📜

ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ

ວິນຍປິຏເກ

ສາຣຕ຺ຖທີປນີ-ຏີກາ (ປຐໂມ ຠາໂຄ)

ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ

ມຫາກາຣຸຓິກໍ ພຸທ຺ຘໍ, ຘມ຺ມຎ຺ຈ ວິມລໍ ວຣໍ;

ວນ຺ເທ ອຣິຍສງ຺ຆຎ຺ຈ, ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍໍ ນິຣງ຺ຄຓໍ.

ອຸຬາຣປຸຎ຺ຎເຕເຊນ, ກຕ຺ວາ ສຕ຺ຕຸວິມທ຺ທນໍ;

ປຕ຺ຕຣຊ຺ຊາຠິເສເກນ, ສາສນຸຊ຺ໂຊຕນຕ຺ຖິນາ.

ນິສ຺ສາຍ ສີຫຬິນ຺ເທນ, ຍໍ ປຣກ຺ກມພາຫຸນາ;

ກຕ຺ວາ ນິກາຍສາມຄ຺ຄິໍ, ສາສນໍ ສຸວິໂສຘິຕໍ.

ກສ຺ສປໍ ຕໍ ມຫາເຖຣໍ, ສງ຺ຆສ຺ສ ປຣິຓາຍກໍ;

ທີປສ຺ມິໍ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິມ຺ຫິ, ສາສໂນທຍກາຣກໍ.

ປຏິປຕ຺ຕິປຣາຘີນໍ, ສທາຣຎ຺ຎນິວາສິນໍ;

ປາກຏໍ ຄຄເນ ຈນ຺ທ-ມຓ຺ຑລໍ ວິຍ ສາສເນ.

ສງ຺ຆສ຺ສ ປິຕຣໍ ວນ຺ເທ, ວິນເຍ ສຸວິສາຣທໍ;

ຍໍ ນິສ຺ສາຍ ວສນ຺ໂຕຫໍ, ວຸທ຺ຘິປ຺ປຕ຺ໂຕສ຺ມິ ສາສເນ.

ອນຸເຖຣໍ ມຫາປຸຎ຺ຎໍ, ສຸເມຘໍ ສຸຕິວິສ຺ສຸຕໍ;

ອວິຂຓ຺ຑິຕສີລາທິ-ປຣິສຸທ຺ຘຄຸໂຓທຍໍ.

ພຫຸສ຺ສຸຕໍ ສຕິມນ຺ຕໍ, ທນ຺ຕໍ ສນ຺ຕໍ ສມາຫິຕໍ;

ນມາມິ ສິຣສາ ຘີຣໍ, ຄຣຸໍ ເມ ຄຓວາຈກໍ.

ອາຄຕາຄມຕກ຺ເກສຸ, ສທ຺ທສຕ຺ຖນຍຎ຺ຎຸສຸ;

ຍສ຺ສນ຺ເຕວາສິຠິກ຺ຂູສຸ, ສາສນໍ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕໍ.

ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍາຫໍ, ລີນສາຣຕ຺ຖທີປນິໍ;

ກຣິສ຺ສາມິ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ, ປຣິປຸຓ຺ຓມນາກຸລໍ.

ໂປຣາເຓຫິ ກຕໍ ຍໍ ຕຸ, ລີນຕ຺ຖສ຺ສ ປກາສນໍ;

ນ ຕໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂູນໍ, ອຕ຺ຖໍ ສາເຘຕິ ສພ຺ພໂສ.

ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍສຠາວາຍ, ສີຫຬາຍ ນິຣຸຕ຺ຕິຍາ;

ຄຓ຺ຐິປເທສ຺ວເນເກສຸ, ລິຂິຕໍ ກິຎ຺ຈິ ກຕ຺ຖຈິ.

ມາຄຘິກາຍ ຠາສາຍ, ອາຣຠິຕ຺ວາປິ ເກນຈິ;

ຠາສນ຺ຕເຣຫິ ສມ຺ມິສ຺ສໍ, ລິຂິຕໍ ກິຎ຺ຈິເທວ ຈ.

ອສາຣຄນ຺ຖຠາໂຣປິ, ຕຕ຺ເຖວ ພຫຸ ທິສ຺ສຕິ;

ອາກຸລຎ຺ຈ ກຕໍ ຍຕ຺ຖ, ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍມ຺ປິ ອຕ຺ຖໂຕ.

ຕໂຕ ອປຣິປຸຓ຺ເຓນ, ຕາທິເສເນຕ຺ຖ ສພ຺ພໂສ;

ກຖມຕ຺ຖໍ ວິຊານນ຺ຕິ, ນານາເທສນິວາສິໂນ.

ຠາສນ຺ຕຣໍ ຕໂຕ ຫິຕ຺ວາ, ສາຣມາທາຍ ສພ຺ພໂສ;

ອນາກຸລໍ ກຣິສ຺ສາມິ, ປຣິປຸຓ຺ຓວິນິຈ຺ຉຍນ຺ຕິ.

ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາວຓ຺ຓນາ

ວິນຍສໍວຓ຺ຓນາຣມ຺ເຠ ຣຕນຕ຺ຕຍໍ ນມສ຺ສິຕຸກາໂມ ຕສ຺ສ ວິສິຏ຺ຐຄຸຓໂຍຄສນ຺ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ໂຍ ກປ຺ປໂກຏີຫິປີ’’ຕິອາທິມາຫ. ວິສິຏ຺ຐຄຸຓໂຍເຄນ ຫິ ວນ຺ທນາຣຫຠາໂວ, ວນ຺ທນາຣເຫ ຈ ກຕາ ວນ຺ທນາ ຍຖາຘິປ຺ເປຕມຕ຺ຖໍ ສາເຘຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສໍວຓ຺ຓນາຣມ຺ເຠ ຣຕນຕ຺ຕຍປຓາມກຣຓປ຺ປໂຍຊນໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ພຫຸຘາ ປປຎ຺ເຈນ຺ຕິ ອາຈຣິຍາ. ຕຖາ ຫິ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ –

‘‘ສໍວຓ຺ຓນາຣມ຺ເຠ ຣຕນຕ຺ຕຍວນ຺ທນາ ສໍວຓ຺ເຓຕພ຺ພສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ປຠວນິສ຺ສຍວິສຸທ຺ຘິປຏິເວທນຕ຺ຖໍ, ຕໍ ປນ ຘມ຺ມສໍວຓ຺ຓນາສຸ ວິຎ຺ຎູນໍ ພຫຸມານຸປ຺ປາທນຕ຺ຖໍ, ຕໍ ສມ຺ມເທວ ເຕສໍ ອຸຄ຺ຄຫຓຘາຣຓາທິກ຺ກມລທ຺ຘພ຺ພາຍ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ພຫິຕສຸຂນິປ຺ຜາທນຕ຺ຖໍ. ອຖ ວາ ມງ຺ຄລຠາວໂຕ, ສພ຺ພກິຣິຍາສຸ ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈຠາວໂຕ, ປຓ຺ຑິເຕຫິ ສມາຈຣິຕຠາວໂຕ, ອາຍຕິໍ ປເຣສໍ ທິຏ຺ຐານຸຄຕິອາປຊ຺ຊນໂຕ ຈ ສໍວຓ຺ຓນາຍໍ ຣຕນຕ຺ຕຍປຓາມກິຣິຍາ’’ຕິ.

ມຍໍ ປນ ອິຘາຘິປ຺ເປຕເມວ ປໂຍຊນໍ ທສ຺ສຍິສ຺ສາມ. ຕສ຺ມາ ສໍວຓ຺ຓນາຣມ຺ເຠ ຣຕນຕ຺ຕຍປຓາມກຣຓໍ ຍຖາປຏິຎ຺ຎາຕສໍວຓ຺ຓນາຍ ອນນ຺ຕຣາເຍນ ປຣິສມາປນຕ຺ຖນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິທເມວ ຫິ ປໂຍຊນໍ ອາຈຣິເຍນ ອິຘາຘິປ຺ເປຕໍ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ –

‘‘ອິຈ຺ເຈວມຈ຺ຈນ຺ຕນມສ຺ສເນຍ຺ຍໍ,

ນມສ຺ສມາໂນ ຣຕນຕ຺ຕຍໍ ຍໍ;

ປຸຎ຺ຎາຠິສນ຺ທໍ ວິປຸລໍ ອລຕ຺ຖໍ,

ຕສ຺ສານຸຠາເວນ ຫຕນ຺ຕຣາໂຍ’’ຕິ.

ຣຕນຕ຺ຕຍປຓາມກຣເຓນ ເຈຕ຺ຖ ຍຖາປຏິຎ຺ຎາຕສໍວຓ຺ຓນາຍ ອນນ຺ຕຣາເຍນ ປຣິສມາປນໍ ຣຕນຕ຺ຕຍປູຊາຍ ປຎ຺ຎາປາຏວຠາວໂຕ, ຕາຍ ປຎ຺ຎາປາຏວຎ຺ຈ ຣາຄາທິມລວິຘມນໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ຍສ຺ມິໍ, ມຫານາມ, ສມເຍ ອຣິຍສາວໂກ ຕຖາຄຕໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ, ເນວສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຣາຄປຣິຍຸຏ຺ຐິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ນ ໂທສປຣິຍຸຏ຺ຐິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ນ ໂມຫປຣິຍຸຏ຺ຐິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ອຸຊຸຄຕເມວສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໑໑.໑໑).

ຕສ຺ມາ ຣຕນຕ຺ຕຍປູຊເນນ ວິກ຺ຂາລິຕມລາຍ ປຎ຺ຎາຍ ປາຏວສິທ຺ຘິ.

ອຖ ວາ ຣຕນຕ຺ຕຍປູຊນສ຺ສ ປຎ຺ຎາປທຏ຺ຐານສມາຘິເຫຕຸຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາປາຏວໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຕສ຺ສ ສມາຘິເຫຕຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ເອວໍ ອຸຊຸຄຕຈິຕ຺ໂຕ ໂຂ, ມຫານາມ, ອຣິຍສາວໂກ ລຠຕິ ອຕ຺ຖເວທໍ, ລຠຕິ ຘມ຺ມເວທໍ, ລຠຕິ ຘມ຺ມູປສໍຫິຕໍ ປາໂມຊ຺ຊໍ, ປມຸທິຕສ຺ສ ປີຕິ ຊາຍຕິ, ປີຕິມນສ຺ສ ກາໂຍ ປສ຺ສມ຺ຠຕິ, ປສ຺ສທ຺ຘກາໂຍ ສຸຂໍ ເວທິຍຕິ, ສຸຂິໂນ ຈິຕ຺ຕໍ ສມາຘິຍຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑໑.໑໑.).

ສມາຘິສ຺ສ ຈ ປຎ຺ຎາຍ ປທຏ຺ຐານຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ ‘‘ສມາຫິໂຕ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໙໙; ມິ. ປ. ໒.໑.໑໔). ຕໂຕ ເອວໍ ປຏຸຠູຕາຍ ປຎ຺ຎາຍ ປຏິຎ຺ຎາມຫຕ຺ຕກຕໍ ເຂທມຠິຠຸຍ຺ຍ ອນນ຺ຕຣາເຍນ ສໍວຓ຺ຓນໍ ສມາປຍິສ຺ສຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອນນ຺ຕຣາເຍນ ປຣິສມາປນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ.

ອຖ ວາ ຣຕນຕ຺ຕຍປູຊາຍ ອາຍຸວຓ຺ຓສຸຂພລວຑ຺ຒນໂຕ ອນນ຺ຕຣາເຍນ ປຣິສມາປນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຣຕນຕ຺ຕຍປຓາເມນ ຫິ ອາຍຸວຓ຺ຓສຸຂພລານິ ວຑ຺ຒນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ອຠິວາທນສີລິສ຺ສ, ນິຈ຺ຈໍ ວຸຑ຺ຒາປຈາຍິໂນ;

ຈຕ຺ຕາໂຣ ຘມ຺ມາ ວຑ຺ຒນ຺ຕິ, ອາຍຸ ວຓ຺ໂຓ ສຸຂໍ ພລ’’ນ຺ຕິ. (ຘ. ປ. ໑໐໙);

ຕໂຕ ອາຍຸວຓ຺ຓສຸຂພລວຸຑ຺ຒິຍາ ໂຫເຕວ ກາຣິຍນິຏ຺ຐານມິຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອນນ຺ຕຣາເຍນ ປຣິສມາປນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ.

ອຖ ວາ ຣຕນຕ຺ຕຍຄາຣວສ຺ສ ປຏິຠານາປຣິຫານາວຫຕ຺ຕາ. ອປຣິຫານາວຫຎ຺ຫິ ຕີສຸປິ ຣຕເນສຸ ຄາຣວໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ສຕ຺ຕິເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ອປຣິຫານິຍາ ຘມ຺ມາ. ກຕເມ ສຕ຺ຕ? ສຕ຺ຖຸຄາຣວຕາ ຘມ຺ມຄາຣວຕາ ສງ຺ຆຄາຣວຕາ ສິກ຺ຂາຄາຣວຕາ ສມາຘິຄາຣວຕາ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕຕາ ໂສວຈສ຺ສຕາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໗.໓໔).

ໂຫເຕວ ຈ ຕໂຕ ປຏິຠານາປຣິຫາເນນ ຍຖາປຏິຎ຺ຎາຕປຣິສມາປນໍ.

ອຖ ວາ ປສາທວຕ຺ຖູສຸ ປູຊາຍ ປຸຎ຺ຎາຕິສຍຠາວໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຕສ຺ສ ປຸຎ຺ຎາຕິສຍຕ຺ຕໍ –

‘‘ປູຊາຣເຫ ປູຊຍໂຕ, ພຸທ຺ເຘ ຍທິວ ສາວເກ;

ປປຎ຺ຈສມຕິກ຺ກນ຺ເຕ, ຕິຓ຺ຓໂສກປຣິທ຺ທເວ.

‘‘ເຕ ຕາທິເສ ປູຊຍໂຕ, ນິພ຺ພຸເຕ ອກຸໂຕຠເຍ;

ນ ສກ຺ກາ ປຸຎ຺ຎໍ ສງ຺ຂາຕຸໍ, ອິເມຕ຺ຕມປິ ເກນຈີ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໑໙໕-໑໙໖; ອປ. ເຖຣ ໑.໑໐.໑-໒);

ປຸຎ຺ຎາຕິສໂຍ ຈ ຍຖາຘິປ຺ເປຕປຣິສມາປນຸປາໂຍ. ຍຖາຫ –

‘‘ເອສ ເທວມນຸສ຺ສານໍ, ສພ຺ພກາມທໂທ ນິຘິ;

ຍໍ ຍເທວາຠິປຕ຺ເຖນ຺ຕິ, ສພ຺ພເມເຕນ ລພ຺ຠຕີ’’ຕິ. (ຂຸ. ປາ. ໘.໑໐);

ອຸປາເຍສຸ ຈ ປຏິປນ຺ນສ຺ສ ໂຫເຕວ ກາຣິຍນິຏ຺ຐານໍ. ຣຕນຕ຺ຕຍປູຊາ ຫິ ນິຣຕິສຍປຸຎ຺ຎກ຺ເຂຕ຺ຕສໍພຸທ຺ຘິຍາ ອປຣິເມຍ຺ຍປ຺ປຠໂວ ປຸຎ຺ຎາຕິສໂຍຕິ ພຫຸວິຘນ຺ຕຣາເຍປິ ໂລກສນ຺ນິວາເສ ອນ຺ຕຣາຍນິພນ຺ຘນສກລສໍກິເລສວິທ຺ຘໍສນາຍ ປໂຫຕິ, ຠຍາທິອຸປທ຺ທວຎ຺ຈ ນິວາເຣຕິ. ຕສ຺ມາ ສຸວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສໍວຓ຺ຓນາຣມ຺ເຠ ຣຕນຕ຺ຕຍປຓາມກຣຓໍ ຍຖາປຏິຎ຺ຎາຕສໍວຓ຺ຓນາຍ ອນນ຺ຕຣາເຍນ ປຣິສມາປນຕ຺ຖນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ.

ເອວໍ ປນ ສປ຺ປໂຍຊນໍ ຣຕນຕ຺ຕຍວນ຺ທນໍ ກຕ຺ຕຸກາໂມ ປຐມໍ ຕາວ ຠຄວໂຕ ວນ຺ທນໍ ກາຕຸໍ ຕມ຺ມູລກຕ຺ຕາ ເສສຣຕນານໍ ‘‘ໂຍ ກປ຺ປ…ເປ… ມຫາກາຣຸຓິກສ຺ສ ຕສ຺ສາ’’ຕິ ອາຫ. ເອຕ຺ຖ ປນ ຍສ຺ສາ ເທສນາຍ ສໍວຓ຺ຓນໍ ກຕ຺ຕຸກາໂມ, ສາ ຍສ຺ມາ ກຣຸຓາປ຺ປຘານາ, ນ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນາ ວິຍ ກຣຸຓາປຎ຺ຎາປ຺ປຘານາ, ນາປິ ອຠິຘມ຺ມເທສນາ ວິຍ ປຎ຺ຎາປ຺ປຘານາ, ຕສ຺ມາ ກຣຸຓາປ຺ປຘານເມວ ຠຄວໂຕ ໂຖມນໍ ອາຣທ຺ຘໍ. ເອສາ ຫິ ອາຈຣິຍສ຺ສ ປກຕິ, ຍທິທໍ ອາຣມ຺ຠານຸຣູປໂຖມນາ. ເຕເນວ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນາຍ ສໍວຓ຺ຓນາຣມ຺ເຠ ‘‘ກຣຸຓາສີຕລຫທຍໍ, ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕວິຫຕໂມຫຕມ’’ນ຺ຕິ ກຣຸຓາປຎ຺ຎາປ຺ປຘານໍ, ອຠິຘມ຺ມເທສນາຍ ສໍວຓ຺ຓນາຣມ຺ເຠ ‘‘ກຣຸຓາ ວິຍ ສຕ຺ເຕສຸ, ປຎ຺ຎາ ຍສ຺ສ ມເຫສິໂນ’’ຕິ ປຎ຺ຎາປ຺ປຘານຎ຺ຈ ໂຖມນໍ ອາຣທ຺ຘໍ. ກຣຸຓາປຎ຺ຎາປ຺ປຘານາ ຫິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນາ ເຕສໍ ເຕສໍ ສຕ຺ຕານໍ ອາສຍານຸສຍາຘິມຸຕ຺ຕິຈຣິຍາທິເຠທປຣິຈ຺ຉິນ຺ທນສມຕ຺ຖາຍ ປຎ຺ຎາຍ ສຕ຺ເຕສຸ ຈ ມຫາກຣຸຓາຍ ຕຕ຺ຖ ສາຕິສຍປ຺ປວຕ຺ຕິໂຕ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນາຍ ຫິ ມຫາກຣຸຓາສມາປຕ຺ຕິພຫຸໂລ ເວເນຍ຺ຍສນ຺ຕາເນສຸ ຕທຊ຺ຌາສຍານຸໂລເມນ ຄມ຺ຠີຣມຕ຺ຖປທໍ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ. ອຠິຘມ຺ມເທສນາ ຈ ເກວລໍ ປຎ຺ຎາປ຺ປຘານາ ປຣມຕ຺ຖຘມ຺ມານໍ ຍຖາສຠາວປຏິເວຘສມຕ຺ຖາຍ ປຎ຺ຎາຍ ຕຕ຺ຖ ສາຕິສຍປ຺ປວຕ຺ຕິໂຕ.

ວິນຍເທສນາ ປນ ອາສຍາທິນິຣເປກ຺ຂໍ ເກວລໍ ກຣຸຓາຍ ປາກຕິກສຕ຺ເຕນປິ ອໂສຕພ຺ພາຣຫໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ອປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພາຣຫໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອວຕ຺ຕພ຺ພາຣຫຎ຺ຈ ວທນ຺ໂຕ ຠຄວາ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປສີຕິ ກຣຸຓາປ຺ປຘານາ. ຕຖາ ຫິ ອຸກ຺ກໍສປຣິຍນ຺ຕຄຕຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ໂປປິ ຠຄວາ ໂລກິຍສາຘຸຊເນຫິປິ ປຣິຫຣິຕພ຺ພານິ ‘‘ສິຂຣຓີສີ’’ຕິອາທີນິ ວຈນານິ ຍຖາປຣາຘຎ຺ຈ ຄຣຫວຈນານິ ວິນຍປິຏກເທສນາຍ ມຫາກຣຸຓາສຎ຺ໂຈທິຕມານໂສ ມຫາປຣິສມຊ຺ເຌ ອຠາສິ, ຕໍຕໍສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິກາຣຓາເປກ຺ຂາຍ ເວຣຎ຺ຊາທີສຸ ສາຣີຣິກຎ຺ຈ ເຂທມນຸໂຠສິ. ຕສ຺ມາ ກິຎ຺ຈາປິ ຠູມນ຺ຕຣປຈ຺ຈຍາກາຣສມຍນ຺ຕຣກຖານໍ ວິຍ ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາປິ ສມຸຏ຺ຐາປິກາ ປຎ຺ຎາ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓຕາຍ ອຕິສຍກິຈ຺ຈວຕີ, ກຣຸຓາຍ ກິຈ຺ຈໍ ປນ ຕໂຕປິ ອຘິກນ຺ຕິ ກຣຸຓາປ຺ປຘານາ ວິນຍເທສນາ. ກຣຸຓາພ຺ຍາປາຣາຘິກຕາຍ ຫິ ເທສນາຍ ກຣຸຓາປ຺ປຘານຕາ. ຕສ຺ມາ ອາຣມ຺ຠານຸຣູປໍ ກຣຸຓາປ຺ປຘານເມວ ເອຕ຺ຖ ໂຖມນໍ ກຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ກຣຸຓາຄ຺ຄຫເຓນ ຈ ອປຣິເມຍ຺ຍປ຺ປຠາວາ ສພ຺ເພປິ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ ຕໍມູລກຕ຺ຕາ ເສສພຸທ຺ຘຄຸຓານໍ. ມຫາກຣຸຓາຍ ວາ ຉສຸ ອສາຘາຣຓຎາເຓສຸ ອຎ຺ຎຕຣຕ຺ຕາ ຕໍສຫຈຣິຕເສສາສາຘາຣຓຎາຓານມ຺ປິ ຄຫຓສພ຺ຠາວໂຕ ສພ຺ເພປິ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ ນຍໂຕ ທສ຺ສິຕາວ ໂຫນ຺ຕິ. ເອໂສເຍວ ຫິ ນິຣວເສສໂຕ ພຸທ຺ຘຄຸຓານໍ ທສ຺ສນຸປາໂຍ ຍທິທໍ ນຍຄ຺ຄາໂຫ. ອຎ຺ຎຖາ ໂກ ນາມ ສມຕ຺ໂຖ ຠຄວໂຕ ຄຸເຓ ອນຸປທໍ ນິຣວເສສໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ. ເຕເນວາຫ –

‘‘ພຸທ຺ໂຘປິ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠເຓຍ຺ຍ ວຓ຺ຓໍ,

ກປ຺ປມ຺ປິ ເຈ ອຎ຺ຎມຠາສມາໂນ;

ຂີເຍຖ ກປ຺ໂປ ຈິຣທີຆມນ຺ຕເຣ,

ວຓ຺ໂຓ ນ ຂີເຍຖ ຕຖາຄຕສ຺ສາ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໓໐໔; ໓.໑໔໑; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໒໕);

ເຕເນວ ຈ ອາຍສ຺ມຕາ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖເຣນປິ ພຸທ຺ຘຄຸຓປຣິຈ຺ເຉທນໍ ປຕິອນຸຍຸຕ຺ເຕນ ‘‘ໂນ ເຫຕໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ອປິຈ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຘມ຺ມນ຺ວໂຍ ວິທິໂຕ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໑໔໖) ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ‘‘ໂຍ ກປ຺ປໂກຏີຫິປີ’’ຕິອາທິນາ ກຣຸຓາມຸເຂນ ສງ຺ເຂປໂຕ ສກລສພ຺ພຎ຺ຎຸຄຸເຓຫິ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຠິຕ຺ຖວີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຍເມຕ຺ຖ ສມຸທາຍຕ຺ໂຖ.

ອຍໍ ປນ ອວຍວຕ຺ໂຖ – ໂຍຕິ ອນິຍມວຈນໍ. ຕສ຺ສ ‘‘ນາໂຖ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ກປ຺ປໂກຏີຫິປີ’’ຕິອາທິນາ ປນ ຍາຍ ກຣຸຓາຍ ໂສ ‘‘ມຫາກາຣຸຓິໂກ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ສາ ວເສນ ກປ຺ປໂກຏິຄຓນາຍປິ ອປ຺ປເມຍ຺ຍໍ ກາລໍ ໂລກຫິຕຕ຺ຖາຍ ອຕິທຸກ຺ກຣໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ທຸກ຺ຂານຸຠວນໍ ທສ຺ເສຕິ. ກຣຸຓາຍ ພເລເນວ ຫິ ໂສ ຠຄວາ ຫຕ຺ຖຄຕມ຺ປິ ນິພ຺ພານໍ ປຫາຍ ສໍສາຣປງ຺ເກ ນິມຸຄ຺ຄໍ ສຕ຺ຕນິກາຍໍ ຕໂຕ ສມຸທ຺ຘຣຓຕ຺ຖໍ ຈິນ຺ເຕຕຸມ຺ປິ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍໍ ນຍນຊີວິຕປຸຕ຺ຕຠຣິຍທານາທິກໍ ອຕິທຸກ຺ກຣມກາສິ. ກປ຺ປໂກຏີຫິປິ ອປ຺ປເມຍ຺ຍໍ ກາລນ຺ຕິ ກປ຺ປໂກຏິຄຓນາຍປິ ‘‘ເອຕ຺ຕກາ ກປ຺ປໂກຏິໂຍ’’ຕິ ປເມຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍໍ ກາລໍ, ກປ຺ປໂກຏິຄຓນວເສນປິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕຸມສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ ອປຣິຈ຺ຉິນ຺ນານິ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສາຘິການິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກປ຺ປໂກຏິວເສເນວ ຫິ ໂສ ກາໂລ ອປ຺ປເມຍ຺ໂຍ, ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍວເສນ ປນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນເຍວ. ‘‘ກປ຺ປໂກຏີຫິປີ’’ຕິ ອປິສທ຺ໂທ ກປ຺ປໂກຏິວເສນປິ ຕາວ ປເມຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ປເຄວ ວສ຺ສຄຓນາຍາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ອປ຺ປເມຍ຺ຍໍ ກາລ’’ນ຺ຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍເຄ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ‘‘ມາສມຘີເຕ, ທິວສໍ ຈຣຕີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ກໂຣນ຺ໂຕ ອຕິທຸກ຺ກຣານີຕິ ປຎ຺ຈມຫາປຣິຈ຺ຈາຄາທີນິ ອຕິທຸກ຺ກຣານິ ກໂຣນ຺ໂຕ. ເອວມຕິທຸກ຺ກຣານິ ກໂຣນ຺ໂຕ ກິໍ ວິນ຺ທີຕິ ເຈ? ເຂທໍ ຄໂຕ, ກາຍິກໍ ເຂທມຸປຄໂຕ, ປຣິສ຺ສມໍ ປຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ, ທຸກ຺ຂມນຸຠວີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ທຸກ຺ຂຎ຺ຫິ ຂິຊ຺ຊຕິ ສຫິຕຸມສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍນ຺ຕິ ‘‘ເຂໂທ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂລກຫິຕາຍາຕິ ‘‘ອນມຕຄ຺ເຄ ສໍສາເຣ ວຏ຺ຏທຸກ຺ເຂນ ອຈ຺ຈນ຺ຕປີຬິຕໍ ສຕ຺ຕໂລກໍ ຕມ຺ຫາ ທຸກ຺ຂໂຕ ໂມເຈຕ຺ວາ ນິພ຺ພານສຸຂຠາຄິຍໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອວໍ ສຕ຺ຕໂລກສ຺ສ ຫິຕກຣຓຕ຺ຖາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອສ຺ສ ຈ ‘‘ອຕິທຸກ຺ກຣານິ ກໂຣນ຺ໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ໂລກຫິຕາຍ ເຂທໍ ຄໂຕຕິ ໂຍຊນາຍປິ ນຕ຺ຖິ ໂທໂສ. ມຫາຄຓ຺ຐິປເທປິ ຫິ ‘‘ອຕິທຸກ຺ກຣານິ ກໂຣນ຺ໂຕ ເຂທໍ ຄໂຕ, ກິມຕ຺ຖນ຺ຕິ ເຈ? ໂລກຫິຕາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຍໍ ປນ ເອວໍ ໂຍຊນໍ ອສມ຺ຠາເວນ຺ເຕນ ເກນຈິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນ ຫິ ຠຄວາ ໂລກຫິຕາຍ ສໍສາຣທຸກ຺ຂມນຸຠວຕິ. ນ ຫິ ກສ຺ສຈິ ທຸກ຺ຂານຸຠວນໍ ໂລກສ຺ສ ອຸປກາຣໍ ອາວຫຕີ’’ຕິ, ຕໍ ຕສ຺ສ ມຕິມຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ໂຍຊນາຍປິ ອຕິທຸກ຺ກຣານິ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ທຸກ຺ຂານຸຠວນໍ ໂລກຫິຕກຣຓຕ຺ຖາຍາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ນ ຕຸ ທຸກ຺ຂານຸຠວເນເນວ ໂລກຫິຕສິທ຺ຘີຕິ. ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕໂຍຊນາຍປິ ຫິ ນ ທຸກ຺ກຣກຣຓມຕ຺ເຕນ ໂລກຫິຕສິທ຺ຘິ. ນ ຫິ ທຸກ຺ກຣໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ກຎ຺ຈິ ສຕ຺ຕໍ ມຄ຺ຄຜລາທີສຸ ປຕິຏ຺ຐາເປຕິ, ອຖ ໂຂ ຕາທິສໍ ອຕິທຸກ຺ກຣໍ ກຕ຺ວາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຠາວໍ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ນິຍ຺ຍານິກຘມ຺ມເທສນາຍ ມຄ຺ຄຜລາທີສຸ ສຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐາເປນ຺ໂຕ ໂລກສ຺ສ ຫິຕໍ ສາເຘຕິ.

ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ສຕ຺ຕສງ຺ຂາຣຠາຊນວເສນ ຕິວິໂຘ ໂລໂກ, ຫິຕກຣຓສ຺ສ ປນ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ຕໍວິສຍສ຺ເສວ ສຕ຺ຕໂລກສ຺ສ ວເສນ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ໂສ ຫິ ໂລກີຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸຎ຺ຎປາປານິ ຕໍວິປາໂກ ຈາຕິ ‘‘ໂລໂກ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ກຕ຺ຖຈິ ປນ ‘‘ສນຣາມຣໂລກຄຣຸ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ສມູຫຕ຺ໂຖປິ ໂລກສທ຺ໂທ ສມຸທາຍວເສນ ໂລກີຍຕິ ປຎ຺ຎາປີຍຕີຕິ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ເກນຈິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິມິນາ ສຕ຺ຕໂລກຎ຺ຈ ຊາຕິໂລກຎ຺ຈ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ສຕ຺ຕໂລກສ຺ສ ອິຘໂລກປຣໂລກຫິຕໍ, ອຕິກ຺ກນ຺ຕປຣໂລການໍ ວາ ອຸຈ຺ຉິນ຺ນໂລກສມຸທຍານໍ ອິຘ ຊາຕິໂລເກ ໂອກາສໂລເກ ວາ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣສງ຺ຂາຕຎ຺ຈ ຫິຕໍ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ໂລກສ຺ສ, ໂລການໍ, ໂລເກ ວາ ຫິຕນ຺ຕິ ສຣູເປກເສສໍ ກຕ຺ວາ ໂລກຫິຕມິຈ຺ເຈວາຫາ’’ຕິ, ນ ຕໍ ສາຣໂຕ ປຈ຺ເຈຕພ຺ພໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣສງ຺ຂອາຕຫິຕສ຺ສປິ ສຕ຺ຕໂລກວິສຍຕ຺ຕາ, ສຕ຺ຕໂລກຄ຺ຄຫເຓເນວ ອຸຈ຺ຉິນ຺ນມູລານໍ ຂີຓາສວານມ຺ປິ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ.

ສພ຺ພຕ຺ຖ ‘‘ເກນຈີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາກາເຣນາ’’ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ‘‘ມຫາຄຓ຺ຐິປເທ’’ຕິ ວາ ‘‘ມຊ຺ຌິມຄຓ຺ຐິປເທ’’ຕິ ວາ ‘‘ຈູຬຄຓ຺ຐິປເທ’’ຕິ ວາ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ສີຫຬຄຓ຺ຐິປເທສູ’’ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເກວລໍ ‘‘ຄຓ຺ຐິປເທ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ມາຄຘຠາສາຍ ລິຂິເຕ ຄຓ຺ຐິປເທ’’ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ນາໂຖຕິ ໂລກປຏິສຣໂຓ, ໂລກສາມີ ໂລກນາຍໂກຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຖາ ຫິ ສພ຺ພານຕ຺ຖປອຫາຣປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍ ນິຣວເສສຫິຕສຸຂວິຘານຕປ຺ປຣາຍ ນິຣຕິສຍາຍ ປໂຍຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສເທວມນຸສ຺ສາຍ ປຊາຍ ອຈ຺ຈນ຺ຕຸປກາຣິຕາຍ ອປຣິມິຕນິຣຸປມປ຺ປຠາວຄຸຓວິເສສສມງ຺ຄິຕາຍ ຈ ສພ຺ພສຕ຺ຕຸຕ຺ຕໂມ ຠຄວາ ອປຣິມາຓາສຸ ໂລກຘາຕູສຸ ອປຣິມາຓານໍ ສຕ຺ຕານໍ ເອກປຏິສຣໂຓ ປຕິຏ຺ຐາ. ອຖ ວາ ນາຖຕີຕິ ນາໂຖ, ເວເນຍ຺ຍານໍ ຫິຕສຸຂໍ ເມຕ຺ຕາຍນວເສນ ອາສີສຕິ ປຕ຺ເຖຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ນາຖຕິ ເວເນຍ຺ຍຄເຕ ກິເລເສ ອຸປຕາເປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ນາຖຕີຕິ ວາ ຍາຈຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠຄວາ ຫິ ‘‘ສາຘຸ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ກາເລນ ກາລໍ ອຕ຺ຕສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ເຂຍ຺ຍາ’’ຕິອາທິນາ (ອ. ນິ. ໘.໗) ສຕ຺ຕານໍ ຕໍ ຕໍ ຫິຕປຏິປຕ຺ຕິໍ ຍາຈິຕ຺ວາປິ ກຣຸຓາຍ ສມຸສ຺ສາຫິໂຕ ເຕ ຕຕ຺ຖ ນິໂຍເຊຕິ. ປຣເມນ ວາ ຈິຕ຺ຕິສ຺ສຣິເຍນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ສພ຺ພສຕ຺ເຕ ອີສຕິ ອຠິຠວຕີຕິ ປຣມິສ຺ສໂຣ ຠຄວາ ‘‘ນາໂຖ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສພ຺ໂພປິ ຈາຍມຕ຺ໂຖ ສທ຺ທສຕ຺ຖານຸສາຣໂຕ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ມຫາກາຣຸຓິກສ຺ສາຕິ ໂຍ ກຣຸຓາຍ ກມ຺ປິຕຫທຍຕ຺ຕາ ໂລກຫິຕຕ຺ຖໍ ອຕິທຸກ຺ກຣກິຣິຍາຍ ອເນກປ຺ປກາຣໍ ຕາທິສໍ ສໍສາຣທຸກ຺ຂມນຸຠວິຕ຺ວາ ອາຄໂຕ, ຕສ຺ສ ມຫາກາຣຸຓິກສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ກິຣຕີຕິ ກຣຸຓາ, ປຣທຸກ຺ຂໍ ວິກ຺ຂິປຕິ ອປເນຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸກ຺ຂິເຕສຸ ວາ ກິຣີຍຕິ ປສາຣີຍຕີຕິ ກຣຸຓາ. ອຖ ວາ ກິຓາຕີຕິ ກຣຸຓາ, ປຣທຸກ຺ເຂ ສຕິ ກາຣຸຓິກໍ ຫິໍສຕິ ວິພາເຘຕິ, ວິນາເສຕິ ວາ ປຣສ຺ສ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣທຸກ຺ເຂ ສຕິ ສາຘູນໍ ກມ຺ປນໍ ຫທຍເຂທໍ ກໂຣຕີຕິ ວາ ກຣຸຓາ. ອຖ ວາ ກມິຕິ ສຸຂໍ, ຕໍ ຣຸນ຺ຘຕີຕິ ກຣຸຓາ. ເອສາ ຫິ ປຣທຸກ຺ຂາປນຍນກາມຕາລກ຺ຂຓາ ອຕ຺ຕສຸຂນິຣເປກ຺ຂຕາຍ ກາຣຸຓິການໍ ສຸຂໍ ຣຸນ຺ຘຕິ ວິພາເຘຕີຕິ. ກຣຸຓາຍ ນິຍຸຕ຺ໂຕຕິ ກາຣຸຓິໂກ ຍຖາ ‘‘ໂທວາຣິໂກ’’ຕິ. ຍຖາ ຫິ ທ຺ວາຣຏ຺ຐານໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ວຕ຺ຕມາໂນປິ ທ຺ວາຣປຏິພທ຺ຘຊີວິໂກ ປຸຣິໂສ ທ຺ວາຣານຕິວຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຕາຍ ທ຺ວາເຣ ນິຍຸຕ຺ໂຕຕິ ‘‘ໂທວາຣິໂກ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ຠຄວາ ເມຕ຺ຕາທິວເສນ ກຣຸຓາວິຫາຣໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ວຕ຺ຕມາໂນປິ ກຣຸຓານຕິວຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຕາຍ ກຣຸຓາຍ ນິຍຸຕ຺ໂຕຕິ ‘‘ກາຣຸຓິໂກ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ມຫາຠິນີຫາຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຫິ ຍາວ ມຫາປຣິນິພ຺ພານາ ໂລກຫິຕຕ຺ຖເມວ ໂລກນາຖາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ມຫນ຺ໂຕ ກາຣຸຓິໂກຕິ ມຫາກາຣຸຓິໂກ. ສຕິປິ ຠຄວໂຕ ຕທຎ຺ຎຄຸຓານມ຺ປິ ວເສນ ມຫນ຺ຕຠາເວ ກາຣຸຓິກສທ຺ທສນ຺ນິຘາເນນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ກຣຸຓາວເສເນຕ຺ຖ ມຫນ຺ຕຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ ຍຖາ ‘‘ມຫາເວຍ຺ຍາກຣໂຓ’’ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ມຫາກາຣຸຓິກສ຺ສາ’’ຕິ ອິມິນາ ປເທນ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐາເນນ ສຕ຺ຖຸ ມຫາກຣຸຓາ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫຕິ.

ອຖ ວາ ກຣຸຓາ ກຣຸຓາຍນໍ ສີລໍ ປກຕິ ເອຕສ຺ສາຕິ ກາຣຸຓິໂກ, ປຖວີຜສ຺ສາທໂຍ ວິຍ ກກ຺ຂຬຜຸສນາທິສຠາວາ ກຣຸຓາຍນສຠາໂວ ສຠາວຠູຕກຣຸໂຓຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສໍ ປຸຣິມສທິສເມວ. ອຖ ວາ ມຫາວິສຍຕາຍ ມຫານຸຠາວຕາຍ ມຫາພລຕາຍ ຈ ມຫຕີ ກຣຸຓາຕິ ມຫາກຣຸຓາ. ຠຄວໂຕ ຫິ ກຣຸຓາ ນິຣວເສເສສຸ ສຕ຺ເຕສຸ ປວຕ຺ຕຕິ, ປວຕ຺ຕມານາ ຈ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓາ ປວຕ຺ຕຕິ, ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາທິເຠທຎ຺ຈ ມຫນ຺ຕເມວ ສຕ຺ຕານໍ ຫິຕສຸຂໍ ເອກນ຺ຕໂຕ ນິປ຺ຜາເທຕິ, ມຫາກຣຸຓາຍ ນິຍຸຕ຺ໂຕຕິ ມຫາກາຣຸຓິໂກຕິ ສພ຺ພໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຖ ວາ ມຫຕີ ປສຕ຺ຖາ ກຣຸຓາ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ມຫາກາຣຸຓິໂກ. ປູຊາວຈໂນ ເຫຕ຺ຖ ມຫນ຺ຕສທ຺ໂທ ‘‘ມຫາປຸຣິໂສ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ປສຕ຺ຖາ ຈ ຠຄວໂຕ ກຣຸຓາ ມຫາກຣຸຓາສມາປຕ຺ຕິວເສນປິ ປວຕ຺ຕິໂຕ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓຕ຺ຕາຕິ.

ເອວໍ ກຣຸຓາມຸເຂນ ສງ຺ເຂປໂຕ ສກລສພ຺ພຎ຺ຎຸຄຸເຓຫິ ຠຄວນ຺ຕໍ ໂຖເມຕ຺ວາ ອິທານິ ສທ຺ຘມ຺ມໍ ໂຖເມຕຸໍ ‘‘ອສມ຺ພຸຘ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອສມ຺ພຸຘນ຺ຕິ ປຸພ຺ພກາລກິຣິຍານິທ຺ເທໂສ, ຕສ຺ສ ອສມ຺ພຸຊ຺ຌນ຺ໂຕ ອປ຺ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຍຖາສຠາວໍ ອປ຺ປຏິວິຊ຺ຌນໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ ເຫຕ຺ຖ ອນ຺ຕສທ຺ໂທ ‘‘ປຐນ຺ໂຕ ນິສີທຕີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ຍນ຺ຕິ ປຸພ຺ພກາລກິຣິຍາຍ ອນິຍມໂຕ ກມ຺ມນິທ຺ເທໂສ. ພຸທ຺ຘນິເສວິຕນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ວິເສສນໍ. ຕຕ຺ຖ ພຸທ຺ຘສທ຺ທສ຺ສ ຕາວ ‘‘ພຸຊ຺ຌິຕາ ສຈ຺ຈານີຕິ ພຸທ຺ໂຘ, ໂພເຘຕາ ປຊາຍາຕິ ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິອາທິນາ (ມຫານິ. ໑໙໒) ນິທ຺ເທສນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຖ ວາ ສວາສນາຍ ອຎ຺ຎາຓນິທ຺ທາຍ ອຈ຺ຈນ຺ຕວິຄມໂຕ, ພຸທ຺ຘິຍາ ວາ ວິກສິຕຠາວໂຕ ພຸທ຺ຘວາຕິ ພຸທ຺ໂຘ ຊາຄຣຓວິກສນຕ຺ຖວເສນ. ອຖ ວາ ກສ຺ສຈິປິ ເຎຍ຺ຍຘມ຺ມສ຺ສ ອນວພຸທ຺ຘສ຺ສ ອຠາເວນ ເຎຍ຺ຍວິເສສສ຺ສ ກມ຺ມຠາເວນ ອຄ຺ຄຫຓໂຕ ກມ຺ມວຈນິຈ຺ຉາຍ ອຠາເວນ ອວຄມນຕ຺ຖວເສເນວ ກຕ຺ຕຸນິທ຺ເທໂສ ລພ຺ຠຕີຕິ ພຸທ຺ຘວາຕິ ພຸທ຺ໂຘ. ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ປາຣມິຕາປຣິຠາວິໂຕ ສຍມ຺ຠູຎາເຓນ ສຫ ວາສນາຍ ວິຫຕວິທ຺ຘໍສິຕນິຣວເສສກິເລໂສ ມຫາກຣຸຓາສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓາທິອປຣິເມຍ຺ຍຄຸຓຄຓາຘາໂຣ ຂນ຺ຘສນ຺ຕາໂນ ພຸທ຺ໂຘ. ຍຖາຫ ‘‘ພຸທ຺ໂຘຕິ ໂຍ ໂສ ຠຄວາ ສຍມ຺ຠູ ອນາຈຣິຍໂກ ປຸພ຺ເພ ອນນຸສ຺ສຸເຕສຸ ຘມ຺ເມສຸ ສາມໍ ສຈ຺ຈານິ ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌິ, ຕຕ຺ຖ ຈ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ໂຕ ພເລສຸ ຈ ວສີຠາວ’’ນ຺ຕິ (ມຫານິ. ໑໙໒; ຈູຬນິ. ປາຣາຍນຕ຺ຖຸຕິຄາຖານິທ຺ເທສ ໙໗; ປຏິ. ມ. ໑.໑໖໑). ເຕນ ເອວໍ ນິຣຸປມປ຺ປຠາເວນ ພຸທ຺ເຘນ ນິເສວິຕໍ ໂຄຈຣາເສວນາຠາວນາເສວນາຫິ ຍຖາຣຫໍ ນິເສວິຕໍ ອນຸຠູຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ພານໍ ໂຄຈຣາເສວນາວເສເນວ ນິເສວິຕໍ, ມຄ຺ໂຄ ປນ ອຕ຺ຕນາ ຠາວິໂຕ ຈ ຠາວນາເສວນາວເສນ ເສວິໂຕ, ປເຣຫິ ອຸປ຺ປາທິຕານິ ປນ ມຄ຺ຄຜລານິ ເຈໂຕປຣິຍຎາຓາທິນາ ຍທາ ປຣິຊານາຕິ, ອຕ຺ຕນາ ອຸປ຺ປາທິຕານິ ວາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາເຓນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທຕິ, ຕທາ ໂຄຈຣາເສວນາວເສນປິ ເສວິຕານິ ໂຫນ຺ຕິເຍວ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມສ຺ສປິ ປຣິຍາຍໂຕ ຘມ຺ມຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫເຓ ສຕິ ໂສປິ ເທສນາສມ຺ມສນຎາຓໂຄຈຣຕາຍ ໂຄຈຣາເສວນາຍ ເສວິໂຕຕິ ສກ຺ກາ ຄເຫຕຸໍ. ‘‘ອຠິຘມ຺ມນຍສມຸທ຺ທໍ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ, ຕີຓິ ປິຏການິ ສມ຺ມສີ’’ຕິ ຈ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມສ຺ສປິ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ສມ຺ມສນປຣິຍາໂຍ ລພ຺ຠຕີຕິ ຍໍ ອສມ຺ພຸຘໍ ອສມ຺ພຸຊ຺ຌນ຺ໂຕ ອສຈ຺ຉິກໂຣນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ຖສມ຺ຠວໂຕ ໂສປິ ອິຘ ວຸຕ຺ໂຕ ເອວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕມ຺ປິ ຈ ອປ຺ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ໂຕ ຠວາຠວໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ປຣິຎ຺ຎາຕຘມ຺ມວິນໂຍ ປນ ຕທຕ຺ຖປຏິປຕ຺ຕິຍາ ສມ຺ມາປຏິປນ຺ໂນ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕໍ ກຣິສ຺ສຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ໂຍ ອິມສ຺ມິໍ ຘມ຺ມວິນເຍ, ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ວິຫສ຺ສຕິ;

ປຫາຍ ຊາຕິສໍສາຣໍ, ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕໍ ກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ໒.໑໘໕; ສໍ. ນິ. ໑.໑໘໕);

ເອຕ຺ຖ ຈ ກິຎ຺ຈາປິ ມຄ຺ຄຜລນິພ຺ພານານິ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘພຸທ຺ຘສາວເກຫິປິ ໂຄຈຣາເສວນາທິນາ ເສວິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຖາປິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉທວເສນ ‘‘ພຸທ຺ຘນິເສວິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກນຈິ ປນ ພຸທ຺ຘສທ຺ທສ຺ສ ສາມຎ຺ຎໂຕ ພຸທ຺ຘານຸພຸທ຺ຘປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານມ຺ປິ ເອຕ຺ເຖວ ສງ຺ຄໂຫ ວຸຕ຺ໂຕ.

ຠວາຠວນ຺ຕິ ອປຣກາລກິຣິຍາຍ ກມ຺ມນິທ຺ເທໂສ, ຠວໂຕ ຠວນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ຠວາຠວນ຺ຕິ ສຸຄຕິທຸຄ຺ຄຕິວເສນ ຫີນປຓີຕວເສນ ຈ ຂຸທ຺ທກໍ ມຫນ຺ຕຎ຺ຈ ຠວນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຸທ຺ຘຕ຺ໂຖປິ ຫິ ອ-ກາໂຣ ທິສ຺ສຕິ ‘‘ອເສກ຺ຂາ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ຕສ຺ມາ ອຠໂວຕິ ມຫາຠໂວ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຖ ວາ ຠໂວຕິ ວຸທ຺ຘິ, ອຠໂວຕິ ຫານິ. ຠໂວຕິ ວາ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິ, ອຠໂວຕິ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິ. ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາໂຣ ຠໂວ ຈ ອຠໂວ ຈ ຠວາຠໂວ. ຕໍ ຠວາຠວໍ. ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອປຣກາລກິຣິຍານິທ຺ເທໂສ. ຊີວໂລໂກຕິ ສຕ຺ຕໂລໂກ. ຊີວຄ຺ຄຫເຓນ ຫິ ສງ຺ຂາຣຠາຊນໂລກໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ ຕສ຺ສ ຠວາຠວຄມນາສມ຺ຠວໂຕ. ນໂມ ອຕ຺ຖູຕິ ປາຐເສໂສ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ອວິຊ຺ຊາທິກິເລສຊາລວິທ຺ຘໍສິໂນຕິ ຘມ຺ມວິເສສນໍ. ຕຕ຺ຖ ອວິນ຺ທິຍໍ ວິນ຺ທຕີຕິ ອວິຊ຺ຊາ. ປູເຣຕຸໍ ອຍຸຕ຺ຕຏ຺ເຐນ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທິ ອວິນ຺ທິຍໍ ນາມ, ອລທ຺ຘພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕພ຺ພິປຣີຕໂຕ ກາຍສຸຈຣິຕາທິ ວິນ຺ທິຍໍ ນາມ, ຕໍ ວິນ຺ທິຍໍ ນ ວິນ຺ທຕີຕິ ວາ ອວິຊ຺ຊາ, ຂນ຺ຘານໍ ຣາສຏ຺ຐໍ, ອາຍຕນານໍ ອາຍຕນຏ຺ຐໍ, ຘາຕູນໍ ສຸຎ຺ຎຕຏ຺ຐໍ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ອຘິປຕິຍຏ຺ຐໍ, ສຈ຺ຈານໍ ຕຖຏ຺ຐໍ ອວິທິຕໍ ກໂຣຕີຕິ ວາ ອວິຊ຺ຊາ, ທຸກ຺ຂາທີນໍ ປີຬນາທິວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ອຕ຺ຖໍ ອວິທິຕໍ ກໂຣຕີຕິປິ ອວິຊ຺ຊາ, ອນ຺ຕວິຣຫິເຕ ສໍສາເຣ ສພ຺ພໂຍນິຄຕິຠວວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິສຕ຺ຕາວາເສສຸ ສຕ຺ເຕ ຊວາເປຕີຕິ ວາ ອວິຊ຺ຊາ, ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອວິຊ຺ຊມາເນສຸປິ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສາທີສຸ ຊວຕິ, ວິຊ຺ຊມາເນສຸປິ ຂນ຺ຘາທີສຸ ນ ຊວຕີຕິ ວາ ອວິຊ຺ຊາ. ສາ ອາທິ ເຍສໍ ຕຓ຺ຫາທີນໍ ເຕ ອວິຊ຺ຊາທໂຍ, ເຕເຍວ ກິລິສ຺ສນ຺ຕິ ເອເຕຫິ ສຕ຺ຕາຕິ ກິເລສາ, ເຕເຍວ ຈ ສຕ຺ຕານໍ ພນ຺ຘນຏ຺ເຐນ ຊາລສທິສາຕິ ຊາລໍ, ຕໍ ວິທ຺ຘໍເສຕິ ສພ຺ພໂສ ວິນາເສຕິ ສີເລນາຕິ ອວິຊ຺ຊາທິກິເລສຊາລວິທ຺ຘໍສີ. ນນຸ ເຈຕ຺ຖ ສປຣິຍຕ຺ຕິໂກ ນວໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ໂມ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ຕຕ຺ຖ ຈ ມຄ຺ໂຄເຍວ ກິເລເສ ວິທ຺ຘໍເສຕິ, ເນຕເຣຕິ ເຈ? ວຸຈ຺ຈເຕ. ມຄ຺ຄສ຺ສປິ ນິພ຺ພານມາຄມ຺ມ ກິເລສວິທ຺ຘໍສນໂຕ ນິພ຺ພານມ຺ປິ ກິເລເສ ວິທ຺ຘໍເສຕິ ນາມ, ມຄ຺ຄສ຺ສ ກິເລສວິທ຺ຘໍສນກິຈ຺ຈໍ ຜເລນ ນິປ຺ຜນ຺ນນ຺ຕິ ຜລມ຺ປິ ‘‘ກິເລສວິທ຺ຘໍສີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ໂມປິ ກິເລສວິທ຺ຘໍສນສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ ‘‘ກິເລສວິທ຺ຘໍສີ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸມຣຫຕີຕິ ນ ໂກຈິ ໂທໂສ.

ຘມ຺ມວຣສ຺ສ ຕສ຺ສາຕິ ປຸພ຺ເພ ອນິຍມິຕສ຺ສ ນິຍມວຈນໍ. ຕຕ຺ຖ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊມາເນ ຈຕູສຸ ອປາເຍສຸ ອປຕມາເນ ຘາເຣຕີຕິ ຘມ຺ໂມ.

‘‘ເຍ ເກຈິ ຘມ຺ມໍ ສຣຓໍ ຄຕາເສ, ນ ເຕ ຄມິສ຺ສນ຺ຕິ ອປາຍຠູມິໍ;

ປຫາຍ ມານຸສໍ ເທຫໍ, ເທວກາຍໍ ປຣິປູເຣສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ໒.໓໓໒; ສໍ. ນິ. ໑.໓໗) –

ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສໍສາຣທຸກ຺ເຂ ວາ ອປຕມາເນ ກຕ຺ວາ ຘາເຣຕີຕິ ຘມ຺ໂມ ມຄ຺ຄຜລຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸປຣມຕາທິວເສນ ສໍສາຣສ຺ສ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ. ອປາຍາທິນິພ຺ພຕ຺ຕກກິເລສວິທ຺ຘໍສນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຘາຣຓໍ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ຕສ຺ສ ຕທຕ຺ຖສິທ຺ຘິເຫຕຸຕາຍ ນິພ຺ພານຎ຺ຈາຕິ ອຸຠຍເມວ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ຘາເຣຕິ, ອຣິຍຜລໍ ປນ ຕໍສມຸຈ຺ຉິນ຺ນກິເລສປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠເນນ ຕທນຸຄຸຓຕາຍ, ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ໂມ ຕທຘິຄມເຫຕຸຕາຍາຕິ ອຸຠຍໍ ປຣິຍາຍໂຕ ຘາເຣຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາໂຣ ຘມ຺ໂມເຍວ ອຕ຺ຕໂນ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣາຠາເວນ ວໂຣ ປວໂຣ ອນຸຕ຺ຕໂຣຕິ ຘມ຺ມວໂຣ, ຕສ຺ສ ຘມ຺ມວຣສ຺ສ ນໂມ ອຕ຺ຖູຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ເຈຕ຺ຖ ອມ຺ເຫຫິ ສາຣຕ຺ໂຖ ປກາສິໂຕ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ເກນຈິ ປປຎ຺ຈິຕໍ, ອມ຺ເຫຫິ ຈ ອິຘ ນ ທສ຺ສິຕໍ, ນ ຕໍ ສາຣໂຕ ປຈ຺ເຈຕພ຺ພໍ. ອິໂຕ ປເຣສຸປິ ເອວເມວ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕສ຺ມາ ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເອຕ຺ຕກມ຺ປິ ອວຕ຺ວາ ສາຣຕ຺ຖເມວ ທສ຺ສຍິສ຺ສາມ. ຍຕ຺ຖ ປນ ເກນຈິ ອຈ຺ຈນ຺ຕວິຣຸທ຺ຘໍ ລິຂິຕໍ, ຕມ຺ປິ ກຕ຺ຖຈິ ທສ຺ສຍິສ຺ສາມ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອວິຊ຺ຊາທິກິເລສຊາລວິທ຺ຘໍສິໂນ’’ຕິ ເອເຕນ ສ຺ວາກ຺ຂາຕຕາທີຫິ ຘມ຺ມໍ ໂຖເມຕິ, ‘‘ຘມ຺ມວຣສ຺ສາ’’ຕິ ເອເຕນ ອຎ຺ຎສ຺ສ ວິສິຏ຺ຐສ຺ສ ອຠາວທີປນໂຕ ປຣິປຸຓ຺ຓຕາຍ. ປຐເມນ ວາ ປຫານສມ຺ປທໍ ຘມ຺ມສ຺ສ ທສ຺ເສຕິ, ທຸຕິເຍນ ປຠາວສມ຺ປທໍ.

ເອວໍ ສງ຺ເຂເປເນວ ສພ຺ພຘມ຺ມຄຸເຓຫິ ສທ຺ຘມ຺ມໍ ໂຖເມຕ຺ວາ ອິທານິ ອຣິຍສງ຺ຆໍ ໂຖເມຕຸໍ ‘‘ຄຸເຓຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ‘‘ຄຸເຓຫີ’’ຕິ ປທສ຺ສ ‘‘ຍຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອິທານິ ເຍຫິ ຄຸເຓຫິ ຍຸຕ຺ໂຕ, ເຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສີລສມາຘີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີລາທິ ‘‘ສີລ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສມາຘີຕິ ປຐມຊ຺ຌານາທິ. ສມາຘິສີເສນ ຫິ ປຐມຊ຺ຌານາທໂຍ ວຸຕ຺ຕາ. ປຎ຺ຎາຕິ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາ. ວິມຸຕ຺ຕິ ຈ ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓຎ຺ຈ ວິມຸຕ຺ຕິວິມຸຕ຺ຕິຎາຓນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ເອກເທສສຣູເປກເສສນເຍນ ‘‘ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາທິສທ຺ທປຣິຍາເຍນ ປຠຸຕິສທ຺ເທນ ວາ ວິມຸຕ຺ຕິຄ຺ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ວິມຸຕ຺ຕີຕິ ຜລໍ. ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓນ຺ຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓໍ. ປຠຸຕິ-ສທ຺ເທນ ຉຬຠິຎ຺ຎາຈຕຸປຏິສມ຺ຠິທາທໂຍ ຄຸຓາ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສີລາທໂຍ ຄຸຓາ ໂລກິຍາ ໂລກຸຕ຺ຕຣາ ຈ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ເກນຈິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສີລາທໂຍ ກິຎ຺ຈາປິ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣາ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ລພ຺ຠນ຺ຕິ, ຕຖາປິ ອນ຺ເຕ ‘ອຣິຍສງ຺ຆ’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ສີລາທໂຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘາ ໂລກຸຕ຺ຕຣາວາ’’ຕິ, ຕໍ ຕສ຺ສ ມຕິມຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ອຣິຍສງ຺ຆສ຺ສ ໂລກິຍຄຸເຓຫິປິ ໂຖມນາຍ ໂກຈິ ໂທໂສ ທິສ຺ສຕິ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸພຸທ຺ຘສ຺ສປິ ຕາວ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣຄຸເຓຫິ ໂຖມນາ ໂຫຕິ, ກິມງ຺ຄໍ ປນ ອຣິຍສງ຺ຆສ຺ສາຕິ.

ກຸສລຕ຺ຖິການໍ ຊນານໍ ປຸຎ຺ຎສ຺ສ ວຸທ຺ຘິຍາ ເຂຕ຺ຕສທິສຕ຺ຕາ ເຂຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເຂຕ຺ຕໍ ຊນານໍ ກຸສລຕ຺ຖິການ’’ນ຺ຕິ. ຂິຕ຺ຕໍ ພີຊໍ ມຫປ຺ຜລຠາວກຣເຓນ ຕາຍຕີຕິ ຫິ ເຂຕ຺ຕໍ, ປຸພ຺ພຓ຺ຓາປຣຓ຺ຓວິຣຸຫນຠູມິ, ຕໍສທິສຕ຺ຕາ ອຣິຍສງ຺ໂຆປິ ‘‘ເຂຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິມິນາ ອຣິຍສງ຺ຆສ຺ສ ອນຸຕ຺ຕຣປຸຎ຺ຎກ຺ເຂຕ຺ຕຠາວໍ ທີເປຕິ. ‘‘ອນຸຕ຺ຕຣໍ ປຸຎ຺ຎກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ໂລກສ຺ສາ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕນ຺ຕິ ປຸພ຺ເພ ‘‘ໂຍ’’ຕິ ອນິຍເມນ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ນິຍມວຈນໍ. ອຣິຍສງ຺ຆນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອາຣກຕ຺ຕາ ກິເລເສຫິ, ອນເຍ ນ ອິຣິຍນໂຕ, ອເຍ ຈ ອິຣິຍນໂຕ ອຣິຍາ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ. ອຖ ວາ ສເທວເກນ ໂລເກນ ສຣຓນ຺ຕິ ອຣຓີຍໂຕ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພໂຕ ອຸປຄຕານຎ຺ຈ ຕທຕ຺ຖສິທ຺ຘິໂຕ ອຣິຍາ. ອຣິຍານໍ ສງ຺ໂຆ ສມູໂຫຕິ ອຣິຍສງ຺ໂຆ. ອຖ ວາ ອຣິໂຍ ຈ ໂສ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ສງ຺ໂຆ ຈ ທິຏ຺ຐິສີລສາມຎ຺ເຎນ ສໍຫຕຠາວໂຕຕິ ອຣິຍສງ຺ໂຆ, ອຏ຺ຐ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລາ. ຕໍ ອຣິຍສງ຺ຆໍ. ຠຄວໂຕ ອປຣຠາເຄ ພຸທ຺ຘຘມ຺ມຣຕນານມ຺ປິ ສມຘິຄໂມ ສງ຺ຆຣຕນາຘີໂນຕິ ອຣິຍສງ຺ຆສ຺ສ ພຫູປກາຣຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອິເຘວ ‘‘ສິຣສາ ນມາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ເອວໍ ຄາຖາຕ຺ຕເຍນ ສງ຺ເຂປໂຕ ສກລຄຸຓສໍກິຕ຺ຕນມຸເຂນ ຣຕນຕ຺ຕຍສ຺ສ ປຓາມໍ ກຕ຺ວາ ອິທານິ ຕໍ ນິປຈ຺ຈກາຣໍ ຍຖາຘິປ຺ເປເຕ ປໂຍຊເນ ປຣິຓາເມນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອິຈ຺ເຈວ’’ມິຈ຺ຈາທິ. ອິຈ຺ເຈວໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຈ຺ຈນ຺ຕໍ ເອກນ຺ເຕນ ນມສ຺ສເນຍ຺ຍໍ ນມສ຺ສິຕພ຺ພໍ ຣຕນຕ຺ຕຍໍ ນມສ຺ສມາໂນ ກາຍວາຈາຈິຕ຺ເຕຫິ ວນ຺ທມາໂນ ອຫໍ ວິປຸລໍ ຍໍ ປຸຎ຺ຎາຠິສນ຺ທໍ ອລຕ຺ຖນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ພຸທ຺ຘາທໂຍ ຣຕິຊນນຏ຺ເຐນ ຣຕນໍ. ເຕສຎ຺ຫິ ‘‘ອິຕິປິ ໂສ ຠຄວາ’’ຕິອາທິນາ ຍຖາຠູຕຄຸເຓ ອາວຊ຺ເຊນ຺ຕສ຺ສ ອມຕາຘິຄມເຫຕຸຠູຕໍ ອນປ຺ປກໍ ປີຕິປາໂມຊ຺ຊໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຍຖາຫ –

‘‘ຍສ຺ມິໍ, ມຫານາມ, ສມເຍ ອຣິຍສາວໂກ ຕຖາຄຕໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ, ເນວສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຣາຄປຣິຍຸຏ຺ຐິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ນ ໂທສປຣິຍຸຏ຺ຐິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ນ ໂມຫປຣິຍຸຏ຺ຐິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ອຸຊຸຄຕເມວສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ອຸຊຸຄຕຈິຕ຺ໂຕ ໂຂ ປນ, ມຫານາມ, ອຣິຍສາວໂກ ລຠຕິ ອຕ຺ຖເວທໍ, ລຠຕິ ຘມ຺ມເວທໍ, ລຠຕິ ຘມ຺ມູປສໍຫິຕໍ ປາໂມຊ຺ຊໍ, ປມຸທິຕສ຺ສ ປີຕິ ຊາຍຕີ’’ຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໑໑.໑໑).

ຈິຕ຺ຕີກຕາທິຠາໂວ ວາ ຣຕນຏ຺ໂຐ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ຈິຕ຺ຕີກຕໍ ມຫຄ຺ຆຎ຺ຈ, ອຕຸລໍ ທຸລ຺ລຠທສ຺ສນໍ;

ອໂນມສຕ຺ຕປຣິໂຠຄໍ, ຣຕນໍ ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໓);

ຈິຕ຺ຕີກຕຠາວາທໂຍ ຈ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓາ ພຸທ຺ຘາທີສຸເຍວ ລພ຺ຠນ຺ຕີຕິ.

‘‘ປຸຎ຺ຎາຠິສນ຺ທນ຺ຕິ ປຸຎ຺ຎຣາສິໍ ປຸຎ຺ຎປ຺ປວຕ຺ຕໍ ວາ’’ຕິ ມຫາຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຊ຺ຌິມຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ຈູຬຄຓ຺ຐິປເທ ຈ ‘‘ປຸຎ຺ຎາຠິສນ຺ທນ຺ຕິ ປຸຎ຺ຎາຠິນິສໍສ’’ນ຺ຕິປິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ປຸຎ຺ຎາຠິສນ຺ທນ຺ຕິ ປຸຎ຺ຎນທິໍ, ປຸຎ຺ຎປ຺ປວາຫນ຺ຕິ ເອວໍ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອວິຈ຺ເຉເທນ ປວຕ຺ຕິຍມານຎ຺ຫິ ປຸຎ຺ຎໍ ອຠິສນ຺ທນຏ຺ເຐນ ‘‘ປຸຎ຺ຎາຠິສນ຺ໂທ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຕເນວ ສາຣຕ຺ຖປກາສິນິຍາ ສໍຍຸຕ຺ຕນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍ (ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໕.໑໐໒໗) –

‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຎ຺ຎາຠິສນ຺ທາ ກຸສລາຠິສນ຺ທາ ສຸຂສ຺ສາຫາຣາ. ກຕເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ? ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຣິຍສາວໂກ ພຸທ຺ເຘ ອເວຈ຺ຈປ຺ປສາເທນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ໂຫຕິ ‘ອິຕິປິ ໂສ ຠຄວາ…ເປ… ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ’ຕິ, ອຍໍ ປຐໂມ ປຸຎ຺ຎາຠິສນ຺ໂທ ກຸສລາຠິສນ຺ໂທ ສຸຂສ຺ສາຫາໂຣ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໒໗) –

ເອວມາທິກາຍ ປາຬິຍາ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປຸຎ຺ຎາຠິສນ຺ທາ ກຸສລາຠິສນ຺ທາຕິ ປຸຎ຺ຎນທິໂຍ ກຸສລນທິໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍໍ ປນ ຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຸຎ຺ຎາຠິສນ຺ທນ຺ຕິ ປຸຎ຺ຎຜລ’’ນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ສຸນ຺ທຣໍ. ນ ຫິ ຣຕນຕ຺ຕຍໍ ນມສ຺ສມາໂນ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ປຸຎ຺ຎຜລໍ ອລຕ຺ຖ, ກິນ຺ຕຸ ອນປ຺ປກໍ ປຸຎ຺ຎຣາສິໍ ຕທາ ອລຠິ, ຕສ຺ສ ຈ ຜລໍ ປຣໂລກຠາຄີ, ທິຏ຺ຐຘມ຺ເມ ຕຸ ອນ຺ຕຣາຍວິຆາໂຕ ຕສ຺ສ ຈ ປຸຎ຺ຎສ຺ສ ອານິສໍສມຕ຺ຕກໍ, ‘‘ຕສ຺ສານຸຠາເວນ ຫຕນ຺ຕຣາໂຍ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຈ ປຸຎ຺ຎຜເລ ອນຸປ຺ປນ຺ເນ ຕສ຺ສານຸຠາເວນ ຫຕນ຺ຕຣາຍຠາໂວ ນ ສິຊ຺ຌຕິ, ນ ເຈຕໍ ຕສ຺ມິໍເຍວ ຂເຓ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມເວທນີຍໍ ອໂຫສິ. ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ມຫໂຕ ປຸຎ຺ຎປ຺ປວາຫສ຺ສ ອານຸຠາເວນ ຫຕນ຺ຕຣາໂຍຕິ ອຍເມວ ອຕ຺ໂຖ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ອຖາປິ ປຓາມກິຣິຍາຍ ຊນິຕຕ຺ຕາ ປຸຎ຺ຎເມວ ປຸຎ຺ຎຜລນ຺ຕິ ຕສ຺ສາຘິປ຺ປາໂຍ ສິຍາ, ເອວໍ ສຕິ ຍຸຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ໂສ ຈ ປຸຎ຺ຎປ຺ປວາໂຫ ນ ອປ຺ປມຕ຺ຕໂກ, ອຖ ໂຂ ມຫນ຺ໂຕເຍວາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ວິປຸລ’’ນ຺ຕິ, ມຫນ຺ຕໍ ອນປ຺ປກນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອລຕ຺ຖນ຺ຕິ ອລຠິໍ, ປາປຸຓິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕສ຺ສານຸຠາເວນາຕິ ຕສ຺ສ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຸຎ຺ຎປ຺ປວາຫສ຺ສ ອານຸຠາເວນ ພເລນ. ຫຕນ຺ຕຣາໂຍຕິ ຕໍຕໍສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວິພນ຺ຘນວເສນ ສຕ຺ຕສນ຺ຕານສ຺ສ ອນ຺ຕເຣ ເວມຊ຺ເຌ ເອຕິ ອາຄຈ຺ຉຕີຕິ ອນ຺ຕຣາໂຍ, ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາທິອນຕ຺ໂຖ. ປຓາມປໂຍຊເນ ວຸຕ຺ຕວິຘິນາ ຫໂຕ ວິທ຺ຘສ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣາໂຍ ອຸປທ຺ທໂວ ອສ຺ສາຕິ ຫຕນ຺ຕຣາໂຍ. ອສ຺ສ ‘‘ວຓ຺ຓຍິສ຺ສໍ ວິນຍ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ຫຕນ຺ຕຣາໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ວິນຍໍ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອເຕນ ຕສ຺ສ ປຸຎ຺ຎປ຺ປວາຫສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ປສາທສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຣຕນຕ຺ຕຍສ຺ສ ຈ ເຂຕ຺ຕຠາວສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນາຍ ອຸປຆາຕກອຸປທ຺ທວານໍ ຫນເນ ສມຕ຺ຖຕໍ ທີເປຕິ.

ເອວໍ ຣຕນຕ຺ຕຍສ຺ສ ນິປຈ຺ຈກາຣກຣເຓ ປໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຍສ຺ສ ວິນຍປິຏກສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ສໍວຓ຺ເຓຕຸກາໂມ, ຕສ຺ສ ຕາວ ຠຄວໂຕ ສາສນສ຺ສ ມູລປຕິຏ຺ຐານຠາວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕມ຺ປິ ໂຖເມນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຍສ຺ມິໍ ຐິເຕ’’ຕິອາທິ. ອຏ຺ຐິຕສ຺ສ ສຸສຓ຺ຐິຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສາສນໍ ຍສ຺ມິໍ ຐິເຕ ປຕິຏ຺ຐິຕໍ ໂຫຕີຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມິນ຺ຕິ ຍສ຺ມິໍ ວິນຍປິຏເກ. ຐິເຕຕິ ປາຬິໂຕ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ຈ ອນູນໍ ຫຸຕ຺ວາ ລຊ຺ຊີປຸຄ຺ຄເລສຸ ປວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ ຐິເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສາສນນ຺ຕິ ອຘິສີລອຘິຈິຕ຺ຕອຘິປຎ຺ຎາສງ຺ຂາຕສິກ຺ຂຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫິຕໍ ສາສນໍ. ອຏ຺ຐິຕສ຺ສາຕິ ກາມສຸຂລ຺ລິກຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍຄສງ຺ຂາເຕ ອນ຺ຕທ຺ວເຍ ອຏ຺ຐິຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອປ຺ປຕິຏ຺ຐໍ ຂ຺ວາຫໍ, ອາວຸໂສ, ອນາຍູຫໍ ໂອຆມຕຣິ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໑) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍຎ຺ຈຕ຺ໂຖ ຕີສຸປິ ສີຫຬຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ. ຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘‘ອຏ຺ຐິຕສ຺ສາຕິ ປຣິນິພ຺ພຸຕສ຺ສປິ ຠຄວໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປຕິຏ຺ຐິຕໍ ໂຫຕີຕິ ເຕສຸເຍວ ລຊ຺ຊີປຸຄ຺ຄເລສຸ ປວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ ປຕິຏ຺ຐິຕໍ ໂຫຕິ. ສຸສຓ຺ຐິຕສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ຕາວ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທ຺ວຕ຺ຕິໍສມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓອສີຕິອນຸພ຺ຍຎ຺ຊເນຫິ ສມນ຺ນາຄມນວເສນ ສຸສຓ຺ຐານສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອເນນ ອສ຺ສ ຣູປກາຍສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ນິທສ຺ເສຕີ’’ຕິ. ຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘‘ຍຖາຐາເນ ປຕິຏ຺ຐິເຕຫິ ລກ຺ຂເຓຫິ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ຣູປກາເຍນ ສຸສຓ຺ຐິໂຕ, ກາຍວງ຺ກາທິຣຫິຕຕ຺ຕາ ຕາທິລກ຺ຂຓສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ຈ ນາມກາເຍນປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກນຈິ ປນ ‘‘ຈຕຸພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣວເສນ ສຕ຺ເຕສຸ ສຸຏ຺ຐຸ ສມ຺ມາ ຈ ຐິຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ຖວເສນ ວາ ສຸສຓ຺ຐິຕສ຺ສ. ສຸສຓ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ເຫສ ເກວລໍ ສຕ຺ຕານໍ ທຸກ຺ຂໍ ອປເນຕຸກາໂມ ຫິຕໍ ອຸປສໍຫຣິຕຸກາໂມ ສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ປມຸທິໂຕ ອປກ຺ຂປຕິໂຕ ຈ ຫຸຕ຺ວາ ວິນຍໍ ເທເສຕິ. ຕສ຺ມາ ອິມສ຺ມິໍ ວິນຍສໍວຓ຺ຓນາຘິກາເຣ ສາຣຸປ຺ປາຍ ຖຸຕິຍາ ໂຖເມນ຺ໂຕ ອາຫ ‘ສຸສຓ຺ຐິຕສ຺ສາ’’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕຕ຺ໂຖ ອຘິປ຺ເປຕາຘິກາຣານຸຣູໂປ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕິ – ຍຖາວຸຕ຺ຕກາມສຸຂລ຺ລິກາທິອນ຺ຕທ຺ວເຍ ອຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາເຍວ ມຊ຺ຌິມາຍ ປຏິປທາຍ ສມ຺ມາ ຐິຕຕ຺ຕາ ສຸສຓ຺ຐິຕສ຺ສາຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ. ເອວຎ຺ຫິ ສຕິ ອາຣມ຺ຠານຸຣູປໂຖມນາ ກຕາ ໂຫຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕອນ຺ຕທ຺ວຍໍ ວິວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ມຊ຺ຌິມາຍ ປຏິປທາຍ ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາເຍວ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ປກາສນໂຕ.

ຕນ຺ຕິ ປຸພ຺ເພ ‘‘ຍສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ ອນິຍເມຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ນິຍມວຈນໍ, ຕສ຺ສ ‘‘ວິນຍ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອສມ຺ມິສ຺ສນ຺ຕິ ຠາວນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສ, ນິກາຍນ຺ຕຣລທ຺ຘີຫິ ອສມ຺ມິສ຺ສໍ ກຕ຺ວາ ອນາກຸລໍ ກຕ຺ວາ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອນຸຣູປສ຺ສ ກາລມຕ຺ຕສ຺ສປິ ຘມ຺ມເສນາປຕິສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສທິເສນປິ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຠາວໂຕ ເກວລໍ ພຸທ຺ຘວິສຍໍ ວິນຍປິຏກໍ ອຕ຺ຕໂນ ພເລນ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມີຕິ ວຈນມຕ຺ຕມ຺ປິ ອຎ຺ເຎຫິ ວຕ຺ຕຸມສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ ‘‘ນິສ຺ສາຍ ປຸພ຺ພາຈຣິຍານຸຠາວ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ປຸພ຺ພາຈຣິຍານຸຠາໂວ ນາມ ອຕ຺ຖໂຕ ປຸພ຺ພາຈຣິເຍຫິ ສໍວຓ຺ຓິຕາ ອຏ຺ຐກຖາ, ຕໂຕເຍວ ຈ ‘‘ປຸພ຺ພາຈຣິຍານຸຠາໂວ ອຏ຺ຐກຖາ’’ຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ປຸພ຺ພາຈຣິເຍຫິ ສໍວຓ຺ຓິຕໍ ອຏ຺ຐກຖໍ ນິສ຺ສາຍ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສໍ, ນ ອຕ຺ຕໂນເຍວ ພລໍ ນິສ຺ສາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອຖ ‘‘ໂປຣາຓຏ຺ຐກຖາສຸ ວິຊ຺ຊມານາສຸ ປຸນ ວິນຍສໍວຓ຺ຓນາຍ ກິໍ ປໂຍຊນ’’ນ຺ຕິ ໂຍ ວເທຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ໂປຣາຓຏ຺ຐກຖາຍ ອນູນຠາວໍ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ສໍວຓ຺ຓນາຍ ປໂຍຊນໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ກາມຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ກາມນ຺ຕິ ເອກນ຺ເຕນ, ຍຖິຈ຺ຉກໍ ວາ, ສພ຺ພໂສຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ‘‘ສໍວຓ຺ຓິໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກາມໍ ສໍວຓ຺ຓິໂຕເຍວ, ໂນ ນ ສໍວຓ຺ຓິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເກຫິ ປນ ໂສ ວິນໂຍ ສໍວຓ຺ຓິໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ປຸພ຺ພາຈຣິຍາສເຠຫີ’’ຕິ. ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣາທໂຍ ປຸພ຺ພາຈຣິຍາ ເອວ ອກມ຺ປິຍຏ຺ເຐນ ອຸຕ຺ຕມຏ຺ເຐນ ຈ ອາສຠາ, ເຕຫິ ປຸພ຺ພາຈຣິຍາສເຠຫີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກີທິສາ ປເນເຕ ປຸພ຺ພາຈຣິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ຎາຓມ຺ພູ’’ຕິອາທິ. ອຄ຺ຄມຄ຺ຄຎາຓສງ຺ຂາເຕນ ອມ຺ພຸນາ ສລິເລນ ນິທ຺ໂຘຕານິ ນິສ຺ເສສໂຕ ອາຍຕິໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຘມ຺ມຕາປາທເນນ ໂຘຕານິ ວິກ຺ຂາລິຕານິ ວິໂສຘິຕານິ ຣາຄາທີນິ ຕີຓິ ມລານິ ກາມາສວາທໂຍ ຈ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາສວາ ເຍຫິ ເຕ ຎາຓມ຺ພຸນິທ຺ຘາຕມລາສວາ, ເຕຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິມິນາ ຈ ນ ເກວລໍ ເອເຕສຸ ອາຈຣິຍຠາໂວເຍວ, ອຖ ໂຂ ຣາຄາທິມລຣຫິຕາ ຂີຓາສວາ ວິສຸທ຺ຘສຕ຺ຕາ ເອເຕຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ຂີຓາສວຠາເວປິ ນ ເອເຕ ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສກາ, ອຖ ໂຂ ເອວຣູເປຫິປິ ອານຸຠາເວຫິ ສມນ຺ນາຄຕາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ວິສຸທ຺ຘວິຊ຺ຊາປຏິສມ຺ຠິເທຫີ’’ຕິ. ວິສຸທ຺ຘາ ອຈ຺ຈນ຺ຕປຣິສຸທ຺ຘາ ວິຊ຺ຊາ ຈຕສ຺ໂສ ຈ ປຏິສມ຺ຠິທາ ເຍສໍ ເຕ ວິສຸທ຺ຘວິຊ຺ຊາປຏິສມ຺ຠິທາ, ເຕຫິ. ເອກເທເສນ ປຏິສມ຺ຠິທໍ ອປ຺ປຕ຺ຕານໍ ອຣິຍານເມວ ອຠາວໂຕ ເອເຕຫິ ອຘິຄຕປຏິສມ຺ຠິທາ ປຏຸຕຣລທ຺ຘປ຺ປເຠທາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ວິສຸທ຺ຘຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ. ວິຊ຺ຊາຕິ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ, ອຏ຺ຐ ວິຊ຺ຊາ ວາ. ຕຕ຺ຖ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓໍ ປຸພ຺ເພນິວາສຎາຓໍ ອາສວກ຺ຂຍຎາຓຎ຺ຈາຕິ ອິມາ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ. ອຏ຺ຐ ວິຊ຺ຊາ ປນ –

‘‘ວິປສ຺ສນາຎາຓມໂນມຍິທ຺ຘິ,

ອິທ຺ຘິປ຺ປເຠໂທປິ ຈ ທິພ຺ພໂສຕໍ;

ປຣສ຺ສ ເຈໂຕປຣິຍາຍຎາຓໍ,

ປຸພ຺ເພນິວາສານຸຄຕຎ຺ຈ ຎາຓໍ;

ທິພ຺ພຎ຺ຈ ຈກ຺ຂາສວສງ຺ຂໂຍ ຈ,

ເອຕານິ ຎາຓານິ ອິຘຏ຺ຐ ວິຊ຺ຊາ’’ຕິ. –

ເອວໍ ວິປສ຺ສນາຎາຓມໂນມຍິທ຺ຘີຫິ ສທ຺ຘິໍ ປຣິຄ຺ຄຫິຕາ ຉ ອຠິຎ຺ຎາເຍວ. ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ ນິຣຸຕ຺ຕິປຏິສມ຺ຠິທາ ປຏິຠານປຏິສມ຺ຠິທາຕິ ຈຕສ຺ໂສ ປຏິສມ຺ຠິທາ. ຕຕ຺ຖ ສງ຺ເຂປໂຕ ເຫຕຸຜເລ ຎາຓໍ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາ, ເຫຕຸມ຺ຫິ ຎາຓໍ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ, ເຫຕຸເຫຕຸຜລານຸຣູປໍ ໂວຫາເຣສຸ ຎາຓໍ ນິຣຸຕ຺ຕິປຏິສມ຺ຠິທາ, ອິທໍ ຎາຓໍ ອິມມຕ຺ຖໍ ໂຊຕຍຕີຕິ ອິມິນາ ອາກາເຣນ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ເຕສຸ ຕີສຸ ຎາເຓສຸ ປວຕ຺ຕຎາຓໍ ປຏິຠານປຏິສມ຺ຠິທາ. ເອຕາສໍ ປນ ວິຕ຺ຖາຣກຖາ ອຕິປປຎ຺ຈຠາວໂຕ ອິຘ ນ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຏິສມ຺ຠິທາປ຺ປຕ຺ຕານໍ ສທ຺ຘມ຺ເມສຸ ເຉກຠາວໂຕ ອາຫ ‘‘ສທ຺ຘມ຺ມສໍວຓ຺ຓນໂກວິເທຫີ’’ຕິ. ‘‘ປຏິສມ຺ຠິທາປ຺ປຕ຺ຕານມ຺ປິ ຘມ຺ເມສຸ ອຠິໂຍຄວເສນ ວິເສໂສ ໂຫຕີຕິ ລທ຺ຘປຏິສມ຺ຠິທາສຸ ສາຕິສຍຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອາຫາ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ສທ຺ຘມ຺ມສໍວຓ຺ຓນໂກວິເທຫີຕິ ປິຏກຕ຺ຕຍສງ຺ຂາຕສ຺ສ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສ ສໍວຓ຺ຓເນ ສພ຺ພໂສ ອຕ຺ຖປ຺ປກາສເນ ໂກວິເທຫິ ເຉເກຫິ, ກຸສເລຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ກິເລສຊາລໍ ປຣິກ຺ຂາຣພາຫຸລ຺ລໍ ວາ ສໍລິຂຕິ ຕນຸໍ ກໂຣຕີຕິ ສລ຺ເລໂຂ. ອິຘ ປນ ຂີຓາສວາຘິກາຣຕ຺ຕາ ປຣິກ຺ຂາຣພາຫຸລ຺ລສ຺ສ ສລ຺ລິຂນວເສເນວ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ, ຕໂຕເຍວ ຈ ຄຓ຺ຐິປເທ ‘‘ສລ຺ເລຂິເຍ ປຣິມິຕປຣິກ຺ຂາຣວຸຕ຺ຕິຍາ’’ຕິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ສລ຺ເລຂສ຺ສ ຠາໂວ ສລ຺ເລຂິຍໍ, ຕສ຺ມິໍ ສລ຺ເລຂິເຍ, ສລ຺ເລຂປຏິປຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂນສຸລຠູປເມຫີຕິ ອສຸລຠູປເມຫິ ສລ຺ເລຂປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອສຸກສທິສາຕິ ເຕສໍ ອຸປມາຍ ອນຸຈ຺ຉວິກປຸຄ຺ຄລານໍ ທຸລ຺ລຠຕ຺ຕາ ນຕ຺ຖິ ສຸລຠາ ອຸປມາ ເອເຕສນ຺ຕິ ໂນສຸລຠູປມາ. ມຫາວິຫາຣສ຺ສາຕິ ຈິຕ຺ຕລປພ຺ພຕອຠຍຄິຣິເສສນິກາຍທ຺ວຍໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ຘຊູປເມຫີຕິ ຣຖສ຺ສ ສຎ຺ຊານນເຫຕຸກໍ ຣເຖ ພທ຺ຘຘຊໍ ວິຍ ອຊານນ຺ຕານໍ ‘‘ອສຸເກຫິ ຈ ອສຸເກຫິ ຈ ເຖເຣຫິ ນິວາສິໂຕ ມຫາວິຫາໂຣ ນາມາ’’ຕິ ເອວໍ ມຫາວິຫາຣສ຺ສ ສຎ຺ຊານນເຫຕຸຕ຺ຕາ ມຫາວິຫາຣສ຺ສ ຘຊູປເມຫິ. ສໍວຓ຺ຓິໂຕຕິ ສມ຺ມາ ອນູນໍ ກຕ຺ວາ ວຓ຺ຓິໂຕ. ສໍວຓ຺ຓິໂຕ ອຍໍ ວິນໂຍຕິ ປທຈ຺ເຉໂທ ກາຕພ຺ໂພ. ຈິຕ຺ເຕຫິ ນເຍຫີຕິ ອເນກປ຺ປເຠທນຍຕ຺ຕາ ວິຈິຕ຺ເຕຫິ ນເຍຫິ. ສມ຺ພຸທ຺ຘວຣນ຺ວເຍຫີຕິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸພຸທ຺ຘວຣໍ ອນຸຄເຕຫິ, ຠຄວໂຕ ອຘິປ຺ປາຍານຸຄເຕຫິ ນເຍຫີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຖ ວາ ພຸທ຺ຘວຣໍ ອນຸຄເຕຫິ ປຸພ຺ພາຈຣິຍາສເຠຫີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ກາຕພ຺ໂພ.

ເອວໍ ໂປຣາຓຏ຺ຐກຖາຍ ອນູນຠາວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອຕ຺ຕໂນ ສໍວຓ຺ຓນາຍ ປໂຍຊນວິເສສໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສໍວຓ຺ຓນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ກິຎ຺ຈາປິ ປຸພ຺ພາຈຣິຍາສເຠຫິ ຍຖາວຸຕ຺ຕຄຸຓວິສິຏ຺ເຐຫິ ອຍໍ ວິນໂຍ ສພ຺ພໂສ ວຓ຺ຓິໂຕ, ຕຖາປິ ເຕສໍ ເອສາ ສໍວຓ຺ຓນາ ສີຫຬທີປວາສີນໍ ຠາສາຍ ສງ຺ຂຕຕ຺ຕາ ຣຈິຕຕ຺ຕາ ທີປນ຺ຕເຣ ຠິກ຺ຂຸຊນສ຺ສ ສີຫຬທີປໂຕ ອຎ຺ຎທີປວາສິໂນ ຠິກ຺ຂຸຄຓສ຺ສ ກິຎ຺ຈິ ອຕ຺ຖໍ ປໂຍຊນໍ ຍສ຺ມາ ນາຠິສມ຺ຠຸຓາຕິ ນ ສມ຺ປາເທຕິ ນ ສາເຘຕິ, ຕສ຺ມາ ອິມໍ ສໍວຓ຺ຓນໍ ປາຬິນຍານຸຣູປໍ ກຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘສິຣິຕ຺ເຖເຣນ ອຊ຺ຌິຏ຺ໂຐ ອິທານິ ສມາຣຠິສ຺ສນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ສໍວຓ຺ຓິຍຕິ ອຕ຺ໂຖ ເອຕາຍາຕິ ສໍວຓ຺ຓນາ, ອຏ຺ຐກຖາ. ສາ ປນ ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫກຕ຺ເຖເຣຫິ ປຐມໍ ຕີຓິ ປິຏການິ ສງ຺ຄາຍິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນານຸຣູເປເນວ ວາຈນາມຄ຺ຄໍ ອາໂຣປິຕຕ຺ຕາ ຕິສ຺ໂສ ສງ຺ຄີຕິໂຍ ອາຣຸຬ຺ໂຫເຍວ ພຸທ຺ຘວຈນສ຺ສ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນາຠູໂຕ ກຖາມຄ຺ໂຄ. ໂສເຍວ ຈ ມຫາມຫິນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປໍ ອາຠໂຕ, ປຈ຺ຉາ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິເຍຫິ ມຫາເຖເຣຫິ ນິກາຍນ຺ຕຣລທ຺ຘີຫິ ສງ຺ກຣປຣິຫຣຓຕ຺ຖໍ ສີຫຬຠາສາຍ ຐປິໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ສີຫຬທີປເກນາ’’ຕິອາທິ. ສີຫສ຺ສ ລານໂຕ ຄຫຓໂຕ ສີຫໂຬ, ສີຫກຸມາໂຣ. ຕໍວໍສຊາຕຕາຍ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີເປ ຂຕ຺ຕິຍານໍ ເຕສໍ ນິວາສຕາຍ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປສ຺ສປິ ສີຫຬຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ, ຕສ຺ມິໍ ສີຫຬທີເປ ຠູຕຕ຺ຕາ ສີຫຬທີປເກນ ວາກ຺ເຍນ ວຈເນນ, ສີຫຬຠາສາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ປາຬິນຍານຸຣູປນ຺ຕິ ປາຬິນຍສ຺ສ ອນຸຣູປໍ ກຕ຺ວາ, ມາຄຘຠາສາຍ ປຣິວຕ຺ຕິຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຊ຺ເຌສນນ຺ຕິ ຄຣຸຏ຺ຐານິຍໍ ປຍິຣຸປາສິຕ຺ວາ ຄຣຸຕຣໍ ປໂຍຊນໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ອຠິປຕ຺ຖນາ ອຊ຺ເຌສນາ, ຕໍ ອຊ຺ເຌສນໍ, ອາຍາຈນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ສ ‘‘ສມນຸສ຺ສຣນ຺ໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກສ຺ສ ອຊ຺ເຌສນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ພຸທ຺ຘສິຣິວ຺ຫຍສ຺ສ ເຖຣສ຺ສາ’’ຕິ. ພຸທ຺ຘສິຣີຕິ ອວ຺ຫໂຍ ນາມໍ ຍສ຺ສ ໂສຍໍ ພຸທ຺ຘສິຣິວ຺ຫໂຍ, ຕສ຺ສ, ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ເຖຣສ຺ສ ອຊ຺ເຌສນໍ ສມ຺ມາ ອາທເຣນ ສມນຸສ຺ສຣນ຺ໂຕ ຫທເຍ ຐເປນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອິທານິ ອຕ຺ຕໂນ ສໍວຓ຺ຓນາຍ ກຣຓປ຺ປກາຣໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສໍວຓ຺ຓນໍ ຕຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຕຎ຺ຈ ອິທານິ ວຸຈ຺ຈມານໍ ສໍວຓ຺ຓນໍ ສມາຣຠນ຺ໂຕ ສກລາຍປິ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍ ອິຘ ຄເຫຕພ຺ພໂຕ ມຫາອຏ຺ຐກຖໍ ຕສ຺ສາ ອິທານິ ວຸຈ຺ຈມານາຍ ສໍວຓ຺ຓນາຍ ສຣີຣໍ ກຕ຺ວາ ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ໂຍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕເຖວ ກຸຣຸນ຺ທີນາມາທີສຸ ວິສ຺ສຸຕາສຸ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ໂຍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕໂຕປິ ວິນິຈ຺ຉຍໂຕ ຍຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ອປຣິຈ຺ຈຊນ຺ໂຕ ອນ຺ໂຕຄຘຕ຺ເຖຣວາທໍ ກຕ຺ວາ ສໍວຓ຺ຓນໍ ສມາຣຠິສ຺ສນ຺ຕິ ປທຕ຺ຖສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອຕ຺ໂຖ ກຖິຍຕິ ເອຕາຍາຕິ ອຕ຺ຖກຖາ, ສາເຍວ ອຏ຺ຐກຖາ ຕ຺ຖກາຣສ຺ສ ຏ຺ຐກາຣໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ທຸກ຺ຂສ຺ສ ປີຬນຏ຺ໂຐ’’ຕິອາທີສຸ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໗; ໒.໘) ວິຍ. ມຫາປຈ຺ຈຣິຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຈ຺ຈຣີຕິ ອຸຬຸມ຺ປໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມິໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ກຕຕ຺ຕາ ຕເມວ ນາມໍ ຊາຕໍ. ກຸຣຸນ຺ທິວລ຺ລິວິຫາໂຣ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖ ກຕຕ຺ຕາ ກຸຣຸນ຺ທີຕິ ນາມໍ ຊາຕນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອາທິສທ຺ເທນ ອນ຺ຘກຏ຺ຐກຖໍ ສງ຺ເຂປຏ຺ຐກຖຎ຺ຈ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ວິສ຺ສຸຕາສູຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ປຕ຺ຖຏາສຸ, ປາກຏາສູຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ຍຸຕ຺ຕມຕ຺ຖນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຕາວ ມຊ຺ຌິມຄຓ຺ຐິປເທ ຈູຬຄຓ຺ຐິປເທ ຈ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍຸຕ຺ຕມຕ຺ຖນ຺ຕິ ສໍວຓ຺ເຓຕພ຺ພຏ຺ຐານສ຺ສ ຍຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ, ນ ປນ ຕຕ຺ຖ ອຍຸຕ຺ຕມ຺ປິ ອຕ຺ຖີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ມຫາຄຓ຺ຐິປເທ ປເນຕ຺ຖ ນ ກິຎ຺ຈິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກນຈິ ປນ ‘‘ມຫາອຏ຺ຐກຖານເຍນ ວິນຍຍຸຕ຺ຕິຍາ ວາ ຍຸຕ຺ຕມຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຍຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ ມຫາປຈ຺ຈຣິອາທີສຸປິ ກຕ຺ຖຈິ ອຍຸຕ຺ຕສ຺ສາປິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອຸປຣິ ວິຠາວນໂຕ. ‘‘ອຏ຺ຐກຖໍເຍວ ຄເຫຕ຺ວາ ສໍວຓ຺ຓນໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣວາທານໍ ພາຫິຣຠາໂວ ສິຍາຕິ ເຕປິ ອນ຺ໂຕກຕ຺ຕຸກາໂມ ‘‘ອນ຺ໂຕຄຘເຖຣວາທ’’ນ຺ຕິ ອາຫ, ເຖຣວາເທປິ ອນ຺ໂຕກຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສໍວຓ຺ຓນນ຺ຕິ ອປຣກາລກິຣິຍາຍ ກມ຺ມນິທ຺ເທໂສ. ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕໍ ຕຸ ‘‘ສໍວຓ຺ຓນ’’ນ຺ຕິ ວຈນໍ ຕຕ຺ເຖວ ‘‘ສມາຣຠນ຺ໂຕ’’ຕິ ປຸພ຺ພກາລກິຣິຍາຍ ກມ຺ມຠາເວນ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ສມ຺ມາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ຄາຖາພນ຺ຘວເສນ ຣສ຺ສຠາໂວ ກໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເອວໍ ກຣຓປ຺ປກາຣໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ໂສຕູຫິ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພວິຘິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕໍ ເມ’’ຕິອາທິມາຫ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ອິທານິ ວຸຈ຺ຈມານໍ ຕໍ ມມ ສໍວຓ຺ຓນໍ ຘມ຺ມປທີປສ຺ສ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຘມ຺ມໍ ສາສນຘມ຺ມໍ ປາຬິຘມ຺ມໍ ວາ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ປຏິມານຍນ຺ຕາ ປູເຊນ຺ຕາ ຖິເຣຫິ ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທີຫິ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ເຖຣາ, ອຈິຣປພ຺ພຊິຕຕ຺ຕາ ນວາ, ເຕສໍ ມຊ຺ເຌ ຠວຕ຺ຕາ ມຊ຺ຌິມາ ຈ ຠິກ຺ຂູ ປສນ຺ນຈິຕ຺ຕາ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ສປ຺ປໂຍຊນຕ຺ຕາ ອຸປຣິ ວກ຺ຂມານວິຘິນາ ປມາຓຕ຺ຕາ ຈ ສທ຺ທຫິຕ຺ວາ ປີຕິໂສມນສ຺ສຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕາ ອິສ຺ສາປກຕາ ອຫຸຕ຺ວາ ນິສາເມນ຺ຕຸ ສຸຓນ຺ຕູຕິ. ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ມປ຺ປທີປສ຺ສາຕິ ຘມ຺ໂມເຍວ ສຕ຺ຕສນ຺ຕາເນສຸ ໂມຫນ຺ຘກາຣວິຘມນໂຕ ປທີປສທິສຕ຺ຕາ ປທີໂປ ອສ຺ສາຕິ ຘມ຺ມປທີໂປ, ຠຄວາ. ຕສ຺ສ ຘມ຺ມປທີປສ຺ສ.

ອິທານິ ອຕ຺ຕໂນ ສໍວຓ຺ຓນາຍ ອາຄມວິສຸທ຺ຘິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປມາຓຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ພຸທ຺ເຘນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຍເຖວ ພຸທ຺ເຘນ ໂຍ ຘມ຺ໂມ ຈ ວິນໂຍ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ຕສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ເຍຫິ ປຸຕ຺ເຕຫິ ຘມ຺ມເສນາປຕິອາທີຫິ ຕເຖວ ຎາໂຕ, ເຕສໍ ພຸທ຺ຘປຸຕ຺ຕານໍ ມຕິມຈ຺ຈຊນ຺ຕາ ສີຫຬຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ ຍສ຺ມາ ປຸເຣ ອຏ຺ຐກຖາ ອກໍສູຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ໂມຕິ ສຸຕ຺ຕາຠິຘມ຺ເມ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ວິນໂຍຕິ ສກລໍ ວິນຍປິຏກໍ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ ສພ຺ພມ຺ປິ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ ໂຫຕິ. ສກລຎ຺ຫິ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ຘມ຺ມວິນຍວເສນ ທຸວິຘໍ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ໂຕຕິ ປາຬິໂຕ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ຈ ພຸທ຺ເຘນ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ໂຕ. ນ ຫິ ຠຄວຕາ ອພ຺ຍາກຕໍ ນາມ ຕນ຺ຕິປທໍ ອຕ຺ຖິ, ສພ຺ເພສໍເຍວ ອຕ຺ໂຖ ກຖິໂຕ, ຕສ຺ມາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘເນວ ຕິຓ຺ຓໍ ປິຏການໍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາກ຺ກໂມປິ ຠາສິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຠຄວຕາ ປວຕ຺ຕິຕາ ປກິຓ຺ຓກເທສນາເຍວ ຫິ ອຏ຺ຐກຖາ. ຕເຖວ ຎາໂຕຕິ ຍເຖວ ພຸທ຺ເຘນ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕເຖວ ເອກປທມ຺ປິ ເອກກ຺ຂຣມ຺ປິ ອວິນາເສຕ຺ວາ ອຘິປ຺ປາຍຎ຺ຈ ອວິໂກເປຕ຺ວາ ຎາໂຕ ວິທິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕສໍ ມຕິມຈ຺ຈຊນ຺ຕາຕິ ເຕສໍ ພຸທ຺ຘປຸຕ຺ຕານໍ ອຘິປ຺ປາຍໍ ອປຣິຈ຺ຈຊນ຺ຕາ. ອຏ຺ຐກຖາ ອກໍສູຕິ ອຏ຺ຐກຖາໂຍ ອກໍສຸ. ກຕ຺ຖຈິ ‘‘ອຏ຺ຐກຖາມກໍສູ’’ຕິ ປາໂຐ ທິສ຺ສຕິ, ຕຕ຺ຖາປິ ໂສເຍວຕ຺ໂຖ, ມ-ກາໂຣ ປນ ປທສນ຺ຘິວເສນ ອາຄໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ‘‘ອຏ຺ຐກຖາ’’ຕິ ພຫຸວຈນນິທ຺ເທເສນ ມຫາປຈ຺ຈຣິຍາທິກໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ເຕສໍ ພຸທ຺ຘປຸຕ຺ຕານໍ ອຘິປ຺ປາຍໍ ອວິໂກເປຕ຺ວາ ປຸເຣ ອຏ຺ຐກຖາ ອກໍສຸ, ຕສ຺ມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຫີຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ ເຫຕຸອຕ຺ຖສ຺ສ ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິ ອິມິນາເຍວ ປກາສິຕຕ຺ຕາ. ຍທິ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ປມາຓໍ, ເອວໍ ສຕິ ຕຕ຺ຖ ປມາທເລຂາປິ ປມາຓໍ ສິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ວຊ຺ຊຍິຕ຺ວານ ປມາທເລຂ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ປມາທເລຂນ຺ຕິ ອປຣຠາເຄ ໂປຕ຺ຖກາຣຸຬ຺ຫກາເລ ປມຊ຺ຊິຕ຺ວາ ລິຂນວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ປມາທປາຐໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ປມາເທນ ສຕິໍ ອປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ອທິນ຺ນາທານສ຺ສ ປຸພ຺ພປໂຍເຄ ‘‘ສຈ຺ເຈປິ ອລິເກປິ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕວຈນສທິສໍ ຍໍ ລິຂິຕໍ, ຕໍ ວຊ຺ຊຍິຕ຺ວາ ອປເນຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ປມາຓນ຺ຕິ. ວກ຺ຂຕິ ຫິ ຕຕ຺ຖ –

‘‘ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ສຈ຺ເຈປິ ອລິເກປິ ທຸກ຺ກຏເມວ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປມາທລິຂິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ອທິນ຺ນາທານສ຺ສ ປຸພ຺ພປໂຍເຄ ປາຈິຕ຺ຕິຍຏ຺ຐາເນ ທຸກ຺ກຏໍ ນາມ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໙໔).

ເກສໍ ປມາຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສິກ຺ຂາສຸ ສຄາຣວານໍ ອິຘ ປຓ຺ຑິຕານ’’ນ຺ຕິ. ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ. ປຸນ ‘‘ຍສ຺ມາ’’ຕິ ວຈນສ຺ສ ໂກ ສມ຺ພນ຺ໂຘຕິ ເຈ? ເອຕ຺ຖ ຕາວ ມຫາຄຓ຺ຐິປເທ ຄຓ຺ຐິປເທ ຈ ນ ກິຎ຺ຈິ ວຸຕ຺ຕໍ, ມຊ຺ຌິມຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ຈູຬຄຓ຺ຐິປເທ ຈ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍສ຺ມາ ປມາຓໍ, ຕສ຺ມາ ນິສາເມນ຺ຕຸ ປສນ຺ນຈິຕ຺ຕາ’’ຕິ. ເອວມສ຺ສ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຍສ຺ມາ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕໍ ປມາຓໍ, ຕສ຺ມາ ອິຘ ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ປມາຓເມວາຕິ ປາຐເສສໍ ກຕ຺ວາ ວຊິຣພຸທ຺ຘິຕ຺ເຖໂຣ ວທຕິ. ຕຕ຺ຖ ອິຘາຕິ ອິມິສ຺ສາ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ.

ຕຕ຺ຖ ‘‘ຍສ຺ມາ’’ຕິ ວຈນສ຺ສ ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕສມ຺ພນ຺ຘວເສນ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ປມາຓນ຺ຕິ ສາຘິຕຕ຺ຕາ ອິທານິ ວຸຈ຺ຈມານາປິ ສໍວຓ຺ຓນາ ເກວລໍ ວຈນມຕ຺ເຕເນວ ຠິນ຺ນາ, ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ອຏ຺ຐກຖາເຍວາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕໂຕ ຈ ຠາສນ຺ຕຣເມວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ປຈ຺ຉາ ວຸຕ຺ຕສມ຺ພນ຺ຘວເສນ ປນ ອິຘ ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ກສ຺ມາ ປມາຓນ຺ຕິ ເຈ? ຍສ຺ມາ ວຈນມຕ຺ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ເອສາປິ ອຏ຺ຐກຖາເຍວ, ຕສ຺ມາ ປມາຓນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕໂຕ ຈ ຠາສນ຺ຕຣເມວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເອວມາກຸລໍ ທຸພ຺ພິຎ຺ເຎຍ຺ຍສຠາວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ທສ຺ສິໂຕ, ອນາກຸລວຈໂນ ຈ ຠທນ຺ຕພຸທ຺ຘໂຆສາຈຣິໂຍ. ນ ຫິ ໂສ ເອວມາກຸລໍ ກຕ຺ວາ ວຕ຺ຕຸມຣຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຍຖາຘິປ຺ເປຕມຕ຺ຖມນາກຸລໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ຍຖາຐິຕສ຺ສ ສມ຺ພນ຺ຘວເສເນວ ທສ຺ສຍິສ຺ສາມ. ກຖໍ? ຍສ຺ມາ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕໍ ປມາຓໍ, ຕສ຺ມາ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ອນຸສິກ຺ຂິຕພ຺ພາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຍທິ ນາມ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕໍ ປມາຓໍ, ອຍໍ ປນ ອິທານິ ວຸຈ຺ຈມານາ ກສ຺ມາ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ອນຸສິກ຺ຂິຕພ຺ພາຕິ ອາຫ ‘‘ຕໂຕ ຈ ຠາສນ຺ຕຣເມວ ຫິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍສ຺ມາ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕໍ ປມາຓໍ, ຍສ຺ມາ ຈ ອຍໍ ສໍວຓ຺ຓນາປິ ຠາສນ຺ຕຣປຣິຈ຺ຈາຄາທິມຕ຺ຕວິສິຏ຺ຐາ, ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ອຠິນ຺ນາວ, ຕໂຕເຍວ ຈ ປມາຓຠູຕາ ເຫສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ອາທຣໍ ກຕ຺ວາ ອນຸສິກ຺ຂິຕພ຺ພາຕິ. ຕຖາ ຫິ ໂປຣາຓຏ຺ຐກຖານໍ ປມາຓຠາໂວ, ອິມິສ຺ສາ ຈ ສໍວຓ຺ຓນາຍ ຠາສນ຺ຕຣປຣິຈ຺ຈາຄາທິມຕ຺ຕວິສິຏ຺ຐາຍ ອຕ຺ຖໂຕ ຕໂຕ ອຠິນ຺ນຠາໂວຕິ ອຸຠຍມ຺ເປຕໍ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ອນຸສິກ຺ຂິຕພ຺ພຠາວເຫຕູຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນ ຫິ ເກວລໍ ໂປຣາຓຏ຺ຐກຖານໍ ສຕິປິ ປມາຓຠາເວ ອຍໍ ສໍວຓ຺ຓນາ ຕໂຕ ຠິນ຺ນາ ອຕ຺ຖໂຕ ອຎ຺ຎາເຍວ ຈ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ອນຸສິກ຺ຂິຕພ຺ພາຕິ ວຕ຺ຕຸມຣຫຕິ, ນາປິ ອິມິສ຺ສາ ສໍວຓ຺ຓນາຍ ຕໂຕອຠິນ຺ນຠາເວປິ ໂປຣາຓຏ຺ຐກຖານໍ ອສຕິ ປມາຓຠາເວ ອຍໍ ສໍວຓ຺ຓນາ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ອນຸສິກ຺ຂິຕພ຺ພາຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕຣູປາ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຸຠຍມ຺ເປຕໍ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ອນຸສິກ຺ຂິຕພ຺ພຠາວເຫຕູຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ຕໂຕຕິ ອຏ຺ຐກຖາໂຕ. ຠາສນ຺ຕຣເມວ ຫິຕ຺ວາຕິ ກຎ຺ຈຸກສທິສໍ ສີຫຬຠາສໍ ອປເນຕ຺ວາ. ວິຕ຺ຖາຣມຄ຺ຄຎ຺ຈ ສມາສຍິຕ຺ວາຕິ ໂປຣາຓຏ຺ຐກຖາສຸ ອຸປຣິ ວຸຈ຺ຈມານມ຺ປິ ອາເນຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປປຎ຺ຈິຕໍ ‘‘ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ເຖນ ກມ຺ເມນ ອກຸປ຺ເປນ ຐານາຣເຫນ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ (ປາຣາ. ໔໕) ເອຕ຺ຖ ອປໂລກນາທີນໍ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ກມ຺ມານໍ ວິຕ຺ຖາຣກຖາ ວິຍ ຕາທິສໍ ວິຕ຺ຖາຣມຄ຺ຄໍ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ –

‘‘ເອຕ຺ຖ ຈ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ຖກມ຺ມໍ ເອກເມວ ອາຄຕໍ, ອິມສ຺ມິໍ ປນ ຐາເນ ຐຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາຣິ ສງ຺ຆກມ຺ມານິ ນີຫຣິຕ຺ວາ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ກເຖຕພ຺ພານີຕິ ສພ຺ພອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕານິ ຈ ‘ອປໂລກນກມ຺ມໍ ຎຕ຺ຕິກມ຺ມໍ ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ມໍ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ຖກມ຺ມ’ນ຺ຕິ ປຏິປາຏິຍາ ຐເປຕ຺ວາ ວິຕ຺ຖາເຣນ ຂນ຺ຘກໂຕ ປຣິວາຣາວສາເນ ກມ຺ມວິຠງ຺ຄໂຕ ຈ ປາຬິໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ກຖິຕານິ. ຕານິ ມຍໍ ປຣິວາຣາວສາເນ ກມ຺ມວິຠງ຺ເຄເຍວ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມ. ເອວຎ຺ຫິ ສຕິ ປຐມປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ ຈ ນ ຠາຣິຍາ ຠວິສ຺ສຕິ, ຍຖາຐິຕາຍ ຈ ປາຬິຍາ ວຓ຺ຓນາ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕານິ ຈ ຐານານິ ອສຸຎ຺ຎານິ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອນຸປທວຓ຺ຓນເມວ ກໂຣມາ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໔໕ ຠິກ຺ຂຸປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ).

ວິນິຈ຺ຉຍໍ ສພ຺ພມເສສຍິຕ຺ວາຕິ ຕໍຕໍອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ອເສສຍິຕ຺ວາ ເສສໍ ອກຕ຺ວາ, ກິຎ຺ຈິມຕ຺ຕມ຺ປິ ອປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວຓ຺ຓິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕຣູປໍ ຫຸຕ຺ວາ ອນຸກ຺ກເມນ ອາຄຕໍ ປາຬິໍ ອປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ສໍວຓ຺ຓນໂຕ ສີຫຬຏ຺ຐກຖາສຸ ອຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ວຓ຺ຓິຕໍ ຍຖາຐາເນເຍວ ສໍວຓ຺ຓນໂຕ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕນ຺ຕິກ຺ກມໍ ກິຎ຺ຈິ ອໂວກ຺ກມິຕ຺ວາ’’ຕິ, ກິຎ຺ຈິ ປາຬິກ຺ກມໍ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ອນຸກ຺ກເມເນວ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິການໍ ວຈນານມຕ຺ຖນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປາຬິຍໍ ອາຄຕານມ຺ປິ ວຈນານມຕ຺ຖໍ. ສີຫຬຏ຺ຐກຖາສຸ ‘‘ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິການໍ ຠາໂຣ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອວຸຕ຺ຕານມ຺ປິ ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ຑາທີສຸ ຌານກຖາອານາປານສ຺ສຕິສມອາຘິອາທີນໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕວຈນານມຕ຺ຖໍ ຕໍຕໍສຸຕ຺ຕານຸຣູປໍ ສພ຺ພໂສ ປຣິທີປຍິສ຺ສາມີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຫສ຺ສຕີຕິ ຠວິສ຺ສຕິ, ກຣິຍິສ຺ສຕີຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຐມສ຺ມິໍ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ຠາສນ຺ຕຣປຣິຈ຺ຈາຄາທິກໍ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ກິຈ຺ຈໍ ນິປ຺ຜາເທຕ຺ວາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິການໍ ວຈນານມຕ຺ຖໍ ປຣິທີປຍນ຺ຕີ ອຍໍ ວຓ຺ຓນາ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ວຓ຺ຓນາຍ ວເສນ ສມານກຕ຺ຕຸກຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ປຈ຺ຉິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ປນ ເຫຏ຺ຐາວຸຕ຺ຕຠາສນ຺ຕຣປຣິຈ຺ຈາຄາທິໍ ກຕ຺ວາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິການໍ ວຈນານມຕ຺ຖໍ ປຣິທີປຍນ຺ຕີ ອຍໍ ວຓ຺ຓນາ ອມ຺ເຫຫິ ກຣິຍິສ຺ສຕີຕິ ເອວໍ ອາຈຣິຍວເສນ ສມານກຕ຺ຕຸກຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ວຓ຺ຓນາປີຕິ ເອຕ຺ຖ ອປິສທ຺ທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ຕສ຺ມາປິ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ອນຸສິກ຺ຂິຕພ຺ພາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຈູຬຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕປ຺ປໂຍຊນວິເສສໍ ປມາຓຠາວຎ຺ຈ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ມຊ຺ຌິມຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘‘ຕສ຺ມາ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ອນຸສິກ຺ຂິຕພ຺ພາປີ’’ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ວຸຕ຺ໂຕ. ເອຕ຺ຖ ປນ ນ ເກວລໍ ອຍໍ ວຓ຺ຓນາ ເຫສ຺ສຕິ, ອຖ ໂຂ ອນຸສິກ຺ຂິຕພ຺ພາປີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອຕ຺ຖາປິ ຍຖາຐິຕວເສເນວ ອປິສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ອມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍສ຺ມາ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕໍ ປມາຓໍ, ຍສ຺ມາ ຈ ອຍໍ ວຓ຺ຓນາປິ ຕໂຕ ອຠິນ຺ນຕ຺ຕາ ປມາຓຠູຕາເຍວ ເຫສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ອນຸສິກ຺ຂິຕພ຺ພາຕິ.

ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ພາຫິຣນິທານກຖາ

ອິທານິ ‘‘ຕໍ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສໍ ວິນຍ’’ນ຺ຕິ ປຏິຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ຍຖາປຏິຎ຺ຎາຕວິນຍສໍວຓ຺ຓນໍ ກຕ຺ຕຸກາໂມ ສໍວຣວິນຍປຫານວິນຍາທິວເສນ ວິນຍສ຺ສ ພຫຸວິຘຕ຺ຕາ ອິຘ ສໍວຓ຺ເຓຕພ຺ພຠາເວນ ອຘິປ຺ເປໂຕ ຕາວ ວິນໂຍ ວວຕ຺ຖເປຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຕິ ຕາສຸ ຄາຖາສຸ. ຕາວ-ສທ຺ໂທ ປຐມນ຺ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເຕນ ປຐມໍ ວິນຍໍ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ຕສ຺ສ ວຓ຺ຓນໍ ກຣິສ຺ສາມີຕິ ທີເປຕິ. ວວຕ຺ຖເປຕພ຺ໂພຕິ ນິຍເມຕພ຺ໂພ. ເຕເນຕໍ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ຍສ຺ມາ ວວຕ຺ຖເປຕພ຺ໂພ, ເຕນ ເຫຕຸນາ ເອຕໍ ‘‘ວິນໂຍ ນາມາ’’ຕິອາທິກໍ ນິຍາມກວຈນໍ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອສ຺ສາຕິ ວິນຍສ຺ສ. ມາຕິກາຕິ ອຸທ຺ເທໂສ. ໂສ ຫິ ນິທ຺ເທສປທານໍ ຊນນີຐາເນ ຐິຕຕ຺ຕາ ມາຕາ ວິຍາຕິ ມາຕິກາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ອິທານິ ວຓ຺ເຓຕພ຺ພມຕ຺ຖໍ ມາຕິກໍ ຐເປຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ວຸຕ຺ຕໍ ເຍນາ’’ຕິອາທິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ເອຕໍ ‘‘ເຕນ ສມເຍນ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ວິຫຣຕີ’’ຕິອາທິນິທານວຈນປຏິມຓ຺ຑິຕໍ ວິນຍປິຏກໍ ເຍນ ປຸຄ຺ຄເລນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຍສ຺ມິໍ ກາເລ ວຸຕ຺ຕໍ, ຍສ຺ມາ ກາຣຓາ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຍນ ຘາຣິຕໍ, ເຍນ ຈ ອາຠຕໍ, ເຍສຸ ປຕິຏ຺ຐິຕໍ, ເອຕໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕວິຘານໍ ວຕ຺ວາ ຕໂຕ ‘‘ເຕນ ສມເຍນາ’’ຕິອາທິປາຐສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ອເນກປ຺ປກາຣໂຕ ທສ຺ສຍນ຺ໂຕ ວິນຍສ຺ສ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນໍ ກຣິສ຺ສາມີຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ວຸຕ຺ຕໍ ເຍນ ຍທາ ຍສ຺ມາ’’ຕິ ອິທໍ ວຈນໍ ‘‘ເຕນ ສມເຍນ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ’’ຕິອາທິນິທານວຈນມຕ຺ຕໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ວຕ຺ຕຸກາໂມປິ ວິສຸໍ ອວຕ຺ວາ ‘‘ນິທາເນນ ອາທິກລ຺ຍາຓໍ, ‘ອິທມໂວຈາ’ຕິ ນິຄມເນນ ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາຓ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຈນໂຕ ນິທານນິຄມນານິປິ ສຕ຺ຖຸເທສນາຍ ອນຸວິຘານຕ຺ຕາ ຕທນ຺ໂຕຄຘາເນວາຕິ ນິທານສ຺ສປິ ວິນຍປາຬິຍໍເຍວ ອນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ‘‘ວຸຕ຺ຕໍ ເຍນ ຍທາ ຍສ຺ມາ’’ຕິ ອິທມ຺ປິ ວິນຍປິຏກສມ຺ພນ຺ຘໍເຍວ ກຕ຺ວາ ມາຕິກໍ ຐເປສິ. ມາຕິກາຍ ຫິ ‘‘ເອຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ວິນຍປິຏກໍເຍວ ສາມຎ຺ຎໂຕ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສມ຺ພນ຺ຘມຸປຄຈ຺ຉຕິ.

ອິທານິ ປນ ຕໍ ວິສຸໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ ເຍນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ມາຕິກາປເທສຸ. ອຖ ກສ຺ມາ ອິທເມວ ວຈນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອິທຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ. ອິທນ຺ຕິ ‘‘ເຕນ ສມເຍນ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ’’ຕິອາທິວຈນໍ. ຫິ-ສທ຺ໂທ ຍສ຺ມາຕິ ອຕ຺ເຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ຍສ຺ມາ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຕ຺ຕປຈ຺ຈກ຺ຂວຈນໍ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຕ຺ຕປຈ຺ຈກ຺ຂວຈນໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ນ ໂຫຕິ, ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ອຕ຺ຕປຈ຺ຈກ຺ຂວຈນໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອາຫຈ຺ຈ ຠາສິຕໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ’’ຕິ ເກນຈິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘‘ອຕ຺ຕປຈ຺ຈກ຺ຂວຈນໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຘຣມານກາເລ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ຕທຸຠຍມ຺ປິ ອຕ຺ຖໂຕ ສມານເມວ. ອິທານິ ປຎ຺ຫກຣຓໍ ວຕ຺ວາ ອນຸກ຺ກເມນ ຍຖາວຸຕ຺ຕປຎ຺ຫວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ອາຍສ຺ມຕາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອິມິນາ ປຸຄ຺ຄລໍ ນິຍເມຕິ, ‘‘ຕຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິນາ ກາລໍ ນິຍເມຕິ. ຕຎ຺ຈ ອຸປາລິຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ກາລໂຕ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກາເລ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ

ອິທານິ ຕໍ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິໍ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ ຕສ຺ສາ ຕນ຺ຕິອາຣຸຬ຺ຫາຍ ອິຘ ວຈເນ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິ ນາມ ເຈສາ…ເປ… ເວທິຕພ຺ພາ’’ຕິ ອາຫ. ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິ ນາມ ເຈສາຕິ ຈ-ສທ຺ໂທ ອີທິເສສຸ ຐາເນສຸ ວຕ຺ຕພ຺ພສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ, ຕຎ຺ຈ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກາເລ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອສາ ຈ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຸປຎ຺ຎາສຕ຺ໂຖ ວາ ຈ-ສທ຺ໂທ. ອຸປຎ຺ຎາໂສຕິ ຈ ວາກ຺ຍາຣມ຺ໂຠ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອສາ ຫິ ຄນ຺ຖກາຣານໍ ປກຕິ, ຍທິທໍ ກິຎ຺ຈິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ປຣໍ ວຕ຺ຕຸມາຣຠນ຺ຕານໍ ຈສທ຺ທປ຺ປໂຍໂຄ. ຍໍ ປນ ເກນຈິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິ ນາມ ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ-ສທ຺ໂທ ອຕິເຣກຕ຺ໂຖ, ເຕນ ອຎ຺ຎາປິ ອຕ຺ຖີຕິ ທີເປຕີ’’ຕິ. ຕເທວ ຕສ຺ສ ຄນ຺ຖກ຺ກເມ ອໂກວິທຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ນ ເຫຕ຺ຖ ຈສທ຺ເທນ ອຕິເຣກຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ຍທິ ເຈຕ຺ຖ ເອຕທຕ຺ໂຖເຍວ ຈ-ກາໂຣ ອຘິປ຺ເປໂຕ ສິຍາ, ເອວໍ ສຕິ ນ ກຕ຺ຕພ຺ໂພເຍວ ປຐມສທ຺ເທເນວ ອຎ຺ຎາສໍ ທຸຕິຍາທິສງ຺ຄີຕີນມ຺ປິ ອຕ຺ຖິຠາວສ຺ສ ທີປິຕຕ຺ຕາ. ທຸຕິຍາທິໍ ອຸປາທາຍ ຫິ ປຐມສທ຺ທປ຺ປໂຍໂຄ ທີຆາທິໍ ອຸປາທາຍ ຣສ຺ສາທິສທ຺ທປ຺ປໂຍໂຄ ວິຍ. ຍຖາປຈ຺ຈຍໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ເທສິຕຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ວິປ຺ປກິຓ຺ຓານໍ ຘມ຺ມວິນຍານໍ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຄາຍນໍ ກຖນໍ ສງ຺ຄີຕິ. ເອເຕນ ຕໍຕໍສິກ຺ຂາປທານໍ ສຸຕ຺ຕານຎ຺ຈ ອາທິປຣິໂຍສາເນສຸ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ຈ ສມ຺ພນ຺ຘວເສນ ຐປິຕໍ ສງ຺ຄີຕິກາຣວຈນໍ ສງ຺ຄຫິຕໍ ໂຫຕິ. ມຫາວິສຍຕ຺ຕາ ປູຊນີຍຕ຺ຕາ ຈ ມຫຕີ ສງ຺ຄີຕິ ມຫາສງ຺ຄີຕິ, ປຐມາ ມຫາສງ຺ຄີຕິ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິ. ນິທານໂກສລ຺ລຕ຺ຖນ຺ຕິ ນິທທາຕິ ເທສນໍ ເທສກາລາທິວເສນ ອວິທິຕໍ ວິທິຕໍ ກຕ຺ວາ ນິທສ຺ເສຕີຕິ ນິທານໍ, ຕຕ຺ຖ ໂກສລ຺ລໍ ນິທານໂກສລ຺ລໍ, ຕທຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສຕ຺ຕານໍ ທສ຺ສນານຸຕ຺ຕຣິຍສຣຓາທິປຏິລາຠເຫຕຸຠູຕາສຸ ວິຊ຺ຊມານາສຸປິ ອຎ຺ຎາສຸ ຠຄວໂຕ ກິຣິຍາສຸ ‘‘ພຸທ຺ໂຘ ໂພເຘຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຏິຎ຺ຎາຍ ອນຸໂລມນໂຕ ເວເນຍ຺ຍານໍ ມຄ຺ຄຜລຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸຠູຕາ ກິຣິຍາ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ພຸທ຺ຘກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນຎ຺ຫິ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍາທິຘມ຺ໂມເຍວ ປວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ ຈກ຺ກນ຺ຕິ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ. ອຖ ວາ ຈກ຺ກນ຺ຕິ ອາຓາ, ຘມ຺ມໂຕ ອນເປຕຕ຺ຕາ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ຕໍ ຈກ຺ກຎ຺ຈາຕິ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ, ຘມ຺ເມນ ຎາເຍນ ຈກ຺ກນ຺ຕິປິ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ. ຍຖາຫ –

‘‘ຘມ຺ມຎ຺ຈ ປວຕ຺ເຕຕິ ຈກ຺ກຎ຺ຈາຕິ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ, ຈກ຺ກຎ຺ຈ ປວຕ຺ເຕຕິ ຘມ຺ມຎ຺ຈາຕິ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ, ຘມ຺ເມນ ປວຕ຺ເຕຕີຕິ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ, ຘມ຺ມຈຣິຍາຍ ປວຕ຺ເຕຕີຕິ ຘມ຺ມຈກ຺ກ’’ນ຺ຕິອາທິ (ປຏິ. ມ. ໒.໔໐).

ກຕພຸທ຺ຘກິຈ຺ເຈຕິ ກຕໍ ປຣິນິຏ຺ຐາປິຕໍ ພຸທ຺ຘກິຈ຺ຈໍ ເຍນ, ຕສ຺ມິໍ ກຕພຸທ຺ຘກິຈ຺ເຈ ຠຄວຕິ ໂລກນາເຖຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອເຕນ ພຸທ຺ຘກຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ກສ຺ສຈິປິ ອເສສິຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕໂຕເຍວ ຫິ ໂສ ຠຄວາ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕຕິ. ນນຸ ຈ ສາວເກຫິ ວິນີຕາປິ ວິເນຍ຺ຍາ ຠຄວຕາເຍວ ວິນີຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຖາ ຫິ ສາວກຠາສິຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ ພຸທ຺ຘວຈນນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ສາວກວິເນຍ຺ຍາ ຈ ນ ຕາວ ວິນີຕາຕິ? ນາຍໍ ໂທໂສ ເຕສໍ ວິນຍນູປາຍສ຺ສ ສາວເກສຸ ຐປິຕຕ຺ຕາ. ເຕເນວາຫ –

‘‘ນ ຕາວາຫໍ ປາປິມ ປຣິນິພ຺ພາຍິສ຺ສາມິ, ຍາວ ນ ຠິກ຺ຂູ ວິຍຕ຺ຕາ ວິນີຕາ ວິສາຣທາ ພຫຸສ຺ສຸຕາ ອາຄຕາຄມາ ຘມ຺ມຘຣາ ວິນຍຘຣາ ມາຕິກາຘຣາ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ປຣປ຺ປວາທໍ ສຫຘມ຺ເມນ ສຸນິຄ຺ຄຫິຕໍ ນິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສປ຺ປາຏິຫາຣິຍໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິອາທິ (ທີ. ນິ. ໒.໑໖໘).

‘‘ກຸສິນາຣາຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຠຄວໂຕ ປຣິນິພ຺ພຸຕເທສກາລວິເສສທສ຺ສນໍ, ‘‘ອປຣິນິພ຺ພຸໂຕ ຠຄວາ’’ຕິ ຄາຫສ຺ສ ມິຈ຺ຉາຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ໂລເກ ຊາຕສໍວຑ຺ຒຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ຈ. ຕຖາ ຫິ ມນຸສ຺ສຠາວສ຺ສ ສຸປາກຏກຣຓຕ຺ຖໍ ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕາ ຈຣິມຠເວ ທາຣປຣິຄ຺ຄຫາທີນິປິ ກໂຣນ຺ຕີຕິ. ກຸສິນາຣາຍນ຺ຕິ ເອວໍນາມເກ ນຄເຣ. ສມີປຕ຺ເຖ ເຈຕໍ ຠຸມ຺ມວຈນໍ. ອຸປວຕ຺ຕເນ ມລ຺ລານໍ ສາລວເນຕິ ຕສ຺ສ ນຄຣສ຺ສ ອຸປວຕ຺ຕນຠູຕໍ ມລ຺ລຣາຊູນໍ ສາລວນຸຍ຺ຍານໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ນຄຣໍ ປວິສິຕຸກາມາ ອຸຍ຺ຍານໂຕ ອຸເປຈ຺ຈ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ອຸປວຕ຺ຕນນ຺ຕິ ສາລວນໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍຖາ ຫິ ອນຸຣາຘປຸຣສ຺ສ ຖູປາຣາໂມ ທກ຺ຂິຓປຈ຺ຉິມທິສາຍໍ, ເອວໍ ຕໍ ອຸຍ຺ຍານໍ ກຸສິນາຣາຍ ທກ຺ຂິຓປຈ຺ຉິມທິສາຍ ໂຫຕິ. ຍຖາ ຈ ຖູປາຣາມໂຕ ທກ຺ຂິຓທ຺ວາເຣນ ນຄຣໍ ປວິສນມຄ຺ໂຄ ປາຈີນມຸໂຂ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕເຣນ ນິວຕ຺ຕຕິ, ເອວໍ ອຸຍ຺ຍານໂຕ ສາລປນ຺ຕິ ປາຈີນມຸຂາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕເຣນ ນິວຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ‘‘ອຸປວຕ຺ຕນ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍມກສາລານມນ຺ຕເຣຕິ ຍມກສາລານໍ ເວມຊ຺ເຌ. ຕຕ຺ຖ ກິຣ ຠຄວໂຕ ປຎ຺ຎຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິນິພ຺ພານມຎ຺ຈສ຺ສ ເອກາ ສາລປນ຺ຕິ ສີສຠາເຄ ໂຫຕິ, ເອກາ ປາທຠາເຄ, ຕຕ຺ຣາປິ ເອໂກ ຕຣຸຓສາໂລ ສີສຠາຄສ຺ສ ອາສນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ເອໂກ ປາທຠາຄສ຺ສ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຍມກສາລານມນ຺ຕເຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປິ ຈ ‘‘ຍມກສາລາ ນາມ ມູລກ຺ຂນ຺ຘວິຏປປຕ຺ເຕຫິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສໍສິພ຺ເພຕ຺ວາ ຐິຕສາລາ’’ຕິປິ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາຕິ ອຸປາທີຍເຕ ກມ຺ມກິເລເສຫີຕິ ອຸປາທິ, ວິປາກກ຺ຂນ຺ຘາ ກຏຕ຺ຕາ ຈ ຣູປໍ. ໂສ ປນ ອຸປາທິ ກິເລສາຠິສງ຺ຂາຣມາຣນິມ຺ມຖເນນ ນິພ຺ພານປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ອໂນສ຺ສຏ຺ໂຐ, ອິຘ ຂນ຺ຘມຈ຺ຈຸມາຣນິມ຺ມຖເນນ ໂອສ຺ສຏ຺ໂຐ ນິເສສິໂຕຕິ ອຍໍ ອນຸປາທິເສສາ ນິພ຺ພານຘາຕຸ ນຕ຺ຖິ ເອຕິສ຺ສາ ອຸປາທິເສໂສຕິ ກຕ຺ວາ. ນິພ຺ພານຘາຕູຕິ ເຈຕ຺ຖ ນິພ຺ພຸຕິມຕ຺ຕໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕລກ຺ຂເຓ ຈາຍໍ ກຣຓນິທ຺ເທໂສ. ປຣິນິພ຺ພາເນຕິ ປຣິນິພ຺ພານຏ຺ຐາເນ, ນິມິຕ຺ຕຕ຺ເຖ ວາ ຠຸມ຺ມວຈນໍ, ປຣິນິພ຺ພານເຫຕຸ ສນ຺ນິປຕິຕານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສງ຺ຆສ຺ສ ເຖໂຣ ສງ຺ຆຕ຺ເຖໂຣ. ໂສ ປນ ສງ຺ໂຆ ກິໍປຣິມາໂຓຕິ ອາຫ ‘‘ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂຸສຕສຫສ຺ສານ’’ນ຺ຕິ. ນິຈ຺ຈສາເປກ຺ຂຕ຺ຕາ ຫິ ອີທິເສສຸ ສມາໂສ ໂຫຕິເຍວ ຍຖາ ‘‘ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ ຄຣຸກຸລ’’ນ຺ຕິ. ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂຸສຕສຫສ຺ສານນ຺ຕິ ຈ ສງ຺ຆຕ຺ເຖຣານໍເຍວ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂຸສຕສຫສ຺ສານໍ. ຕທາ ຫິ ‘‘ສນ຺ນິປຕິຕາ ຠິກ຺ຂູ ເອຕ຺ຕກາ’’ຕິ ປມາຓຣຫິຕາ. ຕຖາ ຫິ ເວຬຸວຄາເມ ເວທນາວິກ຺ຂມ຺ຠນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ‘‘ນ ຈິເຣນ ຠຄວາ ປຣິນິພ຺ພາຍິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ຕໂຕ ຕໂຕ ອາຄເຕສຸ ຠິກ຺ຂູສຸ ເອກຠິກ຺ຂຸປິ ປກ຺ກນ຺ໂຕ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ຄຓນໍ ວີຕິວຕ຺ໂຕ ສງ຺ໂຆ ອໂຫສິ. ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ຘມ຺ມວິນຍສງ຺ຄາຍນຕ຺ຖໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຸສ຺ສາຫໍ ຊເນສີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ຕຕ຺ຖ ມຫາກສ຺ສໂປຕິ ມຫນ຺ເຕຫິ ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທີຫິ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ມຫນ຺ໂຕ ກສ຺ສໂປຕິ ມຫາກສ຺ສໂປ, ອປິຈ ກຸມາຣກສ຺ສປຕ຺ເຖຣໍ ອຸປາທາຍ ອຍໍ ມຫາເຖໂຣ ‘‘ມຫາກສ຺ສໂປ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຖ ກິມຕ຺ຖໍ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ຘມ຺ມວິນຍສງ຺ຄາຍນຕ຺ຖໍ ອຸສ຺ສາຫໍ ຊເນສີຕິ ອາຫ ‘‘ສຕ຺ຕາຫປຣິນິພ຺ພຸເຕ’’ຕິອາທິ. ສຕ຺ຕ ອຫານິ ສມາຫຏານິ ສຕ຺ຕາຫໍ, ສຕ຺ຕາຫໍ ປຣິນິພ຺ພຸຕສ຺ສ ອສ຺ສາຕິ ສຕ຺ຕາຫປຣິນິພ຺ພຸໂຕ, ຠຄວາ, ຕສ຺ມິໍ ສຕ຺ຕາຫປຣິນິພ຺ພຸເຕ ຠຄວຕິ, ຠຄວໂຕ ປຣິນິພ຺ພານທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສຕ຺ຕາເຫ ວີຕິວຕ຺ເຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສຸຠທ຺ເທນ ວຸຑ຺ຒປພ຺ພຊິເຕນ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ສມນຸສ຺ສຣນ຺ໂຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ສຸຠທ຺ໂທຕິ ຕສ຺ສ ນາມໍ, ວຸຑ຺ຒກາເລ ປນ ປພ຺ພຊິຕຕ຺ຕາ ວຸຑ຺ຒປພ຺ພຊິໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ອລໍ ອາວຸໂສ’’ຕິອາທິນາ ເຕນ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ນິທສ຺ເສຕິ. ໂສ ຫິ ສຕ຺ຕາຫປຣິນິພ຺ພຸເຕ ຠຄວຕິ ອາຍສ຺ມຕາ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖເຣນ ສທ຺ຘິໍ ປາວາຍ ກຸສິນາຣໍ ອທ຺ຘານມຄ຺ຄປ຺ປຏິປນ຺ເນສຸ ປຎ຺ຈມຕ຺ເຕສຸ ຠິກ຺ຂຸສເຕສຸ ອວີຕຣາເຄ ຠິກ຺ຂູ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ທິຏ຺ຐອາຊີວກສ຺ສ ສນ຺ຕິກາ ຠຄວໂຕ ປຣິນິພ຺ພານໍ ສຸຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣານິ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ພາຫາ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ນານປ຺ປກາຣໍ ປຣິເທວນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ເອວມາຫ.

ກສ຺ມາ ປນ ໂສ ເອວມາຫ? ຠຄວຕິ ອາຆາເຕນ. ອຍໍ ກິຣ ໂສ ຂນ຺ຘເກ (ມຫາວ. ໓໐໓) ອາຄເຕ ອາຕຸມາວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ນຫາປິຕປຸພ຺ພໂກ ວຸຑ຺ຒປພ຺ພຊິໂຕ ຠຄວຕິ ກຸສິນາຣໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອຑ຺ຒເຕຬເສຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ອາຕຸມໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ‘‘ຠຄວາ ອາຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ອາຄຕກາເລ ‘‘ຍາຄຸທານໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສາມເຓຣຠູມິຍໍ ຐິເຕ ທ຺ເວ ປຸຕ຺ເຕ ເອຕທໂວຈ ‘‘ຠຄວາ ກິຣ ຕາຕາ ອາຕຸມໍ ອາຄຈ຺ຉຕິ ມຫຕາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິໍ ອຑ຺ຒເຕຬເສຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ, ຄຈ຺ຉຖ ຕຸມ຺ເຫ ຕາຕາ ຂຸຣຠຓ຺ຑໍ ອາທາຍ ນາຬິຍາວາປເກນ ອນຸຆຣກໍ ອນຸຆຣກໍ ອາຫິຓ຺ຑຖ, ໂລຓມ຺ປິ ເຕລມ຺ປິ ຕຓ຺ຑຸລມ຺ປິ ຂາທນີຍມ຺ປິ ສໍຫຣຖ, ຠຄວໂຕ ອາຄຕສ຺ສ ຍາຄຸທານໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ເຕ ຕຖາ ອກໍສຸ. ອຖ ຠຄວຕິ ອາຕຸມໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຸສາຄາຣກໍ ປວິຏ຺ເຐ ສຸຠທ຺ໂທ ສາຍນ຺ຫສມຍໍ ຄາມທ຺ວາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມນຸສ຺ເສ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ຫຕ຺ຖກມ຺ມມຕ຺ຕໍ ເມ ເທຖາ’’ຕິ ຫຕ຺ຖກມ຺ມໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ຠນ຺ເຕ ກໂຣມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ສພ຺ພູປກຣຓານິ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ວິຫາເຣ ອຸທ຺ຘນານິ ກາເຣຕ຺ວາ ເອກໍ ກາຬກໍ ກາສາວໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ຕາທິສເມວ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ກໂຣຖ, ອິທໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ສພ຺ພຣຕ຺ຕິໍ ວິຈາເຣນ຺ໂຕ ສຕສຫສ຺ສໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ໂຠຊ຺ຊຍາຄຸຎ຺ຈ ມຘຸໂຄຬກຎ຺ຈ ປຏິຍາທາເປສິ. ໂຠຊ຺ຊຍາຄຸ ນາມ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ປາຕພ຺ພຍາຄຸ, ຕຕ຺ຖ ສປ຺ປິມຘຸຜາຓິຕມຈ຺ຉມໍສປຸປ຺ຜຜລຣສາທິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຂາທນີຍໍ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ປວິສຕິ, ກີຬິຕຸກາມານໍ ສີສມກ຺ຂນໂຍຄ຺ຄາ ໂຫຕິ ສຸຄນ຺ຘຄນ຺ຘາ.

ອຖ ຠຄວາ ກາລສ຺ເສວ ສຣີຣປຏິຊຄ຺ຄນໍ ກຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕຸໍ ອາຕຸມາຠິມຸໂຂ ປາຍາສິ. ມນຸສ຺ສາ ຕສ຺ສ ອາໂຣເຈສຸໍ ‘‘ຠຄວາ ປິຓ຺ຑາຍ ຄາມໍ ປວິສຕິ, ຕຍາ ກສ຺ສ ຍາຄຸ ປຏິຍາທິຕາ’’ຕິ. ໂສ ຍຖານິວຕ຺ຖປາຣຸເຕເຫວ ເຕຫິ ກາຬກກາສາເວຫິ ເອເກນ ຫຕ຺ເຖນ ທພ຺ພິຎ຺ຈ ກຏຈ຺ຉຸຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມາ ວິຍ ທກ຺ຂິຓຊາຓຸມຓ຺ຑລໍ ຠູມິຍໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫຕຸ ເມ ຠນ຺ເຕ ຠຄວາ ຍາຄຸ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຕໂຕ ‘‘ຊານນ຺ຕາປິ ຕຖາຄຕາ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ ຂນ຺ຘເກ (ມຫາວ. ໓໐໓) ອາຄຕນເຍນ ຠຄວາ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຈ ສຸຕ຺ວາ ຈ ຕໍ ວຸຑ຺ຒປພ຺ພຊິຕໍ ວິຄຣຫິຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອກປ຺ປິຍສມາທາປນສິກ຺ຂາປທໍ ຂຸຣຠຓ຺ຑປຣິຫຣຓສິກ຺ຂາປທຎ຺ຈາຕິ ທ຺ເວ ສິກ຺ຂາປທານິ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ ‘‘ຠິກ຺ຂເວ ອເນກກປ຺ປໂກຏິໂຍ ໂຠຊນໍ ປຣິເຍສນ຺ເຕເຫວ ວີຕິນາມິຕາ, ອິທໍ ປນ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອກປ຺ປິຍໍ, ອຘມ຺ເມນ ອຸປ຺ປນ຺ນໂຠຊນໍ ອິມໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ອເນການິ ອຕ຺ຕຠາວສຫສ຺ສານິ ອປາເຍສ຺ເວວ ນິພ຺ພຕ຺ຕິສ຺ສນ຺ຕິ, ອເປຖ ມາ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ຠິກ຺ຂາຈາຣາຠິມຸໂຂ ອຄມາສິ, ເອກຠິກ຺ຂຸນາປິ ນ ກິຎ຺ຈິ ຄຫິຕໍ.

ສຸຠທ຺ໂທ ອນຕ຺ຕມໂນ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ‘ສພ຺ພໍ ຊານາມີ’ຕິ ອາຫິຓ຺ຑຕິ, ສເຈ ນ ຄເຫຕຸກາໂມ ເປເສຕ຺ວາ ອາໂຣເຈຕພ຺ພໍ ອສ຺ສ, ປກ຺ກາຫາໂຣ ນາມ ສພ຺ພຈິຣໍ ຕິຏ຺ຐນ຺ໂຕ ສຕ຺ຕາຫມຕ຺ຕໍ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍ, ອິທຎ຺ຈ ມມ ຍາວຊີວໍ ປຣິຍຕ຺ຕໍ ອສ຺ສ, ສພ຺ພໍ ເຕນ ນາສິຕໍ, ອຫິຕກາໂມ ອຍໍ ມຍ຺ຫ’’ນ຺ຕິ ຠຄວຕິ ອາຆາຕໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ທສພເລ ຘຣມາເນ ກິຎ຺ຈິ ວຕ຺ຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ເອວໍ ກິຣສ຺ສ ອໂຫສິ ‘‘ອຍໍ ອຸຈ຺ຈກຸລາ ປພ຺ພຊິໂຕ ມຫາປຸຣິໂສ, ສເຈ ກິຎ຺ຈິ ວກ຺ຂາມິ, ມມໍເຍວ ສນ຺ຕຊ຺ເຊສ຺ສຕີ’’ຕິ. ສ຺ວາຍໍ ອຊ຺ຊ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖເຣນ ສທ຺ຘິໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ‘‘ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ ຠຄວາ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ລທ຺ຘສ຺ສາໂສ ວິຍ ຫຏ຺ຐຕຸຏ຺ໂຐ ເອວມາຫ. ເຖໂຣ ປນ ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຫທເຍ ປຫາຣໍ ວິຍ ມຕ຺ຖເກ ປຕິຕສຸກ຺ກາສນິໍ ວິຍ ມຎ຺ຎິ, ຘມ຺ມສໍເວໂຄ ຈສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ ‘‘ສຕ຺ຕາຫມຕ຺ຕປຣິນິພ຺ພຸໂຕ ຠຄວາ, ອຊ຺ຊາປິສ຺ສ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓໍ ສຣີຣໍ ຘຣຕິເຍວ, ທຸກ຺ເຂນ ຠຄວຕາ ອາຣາຘິຕສາສເນ ນາມ ເອວໍ ລຫຸໍ ມຫນ຺ຕໍ ປາປກສຏໍ ກຓ຺ຏໂກ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ອລໍ ໂຂ ປເນສ ປາໂປ ວຑ຺ຒມາໂນ ອຎ຺ເຎປິ ເອວຣູເປ ສຫາເຍ ລຠິຕ຺ວາ ສາສນໍ ໂອສກ຺ກາເປຕຸ’’ນ຺ຕິ.

ຕໂຕ ເຖໂຣ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ສເຈ ໂຂ ປນາຫໍ ອິມໍ ມຫລ຺ລກໍ ອິເຘວ ປິໂລຕິກໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ຉາຣິກາຍ ໂອກິຣາເປຕ຺ວາ ນີຫຣາເປສ຺ສາມິ, ມນຸສ຺ສາ ‘ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ສຣີເຣ ຘຣມາເນເຍວ ສາວກາ ວິວທນ຺ຕີ’ຕິ ອມ຺ຫາກໍ ໂທສໍ ທສ຺ເສສ຺ສນ຺ຕິ, ອຘິວາເສມິ ຕາວ. ຠຄວຕາ ຫິ ເທສິຕຘມ຺ໂມ ອສງ຺ຄຫິຕປຸປ຺ຜຣາສິສທິໂສ, ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ວາເຕນ ປຫຏປຸປ຺ຜານິ ຍໂຕ ວາ ຕໂຕ ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເອວເມວ ເອວຣູປານໍ ວເສນ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ກາເລ ວິນເຍ ເອກໍ ທ຺ເວ ສິກ຺ຂາປທານິ ນສ຺ສິສ຺ສນ຺ຕິ ວິນສ຺ສິສ຺ສນ຺ຕິ, ສຸຕ຺ເຕ ເອໂກ ທ຺ເວ ປຎ຺ຫວາຣາ ນສ຺ສິສ຺ສນ຺ຕິ, ອຠິຘມ຺ເມ ເອກໍ ທ຺ເວ ຠູມນ຺ຕຣານິ ນສ຺ສິສ຺ສນ຺ຕິ, ເອວໍ ອນຸກ຺ກເມນ ມູເລ ນຏ຺ເຐ ປິສາຈສທິສາ ຠວິສ຺ສາມ, ຕສ຺ມາ ຘມ຺ມວິນຍສງ຺ຄຫໍ ກຣິສ຺ສາມິ, ເອວໍ ສຕິ ທຬ຺ຫສຸຕ຺ເຕນ ສງ຺ຄຫິຕປຸປ຺ຜານິ ວິຍ ອຍໍ ຘມ຺ມວິນໂຍ ນິຈ຺ຈໂລ ຠວິສ຺ສຕິ. ເອຕທຕ຺ຖຎ຺ຫິ ຠຄວາ ມຍ຺ຫໍ ຕີຓິ ຄາວຸຕານິ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ ອກາສິ, ຕີຫິ ໂອວາເທຫິ ອຸປສມ຺ປທໍ ອກາສິ, ກາຍໂຕ ຈີວຣປຣິວຕ຺ຕນໍ ອກາສິ, ອາກາເສ ປາຓິໍ ຈາເລຕ຺ວາ ຈນ຺ໂທປມປຏິປທໍ ກເຖນ຺ໂຕ ມຎ຺ເຎວ ສກ຺ຂິໍ ກຕ຺ວາ ກເຖສິ, ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ສກລສາສນຣຕນໍ ປຏິຈ຺ຉາເປສິ, ມາທິເສ ຠິກ຺ຂຸມ຺ຫິ ຕິຏ຺ຐມາເນ ອຍໍ ປາໂປ ສາສເນ ວຑ຺ຒິໍ ມາ ອລຕ຺ຖຸ, ຍາວ ອຘມ຺ໂມ ນ ທິປ຺ປຕິ, ຘມ຺ໂມ ນ ປຏິພາຫີຍຕິ, ອວິນໂຍ ນ ທິປ຺ປຕິ, ວິນໂຍ ນ ປຏິພາຫີຍຕິ, ອຘມ຺ມວາທິໂນ ນ ພລວນ຺ໂຕ ໂຫນ຺ຕິ, ຘມ຺ມວາທິໂນ ນ ທຸພ຺ພລາ ໂຫນ຺ຕິ, ອວິນຍວາທິໂນ ນ ພລວນ຺ໂຕ ໂຫນ຺ຕິ, ວິນຍວາທິໂນ ນ ທຸພ຺ພລາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕາວ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ວິນຍຎ຺ຈ ສງ຺ຄາຍິສ຺ສາມິ, ຕໂຕ ຠິກ຺ຂູ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປໂຫນກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິເຍ ກເຖສ຺ສນ຺ຕິ, ອຖາຍໍ ປາໂປ ສຍເມວ ນິຄ຺ຄຫໍ ປາປຸຓິສ຺ສຕິ, ປຸນ ສີສໍ ອຸກ຺ຂິປິຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສຕິ, ສາສນໍ ອິທ຺ຘຎ຺ເຈວ ຜີຕຎ຺ຈ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ໂສ ‘‘ເອວໍ ນາມ ມຍ຺ຫໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ກສ຺ສຈິ ອນາໂຣເຈຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ສມສ຺ສາເສຕ຺ວາ ອຖ ປຈ຺ຉາ ຘາຕຸຠາຊນທິວເສ ຘມ຺ມວິນຍສງ຺ຄາຍນຕ຺ຖໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຸສ຺ສາຫໍ ຊເນສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ສຕ຺ຕາຫປຣິນິພ຺ພຸເຕ…ເປ… ຘມ຺ມວິນຍສງ຺ຄາຍນຕ຺ຖໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຸສ຺ສາຫໍ ຊເນສີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອລນ຺ຕິ ປຏິກ຺ເຂປວຈນໍ. ອາວຸໂສຕິ ປຣິເທວນ຺ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອາລປຕິ. ມາ ໂສຈິຕ຺ຖາຕິ ຈິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ນພລວໂສເກນ ມາ ໂສຈິຕ຺ຖ. ມາ ປຣິເທວິຕ຺ຖາຕິ ວາຈາຍ ມາ ປຣິເທວິຕ຺ຖ ‘‘ປຣິເທວນໍ ວິລາໂປ’’ຕິ ວຈນໂຕ. ອິທານິ ອໂສຈນາທີສຸ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສຸມຸຕ຺ຕາ ມຍ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ເຕນ ມຫາສມເຓນາຕິ ນິສ຺ສກ຺ເກ ກຣຓວຈນໍ, ຕໂຕ ມຫາສມຓໂຕ ສຸຏ຺ຐຸ ມຸຕ຺ຕາ ມຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ອຸປທ຺ທຸຕາ ຈ ໂຫມ ຕທາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ໂຫມາຕິ ວາ ອຕີຕຕ຺ເຖ ວຕ຺ຕມານວຈນໍ, ອຫຸມ຺ຫາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ອນຸສ຺ສຣນ຺ໂຕ ຘມ຺ມສໍເວຄວເສນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຘມ຺ມສຠາວຈິນ຺ຕາວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ສໂຫຕ຺ຕປ຺ປຎາຓໍ ຘມ຺ມສໍເວໂຄ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ສພ຺ພສງ຺ຂຕຘມ຺ເມສຸ, ໂອຕ຺ຕປ຺ປາກາຣສຓ຺ຐິຕໍ;

ຎາຓໂມຫິຕຠາຣານໍ, ຘມ຺ມສໍເວຄສຎ຺ຎິຕ’’ນ຺ຕິ.

ຐານໍ ໂຂ ປເນຕໍ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ຕິຏ຺ຐຕິ ເອຕ຺ຖ ຜລໍ ຕທາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຕາຍາຕິ ຐານໍ, ເຫຕຸ. ໂຂຕິ ອວຘາຣເຓ, ເອຕໍ ກາຣຓໍ ວິຊ຺ຊເຕວ, ໂນ ນ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກິໍ ຕໍ ກາຣຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຍໍ ປາປຠິກ຺ຂູ’’ຕິອາທິ. ເອຕ຺ຖ ຍນ຺ຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ, ກາຣຓນິທ຺ເທໂສ ວາ, ເຍນ ກາຣເຓນ ອນ຺ຕຣຘາເປຍ຺ຍຸໍ, ຕເທຕໍ ກາຣຓໍ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປາປຠິກ຺ຂູຕິ ປາປິກາຍ ລາມິກາຍ ອິຈ຺ຉາຍ ສມນ຺ນາຄຕາ ຠິກ຺ຂູ. ອຕີໂຕ ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາ ເອຕ຺ຖ, ເອຕສ຺ສາຕິ ວາ ອຕີຕສຕ຺ຖຸກໍ, ປາວຈນໍ. ປຘານໍ ວຈນໍ ປາວຈນໍ, ຘມ຺ມວິນຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປກ຺ຂໍ ລຠິຕ຺ວາຕິ ອລຊ຺ຊີປກ຺ຂໍ ລຠິຕ຺ວາ. ນ ຈິຣສ຺ເສວາຕິ ນ ຈິເຣເນວ. ຍາວ ຈ ຘມ຺ມວິນໂຍ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ຍຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ຘມ຺ໂມ ຈ ວິນໂຍ ຈ ລຊ຺ຊີປຸຄ຺ຄເລສຸ ຕິຏ຺ຐຕິ.

ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາຕິ ປຣິນິພ຺ພານມຎ຺ຈເກ ນິປນ຺ເນນ ຠຄວຕາ ຠິກ຺ຂູ ໂອວທນ຺ເຕນ ເອຕໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເທສິໂຕ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕຕິ ຘມ຺ໂມປິ ເທສິໂຕ ເຈວ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ ຈ. ສຸຕ຺ຕາຠິຘມ຺ມສງ຺ຄຫິຕສ຺ສ ຫິ ຘມ຺ມສ຺ສ ອຠິສຊ຺ຊນໍ ປໂພຘນໍ ເທສນາ, ຕສ຺ເສວ ປກາຣໂຕ ຎາປນໍ ວິເນຍ຺ຍສນ຺ຕາເນ ຐປນໍ ປຎ຺ຎາປນໍ, ຕສ຺ມາ ຘມ຺ໂມປິ ເທສິໂຕ ເຈວ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ ຈາຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕຕິ ຈ ຐປິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິນໂຍປິ ເທສິໂຕ ເຈວ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ ຈ. ວິນຍຕນ຺ຕິສງ຺ຄຫິຕສ຺ສ ຫິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ກາຍວາຈານໍ ວິນຍນໂຕ ວິນໂຍຕິ ລທ຺ຘາຘິວຈນສ຺ສ ອຕິສຊ຺ຊນໍ ປໂພຘນໍ ເທສນາ, ຕສ຺ເສວ ປກາຣໂຕ ຎາປນໍ ອສງ຺ກຣໂຕ ຐປນໍ ປຎ຺ຎາປນໍ, ຕສ຺ມາ ວິນໂຍປິ ເທສິໂຕ ເຈວ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ ຈາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ໂສ ໂວ ມມຈ຺ຈເຍນາຕິ ໂສ ຘມ຺ມວິນໂຍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ມມຈ຺ຈເຍນ ສຕ຺ຖາ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ມຍາ ໂວ ຐິເຕເນວ ‘‘ອິທໍ ລຫຸກໍ, ອິທໍ ຄຣຸກໍ, ອິທໍ ສເຕກິຈ຺ຉໍ, ອິທໍ ອເຕກິຈ຺ຉໍ, ອິທໍ ໂລກວຊ຺ຊໍ, ອິທໍ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊໍ. ອຍໍ ອາປຕ຺ຕິ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ວຸຏ຺ຐາຕິ, ອຍໍ ຄຓສ຺ສ, ອຍໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ວຸຏ຺ຐາຕີ’’ຕິ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘານໍ ອວີຕິກ຺ກມນີຍຕາວເສນ ໂອຕິຓ຺ຓວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ສຂນ຺ຘກປຣິວາໂຣ ອຸຠໂຕວິຠງ຺ໂຄ ມຫາວິນໂຍ ນາມ ເທສິໂຕ, ຕໍ ສກລມ຺ປິ ວິນຍປິຏກໍ ມຍິ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສຕ຺ຖຸກິຈ຺ຈໍ ສາເຘສ຺ສຕິ ‘‘ອິທໍ ໂວ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ, ອິທໍ ໂວ ນ ກຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ກຕ຺ຕພ຺ພາກຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ວິຠາເຄນ ອນຸສາສນໂຕ. ຐິເຕເນວ ຈ ມຍາ ‘‘ອິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ສມ຺ມປ຺ປຘານາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ອິທ຺ຘິປາທາ, ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານິ, ປຎ຺ຈ ພລານິ, ສຕ຺ຕ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄານິ, ອຣິໂຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ເຕນ ເຕນ ວິເນຍ຺ຍານໍ ອຊ຺ຌາສຍານຸຣູເປນ ປກາເຣນ ອິເມ ສຕ຺ຕຕິໍສ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ເມ ວິຠຊິຕ຺ວາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກໍ ເທສິຕໍ, ຕໍ ສກລມ຺ປິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກໍ ມຍິ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສຕ຺ຖຸກິຈ຺ຈໍ ສາເຘສ຺ສຕິ ຕໍຕໍຈຣິຍານຸຣູປໍ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອນຸສາສນໂຕ. ຐິເຕເນວ ຈ ມຍາ ‘‘ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ, ທ຺ວາທສາຍຕນານິ, ອຏ຺ຐາຣສ ຘາຕຸໂຍ, ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ, ພາວີສຕິນ຺ທ຺ຣິຍານິ, ນວ ເຫຕູ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາຫາຣາ, ສຕ຺ຕ ຜສ຺ສາ, ສຕ຺ຕ ເວທນາ, ສຕ຺ຕ ສຎ຺ຎາ, ສຕ຺ຕ ເຈຕນາ, ສຕ຺ຕ ຈິຕ຺ຕານິ, ຕຕ຺ຣາປິ ເອຕ຺ຕກາ ຘມ຺ມາ ກາມາວຈຣາ, ເອຕ຺ຕກາ ຣູປາວຈຣາ, ເອຕ຺ຕກາ ອຣູປາວຈຣາ, ເອຕ຺ຕກາ ປຣິຍາປນ຺ນາ, ເອຕ຺ຕກາ ອປຣິຍາປນ຺ນາ, ເອຕ຺ຕກາ ໂລກິຍາ, ເອຕ຺ຕກາ ໂລກຸຕ຺ຕຣາ’’ຕິ ອິເມ ຘມ຺ເມ ວິຠຊິຕ຺ວາ ອຠິຘມ຺ມປິຏກໍ ເທສິຕໍ, ຕໍ ສກລມ຺ປິ ອຠິຘມ຺ມປິຏກໍ ມຍິ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສຕ຺ຖຸກິຈ຺ຈໍ ສາເຘສ຺ສຕິ, ຂນ຺ຘາທິວິຠາເຄນ ຎາຍມານໍ ຈຕຸສຈ຺ຈສມ຺ໂພຘາວຫຕ຺ຕາ ສຕ຺ຖາຣາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ນິປ຺ຜາເທສ຺ສຕິ. ອິຕິ ສພ຺ພມ຺ເປຕໍ ອຠິສມ຺ໂພຘິໂຕ ຍາວ ປຣິນິພ຺ພານາ ປຎ຺ຈຈຕ຺ຕາລີສ ວສ຺ສານິ ຠາສິຕໍ ລປິຕໍ, ຕີຓິ ປິຏການິ, ປຎ຺ຈ ນິກາຍາ, ນວງ຺ຄານິ, ຈຕຸຣາສີຕິ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘສຫສ຺ສານີຕິ ເອວໍ ມຫປ຺ປເຠທໍ ໂຫຕິ. ອິຕິ ອິມານິ ຈຕຸຣາສີຕິ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘສຫສ຺ສານິ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ອຫໍ ເອໂກວ ປຣິນິພ຺ພາຍາມິ, ອຫຎ຺ຈ ປນິທານິ ເອໂກວ ໂອວທາມິ ອນຸສາສາມິ, ມຍິ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ອິມານິ ຈຕຸຣາສີຕິ ພຸທ຺ຘສຫສ຺ສານິ ຕຸມ຺ເຫ ໂອວທິສ຺ສນ຺ຕິ ອນຸສາສິສ຺ສນ຺ຕິ ໂອວາທານຸສາສນີກິຈ຺ຈສ຺ສ ນິປ຺ຜາທນໂຕຕິ.

ສາສນນ຺ຕິ ປຣິຍຕ຺ຕິປຏິປຕ຺ຕິປຏິເວຘວເສນ ຕິວິຘໍ ສາສນໍ, ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ປນ ສຕ຺ຕຕິໍສ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມາ. ອທ຺ຘນິຍນ຺ຕິ ອທ຺ຘານມຄ຺ຄຄາມີຕິ ອທ຺ຘນິຍໍ, ອທ຺ຘານກ຺ຂມນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈິຣຏ຺ຐິຕິກນ຺ຕິ ຈິຣໍ ຐິຕິ ເອຕສ຺ສາຕິ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກໍ, ສາສນໍ, ອສ຺ສ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍຖາ ເຍນ ປກາເຣນ ອິທໍ ສາສນໍ ທີຆມທ຺ຘານໍ ປວຕ຺ຕິຕຸໍ ສມຕ຺ຖໍ, ຕໂຕເຍວ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກໍ ອສ຺ສ, ຕຖາ ເຕນ ປກາເຣນ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ວິນຍຎ຺ຈ ສງ຺ຄາເຍຍ຺ຍນ຺ຕິ.

ອິທານິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ອຕ຺ຕໂນ ກຕໍ ອນຸຄ຺ຄຫວິເສສໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຍຎ຺ຈາຫໍ ຠຄວຕາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຍຎ຺ຈາຫ’’ນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ‘‘ອນຸຄ຺ຄຫິໂຕ’’ຕິ ເອເຕນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ຍນ຺ຕິ ຍສ຺ມາ, ເຍນ ກາຣເຓນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກິຣິຍາປຣາມສນໍ ວາ ເອຕໍ, ເຕນ ‘‘ອນຸຄ຺ຄຫິໂຕ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ ປຣາມສຕິ. ຘາເຣສ຺ສສີຕິອາທິກໍ ປນ ຠຄວາ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ຂມູເລ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖເຣນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕສງ຺ຆາຏິຍໍ ນິສິນ຺ໂນ ຕໍ ຈີວຣໍ ວິກສິຕປທຸມປຸປ຺ຜວຓ຺ເຓນ ປາຓິນາ ອນ຺ຕເຣ ປຣາມສນ຺ໂຕ ອາຫ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ກສ຺ສປສໍຍຸຕ຺ເຕ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໕໔) ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖເຣເນວ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ກເຖນ຺ເຕນ –

‘‘ອຖ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ຠຄວາ ມຄ຺ຄາ ໂອກ຺ກມ຺ມ ເຍນ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຣຸກ຺ຂມູລໍ ເຕນຸປສງ຺ກມິ, ອຖ ຂ຺ວາຫໍ, ອາວຸໂສ, ປຏປິໂລຕິການໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ຈຕຸຄ຺ຄຸຓໍ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈໍ ‘ອິຘ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ນິສີທຕຸ, ຍໍ ມມສ຺ສ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍາ’ຕິ. ນິສີທິ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ຠຄວາ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ອາສເນ, ນິສຊ຺ຊ ໂຂ ມໍ, ອາວຸໂສ, ຠຄວາ ເອຕທໂວຈ ‘ມຸທຸກາ ໂຂ ຕ຺ຍາຍໍ ກສ຺ສປ ປຏປິໂລຕິການໍ ສງ຺ຆາຏີ’ຕິ. ‘ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ປຏປິໂລຕິການໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ອນຸກມ຺ປໍ ອຸປາທາຍາ’ຕິ. ‘ຘາເຣສ຺ສສິ ປນ ເມ ຕ຺ວໍ ກສ຺ສປ ສາຓານິ ປໍສຸກູລານິ ນິພ຺ພສນານີ’ຕິ. ‘ຘາເຣສ຺ສາມຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວໂຕ ສາຓານິ ປໍສຸກູລານິ ນິພ຺ພສນານີ’ຕິ. ໂສ ຂ຺ວາຫໍ, ອາວຸໂສ, ປຏປິໂລຕິການໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ຠຄວໂຕ ປາທາສິໍ, ອຫໍ ປນ ຠຄວໂຕ ສາຓານິ ປໍສຸກູລານິ ນິພ຺ພສນານິ ປຏິປຊ຺ຊິ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໕໔).

ຕຕ຺ຖ (ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒.໑໕໔) ມຸທຸກາ ໂຂ ຕ຺ຍາຍນ຺ຕິ ມຸທຸກາ ໂຂ ເຕ ອຍໍ. ກສ຺ມາ ຠຄວາ ເອວມາຫາຕິ? ເຖເຣນ ສຫ ຈີວຣໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕຸກາມຕາຍ. ກສ຺ມາ ປຣິວຕ຺ເຕຕຸກາໂມ ຊາໂຕຕິ? ເຖຣໍ ອຕ຺ຕໂນ ຐາເນ ຐເປຕຸກາມຕາຍ. ກິໍ ສາຣິປຸຕ຺ຕໂມຄ຺ຄລ຺ລານາ ນຕ຺ຖີຕິ? ອຕ຺ຖິ, ເອວໍ ປນສ຺ສ ອໂຫສິ ‘‘ອິເມ ນ ຈິຣໍ ຐສ຺ສນ຺ຕິ, ກສ຺ສໂປ ປນ ວີສວສ຺ສສຕາຍຸໂກ, ‘ໂສ ມຍິ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ສຕ຺ຕປຓ຺ຓິຄຸຫາຍໍ ວສິຕ຺ວາ ຘມ຺ມວິນຍສງ຺ຄຫໍ ກຕ຺ວາ ມມ ສາສນໍ ປຎ຺ຈວສ຺ສສຫສ຺ສປຣິມາຓໍ ກາລໍ ປວຕ຺ຕນກໍ ກຣິສ຺ສຕີ’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ນໍ ຐາເນ ຐເປມິ, ເອວໍ ຠິກ຺ຂູ ກສ຺ສປສ຺ສ ສຸສ຺ສູສິຕພ຺ພໍ ມຎ຺ຎິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ, ຕສ຺ມາ ເອວມາຫ. ເຖໂຣ ປນ ຍສ຺ມາ ຈີວຣສ຺ສ ວາ ປຕ຺ຕສ຺ສ ວາ ວຓ຺ເຓ ກຖິເຕ ‘‘ອິມໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ຈາຣິຕ຺ຕເມວ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕຸ ເມ ຠນ຺ເຕ ຠຄວາ’’ຕິ ອາຫ. ຘາເຣສ຺ສສິ ປນ ເມ ຕ຺ວໍ ກສ຺ສປາຕິ ກສ຺ສປ ຕ຺ວໍ ອິມານິ ປຣິໂຠຄຊິຓ຺ຓານິ ປໍສຸກູລານິ ປາຣຸປິຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສສີຕິ ວທຕິ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ນ ກາຍພລໍ ສນ຺ຘາຍ, ປຏິປຕ຺ຕິປູຣຓໍ ປນ ສນ຺ຘາຍ ເອວມາຫ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ອຫໍ ອິມໍ ຈີວຣໍ ປຸຓ຺ຓໍ ນາມ ທາສິໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ອາມກສຸສາເນ ຉຑ຺ຑິຕໍ ຕຸມ຺ພມຕ຺ເຕຫິ ປາຓເກຫິ ສມ຺ປຣິກິຓ຺ຓໍ ເຕ ປາຓເກ ວິຘຸນິຕ຺ວາ ມຫາອຣິຍວໍເສ ຐຕ຺ວາ ອຄ຺ຄເຫສິໍ, ຕສ຺ສ ເມ ອິມໍ ຈີວຣໍ ຄຫິຕທິວເສ ທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາເຬ ມຫາປຖວີ ມຫາຣວໍ ວິຣວມານາ ກມ຺ປິຕ຺ຖ, ອາກາສໍ ຕຏຕຏາຍິ, ຈກ຺ກວາຬເທວຕາ ສາຘຸກາຣໍ ອທໍສຸ ‘‘ອິມໍ ຈີວຣໍ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ຊາຕິປໍສຸກູລິເກນ ຊາຕິອາຣຎ຺ຎິເກນ ຊາຕິເອກາສນິເກນ ຊາຕິສປທານຈາຣິເກນ ຠວິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຕ຺ວໍ ອິມສ຺ສ ຈີວຣສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ກາຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສສີ’’ຕິ. ເຖໂຣປິ ອຕ຺ຕນາ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຫຕ຺ຖີນໍ ພລໍ ຘາເຣຕິ. ໂສ ຕໍ ອຕກ຺ກຍິຕ຺ວາ ‘‘ອຫເມຕໍ ປຏິປຕ຺ຕິໍ ປູເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຸສ຺ສາເຫນ ສຸຄຕຈີວຣສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ກາຕຸກາໂມ ‘‘ຘາເຣສ຺ສາມຫໍ ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ອາຫ. ປຏິປຊ຺ຊິນ຺ຕິ ປຏິປນ຺ໂນສິໍ. ເອວໍ ປນ ຈີວຣປຣິວຕ຺ຕນໍ ກຕ຺ວາ ເຖເຣນ ປາຣຸຕຈີວຣໍ ຠຄວາ ປາຣຸປິ, ສຕ຺ຖຸ ຈີວຣໍ ເຖໂຣ. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ມຫາປຖວີ ອຸທກປຣິຍນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ອຸນ຺ນທນ຺ຕີ ກມ຺ປິຕ຺ຖ.

ສາຓານິ ປໍສຸກູລານີຕິ ມຕກເຬວຣໍ ປຣິເວເຐຕ຺ວາ ຉຑ຺ຑິຕານິ ຕຸມ຺ພມຕ຺ເຕ ກິມີ ປປ຺ໂຜເຏຕ຺ວາ ຄຫິຕານິ ສາຓວາກມຍານິ ປໍສຸກູລຈີວຣານິ. ຣຖິກສຸສານສງ຺ກາຣກູຏາທີນໍ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ປໍສູນໍ ອຸປຣິ ຐິຕຕ຺ຕາ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄຕຏ຺ເຐນ ເຕສຸ ປໍສຸກູລມິວາຕິ ປໍສຸກູລໍ. ອຖ ວາ ປໍສຸ ວິຍ ກຸຈ຺ຉິຕຠາວໍ ອຸລຕິ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ປໍສຸກູລນ຺ຕິ ປໍສຸກູລສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ນິພ຺ພສນານີຕິ ນິຏ຺ຐິຕວສນກິຈ຺ຈານິ, ປຣິໂຠຄຊິຓ຺ຓານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ‘‘ກິຎ຺ຈາປິ ເອກເມວ ຕໍ ຈີວຣໍ, ອເນກາວຍວຕ຺ຕາ ປນ ພຫຸວຈນໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ ມຊ຺ຌິມຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈີວເຣ ສາຘາຣຓປຣິໂຠເຄນາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ຕນາ ສາຘາຣຓປຣິໂຠເຄນາຕິ ວິຎ຺ຎາຍມານຕ຺ຕາ ວິຎ຺ຎາຍມານຕ຺ຖສ຺ສ ຈ-ສທ຺ທສ຺ສ ປໂຍເຄ ກາມາຈາຣຕ຺ຕາ ‘‘ອຕ຺ຕນາ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຘາເຣສ຺ສສິ ປນ ເມ ຕ຺ວໍ, ກສ຺ສປ, ສາຓານິ ປໍສຸກູລານີ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕນາວ ສາຘາຣຓປຣິໂຠໂຄ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ນາຎ຺ເຎນ. ນ ຫິ ເກວລໍ ສທ຺ທໂຕເຍວ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຕ຺ຖນິຈ຺ຉໂຍ ຠວິສ຺ສຕິ ອຕ຺ຖປກຣຓາທິນາປິ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອຕ຺ຖສ຺ສ ນິຍເມຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ ປເນຕ຺ຖ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈີວເຣ ສາຘາຣຓປຣິໂຠເຄນາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ຕນາ ສມສມຏ຺ຐປເນນາຕິ ອິຘ ອຕ຺ຕນາສທ຺ທໍ ອາເນຕ຺ວາ ຈີວເຣ ອຕ຺ຕນາ ສາຘາຣຓປຣິໂຠເຄນາ’’ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

‘‘ຍສ຺ສ ເຍນ ຫິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ທູຣຏ຺ຐມ຺ປິ ຈ ຕສ຺ສ ຕໍ;

ອຕ຺ຖໂຕ ຫ຺ຍສມານານໍ, ອາສນ຺ນຕ຺ຕມກາຣຓ’’ນ຺ຕິ.

ອຖ ວາ ຠຄວຕາ ຈີວເຣ ສາຘາຣຓປຣິໂຠເຄນ ຠຄວຕາ ອນຸຄ຺ຄຫິໂຕຕິ ໂຍຊນີຍໍ ເອກສ຺ສປິ ກຣຓນິທ຺ເທສສ຺ສ ສຫໂຍຄກຕ຺ຕຸຕ຺ຖໂຊຕກຕ຺ຕສມ຺ຠວໂຕຕິ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ‘‘ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຏີກາກາເຣນາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ສມານໍ ຘາຣຓເມຕສ຺ສາຕິ ສາຘາຣໂຓ, ປຣິໂຠໂຄ. ສາຘາຣຓປຣິໂຠເຄນ ເຈວ ສມສມຏ຺ຐປເນນ ຈ ອນຸຄ຺ຄຫິໂຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ອິທານິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໕໒) –

‘‘ອຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍາວເທ ອາກງ຺ຂາມິ ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫິ ວິວິຈ຺ຈ ອກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສວິຕກ຺ກໍ ສວິຈາຣໍ ວິເວກຊໍ ປີຕິສຸຂໍ ປຐມໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣາມິ. ກສ຺ສໂປປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍາວເທ ອາກງ຺ຂຕິ ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫິ ວິວິຈ຺ຈ ອກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສວິຕກ຺ກໍ ສວິຈາຣໍ ວິເວກຊໍ ປີຕິສຸຂໍ ປຐມໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ.

‘‘ອຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍາວເທ ອາກງ຺ຂາມິ ວິຕກ຺ກວິຈາຣານໍ ວູປສມາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ສມ຺ປສາທນໍ ເຈຕໂສ ເອໂກທິຠາວໍ ອວິຕກ຺ກໍ ອວິຈາຣໍ ສມາຘິຊໍ ປີຕິສຸຂໍ ທຸຕິຍໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣາມິ. ກສ຺ສໂປປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍາວເທ ອາກງ຺ຂຕິ ວິຕກ຺ກວິຈາຣານໍ ວູປສມາ…ເປ… ທຸຕິຍໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ.

‘‘ອຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍາວເທ ອາກງ຺ຂາມິ ປີຕິຍາ ຈ ວິຣາຄາ ອຸເປກ຺ຂໂກ ຈ ວິຫຣາມິ, ສໂຕ ຈ ສມ຺ປຊາໂນ ສຸຂຎ຺ຈ ກາເຍນ ປຏິສໍເວເທມິ, ຍໍ ຕໍ ອຣິຍາ ອາຈິກ຺ຂນ຺ຕິ ‘ອຸເປກ຺ຂໂກ ສຕິມາ ສຸຂວິຫາຣີ’ຕິ, ຕຕິຍໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣາມິ. ກສ຺ສໂປປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍາວເທ ອາກງ຺ຂຕິ ປີຕິຍາ ຈ ວິຣາຄາ ອຸເປກ຺ຂໂກ ຈ ວິຫຣຕິ…ເປ… ຕຕິຍໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ.

‘‘ອຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍາວເທ ອາກງ຺ຂາມິ ສຸຂສ຺ສ ຈ ປຫານາ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຈ ປຫານາ ປຸພ຺ເພວ ໂສມນສ຺ສໂທມນສ຺ສານໍ ອຕ຺ຖງ຺ຄມາ ອທຸກ຺ຂມສຸຂໍ ອຸເປກ຺ຂາສຕິປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣາມິ. ກສ຺ສໂປປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍາວເທ ອາກງ຺ຂຕິ ສຸຂສ຺ສ ຈ ປຫານາ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຈ ປຫານາ ປຸພ຺ເພວ…ເປ… ຈຕຸຕ຺ຖໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ.

‘‘ອຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍາວເທ ອາກງ຺ຂາມິ ສພ຺ພໂສ ຣູປສຎ຺ຎານໍ ສມຕິກ຺ກມາ ປຏິຆສຎ຺ຎານໍ ອຕ຺ຖງ຺ຄມາ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎານໍ ອມນສິກາຣາ ‘ອນນ຺ໂຕ ອາກາໂສ’ຕິ ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣາມິ. ກສ຺ສໂປປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍາວເທ ອາກງ຺ຂຕິ ສພ຺ພໂສ ຣູປສຎ຺ຎານໍ ສມຕິກ຺ກມາ…ເປ… ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ.

‘‘ອຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍາວເທ ອາກງ຺ຂາມິ ສພ຺ພໂສ ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນໍ ສມຕິກ຺ກມ ‘ອນນ຺ຕໍ ວິຎ຺ຎາຓ’ນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣາມິ. ກສ຺ສໂປປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍາວເທ ອາກງ຺ຂຕິ ສພ຺ພໂສ ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນໍ ສມຕິກ຺ກມ຺ມ…ເປ… ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ.

‘‘ອຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍາວເທ ອາກງ຺ຂາມິ ສພ຺ພໂສ ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນໍ ສມຕິກ຺ກມ຺ມ ‘ນຕ຺ຖິ ກິຎ຺ຈີ’ຕິ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣາມິ. ກສ຺ສໂປປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍາວເທ ອາກງ຺ຂຕິ…ເປ… ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ.

‘‘ອຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍາວເທ ອາກງ຺ຂາມິ ສພ຺ພໂສ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນໍ ສມຕິກ຺ກມ຺ມ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣາມິ. ກສ຺ສໂປປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍາວເທ ອາກງ຺ຂຕິ…ເປ… ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ.

‘‘ອຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍາວເທ ອາກງ຺ຂາມິ ສພ຺ພໂສ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນໍ ສມຕິກ຺ກມ຺ມ ສຎ຺ຎາເວທຍິຕນິໂຣຘໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣາມິ. ກສ຺ສໂປປິ…ເປ… ສຎ຺ຎາເວທຍິຕນິໂຣຘໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ.

‘‘ອຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍາວເທ ອາກງ຺ຂາມິ ອເນກວິຫິຕໍ ອິທ຺ຘິວິຘໍ ປຈ຺ຈນຸໂຠມິ, ເອໂກປິ ຫຸຕ຺ວາ ພຫຸຘາ ໂຫມິ, ພຫຸຘາປິ ຫຸຕ຺ວາ ເອໂກ ໂຫມິ, ອາວິຠາວໍ ຕິໂຣຠາວໍ ຕິໂຣກຸຏ຺ຏໍ ຕິໂຣປາກາຣໍ ຕິໂຣປພ຺ພຕໍ ອສຊ຺ຊມາໂນ ຄຈ຺ຉາມິ ເສຍ຺ຍຖາປິ ອາກາເສ, ປຖວິຍາປິ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊນິມຸຊ຺ຊໍ ກໂຣມິ ເສຍ຺ຍຖາປິ ອຸທເກ, ອຸທເກປິ ອຠິຊ຺ຊມາເນ ຄຈ຺ຉາມິ ເສຍ຺ຍຖາປິ ປຖວິຍໍ, ອາກາເສປິ ປລ຺ລງ຺ເກນ ກມາມິ ເສຍ຺ຍຖາປິ ປກ຺ຂີ ສກຸໂຓ, ອິເມປິ ຈນ຺ທິມສູຣິເຍ ເອວໍມຫິທ຺ຘິເກ ເອວໍມຫານຸຠາເວ ປາຓິນາ ປຣິມສາມິ ປຣິມຊ຺ຊາມິ, ຍາວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກາປິ ກາເຍນ ວສໍ ວຕ຺ເຕມິ. ກສ຺ສໂປປິ ຠິກ຺ຂເວ ຍາວເທ ອາກງ຺ຂຕິ ອເນກວິຫິຕໍ ອິທ຺ຘິວິຘໍ ປຈ຺ຈນຸໂຠຕິ…ເປ… ຍາວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກາປິ ກາເຍນ ວສໍ ວຕ຺ເຕຕິ.

‘‘ອຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍາວເທ ອາກງ຺ຂາມິ ທິພ຺ພາຍ ໂສຕຘາຕຸຍາ ວິສຸທ຺ຘາຍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມານຸສິກາຍ ອຸໂຠ ສທ຺ເທ ສຸຓາມິ ທິພ຺ເພ ຈ ມານຸເສ ຈ ເຍ ທູເຣ ສນ຺ຕິເກ ຈ. ກສ຺ສໂປປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍາວເທ ອາກງ຺ຂຕິ ທິພ຺ພາຍ ໂສຕຘາຕຸຍາ…ເປ… ເຍ ທູເຣ ສນ຺ຕິເກ ຈ.

‘‘ອຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍາວເທ ອາກງ຺ຂາມິ ປຣສຕ຺ຕານໍ ປຣປຸຄ຺ຄລານໍ ເຈຕສາ ເຈໂຕ ປຣິຈ຺ຈ ປຊານາມິ, ສຣາຄໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ‘ສຣາຄໍ ຈິຕ຺ຕ’ນ຺ຕິ ປຊານາມິ, ວີຕຣາຄໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ‘ວີຕຣາຄໍ ຈິຕ຺ຕ’ນ຺ຕິ ປຊານາມິ, ສໂທສໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ…ເປ… ວີຕໂທສໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ…ເປ… ສໂມຫໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ…ເປ… ວີຕໂມຫໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ…ເປ… ສໍຂິຕ຺ຕໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ…ເປ… ວິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ…ເປ… ມຫຄ຺ຄຕໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ…ເປ… ອມຫຄ຺ຄຕໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ…ເປ… ສອຸຕ຺ຕຣໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ…ເປ… ອນຸຕ຺ຕຣໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ…ເປ… ສມາຫິຕໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ…ເປ… ອສມາຫິຕໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ…ເປ… ວິມຸຕ຺ຕໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ…ເປ… ອວິມຸຕ຺ຕໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ‘ອວິມຸຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕ’ນ຺ຕິ ປຊານາມິ. ກສ຺ສໂປປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍາວເທ ອາກງ຺ຂຕິ ປຣສຕ຺ຕານໍ ປຣປຸຄ຺ຄລານໍ ເຈຕສາ ເຈໂຕ ປຣິຈ຺ຈ ປຊານາຕິ, ສຣາຄໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ‘ສຣາຄໍ ຈິຕ຺ຕ’ນ຺ຕິ ປຊານາຕິ…ເປ… ອວິມຸຕ຺ຕໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ‘ອວິມຸຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕ’ນ຺ຕິ ປຊານາຕິ.

‘‘ອຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍາວເທ ອາກງ຺ຂາມິ ອເນກວິຫິຕໍ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣາມິ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ເອກມ຺ປິ ຊາຕິໍ ທ຺ເວປິ ຊາຕິໂຍ ຕິສ຺ໂສປິ ຊາຕິໂຍ ຈຕສ຺ໂສປິ ຊາຕິໂຍ ປຎ຺ຈປິ ຊາຕິໂຍ ທສປິ ຊາຕິໂຍ ວີສມ຺ປິ ຊາຕິໂຍ ຕິໍສມ຺ປິ ຊາຕິໂຍ ຈຕ຺ຕາລີສມ຺ປິ ຊາຕິໂຍ ປຎ຺ຎາສມ຺ປິ ຊາຕິໂຍ ຊາຕິສຕມ຺ປິ ຊາຕິສຫສ຺ສມ຺ປິ ຊາຕິສຕສຫສ຺ສມ຺ປິ ອເນເກປິ ສໍວຏ຺ຏກປ຺ເປ ອເນເກປິ ວິວຏ຺ຏກປ຺ເປ ອເນເກປິ ສໍວຏ຺ຏວິວຏ຺ຏກປ຺ເປ ‘ອມຸຕ຺ຣາສິໍ ເອວໍນາໂມ ເອວໍໂຄຕ຺ໂຕ ເອວໍວຓ຺ໂຓ ເອວມາຫາໂຣ ເອວໍສຸຂທຸກ຺ຂປ຺ປຏິສໍເວທີ ເອວມາຍຸປຣິຍນ຺ໂຕ, ໂສ ຕໂຕ ຈຸໂຕ ອມຸຕ຺ຣ ອຸທປາທິໍ, ຕຕ຺ຣາປາສິໍ ເອວໍນາໂມ ເອວໍໂຄຕ຺ໂຕ ເອວໍວຓ຺ໂຓ ເອວມາຫາໂຣ ເອວໍສຸຂທຸກ຺ຂປ຺ປຏິສໍເວທີ ເອວມາຍຸປຣິຍນ຺ໂຕ, ໂສ ຕໂຕ ຈຸໂຕ ອິຘູປປນ຺ໂນ’ຕິ. ອິຕິ ສາກາຣໍ ສອຸທ຺ເທສໍ ອເນກວິຫິຕໍ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣາມິ. ກສ຺ສໂປປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍາວເທ ອາກງ຺ຂຕິ ອເນກວິຫິຕໍ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ເອກມ຺ປິ ຊາຕິໍ…ເປ… ອິຕິ ສາກາຣໍ ສອຸທ຺ເທສໍ ອເນກວິຫິຕໍ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ.

‘‘ອຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍາວເທ ອາກງ຺ຂາມິ ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ວິສຸທ຺ເຘນ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມານຸສເກນ ສຕ຺ເຕ ປສ຺ສາມິ ຈວມາເນ ອຸປປຊ຺ຊມາເນ ຫີເນ ປຓີເຕ ສຸວຓ຺ເຓ ທຸພ຺ພຓ຺ເຓ ສຸຄເຕ ທຸຄ຺ຄເຕ, ຍຖາກມ຺ມູປເຄ ສຕ຺ເຕ ປຊານາມິ ‘ອິເມ ວຕ ໂຠນ຺ໂຕ ສຕ຺ຕາ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິເຕນ ສມນ຺ນາຄຕາ ວຈີທຸຈ຺ຈຣິເຕນ ສມນ຺ນາຄຕາ ມໂນທຸຈ຺ຈຣິເຕນ ສມນ຺ນາຄຕາ ອຣິຍານໍ ອຸປວາທກາ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກາ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກມ຺ມສມາທານາ, ເຕ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ອປາຍໍ ທຸຄ຺ຄຕິໍ ວິນິປາຕໍ ນິຣຍໍ ອຸປປນ຺ນາ. ອິເມ ວາ ປນ ໂຠນ຺ໂຕ ສຕ຺ຕາ ກາຍສຸຈຣິເຕນ ສມນ຺ນາຄຕາ ວຈີສຸຈຣິເຕນ ສມນ຺ນາຄຕາ ມໂນສຸຈຣິເຕນ ສມນ຺ນາຄຕາ ອຣິຍານໍ ອນຸປວາທກາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິກາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິກມ຺ມສມາທານາ, ເຕ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ສຸຄຕິໍ ສຄ຺ຄໍ ໂລກໍ ອຸປປນ຺ນາ’ຕິ. ອິຕິ ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ວິສຸທ຺ເຘນ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມານຸສເກນ ສຕ຺ເຕ ປສ຺ສາມິ ຈວມາເນ ອຸປປຊ຺ຊມາເນ ຫີເນ ປຓີເຕ ສຸວຓ຺ເຓ ທຸພ຺ພຓ຺ເຓ ສຸຄເຕ ທຸຄ຺ຄເຕ, ຍຖາກມ຺ມູປເຄ ສຕ຺ເຕ ປຊານາມິ. ກສ຺ສໂປປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍາວເທ ອາກງ຺ຂຕິ ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ວິສຸທ຺ເຘນ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມານຸສເກນ ສຕ຺ເຕ ປສ຺ສຕິ ຈວມາເນ ອຸປປຊ຺ຊມາເນ ຫີເນ ປຓີເຕ ສຸວຓ຺ເຓ ທຸພ຺ພຓ຺ເຓ ສຸຄເຕ ທຸຄ຺ຄເຕ, ຍຖາກມ຺ມູປເຄ ສຕ຺ເຕ ປຊານາຕິ.

‘‘ອຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາສວານໍ ຂຍາ ອນາສວໍ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິໍ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິໍ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣາມິ. ກສ຺ສໂປປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາສວານໍ ຂຍາ ອນາສວໍ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິໍ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິໍ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໕໒) –

ເອວໍ ນວານຸປຸພ຺ພວິຫາຣຉຬຠິຎ຺ຎາປ຺ປເຠເທ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ເມ ອຕ຺ຕນາ ສມສມຏ຺ຐປນຕ຺ຖາຍ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ກສ຺ສປສໍຍຸຕ຺ເຕ ອາຄຕໍ ປາຬິມິມໍ ເປຍ຺ຍາລມຸເຂນ ອາທິຄ຺ຄຫເຓນ ຈ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອຫໍ ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິ.

ຕຕ຺ຖ ຍາວເທ ອາກງ຺ຂາມີຕິ ຍາວເທວ ອິຈ຺ຉາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໂຕເຍວ ຫິ ມຊ຺ຌິມຄຓ຺ຐິປເທ ຈູຬຄຓ຺ຐິປເທ ຈ ‘‘ຍາວເທຕິ ຍາວເທວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ສໍຍຸຕ຺ຕນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ‘‘ຍາວເທ ອາກງ຺ຂາມີຕິ ຍາວເທວ ອິຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຖາ ຫິ ຕຕ຺ຖ ລີນຕ຺ຖປກາສນິຍໍ ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣເນວ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍາວເທວາຕິ ອິມິນາ ສມານຕ຺ຖໍ ຍາວເທຕິ ອິທໍ ປທ’’ນ຺ຕິ. ໂປຕ຺ຖເກສຸ ປນ ກຕ຺ຖຈິ ‘‘ຍາວເທວາ’’ຕິ ອຍເມວ ປາໂຐ ທິສ຺ສຕິ. ຍານິ ປນ ອິໂຕ ປຣໍ ‘‘ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ຈຕ຺ຕາຣິ ຣູປາວຈຣກິຣິຍຌານານິ, ‘‘ສພ຺ພໂສ ຣູປສຎ຺ຎານໍ ສມຕິກ຺ກມາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ຈຕສ຺ໂສ ອຣູປສມາປຕ຺ຕິໂຍ, ‘‘ສພ຺ພໂສ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນໍ ສມຕິກ຺ກມ຺ມ ສຎ຺ຎາເວທຍິຕນິໂຣຘ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິ, ‘‘ອເນກວິຫິຕໍ ອິທ຺ຘິວິຘ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອຠິຎ຺ຎາ ຈ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ຕໍ ອນຸປທວຓ຺ຓນາຍ ເຈວ ຠາວນາວິຘາເນນ ຈ ສທ຺ຘິໍ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໖໙-໗໐) ສພ຺ພໂສ ວິຕ຺ຖາຣິຕໍ. ອິຘາປິ ຈ ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ເຑ ຈຕ຺ຕາຣິ ຣູປາວຈຣຌານານິ ຕິສ຺ໂສ ຈ ວິຊ຺ຊາ ອາວິ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ຕຕ຺ເຖວ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມ.

ນວານຸປຸພ຺ພວິຫາຣຉຬຠິຎ຺ຎາປ຺ປເຠເທຕິ ເອຕ຺ຖ ນວານຸປຸພ຺ພວິຫາຣາ ນາມ ອນຸປຏິປາຏິຍາ ສມາປຊ຺ຊິຕພ຺ພຠາວໂຕ ເອວໍສຎ຺ຎິຕາ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິຍາ ສຫ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ. ຉຬຠິຎ຺ຎາ ນາມ ອາສວກ຺ຂຍຎາເຓນ ສທ຺ຘິໍ ປຎ຺ຈາຠິຎ຺ຎາໂຍຕິ ເອວໍ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣເຠທາ ສພ຺ພາ ອຠິຎ຺ຎາໂຍ. ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ເມຕິ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສານໍ ຌາຍີນຎ຺ເຈວ ອຣິຍານຎ຺ຈ ຘມ຺ໂມ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ໂມ. ອຖ ວາ ອຸຕ຺ຕຣິ ມນຸສ຺ສຘມ຺ມາຕິ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ໂມ, ມນຸສ຺ສຘມ຺ໂມ ນາມ ທສກຸສລກມ຺ມປຖຘມ຺ໂມ. ໂສ ຫິ ວິນາ ຠາວນາມນສິກາເຣນ ປກຕິຍາວ ມນຸສ຺ເສຫິ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕພ຺ພໂຕ ມນຸສ຺ສຕ຺ຕຠາວາວຫໂຕ ວາ ‘‘ມນຸສ຺ສຘມ຺ໂມ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ປນ ຌານາທີນິ ‘‘ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ໂມ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ອຕ຺ຕນາ ສມສມຏ຺ຐປເນນາຕິ ອຫໍ ຍຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ຍຕ຺ຕເກ ວາ ສມາປຕ຺ຕິວິຫາເຣ ອຠິຎ຺ຎາໂຍ ຈ ວຬຎ຺ເຊມິ, ຕຖາ ກສ຺ສໂປປີຕິ ເອວໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ເມ ອຕ຺ຕນາ ສມສມໍ ກຕ຺ວາ ຐປເນນ. ອິທຎ຺ຈ ນວານຸປຸພ຺ພວິຫາຣຉຬຠິຎ຺ຎາທິຠາວສາມຎ຺ເຎນ ປສໍສາມຕ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນ ຫິ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ຠຄວາ ວິຍ ເທວສິກໍ ຈຕຸວີສຕິໂກຏິສຕສຫສ຺ສສງ຺ຂາ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ສມາປຊ຺ຊຕິ, ຍມກປາຏິຫາຣິຍາທິວເສນ ວາ ອຠິຎ຺ຎາໂຍ ວຬຎ຺ເຊຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ເມ ອຕ຺ຕນາ ສມສມຏ຺ຐປເນນາ’’ຕິ ອິທໍ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຖາ ຫິ –

‘‘ໂອວທ ກສ຺ສປ ຠິກ຺ຂູ, ກໂຣຫິ ກສ຺ສປ ຠິກ຺ຂູນໍ ຘມ຺ມິໍ ກຖໍ, ອຫໍ ວາ ກສ຺ສປ ຠິກ຺ຂູ ໂອວເທຍ຺ຍໍ ຕ຺ວໍ ວາ, ອຫໍ ວາ ກສ຺ສປ ຠິກ຺ຂູນໍ ຘມ຺ມິໍ ກຖໍ ກເຣຍ຺ຍໍ ຕ຺ວໍ ວາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໔໙).

ເອວມ຺ປິ ອຕ຺ຕນາ ສມສມຏ຺ຐາເນ ຐເປຕິເຍວ, ຕສ຺ສ ກິມຎ຺ຎໍ ອາຓຓ຺ຍໍ ຠວິສ຺ສຕິ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຘມ຺ມວິນຍສງ຺ຄາຍນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຕສ຺ສາຕິ ຕສ຺ສ ອນຸຄ຺ຄຫສ຺ສາ’’ຕິ ມຊ຺ຌິມຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສ ເມຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ໂປຕ຺ຖເກສຸ ຫິ ກຕ຺ຖຈິ ‘‘ຕສ຺ສ ເມ’’ຕິ ປາໂຐເຍວ ທິສ຺ສຕິ, ຘມ຺ມວິນຍສງ຺ຄາຍນໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ກິໍ ນາມ ຕສ຺ສ ເມ ອາຓຓ຺ຍໍ ອຓຓຠາໂວ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ນນຸ ມໍ ຠຄວາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ອຸປມາວເສນ ວິຠາເວຕິ. ສກກວຈອິສ຺ສຣິຍານຸປ຺ປທາເນນາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈີວຣສ຺ສ ນິທສ຺ສນວເສນ ກວຈສ຺ສ ຄຫຓໍ ກຕໍ, ສມາປຕ຺ຕິຍາ ນິທສ຺ສນວເສນ ອິສ຺ສຣິຍໍ ຄຫິຕໍ. ກຸລວໍສປ຺ປຕິຏ຺ຐາປກນ຺ຕິ ກຸລວໍສສ຺ສ ກຸລປ຺ປເວຓິຍາ ປຕິຏ຺ຐາປກໍ. ‘‘ເມ ສທ຺ຘມ຺ມວໍສປ຺ປຕິຏ຺ຐາປໂກ’’ຕິ ນິຈ຺ຈສາເປກ຺ຂຕ຺ຕາ ສມາໂສ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ເມ ສທ຺ຘມ຺ມວໍສສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐາປໂກ ປວຕ຺ຕໂກຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕວຈນມນຸສ຺ສຣນ຺ໂຕ ອນຸຄ຺ຄເຫສີຕິ ຈິນ຺ຕຍນ຺ໂຕ ຘມ຺ມວິນຍສງ຺ຄາຍນຕ຺ຖໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຸສ຺ສາຫໍ ຊເນສີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ຘາຕຸຠາຊນທິວເສ ຕຕ຺ຖ ສນ຺ນິປຕິຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຸສ຺ສາຫໍ ຊເນສີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອິທານິ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ປາຬິຍາ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຍຖາຫາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ເອກມິທາຫນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອິທນ຺ຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ເອກໍ ສມຍນ຺ຕິ ຈ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນໍ, ເອກສ຺ມິໍ ສມເຍຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປາວາຍາຕິ ປາວານຄຣໂຕ, ຕຕ຺ຖ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ກຸສິນາຣໍ ຄມິສ຺ສາມີຕິ ອທ຺ຘານມຄ຺ຄປ຺ປຏິປນ຺ໂນຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອທ຺ຘານມຄ຺ໂຄຕິ ຈ ທີຆມຄ຺ໂຄ ວຸຈ຺ຈຕິ. ທີຆປຣິຍາໂຍ ເຫຕ຺ຖ ອທ຺ຘານສທ຺ໂທ. ມຫຕາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິນ຺ຕິ ຄຸຓມຫຕ຺ເຕນປິ ສງ຺ຂ຺ຍາມຫຕ຺ເຕນປິ ມຫຕາ. ຠິກ຺ຂູນໍ ສງ຺ເຆນ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ, ສມຓຄເຓນ ສທ຺ຘິໍ ເອກໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ປຎ຺ຈມຕ຺ເຕຫີ’’ຕິອາທິນາ ສງ຺ຂ຺ຍາມຫຕ຺ຕໍ ວິຠາເວຕິ. ມຕ຺ຕ-ສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ປມາຓວຈໂນ ‘‘ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ສພ຺ພໍ ສຸຠທ຺ທກຓ຺ຑໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ສພ຺ພໍ ສຸຠທ຺ທກຓ຺ຑໍ ອິຘ ອາເນຕ຺ວາ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

‘‘ຕໂຕ ປຣນ຺ຕິ ຕໂຕ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຸສ຺ສາຫຊນນໂຕ ປຣ’’ນ຺ຕິ ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຫາຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘‘ຕໂຕ ປຣນ຺ຕິ ສຸຠທ຺ທກຓ຺ຑໂຕ ປຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທເມເວຕ຺ຖ ສາຣໂຕ ປຈ຺ເຈຕພ຺ພນ຺ຕິ ໂນ ຕກ຺ໂກ. ອຍເມວ ຫິ ອຸສ຺ສາຫຊນນປ຺ປກາໂຣ, ຍທິທໍ ‘‘ຫນ຺ທ ມຍໍ, ອາວຸໂສ, ຘມ຺ມຎ຺ຈ ວິນຍຎ຺ຈ ສງ຺ຄາເຍຍ຺ຍາມ, ປຸເຣ ອຘມ຺ໂມ ທິປ຺ປຕີ’’ຕິອາທິ, ຕສ຺ມາ ອຸສ຺ສາຫຊນນໂຕ ປຣນ຺ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ເຫຏ຺ຐາ ອຸສ຺ສາຫຊນນປ຺ປກາຣສ຺ສ ປາຬິຍໍ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ປາຬິກ຺ກໂມ –

‘‘ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສິ, ເອກມິທາຫໍ, ອາວຸໂສ, ສມຍໍ ປາວາຍ ກຸສິນາຣໍ ອທ຺ຘານມຄ຺ຄປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ມຫຕາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິໍ ປຎ຺ຈມຕ຺ເຕຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ. ອຖ ຂ຺ວາຫໍ, ອາວຸໂສ, ມຄ຺ຄາ ໂອກ຺ກມ຺ມ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ຂມູເລ ນິສີທິໍ.

‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອຎ຺ຎຕໂຣ ອາຊີວໂກ ກຸສິນາຣາຍ ມນ຺ທາຣວປຸປ຺ຜໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປາວໍ ອທ຺ຘານມຄ຺ຄປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ໂຫຕິ. ອທ຺ທສໍ ໂຂ ອຫໍ, ອາວຸໂສ, ຕໍ ອາຊີວກໍ ທູຣໂຕວ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ, ທິສ຺ວານ ຕໍ ອາຊີວກໍ ເອຕທໂວຈໍ ‘ອປາວຸໂສ, ອມ຺ຫາກໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ຊານາສີ’ຕິ? ‘ອາມ, ອາວຸໂສ, ຊານາມິ. ອຊ຺ຊ ສຕ຺ຕາຫປຣິນິພ຺ພຸໂຕ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ, ຕໂຕ ເມ ອິທໍ ມນ຺ທາຣວປຸປ຺ຜໍ ຄຫິຕນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຣາວຸໂສ, ເຍ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອວີຕຣາຄາ, ອປ຺ເປກຈ຺ເຈ ພາຫາ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ກນ຺ທນ຺ຕິ, ຉິນ຺ນປາຕໍ ປປຕນ຺ຕິ ອາວຏ຺ຏນ຺ຕິ ວິວຏ຺ຏນ຺ຕິ, ‘ອຕິຂິປ຺ປໍ ຠຄວາ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ, ອຕິຂິປ຺ປໍ ສຸຄໂຕ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ, ອຕິຂິປ຺ປໍ ຈກ຺ຂຸໍ ໂລເກ ອນ຺ຕຣຫິຕ’ນ຺ຕິ. ເຍ ປນ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ວີຕຣາຄາ, ເຕ ສຕາ ສມ຺ປຊານາ ອຘິວາເສນ຺ຕິ ‘ອນິຈ຺ຈາ ສງ຺ຂາຣາ, ຕໍ ກຸເຕຕ຺ຖ ລພ຺ຠາ’’’ຕິ.

‘‘ອຖ ຂ຺ວາຫໍ, ອາວຸໂສ, ເຕ ຠິກ຺ຂູ ເອຕທໂວຈໍ – ‘ອລໍ, ອາວຸໂສ, ມາ ໂສຈິຕ຺ຖ ມາ ປຣິເທວິຕ຺ຖ, ນນ຺ເວຕໍ, ອາວຸໂສ, ຠຄວຕາ ປຏິກຈ຺ເຈວ ອກ຺ຂາຕໍ ‘ສພ຺ເພເຫວ ປິເຍຫິ ມນາເປຫິ ນານາຠາໂວ ວິນາຠາໂວ ອຎ຺ຎຖາຠາໂວ. ຕໍ ກຸເຕຕ຺ຖ, ອາວຸໂສ, ລພ຺ຠາ, ຍໍ ຕໍ ຊາຕໍ ຠູຕໍ ສງ຺ຂຕໍ ປໂລກຘມ຺ມໍ, ຕໍ ວຕ ມາ ປລຸຊ຺ຊີ’ຕິ ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ.

‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ, ອາວຸໂສ, ສຸຠທ຺ໂທ ນາມ ວຸຑ຺ຒປພ຺ພຊິໂຕ ຕສ຺ສໍ ປຣິສາຍໍ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ. ອຖ ໂຂ ອາວຸໂສ ສຸຠທ຺ໂທ ວຸຑ຺ຒປພ຺ພຊິໂຕ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ເອຕທໂວຈ ‘ອລໍ, ອາວຸໂສ, ມາ ໂສຈິຕ຺ຖ ມາ ປຣິເທວິຕ຺ຖ, ສຸມຸຕ຺ຕາ ມຍໍ ເຕນ ມຫາສມເຓນ, ອຸປທ຺ທຸຕາ ຈ ມຍໍ ໂຫມ’ ‘ອິທໍ ໂວ ກປ຺ປຕິ, ອິທໍ ໂວ ນ ກປ຺ປຕີ’ຕິ, ‘ອິທານິ ປນ ມຍໍ ຍໍ ອິຈ຺ຉິສ຺ສາມ, ຕໍ ກຣິສ຺ສາມ, ຍໍ ນ ອິຈ຺ຉິສ຺ສາມ, ນ ຕໍ ກຣິສ຺ສາມາ’ຕິ. ຫນ຺ທ ມຍໍ ອາວຸໂສ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ວິນຍຎ຺ຈ ສງ຺ຄາເຍຍ຺ຍາມ, ປຸເຣ ອຘມ຺ໂມ ທິປ຺ປຕິ, ຘມ຺ໂມ ປຏິພາຫີຍຕິ, ອວິນໂຍ ປຸເຣ ທິປ຺ປຕິ, ວິນໂຍ ປຏິພາຫີຍຕິ, ປຸເຣ ອຘມ຺ມວາທິໂນ ພລວນ຺ໂຕ ໂຫນ຺ຕິ, ຘມ຺ມວາທິໂນ ທຸພ຺ພລາ ໂຫນ຺ຕິ, ປຸເຣ ອວິນຍວາທິໂນ ພລວນ຺ໂຕ ໂຫນ຺ຕິ, ວິນຍວາທິໂນ ທຸພ຺ພລາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ.

‘‘‘ເຕນ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ເຖໂຣ ຠິກ຺ຂູ ອຸຈ຺ຈິນຕູ’ຕິ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ເອເກນູນປຎ຺ຈອຣຫນ຺ຕສຕານິ ອຸຈ຺ຈິນິ. ຠິກ຺ຂູ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ມຫາກສ຺ສປໍ ເອຕທໂວຈຸໍ ‘ອຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ກິຎ຺ຈາປິ ເສກ຺ໂຂ, ອຠພ຺ໂພ ຉນ຺ທາ ໂທສາ ໂມຫາ ຠຍາ ອຄຕິໍ ຄນ຺ຕຸໍ, ພຫຸ ຈາເນນ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກ ຘມ຺ໂມ ຈ ວິນໂຍ ຈ ປຣິຍຕ຺ໂຕ. ເຕນ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ເຖໂຣ ອາຍສ຺ມນ຺ຕມ຺ປິ ອານນ຺ທໍ ອຸຈ຺ຈິນຕູ’’’ຕິອາທິ (ຈູຬວ. ໔໓໗).

ຕສ຺ມາ ຕໂຕ ປຣນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສຸຠທ຺ທກຓ຺ຑໂຕ ປຣນ຺ຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ‘‘ສພ຺ພໍ ສຸຠທ຺ທກຓ຺ຑໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຫິ ອິມິນາ ‘‘ຍໍ ນ ອິຈ຺ຉິສ຺ສາມ, ນ ຕໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ເອຕໍ ປຣິຍນ຺ຕໍ ສຸຠທ຺ທກຓ຺ຑປາຬິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອວເສສໍ ອຸສ຺ສາຫຊນນປ຺ປກາຣປ຺ປວຕ຺ຕໍ ປາຬິເມວ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຫນ຺ທ ມຍໍ ອາວຸໂສ’’ຕິອາທິມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ປຸເຣ ອຘມ຺ໂມ ທິປ຺ປຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຘມ຺ໂມ ນາມ ທສກຸສລກມ຺ມປຖຘມ຺ມປຏິປກ຺ຂຠູໂຕ ອຘມ຺ໂມ. ປຸເຣ ທິປ຺ປຕີຕິ ອປິ ນາມ ທິປ຺ປຕິ. ອຖ ວາ ຍາວ ອຘມ຺ໂມ ຘມ຺ມໍ ປຏິພາຫິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ປຸເຣຕຣເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາສນ຺ເນ ຫິ ອນາຄເຕ ອຍໍ ປຸເຣສທ຺ໂທ. ທິປ຺ປຕີຕິ ທິປ຺ປິສ຺ສຕິ. ປຸເຣ-ສທ຺ທໂຍເຄນ ຫິ ອນາຄຕຕ຺ເຖ ອຍໍ ວຕ຺ຕມານປໂຍໂຄ ຍຖາ ‘‘ປຸຣາ ວສ຺ສຕິ ເທໂວ’’ຕິ. ເກຈິ ປເນຕ຺ຖ ເອວໍ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ ‘‘ປຸເຣຕິ ປຈ຺ຉາ ອນາຄເຕ ຍຖາ ອທ຺ຘານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ຄນ຺ຕພ຺ພມຄ຺ໂຄ ‘ປຸເຣ’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕຖາ ອິຘ ທຏ຺ຐພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ອວິນໂຍຕິ ປຫານວິນຍສໍວຣວິນຍານໍ ປຏິປກ຺ຂຠູໂຕ ອວິນໂຍ. ‘‘ວິນຍວາທິໂນ ທຸພ຺ພລາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ເອວໍ ອິຕິ-ສທ຺ໂທປິ ເອຕ຺ຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ‘‘ຕໂຕ ປຣໍ ອາຫາ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ໂປຕ຺ຖເກສຸ ປນ ກຕ຺ຖຈິ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ນ ທິສ຺ສຕິ, ປາຬິຍໍ ປນ ທີຆນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ອຕ຺ເຖວ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ.

ເຕນ ຫີຕິ ອຸຍ຺ໂຍຊນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ອຸຈ຺ຈິນເນ ອຸຍ຺ໂຍເຊນ຺ຕາ ຫິ ຕໍ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣໍ ເອວມາຫໍສຸ. ຠິກ຺ຂູ ອຸຈ຺ຈິນຕູຕິ ສງ຺ຄີຕິຍາ ອນຸຣູເປ ຠິກ຺ຂູ ອຸຈ຺ຈິນິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ສກລນວງ຺ຄ…ເປ… ປຣິຄ຺ຄເຫສີ’’ຕິ ເອເຕນ ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສກຂີຓາສວປຣິຍນ຺ຕານໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕປຸຄ຺ຄລານໍ ສຕິປິ ອາຄມາຘິຄມສພ຺ຠາເວ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ເຕວິຊ຺ຊາທິຄຸຓຍຸຕ຺ຕານໍ ອາຄມາຘິຄມສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຸກ຺ກໍສຄຕຕ຺ຕາ ສງ຺ຄີຕິຍາ ພຫູປກາຣຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ສກລນວງ຺ຄສຕ຺ຖຸສາສນປຣິຍຕ຺ຕິຘເຣຕິ ສກລໍ ສຸຕ຺ຕເຄຍ຺ຍາທິ ນວງ຺ຄໍ ເອຕ຺ຖ, ເອຕສ຺ສ ວາ ອຕ຺ຖີຕິ ສກລນວງ຺ຄໍ, ສຕ຺ຖຸສາສນໍ. ອຕ຺ຖກາເມນ ປຣິຍາປຸຓິຕພ຺ພໂຕ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາທິປຸຣິສຕ຺ຕປຣິຍຕ຺ຕຠາວໂຕ ຈ ປຣິຍຕ຺ຕີຕິ ຕີຓິ ປິຏການິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ຕໍ ສກລນວງ຺ຄສຕ຺ຖຸສາສນສງ຺ຂາຕໍ ປຣິຍຕ຺ຕິໍ ຘາເຣນ຺ຕີຕິ ສກລນວງ຺ຄສຕ຺ຖຸສາສນປຣິຍຕ຺ຕິຘຣາ, ຕາທິເສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພຫູນໍ ນານປ຺ປກາຣານໍ ກິເລສານໍ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິຍາ ຈ ອວິຫຕຕ຺ຕາ ຕາ ຊເນນ຺ຕິ, ຕາຫິ ວາ ຊນິຕາຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ. ທຸວິຘາ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ ອນ຺ຘປຸຖຸຊ຺ຊນາ ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊນາຕິ. ຕຕ຺ຖ ເຍສໍ ຂນ຺ຘຘາຕຸອາຍຕນາທີສຸ ອຸຄ຺ຄຫປຣິປຸຈ຺ຉາສວນຘາຣຓປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓານິ ນຕ຺ຖິ, ເຕ ອນ຺ຘປຸຖຸຊ຺ຊນາ. ເຍສໍ ຕານິ ອຕ຺ຖິ, ເຕ ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊນາ. ເຕ ອິຘ ‘‘ປຸຖຸຊ຺ຊນາ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ. ສມຖຠາວນາສິເນຫາຠາເວນ ສຸກ຺ຂາ ລູຂາ ອສິນິທ຺ຘາ ວິປສ຺ສນາ ເອເຕສນ຺ຕິ ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສກາ.

ຕິປິຏກສພ຺ພປຣິຍຕ຺ຕິປ຺ປເຠທຘເຣຕິ ຕິຓ຺ຓໍ ປິຏການໍ ສມາຫາໂຣ ຕິປິຏກໍ, ຕິປິຏກສງ຺ຂາຕໍ ນວງ຺ຄາທິວເສນ ອເນກຘາ ຠິນ຺ນໍ ສພ຺ພປຣິຍຕ຺ຕິປ຺ປເຠທໍ ຘາເຣນ຺ຕີຕິ ຕິປິຏກສພ຺ພປຣິຍຕ຺ຕິປ຺ປເຠທຘຣາ, ຕາທິເສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນຸ ອນຸ ຕໍສມງ຺ຄີນໍ ຠາເວຕິ ວຑ຺ເຒຕີຕິ ອນຸຠາໂວ, ອນຸຠາໂວ ເອວ ອານຸຠາໂວ, ປຠາໂວ. ມຫນ຺ໂຕ ອານຸຠາໂວ ເຍສໍ ເຕ ມຫານຸຠາວາ. ເຕວິຊ຺ຊາທິເຠເທຕິ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາເຍວ ເຕວິຊ຺ຊາ, ຕາ ອາທິ ເຍສໍ ຉຬຠິຎ຺ຎາທີນໍ ເຕ ເຕວິຊ຺ຊາທໂຍ, ເຕ ເຠທາ ອເນກປ຺ປກາຣາ ຠິນ຺ນາ ເອເຕສນ຺ຕິ ເຕວິຊ຺ຊາທິເຠທາ, ຂີຓາສວາ, ຕາທິເສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ເຕວິຊ຺ໂຊ, ໂສ ອາທິ ເຍສໍ ຉຬຠິຎ຺ຎາທີນໍ ເຕ ເຕວິຊ຺ຊາທໂຍ, ເຕ ເຠທາ ເຍສໍ ຂີຓາສວານໍ ເຕ ເຕວິຊ຺ຊາທິເຠທາ, ຕາທິເສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຍ ສນ຺ຘາຍ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຍ ຠິກ຺ຂູ ສນ຺ຘາຍ ອິທໍ ‘‘ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ’’ຕິອາທິວຈນໍ ສງ຺ຄີຕິກ຺ຂນ຺ຘເກ (ຈູຬວ. ໔໓໗) ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ກິສ຺ສ ປນາຕິ ກສ຺ມາ ປນ. ສິກ຺ຂຕີຕິ ເສກ຺ໂຂ, ອຖ ວາ ສິກ຺ຂນໍ ສິກ຺ຂາ, ສາເຍວ ຕສ຺ສ ສີລນ຺ຕິ ເສກ຺ໂຂ. ໂສ ຫິ ອປຣິໂຍສິຕສິກ຺ຂຕ຺ຕາ ຈ ຕທຘິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ເອກນ຺ເຕນ ສິກ຺ຂນສີໂລ ນ ອເສກ຺ໂຂ ວິຍ ປຣິນິຏ຺ຐິຕສິກ຺ໂຂ ຕຕ຺ຖ ປຏິປສ຺ສທ຺ຘຸສ຺ສາໂຫ, ນາປິ ວິສ຺ສຏ຺ຐສິກ຺ໂຂ ປຈຸຣຊໂນ ວິຍ ຕຕ຺ຖ ອນຘິມຸຕ຺ໂຕ. ອຖ ວາ ອຣິຍາຍ ຊາຕິຍາ ຕີສຸ ສິກ຺ຂາສຸ ຊາໂຕ, ຕຕ຺ຖ ວາ ຠໂວຕິ ເສກ຺ໂຂ. ອຖ ວາ ອິກ຺ຂຕິ ເອຕາຍາຕິ ອິກ຺ຂາ, ມຄ຺ຄຜລສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ. ສຫ ອິກ຺ຂາຍາຕິ ເສກ຺ໂຂ. ອຸປຣິມຄ຺ຄຕ຺ຕຍກິຈ຺ຈສ຺ສ ອປຣິໂຍສິຕຕ຺ຕາ ສຫ ກຣຓີເຍນາຕິ ສກຣຓີໂຍ. ອສ຺ສາຕິ ອເນນ. ອສມ຺ມຸຂາ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ນນຸ ຈ –

‘‘ທ຺ວາສີຕິ ພຸທ຺ຘໂຕ ຄຓ຺ຫິໍ, ທ຺ເວ ສຫສ຺ສານິ ຠິກ຺ຂຸໂຕ;

ຈຕຸຣາສີຕິ ສຫສ຺ສານິ, ເຍ ເມ ຘມ຺ມາ ປວຕ຺ຕິໂນ’’ຕິ. (ເຖຣຄາ. ໑໐໒໗) –

ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ກຖເມຕໍ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ? ທ຺ເວ ສຫສ຺ສານິ ຠິກ຺ຂຸໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກ ປຏິຄ຺ຄຫິຕເມວາຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ນາຍໍ ວິໂຣໂຘ. ພຫຸກາຣຕ຺ຕາຕິ ພຫຸອຸປກາຣຕ຺ຕາ. ອຸປກາຣວຈໂນ ເຫຕ຺ຖ ກາຣສທ຺ໂທ. ອສ຺ສາຕິ ຠເວຍ຺ຍ.

ອຕິວິຍ ວິສ຺ສຕ຺ໂຖຕິ ອຕິວິຍ ວິສ຺ສາສິໂກ. ນນ຺ຕິ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ, ‘‘ໂອວທຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ນວກາຍ ປຣິສາຍ ວິພ຺ຠມເນນ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖໂຣ ເອວມາຫ ‘‘ນ ວາຍໍ ກຸມາຣໂກ ມຕ຺ຕມຎ຺ຎາສີ’’ຕິ. ຕຖາ ຫິ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ສຕ຺ຖຣິ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖໂຣ ສຕ຺ຖຸປຣິນິພ຺ພາເນ ສນ຺ນິປຕິຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ມຊ຺ເຌ ນິສີທິຕ຺ວາ ຘມ຺ມວິນຍສງ຺ຄາຍນຕ຺ຖໍ ປຎ຺ຈສເຕ ຠິກ຺ຂູ ອຸຈ຺ຈິນິຕ຺ວາ ‘‘ອາວຸໂສ, ຣາຊຄເຫ ວສ຺ສໍ ວສນ຺ຕາ ຘມ຺ມວິນຍໍ ສງ຺ຄາເຍຍ຺ຍາມ, ຕຸມ຺ເຫ ປຸເຣ ວສ຺ສູປນາຍິກາຍ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປລິໂພຘໍ ປຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຣາຊຄເຫ ສນ຺ນິປຕຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ຣາຊຄຫໍ ຄໂຕ. ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣປິ ຠຄວໂຕ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ມຫາຊນໍ ສຎ຺ຎາເປນ຺ໂຕ ສາວຕ຺ຖິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໂຕ ນິກ຺ຂມ຺ມ ຣາຊຄຫໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ທກ຺ຂິຓຄິຣິສ຺ມິໍ ຈາຣິກໍ ຈຣິ. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຕິໍສມຕ຺ຕາ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ກຸມາຣຠູຕາ ເອກວສ຺ສິກທຸວສ຺ສິກຠິກ຺ຂູ ເຈວ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນາ ຈ ວິພ຺ຠມິໍສຸ. ກສ຺ມາ ປເນເຕ ປພ຺ພຊິຕາ, ກສ຺ມາ ວິພ຺ຠມິໍສູຕິ? ເຕສໍ ກິຣ ມາຕາປິຕໂຣ ຈິນ຺ເຕສຸໍ ‘‘ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ສຕ຺ຖຸວິສ຺ສາສິໂກ ອຏ຺ຐ ວເຣ ຍາຈິຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐຫຕິ, ອິຈ຺ຉິຕິຈ຺ຉິຕຏ຺ຐານໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄນ຺ຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ອມ຺ຫາກໍ ທາຣເກ ເອຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພາເຊສ຺ສາມ, ໂສ ສຕ຺ຖາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄມິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມິໍ ອາຄເຕ ມຍໍ ມຫາສກ຺ກາຣໍ ກາຕຸໍ ລຠິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອິມິນາ ຕາວ ກາຣເຓນ ເນສໍ ຎາຕກາ ເຕ ປພ຺ພາເຊສຸໍ. ສຕ຺ຖຣິ ປນ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ເຕສໍ ສາ ປຕ຺ຖນາ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ນາ, ອຖ ເນ ເອກທິວເສເນວ ອຸປ຺ປພ຺ພາເຊສຸໍ.

ອຖ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ ທກ຺ຂິຓຄິຣິສ຺ມິໍ ຈາຣິກໍ ຈຣິຕ຺ວາ ຣາຊຄຫມາຄຕໍ ທິສ຺ວາ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖໂຣ ເອວມາຫ ‘‘ນ ວາຍໍ ກຸມາຣໂກ ມຕ຺ຕມຎ຺ຎາສີ’’ຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ກສ຺ສປສໍຍຸຕ຺ເຕ –

‘‘ອຖ ກິຎ຺ຈຣຫິ ຕ຺ວໍ, ອາວຸໂສ ອານນ຺ທ, ອິເມຫິ ນເວຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ອຄຸຕ຺ຕທ຺ວາເຣຫິ ໂຠຊເນ ອມຕ຺ຕຎ຺ຎູຫິ ຊາຄຣິຍໍ ອນນຸຍຸຕ຺ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ຈາຣິກໍ ຈຣສິ, ສສ຺ສຆາຕໍ ມຎ຺ເຎ ຈຣສິ, ກຸລູປຆາຕໍ ມຎ຺ເຎ ຈຣສິ, ໂອລຸຊ຺ຊຕິ ໂຂ ເຕ, ອາວຸໂສ ອານນ຺ທ, ປຣິສາ, ປລຸຊ຺ຊນ຺ຕິ ໂຂ ເຕ ອາວຸໂສ ນວປ຺ປາຍາ, ນ ວາຍໍ ກຸມາຣໂກ ມຕ຺ຕມຎ຺ຎາສີຕິ.

‘‘ອປິ ເມ ຠນ຺ເຕ ກສ຺ສປ ສິຣສ຺ມິໍ ປລິຕານິ ຊາຕານິ, ອຖ ຈ ປນ ມຍໍ ອຊ຺ຊາປິ ອາຍສ຺ມໂຕ ມຫາກສ຺ສປສ຺ສ ກຸມາຣກວາທາ ນ ມຸຈ຺ຈາມາຕິ. ຕຖາ ຫິ ປນ ຕ຺ວໍ, ອາວຸໂສ ອານນ຺ທ, ອິເມຫິ ນເວຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ອຄຸຕ຺ຕທ຺ວາເຣຫິ ໂຠຊເນ ອມຕ຺ຕຎ຺ຎູຫິ ຊາຄຣິຍໍ ອນນຸຍຸຕ຺ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ຈາຣິກໍ ຈຣສິ, ສສ຺ສຆາຕໍ ມຎ຺ເຎ ຈຣສິ, ກຸລູປຆາຕໍ ມຎ຺ເຎ ຈຣສິ, ໂອລຸຊ຺ຊຕິ ໂຂ ເຕ, ອາວຸໂສ ອານນ຺ທ, ປຣິສາ, ປລຸຊ຺ຊນ຺ຕິ ໂຂ ເຕ ອາວຸໂສ ນວປ຺ປາຍາ, ນ ວາຍໍ ກຸມາຣໂກ ມຕ຺ຕມຎ຺ຎາສີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໕໔).

