ ເຖເຣນ ‘‘ສຸຂສຍິຕມ຺ຫິ, ມຫາຣາຊ, ຠິກ຺ຂູນໍ ຜາສຸກມິທໍ ອຸຍ຺ຍານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ເອວໍ ສຕິ ອິທໍ ໂນ ອຸຍ຺ຍານໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ກປ຺ປຕິ, ຠນ຺ເຕ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ອາຣາໂມ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ອິມໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວຬຸວນາຣາມປຏິຄ຺ຄຫເຓ ວຸຕ຺ຕມິມໍ ສຸຕ຺ຕໍ. ອຸທກນ຺ຕິ ທກ຺ຂິໂຓທກໍ. ມຫາເມຆວນຸຍ຺ຍານໍ ອທາສີຕິ ‘‘ອິມໍ ມຫາເມຆວນຸຍ຺ຍານໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຊຏ຺ຐມາສສ຺ສ ກາຬປກ຺ເຂ ທຸຕິຍທິວເສ ອທາສິ. ມຫາວິຫາຣສ຺ສ ທກ຺ຂິໂຓທກປາເຕເນວ ສທ຺ຘິໍ ປຕິຏ຺ຐິຕຠາເວປິ ນ ຕາວ ຕຕ຺ຖ ວິຫາຣກມ຺ມໍ ນິຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອິທຎ຺ຈ ປຐມໍ ວິຫາຣຏ຺ຐານໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ປຸນທິວເສປີຕິ ກາຬປກ຺ຂສ຺ສ ທຸຕິຍທິວເສເຍວ. ອຑ຺ຒນວມານໍ ປາຓສຫສ຺ສານນ຺ຕິ ອຑ຺ເຒນ ນວມານໍ ປາຓສຫສ຺ສານໍ, ປຎ຺ຈສຕາຘິການໍ ອຏ຺ຐສຫສ຺ສານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂຊຕິປາຕຸຠາວຏ຺ຐານນ຺ຕິ ຎາຓາໂລກສ຺ສ ປາຕຸຠາວຏ຺ຐານໍ. ອປ຺ປມາທສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣນິກາເຍ ມຫາອປ຺ປມາທສຸຕ຺ຕໍ, ຣາໂຊວາທສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ມຫຈ຺ຈນ຺ຕິ ກຣຓຕ຺ເຖ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ, ມຫຕາ ຣາຊານຸຠາເວນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຸມ຺ເຫ ຊານນຕ຺ຖນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຣິຏ຺ໂຐ ນາມ ອມຈ຺ໂຈຕິ ຣຎ຺ໂຎ ຠາຄິເນຍ຺ໂຍ ອຣິຏ຺ໂຐ ນາມ ອມຈ຺ໂຈ. ປຎ຺ຈປຓ຺ຓາສາຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຈຕຸປຓ຺ຓາສາຍາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ເອວຎ຺ຫິ ສຕິ ອຸປຣິ ວຸຈ຺ຈມານໍ ‘‘ທ຺ວາສຏ຺ຐິ ອຣຫນ຺ໂຕ’’ຕິ ວຈນໍ ສເມຕິ. ເຕເນວ ຈ ສີຫຬຠາສາຍ ລິຂິເຕ ມຫາວໍເສ ‘‘ຈຕຸປຓ຺ຓາສາຍ ສທ຺ຘິ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທສຠາຕິກສມາກຸລໍ ຣາຊກຸລນ຺ຕິ ມຸຏສິວສ຺ສ ປຸຕ຺ເຕຫິ ອຠໂຍ ເທວານໍປິຍຕິສ຺ໂສ ມຫານາໂຄ ອຸຕ຺ຕິໂຍ ມຕ຺ຕາຠໂຍ ສູຣຕິສ຺ໂສຕິ ເອວມາທີຫິ ທສຫິ ຠາຕິເກຫິ ສມາກິຓ຺ຓໍ ຣາຊກຸລໍ. ເຈຕິຍຄິຣິມ຺ຫິ ວສ຺ສໍ ວສິໍສູຕິ ອາສາຬ຺ຫີປຸຓ຺ຓມທິວເສ ຣຎ຺ຎາ ທິນ຺ນວິຫາເຣເຍວ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປາຏິປທທິວເສ ວສ຺ສໍ ວສິໍສຸ. ປວາເຣຕ຺ວາຕິ ມຫາປວາຣຓາຍ ປວາເຣຕ຺ວາ. ກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມາຍນ຺ຕິ ອປຣກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມາຍໍ. ມຫາມຫິນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ຫິ ປຸຣິມິກາຍໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຖວສ຺ໂສ ມຫາປວາຣຓາຍ ປວາເຣຕ຺ວາ ຕໂຕ ເອກມາສໍ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ຈາຕຸມາສິນິຍໍ ປຸຓ຺ຓມທິວເສ ອຣິຍຄຓປຣິວຸໂຕ ຣາຊກຸລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂຠຊນາວສາເນ ‘‘ມຫາຣາຊ, ອມ຺ເຫຫິ ຈິຣທິຏ຺ໂຐ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິອາທິວຈນມພ຺ຣ຺ວິ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ປຸຓ຺ຓມາຍໍ ມຫາວີໂຣ, ຈາຕຸມາສິນິຍາ ອິຘາ’’ຕິ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ເກນຈິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວຸຕ຺ຖວສ຺ໂສ ປວາເຣຕ຺ວາຕິ ຈາຕຸມາສິນິຍາ ປວາຣຓາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ປຐມປວາຣຓາຍ ວາ ປວາເຣຕ຺ວາ ເອກມາສໍ ຕຕ຺ເຖວ ວສິຕ຺ວາ ກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມິຍໍ ອໂວຈ, ອຎ຺ຎຖາ ‘ປຸຓ຺ຓມາຍໍ ມຫາວີໂຣ’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນ ສກ຺ກາ ຄເຫຕຸ’’ນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ຈາຕຸມາສິນິຍາ ປວາຣຓາຍາຕິ ອຍມຕ຺ຖວິກປ຺ໂປ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ນ ຫິ ປຸຣິມິກາຍ ວສ຺ສູປຄຕາ ຈາຕຸມາສິນິຍໍ ປວາເຣນ຺ຕິ. ຈິຣທິຏ຺ໂຐ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ ສຕ຺ຖຸສ຺ສ ສຣີຣາວຍໂວ ຈ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘເຍວາຕິ ກຕ຺ວາ ອວຍເວ ສມຸທາຍໂວຫາຣວເສນ ເອວມາຫາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ຍຖາ ‘‘ສມຸທ຺ໂທ ທິຏ຺ໂຐ’’ຕິ.

ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ຄມນກາຣຓໍ ຐເປຕ຺ວາ ອິຘ ວາເສ ປໂຍຊນເມວ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຄມນໍ ປຏິເສເຘຕຸກາໂມ ອາຫ ‘‘ອຫໍ ຠນ຺ເຕ ຕຸມ຺ເຫ’’ຕິອາທິ. ອຠິວາທນາທີສຸ ອາຈຣິຍໍ ທິສ຺ວາ ອຠິວາທນກຣຓໍ ອຠິວາທນໍ ນາມ. ຍສ຺ມິໍ ວາ ທິສາຠາເຄ ອາຈຣິໂຍ ວສຕິ ອິຣິຍາປເຖ ກປ຺ເປນ຺ໂຕ, ຕໂຕ ອຠິມຸໂຂວ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິສີທຕິ, ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊຕິ, ອິທໍ ອຠິວາທນໍ ນາມ. ອາຈຣິຍໍ ປນ ທູຣໂຕວ ທິສ຺ວາ ປຈ຺ຈຸຏ຺ຐາຍ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນກຣຓໍ ປຈ຺ຈຸຏ຺ຐານໍ ນາມ. ອາຈຣິຍໍ ປນ ທິສ຺ວາ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ສີເສ ຐເປຕ຺ວາ ອາຈຣິຍໍ ນມສ຺ສຕິ, ຍສ຺ມິໍ ທິສາຠາເຄ ໂສ ວສຕິ, ຕທຠິມຸໂຂປິ ຕເຖວ ນມສ຺ສຕິ, ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕປິ ຐິໂຕປິ ນິສິນ຺ໂນປິ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ນມສ຺ສຕິເຍວາຕິ ອິທໍ ອຎ຺ຊລິກມ຺ມໍ ນາມ. ອນຸຈ຺ຉວິກກມ຺ມສ຺ສ ປນ ກຣຓໍ ສາມີຈິກຣຓໍ ນາມ. ຈີວຣາທີສຸ ຫິ ຈີວຣໍ ເທນ຺ໂຕ ນ ຍໍ ວາ ຕໍ ວາ ເທຕິ, ມຫຄ຺ຆໍ ສຕມູລຄ຺ຆມ຺ປິ ປຎ຺ຈສຕມູລຄ຺ຆມ຺ປິ ສຕສຫສ຺ສມູລຄ຺ຆມ຺ປິ ເທຕິເຍວ. ປິຓ຺ຑປາຕາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອິທໍ ສາມີຈິກຣຓໍ ນາມ. ສຣີຣຘາຕຸໂຍຕິ ສຣີຣາວຍວາ. ອຎ຺ຎາຕນ຺ຕິ ອຎ຺ຎາຕໍ, ວິທິຕໍ ມຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຸໂຕ ລຈ຺ຉາມາຕິ ກຸໂຕ ລຠິສ຺ສາມ. ສຸມເນນ ສທ຺ຘິໍ ມນ຺ເຕຫີຕິ ປຐມເມວ ສາມເຓຣສ຺ສ ກຖິຕຕ຺ຕາ ວາ ‘‘ຊານາຕິ ເອສ ອມ຺ຫາກມຘິປ຺ປາຍ’’ນ຺ຕິ ຎຕ຺ວາ ວາ ເອວມາຫາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ໂກ ຕ຺ວໍ ມຫາຣາຊາຕິ ມຫາຣາຊ ຕ຺ວໍ ຘາຕູນໍ ປຏິລາເຠ ມາ ອຸສ຺ສຸກ຺ກໍ ກໂຣຫິ, ມາ ຕ຺ວໍ ຕຕ຺ຖ ວາວໂຏ ຠວ, ອຎ຺ຎໍ ຕຍາ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກໂຣຫີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິທານິ ຕເທວ ຣຎ຺ຎາ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ວີຖິໂຍ ໂສຘາເປຕ຺ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ສພ຺ພຕາຬາວຈເຣ ອຸປຏ຺ຐາເປຕ຺ວາຕິ ກໍສຕາຬາທິຕາຬໍ ອວຈຣຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ຕາຬາວຈຣໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ອາຕຕວິຕຕາທິ ສພ຺ພໍ ຕູຣິຍຠຓ຺ຑໍ. ເຕເນວ ປຣິນິພ຺ພານສຸຕ຺ຕຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ສພ຺ພຎ຺ຈ ຕາຬາວຈຣໍ ສນ຺ນິປາເຕຖາຕິ ເອຕ຺ຖ ສພ຺ພຎ຺ຈ ຕາຬາວຈຣນ຺ຕິ ສພ຺ພໍ ຕູຣິຍຠຓ຺ຑ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ປນ ສຫຈຣຓນເຍນ ສພ຺ພຕູຣິຍຠຓ຺ຑານໍ ວາທກາປິ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏນ຺ຕີຕິ ເຕ ສພ຺ເພ ອຸປຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ສນ຺ນິປາເຕຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ລຈ຺ຉສີຕິ ລຠິສ຺ສສິ. ເຖຣາ ເຈຕິຍຄິຣິເມວ ອຄມໍສູຕິ ຣາຊນິເວສນໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປຸນ ເຈຕິຍຄິຣິເມວ ອຄມໍສຸ.

ຕາວເທວາຕິ ຕໍ ຂຓໍເຍວ. ປາຏລິປຸຕ຺ຕທ຺ວາເຣຕິ ປາຏລິປຸຕ຺ຕນຄຣທ຺ວາເຣ. ກິໍ ຠນ຺ເຕ ສຸມນ ອາຫິຓ຺ຑສີຕິ ສຸມນ ຕ຺ວໍ ສມຓຘມ຺ມໍ ອກຕ຺ວາ ກສ຺ມາ ວິຈຣສີຕິ ປຸຈ຺ຉຕິ. ເຈຕິຍຄິຣິມ຺ຫິເຍວ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາຕິ ປຈ຺ຉາ ຕຕ຺ຖ ວິຫາຣຕ຺ຖາຍ ອາກງ຺ຂິຕພ຺ພຠາວໂຕ ເຈຕິຍຄິຣິມ຺ຫິເຍວ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ. ວຑ຺ຒມານກຈ຺ຉາຍາຍາຕິ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕເມວ ຫິ ຉາຍາ ວຑ຺ຒຕິ. ອຖສ຺ສ ເອຕທໂຫສີຕິ ຘາຕຸຈງ຺ໂກຏກໍ ທິສ຺ວາ ເອວໍ ຈິນ຺ເຕສິ. ຉຕ຺ຕໍ ອປນມຕູຕິ ອິທໍ ເສຕຈ຺ຉຕ຺ຕໍ ສຍເມວ ເມ ສີໂສປຣິໂຕ ຘາຕຸຈງ຺ໂກຏກາຠິມຸຂໍ ຫຸຕ຺ວາ ນມຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຍ຺ຫໍ ມຕ຺ຖເກ ປຕິຏ຺ຐາຕູຕິ ອິທໍ ຘາຕຸຈງ຺ໂກຏກໍ ເຖຣສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ຘາຕຸຍາ ສຫ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສິຣສ຺ມິໍ ເມ ປຕິຏ຺ຐາຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂປກ຺ຂຣວສ຺ສໍ ນາມ ໂປກ຺ຂຣປຕ຺ຕປ຺ປມາຓໍ ວລາຫກມຊ຺ເຌ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ກເມນ ຜຣິຕ຺ວາ ເຕເມຕຸກາເມເຍວ ເຕມຍມານໍ ມຫນ຺ຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ວສ຺ສຕິ. ມຫາວີໂຣຕິ ມຫາປຣກ຺ກໂມ. ມຫາວີຣາວຍວຕ຺ຕາ ເຈຕ຺ຖ ສຕ຺ຖຸໂວຫາເຣນ ຘາຕຸໂຍ ເອວ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ. ຘາຕຸສຣີເຣນາຄມນຎ຺ຫິ ສນ຺ຘາຍ ອຍໍ ຄາຖາ ວຸຕ຺ຕາ.

ປຈ຺ຉິມທິສາຠິມຸໂຂວ ຫຸຕ຺ວາ ອປສກ຺ກນ຺ໂຕຕິ ປິຏ຺ຐິໂຕ ປິຏ຺ຐິໂຕເຍວ ປຈ຺ຉິມທິສາຠິມຸໂຂ ຫຸຕ຺ວາ ໂອສກ຺ກນ຺ໂຕ, ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກິຎ຺ຈາປິ ເອສ ປຈ຺ຉິມທິສໍ ນ ໂອໂລເກຕິ, ຕຖາປິ ປຈ຺ຉິມທິສໍ ສນ຺ຘາຍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ‘‘ປຈ຺ຉິມທິສາຠິມຸໂຂ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸຣຕ຺ຖິເມນ ທ຺ວາເຣນ ນຄຣໍ ປວິສິຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ປິຏ຺ຐິໂຕ ປິຏ຺ຐິໂຕເຍວ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ທ຺ວາເຣ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອຸຊຸເກເນວ ນຄຣໍ ປາວິສີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ມເຫຊວຕ຺ຖຸ ນາມາຕິ ມເຫຊນາມເກນ ຍກ຺ເຂນ ປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ເອກໍ ເທວຏ຺ຐານນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປຣິໂຠຄເຈຕິຍຏ຺ຐານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຣິຠຸຕ຺ຕູປກຣຓານິ ນິທຫິຕ຺ວາ ກຕໍ ເຈຕິຍໍ ປຣິໂຠຄເຈຕິຍນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕິວິຘຎ຺ຫິ ເຈຕິຍໍ ວທນ຺ຕິ ປຣິໂຠຄເຈຕິຍໍ ຘາຕຸເຈຕິຍໍ ຘມ຺ມເຈຕິຍນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຣິໂຠຄເຈຕິຍໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ຘາຕຸເຈຕິຍໍ ປນ ຘາຕຸໂຍ ນິທຫິຕ຺ວາ ກຕໍ. ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທາທິລິຂິຕໂປຕ຺ຖກໍ ນິທຫິຕ຺ວາ ກຕໍ ປນ ຘມ຺ມເຈຕິຍໍ ນາມ. ສາຣີຣິກໍ ປຣິໂຠຄິກໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສກນ຺ຕິ ເອວມ຺ປິ ຕິປ຺ປເຠທໍ ເຈຕິຍໍ ວທນ຺ຕິ. ອຍໍ ປນ ປເຠໂທ ປຏິມາຣູປສ຺ສປິ ອຸທ຺ທິສ຺ສກເຈຕິເຍເນວ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ສຸຏ຺ຐຸຕຣໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

ກຖໍ ປນ ອິທໍ ຐານໍ ຕິຓ຺ຓໍ ພຸທ຺ຘານໍ ປຣິໂຠຄເຈຕິຍຏ຺ຐານໍ ອໂຫສີຕິ ອາຫ ‘‘ອຕີເຕ ກິຣາ’’ຕິອາທິ. ປຊ຺ຊຣເກນາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຊ຺ຊຣໂກ ນາມ ໂຣໂຄ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂສ ຈ ຍກ຺ຂານຸຠາເວນ ສມຸປ຺ປນ຺ໂນຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕທາ ກິຣ ປຸຓ຺ຓກາໂຬ ນາມ ຍກ຺ໂຂ ອຕ຺ຕໂນ ອານຸຠາເວນ ມນຸສ຺ສານມ຺ປິ ສຣີເຣ ປຊ຺ຊຣກໍ ນາມ ໂຣຄໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ມຫາວໍເສ –

‘‘ຣກ຺ຂເສຫິ ຊນສ຺ເສຕ຺ຖ, ໂຣໂຄ ປຊ຺ຊຣໂກ ອຫູ’’ຕິ;

ທີປວໍເສປິ ເຈຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ຣກ຺ຂສາ ຈ ພຫູ ຕຕ຺ຖ, ປຊ຺ຊຣາ ຈ ສມຸຏ຺ຐິຕາ;

ປຊ຺ຊເຣນ ພຫູ ສຕ຺ຕາ, ນສ຺ສນ຺ຕິ ທີປມຸຕ຺ຕເມ’’ຕິ.

ອນຍພ຺ຍສນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອນໂຍຕິ ອວຑ຺ຒິ. ກາຍິກໍ ເຈຕສິກຎ຺ຈ ສຸຂໍ ພ຺ຍສຕິ ວິກ຺ຂິປຕິ ວິນາເສຕີຕິ ພ຺ຍສນນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸນາ ໂລກໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາປິ ‘‘ເຕ ສຕ຺ເຕ ອນຍພ຺ຍສນມາປຊ຺ຊນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ປຐມໍ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸນາ ໂລກໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓນ ໂລກໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ເຕ ສຕ຺ເຕ ອນຍພ຺ຍສນມາປຊ຺ຊນ຺ເຕ ທິສ຺ວາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ອາສຍານຸສຍາທິພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸສ຺ສ ເຕ ສຕ຺ຕາ ອນຍພ຺ຍສນໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕາ ທິສ຺ສນ຺ຕິ. ທຸພ຺ພຸຏ຺ຐິກາຕິ ວິສມວສ຺ສາທິວເສນ ທຸຏ຺ຐາ ອໂສຠນາ ວຸຏ຺ຐິເຍວ ທຸພ຺ພຸຏ຺ຐິກາ, ສສ຺ສຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸຠູຕາ ກາຍສຸຂຸປ຺ປຕ຺ຕິສປ຺ປາຍາ ສຕ຺ຕຸປກາຣາ ສມ຺ມາ ວຸຏ຺ຐິ ຕຕ຺ຖ ນ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕໂຕເຍວ ຈ ‘‘ທຸພ຺ຠິກ຺ຂໍ ທຸສ຺ສສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠິກ຺ຂາຍ ອຠາໂວ, ທຸລ຺ລຠຠາໂວ ວາ ທຸພ຺ຠິກ຺ຂໍ, ສຸລຠາ ຕຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂາ ນ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສສ຺ສານໍ ອຠາໂວ, ອສມ຺ປນ຺ນຕາ ວາ ທຸສ຺ສສ຺ສໍ. ເທໂວຕິ ເມຆສ຺ເສຕໍ ນາມໍ. ສມ຺ມາຘາຣມນຸປເວຈ຺ຉີຕິ ອຸທກຘາຣໍ ສມ຺ມາ ວິມຸຎ຺ຈິ, ສມ຺ມາ ອນຸປວສ຺ສີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ມຫາວິວາໂທ ໂຫຕີຕິ ຕສ຺ມິໍ ກິຣ ກາເລ ຊຍນ຺ຕມຫາຣາເຊນ ຈ ຕສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ກນິຏ຺ຐຠາຕຸເກນ ສມິທ຺ຘກຸມາຣນາມເກນ ອຸປຣາເຊນ ຈ ສທ຺ຘິໍ ອິມສ຺ມິໍ ທີເປ ມຫາຍຸທ຺ຘໍ ອຸປຏ຺ຐິຕໍ. ເຕເນຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ມຓ຺ຑທີເປ ມຫາວິວາໂທ ໂຫຕີ’’ຕິ. ໂຫຕີຕິ ກິຣິຍາ ກາລມເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ວຕ຺ຕມານປໂຍໂຄ, ວິວາທສ຺ສ ປນ ອຕີຕກາລິກຕ຺ຕໍ ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນາ’’ຕິ ອິມິນາວ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ສທ຺ທນ຺ຕຣສນ຺ນິຘາເນນ ເຫຕ຺ຖ ອຕີຕກາລາວຄໂມ ຍຖາ ‘‘ຠາສເຕ ວຑ຺ຒເຕ ຕທາ’’ຕິ. ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອີທິເສສຸ ຐາເນສຸ ວຕ຺ຕມານປໂຍໂຄ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ກລຫວິຄ຺ຄຫຊາຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ກລໂຫ ນາມ ມຕ຺ຖກປ຺ປຕ຺ໂຕ ກາຍກລໂຫປິ ວາຈາກລໂຫປິ. ຕຕ຺ຖ ຫຕ຺ຖປຣາມາສາທິວເສນ ກາເຍນ ກາຕພ຺ໂພ ກລໂຫ ກາຍກລໂຫ. ມມ຺ມຆຏ຺ຏນາທິວເສນ ວາຈາຍ ກາຕພ຺ໂພ ກລໂຫ ວາຈາກລໂຫ. ວິປຈ຺ຈນີກຄຫຓໍ ວິຄ຺ຄໂຫ. ກລຫສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາເຄ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວິຣຸທ຺ຘຄາໂຫ. ອຖ ວາ ກລໂຫ ນາມ ວາຈາກລໂຫ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ຫຕ຺ຖປຣາມາສາທິວເສນ ວິຣູປໍ ວິຣຸທ຺ຘໍ ວາ ຄຫຓໍ ວິຄ຺ຄໂຫ ກາຍກລໂຫ. ຍຖາວຸຕ຺ໂຕ ກລໂຫ ຈ ວິຄ຺ຄໂຫ ຈ ຊາໂຕ ສຎ຺ຊາໂຕ ເອເຕສນ຺ຕິ ກລຫວິຄ຺ຄຫຊາຕາ, ສຎ຺ຊາຕກລຫວິຄ຺ຄຫາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕານິ ສາສນນ຺ຕຣຘາເນນ ນສ຺ສນ຺ຕີຕິ ປຣິຍຕ຺ຕິປຏິເວຘປຏິປຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕສ຺ສ ຕິວິຘສ຺ສປິ ສາສນສ຺ສ ອນ຺ຕຣຘາເນນ ຘາຕຸປຣິນິພ຺ພາເນ ສຕິ ຕານິ ເຈຕິຍານິ ວິນສ຺ສນ຺ຕິ. ຕີຓິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໑໖໑; ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໘໐໙) ຫິ ປຣິນິພ຺ພານານິ ກິເລສປຣິນິພ຺ພານໍ ຂນ຺ຘປຣິນິພ຺ພານໍ ຘາຕຸປຣິນິພ຺ພານນ຺ຕິ, ຕານິ ປນ ອມ຺ຫາກໍ ຠຄວໂຕ ວເສນ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພານິ. ຕສ຺ສ ຫິ ກິເລສປຣິນິພ຺ພານໍ ໂພຘິປລ຺ລງ຺ເກ ອໂຫສິ, ຂນ຺ຘປຣິນິພ຺ພານໍ ກຸສິນາຣາຍໍ. ຘາຕຸປຣິນິພ຺ພານໍ ອນາຄເຕ ຠວິສ຺ສຕິ. ສາສນສ຺ສ ກິຣ ໂອສກ຺ກນກາເລ ອິມສ຺ມິໍ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີເປ ຘາຕຸໂຍ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ມຫາເຈຕິຍໍ ຄມິສ຺ສນ຺ຕິ, ມຫາເຈຕິຍໂຕ ນາຄທີເປ ຣາຊາຍຕນເຈຕິຍໍ, ຕໂຕ ມຫາໂພຘິປລ຺ລງ຺ກໍ ຄມິສ຺ສນ຺ຕິ, ນາຄຠວນໂຕປິ ເທວໂລກໂຕປິ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກໂຕປິ ຘາຕຸໂຍ ມຫາໂພຘິປລ຺ລງ຺ກເມວ ຄມິສ຺ສນ຺ຕິ, ສາສປມຕ຺ຕາປິ ຘາຕຸ ນ ອນ຺ຕຣາ ນສ຺ສິສ຺ສຕິ. ສພ຺ພາ ຘາຕຸໂຍ ມຫາໂພຘິປລ຺ລງ຺ເກ ຣາສິຠູຕາ ສຸວຓ຺ຓກ຺ຂນ຺ໂຘ ວິຍ ເອກຄ຺ຆນາ ຫຸຕ຺ວາ ຉພ຺ພຓ຺ຓຣສ຺ມິໂຍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສ຺ສນ຺ຕິ, ຕາ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸໍ ຜຣິສ຺ສນ຺ຕິ. ຕໂຕ ທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາເຬ ເທວຕາ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ‘‘ອຊ຺ຊ ສຕ຺ຖາ ປຣິນິພ຺ພາຕິ, ອຊ຺ຊ ສາສນໍ ໂອສກ຺ກຕິ, ປຈ຺ຉິມທສ຺ສນໍ ທານິ ອິທໍ ອມ຺ຫາກ’’ນ຺ຕິ ທສພລສ຺ສ ປຣິນິພ຺ພຸຕທິວສໂຕ ມຫນ຺ຕຕຣໍ ກາຣຸຎ຺ຎໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕິ, ຐເປຕ຺ວາ ອນາຄາມິຂີຓາສເວ ອວເສສາ ສກຠາເວນ ສຓ຺ຐາຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສນ຺ຕິ. ຘາຕູສຸ ເຕໂຊຘາຕຸ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຍາວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກາ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉິສ຺ສຕິ, ສາສປມຕ຺ຕິຍາປິ ຘາຕຸຍາ ສຕິ ເອກຊາລາວ ຠວິສ຺ສຕິ, ຘາຕູສຸ ປຣິຍາທານໍ ຄຕາສຸ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊິສ຺ສຕິ. ເອວໍ ມຫນ຺ຕໍ ອານຸຠາວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຘາຕູສຸ ອນ຺ຕຣຫິຕາສຸ ສາສນໍ ອນ຺ຕຣຫິຕໍ ນາມ ໂຫຕິ.