ຕຕ຺ຖ (ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒.໑໕໔) ສສ຺ສຆາຕໍ ມຎ຺ເຎຈຣສີຕິ ສສ຺ສໍ ຆາເຕນ຺ໂຕ ວິຍ ອາຫິຓ຺ຑສິ. ກຸລູປຆາຕໍ ມຎ຺ເຎ ຈຣສີຕິ ກຸລານິ ອຸປຆາເຕນ຺ໂຕ ວິຍ ຫນນ຺ໂຕ ວິຍ ອາຫນນ຺ໂຕ ວິຍ ອາຫິຓ຺ຑສິ. ໂອລຸຊ຺ຊຕີຕິ ປລຸຊ຺ຊຕິ ຠິຊ຺ຊຕິ. ປລຸຊ຺ຊນ຺ຕິ ໂຂ ເຕ ອາວຸໂສ ນວປ຺ປາຍາຕິ, ອາວຸໂສ, ເອວໍ ເອເຕ ຕຸຍ຺ຫໍ ປາເຍນ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ນວກາ ເອກວສ຺ສິກທຸວສ຺ສິກທຫຣາ ເຈວ ສາມເຓຣາ ຈ ປລຸຊ຺ຊນ຺ຕິ. ນ ວາຍໍ ກຸມາຣໂກ ມຕ຺ຕມຎ຺ຎາສີຕິ ອຍໍ ກຸມາຣໂກ ອຕ຺ຕໂນ ປມາຓໍ ນ ວຕ ຊານາຕີຕິ ເຖຣໍ ຕຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ອາຫ. ກຸມາຣກວາທາ ນ ມຸຈ຺ຈາມາຕິ ກຸມາຣກວາທໂຕ ນ ມຸຈ຺ຈາມ. ຕຖາ ຫິ ປນ ຕ຺ວນ຺ຕິ ອິທມສ຺ສ ເອວໍ ວຕ຺ຕພ຺ພຕາຍ ກາຣຓທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ຍສ຺ມາ ຕ຺ວໍ ອິເມຫິ ນວເກຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣຣຫິເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ວິຈຣສິ, ຕສ຺ມາ ກຸມາຣເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ຈຣນ຺ໂຕ ‘‘ກຸມາຣໂກ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫສີຕິ.

‘‘ນ ວາຍໍ ກຸມາຣໂກ ມຕ຺ຕມຎ຺ຎາສີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວາ-ສທ຺ໂທ ປທປູຣເຓ. ວາ-ສທ຺ໂທ ຫິ ອຸປມານສມຸຈ຺ຈຍສໍສຍວວສ຺ສຄ຺ຄປທປູຣຓວິກປ຺ປາທີສຸ ພຫູສຸ ອຕ຺ເຖສຸ ທິສ຺ສຕິ. ຕຖາ ເຫສ ‘‘ປຓ຺ຑິໂຕ ວາປິ ເຕນ ໂສ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ປ. ໖໓) ອຸປມາເນ ທິສ຺ສຕິ, ສທິສຠາເວຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຕໍ ວາປິ ຘີຣາ ມຸນິ ເວທຍນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ສຸ. ນິ. ໒໑໓) ສມຸຈ຺ຈເຍ. ‘‘ເກ ວາ ອິເມ ກສ຺ສ ວາ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໒໙໖) ສໍສເຍ. ‘‘ອຍໍ ວາ ອິເມສໍ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ສພ຺ພພາໂລ ສພ຺ພມູຬ຺ໂຫ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໑໘໑) ວວສ຺ສຄ຺ເຄ. ‘‘ເຍ ຫິ ເກຈິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມຓາ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ວາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໑໗໐; ສໍ. ນິ. ໒.໑໓) ວິກປ຺ເປຕິ. ອິຘ ປນ ປທປູຣເຓ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເຕເນວ ຈ ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວາສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ‘ນ ວາຍໍ ກຸມາຣໂກ ມຕ຺ຕມຎ຺ຎາສີ’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໕໔) ປທປູຣເຓ’’ຕິ. ອຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ (ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒.໑໕໔) ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນ ວາຍໍ ກຸມາຣໂກ ມຕ຺ຕມຎ຺ຎາສີຕິ ອຍໍ ກຸມາຣໂກ ອຕ຺ຕໂນ ປມາຓໍ ນ ວຕ ຊານາຕີຕິ ເຖຣໍ ຕຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ອາຫາ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖາປິ ວຕາຕິ ວຈນສິລິຏ຺ຐຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ເກນຈິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນ ວາຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວາຕິ ວິຠາສາ, ອຎ຺ຎາສິປິ ນ ອຎ຺ຎາສິປີຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ຕໍ ຕສ຺ສ ມຕິມຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນ ເຫຕ຺ຖ ອຍມຕ຺ໂຖ ສມ຺ຠວຕິ, ຕສ຺ມາ ອຕ຺ຕໂນ ປມາຓໍ ນາຎ຺ຎາສີຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຣາຕິ ເອວໍ ສຕິ. ຉນ຺ທາຄມນໍ ວິຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ຉນ຺ທາ ອາຄມນໍ ວິຍາຕິ ປທຈ຺ເຉໂທ ກາຕພ຺ໂພ, ຉນ຺ເທນ ອາຄມນໍ ປວຕ຺ຕນໍ ວິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຉນ຺ເທນ ອກຕ຺ຕພ຺ພກຣຓໍ ວິຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຉນ຺ທໍ ວາ ອາຄຈ຺ຉຕິ ສມ຺ປໂຍຄວເສນາຕິ ຉນ຺ທາຄມນໍ, ຕຖາ ປວຕ຺ໂຕ ອປາຍຄມນີໂຍ ອກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ. ອຖ ວາ ອນນຸຣູປໍ ຄມນໍ ອຄມນໍ, ຉນ຺ເທນ ອຄມນໍ ຉນ຺ທາຄມນໍ, ຉນ຺ເທນ ສິເນເຫນ ອນນຸຣູປໍ ຄມນໍ ປວຕ຺ຕນໍ ອກຕ຺ຕພ຺ພກຣຓໍ ວິຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອເສກ຺ຂປຏິສມ຺ຠິທາປ຺ປຕ຺ເຕຕິ ອເສກ຺ຂຠູຕາ ປຏິສມ຺ຠິທາ ອເສກ຺ຂປຏິສມ຺ຠິທາ, ຕໍ ປຕ຺ເຕ, ປຏິລທ຺ຘອເສກ຺ຂປຏິສມ຺ຠິເທຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນຸມຕິຍາຕິ ອນຸຎ຺ຎາຍ, ຍາຈນາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

‘‘ກິຎ຺ຈາປິ ເສກ຺ໂຂ’’ຕິ ອິທໍ ນ ເສກ຺ຂານໍ ອຄຕິຄມນສພ຺ຠາເວນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອເສກ຺ຂານໍເຍວ ປນ ອຸຈ຺ຈິນິຕຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປຐມມຄ຺ເຄເນວ ຫິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຄຕິຄມນານິ ປຫີຍນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ກິຎ຺ຈາປິ ເສກ຺ໂຂ, ຕຖາປິ ເຖໂຣ ອາຍສ຺ມນ຺ຕມ຺ປິ ອານນ຺ທໍ ອຸຈ຺ຈິນຕູຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ. ນ ປນ ກິຎ຺ຈາປິ ເສກ຺ໂຂ, ຕຖາປິ ອຠພ຺ໂພ ອຄຕິໍ ຄນ຺ຕຸນ຺ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ‘‘ອຠພ຺ໂພ’’ຕິອາທິນາ ປນ ຘມ຺ມສງ຺ຄີຕິຍາ ຕສ຺ສ ອຣຫຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ຕາ ວິຊ຺ຊມາເນ ຄຸເຓ ກເຖນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຉນ຺ທາຕິ ຉນ຺ເທນ, ສິເນເຫນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຄຕິໍ ຄນ຺ຕຸນ຺ຕິ ອຄນ຺ຕພ຺ພໍ ຄນ຺ຕຸໍ, ອກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກາຕຸນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອິມານິ ປນ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຄຕິຄມນານິ ຠຓ຺ຑຠາຊນີເຍ ຈ ວິນິຈ຺ຉຍຏ຺ຐາເນ ຈ ລພ຺ຠນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຠຓ຺ຑຠາຊນີເຍ ຕາວ ອຕ຺ຕໂນ ຠາຣຠູຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອມນາເປ ຠຓ຺ເຑ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ຕໍ ປຣິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ມນາປໍ ເທນ຺ໂຕ ຉນ຺ທາຄຕິໍ ຄຈ຺ຉຕິ ນາມ. ອຕ຺ຕໂນ ປນ ອຠາຣຠູຕານໍ ມນາເປ ຠຓ຺ເຑ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ຕໍ ປຣິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ອມນາປໍ ເທນ຺ໂຕ ໂທສາຄຕິໍ ຄຈ຺ຉຕິ ນາມ. ຠຓ຺ເຑສຸ ຠາຊນີຍວຕ຺ຖຸຎ຺ຈ ຐິຕິກຎ຺ຈ ອຊານນ຺ໂຕ ໂມຫາຄຕິໍ ຄຈ຺ຉຕິ ນາມ. ມຸຂຣານໍ ວາ ຣາຊາທິນິສ຺ສິຕານໍ ວາ ‘‘ອິເມ ເມ ອມນາເປ ຠຓ຺ເຑ ທິນ຺ເນ ອນຕ຺ຖໍ ກເຣຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ຠເຍນ ປຣິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ມນາປໍ ເທນ຺ໂຕ ຠຍາຄຕິໍ ຄຈ຺ຉຕິ ນາມ. ໂຍ ປນ ເອວໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ, ສພ຺ເພສໍ ຕຸລາຠູໂຕ ປມາຓຠູໂຕ ມຊ຺ຌຕ຺ໂຕວ ຫຸຕ຺ວາ ຍໍ ຍສ຺ສ ປາປຸຓາຕິ, ຕເທວ ຕສ຺ສ ເທຕິ, ອຍໍ ຈຕຸພ຺ພິຘມ຺ປິ ອຄຕິໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ ນາມ. ວິນິຈ຺ຉຍຏ຺ຐາເນ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ຠາຣຠູຕສ຺ສ ຄຣຸກາປຕ຺ຕິໍ ລຫຸກາປຕ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາ ກເຖນ຺ໂຕ ຉນ຺ທາຄຕິໍ ຄຈ຺ຉຕິ ນາມ. ອິຕຣສ຺ສ ລຫຸກາປຕ຺ຕິໍ ຄຣຸກາປຕ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາ ກເຖນ຺ໂຕ ໂທສາຄຕິໍ ຄຈ຺ຉຕິ ນາມ. ອາປຕ຺ຕິວຸຏ຺ຐານໍ ປນ ສມຸຈ຺ຈຍກ຺ຂນ຺ຘກຎ຺ຈ ອຊານນ຺ໂຕ ໂມຫາຄຕິໍ ຄຈ຺ຉຕິ ນາມ. ມຸຂຣສ຺ສ ວາ ຣາຊປູຊິຕສ຺ສ ວາ ‘‘ອຍໍ ເມ ຄຣຸກໍ ກຕ຺ວາ ອາປຕ຺ຕິໍ ກເຖນ຺ຕສ຺ສ ອນຕ຺ຖມ຺ປິ ກເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ ຄຣຸກເມວ ລຫຸກາປຕ຺ຕິໍ ກເຖນ຺ໂຕ ຠຍາຄຕິໍ ຄຈ຺ຉຕິ ນາມ. ໂຍ ປນ ສພ຺ເພສໍ ຍຖາຠູຕເມວ ກເຖສິ, ອຍໍ ຈຕຸພ຺ພິຘມ຺ປິ ອຄຕິຄມນໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ ນາມ. ເຖໂຣປິ ຕາທິໂສ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ອຄຕິຄມນານໍ ປຐມມຄ຺ເຄເນວ ປຫີນຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ສງ຺ຄາຍນວເສນ ຘມ຺ມວິນຍວິນິຈ຺ຉເຍ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ຉນ຺ທາທິວເສນ ອຎ຺ຎຖາ ອກເຖຕ຺ວາ ຍຖາຠູຕເມວ ກເຖຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຠພ຺ໂພ…ເປ… ອຄຕິໍ ຄນ຺ຕຸ’’ນ຺ຕິ. ປຣິຍຕ຺ໂຕຕິ ອຘີໂຕ, ອຸຄ຺ຄຫິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຸຈ຺ຈິນິເຕນາຕິ ອຸຈ຺ຈິນິຕ຺ວາ ຄຫິເຕນ. ເອຕທໂຫສີຕິ ເອຕໍ ປຣິວິຕກ຺ກນໍ ອໂຫສິ. ຣາຊຄຫໍ ໂຂ ມຫາໂຄຈຣນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຣາຊຄຫນ຺ຕິ ຣາຊຄຫສາມນ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຈູຬຄຓ຺ຐິປເທ ມຊ຺ຌິມຄຓ຺ຐິປເທ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄາໂວ ຈຣນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ໂຄຈໂຣ, ໂຄຈໂຣ ວິຍ ໂຄຈໂຣ, ຠິກ຺ຂາຈຣຓຏ຺ຐານໍ. ໂສ ມຫນ຺ໂຕ ອສ຺ສ, ເອຕ຺ຖາຕິ ວາ ມຫາໂຄຈຣໍ, ຣາຊຄຫໍ. ຖາວຣກມ຺ມນ຺ຕິ ຈິຣຏ຺ຐາຍິກມ຺ມໍ. ວິສຠາຄປຸຄ຺ຄໂລ ສຸຠທ຺ທສທິໂສ. ອຸກ຺ໂກເຏຍ຺ຍາຕິ ນິວາເຣຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຎຕ຺ຕິທຸຕິເຍນ ກມ຺ເມນ ສາເວສີຕິ –

‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ອາວຸໂສ, ສງ຺ໂຆ, ຍທິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ສງ຺ໂຆ ອິມານິ ປຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸສຕານິ ສມ຺ມນ຺ເນຍ຺ຍ ‘ຣາຊຄເຫ ວສ຺ສໍ ວສນ຺ຕານິ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ວິນຍຎ຺ຈ ສງ຺ຄາຍິຕຸໍ, ນ ອຎ຺ເຎຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ຣາຊຄເຫ ວສ຺ສໍ ວສິຕພ຺ພ’ນ຺ຕິ, ເອສາ ຎຕ຺ຕິ.

‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ອາວຸໂສ, ສງ຺ໂຆ, ສງ຺ໂຆ ອິມານິ ປຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸສຕານິ ສມ຺ມນ຺ນຕິ ‘ຣາຊຄເຫ ວສ຺ສໍ ວສນ຺ຕານິ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ວິນຍຎ຺ຈ ສງ຺ຄາຍິຕຸໍ, ນ ອຎ຺ເຎຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ຣາຊຄເຫ ວສ຺ສໍ ວສິຕພ຺ພ’ນ຺ຕິ, ຍສ຺ສາຍສ຺ມໂຕ ຂມຕິ ອິເມສໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂຸສຕານໍ ສມ຺ມຸຕິ ‘ຣາຊຄເຫ ວສ຺ສໍ ວສນ຺ຕານໍ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ວິນຍຎ຺ຈ ສງ຺ຄາຍິຕຸໍ, ນ ອຎ຺ເຎຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ຣາຊຄເຫ ວສ຺ສໍ ວສິຕພ຺ພ’ນ຺ຕິ, ໂສ ຕຸຓ຺ຫສ຺ສ. ຍສ຺ສ ນກ຺ຂມຕິ, ໂສ ຠາເສຍ຺ຍ.

‘‘ສມ຺ມຕານິ ສງ຺ເຆນ ອິມານິ ປຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸສຕານິ ‘ຣາຊຄເຫ ວສ຺ສໍ ວສນ຺ຕານິ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ວິນຍຎ຺ຈ ສງ຺ຄາຍິຕຸໍ, ນ ອຎ຺ເຎຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ຣາຊຄເຫ ວສ຺ສໍ ວສິຕພ຺ພ’ນ຺ຕິ, ຂມຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ, ຕສ຺ມາ ຕຸຓ຺ຫີ, ເອວເມຕໍ ຘາຣຍາມີ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໔໓໗) –

ເອວໍ ຎຕ຺ຕິທຸຕິເຍນ ກມ຺ເມນ ສາເວສິ. ອິທໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕໍ ສງ຺ຄີຕິກ຺ຂນ຺ຘເກ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຎາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ.

ອຍໍ ປນ ກມ຺ມວາຈາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຣິນິພ຺ພານໂຕ ເອກວີສຕິເມ ທິວເສ ກຕາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ທີຆນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍໍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.ປຐມສງ຺ຄີຕິກຖາ) ‘‘ອຍໍ ປນ ກມ຺ມວາຈາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຣິນິພ຺ພານໂຕ ເອກວີສຕິເມ ທິວເສ ກຕາ. ຠຄວາ ຫິ ວິສາຂປຸຓ຺ຓມາຍໍ ປຈ຺ຈູສສມເຍ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ, ອຖສ຺ສ ສຕ຺ຕາຫໍ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓໍ ສຣີຣໍ ຄນ຺ຘມາລາທີຫິ ປູຊຍິໍສຸ. ເອວໍ ສຕ຺ຕາຫໍ ສາຘຸກີຬນທິວສາ ນາມ ອເຫສຸໍ. ຕໂຕ ສຕ຺ຕາຫໍ ຈິຕກາຍ ອຄ຺ຄິນາ ຌາຍິ, ສຕ຺ຕາຫໍ ສຕ຺ຕິປຎ຺ຊຣໍ ກຕ຺ວາ ສນ຺ຖາຄາຣສາລາຍໍ ຘາຕຸປູຊໍ ກຣິໍສູຕິ ເອກວີສຕິ ທິວສາ ຄຕາ. ເຊຏ຺ຐມູລສຸກ຺ກປກ຺ຂປຎ຺ຈມິຍໍ ປນ ຘາຕຸໂຍ ຠາຊຍິໍສຸ. ເອຕສ຺ມິໍ ຘາຕຸຠາຊນທິວເສ ສນ຺ນິປຕິຕສ຺ສ ມຫາຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ສຸຠທ຺ເທນ ວຸຑ຺ຒປພ຺ພຊິເຕນ ກຕໍ ອນາຈາຣໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຠິກ຺ຂູ ອຸຈ຺ຈິນິຕ຺ວາ ອຍໍ ກມ຺ມວາຈາ ກຕາ. ອິມຎ຺ຈ ປນ ກມ຺ມວາຈໍ ກຕ຺ວາ ເຖໂຣ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສິ ‘ອາວຸໂສ ອິທານິ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຈຕ຺ຕາລີສທິວສາ ໂອກາໂສ, ຕໂຕ ປຣໍ ອຍໍ ນາມ ໂນ ປລິໂພໂຘ ອຕ຺ຖີຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ນ ລພ຺ຠາ, ຕສ຺ມາ ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ຍສ຺ສ ໂຣຄປລິໂພໂຘ ວາ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍປລິໂພໂຘ ວາ ມາຕາປິຕຸປລິໂພໂຘ ວາ ອຕ຺ຖິ, ປຕ຺ຕໍ ວາ ປນ ປຈິຕພ຺ພໍ ຈີວຣໍ ວາ ກາຕພ຺ພໍ, ໂສ ຕໍ ປລິໂພຘໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ກຣຓີຍໍ ກໂຣຕູ’ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ປນ ວຕ຺ວາ ເຖໂຣ ອຕ຺ຕໂນ ປຎ຺ຈສຕາຍ ປຣິສາຍ ປຣິວຸໂຕ ຣາຊຄຫໍ ຄໂຕ, ອຎ຺ເຎປິ ມຫາເຖຣາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິວາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ໂສກສລ຺ລສມປ຺ປິຕໍ ມຫາຊນໍ ອສ຺ສາເສຕຸກາມາ ຕໍ ຕໍ ທິສໍ ປກ຺ກນ຺ຕາ. ປຸຓ຺ຓຕ຺ເຖໂຣ ປນ ສຕ຺ຕສຕຠິກ຺ຂຸປຣິວາໂຣ ‘ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຣິນິພ຺ພານຏ຺ຐານໍ ອາຄຕາຄຕໍ ມຫາຊນໍ ອສ຺ສາເສສ຺ສາມີ’ຕິ ກຸສິນາຣາຍເມວ ອຏ຺ຐາສິ. ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ຍຖາ ປຸພ຺ເພ ອປຣິນິພ຺ພຸຕສ຺ສ, ເອວໍ ປຣິນິພ຺ພຸຕສ຺ສປິ ຠຄວໂຕ ສຍເມວ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ປຎ຺ຈຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ເຍນ ສາວຕ຺ຖິ ເຕນ ຈາຣິກໍ ປກ຺ກາມິ. ຄຈ຺ຉໂຕ ປນສ຺ສ ປຣິວາຣາ ຠິກ຺ຂູ ຄຓນປຖໍ ວີຕິວຕ຺ຕາ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຣິນິພ຺ພານໂຕ ຕີສຸ ສຕ຺ຕາເຫສຸ ອຕິກ຺ກນ຺ເຕສຸ ເອກວີສຕິເມ ທິວເສ ອິມໍ ກມ຺ມວາຈໍ ສາເວຕ຺ວາ ເຖໂຣ ຣາຊຄຫໍ ປກ຺ກນ຺ໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຍທິ ເອວໍ ກສ຺ມາ ປນ ອິຘ ມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ (ຂຸ. ປາ. ອຏ຺ຐ. ໕.ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາ) ‘‘ສຕ຺ຕສຸ ສາຘຸກີຬນທິວເສສຸ ສຕ຺ຕສຸ ຈ ຘາຕຸປູຊາທິວເສສຸ ວີຕິວຕ຺ເຕສູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ? ສຕ຺ຕສຸ ຘາຕຸປູຊາທິວເສສຸ ຄຫິເຕສຸ ຕທວິນາຠາວໂຕ ມຊ຺ເຌ ຈິຕກາຍ ຌາປນສຕ຺ຕາຫມ຺ປິ ຄຫິຕເມວາຕິ ກຕ຺ວາ ວິສຸໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ. ຍທິ ເອວໍ ອຖ ກສ຺ມາ ‘‘ອຑ຺ຒມາໂສ ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕ, ທິຍຑ຺ຒມາໂສ ເສໂສ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ນາຍໍ ໂທໂສ. ອປ຺ປກຎ຺ຫິ ອູນມຘິກໍ ວາ ຄຓນູປຄໍ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ສມຸທາໂຍ ອປ຺ປເກນ ອຘິໂກປິ ອນຘິໂກ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ອຑ຺ຒມາສໂຕ ອຘິເກປິ ປຎ຺ຈ ທິວເສ ‘‘ອຑ຺ຒມາໂສ ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທ຺ວາສີຕິຂນ຺ຘກວຕ຺ຕານໍ ກຕ຺ຖຈິ ອສີຕິຂນ຺ຘກວຕ຺ຕານີ’’ຕິ ວຈນໍ ວິຍ. ຕຖາ ອປ຺ປເກນ ອູໂນປິ ຈ ສມຸທາໂຍ ອນູໂນ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ທິຍຑ຺ຒມາສໂຕ ອູເນປິ ປຎ຺ຈ ທິວເສ ທິຍຑ຺ຒມາໂສ ເສໂສ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຕິປຏ຺ຐານວິຠງ຺ຄຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຫິ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໓໕໖) ຉມາສໂຕ ອູເນປິ ອຑ຺ຒມາເສ ‘‘ຉ ມາເສ ສຊ຺ຌາໂຍ ກາຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ວິຍ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ຕຈປຎ຺ຈກາທີສຸ ຈຕູສຸ ປຎ຺ຈເກສຸ ທ຺ວີສຸ ຈ ຉກ຺ເກສຸ ເອເກກສ຺ມິໍ ອນຸໂລມໂຕ ປຎ຺ຈາຫໍ, ປຏິໂລມໂຕ ປຎ຺ຈາຫໍ, ອນຸໂລມປຏິໂລມໂຕ ປຎ຺ຈາຫໍ, ຕຖາ ປຸຣິມປຸຣິເມຫິ ປຎ຺ຈກຉກ຺ເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ອນຸໂລມໂຕ ປຎ຺ຈາຫໍ, ປຏິໂລມໂຕ ປຎ຺ຈາຫໍ, ອນຸໂລມປຏິໂລມໂຕ ປຎ຺ຈາຫນ຺ຕິ ເອວໍ ວິສຸໍ ຕິປຎ຺ຈາຫໍ ເອກໂຕ ຕິປຎ຺ຈາຫຎ຺ຈ ສຊ຺ຌາຍໍ ກຕ຺ວາ ຉມາສໍ ສຊ຺ຌາໂຍ ກາຕພ຺ໂພຕິ ວຈນໍ ວິຍ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ວກ຺ກປຎ຺ຈກາທີສຸ ຕີສຸ ປຎ຺ຈເກສຸ ທ຺ວີສຸ ຈ ຉກ຺ເກສຸ ວິສຸໍ ເຫຏ຺ຐິເມຫິ ເອກໂຕ ຈ ສຊ຺ຌາເຍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ປຎ຺ຈການໍ ວເສນ ປຎ຺ຈມາສປຣິປຸຓ຺ຓາ ລພ຺ຠນ຺ຕິ, ຕຈປຎ຺ຈເກ ປນ ວິສຸໍ ຕິປຎ຺ຈາຫເມວາຕິ ອຑ຺ຒມາໂສເຍເວໂກ ລພ຺ຠຕີຕິ ອຑ຺ຒມາສາຘິກປຎ຺ຈມາສາ ລພ຺ຠນ຺ຕິ.

ເອວໍ ສຕິ ຍຖາ ຕຕ຺ຖ ອຑ຺ຒມາເສ ອູເນປິ ມາສປຣິຈ຺ເຉເທນ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊມາເນ ສຊ຺ຌາເຍ ຉ ມາສາ ປຣິຈ຺ເຉທກາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊມານສ຺ສ ສຊ຺ຌາຍສ຺ສ ສຕ຺ຕມາສາທິມາສນ຺ຕຣຄມນນິວາຣຓຕ຺ຖໍ ຉມາສຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ, ນ ສກລຉມາເສ ສຊ຺ຌາຍປ຺ປວຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ, ເອວມິຘາປິ ມາສວເສນ ກາເລ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊມາເນ ອູເນປິ ປຎ຺ຈທິວເສ ທິຍຑ຺ຒມາໂສ ປຣິຈ຺ເຉທໂກ ໂຫຕີຕິ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊມານສ຺ສ ກາລສ຺ສ ທ຺ວິມາສາທິມາສນ຺ຕຣຄມນນິວາຣຓຕ຺ຖໍ ‘‘ທິຍຑ຺ຒມາໂສ ເສໂສ’’ຕິ ທິຍຑ຺ຒມາສຄ຺ຄຫຓໍ ກຕນ຺ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ອຎ຺ຎຖາ ຈ ອຏ຺ຐກຖາວຈນານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວິໂຣໂຘ ອາປຊ຺ຊຕິ. ເອກາຫເມວ ວາ ຠຄວໂຕ ສຣີຣໍ ຈິຕກາຍ ຌາຍີຕິ ຂຸທ຺ທກຠາຓການໍ ອຘິປ຺ປາໂຍຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເອວຎ຺ຫິ ສຕິ ປຣິນິພ຺ພານໂຕ ສຕ຺ຕສຸ ສາຘຸກີຬນທິວເສສຸ ວີຕິວຕ຺ເຕສຸ ອຏ຺ຐມິຍໍ ຈິຕກາຍ ຠຄວໂຕ ສຣີຣໍ ຌາເປຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຣໍ ສຕ຺ຕສຸ ທິວເສສຸ ຘາຕຸປູຊໍ ອກໍສູຕິ ອຑ຺ຒມາໂສ ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕ, ຄິມ຺ຫານໍ ທິຍຑ຺ໂຒ ຈ ມາໂສ ເສໂສ ໂຫຕິ. ປຣິນິພ຺ພານສຸຕ຺ຕນ຺ຕປາຬິຍມ຺ປິ ຫິ ຈິຕກາຍ ຌາປນສຕ຺ຕາຫໍ ນ ອາຄຕໍ, ທ຺ເວເຍວ ສຕ຺ຕາຫານິ ອາຄຕານິ, ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ປນ ຍໍ ຣຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອິໂຕ ອຎ຺ເຎນ ວາ ປກາເຣນ ຍຖາ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ, ຕຖາ ກາຣຓໍ ປຣິເຍສິຕພ຺ພໍ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ເກນຈິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຑ຺ຒມາໂສ ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ເອໂກ ທິວໂສ ນຏ຺ໂຐ. ໂສ ປາຏິປທທິວໂສ ໂກລາຫລທິວໂສ ນາມ, ຕສ຺ມາ ອິຘ ນ ຄຫິໂຕ’’ຕິ. ຕໍ ນ ສຸນ຺ທຣໍ ປຣິນິພ຺ພານສຸຕ຺ຕນ຺ຕປາຬິຍໍ ປາຏິປທທິວສໂຕເຍວ ປຏ຺ຐາຍ ສຕ຺ຕາຫສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ປຣິນິພ຺ພານທິວເສນປິ ສທ຺ຘິໍ ຕິຓ຺ຓໍ ສຕ຺ຕາຫານໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ປຣິນິພ຺ພານທິວເສນ ສທ຺ຘິໍ ຕິຓ຺ຓໍ ສຕ຺ຕາຫານໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ເຊຏ຺ຐມູລສຸກ຺ກປຎ຺ຈມີ ເອກວີສຕິໂມ ທິວໂສ ໂຫຕິ.

ສຕ຺ຕສຸ ສາຘຸກີຬນທິວເສສູຕິ ເອຕ຺ຖ ສາຘຸກີຬນໍ ນາມ ສໍເວຄວຕ຺ຖຸໍ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອນິຈ຺ຈຕາປຏິສໍຍຸຕ຺ຕານິ ຄີຕານິ ຄາຍິຕ຺ວາ ປູຊາວເສນ ກີຬນໂຕ ສຸນ຺ທຣໍ ກີຬນນ຺ຕິ ສາຘຸກີຬນໍ. ອຖ ວາ ສປຣຫິຕສາຘນຏ຺ເຐນ ສາຘຸ, ເຕສໍ ສໍເວຄວຕ຺ຖຸໍ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ກີຬນໍ ສາຘຸກີຬນໍ, ອຸຬາຣປຸຎ຺ຎປສວນໂຕ ສມ຺ປຣາຍິກຕ຺ຖາວິໂຣຘິກີຬາວິຫາໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຸຣິມສ຺ມິໍ ສຕ຺ຕາເຫ ສາຘຸກີຬາຍ ເອກເທເສນ ກຕຕ຺ຕາ ສາຘຸກີຬນທິວສາ ນາມ ເຕ ຊາຕາ. ວິເສສໂຕ ປນ ຘາຕຸປູຊາທິວເສສຸເຍວ ສາຘຸກີຬນໍ ອກໍສຸ. ຕໂຕເຍວ ຈ ມຫາປຣິນິພ຺ພານສຸຕ຺ຕນ຺ຕປາຬິຍໍ –

‘‘ອຖ ໂຂ ໂກສິນາຣກາ ມລ຺ລາ ຠຄວໂຕ ສຣີຣານິ ສຕ຺ຕາຫໍ ສນ຺ຖາຄາເຣ ສຕ຺ຕິປຎ຺ຊຣໍ ກຣິຕ຺ວາ ຘນຸປາກາຣໍ ປຣິກ຺ຂິປາເປຕ຺ວາ ນຈ຺ເຈຫິ ຄີເຕຫິ ວາທິເຕຫິ ມາເລຫິ ຄນ຺ເຘຫິ ສກ຺ກຣິໍສຸ ຄຣຸໍ ກຣິໍສຸ ມາເນສຸໍ ປູເຊສຸ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໒໓໕).

ເອຕສ຺ສ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໓໕) ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ກສ຺ມາ ປເນເຕ ເອວມກໍສູຕິ? ອິໂຕ ປຸຣິເມສຸ ທ຺ວີສຸ ສຕ຺ຕາເຫສຸ ເຕ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຐານນິສຊ຺ໂຊກາສໍ ກໂຣນ຺ຕາ ຂາທນີຍໂຠຊນີຍາທີນິ ສໍວິທຫນ຺ຕາ ສາຘຸກີຬິກາຍ ໂອກາສໍ ນ ລຠິໍສຸ. ຕໂຕ ເນສໍ ອໂຫສິ ‘ອິມໍ ສຕ຺ຕາຫໍ ສາຘຸກີຬິຕໍ ກີຬິສ຺ສາມ, ຐານໍ ໂຂ ປເນຕໍ ວິຊ຺ຊຕິ, ຍໍ ອມ຺ຫາກໍ ປມຕ຺ຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ໂກຈິເທວ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຘາຕຸໂຍ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ, ຕສ຺ມາ ອາຣກ຺ຂໍ ຐເປຕ຺ວາ ກີຬິສ຺ສາມາ’ຕິ, ເຕນ ເຕ ເອວມກໍສູ’’ຕິ.

ຕສ຺ມາ ວິເສສໂຕ ສາຘຸກີຬິກາ ຘາຕຸປູຊາທິວເສສຸເຍວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕ ປນ ຘາຕຸປູຊາຍ ກຕຕ຺ຕາ ‘‘ຘາຕຸປູຊາທິວສາ’’ຕິ ປາກຏາ ຊາຕາຕິ ອາຫ ‘‘ສຕ຺ຕສຸ ຈ ຘາຕຸປູຊາທິວເສສູ’’ຕິ. ອຸປກຏ຺ຐາຕິ ອາສນ຺ນາ. ວສ຺ສໍ ອຸປເນນ຺ຕິ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ວສ຺ສູປນາຍິກາ. ເອກໍ ມຄ຺ຄໍ ຄໂຕຕິ ຈາຣິກໍ ຈຣິຕ຺ວາ ມຫາຊນໍ ອສ຺ສາເສຕຸໍ ເອເກນ ມຄ຺ເຄນ ຄໂຕ. ເອວໍ ອນຸຣຸທ຺ຘຕ຺ເຖຣາທໂຍປິ ເຕສຸ ເຕສຸ ຊນປເທສຸ ຈາຣິກໍ ຈຣິຕ຺ວາ ມຫາຊນໍ ອສ຺ສາເສນ຺ຕາ ຄຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຍນ ສາວຕ຺ຖິ, ເຕນ ຈາຣິກໍ ປກ຺ກາມີຕິ ຍຕ຺ຖ ສາວຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖ ຈາຣິກໍ ປກ຺ກາມິ, ເຍນ ວາ ທິສາຠາເຄນ ສາວຕ຺ຖິ ປກ຺ກມິຕພ຺ພາ ໂຫຕິ, ເຕນ ທິສາຠາເຄນ ຈາຣິກໍ ປກ຺ກາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕຕ຺ຣາຕິ ຕສ຺ສໍ ສາວຕ຺ຖິຍໍ. ສຸທນ຺ຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ອນິຈ຺ຈຕາທິປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາຍາຕິ ‘‘ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣາ ອນິຈ຺ຈາ’’ຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕາຍ. ອສມຸຈ຺ຉິນ຺ນຕຓ຺ຫານຸສຍຕ຺ຕາ ອວິຊ຺ຊາຕຓ຺ຫາຠິສງ຺ຂເຕນ ກມ຺ມຸນາ ຠວໂຍນິຄຕິຐິຕິສຕ຺ຕາວາເສສຸ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກສງ຺ຂາຕໍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ຊເນຕິ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ເຕຕີຕິ ຊໂນ, ກິເລເສ ຊເນຕິ, ອຊນິ, ຊນິສ຺ສຕີຕິ ວາ ຊໂນ, ມຫນ຺ໂຕ ຊໂນຕິ ມຫາຊໂນ, ຕໍ ມຫາຊນໍ, ພຫຸຊນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຎ຺ຎາເປຕ຺ວາຕິ ສມສ຺ສາເສຕ຺ວາ. ຄນ຺ຘກຸຏິຍາ ທ຺ວາຣໍ ວິວຣິຕ຺ວາຕິ ປຣິໂຠຄເຈຕິຍຠາວໂຕ ຄນ຺ຘກຸຏິໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຄນ຺ຘກຸຏິຍາ ທ຺ວາຣໍ ວິວຣີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຕເນວ ທີຆນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍໍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາ) ‘‘ຄນ຺ຘກຸຏິໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມິລາຕໍ ມາລາກຈວຣໍ ມິລາຕມາລາກຈວຣໍ. ຍຖາຐາເນ ຐເປຕ຺ວາຕິ ປຐມຐິຕຏ຺ຐານໍ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຍຖາຐິຕຏ຺ຐາເນເຍວ ຐເປຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠຄວໂຕ ຐິຕກາເລ ກຣຓີຍໍ ວຕ຺ຕໍ ສພ຺ພມກາສີຕິ ເສນາສເນ ກຕ຺ຕພ຺ພວຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກໂຣນ຺ໂຕ ຈ ນ຺ຫານໂກຏ຺ຐເກ ສມ຺ມຊ຺ຊນອຸທກູປຏ຺ຐານາທິກາເລສຸ ຄນ຺ຘກຸຏິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ນນຸ ຠຄວາ ອຍໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ນ຺ຫານກາໂລ, ອຍໍ ຘມ຺ມເທສນາກາໂລ, ອຍໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ໂອວາທທານກາໂລ, ອຍໍ ສີຫເສຍ຺ຍໍ ກປ຺ປນກາໂລ, ອຍໍ ມຸຂໂຘວນກາໂລ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ປຣິເທວມາໂນວ ອກາສິ. ຕເມນໍ ອຎ຺ຎຕຣາ ເທວຕາ ‘‘ຠນ຺ເຕ ອານນ຺ທ, ຕຸມ຺ເຫ ເອວໍ ປຣິເທວມານາ ກຖໍ ອຎ຺ເຎ ອສ຺ສາສຍິສ຺ສຖາ’’ຕິ ສໍເວເຊສິ. ໂສ ຕສ຺ສາ ວຈເນນ ສໍວິຄ຺ຄຫທໂຍ ສນ຺ຖມ຺ຠິຕ຺ວາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຣິນິພ຺ພານໂຕ ປຠຸຕິ ຐານນິສຊ຺ຊພຫຸລຕາຍ ອຸສ຺ສນ຺ນຘາຕຸກໍ ກາຍໍ ສມສ຺ສາເສຕຸໍ ຂີຣວິເຣຈນໍ ປິວິ. ອິທານິ ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຖ ເຖໂຣ’’ຕິອາທິມາຫ.

ອຸສ຺ສນ຺ນຘາຕຸກນ຺ຕິ ອຸປຈິຕເສມ຺ຫາທິຘາຕຸກໍ ກາຍໍ. ສມສ຺ສາເສຕຸນ຺ຕິ ສນ຺ຕປ຺ເປຕຸໍ. ທຸຕິຍທິວເສຕິ ເທວຕາຍ ສໍເວຊິຕທິວສໂຕ. ‘‘ເຊຕວນວິຫາຣໍ ປວິຏ຺ຐທິວສໂຕ ວາ ທຸຕິຍທິວເສ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ວິຣິຈ຺ຈຕິ ເອເຕນາຕິ ວິເຣຈນໍ, ໂອສຘປຣິຠາວິຕໍ ຂີຣເມວ ວິເຣຈນນ຺ຕິ ຂີຣວິເຣຈນໍ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ຍໍ ເຠສຊ຺ຊປານໍ ສນ຺ຘາຍ. ອງ຺ຄສຸຠຕາຍ ສຸໂຠຕິ ເອວໍ ລທ຺ຘນາມຕ຺ຕາ ສຸເຠນ ມາຓເວນ. ປຫິຕໍ ມາຓວກນ຺ຕິ ‘‘ສຕ຺ຖາ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ກິຣສ຺ສ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄໂຕ, ມຫາຊໂນ ຈ ຕໍ ທສ຺ສນາຍ ອຸປສງ຺ກມຕີ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ວິຫາຣໍ ໂຂ ປນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມຫາຊນມຊ຺ເຌ ນ ສກ຺ກາ ສຸເຂນ ປຏິສນ຺ຖາຣໍ ວາ ກາຕຸໍ ຘມ຺ມກຖໍ ວາ ໂສຕຸໍ, ເຄຫໍ ອາຄຕໍເຍວ ນໍ ທິສ຺ວາ ສຸເຂນ ປຏິສນ຺ຖາຣໍ ກຣິສ຺ສາມິ, ເອກາ ຈ ເມ ກງ຺ຂາ ອຕ຺ຖິ, ຕມ຺ປິ ນໍ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ສຸເຠນ ມາຓເວນ ເປສິຕໍ ມາຓວກໍ. ເອຕທໂວຈາຕິ ເອຕໍ ‘‘ອກາໂລ ໂຂ’’ຕິອາທິກໍ ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ອໂວຈ. ອກາໂລ ໂຂຕິ ອຊ຺ຊ ຄນ຺ຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕກາໂລ ນ ໂຫຕິ. ກສ຺ມາຕິ ເຈ ອາຫ ‘‘ອຕ຺ຖິ ເມ ອຊ຺ຊາ’’ຕິອາທິ. ເຠສຊ຺ຊມຕ຺ຕາຕິ ອປ຺ປມຕ຺ຕກໍ ເຠສຊ຺ຊໍ. ອປ຺ປຕ຺ໂຖ ຫິ ອຍໍ ມຕ຺ຕາສທ຺ໂທ ‘‘ມຕ຺ຕາ ສຸຂປຣິຈ຺ຈາຄາ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ.

ທຸຕິຍທິວເສຕິ ຂີຣວິເຣຈນໍ ປີຕທິວສໂຕ ທຸຕິຍທິວເສ. ເຈຕກຕ຺ເຖເຣນາຕິ ເຈຕິຍຣຏ຺ເຐ ຊາຕຕ຺ຕາ ‘‘ເຈຕໂກ’’ຕິ ເອວໍລທ຺ຘນາເມນ. ສຸເຠນ ມາຓເວນ ປຸຏ຺ໂຐຕິ ‘‘ເຍສຸ ຘມ຺ເມສຸ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ອິມໍ ໂລກໍ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ, ເຕ ຕສ຺ສ ອຈ຺ຈເຍນ ນຏ຺ຐາ ນຸ ໂຂ, ຘຣນ຺ຕິ, ສເຈ ຘຣນ຺ຕິ, ອານນ຺ໂທ ຊານິສ຺ສຕິ, ຫນ຺ທ ນໍ ປຸຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ເອວໍ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ເຍສໍ ໂສ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ຘມ຺ມານໍ ວຓ຺ຓວາທີ ອໂຫສິ, ຍຕ຺ຖ ຈ ອິມໍ ຊນຕໍ ສມາທເປສິ ນິເວເສສິ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ, ກຕເມສານໍ ໂຂ ໂຠ ອານນ຺ທ ຘມ຺ມານໍ ໂສ ຠວໍ ໂຄຕໂມ ວຓ຺ຓວາທີ ອໂຫສີ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໔໔໘) ສຸເຠນ ມາຓເວນ ປຸຏ຺ໂຐ. ອຖສ຺ສ ເຖໂຣ ຕີຓິ ປິຏການິ ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທີຫິ ຕີຫິ ຂນ຺ເຘຫິ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕິຓ຺ຓໍ ໂຂ, ມາຓວ, ຂນ຺ຘານໍ ໂສ ຠຄວາ ວຓ຺ຓວາທີ’’ຕິອາທິນາ ສຸຠສຸຕ຺ຕມຠາສິ. ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທີຆນິກາເຍ ສຸຠສຸຕ຺ຕໍ ນາມ ທສມໍ ສຸຕ຺ຕມຠາສີ’’ຕິ.

ຂຓ຺ຑຜຸລ຺ລປຏິສງ຺ຂຣຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຂຓ຺ຑນ຺ຕິ ຉິນ຺ນໍ. ຜຸລ຺ລນ຺ຕິ ຠິນ຺ນໍ. ເຕສໍ ປຏິສງ຺ຂຣຓໍ ປຸນ ສມ຺ມາ ປາກຕິກກຣຓໍ, ອຠິນວກຣຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຣາຊຄຫນ຺ຕິ ເອວໍນາມກໍ ນຄຣໍ. ຕຎ຺ຫິ ມນ຺ຘຕຸມຫາໂຄວິນ຺ທາທີຫິ ປຣິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ຣາຊຄຫ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຉຑ຺ຑິຕປຕິຕອຸກ຺ລາປາຕິ ຉຑ຺ຑິຕາ ຈ ປຕິຕາ ຈ ອຸກ຺ລາປາ ຈ ອເຫສຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຠຄວໂຕ ປຣິນິພ຺ພານຏ຺ຐານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ຉຑ຺ຑິຕາ ວິສ຺ສຏ຺ຐາ, ຕໂຕເຍວ ຈ ອຸປຈິກາທີຫິ ຂາທິຕຕ຺ຕາ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ປຕິຕາ, ສມ຺ມຊ຺ຊນາຠາເວນ ອາກິຓ຺ຓກຈວຣຕ຺ຕາ ອຸກ຺ລາປາ ຈ ອເຫສຸນ຺ຕິ. ອິມເມວຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຠຄວໂຕ ຫີ’’ຕິອາທິ. ປຣິຈ຺ເຉທວເສນ ເວຓິຍຕິ ທິສ຺ສຕີຕິ ປຣິເວຓໍ. ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ວິຫາເຣສຸ. ຂຓ຺ຑຜຸລ຺ລປຏິສງ຺ຂຣຓນ຺ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປຐມໍ ມາສນ຺ຕິ ວສ຺ສານສ຺ສ ປຐມໍ ມາສໍ, ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍເຄ ເຈຕໍ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ເສນາສນວຕ຺ຕານໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເສນາສນກ຺ຂນ຺ຘເກ ຈ ເສນາສນປຏິພທ຺ຘານໍ ພຫູນໍ ວຈນໂຕ ‘‘ຠຄວຕາ…ເປ… ວຓ຺ຓິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ທຸຕິຍທິວເສຕິ ‘‘ຂຓ຺ຑຜຸລ຺ລປຏິສງ຺ຂຣຓໍ ກໂຣມາ’’ຕິ ຈິນ຺ຕິຕທິວສໂຕ ທຸຕິຍທິວເສ. ໂສ ຈ ວສ຺ສູປນາຍິກທິວສໂຕ ທຸຕິຍທິວໂສຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເຕ ຫິ ເຖຣາ ອາສາຬ຺ຫີປຸຓ຺ຓມາຍ ອຸໂປສຖໍ ກຕ຺ວາ ປາຏິປເທ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ເອວໍ ຈິນ຺ເຕສຸໍ. ອຊາຕສຕ຺ຕຸ ຣາຊາຕິ ອຊາໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ປິຕຸໂນ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິໂກ ຊາໂຕຕິ ‘‘ອຊາຕສຕ຺ຕູ’’ຕິ ລທ຺ຘໂວຫາໂຣ ຣາຊາ. ຕສ຺ມິໍ ກິຣ ກຸຈ຺ຉິຄເຕ ເທວິຍາ ເອວຣູໂປ ໂທຫໂຬ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ ‘‘ອໂຫ ວຕາຫໍ ຣຎ຺ໂຎ ທກ຺ຂິຓພາຫຸໂຕ ໂລຫິຕໍ ປິເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ຕສ຺ສາ ກເຖຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕິຍາ ກິສຠາວໍ ທຸພ຺ພຓ຺ຓຠາວຎ຺ຈ ທິສ຺ວາ ຣາຊາ ສຍເມວ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຎຕ຺ວາ ຈ ເວຊ຺ເຊ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓສຕ຺ຖເກນ ພາຫຸໍ ຜາເລຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓສຣເກນ ໂລຫິຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸທເກນ ສມ຺ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ປາເຍສິ. ເນມິຕ຺ຕກາ ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ເອສ ຄພ຺ໂຠ ຣຎ຺ໂຎ ສຕ຺ຕຸ ຠວິສ຺ສຕິ, ອິມິນາ ຣາຊາ ຫຎ຺ຎິສ຺ສຕີ’’ຕິ ພ຺ຍາກຣິໍສຸ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຊາໂຕເຍວ ຣຎ຺ໂຎ ສຕ຺ຕຸ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເນມິຕ຺ຕເກຫິ ນິທ຺ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ອຊາຕສຕ຺ຕຸ ນາມ ຊາໂຕ. ກິນ຺ຕິ ກາຣຓປຸຈ຺ຉນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ, ກສ຺ມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຏິເວເທສຸນ຺ຕິ ນິເວເທສຸໍ, ຊານາເປສຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິສ຺ສຕ຺ຖາຕິ ນິຣາສງ຺ກຈິຕ຺ຕາ. ອາຓາຈກ຺ກນ຺ຕິ ອາຓາເຍວ ອປ຺ປຏິຫຕວຸຕ຺ຕິຍາ ປວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ ຈກ຺ກນ຺ຕິ ອາຓາຈກ຺ກໍ. ສນ຺ນິສຊ຺ຊຏ຺ຐານນ຺ຕິ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ນິສີທນຏ຺ຐານໍ.

ຣາຊຠວນວິຠູຕິນ຺ຕິ ຣາຊຠວນສມ຺ປຕ຺ຕິໍ. ອວຫສນ຺ຕມິວາຕິ ອວຫາສໍ ກຸຣຸມານໍ ວິຍ. ສິຣິຍາ ນິເກຕມິວາຕິ ສິຣິຍາ ວສນຏ຺ຐານມິວ. ເອກນິປາຕຕິຕ຺ຖມິວ ຈ ເທວມນຸສ຺ສນຍນວິຫງ຺ຄານນ຺ຕິ ເອກສ຺ມິໍ ປານີຍຕິຕ຺ເຖ ສນ຺ນິປຕນ຺ຕາ ປກ຺ຂິໂນ ວິຍ ສພ຺ເພສໍ ຊນານໍ ຈກ຺ຂູນິ ມຓ຺ຑເປເຍວ ນິປຕນ຺ຕີຕິ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ນຍນສງ຺ຂາຕວິຫງ຺ຄານໍ ເອກນິປາຕຕິຕ຺ຖມິວ ຈ. ໂລກຣາມເຓຍ຺ຍກມິວ ສມ຺ປິຓ຺ຑິຕນ຺ຕິ ເອກຕ຺ຖ ສມ຺ປິຓ຺ຑິຕໍ ຣາສິກຕໍ ໂລເກ ຣມຓີຍຠາວໍ ວິຍ. ຍທິ ໂລເກ ວິຊ຺ຊມານໍ ຣມຓີຍຕ຺ຕໍ ສພ຺ພເມວ ອາເນຕ຺ວາ ເອກຕ຺ຖ ສມ຺ປິຓ຺ຑິຕໍ ສິຍາ, ຕໍ ວິຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ທຏ຺ຐພ຺ພສາຣມຓ຺ຑນ຺ຕິ ເຜຄ຺ຄຸຣຫິຕສາຣໍ ວິຍ ກສຏວິນິມຸຕ຺ຕໍ ປສນ຺ນຠູຕໍ ວິຍ ຈ ທຏ຺ຐພ຺ເພສຸ ທຏ຺ຐຸໍ ອຣຫຣູເປສຸ ສາຣຠູຕໍ ປສນ຺ນຠູຕຎ຺ຈາ’’ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ທສ຺ສນີໂຍ ສາຣຠູໂຕ ວິສິຏ຺ຐຕໂຣ ມຓ຺ໂຑ ມຓ຺ຑນໍ ອລງ຺ກາໂຣ ເອຕສ຺ສາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພສາຣມຓ຺ໂຑ, ມຓ຺ຑໂປຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ອມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕິ, ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ຍຸຕ຺ຕຕຣໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ມຓ຺ຑໍ ສູຣິຍຣສ຺ມິໍ ປາຕິ ນິວາເຣຕີຕິ ມຓ຺ຑໂປ. ວິວິຘ…ເປ… ຈາຣຸວິຕານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກຸສຸມທາມານິ ຈ ຕານິ ໂອລມ຺ພການິ ຈາຕິ ກຸສຸມທາມໂອລມ຺ພການິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ວິເສສນສ຺ສ ປຣນິປາໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ໂອລມ຺ພກກຸສຸມທາມານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕານິ ວິວິຘານິ ອເນກປ຺ປກາຣານິ ວິນິຄ຺ຄລນ຺ຕໍ ວເມນ຺ຕໍ ນິກ຺ຂາເມນ຺ຕມິວ ຈາຣຸ ໂສຠນໍ ວິຕານໍ ເອຕ຺ຖາຕິ ວິວິຘກຸສຸມທາມໂອລມ຺ພກວິນິຄ຺ຄລນ຺ຕຈາຣຸວິຕາໂນ, ມຓ຺ຑໂປ, ຕໍ ອລງ຺ກຣິຕ຺ວາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຣຕນວິຈິຕ຺ຣມຓິກໂອຏ຺ຏິມຕລມິວາຕິ ນານາປຸປ຺ຜູປຫາຣວິຈິຕ຺ຕສຸປຣິນິຏ຺ຐິຕຠູມິກມ຺ມຕ຺ຕາເຍວ ນານາຣຕເນຫິ ວິຈິຕ຺ຕຠູຕມຓິໂກຏ຺ຏິມຕລມິວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຣຕນວິຈິຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓໍ ນານາປຸປ຺ຜູປຫາຣວິຈິຕ຺ຕຕາຍ ນິທສ຺ສນໍ, ມຓິໂກຏ຺ຏິມຕລຄ຺ຄຫຓໍ ສຸປຣິນິຏ຺ຐິຕຠູມິປຣິກມ຺ມຕາຍາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ມຓິໂຍ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ກຕຕລຕ຺ຕາ ມຓິໂກຏ຺ຏເນນ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕລນ຺ຕິ ມຓິໂກຏ຺ຏິມຕລໍ. ນນ຺ຕິ ມຓ຺ຑປໍ. ປຸປ຺ຜູປຫາໂຣ ປຸປ຺ຜປູຊາ. ອຸຕ຺ຕຣາຠິມຸຂນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕຣທິສາຠິມຸຂໍ. ອາສນາຣຫນ຺ຕິ ນິສີທນາຣຫໍ. ທນ຺ຕຂຈິຕນ຺ຕິ ທນ຺ເຕຫິ ຣຈິຕໍ, ທນ຺ເຕຫິ ກຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອຕ຺ຖາຕິ ອາສເນ. ນິຏ຺ຐິຕໍ ຠນ຺ເຕ ມມ ກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ມຍາ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ນິຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕສ຺ມິໍ ປນ ທິວເສ ເອກຈ຺ເຈ ຠິກ຺ຂູ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ສນ຺ຘາຍ ເອວມາຫໍສຸ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆ ເອໂກ ຠິກ຺ຂຸ ວິສ຺ສຄນ຺ຘໍ ວາຍນ຺ໂຕ ວິຈຣຕີ’’ຕິ. ເຖໂຣ ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆ ອຎ຺ໂຎ ວິສ຺ສຄນ຺ຘໍ ວາຍນ຺ໂຕ ວິຈຣຓກຠິກ຺ຂຸ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ອທ຺ຘາ ເອເຕ ມໍ ສນ຺ຘາຍ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ສໍເວຄໍ ອາປຊ຺ຊິ. ເອກຈ຺ເຈ ນໍ ອາຫໍສຸເຍວ ‘‘ສ຺ເວ, ອາວຸໂສ, ສນ຺ນິປາໂຕ’’ຕິອາທິ. ອິທານິ ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຠິກ຺ຂູ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ອາຫໍສູ’’ຕິອາທິ. ເຕນາຕິ ຕສ຺ມາ. ອາວຊ຺ເຊສີຕິ ອຸປນາເມສິ. ອນຸປາທາຍາຕິ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິວເສນ ກຎ຺ຈິ ຘມ຺ມໍ ອຄເຫຕ຺ວາ, ເຍຫິ ວາ ກິເລເສຫິ ສພ຺ເພຫິ ວິມຸຈ຺ຈຕິ, ເຕສໍ ເລສມຕ຺ຕມ຺ປິ ອຄເຫຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາສເວຫີຕິ ຠວໂຕ ອາຠວຄ຺ຄໍ ຘມ຺ມໂຕ ວາ ອາໂຄຕ຺ຣຠຸໍ ສວນໂຕ ປວຕ຺ຕນໂຕ ອາສວສຎ຺ຎິເຕຫິ ກິເລເສຫິ. ລກ຺ຂຓວຈນຎ຺ເຈຕໍ ອາສເວຫີຕິ, ຕເທກຏ຺ຐຕາຍ ປນ ສພ຺ເພຫິປິ ກິເລເສຫິ, ສພ຺ເພຫິປິ ປາປຘມ຺ເມຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຈ຺ຈຕິເຍວ. ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຈ຺ຈີຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ອາສເວຫິ ວິມຸຈ຺ຈມານໍ ກຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕຜລກ຺ຂເຓ ວິມຸຈ຺ຈີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈງ຺ກເມນາຕິ ຈງ຺ກມນກິຣິຍາຍ. ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍຠູຕໍ ກຕໍ ອຸປຈິຕໍ ປຸຎ຺ຎໍ ເອເຕນາຕິ ກຕປຸຎ຺ໂຎ, ອຣຫຕ຺ຕາຘິຄມາຍ ກຕາຘິກາໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຘານມນຸຍຸຎ຺ຊາຕິ ວີຣິຍໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊ, ອຣຫຕ຺ຕາຘິຄມາຍ ອນຸໂຍຄໍ ກໂຣຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຖາໂທໂສ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ກຖາຍ ອປຣຊ຺ຌໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ອຈ຺ຈາຣທ຺ຘໍ ວີຣິຍນ຺ຕິ ອຕິວິຍ ອາຣທ຺ຘໍ ວີຣິຍໍ. ອຸທ຺ຘຈ຺ຈາຍາຕິ ອຸທ຺ຘຕຠາວາຍ. ວີຣິຍສມຕໍ ໂຍເຊມີຕິ ຈງ຺ກມນວີຣິຍສ຺ສ ອຘິມຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ປຫານວເສນ ສມາຘິນາ ສມຣສຕາປາທເນນ ວີຣິຍສມຕໍ ໂຍເຊມິ.

ທຸຕິຍທິວເສຕິ ເຖເຣນ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕທິວສໂຕ ທຸຕິຍທິວເສ. ຘມ຺ມສຠາຍໍ ສນ຺ນິປຕິຕາຕິ ປກ຺ຂສ຺ສ ປຎ຺ຈມິຍໍ ສນ຺ນິປຕິໍສຸ. ອຕ຺ຕໂນ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິໍ ຎາເປຕຸກາໂມຕິ ‘‘ເສກ຺ຂຕາຍ ຘມ຺ມສງ຺ຄີຕິຍາ ຄເຫຕຸໍ ອຍຸຕ຺ຕມ຺ປິ ພຫຸສ຺ສຸຕຕ຺ຕາ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນານໍ ເຖຣານໍ ‘‘ອິທານິ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ ໂສມນສ຺ສຸປ຺ປາທນຕ຺ຖໍ ‘‘ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ໂຫຫີ’’ຕິ ທິນ຺ນໂອວາທສ຺ສ ສຜລຕາທີປນຕ຺ຖໍ ອຕ຺ຕຸປນາຍິກໍ ອກຕ຺ວາ ອຎ຺ຎພ຺ຍາກຣຓສ຺ສ ຠຄວຕາ ສໍວຓ຺ຓິຕຕ຺ຕາ ຈ ເຖໂຣ ອຕ຺ຕໂນ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິໍ ຎາເປຕຸກາໂມ ອໂຫສີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍຖາວຸຑ຺ຒນ຺ຕິ ວຸຑ຺ຒປຏິປາຏິໍ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ. ເອເກຕິ ມຊ຺ຌິມຠາຓການໍເຍວ ເອເກ. ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ຫິ ສພ຺ພໍ ມຊ຺ຌິມຠາຓກາ ວທນ຺ຕິເຍວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ທີຆຠາຓກາ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາ) ປເນຕ຺ຖ ເອວໍ ວທນ຺ຕິ –

‘‘ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ອຣຫາ ສມາໂນ ສນ຺ນິປາຕໍ ອຄມາສິ. ກຖໍ ອຄມາສິ? ‘ອິທານິມ຺ຫິ ສນ຺ນິປາຕມຊ຺ຌໍ ປວິສນາຣໂຫ’ຕິ ຫຏ຺ຐຕຸຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕ ເອກໍສໍ ຈີວຣໍ ກຕ຺ວາ ພນ຺ຘນາ ມຸຕ຺ຕຕາລປກ຺ກໍ ວິຍ ປຓ຺ຑຸກມ຺ພເລ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕຊາຕິມຓິ ວິຍ ວິຄຕວລາຫເກ ນເຠ ສມຸຄ຺ຄຕປຸຓ຺ຓຈນ຺ໂທ ວິຍ ພາລາຕປສມ຺ຜສ຺ສວິກສິຕເຣຓຸປິຎ຺ຊຣຄພ຺ຠໍ ປທຸມໍ ວິຍ ຈ ປຣິສຸທ຺ເຘນ ປຣິໂຍທາເຕນ ສປ຺ປເຠນ ສສ຺ສິຣິເກນ ມຸຂວເຣນ ອຕ຺ຕໂນ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິໍ ອາໂຣຈຍມາໂນ ວິຍ ຈ ອຄມາສິ. ອຖ ນໍ ທິສ຺ວາ ອາຍສ຺ມໂຕ ມຫາກສ຺ສປສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ ‘ໂສຠຕິ ວຕ ໂຠ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ໂຕ ອານນ຺ໂທ, ສເຈ ສຕ຺ຖາ ຘເຣຍ຺ຍ, ອທ຺ຘາ ອຊ຺ຊ ອານນ຺ທສ຺ສ ສາຘຸກາຣໍ ທເທຍ຺ຍ, ຫນ຺ທ ອິມສ຺ສາຫໍ ອິທານິ ສຕ຺ຖາຣາ ທາຕພ຺ພໍ ສາຘຸກາຣໍ ທທາມີ’ຕິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ສາຘຸກາຣມທາສີ’’ຕິ.

ອາກາເສນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ນິສີທີຕິປິ ເອເກຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ເຕສໍ ເຕສໍ ຕຖາ ຕຖາ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄຕມຕ຺ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ວຈເນ ອຎ຺ຎໍ ວິເສສກາຣຓໍ ນຕ຺ຖີຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຸປຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ປນາຫ ‘‘ສຕ຺ຕມາສໍ ກຕາຍ ຘມ຺ມສງ຺ຄີຕິຍາ ກທາຈິ ປຖວິຍໍ ນິມຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອາຄຕຕ຺ຕາ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອເກ ວທນ຺ຕິ. ກທາຈິ ອາກາເສນ ອາຄຕຕ຺ຕາ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອເກ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ.

ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສີຕິ ຠິກ຺ຂູ ອາລປິ ອຠາສິ ສມ຺ໂພເຘສີຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ. ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ປນ ຎາປເນປິ ໂຫຕິ. ຍຖາຫ – ‘‘ອາມນ຺ຕຍາມິ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, (ທີ. ນິ. ໒.໒໑໘) ປຏິເວທຍາມິ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໗.໗໒). ປກ຺ໂກສເນປິ ທິສ຺ສຕິ. ຍຖາຫ ‘‘ເອຫິ ຕ຺ວໍ, ຠິກ຺ຂຸ, ມມ ວຈເນນ ສາຣິປຸຕ຺ຕໍ ອາມນ຺ເຕຫີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໙.໑໑). ອາວຸໂສຕິ ອາມນ຺ຕນາກາຣທີປນໍ. ກໍ ຘຸຣໍ ກຕ຺ວາຕິ ກໍ ເຊຏ຺ຐກໍ ກຕ຺ວາ. ກິໍ ອານນ຺ໂທ ນປ຺ປໂຫຕີຕິ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິເຍຫິ ຐປິຕປຸຈ຺ຉາ. ນປ຺ປໂຫຕີຕິ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ເອຕທຄ຺ຄນ຺ຕິ ເອໂສ ອຄ຺ໂຄ. ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາເສນ ຫິ ອຍໍ ນິທ຺ເທໂສ. ຍທິທນ຺ຕິ ຈ ໂຍ ອຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຍທິທໍ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກນ຺ຕິ ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ສມ຺ມນ຺ນີຕິ ສມ຺ມຕໍ ອກາສິ. ອຸປາລິໍ ວິນຍໍ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉຘາຕຸສ຺ສ ທ຺ວິກມ຺ມກຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ພີຊນິໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ພີຊນີຄຫຓໍ ຘມ຺ມກຖິການໍ ຘມ຺ມຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຠຄວາປິ ຫິ ຘມ຺ມກຖິການໍ ຘມ຺ມຕາທສ຺ສນຕ຺ຖເມວ ວິຈິຕ຺ຕພີຊນິໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ນ ຫິ ອຎ຺ຎຖາ ສພ຺ພສ຺ສປິ ໂລກສ຺ສ ອລງ຺ກາຣຠູຕໍ ປຣມຸກ຺ກໍສຄຕສິກ຺ຂາສໍຍມານໍ ພຸທ຺ຘານໍ ມຸຂຈນ຺ທມຓ຺ຑລໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ. ‘‘ປຐມໍ, ອາວຸໂສ ອຸປາລິ, ປາຣາຊິກໍ ກຕ຺ຖ ປຎ຺ຎຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ຕສ຺ສ ສງ຺ຄີຕິຍາ ປຸຣິມກາເລ ປຐມຠາໂວ ນ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ? ໂນ ນ ຍຸຕ຺ໂຕ ຠຄວຕາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕານຸກ຺ກເມນ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສານຸກ຺ກເມນ ຈ ປຐມຠາວສ຺ສ ສິທ຺ຘຕ຺ຕາ. ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຫິ ຕີຓິ ປິຏການິ ຠຄວໂຕ ຘຣມານກາເລ ຐິຕານຸກ຺ກເມເນວ ສງ຺ຄີຕານິ, ວິເສສໂຕ ວິນຍາຠິຘມ຺ມປິຏການີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ກິສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ເມຖຸນຘມ຺ເມຕິ ຈ ນິມິຕ຺ຕຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມວຈນໍ.

ວຕ຺ຖຸມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉີຕິອາທິ ‘‘ກຕ຺ຖ ປຎ຺ຎຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ທສ຺ສິເຕນ ສຫ ຕໂຕ ອວສິຏ຺ຐມ຺ປິ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ສນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິໍ ປເນຕ຺ຖ ປຐມປາຣາຊິກປາຬິຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອປເນຕພ຺ພໍ ວາ ປກ຺ຂິປິຕພ຺ພໍ ວາ ອາສິ ນາສີຕິ? ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຠາສິເຕ ອປເນຕພ຺ພໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ນ ຫິ ຕຖາຄຕາ ເອກພ຺ຍຎ຺ຊນມ຺ປິ ນິຣຕ຺ຖກໍ ວທນ຺ຕິ, ສາວການໍ ປນ ເທວຕານໍ ວາ ຠາສິເຕ ອປເນຕພ຺ພມ຺ປິ ໂຫຕິ, ຕໍ ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫກຕ຺ເຖຣາ ອປນຍິໍສຸ, ປກ຺ຂິປິຕພ຺ພໍ ປນ ສພ຺ພຕ຺ຖາປິ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ຍໍ ຍຕ຺ຖ ປກ຺ຂິປິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຕຕ຺ຖ ປກ຺ຂິປິໍສຸເຍວ. ກິໍ ປນ ຕນ຺ຕິ ເຈ? ‘‘ເຕນ ສມເຍນາ’’ຕິ ວາ ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນາ’’ຕິ ວາ ‘‘ອຖ ໂຂ’’ອິຕິ ວາ ‘‘ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ’’ຕິ ວາ ‘‘ເອຕທໂວຈາ’’ຕິ ວາ ເອວມາທິກໍ ສມ຺ພນ຺ຘວຈນມຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ປກ຺ຂິປິຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປນ ອິທໍ ປຐມປາຣາຊິກນ຺ຕິ ຐເປສຸໍ. ປຐມປາຣາຊິເກ ສງ຺ຄຫມາຣຸຬ຺ເຫ ປຎ຺ຈ ອຣຫນ຺ຕສຕານິ ສງ຺ຄຫໍ ອາໂຣປິຕນເຍເນວ ຄຓສຊ຺ຌາຍມກໍສຸ. ‘‘ເຕນ ສມເຍນ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ວິຫຣຕີ’’ຕິ ຈ ເນສໍ ສຊ຺ຌາຍາຣມ຺ຠກາເລເຍວ ສາຘຸກາຣໍ ທທມານາ ວິຍ ມຫາປຖວີ ອຸທກປຣິຍນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ກມ຺ປິຕ຺ຖ. ເຕ ເອເຕເນວ ນເຍນ ເສສປາຣາຊິການິປິ ສງ຺ຄຫໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ປາຣາຊິກກຓ຺ຑ’’ນ຺ຕິ ຐເປສຸໍ. ເອວໍ ເຕຣສ ສງ຺ຆາທິເສສານິ ‘‘ເຕຣສກ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ວຕ຺ວາ ວີສາຘິການິ ທ຺ເວ ສິກ຺ຂາປທສຕານິ ‘‘ມຫາວິຠງ຺ໂຄ’’ຕິ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຐເປສຸໍ. ມຫາວິຠງ຺ຄາວສາເນປິ ປຸຣິມນເຍເນວ ມຫາປຖວີ ອກມ຺ປິຕ຺ຖ. ຕໂຕ ຠິກ຺ຂຸນິວິຠງ຺ເຄ ອຏ຺ຐ ສິກ຺ຂາປທານິ ‘‘ປາຣາຊິກກຓ຺ຑໍ ນາມາ’’ຕິອາທີນິ ວຕ຺ວາ ຕີຓິ ສິກ຺ຂາປທສຕານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ຈ ສິກ຺ຂາປທານິ ‘‘ຠິກ຺ຂຸນິວິຠງ຺ໂຄ’’ຕິ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ອຸຠໂຕວິຠງ຺ໂຄ ນາມ ຈຕຸສຏ຺ຐິຠາຓວາໂຣ’’ຕິ ຐເປສຸໍ. ອຸຠໂຕວິຠງ຺ຄາວສາເນປິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ປຖວີ ອກມ຺ປິຕ຺ຖ. ເອເຕເນວຸປາເຍນ ອສີຕິຠາຓວາຣປຣິມາຓໍ ຂນ຺ຘກໍ ປຎ຺ຈວີສຕິຠາຓວາຣປຣິມາຓໍ ປຣິວາຣຎ຺ຈ ສງ຺ຄຫໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ວິນຍປິຏກໍ ນາມາ’’ຕິ ຐເປສຸໍ. ວິນຍປິຏກາວສາເນປິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ປຖວີກມ຺ໂປ ອໂຫສິ. ຕໍ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອຸປາລິຕ຺ເຖຣໍ ປຏິຈ຺ຉາເປສຸໍ ‘‘ອາວຸໂສ, ອິທໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ນິສ຺ສິຕເກ ວາເຈຫີ’’ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອວຸຕ຺ໂຕປິ ວິເສໂສ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເອວໍ ວິນຍປິຏກໍ ສງ຺ຄຫມາໂຣເປຕ຺ວາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກໍ ສງ຺ຄາຍິໍສຸ. ອິທານິ ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ວິນຍໍ ສງ຺ຄາຍິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖໂຣ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ ຘມ຺ມໍ ປຸຈ຺ຉີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຍມນຸກ຺ກໂມ ເວທິຕພ຺ໂພ – ອານນ຺ທຕ຺ເຖເຣ ທນ຺ຕຂຈິຕໍ ພີຊນິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຘມ຺ມາສເນ ນິສິນ຺ເນ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖໂຣ ຠິກ຺ຂູ ປຸຈ຺ຉິ ‘‘ກຕຣໍ, ອາວຸໂສ, ປິຏກໍ ປຐມໍ ສງ຺ຄາຍາມາ’’ຕິ? ‘‘ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກໍ, ຠນ຺ເຕຕິ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏເກ ຈຕສ຺ໂສ ສງ຺ຄີຕິໂຍ, ຕາສຸ ປຐມໍ ກຕຣໍ ສງ຺ຄີຕິນ຺ຕິ? ທີຆສງ຺ຄີຕິໍ, ຠນ຺ເຕຕິ. ທີຆສງ຺ຄີຕິຍໍ ຈຕຸຕ຺ຕິໍສ ສຸຕ຺ຕານິ, ຕໂຍ ຈ ວຄ຺ຄາ, ເຕສຸ ປຐມໍ ກຕຣໍ ວຄ຺ຄນ຺ຕິ. ສີລກ຺ຂນ຺ຘວຄ຺ຄໍ, ຠນ຺ເຕຕິ. ສີລກ຺ຂນ຺ຘວຄ຺ເຄ ເຕຣສ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ, ເຕສຸ ປຐມໍ ກຕຣໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ພ຺ຣຫ຺ມຊາລສຸຕ຺ຕໍ ນາມ ຠນ຺ເຕ ຕິວິຘສີລາລງ຺ກຕໍ ນານາວິຘມິຈ຺ຉາຊີວກຸຫນລປນາທິວິທ຺ຘໍສນໍ ທ຺ວາສຏ຺ຐິທິຏ຺ຐິຊາລວິນິເວຐນໍ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸປກມ຺ປນໍ, ຕໍ ປຐມໍ ສງ຺ຄາຍາມາ’’ຕິ. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ເອຕທໂວຈ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຊາລໍ, ອາວຸໂສ ອານນ຺ທ, ກຕ຺ຖ ຠາສິຕ’’ນ຺ຕິ?

ອນ຺ຕຣາ ຈ ຠນ຺ເຕ ຣາຊຄຫໍ ອນ຺ຕຣາ ຈ ນາຬນ຺ທນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອນ຺ຕຣາ-ສທ຺ໂທ ກາຣຓຂຓຈິຕ຺ຕເວມຊ຺ຌວິວຣາທີສຸ ທິສ຺ສຕິ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ຕທນ຺ຕຣໍ ໂກ ຊາເນຍ຺ຍ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຕຖາຄຕາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໖.໔໔; ໑໐.໗໕) ຈ, ‘‘ຊນາ ສງ຺ຄມ຺ມ ມນ຺ເຕນ຺ຕິ, ມຎ຺ຈ ຕຎ຺ຈ ກິມນ຺ຕຣ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໒໘) ຈ ອາທີສຸ ກາຣເຓ ອນ຺ຕຣາສທ຺ໂທ ວຕ຺ຕຕິ. ‘‘ອທ຺ທສ ມໍ ຠນ຺ເຕ ອຎ຺ຎຕຣາ ອິຕ຺ຖີ ວິຊ຺ຊນ຺ຕຣິກາຍ ຠາຊນໍ ໂຘວນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໒.໑໔໙) ຂເຓ. ‘‘ຍສ຺ສນ຺ຕຣໂຕ ນ ສນ຺ຕິ ໂກປາ’’ຕິອາທີສຸ (ອຸທາ. ໒໐) ຈິຕ຺ເຕ. ‘‘ອນ຺ຕຣາ ໂວສານມາປາທີ’’ຕິອາທີສຸ ເວມຊ຺ເຌ. ‘‘ອປິ ຈາຍໍ ຕໂປທາ ທ຺ວິນ຺ນໍ ມຫານິຣຍານໍ ອນ຺ຕຣິກາຍ ອາຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໒໓໑) ວິວເຣ. ສ຺ວາຍມິຘ ວິວເຣ ວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ຣາຊຄຫສ຺ສ ຈ ນາຬນ຺ທາຍ ຈ ວິວເຣຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ອນ຺ຕຣາສທ຺ເທນ ປນ ຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ກຕໍ. ອີທິເສສຸ ຈ ຐາເນສຸ ອກ຺ຂຣຈິນ຺ຕກາ ‘‘ອນ຺ຕຣາ ຄາມຎ຺ຈ ນທິຎ຺ຈ ຍາຕີ’’ຕິ ເອວໍ ເອກເມວ ອນ຺ຕຣາສທ຺ທໍ ປຍຸຊ຺ຊນ຺ຕິ, ໂສ ທຸຕິຍປເທນປິ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ ໂຫຕິ. ອໂຍຊິຍມາເນ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ນ ປາປຸຓາຕິ ສາມິວຈນປ຺ປສງ຺ເຄ ອນ຺ຕຣາສທ຺ທໂຍເຄນ ອຸປໂຍຄວຈນສ຺ສ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ. ອິຘ ປນ ໂຍເຊຕ຺ວາ ເອວໍ ວຸຕ຺ໂຕ. ຣາຊາຄາຣເກຕິ ຕຕ຺ຖ ຣຎ຺ໂຎ ກີຬນຕ຺ຖໍ ປຏິຠານຈິຕ຺ຕວິຈິຕ຺ຣໍ ອຄາຣໍ ອກໍສຸ, ຕໍ ຣາຊາຄາຣກນ຺ຕິ ປວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມິໍ. ອມ຺ພລຏ຺ຐິກາຕິ ຣຎ຺ໂຎ ອຸຍ຺ຍານໍ. ຕສ຺ສ ກິຣ ທ຺ວາຣສມີເປ ຕຣຸໂຓ ອມ຺ພຣຸກ຺ໂຂ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ອມ຺ພລຏ຺ຐິກາຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ອວິທູຣຠວຕ຺ຕາ ອຸຍ຺ຍານມ຺ປິ ອມ຺ພລຏ຺ຐິກາຕ຺ເວວ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຕໍ ‘‘ວຣຸຓານຄຣ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍ.

ສຸປ຺ປິຍຎ຺ຈ ປຣິພ຺ພາຊກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສຸປ຺ປິໂຍຕິ ຕສ຺ສ ນາມໍ, ປຣິພ຺ພາຊໂກຕິ ສຎ຺ຊຍສ຺ສ ອນ຺ເຕວາສີ ຉນ຺ນປຣິພ຺ພາຊໂກ. ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ຕຎ຺ຈ ມາຓວກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ໂຕຕິ ຕສ຺ສ ນາມໍ. ມາຓໂວຕິ ສຕ຺ໂຕປິ ໂຈໂຣປິ ຕຣຸໂຓປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຖາ ຫິ –

‘‘ໂຈທິຕາ ເທວທູເຕຫິ, ເຍ ປມຊ຺ຊນ຺ຕິ ມາຓວາ;

ເຕ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ໂສຈນ຺ຕິ, ຫີນກາຍູປຄາ ນຣາ’’ຕິ. (ມ. ນິ. ໓.໒໗໑; ອ. ນິ. ໓.໓໖) –

ອາທີສຸ ສຕ຺ໂຕ ມາຓໂວຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ມາຓເວຫິປິ ສມາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ກຕກມ຺ເມຫິປິ ອກຕກມ຺ເມຫິປີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໒.໑໔໙) ໂຈໂຣ. ‘‘ອມ຺ພຏ຺ຐມາຓໂວ ອງ຺ຄໂກ ມາຓໂວ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໒໕໘-໒໖໑, ໓໑໖) ຕຣຸໂຓ ມາຓໂວຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ອິຘາປິ ອຍເມວ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ຕໍ ນາມ ຕຣຸຓປຸຣິສໍ ອາຣພ຺ຠາ’’ຕິ. ຊີວກມ຺ພວເນຕິ ຊີວກສ຺ສ ໂກມາຣຠຈ຺ຈສ຺ສ ອມ຺ພວເນ. ອຖ ‘‘ກໍ ອາຣພ຺ຠາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ເກນສທ຺ຘິ’’ນ຺ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ? ນ ເອຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ ຠຄວຕາ ເອວ ວຸຕ຺ຕໍ, ຣຎ຺ຎາປິ ‘‘ຍຖາ ນຸ ໂຂ ອິມານິ ປຸຖຸສິປ຺ປາຍຕນານີ’’ຕິອາທິນາ ກິຎ຺ຈິ ກິຎ຺ຈິ ວຸຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເວເທຫິປຸຕ຺ເຕນາຕິ ອຍໍ ໂກສລຣຎ຺ໂຎ ຘີຕາຍ ປຸຕ຺ໂຕ, ນ ວິເທຫຣຎ຺ໂຎ, ‘‘ເວເທຫີ’’ຕິ ປນ ປຓ຺ຑິຕາຘິວຈນເມຕໍ. ວິທນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ເວໂທ, ຎາຓສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ເວເທນ ອີຫຕິ ຆຏຕິ ວາຍມຕີຕິ ເວເທຫີ, ເວເທຫິຍາ ປຸຕ຺ໂຕ ເວເທຫິປຸຕ຺ໂຕ, ເຕນ.

ເອເຕເນວຸປາເຍນ ປຎ຺ຈ ນິກາເຍ ປຸຈ຺ຉີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຍມນຸກ຺ກໂມ ເວທິຕພ຺ໂພ. ວຸຕ຺ຕນເຍນ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລສ຺ສ ປຸຈ຺ຉາວິສຊ຺ຊນາວສາເນ ປຎ຺ຈ ອຣຫນ຺ຕສຕານິ ສຊ຺ຌາຍມກໍສຸ. ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຈ ປຖວີກມ຺ໂປ ອໂຫສິ. ເອວໍ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລໍ ສງ຺ຄາຍິຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຣໍ ‘‘ສາມຎ຺ຎຜລໍ ປນາວຸໂສ ອານນ຺ທ, ກຕ຺ຖ ຠາສິຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປຸຈ຺ຉາວິສຊ຺ຊນານຸກ຺ກເມນ ສທ຺ຘິໍ ພ຺ຣຫ຺ມຊາເລນ ເຕຣສສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ສງ຺ຄາຍິຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ສີລກ຺ຂນ຺ຘວຄ຺ໂຄ ນາມາ’’ຕິ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຐເປສຸໍ. ຕທນນ຺ຕຣໍ ມຫາວຄ຺ຄໍ, ຕທນນ຺ຕຣໍ ປາຖິກວຄ຺ຄນ຺ຕິ ເອວໍ ຕິວຄ຺ຄສງ຺ຄຫໍ ຈຕຸຕ຺ຕິໍສສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຏິມຓ຺ຑິຕໍ ຈຕຸສຏ຺ຐິຠາຓວາຣປຣິມາຓໍ ຕນ຺ຕິໍ ສງ຺ຄາຍິຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ທີຆນິກາໂຍ ນາມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ ປຏິຈ຺ຉາເປສຸໍ ‘‘ອາວຸໂສ, ອິມໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ນິສ຺ສິຕເກ ວາເຈຫີ’’ຕິ. ຕໂຕ ອນນ຺ຕຣໍ ອສີຕິຠາຓວາຣປຣິມາຓໍ ມຊ຺ຌິມນິກາຍໍ ສງ຺ຄາຍິຕ຺ວາ ຘມ຺ມເສນາປຕິສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ນິສ຺ສິຕເກ ປຏິຈ຺ຉາເປສຸໍ ‘‘ອິມໍ ຕຸມ຺ເຫ ປຣິຫຣຖາ’’ຕິ. ຕທນນ຺ຕຣໍ ຠາຓວາຣສຕປຣິມາຓໍ ສໍຍຸຕ຺ຕນິກາຍໍ ສງ຺ຄາຍິຕ຺ວາ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣໍ ປຏິຈ຺ຉາເປສຸໍ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິມໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ນິສ຺ສິຕເກ ວາເຈຖາ’’ຕິ. ຕທນນ຺ຕຣໍ ວີສຕິຠາຓວາຣສຕປອມາຓໍ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣນິກາຍໍ ສງ຺ຄາຍິຕ຺ວາ ອນຸຣຸທ຺ຘຕ຺ເຖຣໍ ປຏິຈ຺ຉາເປສຸໍ ‘‘ອິມໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ນິສ຺ສິຕເກ ວາເຈຖາ’’ຕິ.

ຕທນນ຺ຕຣໍ –

‘‘ຘມ຺ມສງ຺ຄຓິໍ ວິຠງ຺ຄຎ຺ຈ, ກຖາວຕ຺ຖຸຎ຺ຈ ປຸຄ຺ຄລໍ;

ຘາຕຸຍມກໍ ປຏ຺ຐານໍ, ອຠິຘມ຺ໂມຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. –

ເອວໍ ສໍວຓ຺ຓິຕໍ ສຸຂຸມຎາຓໂຄຈຣໍ ຕນ຺ຕິໍ ສງ຺ຄາຍິຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ອຠິຘມ຺ມປິຏກໍ ນາມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ອຣຫນ຺ຕສຕານິ ສຊ຺ຌາຍມກໍສຸ. ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ປຖວີກມ຺ໂປ ອໂຫສິ. ຕໂຕ ປຣໍ ຊາຕກໍ ມຫານິທ຺ເທໂສ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ໂຄ ອປທານໍ ສຸຕ຺ຕນິປາໂຕ ຂຸທ຺ທກປາໂຐ ຘມ຺ມປທໍ ອຸທານໍ ອິຕິວຸຕ຺ຕກໍ ວິມານວຕ຺ຖຸ ເປຕວຕ຺ຖຸ ເຖຣຄາຖາ ເຖຣີຄາຖາຕິ ອິມໍ ຕນ຺ຕິໍ ສງ຺ຄາຍິຕ຺ວາ ‘‘ຂຸທ຺ທກຄນ຺ໂຖ ນາມ ອຍ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຕ຺ວາ ອຠິຘມ຺ມປິຏກສ຺ມິໍເຍວ ສງ຺ຄຫໍ ອາໂຣປຍິໍສູຕິ ທີຆຠາຓກາ ວທນ຺ຕິ. ມຊ຺ຌິມຠາຓກາ ປນ ‘‘ຈຣິຍາປິຏກພຸທ຺ຘວໍເສຫິ ສທ຺ຘິໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ຕໍ ຂຸທ຺ທກຄນ຺ຖໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏເກ ປຣິຍາປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຍເມຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ຊາຕກາທິເກ ຂຸທ຺ທກນິກາຍປຣິຍາປນ຺ເນ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຈ ຘມ຺ມນິທ຺ເທສຠູເຕ ຕາທິເສ ອຠິຘມ຺ມປິຏເກ ສງ຺ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ທີຆນິກາຍາທິປ຺ປກາເຣ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏເກ, ນາປິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິນິທ຺ເທສຠູເຕ ວິນຍປິຏເກຕິ. ທີຆຠາຓກາ ‘‘ຊາຕກາທີນໍ ອຠິຘມ຺ມປິຏເກ ສງ຺ຄໂຫ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຈຣິຍາປິຏກພຸທ຺ຘວໍສານຎ຺ເຈຕ຺ຖ ອຄ຺ຄຫຓໍ ຊາຕກຄຕິກຕ຺ຕາ. ມຊ຺ຌິມຠາຓກາ ປນ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ເທສິຕານໍ ຊາຕກາທີນໍ ຍຖານຸໂລມເທສນາຠາວໂຕ ຕາທິເສ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏເກ ສງ຺ຄໂຫ ຍຸຕ຺ໂຕ, ນ ປນ ສຠາວຘມ຺ມນິທ຺ເທສຠູເຕ ຍຖາຘມ຺ມສາສເນ ອຠິຘມ຺ມປິຏເກຕິ ຊາຕກາທີນໍ ສຸຕ຺ຕປຣິຍາປນ຺ນຕໍ ວທນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍຸຕ຺ຕໍ ວິຈາເຣຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຂຸທ຺ທກນິກາຍສ຺ສ ເສສນິກາຍານໍ ວິຍ ອປາກຏຕ຺ຕາ ເສເສ ຐເປຕ຺ວາ ຂຸທ຺ທກນິກາຍໍ ປາກຏໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຂຸທ຺ທກນິກາໂຍ ນາມາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ນິກາເຍສຸ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຂຸທ຺ທກນິກາເຍ.

ເອວໍ ນິມິຕ຺ຕປໂຍຊນກາລເທສກາຣກກຣຓປ຺ປກາເຣຫິ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຕຕ຺ຖ ວວຕ຺ຖາປິເຕສຸ ຘມ຺ມວິນເຍສຸ ນານປ຺ປກາຣໂກສລ຺ລຕ຺ຖໍ ເອກວິຘາທິເຠເທ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕເທຕໍ ສພ຺ພມ຺ປີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອນາວຣຓຎາຓປທຏ຺ຐານໍ ມຄ຺ຄຎາຓໍ ມຄ຺ຄຎາຓປທຏ຺ຐານຎ຺ຈ ອນາວຣຓຎາຓໍ ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ເຕນ ວາຕິ ອຸທານາທິວເສນ ປວຕ຺ຕຘມ຺ມໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ວິມຸຕ຺ຕິຣສນ຺ຕິ ອຣຫຕ຺ຕຜລສ຺ສາທໍ ວິມຸຕ຺ຕິສມ຺ປຕ຺ຕິກໍ ວາ ອຄ຺ຄຜລນິປ຺ຜາທນໂຕ, ວິມຸຕ຺ຕິກິຈ຺ຈໍ ວາ ກິເລສານໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕວິມຸຕ຺ຕິສມ຺ປາທນໂຕ.

ກິຎ຺ຈາປິ ອວິເສເສນ ສພ຺ພມ຺ປິ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ກິເລສວິນຍເນນ ວິນໂຍ, ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊມາເນ ອປາຍປຕນາທິໂຕ ຘາຣເຓນ ຘມ຺ໂມ ຈ ໂຫຕິ, ອິຘາຘິປ຺ເປເຕ ປນ ຘມ຺ມວິນເຍ ນິທ຺ຘາເຣຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ວິນຍປິຏກ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຂນ຺ຘາທິວເສນ ສຠາວຘມ຺ມເທສນາພາຫຸລ຺ລໂຕ ອາຫ ‘‘ອວເສສໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ຘມ຺ໂມ’’ຕິ. ອຖ ວາ ຍທິປິ ຘມ຺ໂມເຍວ ວິນໂຍ ປຣິຍຕ຺ຕິອາທິຠາວໂຕ, ຕຖາປິ ວິນຍສທ຺ທສນ຺ນິຘາໂນ ອຠິນ຺ນາຘິກຣຓຠາເວນ ປຍຸຕ຺ໂຕ ຘມ຺ມສທ຺ໂທ ວິນຍຕນ຺ຕິວິປຣີຕໍ ຕນ຺ຕິໍ ທີເປຕິ ຍຖາ ‘‘ປຸຎ຺ຎຎາຓສມ຺ຠາໂຣ, ໂຄພລີພທ຺ທ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ອເນກຊາຕິສໍສາຣນ຺ຕິ ອຍໍ ຄາຖາ ຠຄວຕາ ອຕ຺ຕໂນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓປທຏ຺ຐານໍ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ເຕນ ເອກູນວີສຕິມສ຺ສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓສ຺ສ ອນນ຺ຕຣໍ ຠາສິຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ອິທໍ ປຐມພຸທ຺ຘວຈນ’’ນ຺ຕິ. ອິທໍ ກິຣ ສພ຺ພພຸທ຺ເຘຫິ ອວິຊຫິຕອຸທານໍ. ອຍມສ຺ສ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ (ຘ. ປ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໕໔) – ອຫໍ ອິມສ຺ສ ອຕ຺ຕຠາວເຄຫສ຺ສ ກາຣກໍ ຕຓ຺ຫາວຑ຺ຒກິໍ ຄເວສນ຺ໂຕ ເຍນ ຎາເຓນ ຕໍ ທຏ຺ຐຸໍ ສກ຺ກາ, ຕສ຺ສ ໂພຘິຎາຓສ຺ສຕ຺ຖາຍ ທີປງ຺ກຣປາທມູເລ ກຕາຠິນີຫາໂຣ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ອເນກຊາຕິສໍສາຣໍ ອເນກຊາຕິສຕສຫສ຺ສສງ຺ຂ຺ຍໍ ສໍສາຣວຏ຺ຏໍ ອນິພ຺ພິສໍ ອນິພ຺ພິສນ຺ໂຕ ຕໍ ຎາຓໍ ອວິນ຺ທນ຺ໂຕ ອລຠນ຺ໂຕເຍວ ສນ຺ຘາວິສ຺ສໍ ສໍສຣິໍ. ຍສ຺ມາ ຊຣາພ຺ຍາຘິມຣຓມິສ຺ສຕາຍ ຊາຕິ ນາເມສາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຸປຄນ຺ຕຸໍ ທຸກ຺ຂາ, ນ ຈ ສາ ຕສ຺ມິໍ ອທິຏ຺ເຐ ນິວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ຄເວສນ຺ໂຕ ສນ຺ຘາວິສ຺ສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ທິຏ຺ໂຐສີຕິ ອິທານິ ມຍາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ເຕນ ທິຏ຺ໂຐ ອສິ. ປຸນ ເຄຫນ຺ຕິ ປຸນ ອິມໍ ອຕ຺ຕຠາວສງ຺ຂາຕໍ ມມ ເຄຫໍ ນ ກາຫສິ ນ ກຣິສ຺ສສິ. ຕວ ສພ຺ພາ ອນວເສສາ ກິເລສຜາສຸກາ ມຍາ ຠຄ຺ຄາ. ອິມສ຺ສ ຕຍາ ກຕສ຺ສ ອຕ຺ຕຠາວເຄຫສ຺ສ ກູຏໍ ອວິຊ຺ຊາສງ຺ຂາຕໍ ກຓ຺ຓິກມຓ຺ຑລໍ ວິສງ຺ຂຕໍ ວິທ຺ຘໍສິຕໍ. ວິສງ຺ຂາຣໍ ນິພ຺ພານໍ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ຄຕໍ ອນຸປວິຏ຺ຐໍ ອິທານິ ມມ ຈິຕ຺ຕໍ, ອຫຎ຺ຈ ຕຓ຺ຫານໍ ຂຍສງ຺ຂາຕໍ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄໍ ອຣຫຕ຺ຕຜລໍ ວາ ອຊ຺ຌຄາ ອຘິຄໂຕ ປຕ຺ໂຕສ຺ມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ປນ ‘‘ວິສງ຺ຂາຣຄຕນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕເມວ ຕຓ຺ຫານໍ ຂຍສງ຺ຂາຕໍ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄໍ ອຣຫຕ຺ຕຜລໍ ວາ ອຊ຺ຌຄາ ອຘິຄໂຕ ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ ເອວມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຍໍ ມນສາ ປວຕ຺ຕິຕຘມ຺ມານໍ ອາທິ. ‘‘ຍທາ ຫເວ ປາຕຸຠວນ຺ຕິ ຘມ຺ມາຕິ ອຍໍ ປນ ວາຈາຍ ປວຕ຺ຕິຕຘມ຺ມານໍ ອາທີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອນ຺ໂຕຊປ຺ປນວເສນ ກິຣ ຠຄວາ ‘‘ອເນກຊາຕິສໍສາຣ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ.

ເກຈີຕິ ຂນ຺ຘກຠາຓກາ. ປຐມໍ ວຸຕ຺ໂຕ ປນ ຘມ຺ມປທຠາຓການໍ ອຘິປ຺ປາໂຍຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຂນ຺ຘກຠາຓກາ ວທນ຺ຕິ ‘‘ຘມ຺ມປທຠາຓການໍ ຄາຖາ ມນສາ ເທສິຕຕ຺ຕາ ຕທາ ມຫໂຕ ຊນສ຺ສ ອຸປກາຣາຍ ນ ໂຫຕິ, ອມ຺ຫາກໍ ປນ ຄາຖາ ວຈີເຠທໍ ກຕ຺ວາ ເທສິຕຕ຺ຕາ ຕທາ ສຸຓນ຺ຕານໍ ເທວພ຺ຣຫ຺ມານໍ ອຸປກາຣາຍ ອໂຫສິ, ຕສ຺ມາ ອິທເມວ ປຐມພຸທ຺ຘວຈນ’’ນ຺ຕິ. ຘມ຺ມປທຠາຓກາ ປນ ‘‘ເທສນາຍ ຊນສ຺ສ ອຸປກາຣານຸປກາຣຠາໂວ ລກ຺ຂຓໍ ນ ໂຫຕິ, ຠຄວຕາ ມນສາ ເທສິຕຕ຺ຕາເຍວ ອິທໍ ປຐມພຸທ຺ຘວຈນ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອຸຠຍມ຺ປິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວິຣຸທ຺ຘໍ ນ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ນນຸ ຈ ຍທິ ‘‘ອເນກຊາຕິສໍສາຣ’’ນ຺ຕິ ມນສາ ເທສິຕໍ, ອຖ ກສ຺ມາ ຘມ຺ມປທອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ຘ. ປ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໕໓-໑໕໔) ‘‘ອເນກຊາຕິສໍສາຣນ຺ຕິ ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຕ຺ຖາ ໂພຘິຣຸກ຺ຂມູເລ ນິສິນ຺ໂນ ອຸທານວເສນ ອຸທາເນຕ຺ວາ ອປຣຠາເຄ ອານນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ປຸຏ຺ໂຐ ກເຖສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ຕຕ຺ຖາປິ ມນສາ ອຸທາເນຕ຺ວາຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ອຖ ວາ ມນສາວ ເທສິຕນ຺ຕິ ເອວໍ ຄຫເຓ ກິໍ ກາຣຓນ຺ຕິ ເຈ? ຍທິ ວຈີເຠທໍ ກຕ຺ວາ ເທສິຕໍ ສິຍາ, ອຸທານປາຬິຍໍ ອາຣຸຬ຺ຫໍ ຠເວຍ຺ຍ, ຕສ຺ມາ ອຸທານປາຬິຍໍ ອນາຣຸຬ຺ຫຠາໂວເຍວ ວຈີເຠທໍ ອກຕ຺ວາ ມນສາ ເທສິຕຠາເວ ກາຣຓນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ຍທາ ຫເວ ປາຕຸຠວນ຺ຕິ ຘມ຺ມາຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິສທ຺ໂທ ອາທິອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ‘‘ອາຕາປິໂນ ຌາຍໂຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ, ອຖສ຺ສ ກງ຺ຂາ ວປຍນ຺ຕິ ສພ຺ພາ. ຍໂຕ ປຊານາຕິ ສເຫຕຸຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ອາທິຄາຖາຕ຺ຕຍໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອຸທານຄາຖນ຺ຕິ ປນ ຊາຕິຍາ ເອກວຈນໍ, ຕຕ຺ຖາປິ ປຐມຄາຖໍເຍວ ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖ ປນ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ຂນ຺ຘເກ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ປາຏິປທທິວເສຕິ ອິທໍ ‘‘ສພ຺ພຎ຺ຎຸຠາວປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ນ ເອເຕນ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ, ‘‘ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນາ’’ຕິ ເອເຕນ ປນ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ວິສາຂປຸຓ຺ຓມາຍເມວ ຫິ ຠຄວາ ປຈ຺ຈູສສມເຍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ໂຕຕິ. ໂສມນສ຺ສມຍຎາເຓນາຕິ ໂສມນສ຺ສສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຎາເຓນ. ອາມນ຺ຕຍາມີຕິ ນິເວທຍາມິ, ໂພເຘມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຍຘມ຺ມາຕິ ອນິຈ຺ຈລກ຺ຂຓມຸເຂນ ທຸກ຺ຂານຕ຺ຕລກ຺ຂຓມ຺ປິ ສງ຺ຂາຣານໍ ວິຠາເວຕິ ‘‘ຍທນິຈ຺ຈໍ ຕໍ ທຸກ຺ຂໍ, ຍໍ ທຸກ຺ຂໍ ຕທນຕ຺ຕາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໑໕) ວຈນໂຕ. ລກ຺ຂຓຕ຺ຕຍວິຠາວນນເຍເນວ ຕທາຣມ຺ມຓໍ ວິປສ຺ສນໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ສພ຺ພຕິຕ຺ຖິຍານໍ ອວິສຍຠູຕໍ ພຸທ຺ຘາເວຓິກໍ ຈຕຸສຈ຺ຈກມ຺ມຏ຺ຐານາຘິຏ຺ຐານໍ ອວິປຣີຕໍ ນິພ຺ພານຄາມິນິໍ ປຏິປທໍ ປກາເສຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອິທານິ ຕຕ຺ຖ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ນິໂຍເຊຕິ ‘‘ອປ຺ປມາເທນ ສມ຺ປາເທຖາ’’ຕິ. ອຖ ວາ ‘‘ວຍຘມ຺ມາ ສງ຺ຂາຣາ’’ຕິ ເອເຕນ ສງ຺ເຂເປນ ສໍເວເຊຕ຺ວາ ‘‘ອປ຺ປມາເທນ ສມ຺ປາເທຖາ’’ຕິ ສງ຺ເຂເປເນວ ນິຣວເສສໍ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ. ອປ຺ປມາທປທຎ຺ຫິ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫິຕໍ ເກວລປຣິປຸຓ຺ຓໍ ສາສນໍ ປຣິຍາທິຍິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ. ອນ຺ຕເຣຕິ ອນ຺ຕຣາເຬ, ເວມຊ຺ເຌຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍຖາ ກມ຺ມເມວ ກມ຺ມນ຺ຕໍ, ເອວໍ ສຸຕ຺ຕເມວ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອສງ຺ຄີຕນ຺ຕິ ສງ຺ຄີຕິກ຺ຂນ຺ຘກກຖາວຕ຺ຖຸປ຺ປກຣຓາທິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ສຸຠສຸຕ຺ຕມ຺ປິ ປຐມສງ຺ຄີຕິຍໍ ອສງ຺ຄີຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ‘‘ປຐມສງ຺ຄີຕິໂຕ ປຸເຣຕຣເມວ ຫິ ອາຍສ຺ມຕາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ເຊຕວເນ ວິຫຣນ຺ເຕນ ສຸຠສ຺ສ ມາຓວສ຺ສ ເທສິຕ’’ນ຺ຕິ ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸຠສຸຕ຺ຕໍ ປນ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕໍ – ເອກໍ ສມຍໍ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ ເຊຕວເນ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ ອຈິຣປຣິນິພ຺ພຸເຕ ຠຄວຕີ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໔໔໔) ອາຄຕໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕ’’ນ຺ຕິອາທິວຈນໍ ປຐມສງ຺ຄີຕິຍໍ ອາຍສ຺ມຕາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖເຣເນວ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕຣູປໍ ນ ໂຫຕິ. ນ ຫິ ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ສຍເມວ ສຸຠສຸຕ຺ຕໍ ເທເສຕ຺ວາ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ວທຕິ. ເອວໍ ປນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ ‘‘ເອກມິທາຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ສມຍໍ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣາມິ ເຊຕວເນ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ອາຣາເມ’’ຕິ, ຕສ຺ມາ ທຸຕິຍຕຕິຍສງ຺ຄີຕິກາຣເກຫິ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ສຸຠສຸຕ຺ຕໍ ສງ຺ຄີຕິມາໂຣປິຕໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ. ອຖ ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖຣສ຺ສ ເອວມຘິປ຺ປາໂຍ ສິຍາ ‘‘ອານນ຺ທຕ຺ເຖເຣເນວ ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ສຸຠສຸຕ຺ຕໍ ປຐມສງ຺ຄີຕິໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ຕນ຺ຕິໍ ຐເປຕຸກາເມຫິ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣາທີຫິ ອຎ຺ເຎສຸ ສຸຕ຺ເຕສຸ ອາຄຕນເຍເນວ ‘ເອວໍ ເມ ສຸຕ’ນ຺ຕິອາທິນາ ຕນ຺ຕິ ຐປິຕາ’’ຕິ, ເອວໍ ສຕິ ຍຸຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ອຖ ວາ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ສຸຠສຸຕ຺ຕໍ ສຍໍ ເທເສນ຺ໂຕປິ ສາມຎ຺ຎຜລາທີສຸ ຠຄວຕາ ເທສິຕນເຍເນວ ເທເສສີຕິ ຠຄວໂຕ ສມ຺ມຸຂາ ລທ຺ຘນເຍ ຐຕ຺ວາ ເທສິຕຕ຺ຕາ ຠຄວຕາ ເທສິຕໍ ຘມ຺ມໍ ອຕ຺ຕນິ ອທຫນ຺ໂຕ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫາຕິ ເອວມຘິປ຺ປາໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອຸຠຍານິ ປາຕິໂມກ຺ຂານີຕິ ຠິກ຺ຂຸຠິກ຺ຂຸນີປາຕິໂມກ຺ຂວເສນ. ທ຺ເວ ວິຠງ຺ຄານີຕິ ຠິກ຺ຂຸຠິກ຺ຂຸນີວິຠງ຺ຄວເສເນວ ທ຺ເວ ວິຠງ຺ຄານິ. ທ຺ວາວີສຕິ ຂນ຺ຘການີຕິ ມຫາວຄ຺ຄຈູຬວຄ຺ເຄສຸ ອາຄຕານິ ທ຺ວາວີສຕິ ຂນ຺ຘການິ. ໂສຬສປຣິວາຣາຕິ ໂສຬສຫິ ປຣິວາເຣຫິ ອຸປລກ຺ຂິຕຕ຺ຕາ ໂສຬສປຣິວາຣາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ປຣິວາຣປາຬິຍໍ ‘‘ຍໍ ເຕນ ຠຄວຕາ ຊານຕາ ປສ຺ສຕາ ອຣຫຕາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ປຐມໍ ປາຣາຊິກໍ ກຕ຺ຖ ປຎ຺ຎຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ປຣິ. ໑) ປຎ຺ຎຕ຺ຕິວາໂຣ, ຕໂຕ ປຣໍ ‘‘ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວນ຺ໂຕ ກຕິ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທິນາ (ປຣິ. ໑໕໗) ກຕາປຕ຺ຕິວາໂຣ, ‘‘ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ຈຕຸນ຺ນໍ ວິປຕ຺ຕີນໍ ກຕິ ວິປຕ຺ຕິໂຍ ຠຊນ຺ຕີ’’ຕິອາທິປ຺ປເຠໂທ (ປຣິ. ໑໘໒) ວິປຕ຺ຕິວາໂຣ, ‘‘ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘານໍ ກຕິຫິ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ເຘຫິ ສງ຺ຄຫິຕາ’’ຕິອາທິປ຺ປເຠໂທ (ປຣິ. ໑໘໓) ສງ຺ຄຫວາໂຣ, ‘‘ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ຉນ຺ນໍ ອາປຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐານານໍ ກຕິຫິ ສມຸຏ຺ຐາເນຫິ ສມຸຏ຺ຐນ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ (ປຣິ. ໑໘໔) ສມຸຏ຺ຐານວາໂຣ, ‘‘ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຘິກຣຓານໍ ກຕມໍ ອຘິກຣຓ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ປຣິ. ໑໘໕) ອຘິກຣຓວາໂຣ, ‘‘ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ສມຖານໍ ກຕິຫິ ສມເຖຫິ ສມ຺ມນ຺ຕີ’’ຕິອາທິປ຺ປເຠໂທ (ປຣິ. ໑໘໖) ສມຖວາໂຣ, ຕທນນ຺ຕຣໍ ສມຸຈ຺ຈຍວາໂຣ ຈາຕິ ອຏ຺ຐ ວາຣາ ວຸຕ຺ຕາ. ຕໂຕ ປຣໍ ‘‘ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວນປຈ຺ຈຍາ ປາຣາຊິກໍ ກຕ຺ຖ ປຎ຺ຎຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ປຣິ. ໑໘໘) ນເຍນ ປຸນ ປຈ຺ຈຍວເສນ ເອໂກ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິວາໂຣ, ຕສ຺ສ ວເສນ ປຸຣິມສທິສາ ເອວ ກຕາປຕ຺ຕິວາຣາທໂຍ ສຕ຺ຕ ວາຣາຕິ ເອວໍ ອປເຣປິ ອຏ຺ຐ ວາຣາ ວຸຕ຺ຕາ. ອິຕິ ອິມານິ ອຏ຺ຐ, ປຸຣິມານິປິ ອຏ຺ຐາຕິ ມຫາວິຠງ຺ເຄ ໂສຬສ ວາຣາ ທສ຺ສິຕາ. ຕໂຕ ປຣໍ ເຕເນວ ນເຍນ ຠິກ຺ຂຸນິວິຠງ຺ເຄປິ ໂສຬສ ວາຣາ ອາຄຕາຕິ ອິເມຫິ ໂສຬສຫິ ວາເຣຫິ ອຸປລກ຺ຂິຕຕ຺ຕາ ໂສຬສປຣິວາຣາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂປຕ຺ຖເກສຸ ປນ ກຕ຺ຖຈິ ‘‘ປຣິວາໂຣ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ທິສ຺ສຕິ, ພຫູສຸ ປນ ໂປຕ຺ຖເກສຸ ທີຆນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍໍ ອຠິຘມ຺ມຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ‘‘ໂສຬສປຣິວາຣາ’’ຕິ ເອວເມວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຍມ຺ປິ ປາໂຐ ນ ສກ຺ກາ ປຏິພາຫິຕຸນ຺ຕິ ຕສ຺ເສວຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ.

ພ຺ຣຫ຺ມຊາລາທິຈຕຸຕ຺ຕິໍສສຸຕ຺ຕສງ຺ຄໂຫຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລສຸຕ຺ຕາທີນິ ຈຕຸຕ຺ຕິໍສ ສຸຕ຺ຕານິ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ, ເອເຕນາຕິ ວາ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລາທິຈຕຸຕ຺ຕິໍສສຸຕ຺ຕສງ຺ຄໂຫ. ວຸຕ຺ຕປ຺ປມາຓານໍ ວາ ສຸຕ຺ຕານໍ ສງ຺ຄໂຫ ເອຕສ຺ສາຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລາທິຈຕຸຕ຺ຕິໍສສຸຕ຺ຕສງ຺ຄໂຫຕິ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ວິວິຘວິເສສນຍຕ຺ຕາຕິ ອິມິສ຺ສາ ຄາຖາຍ ອຕ຺ຖໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ວິວິຘາ ຫີ’’ຕິອາທິ. ທຬ຺ຫີກມ຺ມສິຖິລກຣຓປ຺ປໂຍຊນາຕິ ຍຖາກ຺ກມໍ ໂລກວຊ຺ເຊສຸ ສິກ຺ຂາປເທສຸ ທຬ຺ຫີກມ຺ມປ຺ປໂຍຊນາ, ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ເຊສຸ ສິຖິລກຣຓປ຺ປໂຍຊນາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຊ຺ຌາຈາຣນິເສຘນໂຕຕິ ສຎ຺ຎມເວລໍ ອຕິຠວິຕ຺ວາ ປວຕ຺ໂຕ ອາຈາໂຣ ອຊ຺ຌາຈາໂຣ, ວີຕິກ຺ກໂມ, ຕສ຺ສ ນິເສຘນໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຕິ ວິວິຘນຍຕ຺ຕາທິເຫຕຸນາ. ເອຕນ຺ຕິ ‘‘ວິວິຘວິເສສນຍຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິຄາຖາວຈນໍ. ເອຕສ຺ສາຕິ ວິນຍສ຺ສ. ອິຕຣໍ ປນາຕິ ສຸຕ຺ຕໍ.

ອິທານິ ອຕ຺ຖານໍ ສູຈນໂຕຕິອາທິຄາຖາຍ ອຕ຺ຖໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຕຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ. ອຕ຺ຕຕ຺ຖປຣຕ຺ຖາທິເຠເທຕິ ໂຍ ຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ ສຊ຺ຌາຍຕິ ສຸຓາຕິ ວາເຈຕິ ຈິນ຺ເຕຕິ ເທເສຕິ ຈ, ສຸຕ຺ເຕນ ສງ຺ຄຫິໂຕ ສີລາທິອຕ຺ໂຖ ຕສ຺ສປິ ໂຫຕິ, ເຕນ ປຣສ຺ສ ສາເຘຕພ຺ພໂຕ ປຣສ຺ສປິ ໂຫຕີຕິ ຕທຸຠຍໍ ຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ ສູເຈຕິ ທີເປຕິ. ຕຖາ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກຕ຺ເຖ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣຕ຺ເຖ ຈາຕິ ເອວມາທິເຠເທ ອຕ຺ເຖ ອາທິສທ຺ເທນ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອຕ຺ຖສທ຺ໂທ ຈາຍໍ ຫິຕປຣິຍາຍວຈໂນ, ນ ຠາສິຕຕ຺ຖວຈໂນ. ຍທິ ສິຍາ, ສຸຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕໂນປິ ຠາສິຕຕ຺ຖໍ ສູເຈຕິ ປຣສ຺ສປີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ ສິຍາ, ສຸຕ຺ເຕນ ຈ ໂຍ ອຕ຺ໂຖ ປກາສິໂຕ, ໂສ ຕສ຺ເສວ ໂຫຕິ, ນ ເຕນ ປຣຕ຺ໂຖ ສູຈິໂຕ ໂຫຕີຕິ. ເຕນ ສູເຈຕພ຺ພສ຺ສ ປຣຕ຺ຖສ຺ສ ນິວຕ຺ເຕຕພ຺ພສ຺ສ ອຠາວາ ອຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓຎ຺ຈ ນ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ. ອຕ຺ຕຕ຺ຖປຣຕ຺ຖວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ຠາສິຕຕ຺ຖສ຺ສ ອຠາວາ ອາທິຄ຺ຄຫຓຎ຺ຈ ນ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ຫິຕປຣິຍາຍສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສຸຕ຺ເຕ ອສມ຺ຠວໂຕ ສຸຕ຺ຕາຘາຣສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວເສນ ອຕ຺ຕຕ຺ຖປຣຕ຺ຖາ ວຸຕ຺ຕາ.

ອຖ ວາ ສຸຕ຺ຕໍ ອນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ເຍ ອຕ຺ຕຕ຺ຖາທໂຍ ອຕ຺ຖປ຺ປເຠທາ ‘‘ນ ຫຎ຺ຎທຕ຺ຖຕ຺ຖິ ປສໍສລາຠາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ປທສ຺ສ ນິທ຺ເທເສ (ມຫານິ. ໖໓) ວຸຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕຕ຺ໂຖ, ປຣຕ຺ໂຖ, ອຸຠຍຕ຺ໂຖ, ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິໂກ ອຕ຺ໂຖ, ສມ຺ປຣາຍິໂກ ອຕ຺ໂຖ, ອຸຕ຺ຕາໂນ ອຕ຺ໂຖ, ຄມ຺ຠີໂຣ ອຕ຺ໂຖ, ຄຸຬ຺ໂຫ ອຕ຺ໂຖ, ປຏິຈ຺ຉນ຺ໂນ ອຕ຺ໂຖ, ເນຍ຺ໂຍ ອຕ຺ໂຖ, ນີໂຕ ອຕ຺ໂຖ, ອນວຊ຺ໂຊ ອຕ຺ໂຖ, ນິກ຺ກິເລໂສ ອຕ຺ໂຖ, ໂວທາໂນ ອຕ຺ໂຖ, ປຣມຕ຺ໂຖຕິ, ເຕ ອຕ຺ເຖ ສຸຕ຺ຕໍ ສູເຈຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ຕຖາ ຫິ ກິຎ຺ຈາປິ ສຸຕ຺ຕນິຣເປກ຺ຂໍ ອຕ຺ຕຕ຺ຖາທໂຍ ວຸຕ຺ຕາ ສຸຕ຺ຕຕ຺ຖຠາເວນ ອນິທ຺ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ, ເຕສຸ ປນ ເອໂກປິ ອຕ຺ຖປ຺ປເຠໂທ ສຸຕ຺ເຕນ ທີເປຕພ຺ພຕໍ ນາຕິກ຺ກມຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕ ອຕ຺ເຖ ສຸຕ຺ຕໍ ສູເຈຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິມສ຺ມິຎ຺ຈ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ອຕ຺ຖ-ສທ຺ໂທຍໍ ຠາສິຕຕ຺ຖປຣິຍາໂຍປິ ໂຫຕິ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ປຸຣິມກາ ປຎ຺ຈ ອຕ຺ຖປ຺ປເຠທາ ຫິຕປຣິຍາຍາ, ຕໂຕ ປເຣ ຉ ຠາສິຕຕ຺ຖເຠທາ, ປຈ຺ຉິມກາ ປນ ອຸຠຍສຠາວາ. ຕຕ຺ຖ ທຸຣຘິຄມຕາຍ ວິຠາວເນ ອຄາຘຠາໂວ ຄມ຺ຠີໂຣ, ນ ວິວໂຏ ຄຸຬ຺ໂຫ, ມູລຸທກາທໂຍ ວິຍ ປໍສຸນາ ອກ຺ຂຣສນ຺ນິເວສາທິນາ ຕິໂຣຫິໂຕ ປຏິຈ຺ຉນ຺ໂນ. ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ຎາເປຕພ຺ໂພ ເນຍ຺ໂຍ, ຍຖາຣຸຕວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພ ນີໂຕ. ອນວຊ຺ຊນິກ຺ກິເລສໂວທານາ ປຣິຍາຍວເສນ ວຸຕ຺ຕາ, ກຸສລວິປາກກິຣິຍຘມ຺ມວເສນ ວາ. ປຣມຕ຺ໂຖ ນິພ຺ພານໍ, ຘມ຺ມານໍ ອວິປຣີຕສຠາໂວ ເອວ ວາ.

ອຖ ວາ ອຕ຺ຕນາ ຈ ອປ຺ປິຈ຺ໂຉ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ຕຕ຺ຖໍ, ອປ຺ປິຈ຺ຉາກຖຎ຺ຈ ປເຣສໍ ກຕ຺ຕາ ໂຫຕີຕິ ປຣຕ຺ຖໍ ສູເຈຕິ. ເອວໍ ‘‘ອຕ຺ຕນາ ຈ ປາຓາຕິປາຕາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິອາທີນິ (ອ. ນິ. ໔.໙໙) ສຸຕ຺ຕານິ ໂຍເຊຕພ຺ພານິ. ວິນຍາຠິຘມ຺ເມຫິ ຈ ວິເສເສຕ຺ວາ ສຸຕ຺ຕສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ, ຕສ຺ມາ ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍວສປ຺ປວຕ຺ຕາຍ ເທສນາຍ ອຕ຺ຕຫິຕປຣຫິຕາທີນິ ສາຕິສຍໍ ປກາສິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ ຕປ຺ປຘານຠາວໂຕ, ນ ອາຓາຘມ຺ມສຠາວວສປ຺ປວຕ຺ຕາຍາຕິ ອິທເມວ ອຕ຺ຖານໍ ສູຈນໂຕ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສຸຕ຺ຕາຄຕໍ ສຸຕ຺ຕປຣິຍາປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ (ປາຈິ. ໖໕໕) ຈ ‘‘ສກວາເທ ປຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕສຕານີ’’ຕິ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ນິທານກຖາ) ຈ ເອວມາທີສຸ ສຸຕ຺ຕສທ຺ໂທ ອຸປຈຣິໂຕຕິ ຄເຫຕພ຺ໂພ.

ສຸຕ຺ເຕສຸ ອາຓາຘມ຺ມສຠາວາ ຈ ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍໍ ອນຸວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ນ ວິນຍາຠິຘມ຺ເມສຸ ວິຍ ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສໂຍ ອາຓາຘມ຺ມສຠາເວ, ຕສ຺ມາ ເວເນຍ຺ຍານໍ ເອກນ຺ຕຫິຕປຏິລາຠສໍວຕ຺ຕນິກາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນາ ໂຫຕີຕິ ‘‘ສຸວຸຕ຺ຕາ ເຈຕ຺ຖ ອຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ເອກນ຺ຕຫິຕປຏິລາຠສໍວຕ຺ຕນິກາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນາ’’ຕິ ອິທມ຺ປິ ເວເນຍ຺ຍານໍ ຫິຕສມ຺ປາປເນ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນາຍ ຕປ຺ປຣຠາວໍເຍວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕປ຺ປຣຠາໂວ ຈ ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍານຸໂລມໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເຕເນວາຫ ‘‘ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍານຸໂລເມນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ’’ຕິ. ວິນຍເທສນໍ ວິຍ ອິສ຺ສຣຠາວໂຕ ອາຓາປຕິຏ຺ຐາປນວເສນ ອເທເສຕ຺ວາ ເວເນຍ຺ຍານໍ ອຊ຺ຌາສຍານຸໂລເມນ ຈຣິຍານຸຣູປໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເທສິຕຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອນຸປຸພ຺ພສິກ຺ຂາທິວເສນ ກາລນ຺ຕເຣ ອຠິນິປ຺ຜຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ສສ຺ສມິວ ຜລ’’ນ຺ຕິ. ປສວຕີຕິ ຜລຕິ, ນິປ຺ຜາເທຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປາຍສມງ຺ຄີນໍເຍວ ນິປ຺ຜຊ຺ຊນຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເຘນຸ ວິຍ ຂີຣ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ເຘນຸໂຕປິ ຫິ ອຸປາຍວນ຺ຕານໍເຍວ ຂີຣປຏິລາໂຠ ໂຫຕິ. ອນຸປາເຍນ ຫິ ອກາເລ ອຊາຕວຈ຺ຉໍ ເຘນຸໍ ໂທຫນ຺ໂຕ ກາເລປິ ວາ ວິສາຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ໂທຫນ຺ໂຕ ເນວ ຂີຣໍ ປຏິລຠຕິ. ‘‘ສຸຕ຺ຕາຓາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ປກາເສຕຸໍ ‘‘ສຸຏ຺ຐຸ ຈ ເນ ຕາຍຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສຸຕ຺ຕສຠາຄນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕສທິສໍ. ສຸຕ຺ຕສຠາຄຕໍເຍວ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຍຖາ ຫີ’’ຕິອາທິ. ຕຈ຺ຉການໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຑ຺ຒກີນໍ ກາຬສຸຕ຺ຕໍ. ປມາຓໍ ໂຫຕີຕິ ຕທນຸສາເຣນ ຕຈ຺ຉນໂຕ. ເອວເມຕມ຺ປິ ວິຎ຺ຎູນນ຺ຕິ ຍຖາ ກາຬສຸຕ຺ຕໍ ປສາເຣຕ຺ວາ ສຎ຺ຎາເຓ ກເຕ ຄເຫຕພ຺ພໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕພ຺ພຎ຺ຈ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ເອວໍ ວິວາເທສຸ ອຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ສຸຕ຺ເຕ ອານີຕມຕ຺ເຕ ‘‘ອິທໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ອິທໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎູນໍ ປາກຏຕ຺ຕາ ວິວາໂທ ວູປສມ຺ມຕີຕິ ເອຕມ຺ປິ ສຸຕ຺ຕໍ ວິຎ຺ຎູນໍ ປມາຓໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທານິ ອຎ຺ຎຖາປິ ສຸຕ຺ຕສຠາຄຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຍຖາ ຈາ’’ຕິອາທິ. ສຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ປມາຓຕ຺ຕາ ສງ຺ຄາຫກຕ຺ຕາ ຈ ສຸຕ຺ຕມິວ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອຕ຺ຕຕ຺ຖາທິວິຘາເນ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ປມາຓຠາໂວ ອຕ຺ຕຕ຺ຖາທີນໍເຍວ ຈ ສງ຺ຄາຫກຕ຺ຕໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ ຕທຕ຺ຖປ຺ປກາສນປຘານຕ຺ຕາ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ. ວິນຍາຠິຘມ຺ເມຫິ ວິເສສຕ຺ຕຎ຺ຈ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເອຕນ຺ຕິ ‘‘ອຕ຺ຖານໍ ສູຈນໂຕ’’ຕິອາທິກໍ ອຕ຺ຖວຈນໍ. ເອຕສ຺ສາຕິ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ.

ຍນ຺ຕິ ຍສ຺ມາ. ເອຕ຺ຖາຕິ ອຠິຘມ຺ເມ. ອຠິກ຺ກມນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຠິ-ສທ຺ໂທ ກມນກິຣິຍາຍ ວຸຑ຺ຒິຠາວໍ ອຕິເຣກຕໍ ທີເປຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຠິກ຺ກມນ຺ຕີຕິອາທີສຸ ວຸຑ຺ຒິຍໍ ອາຄໂຕ’’ຕິ. ອຠິຎ຺ຎາຕາຕິ ອຑ຺ຒຈນ຺ທາທິນາ ເກນຈິ ສຎ຺ຎາເຓນ ຎາຕາ ປຎ຺ຎາຕາ ປາກຏາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຑ຺ຒຈນ຺ທາທິຠາໂວ ຫິ ຣຕ຺ຕິຍາ ອຸປລກ຺ຂຓວເສນ ສຎ຺ຎາຓໍ ໂຫຕິ, ຍສ຺ມາ ອຑ຺ໂຒ ຈນ຺ໂທ, ຕສ຺ມາ ອຏ຺ຐມີ, ຍສ຺ມາ ອູໂນ, ຕສ຺ມາ ຈາຕຸທ຺ທສີ, ຍສ຺ມາ ປຸຓ຺ໂຓ, ຕສ຺ມາ ປນ຺ນຣສີຕິ. ອຠິລກ຺ຂິຕາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ອຍເມວຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຠິລກ຺ຂິຕສທ຺ທປຣິຍາໂຍ ອຠິຎ຺ຎາຕສທ຺ໂທຕິ ອາຫ ‘‘ອຠິຎ຺ຎາຕາ ອຠິລກ຺ຂິຕາຕິອາທີສຸ ລກ຺ຂເຓ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ວາຈກສທ຺ທນ຺ຕຣສນ຺ນິຘາເນນ ນິປາຕານໍ ຕທຕ຺ຖໂຊຕກມຕ຺ຕຕ຺ຕາ ລກ຺ຂິຕສທ຺ທຕ຺ຖໂຊຕໂກ ອຠິສທ຺ໂທ ລກ຺ຂເຓ ວຕ຺ຕຕີຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ຣາຊາຠິຣາຊາຕິ ຣາຊູຫິ ປູເຊຕຸໍ ອຣໂຫ ຣາຊາ. ປູຊິເຕຕິ ປູຊາຣເຫ.

ອຠິຘມ຺ເມຕິ ‘‘ສຸປິນນ຺ເຕນ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິຍາ ອນາປຕ຺ຕິຠາເວປິ ອກຸສລເຈຕນາ ອຸປລພ຺ຠຕີ’’ຕິອາທິນາ ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ສງ຺ກຣວິຣຫິເຕ ຘມ຺ເມ. ‘‘ປຸພ຺ພາປຣວິໂຣຘາຠາວໂຕ ຘມ຺ມານໍເຍວ ຈ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສງ຺ກຣວິຣຫິເຕ ຘມ຺ເມ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ປາຓາຕິປາໂຕ ອກຸສລ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທີສຸ ຈ ມຣຓາຘິປ຺ປາຍສ຺ສ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍຸປຈ຺ເຉທກປໂຍຄສມຸຏ຺ຐາປິກາ ເຈຕນາ ອກຸສລໍ, ນ ປາຓສງ຺ຂາຕຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອຸປຈ຺ເຉທສງ຺ຂາໂຕ ອຕິປາໂຕ, ຕຖາ ອທິນ຺ນສ຺ສ ປຣສນ຺ຕກສ຺ສ ອາທານສງ຺ຂາຕາ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ອພ຺ຍາກໂຕ ຘມ຺ໂມ, ຕໍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐາປິກາ ເຖຍ຺ຍເຈຕນາ ອກຸສໂລ ຘມ຺ໂມຕິ ເອວມາທິນາປິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສງ຺ກຣວິຣຫິເຕ ຘມ຺ເມຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຠິວິນເຍຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຊາຕຣູປຣຊຕໍ ນ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ໂຕ ວິນເຍ ວິເນຕິ ນາມ. ເອຕ຺ຖ ‘‘ເອວໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫໂຕ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ເອວໍ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ວທນ຺ໂຕ ຈ ອຠິວິນເຍ ວິເນຕິ ນາມາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ຊາຕຣູປຣຊຕໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ປຣສນ຺ຕກໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ຍຖາວຕ຺ຖຸ ປາຣາຊິກຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍທຸກ຺ກເຏສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ, ຠຓ຺ຑາຄາຣິກສີເສນ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ອຕ຺ຕຕ຺ຖາຍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ເກວລໍ ໂລລຕາຍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ອນາມາສທຸກ຺ກຏໍ, ຣູປິຍຉຑ຺ຑກສ຺ສ ສມ຺ມຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ເອວໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສງ຺ກຣວິຣຫິເຕ ວິນເຍ ປຏິພໂລ ວິເນຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຠິກ຺ກນ຺ເຕນາຕິ ເອຕ຺ຖ ກນ຺ຕິຍາ ອຘິກຕ຺ຕໍ ອຠິສທ຺ໂທ ທີເປຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຘິເກ’’ຕິ.

ນນຸ ຈ ‘‘ອຠິກ຺ກມນ຺ຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຠິສທ຺ໂທ ກມນກິຣິຍາຍ ວຸຑ຺ຒິຠາວໍ ອຕິເຣກຕໍ ທີເປຕິ, ‘‘ອຠິຎ຺ຎາຕາ ອຠິລກ຺ຂິຕາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຎາຓລກ຺ຂຓກິຣິຍານໍ ສຸປາກຏຕ຺ຕາ ວິເສສໍ, ‘‘ອຠິກ຺ກນ຺ເຕນາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ກນ຺ຕິຍາ ອຘິກຕ຺ຕໍ ວິສິຏ຺ຐຕໍ ທີເປຕີຕິ ອິທໍ ຕາວ ຍຸຕ຺ຕໍ ກິຣິຍາວິເສສກຕ຺ຕາ ອຸປສຄ຺ຄສ຺ສ, ‘‘ອຠິຣາຊາ ອຠິວິນໂຍ’’ຕິ ປນ ປູຊິຕປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນສຸ ຣາຊວິນເຍສຸ ອຠິສທ຺ໂທ ວຕ຺ຕຕີຕິ ກຖເມຕໍ ຍຸຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ເຈ? ອິຘາປິ ນຕ຺ຖິ ໂທໂສ ປູຊນປຣິຈ຺ເຉທນກິຣິຍາທີປນໂຕ, ຕາຫິ ຈ ກິຣິຍາຫິ ຣາຊວິນຍານໍ ຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ເອຕ຺ຖ ອຕິມາລາທີສຸ ອຕິສທ຺ໂທ ວິຍ ອຠິສທ຺ໂທ ສຫ ສາຘເນນ ກິຣິຍໍ ວທຕີຕິ ອຠິຣາຊອຠິວິນຍສທ຺ທາ ສິທ຺ຘາ, ເອວໍ ອຠິຘມ຺ມສທ຺ເທ ອຠິສທ຺ໂທ ສຫ ສາຘເນນ ວຸຑ຺ຒິຍາທິກິຣິຍໍ ທີເປຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ເອຕ຺ຖ ຈາຕິ ອຠິຘມ຺ເມ. ຠາເວຕີຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວຑ຺ຒນໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຜຣິຕ຺ວາຕິ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ວຑ຺ຒນໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຸຑ຺ຒິມນ຺ໂຕຕິ ຠາວນາຜຣຓວຸຑ຺ຒີຫິ ວຸຑ຺ຒິມນ຺ໂຕປິ ຘມ຺ມາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາຣມ຺ມຓາທີຫີຕິ ອາຣມ຺ມຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕກມ຺ມທ຺ວາຣປຏິປທາທີຫິ. ລກ຺ຂຓີຍຕ຺ຕາຕິ ສຎ຺ຊານິຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ເອກນ຺ຕໂຕ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມານໍເຍວ ປູຊາຣຫຕ຺ຕາ ‘‘ເສກ຺ຂາ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທິນາ ໂລກຸຕ຺ຕຣາເຍວ ປູຊິຕາຕິ ທສ຺ສິຕາ. ສຠາວປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາຕິ ຜຸສນາທິສຠາເວນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ. ອຘິກາປິ ຘມ຺ມາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ກາມາວຈເຣຫິ ມຫນ຺ຕຠາວໂຕ ມຫຄ຺ຄຕາ ຘມ຺ມາປິ ອຘິກາ ນາມ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຘິກາ ຘມ຺ມາ ວຸຕ຺ຕາ.

ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອວິສິຏ຺ຐນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວິນຍາທີສຸ ຕີສຸ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວິສິຏ຺ເຐສຸ ຍໍ ອວິສິຏ຺ຐໍ ສມານໍ, ຕໍ ປິຏກສທ຺ທນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິນຍາທໂຍ ຫິ ຕໂຍ ສທ຺ທາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ວິສິຏ຺ຐາ ນາມ, ປິຏກສທ຺ໂທ ປນ ເຕຫິ ຕີຫິປິ ສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ອວິສິຏ຺ໂຐຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ມາ ປິຏກສມ຺ປທາເນນາຕິ ປາຬິສມ຺ປທານວເສນ ມາ ຄຓ຺ຫຖາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກຸທາລຎ຺ຈ ປິຏກຎ຺ຈ ກຸທາລປິຏກໍ. ຕຕ຺ຖ ກຸ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຖວີ, ຕສ຺ສາ ທາລນໂຕ ວິທາລນໂຕ ອໂຍມໂຍ ອຸປກຣຓວິເສໂສ ກຸທາລໍ ນາມ, ຕາລປຓ຺ຓເວຕ຺ຕລຕາທີຫິ ກໂຕ ຠາຊນວິເສໂສ ປິຏກໍ ນາມ, ຕໍ ອາທາຍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາວຸຕ຺ເຕນາຕິ ‘‘ເອວໍ ທຸວິຘຕ຺ເຖນາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ.

ເທສນາສາສນກຖາເຠທນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກເຖຕພ຺ພານໍ ອຕ຺ຖານໍ ເທສກາຍຕ຺ເຕນ ອາຓາທິວິຘິນາ ອຠິສຊ຺ຊນໍ ປໂພຘນໍ ເທສນາ. ສາສິຕພ຺ພປຸຄ຺ຄລຄເຕນ ຍຖາປຣາຘາທິນາ ສາສິຕພ຺ພຠາເວນ ອນຸສາສນໍ ວິນຍນໍ ສາສນໍ. ກເຖຕພ຺ພສ຺ສ ສໍວຣາສໍວຣາທິໂນ ອຕ຺ຖສ຺ສ ກຖນໍ ວຈນປຏິພທ຺ຘຕາກຣຓໍ ກຖາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕສ຺ມາ ເທສິຕາຣໍ ຠຄວນ຺ຕມເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ເທສນາ, ສາສິຕພ຺ພປຸຄ຺ຄລວເສນ ສາສນໍ, ກເຖຕພ຺ພສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວເສນ ກຖາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ເທສນາທີນໍ ນານາກຣຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກິຎ຺ຈາປິ ເທສນາທໂຍ ເທເສຕພ຺ພາທິນິຣເປກ຺ຂາ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ອາຓາທໂຍ ປນ ວິເສສໂຕ ເທສກາທິອຘີນາຕິ ຕໍຕໍວິເສສໂຍຄວເສນ ເທສນາທີນໍ ເຠໂທ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຖາ ຫິ ອາຓາວິຘານໍ ວິເສສໂຕ ອາຓາຣຫາຘີນໍ ຕຕ຺ຖ ໂກສລ຺ລໂຍຄໂຕ. ເອວໍ ໂວຫາຣປຣມຕ຺ຖວິຘານານິ ຈ ວິຘາຍກາຘີນານີຕິ ອາຓາທິວິຘິໂນ ເທສກາຍຕ຺ຕຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ອປຣາຘຊ຺ຌາສຍານຸຣູປໍ ວິຍ ຘມ຺ມານຸຣູປມ຺ປິ ສາສນໍ ວິເສສໂຕ, ຕຖາ ວິເນຕພ຺ພປຸຄ຺ຄລາເປກ຺ຂນ຺ຕິ ສາສິຕພ຺ພປຸຄ຺ຄລວເສນ ສາສນໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສໍວຣາສໍວຣນາມຣູປານໍ ວິຍ ວິນິເວເຐຕພ຺ພາຍ ທິຏ຺ຐິຍາປິ ກຖນໍ ສຕິ ວາຈາວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ນາສຕີຕິ ວິເສສໂຕ ຕທຘີນນ຺ຕິ ກເຖຕພ຺ພສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວເສນ ກຖາ ວຸຕ຺ຕາ. ເຠທສທ຺ໂທ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ ‘‘ເທສນາເຠທໍ ສາສນເຠທໍ ກຖາເຠທຎ຺ຈ ຍຖາຣຫໍ ປຣິທີປເຍ’’ຕິ. ເຠທນ຺ຕິ ຈ ນານຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕສຸ ປິຏເກສຸ ສິກ຺ຂາ ຈ ປຫານານິ ຈ ຄມ຺ຠີຣຠາໂວ ຈ ສິກ຺ຂາປຫານຄມ຺ຠີຣຠາວໍ, ຕຎ຺ຈ ຍຖາຣຫໍ ປຣິທີປເຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣິຍຕ຺ຕິເຠທຎ຺ຈ ວິຠາວເຍຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ປຣິຍຕ຺ຕິເຠທນ຺ຕິ ຈ ປຣິຍາປຸຓນເຠທນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຫິນ຺ຕິ ຍສ຺ມິໍ ວິນຍາທິເກ ປິຏເກ. ຍໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ວິປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ຍຖາ ປາປຸຓາຕິ, ຕມ຺ປິ ສພ຺ພໍ ວິຠາວເຍຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຖ ວາ ຍໍ ປຣິຍຕ຺ຕິເຠທໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ວິປຕ຺ຕິຎ຺ຈາປິ ຍຫິໍ ຍຖາ ປາປຸຓາຕິ, ຕມ຺ປິ ສພ຺ພໍ ວິຠາວເຍຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖ ຍຖາຕິ ເຍຫິ ອຸປາຣມ຺ຠາທິເຫຕຸປຣິຍາປຸຓນາທິປ຺ປກາເຣຫິ ອຸປາຣມ຺ຠນິສ຺ສຣຓຘມ຺ມໂກສກຣກ຺ຂຓເຫຕຸປຣິຍາປຸຓນໍ ສຸປ຺ປຏິປຕ຺ຕິ ທຸປ຺ປຏິປຕ຺ຕີຕິ ເອເຕຫິ ປກາເຣຫີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ປຣິທີປນາ ວິຠາວນາ ຈາຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອນຸຣູປໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ເອກເມວ. ອາຓາຣເຫນາຕິ ອາຓໍ ຐເປຕຸໍ ອຣຫຕີຕິ ອາຓາຣໂຫ, ຠຄວາ. ໂສ ຫິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘຕາຍ ມຫາກາຣຸຓິກຕາຍ ຈ ອວິປຣີຕຫິໂຕປເທສກຠາເວນ ປມາຓວຈນຕ຺ຕາ ອາຓໍ ປເຓຕຸໍ ອຣຫຕິ, ໂວຫາຣປຣມຕ຺ຖານມ຺ປິ ສມ຺ຠວໂຕ ອາຫ ‘‘ອາຓາພາຫຸລ຺ລໂຕ’’ຕິ. ອິໂຕ ປເຣສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ປຐມນ຺ຕິ ວິນຍປິຏກໍ. ປຈຸຣາປຣາຘາ ເສຍ຺ຍສກຕ຺ເຖຣາທໂຍ. ເຕ ຫິ ໂທສພາຫຸລ຺ລໂຕ ‘‘ປຈຸຣາປຣາຘາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ປຈຸໂຣ ພຫຸໂກ ພຫຸໂລ ອປຣາໂຘ ໂທໂສ ວີຕິກ຺ກໂມ ເຍສໍ ເຕ ປຈຸຣາປຣາຘາ. ອເນກຊ຺ຌາສຍາຕິອາທີສຸ ອາສໂຍວ ອຊ຺ຌາສໂຍ. ໂສ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ທິຏ຺ຐິ ຎາຓຎ຺ຈ, ປເຠທໂຕ ປນ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ໂຫຕິ. ຕຖາ ຫິ ປຸພ຺ພຈຣິຍວເສນ ອາຍຕິໍ ສຕິ ປຈ຺ຈເຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາຣຫາ ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທສງ຺ຂາຕາ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ ສຈ຺ຈານຸໂລມິກຎາຓກມ຺ມສ຺ສກຕຎ຺ຎາຓສງ຺ຂາຕາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ຈ ‘‘ອາສໂຍ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິ ຈ, ຂນ຺ຕິ ເຈວານຸໂລມິກາ;

ຍຖາຠູຕຎ຺ຈ ຍໍ ຎາຓໍ, ເອຕໍ ອາສຍສຎ຺ຎິຕ’’ນ຺ຕິ.

ອິທຎ຺ຈ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ອາສຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສຕ຺ຕາ ນິວສນ຺ຕີຕິ ອາສໂຍຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອນຸສຍາ ກາມຣາຄຠວຣາຄທິຏ຺ຐິປຏິຆວິຈິກິຈ຺ຉາມານາວິຊ຺ຊາວເສນ ສຕ຺ຕ. ມູສິກວິສໍ ວິຍ ກາຣຓລາເຠ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣຫາ ອນາຄຕາ ກິເລສາ, ອຕີຕາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາ ຈ ຕເຖວ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ນ ຫິ ກາລເຠເທນ ຘມ຺ມານໍ ສຠາວເຠໂທ ອຕ຺ຖີຕິ. ຈຣິຍາຕິ ຣາຄຈຣິຍາທິກາ ຉ ມູລຈຣິຍາ, ອນ຺ຕຣເຠເທນ ອເນກວິຘາ, ສໍສຄ຺ຄວເສນ ປນ ເຕສຏ຺ຐິ ໂຫນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ຈຣິຍາຕິ ຈຣິຕໍ, ຕໍ ສຸຈຣິຕທຸຈ຺ຈຣິຕວເສນ ທຸວິຘໍ. ‘‘ອຘິມຸຕ຺ຕິ ນາມ ‘ອຊ຺ເຊວ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມິ, ອຊ຺ເຊວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’ຕິອາທິນາ ຕນ຺ນິນ຺ນຠາເວນ ປວຕ຺ຕມານໍ ສນ຺ນິຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ ປນ ‘‘ສຕ຺ຕານໍ ປຸພ຺ພຈຣິຍວເສນ ອຠິຣຸຈີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາ ທຸວິຘາ ຫີນປຓີຕເຠເທນ. ຍຖານຸໂລມນ຺ຕິ ອຊ຺ຌາສຍາທີນໍ ອນຸຣູປໍ. ອຫໍ ມມາຕິ ສຎ຺ຎິໂນຕິ ທິຏ຺ຐິມານຕຓ຺ຫາວເສນ ອຫໍ ມມາຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕສຎ຺ຎິໂນ. ຍຖາຘມ຺ມນ຺ຕິ ນຕ຺ເຖຕ຺ຖ ອຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕນິຍໍ ວາ, ເກວລໍ ຘມ຺ມມຕ຺ຕເມຕນ຺ຕິ ເອວໍ ຘມ຺ມສຠາວານຸຣູປນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສໍວຣາສໍວໂຣຕິ ເອຕ຺ຖ ສໍວຣຓໍ ສໍວໂຣ, ກາຍວາຈາຫິ ອວີຕິກ຺ກໂມ. ມຫນ຺ໂຕ ສໍວໂຣ ອສໍວໂຣ. ວຸຑ຺ຒິອຕ຺ໂຖ ຫິ ອຍໍ ອ-ກາໂຣ ຍຖາ ‘‘ອເສກ຺ຂາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ, ຕສ຺ມາ ຂຸທ຺ທໂກ ມຫນ຺ໂຕ ຈ ສໍວໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທິຏ຺ຐິວິນິເວຐນາຕິ ທິຏ຺ຐິຍາ ວິໂມຈນໍ. ອຘິສີລສິກ຺ຂາທີນໍ ວິຠາໂຄ ປຣໂຕ ປຐມປາຣາຊິກສໍວຓ຺ຓນາຍ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປາຬິຍໍ ‘‘ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫີ’’ຕິອາທິນາ ສມາຘິເທສນາພາຫຸລ຺ລໂຕ ‘‘ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏເກ ອຘິຈິຕ຺ຕສິກ຺ຂາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວີຕິກ຺ກມປ຺ປຫານໍ ກິເລສານນ຺ຕິ ສໍກິເລສຘມ຺ມານໍ ກມ຺ມກິເລສານໍ ວາ ໂຍ ກາຍວຈີທ຺ວາເຣຫິ ວີຕິກ຺ກໂມ, ຕສ຺ສ ປຫານໍ. ອນຸສຍວເສນ ສນ຺ຕາເນ ອນຸວຕ຺ຕນ຺ຕາ ກິເລສາ ກາຣຓລາເຠ ປຣິຍຸຏ຺ຐິຕາປິ ສີລເຠທວເສນ ວີຕິກ຺ກມິຕຸໍ ນ ລຠນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວີຕິກ຺ກມປຏິປກ຺ຂຕ຺ຕາ ສີລສ຺ສາ’’ຕິ. ປຣິຍຸຏ຺ຐານປ຺ປຫານນ຺ຕິ ໂອກາສທານວເສນ ກິເລສານໍ ຈິຕ຺ເຕ ກຸສລປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ປຣິຍາທິຍິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐານໍ ປຣິຍຸຏ຺ຐານໍ, ຕສ຺ສ ປຫານໍ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາເນສຸ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ກິເລສານໍ ປຣິຍຸຏ຺ຐານສ຺ສ ປຫານນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອນຸສຍປ຺ປຫານນ຺ຕິ ອປ຺ປຫີນຠາເວນ ສນ຺ຕາເນ ອນຸ ອນຸ ສຍນກາ ກາຣຓລາເຠ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິອຣຫາ ອນຸສຍາ. ເຕ ປນ ອນຸຣູປໍ ກາຣຓໍ ລທ຺ຘາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣຫາ ຖາມຄຕາ ກາມຣາຄາທໂຍ ສຕ຺ຕ ກິເລສາ, ເຕສໍ ປຫານໍ ອນຸສຍປ຺ປຫານໍ. ເຕ ຈ ສພ຺ພໂສ ອຣິຍມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ປຫີຍນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອນຸສຍປຏິປກ຺ຂຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາຍາ’’ຕິ.

ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານນ຺ຕິ ທີປາໂລເກເນວ ຕມສ຺ສ ທານາທິປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖຸຄເຕນ ເຕນ ເຕນ ກຸສລງ຺ເຄນ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອກຸສລງ຺ຄສ຺ສ ປຫານໍ ‘‘ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິຘ ປນ ເຕນ ເຕນ ສຸສີລ຺ຍງ຺ເຄນ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ທຸສ຺ສີລ຺ຍງ຺ຄສ຺ສ ປຫານໍ ‘‘ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານ’’ນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວິກ຺ຂມ຺ຠນສມອຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານານີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸປຈາຣປ຺ປນາເຠເທນ ສມາຘິນາ ປວຕ຺ຕິນິວາຣເຓນ ຆຏປ຺ປຫາເຣເນວ ຊລຕເລ ເສວາລສ຺ສ ເຕສໍ ເຕສໍ ນີວຣຓານໍ ຘມ຺ມານໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ ປຫານໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນປ຺ປຫານໍ. ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣິຍມຄ຺ຄານໍ ຠາວິຕຕ຺ຕາ ຕໍຕໍມຄ຺ຄວໂຕ ສນ຺ຕາເນ ສມຸທຍປກ຺ຂິກສ຺ສ ກິເລສຄຓສ຺ສ ອຈ຺ຈນ຺ຕໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ປຫານໍ ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານໍ. ທຸຈ຺ຈຣິຕສໍກິເລສສ຺ສ ປຫານນ຺ຕິ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທິ ທຸຏ຺ຐຸ ຈຣິຕໍ, ກິເລເສຫິ ວາ ທູສິຕໍ ຈຣິຕນ຺ຕິ ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ. ຕເທວ ຍຕ຺ຖ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ຕໍ ສນ຺ຕານໍ ສມ຺ມາ ກິເລເສຕິ ພາຘຍຕິ ອຸປຕາເປຕິ ຈາຕິ ສໍກິເລໂສ, ຕສ຺ສ ປຫານໍ, ກາຍວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕວເສນ ປວຕ຺ຕສໍກິເລສສ຺ສ ຕທງ຺ຄວເສນ ປຫານນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສມາຘິສ຺ສ ກາມຈ຺ຉນ຺ທປຏິປກ຺ຂຕ຺ຕາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏເກ ຕຓ຺ຫາສໍກິເລສສ຺ສ ປຫານໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຕາທິວິນິມຸຕ຺ຕສຠາວຘມ຺ມປ຺ປກາສນໂຕ ອຠິຘມ຺ມປິຏເກ ທິຏ຺ຐິສໍກິເລສສ຺ສ ປຫານໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອກເມກສ຺ມິຎ຺ເຈຕ຺ຖາຕິ ເອເຕສຸ ຕີສຸ ປິຏເກສຸ ເອກເມກສ຺ມິໍ ປິຏເກຕິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຘມ຺ໂມຕິ ປາຬີຕິ ເອຕ຺ຖ ປກຏ຺ຐານໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐານໍ ສີລາທິອຕ຺ຖານໍ ໂພຘນໂຕ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິຠາວໂຕ ພຸທ຺ຘາທີຫິ ຠາສິຕຕ຺ຕາ ຈ ປກຏ຺ຐານໍ ວຈນປ຺ປພນ຺ຘານໍ ອາຬີຕິ ປາຬິ, ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ໂມ. ‘‘ຘມ຺ໂມຕິ ປາຬີຕິ ເອຕ຺ຖ ຠຄວຕາ ວຸຈ຺ຈມານສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ໂວຫາຣສ຺ສ ຈ ທີປໂນ ສທ຺ໂທເຍວ ປາຬິ ນາມາ’’ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຠິຘມ຺ມຏ຺ຐກຖາຍ ລິຂິເຕ ສີຫຬຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ – ສຠາວຕ຺ຖສ຺ສ ສຠາວໂວຫາຣສ຺ສ ຈ ອນຸຣູປວເສນ ຠຄວຕາ ມນສາ ວວຕ຺ຖາປິຕາ ປຓ຺ຑຕ຺ຕິ ປາຬີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍທິ ສທ຺ໂທເຍວ ປາຬິ ສິຍາ, ປາຬິຍາ ເທສນາຍ ຈ ນານຕ຺ເຕນ ຠວິຕພ຺ພໍ. ມນສາ ວວຕ຺ຖາປິຕາຍ ຈ ປາຬິຍາ ວຈີເຠທກຣຓມຕ຺ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ເທສນາຍ ນານຕ຺ຕໍ ນຕ຺ຖິ. ຕຖາ ຫິ ເທສນໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ມນສາ ວວຕ຺ຖາປິຕາຍ ປາຬິຍາ ເທສນາຕິ ວຈີເຠທກຣຓມຕ຺ຕໍ ວິນາ ປາຬິຍາ ສຫ ເທສນາຍ ອນຎ຺ຎຖາ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຈ ອຸປຣິ ‘‘ເທສນາຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເທສນາຍ ອນຎ຺ຎຠາເວນ ປາຬິຍາ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິຠາໂວ ກຖິໂຕ ໂຫຕິ. ອປິຈ ຍທິ ປາຬິຍາ ອຎ຺ຎາເຍວ ເທສນາ ສິຍາ, ‘‘ປາຬິຍາ ຈ ປາຬິອຕ຺ຖສ຺ສ ຈ ເທສນາຍ ຈ ຍຖາຠູຕາວໂພໂຘ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ເອວໍ ປນ ອວຕ຺ວາ ‘‘ປາຬິຍາ ຈ ປາຬິອຕ຺ຖສ຺ສ ຈ ຍຖາຠູຕາວໂພໂຘ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປາຬິຍາ ເທສນາຍ ຈ ອນຎ຺ຎຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ອຸປຣິ ‘‘ເທສນາ ນາມ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ເທສນາຍ ອນຎ຺ຎຠາວໂຕ ປາຬິຍາ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິຠາໂວ ກຖິໂຕວ ໂຫຕີຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ສທ຺ໂທເຍວ ປາຬິ ນາມາ’’ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ປກ຺ເຂ ຘມ຺ມສ຺ສປິ ສທ຺ທສຠາວຕ຺ຕາ ຘມ຺ມເທສນານໍ ໂກ ວິເສໂສຕິ ເຈ? ເຕສໍ ເຕສໍ ອຕ຺ຖານໍ ໂພຘກຠາເວນ ຎາໂຕ ອຸຄ຺ຄຫຓາທິວເສນ ຈ ປຸພ຺ເພ ວວຕ຺ຖາປິໂຕ ສທ຺ທປ຺ປພນ຺ໂຘ ຘມ຺ໂມ, ປຈ຺ຉາ ປເຣສໍ ອວໂພຘນຕ຺ຖໍ ປວຕ຺ຕິໂຕ ຕທຕ຺ຖປ຺ປກາສໂກ ສທ຺ໂທ ເທສນາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຖ ວາ ຍຖາວຸຕ຺ຕສທ຺ທສມຸຏ຺ຐາປໂກ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ເທສນາ ‘‘ເທສີຍຕິ ສມຸຏ຺ຐາປີຍຕິ ສທ຺ໂທ ເອເຕນາ’’ຕິ ກຕ຺ວາ ມຸສາວາທາທໂຍ ວິຍ. ຕຕ຺ຖາປິ ຫິ ມຸສາວາທາທິສມຸຏ຺ຐາປິກາ ເຈຕນາ ມຸສາວາທາທິສທ຺ເທນ ໂວຫຣີຍຕິ.

ຕີສຸປິ ເຈເຕສຸ ເອເຕ ຘມ຺ມຕ຺ຖເທສນາປຏິເວຘາຕິ ເອຕ຺ຖ ປາຬິອຕ຺ໂຖ ປາຬິເທສນາ ປາຬິອຕ຺ຖປຏິເວໂຘ ຈາຕິ ອິເມ ຕໂຍ ປາຬິວິສຍາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວິນຍປິຏກາທີນໍ ອຕ຺ຖສ຺ສ ເທສນາຍ ປຏິເວຘສ຺ສ ຈ ອາຘາຣຠາໂວ ຍຸຕ຺ໂຕ, ປິຏການິ ປນ ປາຬິໂຍເຍວາຕິ ເຕສໍ ຘມ຺ມສ຺ສ ອາຘາຣຠາໂວ ກຖໍ ຍຸຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ເຈ? ປາຬິສມຸທາຍສ຺ສ ອວຍວປາຬິຍາ ອາຘາຣຠາວໂຕ. ອວຍວສ຺ສ ຫິ ສມຸທາໂຍ ອາຘາຣຠາເວນ ວຸຈ຺ຈຕິ ຍຖາ ‘‘ຣຸກ຺ເຂ ສາຂາ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຘມ຺ມາທີນໍ ທຸກ຺ໂຂຄາຫຠາວໂຕ ເຕຫິ ຘມ຺ມາທີຫິ ວິນຍາທໂຍ ຄມ຺ຠີຣາຕິ ວິນຍາທີນມ຺ປິ ຈຕຸພ຺ພິໂຘ ຄມ຺ຠີຣຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ, ຕສ຺ມາ ຘມ຺ມາທໂຍ ເອວ ທຸກ຺ໂຂຄາຫຕ຺ຕາ ຄມ຺ຠີຣາ, ນ ວິນຍາທໂຍຕິ ນ ໂຈເທຕພ຺ພເມຕໍ ສມ຺ມຸເຂນ ວິສຍວິສຍີມຸເຂນ ຈ ວິນຍາທີນໍເຍວ ຄມ຺ຠີຣຠາວສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຘມ຺ໂມ ຫິ ວິນຍາທໂຍ, ເຕສໍ ວິສໂຍ ອຕ຺ໂຖ, ຘມ຺ມຕ຺ຖວິສຍາ ຈ ເທສນາປຏິເວຘາຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຏິເວຘສ຺ສ ທຸກ຺ກຣຠາວໂຕ ຘມ຺ມຕ຺ຖານໍ, ເທສນາຎາຓສ຺ສ ທຸກ຺ກຣຠາວໂຕ ເທສນາຍ ຈ ທຸກ຺ໂຂຄາຫຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຏິເວຘສ຺ສ ປນ ອຸປ຺ປາເທຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ ຕໍວິສຍຎາຓຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ທຸກ຺ກຣຠາວໂຕ ທຸກ຺ໂຂຄາຫຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ທຸກ຺ເຂນ ໂອຄຍ຺ຫນ຺ຕີຕິ ທຸກ຺ໂຂຄາຫາ. ເອກເທເສນ ໂອຄາຫນ຺ເຕຫິປິ ມນ຺ທພຸທ຺ຘີຫິ ປຕິຏ຺ຐາ ລທ຺ຘຸໍ ນ ສກ຺ກາຕິ ອາຫ ‘‘ອລພ຺ຠເນຍ຺ຍປຕິຏ຺ຐາ ຈາ’’ຕິ. ເອກເມກສ຺ມິນ຺ຕິ ເອເກກສ຺ມິໍ ປິຏເກ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອເຕສຸ ປິຏເກສຸ. ນິທ຺ຘາຣເຓ ເຈຕໍ ຠຸມ຺ມວຈນໍ.

ອິທານິ ເຫຕຸເຫຕຸຜລາທີນໍ ວເສນປິ ຄມ຺ຠີຣຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອປໂຣ ນໂຍ’’ຕິອາທິ. ເຫຕູຕິ ປຈ຺ຈໂຍ. ໂສ ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ຜລໍ ທຫຕິ ວິທຫຕີຕິ ຘມ຺ໂມຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຘມ຺ມສທ຺ທສ຺ສ ເຈຕ຺ຖ ເຫຕຸປຣິຍາຍຕາ ກຖໍ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ນນຸ ຈ ‘‘ເຫຕຸມ຺ຫິ ຎາຓໍ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ’’ຕິ ເອເຕນ ວຈເນນ ຘມ຺ມສ຺ສ ເຫຕຸຠາໂວ ກຖໍ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ເຈ? ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາຕິ ເອຕສ຺ສ ສມາສປທສ຺ສ ອວຍວປທຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ‘‘ເຫຕຸມ຺ຫິ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ‘‘ຘມ຺ເມ ປຏິສມ຺ຠິທາ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ຘມ຺ເມ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ‘‘ເຫຕຸມ຺ຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ປຏິສມ຺ຠິທາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ‘‘ຎາຓ’’ນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເຫຕຸຘມ຺ມສທ຺ທາ ເອກຕ຺ຖາ ຎາຓປຏິສມ຺ຠິທາສທ຺ທາ ຈາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ວທນ຺ເຕນ ສາຘິໂຕ ຘມ຺ມສ຺ສ ເຫຕຸຠາໂວ. ເຫຕຸຜເລ ຎາຓໍ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາຕິ ເອເຕນ ວຈເນນ ສາຘິໂຕ ອຕ຺ຖສ຺ສ ເຫຕຸຜລຠາໂວປິ ເອວເມວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເຫຕຸໂນ ຜລໍ ເຫຕຸຜລໍ. ຕຎ຺ຈ ຍສ຺ມາ ເຫຕຸອນຸສາເຣນ ອຣີຍຕິ ອຘິຄມີຍຕິ ສມ຺ປາປຸຓີຍຕິ, ຕສ຺ມາ ອຕ຺ໂຖຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ຍຖາຘມ຺ມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຘມ຺ມສທ຺ໂທ ເຫຕຸໍ ເຫຕຸຜລຎ຺ຈ ສພ຺ພໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ສຠາວວາຈໂກ ເຫສ ຘມ຺ມສທ຺ໂທ, ນ ປຣິຍຕ຺ຕິເຫຕຸຠາວວາຈໂກ, ຕສ຺ມາ ຍຖາຘມ຺ມນ຺ຕິ ໂຍ ໂຍ ອວິຊ຺ຊາທິສງ຺ຂາຣາທິຘມ຺ໂມ, ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຘມ຺ມານຸຣູປໍ ວາ ຍຖາຘມ຺ມໍ. ເທສນາປິ ຫິ ປຏິເວໂຘ ວິຍ ອວິປຣີຕວິສຍວິຠາວນໂຕ ຘມ຺ມານຸຣູປໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕໂຕເຍວ ຈ ອວິປຣີຕາຠິລາໂປຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຘມ຺ມາຠິລາໂປຕິ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນໂກ ອວິປຣີຕາຠິລາໂປ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອຠິລປ຺ປຕີຕິ ອຠິລາໂປຕິ ສທ຺ໂທ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອເຕນ ‘‘ຕຕ຺ຣ ຘມ຺ມນິຣຸຕ຺ຕາຠິລາເປ ຎາຓໍ ນິຣຸຕ຺ຕິປຏິສມ຺ຠິທາ’’ຕິ (ວິຠ. ໗໑໘) ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມນິຣຸຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ ສທ຺ທສຠາວຕ຺ຕາ ເທສນາຍ. ຕຖາ ຫິ ນິຣຸຕ຺ຕິປຏິສມ຺ຠິທາຍ ປຣິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓາທິຠາໂວ ປຏິສມ຺ຠິທາວິຠງ຺ຄປາຬິຍໍ (ວິຠ. ໗໑໘ ອາທໂຍ) ວຸຕ຺ໂຕ. ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໗໑໘) ‘‘ຕໍ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິໍ ສທ຺ທໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິອາທິນາ ສທ຺ທາຣມ຺ມຓຕາ ທສ຺ສິຕາ. ຕຖາ ຫິ ອິມສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອຍໍ ສທ຺ໂທ ວາຈໂກຕິ ວຈນວຈນຕ຺ເຖ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ຕໍຕໍວຈນຕ຺ຖວິຠາວນວເສນ ປວຕ຺ຕິໂຕ ສທ຺ໂທ ເທສນາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຘິປ຺ປາໂຍຕິ ເອເຕນ ‘‘ເທສນາຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ ເອຕໍ ວຈນໍ ຘມ຺ມນິຣຸຕ຺ຕາຠິລາປໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຕໂຕ ວິນິມຸຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ອຘິປ຺ປາຍໍ ທສ຺ເສຕິ. ເທສີຍຕິ ອຕ຺ໂຖ ເອເຕນາຕິ ຫິ ເທສນາ, ປກາເຣນ ຎາປີຍຕິ ເອເຕນ, ປກາຣໂຕ ຎາເປຕີຕິ ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ຘມ຺ມນິຣຸຕ຺ຕາຠິລາໂປ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອວໍ ‘‘ເທສນາ ນາມ ສທ຺ໂທ’’ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ປກ຺ເຂ ອຍມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ‘‘ເທສນາຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິວາທິໂນ ປນ ເອວໍ ວທນ຺ຕິ – ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ຘມ຺ມາຠິລາໂປ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຠິລປ຺ປຕີຕິ ອຠິລາໂປຕິ ສທ຺ໂທ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິ, ຕຖາປິ ສທ຺ເທ ວຸຈ຺ຈມາເນ ຕທນຸຣູປໍ ໂວຫາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເຕນ ໂວຫາເຣນ ທີປິຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ຊານນໂຕ ສທ຺ເທ ກຖິເຕ ຕທນຸຣູປາ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິປິ ກາຣຓູປຈາເຣນ ກຖິຕາເຍວ ໂຫຕິ. ອຖ ວາ ‘‘ຘມ຺ມາຠິລາໂປຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ຘມ຺ມາຠິລາໂປຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເທສນາ ນາມ ສທ຺ໂທ ນ ໂຫຕີຕິ ທີປິຕເມວາຕິ.

ອິທານິ ປຏິເວຘໍ ນິທ຺ທິສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ປຏິເວໂຘຕິ ອຠິສມໂຍ’’ຕິ. ປຏິວິຊ຺ຌຕີຕິ ຎາຓໍ ປຏິເວໂຘຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ວາ ປຏິເວໂຘ, ອຠິສເມຕີຕິ ອຠິສມໂຍ, ອຠິສເມນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ວາ ອຠິສມໂຍ. ອິທານິ ອຠິສມຍປ຺ປເຠທໂຕ ອຠິສມຍປ຺ປກາຣໂຕ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ສຠາວໂຕ ຈ ປາກຏໍ ກາຕຸໍ ‘‘ໂສ ຈ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕໂຣ’’ຕິອາທິມາຫ. ວິສຍໂຕ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ຈ ອວໂພໂຘຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ວິສຍໂຕ ອຕ຺ຖາທິອນຸຣູປໍ ຘມ຺ມາທີສຸ ອວໂພໂຘ ນາມ ອວິຊ຺ຊາທິຘມ຺ມາຣມ຺ມໂຓ ສງ຺ຂາຣາທິອຕ຺ຖາຣມ຺ມໂຓ ຕທຸຠຍປຎ຺ຎາປນາຣມ຺ມໂຓ ໂລກິໂຍ ອວໂພໂຘ. ອສມ຺ໂມຫໂຕ ອຕ຺ຖາທິອນຸຣູປໍ ຘມ຺ມາທີສຸ ອວໂພໂຘ ປນ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມໂຓ ມຄ຺ຄຍຸຕ຺ໂຕ ຍຖາວຸຕ຺ຕຘມ຺ມຕ຺ຖປຎ຺ຎຕ຺ຕີສຸ ສມ຺ໂມຫວິທ຺ຘໍສໂນ ໂລກຸຕ຺ຕໂຣ ອຠິສມໂຍ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ອຍໍ ເຫຕຸ, ອິທມສ຺ສ ຜລໍ, ອຍໍ ຕທຸຠຍານຸຣູໂປ ໂວຫາໂຣ’’ຕິ ເອວໍ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ໂລກິຍຎາຓໍ ວິສຍໂຕ ປຏິວິຊ຺ຌຕິ, ໂລກຸຕ຺ຕຣຎາຓໍ ປນ ເຫຕຸເຫຕຸຜລາທີສຸ ສມ຺ໂມຫສ຺ສ ມຄ຺ຄຎາເຓນ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ປຏິວິຊ຺ຌຕິ. ອຕ຺ຖານຸຣູປໍ ຘມ຺ເມສູຕິ ອວິຊ຺ຊາ ເຫຕຸ, ສງ຺ຂາຣາ ເຫຕຸສມຸປ຺ປນ຺ນາ, ສງ຺ຂາເຣ ອຸປ຺ປາເທຕິ ອວິຊ຺ຊາຕິ ເອວໍ ກາຣິຍານຸຣູປໍ ກາຣເຓສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາຣອປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາຣອາເນຎ຺ຊາຠິສງ຺ຂາເຣສຸ ຕີສຸ ອປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາຣສ຺ສ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕອວິຊ຺ຊາ ປຈ຺ຈໂຍ, ອິຕເຣສໍ ຍຖານຸຣູປນ຺ຕິອາທິນາ ກາຣິຍານຸຣູປໍ ກາຣເຓສຸ ປຏິເວໂຘຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຘມ຺ມານຸຣູປໍ ອຕ຺ເຖສູຕິ ‘‘ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ ສງ຺ຂາຣາ’’ຕິອາທິນາ ກາຣຓານຸຣູປໍ ກາຣິເຍສຸ ອວໂພໂຘຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຎ຺ຎຕ຺ຕິປຖານຸຣູປໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີສູຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ວຸຈ຺ຈມານຘມ຺ມານຸຣູປໍ ປຓ຺ຓຕ຺ຕີສຸ ອວໂພໂຘຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ຘມ຺ມາທີຫິ ປິຏການໍ ຄມ຺ຠີຣຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິທານິ ຍສ຺ມາ ເອເຕສຸ ປິຏເກສູ’’ຕິອາທິມາຫ. ຘມ຺ມຊາຕນ຺ຕິ ກາຣຓປ຺ປເຠໂທ ກາຣຓເມວ ວາ. ອຕ຺ຖຊາຕນ຺ຕິ ກາຣິຍປ຺ປເຠໂທ ກາຣິຍເມວ ວາ. ຍາ ຈາຍໍ ເທສນາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ໂຍ ເຈຕ຺ຖາຕິ ເອຕາສຸ ຕໍຕໍປິຏກຄຕາສຸ ຘມ຺ມຕ຺ຖເທສນາສຸ ໂຍ ປຏິເວໂຘຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸກ຺ໂຂຄາຫນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອວິຊ຺ຊາສງ຺ຂາຣາທີນໍ ຘມ຺ມຕ຺ຖານໍ ທຸປ຺ປຏິວິຊ຺ຌຕາຍ ທຸກ຺ໂຂຄາຫຕາ. ເຕສໍ ປຎ຺ຎາປນສ຺ສ ທຸກ຺ກຣຠາວໂຕ ເທສນາຍ ປຏິເວຘນສງ຺ຂາຕສ຺ສ ປຏິເວຘສ຺ສ ຈ ອຸປ຺ປາທນວິສຍີກຣຓານໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາຍ ທຸກ຺ໂຂຄາຫຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອວມ຺ປີຕິ ປິສທ຺ໂທ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣນ຺ຕຣໍ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕິ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອເຕສຸ ຕີສຸ ປິຏເກສຸ. ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ສໍວຓ຺ຓິໂຕ ອຕ຺ໂຖ ອສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາ.

ຕີສຸ ປິຏເກສູຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ເອເກກສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ ອຘິກາຣໂຕ ປກຣຓໂຕ ວາ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປຣິຍຕ຺ຕິເຠໂທຕິ ປຣິຍາປຸຓນໍ ປຣິຍຕ຺ຕິ. ປຣິຍາປຸຓນວາຈໂກ ເຫຕ຺ຖ ປຣິຍຕ຺ຕິສທ຺ໂທ, ນ ປາຬິປຣິຍາໂຍ, ຕສ຺ມາ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ‘‘ຕີສຸ ປິຏເກສຸ ເອເກກສ຺ມິໍ ປຣິຍາປຸຓນປ຺ປກາໂຣ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ຎາຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ຕໂຕເຍວ ຈ ‘‘ປຣິຍຕ຺ຕິໂຍ ປຣິຍາປຸຓນປ຺ປກາຣາ’’ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ຕີຫິ ປກາເຣຫິ ປຣິຍາປຸຓິຕພ຺ພາ ປາຬິໂຍ ເອວ ປຣິຍຕ຺ຕີຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ຕໂຕເຍວ ຈ ‘‘ປຣິຍຕ຺ຕິໂຍ ປາຬິກ຺ກມາ’’ຕິ ອຠິຘມ຺ມຏ຺ຐກຖາຍ ລິຂິເຕ ສີຫຬຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວມ຺ປິ ຫິ ອລຄທ຺ທູປມາປຣິຍາປຸຓນໂຍຄໂຕ ອລຄທ຺ທູປມາ ປຣິຍຕ຺ຕີຕິ ປາຬິປິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ, ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ທຸຄ຺ຄຫິຕາ ອຸປາຣມ຺ຠາທິເຫຕຸ ປຣິຍາປຸຏາ ອລຄທ຺ທູປມາ’’ຕິ ປຣໂຕ ນິທ຺ເທສວຈນມ຺ປິ ອຸປປນ຺ນໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ປາຬິເຍວ ທຸຄ຺ຄຫິຕາ ປຣິຍາປຸຏາຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອລຄທ຺ທູປມາຕິ ອລຄທ຺ໂທ ອລຄທ຺ທຄ຺ຄຫຓໍ ອຸປມາ ເອຕິສ຺ສາຕິ ອລຄທ຺ທູປມາ. ອລຄທ຺ທສ຺ສ ຄຫຓຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອລຄທ຺ທສທ຺ເທນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ອາປູປິໂກ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອປູປສທ຺ເທນ ອປູປຂາທນໍ ວິຍ ອລຄທ຺ທຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕປຣິຍຕ຺ຕິ ອຸປມີຍຕິ, ນ ປນ ອລຄທ຺ເທນ. ‘‘ອລຄທ຺ທຄ຺ຄຫຓູປມາ’’ຕິ ວາ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ມຊ຺ເຌປທໂລປໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ອລຄທ຺ທູປມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂອຏ຺ຐມຸໂຂ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ອລຄທ຺ໂທຕິ ເຈຕ຺ຖ ອາສີວິໂສ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຄໂທຕິ ຫິ ວິສສ຺ສ ນາມໍ. ຕຎ຺ຈ ຕສ຺ສ ອລໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ອລໍ ປຣິຍຕ຺ໂຕ ປຣິປຸຓ຺ໂຓ ຄໂທ ອສ຺ສາຕິ ອນຸນາສິກໂລປໍ ທກາຣາຄມຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ອລຄທ຺ໂທ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຖ ວາ ອລໍ ຊີວິຕຫຣເຓ ສມຕ຺ໂຖ ຄໂທ ອສ຺ສາຕິ ອລຄທ຺ໂທ. ນິສ຺ສຣຓຕ຺ຖາຕິ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໂຕ ນິສ຺ສຣຓໍ ອຕ຺ໂຖ ປໂຍຊນໍ ເອຕິສ຺ສາຕິ ນິສ຺ສຣຓຕ຺ຖາ. ຠຓ຺ຑາຄາຣິກປຣິຍຕ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຠຓ຺ຑາຄາເຣ ນິຍຸຕ຺ໂຕ ຠຓ຺ຑາຄາຣິໂກ, ຠຓ຺ຑາຄາຣິໂກ ວິຍ ຠຓ຺ຑາຄາຣິໂກ, ຘມ຺ມຣຕນານຸປາລໂກ. ອຎ຺ຎໍ ອຕ຺ຖໍ ອນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກສ຺ເສວ ສໂຕ ປຣິຍຕ຺ຕິ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກປຣິຍຕ຺ຕິ.

ທຸຄ຺ຄຫິຕາຕິ ທຸຏ຺ຐຸ ຄຫິຕາ. ທຸຄ຺ຄຫິຕຠາວເມວ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອຸປາຣມ຺ຠາທິເຫຕຸ ປຣິຍາປຸຏາ’’ຕິ, ອຸປາຣມ຺ຠາ ອິຕິວາທປ຺ປໂມກ຺ຂາທິເຫຕຸ ອຸຄ຺ຄຫິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ລາຠສກ຺ກາຣາທິເຫຕຸ ປຣິຍາປຸຓນມ຺ປິ ເອຕ຺ເຖວ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ອລຄທ຺ທສຸຕ຺ຕຏ຺ຐກຖາຍໍ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒໓໙) –

‘‘ໂຍ ຫິ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ‘ເອວໍ ຈີວຣາທີນິ ວາ ລຠິສ຺ສາມິ, ຈຕຸປຣິສມຊ຺ເຌ ວາ ມໍ ຊານິສ຺ສນ຺ຕີ’ຕິ ລາຠສກ຺ກາຣາທິເຫຕຸ ປຣິຍາປຸຓາຕິ, ຕສ຺ສ ສາ ປຣິຍຕ຺ຕິ ອລຄທ຺ທປຣິຍຕ຺ຕິ ນາມ. ເອວໍ ປຣິຍາປຸຓນໂຕ ຫິ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ອປຣິຍາປຸຓິຕ຺ວາ ນິທ຺ໂທກ຺ກມນໍ ວຣຕຣ’’ນ຺ຕິ.

ນນຸ ຈ ອລຄທ຺ທຄ຺ຄຫຓູປມາ ປຣິຍຕ຺ຕິ ອລຄທ຺ທູປມາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ສຸຄ຺ຄຫິຕາປິ ປຣິຍຕ຺ຕິ ອລຄທ຺ທູປມາຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ຕຕ຺ຖາປິ ອລຄທ຺ທຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ອຸປມາຠາເວນ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຣິໂສ ອລຄທ຺ທຕ຺ຖິໂກ ອລຄທ຺ທຄເວສີ ອລຄທ຺ທປຣິເຍສນໍ ຈຣມາໂນ, ໂສ ປສ຺ເສຍ຺ຍ ມຫນ຺ຕໍ ອລຄທ຺ທໍ, ຕເມນໍ ອຊປເທນ ທຓ຺ເຑນ ສຸນິຄ຺ຄຫິຕໍ ນິຄ຺ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ, ອຊປເທນ ທຓ຺ເຑນ ສຸນິຄ຺ຄຫິຕໍ ນິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຄີວາຍ ສຸຄ຺ຄຫິຕໍ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ. ກິຎ຺ຈາປິ ໂສ, ຠິກ຺ຂເວ, ອລຄທ຺ໂທ ຕສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ຫຕ຺ຖໍ ວາ ພາຫໍ ວາ ອຎ຺ຎຕຣໍ ວາ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄໍ ໂຠເຄຫິ ປລິເວເຐຍ຺ຍ, ອຖ ໂຂ ໂສ ເນວ ຕໂຕນິທານໍ ມຣຓໍ ວາ ນິຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ ມຣຓຕ຺ຕໍ ວາ ທຸກ຺ຂໍ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ, ສຸຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ, ຠິກ຺ຂເວ, ອລຄທ຺ທສ຺ສ, ເອວເມວ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິເຘກຈ຺ເຈ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ຘມ຺ມໍ ປຣິຍາປຸຓນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕໍ ເຄຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິອາທິ (ມ. ນິ. ໑.໒໓໙).

ຕສ຺ມາ ອິຘ ທຸຄ຺ຄຫິຕາ ເອວ ປຣິຍຕ຺ຕິ ອລຄທ຺ທູປມາຕິ ອຍໍ ວິເສໂສ ກຸໂຕ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ເຍນ ທຸຄ຺ຄຫິຕາ ອຸປາຣມ຺ຠາທິເຫຕຸ ປຣິຍາປຸຏາ ອລຄທ຺ທູປມາຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ອິທໍ ປນ ປາຣິເສສຎາເຍນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຖາ ຫິ ນິສ຺ສຣຓຕ຺ຖຠຓ຺ຑາຄາຣິກປຣິຍຕ຺ຕີນໍ ວິສຸໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ປາຣິເສສໂຕ ອລຄທ຺ທສ຺ສ ທຸຄ຺ຄຫຓູປມາ ປຣິຍຕ຺ຕິ ອລຄທ຺ທູປມາຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ສຸຄ຺ຄຫຓູປມາ ຫິ ປຣິຍຕ຺ຕິ ນິສ຺ສຣຓຕ຺ຖາ ວາ ໂຫຕິ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກປຣິຍຕ຺ຕິ ວາ, ຕສ຺ມາ ສຸວຸຕ຺ຕເມຕໍ ‘‘ທຸຄ຺ຄຫິຕາ ອຸປາຣມ຺ຠາທິເຫຕຸ ປຣິຍາປຸຏາ ອລຄທ຺ທູປມາ’’ຕິ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ຍໍ ປຣິຍຕ຺ຕິທຸຄ຺ຄຫຓໍ ສນ຺ຘາຍ. ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອລຄທ຺ທສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອລຄທ຺ທຕ຺ຖິໂກຕິ ອາສີວິສຕ຺ຖິໂກ. ອລຄທ຺ທໍ ຄເວສຕິ ປຣິເຍສຕິ ສີເລນາຕິ ອລຄທ຺ທຄເວສີ. ອລຄທ຺ທປຣິເຍສນໍ ຈຣມາໂນຕິ ອລຄທ຺ທປຣິເຍສນຕ຺ຖໍ ຈຣມາໂນ. ໂຠເຄຕິ ສຣີເຣ. ຫຕ຺ເຖ ວາ ພາຫາຍ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ມຓິພນ຺ຘໂກ ຍາວ ອຄ຺ຄນຂາ ‘‘ຫຕ຺ໂຖ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ, ສທ຺ຘິໍ ອຄ຺ຄພາຫາຍ ອວເສສາ ‘‘ພາຫາ’’ຕິ. ກຕ຺ຖຈິ ປນ ‘‘ກປ຺ປຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍປິ ຍາວ ອຄ຺ຄນຂາ ຫຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ວາ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ເຄຕິ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂຓໍ ຫຕ຺ຖຎ຺ຈ ພາຫຎ຺ຈ ຐເປຕ຺ວາ ອວເສສໍ ສຣີຣໍ ‘‘ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄ’’ນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕໂຕນິທານນ຺ຕິ ຕໍນິທານໍ, ຕໍກາຣຓາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປຸຣິມປເທ ຫິ ວິຠຕ຺ຕິອໂລປໍ ກຕ຺ວາ ນິທ຺ເທໂສ. ຕໍ ຫຕ຺ຖາທີສຸ ຑໍສນໍ ນິທານໍ ກາຣຓໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ຕໍນິທານນ຺ຕິ ຫິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ຕໂຕນິທານ’’ນ຺ຕິ ປຸຣິມປເທ ປຈ຺ຈຕ຺ເຕ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນໍ ກຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຈ ໂລປໍ ອກຕ຺ວາ ນິທ຺ເທໂສ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕູຕິ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ຫຕ຺ຖາທີສຸ ຑໍສນໍ ຕໍນິທານຎ຺ຈ ມຣຓາທິອຸປຄມນໍ, ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ ເກນ ກາຣເຓນາຕິ ເຈ. ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ. ເອກຈ຺ເຈ ໂມຆປຸຣິສາຕິ ເອກຈ຺ເຈ ຕຸຈ຺ຉປຸຣິສາ. ຘມ຺ມນ຺ຕິ ປາຬິຘມ຺ມໍ. ປຣິຍາປຸຓນ຺ຕີຕິ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ສຊ຺ຌາຍນ຺ຕິ ເຈວ ວາຈຸຄ຺ຄຕາ ກໂຣນ຺ຕາ ຘາເຣນ຺ຕິ ຈາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຕ຺ຖນ຺ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ຠາສິຕຕ຺ຖໍ ປໂຍຊນຕ຺ຖຎ຺ຈ. ນ ອຸປປຣິກ຺ຂນ຺ຕີຕິ ນ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ ນ ວິຈາເຣນ຺ຕິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ສີລໍ ກຖິຕໍ, ອິຘ ສມາຘິ, ອິຘ ປຎ຺ຎາ ກຖິຕາ, ມຍຎ຺ຈ ຕໍ ປູເຣສ຺ສາມາ’’ຕິ ເອວໍ ຠາສິຕຕ຺ຖໍ ປໂຍຊນຕ຺ຖຎ຺ຈ ‘‘ສີລໍ ສມາຘິສ຺ສ ກາຣຓໍ, ສມາຘິ ວິປສ຺ສນາຍາ’’ຕິອາທິນາ ນ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕີຕິ. ອນຸປປຣິກ຺ຂຕນ຺ຕິ ອນຸປປຣິກ຺ຂນ຺ຕານໍ. ນ ນິຊ຺ຌານໍ ຂມນ຺ຕີຕິ ນິຊ຺ຌານປຎ຺ຎໍ ນກ຺ຂມນ຺ຕິ, ນິຊ຺ຌາຍິຕ຺ວາ ປຎ຺ຎາຍ ທິສ຺ວາ ໂຣເຈຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພາ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນ ອິມມຕ຺ຖໍ ທີເປຕິ ‘‘ເຕສໍ ປຎ຺ຎາຍ ອຕ຺ຖໍ ອນຸປປຣິກ຺ຂນ຺ຕານໍ ເຕ ຘມ຺ມາ ນ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ‘ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ສີລໍ, ສມາຘິ, ວິປສ຺ສນາ, ມຄ຺ໂຄ, ຜລໍ, ວຏ຺ຏໍ, ວິວຏ຺ຏໍ ກຖິຕ’ນ຺ຕິ ເອວໍ ຊານິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ.

ເຕ ອຸປາຣມ຺ຠານິສໍສາ ເຈວາຕິ ເຕ ປເຣສໍ ວາເທ ໂທສາໂຣປນານິສໍສາ ຫຸຕ຺ວາ ປຣິຍາປຸຓນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຕິວາທປ຺ປໂມກ຺ຂານິສໍສາ ຈາຕິ ອິຕິ ເອວໍ ເອຕາຍ ປຣິຍຕ຺ຕິຍາ ວາທປ຺ປໂມກ຺ຂານິສໍສາ, ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຣິ ປເຣຫິ ອາໂຣປິຕວາທສ຺ສ ນິຄ຺ຄຫສ຺ສ ປໂມກ຺ຂປ຺ປໂຍຊນາ ຫຸຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ປຣິຍາປຸຓນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ປເຣຫິ ສກວາເທ ໂທເສ ອາໂຣປິເຕ ຕໍ ໂທສໍ ເອວຎ຺ຈ ເອວຎ຺ຈ ໂມເຈສ຺ສາມາຕິ ອິມິນາ ຈ ກາຣເຓນ ປຣິຍາປຸຓນ຺ຕີຕິ. ອຖ ວາ ໂສ ໂສ ວາໂທ ອິຕິວາໂທ, ອິຕິວາທສ຺ສ ປໂມກ຺ໂຂ ອິຕິວາທປ຺ປໂມກ຺ໂຂ, ອິຕິວາທປ຺ປໂມກ຺ໂຂ ອານິສໍໂສ ເອເຕສນ຺ຕິ ອິຕິວາທປ຺ປໂມກ຺ຂານິສໍສາ, ຕໍຕໍວາທປ຺ປໂມຈນານິສໍສາ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ສ ຈຕ຺ຖາຍ ຘມ຺ມໍ ປຣິຍາປຸຓນ຺ຕີຕິ ຍສ຺ສ ຈ ສີລາທິປູຣຓສ຺ສ ມຄ຺ຄຜລນິພ຺ພານສ຺ສ ວາ ອຕ຺ຖາຍ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ຘມ຺ມໍ ປຣິຍາປຸຓນ຺ຕິ. ຕຎ຺ຈສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ນານຸໂຠນ຺ຕີຕິ ຕຎ຺ຈ ອສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ສີລາທິປຣິປູຣຓສງ຺ຂາຕໍ ອຕ຺ຖໍ ເອເຕ ທຸຄ຺ຄຫິຕຄາຫິໂນ ນານຸໂຠນ຺ຕິ ນ ວິນ຺ທນ຺ຕິ.

ອຖ ວາ ຍສ຺ສ ອຸປາຣມ຺ຠສ຺ສ ອິຕິວາທປ຺ປໂມກ຺ຂສ຺ສ ວາ ອຕ຺ຖາຍ ເຍ ໂມຆປຸຣິສາ ຘມ຺ມໍ ປຣິຍາປຸຓນ຺ຕິ, ເຕ ປເຣຫິ ‘‘ອຍມຕ຺ໂຖ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ທຸຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາເຍວ ໂສເຍວຕ຺ໂຖຕິ ປຏິປາທນກ຺ຂມາ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ປຣສ຺ສ ວາເທ ອຸປາຣມ຺ຠໍ ອາໂຣເປຕຸໍ ອຕ຺ຕໂນ ວາທາ ຕໍ ໂມເຈຕຸຎ຺ຈ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາປິ ຕໍ ອຕ຺ຖໍ ນານຸໂຠນ຺ຕິເຍວາຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ທີຆຣຕ຺ຕໍ ອຫິຕາຍ ທຸກ຺ຂາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ເຕສໍ ເຕ ຘມ຺ມາ ທຸຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ອຸປາຣມ຺ຠມານທປ຺ປມກ຺ຂປລາສາທິເຫຕຸຠາເວນ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ອຫິຕາຍ ທຸກ຺ຂາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ກາຣເຓ ຜລໂວຫາເຣນ ‘‘ເຕ ຘມ຺ມາ ອຫິຕາຍ ທຸກ຺ຂາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ກິຎ຺ຈາປິ ນ ເຕ ຘມ຺ມາ ອຫິຕາຍ ທຸກ຺ຂາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ຕຖາປິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປຣິຍາປຸຓນ຺ຕານໍ ສຊ຺ຌາຍກາເລ ວິວາທສມເຍ ຈ ຕໍມູລການໍ ອຸປາຣມ຺ຠາທີນໍ ອເນເກສໍ ອກຸສລານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິສພ຺ຠາວໂຕ ‘‘ເຕ ຘມ຺ມາ ອຫິຕາຍ ທຸກ຺ຂາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິ ກາຣເຓ ຜລໂວຫາເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕູຕິ ເອຕ຺ຖ ຕນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສ ອນຠິສມ຺ຠຸຓນໍ ເຕສຎ຺ຈ ຘມ຺ມານໍ ອຫິຕາຍ ທຸກ຺ຂາຍ ສໍວຕ຺ຕນໍ ປຣາມສຕິ.

ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທິປາຣິປູຣິໍເຍວາຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິສທ຺ເທນ ສມາຘິວິປສ຺ສນາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂຍ ຫິ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ສີລສ຺ສ ອາຄຕຏ຺ຐາເນ ສີລໍ ປູເຣຕ຺ວາ ສມາຘິໂນ ອາຄຕຏ຺ຐາເນ ສມາຘິຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫາເປຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນາຍ ອາຄຕຏ຺ຐາເນ ວິປສ຺ສນໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ມຄ຺ຄຜລານໍ ອາຄຕຏ຺ຐາເນ ມຄ຺ຄໍ ຠາເວສ຺ສາມິ, ຜລໍ ສຈ຺ຉິກຣິສ຺ສາມີຕິ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕສ຺ເສວ ສາ ປຣິຍຕ຺ຕິ ນິສ຺ສຣຓຕ຺ຖາ ນາມ ໂຫຕິ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຍໍ ປຣິຍຕ຺ຕິສຸຄ຺ຄຫຓໍ ສນ຺ຘາຍ ອລຄທ຺ທສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ສີລາທີນໍ ອາຄຕຏ຺ຐາເນ ສີລາທີນິ ປູເຣນ຺ຕານມ຺ປິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ປຣິສມຊ຺ເຌ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕ຺ວາ ຘມ຺ມເທສນາຍ ປສນ຺ເນຫິ ອຸປນີເຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈເຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕານມ຺ປິ ປເຣສໍ ວາເທ ສຫຘມ຺ເມນ ອຸປາຣມ຺ຠໍ ອາໂຣເປນ຺ຕານມ຺ປິ ສກວາທໂຕ ໂທສໍ ຫຣນ຺ຕານມ຺ປິ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ນ ເກວລໍ ສຸຄ຺ຄຫິຕປຣິຍຕ຺ຕິໍ ນິສ຺ສາຍ ມຄ຺ຄຠາວນາຜລສຈ຺ຉິກິຣິຍາທີເນວ, ປຣວາທນິຄ຺ຄຫສກວາທປຕິຏ຺ຐາປນານິປິ ອິຊ຺ຌນ຺ຕິ. ຕຖາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ປຣປ຺ປວາທໍ ສຫຘມ຺ເມນ ສຸນິຄ຺ຄຫິຕໍ ນິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ (ທີ. ນິ. ໒.໑໖໘).

ປຣິຎ຺ຎາຕກ຺ຂນ຺ໂຘຕິ ທຸກ຺ຂປຣິຊານເນນ ປຣິຎ຺ຎາຕກ຺ຂນ຺ໂຘ. ປຫີນກິເລໂສຕິ ສມຸທຍປ຺ປຫາເນນ ປຫີນກິເລໂສ. ປຏິວິທ຺ຘາກຸປ຺ໂປຕິ ປຏິວິທ຺ຘອຣຫຕ຺ຕຜໂລ. ນ ກຸປ຺ປຕີຕິ ອກຸປ຺ປນ຺ຕິ ຫິ ອຣຫຕ຺ຕຜລສ຺ເສຕໍ ນາມໍ. ສຕິປິ ຫິ ຈຕຸນ຺ນໍ ມຄ຺ຄານໍ ຈຕຸນ຺ນຎ຺ຈ ຜລານໍ ອກຸປ຺ປສຠາເວ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ເສກ຺ຂານໍ ສກສກນາມປຣິຈ຺ຈາເຄນ ອຸປຣູປຣິ ນາມນ຺ຕຣປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ເຕສໍ ມຄ຺ຄຜລານິ ‘‘ອກຸປ຺ປານີ’’ຕິ ນ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ອຣຫາ ປນ ສພ຺ພທາປິ ອຣຫາເຍວ ນາມາຕິ ຕສ຺ເສວ ຜລໍ ‘‘ອກຸປ຺ປ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມິນາ ຈ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຂີຓາສວສ຺ເສວ ປຣິຍຕ຺ຕິ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກປຣິຍຕ຺ຕິ ນາມາ’’ຕິ. ຕສ຺ສ ຫິ ອປຣິຎ຺ຎາຕໍ ອປ຺ປຫີນໍ ອຠາວິຕໍ ອສຈ຺ຉິກຕໍ ວາ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ປຣິຍາປຸຓນ຺ໂຕ ຕນ຺ຕິຘາຣໂກ ປເວຓີປາລໂກ ວໍສານຸຣກ຺ຂໂກ ຈ ຫຸຕ຺ວາ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ປເວຓີປາລນຕ຺ຖາຍາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ປເວຓີຕິ ຘມ຺ມສນ຺ຕຕິ, ຘມ຺ມສ຺ສ ອວິຈ຺ເຉເທນ ປວຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວໍສານຸຣກ຺ຂຓຕ຺ຖາຍາຕິ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ວໍສານຸຣກ຺ຂຓຕ຺ຖໍ. ຕສ຺ສ ວໍໂສປິ ອຕ຺ຖໂຕ ປເວຓີເຍວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ນນຸ ຈ ຍທິ ປເວຓີປາລນຕ຺ຖາຍ ພຸທ຺ຘວຈນສ຺ສ ປຣິຍາປຸຓນໍ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກປຣິຍຕ຺ຕິ, ກສ຺ມາ ‘‘ຂີຓາສໂວ’’ຕິ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສປິ ຫິ ອຍໍ ນໂຍ ລພ຺ຠຕິ. ຕຖາ ຫິ ເອກຈ຺ໂຈ ຠິກ຺ຂຸ ຉາຕກຠຍາທີສຸ ຄນ຺ຖຘເຣສຸ ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ວສິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ເຕສຸ ສຍໍ ຠິກ຺ຂາຈາເຣນ ອກິລມມາໂນ ອຕິມຘຸຣໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ມາ ນສ຺ສຕຸ, ຕນ຺ຕິໍ ຘາເຣສ຺ສາມິ, ວໍສໍ ຐເປສ຺ສາມິ, ປເວຓິໍ ປາເລສ຺ສາມີຕິ ປຣິຍາປຸຓາຕິ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສປິ ປຣິຍຕ຺ຕິ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກປຣິຍຕ຺ຕິ ນາມ ກສ຺ມາ ນ ໂຫຕີຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ປຣິຍຕ຺ຕິ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກປຣິຍຕ຺ຕິ ນາມ ນ ໂຫຕິ. ກິຎ຺ຈາປິ ຫິ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ‘‘ປເວຓິໍ ປາເລສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຊ຺ຌາສເຍນ ປຣິຍາປຸຓາຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ປນ ຠວກນ຺ຕາຣໂຕ ອນິຕ຺ຕິຓ຺ຓຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ປຣິຍຕ຺ຕິ ນິສ຺ສຣຓປຣິຍຕ຺ຕິ ນາມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ປຣິຍຕ຺ຕິ ອລຄທ຺ທູປມາ ວາ ໂຫຕິ ນິສ຺ສຣຓຕ຺ຖາ ວາ, ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ເສກ຺ຂານໍ ນິສ຺ສຣຓຕ຺ຖາວ, ຂີຓາສວານໍ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກປຣິຍຕ຺ຕິເຍວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຂີຓາສໂວ ຈ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກສທິສຕ຺ຕາ ຠຓ຺ຑາຄາຣິໂກຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍຖາ ຫິ ຠຓ຺ຑາຄາຣິໂກ ອລງ຺ກາຣຠຓ຺ຑໍ ປຏິສາເມຕ຺ວາ ປສາຘນກາເລ ຕທຸປິຍໍ ອລງ຺ກາຣຠຓ຺ຑໍ ຣຎ຺ໂຎ ອຸປນາເມຕ຺ວາ ອລງ຺ກໂຣຕິ, ເອວໍ ຂີຓາສໂວປິ ຘມ຺ມຣຕນຠຓ຺ຑໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ໂມກ຺ຂາຘິຄມສ຺ສ ຠພ຺ພຣູເປ ສເຫຕຸເກ ສຕ຺ເຕ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ຕທນຸຣູປໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ມຄ຺ຄງ຺ຄໂພຊ຺ຌງ຺ຄາທິສງ຺ຂາເຕນ ໂລກຸຕ຺ຕເຣນ ອລງ຺ກາເຣນ ອລງ຺ກໂຣຕີຕິ ຠຓ຺ຑາຄາຣິໂກຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ເອວໍ ຕິສ຺ໂສ ປຣິຍຕ຺ຕິໂຍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ອິທານິ ຕີສຸປິ ປິຏເກສຸ ຍຖາຣຫໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິວິປຕ຺ຕິໂຍ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ວິນເຍ ປນາ’’ຕິອາທິ. ສີລສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ນິສ຺ສາຍ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ ປາປຸຓາຕີຕິອາທີສຸ ຍສ຺ມາ ສີລໍ ວິສຸຊ຺ຌມານໍ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎພເລນ ກມ຺ມສ຺ສກຕຎ຺ຎາຓພເລນ ຈ ສໍກິເລສມລໂຕ ວິສຸຊ຺ຌຕິ, ປາຣິປູຣິຎ຺ຈ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ມາ ສີລສມ຺ປທາ ສິຊ຺ຌມານາ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປຕ຺ຕິຠາເວນ ສຕິພລໍ ຎາຓພລຎ຺ຈ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐເປຕີຕິ ຕສ຺ສາ ວິຊ຺ຊຕ຺ຕຍູປນິສ຺ສຍຕາ ເວທິຕພ຺ພາ ສຠາຄເຫຕຸສມ຺ປທານໂຕ. ສຕິພເລນ ຫິ ປຸພ຺ເພນິວາສວິຊ຺ຊາສິທ຺ຘິ, ສມ຺ປຊຎ຺ເຎນ ສພ຺ພກິຈ຺ເຈສຸ ສຸທິຏ຺ຐກາຣິຕາປຣິຈເຍນ ຈຸຕູປປາຕຎາຓານຸພທ຺ຘາຍ ທຸຕິຍວິຊ຺ຊາຍ ສິທ຺ຘິ, ວີຕິກ຺ກມາຠາເວນ ສໍກິເລສປ຺ປຫານສພ຺ຠາວໂຕ ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍຕາວເສນ ອຊ຺ຌາສຍສຸທ຺ຘິຍາ ຕຕິຍວິຊ຺ຊາສິທ຺ຘິ. ປຸເຣຕຣສິທ຺ຘານໍ ສມາຘິປຎ຺ຎານໍ ປາຣິປູຣິໍ ວິນາ ສີລສ຺ສ ອາສວກ຺ຂຍຎາຓູປນິສ຺ສຍຕາ ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສກຂີຓາສເວຫິ ທີເປຕພ຺ພາ. ‘‘ສມາຫິໂຕ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໙໙; ໓.໕; ເນຕ຺ຕິ. ໔໐; ມິ. ປ. ໒.໑.໑໔) ວຈນໂຕ ສມາຘິສມ຺ປທາ ຉຬຠິຎ຺ຎຕາຍ ອຸປນິສ຺ສໂຍ. ‘‘ໂຍຄາ ເວ ຊາຍຕິ ຠູຣີ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໒໘໒) ວຈນໂຕ ປຸພ຺ພໂຍເຄນ ຄຣຸວາສເທສຠາສາໂກສລ຺ລອຸຄ຺ຄຫຓປຣິປຸຈ຺ຉາທີຫິ ຈ ປຣິຠາວິຕາ ປຎ຺ຎາສມ຺ປຕ຺ຕິ ປຏິສມ຺ຠິທາປ຺ປເຠທສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສໂຍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ສີລສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ນິສ຺ສາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຍສ຺ສ ສມາຘິວິຊມ຺ຠນຠູຕາ ອນວເສສາ ຉ ອຠິຎ຺ຎາ ນ ອິຊ຺ຌນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉທວເສນ ນ ສມາຘິສມ຺ປທາ ອຕ຺ຖີຕິ ສຕິປິ ວິຊ຺ຊານໍ ອຠິຎ຺ເຎກເທສຠາເວ ສີລສມ຺ປຕ຺ຕິສມຸທາຄຕາ ເອວ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ ຄຫິຕາ. ຍຖາ ຫິ ປຎ຺ຎາສມ຺ປຕ຺ຕິສມຸທາຄຕາ ຈຕສ຺ໂສ ປຏິສມ຺ຠິທາ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ມຄ຺ເຄເນວ ອິຊ຺ຌນ຺ຕິ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ເອວ ຕາສໍ ປຏິລຠິຕພ຺ພໂຕ. ເອວໍ ສີລສມ຺ປຕ຺ຕິສມຸທາຄຕາ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ ສມາຘິສມ຺ປຕ຺ຕິສມຸທາຄຕາ ຈ ຉ ອຠິຎ຺ຎາ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ມຄ຺ເຄເນວ ອິຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ມຄ຺ຄາຘິຄເມເນວ ຕາສໍ ອຘິຄໂມ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘານຎ຺ຈ ປຈ຺ເຈກໂພຘິສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິຘມ຺ມສມຘິຄມສທິສາ ຫິ ອິເມສໍ ອຣິຍານໍ ອິເມ ວິເສສາຘິຄມາຕິ.

ຕາສໍເຍວ ຈ ຕຕ຺ຖ ປເຠທວຈນໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ຕາສໍເຍວາຕິ ອວຘາຣຓໍ ປາປຸຓິຕພ຺ພານໍ ຉຬຠິຎ຺ຎາຈຕຸປຏິສມ຺ຠິທານໍ ວິນເຍ ປເຠທວຈນາຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ເຑ ຫິ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາວ ວິຠຕ຺ຕາຕິ. ທຸຕິເຍ ຕາສໍເຍວາຕິ ອວຘາຣຓໍ ຈຕສ຺ໂສ ປຏິສມ຺ຠິທາ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ກຕໍ, ນ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ. ຕາ ຫິ ຉສຸ ອຠິຎ຺ຎາສຸ ອນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ສຸຕ຺ເຕ ວິຠຕ຺ຕາເຍວາຕິ. ຕາສຎ຺ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ-ສທ຺ເທນ ເສສານມ຺ປິ ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຖິຠາວໍ ທີເປຕິ. ອຠິຘມ຺ມປິຏເກ ຫິ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ ຉ ອຠິຎ຺ຎາ ຈຕສ຺ໂສ ຈ ປຏິສມ຺ຠິທາ ວຸຕ຺ຕາເຍວ. ປຏິສມ຺ຠິທານໍ ປນ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ປເຠທວຈນາຠາວໍ ຕຕ຺ເຖວ ຈ ສມ຺ມາ ວິຠຕ຺ຕຠາວໍ ທີເປຕຸກາໂມ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອວຘາຣຓໍ ອກຕ຺ວາ ‘‘ຕຕ຺ເຖວາ’’ຕິ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອວຘາຣຓໍ ຐເປສິ.

ອິທານິ ‘‘ວິນເຍ ທຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ‘ມຸທຸການໍ ອຕ຺ຖຣຓາທີນໍ ສມ຺ຜສ຺ໂສ ວິຍ ອິຕ຺ຖິສມ຺ຜສ຺ໂສປິ ວຏ຺ຏຕີ’ຕິ ເມຖຸນວີຕິກ຺ກເມ ໂທສໍ ອທິສ຺ວາ ສີລວິປຕ຺ຕິໍ ປາປຸຓາຕີ’’ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ວິນເຍ ປນ ທຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ສຸໂຂ ສມ຺ຜສ຺ໂສ ເອເຕສນ຺ຕິ ສຸຂສມ຺ຜສ຺ສານິ, ອຕ຺ຖຣຓປາວຸຣຓາທີນິ. ອຸປາທິນ຺ນຜສ຺ໂສ ອິຕ຺ຖິຜສ຺ໂສ, ເມຖຸນຘມ຺ໂມຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຫຕນ຺ຕິ ອຣິຏ຺ເຐນ ຠິກ຺ຂຸນາ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂສ ຫິ ພຫຸສ຺ສຸໂຕ ຘມ຺ມກຖິໂກ ກມ຺ມກິເລສວິປາກອຸປວາທອາຓາວີຕິກ຺ກມວເສນ ປຎ຺ຈວິເຘສຸ ອນ຺ຕຣາຍິເກສຸ ເສສນ຺ຕຣາຍິເກ ຊານາຕິ, ວິນເຍ ປນ ອໂກວິທຕ຺ຕາ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວີຕິກ຺ກມນ຺ຕຣາຍິເກ ນ ຊານາຕິ, ຕສ຺ມາ ຣໂຫຄໂຕ ເອວໍ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ອິເມ ອຄາຣິກາ ປຎ຺ຈ ກາມຄຸເຓ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕາ ໂສຕາປນ຺ນາປິ ສກທາຄາມິໂນປິ ອນາຄາມິໂນປິ ໂຫນ຺ຕິ. ຠິກ຺ຂູປິ ມນາປິການິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍານິ ຣູປານິ ປສ຺ສນ຺ຕິ…ເປ… ກາຍວິຎ຺ເຎຍ຺ເຍ ໂຜຏ຺ຐພ຺ເພ ຜຸສນ຺ຕິ, ມຸທຸການິ ອຕ຺ຖຣຓປາວຸຣຓາທີນິ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ, ເອຕໍ ສພ຺ພໍ ວຏ຺ຏຕິ, ກສ຺ມາ ອິຕ຺ຖີນໍເຍວ ຣູປສທ຺ທຄນ຺ຘຣສໂຜຏ຺ຐພ຺ພາ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ, ເອເຕປິ ວຏ຺ຏນ຺ຕີ’’ຕິ ອນວຊ຺ເຊນ ປຈ຺ຈຍປຣິຠຸຎ຺ຊນຣເສນ ສາວຊ຺ຊກາມຄຸຓປຣິໂຠຄຣສໍ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ສຈ຺ຉນ຺ທຣາຄປຣິໂຠຄຎ຺ຈ ນິຈ຺ຉນ຺ທຣາຄປຣິໂຠຄຎ຺ຈ ເອກໍ ກຕ຺ວາ ຖູລວາເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຕິສຸຂຸມສຸຕ຺ຕໍ ຆເຏນ຺ໂຕ ວິຍ ສາສເປນ ສທ຺ຘິໍ ສິເນຣຸໂນ ສທິສຕໍ ອຸປສໍຫຣນ຺ໂຕ ວິຍ ປາປກໍ ທິຏ຺ຐິຄຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ຠຄວຕາ ມຫາສມຸທ຺ທໍ ພນ຺ຘນ຺ເຕນ ວິຍ ມຫຕາ ອຸສ຺ສາເຫນ ປຐມປາຣາຊິກໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ, ນຕ຺ຖິ ເອຕ຺ຖ ໂທໂສ’’ຕິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓນ ສທ຺ຘິໍ ປຏິວິຣຸຊ຺ຌນ຺ໂຕ ເວສາຣຊ຺ຊຎາຓໍ ປຏິພາຫນ຺ໂຕ ອຣິຍມຄ຺ເຄ ຂາຓຸກຓ຺ຏກາທີນິ ປກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ‘‘ເມຖຸນຘມ຺ເມ ໂທໂສ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ຊິນສ຺ສ ອາຓາຈກ຺ເກ ປຫາຣມທາສິ. ເຕນາຫ ‘‘ຕຖາຫໍ ຠຄວຕາ ຘມ຺ມໍ ເທສິຕໍ ອາຊານາມີ’’ຕິອາທິ.

ຕຕ຺ຖ ອນ຺ຕຣາຍິກາຕິ ຕໍຕໍສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວິພນ຺ຘນວເສນ ສຕ຺ຕສນ຺ຕານສ຺ສ ອນ຺ຕເຣ ເວມຊ຺ເຌ ເອຕິ ອາຄຈ຺ຉຕີຕິ ອນ຺ຕຣາໂຍ, ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາທິອນຕ຺ໂຖ. ອນຕິກ຺ກມນຏ຺ເຐນ ຕສ຺ມິໍ ອນ຺ຕຣາເຍ ນິຍຸຕ຺ຕາ, ອນ຺ຕຣາຍໍ ວາ ຜລໍ ອຣຫນ຺ຕິ, ອນ຺ຕຣາຍສ຺ສ ວາ ກຣຓສີລາຕິ ອນ຺ຕຣາຍິກາ, ສຄ຺ຄໂມກ຺ຂານໍ ອນ຺ຕຣາຍກຣາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຕ ຈ ກມ຺ມກິເລສວິປາກອຸປວາທອາຓາວີຕິກ຺ກມວເສນ ປຎ຺ຈວິຘາ. ເຕສໍ ວິຕ຺ຖາຣກຖາ ປຣໂຕ ອຣິຏ຺ຐສິກ຺ຂາປເທ (ປາຈິ. ໔໑໗) ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ປທຕ຺ຖສມ຺ພນ຺ໂຘ – ເຍ ອິເມ ຘມ຺ມາ ອນ຺ຕຣາຍິກາ ອນ຺ຕຣາຍກຣາຕິ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕາ ເທສິຕາ ເຈວ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ ຈ, ເຕ ຘມ຺ເມ ປຏິເສວໂຕ ປຏິເສວນ຺ຕສ຺ສ ຍຖາ ເຍນ ປກາເຣນ ເຕ ຘມ຺ມາ ອນ຺ຕຣາຍາຍ ສຄ຺ຄໂມກ຺ຂານໍ ອນ຺ຕຣາຍກຣຓຕ຺ຖໍ ນາລໍ ສມຕ຺ຖາ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຖາ ເຕນ ປກາເຣນາຫໍ ຠຄວຕາ ເທສິຕໍ ຘມ຺ມໍ ອາຊານາມີຕິ. ຕໂຕ ທຸສ຺ສີລຠາວໍ ປາປຸຓາຕີຕິ ຕໂຕ ອນວຊ຺ຊສຎ຺ຎີຠາວເຫຕຸໂຕ ວີຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ທຸສ຺ສີລຠາວໍ ປາປຸຓາຕິ.

ຈຕ຺ຕາໂຣເມ, ຠິກ຺ຂເວຕິອາທິນາ –

‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຄ຺ຄລາ ສນ຺ໂຕ ສໍວິຊ຺ຊມານາ ໂລກສ຺ມິໍ. ກຕເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ, ອຕ຺ຕຫິຕາຍ ປຏິປນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ໂນ ປຣຫິຕາຍ, ປຣຫິຕາຍ ປຏິປນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ໂນ ອຕ຺ຕຫິຕາຍ, ເນວ ອຕ຺ຕຫິຕາຍ ປຏິປນ຺ໂນ ໂຫຕິ ໂນ ປຣຫິຕາຍ, ອຕ຺ຕຫິຕາຍ ເຈວ ປຏິປນ຺ໂນ ໂຫຕິ ປຣຫິຕາຍ ຈາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໙໖; ປຸ. ປ. ມາຕິກາ, ຈຕຸກ຺ກອຸທ຺ເທສ ໒໔) –

ອາທິນາ ປຸຄ຺ຄລເທສນາປຏິສໍຍຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕນ຺ຕປາຬິໍ ນິທສ຺ເສຕິ. ອຘິປ຺ປາຍໍ ອຊານນ຺ໂຕຕິ ‘‘ອຍໍ ປຸຄ຺ຄລເທສນາ ໂວຫາຣວເສນ, ນ ປຣມຕ຺ຖໂຕ’’ຕິ ເອວໍ ຠຄວໂຕ ອຘິປ຺ປາຍໍ ອຊານນ຺ໂຕ. ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຫິ ຠຄວໂຕ ທຸວິຘາ ເທສນາ ສມ຺ມຸຕິເທສນາ ປຣມຕ຺ຖເທສນາ ຈາຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ປຸຄ຺ຄໂລ ສຕ຺ໂຕ ອິຕ຺ຖີ ປຸຣິໂສ ຂຕ຺ຕິໂຍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ເທໂວ ມາໂຣ’’ຕິ ເອວຣູປາ ສມ຺ມຸຕິເທສນາ. ‘‘ອນິຈ຺ຈໍ ທຸກ຺ຂໍ ອນຕ຺ຕາ ຂນ຺ຘາ ຘາຕຸໂຍ ອາຍຕນານິ ສຕິປຏ຺ຐານາ’’ຕິ ເອວຣູປາ ປຣມຕ຺ຖເທສນາ. ຕຕ຺ຖ ຠຄວາ ເຍ ສມ຺ມຸຕິວເສນ ເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ອຕ຺ຖໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ໂມຫໍ ປຫາຍ ວິເສສມຘິຄນ຺ຕຸໍ ສມຕ຺ຖາ, ເຕສໍ ສມ຺ມຸຕິເທສນໍ ເທເສຕິ. ເຍ ປນ ປຣມຕ຺ຖວເສນ ເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ອຕ຺ຖໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ໂມຫໍ ປຫາຍ ວິເສສມຘິຄນ຺ຕຸໍ ສມຕ຺ຖາ, ເຕສໍ ປຣມຕ຺ຖເທສນໍ ເທເສຕິ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ອຸປມາ – ຍຖາ ຫິ ເທສຠາສາກຸສໂລ ຕິຓ຺ຓໍ ເວທານໍ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓໂກ ອາຈຣິໂຍ ເຍ ທມິຬຠາສາຍ ວຸຕ຺ເຕ ອຕ຺ຖໍ ຊານນ຺ຕິ, ເຕສໍ ທມິຬຠາສາຍ ອາຈິກ຺ຂຕິ, ເຍ ອນ຺ຘກຠາສາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣາຍ, ເຕສໍ ຕາຍ ຠາສາຍ, ເອວໍ ເຕ ມາຓວາ ເຉກໍ ພ຺ຍຕ຺ຕໍ ອາຈຣິຍມາຄມ຺ມ ຂິປ຺ປເມວ ສິປ຺ປໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອາຈຣິໂຍ ວິຍ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ, ຕໂຍ ເວທາ ວິຍ ກເຖຕພ຺ພຠາເວ ຐິຕານິ ຕີຓິ ປິຏການິ, ເທສຠາສາຍ ໂກສລ຺ລມິວ ສມ຺ມຸຕິປຣມຕ຺ຖໂກສລ຺ລໍ, ນານາເທສຠາສາມາຓວກາ ວິຍ ສມ຺ມຸຕິປຣມຕ຺ຖວເສນ ປຏິວິຊ຺ຌນສມຕ຺ຖາ ເວເນຍ຺ຍສຕ຺ຕາ, ອາຈຣິຍສ຺ສ ທມິຬຠາສາທິອາຈິກ຺ຂນໍ ວິຍ ຠຄວໂຕ ສມ຺ມຸຕິປຣມຕ຺ຖວເສນປິ ເທສນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອາຫ ເຈຕ຺ຖ –

‘‘ທຸເວ ສຈ຺ຈານິ ອກ຺ຂາສິ, ສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ວທຕໍ ວໂຣ;

ສມ຺ມຸຕິໍ ປຣມຕ຺ຖຎ຺ຈ, ຕຕິຍໍ ນູປລພ຺ຠຕິ.

‘‘ສງ຺ເກຕວຈນໍ ສຈ຺ຈໍ, ໂລກສມ຺ມຸຕິກາຣຓາ;

ປຣມຕ຺ຖວຈນໍ ສຈ຺ຈໍ, ຘມ຺ມານໍ ຠູຕກາຣຓາ.

‘‘ຕສ຺ມາ ໂວຫາຣກຸສລສ຺ສ, ໂລກນາຖສ຺ສ ສຕ຺ຖຸໂນ;

ສມ຺ມຸຕິໍ ໂວຫຣນ຺ຕສ຺ສ, ມຸສາວາໂທ ນ ຊາຍຕີ’’ຕິ. (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໕໗; ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໑໗໐);

ອປິຈ ອຏ຺ຐຫິ ກາຣເຓຫິ ຠຄວາ ປຸຄ຺ຄລກຖໍ ກເຖຕິ – ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປທີປນຕ຺ຖໍ ກມ຺ມສ຺ສກຕາທີປນຕ຺ຖໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຕປຸຣິສກາຣທີປນຕ຺ຖໍ ອານນ຺ຕຣິຍທີປນຕ຺ຖໍ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣທີປນຕ຺ຖໍ ປຸພ຺ເພນິວາສທີປນຕ຺ຖໍ ທກ຺ຂິຓາວິສຸທ຺ຘິທີປນຕ຺ຖໍ ໂລກສມ຺ມຸຕິຍາ ອປ຺ປຫານຕ຺ຖຎ຺ຈາຕິ. ‘‘ຂນ຺ຘາ ຘາຕຸໂຍ ອາຍຕນານິ ຫິຣິຍນ຺ຕິ ໂອຕ຺ຕປ຺ປນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ມຫາຊໂນ ນ ຊານາຕິ, ສມ຺ໂມຫມາປຊ຺ຊຕິ, ປຏິສຕ຺ຕຸ ໂຫຕິ ‘‘ກິມິທໍ ຂນ຺ຘາ ຘາຕຸໂຍ ອາຍຕນານິ ຫິຣິຍນ຺ຕິ ໂອຕ຺ຕປ຺ປນ຺ຕິ ນາມາ’’ຕິ. ‘‘ອິຕ຺ຖີ ຫິຣິຍຕິ ໂອຕ຺ຕປ຺ປຕິ, ປຸຣິໂສ ຂຕ຺ຕິໂຍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ເທໂວ ມາໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ມຫາຊໂນ ຊານາຕິ, ນ ສມ຺ໂມຫມາປຊ຺ຊຕິ, ນ ປຏິສຕ຺ຕຸ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຠຄວາ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປທີປນຕ຺ຖໍ ປຸຄ຺ຄລກຖໍ ກເຖຕິ. ‘‘ຂນ຺ຘາ ກມ຺ມສ຺ສກາ ຘາຕຸໂຍ ອາຍຕນານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕສ຺ມາ ຠຄວາ ກມ຺ມສ຺ສກຕາທີປນຕ຺ຖໍ ປຸຄ຺ຄລກຖໍ ກເຖຕິ. ‘‘ເວຬຸວນາທໂຍ ມຫາວິຫາຣາ ຂນ຺ເຘຫິ ກາຣາປິຕາ, ຘາຕູຫິ ອາຍຕເນຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕສ຺ມາ ຠຄວາ ປຈ຺ຈຕ຺ຕປຸຣິສກາຣທີປນຕ຺ຖໍ ປຸຄ຺ຄລກຖໍ ກເຖຕິ. ‘‘ຂນ຺ຘາ ມາຕຣໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປນ຺ຕິ, ປິຕຣໍ ອຣຫນ຺ຕໍ, ຣຸຫິຣຸປ຺ປາທກມ຺ມໍ ສງ຺ຆເຠທໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຘາຕຸໂຍ ອາຍຕນານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕສ຺ມາ ຠຄວາ ອານນ຺ຕຣິຍທີປນຕ຺ຖໍ ປຸຄ຺ຄລກຖໍ ກເຖຕິ.

‘‘ຂນ຺ຘາ ເມຕ຺ຕາຍນ຺ຕິ, ຘາຕຸໂຍ ອາຍຕນານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕສ຺ມາ ຠຄວາ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣທີປນຕ຺ຖໍ ປຸຄ຺ຄລກຖໍ ກເຖຕິ. ‘‘ຂນ຺ຘາ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕິ, ຘາຕຸໂຍ ອາຍຕນານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕສ຺ມາ ຠຄວາ ປຸພ຺ເພນິວາສທີປນຕ຺ຖໍ ປຸຄ຺ຄລກຖໍ ກເຖຕິ. ‘‘ຂນ຺ຘາ ທານໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ຘາຕຸໂຍ ອາຍຕນານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ມຫາຊໂນ ນ ຊານາຕິ, ສມ຺ໂມຫມາປຊ຺ຊຕິ, ປຏິສຕ຺ຕຸ ໂຫຕິ ‘‘ກິມິທໍ ຂນ຺ຘາ ຘາຕຸໂຍ ອາຍຕນານິ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ ນາມາ’’ຕິ. ‘‘ປຸຄ຺ຄລາ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ ສີລວນ຺ໂຕ ກລ຺ຍາຓຘມ຺ມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປນ ຊານາຕິ, ນ ສມ຺ໂມຫມາປຊ຺ຊຕິ, ນ ປຏິສຕ຺ຕຸ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ຠຄວາ ທກ຺ຂິຓາວິສຸທ຺ຘິທີປນຕ຺ຖໍ ປຸຄ຺ຄລກຖໍ ກເຖຕິ. ໂລກສມ຺ມຸຕິຎ຺ຈ ພຸທ຺ຘາ ຠຄວນ຺ໂຕ ນ ວິຊຫນ຺ຕິ, ໂລກສມຎ຺ຎາຍ ໂລກນິຣຸຕ຺ຕິຍາ ໂລກາຠິລາເປ ຐິຕາເຍວ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ຠຄວາ ໂລກສມ຺ມຸຕິຍາ ອປ຺ປຫານຕ຺ຖມ຺ປິ ປຸຄ຺ຄລກຖໍ ກເຖຕິ, ຕສ຺ມາ ອິມິນາ ຈ ອຘິປ຺ປາເຍນ ຠຄວໂຕ ປຸຄ຺ຄລເທສນາ, ນ ປຣມຕ຺ຖເທສນາຕິ ເອວໍ ອຘິປ຺ປາຍໍ ອຊານນ຺ໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ທຸຄ຺ຄຫິຕໍ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ‘‘ຕຖາຫໍ ຠຄວຕາ ຘມ຺ມໍ ເທສິຕໍ ອາຊານາມິ, ຍຖາ ຕເທວິທໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ສນ຺ຘາວຕິ ສໍສຣຕິ, ອນຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ທຸຄ຺ຄຫິຕໍ ກຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຕິ, ວິປຣີຕໍ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ທຸຄ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ຫິ ຠາວນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ຍໍ ທຸຄ຺ຄຫິຕຄາຫໍ ສນ຺ຘາຍ. ອຕ຺ຕນາ ທຸຄ຺ຄຫິເຕນ ຘມ຺ເມນາຕິ ປາຐເສໂສ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຖ ວາ ທຸຄ຺ຄຫຓໍ ທຸຄ຺ຄຫິຕໍ. ອຕ຺ຕນາຕິ ຈ ສາມິອຕ຺ເຖ ກຣຓວຈນໍ, ຕສ຺ມາ ອຕ຺ຕໂນ ທຸຄ຺ຄຫເຓນ ວິປຣີຕຄາເຫນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອມ຺ເຫ ເຈວ ອພ຺ຠາຈິກ຺ຂຕີຕິ ອມ຺ຫາກຎ຺ຈ ອພ຺ຠາຈິກ຺ຂນໍ ກໂຣຕິ. ອຕ຺ຕານຎ຺ຈ ຂນຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ກຸສລມູລານິ ຂນນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕານໍ ຂນຕິ ນາມ.

ຘມ຺ມຈິນ຺ຕນ຺ຕິ ຘມ຺ມສຠາວວິຊານນໍ. ອຕິຘາວນ຺ໂຕຕິ ຐາຕພ຺ພມຣິຍາທາຍໍ ອຏ຺ຐຕ຺ວາ ‘‘ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທມຕ຺ເຕນ ທານໍ ໂຫຕິ, ສຍເມວ ຈິຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ອາຣມ຺ມຓໍ ໂຫຕິ, ສພ຺ພໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອສຠາວຘມ຺ມາຣມ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທິນາ ອຕິຘາວນ຺ໂຕ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕມາໂນ. ຈຕ຺ຕາຣີຕິ ພຸທ຺ຘວິສຍອິທ຺ຘິວິສຍກມ຺ມວິປາກໂລກວິສຍສງ຺ຂາຕານິ ຈຕ຺ຕາຣິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ຈຕ຺ຕາຣິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍານິ ນ ຈິນ຺ເຕຕພ຺ພານິ, ຍານິ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ອຸມ຺ມາທສ຺ສ ວິຆາຕສ຺ສ ຠາຄີ ອສ຺ສ. ກຕມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ? ພຸທ຺ຘານໍ ຠິກ຺ຂເວ ພຸທ຺ຘວິສໂຍ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ໂຍ ນ ຈິນ຺ເຕຕພ຺ໂພ, ຍໍ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ອຸມ຺ມາທສ຺ສ ວິຆາຕສ຺ສ ຠາຄີ ອສ຺ສ. ຌາຍິສ຺ສ, ຠິກ຺ຂເວ, ຌານວິສໂຍ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ໂຍ ນ ຈິນ຺ເຕຕພ຺ໂພ…ເປ… ກມ຺ມວິປາໂກ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຈິນ຺ເຕຍ຺ໂຍ ນ ຈິນ຺ເຕຕພ຺ໂພ…ເປ… ໂລກຈິນ຺ຕາ ຠິກ຺ຂເວ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍາ ນ ຈິນ຺ເຕຕພ຺ພາ…ເປ… ອິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈຕ຺ຕາຣິ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍານິ ນ ຈິນ຺ເຕຕພ຺ພານິ, ຍານິ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ອຸມ຺ມາທສ຺ສ ວິຆາຕສ຺ສ ຠາຄີ ອສ຺ສາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໗໗).