ທິວາ ໂພຘິຣຸກ຺ຂຏ຺ຐາເນ ຫຕ຺ຖິສາລາຍໍ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ທິວາ ວຕ຺ຖຸວິຈິນນາຍ ໂອກາສໍ ກຸຣຸມາໂນ ຕໂຕ ຘາຕຸໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກຸມ຺ເຠ ຐເປຕ຺ວາ ສຘາຕຸໂກວ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ມຫາວໍເສ –

‘‘ຣຕ຺ຕິໍ ນາໂຄນຸປຣິຍາຕິ, ຕໍ ຐານໍ ໂສ ສຘາຕຸກໍ;

ໂພຘິຏ຺ຐານມ຺ຫິ ສາລາຍໍ, ທິວາ ຐາຕິ ສຘາຕຸໂກ’’ຕິ.

ຖູປປຕິຏ຺ຐານຠູມິໍ ປຣິຍາຍຕີຕິ ມຕ຺ຖກໂຕ ຘາຕຸໍ ຕຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ສຘາຕຸກໍ ຖູປປຕິຏ຺ຐານຠູມິໍ ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ປຣິຍາຍຕິ, ສມນ຺ຕໂຕ ວິຈຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຊງ຺ຆປ຺ປມາຓນ຺ຕິ ປຸປ຺ຜຏ຺ຐານປ຺ປມາຓໍ. ຖູປກຸຈ຺ຉິໂຕ ເຫຏ຺ຐາຠາຄຎ຺ຫິ ຖູປສ຺ສ ຊງ຺ຆາຕິ ວທນ຺ຕິ. ຘາຕຸໂອໂຣປນຕ຺ຖາຍາຕິ ຫຕ຺ຖິກຸມ຺ຠໂຕ ຘາຕຸກຣຓ຺ຑກສ຺ສ ໂອໂຣປນຕ຺ຖາຍ. ສກລນຄຣຎ຺ຈ ຊນປໂທ ຈາຕິ ນຄຣວາສິໂນ ຊນປທວາສິໂນ ຈ ອເຠທໂຕ ນຄຣຊນປທສທ຺ເທຫິ ວຸຕ຺ຕາ ‘‘ສພ຺ໂພ ຄາໂມ ອາຄໂຕ, ມຎ຺ຈາ ອຸກ຺ກຸຏ຺ຐິໍ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ມຫາຊນກາເຍຕິ ມຫາຊນສມູເຫ. ສມູຫປຣິຍາໂຍ ເຫຕ຺ຖ ກາຍສທ຺ໂທ. ເອເກກຘາຕຸປ຺ປເທສໂຕ ເຕໂຊທກນິກ຺ຂມນາທິວເສນ ຍມກຍມກໍ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕໍ ປາຏິຫາຣິຍໍ ຍມກປາຏິຫາຣິຍໍ. ຉນ຺ນໍ ວຓ຺ຓານໍ ຣສ຺ມິໂຍ ຈາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ກາຕພ຺ໂພ. ຉນ຺ນໍ ວຓ຺ຓານໍ ອຸທກຘາຣາ ຈາຕິ ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ສມ຺ພນ຺ຘໍ ວທນ຺ຕິ. ປຣິນິພ຺ພຸເຕປິ ຠຄວຕິ ຕສ຺ສານຸຠາເວນ ເອວຣູປໍ ປາຏິຫາຣິຍມໂຫສິເຍວາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອວໍ ອຈິນ຺ຕິຍາ’’ຕິອາທິຄາຖມາຫ. ພຸທ຺ຘຘມ຺ມາຕິ ເອຕ຺ຖ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ.

ຘຣມານກາເລປິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອາຄມາສີຕິ ຠຄວາ ກິຣ ອຠິສມ຺ໂພຘິໂຕ ນວເມ ມາເສ ຜຸສ຺ສປຸຓ຺ຓມທິວເສ ຍກ຺ຂາຘິວາສໍ ລງ຺ກາທີປມຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ລງ຺ກາມຊ຺ເຌ ຕິໂຍຊນາຍເຕ ໂຍຊນວິຕ຺ຖເຕ ມຫານາຄວນຸຍ຺ຍາເນ ມຫາຍກ຺ຂສມາຄເມ ອຸປຣິອາກາເສ ຐຕ຺ວາ ກປ຺ປຸຏ຺ຐານສມເຍ ສມຸຏ຺ຐິຕວຸຏ຺ຐິວາຕນິພ຺ພິເສສວສ຺ສວາຍຸນາ ຈ ໂລກນ຺ຕຣິກນິຣຍນ຺ຘກາຣສທິສໂຆຣນ຺ຘກາຣນິກາເຍນ ຈ ສີຕນຣກນິພ຺ພິເສສພຫລສີເຕນ ຈ ສໍວຏ຺ຏກາລສຎ຺ຊາຕວາຕສງ຺ຂຸຠິເຕຫິ ເມຆນຠຄຊ຺ຊິຕສທິເສນ ຄຄນເມທນີນິນ຺ນາເທນ ຈ ຍກ຺ຂານໍ ຠຍໍ ສນ຺ຕາສໍ ຊເນຕ຺ວາ ເຕຫິ ຍາຈິຕາຠໂຍ ‘‘ເທຖ ເມ ສມຄ຺ຄາ ນິສີທນຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ເທມ ເຕ ສກລທີປໍ, ເທຫິ ໂນ, ມາຣິສ, ອຠຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສພ຺ພໍ ຕໍ ອຸປທ຺ທວໍ ອນ຺ຕຣຘາເປຕ຺ວາ ຍກ຺ຂທຕ຺ຕຠູມິຍາ ຈມ຺ມຂຓ຺ຑໍ ປຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ນິສິນ຺ໂນ ສມນ຺ຕໂຕ ຊລມານໍ ຈມ຺ມຂຓ຺ຑໍ ປສາເຣຕ຺ວາ ກປ຺ປຸຏ຺ຐານຄ຺ຄິສທິສທຫນາຠິຠູຕານໍ ຊລຘິສລິລຠີຕານໍ ສມນ຺ຕາ ເວລນ຺ເຕ ຠມນ຺ຕານໍ ຍກ຺ຂານໍ ຄິຣິທີປໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ເຕສຸ ຕຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐິເຕສຸ ຕໍ ຍຖາຐາເນ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຈມ຺ມຂຓ຺ຑໍ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ໂນ ຕທາ ສມາຄເຕ ອເນກເທວຕາສນ຺ນິປາເຕ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕ຺ວາ ອເນກປາຓໂກຏີນໍ ຘມ຺ມາຠິສມຍໍ ກຕ຺ວາ ສຸມນກູຏວາສິນາ ມຫາສຸມນເທວຣາເຊນ ສມຘິຄຕໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລນ ຍາຈິຕປູຊນີໂຍ ສີສໍ ປຣາມສິຕ຺ວາ ມຸຏ຺ຐິມຕ຺ຕາ ນີລາມລເກສຘາຕຸໂຍ ຕສ຺ສ ທຕ຺ວາ ຊມ຺ພຸທີປມຄມາສິ.

ທຸຕິຍໍ ອຠິສມ຺ໂພຘິໂຕ ປຎ຺ຈເມ ສໍວຈ຺ຉເຣ ຈູໂຬທຣມໂຫທຣານໍ ຊລຖລນິວາສີນໍ ມາຕຸລຠາຄິເນຍ຺ຍານໍ ນາຄຣາຊູນໍ ມຓິປລ຺ລງ຺ກໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸປຏ຺ຐິຕມຫາສງ຺ຄາເມ ນາຄານໍ ມຫາວິນາສໍ ທິສ຺ວາ ຈິຕ຺ຕມາສກາຬປກ຺ຂສ຺ສ ອຸໂປສຖທິວເສ ປາໂຕວ ສມິທ຺ຘສຸມເນນ ນາມ ຣຸກ຺ຂເທວປຸຕ຺ເຕນ ຉຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ຘາຣິຕຣາຊາຍຕໂນ ນາຄທີປໍ ສມາຄນ຺ຕ຺ວາ ສງ຺ຄາມມຊ຺ເຌ ອາກາເສ ປລ຺ລງ຺ເກນ ນິສິນ຺ໂນ ໂຆຣນ຺ຘກາເຣນ ນາເຄ ສນ຺ຕາເສຕ຺ວາ ອສ຺ສາເສນ຺ໂຕ ອາໂລກໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ສຎ຺ຊາຕປີຕິໂສມນສ຺ສານໍ ອຸປຄຕນາຄານໍ ສາມຄ຺ຄິກຣຓີຍໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕ຺ວາ ມາຕຸລຠາຄິເນຍ຺ເຍຫິ ທ຺ວີຫິ ນາຄຣາຊູຫິ ປູຊິເຕ ປຖວີຕລຄເຕ ມຓິປລ຺ລງ຺ເກ ນິສິນ຺ໂນ ນາເຄຫິ ທິພ຺ພນ຺ນປາເນຫິ ສນ຺ຕປ຺ປິໂຕ ຊລຖລນິວາສິໂນ ອສີຕິໂກຏິນາເຄ ສຣເຓສຸ ຈ ສີເລສຸ ຈ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ເຕຫິ ນມສ຺ສິຕຸໍ ປລ຺ລງ຺ກຎ຺ຈ ຣາຊາຍຕນປາທປຎ຺ຈ ຕຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຊມ຺ພຸທີປມຄມາສິ.

ຕຕິຍມ຺ປິ ອຠິສມ຺ໂພຘິໂຕ ອຏ຺ຐເມ ສໍວຈ຺ຉເຣ ມໂຫທຣມາຕຸເລນ ມຓິອກ຺ຂິກນາຄຣາເຊນາຠິຍາຈິໂຕ ວິສາຂປຸຓ຺ຓມທິວເສ ປຎ຺ຈຠິກ຺ຂຸສຕປຣິວຸໂຕ ກລ຺ຍາຓີປເທເສ ມຓິອກ຺ຂິກສ຺ສ ຠວນມຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ມາປິຕຣຸຈິຣຣຕນມຓ຺ຑເປ ມໂນຫຣວຣປລ຺ລງ຺ເກ ນິສິນ຺ໂນ ນາຄຣາເຊນ ທິພ຺ພນ຺ນປາເນຫິ ສນ຺ຕປ຺ເປຕ຺ວາ ນາຄມາຓວິກຄຓປຣິວຸເຕນ ທິພ຺ພມາລາຄນ຺ຘາທີຫິ ປູຊິໂຕ ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍາສນາ ສຸມນກູເຏ ປທໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປພ຺ພຕປາເທ ທິວາວິຫາຣໍ ກຕ຺ວາ ທີຆວາປິເຈຕິຍຏ຺ຐາເນ ຈ ມຸຠິຍງ຺ຄຓເຈຕິຍຏ຺ຐາເນ ຈ ກລ຺ຍາຓີເຈຕິຍຏ຺ຐາເນ ຈ ມຫາໂພຘິຏ຺ຐາເນ ຈ ຖູປາຣາມຏ຺ຐາເນ ຈ ມຫາເຈຕິຍຏ຺ຐາເນ ຈ ສສາວໂກ ນິສີທິຕ຺ວາ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສິລາເຈຕິຍຏ຺ຐາເນເຍວ ຐຕ຺ວາ ເທວນາເຄ ສມນຸສາສິຕ຺ວາ ຊມ຺ພຸທີປມຄມາສິ. ເອວໍ ຠຄວາ ຘຣມານກາເລປິ ອິມໍ ທີປໍ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອາຄມາສີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອິທານິ ຕເທວ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸມາຄມນໍ ສງ຺ເຂປໂຕ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ປຐມໍ ຍກ຺ຂທມນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຣກ຺ຂໍ ກໂຣນ຺ໂຕຕິ ຍກ຺ຂານໍ ປຸນ ອປວິສນຕ຺ຖາຍ ຣກ຺ຂໍ ກໂຣນ຺ໂຕ. ອາວິຊ຺ຊີຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ວິຈຣິ. ມາຕຸລຠາຄິເນຍ຺ຍານນ຺ຕິ ຈູໂຬທຣມໂຫທຣານໍ. ເອຕ຺ຖ ປນ ກິຎ຺ຈາປິ ຠຄວາ ສມິທ຺ຘສຸມເນນ ນາມ ເທວປຸຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ອາຄໂຕ, ຕຖາປິ ປຈ຺ຉາສມເຓນ ເອເກນປິ ຠິກ຺ຂຸນາ ສທ຺ຘິໍ ອນາຄຕຕ຺ຕາ ‘‘ເອກໂກວ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕທນຸຣູປສ຺ສ ປຣິປນ຺ຖສ຺ສ ວິຫຕຕ຺ຕາ ‘‘ປຣິຬາຫໍ ວູປສເມຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຣຎ຺ໂຎ ຠາຕາຕິ ຣຎ຺ໂຎ ກນິຏ຺ຐຠາຕາ. ອຠໂຍຕິ ມຕ຺ຕາຠໂຍ.

ອນຸຬາ ເທວີຕິ ຣຎ຺ໂຎ ເຊຏ຺ຐຠາຕຸຊາຍາ ອນຸຬາ ເທວີ. ປຸຣິມການໍ ຕິຓ຺ຓໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘານໍ ໂພຘິ ປຕິຏ຺ຐາສີຕິ ຍທາ ຫິ ໂສ ກກຸສນ຺ໂຘ ນາມ ຠຄວາ ອິມສ຺ມິໍ ທີເປ ມນຸສ຺ເສ ປຊ຺ຊຣກາຠິຠູເຕ ອນຍພ຺ຍສນມາປຊ຺ຊນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ກຣຸຓາຍ ສຎ຺ໂຈທິຕຫທໂຍ ອິມໍ ທີປມາຄໂຕ, ຕທາ ຕໍ ໂຣຄຠຍໍ ວູປສເມຕ຺ວາ ສນ຺ນິປຕິຕານໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ປາຓສຫສ຺ສານໍ ຘມ຺ມາຠິສມຍໍ ກຕ຺ວາ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ໂພຘິປຕິຏ຺ຐານາຣຫຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ‘‘ມມ ສິຣີສມຫາໂພຘິໂຕ ທກ຺ຂິຓມຫາສາຂມາທາຍ ຣຸຈນນ຺ທາ ຠິກ຺ຂຸນີ ອິຘາຄຈ຺ຉຕູ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐາສິ. ສາ ສຕ຺ຖຸ ຈິຕ຺ຕໍ ຎຕ຺ວາ ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ເຂມວຕີຣາຊຘານິຍາ ເຂມຣາຊານມາທາຍ ມຫາໂພຘິມຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ທກ຺ຂິຓມຫາສາຂາຍ ມໂນສິລາເລຂໍ ເຂມຣາເຊນ ທາເປຕ຺ວາ ຕໍ ສຍໍ ຉິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓກຏາເຫ ຐິຕໍ ໂພຘິສາຂມາທາຍ ປຎ຺ຈສຕຠິກ຺ຂຸນີຫິ ເຈວ ເທວຕາຫິ ຈ ປຣິວາຣິຕາ ອິທ຺ຘິຍາ ອິຘາເນຕ຺ວາ ຕຖາຄເຕນ ປສາຣິເຕ ທກ຺ຂິຓຫຕ຺ເຖ ສສຸວຓ຺ຓກຏາຫໍ ມຫາໂພຘິໍ ຐເປສິ. ຕໍ ຕຖາຄໂຕ ອຠຍສ຺ສ ນາມ ຣຎ຺ໂຎ ທຕ຺ວາ ເຕນ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ‘‘ມຫາຕິຕ຺ຖວນ’’ນ຺ຕິ ປຎ຺ຎາເຕ ມຫາເມຆວນຸຍ຺ຍາເນ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ.

ໂກຓາຄມໂນ ຈ ຠຄວາ ທຸພ຺ພຸຏ຺ຐິປີຬິເຕ ທີປວາສິໂນ ທິສ຺ວາ ອິມໍ ທີປມາຄໂຕ ຕໍ ຠຍໍ ວູປສເມຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ຈຕຸຣາສີຕິ ປາຓສຫສ຺ສານິ ມຄ຺ຄຜເລສຸ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ປຸພ຺ພໂພຘິຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສມາປຕ຺ຕິປຣິໂຍສາເນ ‘‘ມມ ອຸທຸມ຺ພຣມຫາໂພຘິໂຕ ທກ຺ຂິຓມຫາສາຂມາທາຍ ກຣກນຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂຸນີ ອິຘາຄຈ຺ຉຕູ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ສາ ຠຄວໂຕ ອຘິປ຺ປາຍໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ໂສຠຣາຊຘານິຍາ ໂສຠຣາຊານມາທາຍ ມຫາໂພຘິມຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ທກ຺ຂິຓມຫາສາຂາຍ ມໂນສິລາເລຂໍ ໂສຠຣາເຊນ ທາເປຕ຺ວາ ຕໍ ສຍໍ ຉິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ເຫມກຏາເຫ ປຕິຏ຺ຐິຕໍ ໂພຘິສາຂມາທາຍ ປຎ຺ຈສຕຠິກ຺ຂຸນີຫິ ສທ຺ຘິໍ ສຸຣຄຓປຣິວຸຕາ ອິທ຺ຘິຍາ ອິຘາຫຣິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣາ ປສາຣິຕທກ຺ຂິຓປາຓິຕເລ ສເຫມກຏາຫໍ ມຫາໂພຘິໍ ຐເປສິ. ຕໍ ຕຖາຄໂຕ ສມິທ຺ຘສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ທຕ຺ວາ ເຕນ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ‘‘ມຫານາຄວນ’’ນ຺ຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄເຕ ມຫາເມຆວນຸຍ຺ຍາເນ ມຫາໂພຘິໍ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ.

ກສ຺ສໂປປິ ຈ ຠຄວາ ອຸປຏ຺ຐິຕຣາຊູປຣາຊຍຸທ຺ເຘນ ປາຓິໂນ ວິນາສໍ ທິສ຺ວາ ກຣຸຓາຍ ໂຈທິໂຕ ອິມໍ ທີປມາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ກລຫໍ ວູປສເມຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ຈຕຸຣາສີຕິ ປາຓສຫສ຺ສານິ ມຄ຺ຄຜລໍ ປາເປຕ຺ວາ ມຫາໂພຘິຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ‘‘ມມ ນິຄ຺ໂຣຘມຫາໂພຘິໂຕ ທກ຺ຂິຓມຫາສາຂມາທາຍ ສຸຘມ຺ມາ ຠິກ຺ຂຸນີ ອິຘາຄຈ຺ຉຕູ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐາສິ. ສາ ຠຄວໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ພາຣາຓສີຣາຊຘານິຍາ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ຕຣາຊານມາທາຍ ມຫາໂພຘິມຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ທກ຺ຂິຓມຫາສາຂາຍ ມໂນສິລາເລຂໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕນ ທາເປຕ຺ວາ ຕໍ ສຍໍ ຉິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ກນກກຏາເຫ ຐິຕໍ ໂພຘິສາຂມາທາຍ ປຎ຺ຈສຕຠິກ຺ຂຸນີປຣິວາຣາ ເທວຄຓປຣິວຸຕາ ອິທ຺ຘິຍາ ເອຕ຺ຖ ອາເນຕ຺ວາ ມຸນິນ຺ເທນ ປສາຣິເຕ ທກ຺ຂິຓກຣຕເລ ສສຸວຓ຺ຓກຏາຫໍ ມຫາໂພຘິໍ ຐເປສິ. ຕໍ ຠຄວາ ຊຍນ຺ຕຣຎ຺ໂຎ ທຕ຺ວາ ເຕນ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ‘‘ມຫາສາລວນ’’ນ຺ຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄເຕ ມຫາເມຆວນຸຍ຺ຍາເນ ມຫາໂພຘິໍ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ. ເອວໍ ອິມສ຺ມິໍ ທີເປ ປຸຣິມການໍ ຕິຓ຺ຓໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘານໍ ໂພຘິໍ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ. ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ເອວມາຫ ‘‘ອິມສ຺ມິຎ຺ຈ ມຫາຣາຊ ທີເປ ປຸຣິມການໍ ຕິຓ຺ຓໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘານໍ ໂພຘິ ປຕິຏ຺ຐາສີ’’ຕິ.

ສຣສຣໍສິຊາລວິສ຺ສຊ຺ຊນເກນາຕິ ສິນິທ຺ຘຕາຍ ຣສວນ຺ຕໍ ໂອຊວນ຺ຕໍ ອຠິນວຣໍສິຊາລໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ເຕນ. ອຖ ວາ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ສໍສຣຓໂຕ ສຣສໍ ສຊີວໍ ຊີວມານໍ ວິຍ ຣໍສິຊາລໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ເຕນ. ອຖ ວາ ສຣສກາເລ ຘຣມານກາເລ ພຸທ຺ເຘນ ວິຍ ຣໍສິຊາລໍ ມຸຎ຺ຈນ຺ເຕນາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໍ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ. ເອກທິວເສເນວ ອຄມາສີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປຎ຺ຈຫິ ກຎ຺ຎາສເຕຫີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິຈາຣິເກຫິ ປຎ຺ຈຫິ ກຎ຺ຎາສເຕຫິ. ອຸປສ຺ສຍໍ ກາຣາເປຕ຺ວາຕິ ຠິກ຺ຂຸນຸປສ຺ສຍໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ. ອປ຺ເປສີຕິ ເລຂສາສນໍ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ. ເອວຎ຺ຈ ອໂວຈາຕິ ຣາຊສນ຺ເທສໍ ອປ຺ເປຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ມຸຂສາສນໍ ວິຎ຺ຎາເປນ຺ໂຕ ເອວໍ ອໂວຈ. ອຸທິກ຺ຂຕີຕິ ອເປກ຺ຂຕິ ປຕ຺ເຖຕິ.

ຉິນ຺ນຫຕ຺ຖໍ ວິຍາຕິ ຉິນ຺ນຫຕ຺ຖວນ຺ຕໍ ວິຍ. ຉິນ຺ນາ ຫຕ຺ຖາ ເອຕສ຺ສາຕິ ຉິນ຺ນຫຕ຺ໂຖຕິ ອຎ຺ຎປທຕ຺ຖສມາໂສ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ປພ຺ພຊ຺ຊາປຸເຣກ຺ຂາຣາຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊາຠິມຸຂາ, ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ສຎ຺ຊາຕາຠິລາສາ ‘‘ກທາ ນຸ ໂຂ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕຕ຺ຖ ອຸສ຺ສຸກ຺ກມາປນ຺ນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ມໍ ປຏິມາເນຕີຕິ ມໍ ອຸທິກ຺ຂຕິ. ສຕ຺ເຖນ ຆາຕໍ ນ ອຣຫຕີຕິ ອສຕ຺ຖຆາຕາຣຫໍ. ຫິມວລາຫກຄພ຺ຠນ຺ຕິ ຫິມປຸຓ຺ຓວລາຫກຄພ຺ຠໍ. ປາຏິຫາຣິຍວເສນ ຊາຕໍ ຫິມເມວ ‘‘ວລາຫກຄພ຺ຠ’’ນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ໂທຓມຕ຺ຕາຕິ ມຄຘນາຬິຍາ ໂສຬສນາຬິປ຺ປມາຓາ.

ມຄ຺ຄນ຺ຕິ ສຕ຺ຕໂຍຊນິກໍ ມຄ຺ຄໍ. ປຏິຊຄ຺ຄາເປຕ຺ວາຕິ ໂສຘາເປຕ຺ວາ, ຂາຓຸກຓ຺ຏກາທີນິ ຫຣາເປຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ພຫລວິປຸລວາລຸກໍ ໂອກິຣາເປຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກມ຺ມາຣວຓ຺ຓນ຺ຕິ ຣຎ຺ໂຎ ປກຕິສຸວຓ຺ຓກາຣວຓ຺ຓໍ. ນວຫຕ຺ຖປຣິກ຺ເຂປນ຺ຕິ ນວຫຕ຺ຖປ຺ປມາໂຓ ປຣິກ຺ເຂໂປ ອສ຺ສາຕິ ນວຫຕ຺ຖປຣິກ຺ເຂປໍ, ປຣິກ຺ເຂປໂຕ ນວຫຕ຺ຖປ຺ປມາຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ປຎ຺ຈຫຕ຺ຖຸພ຺ເພຘ’’ນ຺ຕິອາທີສຸປິ ອິມິນາວ ນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕິຫຕ຺ຖວິກ຺ຂມ຺ຠນ຺ຕິ ຕິຫຕ຺ຖປ຺ປມາຓວິຕ຺ຖາຣໍ. ສມຸສ຺ສິຕຘຊປຏາກນ຺ຕິ ອຸສ຺ສາປິຕນີລປີຕາທິວິວິຘຘຊປຏາກໍ. ນານາຣຕນວິຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຣຈິຕນານາຣຕເນຫິ ສຸວິຈິຕ຺ຕໍ. ອເນກາລງ຺ກາຣປຏິມຓ຺ຑິຕນ຺ຕິ ປສນ຺ນຊນປູຊິເຕຫິ ຫຕ຺ຖູປຄາທີຫິ ນານາລງ຺ກາເຣຫິ ສຊ຺ຊິຕໍ. ນານາວິຘກຸສຸມສມາກິຓ຺ຓນ຺ຕິ ອຸປຫາຣວເສນ ອຸປນີເຕຫິ ນານປ຺ປກາເຣຫິ ວຓ຺ຓຄນ຺ຘສມ຺ປນ຺ເນຫິ ຊລຖລປຸປ຺ເຜຫິ ອາກິຓ຺ຓໍ. ອເນກຕູຣິຍສງ຺ຆຸຏ຺ຐນ຺ຕິ ອາຕຠວິຕຕາທິປຎ຺ຈງ຺ຄິກຕູຣິຍສງ຺ໂຆສິຕໍ. ອວເສສໍ ອທສ຺ສນໍ ອຄມາສີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຫນ຺ທ, ມຫາຣາຊ, ຕຍາ ຄເຫຕພ຺ພາ ອຍໍ ສາຂາ, ຕສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍຠູໂຕ ອຍໍ ຂນ຺ໂຘ, ນ ມຍໍ ຕຍາ ຄເຫຕພ຺ພາ’’ຕິ ວທນ຺ຕາ ວິຍ ອວເສສາ ສາຂາ ສຕ຺ຖຸ ເຕຊສາ ອທສ຺ສນມຄມໍສູຕິ ວທນ຺ຕິ. ຄວກ຺ຂຊາລສທິສນ຺ຕິ ຠາວນປຸໍສກໍ, ຊາລກວາຏສທິສໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຈລຸກ຺ເຂປສຕສຫສ຺ສານິ ປວຕ຺ຕິໍສູຕິ ເຕສໍ ເຕສໍ ຊນານໍ ສີໂສປຣິ ຠມນ຺ຕານໍ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄເຈລານໍ ອຸກ຺ເຂປສຕສຫສ຺ສານິ ປວຕ຺ຕິໍສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມູລສເຕນາຕິ ທສສຸ ເລຂາສຸ ເອເກກາຍ ທສ ທສ ຫຸຕ຺ວາ ນິກ຺ຂນ຺ຕມູລສເຕນ. ທສ ມຫາມູລາຕິ ປຐມເລຂາຍ ນິກ຺ຂນ຺ຕທສມຫາມູລານິ.

ເທວທຸນ຺ທຸຠິໂຍ ຜລິໍສູຕິ ເທວທຸນ຺ທຸຠິໂຍ ຖນິໍສຸ. ເທວທຸນ຺ທຸຠີຕິ ຈ ນ ເອຕ຺ຖ ກາຈິ ເຠຣີ ອຘິປ຺ເປຕາ, ອຖ ໂຂ ອຸປ຺ປາຕຠາເວນ ອາກາສຄໂຕ ນິຄ຺ໂຆສສທ຺ໂທ. ເທໂວຕິ ຫິ ເມໂຆ. ຕສ຺ສ ຫິ ອຈ຺ຉຠາເວນ ອາກາສວຓ຺ຓສ຺ສ ເທວສ຺ສາຠາເວນ ສຸກ຺ຂຄຊ຺ຊິຕສຎ຺ຎິເຕ ສທ຺ເທ ນິຈ຺ຉຣນ຺ເຕ ເທວທຸນ຺ທຸຠີຕິ ສມຎ຺ຎາ, ຕສ຺ມາ ເທວທຸນ຺ທຸຠິໂຍ ຜລິໍສູຕິ ເທໂວ ສຸກ຺ຂຄຊ຺ຊິຕໍ ຄຊ຺ຊີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປພ຺ພຕານໍ ນຈ຺ເຈຫີຕິ ປຖວີກມ຺ເປນ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ຠມນ຺ຕານໍ ປພ຺ພຕານໍ ນຈ຺ເຈຫິ. ຍກ຺ຂານໍ ຫິງ຺ກາເຣຫີຕິ ວິມ຺ຫຍຊາຕານໍ ຍກ຺ຂານໍ ວິມ຺ຫຍປ຺ປກາສນວເສນ ປວຕ຺ເຕຫິ ຫິງ຺ກາຣສທ຺ເທຫິ. ຍກ຺ຂາ ຫິ ວິມ຺ຫຍຊາຕາ ‘‘ຫິໍ ຫິ’’ນ຺ຕິ ສທ຺ທໍ ນິຈ຺ຉາເຣນ຺ຕິ. ຖຸຕິຊປ຺ເປຫີຕິ ປສໍສາວຈເນຫິ. ພ຺ຣຫ຺ມານໍ ອປ຺ໂຜຏເນຫີຕິ ປີຕິໂສມນສ຺ສຊາຕານໍ ພ຺ຣຫ຺ມານໍ ພາຫາຍໍ ປຫຣຓສງ຺ຂາເຕຫິ ອປ຺ໂຜຏເນຫິ. ປີຕິໂສມນສ຺ສຊາຕາ ຫິ ພ຺ຣຫ຺ມາໂນ ວາມຫຕ຺ຖໍ ສມິຎ຺ຊິຕ຺ວາ ທກ຺ຂິເຓນ ຫຕ຺ເຖນ ພາຫາຍໍ ປຫາຣໍ ເທນ຺ຕິ. ເອກໂກລາຫລນ຺ຕິ ເອກໂຕ ປວຕ຺ຕໂກລາຫລໍ. ເອກນິນ຺ນາທນ຺ຕິ ເອກໂຕ ປວຕ຺ຕນິຄ຺ໂຆສໍ. ຜລໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕາ ຉພ຺ພຓ຺ຓຣສ຺ມິໂຍ ອຸຊຸກໍ ອຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂອນມິຕ຺ວາ ຈກ຺ກວາຬປພ຺ພຕມຸຂວຏ຺ຏິໍ ອາຫຈ຺ຈ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສກລຈກ຺ກວາຬໍ ຣຕນໂຄປານສີວິນທ຺ຘໍ ວິຍ ກຸຣຸມານາ’’ຕິ. ຕງ຺ຂຓໂຕ ຈ ປນ ປຠຸຕີຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສຸວຓ຺ຓກຏາເຫ ປຕິຏ຺ຐິຕສ຺ສ ມຫາໂພຘິສ຺ສ ຉພ຺ພຓ຺ຓຣສ຺ມີນໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕກາລໂຕ ປຠຸຕິ. ຫິມວລາຫກຄພ຺ຠໍ ປວິສິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສີຕິ ສຸວຓ຺ຓກຏາເຫເນວ ສທ຺ຘິໍ ອຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ຫິໂມທກປຸຓ຺ຓໍ ວລາຫກຄພ຺ຠໍ ປວິສິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ປຐມໍ ສຸວຓ຺ຓກຏາເຫ ປຕິຏ຺ຐິໂຕເຍວ ຫິ ໂພຘິ ປຈ຺ຉາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣອຈ຺ຉຣິຍປຏິມຓ຺ຑິໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ຫິມວລາຫກຄພ຺ຠໍ ປວິສິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ເຕເນວ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ປຐມໍ ສຸວຓ຺ຓກຏາເຫ ປຕິຏ຺ຐຫິ, ຕໂຕ ຫິມຄພ຺ຠສຕ຺ຕາຫໍ ອຠິເສກສຕ຺ຕາຫຎ຺ຈ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ຕໂຕເຍວ ຈ ມຫາວໍເສປິ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ເອວໍ ສເຕນ ມູລານໍ, ຕຕ຺ເຖສາ ຄນ຺ຘກທ຺ທເມ;

ປຕິຏ຺ຐາສິ ມຫາໂພຘິ, ປສາເທນ຺ຕີ ມຫາຊນໍ.

‘‘ຕສ຺ສາ ຂນ຺ໂຘ ທສຫຕ຺ໂຖ, ປຎ຺ຈ ສາຂາ ມໂນຣມາ;

ຈຕຸຫຕ຺ຖາ ຈຕຸຫຕ຺ຖາ, ທສຑ຺ຒຜລມຓ຺ຑິຕາ.

‘‘ສຫສ຺ສນ຺ຕຸ ປສາຂານໍ, ສາຂານໍ ຕາສມາສິ ຈ;

ເອວໍ ອາສິ ມຫາໂພຘິ, ມໂນຫຣສິຣິນ຺ຘຣາ.

‘‘ກຏາຫມ຺ຫິ ມຫາໂພຘິ, ປຕິຏ຺ຐິຕກ຺ຂເຓ ມຫີ;

ອກມ຺ປິ ປາຏິຫີຣານິ, ອເຫສຸໍ ວິວິຘານິ ຈ.

‘‘ສຍໍ ນາເທຫິ ຕູຣິຍານໍ, ເທເວສຸ ມານຸເສສຸ ຈ;

ສາຘຸກາຣນິນ຺ນາເທຫິ, ເທວພ຺ຣຫ຺ມຄຓສ຺ສ ຈ.

‘‘ເມຆານໍ ມິຄປກ຺ຂີນໍ, ຍກ຺ຂາທີນໍ ຣເວຫິ ຈ;

ຣເວຫິ ຈ ມຫີກມ຺ເປ, ເອກໂກລາຫລໍ ອຫຸ.

‘‘ໂພຘິຍາ ຜລປຕ຺ເຕຫິ, ຉພ຺ພຓ຺ຓຣໍສິໂຍ ສຸຠາ;

ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຈກ຺ກວາຬໍ, ສກລໍ ໂສຠຍິໍສຸ ຈ.

‘‘ສກຏາຫາ ມຫາໂພຘິ, ອຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວານ ຕໂຕ ນຠໍ;

ອຏ຺ຐາສິ ຫິມຄພ຺ຠມ຺ຫິ, ສຕ຺ຕາຫານິ ອທສ຺ສນາ’’ຕິ.

ຕສ຺ມາ ສຸວຓ຺ຓກຏາເຫ ປຕິຏ຺ຐິໂຕເຍວ ໂພຘິ ກຏາເຫເນວ ສທ຺ຘິ ອຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ຫິມວລາຫກຄພ຺ຠໍ ປວິສິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ເຫຏ຺ຐາ ປນ ຠຄວໂຕ ອຘິຏ຺ຐານກ຺ກມໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ຠຄວາ ກິຣ ມຫາປຣິນິພ຺ພານມຎ຺ເຈ ນິປນ຺ໂນ ລງ຺ກາທີເປ ມຫາໂພຘິປຕິຏ຺ຐາປນຕ຺ຖາຍ ອໂສກມຫາຣາຊາ ມຫາໂພຘິຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ຄມິສ຺ສຕິ, ຕທາ ມຫາໂພຘິສ຺ສ ທກ຺ຂິຓສາຂາ ສຍເມວ ຉິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓກຏາເຫ ປຕິຏ຺ຐາຕູຕິ ອຘິຏ຺ຐາສິ, ອິທເມກມຘິຏ຺ຐານໍ.

‘‘ຕຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐານກາເລ ຈ ‘ມຫາໂພຘິ ຫິມວລາຫກຄພ຺ຠໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕູ’ຕິ ອຘິຏ຺ຐາສິ, ອິທໍ ທຸຕິຍມຘິຏ຺ຐານໍ.

‘‘ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ຫິມວລາຫກຄພ຺ຠໂຕ ໂອຣຸຍ຺ຫ ສຸວຓ຺ຓກຏາເຫ ປຕິຏ຺ຐຫນ຺ໂຕ ປຕ຺ເຕຫິ ຈ ຜເລຫິ ຈ ຉພ຺ພຓ຺ຓຣສ຺ມິໂຍ ມຸຎ຺ຈຕູຕິ ອຘິຏ຺ຐາສິ, ອິທໍ ຕຕິຍມຘິຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ.

ຕໍ ອິມິນາ ນ ສເມຕິ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ປຐມໍ ຫິມວລາຫກຄພ຺ຠໍ ປວິສິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ຫິມວລາຫກຄພ຺ຠໂຕ ໂອຣຸຍ຺ຫ ຉພ຺ພຓ຺ຓຣໍສິວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ສຸວຓ຺ຓກຏາເຫ ປຕິຏ຺ຐຫນຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ອຏ຺ຐກຖາຍ ປຸພ຺ເພນາປຣໍ ນ ສເມຕິ. ມຫາວໍເສ ປນ ອຘິຏ຺ຐາເນປິ ປຐມໍ ສຸວຓ຺ຓກຏາເຫ ປຕິຏ຺ຐຫນໍ ປຈ຺ຉາເຍວ ຉພ຺ພຓ຺ຓຣໍສິວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ຫິມວລາຫກຄພ຺ຠປວິສນຎ຺ຈ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ປຣິນິພ຺ພານມຎ຺ຈມ຺ຫິ, ນິປນ຺ເນນ ຊິເນນ ຫິ;

ກຕໍ ມຫາອຘິຏ຺ຐານໍ, ປຎ຺ຈກໍ ປຎ຺ຈຈກ຺ຂຸນາ.

‘‘ຄຍ຺ຫມານາ ມຫາໂພຘິ-ສາຂາໂສເກນ ທກ຺ຂິຓາ;

ຉິຊ຺ຊິຕ຺ວານ ສຍໍເຍວ, ປຕິຏ຺ຐາຕຸ ກຏາຫເກ.

‘‘ປຕິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ສາ ສາຂາ, ຉພ຺ພຓ຺ຓຣສ຺ມິໂຍ ສຸຠາ;

ຣາຊຍນ຺ຕີ ທິສາ ສພ຺ພາ, ຜລປຕ຺ເຕຫິ ມຸຎ຺ຈຕຸ.

‘‘ສສຸວຓ຺ຓກຏາຫາ ສາ, ອຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວານ ມໂນຣມາ;

ອທິສ຺ສມານາ ສຕ຺ຕາຫໍ, ຫິມຄພ຺ຠມ຺ຫິ ຕິຏ຺ຐຕູ’’ຕິ.

ໂພຘິວໍເສປິ ຈ ອຍເມວ ອຘິຏ຺ຐານກ຺ກໂມ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ໂຕ ອຘິຏ຺ຐານກ຺ກໂມ ຍຖາ ປຸພ຺ເພນາປຣໍ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ, ຕຖາ ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ໂພ.

ຫິມຎ຺ຈ ຉພ຺ພຓ຺ຓຣໍສິໂຍ ຈ ອາວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ມຫາໂພຘິເມວ ປວິສິໍສູຕິ ມຫາໂພຘິໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ຐິຕໍ ຫິມຎ຺ຈ ໂພຘິໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕຉພ຺ພຓ຺ຓຣສ຺ມິໂຍ ຈ ອາວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ໂພຘິເມວ ປວິສິໍສຸ, ໂພຘິປວິຏ຺ຐາ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣຫິຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອຕ຺ຖ ປນ ‘‘ຫິມຎ຺ຈ ຣໍສິໂຍ ຈາ’’ຕິ ອຍເມວ ປາໂຐ ສຕໂສຘິຕສມ຺ມເຕ ໂປຣາຓໂປຕ຺ຖເກ ເສເສສຸ ຈ ສພ຺ພໂປຕ຺ຖເກສຸ ທິສ຺ສຕິ. ມຫາວໍເສປິ ເຈຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ອຕີເຕ ຕມ຺ຫິ ສຕ຺ຕາເຫ, ສພ຺ເພ ຫິມວລາຫກາ;

ປວິສິໍສຸ ມຫາໂພຘິໍ, ສພ຺ພາ ຕາ ຣໍສິໂຍປິ ຈາ’’ຕິ.

ເກນຈິ ປນ ‘‘ປຎ຺ຈ ຣໍສິໂຍ’’ຕິ ປາຐໍ ປຣິກປ຺ເປຕ຺ວາ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສພ຺ພທິສາຫິ ປຎ຺ຈ ຣສ຺ມິໂຍ ອາວຕ຺ຕິຕ຺ວາຕິ ປຎ຺ຈຫິ ຜເລຫິ ນິກ຺ຂນ຺ຕຕ຺ຕາ ປຎ຺ຈ, ຕາ ປນ ຉພ຺ພຓ຺ຓາວາ’’ຕິ, ຕໍ ຕສ຺ສ ສມ຺ໂມຫວິຊມ຺ຠິຕມຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປຣິປຸຓ຺ຓຂນ຺ຘສາຂາປສາຂປຎ຺ຈຜລປຏິມຓ຺ຑິໂຕຕິ ປຣິປຸຓ຺ຓຂນ຺ຘສາຂາປສາຂາຫິ ເຈວ ປຎ຺ຈຫິ ຈ ຜເລຫິ ປຏິມຓ຺ຑິໂຕ, ສມນ຺ຕໂຕ ວິຠູສິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຠິເສກໍ ທຕ຺ວາຕິ ອໂນຕຕ຺ໂຕທເກນ ອຠິເສກໍ ທຕ຺ວາ. ມຫາໂພຘິຏ຺ຐາເນເຍວ ອຏ຺ຐາສີຕິ ໂພຘິສມີເປເຍວ ວສິ.

ປຸພ຺ພກຕ຺ຕິກປວາຣຓາທິວເສຕິ ອສ຺ສຍຸຊມາສສ຺ສ ຊຸຓ຺ຫປກ຺ຂປຸຓ຺ຓມິຍໍ. ຈາຕຸທ຺ທສີອຸໂປສຖຕ຺ຕາ ທ຺ວິສຕ຺ຕາເຫ ຊາເຕ ອຸໂປສໂຖ ສມ຺ປຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ກາຬປກ຺ຂສ຺ສ ອຸໂປສຖທິວເສ’’ຕິ, ອສ຺ສຍຸຊມາສກາຬປກ຺ຂສ຺ສ ຈາຕຸທ຺ທສີອຸໂປສເຖຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປາຈີນມຫາສາລມູເລ ຐເປສີຕິ ນຄຣສ຺ສ ປາຈີນທິສາຠາເຄ ຊາຕສ຺ສ ມຫາສາລຣຸກ຺ຂສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ມຓ຺ຑປໍ ກາເຣຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຐເປສິ. ສຕ຺ຕຣສເມ ທິວເສຕິ ປາຏິປທທິວສໂຕ ທຸຕິຍທິວເສ. ກຕ຺ຕິກຉຓປູຊໍ ອທ຺ທສາຕິ ກຕ຺ຕິກຉຓວເສນ ໂພຘິສ຺ສ ກຣິຍມານໍ ປູຊໍ ສຸມນສາມເຓໂຣ ອທ຺ທສ, ທິສ຺ວາ ຈ ອາຄໂຕ ສພ຺ພໍ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈສິ. ຕໍ ສນ຺ຘາເຍວ ຈ ເຖໂຣ ໂພຘິອາຫຣຓຕ຺ຖໍ ເປເສສິ.

ອຏ຺ຐາຣສ ເທວຕາກຸລານີຕິ ມຫາໂພຘິໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ຐິຕນາຄຍກ຺ຂາທິເທວຕາກຸລານິ ທຕ຺ວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອມຈ຺ຈກຸລານິ ໂພຘິສ຺ສ ກຕ຺ຕພ຺ພວິຈາຣຓຕ຺ຖາຍ ອທາສິ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸລານິ ໂລກສມ຺ມຕຕ຺ຕາ ອຸທກາສິຎ຺ຈນຕ຺ຖາຍ ອທາສິ, ກຸຏຸມ຺ພິຍກຸລານິ ໂພຘິສ຺ສ ກຕ຺ຕພ຺ພປູໂຊປກຣຓໂຄປນຕ຺ຖາຍ ອທາສິ. ‘‘ໂຄປກາ ຣາຊກມ຺ມິໂນ ຕຖາ ຕຣຈ຺ຉາ’’ຕິ ມຫາຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘‘ໂຄປກກຸລານິ ໂພຘິສິຎ຺ຈນຕ຺ຖໍ ຂີຣເຘນຸປາລນຕ຺ຖາຍ ຕຣຈ຺ຉກຸລານິ ກາລິງ຺ຄກຸລານິ ວິສ຺ສາສິການິ ປຘານມນຸສ຺ສກຸລານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາລິງ຺ຄກຸລານີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອຸທກາທິຄາຫກາ ກາລິງ຺ຄາ’’ຕິ ມຫາຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ກລິງ຺ເຄສຸ ຊນປເທ ຊາຕິສມ຺ປນ຺ນກຸລໍ ກາລິງ຺ຄກຸລ’’ນ຺ຕິ ເກຈິ. ອິມິນາ ປຣິວາເຣນາຕິ ສຫຕ຺ເຖ ກຣຓວຈນໍ, ອິມິນາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣປຣິວາເຣນ ສທ຺ຘິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິຎ຺ຌາຏວິໍ ສມຕິກ຺ກມ຺ມາຕິ ຣາຊາ ສຍມ຺ປິ ມຫາໂພຘິສ຺ສ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ເສນງ຺ຄປຣິວຸໂຕ ຖລປເຖນ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ວິຎ຺ຌາຏວິໍ ນາມ ອຏວິໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ. ຕາມລິຕ຺ຕິໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕຕິ ຕາມລິຕ຺ຕິໍ ນາມ ຕິຕ຺ຖໍ ສມ຺ປຕ຺ໂຕ. ອິທມສ຺ສ ຕຕິຍນ຺ຕິ ສຸວຓ຺ຓກຏາເຫ ປຕິຏ຺ຐິຕມຫາໂພຘິສ຺ສ ຣຊ຺ຊສມ຺ປທານໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ປເນສ ເອກວາຣໍ ສທ຺ຘາຍ ສກລຊມ຺ພຸທີປຣຊ຺ເຊນ ມຫາໂພຘິໍ ປູເຊສິເຍວ, ຕສ຺ມາ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ຈຕຸຕ຺ຖມິທໍ ຣຊ຺ຊສມ຺ປທານໍ. ມຫາໂພຘິໍ ປນ ຍສ຺ມິໍ ຍສ຺ມິໍ ທິວເສ ຣຊ຺ເຊນ ປູເຊສິ, ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ທິວເສ ສກລຊມ຺ພຸທີປຣຊ຺ຊໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ອາຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ມຫາໂພຘິປູຊໍ ກາເຣສິ.

ມາຄສິຣມາສສ຺ສາຕິ ມິຄສິຣມາສສ຺ສ. ປຐມປາຏິປທທິວເສຕິ ສຸກ຺ກປກ຺ຂປາຏິປທທິວເສ. ຕຎ຺ຫິ ກຓ຺ຫປກ຺ຂປາຏິປທທິວສໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ປຐມປາຏິປທທິວສ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິທຎ຺ຈ ອິມສ຺ມິໍ ທີເປ ປວຕ຺ຕມານໂວຫາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປນ ປຸຓ຺ຓມິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ອປຣາ ປຸຓ຺ຓມີ, ຕາວ ເອໂກ ມາໂສຕິ ໂວຫາຣສ຺ສ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເຕນ ໂວຫາເຣນ ‘‘ທຸຕິຍປາຏິປທທິວເສ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ກຓ຺ຫປກ຺ຂປາຏິປທທິວສໍ ‘‘ປຐມປາຏິປທ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາຕິ ມຫາສາລມູເລ ທິນ຺ເນຫິ ໂສຬສຫິ ຊາຕິສມ຺ປນ຺ນກຸເລຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາຕິ ວທນ຺ຕິ. ຄຈ຺ຉຕິ ວຕເຣຕິ ເອຕ຺ຖ ອເຣຕິ ເຂເທ. ເຕເນວາຫ ‘‘ກນ຺ທິຕ຺ວາ’’ຕິ, ໂພຘິຍາ ອທສ຺ສນໍ ອສຫມາໂນ ໂຣທິຕ຺ວາ ປຣິເທວິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຣສຣໍສິຊາລນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ມຫາໂພຘິສມາຣຸຬ຺ຫາຕິ ມຫາໂພຘິນາ ສມາຣຸຬ຺ຫາ. ປສ຺ສໂຕ ປສ຺ສໂຕຕິ ອນາທເຣ ສາມິວຈນໍ, ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ເສວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຫາສມຸທ຺ທຕລໍ ປກ຺ຂນ຺ຕາຕິ ມຫາສມຸທ຺ທສ຺ສ ອຸທກຕລໍ ປກ຺ຂນ຺ທິ. ສມນ຺ຕາ ໂຍຊນນ຺ຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ເອເກເກນ ປສ຺ເສນ ໂຍຊນປ຺ປມາເຓ ປເທເສ. ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍເຄ ເຈຕໍ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ວີຈິໂຍ ວູປສນ຺ຕາຕິ ວີຈິໂຍ ນ ອຸຏ຺ຐຫິໍສຸ, ນາເຫສຸນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປວຊ຺ຊິໍສູຕິ ວິຣວິໍສຸ, ນາທໍ ປວຕ຺ຕຍິໍສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຣຸກ຺ຂາທິສນ຺ນິສ຺ສິຕາຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ປພ຺ພຕາທິສນ຺ນິສ຺ສິຕາ ເທວຕາ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ສຸປຓ຺ຓຣູເປນາຕິ ສຸປຓ຺ຓສທິເສນ ຣູເປນ. ນາຄກຸລານິ ສນ຺ຕາເສສີຕິ ມຫາໂພຘິຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ອາຄຕານິ ນາຄກຸລານິ ສນ຺ຕາເສສິ, ເຕສໍ ຠຍໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ປລາເປສີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕທາ ຫິ ສມຸທ຺ທວາສິໂນ ນາຄາ ມຫາໂພຘິໍ ຄເຫຕຸໍ ວາຕວສ຺ສນ຺ຘກາຣາທີຫິ ມຫນ຺ຕໍ ວິກຸພ຺ພນໍ ອກໍສຸ. ຕໂຕ ສງ຺ຆມິຕ຺ຕຕ຺ເຖຣີ ຄຣຸຬວຓ຺ຓໍ ມາເປຕ຺ວາ ເຕນ ຄຣຸຬຣູເປນ ອາກາສໍ ປູຣຍມານາ ສິຂາມຣີຈິຊາເລນ ຄຄນໍ ເອກນ຺ຘກາຣໍ ກຕ຺ວາ ປກ຺ຂປ຺ປຫາຣວາເຕນ ມຫາສມຸທ຺ທໍ ອາໂລເຬຕ຺ວາ ສໍວຏ຺ຏຊລຘິນາທສທິເສນ ຣເວນ ນາຄານໍ ຫທຍານິ ຠິນ຺ທນ຺ຕີ ວິຍ ຕາເສຕ຺ວາ ນາເຄ ປລາເປສິ. ເຕ ຈ ອຸຕ຺ຣສ຺ຕຣູປາ ນາຄາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາຕິ ເຕ ຈ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຸຕ຺ຕາສິຕາ ນາຄາ ປຸນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ. ຕໍ ວິຠູຕິນ຺ຕິ ຕໍ ອິທ຺ຘິປາຏິຫາຣິຍສງ຺ຂາຕໍ ວິຠູຕິໍ, ຕໍ ອຈ຺ຉຣິຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຖຣີ ຍາຈິຕ຺ວາຕິ ‘‘ອຍ຺ເຍ, ອມ຺ຫາກໍ ຠຄວາ ມຸຈລິນ຺ທນາຄຣາຊສ຺ສ ໂຠຄາວລິໍ ອຕ຺ຕໂນ ຄນ຺ຘກຸຏິໍ ກຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາຫໍ ຕສ຺ສ ສງ຺ຄຫໍ ອກາສິ. ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌນທິວເສ ເນຣຎ຺ຊຣານທີຕີເຣ ອຕ຺ຕໂນ ອຸຈ຺ຉິຏ຺ຐປຕ຺ຕໍ ມຫາກາຬນາຄສ຺ສ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ອຸຣຸເວລນາເຄນ ມາປິຕໍ ວິສຘູມທຫນໍ ອຄເຓຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສຣຓສີລາຠຣຓມທາສິ. ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖຣໍ ເປເສຕ຺ວາ ນນ຺ໂທປນນ຺ທນາຄຣາຊານໍ ທເມຕ຺ວາ ນິພ຺ພິສໍ ອກາສິ. ເອວໍ ໂສ ໂລກນາຍໂກ ອມ຺ຫາກໍ ອຸປກາຣໂກ, ຕ຺ວມ຺ປິ ໂນ ໂທສມສ຺ສຣິຕ຺ວາ ມຸຫຸຕ຺ຕໍ ມຫາໂພຘິໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ນາຄໂລກສ຺ສ ສຄ຺ຄໂມກ຺ຂມຄ຺ຄໍ ສມ຺ປາເທຫີ’’ຕິ ເອວໍ ຍາຈິຕ຺ວາ. ມຫາໂພຘິວິໂຍຄທຸກ຺ຂິໂຕຕິ ມຫາໂພຘິວິໂຍເຄນ ທຸກ຺ຂິໂຕ ສຎ຺ຊາຕມານສິກທຸກ຺ໂຂ. ກນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ອິມສ຺ສ ປຣິຍາຍວຈນມຕ຺ຕໍ ໂຣທິຕ຺ວາຕິ, ຄຸຓກິຕ຺ຕນວເສນ ວາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ໂຣທິຕ຺ວາ, ວິລາປໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຸຕ຺ຕຣທ຺ວາຣໂຕຕິ ອນຸຣາຘປຸຣສ຺ສ ອຸຕ຺ຕຣທ຺ວາຣໂຕ. ມຄ຺ຄໍ ໂສຘາເປຕ຺ວາຕິ ຂາຓຸກຓ຺ຏກາທີນໍ ອຸທ຺ຘຣາປນວເສນ ມຄ຺ຄໍ ໂສຘາເປຕ຺ວາ. ອລງ຺ກາຣາເປຕ຺ວາຕິ ວາລຸກາທີນໍ ໂອກິຣາປນາທິວເສນ ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ. ສມຸທ຺ທສາລວຕ຺ຖຸສ຺ມິນ຺ຕິ ສມຸທ຺ທາສນ຺ນສາລາຍ ວຕ຺ຖຸຠູເຕ ປເທເສ. ຕສ຺ມິໍ ກິຣ ປເທເສ ຐິເຕຫິ ສມຸທ຺ທສ຺ສ ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ຕໍ ອຈ຺ຉຣິຍໍ ປກາເສຕຸໍ ຕຕ຺ຖ ເອກາ ສາລາ ກຕາ. ສາ ນາເມນ ‘‘ສມຸທ຺ທາສນ຺ນສາລາ’’ຕິ ປາກຏາ ຊາຕາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ສມຸທ຺ທາສນ຺ນສາລາຍ, ຐາເນ ຐຕ຺ວາ ມຫຓ຺ຓເວ;

ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ມຫາໂພຘິໍ, ມຫາເຖຣິທ຺ຘິຍາທ຺ທສ.

‘‘ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ກຕາ ສາລາ, ປກາເສຕຸໍ ຕມພ຺ຠຸຕໍ;

‘ສມຸທ຺ທາສນ຺ນສາລາ’ຕິ, ນາເມນາສິຘ ປາກຏາ’’ຕິ.