ຕຕ຺ຖ ‘‘ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍານີ’’ຕິ ເຕສໍ ສຠາວນິທສ຺ສນໍ. ‘‘ນ ຈິນ຺ເຕຕພ຺ພານີ’’ຕິ ຕຕ຺ຖ ກຕ຺ຕພ຺ພຕານິທສ຺ສນໍ. ຕຕ຺ຖ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍານີຕິ ຈິນ຺ເຕຕຸມສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍານິ, ຈິນ຺ເຕຕຸໍ ອຣຫຣູປານິ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍຕ຺ຕາ ເອວ ນ ຈິນ຺ເຕຕພ຺ພານິ, ກາມໍ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍານິປິ ຉ ອສາຘາຣຓາທີນິ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕສ຺ສ ກຸສລຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸຠາວໂຕ ຕານິ ຈິນ຺ເຕຕພ຺ພານິ, ອິມານິ ປນ ເອວໍ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຜລຠາວໂຕ ນ ຈິນ຺ເຕຕພ຺ພານີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຍານິ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ອຸມ຺ມາທສ຺ສ ວິຆາຕສ຺ສ ຠາຄີ ອສ຺ສາ’’ຕິ. ເຕສນ຺ຕິ ເຕສໍ ປິຏການໍ.

ເອຕນ຺ຕິ ເອຕໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ. ຕິວຄ຺ຄສງ຺ຄຫານີຕິ ສີລກ຺ຂນ຺ຘວຄ຺ຄມຫາວຄ຺ຄປາຖິກວຄ຺ຄສງ຺ຂາເຕຫິ ຕີຫິ ວຄ຺ເຄຫິ ສງ຺ຄໂຫ ເອເຕສນ຺ຕິ ຕິວຄ຺ຄສງ຺ຄຫານິ. ຈຕຸຕ຺ຕິໍເສວ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາຕິ ຄາຖາຍ ເອວມຕ຺ຖໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ – ຍສ຺ສ ນິກາຍສ຺ສ ສຸຕ຺ຕຄຓນາໂຕ ຈຕຸຕ຺ຕິໍເສວ ຈ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ ວຄ຺ຄສງ຺ຄຫວເສນ ຕໂຍ ວຄ຺ຄາ ອສ຺ສ ສງ຺ຄຫສ຺ສາຕິ ຕິວຄ຺ໂຄ ສງ຺ຄໂຫ. ເອສ ປຐໂມ ນິກາໂຍ ທີຆນິກາໂຍຕິ ອນຸໂລມິໂກ ອປຈ຺ຈນີໂກ, ອຕ຺ຖານຸໂລມນໂຕ ອນ຺ວຕ຺ຖນາໂມຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອຕ຺ຖານຸໂລມນໂຕ ອນຸໂລມິໂກ, ອນຸໂລມິກຕ຺ຕໍເຍວ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ກສ຺ມາ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເອກນິກາຍມ຺ປີຕິ ເອກສມູຫມ຺ປິ. ເອວໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອວໍ ວິຈິຕ຺ຕໍ. ຍຖຍິທນ຺ຕິ ຍຖາ ອິເມ. ໂປຓິກາ ຈິກ຺ຂລ຺ລິກາ ຈ ຂຕ຺ຕິຍາ, ເຕສໍ ນິວາໂສ ໂປຓິກນິກາໂຍ ຈິກ຺ຂລ຺ລິກນິກາໂຍຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອວມາທີນິ ເຈຕ຺ຖ ສາຘການິ ສາສນໂຕ ຈ ໂລກໂຕ ຈາຕິ ເອວມາທີນິ ອຸທາຫຣຓານິ ເອຕ຺ຖ ນິກາຍສທ຺ທສ຺ສ ສມູຫນິວາສານໍ ວາຈກຠາເວ ສາສນໂຕ ຈ ໂວຫາຣໂຕ ຈ ສາຘການິ ປມາຓານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ປຐມມຸທາຫຣຓໍ ສາສນໂຕ ສາຘກວຈນໍ, ທຸຕິຍໍ ໂລກໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ປຎ຺ຈທສວຄ຺ຄສງ຺ຄຫານີຕິ ມູລປຣິຍາຍວຄ຺ຄາທີຫິ ປຎ຺ຈທສຫິ ວຄ຺ເຄຫິ ສງ຺ຄໂຫ ເອເຕສນ຺ຕິ ປຎ຺ຈທສວຄ຺ຄສງ຺ຄຫານິ. ທິຍຑ຺ຒສຕໍ ທ຺ເວ ຈ ສຸຕ຺ຕານີຕິ ອຑ຺ເຒນ ທຸຕິຍໍ ທິຍຑ຺ຒໍ, ເອກໍ ສຕໍ ທ຺ເວ ປຎ຺ຎາສສຸຕ຺ຕານິ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຕ຺ຖາຕິ ຍສ຺ມິໍ ນິກາເຍ. ປຎ຺ຈທສວຄ຺ຄປຣິຄ຺ຄໂຫຕິ ປຎ຺ຈທສຫິ ວຄ຺ເຄຫິ ປຣິຄ຺ຄຫິໂຕ ສງ຺ຄຫິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສຸຕ຺ຕນ຺ຕານໍ ສຫສ຺ສານິ ສຕ຺ຕສຸຕ຺ຕສຕານິ ຈາຕິ ປາເຐ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕານໍ ສຕ຺ຕ ສຫສ຺ສານິ ສຕ຺ຕ ສຕານິ ຈາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ກຕ຺ຖຈິ ປນ ‘‘ສຕ຺ຕ ສຸຕ຺ຕສຫສ຺ສານິ ສຕ຺ຕ ສຸຕ຺ຕສຕານິ ຈາ’’ຕິປິ ປາໂຐ. ສໍຍຸຕ຺ຕສງ຺ຄໂຫຕິ ສໍຍຸຕ຺ຕນິກາຍສ຺ສ ສງ຺ຄໂຫ.

ປຸພ຺ເພ ນິທສ຺ສິຕາຕິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກນິທ຺ເທເສ ນິທສ຺ສິຕາ. ວຸຕ຺ຕເມວ ປກາຣນ຺ຕເຣນ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ນິກາເຍ ອວເສສໍ ພຸທ຺ຘວຈນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສກລໍ ວິນຍປິຏກນ຺ຕິອາທິນາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐເມວ ຫິ ອິມິນາ ປກາຣນ຺ຕເຣນ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ຈຕຸໂຣເປເຕ’’ຕິອາທິ. ຕທຎ຺ຎນ຺ຕິ ເຕຫິ ຈຕູຫິ ນິກາເຍຫິ ອຎ຺ຎໍ ອວເສສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສພ຺ພເມວ ໒ ຫິທນ຺ຕິ ສພ຺ພເມວ ອິທໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ. ນວປ຺ປເຠທນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກຖໍ ປເນຕໍ ນວປ຺ປເຠທໍ ໂຫຕິ. ຕຖາ ຫິ ນວຫິ ອງ຺ເຄຫິ ວວຕ຺ຖິເຕຫິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສງ຺ກຣຣຫິເຕຫິ ຠວິຕພ຺ພໍ, ຕຖາ ຈ ສຕິ ອສຸຕ຺ຕສຠາວາເນວ ເຄຍ຺ຍງ຺ຄາທີນິ ສິຍຸໍ, ອຖ ສຸຕ຺ຕສຠາວາເນວ ເຄຍ຺ຍງ຺ຄາທີນິ, ເອວໍ ສຕິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວິສຸໍ ສຸຕ຺ຕງ຺ຄເມວ ນ ສິຍາ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ອຏ຺ຐງ຺ຄໍ ສາສນນ຺ຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ. ອປິຈ ‘‘ສຄາຖກໍ ສຸຕ຺ຕໍ ເຄຍ຺ຍໍ, ນິຄ຺ຄາຖກໍ ສຸຕ຺ຕໍ ເວຍ຺ຍາກຣຓ’’ນ຺ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ນາມ ສຄາຖກໍ ວາ ສິຍາ ນິຄ຺ຄາຖກໍ ວາຕິ ອງ຺ຄທ຺ວເຍເນວ ຕທຸຠຍໍ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ຕທຸຠຍວິນິມຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕໍ ອຸທານາທິວິເສສສຎ຺ຎາຣຫິຕໍ ນຕ຺ຖິ, ຍໍ ສຸຕ຺ຕງ຺ຄໍ ສິຍາ, ອຖາປິ ກຖຎ຺ຈິ ວິສຸໍ ສຸຕ຺ຕງ຺ຄໍ ສິຍາ, ມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕາທີນໍ ສຸຕ຺ຕງ຺ຄສງ຺ຄໂຫ ວາ ນ ສິຍາ ຄາຖາຠາວໂຕ ຘມ຺ມປທາທີນໍ ວິຍ, ເຄຍ຺ຍງ຺ຄສງ຺ຄໂຫ ວາ ສິຍາ ສຄາຖກຕ຺ຕາ ສຄາຖກວຄ຺ຄສ຺ສ ວິຍ, ຕຖາ ອຸຠໂຕວິຠງ຺ຄາທີສຸ ສຄາຖກປ຺ປເທສານນ຺ຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ –

ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສາມຎ຺ຎວິຘິ, ວິເສສວິຘໂຍ ປເຣ;

ສນິມິຕ຺ຕາ ນິຣຸຬ຺ຫຕ຺ຕາ, ສຫຕາຎ຺ເຎນ ນາຎ຺ຎໂຕ.

ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ໂທສສ຺ສ, ນຕ຺ຖິ ເອຕ຺ຖາວຄາຫຓໍ;

ຕສ຺ມາ ອສງ຺ກຣໍເຍວ, ນວງ຺ຄໍ ສຕ຺ຖຸສາສນໍ.

ສພ຺ພສ຺ສປິ ຫິ ພຸທ຺ຘວຈນສ຺ສ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຍໍ ສາມຎ຺ຎວິຘິ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສຸຕ຺ຕາຄຕໍ ສຸຕ຺ຕປຣິຍາປນ຺ນໍ, ສາວຕ຺ຖິຍາ ສຸຕ຺ຕວິຠງ຺ເຄ, ສກວາເທ ປຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕສຕານີ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ ວິນຍາຠິຘມ຺ມປຣິຍຕ຺ຕິວິເສເສສຸປິ ສຸຕ຺ຕໂວຫາໂຣ ທິສ຺ສຕິ. ເຕເນວ ຈ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກຈ຺ຈາໂນ ເນຕ຺ຕິຍໍ (ເນຕ຺ຕິ. ສງ຺ຄຫວາຣ) ອາຫ – ‘‘ນວວິຘສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິເຍຏ຺ຐີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ສຸຕ຺ຕາທິວເສນ ນວງ຺ຄສ຺ສ ສາສນສ຺ສ ປຣິເຍຏ຺ຐິ ປຣິເຍສນາ ອຕ຺ຖວິຈາຣຓາ ‘‘ນວວິຘສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິເຍຏ຺ຐີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຕເທກເທເສສຸ ປນ ເຄຍ຺ຍາທໂຍ ວິເສສວິຘໂຍ ເຕນ ເຕນ ນິມິຕ຺ເຕນ ປຕິຏ຺ຐິຕາ. ຕຖາ ຫິ ເຄຍ຺ຍສ຺ສ ສຄາຖກຕ຺ຕໍ ຕພ຺ຠາວນິມິຕ຺ຕໍ. ໂລເກປິ ຫິ ສສິໂລກໍ ສຄາຖກໍ ວາ ຈຸຓ຺ຓິຍຄນ຺ຖໍ ‘‘ເຄຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຄາຖາວິຣເຫ ປນ ສຕິ ປຸຈ຺ຉໍ ກຕ຺ວາ ວິສຊ຺ຊນຠາໂວ ເວຍ຺ຍາກຣຓສ຺ສ ຕພ຺ຠາວນິມິຕ຺ຕໍ. ປຸຈ຺ຉາວິສຊ຺ຊນຎ຺ຫິ ‘‘ພ຺ຍາກຣຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ພ຺ຍາກຣຓເມວ ເວຍ຺ຍາກຣຓໍ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ສຄາຖກາທີນມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉໍ ກຕ຺ວາ ວິສຊ຺ຊນວເສນ ປວຕ຺ຕານໍ ເວຍ຺ຍາກຣຓຠາໂວ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ? ນາປຊ຺ຊຕິ. ເຄຍ຺ຍາທິສຎ຺ຎານໍ ອໂນກາສຠາວໂຕ ສໂອກາສໂຕ ອໂນກາສວິຘິ ພລວາຕິ ‘‘ຄາຖາວິຣເຫ ສຕີ’’ຕິ ວິເສສິຕຕ຺ຕາ ຈ. ຕຖາ ຫິ ຘມ຺ມປທາທີສຸ ເກວລໍ ຄາຖາພນ຺ເຘສຸ ສຄາຖກຕ຺ເຕປິ ໂສມນສ຺ສຎາຓມຍິກຄາຖາຍຸຕ຺ເຕສຸ ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕ’’ນ຺ຕິອາທິວຈນສມ຺ພນ຺ເຘສຸ ອພ຺ຠຸຕຘມ຺ມປຏິສໍຍຸຕ຺ເຕສຸ ຈ ສຸຕ຺ຕວິເສເສສຸ ຍຖາກ຺ກມໍ ຄາຖາອຸທານອິຕິວຸຕ຺ຕກອພ຺ຠຸຕຘມ຺ມສຎ຺ຎາ ປຕິຏ຺ຐິຕາ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ສຕິປິ ສຎ຺ຎນ຺ຕຣນິມິຕ຺ຕໂຍເຄ ອໂນກາສສຎ຺ຎານໍ ພລວຠາເວເນວ ຄາຖາທິສຎ຺ຎາ ປຕິຏ຺ຐິຕາ, ຕຖາ ສຕິປິ ຄາຖາພນ຺ຘຠາເວ ຠຄວໂຕ ອຕີຕາສຸ ຊາຕີສຸ ຈຣິຍານຸຠາວປ຺ປກາສເກສຸ ຊາຕກສຎ຺ຎາ ປຕິຏ຺ຐິຕາ, ສຕິປິ ປຎ຺ຫາວິສຊ຺ຊນຠາເວ ສຄາຖກຕ຺ເຕ ຈ ເກສຸຈິ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕສຸ ເວທສ຺ສ ລຠາປນໂຕ ເວທລ຺ລສຎ຺ຎາ ປຕິຏ຺ຐິຕາຕິ ເອວໍ ເຕນ ເຕນ ສຄາຖກຕ຺ຕາທິນາ ນິມິຕ຺ເຕນ ເຕສຸ ເຕສຸ ສຸຕ຺ຕວິເສເສສຸ ເຄຍ຺ຍາທິສຎ຺ຎາ ປຕິຏ຺ຐິຕາຕິ ວິເສສວິຘໂຍ ສຸຕ຺ຕງ຺ຄໂຕ ປເຣ ເຄຍ຺ຍາທໂຍ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ເຄຍ຺ຍງ຺ຄາທິນິມິຕ຺ຕຣຫິຕໍ, ຕໍ ສຸຕ຺ຕງ຺ຄໍ ວິເສສສຎ຺ຎາປຣິຫາເຣນ ສາມຎ຺ຎສຎ຺ຎາຍ ປວຕ຺ຕນໂຕ.

ນນຸ ຈ ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ສຄາຖກໍ ສຸຕ຺ຕໍ ເຄຍ຺ຍໍ, ນິຄ຺ຄາຖກໍ ສຸຕ຺ຕໍ ເວຍ຺ຍາກຣຓນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕງ຺ຄໍ ນ ສມ຺ຠວຕີຕິ ໂຈທນາ ຕທວຕ຺ຖາ ເອວາຕິ? ນ ຕທວຕ຺ຖາ. ໂສຘິຕຕ຺ຕາ. ໂສຘິຕຎ຺ຫິ ປຸພ຺ເພ ຄາຖາວິຣເຫ ສຕິ ປຸຈ຺ຉາວິສຊ຺ຊນຠາໂວ ເວຍ຺ຍາກຣຓສ຺ສ ຕພ຺ຠາວນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຍຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຄາຖາຠາວໂຕ ມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕາທີນໍ ສຸຕ຺ຕງ຺ຄສງ຺ຄໂຫ ນ ສິຍາ’’ຕິ, ຕໍ ນ, ນິຣຸຬ຺ຫຕ຺ຕາຕິ. ນິຣຸຬ຺ໂຫ ຫິ ມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕາທີນໍ ສຸຕ຺ຕຠາໂວ. ນ ຫິ ຕານິ ຘມ຺ມປທພຸທ຺ຘວໍສາທໂຍ ວິຍ ຄາຖາຠາເວນ ປຎ຺ຎາຕານິ, ອຖ ໂຂ ສຸຕ຺ຕຠາເວເນວ. ເຕເນວ ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ສຸຕ຺ຕນາມກນ຺ຕິ ນາມຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ. ຍໍ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຄາຖກຕ຺ຕາ ເຄຍ຺ຍງ຺ຄສງ຺ຄໂຫ ສິຍາ’’ຕິ, ຕມ຺ປິ ນຕ຺ຖິ. ຍສ຺ມາ ສຫຕາຎ຺ເຎນ. ສຫຠາໂວ ຫິ ນາມ ອຕ຺ຖໂຕ ອຎ຺ເຎນ ໂຫຕິ, ສຫ ຄາຖາຫີຕິ ຈ ສຄາຖກໍ. ນ ຈ ມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕາທີສຸ ຄາຖາວິນິມຸຕ຺ໂຕ ໂກຈິ ສຸຕ຺ຕປ຺ປເທໂສ ອຕ຺ຖິ, ໂຍ ‘‘ສຫ ຄາຖາຫີ’’ຕິ ວຸຈ຺ເຈຍ຺ຍ. ນນຸ ຈ ຄາຖາສມຸທາໂຍ ຄາຖາຫິ ອຎ຺ໂຎ ໂຫຕິ, ຕຖາ ຈ ຕສ຺ສ ວເສນ ສຫ ຄາຖາຫີຕິ ສຄາຖກນ຺ຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸນ຺ຕິ? ຕໍ ນ. ນ ຫິ ອວຍວວິນິມຸຕ຺ໂຕ ສມຸທາໂຍ ນາມ ໂກຈິ ອຕ຺ຖິ. ຍມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸຠໂຕວິຠງ຺ຄາທີສຸ ສຄາຖກປ຺ປເທສານໍ ເຄຍ຺ຍງ຺ຄສງ຺ຄໂຫ ສິຍາ’’ຕິ, ຕມ຺ປິ ນ ອຎ຺ຎໂຕ. ອຎ຺ຎາເຍວ ຫິ ຕາ ຄາຖາ ຊາຕກາທິປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ. ອໂຖ ນ ຕາຫິ ອຸຠໂຕວິຠງ຺ຄາທີນໍ ເຄຍ຺ຍງ຺ຄຠາໂວຕິ ເອວໍ ສຸຕ຺ຕາທີນໍ ອງ຺ຄານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສງ຺ກຣາຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອິທານິ ສຸຕ຺ຕາທີນິ ນວງ຺ຄານິ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖ ອຸຠໂຕວິຠງ຺ຄນິທ຺ເທສຂນ຺ຘກປຣິວາຣາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ນິທ຺ເທໂສ ນາມ ສຸຕ຺ຕນິປາເຕ –

‘‘ກາມໍ ກາມຍມານສ຺ສ, ຕສ຺ສ ເຈຕໍ ສມິຊ຺ຌຕິ;

ອທ຺ຘາ ປີຕິມໂນ ໂຫຕິ, ລທ຺ຘາ ມຈ຺ໂຈ ຍທິຈ຺ຉຕີ’’ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໗໗໒) –

ອາທິນາ ອາຄຕສ຺ສ ອຏ຺ຐກວຄ຺ຄສ຺ສ,

‘‘ເກນສ຺ສຸ ນິວຸໂຕ ໂລໂກ, (ອິຈ຺ຈາຍສ຺ມາ ອຊິໂຕ;)

ເກນສ຺ສຸ ນປ຺ປກາສຕິ;

ກິສ຺ສາຠິເລປນໍ ພ຺ຣູສິ,

ກິໍສຸ ຕສ຺ສ ມຫພ຺ຠຍ’’ນ຺ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໑໐໓໘) –

ອາທິນາ ອາຄຕສ຺ສ ປາຣາຍນວຄ຺ຄສ຺ສ,

‘‘ສພ຺ເພສຸ ຠູເຕສຸ ນິຘາຍ ທຓ຺ຑໍ,

ອວິເຫຐຍໍ ອຎ຺ຎຕຣມ຺ປິ ເຕສໍ;

ນ ປຸຕ຺ຕມິຈ຺ເຉຍ຺ຍ ກຸໂຕ ສຫາຍໍ,

ເອໂກ ຈເຣ ຂຄ຺ຄວິສາຓກປ຺ໂປ’’ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໓໕) –

ອາທິນາ ອາຄຕສ຺ສ ຂຄ຺ຄວິສາຓສຸຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ຕທຕ຺ຖວິຠາຄວເສນ ສຕ຺ຖຸກປ຺ເປນ ອາຍສ຺ມຕາ ຘມ຺ມເສນາປຕິສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖເຣນ ກໂຕ ນິທ຺ເທໂສ ມຫານິທ຺ເທໂສ ຈູຬນິທ຺ເທໂສຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອວມິຘ ນິທ຺ເທສສ຺ສ ສຸຕ຺ຕງ຺ຄສງ຺ຄໂຫ ຠທນ຺ຕພຸທ຺ຘໂຆສາຈຣິເຍນ ທສ຺ສິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ ຈ ທີຆນິກາຍຏ຺ຐກຖາທີສຸ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຸຠໂຕວິຠງ຺ຄນິທ຺ເທສຂນ຺ຘກປຣິວາຣາຕິ ນິທ຺ເທສສ຺ສ ສຸຕ຺ຕງ຺ຄສງ຺ຄໂຫ ເອວ ທສ຺ສິໂຕ. ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນປິ ເນຕ຺ຕິປກຣຓຏ຺ຐກຖາຍໍ ເອວເມຕສ຺ສ ສຸຕ຺ຕງ຺ຄສງ຺ຄໂຫວ ກຖິໂຕ. ເກຈິ ປນ ນິທ຺ເທສສ຺ສ ຄາຖາເວຍ຺ຍາກຣຓງ຺ເຄສຸ ທ຺ວີສຸ ສງ຺ຄຫໍ ວທນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ນິທ຺ເທສອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອຸປເສນຕ຺ເຖເຣນ –

‘‘ຕເທຕໍ ວິນຍປິຏກໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກໍ ອຠິຘມ຺ມປິຏກນ຺ຕິ ຕີສຸ ປິຏເກສຸ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກປຣິຍາປນ຺ນໍ, ທີຆນິກາໂຍ ມຊ຺ຌິມນິກາໂຍ ສໍຍຸຕ຺ຕນິກາໂຍ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣນິກາໂຍ ຂຸທ຺ທກນິກາໂຍຕິ ປຎ຺ຈສຸ ມຫານິກາເຍສຸ ຂຸທ຺ທກມຫານິກາເຍ ປຣິຍາປນ຺ນໍ, ສຸຕ຺ຕໍ ເຄຍ຺ຍໍ ເວຍ຺ຍາກຣຓໍ ຄາຖາ ອຸທານໍ ອິຕິວຸຕ຺ຕກໍ ຊາຕກໍ ອພ຺ຠຸຕຘມ຺ມໍ ເວທລ຺ລນ຺ຕິ ນວສຸ ສຕ຺ຖຸສາສນງ຺ເຄສຸ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ຄາຖາເວຍ຺ຍາກຣຓງ຺ຄທ຺ວຍສງ຺ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ (ມຫານິ. ອຏ຺ຐ. ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ).

ເອຕ຺ຖ ຕາວ ກຕ຺ຖຈິ ປຸຈ຺ຉາວິສຊ຺ຊນສຠາວໂຕ ນິທ຺ເທເສກເທສສ຺ສ ເວຍ຺ຍາກຣຓງ຺ຄສງ຺ຄໂຫ ຍຸຊ຺ຊຕຸ ນາມ, ຄາຖງ຺ຄສງ຺ຄໂຫ ປນ ກຖໍ ຍຸຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ອິທເມຕ຺ຖ ວີມໍສິຕພ຺ພໍ. ຘມ຺ມປທາທີນໍ ວິຍ ຫິ ເກວລໍ ຄາຖາພນ຺ຘຠາໂວ ຄາຖງ຺ຄສ຺ສ ຕພ຺ຠາວນິມິຕ຺ຕໍ. ຘມ຺ມປທາທີສຸ ຫິ ເກວລໍ ຄາຖາພນ຺ເຘສຸ ຄາຖາສມຎ຺ຎາ ປຕິຏ຺ຐິຕາ, ນິທ຺ເທເສ ຈ ນ ໂກຈິ ເກວໂລ ຄາຖາພນ຺ຘປ຺ປເທໂສ ອຸປລພ຺ຠຕິ. ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ຠາສິຕານໍເຍວ ຫິ ອຏ຺ຐກວຄ຺ຄາທິສງ຺ຄຫິຕານໍ ຄາຖານໍ ນິທ຺ເທສມຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມເສນາປຕິນາ ກຕໍ. ອຕ຺ຖວິຠຊນຕ຺ຖໍ ອານີຕາປິ ຫິ ຕາ ອຏ຺ຐກວຄ຺ຄາທິສງ຺ຄຫິຕາ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ພາ ມູລຄາຖາໂຍ ສຸຕ຺ຕນິປາຕປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ ອຎ຺ຎາເຍວາຕິ ນ ນິທ຺ເທສສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ອຸຠໂຕວິຠງ຺ຄາທີສຸ ອາຄຕຠາເວປິ ຕໍ ໂວຫາຣໍ ອລຠມານາ ຊາຕກາທິຄາຖາປຣິຍາປນ຺ນາ ຄາຖາໂຍ ວິຍ, ຕສ຺ມາ ກາຣຓນ຺ຕຣເມຕ຺ຖ ຄເວສິຕພ຺ພໍ, ຍຸຕ຺ຕຕຣໍ ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ນາລກສຸຕ຺ຕຕຸວຏ຺ຏກສຸຕ຺ຕານີຕິ ເອຕ຺ຖ ນາລກສຸຕ຺ຕໍ ນາມ ປທຸມຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສາວກໍ ໂມເນຍ຺ຍປຏິປທໍ ປຏິປນ຺ນໍ ທິສ຺ວາ ຕທຕ຺ຖໍ ອຠິກງ຺ຂມາເນນ ຕໂຕ ປຠຸຕິ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສໍ ປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ ອາຄເຕນ ອສິຕສ຺ສ ອິສິໂນ ຠາຄິເນຍ຺ເຍນ ນາລກຕ຺ເຖເຣນ ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕິຕທິວສໂຕ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ‘‘ອຎ຺ຎາຕເມຕ’’ນ຺ຕິອາທີຫິ ທ຺ວີຫິ ຄາຖາຫິ ໂມເນຍ຺ຍປຏິປທໍ ປຸຏ຺ເຐນ ຠຄວຕາ ‘‘ໂມເນຍ຺ຍໍ ເຕ ອຸປຎ຺ຎິສ຺ສ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ສຸ. ນິ. ໗໐໖) ນາລກຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຠາສິຕໍ ໂມເນຍ຺ຍປຏິປທາປຣິທີປກໍ ສຸຕ຺ຕໍ. ຕຸວຏ຺ຏກສຸຕ຺ຕໍ ປນ ມຫາສມຍສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນາຍ ສນ຺ນິປຕິເຕສຸ ເທເວສຸ ‘‘ກາ ນຸ ໂຂ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຏິປຕ຺ຕີ’’ຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນຈິຕ຺ຕານໍ ເອກຈ຺ຈານໍ ເທວຕານໍ ຕມຕ຺ຖໍ ປກາເສຕຸໍ ‘‘ປຸຈ຺ຉາມິ ຕໍ ອາທິຈ຺ຈພນ຺ຘູ’’ຕິອາທິນາ (ສຸ. ນິ. ໙໒໑; ມຫານິ. ໑໕໐ ) ນິມ຺ມິຕພຸທ຺ເຘນ ອຕ຺ຕານໍ ປຸຈ຺ຉາເປຕ຺ວາ ‘‘ມູລໍ ປປຎ຺ຈສງ຺ຂາຍາ’’ຕິອາທິນາ (ສຸ. ນິ. ໙໒໒) ຠາສິຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ. ເອວມິຘສຸຕ຺ຕນິປາເຕ ອາຄຕານໍ ມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕາທີນໍ ສຸຕ຺ຕງ຺ຄສງ຺ຄໂຫ ທສ຺ສິໂຕ, ຕຕ຺ເຖວ ອາຄຕານໍ ອສຸຕ຺ຕນາມິການໍ ສຸທ຺ຘິກຄາຖານໍ ຄາຖງ຺ຄສງ຺ຄຫຎ຺ຈ ທສ຺ສຍິສ຺ສຕິ, ເອວໍ ສຕິ ສຸຕ຺ຕນິປາຕຏ຺ຐກຖາຣມ຺ເຠ –

‘‘ຄາຖາສຕສມາກິຓ຺ໂຓ, ເຄຍ຺ຍພ຺ຍາກຣຓງ຺ກິໂຕ;

ກສ຺ມາ ສຸຕ຺ຕນິປາໂຕຕິ, ສງ຺ຂເມສ ຄໂຕຕິ ເຈ’’ຕິ. (ສຸ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ) –

ສກລສ຺ສປິ ສຸຕ຺ຕນິປາຕສ຺ສ ເຄຍ຺ຍເວຍ຺ຍາກຣຓງ຺ຄສງ຺ຄໂຫ ກສ຺ມາ ໂຈທິໂຕຕິ? ນາຍໍ ວິໂຣໂຘ. ເກວລຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ໂຈທເກນ ສຄາຖກຕ຺ຕໍ ກຕ຺ຖຈິ ປຸຈ຺ຉາວິສຊ຺ຊນມຕ຺ຕຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ໂຈທນາມຕ຺ຕໍ ກຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອຎ຺ຎຖາ ສຸຕ຺ຕນິປາເຕ ນິຄ຺ຄາຖກສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ເສວ ອຠາວໂຕ ເວຍ຺ຍາກຣຓງ຺ຄສງ຺ຄໂຫ ນ ໂຈເທຕພ຺ໂພ ສິຍາຕິ. ສຄາຖາວຄ຺ໂຄ ເຄຍ຺ຍນ຺ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ‘‘ອຏ຺ຐຫິ ອງ຺ເຄຫິ ອສງ຺ຄຫິຕໍ ນາມ ປຏິສມ຺ຠິທາທີ’’ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກຈິ ປນ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ຄສ຺ສ ເຄຍ຺ຍເວຍ຺ຍາກຣຓງ຺ຄທ຺ວຍສງ຺ຄຫໍ ວທນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ຄຏ຺ຐກຖາຍໍ (ປຏິ. ມ. ອຏ຺ຐ. ໑.ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ) ‘‘ນວສຸ ສຕ຺ຖຸສາສນງ຺ເຄສຸ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ເຄຍ຺ຍເວຍ຺ຍາກຣຓງ຺ຄທ຺ວຍສງ຺ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ.

ໂນສຸຕ຺ຕນາມິກາຕິ ອສຸຕ຺ຕນາມິກາ. ‘‘ສຸທ຺ຘິກຄາຖາ ນາມ ວຕ຺ຖຸຄາຖາ’’ຕິ ຕີສຸ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ວຕ຺ຖຸຄາຖາຕິ –

‘‘ໂກສລານໍ ປຸຣາ ຣມ຺ມາ, ອຄມາ ທກ຺ຂິຓາປຖໍ;

ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎໍ ປຕ຺ຖຍາໂນ, ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ມນ຺ຕປາຣຄູ’’ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໙໘໒) –

ອາທິນາ ປາຣາຍນວຄ຺ຄສ຺ສ ນິທານໍ ອາໂຣເປນ຺ເຕນ ອາຍສ຺ມຕາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ສງ຺ຄີຕິກາເລ ວຸຕ຺ຕາ ຉປ຺ປຎ຺ຎາສ ຈ ຄາຖາໂຍ, ອານນ຺ທຕ຺ເຖເຣເນວ ສງ຺ຄີຕິກາເລ ນາລກສຸຕ຺ຕສ຺ສ ນິທານໍ ອາໂຣເປນ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕາ –

‘‘ອານນ຺ທຊາເຕ ຕິທສຄເຓ ປຕີເຕ,

ສກ຺ກຎ຺ຈ ອິນ຺ທໍ ສຸຈິວສເນ ຈ ເທເວ;

ທຸສ຺ສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຕິຣິວ ໂຖມຍນ຺ເຕ,

ອສິໂຕ ອິສິ ອທ຺ທສ ທິວາວິຫາເຣ’’ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໖໘໔) –

ອາທິກາ ວີສຕິມຕ຺ຕາ ຄາຖາໂຍ ຈ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ນາລກສຸຕ຺ຕສ຺ສ ວຕ຺ຖຸຄາຖາໂຍ ນາລກສຸຕ຺ຕສງ຺ຂ຺ຍໍເຍວ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ສຸຕ຺ຕນິປາຕຏ຺ຐກຖາຍໍ (ສຸ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໘໕) –

‘‘ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ປນ ຠຄວຕິ ສງ຺ຄີຕິໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ອາຍສ຺ມຕາ ມຫາກສ຺ສເປນ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ຕເມວ ໂມເນຍ຺ຍປຏິປທໍ ປຸຏ຺ໂຐ ເຍນ ຍທາ ຈ ສມາທປິໂຕ ນາລໂກ ຠຄວນ຺ຕໍ ປຸຈ຺ຉິ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ປາກຏໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ ‘ອານນ຺ທຊາເຕ’ຕິອາທິກາ ວີສຕິ ວຕ຺ຖຸຄາຖາໂຍ ວຕ຺ວາ ອຠາສິ. ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ນາລກສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ.

ຕສ຺ມາ ນາລກສຸຕ຺ຕສ຺ສ ວຕ຺ຖຸຄາຖາໂຍ ນາລກສຸຕ຺ຕຄ຺ຄຫເຓເນວ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ປາຣາຍນິກວຄ຺ຄສ຺ສ ວຕ຺ຖຸຄາຖາໂຍ ອິຘ ສຸທ຺ຘິກຄາຖາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ເຖວ ປນສ຺ສ ປາຣາຍນິຍວຄ຺ເຄ ອຊິຕມາຓວກາທີນໍ ໂສຬສນ຺ນໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ປຸຈ຺ຉາຄາຖາ ຠຄວໂຕ ວິສຊ຺ຊນຄາຖາ ຈ ອິຘ ສຸທ຺ຘິກຄາຖາຕິ ເອວມ຺ປິ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ຕາປິ ຫິ ປາຬິຍໍ ສຸຕ຺ຕນາເມນ ອວຕ຺ວາ ‘‘ອຊິຕມາຓວກປຸຈ຺ຉາ ຕິສ຺ສເມຕ຺ຕຍ຺ຍມາຓວກປຸຈ຺ຉາ’’ຕິອາທິນາ (ສຸ. ນິ. ໑໐໓໘-໑໐໔໘) ອາຄຕຕ຺ຕາ ຈຸຓ຺ຓິຍຄນ຺ເຖຫິ ອມິສ຺ສຕ຺ຕາ ຈ ໂນສຸຕ຺ຕນາມິກາ ສຸທ຺ຘິກຄາຖາ ນາມາຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ອິທານິ ອຸທານໍ ສຣູປໂຕ ວວຕ຺ຖເປນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ໂສມນສ຺ສຎາຓມຍິກຄາຖາປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິ. ເກນຏ຺ເຐນ (ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ) ປເນຕໍ ‘‘ອຸທານ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ? ອຸທານນຏ຺ເຐນ. ກິມິທໍ ອຸທານໍ ນາມ? ປີຕິເວຄສມຸຏ຺ຐາປິໂຕ ອຸທາຫາໂຣ. ຍຖາ ຫິ ຍໍ ເຕລາທິ ມິນິຕພ຺ພວຕ຺ຖຸ ມານໍ ຄເຫຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ວິສ຺ສນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕໍ ‘‘ອວເສໂກ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຍຎ຺ຈ ຊລໍ ຕຬາກໍ ຄເຫຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕໍ ‘‘ມໂຫໂຆ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວເມວ ຍໍ ປີຕິເວຄສມຸຏ຺ຐາປິຕໍ ວິຕກ຺ກວິປ຺ຜາຣໍ ຫທຍໍ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ໂສ ອຘິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕ ອສຓ຺ຐຫິຕ຺ວາ ພຫິ ວຈີທ຺ວາເຣນ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ປຏິຄ຺ຄາຫກນິຣເປກ຺ໂຂ ອຸທາຫາຣວິເສໂສ ‘‘ອຸທານ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຘມ຺ມສໍເວຄວເສນປິ ອຍມາກາໂຣ ລພ຺ຠເຕວ. ຕຍິທໍ ກຕ຺ຖຈິ ຄາຖາພນ຺ຘວເສນ ກຕ຺ຖຈິ ວາກ຺ຍວເສນ ປວຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ –

‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຠຄວາ ຠິກ຺ຂູ ນິພ຺ພານປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາຍ ຘມ຺ມິຍາ ກຖາຍ ສນ຺ທສ຺ເສຕິ ສມາທເປຕິ ສມຸຕ຺ເຕເຊຕິ ສມ຺ປຫໍເສຕິ. ເຕຘ ຠິກ຺ຂູ ອຏ຺ຐິໍ ກຕ຺ວາ ມນສິ ກຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ເຈຕສາ ສມນ຺ນາຫຣິຕ຺ວາ ໂອຫິຕໂສຕາ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ຕິ. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕາຍໍ ເວລາຍໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ ‘ອຕ຺ຖິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕທາຍຕນໍ, ຍຕ຺ຖ ເນວ ປຖວີ ນ ອາໂປ’’’ຕິ (ອຸທາ. ໗໑-໗໒) –

ອາທີສຸ ໂສມນສ຺ສຎາຓສມຸຏ຺ຐິຕວາກ຺ຍວເສນ ປວຕ຺ຕໍ.

ນນຸ ຈ ອຸທານໍ ນາມ ປີຕິໂສມນສ຺ສສມຸຏ຺ຐາປິໂຕ ຘມ຺ມສໍເວຄສມຸຏ຺ຐາປິໂຕ ວາ ຘມ຺ມປຏິຄ຺ຄາຫກນິຣເປກ຺ໂຂ ອຸທາຫາໂຣ ຕຖາ ເຈວ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອາຄຕໍ, ອິຘ ກສ຺ມາ ຠຄວາ ອຸທາເນນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສີຕິ? ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສຎ຺ຎາປນຕ຺ຖໍ. ນິພ຺ພານປຏິສໍຍຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຠຄວາ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕ຺ວາ ນິພ຺ພານຄຸຓານຸສ຺ສຣເຓນ ອຸປ຺ປນ຺ນປີຕິໂສມນສ຺ເສນ ອຸທານໍ ອຸທາເນນ຺ໂຕ ‘‘ອິຘ ນິພ຺ພານວຊ຺ໂຊ ສພ຺ໂພ ສຠາວຘມ຺ໂມ ປຈ຺ຈຍາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິໂກວ ອຸປລພ຺ຠຕິ, ນ ປຈ຺ຈຍນິຣເປກ຺ໂຂ, ອຍໍ ປນ ນິພ຺ພານຘມ຺ໂມ ກຖມປ຺ປຈ຺ຈໂຍ ອຸປລພ຺ຠຕີ’’ຕິ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ເຈໂຕປຣິວິຕກ຺ກມຎ຺ຎາຍ ເຕສໍ ຎາເປຕຸກາໂມ ‘‘ອຕ຺ຖິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕທາຍຕນ’’ນ຺ຕິ (ອຸທາ. ໗໑)-ອາທິມາຫ. ນ ເອກນ຺ຕໂຕ ເຕ ປຏິຄ຺ຄາຫເກ ກຕ຺ວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

‘‘ສເຈ ຠາຍຖ ທຸກ຺ຂສ຺ສ, ສເຈ ໂວ ທຸກ຺ຂມປ຺ປິຍໍ;

ມາກຕ຺ຖ ປາປກໍ ກມ຺ມໍ, ອາວິ ວາ ຍທິ ວາ ຣໂຫ’’ຕິ. (ອຸທາ. ໔໔) –

ເອວມາທິກໍ ປນ ຘມ຺ມສໍເວຄວສປ຺ປວຕ຺ຕໍ ອຸທານນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

‘‘ສຸຂກາມານິ ຠູຕານິ, ໂຍ ທຓ຺ເຑນ ວິຫິໍສຕິ;

ອຕ຺ຕໂນ ສຸຂເມສາໂນ, ເປຈ຺ຈ ໂສ ນ ລຠເຕ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ. (ຘ. ປ. ໑໓໑; ອຸທາ. ໑໓) –

ອິທມ຺ປິ ຘມ຺ມສໍເວຄວສປ຺ປວຕ຺ຕໍ ອຸທານນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ເອກສ຺ມິໍ ສມເຍ ສມ຺ພຫຸລາ ໂຄປາລກາ ອນ຺ຕຣາ ຈ ສາວຕ຺ຖິໍ ອນ຺ຕຣາ ຈ ເຊຕວນໍ ອຫິໍ ທຓ຺ເຑຫິ ຫນນ຺ຕິ. ເຕນ ຈ ສມເຍນ ຠຄວາ ສາວຕ຺ຖິໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ເຕ ທາຣເກ ອຫິໍ ທຓ຺ເຑນ ຫນນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ‘‘ກສ຺ມາ ກຸມາຣກາ ອິມໍ ອຫິໍ ທຓ຺ເຑນ ຫນຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ຑໍສນຠເຍນ ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອິເມ ‘ອຕ຺ຕໂນ ສຸຂໍ ກຣິສ຺ສາມາ’ຕິ ອິມໍ ປຫຣນ຺ຕາ ນິພ຺ພຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ທຸກ຺ຂໍ ອນຸຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ອໂຫ ອວິຊ຺ຊາຍ ນິກຕິໂກສລ຺ລ’’ນ຺ຕິ ຘມ຺ມສໍເວຄໍ ອຸປ຺ປາເທສິ. ເຕເນວ ຈ ຘມ຺ມສໍເວເຄນ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ. ເອວເມຕໍ ກຕ຺ຖຈິ ຄາຖາພນ຺ຘວເສນ ກຕ຺ຖຈິ ວາກ຺ຍວເສນ ກຕ຺ຖຈິ ໂສມນສ຺ສວເສນ ກຕ຺ຖຈິ ຘມ຺ມສໍເວຄວເສນ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ມາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ໂສມນສ຺ສຎາຓມຍິກຄາຖາປຏິສໍຍຸຕ຺ຕານີ’’ຕິ ຍໍ ອຸທານລກ຺ຂຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ເຍຠຸຍ຺ຍວເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຫິ ອຸທານໍ ຄາຖາພນ຺ຘວເສນ ຠາສິຕໍ ປີຕິໂສມນສ຺ສສມຸຏ຺ຐາປິຕຎ຺ຈ.

ຕຍິທໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸພຸທ຺ຘຠາສິຕໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘຠາສິຕໍ ສາວກຠາສິຕນ຺ຕິ ຕິວິຘໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘຠາສິຕໍ –

‘‘ສພ຺ເພສຸ ຠູເຕສຸ ນິຘາຍ ທຓ຺ຑໍ,

ອວິເຫຐຍໍ ອຎ຺ຎຕຣມ຺ປິ ເຕສ’’ນ຺ຕິ. –

ອາທິນາ ຂຄ຺ຄວິສາຓສຸຕ຺ເຕ (ສຸ. ນິ. ໓໕) ອາຄຕເມວ. ສາວກຠາສິຕານິປິ –

‘‘ສພ຺ໂພ ຣາໂຄ ປຫີໂນ ເມ, ສພ຺ໂພ ໂທໂສ ສມູຫໂຕ;

ສພ຺ໂພ ເມ ວິຫໂຕ ໂມໂຫ, ສີຕິຠູໂຕສ຺ມິ ນິພ຺ພຸໂຕ’’ຕິ. –

ອາທິນາ ເຖຣຄາຖາສຸ (ເຖຣຄາ. ໗໙),

‘‘ກາເຍນ ສໍວຸຕາ ອາສິໍ, ວາຈາຍ ອຸທ ເຈຕສາ;

ສມູລໍ ຕຓ຺ຫມພ຺ຠຸຍ຺ຫ, ສີຕິຠູຕາມ຺ຫິ ນິພ຺ພຸຕາ’’ຕິ. –

ເຖຣິຄາຖາສຸ (ເຖຣີຄາ. ໑໕) ຈ ອາຄຕານິ. ອຎ຺ຎານິປິ ສກ຺ກາທີຫິ ເທເວຫິ ຠາສິຕານິ ‘‘ອໂຫ ທານໍ ປຣມທານໍ ກສ຺ສເປ ສຸປຕິຏ຺ຐິຕ’’ນ຺ຕິອາທີນິ (ອຸທາ. ໒໗), ໂສຓທຓ຺ຑພ຺ຣາຫ຺ມຓາທີຫິ ມນຸສ຺ເສຫິ ຈ ຠາສິຕານິ ‘‘ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ’’ຕິອາທີນິ (ທີ. ນິ. ໒.໓໗໑; ມ. ນິ. ໑.໒໙໐) ຕິສ຺ໂສ ສງ຺ຄີຕິໂຍ ອາຣຸຬ຺ຫານິ ອຸທານານິ ສນ຺ຕິ ເອວ, ນ ຕານິ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕານິ. ຍານິ ປນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ສາມໍ ອາຫຈ຺ຈຠາສິຕານິ ຊິນວຈນຠູຕານິ, ຕາເນວ ຈ ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫເກຫິ ‘‘ອຸທານ’’ນ຺ຕິ ສງ຺ຄີຕໍ. ເອຕານິເຍວ ຈ ສນ຺ຘາຍ ຠຄວໂຕ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມໍ ນວວິຘາ ວິຠຊິຕ຺ວາ ອຸທ຺ທິສນ຺ເຕນ ອຸທານນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຍາ ປນ ‘‘ອເນກຊາຕິສໍສາຣ’’ນ຺ຕິອາທິຄາຖາ ຠຄວຕາ ໂພຘິຍາ ມູເລ ອຸທານວເສນ ປວຕ຺ຕິຕາ ອເນກສຕສຫສ຺ສານໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘານໍ ອຸທານຠູຕາ ຈ, ຕາ ອປຣຠາເຄ ຘມ຺ມຠຓ຺ຑາຄາຣິກສ຺ສ ຠຄວຕາ ເທສິຕຕ຺ຕາ ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫເກຫິ ອຸທານປາຬິຍໍ ສງ຺ຄຫໍ ອນາໂຣເປຕ຺ວາ ຘມ຺ມປເທ ສງ຺ຄຫິຕາ. ຍຎ຺ຈ ‘‘ອຎ຺ຎາສິ ວຕ ໂຠ ໂກຓ຺ຑຎ຺ໂຎ’’ຕິ ອຸທານວຈນໍ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸຍາ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ປເວທນສມຕ຺ຖນິຄ຺ໂຆສວິປ຺ຜາຣໍ ຠຄວຕາ ຠາສິຕໍ, ຕທປິ ປຐມໂພຘິຍໍ ສພ຺ເພສໍ ເອວ ຠິກ຺ຂູນໍ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓເຫຕຸກໍ ‘‘ອາຣາຘຍິໍສຸ ວຕ ມໍ ຠິກ຺ຂູ ເອກໍ ສມຍ’’ນ຺ຕິອາທິວຈນໍ (ມ. ນິ. ໑.໒໒໕) ວິຍ ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນສຸຕ຺ຕເທສນາປຣິໂຍສາເນ ອຕ຺ຕນາ ອຘິຄຕຘມ຺ເມກເທສສ຺ສ ຍຖາເທສິຕສ຺ສ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ສາວເກສຸ ສພ຺ພປຐມໍ ເຖເຣນ ອຘິຄຕຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິສ຺ສມສ຺ສ ສຜລຠາວປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓເຫຕຸກໍ ປີຕິໂສມນສ຺ສຊນິຕໍ ອຸທາຫາຣມຕ຺ຕາໍ, ນ ‘‘ຍທາ ຫເວ ປາຕຸຠວນ຺ຕິ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທິວຈນໍ (ມຫາວ. ໑-໓; ອຸທາ. ໑-໓) ວິຍ ປວຕ຺ຕິຍາ ນິວຕ຺ຕິຍາ ວາ ປກາສນນ຺ຕິ ນ ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫເກຫິ ອຸທານປາຬິຍໍ ສງ຺ຄີຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອຸທານປາຬິຍຎ຺ຈ ໂພຘິວຄ຺ຄາທີສຸ ອຏ຺ຐສຸ ວຄ຺ເຄສຸ ທສ ທສ ກຕ຺ວາ ອສີຕິເຍວ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ ສງ຺ຄີຕາ, ຕໂຕເຍວ ຈ ອຸທານຏ຺ຐກຖາຍໍ (ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ) ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ອສີຕິ ເອວ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ, ວຄ຺ຄາ ອຏ຺ຐ ສມາສໂຕ;

ຄາຖາ ຈ ປຎ຺ຈນວຸຕິ, ອຸທານສ຺ສ ປກາສິຕາ.

‘‘ອຑ຺ຒູນນວມຕ຺ຕາ ຈ, ຠາຓວາຣາ ປມາຓໂຕ;

ເອກາຘິກາ ຕຖາສີຕິ, ອຸທານສ຺ສານຸສນ຺ຘໂຍ.

‘‘ເອກວີສສຫສ຺ສານິ, ສຕເມວ ວິຈກ຺ຂໂຓ;

ປທາເນຕານຸທານສ຺ສ, ຄຓິຕານິ ວິນິທ຺ທິເສ. –

ຄາຖາປາທໂຕ ປນ –

‘‘ອຏ຺ຐສຫສ຺ສມຕ຺ຕານິ, ຈຕ຺ຕາເຣວ ສຕານິ ຈ;

ປທາເນຕານຸທານສ຺ສ, ເຕວີສຕິ ຈ ນິທ຺ທິເສ.

‘‘ອກ຺ຂຣານໍ ສຫສ຺ສານິ, ສຏ຺ຐິ ສຕ຺ຕ ສຕານິ ຈ;

ຕີຓິ ທ຺ວາສີຕິ ຈ ຕຖາ, ອຸທານສ຺ສ ປເວທິຕາ’’ຕິ.

ອິຘ ປນ ‘‘ທ຺ວາສີຕິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ນ ສເມຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອສີຕິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ’’ຕິ ປາເຐນ ຠວິຕພ຺ພໍ.

ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ – ‘‘ວຸຕ຺ຕມຣຫຕາຕິ ເມ ສຸຕໍ. ເອກຘມ຺ມໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຊຫຖ, ອຫໍ ໂວ ປາຏິໂຠໂຄ ອນາຄາມິຕາຍ. ກຕມໍ ເອກຘມ຺ມໍ? ໂລຠໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອກຘມ຺ມໍ ປຊຫຖ, ອຫໍ ໂວ ປາຏິໂຠໂຄ ອນາຄາມິຕາຍາ’’ຕິ ເອວມາທິນາ ເອກກທຸກຕິກຈຕຸກ຺ກວເສນ ອິຕິວຸຕ຺ຕກປາຬິຍໍ (ອິຕິວຸ. ໑) ສງ຺ຄຫມາໂຣປິຕານິ ທ຺ວາທສຸຕ຺ຕຣສຕສຸຕ຺ຕນ຺ຕານິ ອິຕິວຸຕ຺ຕກໍ ນາມາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ທສຸຕ຺ຕຣສຕສຸຕ຺ຕນ຺ຕາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ທ຺ວາທສຸຕ຺ຕຣສຕສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ’’ຕິ ປາເຐນ ຠວິຕພ຺ພໍ. ຕຖາ ຫິ ເອກກນິປາເຕ ຕາວ ສຕ຺ຕວີສຕິ ສຸຕ຺ຕານິ, ທຸກນິປາເຕ ທ຺ວາວີສຕິ, ຕິກນິປາເຕ ປຎ຺ຎາສ, ຈຕຸກ຺ກນິປາເຕ ເຕຣສາຕິ ທ຺ວາທສຸຕ຺ຕຣສຕສຸຕ຺ຕນ຺ຕາເນວ ອິຕິວຸຕ຺ຕກປາຬິຍໍ ອາຄຕານິ. ຕໂຕເຍວ ຈ ປາຬິຍໍ –

‘‘ໂລໂຠ ໂທໂສ ຈ ໂມໂຫ ຈ,

ໂກໂຘ ມກ຺ເຂນ ປຎ຺ຈມໍ;

ມາໂນ ສພ຺ພໍ ປຸນ ມາໂນ,

ໂລໂຠ ໂທເສນ ເຕຣສ.

‘‘ໂມໂຫ ໂກໂຘ ປຸນ ມກ຺ໂຂ,

ນີວຣຓາ ຕຓ຺ຫາຍ ປຎ຺ຈມໍ;

ທ຺ເວ ເສກ຺ຂເຠທາ ສາມຄ຺ຄີ,

ປທຸຏ຺ຐນິຣເຍນ ເຕຣສ.

‘‘ປສນ຺ນາ ເອກມາຠາຍິ, ປຸຄ຺ຄລໍ ອຕີເຕນ ປຎ຺ຈມໍ;

ເອວຎ຺ເຈ ໂອປຘິກໍ ປຸຎ຺ຎໍ, ສຕ຺ຕວີສ ປກາສິຕາ’’ຕິ. –

ເອວມາທິນາ ອຸທ຺ທານຄາຖາຫິ ທ຺ວາທສຸຕ຺ຕຣສຕສຸຕ຺ຕານິ ຄເຓຕ຺ວາ ທສ຺ສິຕານິ. ເຕເນວ ຈ ອຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ (ອິຕິວຸ. ອຏ຺ຐ. ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ) –

‘‘ສຸຕ຺ຕໂຕ ເອກກນິປາເຕ ຕາວ ສຕ຺ຕວີສຕິ ສຸຕ຺ຕານິ, ທຸກນິປາເຕ ທ຺ວາວີສຕິ, ຕິກນິປາເຕ ປຎ຺ຎາສ, ຈຕຸກ຺ກນິປາເຕ ເຕຣສາຕິ ທ຺ວາທສາຘິກສຕສຸຕ຺ຕສງ຺ຄຫ’’ນ຺ຕິ –

ວຸຕ຺ຕໍ. ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ອປ຺ປກໍ ອູນມຘິກໍ ວາ ຄຓນູປຄໍ ນ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ທ຺ວາສີຕິ ຂນ຺ຘກວຕ຺ຕານີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ອສີຕິ ຂນ຺ຘກວຕ຺ຕານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ວິຍ ‘‘ທ຺ວາທສຸຕ຺ຕຣສຕສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ທສຸຕ຺ຕຣສຕສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິປິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ, ຕຖາປິ ອີທິເສ ຐາເນ ປມາຓໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ຍາຖາວໂຕວ ນິຍເມຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕພ຺ພນ຺ຕິ ‘‘ທ຺ວາທສຸຕ຺ຕຣສຕສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ’’ ອິຈ຺ເຈວ ປາເຐນ ຠວິຕພ຺ພໍ.

ຊາຕໍ ຠູຕໍ ປຸຣາວຸຕ຺ຖໍ ຠຄວໂຕ ປຸພ຺ພຈຣິຕໍ ກາຍຕິ ກເຖຕິ ປກາເສຕີຕິ ຊາຕກໍ.

‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຈ຺ຉຣິຍາ ອພ຺ຠຸຕາ ຘມ຺ມາ ອານນ຺ເທ. ກຕເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ? ສເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸປຣິສາ ອານນ຺ທໍ ທສ຺ສນາຍ ອຸປສງ຺ກມຕິ, ທສ຺ສເນນປິ ສາ ອຕ຺ຕມນາ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ເຈ ອານນ຺ໂທ ຘມ຺ມໍ ຠາສຕິ, ຠາສິເຕນປິ ສາ ອຕ຺ຕມນາ ໂຫຕິ, ອຕິຕ຺ຕາວ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸປຣິສາ ໂຫຕິ, ອຖ ອານນ຺ໂທ ຕຸຓ຺ຫີ ຠວຕິ. ສເຈ ຠິກ຺ຂຸນີປຣິສາ…ເປ… ອຸປາສກປຣິສາ…ເປ… ອຸປາສິກາ ປຣິສາ ອານນ຺ທໍ ທສ຺ສນາຍ ອຸປສງ຺ກມຕິ, ທສ຺ສເນນປິ ສາ ອຕ຺ຕມນາ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ເຈ ອານນ຺ໂທ ຘມ຺ມໍ ຠາສຕິ, ຠາສິເຕນປິ ສາ ອຕ຺ຕມນາ ໂຫຕິ, ອຕິຕ຺ຕາວ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຸປາສິກາປຣິສາ ໂຫຕິ, ອຖ ອານນ຺ໂທ ຕຸຓ຺ຫີ ຠວຕິ. ອິເມ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຈ຺ຉຣິຍາ ອພ຺ຠຸຕາ ຘມ຺ມາ ອານນ຺ເທ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໑໒໙) ເອວມາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕາ ສພ຺ເພປິ ອຈ຺ຉຣິຍອພ຺ຠຸຕຘມ຺ມປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ ອພ຺ຠຸຕຘມ຺ມໍ ນາມາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣເມ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິ.

ຈູຬເວທລ຺ລາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໔໖໐ ອາທໂຍ) ວິສາເຂນ ນາມ ອຸປາສເກນ ປຸຏ຺ຐາຍ ຘມ຺ມທິນ຺ນາຍ ນາມ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຠາສິຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ ຈູຬເວທລ຺ລນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ມຫາເວທລ຺ລໍ (ມ. ນິ. ໑.໔໔໙ ອາທໂຍ) ປນ ມຫາໂກຏ຺ຐິກຕ຺ເຖເຣນ ປຸຈ຺ຉິເຕນ ອາຍສ຺ມຕາ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖເຣນ ຠາສິຕໍ. ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິສຸຕ຺ຕມ຺ປິ (ມ. ນິ. ໑.໘໙ ອາທໂຍ) ຠິກ຺ຂູຫິ ປຸຏ຺ເຐນ ເຕເນວາຍສ຺ມຕາ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖເຣນ ຠາສິຕໍ. ເອຕານິ ມຊ຺ຌິມນິກາຍປຣິຍາປນ຺ນານິ. ສກ຺ກປຎ຺ຫໍ (ທີ. ນິ. ໒.໓໔໔ ອາທໂຍ) ປນ ສກ຺ເກນ ປຸຏ຺ໂຐ ຠຄວາ ອຠາສິ, ຕຎ຺ຈ ທີຆນິກາຍປຣິຍາປນ຺ນນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ມຫາປຸຓ຺ຓມສຸຕ຺ຕມ຺ປິ (ມ. ນິ. ໓.໘໕ ອາທໂຍ) ຕທຫຸໂປສເຖ ປນ຺ນຣເສ ປຸຓ຺ຓມາຍ ຣຕ຺ຕິຍາ ອຎ຺ຎຕເຣນ ຠິກ຺ຂຸນາ ປຸຏ຺ເຐນ ຠຄວຕາ ຠາສິຕໍ, ຕໍ ປນ ມຊ຺ຌິມນິກາຍປຣິຍາປນ຺ນນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເວທນ຺ຕິ ຎາຓໍ. ຕຸຏ຺ຐິນ຺ຕິ ຍຖາຠາສິຕຘມ຺ມເທສນໍ ວິທິຕ຺ວາ ‘‘ສາຘຸ ອຍ຺ເຍ, ສາຘາວຸໂສ’’ຕິອາທິນາ ອພ຺ຠນຸໂມທນວສປ຺ປວຕ຺ຕໍ ປີຕິໂສມນສ຺ສໍ. ລທ຺ຘາ ລທ຺ຘາຕິ ລຠິຕ຺ວາ ລຠິຕ຺ວາ, ປຸນປ຺ປຸນໍ ລຠິຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ເອວໍ ອງ຺ຄວເສນ ສກລມ຺ປິ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ອິທານິ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘວເສນ ວິຠຊິຕ຺ວາ ກເຖຕຸກາໂມ ອາຫ ‘‘ກຖໍ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘວເສນາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘວເສນາຕິ ຘມ຺ມຣາສິວເສນ. ທ຺ວາສີຕິ ສຫສ຺ສານິ ພຸທ຺ຘໂຕ ຄຓ຺ຫິໍ, ທ຺ເວ ສຫສ຺ສານິ ຠິກ຺ຂຸໂຕ ຄຓ຺ຫິນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ພຸທ຺ຘໂຕ ຄຓ຺ຫິນ຺ຕິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໂຕ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິໍ, ທ຺ເວສຫສ຺ສາຘິການິ ອສີຕິ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘສຫສ຺ສານິ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກາ ອຘິຄຓ຺ຫິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທ຺ເວ ສຫສ຺ສານິ ຠິກ຺ຂຸໂຕຕິ ທ຺ເວ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘສຫສ຺ສານິ ຠິກ຺ຂຸໂຕ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິໍ, ຘມ຺ມເສນາປຕິອາທີນໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສນ຺ຕິກາ ອຘິຄຓ຺ຫິໍ. ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣາທີຫິ ຠາສິຕານໍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິສຸຕ຺ຕນ຺ຕາທີນໍ ວເສນ ຫິ ‘‘ທ຺ເວ ສຫສ຺ສານິ ຠິກ຺ຂຸໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈຕຸຣາສີຕິ ສຫສ຺ສານີຕິ ຕທຸຠຍໍ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ຈຕຸສຫສ຺ສາຘິການິ ອສີຕິ ສຫສ຺ສານິ. ເຍ ເມ ຘມ຺ມາ ປວຕ຺ຕິໂນຕິ ເຍ ຘມ຺ມາ ມມ ປວຕ຺ຕິໂນ ປວຕ຺ຕມານາ ປຄຸຓາ ວາຈຸຄ຺ຄຕາ ຊິວ຺ຫຄ຺ເຄ ປຣິວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ເຕ ຘມ຺ມາ ຈຕຸຣາສີຕິ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘສຫສ຺ສານີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ເຍ ອິເມ’’ຕິ ປທຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ເຍ ອິເມ ຘມ຺ມາ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຠິກ຺ຂູນຎ຺ຈ ປວຕ຺ຕິໂນ, ເຕຫິ ປວຕ຺ຕິຕາ, ເຕສ຺ວາຫໍ ທ຺ວາສີຕິ ສຫສ຺ສານິ ພຸທ຺ຘໂຕ ຄຓ຺ຫິໍ, ທ຺ເວ ສຫສ຺ສານິ ຠິກ຺ຂຸໂຕຕິ ເອວໍ ຈຕຸຣາສີຕິ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘສຫສ຺ສານີ’’ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ສມ຺ພນ຺ຘໍ ວທນ຺ຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ສຸຠສຸຕ຺ຕໍ (ທີ. ນິ. ໑.໔໔໔ ອາທໂຍ) ໂຄປກໂມຄ຺ຄລ຺ລານສຸຕ຺ຕຎ຺ຈ (ມ. ນິ. ໓.໗໙ ອາທໂຍ) ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ຠຄວຕິ ອານນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈຕຸຣາສີຕິຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘສຫສ຺ເສສຸ ອນ຺ໂຕຄຘໍ ໂຫຕິ, ນ ໂຫຕີຕິ? ຕຕ຺ຖ ປຏິສມ຺ຠິທາຄຓ຺ຐິປເທ ຕາວ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຍໍ ວຸຕ຺ຕຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘານໍ ຠິກ຺ຂຸໂຕ ຄຫິເຕເຍວ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ເອວມາຫາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ຠຄວຕາ ປນ ທິນ຺ນນເຍ ຐຕ຺ວາ ຠາສິຕຕ຺ຕາ ສຍໍ ວຸຕ຺ຕຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘານມ຺ປິ ‘‘ພຸທ຺ຘໂຕ ຄຓ຺ຫິ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສງ຺ຄຫໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕຕຣໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ. ຠຄວຕາເຍວ ຫິ ທິນ຺ນນເຍ ຐຕ຺ວາ ສາວກາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕິ. ເຕເນວ ຫິ ຕຕິຍສງ຺ຄີຕິຍຎ຺ຈ ໂມຄ຺ຄລິປຸຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖເຣນ ຠາສິຕມ຺ປິ ກຖາວຕ຺ຖຸປ຺ປກຣຓໍ ພຸທ຺ຘຠາສິຕໍ ນາມ ຊາຕໍ, ຕໂຕເຍວ ຈ ອຕ຺ຕນາ ຠາສິຕມ຺ປິ ສຸຠສຸຕ຺ຕາທິ ສງ຺ຄີຕິໍ ອາໂຣເປນ຺ເຕນ ອາຍສ຺ມຕາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອວໍ ປຣິທີປິຕຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘວເສນາຕິ ໂຄປກໂມຄ຺ຄລ຺ລາເນນ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ ‘‘ຕ຺ວໍ ພຫຸສ຺ສຸໂຕຕິ ພຸທ຺ຘສາສເນ ປາກໂຏ, ກິຕ຺ຕກາ ຘມ຺ມາ ເຕ ສຕ຺ຖາຣາ ຠາສິຕາ, ຕຍາ ຘາຣິຕາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິເຕ ຕສ຺ສ ປຏິວຈນໍ ເທນ຺ເຕນ ອາຍສ຺ມຕາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ເອວໍ ‘‘ທ຺ວາສີຕິ ພຸທ຺ຘໂຕ ຄຓ຺ຫິ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປຣິທີປິຕຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘານໍ ວເສນ. ເອການຸສນ຺ຘິກໍ ສຸຕ຺ຕໍ ສຕິປຏ຺ຐານາທິ. ສຕິປຏ຺ຐານສຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ເອກາຍໂນ ອຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຄ຺ໂຄ ສຕ຺ຕານໍ ວິສຸທ຺ຘິຍາ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໒.໓໗໓) ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐາເນ ອາຣຠິຕ຺ວາ ເຕສໍເຍວ ວິຠາຄທສ຺ສນວເສນ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ເອການຸສນ຺ຘິກ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອເນການຸສນ຺ຘິກນ຺ຕິ ນານານຸສນ຺ຘິກໍ ປຣິນິພ຺ພານສຸຕ຺ຕາທິ. ປຣິນິພ຺ພານສຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ນານາຐາເນສຸ ນານາຘມ຺ມເທສນານໍ ວເສນ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ອເນການຸສນ຺ຘິກ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຄາຖາພນ຺ເຘສຸ ປຎ຺ຫປຸຈ຺ຉນນ຺ຕິ –

‘‘ກຕິ ຉິນ຺ເທ ກຕິ ຊເຫ, ກຕິ ຈຸຕ຺ຕຣິ ຠາວເຍ;

ກຕິ ສງ຺ຄາຕິໂຄ ຠິກ຺ຂຸ, ‘ໂອຆຕິຓ຺ໂຓ’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໕) –

ເອວມາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຫປຸຈ຺ຉນໍ ເອໂກ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ໂຘຕິ ອຕ຺ໂຖ.

‘‘ປຎ຺ຈ ຉິນ຺ເທ ປຎ຺ຈ ຊເຫ, ປຎ຺ຈ ຈຸຕ຺ຕຣິ ຠາວເຍ;

ປຎ຺ຈ ສງ຺ຄາຕິໂຄ ຠິກ຺ຂຸ, ‘ໂອຆຕິຓ຺ໂຓ’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໕) –

ເອວມາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕໍ ວິສຊ຺ຊນນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕິກທຸກຠາຊນໍ ນິກ຺ເຂປກຓ຺ຑອຏ຺ຐກຖາກຓ຺ຑວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ມາ ‘‘ກຸສລາ ຘມ຺ມາ, ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ, ອພ຺ຍາກຕາ ຘມ຺ມາ, ສຸຂາຍ ເວທນາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຘມ຺ມາ, ທຸກ຺ຂາຍ ເວທນາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຘມ຺ມາ, ອທຸກ຺ຂມສຸຂາຍ ເວທນາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ ຕິເກສຸ ກຸສລຕ຺ຕິກສ຺ສ ວິຠຊນວເສນ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ນິກ຺ເຂປກຓ຺ເຑ (ຘ. ສ. ໙໘໕-໙໘໗) –

‘‘ກຕເມ ຘມ຺ມາ ກຸສລາ? ຕີຓິ ກຸສລມູລານິ ອໂລໂຠ ອໂທໂສ ອໂມໂຫ, ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ເວທນາກ຺ຂນ຺ໂຘ ສຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ໂຘ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ໂຘ ວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ໂຘ, ຕໍສມຸຏ຺ຐານໍ ກາຍກມ຺ມໍ ວຈີກມ຺ມໍ ມໂນກມ຺ມໍ. ອິເມ ຘມ຺ມາ ກຸສລາ.

‘‘ກຕເມ ຘມ຺ມາ ອກຸສລາ? ຕີຓິ ອກຸສລມູລານິ ໂລໂຠ ໂທໂສ ໂມໂຫ, ຕເທກຏ຺ຐາ ຈ ກິເລສາ, ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ເວທນາກ຺ຂນ຺ໂຘ…ເປ… ມໂນກມ຺ມໍ. ອິເມ ຘມ຺ມາ ອກຸສລາ.

‘‘ກຕເມ ຘມ຺ມາ ອພ຺ຍາກຕາ? ກຸສລາກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ວິປາກາ ກາມາວຈຣາ ຣູປາວຈຣາ ອຣູປາວຈຣາ ອປຣິຍາປນ຺ນາ ເວທນາກ຺ຂນ຺ໂຘ …ເປ… ວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ໂຘ, ເຍ ຈ ຘມ຺ມາ ກິຣິຍາ ເນວ ກຸສລາ ນາກຸສລາ ນ ຈ ກມ຺ມວິປາກາ ສພ຺ພຎ຺ຈ ຣູປໍ ອສງ຺ຂຕາ ຈ ຘາຕຸ. ອິເມ ຘມ຺ມາ ອພ຺ຍາກຕາ’’ຕິ –

ອຍເມໂກ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ໂຘ. ເອວໍ ເສສຕ຺ຕິການມ຺ປິ ເອເກກສ຺ສ ຕິກສ຺ສ ວິຠຊນໍ ເອເກໂກ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ໂຘຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຕຖາ ‘‘ເຫຕູ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ເອວມາທິເກສຸ ທຸເກສຸ ເອເກກສ຺ສ ທຸກສ຺ສ ວິຠຊນວເສນ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ກຕເມ ຘມ຺ມາ ເຫຕູ? ຕໂຍ ກຸສລາ ເຫຕູ, ຕໂຍ ອກຸສລາ ເຫຕູ, ຕໂຍ ອພ຺ຍາກຕາ ເຫຕູ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໐໕໙) –

ອາທິ, ຕຕ຺ຖາປິ ເອເກກສ຺ສ ທຸກສ຺ສ ວິຠຊນໍ ເອເກໂກ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ໂຘ. ປຸນ ອຏ຺ຐກຖາກຓ຺ເຑ (ຘ. ສ. ໑໓໘໔-໑໓໘໖) –

‘‘ກຕເມ ຘມ຺ມາ ກຸສລາ? ຈຕູສຸ ຠູມີສຸ ກຸສລໍ. ອິເມ ຘມ຺ມາ ກຸສລາ. ກຕເມ ຘມ຺ມາ ອກຸສລາ? ທ຺ວາທສ ອກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທາ. ອິເມ ຘມ຺ມາ ອກຸສລາ. ກຕເມ ຘມ຺ມາ ອພ຺ຍາກຕາ? ຈຕູສຸ ຠູມີສຸ ວິປາໂກ ຕີສຸ ຠູມີສຸ ກິຣິຍາພ຺ຍາກຕໍ ຣູປຎ຺ຈ ນິພ຺ພານຎ຺ຈ. ອິເມ ຘມ຺ມາ ອພ຺ຍາກຕາ’’ຕິ –

ເອວມາທິນາ ກຸສລຕ຺ຕິກາທິວິຠຊນວເສນ ປວຕ຺ເຕສຸ ຕິກຠາຊເນສຸ ເອເກກສ຺ສ ຕິກສ຺ສ ຠາຊນໍ ເອເກໂກ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ໂຘ. ຕຖາ –

‘‘ກຕເມ ຘມ຺ມາ ເຫຕູ? ຕໂຍ ກຸສລາ ເຫຕູ, ຕໂຍ ອກຸສລາ ເຫຕູ, ຕໂຍ ອພ຺ຍາກຕາ ເຫຕູ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໔໔໑) –

ອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ເຕສຸ ທຸກຠາຊເນສຸ ເອກເມກໍ ທຸກຠາຊນໍ ເອເກໂກ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ໂຘຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ຕິກທຸກຠາຊນວເສນ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘວິຠາໂຄ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເອກເມກຎ຺ຈ ຈິຕ຺ຕວາຣຠາຊນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ –

‘‘ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ກາມາວຈຣໍ ກຸສລໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂຫຕິ ໂສມນສ຺ສສຫຄຕໍ ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ຣູປາຣມ຺ມຓໍ ວາ…ເປ… ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຜສ຺ໂສ ໂຫຕິ…ເປ… ອວິກ຺ເຂໂປ ໂຫຕີ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑) –

ເອວມາທິນຍປ຺ປວຕ຺ເຕ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທກຓ຺ເຑ ເອກເມກໍ ຈິຕ຺ຕວາຣຠາຊນໍ ເອເກໂກ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ໂຘຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເອໂກ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ໂຘຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ເອເກກຕິກທຸກຠາຊນໍ ເອກເມກໍ ຈິຕ຺ຕວາຣຠາຊນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອເກໂກ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ໂຘຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ‘‘ເອເກໂກ’’ຕິ ອວຸຕ຺ເຕປິ ຫິ ອຍມຕ຺ໂຖ ອຕ຺ຖໂຕ ວິຎ຺ຎາຍມາໂນວ ໂຫຕີຕິ ‘‘ເອໂກ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ໂຘ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຖິ ວຕ຺ຖູຕິອາທີສຸ ວຕ຺ຖຸ ນາມ ສຸທິນ຺ນກຓ຺ຑາທິ. ມາຕິກາຕິ ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ຠິກ຺ຂູນໍ ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນ’’ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໔໔) ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ອຊ຺ຌາຈາເຣ ປຎ຺ຎຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທໍ. ປທຠາຊນີຍນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ‘‘ໂຍ ປນາຕິ ໂຍ ຍາທິໂສ’’ຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕໍ (ປາຣາ. ໔໕) ວິຠຊນໍ. ອນ຺ຕຣາປຕ຺ຕີຕິ ‘‘ປຏິລາຕໍ ອຸກ຺ຂິປຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໓໕໕) ເອວມາທິນາ ສິກ຺ຂາປທນ຺ຕເຣສຸ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ ອາປຕ຺ຕິ. ອນາປຕ຺ຕີຕິ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ອຊານນ຺ຕສ຺ສ ອສາທິຍນ຺ຕສ຺ສ ອຸມ຺ມຕ຺ຕກສ຺ສ ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ ເວທນາຏ຺ຏສ຺ສ ອາທິກມ຺ມິກສ຺ສາ’’ຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ໂຕ ກຈ຺ເຉໂທຕິ ‘‘ທສາຫາຕິກ຺ກນ຺ເຕ ອຕິກ຺ກນ຺ຕສຎ຺ຎີ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ທສາຫາຕິກ຺ກນ຺ເຕ ເວມຕິໂກ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ທສາຫາຕິກ຺ກນ຺ເຕ ອນຕິກ຺ກນ຺ຕສຎ຺ຎີ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໔໖໘) ເອວມາທິນຍປ຺ປວຕ຺ໂຕ ຕິກປາຈິຕ຺ຕິຍຕິກທຸກ຺ກຏາທິເຠໂທ ຕິກປຣິຈ຺ເຉໂທ.

ອິທານິ ເອວເມຕໍ ອເຠທໂຕ ຣສວເສນ ເອກວິຘນ຺ຕິອາທິນາ ‘‘ອຍໍ ຘມ຺ໂມ, ອຍໍ ວິນໂຍ…ເປ… ອິມານິ ຈຕຸຣາສີຕິ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘສຫສ຺ສານີ’’ຕິ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ຘມ຺ມວິນຍາທິເຠເທນ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ສງ຺ຄາຍນ຺ເຕນ ມຫາກສ຺ສປປມຸເຂນ ວສີຄເຓນ ອເນກຈ຺ຉຣິຍປາຕຸຠາວປຏິມຓ຺ຑິຕາຍ ສງ຺ຄີຕິຍາ ອິມສ຺ສ ປິຏກສ຺ສ ວິນຍຠາໂວ ມຊ຺ຌິມພຸທ຺ຘວຈນາທິຠາໂວ ຈ ວວຕ຺ຖາປິໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ. ນ ເກວລໍ ອິມເມວິມສ຺ສ ຍຖາວຸຕ຺ຕປ຺ປເຠທໍ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ສງ຺ຄີຕໍ, ອຖ ໂຂ ອຎ຺ຎມ຺ປີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ນ ເກວລຎ຺ຈ ອິມເມວາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອຸທ຺ທານສງ຺ຄໂຫ ປຐມປາຣາຊິກາທີສຸ ອາຄຕານໍ ວິນີຕວຕ຺ຖຸອາທີນໍ ສງ຺ເຂປໂຕ ສງ຺ຄຫທສ຺ສນວເສນ ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫເກຫິ ກຖິຕາ –

‘‘ມກ຺ກຏີ ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕາ ຈ, ຄິຫີ ນຄ຺ໂຄ ຈ ຕິຕ຺ຖິຍາ;

ທາຣິກຸປ຺ປລວຓ຺ຓາ ຈ, ພ຺ຍຎ຺ຊເນຫິປເຣ ທຸເວ’’ຕິ. (ປາຣາ. ໖໖) –

ອາທິກາ ຄາຖາໂຍ. ສີລກ຺ຂນ຺ຘວຄ຺ຄມູລປຣິຍາຍວຄ຺ຄາທິວເສນ ສງ຺ຄໂຫ ວຄ຺ຄສງ຺ຄໂຫ. ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມເປຍ຺ຍາລນີລຈກ຺ກເປຍ຺ຍາລາທິວວຕ຺ຖາປນວເສນ ເປຍ຺ຍາລສງ຺ຄໂຫ. ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣນິກາຍາທີສຸ ເອກກນິປາຕາທິສງ຺ຄໂຫ. ສໍຍຸຕ຺ຕນິກາເຍ ເທວຕາສໍຍຸຕ຺ຕາທິວເສນ ສໍຍຸຕ຺ຕສງ຺ຄໂຫ. ມຊ຺ຌິມນິກາຍາທີສຸ ມູລປຓ຺ຓາສກາທິວເສນ ປຓ຺ຓາສກສງ຺ຄໂຫ.

ອສ຺ສ ພຸທ຺ຘວຈນສ຺ສ ສງ຺ຄີຕິປຣິໂຍສາເນ ສາຘຸກາຣໍ ທທມານາ ວິຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສງ຺ກມ຺ປີຕິ ອຸທ຺ຘໍ ອຸທ຺ຘໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ ສຸຏ຺ຐຸ ກມ຺ປິ. ສມ຺ປກມ຺ປີຕິ ອຸທ຺ຘໍ ອໂຘ ຈ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ ສມ຺ປກມ຺ປິ. ສມ຺ປເວຘີຕິ ຈຕູສຸ ທິສາສຸ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ ສຸຏ຺ຐຸ ປເວຘິ. ອຈ຺ຉຣໍ ປຫຣິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕານິ ອຈ຺ຉຣິຍານິ, ປຸປ຺ຜວສ຺ສເຈລຸກ຺ເຂປາທີນິ. ຍາ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິ ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫເກຫິ ມຫາກສ຺ສປາທີຫິ ປຎ຺ຈຫິ ສເຕຫິ ເຍນ ກຕາ ສງ຺ຄີຕາ, ເຕນ ປຎ຺ຈສຕານິ ເອຕິສ຺ສາ ອຕ຺ຖີຕິ ‘‘ປຎ຺ຈສຕາ’’ຕິ ຈ, ເຖເຣເຫວ ກຕຕ຺ຕາ ເຖຣາ ມຫາກສ຺ສປາທໂຍ ເອຕິສ຺ສາ ອຕ຺ຖີຕິ ‘‘ເຖຣິກາ’’ຕິ ຈ ໂລເກ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອຍໍ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິ ນາມາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ເອວໍ ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຍທຕ຺ຖໍ ສາ ອິຘ ນິທສ຺ສິຕາ, ຕໍ ນິຄມນວເສນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິມິສ຺ສາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອາຍສ຺ມຕາ ອຸປາລິຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ເຕນ ສມເຍນາ’’ຕິອາທິ ວກ຺ຂມານໍ ສພ຺ພໍ ນິທານວຈນໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິມຕ຺ຖໍ ປເນຕ຺ຖ ຘມ຺ມວິນຍສງ຺ຄເຫ ກຖິຍມາເນ ນິທານວຈນໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ຈ ຠຄວຕາ ຠາສິຕວຈນສ຺ເສວ ສງ຺ຄໂຫ ກາຕພ຺ໂພຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ເທສນາຍ ຐິຕິອສມ຺ໂມສສທ຺ຘເອຍ຺ຍຠາວສມ຺ປາທນຕ຺ຖໍ. ກາລເທສເທສກປຣິສາປເທເສຫິ ອຸປນິພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຐປິຕາ ຫິ ເທສນາ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກາ ໂຫຕິ ອສມ຺ໂມສຘມ຺ມາ ສທ຺ເຘຍ຺ຍາ ຈ, ເທສກາລກຕ຺ຕຸເຫຕຸນິມິຕ຺ເຕຫິ ອຸປນິພນ຺ໂຘ ວິຍ ໂວຫາຣວິນິຈ຺ຉໂຍ. ເຕເນວ ຈ ອາຍສ຺ມຕາ ມຫາກສ຺ສເປນ ‘‘ປຐມປາຣາຊິກໍ ອາວຸໂສ, ອຸປາລິ, ກຕ຺ຖ ປຎ຺ຎຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ເທສາທິປຸຈ຺ຉາສຸ ກຕາສຸ ຕາສໍ ວິສຊ຺ຊນໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ອາຍສ຺ມຕາ ອຸປາລິຕ຺ເຖເຣນ ‘‘ເຕນ ສມເຍນາ’’ຕິອາທິນາ ປຐມປາຣາຊິກສ຺ສ ນິທານໍ ຠາສິຕໍ.

ອປິຈ ສາສນສມ຺ປຕ຺ຕິປກາສນຕ຺ຖໍ ນິທານວຈນໍ. ຎາຓກຣຸຓາປຣິຄ຺ຄຫິຕສພ຺ພກິຣິຍສ຺ສ ຫິ ຠຄວໂຕ ນຕ຺ຖິ ນິຣຕ຺ຖກາ ປຏິປຕ຺ຕິ ອຕ຺ຕຫິຕຕ຺ຖາ ວາ, ຕສ຺ມາ ປເຣສໍເຍວຕ຺ຖາຍ ປວຕ຺ຕສພ຺ພກິຣິຍສ຺ສ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສກລມ຺ປິ ກາຍວຈີມໂນກມ຺ມໍ ຍຖາປວຕ຺ຕໍ ວຸຈ຺ຈມານໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກປຣມຕ຺ເຖຫິ ຍຖາຣຫໍ ສຕ຺ຕານໍ ອນຸສາສນຏ຺ເຐນ ສາສນໍ, ນ ກພ຺ພຣຈນາ. ຕຍິທໍ ສຕ຺ຖຸຣຈິຕໍ ກາລເທສເທສກປຣິສາປເທເສຫິ ສທ຺ຘິໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ນິທານວຈເນຫິ ຍຖາຣຫໍ ປກາສີຍຕິ.

ອປິຈ ສຕ຺ຖຸໂນ ປມາຓຠາວປ຺ປກາສເນນ ສາສນສ຺ສ ປມາຓຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ນິທານວຈນໍ, ຕຎ຺ຈສ຺ສ ປມາຓຠາວທສ຺ສນໍ ‘‘ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ’’ຕິ ອິມິນາ ປທທ຺ວເຍນ ວິຠາວິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ພຸທ຺ໂຘຕິ ຫິ ອິມິນາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓສຸປຣິສຸທ຺ຘຎາຓາທິຄຸຓວິເສສໂຍຄປຣິທີປເນນ, ຠຄວາຕິ ຈ ອິມິນາ ຣາຄໂທສໂມຫາທິສພ຺ພກິເລສມລທຸຈ຺ຈຣິຕາທິໂທສປ຺ປຫານທີປເນນ, ຕໂຕ ເອວ ຈ ສພ຺ພສຕ຺ຕຸຕ຺ຕມຠາວທີປເນນ ອຍມຕ຺ໂຖ ສພ຺ພຖາ ປກາສິໂຕ ໂຫຕີຕິ ອິທເມຕ຺ຖ ນິທານວຈນປ຺ປໂຍຊນສ຺ສ ມຸຂມຕ຺ຕນິທສ຺ສນໍ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຊມ຺ພຸທີເປ ອຍໍ ອາຈຣິຍານໍ ປຣມ຺ປຣາ ປເວຓີ ປຏິປາຏິ. ອຸປາລິ ທາສໂກຕິອາທີສຸ ອຸປາລິຕ຺ເຖໂຣ ປາກໂຏເຍວ, ທາສກຕ຺ເຖຣາທໂຍ ປນ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພາ. ເວສາລິຍໍ ກິຣ ເອໂກ ທາສໂກ ນາມ ພ຺ຣາຫ຺ມຓມາຓໂວ ຕິຓ຺ຓໍ ອນ຺ເຕວາສິກສຕານໍ ເຊຏ຺ຐນ຺ເຕວາສິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ອາຈຣິຍສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ສິປ຺ປໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ທ຺ວາທສວສ຺ສິໂກເຍວ ຕິຓ຺ຓໍ ເວທານໍ ປາຣຄູ ອໂຫສິ. ໂສ ເອກທິວສໍ ອນ຺ເຕວາສິກປຣິວຸໂຕ ຘມ຺ມວິນຍໍ ສງ຺ຄາຍິຕ຺ວາ ວາລິກາຣາເມ ນິວສນ຺ຕໍ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອຸປາລິຕ຺ເຖຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ເວເທສຸ ສພ຺ພານິ ຄຓ຺ຐິຏ຺ຐານານິ ເຖຣໍ ປຸຈ຺ຉິ. ເຖໂຣປິ ສພ຺ພໍ ພ຺ຍາກຣິຕ຺ວາ ສຍມ຺ປິ ເອກໍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ນາມໍ ສນ຺ຘາຍ ອິມໍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉິ ‘‘ເອກຘມ຺ໂມ ໂຂ, ມາຓວ, ສພ຺ເພສຸ ຘມ຺ເມສຸ ອນຸປຕຕິ, ສພ຺ເພປິ, ມາຓວ, ຘມ຺ມາ ເອກຘມ຺ມສ຺ມິໍ ໂອສຣນ຺ຕິ, ກຕໂມ ນຸ ໂຂ ໂສ, ມາຓວກ, ຘມ຺ໂມ’’ຕິ. ໂສປິ ໂຂ ມາຓໂວ ປຎ຺ຫສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ອຊານນ຺ໂຕ ‘‘ກິມິທໍ ໂຠ ປພ຺ພຊິຕາ’’ຕິ ອາຫ. ພຸທ຺ຘມນ຺ໂຕຍໍ ມາຓວາຕິ. ສກ຺ກາ ປນາຍໍ ໂຠ ມຍ຺ຫມ຺ປິ ທາຕຸນ຺ຕິ. ສກ຺ກາ, ມາຓວ, ອມ຺ເຫຫິ ຄຫິຕປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ທາຕຸນ຺ຕິ. ‘‘ສາຘຸ ໂຂ ໂຠ ປພ຺ພຊິຕາ’’ຕິ ມາຓໂວ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ມາຕຣໍ ປິຕຣໍ ອາຈຣິຍຎ຺ຈ ອນຸຊານາເປຕ຺ວາ ຕີຫິ ອນ຺ເຕວາສິກສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ປຣິປຸຓ຺ຓວີສຕິວສ຺ໂສ ອຸປສມ຺ປທໍ ລຠິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ເຖໂຣ ຕໍ ຘຸຣໍ ກຕ຺ວາ ຂີຓາສວສຫສ຺ສສ຺ສ ປິຏກຕ຺ຕຍໍ ວາເຈສິ.

ໂສຓໂກ ປນ ທາສກຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສທ຺ຘິວິຫາຣິໂກ. ໂສ ກິຣ ກາສີສຸ ເອກສ຺ສ ວາຓິຊກສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ປຎ຺ຈທສວສ຺ສຸທ຺ເທສິໂກ ເອກໍ ສມຍໍ ມາຕາປິຕູຫິ ສທ຺ຘິໍ ວາຓິຊ຺ຊາຍ ຄິຣິພ຺ພຊໍ ຄໂຕ. ຕໂຕ ປຎ຺ຈປຎ຺ຎາສທາຣເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ເວຬຸວນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ທາສກຕ຺ເຖຣໍ ສປຣິສໍ ທິສ຺ວາ ອຕິວິຍ ປສນ຺ໂນ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ເຖເຣນ ມາຕາປິຕໂຣ ອນຸຊານາເປຕ຺ວາ ‘‘ປພ຺ພຊາຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ມາຕາປິຕຸສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ເຕສຸ ອນິຈ຺ຉນ຺ເຕສຸ ຉິນ຺ນຠຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ມາຕາປິຕໂຣ ອນຸຊານາເປຕ຺ວາ ປຎ຺ຈປຎ຺ຎາສາຍ ທາຣເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ລທ຺ຘູປສມ຺ປໂທ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ຕໍ ເຖໂຣ ສກລໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາເປສິ. ໂສປິ ຄຓປາໂມກ຺ໂຂ ຫຸຕ຺ວາ ພຫູນໍ ຘມ຺ມວິນຍໍ ວາເຈສິ.

ສິຄ຺ຄວຕ຺ເຖໂຣ ປນ ໂສຓກຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສທ຺ຘິວິຫາຣິໂກ ອໂຫສິ. ໂສ ກິຣ ປາຏລິປຸຕ຺ເຕ ສິຄ຺ຄໂວ ນາມ ອມຈ຺ຈປຸຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຓ຺ຓໍ ອຸຕູນໍ ອນຸຈ຺ຉວິເກສຸ ຕີສຸ ປາສາເທສຸ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວມາໂນ ເອກທິວສໍ ອຕ຺ຕໂນ ສຫາເຍນ ຈຓ຺ຑວຊ຺ຊິນາ ເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ສປຣິວາໂຣ ກຸກ຺ກຸຏາຣາມໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ໂສຓກຕ຺ເຖຣໍ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນໍ ທິສ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ສທ຺ຘິໍ ອນາລປນ຺ຕໍ ຎຕ຺ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ກາຣຓໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູຫິ ‘‘ສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປນ຺ນາ ນາລປນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ‘‘ກຖໍ, ຠນ຺ເຕ, ສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐຫນ຺ຕີ’’ຕິ ປຸນ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ເຕຫິ ຈ ຠິກ຺ຂູຫິ ‘‘ສຕ຺ຖຸໂນ ເຈວ ສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ປກ຺ໂກສນາຍ ຍຖາປຣິຈ຺ຉິນ຺ນກາລໂຕ ອາຍຸສງ຺ຂຍາ ຈ ວຸຏ຺ຐຫນ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສປຣິວາຣສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍໍ ທິສ຺ວາ ສງ຺ຆສ຺ສ ວຈເນນ ນິໂຣຘາ ວຸຏ຺ຐາປິຕໍ ໂສຓກຕ຺ເຖຣໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກສ຺ມາ, ຠນ຺ເຕ, ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ນາລປິຕ຺ຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ເຖເຣນ ‘‘ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພກໍ ກຸມາຣ ຠຸຎ຺ຊິມ຺ຫາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ສກ຺ກາ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ອມ຺ເຫຫິປິ ຕໍ ໂຠເຊຕຸ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ສກ຺ກາ, ກຸມາຣ, ອມ຺ຫາທິເສ ກຕ຺ວາ ໂຠເຊຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕມຕ຺ຖໍ ມາຕາປິຕູນໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ເຕຫິ ອນຸຎ຺ຎາໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ສຫາເຍນ ຈຓ຺ຑວຊ຺ຊິນາ ເຕຫິ ຈ ປຎ຺ຈຫິ ປຸຣິສສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ໂສຓກຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ອໂຫສິ. ຕຕ຺ຖ ສິຄ຺ຄໂວ ຈ ຈຓ຺ຑວຊ຺ຊີ ຈ ທ຺ເວ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ເສວ ສນ຺ຕິເກ ຘມ຺ມວິນຍໍ ປຣິຍາປຸຓິຕ຺ວາ ອປຣຠາເຄ ຉຬຠິຎ຺ຎາ ອເຫສຸໍ.

ຕິສ຺ສສ຺ສ ປນ ໂມຄ຺ຄລິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອນຸປຸພ຺ພກຖາ ປຣໂຕ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ວິຊິຕາວິໂນຕິ ວິຊິຕສພ຺ພກິເລສປຏິປກ຺ຂຕ຺ຕາ ວິຊິຕວນ຺ໂຕ. ປຣມ຺ປຣາຍາຕິ ປຏິປາຏິຍາ, ອນຸກ຺ກເມນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຊມ຺ພຸສິຣິວ຺ຫເຍຕິ ຊມ຺ພຸສທິສນາເມ, ຊມ຺ພຸນາມເກຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ມຫນ຺ເຕນ ຫິ ຊມ຺ພຸຣຸກ຺ເຂນ ອຠິລກ຺ຂິຕຕ຺ຕາ ທີໂປປິ ‘‘ຊມ຺ພູ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຈ຺ຉິຊ຺ຊມານໍ ອວິນສ຺ສມານໍ ກຕ຺ວາ.

ວິນຍວໍສນ຺ຕິອາທີຫິ ຕີຫິ ວິນຍປາຬິເຍວ ກຖິຕາ ປຣິຍາຍວຈນຕ຺ຕາ. ປກຕຎ຺ຎຸຕນ຺ຕິ ເວຍ຺ຍຕ຺ຕິຍໍ, ປຏຸຠາວນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຘຸຣຄ຺ຄາໂຫ ອໂຫສີຕິ ປຘານຄ຺ຄາຫີ ອໂຫສິ, ສພ຺ເພສໍ ປາໂມກ຺ໂຂ ຫຸຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຠິກ຺ຂູນໍ ສມຸທາໂຍ ສມູໂຫ ຠິກ຺ຂຸສມຸທາໂຍ, ສມຓຄໂຓຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອິຕິ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ

ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ ສມຕ຺ຕາ.

ທຸຕິຍສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ

‘‘ຍທາ ນິພ຺ພາຍິໍສູ’’ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ໂຊຕຍິຕ຺ວາ ຈ ສພ຺ພຘີຕິ ຕເມວ ສທ຺ຘມ຺ມໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ປກາສຍິຕ຺ວາ. ‘‘ຊຸຕິມນ຺ໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ຄາຖາພນ຺ຘວເສນ ‘‘ຊຸຕີມນ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ປຎ຺ຎາໂຊຕິສມ຺ປນ຺ນາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເຕຊວນ຺ໂຕຕິ ວາ, ມຫານຸຠາວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ນິພ຺ພາຍິໍສູຕິ ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ປຣິນິພ຺ພາຍິໍສຸ. ປຫີນສພ຺ພກິເລສຕ຺ຕາ ນຕ຺ຖິ ເອເຕສໍ ກຕ຺ຖຈິ ອາລໂຍ ຕຓ຺ຫາຕິ ອນາລຍາ, ວີຕຣາຄາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ວສ຺ສສຕປຣິນິພ຺ພຸເຕ ຠຄວຕີຕິ ວສ຺ສສຕໍ ປຣິນິພ຺ພຸຕສ຺ສ ອສ຺ສາຕິ ວສ຺ສສຕປຣິນິພ຺ພຸໂຕ, ຠຄວາ, ຕສ຺ມິໍ ປຣິນິພ຺ພານໂຕ ວສ຺ສສເຕ ອຕິກ຺ກນ຺ເຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເວສາລິກາຕິ ເວສາລີນິວາສິໂນ. ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກາຕິ ວຊ຺ຊິຣຏ຺ເຐ ເວສາລິຍໍ ກຸລານໍ ປຸຕ຺ຕາ. ກປ຺ປຕິ ສິງ຺ຄີໂລຓກປ຺ໂປຕິ ສິງ຺ເຄນ ໂລຓໍ ປຣິຫຣິຕ຺ວາ ປຣິຫຣິຕ຺ວາ ອໂລຓກປິຓ຺ຑປາເຕນ ສທ຺ຘິໍ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ກປ຺ປຕິ, ນ ສນ຺ນິຘິໍ ກໂຣຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ກປ຺ປຕິ ທ຺ວງ຺ຄຸລກປ຺ໂປຕິ ທ຺ວງ຺ຄຸລໍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕາຍ ຉາຍາຍ ວິກາເລ ໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ກປ຺ປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກປ຺ປຕິ ຄາມນ຺ຕຣກປ຺ໂປຕິ ‘‘ຄາມນ຺ຕຣໍ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປວາຣິເຕນ ອນຕິຣິຕ຺ຕໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ກປ຺ປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກປ຺ປຕິ ອາວາສກປ຺ໂປຕິ ເອກສີມາຍໍ ນານາເສນາສເນສຸ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ອຸໂປສຖາທີນິ ສງ຺ຆກມ຺ມານິ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກປ຺ປຕິ ອນຸມຕິກປ຺ໂປຕິ ‘‘ອນາຄຕານໍ ອາຄຕກາເລ ອນຸມຕິໍ ຄເຫສ຺ສາມີ’’ຕິ ເຕສຸ ອນາຄເຕສຸເຍວ ວຄ຺ເຄນ ສງ຺ເຆນ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ອນຸມຕິໍ ຄເຫຕຸໍ ກປ຺ປຕິ, ວຄ຺ຄກມ຺ມໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ກປ຺ປຕິ ອາຈິຓ຺ຓກປ຺ໂປຕິ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາເຍຫິ ອາຈິຓ຺ໂຓ ກປ຺ປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສ ປນ ເອກຈ຺ໂຈ ກປ຺ປຕິ ຘມ຺ມິໂກ, ເອກຈ຺ໂຈ ນ ກປ຺ປຕິ ອຘມ຺ມິໂກຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ກປ຺ປຕິ ອມຖິຕກປ຺ໂປຕິ ຍໍ ຂີຣໍ ຂີຣຠາວໍ ວິຊຫິຕໍ ທຘິຠາວໍ ອສມ຺ປຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຠຸຕ຺ຕາວິນາ ປວາຣິເຕນ ອນຕິຣິຕ຺ຕໍ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ກປ຺ປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກປ຺ປຕິ ຊໂລຄິໍ ປາຕຸນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຊໂລຄີຕິ ຕຣຸຓສຸຣາ. ຍໍ ມຊ຺ຊສມ຺ຠາຣໍ ເອກໂຕ ກຕໍ ມຊ຺ຊຠາວມສມ຺ປຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຊາຕຣູປຣຊຕນ຺ຕິ ສຣສໂຕ ວິກາຣໍ ອນາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສພ຺ພທາ ຊາຕໍ ຣູປເມວ ໂຫຕີຕິ ຊາຕໍ ຣູປເມຕສ຺ສາຕິ ຊາຕຣູປໍ, ສຸວຓ຺ຓໍ. ຘວລສຠາວຕາຍ ຣາຊຕີຕິ ຣຊຕໍ, ຣູປິຍໍ. ສຸສຸນາຄປຸຕ຺ໂຕຕິ ສຸສຸນາຄສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ.

ກາກຓ຺ຑກປຸຕ຺ໂຕຕິ ກາກຓ຺ຑກພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ. ວຊ຺ຊີສູຕິ ຊນປທວຈນຕ຺ຕາ ພຫຸວຈນໍ ກຕໍ. ເອໂກປິ ຫິ ຊນປໂທ ຣຸຬ຺ຫີສທ຺ທຕ຺ຕາ ພຫຸວຈເນນ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຍນ ເວສາລີ, ຕທວສຣີຕິ ເຍນ ທິສາຠາເຄນ ເວສາລີ ອວສຣິຕພ຺ພາ, ຍສ຺ມິໍ ວາ ປເທເສ ເວສາລີ, ຕທວສຣິ, ຕໍ ປຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຫາວເນ ກູຏາຄາຣສາລາຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ມຫາວນໍ ນາມ ສຍໍຊາຕມໂຣປິມໍ ສປຣິຈ຺ເຉທໍ ມຫນ຺ຕໍ ວນໍ. ກປິລວຕ຺ຖຸສາມນ຺ຕາ ປນ ມຫາວນໍ ຫິມວນ຺ເຕນ ສຫ ເອກາພທ຺ຘໍ ອປຣິຈ຺ເຉທໍ ຫຸຕ຺ວາ ມຫາສມຸທ຺ທໍ ອາຫຈ຺ຈ ຐິຕໍ, ອິທໍ ຕາທິສໍ ນ ໂຫຕີຕິ ສປຣິຈ຺ເຉທໍ ມຫນ຺ຕໍ ວນນ຺ຕິ ມຫາວນໍ. ກູຏາຄາຣສາລາ ປນ ມຫາວນໍ ນິສ຺ສາຍ ກເຕ ອາຣາເມ ກູຏາຄາຣໍ ອນ຺ໂຕ ກຕ຺ວາ ຫໍສວຏ຺ຏກຈ຺ຉນ຺ເນນ ຫໍສມຓ຺ຑລາກາເຣນ ກຕາ.

ຕທຫຸໂປສເຖຕິ ເອຕ຺ຖ ຕທຫູຕິ ຕສ຺ມິໍ ອຫນິ, ຕສ຺ມິໍ ທິວເສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປວສນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ອຸໂປສໂຖ, ອຸປວສິຕພ຺ພທິວໂສ. ອຸປວສນ຺ຕີຕິ ຈ ສີເລນ ວາ ສພ຺ພໂສ ອາຫາຣສ຺ສ ຈ ອຠຸຎ຺ຊນສງ຺ຂາເຕນ ອນສເນນ ວາ ຂີຣປານມຘຸປານາທິມຕ຺ເຕນ ວາ ອຸເປຕາ ຫຸຕ຺ວາ ວສນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສ ປເນສ ທິວໂສ ອຏ຺ຐມີຈາຕຸທ຺ທສີປນ຺ນຣສີເຠເທນ ຕິວິໂຘ. ກຕ຺ຖຈິ ປນ ປາຕິໂມກ຺ເຂປິ ສີເລປິ ອຸປວາເສປິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍມ຺ປິ ອຸໂປສຖສທ຺ໂທ ອາຄໂຕ. ຕຖາ ເຫສ ‘‘ອາຍາມາວຸໂສ ກປ຺ປິນ, ອຸໂປສຖໍ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິອາທີສຸ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທເສ ອາຄໂຕ. ‘‘ເອວໍ ອຏ຺ຐງ຺ຄສມນ຺ນາຄໂຕ ໂຂ ວິສາເຂ ອຸໂປສໂຖ ອຸປວຸຕ຺ໂຖ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໘.໔໓) ສີເລ. ‘‘ສຸທ຺ຘສ຺ສ ເວ ສທາ ເຜຄ຺ຄຸ, ສຸທ຺ຘສ຺ສຸໂປສໂຖ ສທາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໗໙) ອຸປວາເສ. ‘‘ອຸໂປສໂຖ ນາມ ນາຄຣາຊາ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໒໔໖; ມ. ນິ. ໓.໒໕໘) ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍຎ຺ຈ ອາຄໂຕ. ຕຕ຺ຖ ອຸເປຈ຺ຈ ວສິຕພ຺ພໂຕ ອຸໂປສໂຖ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທໂສ. ອຸເປເຕນ ສມນ຺ນາຄເຕນ ຫຸຕ຺ວາ ວສິຕພ຺ພໂຕ ສນ຺ຕາເນ ວາເສຕພ຺ພໂຕ ອຸໂປສໂຖ ສີລໍ. ອສນາທິສໍຍມາທິໍ ວາ ອຸເປຈ຺ຈ ວສນ຺ຕີຕິ ອຸໂປສໂຖ ອຸປວາໂສ. ຕຖາຣູເປ ຫຕ຺ຖິອສ຺ສວິເສເສ ອຸໂປສໂຖຕິ ສມຎ຺ຎາມຕ຺ຕໂຕ ອຸໂປສໂຖ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ອິຘ ປນ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕທຫຸໂປສເຖ ສຠິກ຺ຂຸກາ ອາວາສາ’’ຕິອາທີສຸ (ມຫາວ. ໑໘໑) ວິຍ ອຸໂປສຖທິວໂສ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ຕສ຺ມາ ຕທຫຸໂປສເຖຕິ ຕສ຺ມິໍ ອຸໂປສຖທິວເສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກໍສປາຕິນ຺ຕິ ສຸວຓ຺ຓປາຕິໍ. ກຫາປຓມ຺ປີຕິອາທີສຸ ກຫາປຓສ຺ສ ສມຠາໂຄ ອຑ຺ໂຒ. ປາໂທ ຈຕຸຕ຺ຖຠາໂຄ. ມາສໂກເຍວ ມາສກຣູປໍ. ສພ຺ພໍ ຕາວ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິມິນາ ສຕ຺ຕສຕິກກ຺ຂນ຺ຘເກ (ຈູຬວ. ໔໔໖ ອາທໂຍ) ອາຄຕາ ສພ຺ພາປິ ປາຬິ ອິຘ ອາເນຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສາ ກຸໂຕ ວຕ຺ຕພ຺ພາຕິ ອາຫ ‘‘ຍາວ ອິມາຍ ປນ ວິນຍສງ຺ຄີຕິຍາ’’ຕິອາທິ. ສງ຺ຄາຍິຕສທິສເມວ ສງ຺ຄາຍິໍສູຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ປຸພ຺ເພ ກຕໍ ອຸປາທາຍາຕິ ປຸພ຺ເພ ກຕໍ ປຐມສງ຺ຄີຕິມຸປາທາຍ. ສາ ປນາຍໍ ສງ຺ຄີຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເຕສູຕິ ເຕສຸ ສງ຺ຄີຕິກາຣເກສຸ ເຖເຣສຸ. ວິສ຺ສຸຕາຕິ ຄຓປາໂມກ຺ຂຕາຍ ວິສ຺ສຸຕາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ປາກຏາ. ຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ສນ຺ນິປາເຕ ອຏ຺ເຐວ ຄຓປາໂມກ຺ຂາ ມຫາເຖຣາ ອເຫສຸໍ, ເຕສຸ ຈ ວາສຠຄາມີ ສຸມໂນຕິ ທ຺ເວ ເຖຣາ ອນຸຣຸທ຺ຘຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກາ, ອວເສສາ ຉ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສ. ເອເຕ ປນ ສພ຺ເພປິ ອຏ຺ຐ ມຫາເຖຣາ ຠຄວນ຺ຕໍ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ພາ. ອິທານິ ເຕ ເຖເຣ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ສພ຺ພກາມີ ຈາ’’ຕິອາທິ. ສາຓສມ຺ຠູໂຕຕິ ສາຓເທສວາສີ ສມ຺ຠູຕຕ຺ເຖໂຣ. ທຸຕິໂຍ ສງ຺ຄໂຫຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປນ຺ນຠາຣາຕິ ປຕິຕກ຺ຂນ຺ຘຠາຣາ. ‘‘ຠາຣາ ຫເວ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໒໒) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຕກິຈ຺ຈາຕິ ຈຕູສຸ ສຈ຺ເຈສຸ ຈຕູຫິ ມຄ຺ເຄຫິ ກຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ປຣິຎ຺ຎາປຫານສອຉກິຣິຍາຠາວນາສງ຺ຂາຕສ຺ສ ໂສຬສວິຘສ຺ສປິ ກິຈ຺ຈສ຺ສ ປຣິນິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ກຕກິຈ຺ຈາ.

ອພ຺ພຸທນ຺ຕິ ອຸປທ຺ທວໍ ວທນ຺ຕິ ໂຈຣກມ຺ມມ຺ປິ ຠຄວໂຕ ວຈນໍ ເຖເນຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວຈນສ຺ສ ທີປນໂຕ. ຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘‘ອພ຺ພຸທໍ ຄຓ຺ໂຑ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມນ຺ຕິ ວກ຺ຂມານນິທສ຺ສນໍ. ສນ຺ທິສ຺ສມານາ ມຸຂາ ສມ຺ມຸຂາ. ອຸປຣິພ຺ຣຫ຺ມໂລກູປປຕ຺ຕິຍາ ຠາວິຕມຄ຺ຄນ຺ຕິ ອຸປຣິພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ອຸປປຕ຺ຕິຍາ ອຸປ຺ປາທິຕຊ຺ຌານໍ. ຌານຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຣູປປຕ຺ຕິຍາ ອຸປາຍຠາວໂຕ ອິຘ ‘‘ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປາໂຍ ຫິ ‘‘ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວຈນຕ຺ໂຖ ປເນຕ຺ຖ – ຕໍ ຕໍ ອຸປປຕ຺ຕິໍ ມຄ຺ຄຕິ ຄເວສຕິ ຊເນຕິ ນິປ຺ຜາເທຕີຕິ ມຄ຺ໂຄຕິ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຕ຺ຖໂຕ ຈາຍໍ ມຄ຺ໂຄ ນາມ ເຈຕນາປິ ໂຫຕິ ເຈຕນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາປິ ຕທຸຠຍມ຺ປິ. ‘‘ນິຣຍຎ຺ຈາຫໍ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຊານາມິ ນິຣຍຄາມິຎ຺ຈ ມຄ຺ຄ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໕໓) ຫິ ເອຕ຺ຖ ເຈຕນາ ມຄ຺ໂຄ ນາມ.

‘‘ສທ຺ຘາ ຫິຣິຍໍ ກຸສລຎ຺ຈ ທານໍ,

ຘມ຺ມາ ເອເຕ ສປ຺ປຸຣິສານຸຍາຕາ;

ເອຕຎ຺ຫິ ມຄ຺ຄໍ ທິວິຍໍ ວທນ຺ຕິ,

ເອເຕນ ຫິ ຄຈ຺ຉຕິ ເທວໂລກ’’ນ຺ຕິ. (ອ. ນິ. ໘.໓໒; ກຖາ. ໔໗໙) –

ເອຕ຺ຖ ເຈຕນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ ມຄ຺ໂຄ ນາມ. ‘‘ອຍໍ ຠິກ຺ຂເວ ມຄ຺ໂຄ ອຍໍ ປຏິປທາ’’ຕິ ສງ຺ຂາຣູປປຕ຺ຕິສຸຕ຺ຕາທີສຸ (ມ. ນິ. ໓.໑໖໑) ເຈຕນາປິ ເຈຕນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາປິ ມຄ຺ໂຄ ນາມ. ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ຌານສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ເຈຕນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ ຄເຫຕພ຺ພາ.

ໂມຄ຺ຄລິພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສາຕິ ໂລກສມ຺ມຕສ຺ສ ອປຸຕ຺ຕກສ຺ສ ໂມຄ຺ຄລິນາມພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ. ນນຸ ຈ ກຖເມຕໍ ນາມ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂມຄ຺ຄລິພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ເຄເຫ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄເຫສ຺ສຕີ’’ຕິ. ກິໍ ອຸປຣູປປຕ຺ຕິຍາ ປຏິລທ຺ຘສມາປຕ຺ຕີນມ຺ປິ ກາມາວຈເຣ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ? ໂຫຕິ. ສາ ຈ ກຕາຘິກາຣານໍ ມຫາປຸຎ຺ຎານໍ ເຈໂຕປຓິຘິວເສນ ໂຫຕິ, ນ ສພ຺ເພສນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຖ ມຫຄ຺ຄຕສ຺ສ ຄຣຸກກມ຺ມສ຺ສ ວິປາກໍ ປຏິພາຫິຕ຺ວາ ປຣິຕ຺ຕກມ຺ມໍ ກຖມຕ຺ຕໂນ ວິປາກສ຺ສ ໂອກາສໍ ກໂຣຕີຕິ? ເອຕ຺ຖ ຈ ຕາວ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນິກນ຺ຕິພເລເນວ ຌານາ ປຣິຫາຍຕິ, ຕໂຕ ປຣິຫີນຊ຺ຌານາ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອນີວຣຓາວຕ຺ຖາຍ ນິກນ຺ຕິຍາ ຌານສ຺ສ ປຣິຫານິ ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເອວເມຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ວທນ຺ຕິ ‘‘ສຕິປິ ມຫຄ຺ຄຕກມ຺ມຸໂນ ວິປາກປຏິພາຫນສມຕ຺ຖສ຺ສ ປຣິຕ຺ຕກມ຺ມສ຺ສປິ ອຠາເວ ‘ອິຊ຺ຌຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສີລວໂຕ ເຈໂຕປຓິຘິ ວິສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໓໗; ອ. ນິ. ໘.໓໕; ສໍ. ນິ. ໔.໓໕໒) ວຈນໂຕ ກາມຠເວ ເຈໂຕປຓິຘິ ມຫຄ຺ຄຕກມ຺ມສ຺ສ ວິປາກໍ ປຏິພາຫິຕ຺ວາ ປຣິຕ຺ຕກມ຺ມຸໂນ ວິປາກສ຺ສ ໂອກາສໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ.

ສາຘຸ ສປ຺ປຸຣິສາຕິ ເອຕ຺ຖ ສາຘູຕິ ອາຍາຈນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ, ຕໍ ຍາຈາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຫຏ຺ຐປຫຏ຺ໂຐຕິ ຈິຕ຺ຕປີຓນວເສນ ປຸນປ຺ປຸນໍ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ. ອຸທຄ຺ຄຸທຄ຺ໂຄຕິ ສຣີຣວິກາຣຸປ຺ປາທນປີຕິວເສນ ອຸທຄ຺ຄຸທຄ຺ໂຄ. ປີຕິມາ ຫິ ປຸຄ຺ຄໂລ ກາຍຈິຕ຺ຕານໍ ອຸຄ຺ຄຕຕ຺ຕາ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄຕຕ຺ຕາ ‘‘ອຸທຄ຺ໂຄ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສາຘູຕິ ປຏິສ຺ສຸຓິຕ຺ວາຕິ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ປຏິວຈນໍ ທຕ຺ວາ. ຕີເຣຕ຺ວາຕິ ນິຏ຺ຐເປຕ຺ວາ. ປຸນ ປຈ຺ຈາຄມິໍສູຕິ ປຸນ ອາຄມິໍສຸ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນາຕິ ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ທຸຕິຍສງ຺ຄີຕິໍ ອກໍສຸ, ຕສ຺ມິໍ ສມເຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນວກາຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ທຫຣຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ອຘິກຣຓໍ ນ ສມ຺ປາປຸຓິໍສູຕິ ຕໍ ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕເກຫິ ອຸປ຺ປາທິຕໍ ອຘິກຣຓໍ ວິນິຈ຺ຉິນິຕຸໍ ນ ສມ຺ປາປຸຓິໍສຸ ນາຄມິໍສຸ. ໂນ ອຫຸວຕ຺ຖາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອິທໍ ທຓ຺ຑກມ຺ມນ຺ຕິ ອິທານິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍາວຕາຍຸກໍ ຐຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພຸຕາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ຍາວ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ອາຍຸປຣິມາຓໍ, ຕາວ ຐຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພຸຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ກິໍ ປນ ກຕ຺ວາ ເຕ ເຖຣາ ປຣິນິພ຺ພຸຕາຕິ ອາຫ ‘‘ທຸຕິຍໍ ສງ຺ຄຫໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ອນາຄເຕປິ ສທ຺ຘມ຺ມວຸຑ຺ຒິຍາ ເຫຕຸໍ ກຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພຸຕາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອິທານິ ‘‘ເຕປິ ນາມ ເອວໍ ມຫານຸຠາວາ ເຖຣາ ອນິຈ຺ຈຕາຍ ວສໍ ຄຕາ, ກິມງ຺ຄໍ ປນ ອຎ຺ເຎ’’ຕິ ສໍເວເຊຕ຺ວາ ໂອວທນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຂີຓາສວາ’’ຕິອາທິ. ອນິຈ຺ຈຕາວສນ຺ຕິ ອນິຈ຺ຈຕາວສຕ຺ຕໍ, ອນິຈ຺ຈຕາຍຕ຺ຕຠາວໍ ອນິຈ຺ຈຕາຘີນຠາວນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຊມ຺ມິໍ ລາມກໍ ທຸຣຠິສມ຺ຠວໍ ອນຠິຠວນີຍໍ ອຕິກ຺ກມິຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍໍ ອນິຈ຺ຈຕໍ ເອວໍ ຎຕ຺ວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເກຈິ ປນ ‘‘ທຸຣຠິສມ຺ຠວ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ປາປຸຓິຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ຍໍ ທຸຣຠິສມ຺ຠວໍ ນິຈ຺ຈໍ ອມຕໍ ປທໍ, ຕໍ ປຕ຺ຕຸໍ ວາຍເມ ຘີໂຣ’’ຕິ ສມ຺ພນ຺ຘໍ ວທນ຺ຕິ. ສພ຺ພາກາເຣນາຕິ ສພ຺ພປ຺ປກາເຣນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ກິຎ຺ຈິປິ ອເສເສຕ຺ວາ ທຸຕິຍສງ຺ຄີຕິ ສໍວຓ຺ຓິຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອິຕິ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ

ທຸຕິຍສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ ສມຕ຺ຕາ.

ຕຕິຍສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ

ອິມິສ຺ສາ ປນ ສງ຺ຄີຕິຍາ ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫກຕ຺ເຖເຣຫິ ນິກ຺ກຑ຺ຒິຕາ ເຕ ທສສຫສ຺ສາ ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກາ ຠິກ຺ຂູ ປກ຺ຂໍ ປຣິເຍສມານາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ອນຸຣູປໍ ທຸພ຺ພລປກ຺ຂໍ ລຠິຕ຺ວາ ວິສຸໍ ມຫາສງ຺ຆິກໍ ອາຈຣິຍກຸລໍ ນາມ ອກໍສຸ, ຕໂຕ ຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອປຣານິ ທ຺ເວ ອາຈຣິຍກຸລານິ ຊາຕານິ ໂຄກຸລິກາ ຈ ເອກພ຺ໂຍຫາຣິກາ ຈ. ໂຄກຸລິກນິກາຍໂຕ ຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອປຣານິ ທ຺ເວ ອາຈຣິຍກຸລານິ ຊາຕານິ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວາທາ ຈ ພາຫຸລິຍາ ຈ. ພຫຸສ຺ສຸຕິກາຕິປິ ເຕສໍເຍວ ນາມໍ, ເຕສໍເຍວ ອນ຺ຕຣາ ເຈຕິຍວາທາ ນາມ ອປເຣ ອາຈຣິຍວາທາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ. ເອວໍ ມຫາສງ຺ຆິກາຈຣິຍກຸລໂຕ ທຸຕິເຍ ວສ຺ສສເຕ ປຎ຺ຈາຈຣິຍກຸລານິ ອຸປ຺ປນ຺ນານິ, ຕານິ ມຫາສງ຺ຆິເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ຉ ໂຫນ຺ຕິ.

ຕສ຺ມິໍເຍວ ທຸຕິເຍ ວສ຺ສສເຕ ເຖຣວາທໂຕ ຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ທ຺ເວ ອາຈຣິຍວາທາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ມຫິສາສກາ ຈ ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກາ ຈ. ຕຕ຺ຖ ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກວາທໂຕ ຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອປເຣ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາຈຣິຍວາທາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ຘມ຺ມຸຕ຺ຕຣິກາ ຠທ຺ທຍານິກາ ຉນ຺ນາຄາຣິກາ ສມິຕິກາຕິ. ປຸນ ຕສ຺ມິໍເຍວ ທຸຕິເຍ ວສ຺ສສເຕ ມຫິສາສກວາທໂຕ ຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສພ຺ພຕ຺ຖິວາທາ ຘມ຺ມຄຸຕ຺ຕິກາຕິ ທ຺ເວ ອາຈຣິຍວາທາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ. ປຸນ ສພ຺ພຕ຺ຖິວາທກຸລໂຕ ຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ກສ຺ສປິກາ ນາມ ຊາຕາ, ກສ຺ສປິເກສຸປິ ຠິນ຺ເນສຸ ອປເຣ ສງ຺ກນ຺ຕິກາ ນາມ ຊາຕາ, ສງ຺ກນ຺ຕິເກສຸ ຠິນ຺ເນສຸ ສຸຕ຺ຕວາທາ ນາມ ຊາຕາຕິ ເຖຣວາທໂຕ ຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອິເມ ເອກາທສ ອາຈຣິຍວາທາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ, ເຕ ເຖຣວາເທນ ສທ຺ຘິໍ ທ຺ວາທສ ໂຫນ຺ຕິ. ອິຕິ ອິເມ ຈ ທ຺ວາທສ ມຫາສງ຺ຆິການຎ຺ຈ ຉ ອາຈຣິຍວາທາຕິ ສພ຺ເພ ອຏ຺ຐາຣສ ອາຈຣິຍວາທາ ທຸຕິເຍ ວສ຺ສສເຕ ອຸປ຺ປນ຺ນາ. ອຏ຺ຐາຣສ ນິກາຍາຕິປິ ອຏ຺ຐາຣສາຈຣິຍກຸລານີຕິປິ ເອເຕສໍເຍວ ນາມໍ. ເອເຕສຸ ປນ ສຕ຺ຕຣສ ວາທາ ຠິນ຺ນກາ, ເຖຣວາໂທເວໂກ ອສມ຺ຠິນ຺ນໂກຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ທີປວໍເສ –

‘‘ນິກ຺ກຑ຺ຒິຕາ ປາປຠິກ຺ຂູ, ເຖເຣຫິ ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກາ;

ອຎ຺ຎໍ ປກ຺ຂໍ ລຠິຕ຺ວານ, ອຘມ຺ມວາທີ ພຫູ ຊນາ.

‘‘ທສສຫສ຺ສາ ສມາຄນ຺ຕ຺ວາ, ອກໍສຸ ຘມ຺ມສງ຺ຄຫໍ;

ຕສ຺ມາຍໍ ຘມ຺ມສງ຺ຄີຕິ, ມຫາສງ຺ຄີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

‘‘ມຫາສງ຺ຄີຕິກາ ຠິກ຺ຂູ, ວິໂລມໍ ອກໍສຸ ສາສເນ;

ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ມູລສງ຺ຄຫໍ, ອຎ຺ຎໍ ອກໍສຸ ສງ຺ຄຫໍ.

‘‘ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສງ຺ຄຫິຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ, ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອກຣິໍສຸ ເຕ;

ອຕ຺ຖໍ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ຠິນ຺ທິໍສຸ, ວິນເຍ ນິກາເຍສຸ ຈ ປຎ຺ຈສຸ.

‘‘ປຣິຍາຍເທສິຕຎ຺ຈາປິ, ອໂຖ ນິປ຺ປຣິຍາຍເທສິຕໍ;

ນີຕຕ຺ຖຎ຺ເຈວ ເນຍ຺ຍຕ຺ຖໍ, ອຊານິຕ຺ວານ ຠິກ຺ຂໂວ.

‘‘ອຎ຺ຎໍ ສນ຺ຘາຍ ຠຓິຕໍ, ອຎ຺ຎໍ ອຕ຺ຖໍ ຐປຍິໍສຸ ເຕ;

ພ຺ຍຎ຺ຊນຈ຺ຉາຍາຍ ເຕ ຠິກ຺ຂູ, ພຫຸໍ ອຕ຺ຖໍ ວິນາສຍຸໍ.

‘‘ຉຑ຺ເຑຕ຺ວານ ເອກເທສໍ, ສຸຕ຺ຕໍ ວິນຍຄມ຺ຠິຣໍ;

ປຕິຣູປໍ ສຸຕ຺ຕໍ ວິນຍໍ, ຕຎ຺ຈ ອຎ຺ຎໍ ກຣິໍສຸ ເຕ.

‘‘ປຣິວາຣໍ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣໍ, ອຠິຘມ຺ມໍ ຉປ຺ປກຣຓໍ;

ປຏິສມ຺ຠິທຎ຺ຈ ນິທ຺ເທສໍ, ເອກເທສຎ຺ຈ ຊາຕກໍ;

ເອຕ຺ຕກໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວານ, ອຎ຺ຎານິ ອກຣິໍສຸ ເຕ.

‘‘ນາມໍ ລິງ຺ຄໍ ປຣິກ຺ຂາຣໍ, ອາກປ຺ປກຣຓານິ ຈ;

ປກຕິຠາວໍ ວິຊຫິຕ຺ວາ, ຕຎ຺ຈ ອຎ຺ຎໍ ອກໍສຸ ເຕ.

‘‘ປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ຠິນ຺ນວາທາ, ມຫາສງ຺ຄີຕິກາຣກາ;

ເຕສຎ຺ຈ ອນຸກາເຣນ, ຠິນ຺ນວາທາ ພຫູ ອຫຸ.

‘‘ຕໂຕ ອປຣກາລມ຺ຫິ, ຕສ຺ມິໍ ເຠໂທ ອຊາຍຖ;

ໂຄກຸລິກາ ເອກພ຺ໂຍຫາຣິ, ທ຺ວິຘາ ຠິຊ຺ຊິຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂໂວ.

‘‘ໂຄກຸລິການໍ ທ຺ເວ ເຠທາ, ອປຣກາລມ຺ຫິ ຊາຍຖ;

ພຫຸສ຺ສຸຕິກາ ຈ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ທ຺ວິຘາ ຠິຊ຺ຊິຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂໂວ.

‘‘ເຈຕິຍາ ຈ ປຸນວາທີ, ມຫາສງ຺ຄີຕິເຠທກາ;

ປຎ຺ຈ ວາທາ ອິເມ ສພ຺ເພ, ມຫາສງ຺ຄີຕິມູລກາ.

‘‘ອຕ຺ຖໍ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ຠິນ຺ທິໍສຸ, ເອກເທສຎ຺ຈ ສງ຺ຄຫໍ;

ຄນ຺ຖຎ຺ຈ ເອກເທສຎ຺ຫິ, ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ອກໍສຸ ເຕ.

‘‘ນາມໍ ລິງ຺ຄໍ ປຣິກ຺ຂາຣໍ, ອາກປ຺ປກຣຓານິ ຈ;

ປກຕິຠາວໍ ວິຊຫິຕ຺ວາ, ຕຎ຺ຈ ອຎ຺ຎໍ ອກໍສຸ ເຕ.

‘‘ວິສຸທ຺ຘຕ຺ເຖຣວາທມ຺ຫິ, ປຸນ ເຠໂທ ອຊາຍຖ;

ມຫິສາສກາ ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກາ, ທ຺ວິຘາ ຠິຊ຺ຊິຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂໂວ.

‘‘ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກວາທມ຺ຫິ, ຈຕຸຘາ ເຠໂທ ອຊາຍຖ;

ຘມ຺ມຕ຺ຕຸຣິກາ ຠທ຺ທຍານິກາ, ຉນ຺ນາຄາຣິກາ ຈ ສມິຕິ.

‘‘ມຫິສາສການໍ ທ຺ເວ ເຠທາ, ອປຣກາລມ຺ຫິ ອຊາຍຖ;

ສພ຺ພຕ຺ຖິວາທາ ຘມ຺ມຄຸຕ຺ຕາ, ທ຺ວິຘາ ຠິຊ຺ຊິຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂໂວ.

‘‘ສພ຺ພຕ຺ຖິວາທານໍ ກສ຺ສປິກາ, ສງ຺ກນ຺ຕິ ກສ຺ສປິເກນ ຈ;

ສງ຺ກນ຺ຕິການໍ ສຸຕ຺ຕວາທີ, ອນຸປຸພ຺ເພນ ຠິຊ຺ຊຖ.

‘‘ອິເມ ເອກາທສ ວາທາ, ປຠິນ຺ນາ ເຖຣວາທໂຕ;

ອຕ຺ຖໍ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ຠິນ຺ທິໍສຸ, ເອກເທສຎ຺ຈ ສງ຺ຄຫໍ;

ຄນ຺ຖຎ຺ຈ ເອກເທສຎ຺ຫິ, ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ອກໍສຸ ເຕ.

‘‘ນາມໍ ລິງ຺ຄໍ ປຣິກ຺ຂາຣໍ, ອາກປ຺ປກຣຓານິ ຈ;

ປກຕິຠາວໍ ວິຊຫິຕ຺ວາ, ຕຎ຺ຈ ອຎ຺ຎໍ ອກໍສຸ ເຕ.

‘‘ສຕ຺ຕຣສ ຠິນ຺ນວາທາ, ເອກວາໂທ ອຠິນ຺ນໂກ;

ສພ຺ເພວຏ຺ຐາຣສ ໂຫນ຺ຕິ, ຠິນ຺ນວາເທນ ເຕ ສຫ;

ນິຄ຺ໂຣໂຘວ ມຫາຣຸກ຺ໂຂ, ເຖຣວາທານມຸຕ຺ຕໂມ.

‘‘ອນູນໍ ອນຘິກຎ຺ຈ, ເກວລໍ ຊິນສາສນໍ;

ກຓ຺ຏກາ ວິຍ ຣຸກ຺ຂມ຺ຫິ, ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ວາທເສສກາ.

‘‘ປຐເມ ວສ຺ສສເຕ ນຕ຺ຖິ, ທຸຕິເຍ ວສ຺ສສຕນ຺ຕເຣ;

ຠິນ຺ນາ ສຕ຺ຕຣສ ວາທາ, ອຸປ຺ປນ຺ນາ ຊິນສາສເນ’’ຕິ.

ອປຣາປຣໍ ປນ ເຫມວຕາ ຣາຊຄິຣິກາ ສິທ຺ຘຕ຺ຖິກາ ປຸພ຺ພເສລິຍາ ອປຣເສລິຍາ ວາຊິຣິຍາຕິ ອຎ຺ເຎປິ ຉ ອາຈຣິຍວາທາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ. ປຸຣິມການໍ ປນ ອຏ຺ຐາຣສນ຺ນໍ ອາຈຣິຍວາທານໍ ວເສນ ປວຕ຺ຕມາເນ ສາສເນ ອໂສໂກ ຘມ຺ມຣາຊາ ປຏິລທ຺ຘສທ຺ໂຘ ທິວເສ ທິວເສ ພຸທ຺ຘປູຊາຍ ສຕສຫສ຺ສໍ, ຘມ຺ມປູຊາຍ ສຕສຫສ຺ສໍ, ສງ຺ຆປູຊາຍ ສຕສຫສ຺ສໍ, ອຕ຺ຕໂນ ອາຈຣິຍສ຺ສ ນິຄ຺ໂຣຘຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສຕສຫສ຺ສໍ, ຈຕູສຸ ທ຺ວາເຣສຸ ເຠສຊ຺ຊຕ຺ຖາຍ ສຕສຫສ຺ສນ຺ຕິ ປຎ຺ຈ ສຕສຫສ຺ສານິ ປຣິຈ຺ຈຊນ຺ໂຕ ສາສເນ ອຸຬາຣໍ ລາຠສກ຺ກາຣໍ ປວຕ຺ເຕສິ. ຕທາ ຫຕລາຠສກ຺ກາເຣຫິ ຕິຕ຺ຖິເຍຫິ ອຸປ຺ປາທິຕໍ ອເນກປ຺ປກາຣໍ ສາສນມລໍ ວິໂສເຘຕ຺ວາ ໂມຄ຺ຄລິປຸຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ຕິປິຏກປຣິຍຕ຺ຕິຘຣານໍ ປຠິນ຺ນປຏິສມ຺ຠິທານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສຫສ຺ສເມກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຍຖາ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖໂຣ ຈ ຍສຕ຺ເຖໂຣ ຈ ຘມ຺ມຎ຺ຈ ວິນຍຎ຺ຈ ສງ຺ຄາຍິໍສຸ, ເອວເມວ ສງ຺ຄາຍນ຺ໂຕ ຕຕິຍສງ຺ຄີຕິໍ ອກາສິ. ອິທານິ ຕໍ ຕຕິຍສງ຺ຄີຕິໍ ມູລໂຕ ປຠຸຕິ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຕິສ຺ໂສປິ ໂຂ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກໂຕ ຈວິຕ຺ວາ ໂມຄ຺ຄລິພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ເຄເຫ ປຏິສນ຺ຘິໍ ອຄ຺ຄເຫສີ’’ຕິອາທິ.

ຕຕ຺ຖ ເຄເຫ ປຏິສນ຺ຘິໍ ອຄ຺ຄເຫສີຕິ ໂມຄ຺ຄລິພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ເຄເຫ ພ຺ຣາຫ຺ມຓິຍາ ກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ປຏິສນ຺ຘິໍ ອຄ຺ຄເຫສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຄຫສ຺ສ ປນ ຕນ຺ນິສ຺ສຍຕ຺ຕາ ນິສ຺ສິເຕ ນິສ຺ສຍໂວຫາຣວເສນ ‘‘ເຄເຫ ປຏິສນ຺ຘິໍ ອຄ຺ຄເຫສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ຍຖາ ‘‘ມຎ຺ຈາ ອຸກ຺ກຸຏ຺ຐິໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ສພ຺ໂພ ຄາໂມ ອາຄໂຕ’’ຕິ. ສຕ຺ຕວສ຺ສານີຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍເຄ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ອຕິຈ຺ຉຖາຕິ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ອິຈ຺ຉຖ, ອິຘ ຠິກ຺ຂາ ນ ລພ຺ຠຕິ, ອິໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂໍ ປຣິເຍສຖາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ໂຠ ປພ຺ພຊິຕາ’’ຕິອາທິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອຕ຺ຕໂນ ເຄເຫ ຠິກ຺ຂາລາຠໍ ອນິຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອາຫ. ປຏິຍາທິຕຠຕ຺ຕໂຕຕິ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ຐປິຕຠຕ຺ຕໂຕ. ຕທຸປິຍນ຺ຕິ ຕທນຸຣູປໍ. ອຸປສມໍ ທິສ຺ວາຕິ ເຖຣສ຺ສ ກາຍຈິຕ຺ຕວູປສມໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ທິສ຺ວາ, ຎຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຣິຍາປຖວູປສມສນ຺ທສ຺ສເນນ ຫິ ຕນ຺ນິພນ຺ຘິໂນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ໂຍນິໂສ ປວຕ຺ຕິອຸປສໂມປິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ຠິຍ຺ໂຍໂສ ມຕ຺ຕາຍ ປສີທິຕ຺ວາຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ວິເສສໂຕ ອຘິກຕຣໍ ປສີທິຕ຺ວາ. ຠຕ຺ຕວິສ຺ສຄ຺ຄກຣຓຕ຺ຖາຍາຕິ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈກຣຓຕ຺ຖາຍ. ອຘິວາເສຕ຺ວາຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ.

ໂສຬສວສ຺ສຸທ຺ເທສິໂກຕິ ໂສຬສວສ຺ໂສຕິ ອຸທ຺ທິສິຕພ຺ໂພ ໂວຫຣິຕພ຺ໂພຕິ ໂສຬສວສ຺ສຸທ຺ເທໂສ, ໂສເຍວ ໂສຬສວສ຺ສຸທ຺ເທສິໂກ. ໂສຬສວສ຺ໂສຕິ ວາ ອຸທ຺ທິສິຕພ຺ພຕໍ ອຣຫຕີຕິ ໂສຬສວສ຺ສຸທ຺ເທສິໂກ, ໂສຬສວສ຺ສານິ ວາ ອຸທ຺ທິສິຕພ຺ພານິ ອສ຺ສາຕິ ໂສຬສວສ຺ສຸທ຺ເທສິໂກ, ໂສຬສວສ຺ໂສຕິ ອຸທ຺ເທໂສ ວາ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ໂສຬສວສ຺ສຸທ຺ເທສິໂກ, ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ໂສຬສວສ຺ສິໂກຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕິຓ຺ຓໍ ເວທານໍ ປາຣຄູຕິ ອິຣຸເວທຍຊຸເວທສາມເວທສງ຺ຂາຕານໍ ຕິຓ຺ຓໍ ເວທານໍ ປຄຸຓກຣຓວເສນ ປາຣໍ ຄໂຕຕິ ປາຣຄູ. ປາຣຄູຕິ ເຈຕ຺ຖ ນິຈ຺ຈສາເປກ຺ຂຕາຍ ສມາສາທິກໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ລຄ຺ເຄຕ຺ວາຕິ ໂອລມ຺ເພຕ຺ວາ. ນ ຈ ກາຈີຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ-ສທ຺ໂທ ອວຘາຣເຓ, ກາຈິ ກຖາ ເນວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປລ຺ລງ຺ກນ຺ຕິ ນິສີທິຕພ຺ພາສນໍ. ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ກຖາ’’ຕິ ອິທໍ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ກຸປິໂຕ ອນຕ຺ຕມໂນຕິ ໂກເປນ ກຸປິໂຕ, ອນຕ຺ຕມໂນ ໂທມນສ຺ເສນ. ໂທມນສ຺ສສມງ຺ຄີ ຫິ ປຸຄ຺ຄໂລ ປີຕິສຸເຂຫິ ນ ອຕ຺ຕມໂນ ນ ອຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕຕິ ອນຕ຺ຕມໂນຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ນ ສກມໂນຕິ ວາ ອນຕ຺ຕມໂນ ອຕ຺ຕໂນ ວເສ ອຏ຺ຐິຕຈິຕ຺ຕຕ຺ຕາ.

ຈຓ຺ຑິກ຺ກຠາເວຕິ ຈຓ຺ຑິໂກ ວຸຈ຺ຈຕິ ຈຓ຺ໂຑ ຖທ຺ຘປຸຄ຺ຄໂລ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ຈຓ຺ຑິກ຺ກໍ, ຖທ຺ຘຠາໂວຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຘ ປນ ‘‘ຈຓ຺ຑິກ຺ກຠາເວ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈຓ຺ຑິໂກເຍວ ຈຓ຺ຑິກ຺ກນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ເຕນ ‘‘ຈຓ຺ຑິກ຺ກຠາເວ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຖທ຺ຘຠາເວຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ກິຎ຺ຈິ ມນ຺ຕນ຺ຕິ ກິຎ຺ຈິ ເວທໍ. ອຎ຺ເຎ ເກ ຊານິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ນ ເກຈິ ຊານິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ສກ຺ກາ ຊານິຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປເທສຎາເຓ ຐິຕຕ຺ຕາ ເຖໂຣ ເອວມາຫ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸພຸທ຺ຘາ ເອວ ຫິ ‘‘ປຸຈ຺ຉ, ມາຓວ, ຍທາກງ຺ຂສີ’’ຕິອາທິນາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາທີຫິ ອສາຘາຣຓໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸປວາຣຓໍ ປວາເຣນ຺ຕິ. ສາວກາ ປນ ປເທສຎາເຓ ຐິຕຕ຺ຕາ ‘‘ສຸຕ຺ວາ ເວທິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວາ ‘‘ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ສກ຺ກາ ຊານິຕຸ’’ນ຺ຕິ ວາ ວທນ຺ຕິ.

ຕີສຸ ເວເທສູຕິອາທີສຸ ຕໂຍ ເວທາ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນຍາ ເອວ. ນິຆຓ຺ຑູຕິ ນາມນິຆຓ຺ຑຸຣຸກ຺ຂາທີນໍ ເວວຈນປ຺ປກາສກໍ ສຕ຺ຖໍ, ເວວຈນປ຺ປກາສກນ຺ຕິ ຈ ປຣິຍາຍສທ຺ທທີປກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເອເກກສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອເນກປຣິຍາຍວຈນວິຠາວກນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ ອເນເກສໍ ອຕ຺ຖານໍ ເອກສທ຺ທສ຺ສ ວຈນີຍຕາວິຠາວນວເສນປິ ຕສ຺ສ ຄນ຺ຖສ຺ສ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ວຈນີຍວາຈກຠາເວນ ອຕ຺ຖໍ ສທ຺ທຎ຺ຈ ນິຂຓ຺ເຑຕິ ຠິນ຺ທຕິ ວິຠຊ຺ຊ ທສ຺ເສຕີຕິ ນິຂຓ຺ຑຸ, ໂສ ເອວ ອິຘ ຂ-ກາຣສ຺ສ ຆ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ນິຆຓ຺ຑູຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ເກຏຸຠນ຺ຕິ ກິຣິຍາກປ຺ປວິກປ຺ໂປ ກວີນໍ ອຸປກາຣສຕ຺ຖໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກິຣິຍາກປ຺ປວິກປ຺ໂປຕິ ວຈີເຠທາທິລກ຺ຂຓາ ກິຣິຍາ ກປ຺ປີຍຕິ ວິກປ຺ປີຍຕິ ເອເຕນາຕິ ກິຣິຍາກປ຺ໂປ, ໂສ ປນ ວຓ຺ຓປທພນ຺ຘປທຕ຺ຖາທິວິຠາຄໂຕ ພຫຸວິກປ຺ໂປຕິ ກິຣິຍາກປ຺ປວິກປ຺ໂປຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິທຎ຺ຈ ມູລກິຣິຍາກປ຺ປຄນ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂສ ຫິ ສຕສຫສ຺ສປຣິມາໂຓ ນຍາທິຈຣິຍາທິກໍ ປກຣຓໍ. ວຈນຕ຺ຖໂຕ ປນ ກິຏຕິ ຄເມຕິ ກິຣິຍາທິວິຠາຄໍ, ຕໍ ວາ ອນວເສສປຣິຍາທານໂຕ ຄເມນ຺ໂຕ ປູເຣຕີຕິ ເກຏຸຠນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ສຫ ນິຆຓ຺ຑຸນາ ເກຏຸເຠນ ຈ ສນິຆຓ຺ຑຸເກຏຸຠາ, ຕໂຍ ເວທາ. ເຕສຸ ສນິຆຓ຺ຑຸເກຏຸເຠສຸ. ຐານກຣຓາທິວິຠາຄໂຕ ນິພ຺ພຈນວິຠາຄໂຕ ຈ ອກ຺ຂຣາ ປເຠທີຍນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ອກ຺ຂຣປ຺ປເຠໂທ, ສິກ຺ຂາ ຈ ນິຣຸຕ຺ຕິ ຈ. ສຫ ອກ຺ຂຣປ຺ປເຠເທນາຕິ ສາກ຺ຂຣປ຺ປເຠທາ, ເຕສຸ ສາກ຺ຂຣປ຺ປເຠເທສຸ. ອິຕິຫາສປຎ຺ຈເມສູຕິ ອຖພ຺ພນເວທໍ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ອິຕິຫ ອາສ ອິຕິຫ ອາສາ’’ຕິ ອີທິສວຈນປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ປຸຣາຓກຖາສງ຺ຂາໂຕ ອິຕິຫາໂສ ປຎ຺ຈໂມ ເອເຕສນ຺ຕິ ອິຕິຫາສປຎ຺ຈມາ, ຕໂຍ ເວທາ. ເຕສຸ ອິຕິຫາສປຎ຺ຈເມສຸ. ເນວ ອຕ຺ຕນາ ປສ຺ສຕີຕິ ເນວ ສຍໍ ປສ຺ສຕິ, ເນວ ຊານາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸຈ຺ຉ, ພ຺ຍາກຣິສ຺ສາມີຕິ ‘‘ສພ຺ພາປິ ປຸຈ຺ຉາ ເວເທສຸເຍວ ອນ຺ໂຕຄຘາ’’ຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂນ຺ໂຕ ເອວມາຫ.

ຍສ຺ສ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິອາທິປຎ຺ຫທ຺ວຍໍ ຈຸຕິຈິຕ຺ຕສມງ຺ຄິໂນ ຂີຓາສວສ຺ສ ຈຸຕິຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປຐມປຎ຺ເຫ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂຓສມງ຺ຄິຕາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ນ ນິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ນິໂຣຘກ຺ຂຓໍ ອປ຺ປຕ຺ຕຕາຍ ນ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ. ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ນິຣຸຊ຺ຌິສ຺ສຕິ ນຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕີຕິ ປຸຈ຺ຉຕິ. ຍສ຺ສ ວາ ປນາຕິອາທິເກ ປນ ທຸຕິຍປຎ຺ເຫ ນິຣຸຊ຺ຌິສ຺ສຕີຕິ ຍສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ຠງ຺ຄກ຺ຂຓໍ ປຕ຺ວາ ນິຣຸຊ຺ຌິສ຺ສຕິ. ນຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕີຕິ ຠງ຺ຄໂຕ ປຣຠາເຄ ສຍໍ ວາ ອຎ຺ຎໍ ວາ ນຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ນ ນິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ປຸຈ຺ຉຕິ. ອິເມສໍ ປນ ປຎ຺ຫານໍ ປຐໂມ ປຎ຺ໂຫ ວິຠຊ຺ຊພ຺ຍາກຣຓີໂຍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຍສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ນ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ, ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ນິຣຸຊ຺ຌິສ຺ສຕິ ນຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕີ’’ຕິ (ຍມ. ໒.ຈິຕ຺ຕຍມກ.໖໓) ເອວໍ ປຸຏ຺ເຐນ ສຕາ ເອວມຍໍ ປຎ຺ໂຫ ຈ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕພ຺ໂພ ‘‘ປຈ຺ຉິມຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓ ເຕສໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ນ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ ນິຣຸຊ຺ຌິສ຺ສຕິ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ, ອິຕເຣສໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓ ເຕສໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ນ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ, ນິຣຸຊ຺ຌິສ຺ສຕິ ເຈວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ ຈາ’’ຕິ (ຍມ. ໒.ຈິຕ຺ຕຍມກ.໖໓). ເຍສຎ຺ຫິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນວຏ຺ຏທຸກ຺ຂານໍ ຂີຓາສວານໍ ສພ຺ພປຈ຺ຉິມສ຺ສ ຈຸຕິຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓ ວຕ຺ຕຕິ, ເຕສໍ ຕເທວ ຈຸຕິຈິຕ຺ຕໍ ນິຣຸຊ຺ຌິສ຺ສຕິ ນຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕີຕິ. ອຸປ຺ປາທປ຺ປຕ຺ຕຕາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ນາມ, ຠງ຺ຄໍ ອປ຺ປຕ຺ຕຕາຍ ນ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ. ຠງ຺ຄໍ ປນ ປຕ຺ວາ ຕໍ ເຕສໍ ຈິຕ຺ຕໍ ນິຣຸຊ຺ຌິສ຺ສຕິ, ຕໂຕ ອປ຺ປຏິສນ຺ຘິກຕ຺ຕາ ອຎ຺ຎໍ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ. ຐເປຕ຺ວາ ປນ ປຈ຺ຉິມຈິຕ຺ຕສມງ຺ຄິຂີຓາສວໍ ອິຕເຣສໍ ເສກ຺ຂາເສກ຺ຂປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂຓສມງ຺ຄິຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາທປ຺ປຕ຺ຕຕາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ນາມ, ຠງ຺ຄໍ ອປ຺ປຕ຺ຕຕາຍ ນ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ. ຠງ຺ຄໍ ປນ ປຕ຺ວາ ນິຣຸຊ຺ຌິສ຺ສເຕວ, ອຎ຺ຎໍ ປນ ຕສ຺ມິໍ ວາ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ວາ ອຕ຺ຕຠາເວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ ເຈວ ນິຣຸຊ຺ຌິສ຺ສຕິ ຈ. ທຸຕິໂຍ ປນ ປຎ຺ໂຫ ອຣຫໂຕ ຈຸຕິຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓ ນິຍມິຕຕ຺ຕາ ເອກໍສພ຺ຍາກຣຓີໂຍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຍສ຺ສ ວາ ປນ ຈິຕ຺ຕໍ ນິຣຸຊ຺ຌິສ຺ສຕິ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ນ ນິຣຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ ປຸຏ຺ເຐນ ‘‘ອາມນ຺ຕາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ຂີຓາສວສ຺ສ ຫິ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂຓສມງ຺ຄິຈຸຕິຈິຕ຺ຕໍ ຠງ຺ຄໍ ປຕ຺ວາ ນິຣຸຊ຺ຌິສ຺ສຕິ ນາມ, ຕໂຕ ປຣໍ ນຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ. ອຸປ຺ປາທກ຺ຂຓສມງ຺ຄິຕາຍ ປນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ເຈວ ຠງ຺ຄໍ ອປ຺ປຕ຺ຕຕາຍ ນ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ ຈາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ອຍໍ ປນ ມາຓໂວ ເອວມິເມ ປຎ຺ເຫ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕຸມສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ວິຆາຕໍ ປາປຸຓິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມາຓໂວ ອຸທ຺ຘໍ ວາ ອໂຘ ວາ ຫຣິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອຸທ຺ຘໍ ວາ ອໂຘ ວາ ຫຣິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕຕິ ອຸປຣິມປເທ ວາ ເຫຏ຺ຐິມປທໍ, ເຫຏ຺ຐິມປເທ ວາ ອຸປຣິມປທໍ ອຕ຺ຖໂຕ ສມນ຺ນາຫຣິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ, ປຸພ຺ເພນາປຣໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ປຎ຺ຫສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາຣກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຕາວ ອາຈິກ຺ຂີຕິ ‘‘ອຕ຺ຖິ ອິມສ຺ມິໍ ກາເຍ’’ຕິອາທິກໍ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາຣກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ‘‘ມນ຺ຕສ຺ສ ອຸປຈາໂຣ ອຍ’’ນ຺ຕິ ປຐມໍ ອາຈິກ຺ຂິ. ໂສຕາປນ຺ນານໍ ສີເລສຸ ປຣິປູຣກາຣິຕາຍ ສມາທິນ຺ນສີລໂຕ ນຕ຺ຖິ ປຣິຫານີຕິ ອາຫ ‘‘ອຠພ຺ໂພ ທານິ ສາສນໂຕ ນິວຕ຺ຕິຕຸ’’ນ຺ຕິ. ວຑ຺ເຒຕ຺ວາຕິ ອຸປຣິມຄ຺ຄຕ຺ຖາຍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ. ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ໂກ ຠເວຍ຺ຍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ຄເຫຕຸນ຺ຕິ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ກຕກິຈ຺ຈຠາວໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ໂວຫາຣວິຘິມ຺ຫິ ເຉກຠາວຕ຺ຖໍ ‘‘ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ມໍ ຠນ຺ເຕ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕິກໍ ປຫິຓີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຸທກທນ຺ຕໂປນໍ ອຸປຏ຺ຐາເປສີຕິ ປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍ ອຸທກຎ຺ຈ ທນ຺ຕກຏ຺ຐຎ຺ຈ ປຏິຍາເທຕ຺ວາ ຐເປສິ. ທນ຺ເຕ ປຸນນ຺ຕິ ວິໂສເຘນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ທນ຺ຕໂປນໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ທນ຺ຕກຏ຺ຐໍ. ຄຸຓວນ຺ຕານໍ ສງ຺ຄເຫຕພ຺ພຠາວໂຕ ເຖໂຣ ສາມເຓຣສ຺ສ ຈ ຂນ຺ຕິວີຣິຍອຸປຏ຺ຐານາທິຄຸເຓ ປຈ຺ຈກ຺ຂກຣຓຕ຺ຖໍ ວິນາວ ອຠິຎ຺ຎາຍ ປກຕິຍາ ວີມໍສມາໂນ ປຸນ ສມ຺ມຊ຺ຊນາທິໍ ອກາສິ. ‘‘ສາມເຓຣສ຺ສ ຈິຕ຺ຕທມນຕ຺ຖໍ ອກາສີ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ພຸທ຺ຘວຈນໍ ປຏ຺ຐເປສີຕິ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາເປຕຸໍ ອາຣຠິ. ຐເປຕ຺ວາ ວິນຍປິຏກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ສາມເຓຣານໍ ວິນຍປຣິຍາປຸຓນໍ ຈາຣິຕ຺ຕໍ ນ ໂຫຕີຕິ ຐເປຕ຺ວາ ວິນຍປິຏກໍ ອວເສສໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາເປສີ’’ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ອວສ຺ສິໂກວ ສມາໂນຕິ ອຸປສມ຺ປທໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອປຣິປຸຓ຺ຓເອກວສ຺ໂສຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ໂມຄ຺ຄລິປຸຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຫທເຍ ປຕິຏ຺ຐາປິຕມ຺ປິ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ໂວຫາຣວເສນ ຕສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ປຕິຏ຺ຐາປິຕໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຫຕ຺ເຖ ສກລໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ’’ຕິ. ຍາວຕາຍຸກໍ ຐຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍິໍສູຕິ ໂມຄ຺ຄລິປຸຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ສກລສາສນປຕິຏ຺ຐາປເນນ ທຸຕິຍສງ຺ຄີຕິກາຣກາໂຣປິຕທຓ຺ຑກມ຺ມໂຕ ມຸຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ຍາວຕາຍຸກໍ ຐຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍິໍສຸ.

ພິນ຺ທຸສາຣສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ເອກສຕປຸຕ຺ຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ພິນ຺ທຸສາໂຣ ນາມ ສກ຺ຍກຸລປ຺ປສຸໂຕ ຈນ຺ທຄຸຕ຺ຕສ຺ສ ນາມ ຣຎ຺ໂຎ ປຸຕ຺ໂຕ. ຕຖາ ຫິ ວິຏຏູຠສງ຺ຄາເມ ກປິລວຕ຺ຖຸໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕສກ຺ຍປຸຕ຺ເຕຫິ ມາປິເຕ ໂມຣິຍນຄເຣ ຂຕ຺ຕິຍກຸລສມ຺ຠໂວ ຈນ຺ທຄຸຕ຺ຕກຸມາໂຣ ປາຏລິປຸຕ຺ເຕ ຣາຊາ ອໂຫສິ. ຕສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ພິນ຺ທຸສາໂຣ ນາມ ຣາຊກຸມາໂຣ ປິຕຸ ອຈ຺ຈເຍນ ຣາຊາ ຫຸຕ຺ວາ ເອກສຕປຸຕ຺ຕການໍ ຊນໂກ ອໂຫສິ. ເອກສຕນ຺ຕິ ເອກຎ຺ຈ ສຕຎ຺ຈ ເອກສຕໍ, ເອເກນາຘິກໍ ສຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອກາວ ມາຕາ ອສ຺ສາຕິ ເອກມາຕິກໍ, ອຕ຺ຕນາ ສໂຫທຣນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ນ ຕາວ ເອກຣຊ຺ຊໍ ກຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອນຠິສິຕ຺ໂຕວ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣຕ຺ວາ’’ຕິ. ເອກຣຊ຺ຊາຠິເສກນ຺ຕິ ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ເອກາຘິປຈ຺ຈວເສນ ກຣິຍມານໍ ອຠິເສກໍ. ປຸຎ຺ຎປ຺ປຠາເວນ ປາປຸຓິຕພ຺ພາປິ ຣາຊິທ຺ຘິໂຍ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ ອາຄຕາ ປຏິສມ຺ຠິທາທໂຍ ອວເສສວິເສສາ ວິຍ ປໂຍຄສມ຺ປຕ຺ຕິຠູຕາ ອຠິເສການຸຠາເວເນວ ອາຄຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອຠິເສການຸຠາເວນ ຈສ຺ສ ອິມາ ຣາຊິທ຺ຘິໂຍ ອາຄຕາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຣາຊິທ຺ຘິໂຍຕິ ຣາຊຠາວານຸຄຕປ຺ປຠາວາ. ຍໂຕຕິ ຍໂຕ ໂສຬສຆຏໂຕ. ສາສເນ ອຸປ຺ປນ຺ນສທ຺ໂຘຕິ ພຸທ຺ຘສາສເນ ປຏິລທ຺ຘສທ຺ໂຘ. ອສນ຺ຘິມິຕ຺ຕາຕິ ຕສ຺ສາວ ນາມໍ. ຕສ຺ສາ ກິຣ ສຣີເຣ ສນ຺ຘໂຍ ນ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເອວໍນາມິກາ ຊາຕາຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ເທວຕາ ເອວ ທິວເສ ທິວເສ ອາຫຣນ຺ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເທວສິກນ຺ຕິ ທິວເສ ທິວເສ. ອຄທາມລກນ຺ຕິ ອປ຺ປເກເນວ ສຣີຣໂສຘນາທິສມຕ຺ຖໍ ສພ຺ພໂທສຫຣຓໍ ໂອສຘາມລກໍ. ອຄທຫຣີຕກມ຺ປິ ຕາທິສເມວ ຫຣີຕກໍ. ເຕສຸ ກິຣ ທ຺ວີສຸ ຍຖາກາມເມກໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ. ຉທ຺ທນ຺ຕທຫໂຕຕິ ຉທ຺ທນ຺ຕທຫສມີເປ ຐິຕເທວວິມານໂຕ ກປ຺ປຣຸກ຺ຂໂຕ ວາ. ‘‘ຉທ຺ທນ຺ຕທເຫ ຕາທິສາ ຣຸກ຺ຂວິເສສາ ສນ຺ຕິ, ຕໂຕ ອາຫຣນ຺ຕີ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ທິພ຺ພຎ຺ຈ ປານກນ຺ຕິ ທິພ຺ພຜລຣສປານກຎ຺ຈ. ອສຸຕ຺ຕມຍິກນ຺ຕິ ກປ຺ປຣຸກ຺ຂໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕທິພ຺ພທຸສ຺ສຕ຺ຕາ ສຸຕ຺ເຕຫິ ນ ກຕນ຺ຕິ ອສຸຕ຺ຕມຍິກໍ. ສຸມນປຸປ຺ຜປຏນ຺ຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສຸຂຸມໍ ຫຸຕ຺ວາ ອຸຄ຺ຄຕປຸປ຺ຜານໍ ອຕ຺ຖິຕາຍ ສຸມນປຸປ຺ຜປຏໍ ນາມ ຊາຕໍ. ອຸຏ຺ຐິຕສ຺ສ ສາລິໂນຕິ ສຍໍຊາຕສາລິໂນ. ສມຸທາຍາເປກ຺ຂຎ຺ເຈຕ຺ຖ ເອກວຈນໍ, ສາລີນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນວ ວາຫສຫສ຺ສານີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຈຕສ຺ໂສ ມຸຏ຺ຐິໂຍ ເອໂກ ກຸຑຸໂວ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ກຸຑຸວາ ເອໂກ ປຕ຺ໂຖ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຕ຺ຖາ ເອໂກ ອາຬ຺ຫໂກ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາຬ຺ຫກາ ເອກໍ ໂທຓໍ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ໂທຓາ ເອກມານິກາ, ຈຕສ຺ໂສ ມານິກາ ເອກຂາຣີ, ວີສຕິ ຂາຣິໂຍ ເອໂກ ວາໂຫ, ຕເທວ ເອກໍ ສກຏ’’ນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕນິປາຕຏ຺ຐກຖາທີສຸ (ສຸ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.ໂກກາລິກສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ; ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໑໘໑; ອ. ນິ. ໓.໑໐; ໘໙) ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຘ ປນ ‘‘ທ຺ເວ ສກຏານິ ເອໂກ ວາໂຫ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ນິຕ຺ຖຸສກເຓ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ຖຸສກຸຓ຺ຑກຣຫິເຕ ກໂຣນ຺ຕິ. ມຘຸໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສມີປຏ຺ຐາເນ ມຘຸໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ພລິກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ພລິກມ຺ມກາຣກາ ຣຏ຺ຐວາສິໂນ ວິຍ ມຘຸຣສຣໍ ວິກູຊນ຺ຕາ ພລິໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ‘‘ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອາກາເສເຍວ ສທ຺ທໍ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕານໍ ອຊານາເປຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ສຸວຓ຺ຓສງ຺ຂລິກາເຍວ ພນ຺ຘນໍ ສຸວຓ຺ຓສງ຺ຂລິກພນ຺ຘນໍ. ຈຕຸນ຺ນໍ ພຸທ຺ຘານນ຺ຕິ ກກຸສນ຺ຘາທີນໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ພຸທ຺ຘານໍ. ອຘິຄຕຣູປທສ຺ສນນ຺ຕິ ປຏິລທ຺ຘຣູປທສ຺ສນໍ. ອຍໍ ກິຣ ກປ຺ປາຍຸກຕ຺ຕາ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ພຸທ຺ຘານໍ ຣູປສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ອທ຺ທກ຺ຂິ. ກາຬໍ ນາມ ນາຄຣາຊານໍ ອານຍິຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ໂສ ປນ ນາຄຣາຊາ ຄງ຺ຄາຍໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕສຸວຓ຺ຓສງ຺ຂລິກາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປາເທສຸ ປຕິຕສຎ຺ຎາຍ ອາຄໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ນນຸ ຈ ອໂສກສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ອາຓາ ເຫຏ຺ຐາ ໂຍຊນໂຕ ອຸປຣິ ປວຕ຺ຕຕິ, ອິມສ຺ສ ຈ ວິມານໍ ໂຍຊນປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ປຕິຏ຺ຐິຕໍ, ຕສ຺ມາ ກຖໍ ອຍໍ ນາຄຣາຊາ ຣຎ຺ໂຎ ອາຓາຍ ອາຄໂຕຕິ? ກິຎ຺ຈາປິ ອຕ຺ຕໂນ ວິມານໍ ໂຍຊນປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ປຕິຏ຺ຐິຕໍ, ຕຖາປິ ຣຎ຺ໂຎ ອາຓາປວຕ຺ຕິຏ຺ຐາເນນ ສຫ ເອກາພທ຺ຘຕາຍ ຕສ຺ສ ອາຓໍ ອກາສິ. ຍຖາ ຫິ ຣຊ຺ຊສີມນ຺ຕຣວາສິໂນ ມນຸສ຺ສາ ເຕຫິ ເຕຫິ ຣາຊູຫິ ນິປ຺ປີຬິຍມານາ ເຕສໍ ເຕສໍ ອາຓາຍ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ເອວໍສມ຺ປທມິທນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ອາປາຖໍ ກໂຣຫີຕິ ສມ຺ມຸຂໍ ກໂຣຫິ, ໂຄຈຣໍ ກໂຣຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ນິມ຺ມິຕໍ ພຸທ຺ຘຣູປໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກີທິສໍ ຕໍ ພຸທ຺ຘຣູປນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສກລສຣີຣວິປ຺ປກິຓ຺ຓາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ປຸຎ຺ຎປ຺ປຠາວນິພ຺ພຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓໍ ເຕນ ນິມ຺ມິຕານມ຺ປິ ອສີຕິອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນປຏິມຓ຺ຑິຕານໍ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓານໍ ຠຄວໂຕ ປຸຎ຺ຎປ຺ປຠາວນິພ຺ພຕ຺ຕອສີຕິອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນາທີຫິ ສທິສຕ຺ຕາ ກຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນ ຫິ ເຕນ ຕທາ ນິມ຺ມິຕໍ ອເນກາກາຣປຣິປຸຓ຺ຓໍ ພຸທ຺ຘຣູປໍ ຠຄວໂຕ ປຸຎ຺ຎປ຺ປຠາເວນ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ. ອສີຕິອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ຕມ຺ພນຂຕຸງ຺ຄນາສາທິ. ທ຺ວຕ຺ຕິໍສມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓໍ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕປາທຕາທິ. ວິກສິຕ…ເປ… ສລິລຕລນ຺ຕິ ສູຣິຍຣສ຺ມິສມ຺ຜສ຺ເສນ ວິກສິເຕຫິ ວິກາສມຸປຄເຕຫິ ກໍ ອລງ຺ກໂຣຕີຕິ ‘‘ກມລ’’ນ຺ຕິ ລທ຺ຘນາເມຫິ ຣຕ຺ຕປທຸເມຫິ ນີລຸປ຺ປລາທິເຠເທຫິ ອຸປ຺ປເລຫິ ເຈວ ເສຕປທຸມສງ຺ຂາເຕຫິ ປຸຓ຺ຑຣີເກຫິ ຈ ປຏິມຓ຺ຑິຕໍ ສມນ຺ຕໂຕ ສຊ຺ຊິຕໍ ຊລຕລມິວ. ຕາຣາຄຓ…ເປ… ຄຄນຕລນ຺ຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ວິປ຺ປກິຓ຺ຓຕາຣກຄຓສ຺ສ ຣສ຺ມິຊາລວິສເທຫິ ວິປ຺ຜຸຣິຕາຍ ຠາສມານາຍ ໂສຠາຍ ກນ຺ຕິຍາ ສມຸຊ຺ຊລໍ ສມ຺ມາ ຠາສມານໍ ຄຄນຕລມິວ ອາກາສຕລມິວ. ສຎ຺ຌາປ຺ປຠາ…ເປ… ກນກຄິຣິສິຂຣນ຺ຕິ ສຎ຺ຌາກາລສຎ຺ຊາຕປ຺ປຠານຸຣາເຄຫິ ອິນ຺ທຈາເປຫິ ວິຊ຺ຊຸລຕາຫິ ຈ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ສມນ຺ຕໂຕ ປຣິວາຣິຕໍ ກນກຄິຣິສິຂຣມິວ ສຸວຓ຺ຓປພ຺ພຕກູຏມິວ. ວິມລເກຕຸມາລາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ເກຕຸມາລາ ນາມ ສີສໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອຸປຣິ ມຸທ຺ຘນິ ປຸຎ຺ໂຊ ຫຸຕ຺ວາ ທິສ຺ສມານຣສ຺ມິຣາສີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ມຸທ຺ຘນິ ມຊ຺ເຌ ປຎ຺ຎາຍມາໂນ ອຸນ຺ນຕປ຺ປເທໂສຕິປິ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ອໂສໂກ ຘມ຺ມຣາຊາ ສຎ຺ຊາຕປີຕິໂສມນສ຺ໂສ ສຕ຺ຕາຫໍ ນິຣາຫາໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ຍຖາຐິໂຕວ ອວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ປສາທໂສມ຺ເມຫິ ຈກ຺ຂູຫິ ນິຣນ຺ຕຣໍ ພຸທ຺ຘຣູປເມວ ໂອໂລເກສິ, ຕສ຺ມາ ອກ຺ຂີຫິ ປູຊາ ກຕາ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອກ຺ຂິປູຊໍ ນາມ ອກາສີ’’ຕິ. ອຖ ວາ ຈກ຺ຂູນໍ ຕາທິສສ຺ສ ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐາປເນນ ອກ຺ຂີນໍ ປູຊາ ກຕາ ນາມ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອກ຺ຂິປູຊໍ ນາມ ອກາສີ’’ຕິ.

ອິທ຺ຘິວິຠາວນາຘິກາຣປ຺ປສງ຺ເຄນ ເຈຕໍ ວຕ຺ຖຸ ວຸຕ຺ຕໍ, ນານຸກ຺ກເມນ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອນຸກ຺ກໂມ – ອໂສໂກ ກິຣ ມຫາຣາຊາ ອຸປຣິ ວກ຺ຂມານານຸກ຺ກເມນ ສີຫປຎ຺ຊເຣນ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ນິຄ຺ໂຣຘສາມເຓຣໍ ອິຣິຍາປຖສມ຺ປນ຺ນໍ ນາຄຣຊນນຍນານິ ອາກຑ຺ຒນ຺ຕໍ ຍຸຄມຕ຺ຕໍ ເປກ຺ຂມານໍ ທິສ຺ວາ ປສີທິຕ຺ວາ ສຎ຺ຊາຕເປໂມ ສພຫຸມາໂນ ອາມນ຺ຕາເປຕ຺ວາ ເສຕຈ຺ຉຕ຺ຕສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ສີຫາສເນ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ໂຠເຊຕ຺ວາ ສາມເຓຣສ຺ສ ວຈນາທາເສ ທິສ຺ສມານໍ ທສພລສ຺ສ ຘມ຺ມກາຍໍ ທິສ຺ວາ ຣຕນຕ຺ຕເຍ ປສີທິຕ຺ວາ ສປຣິໂສ ສຣຓສີເລສຸ ປຕິຏ຺ຐາຍ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຠິວຑ຺ຒມານສທ຺ໂຘ ປຸພ຺ເພ ໂຠຊິຍມານານິ ຕິຕ຺ຖິຍສຏ຺ຐິສຫສ຺ສານິ ນີຫຣິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູນໍ ສຏ຺ຐິສຫສ຺ສານໍ ສຸວກາຫຕສາລິສມ຺ປາທິຕຠຕ຺ຕໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ເທວໂຕປນີຕໍ ອໂນຕຕ຺ຕສລິລໍ ນາຄລຕາທນ຺ຕກຏ຺ຐຎ຺ຈ ອຸປນາເມຕ຺ວາ ນິຈ຺ຈສງ຺ຆຸປຏ຺ຐານໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ເອກທິວສໍ ສຸວຓ຺ຓສງ຺ຂລິກພນ຺ຘນໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ກາຬໍ ນາຄຣາຊານໍ ອານຍິຕ຺ວາ ເຕນ ນິມ຺ມິຕໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ສິຣີໂສຠຄ຺ຄສມ຺ປນ຺ນໍ ພຸທ຺ຘຣູປໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ທີຆປຸຖຸລນິຈ຺ຈລນຍນປ຺ປຠາຫິ ສຕ຺ຕາຫໍ ອກ຺ຂິປູຊມກາສິ.

ອິທານິ ປນ ຍຖານຸສນ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ອນຸກ຺ກເມນ ຕສ຺ສ ສາສນາວຕາຣໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຣາຊາ ກິຣ ອຠິເສກໍ ປາປຸຓິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ພາຫິຣກປາສຓ຺ຑນ຺ຕິ ພາຫິຣກປ຺ປເວທິຕໍ ສມຍວາທໍ. ພາຫິຣກປ຺ປເວທິຕາ ຫິ ສມຍວາທາ ສຕ຺ຕານໍ ຕຓ຺ຫາປາສໍ ທິຏ຺ຐິປາສຎ຺ຈ ເຑນ຺ຕິ ໂອຑ຺ເຑນ຺ຕີຕິ ‘‘ປາສຓ຺ຑາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫີຕິ ວີມໍສມາໂນ ປຣິຄ຺ຄເຫສິ. ພິນ຺ທຸສາໂຣ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຠຕ຺ໂຕ ອໂຫສີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປິຕຸ ຈນ຺ທຄຸຕ຺ຕສ຺ສ ກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓສຸ ສມ຺ຠຕ຺ໂຕ ອໂຫສິ. ຈນ຺ທເກນ ນາມ ກິຣ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ ສມຸສ຺ສາຫິໂຕ ຈນ຺ທຄຸຕ຺ຕກຸມາໂຣ ເຕນ ທິນ຺ນນເຍ ຐຕ຺ວາ ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ເອກຣຊ຺ຊມກາສິ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ມິໍ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓ ສຎ຺ຊາຕພຫຸມານວເສນ ຈນ຺ທຄຸຕ຺ຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສຏ຺ຐິສຫສ຺ສມຕ຺ຕາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຊາຕິກາ ຕສ຺ມິໍ ຣາຊກຸເລ ນິຈ຺ຈຠຕ຺ຕິກາ ອເຫສຸໍ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓານນ຺ຕິ ປຓ຺ຑຣງ຺ຄປຣິພ຺ພາຊກາທິຠາວມນຸປຄເຕ ທສ຺ເສຕິ. ປຓ຺ຑຣງ຺ຄປຣິພ຺ພາຊກາທໂຍ ຈ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຊາຕິວນ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓຊາຕິຍປາສຓ຺ຑານ’’ນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ປນ ທິຏ຺ຐິປາສາທີນໍ ໂອຑ຺ຑນໂຕ ປຓ຺ຑຣງ຺ຄາທໂຍວ ‘‘ປາສຓ຺ຑາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ສີຫປຎ຺ຊເຣຕິ ມຫາວາຕປາເນ. ອຸປສມປຣິພາຫິເຣນາຕິ ອຸປສມໂຕ ປຣິພາຫິເຣນ, ອຸປສມຣຫິເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນ຺ເຕປຸຣໍ ອຕິຫຣຖາຕິ ອນ຺ເຕປຸຣໍ ປເວເສຖ, ອາເນຖາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອມາ ສຫ ຠວນ຺ຕິ ກິຈ຺ເຈສູຕິ ອມຈ຺ຈາ, ຣຊ຺ຊກິຈ຺ຈໂວສາປນກາ. ເທວາຕິ ຣາຊານໍ ອາລປນ຺ຕິ. ຣາຊາໂນ ຫິ ທິພ຺ພນ຺ຕິ ກາມຄຸເຓຫິ ກີຬນ຺ຕິ, ເຕສຸ ວາ ວິຫຣນ຺ຕິ ວິຊຍສມຕ຺ຖຕາໂຍເຄນ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິເກ ວິເຊຕຸໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອິສ຺ສຣິຍຐານາທິສກ຺ກາຣທານຄຫຓໍ ຕໍ ຕໍ ອຕ຺ຖານຸສາສນໍ ວາ ກໂຣນ຺ຕິ ໂວຫຣນ຺ຕິ, ປຸຎ຺ຎານຸຠາວປ຺ປຕ຺ຕາຍ ຊຸຕິຍາ ໂຊຕນ຺ຕີຕິ ວາ ‘‘ເທວາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ເຕ ຈຕູຫິ ສງ຺ຄຫວຕ຺ຖູຫິ ຊນໍ ຣຎ຺ເຊນ຺ຕາ ສຍໍ ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ວິເສເສຫິ ຣາຊນ຺ຕິ ທິປ຺ປນ຺ຕິ ໂສຠນ຺ຕີຕິ ‘‘ຣາຊາໂນ’’ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ນິຄຓ຺ຐາທໂຍຕິ ເອຕ຺ຖ ນິຄຓ຺ໂຐ ນາມ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ຄຓ຺ຐນກິເລໂສ ສໍສາເຣ ປລິພຸທ຺ຘນກິຈ຺ໂຈ ຣາຄາທິກິເລໂສ ເຂຕ຺ຕວຕ຺ຖຸປຸຕ຺ຕທາຣາທິວິສໂຍ ນຕ຺ຖິ, ກິເລສຄຓ຺ຐິຣຫິຕາ ມຍ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ວາທິຕາຍ ‘‘ນິຄຓ຺ຐາ’’ຕິ ລທ຺ຘນາມາ ຕິຕ຺ຖິຍາ.

ອຸຈ຺ຈາວຈານີຕິ ອຸຈ຺ຈານິ ຈ ອວຈານິ ຈ, ມຫນ຺ຕານິ ເຈວ ຂຸທ຺ທການິ ຈ, ອຖ ວາ ວິສິຏ຺ຐານິ ເຈວ ລາມການິ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠທ຺ທປີຐເກສູຕິ ເວຕ຺ຕມຍປີເຐສຸ. ສາໂຣຕິ ສີລາທິຄຸຓສາໂຣ. ຣາຊງ຺ຄເຓນາຕິ ຣາຊນິເວສນທ຺ວາເຣ ວິວເຏນ ຠູມິປ຺ປເທເສນ. ອງ຺ຄຓນ຺ຕິ ຫິ ກຕ຺ຖຈິ ກິເລສາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ‘‘ຣາໂຄ ອງ຺ຄຓ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ວິຠ. ໙໒໔). ຣາຄາທໂຍ ຫິ ອງ຺ຄນ຺ຕິ ເອເຕຫິ ຕໍສມງ຺ຄີປຸຄ຺ຄລາ ນິຫີນຠາວໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອງ຺ຄຓານີຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ກຕ຺ຖຈິ ມລໍ ວາ ປງ຺ໂກ ວາ ‘‘ຕສ຺ເສວ ຣຊສ຺ສ ວາ ອງ຺ຄຓສ຺ສ ວາ ປຫານາຍ ວາຍມຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໑໘໔). ອຎ຺ຊຕິ ສມ຺ມກ຺ເຂຕີຕິ ຫິ ອງ຺ຄຓໍ, ມລາທິ. ກຕ຺ຖຈິ ຕຖາຣູໂປ ວິວຏປ຺ປເທໂສ ‘‘ເຈຕິຍງ຺ຄຓໍ ໂພຘິຍງ຺ຄຓ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ. ອຎ຺ຊຕິ ຕຕ຺ຖ ຐິຕໍ ອຕິສຸນ຺ທຣຕາຍ ອຠິພ຺ຍຎ຺ເຊຕີຕິ ຫິ ອງ຺ຄຓໍ, ວິວໂຏ ຠູມິປ຺ປເທໂສ. ອິຘາປິ ໂສເຍວ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ທນ຺ຕນ຺ຕິອາທີສຸ ກິເລສວິປ຺ຜນ຺ທຣຫິຕຈິຕ຺ຕຕາຍ ທນ຺ຕໍ, ນິຈ຺ຈໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕສຕາຣກ຺ຂຕາຍ ຄຸຕ຺ຕໍ, ຈກ຺ຂາທິອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ສນ຺ຕຕາຍ ສນ຺ຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ປາສາທິເກນ ອິຣິຍາປເຖນ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ສມ຺ປນ຺ນອິຣິຍາປຖໍ. ອິທານິ ນິຄ຺ໂຣຘສາມເຓຣໍ ສຣູປໂຕ ວິຠາເວຕຸກາໂມ ອາຫ ‘‘ໂກ ປນາຍໍ ນິຄ຺ໂຣໂຘ ນາມາ’’ຕິອາທິ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ອນຸປຸພ຺ພິກຖາຕິ ເອຕ຺ຖ ພິນ຺ທຸສາຣສ຺ສ ກິຣ ເອກສຕປຸຕ຺ເຕສຸ ໂມຣິຍວໍສຊາຍ ຘມ຺ມເທວິຍາ ອໂສກຕິສ຺ສນາມານໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປຸຕ຺ຕານໍ ມຊ຺ເຌ ເຊຏ຺ໂຐ ອໂສກກຸມາໂຣ ອວນ຺ຕິຣຏ຺ຐໍ ຠຸຎ຺ຊຕິ. ປິຕຣາ ເປສິໂຕ ປາຏລິປຸຕ຺ຕໂຕ ປຎ຺ຎາສໂຍຊນມຕ຺ຖເກ ວິຏຏູຠຠຍາຄຕານໍ ສາກິຍານມາວາສໍ ເວຏິສໍ ນາມ ນຄຣໍ ປຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ເວຏິສໍ ນາມ ເສຏ຺ຐິຘີຕຣໍ ອາທາຍ ອຸຊ຺ເຊນີຣາຊຘານິຍໍ ຣຊ຺ຊໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ມຫິນ຺ທໍ ນາມ ກຸມາຣໍ ສງ຺ຆມິຕ຺ຕຎ຺ຈ ກຸມາຣິກໍ ລຠິຕ຺ວາ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ຣຊ຺ຊສຸຂມນຸຠວນ຺ໂຕ ປິຕຸໂນ ຄິລານຠາວໍ ສຸຕ຺ວາ ອຸຊ຺ເຊນິໍ ປຫາຍ ສີຆໍ ປາຏລິປຸຕ຺ຕໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ປິຕຸ ອຸປຏ຺ຐານໍ ກຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອຈ຺ຈເຍນ ຣຊ຺ຊໍ ອຄ຺ຄເຫສິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຍຸວຣາຊາ ສຸມນາຠິຘາໂນ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ‘‘ອຊ຺ຊ ເມ ມຣຓໍ ວາ ໂຫຕຸ ຣຊ຺ຊໍ ວາ’’ຕິ ອຏ຺ຐນວຸຕິຠາຕິກປຣິວຸໂຕ ສໍວຏ຺ຏສາຄເຣ ຊລຕຣງ຺ຄສງ຺ຆາໂຕ ວິຍ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣນ຺ໂຕ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ. ຕໂຕ ອໂສໂກ ອຸຊ຺ເຊນີຣາຊາ ສງ຺ຄາມໍ ປກ຺ຂນ຺ທິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕຸມທ຺ທນໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ສຸມນໍ ນາມ ຣາຊກຸມາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຆາເຕສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ພິນ຺ທຸສາຣຣຎ຺ໂຎ ກິຣ ທຸພ຺ພລກາເລເຍວ ອໂສກກຸມາໂຣ ອຕ຺ຕນາ ລທ຺ຘໍ ອຸຊ຺ເຊນີຣຊ຺ຊໍ ປຫາຍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສພ຺ພນຄຣໍ ອຕ຺ຕໂນ ຫຕ຺ຖຄຕໍ ກຕ຺ວາ ສຸມນໍ ນາມ ຣາຊກຸມາຣໍ ອຄ຺ຄເຫສີ’’ຕິ.

ປຣິປຸຓ຺ຓຄພ຺ຠາຕິ ປຣິປກ຺ກຄພ຺ຠາ. ເອກໍ ສາລນ຺ຕິ ສພ຺ພປຣິຈ຺ຉນ຺ນໍ ເອກໍ ປາສາທໍ. ‘‘ເທວຕາຍ ປນ ອານຸຠາເວນ ຕສ຺ມິໍ ປາສາເທ ມຫາຊເນນ ອທິສ຺ສມານາ ຫຸຕ຺ວາ ວາສໍ ກປ຺ເປສີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ນິພທ຺ຘວຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ເອກສ຺ສ ທິວສສ຺ສ ເອຕ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ ນິຍາເມຕ຺ວາ ຐປິຕວຕ຺ຕໍ. ເຫຕຸສມ຺ປທນ຺ຕິ ອຣຫຕ຺ຕູປນິສ຺ສຍປຸຎ຺ຎສມ຺ປທໍ. ຂຸຣຄ຺ເຄເຍວາຕິ ຂຸຣກມ຺ມປຣິໂຍສາເນເຍວ, ຕຈປຎ຺ຈກກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ອນ຺ຕິມາຍ ເກສວຏ຺ຏິຍາ ໂວໂຣປນາຍ ສມກາລເມວ ຈ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສຣີຣໍ ຊຄ຺ຄິຕ຺ວາຕິ ທນ຺ຕກຏ຺ຐຂາທນມຸຂໂຘວນາທີຫິ ສຣີຣປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ.

ສີຫປຎ຺ຊເຣ ຈງ຺ກມຕີຕິ ສີຫປຎ຺ຊຣສມີເປ ອປຣາປຣໍ ຈງ຺ກມຕິ. ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓເຍວ. ອຍໍ ຊໂນຕິ ຣາຊງ຺ຄເຓ ຈຣມານໍ ຊນໍ ທິສ຺ວາ ວທຕິ. ຠນ຺ຕມິຄປ຺ປຏິຠາໂຄຕິ ອນວຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ກາຍຈາປລ຺ເລນ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ຠນ຺ຕມິຄສທິໂສ. ອຕິວິຍ ໂສຠຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອາໂລກິຕວິໂລກິຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອາໂລກິຕໍ ນາມ ປຸຣໂຕເປກ຺ຂນໍ. ອຠິມຸໂຂໂລກນຎ຺ຫິ ‘‘ອາໂລກິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວິໂລກິຕນ຺ຕິ ອນຸທິສາເປກ຺ຂນໍ, ຍໍ ທິສາຠິມຸຂໍ ໂອໂລເກຕິ, ຕທນຸຄຕທິສາເປກ຺ຂນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມິຎ຺ຊນໍ ປພ຺ພສງ຺ໂກຈນໍ. ປສາຣຓຎ຺ຈ ເຕສໍເຍວ ປສາຣຓໍ. ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ໂມຕິ ເສສຊເນສຸ ອວິຊ຺ຊມາໂນ ວິສິຏ຺ຐຘມ຺ໂມ. ເປມໍ ສຓ຺ຐຫີຕິ ເປມໍ ປຕິຏ຺ຐາສິ, ອຸປ຺ປຊ຺ຊີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວາຓິຊໂກ ອໂຫສີຕິ ມຘຸວາຓິຊໂກ ອໂຫສິ.

ອຕີເຕ ກິຣ ຕໂຍ ຠາຕໂຣ ມຘຸວາຓິຊກາ ອເຫສຸໍ. ເຕສຸ ກນິຏ຺ໂຐ ມຘຸໍ ວິກ຺ກິຓາຕິ, ອິຕເຣ ອຣຎ຺ຎໂຕ ອາຫຣນ຺ຕິ. ຕທາ ເອໂກ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ປຓ຺ຑຸກໂຣຄາຕຸໂຣ ອໂຫສິ. ອປໂຣ ປນ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ຕທຕ຺ຖໍ ມຘຸຠິກ຺ຂາຍ ຈຣມາໂນ ນຄຣໍ ປາວິສິ. ປວິຏ຺ຐຎ຺ຈ ຕໍ ເອກາ ກຸມ຺ຠທາສີ ອຸທກຫຣຓຕ຺ຖໍ ຕິຕ຺ຖໍ ຄຈ຺ຉມານາ ອທ຺ທສ. ທິສ຺ວາ ຈ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ອາຄຕກາຣຓຎ຺ຈ ຎຕ຺ວາ ‘‘ເອຕ຺ຖ, ຠນ຺ເຕ, ມຘຸວາຓິຊກາ ວສນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ຫຕ຺ຖໍ ປສາເຣຕ຺ວາ ມຘຸອາປຓໍ ທສ຺ເສສິ. ໂສ ຈ ຕຕ຺ຖ ອຄມາສິ. ຕໍ ທິສ຺ວາ ກນິຏ຺ໂຐ ມຘຸວາຓິໂຊ ສຎ຺ຊາຕປີຕິໂສມນສ຺ໂສ ‘‘ເກນາຄຕາຕ຺ຖ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ມຘຸໂນ ປູເຣຕ຺ວາ ທທມາໂນ ປຕ຺ຕປຸຓ຺ຓໍ ມຘຸໍ ອຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ມຸຂໂຕ ວິສ຺ສນ຺ທິຕ຺ວາ ຠູມິຍໍ ປຕມານໍ ທິສ຺ວາ ປສນ຺ນມານໂສ ‘‘ອິມິນາຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມນ ຊມ຺ພຸທີເປ ເອກຣຊ຺ຊໍ ກເຣຍ຺ຍໍ, ອາຓາ ຈ ເມ ອາກາເສ ປຖວິຍຎ຺ຈ ໂຍຊນປ຺ປມາເຓ ຐາເນ ຜຣຕູ’’ຕິ ປຕ຺ຖນມກາສິ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ຈ ‘‘ເອວໍ ໂຫຕຸ ອຸປາສກາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຄນ຺ຘມາທນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ເຠສຊ຺ຊມກາສິ.

ກນິຏ຺ໂຐ ປນ ມຘຸວາຓິໂຊ ມຘຸໍ ທຕ຺ວາ ເຄເຫ ນິສິນ຺ໂນ ອິຕເຣ ອຣຎ຺ຎໂຕ ອາຄເຕ ທິສ຺ວາ ເອວມາຫ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ຠາຕໂຣ ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທຖ, ມມຎ຺ຈ ຕຸມ຺ຫາກຎ຺ຈ ມຘຸໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອີທິສສ຺ສ ນາມ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ປຕ຺ຕໍ ປູເຣຕ຺ວາ ອທາສິ’’ນ຺ຕິ. ເຕສຸ ເຊຏ຺ໂຐ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ເອວມາຫ ‘‘ຈຓ຺ຑາລາປິ ກາສາວນິວາສິໂນ ໂຫນ຺ຕິ, ນນຸ ຕວ ຫຕ຺ຖໂຕ ມຘຸໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຄໂຕ ຈຓ຺ຑາໂລ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ມຊ຺ຌິໂມ ປນ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ‘‘ຕວ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣສມຸທ຺ເທ ນິກ຺ຂິປາຫີ’’ຕິ ອາຫ. ປຈ຺ຉາ ປນ ເຕປິ ທ຺ເວ ຠາຕໂຣ ກນິຏ຺ເຐນ ວຸຈ຺ຈມານໍ ທານານິສໍສປຏິສໍຍຸຕ຺ຕກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ອນຸໂມທິໍສຸເຍວ. ສາປິ ຈ ກຸມ຺ຠທາສີ ‘‘ຕສ຺ສ ມຘຸທາຍກສ຺ສ ອຄ຺ຄມເຫສີ ຠເວຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຕ຺ຖນມກາສິ. ເຕສຸ ກນິຏ຺ໂຐ ອໂສໂກ ຘມ຺ມຣາຊາ ອໂຫສິ, ສາ ຈ ກຸມ຺ຠທາສີ ອຕິວິຍ ຣູປໂສຠຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕາ ອສນ຺ຘິມິຕ຺ຕາ ນາມ ຕສ຺ສ ອຄ຺ຄມເຫສີ ອໂຫສິ. ປຣສມຸທ຺ທວາທີ ປນ ມຊ຺ຌິໂມ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີເປ ເທວານໍປິຍຕິສ຺ໂສ ນາມ ມຫານຸຠາໂວ ຣາຊາ ອໂຫສິ. ເຊຏ຺ໂຐ ປນ ຈຓ຺ຑາລວາທິຕາຍ ຈຓ຺ຑາລຄາເມ ຊາໂຕ ນິຄ຺ໂຣໂຘ ນາມ ສາມເຓໂຣ ອໂຫສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຸພ຺ເພ ຫິ ກິຣ ປຸຎ຺ຎກຣຓກາເລ ເອສ ຣຎ຺ໂຎ ເຊຏ຺ຐຠາຕາ ວາຓິຊໂກ ອໂຫສີ’’ຕິ.

ປຸພ຺ເພ ວ ສນ຺ນິວາເສນາຕິ ເອຕ຺ຖ (ຊາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒.໑໗໔) ຄາຖາພນ຺ຘວເສນ ວາ-ສທ຺ທສ຺ສ ຣສ຺ສຕ຺ຕໍ ກຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ, ປຸພ຺ເພ ສນ຺ນິວາເສນ ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຸພ຺ເພຕິ ອຕີຕຊາຕິຍໍ. ສນ຺ນິວາເສນາຕິ ສຫວາເສນ. ສຫສທ຺ທຕ຺ໂຖ ຫິ ອຍໍ ສໍສທ຺ໂທ. ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຫິເຕນ ວາຕິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນ ວຕ຺ຕມານຠເວ ຫິຕຈຣເຓນ ວາ. ເອວໍ ອິເມຫິ ທ຺ວີຫິ ກາຣເຓຫິ ສິເນຫສງ຺ຂາຕໍ ເປມໍ ຊາຍເຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ເປມໍ ນາເມຕໍ ທ຺ວີຫິປິ ກາຣເຓຫິ ຊາຍຕິ, ປຸຣິມຠເວ ມາຕາ ວາ ປິຕາ ວາ ຘີຕາ ວາ ປຸຕ຺ໂຕ ວາ ຠາຕາ ວາ ຠຄິນີ ວາ ປຕິ ວາ ຠຣິຍາ ວາ ສຫາໂຍ ວາ ມິຕ຺ໂຕ ວາ ຫຸຕ຺ວາ ໂຍ ເຍນ ສທ຺ຘິໍ ເອກຏ຺ຐາເນ ນິວຸຕ຺ຖປຸພ຺ໂພ, ຕສ຺ສ ອິມິນາ ປຸພ຺ເພ ວາ ສນ຺ນິວາເສນ ຠວນ຺ຕເຣປິ ອນຸພນ຺ຘນ຺ໂຕ ໂສ ສິເນໂຫ ນ ວິຊຫຕິ, ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ກເຕນ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນນ ຫິເຕນ ວາຕິ ເອວໍ ອິເມຫິ ທ຺ວີຫິ ກາຣເຓຫິ ຕໍ ເປມໍ ນາມ ຊາຍຕີຕິ. ກິໍ ວິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ອຸປ຺ປລໍ ວ ຍໂຖທເກ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖາປິ ວາ-ສທ຺ທສ຺ສ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຣສ຺ສຕ຺ຕໍ ກຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອວຸຕ຺ຕສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ ເຈຕ຺ຖ ວາສທ຺ໂທ. ເຕນ ປທຸມາທໂຍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຍຖາ-ສທ຺ໂທ ອຸປມາຍໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍຖາ ອຸປ຺ປລຎ຺ຈ ເສສຎ຺ຈ ປທຸມາທິ ອຸທເກ ຊາຍມານໍ ທ຺ເວ ກາຣຓານິ ນິສ຺ສາຍ ຊາຍຕິ ອຸທກຎ຺ເຈວ ກລລຎ຺ຈ, ຕຖາ ເອເຕຫິ ທ຺ວີຫິ ກາຣເຓຫິ ເປມໍ ຊາຍຕີຕິ.

ຣຎ຺ໂຎ ຫຕ຺ເຖຕິ ສນ຺ຕິກໍ ອຸປຄຕສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ຫຕ຺ເຖ. ຣຎ຺ໂຎ ອນຸຣູປນ຺ຕິ ເອກູນສຕຠາຕຸການໍ ຆາຕິຕຕ຺ຕາ ຈຓ຺ຑປກຕິຕາຍ ຣຊ຺ເຊ ຐິຕຕ຺ຕາ ຈ ‘‘ປມາທວິຫາຣີ ອຍ’’ນ຺ຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ຕທນຸຣູປໍ ຘມ຺ມປເທ ອປ຺ປມາທວຄ຺ຄໍ ເທເສຕຸໍ ອາຣຠິ. ຕຕ຺ຖ (ຘ. ປ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒໓) ອປ຺ປມາໂທຕິ ສຕິຍາ ອວິປ຺ປວາໂສ, ນິຈ຺ຈໍ ອຸປຏ຺ຐິຕາຍ ສຕິຍາ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອມຕປທນ຺ຕິ ອມຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ນິພ຺ພານໍ. ຕຎ຺ຫິ ອຊາຕຕ຺ຕາ ນ ຊີຍຕິ ນ ມີຍຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອມຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອມຕສ຺ສ ປທໍ ອມຕປທໍ, ອມຕສ຺ສ ອຘິຄມຸປາໂຍຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປມາໂທຕິ ປມຊ຺ຊນຠາໂວ, ມຸຏ຺ຐສ຺ສຈ຺ຈສງ຺ຂາຕສ຺ສ ສຕິຍາ ໂວສ຺ສຄ຺ຄສ຺ເສຕໍ ນາມໍ. ມຈ຺ຈຸໂນຕິ ມຣຓສ຺ສ. ປທນ຺ຕິ ອຸປາໂຍ ມຄ຺ໂຄ. ປມຕ຺ໂຕ ຫິ ຊາຕິໍ ນາຕິວຕ຺ຕຕິ, ຊາໂຕ ປນ ຊີຍຕິ ເຈວ ມີຍຕິ ຈາຕິ ປມາໂທ ມຈ຺ຈຸໂນ ປທໍ ນາມ ໂຫຕິ, ມຣຓໍ ອຸປເນຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອຎ຺ຎາຕໍ ຕາຕ, ປຣິໂຍສາເປຫີຕິ ອິມິນາ ‘‘ສທາ ອປ຺ປມາເທນ ຫຸຕ຺ວາ ວຕ຺ຕິຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕ຺ຕເກເນວ ມຍາ ຎາຕໍ, ຕຸມ຺ເຫ ຘມ຺ມເທສນໍ ນິຏ຺ຐເປຖາ’’ຕິ ຕສ຺ມິໍ ຘມ຺ເມ ອຕ຺ຕໂນ ປຏິປຊ຺ຊິຕຸກາມຕໍ ທີເປນ຺ໂຕ ຘມ຺ມເທສນາຍ ປຣິໂຍສານໍ ປາເປຕ຺ວາ ກຖເນ ອຸສ຺ສາຫໍ ຊເນຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອຠາສີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘ຠາສິສ຺ສາມິ ວິຕກ຺ເກມີ’ຕິ ອຕ຺ຖໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘ສພ຺ພໍ ອປ຺ປມາທວຄ຺ຄໍ ຠາສິສ຺ສາມີ’ຕິ ສລ຺ລກ຺ຂິຕຕ຺ຕາ ອຠາສີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຣຎ຺ຎາ ປນ ອຑ຺ຒຄາຖໍ ສຸຕ຺ວາວ ‘ອຎ຺ຎາຕໍ ຕາຕ, ປຣິໂຍສາເປຫີ’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘ອຸປຣິ ນ ກເຖສີ’’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ຕໍ ປນ ຍຸຕ຺ຕໍ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ຘຸວຠຕ຺ຕານີຕິ ນິຈ຺ຈຠຕ຺ຕານິ. ວຊ຺ຊາວຊ຺ຊໍ ອຸປນິຊ຺ຌາຍຕີຕິ ອຸປຊ຺ຌາໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ວຊ຺ຊາວຊ຺ຊໍ ທິສ຺ວາ ໂຈເທຕາ ສາເຣຕາ ຈາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ວຊ຺ຊາວຊ຺ຊນ຺ຕິ ຂຸທ຺ທກໍ ມຫນ຺ຕຎ຺ຈ ວຊ຺ຊໍ. ໂຈເທຕາຕິ ‘‘ອິທໍ ຕຍາ ທຸກ຺ກຏໍ, ອິທໍ ທຸພ຺ຠາສິຕ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ວຕ຺ວາ ໂຈເທຕາ. ສາເຣຕາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວຊ຺ຊໍ ອສ຺ສຣນ຺ຕສ຺ສ ສຕິໍ ອຸປ຺ປາເທຕາ, ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ວາ ສາເຣຕາ, ປວຕ຺ເຕຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

‘‘ເອວໍ ຕຍາ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ສຊ຺ຌາຍິຕພ຺ພໍ, ເອວໍ ອຠິກ຺ກມິຕພ຺ພໍ, ເອວໍ ປຏິກ຺ກມິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອາຈາຣສ຺ສ ສິກ຺ຂາປນໂຕ ອາຈຣິໂຍ ນາມາຕິ ອາຫ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພກຘມ຺ເມສຸ ປຕິຏ຺ຐາເປຕາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພກຘມ຺ໂມ ນາມ ສກລໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ສີລາທໂຍ ຈ ຘມ຺ມາ. ‘‘ປພ຺ພຊ຺ຊາ ຈ ອຸປສມ຺ປທາ ຈາ’’ຕິ ອິທໍ ລພ຺ຠມານວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍານນ຺ຕິ ອິມິນາ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ອຸປສມ຺ປທາ ຈ ໂຍເຊຕພ຺ພາ, ມມ ຈາຕິ ອິມິນາ ປນ ປພ຺ພຊ຺ຊາວ. ຕທາ ສາມເຓຣຠູມິຍໍ ຐິຕຕ຺ຕາ ນິຄ຺ໂຣຘສ຺ສ ຠາວິນິໍ ວາ ອຸປສມ຺ປທໍ ສນ຺ຘາຍ ອຸຠຍມ຺ປິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ສຣຓຄມນວເສນ ປພ຺ພຊ຺ຊາສິທ຺ຘິໂຕ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສປິ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ນິສ຺ສຍຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຠຓ຺ຑຸກມ຺ມວເສນປິ ນິສ຺ສຍຠາໂວ ລພ຺ຠເຕວາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ທິວເສ ທິວເສ ວຑ຺ຒາເປນ຺ໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ທິວເສ ທິວເສ ຕໂຕ ຕໂຕ ທິຄຸຓໍ ກຕ຺ວາ ວຑ຺ຒາເປນ຺ໂຕ. ໂປຖຸຊ຺ຊນິເກນາຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນຠາວານຸຣູເປນ. ນິຄ຺ໂຣຘຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອານຸຠາວກິຕ຺ຕນາຘິກາຣຕ຺ຕາ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ປຈ຺ຉາ ວຕ຺ຕພ຺ພມ຺ປິ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ປຸນ ຣາຊາ ອໂສກາຣາມໍ ນາມ ມຫາວິຫາຣໍ ກາເຣຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ເຈຕິຍປຏິມຓ຺ຑິຕານີຕິ ເອຕ຺ຖ ຈຍິຕພ຺ພໍ ປູເຊຕພ຺ພນ຺ຕິ ເຈຕິຍໍ, ອິຏ຺ຐກາທີຫິ ຈິຕຕ຺ຕາ ວາ ເຈຕິຍໍ, ເຈຕິເຍຫິ ປຏິມຓ຺ຑິຕານິ ວິຠູສິຕານີຕິ ເຈຕິຍປຏິມຓ຺ຑິຕານິ. ຘມ຺ເມນາຕິ ຘມ຺ມໂຕ ອນເປເຕນ.

ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ເອກທິວສໍ ກິຣາ’’ຕິອາທິ. ອໂສກາຣາເມ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ກເຕ ອາຣາເມ ປຈ຺ຉາ ກາຣາປກສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ນາມວເສນ ນິຣຸຬ຺ຫໍ ນາມປຓ຺ຓຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອໂສກາຣາເມ’’ຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຕສ຺ມິໍ ທິວເສ ຣາຊາ ອຕ຺ຕໂນ ຆເຣເຍວ ສພ຺ພໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ໂຠເຊຕ຺ວາ ອິມໍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາຕິ ໂຠເຊຕ຺ວາ ສພ຺ພປຣິກ຺ຂາຣທານວເສນ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ທີປວໍເສ –

‘‘ນິເວສນໍ ປເວເສຕ຺ວາ, ນິສີທາເປຕ຺ວານ ອາສເນ;

ຍາຄຸໍ ນານາວິຘໍ ຂຊ຺ຊໍ, ໂຠຊນຎ຺ຈ ມຫາຣຫໍ;

ອທາສິ ປຍຕປາຓິ, ຍາວທຕ຺ຖໍ ຍທິຈ຺ຉກໍ.

‘‘ຠຸຕ຺ຕາວິຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ, ໂອນີຕປຕ຺ຕປາຓິໂນ;

ເອກເມກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ, ອທາສິ ຍຸຄສາຏກໍ.

‘‘ປາທອພ຺ຠຎ຺ຊນໍ ເຕລໍ, ຉຕ຺ຕຎ຺ຈາປິ ອຸປາຫນໍ;

ສພ຺ພໍ ສມຓປຣິກ຺ຂາຣໍ, ອທາສິ ຜາຓິຕໍ ມຘຸໍ.

‘‘ອຠິວາເທຕ຺ວາ ນິສີທິ, ອໂສກຘມ຺ໂມ ມຫີປຕິ;

ນິສຊ຺ຊ ຣາຊາ ປວາເຣສິ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ປຈ຺ຈຍໍ.

‘‘ຍາວຕາ ຠິກ຺ຂູ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕາວ ເທມິ ຍທິຈ຺ຉກໍ;

ສນ຺ຕປ຺ເປຕ຺ວາ ປຣິກ຺ຂາເຣນ, ປວາເຣຕ຺ວານ ປຈ຺ຈເຍ;

ຕໂຕ ອປຸຈ຺ຉິ ຄມ຺ຠີຣໍ, ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘໍ ສຸເທສິຕ’’ນ຺ຕິ.

ອງ຺ຄໂຕ, ມຫາຣາຊ, ນວ ອງ຺ຄານີຕິອາທິ ໂມຄ຺ຄລິປຸຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ນວກມ຺ມາຘິຏ຺ຐາຍກໍ ອທາສີຕິ ຈຕຸຣາສີຕິວິຫາຣສຫສ຺ເສສຸ ກຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ນວກມ຺ມສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐາຍກໍ ວິຘາຍກໍ ກຕ຺ວາ ອທາສິ. ເອກທິວສເມວ ສພ຺ພນຄເຣຫິ ປຓ຺ຓານິ ອາຄມິໍສູຕິ ສພ຺ພວິຫາເຣສຸ ກິຣ ຣາຫຸນາ ຈນ຺ທສ຺ສ ຄຫຓທິວເສ ນວກມ຺ມໍ ອາຣຠິຕ຺ວາ ປຸນ ຣາຫຸນາ ຈນ຺ທສ຺ສ ຄຫຓທິວເສເຍວ ນິຏ຺ຐາເປສຸໍ, ຕສ຺ມາ ເອກທິວສເມວ ປຓ຺ຓານິ ອາຄມິໍສູຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຏ຺ຐ ສີລງ຺ຄານີຕິ ອຏ຺ຐ ອຸໂປສຖງ຺ຄສີລານິ. ‘‘ສພ຺ພາລງ຺ກາຣວິຠູສິຕາຍາ’’ຕິ ອິທໍ ອສມາທິນ຺ນຸໂປສຖງ຺ຄານໍ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອມຣວຕິຍາ ຣາຊຘານິຍາຕິ ຕາວຕິໍສເທວນຄເຣ. ອລງ຺ກຕປຏິຍຕ຺ຕນ຺ຕິ ອລງ຺ກຕກຣຓວເສນ ສພ຺ພສຊ຺ຊິຕໍ.

ອຘິກໍ ກາຣໍ ອຘິກາຣໍ, ອຘິກໍ ກິຣິຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂລກວິວຣຓໍ ນາມ ປາຏິຫາຣິຍໍ ອກໍສູຕິ ເອຕ຺ຖ ອເນກສຫສ຺ສສງ຺ຂ຺ຍສ຺ສ ໂອກາສໂລກສ຺ສ ຕນ຺ນິວາສີສຕ຺ຕໂລກສ຺ສ ຈ ວິວຏຠາວກຣຓປາຏິຫາຣິຍໍ ໂລກວິວຣຓໍ ນາມ. ຕໍ ປນ ກໂຣນ຺ໂຕ ອິທ຺ຘິມາ ອນ຺ຘກາຣໍ ວາ ອາໂລກໍ ກໂຣຕິ, ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ວາ ວິວຏໍ, ອນາປາຖໍ ວາ ອາປາຖໍ ກໂຣຕິ. ກຖໍ? ອຍຎ຺ຫິ ຍຖາ ປຏິຈ຺ຉນ຺ໂນປິ ທູເຣ ຐິໂຕປິ ອຕ຺ຕາ ວາ ປໂຣ ວາ ທິສ຺ສຕິ, ເອວໍ ອຕ຺ຕານໍ ວາ ປຣໍ ວາ ປາກຏໍ ກາຕຸກາໂມ ປາທກຊ຺ຌານໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ‘‘ອິທໍ ອນ຺ຘກາຣຏ຺ຐານໍ ອາໂລກຊາຕໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ວາ ‘‘ອິທໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ວິວຏໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ວາ ‘‘ອິທໍ ອນາປາຖໍ ອາປາຖໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ວາ ອາວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ປຸນ ປາທກຊ຺ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ອຘິຏ຺ຐາຕິ. ສຫ ອຘິຏ຺ຐາເນນ ຍຖາຘິຏ຺ຐິຕເມວ ໂຫຕິ. ອປເຣ ທູເຣ ຐິຕາປິ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ສຍມ຺ປິ ປສ຺ສິຕຸກາໂມ ປສ຺ສຕິ ຠຄວາ ວິຍ ເທໂວໂຣຫເຓ. ຠຄວາ ຫິ ເທວໂລເກ ອຠິຘມ຺ມເທສນໍ ນິຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ສງ຺ກສ຺ສນຄຣໍ ໂອຕຣນ຺ໂຕ ສິເນຣຸມຸທ຺ຘນິ ຐຕ຺ວາ ປຸຣຕ຺ຖິມໍ ໂລກຘາຕຸໍ ໂອໂລເກສິ, ອເນການິ ຈກ຺ກວາຬສຫສ຺ສານິ ວິວຏານິ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ເອກງ຺ຄຓໍ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ປກາສິໍສຸ. ຍຖາ ຈ ປຸຣຕ຺ຖິເມນ, ເອວໍ ປຈ຺ຉິເມນປິ ອຸຕ຺ຕເຣນປິ ທກ຺ຂິເຓນປິ ສພ຺ພໍ ວິວຏມທ຺ທສ. ເຫຏ຺ຐາປິ ຍາວ ອວີຈິ ອຸປຣິ ຈ ຍາວ ອກນິຏ຺ຐຠວນໍ, ຕາວ ອທ຺ທສ. ມນຸສ຺ສາປິ ເທເວ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ເທວາປິ ມນຸສ຺ເສ. ຕຕ຺ຖ ເນວ ມນຸສ຺ສາ ອຸທ຺ຘໍ ອຸລ຺ໂລເກນ຺ຕິ, ນ ເທວາ ອໂຘ ໂອໂລເກນ຺ຕິ, ສພ຺ເພ ສມ຺ມຸຂສມ຺ມຸຂາວ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ຕໍ ທິວສໍ ໂລກວິວຣຓໍ ນາມ ອໂຫສິ.

ອປິຈ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີເປ ຕຬງ຺ຄຣວາສີ ຘມ຺ມທິນ຺ນຕ຺ເຖໂຣປິ ອິມໍ ປາຏິຫາຣິຍໍ ອກາສິ. ໂສ ກິຣ ເອກທິວສໍ ຕິສ຺ສມຫາວິຫາເຣ ເຈຕິຍງ຺ຄຓມ຺ຫິ ນິສີທິຕ຺ວາ ‘‘ຕີຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ອປຓ຺ຓກປຏິປທໍ ປຏິປນ຺ໂນ ໂຫຕີ’’ຕິ ອປຓ຺ຓກສຸຕ຺ຕໍ (ອ. ນິ. ໓.໑໖) ກເຖນ຺ໂຕ ເຫຏ຺ຐາມຸຂໍ ພີຊນິໍ ອກາສິ, ຍາວ ອວີຈິໂຕ ເອກງ຺ຄຓໍ ອໂຫສິ, ຕໂຕ ອຸປຣິມຸຂໍ ອກາສິ, ຍາວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກາ ເອກງ຺ຄຓໍ ອໂຫສິ. ເຖໂຣ ນິຣຍຠເຍນ ຕຊ຺ເຊຕ຺ວາ ສຄ຺ຄສຸເຂນ ຈ ປໂລເຠຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ເກຈິ ໂສຕາປນ຺ນາ ອເຫສຸໍ, ເກຈິ ສກທາຄາມີ ອນາຄາມີ ອຣຫນ຺ໂຕຕິ ເອວໍ ຕສ຺ມິໍ ທິວເສປິ ໂລກວິວຣຓໍ ນາມ ອໂຫສິ. ອິເມ ປນ ຠິກ຺ຂູ ຍຖາ ອໂສໂກ ຘມ຺ມຣາຊາ ອໂສກາຣາເມ ຐິໂຕ ຈຕຸທ຺ທິສາ ອນຸວິໂລເກນ຺ໂຕ ສມນ຺ຕໂຕ ສມຸທ຺ທປຣິຍນ຺ຕໍ ຊມ຺ພຸທີປໍ ປສ຺ສຕິ, ຈຕຸຣາສີຕິ ຈ ວິຫາຣສຫສ຺ສານິ ອຸຬາຣາຍ ວິຫາຣມຫປູຊາຍ ວິໂຣຈມານານິ, ເອວໍ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ໂລກວິວຣຓໍ ນາມ ປາຏິຫາຣິຍໍ ອກໍສຸ.

ວິຫາຣມຫປູຊາຍາຕິ ວິຫາຣມຫສງ຺ຂາຕາຍ ປູຊາຍ. ວິຠູຕິນ຺ຕິ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ. ເອວຣູປໍ ປີຕິປາໂມຊ຺ຊນ຺ຕິ ອີທິສໍ ປຣິຈ຺ຈາຄມູລກໍ ປີຕິປາໂມຊ຺ຊໍ. ໂມຄ຺ຄລິປຸຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຠາຣມກາສີຕິ ເຖຣສ຺ສ ມຫານຸຠາວຕ຺ຕາ ‘‘ອຸຕ຺ຕຣິປິ ເຈ ກເຖຕພ຺ພໍ ອຕ຺ຖິ, ຕມ຺ປິ ໂສເຍວ ກເຖສ຺ສຕີ’’ຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ຣຎ຺ຎາ ປຸຈ຺ຉິຕປຎ຺ຫສ຺ສ ວິສຊ຺ຊນໍ ເຖຣສ຺ສ ຠາຣມກາສິ. ສາສນສ຺ສ ທາຍາໂທ ໂຫມິ, ນ ໂຫມີຕິ ສາສນສ຺ສ ຎາຕໂກ ອພ຺ຠນ຺ຕໂຣ ໂຫມິ, ນ ໂຫມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຍສໍ ສາສເນ ປພ຺ພຊິຕາ ປຸຕ຺ຕຘີຕໂຣ ນ ສນ຺ຕິ, ນ ເຕ ສາສເນ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ອຕ຺ຕໂນ ຠາຣໍ ກຕ຺ວາ ວຫນ຺ຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ເຖໂຣ ເອວມາຫ ‘‘ນ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ເອຕ຺ຕາວຕາ ສາສນສ຺ສ ທາຍາໂທ ໂຫຕີ’’ຕິ. ກຖຎ຺ຈຣຫິ, ຠນ຺ເຕ, ສາສນສ຺ສ ທາຍາໂທ ໂຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຈຣຫີຕິ ນິປາໂຕ ອກ຺ຂນ຺ຕິໍ ທີເປຕິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍທິ ເອວຣູປໍ ປຣິຈ຺ຈາຄໍ ກຕ຺ວາປິ ສາສນສ຺ສ ທາຍາໂທ ນ ໂຫຕິ, ອຎ຺ຎໍ ກິໍ ນາມ ກຕ຺ວາ ໂຫຕີຕິ.

ຕິສ຺ສກຸມາຣສ຺ສ ປພ຺ພຊິຕກາລໂຕ ປຠຸຕີຕິ ຍທາ ຈ ຕິສ຺ສກຸມາໂຣ ປພ຺ພຊິໂຕ, ເຍນ ຈ ກາຣເຓນ ປພ຺ພຊິໂຕ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ສກ຺ຂສີຕິ ສກ຺ຂິສ຺ສສິ. ປາໂມຊ຺ຊຊາໂຕຕິ ສຎ຺ຊາຕປາໂມຊ຺ໂຊ. ປຸຕ຺ຕານໍ ມນໍ ລຠິຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸຕ຺ຕີປິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ປຸຕ຺ຕສທ຺ເທນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ, ປຸຕ຺ໂຕ ຈ ຘີຕາ ຈ ປຸຕ຺ຕາຕິ ເອວໍ ເອກເສສນເຍນ ວາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຘີຕຸສທ຺ເທນ ສຫ ປຍຸຊ຺ຊມາໂນ ຫິ ປຸຕ຺ຕສທ຺ໂທ ເອໂກວ ອວສິສ຺ສຕິ, ຘີຕຸສທ຺ໂທ ນິວຕ຺ຕຕີຕິ ສທ຺ທສຕ຺ຖວິທູ ວທນ຺ຕິ. ສິກ຺ຂາຍ ປຕິຏ຺ຐາເປສຸນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍເຍວ ສີມມຓ຺ຑເລ ສິກ຺ຂາສມ຺ມຸຕິໍ ທຕ຺ວາ ປາຓາຕິປາຕາເວຣມຓິອາທີສຸ ວິກາລໂຠຊນາເວຣມຓິປຣິໂຍສານາສຸ ຉສຸ ສິກ຺ຂາສຸ ສມາທປນວເສນ ສິກ຺ຂາຍ ປຕິຏ຺ຐາເປສຸໍ. ສຏ຺ຐິວສ຺ສາຍປິ ຫິ ສາມເຓຣິຍາ ‘‘ປາຓາຕິປາຕາເວຣມຓິໍ ທ຺ເວ ວສ຺ສານິ ອວີຕິກ຺ກມ຺ມ ສມາທານໍ ສມາທິຍາມີ’’ຕິອາທິນາ (ປາຈິ. ໑໐໗໘-໑໐໗໙) ຉ ສິກ຺ຂາໂຍ ສມາທິຍິຕ຺ວາ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພາເຍວ. ນ ຫິ ເອຕາສຸ ຉສຸ ສິກ຺ຂາປເທສຸ ທ຺ເວ ວສ຺ສານິ ອສິກ຺ຂິຕສິກ຺ຂໍ ສາມເຓຣິໍ ອຸປສມ຺ປາເທຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຉ ວສ຺ສານິ ອຠິເສກສ຺ສ ອສ຺ສາຕິ ຉພ຺ພສ຺ສາຠິເສໂກ, ອຠິເສກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕຉວສ຺ໂສຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ສພ຺ພໍ ເຖຣວາທນ຺ຕິ ທ຺ເວ ສງ຺ຄີຕິໂຍ ອາຣຸຬ຺ຫາ ປາຬິເຍເວຕ຺ຖ ‘‘ເຖຣວາໂທ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ສາ ຫິ ມຫາກສ຺ສປປຠຸຕີນໍ ມຫາເຖຣານໍ ວາທຕ຺ຕາ ‘‘ເຖຣວາໂທ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂກນ຺ຕປຸຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣຕິ ເອຕ຺ຖ ໂກນ຺ຕສກຸຓິໂຍ ນາມ ກິນ຺ນຣຊາຕິໂຍ. ‘‘ຕາສຸ ເອກິສ຺ສາ ກຸຈ຺ຉິຍໍ ສຍິໂຕ ມນຸສ຺ສຊາຕິໂກ ຣຎ຺ຎາ ໂປສິໂຕ ໂກນ຺ຕປຸຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ນາມາ’’ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຫາວໍເສປິ ເຈຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ປຸເຣ ປາຏລິປຸຕ຺ຕມ຺ຫາ, ວເນ ວນຈໂຣ ຈຣໍ;

ໂກນ຺ຕກິນ຺ນຣິຍາ ສທ຺ຘິໍ, ສໍວາສໍ ກິຣ ກປ຺ປຍິ.

‘‘ເຕນ ສໍວາສມນ຺ວາຍ, ສາ ປຸຕ຺ເຕ ຊນຍີ ທຸເວ;

ຕິສ຺ໂສ ເຊຏ຺ໂຐ ກນິຏ຺ໂຐ ຕຸ, ສຸມິຕ຺ໂຕ ນາມ ນາມໂຕ.

‘‘ມຫາວຣຸຓຕ຺ເຖຣສ຺ສ, ກາເລ ປພ຺ພຊິ ສນ຺ຕິເກ;

ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິໍສຸ, ຉຬຠິຎ຺ຎາຄຸຓໍ ອຸໂຠ’’ຕິ.

ເກຈິ ປນ ເອວໍ ວທນ຺ຕິ ‘‘ໂກນ຺ຕາ ນາມ ກຏ຺ຐວາຫນຣຎ຺ໂຎ ວໍເສ ຊາຕາ ເອກາ ຣາຊຘີຕາ. ຕໍ ຄຣຸຬຍນ຺ເຕນ ອຣຎ຺ຎຄຕໍ ເອໂກ ວນຈຣໂກ ອາເນຕ຺ວາ ຕາຍ ສທ຺ຘິໍ ສໍວາສໍ ກປ຺ເປສິ. ສາ ຕສ຺ສ ອຸໂຠ ປຸຕ຺ເຕ ວິຊາຍິ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ເຊຏ຺ຐໂກ ມາຕຸນາເມນ ໂກນ຺ຕປຸຕ຺ໂຕ ນາມ ຊາໂຕ’’ຕິ. ກຏ຺ຐວາຫນຣຎ຺ໂຎ ກິຣ ນຄເຣ ສພ຺ເພປິ ວິຠວສມ຺ປນ຺ນາ ນທີປພ຺ພຕກີຬາທີສຸ ຄຣຸຬສກຸຓສທິສໍ ຍນ຺ຕໍ ກາເຣຕ຺ວາ ກຏ຺ຐວາຫນຣາຊາ ວິຍ ຄຣຸຬວາຫເນນ ວິຈຣນ຺ຕິ.

ພ຺ຍາຘິປຏິກມ຺ມຕ຺ຖໍ ຠິກ຺ຂາຈາຣວຕ຺ເຕນ ອາຫິຓ຺ຑນ຺ໂຕ ປສຕມຕ຺ຕໍ ສປ຺ປິໍ ອລຠິຕ຺ວາຕິ ຕທາ ກິຣ ເຊຏ຺ຐສ຺ສ ໂກນ຺ຕປຸຕ຺ຕຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣສ຺ສ ກຸຈ຺ຉິວາໂຕ ສມຸຏ຺ຐາສິ. ຕໍ ພາຬ຺ຫາຍ ທຸກ຺ຂເວທນາຍ ປີຬິຕໍ ກນິຏ຺ໂຐ ສຸມິຕ຺ໂຕ ນາມ ເຖໂຣ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິເມຕ຺ຖ, ຠນ຺ເຕ, ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ, ‘‘ອາວຸໂສ, ປສຕມຕ຺ຕໍ ສປ຺ປິໍ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ນິເວທນໍ ຕສ຺ສ ຄິລານປຈ຺ຈຍໍ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ສປ຺ປິອຕ຺ຖາຍ ຈຣຓຎ຺ຈ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ຠິກ຺ຂາຈາຣເວລາຍເມວ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ເຕນ ຕຍາ ຍທິ ສກ຺ກາ ລທ຺ຘຸໍ, ເອວໍ ວິຈຣິຕ຺ວາ ຍໍ ລທ຺ຘໍ, ຕໍ ອາຫຣາ’’ຕິ ອາຫ. ກນິຏ຺ໂຐປິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຠິກ຺ຂາຈາຣວຕ຺ເຕນ ຈຣນ຺ໂຕ ປສຕມຕ຺ຕມ຺ປິ ສປ຺ປິໍ ນາລຕ຺ຖ. ໂສ ປນ ກຸຈ຺ຉິວາໂຕ ພລວຕໂຣ ສປ຺ປິຆຏສເຕນປິ ວູປສເມຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ໂຍ ອໂຫສິ. ເຖໂຣ ເຕເນວ ພ຺ຍາຘິພເລນ ກາລມກາສິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ວິຈ຺ຉິກນາມເກນ ກີຏວິເສນ ຑຏ຺ໂຐ ເຖໂຣ ຕສ຺ສ ວິສເວເຄນ ອຘິມຕ຺ຕາຍ ທຸກ຺ຂເວທນາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຕໍ ວູປສເມຕຸໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ປສຕມຕ຺ຕໍ ສປ຺ປິໍ ອລຠິຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ມຫາວໍເສ –

‘‘ປາເທ ກີຏວິເສນາສິ, ຑຏ຺ໂຐ ເຊຏ຺ໂຐ ສເວທໂນ;

ອາຫ ປຸຏ຺ໂຐ ກນິຏ຺ເຐນ, ເຠສຊ຺ຊໍ ປສຕໍ ຆຕໍ.

‘‘ຣຎ຺ໂຎ ນິເວທນໍ ເຖໂຣ, ຄິລານປຈ຺ຈເຍປິ ຈ;

ສປ຺ປິອຕ຺ຖຎ຺ຈ ຈຣຓໍ, ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປິ.

‘‘ປິຓ຺ຑາຍ ເຈ ຈຣໍ ສປ຺ປິໍ, ລຠເສ ຕ຺ວໍ ຕມາຫຣ;

ອິຈ຺ຈາຫ ຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ໂສ, ສຸມິຕ຺ຕໍ ເຖຣມຸຕ຺ຕມໍ.

‘‘ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣຕາ ເຕນ, ນ ລທ຺ຘໍ ປສຕໍ ຆຕໍ;

ສປ຺ປິກຸມ຺ຠສເຕນາປິ, ພ຺ຍາຘິ ຊາໂຕ ອສາຘິໂຍ.

‘‘ເຕເນວ ພ຺ຍາຘິນາ ເຖໂຣ, ປຕ຺ໂຕ ອາຍຸກ຺ຂຍນ຺ຕິກໍ;

ໂອວທິຕ຺ວປ຺ປມາເທນ, ນິພ຺ພາຕຸໍ ມານສໍ ອກາ.

‘‘ອາກາສມ຺ຫິ ນິສີທິຕ຺ວາ, ເຕໂຊຘາຕຸວເສນ ໂສ;

ຍຖາຣຸຈິ ອຘິຏ຺ຐາຍ, ສຣີຣໍ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ.

‘‘ຊາລາ ສຣີຣາ ນິກ຺ຂມ຺ມ, ນິມໍສຉາຣິກໍ ຑຫິ;

ເຖຣສ຺ສ ສກລໍ ກາຍໍ, ອຏ຺ຐິການິ ຕຸ ໂນ ຑຫີ’’ຕິ.

ອປ຺ປມາເທນ ໂອວທິຕ຺ວາຕິ ‘‘ອມ຺ຫາທິສານມ຺ປິ ເອວໍ ປຈ຺ຈຍາ ທຸລ຺ລຠາ, ຕຸມ຺ເຫ ລຠມາເນສຸ ປຈ຺ຈເຍສຸ ອປ຺ປມຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ເອວໍ ອປ຺ປມາເທນ ໂອວທິຕ຺ວາ. ປລ຺ລງ຺ເກນາຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ອູຣຸພທ຺ຘາສເນນ. ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕລກ຺ຂເຓ ເຈຕໍ ກຣຓວຈນໍ. ເຕໂຊຘາຕຸໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາຕິ ເຕໂຊຘາຕຸກສິຓາຣມ຺ມຓໍ ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ. ເຖຣສ຺ສ ສກ຺ກາຣໍ ກຕ຺ວາຕິ ເຖຣສ຺ສ ຘາຕຸສກ຺ກາຣໍ ກຕ຺ວາ. ຈຕູສຸ ທ຺ວາເຣສຸ ໂປກ຺ຂຣຓິໂຍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ເຠສຊ຺ຊສ຺ສ ປູຣາເປຕ຺ວາຕິ ເອກສ຺ມິໍ ທ຺ວາເຣ ຈຕສ຺ໂສ ໂປກ຺ຂຣຓິໂຍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ເອກໍ ໂປກ຺ຂຣຓິໍ ສປ຺ປິສ຺ສ ປູຣາເປຕ຺ວາ ເອກໍ ມຘຸໂນ, ເອກໍ ຜາຓິຕສ຺ສ, ເອກໍ ສກ຺ກຣາຍ ປູຣາເປສິ. ເສສທ຺ວາເຣສຸປິ ເອວເມວ ກາຣາເປສີຕິ ວທນ຺ຕິ.