ຕາຍ ວິຠູຕິຍາຕິ ຕາຍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາຍ ປູຊາສກ຺ກາຣາທິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ. ເຖຣສ຺ສາຕິ ມຫາມຫິນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສ. ມຄ຺ຄສ຺ສ ກິຣ ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ປຸປ຺ເຜຫິ ກູຏາຄາຣສທິສສຓ຺ຐານານິ ປຸປ຺ຜເຈຕິຍານິ ກາຣາເປສິ. ຕໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອນ຺ຕຣນ຺ຕເຣ ປຸປ຺ຜອຄ຺ຆິຍານິ ຐເປນ຺ໂຕ’’ຕິ. ອາຄໂຕ ວຕເຣຕິ ເອຕ຺ຖ ອເຣຕິ ປສໍສາຍໍ, ສາຘຸ ວຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສຬສຫິ ຊາຕິສມ຺ປນ຺ນກຸເລຫີຕິ ອຏ຺ຐຫິ ອມຈ຺ຈກຸເລຫິ ອຏ຺ຐຫິ ຈ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸເລຫີຕິ ເອວໍ ໂສຬສຫິ ຊາຕິສມ຺ປນ຺ນກຸເລຫິ. ສມຸທ຺ທຕີເຣ ມຫາໂພຘິໍ ຐເປຕ຺ວາຕິ ສມຸທ຺ທເວລາຕເລ ອລງ຺ກຕປ຺ປຏິຍຕ຺ເຕ ຣມຓີເຍ ມຓ຺ຑເປ ມຫາໂພຘິໍ ຐເປຕ຺ວາ. ເອວໍ ປນ ກຕ຺ວາ ສກລຕມ຺ພປຓ຺ຓິຣຊ຺ເຊນ ມຫາໂພຘິໍ ປູເຊຕ຺ວາ ໂສຬສນ຺ນໍ ກຸລານໍ ຣຊ຺ຊໍ ນິຍ຺ຍາເຕຕ຺ວາ ສຍໍ ໂທວາຣິກຏ຺ຐາເນ ຐຕ຺ວາ ຕໂຍ ທິວເສ ອເນກປ຺ປກາຣໍ ປູຊໍ ກາຣາເປສິ. ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕີຓິ ທິວສານີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຣຊ຺ຊໍ ວິຈາເຣສີຕິ ຣຊ຺ຊໍ ວິຈາເຣຕຸໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ, ໂສຬສຫິ ວາ ຊາຕິສມ຺ປນ຺ນກຸເລຫິ ຣຊ຺ຊໍ ວິຈາຣາເປສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈຕຸຕ຺ເຖ ທິວເສຕິ ມິຄສິຣມາສສ຺ສ ສຸກ຺ກປກ຺ຂທສມິຍໍ. ອນຸປຸພ຺ເພນ ອນຸຣາຘປຸຣໍ ສມ຺ປຕ຺ໂຕຕິ ທສມິຍໍ ອລງ຺ກຕປ຺ປຏິຍຕ຺ຕຣເຖ ມຫາໂພຘິໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຸຬາຣປູຊໍ ກຸຣຸມາໂນ ປາຈີນປສ຺ສວິຫາຣສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐາຕພ຺ພຏ຺ຐານມາເນຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຆສ຺ສ ປາຕຣາສໍ ປວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ມຫິນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ຠາສິຕໍ ນາຄທີເປ ທສພເລນ ກຕໍ ນາຄທມນໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ນິສຊ຺ຊາທິນາ ປຣິຠຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນສຸ ຖູປາທີຫິ ສກ຺ກາຣໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຓໍ ກາເຣຕ຺ວາ ຕໂຕ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຕວກ຺ກພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຄາມທ຺ວາເຣ ຐເປຕ຺ວາ ປູເຊຕ຺ວາ ເອວໍ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ປູຊໍ ກຕ຺ວາ ອິມິນາ ອນຸກ຺ກເມນ ອນຸຣາຘປຸຣໍ ສມ຺ປຕ຺ໂຕ. ຈາຕຸທ຺ທສີທິວເສຕິ ມິຄສິຣມາສສ຺ເສວ ສຸກ຺ກປກ຺ຂຈາຕຸທ຺ທເສ. ວຑ຺ຒມານກຈ຺ຉາຍາຍາຕິ ຉາຍາຍ ວຑ຺ຒມານສມເຍ, ສາຍນ຺ຫສມເຍຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສມາປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ຜລສມາປຕ຺ຕິໍ. ຕິລກຠູເຕຕິ ອລງ຺ກາຣຠູເຕ. ຣາຊວຕ຺ຖຸທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐກຏ຺ຐາເນຕິ ຣາຊຸຍ຺ຍານສ຺ສ ທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐກຏ຺ຐາເນ. ‘‘ສກລຣຊ຺ຊໍ ມຫາໂພຘິສ຺ສ ທິນ຺ນປຸພ຺ພຕ຺ຕາ ອຸປຈາຣຕ຺ຖໍ ຣາຊາ ໂທວາຣິກເວສໍ ຄຓ຺ຫີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ອນຸປຸພ຺ພວິປສ຺ສນນ຺ຕິ ອຸທຍພ຺ພຍາທິອນຸປຸພ຺ພວິປສ຺ສນໍ. ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາຕິ ອາຣຠິຕ຺ວາ. ອຕ຺ຖງ຺ຄມິເຕຕິ ອຕ຺ຖງ຺ຄເຕ. ‘‘ສຫ ໂພຘິປຕິຏ຺ຐາເນນາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ວິຠຕ຺ຕິວິປຣິຓາມໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ສຫ ໂພຘິປຕິຏ຺ຐານາ’’ຕິ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນໍ ກຕໍ. ສຕິ ຫິ ສຫໂຍເຄ ກຣຓວຈເນນ ຠວິຕພ຺ພໍ. ມຫາປຖວີ ອກມ຺ປີຕິ ຈ ອິທໍ ມຸຂມຕ຺ຕນິທສ຺ສນໍ, ອຎ຺ຎານິປິ ອເນການິ ອຈ຺ຉຣິຍານິ ອເຫສຸໍເຍວ. ຕຖາ ຫິ ສຫ ໂພຘິປຕິຏ຺ຐາເນນ ອຸທກປຣິຍນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ມຫາປຖວີ ອກມ຺ປິ, ຕານິ ມູລານິ ກຏາຫມຸຂວຏ຺ຏິໂຕ ອຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ກຏາຫໍ ວິນນ຺ຘນ຺ຕາ ປຖວີຕລໂມຕຣິໍສຸ, ສມນ຺ຕໂຕ ທິພ຺ພກຸສຸມານິ ວສ຺ສິໍສຸ, ອາກາເສ ທິພ຺ພຕູຣິຍານິ ວຊ຺ຊິໍສຸ, ມຫາເມໂຆ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐິຘາຣມກາສິ, ອາກາສປເທສາ ວິຣວິໍສຸ, ວິຊ຺ຊຸລຕາ ນິຈ຺ຉຣິໍສຸ. ເທວຕາ ສາຘຸກາຣມທໍສຸ, ສມາຄຕາ ສກລທີປວາສິໂນ ຄນ຺ຘມາລາທີຫິ ປູຊຍິໍສຸ, ຄຫິຕມກຣນ຺ທາ ມນ຺ທມາຣຸຕາ ວາຍິໍສຸ, ສມນ຺ຕໂຕ ຆນສີຕລຫິມວລາຫກາ ມຫາໂພຘິໍ ຉາທຍິໍສຸ. ເອວໍ ໂພຘິ ປຖວິຍໍ ປຕິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຫິມຄພ຺ເຠ ສນ຺ນິສີທິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາຫໍ ໂລກສ຺ສ ອທສ຺ສນໍ ອຄມາສິ. ຫິມຄພ຺ເຠ ສນ຺ນິສີທີຕິ ຫິມຄພ຺ຠສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ອຏ຺ຐາສິ. ວິປ຺ຜຸຣນ຺ຕາຕິ ວິປ຺ຜຸຣນ຺ຕາ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ສໍສຣນ຺ຕາ. ນິຈ຺ຉຣິໍສູຕິ ນິກ຺ຂມິໍສຸ. ທສ຺ສິໍສູຕິ ປຎ຺ຎາຍິໍສຸ. ສພ຺ເພ ທີປວາສິໂນຕິ ສພ຺ເພ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປວາສິໂນ. ອຸຕ຺ຕຣສາຂໂຕ ເອກໍ ຜລນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕຣສາຂາຍ ຐິຕໍ ເອກໍ ຜລໍ. ‘‘ປາຈີນສາຂາຍ ເອກໍ ຜລ’’ນ຺ຕິປິ ເກຈິ. ມຫາອາສນຏ຺ຐາເນຕິ ປຸພ຺ພປສ຺ເສ ມຫາສິລາສເນນ ປຕິຏ຺ຐິຕຏ຺ຐາເນ. ອິສ຺ສຣນິມ຺ມານວິຫາເຣຕິ ອິສ຺ສຣນິມ຺ມານສງ຺ຂາເຕ ກສ຺ສປຄິຣິວິຫາເຣ. ‘‘ອິສ຺ສຣນິມ຺ມານວິຫາເຣ’’ຕິ ຫິ ປຸພ຺ພສງ຺ເກຕວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິທານິ ປນ ໂສ ວິຫາໂຣ ‘‘ກສ຺ສປຄິຣີ’’ຕິ ປຎ຺ຎາໂຕ. ‘‘ອິສ຺ສຣສມຓາຣາເມ’’ຕິປິ ເກຈິ ປຐນ຺ຕິ. ຕຖາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ຕວກ຺ກພ຺ຣາຫ຺ມຓຄາເມ, ຖູປາຣາເມ ຕເຖວ ຈ;

ອິສ຺ສຣສມຓາຣາເມ, ປຐເມ ເຈຕິຍງ຺ຄເຓ’’ຕິ.

ໂຍຊນິຍອາຣາເມສູຕິ ອນຸຣາຘປຸຣສ຺ສ ສມນ຺ຕາ ໂຍຊນສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ກຕອາຣາເມສຸ. ສມນ຺ຕາ ປຕິຏ຺ຐິເຕ ມຫາໂພຘິມ຺ຫີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອນຸຣາຘປຸຣສ຺ສ ສມນ຺ຕາ ເອວໍ ປຸຕ຺ຕນຕ຺ຕຸປຣມ຺ປຣາຍ ມຫາໂພຘິມ຺ຫິ ປຕິຏ຺ຐິເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂລຫປາສາທຏ຺ຐານໍ ປູເຊສີຕິ ໂລຫປາສາທສ຺ສ ກຕ຺ຕພ຺ພຏ຺ຐານໍ ປູເຊສິ. ‘‘ກິຎ຺ຈາປິ ໂລຫປາສາທໍ ເທວານໍປິຍຕິສ຺ໂສເຍວ ມຫາຣາຊາ ກາເຣສ຺ສຕິ, ຕຖາປິ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ອຠາວໂຕ ‘ອນາຄເຕ’ຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ທຸຏ຺ຐຄາມຓິອຠເຍເນວ ກາຣິໂຕ ໂລຫປາສາໂທ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ມູລານິ ປນສ຺ສ ນ ຕາວ ໂອຕຣນ຺ຕີຕິ ອິມິນາ, ມຫາຣາຊ, ອິມສ຺ມິໍ ທີເປ ສຕ຺ຖຸສາສນໍ ປຕິຏ຺ຐິຕມຕ຺ຕເມວ ອໂຫສິ, ນ ຕາວ ສຸປຕິຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ, ອສ຺ສ ສຕ຺ຖຸສາສນສ຺ສ ມູລານິ ປນ ນ ຕາວ ໂອຕິຓ຺ຓານີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂອຕຣນ຺ຕີຕິ ຫິ ອຕີຕຕ຺ເຖ ວຕ຺ຕມານວຈນໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ກທາ ປນ ຠນ຺ເຕ ມູລານິ ໂອຕິຓ຺ຓານິ ນາມ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ໂຍ ອມຈ຺ໂຈ ຈຕຸປຓ຺ຓາສາຍ ເຊຏ຺ຐກກນິຏ຺ຐຠາຕຸເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ເຈຕິຍຄິຣິມ຺ຫິ ປພ຺ພຊິໂຕ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມຫາອຣິຏ຺ໂຐ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ. ເມຆວຓ຺ຓາຠຍສ຺ສ ອມຈ຺ຈສ຺ສ ປຣິເວຓຏ຺ຐາເນຕິ ເມຆວຓ຺ຓາຠຍສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ອມຈ຺ເຈນ ກຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ປຣິເວຓສ຺ສ ວຕ຺ຖຸຠູເຕ ຐາເນ. ມຓ຺ຑປປ຺ປກາຣນ຺ຕິ ມຓ຺ຑປສທິສໍ. ສທິສຕ຺ຖມ຺ປິ ຫິ ປກາຣສທ຺ທໍ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ. ສາສນສ຺ສ ມູລານິ ໂອຕຣນ຺ຕານິ ປສ຺ສິສ຺ສາມີຕິ ອິມິນາ ສາສນສ຺ສ ສຸຏ຺ຐຸ ປຕິຏ຺ຐານາກາຣໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມີຕິ ທີເປຕິ.

ເມຆວິຣຫິຕສ຺ສ ນິມ຺ມລສ຺ເສວ ອາກາສສ຺ສ ວິຣວິຕຕ຺ຕາ ‘‘ອາກາສໍ ມຫາວິຣວໍ ຣວີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຈ຺ເຈກຄຓີຫີຕິ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ຄຓາຈຣິເຍຫິ. ປຈ຺ເຈກໍ ຄຓໍ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ປຈ຺ເຈກຄຓິໂນ. ຍຖາ ເວຊ຺ໂຊ ຄິລາເນສຸ ກຣຸຓາຍ ຕິກິຈ຺ຉນເມວ ປຸຣກ຺ຂຕ຺ວາ ວິຄຕຈ຺ຉນ຺ທໂທໂສ ຊິຄຸຈ຺ຉນີເຍສຸ ວເຓສຸ ຄຸຍ຺ຫຏ຺ຐາເນສຸ ຈ ເຠສຊ຺ຊເລປນາທິນາ ຕິກິຈ຺ຉນເມວ ກໂຣຕິ, ເອວໍ ຠຄວາປິ ກິເລສພ຺ຍາຘິປີຬິເຕສຸ ສຕ຺ເຕສຸ ກຣຸຓາຍ ເຕ ສຕ຺ເຕ ກິເລສພ຺ຍາຘິທຸກ຺ຂໂຕ ໂມເຈຕຸກາໂມ ອວຕ຺ຕພ຺ພາຣຫານິ ຄຸຍ຺ຫຏ຺ຐານນິສ຺ສິຕານິປິ ອສປ຺ປາຍານິ ວທນ຺ໂຕ ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ສຕ຺ຕານໍ ກິເລສພ຺ຍາຘິໍ ຕິກິຈ຺ຉຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຕ຺ຖຸ ກຣຸຓາຄຸຓປຣິທີປກ’’ນ຺ຕິ. ອນຸສິຏ຺ຐິກຣານນ຺ຕິ ອນຸສາສນີກຣານໍ, ເຍ ຠຄວໂຕ ອນຸສາສນິໍ ສມ຺ມາ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ເຕສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກາຍກມ຺ມວຈີກມ຺ມວິປ຺ຜນ຺ທິຕວິນຍນນ຺ຕິ ກາຍວຈີທ຺ວາເຣສຸ ອຊ຺ຌາຈາຣວເສນ ປວຕ຺ຕສ຺ສ ກິເລສວິປ຺ຜນ຺ທິຕສ຺ສ ວິນຍນກຣໍ.

ຣາຊິໂນຕິ ອຸປໂຍຄຕ຺ເຖ ສາມິວຈນໍ, ຣາຊານມນຸສາສິໍສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາໂລກນ຺ຕິ ຎາຓາໂລກໍ. ນິພ຺ພາຍິໍສຸ ມເຫສໂຍຕິ ເອຕ຺ຖ ມຫາມຫິນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ທ຺ວາທສວສ຺ສິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປໍ ສມ຺ປຕ຺ໂຕ, ຕຕ຺ຖ ທ຺ເວ ວສ຺ສານິ ວສິຕ຺ວາ ວິນຍໍ ປຕິຏ຺ຐເປສິ. ທ຺ວາສຏ຺ຐິວສ຺ສິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕຕິ ວທນ຺ຕິ.

ເຕສໍ ເຖຣານໍ ອນ຺ເຕວາສິກາຕິ ເຕສໍ ມຫາມຫິນ຺ທຕ຺ເຖຣປ຺ປມຸຂານໍ ເຖຣານໍ ອນ຺ເຕວາສິກາ. ຕິສ຺ສທຕ຺ຕາທໂຍ ປນ ມຫາອຣິຏ຺ຐຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອນ຺ເຕວາສິກາ, ຕສ຺ມາ ຕິສ຺ສທຕ຺ຕກາຬສຸມນທີຆສຸມນາທໂຍ ມຫາອຣິຏ຺ຐຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອນ຺ເຕວາສິກາ ຈາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອນ຺ເຕວາສິການໍ ອນ຺ເຕວາສິກາຕິ ອຸຠຍຖາ ວຸຕ຺ຕອນ຺ເຕວາສິການໍ ອນ຺ເຕວາສິກາ. ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາຕິ –

‘‘ຕໂຕ ມຫິນ຺ໂທ ອິຏ຺ຏິໂຍ, ອຸຕ຺ຕິໂຍ ສມ຺ພໂລ ຕຖາ;

ຠທ຺ທນາໂມ ຈ ປຓ຺ຑິໂຕ.

‘‘ເອເຕ ນາຄາ ມຫາປຎ຺ຎາ, ຊມ຺ພຸທີປາ ອິຘາຄຕາ;

ວິນຍໍ ເຕ ວາຈຍິໍສຸ, ປິຏກໍ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິຍາ.

‘‘ນິກາເຍ ປຎ຺ຈ ວາເຈສຸໍ, ສຕ຺ຕ ເຈວ ປກຣເຓ;

ຕໂຕ ອຣິຏ຺ໂຐ ເມຘາວີ, ຕິສ຺ສທຕ຺ໂຕ ຈ ປຓ຺ຑິໂຕ.

‘‘ວິສາຣໂທ ກາຬສຸມໂນ, ເຖໂຣ ຈ ທີຆນາມໂກ’’ຕິ. –

ເອວມາທິນາ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາ.

ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ວິນຍານິສໍສກຖາວຓ຺ຓນາ

ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ ‘‘ເກນາຠຕ’’ນ຺ຕິ ອິມໍ ປຎ຺ຫໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ວິຠຊິຕ຺ວາ ອິທານິ ‘‘ກຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐິຕ’’ນ຺ຕິ ອິມໍ ປຎ຺ຫໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ກຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐິຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ເຕລມິວາຕິ ສີຫເຕລມິວ. ອຘິມຕ຺ຕສຕິຄຕິຘີຕິມນ຺ເຕສູຕິ ເອຕ຺ຖ ສຕີຕິ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຘາຣຓກສຕິ. ຄຕີຕິ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນກຄຕິ. ຘີຕີຕິ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ກຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນກຎາຓໍ. ຄຕີຕິ ວາ ປຎ຺ຎາຄຕິ. ຘີຕີຕິ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນວີຣິຍໍ ສຊ຺ຌາຍນວີຣິຍໍ ຘາຣຓວີຣິຍຎ຺ຈ. ລຊ຺ຊີສູຕິ ປາປຊິຄຸຈ຺ຉນກລກ຺ຂຓາຍ ລຊ຺ຊາຍ ສມນ຺ນາຄເຕສຸ. ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈເກສູຕິ ອຓຸມຕ຺ເຕສຸປິ ວຊ຺ເຊສຸ ໂທສທສ຺ສາວິຕາຍ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍໍ ນິສ຺ສາຍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈກາຣີສຸ. ສິກ຺ຂາກາເມສູຕິ ອຘິສີລອອຈິຕ຺ຕອຘິປຎ຺ຎາວເສນ ຕິສ຺ໂສ ສິກ຺ຂາ ກາມຍມາເນສຸ ສມ຺ປິຍາຍິຕ຺ວາ ສິກ຺ຂນ຺ເຕສຸ.

ອກຕ຺ຕພ຺ພໂຕ ນິວາເຣຕ຺ວາ ກຕ຺ຕພ຺ເພສຸ ປຕິຏ຺ຐາປນໂຕ ມາຕາປິຕຸຏ຺ຐານິໂຍຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຈາຣໂຄຈຣກຸສລຕາຕິ ເວຬຸທານາທິມິຈ຺ຉາຊີວສ຺ສ ກາຍປາຄພ຺ຠິຍາທີນຎ຺ຈ ອກຣເຓນ ສພ຺ພໂສ ອນາຈາຣໍ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ‘‘ກາຍິໂກ ອວີຕິກ຺ກໂມ ວາຈສິໂກ ອວີຕິກ຺ກໂມ’’ຕິ (ວິຠ. ໕໑໑) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕຠິກ຺ຂຸສາຣຸປ຺ປອາຈາຣສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເວສິຍາທິອໂຄຈຣໍ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ປິຓ຺ຑປາຕາທິອຕ຺ຖໍ ອຸປສງ຺ກມິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐານສງ຺ຂາຕໂຄຈເຣນ ຈ ສມ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ສມຓາຈາເຣສຸ ເຈວ ສມຓໂຄຈເຣສຸ ຈ ກຸສລຕາ. ອປິຈ ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ສຕ຺ຖຣິ ສຄາຣໂວ ສປ຺ປຕິສ຺ໂສ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີສຸ ສຄາຣໂວ ສປ຺ປຕິສ຺ໂສ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປສມ຺ປນ຺ໂນ ສຸນິວຕ຺ໂຖ ສຸປາຣຸໂຕ ປາສາທິເກນ ອຠິກ຺ກນ຺ເຕນ ປຏິກ຺ກນ຺ເຕນ ອາໂລກິເຕນ ວິໂລກິເຕນ ສມິຎ຺ຊິເຕນ ປສາຣິເຕນ ໂອກ຺ຂິຕ຺ຕຈກ຺ຂຸ ອິຣິຍາປຖສມ຺ປນ຺ໂນ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ຄຸຕ຺ຕທ຺ວາໂຣ ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎູ ຊາຄຣິຍມນຸຍຸຕ຺ໂຕ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ເຎນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ອປ຺ປິຈ຺ໂຉ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍ ປວິວິຕ຺ໂຕ ອສໍສຏ຺ໂຐ ອາຠິສມາຈາຣິເກສຸ ສກ຺ກຈ຺ຈກາຣີ ຄຣຸຈິຕ຺ຕີກາຣພຫຸໂລ ວິຫຣຕິ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ອາຈາໂຣ.

ໂຄຈໂຣ ປນ ອຸປນິສ຺ສຍໂຄຈໂຣ ອາຣກ຺ຂໂຄຈໂຣ ອຸປນິພນ຺ຘໂຄຈໂຣຕິ ຕິວິໂຘ. ຕຕ຺ຖ ທສກຖາວຕ຺ຖຸຄຸຓສມນ຺ນາຄໂຕ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ໂຕ, ຍໍ ນິສ຺ສາຍ ອສ຺ສຸຕໍ ສຸຓາຕິ, ສຸຕໍ ປຣິໂຍທາເປຕິ, ກງ຺ຂໍ ວິຕຣຕິ, ທິຏ຺ຐິໍ ອຸຊຸໍ ກໂຣຕິ, ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທຕິ, ຍສ຺ສ ວາ ປນ ອນຸສິກ຺ຂມາໂນ ສທ຺ຘາຍ ວຑ຺ຒຕິ, ສີເລນ, ສຸເຕນ, ຈາເຄນ, ປຎ຺ຎາຍ ວຑ຺ຒຕິ, ອຍໍ ອຸປນິສ຺ສຍໂຄຈໂຣ. ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ອນ຺ຕຣຆຣໍ ປວິຏ຺ໂຐ ວີຖິປຏິປນ຺ໂນ ໂອກ຺ຂິຕ຺ຕຈກ຺ຂຸ ຍຸຄມຕ຺ຕທສ຺ສາວີ ສໍວຸໂຕ ຄຈ຺ຉຕິ, ນ ຫຕ຺ຖິໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ, ນ ອສ຺ສໍ, ນ ຣຖໍ, ນ ປຕ຺ຕິໍ, ນ ອິຕ຺ຖິໍ, ນ ປຸຣິສໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ, ນ ອຸທ຺ຘໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ, ນ ອໂຘ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ, ນ ທິສາວິທິສມ຺ປິ ເປກ຺ຂມາໂນ ຄຈ຺ຉຕິ, ອຍໍ ອາຣກ຺ຂໂຄຈໂຣ. ອຸປນິພນ຺ຘໂຄຈໂຣ ປນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ, ຍຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂຸ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປນິພນ຺ຘຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ – ‘‘ໂກ ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ໂຄຈໂຣ ສໂກ ເປຕ຺ຕິໂກ ວິສໂຍ, ຍທິທໍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ’’ຕິ. ອຍໍ ອຸປນິພນ຺ຘໂຄຈໂຣ. ອິຕິ ອິມິນາ ຈ ອາຈາເຣນ ອິມິນາ ຈ ໂຄຈເຣນ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ອາຈາຣໂຄຈຣກຸສລຕາ. ເອວໍ ອນາຈາຣໍ ອໂຄຈຣຎ຺ຈ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ສທ຺ຘາປພ຺ພຊິຕານໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕອາຈາຣໂຄຈເຣສຸ ກຸສລຠາໂວ ວິນຍຘຣາຍຕ຺ໂຕຕິ ອຍມານິສໍໂສ ວິນຍປຣິຍຕ຺ຕິຍາ ທສ຺ສິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ວິນຍປຣິຍຕ຺ຕິໍ ນິສ຺ສາຍາຕິ ວິນຍປຣິຍາປຸຓນໍ ນິສ຺ສາຍ. ອຕ຺ຕໂນ ສີລກ຺ຂນ຺ໂຘ ສຸຄຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ ສຸຣກ຺ຂິໂຕຕິ ກຖມສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ສີລກ຺ຂນ຺ໂຘ ສຸຄຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ ສຸຣກ຺ຂິໂຕ? ອາປຕ຺ຕິຎ຺ຫິ ອາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ຉຫາກາເຣຫິ ອາປຊ຺ຊຕິ ອລຊ຺ຊິຕາ, ອຎ຺ຎາຓຕາ, ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈປກຕຕາ, ອກປ຺ປິເຍ ກປ຺ປິຍສຎ຺ຎິຕາ, ກປ຺ປິເຍ ອກປ຺ປິຍສຎ຺ຎິຕາ, ສຕິສມ຺ໂມສາຕິ. ວິນຍຘໂຣ ປນ ອິເມຫິ ຉຫາກາເຣຫິ ອາປຕ຺ຕິໍ ນາປຊ຺ຊຕິ.

ກຖໍ ອລຊ຺ຊິຕາຍ ນາປຊ຺ຊຕິ? ໂສ ຫິ ‘‘ປສ຺ສຖ ໂຠ, ອຍໍ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍໍ ຊານນ຺ໂຕເຍວ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວີຕິກ຺ກມໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ ອິມໍ ປຣູປວາທໍ ຣກ຺ຂນ຺ໂຕປິ ອກປ຺ປິຍຠາວໍ ຊານນ຺ໂຕເຍວ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ວີຕິກ຺ກມໍ ນ ກໂຣຕິ. ເອວໍ ອລຊ຺ຊິຕາຍ ນາປຊ຺ຊຕິ. ສຫສາ ອາປນ຺ນມ຺ປິ ເທສນາຄາມິນິໍ ເທເສຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິຍາ ວຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ສຸທ຺ຘນ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐາຕິ, ຕໂຕ –

‘‘ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ອາປຕ຺ຕິໍ ນາປຊ຺ຊຕິ, ອາປຕ຺ຕິໍ ນ ປຣິຄູຫຕິ;

ອຄຕິຄມນຎ຺ຈ ນ ຄຈ຺ຉຕິ, ເອທິໂສ ວຸຈ຺ຈຕິ ລຊ຺ຊິປຸຄ຺ຄໂລ’’ຕິ. (ປຣິ. ໓໕໙) –

ອິມສ຺ມິໍ ລຊ຺ຊິຠາເວ ປຕິຏ຺ຐິໂຕວ ໂຫຕິ.