ສຠາຍໍ ສຕສຫສ຺ສນ຺ຕິ ນຄຣມຊ຺ເຌ ວິນິຈ຺ຉຍສາລາຍໍ ສຕສຫສ຺ສໍ. ອິມິນາ ສກລນຄຣໂຕ ສມຸຏ຺ຐິຕໍ ອາຍໍ ນິທສ຺ເສຕິ. ປຎ຺ຈສຕສຫສ຺ສານິ ຣຎ຺ໂຎ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ຈ ຣຏ຺ຐໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກໍ ອາຍໍ ຐເປຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໂຕຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕປຎ຺ຈສຕສຫສ຺ສໂຕ. ນິຄ຺ໂຣຘຕ຺ເຖຣສ຺ສ ເທວສິກໍ ສຕສຫສ຺ສໍ ວິສຊ຺ເຊສີຕິ ກຖໍ ປນ ເຖຣສ຺ສ ສຕສຫສ຺ສໍ ວິສຊ຺ເຊສິ? ຣາຊາ ກິຣ ທິວສສ຺ສ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ສາຏເກ ປຣິວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ‘‘ເຖຣສ຺ສ ຈີວຣໍ ນີຕ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອາມ ນີຕ’’ນ຺ຕິ ສຸຕ຺ວາວ ປຣິວຕ຺ເຕຕິ. ເຖໂຣປິ ທິວສສ຺ສ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຕິຈີວຣໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕິ. ຕສ຺ສ ຫິ ຕິຈີວຣໍ ຫຕ຺ຖິກ຺ຂນ຺ເຘ ຐເປຕ຺ວາ ປຎ຺ຈຫິ ຈ ຄນ຺ຘສມຸຄ຺ຄສເຕຫິ ປຎ຺ຈຫິ ຈ ມາລາສມຸຄ຺ຄສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ປາໂຕວ ອາຫຣີຍິຕ຺ຖ, ຕຖາ ທິວາ ເຈວ ສາຍຎ຺ຈ. ເຖໂຣປິ ນ ຠຓ຺ຑິກໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຐເປສິ, ສມ຺ປຕ຺ຕສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີນໍ ອທາສິ. ຕທາ ກິຣ ຊມ຺ພຸທີເປ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ນິຄ຺ໂຣຘຕ຺ເຖຣສ຺ເສວ ສນ຺ຕກໍ ຈີວຣໍ ອໂຫສິ. ເອວໍ ເຖຣສ຺ສ ທິວເສ ທິວເສ ສຕສຫສ຺ສໍ ວິສຊ຺ເຊສິ. ອຸຬາໂຣ ລາຠສກ຺ກາໂຣຕິ ເອຕ຺ຖ ລພ຺ຠຕິ ປາປຸຓີຍຕີຕິ ລາໂຠ, ຈຕຸນ຺ນໍ ປຈ຺ຈຍານເມຕໍ ອຘິວຈນໍ. ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ກາຕພ຺ໂພ ທາຕພ຺ໂພຕິ ສກ຺ກາໂຣ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈຍາເຍວ. ປຈ຺ຈຍາ ເອວ ຫິ ປຓີຕປຓີຕາ ສຸນ຺ທຣສຸນ຺ທຣາ ອຠິສງ຺ຂຣິຕ຺ວາ ກຕາ ‘‘ສກ຺ກາໂຣ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ປເຣຫິ ກາຕພ຺ພຄາຣວກິຣິຍາ ປຸປ຺ຜາທີຫິ ປູຊາ ວາ ສກ຺ກາໂຣ.

ທິຏ຺ຐິຄຕານີຕິ ເອຕ຺ຖ ທິຏ຺ຐິເຍວ ທິຏ຺ຐິຄຕໍ ‘‘ຄູຖຄຕໍ ມຸຕ຺ຕຄຕໍ (ມ. ນິ. ໒.໑໑໙), ສງ຺ຂາຣຄຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ມຫານິ. ໔໑) ວິຍ. ຄນ຺ຕພ຺ພາຠາວໂຕ ວາ ທິຏ຺ຐິຍາ ຄຕມຕ຺ຕໍ ທິຏ຺ຐິຄຕໍ, ທິຏ຺ຐິຍາ ຄຫຓມຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທິຏ຺ຐິປ຺ປກາໂຣ ວາ ທິຏ຺ຐິຄຕໍ, ທິຏ຺ຐິເຠໂທຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂລກິຍາ ຫິ ວິຘຍຸຕ຺ຕຄຕປ຺ປກາຣສທ຺ເທ ສມານຕ຺ເຖ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ. ນ ໂຂ ປເນຕໍ ສກ຺ກາ ອິເມສໍ ມຊ຺ເຌ ວສນ຺ເຕນ ວູປສເມຕຸນ຺ຕິ ເຕສຎ຺ຫິ ມຊ຺ເຌ ວສນ຺ໂຕ ເຕສຸເຍວ ອນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ອາເທຍ຺ຍວຈໂນ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ເອວໍ ຈິນ຺ເຕສິ. ຕທາ ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ວສນ຺ຕສ຺ສ ສຸຂວິຫາຣາຠາວໂຕ ຕໍ ປຫາຍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພສຸຂວິຫາຣມຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຕ຺ຕນາ ຜາສຸກວິຫາເຣນ ວິຫຣິຕຸກາໂມ’’ຕິ. ອໂຫຄງ຺ຄປພ຺ພຕນ຺ຕິ ເອວໍນາມກໍ ປພ຺ພຕໍ. ຘມ຺ເມນ ວິນເຍນ ສຕ຺ຖຸສາສເນນາຕິ ເອຕ຺ຖ ຘມ຺ໂມຕິ ຠູຕໍ ວຕ຺ຖຸ. ວິນໂຍຕິ ໂຈທນາ ສາຣຓາ ຈ. ສຕ຺ຖຸສາສນນ຺ຕິ ຎຕ຺ຕິສມ຺ປທາ ອນຸສາວນສມ຺ປທາ ຈ, ຕສ຺ມາ ຠູເຕນ ວຕ຺ຖຸນາ ໂຈເທຕ຺ວາ ສາເຣຕ຺ວາ ຎຕ຺ຕິສມ຺ປທາຍ ອນຸສາວນສມ຺ປທາຍ ຈ ອຸກ຺ເຂປນີຍາທິກມ຺ມວເສນ ນິຄ຺ຄຍ຺ຫມານາປີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອພ຺ພຸທໍ ເຖນນຏ຺ເຐນ, ມລໍ ກິລິຏ຺ຐຠາວກຣຓຏ຺ເຐນ, ກຓ຺ຏກໍ ວິຊ຺ຌນຏ຺ເຐນ. ອຄ຺ຄິໍ ປຣິຈຣນ຺ຕີຕິ ອຄ຺ຄິຫຸຕ຺ຕກາ ວິຍ ອຄ຺ຄິໍ ປູເຊນ຺ຕິ. ປຎ຺ຈາຕເປ ຕປ຺ປນ຺ຕີຕິ ຈຕູສຸ ຐາເນສຸ ອຄ຺ຄິໍ ກຕ຺ວາ ມຊ຺ເຌ ຐຕ຺ວາ ສູຣິຍາຕເປນ ຕປ຺ປນ຺ຕິ. ອາທິຈ຺ຈໍ ອນຸປຣິວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອຸທຍກາລໂຕ ປຠຸຕິ ສູຣິຍໍ ໂອໂລກຍມານາ ຍາວຕ຺ຖງ຺ຄມນາ ສູຣິຍາຠິມຸຂາວ ປຣິວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ໂວຠິນ຺ທິສ຺ສາມາຕິ ປຄ຺ຄຓ຺ຫິໍສູຕິ ວິນາເສສ຺ສາມາຕິ ອຸສ຺ສາຫມກໍສຸ. ອວິສຫນ຺ໂຕຕິ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ.

ສຕ຺ຕທິວເສນ ຣຊ຺ຊໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉາຕິ ສຕ຺ຕທິວເສ ຣຊ຺ຊສຸຂໍ ຕາວ ອນຸຠວ. ຕມຕ຺ຖໍ ສຎ຺ຎາເປສີຕິ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍິຕມຕ຺ຖໍ ໂພເຘສິ. ກຖໍ ສຎ຺ຎາເປສີຕິ ອາຫ ‘‘ໂສ ກິຣາ’’ຕິອາທິ. ຈິຕ຺ຕຣູປນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕານຸຣູປໍ, ຍຖາກາມນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກິສ຺ສາຕິ ເກນ ກາຣເຓນ. ອເຣ ຕ຺ວໍ ນາມ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນມຣຓນ຺ຕິ ສຕ຺ຕຫິ ທິວເສຫິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນມຣຓໍ. ວິສ຺ສຕ຺ໂຖຕິ ນິຣາສງ຺ກຈິຕ຺ໂຕ, ມຣຓສງ຺ກາຣຫິໂຕ ນິພ຺ຠໂຍຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອສ຺ສາສປສ຺ສາສນິພທ຺ຘໍ ມຣຓໍ ເປກ຺ຂມານາຕິ ‘‘ອໂຫ ວຕາຫໍ ຕທນ຺ຕຣໍ ຊີເວຍ຺ຍໍ, ຍທນ຺ຕຣໍ ອສ຺ສສິຕ຺ວາ ປສ຺ສສາມິ ປສ຺ສສິຕ຺ວາ ວາ ອສ຺ສສາມິ, ຠຄວໂຕ ສາສນໍ ມນສິ ກເຣຍ຺ຍໍ, ພຫຸ ວຕ ເມ ກຕໍ ອສ຺ສາ’’ຕິ ເອວໍ ມຣຓສ຺ສຕິຍາ ອນຸຍຸຎ຺ຊນໂຕ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສປ຺ປວຕ຺ຕິກາລປຏິພທ຺ຘໍ ມຣຓໍ ເປກ຺ຂມານາ. ຕຕ຺ຖ ອສ຺ສາໂສຕິ ພຫິນິກ຺ຂມນນາສວາໂຕ. ປສ຺ສາໂສຕິ ອນ຺ໂຕປວິສນວາໂຕ. ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນປິ ວທນ຺ຕິ.

ມິຄວໍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາຕິ ມິຄມາຣຓຕ຺ຖາຍ ‘‘ອຣຎ຺ເຎ ມິຄປຣິເຍສນໍ ຈຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ. ຕຕ຺ຖ ມິຄວນ຺ຕິ ມິຄານໍ ວານນໂຕ ເຫສນໂຕ ພາຘນໂຕ ‘‘ມິຄວ’’ນ຺ຕິ ລທ຺ຘສມຎ຺ຎໍ ມິຄວໍ. ໂຍນກມຫາຘມ຺ມຣກ຺ຂິຕຕ຺ເຖຣນ຺ຕິ ໂຍນກວິສເຍ ຊາຕໍ ອິຘາຄນ຺ຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕໍ ຘມ຺ມຣກ຺ຂິຕນາມເຘຍ຺ຍໍ ມຫາເຖຣໍ. ຫຕ຺ຖິນາເຄນາຕິ ມຫາຫຕ຺ຖິນາ. ມຫນ຺ຕປຣິຍາໂຍປິ ຫິ ນາຄສທ຺ໂທຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຫິນາຄາທິໂຕ ວາ ວິເສສນຕ຺ຖໍ ‘‘ຫຕ຺ຖິນາເຄນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສາສຍໍ ຕສ຺ສ ອຊ຺ຌາສຍໍ. ຕສ຺ສ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ເສວາຕິ ອນາທເຣ ສາມິວຈນໍ, ຕສ຺ມິໍ ປສ຺ສນ຺ເຕເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາກາເສ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຍໍ ວິກຸພ຺ພນິທ຺ຘິ ນ ໂຫຕີຕິ ຄິຫິສ຺ສປິ ອິມໍ ອິທ຺ຘິປາຏິຫາຣິຍໍ ທສ຺ເສສິ. ສາ ຫິ ‘‘ປກຕິວຓ຺ຓໍ ວິຊຫິຕ຺ວາ ກຸມາຣກວຓ຺ຓໍ ວາ ທສ຺ເສຕິ ນາຄວຓ຺ຓໍ ວາ, ວິວິຘມ຺ປິ ເສນາພ຺ຍູຫໍ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ ເອວໍ ອາຄຕາ ອິທ຺ຘິ ປກຕິວຓ຺ຓວິຊຫນວິກາຣວເສນ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິກຸພ຺ພນິທ຺ຘິ ນາມ. ອຘິຏ຺ຐານິທ຺ຘິຍາ ປນ ປຏິກ຺ເຂໂປ ນຕ຺ຖິ. ຕຖາ ຈ ວກ຺ຂຕິ ຂຸທ຺ທກວຕ຺ຖຸກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນາຍໍ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໒໕໒) ‘‘ອິທ຺ຘິປາຏິຫາຣິຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວິກຸພ຺ພນິທ຺ຘິປາຏິຫາຣິຍໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ອຘິຏ຺ຐານິທ຺ຘິ ປນ ອປ຺ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ’’ຕິ. ລຄ຺ເຄຕ຺ວາຕິ ອາກາເສ ກາຍພນ຺ຘນໍ ປສາເຣຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຈີວຣໍ ລຄ຺ເຄຕ຺ວາ.

ຉຓເວສນ຺ຕິ ຕຸຏ຺ຐິຊນນເວສໍ, ອຸສ຺ສວເວສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຏິຍາເທສຸນ຺ຕິ ‘‘ອາຄຕກາເລ ຈີວຣາທີນໍ ປຣິເຍສນໍ ຠາຣິຍ’’ນ຺ຕິ ປຐມເມວ ປຕ຺ຕຈີວຣານິ ສມ຺ປາເທສຸໍ. ປຘານຆຣນ຺ຕິ ຠາວນານຸໂຍຄວເສນ ວີຣິຍາຣມ຺ຠສ຺ສ ອນຸຣູປໍ ວິວິຕ຺ຕເສນາສນໍ. ໂສປີຕິ ຣຎ຺ໂຎ ຠາຄິເນຍ຺ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນຸປພ຺ພຊິໂຕຕິ ອຸຬາຣວິຠເວນ ຂຕ຺ຕິຍຊເນນ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິໂຕ. ຄນ຺ຕ຺ວາຕິ ອິທ຺ຘິຍາ ຄນ຺ຕ຺ວາ. ກຸສລາຘິປ຺ປາໂຍຕິ ມນາປຊ຺ຌາສໂຍ. ທ຺ເວຬ຺ຫກຊາໂຕຕິ ‘‘ອິເມ ຠິກ຺ຂູ ນ ເອກມຄ຺ເຄນ ກເຖນ຺ຕີ’’ຕິ ສໍສຍມາປນ຺ໂນ. ເອເກກໍ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສປຣິວາຣນ຺ຕິ ເອເກກສ຺ສ ເອເກກສຫສ຺ສປຣິຈ຺ຉິນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂຸປຣິວາຣຎ຺ຈ. ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉຖາຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ‘‘ສາສນໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເຖຣາ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ຘມ຺ມກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ມຎ຺ຎມານາ ຄຕາ. ອີທິເສສຸ ຫິ ຐາເນສຸ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ນ ກາຕພ຺ພໍ. ກປ຺ປິຍສາສນຎ຺ເຫຕໍ ນ ຄິຫິກມ຺ມປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ. ເຖໂຣ ນາຄຈ຺ຉີຕິ ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ຣາຊາ ປກ຺ໂກສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ຘມ຺ມກມ຺ມຕ຺ຖາຍ ອາຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປນ ເປສິເຕປິ ນ ອາຄໂຕ ກິຣ. ເຖໂຣ ຫິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ວິຂ຺ຍາຕວເສນ ສມ຺ຠາວນຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ສມ຺ຠາວິຕສ຺ສ ຈ ອຸທ຺ຘໍ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈສິທ຺ຘິໂຕ ອສາຣຸປ຺ປວຈນເລເສນ ນ ອາຄຈ຺ຉີຕິ. ມຫລ຺ລໂກ ນຸ ໂຂ ຠນ຺ເຕ ເຖໂຣຕິ ກິຎ຺ຈາປິ ຣາຊາ ເຖຣໍ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ໂພ, ນາມໍ ປນ ສລ຺ລກ຺ເຂຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ເອວໍ ປຸຈ຺ຉີຕິ ວທນ຺ຕິ. ວຍ຺ຫນ຺ຕິ ອຸປຣິ ມຓ຺ຑປສທິສໍ ປທຣຈ຺ຉນ຺ນໍ, ສພ຺ພປລິຄຸຓ຺ຐິມໍ ວາ ຉາເທຕ຺ວາ ກຕໍ ສກຏວິເສສໍ ວຍ຺ຫນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ນາວາສງ຺ຆາຏໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ນາວາຕິ ໂປໂຕ. ໂສ ຫິ ໂອຣໂຕ ປາຣໍ ປຕຕິ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ໂປໂຕ, ສຕ຺ເຕ ເນຕີຕິ ນາວາຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອກໂຕ ສງ຺ຆຏິຕາ ນາວາ ນາວາສງ຺ຆາຏໍ, ຕຖາ ຕໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສາສນປຈ຺ຈຕ຺ຖິການໍ ພຫຸຠາວໂຕ ອາຫ ‘‘ອາຣກ຺ຂໍ ສໍວິຘາຍາ’’ຕິ. ຍນ຺ຕິ ຍສ຺ມາ, ເຍນ ກາຣເຓນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອາຄຸໍ ນ ກໂຣຕີຕິ ນາໂຄ’’ຕິ (ຈູຬວ. ເມຕ຺ຕຄູມາຓວປູຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໒໗) ວຈນໂຕ ປາປກຣຓາຠາວໂຕ ສມໂຓ ອິຘ ນາໂຄ ນາມາຕິ ມຎ຺ຎມານາ ‘‘ເອໂກ ຕໍ ມຫາຣາຊ ສມຓນາໂຄ ທກ຺ຂິຓຫຕ຺ເຖ ຄຓ຺ຫິສ຺ສຕີ’’ຕິ ພ຺ຍາກຣິໍສຸ. ອພ຺ພາຫິໍສູຕິ ອາກຑ຺ຒິໍສຸ. ‘‘ຣຎ຺ໂຎ ຫຕ຺ຖຄ຺ຄຫຓໍ ລີຬາວເສນ ກຕໍ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ກສ຺ມາຕິອາທິໂຈທນໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ພາຫິຣໂຕຕິ ອຸຍ຺ຍານສ຺ສ ພາຫິຣໂຕ. ປສ຺ສນ຺ຕານໍ ອຕິທຸກ຺ກຣໍ ຫຸຕ຺ວາ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປເທສປຖວີກມ຺ປນໍ ທຸກ຺ກຣ’’ນ຺ຕິ. ອຘິຏ຺ຐາເນ ປເນຕ຺ຖ ວິສຸໍ ທຸກ຺ກຣຕາ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ສີມໍ ອກ຺ກມິຕ຺ວາຕິ ອນ຺ໂຕສີມໍ ສີມາຍ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ອກ຺ກມິຕ຺ວາ. ອຠິຎ຺ຎາປາທກນ຺ຕິ ອຠິຎ຺ຎາຍ ປຕິຏ຺ຐາຠູຕໍ. ວິກຸພ຺ພນິທ຺ຘິຍາ ເອວ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຖວີຈລນໍ ອຘິຏ຺ຐຫິ. ຣຖສ຺ສ ອນ຺ໂຕສີມາຍ ຐິໂຕ ປາໂທວ ຈລີຕິ ເອຕ຺ຖ ປາໂທຕິ ຣຖຈກ຺ກໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຎ຺ຫິ ຣຖສ຺ສ ຄມນກິຈ຺ຈສາຘນໂຕ ປາທສທິສຕ຺ຕາ ອິຘ ‘‘ປາໂທ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສກ຺ຂຕີຕິ ສກ຺ຂິສ຺ສຕິ. ເອຕມຕ຺ຖນ຺ຕິ ວິນາ ເຈຕນາຍ ປາປສ຺ສ ອສມ຺ຠວສງ຺ຂາຕໍ ອຕ຺ຖໍ. ເຈຕນາຫນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ເຈຕນໍ ອຫ’’ນ຺ຕິ ປທຈ຺ເຉໂທ ກາຕພ຺ໂພ. ເຈຕຍິຕ຺ວາຕິ ເຈຕນໍ ປວຕ຺ຕຍິຕ຺ວາ. ທີປກຕິຕ຺ຕິໂຣຕິ ອຕ຺ຕໂນ ນິສິນ຺ນຠາວສ຺ສ ທີປນໂຕ ເອວໍລທ຺ຘນາໂມ ຕິຕ຺ຕິໂຣ. ຍໍ ອຣຎ຺ຎໍ ເນຕ຺ວາ ສາກຸຓິໂກ ຕສ຺ສ ສທ຺ເທນ ອາຄຕາຄເຕ ຕິຕ຺ຕິເຣ ຄຓ຺ຫາຕິ.

ຕາປສໍ ປຸຈ຺ຉີຕິ ອຕີເຕ ກິຣ ເອກສ຺ມິໍ ປຈ຺ຈນ຺ຕຄາເມ ເອໂກ ສາກຸຓິໂກ ເອກໍ ທີປກຕິຕ຺ຕິຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສຸຏ຺ຐຸ ສິກ຺ຂາເປຕ຺ວາ ປຎ຺ຊເຣ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຏິຊຄ຺ຄຕິ. ໂສ ຕໍ ອຣຎ຺ຎໍ ເນຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສທ຺ເທນ ອາຄຕາຄເຕ ຕິຕ຺ຕິເຣ ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕິຕ຺ຕິໂຣ ‘‘ມໍ ນິສ຺ສາຍ ພຫູ ມມ ຎາຕກາ ນສ຺ສນ຺ຕິ, ມຍ຺ເຫຕໍ ປາປ’’ນ຺ຕິ ນິສ຺ສທ຺ໂທ ອໂຫສິ. ໂສ ຕສ຺ສ ນິສ຺ສທ຺ທຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ເວຬຸເປສິກາຍ ຕໍ ສີເສ ປຫຣຕິ. ຕິຕ຺ຕິໂຣ ທຸກ຺ຂາຕຸຣຕາຍ ສທ຺ທໍ ກໂຣຕິ. ເອວໍ ໂສ ສາກຸຓິໂກ ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ຕິຕ຺ຕິເຣ ຄເຫຕ຺ວາ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປສິ. ອຖ ໂສ ຕິຕ຺ຕິໂຣ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ອິເມ ມຣນ຺ຕູຕິ ມຍ຺ຫໍ ເຈຕນາ ນຕ຺ຖິ, ປຏິຈ຺ຈ ກມ຺ມໍ ປນ ມໍ ຜຸສຕິ. ມຍິ ສທ຺ທໍ ອກໂຣນ຺ເຕ ຫິ ເອເຕ ນາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ກໂຣນ຺ເຕເຍວາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອາຄຕາຄເຕ ອຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປາເປຕິ, ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ ເອຕ຺ຖ ມຍ຺ຫໍ ປາປໍ, ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ໂສ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ‘‘ໂກ ນຸ ໂຂ ເມ ອິມໍ ກງ຺ຂໍ ຉິນ຺ເທຍ຺ຍາ’’ຕິ ຕຖາຣູປໍ ປຓ຺ຑິຕໍ ອຸປຘາເຣນ຺ໂຕ ຈຣຕິ. ອເຖກທິວສໍ ໂສ ສາກຸຓິໂກ ພຫຸເກ ຕິຕ຺ຕິເຣ ຄເຫຕ຺ວາ ປຈ຺ຉິໍ ປູເຣຕ຺ວາ ‘‘ປານີຍໍ ປິວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ຕາປສປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຌານາຠິຎ຺ຎາໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອຣຎ຺ເຎ ວສນ຺ຕສ຺ສ ອສ຺ສມໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ປຎ຺ຊຣໍ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຐເປຕ຺ວາ ປານີຍໍ ປິວິຕ຺ວາ ວາລິກາຕເລ ນິປນ຺ໂນ ນິທ຺ທໍ ໂອກ຺ກມິ. ຕິຕ຺ຕິໂຣ ຕສ຺ສ ນິທ຺ທໂມກ຺ກນ຺ຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ມມ ກງ຺ຂໍ ອິມໍ ຕາປສໍ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມິ, ຊານນ຺ໂຕ ເມ ກເຖສ຺ສຕີ’’ຕິ ປຎ຺ຊເຣ ນິສິນ຺ໂນເຍວ –

‘‘ຎາຕໂກ ໂນ ນິສິນ຺ໂນຕິ, ພຫຸ ອາຄຈ຺ຉເຕ ຊໂນ;

ປຏິຈ຺ຈ ກມ຺ມໍ ຜຸສຕິ, ຕສ຺ມິໍ ເມ ສງ຺ກເຕ ມໂນ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໔.໗໕) –

ຕາປສໍ ປຸຈ຺ຉິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ (ຊາ. ອຏ຺ຐ. ໓.໗໕) – ຠນ຺ເຕ, ສຈາຫໍ ສທ຺ທໍ ນ ກເຣຍ຺ຍໍ, ອຍໍ ຕິຕ຺ຕິຣຊໂນ ນ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ມຍິ ປນ ສທ຺ທໍ ກໂຣນ຺ເຕ ‘‘ຎາຕໂກ ໂນ ນິສິນ຺ໂນ’’ຕິ ອຍໍ ພຫຸຊໂນ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ຕໍ ອາຄຕາຄຕໍ ລຸທ຺ໂທ ຄເຫຕ຺ວາ ຊີວິຕກ຺ຂຍໍ ປາເປນ຺ໂຕ ມໍ ປຏິຈ຺ຈ ມໍ ນິສ຺ສາຍ ເອຕໍ ປາຓາຕິປາຕກມ຺ມໍ ຜຸສຕິ ປຏິລຠຕິ ວິນ຺ທຕິ, ຕສ຺ມິໍ ມໍ ປຏິຈ຺ຈ ກເຕ ປາເປ ‘‘ມມ ນຸ ໂຂ ເອຕໍ ປາປ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ເມ ມໂນ ສງ຺ກຕິ ປຣິສງ຺ກຕິ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ.

ນ ປຏິຈ຺ຈ ກມ຺ມໍ ຜຸສຕີຕິອາທິກາຍ ປນ ຕາປເສນ ວຸຕ຺ຕຄາຖາຍ ອຍມຕ຺ໂຖ – ຍທິ ຕວ ປາປກິຣິຍາຍ ມໂນ ນ ປທຸສ຺ສຕິ, ຕນ຺ນິນ຺ໂນ ຕປ຺ໂປໂຓ ນ ໂຫຕິ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ລຸທ຺ເທນ ຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ກຕມ຺ປິ ປາປກມ຺ມໍ ຕໍ ນ ຜຸສຕິ ນ ອລ຺ລີຍຕິ. ປາປກິຣິຍາຍ ຫິ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ກສ຺ສ ນິຣາລຍສ຺ສ ຠທ຺ຣສ຺ສ ປຣິສຸທ຺ຘສ຺ສ ສໂຕ ຕວ ປາຓາຕິປາຕເຈຕນາຍ ອຠາວາ ຕໍ ປາປໍ ນ ອຸປລິມ຺ປຕິ, ຕວ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ອລ຺ລີຍຕີຕິ.

ສມຍໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາເປສີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ລທ຺ຘິໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາເປສິ. ສາຓິປາກາຣໍ ປຣິກ຺ຂິປາເປຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ສາຓິປາກາຣນ຺ຕິ ກຣຓຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນໍ, ອຕ຺ຕານຎ຺ຈ ເຖຣຎ຺ຈ ຍຖາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ນ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ເອວໍ ສາຓິປາກາເຣນ ສມນ຺ຕໂຕ ປຣິກ຺ຂິປາເປຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ສາຓິປາກາຣໍ ວາ ສມນ຺ຕໂຕ ປຣິກ຺ຂິປາເປຕ຺ວາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ສາຓິປາກາຣນ຺ຕເຣຕິ ສາຓິປາກາຣສ຺ສ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ. ເອກລທ຺ຘິເກຕິ ສມານລທ຺ຘິເກ. ກິໍ ວທຕິ ສີເລນາຕິ ກິໍວາທີ. ອຖ ວາ ໂກ ກຕໂມ ວາໂທ ກິໍວາໂທ, ໂສ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ກິໍວາທີ. ສສ຺ສຕໍ ອຕ຺ຕານຎ຺ຈ ໂລກຎ຺ຈ ວທນ຺ຕິ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ ສີເລນາຕິ ສສ຺ສຕວາທິໂນ. ອຖ ວາ ວທນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ວາໂທ, ທິຏ຺ຐິຍາ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ. ສສ຺ສໂຕ ວາໂທ ສສ຺ສຕວາໂທ, ໂສ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ສສ຺ສຕວາທິໂນ, ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ສສ຺ສໂຕ ວາໂທ ເອເຕສມຕ຺ຖີຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕສຎ຺ຫິ ອຕ຺ຕາ ໂລໂກ ຈ ສສ຺ສໂຕຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ນ ວາໂທຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ. ສສ຺ສຕສຫຈຣິຕຕາຍ ປນ ວາໂທປິ ສສ຺ສໂຕຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ຍຖາ ‘‘ກຸນ຺ຕາ ປຈຣນ຺ຕີ’’ຕິ. ສສ຺ສໂຕຕິ ວາໂທ ເອເຕສນ຺ຕິ ວາ ອິຕິສທ຺ທໂລໂປ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເຍ ຣູປາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ອຕ຺ຕາຕິ ຈ ໂລໂກຕິ ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ຕໍ ສສ຺ສຕໍ ອມຕໍ ນິຈ຺ຈໍ ຘຸວໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ, ເຕ ສສ຺ສຕວາທິໂນຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ນິທ຺ເທເສ ປຏິສມ຺ຠິທາຍຎ຺ຈ –

‘‘ຣູປໍ ອຕ຺ຕາ ເຈວ ໂລໂກ ຈ ສສ຺ສໂຕ ຈາຕິ ອຕ຺ຕານຎ຺ຈ ໂລກຎ຺ຈ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ. ເວທນໍ… ສຎ຺ຎໍ… ສງ຺ຂາເຣ… ວິຎ຺ຎາຓໍ ອຕ຺ຕາ ເຈວ ໂລໂກ ຈ ສສ຺ສໂຕ ຈາຕິ ອຕ຺ຕານຎ຺ຈ ໂລກຎ຺ຈ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕີ’’ຕິ.

ອຍຎ຺ຈ ອຕ຺ໂຖ ‘‘ຣູປໍ ອຕ຺ຕໂຕ ສມນຸປສ຺ສຕິ, ເວທນໍ… ສຎ຺ຎໍ… ສງ຺ຂາເຣ… ວິຎ຺ຎາຓໍ ອຕ຺ຕໂຕ ສມນຸປສ຺ສຕີ’’ຕິ ອິມິສ຺ສາ ປຎ຺ຈວິຘາຍ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິຍາ ວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ຣູປວນ຺ຕໍ ອຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິອາທິກາຍ ປນ ປຎ຺ຈທສວິຘາຍ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິຍາ ວເສນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຂນ຺ເຘ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ຕທຎ຺ໂຎ ໂລໂກຕິ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕີຕິ ອຍຎ຺ຈ ອຕ຺ໂຖ ລພ຺ຠຕິ. ຕຖາ ເອກໍ ຂນ຺ຘໍ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ອຎ຺ໂຎ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປໂຠຄຠູໂຕ ໂລໂກຕິ, ສສນ຺ຕຕິປຕິເຕ ວາ ຂນ຺ເຘ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ຕທຎ຺ໂຎ ໂລໂກຕິ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສຕ຺ເຕສຸ ສງ຺ຂາເຣສຸ ວາ ເອກຈ຺ຈໍ ສສ຺ສຕໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ເອກຈ຺ຈສສ຺ສໂຕ, ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕວາໂທ. ໂສ ເອເຕສມຕ຺ຖີຕິ ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕິກາ, ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕວາທິໂນ. ເຕ ທຸວິຘາ ໂຫນ຺ຕິ ສຕ຺ເຕກຈ຺ຈສສ຺ສຕິກາ ສງ຺ຂາເຣກຈ຺ຈສສ຺ສຕິກາຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອິສ຺ສໂຣ ນິຈ຺ໂຈ, ອຎ຺ເຎ ສຕ຺ຕາ ອນິຈ຺ຈາ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕວາທາ ສຕ຺ເຕກຈ຺ຈສສ຺ສຕິກາ ເສຍ຺ຍຖາປິ ອິສ຺ສຣວາທາ. ‘‘ນິຈ຺ໂຈ ພ຺ຣຫ຺ມາ, ອຎ຺ເຎ ສຕ຺ຕາ ອນິຈ຺ຈາ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕວາທາປິ ສຕ຺ເຕກຈ຺ຈສສ຺ສຕິກາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ‘‘ປຣມາຓໂວ ນິຈ຺ຈາ, ທ຺ວິອຓຸກາທໂຍ ອນິຈ຺ຈາ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕວາທາ ສງ຺ຂາເຣກຈ຺ຈສສ຺ສຕິກາ ເສຍ຺ຍຖາປິ ກຓາທວາທາທໂຍ. ‘‘ຈກ຺ຂາທໂຍ ອນິຈ຺ຈາ, ວິຎ຺ຎາຓໍ ນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ເອວໍວາທິໂນປິ ສງ຺ຂາເຣກຈ຺ຈສສ຺ສຕິກາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ນນຸ ‘‘ເອກຈ຺ເຈ ຘມ຺ມາ ສສ຺ສຕາ, ເອກຈ຺ເຈ ອສສ຺ສຕາ’’ຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ວາເທ ຈກ຺ຂາທີນໍ ອສສ຺ສຕຠາວສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ຍຖາສຠາວາວໂພໂຘ ເອວ, ຕຍິທໍ ກຖໍ ມິຈ຺ຉາທສ຺ສນນ຺ຕິ? ໂກ ວາ ເອວມາຫ – ‘‘ຈກ຺ຂາທີນໍ ອສສ຺ສຕຠາວສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ມິຈ຺ຉາທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ, ອສສ຺ສເຕສຸເຍວ ປນ ເກສຎ຺ຈິ ຘມ຺ມານໍ ສສ຺ສຕຠາວາຠິນິເວໂສ ອິຘ ມິຈ຺ຉາທສ຺ສນໍ. ເຕນ ປນ ເອກວາເຣ ປວຕ຺ຕມາເນນ ຈກ຺ຂາທີນໍ ອສສ຺ສຕຠາວາວໂພໂຘ ວິທູສິໂຕ ສໍສຏ຺ຐຠາວໂຕ, ວິສສໍສຏ຺ໂຐ ວິຍ ສພ຺ໂພ ສປ຺ປິມຓ຺ໂຑ ສກິຈ຺ຈກຣຓາສມຕ຺ຖຕາຍ ສມ຺ມາທສ຺ສນປກ຺ເຂ ຐເປຕພ຺ພຕໍ ນາຣຫຕີຕິ. ອສສ຺ສຕຠາເວນ ນິຈ຺ຉິຕາປິ ວາ ຈກ຺ຂຸອາທໂຍ ສມາໂຣປິຕຊີວສຠາວາ ເອວ ທິຏ຺ຐິຄຕິເກຫິ ຄຍ຺ຫນ຺ຕີຕິ ຕທວໂພຘສ຺ສ ມິຈ຺ຉາທສ຺ສນຠາໂວ ນ ສກ຺ກາ ນິວາເຣຕຸໍ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ອສງ຺ຂຕາຍ ຈ ສງ຺ຂຕາຍ ຈ ຘາຕຸຍາ ວເສນ ຍຖາກ຺ກມໍ ເອກຈ຺ເຈ ຘມ຺ມາ ສສ຺ສຕາ, ເອກຈ຺ເຈ ອສສ຺ສຕາຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ໂຕ ວິຠຊ຺ຊວາໂທປິ ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕວາໂທ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ເອວໍປກາຣາ ໂຈທນາ ອນວກາສາ ໂຫຕິ ອວິປຣີຕຘມ຺ມສຠາວສມ຺ປຏິປຕ຺ຕິຠາວໂຕ. ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ປຸຣິມສສ຺ສຕວາເທປິ ອສສ຺ສຕານໍ ຘມ຺ມານໍ ສສ຺ສຕາຕິ ຄຫຓໍ ວິເສສໂຕ ມິຈ຺ຉາທສ຺ສນໍ, ສສ຺ສຕານໍ ປນ ສສ຺ສຕາຕິ ຄາໂຫ ນ ມິຈ຺ຉາທສ຺ສນໍ ຍຖາສຠາວຄ຺ຄຫຓຠາວໂຕ. ອສສ຺ສເຕສຸເຍວ ປນ ເກຈິເທວ ຘມ຺ມາ ສສ຺ສຕາຕິ ຄເຫຕພ຺ພຘມ຺ເມສຸ ວິຠາຄປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ອິມສ຺ສ ວາທສ຺ສ ວາທນ຺ຕຣຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ນ ເຈຕ຺ຖ ສມຸທາຍນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ເອກເທສສ຺ສ ສປ຺ປເທສສສ຺ສຕຄ຺ຄາໂຫ ນິປ຺ປເທສສສ຺ສຕຄ຺ຄາເຫ ສໂມຘານໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ ວາທິຕພ຺ພິສຍວິເສສວເສນ ວາທທ຺ວຍສ຺ສ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອຎ຺ເຎ ເອວ ຫິ ທິຏ຺ຐິຄຕິກາ ‘‘ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາ ສສ຺ສຕາ’’ຕິ ອຠິນິວິຏ຺ຐາ, ອຎ຺ເຎ ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕາຕິ ສງ຺ຂາຣານໍ ອນວເສສປຣິຍາທານໍ ເອກເທສປຣິຄ຺ຄໂຫ ຈ ວາທທ຺ວຍສ຺ສ ປຣິພ຺ຍຕ຺ໂຕເຍວາຕິ.

ອນ຺ຕານນ຺ຕິກາຕິ ເອຕ຺ຖ ອມຕິ ຄຈ຺ຉຕິ ເອຕ຺ຖ ສຠາໂວ ໂອສານນ຺ຕິ ອນ຺ໂຕ, ມຣິຍາທາ. ຕປ຺ປຏິເສເຘນ ອນນ຺ໂຕ. ກສ຺ສ ປນາຍໍ ອນ຺ຕານນ຺ໂຕຕິ? ໂລກີຍຕິ ສໍສາຣນິສ຺ສຣຓຕ຺ຖິເກຫິ ທິຏ຺ຐິຄຕິເກຫິ, ໂລກີຍຕິ ວາ ເອຕ຺ຖ ເຕຫິ ປຸຎ຺ຎາປຸຎ຺ຎໍ ຕພ຺ພິປາໂກ ຈາຕິ ໂລໂກຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຕສ຺ສ ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕາທິສຠາວສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ. ອນ຺ໂຕ ຈ ອນນ຺ໂຕ ຈ ອນ຺ຕານນ຺ໂຕ ຈ ເນວນ຺ຕນານນ຺ໂຕ ຈາຕິ ອນ຺ຕານນ຺ໂຕ ສາມຎ຺ຎນິທ຺ເທເສນ, ເອກເສເສນ ວາ ‘‘ນາມຣູປປຈ຺ຈຍາ ສຬາຍຕນ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ອນ຺ຕານນ຺ຕສຫຈຣິໂຕ ວາໂທ ອນ຺ຕານນ຺ໂຕ ຍຖາ ‘‘ກຸນ຺ຕາ ປຈຣນ຺ຕີ’’ຕິ. ອນ຺ຕານນ຺ຕສນ຺ນິສ຺ສໂຍ ວາ ຍຖາ ‘‘ມຎ຺ຈາ ອຸກ຺ກຸຏ຺ຐິໍ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ. ໂສ ເອເຕສມຕ຺ຖີຕິ ອນ຺ຕານນ຺ຕິກາ, ອນ຺ຕານນ຺ຕວາທິໂນ. ‘‘ອນ຺ຕວາ ອຍໍ ໂລໂກ, ອນນ຺ໂຕ ອຍໍ ໂລໂກ, ອນ຺ຕວາ ຈ ອຍໍ ໂລໂກ ອນນ຺ໂຕ ຈ, ເນວາຍໍ ໂລໂກ ອນ຺ຕວາ ນ ປນານນ຺ໂຕ’’ຕິ ເອວໍ ອນ຺ຕໍ ວາ ອນນ຺ຕໍ ວາ ອນ຺ຕານນ຺ຕໍ ວາ ເນວນ຺ຕນານນ຺ຕໍ ວາ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕວາທາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈຕຸພ຺ພິຘາ ຫິ ອນ຺ຕານນ຺ຕວາທິໂນ ອນ຺ຕວາທີ ອນນ຺ຕວາທີ ອນ຺ຕານນ຺ຕວາທີ ເນວນ຺ຕນານນ຺ຕວາທີຕິ. ຕຖາ ຫິ ໂກຈິ ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕໍ ຈກ຺ກວາຬປຣິຍນ຺ຕໍ ອວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ຕໍ ‘‘ໂລໂກ’’ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ອນ຺ຕສຎ຺ຎີ ໂລກສ຺ມິໍ ໂຫຕິ. ຈກ຺ກວາຬປຣິຍນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ວຑ຺ຒິຕກສິເຓ ປນ ອນນ຺ຕສຎ຺ຎີ ໂຫຕິ. ອຸທ຺ຘມໂຘ ອວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ປນ ຕິຣິຍໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘມໂຘ ອນ຺ຕສຎ຺ຎີ ຕິຣິຍໍ ອນນ຺ຕສຎ຺ຎີ ໂຫຕິ. ໂກຈິ ປນ ຍສ຺ມາ ໂລກສຎ຺ຎິໂຕ ອຕ຺ຕາ ອຘິຄຕວິເສເສຫິ ມເຫສີຫິ ກທາຈິ ອນນ຺ໂຕ ສກ຺ຂິທິຏ຺ໂຐ ອນຸສຸຍ຺ຍຕິ, ຕສ຺ມາ ເນວນ຺ຕວາ. ຍສ຺ມາ ປນ ເຕຫິເຍວ ກທາຈິ ອນ຺ຕວາ ສກ຺ຂິທິຏ຺ໂຐ ອນຸສຸຍ຺ຍຕິ, ຕສ຺ມາ ນ ປນ ອນນ຺ໂຕຕິ ເອວໍ ເນວນ຺ຕນານນ຺ຕສຎ຺ຎີ ໂລກສ຺ມິໍ ໂຫຕິ. ເກຈິ ປນ ຍທິ ປນາຍໍ ອຕ຺ຕາ ອນ຺ຕວາສິຍາ, ທູຣເທເສ ອຸປປຊ຺ຊມານານຸສ຺ສຣຓາທິກິຈ຺ຈນິປ຺ຜຕ຺ຕິ ນ ສິຍາ. ອຖ ອນນ຺ໂຕ ອິຘ ຐິຕສ຺ສ ເທວໂລກນິຣຍາທີສຸ ສຸຂທຸກ຺ຂານຸຠວນມ຺ປິ ສິຍາ. ສເຈ ປນ ອນ຺ຕວາ ຈ ອນນ຺ໂຕ ຈ, ຕທຸຠຍປຏິເສຘໂທສສມາໂຍໂຄ, ຕສ຺ມາ ອນ຺ຕວາ ອນນ຺ໂຕຕິ ຈ ອພ຺ຍາກຣຓີໂຍ ອຕ຺ຕາຕິ ເອວໍ ຕກ຺ກນວເສນ ເນວນ຺ຕນານນ຺ຕສຎ຺ຎີ ໂຫຕີຕິ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ຍຸຕ຺ຕໍ ຕາວ ປຸຣິມານໍ ຕິຓ຺ຓໍ ວາທີນໍ ອນ຺ຕຎ຺ຈ ອນນ຺ຕຎ຺ຈ ອນ຺ຕານນ຺ຕຎ຺ຈ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕວາທຕ຺ຕາ ອນ຺ຕານນ຺ຕິກຕ຺ຕໍ, ປຈ຺ຉິມສ຺ສ ປນ ຕທຸຠຍປຏິເສຘນວເສນ ປວຕ຺ຕວາທຕ຺ຕາ ກຖໍ ອນ຺ຕານນ຺ຕິກຕ຺ຕນ຺ຕິ? ຕທຸຠຍປຏິເສຘນວເສນ ປວຕ຺ຕວາທຕ຺ຕາ ເອວ. ຍສ຺ມາ ອນ຺ຕານນ຺ຕປອເສຘວາໂທປິ ອນ຺ຕານນ຺ຕວິສໂຍ ເອວ ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເອຕທຕ຺ຖເມວ ຫິ ອາຣພ຺ຠ ‘‘ປວຕ຺ຕວາທາ’’ຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ຍຸຕ຺ຕໍ ຕາວ ປຈ຺ຉິມວາທທ຺ວຍສ຺ສ ອນ຺ຕານນ຺ຕິກຕ຺ຕໍ, ອນ຺ຕານນ຺ຕານໍ ວເສນ ອຸຠຍວິສຍຕ຺ຕາ ເອເຕສໍ ວາທສ຺ສ, ປຸຣິມວາທທ຺ວຍສ຺ສ ປນ ກຖໍ ວິສຸໍ ອນ຺ຕານນ຺ຕິກຕ຺ຕນ຺ຕິ? ອຸປຈາຣວຸຕ຺ຕິຍາ. ສມຸທິເຕສຸ ຫິ ອນ຺ຕານນ຺ຕວາເທສຸ ປວຕ຺ຕມາໂນ ອນ຺ຕານນ຺ຕິກສທ຺ໂທ ຕຕ຺ຖ ນິຣຸຬ຺ຫຕາຍ ປຈ຺ເຈກມ຺ປິ ອນ຺ຕານນ຺ຕວາທີສຸ ປວຕ຺ຕຕິ ຍຖາ ອຣູປຊ຺ຌາເນສຸ ປຈ຺ເຈກໍ ອຏ຺ຐວິໂມກ຺ຂປຣິຍາໂຍ, ຍຖາ ຈ ໂລເກ ສຕ຺ຕິສໂຍຕິ.

ອມຣາວິກ຺ເຂປິກາຕິ ເອຕ຺ຖ ນ ມຣຕິ ນ ອຸປຈ຺ຉິຊ຺ຊຕີຕິ ອມຣາ. ກາ ສາ? ‘‘ເອວນ຺ຕິປິ ເມ ໂນ, ຕຖາຕິປິ ເມ ໂນ, ອຎ຺ຎຖາຕິປິ ເມ ໂນ, ໂນຕິປິ ເມ ໂນ, ໂນ ໂນຕິປິ ເມ ໂນ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໖໒) ເອວໍ ປວຕ຺ຕວາທວເສນ ປຣິຍນ຺ຕຣຫິຕາ ທິຏ຺ຐິຄຕິກສ຺ສ ທິຏ຺ຐິ ເຈວ ວາຈາ ຈ. ‘‘ເອວນ຺ຕິປິ ເມ ໂນ’’ຕິອາທິນາ ວິວິໂຘ ນານປ຺ປກາໂຣ ເຂໂປ ປຣວາທີນໍ ຂິປນໍ ວິກ຺ເຂໂປ, ອມຣາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ວາຈາຍ ວາ ວິກ຺ເຂໂປ ອມຣາວິກ຺ເຂໂປ, ໂສ ເອເຕສມຕ຺ຖີຕິ ອມຣາວິກ຺ເຂປິກາ. ອຖ ວາ ອມຣາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ວາຈາຍ ວິກ຺ຂິປນ຺ຕີຕິ ອມຣາວິກ຺ເຂປິໂນ, ອມຣາວິກ຺ເຂປິໂນ ເອວ ອມຣາວິກ຺ເຂປິກາ. ອຖ ວາ ອມຣາ ນາມ ມຈ຺ຉຊາຕິ, ສາ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊນນິມຸຊ຺ຊນາທິວເສນ ອຸທເກ ສນ຺ຘາວມານາ ຄເຫຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ເອວເມວ ອຍມ຺ປິ ວາໂທ ເອກສ຺ມິໍ ສຠາເວ ອນວຏ຺ຐານໂຕ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ສນ຺ຘາວຕິ, ຄາຫໍ ນ ອຸປຄຈ຺ຉຕີຕິ ອມຣາຍ ວິກ຺ເຂໂປ ວິຍາຕິ ອມຣາວິກ຺ເຂໂປຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຍຎ຺ຫິ ອມຣາວິກ຺ເຂປິໂກ ‘‘ອິທໍ ກຸສລ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ອກຸສລ’’ນ຺ຕິ ວາ ປຸຏ຺ໂຐ ນ ກິຎ຺ຈິ ພ຺ຍາກໂຣຕິ. ‘‘ອິທໍ ກຸສລ’’ນ຺ຕິ ວາ ປຸຏ຺ໂຐ ‘‘ເອວນ຺ຕິປິ ເມ ໂນ’’ຕິ ວທຕິ. ຕໂຕ ‘‘ກິໍ ອກຸສລ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ຕຖາຕິປິ ເມ ໂນ’’ຕິ ວທຕິ. ‘‘ກິໍ ອຸຠຍໂຕ ອຎ຺ຎຖາ’’ຕິປິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອຎ຺ຎຖາຕິປິ ເມ ໂນ’’ຕິ ວທຕິ. ຕໂຕ ‘‘ຕິວິເຘນປິ ນ ໂຫຕິ, ກິໍ ເຕ ລທ຺ຘີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ໂນຕິປິ ເມ ໂນ’’ຕິ ວທຕິ. ຕໂຕ ‘‘ກິໍ ໂນ ໂນ ເຕ ລທ຺ຘີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ໂນ ໂນຕິປິ ເມ ໂນ’’ຕິ ວທຕິ. ເອວໍ ວິກ຺ເຂປເມວ ອາປຊ຺ຊຕິ, ເອກເມກສ຺ມິມ຺ປິ ປກ຺ເຂ ນ ຕິຏ຺ຐຕິ. ຕໂຕ ‘‘ອຕ຺ຖິ ປໂຣ ໂລໂກ’’ຕິອາທິນາ ປຸຏ຺ໂຐປິ ເອວເມວ ວິກ຺ຂິປຕິ, ນ ເອກສ຺ມິໍ ປກ຺ເຂ ຕິຏ຺ຐຕິ. ໂສ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາໂຣ ອມຣາວິກ຺ເຂໂປ ເອເຕສມຕ຺ຖີຕິ ອມຣາວິກ຺ເຂປິກາ.

ນນຸ ຈາຍໍ ສພ຺ໂພປິ ອມຣາວິກ຺ເຂປິໂກ ກຸສລາທໂຍ ຘມ຺ເມ ປຣໂລກຕ຺ຖິກາທີນິ ຈ ຍຖາຠູຕໍ ອນວພຸຊ຺ຌມາໂນ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຫໍ ປຸຏ຺ໂຐ ປຸຈ຺ຉາຍ ວິກ຺ເຂປນມຕ຺ຕໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ກຖໍ ທິຏ຺ຐິຄຕິກຠາໂວ. ນ ຫິ ອວຕ຺ຕຸກາມສ຺ສ ວິຍ ປຸຈ຺ຉິຕໍ ອຊານນ຺ຕສ຺ສ ວິກ຺ເຂປກຣຓມຕ຺ເຕນ ທິຏ຺ຐິຄຕິກຕາ ຍຸຕ຺ຕາຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ນ ເຫວ ໂຂ ປຸຈ຺ຉາຍ ວິກ຺ເຂປກຣຓມຕ຺ເຕນ ຕສ຺ສ ທິຏ຺ຐິຄຕິກຕາ, ອຖ ໂຂ ມິຈ຺ຉາຠິນິເວສວເສນ ສສ຺ສຕາຠິນິເວສໂຕ. ມິຈ຺ຉາຠິນິວິຏ຺ໂຐເຍວ ຫິ ປຸຄ຺ຄໂລ ມນ຺ທພຸທ຺ຘິຕາຍ ກຸສລາທິຘມ຺ເມ ປຣໂລກຕ຺ຖິກາທີນິ ຈ ຍາຖາວໂຕ ອສມ຺ປຏິປຊ຺ຊມາໂນ ອຕ຺ຕນາ ອວິຎ຺ຎາຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ປຣໍ ວິຎ຺ຎາເປຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາຍ ມຸສາວາທາທິຠເຍນ ຈ ວິກ຺ເຂປໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ. ຕຖາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຕ຺ເຕວ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິໂຍ, ເສສາ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິໂຍ’’ຕິ. ອຖ ວາ ປຸຎ຺ຎປາປານໍ ຕພ຺ພິປາການຎ຺ຈ ອນວໂພເຘນ ອສທ຺ທຫເນນ ຈ ຕພ຺ພິສຍາຍ ປຸຈ຺ຉາຍ ວິກ຺ເຂປກຣຓໍເຍວ ສຸນ຺ທຣນ຺ຕິ ຂນ຺ຕິໍ ຣຸຈິໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ອຠິນິວິສນ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ວິສຸໍເຍວ ເຈສາ ເອກາ ທິຏ຺ຐິ ສຕ຺ຕຠງ຺ຄທິຏ຺ຐິ ວິຍາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕໂຕເຍວ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຣິຍນ຺ຕຣຫິຕາ ທິຏ຺ຐິຄຕິກສ຺ສ ທິຏ຺ຐິ ເຈວ ວາຈາ ຈາ’’ຕິ.

ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນິກາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຘິຈ຺ຈ ຍທິຈ຺ຉກໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ກາຣຓໍ ວິນາ ສມຸປ຺ປນ຺ໂນ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈາຕິ ທສ຺ສນໍ ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນໍ. ອຕ຺ຕໂລກສຎ຺ຎິຕານຎ຺ຫິ ຂນ຺ຘານໍ ອຘິຈ຺ຈຸປ຺ປຕ຺ຕິອາກາຣາຣມ຺ມຓໍ ທສ຺ສນໍ ຕທາກາຣສນ຺ນິສ຺ສຍວເສນ ປວຕ຺ຕິໂຕ ຕທາກາຣສຫຈຣິຕຕາຍ ຈ ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ຍຖາ ‘‘ມຎ຺ຈາ ໂຆສນ຺ຕິ, ກຸນ຺ຕາ ປຈຣນ຺ຕີ’’ຕິ ຈ. ຕໍ ເອເຕສມຕ຺ຖີຕິ ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນິກາ.

ສຎ຺ຎີວາທາຕິ ສຎ຺ຎີ ວາໂທ ເອເຕສມຕ຺ຖີຕິ ສຎ຺ຎີວາທາ ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ຍຖາ. ອຖ ວາ ສຎ຺ຎີຕິ ປວຕ຺ໂຕ ວາໂທ ສຎ຺ຎີສຫຈຣຓນເຍນ. ສຎ຺ຎີ ວາໂທ ເຍສໍ ເຕ ສຎ຺ຎີວາທາ. ‘‘ຣູປີ ອຕ຺ຕາ ໂຫຕິ ອໂຣໂຄ ປຣໍ ມຣຓາ, ສຎ຺ຎີຕິ ນໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ, ອຣູປີ ອຕ຺ຕາ ໂຫຕິ, ຣູປີ ຈ ອຣູປີ ຈ ອຕ຺ຕາ ໂຫຕິ, ເນວ ຣູປີ ນາຣູປີ ຈ ອຕ຺ຕາ ໂຫຕິ. ອນ຺ຕວາ ອຕ຺ຕາ ໂຫຕິ, ອນນ຺ຕວາ ອຕ຺ຕາ ໂຫຕິ, ອນ຺ຕວາ ຈ ອນນ຺ຕວາ ຈ ອຕ຺ຕາ ໂຫຕິ, ເນວນ຺ຕວາ ນານນ຺ຕວາ ອຕ຺ຕາ ໂຫຕິ. ເອກຕ຺ຕສຎ຺ຎີ ອຕ຺ຕາ ໂຫຕິ, ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎີ ອຕ຺ຕາ ໂຫຕິ. ປຣິຕ຺ຕສຎ຺ຎີ ອຕ຺ຕາ ໂຫຕິ, ອປ຺ປມາຓສຎ຺ຎີ ອຕ຺ຕາ ໂຫຕິ. ເອກນ຺ຕສຸຂີ ອຕ຺ຕາ ໂຫຕິ, ເອກນ຺ຕທຸກ຺ຂີ ອຕ຺ຕາ ໂຫຕິ. ສຸຂທຸກ຺ຂີ ອຕ຺ຕາ ໂຫຕິ, ອທຸກ຺ຂມສຸຂີ ອຕ຺ຕາ ໂຫຕິ ອໂຣໂຄ ປຣໍ ມຣຓາ, ສຎ຺ຎີຕິ ນໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໗໖) ເອວໍ ໂສຬສວິເຘນ ວິຠຕ຺ຕວາທານເມຕໍ ອຘິວຈນໍ.

ອສຎ຺ຎີວາທາ ເນວສຎ຺ຎີນາສຎ຺ຎີວາທາ ຈ ສຎ຺ຎີວາເທ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພາ. ເກວລຎ຺ຫິ ‘‘ສຎ຺ຎີ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕານໍ ວເສນ ສຎ຺ຎີວາທາ ວຸຕ຺ຕາ, ‘‘ອສຎ຺ຎີ’’ຕິ ຈ ‘‘ເນວສຎ຺ຎີນາສຎ຺ຎີ’’ຕິ ຈ ຄຓ຺ຫນ຺ຕານໍ ວເສນ ອສຎ຺ຎີວາທາ ຈ ເນວສຎ຺ຎີນາສຎ຺ຎີວາທາ ຈ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕຕ຺ຖ ອສຎ຺ຎີວາທາ ‘‘ຣູປີ ອຕ຺ຕາ ໂຫຕິ ອໂຣໂຄ ປຣໍ ມຣຓາ, ອສຎ຺ຎີຕິ ນໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ, ອຣູປີ ອຕ຺ຕາ ໂຫຕິ, ຣູປີ ຈ ອຣູປີ ຈ ອຕ຺ຕາ ໂຫຕິ, ເນວ ຣູປີ ນາຣູປີ ອຕ຺ຕາ ໂຫຕິ. ອນ຺ຕວາ ອຕ຺ຕາ ໂຫຕິ, ອນນ຺ຕວາ ອຕ຺ຕາ ໂຫຕິ, ອນ຺ຕວາ ຈ ອນນ຺ຕວາ ຈ ອຕ຺ຕາ ໂຫຕິ, ເນວນ຺ຕວາ ນານນ຺ຕວາ ອຕ຺ຕາ ໂຫຕິ ອໂຣໂຄ ປຣໍ ມຣຓາ, ອສຎ຺ຎີຕິ ນໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕີ’’ຕິ ເອວໍ ອຏ຺ຐວິເຘນ ວິຠຕ຺ຕາ. ເນວສຎ຺ຎີນາສຎ຺ຎີວາທາປິ ເອວເມວ ‘‘ຣູປີ ອຕ຺ຕາ ໂຫຕິ ອໂຣໂຄ ປຣໍ ມຣຓາ, ເນວສຎ຺ຎີນາສຎ຺ຎີຕິ ນໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໘໒) ອຏ຺ຐວິເຘນ ວິຠຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອຸຈ຺ເຉທວາທາຕິ ‘‘ອຍໍ ອຕ຺ຕາ ຣູປີ ຈາຕຸມຫາຠູຕິໂກ ມາຕາເປຕ຺ຕິກສມ຺ຠໂວ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊຕິ ວິນສ຺ສຕິ, ນ ໂຫຕິ ປຣໍ ມຣຓາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໘໕) ເອວມາທິນາ ນເຍນ ປວຕ຺ຕໍ ອຸຈ຺ເຉທທສ຺ສນໍ ອຸຈ຺ເຉໂທ ສຫຈຣຓນເຍນ. ອຸຈ຺ເຉໂທ ວາໂທ ເຍສໍ ເຕ ອຸຈ຺ເຉທວາທາ, ອຸຈ຺ເຉທວາໂທ ວາ ເອເຕສມຕ຺ຖີຕິ ອຸຈ຺ເຉທວາທາ, ອຸຈ຺ເຉທໍ ວທນ຺ຕີຕິ ວາ ອຸຈ຺ເຉທວາທາ.

ທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານວາທາຕິ ເອຕ຺ຖ ທິຏ຺ຐຘມ຺ໂມ ນາມ ທສ຺ສນຠູເຕນ ຎາເຓນ ອຸປລທ຺ຘຘມ຺ໂມ, ປຈ຺ຈກ຺ຂຘມ຺ໂມຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປຏິລທ຺ຘຕ຺ຕຠາວສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ທິຏ຺ຐຘມ຺ເມ ນິພ຺ພານໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານໍ, ອິມສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ ທຸກ຺ຂວູປສມນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ວທນ຺ຕີຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານວາທາ. ເຕ ປນ ‘‘ຍໂຕ ໂຂ ໂຠ ອຍໍ ອຕ຺ຕາ ປຎ຺ຈຫິ ກາມຄຸເຓຫິ ສມປ຺ປິໂຕ ສມງ຺ຄີຠູໂຕ ປຣິຈາເຣຕິ, ເອຕ຺ຕາວຕາ ໂຂ ໂຠ ອຍໍ ອຕ຺ຕາ ປຣມທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານປ຺ປຕ຺ໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໙໔) ເອວມາທິນາ ນເຍນ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ນິພ຺ພານໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ. ເຕ ຫິ ມນ຺ຘາຕຸກາມຄຸຓສທິເສ ມານຸສເກ ກາມຄຸເຓ, ປຣນິມ຺ມິຕວສວຕ຺ຕິເທວຣາຊສ຺ສ ກາມຄຸຓສທິເສ ທິພ຺ເພ ຈ ກາມຄຸເຓ ອຸປຄຕານໍ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ນິພ຺ພານປ຺ປຕ຺ຕິໍ ວທນ຺ຕິ.

ວິຠຊ຺ຊວາທີຕິ ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ເຑ ອາຄຕນເຍເນວ ເວນຍິກາທິຠາວໍ ວິຠຊ຺ຊ ວທຕີຕິ ວິຠຊ຺ຊວາທີ.

ຕຕ຺ຖ ຫິ ຠຄວຕາ ‘‘ອຫຎ຺ຫິ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ວິນຍາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສມິ ຣາຄສ຺ສາ’’ຕິອາທິໍ ວຕ຺ວາ ‘‘ໂນ ຈ ໂຂ ຍໍ ຕ຺ວໍ ສນ຺ຘາຍ ວເທສີ’’ຕິອາທິນາ ເວຣຎ຺ຊພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ເວນຍິກາທິຠາໂວ ວິຠຊ຺ຊ ວຸຕ຺ໂຕຕິ. ອປິຈ ໂສມນສ຺ສາທີນໍ ຈີວຣາທີນຎ຺ຈ ເສວິຕພ຺ພາເສວິຕພ຺ພຠາວໍ ວິຠຊ຺ຊ ວທຕີຕິ ວິຠຊ຺ຊວາທີ, ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທວາເທ ວາ ວິຠຊ຺ຊ ວທຕີຕິ ວິຠຊ຺ຊວາທີ, ‘‘ສສ຺ສໂຕ ອຕ຺ຕາ ຈ ໂລໂກ ຈາ’’ຕິອາທີນໍ ຐປນີຍານໍ ປຎ຺ຫານໍ ຐປນໂຕ ຣາຄາທິຂຍສງ຺ຂາຕສ຺ສ ສສ຺ສຕສ຺ສ ຣາຄາທິກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທິອຸຈ຺ເຉທສ຺ສ ວຈນໂຕ ວິຠຊ຺ຊວາທີ, ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທຠູເຕ ອຸໂຠ ອນ຺ເຕ ອນຸປຄ຺ຄມ຺ມ ມຊ຺ຌິມປຏິປທາຠູຕສ຺ສ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທສ຺ສ ເທສນໂຕ ວິຠຊ຺ຊວາທີ, ຠຄວາ. ປຣປ຺ປວາທໍ ມທ຺ທນ຺ໂຕຕິ ຕສ຺ມິໍ ຕຕິຍສງ຺ຄີຕິກາເລ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ວາທໍ, ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ສທ຺ຘມ຺ມນ຺ຕຣຘານາ ອາຍຕິໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກວາທຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ສມາຄເມ ອຍໍ ເຖໂຣ ຍານິ ຈ ຕທາ ອຸປ຺ປນ຺ນານິ ວຕ຺ຖູນິ, ຍານິ ຈ ອາຍຕິໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສນ຺ຕິ, ສພ຺ເພສມ຺ປິ ເຕສໍ ປຏິພາຫນຕ຺ຖໍ ສຕ຺ຖາຣາ ທິນ຺ນນຍວເສເນວ ຕຖາຄເຕນ ຐປິຕມາຕິກໍ ວິຠຊນ຺ໂຕ ສກວາເທ ປຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕສຕານິ, ປຣວາເທ ປຎ຺ຈາຕິ ສຸຕ຺ຕສຫສ຺ສໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຕທາ ອຸປ຺ປນ຺ນວາທສ຺ສ ມທ຺ທນໂຕ ປຣປ຺ປວາທມທ຺ທນໍ ອາຍຕິໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກວາທານໍ ປຏິເສຘນລກ຺ຂຓຠາວໂຕ ອາຍຕິໍ ປຏິເສຘລກ຺ຂຓໍ ກຖາວຕ຺ຖຸປ຺ປກຣຓໍ ອກາສິ.

ອິຕິ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ

ຕຕິຍສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ ສມຕ຺ຕາ.

ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣກຖາວຓ຺ຓນາ

‘‘ເກນາຠຕ’’ນ຺ຕິ ອິມໍ ປຎ຺ຫໍ ວິສຊ຺ເຊນ຺ເຕນ ຊມ຺ພຸທີເປ ຕາວ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາ ຍາວ ຕຕິຍສງ຺ຄີຕິ, ຕາວ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ສີຫຬທີເປ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕິຍສງ຺ຄຫໂຕ ປນ ອຸທ຺ຘ’’ນ຺ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ອິມໍ ທີປນ຺ຕິ ອິມໍ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປໍ. ກຎ຺ຈິ ກາລນ຺ຕິ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ກາເລ. ໂປຣາຓາຕິ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ. ຠທ຺ທນາໂມຕິ ຠທ຺ທສາລຕ຺ເຖໂຣ. ນາມສ຺ສ ເອກເທເສນປິ ຫິ ໂວຫາໂຣ ທິສ຺ສຕິ ‘‘ເທວທຕ຺ໂຕ ທຕ຺ໂຕ’’ຕິ ຍຖາ. ອາຄຸໍ ນ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ນາຄາ. ວິນຍປິຏກໍ ວາຈຍິໍສູຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕມ຺ພປຓ຺ຓິຍາຕິ ຠຸມ຺ມວຈນໍ. ນິກາເຍ ປຎ຺ຈ ວາເຈສຸນ຺ຕິ ວິນຍາຠິຘມ຺ມວຊ຺ເຊ ທີຆນິກາຍາທິເກ ປຎ຺ຈ ນິກາເຍ ຈ ວາເຈສຸໍ. ສຕ຺ຕ ເຈວ ປກຣເຓຕິ ຘມ຺ມສງ຺ຄຓີວິຠງ຺ຄາທິເກ ສຕ຺ຕ ອຠິຘມ຺ມປ຺ປກຣເຓ ຈ ວາເຈສຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອສນິ ວິຍ ສິລຸຈ຺ຈເຍ ກິເລເສ ເມຘຕິ ຫິໍສຕີຕິ ເມຘາ, ຂິປ຺ປໍ ຄຫຓຘາຣຓຏ຺ເຐນ ວາ ເມຘາ, ປຎ຺ຎາ, ສາ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ເມຘາວີ. ຕິເປຏໂກຕິ ຕີຓິ ປິຏການິ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຕິເປຏໂກ, ເຕປິຏໂກຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຕິປິຏກປຣິຍຕ຺ຕິຘໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕາຣການໍ ຣາຊາຕິ ຕາຣກຣາຊາ, ຈນ຺ທິມາ. ອຕິໂຣຈຖາຕິ ອຕິວິຍ ວິໂຣຈິຕ຺ຖ. ປຸປ຺ຜນາໂມຕິ ມຫາປທຸມຕ຺ເຖໂຣ. ສທ຺ຘມ຺ມວໍສໂກວິໂທຕິ ສທ຺ຘມ຺ມຕນ຺ຕິຍາ ໂກວິໂທ. ປຸປ຺ຜນາໂມຕິ ສຸມນຕ຺ເຖໂຣ. ຊມ຺ພຸທີເປ ປຕິຏ຺ຐິໂຕຕິ ສຸມນຕ຺ເຖໂຣ ກິຣ ເອກສ຺ມິໍ ສມເຍ ສີຫຬທີປມ຺ຫິ ສາສເນ ໂອສກ຺ກມາເນ ຊມ຺ພຸທີປໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ສາສນໍ ອນຸຣກ຺ຂນ຺ໂຕ ຕຕ຺ເຖວ ປຕິຏ຺ຐາສິ. ມຄ຺ຄໂກວິທາຕິ ສຄ຺ຄມຄ຺ຄໂມກ຺ຂມຄ຺ເຄສຸ ໂກວິທາ.

ຠາຣໍ ກຕ຺ວາຕິ ເຕສໍ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສາສນໍ ຠາຣໍ ກຕ຺ວາ, ປຏິພທ຺ຘໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ເຕ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ເປເສສີ’’ຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ມຊ຺ຌນ຺ຕິກຕ຺ເຖຣໍ ກສ຺ມີຣຄນ຺ຘາຣຣຏ຺ຐໍ ເປເສສີ’’ຕິອາທິ. ມຫິໍສກມຓ຺ຑລນ຺ຕິ ອນ຺ຘກຣຏ຺ຐໍ ວທນ຺ຕິ. ວນວາສິນ຺ຕິ ວນວາສິຣຏ຺ຐໍ. ອຕ຺ຕາ ປຎ຺ຈໂມ ເອເຕສນ຺ຕິ ອຕ຺ຕປຎ຺ຈມາ, ຕໍ ຕໍ ທິສາຠາຄໍ ປຎ຺ຈ ປຎ຺ເຈວ ຠິກ຺ຂູ ອຄມໍສູຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອິທານິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຄຕານໍ ເຖຣານໍ ກິຈ຺ຈານຸຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ ມຊ຺ຌນ຺ຕິກຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຄຕຏ຺ຐາເນ ກິຈ຺ຈໍ ຕາວ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ກສ຺ມີຣຄນ຺ຘາຣຣຏ຺ເຐ’’ຕິອາທິມາຫ. ກຣກວສ຺ສນ຺ຕິ ຫິມປາຕນກວສ຺ສໍ. ຫຣາເປຕ຺ວາຕິ ອຸທໂກເຆນ ຫຣາເປຕ຺ວາ. ອຣວາຬທຫປິຏ຺ຐິຍນ຺ຕິ ອຣວາຬທຫສ຺ສ ອຸທກປິຏ຺ຐິຍໍ. ຉິນ຺ນຠິນ຺ນປຏຘໂຣຕິ ສຕ຺ຖເກນ ຉິນ຺ນໍ ຣງ຺ເຄນ ຠິນ຺ນໍ ວຓ຺ຓວິກາຣມາປນ຺ນໍ ປຏໍ ຘາເຣຕີຕິ ຉິນ຺ນຠິນ຺ນປຏຘໂຣ. ອຖ ວາ ສຕ຺ຖເກນ ຉິນ຺ນານໍ ຄິຫິວຕ຺ຖວິສຠາຄານໍ ກາສາວານໍ ຘາຣຓໂຕ ຉິນ຺ນຠິນ຺ນປຏຘໂຣ. ຠຓ຺ຑູຕິ ມຸຓ຺ຑໂກ. ກາສາວວສໂນຕິ ກາສາວວຕ຺ຖນິວຕ຺ໂຖ. ມກ຺ຂໍ ອສຫມາໂນຕິ ເຖຣໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ປເຣສໍ ຄຸຓມກ຺ຂນລກ຺ຂຓໍ ມກ຺ຂໍ ອສຫມາໂນ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ ອຘິສຫິຕຸໍ ວູປສເມຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ. ຠິໍສນການີຕິ ເຠຣວາຣມ຺ມຓານິ. ຕານິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕໂຕ ຕໂຕ ຠຸສາ ວາຕາ ວາຍນ຺ຕີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຠຸສາ ວາຕາຕິ ຣຸກ຺ຂເຠທນປພ຺ພຕກູຏນິປາຕນສມຕ຺ຖາ ພລວວາຕາ. ອສນິໂຍ ຜລນ຺ຕີຕິ ອສນິໂຍ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕິ, ປຕນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປຫຣຓວຸຏ຺ຐິໂຍຕິ ອເນກປ຺ປກາຣາ ອາວຸຘວຸຏ຺ຐິໂຍ. ນິທ຺ຘມຖາຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ອປເນຖ. ຠິໍສນກນ຺ຕິ ນາຄຣາຊສ຺ສ ກາຍິກວາຈສິກປໂຍຄຊນິຕຠຍນິມິຕ຺ຕໍ ວິປ຺ປກາຣໍ.

ເມ ຠຍເຠຣວໍ ຊເນຕຸໍ ປຏິພໂລ ນ ອສ຺ສ ນ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ຠຍເຠຣວໍ ນາມ ຂຸທ຺ທານຸຂຸທ຺ທກໍ ຠຍໍ. ອຖ ວາ ຠຍນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕຸຕ຺ຣາສຠຍໍ, ປຏິຆຠຍສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ເຠຣວນ຺ຕິ ຠຍຊນກມາຣມ຺ມຓໍ. ສເຈປິ ຕ຺ວໍ ມຫິໍ ສພ຺ພນ຺ຕິ ສເຈປິ ຕ຺ວໍ ມຫານາຄ ສພ຺ພໍ ມຫິໍ ສມຸທ຺ເທນ ສຫ ສສມຸທ຺ທໍ ປພ຺ພເຕນ ສຫ ສປພ຺ພຕໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ມມູປຣິ ມຍ຺ຫໍ ສີໂສປຣິ ຂິເປຍ຺ຍາສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເມ ຠຍເຠຣວໍ ຊເນຕຸໍ ເນວ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍາສີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຎ຺ຎທຕ຺ຖູຕິ ເອກໍເສນ. ຕເວວສ຺ສ ວິຆາໂຕ ອຸຣຄາຘິປາຕິ ອຸຣຄານໍ ນາຄານໍ ອຘິປຕິ ຣາຊ ຕວ ເອວ ວິຆາໂຕ ທຸກ຺ຂໍ ວິຫິໍສາ ອສ຺ສ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຘມ຺ມິຍາ ກຖາຍ ສນ຺ທສ຺ເສຕ຺ວາຕິອາທີສຸ ຕງ຺ຂຓານຸຣູປາຍ ຘມ຺ມເທສນາຍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສມ຺ປຣາຍິກໍ ອຕ຺ຖໍ ສນ຺ທສ຺ເສຕ຺ວາ ກຸສເລ ຘມ຺ເມ ສມາທເປຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາເປຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຈ ນໍ ສມຸຕ຺ເຕເຊຕ຺ວາ ສອຸສ຺ສາຫໍ ກຕ຺ວາ ຕາຍ ຈ ສອຸສ຺ສາຫຕາຍ ອຎ຺ເຎຫິ ຈ ວິຊ຺ຊມານຄຸເຓຫິ ສມ຺ປຫໍເສຕ຺ວາ ໂຕເສຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຖເຣນ ກຕໍ ນາຄານຸສາສນໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຖາຍສ຺ມາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອິໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ຍຖາ ປຸເຣຕິ ຍຖາ ຕຸມ຺ເຫ ອິໂຕ ປຸເຣ ສທ຺ຘມ຺ມສວນຸປ຺ປຕ຺ຕິວິຣຫິຕກາເລ ປຣສ຺ສ ໂກຘໍ ອຸປ຺ປາທຍິຕ຺ຖ, ອິທານິ ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຸທ຺ຘໍ ອນາຄເຕ ໂກຘຎ຺ຈ ມາ ຊນຍິຕ຺ຖ, ວິຊາຕມາຕຸຍາປິ ປຸຕ຺ເຕ ສິເນຫຈ຺ເຉທນໍ ສພ຺ພວິນາສມູລກໍ ສສ຺ສຆາຕກຎ຺ຈ ມາ ກຣິຕ຺ຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸຂກາມາ ຫິ ປາຓິໂນຕິ ເອຕ຺ຖ ຫິ-ສທ຺ໂທ ກາຣໂຓປເທເສ, ຍສ຺ມາ ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາ ສຸຂກາມາ, ຕສ຺ມາ ຫິຕສຸຂອຸປຈ຺ເຉທກຣໍ ສສ຺ສຆາຕຎ຺ຈ ມາ ກໂຣຖາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ຍຖານຸສິຏ຺ຐນ຺ຕິ ຍໍ ຍໍ ອນຸສິຏ຺ຐໍ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ, ອນຸສິຏ຺ຐໍ ອນຕິກ຺ກມ຺ມ ວາ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ, ເຖເຣນ ທິນ຺ໂນວາທໍ ອນຕິກ຺ກມ຺ມາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ອໂຫສີຕິ ປຐມມຄ຺ຄຜລາຘິຄໂມ ອໂຫສີຕິ ວທນ຺ຕິ. ກຸລສຕສຫສ຺ສນ຺ຕິ ອິມິນາ ປຸຣິສານໍ ສຕສຫສ຺ສໍ ທສ຺ເສຕິ. ກສ຺ມີຣຄນ຺ຘາຣາຕິ ກສ຺ມີຣຄນ຺ຘາຣຣຏ຺ຐວາສິໂນ. ກາສາວປຊ຺ໂຊຕາຕິ ຠິກ຺ຂູນໍ ນິວຕ຺ຖປາຣຸຕກາສາວວຕ຺ເຖຫິ ໂອຠາສິຕາ. ອິສິວາຕປຏິວາຕາຕິ ຠິກ຺ຂູນໍ ນິວາສນປາຣຸປນວາເຕນ ເຈວ ຫຕ຺ຖປາທານໍ ສມິຎ຺ຊນປສາຣຓາທິວາເຕນ ຈ ສມນ຺ຕໂຕ ພີຊິຍມານາ ອເຫສຸໍ. ທຸຏ຺ຐນ຺ຕິ ກຸປິຕໍ. ພນ຺ຘນາຕິ ສໍສາຣພນ຺ຘນໂຕ.

ຘມ຺ມຈກ຺ຂຸນ຺ຕິ ເຫຏ຺ຐາມຄ຺ຄຕ຺ຕເຍ ຎາຓໍ. ເກຈິ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ປຐມມຄ຺ຄຎາຓເມວ ເຕ ປຏິລຠິໍສູ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ໂຈເທຕ຺ວາ ເທວທູເຕຫີຕິ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໒໖໓ ອາທໂຍ) ເທວທູຕສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນາວເສນ (ມ. ນິ. ໓.໒໖໑ ອາທໂຍ) ທຫຣກຸມາໂຣ ຊຣາຊິຓ຺ຓສຕ຺ໂຕ ຄິລານສຕ຺ໂຕ ກມ຺ມກາຣຓາ ກມ຺ມກາຣຓິກາ ວາ ມຕສຕ຺ໂຕຕິ ອິເມຫິ ປຎ຺ຈຫິ ເທວທູເຕຫິ ໂຈເທຕ຺ວາ ໂອວທິຕ຺ວາ, ສໍເວຄໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຫຣກຸມາຣາທໂຍ ຫິ ຕຕ຺ຖ ‘‘ເທວທູຕາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ທຫຣກຸມາໂຣ ອຕ຺ຖໂຕ ເອວໍ ວທຕິ ນາມ ‘‘ປສ຺ສຖ ໂຠ ມຍ຺ຫມ຺ປິ ຕຸມ຺ຫາກໍ ວິຍ ຫຕ຺ຖປາທາ ອຕ຺ຖິ, ສເກ ປນມ຺ຫິ ມຸຕ຺ຕກຣີເສ ປລິປນ຺ໂນ, ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມຕາຍ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ນຫາຍິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກມິ, ‘ອຫໍ ກິລິຏ຺ໂຐ, ນຫາເປຖ ມ’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕຸມ຺ປິ ນ ສກ຺ໂກມິ, ຊາຕິໂຕມ຺ຫິ ອປຣິມຸຕ຺ຕຕາຍ ເອທິໂສ ຊາໂຕ, ນ ໂຂ ປນາຫເມວ, ຕຸມ຺ເຫປິ ຊາຕິໂຕ ອປຣິມຸຕ຺ຕາວ. ຍເຖວ ຫິ ມຍ຺ຫໍ, ເອວໍ ຕຸມ຺ຫາກມ຺ປິ ຊາຕິ ອາຄມິສ຺ສຕິ, ອິຕິ ຕສ຺ສາ ປຸເຣ ອາຄມນາວ ກລ຺ຍາຓໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ. ເຕເນສ ເທວທູໂຕ ນາມ ຊາໂຕ.

ຊຣາຊິຓ຺ຓສຕ຺ໂຕປິ ອຕ຺ຖໂຕ ເອວໍ ວທຕິ ນາມ ‘‘ປສ຺ສຖ ໂຠ ອຫມ຺ປິ ຕຸມ຺ເຫ ວິຍ ຕຣຸໂຓ ອໂຫສິໍ ອູຣຸພລພາຫຸພລຊວສມ຺ປນ຺ໂນ, ຕສ຺ສ ເມ ຕາ ພລຊວສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ອນ຺ຕຣຫິຕາ, ຫຕ຺ຖປາທາ ຫຕ຺ຖປາທກິຈ຺ຈຎ຺ຈ ນ ກໂຣນ຺ຕິ, ຊຣາຍມ຺ຫິ ອປຣິມຸຕ຺ຕຕາຍ ເອທິໂສ ຊາໂຕ, ນ ໂຂ ປນາຫເມວ, ຕຸມ຺ເຫປິ ຊຣາຍ ອປຣິມຸຕ຺ຕາວ. ຍເຖວ ຫິ ມຍ຺ຫໍ, ເອວໍ ຕຸມ຺ຫາກມ຺ປິ ຊຣາ ອາຄມິສ຺ສຕິ, ອິຕິ ຕສ຺ສາ ປຸເຣ ອາຄມນາວ ກລ຺ຍາຓໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ. ເຕເນສ ເທວທູໂຕ ນາມ ຊາໂຕ.

ຄິລານສຕ຺ໂຕປິ ອຕ຺ຖໂຕ ເອວໍ ວທຕິ ນາມ ‘‘ປສ຺ສຖ ໂຠ ອຫມ຺ປິ ຕຸມ຺ເຫ ວິຍ ນິໂຣໂຄ ອໂຫສິໍ, ໂສມ຺ຫິ ເອຕຣຫິ ພ຺ຍາຘິນາ ອຠິຫໂຕ ສເກ ມຸຕ຺ຕກຣີເສ ປລິປນ຺ໂນ, ອຸຏ຺ຐາຕຸມ຺ປິ ນ ສກ຺ໂກມິ, ວິຊ຺ຊມານາປິ ເມ ຫຕ຺ຖປາທາ ຫຕ຺ຖປາທກິຈ຺ຈໍ ນ ກໂຣນ຺ຕິ, ພ຺ຍາຘິໂຕມ຺ຫິ ອປຣິມຸຕ຺ຕຕາຍ ເອທິໂສ ຊາໂຕ, ນ ໂຂ ປນາຫເມວ, ຕຸມ຺ເຫປິ ພ຺ຍາຘິໂຕ ອປຣິມຸຕ຺ຕາວ. ຍເຖວ ຫິ ມຍ຺ຫໍ, ເອວໍ ຕຸມ຺ຫາກມ຺ປິ ພ຺ຍາຘິ ອາຄມິສ຺ສຕິ, ອິຕິ ຕສ຺ສ ປຸເຣ ອາຄມນາວ ກລ຺ຍາຓໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ. ເຕເນສ ເທວທູໂຕ ນາມ ຊາໂຕ.

ກມ຺ມກາຣຓາ ກມ຺ມກາຣຓິກາ ວາ ຈຕຸຕ຺ໂຖ ເທວທູໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕຕ຺ຖ ກມ຺ມກາຣຓປກ຺ເຂ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສ ຕາວ ກມ຺ມກາຣຓາ ອຕ຺ຖໂຕ ເອວໍ ວທນ຺ຕິ ນາມ ‘‘ມຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕມານາ ນ ຣຸກ຺ເຂ ວາ ປາສາເຓ ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕາມ, ຕຸມ຺ຫາທິສານໍ ສຣີເຣ ນິພ຺ພຕ຺ຕາມ, ອິຕິ ອມ຺ຫາກໍ ປຸເຣ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໂຕວ ກລ຺ຍາຓໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ. ເຕເນຕາ ເທວທູຕາ ນາມ ຊາຕາ. ກມ຺ມກາຣຓິກາປິ ອຕ຺ຖໂຕ ເອວໍ ວທນ຺ຕິ ນາມ ‘‘ມຍໍ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສ ກມ຺ມກາຣຓາ ກໂຣນ຺ຕາ ນ ຣຸກ຺ຂາທີສຸ ກໂຣມ, ຕຸມ຺ຫາທິເສສຸ ສຕ຺ເຕສຸເຍວ ກໂຣມ, ອິຕິ ອມ຺ຫາກໍ ຕຸມ຺ເຫສຸ ປຸເຣ ກມ຺ມກາຣຓາກາຣຓໂຕວ ກລ຺ຍາຓໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ. ເຕເນເຕປິ ເທວທູຕາ ນາມ ຊາຕາ.

ມຕກສຕ຺ໂຕປິ ອຕ຺ຖໂຕ ເອວໍ ວທຕິ ນາມ ‘‘ປສ຺ສຖ ໂຠ ມໍ ອາມກສຸສາເນ ຉຑ຺ຑິຕໍ ອຸທ຺ຘຸມາຕກາທິຠາວໍ ປຕ຺ຕໍ, ມຣຓໂຕມ຺ຫິ ອປຣິມຸຕ຺ຕຕາຍ ເອທິໂສ ຊາໂຕ, ນ ໂຂ ປນາຫເມວ, ຕຸມ຺ເຫປິ ມຣຓໂຕ ອປຣິມຸຕ຺ຕາວ. ຍເຖວ ຫິ ມຍ຺ຫໍ, ເອວໍ ຕຸມ຺ຫາກມ຺ປິ ມຣຓໍ ອາຄມິສ຺ສຕິ, ອິຕິ ຕສ຺ສ ປຸເຣ ອາຄມນາວ ກລ຺ຍາຓໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ. ເຕເນສ ເທວທູໂຕ ນາມ ຊາໂຕ. ຕສ຺ມາ ທຫຣກຸມາຣາທໂຍ ເອຕ຺ຖ ‘‘ເທວທູຕາ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອນມຕຄ຺ຄິຍນ຺ຕິ ອນມຕຄ຺ຄສໍຍຸຕ຺ຕໍ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໒໔). ຘມ຺ມາມຕໍ ປາເຍສີຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມາມຕໍ ປານໍ ປຏິລາຠກຣຓວເສນ ປາເຍສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມຘິການີຕິ ສຫາຘິການິ. ສຫຕ຺ໂຖ ເຫຕ຺ຖ ສໍສທ຺ໂທ. ອິສີຕິ ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທໂຍ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ເຘ ເອສິ ຄເວສິ ປຣິເຍສີຕິ ອິສີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຎ຺ຈ ຣຏ຺ຐານີຕິ ປຎ຺ຈວິຘຈີນຣຏ຺ຐານິ. ຫິມວນ຺ຕໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ຍກ຺ຂເສນໍ ປສາທຍີຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ເຕນ ຈ ສມເຍນາຕິ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ເຕສໍ ຄມນໂຕ ປຸພ຺ພຠາຄກາເລ. ລທ຺ຘໍ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ເວສ຺ສວຓສນ຺ຕິກາ ລທ຺ຘໍ ຠວິສ຺ສຕິ. ເວຄສາຕິ ເວເຄນ. ສມນ຺ຕໂຕ ອາຣກ຺ຂໍ ຐເປສີຕິ ‘‘ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມາ ປວິສນ຺ຕູ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐານວເສນ ສມນ຺ຕາ ອາຣກ຺ຂໍ ຐເປສິ. ອຑ຺ຒຸຑ຺ຒານິ ສຫສ຺ສານີຕິ ອຑ຺ເຒນ ຈຕຸຕ຺ຖານິ ອຑ຺ຒຸຑ຺ຒານິ, ອຕິເຣກປຎ຺ຈສຕານິ ຕີຓິ ສຫສ຺ສານີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ທິຍຑ຺ຒສຫສ຺ສນ຺ຕິ ອຑ຺ເຒນ ທຸຕິຍໍ ທິຍຑ຺ຒໍ, ອຕິເຣກປຎ຺ຈສຕໍ ເອກໍ ສຫສ຺ສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສຓຸຕ຺ຕຣາຕິ ໂສໂຓ ຈ ອຸຕ຺ຕໂຣ ຈ ໂສຓຸຕ຺ຕຣາ. ນິທ຺ຘເມຕ຺ວານາຕິ ປລາເປຕ຺ວານ. ອເທສິສຸນ຺ຕິ ອເທສຍຸໍ.

ອຊ຺ຌິຏ຺ໂຐຕິ ອາຓຕ຺ໂຕ. ປຸນ ທານີຕິ ເອຕ຺ຖ ທານີຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ, ປຸນ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາມ ວາ ນ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຣາຊຄຫນຄຣປຣິວຕ຺ຕເກນາຕິ ຣາຊຄຫນຄຣໍ ປຣິວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຕໂຕ ພຫິ ຕໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ຄຕມຄ຺ເຄນ ຄມເນນ ວາ. ອິທານິ ເຖຣມາຕຸຍາ ເວຏິສນຄເຣ ນິວາສກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ຕສ຺ສ ນຄຣສ຺ສ ຕສ຺ສາ ຊາຕິຠູມິຠາວໍ ເຖຣສ຺ສ ຈ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອໂສໂກ ກິຣ ກຸມາຣກາເລ’’ຕິອາທິມາຫ.

ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອນຸປຸພ຺ພິກຖາ – ປຸພ຺ເພ ກິຣ ໂມຣິຍວໍເສ ຊາຕສ຺ສ ຈນ຺ທຄຸຕ຺ຕສ຺ສ ນາມ ຣຎ຺ໂຎ ປຸຕ຺ໂຕ ພິນ຺ທຸສາໂຣ ນາມ ກຸມາໂຣ ປິຕຸ ອຈ຺ຈເຍນ ປາຏລິປຸຕ຺ຕມ຺ຫິ ນຄເຣ ຣາຊາ ອໂຫສິ. ຕສ຺ສ ທ຺ເວ ປຸຕ຺ຕາ ສອຸທຣິຍາ ອເຫສຸໍ, ເຕສໍ ເອກູນສຕມຕ຺ຕາ ເວມາຕິກຠາຕໂຣ ອເຫສຸໍ. ຣາຊາ ປນ ເຕສໍ ສພ຺ພເຊຏ຺ຐກສ຺ສ ອໂສກກຸມາຣສ຺ສ ອຸປຣຊ຺ຊຏ຺ຐານຎ຺ຈ ອວນ຺ຕິຣຏ຺ຐຎ຺ຈ ທຕ຺ວາ ອເຖກທິວສໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຏ຺ຐານໍ ອາຄຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ຕາຕ, ອຸປຣາຊ, ຕວ ຣຏ຺ຐໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ອຸຊ຺ເຊນີນຄເຣ ວສາຫີ’’ຕິ ອາຓາເປສິ. ໂສ ປິຕຸ ວຈເນນ ຕໍ ອຸຊ຺ເຊນິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ເວຏິສຄິຣິນຄເຣ ເວຏິສນາມກສ຺ສ ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ຆເຣ ນິວາສໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ຘີຕຣໍ ລກ຺ຂຓສມ຺ປນ຺ນໍ ໂຍພ຺ພນປ຺ປຕ຺ຕໍ ເວຏິສຄິຣິໍ ນາມ ກຸມາຣິໍ ທິສ຺ວາ ຕາຍ ປຏິພທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕ ມາຕາປິຕູນໍ ກຖາເປຕ຺ວາ ຕໍ ເຕຫິ ທິນ຺ນໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ຕາຍ ສທ຺ຘິໍ ສໍວາສໍ ກປ຺ເປສິ. ສາ ເຕນ ສໍວາເສນ ສຎ຺ຊາຕຄພ຺ຠາ ຫຸຕ຺ວາ ຕໂຕ ອຸຊ຺ເຊນິໍ ນີຕາ ມຫິນ຺ທກຸມາຣໍ ຊນຍິ. ຕໂຕ ວສ຺ສທ຺ວເຍ ອຕິກ຺ກນ຺ເຕ ສງ຺ຆມິຕ຺ຕຎ຺ຈ ຘີຕຣໍ ອຸປລຠິຕ຺ວາ ອຸປຣາເຊນ ສທ຺ຘິໍ ຕຕ຺ຖ ວສຕິ. ອຸປຣາຊສ຺ສ ປນ ປິຕາ ພິນ຺ທຸສາໂຣ ມຣຓມຎ຺ເຈ ນິປນ຺ໂນ ປຸຕ຺ຕໍ ອໂສກກຸມາຣໍ ສຣິຕ຺ວາ ຕໍ ປກ຺ໂກສາເປຕຸໍ ອຸຊ຺ເຊນິໍ ມນຸສ຺ເສ ເປເສສິ. ເຕ ຕໂຕ ອຸຊ຺ເຊນິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອໂສກສ຺ສ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈສຸໍ. ເຕສໍ ວຈເນນ ໂສ ປິຕຸ ສນ຺ຕິກໍ ຕຸຣິຕຄມເນນາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ເວຏິສຄິຣິນຄຣມ຺ຫິ ປຸຕ຺ຕທາເຣ ຐເປຕ຺ວາ ປິຕຸ ສນ຺ຕກໍ ປາຏລິປຸຕ຺ຕນຄຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຄຕສມນນ຺ຕຣເມວ ກາລກຕສ຺ສ ປິຕຸໂນ ສຣີຣກິຈ຺ຈໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ຕໂຕ ເອກູນສຕມຕ຺ເຕ ເວມາຕິກຠາຕໂຣ ຈ ຆາຕາເປຕ຺ວາ ວິຫຕກຓ຺ຏໂກ ຫຸຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຉຕ຺ຕໍ ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາ ອຠິເສກໍ ຄຓ຺ຫິ. ຕທາປິ ເຖຣມາຕາ ທາຣເກ ຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕິກໍ ເປເສຕ຺ວາ ສຍໍ ຕຕ຺ເຖວ ເວຏິສຄິຣິນຄເຣ ວສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສາ ຕສ຺ສ ມາຕາ ເຕນ ສມເຍນ ຎາຕິຆເຣ ວສີ’’ຕິ.

ອາໂຣເປສີຕິ ປຏິປາເທສິ. ອມ຺ຫາກໍ ອິຘ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ນິຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ ມາຕຸ ທສ຺ສນສ຺ສ ກຕຠາວໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ອນຸຠວຕຸ ຕາວ ເມ ປິຕຣາ ເປສິຕໍ ອຠິເສກນ຺ຕິອາທີສຸ ອຠິເສກເປສນາທິກຖາ ວິຕ຺ຖາເຣນ ອຸຕ຺ຕຣໂຕ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ຉຓຕ຺ຖນ຺ຕິ ຉຓນິມິຕ຺ຕໍ, ຉຓເຫຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ, ສຍໍ ຉຓກີຬໍ ອກາຕຸກາໂມຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕທາ ກິຣ ເທວານໍປິຍຕິສ຺ໂສ ເຊຏ຺ຐມູລມາສປຸຓ຺ຓມິຍໍ ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ໂຆສາເປຕ຺ວາ ‘‘ສລິລກີຬາຉຓໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ອມຈ຺ເຈ ອາຓາເປຕ຺ວາ ສຍໍ ມິຄວໍ ກີຬິຕຸກາໂມ ມິສ຺ສກປພ຺ພຕໍ ອຄມາສິ. ມິສ຺ສກປພ຺ພຕນ຺ຕິ ປໍສຸປາສາຓມິສ຺ສກຕ຺ຕາ ເອວໍລທ຺ຘນາມໍ ປພ຺ພຕໍ. ທິຏ຺ຐສຈ຺ໂຈຕິ ອນາຄາມິມຄ຺ເຄນ ປຏິວິທ຺ຘສຈ຺ໂຈ, ອນາຄາມິຜລໍ ປຕ຺ໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂສ ກິຣ ເຖເຣນ ອຕ຺ຕໂນ ມາຕຸເທວິຍາ ເທສິຕໍ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ອນາຄາມິຜລໍ ສຈ຺ຉາກາສິ, ໂສ ຈ ເຖຣສ຺ສ ຠາຄິເນຍ຺ໂຍຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຖາ ຫິ ເຖຣສ຺ສ ມາຕຸເທວິຍາ ຠຄິນີ ຕສ຺ສາ ຘີຕາ, ຕສ຺ສາ ອຍໍ ປຸຕ຺ໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ມຫາວໍເສ –

‘‘ເທວິຍາ ຠຄິນີ ຘີຕຸ, ປຸຕ຺ໂຕ ຠຓ຺ຑຸກນາມໂກ;

ເຖເຣນ ເທວິຍາ ຘມ຺ມໍ, ສຸຕ຺ວາ ເທສິຕເມວ ຕຸ;

ອນາຄາມິຜລໍ ປຕ຺ວາ, ວສິ ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ’’ຕິ.

ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ຈ ຕຸມ຺ເຫ ພ຺ຍາກຕາຕິ ໂພຘິມູເລ ເອວ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸນາ ໂລກໍ ໂວໂລເກຕ຺ວາ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປໍ ທິສ຺ວາ ອນາຄເຕ ຕສ຺ສ ທີປສ຺ສ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທິຏ຺ເຐນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ‘‘ອນາຄເຕ ມຫິນ຺ໂທ ນາມ ຠິກ຺ຂຸ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປໍ ປສາເທສ຺ສຕີ’’ຕິ ຕຸມ຺ເຫ ພ຺ຍາກຕາ. ຕຕ຺ຖ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປນ຺ຕິ ທີປວາສິໂນ ວຸຕ຺ຕາ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍປໂຣປຣິຍຕ຺ຕຎາຓໍ ອາສຍານຸສຍຎາຓຎ຺ຈ ‘‘ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂູ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຕນ ປນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍປໂຣປຣາທິໍ ວິນາ ອຎ຺ຎໍ ນ ສກ຺ກາ ທຏ຺ຐຸນ຺ຕິ ‘‘ໂວໂລເກນ຺ໂຕ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ໂວໂລເກຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕມຕ຺ຖນ຺ຕິ ‘‘ອນາຄເຕ ມຫິນ຺ໂທ ນາມ ຠິກ຺ຂຸ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປໍ ປສາເທສ຺ສຕີ’’ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ.

ເວຏິສຄິຣິມ຺ຫິ ຣາຊຄເຫຕິ ເທວິຍາ ກຕວິຫາເຣ. ກາໂລວ ຄມນສ຺ສ, ຄຈ຺ຉາມ ທີປມຸຕ຺ຕມນ຺ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອິທຎ຺ຈ ເຕສໍ ປຣິວິຕກ຺ກນິທສ຺ສນໍ. ປຬິນາຕິ ອາກາສໍ ປກ຺ຂນ຺ທິໍສຸ. ອມ຺ພເຣຕິ ອາກາເສ. ເອວມາກາສໍ ປກ຺ຂນ຺ທິຕ຺ວາ ກິໍ ເຕ ອກໍສູຕິ ເຈຕິຍປພ຺ພເຕ ນິປຕິໍສູຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ເອວມຸປ຺ປຕິຕາ ເຖຣາ, ນິປຕິໍສຸ ນຄຸຕ຺ຕເມ’’ຕິ. ອິທານິ ຕສ຺ສ ປພ຺ພຕສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐິຕຏ຺ຐານໍ ເຖຣານຎ຺ຈ ຕຕ຺ຖ ນິປຕິຕຏ຺ຐານໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຸຣໂຕ ປຸຣເສຏ຺ຐສ຺ສາ’’ຕິອາທິຄາຖມາຫ. ປຸຣໂຕຕິ ປາຈີນທິສາຠາເຄ. ປຸຣເສຏ຺ຐສ຺ສາຕິ ອນຸຣາຘປຸຣສງ຺ຂາຕສ຺ສ ປຸຣວຣສ຺ສ. ເມຆສນ຺ນິເຠຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ນີລວຓ຺ຓຕ຺ຕາ ນີລມຫາເມຆສທິເສ. ສີລກູຏມ຺ຫີຕິ ເອວໍນາມເກ ປພ຺ພຕກູເຏ. ຫໍສາວ ນຄມຸທ຺ຘນີຕິ ປພ຺ພຕມຸທ຺ຘນິ ຫໍສາ ວິຍ.

ຕຕ຺ຖ ປນ ປຕິຏ຺ຐຫນ຺ໂຕ ກທາ ປຕິຏ຺ຐຫີຕິ ອາຫ ‘‘ເອວໍ ອິຏ຺ຏິຍາທີຫິ ສທ຺ຘິ’’ນ຺ຕິອາທິ. ປຣິນິພ຺ພານໂຕຕິ ປຣິນິພ຺ພານວສ຺ສໂຕ ຕໍ ອວຘິຠູຕໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ຕໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ວສ຺ສສຕານໍ ອຸປຣິ ຉຕ຺ຕິໍສຕິເມ ວສ຺ເສຕິ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ກຖໍ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ອຊາຕສຕ຺ຕຸສ຺ສ ຫີ’’ຕິອາທິ. ຕສ຺ມິໍເຍວ ວສ຺ເສຕິ ເອຕ຺ຖ ຍສ຺ມິໍ ສໍວຈ຺ຉເຣ ຍສ຺ມິຎ຺ຈ ທິວເສ ຠຄວາ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ, ຕສ຺ມິໍ ສໍວຈ຺ຉເຣ ຕສ຺ມິໍເຍວ ຈ ທິວເສ ວິຊຍກຸມາໂຣ ອິມໍ ທີປມາຄໂຕຕິ ວທນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ລງ຺ກາຍໍ ວິຊຍສນາມໂກ ກຸມາໂຣ,

ໂອຕິຓ຺ໂຓ ຖິຣມຕິ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີເປ;

ສາລານໍ ຍມກຄຸຓານມນ຺ຕຣສ຺ມິໍ,

ນິພ຺ພາຕຸໍ ສຍິຕທິເນ ຕຖາຄຕສ຺ສາ’’ຕິ.

ສີຫກຸມາຣສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ກາລິງ຺ຄຣາຊຘີຕຸ ກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ສີຫສ຺ສ ຊາໂຕ ກຸມາໂຣ ສີຫກຸມາໂຣຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ, ປຸພ຺ເພ ອມນຸສ຺ສາວາສຕ຺ຕາ ອາຫ ‘‘ມນຸສ຺ສາວາສໍ ອກາສີ’’ຕິ. ຈຸທ຺ທສເມ ວສ຺ເສຕິ ຈຸທ຺ທສເມ ວສ຺ເສ ສມ຺ປຕ຺ເຕ. ອິຘ ວິຊໂຍ ກາລມກາສີຕິ ອິມສ຺ມິໍ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີເປ ວິຊຍຣາຊກຸມາໂຣ ອຏ຺ຐຕິໍສ ວສ຺ສານິ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣຕ຺ວາ ກາລມກາສິ. ຕຖາ ຫິ ອຊາຕສຕ຺ຕຸ ຣາຊາ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສ ວສ຺ສານິ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣສິ, ອຸທຍຠທ຺ໂທ ໂສຬສ ວສ຺ສານິ, ຕສ຺ມາ ອຊາຕສຕ຺ຕຸສ຺ສ ອຏ຺ຐມວສ຺ສໍ ອິຘ ວິຊຍສ຺ສ ປຐມວສ຺ສນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ຕໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ອຊາຕສຕ຺ຕຸສ຺ສ ຈຕຸວີສຕິ ວສ຺ສານິ ອຸທຍຠທ຺ທສ຺ສ ຈຸທ຺ທສ ວສ຺ສານີຕິ ວິຊຍສ຺ສ ອຏ຺ຐຕິໍສ ວສ຺ສານິ ປຣິປູຣິໍສຸ. ຕຖາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ວິຊໂຍ ລງ຺ກມາຄມ຺ມ, ສຕ຺ຖຸ ນິພ຺ພານວາສເຣ;

ອຏ຺ຐຕິໍສ ສມາກາສິ, ຣຊ຺ຊໍ ຍກ຺ຂວິມທ຺ທໂກ’’ຕິ.

‘‘ອຸທຍຠທ຺ທສ຺ສ ປຎ຺ຈທສເມ ວສ຺ເສ ປຓ຺ຑຸວາສຸເທໂວ ນາມ ອິມສ຺ມິໍ ທີເປ ຣຊ຺ຊໍ ປາປຸຓີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸທຍຠທ຺ທສ຺ສ ຈຸທ຺ທສມວສ຺ສສງ຺ຂາຕໍ ເອກໍ ວສ຺ສໍ ອິມສ຺ມິໍ ທີເປ ວິຊຍສ຺ສ ປຓ຺ຑຸວາສຸເທວສ຺ສ ຈ ອນ຺ຕເຣ ສີຫຬໍ ອຣາຊິກໍ ຫຸຕ຺ວາ ຐິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ວສ຺ເສ ວິຊຍຣາຊສ຺ສ ອມຈ຺ຈາ ອຸປຕິສ຺ສໍ ນາມ ອມຈ຺ຈໍ ເຊຏ຺ຐກໍ ກຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ນາເມນ ກເຕ ອຸປຕິສ຺ສຄາເມ ວສນ຺ຕາ ອຣາຊິກໍ ຣຊ຺ຊມນຸສາສິໍສຸ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ຕສ຺ມິໍ ມເຕ ອມຈ຺ຈາ ເຕ, ເປກ຺ຂນ຺ຕາ ຂຕ຺ຕິຍາຄມໍ;

ອຸປຕິສ຺ສຄາເມ ຐຕ຺ວານ, ຣຏ຺ຐໍ ສມນຸສາສິສຸໍ.

‘‘ມເຕ ວິຊຍຣາຊມ຺ຫິ, ຂຕ຺ຕິຍາຄມນາ ປຸຣາ;

ເອກໍ ວສ຺ສໍ ອຍໍ ລງ຺ກາ-ທີໂປ ອາສິ ອຣາຊິໂກ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖາຕິ ຊມ຺ພຸທີເປ. ອິຘ ປຓ຺ຑຸວາສຸເທໂວ ກາລມກາສີຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສີຫຬທີເປ ປຓ຺ຑຸວາສຸເທໂວ ຕິໍສ ວສ຺ສານິ ຣຊ຺ຊມນຸສາສິຕ຺ວາ ກາລມກາສິ. ຕຖາ ຫິ ອຸທຍຠທ຺ທສ຺ສ ອນນ຺ຕຣໍ ອນຸຣຸທ຺ໂຘ ຈ ມຸຓ຺ໂຑ ຈ ອຏ຺ຐ ວສ຺ສານິ ຣຊ຺ຊມນຸສາສິໍສຸ, ຕທນນ຺ຕຣໍ ນາຄທາສໂກ ຈຕຸວີສຕິ ວສ຺ສານິ, ຕສ຺ມາ ອຸທຍຠທ຺ທສ຺ສ ປຎ຺ຈທສມໂສຬສມວສ຺ເສຫິ ສທ຺ຘິໍ ອນຸຣຸທ຺ຘສ຺ສ ຈ ມຸຓ຺ຑສ຺ສ ຈ ອຏ຺ຐ ວສ຺ສານິ, ນາຄທາສກສ຺ສ ຈ ຈຕຸວີສຕິວສ຺ເສສຸ ວີສຕິ ວສ຺ສານີຕິ ປຓ຺ຑຸວາສຸເທວສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ຕິໍສ ວສ຺ສານິ ປຣິປູຣິໍສຸ. ເຕເນວ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ຕໂຕ ປຓ຺ຑຸວາສຸເທໂວ, ຣຊ຺ຊໍ ຕິໍສ ສມາ ອກາ’’ຕິ;

ຕຕ຺ຖາຕິ ຊມ຺ພຸທີເປ. ສຕ຺ຕຣສເມ ວສ຺ເສຕິ ສຕ຺ຕຣສເມ ວສ຺ເສ ສມ຺ປຕ຺ເຕ. ຕຖາ ຫິ ນາຄທາສກສ຺ສ ອນນ຺ຕຣາ ສຸສຸນາໂຄ ອຏ຺ຐາຣສ ວສ຺ສານິ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣສິ, ຕສ຺ມາ ນາຄທາສກສ຺ສ ຈຕຸວີສຕິວສ຺ເສສຸ ວີສຕິ ວສ຺ສານິ ຐເປຕ຺ວາ ເສເສຫິ ຈຕູຫິ ວສ຺ເສຫິ ສທ຺ຘິໍ ສຸສຸນາຄສ຺ສ ອຏ຺ຐາຣສສຸ ວສ຺ເສສຸ ໂສຬສ ວສ຺ສານີຕິ ອິຘ ອຠຍຣຎ຺ໂຎ ວີສຕິ ວສ຺ສານິ ປຣິປູຣິໍສຸ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ອຠໂຍ ວີສຕິ ວສ຺ສານິ, ລງ຺ກາຣຊ຺ຊມກາຣຍີ’’ຕິ;

ທາມຣິໂກຕິ ຍຸທ຺ຘກາຣໂກ ໂຈໂຣ. ປຓ຺ຑຸກາຠໂຍ ປນ ອຠຍສ຺ສ ຠາຄິເນຍ຺ໂຍ ຣາຊາເຍວ, ນ ໂຈໂຣ, ພລກ຺ກາເຣນ ປນ ຣຊ຺ຊສ຺ສ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ທາມຣິໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຣຊ຺ຊໍ ອຄ຺ຄເຫສີຕິ ເອກເທສສ຺ສ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຠຍສ຺ສ ຫິ ວີສຕິເມ ວສ຺ເສ ນ ຕາວ ສພ຺ພໍ ຣຊ຺ຊມຄ຺ຄເຫສີຕິ. ຕຖາ ຫິ ວີສຕິມວສ຺ສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຠຍສ຺ສ ນວ ຠາຕິເກ ອຕ຺ຕໂນ ມາຕຸເລ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຍຸທ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ ຆາເຕນ຺ຕສ຺ສ ອນຠິສິຕ຺ຕສ຺ເສວ ສຕ຺ຕຣສ ວສ຺ສານິ ອຕິກ຺ກມິໍສຸ, ຕໂຕເຍວ ຈ ຕານິ ຣາຊສຸຎ຺ຎານິ ນາມ ອເຫສຸໍ. ຕຖາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ປຓ຺ຑຸກາຠຍຣຎ຺ໂຎ ຈ, ອຠຍສ຺ສ ຈ ອນ຺ຕເຣ;

ຣາຊສຸຎ຺ຎານິ ວສ຺ສານິ, ອເຫສຸໍ ທສ ສຕ຺ຕ ຈາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖາຕິ ຊມ຺ພຸທີເປ. ປຓ຺ຑຸກສ຺ສາຕິ ປຓ຺ຑຸກາຠຍສ຺ສ. ຠວຕິ ຫິ ເອກເທເສນປິ ໂວຫາໂຣ ‘‘ເທວທຕ຺ໂຕ ທຕ຺ໂຕ’’ຕິ ຍຖາ. ສຕ຺ຕຣສ ວສ຺ສານິ ປຣິປູຣິໍສູຕິ ອນຠິສິຕ຺ຕສ຺ເສວ ປຣິປູຣິໍສຸ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກາຬາໂສກສ຺ສ ໂສຬສມວສ຺ສໍ ຐເປຕ຺ວາ ປນ຺ນຣສ ວສ຺ສານິ ເຫຏ຺ຐາ ສຸສຸນາຄສ຺ສ ສຕ຺ຕຣສມອຏ຺ຐາຣສມວສ຺ສານິ ຈ ທ຺ເວ ຄເຫຕ຺ວາ ສຕ຺ຕຣສ ວສ຺ສານິ ຄຓິຕພ຺ພານິ. ຕານິ ເຫຏ຺ຐາ ເອເກນ ວສ຺ເສນ ສຫ ອຏ຺ຐາຣສ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຕານິ ຣາຊສຸຎ຺ຎານິ ສຕ຺ຕຣສ ວສ຺ສານິ ເຫຏ຺ຐາ ວິຊຍປຓ຺ຑຸວາສຸເທວຣາຊູນມນ຺ຕເຣ ອຣາຊິເກນ ເອເກນ ວສ຺ເສນ ສທ຺ຘິໍ ອຏ຺ຐາຣສ ຣາຊສຸຎ຺ຎວສ຺ສານິ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ.

ຈນ຺ທຄຸຕ຺ຕສ຺ສ ຈຸທ຺ທສເມ ວສ຺ເສ ອິຘ ປຓ຺ຑຸກາຠໂຍ ກາລມກາສີຕິ ຈນ຺ທຄຸຕ຺ຕສ຺ສ ຈຸທ຺ທສເມ ວສ຺ເສ ອິມສ຺ມິໍ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີເປ ປຓ຺ຑຸກາຠໂຍ ນາມ ຣາຊາ ສຕ຺ຕຕິ ວສ຺ສານິ ຣຊ຺ຊມນຸສາສິຕ຺ວາ ກາລມກາສິ. ຕຖາ ຫິ ສຸສຸນາຄສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ກາຬາໂສໂກ ອຏ຺ຐວີສຕິ ວສ຺ສານິ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣສິ. ຕໂຕ ຕສ຺ສ ປຸຕ຺ຕາ ທສ ຠາຕຸກາ ທ຺ເວວີສຕິ ວສ຺ສານິ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣສຸໍ, ເຕສໍ ປຈ຺ຉາ ນວ ນນ຺ທາ ທ຺ເວວີສຕິ, ຈນ຺ທຄຸຕ຺ໂຕ ຈຕຸວີສຕິ ວສ຺ສານິ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣສິ. ຕຕ຺ຖ ກາຬາໂສກສ຺ສ ອຏ຺ຐວີສຕິວສ຺ເສສຸ ປນ຺ນຣສ ວສ຺ສານິ ເຫຏ຺ຐາ ຄຫິຕານີຕິ ຕານິ ຐເປຕ຺ວາ ເສສານິ ເຕຣສ ວສ຺ສານິ, ທສຠາຕຸການໍ ທ຺ເວວີສຕິ, ຕຖາ ນວນນ຺ທານໍ ທ຺ເວວີສຕິ, ຈນ຺ທຄຸຕ຺ຕສ຺ສ ຈຸທ຺ທສມວສ຺ສໍ ຐເປຕ຺ວາ ເຕຣສ ວສ຺ສານີຕິ ປຓ຺ຑຸກາຠຍສ຺ສ ສຕ຺ຕຕິ ວສ຺ສານິ ປຣິປູຣິໍສຸ. ຕຖາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ປຓ຺ຑຸກາຠຍນາມສ຺ສ, ຣຎ຺ໂຎ ວສ຺ສານິ ສຕ຺ຕຕີ’’ຕິ;

ຕຕ຺ຖ ອໂສກຘມ຺ມຣາຊສ຺ສ ສຕ຺ຕຣສເມ ວສ຺ເສ ອິຘ ມຸຏສິວຣາຊາ ກາລມກາສີຕິ ຕສ຺ມິໍ ຊມ຺ພຸທີເປ ອໂສກຘມ຺ມຣາຊສ຺ສ ສຕ຺ຕຣສເມ ວສ຺ເສ ອິຘ ມຸຏສິໂວ ນາມ ຣາຊາ ສຏ຺ຐິ ວສ຺ສານິ ຣຊ຺ຊມນຸສາສິຕ຺ວາ ກາລມກາສິ. ຕຖາ ຫິ ຈນ຺ທຄຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ພິນ຺ທຸສາໂຣ ອຏ຺ຐວີສຕິ ວສ຺ສານິ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣສິ, ຕໂຕ ຕສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ອໂສກຘມ຺ມຣາຊາ ຣຊ຺ຊໍ ປາປຸຓິ, ຕສ຺ມາ ຈນ຺ທຄຸຕ຺ຕສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ເຕສຸ ຈຕຸວີສຕິວສ຺ເສສຸ ເຕຣສ ວສ຺ສານິ ຄຫິຕານີຕິ ຕານິ ຐເປຕ຺ວາ ເສສານິ ເອກາທສ ວສ຺ສານິ, ພິນ຺ທຸສາຣສ຺ສ ອຏ຺ຐວີສຕິ ວສ຺ສານິ, ອໂສກສ຺ສ ອນຠິສິຕ຺ຕສ຺ສ ຈຕ຺ຕາຣິ ວສ຺ສານິ, ອຠິສິຕ຺ຕສ຺ສ ສຕ຺ຕຣສ ວສ຺ສານີຕິ ເອວໍ ສຏ຺ຐິ ວສ຺ສານິ ອິຘ ມຸຏສິວສ຺ສ ປຣິປູຣິໍສຸ. ຕຖາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ມຸຏສິໂວ ສຏ຺ຐິ ວສ຺ສານິ, ລງ຺ກາຣຊ຺ຊມກາຣຍີ’’ຕິ;

ເທວານໍປິຍຕິສ຺ໂສ ຣຊ຺ຊໍ ປາປຸຓີຕິ ອໂສກຘມ຺ມຣາຊສ຺ສ ອຏ຺ຐາຣສເມ ວສ຺ເສ ປາປຸຓິ. ອິທານິ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ຠຄວຕິ ອຊາຕສຕ຺ຕຸອາທີນໍ ວສ຺ສຄຓນາວເສນ ປຣິນິພ຺ພານໂຕ ທ຺ວິນ຺ນໍ ວສ຺ສສຕານໍ ອຸປຣິ ຉຕ຺ຕິໍສຕິ ວສ຺ສານິ ເອກໂຕ ຄເຓຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ຈ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອຊາຕສຕ຺ຕຸສ຺ສ ຈຕຸວີສຕີຕິ ປຣິນິພ຺ພານວສ຺ສສງ຺ຂາຕໍ ອຏ຺ຐມວສ຺ສໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອໂສກສ຺ສ ປຸຕ຺ຕກາ ທສ ຠາຕຸກຣາຊາໂນຕິ ກາຬາໂສກສ຺ສ ປຸຕ຺ຕາ ຠທ຺ທເສໂນ ໂກຣຓ຺ຑວຓ຺ໂຓ ມງ຺ກຸໂຣ ສພ຺ພຎ຺ຊໂຫ ຊາລິໂກ ອຸຠໂກ ສຎ຺ຈໂຍ ໂກຣພ຺ໂຍ ນນ຺ທິວຑ຺ຒໂນ ປຎ຺ຈມໂກຕິ ອິເມ ທສ ຠາຕຸກຣາຊາໂນຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຸຄ຺ຄເສນນນ຺ໂທ ປຓ຺ຑຸກນນ຺ໂທ ປຓ຺ຑຸຄຕິນນ຺ໂທ ຠູຕປາລນນ຺ໂທ ຣຏ຺ຐປາລນນ຺ໂທ ໂຄວິສາຓກນນ຺ໂທ ສວິທ຺ຘກນນ຺ໂທ ເກວຏ຺ຏກນນ຺ໂທ ຘນນນ຺ໂທຕິ ອິເມ ນວ ນນ຺ທາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອເຕນ ຣາຊວໍສານຸສາເຣນາຕິ ເອເຕນ ຊມ຺ພຸທີປວາສິຣາຊູນໍ ວໍສານຸສາເຣນ ເວທິຕພ຺ພເມຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປວາສີນມ຺ປິ ປຸນ ຣາຊູນໍ ວເສນ ເອວໍ ຄຓນາ ເວທິຕພ຺ພາ – ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ປຣິນິພ຺ພານວສ຺ສໍ ອິຘ ວິຊຍສ຺ສ ປຐມໍ ວສ຺ສນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ຕໍ ອປເນຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພານວສ຺ສໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ວິຊຍສ຺ສ ສຕ຺ຕຕິໍສ ວສ຺ສານິ, ຕໂຕ ອຣາຊິກເມກວສ຺ສໍ, ປຓ຺ຑຸວາສຸເທວສ຺ສ ຕິໍສ ວສ຺ສານິ, ອຠຍສ຺ສ ວີສຕິ ວສ຺ສານິ, ປຓ຺ຑຸກາຠຍສ຺ສ ອຠິເສກໂຕ ປຸພ຺ເພ ສຕ຺ຕຣສ ວສ຺ສານິ, ອຠິສິຕ຺ຕສ຺ສ ສຕ຺ຕຕິ ວສ຺ສານິ, ມຸຏສິວສ຺ສ ສຏ຺ຐິ ວສ຺ສານິ, ເທວານໍປິຍຕິສ຺ສສ຺ສ ປຐມໍ ວສ຺ສນ຺ຕິ ເອວໍ ປຣິນິພ຺ພານໂຕ ທ຺ວິນ຺ນໍ ວສ຺ສສຕານໍ ອຸປຣິ ຉຕ຺ຕິໍສ ວສ຺ສານິ ເວທິຕພ຺ພານິ.

ເຊຏ຺ຐມາສສ຺ສ ປຸຓ຺ຓມິຍໍ ເຊຏ຺ຐນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ມູລນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ວາ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເຊຏ຺ຐມູລນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຕສ຺ມິໍ ປນ ນກ຺ຂຕ຺ເຕ ກຕ຺ຕພ຺ພຉຓມ຺ປິ ຕນ຺ນິສ຺ສຍຕ຺ຕາ ຕເມວ ນາມໍ ລຠຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ມິຄວນ຺ຕິ ມິຄານໍ ວານນໂຕ ເຫສນໂຕ ພາຘນໂຕ ມິຄວນ຺ຕິ ລທ຺ຘສມຎ຺ຎໍ ມິຄວໍ. ໂຣຫິຕມິຄຣູປນ຺ຕິ ໂຄກຓ຺ຓມິຄເວສໍ. ຊິຍນ຺ຕິ ຘນຸຊິຍໍ. ອນຸພນ຺ຘນ຺ໂຕຕິ ປທສາ ອນຸຘາວນ຺ໂຕ. ມມໍເຍວ ຣາຊາ ປສ຺ສຕູຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອມ຺ເຫສຸ ພຫູສຸ ທິຏ຺ເຐສຸ ຣາຊາ ອຕິວິຍ ຠາຍິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ກາຣເຓນ ອຕ຺ຕານເມວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມມໍເຍວ ປສ຺ສຕູ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐາສີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ຈິນ຺ເຕສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຈິນ຺ຕນາກາຣໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ທີເປ ຊາໂຕ’’ຕິອາທິ. ເຖໂຣ ຕສ຺ສ ປຣິວິຕກ຺ກໍ ຊານິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສຠາວໍ ກເຖຕ຺ວາ ຕໍ ອສ຺ສາເສຕຸກາໂມ ‘‘ສມຓາ ມຍໍ ມຫາຣາຊາ’’ຕິອາທິມາຫ. ມຫາຣາຊ ມຍໍ ສມຓາ ນາມ, ຕ຺ວໍ ປຣິວິຕກ຺ກໍ ມາ ອກາສີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕເວວ ອນຸກມ຺ປາຍາຕິ ຕວ ອນຸກມ຺ປຕ຺ຖາຍ ເອວ ອາຄຕາ, ນ ວິມຸຂຠາວຕ຺ຖາຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ອິເມ ສມຓາ ນາມາ’’ຕິ ອຊານນ຺ຕສ຺ສ ‘‘ສມຓາ ມຍໍ, ມຫາຣາຊາ’’ຕິ ກສ຺ມາ ເຖໂຣ ອາຫາຕິ ເຈ? ອໂສກຘມ຺ມຣາເຊນ ເປສິຕສາສເນເນວ ປຸພ຺ເພ ຄຫິຕສມຓສຎ຺ຎໍ ສາເຣຕຸໍ ເອວມາຫາຕິ. ອິມມຕ຺ຖໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ເຕນ ຈ ສມເຍນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອທິຏ຺ຐາ ຫຸຕ຺ວາ ສຫາຍກາຕິ ອທິຏ຺ຐສຫາຍກາ, ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອທິສ຺ວາວ ສຫາຍກຠາວໍ ອຸປຄຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຉາຕປພ຺ພຕປາເທຕິ ຉາຕວາຫສ຺ສ ນາມ ປພ຺ພຕສ຺ສ ປາເທ. ຕໍ ກິຣ ປພ຺ພຕໍ ອນຸຣາຘປຸຣາ ປຸພ຺ພທກ຺ຂິຓທິສາຠາເຄ ອຕິເຣກໂຍຊນທ຺ວຍມຕ຺ຖເກ ຕິຏ຺ຐຕິ. ຕມ຺ຫິ ຐາເນ ປຈ຺ຉາ ສທ຺ຘາຕິສ຺ໂສ ນາມ ມຫາຣາຊາ ວິຫາຣໍ ກາຣາເປສິ, ຕໍ ‘‘ຉາຕວິຫາຣ’’ນ຺ຕິ ໂວຫຣິໍສຸ. ‘‘ຣຖຍຏ຺ຐິປ຺ປມາຓາຕິ ອາຍາມໂຕ ຈ ອາວຏ຺ຏໂຕ ຈ ຣຖປໂຕເທນ ສມປ຺ປມາຓາ’’ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຫາວໍເສປິ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ຉາຕປພ຺ພຕປາທມ຺ຫິ, ຕິສ຺ໂສ ຈ ເວຬຸຍຏ຺ຐິໂຍ;

ຊາຕາ ຣຖປໂຕເທນ, ສມານາ ປຣິມາຓໂຕ’’ຕິ.

ຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘‘ຣຖຍຏ຺ຐິປ຺ປມາຓາຕິ ຣຖສ຺ສ ຘຊຍຏ຺ຐິປ຺ປມາຓາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປ຺ປຊ຺ຊິໍສູຕິ ຕສ຺ສ ອຠິເສກສມກາລເມວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິໍສຸ. ເອວມຸຕ຺ຕຣິປິ ວກ຺ຂມານານໍ ອຈ຺ຉຣິຍານໍ ປາຕຸຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຖາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ມຫາວໍເສ –

‘‘ເທວານໍປິຍຕິສ຺ໂສ ໂສ, ຣາຊາສິ ປິຕຸອຈ຺ຈເຍ;

ຕສ຺ສາຠິເສເກນ ສມໍ, ພຫູນຈ຺ຉຣິຍານຫູ’’ຕິ.

ເອກາ ລຕາ ຍຏ຺ຐິ ນາມາຕິ ກຎ຺ຈນລຕາຍ ປຏິມຓ຺ຑິຕຕ຺ຕາ ເອວໍລທ຺ຘນາມາ ເອກາ ຍຏ຺ຐິ ອໂຫສິ. ຕໍ ອລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນລຕາຕິ ຕໍ ຣຊຕວຓ຺ຓໍ ຍຏ຺ຐິໍ ອລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ຈິຕ຺ຕກມ຺ມກຕາ ວິຍ ອຸປ຺ປນ຺ນລຕາ. ຂາຍຕີຕິ ທິສ຺ສຕິ. ກິຎ຺ຊກ຺ຂານີຕິ ເກສຣານິ. ເອຕານິ ຈ ປຸປ຺ຜຍຏ຺ຐິຍໍ ນີລປຸປ຺ຜາທີນິ ສກຸຓຍຏ຺ຐິຍຎ຺ຈ ນານປ຺ປກາຣາ ມິຄປກ຺ຂິໂນ ຕຕ຺ເຖວ ຈິຕ຺ຕກມ຺ມກຕາ ວິຍ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເສຕາ ຣຊຕຍຏ຺ຐີວາຕິ ຣຊຕມຍຍຏ຺ຐິ ວິຍ ເອກາ ຍຏ຺ຐິ ເສຕວຓ຺ຓາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ລຕາຕິ ຕຕ຺ເຖວ ຈິຕ຺ຕກມ຺ມກຕາ ວິຍ ທິສ຺ສມານລຕາ. ນີລາທິ ຍາທິສໍ ປຸປ຺ຜນ຺ຕິ ຍາທິສໍ ໂລເກ ນີລາທິປຸປ຺ຜໍ ອຕ຺ຖິ, ຕາທິສໍ ປຸປ຺ຜຍຏ຺ຐິມ຺ຫິ ຂາຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອເນກວິຫິຕໍ ຣຕນໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊີຕິ ອເນກປ຺ປກາຣໍ ຣຕນໍ ສມຸທ຺ທໂຕ ສຍເມວ ຕີຣໍ ອາຣຸຫິຕ຺ວາ ເວລນ຺ເຕ ອູມິເວຄາຠິຊາຕມຣິຍາທວຏ຺ຏິ ວິຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ, ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕມ຺ພປຓ຺ຓິຍໍ ປນ ອຏ຺ຐ ມຸຕ຺ຕາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິໍສູຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິຍໍ ສມຸທ຺ທໂຕ ສຍເມວ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຊາຕິໂຕ ອຏ຺ຐ ມຸຕ຺ຕາ ສມຸທ຺ທຕີເຣ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຐິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ມຫາວໍເສ –

‘‘ລງ຺ກາທີປມ຺ຫິ ສກເລ, ນິຘໂຍ ຣຕນານິ ຈ;

ອນ຺ໂຕຐິຕານິ ອຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ, ປຖວີຕລມາຣຸຫຸໍ.

‘‘ລງ຺ກາທີປສມີປມ຺ຫິ, ຠິນ຺ນນາວາຄຕານິ ຈ;

ຕຕ຺ຣ ຊາຕານິ ຈ ຖລໍ, ຣຕນານິ ສມາຣຸຫຸໍ.

‘‘ຫຍຄຊາ ຣຖາມລກາ, ວລຍງ຺ຄຸລິເວຐກາ;

ກກຸຘຜລາ ປາກຕິກາ, ອິຈ຺ເຈຕາ ອຏ຺ຐ ຊາຕິໂຕ.

‘‘ມຸຕ຺ຕາ ສມຸທ຺ທາ ອຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ, ຕີເຣ ວຏ຺ຏິ ວິຍ ຐິຕາ;

ເທວານໍປິຍຕິສ຺ສສ຺ສ, ສພ຺ພປຸຎ຺ຎວິຊມ຺ຠິຕ’’ນ຺ຕິ.

ຫຍມຸຕ຺ຕາຕິ ອສ຺ສຣູປສຓ຺ຐານມຸຕ຺ຕາ. ຄຊມຸຕ຺ຕາຕິ ຫຕ຺ຖິຣູປສຓ຺ຐານາ. ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຕໍຕໍສຓ຺ຐານວເສນ ມຸຕ຺ຕາເຠໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອງ຺ຄຸລິເວຐກມຸຕ຺ຕາຕິ ອງ຺ຄຸລີຍກສຓ຺ຐານາ, ມຸທ຺ທິກາສຓ຺ຐານາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກກຸຘຜລມຸຕ຺ຕາຕິ ກກຸຘຣຸກ຺ຂຜລາກາຣາ ພຫູ ອສາມຸທ຺ທິກາ ມຸຕ຺ຕາ. ຣາຊກກຸຘຠຓ຺ຑານີຕິ ຣາຊາຣຫອຸຕ຺ຕມຠຓ຺ຑານິ. ຕານິ ສຣູເປນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຉຕ຺ຕໍ ຈາມຣ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອຎ຺ຎຎ຺ຈ ພຫຸວິຘໍ ປຓ຺ຓາກາຣໍ ປຫິຓີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສງ຺ຂນ຺ຕິ ອຠິເສກາສິຎ຺ຈນກໍ ສາມຸທ຺ທິກໍ ທກ຺ຂິຓາວຏ຺ຏໍ ສງ຺ຂໍ. ອໂນຕຕ຺ໂຕທກເມວ ‘‘ຄງ຺ໂຄທກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຑ຺ຒມານນ຺ຕິ ອລງ຺ກາຣຈຸຓ຺ຓໍ. ‘‘ນຫານຈຸຓ຺ຓ’’ນ຺ຕິ ເກຈິ. ວຏໍສກນ຺ຕິ ກຓ຺ຓປິຬນ຺ຘນວຏໍສກນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ວຏໍສກໍ ກຓ຺ຓຈູຬິກຏ຺ຐາເນ ໂອລມ຺ພກ’’ນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ຠິງ຺ຄາຣນ຺ຕິ ສຸວຓ຺ຓມຍໍ ມຫາຠິງ຺ຄາຣໍ. ‘‘ມກຣມຸຂສຓ຺ຐານາ ພລິກມ຺ມາທິກຣຓຕ຺ຖໍ ກຕາ ຠາຊນວິກຕີ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ນນ຺ທິຍາວຏ຺ຏນ຺ຕິ ກາກປທສຓ຺ຐານາ ມງ຺ຄລຕ຺ຖໍ ກຕາ ສຸວຓ຺ຓຠາຊນວິກຕິ. ກຎ຺ຎນ຺ຕິ ຂຕ຺ຕິຍກຸມາຣິໍ. ອໂຘວິມໍ ທຸສ຺ສຍຸຄນ຺ຕິ ກິລິຏ຺ເຐ ຊາເຕ ອຄ຺ຄິມ຺ຫິ ປກ຺ຂິຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ປຣິສຸທ຺ຘຠາວມຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ອໂຘວິມໍ ທຸສ຺ສຍຸຄໍ. ຫຕ຺ຖປຸຎ຺ຉນນ຺ຕິ ປີຕວຓ຺ຓໍ ມຫຄ຺ຆໍ ຫຕ຺ຖປຸຎ຺ຉນປຏໍ. ຫຣິຈນ຺ທນນ຺ຕິ ຫຣິວຓ຺ຓຈນ຺ທນໍ, ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓຈນ຺ທນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂລຫິຕຈນ຺ທນໍ ວາ, ໂຄສິຕຈນ຺ທນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ກິຣ ອຸທ຺ຘເນ ກຸຖິຕເຕລມ຺ຫິ ປກ຺ຂິຕ຺ຕມຕ຺ຕໍ ສກລມ຺ປິ ເຕລໍ ອຄ຺ຄິຎ຺ຈ ນິພ຺ພາປນສມຕ຺ຖໍ ຈນ຺ທນໍ. ເຕເນວ ‘‘ໂຄສິຕຈນ຺ທນ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂຄສທ຺ເທນ ຫິ ຊລໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ວິຍ ສິຕໍ ຈນ຺ທນໍ ໂຄສິຕຈນ຺ທນໍ. ນາຄຠວນສມ຺ຠວໍ ອຣຸຓວຓ຺ຓມຕ຺ຕິກໍ. ຫຣີຕກໍ ອາມລກນ຺ຕິ ອຄທຫຣີຕກໍ ອຄທາມລກໍ. ຕໍ ຂິປ຺ປເມວ ສຣີຣມລໂສຘນາທິກຣຓສມຕ຺ຖໍ ໂຫຕິ.

ອຸຓ຺ຫີສນ຺ຕິ ອຸຓ຺ຫີສປຏ຺ຏໍ. ເວຐນນ຺ຕິ ສີສເວຐນໍ. ສາຣປາມງ຺ຄນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕມໍ ຣຕນປາມງ຺ຄສຸຕ຺ຕໍ. ວຕ຺ຖໂກຏິກນ຺ຕິ ວຕ຺ຖຍຸຄເມວ. ນາຄມາຫຏນ຺ຕິ ນາເຄຫິ ອາຫຏໍ. ມ-ກາໂຣ ປທສນ຺ຘິກໂຣ. ອມໂຕສຘນ຺ຕິ ເອວໍນາມິກາ ຄຸຬິກຊາຕິ, ອມຕສທິສກິຈ຺ຈຕ຺ຕາ ເອວໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕໍ ກິຣ ປຣິປນ຺ຖໍ ວິຘເມຕ຺ວາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສາເຘນ຺ເຕຫິ ອຄໂທສຘສມ຺ຠາເຣຫິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ກຕໍ ຄຸຬິກໍ. ຕໍ ປນ ຣາຊູນໍ ມຸຂໂສຘນນຫານປຣິໂຍສາເນ ມຫຕາ ປຣິຫາເຣນ ອຸປເນນ຺ຕິ. ເຕນ ເຕ ອງ຺ຄຣາຄໍ ນາມ ກໂຣນ຺ຕິ, ກໂຣນ຺ຕາ ຈ ຍຖາຣຫໍ ທ຺ວີຫິ ຕີຫິ ອຄໂທສຘຣງ຺ຄຕິລກາຫິ ນລາຏກອໍສກູຏອຸຣມຊ຺ຌສງ຺ຂາຕໍ ອງ຺ຄໍ ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອງ຺ຄຣາຄໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສາ ປນ ຄຸຬິກາ ອຫິວິຈ຺ຉິກາທີນມ຺ປິ ວິສໍ ຫນຕິ, ເຕນປິ ຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ອມໂຕສຘ’’ນ຺ຕິ.

ອຫໍ ພຸທ຺ຘຎ຺ຈາຕິອາທີສຸ ສພ຺ພຘມ຺ເມ ຍາຖາວໂຕ ອພຸຊ຺ຌິ ປຏິພຸຊ຺ຌີຕິ ພຸທ຺ໂຘຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຕໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘຎ຺ຈ, ອຘິຄຕມຄ຺ເຄ ສຈ຺ຉິກຕນິໂຣເຘ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊມາເນ ຈ ອປາເຍສຸ ອປຕມາເນ ຘາເຣຕີຕິ ຘມ຺ໂມຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຕໍ ປຣິຍຕ຺ຕິຍາ ສທ຺ຘິໍ ນວ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມຎ຺ຈ, ທິຏ຺ຐິສີລສາມຎ຺ເຎນ ສໍຫຕຕ຺ຕາ ສງ຺ໂຆຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຕໍ ອຣິຍສາວກສງ຺ຆຎ຺ຈ ອຫໍ ສຣຓໍ ຄໂຕ ປຣາຍຓນ຺ຕິ ອຸປຄໂຕ, ຠຊິໍ ເສວິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ຫິໍສຕິ ຕປ຺ປສາທຕຄ຺ຄຣຸກຕາຫິ ວິຫຕກິເລເສນ ຕປ຺ປຣາຍຓຕາກາຣປ຺ປວຕ຺ເຕນ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທນ ສຣຓຄຕານໍ ເຕເນວ ສຣຓຄມເນນ ຠຍໍ ສນ຺ຕາສໍ ທຸກ຺ຂໍ ທຸຄ຺ຄຕິໍ ປຣິກິເລສໍ ຫນຕິ ວິນາເສຕີຕິ ສຣຓໍ, ຣຕນຕ຺ຕຍສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອປິຈ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຫິເຕ ປວຕ຺ຕເນນ ອຫິຕາ ຈ ນິວຕ຺ຕເນນ ສຕ຺ຕານໍ ຠຍໍ ຫິໍສຕີຕິ ສຣຓນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຘມ຺ໂມປິ ຠວກນ຺ຕາຣາ ອຸຕ຺ຕາຣເຓນ ອສ຺ສາສທາເນນ ຈ ສຕ຺ຕານໍ ຠຍໍ ຫິໍສຕີຕິ ສຣຓນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສງ຺ໂຆປິ ອປ຺ປການມ຺ປິ ກາຣານໍ ວິປຸລຜລປຏິລາຠກຣເຓນ ສຕ຺ຕານໍ ຠຍໍ ຫິໍສຕີຕິ ສຣຓນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິມິນາ ອຕ຺ເຖນ ສຣຓຠູຕໍ ຣຕນຕ຺ຕຍໍ ເຕເນວ ກາຣເຓນ ສຣຓນ຺ຕິ ຄໂຕ ອວຄໂຕ, ຊານິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປາສກຕ຺ຕໍ ເທເສສິນ຺ຕິ ຣຕນຕ຺ຕຍໍ ອຸປາສຕີຕິ ອຸປາສໂກຕິ ເອວໍ ທສ຺ສິຕໍ ອຸປາສກຠາວໍ ມຍິ ອຠິນິວິຏ຺ຐໍ ວາຈາຍ ປກາເສສິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ‘‘ອຸປາສໂກຫໍ ອຊ຺ຊຕຄ຺ເຄ ປາຓຸເປຕໍ ສຣຓໍ ຄໂຕ’’ຕິ ເອວໍ ອຸປາສກຕ຺ຕໍ ປຏິເວເທສິນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສກ຺ຍປຸຕ຺ຕສ຺ສ ສາສເນຕິ ສກ຺ຍສ຺ສ ສຸທ຺ໂຘທນສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ໂສ ຠຄວາ ສກ຺ຍປຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ສ ສກ຺ຍປຸຕ຺ຕສ຺ສ ສາສເນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສທ຺ຘາຕິ ສທ຺ຘາຍ, ‘‘ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ຍກາຣໂລໂປ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຸເປຫີຕິ ອຸປຄຈ຺ຉ.

ອໂສກຣຎ຺ຎາ ເປສິເຕນ ອຠິເສເກນາຕິ ອໂສກຣຎ຺ຎາ ເປສິເຕນ ອຠິເສກຸປກຣເຓນ. ຍທາ ຫິ ເທວານໍປິຍຕິສ຺ໂສ ມຫາຣາຊາ ອຕ຺ຕໂນ ສຫາຍສ຺ສ ຘມ຺ມາໂສກຣຎ຺ໂຎ ອິໂຕ ເວຬຸຍຏ຺ຐິຍາທໂຍ ມຫາຣເຫ ປຓ຺ຓາກາເຣ ເປເສສິ. ຕທາ ໂສປິ ເຕ ທິສ຺ວາ ປສີທິຕ຺ວາ ອຕິວິຍ ຕຸຏ຺ໂຐ ‘‘ອິເມຫິ ອຕິເຣກຕຣໍ ກິໍ ນາມ ມຫຄ຺ຆໍ ປຏິປຓ຺ຓາກາຣໍ ສຫາຍສ຺ສ ເມ ເປເສສ຺ສາມີ’’ຕິ ອມຈ຺ເຈຫິ ສທ຺ຘິໍ ມນ຺ເຕຕ຺ວາ ລງ຺ກາທີເປ ອຠິເສກປຣິຫາຣໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ນ ຕຕ຺ຖ ອີທິໂສ ອຠິເສກປຣິຫາໂຣ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ສາຘຸ ວຕ ເມ ສຫາຍສ຺ສ ອຠິເສກປຣິຫາຣໍ ເປເສສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສາມຸທ຺ທິກສງ຺ຂາທີນິ ຕີຓິ ສງ຺ຂານິ ຈ ຄງ຺ໂຄທກຎ຺ຈ ອຣຸຓວຓ຺ຓມຕ຺ຕິກຎ຺ຈ ອຏ຺ຐຏ຺ຐ ຂຕ຺ຕິຍພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິກຎ຺ຎາໂຍ ຈ ສຸວຓ຺ຓຣຊຕໂລຫມຕ຺ຕິກາມຍຆເຏ ຈ ອຏ຺ຐຫິ ເສຏ຺ຐິກຸເລຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຏ຺ຐ ອມຈ຺ຈກຸລານິ ຈາຕິ ເອວໍ ສພ຺ພຏ຺ຐກໍ ນາມ ອິຘ ເປເສສິ ‘‘ອິເມຫິ ເມ ສຫາຍສ຺ສ ປຸນ ອຠິເສກໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ, ອຎ຺ຎຎ຺ຈ ອຠິເສກຕ຺ຖາຍ ພຫຸໍ ປຓ຺ຓາກາຣໍ ເປເສສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອໂສກຣຎ຺ຎາ ເປສິເຕນ ອຠິເສເກນາ’’ຕິ. ເອໂກ ມາໂສ ອຠິສິຕ຺ຕສ຺ສ ອສ຺ສາຕິ ເອກມາສາຠິສິຕ຺ໂຕ. ກຖໍ ປນ ຕສ຺ສ ຕທາ ເອກມາສາຠິສິຕ຺ຕຕາ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວິສາຂປຸຓ຺ຓມາຍໍ ຫິສ຺ສ ອຠິເສກມກໍສູ’’ຕິ, ປຸພ຺ເພ ກຕາຠິເສກສ຺ສປິ ອໂສກຣຎ຺ຎາ ເປສິເຕນ ອນຄ຺ເຆນ ປຣິຫາເຣນ ວິສາຂປຸຓ຺ຓມາຍໍ ປຸນ ອຠິເສກມກໍສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ມຫາວໍເສ –

‘‘ເຕ ມິຄສິຣມາສສ຺ສ, ອາທິຈນ຺ໂທທຍໍ ທິເນ;

ອຠິສິຕ຺ຕຎ຺ຈ ລງ຺ກິນ຺ທໍ, ອມຈ຺ຈາ ສາມິຠຕ຺ຕິໂນ.

‘‘ຘມ຺ມາໂສກສ຺ສ ວຈນໍ, ສຸຕ຺ວາ ສາມິຫິເຕ ຣຕາ;

ປຸນາປິ ອຠິເສຈິໍສຸ, ລງ຺ກາຫິຕສຸເຂ ຣຕ’’ນ຺ຕິ.

ທີປວໍເສປິ ເຈຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ວິສາຂມາເສ ທ຺ວາທສິຍໍ, ຊມ຺ພຸທີປາ ອິຘາຄຕາ;

ອຠິເສກໍ ສປຣິວາຣໍ, ອໂສກຘມ຺ເມນ ເປສິຕໍ.

‘‘ທຸຕິຍໍ ອຠິສິຎ຺ຈິຕ຺ຖ, ຣາຊານໍ ເທວານໍປິຍໍ;

ອຠິສິຕ຺ໂຕ ທຸຕິຍາຠິເສເກນ, ວິສາຂມາເສ ອຸໂປສເຖ.

‘‘ຕໂຕ ມາເສ ອຕິກ຺ກມ຺ມ, ເຊຏ຺ຐມາເສ ອຸໂປສເຖ;

ມຫິນ຺ໂທ ສຕ຺ຕໂມ ຫຸຕ຺ວາ, ຊມ຺ພຸທີປາ ອິຘາຄໂຕ’’ຕິ.

ຕທາ ປນ ຕສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ວິສາຂປຸຓ຺ຓມາຍ ອຠິເສກສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ຕໂຕ ປຠຸຕິ ຍາວຊ຺ຊຕນາ ວິສາຂປຸຓ຺ຓມາຍເມວ ອຠິເສກກຣຓມາຈິຓ຺ຓໍ. ອຠິເສກວິຘານຎ຺ເຈຕ຺ຖ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພໍ – ອຠິເສກມງ຺ຄລຕ຺ຖໍ ອລງ຺ກຕປ຺ປຏິຍຕ຺ຕສ຺ສ ມຓ຺ຑປສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ກຕສ຺ສ ອຸທຸມ຺ພຣສາຂມຓ຺ຑປສ຺ສ ມຊ຺ເຌ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິເຕ ອຸທຸມ຺ພຣຠທ຺ທປີຐມ຺ຫິ ອຠິເສກາຣຫໍ ອຠິຊຈ຺ຈໍ ຂຕ຺ຕິຍໍ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ປຐມໍ ຕາວ ມງ຺ຄລາຠຣຓຠູສິຕາ ຊາຕິສມ຺ປນ຺ນາ ຂຕ຺ຕິຍກຎ຺ຎາ ຄງ຺ໂຄທກປຸຓ຺ຓໍ ສາມຸທ຺ທິກໍ ທກ຺ຂິຓາວຏ຺ຏສງ຺ຂໍ ອຸໂຠຫິ ຫຕ຺ເຖຫິ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສີໂສປຣິ ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາ ເຕນ ຕສ຺ສ ມຸທ຺ຘນິ ອຠິເສໂກທກໍ ອຠິສິຎ຺ຈຕິ, ເອວຎ຺ຈ ວເທຕິ ‘‘ເທວ, ຕໍ ສພ຺ເພປິ ຂຕ຺ຕິຍຄຓາ ອຕ຺ຕານມາຣກ຺ຂຓຕ຺ຖໍ ອິມິນາ ອຠິເສເກນ ອຠິເສກິກໍ ມຫາຣາຊໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕ຺ວໍ ຣາຊຘມ຺ເມສຸ ຐິໂຕ ຘມ຺ເມນ ສເມນ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣຫິ, ເອເຕສຸ ຂຕ຺ຕິຍຄເຓສຸ ຕ຺ວໍ ປຸຕ຺ຕສິເນຫານຸກມ຺ປາຍ ສຫິຕຈິຕ຺ໂຕ ຫິຕສມເມຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ຈ ຠວ, ຣກ຺ຂາວຣຓຄຸຕ຺ຕິຍາ ເຕສໍ ຣກ຺ຂິໂຕ ຈ ຠວາຫີ’’ຕິ.

ຕໂຕ ປຸນ ປຸໂຣຫິໂຕປິ ປຸໂຣຫິຈ຺ຈຏ຺ຐານານຸຣູປາລງ຺ກາເຣຫິ ອລງ຺ກຕປ຺ປຏິຍຕ຺ໂຕ ຄງ຺ໂຄທກປຸຓ຺ຓໍ ຣຊຕມຍສງ຺ຂໍ ອຸໂຠຫິ ຫຕ຺ເຖຫິ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສີໂສປຣິ ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາ ເຕນ ຕສ຺ສ ມຸທ຺ຘນິ ອຠິເສໂກທກໍ ອຠິສິຎ຺ຈຕິ, ເອວຎ຺ຈ ວເທຕິ ‘‘ເທວ, ຕໍ ສພ຺ເພປິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຓາ ອຕ຺ຕານມາຣກ຺ຂຓຕ຺ຖໍ ອິມິນາ ອຠິເສເກນ ອຠິເສກິກໍ ມຫາຣາຊໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕ຺ວໍ ຣາຊຘມ຺ເມສຸ ຐິໂຕ ຘມ຺ເມນ ສເມນ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣຫິ, ເອເຕສຸ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓສຸ ຕ຺ວໍ ປຸຕ຺ຕສິເນຫານຸກມ຺ປາຍ ສຫິຕຈິຕ຺ໂຕ ຫິຕສມເມຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ຈ ຠວ, ຣກ຺ຂາວຣຓຄຸຕ຺ຕິຍາ ເຕສໍ ຣກ຺ຂິໂຕ ຈ ຠວາຫີ’’ຕິ.

ຕໂຕ ປຸນ ເສຏ຺ຐິປິ ເສຏ຺ຐິຏ຺ຐານານຸຣູປຠູສນຠູສິໂຕ ຄງ຺ໂຄທກປຸຓ຺ຓໍ ຣຕນມຍສງ຺ຂໍ ອຸໂຠຫິ ຫຕ຺ເຖຫິ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສີໂສປຣິ ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາ ເຕນ ຕສ຺ສ ມຸທ຺ຘນິ ອຠິເສໂກທກໍ ອຠິສິຎ຺ຈຕິ, ເອວຎ຺ຈ ວເທຕິ ‘‘ເທວ ຕໍ ສພ຺ເພປິ ຄຫປຕິຄຓາ ອຕ຺ຕານມາຣກ຺ຂຓຕ຺ຖໍ ອິມິນາ ອຠິເສເກນ ອຠິເສກິກໍ ມຫາຣາຊໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕ຺ວໍ ຣາຊຘມ຺ເມສຸ ຐິໂຕ ຘມ຺ເມນ ສເມນ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣຫິ, ເອເຕສຸ ຄຫປຕິຄເຓສຸ ຕ຺ວໍ ປຸຕ຺ຕສິເນຫານຸກມ຺ປາຍ ສຫິຕຈິຕ຺ໂຕ ຫິຕສມເມຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ຈ ຠວ, ຣກ຺ຂາວຣຓຄຸຕ຺ຕິຍາ ເຕສໍ ຣກ຺ຂິໂຕ ຈ ຠວາຫີ’’ຕິ.

ເຕ ປນ ຕສ຺ສ ເອວໍ ວທນ຺ຕາ ‘‘ສເຈ ຕ຺ວໍ ອມ຺ຫາກໍ ວຈນານຸຣູເປນ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣສ຺ສສິ, ອິຈ຺ເຈຕໍ ກຸສລໍ. ໂນ ເຈ ກາເຣສ຺ສສິ, ຕວ ມຸທ຺ຘາ ສຕ຺ຕຘາ ຜລຕູ’’ຕິ ເອວໍ ຣຎ຺ໂຎ ອຠິສປນ຺ຕິ ວິຍາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອິມສ຺ມິໍ ປນ ທີເປ ເທວານໍປິຍຕິສ຺ສສ຺ສ ມຸທ຺ຘນິ ຘມ຺ມາໂສເກເນວ ອິຘ ເປສິຕາ ຂຕ຺ຕິຍກຎ຺ຎາເຍວ ອໂນຕຕ຺ໂຕທກປຸຓ຺ເຓນ ສາມຸທ຺ທິກທກ຺ຂິຓາວຏ຺ຏສງ຺ເຂນ ອຠິເສໂກທກໍ ອຠິສິຎ຺ຈີຕິ ວທນ຺ຕິ. ອິທຎ຺ຈ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ອຠິເສກວິຘານໍ ມຊ຺ຌິມນິກາເຍ ຈູຬສີຫນາທສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາຍໍ ສີຫຬຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ‘‘ປຐມໍ ຕາວ ອຠິເສກໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕານໍ ຣາຊູນໍ ສຸວຓ຺ຓມຍາທີນິ ຕີຓິ ສງ຺ຂານິ ຈ ຄງ຺ໂຄທກຎ຺ຈ ຂຕ຺ຕິຍກຎ຺ຎຎ຺ຈ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ສມ຺ໂມທນີຍໍ ກຖໍ ກຖຍມາໂນຕິ ປີຕິປາໂມຊ຺ຊສງ຺ຂາຕສມ຺ໂມທຊນນໂຕ ສມ຺ໂມທິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕຠາວໂຕ ຈ ສມ຺ໂມທນີຍໍ ‘‘ກຈ຺ຈິ ຠນ຺ເຕ ຂມນີຍໍ, ກຈ຺ຈິ ຍາປນີຍໍ, ກຈ຺ຈິ ໂວ ອປ຺ປາພາຘໍ ອປ຺ປາຕງ຺ກໍ ລຫຸຏ຺ຐານໍ ພລໍ ຜາສຸວິຫາໂຣ’’ຕິ ເອວມາທິກຖໍ ກຖຍມາໂນ. ຉ ຊເນ ທສ຺ເສສີຕິ ຣຎ຺ຎາ ສທ຺ຘິໍ ອາຄຕານໍ ‘‘ນ ອິເມ ຍກ຺ຂາ, ມນຸສ຺ສາ ອິເມ’’ຕິ ສຎ຺ຊານນຕ຺ຖໍ ຠຓ຺ຑຸກສ຺ສ ອຸປາສກສ຺ສ ອານີຕຕ຺ຕາ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ຉ ຊເນ ທສ຺ເສສິ. ເຕວິຊ຺ຊາຕິ ປຸພ຺ເພນິວາສທິພ຺ພຈກ຺ຂຸອາສວກ຺ຂຍສງ຺ຂາຕາຫິ ຕີຫິ ວິຊ຺ຊາຫິ ສມນ຺ນາຄຕາ. ອິທ຺ຘິປ຺ປຕ຺ຕາຕິ ອິທ຺ຘິວິຘຎາຓໍ ປຕ຺ຕາ. ເຈໂຕປຣິຍໂກວິທາຕິ ປເຣສໍ ຈິຕ຺ຕາຈາເຣ ກຸສລາ. ເອວເມຕ຺ຖ ປຎ຺ຈ ອຠິຎ຺ຎາ ສຣູເປນ ວຸຕ຺ຕາ, ທິພ຺ພໂສຕໍ ປນ ຕາສໍ ວເສນ ອາຄຕເມວ ໂຫຕິ. ພຫູຕິ ເອວຣູປາ ຉຬຠິຎ຺ຎາ ພຸທ຺ຘສາວກາ ພຫູ ຄຓນປຖໍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕາ ສກລຊມ຺ພຸທີປໍ ກາສາວປຊ຺ໂຊຕໍ ກຕ຺ວາ ວິຈຣນ຺ຕີຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ເຕວິຊ຺ຊາ ອິທ຺ຘິປ຺ປຕ຺ຕາ ຈ ຂີຓາສວາ ເຈໂຕປຣິຍໂກວິທາ ເກຈິ ຂີຓາສວາຕິ ວິສຸໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ‘ອຣຫນ຺ໂຕ’ຕິ ອິມິນາ ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສກາ ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ປຎ຺ຎາເວຍ຺ຍຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ປຎ຺ຎາປາຏວໍ, ປຎ຺ຎາຍ ຕິກ຺ຂວິສທຠາວນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາສນ຺ນນ຺ຕິ ອາສນ຺ເນ ຐິຕໍ. ສາຘຸ ມຫາຣາຊ ປຓ຺ຑິໂຕສີຕິ ຣາຊານໍ ປສໍສຕິ. ປຸນ ວີມໍສນ຺ໂຕ ‘‘ອຕ຺ຖິ ປນ ເຕ ມຫາຣາຊາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຈູຬຫຕ຺ຖິປໂທປມສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ກເຖສີຕິ ‘‘ອຍໍ ຣາຊາ ‘ອິເມ ສມຓາ ນາມ ອີທິສາ, ສີລາທິປຏິປຕ຺ຕິ ຈ ເຕສໍ ອີທິສີ’ຕິ ຈ ນ ຊານາຕິ, ຫນ຺ທ ນໍ ອິມາຍ ຈູຬຫຕ຺ຖິປໂທປມສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນາຍ ສມຓຠາວູປຄມນໍ ສມຓປຏິປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ວິຎ຺ຎາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ປຐມໍ ຈູຬຫຕ຺ຖິປໂທປມສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ກເຖສິ. ຕຕ຺ຖ ຫິ –

‘‘ເອວເມວ ໂຂ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ອິຘ ຕຖາຄໂຕ ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ວິຊ຺ຊາຈຣຓສມ຺ປນ຺ໂນ…ເປ… ສາຕ຺ຖໍ ສພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ເກວລປຣິປຸຓ຺ຓໍ ປຣິສຸທ຺ຘໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ປກາເສຕິ, ຕໍ ຘມ຺ມໍ ສຸຓາຕິ ຄຫປຕິ ວາ ຄຫປຕິປຸຕ຺ໂຕ ວາ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ວາ ກຸເລ ປຈ຺ຈາຊາໂຕ, ໂສ ຕໍ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ຕຖາຄເຕ ສທ຺ຘໍ ປຏິລຠຕິ, ໂສ ເຕນ ສທ຺ຘາປຏິລາເຠນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ອິຕິ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂຕິ ‘ສມ຺ພາໂຘ ຆຣາວາໂສ ຣໂຊປໂຖ, ອພ຺ໂຠກາໂສ ປພ຺ພຊ຺ຊາ, ນຍິທໍ ສຸກຣໍ ອຄາຣໍ ອຊ຺ຌາວສຕາ ເອກນ຺ຕປຣິປຸຓ຺ຓໍ ເອກນ຺ຕປຣິສຸທ຺ຘໍ ສງ຺ຂລິຂິຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣິຕຸໍ, ຍນ຺ນູນາຫໍ ເກສມສ຺ສຸໍ ໂອຫາເຣຕ຺ວາ ກາສາຍານິ ວຕ຺ຖານິ ອຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພເຊຍ຺ຍ’ນ຺ຕິ. ໂສ ອປເຣນ ສມເຍນ ອປ຺ປໍ ວາ ໂຠຄກ຺ຂນ຺ຘໍ ປຫາຍ ມຫນ຺ຕໍ ວາ ໂຠຄກ຺ຂນ຺ຘໍ ປຫາຍ ອປ຺ປໍ ວາ ຎາຕິປຣິວຏ຺ຏໍ ປຫາຍ ມຫນ຺ຕໍ ວາ ຎາຕິປຣິວຏ຺ຏໍ ປຫາຍ ເກສມສ຺ສຸໍ ໂອຫາເຣຕ຺ວາ ກາສາຍານິ ວຕ຺ຖານິ ອຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊຕິ.

‘‘ໂສ ເອວໍ ປພ຺ພຊິໂຕ ສມາໂນ ຠິກ຺ຂູນໍ ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນ ປາຓາຕິປາຕໍ ປຫາຍ ປາຓາຕິປາຕາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ ນິຫິຕທຓ຺ໂຑ ນິຫິຕສຕ຺ໂຖ, ລຊ຺ຊີ ທຍາປນ຺ໂນ ສພ຺ພປາຓຠູຕຫິຕານຸກມ຺ປີ ວິຫຣຕິ.

‘‘ອທິນ຺ນາທານໍ ປຫາຍ ອທິນ຺ນາທານາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ ທິນ຺ນາທາຍີ ທິນ຺ນປາຏິກງ຺ຂີ, ອເຖເນນ ສຸຈິຠູເຕນ ອຕ຺ຕນາ ວິຫຣຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໙໑-໒໙໒) –

ເອວມາທິນາ ສາສເນ ສທ຺ຘາປຏິລາຠໍ ປຏິລທ຺ຘສທ຺ເຘຫິ ຈ ປພ຺ພຊ຺ຊຸປຄມນໍ ປພ຺ພຊິເຕຫິ ຈ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພາ ສີລກ຺ຂນ຺ຘາທໂຍ ຘມ຺ມາ ປກາສິຕາ.

ຣາຊາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ສຸຓນ຺ໂຕເຍວ ອຎ຺ຎາສີຕິ ‘‘ໂສ ພີຊຄາມຠູຕຄາມສມາຣມ຺ຠາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ, ເອກຠຕ຺ຕິໂກ ໂຫຕິ ຣຕ຺ຕຸປຣໂຕ ວິຣໂຕ ວິກາລໂຠຊນາ’’ຕິ ເອວໍ ຕສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໑.໒໙໓) ອາຄຕຕ຺ຕາ ຕໍ ສຸຓນ຺ໂຕເຍວ ອຎ຺ຎາສິ. ອິເຘວ ວສິສ຺ສາມາຕິ ນ ຕາວ ຣຕ຺ຕິຍາ ອຸປຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ອນາຄຕວຈນມກາສິ. ອາຄຕຜໂລຕິ ອນາຄາມິຜລໍ ສນ຺ຘາຍາຫ, ສມ຺ປຕ຺ຕອນາຄາມິຜໂລຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໂຕເຍວ ຈ ວິເສສໂຕ ອວິປຣີຕວິທິຕສຕ຺ຖຸສາສນຕ຺ຕາ ວິຎ຺ຎາຕສາສໂນ. ອິທານິ ປພ຺ພຊິສ຺ສຕີຕິ ຄິຫິລິງ຺ເຄນ ອານີຕກິຈ຺ຈສ຺ສ ນິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ເອວມາຫ. ອຈິຣປກ຺ກນ຺ຕສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎຕິ ຣຎ຺ເຎ ອຈິຣປກ຺ກນ຺ເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາຕິ ອນ຺ໂຕຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີເປ ສມາຄຕາ ສຸຓນ຺ຕູຕິ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ.

ຠູມຕ຺ຖຣຓສງ຺ເຂເປນາຕິ ຠູມຕ຺ຖຣຓາກາເຣນ. ອຸປ຺ປາຕປາຐກາຕິ ນິມິຕ຺ຕປາຐກາ, ເນມິຕ຺ຕກາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຄຫິຕາ ທານິ ອິເມຫິ ປຖວີຕິ ອາສນານໍ ປຖວິຍໍ ອຕ຺ຖຕຕ຺ຕາ ເອວມາຫໍສຸ. ປຕິຏ຺ຐຫິສ຺ສຕີຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ເຕນ ກາຣເຓນ ສາສນປຕິຏ຺ຐານສ຺ສ ອຠາວໂຕ ອວສ຺ສໍ ປຕິຏ຺ຐຫນ຺ຕສ຺ສ ສາສນສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕມິທນ຺ຕິ ເອວໍ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕຠາເວນ ສລ຺ລກ຺ເຂສີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປຓີເຕນາຕິ ອຸຕ຺ຕເມນ. ສຫຕ຺ຖາຕິ ສຫຕ຺ເຖນ ສນ຺ຕປ຺ເປຕ຺ວາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ຕປ຺ເປຕ຺ວາ, ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ສຸຫິຕໍ ຍາວທຕ຺ຖໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເປຕວຕ຺ຖຸໍ ວິມານວຕ຺ຖຸໍ ສຈ຺ຈສໍຍຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ກເຖສີຕິ ເທສນາວິຘິກຸສໂລ ເຖໂຣ ຊນສ຺ສ ສໍເວຄໍ ຊເນຕຸໍ ປຐມໍ ເປຕວຕ຺ຖຸໍ ກເຖຕ຺ວາ ຕທນນ຺ຕຣໍ ສໍເວຄຊາຕໍ ຊນໍ ອສ຺ສາເສຕຸໍ ສຄ຺ຄກຖາວເສນ ວິມານວຕ຺ຖຸຎ຺ຈ ກເຖຕ຺ວາ ຕທນນ຺ຕຣໍ ປຏິລທ຺ຘສ຺ສາສານໍ ‘‘ມາ ເອຕ຺ຖ ອສ຺ສາທໍ ກໂຣຖ ນິພ຺ພານໍ ວິນາ ນ ອຎ຺ຎໍ ກິຎ຺ຈິ ສງ຺ຂາຣຄຕໍ ຘຸວໍ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ປຣມສ຺ສາສກໍ ນິພ຺ພານມຘິຄນ຺ຕຸໍ ວາຍມຖາ’’ຕິ ສຈ຺ຈປຏິເວຘຕ຺ຖາຍ ອຸສ຺ສາຫໍ ຊເນນ຺ໂຕ ອນ຺ເຕ ສຈ຺ຈສໍຍຸຕ຺ຕໍ ກເຖສີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ເຕສໍ ສຸຕ຺ວາຕິ ເຕສໍ ສນ຺ຕິກາ ເຖຣານໍ ຄຸຓກຖໍ ສຸຕ຺ວາ. ຣຎ຺ໂຎ ສໍວິທິຕໍ ກຕ຺ວາຕິ ຣຎ຺ໂຎ ນິເວທນໍ ກຕ຺ວາ, ຣາຊານໍ ປຏິເວທຍິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອລໍ ຄຈ຺ຉາມາຕິ ປຸຣສ຺ສ ອຈ຺ຈາສນ຺ນຕ຺ຕາ ສາຣຸປ຺ປໍ ນ ໂຫຕີຕິ ປຏິປກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ອາຫ. ເມຆວນໍ ນາມ ອຸຍ຺ຍານນ຺ຕິ ມຫາເມຆວນຸຍ຺ຍານໍ. ຕສ຺ສ ກິຣ ອຸຍ຺ຍານສ຺ສ ຠູມິຄ຺ຄຫຓທິວເສ ອກາລມຫາເມໂຆ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ສພ຺ພຕຬາກໂປກ຺ຂຣຓິໂຍ ປູເຣນ຺ໂຕ ຄິມ຺ຫາຠິຫຕຣຸກ຺ຂລຕາທີນໍ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕວ ປາວສ຺ສິ, ເຕນ ກາຣເຓນ ຕໍ ມຫາເມຆວນໍ ນາມ ອຸຍ຺ຍານໍ ຊາຕໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ມຫາວໍເສ –

‘‘ອຸຍ຺ຍານຏ຺ຐານຄ຺ຄຫເຓ, ມຫາເມໂຆ ອກາລໂຊ;

ປາວສ຺ສິ ເຕນ ອຸຍ຺ຍານໍ, ມຫາເມຆວນໍ ອຫູ’’ຕິ.

ສຸຂສຍິຕຠາວໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາຕິ ‘‘ກຈ຺ຈິ, ຠນ຺ເຕ, ອິຘ ສຸຂໍ ສຍິຕ຺ຖ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ອິຘ ນິວາໂສ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ສຸຂສຍິຕຠາວໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕໂຕ ເຖເຣນ ‘‘ສຸຂສຍິຕມ຺ຫິ, ມຫາຣາຊ, ຠິກ຺ຂູນໍ ຜາສຸກມິທໍ ອຸຍ຺ຍານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ເອວໍ ສຕິ ອິທໍ ໂນ ອຸຍ຺ຍານໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ກປ຺ປຕິ, ຠນ຺ເຕ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ອາຣາໂມ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ອິມໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວຬຸວນາຣາມປຏິຄ຺ຄຫເຓ ວຸຕ຺ຕມິມໍ ສຸຕ຺ຕໍ. ອຸທກນ຺ຕິ ທກ຺ຂິໂຓທກໍ. ມຫາເມຆວນຸຍ຺ຍານໍ ອທາສີຕິ ‘‘ອິມໍ ມຫາເມຆວນຸຍ຺ຍານໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຊຏ຺ຐມາສສ຺ສ ກາຬປກ຺ເຂ ທຸຕິຍທິວເສ ອທາສິ. ມຫາວິຫາຣສ຺ສ ທກ຺ຂິໂຓທກປາເຕເນວ ສທ຺ຘິໍ ປຕິຏ຺ຐິຕຠາເວປິ ນ ຕາວ ຕຕ຺ຖ ວິຫາຣກມ຺ມໍ ນິຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອິທຎ຺ຈ ປຐມໍ ວິຫາຣຏ຺ຐານໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ປຸນທິວເສປີຕິ ກາຬປກ຺ຂສ຺ສ ທຸຕິຍທິວເສເຍວ. ອຑ຺ຒນວມານໍ ປາຓສຫສ຺ສານນ຺ຕິ ອຑ຺ເຒນ ນວມານໍ ປາຓສຫສ຺ສານໍ, ປຎ຺ຈສຕາຘິການໍ ອຏ຺ຐສຫສ຺ສານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂຊຕິປາຕຸຠາວຏ຺ຐານນ຺ຕິ ຎາຓາໂລກສ຺ສ ປາຕຸຠາວຏ຺ຐານໍ. ອປ຺ປມາທສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣນິກາເຍ ມຫາອປ຺ປມາທສຸຕ຺ຕໍ, ຣາໂຊວາທສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ມຫຈ຺ຈນ຺ຕິ ກຣຓຕ຺ເຖ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ, ມຫຕາ ຣາຊານຸຠາເວນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຸມ຺ເຫ ຊານນຕ຺ຖນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຣິຏ຺ໂຐ ນາມ ອມຈ຺ໂຈຕິ ຣຎ຺ໂຎ ຠາຄິເນຍ຺ໂຍ ອຣິຏ຺ໂຐ ນາມ ອມຈ຺ໂຈ. ປຎ຺ຈປຓ຺ຓາສາຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຈຕຸປຓ຺ຓາສາຍາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ເອວຎ຺ຫິ ສຕິ ອຸປຣິ ວຸຈ຺ຈມານໍ ‘‘ທ຺ວາສຏ຺ຐິ ອຣຫນ຺ໂຕ’’ຕິ ວຈນໍ ສເມຕິ. ເຕເນວ ຈ ສີຫຬຠາສາຍ ລິຂິເຕ ມຫາວໍເສ ‘‘ຈຕຸປຓ຺ຓາສາຍ ສທ຺ຘິ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທສຠາຕິກສມາກຸລໍ ຣາຊກຸລນ຺ຕິ ມຸຏສິວສ຺ສ ປຸຕ຺ເຕຫິ ອຠໂຍ ເທວານໍປິຍຕິສ຺ໂສ ມຫານາໂຄ ອຸຕ຺ຕິໂຍ ມຕ຺ຕາຠໂຍ ສູຣຕິສ຺ໂສຕິ ເອວມາທີຫິ ທສຫິ ຠາຕິເກຫິ ສມາກິຓ຺ຓໍ ຣາຊກຸລໍ. ເຈຕິຍຄິຣິມ຺ຫິ ວສ຺ສໍ ວສິໍສູຕິ ອາສາຬ຺ຫີປຸຓ຺ຓມທິວເສ ຣຎ຺ຎາ ທິນ຺ນວິຫາເຣເຍວ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປາຏິປທທິວເສ ວສ຺ສໍ ວສິໍສຸ. ປວາເຣຕ຺ວາຕິ ມຫາປວາຣຓາຍ ປວາເຣຕ຺ວາ. ກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມາຍນ຺ຕິ ອປຣກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມາຍໍ. ມຫາມຫິນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ຫິ ປຸຣິມິກາຍໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຖວສ຺ໂສ ມຫາປວາຣຓາຍ ປວາເຣຕ຺ວາ ຕໂຕ ເອກມາສໍ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ຈາຕຸມາສິນິຍໍ ປຸຓ຺ຓມທິວເສ ອຣິຍຄຓປຣິວຸໂຕ ຣາຊກຸລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂຠຊນາວສາເນ ‘‘ມຫາຣາຊ, ອມ຺ເຫຫິ ຈິຣທິຏ຺ໂຐ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິອາທິວຈນມພ຺ຣ຺ວິ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ປຸຓ຺ຓມາຍໍ ມຫາວີໂຣ, ຈາຕຸມາສິນິຍາ ອິຘາ’’ຕິ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ເກນຈິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວຸຕ຺ຖວສ຺ໂສ ປວາເຣຕ຺ວາຕິ ຈາຕຸມາສິນິຍາ ປວາຣຓາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ປຐມປວາຣຓາຍ ວາ ປວາເຣຕ຺ວາ ເອກມາສໍ ຕຕ຺ເຖວ ວສິຕ຺ວາ ກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມິຍໍ ອໂວຈ, ອຎ຺ຎຖາ ‘ປຸຓ຺ຓມາຍໍ ມຫາວີໂຣ’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນ ສກ຺ກາ ຄເຫຕຸ’’ນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ຈາຕຸມາສິນິຍາ ປວາຣຓາຍາຕິ ອຍມຕ຺ຖວິກປ຺ໂປ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ນ ຫິ ປຸຣິມິກາຍ ວສ຺ສູປຄຕາ ຈາຕຸມາສິນິຍໍ ປວາເຣນ຺ຕິ. ຈິຣທິຏ຺ໂຐ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ ສຕ຺ຖຸສ຺ສ ສຣີຣາວຍໂວ ຈ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘເຍວາຕິ ກຕ຺ວາ ອວຍເວ ສມຸທາຍໂວຫາຣວເສນ ເອວມາຫາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ຍຖາ ‘‘ສມຸທ຺ໂທ ທິຏ຺ໂຐ’’ຕິ.

ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ຄມນກາຣຓໍ ຐເປຕ຺ວາ ອິຘ ວາເສ ປໂຍຊນເມວ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຄມນໍ ປຏິເສເຘຕຸກາໂມ ອາຫ ‘‘ອຫໍ ຠນ຺ເຕ ຕຸມ຺ເຫ’’ຕິອາທິ. ອຠິວາທນາທີສຸ ອາຈຣິຍໍ ທິສ຺ວາ ອຠິວາທນກຣຓໍ ອຠິວາທນໍ ນາມ. ຍສ຺ມິໍ ວາ ທິສາຠາເຄ ອາຈຣິໂຍ ວສຕິ ອິຣິຍາປເຖ ກປ຺ເປນ຺ໂຕ, ຕໂຕ ອຠິມຸໂຂວ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິສີທຕິ, ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊຕິ, ອິທໍ ອຠິວາທນໍ ນາມ. ອາຈຣິຍໍ ປນ ທູຣໂຕວ ທິສ຺ວາ ປຈ຺ຈຸຏ຺ຐາຍ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນກຣຓໍ ປຈ຺ຈຸຏ຺ຐານໍ ນາມ. ອາຈຣິຍໍ ປນ ທິສ຺ວາ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ສີເສ ຐເປຕ຺ວາ ອາຈຣິຍໍ ນມສ຺ສຕິ, ຍສ຺ມິໍ ທິສາຠາເຄ ໂສ ວສຕິ, ຕທຠິມຸໂຂປິ ຕເຖວ ນມສ຺ສຕິ, ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕປິ ຐິໂຕປິ ນິສິນ຺ໂນປິ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ນມສ຺ສຕິເຍວາຕິ ອິທໍ ອຎ຺ຊລິກມ຺ມໍ ນາມ. ອນຸຈ຺ຉວິກກມ຺ມສ຺ສ ປນ ກຣຓໍ ສາມີຈິກຣຓໍ ນາມ. ຈີວຣາທີສຸ ຫິ ຈີວຣໍ ເທນ຺ໂຕ ນ ຍໍ ວາ ຕໍ ວາ ເທຕິ, ມຫຄ຺ຆໍ ສຕມູລຄ຺ຆມ຺ປິ ປຎ຺ຈສຕມູລຄ຺ຆມ຺ປິ ສຕສຫສ຺ສມູລຄ຺ຆມ຺ປິ ເທຕິເຍວ. ປິຓ຺ຑປາຕາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອິທໍ ສາມີຈິກຣຓໍ ນາມ. ສຣີຣຘາຕຸໂຍຕິ ສຣີຣາວຍວາ. ອຎ຺ຎາຕນ຺ຕິ ອຎ຺ຎາຕໍ, ວິທິຕໍ ມຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຸໂຕ ລຈ຺ຉາມາຕິ ກຸໂຕ ລຠິສ຺ສາມ. ສຸມເນນ ສທ຺ຘິໍ ມນ຺ເຕຫີຕິ ປຐມເມວ ສາມເຓຣສ຺ສ ກຖິຕຕ຺ຕາ ວາ ‘‘ຊານາຕິ ເອສ ອມ຺ຫາກມຘິປ຺ປາຍ’’ນ຺ຕິ ຎຕ຺ວາ ວາ ເອວມາຫາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ໂກ ຕ຺ວໍ ມຫາຣາຊາຕິ ມຫາຣາຊ ຕ຺ວໍ ຘາຕູນໍ ປຏິລາເຠ ມາ ອຸສ຺ສຸກ຺ກໍ ກໂຣຫິ, ມາ ຕ຺ວໍ ຕຕ຺ຖ ວາວໂຏ ຠວ, ອຎ຺ຎໍ ຕຍາ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກໂຣຫີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິທານິ ຕເທວ ຣຎ຺ຎາ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ວີຖິໂຍ ໂສຘາເປຕ຺ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ສພ຺ພຕາຬາວຈເຣ ອຸປຏ຺ຐາເປຕ຺ວາຕິ ກໍສຕາຬາທິຕາຬໍ ອວຈຣຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ຕາຬາວຈຣໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ອາຕຕວິຕຕາທິ ສພ຺ພໍ ຕູຣິຍຠຓ຺ຑໍ. ເຕເນວ ປຣິນິພ຺ພານສຸຕ຺ຕຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ສພ຺ພຎ຺ຈ ຕາຬາວຈຣໍ ສນ຺ນິປາເຕຖາຕິ ເອຕ຺ຖ ສພ຺ພຎ຺ຈ ຕາຬາວຈຣນ຺ຕິ ສພ຺ພໍ ຕູຣິຍຠຓ຺ຑ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ປນ ສຫຈຣຓນເຍນ ສພ຺ພຕູຣິຍຠຓ຺ຑານໍ ວາທກາປິ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏນ຺ຕີຕິ ເຕ ສພ຺ເພ ອຸປຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ສນ຺ນິປາເຕຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ລຈ຺ຉສີຕິ ລຠິສ຺ສສິ. ເຖຣາ ເຈຕິຍຄິຣິເມວ ອຄມໍສູຕິ ຣາຊນິເວສນໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປຸນ ເຈຕິຍຄິຣິເມວ ອຄມໍສຸ.

ຕາວເທວາຕິ ຕໍ ຂຓໍເຍວ. ປາຏລິປຸຕ຺ຕທ຺ວາເຣຕິ ປາຏລິປຸຕ຺ຕນຄຣທ຺ວາເຣ. ກິໍ ຠນ຺ເຕ ສຸມນ ອາຫິຓ຺ຑສີຕິ ສຸມນ ຕ຺ວໍ ສມຓຘມ຺ມໍ ອກຕ຺ວາ ກສ຺ມາ ວິຈຣສີຕິ ປຸຈ຺ຉຕິ. ເຈຕິຍຄິຣິມ຺ຫິເຍວ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາຕິ ປຈ຺ຉາ ຕຕ຺ຖ ວິຫາຣຕ຺ຖາຍ ອາກງ຺ຂິຕພ຺ພຠາວໂຕ ເຈຕິຍຄິຣິມ຺ຫິເຍວ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ. ວຑ຺ຒມານກຈ຺ຉາຍາຍາຕິ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕເມວ ຫິ ຉາຍາ ວຑ຺ຒຕິ. ອຖສ຺ສ ເອຕທໂຫສີຕິ ຘາຕຸຈງ຺ໂກຏກໍ ທິສ຺ວາ ເອວໍ ຈິນ຺ເຕສິ. ຉຕ຺ຕໍ ອປນມຕູຕິ ອິທໍ ເສຕຈ຺ຉຕ຺ຕໍ ສຍເມວ ເມ ສີໂສປຣິໂຕ ຘາຕຸຈງ຺ໂກຏກາຠິມຸຂໍ ຫຸຕ຺ວາ ນມຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຍ຺ຫໍ ມຕ຺ຖເກ ປຕິຏ຺ຐາຕູຕິ ອິທໍ ຘາຕຸຈງ຺ໂກຏກໍ ເຖຣສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ຘາຕຸຍາ ສຫ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສິຣສ຺ມິໍ ເມ ປຕິຏ຺ຐາຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂປກ຺ຂຣວສ຺ສໍ ນາມ ໂປກ຺ຂຣປຕ຺ຕປ຺ປມາຓໍ ວລາຫກມຊ຺ເຌ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ກເມນ ຜຣິຕ຺ວາ ເຕເມຕຸກາເມເຍວ ເຕມຍມານໍ ມຫນ຺ຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ວສ຺ສຕິ. ມຫາວີໂຣຕິ ມຫາປຣກ຺ກໂມ. ມຫາວີຣາວຍວຕ຺ຕາ ເຈຕ຺ຖ ສຕ຺ຖຸໂວຫາເຣນ ຘາຕຸໂຍ ເອວ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ. ຘາຕຸສຣີເຣນາຄມນຎ຺ຫິ ສນ຺ຘາຍ ອຍໍ ຄາຖາ ວຸຕ຺ຕາ.

ປຈ຺ຉິມທິສາຠິມຸໂຂວ ຫຸຕ຺ວາ ອປສກ຺ກນ຺ໂຕຕິ ປິຏ຺ຐິໂຕ ປິຏ຺ຐິໂຕເຍວ ປຈ຺ຉິມທິສາຠິມຸໂຂ ຫຸຕ຺ວາ ໂອສກ຺ກນ຺ໂຕ, ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກິຎ຺ຈາປິ ເອສ ປຈ຺ຉິມທິສໍ ນ ໂອໂລເກຕິ, ຕຖາປິ ປຈ຺ຉິມທິສໍ ສນ຺ຘາຍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ‘‘ປຈ຺ຉິມທິສາຠິມຸໂຂ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸຣຕ຺ຖິເມນ ທ຺ວາເຣນ ນຄຣໍ ປວິສິຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ປິຏ຺ຐິໂຕ ປິຏ຺ຐິໂຕເຍວ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ທ຺ວາເຣ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອຸຊຸເກເນວ ນຄຣໍ ປາວິສີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ມເຫຊວຕ຺ຖຸ ນາມາຕິ ມເຫຊນາມເກນ ຍກ຺ເຂນ ປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ເອກໍ ເທວຏ຺ຐານນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປຣິໂຠຄເຈຕິຍຏ຺ຐານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຣິຠຸຕ຺ຕູປກຣຓານິ ນິທຫິຕ຺ວາ ກຕໍ ເຈຕິຍໍ ປຣິໂຠຄເຈຕິຍນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕິວິຘຎ຺ຫິ ເຈຕິຍໍ ວທນ຺ຕິ ປຣິໂຠຄເຈຕິຍໍ ຘາຕຸເຈຕິຍໍ ຘມ຺ມເຈຕິຍນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຣິໂຠຄເຈຕິຍໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ຘາຕຸເຈຕິຍໍ ປນ ຘາຕຸໂຍ ນິທຫິຕ຺ວາ ກຕໍ. ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທາທິລິຂິຕໂປຕ຺ຖກໍ ນິທຫິຕ຺ວາ ກຕໍ ປນ ຘມ຺ມເຈຕິຍໍ ນາມ. ສາຣີຣິກໍ ປຣິໂຠຄິກໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສກນ຺ຕິ ເອວມ຺ປິ ຕິປ຺ປເຠທໍ ເຈຕິຍໍ ວທນ຺ຕິ. ອຍໍ ປນ ປເຠໂທ ປຏິມາຣູປສ຺ສປິ ອຸທ຺ທິສ຺ສກເຈຕິເຍເນວ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ສຸຏ຺ຐຸຕຣໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

ກຖໍ ປນ ອິທໍ ຐານໍ ຕິຓ຺ຓໍ ພຸທ຺ຘານໍ ປຣິໂຠຄເຈຕິຍຏ຺ຐານໍ ອໂຫສີຕິ ອາຫ ‘‘ອຕີເຕ ກິຣາ’’ຕິອາທິ. ປຊ຺ຊຣເກນາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຊ຺ຊຣໂກ ນາມ ໂຣໂຄ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂສ ຈ ຍກ຺ຂານຸຠາເວນ ສມຸປ຺ປນ຺ໂນຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕທາ ກິຣ ປຸຓ຺ຓກາໂຬ ນາມ ຍກ຺ໂຂ ອຕ຺ຕໂນ ອານຸຠາເວນ ມນຸສ຺ສານມ຺ປິ ສຣີເຣ ປຊ຺ຊຣກໍ ນາມ ໂຣຄໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ມຫາວໍເສ –

‘‘ຣກ຺ຂເສຫິ ຊນສ຺ເສຕ຺ຖ, ໂຣໂຄ ປຊ຺ຊຣໂກ ອຫູ’’ຕິ;

ທີປວໍເສປິ ເຈຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ຣກ຺ຂສາ ຈ ພຫູ ຕຕ຺ຖ, ປຊ຺ຊຣາ ຈ ສມຸຏ຺ຐິຕາ;

ປຊ຺ຊເຣນ ພຫູ ສຕ຺ຕາ, ນສ຺ສນ຺ຕິ ທີປມຸຕ຺ຕເມ’’ຕິ.

ອນຍພ຺ຍສນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອນໂຍຕິ ອວຑ຺ຒິ. ກາຍິກໍ ເຈຕສິກຎ຺ຈ ສຸຂໍ ພ຺ຍສຕິ ວິກ຺ຂິປຕິ ວິນາເສຕີຕິ ພ຺ຍສນນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸນາ ໂລກໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາປິ ‘‘ເຕ ສຕ຺ເຕ ອນຍພ຺ຍສນມາປຊ຺ຊນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ປຐມໍ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸນາ ໂລກໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓນ ໂລກໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ເຕ ສຕ຺ເຕ ອນຍພ຺ຍສນມາປຊ຺ຊນ຺ເຕ ທິສ຺ວາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ອາສຍານຸສຍາທິພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸສ຺ສ ເຕ ສຕ຺ຕາ ອນຍພ຺ຍສນໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕາ ທິສ຺ສນ຺ຕິ. ທຸພ຺ພຸຏ຺ຐິກາຕິ ວິສມວສ຺ສາທິວເສນ ທຸຏ຺ຐາ ອໂສຠນາ ວຸຏ຺ຐິເຍວ ທຸພ຺ພຸຏ຺ຐິກາ, ສສ຺ສຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸຠູຕາ ກາຍສຸຂຸປ຺ປຕ຺ຕິສປ຺ປາຍາ ສຕ຺ຕຸປກາຣາ ສມ຺ມາ ວຸຏ຺ຐິ ຕຕ຺ຖ ນ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕໂຕເຍວ ຈ ‘‘ທຸພ຺ຠິກ຺ຂໍ ທຸສ຺ສສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠິກ຺ຂາຍ ອຠາໂວ, ທຸລ຺ລຠຠາໂວ ວາ ທຸພ຺ຠິກ຺ຂໍ, ສຸລຠາ ຕຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂາ ນ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສສ຺ສານໍ ອຠາໂວ, ອສມ຺ປນ຺ນຕາ ວາ ທຸສ຺ສສ຺ສໍ. ເທໂວຕິ ເມຆສ຺ເສຕໍ ນາມໍ. ສມ຺ມາຘາຣມນຸປເວຈ຺ຉີຕິ ອຸທກຘາຣໍ ສມ຺ມາ ວິມຸຎ຺ຈິ, ສມ຺ມາ ອນຸປວສ຺ສີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ມຫາວິວາໂທ ໂຫຕີຕິ ຕສ຺ມິໍ ກິຣ ກາເລ ຊຍນ຺ຕມຫາຣາເຊນ ຈ ຕສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ກນິຏ຺ຐຠາຕຸເກນ ສມິທ຺ຘກຸມາຣນາມເກນ ອຸປຣາເຊນ ຈ ສທ຺ຘິໍ ອິມສ຺ມິໍ ທີເປ ມຫາຍຸທ຺ຘໍ ອຸປຏ຺ຐິຕໍ. ເຕເນຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ມຓ຺ຑທີເປ ມຫາວິວາໂທ ໂຫຕີ’’ຕິ. ໂຫຕີຕິ ກິຣິຍາ ກາລມເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ວຕ຺ຕມານປໂຍໂຄ, ວິວາທສ຺ສ ປນ ອຕີຕກາລິກຕ຺ຕໍ ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນາ’’ຕິ ອິມິນາວ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ສທ຺ທນ຺ຕຣສນ຺ນິຘາເນນ ເຫຕ຺ຖ ອຕີຕກາລາວຄໂມ ຍຖາ ‘‘ຠາສເຕ ວຑ຺ຒເຕ ຕທາ’’ຕິ. ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອີທິເສສຸ ຐາເນສຸ ວຕ຺ຕມານປໂຍໂຄ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ກລຫວິຄ຺ຄຫຊາຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ກລໂຫ ນາມ ມຕ຺ຖກປ຺ປຕ຺ໂຕ ກາຍກລໂຫປິ ວາຈາກລໂຫປິ. ຕຕ຺ຖ ຫຕ຺ຖປຣາມາສາທິວເສນ ກາເຍນ ກາຕພ຺ໂພ ກລໂຫ ກາຍກລໂຫ. ມມ຺ມຆຏ຺ຏນາທິວເສນ ວາຈາຍ ກາຕພ຺ໂພ ກລໂຫ ວາຈາກລໂຫ. ວິປຈ຺ຈນີກຄຫຓໍ ວິຄ຺ຄໂຫ. ກລຫສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາເຄ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວິຣຸທ຺ຘຄາໂຫ. ອຖ ວາ ກລໂຫ ນາມ ວາຈາກລໂຫ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ຫຕ຺ຖປຣາມາສາທິວເສນ ວິຣູປໍ ວິຣຸທ຺ຘໍ ວາ ຄຫຓໍ ວິຄ຺ຄໂຫ ກາຍກລໂຫ. ຍຖາວຸຕ຺ໂຕ ກລໂຫ ຈ ວິຄ຺ຄໂຫ ຈ ຊາໂຕ ສຎ຺ຊາໂຕ ເອເຕສນ຺ຕິ ກລຫວິຄ຺ຄຫຊາຕາ, ສຎ຺ຊາຕກລຫວິຄ຺ຄຫາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕານິ ສາສນນ຺ຕຣຘາເນນ ນສ຺ສນ຺ຕີຕິ ປຣິຍຕ຺ຕິປຏິເວຘປຏິປຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕສ຺ສ ຕິວິຘສ຺ສປິ ສາສນສ຺ສ ອນ຺ຕຣຘາເນນ ຘາຕຸປຣິນິພ຺ພາເນ ສຕິ ຕານິ ເຈຕິຍານິ ວິນສ຺ສນ຺ຕິ. ຕີຓິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໑໖໑; ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໘໐໙) ຫິ ປຣິນິພ຺ພານານິ ກິເລສປຣິນິພ຺ພານໍ ຂນ຺ຘປຣິນິພ຺ພານໍ ຘາຕຸປຣິນິພ຺ພານນ຺ຕິ, ຕານິ ປນ ອມ຺ຫາກໍ ຠຄວໂຕ ວເສນ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພານິ. ຕສ຺ສ ຫິ ກິເລສປຣິນິພ຺ພານໍ ໂພຘິປລ຺ລງ຺ເກ ອໂຫສິ, ຂນ຺ຘປຣິນິພ຺ພານໍ ກຸສິນາຣາຍໍ. ຘາຕຸປຣິນິພ຺ພານໍ ອນາຄເຕ ຠວິສ຺ສຕິ. ສາສນສ຺ສ ກິຣ ໂອສກ຺ກນກາເລ ອິມສ຺ມິໍ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີເປ ຘາຕຸໂຍ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ມຫາເຈຕິຍໍ ຄມິສ຺ສນ຺ຕິ, ມຫາເຈຕິຍໂຕ ນາຄທີເປ ຣາຊາຍຕນເຈຕິຍໍ, ຕໂຕ ມຫາໂພຘິປລ຺ລງ຺ກໍ ຄມິສ຺ສນ຺ຕິ, ນາຄຠວນໂຕປິ ເທວໂລກໂຕປິ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກໂຕປິ ຘາຕຸໂຍ ມຫາໂພຘິປລ຺ລງ຺ກເມວ ຄມິສ຺ສນ຺ຕິ, ສາສປມຕ຺ຕາປິ ຘາຕຸ ນ ອນ຺ຕຣາ ນສ຺ສິສ຺ສຕິ. ສພ຺ພາ ຘາຕຸໂຍ ມຫາໂພຘິປລ຺ລງ຺ເກ ຣາສິຠູຕາ ສຸວຓ຺ຓກ຺ຂນ຺ໂຘ ວິຍ ເອກຄ຺ຆນາ ຫຸຕ຺ວາ ຉພ຺ພຓ຺ຓຣສ຺ມິໂຍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສ຺ສນ຺ຕິ, ຕາ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸໍ ຜຣິສ຺ສນ຺ຕິ. ຕໂຕ ທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາເຬ ເທວຕາ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ‘‘ອຊ຺ຊ ສຕ຺ຖາ ປຣິນິພ຺ພາຕິ, ອຊ຺ຊ ສາສນໍ ໂອສກ຺ກຕິ, ປຈ຺ຉິມທສ຺ສນໍ ທານິ ອິທໍ ອມ຺ຫາກ’’ນ຺ຕິ ທສພລສ຺ສ ປຣິນິພ຺ພຸຕທິວສໂຕ ມຫນ຺ຕຕຣໍ ກາຣຸຎ຺ຎໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕິ, ຐເປຕ຺ວາ ອນາຄາມິຂີຓາສເວ ອວເສສາ ສກຠາເວນ ສຓ຺ຐາຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສນ຺ຕິ. ຘາຕູສຸ ເຕໂຊຘາຕຸ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຍາວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກາ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉິສ຺ສຕິ, ສາສປມຕ຺ຕິຍາປິ ຘາຕຸຍາ ສຕິ ເອກຊາລາວ ຠວິສ຺ສຕິ, ຘາຕູສຸ ປຣິຍາທານໍ ຄຕາສຸ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊິສ຺ສຕິ. ເອວໍ ມຫນ຺ຕໍ ອານຸຠາວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຘາຕູສຸ ອນ຺ຕຣຫິຕາສຸ ສາສນໍ ອນ຺ຕຣຫິຕໍ ນາມ ໂຫຕິ.

ທິວາ ໂພຘິຣຸກ຺ຂຏ຺ຐາເນ ຫຕ຺ຖິສາລາຍໍ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ທິວາ ວຕ຺ຖຸວິຈິນນາຍ ໂອກາສໍ ກຸຣຸມາໂນ ຕໂຕ ຘາຕຸໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກຸມ຺ເຠ ຐເປຕ຺ວາ ສຘາຕຸໂກວ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ມຫາວໍເສ –

‘‘ຣຕ຺ຕິໍ ນາໂຄນຸປຣິຍາຕິ, ຕໍ ຐານໍ ໂສ ສຘາຕຸກໍ;

ໂພຘິຏ຺ຐານມ຺ຫິ ສາລາຍໍ, ທິວາ ຐາຕິ ສຘາຕຸໂກ’’ຕິ.

ຖູປປຕິຏ຺ຐານຠູມິໍ ປຣິຍາຍຕີຕິ ມຕ຺ຖກໂຕ ຘາຕຸໍ ຕຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ສຘາຕຸກໍ ຖູປປຕິຏ຺ຐານຠູມິໍ ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ປຣິຍາຍຕິ, ສມນ຺ຕໂຕ ວິຈຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຊງ຺ຆປ຺ປມາຓນ຺ຕິ ປຸປ຺ຜຏ຺ຐານປ຺ປມາຓໍ. ຖູປກຸຈ຺ຉິໂຕ ເຫຏ຺ຐາຠາຄຎ຺ຫິ ຖູປສ຺ສ ຊງ຺ຆາຕິ ວທນ຺ຕິ. ຘາຕຸໂອໂຣປນຕ຺ຖາຍາຕິ ຫຕ຺ຖິກຸມ຺ຠໂຕ ຘາຕຸກຣຓ຺ຑກສ຺ສ ໂອໂຣປນຕ຺ຖາຍ. ສກລນຄຣຎ຺ຈ ຊນປໂທ ຈາຕິ ນຄຣວາສິໂນ ຊນປທວາສິໂນ ຈ ອເຠທໂຕ ນຄຣຊນປທສທ຺ເທຫິ ວຸຕ຺ຕາ ‘‘ສພ຺ໂພ ຄາໂມ ອາຄໂຕ, ມຎ຺ຈາ ອຸກ຺ກຸຏ຺ຐິໍ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ມຫາຊນກາເຍຕິ ມຫາຊນສມູເຫ. ສມູຫປຣິຍາໂຍ ເຫຕ຺ຖ ກາຍສທ຺ໂທ. ເອເກກຘາຕຸປ຺ປເທສໂຕ ເຕໂຊທກນິກ຺ຂມນາທິວເສນ ຍມກຍມກໍ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕໍ ປາຏິຫາຣິຍໍ ຍມກປາຏິຫາຣິຍໍ. ຉນ຺ນໍ ວຓ຺ຓານໍ ຣສ຺ມິໂຍ ຈາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ກາຕພ຺ໂພ. ຉນ຺ນໍ ວຓ຺ຓານໍ ອຸທກຘາຣາ ຈາຕິ ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ສມ຺ພນ຺ຘໍ ວທນ຺ຕິ. ປຣິນິພ຺ພຸເຕປິ ຠຄວຕິ ຕສ຺ສານຸຠາເວນ ເອວຣູປໍ ປາຏິຫາຣິຍມໂຫສິເຍວາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອວໍ ອຈິນ຺ຕິຍາ’’ຕິອາທິຄາຖມາຫ. ພຸທ຺ຘຘມ຺ມາຕິ ເອຕ຺ຖ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ.

ຘຣມານກາເລປິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອາຄມາສີຕິ ຠຄວາ ກິຣ ອຠິສມ຺ໂພຘິໂຕ ນວເມ ມາເສ ຜຸສ຺ສປຸຓ຺ຓມທິວເສ ຍກ຺ຂາຘິວາສໍ ລງ຺ກາທີປມຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ລງ຺ກາມຊ຺ເຌ ຕິໂຍຊນາຍເຕ ໂຍຊນວິຕ຺ຖເຕ ມຫານາຄວນຸຍ຺ຍາເນ ມຫາຍກ຺ຂສມາຄເມ ອຸປຣິອາກາເສ ຐຕ຺ວາ ກປ຺ປຸຏ຺ຐານສມເຍ ສມຸຏ຺ຐິຕວຸຏ຺ຐິວາຕນິພ຺ພິເສສວສ຺ສວາຍຸນາ ຈ ໂລກນ຺ຕຣິກນິຣຍນ຺ຘກາຣສທິສໂຆຣນ຺ຘກາຣນິກາເຍນ ຈ ສີຕນຣກນິພ຺ພິເສສພຫລສີເຕນ ຈ ສໍວຏ຺ຏກາລສຎ຺ຊາຕວາຕສງ຺ຂຸຠິເຕຫິ ເມຆນຠຄຊ຺ຊິຕສທິເສນ ຄຄນເມທນີນິນ຺ນາເທນ ຈ ຍກ຺ຂານໍ ຠຍໍ ສນ຺ຕາສໍ ຊເນຕ຺ວາ ເຕຫິ ຍາຈິຕາຠໂຍ ‘‘ເທຖ ເມ ສມຄ຺ຄາ ນິສີທນຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ເທມ ເຕ ສກລທີປໍ, ເທຫິ ໂນ, ມາຣິສ, ອຠຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສພ຺ພໍ ຕໍ ອຸປທ຺ທວໍ ອນ຺ຕຣຘາເປຕ຺ວາ ຍກ຺ຂທຕ຺ຕຠູມິຍາ ຈມ຺ມຂຓ຺ຑໍ ປຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ນິສິນ຺ໂນ ສມນ຺ຕໂຕ ຊລມານໍ ຈມ຺ມຂຓ຺ຑໍ ປສາເຣຕ຺ວາ ກປ຺ປຸຏ຺ຐານຄ຺ຄິສທິສທຫນາຠິຠູຕານໍ ຊລຘິສລິລຠີຕານໍ ສມນ຺ຕາ ເວລນ຺ເຕ ຠມນ຺ຕານໍ ຍກ຺ຂານໍ ຄິຣິທີປໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ເຕສຸ ຕຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐິເຕສຸ ຕໍ ຍຖາຐາເນ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຈມ຺ມຂຓ຺ຑໍ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ໂນ ຕທາ ສມາຄເຕ ອເນກເທວຕາສນ຺ນິປາເຕ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕ຺ວາ ອເນກປາຓໂກຏີນໍ ຘມ຺ມາຠິສມຍໍ ກຕ຺ວາ ສຸມນກູຏວາສິນາ ມຫາສຸມນເທວຣາເຊນ ສມຘິຄຕໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລນ ຍາຈິຕປູຊນີໂຍ ສີສໍ ປຣາມສິຕ຺ວາ ມຸຏ຺ຐິມຕ຺ຕາ ນີລາມລເກສຘາຕຸໂຍ ຕສ຺ສ ທຕ຺ວາ ຊມ຺ພຸທີປມຄມາສິ.

ທຸຕິຍໍ ອຠິສມ຺ໂພຘິໂຕ ປຎ຺ຈເມ ສໍວຈ຺ຉເຣ ຈູໂຬທຣມໂຫທຣານໍ ຊລຖລນິວາສີນໍ ມາຕຸລຠາຄິເນຍ຺ຍານໍ ນາຄຣາຊູນໍ ມຓິປລ຺ລງ຺ກໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸປຏ຺ຐິຕມຫາສງ຺ຄາເມ ນາຄານໍ ມຫາວິນາສໍ ທິສ຺ວາ ຈິຕ຺ຕມາສກາຬປກ຺ຂສ຺ສ ອຸໂປສຖທິວເສ ປາໂຕວ ສມິທ຺ຘສຸມເນນ ນາມ ຣຸກ຺ຂເທວປຸຕ຺ເຕນ ຉຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ຘາຣິຕຣາຊາຍຕໂນ ນາຄທີປໍ ສມາຄນ຺ຕ຺ວາ ສງ຺ຄາມມຊ຺ເຌ ອາກາເສ ປລ຺ລງ຺ເກນ ນິສິນ຺ໂນ ໂຆຣນ຺ຘກາເຣນ ນາເຄ ສນ຺ຕາເສຕ຺ວາ ອສ຺ສາເສນ຺ໂຕ ອາໂລກໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ສຎ຺ຊາຕປີຕິໂສມນສ຺ສານໍ ອຸປຄຕນາຄານໍ ສາມຄ຺ຄິກຣຓີຍໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕ຺ວາ ມາຕຸລຠາຄິເນຍ຺ເຍຫິ ທ຺ວີຫິ ນາຄຣາຊູຫິ ປູຊິເຕ ປຖວີຕລຄເຕ ມຓິປລ຺ລງ຺ເກ ນິສິນ຺ໂນ ນາເຄຫິ ທິພ຺ພນ຺ນປາເນຫິ ສນ຺ຕປ຺ປິໂຕ ຊລຖລນິວາສິໂນ ອສີຕິໂກຏິນາເຄ ສຣເຓສຸ ຈ ສີເລສຸ ຈ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ເຕຫິ ນມສ຺ສິຕຸໍ ປລ຺ລງ຺ກຎ຺ຈ ຣາຊາຍຕນປາທປຎ຺ຈ ຕຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຊມ຺ພຸທີປມຄມາສິ.

ຕຕິຍມ຺ປິ ອຠິສມ຺ໂພຘິໂຕ ອຏ຺ຐເມ ສໍວຈ຺ຉເຣ ມໂຫທຣມາຕຸເລນ ມຓິອກ຺ຂິກນາຄຣາເຊນາຠິຍາຈິໂຕ ວິສາຂປຸຓ຺ຓມທິວເສ ປຎ຺ຈຠິກ຺ຂຸສຕປຣິວຸໂຕ ກລ຺ຍາຓີປເທເສ ມຓິອກ຺ຂິກສ຺ສ ຠວນມຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ມາປິຕຣຸຈິຣຣຕນມຓ຺ຑເປ ມໂນຫຣວຣປລ຺ລງ຺ເກ ນິສິນ຺ໂນ ນາຄຣາເຊນ ທິພ຺ພນ຺ນປາເນຫິ ສນ຺ຕປ຺ເປຕ຺ວາ ນາຄມາຓວິກຄຓປຣິວຸເຕນ ທິພ຺ພມາລາຄນ຺ຘາທີຫິ ປູຊິໂຕ ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍາສນາ ສຸມນກູເຏ ປທໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປພ຺ພຕປາເທ ທິວາວິຫາຣໍ ກຕ຺ວາ ທີຆວາປິເຈຕິຍຏ຺ຐາເນ ຈ ມຸຠິຍງ຺ຄຓເຈຕິຍຏ຺ຐາເນ ຈ ກລ຺ຍາຓີເຈຕິຍຏ຺ຐາເນ ຈ ມຫາໂພຘິຏ຺ຐາເນ ຈ ຖູປາຣາມຏ຺ຐາເນ ຈ ມຫາເຈຕິຍຏ຺ຐາເນ ຈ ສສາວໂກ ນິສີທິຕ຺ວາ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສິລາເຈຕິຍຏ຺ຐາເນເຍວ ຐຕ຺ວາ ເທວນາເຄ ສມນຸສາສິຕ຺ວາ ຊມ຺ພຸທີປມຄມາສິ. ເອວໍ ຠຄວາ ຘຣມານກາເລປິ ອິມໍ ທີປໍ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອາຄມາສີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອິທານິ ຕເທວ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸມາຄມນໍ ສງ຺ເຂປໂຕ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ປຐມໍ ຍກ຺ຂທມນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຣກ຺ຂໍ ກໂຣນ຺ໂຕຕິ ຍກ຺ຂານໍ ປຸນ ອປວິສນຕ຺ຖາຍ ຣກ຺ຂໍ ກໂຣນ຺ໂຕ. ອາວິຊ຺ຊີຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ວິຈຣິ. ມາຕຸລຠາຄິເນຍ຺ຍານນ຺ຕິ ຈູໂຬທຣມໂຫທຣານໍ. ເອຕ຺ຖ ປນ ກິຎ຺ຈາປິ ຠຄວາ ສມິທ຺ຘສຸມເນນ ນາມ ເທວປຸຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ອາຄໂຕ, ຕຖາປິ ປຈ຺ຉາສມເຓນ ເອເກນປິ ຠິກ຺ຂຸນາ ສທ຺ຘິໍ ອນາຄຕຕ຺ຕາ ‘‘ເອກໂກວ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕທນຸຣູປສ຺ສ ປຣິປນ຺ຖສ຺ສ ວິຫຕຕ຺ຕາ ‘‘ປຣິຬາຫໍ ວູປສເມຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຣຎ຺ໂຎ ຠາຕາຕິ ຣຎ຺ໂຎ ກນິຏ຺ຐຠາຕາ. ອຠໂຍຕິ ມຕ຺ຕາຠໂຍ.

ອນຸຬາ ເທວີຕິ ຣຎ຺ໂຎ ເຊຏ຺ຐຠາຕຸຊາຍາ ອນຸຬາ ເທວີ. ປຸຣິມການໍ ຕິຓ຺ຓໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘານໍ ໂພຘິ ປຕິຏ຺ຐາສີຕິ ຍທາ ຫິ ໂສ ກກຸສນ຺ໂຘ ນາມ ຠຄວາ ອິມສ຺ມິໍ ທີເປ ມນຸສ຺ເສ ປຊ຺ຊຣກາຠິຠູເຕ ອນຍພ຺ຍສນມາປຊ຺ຊນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ກຣຸຓາຍ ສຎ຺ໂຈທິຕຫທໂຍ ອິມໍ ທີປມາຄໂຕ, ຕທາ ຕໍ ໂຣຄຠຍໍ ວູປສເມຕ຺ວາ ສນ຺ນິປຕິຕານໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ປາຓສຫສ຺ສານໍ ຘມ຺ມາຠິສມຍໍ ກຕ຺ວາ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ໂພຘິປຕິຏ຺ຐານາຣຫຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ‘‘ມມ ສິຣີສມຫາໂພຘິໂຕ ທກ຺ຂິຓມຫາສາຂມາທາຍ ຣຸຈນນ຺ທາ ຠິກ຺ຂຸນີ ອິຘາຄຈ຺ຉຕູ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐາສິ. ສາ ສຕ຺ຖຸ ຈິຕ຺ຕໍ ຎຕ຺ວາ ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ເຂມວຕີຣາຊຘານິຍາ ເຂມຣາຊານມາທາຍ ມຫາໂພຘິມຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ທກ຺ຂິຓມຫາສາຂາຍ ມໂນສິລາເລຂໍ ເຂມຣາເຊນ ທາເປຕ຺ວາ ຕໍ ສຍໍ ຉິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓກຏາເຫ ຐິຕໍ ໂພຘິສາຂມາທາຍ ປຎ຺ຈສຕຠິກ຺ຂຸນີຫິ ເຈວ ເທວຕາຫິ ຈ ປຣິວາຣິຕາ ອິທ຺ຘິຍາ ອິຘາເນຕ຺ວາ ຕຖາຄເຕນ ປສາຣິເຕ ທກ຺ຂິຓຫຕ຺ເຖ ສສຸວຓ຺ຓກຏາຫໍ ມຫາໂພຘິໍ ຐເປສິ. ຕໍ ຕຖາຄໂຕ ອຠຍສ຺ສ ນາມ ຣຎ຺ໂຎ ທຕ຺ວາ ເຕນ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ‘‘ມຫາຕິຕ຺ຖວນ’’ນ຺ຕິ ປຎ຺ຎາເຕ ມຫາເມຆວນຸຍ຺ຍາເນ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ.

ໂກຓາຄມໂນ ຈ ຠຄວາ ທຸພ຺ພຸຏ຺ຐິປີຬິເຕ ທີປວາສິໂນ ທິສ຺ວາ ອິມໍ ທີປມາຄໂຕ ຕໍ ຠຍໍ ວູປສເມຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ຈຕຸຣາສີຕິ ປາຓສຫສ຺ສານິ ມຄ຺ຄຜເລສຸ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ປຸພ຺ພໂພຘິຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສມາປຕ຺ຕິປຣິໂຍສາເນ ‘‘ມມ ອຸທຸມ຺ພຣມຫາໂພຘິໂຕ ທກ຺ຂິຓມຫາສາຂມາທາຍ ກຣກນຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂຸນີ ອິຘາຄຈ຺ຉຕູ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ສາ ຠຄວໂຕ ອຘິປ຺ປາຍໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ໂສຠຣາຊຘານິຍາ ໂສຠຣາຊານມາທາຍ ມຫາໂພຘິມຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ທກ຺ຂິຓມຫາສາຂາຍ ມໂນສິລາເລຂໍ ໂສຠຣາເຊນ ທາເປຕ຺ວາ ຕໍ ສຍໍ ຉິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ເຫມກຏາເຫ ປຕິຏ຺ຐິຕໍ ໂພຘິສາຂມາທາຍ ປຎ຺ຈສຕຠິກ຺ຂຸນີຫິ ສທ຺ຘິໍ ສຸຣຄຓປຣິວຸຕາ ອິທ຺ຘິຍາ ອິຘາຫຣິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣາ ປສາຣິຕທກ຺ຂິຓປາຓິຕເລ ສເຫມກຏາຫໍ ມຫາໂພຘິໍ ຐເປສິ. ຕໍ ຕຖາຄໂຕ ສມິທ຺ຘສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ທຕ຺ວາ ເຕນ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ‘‘ມຫານາຄວນ’’ນ຺ຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄເຕ ມຫາເມຆວນຸຍ຺ຍາເນ ມຫາໂພຘິໍ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ.

ກສ຺ສໂປປິ ຈ ຠຄວາ ອຸປຏ຺ຐິຕຣາຊູປຣາຊຍຸທ຺ເຘນ ປາຓິໂນ ວິນາສໍ ທິສ຺ວາ ກຣຸຓາຍ ໂຈທິໂຕ ອິມໍ ທີປມາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ກລຫໍ ວູປສເມຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ຈຕຸຣາສີຕິ ປາຓສຫສ຺ສານິ ມຄ຺ຄຜລໍ ປາເປຕ຺ວາ ມຫາໂພຘິຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ‘‘ມມ ນິຄ຺ໂຣຘມຫາໂພຘິໂຕ ທກ຺ຂິຓມຫາສາຂມາທາຍ ສຸຘມ຺ມາ ຠິກ຺ຂຸນີ ອິຘາຄຈ຺ຉຕູ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐາສິ. ສາ ຠຄວໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ພາຣາຓສີຣາຊຘານິຍາ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ຕຣາຊານມາທາຍ ມຫາໂພຘິມຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ທກ຺ຂິຓມຫາສາຂາຍ ມໂນສິລາເລຂໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ເຕນ ທາເປຕ຺ວາ ຕໍ ສຍໍ ຉິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ກນກກຏາເຫ ຐິຕໍ ໂພຘິສາຂມາທາຍ ປຎ຺ຈສຕຠິກ຺ຂຸນີປຣິວາຣາ ເທວຄຓປຣິວຸຕາ ອິທ຺ຘິຍາ ເອຕ຺ຖ ອາເນຕ຺ວາ ມຸນິນ຺ເທນ ປສາຣິເຕ ທກ຺ຂິຓກຣຕເລ ສສຸວຓ຺ຓກຏາຫໍ ມຫາໂພຘິໍ ຐເປສິ. ຕໍ ຠຄວາ ຊຍນ຺ຕຣຎ຺ໂຎ ທຕ຺ວາ ເຕນ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ‘‘ມຫາສາລວນ’’ນ຺ຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄເຕ ມຫາເມຆວນຸຍ຺ຍາເນ ມຫາໂພຘິໍ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ. ເອວໍ ອິມສ຺ມິໍ ທີເປ ປຸຣິມການໍ ຕິຓ຺ຓໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘານໍ ໂພຘິໍ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ. ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ເອວມາຫ ‘‘ອິມສ຺ມິຎ຺ຈ ມຫາຣາຊ ທີເປ ປຸຣິມການໍ ຕິຓ຺ຓໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘານໍ ໂພຘິ ປຕິຏ຺ຐາສີ’’ຕິ.

ສຣສຣໍສິຊາລວິສ຺ສຊ຺ຊນເກນາຕິ ສິນິທ຺ຘຕາຍ ຣສວນ຺ຕໍ ໂອຊວນ຺ຕໍ ອຠິນວຣໍສິຊາລໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ເຕນ. ອຖ ວາ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ສໍສຣຓໂຕ ສຣສໍ ສຊີວໍ ຊີວມານໍ ວິຍ ຣໍສິຊາລໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ເຕນ. ອຖ ວາ ສຣສກາເລ ຘຣມານກາເລ ພຸທ຺ເຘນ ວິຍ ຣໍສິຊາລໍ ມຸຎ຺ຈນ຺ເຕນາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໍ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ. ເອກທິວເສເນວ ອຄມາສີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປຎ຺ຈຫິ ກຎ຺ຎາສເຕຫີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິຈາຣິເກຫິ ປຎ຺ຈຫິ ກຎ຺ຎາສເຕຫິ. ອຸປສ຺ສຍໍ ກາຣາເປຕ຺ວາຕິ ຠິກ຺ຂຸນຸປສ຺ສຍໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ. ອປ຺ເປສີຕິ ເລຂສາສນໍ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ. ເອວຎ຺ຈ ອໂວຈາຕິ ຣາຊສນ຺ເທສໍ ອປ຺ເປຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ມຸຂສາສນໍ ວິຎ຺ຎາເປນ຺ໂຕ ເອວໍ ອໂວຈ. ອຸທິກ຺ຂຕີຕິ ອເປກ຺ຂຕິ ປຕ຺ເຖຕິ.

ຉິນ຺ນຫຕ຺ຖໍ ວິຍາຕິ ຉິນ຺ນຫຕ຺ຖວນ຺ຕໍ ວິຍ. ຉິນ຺ນາ ຫຕ຺ຖາ ເອຕສ຺ສາຕິ ຉິນ຺ນຫຕ຺ໂຖຕິ ອຎ຺ຎປທຕ຺ຖສມາໂສ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ປພ຺ພຊ຺ຊາປຸເຣກ຺ຂາຣາຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊາຠິມຸຂາ, ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ສຎ຺ຊາຕາຠິລາສາ ‘‘ກທາ ນຸ ໂຂ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕຕ຺ຖ ອຸສ຺ສຸກ຺ກມາປນ຺ນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ມໍ ປຏິມາເນຕີຕິ ມໍ ອຸທິກ຺ຂຕິ. ສຕ຺ເຖນ ຆາຕໍ ນ ອຣຫຕີຕິ ອສຕ຺ຖຆາຕາຣຫໍ. ຫິມວລາຫກຄພ຺ຠນ຺ຕິ ຫິມປຸຓ຺ຓວລາຫກຄພ຺ຠໍ. ປາຏິຫາຣິຍວເສນ ຊາຕໍ ຫິມເມວ ‘‘ວລາຫກຄພ຺ຠ’’ນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ໂທຓມຕ຺ຕາຕິ ມຄຘນາຬິຍາ ໂສຬສນາຬິປ຺ປມາຓາ.

ມຄ຺ຄນ຺ຕິ ສຕ຺ຕໂຍຊນິກໍ ມຄ຺ຄໍ. ປຏິຊຄ຺ຄາເປຕ຺ວາຕິ ໂສຘາເປຕ຺ວາ, ຂາຓຸກຓ຺ຏກາທີນິ ຫຣາເປຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ພຫລວິປຸລວາລຸກໍ ໂອກິຣາເປຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກມ຺ມາຣວຓ຺ຓນ຺ຕິ ຣຎ຺ໂຎ ປກຕິສຸວຓ຺ຓກາຣວຓ຺ຓໍ. ນວຫຕ຺ຖປຣິກ຺ເຂປນ຺ຕິ ນວຫຕ຺ຖປ຺ປມາໂຓ ປຣິກ຺ເຂໂປ ອສ຺ສາຕິ ນວຫຕ຺ຖປຣິກ຺ເຂປໍ, ປຣິກ຺ເຂປໂຕ ນວຫຕ຺ຖປ຺ປມາຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ປຎ຺ຈຫຕ຺ຖຸພ຺ເພຘ’’ນ຺ຕິອາທີສຸປິ ອິມິນາວ ນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕິຫຕ຺ຖວິກ຺ຂມ຺ຠນ຺ຕິ ຕິຫຕ຺ຖປ຺ປມາຓວິຕ຺ຖາຣໍ. ສມຸສ຺ສິຕຘຊປຏາກນ຺ຕິ ອຸສ຺ສາປິຕນີລປີຕາທິວິວິຘຘຊປຏາກໍ. ນານາຣຕນວິຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຣຈິຕນານາຣຕເນຫິ ສຸວິຈິຕ຺ຕໍ. ອເນກາລງ຺ກາຣປຏິມຓ຺ຑິຕນ຺ຕິ ປສນ຺ນຊນປູຊິເຕຫິ ຫຕ຺ຖູປຄາທີຫິ ນານາລງ຺ກາເຣຫິ ສຊ຺ຊິຕໍ. ນານາວິຘກຸສຸມສມາກິຓ຺ຓນ຺ຕິ ອຸປຫາຣວເສນ ອຸປນີເຕຫິ ນານປ຺ປກາເຣຫິ ວຓ຺ຓຄນ຺ຘສມ຺ປນ຺ເນຫິ ຊລຖລປຸປ຺ເຜຫິ ອາກິຓ຺ຓໍ. ອເນກຕູຣິຍສງ຺ຆຸຏ຺ຐນ຺ຕິ ອາຕຠວິຕຕາທິປຎ຺ຈງ຺ຄິກຕູຣິຍສງ຺ໂຆສິຕໍ. ອວເສສໍ ອທສ຺ສນໍ ອຄມາສີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຫນ຺ທ, ມຫາຣາຊ, ຕຍາ ຄເຫຕພ຺ພາ ອຍໍ ສາຂາ, ຕສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍຠູໂຕ ອຍໍ ຂນ຺ໂຘ, ນ ມຍໍ ຕຍາ ຄເຫຕພ຺ພາ’’ຕິ ວທນ຺ຕາ ວິຍ ອວເສສາ ສາຂາ ສຕ຺ຖຸ ເຕຊສາ ອທສ຺ສນມຄມໍສູຕິ ວທນ຺ຕິ. ຄວກ຺ຂຊາລສທິສນ຺ຕິ ຠາວນປຸໍສກໍ, ຊາລກວາຏສທິສໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຈລຸກ຺ເຂປສຕສຫສ຺ສານິ ປວຕ຺ຕິໍສູຕິ ເຕສໍ ເຕສໍ ຊນານໍ ສີໂສປຣິ ຠມນ຺ຕານໍ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄເຈລານໍ ອຸກ຺ເຂປສຕສຫສ຺ສານິ ປວຕ຺ຕິໍສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມູລສເຕນາຕິ ທສສຸ ເລຂາສຸ ເອເກກາຍ ທສ ທສ ຫຸຕ຺ວາ ນິກ຺ຂນ຺ຕມູລສເຕນ. ທສ ມຫາມູລາຕິ ປຐມເລຂາຍ ນິກ຺ຂນ຺ຕທສມຫາມູລານິ.

ເທວທຸນ຺ທຸຠິໂຍ ຜລິໍສູຕິ ເທວທຸນ຺ທຸຠິໂຍ ຖນິໍສຸ. ເທວທຸນ຺ທຸຠີຕິ ຈ ນ ເອຕ຺ຖ ກາຈິ ເຠຣີ ອຘິປ຺ເປຕາ, ອຖ ໂຂ ອຸປ຺ປາຕຠາເວນ ອາກາສຄໂຕ ນິຄ຺ໂຆສສທ຺ໂທ. ເທໂວຕິ ຫິ ເມໂຆ. ຕສ຺ສ ຫິ ອຈ຺ຉຠາເວນ ອາກາສວຓ຺ຓສ຺ສ ເທວສ຺ສາຠາເວນ ສຸກ຺ຂຄຊ຺ຊິຕສຎ຺ຎິເຕ ສທ຺ເທ ນິຈ຺ຉຣນ຺ເຕ ເທວທຸນ຺ທຸຠີຕິ ສມຎ຺ຎາ, ຕສ຺ມາ ເທວທຸນ຺ທຸຠິໂຍ ຜລິໍສູຕິ ເທໂວ ສຸກ຺ຂຄຊ຺ຊິຕໍ ຄຊ຺ຊີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປພ຺ພຕານໍ ນຈ຺ເຈຫີຕິ ປຖວີກມ຺ເປນ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ຠມນ຺ຕານໍ ປພ຺ພຕານໍ ນຈ຺ເຈຫິ. ຍກ຺ຂານໍ ຫິງ຺ກາເຣຫີຕິ ວິມ຺ຫຍຊາຕານໍ ຍກ຺ຂານໍ ວິມ຺ຫຍປ຺ປກາສນວເສນ ປວຕ຺ເຕຫິ ຫິງ຺ກາຣສທ຺ເທຫິ. ຍກ຺ຂາ ຫິ ວິມ຺ຫຍຊາຕາ ‘‘ຫິໍ ຫິ’’ນ຺ຕິ ສທ຺ທໍ ນິຈ຺ຉາເຣນ຺ຕິ. ຖຸຕິຊປ຺ເປຫີຕິ ປສໍສາວຈເນຫິ. ພ຺ຣຫ຺ມານໍ ອປ຺ໂຜຏເນຫີຕິ ປີຕິໂສມນສ຺ສຊາຕານໍ ພ຺ຣຫ຺ມານໍ ພາຫາຍໍ ປຫຣຓສງ຺ຂາເຕຫິ ອປ຺ໂຜຏເນຫິ. ປີຕິໂສມນສ຺ສຊາຕາ ຫິ ພ຺ຣຫ຺ມາໂນ ວາມຫຕ຺ຖໍ ສມິຎ຺ຊິຕ຺ວາ ທກ຺ຂິເຓນ ຫຕ຺ເຖນ ພາຫາຍໍ ປຫາຣໍ ເທນ຺ຕິ. ເອກໂກລາຫລນ຺ຕິ ເອກໂຕ ປວຕ຺ຕໂກລາຫລໍ. ເອກນິນ຺ນາທນ຺ຕິ ເອກໂຕ ປວຕ຺ຕນິຄ຺ໂຆສໍ. ຜລໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕາ ຉພ຺ພຓ຺ຓຣສ຺ມິໂຍ ອຸຊຸກໍ ອຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂອນມິຕ຺ວາ ຈກ຺ກວາຬປພ຺ພຕມຸຂວຏ຺ຏິໍ ອາຫຈ຺ຈ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສກລຈກ຺ກວາຬໍ ຣຕນໂຄປານສີວິນທ຺ຘໍ ວິຍ ກຸຣຸມານາ’’ຕິ. ຕງ຺ຂຓໂຕ ຈ ປນ ປຠຸຕີຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສຸວຓ຺ຓກຏາເຫ ປຕິຏ຺ຐິຕສ຺ສ ມຫາໂພຘິສ຺ສ ຉພ຺ພຓ຺ຓຣສ຺ມີນໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕກາລໂຕ ປຠຸຕິ. ຫິມວລາຫກຄພ຺ຠໍ ປວິສິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສີຕິ ສຸວຓ຺ຓກຏາເຫເນວ ສທ຺ຘິໍ ອຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ຫິໂມທກປຸຓ຺ຓໍ ວລາຫກຄພ຺ຠໍ ປວິສິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ປຐມໍ ສຸວຓ຺ຓກຏາເຫ ປຕິຏ຺ຐິໂຕເຍວ ຫິ ໂພຘິ ປຈ຺ຉາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣອຈ຺ຉຣິຍປຏິມຓ຺ຑິໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ຫິມວລາຫກຄພ຺ຠໍ ປວິສິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ເຕເນວ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ປຐມໍ ສຸວຓ຺ຓກຏາເຫ ປຕິຏ຺ຐຫິ, ຕໂຕ ຫິມຄພ຺ຠສຕ຺ຕາຫໍ ອຠິເສກສຕ຺ຕາຫຎ຺ຈ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ຕໂຕເຍວ ຈ ມຫາວໍເສປິ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ເອວໍ ສເຕນ ມູລານໍ, ຕຕ຺ເຖສາ ຄນ຺ຘກທ຺ທເມ;

ປຕິຏ຺ຐາສິ ມຫາໂພຘິ, ປສາເທນ຺ຕີ ມຫາຊນໍ.

‘‘ຕສ຺ສາ ຂນ຺ໂຘ ທສຫຕ຺ໂຖ, ປຎ຺ຈ ສາຂາ ມໂນຣມາ;

ຈຕຸຫຕ຺ຖາ ຈຕຸຫຕ຺ຖາ, ທສຑ຺ຒຜລມຓ຺ຑິຕາ.

‘‘ສຫສ຺ສນ຺ຕຸ ປສາຂານໍ, ສາຂານໍ ຕາສມາສິ ຈ;

ເອວໍ ອາສິ ມຫາໂພຘິ, ມໂນຫຣສິຣິນ຺ຘຣາ.

‘‘ກຏາຫມ຺ຫິ ມຫາໂພຘິ, ປຕິຏ຺ຐິຕກ຺ຂເຓ ມຫີ;

ອກມ຺ປິ ປາຏິຫີຣານິ, ອເຫສຸໍ ວິວິຘານິ ຈ.

‘‘ສຍໍ ນາເທຫິ ຕູຣິຍານໍ, ເທເວສຸ ມານຸເສສຸ ຈ;

ສາຘຸກາຣນິນ຺ນາເທຫິ, ເທວພ຺ຣຫ຺ມຄຓສ຺ສ ຈ.

‘‘ເມຆານໍ ມິຄປກ຺ຂີນໍ, ຍກ຺ຂາທີນໍ ຣເວຫິ ຈ;

ຣເວຫິ ຈ ມຫີກມ຺ເປ, ເອກໂກລາຫລໍ ອຫຸ.

‘‘ໂພຘິຍາ ຜລປຕ຺ເຕຫິ, ຉພ຺ພຓ຺ຓຣໍສິໂຍ ສຸຠາ;

ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຈກ຺ກວາຬໍ, ສກລໍ ໂສຠຍິໍສຸ ຈ.

‘‘ສກຏາຫາ ມຫາໂພຘິ, ອຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວານ ຕໂຕ ນຠໍ;

ອຏ຺ຐາສິ ຫິມຄພ຺ຠມ຺ຫິ, ສຕ຺ຕາຫານິ ອທສ຺ສນາ’’ຕິ.

ຕສ຺ມາ ສຸວຓ຺ຓກຏາເຫ ປຕິຏ຺ຐິໂຕເຍວ ໂພຘິ ກຏາເຫເນວ ສທ຺ຘິ ອຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ຫິມວລາຫກຄພ຺ຠໍ ປວິສິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ເຫຏ຺ຐາ ປນ ຠຄວໂຕ ອຘິຏ຺ຐານກ຺ກມໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ຠຄວາ ກິຣ ມຫາປຣິນິພ຺ພານມຎ຺ເຈ ນິປນ຺ໂນ ລງ຺ກາທີເປ ມຫາໂພຘິປຕິຏ຺ຐາປນຕ຺ຖາຍ ອໂສກມຫາຣາຊາ ມຫາໂພຘິຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ຄມິສ຺ສຕິ, ຕທາ ມຫາໂພຘິສ຺ສ ທກ຺ຂິຓສາຂາ ສຍເມວ ຉິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓກຏາເຫ ປຕິຏ຺ຐາຕູຕິ ອຘິຏ຺ຐາສິ, ອິທເມກມຘິຏ຺ຐານໍ.

‘‘ຕຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐານກາເລ ຈ ‘ມຫາໂພຘິ ຫິມວລາຫກຄພ຺ຠໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕູ’ຕິ ອຘິຏ຺ຐາສິ, ອິທໍ ທຸຕິຍມຘິຏ຺ຐານໍ.

‘‘ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ຫິມວລາຫກຄພ຺ຠໂຕ ໂອຣຸຍ຺ຫ ສຸວຓ຺ຓກຏາເຫ ປຕິຏ຺ຐຫນ຺ໂຕ ປຕ຺ເຕຫິ ຈ ຜເລຫິ ຈ ຉພ຺ພຓ຺ຓຣສ຺ມິໂຍ ມຸຎ຺ຈຕູຕິ ອຘິຏ຺ຐາສິ, ອິທໍ ຕຕິຍມຘິຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ.

ຕໍ ອິມິນາ ນ ສເມຕິ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ປຐມໍ ຫິມວລາຫກຄພ຺ຠໍ ປວິສິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ຫິມວລາຫກຄພ຺ຠໂຕ ໂອຣຸຍ຺ຫ ຉພ຺ພຓ຺ຓຣໍສິວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ສຸວຓ຺ຓກຏາເຫ ປຕິຏ຺ຐຫນຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ອຏ຺ຐກຖາຍ ປຸພ຺ເພນາປຣໍ ນ ສເມຕິ. ມຫາວໍເສ ປນ ອຘິຏ຺ຐາເນປິ ປຐມໍ ສຸວຓ຺ຓກຏາເຫ ປຕິຏ຺ຐຫນໍ ປຈ຺ຉາເຍວ ຉພ຺ພຓ຺ຓຣໍສິວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ຫິມວລາຫກຄພ຺ຠປວິສນຎ຺ຈ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ປຣິນິພ຺ພານມຎ຺ຈມ຺ຫິ, ນິປນ຺ເນນ ຊິເນນ ຫິ;

ກຕໍ ມຫາອຘິຏ຺ຐານໍ, ປຎ຺ຈກໍ ປຎ຺ຈຈກ຺ຂຸນາ.

‘‘ຄຍ຺ຫມານາ ມຫາໂພຘິ-ສາຂາໂສເກນ ທກ຺ຂິຓາ;

ຉິຊ຺ຊິຕ຺ວານ ສຍໍເຍວ, ປຕິຏ຺ຐາຕຸ ກຏາຫເກ.

‘‘ປຕິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ສາ ສາຂາ, ຉພ຺ພຓ຺ຓຣສ຺ມິໂຍ ສຸຠາ;

ຣາຊຍນ຺ຕີ ທິສາ ສພ຺ພາ, ຜລປຕ຺ເຕຫິ ມຸຎ຺ຈຕຸ.

‘‘ສສຸວຓ຺ຓກຏາຫາ ສາ, ອຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວານ ມໂນຣມາ;

ອທິສ຺ສມານາ ສຕ຺ຕາຫໍ, ຫິມຄພ຺ຠມ຺ຫິ ຕິຏ຺ຐຕູ’’ຕິ.

ໂພຘິວໍເສປິ ຈ ອຍເມວ ອຘິຏ຺ຐານກ຺ກໂມ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ໂຕ ອຘິຏ຺ຐານກ຺ກໂມ ຍຖາ ປຸພ຺ເພນາປຣໍ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ, ຕຖາ ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ໂພ.

ຫິມຎ຺ຈ ຉພ຺ພຓ຺ຓຣໍສິໂຍ ຈ ອາວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ມຫາໂພຘິເມວ ປວິສິໍສູຕິ ມຫາໂພຘິໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ຐິຕໍ ຫິມຎ຺ຈ ໂພຘິໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕຉພ຺ພຓ຺ຓຣສ຺ມິໂຍ ຈ ອາວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ໂພຘິເມວ ປວິສິໍສຸ, ໂພຘິປວິຏ຺ຐາ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣຫິຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອຕ຺ຖ ປນ ‘‘ຫິມຎ຺ຈ ຣໍສິໂຍ ຈາ’’ຕິ ອຍເມວ ປາໂຐ ສຕໂສຘິຕສມ຺ມເຕ ໂປຣາຓໂປຕ຺ຖເກ ເສເສສຸ ຈ ສພ຺ພໂປຕ຺ຖເກສຸ ທິສ຺ສຕິ. ມຫາວໍເສປິ ເຈຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ອຕີເຕ ຕມ຺ຫິ ສຕ຺ຕາເຫ, ສພ຺ເພ ຫິມວລາຫກາ;

ປວິສິໍສຸ ມຫາໂພຘິໍ, ສພ຺ພາ ຕາ ຣໍສິໂຍປິ ຈາ’’ຕິ.

ເກນຈິ ປນ ‘‘ປຎ຺ຈ ຣໍສິໂຍ’’ຕິ ປາຐໍ ປຣິກປ຺ເປຕ຺ວາ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສພ຺ພທິສາຫິ ປຎ຺ຈ ຣສ຺ມິໂຍ ອາວຕ຺ຕິຕ຺ວາຕິ ປຎ຺ຈຫິ ຜເລຫິ ນິກ຺ຂນ຺ຕຕ຺ຕາ ປຎ຺ຈ, ຕາ ປນ ຉພ຺ພຓ຺ຓາວາ’’ຕິ, ຕໍ ຕສ຺ສ ສມ຺ໂມຫວິຊມ຺ຠິຕມຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປຣິປຸຓ຺ຓຂນ຺ຘສາຂາປສາຂປຎ຺ຈຜລປຏິມຓ຺ຑິໂຕຕິ ປຣິປຸຓ຺ຓຂນ຺ຘສາຂາປສາຂາຫິ ເຈວ ປຎ຺ຈຫິ ຈ ຜເລຫິ ປຏິມຓ຺ຑິໂຕ, ສມນ຺ຕໂຕ ວິຠູສິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຠິເສກໍ ທຕ຺ວາຕິ ອໂນຕຕ຺ໂຕທເກນ ອຠິເສກໍ ທຕ຺ວາ. ມຫາໂພຘິຏ຺ຐາເນເຍວ ອຏ຺ຐາສີຕິ ໂພຘິສມີເປເຍວ ວສິ.

ປຸພ຺ພກຕ຺ຕິກປວາຣຓາທິວເສຕິ ອສ຺ສຍຸຊມາສສ຺ສ ຊຸຓ຺ຫປກ຺ຂປຸຓ຺ຓມິຍໍ. ຈາຕຸທ຺ທສີອຸໂປສຖຕ຺ຕາ ທ຺ວິສຕ຺ຕາເຫ ຊາເຕ ອຸໂປສໂຖ ສມ຺ປຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ກາຬປກ຺ຂສ຺ສ ອຸໂປສຖທິວເສ’’ຕິ, ອສ຺ສຍຸຊມາສກາຬປກ຺ຂສ຺ສ ຈາຕຸທ຺ທສີອຸໂປສເຖຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປາຈີນມຫາສາລມູເລ ຐເປສີຕິ ນຄຣສ຺ສ ປາຈີນທິສາຠາເຄ ຊາຕສ຺ສ ມຫາສາລຣຸກ຺ຂສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ມຓ຺ຑປໍ ກາເຣຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຐເປສິ. ສຕ຺ຕຣສເມ ທິວເສຕິ ປາຏິປທທິວສໂຕ ທຸຕິຍທິວເສ. ກຕ຺ຕິກຉຓປູຊໍ ອທ຺ທສາຕິ ກຕ຺ຕິກຉຓວເສນ ໂພຘິສ຺ສ ກຣິຍມານໍ ປູຊໍ ສຸມນສາມເຓໂຣ ອທ຺ທສ, ທິສ຺ວາ ຈ ອາຄໂຕ ສພ຺ພໍ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈສິ. ຕໍ ສນ຺ຘາເຍວ ຈ ເຖໂຣ ໂພຘິອາຫຣຓຕ຺ຖໍ ເປເສສິ.

ອຏ຺ຐາຣສ ເທວຕາກຸລານີຕິ ມຫາໂພຘິໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ຐິຕນາຄຍກ຺ຂາທິເທວຕາກຸລານິ ທຕ຺ວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອມຈ຺ຈກຸລານິ ໂພຘິສ຺ສ ກຕ຺ຕພ຺ພວິຈາຣຓຕ຺ຖາຍ ອທາສິ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸລານິ ໂລກສມ຺ມຕຕ຺ຕາ ອຸທກາສິຎ຺ຈນຕ຺ຖາຍ ອທາສິ, ກຸຏຸມ຺ພິຍກຸລານິ ໂພຘິສ຺ສ ກຕ຺ຕພ຺ພປູໂຊປກຣຓໂຄປນຕ຺ຖາຍ ອທາສິ. ‘‘ໂຄປກາ ຣາຊກມ຺ມິໂນ ຕຖາ ຕຣຈ຺ຉາ’’ຕິ ມຫາຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘‘ໂຄປກກຸລານິ ໂພຘິສິຎ຺ຈນຕ຺ຖໍ ຂີຣເຘນຸປາລນຕ຺ຖາຍ ຕຣຈ຺ຉກຸລານິ ກາລິງ຺ຄກຸລານິ ວິສ຺ສາສິການິ ປຘານມນຸສ຺ສກຸລານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາລິງ຺ຄກຸລານີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອຸທກາທິຄາຫກາ ກາລິງ຺ຄາ’’ຕິ ມຫາຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ກລິງ຺ເຄສຸ ຊນປເທ ຊາຕິສມ຺ປນ຺ນກຸລໍ ກາລິງ຺ຄກຸລ’’ນ຺ຕິ ເກຈິ. ອິມິນາ ປຣິວາເຣນາຕິ ສຫຕ຺ເຖ ກຣຓວຈນໍ, ອິມິນາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣປຣິວາເຣນ ສທ຺ຘິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິຎ຺ຌາຏວິໍ ສມຕິກ຺ກມ຺ມາຕິ ຣາຊາ ສຍມ຺ປິ ມຫາໂພຘິສ຺ສ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ເສນງ຺ຄປຣິວຸໂຕ ຖລປເຖນ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ວິຎ຺ຌາຏວິໍ ນາມ ອຏວິໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ. ຕາມລິຕ຺ຕິໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕຕິ ຕາມລິຕ຺ຕິໍ ນາມ ຕິຕ຺ຖໍ ສມ຺ປຕ຺ໂຕ. ອິທມສ຺ສ ຕຕິຍນ຺ຕິ ສຸວຓ຺ຓກຏາເຫ ປຕິຏ຺ຐິຕມຫາໂພຘິສ຺ສ ຣຊ຺ຊສມ຺ປທານໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ປເນສ ເອກວາຣໍ ສທ຺ຘາຍ ສກລຊມ຺ພຸທີປຣຊ຺ເຊນ ມຫາໂພຘິໍ ປູເຊສິເຍວ, ຕສ຺ມາ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ຈຕຸຕ຺ຖມິທໍ ຣຊ຺ຊສມ຺ປທານໍ. ມຫາໂພຘິໍ ປນ ຍສ຺ມິໍ ຍສ຺ມິໍ ທິວເສ ຣຊ຺ເຊນ ປູເຊສິ, ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ທິວເສ ສກລຊມ຺ພຸທີປຣຊ຺ຊໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ອາຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ມຫາໂພຘິປູຊໍ ກາເຣສິ.

ມາຄສິຣມາສສ຺ສາຕິ ມິຄສິຣມາສສ຺ສ. ປຐມປາຏິປທທິວເສຕິ ສຸກ຺ກປກ຺ຂປາຏິປທທິວເສ. ຕຎ຺ຫິ ກຓ຺ຫປກ຺ຂປາຏິປທທິວສໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ປຐມປາຏິປທທິວສ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິທຎ຺ຈ ອິມສ຺ມິໍ ທີເປ ປວຕ຺ຕມານໂວຫາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປນ ປຸຓ຺ຓມິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ອປຣາ ປຸຓ຺ຓມີ, ຕາວ ເອໂກ ມາໂສຕິ ໂວຫາຣສ຺ສ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເຕນ ໂວຫາເຣນ ‘‘ທຸຕິຍປາຏິປທທິວເສ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ກຓ຺ຫປກ຺ຂປາຏິປທທິວສໍ ‘‘ປຐມປາຏິປທ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາຕິ ມຫາສາລມູເລ ທິນ຺ເນຫິ ໂສຬສຫິ ຊາຕິສມ຺ປນ຺ນກຸເລຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາຕິ ວທນ຺ຕິ. ຄຈ຺ຉຕິ ວຕເຣຕິ ເອຕ຺ຖ ອເຣຕິ ເຂເທ. ເຕເນວາຫ ‘‘ກນ຺ທິຕ຺ວາ’’ຕິ, ໂພຘິຍາ ອທສ຺ສນໍ ອສຫມາໂນ ໂຣທິຕ຺ວາ ປຣິເທວິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຣສຣໍສິຊາລນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ມຫາໂພຘິສມາຣຸຬ຺ຫາຕິ ມຫາໂພຘິນາ ສມາຣຸຬ຺ຫາ. ປສ຺ສໂຕ ປສ຺ສໂຕຕິ ອນາທເຣ ສາມິວຈນໍ, ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ເສວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຫາສມຸທ຺ທຕລໍ ປກ຺ຂນ຺ຕາຕິ ມຫາສມຸທ຺ທສ຺ສ ອຸທກຕລໍ ປກ຺ຂນ຺ທິ. ສມນ຺ຕາ ໂຍຊນນ຺ຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ເອເກເກນ ປສ຺ເສນ ໂຍຊນປ຺ປມາເຓ ປເທເສ. ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍເຄ ເຈຕໍ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ວີຈິໂຍ ວູປສນ຺ຕາຕິ ວີຈິໂຍ ນ ອຸຏ຺ຐຫິໍສຸ, ນາເຫສຸນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປວຊ຺ຊິໍສູຕິ ວິຣວິໍສຸ, ນາທໍ ປວຕ຺ຕຍິໍສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຣຸກ຺ຂາທິສນ຺ນິສ຺ສິຕາຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ປພ຺ພຕາທິສນ຺ນິສ຺ສິຕາ ເທວຕາ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ສຸປຓ຺ຓຣູເປນາຕິ ສຸປຓ຺ຓສທິເສນ ຣູເປນ. ນາຄກຸລານິ ສນ຺ຕາເສສີຕິ ມຫາໂພຘິຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ອາຄຕານິ ນາຄກຸລານິ ສນ຺ຕາເສສິ, ເຕສໍ ຠຍໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ປລາເປສີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕທາ ຫິ ສມຸທ຺ທວາສິໂນ ນາຄາ ມຫາໂພຘິໍ ຄເຫຕຸໍ ວາຕວສ຺ສນ຺ຘກາຣາທີຫິ ມຫນ຺ຕໍ ວິກຸພ຺ພນໍ ອກໍສຸ. ຕໂຕ ສງ຺ຆມິຕ຺ຕຕ຺ເຖຣີ ຄຣຸຬວຓ຺ຓໍ ມາເປຕ຺ວາ ເຕນ ຄຣຸຬຣູເປນ ອາກາສໍ ປູຣຍມານາ ສິຂາມຣີຈິຊາເລນ ຄຄນໍ ເອກນ຺ຘກາຣໍ ກຕ຺ວາ ປກ຺ຂປ຺ປຫາຣວາເຕນ ມຫາສມຸທ຺ທໍ ອາໂລເຬຕ຺ວາ ສໍວຏ຺ຏຊລຘິນາທສທິເສນ ຣເວນ ນາຄານໍ ຫທຍານິ ຠິນ຺ທນ຺ຕີ ວິຍ ຕາເສຕ຺ວາ ນາເຄ ປລາເປສິ. ເຕ ຈ ອຸຕ຺ຣສ຺ຕຣູປາ ນາຄາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາຕິ ເຕ ຈ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຸຕ຺ຕາສິຕາ ນາຄາ ປຸນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ. ຕໍ ວິຠູຕິນ຺ຕິ ຕໍ ອິທ຺ຘິປາຏິຫາຣິຍສງ຺ຂາຕໍ ວິຠູຕິໍ, ຕໍ ອຈ຺ຉຣິຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຖຣີ ຍາຈິຕ຺ວາຕິ ‘‘ອຍ຺ເຍ, ອມ຺ຫາກໍ ຠຄວາ ມຸຈລິນ຺ທນາຄຣາຊສ຺ສ ໂຠຄາວລິໍ ອຕ຺ຕໂນ ຄນ຺ຘກຸຏິໍ ກຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາຫໍ ຕສ຺ສ ສງ຺ຄຫໍ ອກາສິ. ອຠິສມ຺ພຸຊ຺ຌນທິວເສ ເນຣຎ຺ຊຣານທີຕີເຣ ອຕ຺ຕໂນ ອຸຈ຺ຉິຏ຺ຐປຕ຺ຕໍ ມຫາກາຬນາຄສ຺ສ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ອຸຣຸເວລນາເຄນ ມາປິຕໍ ວິສຘູມທຫນໍ ອຄເຓຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສຣຓສີລາຠຣຓມທາສິ. ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖຣໍ ເປເສຕ຺ວາ ນນ຺ໂທປນນ຺ທນາຄຣາຊານໍ ທເມຕ຺ວາ ນິພ຺ພິສໍ ອກາສິ. ເອວໍ ໂສ ໂລກນາຍໂກ ອມ຺ຫາກໍ ອຸປກາຣໂກ, ຕ຺ວມ຺ປິ ໂນ ໂທສມສ຺ສຣິຕ຺ວາ ມຸຫຸຕ຺ຕໍ ມຫາໂພຘິໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ນາຄໂລກສ຺ສ ສຄ຺ຄໂມກ຺ຂມຄ຺ຄໍ ສມ຺ປາເທຫີ’’ຕິ ເອວໍ ຍາຈິຕ຺ວາ. ມຫາໂພຘິວິໂຍຄທຸກ຺ຂິໂຕຕິ ມຫາໂພຘິວິໂຍເຄນ ທຸກ຺ຂິໂຕ ສຎ຺ຊາຕມານສິກທຸກ຺ໂຂ. ກນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ອິມສ຺ສ ປຣິຍາຍວຈນມຕ຺ຕໍ ໂຣທິຕ຺ວາຕິ, ຄຸຓກິຕ຺ຕນວເສນ ວາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ໂຣທິຕ຺ວາ, ວິລາປໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຸຕ຺ຕຣທ຺ວາຣໂຕຕິ ອນຸຣາຘປຸຣສ຺ສ ອຸຕ຺ຕຣທ຺ວາຣໂຕ. ມຄ຺ຄໍ ໂສຘາເປຕ຺ວາຕິ ຂາຓຸກຓ຺ຏກາທີນໍ ອຸທ຺ຘຣາປນວເສນ ມຄ຺ຄໍ ໂສຘາເປຕ຺ວາ. ອລງ຺ກາຣາເປຕ຺ວາຕິ ວາລຸກາທີນໍ ໂອກິຣາປນາທິວເສນ ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ. ສມຸທ຺ທສາລວຕ຺ຖຸສ຺ມິນ຺ຕິ ສມຸທ຺ທາສນ຺ນສາລາຍ ວຕ຺ຖຸຠູເຕ ປເທເສ. ຕສ຺ມິໍ ກິຣ ປເທເສ ຐິເຕຫິ ສມຸທ຺ທສ຺ສ ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ຕໍ ອຈ຺ຉຣິຍໍ ປກາເສຕຸໍ ຕຕ຺ຖ ເອກາ ສາລາ ກຕາ. ສາ ນາເມນ ‘‘ສມຸທ຺ທາສນ຺ນສາລາ’’ຕິ ປາກຏາ ຊາຕາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ສມຸທ຺ທາສນ຺ນສາລາຍ, ຐາເນ ຐຕ຺ວາ ມຫຓ຺ຓເວ;

ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ມຫາໂພຘິໍ, ມຫາເຖຣິທ຺ຘິຍາທ຺ທສ.

‘‘ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ກຕາ ສາລາ, ປກາເສຕຸໍ ຕມພ຺ຠຸຕໍ;

‘ສມຸທ຺ທາສນ຺ນສາລາ’ຕິ, ນາເມນາສິຘ ປາກຏາ’’ຕິ.

ຕາຍ ວິຠູຕິຍາຕິ ຕາຍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາຍ ປູຊາສກ຺ກາຣາທິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ. ເຖຣສ຺ສາຕິ ມຫາມຫິນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສ. ມຄ຺ຄສ຺ສ ກິຣ ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ປຸປ຺ເຜຫິ ກູຏາຄາຣສທິສສຓ຺ຐານານິ ປຸປ຺ຜເຈຕິຍານິ ກາຣາເປສິ. ຕໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອນ຺ຕຣນ຺ຕເຣ ປຸປ຺ຜອຄ຺ຆິຍານິ ຐເປນ຺ໂຕ’’ຕິ. ອາຄໂຕ ວຕເຣຕິ ເອຕ຺ຖ ອເຣຕິ ປສໍສາຍໍ, ສາຘຸ ວຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສຬສຫິ ຊາຕິສມ຺ປນ຺ນກຸເລຫີຕິ ອຏ຺ຐຫິ ອມຈ຺ຈກຸເລຫິ ອຏ຺ຐຫິ ຈ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸເລຫີຕິ ເອວໍ ໂສຬສຫິ ຊາຕິສມ຺ປນ຺ນກຸເລຫິ. ສມຸທ຺ທຕີເຣ ມຫາໂພຘິໍ ຐເປຕ຺ວາຕິ ສມຸທ຺ທເວລາຕເລ ອລງ຺ກຕປ຺ປຏິຍຕ຺ເຕ ຣມຓີເຍ ມຓ຺ຑເປ ມຫາໂພຘິໍ ຐເປຕ຺ວາ. ເອວໍ ປນ ກຕ຺ວາ ສກລຕມ຺ພປຓ຺ຓິຣຊ຺ເຊນ ມຫາໂພຘິໍ ປູເຊຕ຺ວາ ໂສຬສນ຺ນໍ ກຸລານໍ ຣຊ຺ຊໍ ນິຍ຺ຍາເຕຕ຺ວາ ສຍໍ ໂທວາຣິກຏ຺ຐາເນ ຐຕ຺ວາ ຕໂຍ ທິວເສ ອເນກປ຺ປກາຣໍ ປູຊໍ ກາຣາເປສິ. ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕີຓິ ທິວສານີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຣຊ຺ຊໍ ວິຈາເຣສີຕິ ຣຊ຺ຊໍ ວິຈາເຣຕຸໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ, ໂສຬສຫິ ວາ ຊາຕິສມ຺ປນ຺ນກຸເລຫິ ຣຊ຺ຊໍ ວິຈາຣາເປສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈຕຸຕ຺ເຖ ທິວເສຕິ ມິຄສິຣມາສສ຺ສ ສຸກ຺ກປກ຺ຂທສມິຍໍ. ອນຸປຸພ຺ເພນ ອນຸຣາຘປຸຣໍ ສມ຺ປຕ຺ໂຕຕິ ທສມິຍໍ ອລງ຺ກຕປ຺ປຏິຍຕ຺ຕຣເຖ ມຫາໂພຘິໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຸຬາຣປູຊໍ ກຸຣຸມາໂນ ປາຈີນປສ຺ສວິຫາຣສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐາຕພ຺ພຏ຺ຐານມາເນຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຆສ຺ສ ປາຕຣາສໍ ປວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ມຫິນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ຠາສິຕໍ ນາຄທີເປ ທສພເລນ ກຕໍ ນາຄທມນໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ນິສຊ຺ຊາທິນາ ປຣິຠຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນສຸ ຖູປາທີຫິ ສກ຺ກາຣໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຓໍ ກາເຣຕ຺ວາ ຕໂຕ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຕວກ຺ກພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຄາມທ຺ວາເຣ ຐເປຕ຺ວາ ປູເຊຕ຺ວາ ເອວໍ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ປູຊໍ ກຕ຺ວາ ອິມິນາ ອນຸກ຺ກເມນ ອນຸຣາຘປຸຣໍ ສມ຺ປຕ຺ໂຕ. ຈາຕຸທ຺ທສີທິວເສຕິ ມິຄສິຣມາສສ຺ເສວ ສຸກ຺ກປກ຺ຂຈາຕຸທ຺ທເສ. ວຑ຺ຒມານກຈ຺ຉາຍາຍາຕິ ຉາຍາຍ ວຑ຺ຒມານສມເຍ, ສາຍນ຺ຫສມເຍຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສມາປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ຜລສມາປຕ຺ຕິໍ. ຕິລກຠູເຕຕິ ອລງ຺ກາຣຠູເຕ. ຣາຊວຕ຺ຖຸທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐກຏ຺ຐາເນຕິ ຣາຊຸຍ຺ຍານສ຺ສ ທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐກຏ຺ຐາເນ. ‘‘ສກລຣຊ຺ຊໍ ມຫາໂພຘິສ຺ສ ທິນ຺ນປຸພ຺ພຕ຺ຕາ ອຸປຈາຣຕ຺ຖໍ ຣາຊາ ໂທວາຣິກເວສໍ ຄຓ຺ຫີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ອນຸປຸພ຺ພວິປສ຺ສນນ຺ຕິ ອຸທຍພ຺ພຍາທິອນຸປຸພ຺ພວິປສ຺ສນໍ. ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາຕິ ອາຣຠິຕ຺ວາ. ອຕ຺ຖງ຺ຄມິເຕຕິ ອຕ຺ຖງ຺ຄເຕ. ‘‘ສຫ ໂພຘິປຕິຏ຺ຐາເນນາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ວິຠຕ຺ຕິວິປຣິຓາມໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ສຫ ໂພຘິປຕິຏ຺ຐານາ’’ຕິ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນໍ ກຕໍ. ສຕິ ຫິ ສຫໂຍເຄ ກຣຓວຈເນນ ຠວິຕພ຺ພໍ. ມຫາປຖວີ ອກມ຺ປີຕິ ຈ ອິທໍ ມຸຂມຕ຺ຕນິທສ຺ສນໍ, ອຎ຺ຎານິປິ ອເນການິ ອຈ຺ຉຣິຍານິ ອເຫສຸໍເຍວ. ຕຖາ ຫິ ສຫ ໂພຘິປຕິຏ຺ຐາເນນ ອຸທກປຣິຍນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ມຫາປຖວີ ອກມ຺ປິ, ຕານິ ມູລານິ ກຏາຫມຸຂວຏ຺ຏິໂຕ ອຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ກຏາຫໍ ວິນນ຺ຘນ຺ຕາ ປຖວີຕລໂມຕຣິໍສຸ, ສມນ຺ຕໂຕ ທິພ຺ພກຸສຸມານິ ວສ຺ສິໍສຸ, ອາກາເສ ທິພ຺ພຕູຣິຍານິ ວຊ຺ຊິໍສຸ, ມຫາເມໂຆ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐິຘາຣມກາສິ, ອາກາສປເທສາ ວິຣວິໍສຸ, ວິຊ຺ຊຸລຕາ ນິຈ຺ຉຣິໍສຸ. ເທວຕາ ສາຘຸກາຣມທໍສຸ, ສມາຄຕາ ສກລທີປວາສິໂນ ຄນ຺ຘມາລາທີຫິ ປູຊຍິໍສຸ, ຄຫິຕມກຣນ຺ທາ ມນ຺ທມາຣຸຕາ ວາຍິໍສຸ, ສມນ຺ຕໂຕ ຆນສີຕລຫິມວລາຫກາ ມຫາໂພຘິໍ ຉາທຍິໍສຸ. ເອວໍ ໂພຘິ ປຖວິຍໍ ປຕິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຫິມຄພ຺ເຠ ສນ຺ນິສີທິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາຫໍ ໂລກສ຺ສ ອທສ຺ສນໍ ອຄມາສິ. ຫິມຄພ຺ເຠ ສນ຺ນິສີທີຕິ ຫິມຄພ຺ຠສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ອຏ຺ຐາສິ. ວິປ຺ຜຸຣນ຺ຕາຕິ ວິປ຺ຜຸຣນ຺ຕາ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ສໍສຣນ຺ຕາ. ນິຈ຺ຉຣິໍສູຕິ ນິກ຺ຂມິໍສຸ. ທສ຺ສິໍສູຕິ ປຎ຺ຎາຍິໍສຸ. ສພ຺ເພ ທີປວາສິໂນຕິ ສພ຺ເພ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປວາສິໂນ. ອຸຕ຺ຕຣສາຂໂຕ ເອກໍ ຜລນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕຣສາຂາຍ ຐິຕໍ ເອກໍ ຜລໍ. ‘‘ປາຈີນສາຂາຍ ເອກໍ ຜລ’’ນ຺ຕິປິ ເກຈິ. ມຫາອາສນຏ຺ຐາເນຕິ ປຸພ຺ພປສ຺ເສ ມຫາສິລາສເນນ ປຕິຏ຺ຐິຕຏ຺ຐາເນ. ອິສ຺ສຣນິມ຺ມານວິຫາເຣຕິ ອິສ຺ສຣນິມ຺ມານສງ຺ຂາເຕ ກສ຺ສປຄິຣິວິຫາເຣ. ‘‘ອິສ຺ສຣນິມ຺ມານວິຫາເຣ’’ຕິ ຫິ ປຸພ຺ພສງ຺ເກຕວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິທານິ ປນ ໂສ ວິຫາໂຣ ‘‘ກສ຺ສປຄິຣີ’’ຕິ ປຎ຺ຎາໂຕ. ‘‘ອິສ຺ສຣສມຓາຣາເມ’’ຕິປິ ເກຈິ ປຐນ຺ຕິ. ຕຖາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ຕວກ຺ກພ຺ຣາຫ຺ມຓຄາເມ, ຖູປາຣາເມ ຕເຖວ ຈ;

ອິສ຺ສຣສມຓາຣາເມ, ປຐເມ ເຈຕິຍງ຺ຄເຓ’’ຕິ.

ໂຍຊນິຍອາຣາເມສູຕິ ອນຸຣາຘປຸຣສ຺ສ ສມນ຺ຕາ ໂຍຊນສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ກຕອາຣາເມສຸ. ສມນ຺ຕາ ປຕິຏ຺ຐິເຕ ມຫາໂພຘິມ຺ຫີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອນຸຣາຘປຸຣສ຺ສ ສມນ຺ຕາ ເອວໍ ປຸຕ຺ຕນຕ຺ຕຸປຣມ຺ປຣາຍ ມຫາໂພຘິມ຺ຫິ ປຕິຏ຺ຐິເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂລຫປາສາທຏ຺ຐານໍ ປູເຊສີຕິ ໂລຫປາສາທສ຺ສ ກຕ຺ຕພ຺ພຏ຺ຐານໍ ປູເຊສິ. ‘‘ກິຎ຺ຈາປິ ໂລຫປາສາທໍ ເທວານໍປິຍຕິສ຺ໂສເຍວ ມຫາຣາຊາ ກາເຣສ຺ສຕິ, ຕຖາປິ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ອຠາວໂຕ ‘ອນາຄເຕ’ຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ທຸຏ຺ຐຄາມຓິອຠເຍເນວ ກາຣິໂຕ ໂລຫປາສາໂທ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ມູລານິ ປນສ຺ສ ນ ຕາວ ໂອຕຣນ຺ຕີຕິ ອິມິນາ, ມຫາຣາຊ, ອິມສ຺ມິໍ ທີເປ ສຕ຺ຖຸສາສນໍ ປຕິຏ຺ຐິຕມຕ຺ຕເມວ ອໂຫສິ, ນ ຕາວ ສຸປຕິຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ, ອສ຺ສ ສຕ຺ຖຸສາສນສ຺ສ ມູລານິ ປນ ນ ຕາວ ໂອຕິຓ຺ຓານີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂອຕຣນ຺ຕີຕິ ຫິ ອຕີຕຕ຺ເຖ ວຕ຺ຕມານວຈນໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ກທາ ປນ ຠນ຺ເຕ ມູລານິ ໂອຕິຓ຺ຓານິ ນາມ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ໂຍ ອມຈ຺ໂຈ ຈຕຸປຓ຺ຓາສາຍ ເຊຏ຺ຐກກນິຏ຺ຐຠາຕຸເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ເຈຕິຍຄິຣິມ຺ຫິ ປພ຺ພຊິໂຕ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມຫາອຣິຏ຺ໂຐ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ. ເມຆວຓ຺ຓາຠຍສ຺ສ ອມຈ຺ຈສ຺ສ ປຣິເວຓຏ຺ຐາເນຕິ ເມຆວຓ຺ຓາຠຍສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ອມຈ຺ເຈນ ກຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ປຣິເວຓສ຺ສ ວຕ຺ຖຸຠູເຕ ຐາເນ. ມຓ຺ຑປປ຺ປກາຣນ຺ຕິ ມຓ຺ຑປສທິສໍ. ສທິສຕ຺ຖມ຺ປິ ຫິ ປກາຣສທ຺ທໍ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ. ສາສນສ຺ສ ມູລານິ ໂອຕຣນ຺ຕານິ ປສ຺ສິສ຺ສາມີຕິ ອິມິນາ ສາສນສ຺ສ ສຸຏ຺ຐຸ ປຕິຏ຺ຐານາກາຣໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມີຕິ ທີເປຕິ.

ເມຆວິຣຫິຕສ຺ສ ນິມ຺ມລສ຺ເສວ ອາກາສສ຺ສ ວິຣວິຕຕ຺ຕາ ‘‘ອາກາສໍ ມຫາວິຣວໍ ຣວີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຈ຺ເຈກຄຓີຫີຕິ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ຄຓາຈຣິເຍຫິ. ປຈ຺ເຈກໍ ຄຓໍ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ປຈ຺ເຈກຄຓິໂນ. ຍຖາ ເວຊ຺ໂຊ ຄິລາເນສຸ ກຣຸຓາຍ ຕິກິຈ຺ຉນເມວ ປຸຣກ຺ຂຕ຺ວາ ວິຄຕຈ຺ຉນ຺ທໂທໂສ ຊິຄຸຈ຺ຉນີເຍສຸ ວເຓສຸ ຄຸຍ຺ຫຏ຺ຐາເນສຸ ຈ ເຠສຊ຺ຊເລປນາທິນາ ຕິກິຈ຺ຉນເມວ ກໂຣຕິ, ເອວໍ ຠຄວາປິ ກິເລສພ຺ຍາຘິປີຬິເຕສຸ ສຕ຺ເຕສຸ ກຣຸຓາຍ ເຕ ສຕ຺ເຕ ກິເລສພ຺ຍາຘິທຸກ຺ຂໂຕ ໂມເຈຕຸກາໂມ ອວຕ຺ຕພ຺ພາຣຫານິ ຄຸຍ຺ຫຏ຺ຐານນິສ຺ສິຕານິປິ ອສປ຺ປາຍານິ ວທນ຺ໂຕ ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ສຕ຺ຕານໍ ກິເລສພ຺ຍາຘິໍ ຕິກິຈ຺ຉຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຕ຺ຖຸ ກຣຸຓາຄຸຓປຣິທີປກ’’ນ຺ຕິ. ອນຸສິຏ຺ຐິກຣານນ຺ຕິ ອນຸສາສນີກຣານໍ, ເຍ ຠຄວໂຕ ອນຸສາສນິໍ ສມ຺ມາ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ເຕສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກາຍກມ຺ມວຈີກມ຺ມວິປ຺ຜນ຺ທິຕວິນຍນນ຺ຕິ ກາຍວຈີທ຺ວາເຣສຸ ອຊ຺ຌາຈາຣວເສນ ປວຕ຺ຕສ຺ສ ກິເລສວິປ຺ຜນ຺ທິຕສ຺ສ ວິນຍນກຣໍ.

ຣາຊິໂນຕິ ອຸປໂຍຄຕ຺ເຖ ສາມິວຈນໍ, ຣາຊານມນຸສາສິໍສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາໂລກນ຺ຕິ ຎາຓາໂລກໍ. ນິພ຺ພາຍິໍສຸ ມເຫສໂຍຕິ ເອຕ຺ຖ ມຫາມຫິນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ທ຺ວາທສວສ຺ສິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປໍ ສມ຺ປຕ຺ໂຕ, ຕຕ຺ຖ ທ຺ເວ ວສ຺ສານິ ວສິຕ຺ວາ ວິນຍໍ ປຕິຏ຺ຐເປສິ. ທ຺ວາສຏ຺ຐິວສ຺ສິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕຕິ ວທນ຺ຕິ.

ເຕສໍ ເຖຣານໍ ອນ຺ເຕວາສິກາຕິ ເຕສໍ ມຫາມຫິນ຺ທຕ຺ເຖຣປ຺ປມຸຂານໍ ເຖຣານໍ ອນ຺ເຕວາສິກາ. ຕິສ຺ສທຕ຺ຕາທໂຍ ປນ ມຫາອຣິຏ຺ຐຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອນ຺ເຕວາສິກາ, ຕສ຺ມາ ຕິສ຺ສທຕ຺ຕກາຬສຸມນທີຆສຸມນາທໂຍ ມຫາອຣິຏ຺ຐຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອນ຺ເຕວາສິກາ ຈາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອນ຺ເຕວາສິການໍ ອນ຺ເຕວາສິກາຕິ ອຸຠຍຖາ ວຸຕ຺ຕອນ຺ເຕວາສິການໍ ອນ຺ເຕວາສິກາ. ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາຕິ –

‘‘ຕໂຕ ມຫິນ຺ໂທ ອິຏ຺ຏິໂຍ, ອຸຕ຺ຕິໂຍ ສມ຺ພໂລ ຕຖາ;

ຠທ຺ທນາໂມ ຈ ປຓ຺ຑິໂຕ.

‘‘ເອເຕ ນາຄາ ມຫາປຎ຺ຎາ, ຊມ຺ພຸທີປາ ອິຘາຄຕາ;

ວິນຍໍ ເຕ ວາຈຍິໍສຸ, ປິຏກໍ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິຍາ.

‘‘ນິກາເຍ ປຎ຺ຈ ວາເຈສຸໍ, ສຕ຺ຕ ເຈວ ປກຣເຓ;

ຕໂຕ ອຣິຏ຺ໂຐ ເມຘາວີ, ຕິສ຺ສທຕ຺ໂຕ ຈ ປຓ຺ຑິໂຕ.

‘‘ວິສາຣໂທ ກາຬສຸມໂນ, ເຖໂຣ ຈ ທີຆນາມໂກ’’ຕິ. –

ເອວມາທິນາ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາ.

ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ວິນຍານິສໍສກຖາວຓ຺ຓນາ

ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ ‘‘ເກນາຠຕ’’ນ຺ຕິ ອິມໍ ປຎ຺ຫໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ວິຠຊິຕ຺ວາ ອິທານິ ‘‘ກຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐິຕ’’ນ຺ຕິ ອິມໍ ປຎ຺ຫໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ກຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐິຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ເຕລມິວາຕິ ສີຫເຕລມິວ. ອຘິມຕ຺ຕສຕິຄຕິຘີຕິມນ຺ເຕສູຕິ ເອຕ຺ຖ ສຕີຕິ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຘາຣຓກສຕິ. ຄຕີຕິ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນກຄຕິ. ຘີຕີຕິ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ກຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນກຎາຓໍ. ຄຕີຕິ ວາ ປຎ຺ຎາຄຕິ. ຘີຕີຕິ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນວີຣິຍໍ ສຊ຺ຌາຍນວີຣິຍໍ ຘາຣຓວີຣິຍຎ຺ຈ. ລຊ຺ຊີສູຕິ ປາປຊິຄຸຈ຺ຉນກລກ຺ຂຓາຍ ລຊ຺ຊາຍ ສມນ຺ນາຄເຕສຸ. ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈເກສູຕິ ອຓຸມຕ຺ເຕສຸປິ ວຊ຺ເຊສຸ ໂທສທສ຺ສາວິຕາຍ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍໍ ນິສ຺ສາຍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈກາຣີສຸ. ສິກ຺ຂາກາເມສູຕິ ອຘິສີລອອຈິຕ຺ຕອຘິປຎ຺ຎາວເສນ ຕິສ຺ໂສ ສິກ຺ຂາ ກາມຍມາເນສຸ ສມ຺ປິຍາຍິຕ຺ວາ ສິກ຺ຂນ຺ເຕສຸ.

ອກຕ຺ຕພ຺ພໂຕ ນິວາເຣຕ຺ວາ ກຕ຺ຕພ຺ເພສຸ ປຕິຏ຺ຐາປນໂຕ ມາຕາປິຕຸຏ຺ຐານິໂຍຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຈາຣໂຄຈຣກຸສລຕາຕິ ເວຬຸທານາທິມິຈ຺ຉາຊີວສ຺ສ ກາຍປາຄພ຺ຠິຍາທີນຎ຺ຈ ອກຣເຓນ ສພ຺ພໂສ ອນາຈາຣໍ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ‘‘ກາຍິໂກ ອວີຕິກ຺ກໂມ ວາຈສິໂກ ອວີຕິກ຺ກໂມ’’ຕິ (ວິຠ. ໕໑໑) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕຠິກ຺ຂຸສາຣຸປ຺ປອາຈາຣສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເວສິຍາທິອໂຄຈຣໍ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ປິຓ຺ຑປາຕາທິອຕ຺ຖໍ ອຸປສງ຺ກມິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐານສງ຺ຂາຕໂຄຈເຣນ ຈ ສມ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ສມຓາຈາເຣສຸ ເຈວ ສມຓໂຄຈເຣສຸ ຈ ກຸສລຕາ. ອປິຈ ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ສຕ຺ຖຣິ ສຄາຣໂວ ສປ຺ປຕິສ຺ໂສ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີສຸ ສຄາຣໂວ ສປ຺ປຕິສ຺ໂສ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປສມ຺ປນ຺ໂນ ສຸນິວຕ຺ໂຖ ສຸປາຣຸໂຕ ປາສາທິເກນ ອຠິກ຺ກນ຺ເຕນ ປຏິກ຺ກນ຺ເຕນ ອາໂລກິເຕນ ວິໂລກິເຕນ ສມິຎ຺ຊິເຕນ ປສາຣິເຕນ ໂອກ຺ຂິຕ຺ຕຈກ຺ຂຸ ອິຣິຍາປຖສມ຺ປນ຺ໂນ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ຄຸຕ຺ຕທ຺ວາໂຣ ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎູ ຊາຄຣິຍມນຸຍຸຕ຺ໂຕ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ເຎນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ອປ຺ປິຈ຺ໂຉ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍ ປວິວິຕ຺ໂຕ ອສໍສຏ຺ໂຐ ອາຠິສມາຈາຣິເກສຸ ສກ຺ກຈ຺ຈກາຣີ ຄຣຸຈິຕ຺ຕີກາຣພຫຸໂລ ວິຫຣຕິ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ອາຈາໂຣ.

ໂຄຈໂຣ ປນ ອຸປນິສ຺ສຍໂຄຈໂຣ ອາຣກ຺ຂໂຄຈໂຣ ອຸປນິພນ຺ຘໂຄຈໂຣຕິ ຕິວິໂຘ. ຕຕ຺ຖ ທສກຖາວຕ຺ຖຸຄຸຓສມນ຺ນາຄໂຕ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ໂຕ, ຍໍ ນິສ຺ສາຍ ອສ຺ສຸຕໍ ສຸຓາຕິ, ສຸຕໍ ປຣິໂຍທາເປຕິ, ກງ຺ຂໍ ວິຕຣຕິ, ທິຏ຺ຐິໍ ອຸຊຸໍ ກໂຣຕິ, ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທຕິ, ຍສ຺ສ ວາ ປນ ອນຸສິກ຺ຂມາໂນ ສທ຺ຘາຍ ວຑ຺ຒຕິ, ສີເລນ, ສຸເຕນ, ຈາເຄນ, ປຎ຺ຎາຍ ວຑ຺ຒຕິ, ອຍໍ ອຸປນິສ຺ສຍໂຄຈໂຣ. ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ອນ຺ຕຣຆຣໍ ປວິຏ຺ໂຐ ວີຖິປຏິປນ຺ໂນ ໂອກ຺ຂິຕ຺ຕຈກ຺ຂຸ ຍຸຄມຕ຺ຕທສ຺ສາວີ ສໍວຸໂຕ ຄຈ຺ຉຕິ, ນ ຫຕ຺ຖິໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ, ນ ອສ຺ສໍ, ນ ຣຖໍ, ນ ປຕ຺ຕິໍ, ນ ອິຕ຺ຖິໍ, ນ ປຸຣິສໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ, ນ ອຸທ຺ຘໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ, ນ ອໂຘ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ, ນ ທິສາວິທິສມ຺ປິ ເປກ຺ຂມາໂນ ຄຈ຺ຉຕິ, ອຍໍ ອາຣກ຺ຂໂຄຈໂຣ. ອຸປນິພນ຺ຘໂຄຈໂຣ ປນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ, ຍຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂຸ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປນິພນ຺ຘຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ – ‘‘ໂກ ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ໂຄຈໂຣ ສໂກ ເປຕ຺ຕິໂກ ວິສໂຍ, ຍທິທໍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ’’ຕິ. ອຍໍ ອຸປນິພນ຺ຘໂຄຈໂຣ. ອິຕິ ອິມິນາ ຈ ອາຈາເຣນ ອິມິນາ ຈ ໂຄຈເຣນ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ອາຈາຣໂຄຈຣກຸສລຕາ. ເອວໍ ອນາຈາຣໍ ອໂຄຈຣຎ຺ຈ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ສທ຺ຘາປພ຺ພຊິຕານໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕອາຈາຣໂຄຈເຣສຸ ກຸສລຠາໂວ ວິນຍຘຣາຍຕ຺ໂຕຕິ ອຍມານິສໍໂສ ວິນຍປຣິຍຕ຺ຕິຍາ ທສ຺ສິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ວິນຍປຣິຍຕ຺ຕິໍ ນິສ຺ສາຍາຕິ ວິນຍປຣິຍາປຸຓນໍ ນິສ຺ສາຍ. ອຕ຺ຕໂນ ສີລກ຺ຂນ຺ໂຘ ສຸຄຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ ສຸຣກ຺ຂິໂຕຕິ ກຖມສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ສີລກ຺ຂນ຺ໂຘ ສຸຄຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ ສຸຣກ຺ຂິໂຕ? ອາປຕ຺ຕິຎ຺ຫິ ອາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ຉຫາກາເຣຫິ ອາປຊ຺ຊຕິ ອລຊ຺ຊິຕາ, ອຎ຺ຎາຓຕາ, ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈປກຕຕາ, ອກປ຺ປິເຍ ກປ຺ປິຍສຎ຺ຎິຕາ, ກປ຺ປິເຍ ອກປ຺ປິຍສຎ຺ຎິຕາ, ສຕິສມ຺ໂມສາຕິ. ວິນຍຘໂຣ ປນ ອິເມຫິ ຉຫາກາເຣຫິ ອາປຕ຺ຕິໍ ນາປຊ຺ຊຕິ.

ກຖໍ ອລຊ຺ຊິຕາຍ ນາປຊ຺ຊຕິ? ໂສ ຫິ ‘‘ປສ຺ສຖ ໂຠ, ອຍໍ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍໍ ຊານນ຺ໂຕເຍວ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວີຕິກ຺ກມໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ ອິມໍ ປຣູປວາທໍ ຣກ຺ຂນ຺ໂຕປິ ອກປ຺ປິຍຠາວໍ ຊານນ຺ໂຕເຍວ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ວີຕິກ຺ກມໍ ນ ກໂຣຕິ. ເອວໍ ອລຊ຺ຊິຕາຍ ນາປຊ຺ຊຕິ. ສຫສາ ອາປນ຺ນມ຺ປິ ເທສນາຄາມິນິໍ ເທເສຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິຍາ ວຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ສຸທ຺ຘນ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐາຕິ, ຕໂຕ –

‘‘ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ອາປຕ຺ຕິໍ ນາປຊ຺ຊຕິ, ອາປຕ຺ຕິໍ ນ ປຣິຄູຫຕິ;

ອຄຕິຄມນຎ຺ຈ ນ ຄຈ຺ຉຕິ, ເອທິໂສ ວຸຈ຺ຈຕິ ລຊ຺ຊິປຸຄ຺ຄໂລ’’ຕິ. (ປຣິ. ໓໕໙) –

ອິມສ຺ມິໍ ລຊ຺ຊິຠາເວ ປຕິຏ຺ຐິໂຕວ ໂຫຕິ.

ກຖໍ ອຎ຺ຎາຓຕາຍ ນາປຊ຺ຊຕິ? ໂສ ຫິ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍໍ ຊານາຕິ, ຕສ຺ມາ ກປ຺ປິຍໍເຍວ ກໂຣຕິ, ອກປ຺ປິຍໍ ນ ກໂຣຕິ. ເອວໍ ອຎ຺ຎາຓຕາຍ ນາປຊ຺ຊຕິ.

ກຖໍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈປກຕຕາຍ ນາປຊ຺ຊຕິ? ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍໍ ນິສ຺ສາຍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ເຈ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ວຕ຺ຖຸໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ມາຕິກໍ ປທຠາຊນໍ ອນ຺ຕຣາປຕ຺ຕິໍ ອນາປຕ຺ຕິໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ກປ຺ປິຍໍ ເຈ ໂຫຕິ, ກໂຣຕິ, ອກປ຺ປິຍໍ ເຈ, ນ ກໂຣຕິ. ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ປນ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ອວິນິຈ຺ຉິນິຕ຺ວາວ ‘‘ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ນ ວີຕິກ຺ກມຕິ. ເອວໍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈປກຕຕາຍ ນາປຊ຺ຊຕິ.

ກຖໍ ອກປ຺ປິເຍ ກປ຺ປິຍສຎ຺ຎິຕາທີຫິ ນາປຊ຺ຊຕິ? ໂສ ຫິ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍໍ ຊານາຕິ, ຕສ຺ມາ ອກປ຺ປິເຍ ກປ຺ປິຍສຎ຺ຎີ ນ ໂຫຕິ, ກປ຺ປິເຍ ອກປ຺ປິຍສຎ຺ຎີ ນ ໂຫຕິ, ສຸປຕິຏ຺ຐິຕາ ຈສ຺ສ ສຕິ ໂຫຕິ, ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ ອຘິຏ຺ເຐຕິ, ວິກປ຺ເປຕພ຺ພໍ ວິກປ຺ເປຕິ. ອິຕິ ອິເມຫິ ຉຫາກາເຣຫິ ອາປຕ຺ຕິໍ ນາປຊ຺ຊຕິ, ອາປຕ຺ຕິໍ ອນາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ອຂຓ຺ຑສີໂລ ໂຫຕິ ປຣິສຸທ຺ຘສີໂລ. ເອວມສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ສີລກ຺ຂນ຺ໂຘ ສຸຄຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ ສຸຣກ຺ຂິໂຕ.

ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈປກຕານນ຺ຕິ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປນ຺ເນນ ກຸກ຺ກຸຈ຺ເຈນ ອຠິຠູຕານໍ. ກຖໍ ປນ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈປກຕານໍ ປຏິສຣຓໍ ໂຫຕິ? ຕິໂຣຣຏ຺ເຐສຸ ຕິໂຣຊນປເທສຸ ຈ ອຸປ຺ປນ຺ນກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ອສຸກສ຺ມິໍ ກິຣ ວິຫາເຣ ວິນຍຘໂຣ ວສຕີ’’ຕິ ທູຣໂຕປິ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ. ໂສ ເຕຫິ ກຕກມ຺ມສ຺ສ ວຕ຺ຖຸໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ອາປຕ຺ຕານາປຕ຺ຕິໍ ຄຣຸກລຫຸກາທິເຠທໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ເທສນາຄາມິນິໍ ເທສາເປຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິຍາ ວຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ສຸທ຺ຘນ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐາເປຕິ. ເອວໍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈປກຕານໍ ປຏິສຣຓໍ ໂຫຕິ.

ວິສາຣໂທ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ໂວຫຣຕີຕິ ວິຄໂຕ ສາຣໂທ ຠຍໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ວິສາຣໂທ, ອຠີໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອວິນຍຘຣສ຺ສ ຫິ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ກເຖນ຺ຕສ຺ສ ຠຍໍ ສາຣຊ຺ຊໍ ໂອກ຺ກມຕິ, ວິນຍຘຣສ຺ສ ຕໍ ນ ໂຫຕິ. ກສ຺ມາ? ‘‘ເອວໍ ກເຖນ຺ຕສ຺ສ ໂທໂສ ໂຫຕິ, ເອວໍ ນ ໂທໂສ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ກຖນໂຕ.

ປຈ຺ຈຕ຺ຖິເກ ສຫຘມ຺ເມນ ສຸນິຄ຺ຄຫິຕໍ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ທ຺ວິຘາ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ ນາມ ອຕ຺ຕປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ ຈ ສາສນປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ ຈ. ຕຕ຺ຖ ເມຕ຺ຕິຍຠຸມ຺ມຊກາ ຈ ຠິກ຺ຂູ ວຑ຺ໂຒ ຈ ລິຈ຺ຉວີ ອມູລເກນ ອນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸນາ ໂຈເທສຸໍ, ອິເມ ອຕ຺ຕປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ ນາມ. ເຍ ວາ ປນຎ຺ເຎປິ ທຸສ຺ສີລາ ປາປຘມ຺ມາ, ສພ຺ເພ ເຕ ອຕ຺ຕປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ. ວິປຣີຕທສ຺ສນາ ປນ ອຣິຏ຺ຐຠິກ຺ຂຸກຓ຺ຏກສາມເຓຣເວສາລິກວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກາ ມຫາສງ຺ຆິກາທໂຍ ຈ ອພຸທ຺ຘສາສນໍ ‘‘ພຸທ຺ຘສາສນ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ກຕປຄ຺ຄຫາ ສາສນປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ ນາມ. ເຕ ສພ຺ເພປິ ສຫຘມ຺ເມນ ສຫກາຣເຓນ ວຈເນນ ຍຖາ ຕໍ ອສທ຺ຘມ຺ມໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ເອວໍ ສຸນິຄ຺ຄຫິຕໍ ກຕ຺ວາ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ສທ຺ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຍາ ປຏິປນ຺ໂນ ໂຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ຕິວິໂຘ ສທ຺ຘມ຺ໂມ ປຣິຍຕ຺ຕິປຏິປຕ຺ຕິອຘິຄມວເສນ. ຕຕ຺ຖ ຕິປິຏກໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ປຣິຍຕ຺ຕິສທ຺ຘມ຺ໂມ ນາມ. ເຕຣສ ຘຸຕງ຺ຄຄຸຓາ ຈຸທ຺ທສ ຂນ຺ຘກວຕ຺ຕານິ ທ຺ເວອສີຕິ ມຫາວຕ຺ຕານີຕິ ອຍໍ ປຏິປຕ຺ຕິສທ຺ຘມ຺ໂມ ນາມ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຄ຺ຄາ ຈ ຈຕ຺ຕາຣິ ຜລານິ ຈ, ອຍໍ ອຘິຄມສທ຺ຘມ຺ໂມ ນາມ. ຕຕ຺ຖ ເກຈິ ເຖຣາ ‘‘ໂຍ ໂວ, ອານນ຺ທ, ມຍາ ຘມ຺ໂມ ຈ ວິນໂຍ ຈ ເທສິໂຕ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ, ໂສ ໂວ ມມຈ຺ຈເຍນ ສຕ຺ຖາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໒໑໖) ອິມິນາ ສຸຕ຺ເຕນ ‘‘ສາສນສ຺ສ ປຣິຍຕ຺ຕິ ມູລ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເກຈິ ເຖຣາ ‘‘ອິເມ ຈ, ສຸຠທ຺ທ, ຠິກ຺ຂູ ສມ຺ມາ ວິຫເຣຍ຺ຍຸໍ, ອສຸຎ຺ໂຎ ໂລໂກ ອຣຫນ຺ເຕຫິ ອສ຺ສາ’’ຕິ ອິມິນາ ສຸຕ຺ເຕນ (ທີ. ນິ. ໒.໒໑໔) ‘‘ສາສນສ຺ສ ປຏິປຕ຺ຕິ ມູລ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ຍາວ ປຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂູ ສມ຺ມາ ປຏິປນ຺ນາ ສໍວິຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕາວ ສາສນໍ ຐິຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ອິຕເຣ ປນ ເຖຣາ ‘‘ປຣິຍຕ຺ຕິຍາ ອນ຺ຕຣຫິຕາຍ ສຸປ຺ປຏິປນ຺ນສ຺ສປິ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອາຫໍສຸ. ສເຈປິ ປຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂູ ຈຕ຺ຕາຣິ ປາຣາຊິການິ ຣກ຺ຂຓກາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕ ສທ຺ເຘ ກຸລປຸຕ຺ເຕ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ປຈ຺ຈນ຺ຕິເມ ຊນປເທ ອຸປສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ທສວຄ຺ຄຄຓໍ ປູເຣຕ຺ວາ ມຊ຺ຌິມຊນປເທປິ ອຸປສມ຺ປທໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕິ. ເອເຕນຸປາເຍນ ວີສຕິວຄ຺ຄສງ຺ຆໍ ປູເຣຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນປິ ອພ຺ຠານກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ສາສນໍ ວຸຑ຺ຒິໍ ວິຣຸຬ຺ຫິໍ ຄມຍິສ຺ສນ຺ຕິ. ເອວມຍໍ ວິນຍຘໂຣ ຕິວິຘສ຺ສປິ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສ ຈິຣຏ຺ຐິຕິຍາ ປຏິປນ຺ໂນ ໂຫຕີຕິ. ເອວມຍໍ ວິນຍຘໂຣ ອິເມ ປຎ຺ຈານິສໍເສ ປຏິລຠຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ວິນໂຍ ສໍວຣຕ຺ຖາຍາຕິອາທີສຸ (ປຣິ. ອຏ຺ຐ. ໓໖໖) ວິນໂຍຕິ ວິນຍສ຺ສ ປຣິຍາປຸຓນໍ, ວິນໂຍຕິ ວາ ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ສກລາປິ ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ວິນຍປຣິຍາປຸຓນໍ ວາ ກາຍວຈີທ຺ວາຣສໍວຣຕ຺ຖາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ອາຊີວປາຣິສຸທ຺ຘິປຣິໂຍສານສ຺ສ ສີລສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອວິປ຺ປຏິສາໂຣຕິ ປາປປຸຎ຺ຎານໍ ກຕາກຕານຸໂສຈນວເສນ ປວຕ຺ຕຈິຕ຺ຕວິປ຺ປຏິສາຣາຠາໂວ. ປາໂມຊ຺ຊນ຺ຕິ ທຸພ຺ພລາ ຕຣຸຓປີຕິ. ປີຕີຕິ ພລວປີຕິ. ປສ຺ສທ຺ຘີຕິ ກາຍຈິຕ຺ຕທຣຖປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິ. ສຸຂນ຺ຕິ ກາຍິກໍ ເຈຕສິກຎ຺ຈ ສຸຂໍ. ຕຎ຺ຫິ ທຸວິຘມ຺ປິ ສມາຘິສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ສມາຘີຕິ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາ. ຍຖາຠູຕຎາຓທສ຺ສນນ຺ຕິ ສປ຺ປຈ຺ຈຍນາມຣູປປຣິຄ຺ຄໂຫ. ນິພ຺ພິທາຕິ ວິປສ຺ສນາ. ອຖ ວາ ຍຖາຠູຕຎາຓທສ຺ສນໍ ຕຣຸຓວິປສ຺ສນາ, ອຸທຍພ຺ພຍຎາຓສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາ ຫິ ຕຣຸຓວິປສ຺ສນາຍ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ນິພ຺ພິທາຕິ ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕາ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິພລວວິປສ຺ສນາ. ວິຣາໂຄຕິ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ. ວິມຸຕ຺ຕີຕິ ອຣຫຕ຺ຕຜລໍ. ຈຕຸພ຺ພິໂຘປິ ຫິ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ອຣຫຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນນ຺ຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓໍ. ອນຸປາທາປຣິນິພ຺ພານຕ຺ຖາຍາຕິ ກຎ຺ຈິ ຘມ຺ມໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອນວເສເສຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພານຕ຺ຖາຍ, ອປ຺ປຈ຺ຈຍປຣິນິພ຺ພານຕ຺ຖາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປ຺ປຈ຺ຈຍປຣິນິພ຺ພານສ຺ສ ຫິ ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນໍ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ ຕສ຺ມິໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ເຕ ອວສ຺ສໍ ປຣິນິພ຺ພາຍິຕພ຺ພໂຕ, ນ ຈ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາເຓ ອນຸປ຺ປນ຺ເນ ອນ຺ຕຣາ ປຣິນິພ຺ພານໍ ໂຫຕິ.

ເອຕທຕ຺ຖາ ກຖາຕິ ອຍໍ ວິນຍກຖາ ນາມ ເອຕທຕ຺ຖາຍ, ອນຸປາທາປຣິນິພ຺ພານຕ຺ຖາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖປິ. ມນ຺ຕນາປິ ວິນຍມນ຺ຕນາເອວ, ‘‘ເອວໍ ກຣິສ຺ສາມ, ນ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວິນຍປຏິພທ຺ຘສໍສນ຺ທນາ. ເອຕທຕ຺ຖາ ອຸປນິສາຕິ ອຸປນິສີທຕິ ເອຕ຺ຖ ຜລໍ ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘວຸຕ຺ຕິຕາຍາຕິ ອຸປນິສາ ວຸຈ຺ຈຕິ ກາຣຓໍ ປຈ຺ຈໂຍຕິ. ‘‘ວິນໂຍ ສໍວຣຕ຺ຖາຍາ’’ຕິອາທິກາ ກາຣຓປຣມ຺ປຣາ ເອຕທຕ຺ຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕທຕ຺ຖໍ ໂສຕາວຘານນ຺ຕິ ອິມິສ຺ສາ ປຣມ຺ປຣປຈ຺ຈຍກຖາຍ ໂສຕາວຘານໍ ອິມໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຎາຓໍ, ຕມ຺ປິ ເອຕທຕ຺ຖໍ. ຍທິທໍ ອນຸປາທາຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວິໂມກ຺ໂຂຕິ ຍທິທນ຺ຕິ ນິປາໂຕ. ສພ຺ພລິງ຺ຄວິຠຕ຺ຕິວຈເນສຸ ຕາທິໂສວ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໂຕ ປຣິຓາເມຕພ຺ໂພ, ຕສ຺ມາ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ – ໂຍ ອຍໍ ຈຕູຫິ ອຸປາທາເນຫິ ອນຸປາທິຍິຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຣຫຕ຺ຕຜລສງ຺ຂາໂຕ ວິໂມກ຺ໂຂ, ໂສປິ ເອຕທຕ຺ຖາຍ ອນຸປາທາປຣິນິພ຺ພານຕ຺ຖາຍາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂຍ ອຍໍ ອນຸປາທາຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວິໂມກ຺ຂສງ຺ຂາໂຕ ມຄ຺ໂຄ, ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ເອຕທຕ຺ຖເມວາຕິ. ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ອິມິນາ ມຫຸສ຺ສາຫໂຕ ສາຘິຕພ຺ພໍ ນິຍຕປ຺ປໂຍຊນໍ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ. ເຫຏ຺ຐາ ‘‘ວິຣາໂຄ…ເປ… ນິພ຺ພານຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ອິມິນາ ປນ ລພ຺ຠມານານິສໍສຜລໍ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອາໂຍໂຄຕິ ອຸຄ຺ຄຫຓຈິນ຺ຕນາທິວເສນ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຠິໂຍໂຄ.

ວິນຍານິສໍສກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອິຕິ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ

ພາຫິຣນິທານວຓ຺ຓນາ ສມຕ຺ຕາ.

ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາ

໑. ເສຍ຺ຍຖິທນ຺ຕິ ຕໍ ກຕມໍ, ຕໍ ກຖນ຺ຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ອນິຍມນິທ຺ເທສວຈນນ຺ຕິ ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສ ນິຍໂມຕິ ອນິຍໂມ, ນິທ຺ທິສີຍຕິ ອຕ຺ໂຖ ເອເຕນາຕິ ນິທ຺ເທໂສ, ວຸຈ຺ຈຕິ ເອເຕນາຕິ ວຈນໍ, ນິທ຺ເທໂສເຍວ ວຈນໍ ນິທ຺ເທສວຈນໍ, ອນິຍມສ຺ສ ນິທ຺ເທສວຈນໍ ອນິຍມນິທ຺ເທສວຈນໍ, ປຐມໍ ອນິຍມິຕສ຺ສ ສມຍສ຺ສ ນິທ຺ເທສວຈນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ເຍນາຕິ ອວຕ຺ວາ ເຕນາຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອນິຍມໍ ກຕ຺ວາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐວຈນໍ ອນິຍມນິທ຺ເທສວຈນ’’ນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ຍໍຕໍສທ຺ທານໍ ນິຈ຺ຈສມ຺ພນ຺ຘຠາວໂຕ ອາຫ ‘‘ຕສ຺ສ ສຣູເປນ ອວຸຕ຺ເຕນປີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຕສ຺ສາຕິ ‘‘ເຕນາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ. ສຣູເປນ ອວຸຕ຺ເຕນປີຕິ ‘‘ເຍນາ’’ຕິ ເອວໍ ສຣູປໂຕ ປາຬິຍໍ ອວຸຕ຺ເຕນປິ. ອຕ຺ຖໂຕ ສິທ຺ເຘນາຕິ ປຣຠາເຄ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກປຣິວິຕກ຺ກສງ຺ຂາຕອຕ຺ຖໂຕ ສິທ຺ເຘນ. ປຣິວິຕກ຺ເກ ຫິ ສິທ຺ເຘ ເຍນ ສມເຍນ ປຣິວິຕກ຺ໂກ ອຸທປາທີຕິ ອິທໍ ອຕ຺ຖໂຕ ສິທ຺ຘເມວ ໂຫຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອປຣຠາເຄ ຫິ ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາຈນເຫຕຸຠູໂຕ ອາຍສ຺ມໂຕ ສາຣິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິວິຕກ຺ໂກ ສິທ຺ໂຘ’’ຕິອາທິ. ‘‘ເຕນາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕໂຕ ຕທຕ຺ຖເມວ ‘‘ເຍນາ’’ຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ວຸຈ຺ຈມານຕ຺ຕາ ‘‘ເຍນາ’’ຕິ ອຍໍ ‘‘ເຕນາ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ປຏິນິທ຺ເທໂສ ນາມ ຊາໂຕ. ປຏິນິທ຺ເທໂສຕິ ຈ ວິຕ຺ຖາຣນິທ຺ເທໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອປຣຠາເຄ ຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ຫິ-ສທ຺ໂທ ເຫຕຸມ຺ຫິ, ຍສ຺ມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາຈນເຫຕຸຠູໂຕຕິ ‘‘ເອຕສ຺ສ ຠຄວາ ກາໂລ, ເອຕສ຺ສ ສຸຄຕ ກາໂລ, ຍໍ ຠຄວາ ສາວການໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປຍ຺ຍ, ອຸທ຺ທິເສຍ຺ຍ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ. ຍຖຍິທໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ອທ຺ຘນິຍໍ ອສ຺ສ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕສ຺ສ ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາຈນສ຺ສ ກາຣຓຠູໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣິວິຕກ຺ໂກຕິ ‘‘ກຕເມສານໍ ໂຂ ພຸທ຺ຘານໍ ຠຄວນ຺ຕານໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ນ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກໍ ອໂຫສິ, ກຕເມສານໍ ພຸທ຺ຘານໍ ຠຄວນ຺ຕານໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກໍ ອໂຫສີ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ໂຕ ປຣິວິຕກ຺ໂກ. ຍໍຕໍສທ຺ທານໍ ນິຈ຺ຈສມ຺ພນ຺ໂຘຕິ ອາຫ ‘‘ຕສ຺ມາ ເຍນ ສມເຍນາ’’ຕິອາທິ. ປຸພ຺ເພ ວາ ປຈ຺ຉາ ວາ ອຕ຺ຖໂຕ ສິທ຺ເຘນາຕິ ປຸພ຺ເພ ວາ ປຈ຺ຉາ ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນອຕ຺ຖໂຕ ສິທ຺ເຘນ. ປຏິນິທ຺ເທໂສ ກຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ ເອຕສ຺ສ ‘‘ຍທິທ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ປຏິນິທ຺ເທໂສ ກຕ຺ຕພ຺ໂພ’’ຕິ ຍທິທໍ ຍໍ ອິທໍ ວິຘານໍ, ອຍໍ ສພ຺ພສ຺ມິໍ ວິນເຍ ຍຸຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ‘‘ປຏິນິທ຺ເທໂສ ກຕ຺ຕພ຺ໂພ’’ຕິ ຍທິທໍ ຍາ ອຍໍ ຍຸຕ຺ຕິ, ອຍໍ ສພ຺ພສ຺ມິໍ ວິນເຍ ຍຸຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕຕ຺ຣິທໍ ມຸຂມຕ຺ຕນິທສ຺ສນນ຺ຕິ ຕສ຺ສາ ຍຖາວຸຕ຺ຕຍຸຕ຺ຕິຍາ ປຣິທີປເນ ອິທໍ ມຸຂມຕ຺ຕນິທສ຺ສນໍ, ອຸປາຍມຕ຺ຕນິທສ຺ສນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຸຂໍ ທ຺ວາຣໍ ອຸປາໂຍຕິ ຫິ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກໍ. ‘‘ເຕນ ຫິ ຠິກ຺ຂເວ ຠິກ຺ຂູນໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ປາຬິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ປຏິນິທ຺ເທສມາຫ ‘‘ເຍນ ສຸທິນ຺ໂນ’’ຕິອາທິນາ. ເຕນາຕິ ເຫຕຸອຕ຺ເຖ ກຣຓວຈນຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ປຏິນິທ຺ເທໂສປິ ຕາທິໂສເຍວາຕິ ອາຫ ‘‘ຍສ຺ມາ ປຏິເສວີ’’ຕິ. ປຸພ຺ເພ ອຕ຺ຖໂຕ ສິທ຺ເຘນາຕິ ປຸພ຺ເພ ອຸປ຺ປນ຺ນເມຖຸນຘມ຺ມປຏິເສວນສງ຺ຂາຕອຕ຺ຖໂຕ ສິທ຺ເຘນ. ປຈ຺ຉາ ອຕ຺ຖໂຕ ສິທ຺ເຘນາຕິ ຣຎ຺ຎາ ອທິນ຺ນໍ ທາຣູນໍ ອາທິຍນສງ຺ຂາຕປຈ຺ຉາອຸປ຺ປນ຺ນອຕ຺ຖໂຕ ສິທ຺ເຘນ. ສມຍສທ຺ໂທຕິ ເອຕສ຺ສ ‘‘ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ສມວາເຍຕິ ປຈ຺ຈຍສາມຄ຺ຄິຍໍ, ກາຣຓສມວາເຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຂເຓຕິ ໂອກາເສ. ອສ຺ສາຕິ ອສ຺ສ ສມຍສທ຺ທສ຺ສ ສມວາໂຍ ອຕ຺ໂຖຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອປ຺ເປວ ນາມ ສ຺ເວປິ ອຸປສງ຺ກເມຍ຺ຍາມ ກາລຎ຺ຈ ສມຍຎ຺ຈ ອຸປາທາຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ກາໂລ ນາມ ອຸປສງ຺ກມນສ຺ສ ຍຸຕ຺ຕປຍຸຕ຺ຕກາໂລ. ສມໂຍ ນາມ ຕສ຺ເສວ ປຈ຺ຈຍສາມຄ຺ຄີ, ອຕ຺ຖໂຕ ຕທນຸຣູປໍ ສຣີຣພລຎ຺ເຈວ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍປຣິສ຺ສຍາຠາໂວ ຈ. ອຸປາທານໍ ນາມ ຎາເຓນ ເຕສໍ ຄຫຓໍ ສລ຺ລກ຺ຂຓໍ, ຕສ຺ມາ ກາລຎ຺ຈ ສມຍຎ຺ຈ ປຎ຺ຎາຍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸປຘາເຣຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ສເຈ ອມ຺ຫາກໍ ສ຺ເວ ຄມນສ຺ສ ຍຸຕ຺ຕກາໂລ ຠວິສ຺ສຕິ, ກາເຍ ພລມຕ຺ຕາ ເຈວ ຜຣິສ຺ສຕິ, ຄມນປຈ຺ຈຍາ ຈ ອຎ຺ໂຎ ອຜາສຸວິຫາໂຣ ນ ຠວິສ຺ສຕິ, ອເຖຕໍ ກາລຎ຺ຈ ຄມນກາຣຓສມວາຍສງ຺ຂາຕໍ ສມຍຎ຺ຈ ອຸປຘາເຣຕ຺ວາ ອປິ ເອວ ນາມ ສ຺ເວ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາມາຕິ.

ຂໂຓຕິ ໂອກາໂສ. ຕຖາຄຕຸປ຺ປາທາທິໂກ ຫິ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ໂອກາໂສ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍປຏິລາຠເຫຕຸຕ຺ຕາ, ຂໂຓ ເອວ ຈ ສມໂຍ. ໂຍ ຂໂຓຕິ ຈ ສມໂຍຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂສ ເອໂກວາຕິ ຫິ ອຕ຺ໂຖ. ມຫາສມໂຍຕິ ມຫາສມູໂຫ. ປວຸທ຺ຘໍ ວນໍ ປວນໍ, ຕສ຺ມິໍ ປວນສ຺ມິໍ, ວນສຓ຺ເຑຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມໂຍປິ ໂຂ ເຕ ຠທ຺ທາລິ ອປ຺ປຏິວິທ຺ໂຘ ອໂຫສີຕິ ເອຕ຺ຖ ສມໂຍຕິ ສິກ຺ຂາປທປູຣຓສ຺ສ ເຫຕຸ. ຠທ຺ທາລີຕິ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ນາມໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຠທ຺ທາລິ ຕຍາ ປຏິວິຊ຺ຌິຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກໍ ເອຕໍ ກາຣຓໍ ອຕ຺ຖິ, ຕມ຺ປິ ເຕ ນ ປຏິວິທ຺ຘໍ ນ ສລ຺ລກ຺ຂິຕນ຺ຕິ. ກິໍ ຕໍ ກາຣຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຠຄວາ ໂຂ’’ຕິອາທິ.

ອຸຄ຺ຄາຫມາໂນ ຕິອາທີສຸ ມາໂນຕິ ຕສ຺ສ ປຣິພ຺ພາຊກສ຺ສ ປກຕິນາມໍ, ກິຎ຺ຈິ ກິຎ຺ຈິ ປນ ອຸຄ຺ຄເຫຕຸໍ ສມຕ຺ຖຕາຍ ‘‘ອຸຄ຺ຄາຫມາໂນ’’ຕິ ນໍ ສຎ຺ຊານນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຸຄ຺ຄາຫມາໂນ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສມຓມຸຓ຺ຑິກາຍ ປຸຕ຺ໂຕ ສມຓມຸຓ຺ຑິກາປຸຕ຺ໂຕ. ໂສ ກິຣ ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐາໂກ. ສມຍໍ ທິຏ຺ຐິໍ ປວທນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ສມຍປ຺ປວາທໂກ, ຕສ຺ມິໍ ສມຍປ຺ປວາທເກ, ທິຏ຺ຐິປ຺ປວາທເກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມິໍ ກິຣ ຐາເນ ຈງ຺ກີຕາຣຸກ຺ຂໂປກ຺ຂຣສາຕິປຠຸຕໂຍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ນິຄຓ຺ຐາເຈລກປຣິພ຺ພາຊກາທໂຍ ຈ ປຣິພ຺ພາຊກາ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ສມຍໍ ທິຏ຺ຐິໍ ປວທນ຺ຕິ ກເຖນ຺ຕິ ທີເປນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ໂສ ອາຣາໂມ ‘‘ສມຍປ຺ປວາທໂກ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ສ຺ເວວ ຕິນ຺ທຸກາຈີຣສງ຺ຂາຕາຍ ຕິມ຺ພຣຸຣຸກ຺ຂປນ຺ຕິຍາ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ຕິນ຺ທຸກາຈີຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອກາ ສາລາ ເອຕ຺ຖາຕິ ເອກສາລໂກ. ຍສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ປຐມໍ ເອກາ ສາລາ ກຕາ ອໂຫສິ, ປຈ຺ຉາ ມຫາປຸຎ຺ຎໍ ໂປຏ຺ຐປາທປຣິພ຺ພາຊກໍ ນິສ຺ສາຍ ພຫູ ສາລາ ກຕາ, ຕສ຺ມາ ຕເມວ ເອກໍ ສາລມຸປາທາຍ ລທ຺ຘນາມວເສນ ‘‘ເອກສາລໂກ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ມລ຺ລິກາຍ ປນ ປເສນທິຣຎ຺ໂຎ ເທວິຍາ ອຸຍ຺ຍານຠູໂຕ ໂສ ປຸປ຺ຜຜລສຎ຺ຉນ຺ໂນ ອາຣາໂມຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ມລ຺ລິກາຍ ອາຣາໂມ’’ຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄໂຕ. ຕສ຺ມິໍ ສມຍປ຺ປວາທເກ ຕິນ຺ທຸກາຈີເຣ ເອກສາລເກ ມລ຺ລິກາຍ ອາຣາເມ. ປຏິວສຕີຕິ ຕສ຺ມິໍ ວາສຜາສຸຕາຍ ວສຕິ.

ທິຏ຺ເຐ ຘມ຺ເມຕິ ປຈ຺ຈກ຺ເຂ ອຕ຺ຕຠາເວ. ອຕ຺ໂຖຕິ ວຸຑ຺ຒິ. ສມ຺ປຣາຍິໂກຕິ ກມ຺ມກິເລສວເສນ ສມ຺ປເຣຕພ຺ພໂຕ ສມ຺ປາປຸຓິຕພ຺ພໂຕ ສມ຺ປຣາໂຍ, ປຣໂລໂກ. ຕຕ຺ຖ ນິຍຸຕ຺ໂຕ ສມ຺ປຣາຍິໂກ, ປຣໂລກຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ຖາຠິສມຍາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕອຸຠຍຕ຺ຖສງ຺ຂາຕຫິຕປຏິລາຠາ. ສມ຺ປຣາຍິໂກປິ ຫິ ອຕ຺ໂຖ ກາຣຓສ຺ສ ນິປ຺ຜນ຺ນຕ຺ຕາ ປຏິລທ຺ໂຘ ນາມ ໂຫຕີຕິ ຕມຕ຺ຖທ຺ວຍໍ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຖາຠິສມຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຘິຍາ ປຎ຺ຎາຍ ຣາຕິ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ຘີໂຣ. ອຖ ວາ ຘີ ປຎ຺ຎາ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຘີໂຣ.

ສມ຺ມາ ມານາຠິສມຍາຕິ ມານສ຺ສ ສມ຺ມາ ປຫາເນນ. ສມ຺ມາຕິ ອິມິນາ ມານສ຺ສ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄຎາເຓນ ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ທຸກ຺ຂສ຺ສ ປີຬນຏ຺ໂຐຕິອາທີສຸ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈສ຺ສ ປີຬນໍ ຕໍສມງ຺ຄິໂນ ຫິໍສນໍ ອວິປ຺ຜາຣິກຕາກຣຓໍ, ປີຬນເມວ ອຕ຺ໂຖ ປີຬນຏ຺ໂຐ, ຕ຺ຖກາຣສ຺ສ ຏ຺ຐກາຣໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ. ສເມຈ຺ຈ ປຈ຺ຈເຍຫິ ກຕຠາໂວ ສງ຺ຂຕຏ຺ໂຐ. ສນ຺ຕາໂປ ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂຕາທິວເສນ ສນ຺ຕາປນໍ ປຣິທຫນໍ. ວິປຣິຓາໂມ ຊຣາຍ ມຣເຓນ ຈາຕິ ທ຺ວິຘາ ວິປຣິຓາເມຕພ຺ພຕາ. ອຠິສເມຕພ຺ໂພ ປຏິວິຊ຺ຌິຕພ຺ໂພຕິ ອຠິສມໂຍ, ອຠິສມໂຍວ ອຕ຺ໂຖ ອຠິສມຍຏ຺ໂຐ, ປີຬນາທີນິ. ຕານິ ຫິ ອຠິສເມຕພ຺ພຠາເວນ ເອກີຠາວໍ ອຸປເນຕ຺ວາ ‘‘ອຠິສມຍຏ຺ໂຐ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕານິ, ອຠິສມຍສ຺ສ ວາ ປຏິເວຘສ຺ສ ວິສຍຠູໂຕ ອຕ຺ໂຖ ອຠິສມຍຏ຺ໂຐຕິ ຕາເນວ ປີຬນາທີນິ ອຠິສມຍສ຺ສ ວິສຍຠາວູປຄມນສາມຎ຺ຎໂຕ ເອກຕ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕານິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ອຸປສຄ຺ຄານໍ ໂຊຕກມຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວາຈໂກ ສມຍສທ຺ໂທ ເອວາຕິ ສມຍສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາເຣປິ ສອຸປສຄ຺ໂຄ ອຠິສມຍສທ຺ໂທ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຕ຺ຖ ສຫກາຣີກາຣຓສນ຺ນິຊ຺ຌໍ ສເມຕິ ສມເວຕີຕິ ສມໂຍ, ສມວາໂຍ. ສເມຕິ ສມາຄຈ຺ຉຕິ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ເອຕ຺ຖ ຕທາຘາຣປຸຄ຺ຄເລຫີຕິ ສມໂຍ, ຂໂຓ. ສເມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ, ເອເຕນ ວາ ສໍຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ຘມ຺ມາ ສຫຊາຕຘມ຺ເມຫິ ອຸປ຺ປາທາທີຫິ ວາຕິ ສມໂຍ, ກາໂລ. ຘມ຺ມປ຺ປວຕ຺ຕິມຕ຺ຕຕາຍ ອຕ຺ຖໂຕ ອຠູໂຕປິ ຫິ ກາໂລ ຘມ຺ມປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ອຘິກຣຓໍ ກາຣຓໍ ວິຍ ຈ ປຣິກປ຺ປນາມຕ຺ຕສິທ຺ເຘນ ຣູເປນ ໂວຫຣີຍຕິ. ສມໍ, ສຫ ວາ ອວຍວານໍ ອຍນໍ ປວຕ຺ຕິ ອວຏ຺ຐານນ຺ຕິ ສມໂຍ, ສມູໂຫ ຍຖາ ‘‘ສມຸທາໂຍ’’ຕິ. ອວຍເວນ ສຫາວຏ຺ຐານເມວ ຫິ ສມູໂຫ. ປຈ຺ຈຍນ຺ຕຣສມາຄເມ ເອຕິ ຜລໍ ເອຕສ຺ມາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ປວຕ຺ຕຕິ ຈາຕິ ສມໂຍ, ເຫຕຸ ຍຖາ ‘‘ສມຸທໂຍ’’ຕິ. ສເມຕິ ສໍໂຍຊນຠາວໂຕ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເອຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວິສເຍ ປວຕ຺ຕຕິ, ທຬ຺ຫຄ຺ຄຫຓຠາວໂຕ ວາ ຕໍສໍຍຸຕ຺ຕາ ອຍນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ ສຕ຺ຕາ ຍຖາຠິນິເວສໍ ເອເຕນາຕິ ສມໂຍ, ທິຏ຺ຐິ. ທິຏ຺ຐິສໍໂຍຊເນນ ຫິ ສຕ຺ຕາ ອຕິວິຍ ພຊ຺ຌນ຺ຕິ. ສມິຕິ ສງ຺ຄຕິ ສໂມຘານນ຺ຕິ ສມໂຍ, ປຏິລາໂຠ. ສມສ຺ສ ນິໂຣຘສ຺ສ ຍານໍ, ສມ຺ມາ ວາ ຍານໍ ອປຄໂມ ອປ຺ປວຕ຺ຕີຕິ ສມໂຍ, ປຫານໍ. ຎາເຓນ ອຠິມຸຂໍ ສມ຺ມາ ເອຕພ຺ໂພ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ໂພຕິ ອຠິສມໂຍ, ຘມ຺ມານໍ ອວິປຣີໂຕ ສຠາໂວ. ອຠິມຸຂຠາເວນ ສມ຺ມາ ເອຕິ ຄຈ຺ຉຕິ ພຸຊ຺ຌຕີຕິ ອຠິສມໂຍ, ຘມ຺ມານໍ ຍຖາຠູຕສຠາວາວໂພໂຘ. ເອວໍ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ສມຍສທ຺ທສ຺ສ ປວຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ນນຸ ຈ ອຕ຺ຖມຕ຺ຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ສທ຺ທາ ອຠິນິວິສນ຺ຕິ, ນ ເອເກນ ສທ຺ເທນ ອເນເກ ອຕ຺ຖາ ອຠິຘີຍນ຺ຕີຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ ສທ຺ທວິເສເສ ອເປກ຺ຂິເຕ. ສທ຺ທວິເສເສ ຫິ ອເປກ຺ຂິຍມາເນ ເອເກນ ສທ຺ເທນ ອເນກຕ຺ຖາຠິຘານໍ ນ ສມ຺ຠວຕິ. ນ ຫິ ໂຍ ກາລຕ຺ໂຖ ສມຍສທ຺ໂທ, ໂສເຍວ ສມູຫາທິອຕ຺ຖໍ ວທຕິ. ເອຕ຺ຖ ປນ ເຕສໍ ເຕສໍ ອຕ຺ຖານໍ ສມຍສທ຺ທວຈນີຍຕາສາມຎ຺ຎມຸປາທາຍ ອເນກຕ຺ຖຕາ ສມຍສທ຺ທສ຺ສ ວຸຕ຺ຕາ. ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາເຣ ອຘິປ຺ປາໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອິຘ ປນສ຺ສ ກາໂລ ອຕ຺ໂຖຕິ ອສ຺ສ ສມຍສທ຺ທສ຺ສ ອິຘ ກາໂລ ອຕ຺ໂຖ ສມວາຍາທີນໍ ອຕ຺ຖານໍ ອິຘ ອສມ຺ຠວໂຕ ເທສເທສກາທີນໍ ວິຍ ນິທານຠາເວນ ກາລສ຺ສ ອປທິສິຕພ຺ພໂຕ ຈ.

ອຸປໂຍຄວຈເນນ ຠຸມ຺ມວຈເນນ ຈ ນິທ຺ເທສມກຕ຺ວາ ອິຘ ກຣຓວຈເນນ ນິທ຺ເທເສ ປໂຍຊນໍ ນິທ຺ຘາເຣຕຸກາໂມ ປຣມ຺ມຸເຂນ ໂຈທນໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ ‘‘ເອຕ຺ຖາຫາ’’ຕິອາທິ. ເອຕ຺ຖ ‘‘ເຕນ ສມເຍນາ’’ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ວິຕຓ຺ຑວາທີ ອາຫາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖາຕິ ໂຈທນາຍ ກຕ຺ຕຸກາມຕໍ ທີເປຕິ, ນນູຕິ ອິມິນາ ສມານຕ຺ໂຖ. ກສ຺ມາ ກຣຓວຈເນນ ນິທ຺ເທໂສ ກໂຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຠຸມ຺ມວຈເນນ ນິທ຺ເທໂສ ກໂຕຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ຍຖາ’’ຕິ ອິທໍ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ສຸຕ຺ຕາຠິຘມ຺ເມສຸ. ຕຖາຕິ ອຸປໂຍຄຠຸມ຺ມວຈເນຫິ. ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ວິນເຍ. ອຎ຺ຎຖາຕິ ກຣຓວຈເນນ. ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວາຕິ ອາຣມ຺ຠໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ເທສນານິຏ຺ຐານໍ, ຕາວ ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ, ນິຣນ຺ຕຣເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຣຸຓາວິຫາເຣນາຕິ ປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິສງ຺ຂາເຕນ ກຣຸຓາວິຫາເຣນ. ຕຖາ ຫິ ກຣຸຓານິທານຕ຺ຕາ ເທສນາຍ ອິຘ ປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິ ‘‘ກຣຸຓາວິຫາໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ປນ ກຣຸຓາສມອາປຕ຺ຕິວິຫາໂຣ. ນ ຫິ ເທສນາກາເລ ເທເສຕພ຺ພຘມ຺ມວິສຍສ຺ສ ເທສນາຎາຓສ຺ສ ສຕ຺ຕວິສຍາຍ ມຫາກຣຸຓາຍ ສຫຸປ຺ປຕ຺ຕິ ສມ຺ຠວຕິ ຠິນ຺ນວິສຍຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ກຣຸຓາວເສນ ປວຕ຺ໂຕ ປຣຫິຕປອປຕ຺ຕິສງ຺ຂາໂຕ ວິຫາໂຣ ອິຘ ກຣຸຓາວິຫາໂຣຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕທຕ຺ຖໂຊຕນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍຄຕ຺ຖທີປນຕ຺ຖໍ ອຸປໂຍຄນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ ຍຖາ ‘‘ມາສໍ ອຊ຺ເຌຕີ’’ຕິ.

ອຘິກຣຓຕ຺ໂຖຕິ ອາຘາຣຕ຺ໂຖ. ຠາໂວ ນາມ ກິຣິຍາ, ກິຣິຍາຍ ກິຣິຍນ຺ຕຣລກ຺ຂຓໍ ຠາເວນຠາວລກ຺ຂຓໍ, ໂສເຍວຕ຺ໂຖ ຠາເວນຠາວລກ຺ຂຓຕ຺ໂຖ. ກຖໍ ປນ ອຠິຘມ຺ເມ ຍຖາວຸຕ຺ຕອຕ຺ຖທ຺ວຍສມ຺ຠໂວຕິ ອາຫ ‘‘ອຘິກຣຓຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ກາລສງ຺ຂາໂຕ ອຕ຺ໂຖ ກາລຕ຺ໂຖ, ສມູຫສງ຺ຂາໂຕ ອຕ຺ໂຖ ສມູຫຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ກາລສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ກາລຕ຺ໂຖ, ສມູຫສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ສມູຫຕ຺ໂຖ. ໂກ ໂສ? ສມໂຍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ກາລຕ຺ໂຖ ສມູຫຕ຺ໂຖ ຈ ສມໂຍ ຕຕ຺ຖ ອຠິຘມ຺ເມ ວຸຕ຺ຕານໍ ຜສ຺ສາທິຘມ຺ມານໍ ອຘິກຣຓໍ ອາຘາໂຣຕິ ຍສ຺ມິໍ ກາເລ ຘມ຺ມປຸຎ຺ເຊ ວາ ກາມາວຈຣໍ ກຸສລໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມິໍເຍວ ກາເລ ປຸຎ຺ເຊ ຈ ຜສ຺ສາທໂຍປິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຍຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ.

ນນຸ ຈາຍໍ ອຸປາທາຍ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ ກາໂລ ສມູໂຫ ຈ ໂວຫາຣມຕ຺ຕໂກ, ໂສ ກຖໍ ອາຘາໂຣ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕຘມ຺ມານນ຺ຕິ? ນາຍໍ ໂທໂສ. ຍຖາ ຫິ ກາໂລ ສຠາວຘມ຺ມປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ ສຍໍ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອວິຊ຺ຊມາໂນປິ ອາຘາຣຠາເວນ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ ຕງ຺ຂຓປ຺ປວຕ຺ຕານໍ ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ປຣໂຕ ຈ ອຠາວໂຕ ‘‘ປຸພ຺ພຓ຺ເຫ ຊາໂຕ ສາຍນ຺ເຫ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິອາທີສຸ, ສມູໂຫ ຈ ອວຍວວິນິມຸຕ຺ໂຕ ອວິຊ຺ຊມາໂນປິ ກປ຺ປນາມຕ຺ຕສິທ຺ໂຘ ອວຍວານໍ ອາຘາຣຠາເວນ ປຎ຺ຎປີຍຕິ ‘‘ຣຸກ຺ເຂ ສາຂາ, ຍວຣາສິມ຺ຫິ ສມ຺ຠູໂຕ’’ຕິອາທີສຸ, ເອວມິຘາປີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອຠິຘມ຺ເມ ອາຘາຣຕ຺ຖສມ຺ຠວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຠາເວນຠາວລກ຺ຂຓຕ຺ຖສມ຺ຠວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຂຓສມວາຍເຫຕຸສງ຺ຂາຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຂໂຓ ນາມ ອຏ຺ຐກ຺ຂຓວິນິມຸຕ຺ໂຕ ນວໂມ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທສງ຺ຂາໂຕ ຂໂຓ, ຍານິ ວາ ປເນຕານິ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈກ຺ການິ ເຍຫິ ສມນ຺ນາຄຕານໍ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ຈຕຸຈກ຺ກໍ ປວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໓໑) ເອຕ຺ຖ ປຕິຣູປເທສວາໂສ, ສປ຺ປຸຣິສູປນິສ຺ສໂຍ, ອຕ຺ຕສມ຺ມາປຓິຘິ, ປຸພ຺ເພ ຈ ກຕປຸຎ຺ຎຕາຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ຈກ຺ການິ ວຸຕ຺ຕານິ, ຕານິ ເອກຊ຺ຌໍ ກຕ຺ວາ ໂອກາສຏ຺ເຐນ ຂໂຓຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕານິ ຫິ ກຸສລຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ໂອກາສຠູຕານິ. ສມວາໂຍ ນາມ ‘‘ຈກ຺ຂຸຎ຺ຈ ປຏິຈ຺ຈ ຣູເປ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໐໔; ໓.໔໒໑; ສໍ. ນິ. ໔.໖໐) ເອວມາທິນາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທິສງ຺ຂາຕສາຘາຣຓຜລນິປ຺ຜາທກຕ຺ເຕນ ສຓ຺ຐິຕາ ຈກ຺ຂຸຣູປາທິປຈ຺ຈຍສາມຄ຺ຄີ. ຈກ຺ຂຸຣູປາທີນຎ຺ຫິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທິສາຘາຣຓຜລໍ. ເຫຕູຕິ ຊນກເຫຕຸ. ຍຖາວຸຕ຺ຕຂຓສງ຺ຂອາຕສ຺ສ ສມວາຍສງ຺ຂາຕສ຺ສ ເຫຕຸສງ຺ຂາຕສ຺ສ ຈ ສມຍສ຺ສ ຠາເວນ ສຕ຺ຕາຍ ເຕສໍ ຜສ຺ສາທິຘມ຺ມານໍ ຠາໂວ ສຕ຺ຕາ ລກ຺ຂີຍຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍຖາ ‘‘ຄາວີສຸ ທຸຍ຺ຫມານາສຸ ຄໂຕ, ທຸທ຺ຘາສຸ ອາຄໂຕ’’ຕິ ໂທຫນກິຣິຍາຍ ຄມນກິຣິຍາ ລກ຺ຂີຍຕິ, ເອວມິຘາປິ ‘‘ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ, ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ສຕີ’’ຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຍມາໂນ ເອວ ໂຫຕິ ອຎ຺ຎກິຣິຍາຍ ສມ຺ພນ຺ຘາຠາເວ ປທຕ຺ຖສ຺ສ ສຕ຺ຕາວິຣຫາຠາວໂຕຕິ ສມຍສ຺ສ ສຕ຺ຕາກິຣິຍາຍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປາທກິຣິຍາ ຜສ຺ສາທິຠວນກິຣິຍາ ຈ ລກ຺ຂີຍຕີຕິ. ອຍຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ຍສ຺ມິໍ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ຂເຓ ປຈ຺ຈຍສມວາເຍ ເຫຕຸມ຺ຫິ ຈ ສຕິ ກາມາວຈຣໍ ກຸສລໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມິໍເຍວ ຂເຓ ປຈ຺ຈຍສມວາເຍ ເຫຕຸມ຺ຫິ ຈ ສຕິ ຜສ຺ສາທໂຍປິ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ຕທຕ຺ຖໂຊຕນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຘິກຣຓຕ຺ຖສ຺ສ ຠາເວນຠາວລກ຺ຂຓຕ຺ຖສ຺ສ ຈ ທີປນຕ຺ຖໍ.

ອິຘ ປນາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ວິນເຍ. ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ ກຣຓຕ຺ໂຖ ຈ ສມ຺ຠວຕີຕິ ‘‘ອນ຺ເນນ ວສຕິ, ວິຊ຺ຊາຍ ວສຕີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ ‘‘ຜຣສຸນາ ຉິນ຺ທຕິ, ກຸທາເລນ ຂຓຕີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ກຣຓຕ຺ໂຖ ຈ ສມ຺ຠວຕິ. ກຖໍ ສມ຺ຠວຕີຕິ ອາຫ ‘‘ໂຍ ຫິ ໂສ’’ຕິອາທິ. ເຕນ ສມເຍນ ເຫຕຸຠູເຕນ ກຣຓຠູເຕນາຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ຕໍຕໍວຕ຺ຖຸວີຕິກ຺ກໂມວ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ເຫຕຸ ເຈວ ກຣຓຎ຺ຈ. ຕຖາ ຫິ ຍທາ ຠຄວາ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ປຐມເມວ ເຕສໍ ເຕສໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຕໍຕໍສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິເຫຕຸຠູຕໍ ວີຕິກ຺ກມໍ ອເປກ຺ຂມາໂນ ວິຫຣຕິ, ຕທາ ຕໍ ຕໍ ວີຕິກ຺ກມໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ຕທຕ຺ຖໍ ວສຕີຕິ ສິທ຺ໂຘ ວຕ຺ຖຸວີຕິກ຺ກມສ຺ສ ເຫຕຸຠາໂວ ‘‘ອນ຺ເນນ ວສຕິ, ອນ຺ນໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ຕທຕ຺ຖາຍ ວສຕີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິກາເລ ປນ ເຕເນວ ປຸພ຺ພສິທ຺ເຘນ ວີຕິກ຺ກເມນ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປຕີຕິ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ສາຘກຕມຕ຺ຕາ ກຣຓຠາໂວປິ ວີຕິກ຺ກມສ຺ເສວ ສິທ຺ໂຘ ‘‘ອສິນາ ຉິນ຺ທຕີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ວີຕິກ຺ກມໍ ປນ ອເປກ຺ຂມາໂນ ເຕເນວ ສທ຺ຘິໍ ຕນ຺ນິສ຺ສຍກາລມ຺ປິ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ວິຫຣຕີຕິ ກາລສ຺ສປິ ອິຘ ເຫຕຸຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ, ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ໂຕ ຈ ຕໍ ຕໍ ວີຕິກ຺ກມກາລໍ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ເຕເນວ ກາເລນ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປຕີຕິ ວີຕິກ຺ກມນິສ຺ສຍສ຺ສ ກາລສ຺ສປິ ກຣຓຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ອິມິນາ ປຣິຍາເຍນ ກາລສ຺ສປິ ເຫຕຸຠາໂວ ກຣຓຠາໂວ ຈ ລພ຺ຠຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຕນ ສມເຍນ ເຫຕຸຠູເຕນ ກຣຓຠູເຕນາ’’ຕິ. ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ປນ ວີຕິກ຺ກໂມເຍວ ເຫຕຸຠູໂຕ ກຣຓຠູໂຕ ຈ. ໂສ ຫິ ວີຕິກ຺ກມກ຺ຂເຓ ເຫຕຸ ຫຸຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎາປເນ ກຣຓມ຺ປິ ໂຫຕີຕິ.

ສິກ຺ຂາປທານິ ປຎ຺ຎາປຍນ຺ໂຕຕິ ວີຕິກ຺ກມໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ສນ຺ນິປາຕາເປຕ຺ວາ ໂອຕິຓ຺ຓວຕ຺ຖຸກໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ປຏິປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ວິຄຣຫິຕ຺ວາ ຈ ຕໍ ຕໍ ວຕ຺ຖຸໍ ໂອຕິຓ຺ຓກາລໍ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ເຕເນວ ກາເລນ ກຣຓຠູເຕນ ສິກ຺ຂາປທານິ ປຎ຺ຎາປຍນ຺ໂຕ. ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິເຫຕຸຎ຺ຈ ອເປກ຺ຂມາໂນຕິ ຕຕິຍປາຣາຊິກາທີສຸ ວິຍ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ເຫຕຸຠູຕໍ ຕໍ ຕໍ ວຕ຺ຖຸໍ ວີຕິກ຺ກມສມຍໍ ອເປກ຺ຂມາໂນ ເຕນ ສມເຍນ ເຫຕຸຠູເຕນ ຠຄວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວິຫາສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ສິກ຺ຂາປທານິ ປຎ຺ຎາປຍນ຺ໂຕ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິເຫຕຸຎ຺ຈ ອເປກ຺ຂມາໂນ’’ຕິ ວຈນໂຕ ‘‘ເຕນ ສມເຍນ ກຣຓຠູເຕນ ເຫຕຸຠູເຕນາ’’ຕິ ເອວໍ ວຕ຺ຕພ຺ເພປິ ປຐມໍ ‘‘ເຫຕຸຠູເຕນາ’’ຕິ ວຈນໍ ອິຘ ເຫຕຸອຕ຺ຖສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠຄວາ ຫິ ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ວິຫຣນ຺ໂຕ ເຖຣສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາຈນເຫຕຸຠູຕໍ ປຣິວິຕກ຺ກສມຍໍ ອເປກ຺ຂມາໂນ ເຕນ ສມເຍນ ເຫຕຸຠູເຕນ ວິຫາສີຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິໍ ປເນຕ຺ຖ ຍຸຕ຺ຕິຈິນ຺ຕາຍ, ອາຈຣິຍສ຺ສ ອິຘ ກມວຈນິຈ຺ຉາ ນຕ຺ຖີຕິ ເອວເມຕໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເຕເນວ ທີຆນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.ປຣິພ຺ພາຊກກຖາວຓ຺ຓນາ) ‘‘ເຕນ ສມເຍນ ເຫຕຸຠູເຕນ ກຣຓຠູເຕນາ’’ຕິອາທິນາ ອຍເມວ ອນຸກ຺ກໂມ ວຸຕ຺ໂຕ. ນ ຫິ ຕຕ຺ຖ ປຐມໍ ‘‘ເຫຕຸຠູເຕນາ’’ຕິ ວຈນໍ ອິຘ ‘‘ເຕນ ສມເຍນ ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ວິຫຣຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ເຫຕຸອຕ຺ຖສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຠາວທີປນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ສິກ຺ຂາປທານິ ປຎ຺ຎາປຍນ຺ໂຕ ເຫຕຸຠູເຕນ ກຣຓຠູເຕນ ສມເຍນ ວິຫາສິ, ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິເຫຕຸຎ຺ຈ ອເປກ຺ຂມາໂນ ເຫຕຸຠູເຕນ ສມເຍນ ວິຫາສີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ກາຕພ຺ໂພ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ຕທຕ຺ຖໂຊຕນຕ຺ຖນ຺ຕິ ເຫຕຸອຕ຺ຖສ຺ສ ກຣຓຕ຺ຖສ຺ສ ວາ ທີປນຕ຺ຖໍ. ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ວິນເຍ. ໂຫຕິ ເຈຕ຺ຖາຕິ ເອຕ຺ຖ ອິມສ຺ມິໍ ປເທເສ ຍຖາວຸຕ຺ຕຕ຺ຖສງ຺ຄຫວເສນ ອຍໍ ຄາຖາ ໂຫຕິ. ອຎ຺ຎຕ຺ຣາຕິ ສຸຕ຺ຕາຠິຘມ຺ເມສຸ.

ໂປຣາຓາຕິ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ. ອຠິລາປມຕ຺ຕເຠໂທຕິ ວຈນມຕ຺ເຕນ ວິເສໂສ. ເຕນ ສຸຕ຺ຕວິນເຍສຸ ວິຠຕ຺ຕິວິປຣິຓາໂມ ກໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ. ປຣໂຕ ອຕ຺ຖໍ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມາຕິ ປຣໂຕ ‘‘ອິຕິປິ ໂສ ຠຄວາ’’ຕິອາທິນາ ອາຄຕຏ຺ຐາເນ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສາມ. ເວຣຎ຺ຊາຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ພລິກຣຄ຺ຄຫເຓນ ຊນສ຺ສ ປີຬາຠາວໂຕ ນິທ຺ໂທສຕ຺ຕາ ວິຄໂຕ ຣໂຊ ອສ຺ສາຕິ ເວຣຎ຺ຊາ, ເສຣິວາຓິຊຊາຕເກ ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ ເວຣຸປ຺ປນ຺ນປເທເສ ກຕຕ຺ຕາ ເວຣໍ ເອຕ຺ຖ ຊາຕນ຺ຕິ ເວຣຎ຺ຊາ, ປວິຏ຺ຐປວິຏ຺ເຐ ນຏສມຊ຺ຊາທີຫິ ຂາທນີຍໂຠຊນີຍາລງ຺ກາຣາທີຫິ ຈ ວິວິເຘຫິ ອຸປກຣເຓຫິ ຣຎ຺ຊນໂຕ ວິວິເຘຫິ ຣຎ຺ຊຍຕີຕິ ເວຣຎ຺ຊາ, ປຏິປກ຺ເຂ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ກຕຠາວໂຕ ເວຣໍ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ຊາຕາຕິ ເວຣຎ຺ຊາ, ເວຣຎ຺ຊສ຺ສ ນາມ ອິສິໂນ ອສ຺ສມຏ຺ຐາເນ ກຕຕ຺ຕາ ເວຣຎ຺ຊາ’’ຕິ ເອວມາທິນາ ເກຈິ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ. ກິໍ ອິມິນາ, ນາມມຕ຺ຕເມຕໍ ຕສ຺ສ ນຄຣສ຺ສາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ເວຣຎ຺ຊາຕິ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ນຄຣສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ. ສມີປຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມວຈນນ຺ຕິ ‘‘ຄງ຺ຄາຍໍ ຄາໂວ ຈຣນ຺ຕິ, ກູເປ ຄຄ຺ຄກຸລ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ອວິເສເສນາຕິ ‘‘ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສໍວຸໂຕ ວິຫຣຕິ. ປຐມໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ. ເມຕ຺ຕາສຫຄເຕນ ເຈຕສາ ເອກໍ ທິສໍ ຜຣິຕ຺ວາ ວິຫຣຕິ. ສພ຺ພນິມິຕ຺ຕານໍ ອມນສິກາຣາ ອນິມິຕ຺ຕໍ ເຈໂຕສມາຘິໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວິຫຣຕີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ສທ຺ທນ຺ຕຣສນ຺ນິຘານສິທ຺ເຘນ ວິເສສປຣາມສເນນ ວິນາ. ອຖ ວາ ອວິເສເສນາຕິ ນ ວິເສເສນ, ວິຫາຣຠາວສາມຎ຺ເຎນາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອິຣິຍາປຖ…ເປ… ວິຫາເຣສູຕິ ອິຣິຍາປຖວິຫາໂຣ ທິພ຺ພວິຫາໂຣ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາໂຣ ອຣິຍວິຫາໂຣຕິ ເອເຕສຸ ຈຕູສຸ ວິຫາເຣສຸ. ຕຕ຺ຖ ອິຣິຍນໍ ປວຕ຺ຕນໍ ອິຣິຍາ, ກາຍປ຺ປໂຍໂຄ ກາຍິກກິຣິຍາ. ຕສ຺ສາ ປວຕ຺ຕນຸປາຍຠາວໂຕ ອິຣິຍາຍ ປໂຖຕິ ອິຣິຍາປໂຖ, ຐານນິສຊ຺ຊາທິ. ນ ຫິ ຐານນິສຊ຺ຊາທີຫິ ອວຕ຺ຖາຫິ ວິນາ ກຎ຺ຈິ ກາຍິກກິຣິຍໍ ປວຕ຺ເຕຕຸໍ ສກ຺ກາ. ຐານສມງ຺ຄີ ວາ ຫິ ກາເຍນ ກິຎ຺ຈິ ກເຣຍ຺ຍ ຄມນາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣສມງ຺ຄີ ວາຕິ. ວິຫຣຓໍ, ວິຫຣຕິ ເອເຕນາຕິ ວາ ວິຫາໂຣ, ອິຣິຍາປໂຖວ ວິຫາໂຣ ອິຣິຍາປຖວິຫາໂຣ, ໂສ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ຐານນິສຊ຺ຊາທິອາກາຣປ຺ປວຕ຺ໂຕ ຈຕຸສນ຺ຕຕິຣູປປ຺ປພນ຺ໂຘວ. ທິວິ ຠໂວ ທິພ຺ໂພ, ຕຕ຺ຖ ພຫຸລປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ພ຺ຣຫ຺ມປາຣິສຊ຺ຊາທິເທວໂລກຠໂວຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ໂຍ ທິພ຺ພານຸຠາໂວ ຕທຕ຺ຖາຍ ສໍວຕ຺ຕຕີຕິ ວາ ທິພ຺ໂພ, ອຠິຎ຺ຎາຠິນີຫາຣວເສນ ມຫາຄຕິກຕ຺ຕາ ວາ ທິພ຺ໂພ, ທິພ຺ໂພ ຈ ໂສ ວິຫາໂຣ ຈາຕິ ທິພ຺ພວິຫາໂຣ, ທິພ຺ພຠາວາວໂຫ ວາ ວິຫາໂຣ ທິພ຺ພວິຫາໂຣ, ມຫຄ຺ຄຕຊ຺ຌານານິ. ອາຣຸປ຺ປສມາປຕ຺ຕິໂຍປິ ຫິ ເອຕ຺ເຖວ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເນຕ຺ຕິຍໍ ປນ ‘‘ຈຕສ຺ໂສ ອາຣຸປ຺ປສມາປຕ຺ຕິໂຍ ອາເນຎ຺ຊວິຫາໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ເມຕ຺ຕາຌານາທີນໍ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຕາ ວິຍ ຕາສໍ ຠາວນາວິເສສຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຏ຺ຐກຖາສຸ ປນ ທິພ຺ພຠາວາວຫສາມຎ຺ຎໂຕ ຕາປິ ‘‘ທິພ຺ພວິຫາຣາ’’ຕ຺ເວວ ວຸຕ຺ຕາ. ພ຺ຣຫ຺ມານໍ ວິຫາຣາ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣາ, ພ຺ຣຫ຺ມາໂນ ວາ ວິຫາຣາ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣາ, ຫິຕູປສໍຫຣາທິວເສນ ປວຕ຺ຕິຍາ ພ຺ຣຫ຺ມຠູຕາ ເສຏ຺ຐຠູຕາ ວິຫາຣາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ເມຕ຺ຕາຌານາທິກາ ຈຕສ຺ໂສ ອປ຺ປມຎ຺ຎາໂຍ. ອຣິຍາ ອຸຕ຺ຕມາ ວິຫາຣາຕິ ອຣິຍວິຫາຣາ, ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ອຣິຍານໍ ວາ ວິຫາຣາ ອຣິຍວິຫາຣາ, ຈຕສ຺ໂສ ຜລສມາປຕ຺ຕິໂຍ. ວິເສສໂຕ ປນ ຣູປາວຈຣຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ຈຕສ຺ໂສ ອປ຺ປມຎ຺ຎາໂຍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານິກຜລສມາປຕ຺ຕິ ຈ ຠຄວໂຕ ທິພ຺ພພ຺ຣຫ຺ມອຣິຍວິຫາຣາ.

ອຎ຺ຎຕຣວິຫາຣສມງ຺ຄີປຣິທີປນນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕວິຫາເຣສຸ ອຎ຺ຎຕຣວິຫາຣສມງ຺ຄີຠາວປຣິທີປນໍ. ຠຄວາ ຫິ ໂລຠໂທສໂມຫຸສ຺ສນ຺ນກາເລ ໂລເກ ຕສ຺ສ ສກາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ວິນຍນຕ຺ຖໍ ທິພ຺ພພ຺ຣຫ຺ມອອຍວິຫາເຣ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ. ຕຖາ ຫິ ຍທາ ສຕ຺ຕາ ກາເມສຸ ວິປ຺ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕທາ ກິຣ ຠຄວາ ທິພ຺ເພນ ວິຫາເຣນ ວິຫຣຕິ ເຕສໍ ອໂລຠກຸສລມູລຸປ຺ປາທນຕ຺ຖໍ ‘‘ອປ຺ເປວ ນາມ ອິມໍ ປຏິປຕ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ເອຕ຺ຖ ຣຸຈິໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕາ ກາເມສຸ ວິຣຊ຺ເຊຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ. ຍທາ ປນ ອິສ຺ສຣິຍຕ຺ຖໍ ສຕ຺ເຕສຸ ວິປ຺ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕທາ ປນ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາເຣນ ວິຫຣຕິ ເຕສໍ ອໂທສກຸສລມູລຸປ຺ປາທນຕ຺ຖໍ ‘‘ອປ຺ເປວ ນາມ ອິມໍ ປຏິປຕ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ເອຕ຺ຖ ຣຸຈິໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ອໂທເສນ ໂທສໍ ວູປສເມຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ. ຍທາ ປນ ປພ຺ພຊິຕາ ຘມ຺ມາຘິກຣຓໍ ວິວທນ຺ຕິ, ຕທາ ອຣິຍວິຫາເຣນ ວິຫຣຕິ ເຕສໍ ອໂມຫກຸສລມູລຸປ຺ປາທນຕ຺ຖໍ ‘‘ອປ຺ເປວ ນາມ ອິມໍ ປຏິປຕ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຣຸຈິໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ອໂມເຫນ ໂມຫໍ ວູປສເມຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ອິເມຫິ ທິພ຺ພພ຺ຣຫ຺ມອຣິຍວິຫາເຣຫິ ສຕ຺ຕານໍ ວິວິຘໍ ຫິຕສຸຂໍ ຫຣຕິ ອຸປຫຣຕິ ອຸປເນຕິ ຊເນຕິ ອຸປ຺ປາເທຕີຕິ ‘‘ວິຫຣຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ອິຣິຍາປຖວິຫາເຣນ ປນ ນ ກທາຈິ ນ ວິຫຣຕິ ຕໍ ວິນາ ອຕ຺ຕຠາວປຣິຫຣຓາຠາວໂຕ, ຕໂຕເຍວ ຈ ທິພ຺ພວິຫາຣາທີນມ຺ປິ ສາຘາຣໂຓ ອິຣິຍາປຖວິຫາໂຣຕິ ອາຫ ‘‘ອິຘ ປນາ’’ຕິອາທິ. ອິຣິຍາປຖສມາໂຍຄປຣິທີປນນ຺ຕິ ອິຕຣວິຫາຣສມາໂຍຄປຣິທີປນສ຺ສ ວິເສສວຈນສ຺ສ ອຠາວໂຕ ອິຣິຍາປຖສມາໂຍຄປຣິທີປນສ຺ສ ຈ ອຕ຺ຖສິທ຺ຘຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອສ຺ມິໍ ປນ ປກ຺ເຂ ວິຫຣຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ວິ-ສທ຺ໂທ ວິຈ຺ເຉທຕ຺ຖໂຊຕໂນ, ຫຣຕີຕິ ເນຕິ ປວຕ຺ເຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ວິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຫຣຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ກສ຺ສ ເກນ ວິຈ຺ຉິນ຺ທນໍ, ກຖໍ ກສ຺ສ ປວຕ຺ຕນນ຺ຕິ ອນ຺ໂຕລີນໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ໂສ ຫີ’’ຕິອາທິ. ໂສຕິ ຠຄວາ. ຍທິປິ ຠຄວາ ເອເກນປິ ອິຣິຍາປເຖນ ຈິຣຕຣໍ ກາລໍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ປວຕ຺ເຕຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ຕຖາປິ ອຸປາທິນ຺ນກສຣີຣສ຺ສ ນາມ ອຍໍ ສຠາໂວຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອກໍ ອິຣິຍາປຖພາຘນ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປຣິປຕນ຺ຕນ຺ຕິ ອປຕນ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ຠຄວາ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ວສນ຺ໂຕ ວິເນຍ຺ຍານໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ນານາສມາປຕ຺ຕີຫິ ຈ ກາລໍ ວີຕິນາເມນ຺ໂຕ ວສຕີຕິ ສຕ຺ຕານໍ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ວິວິຘໍ ຫິຕສຸຂໍ ຫຣຕິ ອຸປເນຕິ, ຕສ຺ມາ ວິວິຘໍ ຫຣຕີຕິ ວິຫຣຕີຕິ ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ນເຬຣຸປຸຈິມນ຺ທມູເລຕິ ເອຕ຺ຖ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ – ນເຬຣູຕິ ຕສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ເຂ ອຘິວຕ຺ຖຍກ຺ຂສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ, ຕສ຺ມາ ເຕນ ອຘິວຕ຺ໂຖ ປຸຈິມນ຺ໂທ ‘‘ນເຬຣຸສ຺ສ ປຸຈິມນ຺ໂທ ນເຬຣຸປຸຈິມນ຺ໂທ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຖ ວາ ນເຬ ຣຸຫຕ຺ຕາ ຊາຕຕ຺ຕາ ນເຬຣຸ. ສຸສິຣເມຕ຺ຖ ນຬສທ຺ເທນ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມາ ຣຸກ຺ຂສຸສິເຣ ຊາຕຕ຺ຕາ ນເຬຣຸ ຈ ໂສ ປຸຈິມນ຺ໂທ ຈາຕິ ນເຬຣຸປຸຈິມນ຺ໂທຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ນຬວເນ ຣຸຫຕ຺ຕາ ຊາຕຕ຺ຕາ ວາ ນເຬຣຸ. ນຬວເນ ກິຣ ໂສ ປຸຈິມນ຺ທຣຸກ຺ໂຂ ຊາໂຕ. ອຸຣຸນໂຬ ປຸຈິມນ຺ໂທ ນເຬຣຸປຸຈິມນ຺ໂທ. ອຸຣຸສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ມຫນ຺ຕປຣິຍາໂຍ, ນຬສທ຺ໂທ ສຸສິຣປຣິຍາໂຍ, ຕສ຺ມາ ມຫນ຺ເຕນ ສຸສິເຣນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ປຸຈິມນ຺ໂທ ນເຬຣຸປຸຈິມນ຺ໂທຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ. ອາຈຣິໂຍ ປນ ກິເມຕ຺ຖ ພຫຸຠາສິເຕນາຕິ ເອກເມວຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ນເຬຣຸ ນາມ ຍກ຺ໂຂ’’ຕິອາທິມາຫ.

ມູລ-ສທ຺ໂທ ເອຕ຺ຖ ສມີປວຈໂນ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ນ ມູລມູລາທີສຸ ວຕ຺ຕມາໂນຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ມູລນ຺ຕິ ສມີປ’’ນ຺ຕິອາທິ. ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ສາຂາທິມໂຕ ສງ຺ຆາຕສ຺ສ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕຠາວສາຘເນ ອວຍວວິເສເສ ປວຕ຺ຕມາໂນ ມູລສທ຺ໂທ ຍສ຺ມາ ຕໍສທິເສສຸ ຕນ຺ນິສ຺ສເຍ ປເທເສ ຈ ຣຸຬ຺ຫີວເສນ ປຣິຍາຍໂຕ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ມູລານິ ອຸທ຺ຘເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ມູລໍ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ເອເກນ ມູລສທ຺ເທນ ວິເສເສຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ມູລມູເລ ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຍຖາ ‘‘ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂໍ, ຣູປຣູປ’’ນ຺ຕິ ຈ. ອສາຘາຣຓເຫຕຸມ຺ຫີຕິ ອສາຘາຣຓກາຣເຓ. ໂລໂຠ ຫິ ໂລຠສຫຄຕອກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທສ຺ເສວ ເຫຕຸຕ຺ຕາ ອສາຘາຣໂຓ, ຕສ຺ມາ ໂລຠສຫຄຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທານເມວ ອາເວຓິເກ ເນສໍ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕຠາວສາຘນໂຕ ມູລຏ຺ເຐນ ອຸປກາຣເກ ປຈ຺ຈຍຘມ຺ມວິເສເສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ຍຖາ ອໂລຠາທໂຍ ກຸສລາພ຺ຍາກຕສາຘາຣຓາ, ໂລຠາທໂຍ ປນ ຕຖາ ນ ໂຫນ຺ຕິ ອກຸສລສ຺ເສວ ສາຘາຣຓຕ຺ຕາຕິ ອສາຘາຣຓກາຣຓໍ. ອຖ ວາ ອາທີສູຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອໂລຠາທີນມ຺ປິ ກຸສລາພ຺ຍາກຕມູລານໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເຕສຸປິ ຫິ ອໂລຠາທິກຸສລມູລໍ ອກຸສລາພ຺ຍາກເຕຫິ ອສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ອສາຘາຣຓກາຣຓໍ, ຕຖາ ອໂລຠາທິອພ຺ຍາກຕມູລມ຺ປິ ອິຕຣທ຺ວເຍຫິ ອສາຘາຣຓຕ຺ຕາຕິ. ນິວາເຕຕິ ວາຕຣຫິເຕ ປເທເສ, ວາຕສ຺ສ ອຠາເວ ວາ. ປຕນ຺ຕີຕິ ນິປຕນ຺ຕິ, ອຍເມວ ວາ ປາໂຐ. ຣມຓີໂຍຕິ ມນຸຎ຺ໂຎ. ປາສາທິໂກຕິ ປສາທາວໂຫ, ປສາທຊນໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາຘິປຈ຺ຈໍ ກຸຣຸມາໂນ ວິຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ຕຕ຺ຖາຕິ ‘‘ເຕນ ສມເຍນ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ວິຫຣຕິ ນເຬຣຸປຸຈິມນ຺ທມູເລ’’ຕິ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຕ຺ຖ. ສິຍາຕິ ກສ຺ສຈິ ເອວໍ ປຣິວິຕກ຺ໂກ ສິຍາ, ວກ຺ຂມານາກາເຣນ ກທາຈິ ໂຈເທຍ຺ຍ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍທິ ຕາວ ຠຄວາຕິອາທີສຸ ໂຈທກສ຺ສາຍມຘິປ຺ປາໂຍ – ‘‘ປາຏລິປຸຕ຺ເຕ ປາສາເທ ວສຕີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ອຘິກຣຓາຘິກຣຓໍ ຍທິ ຠເວຍ຺ຍ, ຕທາ ‘‘ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ວິຫຣຕິ ນເຬຣຸປຸຈິມນ຺ທມູເລ’’ຕິ ອຘິກຣຓທ຺ວຍນິທ຺ເທໂສ ຍຸຕ຺ໂຕ ສິຍາ, ອິເມສໍ ປນ ຠິນ຺ນເທສຕ຺ຕາ ນ ຍຸຕ຺ໂຕ ອຸຠຍນິທ຺ເທໂສຕິ. ອຖ ຕຕ຺ຖ ວິຫຣຕີຕິ ຍທິ ນເຬຣຸປຸຈິມນ຺ທມູເລ ວິຫຣຕິ. ນ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ນານາຐານຠູຕຕ຺ຕາ ເວຣຎ຺ຊານເຬຣຸປຸຈິມນ຺ທມູລານໍ ‘‘ເຕນ ສມເຍນາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິທານິ ໂຈທໂກ ຕເມວ ອຕ຺ຕໂນ ອຘິປ຺ປາຍໍ ‘‘ນ ຫິ ສກ຺ກາ’’ຕິອາທິນາ ວິວຣຕິ. ເວຣຎ຺ຊານເຬຣຸປຸຈິມນ຺ທມູລານໍ ຠູມິຠາຄວເສນ ຠິນ຺ນຕ຺ຕາເຍວ ຫິ ນ ສກ຺ກາ ອຸຠຍຕ຺ຖ ເຕເນວ ສມເຍນ ວິຫຣິຕຸໍ, ‘‘ອຸຠຍຕ຺ຖ ເຕເນວ ສມເຍນາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນານາສມເຍ ວິຫາໂຣ ອວາຣິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອິຕໂຣ ສພ຺ພເມຕໍ ອວິປຣີຕມຕ຺ຖໍ ອຊານນ຺ເຕນ ຕຍາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ນ ໂຂ ປເນຕໍ ເອວໍ ທຏ຺ຐພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເອຕນ຺ຕິ ‘‘ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ວິຫຣຕິ ນເຬຣຸປຸຈິມນ຺ທມູເລ’’ຕິ ເອຕໍ ວຈນໍ. ເອວນ຺ຕິ ‘‘ຍທິ ຕາວ ຠຄວາ’’ຕິອາທິນາ ຍໍ ຕໍ ຠວຕາ ໂຈທິຕໍ, ຕໍ ອຕ຺ຖໂຕ ເອວໍ ນ ໂຂ ປນ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ນ ອຸຠຍຕ຺ຖ ອປຸພ຺ພໍ ອຈຣິມໍ ວິຫາຣທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທານິ ອຕ຺ຕນາ ຍຖາຘິປ຺ເປຕໍ ອວິປຣີຕມຕ຺ຖໍ ຕສ຺ສ ຈ ປຏິກຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕຠາວໍ ເຕນ ຈ ອປ຺ປຏິວິທ຺ຘຕໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ‘‘ນນຸ ອໂວຈຸມ຺ຫ ສມີປຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມວຈນ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ໂຄຍູຖານີຕິ ໂຄມຓ຺ຑລານິ. ເອວມ຺ປິ ນເຬຣຸປຸຈິມນ຺ທມູເລ ວິຫຣຕິຈ຺ເຈວ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ນ ເວຣຎ຺ຊາຍນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ສມີປາຘິກຣຓຕ຺ຖວເສນ ອຸຠຍຖາ ນິທານກິຕ຺ຕເນ ກິໍ ປໂຍຊນນ຺ຕິ ໂຈທນໍ ມນສິ ນິຘາຍາຫ ‘‘ໂຄຈຣຄາມນິທສ຺ສນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອສ຺ສາຕິ ຠຄວໂຕ.

ອວສ຺ສຎ຺ເຈຕ຺ຖ ໂຄຈຣຄາມກິຕ຺ຕນໍ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ. ຍຖາ ຫິ ນເຬຣຸປຸຈິມນ຺ທມູລກິຕ຺ຕນໍ ປພ຺ພຊິຕານຸຄ຺ຄຫກຣຓາທິອເນກປ຺ປໂຍຊນໍ, ເອວໍ ໂຄຈຣຄາມກິຕ຺ຕນມ຺ປິ ຄຫຏ຺ຐານຸຄ຺ຄຫກຣຓາທິວິວິຘປ຺ປໂຍຊນນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເວຣຎ຺ຊາກິຕ຺ຕເນນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຄຫຏ຺ຐານຸຄ຺ຄຫກຣຓນ຺ຕິ ເຕສໍ ຕຕ຺ຖ ປຈ຺ຈຍຄ຺ຄຫເຓນ ອຸປສງ຺ກມນປຍິຣຸປາສນາທີນໍ ໂອກາສທາເນນ ຘມ຺ມເທສນາຍ ສຣເຓສຸ ສີເລສຸ ຈ ປຕິຏ຺ຐາປເນນ ຍຖູປນິສ຺ສຍໍ ອຸປຣິວິເສສາຘິຄມາວຫເນນ ຈ ຄຫຏ຺ຐານໍ ອນຸຄ຺ຄຫກຣຓໍ. ປພ຺ພຊິຕານຸຄ຺ຄຫກຣຓນ຺ຕິ ອຸຄ຺ຄຫປຣິປຸຈ຺ຉານໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານານຸໂຍຄສ຺ສ ຈ ອນຸຣູປວສນຏ຺ຐານປຣິຄ຺ຄເຫເນຕ຺ຖ ປພ຺ພຊິຕານໍ ອນຸຄ຺ຄຫກຣຓໍ.

ປຈ຺ຈຍຄ຺ຄຫເຓເນວ ປຈ຺ຈຍປຣິໂຠຄສິທ຺ຘິໂຕ ອາຫ ‘‘ຕຖາ ປຸຣິເມນ…ເປ… ວິວຊ຺ຊນນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຸຣິເມນາຕິ ເວຣຎ຺ຊາວຈເນນ. ອາຫິໂຕ ອຫໍມາໂນ ເອຕ຺ຖາຕິ ອຕ຺ຕາ, ອຕ຺ຕຠາໂວ. ຕສ຺ສ ກິລມໂຖ ກິລນ຺ຕຠາໂວ ອຕ຺ຕກິລມໂຖ, ອຕ຺ຕປີຬາ ອຕ຺ຕທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ອນຸໂຍໂຄ ກຣຓໍ ອຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍໂຄ, ອຸປວາສກຓ຺ຏກາປສ຺ສຍເສຍ຺ຍາທິນາ ອຕ຺ຕໂນ ທຸກ຺ຂຸປ຺ປາທນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ສ ວິວຊ຺ຊນໍ ອຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍຄວິວຊ຺ຊນໍ. ອນ຺ໂຕຄາເມ ວສນ຺ຕານໍ ອນິຈ຺ຉນ຺ຕານມ຺ປິ ວິສຠາຄຣູປາທິອາຣມ຺ມຓທສ຺ສນາທິສມ຺ຠວໂຕ ພຫິຄາເມ ປຕິຣູປຏ຺ຐາເນ ວສນ຺ຕານໍ ຕທຠາວໂຕ ອາຫ ‘‘ປຈ຺ຉິເມນ ວຕ຺ຖຸກາມປ຺ປຫານໂຕ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ປຈ຺ຉິເມນາຕິ ນເຬຣຸປຸຈິມນ຺ທມູລວຈເນນ. ກິເລສກາມສ຺ສ ວຕ຺ຖຸຠູຕຕ຺ຕາ ຣູປາທໂຍ ປຎ຺ຈ ກາມຄຸຓາ ວຕ຺ຖຸກາໂມ, ຕສ຺ສ ປຫານໍ ວຕ຺ຖຸກາມປ຺ປຫານໍ. ກາມສຸຂລ຺ລິການຸໂຍຄວິວຊ຺ຊນຸປາຍທສ຺ສນນ຺ຕິ ວຕ຺ຖຸກາເມສຸ ກິເລສກາມສໍຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ສຸຂສ຺ສ ໂຍໂຄ ອນຸໂຍໂຄ ອນຸຠໂວ, ຕສ຺ສ ປຣິວຊ຺ຊເນ ອຸປາຍທສ຺ສນໍ.

ສຍເມວ ໂຄຈຣຄາມໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມສ຺ສວນານຸຣູປຠພ຺ພປຸຄ຺ຄລານໍ ທສ຺ສນໂຕ ຘມ຺ມເທສນາຍ ກາໂລ ສມ຺ປຕ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕີຕິ ຘມ຺ມເທສນາຍ ອຠິໂຍໂຄ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຸຣິເມນ ຈ ຘມ຺ມເທສນາຠິໂຍຄ’’ນ຺ຕິ. ຘມ຺ມເທສນາຍ ສອຸສ຺ສາຫຠາໂວ ຘມ຺ມເທສນາຠິໂຍໂຄ. ພຫິຄາເມ ວິວິຕ຺ໂຕກາເສ ວສນ຺ຕສ຺ສ ອາກິຓ຺ຓວິຫາຣາຠາວໂຕ ກາຍວິເວກາທີສຸ ອຘິມຸຕ຺ຕິ ຕປ຺ໂປຓຕາ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຈ຺ຉິເມນ ວິເວກາຘິມຸຕ຺ຕິ’’ນ຺ຕິ.

ຘມ຺ມເທສນາຠິໂຍຄວິເວກາຘິມຸຕ຺ຕີນໍ ເຫຕຸຠູຕາ ເອວ ກຣຸຓາປຎ຺ຎາ ຘມ຺ມເທສນາຍ ອຸປຄມນສ຺ສ ຕໂຕ ອປຄມນສ຺ສ ກາຣຓຠູຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຸຣິເມນ ກຣຸຓາຍ ອຸປຄມນ’’ນ຺ຕິອາທິ. ກຣຸຓາປຎ຺ຎາເຍວ ຫິ ອນນ຺ຕຣທຸກສ຺ສ ເຫຕູ ໂຫນ຺ຕິ. ເອເຕນ ຈ ກຣຸຓາຍ ອຸປຄມນໍ ນ ລາຠາທິນິມິຕ຺ຕໍ, ປຎ຺ຎາຍ ອປຄມນໍ ນ ວິໂຣຘາທິນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຸປຄມນາປຄມນານໍ ນິຣຸປກ຺ກິເລສຕໍ ວິຠາວິຠນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຘິມຸຕ຺ຕຕນ຺ຕິ ຕນ຺ນິນ຺ນຠາວໍ. ນິຣຸປເລປນນ຺ຕິ ອນຸປເລປນໍ ອນລ຺ລີຍນໍ.

ຘມ຺ມິກສຸຂາປຣິຈ຺ຈາຄນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຘມ຺ມິກສຸຂໍ ນາມ ອນວຊ຺ຊສຸຂໍ. ຕຎ຺ຫິ ຘມ຺ມິກໍ ລາຠໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ‘‘ຘມ຺ມິກສຸຂ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມາຠິໂຍຄນິມິຕ຺ຕໍ ຜາສຸວິຫາຣນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ມນຸສ຺ສານໍ ອຸປກາຣພຫຸລຕນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຍປຏິຄ຺ຄຫຓຘມ຺ມເທສນາທິວເສນ ອຸປກາຣພຫຸລຕໍ. ເທວຕານໍ ອຸປກາຣພຫຸລຕໍ ຊນວິວິຕ຺ຕຕາຍ. ປຈຸຣຊນວິວິຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຐານໍ ເທວາ ອຸປສງ຺ກມິຕພ຺ພໍ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ. ໂລເກ ສໍວຑ຺ຒຠາວນ຺ຕິ ອາມິໂສປໂຠເຄນ ສໍວຑ຺ຒິຕຠາວໍ.

ເອກປຸຄ຺ຄໂລຕິ ເອຕ຺ຖ (ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໑໗໐) ເອໂກຕິ ທຸຕິຍາທິປຏິກ຺ເຂປຕ຺ໂຖ ຄຓນປຣິຈ຺ເຉໂທ. ປຸຄ຺ຄໂລຕິ ສມ຺ມຸຕິກຖາ, ນ ປຣມຕ຺ຖກຖາ. ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຫິ ຠຄວໂຕ ທຸວິຘາ ເທສນາ ສມ຺ມຸຕິເທສນາ ປຣມຕ຺ຖເທສນາ ຈາຕິ. ອຍມຕ຺ໂຖ ປນ ເຫຏ຺ຐາ ວິຕ຺ຖາຣິໂຕວາຕິ ອິຘ ນ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອໂກ ຈ ໂສ ປຸຄ຺ຄໂລ ຈາຕິ ເອກປຸຄ຺ຄໂລ. ເກນຏ຺ເຐນ ເອກປຸຄ຺ຄໂລ? ອສທິສຏ຺ເຐນ ຄຸຓວິສິຏ຺ຐຏ຺ເຐນ ອສມສມຏ຺ເຐນ. ໂສ ຫິ ທສນ຺ນໍ ປາຣມີນໍ ປຏິປາຏິຍາ ອາວຊ຺ຊນໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ໂພຘິສມ຺ຠາຣຄຸເຓຫິ ເຈວ ພຸທ຺ຘຄຸເຓຫິ ຈ ເສສມຫາຊເນນ ອສທິໂສຕິ ອສທິສຏ຺ເຐນປິ ເອກປຸຄ຺ຄໂລ. ເຍ ຈສ຺ສ ເຕ ຄຸຓາ, ເຕປິ ອຎ຺ຎສຕ຺ຕານໍ ຄຸເຓຫິ ວິສິຏ຺ຐາຕິ ຄຸຓວິສິຏ຺ຐຏ຺ເຐນປິ ເອກປຸຄ຺ຄໂລ. ປຸຣິມກາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ ສພ຺ພສຕ຺ເຕຫິ ອສມາ, ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຍເມວ ເອໂກ ຣູປກາຍຄຸເຓຫິ ເຈວ ນາມກາຍຄຸເຓຫິ ຈ ສໂມຕິ ອສມສມຏ຺ເຐນປິ ເອກປຸຄ຺ຄໂລ. ໂລເກຕິ ສຕ຺ຕໂລເກ.

ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອິທໍ ປນ ອຸຠຍມ຺ປິ ວິປ຺ປກຕວຈນເມວ. ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ພຫຸຊນຫິຕຕ຺ຖາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ນ ອຎ຺ເຎນ ກາຣເຓນາຕິ ເອວໍ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອວຣູປຎ຺ເຈຕ຺ຖ ລກ຺ຂຓໍ ນ ສກ຺ກາ ເອຕໍ ອຎ຺ເຎນ ສທ຺ທລກ຺ຂເຓນ ປຏິພາຫິຕຸໍ. ອປິຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ນາມ, ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ນາມ, ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ນາມາຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ເຠໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອສ ຫິ ທີປງ຺ກຣປາທມູລໂຕ ລທ຺ຘພ຺ຍາກຣໂຓ ພຸທ຺ຘກາຣກຘມ຺ເມ ປຣິເຍສນ຺ໂຕ ທສ ປາຣມິໂຍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອິເມ ຘມ຺ມາ ມຍາ ປູເຣຕພ຺ພາ’’ຕິ ກຕສນ຺ນິຏ຺ຐາໂນ ທານປາຣມິໍ ປູເຣນ຺ໂຕປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ນາມ. ສີລປາຣມິໍ…ເປ… ອຸເປກ຺ຂາປາຣມິນ຺ຕິ ອິມາ ທສ ປາຣມິໂຍ ປູເຣນ຺ໂຕປິ, ທສ ອຸປປາຣມິໂຍ ປູເຣນ຺ໂຕປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ນາມ. ທສ ປຣມຕ຺ຖປາຣມິໂຍ ປູເຣນ຺ໂຕປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ນາມ. ປຎ຺ຈ ມຫາປຣິຈ຺ຈາເຄ ປຣິຈ຺ຈຊນ຺ໂຕປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ນາມ. ຎາຕຕ຺ຖຈຣິຍໍ ໂລກຕ຺ຖຈຣິຍໍ ພຸທ຺ຘຕ຺ຖຈຣິຍໍ ປູຣຍມາໂນປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ນາມ. ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສາຘິການິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ພຸທ຺ຘກາຣເກ ຘມ຺ເມ ມຕ຺ຖກໍ ປາເປນ຺ໂຕປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ນາມ. ເວສ຺ສນ຺ຕຣຕ຺ຕຠາວໍ ປຫາຍ ຕຸສິຕປຸເຣ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສຏ຺ຐິວສ຺ສສຕສຫສ຺ສາຘິກາ ສຕ຺ຕປຓ຺ຓາສ ວສ຺ສໂກຏິໂຍ ຕິຏ຺ຐນ຺ໂຕປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ນາມ. ເທວຕາຫິ ຍາຈິໂຕ ປຎ຺ຈ ມຫາວິໂລກນານິ ວິໂລເກຕ຺ວາ ມາຍາເທວິຍາ ກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕປິ, ອນູນາຘິເກ ທສ ມາເສ ຄພ຺ຠວາສໍ ວສນ຺ໂຕປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ນາມ. ເອກູນຕິໍສ ວສ຺ສານິ ອຄາຣມຊ຺ເຌ ຕິຏ຺ຐນ຺ໂຕປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ນາມ. ກາເມສຸ ອາທີນວໍ ເນກ຺ຂມ຺ເມ ຈ ອານິສໍສໍ ທິສ຺ວາ ຣາຫຸລຠທ຺ທສ຺ສ ຊາຕທິວເສ ຉນ຺ນສຫາໂຍ ກຓ຺ຑກໍ ອສ຺ສວຣມາຣຸຍ຺ຫ ນິກ຺ຂມນ຺ໂຕປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ນາມ. ຕີຓິ ຣຊ຺ຊານິ ອຕິກ຺ກມນ຺ໂຕ ອໂນມນທິຕີເຣ ປພ຺ພຊນ຺ໂຕປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ນາມ. ຉພ຺ພສ຺ສານິ ມຫາປຘານໍ ກໂຣນ຺ໂຕປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ນາມ. ປຣິປາກຄເຕ ຎາເຓ ໂອຬາຣິກໍ ອາຫາຣໍ ອາຫຣນ຺ໂຕປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ນາມ. ສາຍນ຺ຫສມເຍ ວິສາຂປຸຓ຺ຓມາຍໍ ມຫາໂພຘິມຓ຺ຑໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ມາຣພລໍ ວິຘເມຕ຺ວາ ປຐມຍາເມ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣິຕ຺ວາ ມຊ຺ຌິມຍາເມ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸໍ ປຣິໂສເຘຕ຺ວາ ປຈ຺ຉິມຍາມສມນນ຺ຕເຣ ທ຺ວາທສງ຺ຄໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທໍ ອນຸໂລມປຏິໂລມໂຕ ສມ຺ມສິຕ຺ວາ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄໍ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ໂຕປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ນາມ. ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລກ຺ຂເຓປິ ສກທາຄາມິຜລກ຺ຂເຓປິ ອນາຄາມິຜລກ຺ຂເຓປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ນາມ. ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ປນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ນາມ. ອຣຫຕ຺ຕຜລກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ນາມ. ພຸທ຺ຘານຎ຺ຫິ ສາວການໍ ວິຍ ນ ປຏິປາຏິຍາ ອິທ຺ຘິວິຘຎາຓາທີນິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ສເຫວ ປນ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ ສກໂລປິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓາທິ ຄຸຓຣາສິ ອາຄໂຕວ ນາມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ນິພ຺ພຕ຺ຕສພ຺ພກິຈ຺ຈຕ຺ຕາ ອຣຫຕ຺ຕຜລກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ນາມ ໂຫຕິ. ອິມສ຺ມິມ຺ປິ ສຸຕ຺ເຕ ອຣຫຕ຺ຕຜລກ຺ຂຓໍເຍວ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ໂຫຕີຕິ ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ.

ພຫຸຊນຫິຕາຍາຕິ ມຫາຊນສ຺ສ ຫິຕຕ຺ຖາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ພຫຸຊນສຸຂາຍາຕິ ມຫາຊນສ຺ສ ສຸຂຕ຺ຖາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ໂລການຸກມ຺ປາຍາຕິ ສຕ຺ຕໂລກສ຺ສ ອນຸກມ຺ປໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ກຕຣສຕ຺ຕໂລກສ຺ສາຕິ? ໂຍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ອມຕປານໍ ປິວິ, ຘມ຺ມໍ ປຏິວິຊ຺ຌິ, ຕສ຺ສ. ຠຄວຕາ ຫິ ມຫາໂພຘິມຓ຺ເຑ ສຕ຺ຕສຕ຺ຕາຫໍ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ໂພຘິມຓ຺ຑາ ອິສິປຕນໍ ອາຄມ຺ມ ‘‘ທ຺ເວເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນ຺ຕາ ປພ຺ພຊິເຕນ ນ ເສວິຕພ຺ພາ’’ຕິ ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ (ສໍ. ນິ. ໓.໕; ມຫາວ. ໑໓) ເທສິເຕ ອາຍສ຺ມຕາ ອຎ຺ຎາສິໂກຓ຺ຑຎ຺ຎຕ຺ເຖເຣນ ສທ຺ຘິໍ ອຏ຺ຐາຣສໂກຏິສງ຺ຂາ ພ຺ຣຫ຺ມາໂນ ອມຕປານໍ ປິວິໍສຸ, ເອຕສ຺ສ ສຕ຺ຕໂລກສ຺ສ ອນຸກມ຺ປາຍ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ. ປຎ຺ຈມທິວເສ ອນຕ຺ຕລກ຺ຂຓສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິໂຍສາເນ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິຍຕ຺ເຖຣາ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສຸ, ເອຕສ຺ສປິ ສຕ຺ຕໂລກສ຺ສ ອນຸກມ຺ປາຍ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ. ຕໂຕ ຍສທາຣກປ຺ປມຸເຂ ປຎ຺ຈປຓ຺ຓາສ ປຸຣິເສ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ, ຕໂຕ ກປ຺ປາສິກວນສຓ຺ເຑ ຕິໍສ ຠທ຺ທວຄ຺ຄິເຍ ຕໂຍ ມຄ຺ເຄ ຈ ຜລານິ ຈ ສມ຺ປາເປສິ, ເອຕສ຺ສປິ ສຕ຺ຕໂລກສ຺ສ ອນຸກມ຺ປາຍ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ. ຄຍາສີເສ ອາທິຕ຺ຕປຣິຍາຍປຣິໂຍສາເນ (ສໍ. ນິ. ໔.໒໘; ມຫາວ. ໕໔) ຊຏິລສຫສ຺ສໍ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ, ຕໂຕ ລຏ຺ຐິວເນ ພິມ຺ພິສາຣປ຺ປມຸຂາ ເອກາທສ ນຫຸຕາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິກາ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສຸ, ເອກໍ ນຫຸຕໍ ສຣເຓສຸ ປຕິຏ຺ຐິຕໍ. ຕິໂຣກຸຏ຺ຏອນຸໂມທນາວສາເນ (ຂຸ. ປາ. ໗. ໑ ອາທໂຍ) ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ປາຓສຫສ຺ເສຫິ ອມຕປານໍ ປີຕໍ. ສຸມນມາລາກາຣສມາຄເມ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ, ຘນປາລສມາຄເມ ທສຫິ ປາຓສຫສ຺ເສຫິ, ຂທິຣງ຺ຄາຣຊາຕກສມາຄເມ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ປາຓສຫສ຺ເສຫິ, ຊມ຺ພຸກອາຊີວກສມາຄເມ ຈຕຸຣາສີຕິຍາວ, ອານນ຺ທເສຏ຺ຐິສມາຄເມ ຈຕຸຣາສີຕິຍາວ ປາຓສຫສ຺ເສຫິ ອມຕປານໍ ປີຕໍ. ປາສາຓກເຈຕິເຍ ປາຣາຍນສຸຕ຺ຕກຖາທິວເສ (ສຸ. ນິ. ໙໘໒ ອາທໂຍ) ຈຸທ຺ທສ ໂກຏິໂຍ ອມຕປານໍ ປິວິໍສຸ. ຍມກປາຏິຫາຣິຍທິວເສ ວີສຕິ ປາຓໂກຏິໂຍ, ຕາວຕິໍສຠວເນ ປຓ຺ຑຸກມ຺ພລສິລາຍໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ມາຕຣໍ ກາຍສກ຺ຂິໍ ກຕ຺ວາ ສຕ຺ຕປ຺ປກຣຓໍ ອຠິຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕສ຺ສ ອສີຕິ ປາຓໂກຏິໂຍ, ເທໂວໂຣຫເຓ ຕິໍສ ປາຓໂກຏິໂຍ, ສກ຺ກປຎ຺ຫສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ (ທີ. ນິ. ໒.໓໔໔ ອາທໂຍ) ອສີຕິ ເທວສຫສ຺ສານິ ອມຕປານໍ ປິວິໍສຸ. ມຫາສມຍສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ (ທີ. ນິ. ໒.໓໓໑ ອາທໂຍ) ມງ຺ຄລສຸຕ຺ເຕ (ຂຸ. ປາ. ໕.໑ ອາທໂຍ; ສຸ. ນິ. ມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕ) ຈູຬຣາຫຸໂລວາເທ (ມ. ນິ. ໓.໔໑໖ ອາທໂຍ) ສມຈິຕ຺ຕປຏິປທາຍາຕິ (ອ. ນິ. ໒.໓໓) ອິເມສຸ ຈຕູສຸ ຐາເນສຸ ອຠິສມຍປ຺ປຕ຺ຕສຕ຺ຕານໍ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ນຕ຺ຖິ, ເອຕສ຺ສປິ ສຕ຺ຕໂລກສ຺ສ ອນຸກມ຺ປາຍ ອຸປ຺ປນ຺ໂນຕິ. ຍາວຊ຺ຊທິວສາ ອິໂຕ ປຣມ຺ປິ ອນາຄເຕ ອິມໍ ສາສນໍ ນິສ຺ສາຍ ສຄ຺ຄໂມກ຺ຂມຄ຺ເຄ ປຕິຏ຺ຐຫນ຺ຕານໍ ວເສນປິ ອຍມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເທວມນຸສ຺ສານນ຺ຕິ ນ ເກວລໍ ເທວມນຸສ຺ສານໍເຍວ, ອວເສສານໍ ນາຄສຸປຓ຺ຓາທີນມ຺ປິ ອຕ຺ຖາຍ ຫິຕາຍ ສຸຂາເຍວ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ. ສເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິເກ ປນ ມຄ຺ຄຜລສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ຠພ຺ເພ ປຸຄ຺ຄເລ ທສ຺ເສຕຸໍ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ເອເຕສມ຺ປິ ອຕ຺ຖຕ຺ຖາຍ ຫິຕຕ຺ຖາຍ ສຸຂຕ຺ຖາເຍວ ອຸປ຺ປນ຺ໂນຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ກຕໂມ ເອກປຸຄ຺ຄໂລຕິ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາປຸຈ຺ຉາ. ອິທານິ ຕາຍ ປຸຈ຺ຉາຍ ປຸຏ຺ຐໍ ເອກປຸຄ຺ຄລໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ‘‘ຕຖາຄໂຕ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ອາຫ. ຕທຕ຺ຖປຣິນິປ຺ຜາທນນ຺ຕິ ໂລກຕ຺ຖນິປ຺ຜາທນໍ, ພຸທ຺ຘກິຈ຺ຈສມ຺ປາທນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຐມໍ ລຸມ຺ພິນີວເນ ທຸຕິຍໍ ໂພຘິມຓ຺ເຑຕິ ລຸມ຺ພິນີວເນ ຣູປກາເຍນ ຊາໂຕ, ໂພຘິມຓ຺ເຑ ຘມ຺ມກາເຍນ. ເອວມາທິນາຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ເວຣຎ຺ຊາກິຕ຺ຕນໂຕ ຣູປກາຍສ຺ສ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ ທສ຺ເສຕິ, ນເຬຣຸປຸຈິມນ຺ທມູລກິຕ຺ຕນໂຕ ຘມ຺ມກາຍສ຺ສ. ຕຖາ ປຸຣິເມນ ປຣາຘີນກິຣິຍາກຣຓໍ, ທຸຕິເຍນ ອຕ຺ຕາຘີນກິຣິຍາກຣຓໍ. ປຸຣິເມນ ວາ ກຣຸຓາກິຈ຺ຈໍ, ອິຕເຣນ ປຎ຺ຎາກິຈ຺ຈໍ, ປຸຣິເມນ ຈສ຺ສ ປຣມາຍ ອນຸກມ຺ປາຍ ສມນ຺ນາຄມໍ, ປຈ຺ຉິເມນ ປຣມາຍ ອຸເປກ຺ຂາຍ ສມນ຺ນາຄມນ຺ຕິ ເອວມາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ປຈ຺ຉິມໂກຕິ ຄຸເຓນ ປຈ຺ຉິມໂກ. ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສງ຺ຂ຺ຍາຍປີຕິ ຄຓນໂຕປິ. ທິຏ຺ຐິສີລສາມຎ຺ເຎນ ສໍຫຕຕ຺ຕາ ສງ຺ໂຆຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ທິຏ຺ຐິສີລສາມຎ຺ຎສງ຺ຂາຕສງ຺ຆາເຕນ ສມຓຄເຓນາ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ປນ ‘‘ຍາຍໍ ທິຏ຺ຐິ ອຣິຍາ ນິຍ຺ຍານິກາ ນິຍ຺ຍາຕິ ຕກ຺ກຣສ຺ສ ສມ຺ມາ ທຸກ຺ຂກ຺ຂຍາຍ, ຕຖາຣູປາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ທິຏ຺ຐິສາມຎ຺ຎຄໂຕ ວິຫຣຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໒໔, ໓໕໖, ມ. ນິ. ໑.໔໙໒; ໓.໕໔) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ, ‘‘ຍານິ ຕານິ ສີລານິ ອຂຓ຺ຑານິ ອຈ຺ຉິທ຺ທານິ ອສພລານິ ອກມ຺ມາສານິ ຠຸຊິສ຺ສານິ ວິຎ຺ຎຸປ຺ປສຕ຺ຖານິ ອປຣາມຏ຺ຐານິ ສມາຘິສໍວຕ຺ຕນິການິ, ຕຖາຣູເປສຸ ສີເລສຸ ສີລສາມຎ຺ຎຄໂຕ ວິຫຣຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໒໔; ໓໕໖; ມ. ນິ. ໑.໔໙໒; ໓.໕໔) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕານຎ຺ຈ ສີລານໍ ສາມຎ຺ຎສງ຺ຂາເຕນ ສງ຺ຆໂຕ ສງ຺ຆຏິໂຕ ສເມໂຕຕິ ທິຏ຺ຐິສີລສາມຎ຺ຎສງ຺ຂາຕສງ຺ຆາໂຕ, ສມຓຄໂຓ. ທິຏ຺ຐິສີລສາມຎ຺ເຎນ ສໍຫໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ອຏ຺ຐານເມຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນວກາໂສ, ຍໍ ທິຏ຺ຐິສມ຺ປນ຺ໂນ ປຸຄ຺ຄໂລ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ປາຓໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຍ຺ຍ, ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ອາທິວຈນໂຕ ທິຏ຺ຐິສີລານໍ ນິຍຕສຠາວຕ຺ຕາ ໂສຕາປນ຺ນາປິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ທິຏ຺ຐິສີລສາມຎ຺ເຎນ ສໍຫຕາ, ປເຄວ ສກທາຄາມິອາທໂຍ. ອຣິຍປຸຄ຺ຄລາ ຫິ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ທູເຣ ຐິຕາປິ ອຕ຺ຕໂນ ຄຸຓສາມຄ຺ຄິຍາ ສໍຫຕາເຍວ. ‘‘ຕຖາຣູປາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ທິຏ຺ຐິສາມຎ຺ຎຄໂຕ ວິຫຣຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໒໔, ໓໕໖; ມ. ນິ. ໑.໔໙໒; ໓.໕໔), ຕຖາຣູເປສຸ ສີເລສຸ ສີລສາມຎ຺ຎຄໂຕ ວິຫຣຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໒໔, ໓໕໖; ມ. ນິ. ໑.໔໙໒; ໓.໕໔) ວຈນໂຕ ປຸຖຸຊ຺ຊນານມ຺ປິ ທິຏ຺ຐິສີລສາມຎ຺ເຎນ ສໍຫຕຠາໂວ ລພ຺ຠຕິເຍວ, ອິຘ ປນ ອຣິຍສງ຺ໂຆເຍວ ອຘິປ຺ເປໂຕ ‘‘ໂຍ ຕຕ຺ຖ ປຈ຺ຉິມໂກ, ໂສ ໂສຕາປນ຺ໂນ’’ຕິ ວຈນໂຕ. ເອເຕນາຕິ ‘‘ປຎ຺ຈມຕ຺ເຕຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫີ’’ຕິ ເອເຕນ ວຈເນນ. ອສ຺ສາຕິ ປຎ຺ຈມຕ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສຕສ຺ສ. ນິຣພ຺ພຸໂທຕິອາທີນໍ ວຈນຕ຺ໂຖ ປຣໂຕ ເອວ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ.

ອສ຺ໂສສີຕິ ເອຕ຺ຖ ສວນມຸປລພ຺ໂຠຕິ ອາຫ ‘‘ອສ຺ໂສສີຕິ ສຸຓິ ອຸປລຠີ’’ຕິ, ອຎ຺ຎາສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສ ຈາຍມຸປລພ຺ໂຠ ສວນວເສເນວາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ໂສຕທ຺ວາຣສມ຺ປຕ຺ຕວຈນນິຄ຺ໂຆສານຸສາເຣນ ອຎ຺ຎາສີ’’ຕິ. ອວຘາຣຓຜລຕ຺ຕາ ສທ຺ທປ຺ປໂຍຄສ຺ສ ສພ຺ພມ຺ປິ ວາກ຺ຍໍ ອນ຺ໂຕຄຘາວຘາຣຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ໂຂຕິ ປທປູຣຓມຕ຺ເຕ ນິປາໂຕ’’ຕິ. ອວຘາຣຓຕ຺ເຖຕິ ປນ ອິມິນາ ອນ຺ໂຕຄຘາວຘາຣເຓປິ ສພ຺ພສ຺ມິໍ ວາກ຺ເຍ ອິຏ຺ຐໂຕວຘາຣຓຕ຺ຖໍ ໂຂສທ຺ທຄ຺ຄຫຓນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕເມວ ອິຏ຺ຐໂຕວຘາຣຓໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖ ອວຘາຣຓຕ຺ເຖນາ’’ຕິອາທິ. ອຖ ປທປູຣຓຕ຺ເຖນ ໂຂສທ຺ເທນ ກິໍປໂຍຊນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປທປູຣເຓນ ປນ ພ຺ຍຎ຺ຊນສິລິຏ຺ຐຕາມຕ຺ຕເມວາ’’ຕິ. ‘‘ອສ຺ໂສສີ’’ຕິ ຫິ ປທໍ ໂຂສທ຺ເທ ຄຫິເຕ ເຕນ ຜຸລ຺ລິຕມຓ຺ຑິຕວິຠູສິຕໍ ວິຍ ໂຫນ຺ຕໍ ປູຣິຕໍ ນາມ ໂຫຕິ, ເຕນ ຈ ປຸຣິມປຈ຺ຉິມປທານິ ສິລິຏ຺ຐານິ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ຕສ຺ມິໍ ອຄ຺ຄຫິເຕ, ຕສ຺ມາ ປທປູຣເຓນ ພ຺ຍຎ຺ຊນສິລິຏ຺ຐຕາມຕ຺ຕເມວ ປໂຍຊນໍ. ມຕ຺ຕ-ສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ວິເສສນິວຕ຺ຕິອຕ຺ໂຖ, ເຕນສ຺ສ ອນຕ຺ຖນ຺ຕຣທີປນຕໍ ທສ຺ເສຕິ, ເອວ-ສທ຺ເທນ ປນ ພ຺ຍຎ຺ຊນສິລິຏ຺ຐຕາຍ ເອກນ຺ຕິກຕໍ.

ເວຣຎ຺ໂຊຕິ ເອຕ຺ຖ ສທ຺ທລກ຺ຂຓານຸສາເຣນ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ຊາໂຕ’’ຕິອາທິ. ພ຺ຣຫ຺ມໍ ອຓຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ພ຺ຣຫ຺ມນ຺ຕິ ເວໂທ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂສ ປນ ມນ຺ຕພ຺ຣຫ຺ມກປ຺ປວເສນ ຕິວິໂຘ. ຕຕ຺ຖ ມນ຺ຕາ ປຘານມູລຠາວໂຕເຍວ ອຏ຺ຐກາທີຫິ ປວຸຕ຺ຕາ, ອິຕເຣ ປນ ຕນ຺ນິສ຺ສເຍນ ຊາຕາ, ເຕນ ປຘານສ຺ເສວ ຄຫຓໍ. ມນ຺ເຕ ສຊ຺ຌາຍຕີຕິ ອິຣຸເວທາທິເກ ມນ຺ຕສຕ຺ເຖ ສຊ຺ຌາຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຣຸເວທາທໂຍ ຫິ ຄຸຕ຺ຕຠາສິຕພ຺ພຕາຍ ‘‘ມນ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອິທເມວ ຫີຕິ ອວຘາຣເຓນ ພ຺ຣຫ຺ມໂຕ ຊາໂຕຕິອາທິກໍ ນິຣຸຕ຺ຕິໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ຊາຕິພ຺ຣາຫ຺ມຓານນ຺ຕິ ອິມິນາ ອຎ຺ເຎປິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ອຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ທຸວິຘາ ຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ຊາຕິພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ວິສຸທ຺ຘິພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ຈາຕິ. ອິທານິ ຕຕ຺ຖ ວິສຸທ຺ຘິພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ນິຣຸຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອຣິຍາ ປນາ’’ຕິອາທິ.

ສມິຕປາປຕ຺ຕາຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕໍ ອນວເສສໂຕ ສວາສນໍ ສມິຕປາປຕ຺ຕາ. ເອວຎ຺ຫິ ພາຫິຣກອວີຕຣາຄເສກ຺ຂາເສກ຺ຂປາປສມຓໂຕ ຠຄວໂຕ ປາປສມຓໍ ວິເສສິຕໍ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ອຸທາຫຣເຓນ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ເອຕ຺ຖ ປນ ‘‘ພາຫິຕປາໂປຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ, ສມິຕປາປຕ຺ຕາ ສມໂຓຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອິທໍ ຠິນ຺ນຄາຖາສນ຺ນິສ຺ສິຕປທທ຺ວຍໍ ເອກໂຕ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ‘‘ສມິຕຕ຺ຕາ ຫິ ປາປານໍ, ສມໂຓຕິ ປວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອິທໍ ວຈນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘ສມິຕຕ຺ຕາ ສມໂຓຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ພາຫິຕປາໂປຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓຕິ ອິທໍ ປນ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ຄາຖາພນ຺ເຘ ວຸຕ຺ຕວຈນ’’ນ຺ຕິ. ອເນກຕ຺ຖຕ຺ຕາ ນິປາຕານໍ ອິຘ ອນຸສ຺ສວນຕ຺ເຖ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຂລູຕິ ອນຸສ຺ສວນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ’’ຕິ. ຊາຕິສມຸທາຄຕນ຺ຕິ ຊາຕິຍາ ອາຄຕໍ, ຊາຕິສິທ຺ຘນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອາລປນມຕ຺ຕນ຺ຕິ ປິຍາລາປວຈນມຕ຺ຕໍ. ປິຍສມຸທາຫາຣາ ເຫເຕ ໂຠຕິ ວາ ອາວຸໂສຕິ ວາ ເທວານມ຺ປິຍາຕິ ວາ. ໂຠວາທີ ນາມ ໂສ ໂຫຕີຕິ ໂຍ ອາມນ຺ຕນາທີສຸ ‘‘ໂຠ ໂຠ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ວິຈຣຕິ, ໂສ ໂຠວາທີ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສກິຎ຺ຈໂນຕິ ຣາຄາທີຫິ ກິຎ຺ຈເນຫິ ສກິຎ຺ຈໂນ. ຣາຄາທໂຍ ຫິ ສຕ຺ເຕ ກິຎ຺ເຈນ຺ຕິ ມທ຺ທນ຺ຕິ ປລິພຸນ຺ຘນ຺ຕີຕິ ‘‘ກິຎ຺ຈນານີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ມນຸສ຺ສາ ກິຣ ໂຄເຓຫິ ຂລໍ ມທ຺ທາເປນ຺ຕາ ‘‘ກິຎ຺ເຈຫິ ກປິລ, ກິຎ຺ເຈຫິ ກາຬກາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ມທ຺ທນຏ຺ໂຐ ກິຎ຺ຈນຏ຺ໂຐຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ໂຄຕ຺ຕວເສນາຕິ ເອຕ຺ຖ ຄໍ ຕາຍຕີຕິ ໂຄຕ຺ຕໍ. ໂຄສທ຺ເທນ ເຈຕ຺ຖ ອຠິຘານໍ ພຸທ຺ຘິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມາ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ໂຄຕໂມຕິ ປວຕ຺ຕມານໍ ອຠິຘານໍ ພຸທ຺ຘິຎ຺ຈ ເອກໍສິກວິສຍຕາຍ ຕາຍຕິ ຣກ຺ຂຕີຕິ ໂຄຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ຫິ ພຸທ຺ຘິ ອາຣມ຺ມຓຠູເຕນ ອຕ຺ເຖນ ວິນາ ນ ວຕ຺ຕຕິ, ເອວໍ ອຠິຘານໍ ອຠິເຘຍ຺ຍຠູເຕນ, ຕສ຺ມາ ໂສ ໂຄຕ຺ຕສງ຺ຂາໂຕ ອຕ຺ໂຖ ຕານິ ພຸທ຺ຘິອຠິຘານານິ ຕາຍຕິ ຣກ຺ຂຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂສ ປນ ອຎ຺ຎກຸລປຣມ຺ປຣາຍ ອສາຘາຣຓໍ ຕສ຺ສ ກຸລສ຺ສ ອາທິປຸຣິສສມຸທາຄຕໍ ຕໍກຸລປຣິຍາປນ຺ນສາຘາຣຓໍ ສາມຎ຺ຎຣູປນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສມໂຓຕິ ອິມິນາ ສຣິກ຺ຂກຊເນຫິ ຠຄວໂຕ ພຫຸມຕຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ ສມິຕປາປຕາກິຕ຺ຕນໂຕ, ໂຄຕໂມຕິ ອິມິນາ ໂລກິຍຊເນຫິ ອຸຬາຣກຸລສມ຺ຠູຕຕາທີປນໂຕ. ສກ຺ຍສ຺ສ ສຸທ຺ໂຘທນມຫາຣາຊສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ສກ຺ຍປຸຕ຺ໂຕ. ອິມິນາ ຈ ອຸທິໂຕທິຕວິປຸລຂຕ຺ຕິຍກຸລວິຠາວນໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິທໍ ປນ ຠຄວໂຕ ອຸຈ຺ຈາກຸລປອທີປນ’’ນ຺ຕິ. ສພ຺ພຂຕ຺ຕິຍານຎ຺ຫິ ອາທິຠູຕມຫາສມ຺ມຕມຫາຣາຊໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອສມ຺ຠິນ຺ນໍ ອຸຬາຣຕມໍ ສກ຺ຍຣາຊກຸລໍ. ເກນຈິ ປາຣິຊຸຎ຺ເຎນ ອນຠິຠູໂຕຕິ ຎາຕິປາຣິຊຸຎ຺ຎໂຠຄປາຣິຊຸຎ຺ຎາທິນາ ເກນຈິ ປາຣິຊຸຎ຺ເຎນ ປຣິຫານິຍາ ອນຠິຠູໂຕ ອນຊ຺ໂຌຕ຺ຖໂຏ. ຕຖາ ຫິ ໂລກນາຖສ຺ສ ອຠິຊາຕິຍໍ ຕສ຺ສ ກຸລສ຺ສ ນ ກິຎ຺ຈິ ປາຣິຊຸຎ຺ຎໍ, ອຖ ໂຂ ວຑ຺ຒິເຍວ. ອຠິນິກ຺ຂມເນ ຈ ຕໂຕ ສມິທ຺ຘຕມຠາໂວ ໂລເກ ປາກໂຏ ປຎ຺ຎາໂຕ. ເຕນ ‘‘ສກ຺ຍກຸລາ ປພ຺ພຊິໂຕ’’ຕິ ອິທໍ ວຈນໍ ຠຄວໂຕ ສທ຺ຘາປພ຺ພຊິຕຠາວປຣິທີປນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ ມຫນ຺ຕໍ ຎາຕິປຣິວຏ຺ຏໍ ມຫນ຺ຕຎ຺ຈ ໂຠຄກ຺ຂນ຺ຘໍ ປຫາຍ ປພ຺ພຊິຕຠາວສິທ຺ຘິໂຕ. ຕໂຕ ປຣນ຺ຕິ ‘‘ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ວິຫຣຕີ’’ຕິອາທິ.

ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕາຂ຺ຍານຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນນ຺ຕິ ອິຕ຺ຖໍ ອິມໍ ປກາຣໍ ຠູໂຕ ອາປນ຺ໂນຕິ ອິຕ຺ຕມ຺ຠູໂຕ, ຕສ຺ສ ອາຂ຺ຍານໍ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕາຂ຺ຍານໍ, ໂສເຍວ ອຕ຺ໂຖ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕາຂ຺ຍານຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ອິຕ຺ຖໍ ເອວໍ ປກາໂຣ ຠູໂຕ ຊາໂຕຕິ ເອວໍ ກຖນຕ຺ໂຖ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕາຂ຺ຍານຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ມິໍ ອຸປໂຍຄວຈນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ອຠິ-ສທ຺ໂທ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕາຂ຺ຍານຕ຺ຖໂຊຕໂກ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ອຸຄ຺ຄມນປ຺ປກາຣສ຺ສ ທີປນໂຕ. ເຕນ ໂຍຄໂຕ ‘‘ຕໍ ໂຂ ປນ ຠວນ຺ຕໍ ໂຄຕມ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ສາມິອຕ຺ເຖປິ ສມານໍ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕາຂ຺ຍານທີປນໂຕ ‘‘ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕາຂ຺ຍານຕ຺ເຖ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຕສ຺ສ ໂຂ ປນ ໂຠໂຕ ໂຄຕມສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍຖາ ‘‘ສາຘຸ ເທວທຕ຺ໂຕ ມາຕຣມຠີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຠິສທ຺ທໂຍຄໂຕ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕາຂ຺ຍາເນ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ກຕໍ, ເອວມິຘາປິ ຕໍ ໂຂ ປນ ຠວນ຺ຕໍ ໂຄຕມໍ ອຠິ ເອວໍ ກລ຺ຍາໂຓ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ ອຸຄ຺ຄໂຕຕິ ອຠິສທ຺ທໂຍຄໂຕ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕາຂ຺ຍາເນ ອຸປໂຍຄວຈນນ຺ຕິ. ‘‘ສາຘຸ ເທວທຕ຺ໂຕ ມາຕຣມຠີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ເທວທຕ຺ໂຕ ມາຕຣມຠິ ມາຕຣິ ວິສເຍ ມາຕຸຍາ ວາ ສາຘູ’’ຕິ ເອວໍ ອຘິກຣຓຕ຺ເຖ ສາມິອຕ຺ເຖ ວາ ຠຸມ຺ມວຈນສ຺ສ ວາ ສາມິວຈນສ຺ສ ວາ ປສງ຺ເຄ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕາຂ຺ຍານຕ຺ຖໂຊຕເກນ ອຠິສທ຺ເທນ ໂຍເຄ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ກຕໍ. ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ ‘‘ເທວທຕ຺ໂຕ ມາຕຸ ວິສເຍ ມາຕຸສມ຺ພນ຺ຘີ ວາ ສາຘຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣປ຺ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ເອວມິຘາປິ ‘‘ໂຠໂຕ ໂຄຕມສ຺ສ ສມ຺ພນ຺ຘີ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄໂຕ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ອຸຄ຺ຄມນປ຺ປກາຣປ຺ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ເທວທຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓໍ ວິຍ ອິຘ ກິຕ຺ຕິສທ຺ທຄ຺ຄຫຓໍ, ຕຖາ ຕຕ຺ຖ ‘‘ມາຕຣ’’ນ຺ຕິ ວຈນໍ ວິຍ ອິຘ ‘‘ຕໍ ໂຂ ປນ ຠວນ຺ຕໍ ໂຄຕມ’’ນ຺ຕິ ວຈນໍ, ຕຕ຺ຖ ສາຘຸສທ຺ທຄ຺ຄຫຓໍ ວິຍ ອິຘ ອຸຄ຺ຄຕສທ຺ທຄ຺ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ກລ຺ຍາໂຓຕິ ຠທ຺ທໂກ. ກລ຺ຍາຓຠາໂວ ຈສ຺ສ ກລ຺ຍາຓຄຸຓວິສຍຕາຍາຕິ ອາຫ ‘‘ກລ຺ຍາຓຄຸຓສມນ຺ນາຄໂຕ’’ຕິ, ກລ຺ຍາເຓຫິ ຄຸເຓຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຕໍວິສຍຕາຍ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍວິສຍຕາ ເຫຕ຺ຖ ສມນ຺ນາຄໂມ ກລ຺ຍາຓຄຸຓວິສຍຕາຍ ຕນ຺ນິສ຺ສິໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເສຏ຺ໂຐຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເສຏ຺ຐຄຸຓວິສຍຕາຍ ເອວ ຫິ ກິຕ຺ຕິສທ຺ທສ຺ສ ເສຏ຺ຐຕາ ‘‘ຠຄວາຕິ ວຈນໍ ເສຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ‘‘ຠຄວາ ອຣຫ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຄຸຓານໍ ສໍກິຕ຺ຕນໂຕ ສທ຺ທນີຍໂຕ ຈ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ ວຓ຺ໂຓຕິ ອາຫ ‘‘ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທຕິ ກິຕ຺ຕິ ເອວາ’’ຕິ. ວຓ຺ໂຓເຍວ ຫິ ກິຕ຺ເຕຕພ຺ພໂຕ ກິຕ຺ຕິສທ຺ທນີຍໂຕ ສທ຺ໂທຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ກິຕ຺ຕິປຣິຍາໂຍ ຫິ ສທ຺ທສທ຺ໂທ ຍຖາ ‘‘ອຸຬາຣສທ຺ທາ ອິສໂຍ, ຄຸຓວນ຺ໂຕ ຕປສ຺ສິໂນ’’ຕິ. ອຠິຕ຺ຖວນວເສນ ປວຕ຺ໂຕ ສທ຺ໂທ ຖຸຕິໂຆໂສ, ອຠິຕ຺ຖວຸທາຫາໂຣ.

‘‘ອພ຺ຠຸຄ຺ຄໂຕ’’ຕິ ປນ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ນ ທສ຺ສິໂຕ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ໂພ – ອພ຺ຠຸຄ຺ຄໂຕຕິ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ອຸຄ຺ຄໂຕ, ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓຄຸເຓ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສເທວກໍ ໂລກໍ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ປວຕ຺ໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກິນ຺ຕິ ສທ຺ໂທ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອິຕິປິ ໂສ ຠຄວາ’’ຕິອາທິ. ອິໂຕ ປຣໍ ປນ ອີທິເສສຸ ຐາເນສຸ ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ປາຬິປາຐສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ສິຍາ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ‘‘ປາຬິຍໍ ປນາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ສຍິສ຺ສາມ, ອິທານິ ຕຕ຺ຖ ປທໂຍຊນາປຸພ຺ພກໍ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອິຕິປິ ໂສ ຠຄວາຕິອາທີສຸ ປນ ອຍໍ ຕາວ ໂຍຊນາ’’ຕິອາທິ. ໂສ ຠຄວາຕິ ໂຍ ໂສ ສມຕິໍສ ປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ ສພ຺ພກິເລເສ ຠຎ຺ຊິຕ຺ວາ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ເທວານໍ ອຕິເທໂວ ສກ຺ການໍ ອຕິສກ຺ໂກ ພ຺ຣຫ຺ມານໍ ອຕິພ຺ຣຫ຺ມາ ໂລກນາໂຖ ຠາຄ຺ຍວນ຺ຕຕາທີຫິ ກາຣເຓຫິ ຠຄວາຕິ ລທ຺ຘນາໂມ, ໂສ ຠຄວາ. ຠຄວາຕິ ຫິ ອິທໍ ສຕ຺ຖຸ ນາມກິຕ຺ຕນໍ. ເຕນາຫ ອາຍສ຺ມາ ຘມ຺ມເສນາປຕິ ‘‘ຠຄວາຕິ ເນຕໍ ນາມໍ ມາຕຣາ ກຕ’’ນ຺ຕິອາທິ (ມຫານິ. ໘໔). ປຣໂຕ ປນ ຠຄວາຕິ ຄຸຓກິຕ຺ຕນເມວ. ຍຖາ ກມ຺ມຏ຺ຐານິເກນ ‘‘ອຣຫ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ນວສຸ ຐາເນສຸ ປຈ຺ເຈກໍ ອິຕິປິສທ຺ທໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ ອນຸສ຺ສຣີຍນ຺ຕິ, ເອວໍ ພຸທ຺ຘຄຸຓສໍກິຕ຺ຕເກນປີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິຕິປິ ອຣຫໍ ອິຕິປິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ…ເປ… ອິຕິປິ ຠຄວາ’’ຕິ ອາຫ. ເອວຎ຺ຫິ ສຕິ ‘‘ອຣຫ’’ນ຺ຕິອາທີຫິ ນວຫິ ປເທຫິ ເຍ ສເທວເກ ໂລເກ ອຕິວິຍ ປາກຏາ ປຎ຺ຎາຕາ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ, ເຕ ນານປ຺ປກາຣໂຕ ວິຠາວິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ‘‘ອິຕິເປຕໍ ຠູຕໍ, ອິຕິເປຕໍ ຕຈ຺ຉ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໖) ວິຍ ຫິ ອິຘ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ອາສນ຺ນປຈ຺ຈກ຺ຂກາຣຓຕ຺ໂຖ, ປິ-ສທ຺ໂທ ສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ, ເຕນ ຈ ເຕສໍ ຄຸຓານໍ ພຫຸຠາໂວ ທີປິໂຕ, ຕານິ ຈ ຄຸຓສລ຺ລກ຺ຂຓກາຣຓານິ ສທ຺ຘາສມ຺ປນ຺ນານໍ ວິຎ຺ຎຸຊາຕິການໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຕານິ ສໍກິຕ຺ເຕນ຺ເຕນ ວິຎ຺ຎຸນາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສມ຺ມຸຂີຠູຕາເນວ ກຕ຺ວາ ສໍກິຕ຺ເຕຕພ຺ພານີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິມິນາ ຈ ອິມິນາ ຈ ກາຣເຓນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ອາຫ.

‘‘ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິການໍ ວຈນານມຕ຺ຖໍ, ສຸຕ຺ຕານຸຣູປໍ ປຣິທີປຍນ຺ຕີ’’ຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໒໕-໑໒໘) ສພ຺ພາກາຣໂຕ ສໍວຓ຺ຓິຕມ຺ປິ ອຕ຺ຖໍ ອິຘາປິ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ ຕຕ຺ຖ ປໂຍຊນມາຫ ‘‘ອິທານິ ວິນຍຘຣານ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕສມ຺ປຫໍສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕສນ຺ໂຕສນຕ຺ຖໍ, ຈິຕ຺ຕປ຺ປສາທຊນນຕ຺ຖນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ອາຣກຕ຺ຕາ’’ຕິອາທີສຸ ອາຣກຕ຺ຕາຕິ ສຸວິທູຣຕ຺ຕາ. ອຣີນນ຺ຕິ ກິເລສາຣີນໍ. ອຣານນ຺ຕິ ສໍສາຣຈກ຺ກສ຺ສ ອຣານໍ. ຫຕຕ຺ຕາຕິ ວິທ຺ຘໍສິຕຕ຺ຕາ. ປຈ຺ຈຍາທີນນ຺ຕິ ຈີວຣາທິປຈ຺ຈຍານຎ຺ເຈວ ປູຊາວິເສສານຎ຺ຈ.

ອິທານິ ຍຖາວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອາຣກາ ຫິ ໂສ’’ຕິອາທິ. ທູຣຕາ ນາມ ອາສນ຺ນຕາ ວິຍ ອຸປາທາຍຸປາທາຍ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ປຣມຸກ຺ກໍສຄຕໍ ທູຣຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສຸວິທູຣວິທູເຣ ຐິໂຕ’’ຕິ ອາຫ, ສຸຏ຺ຐຸ ວິທູຣຠາເວເນວ ວິທູເຣ ຐິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສ ປນສ຺ສ ກິເລເສຫິ ທູເຣ ຐິຕຠາໂວ, ນ ປເທສວເສນ, ອຖ ໂຂ ເຕສໍ ສພ຺ພໂສ ປຫີນຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ມຄ຺ເຄນ ກິເລສານໍ ວິທ຺ຘໍສິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ. ນນຸ ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ຂີຓາສວານໍ ເຕ ປຫີນາ ເອວາຕິ ອນຸໂຍຄໍ ມນສິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສວາສນານ’’ນ຺ຕິ. ນ ຫິ ຐເປຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຎ຺ເຎ ສຫ ວາສນາຍ ກິເລເສ ປຫາຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ. ເອເຕນ ອຎ຺ເຎຫິ ອສາຘາຣຓໍ ຠຄວໂຕ ອຣຫຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ. ກາ ປນາຍໍ ວາສນາ ນາມ? ປຫີນກິເລສສ຺ສປິ ອປ຺ປຫີນກິເລສສ຺ສ ປໂຍຄສທິສປໂຍຄເຫຕຸຠູໂຕ ກິເລສນິສ຺ສິໂຕ ສາມຕ຺ຖິຍວິເສໂສ ອາຍສ຺ມໂຕ ປິລິນ຺ທວຈ຺ຉສ຺ສ ວສລສມຸທາຈາຣນິມິຕ຺ຕໍ ວິຍ. ກຖໍ ປນ ‘‘ອາຣກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ກິເລເສຫີ’’ຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ລພ຺ຠຕີຕິ ສາມຎ຺ຎໂຈທນາຍ ວິເສເສ ອວຏ຺ຐານໂຕ ວິເສສຕ຺ຖິນາ ຈ ວິເສສສ຺ສ ອນຸປຍຸຊ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ‘‘ອາຣກາສ຺ສ ໂຫນ຺ຕິ ປາປກາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທີນິ (ມ. ນິ. ໑.໔໓໔) ສຸຕ຺ຕປທາເນຕ຺ຖ ອຸທາຫຣິຕພ຺ພານິ. ອາຣກາຕິ ເຈຕ຺ຖ ອາ-ກາຣສ຺ສ ຣສ຺ສຕ຺ຕໍ, ກ-ກາຣສ຺ສ ຈ ຫກາຣໍ ສານຸສາຣໍ ກຕ຺ວາ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ‘‘ອຣຫ’’ນ຺ຕິ ປທສິທ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ເສວຕ຺ຖສ຺ສ ສຸຂຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ອິທເມຕ຺ຖ ວຸຈ຺ຈຕິ –

‘‘ໂສ ຕໂຕ ອາຣກາ ນາມ, ຍສ຺ສ ເຍນາສມງ຺ຄິຕາ;

ອສມງ຺ຄີ ຈ ໂທເສຫິ, ນາໂຖ ເຕນາຣຫໍ ມໂຕ’’ຕິ. (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໒໕);

ອນຕ຺ຖຈຣເຓນ ກິເລສາ ເອວ ອຣໂຍຕິ ກິເລສາຣໂຍ. ອຣີນໍ ຫຕຕ຺ຕາ ອຣິຫາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ‘‘ອຣຫ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖາປິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສ ສຸຂຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ອິທໍ ເວທິຕພ຺ພໍ –

‘‘ຍສ຺ມາ ຣາຄາທິສງ຺ຂາຕາ, ສພ຺ເພປິ ອຣໂຍ ຫຕາ;

ປຎ຺ຎາສຕ຺ເຖນ ນາເຖນ, ຕສ຺ມາປິ ອຣຫໍ ມໂຕ’’ຕິ. (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໒໖);

ຍຎ຺ເຈຕໍ ສໍສາຣຈກ຺ກນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຣຖຈກ຺ກສ຺ສ ນາຠິ ວິຍ ມູລາວຍວຠູຕໍ ອນ຺ໂຕ ພຫິ ຈ ສມວຏ຺ຐິຕໍ ອວິຊ຺ຊາຠວຕຓ຺ຫາທ຺ວຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອວິຊ຺ຊາຠວຕຓ຺ຫາມຍນາຠີ’’ຕິ. ນາຠິຍາ ເນມິຍາ ຈ ສມ຺ພທ຺ຘອຣສທິສາ ປຈ຺ຈຍຜລຠູເຕຫິ ອວິຊ຺ຊາຕຓ຺ຫາຊຣາມຣເຓຫິ ສມ຺ພທ຺ຘາ ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາຣອປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາຣອາເນຎ຺ຊາຠິສງ຺ຂາຣາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຸຎ຺ຎາທິອຠິສງ຺ຂາຣາຣ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຠເວ ປຣິຍນ຺ຕຠາເວນ ປາກຏໍ ຊຣາມຣຓນ຺ຕິ ຕໍ ເນມິຏ຺ຐານິຍໍ ກຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ຊຣາມຣຓເນມີ’’ຕິ. ຍຖາ ຣຖຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ປຘານກາຣຓໍ ອກ຺ໂຂ, ເອວໍ ສໍສາຣຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ອາສວສມຸທໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ອາສວສມຸທຍມເຍນ ອກ຺ເຂນ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ’’ຕິ. ອາສວາ ເອວ ອວິຊ຺ຊາທີນໍ ກາຣຓຕ຺ຕາ ອາສວສມຸທໂຍ. ຍຖາຫ ‘‘ອາສວສມຸທຍາ ອວິຊ຺ຊາສມຸທໂຍ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໐໓). ວິປາກກຏຕ຺ຕາຣູປປ຺ປເຠໂທ ກາມຠວາທິໂກ ຕິຠໂວ ເອວ ຣໂຖ, ຕສ຺ມິໍ ຕິຠວຣເຖ. ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈເຍຫິ ສມໍ, ສພ຺ພໂສ ວາ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ໂຍຊິຕນ຺ຕິ ສມາໂຍຊິຕໍ. ອາທິຣຫິຕໍ ກາລໍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ກຕ຺ວາ ອນາທິກາລປ຺ປວຕ຺ຕໍ.

‘‘ຂນ຺ຘານຎ຺ຈ ປຏິປາຏິ, ຘາຕຸອາຍຕນານ ຈ;

ອພ຺ໂພຈ຺ຉິນ຺ນໍ ວຕ຺ຕມານາ, ສໍສາໂຣຕິ ປວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໖໑໙; ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໙໕ ອປສາທນາວຓ຺ຓນາ; ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒.໖໐; ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔.໑໙໙) –

ເອວໍ ວຸຕ຺ຕສໍສາໂຣວ ສໍສາຣຈກ຺ກໍ. ອເນນາຕິ ຠຄວຕາ. ໂພຘິມຓ຺ເຑຕິ ໂພຘິສງ຺ຂາຕສ຺ສ ຎາຓສ຺ສ ມຓ຺ຑຠາວປ຺ປຕ຺ເຕ ຐາເນ ກາເລ ວາ. ໂພຘີຕິ ປຎ຺ຎາ, ສາ ເອຕ຺ຖ ມຓ຺ຑາ ປສນ຺ນາ ຊາຕາຕິ ໂພຘິມຓ຺ໂຑ. ວີຣິຍປາເທຫີຕິ ສໍກິເລສໂວທານປກ຺ຂິເຍສຸ ສນ຺ນິຣຸມ຺ຠນສນ຺ນິກ຺ຂິປນກິຈ຺ຈຕາຍ ທ຺ວິຘາ ປວຕ຺ເຕຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວີຣິຍສງ຺ຂາເຕຫິ ປາເທຫິ. ສີລປຖວິຍນ຺ຕິ ປຕິຏ຺ຐານຏ຺ເຐນ ສີລເມວ ປຖວີ, ຕສ຺ສໍ. ປຕິຏ຺ຐາຍາຕິ ສມ຺ປາທນວເສນ ປຕິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ. ສທ຺ຘາຫຕ຺ເຖນາຕິ ອນວຊ຺ຊຘມ຺ມາທານສາຘນໂຕ ສທ຺ຘາວ ຫຕ຺ໂຖ, ເຕນ. ກມ຺ມກ຺ຂຍກຣນ຺ຕິ ກາຍກມ຺ມາທິເຠທສ຺ສ ສພ຺ພສ຺ສປິ ກມ຺ມສ຺ສ ຂຍກຣຓໂຕ ກມ຺ມກ຺ຂຍກຣໍ. ຎາຓຜຣສຸນ຺ຕິ ສມາຘິສິລາຍໍ ສຸນິສິຕໍ ມຄ຺ຄຎາຓຜຣສຸໍ ຄເຫຕ຺ວາ.

ເອວໍ ‘‘ອຣານໍ ຫຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ ອຣສງ຺ຂາຕໍ ສໍສາຣໍ ຈກ຺ກໍ ວິຍ ຈກ຺ກນ຺ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຖໂຍຊນໍ ກຕ຺ວາ ອິທານິ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທເທສນາກ຺ກເມນປິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອນມຕຄ຺ຄສໍສາຣວຏ຺ຏນ຺ຕິ ອນຸ ອນຸ ອມຕຄ຺ຄໍ ອວິຎ຺ຎາຕປຸພ຺ພໂກຏິກໍ ສໍສາຣມຓ຺ຑລໍ. ເສສາ ທສ ຘມ຺ມາຕິ ສງ຺ຂາຣາທໂຍ ຊາຕິປຣິໂຍສານາ ທສ ຘມ຺ມາ. ກຖໍ ເຕສໍ ສງ຺ຂາຣາທີນໍ ອຣຠາໂວຕິ ອາຫ ‘‘ອວິຊ຺ຊາມູລກຕ຺ຕາ ຊຣາມຣຓປຣິຍນ຺ຕຕ຺ຕາ ຈາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອວິຊ຺ຊາ ມູລໍ ປຘານກາຣຓໍ ເຍສໍ ສງ຺ຂາຣາທີນໍ ເຕ ອວິຊ຺ຊາມູລກາ, ເຕສໍ ຠາໂວ ອວິຊ຺ຊາມູລກຕ຺ຕໍ. ຊຣາມຣຓໍ ປຣິຍນ຺ຕໍ ປຣິໂຍສານຠູຕໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ຊຣາມຣຓປຣິຍນ຺ຕາ, ສງ຺ຂາຣາທໂຍ ທສ ຘມ຺ມາ. ເຕສໍ ຠາໂວ ຊຣາມຣຓປຣິຍນ຺ຕຕ຺ຕໍ. ສງ຺ຂາຣາທິຊາຕິປຣິໂຍສານານໍ ທສຘມ຺ມານໍ ອວິຊ຺ຊາມູລກຕ຺ຕາ ຊຣາມຣຓປຣິໂຍສານຕ຺ຕາ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ນາຠິຠູຕາຍ ອວິຊ຺ຊາຍ ມູລໂຕ ເນມິຠູເຕນ ຊຣາມຣເຓນ ອນ຺ຕໂຕ ສງ຺ຂາຣາທີນໍ ສມ຺ພນ຺ຘຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ທຸກ຺ຂາທີສູຕິ ທຸກ຺ຂສມຸທຍນິໂຣຘມຄ຺ເຄສຸ. ອຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ຎາຓປ຺ປຏິປກ຺ຂຕ຺ຕາ ໂມໂຫ ອຎ຺ຎາຓໍ, ນ ປນ ຎາຓໂຕ ອຎ຺ຎໍ, ນປິ ຎາຓສ຺ສ ອຠາວມຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ທຸກ຺ຂາທີສຸ ອຎ຺ຎາຓໍ ຍຖາສຠາວປ຺ປຏິເວຘາປ຺ປທານໂຕ ຕປ຺ປຏິຈ຺ຉາທນວເສເນວ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ກິຎ຺ຈາປິ ຐເປຕ຺ວາ ໂລກຸຕ຺ຕຣສຈ຺ຈທ຺ວຍໍ ເສສຏ຺ຐາເນສຸ ອາຣມ຺ມຓວເສນປິ ອວິຊ຺ຊາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ປຏິຈ຺ຉາທນວເສເນວ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕາ. ສາ ຫິ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຍາຖາວສຣສລກ຺ຂຓໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕຸໍ ນ ເທຕິ, ຕຖາ ສມຸທຍໍ ນິໂຣຘໍ ມຄ຺ຄນ຺ຕິ.

ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ເຈຕ຺ຖ ທຸກ຺ຂໍ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ຕໍ ກາມຠວາທິວເສນ ຕິຘາ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ຕຖາ ຕປ຺ປຏິຈ຺ຉາທິກຎ຺ຈ ອວິຊ຺ຊໍ ຕິຘາ ກຕ຺ວາ ອວິຊ຺ຊາທິປຈ຺ຈເຍ ຕີສຸ ຠເວສຸ ສງ຺ຂາຣາທິເກ ປຏິປາຏິຍາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ກາມຠເວ ຈ ອວິຊ຺ຊາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ກາມຠເວ ຈ ອວິຊ຺ຊາຕິ ກາມຠເວ ອາທີນວປຏິຈ຺ຉາທິກາ ອວິຊ຺ຊາ. ຣູປຠເວ ອວິຊ຺ຊາ ອຣູປຠເວ ອວິຊ຺ຊາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ກາມຠເວ ສງ຺ຂາຣານນ຺ຕິ ກາມຠູມິປຣິຍາປນ຺ນານໍ ປຸຎ຺ຎາປຸຎ຺ຎສງ຺ຂາຣານໍ, ກາມຠເວ ວາ ນິປ຺ຜາເທຕພ຺ພາ ເຍ ປຸຎ຺ຎາປຸຎ຺ຎສງ຺ຂາຣາ, ເຕສໍ ກາມຠວູປປຕ຺ຕິນິພ຺ພຕ຺ຕກສງ຺ຂາຣານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສງ຺ຂາຣາຕິ ເຈຕ຺ຖ ໂລກິຍກຸສລາກຸສລເຈຕນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາຣານໍ ຕາວ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈເຍນ ເຈວ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈເຍນ ຈາຕິ ທ຺ວິຘາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ອປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາເຣສຸ ສຫຊາຕສ຺ສ ສຫຊາຕາທິວເສນ, ອສຫຊາຕສ຺ສ ອນນ຺ຕຣສມນນ຺ຕຣາທິວເສນ, ອນານນ຺ຕຣສ຺ສ ປນ ອາຣມ຺ມຓວເສນ ເຈວ ອຸປນິສ຺ສຍວເສນ ຈ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ອຣູປຠເວ ສງ຺ຂາຣານນ຺ຕິ ອາເນຎ຺ຊາຠິສງ຺ຂາຣານໍ. ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈຍວເສເນວ. ອິມສ຺ມິຎ຺ຈ ປນຕ຺ເຖ ເອຕ຺ຖ ວິຕ຺ຖາຣິຍມາເນ ອຕິປ຺ປປຎ຺ໂຈ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ນຍິຘ ວິຕ຺ຖາຣຍິສ຺ສາມ. ອິຕເຣສູຕິ ຣູປາຣູປຠເວສຸ.

ຕິຓ຺ຓໍ ອາຍຕນານນ຺ຕິ ຈກ຺ຂຸໂສຕມນາຍຕນານໍ ຆານາທິຕ຺ຕຍສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ອສມ຺ຠວໂຕ. ເອກສ຺ສາຕິ ມນາຍຕນສ຺ສ ອິຕເຣສໍ ຕຕ຺ຖ ອສມ຺ຠວໂຕ. ອິມິນາ ນເຍນ ຕິຓ຺ຓໍ ຜສ຺ສານນ຺ຕິອາທີສຸປິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຉພ຺ພິຘສ຺ສ ຜສ຺ສສ຺ສາຕິ ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສໂສຕສມ຺ຜສ຺ສຆານສມ຺ຜສ຺ສຊິວ຺ຫາສມ຺ຜສ຺ສກາຍສມ຺ຜສ຺ສມໂນສມ຺ຜສ຺ສານໍ ວເສນ ຉພ຺ພິຘສ຺ສ ຜສ຺ສສ຺ສ. ຉນ຺ນໍ ເວທນານນ຺ຕິ ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສຊາ ເວທນາ, ຕຖາ ໂສຕສມ຺ຜສ຺ສຊາ ຆານສມ຺ຜສ຺ສຊາ ຊິວ຺ຫາສມ຺ຜສ຺ສຊາ ກາຍສມ຺ຜສ຺ສຊາ ມໂນສມ຺ຜສ຺ສຊາ ເວທນາຕິ ອິມາສໍ ຉນ຺ນໍ ເວທນານໍ. ຉນ຺ນໍ ຕຓ຺ຫາກາຍານນ຺ຕິ ຣູປຕຓ຺ຫາ ສທ຺ທຕຓ຺ຫາ ຄນ຺ຘຕຓ຺ຫາ ຣສຕຓ຺ຫາ ໂຜຏ຺ຐພ຺ພຕຓ຺ຫາ ຘມ຺ມຕຓ຺ຫາຕິ ອິເມສໍ ຉນ຺ນໍ ຕຓ຺ຫາກາຍານໍ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສາ ສາ ຕຓ຺ຫາຕິ ຣູປຕຓ຺ຫາທິເຠທາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ກາມຠວາທີສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກຕຓ຺ຫາ.

ສາ ຕຓ຺ຫາທິມູລິກາ ກຖາ ອຕິສໍຂິຕ຺ຕາຕິ ຕໍ ອຸປາທານຠເວ ຈ ວິຠຊິຕ຺ວາ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກຖ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ກາເມ ປຣິຠຸຎ຺ຊິສ຺ສາມີຕິ ອິມິນາ ກາມຕຓ຺ຫາປວຕ຺ຕິມາຫ, ຕຖາ ສຄ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວິສ຺ສາມີຕິອາທີຫິ. ສາ ປນ ຕຓ຺ຫາ ຍສ຺ມາ ຠຸສມາທານວເສນ ປວຕ຺ຕມານາ ກາມຸປາທານໍ ນາມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກາມຸປາທານປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ. ຕເຖວາຕິ ກາມຸປາທານປຈ຺ຈຍາ ເອວ. ພ຺ຣຫ຺ມໂລກສມ຺ປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ຣູປີພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ. ‘‘ສພ຺ເພປິ ເຕຠູມກາ ຘມ຺ມາ ກາມນີຍຏ຺ເຐນ ກາມາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ຠວຣາໂຄປິ ກາມຸປາທານເມວາຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ກາມຸປາທານປຈ຺ຈຍາ ເອວ ເມຕ຺ຕໍ ຠາເວຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ເມຕ຺ຕໍ ຠາເວຕີຕິ ມິຊ຺ຊຕິ ສິນິຍ຺ຫຕີຕິ ເມຕ຺ຕາ, ຕໍ ຠາເວຕິ ວຑ຺ເຒຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ເມຕ຺ຕາ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ເມຕ຺ຕໍ, ຈິຕ຺ຕໍ, ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ຌານໍ ວາ, ຕໍ ຠາເວຕິ ວຑ຺ເຒຕິ ອຸປ຺ປາເທຕິ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຣຸຓໍ ຠາເວຕີຕິອາທີສຸປິ ອິມິນາວ ນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເສສຸປາທານມູລິກາສຸປີຕິ ທິຏ຺ຐຸປາທານສີລພ຺ພຕຸປາທານອຕ຺ຕວາທຸປາທານມູລິກາສຸປິ ໂຍຊນາສຸ ເອເສວ ນໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖາຍໍ ໂຍຊນາ – ອິເຘກຈ຺ໂຈ ‘‘ນຕ຺ຖິ ປຣໂລໂກ’’ຕິ ນຕ຺ຖິກທິຏ຺ຐິໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ໂສ ທິຏ຺ຐຸປາທານປຈ຺ຈຍາ ກາເຍນ ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ຈຣຕີຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອປໂຣ ‘‘ອສຸກສ຺ມິໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິຠເວ ອຕ຺ຕາ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ໂສ ຕຕ຺ຣູປປຕ຺ຕິຍາ ກາເຍນ ສຸຈຣິຕໍ ຈຣຕີຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອປໂຣ ‘‘ຣູປີ ມໂນມໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ອຕ຺ຕາ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ຣູປູປປຕ຺ຕິຍາ ມຄ຺ຄໍ ຠາເວຕິ ຠາວນາປາຣິປູຣິຍາຕິ ສພ຺ພໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອປໂຣປິ ‘‘ອຣູປຠເວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕາ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ອຣູປູປປຕ຺ຕິຍາ ມຄ຺ຄໍ ຠາເວຕິ ຠາວນາປາຣິປູຣິຍາຕິ ສພ຺ພໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອຕາຫິເຍວ ອຕ຺ຕວາທຸປາທານມູລິກາປິ ໂຍຊນາ ສໍວຓ຺ຓິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອວໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານວາທວເສນປິ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອປໂຣ ‘‘ສີເລນ ສຸທ຺ຘິ, ວເຕນ ສຸທ຺ຘີ’’ຕິ ອສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄໍ ‘‘ສຸທ຺ຘິມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ປຣາມສນ຺ໂຕ ສີລພ຺ພຕຸປາທານປຈ຺ຈຍາ ກາເຍນ ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ຈຣຕີຕິອາທິ ສພ຺ພໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ອິທານິ ຍ຺ວາຍໍ ສໍສາຣຈກ຺ກໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ‘‘ກາມຠເວ ອວິຊ຺ຊາ ກາມຠເວ ສງ຺ຂາຣານໍ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ ອວິຊ຺ຊາທີນໍ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ສງ຺ຂາຣາທີນໍ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຠາໂວ ຈ ທສ຺ສິໂຕ, ຕເມວ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ຄປາຬິໍ ອາເນຕ຺ວາ ນິຄມນວເສນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອວມຍ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ສງ຺ຂາຣາ ເຫຕຸນິພ຺ພຕ຺ຕາ, ເອວໍ ອວິຊ຺ຊາປິ ກາມາສວາທິນາ ສເຫຕຸກາ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ອຸໂຠເປເຕ ເຫຕຸສມຸປ຺ປນ຺ນາ’’ຕິ. ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄເຫຕິ ນາມຣູປສ຺ສ ປຈ຺ຈຍານໍ ອວິຊ຺ຊາທີນໍ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊ ຄຫເຓ. ນິປ຺ຜາເທຕພ຺ເພ ຠຸມ຺ມໍ. ປຎ຺ຎາຕິ ກງ຺ຂາວິຕຣຓວິສຸທ຺ຘິສງ຺ຂາຕາ ປກາຣໂຕ ຊານນາ. ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓນ຺ຕິ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຜລຘມ຺ມາ ຕທາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຕາຍາຕິ ຐິຕິ, ກາຣຓໍ, ຘມ຺ມານໍ ຐິຕິ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິ, ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຍາ ຎາຓໍ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓໍ, ປຈ຺ຈຍຎາຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທາວໂພໂຘຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄເຫ ປຎ຺ຎາເຍວ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓໍ, ສງ຺ຂາເຣສຸ ປນ ອທິຏ຺ເຐສຸ ອວິຊ຺ຊາຍ ສງ຺ຂາຣານໍ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ນ ສກ຺ກາ ທຏ຺ຐຸນ຺ຕິ ‘‘ສງ຺ຂາຣາ ເຫຕຸສມຸປ຺ປນ຺ນາ’’ຕິ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຘມ຺ມານມ຺ປິ ຄຫຓໍ ກຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຸໂຠເປເຕ ເຫຕຸສມຸປ຺ປນ຺ນາຕິ ອິທໍ ປນ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸກາມຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທຎ຺ຈ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຎາຓໍ ຍສ຺ມາ ອທ຺ຘຕ຺ຕເຍ ກງ຺ຂາມລວິຕຣຓວເສນ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຕີຕມ຺ປິ ອທ຺ຘານ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອເຕນ ນເຍນ ສພ຺ພປທານິ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພານີຕິ ເອເຕນ ນເຍນ ‘‘ອວິຊ຺ຊາ ເຫຕູ’’ຕິອາທິນາ ອວິຊ຺ຊາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ‘‘ສງ຺ຂາຣາ ເຫຕຸ, ວິຎ຺ຎາຓໍ ເຫຕຸສມຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ສພ຺ພປທານິ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພານິ.

ສໍຂິປ຺ປນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອວິຊ຺ຊາທໂຍ ວິຎ຺ຎາຓາທໂຍ ຈາຕິ ສງ຺ເຂໂປ, ເຫຕຸ ວິປາໂກ ຈ. ອຖ ວາ ເຫຕຸວິປາໂກຕິ ສໍຂິປ຺ປຕີຕິ ສງ຺ເຂໂປ, ອວິຊ຺ຊາທໂຍ ວິຎ຺ຎາຓາທໂຍ ຈ. ສງ຺ເຂປຠາວສາມຎ຺ເຎນ ປນ ເອກວຈນໍ ກຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕ ປນ ສງ຺ເຂປາ ອຕີເຕ ເຫຕຸ, ເອຕຣຫິ ວິປາໂກ, ເອຕຣຫິ ເຫຕຸ, ອາຍຕິໍ ວິປາໂກຕິ ເອວໍ ກາລວິຠາເຄນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຊາຕາ, ເຕນາຫ ‘‘ປຸຣິມສງ຺ເຂໂປ ເຈຕ຺ຖ ອຕີໂຕ ອທ຺ຘາ’’ຕິອາທິ. ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ໂນ ອທ຺ຘາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຓ຺ຫຸປາທານຠວາ ຄຫິຕາວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອວິຊ຺ຊາຄຫເຓນ ກິເລສຠາວສາມຎ຺ຎໂຕ ຕຓ຺ຫຸປາທານາ ຄຫິຕາ, ສງ຺ຂາຣຄ຺ຄຫເຓນ ກມ຺ມຠາວສາມຎ຺ຎໂຕ ຠໂວ ຄຫິໂຕ, ອວິຊ຺ຊາສງ຺ຂາຣານໍ ເຕຫິ ວິນາ ສກິຈ຺ຈາກຣຓໂຕ ຈ ຕຓ຺ຫຸປາທານຠວາ ຄຫິຕາວ ໂຫນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ອວິທ຺ວາ ປຣິຕສ຺ສຕິ, ປຣິຕສິໂຕ ອຸປາທິຍຕິ, ຕສ຺ສຸປາທານປຈ຺ຈຍາ ຠໂວ, ຕສ຺ມາ ຕຓ຺ຫຸປາທານຠວາປິ ຄຫິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຖາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ປຸຣິມກມ຺ມຠວສ຺ມິໍ ໂມໂຫ ອວິຊ຺ຊາ, ອາຍູຫນາ ສງ຺ຂາຣາ. ນິກນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາ, ອຸປຄມນໍ ອຸປາທານໍ, ເຈຕນາ ຠໂວ, ອິຕິ ອິເມ ປຎ຺ຈ ຘມ຺ມາ ປຸຣິມກມ຺ມຠວສ຺ມິໍ ອິຘ ປຏິສນ຺ຘິຍາ ປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໔໗).

ຕຕ຺ຖ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໒໔໒; ປຏິ. ມ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໔໗) ປຸຣິມກມ຺ມຠວສ຺ມິນ຺ຕິ ປຸຣິເມ ກມ຺ມຠເວ, ອຕີຕຊາຕິຍໍ ກມ຺ມຠເວ ກຣິຍມາເນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂມໂຫ ອວິຊ຺ຊາຕິ ໂຍ ຕທາ ທຸກ຺ຂາທີສຸ ໂມໂຫ ເຍນ ມູຬ຺ໂຫ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ສາ ອວິຊ຺ຊາ. ອາຍູຫນາ ສງ຺ຂາຣາຕິ ຕໍ ກມ຺ມໍ ກໂຣໂຕ ຍາ ປຸຣິມເຈຕນາໂຍ, ຍຖາ ‘‘ທານໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ມາສມ຺ປິ ສໍວຈ຺ຉຣມ຺ປິ ທານູປກຣຓານິ ສຊ຺ເຊນ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ປຸຣິມເຈຕນາໂຍ, ປຏິຄ຺ຄາຫການໍ ປນ ຫຕ຺ເຖ ທກ຺ຂິຓໍ ປຕິຏ຺ຐາປຍໂຕ ເຈຕນາ ຠໂວຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອກາວຊ຺ຊເນສຸ ວາ ຉສຸ ຊວເນສຸ ເຈຕນາ ອາຍູຫນສງ຺ຂາຣາ ນາມ, ສຕ຺ຕມາ ຠໂວ. ຍາ ກາຈິ ວາ ປນ ເຈຕນາ ຠໂວ, ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ອາຍູຫນສງ຺ຂາຣາ ນາມ. ນິກນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາຕິ ຍາ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຜເລ ອຸປປຕ຺ຕິຠເວ ນິກາມນາ ປຕ຺ຖນາ, ສາ ຕຓ຺ຫາ ນາມ. ອຸປຄມນໍ ອຸປາທານນ຺ຕິ ຍໍ ກມ຺ມຠວສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠູຕໍ ‘‘ອິທໍ ກຕ຺ວາ ອສຸກສ຺ມິໍ ນາມ ຐາເນ ກາເມ ເສວິສ຺ສາມິ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊິສ຺ສາມີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ປວຕ຺ຕໍ ອຸປຄມນໍ ຄຫຓໍ ປຣາມສນໍ, ອິທໍ ອຸປາທານໍ ນາມ. ເຈຕນາ ຠໂວຕິ ‘‘ຕໍ ກມ຺ມໍ ກໂຣໂຕ ຍາ ປຸຣິມາ ເຈຕນາໂຍ’’ຕິອາທິນາ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ເຕສຸ ຕີສຸ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປສຸ ຍາ ເຈຕນາ ຠໂວຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ສາ ເຈຕນາ ຠໂວຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອິທານິ ສພ຺ເພເປເຕ ອວິຊ຺ຊາທໂຍ ຘມ຺ເມ ທ຺ວີຫິ ວຏ຺ເຏຫິ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ ອາຫ ‘‘ອິເມ ປຎ຺ຈ ຘມ຺ມາ ອຕີເຕ ກມ຺ມວຏ຺ຏ’’ນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ສງ຺ຂາຣາ ຠໂວ ຈ ກມ຺ມໍ, ອວິຊ຺ຊາທໂຍ ປນ ກມ຺ມສຫາຍຕາຍ ກມ຺ມສຣິກ຺ຂກາ ຕທຸປກາຣກາ ຈາຕິ ກມ຺ມນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ອວິຊ຺ຊາທໂຍ ຫິ ວິປາກຘມ຺ມຘມ຺ມຕາຍ ກມ຺ມສຣິກ຺ຂກາ ສຫຊາຕໂກຏິຍາ ອຸປນິສ຺ສຍໂກຏິຍາ ຈ ກມ຺ມສ຺ສ ຈ ອຸປກາຣກາ. ກມ຺ມເມວ ຈ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສມ຺ພນ຺ຘໍ ຫຸຕ຺ວາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ປຣິວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ ກມ຺ມວຏ຺ຏໍ. ວິຎ຺ຎາຓາທໂຍ ປຎ຺ຈາຕິ ວິຎ຺ຎາຓາທໂຍ ເວທນາປຣິຍນ຺ຕາ ປຎ຺ຈ ເອຕຣຫິ ອິທານິ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອວິຊ຺ຊາສງ຺ຂາຣາ ຄຫິຕາວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ປຸພ຺ເພ ວິຍ ກິເລສກມ຺ມຠາວສາມຎ຺ຎໂຕ ຕຓ຺ຫຸປາທານຄ຺ຄຫເຓນ ອວິຊ຺ຊາ ຄຫິຕາ, ຠວຄ຺ຄຫເຓນ ສງ຺ຂາຣາ ຄຫິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຖ ວາ ຠເວ ຄຫິເຕ ຕສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາຄາ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ວາ ສງ຺ຂາຣາ ຄຫິຕາວ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຓ຺ຫຸປາທານຄ຺ຄຫເຓນ ຈ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຍາຍ ວາ ມູຬ຺ໂຫ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ສາ ອວິຊ຺ຊາວ ໂຫຕີຕິ ຕຓ຺ຫຸປາທານຠວຄ຺ຄຫເຓນ ອວິຊ຺ຊາສງ຺ຂາຣາ ຄຫິຕາວ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕເນວ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ອິຘ ປຣິປກ຺ກຕ຺ຕາ ອາຍຕນານໍ ໂມໂຫ ອວິຊ຺ຊາ, ອາຍູຫນາ ສງ຺ຂາຣາ, ນິກນ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາ, ອຸປຄມນໍ ອຸປາທານໍ, ເຈຕນາ ຠໂວ, ອິຕິ ອິເມ ປຎ຺ຈ ຘມ຺ມາ ອິຘ ກມ຺ມຠວສ຺ມິໍ ອາຍຕິໍ ປຏິສນ຺ຘິຍາ ປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໔໗).

ຕຕ຺ຖ ອິຘ ປຣິປກ຺ກຕ຺ຕາ ອາຍຕນານນ຺ຕິ ປຣິປກ຺ກາຍຕນສ຺ສ ກມ຺ມກຣຓກາເລ ສມ຺ໂມໂຫ ທສ຺ສິໂຕ. ເສສໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ວິຎ຺ຎາຓນາມຣູປສຬາຍຕນຜສ຺ສເວທນານໍ ຊາຕິຊຣາຠງ຺ຄາວຕ຺ຖາ ຊາຕິຊຣາມຣຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອວຕ຺ຖານໍ ຄຫເຓນ ອວຕ຺ຖາວນ຺ຕາ ຄຫິຕາວ ໂຫນ຺ຕິ ຕທວິນາຠາວໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຊາຕິຊຣາມຣຓາປເທເສນ ວິຎ຺ຎາຓາທີນໍ ນິທ຺ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ’’ຕິ. ອປເທເສນາຕິ ຊາຕິຊຣາມຣຓານໍ ກຖເນນ. ອິເມຕິ ວິຎ຺ຎາຓາທໂຍ. ອາຍຕິໍ ວິປາກວຏ຺ຏນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນເຫຕຸໂຕ ຠາວີນໍ ອນາຄຕານໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ເຕຕິ ອວິຊ຺ຊາທໂຍ. ອາກາຣໂຕຕິ ສຣູປໂຕ ອວຸຕ຺ຕາປິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ສງ຺ຄເຫ ອາກິຣີຍນ຺ຕິ ອວິຊ຺ຊາສງ຺ຂາຣາທິຄ຺ຄຫເຓຫິ ປກາສີຍນ຺ຕີຕິ ອາກາຣາ, ອຕີຕເຫຕຸອາທີນໍ ວາ ປກາຣາ ອາກາຣາ. ຕໂຕ ອາກາຣໂຕ. ວີສຕິວິຘາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕີເຕ ເຫຕຸປຎ຺ຈກາທິເຠທໂຕ ວີສຕິວິຘາ ໂຫນ຺ຕິ.

ສງ຺ຂາຣວິຎ຺ຎາຓານຎ຺ເຈຕ຺ຖ ອນ຺ຕຣາ ເອໂກ ສນ຺ຘີຕິ ເຫຕຸໂຕ ຜລສ຺ສ ອວິຈ຺ເຉທປ຺ປວຕ຺ຕິຠາວໂຕ ເຫຕຸຜລສ຺ສ ສມ຺ພນ຺ຘຠູໂຕ ເອໂກ ສນ຺ຘິ, ຕຖາ ຠວຊາຕີນມນ຺ຕຣາ. ເວທນາຕຓ຺ຫານມນ຺ຕຣາ ປນ ຜລໂຕ ເຫຕຸໂນ ອວິຈ຺ເຉທປ຺ປວຕ຺ຕິຠາວໂຕ ຜລເຫຕຸສມ຺ພນ຺ຘຠູໂຕ ເອໂກ ສນ຺ຘິ. ຜລຠູໂຕປິ ຫິ ຘມ຺ໂມ ອຎ຺ຎສ຺ສ ເຫຕຸສຠາວສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ.

ອິຕີຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣປຣາມສນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຈຕຸສງ຺ເຂປ’’ນ຺ຕິອາທິ. ສພ຺ພາກາຣໂຕຕິ ອິຘ ວຸຕ຺ເຕຫິ ຈ ອວຸຕ຺ເຕຫິ ຈ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທວິຠງ຺ເຄ ອນນ຺ຕນຍສມນ຺ຕປຏ຺ຐານາທີສຸ ຈ ອາຄເຕຫິ ສພ຺ເພຫິ ອາກາເຣຫິ. ຊານາຕີຕິ ອວພຸຊ຺ຌຕິ. ປສ຺ສຕີຕິ ທສ຺ສນຠູເຕນ ຎາຓຈກ຺ຂຸນາ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ປສ຺ສຕິ. ອຎ຺ຎາຕິ ປຏິວິຊ຺ຌຕີຕິ ເຕສໍເຍວ ເວວຈນໍ. ຕນ຺ຕິ ຕໍ ຊານນໍ. ຎາຕຏ຺ເຐນາຕິ ຍຖາສຠາວໂຕ ຊານນຏ຺ເຐນ. ປຊານນຏ຺ເຐນາຕິ ອນິຈ຺ຈາທີຫິ ປກາເຣຫິ ປຏິວິຊ຺ຌນຏ຺ເຐນ.

ອິທານິ ຍທຕ຺ຖມິທໍ ຠວຈກ຺ກໍ ອິຘານີຕໍ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິມິນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ເຕ ຘມ຺ເມຕິ ເຕ ອວິຊ຺ຊາທິເກ ຘມ຺ເມ. ຍຖາຠູຕໍ ຎຕ຺ວາຕິ ມຫາວຊິຣຎາເຓນ ຍາຖາວໂຕ ຊານິຕ຺ວາ. ນິພ຺ພິນ຺ທນ຺ໂຕຕິ ພລວວິປສ຺ສນາຍ ນິພ຺ພິນ຺ທນ຺ໂຕ. ວິຣຊ຺ຊນ຺ໂຕ ວິມຸຈ຺ຈນ຺ໂຕຕິ ອຣິຍມຄ຺ເຄຫິ ວິຣຊ຺ຊນ຺ໂຕ ວິມຸຈ຺ຈນ຺ໂຕ. ອເຣ ຫນີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ຍທາ ຠຄວາ ວິຣຊ຺ຊຕິ ວິມຸຈ຺ຈຕິ, ຕທາ ອເຣ ຫນຕິ ນາມ. ຕໂຕ ປຣໍ ປນ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘກ຺ຂຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຫນິ ວິຫນິ ວິທ຺ຘໍເສສີ’’ຕິ. ເອວມ຺ປິ ອຣານໍ ຫຕຕ຺ຕາ ອຣຫນ຺ຕິ ເອວໍ ອິມິນາປິ ປກາເຣນ ຍຖາວຸຕ຺ຕສໍສາຣຈກ຺ກສ຺ສ ສງ຺ຂາຣາທິອຣານໍ ຫຕຕ຺ຕາ ອຣຫໍ. ເອຕ຺ເຖທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ –

‘‘ອຣາ ສໍສາຣຈກ຺ກສ຺ສ, ຫຕາ ຎາຓາສິນາ ຍໂຕ;

ໂລກນາເຖນ ເຕເນສ, ອຣຫນ຺ຕິ ປວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໒໘);

ອຄ຺ຄທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາຕິ ອຸຕ຺ຕມທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍຠາວໂຕ. ຈກ຺ກວຕ຺ຕິໂນ ອເຈຕເນ ຈກ຺ກຣຕເນ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ຕຕ຺ເຖວ ໂລໂກ ປູຊໍ ກໂຣຕິ, ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ປູຊາວິເສສາ ປຈ຺ຉິຊ຺ຊນ຺ຕິ, ກິມງ຺ຄໍ ປນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘ ອຸປ຺ປນ຺ເນຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ເນ ຕຖາຄເຕ’’ຕິອາທິມາຫ. ‘‘ເອເກກໍ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘໍ ເອເກກວິຫາເຣນ ປູເຊສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ສຕ຺ຖາຣໍເຍວ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ‘‘ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂກ ປນ ວາໂທ ອຎ຺ເຎສໍ ປູຊາວິເສສານນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໂຕ ອຎ຺ເຎສໍ ອມເຫສກ຺ເຂຫິ ເທວມນຸສ຺ເສຫິ ກຣິຍມານານໍ ນາຕິອຸຬາຣານໍ ປູຊາວິເສສານໍ ອຣຫຠາເວ ກາ ນາມ ກຖາ. ປຈ຺ຈຍາທີນໍ ອຣຫຕ຺ຕາປິ ອຣຫນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕຈີວຣາທິປຈ຺ຈຍານໍ ປູຊາວິເສສສ຺ສ ຈ ອຄ຺ຄທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍຠາເວນ ອນຸຈ຺ຉວິກຕ຺ຕາປິ ອຣຫໍ. ອິມສ຺ສປິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສຸຂຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ –

‘‘ປູຊາວິເສສໍ ສຫ ປຈ຺ຈເຍຫິ,

ຍສ຺ມາ ອຍໍ ອຣຫຕິ ໂລກນາໂຖ;

ອຕ຺ຖານຸຣູປໍ ອຣຫນ຺ຕິ ໂລເກ,

ຕສ຺ມາ ຊິໂນ ອຣຫຕິ ນາມເມຕ’’ນ຺ຕິ. (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໒໙);

ອສິໂລກຠເຍນາຕິ ອກິຕ຺ຕິຠເຍນ, ອຍສຠເຍນ ຄຣຫາຠເຍນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຣໂຫ ປາປໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ‘‘ມາ ນໍ ໂກຈິ ຊຎ຺ຎາ’’ຕິ ຣຫສິ ປາປໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ເອວເມສ ນ ກທາຈິ ກໂຣຕີຕິ ເອສ ຠຄວາ ປາປເຫຕູນໍ ໂພຘິມຓ຺ເຑເຍວ ສຸປ຺ປຫີນຕ຺ຕາ ກທາຈິປິ ເອວໍ ນ ກໂຣຕິ. ໂຫຕິ ເຈຕ຺ຖ –

‘‘ຍສ຺ມາ ນຕ຺ຖິ ຣໂຫ ນາມ, ປາປກມ຺ເມສຸ ຕາທິໂນ;

ຣຫາຠາເວນ ເຕເນສ, ອຣຫໍ ອິຕິ ວິສ຺ສຸໂຕ’’ຕິ. (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໓໐);

ອິທານິ ສຸຂຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ໂຫຕິ ເຈຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ. ກິເລສາຣີນ ໂສ ມຸນີຕິ ເອຕ຺ຖ ຄາຖາພນ຺ຘສຸຂຕ຺ຖໍ ນິຄ຺ຄຫີຕໂລໂປ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ກິເລສາຣີນໍ ຫຕຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຈ຺ຈຍາທີນ ຈາຣໂຫຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ນິຄ຺ຄຫີຕໂລໂປ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ອຣຫນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຍມປໂຣປິ ນໂຍ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ – ອາຣກາຕິ ອຣຫໍ, ສຸວິທູຣຠາວໂຕ ອິຈ຺ເຈວ ອຕ຺ໂຖ. ກຸໂຕ ປນ ສຸວິທູຣຠາວໂຕຕິ? ເຍ ອຠາວິຕກາຍາ ອຠາວິຕສີລາ ອຠາວິຕຈິຕ຺ຕາ ອຠາວິຕປຎ຺ຎາ, ຕໂຕ ເອວ ອປ຺ປຫີນຣາຄໂທສໂມຫາ ອຣິຍຘມ຺ມສ຺ສ ອໂກວິທາ ອຣິຍຘມ຺ເມ ອວິນີຕາ ອຣິຍຘມ຺ມສ຺ສ ອທສ຺ສາວິໂນ ອປ຺ປຏິປນ຺ນາ ມິຈ຺ຉາປຏິປນ຺ນາ ຈ, ຕໂຕ ສຸວິທູຣຠາວໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ –

‘‘ສງ຺ຆາຏິກຓ຺ເຓ ເຈປິ ເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ຄເຫຕ຺ວາ ປິຏ຺ຐິໂຕ ປິຏ຺ຐິໂຕ ອນຸພນ຺ໂຘ ອສ຺ສ ປາເທ ປາທໍ ນິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ, ໂສ ຈ ໂຫຕິ ອຠິຊ຺ຌາລຸ ກາເມສຸ ຕິພ຺ພສາຣາໂຄ ພ຺ຍາປນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ປທຸຏ຺ຐມນສງ຺ກປ຺ໂປ ມຸຏ຺ຐສ຺ສຕິ ອສມ຺ປຊາໂນ ອສມາຫິໂຕ ວິພ຺ຠນ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ປາກຕິນ຺ທ຺ຣິໂຍ, ອຖ ໂຂ ໂສ ອາຣກາວ ມຍ຺ຫໍ, ອຫຎ຺ຈ ຕສ຺ສ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ຘມ຺ມຎ຺ຫິ ໂສ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ນ ປສ຺ສຕິ, ຘມ຺ມໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ນ ມໍ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ (ອິຕິວຸ. ໙໒).