ກຖໍ ອຎ຺ຎາຓຕາຍ ນາປຊ຺ຊຕິ? ໂສ ຫິ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍໍ ຊານາຕິ, ຕສ຺ມາ ກປ຺ປິຍໍເຍວ ກໂຣຕິ, ອກປ຺ປິຍໍ ນ ກໂຣຕິ. ເອວໍ ອຎ຺ຎາຓຕາຍ ນາປຊ຺ຊຕິ.

ກຖໍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈປກຕຕາຍ ນາປຊ຺ຊຕິ? ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍໍ ນິສ຺ສາຍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ເຈ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ວຕ຺ຖຸໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ມາຕິກໍ ປທຠາຊນໍ ອນ຺ຕຣາປຕ຺ຕິໍ ອນາປຕ຺ຕິໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ກປ຺ປິຍໍ ເຈ ໂຫຕິ, ກໂຣຕິ, ອກປ຺ປິຍໍ ເຈ, ນ ກໂຣຕິ. ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ປນ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ອວິນິຈ຺ຉິນິຕ຺ວາວ ‘‘ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ນ ວີຕິກ຺ກມຕິ. ເອວໍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈປກຕຕາຍ ນາປຊ຺ຊຕິ.

ກຖໍ ອກປ຺ປິເຍ ກປ຺ປິຍສຎ຺ຎິຕາທີຫິ ນາປຊ຺ຊຕິ? ໂສ ຫິ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍໍ ຊານາຕິ, ຕສ຺ມາ ອກປ຺ປິເຍ ກປ຺ປິຍສຎ຺ຎີ ນ ໂຫຕິ, ກປ຺ປິເຍ ອກປ຺ປິຍສຎ຺ຎີ ນ ໂຫຕິ, ສຸປຕິຏ຺ຐິຕາ ຈສ຺ສ ສຕິ ໂຫຕິ, ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ ອຘິຏ຺ເຐຕິ, ວິກປ຺ເປຕພ຺ພໍ ວິກປ຺ເປຕິ. ອິຕິ ອິເມຫິ ຉຫາກາເຣຫິ ອາປຕ຺ຕິໍ ນາປຊ຺ຊຕິ, ອາປຕ຺ຕິໍ ອນາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ອຂຓ຺ຑສີໂລ ໂຫຕິ ປຣິສຸທ຺ຘສີໂລ. ເອວມສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ສີລກ຺ຂນ຺ໂຘ ສຸຄຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ ສຸຣກ຺ຂິໂຕ.

ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈປກຕານນ຺ຕິ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປນ຺ເນນ ກຸກ຺ກຸຈ຺ເຈນ ອຠິຠູຕານໍ. ກຖໍ ປນ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈປກຕານໍ ປຏິສຣຓໍ ໂຫຕິ? ຕິໂຣຣຏ຺ເຐສຸ ຕິໂຣຊນປເທສຸ ຈ ອຸປ຺ປນ຺ນກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ອສຸກສ຺ມິໍ ກິຣ ວິຫາເຣ ວິນຍຘໂຣ ວສຕີ’’ຕິ ທູຣໂຕປິ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ. ໂສ ເຕຫິ ກຕກມ຺ມສ຺ສ ວຕ຺ຖຸໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ອາປຕ຺ຕານາປຕ຺ຕິໍ ຄຣຸກລຫຸກາທິເຠທໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ເທສນາຄາມິນິໍ ເທສາເປຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິຍາ ວຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ສຸທ຺ຘນ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐາເປຕິ. ເອວໍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈປກຕານໍ ປຏິສຣຓໍ ໂຫຕິ.

ວິສາຣໂທ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ໂວຫຣຕີຕິ ວິຄໂຕ ສາຣໂທ ຠຍໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ວິສາຣໂທ, ອຠີໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອວິນຍຘຣສ຺ສ ຫິ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ກເຖນ຺ຕສ຺ສ ຠຍໍ ສາຣຊ຺ຊໍ ໂອກ຺ກມຕິ, ວິນຍຘຣສ຺ສ ຕໍ ນ ໂຫຕິ. ກສ຺ມາ? ‘‘ເອວໍ ກເຖນ຺ຕສ຺ສ ໂທໂສ ໂຫຕິ, ເອວໍ ນ ໂທໂສ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ກຖນໂຕ.

ປຈ຺ຈຕ຺ຖິເກ ສຫຘມ຺ເມນ ສຸນິຄ຺ຄຫິຕໍ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ທ຺ວິຘາ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ ນາມ ອຕ຺ຕປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ ຈ ສາສນປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ ຈ. ຕຕ຺ຖ ເມຕ຺ຕິຍຠຸມ຺ມຊກາ ຈ ຠິກ຺ຂູ ວຑ຺ໂຒ ຈ ລິຈ຺ຉວີ ອມູລເກນ ອນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸນາ ໂຈເທສຸໍ, ອິເມ ອຕ຺ຕປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ ນາມ. ເຍ ວາ ປນຎ຺ເຎປິ ທຸສ຺ສີລາ ປາປຘມ຺ມາ, ສພ຺ເພ ເຕ ອຕ຺ຕປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ. ວິປຣີຕທສ຺ສນາ ປນ ອຣິຏ຺ຐຠິກ຺ຂຸກຓ຺ຏກສາມເຓຣເວສາລິກວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກາ ມຫາສງ຺ຆິກາທໂຍ ຈ ອພຸທ຺ຘສາສນໍ ‘‘ພຸທ຺ຘສາສນ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ກຕປຄ຺ຄຫາ ສາສນປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ ນາມ. ເຕ ສພ຺ເພປິ ສຫຘມ຺ເມນ ສຫກາຣເຓນ ວຈເນນ ຍຖາ ຕໍ ອສທ຺ຘມ຺ມໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ເອວໍ ສຸນິຄ຺ຄຫິຕໍ ກຕ຺ວາ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ສທ຺ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຍາ ປຏິປນ຺ໂນ ໂຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ຕິວິໂຘ ສທ຺ຘມ຺ໂມ ປຣິຍຕ຺ຕິປຏິປຕ຺ຕິອຘິຄມວເສນ. ຕຕ຺ຖ ຕິປິຏກໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ປຣິຍຕ຺ຕິສທ຺ຘມ຺ໂມ ນາມ. ເຕຣສ ຘຸຕງ຺ຄຄຸຓາ ຈຸທ຺ທສ ຂນ຺ຘກວຕ຺ຕານິ ທ຺ເວອສີຕິ ມຫາວຕ຺ຕານີຕິ ອຍໍ ປຏິປຕ຺ຕິສທ຺ຘມ຺ໂມ ນາມ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຄ຺ຄາ ຈ ຈຕ຺ຕາຣິ ຜລານິ ຈ, ອຍໍ ອຘິຄມສທ຺ຘມ຺ໂມ ນາມ. ຕຕ຺ຖ ເກຈິ ເຖຣາ ‘‘ໂຍ ໂວ, ອານນ຺ທ, ມຍາ ຘມ຺ໂມ ຈ ວິນໂຍ ຈ ເທສິໂຕ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ, ໂສ ໂວ ມມຈ຺ຈເຍນ ສຕ຺ຖາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໒໑໖) ອິມິນາ ສຸຕ຺ເຕນ ‘‘ສາສນສ຺ສ ປຣິຍຕ຺ຕິ ມູລ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເກຈິ ເຖຣາ ‘‘ອິເມ ຈ, ສຸຠທ຺ທ, ຠິກ຺ຂູ ສມ຺ມາ ວິຫເຣຍ຺ຍຸໍ, ອສຸຎ຺ໂຎ ໂລໂກ ອຣຫນ຺ເຕຫິ ອສ຺ສາ’’ຕິ ອິມິນາ ສຸຕ຺ເຕນ (ທີ. ນິ. ໒.໒໑໔) ‘‘ສາສນສ຺ສ ປຏິປຕ຺ຕິ ມູລ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ຍາວ ປຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂູ ສມ຺ມາ ປຏິປນ຺ນາ ສໍວິຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕາວ ສາສນໍ ຐິຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ອິຕເຣ ປນ ເຖຣາ ‘‘ປຣິຍຕ຺ຕິຍາ ອນ຺ຕຣຫິຕາຍ ສຸປ຺ປຏິປນ຺ນສ຺ສປິ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອາຫໍສຸ. ສເຈປິ ປຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂູ ຈຕ຺ຕາຣິ ປາຣາຊິການິ ຣກ຺ຂຓກາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕ ສທ຺ເຘ ກຸລປຸຕ຺ເຕ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ປຈ຺ຈນ຺ຕິເມ ຊນປເທ ອຸປສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ທສວຄ຺ຄຄຓໍ ປູເຣຕ຺ວາ ມຊ຺ຌິມຊນປເທປິ ອຸປສມ຺ປທໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕິ. ເອເຕນຸປາເຍນ ວີສຕິວຄ຺ຄສງ຺ຆໍ ປູເຣຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນປິ ອພ຺ຠານກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ສາສນໍ ວຸຑ຺ຒິໍ ວິຣຸຬ຺ຫິໍ ຄມຍິສ຺ສນ຺ຕິ. ເອວມຍໍ ວິນຍຘໂຣ ຕິວິຘສ຺ສປິ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສ ຈິຣຏ຺ຐິຕິຍາ ປຏິປນ຺ໂນ ໂຫຕີຕິ. ເອວມຍໍ ວິນຍຘໂຣ ອິເມ ປຎ຺ຈານິສໍເສ ປຏິລຠຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ວິນໂຍ ສໍວຣຕ຺ຖາຍາຕິອາທີສຸ (ປຣິ. ອຏ຺ຐ. ໓໖໖) ວິນໂຍຕິ ວິນຍສ຺ສ ປຣິຍາປຸຓນໍ, ວິນໂຍຕິ ວາ ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ສກລາປິ ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ວິນຍປຣິຍາປຸຓນໍ ວາ ກາຍວຈີທ຺ວາຣສໍວຣຕ຺ຖາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ອາຊີວປາຣິສຸທ຺ຘິປຣິໂຍສານສ຺ສ ສີລສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອວິປ຺ປຏິສາໂຣຕິ ປາປປຸຎ຺ຎານໍ ກຕາກຕານຸໂສຈນວເສນ ປວຕ຺ຕຈິຕ຺ຕວິປ຺ປຏິສາຣາຠາໂວ. ປາໂມຊ຺ຊນ຺ຕິ ທຸພ຺ພລາ ຕຣຸຓປີຕິ. ປີຕີຕິ ພລວປີຕິ. ປສ຺ສທ຺ຘີຕິ ກາຍຈິຕ຺ຕທຣຖປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິ. ສຸຂນ຺ຕິ ກາຍິກໍ ເຈຕສິກຎ຺ຈ ສຸຂໍ. ຕຎ຺ຫິ ທຸວິຘມ຺ປິ ສມາຘິສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ສມາຘີຕິ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາ. ຍຖາຠູຕຎາຓທສ຺ສນນ຺ຕິ ສປ຺ປຈ຺ຈຍນາມຣູປປຣິຄ຺ຄໂຫ. ນິພ຺ພິທາຕິ ວິປສ຺ສນາ. ອຖ ວາ ຍຖາຠູຕຎາຓທສ຺ສນໍ ຕຣຸຓວິປສ຺ສນາ, ອຸທຍພ຺ພຍຎາຓສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາ ຫິ ຕຣຸຓວິປສ຺ສນາຍ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ນິພ຺ພິທາຕິ ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕາ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິພລວວິປສ຺ສນາ. ວິຣາໂຄຕິ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ. ວິມຸຕ຺ຕີຕິ ອຣຫຕ຺ຕຜລໍ. ຈຕຸພ຺ພິໂຘປິ ຫິ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ອຣຫຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນນ຺ຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓໍ. ອນຸປາທາປຣິນິພ຺ພານຕ຺ຖາຍາຕິ ກຎ຺ຈິ ຘມ຺ມໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອນວເສເສຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພານຕ຺ຖາຍ, ອປ຺ປຈ຺ຈຍປຣິນິພ຺ພານຕ຺ຖາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປ຺ປຈ຺ຈຍປຣິນິພ຺ພານສ຺ສ ຫິ ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນໍ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ ຕສ຺ມິໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ເຕ ອວສ຺ສໍ ປຣິນິພ຺ພາຍິຕພ຺ພໂຕ, ນ ຈ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາເຓ ອນຸປ຺ປນ຺ເນ ອນ຺ຕຣາ ປຣິນິພ຺ພານໍ ໂຫຕິ.

ເອຕທຕ຺ຖາ ກຖາຕິ ອຍໍ ວິນຍກຖາ ນາມ ເອຕທຕ຺ຖາຍ, ອນຸປາທາປຣິນິພ຺ພານຕ຺ຖາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖປິ. ມນ຺ຕນາປິ ວິນຍມນ຺ຕນາເອວ, ‘‘ເອວໍ ກຣິສ຺ສາມ, ນ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວິນຍປຏິພທ຺ຘສໍສນ຺ທນາ. ເອຕທຕ຺ຖາ ອຸປນິສາຕິ ອຸປນິສີທຕິ ເອຕ຺ຖ ຜລໍ ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘວຸຕ຺ຕິຕາຍາຕິ ອຸປນິສາ ວຸຈ຺ຈຕິ ກາຣຓໍ ປຈ຺ຈໂຍຕິ. ‘‘ວິນໂຍ ສໍວຣຕ຺ຖາຍາ’’ຕິອາທິກາ ກາຣຓປຣມ຺ປຣາ ເອຕທຕ຺ຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕທຕ຺ຖໍ ໂສຕາວຘານນ຺ຕິ ອິມິສ຺ສາ ປຣມ຺ປຣປຈ຺ຈຍກຖາຍ ໂສຕາວຘານໍ ອິມໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຎາຓໍ, ຕມ຺ປິ ເອຕທຕ຺ຖໍ. ຍທິທໍ ອນຸປາທາຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວິໂມກ຺ໂຂຕິ ຍທິທນ຺ຕິ ນິປາໂຕ. ສພ຺ພລິງ຺ຄວິຠຕ຺ຕິວຈເນສຸ ຕາທິໂສວ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໂຕ ປຣິຓາເມຕພ຺ໂພ, ຕສ຺ມາ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ – ໂຍ ອຍໍ ຈຕູຫິ ອຸປາທາເນຫິ ອນຸປາທິຍິຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຣຫຕ຺ຕຜລສງ຺ຂາໂຕ ວິໂມກ຺ໂຂ, ໂສປິ ເອຕທຕ຺ຖາຍ ອນຸປາທາປຣິນິພ຺ພານຕ຺ຖາຍາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂຍ ອຍໍ ອນຸປາທາຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວິໂມກ຺ຂສງ຺ຂາໂຕ ມຄ຺ໂຄ, ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ເອຕທຕ຺ຖເມວາຕິ. ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ອິມິນາ ມຫຸສ຺ສາຫໂຕ ສາຘິຕພ຺ພໍ ນິຍຕປ຺ປໂຍຊນໍ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ. ເຫຏ຺ຐາ ‘‘ວິຣາໂຄ…ເປ… ນິພ຺ພານຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ອິມິນາ ປນ ລພ຺ຠມານານິສໍສຜລໍ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອາໂຍໂຄຕິ ອຸຄ຺ຄຫຓຈິນ຺ຕນາທິວເສນ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຠິໂຍໂຄ.

ວິນຍານິສໍສກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອິຕິ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ

ພາຫິຣນິທານວຓ຺ຓນາ ສມຕ຺ຕາ.

ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາ

໑. ເສຍ຺ຍຖິທນ຺ຕິ ຕໍ ກຕມໍ, ຕໍ ກຖນ຺ຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ອນິຍມນິທ຺ເທສວຈນນ຺ຕິ ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສ ນິຍໂມຕິ ອນິຍໂມ, ນິທ຺ທິສີຍຕິ ອຕ຺ໂຖ ເອເຕນາຕິ ນິທ຺ເທໂສ, ວຸຈ຺ຈຕິ ເອເຕນາຕິ ວຈນໍ, ນິທ຺ເທໂສເຍວ ວຈນໍ ນິທ຺ເທສວຈນໍ, ອນິຍມສ຺ສ ນິທ຺ເທສວຈນໍ ອນິຍມນິທ຺ເທສວຈນໍ, ປຐມໍ ອນິຍມິຕສ຺ສ ສມຍສ຺ສ ນິທ຺ເທສວຈນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ເຍນາຕິ ອວຕ຺ວາ ເຕນາຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອນິຍມໍ ກຕ຺ວາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐວຈນໍ ອນິຍມນິທ຺ເທສວຈນ’’ນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ຍໍຕໍສທ຺ທານໍ ນິຈ຺ຈສມ຺ພນ຺ຘຠາວໂຕ ອາຫ ‘‘ຕສ຺ສ ສຣູເປນ ອວຸຕ຺ເຕນປີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຕສ຺ສາຕິ ‘‘ເຕນາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ. ສຣູເປນ ອວຸຕ຺ເຕນປີຕິ ‘‘ເຍນາ’’ຕິ ເອວໍ ສຣູປໂຕ ປາຬິຍໍ ອວຸຕ຺ເຕນປິ. ອຕ຺ຖໂຕ ສິທ຺ເຘນາຕິ ປຣຠາເຄ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກປຣິວິຕກ຺ກສງ຺ຂາຕອຕ຺ຖໂຕ ສິທ຺ເຘນ. ປຣິວິຕກ຺ເກ ຫິ ສິທ຺ເຘ ເຍນ ສມເຍນ ປຣິວິຕກ຺ໂກ ອຸທປາທີຕິ ອິທໍ ອຕ຺ຖໂຕ ສິທ຺ຘເມວ ໂຫຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອປຣຠາເຄ ຫິ ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາຈນເຫຕຸຠູໂຕ ອາຍສ຺ມໂຕ ສາຣິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິວິຕກ຺ໂກ ສິທ຺ໂຘ’’ຕິອາທິ. ‘‘ເຕນາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕໂຕ ຕທຕ຺ຖເມວ ‘‘ເຍນາ’’ຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ວຸຈ຺ຈມານຕ຺ຕາ ‘‘ເຍນາ’’ຕິ ອຍໍ ‘‘ເຕນາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ປຏິນິທ຺ເທໂສ ນາມ ຊາໂຕ. ປຏິນິທ຺ເທໂສຕິ ຈ ວິຕ຺ຖາຣນິທ຺ເທໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອປຣຠາເຄ ຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ຫິ-ສທ຺ໂທ ເຫຕຸມ຺ຫິ, ຍສ຺ມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາຈນເຫຕຸຠູໂຕຕິ ‘‘ເອຕສ຺ສ ຠຄວາ ກາໂລ, ເອຕສ຺ສ ສຸຄຕ ກາໂລ, ຍໍ ຠຄວາ ສາວການໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປຍ຺ຍ, ອຸທ຺ທິເສຍ຺ຍ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ. ຍຖຍິທໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ອທ຺ຘນິຍໍ ອສ຺ສ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕສ຺ສ ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາຈນສ຺ສ ກາຣຓຠູໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣິວິຕກ຺ໂກຕິ ‘‘ກຕເມສານໍ ໂຂ ພຸທ຺ຘານໍ ຠຄວນ຺ຕານໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ນ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກໍ ອໂຫສິ, ກຕເມສານໍ ພຸທ຺ຘານໍ ຠຄວນ຺ຕານໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກໍ ອໂຫສີ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ໂຕ ປຣິວິຕກ຺ໂກ. ຍໍຕໍສທ຺ທານໍ ນິຈ຺ຈສມ຺ພນ຺ໂຘຕິ ອາຫ ‘‘ຕສ຺ມາ ເຍນ ສມເຍນາ’’ຕິອາທິ. ປຸພ຺ເພ ວາ ປຈ຺ຉາ ວາ ອຕ຺ຖໂຕ ສິທ຺ເຘນາຕິ ປຸພ຺ເພ ວາ ປຈ຺ຉາ ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນອຕ຺ຖໂຕ ສິທ຺ເຘນ. ປຏິນິທ຺ເທໂສ ກຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ ເອຕສ຺ສ ‘‘ຍທິທ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ປຏິນິທ຺ເທໂສ ກຕ຺ຕພ຺ໂພ’’ຕິ ຍທິທໍ ຍໍ ອິທໍ ວິຘານໍ, ອຍໍ ສພ຺ພສ຺ມິໍ ວິນເຍ ຍຸຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ‘‘ປຏິນິທ຺ເທໂສ ກຕ຺ຕພ຺ໂພ’’ຕິ ຍທິທໍ ຍາ ອຍໍ ຍຸຕ຺ຕິ, ອຍໍ ສພ຺ພສ຺ມິໍ ວິນເຍ ຍຸຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕຕ຺ຣິທໍ ມຸຂມຕ຺ຕນິທສ຺ສນນ຺ຕິ ຕສ຺ສາ ຍຖາວຸຕ຺ຕຍຸຕ຺ຕິຍາ ປຣິທີປເນ ອິທໍ ມຸຂມຕ຺ຕນິທສ຺ສນໍ, ອຸປາຍມຕ຺ຕນິທສ຺ສນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຸຂໍ ທ຺ວາຣໍ ອຸປາໂຍຕິ ຫິ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກໍ. ‘‘ເຕນ ຫິ ຠິກ຺ຂເວ ຠິກ຺ຂູນໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ປາຬິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ປຏິນິທ຺ເທສມາຫ ‘‘ເຍນ ສຸທິນ຺ໂນ’’ຕິອາທິນາ. ເຕນາຕິ ເຫຕຸອຕ຺ເຖ ກຣຓວຈນຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ປຏິນິທ຺ເທໂສປິ ຕາທິໂສເຍວາຕິ ອາຫ ‘‘ຍສ຺ມາ ປຏິເສວີ’’ຕິ. ປຸພ຺ເພ ອຕ຺ຖໂຕ ສິທ຺ເຘນາຕິ ປຸພ຺ເພ ອຸປ຺ປນ຺ນເມຖຸນຘມ຺ມປຏິເສວນສງ຺ຂາຕອຕ຺ຖໂຕ ສິທ຺ເຘນ. ປຈ຺ຉາ ອຕ຺ຖໂຕ ສິທ຺ເຘນາຕິ ຣຎ຺ຎາ ອທິນ຺ນໍ ທາຣູນໍ ອາທິຍນສງ຺ຂາຕປຈ຺ຉາອຸປ຺ປນ຺ນອຕ຺ຖໂຕ ສິທ຺ເຘນ. ສມຍສທ຺ໂທຕິ ເອຕສ຺ສ ‘‘ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ສມວາເຍຕິ ປຈ຺ຈຍສາມຄ຺ຄິຍໍ, ກາຣຓສມວາເຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຂເຓຕິ ໂອກາເສ. ອສ຺ສາຕິ ອສ຺ສ ສມຍສທ຺ທສ຺ສ ສມວາໂຍ ອຕ຺ໂຖຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອປ຺ເປວ ນາມ ສ຺ເວປິ ອຸປສງ຺ກເມຍ຺ຍາມ ກາລຎ຺ຈ ສມຍຎ຺ຈ ອຸປາທາຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ກາໂລ ນາມ ອຸປສງ຺ກມນສ຺ສ ຍຸຕ຺ຕປຍຸຕ຺ຕກາໂລ. ສມໂຍ ນາມ ຕສ຺ເສວ ປຈ຺ຈຍສາມຄ຺ຄີ, ອຕ຺ຖໂຕ ຕທນຸຣູປໍ ສຣີຣພລຎ຺ເຈວ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍປຣິສ຺ສຍາຠາໂວ ຈ. ອຸປາທານໍ ນາມ ຎາເຓນ ເຕສໍ ຄຫຓໍ ສລ຺ລກ຺ຂຓໍ, ຕສ຺ມາ ກາລຎ຺ຈ ສມຍຎ຺ຈ ປຎ຺ຎາຍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸປຘາເຣຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ສເຈ ອມ຺ຫາກໍ ສ຺ເວ ຄມນສ຺ສ ຍຸຕ຺ຕກາໂລ ຠວິສ຺ສຕິ, ກາເຍ ພລມຕ຺ຕາ ເຈວ ຜຣິສ຺ສຕິ, ຄມນປຈ຺ຈຍາ ຈ ອຎ຺ໂຎ ອຜາສຸວິຫາໂຣ ນ ຠວິສ຺ສຕິ, ອເຖຕໍ ກາລຎ຺ຈ ຄມນກາຣຓສມວາຍສງ຺ຂາຕໍ ສມຍຎ຺ຈ ອຸປຘາເຣຕ຺ວາ ອປິ ເອວ ນາມ ສ຺ເວ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາມາຕິ.

ຂໂຓຕິ ໂອກາໂສ. ຕຖາຄຕຸປ຺ປາທາທິໂກ ຫິ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ໂອກາໂສ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍປຏິລາຠເຫຕຸຕ຺ຕາ, ຂໂຓ ເອວ ຈ ສມໂຍ. ໂຍ ຂໂຓຕິ ຈ ສມໂຍຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂສ ເອໂກວາຕິ ຫິ ອຕ຺ໂຖ. ມຫາສມໂຍຕິ ມຫາສມູໂຫ. ປວຸທ຺ຘໍ ວນໍ ປວນໍ, ຕສ຺ມິໍ ປວນສ຺ມິໍ, ວນສຓ຺ເຑຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມໂຍປິ ໂຂ ເຕ ຠທ຺ທາລິ ອປ຺ປຏິວິທ຺ໂຘ ອໂຫສີຕິ ເອຕ຺ຖ ສມໂຍຕິ ສິກ຺ຂາປທປູຣຓສ຺ສ ເຫຕຸ. ຠທ຺ທາລີຕິ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ນາມໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຠທ຺ທາລິ ຕຍາ ປຏິວິຊ຺ຌິຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກໍ ເອຕໍ ກາຣຓໍ ອຕ຺ຖິ, ຕມ຺ປິ ເຕ ນ ປຏິວິທ຺ຘໍ ນ ສລ຺ລກ຺ຂິຕນ຺ຕິ. ກິໍ ຕໍ ກາຣຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຠຄວາ ໂຂ’’ຕິອາທິ.

ອຸຄ຺ຄາຫມາໂນ ຕິອາທີສຸ ມາໂນຕິ ຕສ຺ສ ປຣິພ຺ພາຊກສ຺ສ ປກຕິນາມໍ, ກິຎ຺ຈິ ກິຎ຺ຈິ ປນ ອຸຄ຺ຄເຫຕຸໍ ສມຕ຺ຖຕາຍ ‘‘ອຸຄ຺ຄາຫມາໂນ’’ຕິ ນໍ ສຎ຺ຊານນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຸຄ຺ຄາຫມາໂນ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສມຓມຸຓ຺ຑິກາຍ ປຸຕ຺ໂຕ ສມຓມຸຓ຺ຑິກາປຸຕ຺ໂຕ. ໂສ ກິຣ ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐາໂກ. ສມຍໍ ທິຏ຺ຐິໍ ປວທນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ສມຍປ຺ປວາທໂກ, ຕສ຺ມິໍ ສມຍປ຺ປວາທເກ, ທິຏ຺ຐິປ຺ປວາທເກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມິໍ ກິຣ ຐາເນ ຈງ຺ກີຕາຣຸກ຺ຂໂປກ຺ຂຣສາຕິປຠຸຕໂຍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ນິຄຓ຺ຐາເຈລກປຣິພ຺ພາຊກາທໂຍ ຈ ປຣິພ຺ພາຊກາ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ສມຍໍ ທິຏ຺ຐິໍ ປວທນ຺ຕິ ກເຖນ຺ຕິ ທີເປນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ໂສ ອາຣາໂມ ‘‘ສມຍປ຺ປວາທໂກ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ສ຺ເວວ ຕິນ຺ທຸກາຈີຣສງ຺ຂາຕາຍ ຕິມ຺ພຣຸຣຸກ຺ຂປນ຺ຕິຍາ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ຕິນ຺ທຸກາຈີຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອກາ ສາລາ ເອຕ຺ຖາຕິ ເອກສາລໂກ. ຍສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ປຐມໍ ເອກາ ສາລາ ກຕາ ອໂຫສິ, ປຈ຺ຉາ ມຫາປຸຎ຺ຎໍ ໂປຏ຺ຐປາທປຣິພ຺ພາຊກໍ ນິສ຺ສາຍ ພຫູ ສາລາ ກຕາ, ຕສ຺ມາ ຕເມວ ເອກໍ ສາລມຸປາທາຍ ລທ຺ຘນາມວເສນ ‘‘ເອກສາລໂກ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ມລ຺ລິກາຍ ປນ ປເສນທິຣຎ຺ໂຎ ເທວິຍາ ອຸຍ຺ຍານຠູໂຕ ໂສ ປຸປ຺ຜຜລສຎ຺ຉນ຺ໂນ ອາຣາໂມຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ມລ຺ລິກາຍ ອາຣາໂມ’’ຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄໂຕ. ຕສ຺ມິໍ ສມຍປ຺ປວາທເກ ຕິນ຺ທຸກາຈີເຣ ເອກສາລເກ ມລ຺ລິກາຍ ອາຣາເມ. ປຏິວສຕີຕິ ຕສ຺ມິໍ ວາສຜາສຸຕາຍ ວສຕິ.