ຍຖາວຸຕ຺ຕປຸຄ຺ຄລາ ຫິ ສເຈປິ ສາຍໍປາຕໍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກາວຈຣາວ ສິຍຸໍ, ນ ເຕ ຕາວຕາ ‘‘ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພາ, ຕຖາ ສຕ຺ຖາປິ ເນສໍ. ອິຕິ ອສປ຺ປຸຣິສານໍ ອາຣກາ ທູເຣຕິ ອຣຫໍ. ເຕເນທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ –

‘‘ສມ຺ມາ ນ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ເຍ ນິຫີນາສຍາ ນຣາ;

ອາຣກາ ເຕຫິ ຠຄວາ, ທູເຣ ເຕນາຣຫໍ ມໂຕ’’ຕິ.

ຕຖາ ອາຣກາຕິ ອຣຫໍ, ອາສນ຺ນຠາວໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຸໂຕ ປນ ອາສນ຺ນຠາວໂຕຕິ? ເຍ ຠາວິຕກາຍາ ຠາວິຕສີລາ ຠາວິຕຈິຕ຺ຕາ ຠາວິຕປຎ຺ຎາ, ຕໂຕ ເອວ ປຫີນຣາຄໂທສໂມຫາ ອຣິຍຘມ຺ມສ຺ສ ໂກວິທາ ອຣິຍຘມ຺ເມ ສຸວິນີຕາ ອຣິຍຘມ຺ມສ຺ສ ທສ຺ສາວິໂນ ສມ຺ມາປຏິປນ຺ນາ, ຕໂຕ ອາສນ຺ນຠາວໂຕ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ຠຄວຕາ –

‘‘ໂຍຊນສເຕ ເຈປິ ເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ວິຫເຣຍ຺ຍ, ໂສ ຈ ໂຫຕິ ອນຠິຊ຺ຌາລຸ ກາເມສຸ ນ ຕິພ຺ພສາຣາໂຄ ອພ຺ຍາປນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ອປທຸຏ຺ຐມນສງ຺ກປ຺ໂປ ອຸປຏ຺ຐິຕສ຺ສຕິ ສມ຺ປຊາໂນ ສມາຫິໂຕ ເອກຄ຺ຄຈິຕ຺ໂຕ ສໍວຸຕິນ຺ທ຺ຣິໂຍ, ອຖ ໂຂ ໂສ ສນ຺ຕິເກວ ມຍ຺ຫໍ, ອຫຎ຺ຈ ຕສ຺ສ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ຘມ຺ມຎ຺ຫິ ໂສ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ປສ຺ສຕິ, ຘມ຺ມໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ມໍ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ (ອິຕິວຸ. ໙໒).

ຕຖາຣູປາ ຫິ ປຸຄ຺ຄລາ ສຕ຺ຖຸ ໂຍຊນສຕນ຺ຕຣິກາປິ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ຕາວຕາ ເຕ ‘‘ສຕ຺ຖຸ ທູຣຈາຣິໂນ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພາ, ຕຖາ ສຕ຺ຖາປິ ເນສໍ. ອິຕິ ສປ຺ປຸຣິສານໍ ອາຣກາ ອາສນ຺ເນຕິ ອຣຫໍ. ເຕເນທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ –

‘‘ເຍ ສມ຺ມາ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ສຸປ຺ປຓີຕາຘິມຸຕ຺ຕິກາ;

ອາຣກາ ເຕຫິ ອາສນ຺ເນ, ເຕນາປິ ອຣຫໍ ຊິໂນ’’ຕິ.

ເຍ ອິເມ ຣາຄາທໂຍ ປາປຘມ຺ມາ ຍສ຺ມິໍ ສນ຺ຕາເນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກມ຺ປິ ສມ຺ປຣາຍິກມ຺ປິ ອນຕ຺ຖໍ ອາວຫນ຺ຕິ, ນິພ຺ພານຄາມິນິຍາ ປຏິປທາຍ ເອກໍເສເນວ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກຠູຕາ ຈ, ເຕ ອຕ຺ຕຫິຕໍ ປຣຫິຕຎ຺ຈ ປຣິປູເຣຕຸໍ ສມ຺ມາ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ເຕຫິ ສາຘູຫິ ທູຣໂຕ ຣຫິຕພ຺ພາ ປຣິຈ຺ຈຊິຕພ຺ພາ ປຫາຕພ຺ພາຕິ ຣຫາ ນາມ, ເຕ ຈ ຍສ຺ມາ ຠຄວໂຕ ໂພຘິມູເລເຍວ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ສພ຺ພໂສ ປຫີນາ ສຸສມຸຈ຺ຉິນ຺ນາ. ຍຖາຫ –

‘‘ຕຖາຄຕສ຺ສ ໂຂ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ຣາໂຄ ປຫີໂນ ໂທໂສ ໂມໂຫ, ສພ຺ເພປິ ປາປກາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ປຫີນາ ອຸຈ຺ຉິນ຺ນມູລາ ຕາລາວຕ຺ຖຸກຕາ ອນຠາວໍກຕາ ອາຍຕິໍ ອນຸປ຺ປາທຘມ຺ມາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໙).

ຕສ຺ມາ ສພ຺ພໂສ ນ ສນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ຣຫາຕິ ອຣໂຫຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ໂອກາຣສ຺ສ ສານຸສາຣໍ ອກາຣາເທສໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ອຣຫ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ –

‘‘ປາປຘມ຺ມາ ຣຫາ ນາມ, ສາຘູຫິ ຣຫິຕພ຺ພໂຕ;

ເຕສໍ ສຸຏ຺ຐຸ ປຫີນຕ຺ຕາ, ຠຄວາ ອຣຫໍ ມໂຕ’’ຕິ.

ເຍ ເຕ ສພ຺ພໂສ ປຣິຎ຺ຎາຕກ຺ຂນ຺ຘາ ປຫີນກິເລສາ ຠາວິຕມຄ຺ຄາ ສຈ຺ຉິກຕນິໂຣຘາ ອຣຫນ຺ໂຕ ຂີຓາສວາ, ເຍ ຈ ເສຂາ ອປ຺ປຕ຺ຕມານສາ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ໂຍຄກ຺ເຂມໍ ປຕ຺ຖຍມານາ ວິຫຣນ຺ຕິ, ເຍ ຈ ປຣິສຸທ຺ຘປ຺ປໂຍຄາ ກລ຺ຍາຓຊ຺ຌາສຍາ ສທ຺ຘາສີລສຸຕາທິຄຸຓສມ຺ປນ຺ນາ ປຸຄ຺ຄລາ, ເຕຫິ ນ ຣຫິຕພ຺ໂພ ນ ປຣິຈ຺ຈຊິຕພ຺ໂພ, ເຕ ຈ ຠຄວຕາຕິ ອຣຫໍ. ຕຖາ ຫິ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລາ ສຕ຺ຖາຣາ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສ຺ສ ປຈ຺ຈກ຺ຂກຣຓໂຕ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມສຣີເຣນ ອວິຣຫິຕາວ ໂຫນ຺ຕິ. ຍຖາຫ ອາຍສ຺ມາ ປິງ຺ຄິໂຍ –

‘‘ປສ຺ສາມິ ນໍ ມນສາ ຈກ຺ຂຸນາວ,

ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ;

ນມສ຺ສມາໂນ ວິວເສມິ ຣຕ຺ຕິໍ,

ເຕເນວ ມຎ຺ຎາມິ ອວິປ຺ປວາສໍ.

‘‘ສທ຺ຘາ ຈ ປີຕິ ຈ ມໂນ ສຕິ ຈ,

ນາເປນ຺ຕິເມ ໂຄຕມສາສນມ຺ຫາ;

ຍໍ ຍໍ ທິສໍ ວຊຕິ ຠູຣິປຎ຺ໂຎ,

ສ ເຕນ ເຕເນວ ນໂຕຫມສ຺ມີ’’ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໑໑໔໘-໑໑໔໙);

ເຕເນວ ຈ ເຕ ອຎ຺ຎໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ນ ອຸທ຺ທິສນ຺ຕິ. ຍຖາຫ –

‘‘ອຏ຺ຐານເມຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນວກາໂສ, ຍໍ ທິຏ຺ຐິສມ຺ປນ຺ໂນ ປຸຄ຺ຄໂລ ອຎ຺ຎໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸທ຺ທິເສຍ຺ຍ, ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໑໒໘; ອ. ນິ. ໑.໒໗໖).

ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊນາປິ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ສຕ຺ຖຣິ ນິຈ຺ຈລສທ຺ຘາ ເອວ ໂຫນ຺ຕິ. ອິຕິ ສຸປ຺ປຏິປນ຺ເນຫິ ປຸຣິສວິເສເສຫິ ອວິຣຫິຕພ຺ພໂຕ ເຕສຎ຺ຈ ອວິຣຫນໂຕ ນ ສນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ຣຫາ ປຣິຈ຺ຈຊນກາ, ນຕ຺ຖິ ວາ ເອຕສ຺ສ ຣຫາ ສາຘູຫິ ປຣິຈ຺ຈຊິຕພ຺ພຕາຕິ ອຣຫໍ. ເຕເນທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ –

‘‘ເຍ ສຈ຺ຉິກຕສທ຺ຘມ຺ມາ, ອຣິຍາ ສຸທ຺ຘໂຄຈຣາ;

ນ ເຕຫິ ຣຫິໂຕ ໂຫຕິ, ນາໂຖ ເຕນາຣຫໍ ມໂຕ’’ຕິ.

ຣໂຫຕິ ຈ ຄມນໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຠຄວໂຕ ຈ ນານາຄຕີສຸ ປຣິພ຺ຠມນສງ຺ຂາຕໍ ສໍສາເຣ ຄມນໍ ນຕ຺ຖິ ກມ຺ມກ຺ຂຍກເຣນ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ໂພຘິມູເລເຍວ ສພ຺ພໂສ ສສມ຺ຠາຣສ຺ສ ກມ຺ມວຏ຺ຏສ຺ສ ວິທ຺ຘໍສິຕຕ຺ຕາ. ຍຖາຫ –

‘‘ເຍນ ເທວູປປຕ຺ຍສ຺ສ, ຄນ຺ຘພ຺ໂພ ວາ ວິຫງ຺ຄໂມ;

ຍກ຺ຂຕ຺ຕໍ ເຍນ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍໍ, ມນຸສ຺ສຕ຺ຕຎ຺ຈ ອພ຺ພເຊ;

ເຕ ມຍ຺ຫໍ ອາສວາ ຂີຓາ, ວິທ຺ຘສ຺ຕາ ວິນຬີກຕາ’’ຕິ. (ອ. ນິ. ໔.໓໖);

ເອວໍ ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສ ຣໂຫ ຄມນໍ ຄຕີສຸ ປຈ຺ຈາຊາຕີຕິປິ ອຣຫໍ. ເຕເນທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ –

‘‘ຣໂຫ ວາ ຄມນໍ ຍສ຺ສ, ສໍສາເຣ ນຕ຺ຖິ ສພ຺ພໂສ;

ປຫີນຊາຕິມຣໂຓ, ອຣຫໍ ສຸຄໂຕ ມໂຕ’’ຕິ.

ປາສໍສຕ຺ຕາ ວາ ຠຄວາ ອຣຫໍ. ອກ຺ຂຣຈິນ຺ຕກາ ຫິ ປສໍສາຍໍ ອຣຫສທ຺ທໍ ວຓ຺ເຓນ຺ຕິ. ປາສໍສຠາໂວ ຈ ຠຄວໂຕ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓໂຕ ຍຖາຠຸຈ຺ຈຄຸຓາຘິຄໂຕ ສເທວເກ ໂລເກ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິໂຕ. ຕຖາ ເຫສ ອນຸຕ຺ຕເຣນ ສີເລນ ອນຸຕ຺ຕເຣນ ສມາຘິນາ ອນຸຕ຺ຕຣາຍ ປຎ຺ຎາຍ ອນຸຕ຺ຕຣາຍ ວິມຸຕ຺ຕິຍາ ອສໂມ ອສມສໂມ ອປ຺ປຏິໂມ ອປ຺ປຏິຠາໂຄ ອປ຺ປຏິປຸຄ຺ຄໂລຕິ ເອວໍ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ຄຸເຓ ວິຠຊິຕ຺ວາ ວຸຈ຺ຈມາເນ ປຓ຺ຑິຕປຸຣິເສຫິ ເທເວຫິ ພ຺ຣຫ຺ເມຫິ ຠຄວຕາ ວາ ປນ ປຣິໂຍສາເປຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຣູໂປ. ອິຕິ ປາສໍສຕ຺ຕາປິ ຠຄວາ ອຣຫໍ. ເຕເນທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ –

‘‘ຄຸເຓຫິ ສທິໂສ ນຕ຺ຖິ, ຍສ຺ມາ ໂລເກ ສເທວເກ;

ຕສ຺ມາ ປາສໍສິຍຕ຺ຕາປິ, ອຣຫໍ ທ຺ວິປທຸຕ຺ຕໂມ’’ຕິ.

ສພ຺ພສງ຺ຄຫວເສນ ປນ –

ອາຣກາ ມນ຺ທພຸທ຺ຘີນໍ, ອາຣກາ ຈ ວິຊານຕໍ;

ຣຫານໍ ສຸປ຺ປຫີນຕ຺ຕາ, ວິທູນມຣເຫຍ຺ຍໂຕ;

ຠເວສຸ ຈ ຣຫາຠາວາ, ປາສໍສາ ອຣຫໍ ຊິໂນຕິ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ ‘‘ອຣຫ’’ນ຺ຕິ ປທສ຺ສ ສພ຺ພໂສ ອຕ຺ໂຖ ວິຠຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ.

ອິທານິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ ອິມສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ສມ຺ມາ ສາມຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ສມ຺ມາຕິ ອວິປຣີຕໍ. ສາມນ຺ຕິ ສຍເມວ, ອປຣເນຍ຺ໂຍ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ ຫິ ເອຕ຺ຖ ສໍ-ສທ຺ໂທ ສຍນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ໂພຘໂກຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ສພ຺ພຘມ຺ມານນ຺ຕິ ອນວເສສານໍ ເນຍ຺ຍຘມ຺ມານໍ. ກຖໍ ປເນຕ຺ຖ ສພ຺ພຘມ຺ມານນ຺ຕິ ອຍໍ ວິເສໂສ ລພ຺ຠຕີຕິ? ເອກເທສສ຺ສ ອຄ຺ຄຫຓໂຕ. ປເທສຄ຺ຄຫເຓ ຫິ ອສຕິ ຄເຫຕພ຺ພສ຺ສ ນິປ຺ປເທສຕາວ ວິຎ຺ຎາຍຕິ ຍຖາ ‘‘ທິກ຺ຂິໂຕ ນ ທທາຕີ’’ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ຖວິເສສນເປກ຺ຂາ ກຕ຺ຕຣິ ເອວ ພຸທ຺ຘສທ຺ທສິທ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ ກມ຺ມວຈນິຈ຺ຉາຍ ອຠາວໂຕ. ‘‘ສມ຺ມາ ສາມຎ຺ຈ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ຫິ ອິຘ ສທ຺ທໂຕ ລພ຺ຠຕິ, ‘‘ສພ຺ພຘມ຺ມານ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ປນ ອຕ຺ຖໂຕ ລພ຺ຠມານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ພຸຊ຺ຌນກິຣິຍາ ອວິສຍາ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

ອິທານິ ຕສ຺ສາ ວິສຍໍ ‘‘ສພ຺ພຘມ຺ເມ’’ຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ເຍ ຘມ຺ເມ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ເຍຕິ ອນິຈ຺ຈາທິໂຕ ລກ຺ຂຓຣສາທິໂຕ ຈ ອຠິວິສິຏ຺ເຐນ ຎາເຓນ ຊານິຕພ຺ເພ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ເມ. ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍໂຕ ພຸທ຺ໂຘຕິ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍຠາວໂຕ ພຸຊ຺ຌິ, ປຸພ຺ພຠາເຄ ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາທີຫິ ອຘິຄມກ຺ຂເຓ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ອປຣຠາເຄ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓາທີຫິ ອຎ຺ຎາສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິໂຕ ປເຣສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ເຍ ຘມ຺ເມຕິ ອນິຈ຺ຈາທິວເສນ ປຣິຊານິຕພ຺ພໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຣິຍສຈ຺ຈມາຫ. ປຫາຕພ຺ເພຕິ ສມຸທຍປກ຺ຂິເຍ. ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ເພຕິ ນິພ຺ພານໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ພຫຸວຈນນິທ຺ເທໂສ ປເນຕ຺ຖ ໂສປາທິເສສາທິກໍ ປຣິຍາຍສິທ຺ຘໍ ເຠທມເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ກໂຕ, ອຸທ຺ເທໂສ ວາ ອຍໍ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມານມ຺ປິ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ຈກ຺ຂຸ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອຸທ຺ເທໂສ ຈ ອວິນິຈ຺ຉິຕຕ຺ຖປຣິຈ຺ເຉທສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ວເສນ ກຣີຍຕິ. ອຸທ຺ເທເສນ ຫິ ອຸທ຺ທິສິຍມານານໍ ອຕ຺ຖິຕາມຕ຺ຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນ ປຣິຈ຺ເຉໂທຕິ ອປຣິຈ຺ເຉເທນ ພຫຸວຈເນນ ວຸຕ຺ຕໍ ຍຖາ ‘‘ອປ຺ປຈ຺ຈຍາ ຘມ຺ມາ, ອສງ຺ຂຕາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ. ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ເພຕິ ວາ ຜລວິມຸຕ຺ຕີນມ຺ປິ ຄຫຓໍ, ນ ນິພ຺ພານສ຺ເສວາຕິ ພຫຸວຈນນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ. ເອວຎ຺ຈ ຠາເວຕພ຺ເພຕິ ເອຕ຺ຖ ຌານານມ຺ປິ ຄຫຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕເນວ ຈາຫາຕິ ເສລພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ພຸທ຺ຘຠາວໍ ສາເຘນ຺ໂຕ ເອວມາຫ.

ກິໍ ປນ ຠຄວາ ສຍເມວ ອຕ຺ຕໂນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘຠາວໍ ສາເຘຕີຕິ? ສາເຘຕິ ມຫາກຣຸຓາຍ ອຎ຺ເຎສໍ ອວິສຍໂຕ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ເອໂກມ຺ຫິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ສພ຺ພາຠິຠູ ສພ຺ພວິທູຫມສ຺ມີ’’ຕິອາທີນິ (ມ. ນິ. ໒.໓໔໑; ມຫາວ. ໑໑) ສຸຕ຺ຕປທານິ, ອິທເມວ ຈ ‘‘ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິອາທິ ສຸຕ຺ຕປທໍ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສາຘກໍ. ຕຕ຺ຖ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍນ຺ຕິ ອິມິນາ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈມາຫ, ຠາເວຕພ຺ພນ຺ຕິ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈໍ. ຈ-ສທ຺ໂທ ປເນຕ຺ຖ ອວຸຕ຺ຕສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ, ເຕນ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພສ຺ສ ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຖ ວາ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍນ຺ຕິ ອິມິນາວ ປາຣິເສສຎາເຍນ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍຘມ຺ເມ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພຘມ຺ເມ ຈ ທສ຺ເສຕິ. ຕສ຺ມາ ພຸທ຺ໂຘສ຺ມີຕິ ຍສ຺ມາ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ ມຍາ ພຸທ຺ຘານິ, ສຈ຺ຈວິນິມຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ກິຎ຺ຈິ ເຎຍ຺ຍໍ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ພມ຺ປິ ເຎຍ຺ຍໍ ພຸທ຺ໂຘສ຺ມິ, ອພ຺ຠຎ຺ຎາສິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສລສຸຕ຺ຕຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍນ຺ຕິ ວິຊ຺ຊາ ຈ ວິມຸຕ຺ຕິ ຈ. ຠາເວຕພ຺ພໍ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈໍ. ປຫາຕພ຺ພໍ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ. ເຫຕຸວຈເນນ ປນ ຜລສິທ຺ຘິໂຕ ເຕສໍ ຜລານິ ນິໂຣຘສຈ຺ຈທຸກ຺ຂສຈ຺ຈານິປິ ວຸຕ຺ຕາເນວ ໂຫນ຺ຕິ. ເອວໍ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພໍ ສຈ຺ຉິກຕໍ, ປຣິຎ຺ຎາຕພ຺ພໍ ປຣິຎ຺ຎາຕນ຺ຕິ ອິທມ຺ເປຕ຺ຖ ສງ຺ຄຫິຕເມວາຕິ ຈຕຸສຈ຺ຈຠາວນໍ ຈຕຸສຈ຺ຈຠາວນາຜລຎ຺ຈ ວິມຸຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘ພຸຊ຺ຌິຕພ຺ພໍ ພຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ພຸທ຺ໂຘ ຊາໂຕສ຺ມີ’ຕິ ຍຸຕ຺ຕເຫຕຸນາ ພຸທ຺ຘຠາວໍ ສາເຘຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໙໙).

ຕຕ຺ຖ ວິຊ຺ຊາຕິ ມຄ຺ຄວິຊ຺ຊາ ວຸຕ຺ຕາ ອຸກ຺ກຏ຺ຐນິທ຺ເທເສນ. ວິມຸຕ຺ຕີຕິ ຜລວິມຸຕ຺ຕິ. ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ມຄ຺ຄວິຊ຺ຊາປິ ຠາເວຕພ຺ພຠາເວນ ຄຫິຕາ, ສພ຺ເພປິ ປນ ສຠາວຘມ຺ມາ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍາຕິ ວິຊ຺ຊາຍ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ. ອິມິນາວ ນເຍນ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ ເອວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຜເລນ ວິນາ ເຫຕຸຠາວສ຺ເສວ ອຠາວໂຕ ເຫຕຸວຈເນນ ຜລສິທ຺ຘິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ນິໂຣຘສ຺ສ ຫິ ສມ຺ປາປເນນ ມຄ຺ຄສ຺ສ ເຫຕຸຠາໂວ, ທຸກ຺ຂສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕເນນ ຕຓ຺ຫາຍ ສມຸທຍຠາໂວຕິ.

ເອວໍ ສຈ຺ຈວເສນ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ທ຺ວາຣາຣມ຺ມເຓຫິ ສທ຺ຘິໍ ທ຺ວາຣປ຺ປວຕ຺ຕຘມ຺ເມຫິ ເຈວ ຂນ຺ຘາທີຫິ ຈ ສຈ຺ຈວເສເນວ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ມູລກາຣຓຠາເວນາຕິ ສນ຺ເຕສຸປິ ອວິຊ຺ຊາທີສຸ ອຎ຺ເຎສຸ ກາຣເຓສຸ ເຕສມ຺ປິ ມູລຠູຕກາຣຓຠາເວນ. ຕຓ຺ຫາ ຫິ ກມ຺ມສ຺ສ ວິຈິຕ຺ຕຠາວເຫຕຸໂຕ ສຫາຍຠາວູປຄມນໂຕ ຈ ທຸກ຺ຂວິຈິຕ຺ຕຕາຍ ປຘານກາຣຓໍ. ສມຸຏ຺ຐາປິກາຕິ ອຸປ຺ປາທິກາ. ປຸຣິມຕຓ຺ຫາຕິ ປຸຣິມຠວສິທ຺ຘາ ຕຓ຺ຫາ. ອຸຠິນ຺ນນ຺ຕິ ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ຕໍສມຸທຍສ຺ສ ຈ. ອປ຺ປວຕ຺ຕີຕິ ອປ຺ປວຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕໍ. ນິໂຣຘປ຺ປຊານນາຕິ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠິສມຍວເສນ ນິໂຣຘສ຺ສ ປຏິວິຊ຺ຌນາ. ເອເກກປທຸທ຺ຘາເຣນາຕິ ‘‘ຈກ຺ຂຸໍ ຈກ຺ຂຸສມຸທໂຍ ຈກ຺ຂຸນິໂຣໂຘ’’ຕິອາທິນາ ເອເກກໂກຏ຺ຐາສນິທ຺ຘາຣເຓນ. ຕຓ຺ຫາຍປິ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍຠາວສພ຺ຠາວໂຕ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ໂຘຄຘຕ຺ຕາ ສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂຠາວໂຕ ຈ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈສງ຺ຄຫໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຣູປຕຓ຺ຫາທໂຍ ຉ ຕຓ຺ຫາກາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ວຕ຺ຕມານຠເວ ຕຓ຺ຫາ ຂນ຺ຘປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ ສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂຠາວໂຕ ຈ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ. ຍສ຺ມິໍ ປນ ອຕ຺ຕຠາເວ ສາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ມູລກາຣຓຠາເວນ ສມຸຏ຺ຐາປິກາ ປຸຣິມຠວສິທ຺ຘາ ຕຓ຺ຫາ ສມຸທຍສຈ຺ຈນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພາ.

ກສິຓານີຕິ ກສິຓາຣມ຺ມຓິກຊ຺ຌານານິ. ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາຣາຕິ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສ ໂກຏ຺ຐາສາ ຕທາຣມ຺ມຓຊ຺ຌານານິ ຈ. ນວ ຠວາຕິ ກາມຠໂວ ຣູປຠໂວ ອຣູປຠໂວ ສຎ຺ຎີຠໂວ ອສຎ຺ຎີຠໂວ ເນວສຎ຺ຎີນາສຎ຺ຎີຠໂວ ເອກໂວກາຣຠໂວ ຈຕຸໂວກາຣຠໂວ ປຎ຺ຈໂວກາຣຠໂວຕິ ນວ ຠວາ. ຕຕ຺ຖ ຠວຕີຕິ ຠໂວ, ກາມຣາຄສງ຺ຂາເຕນ ກາເມນ ຍຸຕ຺ໂຕ ຠໂວ, ກາມສງ຺ຂາໂຕ ວາ ຠໂວ ກາມຠໂວ, ເອກາທສ ກາມາວຈຣຠູມິໂຍ. ກາເມ ປຫາຍ ຣູປຣາຄສງ຺ຂາເຕນ ຣູເປນ ຍຸຕ຺ໂຕ ຠໂວ, ຣູປສງ຺ຂາໂຕ ວາ ຠໂວ ຣູປຠໂວ, ໂສຬສ ຣູປາວຈຣຠູມິໂຍ. ກາມຎ຺ຈ ຣູປຎ຺ຈ ປຫາຍ ອຣູປຣາຄສງ຺ຂາເຕນ ອຣູເປນ ຍຸຕ຺ໂຕ ຠໂວ, ອຣູປສງ຺ຂາໂຕ ວາ ຠໂວ ອຣູປຠໂວ, ຈຕສ຺ໂສ ອາຣຸປ຺ປຠູມິໂຍ. ສຎ຺ຎາວຕໍ ຠໂວ ສຎ຺ຎີຠໂວ, ສຎ຺ຎາ ວາ ເອຕ຺ຖ ຠເວ ອຕ຺ຖີຕິ ສຎ຺ຎີຠໂວ, ໂສ ກາມຠໂວ ຈ ອສຎ຺ຎີຠວມຸຕ຺ໂຕ ຣູປຠໂວ ຈ ເນວສຎ຺ຎີນາສຎ຺ຎີຠວມຸຕ຺ໂຕ ອຣູປຠໂວ ຈ ໂຫຕິ. ນ ສຎ຺ຎີຠໂວ ອສຎ຺ຎີຠໂວ, ໂສ ຣູປຠເວກເທໂສ. ໂອຬາຣິກຕ຺ຕາຠາວໂຕ ເນວສຎ຺ຎາ, ສຸຂຸມຕ຺ຕສ຺ສ ສພ຺ຠາວໂຕ ນາສຎ຺ຎາຕິ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາ, ຕາຍ ຍຸຕ຺ໂຕ ຠໂວ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຠໂວ. ອຖ ວາ ໂອຬາຣິກາຍ ສຎ຺ຎາຍ ອຠາວາ ສຸຂຸມາຍ ຈ ຠາວາ ເນວສຎ຺ຎາ ນາສຎ຺ຎາ ອສ຺ມິໍ ຠເວຕິ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຠໂວ, ໂສ ອຣູປຠເວກເທໂສ. ເອເກນ ຣູປກ຺ຂນ຺ເຘນ ໂວກິຓ຺ໂຓ ຠໂວ, ເອເກນ ວາ ໂວກາໂຣ ອສ຺ສ ຠວສ຺ສາຕິ ເອກໂວກາຣຠໂວ, ໂສ ອສຎ຺ຎີຠໂວ. ຈຕູຫິ ອຣູປກ຺ຂນ຺ເຘຫິ ໂວກິຓ຺ໂຓ ຠໂວ, ຈຕູຫິ ວາ ໂວກາໂຣ ອສ຺ສ ຠວສ຺ສາຕິ ຈຕຸໂວກາຣຠໂວ, ໂສ ອຣູປຠໂວ ເອວ. ປຎ຺ຈຫິ ຂນ຺ເຘຫິ ໂວກິຓ຺ໂຓ ຠໂວ, ປຎ຺ຈຫິ ວາ ໂວກາໂຣ ອສ຺ສ ຠວສ຺ສາຕິ ປຎ຺ຈໂວກາຣຠໂວ, ໂສ ກາມຠໂວ ຈ ຣູປຠເວກເທໂສ ຈ ໂຫຕິ. ໂວກາໂຣຕິ ວາ ຂນ຺ຘານເມຕມຘິວຈນໍ, ຕສ຺ມາ ເອໂກ ໂວກາໂຣ ອສ຺ສ ຠວສ຺ສາຕິ ເອກໂວກາຣຠໂວຕິ ເອວມາທິນາເປຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຈຕ຺ຕາຣິ ຌານານີຕິ ອຄ຺ຄຫິຕາຣມ຺ມຓວິເສສານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ຣູປາວຈຣຊ຺ຌານານິ. ວິປາກຊ຺ຌານານໍ ວາ ເອຕໍ ຄຫຓໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກຸສລຘມ຺ມານໍ ອຸປນິສ຺ສຍຠູຕາ ຕຓ຺ຫາສມຸຏ຺ຐາປິກາ ປຸຣິມຕຓ຺ຫາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ກິຣິຍຘມ຺ມານໍ ປນ ຍຕ຺ຖ ເຕ ກິຣິຍຘມ຺ມາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ກາຣຓຠູຕາ ຕຓ຺ຫາ. ອນຸໂລມໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ສງ຺ຂາຣາ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ, ອວິຊ຺ຊາ ສມຸທຍສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ອນຸກ຺ກເມນ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ອນຸພຸທ຺ໂຘຕິ ພຸຊ຺ຌິຕພ຺ພຘມ຺ມສ຺ສ ອນຸຣູປໂຕ ພຸທ຺ໂຘ. ເຕນາຕິ ຍສ຺ມາ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວິເສສໂຕ ຈ ເອເກກປທຸທ຺ຘາເຣນ ສພ຺ພຘມ຺ເມ ພຸທ຺ໂຘ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສມ຺ມາ ສາມຎ຺ຈ ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ’’ຕິ, ສພ຺ພສ຺ສປິ ເຎຍ຺ຍສ຺ສ ສພ຺ພາກາຣໂຕ ອວິປຣີຕໍ ສຍເມວ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິມິນາສ຺ສ ປໂຣປເທສຣຫິຕສ຺ສ ສພ຺ພາກາເຣນ ສພ຺ພຘມ຺ມາວໂພຘນສມຕ຺ຖສ຺ສ ອາກງ຺ຂປ຺ປຏິພທ຺ຘວຸຕ຺ຕິໂນ ອນາວຣຓຎາຓສງ຺ຂາຕສ຺ສ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ສ ອຘິຄໂມ ທສ຺ສິໂຕ.

ນນຸ ຈ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໂຕ ອຎ຺ຎໍ ອນາວຣຓຎາຓໍ, ອຎ຺ຎຖາ ‘‘ຉ ອສາຘາຣຓຎາຓານິ ພຸທ຺ຘຎາຓານີ’’ຕິ ວຈນໍ ວິຣຸຊ຺ເຌຍ຺ຍາຕິ? ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ ວິສຍປ຺ປວຕ຺ຕິເຠທວເສນ ອຎ຺ເຎຫິ ອສາຘາຣຓຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ເອກສ຺ເສວ ຎາຓສ຺ສ ທ຺ວິຘາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເອກເມວ ຫິ ຕໍ ຎາຓໍ ອນວເສສສງ຺ຂຕາສງ຺ຂຕສມ຺ມຸຕິຘມ຺ມວິສຍຕາຍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ, ຕຕ຺ຖ ຈ ອາວຣຓາຠາວໂຕ ນິສ຺ສງ຺ຄຈາຣມຸປາທາຍ ອນາວຣຓຎາຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຍໍ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໑໙) ‘‘ສພ຺ພໍ ສງ຺ຂຕມສງ຺ຂຕໍ ອນວເສສໍ ຊານາຕີຕິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ, ຕຕ຺ຖ ອາວຣຓໍ ນຕ຺ຖີຕິ ອນາວຣຓຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕສ຺ມາ ນຕ຺ຖິ ເນສໍ ອຕ຺ຖໂຕ ເຠໂທ, ເອກນ຺ເຕນ ເຈຕໍ ເອວມິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ. ອຎ຺ຎຖາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕານາວຣຓຎາຓານໍ ສາຘາຣຓຕາ ອສພ຺ພຘມ຺ມາຣມ຺ມຓຕາ ຈ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ນ ຫິ ຠຄວໂຕ ຎາຓສ຺ສ ອຓຸມຕ຺ຕມ຺ປິ ອາວຣຓໍ ອຕ຺ຖິ, ອນາວຣຓຎາຓສ຺ສ ອສພ຺ພຘມ຺ມາຣມ຺ມຓຠາເວ ຍຕ຺ຖ ຕໍ ນ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕຕ຺ຖາວຣຓສພ຺ຠາວໂຕ ອນາວຣຓຠາໂວເຍວ ນ ສິຍາ. ອຖ ວາ ປນ ໂຫຕຸ ອຎ຺ຎເມວ ອນາວຣຓຎາຓໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໂຕ, ອິຘ ປນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອປ຺ປຏິຫຕວຸຕ຺ຕິຕາຍ ອນາວຣຓຎາຓນ຺ຕິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓເມວ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ຕສ຺ສ ຈາຘິຄມເນນ ຠຄວາ ສພ຺ພຎ຺ຎູ ສພ຺ພວິທູ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ ນ ສກິໍເຍວ ສພ຺ພຘມ຺ມາວໂພຘນໂຕ. ຕຖາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ປຏິສມ຺ຠິທາຍໍ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໖໒) ‘‘ວິໂມກ຺ຂນ຺ຕິກເມຕໍ ພຸທ຺ຘານໍ ຠຄວນ຺ຕານໍ ໂພຘິຍາ ມູເລ ສຫ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຏິລາຠາ ສຈ຺ຉິກາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ຍທິທໍ ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ. ສພ຺ພຘມ຺ມາວໂພຘນສມຕ຺ຖຎາຓສມຘິຄເມນ ຫິ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕາເນ ອນວເສສຘມ຺ເມ ປຏິວິຊ຺ຌິຕຸໍ ສມຕ຺ຖຕາ ອໂຫສີຕິ.

ເອຕ຺ຖາຫ – ກິໍ ປນິທໍ ຎາຓໍ ປວຕ຺ຕມານໍ ສກິໍເຍວ ສພ຺ພສ຺ມິໍ ວິສເຍ ປວຕ຺ຕຕິ, ອຸທາຫຸ ກເມນາຕິ. ກິຎ຺ເຈຕ຺ຖ – ຍທິ ຕາວ ສກິໍເຍວ ສພ຺ພສ຺ມິໍ ວິສເຍ ປວຕ຺ຕຕິ, ອຕີຕານາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາທິເຠທຠິນ຺ນານໍ ສງ຺ຂຕຘມ຺ມານໍ ອສງ຺ຂຕສມ຺ມຸຕິຘມ຺ມານຎ຺ຈ ເອກຊ຺ຌໍ ອຸປຏ຺ຐາເນ ທູຣໂຕ ຈິຕ຺ຕປຏໍ ເປກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ ວິຍ ປຏິວິຠາເຄນາວໂພໂຘ ນ ສິຍາ, ຕຖາ ສຕິ ‘‘ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາ ອນຕ຺ຕາ’’ຕິ ວິປສ຺ສນ຺ຕານໍ ອນຕ຺ຕາກາເຣນ ວິຍ ສພ຺ພຘມ຺ມາ ອນິຣູປິຕຣູເປນ ຠຄວໂຕ ຎາຓສ຺ສ ວິສຍາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ. ເຍປິ ‘‘ສພ຺ພເຎຍ຺ຍຘມ຺ມານໍ ຐິຕລກ຺ຂຓວິສຍໍ ວິກປ຺ປຣຫິຕໍ ສພ຺ພກາລໍ ພຸທ຺ຘານໍ ຎາຓໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ເຕນ ເຕ ສພ຺ພວິທູຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘ຈຣໍ ສມາຫິໂຕ ນາໂຄ, ຕິຏ຺ຐນ຺ໂຕປິ ສມາຫິໂຕ’ຕິ ອິທມ຺ປິ ວຈນໍ ສຸວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເຕສມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕໂທສາ ນາຕິວຕ຺ຕິ, ຐິຕລກ຺ຂຓາຣມ຺ມຓຕາຍ ຈ ອຕີຕານາຄຕສມ຺ມຸຕິຘມ຺ມານໍ ຕທຠາວໂຕ ເອກເທສວິສຍເມວ ຠຄວໂຕ ຎາຓໍ ສິຍາ, ຕສ຺ມາ ສກິໍເຍວ ຎາຓໍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

ອຖ ກເມນ ສພ຺ພສ຺ມິໍ ວິສເຍ ຎາຓໍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ. ເອວມ຺ປິ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ນ ຫິ ຊາຕິຠູມິສຠາວາທິວເສນ ທິສາເທສກາລາທິວເສນ ຈ ອເນກເຠທຠິນ຺ເນ ເຎຍ຺ເຍ ກເມນ ຄຍ຺ຫມາເນ ຕສ຺ສ ອນວເສສປ຺ປຏິເວໂຘ ສມ຺ຠວຕິ ອປຣິຍນ຺ຕຠາວໂຕ ເຎຍ຺ຍສ຺ສ. ເຍ ປນ ‘‘ອຕ຺ຖສ຺ສ ອວິສໍວາທນໂຕ ເຎຍ຺ຍສ຺ສ ເອກເທສໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກຕ຺ວາ ເສເສປິ ເອວນ຺ຕິ ອຘິມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາ ວວຕ຺ຖາປເນນ ສພ຺ພຎ຺ຎູ ຠຄວາ, ຕຎ຺ຈ ຎາຓໍ ນ ອນຸມານຎາຓໍ ສໍສຍາຠາວໂຕ. ສໍສຍານຸພທ຺ຘຎ຺ຫິ ໂລເກ ອນຸມານຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເຕສມ຺ປິ ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພສ຺ສ ຫິ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂຠາເວ ອຕ຺ຖາວິສໍວາທເນນ ເຎຍ຺ຍສ຺ສ ເອກເທສໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກຕ຺ວາ ເສເສປິ ເອວນ຺ຕິ ອຘິມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາ ວວຕ຺ຖາປນສ຺ສ ອສມ຺ຠວໂຕ. ຍຎ຺ຫິ ຕໍ ເສສໍ, ຕໍ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂນ຺ຕິ.

ອຖ ຕມ຺ປິ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ຕສ຺ສ ເສສຠາໂວ ເອວ ນ ສິຍາຕິ? ສພ຺ພເມຕໍ ອກາຣຓໍ. ກສ຺ມາ? ອວິສຍວິຈາຣຓຠາວໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ – ‘‘ພຸທ຺ຘວິສໂຍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຈິນ຺ເຕຍ຺ໂຍ ນ ຈິນ຺ເຕຕພ຺ໂພ, ໂຍ ຈິນ຺ເຕຍ຺ຍ, ອຸມ຺ມາທສ຺ສ ວິຆາຕສ຺ສ ຠາຄີ ອສ຺ສາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໗໗). ອິທໍ ປເນຕ຺ຖ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ – ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຠຄວຕາ ຎາຕຸໍ ອິຈ຺ຉິຕໍ ສກລໍ ເອກເທໂສ ວາ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອປ຺ປຏິຫຕວຸຕ຺ຕິຕາຍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ຎາຓໍ ປວຕ຺ຕຕິ ນິຈ຺ຈສມາຘານຎ຺ຈ ວິກ຺ເຂປາຠາວໂຕ. ຎາຕຸໍ ອິຈ຺ຉິຕສ຺ສ ຈ ສກລສ຺ສ ອວິສຍຠາເວ ຕສ຺ສ ອາກງ຺ຂປ຺ປຏິພທ຺ຘວຸຕ຺ຕິຕາ ນ ສິຍາ, ເອກນ຺ເຕເນວສ຺ສາ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ ‘‘ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອາວຊ຺ຊນປ຺ປຏິພທ຺ຘາ ອາກງ຺ຂປ຺ປຏິພທ຺ຘາ ມນສິກາຣປ຺ປຏິພທ຺ຘາ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທປ຺ປຏິພທ຺ຘາ’’ຕິ (ມຫານິ. ໖໙; ປຏິ. ມ. ໓.໕) ວຈນໂຕ. ອຕີຕານາຄຕວິສຍມ຺ປິ ຠຄວໂຕ ຎາຓໍ ອນຸມານາຄມຕກ຺ກຄຫຓວິຣຫິຕຕ຺ຕາ ປຈ຺ຈກ຺ຂເມວ.

ນນຸ ຈ ເອຕສ຺ມິມ຺ປິ ປກ຺ເຂ ຍທາ ສກລໍ ຎາຕຸໍ ອິຈ຺ຉິຕໍ, ຕທາ ສກິໍເຍວ ສກລວິສຍຕາຍ ອນິຣູປິຕຣູເປນ ຠຄວໂຕ ຎາຓໍ ປວຕ຺ເຕຍ຺ຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໂທສາ ນາຕິວຕ຺ຕິເຍວາຕິ? ນ, ຕສ຺ສ ວິໂສຘິຕຕ຺ຕາ. ວິໂສຘິໂຕ ຫິ ໂສ ພຸທ຺ຘວິສໂຍ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ໂຍຕິ. ອຎ຺ຎຖາ ປຈຸຣຊນຎາຓສມານວຸຕ຺ຕິຕາຍ ພຸທ຺ຘານໍ ຠຄວນ຺ຕານໍ ຎາຓສ຺ສ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍຕາ ນ ສິຍາ, ຕສ຺ມາ ສກລຘມ຺ມາຣມ຺ມຓມ຺ປິ ຕໍ ເອກຘມ຺ມາຣມ຺ມຓໍ ວິຍ ສຸວວຕ຺ຖາປິເຕເຍວ ເຕ ຘມ຺ເມ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອິທເມຕ຺ຖ ອຈິນ຺ເຕຍ຺ຍໍ, ‘‘ຍາວຕກໍ ເຎຍ຺ຍໍ, ຕາວຕກໍ ຎາຓໍ. ຍາວຕກໍ ຎາຓໍ, ຕາວຕກໍ ເຎຍ຺ຍໍ. ເຎຍ຺ຍປຣິຍນ຺ຕິກໍ ຎາຓໍ, ຎາຓປຣິຍນ຺ຕິກໍ ເຎຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ (ປຏິ. ມ. ໓.໕) ເອວເມກຊ຺ຌໍ ວິສຸໍ ສກິໍ ກເມນ ວາ ອິຈ຺ຉານຸຣູປໍ ສມ຺ມາ ສາມໍ ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ.

ວິຊ຺ຊາຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ວິນ຺ທິຍໍ ວິນ຺ທຕີຕິ ວິຊ຺ຊາ, ຍາຖາວໂຕ ອຸປລພ຺ຠຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ຕໂນ ວາ ປຏິປກ຺ຂສ຺ສ ວິຊ຺ຌນຏ຺ເຐນ ວິຊ຺ຊາ, ຕໂມກ຺ຂນ຺ຘາທິກສ຺ສ ປທາລນຏ຺ເຐນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໂຕ ເອວ ອຕ຺ຕໂນ ວິສຍສ຺ສ ວິທິຕກຣຓຏ຺ເຐນປິ ວິຊ຺ຊາ. ສມ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາຕິ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ປຣິປຸຓ຺ຓຕ຺ຕາ ວາ, ອວິກລຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຣາຕິ ອມ຺ພຏ຺ຐສຸຕ຺ເຕ. ມໂນມຍິທ຺ຘິຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອິຘ ຠິກ຺ຂຸ ອິມມ຺ຫາ ກາຍາ ອຎ຺ຎໍ ກາຍໍ ອຠິນິມ຺ມິນາຕິ ຣູປິໍ ມໂນມຍໍ ສພ຺ພງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄໍ ອຫີນິນ຺ທ຺ຣິຍ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໒໓໖) ອິມິນາ ນເຍນ ອາຄຕາ ອິທ຺ຘິ ສຣີຣພ຺ຠນ຺ຕເຣ ອຎ຺ຎສ຺ເສວ ຌານມເນນ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕ຺ຕາ ມໂນມຍສ຺ສ ສຣີຣສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕິວເສນ ປວຕ຺ຕາ ມໂນມຍິທ຺ຘິ ນາມ. ຉ ອຠິຎ຺ຎາຕິ ອາສວກ຺ຂຍຎາເຓນ ສທ຺ຘິໍ ອິທ຺ຘິວິຘາທິກາ ປຎ຺ຈາຠິຎ຺ຎາໂຍ. ຕິສ຺ສນ຺ນໍ ອຏ຺ຐນ຺ນຎ຺ຈ ວິຊ຺ຊານໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສຸຕ຺ເຕ ຄຫຓໍ ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍວເສນາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສຕ຺ຕ ສທ຺ຘມ຺ມາ ນາມ ສທ຺ຘາ ຫິຣີ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ ພາຫຸສຈ຺ຈໍ ວີຣິຍໍ ສຕິ ປຎ຺ຎາ ຈ. ເຍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິຘ ຠິກ຺ຂຸ ສທ຺ໂຘ ໂຫຕິ, ຫິຣິມາ, ໂອຕ຺ຕປ຺ປີ, ພຫຸສ຺ສຸໂຕ, ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍ, ອຸປຏ຺ຐິຕສ຺ສຕິ, ປຎ຺ຎວາ ໂຫຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໓໐). ຈຕ຺ຕາຣິ ຌານານີຕິ ຍານິ ການິຈິ ຈຕ຺ຕາຣິ ຣູປາວຈຣຊ຺ຌານານິ.

ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ສີລາທໂຍເຍວ ປນ຺ນຣສ ‘‘ຈຣຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ອິເມເຍວ ຫີ’’ຕິອາທິ. ເຕນ ເຕສໍ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫໂຕ ນິພ຺ພານຸປຄມເນ ເອກໍສໂຕ ສາຘນຠາວມາຫ. ອິທານິ ຕທຕ຺ຖສາຘນາຍ ອາຄມໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍຖາຫາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຠຄວາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕສ຺ເສວຕ຺ຖສ຺ສ ນິຄມນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ນນຸ ຈາຍໍ ວິຊ຺ຊາຈຣຓສມ຺ປທາ ສາວເກສຸປິ ລພ຺ຠຕີຕິ? ກິຎ຺ຈາປິ ລພ຺ຠຕິ, ນ ປນ ຕຖາ, ຍຖາ ຠຄວໂຕຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ວິຊ຺ຊາສມ຺ປທາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາສວກ຺ຂຍວິຊ຺ຊາຍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຠາວສິທ຺ຘິໂຕ ອາຫ ‘‘ວິຊ຺ຊາສມ຺ປທາ ຠຄວໂຕ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປູເຣຕ຺ວາ ຐິຕາ’’ຕິ. ຈຕູສຸ ຌາເນສຸ ອນ຺ໂຕຄຘຠາເວນ ຈຣຓຘມ຺ມປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ ກຣຸຓາພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣສ຺ສ ຍຖາຣຫໍ ຕສ຺ສ ຈ ມຫາກຣຸຓາສມາປຕ຺ຕິວເສນ ອສາຘາຣຓສຠາວສ຺ສ ຠຄວຕິ ອຸປລພ຺ຠນໂຕ ອາຫ ‘‘ຈຣຓສມ຺ປທາ ມຫາກາຣຸຓິກຕໍ ປູເຣຕ຺ວາ ຐິຕາ’’ຕິ. ຍຖາ ສຕ຺ຕານໍ ອນຕ຺ຖໍ ປຣິວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອຕ຺ເຖ ນິໂຍຊນໍ ປຎ຺ຎາຍ ວິນາ ນ ໂຫຕິ, ເອວໍ ເນສໍ ອຕ຺ຖານຕ຺ຖຊານນໍ ສຕ຺ຖຸ ກຣຸຓາຍ ວິນາ ນ ໂຫຕີຕິ ອຸຠຍມ຺ປິ ອຸຠຍຕ຺ຖ ສກິຈ຺ຈກເມວ ສິຍາ. ຍຕ຺ຖ ປນ ຍສ຺ສາ ປຘານຠາໂວ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂສ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາຍາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ຕໍ ວິຊ຺ຊາຈຣຓສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ເອຕ຺ຖ ຕນ຺ຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ, ຍຖາ ອຎ຺ໂຎປິ ວິຊ຺ຊາຈຣຓສມ຺ປນ຺ໂນ ນິໂຍເຊຕິ, ຕຖາ ອຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ວິຊ຺ຊາຈຣຓສມ຺ປນ຺ນສ຺ເສວາຍໍ ອາເວຓິກາ ປຏິປຕ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສາ ປນາຍໍ ສຕ຺ຖຸ ວິຊ຺ຊາຈຣຓສມ຺ປທາ ສາສນສ຺ສ ນິຍ຺ຍານິກຕາຍ ສາວການໍ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ເອກນ຺ຕກາຣຓນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຕນສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຕນ຺ຕປາທໂຍຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ປຣນ຺ຕປອຸຠຍນ຺ຕປາ ຄຫິຕາ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ວິຊ຺ຊາສມ຺ປທາຍ ສຕ຺ຖຸ ປຎ຺ຎາມຫຕ຺ຕໍ ປກາສິຕໍ ໂຫຕິ, ຈຣຓສມ຺ປທາຍ ກຣຸຓາມຫຕ຺ຕໍ. ເຕສຸ ປຎ຺ຎາຍ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມຣຊ຺ຊປ຺ປຕ຺ຕິ, ກຣຸຓາຍ ຘມ຺ມສໍວິຠາໂຄ. ປຎ຺ຎາຍ ສໍສາຣທຸກ຺ຂນິພ຺ພິທາ, ກຣຸຓາຍ ສໍສາຣທຸກ຺ຂສຫນໍ. ປຎ຺ຎາຍ ປຣທຸກ຺ຂປຣິຊານນໍ, ກຣຸຓາຍ ປຣທຸກ຺ຂປຕິກາຣາຣມ຺ໂຠ. ປຎ຺ຎາຍ ປຣິນິພ຺ພານາຠິມຸຂຠາໂວ, ກຣຸຓາຍ ຕທຘິຄໂມ. ປຎ຺ຎາຍ ສຍໍ ຕຣຓໍ, ກຣຸຓາຍ ປເຣສໍ ຕາຣຓໍ. ປຎ຺ຎາຍ ພຸທ຺ຘຠາວສິທ຺ຘິ, ກຣຸຓາຍ ພຸທ຺ຘກິຈ຺ຈສິທ຺ຘິ. ກຣຸຓາຍ ວາ ໂພຘິສຕ຺ຕຠູມິຍໍ ສໍສາຣາຠິມຸຂຠາໂວ, ປຎ຺ຎາຍ ຕຕ຺ຖ ອນຠິຣຕິ, ຕຖາ ກຣຸຓາຍ ປເຣສໍ ອຠິໍສາປນໍ, ປຎ຺ຎາຍ ສຍໍ ປເຣຫິ ອຠາຍນໍ. ກຣຸຓາຍ ປຣໍ ຣກ຺ຂນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕານໍ ຣກ຺ຂຕິ, ປຎ຺ຎາຍ ອຕ຺ຕານໍ ຣກ຺ຂນ຺ໂຕ ປຣໍ ຣກ຺ຂຕິ. ຕຖາ ກຣຸຓາຍ ອປຣນ຺ຕໂປ, ປຎ຺ຎາຍ ອນຕ຺ຕນ຺ຕໂປ, ເຕນ ອຕ຺ຕຫິຕາຍ ປຏິປນ຺ນາທີສຸ ຈຕູສຸ ປຸຄ຺ຄເລສຸ ຈຕຸຕ຺ຖປຸຄ຺ຄລຠາໂວ ສິທ຺ໂຘ ໂຫຕິ. ຕຖາ ກຣຸຓາຍ ໂລກນາຖຕາ, ປຎ຺ຎາຍ ອຕ຺ຕນາຖຕາ. ກຣຸຓາຍ ຈສ຺ສ ນິນ຺ນຕາຠາໂວ, ປຎ຺ຎາຍ ອຸນ຺ນມາຠາໂວ. ຕຖາ ກຣຸຓາຍ ສພ຺ພສຕ຺ເຕສຸ ຊນິຕານຸຄ຺ຄໂຫ, ປຎ຺ຎານຸຄຕຕ຺ຕາ ນ ຈ ນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ວິຣຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ, ປຎ຺ຎາຍ ສພ຺ພຘມ຺ເມສຸ ວິຣຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ, ກຣຸຓານຸຄຕຕ຺ຕາ ນ ຈ ນ ສພ຺ພສຕ຺ຕານຸຄ຺ຄຫາຍ ປວຕ຺ໂຕ. ຍຖາ ຫິ ກຣຸຓາ ຠຄວໂຕ ສິເນຫໂສກວິຣຫິຕາ, ເອວໍ ປຎ຺ຎາ ອຫໍກາຣມມໍກາຣວິນິມຸຕ຺ຕາຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວິໂສຘິຕາ ປຣມວິສຸທ຺ຘາ ຄຸຓວິເສສາ ວິຊ຺ຊາຈຣຓສມ຺ປທາຫິ ປກາສິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອິທານິ ສຸຄໂຕຕິ ອິມສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ໂສຠນຄມນຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິ. ‘‘ຄເຕ ຐິເຕ’’ຕິອາທີສຸ ຄມນມ຺ປິ ຄຕນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຄມນມ຺ປິ ຫິ ຄຕນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. ໂສຠນນ຺ຕິ ສຸຠໍ, ສຸຠຠາໂວ ວິສຸທ຺ຘຕາຍ, ວິສຸທ຺ຘຕາ ໂທສວິຄເມນາຕິ ອາຫ ‘‘ປຣິສຸທ຺ຘມນວຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິ. ຄມນຎ຺ຈ ນາມ ພຫຸວິຘນ຺ຕິ ອິຘາຘິປ຺ເປຕໍ ຄມນໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຣິຍມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ຫິ ນິພ຺ພານສ຺ສ ຄຕິ ອຘິຄໂມຕິ ຈ ກຕ຺ວາ ຄຕໍ ຄມນນ຺ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິທານິ ຕສ຺ເສວ ຄມເນ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຕນ ເຫສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຂມໍ ທິສນ຺ຕິ ນິພ຺ພານໍ. ອສຊ຺ຊມາໂນຕິ ປຣິປນ຺ຖາຠາເວນ ສຸຄຕິຄມເນປິ ອສຊ຺ຊນ຺ໂຕ ສງ຺ຄໍ ອກໂຣນ຺ໂຕ, ປເຄວ ອິຕຣຕ຺ຖ. ອຖ ວາ ເອກາສເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ຂິປ຺ປາຠິຎ຺ຎາວເສເນວ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ມຄ຺ຄານໍ ປຏິລທ຺ຘຠາວໂຕ ອສຊ຺ຊມາໂນ ອພຊ຺ຌນ຺ໂຕ ຄໂຕ. ຍໍ ຄມນໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ສພ຺ພຄມນຕ຺ຖໍ ອາວຫຕິ, ສພ຺ພຎ຺ຈ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອາວຫຕິ, ຕເທວ ໂສຠນໍ ນາມ, ເຕນ ຈ ຠຄວາ ຄໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອິຕິ ໂສຠນຄມນຕ຺ຕາ ສຸຄໂຕ’’ຕິ ໂສຠນຕ຺ໂຖ ສຸສທ຺ໂທຕິ ກຕ຺ວາ.

ອສຸນ຺ທຣານໍ ທຸກ຺ຂານໍ ສງ຺ຂາຣປ຺ປວຕ຺ຕີນໍ ອຠາວໂຕ ອຈ຺ຈນ຺ຕສຸຂຕ຺ຕາ ເອກນ຺ຕໂຕ ສຸນ຺ທຣໍ ນາມ ອສງ຺ຂຕາ ຘາຕູຕິ ອາຫ ‘‘ສຸນ຺ທຣຎ຺ເຈສ ຐານໍ ຄໂຕ ອມຕໍ ນິພ຺ພານ’’ນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ນິພ຺ພານໍ ປຣມໍ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໒໑໕; ຘ. ປ. ໒໐໓-໒໐໔). ສມ຺ມາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ. ສຸຏ຺ຐຸ ຄມນຎ຺ຈ ນາມ ປຏິປກ຺ເຂນ ອນຠິຠູຕສ຺ສ ຄມນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຫີເນ ກິເລເສ ປຸນ ອປຈ຺ຈາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ’’ຕິ, ປຫີນານໍ ປຸນ ອສມຸທາຈາຣວເສນ ອປຈ຺ຈາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ. ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ອາຄມໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຈຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ເອຕນ຺ຕິ ເຕນ ເຕນ ມຄ຺ເຄນ ປຫີນກິເລສານໍ ປຸນ ອປຈ຺ຈາຄມນໍ, ອິທຎ຺ຈ ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕໍ ສມ຺ມາຄມນໍ, ຍາຍ ອາຄມນີຍປຏິປທາຍ ສິທ຺ຘໍ, ສາປິ ສມ຺ມາຄມນເມວາຕິ ເອວມ຺ປິ ຠຄວາ ສຸຄໂຕຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສມ຺ມາ ວາ ອາຄໂຕ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາຕິ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິຍາ ສມ຺ປາປເນ ອວິປຣີຕປຏິປຕ຺ຕິຍາ. ສພ຺ພໂລກສ຺ສ ຫິຕສຸຂເມວ ກໂຣນ຺ຕາຕິ ເອເຕນ ມຫາໂພຘິຍາ ປຏິປທາ ອວິຠາເຄນ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ສພ຺ພທາ ຫິຕສຸຂາວຫຠາເວເນວ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສສ຺ສຕໍ ອຸຈ຺ເຉທນ຺ຕິ ອິເມ ອນ຺ເຕ ອນຸປຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຄໂຕຕິ ເອເຕນ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທຄຕິໍ ທສ຺ເສຕິ. ກາມສຸຂໍ ອຕ຺ຕກິລມຖນ຺ຕິ ອິເມ ອນຸປຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຄໂຕຕິ ເອເຕນ ອຣິຍມຄ຺ຄຄຕິໍ ທສ຺ເສຕິ.

ຕຕ຺ຣາຕິ ຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ຍຸຕ຺ຕສ຺ເສວ ຠາສເນ. ນິປ຺ຜາເທຕພ຺ເພ ສາເຘຕພ຺ເພ ເຈຕໍ ຠຸມ຺ມໍ. ອຠູຕນ຺ຕິ ອຠູຕຕ຺ຖໍ. ອຕ຺ຖມຸເຂນ ຫິ ວາຈາຍ ອຠູຕຕາ ຠູຕຕາ ວາ. ອຕຈ຺ຉນ຺ຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ອນຕ຺ຖສໍຫິຕນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິເກນ ສມ຺ປຣາຍິເກນ ວາ ອນຕ຺ເຖນ ສໍຫິຕໍ ອນຕ຺ຖສໍຫິຕໍ, ອນຕ຺ຖາວຫໍ. ນ ອຕ຺ໂຖຕິ ອນຕ຺ໂຖ, ອຕ຺ຖສ຺ສ ປຏິປກ຺ໂຂ ອຠາໂວ ຈ, ເຕນ ສໍຫິຕໍ, ປິສຸຓວາຈໍ ສມ຺ຜປ຺ປລາປຎ຺ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວເມຕ຺ຖ ຈຕຸພ຺ພິຘສ຺ສປິ ວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕສ຺ສ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຐມາ ວາຈາ ສີລວນ຺ຕໍ ‘‘ທຸສ຺ສີໂລ’’ຕິ, ອຈຓ຺ຑາລາທິໍ ‘‘ຈຓ຺ຑາໂລ’’ຕິອາທິນາ ຠາສມານສ຺ສ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ທຸຕິຍາ ທຸສ຺ສີລໍ ‘‘ທຸສ຺ສີໂລ’’ຕິ, ຈຓ຺ຑາລາທິເມວ ‘‘ຈຓ຺ຑາໂລ’’ຕິອາທິນາ ອວິນເຍນ ຠາສມານສ຺ສ. ຕຕິຍາ ເນຣຍິກາທິກສ຺ສ ເນຣຍິກາທິຠາວວິຠາວນີກຖາ ຍຖາ ‘‘ອາປາຍິໂກ ເທວທຕ຺ໂຕ ເນຣຍິໂກ’’ຕິອາທິກາ. ຈຕຸຕ຺ຖີ ‘‘ເວທວິຫິເຕນ ຍຎ຺ຎວິຘິນາ ປາຓາຕິປາຕາທິກຕໍ ສຸຄຕິໍ ອາວຫຕີ’’ຕິ ໂລກສ຺ສ ພ຺ຍາໂມຫນກຖາ. ປຎ຺ຈມີ ຠູເຕນ ເປສຸຎ຺ຎຸປສໍຫາຣາ ກຖາ. ຉຏ຺ຐາ ຍຸຕ຺ຕປຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ປວຕ຺ຕິຕາ ທານສີລາທິກຖາ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອວໍ ສມ຺ມາ ຄທຕ຺ຕາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ອຠູຕາທິໍ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຠູຕໍ ຕຈ຺ຉໍ ອຕ຺ຖສໍຫິຕໍ ປິຍໍ ມນາປໍ ຕໂຕ ເອວ ສມ຺ມາ ສຸຏ຺ຐຸ ຄທນໂຕ ສຸຄໂຕ. ອາປາຖຄມນມຕ຺ເຕນ ກສ຺ສຈິ ອປ຺ປິຍມ຺ປິ ຫິ ຠຄວໂຕ ວຈນໍ ປິຍໍ ມນາປເມວ ອຕ຺ຖສິທ຺ຘິຍາ ໂລກສ຺ສ ຫິຕສຸຂາວຫຕ຺ຕາ. ເອຕ຺ຖ ປນ ທ-ກາຣສ຺ສ ຕ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ສຸຄໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອປໂຣ ນໂຍ – ໂສຠນໍ ຄຕໍ ຄມນໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ສຸຄໂຕ. ຠຄວໂຕ ຫິ ເວເນຍ຺ຍຊນຸປສງ຺ກມນໍ ເອກນ຺ເຕນ ເຕສໍ ຫິຕສຸຂນິປ຺ຜາທນໂຕ ໂສຠນໍ ຠທ຺ທກໍ. ຕຖາ ລກ຺ຂຓານຸພ຺ຍຎ຺ຊນປ຺ປຏິມຓ຺ຑິຕຣູປກາຍຕາຍ ທຸຕວິລມ຺ພິຕຂລິຕານຸກຑ຺ຒນນິປ຺ປີຬນຸກ຺ກຸຏິກກຸຏິລາກຸລຕາທິໂທສວິຣຫິຕໍ ວິລາສິຕຣາຊຫໍສວສຠວາຣຓມິຄຣາຊຄມນໍ ກາຍຄມນໍ ຎາຓຄມນຎ຺ຈ ວິປຸລນິມ຺ມລກຣຸຓາສຕິວີຣິຍາທິຄຸຓວິເສສຫິຕມຠິນີຫາຣໂຕ ຍາວ ມຫາໂພຘິ ອນວຊ຺ຊຕາຍ ສຕ຺ຕານໍ ຫິຕສຸຂາວຫຕາຍ ຈ ໂສຠນເມວ. ອຖ ວາ ສຍມ຺ຠູຎາເຓນ ສກລມ຺ປິ ໂລກໍ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມຍວເສນ ປຣິຊານນ຺ໂຕ ສມ຺ມາ ຄໂຕ ອວຄໂຕຕິ ສຸຄໂຕ. ຕຖາ ໂລກສມຸທຍໍ ປຫານາຠິສມຍວເສນ ປຊຫນ຺ໂຕ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຘມ຺ມຕໍ ອາປາເທນ຺ໂຕ ສມ຺ມາ ຄໂຕ ອຕີໂຕຕິ ສຸຄໂຕ. ໂລກນິໂຣຘໍ ນິພ຺ພານໍ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠິສມຍວເສນ ສມ຺ມາ ຄໂຕ ອຘິຄໂຕຕິ ສຸຄໂຕ. ໂລກນິໂຣຘຄາມິນິໍ ປຏິປທໍ ຠາວນາຠິສມຍວເສນ ສມ຺ມາ ຄໂຕ ປຏິປນ຺ໂນຕິ ສຸຄໂຕ. ຕຖາ ຍໍ ອິມສ຺ສ ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ທິຏ຺ຐໍ ສຸຕໍ ມຸຕໍ ວິຎ຺ຎາຕໍ ປຕ຺ຕໍ ປຣິເຍສິຕໍ ຎາຕໍ ອນຸວິຈຣິຕໍ ມນສາ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ຫຕ຺ຖຕເລ ອາມລກໍ ວິຍ ສມ຺ມາ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ຄໂຕ ອພ຺ຠຎ຺ຎາສີຕິ ສຸຄໂຕ.

ອິທານິ ໂລກວິທູຕິ ອິມສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ສພ຺ພຖາ ວິທິຕໂລກຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພຖາຕິ ສພ຺ພປ຺ປກາເຣນ, ໂຍ ໂຍ ໂລໂກ ເຍນ ເຍນ ປກາເຣນ ເວທິຕພ຺ໂພ, ເຕນ ເຕນ ປກາເຣນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕ ປນ ປກາເຣ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສຠາວໂຕ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສຠາວໂຕຕິ ທຸກ຺ຂສຠາວໂຕ. ສພ຺ໂພ ຫິ ໂລໂກ ທຸກ຺ຂສຠາໂວ. ຍຖາຫ ‘‘ສໍຂິຕ຺ເຕນ ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ ທຸກ຺ຂາ’’ຕິ. ສມຸທຍໂຕຕິ ຍໂຕ ສມຸເທຕິ, ຕໂຕ ຕຓ຺ຫາທິໂຕ. ນິໂຣຘໂຕຕິ ຍຕ຺ຖ ໂສ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ, ຕໂຕ ວິສງ຺ຂາຣໂຕ. ນິໂຣຘູປາຍໂຕຕິ ເຍນ ວິຘິນາ ໂສ ນິໂຣໂຘ ປຕ຺ຕພ຺ໂພ, ຕໂຕ ອຣິຍມຄ຺ຄໂຕ ອິໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ປກາຣສ຺ສ ອຠາວາ. ອິຕິ ‘‘ສພ຺ພຖາ ໂລກໍ ອເວທີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕທຕ຺ຖສາຘກໍ ສຸຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍຕ຺ຖ ໂຂ, ອາວຸໂສ’’ຕິອາທິມາຫ. ອິທຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍຕ຺ຖ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ນ ຊາຍຕິ…ເປ… ນ ອຸປປຊ຺ຊຕິ, ສກ຺ກາ ນຸ ໂຂ ໂສ, ຠນ຺ເຕ, ຄມເນນ ໂລກສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ຎາຕຸໍ ວາ ທຏ຺ຐຸໍ ວາ ປາປຸຓິຕຸໍ ວາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໐໗; ອ. ນິ. ໔.໔໕) ໂອກາສໂລກສ຺ສ ຄຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ໂຣຫິຕເທວປຸຕ຺ເຕນ ປຸຏ຺ໂຐ ຠຄວາ ອຠາສິ. ຕຕ຺ຖ ນ ຊາຍຕີຕິອາທິນາ ອຸຊຸກໍ ຊາຕິອາທີນິ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ນ ຈວຕິ ນ ອຸປປຊ຺ຊຕີຕິ ປທທ຺ວເຍນ ອປຣາປຣໍ ຈວນຸປປຕນານິ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ນ ຊາຍຕີຕິອາທິ ຄພ຺ຠເສຍ຺ຍກາທິວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຕຣໍ ໂອປປາຕິກວເສນາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕນ຺ຕິ ຊາຕິອາທິຣຫິຕໍ. ຄມເນນາຕິ ປທສາ ຄມເນນ. ໂລກສ຺ສນ຺ຕນ຺ຕິ ສງ຺ຂາຣໂລກສ຺ສ ອນ຺ຕຠູຕໍ ນິພ຺ພານໍ. ຎາເຕຍ຺ຍນ຺ຕິ ຊານິຕພ຺ພໍ. ທຏ຺ເຐຍ຺ຍນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປຕ຺ເຕຍ຺ຍນ຺ຕິ ປຕ຺ຕພ຺ພໍ. ‘‘ຎາຕາຍໍ ທິຏ຺ຐາຍໍ ປຕ຺ຕາຍ’’ນ຺ຕິ ວາ ປາໂຐ, ຕຕ຺ຖ ຄມເນນ ໂລກສ຺ສນ຺ຕໍ ຎາຕາ ອຍໍ ທິຏ຺ຐາ ອຍໍ ປຕ຺ຕາ ອຍນ຺ຕິ ນ ວທາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍນ຺ຕິ ນິພ຺ພານຕ຺ຖິໂກ.

ກາມໍ ປທສາ ຄມເນນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂລກສ຺ສນ຺ຕໍ ຎາຕຸໍ ທຏ຺ຐຸໍ ປຕ຺ຕຸໍ ວາ ນ ສກ຺ກາ, ອປິ ຈ ປຣິມິຕປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຏ຺ຐາເນ ຕໍ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ທສ຺ເສມີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອປິ ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ພ຺ຍາມມຕ຺ເຕ ກເຬວເຣຕິ ພ຺ຍາມປ຺ປມາເຓ ອຕ຺ຕຠາເວ. ອິມິນາ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘໍ ທສ຺ເສຕິ. ສສຎ຺ຎິມ຺ຫີຕິ ສຎ຺ຎາຍ ສຫິເຕ. ອິມິນາ ສຎ຺ຎາສີເສນ ເວທນາທໂຍ ຕໂຍ ຂນ຺ເຘ ທສ຺ເສຕິ ສຎ຺ຎາສຫິຕຕ຺ຕາ ເອວ. ສມນເກຕິ ສວິຎ຺ຎາຓເກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິມິນາ ວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ຘໍ ທສ຺ເສຕິ, ອວິຎ຺ຎາຓເກ ປນ ອຸຕຸສມຸຏ຺ຐານຣູປສມຸທາຍມຕ຺ເຕ ປຎ຺ຎາເປຕຸໍ ນ ສກ຺ກາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ໂລກນ຺ຕິ ຂນ຺ຘາທິໂລກໍ. ໂລກນິໂຣຘນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ນິຣຸຊ຺ຌນໍ ນິພ຺ພານເມວ ວາ. ນິພ຺ພານມ຺ປິ ຫິ ຂນ຺ເຘ ປຏິຈ຺ຈ ປຎ຺ຎາປນໂຕ ສຣີຣສ຺ມິໍເຍວ ປຎ຺ຎາເປຕິ. ອເທສມ຺ປິ ຫິ ຕໍ ເຍສໍ ນິໂຣໂຘ, ເຕສໍ ວເສນ ເທສໂຕປິ ອຸປຈາຣວເສນ ນິທ຺ທິສີຍຕິ ຍຖາ ‘‘ຈກ຺ຂຸໍ ໂລເກ ປິຍຣູປໍ ສາຕຣູປໍ, ເອຕ຺ເຖສາ ຕຓ຺ຫາ ປຫີຍມານາ ປຫີຍຕິ, ເອຕ຺ຖ ນິຣຸຊ຺ຌມານາ ນິຣຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໔໐໑; ມ. ນິ. ໑.໑໓໔; ວິຠ. ໒໐໔).

ຄມເນນາຕິ ປາກຕິກຄມເນນ. ໂລກສ຺ສນ຺ໂຕຕິ ສງ຺ຂາຣໂລກສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ອນ຺ຕກິຣິຍາຍ ເຫຕຸຠູຕໍ ນິພ຺ພານໍ. ກຸທາຈນນ຺ຕິ ກທາຈິປິ. ອປ຺ປຕ຺ວາຕິ ອຄ຺ຄມຄ຺ເຄນ ອນຘິຄນ຺ຕ຺ວາ. ປໂມຈນນ຺ຕິ ປມຸຕ຺ຕິ ນິສ຺ສຣຓໍ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ໂລກນ຺ຕໍ ອປ຺ປຕ຺ວາ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໂຕ ມຸຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ. ຫເວຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ໂລກວິທູຕິ ສຠາວາທິໂຕ ສພ຺ພໍ ໂລກໍ ວິຊານນ຺ໂຕ. ສຸເມໂຘຕິ ສຸນ຺ທຣປຎ຺ໂຎ. ໂລກນ຺ຕຄູຕິ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມເຍນ ໂລກໍ ວິທິຕ຺ວາ ປຫານາຠິສມເຍນ ໂລກນ຺ຕຄູ. ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ປຣິນິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ວຸສິຕພ຺ຣຫ຺ມຈຣິໂຍ. ສພ຺ເພສໍ ກິເລສານໍ ສມິຕຕ຺ຕາ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມານໍ ວາ ອຠິສມິຕຕ຺ຕາ ສມິຕາວີ. ນາສີສຕີຕິ ນ ປຕ຺ເຖຕິ, ຍຖາ ອິມໍ ໂລກໍ, ເອວໍ ປຣຎ຺ຈ ໂລກໍ ນາສີສຕິ ອປ຺ປຏິສນ຺ຘິກຕ຺ຕາ.

ເອວໍ ຍທິປິ ໂລກວິທຸຕາ ອນວເສສໂຕ ທສ຺ສິຕາ ສຠາວາທິໂຕ ທສ຺ສິຕຕ຺ຕາ, ໂລໂກ ປນ ເອກເທເສເນວ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ຕໍ ອນວເສສໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິ ຈ ຕໂຍ ໂລກາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ຘານໍ ຂນ຺ຘານໍ ສມູໂຫ ສນ຺ຕາໂນ ຈ ສຕ຺ຕໂລໂກ. ຣູປາທີສຸ ສຕ຺ຕວິສຕ຺ຕຕາຍ ສຕ຺ໂຕ, ໂລກີຍຕິ ເອຕ຺ຖ ກຸສລາກຸສລໍ ຕພ຺ພິປາໂກ ຈາຕິ ໂລໂກ. ອນິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ຘານໍ ຣູປາທີນໍ ສມູໂຫ ສນ຺ຕາໂນ ຈ ໂອກາສໂລໂກ ໂລກີຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຊງ຺ຄມາ ຖາວຣາ ຈ ເຕສຎ຺ຈ ໂອກາສຠູໂຕຕິ ກຕ຺ວາ. ຕທາຘາຣຕາຍ ເຫສ ‘‘ຠາຊນໂລໂກ’’ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຸຠເຍປິ ຂນ຺ຘາ ສງ຺ຂາຣໂລໂກ ປຈ຺ຈເຍຫິ ສງ຺ຂຣີຍນ຺ຕິ ລຸຊ຺ຊນ຺ຕິ ປລຸຊ຺ຊນ຺ຕິ ຈາຕິ. ອາຫາຣຏ຺ຐິຕິກາຕິ ປຈ຺ຈຍຏ຺ຐິຕິກາ, ປຈ຺ຈຍາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິກາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ ເຫຕ຺ຖ ອາຫາຣສທ຺ໂທ ‘‘ອຍມາຫາໂຣ ອນຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ວາ ກາມຈ຺ຉນ຺ທສ຺ສ ອຸປ຺ປາທາຍາ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໕.໒໓໒) ວິຍ. ເອວຎ຺ຫິ ‘‘ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິມິນາ ອສຎ຺ຎສຕ຺ຕາປິ ປຣິຄ຺ຄຫິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ສາ ປນາຍໍ ອາຫາຣຏ຺ຐິຕິກຕາ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ສງ຺ຂາຣຘມ຺ໂມ, ນ ສຕ຺ຕຘມ຺ໂມຕິ ອາຫ ‘‘ອາຫາຣຏ຺ຐິຕິກາຕິ ອາຄຕຏ຺ຐາເນ ສງ຺ຂາຣໂລໂກ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ.

ຍທິ ເອວໍ ‘‘ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິທໍ ກຖນ຺ຕິ? ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານເທສນາຕິ ນາຍໍ ໂທໂສ. ກສ຺ມາ ປນ ຠຄວາ ກຕ຺ຖຈິ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານໍ ກຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ, ກຕ຺ຖຈິ ຘມ຺ມາຘິຏ຺ຐານໍ ກຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕີຕິ? ເທສນາວິລາສໂຕ ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍໂຕ ຈ. ເທສນາວິລາສປ຺ປຕ຺ຕາ ຫິ ພຸທ຺ຘາ ຠຄວນ຺ໂຕ, ເຕ ຍຖາຣຸຈິ ກຕ຺ຖຈິ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານໍ ກຕ຺ວາ ກຕ຺ຖຈິ ຘມ຺ມາຘິຏ຺ຐານໍ ກຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕິ. ເຍ ວາ ປນ ເວເນຍ຺ຍາ ສາສນກ຺ກມໍ ອໂນຕິຓ຺ຓາ, ເຕສໍ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານໍ ເທສນໍ ເທເສນ຺ຕິ. ເຍ ຈ ໂອຕິຓ຺ຓາ, ເຕສໍ ຘມ຺ມາຘິຏ຺ຐານໍ. ສມ຺ມຸຕິສຈ຺ຈວິສຍາ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານາ ເທສນາ, ອິຕຣາ ປຣມຕ຺ຖສຈ຺ຈວິສຍາ. ປຸຣິມາ ກຣຸຓານຸກູລາ, ອິຕຣາ ປຎ຺ຎານຸກູລາ. ສທ຺ຘານຸສາຣີໂຄຕ຺ຕານໍ ວາ ປຸຣິມາ. ເຕ ຫິ ປຸຄ຺ຄລປ຺ປມາຓິກາ, ປຈ຺ຉິມາ ຘມ຺ມານຸສາຣີໂຄຕ຺ຕານໍ. ສທ຺ຘາຈຣິຕຕາຍ ວາ ໂລກາຘິປຕີນໍ ວເສນ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານາ, ປຎ຺ຎາຈຣິຕຕາຍ ຘມ຺ມາຘິປຕີນໍ ວເສນ ຘມ຺ມາຘິຏ຺ຐານາ. ປຸຣິມາ ຈ ເນຍ຺ຍຕ຺ຖາ, ປຈ຺ຉິມາ ນີຕຕ຺ຖາ. ອິຕິ ຠຄວາ ຕໍ ຕໍ ວິເສສໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ທຸວິຘໍ ເທສນໍ ເທເສຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ທິຏ຺ຐິຄຕິການໍ ສສ຺ສຕາທິວເສນ ‘‘ອຕ຺ຕາ ໂລໂກ’’ຕິ ປຣິກປ຺ປນາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ສຕ຺ຕວິສຍາ, ນ ສງ຺ຂາຣວິສຍາຕິ ອາຫ ‘‘ສສ຺ສໂຕ ໂລໂກຕິ ວາ ອສສ຺ສໂຕ ໂລໂກຕິ ວາຕິ ອາຄຕຏ຺ຐາເນ ສຕ຺ຕໂລໂກ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ຍາວຕາ ຈນ຺ທິມສູຣິຍາ ປຣິຫຣນ຺ຕີຕິ ຍຕ຺ຕເກ ຐາເນ ຈນ຺ທິມສູຣິຍາ ປຣິວຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຣິພ຺ຠມນ຺ຕິ. ທິສາ ຠນ຺ຕິ ວິໂຣຈມານາຕິ ເຕສໍ ປຣິພ຺ຠມເນເນວ ຕາ ຕາ ທິສາ ປຠສ຺ສຣາ ຫຸຕ຺ວາ ວິໂຣຈນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ທິສາຕິ ອຸປໂຍຄພຫຸວຈນໍ, ຕສ຺ມາ ສຍໍ ວິໂຣຈມານາ ຈນ຺ທິມສູຣິຍາ ຍຕ຺ຕກາ ທິສາ ຠນ຺ຕິ ໂສເຠນ຺ຕິ ໂອຠາສຍນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕາວ ສຫສ຺ສຘາ ໂລໂກຕິ ຕຕ຺ຕເກນ ປມາເຓນ ສຫສ຺ສປ຺ປກາໂຣ ໂອກາສໂລໂກ, ສຫສ຺ສໂລກຘາຕຸໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຕາວສຫສ຺ສວາ’’ຕິ ວາ ປາໂຐ, ຕາວ ຕຕ຺ຕກໍ ສຫສ຺ສໍ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຕາວສຫສ຺ສວາ. ເອຕ຺ຖາຕິ ສຫສ຺ສໂລກຘາຕຸສງ຺ຂາເຕ ໂລເກ.

ຕມ຺ປີຕິ ຕິວິຘມ຺ປິ ໂລກໍ. ສພ຺ພຖາ ອເວທີຕິ ສພ຺ພປ຺ປກາຣໂຕ ປຏິວິຊ຺ຌິ. ກຖໍ ປຏິວິຊ຺ຌີຕິ ອາຫ ‘‘ຕຖາ ຫີ’’ຕິອາທິ. ຕຖາ ຫິສ຺ສາຕິ ອິມສ຺ສ ‘‘ສພ຺ພຖາ ວິທິໂຕ’’ຕິ ເອເຕນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອສ຺ສາຕິ ອເນນ ຠຄວຕາ. ເອໂກ ໂລໂກ ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາ ອາຫາຣຏ຺ຐິຕິກາຕິ ຍາຍ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານາຍ ກຖາຍ ສພ຺ເພສໍ ສງ຺ຂາຣານໍ ປຈ຺ຈຍາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຕາ ວຸຕ຺ຕາ, ຕາຍ ສພ຺ໂພ ສງ຺ຂາຣໂລໂກ ເອກວິໂຘ ປກາຣນ຺ຕຣສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ທ຺ເວ ໂລກາຕິອາທີສຸປິ ອິມິນາວ ນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ນາມຄ຺ຄຫເຓນ ເຈຕ຺ຖ ນິພ຺ພານສ຺ສ ອຄ຺ຄຫຓໍ ຕສ຺ສ ອໂລກສຠາວຕ຺ຕາ. ນນຸ ຈ ‘‘ອາຫາຣຏ຺ຐິຕິກາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຈ຺ຈຍາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຕາຍ ມຄ຺ຄຜລຘມ຺ມານມ຺ປິ ໂລກຕາ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ? ນາປຊ຺ຊຕິ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍານໍ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈຘມ຺ມານໍ ອິຘ ໂລໂກຕິ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ອຖ ວາ ນ ລຸຊ຺ຊຕິ ນ ປລຸຊ຺ຊຕີຕິ ໂຍ ຄຫິໂຕ ຕຖາ ນ ໂຫຕິ, ໂສ ໂລໂກຕິ ຕໍຄຫຓຣຫິຕານໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣານໍ ນຕ຺ຖິ ໂລກຕາ.

ຕິສ຺ໂສ ເວທນາຕິ ສຸຂທຸກ຺ຂອຸເປກ຺ຂາວເສນ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາຫາຣາຕິ ກພຬີກາຣາຫາໂຣ ຜສ຺ສາຫາໂຣ ມໂນສຎ຺ເຈຕນາຫາໂຣ ວິຎ຺ຎາຓາຫາໂຣຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາຫາຣາ. ຕຕ຺ຖ ກພຬີກາຣາຫາໂຣ ໂອຊຏ຺ຐມກໍ ຣູປໍ ອາຫຣຕີຕິ ອາຫາໂຣ. ຜສ຺ໂສ ຕິສ຺ໂສ ເວທນາ ອາຫຣຕີຕິ ອາຫາໂຣ. ມໂນສຎ຺ເຈຕນາ ຕີສຸ ຠເວສຸ ປຏິສນ຺ຘິໍ ອາຫຣຕີຕິ ອາຫາໂຣ. ວິຎ຺ຎາຓໍ ປຏິສນ຺ຘິກ຺ຂເຓ ນາມຣູປໍ ອາຫຣຕີຕິ ອາຫາໂຣ. ອຸປາທານານໍ ອາຣມ຺ມຓຠູຕາ ຂນ຺ຘາ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ. ຉ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິການິ ອາຍຕນານີຕິ ຈກ຺ຂາຍຕນາທິມນາຍຕນປຣິຍນ຺ຕານິ. ສຕ຺ຕ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິໂຍຕິ ນານຕ຺ຕກາຍາ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎິໂນ, ນານຕ຺ຕກາຍາ ເອກຕ຺ຕສຎ຺ຎິໂນ, ເອກຕ຺ຕກາຍາ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎິໂນ, ເອກຕ຺ຕກາຍາ ເອກຕ຺ຕສຎ຺ຎິໂນ, ເຫຏ຺ຐິມາ ຈ ຕໂຍ ອາຣຸປ຺ປາຕິ ອິມາ ສຕ຺ຕ ‘‘ວິຎ຺ຎາຓໍ ຕິຏ຺ຐຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິໂຍ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ນານຕ຺ຕໍ ກາໂຍ ເອເຕສໍ, ນານຕ຺ໂຕ ວາ ກາໂຍ ເອເຕສນ຺ຕິ ນານຕ຺ຕກາຍາ, ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎາ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎິໂນ. ອິມິນາ ນເຍນ ເສສປເທສຸປິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ສພ຺ເພ ມນຸສ຺ສາ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໒໗; ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໗.໔໔-໔໕) ຉກາມາວຈຣາ ຈ ເທວາ ເອກຈ຺ເຈ ຈ ວິນິປາຕິກາ ‘‘ນານຕ຺ຕກາຍາ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎິໂນ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອປຣິມາເຓສຸ ຫິ ຈກ຺ກວາເຬສຸ ອປຣິມາຓານໍ ມນຸສ຺ສານໍ ວຓ຺ຓສຓ຺ຐານາທິວເສນ ທ຺ເວປິ ເອກສທິສາ ນຕ຺ຖິ. ເຍປິ ກຕ຺ຖຈິ ຍມກຠາຕໂຣ ວຓ຺ເຓນ ວາ ສຓ຺ຐາເນນ ວາ ເອກສທິສາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕສມ຺ປິ ອາໂລກິຕວິໂລກິຕກຖິຕຫສິຕຄມນຐານາທີຫິ ວິເສໂສ ໂຫຕິເຍວ, ປຏິສນ຺ຘິສຎ຺ຎາ ຈ ເນສໍ ຕິເຫຕຸກາປິ ທຸເຫຕຸກາປິ ອເຫຕຸກາປິ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ເພປິ ມນຸສ຺ສາ ນານຕ຺ຕກາຍາ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎິໂນ. ຉກາມາວຈຣເທເວສຸ ຈ ເກສຎ຺ຈິ ກາໂຍ ນີໂລ ໂຫຕິ, ເກສຎ຺ຈິ ປີຕາທິວຓ຺ໂຓ, ປຏິສນ຺ຘິສຎ຺ຎາ ຈ ເນສໍ ທຸເຫຕຸກາປິ ຕິເຫຕຸກາປິ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕປິ ນານຕ຺ຕກາຍາ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎິໂນ. ເອກຈ຺ເຈ ວິນິປາຕິກາ ປນ ຈຕຸອປາຍວິນິມຸຕ຺ຕກາ ອຸຕ຺ຕຣມາຕາ ຍກ຺ຂິນີ, ປິຍງ຺ກຣມາຕາ, ຘມ຺ມຄຸຕ຺ຕາຕິ ເອວມາທໂຍ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ເອເຕສຎ຺ຫິ ໂອທາຕກອາຬມງ຺ຄຸຣຈ຺ຉວິສາມວຓ຺ຓາທິວເສນ ເຈວ ກິສຖູລຣສ຺ສທີຆາທິວເສນ ຈ ກາໂຍ ນານາ ໂຫຕິ, ມນຸສ຺ສານໍ ວິຍ ຕິເຫຕຸກທຸເຫຕຸກາເຫຕຸກວເສນ ປຏິສນ຺ຘິສຎ຺ຎາປິ, ເຕ ປນ ເທວາ ວິຍ ນ ມເຫສກ຺ຂາ, ກປຓມນຸສ຺ສາ ວິຍ ອປ຺ເປສກ຺ຂາ ທຸລ຺ລຠຆາສຈ຺ຉາທນາ ທຸກ຺ຂປີຬິຕາ ວິຫຣນ຺ຕິ, ເອກຈ຺ເຈ ກາຬປກ຺ເຂ ທຸກ຺ຂິຕາ ຊຸຓ຺ຫປກ຺ເຂ ສຸຂິຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ສຸຂສມຸສ຺ສຍໂຕ ວິນິປຕິຕຕ຺ຕາ ສຸຂສມຸສ຺ສຍໂຕ ວິນິປາໂຕ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ວິນິປາຕິກາຕິ ວຸຕ຺ຕາ ສຕິປິ ເທວຠາເວ ທິພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຠາວໂຕ. ເຍ ປເນຕ຺ຖ ຕິເຫຕຸກາ, ເຕສໍ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍປິ ໂຫຕິ. ປິຍງ຺ກຣມາຕາ ຫິ ຍກ຺ຂິນີ ປຈ຺ຈູສສມເຍ ອນຸຣຸທ຺ຘຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຘມ຺ມໍ ສຊ຺ຌາຍໂຕ ສຸຕ຺ວາ –

‘‘ມາ ສທ຺ທໍ ກຣິ ປິຍງ຺ກຣ, ຠິກ຺ຂຸ ຘມ຺ມປທານິ ຠາສຕິ;

ອປິຈ ຘມ຺ມປທໍ ວິຊານິຍ, ປຏິປຊ຺ເຊມ ຫິຕາຍ ໂນ ສິຍາ.

‘‘ປາເຓສຸ ຈ ສໍຍມາມເສ, ສມ຺ປຊານມຸສາ ນ ຠຓາມເສ;

ສິກ຺ເຂມ ສຸສີລ຺ຍມຕ຺ຕໂນ, ອປິ ມຸຈ຺ເຈມ ປິສາຈໂຍນິຍາ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໒໔໐) –

ເອວໍ ປຸຕ຺ຕກໍ ສຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ຕໍ ທິວສໍ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ປຕ຺ຕາ. ອຸຕ຺ຕຣມາຕາ ປນ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາວ ໂສຕາປນ຺ນາ ຊາຕາ. ເອວມິເມປິ ກາຍສ຺ສ ເຈວ ປຏິສນ຺ຘິສຎ຺ຎາຍ ຈ ນານຕ຺ຕາ ‘‘ນານຕ຺ຕກາຍາ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎິໂນ’’ຕ຺ເວວ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ.

ພ຺ຣຫ຺ມປາຣິສຊ຺ຊພ຺ຣຫ຺ມປຸໂຣຫິຕມຫາພ຺ຣຫ຺ມສງ຺ຂາຕາ ປນ ຫີນມຊ຺ຌິມປຓີຕເຠທຠິນ຺ເນນ ປຐມຊ຺ຌາເນນ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ພ຺ຣຫ຺ມກາຍິກາ ເຈວ ຈຕູສຸ ອປາເຍສຸ ສຕ຺ຕາ ຈ ‘‘ນານຕ຺ຕກາຍາ ເອກຕ຺ຕສຎ຺ຎິໂນ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເອເຕສຸ ຫິ ພ຺ຣຫ຺ມກາຍິເກສຸ ພ຺ຣຫ຺ມປຸໂຣຫິຕານໍ ກາໂຍ ພ຺ຣຫ຺ມປາຣິສຊ຺ເຊຫິ ປມາຓໂຕ ວິປຸລຕໂຣ ໂຫຕິ, ມຫາພ຺ຣຫ຺ມານໍ ກາໂຍ ປນ ພ຺ຣຫ຺ມປຸໂຣຫິເຕຫິປິ ປມາຓໂຕ ວິປຸລຕໂຣ ໂຫຕິ. ກາມຎ຺ຈ ເນສໍ ປຠາວເສນປິ ກາໂຍ ເຫຏ຺ຐິມເຫຏ຺ຐິເມຫິ ອຸຬາຣຕໂຣ ໂຫຕິ, ຕໍ ປນ ອິຘ ອປ຺ປມາຓໍ. ຕຖາ ຫິ ປຣິຕ຺ຕາຠາທີນໍ ປຣິຕ຺ຕສຸຠາທີນຎ຺ຈ ກາເຍ ສຕິປິ ປຠາເວມຕ຺ເຕ ເອກຕ຺ຕວເສເນວ ວວຕ຺ຖປີຍຕີຕິ ‘‘ເອກຕ຺ຕກາຍາ’’ຕ຺ເວວ ເຕ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເອວມິເມ ພ຺ຣຫ຺ມກາຍິກາ ກາຍສ຺ສ ນານຕ຺ຕາ ປຐມຊ຺ຌານວິປາກວເສນ ປນ ປຏິສນ຺ຘິສຎ຺ຎາຍ ຈ ເອກຕ຺ຕາ ນານຕ຺ຕກາຍາ ເອກຕ຺ຕສຎ຺ຎິໂນ. ຍຖາ ຈ ເຕ, ເອວໍ ຈຕູສຸ ອປາເຍສຸ ສຕ຺ຕາ. ນິຣເຍສຸ ຫິ ເກສຎ຺ຈິ ຄາວຸຕໍ, ເກສຎ຺ຈິ ອຑ຺ຒໂຍຊນໍ, ເກສຎ຺ຈິ ໂຍຊນໍ ອຕ຺ຕຠາໂວ ໂຫຕິ, ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ ປນ ໂຍຊນສຕິໂກ ຊາໂຕ. ຕິຣຈ຺ຉາເນສຸປິ ເກຈິ ຂຸທ຺ທກາ, ເກຈິ ມຫນ຺ຕາ, ເປຕ຺ຕິວິສເຍປິ ເກຈິ ສຏ຺ຐິຫຕ຺ຖາ, ເກຈິ ອສີຕິຫຕ຺ຖາ ໂຫນ຺ຕິ, ເກຈິ ສຸວຓ຺ຓາ, ເກຈິ ທຸພ຺ພຓ຺ຓາ, ຕຖາ ກາລກຎ຺ຈິກາ ອສຸຣາ. ອປິ ເຈຕ຺ຖ ທີຆປິຏ຺ຐິກເປຕາ ນາມ ສຏ຺ຐິໂຍຊນິກາປິ ໂຫນ຺ຕິ, ປຏິສນ຺ຘິສຎ຺ຎາ ປນ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ອກຸສລວິປາກາເຫຕຸກາວ ໂຫຕິ. ອິຕິ ອາປາຍິກາປິ ‘‘ນານຕ຺ຕກາຍາ ເອກຕ຺ຕສຎ຺ຎິໂນ’’ຕ຺ເວວ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ.

ທຸຕິຍຊ຺ຌານຠູມິກາ ປນ ປຣິຕ຺ຕາຠາ ອປ຺ປມາຓາຠາ ອາຠສ຺ສຣາ ‘‘ເອກຕ຺ຕກາຍາ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎິໂນ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເນສຎ຺ຫິ ສພ຺ເພສໍ ກາໂຍ ເອກປ຺ປມາໂຓວ ໂຫຕິ, ປຏິສນ຺ຘິສຎ຺ຎາ ປນ ທຸຕິຍຕຕິຍຊ຺ຌານວິປາກວເສນ ນານາ ໂຫຕິ.

ປຣິຕ຺ຕສຸຠາ ອປ຺ປມາຓສຸຠາ ສຸຠກິຓ຺ຫາ ປນ ຕຕິຍຊ຺ຌານຠູມິກາ ເອກຕ຺ຕກາຍາ ເອກຕ຺ຕສຎ຺ຎິໂນ. ເຕສໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ກາຍສ຺ສ ເຈວ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານວິປາກວເສນ ປຏິສນ຺ຘິສຎ຺ຎາຍ ຈ ເອກຕ຺ຕາ. ‘‘ເວຫປ຺ຜລາປິ ອິມໍເຍວ ຈຕຸຕ຺ຖວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິໍ ຠຊນ຺ຕິ ກາຍສ຺ສ ເຈວ ປຎ຺ຈມຊ຺ຌານວິປາກວເສນ ປຏິສນ຺ຘິສຎ຺ຎາຍ ຈ ເອກຣູປຕ຺ຕາ. ສຸທ຺ຘາວາສາ ປນ ອປຸນຣາວຕ຺ຕນໂຕ ວິວຏ຺ຏປກ຺ເຂ ຐິຕາ, ນ ສພ຺ພກາລິກາ. ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສມ຺ປິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍມ຺ປິ ພຸທ຺ຘສຸຎ຺ເຎ ໂລເກ ນຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ໂສຬສກປ຺ປສຫສ຺ສພ຺ຠນ຺ຕເຣ ພຸທ຺ເຘສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ເຕສຸເຍວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕິສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຂນ຺ຘາວາຣຏ຺ຐານສທິສາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເນວ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິໍ, ນ ສຕ຺ຕາວາສໍ ຠຊນ຺ຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ມຫາສີວຕ຺ເຖໂຣ ປນ ‘‘ນ ໂຂ ປນ ໂສ ສາຣິປຸຕ຺ຕ ອາວາໂສ ສຸລຠຣູໂປ, ໂຍ ມຍາ ອນາວຸຏ຺ຐປຸພ຺ໂພ ອິມິນາ ທີເຆນ ອທ຺ຘຸນາ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສຸທ຺ຘາວາເສຫິ ເທເວຫີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໖໐) ອິມິນາ ສຸຕ຺ເຕນ ‘‘ສຸທ຺ຘາວາສາປິ ຈຕຸຕ຺ຖວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິໍ ຈຕຸຕ຺ຖສຕ຺ຕາວາສໍ ຠຊນ຺ຕີ’’ຕິ ວທຕິ, ຕໍ ອປ຺ປຏິພາຫິຍຕ຺ຕາ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ. ຕສ຺ມາ ອສຎ຺ຎສຕ຺ຕໍ ອປເນຕ຺ວາ ປຣິຕ຺ຕສຸຠາທີສຸ ອກນິຏ຺ຐປຣິໂຍສານາສຸ ນວສຸ ຠູມີສຸ ສຕ຺ຕາ ‘‘ເອກຕ຺ຕກາຍາ ເອກຕ຺ຕສຎ຺ຎິໂນ’’ຕິ ຄເຫຕພ຺ພາ.

ອສຎ຺ຎສຕ຺ຕາ ປນ ວິຎ຺ຎາຓາຠາວາ ເອຕ຺ຖ ສງ຺ຄຫໍ ນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ອນຸປ຺ປນ຺ເນ ພຸທ຺ເຘ ຕິຕ຺ຖາຍຕເນ ປພ຺ພຊິຕາ ວາໂຍກສິເຓ ປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຕໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ‘‘ຘີ ຈິຕ຺ຕໍ, ຘີ ຈິຕ຺ຕໍ, ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ນາມ ອຠາໂວເຍວ ສາຘຸ. ຈິຕ຺ຕຎ຺ຫິ ນິສ຺ສາຍ ວຘພນ຺ຘາທິປຈ຺ຈຍໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຈິຕ຺ເຕ ອສຕິ ນຕ຺ເຖຕ’’ນ຺ຕິ ຂນ຺ຕິໍ ຣຸຈິໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ອປຣິຫີນຊ຺ຌານາ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ຣູປປຏິສນ຺ຘິວເສນ ອສຎ຺ຎຠເວ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ. ໂຍ ຍສ຺ສ ອິຣິຍາປໂຖ ມນຸສ຺ສໂລເກ ປຓິຫິໂຕ ອໂຫສິ, ໂສ ເຕນ ອິຣິຍາປເຖນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ກປ຺ປສຕານິ ຐິໂຕ ວາ ນິສິນ຺ໂນ ວາ ນິປນ຺ໂນ ວາ ໂຫຕິ. ເອວໍ ຈິຕ຺ຕວິຣາຄຠາວນາວເສນ ເຕສໍ ຕຕ຺ຖ ວິຎ຺ຎາຓຸປ຺ປຕ຺ຕິ ນ ໂຫຕີຕິ ວິຎ຺ຎາຓາຠາວໂຕ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິໍ ເຕ ນ ຠຊນ຺ຕິ. ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນໍ ປນ ຍເຖວ ສຎ຺ຎາຍ, ເອວໍ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສປິ ສຸຂຸມຕ຺ຕາ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕີສຸ ສງ຺ຄຫໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ. ຕຎ຺ຫິ ສຎ຺ຎາຍ ວິຍ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສປິ ສງ຺ຂາຣາວເສສສຸຂຸມຠາວປ຺ປຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຣິພ຺ຍຕ຺ຕວິຎ຺ຎາຓກິຈ຺ຈາຠາວໂຕ ເນວ ວິຎ຺ຎາຓໍ, ນ ຈ ສພ຺ພໂສ ອວິຎ຺ຎາຓໍ ໂຫຕີຕິ ເນວວິຎ຺ຎາຓາ ນາວິຎ຺ຎາຓໍ, ຕສ຺ມາ ປຣິປ຺ຜຸຏວິຎ຺ຎາຓກິຈ຺ຈວນ຺ຕີສຸ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕີສຸ ສງ຺ຄຫໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ. ຕສ຺ມາ ວິນິປາຕິເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ຉກາມາວຈຣເທວາ ມນຸສ຺ສາ ຈ ນານຕ຺ຕກາຍາ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎິໂນ, ປຐມຊ຺ຌານຠູມິກາ ອປາຍສຕ຺ຕາ ຈ ນານຕ຺ຕກາຍາ ເອກຕ຺ຕສຎ຺ຎິໂນ, ທຸຕິຍຊ຺ຌານຠູມິກາ ເອກຕ຺ຕກາຍາ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎິໂນ, ຕຕິຍຊ຺ຌານຠູມິກາ ອສຎ຺ຎສຕ຺ຕໍ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ເສສາ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານຠູມິກາ ຈ ເອກຕ຺ຕກາຍາ ເອກຕ຺ຕສຎ຺ຎິໂນຕິ ອິມາ ຈຕສ຺ໂສ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິໂຍ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນໍ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນາທິເຫຏ຺ຐິມາຣຸປ຺ປຕ຺ຕເຍນ ສທ຺ຘິໍ ‘‘ສຕ຺ຕ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິໂຍ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອຏ຺ຐ ໂລກຘມ຺ມາຕິ ລາໂຠ ອລາໂຠ ຍໂສ ອຍໂສ ນິນ຺ທາ ປສໍສາ ສຸຂໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ອິເມ ອຏ຺ຐ ໂລກສ຺ສ ຘມ຺ມຕ຺ຕາ ໂລກຘມ຺ມາ. ອິເມ ຫິ ສຕ຺ຕໂລກສ຺ສ ອວສ຺ສໍຠາວິໂນ ຘມ຺ມາ, ຕສ຺ມາ ເອເຕຫິ ວິນິມຸຕ຺ໂຕ ນາມ ໂກຈິ ສຕ຺ໂຕ ນຕ຺ຖິ. ເຕ ຫິ ອປຣາປຣໍ ກທາຈິ ໂລກໍ ອນຸປຕນ຺ຕິ, ກທາຈິ ເຕ ໂລໂກ ຈ ອນຸປຕຕິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ‘‘ອຏ຺ຐິເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂລກຘມ຺ມາ ໂລກໍ ອນຸປຣິວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ໂລໂກ ຈ ອຏ຺ຐ ໂລກຘມ຺ເມ ອນຸປຣິວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໘.໖). ຆາສຈ຺ຉາທນາທີນໍ ລທ຺ຘິ, ຕານິ ເອວ ວາ ລທ຺ຘພ຺ພໂຕ ລາໂຠ. ຕທຠາໂວ ອລາໂຠ. ລາຠຄ຺ຄຫເຓນ ເຈຕ຺ຖ ຕພ຺ພິສໂຍ ອນຸໂຣໂຘ ຄຫິໂຕ, ອລາຠຄ຺ຄຫເຓນ ວິໂຣໂຘ. ເອວໍ ຍສາທີສຸປິ ຕພ຺ພິສຍອນຸໂຣຘວິໂຣຘານໍ ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ລາເຠ ປນ ອາຄເຕ ອລາໂຠ ອາຄໂຕເຍວ ໂຫຕີຕິ ລາໂຠ ຈ ອລາໂຠ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ. ຍສາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕຖາ ຈ ໂລຫິເຕ ສຕິ ຕທຸປຆາຕວເສນ ປຸພ຺ໂພ ວິຍ ລາຠາທີສຸ ອນຸໂຣເຘ ສຕິ ອລາຠາທີສຸ ວິໂຣໂຘ ລທ຺ຘາວສໂຣ ເອວ ໂຫຕິ.

ນວ ສຕ຺ຕາວາສາຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕສຕ຺ຕວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິໂຍ ເອວ ອສຎ຺ຎສຕ຺ຕຈຕຸຕ຺ຖາຣຸປ຺ເປຫິ ສທ຺ຘິໍ ‘‘ນວ ສຕ຺ຕາວາສາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ສຕ຺ຕາ ອາວສນ຺ຕິ ເອເຕສູຕິ ສຕ຺ຕາວາສາ, ນານຕ຺ຕກາຍນານຕ຺ຕສຎ຺ຎີອາທິເຠທາ ສຕ຺ຕນິກາຍາ. ເຕ ຫິ ສຕ຺ຕນິກາຍາ ຕປ຺ປຣິຍາປນ຺ນານໍ ສຕ຺ຕານໍ ຕາຍ ເອວ ຕປ຺ປຣິຍາປນ຺ນຕາຍ ອາຘາໂຣ ວິຍ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫນ຺ຕິ ສມຸທາຍາຘາຣຕາຍ ອວຍວສ຺ສ ຍຖາ ‘‘ຣຸກ຺ເຂ ສາຂາ’’ຕິ. ສຸທ຺ຘາວາສານມ຺ປິ ສຕ຺ຕາວາສຄ຺ຄຫເຓ ກາຣຓໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ.

ທສາຍຕນານີຕິ ອຣູປສຠາວໍ ມນາຍຕນໍ ຣູປາຣູປາທິມິສ຺ສກໍ ຘມ຺ມາຍຕນຎ຺ຈ ຐເປຕ຺ວາ ເກວລໍ ຣູປຘມ຺ມານໍເຍວ ວເສນ ຈກ຺ຂາຍຕນາທໂຍ ປຎ຺ຈ, ຣູປາຍຕນາທໂຍ ປຎ຺ຈາຕິ ທສາຍຕນານິ ວຸຕ຺ຕານິ, ມນາຍຕນຘມ຺ມາຍຕເນຫິ ປນ ສທ຺ຘິໍ ຕານິເຍວ ‘‘ທ຺ວາທສາຍຕນານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕານິ.

ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ຈກ຺ຂາທໂຍ ‘‘ອາຍຕນານີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ? ອາຍຕນໂຕ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໑໕໔) ອາຍານໍ ວາ ຕນນໂຕ ອາຍຕສ຺ສ ຈ ນຍນໂຕ ອາຍຕນານິ. ຈກ຺ຂຸຣູປາທີສຸ ຫິ ຕໍຕໍທ຺ວາຣາຣມ຺ມຓາ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິກາ ຘມ຺ມາ ເສນ ເສນ ອນຸຠວນາທິນາ ກິຈ຺ເຈນ ອາຍຕນ຺ຕິ ອຸຏ຺ຐຫນ຺ຕິ ຆຏນ຺ຕິ ວາຍມນ຺ຕິ, ເຕ ຈ ປນ ອາຍຠູເຕ ຘມ຺ເມ ເອຕານິ ຕໂນນ຺ຕິ ວິຕ຺ຖາເຣນ຺ຕິ, ອິທຎ຺ຈ ອນມຕຄ຺ເຄ ສໍສາເຣ ປວຕ຺ຕໍ ອຕິວິຍ ອາຍຕໍ ສໍສາຣທຸກ຺ຂໍ ຍາວ ນ ນິວຕ຺ຕຕິ, ຕາວ ນຍນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕຍນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອາຍຕນານີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອປິ ຈ ນິວາສຏ຺ຐານຏ຺ເຐນ ອາກຣຏ຺ເຐນ ສໂມສຣຓຏ຺ເຐນ ສຎ຺ຊາຕິເທສຏ຺ເຐນ ກາຣຓຏ຺ເຐນ ຈ ອາຍຕນານິ. ຕຖາ ຫິ ໂລເກ ‘‘ອິສ຺ສຣາຍຕນໍ ວາສຸເທວາຍຕນ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ນິວາສຏ຺ຐານໍ ອາຍຕນນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ສຸວຓ຺ຓາຍຕນໍ ຣຊຕາຍຕນ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ອາກໂຣ. ສາສເນ ປນ ‘‘ມໂນຣເມ ອາຍຕເນ, ເສວນ຺ຕິ ນໍ ວິຫງ຺ຄມາ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໕.໓໘) ສໂມສຣຓຏ຺ຐານໍ. ‘‘ທກ຺ຂິຓາປໂຖ ຄຸນ຺ນໍ ອາຍຕນ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ສຎ຺ຊາຕິເທໂສ. ‘‘ຕຕ຺ຣ ຕຕ຺ເຣວ ສກ຺ຂິຠພ຺ພຕໍ ປາປຸຓາຕິ ສຕິ ສຕິອາຍຕເນ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໓.໑໕໘; ອ. ນິ. ໓.໑໐໒; ໕.໒໓) ກາຣຓໍ ອາຍຕນນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຈກ຺ຂຸອາທີສຸ ຈ ເຕ ເຕ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິກາ ຘມ຺ມາ ນິວສນ຺ຕິ ຕທາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຕາຍາຕິ ຈກ຺ຂາທໂຍ ເຕສໍ ນິວາສຏ຺ຐານໍ. ຈກ຺ຂາທີສຸ ຈ ເຕ ອາກິຓ຺ຓາ ຕນ຺ນິສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ຕທາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ ຈາຕິ ຈກ຺ຂາທໂຍວ ເນສໍ ອາກໂຣ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວຕ຺ຖຸທ຺ວາຣາຣມ຺ມຓວເສນ ສໂມສຣຓໂຕ ຈກ຺ຂາທໂຍວ ເນສໍ ສໂມສຣຓຏ຺ຐານໍ. ຕນ຺ນິສ຺ສຍາຣມ຺ມຓຠາເວນ ຕຕ຺ເຖວ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ຈກ຺ຂາທໂຍວ ເນສໍ ສຎ຺ຊາຕິເທໂສ. ຈກ຺ຂາທີນໍ ອຠາເວ ອຠາວໂຕ ຈກ຺ຂາທໂຍວ ເນສໍ ກາຣຓນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນຕ຺ເຖນ ຈກ຺ຂຸ ຈ ຕໍ ອາຍຕນຎ຺ຈາຕິ ຈກ຺ຂາຍຕນໍ. ເອວໍ ເສສານິປິ.

ອິມາເນວ ປນ ທ຺ວາທສາຍຕນານິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທິຉວິຎ຺ຎາເຓຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຏ຺ຐາຣສ ວິທຫນາທິໂຕ ‘‘ຘາຕຸໂຍ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ຈກ຺ຂາທີສຸ ເອເກໂກ ຘມ຺ໂມ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ວິທຫຕິ, ຘີຍເຕ, ວິຘານໍ, ວິຘີຍເຕ ເອຕາຍ, ເອຕ຺ຖ ວາ ຘີຍຕີຕິ ຘາຕູຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂລກິຍາ ຫິ ຘາຕຸໂຍ ກາຣຓຠາເວນ ວວຕ຺ຖິຕາວ ຫຸຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓຣຊຕາທິຘາຕຸໂຍ ວິຍ ສຸວຓ຺ຓຣຊຕາທິໍ, ອເນກປ຺ປກາຣໍ ສໍສາຣທຸກ຺ຂໍ ວິທຫນ຺ຕິ, ຠາຣຫາເຣຫິ ຈ ຠາໂຣ ວິຍ ສຕ຺ເຕຫິ ຘີຍນ຺ຕິ ຘາຣີຍນ຺ຕິ, ທຸກ຺ຂວິຘານມຕ຺ຕເມວ ເຈຕາ ອວສວຕ຺ຕນໂຕ. ເອຕາຫິ ຈ ກາຣຓຠູຕາຫິ ສໍສາຣທຸກ຺ຂໍ ສຕ຺ເຕຫິ ອນຸວິຘີຍຕິ, ຕຖາວິຫິຕຎ຺ຈ ຕໍ ເອຕາສ຺ເວວ ຘີຍຕິ ຐປີຍຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຘາຕຸໂຍ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອປິ ຈ ຍຖາ ຕິຕ຺ຖິຍານໍ ອຕ຺ຕາ ນາມ ສຠາວໂຕ ນຕ຺ຖິ, ນ ເອວເມຕາ, ເອຕາ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ສຠາວໍ ຘາເຣນ຺ຕີຕິ ຘາຕຸໂຍ. ຍຖາ ຈ ໂລເກ ວິຈິຕ຺ຕາ ຫຣິຕາລມໂນສິລາທໂຍ ເສລາວຍວາ ‘‘ຘາຕຸໂຍ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເອວເມຕາປິ ຘາຕຸໂຍ ວິຍ ຘາຕຸໂຍ. ວິຈິຕ຺ຕາ ເຫຕາ ຎາຓເຎຍ຺ຍາວຍວາຕິ. ຍຖາ ວາ ສຣີຣສງ຺ຂາຕສ຺ສ ສມຸທາຍສ຺ສ ອວຍວຠູເຕສຸ ຣສໂສຓິຕາທີສຸ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວິສຠາຄລກ຺ຂຓປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນສຸ ຘາຕຸສມຎ຺ຎາ, ເອວເມເຕສຸປິ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ອວຍເວສຸ ຘາຕຸສມຎ຺ຎາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວິສຠາຄລກ຺ຂຓປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາ ເຫເຕ ຈກ຺ຂາທໂຍຕິ. ອປິ ຈ ຘາຕູຕິ ນິຊ຺ຊີວມຕ຺ຕສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຕຖາ ຫິ ຠຄວາ ‘‘ຉຘາຕຸໂຣ ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ປຸຣິໂສ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໓.໓໔໓) ຊີວສຎ຺ຎາສມູຫນນຕ຺ຖໍ ຘາຕຸເທສນມກາສິ. ຕສ຺ມາ ນິຊ຺ຊີວຏ຺ເຐນປິ ຘາຕຸໂຍຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອາຫາຣຏ຺ຐິຕິກາ’’ຕິ ປຈ຺ຈຍາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຕາວຈເນນ ສງ຺ຂາຣານໍ ອນິຈ຺ຈຕາ, ຕາຍ ຈ ‘‘ຍທນິຈ຺ຈໍ ຕໍ ທຸກ຺ຂໍ, ຍໍ ທຸກ຺ຂໍ ຕທນຕ຺ຕາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໑໕) ວຈນໂຕ ທຸກ຺ຂານຕ຺ຕຕາ ຈ ປກາສິຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຕີຓິປິ ສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓານິ ຄຫິຕານິ. ນາມນ຺ຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຣູປິໂນ ຂນ຺ຘາ, ເຕ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ຜສ຺ສາທໂຍ. ຣູປນ຺ຕິ ຠູຕຸປາທາຍຣູປານິ, ຕານິ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ປຖວີອາທໂຍຕິ ອວິເສເສເນວ ສລກ຺ຂຓໂຕ ສງ຺ຂາຣາ ຄຫິຕາ. ຕຄ຺ຄຫເຓເນວ ເຍ ເຕ ສວິເສສາ ກຸສລາທໂຍ ເຫຕຸອາທໂຍ ຈ, ເຕປິ ຄຫິຕາ ເອວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອິຕິ ອຍໍ ສງ຺ຂາຣໂລໂກປິ ສພ຺ພຖາ ວິທິໂຕ’’ຕິ.

ເອວໍ ສງ຺ຂາຣໂລກສ຺ສ ສພ຺ພຖາ ວິທິຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ສຕ຺ຕໂລກສ຺ສປິ ສພ຺ພຖາ ວິທິຕຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍສ຺ມາ ປເນສາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອາສຍໍ ຊານາຕີຕິ ອາຄມ຺ມ ຈິຕ຺ຕໍ ເສຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ອາສໂຍ ມິຄາສໂຍ ວິຍ. ຍຖາ ມິໂຄ ໂຄຈຣາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຈ຺ຈາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ວນຄຫເນ ສຍຕີຕິ ໂສ ຕສ຺ສ ອາສໂຍ, ເອວໍ ອຎ຺ຎຖາ ປວຕ຺ຕິຕ຺ວາປິ ຈິຕ຺ຕໍ ອາຄມ຺ມ ຍຕ຺ຖ ເສຕິ, ໂສ ຕສ຺ສ ອາສໂຍຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂສ ປນ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິອາທິວເສນ ຈຕຸພ຺ພິໂຘ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຈ –

‘‘ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐີ ຈ, ຂນ຺ຕິ ເຈວານຸໂລມິກາ;

ຍຖາຠູຕຎ຺ຈ ຍໍ ຎາຓໍ, ເອຕໍ ອາສຍສທ຺ທິຕ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພທິຏ຺ຐີນໍ ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐີຫິ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ສພ຺ເພປິ ທິຏ຺ຐິຄຕິກາ ສຕ຺ຕາ ອິມາ ເອວ ທ຺ເວ ທິຏ຺ຐິໂຍ ສນ຺ນິສ຺ສິຕາ. ຍຖາຫ ‘‘ທ຺ວຍນິສ຺ສິໂຕ ຂ຺ວາຍໍ ກຈ຺ຈານ ໂລໂກ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອຕ຺ຖິຕຎ຺ເຈວ ນຕ຺ຖິຕຎ຺ຈາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໕). ອຕ຺ຖິຕາຕິ ຫິ ສສ຺ສຕຄ຺ຄາໂຫ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ນຕ຺ຖິຕາຕິ ອຸຈ຺ເຉທຄ຺ຄາໂຫ. ອຍໍ ຕາວ ວຏ຺ຏນິສ຺ສິຕານໍ ປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ອາສໂຍ, ວິວຏ຺ຏນິສ຺ສິຕານໍ ປນ ສຸທ຺ຘສຕ຺ຕານໍ ອນຸໂລມິກາ ຂນ຺ຕິ ຍຖາຠູຕຎາຓນ຺ຕິ ທຸວິໂຘ ອາສໂຍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອນຸໂລມິກາ ຂນ຺ຕິ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ, ຍຖາຠູຕຎາຓໍ ປນ ມຄ຺ຄຎາຓ’’ນ຺ຕິ ສມ຺ໂມຫວິໂນທນິຍາ ວິຠງ຺ຄຏ຺ຐກຖາຍໍ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໘໑໕) ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ຈຕຸພ຺ພິຘມ຺ປິ ສຕ຺ຕານໍ ອາສຍໍ ຊານາຕິ, ຊານນ຺ໂຕ ຈ ເຕສໍ ທິຏ຺ຐິຄຕານໍ ເຕສຎ຺ຈ ຎາຓານໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິກ຺ຂເຓປິ ຊານາຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ກາມໍ ເສວນ຺ຕຎ຺ເຎວ ຊານາຕິ ‘ອຍໍ ປຸຄ຺ຄໂລ ກາມຄຣຸໂກ ກາມາສໂຍ ກາມາຘິມຸຕ຺ໂຕ’ຕິ, ກາມໍ ເສວນ຺ຕຎ຺ເຎວ ຊານາຕິ ‘ອຍໍ ປຸຄ຺ຄໂລ ເນກ຺ຂມ຺ມຄຣຸໂກ ເນກ຺ຂມ຺ມາສໂຍ ເນກ຺ຂມ຺ມາຘິມຸຕ຺ໂຕ’’’ຕິອາທິ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໑໓).

ອນຸສຍໍ ຊານາຕີຕິ ອນຸ ອນຸ ສຍນ຺ຕີຕິ ອນຸສຍາ, ອນຸຣູປໍ ກາຣຓໍ ລຠິຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອເຕນ ເນສໍ ກາຣຓລາເຠ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣຫຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ອປ຺ປຫີນາ ຫິ ກິເລສາ ກາຣຓລາເຠ ສຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ເກ ປນ ເຕ? ກາມຣາຄາທໂຍ ສຕ຺ຕ ອນາຄຕາ ກິເລສາ, ອຕີຕາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາ ຈ ຕໍສຠາວຕ຺ຕາ ຕຖາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ນ ຫິ ຘມ຺ມານໍ ກາລເຠເທນ ສຠາວເຠໂທ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ສຕ຺ຕວິຘໍ ອນຸສຍໍ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ສຕ຺ຕສ຺ສ ສນ຺ຕາເນ ປໂຣປຣຠາເວນ ປວຕ຺ຕມານໍ ຊານາຕິ.

ຈຣິຕໍ ຊານາຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຈຣິຕນ຺ຕິ ສຸຈຣິຕທຸຈ຺ຈຣິຕໍ. ຕຎ຺ຫິ ວິຠງ຺ເຄ (ວິຠ. ໘໑໔ ອາທໂຍ) ຈຣິຕນິທ຺ເທເສ ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ. ອຖ ວາ ຈຣິຕນ຺ຕິ ຈຣິຍາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕາ ປນ ຣາຄໂທສໂມຫສທ຺ຘາພຸທ຺ຘິວິຕກ຺ກວເສນ ຉ ມູລຈຣິຍາ, ຕາສໍ ອປຣິຍນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣເຠໂທ, ສໍສຄ຺ຄເຠໂທ ປນ ເຕສຏ຺ຐິວິໂຘ. ຕໍ ຈຣິຕໍ ສຠາວໂຕ ສໍກິເລສໂຕ ໂວທານໂຕ ສມຸຏ຺ຐານໂຕ ຜລໂຕ ນິສ຺ສນ຺ທໂຕຕິ ເອວມາທິນາ ປກາເຣນ ຊານາຕິ.

ອຘິມຸຕ຺ຕິໍ ຊານາຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຘິມຸຕ຺ຕີຕິ ອຊ຺ຌາສຍຘາຕຸ. ສາ ທຸວິຘາ ຫີນາຘິມຸຕ຺ຕິ ປຓີຕາຘິມຸຕ຺ຕີຕິ. ຍາຍ ຫີນາຘິມຸຕ຺ຕິກາ ສຕ຺ຕາ ຫີນາຘິມຸຕ຺ຕິເກເຍວ ເສວນ຺ຕິ, ປຓີຕາຘິມຸຕ຺ຕິກາ ຈ ປຓີຕາຘິມຸຕ຺ຕິເກ ເອວ. ສເຈ ຫິ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍາ ນ ສີລວນ຺ໂຕ ໂຫນ຺ຕິ, ສທ຺ຘິວິຫາຣິກາ ສີລວນ຺ໂຕ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາເຍປິ ນ ອຸປສງ຺ກມນ຺ຕິ, ອຕ຺ຕນາ ສທິເສ ສາຣຸປ຺ປຠິກ຺ຂູເຍວ ອຸປສງ຺ກມນ຺ຕິ. ສເຈ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍາ ສາຣຸປ຺ປຠິກ຺ຂູ, ອິຕເຣ ອສາຣຸປ຺ປາ, ເຕປິ ນ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາເຍ ອຸປສງ຺ກມນ຺ຕິ, ອຕ຺ຕນາ ສທິເສ ຫີນາຘິມຸຕ຺ຕິເກ ເອວ ອຸປສງ຺ກມນ຺ຕິ. ຕິປິຏກຈູຬາຠຍຕ຺ເຖໂຣ ກິຣ ນາຄທີເປ ເຈຕິຍວນ຺ທນາຍ ປຎ຺ຈຫິ ຠິກ຺ຂຸສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ເອກສ຺ມິໍ ຄາເມ ມນຸສ຺ເສຫິ ນິມນ຺ຕິໂຕ ເຖເຣນ ຈ ສທ຺ຘິໍ ເອໂກ ອສາຣຸປ຺ປຠິກ຺ຂຸ ອຕ຺ຖິ, ຘຸຣວິຫາເຣປິ ເອໂກ ອສາຣຸປ຺ປຠິກ຺ຂຸ ອຕ຺ຖິ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆສຸ ຄາມໍ ໂອສຣນ຺ເຕສຸ ເຕ ອຸໂຠ ຊນາ ກິຎ຺ຈາປິ ອາຄນ຺ຕຸເກນ ເນວາສິໂກ, ເນວາສິເກນ ວາ ອາຄນ຺ຕຸໂກ ນ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ໂພ, ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ຫສິຕ຺ວາ ຫສິຕ຺ວາ ກຖຍມານາ ອຏ຺ຐໍສຸ. ເຖໂຣ ທິສ຺ວາ ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ຊານິຕ຺ວາ ຘາຕຸສໍຍຸຕ຺ຕໍ (ສໍ. ນິ. ໒.໘໕ ອາທໂຍ) ກຖິຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ເອວມຍໍ ຫີນາຘິມຸຕ຺ຕິກາທີນໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ໂຎປເສວນາທິນິຍາມິກາ ອຊ຺ຌາສຍຘາຕຸ ອຊ຺ຌາສຍຠາໂວ ອຘິມຸຕ຺ຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ອຘິມຸຕ຺ຕິໍ ຊານາຕິ. ‘‘ອິມສ຺ສ ອຘິມຸຕ຺ຕິ ຫີນາ, ອິມສ຺ສ ປຓີຕາ. ຕຕ຺ຖາປິ ອິມສ຺ສ ມຸທຸ, ອິມສ຺ສ ມຸທຸຕຣາ, ອິມສ຺ສ ມຸທຸຕມາ’’ຕິອາທິນາ ປຏິວິຊ຺ຌຕິ. ອຘິມຸຕ຺ຕິຍາ ປນ ຕິກ຺ຂມຸທຸຠາວາທິໂກ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ຕິກ຺ຂມຸທຸຠາວາທິນາ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອປ຺ປຣຊກ຺ເຂຕິ ປຎ຺ຎາມເຍ ອກ຺ຂິມ຺ຫິ ອປ຺ປໍ ປຣິຕ຺ຕໍ ຣາຄໂທສໂມຫຣຊໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ອປ຺ປຣຊກ຺ຂາ, ອປ຺ປໍ ວາ ຣາຄາທິຣຊໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ອປ຺ປຣຊກ຺ຂາ, ອນຸສ຺ສທຣາຄາທິຣຊາ ສຕ຺ຕາ. ເຕ ອປ຺ປຣຊກ຺ເຂ. ມຫາຣຊກ຺ເຂຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ, ອຸສ຺ສທຣາຄາທິຣຊາ ມຫາຣຊກ຺ຂາ. ຊານາຕີຕິ ‘‘ອິມສ຺ສ ຣາຄຣໂຊ ອປ຺ໂປ, ອິມສ຺ສ ໂທສຣໂຊ ອປ຺ໂປ’’ຕິອາທິນາ ອປ຺ປຣຊກ຺ຂາທິເກ ຊານາຕິ.

ຕິກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິເຍຕິ ຕິຂິເຓຫິ ສທ຺ຘາທີຫິ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍຫິ ສມນ຺ນາຄເຕ. ມຸທິນ຺ທ຺ຣິເຍຕິ ມຸທຸເກຫິ ສທ຺ຘາທີຫິ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍຫິ ສມນ຺ນາຄເຕ. ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ ອຸປນິສ຺ສຍຠູຕິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ອຘິປ຺ເປຕານິ. ສ຺ວາກາເຣຕິ ສຸນ຺ທຣາກາເຣ, ກລ຺ຍາຓປກຕິເກ ວິວຏ຺ຏຊ຺ຌາສເຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຍສໍ ວາ ອາສຍາທໂຍ ອາກາຣາ ໂກຏ຺ຐາສາ ສຸນ຺ທຣາ, ເຕ ສ຺ວາກາຣາ. ວິປຣີຕາ ທ຺ວາກາຣາ. ສຸວິຎ຺ຎາປເຍຕິ ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍາມໍ ວິຎ຺ຎາເປຕຸໍ ສຸກເຣ ສທ຺ເຘ ປຎ຺ຎວນ຺ເຕ ຈ, ເຍ ວາ ກຖິຕໍ ກາຣຓໍ ສລ຺ລກ຺ເຂນ຺ຕິ, ສຸເຂນ ສກ຺ກາ ໂຫນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາເປຕຸໍ, ເຕ ສຸວິຎ຺ຎາປຍາ. ວິປຣີຕາ ທຸວິຎ຺ຎາປຍາ. ຠພ຺ເພ ອຠພ຺ເພຕິ ເອຕ຺ຖ ເຍ ອຣິຍມຄ຺ຄປ຺ປຏິເວຘສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິກາ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປນ຺ນາ ກມ຺ມາວຣຓກິເລສາວຣຓວິປາກາວຣຓຣຫິຕາ, ເຕ ຠພ຺ພາ. ວິປຣີຕາ ອຠພ຺ພາ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ຠຄວາ ອປຣິມາເຓ ສຕ຺ເຕ ອາສຍາທິໂຕ ອນວເສເສຕ຺ວາ ຊານາຕິ, ຕສ຺ມາ ອສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສຕ຺ຕໂລໂກປິ ສພ຺ພຖາ ວິທິໂຕ.

ນນຸ ຈ ສຕ຺ເຕສຸ ປມາຓາທິປິ ຊານິຕພ຺ໂພ ອຕ຺ຖີຕິ? ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ສ ປນ ຊານນໍ ນ ນິພ຺ພິທາຍ ວິຣາຄາຍ ນິໂຣຘາຍາຕິ ອິຘ ນ ຄຫິຕໍ, ຠຄວໂຕ ປນ ຕມ຺ປິ ສຸວິທິຕໍ ສຸວວຕ຺ຖາປິຕເມວ, ປໂຍຊນາຠາວາ ເທສນໍ ນາຣຸຬ຺ຫໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ປຣິຕ຺ຕໍ ນຂສິຂາຍໍ ປໍສຸໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ກຕມໍ ນຸ ໂຂ ພຫຸຕຣໍ ໂຍ ວາຍໍ ມຍາ ປຣິຕ຺ໂຕ ນຂສິຂາຍໍ ປໍສຸ ອາໂຣປິໂຕ, ອຍໍ ວາ ມຫາປຖວີ’’’ຕິອາທິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໑໒໑).

ເອວໍ ສຕ຺ຕໂລກສ຺ສປິ ສພ຺ພຖາ ວິທິຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ໂອກາສໂລກສ຺ສປິ ຕເຖວ ວິທິຕຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຍຖາ ຈ ສຕ຺ຕໂລໂກ’’ຕິອາທິ. ໂອກາສໂລໂກປິ ສພ຺ພຖາ ວິທິໂຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຈກ຺ກວາຬນ຺ຕິ ໂລກຘາຕຸ. ສາ ຫິ ເນມິມຓ຺ຑລສທິເສນ ຈກ຺ກວາຬປພ຺ພເຕນ ສມນ຺ຕໂຕ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ຈກ຺ກວາຬ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຑ຺ຒຸຑ຺ຒານີຕິ ອຸປຑ຺ຒຈຕຸຕ຺ຖານິ, ຕີຓິ ສຕານິ ປຎ຺ຎາສຎ຺ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນຫຸຕານີຕິ ທສສຫສ຺ສານິ. ສງ຺ຂາຕາຕິ ກຖິຕາ. ຍສ຺ມາ ປຖວີ ນາມາຍໍ ຕິຣິຍໍ ອປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ພຫລຕ຺ເຕນ, ສງ຺ຂາຕາຍໍ ວສຸນ຺ຘຣາ’’ຕິ ພຫລໂຕເຍວ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ວຸຕ຺ໂຕ. ນນຸ ຈກ຺ກວາຬປພ຺ພເຕຫິ ຕໍຕໍຈກ຺ກວາຬປຖວີ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາຕິ? ນ ຕທຎ຺ຎຈກ຺ກວາຬປຖວິຍາ ເອກາພທ຺ຘຠາວໂຕ. ຕິຓ຺ຓໍ ຕິຓ຺ຓຎ຺ຫິ ປຕ຺ຕານໍ ອນ຺ຕຣາຬສທິເສ ຕິຓ຺ຓໍ ຕິຓ຺ຓໍ ໂລກຘາຕູນໍ ອນ຺ຕເຣເຍວ ປຖວີ ນຕ຺ຖິ ໂລກນ຺ຕຣນິຣຍຠາວໂຕ, ຈກ຺ກວາຬປພ຺ພຕານໍ ປນ ຈກ຺ກວາຬປພ຺ພຕນ຺ຕເຣຫິ ສມ຺ພທ຺ຘຏ຺ຐາເນ ປຖວີ ເອກາພທ຺ຘາວ, ວິວຏ຺ຏກາເລ ສຓ຺ຐຫມານາປິ ປຖວີ ຍຖາສຓ຺ຐິຕປຖວິຍາ ເອກາພທ຺ຘາວ ສຓ຺ຐຫຕິ.

ສຓ຺ຐິຕີຕິ ເຫຏ຺ຐາ ອຸປຣິໂຕ ຈາຕິ ສພ຺ພໂສ ຐິຕິ. ເອວໍ ສຓ຺ຐິເຕຕິ ເອວໍ ອວຏ຺ຐິເຕ. ເອຕ຺ຖາຕິ ຈກ຺ກວາເຬ. ອຊ຺ໂຌຄາຬ຺ໂຫຕິ ໂອຄາຫິຕ຺ວາ ອນຸປວິສິຕ຺ວາ ຐິໂຕ. ອຈ຺ຈຸຄ຺ຄໂຕ ຕາວເທວາຕິ ຕຕ຺ຕກເມວ ຈຕຸຣາສີຕິ ໂຍຊນສຕສຫສ຺ສານິເຍວ ອຸຄ຺ຄໂຕ. ນ ເກວລຎ຺ເຈຕ຺ຖ ອຸພ຺ເພໂຘວ, ອຖ ໂຂ ອາຍາມວິຕ຺ຖາຣາປິສ຺ສ ຕຕ຺ຕກາເຍວ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ສິເນຣຸ, ຠິກ຺ຂເວ, ປພ຺ພຕຣາຊາ ຈຕຸຣາສີຕິ ໂຍຊນສຫສ຺ສານິ ອາຍາເມນ, ຈຕຸຣາສີຕິ ໂຍຊນສຫສ຺ສານິ ວິຕ຺ຖາເຣນາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໗.໖໖).

ສິເນຣຸປພ຺ພຕຸຕ຺ຕໂມຕິ ປພ຺ພເຕສຸ ອຸຕ຺ຕໂມ, ປພ຺ພໂຕເຍວ ວາ ອຸຕ຺ຕໂມ ປພ຺ພຕຸຕ຺ຕໂມ, ສິເນຣຸສງ຺ຂາໂຕ ປພ຺ພຕຸຕ຺ຕໂມ ສິເນຣຸປພ຺ພຕຸຕ຺ຕໂມ, ສິເນຣຸປພ຺ພຕຣາຊາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ສ ຈ ປາຈີນປສ຺ສໍ ຣຊຕມຍໍ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ປຠາຍ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣນ຺ຕິຍາ ປາຈີນທິສາຍ ສມຸທ຺ໂທທກໍ ຂີຣໍ ວິຍ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ທກ຺ຂິຓປສ຺ສໍ ປນ ອິນ຺ທນີລມຓິມຍໍ, ຕສ຺ມາ ທກ຺ຂິຓທິສາຍ ສມຸທ຺ໂທທກໍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ນີລວຓ຺ຓໍ ຫຸຕ຺ວາ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ຕຖາ ອາກາສໍ. ປຈ຺ຉິມປສ຺ສໍ ຜລິກມຍໍ. ອຸຕ຺ຕຣປສ຺ສໍ ສຸວຓ຺ຓມຍໍ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ສມຸທ຺ທາປິ ສິເນຣຸຣສ຺ມີຫິ ເອວ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາ. ຕຖາ ຫິ ປຸພ຺ພທກ຺ຂິຓປສ຺ເສຫິ ນິກ຺ຂນ຺ຕາ ຣຊຕມຓິຣສ຺ມິໂຍ ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ມຫາສມຸທ຺ທປິຏ຺ເຐນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຈກ຺ກວາຬປພ຺ພຕໍ ອາຫຈ຺ຈ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ທກ຺ຂິຓປຈ຺ຉິມປສ຺ເສຫິ ນິກ຺ຂນ຺ຕາ ມຓິຜລິກຣສ຺ມິໂຍ, ປຈ຺ຉິມຸຕ຺ຕຣປສ຺ເສຫິ ນິກ຺ຂນ຺ຕາ ຜລິກສຸວຓ຺ຓຣສ຺ມິໂຍ, ອຸຕ຺ຕຣປາຈີນປສ຺ເສຫິ ນິກ຺ຂນ຺ຕາ ສຸວຓ຺ຓຣຊຕຣສ຺ມິໂຍ ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ມຫາສມຸທ຺ທປິຏ຺ເຐນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຈກ຺ກວາຬປພ຺ພຕໍ ອາຫຈ຺ຈ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ຕາສໍ ຣສ຺ມີນໍ ອນ຺ຕເຣສຸ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາສມຸທ຺ທາ ໂຫນ຺ຕິ.

ຕໂຕຕິ ສິເນຣຸສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ອຸປຣິ ຈ ວຸຕ຺ຕປ຺ປມາຓໂຕ. ອຸປຑ຺ຒຸປຑ຺ເຒນາຕິ ອຸປຑ຺ເຒນ ອຸປຑ຺ເຒນ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ທ຺ວາຈຕ຺ຕາລີສ ໂຍຊນສຫສ຺ສານິ ສມຸທ຺ເທ ອຊ຺ໂຌຄາຬ຺ໂຫ ຕຕ຺ຕກເມວ ອຸປຣິ ອຸຄ຺ຄໂຕ ຍຸຄນ຺ຘຣປພ຺ພໂຕ, ເອກວີສຕິ ໂຍຊນສຫສ຺ສານິ ມຫາສມຸທ຺ເທ ອຊ຺ໂຌຄາຬ຺ໂຫ ຕຕ຺ຕກເມວ ຈ ອຸປຣິ ອຸຄ຺ຄໂຕ ອີສຘໂຣ ປພ຺ພໂຕຕິ ອິມິນາ ນເຍນ ເສເສສຸປິ ອຸປຑ຺ຒຸປຑ຺ຒປ຺ປມາຓຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຍຖາ ມຫາສມຸທ຺ໂທ ຍາວ ຈກ຺ກວາຬປາທມູລາ ອນຸປຸພ຺ພນິນ຺ໂນ, ເອວໍ ຍາວ ສິເນຣຸປາທມູລາຕິ ເຫຏ຺ຐາ ສິເນຣຸປ຺ປມາຓໂຕ ອຸປຑ຺ຒປ຺ປມາໂຓປິ ຍຸຄນ຺ຘຣປພ຺ພໂຕ ປຖວິຍໍ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິໂຕ, ເອວໍ ອີສຘຣາທໂຍປີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ມຫາສມຸທ຺ໂທ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນຸປຸພ຺ພນິນ຺ໂນ ອນຸປຸພ຺ພໂປໂຓ ອນຸປຸພ຺ພປພ຺ຠາໂຣ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໑໘໔; ອຸທາ. ໔໕). ສິເນຣຸຍຸຄນ຺ຘຣາທີນໍ ອນ຺ຕເຣ ສີທນ຺ຕຣສມຸທ຺ທາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ກິຣ ອຸທກໍ ສຸຂຸມໍ ໂມຣປຕ຺ຕມຕ຺ຕມ຺ປິ ປກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ປຕິຏ຺ຐາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ ສີທເຕວ, ຕສ຺ມາ ເຕ ສີທສມຸທ຺ທາ ນາມ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເຕ ປນ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ຍຖາກ຺ກມໍ ສິເນຣຸອາທີນໍ ອຈ຺ຈຸຄ຺ຄມສມານປອມາຓາຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຊ຺ໂຌຄາຬ຺ຫຸຄ຺ຄຕາຕິ ອຊ຺ໂຌຄາຬ຺ຫາ ຈ ອຸຄ຺ຄຕາ ຈ. ພ຺ຣຫາຕິ ມຫນ຺ຕາ.

ສິເນຣຸສ຺ສ ສມນ຺ຕໂຕຕິ ປຣິກ຺ຂິປນວເສນ ສິເນຣຸສ຺ສ ສມນ຺ຕໂຕ ຐິຕາ. ສິເນຣຸໍ ຕາວ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຐິໂຕ ຍຸຄນ຺ຘໂຣ, ຕໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອີສຘໂຣ. ເອວໍ ຕໍ ຕໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຐິຕາ ‘‘ສິເນຣຸສ຺ສ ສມນ຺ຕໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ກຕ຺ຖຈິ ປນ ‘‘ສິເນຣຸໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອສ຺ສກຓ຺ໂຓ ນາມ ປພ຺ພໂຕ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ, ຕໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວິນຕໂກ ນາມ ປພ຺ພໂຕ’’ຕິ ເອວໍ ອຎ຺ໂຎເຍວ ອນຸກ຺ກໂມ ອາຄໂຕ. ຕຖາ ຫິ ນິມິຊາຕເກ –

‘‘ສຫສ຺ສຍຸຕ຺ຕໍ ຫຍວາຫິໍ, ທິພ຺ພຍານມຘິຏ຺ຐິໂຕ;

ຍາຍມາໂນ ມຫາຣາຊາ, ອທ຺ທາ ສີທນ຺ຕເຣ ນເຄ;

ທິສ຺ວານາມນ຺ຕຍີ ສູຕໍ, ອິເມ ເກ ນາມ ປພ຺ພຕາ’’ຕິ. (ຊາ. ໒.໒໒.໕໖໖)

ເອວໍ ນິມິມຫາຣາເຊນ ປຸຏ຺ເຐນ ມາຕລິເທວປຸຕ຺ເຕນ –

‘‘ສຸທສ຺ສໂນ ກຣວີໂກ, ອີສຘໂຣ ຍຸຄນ຺ຘໂຣ;

ເນມິນ຺ຘໂຣ ວິນຕໂກ, ອສ຺ສກຓ຺ໂຓ ຄິຣີ ພ຺ຣຫາ.

‘‘ເອເຕ ສີທນ຺ຕເຣ ນຄາ, ອນຸປຸພ຺ພສມຸຄ຺ຄຕາ;

ມຫາຣາຊານມາວາສາ, ຍານິ ຕ຺ວໍ ຣາຊ ປສ຺ສສີ’’ຕິ. (ຊາ. ໒.໒໒.໕໖໘-໕໖໙)

ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຕ຺ຖ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ອຍໍ, ມຫາຣາຊ, ເອເຕສໍ ສພ຺ພພາຫິໂຣ ສຸທສ຺ສໂນ ປພ຺ພໂຕ ນາມ, ຕທນນ຺ຕເຣ ກຣວີໂກ ນາມ, ໂສ ສຸທສ຺ສນໂຕ ອຸຈ຺ຈຕໂຣ. ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ປນ ເຕສໍ ອນ຺ຕເຣ ເອໂກປິ ສີທນ຺ຕຣມຫາສມຸທ຺ໂທ. ກຣວີກສ຺ສ ອນນ຺ຕເຣ ອີສຘໂຣ ນາມ, ໂສ ກຣວີກໂຕ ອຸຈ຺ຈຕໂຣ. ເຕສມ຺ປິ ອນ຺ຕເຣ ເອໂກ ສີທນ຺ຕຣມຫາສມຸທ຺ໂທ. ອີສຘຣສ຺ສ ອນນ຺ຕເຣ ຍຸຄນ຺ຘໂຣ ນາມ, ໂສ ອີສຘຣໂຕ ອຸຈ຺ຈຕໂຣ. ເຕສມ຺ປິ ອນ຺ຕເຣ ເອໂກ ສີທນ຺ຕຣມຫາສມຸທ຺ໂທ. ຍຸຄນ຺ຘຣສ຺ສ ອນນ຺ຕເຣ ເນມິນ຺ຘໂຣ ນາມ, ໂສ ຍຸຄນ຺ຘຣໂຕ ອຸຈ຺ຈຕໂຣ. ເຕສມ຺ປິ ອນ຺ຕເຣ ເອໂກ ສີທນ຺ຕຣມຫາສມຸທ຺ໂທ. ເນມິນ຺ຘຣສ຺ສ ອນນ຺ຕເຣ ວິນຕໂກ ນາມ, ໂສ ເນມິນ຺ຘຣໂຕ ອຸຈ຺ຈຕໂຣ. ເຕສມ຺ປິ ອນ຺ຕເຣ ເອໂກ ສີທນ຺ຕຣມຫາສມຸທ຺ໂທ. ວິນຕກສ຺ສ ອນນ຺ຕເຣ ອສ຺ສກຓ຺ໂຓ ນາມ, ໂສ ວິນຕກໂຕ ອຸຈ຺ຈຕໂຣ. ເຕສມ຺ປິ ອນ຺ຕເຣ ເອໂກ ສີທນ຺ຕຣມຫາສມຸທ຺ໂທ. ເອເຕ ສີທນ຺ຕຣມຫາສມຸທ຺ເທ ສຕ຺ຕ ປພ຺ພຕາ ອນຸປຏິປາຏິຍາ ສມຸຄ຺ຄຕາ ໂສປານສທິສາ ຫຸຕ຺ວາ ຐິຕາ’’ຕິ (ຊາ. ອຏ຺ຐ. ໖.໒໒.໕໖໙).

ໂຍຊນານໍ ສຕານຸຈ຺ໂຈ, ຫິມວາ ປຎ຺ຈ ປພ຺ພໂຕຕິ ຫິມວາ ປພ຺ພໂຕ ປຎ຺ຈ ໂຍຊນສຕານິ ອຸຈ຺ໂຈ, ອຸພ຺ເພໂຘຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ຫິມວາຕິ ຫິມປາຕສມເຍ ຫິມຍຸຕ຺ຕຕາຍ ຫິມໍ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຫິມວາ, ຄິມ຺ຫກາເລ ຫິມໍ ວມຕີຕິ ຫິມວາ. ປພ຺ພໂຕຕິ ເສໂລ. ເສໂລ ຫິ ສນ຺ຘິສງ຺ຂາເຕຫິ ປພ຺ເພຫິ ສຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ປພ຺ພໂຕ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ປສວນາທິວເສນ ຊລສ຺ສ ສາຣຠູຕານໍ ເຠສຊ຺ຊາທີນໍ ວຕ຺ຖູນຎ຺ຈ ຄິຣຓໂຕ ‘‘ຄິຣີ’’ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂຍຊນານໍ ສຫສ຺ສານິ, ຕີຓິ ອາຍຕວິຕ຺ຖໂຕຕິ ໂຍຊນານໍ ຕີຓິ ສຫສ຺ສານິ ອາຍາມໂຕ ຈ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ອາຍາມໂຕ ຈ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ຈ ຕີຓິ ໂຍຊນສຫສ຺ສານີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ຈຕຸຣາສີຕິສຫສ຺ເສຫິ, ກູເຏຫິ ປຏິມຓ຺ຑິໂຕຕິ ສຸທສ຺ສນກູຏຈິຕ຺ຣກູຏາທີຫິ ຈຕຸຣາສີຕິກູຏສຫສ຺ເສຫິ ປຏິມຓ຺ຑິໂຕ, ໂສຠິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປິເຈຕ຺ຖ ອວຸຕ຺ໂຕປິ ອຍໍ ວິເສໂສ ເວທິຕພ຺ໂພ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໑; ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໘.໑໙; ສຸ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ເສລສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ) – ອຍໍ ຫິມວາ ນາມ ປພ຺ພໂຕ ສມນ຺ຕໂຕ ສນ຺ທມານປຎ຺ຈສຕນທີວິຈິຕ຺ໂຕ, ຍຕ຺ຖ ອາຍາມວິຕ຺ຖາເຣນ ເຈວ ຄມ຺ຠີຣຕາຍ ຈ ປຓ຺ຓາສ ປຓ຺ຓາສ ໂຍຊນາ ທິຍຑ຺ຒໂຍຊນສຕປຣິມຓ຺ຑລາ ອໂນຕຕ຺ຕທໂຫ ກຓ຺ຓມຸຓ຺ຑທໂຫ ຣຖກາຣທໂຫ ຉທ຺ທນ຺ຕທໂຫ ກຸຓາລທໂຫ ມນ຺ທາກິນີທໂຫ ສີຫປ຺ປປາຕທໂຫຕິ ສຕ຺ຕ ມຫາສຣາ ປຕິຏ຺ຐິຕາ. ເຕສຸ ອໂນຕຕ຺ໂຕ ສຸທສ຺ສນກູຏໍ ຈິຕ຺ຣກູຏໍ ກາຬກູຏໍ ຄນ຺ຘມາທນກູຏໍ ເກລາສກູຏນ຺ຕິ ອິເມຫິ ປຎ຺ຈຫິ ປພ຺ພເຕຫິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ. ຕຕ຺ຖ ສຸທສ຺ສນກູຏໍ ໂສວຓ຺ຓມຍໍ ທ຺ວິໂຍຊນສຕຸພ຺ເພຘໍ ອນ຺ໂຕວງ຺ກໍ ກາກມຸຂສຓ຺ຐານໍ ຕເມວ ສຣໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ຐິຕໍ. ຈິຕ຺ຣກູຏໍ ສພ຺ພຣຕນມຍໍ. ກາຬກູຏໍ ອຎ຺ຊນມຍໍ. ຄນ຺ຘມາທນກູຏໍ ສານຸມຍໍ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ມຸຄ຺ຄວຓ຺ຓໍ ກາຬານຸສາຣິຍາທິມູລຄນ຺ໂຘ ຈນ຺ທນາທິສາຣຄນ຺ໂຘ ສຣລາທິເຜຄ຺ຄຸຄນ຺ໂຘ ລວງ຺ຄາທິຕຈຄນ຺ໂຘ ກປິຏ຺ຐາທິປປຏິກຄນ຺ໂຘ ສຊ຺ຊາທິຣສຄນ຺ໂຘ ຕມາລາທິປຕ຺ຕຄນ຺ໂຘ ນາຄກຸງ຺ກຸມາທິປຸປ຺ຜຄນ຺ໂຘ ຊາຕິຜລາທິຜລຄນ຺ໂຘ ສພ຺ພຖາ ຄນ຺ຘຠາວໂຕ ຄນ຺ຘຄນ຺ໂຘຕິ ອິເມຫິ ທສຫິ ຄນ຺ເຘຫິ ອຸສ຺ສນ຺ນໍ ນານປ຺ປກາຣໂອສຘສຎ຺ຉນ຺ນໍ ກາຬປກ຺ຂອຸໂປສຖທິວເສ ອາທິຕ຺ຕມິວ ອງ຺ຄາຣໍ ຊລນ຺ຕໍ ຕິຏ຺ຐຕິ.

ຕຕ຺ເຖວ ນນ຺ທມູລກໍ (ສຸ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໓໕) ນາມ ປພ຺ຠາຣໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານໍ ວສໂນກາໂສ. ຕິສ຺ໂສ ຄຸຫາໂຍ ສຸວຓ຺ຓຄຸຫາ ມຓິຄຸຫາ ຣຊຕຄຸຫາຕິ. ຕຕ຺ຖ ມຓິຄຸຫາທ຺ວາເຣ ມຎ຺ຊູສໂກ ນາມ ຣຸກ຺ໂຂ ໂຍຊນໍ ອຸພ຺ເພເຘນ, ໂຍຊນໍ ວິຕ຺ຖາເຣນ, ໂສ ຍຕ຺ຕການິ ອຸທເກ ວາ ຖເລ ວາ ປຸປ຺ຜານິ, ສພ຺ພານິ ປຸປ຺ຜຕິ ວິເສເສນ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາຄມນທິວເສ, ຕສ຺ສູປຣິໂຕ ສພ຺ພຣຕນມາໂຬ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ສມ຺ມຊ຺ຊນກວາໂຕ ກຈວຣໍ ຉຑ຺ເຑຕິ, ສມກຣຓວາໂຕ ສພ຺ພຣຕນມຍໍ ວາລິກໍ ສມໍ ກໂຣຕິ, ສິຎ຺ຈນກວາໂຕ ອໂນຕຕ຺ຕທຫໂຕ ອາເນຕ຺ວາ ອຸທກໍ ສິຎ຺ຈຕິ, ສຸຄນ຺ຘກຣຓວາໂຕ ສພ຺ເພສໍ ຄນ຺ຘຣຸກ຺ຂານໍ ຄນ຺ເຘ ອາເນຕິ, ໂອຈິນກວາໂຕ ປຸປ຺ຜານິ ໂອຈິນິຕ຺ວາ ປາເຕຕິ, ສນ຺ຖຣຓກວາໂຕ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສນ຺ຖຣຕິ, ສທາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາເນວ ເຈຕ຺ຖ ອາສນານິ ໂຫນ຺ຕິ. ເຍສຸ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທທິວເສ ອຸໂປສຖທິວເສ ຈ ສພ຺ພປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ນິສີທນ຺ຕິ, ອຍໍ ຕຕ຺ຖ ປກຕິ. ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາສເນ ນິສີທຕິ. ຕໂຕ ສເຈ ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ອຎ຺ເຎປິ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ສໍວິຊ຺ຊນ຺ຕິ, ເຕປິ ຕງ຺ຂຓໍ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາສເນສຸ ນິສີທນ຺ຕິ, ນິສີທິຕ຺ວາ ກິຎ຺ຈິເທວ ສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐຫນ຺ຕິ. ຕໂຕ ສງ຺ຆຕ຺ເຖໂຣ ອຘຸນາຄຕໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘໍ ສພ຺ເພສໍ ອນຸໂມທນຕ຺ຖາຍ ‘‘ກຖມຘິຄຕ’’ນ຺ຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ປຸຈ຺ຉຕິ, ຕທາ ໂສ ອຕ຺ຕໂນ ອຸທານພ຺ຍາກຣຓຄາຖໍ ຠາສຕິ. ເອວມິທໍ ຄນ຺ຘມາທນກູຏໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານໍ ອາວາສຏ຺ຐານໍ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ເກລາສກູຏໍ ປນ ຣຊຕມຍໍ. ສພ຺ພານິ ເຈຕານິ ຈິຕ຺ຣກູຏາທີນິ ສຸທສ຺ສເນນ ສມານຸພ຺ເພຘສຓ຺ຐານານິ ຕເມວ ສຣໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ຐິຕານິ. ສພ຺ພານິ ປນ ປຸຖຸລໂຕ ປຎ຺ຎາສໂຍຊນານິ, ອາຍາມໂຕ ປນ ອຸພ຺ເພຘໂຕ ວິຍ ທ຺ວິໂຍຊນສຕາເນວາຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕານິ ສພ຺ພານິ ເທວານຸຠາເວນ ນາຄານຸຠາເວນ ຈ ຐສ຺ສນ຺ຕິ, ນທິໂຍ ຈ ເຕສຸ ສນ຺ທນ຺ຕິ, ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ອຸທກໍ ອໂນຕຕ຺ຕເມວ ປວິສຕິ, ຈນ຺ທິມສູຣິຍາ ທກ຺ຂິເຓນ ວາ ອຸຕ຺ຕເຣນ ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ປພ຺ພຕນ຺ຕເຣນ ຕຕ຺ຖ ໂອຠາສໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ອຸຊຸໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ນ ກໂຣນ຺ຕິ, ເຕເນວສ຺ສ ‘‘ອໂນຕຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ສງ຺ຂາ ອຸທປາທິ. ຕຕ຺ຖ ຣຕນມຍມນຸຎ຺ຎໂສປານສິລາຕລານິ ນິມ຺ມຈ຺ຉກຈ຺ຉປານິ ຜລິກສທິສນິມ຺ມລູທການິ ນ຺ຫານຕິຕ຺ຖານິ ຕທຸປໂຠຄີສຕ຺ຕານໍ ສາຘາຣຓກມ຺ມຸນາວ ສຸປ຺ປຏິຍຕ຺ຕານິ ສຸສຓ຺ຐິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ, ເຍສຸ ພຸທ຺ຘປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘຂີຓາສວາ ຈ ອິທ຺ຘິມນ຺ໂຕ ຈ ອິສໂຍ ນ຺ຫາຍນ຺ຕິ, ເທວຍກ຺ຂາທໂຍ ອຸຍ຺ຍານກີຬໍ ກີຬນ຺ຕິ.

ຕສ຺ສ ຈຕູສຸ ປສ຺ເສສຸ ສີຫມຸຂໍ ຫຕ຺ຖິມຸຂໍ ອສ຺ສມຸຂໍ ອຸສຠມຸຂນ຺ຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ມຸຂານິ ໂຫນ຺ຕິ, ເຍຫິ ຈຕສ຺ໂສ ນທິໂຍ ສນ຺ທນ຺ຕິ. ສີຫມຸເຂນ ນິກ຺ຂນ຺ຕນທີຕີເຣ ສີຫາ ພຫຸຕຣາ ໂຫນ຺ຕິ, ຫຕ຺ຖິມຸຂາທີຫິ ຫຕ຺ຖິອສ຺ສອຸສຠາ. ປຸຣຕ຺ຖິມທິສໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕນທີ ອໂນຕຕ຺ຕໍ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ອິຕຣາ ຕິສ຺ໂສ ນທິໂຍ ອນຸປຄມ຺ມ ປາຈີນຫິມວນ຺ເຕເນວ ອມນຸສ຺ສປຖໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມຫາສມຸທ຺ທໍ ປວິສຕິ. ປຈ຺ຉິມທິສໂຕ ຈ ອຸຕ຺ຕຣທິສໂຕ ຈ ນິກ຺ຂນ຺ຕນທິໂຍປິ ຕເຖວ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຉິມຫິມວນ຺ເຕເນວ ອຸຕ຺ຕຣຫິມວນ຺ເຕເນວ ຈ ອມນຸສ຺ສປຖໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມຫາສມຸທ຺ທໍ ປວິສນ຺ຕິ. ທກ຺ຂິຓທິສໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕນທີ ປນ ຕໍ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ທກ຺ຂິເຓນ ອຸຊຸກໍ ປາສາຓປິຏ຺ເຐເນວ ສຏ຺ຐິ ໂຍຊນານິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປພ຺ພຕໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ປຣິກ຺ເຂເປນ ຕິຄາວຸຕປ຺ປມາຓາ ອຸທກຘາຣາ ຫຸຕ຺ວາ ອາກາເສນ ສຏ຺ຐິ ໂຍຊນານິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕິຍຄ຺ຄເຬ ນາມ ປາສາເຓ ປຕິຕາ, ປາສາໂຓ ອຸທກຘາຣາເວເຄນ ຠິນ຺ໂນ. ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຎາສໂຍຊນປ຺ປມາຓາ ຕິຍຄ຺ຄຬາ ນາມ ມຫາໂປກ຺ຂຣຓີ ຊາຕາ, ມຫາໂປກ຺ຂຣຓິຍາ ກູລໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ປາສາຓໍ ປວິສິຕ຺ວາ ສຏ຺ຐິ ໂຍຊນານິ ຄຕາ, ຕໂຕ ຆນປຖວິໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸມງ຺ເຄນ ສຏ຺ຐິ ໂຍຊນານິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວິຎ຺ຌໍ ນາມ ຕິຣຈ຺ຉານປພ຺ພຕໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖຕເລ ປຎ຺ຈງ຺ຄຸລິສທິສາ ປຎ຺ຈຘາຣາ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕິ. ສາ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອໂນຕຕ຺ຕໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ຄຕຏ຺ຐາເນ ‘‘ອາວຏ຺ຏຄງ຺ຄາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອຸຊຸກໍ ປາສາຓປິຏ຺ເຐນ ສຏ຺ຐິ ໂຍຊນານິ ຄຕຏ຺ຐາເນ ‘‘ກຓ຺ຫຄງ຺ຄາ’’ຕິ, ອາກາເສນ ສຏ຺ຐິ ໂຍຊນານິ ຄຕຏ຺ຐາເນ ‘‘ອາກາສຄງ຺ຄາ’’ຕິ, ຕິຍຄ຺ຄຬປາສາເຓ ປຎ຺ຎາສໂຍຊໂນກາເສ ຐິຕາ ‘‘ຕິຍຄ຺ຄຬໂປກ຺ຂຣຓີ’’ຕິ, ກູລໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ປາສາຓໍ ປວິສິຕ຺ວາ ສຏ຺ຐິ ໂຍຊນານິ ຄຕຏ຺ຐາເນ ‘‘ພຫລຄງ຺ຄາ’’ຕິ, ອຸມງ຺ເຄນ ສຏ຺ຐິ ໂຍຊນານິ ຄຕຏ຺ຐາເນ ‘‘ອຸມງ຺ຄຄງ຺ຄາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວິຎ຺ຌໍ ນາມ ຕິຣຈ຺ຉານປພ຺ພຕໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈຘາຣາ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ປນ ຄງ຺ຄາ ຍມຸນາ ອຈິຣວຕີ ສຣຠູ ມຫີຕິ ປຎ຺ຈຘາ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຕາ. ເອວເມຕາ ປຎ຺ຈ ມຫານທິໂຍ ຫິມວນ຺ຕໂຕ ປຠວນ຺ຕິ.

ຉທ຺ທນ຺ຕທຫສ຺ສ ປນ (ຊາ. ອຏ຺ຐ. ໕.໑໖.ຉທ຺ທນ຺ຕຊາຕກວຓ຺ຓນາ) ມຊ຺ເຌ ທ຺ວາທສໂຍຊນປ຺ປມາເຓ ຐາເນ ເສວາໂລ ວາ ປຓກໍ ວາ ນຕ຺ຖິ, ມຓິກ຺ຂນ຺ຘວຓ຺ຓໍ ອຸທກເມວ ສນ຺ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕທນນ຺ຕຣໍ ໂຍຊນວິຕ຺ຖຕໍ ສຸທ຺ຘກລ຺ລຫາຣວນໍ ຕໍ ອຸທກໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຐິຕໍ, ຕທນນ຺ຕຣໍ ໂຍຊນວິຕ຺ຖຕເມວ ສຸທ຺ຘນີລຸປ຺ປລວນໍ ຕໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຐິຕໍ, ໂຍຊນໂຍຊນວິຕ຺ຖຕາເນວ ຣຕ຺ຕຸປ຺ປລເສຕຸປ຺ປລຣຕ຺ຕປທຸມເສຕປທຸມກຸມຸທວນານິ ປຸຣິມໍ ປຸຣິມໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຐິຕານິ, ອິເມສໍ ປນ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ວນານໍ ອນນ຺ຕຣໍ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ກລ຺ລຫາຣາທີນໍ ວເສນ ໂວມິສ຺ສກວນໍ ໂຍຊນວິຕ຺ຖຕເມວ ຕານິ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຐິຕໍ, ຕທນນ຺ຕຣໍ ນາຄານໍ ກຏິປ຺ປມາເຓ ອຸທເກ ໂຍຊນວິຕ຺ຖຕເມວ ຣຕ຺ຕສາລິວນໍ, ຕທນນ຺ຕຣໍ ອຸທກປຣິຍນ຺ເຕ ນີລປີຕໂລຫິໂຕທາຕສຸຣຠິສຸຂຸມກຸສຸມສມາກິຓ຺ຓໍ ຂຸທ຺ທກຄຈ຺ຉວນນ຺ຕິ ອິມານິ ທສ ວນານິ ໂຍຊນໂຍຊນວິຕ຺ຖຕາເນວ. ຕໂຕ ຂຸທ຺ທກຣາຊມາສມຫາຣາຊມາສມຸຄ຺ຄວນໍ, ຕທນນ຺ຕຣໍ ຕິປຸສເອຬາລຸກອລາພຸກຸມ຺ຠຓ຺ຑວລ຺ລິວນານິ, ຕໂຕ ປູຄຣຸກ຺ຂປ຺ປມາຓໍ ອຸຈ຺ຉຸວນໍ, ຕໂຕ ຫຕ຺ຖິທນ຺ຕປ຺ປມາຓຜລໍ ກທລິວນໍ, ຕໂຕ ສາລວນໍ, ຕທນນ຺ຕຣໍ ຈາຏິປ຺ປມາຓຜລໍ ປນສວນໍ, ຕໂຕ ມຘຸຣຜລໍ ອມ຺ພວນໍ, ຕໂຕ ຈິຎ຺ຈວນໍ, ຕໂຕ ກປິຏ຺ຐວນໍ, ຕໂຕ ໂວມິສ຺ສໂກ ມຫາວນສຓ຺ໂຑ, ຕໂຕ ເວຓຸວນໍ, ເວຓຸວນໍ ປນ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕ ປພ຺ພຕາ ຐິຕາ, ເຕສໍ ພາຫິຣນ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຐໂມ ຈູຬກາຬປພ຺ພໂຕ ນາມ, ທຸຕິໂຍ ມຫາກາຬປພ຺ພໂຕ ນາມ, ຕໂຕ ອຸທກປສ຺ສປພ຺ພໂຕ ນາມ, ຕໂຕ ຈນ຺ທປສ຺ສປພ຺ພໂຕ ນາມ, ຕໂຕ ສູຣິຍປສ຺ສປພ຺ພໂຕ ນາມ, ຕໂຕ ມຓິປສ຺ສປພ຺ພໂຕ ນາມ, ສຕ຺ຕໂມ ສຸວຓ຺ຓປສ຺ສປພ຺ພໂຕ ນາມ. ໂສ ອຸພ຺ເພຘໂຕ ສຕ຺ຕໂຍຊນິໂກ ຉທ຺ທນ຺ຕທຫໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕສ຺ສ ມຸຂວຏ຺ຏິ ວິຍ ຐິໂຕ. ຕສ຺ສ ອພ຺ຠນ຺ຕຣິມປສ຺ສໍ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓໍ, ຕໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ເຕນ ໂອຠາເສນ ຉທ຺ທນ຺ຕທໂຫ ສມຸຄ຺ຄຕພາລສູຣິໂຍ ວິຍ ໂຫຕິ. ພາຫິຣິມປພ຺ພເຕສຸ ປນ ເອໂກ ອຸພ຺ເພຘໂຕ ຉ ໂຍຊນານິ, ເອໂກ ປຎ຺ຈ, ເອໂກ ຈຕ຺ຕາຣິ, ເອໂກ ຕີຓິ, ເອໂກ ທ຺ເວ, ເອໂກ ໂຍຊນໍ.

ເອວໍ ສຕ຺ຕປພ຺ພຕປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ປນ ຕສ຺ສ ທຫສ຺ສ ປຸພ຺ພຸຕ຺ຕຣກຓ຺ເຓ ອຸທກວາຕປ຺ປຫຣໂຓກາເສ ມຫານິຄ຺ໂຣຘຣຸກ຺ໂຂ, ຕສ຺ສ ຂນ຺ໂຘ ປຣິກ຺ເຂປໂຕ ປຎ຺ຈໂຍຊນິໂກ, ອຸພ຺ເພຘໂຕ ສຕ຺ຕໂຍຊນິໂກ. ຈຕູສຸ ທິສາສຸ ຈຕສ຺ໂສ ສາຂາໂຍ ຉຉໂຍຊນິກາ, ອຸທ຺ຘໍ ອຸຄ຺ຄຕສາຂາປິ ຉໂຍຊນິກາວ. ອິຕິ ໂສ ມູລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຸພ຺ເພເຘນ ເຕຣສໂຍຊນິໂກ ສາຂານໍ ໂອຣິມນ຺ຕໂຕ ຍາວ ປາຣິມນ຺ຕາ ທ຺ວາທສໂຍຊນິໂກ ອຏ຺ຐຫິ ປາໂຣຫສຫສ຺ເສຫິ ປຏິມຓ຺ຑິໂຕ ມຸຓ຺ຑມຓິປພ຺ພໂຕ ວິຍ ວິລາສມາໂນ ຕິຏ຺ຐຕິ. ຉທ຺ທນ຺ຕທຫສ຺ສ ປນ ປຈ຺ຉິມທິສາຠາເຄ ສຸວຓ຺ຓປພ຺ພເຕ ທ຺ວາທສໂຍຊນິກາ ກຎ຺ຈນຄຸຫາ. ຉທ຺ທນ຺ໂຕ ນາຄຣາຊາ ວສ຺ສາຣຕ຺ເຕ ອຏ຺ຐສຫສ຺ສນາຄປຣິວຸໂຕ ກຎ຺ຈນຄຸຫາຍໍ ວສຕິ, ຄິມ຺ຫກາເລ ອຸທກວາຕໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉມາໂນ ມຫານິຄ຺ໂຣຘມູເລ ປາໂຣຫນ຺ຕເຣ ຕິຏ຺ຐຕິ.

ມນ຺ທາກິນິຍາ ປນ ມຊ຺ເຌ ປຎ຺ຈວີສຕິໂຍຊນມຕ຺ເຕ ຐາເນ ເສວາໂລ ວາ ປຓກໍ ວາ ນຕ຺ຖິ, ຜລິກວຓ຺ຓໍ ອຸທກເມວ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ປຣໍ ປນ ນາຄານໍ ກຏິປ຺ປມາເຓ ອຸທເກ ອຑ຺ຒໂຍຊນວິຕ຺ຖຕໍ ເສຕປທຸມວນໍ ຕໍ ອຸທກໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຐິຕໍ. ຕຕ຺ຖ ມຸຬາລໍ ນງ຺ຄລສີສມຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຠິສໍ ມຫາເຠຣິໂປກ຺ຂຣປ຺ປມາຓໍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ສ ເອເກກສ຺ມິໍ ປພ຺ພນ຺ຕເຣ ອາຬ຺ຫກປ຺ປມາຓໍ ຂີຣໍ ໂຫຕິ. ປທຸມານໍ ປຸປ຺ຜສມເຍ ວາໂຕ ເຣຓຸວຏ຺ຏິໍ ອຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ປທຸມິນີປຕ຺ເຕສຸ ຐເປຕິ, ຕຕ຺ຖ ອຸທກຜຸສິຕານິ ປຕນ຺ຕິ, ຕໂຕ ອາທິຈ຺ຈປາເກນ ປຈ຺ຈິຕ຺ວາ ປກ຺ກອໂຍຆຏິກາ ວິຍ ໂປກ຺ຂຣມຘຸ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕທນນ຺ຕຣໍ ຕາວມຫນ຺ຕເມວ ຣຕ຺ຕປທຸມວນໍ, ຕທນນ຺ຕຣໍ ຣຕ຺ຕກຸມຸທວນໍ, ຕທນນ຺ຕຣໍ ເສຕກຸມຸທວນໍ, ຕທນນ຺ຕຣໍ ນີລຸປ຺ປລວນໍ, ຕທນນ຺ຕຣໍ ຣຕ຺ຕຸປ຺ປລວນໍ, ຕທນນ຺ຕຣໍ ສຸຄນ຺ຘສາລິວນໍ, ຕທນນ຺ຕຣໍ ເອຬາລຸກອລາພຸກຸມ຺ຠຓ຺ຑາທີນິ ມຘຸຣຣສານິ ວລ຺ລິຜລານິ, ຕທນນ຺ຕຣໍ ອຑ຺ຒໂຍຊນວິຕ຺ຖຕເມວ ອຸຈ຺ຉຸວນໍ, ຕຕ຺ຖ ປູຄຣຸກ຺ຂກ຺ຂນ຺ຘປ຺ປມາຓໍ ອຸຈ຺ຉຸ. ຕທນນ຺ຕຣໍ ກທລິວນໍ, ຍໂຕ ທຸເວ ປກ຺ການິ ຂາທນ຺ຕາ ກິລມນ຺ຕິ. ຕທນນ຺ຕຣໍ ຈາຏິປ຺ປມາຓຜລໍ ປນສວນໍ, ຕທນນ຺ຕຣໍ ອມ຺ພວນໍ, ຊມ຺ພຸວນໍ, ກປິຏ຺ຐວນນ຺ຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ ຕສ຺ມິໍ ທເຫ ຂາທິຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກໍ ຜລໍ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ອິຕິ ອິມສ຺ມິໍ ຫິມວຕິ ວິຊ຺ຊມານກສຕ຺ຕມຫາສຣປ຺ປຠຸຕີນໍ ປມາຓສຓ຺ຐານາທິເຠທໍ ສພ຺ພເມວ ວິເສສໍ ຠຄວາ ສພ຺ພຖາ ອເວທິ ອຎ຺ຎາສິ ປຏິວິຊ຺ຌິເຍວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ຕິປຎ຺ຈໂຍຊນກ຺ຂນ຺ຘປຣິກ຺ເຂປາຕິ ປນ຺ນຣສໂຍຊນປ຺ປມາຓກ຺ຂນ຺ຘປຣິກ຺ເຂປາ, ຂນ຺ຘສ຺ສ ປຣິຓາໂຫ ປນ຺ນຣສໂຍຊນປ຺ປມາໂຓຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ນຄວ຺ຫຍາຕິ ນຄສທ຺ເທນ ອວ຺ຫາຕພ຺ພາ, ຣຸກ຺ຂາຠິຘານາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຣຸກ຺ໂຂ ຫິ ນ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ນໂຄຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ນຄວ຺ຫຍາ ຊມ຺ພູຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ປຎ຺ຎາສໂຍຊນກ຺ຂນ຺ຘສາຂາຍາມາຕິ ອຸພ຺ເພຘໂຕ ປຎ຺ຎາສໂຍຊນປ຺ປມາຓກ຺ຂນ຺ຘາຍາມາ ອຸພ຺ເພຘໂຕ ສມນ຺ຕໂຕ ຈ ປຎ຺ຎາສໂຍຊນສາຂາຍາມາ ຈ. ຕໂຕ ເອວ ສຕໂຍຊນວິຕ຺ຖິຓ຺ຓາ, ຕາວເທວ ຈ ອຸຄ຺ຄຕາ. ຊມ຺ພຸຣຸກ຺ຂສ຺ສ ຫິ ມູລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ສາຂາວິຏປາ, ຕາວ ປຓ຺ຓາສ ໂຍຊນານິ, ຕໂຕ ປຣມ຺ປິ ອຸຊຸກໍ ອຸຄ຺ຄຕສາຂາ ປຓ຺ຓາສ ໂຍຊນານິ, ສມນ຺ຕໂຕ ຈ ເອເກກາ ສາຂາ ປຓ຺ຓາສ ປຓ຺ຓາສ ໂຍຊນານິ ວຑ຺ຒິຕານິ. ຕາສຸ ປນ ມຫນ຺ຕາ ມຫນ຺ຕາ ນທິໂຍ ສນ຺ທນ຺ຕິ, ຕາສໍ ນທີນໍ ອຸຠຍຕີເຣ ຊມ຺ພຸປກ຺ການໍ ປຕິຕຏ຺ຐາເນ ສຸວຓ຺ຓງ຺ກຸຣາ ອຸຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ເຕ ນທີຊເລນ ວຸຍ຺ຫມານາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ມຫາສມຸທ຺ທໍ ປວິສນ຺ຕິ, ຕໂຕເຍວ ຊມ຺ພຸນທິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ຊມ຺ພຸນທ’’ນ຺ຕິ ຕໍ ສຸວຓ຺ຓໍ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ຍສ຺ສານຸຠາເວນາຕິ ຍສ຺ສາ ມຫນ຺ຕຕາ ກປ຺ປຏ຺ຐາຍິກາທິປ຺ປກາເຣນ ປຠາເວນ. ຍຎ຺ເຈຕໍ ຊມ຺ພຸຍາ ປມາຓໍ, ເອຕເທວ ອສຸຣານໍ ຈິຕ຺ຕປາຏລິຍາ, ຄຣຸຬານໍ ສິມ຺ພລິຣຸກ຺ຂສ຺ສ, ອປຣໂຄຍາເນ ກທມ຺ພສ຺ສ, ອຸຕ຺ຕຣກຸຣູສຸ ກປ຺ປຣຸກ຺ຂສ຺ສ, ປຸພ຺ພວິເທເຫ ສິຣີສສ຺ສ, ຕາວຕິໍເສສຸ ປາຣິຈ຺ຉຕ຺ຕກສ຺ສາຕິ. ເຕນາຫຸ ໂປຣາຓາ –

‘‘ປາຏລີ ສິມ຺ພລີ ຊມ຺ພູ, ເທວານໍ ປາຣິຉຕ຺ຕໂກ;

ກທມ຺ໂພ ກປ຺ປຣຸກ຺ໂຂ ຈ, ສິຣີເສນ ຠວຕິ ສຕ຺ຕມ’’ນ຺ຕິ. (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໓໗; ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໓໒໒);

ເອຕ຺ຖ ສິຣີເສນ ຠວຕິ ສຕ຺ຕມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສິຣີເສນາຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ເຕ ກຣຓວຈນໍ. ສຕ຺ຕມນ຺ຕິ ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ສິຣີໂສ ຠວຕິ ສຕ຺ຕໂມຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຈກ຺ກວາຬສິລຸຈ຺ຈໂຍຕິ ຈກ຺ກວາຬປພ຺ພໂຕ. ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕໍ ສພ຺ພໍ, ໂລກຘາຕຸມຍໍ ຐິໂຕຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ຕໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຈກ຺ກວາຬສິລຸຈ຺ຈໂຍ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ, ອຍໍ ເອກາ ໂລກຘາຕຸ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມ-ກາໂຣ ປທສນ຺ຘິວເສນ ອາຄໂຕ. ‘‘ຕໍ ສພ຺ພໍ ໂລກຘາຕຸໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຍໍ ຈກ຺ກວາຬສິລຸຈ຺ຈໂຍ ຐິໂຕ’’ຕິ ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ສມ຺ພນ຺ຘໍ ວທນ຺ຕິ, ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕປິ ຈກ຺ກວາຬປພ຺ພໂຕປິ ໂລກຘາຕຸເຍວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຕຕ຺ຖາຕິ ຕິສ຺ສໍ ໂລກຘາຕຸຍໍ. ຈນ຺ທມຓ຺ຑລໍ ເອກູນປຎ຺ຎາສໂຍຊນນ຺ຕິ ອຸຊຸກໍ ອາຍາມໂຕ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ອຸພ຺ເພຘໂຕ ຈ ເອກູນປຎ຺ຎາສໂຍຊນໍ, ປຣິມຓ຺ຑລໂຕ ປນ ຕີຫິ ໂຍຊເນຫິ ອູນທິຍຑ຺ຒສຕໂຍຊນໍ. ສູຣິຍມຓ຺ຑລໍ ປຎ຺ຎາສໂຍຊນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ຈນ຺ທມຓ຺ຑເລ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຸຊຸກໍ ປຎ຺ຎາສໂຍຊນນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ, ປຣິມຓ຺ຑລໂຕ ປນ ທິຍຑ຺ຒສຕໂຍຊນໍ.

ເຕສຸ ປນ ຈນ຺ທມຓ຺ຑລໍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໑໒໑) ເຫຏ຺ຐາ, ສູຣິຍມຓ຺ຑລໍ ອຸປຣິ, ອນ຺ຕຣາ ເນສໍ ໂຍຊນໍ ໂຫຕິ. ຈນ຺ທສ຺ສ ເຫຏ຺ຐິມນ຺ຕໂຕ ສູຣິຍສ຺ສ ອຸປຣິມນ຺ຕໍ ໂຍຊນສຕໍ ໂຫຕິ, ຈນ຺ທວິມານໍ ອນ຺ໂຕ ມຓິມຍໍ, ພຫິ ຣຊເຕນ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ອນ຺ໂຕ ຈ ພຫິ ຈ ສີຕລເມວ ໂຫຕິ. ສູຣິຍວິມານໍ ອນ຺ໂຕ ກນກມຍໍ, ພາຫິຣໍ ຜລິກປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ອນ຺ໂຕ ຈ ພຫິ ຈ ອຸຓ຺ຫເມວ. ຈນ຺ໂທ ອຸຊຸກໍ ສຓິກໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ໂສ ຫິ ອມາວາສິຍໍ ສູຣິເຍນ ສທ຺ຘິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ທິວເສ ທິວເສ ໂຖກໍ ໂຖກໍ ໂອຫີຍນ຺ໂຕ ປຸຓ຺ຓມາສິຍໍ ອຸປຑ຺ຒມຄ຺ຄໂຕ ໂອຫີຍຕິ, ຕິຣິຍໍ ປນ ສີຆໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ຕຖາ ເຫສ ເອກສ຺ມິໍ ມາເສ ກທາຈິ ທກ຺ຂິຓໂຕ, ກທາຈິ ອຸຕ຺ຕຣໂຕ ທິສ຺ສຕິ, ຈນ຺ທສ຺ສ ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ນກ຺ຂຕ຺ຕຕາຣກາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຈນ຺ໂທ ເຘນຸ ວິຍ ວຈ຺ຉໍ ຕໍ ຕໍ ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມຕິ, ນກ຺ຂຕ຺ຕານິ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ຄມນຏ຺ຐານໍ ນ ວິຊຫນ຺ຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ວີຖິຍາວ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ສູຣິຍສ຺ສ ປນ ອຸຊຸກໍ ຄມນໍ ສີຆໍ, ຕິຣິຍໍ ຄມນໍ ທນ຺ຘໍ. ຕິຣິຍໍ ຄມນໍ ນາມ ທກ຺ຂິຓທິສໂຕ ອຸຕ຺ຕຣທິສາຍ, ອຸຕ຺ຕຣທິສໂຕ ທກ຺ຂິຓທິສາຍ ຄມນໍ, ຕໍ ທນ຺ຘໍ ຉຫິ ຉຫິ ມາເສຫິ ອິຊ຺ຌນໂຕ.

ສູຣິໂຍ ກາຬປກ຺ຂອຸໂປສເຖ ຈນ຺ເທນ ສເຫວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຣໍ ປາຏິປທທິວເສ ໂຍຊນານໍ ສຕສຫສ຺ສໍ ຈນ຺ທມຓ຺ຑລໍ ໂອຫາຍ ຄຈ຺ຉຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສີຆຄາມິຕາຍ ຕສ຺ສ ຈ ທນ຺ຘຄາມິຕາຍ, ອຖ ຈນ຺ໂທ ເລຂາ ວິຍ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ຕໂຕ ປຣມ຺ປິ ປກ຺ຂສ຺ສ ທຸຕິຍາຍ ໂຍຊນານໍ ສຕສຫສ຺ສໍ ຈນ຺ທມຓ຺ຑລໍ ໂອຫາຍ ຄຈ຺ຉຕິ. ເອວໍ ທິວເສ ທິວເສ ຍາວ ສຸກ຺ກປກ຺ຂອຸໂປສຖທິວສາ ສຕສຫສ຺ສໍ ສຕສຫສ຺ສໍ ໂອຫາຍ ຄຈ຺ຉຕິ, ອຖ ຈນ຺ໂທ ອນຸກ຺ກເມນ ວຑ຺ຒິຕ຺ວາ ອຸໂປສຖທິວເສ ປຣິປຸຓ຺ໂຓ ໂຫຕິ. ອນຸກ຺ກເມນ ວຑ຺ຒນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ອຸປຣິຠາຄໂຕ ປຕິຕສູຣິຍາໂລກຕາຍ ເຫຏ຺ຐໂຕ ປວຕ຺ຕາຍ ສູຣິຍສ຺ສ ທູຣຠາເວນ ທິວເສ ທິວເສ ອນຸກ຺ກເມນ ປຣິຫາຍມານາຍ ອຕ຺ຕໂນ ຉາຍາຍ ວເສນ ອນຸກ຺ກເມນ ຈຓ຺ຑມຓ຺ຑລປ຺ປເທສສ຺ສ ວຑ຺ຒມານສ຺ສ ວິຍ ທິສ຺ສມານຕາຍາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ ອນຸກ຺ກເມນ ວຑ຺ຒິຕ຺ວາ ວິຍ ອຸໂປສຖທິວເສ ປຸຓ຺ຓມາຍໍ ປຣິປຸຓ຺ຓມຓ຺ຑໂລ ຫຸຕ຺ວາ ທິສ຺ສຕິ. ອຖ ສູຣິໂຍ ປາຏິປທທິວເສ ໂຍຊນານໍ ສຕສຫສ຺ສໍ ຘາວິຕ຺ວາ ປຸນ ຈນ຺ທມຓ຺ຑລໍ ຄຓ຺ຫາຕິ ຈນ຺ທສ຺ສ ທນ຺ຘຄຕິຕາຍ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ສີຆຄຕິຕາຍ, ຕຖາ ທຸຕິຍາຍ ສຕສຫສ຺ສນ຺ຕິ ເອວໍ ຍາວ ອຸໂປສຖທິວສາ ສຕສຫສ຺ສໍ ສຕສຫສ຺ສໍ ຘາວິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຕິ. ອຖ ຈນ຺ໂທ ອນຸກ຺ກເມນ ຫາຍິຕ຺ວາ ກາຬປກ຺ຂອຸໂປສຖທິວເສ ສພ຺ພໂສ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ອນຸກ຺ກເມນ ຫາຍມານຕາ ເຈຕ຺ຖ ອນຸກ຺ກເມນ ວຑ຺ຒມານຕາຍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕຕ຺ຖ ປນ ຉາຍາຍ ຫາຍມານຕາຍ ມຓ຺ຑລໍ ວຑ຺ຒມານໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ, ອິຘ ຈ ຉາຍາຍ ວຑ຺ຒມານຕາຍ ມຓ຺ຑລໍ ຫາຍມານໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ ອນຸກ຺ກເມນ ຫາຍິຕ຺ວາ ວິຍ ອຸໂປສຖທິວເສ ສພ຺ພໂສ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ຈນ຺ທໍ ເຫຏ຺ຐາ ກຕ຺ວາ ສູຣິໂຍ ອຸປຣິ ໂຫຕິ, ມຫຕິຍາ ປາຕິຍາ ຂຸທ຺ທກຠາຊນໍ ວິຍ ຈນ຺ທມຓ຺ຑລໍ ປິຘີຍຕິ, ມຊ຺ຌນ຺ຫິເກ ເຄຫຈ຺ຉາຍາ ວິຍ ຈນ຺ທສ຺ສ ຉາຍາ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ໂສ ຉາຍາຍ ອປຎ຺ຎາຍມານາຍ ທູເຣ ຐິຕານໍ ທິວາ ປທີໂປ ວິຍ ສຍມ຺ປິ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ.

ອິເມສໍ ປນ ອຊວີຖິ ນາຄວີຖິ ໂຄວີຖີຕິ ຕິສ຺ໂສ ຄມນວີຖິໂຍ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຊານໍ ອຸທກໍ ປຏິກູລໍ ໂຫຕິ, ຫຕ຺ຖິນາຄານໍ ມນາປໍ, ຄຸນ຺ນໍ ສີຕຸຓ຺ຫສມຕາຍ ຜາສຸ ໂຫຕິ. ຕຖາ ຈ ຍາຍ ວີຖິຍາ ສູຣິເຍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ວສ຺ສວລາຫກເທວປຸຕ຺ຕາ ສູຣິຍາຠິຕາປສນ຺ຕຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ວິມານໂຕ ນ ນິກ຺ຂມນ຺ຕິ, ກີຬາປສຸຕາ ຫຸຕ຺ວາ ນ ວິຈຣນ຺ຕິ, ຕທາ ກິຣ ສູຣິຍວິມານໍ ປກຕິມຄ຺ຄໂຕ ອໂຘ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ວິຈຣຕິ, ຕສ຺ສ ໂອຣຸຍ຺ຫ ຈຣເຓເນວ ຈນ຺ທວິມານມ຺ປິ ອໂຘ ໂອຣຸຍ຺ຫ ຈຣຕິ ຕຄ຺ຄຕິກຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ສາ ວີຖິ ອຸທກາຠາເວນ ອຊານຸຣູປຕາຍ ‘‘ອຊວີຖີ’’ຕິ ສມຎ຺ຎາ ຄຕາ. ຍາຍ ປນ ວີຖິຍາ ສູຣິເຍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ວສ຺ສວລາຫກເທວປຸຕ຺ຕາ ສູຣິຍາຠິຕາປາຠາວໂຕ ອຠິຓ຺ຫໍ ອຕ຺ຕໂນ ວິມານໂຕ ພຫິ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ກີຬາປສຸຕາ ຫຸຕ຺ວາ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ວິຈຣນ຺ຕິ, ຕທາ ກິຣ ສູຣິຍວິມານໍ ປກຕິມຄ຺ຄໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ອາຣຸຫິຕ຺ວາ ວິຈຣຕິ, ຕສ຺ສ ອຸທ຺ຘໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ຈຣເຓເນວ ຈນ຺ທວິມານມ຺ປິ ອຸທ຺ຘໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ຈຣຕິ ຕຄ຺ຄຕິກຕ຺ຕາ, ຕຄ຺ຄຕິກຕາ ຈ ສມານຄຕິ ນາມ ວາຕມຓ຺ຑເລນ ວິມານສ຺ສ ເຜລ຺ລິຕພ຺ພຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ສາ ວີຖິ ອຸທກພຫຸຠາເວນ ນາຄານຸຣູປຕາຍ ‘‘ນາຄວີຖີ’’ຕິ ສມຎ຺ຎາ ຄຕາ. ຍທາ ສູຣິໂຍ ອຸທ຺ຘໍ ອນາໂຣຫນ຺ໂຕ ອໂຘ ຈ ອໂນຕຣນ຺ໂຕ ປກຕິມຄ຺ເຄເນວ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕທາ ວສ຺ສວລາຫກາ ຍຖາກາລໍ ຍຖາຣຸຈິຎ຺ຈ ວິມານໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ສຸເຂນ ວິຈຣນ຺ຕິ, ເຕນ ກາເລນ ກາລໍ ວສ຺ສນໂຕ ໂລເກ ອຸຕຸສມຕາ ໂຫຕິ, ຕາຍ ອຸຕຸສມຕາຍ ເຫຕຸຠູຕາຍ ສາ ຈນ຺ທິມສູຣິຍານໍ ຄຕິ ຄວານຸຣູປຕາຍ ‘‘ໂຄວີຖີ’’ຕິ ສມຎ຺ຎາ ຄຕາ. ຕສ຺ມາ ຍໍ ກາລໍ ຈນ຺ທິມສູຣິຍາ ອຊວີຖິໍ ອາຣຸຫນ຺ຕິ, ຕທາ ເທໂວ ເອກພິນ຺ທຸມ຺ປິ ນ ວສ຺ສຕິ. ຍທາ ນາຄວີຖິໍ ອາໂຣຫນ຺ຕິ, ຕທາ ຠິນ຺ນໍ ວິຍ ນຠໍ ປຄ຺ຆຣຕິ. ຍທາ ໂຄວີຖິໍ ອາໂຣຫນ຺ຕິ, ຕທາ ອຸຕຸສມຕາ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ.

ຍທາ ປນ ຣາຊາໂນ ອຘມ຺ມິກາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕສໍ ອຘມ຺ມິກຕາຍ ອຸປຣາຊເສນາປຕິປ຺ປຠຸຕໂຍ ສພ຺ເພ ເທວາ ພ຺ຣຫ຺ມາໂນ ຈ ອຘມ຺ມິກາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕທາ ເຕສໍ ອຘມ຺ມິກຕາຍ ວິສມໍ ຈນ຺ທິມສູຣິຍາ ປຣິວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຕທາ ຫິ ພຫ຺ວາພາຘຕາທິອນິຏ຺ຐຜລູປນິສ຺ສຍຠູຕສ຺ສ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຘມ຺ມິກຕາສຎ຺ຎິຕສ຺ສ ສາຘາຣຓສ຺ສ ປາປກມ຺ມສ຺ສ ພເລນ ວິສມໍ ວາຍນ຺ເຕນ ວາຍຸນາ ເຜລ຺ລິຍມານາ ຈນ຺ທິມສູຣິຍາ ສິເນຣຸໍ ປຣິກ຺ຂິປນ຺ຕາ ວິສມໍ ປຣິວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ຍຖາມຄ຺ເຄນ ນ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ວາໂຕ ຍຖາມຄ຺ເຄນ ນ ວາຍຕິ, ອຍຖາມຄ຺ເຄນ ວາຍຕິ, ອຍຖາມຄ຺ເຄນ ວາຍນ຺ໂຕ ອາກາສຏ຺ຐວິມານານິ ໂຂເຠຕິ, ວິມາເນສຸ ໂຂຠິເຕສຸ ເທວຕານໍ ກີຬນຕ຺ຖາຍ ຈິຕ຺ຕານິ ນ ນມນ຺ຕິ, ຈິຕ຺ເຕສຸ ອນມນ຺ເຕສຸ ສີຕຸຓ຺ຫເຠໂທ ອຸຕຸ ຍຖາກາເລນ ນ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມິໍ ອສມ຺ປຊ຺ຊນ຺ເຕ ນ ສມ຺ມາ ເທໂວ ວສ຺ສຕິ, ກທາຈິ ວສ຺ສຕິ, ກທາຈິ ນ ວສ຺ສຕິ, ກຕ຺ຖຈິ ວສ຺ສຕິ, ກຕ຺ຖຈິ ນ ວສ຺ສຕິ. ວສ຺ສນ຺ໂຕປິ ວປ຺ປກາເລ ອງ຺ກຸຣກາເລ ນາຬກາເລ ປຸປ຺ຜກາເລ ຂີຣຄ຺ຄຫຓາທິກາເລສຸ ຍຖາ ຍຖາ ສສ຺ສານໍ ອຸປກາໂຣ ນ ໂຫຕິ, ຕຖາ ຕຖາ ວສ຺ສຕິ ຈ ວິຄຈ຺ຉຕິ ຈ. ເຕນ ສສ຺ສານິ ວິສມປາການິ ໂຫນ຺ຕິ ວິຄຕຄນ຺ຘຣສາທິສມ຺ປທານິ, ເອກຠາຊເນ ປກ຺ຂິຕ຺ຕຕຓ຺ຑຸເລສຸປິ ເອກສ຺ມິໍ ປເທເສ ຠຕ຺ຕໍ ອຸຕ຺ຕຓ຺ຑຸລໍ ໂຫຕິ, ເອກສ຺ມິໍ ອຕິກິລິນ຺ນໍ, ເອກສ຺ມິໍ ສມປາກໍ. ຕໍ ປຣິຠຸຕ຺ຕໍ ກຸຈ຺ຉິຍມ຺ປິ ສພ຺ພໂສ ອປຣິຓຕໍ, ເອກເທເສນ ປຣິຓຕໍ, ສຸປຣິຓຕນ຺ຕິ ເອວໍ ຕີຫິເຍວ ປກາເຣຫິ ປຈ຺ຈຕິ, ປກ຺ກາສຍໍ ນ ສມ຺ມາ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ. ເຕນ ສຕ຺ຕາ ພຫ຺ວາພາຘາ ເຈວ ໂຫນ຺ຕິ ອປ຺ປາຍຸກາ ຈ.

ຘມ຺ມິການໍ ປນ ຣາຊູນໍ ກາເລ ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ຈນ຺ທິມສູຣິຍາ ສມໍ ປຣິວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ຍຖາມຄ຺ເຄນ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ອຸຕຸສມຕາ ຈ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຈນ຺ທິມສູຣິຍາ ຉ ມາເສ ສິເນຣຸໂຕ ພຫິ ນິກ຺ຂມນ຺ຕິ, ຉ ມາເສ ອນ຺ໂຕ ວິຈຣນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ສິເນຣຸສມີເປນ ຕໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ຉ ມາເສ ຕໂຕ ຄມນວີຖິໂຕ ພຫິ ອຕ຺ຕໂນ ຕິຣິຍໍ ຄມເນນ ຈກ຺ກວາຬາຠິມຸຂາ ນິກ຺ຂມນ຺ຕິ. ເອວໍ ຉ ມາເສ ຂເຓ ຂເຓ ສິເນຣຸໂຕ ອປສກ຺ກນວເສນ ຕໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຈກ຺ກວາຬສມີປໍ ປຕ຺ຕາ. ຕໂຕປິ ຉ ມາເສ ຂເຓ ຂເຓ ອປສກ຺ກນວເສນ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ສິເນຣຸສມີປໍ ປາປຸຓນ຺ຕາ ອນ຺ໂຕ ວິຈຣນ຺ຕິ. ເຕ ຫິ ອາສາຬ຺ຫີມາເສ ສິເນຣຸສມີເປນ ຈຣນ຺ຕິ, ຕໂຕ ທ຺ເວ ມາເສ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ພຫິ ຈຣນ຺ຕິ. ປຐມກຕ຺ຕິກມາເສ ມຊ຺ເຌນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕໂຕ ຈກ຺ກວາຬາຠິມຸຂາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໂຍ ມາເສ ຈກ຺ກວາຬສມີເປນ ວິຈຣິຕ຺ວາ ປຸນ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຣມາເສ ມຊ຺ເຌນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໂຕ ປເຣ ທ຺ເວ ມາເສ ສິເນຣຸອຠິມຸຂາ ປກ຺ຂນ຺ທິຕ຺ວາ ປຸນ ອາສາຬ຺ເຫ ສິເນຣຸສມີເປນ ຈຣນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສິເນຣຸສ຺ສ ຈກ຺ກວາຬສ຺ສ ຈ ຍໍ ຐານໍ ເວມຊ຺ຌໍ, ຕສ຺ສ ສິເນຣຸສ຺ສ ຈ ຍໍ ຐານໍ ເວມຊ຺ຌໍ, ເຕນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ສິເນຣຸສມີເປນ ຈຣນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ, ນ ສິເນຣຸສ຺ສ ອຄ຺ຄາລິນ຺ທໍ ອລ຺ລີນາ, ຈກ຺ກວາຬສມີເປນ ຈຣຓມ຺ປິ ອິມິນາວ ນເຍນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍທາ ປນ ສິເນຣຸສ຺ສ ຈກ຺ກວາຬສ຺ສ ອຸຊຸກໍ ເວມຊ຺ເຌນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕທາ ເວມຊ຺ເຌນ ວິຈຣນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ເອວໍ ວິຈຣນ຺ຕາ ຈ ເອກປ຺ປຫາເຣນ ຕີສຸປິ ທີເປສຸ ອາໂລກໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ເອເກກາຍ ທິສາຍ ນວ ນວ ໂຍຊນສຕສຫສ຺ສານິ ອນ຺ຘກາຣໍ ວິຘມິຕ຺ວາ ອາໂລກໍ ທສ຺ເສນ຺ຕິ. ກຖໍ? ອິມສ຺ມິຎ຺ຫິ ທີເປ ສູຣິຍຸຄ຺ຄມນກາໂລ ປຸພ຺ພວິເທເຫ ມຊ຺ຌນ຺ຫິໂກ ໂຫຕິ, ອຸຕ຺ຕຣກຸຣູສຸ ອຕ຺ຖງ຺ຄມນກາໂລ, ອປຣໂຄຍາເນ ມຊ຺ຌິມຍາໂມ, ປຸພ຺ພວິເທຫມ຺ຫິ ອຸຄ຺ຄມນກາໂລ ອຸຕ຺ຕຣກຸຣູສຸ ມຊ຺ຌນ຺ຫິໂກ, ອປຣໂຄຍາເນ ອຕ຺ຖງ຺ຄມນກາໂລ, ອິຘ ມຊ຺ຌິມຍາໂມ, ອຸຕ຺ຕຣກຸຣູສຸ ອຸຄ຺ຄມນກາໂລ ອປຣໂຄຍາເນ ມຊ຺ຌນ຺ຫິໂກ, ອິຘ ອຕ຺ຖງ຺ຄມນກາໂລ, ປຸພ຺ພວິເທເຫ ມຊ຺ຌິມຍາໂມ, ອປຣໂຄຍານທີເປ ອຸຄ຺ຄມນກາໂລ ອິຘ ມຊ຺ຌນ຺ຫິໂກ, ປຸພ຺ພວິເທຫທີເປ ອຕ຺ຖງ຺ຄມນກາໂລ, ອຸຕ຺ຕຣກຸຣູສຸ ມຊ຺ຌິມຍາໂມ. ອິມສ຺ມິຎ຺ຫິ ທີເປ ຐິຕມຊ຺ຌນ຺ຫິກເວລາຍໍ ປຸພ຺ພວິເທຫວາສີນໍ ອຕ຺ຖງ຺ຄມນວເສນ ອຸປຑ຺ຒໍ ສູຣິຍມຓ຺ຑລໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ອປຣໂຄຍານວາສີນໍ ອຸຄ຺ຄມນວເສນ ອຸປຑ຺ຒໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ເອວໍ ເສສທີເປສຸປິ. ອິຕິ ອິມິນາວ ປກາເຣນ ຕີສຸ ທີເປສຸ ເອກປ຺ປຫາເຣເນວ ຈນ຺ທິມສູຣິຍາ ອາໂລກໍ ທສ຺ເສນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອິໂຕ ອຎ຺ຎຖາ ປນ ທ຺ວີສຸ ເອວ ທີເປສຸ ເອກປ຺ປຫາເຣເນວ ອາໂລກໍ ທສ຺ເສນ຺ຕິ. ຍສ຺ມິຎ຺ຫິ ທີເປ ອຕ຺ຖງ຺ຄມນວເສນ ອຸປຑ຺ຒໍ ສູຣິຍມຓ຺ຑລໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ອຕ຺ຖງ຺ຄມິເຕ ຕຕ຺ຖ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ອາໂລກໍ ນ ທສ຺ເສຕິ, ທ຺ວີສຸ ເອວ ທີເປສຸ ເອກປ຺ປຫາເຣນ ອຸຠຍໍ. ເອເກກາຍ ທິສາຍ ນວ ນວ ໂຍຊນສຕສຫສ຺ສານິ ອນ຺ຘກາຣວິຘມນມ຺ປິ ອິມິນາວ ນເຍນ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອິມສ຺ມິຎ຺ຫິ ທີເປ ຐິຕມຊ຺ຌນ຺ຫິກເວລາຍໍ ປຸພ຺ພວິເທຫວາສີນໍ ອຕ຺ຖງ຺ຄມນວເສນ ອຸປຑ຺ຒໍ ສູຣິຍມຓ຺ຑລໍ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ປຸພ຺ພວິເທເຫ ນວໂຍຊນສຕສຫສ຺ສປ຺ປມາເຓ ຐາເນ ອນ຺ຘກາຣໍ ວິຘມິຕ຺ວາ ອາໂລກໍ ທສ຺ເສຕິ, ຕຖາ ອປຣໂຄຍາເນ ອຸຄ຺ຄມນວເສນ ຕຕ຺ຖາປິ ອຸປຑ຺ຒສ຺ເສວ ປຎ຺ຎາຍມານຕ຺ຕາ. ປຸພ຺ພວິເທຫານໍ ປນ ອຕ຺ຖງ຺ຄມິເຕ ນ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ທ຺ວີສຸ ທີເປສຸ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອນ຺ຘກາຣໍ ວິຘມິຕ຺ວາ ອາໂລກໍ ທສ຺ເສຕິ ອປຣໂຄຍາເນປິ ອຸຄ຺ຄເຕ ສູຣິເຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອນ຺ຘກາຣວິຘມນໂຕ.

ປາຕຸຠວນ຺ຕາ ຈ ຈນ຺ທິມສູຣິຍາ ເອກໂຕວ ໂລເກ ປາຕຸຠວນ຺ຕິ, ເຕສຸ ສູຣິໂຍ ປຐມຕຣໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ປຐມກປ຺ປິການຎ຺ຫິ ສຕ຺ຕານໍ ສຍໍປຠາຍ ອນ຺ຕຣຫິຕາຍ ອນ຺ຘກາໂຣ ອໂຫສິ. ເຕ ຠີຕຕສິຕາ ‘‘ຠທ຺ທກໍ ວຕສ຺ສ, ສເຈ ອຎ຺ໂຎ ອາໂລໂກ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ ຈິນ຺ຕຍິໍສຸ. ຕໂຕ ມຫາຊນສ຺ສ ສູຣຠາວໍ ຊນຍມານໍ ສູຣິຍມຓ຺ຑລໍ ອຸຏ຺ຐຫິ, ເຕເນວສ຺ສ ‘‘ສູຣິໂຍ’’ຕິ ນາມໍ ອໂຫສິ. ຕສ຺ມິໍ ທິວສໍ ອາໂລກໍ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ຖງ຺ຄມິເຕ ປຸນ ອນ຺ຘກາໂຣ ອໂຫສິ. ເຕ ຠີຕຕສິຕາ ‘‘ຠທ຺ທກໍ ວຕສ຺ສ, ສເຈ ອຎ຺ໂຎ ອາໂລໂກ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍາ’’ຕິ ຈິນ຺ຕຍິໍສຸ. ອຖ ເນສໍ ຉນ຺ທໍ ຎຕ຺ວາ ວິຍ ຈນ຺ທມຓ຺ຑລໍ ອຸຏ຺ຐຫິ, ເຕເນວສ຺ສ ‘‘ຈນ຺ໂທ’’ຕິ ນາມໍ ອໂຫສິ. ເອວໍ ຈນ຺ທິມສູຣິເຍສຸ ປາຕຸຠູເຕສຸ ນກ຺ຂຕ຺ຕານິ ຕາຣກຣູປານິ ປາຕຸຠວນ຺ຕິ, ຕໂຕ ປຠຸຕິ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວາ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕິ. ອນຸກ຺ກເມນ ຈ ມາສຑ຺ຒມາສອຸຕຸສໍວຈ຺ຉຣາ ຊາຍນ຺ຕິ. ຈນ຺ທິມສູຣິຍານໍ ປນ ປາຕຸຠູຕທິວເສເຍວ ສິເນຣຸຈກ຺ກວາຬຫິມວນ຺ຕປພ຺ພຕາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຈ ທີປາ ປາຕຸຠວນ຺ຕິ, ເຕ ຈ ໂຂ ອປຸພ຺ພໍ ອຈຣິມໍ ຜຄ຺ຄຸຓປຸຓ຺ຓມທິວເສເຍວ ປາຕຸຠວນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຍສ຺ມາ ເຈຕ຺ຖ ‘‘ເອກໍ ຈກ຺ກວາຬໍ ອາຍາມໂຕ ຈ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ຈ ໂຍຊນານໍ ທ຺ວາທສ ສຕສຫສ຺ສານິ ຕີຓິ ສຫສ຺ສານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຕານິ ປຎ຺ຎາສຎ຺ຈ ໂຍຊນານີ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑ ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປມາຓໂຕ ອິມສ຺ສ ຈກ຺ກວາຬສ຺ສ ສິເນຣຸປຕິຏ຺ຐິໂຕກາເສ ຈຕຸຣາສີຕິ ໂຍຊນສຫສ຺ສານິ ປຣໂຕ ຍາວ ຈກ຺ກວາຬປພ຺ພຕາ ອຸຕ຺ຕຣທິສາຠາຄປ຺ປມາຓຎ຺ຈ ປຫາຍ ອິມິສ຺ສາ ທກ຺ຂິຓທິສາຍ –

ສິເນຣຸຈກ຺ກວາຬານໍ, ອນ຺ຕຣໍ ປຣິມາຓໂຕ;

ປຎ຺ຈ ສຕສຫສ຺ສານິ, ສຫສ຺ສານູນສຏ຺ຐິ ຈ.

ສຕານິ ສຕ຺ຕ ເຎຍ຺ຍານິ, ປຎ຺ຈວີສຸຕ຺ຕຣານິ ຈ;

ມຊ຺ຌວີຖິຄໂຕ ນາມ, ຕຕ຺ຖ ເວມຊ຺ຌໂຄ ຣວິ.

ມຊ຺ຌໂຕ ຍາວ ເມຣຸມ຺ຫາ, ຈກ຺ກວາຬານມນ຺ຕເຣ;

ເວມຊ຺ຌໂຄ ຍທາ ໂຫຕິ, ອຸຠຍນ຺ຕຄໂຕ ຕທາ.

ມຊ຺ຌໂຕ ຍາວ ເມຣຸມ຺ຫາ, ຈກ຺ກວາຬາ ຈ ປພ຺ພຕາ;

ທຸເວ ສຕສຫສ຺ສານິ, ສຫສ຺ສານູນສີຕິ ຈ.

ອຏ຺ຐສຕໍ ທຸເວ ສຏ຺ຐິ, ໂຍຊນານິ ທ຺ວິຄາວຸຕໍ;

ອຸຠໂຕ ອນ຺ຕໂຕ ເມຣຸ-ຈກ຺ກວາຬານມນ຺ຕເຣ.

ເອກໍ ສຕສຫສ຺ສຎ຺ຈ, ສຫສ຺ສານູນຕາລີສໍ;

ນວສຕາເນກຕິໍສ, ໂຍຊນານິ ຈ ຄາວຸຕໍ.

ປມາຓໂຕ ສມນ຺ຕາ ຈ, ມຓ຺ຑລໍ ມຊ຺ຌວີຖິຍາ;

ສຕສຫສ຺ສານູນວີສ, ສຫສ຺ສາເນກຕິໍສ ຈ.

ສຕເມກຎ຺ຈ ວິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ, ປຎ຺ຈສຕ຺ຕຕິ ອຸຕ຺ຕຣໍ;

ທກ຺ຂິຓໍ ອຸຕ຺ຕຣຎ຺ຈາປິ, ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ປນ ຠາຓຸມາ.

ມຊ຺ຌວີຖິປ຺ປມາເຓນ, ມຓ຺ຑເລເນວ ຄຈ຺ຉຕິ;

ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຈ ປເນວໍ ໂສ, ໂອຣຸຍ຺ໂຫຣຸຍ຺ຫ ເຫຏ຺ຐໂຕ.

ອາຣຸຍ຺ຫາຣຸຍ຺ຫ ອຸທ຺ຘຎ຺ຈ, ຍໂຕ ຄຈ຺ຉຕິ ສພ຺ພທາ;

ຕໂຕ ຄຕິວເສນສ຺ສ, ທູຣມທ຺ຘານມາສິ ຕໍ.

ຕິໍສ ສຕສຫສ຺ສານິ, ໂຍຊນານິ ປມາຓໂຕ;

ຕສ຺ມາ ໂສ ປຣິໂຕ ຍາຕິ, ຕຕ຺ຕກໍວ ທິເນ ທິເນ.

ສຫສ຺ສເມກໍ ປຎ຺ຈສຕໍ, ຈຕຸປຎ຺ຎາສໂຍຊນໍ;

ຕິຄາວຸຕໍ ເຕຣສູສຠໍ, ເຕຕ຺ຕິໍສ ຣຕນານິ ຈ.

ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລານິ ຈ ຕິຣິຍໍ, ຄຈ຺ຉເຕກທິເນ ຣວິ;

ຉຕາລີສສຫສ຺ສານິ, ຉ ສຕານິ ຕິຄາວຸຕໍ.

ໂຍຊນານໍ ຕິຕາລີສໍ, ມາເສເນເກນ ຄຈ຺ຉຕິ;

ເຕນວຸຕິສຫສ຺ສານິ, ທ຺ວິສຕໍ ສຕ຺ຕສີຕິ ຈ.

ຄາວຸຕານິ ທຸເວ ຈາປິ, ທ຺ວີຫິ ມາເສຫິ ຄຈ຺ຉຕິ;

ອິມາຍ ຄຕິຍາ ອນ຺ຕ-ວີຖິໂຕ ວີຖິອນ຺ຕິມໍ.

ຄຈ຺ຉຕິ ຉຫິ ມາເສຫິ, ຕິມາເສຫິ ຈ ມຊ຺ຌິມໍ;

ສິເນຣຸສນ຺ຕິເກ ອນ຺ຕ-ວີຖິໂຕ ປນ ຠາຓຸມາ;

ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ທ຺ວິມາເສຫິ, ອສ຺ສ ທີປສ຺ສ ມຊ຺ຌໂຄ.

ຕສ຺ມາ ສີຫຬທີປສ຺ສ, ມຊ຺ຌໂຕ ເມຣຸອນ຺ຕຣໍ;

ທຸເວ ສຕສຫສ຺ສານິ, ທ຺ວິສເຕນາຘິການິ ຕຸ.

ເຕຕ຺ຕິໍສຎ຺ຈ ສຫສ຺ສານິ, ອຏ຺ຐາຣສ ຕິຄາວຸຕໍ;

ຈກ຺ກວາຬນ຺ຕຣຎ຺ຈສ຺ສ, ທີປສ຺ເສວ ຈ ມຊ຺ຌໂຕ.

ຕີຓິ ສຕສຫສ຺ສານິ, ສຫສ຺ສານິ ຉວີສຕິ;

ຉ ອຸຕ຺ຕຣານິ ປຎ຺ເຈວ, ສຕາເນກຎ຺ຈ ຄາວຸຕນ຺ຕິ.

ເອວເມຕ຺ຖ ອຍມ຺ປິ ວິເສໂສ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຕາວຕິໍສຠວນໍ ທສສຫສ຺ສໂຍຊນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເຕຕ຺ຕິໍສ ສຫປຸຎ຺ຎກາຣິໂນ ເອຕ຺ຖ ນິພ຺ພຕ຺ຕາຕິ ຕໍສຫຈຣິຕຏ຺ຐານໍ ເຕຕ຺ຕິໍສໍ, ຕເທວ ຕາວຕິໍສໍ, ຕໍ ນິວາໂສ ເອເຕສນ຺ຕິ ຕາວຕິໍສາ, ເທວາ, ເຕສໍ ຠວນໍ ຕາວຕິໍສຠວນໍ. ຕຖາ ຫິ ມເຆນ ມາຓເວນ ສທ຺ຘິໍ ມຈລຄາມເກ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ເຕຕ຺ຕິໍສ ເທວປຸຕ຺ເຕ ອຸປາທາຍ ອສ຺ສ ເທວໂລກສ຺ສ ອຍໍ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິ ຊາຕາຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ຍສ຺ມາ ເສສຈກ຺ກວາເຬສຸປິ ຉ ກາມາວຈຣເທວໂລກາ ອຕ຺ຖິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ‘‘ສຫສ຺ສໍ ຈາຕຸມຫາຣາຊິການໍ ສຫສ຺ສໍ ຕາວຕິໍສານ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ນາມປຓ຺ຓຕ຺ຕິເຍເວສາ ຕສ຺ສ ເທວໂລກສ຺ສາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ທສສຫສ຺ສໂຍຊນນ຺ຕິ ອິທໍ ປນ ສກ຺ກປຸຣໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຖາ ຫິ ຕາວຕິໍສກາຍິກາ ເທວາ ອຕ຺ຖິ ປພ຺ພຕຏ຺ຐກາ, ອຕ຺ຖິ ອາກາສຏ຺ຐກາ, ເຕສໍ ປຣມ຺ປຣາ ຈກ຺ກວາຬປພ຺ພຕໍ ປຕ຺ຕາ, ຕຖາ ຈາຕຸມຫາຣາຊິການໍ ຍາມາທີນຎ຺ຈ. ເອກເທວໂລເກປິ ຫິ ເທວານໍ ປຣມ຺ປຣາ ຈກ຺ກວາຬປພ຺ພຕໍ ອປ຺ປຕ຺ຕາ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ອິທໍ ປນ ຕາວຕິໍສຠວນໍ ສິເນຣຸສ຺ສ ອຸປຣິມຕເລ ທສສຫສ຺ສໂຍຊນິເກ ຐາເນ ປຕິຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ສ ປາຈີນປຈ຺ຉິມທ຺ວາຣານໍ ອນ຺ຕຣາ ທສໂຍຊນສຫສ຺ສໍ ໂຫຕິ, ຕຖາ ທກ຺ຂິຓຸຕ຺ຕຣທ຺ວາຣານໍ. ຕໍ ໂຂ ປນ ນຄຣໍ ທ຺ວາຣສຫສ຺ສຍຸຕ຺ຕໍ ອໂຫສິ ອາຣາມໂປກ຺ຂຣຓີປຏິມຓ຺ຑິຕໍ.

ຕສ຺ສ ມຊ຺ເຌ (ຘ. ປ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒໙ ມຆວຕ຺ຖຸ) ຕິໂຍຊນສຕຸພ຺ເພເຘຫິ, ຘເຊຫິ ປຏິມຓ຺ຑິໂຕ ສຕ຺ຕຣຕນມໂຍ ສຕ຺ຕໂຍຊນສຕຸພ຺ເພໂຘ ສກ຺ກສ຺ສ ເວຊຍນ຺ໂຕ ນາມ ປາສາໂທ. ຕຕ຺ຖ ສຸວຓ຺ຓຍຏ຺ຐີສຸ ມຓິຘຊາ ອເຫສຸໍ, ມຓິຍຏ຺ຐີສຸ ສຸວຓ຺ຓຘຊາ, ປວາຬຍຏ຺ຐີສຸ ມຸຕ຺ຕຘຊາ, ມຸຕ຺ຕຍຏ຺ຐີສຸ ປວາຬຘຊາ, ສຕ຺ຕຣຕນມຍາສຸ ຍຏ຺ຐີສຸ ສຕ຺ຕຣຕນມຍາ ຘຊາ.

ທິຍຑ຺ຒໂຍຊນສຕາຍາໂມ ເວຊຍນ຺ຕຣໂຖ (ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໒໔໙ ອາທໂຍ). ຕສ຺ສ ຫິ ປຈ຺ຉິມນ຺ໂຕ ປຓ຺ຓາສໂຍຊໂນ, ມຊ຺ເຌ ຣຖປຎ຺ຊໂຣ ປຓ຺ຓາສໂຍຊໂນ, ຣຖສນ຺ຘິໂຕ ຍາວ ຣຖສີສາ ປຓ຺ຓາເສວ ໂຍຊນານິ. ຕເທວ ປມາຓໍ ທິຄຸຓໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ຕິໂຍຊນສຕາຍາໂມ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິເຍວ. ຕສ຺ມິໍ ໂຍຊນິກປລ຺ລງ຺ໂກ ອຕ຺ຖໂຕ ຕິຏ຺ຐຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕິໂຍຊນິກໍ ເສຕຈ຺ຉຕ຺ຕໍ, ເອກສ຺ມິໍເຍວ ຍຸເຄ ສຫສ຺ສອາຊຎ຺ຎຍຸຕ຺ຕໍ. ເສສາລງ຺ກາຣສ຺ສ ປມາຓໍ ນຕ຺ຖິ. ຘໂຊ ປນສ຺ສ ອຑ຺ຒຕິຍານິ ໂຍຊນສຕານິ ອຸຄ຺ຄໂຕ, ຍສ຺ສ ວາຕາຫຕສ຺ສ ປຎ຺ຈງ຺ຄິກຕູຣິຍສ຺ເສວ ສທ຺ໂທ ນິຈ຺ຉຣຕິ.

ສກ຺ກສ຺ສ ປນ ເອຣາວໂຓ ນາມ ຫຕ຺ຖີ ທິຍຑ຺ຒໂຍຊນສຕິໂກ, ໂສປິ ເທວປຸຕ຺ໂຕເຍວ. ນ ຫິ ເທວໂລກສ຺ມິໍ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ໂສ ອຸຍ຺ຍານກີຬາຍ ນິກ຺ຂມນກາເລ ອຕ຺ຕຠາວໍ ວິຊຫິຕ຺ວາ ທິຍຑ຺ຒໂຍຊນສຕິໂກ ເອຣາວໂຓ ນາມ ຫຕ຺ຖີ ໂຫຕິ. ໂສ ເຕຕ຺ຕິໍສກຸມ຺ເຠ ມາເປຕິ ອາວຏ຺ເຏນ ຄາວຸຕອຑ຺ຒໂຍຊນປ຺ປມາເຓ, ສພ຺ເພສໍ ມຊ຺ເຌ ສກ຺ກສ຺ສ ອຕ຺ຖາຍ ສຸທສ຺ສນໍ ນາມ ຕິໍສໂຍຊນິກໍ ກຸມ຺ຠໍ ມາເປຕິ. ຕສ຺ສ ອຸປຣິ ທ຺ວາທສໂຍຊນິໂກ ຣຕນມຓ຺ຑໂປ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ສຕ຺ຕຣຕນມຍາ ໂຍຊນຸພ຺ເພຘາ ຘຊາ ອຸຏ຺ຐຫນ຺ຕິ. ປຣິຍນ຺ເຕ ກິງ຺ກິຓິກຊາລາ ໂອລມ຺ພນ຺ຕິ, ຍສ຺ສ ມນ຺ທວາເຕຣິຕສ຺ສ ປຎ຺ຈງ຺ຄິກຕູຣິຍສທ຺ທສທິໂສ ທິພ຺ພຄີຕສທ຺ໂທ ວິຍ ຣໂວ ນິຈ຺ຉຣຕິ. ມຓ຺ຑປມຊ຺ເຌ ສກ຺ກສ຺ສ ໂຍຊນິໂກ ມຓິປລ຺ລງ຺ໂກ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ສກ຺ໂກ ນິສີທຕິ. ເຕຕ຺ຕິໍສາຍ ກຸມ຺ຠານໍ ເອເກກສ຺ມິໍ ກຸມ຺ເຠ ສຕ຺ຕ ສຕ຺ຕ ທນ຺ເຕ ມາເປຕິ, ເຕສຸ ເອເກໂກ ປຓ຺ຓາສໂຍຊນາຍາໂມ. ເອເກກສ຺ມິຎ຺ເຈຕ຺ຖ ທນ຺ເຕ ສຕ຺ຕ ສຕ຺ຕ ໂປກ຺ຂຣຓິໂຍ ໂຫນ຺ຕິ, ເອເກກາຍ ໂປກ຺ຂຣຓິຍາ ສຕ຺ຕ ສຕ຺ຕ ປທຸມິນີຄຈ຺ຉາ, ເອເກກສ຺ມິໍ ຄຈ຺ເຉ ສຕ຺ຕ ສຕ຺ຕ ປຸປ຺ຜານິ ໂຫນ຺ຕິ, ເອເກກສ຺ສ ປຸປ຺ຜສ຺ສ ສຕ຺ຕ ສຕ຺ຕ ປຕ຺ຕານິ, ເອເກກສ຺ມິໍ ປຕ຺ເຕ ສຕ຺ຕ ສຕ຺ຕ ເທວຘີຕໂຣ ນຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເອວໍ ສມນ຺ຕາ ປຓ຺ຓາສໂຍຊນຏ຺ຐາເນ ຫຕ຺ຖິທນ຺ເຕສຸເຍວ ນຈ຺ຈນຏສມຊ຺ໂຊ ໂຫຕິ.