ທິຏ຺ເຐ ຘມ຺ເມຕິ ປຈ຺ຈກ຺ເຂ ອຕ຺ຕຠາເວ. ອຕ຺ໂຖຕິ ວຸຑ຺ຒິ. ສມ຺ປຣາຍິໂກຕິ ກມ຺ມກິເລສວເສນ ສມ຺ປເຣຕພ຺ພໂຕ ສມ຺ປາປຸຓິຕພ຺ພໂຕ ສມ຺ປຣາໂຍ, ປຣໂລໂກ. ຕຕ຺ຖ ນິຍຸຕ຺ໂຕ ສມ຺ປຣາຍິໂກ, ປຣໂລກຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ຖາຠິສມຍາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕອຸຠຍຕ຺ຖສງ຺ຂາຕຫິຕປຏິລາຠາ. ສມ຺ປຣາຍິໂກປິ ຫິ ອຕ຺ໂຖ ກາຣຓສ຺ສ ນິປ຺ຜນ຺ນຕ຺ຕາ ປຏິລທ຺ໂຘ ນາມ ໂຫຕີຕິ ຕມຕ຺ຖທ຺ວຍໍ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຖາຠິສມຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຘິຍາ ປຎ຺ຎາຍ ຣາຕິ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ຘີໂຣ. ອຖ ວາ ຘີ ປຎ຺ຎາ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຘີໂຣ.

ສມ຺ມາ ມານາຠິສມຍາຕິ ມານສ຺ສ ສມ຺ມາ ປຫາເນນ. ສມ຺ມາຕິ ອິມິນາ ມານສ຺ສ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄຎາເຓນ ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ທຸກ຺ຂສ຺ສ ປີຬນຏ຺ໂຐຕິອາທີສຸ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈສ຺ສ ປີຬນໍ ຕໍສມງ຺ຄິໂນ ຫິໍສນໍ ອວິປ຺ຜາຣິກຕາກຣຓໍ, ປີຬນເມວ ອຕ຺ໂຖ ປີຬນຏ຺ໂຐ, ຕ຺ຖກາຣສ຺ສ ຏ຺ຐກາຣໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ. ສເມຈ຺ຈ ປຈ຺ຈເຍຫິ ກຕຠາໂວ ສງ຺ຂຕຏ຺ໂຐ. ສນ຺ຕາໂປ ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂຕາທິວເສນ ສນ຺ຕາປນໍ ປຣິທຫນໍ. ວິປຣິຓາໂມ ຊຣາຍ ມຣເຓນ ຈາຕິ ທ຺ວິຘາ ວິປຣິຓາເມຕພ຺ພຕາ. ອຠິສເມຕພ຺ໂພ ປຏິວິຊ຺ຌິຕພ຺ໂພຕິ ອຠິສມໂຍ, ອຠິສມໂຍວ ອຕ຺ໂຖ ອຠິສມຍຏ຺ໂຐ, ປີຬນາທີນິ. ຕານິ ຫິ ອຠິສເມຕພ຺ພຠາເວນ ເອກີຠາວໍ ອຸປເນຕ຺ວາ ‘‘ອຠິສມຍຏ຺ໂຐ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕານິ, ອຠິສມຍສ຺ສ ວາ ປຏິເວຘສ຺ສ ວິສຍຠູໂຕ ອຕ຺ໂຖ ອຠິສມຍຏ຺ໂຐຕິ ຕາເນວ ປີຬນາທີນິ ອຠິສມຍສ຺ສ ວິສຍຠາວູປຄມນສາມຎ຺ຎໂຕ ເອກຕ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕານິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ອຸປສຄ຺ຄານໍ ໂຊຕກມຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວາຈໂກ ສມຍສທ຺ໂທ ເອວາຕິ ສມຍສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາເຣປິ ສອຸປສຄ຺ໂຄ ອຠິສມຍສທ຺ໂທ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຕ຺ຖ ສຫກາຣີກາຣຓສນ຺ນິຊ຺ຌໍ ສເມຕິ ສມເວຕີຕິ ສມໂຍ, ສມວາໂຍ. ສເມຕິ ສມາຄຈ຺ຉຕິ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ເອຕ຺ຖ ຕທາຘາຣປຸຄ຺ຄເລຫີຕິ ສມໂຍ, ຂໂຓ. ສເມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ, ເອເຕນ ວາ ສໍຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ຘມ຺ມາ ສຫຊາຕຘມ຺ເມຫິ ອຸປ຺ປາທາທີຫິ ວາຕິ ສມໂຍ, ກາໂລ. ຘມ຺ມປ຺ປວຕ຺ຕິມຕ຺ຕຕາຍ ອຕ຺ຖໂຕ ອຠູໂຕປິ ຫິ ກາໂລ ຘມ຺ມປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ອຘິກຣຓໍ ກາຣຓໍ ວິຍ ຈ ປຣິກປ຺ປນາມຕ຺ຕສິທ຺ເຘນ ຣູເປນ ໂວຫຣີຍຕິ. ສມໍ, ສຫ ວາ ອວຍວານໍ ອຍນໍ ປວຕ຺ຕິ ອວຏ຺ຐານນ຺ຕິ ສມໂຍ, ສມູໂຫ ຍຖາ ‘‘ສມຸທາໂຍ’’ຕິ. ອວຍເວນ ສຫາວຏ຺ຐານເມວ ຫິ ສມູໂຫ. ປຈ຺ຈຍນ຺ຕຣສມາຄເມ ເອຕິ ຜລໍ ເອຕສ຺ມາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ປວຕ຺ຕຕິ ຈາຕິ ສມໂຍ, ເຫຕຸ ຍຖາ ‘‘ສມຸທໂຍ’’ຕິ. ສເມຕິ ສໍໂຍຊນຠາວໂຕ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເອຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວິສເຍ ປວຕ຺ຕຕິ, ທຬ຺ຫຄ຺ຄຫຓຠາວໂຕ ວາ ຕໍສໍຍຸຕ຺ຕາ ອຍນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ ສຕ຺ຕາ ຍຖາຠິນິເວສໍ ເອເຕນາຕິ ສມໂຍ, ທິຏ຺ຐິ. ທິຏ຺ຐິສໍໂຍຊເນນ ຫິ ສຕ຺ຕາ ອຕິວິຍ ພຊ຺ຌນ຺ຕິ. ສມິຕິ ສງ຺ຄຕິ ສໂມຘານນ຺ຕິ ສມໂຍ, ປຏິລາໂຠ. ສມສ຺ສ ນິໂຣຘສ຺ສ ຍານໍ, ສມ຺ມາ ວາ ຍານໍ ອປຄໂມ ອປ຺ປວຕ຺ຕີຕິ ສມໂຍ, ປຫານໍ. ຎາເຓນ ອຠິມຸຂໍ ສມ຺ມາ ເອຕພ຺ໂພ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ໂພຕິ ອຠິສມໂຍ, ຘມ຺ມານໍ ອວິປຣີໂຕ ສຠາໂວ. ອຠິມຸຂຠາເວນ ສມ຺ມາ ເອຕິ ຄຈ຺ຉຕິ ພຸຊ຺ຌຕີຕິ ອຠິສມໂຍ, ຘມ຺ມານໍ ຍຖາຠູຕສຠາວາວໂພໂຘ. ເອວໍ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ສມຍສທ຺ທສ຺ສ ປວຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ນນຸ ຈ ອຕ຺ຖມຕ຺ຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ສທ຺ທາ ອຠິນິວິສນ຺ຕິ, ນ ເອເກນ ສທ຺ເທນ ອເນເກ ອຕ຺ຖາ ອຠິຘີຍນ຺ຕີຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ ສທ຺ທວິເສເສ ອເປກ຺ຂິເຕ. ສທ຺ທວິເສເສ ຫິ ອເປກ຺ຂິຍມາເນ ເອເກນ ສທ຺ເທນ ອເນກຕ຺ຖາຠິຘານໍ ນ ສມ຺ຠວຕິ. ນ ຫິ ໂຍ ກາລຕ຺ໂຖ ສມຍສທ຺ໂທ, ໂສເຍວ ສມູຫາທິອຕ຺ຖໍ ວທຕິ. ເອຕ຺ຖ ປນ ເຕສໍ ເຕສໍ ອຕ຺ຖານໍ ສມຍສທ຺ທວຈນີຍຕາສາມຎ຺ຎມຸປາທາຍ ອເນກຕ຺ຖຕາ ສມຍສທ຺ທສ຺ສ ວຸຕ຺ຕາ. ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາເຣ ອຘິປ຺ປາໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອິຘ ປນສ຺ສ ກາໂລ ອຕ຺ໂຖຕິ ອສ຺ສ ສມຍສທ຺ທສ຺ສ ອິຘ ກາໂລ ອຕ຺ໂຖ ສມວາຍາທີນໍ ອຕ຺ຖານໍ ອິຘ ອສມ຺ຠວໂຕ ເທສເທສກາທີນໍ ວິຍ ນິທານຠາເວນ ກາລສ຺ສ ອປທິສິຕພ຺ພໂຕ ຈ.

ອຸປໂຍຄວຈເນນ ຠຸມ຺ມວຈເນນ ຈ ນິທ຺ເທສມກຕ຺ວາ ອິຘ ກຣຓວຈເນນ ນິທ຺ເທເສ ປໂຍຊນໍ ນິທ຺ຘາເຣຕຸກາໂມ ປຣມ຺ມຸເຂນ ໂຈທນໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ ‘‘ເອຕ຺ຖາຫາ’’ຕິອາທິ. ເອຕ຺ຖ ‘‘ເຕນ ສມເຍນາ’’ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ວິຕຓ຺ຑວາທີ ອາຫາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖາຕິ ໂຈທນາຍ ກຕ຺ຕຸກາມຕໍ ທີເປຕິ, ນນູຕິ ອິມິນາ ສມານຕ຺ໂຖ. ກສ຺ມາ ກຣຓວຈເນນ ນິທ຺ເທໂສ ກໂຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຠຸມ຺ມວຈເນນ ນິທ຺ເທໂສ ກໂຕຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ຍຖາ’’ຕິ ອິທໍ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ສຸຕ຺ຕາຠິຘມ຺ເມສຸ. ຕຖາຕິ ອຸປໂຍຄຠຸມ຺ມວຈເນຫິ. ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ວິນເຍ. ອຎ຺ຎຖາຕິ ກຣຓວຈເນນ. ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວາຕິ ອາຣມ຺ຠໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ເທສນານິຏ຺ຐານໍ, ຕາວ ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ, ນິຣນ຺ຕຣເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຣຸຓາວິຫາເຣນາຕິ ປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິສງ຺ຂາເຕນ ກຣຸຓາວິຫາເຣນ. ຕຖາ ຫິ ກຣຸຓານິທານຕ຺ຕາ ເທສນາຍ ອິຘ ປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິ ‘‘ກຣຸຓາວິຫາໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ປນ ກຣຸຓາສມອາປຕ຺ຕິວິຫາໂຣ. ນ ຫິ ເທສນາກາເລ ເທເສຕພ຺ພຘມ຺ມວິສຍສ຺ສ ເທສນາຎາຓສ຺ສ ສຕ຺ຕວິສຍາຍ ມຫາກຣຸຓາຍ ສຫຸປ຺ປຕ຺ຕິ ສມ຺ຠວຕິ ຠິນ຺ນວິສຍຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ກຣຸຓາວເສນ ປວຕ຺ໂຕ ປຣຫິຕປອປຕ຺ຕິສງ຺ຂາໂຕ ວິຫາໂຣ ອິຘ ກຣຸຓາວິຫາໂຣຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕທຕ຺ຖໂຊຕນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍຄຕ຺ຖທີປນຕ຺ຖໍ ອຸປໂຍຄນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ ຍຖາ ‘‘ມາສໍ ອຊ຺ເຌຕີ’’ຕິ.

ອຘິກຣຓຕ຺ໂຖຕິ ອາຘາຣຕ຺ໂຖ. ຠາໂວ ນາມ ກິຣິຍາ, ກິຣິຍາຍ ກິຣິຍນ຺ຕຣລກ຺ຂຓໍ ຠາເວນຠາວລກ຺ຂຓໍ, ໂສເຍວຕ຺ໂຖ ຠາເວນຠາວລກ຺ຂຓຕ຺ໂຖ. ກຖໍ ປນ ອຠິຘມ຺ເມ ຍຖາວຸຕ຺ຕອຕ຺ຖທ຺ວຍສມ຺ຠໂວຕິ ອາຫ ‘‘ອຘິກຣຓຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ກາລສງ຺ຂາໂຕ ອຕ຺ໂຖ ກາລຕ຺ໂຖ, ສມູຫສງ຺ຂາໂຕ ອຕ຺ໂຖ ສມູຫຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ກາລສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ກາລຕ຺ໂຖ, ສມູຫສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ສມູຫຕ຺ໂຖ. ໂກ ໂສ? ສມໂຍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ກາລຕ຺ໂຖ ສມູຫຕ຺ໂຖ ຈ ສມໂຍ ຕຕ຺ຖ ອຠິຘມ຺ເມ ວຸຕ຺ຕານໍ ຜສ຺ສາທິຘມ຺ມານໍ ອຘິກຣຓໍ ອາຘາໂຣຕິ ຍສ຺ມິໍ ກາເລ ຘມ຺ມປຸຎ຺ເຊ ວາ ກາມາວຈຣໍ ກຸສລໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມິໍເຍວ ກາເລ ປຸຎ຺ເຊ ຈ ຜສ຺ສາທໂຍປິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຍຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ.

ນນຸ ຈາຍໍ ອຸປາທາຍ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ ກາໂລ ສມູໂຫ ຈ ໂວຫາຣມຕ຺ຕໂກ, ໂສ ກຖໍ ອາຘາໂຣ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕຘມ຺ມານນ຺ຕິ? ນາຍໍ ໂທໂສ. ຍຖາ ຫິ ກາໂລ ສຠາວຘມ຺ມປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ ສຍໍ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອວິຊ຺ຊມາໂນປິ ອາຘາຣຠາເວນ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ ຕງ຺ຂຓປ຺ປວຕ຺ຕານໍ ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ປຣໂຕ ຈ ອຠາວໂຕ ‘‘ປຸພ຺ພຓ຺ເຫ ຊາໂຕ ສາຍນ຺ເຫ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິອາທີສຸ, ສມູໂຫ ຈ ອວຍວວິນິມຸຕ຺ໂຕ ອວິຊ຺ຊມາໂນປິ ກປ຺ປນາມຕ຺ຕສິທ຺ໂຘ ອວຍວານໍ ອາຘາຣຠາເວນ ປຎ຺ຎປີຍຕິ ‘‘ຣຸກ຺ເຂ ສາຂາ, ຍວຣາສິມ຺ຫິ ສມ຺ຠູໂຕ’’ຕິອາທີສຸ, ເອວມິຘາປີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອຠິຘມ຺ເມ ອາຘາຣຕ຺ຖສມ຺ຠວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຠາເວນຠາວລກ຺ຂຓຕ຺ຖສມ຺ຠວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຂຓສມວາຍເຫຕຸສງ຺ຂາຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຂໂຓ ນາມ ອຏ຺ຐກ຺ຂຓວິນິມຸຕ຺ໂຕ ນວໂມ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທສງ຺ຂາໂຕ ຂໂຓ, ຍານິ ວາ ປເນຕານິ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈກ຺ການິ ເຍຫິ ສມນ຺ນາຄຕານໍ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ຈຕຸຈກ຺ກໍ ປວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໓໑) ເອຕ຺ຖ ປຕິຣູປເທສວາໂສ, ສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສໂຍ, ອຕ຺ຕສມ຺ມາປຓິຘິ, ປຸພ຺ເພ ຈ ກຕປຸຎ຺ຎຕາຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ຈກ຺ການິ ວຸຕ຺ຕານິ, ຕານິ ເອກຊ຺ຌໍ ກຕ຺ວາ ໂອກາສຏ຺ເຐນ ຂໂຓຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕານິ ຫິ ກຸສລຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ໂອກາສຠູຕານິ. ສມວາໂຍ ນາມ ‘‘ຈກ຺ຂຸຎ຺ຈ ປຏິຈ຺ຈ ຣູເປ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໐໔; ໓.໔໒໑; ສໍ. ນິ. ໔.໖໐) ເອວມາທິນາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທິສງ຺ຂາຕສາຘາຣຓຜລນິປ຺ຜາທກຕ຺ເຕນ ສຓ຺ຐິຕາ ຈກ຺ຂຸຣູປາທິປຈ຺ຈຍສາມຄ຺ຄີ. ຈກ຺ຂຸຣູປາທີນຎ຺ຫິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທິສາຘາຣຓຜລໍ. ເຫຕູຕິ ຊນກເຫຕຸ. ຍຖາວຸຕ຺ຕຂຓສງ຺ຂອາຕສ຺ສ ສມວາຍສງ຺ຂາຕສ຺ສ ເຫຕຸສງ຺ຂາຕສ຺ສ ຈ ສມຍສ຺ສ ຠາເວນ ສຕ຺ຕາຍ ເຕສໍ ຜສ຺ສາທິຘມ຺ມານໍ ຠາໂວ ສຕ຺ຕາ ລກ຺ຂີຍຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍຖາ ‘‘ຄາວີສຸ ທຸຍ຺ຫມານາສຸ ຄໂຕ, ທຸທ຺ຘາສຸ ອາຄໂຕ’’ຕິ ໂທຫນກິຣິຍາຍ ຄມນກິຣິຍາ ລກ຺ຂີຍຕິ, ເອວມິຘາປິ ‘‘ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ, ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ສຕີ’’ຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຍມາໂນ ເອວ ໂຫຕິ ອຎ຺ຎກິຣິຍາຍ ສມ຺ພນ຺ຘາຠາເວ ປທຕ຺ຖສ຺ສ ສຕ຺ຕາວິຣຫາຠາວໂຕຕິ ສມຍສ຺ສ ສຕ຺ຕາກິຣິຍາຍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປາທກິຣິຍາ ຜສ຺ສາທິຠວນກິຣິຍາ ຈ ລກ຺ຂີຍຕີຕິ. ອຍຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ຍສ຺ມິໍ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ຂເຓ ປຈ຺ຈຍສມວາເຍ ເຫຕຸມ຺ຫິ ຈ ສຕິ ກາມາວຈຣໍ ກຸສລໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມິໍເຍວ ຂເຓ ປຈ຺ຈຍສມວາເຍ ເຫຕຸມ຺ຫິ ຈ ສຕິ ຜສ຺ສາທໂຍປິ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ຕທຕ຺ຖໂຊຕນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຘິກຣຓຕ຺ຖສ຺ສ ຠາເວນຠາວລກ຺ຂຓຕ຺ຖສ຺ສ ຈ ທີປນຕ຺ຖໍ.

ອິຘ ປນາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ວິນເຍ. ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ ກຣຓຕ຺ໂຖ ຈ ສມ຺ຠວຕີຕິ ‘‘ອນ຺ເນນ ວສຕິ, ວິຊ຺ຊາຍ ວສຕີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ ‘‘ຜຣສຸນາ ຉິນ຺ທຕິ, ກຸທາເລນ ຂຓຕີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ກຣຓຕ຺ໂຖ ຈ ສມ຺ຠວຕິ. ກຖໍ ສມ຺ຠວຕີຕິ ອາຫ ‘‘ໂຍ ຫິ ໂສ’’ຕິອາທິ. ເຕນ ສມເຍນ ເຫຕຸຠູເຕນ ກຣຓຠູເຕນາຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ຕໍຕໍວຕ຺ຖຸວີຕິກ຺ກໂມວ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ເຫຕຸ ເຈວ ກຣຓຎ຺ຈ. ຕຖາ ຫິ ຍທາ ຠຄວາ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ປຐມເມວ ເຕສໍ ເຕສໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຕໍຕໍສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິເຫຕຸຠູຕໍ ວີຕິກ຺ກມໍ ອເປກ຺ຂມາໂນ ວິຫຣຕິ, ຕທາ ຕໍ ຕໍ ວີຕິກ຺ກມໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ຕທຕ຺ຖໍ ວສຕີຕິ ສິທ຺ໂຘ ວຕ຺ຖຸວີຕິກ຺ກມສ຺ສ ເຫຕຸຠາໂວ ‘‘ອນ຺ເນນ ວສຕິ, ອນ຺ນໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ຕທຕ຺ຖາຍ ວສຕີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິກາເລ ປນ ເຕເນວ ປຸພ຺ພສິທ຺ເຘນ ວີຕິກ຺ກເມນ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປຕີຕິ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ສາຘກຕມຕ຺ຕາ ກຣຓຠາໂວປິ ວີຕິກ຺ກມສ຺ເສວ ສິທ຺ໂຘ ‘‘ອສິນາ ຉິນ຺ທຕີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ວີຕິກ຺ກມໍ ປນ ອເປກ຺ຂມາໂນ ເຕເນວ ສທ຺ຘິໍ ຕນ຺ນິສ຺ສຍກາລມ຺ປິ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ວິຫຣຕີຕິ ກາລສ຺ສປິ ອິຘ ເຫຕຸຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ, ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ໂຕ ຈ ຕໍ ຕໍ ວີຕິກ຺ກມກາລໍ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ເຕເນວ ກາເລນ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປຕີຕິ ວີຕິກ຺ກມນິສ຺ສຍສ຺ສ ກາລສ຺ສປິ ກຣຓຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ອິມິນາ ປຣິຍາເຍນ ກາລສ຺ສປິ ເຫຕຸຠາໂວ ກຣຓຠາໂວ ຈ ລພ຺ຠຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຕນ ສມເຍນ ເຫຕຸຠູເຕນ ກຣຓຠູເຕນາ’’ຕິ. ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ປນ ວີຕິກ຺ກໂມເຍວ ເຫຕຸຠູໂຕ ກຣຓຠູໂຕ ຈ. ໂສ ຫິ ວີຕິກ຺ກມກ຺ຂເຓ ເຫຕຸ ຫຸຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎາປເນ ກຣຓມ຺ປິ ໂຫຕີຕິ.

ສິກ຺ຂາປທານິ ປຎ຺ຎາປຍນ຺ໂຕຕິ ວີຕິກ຺ກມໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ສນ຺ນິປາຕາເປຕ຺ວາ ໂອຕິຓ຺ຓວຕ຺ຖຸກໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ປຏິປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ວິຄຣຫິຕ຺ວາ ຈ ຕໍ ຕໍ ວຕ຺ຖຸໍ ໂອຕິຓ຺ຓກາລໍ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ເຕເນວ ກາເລນ ກຣຓຠູເຕນ ສິກ຺ຂາປທານິ ປຎ຺ຎາປຍນ຺ໂຕ. ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິເຫຕຸຎ຺ຈ ອເປກ຺ຂມາໂນຕິ ຕຕິຍປາຣາຊິກາທີສຸ ວິຍ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ເຫຕຸຠູຕໍ ຕໍ ຕໍ ວຕ຺ຖຸໍ ວີຕິກ຺ກມສມຍໍ ອເປກ຺ຂມາໂນ ເຕນ ສມເຍນ ເຫຕຸຠູເຕນ ຠຄວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວິຫາສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ສິກ຺ຂາປທານິ ປຎ຺ຎາປຍນ຺ໂຕ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິເຫຕຸຎ຺ຈ ອເປກ຺ຂມາໂນ’’ຕິ ວຈນໂຕ ‘‘ເຕນ ສມເຍນ ກຣຓຠູເຕນ ເຫຕຸຠູເຕນາ’’ຕິ ເອວໍ ວຕ຺ຕພ຺ເພປິ ປຐມໍ ‘‘ເຫຕຸຠູເຕນາ’’ຕິ ວຈນໍ ອິຘ ເຫຕຸອຕ຺ຖສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠຄວາ ຫິ ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເຖຣສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາຈນເຫຕຸຠູຕໍ ປຣິວິຕກ຺ກສມຍໍ ອເປກ຺ຂມາໂນ ເຕນ ສມເຍນ ເຫຕຸຠູເຕນ ວິຫາສີຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິໍ ປເນຕ຺ຖ ຍຸຕ຺ຕິຈິນ຺ຕາຍ, ອາຈຣິຍສ຺ສ ອິຘ ກມວຈນິຈ຺ຉາ ນຕ຺ຖີຕິ ເອວເມຕໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເຕເນວ ທີຆນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.ປຣິພ຺ພາຊກກຖາວຓ຺ຓນາ) ‘‘ເຕນ ສມເຍນ ເຫຕຸຠູເຕນ ກຣຓຠູເຕນາ’’ຕິອາທິນາ ອຍເມວ ອນຸກ຺ກໂມ ວຸຕ຺ໂຕ. ນ ຫິ ຕຕ຺ຖ ປຐມໍ ‘‘ເຫຕຸຠູເຕນາ’’ຕິ ວຈນໍ ອິຘ ‘‘ເຕນ ສມເຍນ ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ວິຫຣຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ເຫຕຸອຕ຺ຖສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຠາວທີປນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ສິກ຺ຂາປທານິ ປຎ຺ຎາປຍນ຺ໂຕ ເຫຕຸຠູເຕນ ກຣຓຠູເຕນ ສມເຍນ ວິຫາສິ, ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິເຫຕຸຎ຺ຈ ອເປກ຺ຂມາໂນ ເຫຕຸຠູເຕນ ສມເຍນ ວິຫາສີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ກາຕພ຺ໂພ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ຕທຕ຺ຖໂຊຕນຕ຺ຖນ຺ຕິ ເຫຕຸອຕ຺ຖສ຺ສ ກຣຓຕ຺ຖສ຺ສ ວາ ທີປນຕ຺ຖໍ. ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ວິນເຍ. ໂຫຕິ ເຈຕ຺ຖາຕິ ເອຕ຺ຖ ອິມສ຺ມິໍ ປເທເສ ຍຖາວຸຕ຺ຕຕ຺ຖສງ຺ຄຫວເສນ ອຍໍ ຄາຖາ ໂຫຕິ. ອຎ຺ຎຕ຺ຣາຕິ ສຸຕ຺ຕາຠິຘມ຺ເມສຸ.