ນນ຺ທາ ນາມ ປນ ໂປກ຺ຂຣຓີ ປຎ຺ຎາສໂຍຊນາ. ‘‘ປຎ຺ຈສຕໂຍຊນິກາ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ.

ຈິຕ຺ຕລຕາວນໍ ປນ ສຏ຺ຐິໂຍຊນິກໍ. ‘‘ປຎ຺ຈໂຍຊນສຕິກ’’ນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ຕໍ ປນ ທິພ຺ພຣຸກ຺ຂສຫສ຺ສປຏິມຓ຺ຑິຕໍ, ຕຖາ ນນ຺ທນວນໍ ຜາຣຸສກວນຎ຺ຈ. ສກ຺ໂກ ປເນຕ຺ຖ ອຈ຺ຉຣາສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ສຏ຺ຐິໂຍຊນິກໍ ສຸວຓ຺ຓມຫາວີຖິໍ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ກີຬນ຺ໂຕ ນນ຺ທນວນາທີສຸ ວິຈຣຕິ.

ປາຣິຈ຺ຉຕ຺ຕໂກ ປນ ໂກວິຬາໂຣ ສມນ຺ຕາ ຕິໂຍຊນສຕປຣິມຓ຺ຑໂລ ປຎ຺ຈທສໂຍຊນປຣິຓາຫກ຺ຂນ຺ໂຘ ໂຍຊນສຕຸພ຺ເພໂຘ. ຕສ຺ສ ມູເລ ສຏ຺ຐິໂຍຊນາຍາມາ ປຎ຺ຎາສໂຍຊນວິຕ຺ຖາຣາ ປຎ຺ຈທສໂຍຊນຸພ຺ເພຘາ ຊຍສຸມນປຸປ຺ຜກວຓ຺ຓາ ປຓ຺ຑຸກມ຺ພລສິລາ, ຍສ຺ສາ ມຸທຸຕາຍ ສກ຺ກສ຺ສ ນິສີທໂຕ ອຸປຑ຺ຒກາໂຍ ອນຸປວິສຕິ, ອຸຏ຺ຐິຕກາເລ ອູນໍ ປຣິປູຣຕິ.

ສຸຘມ຺ມາ ນາມ ເທວສຠາ ອາຍາມໂຕ ຈ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ຈ ຕິໂຍຊນສຕິກາ, ປຣິກ຺ເຂປໂຕ ນວໂຍຊນສຕິກາ, ອຸພ຺ເພຘໂຕ ປຎ຺ຈໂຍຊນສຕິກາ, ຕສ຺ສາ ຜລິກມຍາ ຠູມິ, ຖມ຺ຠຕຸລາສງ຺ຆາຏາທີສຸ ວາຬຣູປາທິສງ຺ຆຏ຺ຏນກອາຓິໂຍ ມຓິມຍາ, ສຸວຓ຺ຓມຍາ ຖມ຺ຠາ, ຣຊຕມຍາ ຖມ຺ຠຆຏກາ ຈ ສງ຺ຆາຏຎ຺ຈ, ປວາຬມຍານິ ວາຬຣູປານິ, ສຕ຺ຕຣຕນມຍາ ໂຄປານສິໂຍ ຈ ປກ຺ຂປາສາ ຈ ມຸຂວຏ຺ຏິ ຈ, ອິນ຺ທນີລອິຏ຺ຐກາຫິ ຉທນໍ, ໂສວຓ຺ຓມຍໍ ຉທນວິຘໍ, ຣຊຕມຍາ ຖຸປິກາ.

ອາສາວຕີ ນາມ ເອກາ ລຕາ ອຕ຺ຖິ, ‘‘ສາ ປຸປ຺ຜິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເທວາ ວສ຺ສສຫສ຺ສໍ ອຸປຏ຺ຐານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ປາຣິຈ຺ຉຕ຺ຕເກ ປຸປ຺ຜມາເນ ເອກໍ ວສ຺ສໍ ອຸປຏ຺ຐານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເຕ ຕສ຺ສ ປຓ຺ຑຸປລາສາທິຠາວໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຕ຺ຕມນາ ໂຫນ຺ຕິ. ຍຖາຫ –

‘‘ຍສ຺ມິໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມເຍ ເທວານໍ ຕາວຕິໍສານໍ ປາຣິຈ຺ຉຕ຺ຕໂກ ໂກວິຬາໂຣ ປຓ຺ຑຸປລາໂສ ໂຫຕິ, ອຕ຺ຕມນາ, ຠິກ຺ຂເວ, ເທວາ ຕາວຕິໍສາ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ໂຫນ຺ຕິ ‘ປຓ຺ຑຸປລາໂສ ທານິ ປາຣິຈ຺ຉຕ຺ຕໂກ ໂກວິຬາໂຣ, ນ ຈິຣສ຺ເສວ ທານິ ປນ຺ນປລາໂສ ຠວິສ຺ສຕີ’’’ຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໗.໖໙).

ສພ຺ພປາລິຜຸລ຺ລສ຺ສ ປນ ປາຣິຈ຺ຉຕ຺ຕກສ຺ສ ໂກວິຬາຣສ຺ສ ສມນ຺ຕາ ປຎ຺ຈ ໂຍຊນສຕານິ ອາຠາ ຜຣຕິ, ອນຸວາຕໍ ໂຍຊນສຕໍ ຄນ຺ໂຘ ຄຈ຺ຉຕິ. ປຸປ຺ຜິເຕ ປາຣິຈ຺ຉຕ຺ຕເກ ອາໂຣຫຓກິຈ຺ຈໍ ວາ ອງ຺ກຸສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນາມນກິຈ຺ຈໍ ວາ ປຸປ຺ຜາຫຣຓຕ຺ຖໍ ຈງ຺ໂກຏກກິຈ຺ຈໍ ວາ ນຕ຺ຖິ. ກນ຺ຕນກວາໂຕ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປຸປ຺ຜານິ ວຓ຺ຏໂຕ ກນ຺ຕຕິ, ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນກວາໂຕ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຕິ, ປເວສນກວາໂຕ ສຸຘມ຺ມເທວສຠໍ ປເວເສຕິ, ສມ຺ມຊ຺ຊນກວາໂຕ ປຸຣາຓປຸປ຺ຜານິ ນີຫຣຕິ, ສນ຺ຖຣຓກວາໂຕ ປຕ຺ຕກຓ຺ຓິກເກສຣານິ ຣເຈນ຺ໂຕ ສນ຺ຖຣຕິ, ມຊ຺ຌຏ຺ຐາເນ ຘມ຺ມາສນໍ ໂຫຕິ ໂຍຊນປ຺ປມາໂຓ ຣຕນປລ຺ລງ຺ໂກ, ຕສ຺ສ ອຸປຣິ ຘາຣິຍມານໍ ຕິໂຍຊນິກໍ ເສຕຈ຺ຉຕ຺ຕໍ, ຕທນນ຺ຕຣໍ ສກ຺ກສ຺ສ ເທວຣຎ຺ໂຎ ອາສນໍ ອຕ຺ຖຣີຍຕິ, ຕໂຕ ພາຕ຺ຕິໍສາຍ ເທວປຸຕ຺ຕານໍ, ຕໂຕ ອຎ຺ເຎສໍ ມເຫສກ຺ຂເທວຕານໍ. ອຎ຺ເຎສໍ ເທວຕານໍ ປນ ປຸປ຺ຜກຓ຺ຓິກາວ ອາສນໍ ໂຫຕິ. ເທວາ ເທວສຠໍ ປວິສິຕ຺ວາ ນິສີທນ຺ຕິ. ຕໂຕ ປຸປ຺ເຜຫິ ເຣຓຸວຏ຺ຏິ ອຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸປຣິ ກຓ຺ຓິກໍ ອາຫຈ຺ຈ ນິປຕມານາ ເທວຕານໍ ຕິຄາວຸຕປ຺ປມາຓໍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ລາຂາປຣິກມ຺ມສຊ຺ຊິຕໍ ວິຍ ກໂຣຕິ, ເຕສໍ ສາ ກີຬາ ຈຕູຫິ ມາເສຫິ ປຣິໂຍສານໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ອິຕິ ອິມາຫິ ສມ຺ປຕ຺ຕີຫິ ສມນ຺ນາຄຕໍ ຕາວຕິໍສຠວນໍ ຠຄວາ ສພ຺ພຖາ ອເວທີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຕຖາ ອສຸຣຠວນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເທວາ ວິຍ ນ ສຸຣນ຺ຕິ ນ ອີສຣນ຺ຕິ ນ ວິໂຣຈນ຺ຕີຕິ ອສຸຣາ. ສຸຣາ ນາມ ເທວາ, ເຕສໍ ປຏິປກ຺ຂາຕິ ວາ ອສຸຣາ. ສກ຺ໂກ ກິຣ ມຈລຄາມເກ ມໂຆ ນາມ ມາຓໂວ ຫຸຕ຺ວາ ເຕຕ຺ຕິໍສ ປຸຣິເສ ຄເຫຕ຺ວາ ກລ຺ຍາຓກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ສຕ຺ຕ ວຕ຺ຕປທານິ ປູເຣຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ກາລກໂຕ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ ສທ຺ຘິໍ ປຣິສາຍ. ຕໂຕ ປຸພ຺ພເທວາ ‘‘ອາຄນ຺ຕຸກເທວປຸຕ຺ຕາ ອາຄຕາ, ສກ຺ກາຣໍ ເນສໍ ກໂຣມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ທິພ຺ພປທຸມານິ ອຸປນາເມສຸໍ, ອຸປຑ຺ຒຣຊ຺ເຊນ ຈ ນິມນ຺ເຕສຸໍ. ສກ຺ໂກ ອຸປຑ຺ຒຣຊ຺ເຊນ ອສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐ ອໂຫສິ, ອຖ ເນວາສິກາ ‘‘ອາຄນ຺ຕຸກເທວປຸຕ຺ຕານໍ ສກ຺ກາຣໍ ກໂຣມາ’’ຕິ ຄນ຺ຘປານໍ ສຊ຺ຊຍິໍສຸ. ສກ຺ໂກ ສກປຣິສາຍ ສຎ຺ຎໍ ອທາສິ ‘‘ມາຣິສາ ມາ ຄນ຺ຘປານໍ ປິວິຕ຺ຖ, ປິວມານາກາຣມຕ຺ຕເມວ ທສ຺ເສຖາ’’ຕິ. ເຕ ຕຖາ ອກໍສຸ. ເນວາສິກເທວຕາ ສຸວຓ຺ຓສຣເກຫິ ອຸປນີຕໍ ຄນ຺ຘປານໍ ຍາວທຕ຺ຖໍ ປິວິຕ຺ວາ ມຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສຸວຓ຺ຓປຖວິຍໍ ປຕິຕ຺ວາ ສຍິໍສຸ. ສກ຺ໂກ ‘‘ຄຓ຺ຫຖ ຘຸຕ຺ເຕ, ຫຣຖ ຘຸຕ຺ເຕ’’ຕິ ເຕ ປາເທສຸ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ສິເນຣຸປາເທ ຂິປາເປສິ. ສກ຺ກສ຺ສ ປຸຎ຺ຎເຕເຊນ ຕທນຸວຕ຺ຕກາປິ ສພ຺ເພ ຕຕ຺ເຖວ ປຕິໍສຸ. ອຖ ເນສໍ ກມ຺ມປຈ຺ຈຍອຸຕຸສມຸຏ຺ຐານໍ ສິເນຣຸສ຺ສ ເຫຏ຺ຐິມຕເລ ທສໂຍຊນສຫສ຺ສໍ ອສຸຣຠວນໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ ປາຣິຈ຺ຉຕ຺ຕກປຏິຈ຺ຉນ຺ນຠູຕາຍ ຈິຕ຺ຣປາຏລິຍາ ອຸປໂສຠິຕໍ. ສກ຺ໂກ ເຕສໍ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ອນາຄມນຕ຺ຖາຍ ອາຣກ຺ຂໍ ຐເປສິ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ອນ຺ຕຣາ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອຍຸຊ຺ຌປຸຣານໍ, ປຎ຺ຈວິຘາ ຐປິຕາ ອຠິຣກ຺ຂາ;

ອຸຣຄກໂຣຏິປຍສ຺ສ ຈ ຫາຣີ, ມທນຍຸຕາ ຈຕຸໂຣ ຈ ມຫຕ຺ຖາ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໒໔໗; ຊາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໓໑);

ຕຕ຺ຖ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອຍຸຊ຺ຌປຸຣານນ຺ຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ເທວາສຸຣນຄຣານໍ ອນ຺ຕຣາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທ຺ເວ ກິຣ ນຄຣານິ ຍຸທ຺ເຘນ ຄເຫຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາຍ ອຍຸຊ຺ຌປຸຣານິ ນາມ ຊາຕານິ. ຍທາ ຫິ ອສຸຣາ ພລວນ຺ໂຕ ໂຫນ຺ຕິ, ອຖ ເທເວຫິ ປລາຍິຕ຺ວາ ເທວນຄຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ທ຺ວາເຣ ປິຫິເຕ ອສຸຣານໍ ສຕສຫສ຺ສມ຺ປິ ກິຎ຺ຈິ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ຍທາ ເທວາ ພລວນ຺ໂຕ ໂຫນ຺ຕິ, ອຖ ອສຸເຣຫິ ປລາຍິຕ຺ວາ ອສຸຣນຄຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ທ຺ວາເຣ ປິຫິເຕ ສກ຺ການໍ ສຕສຫສ຺ສມ຺ປິ ກິຎ຺ຈິ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ອິຕິ ອິມານິ ທ຺ເວ ນຄຣານິ ອຍຸຊ຺ຌປຸຣານິ ນາມ. ເຕສໍ ອນ຺ຕຣາ ເອເຕສຸ ອຸຣຄາທີສຸ ປຎ຺ຈສຸ ຐາເນສຸ ສກ຺ເກນ ອາຣກ຺ຂາ ຐປິຕາ. ຕຕ຺ຖ ອຸຣຄສທ຺ເທນ ນາຄາ ຄຫິຕາ. ເຕ ອຸທເກ ມຫພ຺ພລາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ສິເນຣຸສ຺ສ ປຐມາລິນ຺ເທ ເອເຕສໍ ອາຣກ຺ຂາ. ສິເນຣຸສ຺ສ ກິຣ ສມນ຺ຕໂຕ ພຫລໂຕ ປຸຖຸລໂຕ ຈ ປຎ຺ຈໂຍຊນສຫສ຺ສປຣິມາຓານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ປຣິຠຓ຺ຑານິ ຕາວຕິໍສຠວນສ຺ສ ອາຣກ຺ຂາຍ ນາເຄຫິ ຄຣຸເຬຫິ ກຸມ຺ຠຓ຺ເຑຫິ ຍກ຺ເຂຫິ ຈ ອຘິຏ຺ຐິຕານິ. ເຕຫິ ກິຣ ສິເນຣຸສ຺ສ ອຸປຑ຺ຒໍ ປຣິຍາທິນ຺ນໍ, ເອຕານິເຍວ ຈ ສິເນຣຸສ຺ສ ອາລິນ຺ທານິ ເມຂລານິ ຈ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ກໂຣຏິສທ຺ເທນ ສຸປຓ຺ຓາ ຄຫິຕາ. ເຕສໍ ກິຣ ກໂຣຏິ ນາມ ປານໂຠຊນໍ, ເຕນ ນາມໍ ລຠິໍສຸ, ທຸຕິຍາລິນ຺ເທ ເຕສໍ ອາຣກ຺ຂາ. ປຍສ຺ສຫາຣີສທ຺ເທນ ກຸມ຺ຠຓ຺ຑາ ຄຫິຕາ. ທານວຣກ຺ຂສາ ກິຣ ເຕ, ຕຕິຍາລິນ຺ເທ ເຕສໍ ອາຣກ຺ຂາ. ມທນຍຸຕສທ຺ເທນ ຍກ຺ຂາ ຄຫິຕາ. ວິສມຈາຣິໂນ ກິຣ ເຕ ຍຸທ຺ຘໂສຓ຺ຑາ, ຈຕຸຕ຺ຖາລິນ຺ເທ ເຕສໍ ອາຣກ຺ຂາ. ຈຕຸໂຣ ຈ ມຫຕ຺ຖາຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາຣາຊາໂນ ວຸຕ຺ຕາ. ເຕ ຫິ ສິເນຣຸສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ປສ຺ເສ ຍຸຄນ຺ຘຣາທີສຸ ປຎ຺ຈສຕປຣິຕ຺ຕທີປປຣິວາເຣ ມຫາທີເປ ຈ ສາສິຕພ຺ພສ຺ສ ມຫໂຕ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວເສນ ‘‘ມຫຕ຺ຖາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ປຎ຺ຈມາລິນ຺ເທ ເຕສໍ ອາຣກ຺ຂາ.

ເຕ ປນ ອສຸຣາ ອາຍຸວຓ຺ຓຍສອິສ຺ສຣິຍສມ຺ປຕ຺ຕີຫິ ຕາວຕິໍສສທິສາວ. ຕສ຺ມາ ອນ຺ຕຣາ ອຕ຺ຕານໍ ອຊານິຕ຺ວາ ປາຏລິຍາ ປຸປ຺ຜິຕາຍ ‘‘ນຍິທໍ ເທວນຄຣໍ, ຕຕ຺ຖ ປາຣິຈ຺ຉຕ຺ຕໂກ ປຸປ຺ຜຕິ, ອິຘ ປນ ຈິຕ຺ຕປາຏລີ, ຊຣສກ຺ເກນ ມຍໍ ສຸຣໍ ປາເຍຕ຺ວາ ວຎ຺ຈິຕາ, ເທວນຄຣຎ຺ຈ ໂນ ຄຫິຕໍ, ຄຈ຺ຉາມ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ຍຸຊ຺ຌິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຫຕ຺ຖິອສ຺ສຣເຖ ອາຣຸຍ຺ຫ ສຸວຓ຺ຓຣຊຕມຓິຜລການິ ຄເຫຕ຺ວາ ຍຸທ຺ຘສຊ຺ຊາ ຫຸຕ຺ວາ ອສຸຣເຠຣິໂຍ ວາເທນ຺ຕາ ມຫາສມຸທ຺ເທ ອຸທກໍ ທ຺ວິຘາ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐຫນ຺ຕິ. ເຕ ເທເວ ວຸຏ຺ເຐ ວມ຺ມິກມກ຺ຂິກາ ວມ຺ມິກໍ ວິຍ ສິເນຣຸໍ ອຠິຣຸຫິຕຸໍ ອາຣຠນ຺ຕິ. ອຖ ເນສໍ ປຐມໍ ນາເຄຫິ ສທ຺ຘິໍ ຍຸທ຺ຘໍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມິໍ ໂຂ ປນ ຍຸທ຺ເຘ ນ ກສ຺ສຈິ ຉວິ ວາ ຈມ຺ມໍ ວາ ຉິຊ຺ຊຕິ, ນ ໂລຫິຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເກວລໍ ກຸມາຣການໍ ທາຣຸເມຓ຺ຑກຍຸທ຺ຘໍ ວິຍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສນ຺ຕາສນມຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ. ໂກຏິສຕາປິ ໂກຏິສຫສ຺ສາປິ ນາຄາ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ຍຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອສຸຣປຸຣໍເຍວ ປເວເສຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ສເຈ ປນ ອສຸຣາ ພລວນ຺ໂຕ ໂຫນ຺ຕິ, ອຖ ນາຄາ ໂອສກ຺ກິຕ຺ວາ ທຸຕິເຍ ອາລິນ຺ເທ ສຸປຓ຺ເຓຫິ ສທ຺ຘິໍ ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ຍຸຊ຺ຌນ຺ຕິ. ເອສ ນໂຍ ສຸປຓ຺ຓາທີສຸປິ. ຍທາ ປນ ຕານິ ປຎ຺ຈປິ ຐານານິ ອສຸຣາ ມທ຺ທນ຺ຕິ, ຕທາ ເອກໂຕ ສມ຺ປິຓ຺ຑິຕານິປິ ຕານິ ປຎ຺ຈ ພລານິ ໂອສກ຺ກນ຺ຕິ. ອຖ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາຣາຊາໂນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສກ຺ກສ຺ສ ປວຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈນ຺ຕິ. ສກ຺ໂກ ເຕສໍ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ທິຍຑ຺ຒໂຍຊນສຕິກໍ ເວຊຍນ຺ຕຣຖໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ສຍໍ ວາ ນິກ຺ຂມຕິ, ເອກໍ ວາ ປຸຕ຺ຕໍ ເປເສຕິ. ເອກສ຺ມິໍ ປນ ທິວເສ ເອວໍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອສຸເຣ ຍຸທ຺ເຘນ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ສມຸທ຺ເທ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຈຕູສຸ ທ຺ວາເຣສຸ ອຕ຺ຕນາ ສທິສາ ປຏິມາ ມາເປຕ຺ວາ ຐເປຕິ, ຕສ຺ມາ ອສຸຣາ ນາຄາທໂຍ ຊິນິຕ຺ວາ ອາຄຕາປິ ອິນ຺ທປຏິມາ ທິສ຺ວາ ‘‘ສກ຺ໂກ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ’’ຕິ ປລາຍນ຺ຕິ. ອິຕິ ສຸຣານໍ ປຏິປກ຺ຂາຕິ ອສຸຣາ, ເວປຈິຕ຺ຕິປຫາຣາທາທໂຍ, ເຕສໍ ຠວນໍ ອສຸຣຠວນໍ. ຕໍ ປນ ອາຍາມໂຕ ຈ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ຈ ທສສຫສ຺ສໂຍຊນນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຖາ ອສຸຣຠວນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອວີຈິມຫານິຣໂຍ ຊມ຺ພຸທີໂປ ຈາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ຕຖາ-ສທ຺ໂທ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ, ອວີຈິມຫານິຣໂຍ ຊມ຺ພຸທີໂປ ຈ ຕຖາ ທສສຫສ຺ສໂຍຊນເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອວີຈິມຫານິຣຍສ຺ສ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ອາຍາເມນ ຈ ວິຕ຺ຖາເຣນ ຈ ໂຍຊນສຕໍ ໂຫຕິ, ໂລຫປຖວີ ໂລຫຉທນໍ ເອເກກາ ຈ ຠິຕ຺ຕິ ນວນວໂຍຊນິກາ ໂຫຕິ. ປຸຣຕ຺ຖິມາຍ ຠິຕ຺ຕິຍາ ອຈ຺ຈິ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉິມໍ ຠິຕ຺ຕິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕໍ ວິນິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ປຣໂຕ ໂຍຊນສຕໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ເສສທິສາສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອິຕິ ຊາລປຣິຍນ຺ຕວເສນ ອາຍາມວິຕ຺ຖາຣໂຕ ອຏ຺ຐາຣສໂຍຊນາຘິການິ ຕີຓິ ໂຍຊນສຕານິ ໂຫນ຺ຕິ, ປຣິກ຺ເຂເປນ ນວ ໂຍຊນສຕານິ ຈຕຸປຓ຺ຓາສຎ຺ຈ ໂຍຊນານິ. ສມນ຺ຕາ ປນ ອຸສ຺ສເທຫິ ສທ຺ຘິໍ ທສໂຍຊນສຫສ຺ສໍ ໂຫຕິ. ກສ຺ມາ ປເນສ ນຣໂກ ‘‘ອວີຈີ’’ຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄໂຕຕິ? ວີຈິ ນາມ ອນ຺ຕຣໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕຕ຺ຖ ຈ ອຄ຺ຄິຊາລານໍ ວາ ສຕ຺ຕານໍ ວາ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ວາ ອນ຺ຕຣໍ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ໂສ ‘‘ອວີຈີ’’ຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄໂຕ. ຕສ຺ສ ຫິ ປຸຣຕ຺ຖິມຠິຕ຺ຕິໂຕ ຊາລາ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ສໍສິພ຺ພມານໂຍຊນສຕໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠິຕ຺ຕິໍ ວິນິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ປຣໂຕ ໂຍຊນສຕໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ເສສທິສາສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເອວໍ ຊາລານໍ ນິຣນ຺ຕຣຕາຍ ອວີຈິ. ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ປນສ຺ສ ໂຍຊນສຕິເກ ຐາເນ ນາຬິຍໍ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ປູຣິຕຕິປຸປິຏ຺ຐໍ ວິຍ ສຕ຺ຕາ ນິຣນ຺ຕຣາ, ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ສຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຖິ, ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຄຈ຺ຉນ຺ຕານໍ ຐິຕານໍ ນິສິນ຺ນານໍ ນິປນ຺ນານຎ຺ຈ ປຈ຺ຈມານານໍ ອນ຺ໂຕ ນຕ຺ຖິ, ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ຐິເຕ ວາ ນິສິນ຺ເນ ວາ ນິປນ຺ເນ ວາ ນ ພາເຘນ຺ຕິ. ເອວໍ ສຕ຺ຕານໍ ນິຣນ຺ຕຣຕາຍ ອວີຈິ. ກາຍທ຺ວາເຣ ປນ ຉ ອຸເປກ຺ຂາສຫຄຕານິ ຈິຕ຺ຕານິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ເອກໍ ທຸກ຺ຂສຫຄຕໍ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ຍຖາ ຊິວ຺ຫາຄ຺ເຄ ຉ ມຘຸພິນ຺ທູນິ ຐເປຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ຕມ຺ພໂລຫພິນ຺ທຸມ຺ຫິ ຐປິເຕ ອນຸທຫນພລວຕາຍ ຕເທວ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ອິຕຣານິ ອພ຺ໂພຫາຣິການິ ໂຫນ຺ຕິ, ເອວໍ ອນຸທຫນພລວຕາຍ ທຸກ຺ຂເມເວຕ຺ຖ ນິຣນ຺ຕຣໍ, ອິຕຣານິ ອພ຺ໂພຫາຣິການີຕິ ເອວໍ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ນິຣນ຺ຕຣຕາຍ ອວີຈີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ອຍຎ຺ຈ ອວີຈິມຫານິຣໂຍ ຊມ຺ພຸທີປສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ຊມ຺ພຸທີໂປ ປນ ອາຍາມໂຕ ຈ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ຈ ທສສຫສ຺ສໂຍຊນປຣິມາໂຓ. ຕຕ຺ຖ ຈ ຈຕຸສຫສ຺ສໂຍຊນປ຺ປມາໂຓ ປເທໂສ ຕທຸປໂຠຄີສຕ຺ຕານໍ ປຸຎ຺ຎກ຺ຂຍາ ອຸທເກນ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖໂຏ ‘‘ສມຸທ຺ໂທ’’ຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄໂຕ. ຕິສຫສ຺ສໂຍຊນປ຺ປມາເຓ ມນຸສ຺ສາ ວສນ຺ຕິ, ຕິສຫສ຺ສໂຍຊນປ຺ປມາເຓ ຫິມວາ ປຕິຏ຺ຐິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອປຣໂຄຍານໍ ສຕ຺ຕສຫສ຺ສໂຍຊນນ຺ຕິອາທີສຸ ອາຍາມໂຕ ຈ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ຈ ປມາຓໍ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ຊມ຺ພຸທີໂປ ສກຏສຓ຺ຐາໂນ, ຉນ຺ນວຸຕິຍາ ປຏ຺ຏນໂກຏິສຕສຫສ຺ເສຫິ ຉປຓ຺ຓາສຣຕນາຄາເຣຫິ ນວນວຸຕິຍາ ໂທຓມຸຂສຕສຫສ຺ເສຫິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ເຕສຏ຺ຐິຍາ ນຄຣສຫສ຺ເສຫິ ຈ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ຊມ຺ພຸທີເປ ກິຣ ອາທິໂຕ ເຕສຏ຺ຐິມຕ຺ຕານິ ນຄຣສຫສ຺ສານິ ອຸປ຺ປນ຺ນານິ, ຕຖາ ທຸຕິຍໍ, ຕຖາ ຕຕິຍໍ. ຕານິ ປນ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ສຕສຫສ຺ສໍ, ຕໂຕ ປຣໍ ອສີຕິ ສຫສ຺ສານິ ຈ ນວ ສຫສ຺ສານິ ຈ ໂຫນ຺ຕິ. ໂທຓມຸຂນ຺ຕິ ຈ ມຫານຄຣສ຺ສ ອາຍຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານຠູຕໍ ປຘານຆຣໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອປຣໂຄຍາໂນ ອາທາສສຓ຺ຐາໂນ, ປຸພ຺ພວິເທໂຫ ອຑ຺ຒຈນ຺ທສຓ຺ຐາໂນ, ອຸຕ຺ຕຣກຸຣຸ ປີຐສຓ຺ຐາໂນ. ‘‘ຕໍຕໍນິວາສີນໍ ຕໍຕໍປຣິວາຣທີປວາສີນຎ຺ຈ ມນຸສ຺ສານໍ ມຸຂມ຺ປິ ຕໍຕໍສຓ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ອປິ ເຈຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕຣກຸຣຸການໍ ປຸຎ຺ຎານຸຠາວສິທ຺ໂຘ ອຍມ຺ປິ ວິເສໂສ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ກິຣ ເຕສຸ ເຕສຸ ປເທເສສຸ ຆນນິຈິຕປຕ຺ຕສຎ຺ຉນ຺ນສາຂາປສາຂາ ກູຏາຄາຣຸປມາ ມໂນຣມາ ຣຸກ຺ຂາ ເຕສໍ ມນຸສ຺ສານໍ ນິເວສນກິຈ຺ຈໍ ສາເຘນ຺ຕິ. ຍຕ຺ຖ ສຸຂໍ ນິວສນ຺ຕິ, ອຎ຺ເຎປິ ຕຕ຺ຖ ຣຸກ຺ຂາ ສຸຊາຕາ ສພ຺ພທາປິ ປຸປ຺ຜິຕຄ຺ຄາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ຊລາສຍາປິ ວິກສິຕປທຸມປຸຓ຺ຑຣີກໂສຄນ຺ຘິກາທິປຸປ຺ຜສຎ຺ຉນ຺ນາ ສພ຺ພກາລໍ ປຣມສຸຄນ຺ຘາ ສມນ຺ຕໂຕ ປວາຍນ຺ຕາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ.

ສຣີຣມ຺ປິ ເຕສໍ ອຕິທີຆຕາທິໂທສຣຫິຕໍ ອາໂຣຫປຣິຓາຫສມ຺ປນ຺ນໍ ຊຣາຍ ອນຠິຠູຕຕ຺ຕາ ວລິຕປລິຕາທິໂທສວິຣຫິຕໍ ຍາວຕາຍຸກໍ ອປຣິກ຺ຂີຓຊວພລປຣກ຺ກມໂສຠເມວ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ. ອນຸຏ຺ຐານຜລູປຊີວິຕາຍ ນ ຈ ເຕສໍ ກສິວຓິຊ຺ຊາທິວເສນ ອາຫາຣປຣິເຍຏ຺ຐິວເສນ ທຸກ຺ຂໍ ອຕ຺ຖິ, ຕໂຕ ເອວ ນ ທາສທາສີກມ຺ມກຣາທິປຣິຄ຺ຄໂຫ ອຕ຺ຖິ. ນ ຈ ຕຕ຺ຖ ສີຕຸຓ຺ຫຑໍສມກສວາຕາຕປສຣີສປວາຬາທິປຣິສ຺ສໂຍ ອຕ຺ຖິ. ຍຖາ ນາເມຕ຺ຖ ຄິມ຺ຫານໍ ປຈ຺ຉິເມ ມາເສ ປຈ຺ຈູສເວລາຍໍ ສມສີຕຸຓ຺ໂຫ ອຸຕຸ ໂຫຕິ, ເອວເມວ ສພ຺ພກາລໍ ຕຕ຺ຖ ສມສີຕຸຓ຺ໂຫວ ອຸຕຸ ໂຫຕິ, ນ ຈ ເນສໍ ໂກຈິ ອຸປຆາໂຕ ວິເຫສາ ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ.

ອກຏ຺ຐປາກິມເມວ ສາລິໍ ອກຓໍ ອຖຸສໍ ສຸທ຺ຘໍ ສຸຄນ຺ຘໍ ຕຓ຺ຑຸລຜລໍ ນິທ຺ຘູມງ຺ຄາເຣນ ອຄ຺ຄິນາ ປຈິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ກິຣ ໂຊຕິກປາສາຓາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ອຖ ເຕ ຕໂຍ ປາສາເຓ ຐເປຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ອຸກ຺ຂລິໍ ອາໂຣເປນ຺ຕິ, ປາສາເຓຫິ ເຕໂຊ ສມຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຕໍ ປາເຈຕິ, ອຎ຺ໂຎ ສູໂປ ວາ ພ຺ຍຎ຺ຊໂນ ວາ ນ ໂຫຕິ, ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕານໍ ຈິຕ຺ຕານຸກູໂລເຍວສ຺ສ ຣໂສ ໂຫຕິ. ຕໍ ປນ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕານໍ ເນສໍ ກຸຏ຺ຐໍ ຄຓ຺ໂຑ ກິລາໂສ ໂສໂສ ກາໂສ ອປມາໂຣ ຊໂຣຕິ ເອວມາທິໂກ ນ ໂກຈິ ໂຣໂຄ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ເຕ ຕໍ ຐານໍ ສມ຺ປຕ຺ຕານໍ ເທນ຺ຕິເຍວ, ມຈ຺ຉຣິຍຈິຕ຺ຕໍ ນາມ ເນວ ໂຫຕິ, ພຸທ຺ຘປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາທໂຍປິ ມຫິທ຺ຘິກາ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ນ ຈ ເຕ ຂຸຊ຺ຊາ ວາ ວາມນາ ວາ ກາຓາ ວາ ກຸຓີ ວາ ຂຎ຺ຊາ ວາ ປກ຺ຂຫຕາ ວາ ວິກລງ຺ຄາ ວາ ວິກລິນ຺ທ຺ຣິຍາ ວາ ໂຫນ຺ຕິ.

ອິຕ຺ຖິໂຍປິ ຕຕ຺ຖ ນາຕິທີຆາ ນາຕິຣສ຺ສາ ນາຕິກິສາ ນາຕິຖູລາ ນາຕິກາຬິກາ ນາຈ຺ໂຈທາຕາ ໂສຠຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕຣູປາ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ທີຆງ຺ຄຸລີ ຕມ຺ພນຂາ ອລມ຺ພຖນາ ຕນຸມຊ຺ຌາ ປຸຓ຺ຓຈນ຺ທມຸຂີ ວິສາລກ຺ຂີ ມຸທຸຄຕ຺ຕາ ສຫິໂຠຣູ ໂອທາຕທນ຺ຕາ ຄມ຺ຠີຣນາຠີ ຕນຸຊງ຺ຆາ ທີຆນີລເວລ຺ລິຕເກສີ ປຸຖຸລສຸສ຺ໂສຓີ ນາຕິໂລມາ ນາໂລມາ ສຸຠຄາ ອຸຕຸສຸຂສມ຺ຜສ຺ສາ ສຓ຺ຫາ ສຂິລສມ຺ຠາສາ ນານາຠຣຓວິຠູສິຕາ ວິຈຣນ຺ຕິ, ສພ຺ພທາປິ ໂສຬສວສ຺ສຸທ຺ເທສິກາ ວິຍ ໂຫນ຺ຕິ.

ປຸຣິສາປິ ປຎ຺ຈວີສຕິວສ຺ສຸທ຺ເທສິກາ ວິຍ, ນ ປຸຕ຺ຕາ ມາຕາທີສຸ ຣຊ຺ຊນ຺ຕິ, ອຍໍ ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ມຕາ. ສຕ຺ຕາຫິກເມວ ຈ ຕຕ຺ຖ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສາ ກາມຣຕິຍາ ວິຫຣນ຺ຕິ, ຕໂຕ ວີຕຣາຄາ ວິຍ ຍຖາສຸຂໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ນ ຕຕ຺ຖ ອິຘ ວິຍ ຄພ຺ໂຠກ຺ກນ຺ຕິມູລກໍ ຄພ຺ຠປຣິຫຣຓມູລກໍ ວາ ທຸກ຺ຂໍ ວິຊາຍນມູລກໍ ວາ ທຸກ຺ຂໍ ໂຫຕິ, ຣຕ຺ຕກຎ຺ຈຸກໂຕ ກຎ຺ຈນປຏິມາ ວິຍ ທາຣກາ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິໂຕ ອມກ຺ຂິຕາ ເອວ ເສມ຺ຫາທິນາ ສຸເຂເນວ ນິກ຺ຂມນ຺ຕິ, ອຍໍ ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ມຕາ. ມາຕາ ປນ ປຸຕ຺ຕໍ ວາ ຘີຕຣໍ ວາ ວິຊາຍິຕ຺ວາ ເຕສໍ ວິຈຣຓກປ຺ປເທເສ ຐເປຕ຺ວາ ອນເປກ຺ຂາ ຍຖາຣຸຈິ ຄຈ຺ຉຕິ. ເຕສໍ ຕຕ຺ຖ ສຍິຕານໍ ເຍ ປສ຺ສນ຺ຕິ ປຸຣິສາ ວາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ວາ, ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ອງ຺ຄຸລິໂຍ ອຸປນາເມນ຺ຕິ, ເຕສໍ ກມ຺ມພເລນ ຕໂຕ ຂີຣໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ເຕນ ເຕ ທາຣກາ ຍາເປນ຺ຕິ. ເອວໍ ປນ ວຑ຺ຒນ຺ຕາ ກຕິປຍທິວເສເຍວ ລທ຺ຘພລາ ຫຸຕ຺ວາ ທາຣິກາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ທາຣກາ ປຸຣິເສ.

ກປ຺ປຣຸກ຺ຂໂຕ ເອວ ຈ ເຕສໍ ຕຕ຺ຖ ວຕ຺ຖາຠຣຓານິ ນິປ຺ຜຊ຺ຊນ຺ຕິ. ນານາວິຣາຄວຓ຺ຓວິຈິຕ຺ຕານິ ຫິ ວຕ຺ຖານິ ສຸຂຸມານິ ມຸທຸສຸຂສມ຺ຜສ຺ສານິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ກປ຺ປຣຸກ຺ເຂສຸ ໂອລມ຺ພນ຺ຕານິ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ນານາວິຘຣໍສິຊາລສມຸຊ຺ຊລວິວິຘວຓ຺ຓຣຕນວິນທ຺ຘານິ ອເນກວິຘມາລາກມ຺ມລຕາກມ຺ມຠິຕ຺ຕິກມ຺ມວິຈິຕ຺ຕານິ ສີສູປຄຄີວູປຄກຏູປຄຫຕ຺ຖູປຄປາທູປຄານິ ໂສວຓ຺ຓມຍານິ ອາຠຣຓານິ ຈ ກປ຺ປຣຸກ຺ຂໂຕ ໂອລມ຺ພນ຺ຕິ. ຕຖາ ວີຓາມຸທິງ຺ຄປຓວສມ຺ມຕາຬສງ຺ຂວໍສເວຕາຬປຣິວາຣາທີນິ ວລ຺ລກີປຠອຸຕິການິ ຕູຣິຍຠຓ຺ຑານິປິ ຕໂຕ ໂອລມ຺ພນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຈ ພຫູ ຜລຣຸກ຺ຂາ ກຸມ຺ຠມຕ຺ຕານິ ຜລານິ ຜລນ຺ຕິ, ມຘຸຣຣສານິ ຍານິ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ເຕ ສຕ຺ຕາຫມ຺ປິ ຂຸປ຺ປິປາສາຫິ ນ ພາຘີຍນ຺ຕິ.

ນຊ຺ໂຊປິ ຕຕ຺ຖ ສຸວິສຸທ຺ຘຊລາ ສຸປຕິຕ຺ຖາ ຣມຓີຍາ ອກທ຺ທມາ ວາລຸກຕລາ ນາຕິສີຕາ ນາຕິອຸຓ຺ຫາ ສຸຣຠິຄນ຺ຘີຫິ ຊລຊປຸປ຺ເຜຫິ ສຎ຺ຉນ຺ນາ ສພ຺ພກາລໍ ສຸຣຠີ ວາຍນ຺ຕິໂຍ ສນ຺ທນ຺ຕິ, ນ ຕຕ຺ຖ ກຓ຺ຏກິນາ ກກ຺ຂຬຄຈ຺ຉລຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ອກຓ຺ຏກາ ປຸປ຺ຜຜລສຈ຺ຉນ຺ນາ ເອວ ໂຫນ຺ຕິ, ຈນ຺ທນນາຄຣຸກ຺ຂາ ສຍເມວ ຣສໍ ປຄ຺ຆຣນ຺ຕິ. ນຫາຍິຕຸກາມາ ຈ ນທີຕິຕ຺ເຖ ເອກຊ຺ຌໍ ວຕ຺ຖາຠຣຓານິ ຐເປຕ຺ວາ ນທິໍ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ນຫາຍິຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕິຓ຺ຓາ ອຸຕ຺ຕິຓ຺ຓາ ອຸປຣິຏ຺ຐິມໍ ອຸປຣິຏ຺ຐິມໍ ວຕ຺ຖາຠຣຓໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ນ ເຕສໍ ເອວໍ ໂຫຕິ ‘‘ອິທໍ ມມ, ອິທໍ ປຣສ຺ສາ’’ຕິ. ຕໂຕ ເອວ ນ ເຕສໍ ໂກຈິ ວິຄ຺ຄໂຫ ວາ ວິວາໂທ ວາ, ສຕ຺ຕາຫິກາ ເອວ ຈ ເນສໍ ກາມຣຕິກີຬາ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ວີຕຣາຄາ ວິຍ ວິຈຣນ຺ຕິ. ຍຕ຺ຖ ຈ ຣຸກ຺ເຂ ສຍິຕຸກາມາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຕ຺ເຖວ ສຍນໍ ອຸປລພ຺ຠຕິ.

ມເຕ ຈ ສຕ຺ເຕ ນ ໂຣທນ຺ຕິ ນ ໂສຈນ຺ຕິ, ຕຎ຺ຈ ມຓ຺ຑຍິຕ຺ວາ ນິກ຺ຂິປນ຺ຕິ. ຕາວເທວ ຈ ຕຖາຣູປາ ສກຸຓາ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ມຕໍ ທີປນ຺ຕຣໍ ເນນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ສຸສານໍ ວາ ອສຸຈິຏ຺ຐານໍ ວາ ຕຕ຺ຖ ນຕ຺ຖິ, ນ ຈ ຕໂຕ ມຕາ ນິຣຍໍ ວາ ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິໍ ວາ ເປຕ຺ຕິວິສຍໍ ວາ ອຸປປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ‘‘ຘມ຺ມຕາສິທ຺ຘສ຺ສ ປຎ຺ຈສີລສ຺ສ ອານຸຠາເວນ ເຕ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ວສ຺ສສຫສ຺ສເມວ ຈ ເນສໍ ສພ຺ພກາລໍ ອາຍຸປ຺ປມາຓໍ, ສພ຺ພເມຕໍ ເນສໍ ປຎ຺ຈສີລໍ ວິຍ ຘມ຺ມຕາສິທ຺ຘເມວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຕທນ຺ຕເຣສູຕິ ເຕສໍ ຈກ຺ກວາຬານໍ ອນ຺ຕເຣສຸ. ໂລກນ຺ຕຣິກນິຣຍາຕິ ໂລການໍ ໂລກຘາຕູນໍ ອນ຺ຕໂຣ ວິວໂຣ ໂລກນ຺ຕໂຣ, ຕຕ຺ຖ ຠວາ ໂລກນ຺ຕຣິກາ, ນິຣຍາ. ຕິຓ຺ຓຎ຺ຫິ ສກຏຈກ຺ການໍ ປຕ຺ຕານໍ ວາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອາສນ຺ນຠາເວນ ຐປິຕານໍ ອນ຺ຕຣສທິເສສຸ ຕິຓ຺ຓໍ ຕິຓ຺ຓໍ ຈກ຺ກວາຬານໍ ອນ຺ຕເຣສຸ ເອເກໂກ ໂລກນ຺ຕຣິກນິຣໂຍ. ໂສ ປນ ປຣິມາຓໂຕ ອຏ຺ຐໂຍຊນສຫສ຺ສປ຺ປມາໂຓ ໂຫຕິ ນິຈ຺ຈວິວໂຏ ເຫຏ຺ຐາ ອຸປຣິ ຈ ເກນຈິ ນ ປິຫິໂຕ. ຍຖາ ຫິ ເຫຏ຺ຐາ ອຸທກສ຺ສ ປິຘາຍິກາ ປຖວີ ນຕ຺ຖີຕິ ອສໍວຸຕາ ໂລກນ຺ຕຣິກນິຣຍາ, ເອວໍ ອຸປຣິປິ ຈກ຺ກວາເຬສຸ ວິຍ ເທວວິມານານໍ ອຠາວໂຕ ອສໍວຸຕາ ອປິຫິຕາ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓຸປ຺ປຕ຺ຕິນິວາຣຓສມຕ຺ເຖນ ຈ ອນ຺ຘກາເຣນ ສມນ຺ນາຄຕາ. ຕຕ຺ຖ ກິຣ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ ນ ຊາຍຕິ ອາໂລກສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ຕີສຸ ທີເປສຸ ເອກປ຺ປຫາເຣນ ອາໂລກກຣຓສມຕ຺ຖາປິ ຈນ຺ທິມສູຣິຍາ ຕຕ຺ຖ ອາໂລກໍ ນ ທສ຺ເສນ຺ຕິ. ເຕ ຫິ ຍຸຄນ຺ຘຣສມປ຺ປມາເຓ ອາກາສປ຺ປເທເສ ວິຈຣຓໂຕ ຈກ຺ກວາຬປພ຺ພຕສ຺ສ ເວມຊ຺ເຌນ ວິຈຣນ຺ຕິ, ຈກ຺ກວາຬປພ຺ພຕຎ຺ຈ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ໂລກນ຺ຕຣິກນິຣຍາ, ຕສ຺ມາ ເຕ ຕຕ຺ຖ ອາໂລກໍ ນ ທສ຺ເສນ຺ຕີຕິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ ນຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຍທາ ປນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓາທີສຸ ໂອຠາໂສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕທາ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ‘‘ອຎ຺ເຎປິ ກິຣ ໂຠ ສນ຺ຕິ ສຕ຺ຕາ ອິຘູປປນ຺ນາ’’ຕິ ຕໍ ທິວສໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ປສ຺ສນ຺ຕິ. ອຍໍ ປນ ໂອຠາໂສ ເອກໍ ຍາຄຸປານມຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ອຈ຺ຉຣາສງ຺ຆາຏມຕ຺ຕເມວ ວິຊ຺ໂຊຠາໂສ ວິຍ ນິຈ຺ຉຣິຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ອິທ’’ນ຺ຕິ ຠຓນ຺ຕານໍເຍວ ອນ຺ຕຣຘາຍຕິ.

ກິໍ ປນ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ສຕ຺ຕາ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ? ຠາຣິຍໍ ທາຣຸຓໍ ຄຣຸກໍ ມາຕາປິຕູນໍ ຘມ຺ມິກສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານຎ຺ຈ ອຸປຣິ ອປຣາຘໍ ອຎ຺ຎຎ຺ຈ ທິວເສ ທິວເສ ປາຓວຘາທິໍ ສາຫສິກກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີເປ ອຠຍໂຈຣນາຄໂຈຣາທໂຍ ວິຍ. ເຕສໍ ອຕ຺ຕຠາໂວ ຕິຄາວຸຕິໂກ ໂຫຕິ, ວຄ຺ຄຸລີນໍ ວິຍ ທີຆນຂາ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕ ຣຸກ຺ເຂ ວຄ຺ຄຸລິໂຍ ວິຍ ນເຂຫິ ຈກ຺ກວາຬປາເທ ລຄ຺ຄນ຺ຕິ, ຍທາ ສໍສປ຺ປນ຺ຕາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ຫຕ຺ຖປາສຄຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ອຖ ‘‘ຠກ຺ໂຂ ໂນ ລທ຺ໂຘ’’ຕິ ມຎ຺ຎມານາ ຂາທນຕ຺ຖໍ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ອຸປກ຺ກມນ຺ຕາ ວິປຣິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ໂລກສນ຺ຘາຣເກ ອຸທເກ ປຕນ຺ຕິ, ວາເຕ ປຫຣນ຺ເຕປິ ມຘຸກຜລານິ ວິຍ ຉິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຸທເກ ປຕນ຺ຕິ, ປຕິຕມຕ຺ຕາວ ອຈ຺ຈນ຺ຕຂາເຣ ອຸທເກ ປິຏ຺ຐປິຓ຺ຑໍ ວິຍ ວິລີຍນ຺ຕິ ອຕິສີຕລຠາວໂຕ ອາຕປສນ຺ຕາປາຠາເວນ. ອຕິສີຕລຠາວເມວ ຫິ ສນ຺ຘາຍ ອຈ຺ຈນ຺ຕຂາຣຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ຕໍ ກປ຺ປສຓ຺ຐຫນອຸທກໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິກຣມຫາເມຆວຸຏ຺ຐໍ ປຖວີສນ຺ຘາຣກໍ ກປ຺ປວິນາສກອຸທກໍ ວິຍ ຂາຣໍ ຠວິຕຸໍ ອຣຫຕິ. ຕຖາ ຫິ ສຕິ ປຖວີປິ ວິລີເຍຍ຺ຍ, ເຕສໍ ວາ ປາປກມ຺ມພເລນ ເປຕານໍ ປກຕິອຸທກສ຺ສ ປຸພ຺ພເຂຬຠາວາປຕ຺ຕິ ວິຍ ຕສ຺ສ ອຸທກສ຺ສ ຕທາ ຂາຣຠາວປ຺ປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຈ຺ຈນ຺ຕຂາເຣ ອຸທເກ ປິຏ຺ຐປິຓ຺ຑໍ ວິຍ ວິລີຍນ຺ຕີ’’ຕິ.

ອນນ຺ຕານີຕິ ອປຣິມາຓານິ, ‘‘ເອຕ຺ຕການີ’’ຕິ ອຎ຺ເຎຫິ ມິນິຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍານິ. ຕານິ ຈ ຠຄວາ ອນນ຺ເຕນ ພຸທ຺ຘຎາເຓນ ອເວທິ ‘‘ອນນ຺ໂຕ ອາກາໂສ, ອນນ຺ໂຕ ສຕ຺ຕນິກາໂຍ, ອນນ຺ຕານິ ຈກ຺ກວາຬານີ’’ຕິ. ຕິວິຘມ຺ປິ ຫິ ອນນ຺ຕໍ ພຸທ຺ຘຎາເຓນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທຕິ ສຍມ຺ປິ ອນນ຺ຕຕ຺ຕາ. ຍາວຕກຎ຺ຫິ ເຎຍ຺ຍໍ, ຕາວຕກໍ ຎາຓໍ. ຍາວຕກໍ ຎາຓໍ, ຕາວຕກເມວ ເຎຍ຺ຍໍ. ເຎຍ຺ຍປຣິຍນ຺ຕິກໍ ຎາຓໍ, ຎາຓປຣິຍນ຺ຕິກໍ ເຎຍ຺ຍນ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອນນ຺ເຕນ ພຸທ຺ຘຎາເຓນ ອເວທີ’’ຕິອາທິ. ອນນ຺ຕຕາ ຈສ຺ສ ອນນ຺ຕເຎຍ຺ຍປ຺ປຏິວິຊ຺ຌເນເນວ ເວທິຕພ຺ພາ ຕຕ຺ຖ ອປ຺ປຏິຫຕຈາຣຕ຺ຕາ. ອິທານິ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ນິຄເມນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ເອວມສ຺ສ ໂອກາສໂລໂກປິ ສພ຺ພຖາ ວິທິໂຕ’’ຕິ.

ອປິ ເຈຕ຺ຖ ວິວຏ຺ຏາທີນມ຺ປິ ວິທິຕຕາ ວຕ຺ຕພ຺ພາ, ຕສ຺ມາ ວິວຏ຺ຏາທໂຍປິ ອາທິໂຕ ປຠຸຕິ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພາ – ສໍວຏ຺ໂຏ ສໍວຏ຺ຏຏ຺ຐາຍີ ວິວຏ຺ໂຏ ວິວຏ຺ຏຏ຺ຐາຍີຕິ ກປ຺ປສ຺ສ ຈຕ຺ຕາຣິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ. ຕຕ຺ຖ ສໍວຏ຺ຏນໍ ວິນສ຺ສນໍ ສໍວຏ຺ໂຏ, ວິນສ຺ສມາໂນ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍກປ຺ໂປ. ໂສ ປນ ອຕ຺ຖໂຕ ກາໂລເຍວ, ຕທາ ປວຕ຺ຕມານສງ຺ຂາຣວເສນສ຺ສ ວິນາໂສ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສໍວຏ຺ຏໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ຕຖາຐາຍີກາໂລ ສໍວຏ຺ຏຏ຺ຐາຍີ. ວິວຏ຺ຏນໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕນໍ ວຑ຺ຒນໍ ວາ ວິວຏ຺ໂຏ, ວຑ຺ຒມາໂນ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍກປ຺ໂປ. ໂສປິ ອຕ຺ຖໂຕ ກາໂລເຍວ, ຕທາ ປວຕ຺ຕມານສງ຺ຂາຣວເສນສ຺ສ ວຑ຺ຒິ ເວທິຕພ຺ພາ. ວິວຏ຺ຏໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ຕຖາຐາຍີກາໂລ ວິວຏ຺ຏຏ຺ຐາຍີ. ຕຕ຺ຖ ຕໂຍ ສໍວຏ຺ຏາ ເຕໂຊສໍວຏ຺ໂຏ ອາໂປສໍວຏ຺ໂຏ ວາໂຍສໍວຏ຺ໂຏຕິ. ຕິສ຺ໂສ ສໍວຏ຺ຏສີມາ ອາຠສ຺ສຣາ ສຸຠກິຓ຺ຫາ ເວຫປ຺ຜລາຕິ. ຍທາ ກປ຺ໂປ ເຕເຊນ ສໍວຏ຺ຏຕິ, ຕທາ ອາຠສ຺ສຣໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ອຄ຺ຄິນາ ຑຍ຺ຫຕິ. ຍທາ ອາເປນ ສໍວຏ຺ຏຕິ, ຕທາ ສຸຠກິຓ຺ຫໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ອຸທເກນ ວິລີຍຕິ. ຍທາ ວາຍຸນາ ສໍວຏ຺ຏຕິ, ຕທາ ເວຫປ຺ຜລໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ວາເຕນ ວິທ຺ຘໍສຕິ.

ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປນ ຕີສຸປິ ສໍວຏ຺ຏກາເລສຸ ເອກໍ ພຸທ຺ຘກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ວິນສ຺ສຕິ. ພຸທ຺ຘກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ນາມ ຕິວິຘໍ ໂຫຕິ ຊາຕິກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ອາຓາກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ວິສຍກ຺ເຂຕ຺ຕຎ຺ຈ. ຕຕ຺ຖ ຊາຕິກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາຬປຣິຍນ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຍໍ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓາທີສຸ ກມ຺ປຕິ. ຍຕ຺ຕເກ ຫິ ຐາເນ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຏິສນ຺ຘິຎາຓາທິຎາຓານຸຠາໂວ ປຸຎ຺ຎຜລສມຸຕ຺ເຕຊິໂຕ ສຣເສເນວ ປຏິວິຊມ຺ຠຕິ, ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ພຸທ຺ຘງ຺ກຸຣສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕນກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ນາມາຕິ ພຸທ຺ຘກ຺ເຂຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອາຓາກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ປນ ໂກຏິສຕສຫສ຺ສຈກ຺ກວາຬປຣິຍນ຺ຕໍ, ຍຕ຺ຖ ຣຕນສຸຕ຺ຕໍ (ຂຸ. ປາ. ໖.໑ ອາທໂຍ; ສຸ. ນິ. ໒໒໔ ອາທໂຍ) ຂນ຺ຘປຣິຕ຺ຕໍ (ອ. ນິ. ໔.໖໗; ຊາ. ໑.໒.໑໐໕-໑໐໖; ຈູຬວ. ໒໕໑ ອາທໂຍ) ຘຊຄ຺ຄປຣິຕ຺ຕໍ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໔໙) ອາຏານາຏິຍປຣິຕ຺ຕໍ (ທີ. ນິ. ໓.໒໗໕ ອາທໂຍ) ໂມຣປຣິຕ຺ຕນ຺ຕິ (ຊາ. ໑.໒.໑໗-໑໘) ອິເມສໍ ປຣິຕ຺ຕານໍ ອານຸຠາໂວ ວຕ຺ຕຕິ. ອິທ຺ຘິມາ ຫິ ເຈໂຕວສິປ຺ປຕ຺ໂຕ ອາຓາກ຺ເຂຕ຺ຕປຣິຍາປນ຺ເນ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ຈກ຺ກວາເຬ ຐຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ປຣິຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ອຎ຺ຎໍ ຈກ຺ກວາຬໍ ຄໂຕປິ ກຕປຣິຕ຺ໂຕ ເອວ ໂຫຕິ. ເອກຈກ຺ກວາເຬ ຐຕ຺ວາ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ອຕ຺ຖາຍ ປຣິຕ຺ເຕ ກເຕ ອາຓາກ຺ເຂຕ຺ເຕ ສພ຺ພສຕ຺ຕານມ຺ປິ ອຠິສມ຺ຠຸຓາເຕວ ປຣິຕ຺ຕານຸຠາໂວ ຕຕ຺ຖ ເທວຕາຫິ ປຣິຕ຺ຕານໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕພ຺ພໂຕ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ອາຓາກ຺ເຂຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວິສຍກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ປນ ອນນ຺ຕໍ ອປຣິມາຓໍ. ອນນ຺ຕາປຣິມາເຓສຸ ຫິ ຈກ຺ກວາເຬສຸ ຍໍ ຍໍ ຕຖາຄໂຕ ອາກງ຺ຂຕິ, ຕໍ ຕໍ ຊານາຕິ ອາກງ຺ຂປ຺ປຏິພທ຺ຘວຸຕ຺ຕິຕາຍ ພຸທ຺ຘຎາຓສ຺ສ. ເອວເມເຕສຸ ຕີສຸ ພຸທ຺ຘກ຺ເຂຕ຺ເຕສຸ ເອກໍ ອາຓາກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ວິນສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມິໍ ປນ ວິນສ຺ສນ຺ເຕ ຊາຕິກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ວິນຏ຺ຐເມວ ໂຫຕິ. ວິນສ຺ສນ຺ຕມ຺ປິ ເອກໂຕວ ວິນສ຺ສຕິ, ສຓ຺ຐຫນ຺ຕມ຺ປິ ເອກໂຕວ ສຓ຺ຐຫຕິ, ຕສ຺ເສວໍ ວິນາໂສ ສຓ຺ຐຫນຎ຺ຈ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ກປ຺ໂປ ອຄ຺ຄິນາ ນສ຺ສຕິ, ອາທິໂຕວ ກປ຺ປວິນາສກມຫາເມໂຆ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ໂກຏິສຕສຫສ຺ສຈກ຺ກວາເຬ ເອກໍ ມຫາວສ຺ສໍ ວສ຺ສຕິ, ມນຸສ຺ສາ ຕຸຏ຺ຐາ ສພ຺ພພີຊານິ ນີຫຣິຕ຺ວາ ວປນ຺ຕິ, ສສ຺ເສສຸ ປນ ໂຄຂາຍິຕມຕ຺ເຕສຸ ຊາເຕສຸ ຄທ຺ຣຠຣວໍ ຣວນ຺ໂຕ ເອກພິນ຺ທຸມ຺ປິ ນ ວສ຺ສຕິ, ຕທາ ປຈ຺ຉິນ຺ນປຈ຺ຉິນ຺ນເມວ ໂຫຕິ ວສ຺ສໍ. ອິທໍ ສນ຺ຘາຍ ຫິ ຠຄວຕາ ‘‘ໂຫຕິ ໂສ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມໂຍ ຍໍ ພຫູນິ ວສ຺ສານິ ພຫູນິ ວສ຺ສສຕານິ ພຫູນິ ວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ພຫູນິ ວສ຺ສສຕສຫສ຺ສານິ ເທໂວ ນ ວສ຺ສຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໗.໖໖) ວຸຕ຺ຕໍ. ວສ຺ສູປຊີວິໂນປິ ສຕ຺ຕາ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ປຣິຕ຺ຕາຠາທິພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ, ປຸປ຺ຜຜລູປຊີວິນິໂຍ ຈ ເທວຕາ. ເອວໍ ທີເຆ ອທ຺ຘາເນ ວີຕິວຕ຺ເຕ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອຸທກໍ ປຣິກ຺ຂຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ອຖານຸປຸພ຺ເພນ ມຈ຺ຉກຈ຺ຉປາປິ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ ເນຣຍິກສຕ຺ຕາປິ. ຕຕ຺ຖ ເນຣຍິກາ ສຕ຺ຕມສູຣິຍປາຕຸຠາເວ ວິນສ຺ສນ຺ຕີຕິ ເອເກ.

ຌານໍ ປນ ວິນາ ນຕ຺ຖິ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ເອເຕສຎ຺ຈ ເກຈິ ທຸພ຺ຠິກ຺ຂປີຬິຕາ, ເກຈິ ອຠພ຺ພາ ຌານາຘິຄມາຍ, ເຕ ກຖໍ ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ? ເທວໂລເກ ປຏິລທ຺ຘຊ຺ຌານວເສນ. ຕທາ ຫິ ‘‘ວສ຺ສສຕສຫສ຺ສສ຺ສ ອຈ຺ຈເຍນ ກປ຺ປວຸຏ຺ຐານໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ໂລກພ຺ຍູຫາ ນາມ ກາມາວຈຣເທວາ ມຸຕ຺ຕສິຣາ ວິກິຓ຺ຓເກສາ ຣຸທມ຺ມຸຂາ ອສ຺ສູນິ ຫຕ຺ເຖຫິ ປຸຎ຺ຉມານາ ຣຕ຺ຕວຕ຺ຖນິວຕ຺ຖາ ອຕິວິຍ ວິຣູປເວສຘາຣິໂນ ຫຸຕ຺ວາ ມນຸສ຺ສປເຖ ວິຈຣນ຺ຕາ ເອວໍ ອາໂຣເຈນ຺ຕິ ‘‘ມາຣິສາ ມາຣິສາ ອິໂຕ ວສ຺ສສຕສຫສ຺ສສ຺ສ ອຈ຺ຈເຍນ ກປ຺ປວຸຏ຺ຐານໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ອຍໍ ໂລໂກ ວິນສ຺ສິສ຺ສຕິ, ມຫາສມຸທ຺ໂທປິ ອຸສ຺ສຸສ຺ສິສ຺ສຕິ, ອຍຎ຺ຈ ມຫາປຖວີ ສິເນຣຸ ຈ ປພ຺ພຕຣາຊາ ຑຍ຺ຫິສ຺ສນ຺ຕິ ວິນສ຺ສິສ຺ສນ຺ຕິ, ຍາວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກາ ໂລກວິນາໂສ ຠວິສ຺ສຕິ, ເມຕ຺ຕໍ ມາຣິສາ ຠາເວຖ, ກຣຸຓໍ, ມຸທິຕໍ, ອຸເປກ຺ຂໍ ມາຣິສາ ຠາເວຖ, ມາຕຣໍ ອຸປຏ຺ຐຫຖ, ປິຕຣໍ ອຸປຏ຺ຐຫຖ, ກຸເລ ເຊຏ຺ຐາປຈາຍິໂນ ໂຫຖາ’’ຕິ. ເຕ ປນ ເທວາ ໂລກໍ ພ຺ຍູເຫນ຺ຕິ ສມ຺ປິຓ຺ເຑນ຺ຕີຕິ ‘‘ໂລກພ຺ຍູຫາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເຕ ກິຣ ທິສ຺ວາ ມນຸສ຺ສາ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ຐິຕາປິ ນິສິນ຺ນາປິ ສໍເວຄຊາຕາ ສມ຺ຠມປ຺ປຕ຺ຕາວ ຫຸຕ຺ວາ ເຕສໍ ອາສນ຺ເນ ຐາເນ ສນ຺ນິປຕນ຺ຕິ.

ກຖໍ ປເນເຕ ກປ຺ປວຸຏ຺ຐານໍ ຊານນ຺ຕີຕິ? ‘‘ຘມ຺ມຕາຍ ສຎ຺ໂຈທິຕາ’’ຕິ ອາຈຣິຍາ. ‘‘ຕາທິສນິມິຕ຺ຕທສ຺ສເນນາ’’ຕິ ເອເກ. ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມເທວຕາຫິ ອຸຍ຺ໂຍຊິຕາ’’ຕິ ອປເຣ. ເຕສໍ ປນ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ມນຸສ຺ສາ ຈ ຠຸມ຺ມເທວຕາ ຈ ສໍເວຄຊາຕາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ມຸທຸຈິຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ເມຕ຺ຕາທີນິ ປຸຎ຺ຎານິ ກຣິຕ຺ວາ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ທິພ຺ພສຸຘາໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຕໂຕ ວາໂຍກສິເຓ ປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຌານໍ ປຏິລຠນ຺ຕິ. ເທວານໍ ກິຣ ສຸຂສມ຺ຜສ຺ສວາຕຄ຺ຄຫຓປອຈເຍນ ວາໂຍກສິເຓ ຌານານິ ສຸເຂເນວ ອິຊ຺ຌນ຺ຕິ. ຕທຎ຺ເຎ ປນ ອາປາຍິກາ ສຕ຺ຕາ ອປຣາປຣິຍເວທນີເຍນ ກມ຺ເມນ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ. ອປຣາປຣິຍເວທນີຍກມ຺ມຣຫິໂຕ ຫິ ສໍສາເຣ ສໍສຣນ຺ໂຕ ນາມ ສຕ຺ໂຕ ນຕ຺ຖິ. ເຕປິ ຕຕ຺ຖ ຕເຖວ ຌານໍ ປຏິລຠນ຺ຕິ. ເອວໍ ເທວໂລເກ ປຏິລທ຺ຘຊ຺ຌານວເສນ ສພ຺ເພປິ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ. ອິທຎ຺ຈ ເຍຠຸຍ຺ຍວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເກຈິ ປນ ‘‘ອປາຍສຕ຺ຕາ ສໍວຏ຺ຏມານໂລກຘາຕູຫິ ອຎ຺ເຎສຸ ໂລກຘາຕູສຸປິ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ. ນ ຫິ ສພ຺ເພ ອປາຍສຕ຺ຕາ ຕທາ ຣູປາຣູປຠເວສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ ອປາເຍສຸ ທີຆາຍຸການໍ ເທວໂລກູປປຕ຺ຕິຍາ ອສມ຺ຠວໂຕ. ນິຍຕມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໂກ ປນ ວິນສ຺ສມາເນປິ ກປ຺ເປ ນິຣຍໂຕ ນ ມຸຈ຺ຈຕິເຍວ, ຕສ຺ມາ ໂສ ຕຕ຺ຖ ອນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ປິຏ຺ຐິຈກ຺ກວາເຬ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ. ນິຍຕມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຍາ ຫິ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ ຠວໂຕ ວຸຏ຺ຐານໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ຕາຍ ຫິ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ ເນວ ສຄ຺ໂຄ ອຕ຺ຖິ, ນ ມຄ຺ໂຄ, ຕສ຺ມາ ໂສ ສໍວຏ຺ຏມານຈກ຺ກວາຬໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈຕິ. ກິໍ ປນ ປິຏ຺ຐິຈກ຺ກວາຬໍ ນ ຌາຍຕີຕິ? ຌາຍຕິ. ຕສ຺ມິໍ ຌາຍມາເນປິ ເອສ ອາກາເສ ເອກສ຺ມິໍ ປເທເສ ປຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ວສ຺ສູປຈ຺ເຉທໂຕ ປນ ອຸທ຺ຘໍ ທີຆສ຺ສ ອທ຺ຘຸໂນ ອຈ຺ຈເຍນ ທຸຕິໂຍ ສູຣິໂຍ ປາຕຸຠວຕິ, ປາຕຸຠູເຕ ປນ ຕສ຺ມິໍ ເນວ ຣຕ຺ຕິປຣິຈ຺ເຉໂທ, ນ ທິວາປຣິຈ຺ເຉໂທ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ເອໂກ ສູຣິໂຍ ອຸຏ຺ເຐຕິ, ເອໂກ ອຕ຺ຖໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ອວິຈ຺ຉິນ຺ນສູຣິຍສນ຺ຕາໂປວ ໂລໂກ ໂຫຕິ. ຍຖາ ຈ ກປ຺ປວຸຏ຺ຐານກາລໂຕ ປຸພ຺ເພ ອຸປ຺ປນ຺ນສູຣິຍວິມາເນ ສູຣິຍເທວປຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ເອວໍ ກປ຺ປວິນາສກສູຣິເຍ ນຕ຺ຖິ. ກປ຺ປວຸຏ຺ຐານກາເລ ປນ ຍຖາ ອຎ຺ເຎ ກາມາວຈຣເທວາ, ເອວໍ ສູຣິຍເທວປຸຕ຺ໂຕປິ ຌານໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກໍ ອຸປປຊ຺ຊຕິ. ສູຣິຍມຓ຺ຑລໍ ປນ ປຠສ຺ສຣຕຣຎ຺ເຈວ ເຕຊວນ຺ຕຕຣຎ຺ຈ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕິ. ຕໍ ອນ຺ຕຣຘາຍິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎເມວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອປເຣ. ຕຕ຺ຖ ປກຕິສູຣິເຍ ວຕ຺ຕມາເນ ອາກາເສ ວລາຫກາປິ ຘູມສິຂາປິ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ກປ຺ປວິນາສກສູຣິເຍ ວຕ຺ຕມາເນ ວິຄຕຘູມວລາຫກໍ ອາທາສມຓ຺ຑລໍ ວິຍ ນິມ຺ມລໍ ນຠໍ ໂຫຕິ. ຐເປຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ມຫານທິໂຍ ເສສກຸນ຺ນທິອາທີສຸ ອຸທກໍ ສຸສ຺ສຕິ.

ຕໂຕປິ ທີຆສ຺ສ ອທ຺ຘຸໂນ ອຈ຺ຈເຍນ ຕຕິໂຍ ສູຣິໂຍ ປາຕຸຠວຕິ, ຍສ຺ສ ປາຕຸຠາວາ ມຫານທິໂຍປິ ສຸສ຺ສນ຺ຕິ.

ຕໂຕປິ ທີຆສ຺ສ ອທ຺ຘຸໂນ ອຈ຺ຈເຍນ ຈຕຸຕ຺ໂຖ ສູຣິໂຍ ປາຕຸຠວຕິ, ຍສ຺ສ ປາຕຸຠາວາ ຫິມວຕິ ມຫານທີນໍ ປຠວາ ສີຫປ຺ປປາຕທໂຫ ມນ຺ທາກິນີທໂຫ ກຓ຺ຓມຸຓ຺ຑທໂຫ ຣຖກາຣທໂຫ ອໂນຕຕ຺ຕທໂຫ ຉທ຺ທນ຺ຕທໂຫ ກຸຓາລທໂຫຕິ ອິເມ ສຕ຺ຕ ມຫາສຣາ ສຸສ຺ສນ຺ຕິ.

ຕໂຕປິ ທີຆສ຺ສ ອທ຺ຘຸໂນ ອຈ຺ຈເຍນ ປຎ຺ຈໂມ ສູຣິໂຍ ປາຕຸຠວຕິ, ຍສ຺ສ ປາຕຸຠາວາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ມຫາສມຸທ຺ເທ ອງ຺ຄຸລິປພ຺ພເຕມນມຕ຺ຕມ຺ປິ ອຸທກໍ ນ ສຓ຺ຐາຕິ.

ຕໂຕປິ ທີຆສ຺ສ ອທ຺ຘຸໂນ ອຈ຺ຈເຍນ ຉຏ຺ໂຐ ສູຣິໂຍ ປາຕຸຠວຕິ, ຍສ຺ສ ປາຕຸຠາວາ ສກລຈກ຺ກວາຬໍ ເອກຘູມໍ ໂຫຕິ ປຣິຍາທິນ຺ນສິເນຫໍ ຘູເມນ. ຍາຍ ຫິ ອາໂປຘາຕຸຍາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປຖວີຘາຕຸ ອາພນ຺ຘຕ຺ຕາ ສມ຺ປິຓ຺ຑິຕາ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ສາ ຉຏ຺ຐສູຣິຍປາຕຸຠາເວນ ປຣິກ຺ຂຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ຍຖາ ຈິທໍ, ເອວໍ ໂກຏິສຕສຫສ຺ສຈກ຺ກວາຬານິປິ.

ຕໂຕປິ ທີຆສ຺ສ ອທ຺ຘຸໂນ ອຈ຺ຈເຍນ ສຕ຺ຕໂມ ສູຣິໂຍ ປາຕຸຠວຕິ, ຍສ຺ສ ປາຕຸຠາວາ ສກລຈກ຺ກວາຬໍ ເອກຊາລໍ ໂຫຕິ ສທ຺ຘິໍ ໂກຏິສຕສຫສ຺ສຈກ຺ກວາເຬຫິ, ໂຍຊນສຕິກາທິເຠທານິ ສິເນຣຸກູຏານິ ປລຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອາກາເສເຍວ ອນ຺ຕຣຘາຍນ຺ຕິ. ສາ ອຄ຺ຄິຊາລາ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຈາຕຸມຫາຣາຊິເກ ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕຕ຺ຖ ກນກວິມານຣຕນວິມານມຓິວິມານານິ ຌາເປຕ຺ວາ ຕາວຕິໍສຠວນໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ເອເຕເນວູປາເຍນ ຍາວ ປຐມຊ຺ຌານຠູມິໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕໂຍປິ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ຌາເປຕ຺ວາ ອາຠສ຺ສເຣ ອາຫຈ຺ຈ ຕິຏ຺ຐຕິ. ສາ ຍາວ ອຓຸມຕ຺ຕມ຺ປິ ສງ຺ຂາຣຄຕໍ ອຕ຺ຖິ, ຕາວ ນ ນິພ຺ພາຍຕິ. ສພ຺ພສງ຺ຂາຣປຣິກ຺ຂຍາ ປນ ສປ຺ປິເຕລຊ຺ຌາປນຄ຺ຄິສິຂາ ວິຍ ຉາຣິກມ຺ປິ ອນວເສເສຕ຺ວາ ນິພ຺ພາຍຕິ. ເຫຏ຺ຐາອາກາເສນ ສຫ ອຸປຣິອາກາໂສ ເອໂກ ໂຫຕິ ມຫນ຺ຘກາໂຣ.

ເອວໍ ເອກມສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍໍ ເອກງ຺ຄຓໍ ຫຸຕ຺ວາ ຐິເຕ ໂລກສນ຺ນິວາເສ ໂລກສ຺ສ ສຓ຺ຐານຕ຺ຖາຍ ເທໂວ ວສ຺ສິຕຸໍ ອາຣຠຕິ, ອາທິໂຕວ ອນ຺ຕຣຏ຺ຐເກ ຫິມປາໂຕ ວິຍ ໂຫຕິ. ຕໂຕ ກຓມຕ຺ຕາ ຕຓ຺ຑຸລມຕ຺ຕາ ມຸຄ຺ຄມາສພທຣອາມລກເອຬາລຸກກຸມ຺ຠຓ຺ຑອລາພຸມຕ຺ຕາ ອຸທກຘາຣາ ຫຸຕ຺ວາ ອນຸກ຺ກເມນ ອຸສຠທ຺ເວອຸສຠອຑ຺ຒຄາວຸຕຄາວຸຕອຑ຺ຒໂຍຊນໂຍຊນທ຺ວິໂຍຊນ…ເປ… ໂຍຊນສຕໂຍຊນສຫສ຺ສມຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ໂກຏິສຕສຫສ຺ສຈກ຺ກວາຬຄພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ຍາວ ອວິນຏ຺ຐພ຺ຣຫ຺ມໂລກາ ປູເຣຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣຘາຍຕິ. ຕໍ ອຸທກໍ ເຫຏ຺ຐາ ຈ ຕິຣິຍຎ຺ຈ ວາໂຕ ສມຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຆນໍ ກໂຣຕິ ປຣິວຏຸມໍ ປທຸມິນີປຕ຺ເຕ ອຸທກພິນ຺ທຸສທິສໍ.

ກຖໍ ຕາວມຫນ຺ຕໍ ອຸທກຣາສິໍ ຆນໍ ກໂຣຕີຕິ ເຈ? ວິວຣສມ຺ປທານໂຕ ວາຕສ຺ສາຕິ. ຕຎ຺ຫິສ຺ສ ຕຫິໍ ຕຫິໍ ວິວຣໍ ເທຕິ. ຕໍ ເອວໍ ວາເຕນ ສມ຺ປິຓ຺ຑິຍມານໍ ຆນໍ ກຣິຍມານໍ ປຣິກ຺ຂຍມານໍ ອນຸປຸພ຺ເພນ ເຫຏ຺ຐາ ໂອຕຣຕິ. ໂອຕິຓ຺ເຓ ໂອຕິຓ຺ເຓ ອຸທເກ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກຏ຺ຐາເນ ພ຺ຣຫ຺ມໂລໂກ, ອຸປຣິຈຕຸກາມາວຈຣເທວໂລກຏ຺ຐາເນ ຈ ເທວໂລກາ ປາຕຸຠວນ຺ຕິ. ຈາຕຸມຫາຣາຊິກຕາວຕິໍສຠວນານິ ປນ ປຖວີສມ຺ພນ຺ຘຕາຍ ນ ຕາວ ປາຕຸຠວນ຺ຕິ. ປຸຣິມປຖວິຏ຺ຐານໍ ໂອຕິຓ຺ເຓ ປນ ພລວວາຕາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ເຕ ຕໍ ປິຫິຕທ຺ວາເຣ ຘມ຺ມກຣເຓ ຐິຕອຸທກມິວ ນິຣຸສ຺ສາສໍ ກຕ຺ວາ ຣຸມ຺ຠນ຺ຕິ. ມຘຸໂຣທກໍ ປຣິກ຺ຂຍໍ ຄຈ຺ຉມານໍ ອຸປຣິ ຣສປຖວິໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ, ອຸທກປິຏ຺ເຐ ອຸປ຺ປລິນີປຕ຺ຕໍ ວິຍ ປຖວີ ສຓ຺ຐາຕິ. ສາ ວຓ຺ຓສມ຺ປນ຺ນາ ເຈວ ໂຫຕິ ຄນ຺ຘຣສສມ຺ປນ຺ນາ ຈ ນິຣຸທກປາຍາສສ຺ສ ອຸປຣິ ປຏລໍ ວິຍ. ເອຕ຺ຖ ປນ ມຫາໂພຘິປລ຺ລງ຺ກຏ຺ຐານໍ ວິນສ຺ສມາເນ ໂລເກ ປຈ຺ຉາ ວິນສ຺ສຕິ, ສຓ຺ຐຫມາເນ ປຐມໍ ສຓ຺ຐຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຕທາ ຈ ອາຠສ຺ສຣພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ປຐມຕຣາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕາ ສຕ຺ຕາ ອາຍຸກ຺ຂຍາ ວາ ປຸຎ຺ຎກ຺ຂຍາ ວາ ຕໂຕ ຈວິຕ຺ວາ ໂອປປາຕິກາ ຫຸຕ຺ວາ ອິຘູປປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ເຕ ໂຫນ຺ຕິ ສຍໍປຠາ ອນ຺ຕລິກ຺ຂຈຣາ, ເຕ ຕໍ ຣສປຖວິໍ ສາຍິຕ຺ວາ ຕຓ຺ຫາຠິຠູຕາ ອາລຸປ຺ປກາຣກໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ອຸປກ຺ກມນ຺ຕິ. ອຖ ເຕສໍ ສຍໍປຠາ ອນ຺ຕຣຘາຍຕິ, ອນ຺ຘກາໂຣ ໂຫຕິ. ເຕ ອນ຺ຘກາຣໍ ທິສ຺ວາ ຠາຍນ຺ຕິ. ຕໂຕ ເຕສໍ ຠຍໍ ນາເສຕ຺ວາ ສູຣຠາວໍ ຊນຍນ຺ຕໍ ປຣິປຸຓ຺ຓປຎ຺ຎາສໂຍຊນໍ ສູຣິຍມຓ຺ຑລໍ ປາຕຸຠວຕິ. ເຕ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອາໂລກໍ ປຏິລຠິມ຺ຫາ’’ຕິ ຫຏ຺ຐຕຸຏ຺ຐາ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ຠີຕານໍ ຠຍໍ ນາເສຕ຺ວາ ສູຣຠາວໍ ຊນຍນ຺ໂຕ ອຸຏ຺ຐິໂຕ, ຕສ຺ມາ ສູຣິໂຍ ໂຫຕູ’’ຕິ ສູຣິໂຍຕ຺ເວວສ຺ສ ນາມໍ ກໂຣນ຺ຕິ.

ອຖ ສູຣິເຍ ທິວສໍ ອາໂລກໍ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ຖງ຺ຄເຕ ‘‘ຍມ຺ປິ ອາໂລກໍ ລຠິມ຺ຫ, ໂສປິ ໂນ ນຏ຺ໂຐ’’ຕິ ປຸນ ຠີຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕສໍ ເອວໍ ໂຫຕິ ‘‘ສາຘຸ ວຕສ຺ສ, ສເຈ ອຎ຺ຎໍ ອາໂລກໍ ລເຠຍ຺ຍາມາ’’ຕິ. ເຕສໍ ຈິຕ຺ຕໍ ຎຕ຺ວາ ວິຍ ເອກູນປຎ຺ຎາສໂຍຊນໍ ຈນ຺ທມຓ຺ຑລໍ ປາຕຸຠວຕິ. ເຕ ຕໍ ທິສ຺ວາ ຠິຍ຺ໂຍໂສ ມຕ຺ຕາຍ ຫຏ຺ຐຕຸຏ຺ຐາ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ຉນ຺ທໍ ຎຕ຺ວາ ວິຍ ອຸຏ຺ຐິໂຕ, ຕສ຺ມາ ຈນ຺ໂທ ໂຫຕູ’’ຕິ ຈນ຺ໂທຕ຺ເວວສ຺ສ ນາມໍ ກໂຣນ຺ຕິ.

ເອວໍ ຈນ຺ທິມສູຣິເຍສຸ ປາຕຸຠູເຕສຸ ນກ຺ຂຕ຺ຕານິ ຕາຣກຣູປານິ ປາຕຸຠວນ຺ຕິ, ຕໂຕ ປຠຸຕິ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວາ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕິ, ອນຸກ຺ກເມນ ຈ ມາສຑ຺ຒມາສອຸຕຸສໍວຈ຺ຉຣາ, ຈນ຺ທິມສູຣິຍານໍ ປາຕຸຠູຕທິວເສເຍວ ສິເນຣຸຈກ຺ກວາຬຫິມວນ຺ຕປພ຺ພຕາ ທີປສມຸທ຺ທາ ຈ ປາຕຸຠວນ຺ຕິ. ເຕ ຈ ໂຂ ອປຸພ຺ພໍ ອຈຣິມໍ ຜຄ຺ຄຸຓປຸຓ຺ຓມທິວເສເຍວ ປາຕຸຠວນ຺ຕິ. ກຖໍ? ຍຖາ ນາມ ກງ຺ຄຸຠຕ຺ເຕ ປຈ຺ຈມາເນ ເອກປ຺ປຫາເຣເນວ ປຸພ຺ພຸຬກາ ອຸຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ເອເກ ປເທສາ ຖູປຖູປາ ໂຫນ຺ຕິ, ເອເກ ນິນ຺ນນິນ຺ນາ, ເອເກ ສມສມາ, ເອວເມວ ຖູປຖູປຏ຺ຐາເນ ປພ຺ພຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ນິນ຺ນນິນ຺ນຏ຺ຐາເນ ສມຸທ຺ທາ, ສມສມຏ຺ຐາເນ ທີປາຕິ.

ອຖ ເຕສໍ ສຕ຺ຕານໍ ຣສປຖວິໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕານໍ ກມ຺ເມນ ເອກຈ຺ເຈ ວຓ຺ຓວນ຺ໂຕ ໂຫນ຺ຕິ, ເອກຈ຺ເຈ ທຸພ຺ພຓ຺ຓາ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ວຓ຺ຓວນ຺ໂຕ ທຸພ຺ພຓ຺ເຓ ອຕິມຎ຺ຎນ຺ຕິ, ເຕສໍ ອຕິມານປຈ຺ຈຍາ ສາປິ ຣສປຖວີ ອນ຺ຕຣຘາຍຕິ, ຠູມິປປ຺ປຏໂກ ປາຕຸຠວຕິ. ອຖ ເນສໍ ເຕເນວ ນເຍນ ໂສປິ ອນ຺ຕຣຘາຍຕິ, ອຖ ປທາລຕາ ປາຕຸຠວຕິ. ເຕເນວ ນເຍນ ສາປິ ອນ຺ຕຣຘາຍຕິ, ອກຏ຺ຐປາໂກ ສາລິ ປາຕຸຠວຕິ ອກໂຓ ອຖຸໂສ ສຸຄນ຺ໂຘ ຕຓ຺ຑຸລຜໂລ. ຕໂຕ ເນສໍ ຠາຊນານິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ເຕ ສາລິໍ ຠາຊເນ ຐເປຕ຺ວາ ປາສາຓປິຏ຺ຐິຍໍ ຐເປນ຺ຕິ, ສຍເມວ ຊາລສິຂາ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຕໍ ປຈຕິ. ໂສ ໂຫຕິ ໂອທໂນ ສຸມນຊາຕິປຸປ຺ຜສທິໂສ, ນ ຕສ຺ສ ສູເປນ ວາ ພ຺ຍຎ຺ຊເນນ ວາ ກຣຓີຍໍ ອຕ຺ຖິ, ຍໍ ຍໍ ຣສໍ ຠຸຎ຺ຊິຕຸກາມາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕໍຕໍຣໂສວ ໂຫຕິ. ເຕສໍ ຕໍ ໂອຬາຣິກໍ ອາຫາຣໍ ອາຫຣຍຕໍ ຕໂຕ ປຠຸຕິ ມຸຕ຺ຕກຣີສໍ ສຎ຺ຊາຍຕິ. ຕຖາ ຫິ ຣສປຖວີ ຠູມິປປ຺ປຏໂກ ປທາລຕາຕິ ອິເມ ຕາວ ປຣິຠຸຕ຺ຕາ ສຸຘາຫາໂຣ ວິຍ ຂຸທໍ ວິໂນເທຕ຺ວາ ຣສຫຣຓີຫິ ຣສເມວ ປຣິພ຺ຍູເຫນ຺ຕາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ ວຕ຺ຖຸໂນ ສຸຂຸມຠາເວນ, ນ ນິສ຺ສນ຺ທາ, ສຸຂຸມຠາເວເນວ ຄຫຓິນ຺ຘນເມວ ຈ ໂຫຕິ. ໂອທໂນ ປນ ປຣິຠຸຕ຺ໂຕ ຣສໍ ວຑ຺ເຒນ຺ໂຕປິ ວຕ຺ຖຸໂນ ໂອຬາຣິກຠາເວເນວ ນິສ຺ສນ຺ທໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ປສ຺ສາວໍ ກຣີສຎ຺ຈ ອຸປ຺ປາເທຕິ.

ອຖ ເຕສໍ ນິກ຺ຂມນຕ຺ຖາຍ ວຓມຸຂານິ ປຠິຊ຺ຊນ຺ຕິ. ປຸຣິສສ຺ສ ປຸຣິສຠາໂວ, ອິຕ຺ຖິຍາ ອິຕ຺ຖິຠາໂວ ປາຕຸຠວຕິ. ປຸຣິມຕ຺ຕຠາເວສຸ ຫິ ປວຕ຺ຕອຸປຈາຣຊ຺ຌານານຸຠາເວນ ຍາວ ສຕ຺ຕສນ຺ຕາເນສຸ ກາມຣາໂຄ ວິກ຺ຂມ຺ຠນເວເຄນ ສມິໂຕ, ນ ຕາວ ພຫລກາມຣາຄູປນິສ຺ສຍານິ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ປາຕຸຣເຫສຸໍ. ຍທາ ປນສ຺ສ ວິຈ຺ຉິນ຺ນຕາຍ ພຫລກາມຣາໂຄ ລທ຺ຘາວສໂຣ ອໂຫສິ, ຕທາ ຕທຸປນິສ຺ສຍານິ ຕານິ ສຕ຺ຕານໍ ອຕ຺ຕຠາເວສຸ ສຎ຺ຊາຍິໍສຸ, ຕທາ ອິຕ຺ຖີ ປຸຣິສໍ, ປຸຣິໂສ ຈ ອິຕ຺ຖິໍ ອຕິເວລໍ ອຸປນິຊ຺ຌາຍຕິ. ເຕສໍ ອຕິເວລໍ ອຸປນິຊ຺ຌາຍນປຈ຺ຈຍາ ກາມປຣິຬາໂຫ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕໂຕ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວນ຺ຕິ. ເຕ ອສທ຺ຘມ຺ມປຏິເສວນປຈ຺ຈຍາ ວິຎ຺ຎູຫິ ຄຣຫິຍມານາ ວິເຫຐິຍມານາ ຕສ຺ສ ອສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສ ປຏິຈ຺ຉາທນເຫຕຸ ອຄາຣານິ ກໂຣນ຺ຕິ. ເຕ ອຄາຣໍ ອຊ຺ຌາວສມານາ ອນຸກ຺ກເມນ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ອລສຊາຕິກສ຺ສ ສຕ຺ຕສ຺ສ ທິຏ຺ຐານຸຄຕິໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕາ ສນ຺ນິຘິໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ຕໂຕ ປຠຸຕິ ກໂຓປິ ຖຸໂສປິ ຕຓ຺ຑຸລໍ ປຣິໂຍນນ຺ຘນ຺ຕິ, ລາຍິຕຏ຺ຐານມ຺ປິ ນ ປຏິວິຣຸຫຕິ.

ເຕ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ອນຸຕ຺ຖຸນນ຺ຕິ ‘‘ປາປກາ ວຕ ໂຠ ຘມ຺ມາ ສຕ຺ເຕສຸ ປາຕຸຠູຕາ, ມຍຎ຺ຫິ ປຸພ຺ເພ ມໂນມຍາ ອຫຸມ຺ຫາ’’ຕິ, ອຄ຺ຄຎ຺ຎສຸຕ຺ເຕ (ທີ. ນິ. ໓.໑໒໘) ວຸຕ຺ຕນເຍນ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພໍ. ຕໂຕ ມຣິຍາທໍ ຐເປນ຺ຕິ, ອຖຎ຺ຎຕໂຣ ສຕ຺ໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຠາຄໍ ອທິນ຺ນໍ ອາທິຍຕິ, ຕໍ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປຣິຠາເສຕ຺ວາ ຕຕິຍວາເຣ ປາຓິເລຑ຺ຑຸທຓ຺ເຑຫິ ປຫຣນ຺ຕິ. ເຕ ເອວໍ ອທິນ຺ນາທາເນ ກລຫມຸສາວາທທຓ຺ຑາທາເນສຸ ອຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ຈ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ຈິນ຺ຕຍນ຺ຕິ ‘‘ຍນ຺ນູນ ມຍໍ ເອກໍ ສຕ຺ຕໍ ສມ຺ມນ຺ເນຍ຺ຍາມ, ໂຍ ໂນ ສມ຺ມາ ຂີຍິຕພ຺ພໍ ຂີເຍຍ຺ຍ, ຄຣຫິຕພ຺ພໍ ຄຣເຫຍ຺ຍ, ປພ຺ພາເຊຕພ຺ພໍ ປພ຺ພາເຊຍ຺ຍ, ມຍໍ ປນສ຺ສ ສາລີນໍ ຠາຄມນຸປ຺ປທສ຺ສາມາ’’ຕິ. ເອວໍ ກຕສນ຺ນິຏ຺ຐາເນສຸ ປນ ສຕ຺ເຕສຸ ອິມສ຺ມິໍ ຕາວ ກປ຺ເປ ອຍເມວ ຠຄວາ ໂພຘິສຕ຺ຕຠູໂຕ ເຕນ ສມເຍນ ເຕສຸ ສຕ຺ເຕສຸ ອຠິຣູປຕໂຣ ຈ ທສ຺ສນີຍຕໂຣ ຈ ມເຫສກ຺ຂຕໂຣ ຈ ພຸທ຺ຘິສມ຺ປນ຺ໂນ ປຏິພໂລ ນິຄ຺ຄຫປຄ຺ຄຫໍ ກາຕຸໍ. ເຕ ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຍາຈິຕ຺ວາ ສມ຺ມນ຺ນິໍສຸ. ໂສ ເຕນ ມຫາຊເນນ ສມ຺ມໂຕຕິ ມຫາສມ຺ມໂຕ, ເຂຕ຺ຕານໍ ອຘິປຕີຕິ ຂຕ຺ຕິໂຍ, ຘມ຺ເມນ ສເມນ ປເຣສໍ ຣຎ຺ເຊຕີຕິ ຣາຊາຕິ ຕີຫິ ນາເມຫິ ປຎ຺ຎາຍິຕ຺ຖ. ຍຎ຺ຫິ ໂລເກ ອຈ຺ຉຣິຍຏ຺ຐານໍ, ໂພຘິສຕ຺ໂຕວ ຕຕ຺ຖ ອາທິປຸຣິໂສຕິ ເອວໍ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ຂຕ຺ຕິຍມຓ຺ຑເລ ສຓ຺ຐິເຕ ອນຸປຸພ຺ເພນ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາທໂຍປິ ວຓ຺ຓາ ສຓ຺ຐຫິໍສຸ.

ຕຕ຺ຖ ກປ຺ປວິນາສກມຫາເມຆໂຕ ຍາວ ຊາໂລປຈ຺ເຉໂທ, ອິທເມກມສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍໍ ສໍວຏ຺ໂຏຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ກປ຺ປວິນາສກຊາໂລປຈ຺ເຉທໂຕ ຍາວ ໂກຏິສຕສຫສ຺ສຈກ຺ກວາຬປຣິປູຣໂກ ສມ຺ປຕ຺ຕິມຫາເມໂຆ, ອິທໍ ທຸຕິຍມສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍໍ ສໍວຏ຺ຏຏ຺ຐາຍີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສມ຺ປຕ຺ຕິມຫາເມຆໂຕ ຍາວ ຈນ຺ທິມສູຣິຍປາຕຸຠາໂວ, ອິທໍ ຕຕິຍມສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍໍ ວິວຏ຺ໂຏຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຈນ຺ທິມສູຣິຍປາຕຸຠາວໂຕ ຍາວ ປຸນ ກປ຺ປວິນາສກມຫາເມໂຆ, ອິທໍ ຈຕຸຕ຺ຖມສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍໍ ວິວຏ຺ຏຏ຺ຐາຍີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວິວຏ຺ຏຏ຺ຐາຍີອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍໍ ຈຕຸສຏ຺ຐິອນ຺ຕຣກປ຺ປສງ຺ຄຫໍ. ‘‘ວີສຕິອນ຺ຕຣກປ຺ປສງ຺ຄຫ’’ນ຺ຕິ ເກຈິ. ເສສາສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ກາລໂຕ ເຕນ ສມປ຺ປມາຓາເນວ. ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ເອໂກ ມຫາກປ຺ໂປ ໂຫຕິ. ເອວໍ ຕາວ ອຄ຺ຄິນາ ວິນາໂສ ຈ ສຓ຺ຐຫນຎ຺ຈ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຍສ຺ມິໍ ປນ ສມເຍ ກປ຺ໂປ ອຸທເກນ ນສ຺ສຕິ, ອາທິໂຕວ ກປ຺ປວິນາສກມຫາເມໂຆ ວຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາຕິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພໍ. ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ຍຖາ ຕຕ຺ຖ ທຸຕິຍສູຣິໂຍ, ເອວມິຘ ກປ຺ປວິນາສໂກ ຂາຣຸທກມຫາເມໂຆ ວຸຏ຺ຐາຕິ. ໂສ ອາທິໂຕ ສຸຂຸມໍ ສຸຂຸມໍ ວສ຺ສນ຺ໂຕ ອນຸກ຺ກເມນ ມຫາຘາຣາຫິ ໂກຏິສຕສຫສ຺ສຈກ຺ກວາຬານໍ ປູເຣນ຺ໂຕ ວສ຺ສຕິ. ຂາຣຸທເກນ ຜຸຏ຺ຐຜຸຏ຺ຐາ ປຖວີປພ຺ພຕາທໂຍ ວິລີຍນ຺ຕິ, ອຸທກໍ ສມນ຺ຕໂຕ ວາເຕຫິ ຘາຣີຍຕິ. ປຖວິຍາ ເຫຏ຺ຐິມນ຺ຕໂຕ ປຠຸຕິ ຍາວ ທຸຕິຍຊ຺ຌານຠູມິໍ ອຸທກໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ເຕນ ຫິ ຂາຣຸທເກນ ຜຸຏ຺ຐຜຸຏ຺ຐາ ປຖວີປພ຺ພຕາທໂຍ ອຸທເກ ປກ຺ຂິຕ຺ຕໂລຓສກ຺ຂຣາ ວິຍ ວິລີຍນ຺ເຕວ, ຕສ຺ມາ ປຖວີສນ຺ຘາຣກອຸທເກນ ສທ຺ຘິໍ ເອກູທກເມວ ຕໍ ໂຫຕີຕິ ເກຈິ. ອປເຣ ປນ ‘‘ປຖວີສນ຺ຘາຣກອຸທກໍ ຕໍ ສນ຺ຘາຣກວາຍຸກ຺ຂນ຺ຘຎ຺ຈ ອນວເສສໂຕ ວິນາເສຕ຺ວາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສຍເມວ ເອໂກ ຆນຠູໂຕ ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ຍຸຕ຺ຕໍ. ອຸປຣິ ປນ ຉປິ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ວິລີຍາເປຕ຺ວາ ສຸຠກິຓ຺ເຫ ອາຫຈ຺ຈ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕໍ ຍາວ ອຓຸມຕ຺ຕມ຺ປິ ສງ຺ຂາຣຄຕໍ ອຕ຺ຖິ, ຕາວ ນ ວູປສມ຺ມຕິ, ອຸທການຸຄຕໍ ປນ ສພ຺ພໍ ສງ຺ຂາຣຄຕໍ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ສຫສາ ວູປສມ຺ມຕິ, ອນ຺ຕຣຘານໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ເຫຏ຺ຐາອາກາເສນ ສຫ ອຸປຣິອາກາໂສ ເອໂກ ໂຫຕິ ມຫນ຺ຘກາໂຣຕິ ສພ຺ພໍ ວຸຕ຺ຕສທິສໍ. ເກວລໍ ປນິຘ ອາຠສ຺ສຣພ຺ຣຫ຺ມໂລກໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ໂລໂກ ປາຕຸຠວຕິ. ສຸຠກິຓ຺ຫໂຕ ຈວິຕ຺ວາ ອາຠສ຺ສຣຏ຺ຐານາທີສຸ ສຕ຺ຕາ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ກປ຺ປວິນາສກມຫາເມຆໂຕ ຍາວ ກປ຺ປວິນາສກຂາຣຸທໂກປຈ຺ເຉໂທ, ອິທເມກມສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍໍ. ອຸທກຸປຈ຺ເຉທໂຕ ຍາວ ສມ຺ປຕ຺ຕິມຫາເມໂຆ, ອິທໍ ທຸຕິຍມສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍໍ. ສມ຺ປຕ຺ຕິມຫາເມຆໂຕ ຍາວ ຈນ຺ທິມສູຣິຍປາຕຸຠາໂວ, ອິທໍ ຕຕິຍມສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍໍ. ຈນ຺ທິມສູຣິຍປາຕຸຠາວໂຕ ຍາວ ກປ຺ປວິນາສກມຫອາເມໂຆ, ອິທໍ ຈຕຸຕ຺ຖມສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍໍ. ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ເອໂກ ມຫາກປ຺ໂປ ໂຫຕິ. ເອວໍ ອຸທເກນ ວິນາໂສ ຈ ສຓ຺ຐຫນຎ຺ຈ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ກປ຺ໂປ ວາເຕນ ນສ຺ສຕິ, ອາທິໂຕວ ກປ຺ປວິນາສກມຫາເມໂຆ ວຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາຕິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພໍ. ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ຍຖາ ຕຕ຺ຖ ທຸຕິຍສູຣິໂຍ, ເອວມິຘ ກປ຺ປວິນາສນຕ຺ຖໍ ວາໂຕ ສມຸຏ຺ຐາຕິ. ໂສ ປຐມໍ ຖູລຣຊໍ ອຸຏ຺ຐາເປຕິ, ຕໂຕ ສຓ຺ຫຣຊໍ ສຸຂຸມວາລິກໍ ຖູລວາລິກໍ ສກ຺ຂຣປາສາຓາທໂຍຕິ ຍາວກູຏາຄາຣມຕ຺ເຕ ປາສາເຓ ວິສມຏ຺ຐາເນ ຐິຕມຫາຣຸກ຺ເຂ ຈ ອຸຏ຺ຐາເປຕິ. ເຕ ປຖວິໂຕ ນຠມຸຄ຺ຄຕາ ນ ປຸນ ປຕນ຺ຕິ, ຕຕ຺ເຖວ ຈຸຓ຺ຓວິຈຸຓ຺ຓາ ຫຸຕ຺ວາ ອຠາວໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ອຖານຸກ຺ກເມນ ເຫຏ຺ຐາ ມຫາປຖວິຍາ ວາໂຕ ສມຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປຖວິໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘໍ ມູລໍ ກຕ຺ວາ ອາກາເສ ຂິປຕິ. ໂຍຊນສຕປ຺ປມາຓາປິ ປຖວິປ຺ປເທສາ ທ຺ວິໂຍຊນຕິໂຍຊນຈຕຸໂຍຊນປຎ຺ຈໂຍຊນຉໂຍຊນສຕ຺ຕໂຍຊນປ຺ປມາຓາປິ ປຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວາຕເວຄຸກ຺ຂິຕ຺ຕາ ອາກາເສເຍວ ຈຸຓ຺ຓວິຈຸຓ຺ຓາ ຫຸຕ຺ວາ ອຠາວໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຈກ຺ກວາຬປພ຺ພຕມ຺ປິ ສິເນຣຸປພ຺ພຕມ຺ປິ ວາໂຕ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອາກາເສ ຂິປຕິ. ເຕ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອຠິຫນ຺ຕ຺ວາ ຈຸຓ຺ຓວິຈຸຓ຺ຓາ ຫຸຕ຺ວາ ວິນສ຺ສນ຺ຕິ. ເອເຕເນວູປາເຍນ ຠູມຏ຺ຐກວິມານານິ ຈ ອາກາສຏ຺ຐກວິມານານິ ຈ ວິນາເສນ຺ໂຕ ຉກາມາວຈຣເທວໂລເກ ວິນາເສຕ຺ວາ ໂກຏິສຕສຫສ຺ສຈກ຺ກວາຬານິ ວິນາເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ຈກ຺ກວາຬາ ຈກ຺ກວາເຬຫິ, ຫິມວນ຺ຕາ ຫິມວນ຺ເຕຫິ, ສິເນຣູ ສິເນຣູຫິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສມາຄນ຺ຕ຺ວາ ຈຸຓ຺ຓວິຈຸຓ຺ຓາ ຫຸຕ຺ວາ ວິນສ຺ສນ຺ຕິ. ປຖວິໂຕ ຍາວ ຕຕິຍຊ຺ຌານຠູມິ ວາໂຕ ຄຓ຺ຫາຕິ, ນວປິ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ວິນາເສຕ຺ວາ ເວຫປ຺ຜເລ ອາຫຈ຺ຈ ຕິຏ຺ຐຕິ. ເອວໍ ປຖວີສນ຺ຘາຣກອຸທເກນ ຕໍສນ຺ຘາຣກວາເຕນ ຈ ສທ຺ຘິໍ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣຄຕໍ ວິນາເສຕ຺ວາ ສຍມ຺ປິ ວິນສ຺ສຕິ ອວຏ຺ຐານສ຺ສ ກາຣຓາຠາວໂຕ. ເຫຏ຺ຐາອາກາເສນ ສຫ ອຸປຣິອາກາໂສ ເອໂກ ໂຫຕິ ມຫນ຺ຘກາໂຣຕິ ສພ຺ພໍ ວຸຕ຺ຕສທິສໍ. ອິຘ ປນ ສຸຠກິຓ຺ຫພ຺ຣຫ຺ມໂລກໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ໂລໂກ ປາຕຸຠວຕິ. ເວຫປ຺ຜລໂຕ ຈວິຕ຺ວາ ສຸຠກິຓ຺ຫຏ຺ຐານາທີສຸ ສຕ຺ຕາ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ກປ຺ປວິນາສກມຫາເມຆໂຕ ຍາວ ກປ຺ປວິນາສກວາຕຸປຈ຺ເຉໂທ, ອິທເມກມສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍໍ. ວາຕຸປຈ຺ເຉທໂຕ ຍາວ ສມ຺ປຕ຺ຕິມຫາເມໂຆ, ອິທໍ ທຸຕິຍມສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ເອວໍ ວາເຕນ ວິນາໂສ ຈ ສຓ຺ຐຫນຎ຺ຈ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອຖ ກິໍກາຣຓາ ເອວໍ ໂລໂກ ວິນສ຺ສຕິ. ຍທິປິ ຫິ ສງ຺ຂາຣານໍ ອເຫຕຸໂກ ສຣສນິໂຣໂຘ ວິນາສກາຠາວໂຕ, ສນ຺ຕານນິໂຣໂຘ ປນ ເຫຕຸວິຣຫິໂຕ ນຕ຺ຖິ. ຍຖາ ຕໍ ສຕ຺ຕນິກາເຍສູຕິ ຠາຊນໂລກສ຺ສປິ ສເຫຕຸເກນ ວິນາເສນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ ກິເມວໍ ໂລກວິນາເສ ກາຣຓນ຺ຕິ? ອກຸສລມູລໍ ກາຣຓໍ. ຍຖາ ຫິ ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ພຕ຺ຕນກສຕ຺ຕານໍ ປຸຎ຺ຎພເລນ ປຐມໍ ໂລໂກ ວິວຏ຺ຏຕິ, ເອວໍ ເຕສໍ ປາປກມ຺ມພເລນ ສໍວຏ຺ຏຕິ, ຕສ຺ມາ ອກຸສລມູເລສຸ ອຸສ຺ສນ຺ເນສຸ ເອວໍ ໂລໂກ ວິນສ຺ສຕິ. ຍຖາ ຫິ ຣາຄໂທສໂມຫານໍ ອຘິກຠາເວນ ຍຖາກ຺ກມໍ ໂຣຄນ຺ຕຣກປ຺ໂປ ສຕ຺ຖນ຺ຕຣກປ຺ໂປ ທຸພ຺ຠິກ຺ຂນ຺ຕຣກປ຺ໂປຕິ ອິເມ ຕິວິຘາ ອນ຺ຕຣກປ຺ປາ ວິວຏ຺ຏຏ຺ຐາຍິມ຺ຫິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍກປ຺ເປ ຊາຍນ຺ຕິ. ເອວເມເຕ ຍຖາວຸຕ຺ຕາ ຕໂຍ ສໍວຏ຺ຏາ ຣາຄາທີນໍ ອຘິກຠາເວເນວ ໂຫນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຣາເຄ ອຸສ຺ສນ຺ນຕເຣ ອຄ຺ຄິນາ ວິນສ຺ສຕິ, ໂທເສ ອຸສ຺ສນ຺ນຕເຣ ອຸທເກນ ວິນສ຺ສຕິ. ໂທເສ ຫິ ອຸສ຺ສນ຺ນຕເຣ ອຘິກຕເຣນ ໂທເສນ ວິຍ ຕິກ຺ຂຕເຣນ ຂາຣຸທເກນ ວິນາໂສ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ໂທເສ ອຸສ຺ສນ຺ນຕເຣ ອຄ຺ຄິນາ, ຣາເຄ ອຸທເກນາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເຕສໍ ກິຣ ອຍມຘິປ຺ປາໂຍ – ປາກຏສຕ຺ຕຸສທິສສ຺ສ ໂທສສ຺ສ ອຄ຺ຄິສທິສຕາ, ອປາກຏສຕ຺ຕຸສທິສສ຺ສ ຣາຄສ຺ສ ຂາຣຸທກສທິສຕາ ຈ ຍຸຕ຺ຕາຕິ. ໂມເຫ ປນ ອຸສ຺ສນ຺ນຕເຣ ວາເຕນ ວິນສ຺ສຕິ. ເອວໍ ວິນສ຺ສນ຺ໂຕປິ ຈ ນິຣນ຺ຕຣເມວ ສຕ຺ຕ ວາເຣ ອຄ຺ຄິນາ ນສ຺ສຕິ, ອຏ຺ຐເມ ວາເຣ ອຸທເກນ, ປຸນ ສຕ຺ຕ ວາເຣ ອຄ຺ຄິນາ, ອຏ຺ຐເມ ອຸທເກນາຕິ ເອວໍ ອຏ຺ຐເມ ອຏ຺ຐເມ ວາເຣ ວິນສ຺ສນ຺ໂຕ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອຸທເກນ ວິນສ຺ສິຕ຺ວາ ປຸນ ສຕ຺ຕ ວາເຣ ອຄ຺ຄິນາ ນສ຺ສຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ເຕສຏ຺ຐິ ກປ຺ປາ ອຕີຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ອຸທເກນ ນສ຺ສນວາຣໍ ສມ຺ປຕ຺ຕມ຺ປິ ປຏິພາຫິຕ຺ວາ ລທ຺ໂຘກາໂສ ວາໂຕ ປຣິປຸຓ຺ຓຈຕຸສຏ຺ຐິກປ຺ປາຍຸເກ ສຸຠກິຓ຺ເຫ ວິທ຺ຘໍເສນ຺ໂຕ ໂລກໍ ວິນາເສຕິ. ເອຕ຺ຖ ປນ ຣາໂຄ ສຕ຺ຕານໍ ພຫຸລໍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອຄ຺ຄິວເສນ ພຫຸໂສ ໂລກວິນາໂສ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອິຕິ ເອວໍ ອິເມຫິ ກາຣເຓຫິ ວິນສ຺ສິຕ຺ວາ ສຓ຺ຐຫນ຺ຕໍ ສຓ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຐິຕຎ຺ຈ ໂອກາສໂລກໍ ຠຄວາ ຍາຖາວໂຕ ອເວທີຕິ ເອວມ຺ປິສ຺ສ ສພ຺ພຖາ ໂອກາສໂລໂກ ວິທິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ຍໍ ປນ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສພ຺ພຖາ ວິທິຕໂລກຕ຺ຕາ ໂລກວິທູ’’ຕິ, ອິທານິ ຕໍ ນິຄເມນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ເອວໍ ສພ຺ພຖາ ວິທິຕໂລກຕ຺ຕາ ໂລກວິທູ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພຖາຕິ ລກ຺ຂຓາທິປ຺ປເຠທໂຕ ສງ຺ຂາຣໂລກສ຺ສ, ອາສຍາທິປ຺ປເຠທໂຕ ສຕ຺ຕໂລກສ຺ສ, ປຣິມາຓສຓ຺ຐານາທິປ຺ປເຠທໂຕ ໂອກາສໂລກສ຺ສາຕິ ເອວໍ ສພ຺ພປ຺ປກາເຣນ ວິທິຕໂລກຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອິທານິ ອນຸຕ຺ຕໂຣຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ສໍວຓ຺ເຓນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ປນ ຄຸເຓຫີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຕໂນຕິ ນິສ຺ສກ຺ກຕ຺ເຖ ສາມິວຈນເມຕໍ, ອຕ຺ຕໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຄຸເຓຫິ ອຕ຺ຕໂນ ວິສິຏ຺ຐຕຣສ຺ສາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຣຄ຺ຄຫຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ‘‘ອນຸຕ຺ຕໂຣ’’ຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ຖນິທ຺ເທສຕາຍ ກຕໍ, ນ ວິສິຏ຺ຐສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອຕ຺ຖິຕາຍ. ສເທວເກ ຫິ ໂລເກ ສທິສກປ຺ໂປປິ ນາມ ໂກຈິ ຕຖາຄຕສ຺ສ ນຕ຺ຖິ, ກຸໂຕ ສທິໂສ, ວິສິຏ຺ເຐ ປນ ກາ ກຖາ. ກສ຺ສຈີຕິ ກສ຺ສຈິປິ. ອຠິຠວຕີຕິ ສີລສມ຺ປທາຍ ອຸປນິສ຺ສຍຠູຕານໍ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປເມຕ຺ຕາກຣຸຓານໍ ວິເສສປຈ຺ຈຍານໍ ສທ຺ຘາສຕິວີຣິຍປຎ຺ຎານຎ຺ຈ ອຸກ຺ກໍສປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສມຸທາຄມໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນ ອຎ຺ຎສາຘາຣໂຓ ສວາສນປຏິປກ຺ຂສ຺ສ ປຫີນຕ຺ຕາ ອຸກ຺ກໍສປາຣມິປ຺ປຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຖຸ ສີລຄຸໂຓ, ເຕນ ຠຄວາ ສເທວກໍ ໂລກໍ ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ອຠິຠຸຍ຺ຍ ປວຕ຺ຕຕິ, ນ ສຍໍ ເກນຈິ ອຠິຠຸຍ຺ຍຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອວໍ ສມາຘິຄຸຓາທີສຸປິ ຍຖາຣຫໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ສີລາທໂຍ ເຈເຕ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣມິສ຺ສກາ ເວທິຕພ຺ພາ, ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນໍ ປນ ໂລກິຍໍ ກາມາວຈຣເມວ.

ຍທິ ເອວໍ ກຖໍ ເຕນ ສເທວກໍ ໂລກໍ ອຠິຠວຕີຕິ? ຕສ຺ສປິ ອານຸຠາວໂຕ ອສທິສຕ຺ຕາ. ຕມ຺ປິ ຫິ ວິສຍໂຕ ປວຕ຺ຕິໂຕ ປວຕ຺ຕິອາກາຣໂຕ ຈ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣເມວ. ຕຎ຺ຫິ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓໍ ສຕ຺ຖຸ ວິມຸຕ຺ຕິຄຸຓໍ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕຕິ, ປວຕ຺ຕມານຎ຺ຈ ອຕກ຺ກາວຈຣໍ ປຣມຄມ຺ຠີຣໍ ສຓ຺ຫໍ ສຸຂຸມໍ ສາຕິສຍໍ ປຏິປກ຺ຂຘມ຺ມານໍ ສຸປ຺ປຫີນຕ຺ຕາ ສຸຏ຺ຐຸ ປາກຏໍ ວິຠູຕຕຣໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕິ, ສມ຺ມເທວ ຈ ວສີຠາວສ຺ສ ປາປກຕ຺ຕາ ຠວງ຺ຄປຣິວາສສ຺ສ ຈ ອຕິປຣິຕ຺ຕກຕ຺ຕາ ລຫຸ ລຫຸ ປວຕ຺ຕຕີຕິ.

ເອວໍ ສີລາທິຄຸເຓຫິ ຠຄວໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣສ຺ສ ອຠາວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ສທິສສ຺ສປິ ອຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສີລຄຸເຓນປິ ອສໂມ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອສໂມຕິ ເອກສ຺ມິໍ ກາເລ ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສ ສີລາທິຄຸເຓນ ສໂມ ສທິໂສຕິ ອສໂມ. ຕຖາ ອສເມຫິ ສໂມ ອສມສໂມ. ອສມາ ວາ ສມາ ເອຕສ຺ສາຕິ ອສມສໂມ. ສີລາທິຄຸເຓນ ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສ ປຏິມາຕິ ອປ຺ປຏິໂມ. ເສສປທທ຺ວເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕຕ຺ຖ ອຸປມາມຕ຺ຕໍ ປຏິມາ, ສທິສູປມາ ປຏິຠາໂຄ, ຍຸຄຄ຺ຄາຫວເສນ ຐິໂຕ ປຏິປຸຄ຺ຄໂລຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ນ ໂຂ ປນາຫໍ ຠິກ຺ຂເວ ສມນຸປສ຺ສາມີຕິອາທີສຸ ມມ ສມນ຺ຕຈກ຺ຂຸນາ ຫຕ຺ຖຕເລ ອາມລກໍ ວິຍ ສພ຺ພໍ ໂລກໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕປິ ຕຕ຺ຖ ສເທວເກ…ເປ… ປຊາຍ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂຕ ສີລສມ຺ປນ຺ນຕຣໍ ສມ຺ປນ຺ນຕຣສີລໍ ກຎ຺ຈິປິ ປຸຄ຺ຄລໍ ນ ໂຂ ປນ ປສ຺ສາມິ ຕາທິສສ຺ສ ອຠາວໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອຄ຺ຄປ຺ປສາທສຸຕ຺ຕາທີນີຕິ ເອຕ຺ຖ –

‘‘ຍາວຕາ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຕ຺ຕາ ອປທາ ວາ ທ຺ວິປທາ ວາ ຈຕຸປ຺ປທາ ວາ ພຫຸປ຺ປທາ ວາ ຣູປິໂນ ວາ ອຣູປິໂນ ວາ ສຎ຺ຎິໂນ ວາ ອສຎ຺ຎິໂນ ວາ ເນວສຎ຺ຎີນາສຎ຺ຎິໂນ ວາ, ຕຖາຄໂຕ ເຕສໍ ອຄ຺ຄມກ຺ຂາຍຕິ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ. ເຍ, ຠິກ຺ຂເວ, ພຸທ຺ເຘ ປສນ຺ນາ, ອຄ຺ເຄ ເຕ ປສນ຺ນາ. ອຄ຺ເຄ ໂຂ ປນ ປສນ຺ນານໍ ອຄ຺ໂຄ ວິປາໂກ ໂຫຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໓໔; ອິຕິວຸ. ໙໐) –

ອິທໍ ອຄ຺ຄປ຺ປສາທສຸຕ຺ຕໍ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ –

‘‘ສເທວເກ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂລເກ…ເປ… ສເທວມນຸສ຺ສາຍ ຕຖາຄໂຕ ອຠິຠູ ອນຠິຠູໂຕ ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ທໂສ ວສວຕ຺ຕີ, ຕສ຺ມາ ຕຖາຄໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໒໓; ທີ. ນິ. ໓.໑໘໘) –

ເອວມາທີນິ ສຸຕ຺ຕປທານິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ອາທິກາ ຄາຖາໂຍຕິ –

‘‘ອຫຎ຺ຫິ ອຣຫາ ໂລເກ, ອຫໍ ສຕ຺ຖາ ອນຸຕ຺ຕໂຣ;

ເອໂກມ຺ຫິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ສີຕິຠູໂຕສ຺ມິ ນິພ຺ພຸໂຕ. (ມຫາວ. ໑໑; ມ. ນິ. ໑.໒໘໕; ໒.໓໔໑);

‘‘ທນ຺ໂຕ ທມຍຕໍ ເສຏ຺ໂຐ, ສນ຺ໂຕ ສມຍຕໍ ອິສິ;

ມຸຕ຺ໂຕ ໂມຈຍຕໍ ອຄ຺ໂຄ, ຕິຓ຺ໂຓ ຕາຣຍຕໍ ວໂຣ. (ອິຕິວຸ. ໑໑໒)

‘‘ນຍິມສ຺ມິໍ ໂລເກ ປຣສ຺ມິໍ ວາ ປນ,

ພຸທ຺ເຘນ ເສຏ຺ໂຐ ສທິໂສ ຈ ວິຊ຺ຊຕິ;

ອາຫຸເນຍ຺ຍານໍ ປຣມາຫຸຕິໍ ຄໂຕ,

ປຸຎ຺ຎຕ຺ຖິການໍ ວິປຸລປ຺ຜເລສິນ’’ນ຺ຕິ. (ວິ. ວ. ໑໐໔໗; ກຖາ. ໗໙໙) –

ເອວມາທິກາ ຄາຖາ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພາ.

ປຸຣິສທມ຺ມສາຣຖີຕິອາທີສຸ ທມິຕພ຺ພາຕິ ທມ຺ມາ, ທມິຕຸໍ ອຣຫຣູປາ. ປຸຣິສາ ຈ ເຕ ທມ຺ມາ ຈາຕິ ປຸຣິສທມ຺ມາ. ວິເສສນສ຺ສ ເຈຕ຺ຖ ປຣນິປາຕໍ ກຕ຺ວາ ນິທ຺ເທໂສ, ທມ຺ມປຸຣິສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ສຕິປິ ມາຕຸຄາມສ຺ສປິ ທມ຺ມຠາເວ ປຸຣິສຄ຺ຄຫຓໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉທວເສນາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ສາເຣຕີຕິ ອິມສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ທເມຕີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ທເມຕີຕິ ສເມຕິ, ກາຍສມາທີຫິ ໂຍເຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ປນ ກາຍສມາທີຫິ ໂຍຊນໍ ຍຖາຣຫໍ ຕທງ຺ຄວິນຍາທີສຸ ປຕິຏ຺ຐາປນໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວິເນຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ອທນ຺ຕາຕິ ອິທໍ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ທມຕໍ ອນຸປຄຕາ ປຸຣິສທມ຺ມາຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຍ ປນ ວິປ຺ປກຕທມ຺ມຠາວາ ສພ຺ພຖາ ທເມຕພ຺ພຕໍ ນາຕິວຕ຺ຕາ, ເຕປິ ປຸຣິສທມ຺ມາ ເອວ, ຍໂຕ ເຕ ສຕ຺ຖາ ທເມຕິ. ຠຄວາ ຫິ ວິສຸທ຺ຘສີລສ຺ສ ປຐມຊ຺ຌານໍ ອາຈິກ຺ຂຕິ, ປຐມຊ຺ຌານລາຠິໂນ ທຸຕິຍຊ຺ຌານນ຺ຕິອາທິນາ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອຸປຣູປຣິ ວິເສສໍ ອາຈິກ຺ຂນ຺ໂຕ ເອກເທເສນ ທນ຺ເຕປິ ສເມຕິ. ເຕເນວ ວຸຕ຺ຕໍ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໓໙) ‘‘ອປິ ຈ ໂສ ຠຄວາ ວິສຸທ຺ຘສີລາທີນໍ ປຐມຊ຺ຌານາທີນິ ໂສຕາປນ຺ນາທີນຎ຺ຈ ອຸຕ຺ຕຣິມຄ຺ຄປ຺ປຏິປທໍ ອາຈິກ຺ຂນ຺ໂຕ ທນ຺ເຕປິ ທເມຕິເຍວາ’’ຕິ. ອຖ ວາ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ອທນ຺ຕາ ເອກເທເສນ ທນ຺ຕາ ຈ ອິຘ ອທນ຺ຕຄ຺ຄຫເຓເນວ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ທເມຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕາຕິ ທມນາຣຫາ.

ຕິຣຈ຺ຉານປຸຣິສາຕິອາທີສຸ ອຸທ຺ຘໍ ອນຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕິຣິຍໍ ອຎ຺ຈິຕາ ຄຕາ ວຑ຺ຒິຕາຕິ ຕິຣຈ຺ຉານາ, ເທວມນຸສ຺ສາທໂຍ ວິຍ ອຸທ຺ຘໍ ທີຆໍ ອຫຸຕ຺ວາ ຕິຣິຍໍ ທີຆາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕິຣຈ຺ຉານາເຍວ ປຸຣິສາ ຕິຣຈ຺ຉານປຸຣິສາ. ມນສ຺ສ ອຸສ຺ສນ຺ນຕາຍ ມນຸສ຺ສາ. ສຕິສູຣຠາວພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໂຍຄ຺ຍຕາທິຄຸຓວເສນ ອຸປຈິຕມານສາ ອຸກ຺ກຏ຺ຐຄຸຓຈິຕ຺ຕາ. ເກ ປນ ເຕ? ຊມ຺ພຸທີປວາສິໂນ ສຕ຺ຕວິເສສາ. ເຕນາຫ ຠຄວາ –

‘‘ຕີຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຐາເນຫິ ຊມ຺ພຸທີປກາ ມນຸສ຺ສາ ອຸຕ຺ຕຣກຸຣຸເກ ຈ ມນຸສ຺ເສ ອຘິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ ເທເວ ຈ ຕາວຕິໍເສ. ກຕເມຫິ ຕີຫິ? ສູຣາ ສຕິມນ຺ໂຕ ອິຘ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາໂສ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໙.໒໑).

ຕຖາ ຫິ ພຸທ຺ຘາ ຠຄວນ຺ໂຕ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ອຄ຺ຄສາວກາ ມຫາສາວກາ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິໂນ ອຎ຺ເຎ ຈ ມຫານຸຠາວາ ສຕ຺ຕາ ຕຕ຺ເຖວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ເຕຫິ ສມານຣູປາທິຕາຍ ປນ ສທ຺ຘິໍ ປຣິຕ຺ຕທີປວາສີຫິ ອິຕຣມຫາທີປວາສິໂນປິ ມນຸສ຺ສາຕ຺ເວວ ປຎ຺ຎາຍິໍສູຕິ ເອເກ. ອປເຣ ປນ ຠຓນ຺ຕິ – ໂລຠາທີຫິ ຈ ອໂລຠາທີຫິ ຈ ສຫິຕສ຺ສ ມນສ຺ສ ອຸສ຺ສນ຺ນຕາຍ ມນຸສ຺ສາ. ເຍ ຫິ ສຕ຺ຕາ ມນຸສ຺ສຊາຕິກາ, ເຕສຸ ວິເສສໂຕ ໂລຠາທໂຍ ອໂລຠາທໂຍ ຈ ອຸສ຺ສນ຺ນາ, ເຕ ໂລຠາທິອຸສ຺ສນ຺ນຕາຍ ອປາຍມຄ຺ຄໍ, ອໂລຠາທິອຸສ຺ສນ຺ນຕາຍ ສຸຄຕິມຄ຺ຄໍ ນິພ຺ພານຄາມິມຄ຺ຄຎ຺ຈ ປູເຣນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ໂລຠາທີຫິ ອໂລຠາທີຫິ ຈ ສຫິຕສ຺ສ ມນສ຺ສ ອຸສ຺ສນ຺ນຕາຍ ປຣິຕ຺ຕທີປວາສີຫິ ສທ຺ຘິໍ ຈຕຸມຫາທີປວາສິໂນ ສຕ຺ຕວິເສສາ ມນຸສ຺ສາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ໂລກິຍາ ປນ ‘‘ມນຸໂນ ອປຈ຺ຈຠາເວນ ມນຸສ຺ສາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ມນຸ ນາມ ປຐມກປ຺ປິໂກ ໂລກມຣິຍາທາຍ ອາທິຠູໂຕ ຫິຕາຫິຕວິຘາຍໂກ ສຕ຺ຕານໍ ປິຕຸຏ຺ຐານິໂຍ, ໂຍ ສາສເນ ມຫາສມ຺ມໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ປຣມ຺ປຣາຍ ຈ ຕສ຺ສ ໂອວາທານຸສາສນິຍໍ ຐິຕາ ຕສ຺ສ ປຸຕ຺ຕສທິສຕາຍ ມນຸສ຺ສາ ມານຸສາຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຕໂຕ ເອວ ຫິ ເຕ ມາຓວາ ‘‘ມນຸຊາ’’ຕິ ຈ ໂວຫຣີຍນ຺ຕິ, ມນຸສ຺ສາ ຈ ເຕ ປຸຣິສາ ຈາຕິ ມນຸສ຺ສປຸຣິສາ.

ອມນຸສ຺ສປຸຣິສາຕິ ເອຕ຺ຖ ນ ມນຸສ຺ສາຕິ ອມນຸສ຺ສາ. ຕໍສທິສຕາ ເອຕ຺ຖ ໂຊຕີຍຕິ. ເຕນ ມນຸສ຺ສຕ຺ຕມຕ຺ຕໍ ນຕ຺ຖິ, ອຎ຺ຎໍ ສມານນ຺ຕິ ຍກ຺ຂາທໂຍ ອມນຸສ຺ສາຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ. ນ ເຍ ເກຈິ ມນຸສ຺ເສຫິ ອຎ຺ເຎ, ຕຖາ ຕິຣຈ຺ຉານປຸຣິສານໍ ວິສຸໍ ຄຫຓໍ ກຕໍ. ຍກ຺ຂາທໂຍ ເອວ ຈ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ. ອປລາໂລ ຫິມວນ຺ຕວາສີ, ຈູໂຬທຣມໂຫທຣາ ນາຄທີປວາສິໂນ, ອຄ຺ຄິສິຂຘູມສິຂາ ສີຫຬທີປວາສິໂນ ນິພ຺ພິສາ ກຕາ ໂທສວິສສ຺ສ ວິໂນທເນນ. ເຕນາຫ ‘‘ສຣເຓສຸ ຈ ສີເລສຸ ຈ ປຕິຏ຺ຐາປິຕາ’’ຕິ. ກູຏທນ຺ຕາທໂຍຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ໂຆຣມຸຂອຸປາລິຄຫປຕິອາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ສກ຺ກາທໂຍຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອຊກລາປຍກ຺ຂພກພ຺ຣຫ຺ມາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເອເຕສໍ ປນ ທມນໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸນ຺ຕິ ອຕິປ຺ປປຎ຺ຈຠາວໂຕ ອິຘ ນ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິທຎ຺ເຈຕ຺ຖ ສຸຕ຺ຕໍ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິທໍ ເກສີສຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວິນີຕາ ວິຈິຕ຺ເຣຫິ ວິນຍນູປາເຍຫີ’’ຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພໍ ຍຖາຣຫໍ ສຓ຺ຫາທີຫິ ອຸປາເຍຫິ ວິນຍນສ຺ສ ທີປນໂຕ.

ອຕ຺ຖປທນ຺ຕິ ອຕ຺ຖາຠິພ຺ຍຎ຺ຊນກໍ ປທໍ, ວາກ຺ຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວາກ຺ເຍນ ຫິ ອຕ຺ຖາຠິພ຺ຍຕ຺ຕິ, ນ ນາມາທິປທມຕ຺ເຕນ, ເອກປທຠາເວນ ຈ ອນຎ຺ຎສາຘາຣໂຓ ສຕ຺ຖຸ ປຸຣິສທມ຺ມສາຣຖິຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຠຄວາ ຫີ’’ຕິອາທິ. ອຏ຺ຐ ທິສາຕິ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ. ຕາ ຫິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສມ຺ພນ຺ຘາປິ ອສໍກິຓ຺ຓຠາເວນ ທິສ຺ສນ຺ຕິ ອປທິສ຺ສນ຺ຕິ, ທິສາ ວິຍາຕິ ວາ ທິສາ. ອສຊ຺ຊມານາຕິ ນ ສຊ຺ຊມານາ ວສີຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ນິສ຺ສງ຺ຄຈາຣາ. ຘາວນ຺ຕີຕິ ຊວນວຸຕ຺ຕິໂຍຄໂຕ ຘາວນ຺ຕິ. ເອກໍເຍວ ທິສໍ ຘາວຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ກາຍໍ ອປຣິວຕ຺ຕນ຺ໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ, ສຕ຺ຖາຣາ ປນ ທມິຕາ ປຸຣິສທມ຺ມາ ເອກິຣິຍາປເຖເນວ ອຏ຺ຐ ທິສາ ຘາວນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ເອກປລ຺ລງ຺ເກເນວ ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ. ອຏ຺ຐ ທິສາຕິ ຈ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕເມຕໍ ໂລກິເຍຫິ ອຄຕປຸພ຺ພໍ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິທິສໍ ອມຕທິສຎ຺ຈ ປກ຺ຂນ຺ທນໂຕ.

ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກປຣມຕ຺ເຖຫີຕິອາທີສຸ ທິຏ຺ຐຘມ຺ໂມ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຈ຺ຈກ຺ໂຂ ອຕ຺ຕຠາໂວ, ຕຕ຺ຖ ນິຍຸຕ຺ໂຕຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິໂກ, ອິຘໂລກຕ຺ໂຖ. ກມ຺ມກິເລສວເສນ ສມ຺ປເຣຕພ຺ພໂຕ ສມ຺ມາ ຄນ຺ຕພ຺ພໂຕ ສມ຺ປຣາໂຍ, ປຣໂລໂກ. ຕຕ຺ຖ ນິຍຸຕ຺ໂຕຕິ ສມ຺ປຣາຍິໂກ, ປຣໂລກຕ຺ໂຖ. ປຣໂມ ອຸຕ຺ຕໂມ ອຕ຺ໂຖ ປຣມຕ຺ໂຖ, ນິພ຺ພານໍ. ເຕຫິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກປຣມຕ຺ເຖຫິ. ຍຖາຣຫນ຺ຕິ ຍຖານຸຣູປໍ, ເຕສຸ ເຕສຸ ອຕ຺ເຖສຸ ໂຍ ໂຍ ປຸຄ຺ຄໂລ ຍໍ ຍໍ ອຣຫຕິ, ຕທນຸຣູປໍ. ອນຸສາສຕີຕິ ວິເນຕິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ປຕິຏ຺ຐາເປຕິ. ສຫ ອຕ຺ເຖນ ວຕ຺ຕຕີຕິ ສຕ຺ໂຖ, ຠຓ຺ຑມູເລນ ວຓິຊ຺ຊາຍ ເທສນ຺ຕຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຊນສມູໂຫ. ຫິຕຸປເທສາທິວເສນ ປຣິປາເລຕພ຺ໂພ ສາສິຕພ຺ໂພ ໂສ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ສຕ຺ຖາ ສຕ຺ຖວາໂຫ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ. ໂສ ວິຍ ຠຄວາຕິ ອາຫ ‘‘ສຕ຺ຖາ ວິຍາຕິ ສຕ຺ຖາ, ຠຄວາ ສຕ຺ຖວາໂຫ’’ຕິ.

ອິທານິ ຕມຕ຺ຖໍ ນິທ຺ເທສປາຬິນເຍນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ສຕ຺ຖວາໂຫ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສຕ຺ເຖຕິ ສຕ຺ຖິເກ ຊເນ. ກໍ ອຸທກໍ ຕາເຣນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ກນ຺ຕາໂຣ, ນິຣຸທໂກ ອຣຎ຺ຎປ຺ປເທໂສ. ຣຸຬ຺ຫີວເສນ ປນ ອິຕໂຣປິ ອຣຎ຺ຎປ຺ປເທໂສ ຕຖາ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂຈຣກນ຺ຕາຣນ຺ຕິ ໂຈເຣຫິ ອຘິຏ຺ຐິຕກນ຺ຕາຣໍ, ຕຖາ ວາຬກນ຺ຕາຣໍ. ທຸພ຺ຠິກ຺ຂກນ຺ຕາຣນ຺ຕິ ທຸລ຺ລຠຠິກ຺ຂໍ ກນ຺ຕາຣໍ. ຕາເຣຕີຕິ ອເຂມນ຺ຕຏ຺ຐານໍ ອຕິກ຺ກາເມຕິ. ອຸຕ຺ຕາເຣຕີຕິອາທິ ອຸປສຄ຺ເຄນ ປທໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ອຸຕ຺ຕາເຣຕີຕິ ເຂມນ຺ຕຠູມິໍ ອຸປເນນ຺ໂຕ ຕາເຣຕິ. ນິຕ຺ຕາເຣຕີຕິ ອເຂມນ຺ຕຏ຺ຐານໂຕ ນິກ຺ຂາເມນ຺ໂຕ ຕາເຣຕິ. ປຕາເຣຕີຕິ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຕາເຣຕິ, ຫຕ຺ເຖນ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຕາເຣຕິ ວິຍ ຕາເຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສພ຺ພມ຺ເປຕໍ ຕາຣຓຸຕ຺ຕາຣຓາທິ ເຂມຏ຺ຐາເນ ຐປນເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ເຂມນ຺ຕຠູມິໍ ສມ຺ປາເປຕີ’’ຕິ. ສຕ຺ເຕຕິ ເວເນຍ຺ຍສຕ຺ເຕ. ມຫາຄຫນຕາຍ ມຫານຕ຺ຖຕາຍ ທຸນ຺ນິຕ຺ຖຣຕາຍ ຈ ຊາຕິເຍວ ກນ຺ຕາໂຣ ຊາຕິກນ຺ຕາໂຣ, ຕໍ ຊາຕິກນ຺ຕາຣໍ.

ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉທວເສນາຕິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐສຕ຺ຕປຣິຈ຺ເຉທວເສນ. ເທວມນຸສ຺ສາ ເອວ ຫິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐສຕ຺ຕາ, ນ ຕິຣຈ຺ຉານາທໂຍ. ເອຕນ຺ຕິ ‘‘ເທວມນຸສ຺ສານ’’ນ຺ຕິ ເອຕໍ ວຈນໍ. ຠພ຺ພປຸຄ຺ຄລປຣິຈ຺ເຉທວເສນາຕິ ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍາໂມກ຺ກມນສ຺ສ ໂຍຄ຺ຍປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທນວເສນ. ຠຄວໂຕຕິ ນິສ຺ສກ຺ເກ ສາມິວຈນໍ ຍຖາ ‘‘ອຸປຊ຺ຌາຍໂຕ ອຊ຺ເຌຕີ’’ຕິ. ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ຕິເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິອາທິກໍ ມຄ຺ຄຜລາຘິຄມສ຺ສ ພລວກາຣຓໍ. ຄຄ຺ຄຣາຍາຕິ ຄຄ຺ຄຣາຍ ນາມ ຣຎ຺ໂຎ ເທວິຍາ, ຕາຍ ວາ ກາຣິຕຕ຺ຕາ ‘‘ຄຄ຺ຄຣາ’’ຕິ ລທ຺ຘນາມາຍ. ສເຣ ນິມິຕ຺ຕໍ ອຄ຺ຄເຫສີຕິ ‘‘ຘມ຺ໂມ ເອໂສ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ຘມ຺ມສຎ຺ຎາຍ ສເຣ ນິມິຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິ, ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຈ ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ປຣິສປຣິຍນ຺ເຕ ນິປຊ຺ຊິ. ສນ຺ນິຣຸມ຺ຠິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສີຕິ ຕສ຺ສ ສີເສ ທຓ຺ຑສ຺ສ ຐປິຕຠາວໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖ ທຓ຺ຑໍ ອຸປ຺ປີເຬຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ມຓ຺ຑູໂກປິ ທຓ຺ເຑ ຐປິເຕປິ ອຸປ຺ປີຬິເຕປິ ຘມ຺ມຄເຕນ ປສາເທນ ວິສ຺ສຣມກໂຣນ຺ໂຕວ ກາລມກາສິ. ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕສຕ຺ຕານໍ ອຍໍ ຘມ຺ມຕາ, ຍາ ‘‘ກຸໂຕຫໍ ອິຘ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ, ຕຕ຺ຖ ກິນ຺ນຸ ໂຂ ກມ຺ມມກາສິ’’ນ຺ຕິ ອາວຊ຺ຊນາ. ຕສ຺ມາ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຣິມຠວສ຺ສ ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ອາຫ ‘‘ອເຣ ອຫມ຺ປິ ນາມ ອິຘ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ຠຄວໂຕ ປາເທ ສິຣສາ ວນ຺ທີຕິ ກຕຎ຺ຎຸຕາສໍວຑ຺ຒິເຕນ ເປມຄາຣວພຫຸມາເນນ ວນ຺ທິ.

ຊານນ຺ໂຕວ ປຸຈ຺ຉີຕິ ມຫາຊນສ຺ສ ກມ຺ມຜລໍ ພຸທ຺ຘານຸຠາວຎ຺ຈ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກາຕຸກາໂມ ຠຄວາ ‘‘ໂກ ເມ ວນ຺ທຕີ’’ຕິ ຄາຖາຍ ປຸຈ຺ຉິ. ຕຕ຺ຖ (ວິ. ວ. ອຏ຺ຐ. ໘໕໗) ໂກຕິ ເທວນາຄຍກ຺ຂຄນ຺ຘພ຺ພາທີສຸ ໂກ, ກຕໂມຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເມຕິ ມມ. ປາທານີຕິ ປາເທ. ອິທ຺ຘິຍາຕິ ອິມາຍ ເອວຣູປາຍ ເທວິທ຺ຘິຍາ. ຍສສາຕິ ອິມິນາ ເອທິເສນ ຍເສນ ຈ ປຣິວາເຣນ ຈ. ຊລນ຺ຕິ ວິຊ຺ໂຊຕມາໂນ. ອຠິກ຺ກນ຺ເຕນາຕິ ອຕິວິຍ ກນ຺ເຕນ ກາມນີເຍນ ສຸນ຺ທເຣນ. ວຓ຺ເຓນາຕິ ຉວິວຓ຺ເຓນ ສຣີຣວຓ຺ຓນິຠາຍ. ສພ຺ພາ ໂອຠາສຍໍ ທິສາຕິ ສພ຺ພາ ທສປິ ທິສາ ປຠາເສນ຺ໂຕ, ຈນ຺ໂທ ວິຍ ສູຣິໂຍ ວິຍ ຈ ເອໂກຠາສໍ ເອກາໂລກໍ ກໂຣນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອວໍ ປນ ຠຄວຕາ ປຸຈ຺ຉິໂຕ ເທວປຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຕານໍ ປເວເທນ຺ໂຕ ‘‘ມຓ຺ຑູໂກຫໍ ປຸເຣ ອາສິ’’ນ຺ຕິ ຄາຖມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປຸເຣຕິ ປຸຣິມຊາຕິຍໍ. ອຸທເກຕິ ອິທໍ ຕທາ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານທສ຺ສນໍ. ອຸທເກ ມຓ຺ຑູໂກຕິ ເຕນ ອຸທ຺ຘຸມາຍິກາທິກສ຺ສ ຖເລ ມຓ຺ຑູກສ຺ສ ນິວຕ຺ຕນໍ ກຕໍ ໂຫຕິ. ຄາໂວ ຈຣນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ໂຄຈໂຣ, ຄຸນ຺ນໍ ຆາເສສນຏ຺ຐານໍ. ອິຘ ປນ ໂຄຈໂຣ ວິຍາຕິ ໂຄຈໂຣ, ວາຣິ ອຸທກໍ ໂຄຈໂຣ ເອຕສ຺ສາຕິ ວາຣິໂຄຈໂຣ. ອຸທກຈາຣີປິ ຫິ ໂກຈິ ກຈ຺ຉປາທິ ອວາຣິໂຄຈໂຣປິ ໂຫຕີຕິ ‘‘ວາຣິໂຄຈໂຣ’’ຕິ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕວ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ຕສ຺ສາຕິ ພ຺ຣຫ຺ມສ຺ສເຣນ ກຣວີກຣຸຕມຎ຺ຊຸນາ ເທເສນ຺ຕສ຺ສ ຕວ ຘມ຺ມໍ ‘‘ຘມ຺ໂມ ເອໂສ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ສເຣ ນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄາຫວເສນ ສຸຓນ຺ຕສ຺ສ. ອນາທເຣ ເຈຕໍ ສາມິວຈນໍ. ອວຘີ ວຈ຺ຉປາລໂກຕິ ວຈ຺ເຉ ຣກ຺ຂນ຺ໂຕ ໂຄປາລກທາຣໂກ ມມ ສມີປໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ທຓ຺ຑໂມລຸພ຺ຠ ຕິຏ຺ຐນ຺ໂຕ ມມ ສີເສ ທຓ຺ຑໍ ສນ຺ນິຣຸມ຺ຠິຕ຺ວາ ມໍ ມາເຣສີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສິຕໍ ກຕ຺ວາຕິ ‘‘ຕຖາ ປຣິຕ຺ຕຕເຣນປິ ປຸຎ຺ຎານຸຠາເວນ ເອວໍ ອຕິວິຍ ອຸຬາຣາ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ລພ຺ຠນ຺ຕີ’’ຕິ ປີຕິໂສມນສ຺ສຊາໂຕ ຠາສຸຣຕຣຘວຬວິປ຺ຜຸຣນ຺ຕທສນຂກິຣຓາວຬີຫິ ຠິຍ຺ໂຍໂສ ມຕ຺ຕາຍ ຕໍ ປເທສໍ ໂອຠາເສນ຺ໂຕ ສິຕໍ ກຕ຺ວາ. ປີຕິໂສມນສ຺ສວເສນ ຫິ ໂສ –

‘‘ມຸຫຸຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕປສາທສ຺ສ, ອິທ຺ຘິໍ ປສ຺ສ ຍສຎ຺ຈ ເມ;

ອານຸຠາວຎ຺ຈ ເມ ປສ຺ສ, ວຓ຺ຓໍ ປສ຺ສ ຊຸຕິຎ຺ຈ ເມ.

‘‘ເຍ ຈ ເຕ ທີຆມທ຺ຘານໍ, ຘມ຺ມໍ ອສ຺ໂສສຸໍ ໂຄຕມ;

ປຕ຺ຕາ ເຕ ອຈລຏ຺ຐານໍ, ຍຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນ ໂສຈເຣ’’ຕິ. (ວິ. ວ. ໘໕໙-໘໖໐) –

ອິມາ ທ຺ເວ ຄາຖາ ວຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ.

ຍໍ ປນ ກິຎ຺ຈີຕິ ເອຕ຺ຖ ຍນ຺ຕິ ອນິຍມິຕວຈນໍ, ຕຖາ ກິຎ຺ຈີຕິ. ປນາຕິ ວຈນາລງ຺ກາຣມຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ຍໍ ກິຎ຺ຈີຕິ ເຎຍ຺ຍສ຺ສ ອນວເສສປຣິຍາທານໍ ກຕໍ ໂຫຕິ. ປນາຕິ ວາ ວິເສສຕ຺ຖທີປໂກ ນິປາໂຕ. ເຕນ ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ອິມິນາ ສງ຺ເຂປໂຕ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ຈ ສຕ຺ຖຸ ຈຕຸສຈ຺ຈາຠິສມ຺ໂພໂຘ ວຸຕ຺ໂຕ. ພຸທ຺ໂຘຕິ ປນ ອິມິນາ ຕທຎ຺ຎສ຺ສປິ ເຎຍ຺ຍສ຺ສ ອວໂພໂຘ. ປຸຣິເມນ ວາ ສຕ຺ຖຸ ປຏິເວຘຎາຓານຸຠາໂວ, ປຈ຺ຉິເມນ ເທສນາຎາຓານຸຠາໂວ. ປີ-ຕິ ອຸປຣິ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ວິເສໂສ ໂຊຕີຍຕິ. ວິໂມກ຺ຂນ຺ຕິກຎາຓວເສນາຕິ ເອຕ຺ຖ ສພ຺ພໂສ ປຏິປກ຺ເຂຫິ ວິມຸຈ຺ຈຕີຕິ ວິໂມກ຺ໂຂ, ອຄ຺ຄມຄ຺ໂຄ, ຕສ຺ສ ອນ຺ໂຕ, ອຄ຺ຄຜລໍ, ຕສ຺ມິໍ ລທ຺ເຘ ລທ຺ຘພ຺ພໂຕ ຕຕ຺ຖ ຠວໍ ວິໂມກ຺ຂນ຺ຕິກໍ, ຎາຓໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓນ ສທ຺ຘິໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ພຸທ຺ຘຎາຓໍ.

ເອວໍ ປວຕ຺ໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ –

‘‘ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາຍ ພຸທ຺ໂຘ, ສພ຺ພທສ຺ສາວິຕາຍ ພຸທ຺ໂຘ, ອນຎ຺ຎເນຍ຺ຍຕາຍ ພຸທ຺ໂຘ, ວິສວິຕາຍ ພຸທ຺ໂຘ, ຂີຓາສວສງ຺ຂາເຕນ ພຸທ຺ໂຘ, ນິຣຸປເລປສງ຺ຂາເຕນ ພຸທ຺ໂຘ, ເອກນ຺ຕວີຕຣາໂຄຕິ ພຸທ຺ໂຘ, ເອກນ຺ຕວີຕໂທໂສຕິ ພຸທ຺ໂຘ, ເອກນ຺ຕວີຕໂມໂຫຕິ ພຸທ຺ໂຘ, ເອກນ຺ຕນິກ຺ກິເລໂສຕິ ພຸທ຺ໂຘ, ເອກາຍນມຄ຺ຄໍ ຄໂຕຕິ ພຸທ຺ໂຘ, ເອໂກ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ ພຸທ຺ໂຘ, ອພຸທ຺ຘິວິຫຕຕ຺ຕາ ພຸທ຺ຘິປຏິລາຠາ ພຸທ຺ໂຘ. ພຸທ຺ໂຘຕິ ເນຕໍ ນາມໍ ມາຕຣາ ກຕໍ, ນ ປິຕຣາ ກຕໍ, ນ ຠາຕຣາ ກຕໍ, ນ ຠຄິນິຍາ ກຕໍ, ນ ມິຕ຺ຕາມຈ຺ເຈຫິ ກຕໍ, ນ ຎາຕິສາໂລຫິເຕຫິ ກຕໍ, ນ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມເຓຫິ ກຕໍ, ນ ເທວຕາຫິ ກຕໍ, ວິໂມກ຺ຂນ຺ຕິກເມຕໍ ພຸທ຺ຘານໍ ຠຄວນ຺ຕານໍ ໂພຘິຍາ ມູເລ ສຫ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຏິລາຠາ ສຈ຺ຉິກາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ຍທິທໍ ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ (ມຫານິ. ໑໙໒) –

ອຍໍ ນິທ຺ເທສປາຬິນໂຍ. ຍສ຺ມາ ເຈຕ຺ຖ ຕສ຺ສາ ປຏິສມ຺ຠິທາປາຬິຍາ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໖໒) ເຠໂທ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ທ຺ວີສຸ ເອເກນປິ ອຕ຺ຖສິທ຺ຘີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ປຏິສມ຺ຠິທານໂຍ ວາ’’ຕິ ອນິຍມຕ຺ໂຖ ວາສທ຺ໂທ ວຸຕ຺ໂຕ.

ຕຕ຺ຖ (ປຏິ. ມ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑.໑໖໒; ມຫານິ. ອຏ຺ຐ. ໑໙໒) ຍຖາ ໂລເກ ອວຄນ຺ຕາ ‘‘ອວຄໂຕ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ພຸຊ຺ຌິຕາ ສຈ຺ຈານີຕິ ພຸທ຺ໂຘ ສຸທ຺ຘກຕ຺ຕຸວເສນ. ຍຖາ ປຓ຺ຓໂສສາ ວາຕາ ‘‘ປຓ຺ຓສຸສາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເອວໍ ໂພເຘຕາ ປຊາຍາຕິ ພຸທ຺ໂຘ ເຫຕຸກຕ຺ຕຸວເສນ. ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ ເຈຕ຺ຖ ອນ຺ໂຕນີໂຕ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາຍ ພຸທ຺ໂຘຕິ ສພ຺ພຘມ຺ມພຸຊ຺ຌນສມຕ຺ຖາຍ ພຸທ຺ຘິຍາ ພຸທ຺ໂຘຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສພ຺ພທສ຺ສາວິຕາຍ ພຸທ຺ໂຘຕິ ສພ຺ພຘມ຺ມໂພຘນສມຕ຺ຖາຍ ພຸທ຺ຘິຍາ ພຸທ຺ໂຘຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນຎ຺ຎເນຍ຺ຍຕາຍ ພຸທ຺ໂຘຕິ ອຎ຺ເຎນ ອໂພຘິໂຕ ສຍເມວ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ພຸທ຺ໂຘຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິສວິຕາຍ ພຸທ຺ໂຘຕິ ນານາຄຸຓວິສວນໂຕ ປທຸມມິວ ວິກສນຏ຺ເຐນ ພຸທ຺ໂຘຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຂີຓາສວສງ຺ຂາເຕນ ພຸທ຺ໂຘຕິ ເອວມາທີຫິ ຉຫິ ປເທຫິ ຈິຕ຺ຕສງ຺ໂກຈກຣຘມ຺ມປ຺ປຫາເນນ ນິທ຺ທາກ຺ຂຍວິພຸທ຺ໂຘ ປຸຣິໂສ ວິຍ ສພ຺ພກິເລສນິທ຺ທາກ຺ຂຍວິພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ພຸທ຺ໂຘຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຂາ ສງ຺ຂາຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກຕ຺ຕາ ສງ຺ຂາເຕນາຕິ ວຈນສ຺ສ ໂກຏ຺ຐາເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຓ຺ຫາເລປທິຏ຺ຐິເລປາຠາເວນ ນິຣຸປເລປສງ຺ຂາເຕນ. ສວາສນານໍ ສພ຺ພກິເລສານໍ ປຫີນຕ຺ຕາ ເອກນ຺ຕວຈເນເນວ ວິເສເສຕ຺ວາ ‘‘ເອກນ຺ຕວີຕຣາໂຄ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອກນ຺ຕນິກ຺ກິເລໂສຕິ ຣາຄໂທສໂມຫາວເສເສຫິ ສພ຺ພກິເລເສຫິ ນິກ຺ກິເລໂສ. ເອກາຍນມຄ຺ຄໍ ຄໂຕຕິ ພຸທ຺ໂຘຕິ ຄມນຕ຺ຖານໍ ພຸທ຺ຘິອຕ຺ຖຕາ ວິຍ ພຸທ຺ຘິອຕ຺ຖານມ຺ປິ ຄມນຕ຺ຖຕາ ລພ຺ຠຕີຕິ ເອກາຍນມຄ຺ຄໍ ຄຕຕ຺ຕາ ພຸທ຺ໂຘຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອໂກ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ ພຸທ຺ໂຘຕິ ນ ປເຣຫິ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ພຸທ຺ໂຘ, ອຖ ໂຂ ສຍເມວ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ພຸທ຺ໂຘຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອພຸທ຺ຘິວິຫຕຕ຺ຕາ ພຸທ຺ຘິປຏິລາຠາ ພຸທ຺ໂຘຕິ ພຸທ຺ຘິ ພຸທ຺ຘໍ ໂພໂຘຕິ ອນຕ຺ຖນ຺ຕຣໍ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ຣຕ຺ຕຄຸຓໂຍຄໂຕ ຣຕ຺ໂຕ ປໂຏ, ເອວໍ ພຸທ຺ຘຄຸຓໂຍຄໂຕ ພຸທ຺ໂຘຕິ ຎາປນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໂຕ ປຣໍ ພຸທ຺ໂຘຕິ ເນຕໍ ນາມນ຺ຕິອາທິ ອຕ຺ຖານຸຄຕາຍໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ໂພຘນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອິມິນາປິ ກາຣເຓນ ຠຄວາ ພຸທ຺ໂຘຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອິທານິ ຠຄວາຕິ ອິມສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຠຄວາຕິ ອິທໍ ປນສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອສ຺ສາຕິ ຠຄວໂຕ. ຄຸຓວິສິຏ຺ຐສຕ຺ຕຸຕ຺ຕມຄຣຸຄາຣວາຘິວຈນນ຺ຕິ ສພ຺ເພຫິ ສີລາທິຄຸເຓຫິ ວິສິຏ຺ຐສ຺ສ ຕໂຕ ເອວ ສພ຺ພສຕ຺ເຕຫິ ອຸຕ຺ຕມສ຺ສ ຄຣຸໂນ ຄາຣວວເສນ ວຸຈ຺ຈມານວຈນເມຕໍ ຠຄວາຕິ. ຕຖາ ຫິ ໂລກນາໂຖ ອປຣິມິຕນິຣຸປມປ຺ປຠາວສີລາທິຄຸຓວິເສສສມງ຺ຄິຕາຍ ສພ຺ພານຕ຺ຖປຣິຫາຣປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍ ນິຣວເສສຫິຕສຸຂວິຘານຕປ຺ປຣາຍ ນິຣຕິສຍາຍ ປໂຍຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສເທວມນຸສ຺ສາຍ ປຊາຍ ອຈ຺ຈນ຺ຕຸປກາຣິຕາຍ ຈ ອປຣິມາຓາສຸ ໂລກຘາຕູສຸ ອປຣິມາຓານໍ ສຕ຺ຕານໍ ອຸຕ຺ຕມໍ ຄາຣວຏ຺ຐານນ຺ຕິ.

ຠຄວາຕິ ວຈນໍ ເສຏ຺ຐນ຺ຕິ ເສຏ຺ຐວາຈກໍ ວຈນໍ ເສຏ຺ຐຄຸຓສຫຈຣຓໂຕ ‘‘ເສຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ວຈນໍ, ອຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ມາ ໂຍ ‘‘ຠຄວາ’’ຕິ ວຈເນນ ວຈນີໂຍ ອຕ຺ໂຖ, ໂສ ເສຏ຺ໂຐຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠຄວາຕິ ວຈນມຸຕ຺ຕມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຄາຣວຍຸຕ຺ໂຕຕິ ຄຣຸຠາວຍຸຕ຺ໂຕ ຄຣຸຄຸຓໂຍຄໂຕ. ຄຣຸກຣຓໍ ວາ ສາຕິສຍໍ ອຣຫຕີຕິ ຄາຣວຍຸຕ຺ໂຕ, ຄາຣວາຣໂຫຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ສິປ຺ປາທິສິກ຺ຂາປກາ ຄຣູ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ຈ ຄາຣວຍຸຕ຺ຕາ, ອຍໍ ປນ ຕາທິໂສ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘ຄຣູ’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘ຄາຣວຍຸຕ຺ໂຕ’ຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເກຈິ.

ຄຸຓວິເສສເຫຕຸກໍ ‘‘ຠຄວາ’’ຕິ ອິທໍ ຠຄວໂຕ ນາມນ຺ຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ວິຠຊິຕຸກາໂມ ນາມໍເຍວ ຕາວ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣວເສນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຈຕຸພ຺ພິຘຎ຺ຫິ ນາມ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອາວຕ຺ຖິກນ຺ຕິ ອວຕ຺ຖາຍ ວິທິຕໍ ຕໍ ຕໍ ອວຕ຺ຖໍ ອຸປາທາຍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ໂວຫຣິຕໍ. ຕຖາ ລິງ຺ຄິກໍ ເຕນ ເຕນ ລິງ຺ເຄນ ໂວຫຣິຕໍ. ເນມິຕ຺ຕິກນ຺ຕິ ນິມິຕ຺ຕໂຕ ອາຄຕໍ. ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ຍທິຈ຺ຉາຍ ປວຕ຺ຕໍ, ຍທິຈ຺ຉາຍ ອາຄຕໍ ຍທິຈ຺ຉກໍ. ອິທານິ ອາວຕ຺ຖິກາທີນິ ນາມານິ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖ ວຈ຺ໂຉ ທມ຺ໂມ ພລິພທ຺ໂທ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ປຐເມນ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ພາໂລ ຍຸວາ ວຸຑ຺ໂຒຕິ ເອວມາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ທຸຕິເຍນ ມຸຓ຺ຑີ ຊຏີຕິ ເອວມາທິໍ, ຕຕິເຍນ ພຫຸສ຺ສຸໂຕ ຘມ຺ມກຖິໂກ ຌາຍີຕິ ເອວມາທິໍ, ຈຕຸຕ຺ເຖນ ອຆປທີປນໍ ປາວຈນນ຺ຕິ ເອວມາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ເນມິຕ຺ຕິກນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ພ຺ຍຕິເຣກວເສນ ປຕິຏ຺ຐາເປຕຸໍ ‘‘ນ ມຫາມາຍາຍາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິໂມກ຺ຂນ຺ຕິກນ຺ຕິ ອິມິນາ ປນ ອິທໍ ນາມໍ ອຣິຍາຍ ຊາຕິຍາ ຊາຕກ຺ຂເຓເຍວ ຊາຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຍທິ ວິໂມກ຺ຂນ຺ຕິກໍ, ອຖ ກສ຺ມາ ອຎ຺ເຎຫິ ຂີຓາສເວຫິ ອສາຘາຣຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສຫ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ສ ປຏິລາຠາ’’ຕິ. ພຸທ຺ຘານຎ຺ຫິ ອຣຫຕ຺ຕຜລໍ ນິປ຺ຜຊ຺ຊມານໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓາທີຫິ ສພ຺ເພຫິ ພຸທ຺ຘຄຸເຓຫິ ສທ຺ຘິໍເຍວ ນິປ຺ຜຊ຺ຊຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວິໂມກ຺ຂນ຺ຕິກ’’ນ຺ຕິ. ສຈ຺ຉິກາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ນິມິຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ອຖ ວາ ສຈ຺ຉິກາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂສິທ຺ຘາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ຍໍຄຸຓນິມິຕ຺ຕາ ຫິ ສາ, ເຕ ສຕ຺ຖຸ ປຈ຺ຈກ຺ຂຠູຕາ, ຕໍຄຸຓາ ວິຍ ສາປິ ສຈ຺ຉິກຕາ ເອວ ນາມ ໂຫຕິ, ນ ປເຣສໍ ໂວຫາຣມຕ຺ເຕນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ວທນ຺ຕີຕິ ມຫາເຖຣສ຺ສ ຄຣຸຠາວໂຕ ພຫຸວຈເນນາຫ, ສງ຺ຄີຕິກາເຣຫິ ວາ ກຕມນຸວາທໍ ສນ຺ຘາຍ. ອິສ຺ສຣິຍາທິເຠໂທ ຠໂຄ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຠຄີ. ມຄ຺ຄຜລາທິອຣິຍຘມ຺ມຣຕນໍ ອຣຎ຺ຎວນປຕ຺ຖານິ ປນ຺ຕານິ ເສນາສນານິ ອປ຺ປສທ຺ທາທິຄຸຓຍຸຕ຺ຕານິ ຠຊິ ເສວິ ສີເລນາຕິ ຠຊີ, ຠຊນສີໂລຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠາຄີຕິ ຈີວຣປິຓ຺ຑປາຕາທີນໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ປຈ຺ຈຍານຎ຺ເຈວ ອຕ຺ຖຘມ຺ມວິມຸຕ຺ຕິຣສສ຺ສ ຈ ອຘິສີລາທີນຎ຺ຈ ຠາຄີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິຠຊິ ປວິຠຊິ ຘມ຺ມຣຕນນ຺ຕິ ວິຠຕ຺ຕວາ. ອກາສິ ຠຄ຺ຄນ຺ຕິ ຣາຄາທິປາປຘມ຺ມໍ ຠຄ຺ຄໍ ອກາສີຕິ ຠຄວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຄຣຸປິ ໂລເກ ຠຄວາຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຄຣູ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ຄຣຸ, ຕສ຺ມາປິ ຠຄວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ ຫິ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ. ໂສ ຈ ຍຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ນຕ຺ຖິ ຠຄີຕິອາທີສຸ, ຕຕ຺ຖ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ຠາຄ຺ຍມສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຠາຄ຺ຍວາ. ພຫູຫິ ຎາເຍຫີຕິ ກາຍຠາວນາທິເກຫິ ອເນເກຫິ ຠາວນາກ຺ກເມຫິ. ສຸຠາວິຕຕ຺ຕໂນຕິ ສມ຺ມເທວ ຠາວິຕສຠາວສ຺ສ. ປຈ຺ຈຕ຺ເຕ ເຈຕໍ ສາມິວຈນໍ, ເຕນ ສຸຠາວິຕຕ຺ຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ສຸຠາວິຕສຠາໂວຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຫາຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘‘ສຸຠາວິຕຕ຺ຕໂນ ສຸຠາວິຕກາໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠວານໍ ອນ຺ຕໍ ນິພ຺ພານໍ ຄໂຕຕິ ຠວນ຺ຕໂຄ.

ນິທ຺ເທເສ ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ເອຕ຺ຖາຍໍ ນິທ຺ເທສນໂຍ –

‘‘ຠຄວາຕິ ຄາຣວາຘິວຈນເມຕໍ. ອປິຈ ຠຄ຺ຄຣາໂຄຕິ ຠຄວາ, ຠຄ຺ຄໂທໂສຕິ ຠຄວາ, ຠຄ຺ຄໂມໂຫຕິ ຠຄວາ, ຠຄ຺ຄມາໂນຕິ ຠຄວາ, ຠຄ຺ຄທິຏ຺ຐີຕິ ຠຄວາ, ຠຄ຺ຄຕຓ຺ໂຫຕິ ຠຄວາ, ຠຄ຺ຄກິເລໂສຕິ ຠຄວາ, ຠຊິ ວິຠຊິ ປວິຠຊິ ຘມ຺ມຣຕນນ຺ຕິ ຠຄວາ, ຠວານໍ ອນ຺ຕກໂຣຕິ ຠຄວາ, ຠາວິຕກາໂຍ ຠາວິຕສີໂລ ຠາວິຕຈິຕ຺ໂຕ ຠາວິຕປຎ຺ໂຎຕິ ຠຄວາ, ຠຊິ ວາ ຠຄວາ ອຣຎ຺ຎວນປຕ຺ຖານິ ປນ຺ຕານິ ເສນາສນານິ ອປ຺ປສທ຺ທານິ ອປ຺ປນິຄ຺ໂຆສານິ ວິຊນວາຕານິ ມນຸສ຺ສຣາຫສ຺ເສຍ຺ຍການິ ປຏິສລ຺ລານສາຣຸປ຺ປານີຕິ ຠຄວາ. ຠາຄີ ວາ ຠຄວາ ຈີວຣປິຓ຺ຑປາຕເສນາສນຄິລານປຈ຺ຈຍເຠສຊ຺ຊປຣິກ຺ຂາຣານນ຺ຕິ ຠຄວາ. ຠາຄີ ວາ ຠຄວາ ອຕ຺ຖຣສສ຺ສ ຘມ຺ມຣສສ຺ສ ວິມຸຕ຺ຕິຣສສ຺ສ ອຘິສີລສ຺ສ ອຘິຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຘິປຎ຺ຎາຍາຕິ ຠຄວາ. ຠາຄີ ວາ ຠຄວາ ຈຕຸນ຺ນໍ ຌານານໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ອປ຺ປມຎ຺ຎານໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣູປສມາປຕ຺ຕີນນ຺ຕິ ຠຄວາ. ຠາຄີ ວາ ຠຄວາ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ວິໂມກ຺ຂານໍ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ອຠິຠາຍຕນານໍ ນວນ຺ນໍ ອນຸປຸພ຺ພວິຫາຣສມາປຕ຺ຕີນນ຺ຕິ ຠຄວາ. ຠາຄີ ວາ ຠຄວາ ທສນ຺ນໍ ສຎ຺ຎາຠາວນານໍ ທສນ຺ນໍ ກສິຓສມາປຕ຺ຕີນໍ ອານາປານສ຺ສຕິສມາຘິສ຺ສ ອສຸຠສມາປຕ຺ຕິຍາຕິ ຠຄວາ. ຠາຄີ ວາ ຠຄວາ ຈຕຸນ຺ນໍ ສຕິປຏ຺ຐານານໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ສມ຺ມປ຺ປຘານານໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ອິທ຺ຘິປາທານໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ພລານໍ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄານໍ ອຣິຍສ຺ສ ອຏ຺ຐງ຺ຄິກສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສາຕິ ຠຄວາ. ຠາຄີ ວາ ຠຄວາ ທສນ຺ນໍ ຕຖາຄຕພລານໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ເວສາຣຊ຺ຊານໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ປຏິສມ຺ຠິທານໍ ຉນ຺ນໍ ອຠິຎ຺ຎານໍ ຉນ຺ນໍ ພຸທ຺ຘຘມ຺ມານນ຺ຕິ ຠຄວາ. ຠຄວາຕິ ເນຕໍ ນາມໍ…ເປ… ສຈ຺ຉິກາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ຍທິທໍ ຠຄວາ’’ຕິ (ມຫານິ. ໘໔).

ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ຄາຣວາຘິວຈນ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ຍທິປິ ຄາຖາຍໍ ອາຄຕປທານຸກ຺ກເມນ ນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐານິ, ຍຖາຣຫໍ ປນ ເຕສໍ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ນິທ຺ເທສຠາເວນ ເວທິຕພ຺ພານິ. ຕຕ຺ຖ ຄາຣວາຘິວຈນນ຺ຕິ ຄຣູນໍ ຄຣຸຠາວວາຈກໍ ວຈນໍ. ຠຊີຕິ ຠາຄໂສ ກເຖສິ. ເຕນາຫ ‘‘ວິຠຊິ ປວິຠຊິ ຘມ຺ມຣຕນ’’ນ຺ຕິ. ມຄ຺ຄຜລາທິ ອຣິຍຘມ຺ໂມເຍວ ຘມ຺ມຣຕນໍ. ປຸນ ຠຊີຕິ ອິມສ຺ສ ເສວີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠາຄີຕິ ຠາຄາຠິເຘຍ຺ຍວາ. ປຸນ ຠາຄີຕິ ເອຕ຺ຖ ຠຊນສີໂລຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ຖຣສສ຺ສາຕິ ອຕ຺ຖສນ຺ນິສ຺ສຍສ຺ສ ຣສສ຺ສ. ວິມຸຕ຺ຕາຍຕນສີເສ ຫິ ຐຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ກເຖນ຺ຕສ຺ສ ສຸຓນ຺ຕສ຺ສ ຈ ຕທຕ຺ຖໍ ອາຣພ຺ຠ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກປີຕິໂສມນສ຺ສໍ ອຕ຺ຖຣໂສ. ຘມ຺ມໍ ອາຣພ຺ຠ ຘມ຺ມຣໂສ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ລຠຕິ ອຕ຺ຖເວທໍ, ລຠຕິ ຘມ຺ມເວທ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ໖.໑໐). ວິມຸຕ຺ຕິຣສສ຺ສາຕິ ວິມຸຕ຺ຕິຠູຕສ຺ສ ວິມຸຕ຺ຕິສນ຺ນິສ຺ສຍສ຺ສ ວາ ຣສສ຺ສ. ສຎ຺ຎາຠາວນານນ຺ຕິ ອນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາທີນໍ ທສນ຺ນໍ ສຎ຺ຎາຠາວນານໍ. ຉນ຺ນໍ ພຸທ຺ຘຘມ຺ມານນ຺ຕິ ຉ ອສາຘາຣຓຎາຓານິ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຠຄວາຕິສທ຺ທສິທ຺ຘິ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຍທິປິ ‘‘ຠາຄ຺ຍວາ’’ຕິອາທີຫິ ປເທຫິ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ອຕ຺ໂຖ ‘‘ຠຄີ ຠຊີ’’ຕິ (ມຫານິ. ໘໔) ນິທ຺ເທສຄາຖາຍ ສງ຺ຄຫິໂຕ ເອວ, ຕຖາປິ ປທສິທ຺ຘິອຕ຺ຖວິຠາຄອຕ຺ຖໂຍຊນາທິສຫິໂຕ ສໍວຓ຺ຓນານໂຍ ຕໂຕ ອຎ຺ຎາກາໂຣຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຍໍ ປນ ອປໂຣ ນໂຍ’’ຕິ. ວຓ຺ຓວິປຣິຍາໂຍຕິ ເອຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິສທ຺ໂທ ອາທິອຕ຺ໂຖ, ເຕນ ວຓ຺ຓວິກາໂຣ ວຓ຺ຓໂລໂປ ຘາຕຸອຕ຺ເຖນ ນິໂຍຊນຎ຺ຈາຕິ ອິມໍ ຕິວິຘໍ ລກ຺ຂຓໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ສທ຺ທນເຍນາຕິ ສທ຺ທລກ຺ຂຓນເຍນ. ປິໂສທຣາທີນໍ ສທ຺ທານໍ ອາກຕິຄຓຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປິໂສທຣາທິປກ຺ເຂປລກ຺ຂຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິ. ປກ຺ຂິປນເມວ ລກ຺ຂຓໍ. ຕປ຺ປຣິຍາປນ຺ນຕາກຣຓຎ຺ຫິ ປກ຺ຂິປນໍ. ປາຣປ຺ປຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຣມຸກ຺ກໍສຄຕໍ ປາຣມີຠາວປ຺ປຕ຺ຕໍ. ຠາຄ຺ຍນ຺ຕິ ກຸສລໍ. ຕຕ຺ຖ ມຄ຺ຄກຸສລໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣສຸຂນິພ຺ພຕ຺ຕກໍ, ອິຕຣໍ ໂລກິຍສຸຂນິພ຺ພຕ຺ຕກໍ, ອິຕຣມ຺ປິ ວາ ວິວຏ຺ຏຸປນິສ຺ສຍໍ ປຣິຍາຍໂຕ ໂລກຸຕ຺ຕຣສຸຂນິພ຺ພຕ຺ຕກໍ ສິຍາ.

ອິທານິ ຠຄວາຕິ ອິມສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຍສ຺ມາ ປນາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ໂລຠາທໂຍ ເອກກວເສນ ຄຫິຕາ, ຕຖາ ວິປຣີຕມນສິກາໂຣ ວິປລ຺ລາສຠາວສາມຎ຺ເຎນ, ອຫິຣິກາທໂຍ ທຸກວເສນ. ຕຕ຺ຖ ກຸຊ຺ຌນລກ຺ຂໂຓ ໂກໂຘ, ໂສ ນວວິຘອາຆາຕວຕ຺ຖຸສມ຺ຠໂວ. ‘‘ອກ຺ໂກຈ຺ຉິ ມໍ ອວຘິ ມ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ຘ. ປ. ໓-໔) ປຸນປ຺ປຸນໍ ກຸຊ຺ຌນວເສນ ຈິຕ຺ຕປຣິໂຍນນ຺ຘໂນ ອຸປນາໂຫ. ອຸຠຍມ຺ປິ ປຏິໂຆເຍວ, ໂສ ປວຕ຺ຕິນານຕ຺ຕໂຕ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ໂຕ. ສກິໍ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ໂກໂຘ ໂກໂຘເຍວ, ຕທຸຕ຺ຕຣິ ອຸປນາໂຫ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ ‘‘ປຸພ຺ພກາເລ ໂກໂຘ, ອປຣກາເລ ອຸປນາໂຫ’’ຕິ (ວິຠ. ໘໙໑). ອຄາຣິຍສ຺ສ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໗໑) ອນຄາຣິຍສ຺ສ ວາ ສຸກຕກຣຓວິນາສໂນ ມກ຺ໂຂ. ອຄາຣິໂຍປິ ຫິ ເກນຈິ ອນຸກມ຺ປເກນ ທລິທ຺ໂທ ສມາໂນ ອຸຈ຺ເຈ ຐາເນ ຐປິໂຕ ອປເຣນ ສມເຍນ ‘‘ກິໍ ຕຍາ ມຍ຺ຫໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ສຸກຕກຣຓໍ ວິນາເສຕິ. ອນຄາຣິໂຍປິ ສາມເຓຣກາລໂຕ ປຠຸຕິ ອາຈຣິເຍນ ວາ ອຸປຊ຺ຌາເຍນ ວາ ຈຕູຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ອຸທ຺ເທສປຣິປຸຈ຺ຉາທີຫິ ຈ ອນຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຘມ຺ມກຖານຍປ຺ປກຣຓໂກສລ຺ລາທີນິ ສິກ຺ຂາປິໂຕ ອປເຣນ ສມເຍນ ຣາຊຣາຊມຫາມຕ຺ຕາທີຫິ ສກ຺ກໂຕ ຄຣຸກໂຕ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາເຍສຸ ອຈິຕ຺ຕີກໂຕ ຈຣມາໂນ ‘‘ອຍໍ ອມ຺ເຫຫິ ທຫຣກາເລ ເອວໍ ອນຸຄ຺ຄຫິໂຕ ສໍວຑ຺ຒິໂຕ ຈ, ອຖ ຈ ປນິທານິ ນິສ຺ສິເນໂຫ ຊາໂຕ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ‘‘ກິໍ ມຍ຺ຫໍ ຕຸມ຺ເຫຫິ ກຕ’’ນ຺ຕິ ເຕສໍ ສຸກຕກຣຓໍ ວິນາເສຕິ, ຕສ຺ເສໂສ ປຸພ຺ພກາຣິຕາລກ຺ຂຓສ຺ສ ຄຸຓສ຺ສ ວິນາສໂນ ອຸທກປຸຎ຺ຉນິຍາ ວິຍ ສຣີຣານຸຄຕໍ ອຸທກໍ ນິປຸຎ຺ຉນ຺ໂຕ ມກ຺ໂຂ. ຕຖາ ຫິ ໂສ ປເຣສໍ ຄຸຓານໍ ມກ຺ຂນຏ຺ເຐນ ‘‘ມກ຺ໂຂ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຬາສຕີຕິ ປຬາໂສ, ປຣສ຺ສ ຄຸເຓ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຄຸເຓຫິ ສເມ ກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສ ປນ ພຫຸສ຺ສຸເຕປິ ປຸຄ຺ຄເລ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ‘‘ອີທິສສ຺ສ ຈ ພຫຸສ຺ສຸຕສ຺ສ ອນິຍຕາ ຄຕິ, ຕວ ວາ ມມ ວາ ໂກ ວິເສໂສ’’ຕິ, ຣຕ຺ຕຎ຺ຎູ ຈິຣປພ຺ພຊິເຕ ປຸຄ຺ຄເລ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ‘‘ຕ຺ວມ຺ປິ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ປພ຺ພຊິໂຕ, ອຫມ຺ປິ ປພ຺ພຊິໂຕ, ຕ຺ວມ຺ປິ ສີລມຕ຺ເຕ ຐິໂຕ, ອຫມ຺ປີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ຍຸຄຄ຺ຄາໂຫ. ຍຸຄຄ຺ຄາຫລກ຺ຂໂຓ ຫິ ປຬາໂສ.

ປເຣສໍ ສກ຺ກາຣາທີນິ ຂີຍມານາ ອຸສູຍມານາ ອິສ຺ສາ. ອຕ຺ຕໂນ ສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ນິຄູຫນໍ ປເຣຫິ ສາຘາຣຓຠາວໍ ອສຫມານໍ ມຈ຺ຉຣິຍໍ. ວຎ຺ຈນິກຈຣິຍຠູຕາ ມາຍາ, ສາ ສກໂທສປຏິຈ຺ຉາທນລກ຺ຂຓາ. ຕຖາ ຫິ ສາ ອຕ຺ຕໂນ ວິຊ຺ຊມານໂທສປຏິຈ຺ຉາທນໂຕ ຈກ຺ຂຸໂມຫນມາຍາ ວິຍາຕິ ‘‘ມາຍາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ອວິຊ຺ຊມານຄຸຓປ຺ປກາສນລກ຺ຂຓໍ ເກຣາຏິກຠາເວນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ສາເຐຍ຺ຍໍ. ອສນ຺ຕຄຸຓທີປນຎ຺ຫິ ‘‘ເກຣາຏິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເກຣາຏິໂກ ຫິ ປຸຄ຺ຄໂລ ອາຍນມຈ຺ໂຉ ວິຍ ໂຫຕິ. ອາຍນມຈ຺ໂຉ ນາມ ສປ຺ປມຸຂມຈ຺ຉວາລາ ເອກາ ມຈ຺ຉຊາຕິ. ໂສ ກິຣ ມຈ຺ຉານໍ ນງ຺ຄຸຏ຺ຐໍ ທສ຺ເສຕິ, ສປ຺ປານໍ ສີສໍ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ສທິໂສ ອຫ’’ນ຺ຕິ ຊານາເປຕຸໍ, ເອວເມວ ເກຣາຏິໂກ ປຸຄ຺ຄໂລ ຍໍ ຍໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິກໍ ວາ ອາຠິຘມ຺ມິກໍ ວາ ອຸປສງ຺ກມຕິ, ຕໍ ຕໍ ເອວໍ ວທຕິ ‘‘ອຫໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອນ຺ເຕວາສີ, ຕຸມ຺ເຫ ມຍ຺ຫໍ ອນຸກມ຺ປກາ, ນາຫໍ ຕຸມ຺ເຫ ມຸຎ຺ຈາມີ’’ຕິ. ເອວເມເຕ ‘‘ສຄາຣໂວ ອຍໍ ອມ຺ເຫສຸ ສປ຺ປຕິສ຺ໂສ’’ຕິ ມຎ຺ຎິສ຺ສນ຺ຕິ, ຕສ຺ເສວໍ ເກຣາຏິກຠາເວນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ສາເຐຍ຺ຍໍ.

ສພ຺ພໂສ ມທ຺ທວາຠາເວນ ວາຕຠຣິຕຠສ຺ຕສທິສສ຺ສ ຖທ຺ຘຠາວສ຺ສ ອໂນນມິຕທຓ຺ຑສທິສຕາຍ ປຄ຺ຄຫິຕສິຣອນິວາຕວຸຕ຺ຕິກາຍສ຺ສ ຈ ກາຣໂກ ຖມ຺ໂຠ. ຕທຸຕ຺ຕຣິກຣໂຓ ສາຣມ຺ໂຠ. ໂສ ທຸວິເຘນ ລພ຺ຠຕິ ອກຸສລວເສນ ເຈວ ກຸສລວເສນ ຈ. ຕຕ຺ຖ ອຄາຣິຍສ຺ສ ປເຣນ ກຕໍ ອລງ຺ກາຣາທິໍ ທິສ຺ວາ ຕທ຺ທິຄຸຓຕທ຺ທິຄຸຓກຣເຓນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ, ອນຄາຣິຍສ຺ສ ຈ ຍຕ຺ຕກໍ ຍຕ຺ຕກໍ ປໂຣ ປຣິຍາປຸຓາຕິ ວາ ກເຖຕິ ວາ, ມານວເສນ ຕທ຺ທິຄຸຓຕທ຺ທິຄຸຓກຣເຓນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ອກຸສໂລ. ເຕນ ຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ ຕທ຺ທິຄຸຓໍ ຕທ຺ທິຄຸຓໍ ກໂຣຕິ. ອຄາຣິໂຍ ສມາໂນ ເອເກເນກສ຺ມິໍ ຆຣວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ສຊ຺ຊິເຕ ອປໂຣ ທ຺ເວ ວຕ຺ຖູນິ ສຊ຺ເຊຕິ, ອປໂຣ ຈຕ຺ຕາໂຣ, ອປໂຣ ອຏ຺ຐ, ອປໂຣ ໂສຬສ. ອນຄາຣິໂຍ ສມາໂນ ເອເກເນກສ຺ມິໍ ນິກາເຍ ຄຫິເຕ ‘‘ນາຫໍ ເອຕສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອປໂຣ ທ຺ເວ ຄຓ຺ຫາຕິ, ອປໂຣ ຕໂຍ, ອປໂຣ ຈຕ຺ຕາໂຣ, ອປໂຣ ປຎ຺ຈ. ສາຣມ຺ຠວເສນ ຫິ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ອກຸສລປກ຺ໂຂ ເຫສ ນິຣຍຄາມິມຄ຺ໂຄ. ອຄາຣິຍສ຺ສ ປນ ປຣໍ ເອກໍ ສລາກຠຕ຺ຕໍ ເທນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ທ຺ເວ ວາ ຕີຓິ ວາ ທາຕຸກາມຕາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ, ອນຄາຣິຍສ຺ສ ຈ ປເຣນ ເອກນິກາເຍ ຄຫິເຕ ມານໍ ອນິສ຺ສາຍ ເກວລໍ ຕໍ ທິສ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອາລສິຍໍ ອຠິຠຸຍ຺ຍ ທ຺ເວ ນິກາເຍ ຄເຫຕຸກາມຕາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ກຸສໂລ. ກຸສລປກ຺ຂວເສນ ຫິ ເອກສ຺ມິໍ ເອກໍ ສລາກຠຕ຺ຕໍ ເທນ຺ເຕ ທ຺ເວ, ທ຺ເວ ເທນ຺ເຕ ຈຕ຺ຕາຣິ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຠິກ຺ຂຸນາປິ ປເຣນ ເອກສ຺ມິໍ ນິກາເຍ ຄຫິເຕ ‘‘ທ຺ເວ ນິກາເຍ ຄເຫຕ຺ວາ ສຊ຺ຌາຍນ຺ຕສ຺ສ ເມ ຜາສຸ ໂຫຕີ’’ຕິ ວິວຏ຺ຏປກ຺ເຂ ຐຕ຺ວາ ຕທຸຕ຺ຕຣິ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ອິຘ ປນ ອກຸສລປກ຺ຂິໂຍ ຕທຸຕ຺ຕຣິກຣໂຓ ‘‘ສາຣມ຺ໂຠ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ.

ຊາຕິອາທີນິ ນິສ຺ສາຍ ເສຍ຺ຍສ຺ສ ‘‘ເສຍ຺ໂຍຫມສ຺ມີ’’ຕິອາທິນາ ອຸນ຺ນຕິວເສນ ປຄ຺ຄຓ຺ຫນວເສນ ປວຕ຺ໂຕ ມາໂນ. ອພ຺ຠຸນ຺ນຕິວເສນ ປວຕ຺ໂຕ ອຕິມາໂນ. ປຸພ຺ເພ ເກນຈິ ອຕ຺ຕານໍ ສທິສໍ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ຕໂຕ ອຘິກໂຕ ທຫໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໂກ ອຕິມາໂນຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຊາຕິອາທິໍ ປຏິຈ຺ຈ ມຊ຺ຊນາກາໂຣ ມໂທ, ໂສປິ ອຕ຺ຖໂຕ ມາໂນ ເອວ. ໂສ ປນ ຊາຕິມໂທ ໂຄຕ຺ຕມໂທ ອາໂຣຄ຺ຍມໂທ ໂຍພ຺ພນມໂທ ຊີວິຕມໂທ ລາຠມໂທ ສກ຺ກາຣມໂທ ຄຣຸກາຣມໂທ ປຸເຣກ຺ຂາຣມໂທ ປຣິວາຣມໂທ ໂຠຄມໂທ ວຓ຺ຓມໂທ ສຸຕມໂທ ປຏິຠານມໂທ ຣຕ຺ຕຎ຺ຎຸມໂທ ປິຓ຺ຑປາຕິກມໂທ ອນວຎ຺ຎຕ຺ຕິມໂທ ອິຣິຍາປຖມໂທ ອິທ຺ຘິມໂທ ຍສມໂທ ສີລມໂທ ຌານມໂທ ສິປ຺ປມໂທ ອາໂຣຫມໂທ ປຣິຓາຫມໂທ ສຓ຺ຐານມໂທ ປາຣິປູຣິມໂທຕິ ອເນກວິໂຘ.

ຕຕ຺ຖ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໘໔໓-໘໔໔) ຊາຕິໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ມຊ຺ຊນາກາຣປ຺ປວຕ຺ໂຕ ມາໂນ ຊາຕິມໂທ, ໂສ ຂຕ຺ຕິຍາທີນໍ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ວຓ຺ຓານໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຊາຕິສມ຺ປນ຺ໂນ ຫິ ຂຕ຺ຕິໂຍ ‘‘ມາທິໂສ ອຎ຺ໂຎ ນຕ຺ຖິ, ອວເສສາ ອນ຺ຕຣາ ອຸຏ຺ຐາຍ ຂຕ຺ຕິຍາ ຊາຕາ, ອຫໍ ປນ ວໍສາຄຕຂຕ຺ຕິໂຍ’’ຕິ ມານໍ ກໂຣຕິ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ໂຄຕ຺ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ມຊ຺ຊນາກາຣປ຺ປວຕ຺ໂຕ ມາໂນ ໂຄຕ຺ຕມໂທ, ໂສປິ ຂຕ຺ຕິຍາທີນໍ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ວຓ຺ຓານໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຂຕ຺ຕິໂຍປິ ຫິ ‘‘ອຫໍ ໂກຓ຺ຑຎ຺ຎໂຄຕ຺ໂຕ, ອຫໍ ອາທິຈ຺ຈໂຄຕ຺ໂຕ’’ຕິ ມານໍ ກໂຣຕິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓປິ ‘‘ອຫໍ ກສ຺ສປໂຄຕ຺ໂຕ, ອຫໍ ຠາຣທ຺ວາຊໂຄຕ຺ໂຕ’’ຕິ ມານໍ ກໂຣຕິ. ເວສ຺ໂສປິ ສຸທ຺ໂທປິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ກຸລໂຄຕ຺ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ມານໍ ກໂຣຕິ. ອາໂຣຄ຺ຍມທາທີສຸປິ ‘‘ອຫໍ ອໂຣໂຄ, ເສສາ ໂຣຄພຫຸລາ, ກຓ຺ຑຸວນມຕ຺ຕມ຺ປິ ມຍ຺ຫໍ ພ຺ຍາຘິ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ມຊ຺ຊນວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ມາໂນ ອາໂຣຄ຺ຍມໂທ ນາມ. ‘‘ອຫໍ ຕຣຸໂຓ, ອວເສສສຕ຺ຕານໍ ອຕ຺ຕຠາໂວ ປປາເຕ ຐິຕຣຸກ຺ຂສທິໂສ, ອຫໍ ປນ ປຐມວເຍ ຐິໂຕ’’ຕິ ມຊ຺ຊນວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ມາໂນ ໂຍພ຺ພນມໂທ. ‘‘ອຫໍ ຈິຣໍ ຊີວິໍ, ຈິຣໍ ຊີວາມິ, ຈິຣໍ ຊີວິສ຺ສາມິ, ສຸຂໍ ຊີວິໍ, ສຸຂໍ ຊີວາມິ, ສຸຂໍ ຊີວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ມຊ຺ຊນວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ມາໂນ ຊີວິຕມໂທ ນາມ. ‘‘ອຫໍ ລາຠີ, ອວເສສາ ສຕ຺ຕາ ອປ຺ປລາຠາ, ມຍ຺ຫໍ ປນ ລາຠສ຺ສ ປມາຓໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ມຊ຺ຊນວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ມາໂນ ລາຠມໂທ ນາມ.

‘‘ອວເສສາ ສຕ຺ຕາ ຍໍ ວາ ຕໍ ວາ ລຠນ຺ຕິ, ອຫໍ ປນ ສຸກຕໍ ປຓີຕໍ ຈີວຣາທິປຈ຺ຈຍໍ ລຠາມີ’’ຕິ ມຊ຺ຊນວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ມາໂນ ສກ຺ກາຣມໂທ ນາມ. ‘‘ອວເສສຠິກ຺ຂູນໍ ປາທປິຏ຺ຐິຍໍ ອກ຺ກມິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ມນຸສ຺ສາ ‘ອຍໍ ສມໂຓ’ຕິປິ ນ ວນ຺ທນ຺ຕິ, ມໍ ປນ ທິສ຺ວາ ວນ຺ທນ຺ຕິ, ປາສາຓຈ຺ຉຕ຺ຕໍ ວິຍ ຄຣຸກໍ ກຕ຺ວາ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ຘໍ ວິຍ ຈ ທຸຣາສທໍ ກຕ຺ວາ ມຎ຺ຎນ຺ຕີ’’ຕິ ມຊ຺ຊນວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ມາໂນ ຄຣຸກາຣມໂທ ນາມ. ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ປຎ຺ໂຫ ມຍ຺ຫເມວ ມຸເຂນ ຉິຊ຺ຊຕິ, ຠິກ຺ຂາຈາຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາປິ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕາປິ ມເມວ ປຸຣໂຕ ກຕ຺ວາ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ ມຊ຺ຊນວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ມາໂນ ປຸເຣກ຺ຂາຣມໂທ ນາມ. ອຄາຣິຍສ຺ສ ຕາວ ມຫາປຣິວາຣສ຺ສ ‘‘ປຸຣິສສຕມ຺ປິ ປຸຣິສສຫສ຺ສມ຺ປິ ມໍ ປຣິວາເຣຕີ’’ຕິ, ອນຄາຣິຍສ຺ສ ‘‘ສມຓສຕມ຺ປິ ສມຓສຫສ຺ສມ຺ປິ ມໍ ປຣິວາເຣຕິ, ເສສາ ອປ຺ປປຣິວາຣາ, ອຫໍ ມຫາປຣິວາໂຣ ເຈວ ສຸຈິປຣິວາໂຣ ຈາ’’ຕິ ມຊ຺ຊນວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ມາໂນ ປຣິວາຣມໂທ ນາມ. ‘‘ອວເສສາ ສຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິໂຠຄມຕ຺ຕກມ຺ປິ ນ ລຠນ຺ຕິ, ມຍ຺ຫໍ ປນ ນິຘານຄຕສ຺ເສວ ຘນສ຺ສ ປມາຓໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ມຊ຺ຊນວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ມາໂນ ໂຠຄມໂທ ນາມ. ‘‘ອວເສສາ ສຕ຺ຕາ ທຸພ຺ພຓ຺ຓາ ທຸຣູປາ, ອຫໍ ອຠິຣູໂປ ປາສາທິໂກ’’ຕິປິ ‘‘ອວເສສສຕ຺ຕາ ນິຄ຺ຄຸຓາ ປຕ຺ຖຏອກິຕ຺ຕິໂນ, ມຍ຺ຫໍ ປນ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ປາກໂຏ ‘ອິຕິປິ ເຖໂຣ ພຫຸສ຺ສຸໂຕ, ອິຕິປິ ສີລວາ, ອິຕິປິ ຘຸຕຄຸຓຍຸຕ຺ໂຕ’’’ຕິ, ເອວໍ ສຣີຣວຓ຺ຓໍ ຄຸຓວຓ຺ຓຎ຺ຈ ປຏິຈ຺ຈ ມຊ຺ຊນວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ມາໂນ ວຓ຺ຓມໂທ ນາມ.

‘‘ອວເສສາ ສຕ຺ຕາ ອປ຺ປສ຺ສຸຕາ, ອຫໍ ປນ ພຫຸສ຺ສຸໂຕ’’ຕິ ມຊ຺ຊນວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ມາໂນ ສຸຕມໂທ ນາມ. ‘‘ອວເສສາ ສຕ຺ຕາ ອປ຺ປຏິຠານາ, ມຍ຺ຫໍ ປນ ປຏິຠານສ຺ສ ປມາຓໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ມຊ຺ຊນວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ມາໂນ ປຏິຠານມໂທ ນາມ. ‘‘ອຫໍ ຣຕ຺ຕຎ຺ຎູ ອສຸກໍ ພຸທ຺ຘວໍສໍ ຣາຊວໍສໍ ຊນປທວໍສໍ ຄາມວໍສໍ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວປຣິຈ຺ເຉທໍ ນກ຺ຂຕ຺ຕມຸຫຸຕ຺ຕໂຍຄໍ ຊານາມີ’’ຕິ ມຊ຺ຊນວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ມາໂນ ຣຕ຺ຕຎ຺ຎຸມໂທ ນາມ. ‘‘ອວເສສາ ຠິກ຺ຂູ ອນ຺ຕຣາ ປິຓ຺ຑປາຕິກາ ຊາຕາ, ອຫໍ ປນ ຊາຕິປິຓ຺ຑປາຕິໂກ’’ຕິ ມຊ຺ຊນວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ມາໂນ ປິຓ຺ຑປາຕິກມໂທ ນາມ. ‘‘ອວເສສາ ສຕ຺ຕາ ອຸຎ຺ຎາຕາ ອວຎ຺ຎາຕາ, ອຫໍ ປນ ອນວຎ຺ຎາໂຕ’’ຕິ ມຊ຺ຊນວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ມາໂນ ອນວຎ຺ຎຕ຺ຕິມໂທ ນາມ. ‘‘ອວເສສານໍ ສຕ຺ຕານໍ ອິຣິຍາປໂຖ ອປາສາທິໂກ, ມຍ຺ຫໍ ປນ ປາສາທິໂກ’’ຕິ ມຊ຺ຊນວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ມາໂນ ອິຣິຍາປຖມໂທ ນາມ. ‘‘ອວເສສາ ສຕ຺ຕາ ຉິນ຺ນປກ຺ຂກາກສທິສາ, ອຫໍ ປນ ມຫິທ຺ຘິໂກ ມຫານຸຠາໂວ’’ຕິ ວາ ‘‘ອຫໍ ຍໍ ຍໍ ກມ຺ມໍ ກໂຣມິ, ຕໍ ຕໍ ອິຊ຺ຌຕີ’’ຕິ ວາ ມຊ຺ຊນວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ມາໂນ ອິທ຺ຘິມໂທ ນາມ.

ຍສມໂທ ປນ ອຄາຣິເກນປິ ອນຄາຣິເກນປິ ທີເປຕພ຺ໂພ. ອຄາຣິໂກປິ ຫິ ເອກຈ຺ໂຈ ອຏ຺ຐາຣສສຸ ເສຓີສຸ ເອກິສ຺ສາ ເຊຏ຺ຐໂກ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ‘‘ອວເສເສ ປຸຣິເສ ອຫໍ ປຏ຺ຐເປມິ, ອຫໍ ວິຈາເຣມີ’’ຕິ, ອນຄາຣິໂກປິ ເອກຈ຺ໂຈ ກຕ຺ຖຈິ ເຊຏ຺ຐໂກ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ‘‘ອວເສສາ ຠິກ຺ຂູ ມຍ຺ຫໍ ໂອວາເທ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ອຫໍ ເຊຏ຺ຐໂກ’’ຕິ ມຊ຺ຊນວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ມາໂນ ຍສມໂທ ນາມ. ‘‘ອວເສສາ ສຕ຺ຕາ ທຸສ຺ສີລາ, ອຫໍ ປນ ສີລວາ’’ຕິ ມຊ຺ຊນວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ມາໂນ ສີລມໂທ ນາມ. ‘‘ອວເສສານໍ ສຕ຺ຕານໍ ກຸກ຺ກຸຏສ຺ສ ອຸທກປານມຕ຺ເຕປິ ກາເລ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາ ນຕ຺ຖິ, ອຫໍ ປນ ອຸປຈາຣປ຺ປນານໍ ລາຠີ’’ຕິ ມຊ຺ຊນວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ມາໂນ ຌານມໂທ ນາມ. ‘‘ອວເສສາ ສຕ຺ຕາ ນິສ຺ສິປ຺ປາ, ອຫໍ ສິປ຺ປວາ’’ຕິ ມຊ຺ຊນວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ມາໂນ ສິປ຺ປມໂທ ນາມ. ‘‘ອວເສສາ ສຕ຺ຕາ ຣສ຺ສາ, ອຫໍ ທີໂຆ’’ຕິ ມຊ຺ຊນວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ມາໂນ ອາໂຣຫມໂທ ນາມ. ‘‘ອວເສສາ ສຕ຺ຕາ ຣສ຺ສາ ວາ ໂຫນ຺ຕິ ທີຆາ ວາ, ອຫໍ ນິຄ຺ໂຣຘປຣິມຓ຺ຑໂລ’’ຕິ ມຊ຺ຊນວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ມາໂນ ປຣິຓາຫມໂທ ນາມ. ‘‘ອວເສສານໍ ສຕ຺ຕານໍ ສຣີຣສຓ຺ຐານໍ ວິຣູປໍ ພີຠຈ຺ຉໍ, ມຍ຺ຫໍ ປນ ມນາປໍ ປາສາທິກ’’ນ຺ຕິ ມຊ຺ຊນວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ມາໂນ ສຓ຺ຐານມໂທ ນາມ. ‘‘ອວເສສານໍ ສຕ຺ຕານໍ ສຣີເຣ ພຫູ ໂທສາ, ມຍ຺ຫໍ ປນ ສຣີເຣ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ວຊ຺ຊໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ມຊ຺ຊນວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ມາໂນ ປາຣິປູຣິມໂທ ນາມ. ເອວມຍໍ ສພ຺ໂພປິ ຊາຕິອາທິໍ ນິສ຺ສາຍ ມຊ຺ຊນາກາຣວສປ຺ປວຕ຺ໂຕ ມາໂນ ອິຘ ‘‘ມໂທ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ກາມຄຸເຓສຸ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ໂວສ຺ສຄ຺ໂຄ ປມາໂທ, ປຎ຺ຈສຸ ກາມຄຸເຓສຸ ສຕິຍາ ອນິຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ໂວສ຺ສຊ຺ຊນໍ, ສຕິວິຣໂຫຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຓ຺ຫາວິຊ຺ຊາ ປາກຏາເຍວ.

ໂລຠາທໂຍ ຈ ປຸນ ຕິວິຘາກຸສລມູລນ຺ຕິ ຕິກວເສນ ຄຫິຕາ. ທຸຈ຺ຈຣິຕາທີສຸປິ ຕິວິຘ-ສທ຺ໂທ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທີນິ ຕິວິຘທຸຈ຺ຈຣິຕານິ. ຕຓ຺ຫາສໍກິເລສາທໂຍ ຕິວິຘສໍກິເລສາ. ຣາຄມລາທໂຍ ມລີນຠາວກຣຕ຺ຕາ ຕິວິຘມລານິ. ຣາຄາທໂຍ ຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ມລີນໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ມລໍ ຄາຫາເປນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ມລານີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ‘‘ຣາໂຄ ວິສມໍ, ໂທໂສ ວິສມໍ, ໂມໂຫ ວິສມ’’ນ຺ຕິ (ວິຠ. ໙໒໔) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາ ຣາຄາທໂຍ ‘‘ກາຍວິສມໍ ວຈີວິສມໍ ມໂນວິສມ’’ນ຺ຕິ (ວິຠ. ໙໒໔) ເອວມາຄຕາ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທໂຍ ຈ ຕິວິຘວິສມານິ. ຕານິ ປນ ຍສ຺ມາ ຣາຄາທີສຸ ເຈວ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທີສຸ ຈ ສຕ຺ຕາ ປກ຺ຂລນ຺ຕິ, ປກ຺ຂລິຕາ ຈ ສາສນໂຕປິ ສຸຄຕິໂຕປິ ປຕນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ປກ຺ຂລນປາຕເຫຕຸຠາວໂຕ ‘‘ວິສມານີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ‘‘ກາມສຎ຺ຎາ ພ຺ຍາປາທສຎ຺ຎາ ວິຫິໍສາສຎ຺ຎາ’’ຕິ (ວິຠ. ໙໑໑) ເອວມາຄຕາ ກາມາທິປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາ ສຎ຺ຎາ ຕິວິຘສຎ຺ຎາ. ຕຖາ ‘‘ກາມວິຕກ຺ໂກ ພ຺ຍາປາທວິຕກ຺ໂກ ວິຫິໍສາວິຕກ຺ໂກ’’ຕິ ເອວມາຄຕາ ຕິວິຘວິຕກ຺ກາ. ຕຓ຺ຫາປປຎ຺ໂຈ ທິຏ຺ຐິປປຎ຺ໂຈ ມານປປຎ຺ໂຈຕິ ອິເມ ຕິວິຘປປຎ຺ຈາ. ວຏ຺ຏສ຺ມິໍ ສຕ຺ເຕ ປປຎ຺ເຈນ຺ຕີຕິ ຕຓ຺ຫາທໂຍ ‘‘ປປຎ຺ຈາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ.

ຈຕຸພ຺ພິຘວິປຣິເຍສາຕິອາທີສຸ ຈຕຸພ຺ພິຘ-ສທ຺ໂທ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ອນິຈ຺ຈາທີນິ ວຕ຺ຖູນິ ນິຈ຺ຈນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວິປຣີຕໂຕ ເອສນ຺ຕີຕິ ວິປຣິເຍສາ. ‘‘ອນິຈ຺ເຈ ນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາວິປຣິເຍໂສ ຈິຕ຺ຕວິປຣິເຍໂສ ທິຏ຺ຐິວິປຣິເຍໂສ, ທຸກ຺ເຂ ສຸຂນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາວິປຣິເຍໂສ ຈິຕ຺ຕວິປຣິເຍໂສ ທິຏ຺ຐິວິປຣິເຍໂສ, ອສຸເຠ ສຸຠນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາວິປຣິເຍໂສ ຈິຕ຺ຕວິປຣິເຍໂສ ທິຏ຺ຐິວິປຣິເຍໂສ, ອນຕ຺ຕນິ ອຕ຺ຕາຕິ ສຎ຺ຎາວິປຣິເຍໂສ ຈິຕ຺ຕວິປຣິເຍໂສ ທິຏ຺ຐິວິປຣິເຍໂສ’’ຕິ ເອວມາຄຕາ ທ຺ວາທສ ວິປລ຺ລາສາ ຈຕຸນ຺ນໍ ອນິຈ຺ຈາທິວຕ຺ຖູນໍ ວເສນ ‘‘ຈຕຸພ຺ພິຘວິປຣິເຍສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ເອຕ຺ຖ ປນ ຈິຕ຺ຕກິຈ຺ຈສ຺ສ ທຸພ຺ພລຏ຺ຐາເນ ທິຏ຺ຐິວິຣຫິຕາຍ ອກຸສລສຎ຺ຎາຍ ສກກິຈ຺ຈສ຺ສ ພລວກາເລ ສຎ຺ຎາວິປລ຺ລາໂສ ເວທິຕພ຺ໂພ, ທິຏ຺ຐິວິຣຫິຕສ຺ເສວ ອກຸສລຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສກກິຈ຺ຈສ຺ສ ພລວກາເລ ຈິຕ຺ຕວິປລ຺ລາໂສ, ທິຏ຺ຐິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕ ທິຏ຺ຐິວິປລ຺ລາໂສ. ຕສ຺ມາ ສພ຺ພທຸພ຺ພໂລ ສຎ຺ຎາວິປລ຺ລາໂສ, ຕໂຕ ພລວຕໂຣ ຈິຕ຺ຕວິປລ຺ລາໂສ, ສພ຺ພພລວຕໂຣ ທິຏ຺ຐິວິປລ຺ລາໂສ. ອຊາຕພຸທ຺ຘິທາຣກສ຺ສ ກຫາປຓທສ຺ສນໍ ວິຍ ສຎ຺ຎາ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐານາກາຣມຕ຺ຕຄຫຓໂຕ. ຄາມິກປຸຣິສສ຺ສ ກຫາປຓທສ຺ສນໍ ວິຍ ຈິຕ຺ຕໍ ລກ຺ຂຓປ຺ປຏິເວຘສ຺ສປິ ສມ຺ປາທນໂຕ. ກມ຺ມາຣສ຺ສ ມຫາສຓ຺ຑາເສນ ອໂຍຄຫຓໍ ວິຍ ທິຏ຺ຐິ ອຠິນິເວສປຣາມສນໂຕ. ຕຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາໂຣ ທິຏ຺ຐິວິປລ຺ລາສາ, ອນິຈ຺ຈານຕ຺ເຕສຸ ນິຈ຺ຈນ຺ຕິອາທິວສປ຺ປວຕ຺ຕາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຎ຺ຎາຈິຕ຺ຕວິປລ຺ລາສາຕິ ອິເມ ອຏ຺ຐ ວິປລ຺ລາສາ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ເຄນ ປຫີຍນ຺ຕິ. ອສຸເຠ ສຸຠນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາຈິຕ຺ຕວິປລ຺ລາສາ ສກທາຄາມິມຄ຺ເຄນ ຕນຸກາ ໂຫນ຺ຕິ, ອນາຄາມິມຄ຺ເຄນ ປຫີຍນ຺ຕິ. ທຸກ຺ເຂ ສຸຂນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາຈິຕ຺ຕວິປລ຺ລາສາ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ ປຫີຍນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

‘‘ກາມາສໂວ ຠວາສໂວ ທິຏ຺ຐາສໂວ ອວິຊ຺ຊາສໂວ’’ຕິ (ຈູຬນິ. ຊຕຸກຓ຺ຓິມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໖໙) ເອວມາຄຕາ ກາມຕຓ຺ຫາທໂຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາສວນ຺ຕິ ຈກ຺ຂຸອາທິໂຕ ສນ຺ທນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອາສວາ. ກິຎ຺ຈາປິ ຈກ຺ຂຸອາທິໂຕ ກຸສລາທີນມ຺ປິ ປວຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖິ, ກາມາສວາທໂຍ ເອວ ປນ ວຓໂຕ ຍູສໍ ວິຍ ປຄ຺ຆຣຓກອສຸຈິຠາເວນ ສນ຺ທນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕ ເອວ ‘‘ອາສວາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ປຄ຺ຆຣຓກອສຸຈິມ຺ຫິ ນິຣຸຬ຺ໂຫ ອາສວສທ຺ໂທຕິ. ອຖ ວາ ຘມ຺ມໂຕ ຍາວ ໂຄຕ຺ຣຠຸໍ, ໂອກາສໂຕ ຍາວ ຠວຄ຺ຄໍ ສວນ຺ຕິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອາສວາ, ເອເຕ ຘມ຺ເມ ເອຕຎ຺ຈ ໂອກາສໍ ອນ຺ໂຕກຣິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອວຘິອຕ຺ໂຖ ຫິ ອາ-ກາໂຣ. ອວຘິ ຈ ມຣິຍາທາຠິວິຘິເຠທໂຕ ທຸວິໂຘ. ຕຕ຺ຖ ມຣິຍາທໍ ກິຣິຍໍ ພຫິກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕິ ຍຖາ ‘‘ອາປາຏລິປຸຕ຺ຕໍ ວຸຏ຺ໂຐ ເທໂວ’’ຕິ, ອຠິວິຘິ ປນ ກິຣິຍໍ ພ຺ຍາເປຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕິ ຍຖາ ‘‘ອາຠວຄ຺ຄໍ ຠຄວໂຕ ຍໂສ ປວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ, ອຠິວິຘິອຕ຺ໂຖ ຈາຍໍ ອາ-ກາໂຣ ອິຘ ຄຫິໂຕ, ຕສ຺ມາ ເຕ ຘມ຺ເມ ຕຎ຺ຈ ໂອກາສໍ ອນ຺ໂຕກຣິຕ຺ວາ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ສວນ຺ຕີຕິ ‘‘ອາສວາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຈິຣປາຣິວາສິຍຏ຺ເຐນ ມທິຣາທໂຍ ອາສວາ ວິຍາຕິປິ ອາສວາ. ໂລກສ຺ມິຎ຺ຫິ ຈິຣປາຣິວາສິກາ ມທິຣາທໂຍ ‘‘ອາສວາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຍທິ ຈ ຈິຣປາຣິວາສິຍຏ຺ເຐນ ອາສວາ, ເອເຕເຍວ ຠວິຕຸມຣຫນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ປຸຣິມາ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂກຏິ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ ອວິຊ຺ຊາຍ, ອິໂຕ ປຸພ຺ເພ ອວິຊ຺ຊາ ນາໂຫສີ’’ຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໑໐.໖໑). ອຎ຺ເຎສຸ ປນ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ຘມ຺ເມ ໂອກາສຎ຺ຈ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕມາເນສຸ ມານາທີສຸ ຈ ວິຊ຺ຊມາເນສຸ ອຕ຺ຕຕ຺ຕນິຍາທິຄ຺ຄາຫວເສນ ອຠິພ຺ຍາປນໍ ມທນກຣຓວເສນ ອາສວສທິສຕາ ຈ ເອເຕສໍເຍວ, ນ ອຎ຺ເຎສນ຺ຕິ ທ຺ວີສຸປິ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປສຸ ເອເຕສຸເຍວ ອາສວສທ຺ໂທ ນິຣຸຬ຺ໂຫຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອາຍຕໍ ວາ ສໍສາຣທຸກ຺ຂໍ ສວນ຺ຕິ ປສວນ຺ຕີຕິປິ ອາສວາ. ນ ຫິ ຕໍ ກິຎ຺ຈິ ສໍສາຣທຸກ຺ຂໍ ອຕ຺ຖິ, ຍໍ ອາສເວຫິ ວິນາ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ.

‘‘ອຠິຊ຺ຌາ ກາຍຄນ຺ໂຖ ພ຺ຍາປາໂທ ກາຍຄນ຺ໂຖ ສີລພ຺ພຕປຣາມາໂສ ກາຍຄນ຺ໂຖ ອິທໍສຈ຺ຈາຠິນິເວໂສ ກາຍຄນ຺ໂຖ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໗໕; ມຫານິ. ໒໙, ໑໔໗) ເອວມາຄຕາ ອຠິຊ຺ຌາທໂຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຍສ຺ສ ສໍວິຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕໍ ຈຸຕິປຏິສນ຺ຘິວເສນ ວຏ຺ຏສ຺ມິໍ ຄນ຺ເຖນ຺ຕິ ຆເຏນ຺ຕີຕິ ຄນ຺ຖາ. ‘‘ກາໂມໂຆ ຠໂວໂຆ ທິຏ຺ໂຐໂຆ ອວິຊ຺ໂຊໂຆ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໗໒; ມຫານິ. ໑໔; ຈູຬນິ. ເມຕ຺ຕຄູມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໒໑) ເອວມາຄຕາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ກາມຕຓ຺ຫາທໂຍ ຍສ຺ສ ສໍວິຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕໍ ວຏ຺ຏສ຺ມິໍ ໂອຫນນ຺ຕິ ໂອສີທາເປນ຺ຕີຕິ ໂອຆາ. ເຕເຍວ ‘‘ກາມໂຍໂຄ ຠວໂຍໂຄ ທິຏ຺ຐິໂຍໂຄ ອວິຊ຺ຊາໂຍໂຄ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໗໓; ອ. ນິ. ໔.໑໐) ເອວມາຄຕາ ວຏ຺ຏສ຺ມິໍ ໂຍເຊນ຺ຕີຕິ ໂຍຄາ. ອຣິຍາ ເອຕາຍ ນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອຄຕິ, ສາ ຉນ຺ທາທິວເສນ ຈຕຸພ຺ພິຘາ. ‘‘ຈີວຣເຫຕຸ ວາ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຕຓ຺ຫາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ປິຓ຺ຑປາຕ, ເສນາສນ, ອິຕິຠວາຠວເຫຕຸ ວາ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຕຓ຺ຫາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໙) ເອວມາຄຕາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຕຓ຺ຫຸປ຺ປາທາ. ຕຕ຺ຖ ອິຕິຠວາຠວເຫຕູຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕີຕິ ນິທສ຺ສເນ ນິປາໂຕ, ຍຖາ ຈີວຣາທິເຫຕຸ, ເອວໍ ຠວາຠວເຫຕຸປີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠວາຠໂວຕິ ເຈຕ຺ຖ ປຓີຕປຓີຕຕຣານິ ເຕລມຘຸຜາຓິຕາທີນິ ອຘິປ຺ເປຕານິ. ກາມຸປາທານາທີນິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຸປາທານານິ.

ປຎ຺ຈ ເຈໂຕຂິລາຕິອາທີສຸ ‘‘ພຸທ຺ເຘ ກງ຺ຂຕິ, ຘມ຺ເມ, ສງ຺ເຆ, ສິກ຺ຂາຍ ກງ຺ຂຕິ, ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີສຸ ກຸປິໂຕ ໂຫຕິ ອນຕ຺ຕມໂນ ອາຫຕຈິຕ຺ໂຕ ຂິລຊາໂຕ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໘໕; ທີ. ນິ. ໓.໓໑໙) ເອວມາຄຕານິ ປຎ຺ຈ ເຈໂຕຂິລານິ, ເຈໂຕ ຂິລຍຕິ ຖທ຺ຘຠາວໍ ອາປຊ຺ຊຕິ ເອເຕຫີຕິ ເຈໂຕຂິລານິ. ວິນິພນ຺ຘາທີສຸປິ ປຎ຺ຈ-ສທ຺ໂທ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ‘‘ກາເມ ອວີຕຣາໂຄ ໂຫຕິ, ກາເຍ ອວີຕຣາໂຄ, ຣູເປ ອວີຕຣາໂຄ, ຍາວທຕ຺ຖໍ ອຸທຣາວເທຫກໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ເສຍ຺ຍສຸຂໍ ປສ຺ສສຸຂໍ ມິທ຺ຘສຸຂໍ ອນຸຍຸຕ຺ໂຕ ວິຫຣຕິ, ອຎ຺ຎຕຣໍ ເທວນິກາຍໍ ປຓິຘາຍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໘໖; ທີ. ນິ. ໓.໓໒໐) ອາຄຕາ ປຎ຺ຈ ຈິຕ຺ຕໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ມຸຏ຺ຐິຍໍ ກຕ຺ວາ ວິຍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີຕິ ເຈໂຕວິນິພນ຺ຘາ. ເອເຕ ຫິ ຕຓ຺ຫາປ຺ປວຕ຺ຕິຠາວໂຕ ກຸສລປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ອວສຣາປ຺ປທານວເສນ ຈິຕ຺ຕໍ ພນ຺ຘໍ ວິຍ ສໂມໂຣເຘຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ສທ຺ທຕ຺ຖໂຕ ປນ ເຈໂຕ ວິຣູປໍ ນິພນ຺ຘີຍຕິ ສໍຍມີຍຕິ ເອເຕຫີຕິ ເຈໂຕວິນິພນ຺ຘາ. ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທີນິ ປຎ຺ຈ ກຸສລຘມ຺ເມ ນີວາເຣນ຺ຕິ ອາວຣນ຺ຕີຕິ ນີວຣຓານິ. ຣູປາຠິນນ຺ທນາທໂຍ ປຎ຺ຈາຠິນນ຺ທນາ.

ຉ ວິວາທມູລາຕິອາທີສຸ ໂກໂຘ ມກ຺ໂຂ ອິສ຺ສາ ສາເຐຍ຺ຍໍ ປາປິຈ຺ຉຕາ ສນ຺ທິຏ຺ຐິປຣາມາໂສຕິ ອິມານິ ຉ ວິວາທມູລານິ. ຍສ຺ມາ ກຸທ຺ໂຘ ວາ ໂກຘວເສນ…ເປ… ສນ຺ທິຏ຺ຐິປຣາມາສີ ວາ ສນ຺ທິຏ຺ຐິປຣາມສິຕາຍ ກລຫໍ ວິຄ຺ຄຫໍ ວິວາທໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ໂກຘາທໂຍ ‘‘ຉ ວິວາທມູລານີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຣູປຕຓ຺ຫາສທ຺ທຕຓ຺ຫາທໂຍ ຉ ຕຓ຺ຫາກາຍາ. ກາມຣາຄປຏິຆທິຏ຺ຐິວິຈິກິຈ຺ຉາຠວຣາຄມານາວິຊ຺ຊາ ສຕ຺ຕານຸສຍາ. ຖາມຄຕຏ຺ເຐນ ອປ຺ປຫີນຏ຺ເຐນ ຈ ອນຸເສນ຺ຕີຕິ ອນຸສຍາ. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິມິຈ຺ຉາສງ຺ກປ຺ປມິຈ຺ຉາວາຈາມິຈ຺ຉາກມ຺ມນ຺ຕມິຈ຺ຉາອາຊີວມິຈ຺ຉາວາຍາມມິຈ຺ຉາສຕິມິຈ຺ຉາສມາຘີ ອຏ຺ຐ ມິຈ຺ຉຕ຺ຕາ.

‘‘ຕຓ຺ຫໍ ປຏິຈ຺ຈ ປຣິເຍສນາ, ປຣິເຍສນໍ ປຏິຈ຺ຈ ລາໂຠ, ລາຠໍ ປຏິຈ຺ຈ ວິນິຈ຺ຉໂຍ, ວິນິຈ຺ຉຍໍ ປຏິຈ຺ຈ ຉນ຺ທຣາໂຄ, ຉນ຺ທຣາຄໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຊ຺ໂຌສານໍ, ອຊ຺ໂຌສານໍ ປຏິຈ຺ຈ ປຣິຄ຺ຄໂຫ, ປຣິຄ຺ຄຫໍ ປຏິຈ຺ຈ ມຈ຺ຉຣິຍໍ, ມຈ຺ຉຣິຍໍ ປຏິຈ຺ຈ ອາຣກ຺ໂຂ, ອາຣກ຺ຂາຘິກຣຓໍ ທຓ຺ຑາທານສຕ຺ຖາທານກລຫວິຄ຺ຄຫວິວາທຕຸວໍຕຸວໍເປສຸຎ຺ຎມຸສາວາທາ ອເນເກ ປາປກາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ສມ຺ຠວນ຺ຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໑໐໓; ໓.໓໕໙) ເອວມາຄຕາ ປຣິເຍສນາທໂຍ ນວ ຕຓ຺ຫາມູລກາ. ຕຕ຺ຖ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໐໓) ຕຓ຺ຫໍ ປຏິຈ຺ຈາຕິ ຕຓ຺ຫໍ ນິສ຺ສາຍ. ປຣິເຍສນາຕິ ຣູປາທິອາຣມ຺ມຓປຣິເຍສນາ. ສາ ຫິ ຕຓ຺ຫາຍ ສຕິ ໂຫຕິ. ລາໂຠຕິ ຣູປາທິອາຣມ຺ມຓປຏິລາໂຠ. ໂສ ຫິ ປຣິເຍສນາຍ ສຕິ ໂຫຕິ. ວິນິຈ຺ຉໂຍຕິ ອິຘ ວິຕກ຺ໂກ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ລາຠໍ ລຠິຕ຺ວາ ຫິ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐໍ ສຸນ຺ທຣາສຸນ຺ທຣຎ຺ຈ ວິຕກ຺ເກເນວ ວິນິຈ຺ຉິນຕິ ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ເມ ຣູປາຣມ຺ມຓຕ຺ຖາຍ ຠວິສ຺ສຕິ, ເອຕ຺ຕກໍ ສທ຺ທາທິອາຣມ຺ມຓຕ຺ຖາຍ, ເອຕ຺ຕກໍ ມຍ຺ຫໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ເອຕ຺ຕກໍ ປຣສ຺ສ, ເອຕ຺ຕກໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິສ຺ສາມິ, ເອຕ຺ຕກໍ ນິທຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ລາຠໍ ປຏິຈ຺ຈ ວິນິຈ຺ຉໂຍ’’ຕິ. ຉນ຺ທຣາໂຄຕິ ເອວໍ ອກຸສລວິຕກ຺ເກນ ວິຕກ຺ກິເຕ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ທຸພ຺ພລຣາໂຄ ຈ ພລວຣາໂຄ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຉນ຺ໂທຕິ ຫິ ອິຘ ທຸພ຺ພລຣາຄສ຺ສາຘິວຈນໍ. ອຊ຺ໂຌສານນ຺ຕິ ອຫໍ ມມນ຺ຕິ ພລວສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ. ປຣິຄ຺ຄໂຫຕິ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິວເສນ ປຣິຄ຺ຄຫກຣຓໍ. ມຈ຺ຉຣິຍນ຺ຕິ ປເຣຫິ ສາຘາຣຓຠາວສ຺ສ ອສຫນຕາ. ເຕເນວສ຺ສ ໂປຣາຓາ ເອວໍ ວຈນຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ ‘‘ອິທໍ ອຈ຺ຉຣິຍໍ ມຍ຺ຫເມວ ໂຫຕຸ, ມາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອຈ຺ຉຣິຍໍ ໂຫຕູຕິ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ມຈ຺ຉຣິຍນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. ອາຣກ຺ໂຂຕິ ທ຺ວາຣປິທຫນມຎ຺ຊຸສໂຄປນາທິວເສນ ສຸຏ຺ຐຸ ຣກ຺ຂຓໍ. ອຘິກໂຣຕີຕິ ອຘິກຣຓໍ, ກາຣຓສ຺ເສຕໍ ນາມໍ. ອາຣກ຺ຂາຘິກຣຓນ຺ຕິ ຠາວນປຸໍສກໍ, ອາຣກ຺ຂເຫຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຓ຺ຑາທານາທີສຸ ປຣນິເສຘນຕ຺ຖໍ ທຓ຺ຑສ຺ສ ອາທານໍ ທຓ຺ຑາທານໍ. ເອກໂຕຘາຣາທິໂນ ສຕ຺ຖສ຺ສ ອາທານໍ ສຕ຺ຖາທານໍ. ກລໂຫຕິ ກາຍກລໂຫປິ ວາຈາກລໂຫປິ. ປຸຣິໂມ ປຸຣິໂມ ວິໂຣໂຘ ວິຄ຺ຄໂຫ. ປຈ຺ຉິໂມ ປຈ຺ຉິໂມ ວິວາໂທ. ຕຸວໍ ຕຸວນ຺ຕິ ອຄາຣວວຈນໍ, ຕ຺ວໍ ຕ຺ວນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປາຓາຕິປາຕອທິນ຺ນາທານກາເມສຸມິຈ຺ຉາຈາຣມຸສາວາທປິສຸຓວາຈາຜຣຸສວາຈາສມ຺ຜປ຺ປລາປອຠິຊ຺ຌາພ຺ຍາປາທມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐີ ທສ ອກຸສລກມ຺ມປຖາ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ສສ຺ສຕວາທາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕວາທາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອນ຺ຕານນ຺ຕິກາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອມຣາວິກ຺ເຂປິກາ ທ຺ເວ ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນິກາ ໂສຬສ ສຎ຺ຎີວາທາ ອຏ຺ຐ ອສຎ຺ຎີວາທາ ອຏ຺ຐ ເນວສຎ຺ຎີນາສຎ຺ຎີວາທາ ສຕ຺ຕ ອຸຈ຺ເຉທວາທາ ປຎ຺ຈ ປຣມທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານວາທາຕິ ເອຕານິ ທ຺ວາສຏ຺ຐິ ທິຏ຺ຐິຄຕານິ. ຣູປຕຓ຺ຫາທິຉຕຓ຺ຫາເຍວ ປຈ຺ເຈກໍ ກາມຕຓ຺ຫາຠວຕຓ຺ຫາວິຠວຕຓ຺ຫາວເສນ ອຏ຺ຐາຣສ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ຣູປາຣມ຺ມຓາ ຕຓ຺ຫາ, ຣູເປ ວາ ຕຓ຺ຫາຕິ ຣູປຕຓ຺ຫາ, ສາ ກາມຣາຄຠາເວນ ຣູປໍ ອສ຺ສາເທນ຺ຕີ ປວຕ຺ຕມານາ ກາມຕຓ຺ຫາ, ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິສຫຄຕຣາຄຠາເວນ ‘‘ຣູປໍ ນິຈ຺ຈໍ ຘຸວໍ ສສ຺ສຕ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ອສ຺ສາເທນ຺ຕີ ປວຕ຺ຕມານາ ຠວຕຓ຺ຫາ, ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິສຫຄຕຣາຄຠາເວນ ‘‘ຣູປໍ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊຕິ ວິນສ຺ສຕິ ເປຈ຺ຈ ນ ຠວຕີ’’ຕິ ເອວໍ ອສ຺ສາເທນ຺ຕີ ປວຕ຺ຕມານາ ວິຠວຕຓ຺ຫາຕິ ເອວໍ ຕິວິຘາ ໂຫຕິ. ຍຖາ ຈ ຣູປຕຓ຺ຫາ, ເອວໍ ສທ຺ທຕຓ຺ຫາທໂຍປີຕິ ເອຕານິ ອຏ຺ຐາຣສ ຕຓ຺ຫາວິຈຣິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ, ຕານິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕຣູປາທີສຸ ອຏ຺ຐາຣສ, ພຫິທ຺ຘາຣູປາທີສຸ ອຏ຺ຐາຣສາຕິ ຉຕ຺ຕິໍສ, ອິຕິ ອຕີຕານິ ຉຕ຺ຕິໍສ, ອນາຄຕານິ ຉຕ຺ຕິໍສ, ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນານິ ຉຕ຺ຕິໍສາຕິ ອຏ຺ຐສຕຕຓ຺ຫາວິຈຣິຕານິ, ອຏ຺ຐຸຕ຺ຕຣສຕຕຓ຺ຫາວິຈຣິຕານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປເຠທ-ສທ຺ໂທ ປຈ຺ເຈກໍ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖາຍໍ ໂຍຊນາ ‘‘ໂລຠປ຺ປເຠໂທ ໂທສປ຺ປເຠໂທ ຍາວ ອຏ຺ຐສຕຕຓ຺ຫາວິຈຣິຕປ຺ປເຠໂທ’’ຕິ. ສພ຺ພທຣຖປຣິຬາຫກິເລສສຕສຫສ຺ສານີຕິ ສພ຺ພານິ ສຕ຺ຕານໍ ທຣຖປຣິຬາຫກຣານິ ກິເລສານໍ ອເນການິ ສຕສຫສ຺ສານິ. ອາຣມ຺ມຓາທິວິຠາຄໂຕ ຫິ ປວຕ຺ຕິອາກາຣວິຠາຄໂຕ ຈ ອນນ຺ຕປ຺ປເຠທາ ກິເລສາ.