ໂປຣາຓາຕິ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ. ອຠິລາປມຕ຺ຕເຠໂທຕິ ວຈນມຕ຺ເຕນ ວິເສໂສ. ເຕນ ສຸຕ຺ຕວິນເຍສຸ ວິຠຕ຺ຕິວິປຣິຓາໂມ ກໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ. ປຣໂຕ ອຕ຺ຖໍ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມາຕິ ປຣໂຕ ‘‘ອິຕິປິ ໂສ ຠຄວາ’’ຕິອາທິນາ ອາຄຕຏ຺ຐາເນ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມ. ເວຣຎ຺ຊາຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ພລິກຣຄ຺ຄຫເຓນ ຊນສ຺ສ ປີຬາຠາວໂຕ ນິທ຺ໂທສຕ຺ຕາ ວິຄໂຕ ຣໂຊ ອສ຺ສາຕິ ເວຣຎ຺ຊາ, ເສຣິວາຓິຊຊາຕເກ ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ ເວຣຸປ຺ປນ຺ນປເທເສ ກຕຕ຺ຕາ ເວຣໍ ເອຕ຺ຖ ຊາຕນ຺ຕິ ເວຣຎ຺ຊາ, ປວິຏ຺ຐປວິຏ຺ເຐ ນຏສມຊ຺ຊາທີຫິ ຂາທນີຍໂຠຊນີຍາລງ຺ກາຣາທີຫິ ຈ ວິວິເຘຫິ ອຸປກຣເຓຫິ ຣຎ຺ຊນໂຕ ວິວິເຘຫິ ຣຎ຺ຊຍຕີຕິ ເວຣຎ຺ຊາ, ປຏິປກ຺ເຂ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ກຕຠາວໂຕ ເວຣໍ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ຊາຕາຕິ ເວຣຎ຺ຊາ, ເວຣຎ຺ຊສ຺ສ ນາມ ອິສິໂນ ອສ຺ສມຏ຺ຐາເນ ກຕຕ຺ຕາ ເວຣຎ຺ຊາ’’ຕິ ເອວມາທິນາ ເກຈິ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ. ກິໍ ອິມິນາ, ນາມມຕ຺ຕເມຕໍ ຕສ຺ສ ນຄຣສ຺ສາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ເວຣຎ຺ຊາຕິ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ນຄຣສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ. ສມີປຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມວຈນນ຺ຕິ ‘‘ຄງ຺ຄາຍໍ ຄາໂວ ຈຣນ຺ຕິ, ກູເປ ຄຄ຺ຄກຸລ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ອວິເສເສນາຕິ ‘‘ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສໍວຸໂຕ ວິຫຣຕິ. ປຐມໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ. ເມຕ຺ຕາສຫຄເຕນ ເຈຕສາ ເອກໍ ທິສໍ ຜຣິຕ຺ວາ ວິຫຣຕິ. ສພ຺ພນິມິຕ຺ຕານໍ ອມນສິກາຣາ ອນິມິຕ຺ຕໍ ເຈໂຕສມາຘິໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວິຫຣຕີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ສທ຺ທນ຺ຕຣສນ຺ນິຘານສິທ຺ເຘນ ວິເສສປຣາມສເນນ ວິນາ. ອຖ ວາ ອວິເສເສນາຕິ ນ ວິເສເສນ, ວິຫາຣຠາວສາມຎ຺ເຎນາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອິຣິຍາປຖ…ເປ… ວິຫາເຣສູຕິ ອິຣິຍາປຖວິຫາໂຣ ທິພ຺ພວິຫາໂຣ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາໂຣ ອຣິຍວິຫາໂຣຕິ ເອເຕສຸ ຈຕູສຸ ວິຫາເຣສຸ. ຕຕ຺ຖ ອິຣິຍນໍ ປວຕ຺ຕນໍ ອິຣິຍາ, ກາຍປ຺ປໂຍໂຄ ກາຍິກກິຣິຍາ. ຕສ຺ສາ ປວຕ຺ຕນຸປາຍຠາວໂຕ ອິຣິຍາຍ ປໂຖຕິ ອິຣິຍາປໂຖ, ຐານນິສຊ຺ຊາທິ. ນ ຫິ ຐານນິສຊ຺ຊາທີຫິ ອວຕ຺ຖາຫິ ວິນາ ກຎ຺ຈິ ກາຍິກກິຣິຍໍ ປວຕ຺ເຕຕຸໍ ສກ຺ກາ. ຐານສມງ຺ຄີ ວາ ຫິ ກາເຍນ ກິຎ຺ຈິ ກເຣຍ຺ຍ ຄມນາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣສມງ຺ຄີ ວາຕິ. ວິຫຣຓໍ, ວິຫຣຕິ ເອເຕນາຕິ ວາ ວິຫາໂຣ, ອິຣິຍາປໂຖວ ວິຫາໂຣ ອິຣິຍາປຖວິຫາໂຣ, ໂສ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ຐານນິສຊ຺ຊາທິອາກາຣປ຺ປວຕ຺ໂຕ ຈຕຸສນ຺ຕຕິຣູປປ຺ປພນ຺ໂຘວ. ທິວິ ຠໂວ ທິພ຺ໂພ, ຕຕ຺ຖ ພຫຸລປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ພ຺ຣຫ຺ມປາຣິສຊ຺ຊາທິເທວໂລກຠໂວຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ໂຍ ທິພ຺ພານຸຠາໂວ ຕທຕ຺ຖາຍ ສໍວຕ຺ຕຕີຕິ ວາ ທິພ຺ໂພ, ອຠິຎ຺ຎາຠິນີຫາຣວເສນ ມຫາຄຕິກຕ຺ຕາ ວາ ທິພ຺ໂພ, ທິພ຺ໂພ ຈ ໂສ ວິຫາໂຣ ຈາຕິ ທິພ຺ພວິຫາໂຣ, ທິພ຺ພຠາວາວໂຫ ວາ ວິຫາໂຣ ທິພ຺ພວິຫາໂຣ, ມຫຄ຺ຄຕຊ຺ຌານານິ. ອາຣຸປ຺ປສມາປຕ຺ຕິໂຍປິ ຫິ ເອຕ຺ເຖວ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເນຕ຺ຕິຍໍ ປນ ‘‘ຈຕສ຺ໂສ ອາຣຸປ຺ປສມາປຕ຺ຕິໂຍ ອາເນຎ຺ຊວິຫາໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ເມຕ຺ຕາຌານາທີນໍ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຕາ ວິຍ ຕາສໍ ຠາວນາວິເສສຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຏ຺ຐກຖາສຸ ປນ ທິພ຺ພຠາວາວຫສາມຎ຺ຎໂຕ ຕາປິ ‘‘ທິພ຺ພວິຫາຣາ’’ຕ຺ເວວ ວຸຕ຺ຕາ. ພ຺ຣຫ຺ມານໍ ວິຫາຣາ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣາ, ພ຺ຣຫ຺ມາໂນ ວາ ວິຫາຣາ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣາ, ຫິຕູປສໍຫຣາທິວເສນ ປວຕ຺ຕິຍາ ພ຺ຣຫ຺ມຠູຕາ ເສຏ຺ຐຠູຕາ ວິຫາຣາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເມຕ຺ຕາຌານາທິກາ ຈຕສ຺ໂສ ອປ຺ປມຎ຺ຎາໂຍ. ອຣິຍາ ອຸຕ຺ຕມາ ວິຫາຣາຕິ ອຣິຍວິຫາຣາ, ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ອຣິຍານໍ ວາ ວິຫາຣາ ອຣິຍວິຫາຣາ, ຈຕສ຺ໂສ ຜລສມາປຕ຺ຕິໂຍ. ວິເສສໂຕ ປນ ຣູປາວຈຣຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ຈຕສ຺ໂສ ອປ຺ປມຎ຺ຎາໂຍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານິກຜລສມາປຕ຺ຕິ ຈ ຠຄວໂຕ ທິພ຺ພພ຺ຣຫ຺ມອຣິຍວິຫາຣາ.

ອຎ຺ຎຕຣວິຫາຣສມງ຺ຄີປຣິທີປນນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕວິຫາເຣສຸ ອຎ຺ຎຕຣວິຫາຣສມງ຺ຄີຠາວປຣິທີປນໍ. ຠຄວາ ຫິ ໂລຠໂທສໂມຫຸສ຺ສນ຺ນກາເລ ໂລເກ ຕສ຺ສ ສກາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ວິນຍນຕ຺ຖໍ ທິພ຺ພພ຺ຣຫ຺ມອອຍວິຫາເຣ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ. ຕຖາ ຫິ ຍທາ ສຕ຺ຕາ ກາເມສຸ ວິປ຺ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕທາ ກິຣ ຠຄວາ ທິພ຺ເພນ ວິຫາເຣນ ວິຫຣຕິ ເຕສໍ ອໂລຠກຸສລມູລຸປ຺ປາທນຕ຺ຖໍ ‘‘ອປ຺ເປວ ນາມ ອິມໍ ປຏິປຕ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ເອຕ຺ຖ ຣຸຈິໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕາ ກາເມສຸ ວິຣຊ຺ເຊຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ. ຍທາ ປນ ອິສ຺ສຣິຍຕ຺ຖໍ ສຕ຺ເຕສຸ ວິປ຺ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕທາ ປນ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາເຣນ ວິຫຣຕິ ເຕສໍ ອໂທສກຸສລມູລຸປ຺ປາທນຕ຺ຖໍ ‘‘ອປ຺ເປວ ນາມ ອິມໍ ປຏິປຕ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ເອຕ຺ຖ ຣຸຈິໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ອໂທເສນ ໂທສໍ ວູປສເມຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ. ຍທາ ປນ ປພ຺ພຊິຕາ ຘມ຺ມາຘິກຣຓໍ ວິວທນ຺ຕິ, ຕທາ ອຣິຍວິຫາເຣນ ວິຫຣຕິ ເຕສໍ ອໂມຫກຸສລມູລຸປ຺ປາທນຕ຺ຖໍ ‘‘ອປ຺ເປວ ນາມ ອິມໍ ປຏິປຕ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຣຸຈິໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ອໂມເຫນ ໂມຫໍ ວູປສເມຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ອິເມຫິ ທິພ຺ພພ຺ຣຫ຺ມອຣິຍວິຫາເຣຫິ ສຕ຺ຕານໍ ວິວິຘໍ ຫິຕສຸຂໍ ຫຣຕິ ອຸປຫຣຕິ ອຸປເນຕິ ຊເນຕິ ອຸປ຺ປາເທຕີຕິ ‘‘ວິຫຣຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ອິຣິຍາປຖວິຫາເຣນ ປນ ນ ກທາຈິ ນ ວິຫຣຕິ ຕໍ ວິນາ ອຕ຺ຕຠາວປຣິຫຣຓາຠາວໂຕ, ຕໂຕເຍວ ຈ ທິພ຺ພວິຫາຣາທີນມ຺ປິ ສາຘາຣໂຓ ອິຣິຍາປຖວິຫາໂຣຕິ ອາຫ ‘‘ອິຘ ປນາ’’ຕິອາທິ. ອິຣິຍາປຖສມາໂຍຄປຣິທີປນນ຺ຕິ ອິຕຣວິຫາຣສມາໂຍຄປຣິທີປນສ຺ສ ວິເສສວຈນສ຺ສ ອຠາວໂຕ ອິຣິຍາປຖສມາໂຍຄປຣິທີປນສ຺ສ ຈ ອຕ຺ຖສິທ຺ຘຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອສ຺ມິໍ ປນ ປກ຺ເຂ ວິຫຣຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ວິ-ສທ຺ໂທ ວິຈ຺ເຉທຕ຺ຖໂຊຕໂນ, ຫຣຕີຕິ ເນຕິ ປວຕ຺ເຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ວິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຫຣຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ກສ຺ສ ເກນ ວິຈ຺ຉິນ຺ທນໍ, ກຖໍ ກສ຺ສ ປວຕ຺ຕນນ຺ຕິ ອນ຺ໂຕລີນໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ໂສ ຫີ’’ຕິອາທິ. ໂສຕິ ຠຄວາ. ຍທິປິ ຠຄວາ ເອເກນປິ ອິຣິຍາປເຖນ ຈິຣຕຣໍ ກາລໍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ປວຕ຺ເຕຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ຕຖາປິ ອຸປາທິນ຺ນກສຣີຣສ຺ສ ນາມ ອຍໍ ສຠາໂວຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອກໍ ອິຣິຍາປຖພາຘນ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປຣິປຕນ຺ຕນ຺ຕິ ອປຕນ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ຠຄວາ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ວສນ຺ໂຕ ວິເນຍ຺ຍານໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ນານາສມາປຕ຺ຕີຫິ ຈ ກາລໍ ວີຕິນາເມນ຺ໂຕ ວສຕີຕິ ສຕ຺ຕານໍ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ວິວິຘໍ ຫິຕສຸຂໍ ຫຣຕິ ອຸປເນຕິ, ຕສ຺ມາ ວິວິຘໍ ຫຣຕີຕິ ວິຫຣຕີຕິ ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ນເຬຣຸປຸຈິມນ຺ທມູເລຕິ ເອຕ຺ຖ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ – ນເຬຣູຕິ ຕສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ເຂ ອຘິວຕ຺ຖຍກ຺ຂສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ, ຕສ຺ມາ ເຕນ ອຘິວຕ຺ໂຖ ປຸຈິມນ຺ໂທ ‘‘ນເຬຣຸສ຺ສ ປຸຈິມນ຺ໂທ ນເຬຣຸປຸຈິມນ຺ໂທ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຖ ວາ ນເຬ ຣຸຫຕ຺ຕາ ຊາຕຕ຺ຕາ ນເຬຣຸ. ສຸສິຣເມຕ຺ຖ ນຬສທ຺ເທນ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມາ ຣຸກ຺ຂສຸສິເຣ ຊາຕຕ຺ຕາ ນເຬຣຸ ຈ ໂສ ປຸຈິມນ຺ໂທ ຈາຕິ ນເຬຣຸປຸຈິມນ຺ໂທຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ນຬວເນ ຣຸຫຕ຺ຕາ ຊາຕຕ຺ຕາ ວາ ນເຬຣຸ. ນຬວເນ ກິຣ ໂສ ປຸຈິມນ຺ທຣຸກ຺ໂຂ ຊາໂຕ. ອຸຣຸນໂຬ ປຸຈິມນ຺ໂທ ນເຬຣຸປຸຈິມນ຺ໂທ. ອຸຣຸສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ມຫນ຺ຕປຣິຍາໂຍ, ນຬສທ຺ໂທ ສຸສິຣປຣິຍາໂຍ, ຕສ຺ມາ ມຫນ຺ເຕນ ສຸສິເຣນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ປຸຈິມນ຺ໂທ ນເຬຣຸປຸຈິມນ຺ໂທຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ. ອາຈຣິໂຍ ປນ ກິເມຕ຺ຖ ພຫຸຠາສິເຕນາຕິ ເອກເມວຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ນເຬຣຸ ນາມ ຍກ຺ໂຂ’’ຕິອາທິມາຫ.

ມູລ-ສທ຺ໂທ ເອຕ຺ຖ ສມີປວຈໂນ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ນ ມູລມູລາທີສຸ ວຕ຺ຕມາໂນຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ມູລນ຺ຕິ ສມີປ’’ນ຺ຕິອາທິ. ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ສາຂາທິມໂຕ ສງ຺ຆາຕສ຺ສ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕຠາວສາຘເນ ອວຍວວິເສເສ ປວຕ຺ຕມາໂນ ມູລສທ຺ໂທ ຍສ຺ມາ ຕໍສທິເສສຸ ຕນ຺ນິສ຺ສເຍ ປເທເສ ຈ ຣຸຬ຺ຫີວເສນ ປຣິຍາຍໂຕ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ມູລານິ ອຸທ຺ຘເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ມູລໍ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ເອເກນ ມູລສທ຺ເທນ ວິເສເສຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ມູລມູເລ ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຍຖາ ‘‘ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂໍ, ຣູປຣູປ’’ນ຺ຕິ ຈ. ອສາຘາຣຓເຫຕຸມ຺ຫີຕິ ອສາຘາຣຓກາຣເຓ. ໂລໂຠ ຫິ ໂລຠສຫຄຕອກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທສ຺ເສວ ເຫຕຸຕ຺ຕາ ອສາຘາຣໂຓ, ຕສ຺ມາ ໂລຠສຫຄຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທານເມວ ອາເວຓິເກ ເນສໍ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕຠາວສາຘນໂຕ ມູລຏ຺ເຐນ ອຸປກາຣເກ ປຈ຺ຈຍຘມ຺ມວິເສເສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ຍຖາ ອໂລຠາທໂຍ ກຸສລາພ຺ຍາກຕສາຘາຣຓາ, ໂລຠາທໂຍ ປນ ຕຖາ ນ ໂຫນ຺ຕິ ອກຸສລສ຺ເສວ ສາຘາຣຓຕ຺ຕາຕິ ອສາຘາຣຓກາຣຓໍ. ອຖ ວາ ອາທີສູຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອໂລຠາທີນມ຺ປິ ກຸສລາພ຺ຍາກຕມູລານໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເຕສຸປິ ຫິ ອໂລຠາທິກຸສລມູລໍ ອກຸສລາພ຺ຍາກເຕຫິ ອສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ອສາຘາຣຓກາຣຓໍ, ຕຖາ ອໂລຠາທິອພ຺ຍາກຕມູລມ຺ປິ ອິຕຣທ຺ວເຍຫິ ອສາຘາຣຓຕ຺ຕາຕິ. ນິວາເຕຕິ ວາຕຣຫິເຕ ປເທເສ, ວາຕສ຺ສ ອຠາເວ ວາ. ປຕນ຺ຕີຕິ ນິປຕນ຺ຕິ, ອຍເມວ ວາ ປາໂຐ. ຣມຓີໂຍຕິ ມນຸຎ຺ໂຎ. ປາສາທິໂກຕິ ປສາທາວໂຫ, ປສາທຊນໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາຘິປຈ຺ຈໍ ກຸຣຸມາໂນ ວິຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ຕຕ຺ຖາຕິ ‘‘ເຕນ ສມເຍນ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ວິຫຣຕິ ນເຬຣຸປຸຈິມນ຺ທມູເລ’’ຕິ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຕ຺ຖ. ສິຍາຕິ ກສ຺ສຈິ ເອວໍ ປຣິວິຕກ຺ໂກ ສິຍາ, ວກ຺ຂມານາກາເຣນ ກທາຈິ ໂຈເທຍ຺ຍ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍທິ ຕາວ ຠຄວາຕິອາທີສຸ ໂຈທກສ຺ສາຍມຘິປ຺ປາໂຍ – ‘‘ປາຏລິປຸຕ຺ເຕ ປາສາເທ ວສຕີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ອຘິກຣຓາຘິກຣຓໍ ຍທິ ຠເວຍ຺ຍ, ຕທາ ‘‘ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ວິຫຣຕິ ນເຬຣຸປຸຈິມນ຺ທມູເລ’’ຕິ ອຘິກຣຓທ຺ວຍນິທ຺ເທໂສ ຍຸຕ຺ໂຕ ສິຍາ, ອິເມສໍ ປນ ຠິນ຺ນເທສຕ຺ຕາ ນ ຍຸຕ຺ໂຕ ອຸຠຍນິທ຺ເທໂສຕິ. ອຖ ຕຕ຺ຖ ວິຫຣຕີຕິ ຍທິ ນເຬຣຸປຸຈິມນ຺ທມູເລ ວິຫຣຕິ. ນ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ນານາຐານຠູຕຕ຺ຕາ ເວຣຎ຺ຊານເຬຣຸປຸຈິມນ຺ທມູລານໍ ‘‘ເຕນ ສມເຍນາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິທານິ ໂຈທໂກ ຕເມວ ອຕ຺ຕໂນ ອຘິປ຺ປາຍໍ ‘‘ນ ຫິ ສກ຺ກາ’’ຕິອາທິນາ ວິວຣຕິ. ເວຣຎ຺ຊານເຬຣຸປຸຈິມນ຺ທມູລານໍ ຠູມິຠາຄວເສນ ຠິນ຺ນຕ຺ຕາເຍວ ຫິ ນ ສກ຺ກາ ອຸຠຍຕ຺ຖ ເຕເນວ ສມເຍນ ວິຫຣິຕຸໍ, ‘‘ອຸຠຍຕ຺ຖ ເຕເນວ ສມເຍນາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນານາສມເຍ ວິຫາໂຣ ອວາຣິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອິຕໂຣ ສພ຺ພເມຕໍ ອວິປຣີຕມຕ຺ຖໍ ອຊານນ຺ເຕນ ຕຍາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ນ ໂຂ ປເນຕໍ ເອວໍ ທຏ຺ຐພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເອຕນ຺ຕິ ‘‘ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ວິຫຣຕິ ນເຬຣຸປຸຈິມນ຺ທມູເລ’’ຕິ ເອຕໍ ວຈນໍ. ເອວນ຺ຕິ ‘‘ຍທິ ຕາວ ຠຄວາ’’ຕິອາທິນາ ຍໍ ຕໍ ຠວຕາ ໂຈທິຕໍ, ຕໍ ອຕ຺ຖໂຕ ເອວໍ ນ ໂຂ ປນ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ນ ອຸຠຍຕ຺ຖ ອປຸພ຺ພໍ ອຈຣິມໍ ວິຫາຣທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທານິ ອຕ຺ຕນາ ຍຖາຘິປ຺ເປຕໍ ອວິປຣີຕມຕ຺ຖໍ ຕສ຺ສ ຈ ປຏິກຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕຠາວໍ ເຕນ ຈ ອປ຺ປຏິວິທ຺ຘຕໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ‘‘ນນຸ ອໂວຈຸມ຺ຫ ສມີປຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມວຈນ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ໂຄຍູຖານີຕິ ໂຄມຓ຺ຑລານິ. ເອວມ຺ປິ ນເຬຣຸປຸຈິມນ຺ທມູເລ ວິຫຣຕິຈ຺ເຈວ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ນ ເວຣຎ຺ຊາຍນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ສມີປາຘິກຣຓຕ຺ຖວເສນ ອຸຠຍຖາ ນິທານກິຕ຺ຕເນ ກິໍ ປໂຍຊນນ຺ຕິ ໂຈທນໍ ມນສິ ນິຘາຍາຫ ‘‘ໂຄຈຣຄາມນິທສ຺ສນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອສ຺ສາຕິ ຠຄວໂຕ.

ອວສ຺ສຎ຺ເຈຕ຺ຖ ໂຄຈຣຄາມກິຕ຺ຕນໍ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ. ຍຖາ ຫິ ນເຬຣຸປຸຈິມນ຺ທມູລກິຕ຺ຕນໍ ປພ຺ພຊິຕານຸຄ຺ຄຫກຣຓາທິອເນກປ຺ປໂຍຊນໍ, ເອວໍ ໂຄຈຣຄາມກິຕ຺ຕນມ຺ປິ ຄຫຏ຺ຐານຸຄ຺ຄຫກຣຓາທິວິວິຘປ຺ປໂຍຊນນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເວຣຎ຺ຊາກິຕ຺ຕເນນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຄຫຏ຺ຐານຸຄ຺ຄຫກຣຓນ຺ຕິ ເຕສໍ ຕຕ຺ຖ ປຈ຺ຈຍຄ຺ຄຫເຓນ ອຸປສງ຺ກມນປຍິຣຸປາສນາທີນໍ ໂອກາສທາເນນ ຘມ຺ມເທສນາຍ ສຣເຓສຸ ສີເລສຸ ຈ ປຕິຏ຺ຐາປເນນ ຍຖູປນິສ຺ສຍໍ ອຸປຣິວິເສສາຘິຄມາວຫເນນ ຈ ຄຫຏ຺ຐານໍ ອນຸຄ຺ຄຫກຣຓໍ. ປພ຺ພຊິຕານຸຄ຺ຄຫກຣຓນ຺ຕິ ອຸຄ຺ຄຫປຣິປຸຈ຺ຉານໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານານຸໂຍຄສ຺ສ ຈ ອນຸຣູປວສນຏ຺ຐານປຣິຄ຺ຄເຫເນຕ຺ຖ ປພ຺ພຊິຕານໍ ອນຸຄ຺ຄຫກຣຓໍ.

ປຈ຺ຈຍຄ຺ຄຫເຓເນວ ປຈ຺ຈຍປຣິໂຠຄສິທ຺ຘິໂຕ ອາຫ ‘‘ຕຖາ ປຸຣິເມນ…ເປ… ວິວຊ຺ຊນນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຸຣິເມນາຕິ ເວຣຎ຺ຊາວຈເນນ. ອາຫິໂຕ ອຫໍມາໂນ ເອຕ຺ຖາຕິ ອຕ຺ຕາ, ອຕ຺ຕຠາໂວ. ຕສ຺ສ ກິລມໂຖ ກິລນ຺ຕຠາໂວ ອຕ຺ຕກິລມໂຖ, ອຕ຺ຕປີຬາ ອຕ຺ຕທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ອນຸໂຍໂຄ ກຣຓໍ ອຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍໂຄ, ອຸປວາສກຓ຺ຏກາປສ຺ສຍເສຍ຺ຍາທິນາ ອຕ຺ຕໂນ ທຸກ຺ຂຸປ຺ປາທນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ສ ວິວຊ຺ຊນໍ ອຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍຄວິວຊ຺ຊນໍ. ອນ຺ໂຕຄາເມ ວສນ຺ຕານໍ ອນິຈ຺ຉນ຺ຕານມ຺ປິ ວິສຠາຄຣູປາທິອາຣມ຺ມຓທສ຺ສນາທິສມ຺ຠວໂຕ ພຫິຄາເມ ປຕິຣູປຏ຺ຐາເນ ວສນ຺ຕານໍ ຕທຠາວໂຕ ອາຫ ‘‘ປຈ຺ຉິເມນ ວຕ຺ຖຸກາມປ຺ປຫານໂຕ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ປຈ຺ຉິເມນາຕິ ນເຬຣຸປຸຈິມນ຺ທມູລວຈເນນ. ກິເລສກາມສ຺ສ ວຕ຺ຖຸຠູຕຕ຺ຕາ ຣູປາທໂຍ ປຎ຺ຈ ກາມຄຸຓາ ວຕ຺ຖຸກາໂມ, ຕສ຺ສ ປຫານໍ ວຕ຺ຖຸກາມປ຺ປຫານໍ. ກາມສຸຂລ຺ລິການຸໂຍຄວິວຊ຺ຊນຸປາຍທສ຺ສນນ຺ຕິ ວຕ຺ຖຸກາເມສຸ ກິເລສກາມສໍຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ສຸຂສ຺ສ ໂຍໂຄ ອນຸໂຍໂຄ ອນຸຠໂວ, ຕສ຺ສ ປຣິວຊ຺ຊເນ ອຸປາຍທສ຺ສນໍ.

ສຍເມວ ໂຄຈຣຄາມໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມສ຺ສວນານຸຣູປຠພ຺ພປຸຄ຺ຄລານໍ ທສ຺ສນໂຕ ຘມ຺ມເທສນາຍ ກາໂລ ສມ຺ປຕ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕີຕິ ຘມ຺ມເທສນາຍ ອຠິໂຍໂຄ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຸຣິເມນ ຈ ຘມ຺ມເທສນາຠິໂຍຄ’’ນ຺ຕິ. ຘມ຺ມເທສນາຍ ສອຸສ຺ສາຫຠາໂວ ຘມ຺ມເທສນາຠິໂຍໂຄ. ພຫິຄາເມ ວິວິຕ຺ໂຕກາເສ ວສນ຺ຕສ຺ສ ອາກິຓ຺ຓວິຫາຣາຠາວໂຕ ກາຍວິເວກາທີສຸ ອຘິມຸຕ຺ຕິ ຕປ຺ໂປຓຕາ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຈ຺ຉິເມນ ວິເວກາຘິມຸຕ຺ຕິ’’ນ຺ຕິ.

ຘມ຺ມເທສນາຠິໂຍຄວິເວກາຘິມຸຕ຺ຕີນໍ ເຫຕຸຠູຕາ ເອວ ກຣຸຓາປຎ຺ຎາ ຘມ຺ມເທສນາຍ ອຸປຄມນສ຺ສ ຕໂຕ ອປຄມນສ຺ສ ກາຣຓຠູຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຸຣິເມນ ກຣຸຓາຍ ອຸປຄມນ’’ນ຺ຕິອາທິ. ກຣຸຓາປຎ຺ຎາເຍວ ຫິ ອນນ຺ຕຣທຸກສ຺ສ ເຫຕູ ໂຫນ຺ຕິ. ເອເຕນ ຈ ກຣຸຓາຍ ອຸປຄມນໍ ນ ລາຠາທິນິມິຕ຺ຕໍ, ປຎ຺ຎາຍ ອປຄມນໍ ນ ວິໂຣຘາທິນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຸປຄມນາປຄມນານໍ ນິຣຸປກ຺ກິເລສຕໍ ວິຠາວິຠນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຘິມຸຕ຺ຕຕນ຺ຕິ ຕນ຺ນິນ຺ນຠາວໍ. ນິຣຸປເລປນນ຺ຕິ ອນຸປເລປນໍ ອນລ຺ລີຍນໍ.

ຘມ຺ມິກສຸຂາປຣິຈ຺ຈາຄນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຘມ຺ມິກສຸຂໍ ນາມ ອນວຊ຺ຊສຸຂໍ. ຕຎ຺ຫິ ຘມ຺ມິກໍ ລາຠໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ‘‘ຘມ຺ມິກສຸຂ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມາຠິໂຍຄນິມິຕ຺ຕໍ ຜາສຸວິຫາຣນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ມນຸສ຺ສານໍ ອຸປກາຣພຫຸລຕນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຍປຏິຄ຺ຄຫຓຘມ຺ມເທສນາທິວເສນ ອຸປກາຣພຫຸລຕໍ. ເທວຕານໍ ອຸປກາຣພຫຸລຕໍ ຊນວິວິຕ຺ຕຕາຍ. ປຈຸຣຊນວິວິຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຐານໍ ເທວາ ອຸປສງ຺ກມິຕພ຺ພໍ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ. ໂລເກ ສໍວຑ຺ຒຠາວນ຺ຕິ ອາມິໂສປໂຠເຄນ ສໍວຑ຺ຒິຕຠາວໍ.

ເອກປຸຄ຺ຄໂລຕິ ເອຕ຺ຖ (ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໑໗໐) ເອໂກຕິ ທຸຕິຍາທິປຏິກ຺ເຂປຕ຺ໂຖ ຄຓນປຣິຈ຺ເຉໂທ. ປຸຄ຺ຄໂລຕິ ສມ຺ມຸຕິກຖາ, ນ ປຣມຕ຺ຖກຖາ. ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຫິ ຠຄວໂຕ ທຸວິຘາ ເທສນາ ສມ຺ມຸຕິເທສນາ ປຣມຕ຺ຖເທສນາ ຈາຕິ. ອຍມຕ຺ໂຖ ປນ ເຫຏ຺ຐາ ວິຕ຺ຖາຣິໂຕວາຕິ ອິຘ ນ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອໂກ ຈ ໂສ ປຸຄ຺ຄໂລ ຈາຕິ ເອກປຸຄ຺ຄໂລ. ເກນຏ຺ເຐນ ເອກປຸຄ຺ຄໂລ? ອສທິສຏ຺ເຐນ ຄຸຓວິສິຏ຺ຐຏ຺ເຐນ ອສມສມຏ຺ເຐນ. ໂສ ຫິ ທສນ຺ນໍ ປາຣມີນໍ ປຏິປາຏິຍາ ອາວຊ຺ຊນໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ໂພຘິສມ຺ຠາຣຄຸເຓຫິ ເຈວ ພຸທ຺ຘຄຸເຓຫິ ຈ ເສສມຫາຊເນນ ອສທິໂສຕິ ອສທິສຏ຺ເຐນປິ ເອກປຸຄ຺ຄໂລ. ເຍ ຈສ຺ສ ເຕ ຄຸຓາ, ເຕປິ ອຎ຺ຎສຕ຺ຕານໍ ຄຸເຓຫິ ວິສິຏ຺ຐາຕິ ຄຸຓວິສິຏ຺ຐຏ຺ເຐນປິ ເອກປຸຄ຺ຄໂລ. ປຸຣິມກາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ ສພ຺ພສຕ຺ເຕຫິ ອສມາ, ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຍເມວ ເອໂກ ຣູປກາຍຄຸເຓຫິ ເຈວ ນາມກາຍຄຸເຓຫິ ຈ ສໂມຕິ ອສມສມຏ຺ເຐນປິ ເອກປຸຄ຺ຄໂລ. ໂລເກຕິ ສຕ຺ຕໂລເກ.

ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອິທໍ ປນ ອຸຠຍມ຺ປິ ວິປ຺ປກຕວຈນເມວ. ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ພຫຸຊນຫິຕຕ຺ຖາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ນ ອຎ຺ເຎນ ກາຣເຓນາຕິ ເອວໍ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອວຣູປຎ຺ເຈຕ຺ຖ ລກ຺ຂຓໍ ນ ສກ຺ກາ ເອຕໍ ອຎ຺ເຎນ ສທ຺ທລກ຺ຂເຓນ ປຏິພາຫິຕຸໍ. ອປິຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ນາມ, ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ນາມ, ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ນາມາຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ເຠໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອສ ຫິ ທີປງ຺ກຣປາທມູລໂຕ ລທ຺ຘພ຺ຍາກຣໂຓ ພຸທ຺ຘກາຣກຘມ຺ເມ ປຣິເຍສນ຺ໂຕ ທສ ປາຣມິໂຍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອິເມ ຘມ຺ມາ ມຍາ ປູເຣຕພ຺ພາ’’ຕິ ກຕສນ຺ນິຏ຺ຐາໂນ ທານປາຣມິໍ ປູເຣນ຺ໂຕປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ນາມ. ສີລປາຣມິໍ…ເປ… ອຸເປກ຺ຂາປາຣມິນ຺ຕິ ອິມາ ທສ ປາຣມິໂຍ ປູເຣນ຺ໂຕປິ, ທສ ອຸປປາຣມິໂຍ ປູເຣນ຺ໂຕປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ນາມ. ທສ ປຣມຕ຺ຖປາຣມິໂຍ ປູເຣນ຺ໂຕປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ນາມ. ປຎ຺ຈ ມຫາປຣິຈ຺ຈາເຄ ປຣິຈ຺ຈຊນ຺ໂຕປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ນາມ. ຎາຕຕ຺ຖຈຣິຍໍ ໂລກຕ຺ຖຈຣິຍໍ ພຸທ຺ຘຕ຺ຖຈຣິຍໍ ປູຣຍມາໂນປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ນາມ. ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສາຘິການິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ພຸທ຺ຘກາຣເກ ຘມ຺ເມ ມຕ຺ຖກໍ ປາເປນ຺ໂຕປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ນາມ. ເວສ຺ສນ຺ຕຣຕ຺ຕຠາວໍ ປຫາຍ ຕຸສິຕປຸເຣ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສຏ຺ຐິວສ຺ສສຕສຫສ຺ສາຘິກາ ສຕ຺ຕປຓ຺ຓາສ ວສ຺ສໂກຏິໂຍ ຕິຏ຺ຐນ຺ໂຕປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ນາມ. ເທວຕາຫິ ຍາຈິໂຕ ປຎ຺ຈ ມຫາວິໂລກນານິ ວິໂລເກຕ຺ວາ ມາຍາເທວິຍາ ກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕປິ, ອນູນາຘິເກ ທສ ມາເສ ຄພ຺ຠວາສໍ ວສນ຺ໂຕປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ນາມ. ເອກູນຕິໍສ ວສ຺ສານິ ອຄາຣມຊ຺ເຌ ຕິຏ຺ຐນ຺ໂຕປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ນາມ. ກາເມສຸ ອາທີນວໍ ເນກ຺ຂມ຺ເມ ຈ ອານິສໍສໍ ທິສ຺ວາ ຣາຫຸລຠທ຺ທສ຺ສ ຊາຕທິວເສ ຉນ຺ນສຫາໂຍ ກຓ຺ຑກໍ ອສ຺ສວຣມາຣຸຍ຺ຫ ນິກ຺ຂມນ຺ໂຕປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ນາມ. ຕີຓິ ຣຊ຺ຊານິ ອຕິກ຺ກມນ຺ໂຕ ອໂນມນທິຕີເຣ ປພ຺ພຊນ຺ໂຕປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ນາມ. ຉພ຺ພສ຺ສານິ ມຫາປຘານໍ ກໂຣນ຺ໂຕປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ນາມ. ປຣິປາກຄເຕ ຎາເຓ ໂອຬາຣິກໍ ອາຫາຣໍ ອາຫຣນ຺ໂຕປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ນາມ. ສາຍນ຺ຫສມເຍ ວິສາຂປຸຓ຺ຓມາຍໍ ມຫາໂພຘິມຓ຺ຑໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ມາຣພລໍ ວິຘເມຕ຺ວາ ປຐມຍາເມ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣິຕ຺ວາ ມຊ຺ຌິມຍາເມ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸໍ ປຣິໂສເຘຕ຺ວາ ປຈ຺ຉິມຍາມສມນນ຺ຕເຣ ທ຺ວາທສງ຺ຄໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທໍ ອນຸໂລມປຏິໂລມໂຕ ສມ຺ມສິຕ຺ວາ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄໍ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ໂຕປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ນາມ. ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລກ຺ຂເຓປິ ສກທາຄາມິຜລກ຺ຂເຓປິ ອນາຄາມິຜລກ຺ຂເຓປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ນາມ. ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ປນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ນາມ. ອຣຫຕ຺ຕຜລກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ນາມ. ພຸທ຺ຘານຎ຺ຫິ ສາວການໍ ວິຍ ນ ປຏິປາຏິຍາ ອິທ຺ຘິວິຘຎາຓາທີນິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ສເຫວ ປນ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ ສກໂລປິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓາທິ ຄຸຓຣາສິ ອາຄໂຕວ ນາມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ນິພ຺ພຕ຺ຕສພ຺ພກິຈ຺ຈຕ຺ຕາ ອຣຫຕ຺ຕຜລກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ນາມ ໂຫຕິ. ອິມສ຺ມິມ຺ປິ ສຸຕ຺ເຕ ອຣຫຕ຺ຕຜລກ຺ຂຓໍເຍວ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ໂຫຕີຕິ ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ.

ພຫຸຊນຫິຕາຍາຕິ ມຫາຊນສ຺ສ ຫິຕຕ຺ຖາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ພຫຸຊນສຸຂາຍາຕິ ມຫາຊນສ຺ສ ສຸຂຕ຺ຖາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ໂລການຸກມ຺ປາຍາຕິ ສຕ຺ຕໂລກສ຺ສ ອນຸກມ຺ປໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ກຕຣສຕ຺ຕໂລກສ຺ສາຕິ? ໂຍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ອມຕປານໍ ປິວິ, ຘມ຺ມໍ ປຏິວິຊ຺ຌິ, ຕສ຺ສ. ຠຄວຕາ ຫິ ມຫາໂພຘິມຓ຺ເຑ ສຕ຺ຕສຕ຺ຕາຫໍ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ໂພຘິມຓ຺ຑາ ອິສິປຕນໍ ອາຄມ຺ມ ‘‘ທ຺ເວເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນ຺ຕາ ປພ຺ພຊິເຕນ ນ ເສວິຕພ຺ພາ’’ຕິ ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ (ສໍ. ນິ. ໓.໕; ມຫາວ. ໑໓) ເທສິເຕ ອາຍສ຺ມຕາ ອຎ຺ຎາສິໂກຓ຺ຑຎ຺ຎຕ຺ເຖເຣນ ສທ຺ຘິໍ ອຏ຺ຐາຣສໂກຏິສງ຺ຂາ ພ຺ຣຫ຺ມາໂນ ອມຕປານໍ ປິວິໍສຸ, ເອຕສ຺ສ ສຕ຺ຕໂລກສ຺ສ ອນຸກມ຺ປາຍ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ. ປຎ຺ຈມທິວເສ ອນຕ຺ຕລກ຺ຂຓສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິໂຍສາເນ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິຍຕ຺ເຖຣາ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສຸ, ເອຕສ຺ສປິ ສຕ຺ຕໂລກສ຺ສ ອນຸກມ຺ປາຍ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ. ຕໂຕ ຍສທາຣກປ຺ປມຸເຂ ປຎ຺ຈປຓ຺ຓາສ ປຸຣິເສ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ, ຕໂຕ ກປ຺ປາສິກວນສຓ຺ເຑ ຕິໍສ ຠທ຺ທວຄ຺ຄິເຍ ຕໂຍ ມຄ຺ເຄ ຈ ຜລານິ ຈ ສມ຺ປາເປສິ, ເອຕສ຺ສປິ ສຕ຺ຕໂລກສ຺ສ ອນຸກມ຺ປາຍ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ. ຄຍາສີເສ ອາທິຕ຺ຕປຣິຍາຍປຣິໂຍສາເນ (ສໍ. ນິ. ໔.໒໘; ມຫາວ. ໕໔) ຊຏິລສຫສ຺ສໍ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ, ຕໂຕ ລຏ຺ຐິວເນ ພິມ຺ພິສາຣປ຺ປມຸຂາ ເອກາທສ ນຫຸຕາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິກາ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສຸ, ເອກໍ ນຫຸຕໍ ສຣເຓສຸ ປຕິຏ຺ຐິຕໍ. ຕິໂຣກຸຏ຺ຏອນຸໂມທນາວສາເນ (ຂຸ. ປາ. ໗. ໑ ອາທໂຍ) ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ປາຓສຫສ຺ເສຫິ ອມຕປານໍ ປີຕໍ. ສຸມນມາລາກາຣສມາຄເມ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ, ຘນປາລສມາຄເມ ທສຫິ ປາຓສຫສ຺ເສຫິ, ຂທິຣງ຺ຄາຣຊາຕກສມາຄເມ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ປາຓສຫສ຺ເສຫິ, ຊມ຺ພຸກອາຊີວກສມາຄເມ ຈຕຸຣາສີຕິຍາວ, ອານນ຺ທເສຏ຺ຐິສມາຄເມ ຈຕຸຣາສີຕິຍາວ ປາຓສຫສ຺ເສຫິ ອມຕປານໍ ປີຕໍ. ປາສາຓກເຈຕິເຍ ປາຣາຍນສຸຕ຺ຕກຖາທິວເສ (ສຸ. ນິ. ໙໘໒ ອາທໂຍ) ຈຸທ຺ທສ ໂກຏິໂຍ ອມຕປານໍ ປິວິໍສຸ. ຍມກປາຏິຫາຣິຍທິວເສ ວີສຕິ ປາຓໂກຏິໂຍ, ຕາວຕິໍສຠວເນ ປຓ຺ຑຸກມ຺ພລສິລາຍໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ມາຕຣໍ ກາຍສກ຺ຂິໍ ກຕ຺ວາ ສຕ຺ຕປ຺ປກຣຓໍ ອຠິຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕສ຺ສ ອສີຕິ ປາຓໂກຏິໂຍ, ເທໂວໂຣຫເຓ ຕິໍສ ປາຓໂກຏິໂຍ, ສກ຺ກປຎ຺ຫສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ (ທີ. ນິ. ໒.໓໔໔ ອາທໂຍ) ອສີຕິ ເທວສຫສ຺ສານິ ອມຕປານໍ ປິວິໍສຸ. ມຫາສມຍສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ (ທີ. ນິ. ໒.໓໓໑ ອາທໂຍ) ມງ຺ຄລສຸຕ຺ເຕ (ຂຸ. ປາ. ໕.໑ ອາທໂຍ; ສຸ. ນິ. ມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕ) ຈູຬຣາຫຸໂລວາເທ (ມ. ນິ. ໓.໔໑໖ ອາທໂຍ) ສມຈິຕ຺ຕປຏິປທາຍາຕິ (ອ. ນິ. ໒.໓໓) ອິເມສຸ ຈຕູສຸ ຐາເນສຸ ອຠິສມຍປ຺ປຕ຺ຕສຕ຺ຕານໍ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ນຕ຺ຖິ, ເອຕສ຺ສປິ ສຕ຺ຕໂລກສ຺ສ ອນຸກມ຺ປາຍ ອຸປ຺ປນ຺ໂນຕິ. ຍາວຊ຺ຊທິວສາ ອິໂຕ ປຣມ຺ປິ ອນາຄເຕ ອິມໍ ສາສນໍ ນິສ຺ສາຍ ສຄ຺ຄໂມກ຺ຂມຄ຺ເຄ ປຕິຏ຺ຐຫນ຺ຕານໍ ວເສນປິ ອຍມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເທວມນຸສ຺ສານນ຺ຕິ ນ ເກວລໍ ເທວມນຸສ຺ສານໍເຍວ, ອວເສສານໍ ນາຄສຸປຓ຺ຓາທີນມ຺ປິ ອຕ຺ຖາຍ ຫິຕາຍ ສຸຂາເຍວ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ. ສເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິເກ ປນ ມຄ຺ຄຜລສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ຠພ຺ເພ ປຸຄ຺ຄເລ ທສ຺ເສຕຸໍ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ເອເຕສມ຺ປິ ອຕ຺ຖຕ຺ຖາຍ ຫິຕຕ຺ຖາຍ ສຸຂຕ຺ຖາເຍວ ອຸປ຺ປນ຺ໂນຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ກຕໂມ ເອກປຸຄ຺ຄໂລຕິ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາປຸຈ຺ຉາ. ອິທານິ ຕາຍ ປຸຈ຺ຉາຍ ປຸຏ຺ຐໍ ເອກປຸຄ຺ຄລໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ‘‘ຕຖາຄໂຕ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ອາຫ. ຕທຕ຺ຖປຣິນິປ຺ຜາທນນ຺ຕິ ໂລກຕ຺ຖນິປ຺ຜາທນໍ, ພຸທ຺ຘກິຈ຺ຈສມ຺ປາທນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຐມໍ ລຸມ຺ພິນີວເນ ທຸຕິຍໍ ໂພຘິມຓ຺ເຑຕິ ລຸມ຺ພິນີວເນ ຣູປກາເຍນ ຊາໂຕ, ໂພຘິມຓ຺ເຑ ຘມ຺ມກາເຍນ. ເອວມາທິນາຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ເວຣຎ຺ຊາກິຕ຺ຕນໂຕ ຣູປກາຍສ຺ສ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ ທສ຺ເສຕິ, ນເຬຣຸປຸຈິມນ຺ທມູລກິຕ຺ຕນໂຕ ຘມ຺ມກາຍສ຺ສ. ຕຖາ ປຸຣິເມນ ປຣາຘີນກິຣິຍາກຣຓໍ, ທຸຕິເຍນ ອຕ຺ຕາຘີນກິຣິຍາກຣຓໍ. ປຸຣິເມນ ວາ ກຣຸຓາກິຈ຺ຈໍ, ອິຕເຣນ ປຎ຺ຎາກິຈ຺ຈໍ, ປຸຣິເມນ ຈສ຺ສ ປຣມາຍ ອນຸກມ຺ປາຍ ສມນ຺ນາຄມໍ, ປຈ຺ຉິເມນ ປຣມາຍ ອຸເປກ຺ຂາຍ ສມນ຺ນາຄມນ຺ຕິ ເອວມາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ປຈ຺ຉິມໂກຕິ ຄຸເຓນ ປຈ຺ຉິມໂກ. ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສງ຺ຂ຺ຍາຍປີຕິ ຄຓນໂຕປິ. ທິຏ຺ຐິສີລສາມຎ຺ເຎນ ສໍຫຕຕ຺ຕາ ສງ຺ໂຆຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ທິຏ຺ຐິສີລສາມຎ຺ຎສງ຺ຂາຕສງ຺ຆາເຕນ ສມຓຄເຓນາ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ປນ ‘‘ຍາຍໍ ທິຏ຺ຐິ ອຣິຍາ ນິຍ຺ຍານິກາ ນິຍ຺ຍາຕິ ຕກ຺ກຣສ຺ສ ສມ຺ມາ ທຸກ຺ຂກ຺ຂຍາຍ, ຕຖາຣູປາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ທິຏ຺ຐິສາມຎ຺ຎຄໂຕ ວິຫຣຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໒໔, ໓໕໖, ມ. ນິ. ໑.໔໙໒; ໓.໕໔) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ, ‘‘ຍານິ ຕານິ ສີລານິ ອຂຓ຺ຑານິ ອຈ຺ຉິທ຺ທານິ ອສພລານິ ອກມ຺ມາສານິ ຠຸຊິສ຺ສານິ ວິຎ຺ຎຸປ຺ປສຕ຺ຖານິ ອປຣາມຏ຺ຐານິ ສມາຘິສໍວຕ຺ຕນິການິ, ຕຖາຣູເປສຸ ສີເລສຸ ສີລສາມຎ຺ຎຄໂຕ ວິຫຣຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໒໔; ໓໕໖; ມ. ນິ. ໑.໔໙໒; ໓.໕໔) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕານຎ຺ຈ ສີລານໍ ສາມຎ຺ຎສງ຺ຂາເຕນ ສງ຺ຆໂຕ ສງ຺ຆຏິໂຕ ສເມໂຕຕິ ທິຏ຺ຐິສີລສາມຎ຺ຎສງ຺ຂາຕສງ຺ຆາໂຕ, ສມຓຄໂຓ. ທິຏ຺ຐິສີລສາມຎ຺ເຎນ ສໍຫໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ອຏ຺ຐານເມຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນວກາໂສ, ຍໍ ທິຏ຺ຐິສມ຺ປນ຺ໂນ ປຸຄ຺ຄໂລ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ປາຓໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຍ຺ຍ, ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ອາທິວຈນໂຕ ທິຏ຺ຐິສີລານໍ ນິຍຕສຠາວຕ຺ຕາ ໂສຕາປນ຺ນາປິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ທິຏ຺ຐິສີລສາມຎ຺ເຎນ ສໍຫຕາ, ປເຄວ ສກທາຄາມິອາທໂຍ. ອຣິຍປຸຄ຺ຄລາ ຫິ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ທູເຣ ຐິຕາປິ ອຕ຺ຕໂນ ຄຸຓສາມຄ຺ຄິຍາ ສໍຫຕາເຍວ. ‘‘ຕຖາຣູປາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ທິຏ຺ຐິສາມຎ຺ຎຄໂຕ ວິຫຣຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໒໔, ໓໕໖; ມ. ນິ. ໑.໔໙໒; ໓.໕໔), ຕຖາຣູເປສຸ ສີເລສຸ ສີລສາມຎ຺ຎຄໂຕ ວິຫຣຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໒໔, ໓໕໖; ມ. ນິ. ໑.໔໙໒; ໓.໕໔) ວຈນໂຕ ປຸຖຸຊ຺ຊນານມ຺ປິ ທິຏ຺ຐິສີລສາມຎ຺ເຎນ ສໍຫຕຠາໂວ ລພ຺ຠຕິເຍວ, ອິຘ ປນ ອຣິຍສງ຺ໂຆເຍວ ອຘິປ຺ເປໂຕ ‘‘ໂຍ ຕຕ຺ຖ ປຈ຺ຉິມໂກ, ໂສ ໂສຕາປນ຺ໂນ’’ຕິ ວຈນໂຕ. ເອເຕນາຕິ ‘‘ປຎ຺ຈມຕ຺ເຕຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫີ’’ຕິ ເອເຕນ ວຈເນນ. ອສ຺ສາຕິ ປຎ຺ຈມຕ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສຕສ຺ສ. ນິຣພ຺ພຸໂທຕິອາທີນໍ ວຈນຕ຺ໂຖ ປຣໂຕ ເອວ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ.

ອສ຺ໂສສີຕິ ເອຕ຺ຖ ສວນມຸປລພ຺ໂຠຕິ ອາຫ ‘‘ອສ຺ໂສສີຕິ ສຸຓິ ອຸປລຠີ’’ຕິ, ອຎ຺ຎາສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສ ຈາຍມຸປລພ຺ໂຠ ສວນວເສເນວາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ໂສຕທ຺ວາຣສມ຺ປຕ຺ຕວຈນນິຄ຺ໂຆສານຸສາເຣນ ອຎ຺ຎາສີ’’ຕິ. ອວຘາຣຓຜລຕ຺ຕາ ສທ຺ທປ຺ປໂຍຄສ຺ສ ສພ຺ພມ຺ປິ ວາກ຺ຍໍ ອນ຺ໂຕຄຘາວຘາຣຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ໂຂຕິ ປທປູຣຓມຕ຺ເຕ ນິປາໂຕ’’ຕິ. ອວຘາຣຓຕ຺ເຖຕິ ປນ ອິມິນາ ອນ຺ໂຕຄຘາວຘາຣເຓປິ ສພ຺ພສ຺ມິໍ ວາກ຺ເຍ ອິຏ຺ຐໂຕວຘາຣຓຕ຺ຖໍ ໂຂສທ຺ທຄ຺ຄຫຓນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕເມວ ອິຏ຺ຐໂຕວຘາຣຓໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖ ອວຘາຣຓຕ຺ເຖນາ’’ຕິອາທິ. ອຖ ປທປູຣຓຕ຺ເຖນ ໂຂສທ຺ເທນ ກິໍປໂຍຊນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປທປູຣເຓນ ປນ ພ຺ຍຎ຺ຊນສິລິຏ຺ຐຕາມຕ຺ຕເມວາ’’ຕິ. ‘‘ອສ຺ໂສສີ’’ຕິ ຫິ ປທໍ ໂຂສທ຺ເທ ຄຫິເຕ ເຕນ ຜຸລ຺ລິຕມຓ຺ຑິຕວິຠູສິຕໍ ວິຍ ໂຫນ຺ຕໍ ປູຣິຕໍ ນາມ ໂຫຕິ, ເຕນ ຈ ປຸຣິມປຈ຺ຉິມປທານິ ສິລິຏ຺ຐານິ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ຕສ຺ມິໍ ອຄ຺ຄຫິເຕ, ຕສ຺ມາ ປທປູຣເຓນ ພ຺ຍຎ຺ຊນສິລິຏ຺ຐຕາມຕ຺ຕເມວ ປໂຍຊນໍ. ມຕ຺ຕ-ສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ວິເສສນິວຕ຺ຕິອຕ຺ໂຖ, ເຕນສ຺ສ ອນຕ຺ຖນ຺ຕຣທີປນຕໍ ທສ຺ເສຕິ, ເອວ-ສທ຺ເທນ ປນ ພ຺ຍຎ຺ຊນສິລິຏ຺ຐຕາຍ ເອກນ຺ຕິກຕໍ.

ເວຣຎ຺ໂຊຕິ ເອຕ຺ຖ ສທ຺ທລກ຺ຂຓານຸສາເຣນ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ຊາໂຕ’’ຕິອາທິ. ພ຺ຣຫ຺ມໍ ອຓຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ພ຺ຣຫ຺ມນ຺ຕິ ເວໂທ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂສ ປນ ມນ຺ຕພ຺ຣຫ຺ມກປ຺ປວເສນ ຕິວິໂຘ. ຕຕ຺ຖ ມນ຺ຕາ ປຘານມູລຠາວໂຕເຍວ ອຏ຺ຐກາທີຫິ ປວຸຕ຺ຕາ, ອິຕເຣ ປນ ຕນ຺ນິສ຺ສເຍນ ຊາຕາ, ເຕນ ປຘານສ຺ເສວ ຄຫຓໍ. ມນ຺ເຕ ສຊ຺ຌາຍຕີຕິ ອິຣຸເວທາທິເກ ມນ຺ຕສຕ຺ເຖ ສຊ຺ຌາຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຣຸເວທາທໂຍ ຫິ ຄຸຕ຺ຕຠາສິຕພ຺ພຕາຍ ‘‘ມນ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອິທເມວ ຫີຕິ ອວຘາຣເຓນ ພ຺ຣຫ຺ມໂຕ ຊາໂຕຕິອາທິກໍ ນິຣຸຕ຺ຕິໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ຊາຕິພ຺ຣາຫ຺ມຓານນ຺ຕິ ອິມິນາ ອຎ຺ເຎປິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ອຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ທຸວິຘາ ຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ຊາຕິພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ວິສຸທ຺ຘິພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ຈາຕິ. ອິທານິ ຕຕ຺ຖ ວິສຸທ຺ຘິພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ນິຣຸຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອຣິຍາ ປ