ສງ຺ເຂປໂຕ ວາຕິອາທີສຸ ສມ຺ປຕິ ອາຍຕິຎ຺ຈ ສຕ຺ຕານໍ ອນຕ຺ຖາວຫຕ຺ຕາ ມາຣຓຏ຺ເຐນ ວິພາຘນຏ຺ເຐນ ກິເລສາວ ມາໂຣຕິ ກິເລສມາໂຣ. ວຘກຏ຺ເຐນ ຂນ຺ຘາວ ມາໂຣຕິ ຂນ຺ຘມາໂຣ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວຘກໍ ຣູປໍ, ວຘກໍ ຣູປນ຺ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ນປ຺ປຊານາຕີ’’ຕິອາທິ. ຊາຕິຊຣາທິມຫາພ຺ຍສນນິພ຺ພຕ຺ຕເນນ ອຠິສງ຺ຂາໂຣວ ມາໂຣ ອຠິສງ຺ຂາຣມາໂຣ. ສໍກິເລສນິມິຕ຺ຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ຄຸຓມາຣຓຏ຺ເຐນ ເທວປຸຕ຺ໂຕວ ມາໂຣຕິ ເທວປຸຕ຺ຕມາໂຣ. ສຕ຺ຕານໍ ຊີວິຕສ຺ສ ຊີວິຕປຣິກ຺ຂາຣານຎ຺ຈ ຊານິກຣເຓນ ມຫາພາຘຣູປຕ຺ຕາ ມຈ຺ຈຸ ເອວ ມາໂຣຕິ ມຈ຺ຈຸມາໂຣ. ຕຕ຺ຖ ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານວເສນ ສພ຺ພໂສ ອປ຺ປວຕ຺ຕິກຣເຓນ ກິເລສມາຣໍ, ສມຸທຍປ຺ປຫານປຣິຎ຺ຎາວເສນ ຂນ຺ຘມາຣໍ, ສຫາຍເວກລ຺ລກຣຓວເສນ ສພ຺ພໂສ ອປ຺ປວຕ຺ຕິກຣເຓນ ອຠິສງ຺ຂາຣມາຣໍ, ພລວິຘມນວິສຍາຕິກ຺ກມນວເສນ ເທວປຸຕ຺ຕມຈ຺ຈຸມາຣຎ຺ຈ ອຠຎ຺ຊິ, ຠຄ຺ເຄ ອກາສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣິສ຺ສຍານນ຺ຕິ ອຸປທ຺ທວານໍ.

ສຕປຸຎ຺ຎຊລກ຺ຂຓຘຣສ຺ສາຕິ ອເນກ ສຕ ປຸຎ຺ຎ ນິພ຺ພຕ຺ຕມຫາ ປຸຣິສລກ຺ຂຓຘຣສ຺ສ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ເກວລໍ ສຕມຕ຺ເຕນ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມນ ເອເກກລກ຺ຂຓໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ນ ໂຣຈຍິໍສຸ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ ‘‘ເອວໍ ສນ຺ເຕ ໂຍ ໂກຈິ ພຸທ຺ໂຘ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ, ອນນ຺ຕາສຸ ປນ ໂລກຘາຕູສຸ ຍຕ຺ຕກາ ສຕ຺ຕາ, ເຕຫິ ສພ຺ເພຫິ ປຈ຺ເຈກໍ ສຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ກຕານິ ທານາທີນິ ປຸຎ຺ຎກມ຺ມານິ ຍຕ຺ຕການິ, ຕໂຕ ເອເກກໍ ປຸຎ຺ຎກມ຺ມໍ ມຫາສຕ຺ເຕນ ສຕຄຸຓໍ ກຕໍ ສຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ໂຣຈຍິໍສຸ. ຕສ຺ມາ ອິຘ ສຕ-ສທ຺ໂທ ພຫຸຠາວປຣິຍາໂຍ, ນ ສງ຺ຂ຺ຍາວິເສສວຈໂນຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ‘‘ສຕຄ຺ຆໍ ສຕໍ ເທວມນຸສ຺ສາ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ຣູປກາຍສມ຺ປຕ຺ຕິ ທີປິຕາ ໂຫຕິ ອິຕຣາສໍ ຜລສມ຺ປທານໍ ມູລຠາວໂຕ ອຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ ຈ. ທີປິຕາ ໂຫຕີຕິ ອິທໍ ຘມ຺ມກາຍສມ຺ປຕ຺ຕີຕິອາທີສຸປິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ປຫານສມ຺ປທາປຸພ຺ພກຕ຺ຕາ ຎາຓສມ຺ປທາທີນໍ ຘມ຺ມກາຍສມ຺ປຕ຺ຕິ ທີປິຕາ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ໂລກິຍສຣິກ຺ຂການໍ ພຫຸມຕຠາໂວຕິ ເອຕ຺ຖ ຠາຄ຺ຍວນ຺ຕຕາຍ ໂລກິຍານໍ ພຫຸມຕຠາໂວ, ຠຄ຺ຄໂທສຕາຍ ສຣິກ຺ຂການໍ ພຫຸມຕຠາໂວຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ອິໂຕ ປເຣສຸປິ ຍຖາກ຺ກມໍ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ປຸຎ຺ຎວນ຺ຕໍ ຄຫຏ຺ຐາ ຂຕ຺ຕິຍາທໂຍ ອຠິຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ປຫີນໂທສໍ ໂທສວິນຍາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕີຕິ ປພ຺ພຊິຕາ ຕາປສປຣິພ຺ພາຊກາທໂຍ ອຠິຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຄຫຏ຺ຐປພ຺ພຊິເຕຫິ ອຠິຄມນີຍຕາ’’ຕິ. ອຠິຄຕານຎ຺ຈ ເຕສໍ ກາຍຈິຕ຺ຕທຸກ຺ຂາປນຍເນ ປຏິພລຠາໂວ ອາມິສທານຘມ຺ມທາເນຫິ ອຸປກາຣສພ຺ຠາວໂຕ ຣູປກາຍໍ ຕສ຺ສ ປສາທຈກ຺ຂຸນາ, ຘມ຺ມກາຍໍ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸນາ ທິສ຺ວາ ທຸກ຺ຂທ຺ວຍສ຺ສ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຠາຄ຺ຍວນ຺ຕຕາຍ ອຸປຄຕານໍ ອາມິສທານໍ ເທຕິ, ຠຄ຺ຄໂທສຕາຍ ຘມ຺ມທານໍ ເທຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອາມິສທານຘມ຺ມທາເນຫິ ອຸປກາຣິຕາ’’ຕິ. ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣສຸເຂຫິ ຈ ສໍໂຍຊນສມຕ຺ຖຕາ ທີປິຕາ ໂຫຕີຕິ ‘‘ປຸພ຺ເພ ອາມິສທານຘມ຺ມທາເນຫິ ມຍາ ອຍໍ ໂລກຄ຺ຄຠາໂວ ອຘິຄໂຕ, ຕສ຺ມາ ຕຸມ຺ເຫຫິປິ ເອວເມວ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ນິໂຍຊເນນ ອຠິຄຕານໍ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣສຸເຂຫິ ສໍໂຍຊນສມຕ຺ຖຕາ ຈ ທີປິຕາ ໂຫຕິ.

ສກຈິຕ຺ເຕ ອິສ຺ສຣິຍໍ ນາມ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວສີຠາວາປາທນໍເຍວ, ປຏິກູລາທີສຸ ອປ຺ປຏິກູລສຎ຺ຎິຕາທິວິຫາຣສິທ຺ຘິ, ອຘິຏ຺ຐານິທ຺ຘິອາທິໂກ ອິທ຺ຘິວິໂຘປິ ຈິຕ຺ຕິສ຺ສຣິຍເມວ ຈິຕ຺ຕຠາວນາຍ ວສີຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອິຊ຺ຌນໂຕ. ອຓິມາລຆິມາທິກນ຺ຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ມຫິມາ ປຕ຺ຕິ ປາກມ຺ມໍ ອີສິຕາ ວສິຕາ ຍຕ຺ຖກາມາວສາຍິຕາຕິ ອິເມ ຉປິ ສງ຺ຄຫິຕາ. ຕຕ຺ຖ ກາຍສ຺ສ ອຓຸຠາວກຣຓໍ ອຓິມາ. ອາກາເສ ປທສາ ຄມນາທີນໍ ອຣຫຠາເວນ ລຫຸຠາໂວ ລຆິມາ. ມຫຕ຺ຕໍ ມຫິມາ ກາຍສ຺ສ ມຫນ຺ຕຕາປາທນໍ. ອິຏ຺ຐເທສສ຺ສ ປາປຸຓນໍ ປຕ຺ຕິ. ອຘິຏ຺ຐານາທິວເສນ ອິຈ຺ຉິຕນິປ຺ຜາທນໍ ປາກມ຺ມໍ. ສຍໍວສິຕາ ອິສ຺ສຣຠາໂວ ອີສິຕາ. ອິທ຺ຘິວິເຘ ວສີຠາໂວ ວສິຕາ. ອາກາເສນ ວາ ຄຈ຺ຉໂຕ ອຎ຺ຎໍ ວາ ກິຎ຺ຈິ ກໂຣໂຕ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ໂວສານປ຺ປຕ຺ຕິ ຍຕ຺ຖກາມາວສາຍິຕາ. ‘‘ກຸມາຣກຣູປາທິທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ເອວມິທໍ ອຏ຺ຐວິຘໍ ໂລກິຍສມ຺ມຕໍ ອິສ຺ສຣິຍໍ. ຕໍ ປນ ຠຄວໂຕ ອິທ຺ຘິວິຘນ຺ໂຕຄຘໍ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓຎ຺ຈາຕິ ອາຫ ‘‘ສພ຺ພກາຣປຣິປູຣໍ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ. ຕຖາ ໂລກຸຕ຺ຕໂຣ ຘມ຺ໂມ ອຕ຺ຖີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອວໍ ຍສາທີສຸປິ ອຕ຺ຖິ-ສທ຺ໂທ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ.

ເກສຎ຺ຈິ ຍໂສ ປເທສວຸຕ຺ຕິ ອຍຖາຠູຕຄຸຓສນ຺ນິສ຺ສຍຕ຺ຕາ ອປຣິສຸທ຺ໂຘ ຈ ໂຫຕິ, ນ ເອວໍ ຕຖາຄຕສ຺ສາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂລກຕ຺ຕຍພ຺ຍາປໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອິຘ ອຘິຄຕສຕ຺ຖຸຄຸຓານໍ ອາຣຸປ຺ເປ ອຸປ຺ປນ຺ນານໍ ‘‘ອິຕິປິ ໂສ ຠຄວາ’’ຕິອາທິນາ ຠຄວໂຕ ຍໂສ ປາກໂຏ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ໂລກຕ຺ຕຍພ຺ຍາປໂກ’’ຕິ. ຍຖາຠຸຈ຺ຈຄຸຓາຘິຄໂຕຕິ ຍຖາຠູຕຄຸເຓຫິ ອຘິຄໂຕ. ອຕິວິຍ ປຣິສຸທ຺ໂຘຕິ ຍຖາຠູຕຄຸຓາຘິຄຕຕ຺ຕາ ເອວ ອຈ຺ຈນ຺ຕປຣິສຸທ຺ໂຘ. ສພ຺ພາກາຣປຣິປູຣາຕິ ອນວເສສລກ຺ຂຓານຸພ຺ຍຎ຺ຊນາທິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ພາກາເຣຫິ ປຣິປຸຓ຺ຓາ. ສພ຺ພງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄສິຣີຕິ ສພ຺ເພສໍ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄານໍ ໂສຠາ. ຍໍ ຍໍ ເອເຕນ ອິຈ຺ຉິຕໍ ປຕ຺ຖິຕນ຺ຕິ ‘‘ຕິຓ຺ໂຓ ຕາເຣຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຍໍ ຍໍ ເອເຕນ ໂລກນາເຖນ ມໂນວຈີປຓິຘານວເສນ ອິຈ຺ຉິຕໍ ກາຍປຓິຘານວເສນ ປຕ຺ຖິຕໍ. ຕເຖວາຕິ ປຓິຘານານຸຣູປເມວ. ສມ຺ມາວາຍາມສງ຺ຂາໂຕ ປຍຕ຺ໂຕຕິ ວີຣິຍປາຣມິຠາວປ຺ປຕ຺ໂຕ ອຣິຍມຄ຺ຄປຣິຍາປນ຺ໂນ ຈ ສມ຺ມາວາຍາມສງ຺ຂາໂຕ ອຸສ຺ສາໂຫ.

ກຸສລາທີຫິ ເຠເທຫີຕິ ສພ຺ພຕ຺ຕິກທຸກປທສງ຺ຄຫິເຕຫິ ກຸສລາທິປ຺ປເຠເທຫິ. ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທາທີຫີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ນ ເກວລໍ ວິຠງ຺ຄປາຬິຍໍ ອາຄຕາ ສຕິປຏ຺ຐານາທໂຍວ ສງ຺ຄຫິຕາ, ອຖ ໂຂ ສງ຺ຄຫາທໂຍ ສມຍວິມຸຕ຺ຕາທໂຍ ຐປນາທໂຍ ຕິກປຏ຺ຐານາທໂຍ ຈ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປີຬນສງ຺ຂຕສນ຺ຕາປວິປຣິຓາມຏ຺ເຐນ ວາ ທຸກ຺ຂມຣິຍສຈ຺ຈນ຺ຕິອາທີສຸ ປີຬນຏ຺ໂຐ ຕໍສມງ຺ຄິໂນ ສຕ຺ຕສ຺ສ ຫິໍສນໍ ອວິປ຺ຜາຣິກຕາກຣຓໍ. ສງ຺ຂຕຏ຺ໂຐ ສເມຈ຺ຈ ສງ຺ຄມ຺ມ ສມ຺ຠູຍ ປຈ຺ຈເຍຫິ ກຕຠາໂວ. ສນ຺ຕາປຏ຺ໂຐ ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂຕາທີຫິ ສນ຺ຕາປນໍ ປຣິທຫນໍ. ວິປຣິຓາມຏ຺ໂຐ ຊຣາຍ ມຣເຓນ ຈາຕິ ທ຺ວິຘາ ວິປຣິຓາເມຕພ຺ພຕາ. ສມຸທຍສ຺ສ ອາຍູຫນຏ຺ໂຐ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕນວເສນ ສມ຺ປິຓ຺ຑນໍ. ນິທານຏ຺ໂຐ ‘‘ອິທໍ ຕໍ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ນິທສ຺ເສນ຺ຕສ຺ສ ວິຍ ສມຸຏ຺ຐາປນໍ. ສໍໂຍຄຏ຺ໂຐ ສໍສາຣທຸກ຺ເຂນ ສໍໂຍຊນໍ. ປລິໂພຘຏ຺ໂຐ ມຄ຺ຄາຘິຄມສ຺ສ ນິວາຣຓໍ. ນິໂຣຘສ຺ສ ນິສ຺ສຣຓຏ຺ໂຐ ສພ຺ພູປຘີນໍ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄສຠາວຕ຺ຕາ ຕໂຕ ວິນິສ຺ສຏຕາ, ຕໍນິສ຺ສຣຓນິມິຕ຺ຕຕາ ວາ. ວິເວກຏ຺ໂຐ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣວິສໍຍຸຕ຺ຕຕາ. ອສງ຺ຂຕຏ຺ໂຐ ເກນຈິປິ ປຈ຺ຈເຍນ ອນຠິສງ຺ຂຕຕາ. ອມຕຏ຺ໂຐ ນິຈ຺ຈສຠາວຕ຺ຕາ ມຣຓາຠາໂວ, ສຕ຺ຕານໍ ມຣຓາຠາວເຫຕຸຕາ ວາ. ມຄ຺ຄສ຺ສ ນິຍ຺ຍານຏ຺ໂຐ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໂຕ ນິກ຺ກມນຏ຺ໂຐ. ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ ນິພ຺ພານສ຺ສ ສມ຺ປາປກຠາໂວ. ທສ຺ສນຏ຺ໂຐ ອຈ຺ຈນ຺ຕສຸຂຸມສ຺ສ ນິພ຺ພານສ຺ສ ສຈ຺ຉິກຣຓໍ. ອາຘິປເຕຍ຺ຍຏ຺ໂຐ ຈຕຸສຈ຺ຈທສ຺ສເນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ ອາຘິປຈ຺ຈກຣຓໍ, ອາຣມ຺ມຓາຘິປຕິຠາໂວ ວາ ວິເສສໂຕ ມຄ຺ຄາຘິປຕິວຈນໂຕ. ສຕິປິ ຫິ ຌານາທີນໍ ອາຣມ຺ມຓາຘິປຕິຠາເວ ‘‘ຌານາຘິປຕິໂນ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ເອວມາທິໍ ອວຕ຺ວາ ‘‘ມຄ຺ຄາຘິປຕິໂນ ຘມ຺ມາ’’ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ວິຎ຺ຎາຍຕິ ‘‘ອຕ຺ຖິ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓາຘິປຕິຠາເວ ວິເສໂສ’’ຕິ. ເອເຕເຍວ ຈ ປີຬນາທໂຍ ໂສຬສາກາຣາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ.

ທິພ຺ພພ຺ຣຫ຺ມອຣິຍວິຫາເຣຕິອາທີສຸ ກສິຓາທິອາຣມ຺ມຓານິ ຣູປາວຈຣຊ຺ຌານານິ ທິພ຺ພວິຫາໂຣ. ເມຕ຺ຕາທິຊ຺ຌານານິ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາໂຣ. ຜລສມາປຕ຺ຕິ ອຣິຍວິຫາໂຣ. ກາເມຫິ ວິເວກຏ຺ຐກາຍຕາວເສນ ເອກີຠາໂວ ກາຍວິເວໂກ. ປຐມຊ຺ຌານາທິນາ ນີວຣຓາທີຫິ ວິວິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຕາ ຈິຕ຺ຕວິເວໂກ. ອຸປຘິວິເວໂກ ນິພ຺ພານໍ. ອຸປຘີຕິ ເຈຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຸປຘີ ກາມຸປຘິ ຂນ຺ຘຸປຘິ ກິເລສຸປຘິ ອຠິສງ຺ຂາຣຸປຘີຕິ. ກາມາປິ ຫິ ‘‘ຍໍ ປຎ຺ຈ ກາມຄຸເຓ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ສຸຂໍ ໂສມນສ຺ສໍ, ອຍໍ ກາມານໍ ອສ຺ສາໂທ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໖໖) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ສຸຂສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ ອຸປຘີຍຕິ ເອຕ຺ຖ ສຸຂນ຺ຕິ ອິມິນາ ວຈນຕ຺ເຖນ ‘‘ອຸປຘີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ຂນ຺ຘາປິ ຂນ຺ຘມູລກສ຺ສ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ, ກິເລສາປິ ອປາຍທຸກ຺ຂສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ, ອຠິສງ຺ຂາຣາປິ ຠວທຸກ຺ຂສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ‘‘ອຸປຘີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອິເມຫິ ປນ ຈຕູຫິ ອຸປຘີຫິ ວິວິຕ຺ຕຕາຍ ນິພ຺ພານໍ ‘‘ອຸປຘິວິເວໂກ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ສຸຎ຺ຎຕາກາເຣນ ນິພ຺ພານໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ໂຕ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ສຸຎ຺ຎຕວິໂມກ຺ໂຂ. ໂສ ຫິ ສຸຎ຺ຎຕາຍ ຘາຕຸຍາ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ສຸຎ຺ຎໂຕ, ກິເລເສຫິ ຈ ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິໂມກ຺ໂຂ. ເອເຕເນວ ນເຍນ ອປ຺ປຓິຫິຕາກາເຣນ ນິພ຺ພານໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ໂຕ ອປ຺ປຓິຫິຕວິໂມກ຺ໂຂ. ອນິມິຕ຺ຕາກາເຣນ ນິພ຺ພານໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ໂຕ ອນິມິຕ຺ຕວິໂມກ຺ໂຂ. ອຖ ວາ ສຸຎ຺ຎຕານຸປສ຺ສນາສງ຺ຂາຕາຍ ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາຍ ວເສນ ປຏິລທ຺ໂຘ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ອາຄມນວເສນ ‘‘ສຸຎ຺ຎຕວິໂມກ຺ໂຂ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຖາ ອປ຺ປຓິຫິຕານຸປສ຺ສນາສງ຺ຂາຕາຍ ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາຍ ວເສນ ປຏິລທ຺ໂຘ ອປ຺ປຓິຫິຕວິໂມກ຺ໂຂ. ອນິມິຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາສງ຺ຂາຕາຍ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາຍ ວເສນ ປຏິລທ຺ໂຘ ‘‘ອນິມິຕ຺ຕວິໂມກ຺ໂຂ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ອນິຈ຺ຈໂຕ ມນສິກໂຣນ຺ໂຕ ອຘິໂມກ຺ຂພຫຸໂລ ອນິມິຕ຺ຕວິໂມກ຺ຂໍ ປຏິລຠຕິ, ທຸກ຺ຂໂຕ ມນສິກໂຣນ຺ໂຕ ປສ຺ສທ຺ຘິພຫຸໂລ ອປ຺ປຓິຫິຕວິໂມກ຺ຂໍ ປຏິລຠຕິ, ອນຕ຺ຕໂຕ ມນສິກໂຣນ຺ໂຕ ເວທພຫຸໂລ ສຸຎ຺ຎຕວິໂມກ຺ຂໍ ປຏິລຠຕີ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໒໒໓).

ອຎ຺ເຎຕິ ໂລກິຍອຠິຎ຺ຎາທິເກ.

ກິເລສາຠິສງ຺ຂາຣວເສນ ຠເວສຸ ປຣິພ຺ຠມນໍ, ຕຎ຺ຈ ຕຓ຺ຫາປຘານນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕຓ຺ຫາສງ຺ຂາຕໍ ຄມນ’’ນ຺ຕິ. ວນ຺ຕນ຺ຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄມຸເຂນ ອຸຄ຺ຄິຣິຕໍ ປຸນ ອປຈ຺ຈາຄມນວເສນ ຉຑ຺ຑິຕໍ. ຠຄວາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຍຖາ ໂລເກ’’ຕິອາທິ. ຍຖາ ໂລເກ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ເອເກກປທໂຕ ເອເກກມກ຺ຂຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ເມຂລາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວມິຘາປີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເມຫນສ຺ສາຕິ ຄຸຍ຺ຫປ຺ປເທສສ຺ສ. ຂສ຺ສາຕິ ໂອກາສສ຺ສ.

ອປໂຣ ນໂຍ (ອິຕິວຸ. ອຏ຺ຐ. ນິທານວຓ຺ຓນາ) – ຠາຄວາຕິ ຠຄວາ. ຠຕວາຕິ ຠຄວາ. ຠາເຄ ວນີຕິ ຠຄວາ. ຠເຄ ວນີຕິ ຠຄວາ. ຠຕ຺ຕວາຕິ ຠຄວາ. ຠເຄ ວມີຕິ ຠຄວາ. ຠາເຄ ວມີຕິ ຠຄວາ.

ຠາຄວາ ຠຕວາ ຠາເຄ, ຠເຄ ຈ ວນິ ຠຕ຺ຕວາ;

ຠເຄ ວມິ ຕຖາ ຠາເຄ, ວມີຕິ ຠຄວາ ຊິໂນ.

ຕຕ຺ຖ ກຖໍ ຠາຄວາຕິ ຠຄວາ? ເຍ ເຕ ສີລາທໂຍ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘາ ຄຸຓໂກຏ຺ຐາສາ, ເຕ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓາ ນິຣຕິສຍາ ຕຖາຄຕສ຺ສ ອຕ຺ຖິ ອຸປລພ຺ຠນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິສ຺ສ ສີລໍ ສມາຘິ ປຎ຺ຎາ ວິມຸຕ຺ຕິ ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນໍ, ຫິຣີ ໂອຕ຺ຕປ຺ປໍ, ສທ຺ຘາ ວີຣິຍໍ, ສຕິ ສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ, ສີລວິສຸທ຺ຘິ ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘິ, ສມໂຖ ວິປສ຺ສນາ, ຕີຓິ ກຸສລມູລານິ, ຕີຓິ ສຸຈຣິຕານິ, ຕໂຍ ສມ຺ມາວິຕກ຺ກາ, ຕິສ຺ໂສ ອນວຊ຺ຊສຎ຺ຎາ, ຕິສ຺ໂສ ຘາຕຸໂຍ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ສມ຺ມປ຺ປຘານາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ອິທ຺ຘິປາທາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຣິຍມຄ຺ຄາ, ຈຕ຺ຕາຣິ ອຣິຍຜລານິ, ຈຕສ຺ໂສ ປຏິສມ຺ຠິທາ, ຈຕຸໂຍນິປຣິຈ຺ເຉທກຎາຓານິ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຣິຍວໍສາ, ຈຕ຺ຕາຣິ ເວສາຣຊ຺ຊຎາຓານິ, ປຎ຺ຈ ປຘານິຍງ຺ຄານິ, ປຎ຺ຈງ຺ຄິໂກ ສມ຺ມາສມາຘິ, ປຎ຺ຈຎາຓິໂກ ສມ຺ມາສມາຘິ, ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານິ, ປຎ຺ຈ ພລານິ, ປຎ຺ຈ ນິສ຺ສາຣຓີຍາ ຘາຕຸໂຍ, ປຎ຺ຈ ວິມຸຕ຺ຕາຍຕນຎາຓານິ, ປຎ຺ຈ ວິມຸຕ຺ຕິປຣິປາຈນີຍາ ສຎ຺ຎາ, ຉ ອນຸສ຺ສຕິຏ຺ຐານານິ, ຉ ຄາຣວາ, ຉ ນິສ຺ສາຣຓີຍາ ຘາຕຸໂຍ, ຉ ສຕຕວິຫາຣາ, ຉ ອນຸຕ຺ຕຣິຍານິ, ຉນິພ຺ເພຘຠາຄິຍາ ສຎ຺ຎາ, ຉ ອຠິຎ຺ຎາ, ຉ ອສາຘາຣຓຎາຓານິ, ສຕ຺ຕ ອປຣິຫານີຍາ ຘມ຺ມາ, ສຕ຺ຕ ອຣິຍຘນານິ, ສຕ຺ຕ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄານິ, ສຕ຺ຕ ສປ຺ປຸຣິສຘມ຺ມາ, ສຕ຺ຕ ນິຊ຺ຊຣວຕ຺ຖູນິ, ສຕ຺ຕ ສຎ຺ຎາ, ສຕ຺ຕທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍປຸຄ຺ຄລເທສນາ, ສຕ຺ຕຂີຓາສວພລເທສນາ, ອຏ຺ຐປຎ຺ຎາປຏິລາຠເຫຕຸເທສນາ, ອຏ຺ຐ ສມ຺ມຕ຺ຕານິ, ອຏ຺ຐໂລກຘມ຺ມາຕິກ຺ກໂມ, ອຏ຺ຐ ອາຣມ຺ຠວຕ຺ຖູນິ, ອຏ຺ຐອກ຺ຂຓເທສນາ, ອຏ຺ຐ ມຫາປຸຣິສວິຕກ຺ກາ, ອຏ຺ຐອຠິຠາຍຕນເທສນາ, ອຏ຺ຐ ວິໂມກ຺ຂາ, ນວ ໂຍນິໂສມນສິກາຣມູລກາ ຘມ຺ມາ, ນວ ປາຣິສຸທ຺ຘິປຘານິຍງ຺ຄານິ, ນວສຕ຺ຕາວາສເທສນາ, ນວ ອາຆາຕປ຺ປຏິວິນຍາ, ນວ ສຎ຺ຎາ, ນວ ນານຕ຺ຕາ, ນວ ອນຸປຸພ຺ພວິຫາຣາ, ທສ ນາຖກຣຓາ ຘມ຺ມາ, ທສ ກສິຓາຍຕນານິ, ທສ ກຸສລກມ຺ມປຖາ, ທສ ສມ຺ມຕ຺ຕານິ, ທສ ອຣິຍວາສາ, ທສ ອເສກ຺ຂຘມ຺ມາ, ທສ ຕຖາຄຕພລານິ, ເອກາທສ ເມຕ຺ຕານິສໍສາ, ທ຺ວາທສ ຘມ຺ມຈກ຺ກາກາຣາ, ເຕຣສ ຘຸຕຄຸຓາ, ຈຸທ຺ທສ ພຸທ຺ຘຎາຓານິ, ປຎ຺ຈທສ ວິມຸຕ຺ຕິປຣິປາຈນີຍາ ຘມ຺ມາ, ໂສຬສວິຘາ ອານາປານສ຺ສຕິ, ໂສຬສ ອປຣນ຺ຕປນີຍາ ຘມ຺ມາ, ອຏ຺ຐາຣສ ພຸທ຺ຘຘມ຺ມາ, ເອກູນວີສຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓານິ, ຈຕຸຈຕ຺ຕາລີສ ຎາຓວຕ຺ຖູນິ, ປຎ຺ຎາສ ອຸທຍພ຺ພຍຎາຓານິ, ປໂຣປຓ຺ຓາສ ກຸສລຘມ຺ມາ, ສຕ຺ຕສຕ຺ຕຕິ ຎາຓວຕ຺ຖູນິ, ຈຕຸວີສຕິໂກຏິສຕສຫສ຺ສສມາປຕ຺ຕິສຎ຺ຈາຣິມຫາວຊິຣຎາຓໍ, ອນນ຺ຕນຍສມນ຺ຕປຏ຺ຐານປວິຈຍປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓເທສນາຎາຓານິ, ຕຖາ ອນນ຺ຕາສຸ ໂລກຘາຕູສຸ ອນນ຺ຕານໍ ສຕ຺ຕານໍ ອາສຍາທິວິຠາວນຎາຓານິ ຈາຕິ ເອວມາທໂຍ ອນນ຺ຕາປຣິມາຓເຠທາ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓາ ນິຣຕິສຍາ ຄຸຓຠາຄາ ຄຸຓໂກຏ຺ຐາສາ ສໍວິຊ຺ຊນ຺ຕິ ອຸປລພ຺ຠນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ຕວິຠາຄາ ຄຸຓຠາຄາ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຠາຄວາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ອາກາຣສ຺ສ ຣສ຺ສຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ຠຄວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ເອວໍ ຕາວ ຠາຄວາຕິ ຠຄວາ.

ຍສ຺ມາ ສີລາທໂຍ ສພ຺ເພ, ຄຸຓຠາຄາ ອເສສໂຕ;

ວິຊ຺ຊນ຺ຕິ ສຸຄເຕ ຕສ຺ມາ, ຠຄວາຕິ ປວຸຈ຺ຈຕິ.

ກຖໍ ຠຕວາຕິ ຠຄວາ? ເຍ ເຕ ສພ຺ພໂລກຫິຕາຍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກມາປນ຺ເນຫິ ມນຸສ຺ສຕ຺ຕາທິເກ ອຏ຺ຐ ຘມ຺ເມ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິຍາ ກຕມຫາຠິນີຫາເຣຫິ ມຫາໂພຘິສຕ຺ເຕຫິ ປຣິປູເຣຕພ຺ພາ ທານປາຣມີ ສີລເນກ຺ຂມ຺ມປຎ຺ຎາວີຣິຍຂນ຺ຕິສຈ຺ຈອຘິຏ຺ຐານເມຕ຺ຕາອຸເປກ຺ຂາປາຣມີຕິ ທສ ປາຣມິໂຍ ທສ ອຸປປາຣມິໂຍ ທສ ປຣມຕ຺ຖປາຣມິໂຍຕິ ສມຕິໍສ ປາຣມິໂຍ, ທານາທີນິ ຈຕ຺ຕາຣິ ສງ຺ຄຫວຕ຺ຖູນິ, ຈຕ຺ຕາຣິ ອຘິຏ຺ຐານານິ, ອຕ຺ຕປຣິຈ຺ຈາໂຄ ນຍນຘນຣຊ຺ຊປຸຕ຺ຕທາຣປຣິຈ຺ຈາໂຄຕິ ປຎ຺ຈ ມຫາປຣິຈ຺ຈາຄາ, ປຸພ຺ພໂຍໂຄ, ປຸພ຺ພຈຣິຍາ, ຘມ຺ມກ຺ຂານໍ, ຎາຕຕ຺ຖຈຣິຍາ, ໂລກຕ຺ຖຈຣິຍາ, ພຸທ຺ຘຕ຺ຖຈຣິຍາຕິ ເອວມາທໂຍ ສງ຺ເຂປໂຕ ວາ ປຸຎ຺ຎສມ຺ຠາຣຎາຓສມ຺ຠາຣາ ພຸທ຺ຘກຣາ ຘມ຺ມາ, ເຕ ມຫາຠິນີຫາຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ກປ຺ປານໍ ສຕສຫສ຺ສາຘິການິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ຍຖາ ຫານຠາຄິຍາ ສໍກິເລສຠາຄິຍາ ຐິຕິຠາຄິຍາ ວາ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ອຖ ໂຂ ອຸຕ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣິ ວິເສສຠາຄິຍາວ ໂຫນ຺ຕິ, ເອວໍ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ນິຣນ຺ຕຣໍ ອນວເສສໂຕ ຠຕາ ສມ຺ຠຕາ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຠຕວາຕິ ຠຄວາ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ຕ-ກາຣສ຺ສ ຄ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ. ອຖ ວາ ຠຕວາຕິ ເຕເຍວ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ພຸທ຺ຘກເຣ ຘມ຺ເມ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຠຣິ ສມ຺ຠຣິ, ປຣິປູເຣສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວມ຺ປິ ຠຕວາຕິ ຠຄວາ.

ຍສ຺ມາ ສມ຺ໂພຘິຍາ ສພ຺ເພ, ທານປາຣມິອາທິເກ;

ສມ຺ຠາເຣ ຠຕວາ ນາໂຖ, ຕສ຺ມາປິ ຠຄວາ ມໂຕ.

ກຖໍ ຠາເຄ ວນີຕິ ຠຄວາ? ເຍ ເຕ ຈຕຸວີສຕິໂກຏິສຕສຫສ຺ສສງ຺ຂາ ເທວສິກໍ ວຬຎ຺ຊນກສມາປຕ຺ຕິຠາຄາ, ເຕ ອນວເສສໂຕ ໂລກຫິຕຕ຺ຖໍ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣຕ຺ຖໍ ນິຈ຺ຈກປ຺ປໍ ວນິ ຠຊິ ເສວິ ພຫຸລມກາສີຕິ ຠາເຄ ວນີຕິ ຠຄວາ. ອຖ ວາ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍຘມ຺ເມສຸ ກຸສລາທີສຸ ຂນ຺ຘາທີສຸ ຈ ເຍ ເຕ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍາທິວເສນ ສງ຺ເຂປໂຕ ວາ ຈຕຸພ຺ພິຘາ ອຠິສມຍຠາຄາ, ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປນ ‘‘ຈກ຺ຂຸ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ, ໂສຕໍ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ…ເປ… ຊຣາມຣຓໍ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ປຏິ. ມ. ໑.໒໑) ອເນເກ ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍຠາຄາ, ‘‘ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ສມຸທໂຍ ປຫາຕພ຺ໂພ…ເປ… ຊຣາມຣຓສ຺ສ ສມຸທໂຍ ປຫາຕພ຺ໂພ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ປຫາຕພ຺ພຠາຄາ, ‘‘ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ນິໂຣໂຘ…ເປ… ຊຣາມຣຓສ຺ສ ນິໂຣໂຘ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ໂພ’’ຕິອາທິນາ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພຠາຄາ, ‘‘ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ນິໂຣຘຄາມິນີ ປຏິປທາ’’ຕິອາທິນາ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ’’ຕິອາທິນາ ຈ ອເນກເຠທາ ຠາເວຕພ຺ພຠາຄາ ຈ ຘມ຺ມາ ວຸຕ຺ຕາ, ເຕ ສພ຺ເພ ວນິ ຠຊິ ຍຖາຣຫໍ ໂຄຈຣຠາວນາເສວນານໍ ວເສນ ເສວິ. ເອວມ຺ປິ ຠາເຄ ວນີຕິ ຠຄວາ. ອຖ ວາ ເຍ ອິເມ ສີລາທໂຍ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘາ ສາວເກຫິ ສາຘາຣຓາ ຄຸຓໂກຏ຺ຐາສາ ຄຸຓຠາຄາ, ກິນ຺ຕິ ນຸ ໂຂ ເຕ ວິເນຍ຺ຍສນ຺ຕາເນສຸ ປຕິຏ຺ຐເປຍ຺ຍນ຺ຕິ ມຫາກຣຸຓາຍ ວນິ ອຠິປຕ຺ຖຍິ, ສາ ຈສ຺ສ ອຠິປຕ຺ຖນາ ຍຖາຘິປ຺ເປຕຜລາວຫາ ອໂຫສິ. ເອວມ຺ປິ ຠາເຄ ວນີຕິ ຠຄວາ.

ຍສ຺ມາ ເຎຍ຺ຍສມາປຕ຺ຕິ-ຄຸຓຠາເຄ ຕຖາຄໂຕ;

ຠຊິ ປຕ຺ຖຍິ ສຕ຺ຕານໍ, ຫິຕາຍ ຠຄວາ ຕໂຕ.

ກຖໍ ຠເຄ ວນີຕິ ຠຄວາ? ສມາສໂຕ ຕາວ ກຕປຸຎ຺ເຎຫິ ປໂຍຄສມ຺ປນ຺ເນຫິ ຍຖາວິຠວໍ ຠຊີຍນ຺ຕີຕິ ຠຄາ, ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ. ຕຕ຺ຖ ໂລກິເຍ ຕາວ ຕຖາຄໂຕ ສມ຺ໂພຘິໂຕ ປຸພ຺ເພ ໂພຘິສຕ຺ຕຠູໂຕ ປຣມຸກ຺ກໍສຄເຕ ວນິ ຠຊິ ເສວິ, ຍຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐາຍ ນິຣວເສສໂຕ ພຸທ຺ຘກຣຘມ຺ເມ ສມນ຺ນາເນນ຺ໂຕ ພຸທ຺ຘຘມ຺ເມ ປຣິປາເຈສິ. ພຸທ຺ຘຠູໂຕ ປນ ເຕ ນິຣວຊ຺ຊສຸຂູປສໍຫິເຕ ອນຎ຺ຎສາຘາຣເຓ ໂລກຸຕ຺ຕເຣປິ ວນິ ຠຊິ ເສວິ. ວິຕ຺ຕາຣໂຕ ປນ ປເທສຣຊ຺ຊອິສ຺ສຣິຍຈກ຺ກວຕ຺ຕິສມ຺ປຕ຺ຕິເທວຣຊ຺ຊສມ຺ປຕ຺ຕິອາທິວເສນ ຌານວິໂມກ຺ຂສມາຘິສມາປຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນມຄ຺ຄຠາວນາຜລສຈ຺ຉິກິຣິຍາທິອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມວເສນ ຈ ອເນກວິຫິເຕ ອນຎ຺ຎສາຘາຣເຓ ຠເຄ ວນິ ຠຊິ ເສວິ. ເອວໍ ຠເຄ ວນີຕິ ຠຄວາ.

ຍາ ຕາ ສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ໂລເກ, ຍາ ຈ ໂລກຸຕ຺ຕຣາ ປຸຖຸ;

ສພ຺ພາ ຕາ ຠຊິ ສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ຕສ຺ມາປິ ຠຄວາ ມໂຕ.

ກຖໍ ຠຕ຺ຕວາຕິ ຠຄວາ? ຠຕ຺ຕາ ທຬ຺ຫຠຕ຺ຕິກາ ອສ຺ສ ພຫູ ອຕ຺ຖີຕິ ຠຕ຺ຕວາ. ຕຖາຄໂຕ ຫິ ມຫາກຣຸຓາສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓາທິອປຣິມິຕນິຣຸປມປ຺ປຠາວຄຸຓວິເສສສມງ຺ຄີຠາວໂຕ ສພ຺ພສຕ຺ຕາອຸຕ຺ຕໂມ, ສພ຺ພານຕ຺ຖປຣິຫາຣປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍ ນິຣວເສສຫິຕສຸຂວິຘານຕປ຺ປຣາຍ ນິຣຕິສຍາຍ ປໂຍຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສເທວມນຸສ຺ສາຍ ປຊາຍ ອຈ຺ຈນ຺ຕຸປກາຣິຕາຍ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສ ມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓາສີຕິ ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນ ພ຺ຍາມປ຺ປຠາທິ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓວິເສສປຏິມຓ຺ຑິຕຣູປກາຍຕາຍ ຍຖາຠຸຈ຺ຈຄຸຓາຘິຄເຕນ ‘‘ອິຕິປິ ໂສ ຠຄວາ’’ຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ເຕນ ໂລກຕ຺ຕຍພ຺ຍາປິນາ ສຸວິປຸເລນ ສຸວິສຸທ຺ເຘນ ຈ ຖຸຕິໂຆເສນ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ອຸກ຺ກໍສປາຣມິປ຺ປຕ຺ຕາສຸ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຕາອາທີສຸ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕຠາວໂຕ ທສພລຈຕຸເວສາຣຊ຺ຊາທິນິຣຕິສຍຄຸຓວິເສສສມງ຺ຄີຠາວໂຕ ຈ ຣູປປ຺ປມາໂຓ ຣູປປ຺ປສນ຺ໂນ, ໂຆສປ຺ປມາໂຓ ໂຆສປ຺ປສນ຺ໂນ, ລູຂປ຺ປມາໂຓ ລູຂປ຺ປສນ຺ໂນ, ຘມ຺ມປ຺ປມາໂຓ ຘມ຺ມປ຺ປສນ຺ໂນຕິ ເອວໍ ຈຕຸປ຺ປມາຓິເກ ໂລກສນ຺ນິວາເສ ສພ຺ພຖາປິ ປສາທາວຫຠາເວນ ສມນ຺ຕປາສາທິກຕ຺ຕາ ອປຣິມາຓານໍ ສຕ຺ຕານໍ ສເທວມນຸສ຺ສານໍ ອາທຣພຫຸມານຄາຣວາຍຕນຕາຍ ປຣມເປມສມ຺ຠຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ. ເຍ ຈສ຺ສ ໂອວາເທ ປຕິຏ຺ຐິຕາ ອເວຈ຺ຈປ຺ປສາເທນ ສມນ຺ນາຄຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ເກນຈິ ອສໍຫາຣິຍາ ເຕສໍ ສມ຺ຠຕ຺ຕິ ສມເຓນ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ ວາ ເທເວນ ວາ ມາເຣນ ວາ ພ຺ຣຫ຺ມຸນາ ວາຕິ. ຕຖາ ຫິ ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ຊີວິຕປອຈ຺ຈາເຄປິ ຕຕ຺ຖ ປສາທໍ ນ ປຣິຈ຺ຈຊນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ວາ ອາຓໍ ທຬ຺ຫຠຕ຺ຕິຠາວໂຕ. ເຕເນວາຫ –

‘‘ໂຍ ເວ ກຕຎ຺ຎູ ກຕເວທິ ຘີໂຣ,

ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ໂຕ ທຬ຺ຫຠຕ຺ຕິ ຈ ໂຫຕີ’’ຕິ. (ຊາ. ໒.໑໗.໗໘);

‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຫາສມຸທ຺ໂທ ຐິຕຘມ຺ໂມ ເວລໍ ນາຕິວຕ຺ຕຕິ, ເອວເມວ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍໍ ມຍາ ສາວການໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ, ຕໍ ມມ ສາວກາ ຊີວິຕເຫຕຸປິ ນາຕິກ຺ກມນ຺ຕີ’’ຕິ (ອຸທາ. ໔໕; ຈູຬວ. ໓໘໕) ຈ.

ເອວໍ ຠຕ຺ຕວາຕິ ຠຄວາ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ເອກສ຺ສ ຕ-ກາຣສ຺ສ ໂລປໍ ກຕ຺ວາ ອິຕຣສ຺ສ ຕ-ກາຣສ຺ສ ຄ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ.

ຄຸຓາຕິສຍຍຸຕ຺ຕສ຺ສ, ຍສ຺ມາ ໂລກຫິເຕສິໂນ;

ສມ຺ຠຕ຺ຕາ ພຫໂວ ສຕ຺ຖຸ, ຠຄວາ ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ກຖໍ ຠເຄ ວມີຕິ ຠຄວາ? ຍສ຺ມາ ຕຖາຄໂຕ ໂພຘິສຕ຺ຕຠູໂຕປິ ປຸຣິມາສຸ ຊາຕີສຸ ປາຣມິໂຍ ປູເຣນ຺ໂຕ ຠຄສງ຺ຂາຕໍ ສິຣິໍ ອິສ຺ສຣິຍໍ ຍສຎ຺ຈ ວມິ ອຸຄ຺ຄິຣິ, ເຂຬປິຓ຺ຑໍ ວິຍ ອນເປກ຺ໂຂ ຉຑ຺ຑຍິ. ຕຖາ ຫິສ຺ສ ໂສມນສ຺ສກຸມາຣກາເລ(ຊາ. ໑.໑໕.໒໑໑ ອາທໂຍ) ຫຕ຺ຖິປາລກຸມາຣກາເລ (ຊາ. ໑.໑໕.໓໓໗ ອາທໂຍ) ອໂຍຆຣປຓ຺ຑິຕກາເລ(ຊາ. ໑.໑໕.໓໖໓ ອາທໂຍ) ມູຄປກ຺ຂປຓ຺ຑິຕກາເລ (ຊາ. ໒.໒໒.໑ ອາທໂຍ) ຈູຬສຸຕໂສມກາເລຕິ (ຊາ. ໒.໑໗.໑໙໕ ອາທໂຍ) ເອວມາທີສຸ ເນກ຺ຂມ຺ມປາຣມີປູຣຓວເສນ ເທວຣຊ຺ຊສທິສາຍ ຣຊ຺ຊສິຣິຍາ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕຕ຺ຕຠາວານໍ ປມາຓໍ ນຕ຺ຖິ, ຈຣິມຕ຺ຕຠາເວປິ ຫຕ຺ຖຄຕໍ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິສິຣິໍ ເທວໂລກາຘິປຈ຺ຈສອສໍ ຈຕຸທີປິສ຺ສຣິຍໍ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິສມ຺ປຕ຺ຕິສນ຺ນິສ຺ສຍໍ ສຕ຺ຕຣຕນສມຸຊ຺ຊລໍ ຍສຎ຺ຈ ຕິຓາຍປິ ອມຎ຺ຎມາໂນ ນິຣເປກ຺ໂຂ ປຫາຍ ອຠິນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ຕສ຺ມາ ອິເມ ສິຣິອາທິເກ ຠເຄ ວມີຕິ ຠຄວາ. ອຖ ວາ ຠານິ ນາມ ນກ຺ຂຕ຺ຕານິ, ເຕຫິ ສມໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ຠຄາ, ສິເນຣຸຍຸຄນ຺ຘຣອຸຕ຺ຕຣກຸຣຸຫິມວນ຺ຕາທິຠາຊນໂລກວິເສສສນ຺ນິສ຺ສຍາ ໂສຠາ ກປ຺ປຏ຺ຐາຍິຠາວໂຕ, ເຕປິ ຠຄວາ ວມິ ຕໍນິວາສິສຕ຺ຕາວາສສມຕິກ຺ກມນໂຕ ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘຉນ຺ທຣາຄປ຺ປຫາເນນ ປຊຫີຕິ. ເອວມ຺ປິ ຠເຄ ວມີຕິ ຠຄວາ.

ຈກ຺ກວຕ຺ຕິສິຣິໍ ຍສ຺ມາ, ຍສໍ ອິສ຺ສຣິຍໍ ສຸຂໍ;

ປຫາສິ ໂລກຈິຕ຺ຕຎ຺ຈ, ສຸຄໂຕ ຠຄວາ ຕໂຕ.

ກຖໍ ຠາເຄ ວມີຕິ ຠຄວາ? ຠາຄາ ນາມ ສຠາຄຘມ຺ມໂກຏ຺ຐາສາ, ເຕ ຂນ຺ຘາຍຕນຘາຕາທິວເສນ, ຕຕ຺ຖາປິ ຣູປເວທນາທິວເສນ ອຕີຕາທິວເສນ ຈ ອເນກວິຘາ, ເຕ ຈ ຠຄວາ ສພ຺ພໍ ປປຎ຺ຈໍ ສພ຺ພໍ ໂຍຄໍ ສພ຺ພໍ ຄນ຺ຖໍ ສພ຺ພໍ ສໍໂຍຊນໍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອມຕຘາຕຸໍ ສມຘິຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ວມິ ອຸຄ຺ຄິຣິ, ອນເປກ຺ໂຂ ຉຑ຺ຑຍິ ນ ປຈ຺ຈາຄມິ. ຕຖາ ເຫສ ສພ຺ພຕ຺ຖກເມວ ປຖວິໍ ອາປໍ ເຕຊໍ ວາຍໍ, ຈກ຺ຂຸໍ ໂສຕໍ ຆານໍ ຊິວ຺ຫໍ ກາຍໍ ມນໍ, ຣູເປ ສທ຺ເທ ຄນ຺ເຘ ຣເສ ໂຜຏ຺ຐພ຺ເພ ຘມ຺ເມ, ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ…ເປ… ມໂນວິຎ຺ຎາຓໍ, ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສໍ…ເປ… ມໂນສມ຺ຜສ຺ສໍ, ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສຊໍ ເວທນໍ…ເປ… ມໂນສມ຺ຜສ຺ສຊໍ ເວທນໍ, ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສຊໍ ສຎ຺ຎໍ…ເປ… ມໂນສມ຺ຜສ຺ສຊໍ ສຎ຺ຎໍ, ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສຊໍ ເຈຕນໍ…ເປ… ມໂນສມ຺ຜສ຺ສຊໍ ເຈຕນໍ, ຣູປຕຓ຺ຫໍ…ເປ… ຘມ຺ມຕຓ຺ຫໍ, ຣູປວິຕກ຺ກໍ…ເປ… ຘມ຺ມວິຕກ຺ກໍ, ຣູປວິຈາຣໍ…ເປ… ຘມ຺ມວິຈາຣນ຺ຕິອາທິນາ ອນຸປທຘມ຺ມວິຠາຄວເສນປິ ສພ຺ເພວ ຘມ຺ມໂກຏ຺ຐາເສ ອນວເສສໂຕ ວມິ ອຸຄ຺ຄິຣິ, ອນເປກ຺ຂປຣິຈ຺ຈາເຄນ ຉຑ຺ຑຍິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ຍໍ ຕໍ, ອານນ຺ທ, ຈຕ຺ຕໍ ວນ຺ຕໍ ມຸຕ຺ຕໍ ປຫີນໍ ປຏິນິສ຺ສຏ຺ຐໍ, ຕໍ ຕຖາຄໂຕ ປຸນ ປຈ຺ຈາຄມິສ຺ສຕີຕິ ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໑໘໓). ເອວມ຺ປິ ຠາເຄ ວມີຕິ ຠຄວາ. ອຖ ວາ ຠາເຄ ວມີຕິ ສພ຺ເພປິ ກຸສລາກຸສເລ ສາວຊ຺ຊານວຊ຺ເຊ ຫີນປຓີເຕ ກຓ຺ຫສຸກ຺ກສປ຺ປຏິຠາເຄ ຘມ຺ເມ ອຣິຍມຄ຺ຄຎາຓມຸເຂນ ວມິ ອຸຄ຺ຄິຣິ, ອນເປກ຺ໂຂ ປຣິຈ຺ຈຊິ ປຊຫິ, ປເຣສຎ຺ຈ ຕຖຕ຺ຕາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ‘‘ຘມ຺ມາປິ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຫາຕພ຺ພາ ປເຄວ ອຘມ຺ມາ (ມ. ນິ. ໒໔໐). ກຸລ຺ລູປມໍ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມໍ ເທເສສ຺ສາມິ ນິຕ຺ຖຣຓຕ຺ຖາຍ, ໂນ ຄຫຓຕ຺ຖາຍາ’’ຕິອາທິ (ມ. ນິ. ໑.໒໔໐). ເອວມ຺ປິ ຠາເຄ ວມີຕິ ຠຄວາ.

ຂນ຺ຘາຍຕນຘາຕາທິ ຘມ຺ມເຠທາ ມເຫສິນາ;

ກຓ຺ຫາ ສຸກ຺ກາ ຍໂຕ ວນ຺ຕາ, ຕໂຕປິ ຠຄວາ ມໂຕ.

ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ຠາຄວາ ຠຕວາ ຠາເຄ, ຠເຄ ຈ ວນິ ຠຕ຺ຕວາ;

ຠເຄ ວມິ ຕຖາ ຠາເຄ, ວມີຕິ ຠຄວາ ຊິໂນ’’ຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ຍສ຺ມາ ສງ຺ເຂປໂຕ ອຕ຺ຕຫິຕສມ຺ປຕ຺ຕິປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິວເສນ ທຸວິຘາ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ, ຕາສຸ ອຕ຺ຕຫິຕສມ຺ປຕ຺ຕິ ປຫານສມ຺ປທາຎາຓສມ຺ປທາເຠທໂຕ ທຸວິຘາ ອານຸຠາວສມ຺ປທາທີນໍ ຕທວິນາຠາເວນ ຕທນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ. ປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິ ປໂຍຄາສຍເຠທໂຕ ທຸວິຘາ. ຕຕ຺ຖ ປໂຍຄໂຕ ລາຠສກ຺ກາຣາທິນິຣເປກ຺ຂຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສພ຺ພທຸກ຺ຂນິຍ຺ຍານິກຘມ຺ມູປເທໂສ, ອາສຍໂຕ ປຏິວິຣຸທ຺ເຘສຸປິ ນິຈ຺ຈໍ ຫິເຕສິຕາ ຎາຓປຣິປາກກາລາຄມນາທິປຣຫິຕປ຺ປຏິປຕ຺ຕິ. ອາມິສປຏິຄ຺ຄຫຓາທິນາປິ ອຕ຺ຖຈຣິຍາ ປຣຫິຕປອປຕ຺ຕິ ໂຫຕິເຍວ, ຕສ຺ມາ ເຕສມ຺ປິ ວິຠາວນວເສນ ປາຬິຍໍ ‘‘ອຣຫ’’ນ຺ຕິອາທີນໍ ປທານໍ ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຕຕ຺ຖ ອຣຫນ຺ຕິ ອິມິນາ ປເທນ ປຫານສມ຺ປທາວເສນ ຠຄວໂຕ ອຕ຺ຕຫິຕສມ຺ປຕ຺ຕິ ວິຠາວິຕາ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ໂລກວິທູຕິ ຈ ອິເມຫິ ປເທຫິ ຎາຓສມ຺ປທາວເສນ. ນນຸ ຈ ‘‘ໂລກວິທູ’’ຕິ ອິມິນາປິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘຕາ ວິຠາວີຍຕີຕິ? ສຈ຺ຈໍ ວິຠາວີຍຕິ, ອຕ຺ຖິ ປນ ວິເສໂສ ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ອິມິນາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓານຸຠາໂວ ວິຠາວິໂຕ, ‘‘ໂລກວິທູ’’ຕິ ປນ ອິມິນາ ອາສຍານຸສຍຎາຓາທີນມ຺ປິ ອານຸຠາໂວ ວິຠາວິໂຕຕິ. ວິຊ຺ຊາຈຣຓສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ອິມິນາ ສພ຺ພາປິ ຠຄວໂຕ ອຕ຺ຕຫິຕສມ຺ປຕ຺ຕິ ວິຠາວິຕາ. ສຸຄໂຕຕິ ປນ ອິມິນາ ສມຸທາຄມໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຠຄວໂຕ ອຕ຺ຕຫິຕສມ຺ປຕ຺ຕິ ປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິ ຈ ວິຠາວິຕາ. ອນຸຕ຺ຕໂຣ ປຸຣິສທມ຺ມສາຣຖິ ສຕ຺ຖາ ເທວມນຸສ຺ສານນ຺ຕິ ອິເມຫິ ປເທຫິ ຠຄວໂຕ ປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິ ວິຠາວິຕາ. ພຸທ຺ໂຘຕິ ອິມິນາ ຠຄວໂຕ ອຕ຺ຕຫິຕສມ຺ປຕ຺ຕິ ປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິ ຈ ວິຠາວິຕາ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ວຈນໍ ສມຕ຺ຖິຕໍ ໂຫຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອຕ຺ຕນາປິ ພຸຊ຺ຌິ, ອຎ຺ເຎປິ ສຕ຺ເຕ ໂພເຘສີ’’ຕິອາທິ. ຠຄວາຕິ ຈ ອິມິນາປິ ສມຸທາຄມໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຠຄວໂຕ ສພ຺ພາ ອຕ຺ຕຫິຕສມ຺ປຕ຺ຕິ ປຣຫິຕປຏິປຕ຺ຕິ ຈ ວິຠາວິຕາ.

ອປໂຣ ນໂຍ – ເຫຕຸຜລສຕ຺ຕຸປກາຣວເສນ ສງ຺ເຂປໂຕ ຕິວິຘາ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ. ຕຕ຺ຖ ອຣຫໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ວິຊ຺ຊາຈຣຓສມ຺ປນ຺ໂນ ໂລກວິທູຕິ ອິເມຫິ ປເທຫິ ຜລສມ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ ວິຠາວິຕາ. ອນຸຕ຺ຕໂຣ ປຸຣິສທມ຺ມສາຣຖິ ສຕ຺ຖາ ເທວມນຸສ຺ສານນ຺ຕິ ອິເມຫິ ສຕ຺ຕຸປກາຣວເສນ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ ປກາສິຕາ. ພຸທ຺ໂຘຕິ ອິມິນາ ຜລວເສນ ສຕ຺ຕຸປກາຣວເສນ ຈ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ ວິຠາວິຕາ. ສຸຄໂຕ ຠຄວາຕິ ປນ ອິເມຫິ ປເທຫິ ເຫຕຸຜລສຕ຺ຕຸປກາຣວເສນ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ ວິຠາວິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ໂສ ອິມໍ ໂລກນ຺ຕິອາທີສຸ ໂສ ຠຄວາຕິ ໂຍ ‘‘ອຣຫ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ກິຕ຺ຕິຕຄຸໂຓ, ໂສ ຠຄວາ. ອິມໍ ໂລກນ຺ຕິ ນຍິທໍ ມຫາຊນສ຺ສ ສມ຺ມຸຂາມຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຖ ໂຂ ອນວເສສໍ ປຣິຍາທາຍາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສເທວກ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອິທານິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ນິທສ຺ເສຕີ’’ຕິ. ປຊາຕຕ຺ຕາຕິ ຍຖາສກໍ ກມ຺ມກິເລເສຫິ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ສເທວກວຈເນນ ປຎ຺ຈກາມາວຈຣເທວຄ຺ຄຫຓໍ ປາຣິເສສຎາເຍນາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ ອິຕເຣສໍ ປທນ຺ຕເຣຫິ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ສເທວກນ຺ຕິ ຈ ອວຍເວນ ວິຄ຺ຄໂຫ ສມຸທາໂຍ ສມາສຕ຺ໂຖ. ສມາຣກວຈເນນ ຉຏ຺ຐກາມາວຈຣເທວຄ຺ຄຫຓໍ ປຈ຺ຈາສຕ຺ຕິຎາເຍນາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ໂສ ຊາໂຕ ຕໍນິວາສີ ຈ. ສພ຺ຣຫ຺ມກວຈເນນ ພ຺ຣຫ຺ມກາຍິກາທິພ຺ຣຫ຺ມຄ຺ຄຫຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ…ເປ… ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓຄ຺ຄຫຓນ຺ຕິ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕເມຕໍ ອປຈ຺ຈຕ຺ຖິການໍ ອສມິຕາພາຫິຕປາປານຎ຺ຈ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ສສ຺ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓີວຈເນນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ກາມໍ ‘‘ສເທວກ’’ນ຺ຕິອາທິວິເສສນານໍ ວເສນ ສຕ຺ຕວິສໂຍ ໂລກສທ຺ໂທຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ ຕຸລ຺ຍໂຍຄວິສຍຕ຺ຕາ ເຕສໍ, ‘‘ສໂລມໂກ ສປກ຺ຂໂກ’’ຕິອາທີສຸ ປນ ອຕຸລ຺ຍໂຍເຄປິ ອຍໍ ສມາໂສ ລພ຺ຠຕີຕິ ພ຺ຍຠິຈາຣທສ຺ສນໂຕ ປຊາຄຫຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຊາວຈເນນ ສຕ຺ຕໂລກຄ຺ຄຫຓ’’ນ຺ຕິ. ສເທວກາທິວຈເນນ ອຸປປຕ຺ຕິເທວານໍ, ສສ຺ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓີວຈເນນ ວິສຸທ຺ຘິເທວານຎ຺ຈ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ອາຫ ‘‘ສເທວມນຸສ຺ສວຈເນນ ສມ຺ມຸຕິເທວອວເສສມນຸສ຺ສຄ຺ຄຫຓ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ສມ຺ມຸຕິເທວາ ຣາຊາໂນ. ອວເສສມນຸສ຺ສຄ຺ຄຫຓນ຺ຕິ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມເຓຫິ ອວເສສມນຸສ຺ສຄ຺ຄຫຓໍ. ຕີຫິ ປເທຫີຕິ ສເທວກສມາຣກສພຣ຺ຫ຺ມກວຈເນຫິ. ທ຺ວີຫີຕິ ສສ຺ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓິໍ ສເທວມນຸສ຺ສນ຺ຕິ ອິເມຫິ ທ຺ວີຫິ ປເທຫິ.

ອຣູປີ ສຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ອາເນຎ຺ຊວິຫາເຣນ ວິຫຣນ຺ຕາ ທິພ຺ພນ຺ຕີຕິ ເທວາຕິ ອິມໍ ນິພ຺ພຈນໍ ລຠນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສເທວກຄ຺ຄຫເຓນ ອຣູປາວຈຣໂລໂກ ຄຫິໂຕ’’ຕິ. ເຕເນວາຫ ຠຄວາ ‘‘ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນູປຄານໍ ເທວານໍ ສຫພ຺ຍຕ’’ນ຺ຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໓.໑໑໗). ຉກາມາວຈຣເທວໂລກສ຺ສ ສວິເສສໍ ມາຣສ຺ສ ວເສ ວຕ຺ຕນໂຕ ອາຫ ‘‘ສມາຣກຄ຺ຄຫເຓນ ຉກາມາວຈຣເທວໂລໂກ’’ຕິ. ອຣູປີພ຺ຣຫ຺ມໂລກສ຺ສ ວິສຸໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ອາຫ ‘‘ຣູປີ ພ຺ຣຫ຺ມໂລໂກ’’ຕິ. ຈຕຸປຣິສວເສນາຕິ ຂຕ຺ຕິຍປຣິສາ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິສມຓຈາຕຸມຫາຣາຊິກຕາວຕິໍສມາຣພ຺ຣຫ຺ມປຣິສາຕິ ອິມາສຸ ອຏ຺ຐສຸ ປຣິສາສຸ ຂຕ຺ຕິຍາທິຈຕຸປຣິສວເສນ. ອິຕຣາ ປນ ຈຕສ຺ໂສ ປຣິສາ ສມາຣກຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕາ ເອວາຕິ.

ກຖໍ ປເນຕ຺ຖ ຈຕຸປຣິສວເສນ ມນຸສ຺ສໂລໂກ ຄຫິໂຕ? ‘‘ສສ຺ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓິ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສມຓປຣິສາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓປຣິສາ ຈ ຄຫິຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ‘‘ສເທວມນຸສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ຂຕ຺ຕິຍປຣິສາ ຄຫປຕິປຣິສາ ຈ ຄຫິຕາ, ‘‘ປຊ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ປນ ອິມາເຍວ ຈຕສ຺ໂສ ປຣິສາ ວຸຕ຺ຕາ, ຈຕຸປຣິສສງ຺ຂາຕໍ ປຊນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ກຖໍ ປນ ສມ຺ມຸຕິເທເວຫິ ສຫ ມນຸສ຺ສໂລໂກ ຄຫິໂຕ? ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ສສ຺ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓິ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ຄຫິຕາ, ‘‘ສເທວມນຸສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ມຸຕິເທວສງ຺ຂາຕາ ຂຕ຺ຕິຍາ, ຄຫປຕິສຸທ຺ທສງ຺ຂາຕາ ອວເສສມນຸສ຺ສາ ຈ ຄຫິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ອິໂຕ ປນ ອຎ຺ເຎສໍ ມນຸສ຺ສສຕ຺ຕານໍ ອຠາວໂຕ ‘‘ປຊ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ຈຕູຫິ ປກາເຣຫິ ຐິຕາ ເອເຕເຍວ ມນຸສ຺ສສຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອວໍ ວິກປ຺ປທ຺ວເຍປິ ປຊາຄ຺ຄຫເຓນ ຈຕຸປຣິສາທິວເສນ ຐິຕານໍ ມນຸສ຺ສານໍເຍວ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ອິທານິ ‘‘ປຊ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ອວເສສສຕ຺ເຕ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ ອາຫ ‘‘ອວເສສສພ຺ພສຕ຺ຕໂລໂກ ວາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ນາຄຄຣຸຬາທິວເສນ ອວເສສສຕ຺ຕໂລໂກ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຖາປິ ຈຕຸປຣິສວເສນ ສມ຺ມຸຕິເທເວຫິ ວາ ສຫ ອວເສສສພ຺ພສຕ຺ຕໂລໂກ ວາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຈຕຸປຣິສສຫິໂຕ ອວເສສສຸທ຺ຘນາຄສຸປຓ຺ຓເນຣຍິກາທິສຕ຺ຕໂລໂກ, ຈຕຸຘາ ຐິຕມນຸສ຺ສສຫິໂຕ ວາ ອວເສສນາຄສຸປຓ຺ຓເນຣຍິກາທິສຕ຺ຕໂລໂກ ຄຫິໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ຠາຄໂສ ໂລກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ເຕນ ເຕນ ວິເສເສນ ອຠາຄໂສ ໂລກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິເຈຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉທໂຕຕິ ອຸກ຺ກໍສຄຕິວິຊານເນນ. ປຎ຺ຈສຸ ຫິ ຄຕີສຸ ເທວຄຕິປຣິຍາປນ຺ນາວ ເສຏ຺ຐາ, ຕຕ຺ຖາປິ ອຣູປິໂນ ທູຣສມຸສ຺ສາຣິຕກິເລສທຸກ຺ຂຕາຍ ສນ຺ຕປຓີຕອາເນຎ຺ຊວິຫາຣສມງ຺ຄິຕາຍ ອຕິວິຍ ທີຆາຍຸກຕາຍາຕິ ເອວມາທີຫິ ວິເສເສຫິ ອຕິວິຍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐາ. ພ຺ຣຫ຺ມາ ມຫານຸຠາໂວຕິ ທສສຫສ຺ສິຍໍ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ວເສນ ວທຕິ. ‘‘ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉທໂຕ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ເສຏ຺ຐໍ ນວໂລກຸຕ຺ຕຣໍ. ອນຸສນ຺ຘິກ຺ກໂມຕິ ອຕ຺ຖານຎ຺ເຈວ ປທານຎ຺ຈ ອນຸສນ຺ຘານຸກ຺ກໂມ. ໂປຣາຓາ ປເນຕ຺ຖ ເອວໍ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ – ສເທວກນ຺ຕິ ເທວຕາຫິ ສທ຺ຘິໍ ອວເສສໍ ໂລກໍ. ສມາຣກນ຺ຕິ ມາເຣນ ສທ຺ຘິໍ ອວເສສໍ ໂລກໍ. ສພ຺ຣຫ຺ມກນ຺ຕິ ພ຺ຣຫ຺ເມຫິ ສທ຺ຘິໍ ອວເສສໍ ໂລກໍ. ເອວໍ ສພ຺ເພປິ ຕິຠວູປເຄ ສຕ຺ເຕ ເທວມາຣພ຺ຣຫ຺ມສຫິຕຕາສງ຺ຂາເຕຫິ ຕີຫິ ປກາເຣຫິ ‘‘ສເທວກ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ຕີສຸ ປເທສຸ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຸນ ທ຺ວີຫິ ປເທຫິ ປຣິຍາທິຍນ຺ໂຕ ‘‘ສສ຺ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓິໍ ປຊໍ ສເທວມນຸສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ເອວໍ ປຎ຺ຈຫິປິ ປເທຫິ ສເທວກຕ຺ຕາທິນາ ເຕນ ເຕນ ປກາເຣນ ເຕຘາຕຸກເມວ ປຣິຍາທິນ຺ນນ຺ຕິ.

ອຠິຎ຺ຎາຕິ ຍກາຣໂລເປນາຍໍ ນິທ຺ເທໂສ, ອຠິຊານິຕ຺ວາຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ອຠິຎ຺ຎາຍ ອຘິເກນ ຎາເຓນ ຎຕ຺ວາ’’ຕິ. ອນຸມານາທິປຏິກ຺ເຂໂປຕິ ອນຸມານອຸປມານອຕ຺ຖາປຕ຺ຕິອາທິປຏິກ຺ເຂໂປ ເອກປ຺ປມາຓຕ຺ຕາ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ອປ຺ປຏິຫຕຎາຓຈາຣຕາຍ ຫິ ສພ຺ພປຈ຺ຈກ຺ຂາ ພຸທ຺ຘາ ຠຄວນ຺ໂຕ. ອນຸຕ຺ຕຣໍ ວິເວກສຸຂນ຺ຕິ ຜລສມາປຕ຺ຕິສຸຂໍ. ເຕນ ວີຖິມິສ຺ສາປິ ກທາຈິ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມເທສນາ ໂຫຕີຕິ ຫິຕ຺ວາປີຕິ ປິສທ຺ທຄ຺ຄຫຓໍ. ຠຄວາ ຫິ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ຍສ຺ມິໍ ຂເຓ ປຣິສາ ສາຘຸກາຣໍ ວາ ເທຕິ, ຍຖາສຸຕໍ ວາ ຘມ຺ມໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຕິ, ຕໍ ຂຓໍ ປຸພ຺ພຠາເຄນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຜລສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊຕິ, ຍຖາປຣິຈ຺ເຉທຎ຺ຈ ສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ຐິຕຏ຺ຐານໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ. ອປ຺ປໍ ວາ ພຫຸໍ ວາ ເທເສນ຺ໂຕຕິ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎຸສ຺ສ ວເສນ ອປ຺ປໍ ວາ, ວິປຎ຺ຈິຕຎ຺ຎຸສ຺ສ ເນຍ຺ຍສ຺ສ ວາ ວເສນ ພຫຸໍ ວາ ເທເສນ຺ໂຕ. ອາທິກລ຺ຍາຓາທິປ຺ປກາຣເມວ ເທເສຕີຕິ ອາທິມ຺ຫິປິ ກລ຺ຍາຓໍ ຠທ຺ທກໍ ອນວຊ຺ຊເມວ ກຕ຺ວາ ເທເສຕິ. ມຊ຺ເຌປິ ປຣິໂຍສາເນປິ ກລ຺ຍາຓໍ ຠທ຺ທກໍ ອນວຊ຺ຊເມວ ກຕ຺ວາ ເທເສຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຘມ຺ມສ຺ສ ຫິ ກລ຺ຍາຓຕາ ນິຍ຺ຍານິກຕາຍ ນິຍ຺ຍານິກຕາ ຈ ສພ຺ພໂສ ອນວຊ຺ຊຠາເວນ.

ສມນ຺ຕຠທ຺ທກຕ຺ຕາຕິ ສພ຺ພຠາເຄຫິ ສຸນ຺ທຣຕ຺ຕາ. ຘມ຺ມສ຺ສາຕິ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມສ຺ສ. ກິຎ຺ຈາປິ ອວຍວວິນິມຸຕ຺ໂຕ ສມຸທາໂຍ ນາມ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ໂກຈິ ນຕ຺ຖິ, ເຍສຸ ປນ ອວຍເວສຸ ສມຸທາຍຣູເປນ ອເປກ຺ຂິເຕສຸ ຄາຖາຕິ ສມຎ຺ຎາ, ຕໍ ຕໂຕ ຠິນ຺ນໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ ສໍສາມິໂວຫາຣໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປຐມປາເທນ ອາທິກລ຺ຍາຓາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເອການຸສນ຺ຘິກນ຺ຕິ ອິທໍ ນາຕິພຫຸວິຠາຄໍ ຍຖານຸສນ຺ຘິນາ ເອການຸສນ຺ຘິກໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຕຣສ຺ສ ປນ ເຕເນວ ເທເສຕພ຺ພຘມ຺ມວິຠາເຄນ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານຠາຄາ ລພ຺ຠນ຺ຕີຕິ. ນິທາເນນາຕິ ອານນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ຐປິຕກາລເທສເທສກປຣິສາທິອປທິສນລກ຺ຂເຓນ ນິທານຄນ຺ເຖນ. ນິຄເມນາຕິ ‘‘ອິທມໂວຈາ’’ຕິອາທິເກນ ‘‘ອິຕິ ຍໍ ຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິທເມຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວາ ຍຖາວຸຕ຺ຕຕ຺ຖນິຄມເນນ. ສງ຺ຄີຕິກາຣເກຫິ ຐປິຕານິປິ ຫິ ນິທານນິຄມນານິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕີຓິ ປິຏການິ ສຕ຺ຖຸ ເທສນາຍ ອນຸວິຘານໂຕ ຕທນ຺ໂຕຄຘາເນວ. ເຕເນວ ທີຆນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ເອການຸສນ຺ຘິກສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ນິທານໍ ອາທິ, ອິທມໂວຈາຕິ ປຣິໂຍສານໍ, ອຸຠິນ຺ນມນ຺ຕຣາ ມຊ຺ຌ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໙໐) ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອວໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກວເສນ ຘມ຺ມສ຺ສ ອາທິກລ຺ຍາຓາທິຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຕີຓິ ປິຏການິ ເອກຊ຺ຌໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສກໂລປີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສາສນຘມ຺ໂມຕິ –

‘‘ສພ຺ພປາປສ຺ສ ອກຣຓໍ, ກຸສລສ຺ສ ອຸປສມ຺ປທາ;

ສຈິຕ຺ຕປຣິໂຍທປນໍ, ເອຕໍ ພຸທ຺ຘານ ສາສນ’’ນ຺ຕິ. (ທີ. ນິ. ໒.໙໐; ຘ. ປ. ໑໘໓; ເນຕ຺ຕິ. ໓໐, ໕໐) –

ເອວໍ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ສຕ຺ຖຸສາສນສ຺ສ ປກາສໂກ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ໂມ. ສີລມູລກຕ຺ຕາ ສາສນສ຺ສ ‘‘ສີເລນ ອາທິກລ຺ຍາໂຓ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມຖາທີນໍ ສາສນສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເວມຊ຺ຌຠາວໂຕ ອາຫ ‘‘ສມຖວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄຜເລຫິ ມຊ຺ເຌກລ຺ຍາໂຓ’’ຕິ. ນິພ຺ພານາຘິຄມໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ກຣຓີຍາຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນິພ຺ພາເນນ ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາໂຓ’’ຕິ. ສາສເນ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິ ນາມ ປຎ຺ຎາຍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສາ ຈ ສີລໍ ສມາຘິ ຈ ມູລນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສີລສມາຘີຫິ ວາ ອາທິກລ຺ຍາໂຓ’’ຕິ. ປຎ຺ຎາ ປນ ອນຸໂພຘປອເວຘວເສນ ທຸວິຘາຕິ ຕທຸຠຍມ຺ປິ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ‘‘ວິປສ຺ສນາມຄ຺ເຄຫິ ມຊ຺ເຌກລ຺ຍາໂຓ’’ຕິ ອາຫ. ຕສ຺ສາ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິຜລກິຈ຺ຈໍ ນິພ຺ພານສຈ຺ຉິກິຣິຍາ, ຕໂຕ ປຣໍ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຜລນິພ຺ພາເນຫິ ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາໂຓ’’ຕິ. ຜລຄ຺ຄຫເຓນ ວາ ສອຸປາທິເສສໍ ນິພ຺ພານມາຫ, ອິຕເຣນ ອິຕຣໍ ຕທຸຠຍຎ຺ຈ ສາສນສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ໂອສານນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຜລນິພ຺ພາເນຫິ ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາໂຓ’’ຕິ.

ພຸທ຺ຘສຸໂພຘິຕາຍ ວາ ອາທິກລ຺ຍາໂຓຕິ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສຸໂພຘິຕາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘຕາ, ຕາຍ ອາທິກລ຺ຍາໂຓ ຕປ຺ປຠວຕ຺ຕາ. ສພ຺ພໂສ ສໍກິເລສປ຺ປຫານໍ ໂວທານປາຣິປູຣີ ຈ ຘມ຺ມສຸຘມ຺ມຕາ, ຕາຍ ມຊ຺ເຌກລ຺ຍາໂຓ ຕໍສຣີຣຕ຺ຕາ. ສຕ຺ຖາຣາ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ຕຖາ ປຏິປຕ຺ຕິ ສງ຺ຆສຸປ຺ປຏິປຕ຺ຕິ, ຕາຍ ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາໂຓ ຕາຍ ສາສນສ຺ສ ໂລເກ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕຠາວໂຕ. ຕນ຺ຕິ ສາສນຘມ຺ມໍ. ຕຖຕ຺ຕາຍາຕິ ຍຖຕ຺ຕາຍ ຠຄວຕາ ຘມ຺ໂມ ເທສິໂຕ, ຕຖຕ຺ຕາຍ ຕຖຠາວາຍ. ໂສ ປນ ອຠິສມ຺ໂພຘິ ປຈ຺ເຈກໂພຘິ ສາວກໂພຘີຕິ ຕິວິໂຘ ອິໂຕ ອຎ຺ຎຖາ ນິພ຺ພານາຘິຄມສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພຄຸເຓຫິ ອຄ຺ຄຠາວໂຕ ອິຕຣໂພຘິທ຺ວຍມູລຕາຍ ຈ ປຐມາຍ ໂພຘິຍາ ອາທິກລ຺ຍາຓຕາ, ຄຸເຓຫິ ເວມຊ຺ຌຠາວໂຕ ທຸຕິຍາຍ ມຊ຺ເຌກລ຺ຍາຓຕາ, ຕທຸຠຍຕາຍ ວາ ໂວສານຕາຍ ຈ ສາສນຘມ຺ມສ຺ສ ຕຕິຍາຍ ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາຓຕາ ວຸຕ຺ຕາ.

ເອໂສຕິ ສາສນຘມ຺ໂມ. ນີວຣຓວິກ຺ຂມ຺ຠນໂຕຕິ ວິມຸຕ຺ຕາຍຕນສີເສ ຐຕ຺ວາ ສທ຺ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ຕສ຺ສ ນີວຣຓານໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນສພ຺ຠາວໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ຍຖາ ຍຖາວຸໂສ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ສຕ຺ຖາ ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ, ອຎ຺ຎຕໂຣ ວາ ຄຣຸຏ຺ຐານີໂຍ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ, ຕຖາ ຕຖາ ໂສ ຕຕ຺ຖ ລຠຕິ ອຕ຺ຖເວທໍ ລຠຕິ ຘມ຺ມເວທ’’ນ຺ຕິ.

‘‘ຍສ຺ມິໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມເຍ ອຣິຍສາວໂກ ໂອຫິຕໂສໂຕ ຘມ຺ມໍ ສຸຓາຕິ, ປຎ຺ຈສ຺ສ ນີວຣຓານິ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ປຫີນານິ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ –

ຈ ອາທິ. ສມຖວິປສ຺ສນາສຸຂາວຫນໂຕຕິ ສມຖສຸຂສ຺ສ ວິປສ຺ສນາສຸຂສ຺ສ ຈ ສມ຺ປາປນໂຕ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ‘‘ໂສ ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫິ ວິວິຈ຺ຈ ອກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສວິຕກ຺ກໍ ສວິຈາຣໍ ວິເວກຊໍ ປີຕິສຸຂ’’ນ຺ຕິອາທິ, ຕຖາ –

‘‘ຍໂຕ ຍໂຕ ສມ຺ມສຕິ, ຂນ຺ຘານໍ ອຸທຍພ຺ພຍໍ;

ລຠຕີ ປີຕິປາໂມຊ຺ຊໍ, ອມຕໍ ຕໍ ວິຊານຕໍ.

ອມານຸສີ ຣຕີ ໂຫຕິ, ສມ຺ມາ ຘມ຺ມໍ ວິປສ຺ສໂຕ’’ຕິ ຈ. (ຘ. ປ. ໓໗໔-໓໗໓);

ຕຖາ ປຏິປນ຺ໂນຕິ ຍຖາ ສມຖວິປສ຺ສນາສຸຂໍ ອາວຫຕິ, ຍຖາ ວາ ສຕ຺ຖາຣາ ອນຸສິຏ຺ຐໍ, ຕຖາ ປຏິປນ຺ໂນ ສາສນຘມ຺ໂມ. ຕາທິຠາວາວຫນໂຕຕິ ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາວເສນ ອິຏ຺ຐາທີສຸ ຕາທິຠາວສ຺ສ ໂລກຘມ຺ເມຫິ ອນຸປເລປສ຺ສ ອາວຫນໂຕ. ນາຖປ຺ປຠວຕ຺ຕາຕິ ປຠວຕິ ເອຕສ຺ມາຕິ ປຠໂວ, ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ, ນາໂຖວ ປຠໂວ ເອຕສ຺ສາຕິ ນາຖປ຺ປຠໂວ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ນາຖປ຺ປຠວຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ສາສນຘມ຺ມສ຺ສ ນາຖເຫຕຸກຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ຖສຸທ຺ຘິຍາ ມຊ຺ເຌກລ຺ຍາໂຓຕິ ນິຣຸປກ຺ກິເລສຕາຍ ນິຍ຺ຍານິກຕາ ອຕ຺ຖສຸທ຺ຘິ, ຕາຍ ມຊ຺ເຌກລ຺ຍາໂຓ. ກິຈ຺ຈສຸທ຺ຘິຍາ ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາໂຓຕິ ສຸປ຺ປຏິປຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕກິຈ຺ຈສ຺ສ ສຸທ຺ຘິຍາ ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາໂຓ ສຸປ຺ປຏິປຕ຺ຕິປຣິໂຍສານຕ຺ຕາ ສາສນຘມ຺ມສ຺ສ. ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ນິຄເມນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິອາທິ.

ສາສນພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິອາທີສຸ ອວິເສເສນ ຕິສ຺ໂສ ສິກ຺ຂາ ສກໂລ ຈ ຕນ຺ຕິຘມ຺ໂມ ສາສນພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກຕເມສານໍ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ພຸທ຺ຘານໍ ຠຄວນ຺ຕານໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ນ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກມໂຫສີ’’ຕິອາທິ (ປາຣາ. ໑໘). ອຣິໂຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຂີຓາ ຊາຕິ, ວຸສິຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ, ກຕໍ ກຣຓີຍ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໑໔). ຍຖານຸຣູປນ຺ຕິ ຍຖາຣຫໍ. ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫຎ຺ຫິ ສາສນພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ອຕ຺ຖສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສາຕ຺ຖໍ, ຕຖາ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ. ອິຕຣໍ ປນ ຕນ຺ຕິຘມ຺ມສງ຺ຂາຕໍ ສາສນພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນຕ຺ເຖນ ສາຕ຺ຖໍ ສພ຺ຍຎ຺ຊນຎ຺ຈ. ອຕ຺ຖສມ຺ປຕ຺ຕິຍາຕິ ສມ຺ປນ຺ນຕ຺ຖຕາຍ. ສມ຺ປຕ຺ຕິອຕ຺ໂຖ ຫິ ອິຘ ສຫສທ຺ໂທ. ພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປຕ຺ຕິຍາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຍສ຺ສ ຫິ ຍາຄຸຠຕ຺ຕາທິອິຕ຺ຖິປຸຣິສາທິວຓ຺ຓນານິສ຺ສິຕາ ເທສນາ ໂຫຕິ, ນ ໂສ ສາຕ຺ຖໍ ເທເສຕິ ນິຍ຺ຍານຕ຺ຖວິຣຫໂຕ ຕສ຺ສາ ເທສນາຍ. ຠຄວາ ປນ ຕຖາຣູປໍ ເທສນໍ ປຫາຍ ຈຕຸສຕິປຏ຺ຐານາທິນິສ຺ສິຕໍ ເທສນໍ ເທເສຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຕ຺ຖສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສາຕ຺ຖໍ ເທເສຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍສ຺ສ ປນ ເທສນາ ສິຖິລຘນິຕາທິເຠເທສຸ ພ຺ຍຎ຺ຊເນສຸ ເອກປ຺ປກາເຣເນວ ທ຺ວິປ຺ປກາເຣເນວ ວາ ພ຺ຍຎ຺ຊເນນ ຍຸຕ຺ຕຕາຍ ເອກພ຺ຍຎ຺ຊນາທິຍຸຕ຺ຕາ ວາ ທມິຬຠາສາ ວິຍ, ວິວຏກຣຓຕາຍ ໂອຏ຺ເຐ ອຜຸສາເປຕ຺ວາ ອຸຈ຺ຈາເຣຕພ຺ພໂຕ ສພ຺ພນິໂຣຏ຺ຐພ຺ຍຎ຺ຊນາ ວາ ກິຣາຕຠາສາ ວິຍ, ສພ຺ພຕ຺ເຖວ ວິສ຺ສຊ຺ຊນີຍຍຸຕ຺ຕຕາຍ ສພ຺ພວິສ຺ສຏ຺ຐພ຺ຍຎ຺ຊນາ ວາ ຍວນຠາສາ ວິຍ, ສພ຺ພຕ຺ເຖວ ສານຸສາຣຕາຍ ສພ຺ພນິຄ຺ຄຫີຕພ຺ຍຎ຺ຊນາ ວາ ປາທສິກາທິ ມິລກ຺ຂຸຠາສາ ວິຍ, ຕສ຺ສ ພ຺ຍຎ຺ຊນປາຣິປູຣິຍາ ອຠາວໂຕ ອພ຺ຍຎ຺ຊນາ ນາມ ເທສນາ ໂຫຕິ. ສພ຺ພາປິ ຫິ ເອສາ ພ຺ຍຎ຺ຊເນກເທສວເສເນວ ປວຕ຺ຕິຍາ ອປຣິປຸຓ຺ຓພ຺ຍຎ຺ຊນາຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ອພ຺ຍຎ຺ຊນາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຠຄວາ ປນ –

‘‘ສິຖິລໍ ຘນິຕຎ຺ຈ ທີຆຣສ຺ສໍ, ຄຣຸກໍ ລຫຸກຎ຺ຈ ນິຄ຺ຄຫີຕໍ;

ສມ຺ພນ຺ຘໍ ວວຕ຺ຖິຕໍ ວິມຸຕ຺ຕໍ, ທສຘາ ພ຺ຍຎ຺ຊນພຸທ຺ຘິຍາ ປເຠໂທ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໙໐; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒໙໑; ປຣິ. ອຏ຺ຐ. ໔໘໕) –

ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ທສວິຘໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ອມກ຺ເຂຕ຺ວາ ປຣິປຸຓ຺ຓພ຺ຍຎ຺ຊນເມວ ກຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ເທເສຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ອິທານິ ‘‘ສາຕ຺ຖໍ ສພ຺ຍຎ຺ຊນ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເນຕ຺ຕິນເຍນປິ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສງ຺ກາສນໍ…ເປ… ສພ຺ຍຎ຺ຊນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຍທິປິ ເນຕ຺ຕິຍໍ ‘‘ພ຺ຍຎ຺ຊນມຸເຂນ ພ຺ຍຎ຺ຊນຕ຺ຖຄ຺ຄຫຓໍ ໂຫຕີຕິ ອກ຺ຂຣໍ ປທ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ພ຺ຍຎ຺ຊນປທານິ ປຐມໍ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐານິ, ອິຘ ປນ ປາຬິຍໍ ‘‘ສາຕ຺ຖໍ ສພ຺ຍຎ຺ຊນ’’ນ຺ຕິ ອາຄຕຕ຺ຕາ ອຕ຺ຖປທານິເຍວ ປຐມໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສງ຺ກາສນປກາສນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສງ຺ເຂປໂຕ ກາສນໍ ທີປນໍ ສງ຺ກາສນໍ. ກາສນນ຺ຕິ ຈ ກາສີຍຕິ ທີປີຍຕິ ວິຠາວີຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ມຎ຺ຎມາໂນ ໂຂ ຠິກ຺ຂຸ ພທ຺ໂຘ ມາຣສ຺ສ ອມຎ຺ຎມາໂນ ມຸຕ຺ໂຕ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ສງ຺ເຂເປນ ທີປນໍ ສງ຺ກາສນໍ ນາມ. ຕຕ຺ຕເກນ ຫິ ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ປຏິວິທ຺ຘໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຎ຺ຎາຕໍ ຠຄວາ’’ຕິອາທິ. ປຐມໍ ກາສນໍ ປກາສນໍ. ‘‘ສພ຺ພໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາທິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທີສຸ ປຈ຺ຉາ ກຖິຕພ຺ພມຕ຺ຖໍ ປຐມໍ ວຈເນນ ທີປນໍ ປກາສນໍ ນາມ. ອາທິກມ຺ມສ຺ມິຎ຺ຫິ ອຍໍ ປ-ສທ຺ໂທ ‘‘ປຎ຺ຎເປຕິ ປຏ຺ຐເປຕີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ຕິກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິຍາເປກ຺ຂຎ຺ເຈຕໍ ປທທ຺ວຍໍ ອຸທ຺ເທສຠາວໂຕ. ຕິກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິໂຍ ຫິ ສງ຺ເຂປໂຕ ປຐມຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ປຏິປຊ຺ຊຕິ. ສໍຂິຕ຺ຕສ຺ສ ວິຕ຺ຖາຣວຈນໍ ສກິໍ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຸນ ວຈນຎ຺ຈ ວິວຣຓວິຠຊນານິ, ຍຖາ ‘‘ກຸສລາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ ສກິໍເຍວ ຈ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ‘‘ກຕເມ ຘມ຺ມາ ກຸສລາ? ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ກາມາວຈຣໍ ກຸສລໍ ຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ວິວຣຓວເສນ ວິຠຊນວເສນ ຈ ປຸນ ວຈນໍ. ມຊ຺ຌິມິນ຺ທ຺ຣິຍາເປກ຺ຂເມຕໍ ປທທ຺ວຍໍ ນິທ຺ເທສຠາວໂຕ. ວິວຏສ຺ສ ວິຕ຺ຖາຣຕຣາຠິຘານໍ ວິຠຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ປກາເຣຫິ ຎາປນໍ ວິເນຍ຺ຍານໍ ຈິຕ຺ຕປຣິໂຕສນໍ ອຸຕ຺ຕານີກຣຓປຎ຺ຎາປນານິ, ຍຖາ ‘‘ຜສ຺ໂສ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ ວິວຏວິຠຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ‘‘ກຕໂມ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຜສ຺ໂສ ໂຫຕິ? ໂຍ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຜສ຺ໂສ ຜຸສນາ ສໍຜຸສນາ’’ຕິອາທິນາ ອຸຕ຺ຕານີກິຣິຍາ ປຎ຺ຎາປນາ ຈ. ມຸທິນ຺ທ຺ຣິຍາເປກ຺ຂເມຕໍ ປທທ຺ວຍໍ ປຏິນິທ຺ເທສຠາວໂຕ.

ອຖ ວາ ‘‘ສພ຺ພໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາທິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ປຐມໍ ທີປິຕມຕ຺ຖໍ ປຸນ ປາກຏໍ ກຕ຺ວາ ທີປເນນ ‘‘ກິຎ຺ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ສພ຺ພໍ ອາທິຕ຺ຕໍ? ຈກ຺ຂຸ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາທິຕ຺ຕໍ, ຣູປາ ອາທິຕ຺ຕາ’’ຕິ ເອວມາທິນາ ສໍຂິຕ຺ຕສ຺ສ ວິຕ຺ຖາຣາຠິຘາເນນ ສກິໍ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຸນປິ ອຠິຘາເນນ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ເທສນໍ ວິວຣຓໍ ນາມ. ‘‘ກຸສລາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ສງ຺ເຂເປນ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ‘‘ກຕເມ ຘມ຺ມາ ກຸສລາ? ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ກາມາວຈຣໍ ກຸສລໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ນິທ຺ເທສວເສນ ວິວຣິເຕ ກຸສເລ ຘມ຺ເມ ‘‘ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຜສ຺ໂສ ໂຫຕິ ເວທນາ ໂຫຕີ’’ຕິ ວິຠາຄກຣຓໍ ວິຠຊນໍ ນາມ. ວິວຏສ຺ສ ວິຕ຺ຖາຣາຠິຘາເນນ ວິຠຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ອຸປມາຠິຘາເນນ ອຸຕ຺ຕານິໍ ກໂຣຕີຕິ ວິວຣເຓນ ວິວຣິຕຕ຺ຖສ຺ສ ‘‘ກຕໂມ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຜສ຺ໂສ ໂຫຕິ? ໂຍ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຜສ຺ໂສ ຜຸສນາ ສໍຜຸສນາ’’ຕິ ອຕິວິວຣິຕ຺ວາ ກຖນໍ, ວິຠຊເນນ ວິຠຕ຺ຕສ຺ສ ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຄາວີ ນິຈ຺ຈມ຺ມາ, ເອວເມວ ຂ຺ວາຍໍ ຠິກ຺ຂເວ ຜສ຺ສາຫາໂຣ ທຏ຺ຐພ຺ໂພຕິ ວທາມີ’’ຕິ ເອວມາທິອຸປມາກຖນຎ຺ຈ ອຸຕ຺ຕານີກຣຓໍ ນາມ. ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ຕານໍ ຘມ຺ມເທສເນນ ວິຈິຕ຺ເຕນ ອເນກວິເຘນ ໂສມນສ຺ສສ຺ສ ອຸປ຺ປາທນໍ ອຕິຂິຓພຸທ຺ຘີນໍ ອເນກວິເຘນ ຎາຓຕິຂິຓກຣຓຎ຺ຈ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ນາມ ໂສຕູນໍ ຈິຕ຺ຕໂຕສເນນ ຈິຕ຺ຕນິສາເນນ ຈ ປຎ຺ຎາປນໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ກຕ຺ວາ. ອຕ຺ຖປທສມາໂຍຄໂຕ ສາຕ຺ຖນ຺ຕິ ປຣິຍຕ຺ຕິອຕ຺ຖສ຺ສ ສງ຺ກາສນາທິອຕ຺ຖປທຣູປຕ຺ຕາ ຍຖາວຸຕ຺ຕຉອຕ຺ຖປທສມາໂຍຄໂຕ ສາຕ຺ຖໍ. ສງ຺ກາສນປກາສນາທໂຍ ຫິ ອຕ຺ຖາກາຣຕ຺ຕາ ‘‘ອຕ຺ຖປທານີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອຕ຺ໂຖເຍວ ຫິ ພ຺ຍຎ຺ຊນປເທຫິ ສງ຺ກາສີຍຕິ ປກາສີຍຕິ ວິວຣີຍຕິ ວິຠຊີຍຕິ ອຸຕ຺ຕານີ ກຣີຍຕິ ປຎ຺ຎາປີຍຕິ.

ອກ຺ຂຣປທພ຺ຍຎ຺ຊນາກາຣນິຣຸຕ຺ຕິນິທ຺ເທສສມ຺ປຕ຺ຕິຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ສຏ຺ຐິ ວສ຺ສສຫສ຺ສານີ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ ສ-ກາຣ ທຸ-ກາຣ ໂສ-ກາຣາທິ ວິຍ ອຸຈ຺ຈາຣຓເວລາຍ ອປຣິໂຍສິເຕ ປເທ ວຓ຺ໂຓ ອກ຺ຂຣໍ ປຣິຍາຍວເສນ ອກ຺ຂຣຓໂຕ ອເວວຈນໂຕ. ນ ຫິ ວຓ຺ຓສ຺ສ ປຣິຍາໂຍ ວິຊ຺ຊຕິ. ຍຖາ ຫິ ປທໍ ສເວວຈນຕາຍ ອຕ຺ຖວເສນ ປຣິຍາຍໍ ຈຣນ຺ຕໍ ສຎ຺ຈຣນ຺ຕໍ ວິຍ ໂຫຕິ, ນ ເອວໍ ວຓ຺ໂຓ ອເວວຈນຕ຺ຕາ. ເອກກ຺ຂຣໍ ວາ ປທໍ ອກ຺ຂຣໍ ‘‘ມາ ເອວໍ ກິຣ ຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ມາ-ກາຣາທໂຍ ວິຍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຕີສຸ ທ຺ວາເຣສຸ ປຣິສຸທ຺ຘປໂຍຄຠາເວນ ວິສຸທ຺ຘກຣຓຏ຺ຐານານໍ ຈິຕ຺ເຕນ ປວຕ຺ຕິຕເທສນາວາຈາຫິ ອກ຺ຂຣຓໂຕ ອເວວຈນໂຕ ອກຖິຕຕ຺ຕາ ອກ຺ຂຣນ຺ຕິ ສຎ຺ຎິຕາ. ຕໍ ປາຣາຍນິກພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ມນສາ ປຸຈ຺ຉິຕປຎ຺ຫານໍ ວເສນ ຠຄວຕາ ຣຕນຆເຣ ນິສີທິຕ຺ວາ ສມ຺ມສິຕປຏ຺ຐານມຫາປກຣຓວເສນ ຈ ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ວິຠຕ຺ຕິຍນ຺ຕໍ ອຕ຺ຖສ຺ສ ຎາປນໂຕ ປທໍ. ປຊ຺ຊຕິ ອຕ຺ໂຖ ເອເຕນາຕິ ຫິ ປທໍ. ຕໍ ນາມປທໍ ອາຂ຺ຍາຕປທໍ ອຸປສຄ຺ຄປທໍ ນິປາຕປທນ຺ຕິ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ. ຕຕ຺ຖ ຜສ຺ໂສ ເວທນາ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອວມາທິກໍ ທພ຺ພປຘານໍ ນາມປທໍ. ນາມປເທຫິ ທພ຺ພມາວິຠູຕຣູປໍ, ກິຣິຍາ ອນາວິຠູຕຣູປາ. ຜຸສຕິ ເວທຍຕິ ວິຊານາຕີຕິ ເອວມາທິກໍ ກິຣິຍາປຘານໍ ອາຂ຺ຍາຕປທໍ. ອາຂ຺ຍາຕປເທຫິ ກິຣິຍາ ອາວິຠູຕຣູປາ, ທພ຺ພມນາວິຠູຕຣູປໍ. ຍຖາ ‘‘ຈິຣປ຺ປວາສິ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປ-ສທ຺ໂທ ວສນກິຣິຍາຍ ວິໂຍຄວິສິຏ຺ຐຕໍ ທີເປຕິ, ເອວໍ ກິຣິຍາວິເສສທີປນໂຕ ກິຣິຍາວິເສສາວໂພຘນິມິຕ຺ຕໍ. ປ-ອິຕິ ເອວມາທິກໍ ອຸປສຄ຺ຄປທໍ. ກິຣິຍາຍ ທພ຺ພສ຺ສ ຈ ສຣູປວິເສສປ຺ປກາສນເຫຕຸຠູຕໍ ເອວນ຺ຕິ ເອວມາທິກໍ ນິປາຕປທໍ. ‘‘ເອວໍ ມນສິ ກໂຣຖ, ມາ ເອວໍ ມນສາກຕ຺ຖາ’’ຕິອາທີສຸ ຫິ ກິຣິຍາວິເສສທີປນໂຕ ກິຣິຍາວິເສສສ຺ສ ໂຊຕໂກ ເອວໍສທ຺ໂທ, ‘‘ເອວໍສີລາ ເອວໍຘມ຺ມາ’’ຕິອາທີສຸ ທພ຺ພວິເສສສ຺ສ. ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ ປທາຠິຫິຕໍ ອຕ຺ຖໍ ພ຺ຍຎ຺ເຊຕີຕິ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ, ວາກ຺ຍໍ. ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ອິທ຺ຘິປາທາ’’ຕິ ສງ຺ເຂເປນ ກຖິຕມຕ຺ຖໍ ‘‘ກຕເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ? ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ຉນ຺ທສມາຘິປຘານສງ຺ຂາຣສມນ຺ນາຄຕໍ ອິທ຺ຘິປາທໍ ຠາເວຕິ, ວີຣິຍ, ຈິຕ຺ຕ, ວີມໍສສມາຘິປຘານສງ຺ຂາຣສມນ຺ນາຄຕໍ ອິທ຺ຘິປາທໍ ຠາເວຕີ’’ຕິອາທິນາ ປາກຏໍ ກໂຣຕີຕິ ວາກ຺ຍເມວ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ, ຕໍ ປນ ອຕ຺ຖໂຕ ປທສມຸທາໂຍຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສອາຂ຺ຍາຕໍ ສນິປາຕໍ ສກາຣກໍ ສວິເສສນໍ ວາກ຺ຍນ຺ຕິ ຫິ ວທນ຺ຕິ. ນນຸ ຈ ປເທນປິ ອຕ຺ໂຖ ພ຺ຍຎ຺ຊີຍຕີຕິ ປທມ຺ປິ ພ຺ຍຎ຺ຊນນ຺ຕິ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ? ຕໍ ນ. ປທມຕ຺ຕສວເນປິ ຫິ ອຘິກາຣາທິວເສນ ລພ຺ຠມາເນຫິ ປທນ຺ຕເຣຫິ ອນຸສນ຺ຘານໍ ກຕ຺ວາວ ອຕ຺ຖສມ຺ປຏິປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ວາກ຺ຍເມວ ອຕ຺ຖໍ ພ຺ຍຎ຺ຊຍຕີຕິ.

ປກາຣໂຕ ວາກ຺ຍວິຠາໂຄ ອາກາໂຣ. ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕໂມ ຉນ຺ໂທ? ໂຍ ຉນ຺ໂທ ຉນ຺ທິກຕາ ກຕ຺ຕຸກມ຺ຍຕາ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ ກຖິຕສ຺ເສວ ວາກ຺ຍສ຺ສ ອເນກວິເຘນ ວິຠາຄກຣຓໍ ອາກາໂຣ ນາມ. ອາກາຣາຠິຫິຕໍ ນິພ຺ພຈນໍ ນິຣຸຕ຺ຕິ. ‘‘ຜສ຺ໂສ ເວທນາ’’ຕິ ເອວມາທີສຸ ອາກາເຣນ ກຖິຕໍ ‘‘ຜຸສຕີຕິ ຜສ຺ໂສ, ເວທຍຕີຕິ ເວທນາ’’ຕິ ນີຫຣິຕ຺ວາ ວິຕ຺ຖາຣວຈນໍ ນິຣຸຕ຺ຕິ ນາມ. ‘‘ນິພ຺ພານໍ ມຄ຺ຄຕິ, ນິພ຺ພານຕ຺ຖິເກຫິ ວາ ມຄ຺ຄີຍຕິ, ກິເລເສ ວາ ມາເຣນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ມຄ຺ໂຄ’’ຕິອາທິນາ ນິພ຺ພຈນວິຕ຺ຖາໂຣ ນິຣວເສສເທສນຕ຺ຕາ ນິທ຺ເທໂສ. ອຖ ວາ ເວທຍຕີຕິ ເວທນາຕິ ນິພ຺ພຈນລທ຺ຘປເທສຸ ສຸຂທຸກ຺ຂອທຸກ຺ຂມສຸຂາສຸ ສຸຂຍຕີຕິ ສຸຂາ, ທຸກ຺ຂຍຕີຕິ ທຸກ຺ຂາ, ເນວ ທຸກ຺ຂຍຕິ ນ ສຸຂຍຕີຕິ ອທຸກ຺ຂມສຸຂາຕິ ອຕ຺ຖວິຕ຺ຖາໂຣ ນິຣວເສເສນ ກຖິຕຕ຺ຕາ ນິທ຺ເທໂສ ນາມ. ເອເຕສໍ ອກ຺ຂຣາທີນໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນປທານໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສມ຺ປນ຺ນຕາຍ ສພ຺ຍຎ຺ຊນໍ.

ເອວໍ ປນສ຺ສ ອຕ຺ຖປທສມາໂຍໂຄ ພ຺ຍຎ຺ຊນປທສມ຺ປຕ຺ຕິ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕຕ຺ຖ ຠຄວາ ອກ຺ຂເຣຫິ ສງ຺ກາເສຕິ, ປເທຫິ ປກາເສຕິ, ພ຺ຍຎ຺ຊເນຫິ ວິວຣຕິ, ອາກາເຣຫິ ວິຠຊຕິ, ນິຣຸຕ຺ຕີຫິ ອຸຕ຺ຕານິໍ ກໂຣຕິ, ນິທ຺ເທເສຫິ ປຎ຺ຎເປຕິ. ຕຖາ ຫິ ປທາວຍວຄ຺ຄຫຓມຸເຂນ ປທຄ຺ຄຫຓໍ, ຄຫິເຕນ ຈ ປເທນ ປທຕ຺ຖາວໂພໂຘ ຄຫິຕປຸພ຺ພສງ຺ເກຕສ຺ສ ໂຫຕີຕິ ຠຄວາ ອກ຺ຂເຣຫິ ສງ຺ກາເສຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ອກ຺ຂເຣຫິ ສໍຂິຕ຺ເຕນ ທີປິຍມາໂນ ອຕ຺ໂຖ ປທປຣິໂຍສາເນ ວາກ຺ຍສ຺ສ ອປຣິໂຍສິຕຕ຺ຕາ ປເທນ ປຐມໍ ປກາສິໂຕ ທີປິໂຕ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ປເທຫິ ປກາເສຕິ. ວາກ຺ຍປຣິໂຍສາເນ ປນ ໂສ ອຕ຺ໂຖ ວິວຣິໂຕ ວິວໂຏ ກໂຕ ໂຫຕີຕິ ພ຺ຍຎ຺ຊເນຫິ ວິວຣຕິ. ຍສ຺ມາ ຈ ປກາເຣຫິ ວາກ຺ຍເຠເທ ກເຕ ຕທຕ຺ໂຖ ວິຠຕ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ອາກາເຣຫິ ວິຠຊຕິ. ຕຖາ ວາກ຺ຍາວຍວານໍ ປຈ຺ເຈກໍ ນິພ຺ພຈນວິຠາເຄ ກເຕ ໂສ ອຕ຺ໂຖ ປາກໂຏ ໂຫຕີຕິ ນິຣຸຕ຺ຕີຫິ ອຸຕ຺ຕານິໍ ກໂຣຕິ. ກຕນິພ຺ພຈເນຫິ ປນ ວາກ຺ຍາວຍເວຫິ ວິຕ຺ຖາຣວເສນ ນິຣວເສສໂຕ ເທສິເຕຫິ ເວເນຍ຺ຍານໍ ຈິຕ຺ຕປຣິໂຕສນໍ ພຸທ຺ຘິນິສານຎ຺ຈ ກຕໍ ໂຫຕີຕິ ນິທ຺ເທເສຫິ ປຎ຺ຎເປຕິ. ອປິຈ ຠຄວາ ອກ຺ຂເຣຫິ ອຸຄ຺ຆເຏຕ຺ວາ ປເທຫິ ວິເນຕິ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎຸໍ, ພ຺ຍຎ຺ຊເນຫິ ວິປຎ຺ເຈຕ຺ວາ ອາກາເຣຫິ ວິເນຕິ ວິປຎ຺ຈິຕຎ຺ຎຸໍ, ນິຣຸຕ຺ຕີຫິ ເນຕ຺ວາ ນິທ຺ເທເສຫິ ວິເນຕິ ເນຍ຺ຍໍ. ເອວຎ຺ຈາຍໍ ຘມ຺ໂມ ອຸຄ຺ຆຏິຍມາໂນ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎຸໍ ວິເນຕິ, ວິປຎ຺ຈິຍມາໂນ ວິປຎ຺ຈິຕຎ຺ຎຸໍ, ນີຍມາໂນ ເນຍ຺ຍໍ. ຕຕ຺ຖ ອຸຄ຺ຆຏນາ ອາທິ, ວິປຎ຺ຈນາ ມຊ຺ເຌ, ນຍນໍ ອນ຺ເຕ. ເອວໍ ຕີສຸ ກາເລສຸ ຕິຘາ ເທສິໂຕ ໂທສຕ຺ຕຍວິຘມໂນ ຄຸຓຕ຺ຕຍາວໂຫ ຕິວິຘວິເນຍ຺ຍວິນຍໂນຕິ ເອວມ຺ປິ ຕິວິຘກລ຺ຍາໂຓຍໍ ຘມ຺ໂມ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນປາຣິປູຣິຍາ ສາຕ຺ໂຖ ສພ຺ຍຎ຺ຊໂນຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ເນຕ຺ຕິປກຣເຓ (ເນຕ຺ຕິ. ໙) –

‘‘ຕຕ຺ຖ ຠຄວາ ອກ຺ຂເຣຫິ ສງ຺ກາເສຕິ, ປເທຫິ ປກາເສຕິ, ພ຺ຍຎ຺ຊເນຫິ ວິວຣຕິ, ອາກາເຣຫິ ວິຠຊຕິ, ນິຣຸຕ຺ຕີຫິ ອຸຕ຺ຕານິໍ ກໂຣຕິ, ນິທ຺ເທເສຫິ ປຎ຺ຎເປຕິ. ຕຕ຺ຖ ຠຄວາ ອກ຺ຂເຣຫິ ຈ ປເທຫິ ຈ ອຸຄ຺ຆເຏຕິ, ພ຺ຍຎ຺ຊເນຫິ ຈ ອາກາເຣຫິ ຈ ວິປຎ຺ເຈຕິ, ນິຣຸຕ຺ຕີຫິ ຈ ນິທ຺ເທເສຫິ ຈ ວິຕ຺ຖາເຣຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຸຄ຺ຆຏນາ ອາທິ, ວິປຎ຺ຈນາ ມຊ຺ເຌ, ວິຕ຺ຖາຣນາ ປຣິໂຍສານໍ. ໂສຍໍ ຘມ຺ມວິນໂຍ ອຸຄ຺ຆຏິຍນ຺ໂຕ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎຸໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ວິເນຕິ, ເຕນ ນໍ ອາຫຸ ອາທິກລ຺ຍາໂຓຕິ. ວິປຎ຺ຈິຍນ຺ໂຕ ວິປຎ຺ຈິຕຎ຺ຎຸໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ວິເນຕິ, ເຕນ ນໍ ອາຫຸ ມຊ຺ເຌກລ຺ຍາໂຓຕິ. ວິຕ຺ຖາຣິຍນ຺ໂຕ ເນຍ຺ຍໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ວິເນຕິ, ເຕນ ນໍ ອາຫຸ ປຣິໂຍສານກລ຺ຍາໂຓຕີ’’ຕິ.

ອຕ຺ຖຄມ຺ຠີຣຕາຕິອາທີສຸ ອຕ຺ໂຖ ນາມ ຕນ຺ຕິອຕ຺ໂຖ. ຘມ຺ໂມ ຕນ຺ຕິ. ປຏິເວໂຘ ຕນ຺ຕິຍາ ຕນ຺ຕິອຕ຺ຖສ຺ສ ຈ ຍຖາຠູຕາວໂພໂຘ. ເທສນາ ນາມ ມນສາ ວວຕ຺ຖາປິຕາຍ ຕນ຺ຕິຍາ ເທສນາ. ເຕ ປເນເຕ ອຕ຺ຖາທໂຍ ຍສ຺ມາ ສສາທີຫິ ວິຍ ມຫາສມຸທ຺ໂທ ມນ຺ທພຸທ຺ຘີຫິ ທຸກ຺ໂຂຄາຫາ ອລພ຺ຠເນຍ຺ຍປຕິຏ຺ຐາ ຈ, ຕສ຺ມາ ຄມ຺ຠີຣາ. ອຖ ວາ ອຕ຺ໂຖ ນາມ ເຫຕຸຜລໍ. ຘມ຺ໂມ ເຫຕຸ. ເທສນາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ຍຖາຘມ຺ມໍ ຘມ຺ມາຠິລາໂປ. ອນຸໂລມປຏິໂລມສງ຺ເຂປວິຕ຺ຖາຣາທິວເສນ ວາ ກຖນໍ. ປຏິເວໂຘ ອຠິສມໂຍ, ອຕ຺ຖານຸຣູປໍ ຘມ຺ເມສຸ, ຘມ຺ມານຸຣູປໍ ອຕ຺ເຖສຸ, ປຎ຺ຎຕ຺ຕິປຖານຸຣູປໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີສຸ ອວໂພໂຘ. ເຕສໍ ເຕສໍ ວາ ຘມ຺ມານໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕພ຺ໂພ ລກ຺ຂຓສງ຺ຂາໂຕ ອວິປຣີຕສຠາໂວ. ເຕປິ ເຈເຕ ອຕ຺ຖາທໂຍ ຍສ຺ມາ ອນຸປຈິຕກຸສລສມ຺ຠາເຣຫິ ທຸປ຺ປຎ຺ເຎຫິ ສສາທີຫິ ວິຍ ມຫາສມຸທ຺ໂທ ທຸກ຺ໂຂຄາຫາ ອລພ຺ຠເນຍ຺ຍປຕິຏ຺ຐາ ຈ, ຕສ຺ມາ ຄມ຺ຠີຣາ. ເຕສຸ ປຏິເວຘສ຺ສປິ ອຕ຺ຖສນ຺ນິສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຕ຺ຖຄມ຺ຠີຣຕາປຏິເວຘຄມ຺ຠີຣຕາຫິ ສາຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ຖຄຸຓທີປນໂຕ. ຕາສໍ ຘມ຺ມເທສນານໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນສນ຺ນິສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຘມ຺ມຄມ຺ຠີຣຕາເທສນາຄມ຺ຠີຣຕາຫິ ສພ຺ຍຎ຺ຊນ’’ນ຺ຕິ ຕາສໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປຕ຺ຕິທີປນໂຕ. ອຕ຺ເຖສຸ ປເຠທຄຕໍ ຎາຓໍ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາ, ອຕ຺ຖຘມ຺ມນິຣຸຕ຺ຕິປຏິສມ຺ຠິທາສຸ ປເຠທຄຕໍ ຎາຓໍ ປຏິຠານປຏິສມ຺ຠິທາຕິ ອິມິສ຺ສາປິ ປຏິສມ຺ຠິທາຍ ອຕ຺ຖວິສຍຕ຺ຕາ ອາຫ ‘‘ອຕ຺ຖປຏິຠານປຏິສມ຺ຠິທາວິສຍໂຕ ສາຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ຖສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອສຕິ ຕທຠາວໂຕ. ຘມ຺ໂມຕິ ຕນ຺ຕິ. ນິຣຸຕ຺ຕີຕິ ຕນ຺ຕິປທານໍ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ວຈນໍ. ຕຕ຺ຖ ປເຠທຄຕານິ ຎາຓານິ ຘມ຺ມນິຣຸຕ຺ຕິປຏິສມ຺ຠິທາຕິ ອາຫ ‘‘ຘມ຺ມນິຣຸຕ຺ຕິປຏິສມ຺ຠິທາວິສຍໂຕ ສພ຺ຍຎ຺ຊນ’’ນ຺ຕິ ອສຕິ ພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຕທຠາວໂຕ.

ປຣິກ຺ຂກຊນປ຺ປສາທກນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ມາ ປຣິກ຺ຂກຊນານໍ ກິໍກຸສລຄເວສີນໍ ປສາທາວຫໍ, ຕສ຺ມາ ສາຕ຺ຖໍ. ອຕ຺ຖສມ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ຜເລນ ເຫຕຸໂນ ອນຸມານໍ ນທີປູເຣນ ວິຍ ອຸປຣິ ວຸຏ຺ຐິປວຕ຺ຕິຍາ. ສາຕ຺ຖກຕາ ປນສ຺ສ ປຓ຺ຑິຕເວທນີຍຕາຍ, ສາ ປຣມຄມ຺ຠີຣສຓ຺ຫສຸຂຸມຠາວໂຕ ເວທິຕພ຺ພາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ຄມ຺ຠີໂຣ ທຸທ຺ທໂສ’’ຕິອາທິ. ໂລກິຍຊນປ຺ປສາທກນ຺ຕິ ສພ຺ຍຎ຺ຊນນ຺ຕິ ຍສ຺ມາ ໂລກິຍຊນສ຺ສ ປສາທາວຫໍ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ຍຎ຺ຊນໍ. ໂລກິຍຊໂນ ຫິ ພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຕຸສ຺ສຕິ. ອິຘາປິ ຜເລນ ເຫຕຸໂນ ອນຸມານໍ. ສພ຺ຍຎ຺ຊນຕາ ປນສ຺ສ ສທ຺ເຘຍ຺ຍຕາຍ, ສາ ອາທິກລ຺ຍາຓາທິຠາວໂຕ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຖ ວາ ປຓ຺ຑິຕເວທນີຍໂຕ ສາຕ຺ຖນ຺ຕິ ປຎ຺ຎາປທຏ຺ຐານຕາຍ ອຕ຺ຖສມ຺ປນ຺ນຕໍ ອາຫ, ຕໂຕ ປຣິກ຺ຂກຊນປ຺ປສາທກໍ ສທ຺ເຘຍ຺ຍໂຕ ສພ຺ຍຎ຺ຊນນ຺ຕິ ສທ຺ຘາປທຏ຺ຐານຕາຍ ພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປນ຺ນຕໍ, ຕໂຕ ໂລກິຍຊນປ຺ປສາທຕນ຺ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຄມ຺ຠີຣາຘິປ຺ປາຍໂຕ ສາຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາຍໂຕ ອຄາຘາປາຣຕາຍ ອຕ຺ຖສມ຺ປນ຺ນໍ ອຎ຺ຎຖາ ຕທຠາວໂຕ. ອຸຕ຺ຕານປທໂຕ ສພ຺ຍຎ຺ຊນນ຺ຕິ ສຸໂພຘສທ຺ທກຕາຍ ພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປນ຺ນໍ ປຣມຄມ຺ຠີຣສ຺ສປິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວິເນຍ຺ຍານໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຠາວາປາທນໂຕ. ສພ຺ໂພເປສ ອຕ຺ຖສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສາຕ຺ຖໍ, ພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ຍຎ຺ຊນນ຺ຕິ ສພ຺ພປຐມໍ ວຸຕ຺ຕສ຺ເສວ ອຕ຺ຖທ຺ວຍສ຺ສ ປປຎ຺ໂຈຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕຖາ ເຈວ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສໍວຓ຺ຓິຕໍ. ຕຖາ ເຫຕ຺ຖ ວິກປ຺ປສ຺ສ ສມຸຈ຺ຈຍສ຺ສ ວາ ອຄ຺ຄຫຓໍ. ອຸປເນຕພ຺ພສ຺ສ ອຠາວໂຕຕິ ປກ຺ຂິປິຕພ຺ພສ຺ສ ໂວທານຕ຺ຖສ຺ສ ອວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ເກວລສທ຺ໂທ ສກລາຘິວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສກລປຣິປຸຓ຺ຓຠາເວນາ’’ຕິ, ສພ຺ພຠາເຄຫິ ປຣິປຸຓ຺ຓຕາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປເນຕພ຺ພສ຺ສາຕິ ສໍກິເລສຘມ຺ມສ຺ສ.

ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ປກາເສຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ອຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍ-ສທ຺ໂທ ທາເນ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ເຈ ປຎ຺ຈສິກ຺ຂາປທສີເລ ອປ຺ປມຎ຺ຎາສຸ ເມຖຸນວິຣຕິຍໍ ສທາຣສນ຺ໂຕເສ ວີຣິເຍ ອຸໂປສຖງ຺ເຄສຸ ອຣິຍມຄ຺ເຄ ສາສເນຕິ ອິເມສຸ ອຕ຺ເຖສຸ ທິສ຺ສຕິ.

‘‘ກິໍ ເຕ ວຕໍ ກິໍ ປນ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ,

ກິສ຺ສ ສຸຈິຓ຺ຓສ຺ສ ອຍໍ ວິປາໂກ;

ອິທ຺ຘີ ຊຸຕີ ພລວີຣິຍູປປຕ຺ຕິ,

ອິທຎ຺ຈ ເຕ ນາຄມຫາວິມານໍ.

‘‘ອຫຎ຺ຈ ຠຣິຍາ ຈ ມນຸສ຺ສໂລເກ,

ສທ຺ຘາ ອຸໂຠ ທານປຕີ ອຫຸມ຺ຫາ;

ໂອປານຠູຕໍ ເມ ຆຣໍ ຕທາສິ,

ສນ຺ຕປ຺ປິຕາ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ຈ.

‘‘ຕໍ ເມ ວຕໍ ຕໍ ປນ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ,

ຕສ຺ສ ສຸຈິຓ຺ຓສ຺ສ ອຍໍ ວິປາໂກ;

ອິທ຺ຘີ ຊຸຕີ ພລວີຣິຍູປປຕ຺ຕິ,

ອິທຎ຺ຈ ເມ ຘີຣ ມຫາວິມານ’’ນ຺ຕິ. –

ອິມສ຺ມິຎ຺ຫິ ປຸຓ຺ຓກຊາຕເກ (ຊາ. ໒.໒໒.໑໕໙໒-໑໕໙໓, ໑໕໙໕) ທານໍ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

‘‘ເກນ ປາຓິ ກາມທໂທ, ເກນ ປາຓິ ມຘຸສ຺ສໂວ;

ເກນ ເຕ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍນ, ປຸຎ຺ຎໍ ປາຓິມ຺ຫິ ອິຊ຺ຌຕິ.

‘‘ເຕນ ປາຓິ ກາມທໂທ, ເຕນ ປາຓິ ມຘຸສ຺ສໂວ;

ເຕນ ເມ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍນ, ປຸຎ຺ຎໍ ປາຓິມ຺ຫິ ອິຊ຺ຌຕີ’’ຕິ. –

ອິມສ຺ມິໍ ອງ຺ກຸຣເປຕວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ (ເປ. ວ. ໒໗໕, ໒໗໗) ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈໍ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ເອວໍ ໂຂ ຕໍ ຠິກ຺ຂເວ ຕິຕ຺ຕິຣິຍໍ ນາມ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ອໂຫສີ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໓໑໑) ອິມສ຺ມິໍ ຕິຕ຺ຕິຣຊາຕເກ ປຎ຺ຈສິກ຺ຂາປທສີລໍ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຕໍ ໂຂ ປນ ເມ ປຎ຺ຈສິຂ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ເນວ ນິພ຺ພິທາຍ ນ ວິຣາຄາຍ ນ ນິໂຣຘາຍ ຍາວເທວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກູປປຕ຺ຕິຍາ’’ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ມຫາໂຄວິນ຺ທສຸຕ຺ເຕ (ທີ. ນິ. ໒.໓໒໙) ຈຕສ຺ໂສ ອປ຺ປມຎ຺ຎາໂຍ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ‘‘ປເຣ ອພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ມຍເມຕ຺ຖ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ ຠວິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສລ຺ເລຂສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໑.໘໓) ເມຖຸນວິຣຕິ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ.

‘‘ມຍຎ຺ຈ ຠຣິຍາ ນາຕິກ຺ກມາມ,

ອມ຺ເຫ ຈ ຠຣິຍາ ນາຕິກ຺ກມນ຺ຕິ;

ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຕາຫິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣາມ,

ຕສ຺ມາ ຫິ ອມ຺ຫໍ ທຫຣາ ນ ມີຍເຣ’’ຕິ. –

ມຫາຘມ຺ມປາລຊາຕເກ (ຊາ. ໑.໑໐.໙໗) ສທາຣສນ຺ໂຕໂສ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ອຠິຊານາມິ ໂຂ ປນາຫໍ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຈຕຸຣງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣິຕາ, ຕປສ຺ສີ ສຸທໍ ໂຫມີ’’ຕິ ໂລມຫໍສນສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໑.໑໕໕) ວີຣິຍໍ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

‘‘ຫີເນນ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍນ, ຂຕ຺ຕິເຍ ອຸປປຊ຺ຊຕິ;

ມຊ຺ຌິເມນ ຈ ເທວຕ຺ຕໍ, ອຸຕ຺ຕເມນ ວິສຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ. –

ເອວໍ (ຊາ. ໒.໒໒.໔໒໙) ນິມິຊາຕເກ ອຕ຺ຕທມນວເສນ ກໂຕ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ອຸໂປສໂຖ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ອິທໍ ໂຂ ປນ ເມ, ປຎ຺ຈສິຂ, ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ເອກນ຺ຕນິພ຺ພິທາຍ ວິຣາຄາຍ…ເປ… ອຍເມວ ອຣິໂຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ມຫາໂຄວິນ຺ທສຸຕ຺ຕສ຺ມິໍເຍວ (ທີ. ນິ. ໒.໓໒໙) ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ຕຍິທໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ອິທ຺ຘຎ຺ເຈວ ຜີຕຎ຺ຈ ວິຕ຺ຖາຣິກໍ ພາຫຸຊຎ຺ຎໍ ປຸຖຸຠູຕໍ ຍາວເທວ ມນຸສ຺ເສຫິ ສຸປ຺ປກາສິຕ’’ນ຺ຕິ ປາສາທິກສຸຕ຺ເຕ (ທີ. ນິ. ໓.໑໗໔) ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫໍ ສກລສາສນໍ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມສ຺ມິມ຺ປິ ຐາເນ ອິທເມວ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍ’’ນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍປຣິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິ. ເສຏ຺ເຐຫີຕິ ພຸທ຺ຘາທີຫິ ເສຏ຺ເຐຫິ. ເສຏ຺ຐຏ຺ເຐນ ພ຺ຣຫ຺ມຠູຕໍ ວາ ຈຣິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ.

ສນິທານນ຺ຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂເຓນ ນິທາເນນ ສນິທານໍ. ສອຸປ຺ປຕ຺ຕິກນ຺ຕິ ສອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິກໍ. ເວເນຍ຺ຍານໍ ອນຸຣູປໂຕຕິ ເວເນຍ຺ຍານໍ ຈຣິຍາທິອນຸຣູປໂຕ. ອຕ຺ຖສ຺ສາຕິ ເທສິຍມານສ຺ສ ສີລາທິອຕ຺ຖສ຺ສ. ເຫຕຸທາຫຣຓຍຸຕ຺ຕໂຕຕິ ‘‘ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ ຈ ອາທິນາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ເຫຕຸປມຄ຺ຄຫເຓນ ເຫຕຸທາຫຣເຓຫິ ຍຸຕ຺ຕໂຕ. ສທ຺ຘາປຏິລາເຠນາຕິ ‘‘ເຕ ຕໍ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ຕຖາຄເຕ ສທ຺ຘໍ ປຏິລຠນ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕສທ຺ຘາປຏິລາເຠນ. ປຏິປຕ຺ຕິຍາຕິ ສີລວິສຸທ຺ຘິຍາທິສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ, ປຏິປຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຘິຄມພ຺ຍຕ຺ຕິໂຕຕິ ສຈ຺ຈປ຺ປຏິເວເຘນ ອຘິຄມເວຍ຺ຍຕ຺ຕິຍສພ຺ຠາວໂຕ ສາຕ຺ຖໍ ກປິລມຕາທິ ວິຍ ຕຸຈ຺ຉໍ ນິຣຕ຺ຖກໍ ອຫຸຕ຺ວາ ອຕ຺ຖສມ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ. ປຣິຍຕ຺ຕິຍາຕິ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມປຣິຈເຍນ. ອາຄມພ຺ຍຕ຺ຕິໂຕຕິ ທຸຣກ຺ຂາຕຘມ຺ເມສຸ ປຣິຈຍໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ວິຍ ສມ຺ໂມຫໍ ອຊເນຕ຺ວາ ພາຫຸສຈ຺ຈເວຍ຺ຍຕ຺ຕິຍສພ຺ຠາວໂຕ ສພ຺ຍຎ຺ຊນໍ. ພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຫິ ສຕິ ອາຄມພ຺ຍຕ຺ຕີຕິ. ສີລາທິປຎ຺ຈຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘຍຸຕ຺ຕໂຕຕິ ສີລາທີຫິ ປຎ຺ຈຫິ ຘມ຺ມໂກຏ຺ຐາເສຫິ ອວິຣຫິຕຕ຺ຕາ. ເກວລປຣິປຸຓ຺ຓນ຺ຕິ ອນວເສເສນ ສມນ຺ຕໂຕ ປຸຓ຺ຓໍ ປູຣິຕໍ. ນິຣຸປກ຺ກິເລສໂຕຕິ ທິຏ຺ຐິມານາທິອຸປກ຺ກິເລສາຠາວໂຕ. ນິຕ຺ຖຣຓຕ຺ຖາຍາຕິ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໂຕ ນິສ຺ສຣຓາຍ. ໂລກາມິສນິຣເປກ຺ຂໂຕຕິ ກຖຎ຺ຈິປິ ຕຓ຺ຫາສນ຺ນິສ຺ສຍສ຺ສ ອນິສ຺ສຍໂຕ ປຣິສຸທ຺ຘໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ໂຍ ‘‘ອິມໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ນິສ຺ສາຍ ລາຠໍ ວາ ສກ຺ກາຣໍ ວາ ລຠິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເທເສຕິ, ຕສ຺ສ ອປຣິສຸທ຺ຘາ ເທສນາ ໂຫຕິ. ຠຄວາ ປນ ໂລກາມິສນິຣເປກ຺ໂຂ ຫິຕຜຣເຓນ ເມຕ຺ຕາຠາວນາຍ ມຸທຸຫທໂຍ ອຸລ຺ລຸມ຺ປນສຠາວສຓ຺ຐິເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ ເທເສຕິ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ເທສນາ ປຣິສຸທ຺ຘາຕິ.

ສາຘູຕິ ອຍໍ ສທ຺ໂທ ‘‘ສາຘຸ ເມ ຠນ຺ເຕ ຠຄວາ ສໍຂິຕ຺ເຕນ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕູ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໔.໙໕) ອາຍາຈເນ ທິສ຺ສຕິ. ‘‘ສາຘຸ ຠນ຺ເຕຕິ ໂຂ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ຠຄວໂຕ ຠາສິຕໍ ອຠິນນ຺ທິຕ຺ວາ ອນຸໂມທິຕ຺ວາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໓.໘໖) ສມ຺ປຏິຈ຺ຉເນ. ‘‘ສາຘຸ ສາຘຸ ສາຣິປຸຕ຺ຕາ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໓.໓໔໙) ສມ຺ປຫໍສເນ. ‘‘ເຕນ ຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ສາຘຸກໍ ສຸໂຓຫີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໕.໑໙໒) ທຬ຺ຫີກມ຺ເມ ອາຓຕ຺ຕິຍຎ຺ຈ ທິສ຺ສຕິ.

‘‘ສາຘຸ ຘມ຺ມຣຸຈິ ຣາຊາ, ສາຘຸ ປຎ຺ຎາຓວາ ນໂຣ;

ສາຘຸ ມິຕ຺ຕານມທ຺ທຸພ຺ໂຠ, ປາປສ຺ສາກຣຓໍ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ. –

ອາທີສຸ (ຊາ. ໒.໑໘.໑໐໑) ສຸນ຺ທເຣ. ອິຘາປິ ສຸນ຺ທເຣເຍວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ສາຘຸ ໂຂ ປນາຕິ ສຸນ຺ທຣໍ ໂຂ ປນາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ສຸນ຺ທຣນ຺ຕິ ຠທ຺ທກໍ. ຠທ຺ທກຕາ ຈ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ຫິຕສຸຂາວຫຠາເວນາຕິ ອາຫ ‘‘ອຕ຺ຖາວຫໍ ສຸຂາວຫ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຖາວຫນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກປຣມຕ຺ຖສຎ຺ຎິຕຫິຕາວຫໍ. ສຸຂາວຫນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕຕິວິຘສຸຂາວຫໍ. ຕຖາຣູປານນ຺ຕິ ຕາທິສານໍ. ຍາທິເສຫິ ປນ ຄຸເຓຫິ ຠຄວາ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ເຕຫິ ຈຕຸປ຺ປມາຓິກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ສພ຺ພກາເລປິ ອຈ຺ຈນ຺ຕາຍ ປສາທນີໂຍ ເຕສໍ ຍຖາຠູຕສຠາວຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍຖາຣູໂປ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາຠຸຈ຺ຈ…ເປ… ອຣຫຕນ຺ຕິ ອິມິນາ ຘມ຺ມປ຺ປມາຓານໍ ລູຂປ຺ປມາຓານຎ຺ຈ ສຕ຺ຕານໍ ຠຄວໂຕ ປສາທາວຫຕໍ ທສ຺ເສຕິ, ຕໍທສ຺ສເນນ ຈ ອິຕເຣສມ຺ປິ ຣູປປ຺ປມາຓໂຆສປ຺ປມາຓານໍ ປສາທາວຫຕາ ທສ຺ສິຕາ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ຕທວິນາຠາວໂຕ. ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ປກາເສຕີຕິ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄໂຕຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ສມ຺ພນ຺ໂຘຕິ ອາຫ ‘‘ທສ຺ສນມຕ຺ຕມ຺ປິ ສາຘຸ ໂຫຕີຕິ ເອວມຊ຺ຌາສຍໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ທສ຺ສນມຕ຺ຕມ຺ປິ ສາຘຸ ໂຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ໂກສິຍສກຸຓວຕ຺ຖຸ ກເຖຕພ຺ພໍ.

໒. ເຍນ ວາ ກາຣເຓນາຕິ ເຫຕຸມ຺ຫິ ອິທໍ ກຣຓວຈນໍ. ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ ຫິ ກິຣິຍາກາຣຓໍ, ນ ກຣຓໍ ວິຍ ກິຣິຍຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ມາ ນານປ຺ປກາຣຄຸຓວິເສສາຘິຄມຕ຺ຖາ ອິຘ ອຸປສງ຺ກມນກິຣິຍາຕິ ‘‘ອນ຺ເນນ ວສຕີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ເຫຕຸອຕ຺ຖເມເວຕໍ ກຣຓວຈນໍ ຍຸຕ຺ຕໍ, ນ ກຣຓຕ຺ຖໍ ຕສ຺ສ ອຍຸຊ຺ຊມານຕ຺ຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຍນ ວາ ກາຣເຓນາ’’ຕິ. ອວິຠາຄໂຕ ຫິ ສຕຕປ຺ປວຕ຺ຕນິຣຕິສຍສາທຸວິປຸລາມຕຣສສທ຺ຘມ຺ມຜລຕາຍສ຺ສ ສາທຸຜລນິຈ຺ຈຜລິຕມຫາຣຸກ຺ເຂນ ຠຄວາ ອຸປມິໂຕ. ສາທຸຜລູປໂຠຄາຘິປ຺ປາຍຄ຺ຄຫເຓເນວ ຫິ ມຫາຣຸກ຺ຂສ຺ສ ສາທຸຜລຕາ ຄຫິຕາຕິ. ອຸປສງ຺ກມີຕິ ອຸປສງ຺ກມນ຺ໂຕ. ສມ຺ປຕ຺ຕກາມຕາຍ ຫິ ກິຎ຺ຈິ ຐານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຕໍຕໍປເທສາຕິກ຺ກມເນນ ອຸປສງ຺ກມິ ອຸປສງ຺ກມນ຺ໂຕຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ລຠຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຄໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ, ອຸປຄໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາຕິ ປຸພ຺ພກາລກິຣິຍານິທ຺ເທໂສຕິ ອາຫ ‘‘ອຸປສງ຺ກມນປຣິໂຍສານທີປນ’’ນ຺ຕິ. ຕໂຕຕິ ຍໍ ຐານໍ ປຕ຺ໂຕ ອຸປສງ຺ກມີຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕໂຕ ອຸປຄຕຏ຺ຐານໂຕ. ອາສນ຺ນຕຣໍ ຐານນ຺ຕິ ປຎ຺ຫໍ ວາ ປຸຈ຺ຉິຕຸໍ ຘມ຺ມໍ ວາ ໂສຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຏ຺ຐານໍ.

ຍຖາ ຂມນີຍາທີນິ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕຕິ ຍຖາ ຠຄວາ ‘‘ກຈ຺ຈິ ເຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ຂມນີຍໍ, ກຈ຺ຈິ ຍາປນີຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຂມນີຍາທີນິ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ເຕນ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ ສທ຺ຘິໍ ສມປ຺ປວຕ຺ຕໂມໂທ ອໂຫສິ. ປຸພ຺ພຠາສິຕາຍ ຕທນຸກຣເຓນ ເອວໍ ໂສປິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຠຄວຕາ ສທ຺ຘິໍ ສມປ຺ປວຕ຺ຕໂມໂທ ອໂຫສີຕິ ໂຍຊນາ. ຕໍ ປນ ສມປ຺ປວຕ຺ຕໂມທຕໍ ອຸປມາຍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສີໂຕທກໍ ວິຍາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມ຺ໂມທິຕນ຺ຕິ ສໍສນ຺ທິຕໍ. ເອກີຠາວນ຺ຕິ ສມ຺ໂມທນກິຣິຍາຍ ສມານຕໍ ເອກຣູປຕໍ. ຂມນີຍນ຺ຕິ ‘‘ອິທໍ ຈຕຸຈກ຺ກໍ ນວທ຺ວາຣໍ ສຣີຣຍນ຺ຕໍ ທຸກ຺ຂພຫຸລຕາຍ ສຠາວໂຕ ທຸສ຺ສຫໍ, ກຈ຺ຈິ ຂມິຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉຕິ. ຍາປນີຍນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຍາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິກໍ ຈິຣປ຺ປພນ຺ຘສງ຺ຂາຕາຍ ຍາປນາຍ ກຈ຺ຈິ ຍາເປຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍໍ. ສີສໂຣຄາທິອາພາຘາຠາເວນ ກຈ຺ຈິ ອປ຺ປາພາຘໍ. ທຸກ຺ຂຊີວິກາຠາເວນ ກຈ຺ຈິ ອປ຺ປາຕງ຺ກໍ. ຕໍຕໍກິຈ຺ຈກຣເຓ ອຸຏ຺ຐານສຸຂຕາຍ ກຈ຺ຈິ ລຫຸຏ຺ຐານໍ. ຕທນຸຣູປພລໂຍຄໂຕ ກຈ຺ຈິ ພລໍ. ສຸຂວິຫາຣສມ຺ຠເວນ ກຈ຺ຈິ ຜາສຸວິຫາໂຣ ອຕ຺ຖີຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ກຈ຺ຈິສທ຺ທໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ພລປ຺ປຕ຺ຕາ ປີຕິ ປີຕິເຍວ. ຕຣຸຓປີຕິ ປາໂມຊ຺ຊໍ. ສມ຺ໂມທໍ ຊເນຕິ ກໂຣຕີຕິ ສມ຺ໂມທນິກໍ, ຕເທວ ສມ຺ໂມທນີຍນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສມ຺ໂມທຊນນໂຕ’’ຕິ. ສມ຺ໂມທິຕພ຺ພໂຕ ສມ຺ໂມທນີຍນ຺ຕິ ອິທໍ ປນ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສມ຺ໂມທິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕຠາວໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ສຣິຕພ຺ພຠາວໂຕຕິ ອນຸສ຺ສຣິຕພ຺ພຠາວໂຕ. ‘‘ສຣຓີຍ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ທີຆໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ສາຣຓີຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸຍ຺ຍມານສຸຂໂຕຕິ ອາປາຖມຘຸຣຕມາຫ. ອນຸສ຺ສຣິຍມານສຸຂໂຕຕິ ວິມທ຺ທຣມຓີຍຕໍ. ພ຺ຍຎ຺ຊນປຣິສຸທ຺ຘຕາຍາຕິ ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິຠາເວນ ຕສ຺ສາ ກຖາຍ ວຈນຈາຕຸຣິຍມາຫ. ອຕ຺ຖປຣິສຸທ຺ຘຕາຍາຕິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ນິຣຸປກ຺ກິເລສຕໍ. ອເນເກຫິ ປຣິຍາເຍຫີຕິ ອເນເກຫິ ກາຣເຓຫິ.

ອຕິທູຣອຈ຺ຈາສນ຺ນປຏິກ຺ເຂເປນ ນາຕິທູຣນາຈ຺ຈາສນ຺ນໍ ນາມ ຄຫິຕໍ, ຕໍ ປນ ອວກໍສໂຕ ອຸຠິນ຺ນໍ ປສາຣິຕຫຕ຺ຖາສງ຺ຆຏ຺ຏເນນ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຄີວໍ ປສາເຣຕ຺ວາຕິ ຄີວໍ ປຣິວຕ຺ຕນວເສນ ປສາເຣຕ຺ວາ. ເມຕິ ກຕ຺ຕຸອຕ຺ເຖ ສາມິວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ມຍາ ສຸຕ’’ນ຺ຕິ. ຊາຕິພ຺ຣາຫ຺ມເຓຕິ ຊາຕິຍາ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓ, ນ ພາຫິຕປາປຕາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຂຓ຺ຑິຈ຺ຈາທິຠາວໍ ອາປາທິເຕຕິ ຂຓ຺ຑິຕທນ຺ຕປລິຕເກສາທິຠາວໍ ສມ຺ປາປິເຕ. ວຸຑ຺ຒິມຣິຍາທປ຺ປຕ຺ເຕຕິ ວຸຑ຺ຒິປຣິຈ຺ເຉທໍ ສມ຺ປຕ຺ເຕ, ວຸຑ຺ຒິປຣິຍນ຺ຕປ຺ປຕ຺ເຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຊາຕິມຫລ຺ລກຕາຍາຕິ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ມຫລ຺ລກຠາເວນ. ມຫຕ຺ຕໍ ລາຕິ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ມຫລ຺ລໂກ, ຊາຕິຍາ ມຫລ຺ລໂກ, ນ ວິຠວາທິນາຕິ ຊາຕິມຫລ຺ລໂກ. ອທ຺ຘານນ຺ຕິ ທີຆກາລໍ. ກິຕ຺ຕໂກ ປນ ໂສຕິ ອາຫ ‘‘ທ຺ເວ ຕໂຍ ຣາຊປຣິວຏ຺ເຏ’’ຕິ, ທ຺ວິນ຺ນໍ ຕິຓ຺ຓໍ ຣາຊູນໍ ຣຊ຺ຊປສາສນປຏິປາຏິໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອທ຺ຘຄເຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ກຖໍ ວໂຍຄຫຓໍ ໂອສານວຍາເປກ຺ຂນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຈ຺ຉິມວຍໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ເຕ’’ຕິ. ປຈ຺ຉິໂມ ຕຕິຍຠາໂຄຕິ ສຕ຺ຕສຏ຺ຐິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຈ຺ຉິມວໂຍ ໂກຏ຺ຐາໂສ.

ທຸຕິເຍ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ຊິຓ຺ເຓຕິ ນາຍໍ ຊິຓ຺ຓຕາ ວໂຍມຕ຺ເຕນ, ອຖ ໂຂ ກຸລປຣິວຏ຺ເຏນ ປຸຣາຓຕາຍາຕິ ອາຫ ‘‘ຊິຓ຺ເຓຕິ ໂປຣາເຓ’’ຕິອາທິ. ເຕນ ເຕສໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ກຸລວເສນ ອຸທິໂຕທິຕຠາວມາຫ. ‘‘ວໂຍອນຸປ຺ປຕ຺ເຕ’’ຕິ ອິມິນາ ຊາຕິວຸຑ຺ຒິຍາ ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ ຄຸຓວຸຑ຺ຒິຍາ ຕໂຕ ສາຕິສຍຕ຺ຕາ ຈ ‘‘ວຸຑ຺ເຒຕິ ສີລາຈາຣາທິຄຸຓວຸຑ຺ຒິຍຸຕ຺ເຕ’’ຕິ ອາຫ. ຕຖາ ຊາຕິມຫລ຺ລກຕາຍປິ ເຕເນວ ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ ມຫລ຺ລເກຕິ ປເທນ ວິຠວມຫຕ຺ຕຕາ ໂຍຊິຕາ. ມຄ຺ຄປຏິປນ຺ເນຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ປຏິປຕ຺ຕິວິຘິໍ ອຸປຄເຕ ຕໍ ອໂວກ຺ກມ຺ມ ຈຣຓໂຕ. ອນ຺ຕິມວຍນ຺ຕິ ປຈ຺ຉິມວຍໍ.

ປຈ຺ຈຸຏ຺ຐານໍ ນາມ ອາສນາ ວຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ນາສນາ ວຸຏ຺ຐຫຕີ’’ຕິ, ນິສິນ຺ນາສນໂຕ ນ ວຸຏ຺ຐາຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຊິຓ຺ເຓ…ເປ… ວໂຍອນຸປ຺ປຕ຺ເຕຕິ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ອາສນາ ວຸຏ຺ຐານກິຣິຍາເປກ຺ຂໍ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຊິຓ຺ເຓ…ເປ… ວໂຍອນຸປ຺ປຕ຺ເຕ ທິສ຺ວາຕິ ອຊ຺ຌາຫາຣໍ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຖ ວາ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນກິຣິຍາເປກ຺ຂໍ ອຸປໂຍຄວຈນໍ, ຕສ຺ມາ ນ ປຈ຺ຈຸຏ຺ເຐຕີຕິ ອຸຏ຺ຐາຍ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ ນ ກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນມ຺ປິ ຫິ ປຈ຺ຈຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ອາຈຣິຍໍ ປນ ທູຣໂຕວ ທິສ຺ວາ ປຈ຺ຈຸຏ຺ຐາຍ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນກຣຓໍ ປຈ຺ຈຸຏ຺ຐານໍ ນາມາ’’ຕິ. ນາສນາ ວຸຏ຺ຐາຕີຕິ ອິມິນາ ປນ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນາຠາວສ຺ສ ອຸປລກ຺ຂຓມຕ຺ຕໍ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ວິຠາວເນ ນາມ ອຕ຺ເຖຕິ ປກຕິວິຠາວນສງ຺ຂາເຕ ອຕ຺ເຖ, ນ ອຠິວາເທຕິ ວາຕິ ນ ອຠິວາເທຕພ຺ພນ຺ຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ຕໍ ອຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ‘‘ອຍໍ ມມ ອຠິວາທນາທີນິ ກາຕຸໍ ອຣຫຣູໂປ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ອຊານນວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ອຎ຺ຎາຓໍ. ໂອໂລເກນ຺ໂຕຕິ ‘‘ທຸກ຺ຂໍ ໂຂ ອຄາຣໂວ ວິຫຣຕິ ອປ຺ປຕິສ຺ໂສ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ອຫໍ ສມຓໍ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວາ ສກ຺ກເຣຍ຺ຍໍ, ຄຣຸໍ ກເຣຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິອາທິສຸຕ຺ຕວເສນ (ອ. ນິ. ໔.໒໑) ຎາຓຈກ຺ຂຸນາ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ. ນິປຈ຺ຈກາຣາຣຫນ຺ຕິ ປຓິປາຕາຣຫໍ. ສມ຺ປຕິຊາໂຕຕິ ມຸຫຸຕ຺ຕຊາໂຕ, ຊາຕສມນນ຺ຕຣເມວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຸຕ຺ຕເຣນ ມຸໂຂຕິ ອຸຕ຺ຕຣາຠິມຸໂຂ, ອຸຕ຺ຕຣທິສາຠິມຸໂຂຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສຕ຺ຕປທວີຕິຫາເຣນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສກລໍ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸໍ ໂອໂລເກສິນ຺ຕິ ອິທໍ ‘‘ຘມ຺ມຕາ ເອສາ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມ຺ປຕິຊາໂຕ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ສເມຫິ ປາເທຫິ ປຕິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣາຠິມຸໂຂ ສຕ຺ຕປທວີຕິຫາເຣນ ຄຈ຺ຉຕິ, ເສຕມ຺ຫິ ຉຕ຺ເຕ ອນຸຘາຣິຍມາເນ ສພ຺ພາ ທິສາ ວິໂລເກຕິ, ອາສຠິຎ຺ຈ ວາຈໍ ຠາສຕີ’’ຕິ ເອວໍ ປາຬິຍໍ (ທີ. ນິ. ໒.໓໑) ສຕ຺ຕປທວີຕິຫາຣູປຣິຏ຺ຐິຕສ຺ສ ວິຍ ສພ຺ພທິສານຸວິໂລກນສ຺ສ ກຖິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປເນຕໍ ເອວໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ສຕ຺ຕປທວີຕິຫາຣໂຕ ປເຄວ ທິສາວິໂລກນສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ. ມຫາສຕ຺ໂຕ ຫິ ມນຸສ຺ສານໍ ຫຕ຺ຖໂຕ ມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາ ປຸຣຕ຺ຖິມທິສໍ ໂອໂລເກສິ, ອເນການິ ຈກ຺ກວາຬສຫສ຺ສານິ ເອກງ຺ຄຓານິ ອເຫສຸໍ. ຕຕ຺ຖ ເທວມນຸສ຺ສາ ຄນ຺ຘມາລາທີຫິ ປູຊຍມານາ ‘‘ມຫາປຸຣິສ ອິຘ ຕຸມ຺ເຫຫິ ສທິໂສປິ ນຕ຺ຖິ, ກຸໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິຕໂຣ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ເອວໍ ຈຕສ຺ໂສ ທິສາ ຈຕສ຺ໂສ ອນຸທິສາ ເຫຏ຺ຐາ ອຸປຣີຕິ ທສປິ ທິສາ ອນຸວິໂລເກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສທິສໍ ອທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ອຸຕ຺ຕຣາ ທິສາ’’ຕິ ສຕ຺ຕປທວີຕິຫາເຣນ ອຄມາສີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂອໂລເກສິນ຺ຕິ ມມ ປຸຎ຺ຎານຸຠາເວນ ໂລກວິວຣຓປາຏິຫາຣິເຍ ຊາເຕ ປຎ຺ຎາຍມານໍ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸໍ ມໍສຈກ຺ຂຸນາວ ໂອໂລເກສິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ມຫາປຸຣິໂສຕິ ຊາຕິໂຄຕ຺ຕກຸລປ຺ປເທສາທິວເສນ ມຫນ຺ຕປຸຣິໂສ. ອຄ຺ໂຄຕິ ຄຸເຓຫິ ສພ຺ພປຘາໂນ. ເຊຏ຺ໂຐຕິ ຄຸຓວເສເນວ ສພ຺ເພສໍ ວຸຑ຺ຒຕໂມ, ຄຸເຓຫິ ມຫລ຺ລກຕໂມຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເສຏ຺ໂຐຕິ ຄຸຓວເສເນວ ສພ຺ເພສໍ ປສຕ຺ຖຕໂມ. ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ປຈ຺ຉິມານິ ທ຺ເວ ປຸຣິມສ຺ເສວ ເວວຈນານີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຍາຕິ ນິສ຺ສກ຺ເກ ກຣຓວຈນໍ. ອຸຕ຺ຕຣິຕໂຣຕິ ອຘິກຕໂຣ. ປຕິມາເນສີຕິ ປູເຊສິ. ອາສຠິນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕມໍ. ມຍ຺ຫໍ ອຠິວາທນາທິຣໂຫ ປຸຄ຺ຄໂລຕິ ມຍ຺ຫໍ ອຠິວາທນາທິກິຣິຍາຍ ອຣໂຫ ອນຸຈ຺ຉວິໂກ ປຸຄ຺ຄໂລ. ນິຈ຺ຈສາເປກ຺ຂຕາຍ ປເນຕ຺ຖ ສມາໂສ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕຖາຄຕາຕິ ຕຖາຄຕໂຕ, ຕຖາຄຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອວຣູປນ຺ຕິ ອຠິວາທນາທິສຠາວໍ. ປຣິປາກສິຖິລພນ຺ຘນນ຺ຕິ ປຣິປາເກນ ສິຖິລພນ຺ຘນໍ.

໓. ຕໍ ວຈນນ຺ຕິ ‘‘ນາຫໍ ຕໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ’’ຕິອາທິວຈນໍ. ‘‘ນາຫໍ ອຣສຣູໂປ, ມາທິສາ ວາ ອຣສຣູປາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຖທ຺ໂຘ ຠເວຍ຺ຍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈິຕ຺ຕມຸທຸຠາວຊນນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ. ອຍຎ຺ຫິ ປຣິຍາຍສທ຺ໂທ ເທສນາວາຣກາຣເຓສຸ ວຕ຺ຕຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ປຣິຍາເຍຕິ ເທເສຕພ຺ພມຕ຺ຖໍ ອວຄເມຕິ ໂພເຘຕີຕິ ປຣິຍາໂຍ, ເທສນາ. ປຣິຍາຍຕິ ອປຣາປຣໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕີຕິ ປຣິຍາໂຍ, ວາໂຣ. ປຣິຍາຍຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຜລໍ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ສ ວາ ກາຣຓຠາວໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ປຣິຍາໂຍ, ກາຣຓນ຺ຕິ ເອວໍ ປຣິຍາຍສທ຺ທສ຺ສ ເທສນາວາຣກາຣເຓສຸ ປວຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຎ຺ຎາຍ ສຓ຺ຐເຫຍ຺ຍາຕິ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐເຫຍ຺ຍ. ກຕໂມ ປນ ໂສຕິ ປຣິຍາຍາເປກ຺ໂຂ ປຸລ຺ລິງ຺ຄນິທ຺ເທໂສ, ກຕໂມ ໂສ ປຣິຍາໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຊາຕິວເສນາຕິ ຂຕ຺ຕິຍາທິຊາຕິວເສນ. ອຸປປຕ຺ຕິວເສນາຕິ ເທເວສຸ ອຸປປຕ຺ຕິວເສນ. ເສຏ຺ຐສມ຺ມຕານມ຺ປີຕິ ອປິ-ສທ຺ເທນ ປເຄວ ອເສຏ຺ຐສມ຺ມຕານນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຠິນນ຺ທນ຺ຕານນ຺ຕິ ສປ຺ປີຕິກຕຓ຺ຫາວເສນ ປໂມທມານານໍ. ຣຊ຺ຊນ຺ຕານນ຺ຕິ ພລວຣາຄວເສນ ຣຊ຺ຊນ຺ຕານໍ. ຣູປາທິປຣິໂຠເຄນ ອຸປ຺ປນ຺ນຕຓ຺ຫາຍຸຕ຺ຕໂສມນສ຺ສເວທນາ ຣູປໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຫທຍຕປ຺ປນໂຕ ອມ຺ພຣສາທໂຍ ວິຍ ‘‘ຣູປຣສາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອາວິຎ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອາກຑ຺ຒນ຺ຕິ. ວຕ຺ຖາຣມ຺ມຓາທິສາມຄ຺ຄິຍນ຺ຕິ ວຕ຺ຖຸອາຣມ຺ມຓາທິກາຣຓສາມຄ຺ຄິຍໍ. ອນຸກ຺ຂິປນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ຕຸກ຺ກໍສນວເສນ ກຖິເຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ອສປ຺ປາຍຠາວໂຕ ອຕ຺ຕານໍ ອນຸກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ອນຸກ຺ກໍເສນ຺ໂຕ.

ເອຕສ຺ມິໍ ປນຕ຺ເຖ ກຣເຓ ສາມິວຈນນ຺ຕິ ‘‘ຊຫິຕາ’’ຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ. ຕຖາຄຕສ຺ສາຕິ ກຣເຓ ສາມິວຈນໍ, ຕຖາຄເຕນ ຊຫິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມູລນ຺ຕິ ຠວມູລໍ. ‘‘ຕາລວຕ຺ຖຸວຕ຺ຖຸກຕາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ໂອຏ຺ຐມຸໂຂ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ມຊ຺ເຌປທໂລປໍ ກຕ຺ວາ ອກາຣຎ຺ຈ ທີຆໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ຕາລາວຕ຺ຖຸກຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕາລວຕ຺ຖຸ ວິຍ ເນສໍ ວຕ຺ຖຸ ກຕນ຺ຕິ ຕາລາວຕ຺ຖຸກຕາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕາລສ຺ສ ວຕ຺ຖຸ ຕາລວຕ຺ຖຸ. ຍຖາ ອາຣາມສ຺ສ ວຕ຺ຖຸຠູຕປຸພ຺ໂພ ປເທໂສ ອາຣາມສ຺ສ ອຠາເວ ‘‘ອາຣາມວຕ຺ຖູ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ຕາລສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐິໂຕກາໂສ ສມູລໍ ອຸທ຺ຘຣິເຕ ຕາເລ ປເທສມຕ຺ເຕ ຐິເຕ ຕາລສ຺ສ ວຕ຺ຖຸຠູຕປຸພ຺ພຕ຺ຕາ ‘‘ຕາລວຕ຺ຖູ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເນສນ຺ຕິ ຣູປຣສາທີນໍ. ກຖໍ ປນ ຕາລວຕ຺ຖຸ ວິຍ ເນສໍ ວຕ຺ຖຸ ກຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຍຖາ ຫີ’’ຕິອາທິ. ຣູປາທິປຣິໂຠເຄນ ອຸປ຺ປນ຺ນຕຓ຺ຫາຍຸຕ຺ຕໂສມນສ຺ສເວທນາສງ຺ຂາຕຣູປຣສາທີນໍ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຕສໍ ປຸພ຺ເພ ອຸປ຺ປນ຺ນປຸພ຺ພຠາເວນ ວຕ຺ຖຸມຕ຺ເຕ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາເນ ກເຕ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຸພ຺ເພຕິ ປຸເຣ, ສຣາຄກາເລຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕາລາວຕ຺ຖຸກຕາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ ຕາລວຕ຺ຖຸ ວິຍ ອຕ຺ຕໂນ ວຕ຺ຖຸສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ຣູປຣສາທໂຍ ‘‘ຕາລາວຕ຺ຖຸກຕາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເອເຕນ ປຫີນກິເລສານໍ ປຸນ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ.

ອວິຣຸຬ຺ຫິຘມ຺ມຕ຺ຕາຕິ ອວິຣຸຬ຺ຫິສຠາວຕາຍ. ມຕ຺ຖກຈ຺ຉິນ຺ໂນ ຕາໂລ ປຕ຺ຕຜລາທີນໍ ອວຕ຺ຖຸຠູໂຕ ຕາລາວຕ຺ຖູຕິ ອາຫ ‘‘ມຕ຺ຖກຈ຺ຉິນ຺ນຕາໂລ ວິຍ ກຕາ’’ຕິ. ເອເຕນ ‘‘ຕາລາວຕ຺ຖຸ ວິຍ ກຕາຕິ ຕາລາວຕ຺ຖຸກຕາ’’ຕິ ອຍໍ ວິຄ຺ຄໂຫ ທສ຺ສິໂຕ. ເອຕ຺ຖ ປນ ອວຕ຺ຖຸຠູໂຕ ຕາໂລ ວິຍ ກຕາຕິ ອວຕ຺ຖຸຕາລາກຕາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ວິເສສນສ຺ສ ປທສ຺ສ ປຣນິປາຕໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ຕາລາວຕ຺ຖຸກຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອິມິນາ ປນຕ຺ເຖນ ອິທໍ ທສ຺ເສຕິ – ຣູປຣສາທິວຈເນນ ວິປາກຘມ຺ມຘມ຺ມາ ຫຸຕ຺ວາ ປຸພ຺ເພ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ກຸສລາກຸສລຘມ຺ມາ ຄຫິຕາ, ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ນາປິ ມຕ຺ຖກສທິສານໍ ຕຓ຺ຫາວິຊ຺ຊານໍ ມຄ຺ຄສຕ຺ເຖນ ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ອາຍຕິໍ ຕາລປຕ຺ຕສທິເສ ວິປາກກ຺ຂນ຺ເຘ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕຸໍ ອສມຕ຺ຖາ ຊາຕາ, ຕສ຺ມາ ຕາລາວຕ຺ຖຸ ວິຍ ກຕາຕິ ຕາລາວຕ຺ຖຸກຕາ ຣູປຣສາທໂຍຕິ. ອິມສ຺ມິຎ຺ຫິ ອຕ຺ເຖ ‘‘ອຠິນນ຺ທນ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ປເທນ ກຸສລໂສມນສ຺ສມ຺ປິ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ອນຠາວໍກຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ອນຸ-ສທ຺ໂທ ປຈ຺ຉາ-ສທ຺ເທນ ສມານຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ຍຖາ ເນສໍ ປຈ຺ຉາຠາໂວ ນ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ. ອນຸອຠາວໍ ຄຕາຕິ ປຈ຺ຉາ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຘມ຺ມຕາວເສນ ອຠາວໍ ຄຕາ ວິນາສມຸປຄຕາ, ປຫີນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອິມາ ອນຈ຺ຉຣິຍາ ຄາຖາໂຍ ປຏິຠໍສູ’’ຕິ (ມຫາວ. ໗, ໘) ເອຕ຺ຖ ອນຈ຺ຉຣິຍສທ຺ທໍ ອຸທາຫຣຓວເສນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຍຖາ ອນຸອຈ຺ຉຣິຍາ ອນຈ຺ຉຣິຍາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອນຸອຈ຺ຉຣິຍາຕິ ສວນກາເລ ອຸປຣູປຣິ ວິມ຺ຫຍກຣາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຍຎ຺ຈ ໂຂ ຕ຺ວໍ ວເທສິ, ໂສ ປຣິຍາໂຍ ນ ໂຫຕີຕິ ຍໍ ວນ຺ທນາທິສາມຄ຺ຄິຣສາຠາວສງ຺ຂາຕໍ ກາຣຓໍ ອຣສຣູປຕາຍ ວເທສິ, ຕໍ ກາຣຓໍ ນ ໂຫຕິ, ນ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນນຸ ຈ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຍໍ ວນ຺ທນາທິສາມຄ຺ຄິຣສາຠາວສງ຺ຂາຕໍ ປຣິຍາຍໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອຣສຣູໂປ ຠວໍ ໂຄຕໂມ’’ຕິ ອາຫ, ໂສ ປຣິຍາໂຍ ນຕ຺ຖີຕິ ວຸຕ຺ເຕ ວນ຺ທນາທີນິ ຠຄວາ ກໂຣຕີຕິ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ອິມໍ ອນິຏ຺ຐປ຺ປສງ຺ຄໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ກສ຺ມາ ປນ ຠຄວາ ເອວມາຫາ’’ຕິອາທິ.

໔. ສພ຺ພປຣິຍາເຍສູຕິ ສພ຺ພວາເຣສຸ. ສນ຺ຘາຍ ຠາສິຕມຕ຺ຕນ຺ຕິ ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ‘‘ນິພ຺ໂຠໂຄ ຠວໍ ໂຄຕໂມ’’ຕິອາທິມາຫ, ຠຄວາ ຈ ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ນິພ຺ໂຠຄຕາທິໍ ອຕ຺ຕນິ ອນຸຊານາຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ຠາສິຕມຕ຺ຕໍ. ຉນ຺ທຣາຄປຣິໂຠໂຄຕິ ຉນ຺ທຣາຄວເສນ ປຣິໂຠໂຄ. ອປຣໍ ປຣິຍາຍນ຺ຕິ ອຎ຺ຎໍ ກາຣຓໍ.

໕. ກຸລສມຸທາຈາຣກມ຺ມນ຺ຕິ ກຸລາຈາຣສງ຺ຂາຕໍ ກມ຺ມໍ, ກຸລຈາຣິຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອກິຣິຍນ຺ຕິ ອກຣຓຠາວໍ. ທຸຏ຺ຐຸ ຈຣິຕໍ ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ, ກາຍທ຺ວາເຣ ພາຫຸລ຺ລວຸຕ຺ຕິໂຕ ກາຍໂຕ ປວຕ຺ຕໍ ທຸຈ຺ຈຣິຕນ຺ຕິ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕໍ. ຕໍ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ປາຓາຕິປາຕອທິນ຺ນາທານມິຈ຺ຉາຈາຣເຈຕນາ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ເອຕ຺ຖ (ອິຕິວຸ. ອຏ຺ຐ. ໗໔) ປາໂຓຕິ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ໂວຫາຣໂຕ ສຕ຺ໂຕ. ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຣູປາຣູປວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຣູປຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິເຍ ຫິ ວິໂກປິເຕ ອິຕຣມ຺ປິ ຕໍສມ຺ພນ຺ຘຕາຍ ວິນສ຺ສຕິ. ສຕ຺ໂຕຕິ ຈ ຂນ຺ຘສນ຺ຕາໂນ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ສຕ຺ຕປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ສຣເສເນວ ປຕນສຠາວສ຺ສ ອນ຺ຕຣາ ເອວ ອຕີວ ປາຕນໍ ອຕິປາໂຕ, ສຓິກໍ ປຕິຕຸໍ ອທຕ຺ວາ ສີຆໍ ປາຕນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕິກ຺ກມ຺ມ ວາ ສຕ຺ຖາທີຫິ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ປາຕນໍ ອຕິປາໂຕ, ປາຓສ຺ສ ອຕິປາໂຕ ປາຓາຕິປາໂຕ, ປາຓວໂຘ ປາຓຆາໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ປາເຓ ປາຓສຎ຺ຎິໂນ ປຣສ຺ສ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍຸປຈ຺ເຉທກປໂຍຄສມຸຏ຺ຐາປິກາ ກາຍວຈີທ຺ວາຣານມຎ຺ຎຕຣປ຺ປວຕ຺ຕາ ວຘກເຈຕນາ. ຍາຍ ຫິ ເຈຕນາຍ ວຕ຺ຕມານສ຺ສ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ນິສ຺ສຍຠູເຕສຸ ມຫາຠູເຕສຸ ອຸປກ຺ກມກຣຓເຫຕຸກມຫາຠູຕປຈ຺ຈຍາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກມຫາຠູຕາ ນຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສນ຺ຕິ, ສາ ຕາທິສປ຺ປໂຍຄສມຸຏ຺ຐາປິກາ ເຈຕນາ ປາຓາຕິປາໂຕ. ລທ຺ຘຸປກ຺ກມານິ ຫິ ຠູຕານິ ອິຕຣຠູຕານິ ວິຍ ນ ວິສທານີຕິ ສມານຊາຕິຍານໍ ກາຣຓານິ ນ ໂຫນ຺ຕິ.

ເອຕ຺ຖາຫ – ຂເຓ ຂເຓ ນິຣຸຊ຺ຌນສຠາເວສຸ ສງ຺ຂາເຣສຸ ໂກ ຫນ຺ຕາ, ໂກ ວາ ຫຎ຺ຎຕິ, ຍທິ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິກສນ຺ຕາໂນ, ໂສ ອຣູປຕາຍ ນ ເຉທນເຠທນາທິວເສນ ວິໂກປນສມຕ຺ໂຖ, ນປິ ວິໂກປນີໂຍ. ອຖ ຣູປສນ຺ຕາໂນ, ໂສ ອເຈຕນຕາຍ ກຏ຺ຐກລິງ຺ຄຣູປໂມຕິ ນ ຕຕ຺ຖ ເຉທນາທິນາ ປາຓາຕິປາໂຕ ລພ຺ຠຕິ ຍຖາ ມຕສຣີເຣ. ປໂຍໂຄປິ ປາຓາຕິປາຕສ຺ສ ປຫຣຓປ຺ປຫາຣາທິ ອຕີເຕສຸ ວາ ສງ຺ຂາເຣສຸ ຠເວຍ຺ຍ ອນາຄເຕສຸ ວາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ວາ, ຕຕ຺ຖ ນ ຕາວ ອຕີຕານາຄເຕສຸ ສມ຺ຠວຕິ ເຕສໍ ອຠາວໂຕ, ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ຈ ສງ຺ຂາຣານໍ ຂຓິກຕ຺ຕາ ສຣເສເນວ ນິຣຸຊ຺ຌນສຠາວຕາຍ ວິນາສາຠິມຸເຂສຸ ນິປ຺ປໂຍຊໂນ ປໂຍໂຄ ສິຍາ, ວິນາສສ຺ສ ຈ ກາຣຓຣຫິຕຕ຺ຕາ ນ ປຫຣຓປ຺ປຫາຣາທິປ຺ປໂຍຄເຫຕຸກໍ ມຣຓໍ, ນິຣີຫກຕາຍ ຈ ສງ຺ຂາຣານໍ ກສ຺ສ ໂສ ປໂຍໂຄ, ຂຓິກຕ຺ຕາ ວຘາຘິປ຺ປາຍສມກາລຠິຊ຺ຊນໂຕ ກສ຺ສ ກິຣິຍາ, ປຣິໂຍສານກາລານວຏ຺ຐານໂຕ ກສ຺ສ ວາ ປາຓາຕິປາຕກມ຺ມພທ຺ໂຘຕິ?

ວຸຈ຺ຈເຕ – ຍຖາວຸຕ຺ຕວຘກເຈຕນາສຫິໂຕ ສງ຺ຂາຣານໍ ປຸຎ຺ໂຊ ສຕ຺ຕສງ຺ຂາໂຕ ຫນ຺ຕາ. ເຕນ ປວຕ຺ຕິຕວຘປ຺ປໂຍຄນິມິຕ຺ຕໍ ອປຄຕຸສ຺ມາວິຎ຺ຎາຓຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິໂຍ ມຕໂວຫາຣປ຺ປວຕ຺ຕິນິພນ຺ຘໂນ ຍຖາວຸຕ຺ຕວຘປ຺ປໂຍຄກຣເຓ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣໂຫ ຣູປາຣູປຘມ຺ມສມູໂຫ ຫຎ຺ຎຕິ, ເກວໂລ ວາ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິກສນ຺ຕາໂນ. ວຘປ຺ປໂຍຄາວິສຍຠາເວປິ ຕສ຺ສ ປຎ຺ຈໂວກາຣຠເວ ຣູປສນ຺ຕານາຘີນວຸຕ຺ຕິຕາຍ ຣູປສນ຺ຕາເນ ປເຣນ ປໂຍຊິຕຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍຸປຈ຺ເຉທກປໂຍຄວເສນ ຕນ຺ນິພ຺ພຕ຺ຕິວິນິພນ຺ຘກວິສທິສຣູປຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວິຫເຕ ວິຈ຺ເຉໂທ ໂຫຕີຕິ ນ ປາຓາຕິປາຕສ຺ສ ອສມ຺ຠໂວ, ນປິ ອເຫຕຸໂກ ປາຓາຕິປາໂຕ, ນ ຈ ປໂຍໂຄ ນິປ຺ປໂຍຊໂນ. ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ສງ຺ຂາເຣສຸ ກຕປໂຍຄວເສນ ຕທນນ຺ຕຣໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣຫສ຺ສ ສງ຺ຂາຣກລາປສ຺ສ ຕຖາ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ຂຓິການໍ ສງ຺ຂາຣານໍ ຂຓິກມຣຓສ຺ສ ອິຘ ມຣຓຠາເວນ ອນຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ສນ຺ຕຕິມຣຓສ຺ສ ຈ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ສເຫຕຸກຠາວໂຕ ນ ອເຫຕຸກໍ ມຣຓໍ, ນ ຈ ກຕ຺ຕຸຣຫິໂຕ ປາຓາຕິປາຕປໂຍໂຄ ນິຣີຫເກສຸປິ ສງ຺ຂາເຣສຸ ສນ຺ນິຫິຕຕາມຕ຺ເຕນ ອຸປກາຣເກສຸ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ອນຸຣູປຜລຸປ຺ປາທນິຍເຕສຸ ກາຣເຓສຸ ກຕ຺ຕຸໂວຫາຣສິທ຺ຘິໂຕ ຍຖາ ‘‘ປທີໂປ ປກາເສຕິ, ນິສາກໂຣວ ຈນ຺ທິມາ’’ຕິ. ນ ຈ ເກວລສ຺ສ ວຘາຘິປ຺ປາຍສຫຠຸໂນ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິກກລາປສ຺ສ ປາຓາຕິປາໂຕ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ ສນ຺ຕານວເສນ ອວຏ຺ຐິຕສ຺ເສວ ປຏິຊານນໂຕ. ສນ຺ຕານວເສນ ວຕ຺ຕມານານຎ຺ຈ ປທີປາທີນໍ ອຕ຺ຖກິຣິຍາ ທິສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ເຖວ ປາຓາຕິປາເຕນ ກມ຺ມພທ຺ໂຘ. ອຍຎ຺ຈ ວິຈາໂຣ ອທິນ຺ນາທານາທີສຸປິ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ວິຠາເວຕພ຺ໂພ.

ໂສ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໘໙; ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ອກຸສລກມ຺ມປຖກຖາ) ຈ ປາຓາຕິປາໂຕ ຄຸຓວິຣຫິເຕສຸ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາທີສຸ ປາເຓສຸ ຂຸທ຺ທເກ ປາເຓ ອປ຺ປສາວຊ຺ໂຊ, ມຫນ຺ເຕ ມຫາສາວຊ຺ໂຊ. ກສ຺ມາ? ປໂຍຄມຫນ຺ຕຕາຍ, ປໂຍຄສມຕ຺ເຕປິ ວຕ຺ຖຸມຫນ຺ຕຕາຍ. ຄຸຓວນ຺ເຕສຸ ມນຸສ຺ສາທີສຸ ອປ຺ປຄຸເຓ ປາເຓ ອປ຺ປສາວຊ຺ໂຊ, ມຫາຄຸເຓ ມຫາສາວຊ຺ໂຊ. ສຣີຣຄຸຓານໍ ປນ ສມຠາເວ ສຕິປິ ກິເລສານໍ ອຸປກ຺ກມານຎ຺ຈ ມຸທຸຕາຍ ອປ຺ປສາວຊ຺ໂຊ, ຕິພ຺ພຕາຍ ມຫາສາວຊ຺ໂຊຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ກາຍວາຈາຫິ ນ ທິນ຺ນນ຺ຕິ ອທິນ຺ນໍ, ປຣສນ຺ຕກໍ, ຕສ຺ສ ອາທານໍ ອທິນ຺ນາທານໍ. ປຣສ຺ສຫຣຓໍ ເຖຍ຺ຍໍ, ໂຈຣິກາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ປຣປຣິຄ຺ຄເຫ ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕສຎ຺ຎິໂນ ຕທາທາຍກອຸປກ຺ກມສມຸຏ຺ຐາປິກາ ກາຍວຈີທ຺ວາຣານມຎ຺ຎຕຣທ຺ວາຣປ຺ປວຕ຺ຕາ ເຖຍ຺ຍເຈຕນາ. ຕໍ ຫີເນ ປຣສນ຺ຕເກ ອປ຺ປສາວຊ຺ຊໍ, ປຓີເຕ ມຫາສາວຊ຺ຊໍ. ກສ຺ມາ? ວຕ຺ຖຸປຓີຕຕາຍ. ວຕ຺ຖຸສມຕ຺ເຕ ສຕິ ຄຸຓາຘິການໍ ສນ຺ຕເກ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ມຫາສາວຊ຺ຊໍ, ຕໍຕໍຄຸຓາຘິກໍ ອຸປາທາຍ ຕໂຕ ຕໂຕ ຫີນຄຸຓສ຺ສ ສນ຺ຕເກ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອປ຺ປສາວຊ຺ຊໍ.

ມິຈ຺ຉາ ຈຣຓໍ ມິຈ຺ຉາຈາໂຣ, ເມຖຸນສມາຈາເຣສຸ ເອກນ຺ຕນິນ຺ທິໂຕ ລາມກາຈາໂຣ. ໂສ ປນ ລກ຺ຂຓໂຕ ອສທ຺ຘມ຺ມາຘິປ຺ປາເຍນ ກາຍທ຺ວາຣປ຺ປວຕ຺ຕາ ອຄມນີຍຏ຺ຐານວີຕິກ຺ກມເຈຕນາ. ໂສ ປເນສ ມິຈ຺ຉາຈາໂຣ ສີລາທິຄຸຓວິຣຫິເຕ ອຄມນີຍຏ຺ຐາເນ ອປ຺ປສາວຊ຺ໂຊ, ສີລາທິຄຸຓສມ຺ປນ຺ເນ ມຫາສາວຊ຺ໂຊ. ຕສ຺ສ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສມ຺ຠາຣາ – ອຄມນີຍວຕ຺ຖຸ, ຕສ຺ມິໍ ເສວນຈິຕ຺ຕໍ, ເສວນປໂຍໂຄ, ມຄ຺ເຄນມຄ຺ຄປ຺ປຏິປຕ຺ຕິອຘິວາສນນ຺ຕິ. ເອໂກ ປໂຍໂຄ ສາຫຕ຺ຖິໂກ ເອວ.

ວຈີທ຺ວາເຣ ພາຫຸລ຺ລວຸຕ຺ຕິໂຕ ວາຈໂຕ ປວຕ຺ຕໍ ທຸຈ຺ຈຣິຕນ຺ຕິ ວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕໍ. ຕໍ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ມຸສາວາທປິສຸຓວາຈາຜຣຸສວາຈາສມ຺ຜປ຺ປລາປເຈຕນາ ເວທິຕພ຺ພາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ມຸສາຕິ ອຠູຕໍ ອຕຈ຺ຉໍ ວຕ຺ຖຸ. ມຸສາ ວທີຍຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ເອຕາຍາຕິ ມຸສາວາໂທ, ອຕຖໍ ວຕ຺ຖຸໍ ຕຖໂຕ ປຣໍ ວິຎ຺ຎາເປຕຸກາມສ຺ສ ຕຖາວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐາປິກາ ເຈຕນາ. ໂສ ຍມຕ຺ຖໍ ຠຎ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ອປ຺ປຕາຍ ອປ຺ປສາວຊ຺ໂຊ, ມຫນ຺ຕຕາຍ ມຫາສາວຊ຺ໂຊ. ອປິຈ ຄຫຏ຺ຐານໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ອທາຕຸກາມຕາຍ ນຕ຺ຖີຕິ ອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ໂຕ ອປ຺ປສາວຊ຺ໂຊ, ສກ຺ຂິນາ ຫຸຕ຺ວາ ອຕ຺ຖຠຎ຺ຊນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ໂຕ ມຫາສາວຊ຺ໂຊ. ປພ຺ພຊິຕານໍ ອປ຺ປກມ຺ປິ ເຕລໍ ວາ ສປ຺ປິໍ ວາ ລຠິຕ຺ວາ ຫສາຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ອຊ຺ຊ ຄາເມ ເຕລໍ ນທີ ມຎ຺ເຎ ສນ຺ທຕີ’’ຕິ ປູຣຓກຖານເຍນ ປວຕ຺ໂຕ ອປ຺ປສາວຊ຺ໂຊ, ອທິຏ຺ຐໍເຍວ ປນ ທິຏ຺ຐນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວທນ຺ຕານໍ ມຫາສາວຊ຺ໂຊ. ຕສ຺ສ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສມ຺ຠາຣາ ໂຫນ຺ຕິ – ອຕຖໍ ວຕ຺ຖຸ, ວິສໍວາທນຈິຕ຺ຕໍ, ຕຊ຺ໂຊ ວາຍາໂມ, ປຣສ຺ສ ຕທຕ຺ຖວິຎ຺ຎາປນນ຺ຕິ. ເອໂກ ປໂຍໂຄ ສາຫຕ຺ຖິໂກວ. ໂສ ກາເຍນ ວາ ກາຍປຏິພທ຺ເຘນ ວາ ວາຈາຍ ວາ ປຣວິສໍວາທກກິຣິຍາກຣເຓ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕາຍ ເຈ ກິຣິຍາຍ ປໂຣ ຕມຕ຺ຖໍ ຊານາຕິ, ອຍໍ ກິຣິຍາສມຸຏ຺ຐາປິກເຈຕນາກ຺ຂເຓເຍວ ມຸສາວາທກມ຺ມຸນາ ພຊ຺ຌຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ຍຖາ ກາຍກາຍປຏິພທ຺ຘວາຈາຫິ ປຣໍ ວິສໍວາເທຕິ, ຕຖາ ‘‘ອິທມສ຺ສ ຠຓາຫີ’’ຕິ ອາຓາເປນ຺ໂຕປິ, ປຓ຺ຓໍ ລິຂິຕ຺ວາ ປຸຣໂຕ ນິສ຺ສຊ຺ຊນ຺ໂຕປິ, ‘‘ອຍໍ ອຕ຺ໂຖ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ກຸຏ຺ຏາທີສຸ ລິຂິຕ຺ວາ ຐເປນ຺ໂຕປິ, ຕສ຺ມາ ເອຕ຺ຖ ອາຓຕ຺ຕິກນິສ຺ສຄ຺ຄິຍຖາວຣາປິ ປໂຍຄາ ຍຸຊ຺ຊນ຺ຕິ. ອຏ຺ຐກຖາສຸ ປນ ອນາຄຕຕ຺ຕາ ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພາ.

ປິສຕີຕິ ປິສຸຓາ, ສມຄ຺ເຄ ສຕ຺ເຕ ອວຍວຠູເຕ ວຄ຺ເຄ ຠິນ຺ເນ ກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ວາ ປິຍສຸຎ຺ຎກຣຓໂຕ ປິສຸຓາ. ຍາຍ ຫິ ວາຈາຍ ຍສ຺ສ ຕໍ ວາຈໍ ຠາສຕິ, ຕສ຺ສ ຫທເຍ ອຕ຺ຕໂນ ປິຍຠາວໍ, ປຣສ຺ສ ຈ ປິຍສຸຎ຺ຎຠາວໍ ກໂຣຕິ, ສາ ປິສຸຓວາຈາ. ລກ຺ຂຓໂຕ ປນ ສໍກິລິຏ຺ຐຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປເຣສໍ ວາ ເຠທາຍ ອຕ຺ຕໂນ ປິຍກມ຺ຍຕາຍ ວາ ກາຍວຈີປໂຍຄສມຸຏ຺ຐາປິກາ ເຈຕນາ ປິສຸຓວາຈາ ປິສຸຓໍ ວທຕິ ເອຕາຍາຕິ ກຕ຺ວາ. ສາ ຍສ຺ສ ເຠທໍ ກໂຣຕິ, ຕສ຺ສ ອປ຺ປຄຸຓຕາຍ ອປ຺ປສາວຊ຺ຊາ, ມຫາຄຸຓຕາຍ ມຫາສາວຊ຺ຊາ. ຕສ຺ສາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສມ຺ຠາຣາ – ຠິນ຺ທິຕພ຺ໂພ ປໂຣ, ‘‘ອິຕິ ອິເມ ນານາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ ວິນາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ເຠທປຸເຣກ຺ຂາຣຕາ ວາ ‘‘ອິຕິ ອຫໍ ປິໂຍ ຠວິສ຺ສາມິ ວິສ຺ສາສິໂກ’’ຕິ ປິຍກມ຺ຍຕາ ວາ, ຕຊ຺ໂຊ ວາຍາໂມ, ຕສ຺ສ ຕທຕ຺ຖວິຊານນນ຺ຕິ. ປເຣ ປນ ອຠິນ຺ເນ ກມ຺ມປຖເຠໂທ ນຕ຺ຖິ, ຠິນ຺ເນ ເອວ ໂຫຕິ.

ຜຣຸສຍຕີຕິ ຜຣຸສາ, ວາຈາ. ຍາຍ ຫິ ວາຈາຍ ອຕ຺ຕານມ຺ປິ ປຣມ຺ປິ ຜຣຸສໍ ສິເນຫາຠາເວນ ລູຂໍ ກໂຣຕິ, ສາ ຜຣຸສວາຈາ. ອຖ ວາ ສຍມ຺ປິ ຜຣຸສາ ໂທມນສ຺ສສມຸຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ສຠາເວນປິ ກກ຺ກສາ ເນວ ກຓ຺ຓສຸຂາ ນ ຫທຍສຸຂາຕິ ຜຣຸສວາຈາ. ເອຕ຺ຖ ປນ ປເຣສໍ ມມ຺ມຈ຺ເຉທນວເສນ ປວຕ຺ຕິຍາ ເອກນ຺ຕນິຏ຺ຐຸຣຕາຍ ສຠາເວນ ກາຣຓໂວຫາເຣນ ຈ ວາຈາຍ ຜຣຸສສທ຺ທປ຺ປວຕ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ຕໍ ຜຣຸສໍ ວທຕິ ເອຕາຍາຕິ ຜຣຸສວາຈາ, ປຣສ຺ສ ມມ຺ມຈ຺ເຉທກກາຍວຈີປໂຍຄສມຸຏ຺ຐາປິກາ ເອກນ຺ຕຜຣຸສາ ເຈຕນາ. ຕສ຺ສາ ອາວິຠາວຕ຺ຖມິທໍ ວຕ຺ຖຸ – ເອໂກ ກິຣ ທາຣໂກ ມາຕຸ ວຈນໍ ອນາທິຍິຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕໍ ມາຕາ ນິວຕ຺ເຕຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕີ ‘‘ຈຓ຺ຑາ ຕໍ ມຫິໍສີ ອນຸພນ຺ຘຕູ’’ຕິ ອກ຺ໂກສິ. ອຖສ຺ສ ຕເຖວ ອຣຎ຺ເຎ ມຫິໍສີ ອຸຏ຺ຐາສິ. ທາຣໂກ ‘‘ຍໍ ມມ ມາຕາ ມຸເຂນ ກເຖສິ, ຕໍ ມາ ໂຫຕຸ. ຍໍ ຈິຕ຺ເຕນ ຈິນ຺ເຕສິ, ຕໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ສຈ຺ຈກິຣິຍມກາສິ. ມຫິໍສີ ຕຕ຺ເຖວ ພທ຺ຘາ ວິຍ ອຏ຺ຐາສິ. ເອວໍ ມມ຺ມຈ຺ເຉທໂກປິ ປໂຍໂຄ ຈິຕ຺ຕສຓ຺ຫຕາຍ ຜຣຸສວາຈາ ນ ໂຫຕິ. ມາຕາປິຕໂຣ ຫິ ກທາຈິ ປຸຕ຺ຕເກ ເອວມ຺ປິ ວທນ຺ຕິ ‘‘ໂຈຣາ ໂວ ຂຓ຺ຑາຂຓ຺ຑິກໍ ກໂຣນ຺ຕູ’’ຕິ, ອຸປ຺ປລປຕ຺ຕມ຺ປິ ຈ ເນສໍ ອຸປຣິ ປຕນ຺ຕໍ ນ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ. ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍາ ຈ ກທາຈິ ນິສ຺ສິຕເກ ເອວໍ ວທນ຺ຕິ ‘‘ກິໍ ອິເມ ອຫິຣິກາ ອໂນຕ຺ຕປ຺ປິໂນ ຈຣນ຺ຕິ, ນິທ຺ຘມຖ ເນ’’ຕິ. ອຖ ຈ ເນສໍ ອາຄມາຘິຄມສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຍຖາ ຈິຕ຺ຕສຓ຺ຫຕາຍ ຜຣຸສວາຈາ ນ ໂຫຕິ, ເອວໍ ວຈນສຓ຺ຫຕາຍ ອຜຣຸສວາຈາປິ ນ ໂຫຕິ. ນ ຫິ ມາຣາເປຕຸກາມສ຺ສ ‘‘ອິມໍ ສຸຂໍ ສຍາເປຖາ’’ຕິ ວຈນໍ ອຜຣຸສວາຈາ ໂຫຕິ, ຈິຕ຺ຕຜຣຸສຕາຍ ປນ ເອສາ ຜຣຸສວາຈາວ. ສາ ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ປວຕ຺ຕິຕາ, ຕສ຺ສ ອປ຺ປຄຸຓຕາຍ ອປ຺ປສາວຊ຺ຊາ, ມຫາຄຸຓຕາຍ ມຫາສາວຊ຺ຊາ. ຕສ຺ສາ ຕໂຍ ສມ຺ຠາຣາ – ອກ຺ໂກສິຕພ຺ໂພ ປໂຣ, ກຸປິຕຈິຕ຺ຕໍ, ອກ຺ໂກສນາຕິ.

ສໍ ສຸຂໍ ຫິຕຎ຺ຈ ຜລຕິ ວິສຣຕິ ວິນາເສຕີຕິ ສມ຺ຜໍ, ອຕ຺ຕໂນ ປເຣສຎ຺ຈ ອນຸປກາຣກໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ, ສມ຺ຜໍ ປລປຕິ ເອຕາຍາຕິ ສມ຺ຜປ຺ປລາໂປ, ອນຕ຺ຖວິຎ຺ຎາປິກກາຍວຈີປໂຍຄສມອຸຏ຺ຐາປິກາ ອກຸສລເຈຕນາ. ໂສ ອາເສວນມນ຺ທຕາຍ ອປ຺ປສາວຊ຺ໂຊ, ອາເສວນມຫນ຺ຕຕາຍ ມຫາສາວຊ຺ໂຊ. ຕສ຺ສ ທ຺ເວ ສມ຺ຠາຣາ – ຠາຣຕຍຸທ຺ຘສີຕາຫຣຓາທິນິຣຕ຺ຖກກຖາປຸເຣກ຺ຂາຣຕາ, ຕຖາຣູປີກຖາກຖນຎ຺ຈ. ປເຣ ປນ ຕໍ ກຖໍ ອຄຓ຺ຫນ຺ເຕ ກມ຺ມປຖເຠໂທ ນຕ຺ຖິ, ປເຣນ ປນ ສມ຺ຜປ຺ປລາເປ ຄຫິເຕເຍວ ໂຫຕິ.

ອຠິຊ຺ຌາພ຺ຍາປາທມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໂຍຕິ ເອຕ຺ຖ ປຣສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອຠິມຸຂໍ ຌາຍຕີຕິ ອຠິຊ຺ຌາ, ປຣສມ຺ປຕ຺ຕີສຸ ໂລໂຠ. ສາ ປນ ‘‘ອໂຫ ວຕ ອິທໍ ມມສ຺ສາ’’ຕິ ເອວໍ ປຣຠຓ຺ຑາຠິຊ຺ຌາຍນລກ຺ຂຓາ. ອທິນ຺ນາທານໍ ວິຍ ອປ຺ປສາວຊ຺ຊາ ມຫາສາວຊ຺ຊາ ຈ. ຕສ຺ສາ ທ຺ເວ ສມ຺ຠາຣາ – ປຣຠຓ຺ຑໍ, ອຕ຺ຕໂນ ປຣິຓາມນຎ຺ຈ. ປຣຠຓ຺ຑວຕ຺ຖຸເກ ຫິ ໂລເຠ ອຸປ຺ປນ຺ເນປິ ນ ຕາວ ກມ຺ມປຖເຠໂທ ໂຫຕິ, ຍາວ ‘‘ອໂຫ ວຕ ອິທໍ ມມສ຺ສາ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ນ ປຣິຓາເມຕິ.

ຫິຕສຸຂໍ ພ຺ຍາປາເທຕິ ວິນາເສຕີຕິ ພ຺ຍາປາໂທ, ປຏິໂຆ. ໂສ ປຣວິນາສາຍ ມໂນປໂທສລກ຺ຂໂຓ. ໂສ ຜຣຸສວາຈາ ວິຍ ອປ຺ປສາວຊ຺ໂຊ ມຫາສາວຊ຺ໂຊ ຈ. ຕສ຺ສ ທ຺ເວ ສມ຺ຠາຣາ – ປຣສຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ສ ຈ ວິນາສນຈິນ຺ຕາ. ປຣສຕ຺ຕວຕ຺ຖຸເກ ຫິ ໂກເຘ ອຸປ຺ປນ຺ເນປິ ນ ຕາວ ກມ຺ມປຖເຠໂທ ໂຫຕິ, ຍາວ ‘‘ອໂຫ ວຕາຍໍ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ເຊຍ຺ຍ ວິນສ຺ເສຍ຺ຍາ’’ຕິ ຕສ຺ສ ວິນາສນໍ ນ ຈິນ຺ເຕຕິ.

ຍຖາຠຸຈ຺ຈຄຫຓາຠາເວນ ມິຈ຺ຉາ ປສ຺ສຕີຕິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ. ສາ ‘‘ນຕ຺ຖິ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວິປຣີຕທສ຺ສນລກ຺ຂຓາ. ສມ຺ຜປ຺ປລາໂປ ວິຍ ອປ຺ປສາວຊ຺ຊາ ມຫາສາວຊ຺ຊາ ຈ. ອປິຈ ອນິຍຕາ ອປ຺ປສາວຊ຺ຊາ, ນິຍຕາ ມຫາສາວຊ຺ຊາ. ຕສ຺ສ ທ຺ເວ ສມ຺ຠາຣາ – ວຕ຺ຖຸໂນ ຄຫິຕາກາຣວິປຣີຕຕາ, ຍຖາ ຈ ຕໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕຖາຠາເວນ ຕສ຺ສຸປຏ຺ຐານນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ນຕ຺ຖິກາເຫຕຸກອອຣິຍທິຏ຺ຐີຫິ ເອວ ກມ຺ມປຖເຠໂທ ໂຫຕິ.

‘‘ອເນກວິຫິຕານໍ ປາປການໍ ອກຸສລານໍ ຘມ຺ມານ’’ນ຺ຕິ ສາມຎ຺ຎວຈເນປິ ປາຣິເສສຎາຍໂຕ ວຸຕ຺ຕາວເສສາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ຄເຫຕພ຺ພາຕິ ອາຫ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ເຕ ຘມ຺ເມ’’ຕິອາທິ. ເຕ ຍຖາວຸຕ຺ຕກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທິເກ ອກຸສລຘມ຺ເມ ຐເປຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອເນກວິຫິຕາຕິ ອເນກປ຺ປກາຣາ.

໖. ອຍໍ ໂລກຕນ຺ຕີຕິ ອຍໍ ວຸຑ຺ຒານໍ ອຠິວາທນາທິກິຣິຍາລກ຺ຂຓາ ໂລກປ຺ປເວຓີ. ອນາຄາມິພ຺ຣຫ຺ມານໍ ອລງ຺ກາຣາທີສຸ ອນາຄາມິຠິກ຺ຂູນຎ຺ຈ ຈີວຣາທີສຸ ນິກນ຺ຕິວເສນ ຣາຄຸປ຺ປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ອນາຄາມິມຄ຺ເຄນ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓິກຣາຄສ຺ເສວ ປຫານໍ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຎ຺ຈກາມຄຸຓິກຣາຄສ຺ສາ’’ຕິ. ຣູປາທີສຸ ປຎ຺ຈສຸ ກາມຄຸເຓສຸ ວຕ຺ຖຸກາມໂກຏ຺ຐາເສສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ຣາໂຄ ‘‘ປຎ຺ຈກາມຄຸຓິກຣາໂຄ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂກຏ຺ຐາສວຈໂນ ເຫຕ຺ຖ ຄຸຓສທ຺ໂທ ‘‘ວໂຍຄຸຓາ ອນຸປຸພ຺ພໍ ຊຫນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໑.໔) ວິຍ. ທ຺ວີສຸ ອກຸສລຈິຕ຺ເຕສູຕິ ໂທມນສ຺ສສຫຄເຕສຸ ທ຺ວີສຸ ອກຸສລຈິຕ຺ເຕສຸ. ໂມຫສ຺ສ ສພ຺ພາກຸສລສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ອາຫ ‘‘ສພ຺ພາກຸສລສມ຺ຠວສ຺ສາ’’ຕິ. ອວເສສານນ຺ຕິ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິອາທີນໍ.

໗. ຊິຄຸຈ຺ຉຕິ ມຎ຺ເຎຕິ ‘‘ອຫມຠິຊາໂຕ ຣູປວາ ປຎ຺ຎວາ, ກຖໍ ນາມ ອຎ຺ເຎສໍ ອຠິວາທນາທິໍ ກເຣຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ຊິຄຸຈ຺ຉຕິ ວິຍ ຊິຄຸຈ຺ຉຕີຕິ ວາ ສລ຺ລກ຺ເຂມິ. ອໂກສລ຺ລສມ຺ຠູຕຏ຺ເຐນາຕິ ອຎ຺ຎາຓສມ຺ຠູຕຏ຺ເຐນ. ອກຸສເລ ຘມ຺ເມ ຊິຄຸຈ຺ຉມາໂນ ເຕສໍ ສມງ຺ຄີຠາວມ຺ປິ ຊິຄຸຈ຺ຉຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ສມາປຕ຺ຕີ’’ຕິ. ສມາປຕ຺ຕີຕິ ເອຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ ສມາປຊ຺ຊນາ ສມງ຺ຄິຠາໂວຕິ. ມຓ຺ຑນກຊາຕິໂຍຕິ ມຓ຺ຑນສຠາໂວ, ມຓ຺ຑນສີໂລຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຊຄຸຈ຺ຉິຕນ຺ຕິ ຊິຄຸຈ຺ຉນສີລຕໍ.

໘. ໂລກເຊຏ຺ຐກກມ຺ມນ຺ຕິ ໂລເກ ເຊຏ຺ຐການໍ ກຕ຺ຕພ຺ພກມ຺ມໍ, ໂລເກ ວາ ເສຏ຺ຐສມ຺ມຕໍ ກມ຺ມໍ. ຕຕ຺ຣາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕສຸ ທ຺ວີສຸປິ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປສຸ. ປທາຠິຫິໂຕ ອຕ຺ໂຖ ປທຕ຺ໂຖ, ພ຺ຍຎ຺ຊນຕ຺ໂຖຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວິນຍໍ ວາ ອຣຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ວິນຍນໍ ວິນໂຍ, ນິຄ຺ຄຓ຺ຫນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ນິຄ຺ຄຫໍ ອຣຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ນນຸ ຈ ປຐມໍ ວຸຕ຺ເຕສຸ ທ຺ວີສຸປິ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປສຸ ສກຕ຺ເຖ ອຣຫຕ຺ເຖ ຈ ຠທ຺ຘິຕປຈ຺ຈໂຍ ສທ຺ທລກ຺ຂຓໂຕ ທິສ຺ສຕິ, ນ ປນ ‘‘ວິນຍາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕີ’’ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ, ຕສ຺ມາ ກຖເມຕ຺ຖ ຕທ຺ຘິຕປຈ຺ຈໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ວິຈິຕ຺ຣາ ຫິ ຕທ຺ຘິຕວຸຕ຺ຕີ’’ຕິ. ວິຈິຕ຺ຣຕາ ເຈຕ຺ຖ ໂລກປ຺ປມາຓໂຕ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕຖາ ຫິ ຍສ຺ມິໍ ຍສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ຕທ຺ຘິຕປ຺ປໂຍໂຄ ໂລກສ຺ສ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຕທ຺ຘິຕວຸຕ຺ຕິ ໂລກໂຕ ສິທ຺ຘາຕິ ວິຈິຕ຺ຣາ ຕທ຺ຘິຕວຸຕ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ຍຖາ ‘‘ມາ ສທ຺ທມກາສີ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ‘‘ມາສທ຺ທິໂກ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ວິນຍາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕີຕິ ເວນຍິໂກຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໙. ກປຓປຸຣິໂສຕິ ຄຸຓວິຣຫິຕຕາຍ ທີນມນຸສ຺ໂສ. ພ຺ຍຎ຺ຊນານິ ອວິຈາເຣຕ຺ວາຕິ ຕິສ຺ສທຕ຺ຕາທິສທ຺ເທສຸ ວິຍ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ອຍໍ ນາມ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ ເອວໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ວິຈາຣໍ ອກຕ຺ວາ, ອນິປ຺ຜນ຺ນປາຏິປທິກວເສນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໑໐. ເທວໂລກຄພ຺ຠສມ຺ປຕ຺ຕິຍາຕິ ວຕ຺ວາ ຐເປຕ຺ວາ ຠຸມ຺ມເທເວ ເສເສສຸ ເທເວສຸ ຄພ຺ຠຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ອຠາວໂຕ ປຏິສນ຺ຘິເຍເວຕ຺ຖ ຄພ຺ຠສມ຺ປຕ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ເທວໂລກປຏິສນ຺ຘິປຏິລາຠາຍ ສໍວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ. ອສ຺ສາຕິ ອຠິວາທນາທິສາມີຈິກມ຺ມສ຺ສ. ມາຕຸກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫເຓ ໂທສໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕຕິ ມາຕິໂຕ ອປຣິສຸທ຺ຘຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ, ອກ຺ໂກສິຕຸກາມສ຺ສ ທາສິຍາ ປຸຕ຺ໂຕຕິ ທາສິກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕຠາເວ ໂທສໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອກ຺ໂກສນໍ ວິຍ ຠຄວໂຕ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫເຓ ໂທສໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອກ຺ໂກສນ຺ໂຕປິ ເອວມາຫາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຄພ຺ຠໂຕຕິ ເທວໂລກປຏິສນ຺ຘິໂຕ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອຠພ຺ໂພ ເທວໂລກູປປຕ຺ຕິໍ ປາປຸຓິຕຸນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ’’ຕິ. ຫີໂນ ວາ ຄພ຺ໂຠ ອສ຺ສາຕິ ອປຄພ຺ໂຠຕິ ອິມສ຺ສ ວິຄ຺ຄຫສ຺ສ ເອເກນ ປຣິຍາເຍນ ອຘິປ຺ປາຍໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ເທວໂລກຄພ຺ຠປຣິພາຫິຣຕ຺ຕາ ອາຍຕິໍ ຫີນຄພ຺ຠປຏິລາຠຠາຄີຕີ’’ຕິ. ອິຕິ-ສທ຺ທາ ເອ ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ, ຍສ຺ມາ ອາຍຕິມ຺ປິ ຫີນຄພ຺ຠປຏິລາຠຠາຄີ, ຕສ຺ມາ ຫີໂນ ວາ ຄພ຺ໂຠ ອສ຺ສາຕິ ອປຄພ຺ໂຠຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ປຸນ ຕສ຺ເສວ ວິຄ຺ຄຫສ຺ສ ໂກຘວເສນ…ເປ… ທສ຺ເສນ຺ໂຕຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍສ຺ສ ອນຸຣູປໍ ກຕ຺ວາ ອຘິປ຺ປາຍໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຫີໂນ ວາສ຺ສ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ຄພ຺ຠວາໂສ ອໂຫສີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ’’ຕິ. ຄພ຺ຠ-ສທ຺ໂທ ອຕ຺ຖິ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິປຣິຍາໂຍ ‘‘ຄພ຺ເຠ ວສຕິ ມາຓໂວ’’ຕິອາທີສຸ (ຊາ. ໑.໑໕.໓໖໓) ວິຍ. ອຕ຺ຖິ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕສຕ຺ຕປຣິຍາໂຍ ‘‘ອນ຺ຕມໂສ ຄພ຺ຠປາຕນໍ ອຸປາທາຍາ’’ຕິອາທີສຸ (ມຫາວ. ໑໒໙) ວິຍ. ຕຕ຺ຖ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິປຣິຍາຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອນາຄເຕ ຄພ຺ຠເສຍ຺ຍາ’’ຕິ. ຄພ຺ເຠ ເສຍ຺ຍາ ຄພ຺ຠເສຍ຺ຍາ. ອນຸຕ຺ຕເຣນ ມຄ຺ເຄນາຕິ ອຄ຺ຄມຄ຺ເຄນ. ກມ຺ມກິເລສານໍ ມຄ຺ເຄນ ວິຫຕຕ຺ຕາ ອາຫ ‘‘ວິຫຕກາຣຓຕ຺ຕາ’’ຕິ. ອິຕຣາ ຕິສ຺ໂສປີຕິ ອຓ຺ຑຊສໍເສທຊໂອປປາຕິກາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຍທິປິ ‘‘ອປຄພ຺ໂຠ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ອນຸຣູປໂຕ ຄພ຺ຠເສຍ຺ຍາ ເອວ ວຕ຺ຕພ຺ພາ, ປສງ຺ຄໂຕ ປນ ລພ຺ຠມານໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ປຸນພ຺ຠວາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິປິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອິທານິ ສຕ຺ຕປຣິຍາຍສ຺ສ ຄພ຺ຠສທ຺ທສ຺ສ ວເສນ ວິຄ຺ຄຫນານຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ. ອິມສ຺ມິໍ ປນ ວິກປ຺ເປ ຄພ຺ຠເສຍ຺ຍາ ປຸນພ຺ຠວາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕີຕິ ອຸຠຍມ຺ປິ ຄພ຺ຠເສຍ຺ຍວເສເນວ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ນນຸ ຈ ‘‘ອາຍຕິໍ ຄພ຺ຠເສຍ຺ຍາ ປຫີນາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໐) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຄພ຺ຠສ຺ສ ເສຍ຺ຍາ ເອວ ປຫີນາ, ນ ປນ ຄພ຺ໂຠຕິ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຍຖາ ຈາ’’ຕິອາທິ. ອຖ ‘‘ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ອວຕ຺ວາ ປຸນພ຺ຠວຄ຺ຄຫຓໍ ກິມຕ຺ຖນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິ ຈ ນາມາ’’ຕິອາທິ. ອປຸນພ຺ຠວຠູຕາຕິ ຂເຓ ຂເຓ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານານໍ ຘມ຺ມານໍ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕິ.

໑໑. ຘມ຺ມຘາຕຸນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຘມ຺ເມ ອນວເສເສ ຘາເຣຕິ ຍາຖາວໂຕ ອຸປຘາເຣຕີຕິ ຘມ຺ມຘາຕຸ, ຘມ຺ມານໍ ຍຖາສຠາວໂຕ ອວພຸຊ຺ຌນສຠາໂວ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາຕິ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ, ປຏິລຠິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ປຏິລາຠເຫຕູຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເທສນາວິລາສປ຺ປຕ຺ໂຕ ໂຫຕີຕິ ຣຸຈິວເສນ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ເທເສຕຸໍ ສມຕ຺ຖຕາ ເທສນາວິລາໂສ, ຕໍ ປຕ຺ໂຕ ອຘິຄໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຣຸຓາວິປ຺ຜາຣນ຺ຕິ ສພ຺ພສຕ຺ເຕສຸ ມຫາກຣຸຓາຍ ຜຣຓໍ. ຕາທິຄຸຓລກ຺ຂຓເມວ ປຸນ ອຸປມາຍ ວິຠາເວຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ປຖວີສມຈິຕ຺ຕຕ’’ນ຺ຕິ. ຍຖາ ປຖວີ ສຸຈິອສຸຈິນິກ຺ເຂປເຉທນເຠທນາທີສຸ ນ ວິກມ຺ປຕິ, ອນຸໂຣຘວິໂຣຘໍ ນ ປາປຸຓາຕິ, ເອວໍ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ເຐສຸ ລາຠາລາຠາທີສຸ ອນຸໂຣຘວິໂຣຘປ຺ປຫານໂຕ ອວິກມ຺ປິຕຈິຕ຺ຕຕາຍ ປຖວີສມຈິຕ຺ຕຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອກຸປ຺ປຘມ຺ມຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອກຸປ຺ປຘມ຺ໂມ ນາມ ຜລສມາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ປເຣສຸ ປນ ອກ຺ໂກສນ຺ເຕສຸປິ ອຕ຺ຕໂນ ປຖວີສມຈິຕ຺ຕຕາລກ຺ຂຓໍ ອກຸຊ຺ຌນສຠາວຕນ຺ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ’’ຕິ ອມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕິ. ຊຣາຍ ອນຸສຏນ຺ຕິ ຊຣາຍ ປລິເວຐິຕໍ. ວຏ຺ຏຂາຓຸຠູຕນ຺ຕິ ອເນເກສໍ ອນຍພ຺ຍສນານໍ ນິປາຕລກ຺ຂຓຕ຺ຖມ຺ຠຠູຕຕາຍ ສໍສາຣຂາຓຸຠູຕໍ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ວຸຑ຺ຒຕາຍ ອາສນ຺ນວຸຕ຺ຕິມຣຓນ຺ຕິ ສມ຺ຠາວນວເສນ ‘‘ອຊ຺ຊ ມຣິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຫນ຺ເຕນ ໂຂ ປນ ອຸສ຺ສາເຫນາຕິ ‘‘ສາຘຸ ໂຂ ປນ ຕຖາຣູປານໍ ອຣຫຕໍ ທສ຺ສນໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອວໍ ສຎ຺ຊາຕມຫຸສ຺ສາເຫນ. ອປ຺ປຏິສມໍ ປຸເຣຊາຕຠາວນ຺ຕິ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓໍ ປຸເຣຊາຕຠາວໍ. ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສ ປຏິສໂມຕິ ອປ຺ປຏິສໂມ, ປຸເຣຊາຕຠາໂວ.

‘‘ອປີ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ປີ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ປິ-ສທ຺ໂທປິ ວິສຸໍ ອຕ຺ຖິ ນິປາໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສມ຺ຠາວນຕ຺ເຖຕິ ‘‘ອປິ ນາເມວໍ ສິຍາ’’ຕິ ວິກປ຺ປນຕ຺ໂຖ ສມ຺ຠາວນຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ມິໍ ໂຊຕກຕາຍ ປິສທ຺ໂທ ວຕ຺ຕຕິ. ວຈນສິລິຏ຺ຐຕາຍາຕິ ວຈນສ຺ສ ມຘຸຣຠາວຕ຺ຖໍ, ມຸທຸຠາວຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວຎ຺ຫິ ໂລເກ ສິລິຏ຺ຐວຈນໍ ໂຫຕີຕິ ເອວໍ ເອກເມວ ຄຓນໍ ອວຕ຺ວາ ອປຣາຍ ຄຓນາຍ ສທ຺ຘິໍ ວຈນໍ ໂລເກ ສິລິຏ຺ຐວຈນໍ ໂຫຕິ ຍຖາ ‘‘ທ຺ເວ ວາ ຕີຓິ ວາ ອຸທກຜຸສິຕານີ’’ຕິ. ສມ຺ມາ ອຘິສຍິຕານີຕິ ປາທາທີຫິ ອຕ຺ຕນາ ເນສໍ ກິຎ຺ຈິ ອຸປຆາຕໍ ອກໂຣນ຺ຕິຍາ ພຫິວາຕາທິປຣິສ຺ສຍປຣິຫາຣຕ຺ຖໍ ສມ຺ມເທວ ອຸປຣິ ສຍິຕານິ. ອຸປຣິອຕ຺ໂຖ ເຫຕ຺ຖ ອຘິ-ສທ຺ໂທ. ອຸຕຸໍ ຄຓ຺ຫາເປນ຺ຕິຍາຕິ ເຕສໍ ອລ຺ລສິເນຫປຣິຍາທານຕ຺ຖໍ ອຕ຺ຕໂນ ກາຍຸສ຺ມາວເສນ ອຸຕຸໍ ຄຓ຺ຫາເປນ຺ຕິຍາ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸສ຺ມີກຕານີ’’ຕິ. ສມ຺ມາ ປຣິຠາວິຕານີຕິ ສມ຺ມເທວ ສພ຺ພໂສ ກຸກ຺ກຸຏວາສນາຍ ວາສິຕານິ. ເຕນາຫ ‘‘ກຸກ຺ກຸຏຄນ຺ຘໍ ຄາຫາປິຕານີ’’ຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ສມ຺ມາ ປຣິເສທນໍ ກຸກ຺ກຸຏຄນ຺ຘປຣິຠາວນຎ຺ຈ ສມ຺ມາ ອຘິສຍນນິປ຺ຜຕ຺ຕິຍາ ອານຸຠາວນິປ຺ຜາທິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສມ຺ມາ ອຘິສຍເນເນວ ຫິ ອິຕຣທ຺ວຍໍ ອິຊ຺ຌຕິ. ນ ຫິ ສມ຺ມາ ອຘິສຍນໂຕ ວິສຸໍ ສມ຺ມາ ປຣິເສທນສ຺ສ ສມ຺ມາ ປຣິຠາວນສ຺ສ ຈ ກຣຓໍ ອຕ຺ຖິ, ເຕນ ປນ ສທ຺ຘິໍເຍວ ອິຕເຣສໍ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ອິຊ຺ຌນໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອວໍ ຕີຫິ ປກາເຣຫິ ຕານິ ອຓ຺ຑານິ ປຣິປາລິຍມານານີ’’ຕິ. ນຂສິຂາຕິ ນຂຄ຺ຄານິ. ມຸຂຕຸຓ຺ຑກນ຺ຕິ ມຸຂຄ຺ຄໍ. ກປາລສ຺ສ ຕນຸກຕ຺ຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ຍຖາ ກປາລສ຺ສ ຕນຸຕາ ອາໂລກສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ປຎ຺ຎາຍມານສ຺ສ ກາຣຓໍ, ຕຖາ ກປາລສ຺ສ ຕນຸຕາຍ ນຂສິຂາມຸຂຕຸຓ຺ຑການໍ ຂຣຕາຍ ຈ ອລ຺ລສິເນຫປຣິຍາທານໍ ກາຣຓວຈນນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສງ຺ກຸຏິຕຫຕ຺ຖປາທາຕິ ເອຕ຺ຖ ຫຕ຺ຖາຕິ ປກ຺ຂາ. ນ ຫິ ກຸກ຺ກຸຏານໍ ປກ຺ຂໂຕ ອຎ຺ໂຎ ຫຕ຺ໂຖ ນາມ ອຕ຺ຖິ. ເອຕ຺ຖາຕິ ອາໂລກຏ຺ຐາເນ. ປກ຺ເຂ ວິຘຸນນ຺ຕາຕິ ປກ຺ເຂ ຈາເລນ຺ຕາ. ນິກ຺ຂມນ຺ຕານນ຺ຕິ ນິທ຺ຘາຣເຓ ສາມິວຈນໍ, ນິກ຺ຂມນ຺ເຕສູຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ໂສ ເຊຏ຺ໂຐ ອິຕິ ອສ຺ສ ວຈນີໂຍຕິ ໂຍ ປຐມຕຣໍ ອຓ຺ຑໂກສໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ກຸກ຺ກຸຏໂປຕໂກ, ໂສເຍວ ເຊຏ຺ໂຐຕິ ວຈນີໂຍ ອສ຺ສ, ຠເວຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມ຺ປຏິປາເທນ຺ໂຕຕິ ສໍສນ຺ເທນ຺ໂຕ. ຕິຠູມກປຣິຍາປນ຺ນາປິ ສຕ຺ຕາ ອວິຊ຺ຊາໂກສສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ປວິຏ຺ຐາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອປ຺ປຫີນາຍ ອວິຊ຺ຊາຍ ເວຐິຕຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອວິຊ຺ຊາໂກສສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ປວິຏ຺ເຐສຸ ສຕ຺ເຕສູ’’ຕິ. ອຓ຺ຑໂກສນ຺ຕິ ພີຊກປາລໍ. ໂລກສນ຺ນິວາເສຕິ ໂລໂກ ເອວ ໂລກສນ຺ນິວາໂສ. ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສມ຺ມາຕິ ອວິປຣີຕຕ຺ໂຖ, ສໍ-ສທ຺ໂທ ສາມນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທີເປຕິ, ຕສ຺ມາ ສມ຺ມາ ອວິປຣີເຕນາກາເຣນ ສຍເມວ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ ພຸຊ຺ຌຕິ ປຏິວິຊ຺ຌຕີຕິ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘີຕິ ມຄ຺ໂຄ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ສມ຺ມາ ສາມຎ຺ຈ ໂພຘິ’’ນ຺ຕິ, ສມ຺ມາ ສຍເມວ ຈ ພຸຊ຺ຌນກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມ຺ມາຕິ ວາ ປສຕ຺ຖວຈໂນ, ສໍ-ສທ຺ໂທ ສຸນ຺ທຣວຈໂນຕິ ອາຫ ‘‘ອຖ ວາ ປສຕ຺ຖໍ ສຸນ຺ທຣຎ຺ຈ ໂພຘິ’’ນ຺ຕິ. ໂພຘິສທ຺ທສ຺ສ ອເນກຕ຺ຖຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິຘາຘິປ຺ເປຕມຕ຺ຖໍ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ ອາຫ ‘‘ໂພຘີຕິ ຣຸກ຺ໂຂປິ ມຄ຺ໂຄປີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອພຸຊ຺ຌິ ເອຕ຺ຖາຕິ ຣຸກ຺ໂຂ ໂພຘິ. ສຍໍ ພຸຊ຺ຌຕິ, ພຸຊ຺ຌນ຺ຕິ ວາ ເຕນ ອຣິຍາຕິ ມຄ຺ໂຄ ໂພຘິ. ສພ຺ພຘມ຺ເມ ສພ຺ພາກາຣໂຕ ພຸຊ຺ຌຕິ ປຏິວິຊ຺ຌຕີຕິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ໂພຘິ. ພຸຊ຺ຌີຍຕິ ສຈ຺ຉິກຣີຍຕີຕິ ນິພ຺ພານໍ ໂພຘິ. ອນ຺ຕຣາ ຈ ໂພຘິນ຺ຕິ ທຸຕິຍມຸທາຫຣຓໍ ວິນາປິ ຣຸກ຺ຂສທ຺ເທນ ໂພຘິສທ຺ທສ຺ສ ຣຸກ຺ເຂ ປວຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຣຠູຣິເມຘໂສຕິ ມຫາປຖວີ ວິຍ ປຕ຺ຖຏວຣປຎ຺ໂຎຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອສພ຺ພຄຸຓທາຍກຕ຺ຕາຕິ ສພ຺ພຄຸຓານໍ ອທາຍກຕ຺ຕາ. ສພ຺ພຄຸເຓ ນ ທທາຕີຕິ ຫິ ອສພ຺ພຄຸຓທາຍໂກ, ອຍຸຕ຺ຕສມາໂສຍໍ ຄມກຕ຺ຕາ ຍຖາ ‘‘ອສູຣິຍໍປສ຺ສານິ ມຸຂານີ’’ຕິ.

ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາຕິ ອຸປນິສ຺ສຍວໂຕ ສເຫວ ອຣຫຕ຺ຕຜເລນ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ ເທຕິ. ນນຸ ເຈຕ຺ຖ ຕີສຸ ວິຊ຺ຊາສຸ ອາສວກ຺ຂຍຎາຓສ຺ສ ມຄ຺ຄປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ ກຖເມຕໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ ‘‘ມຄ຺ໂຄ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ ເທຕີ’’ຕິ? ນາຍໍ ໂທໂສ. ສຕິປິ ອາສວກ຺ຂຍຎາຓສ຺ສ ມຄ຺ຄປຣິຍາປນ຺ນຠາເວ ອຏ຺ຐງ຺ຄິເກ ມຄ຺ເຄ ສຕິ ມຄ຺ຄຎາເຓນ ສທ຺ຘິໍ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ ປຣິປຸຓ຺ຓາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ‘‘ມຄ຺ໂຄ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ ເທຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຉ ອຠິຎ຺ຎາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສາວກປາຣມິຎາຓນ຺ຕິ ອຄ຺ຄສາວເກຫິ ປຏິລຠິຕພ຺ພໍ ສພ຺ພເມວ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣຎາຓໍ. ປຈ຺ເຈກໂພຘິຎາຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ອິມິນາວ ນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອພ຺ຠຎ຺ຎາສິນ຺ຕິ ຊານິໍ. ຊານນຎ຺ຈ ນ ອນຸສ຺ສວາທິວເສນາຕິ ອາຫ ‘‘ປຏິວິຊ຺ຌິ’’ນ຺ຕິ, ປຈ຺ຈກ຺ຂມກາສິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຏິເວໂຘປິ ນ ທູເຣ ຐິຕສ຺ສ ລກ຺ຂຓປ຺ປຏິເວໂຘ ວິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ປຕ຺ໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ, ປາປຸຓິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປາປຸຓນຎ຺ຈ ນ ສຍໍ ຄນ຺ຕ຺ວາຕິ ອາຫ ‘‘ອຘິຄໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ, ສກສນ຺ຕາເນ ອຸປ຺ປາທນວເສນ ປຏິລຠິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ໂອປມ຺ມສມ຺ປຏິປາທນນ຺ຕິ ໂອປມ຺ມຕ຺ຖສ຺ສ ອຸປເມຍ຺ເຍນ ສມ຺ມເທວ ປຏິປາທນໍ. ອຕ຺ເຖນາຕິ ອຸປເມຍ຺ຍຕ຺ເຖນ. ຍຖາ ກຸກ຺ກຸຏິຍາ ອຓ຺ເຑສຸ ຕິວິຘກິຣິຍາກຣຓໍ ກຸກ຺ກຸຏຈ຺ຉາປການໍ ອຓ຺ຑໂກສໂຕ ນິກ຺ຂມນສ຺ສ ມູລກາຣຓໍ, ເອວໍ ໂພຘິສຕ຺ຕຠູຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຕິວິຘານຸປສ຺ສນາກຣຓໍ ອວິຊ຺ຊຓ຺ຑໂກສໂຕ ນິກ຺ຂມນສ຺ສ ມູລກາຣຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຍຖາ ຫິ ຕສ຺ສາ ກຸກ຺ກຸຏິຍາ…ເປ… ຕິວິຘານຸປສ຺ສນາກຣຓ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ສນ຺ຕາເນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຓ຺ຑສທິສຕາ ສນ຺ຕານສ຺ສ ພຫິ ນິກ຺ຂນ຺ຕກຸກ຺ກຸຏຈ຺ຉາປກສທິສຕາ ພຸທ຺ຘຄຸຓານໍ, ພຸທ຺ຘຄຸຓາຕິ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ພຸທ຺ໂຘເຍວ ‘‘ຕຖາຄຕສ຺ສ ໂຂ ເອຕໍ, ວາເສຏ຺ຐ, ອຘິວຈນໍ ຘມ຺ມກາໂຍ ອິຕິປີ’’ຕິ ວຈນໂຕ. ອວິຊ຺ຊຓ຺ຑໂກສສ຺ສ ຕນຸຠາໂວຕິ ພລວວິປສ຺ສນາວເສນ ອວິຊ຺ຊຓ຺ຑໂກສສ຺ສ ຕນຸຠາໂວ, ປຏິຈ຺ຉາທນສາມຎ຺ເຎນ ຈ ອວິຊ຺ຊາຍ ອຓ຺ຑໂກສສທິສຕາ. ມຸທຸຠູຕສ຺ສປິ ຂຣຠາວາປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ຕນ຺ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ‘‘ຖທ຺ຘຂຣຠາໂວ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕິກ຺ຂຂຣວິປ຺ປສນ຺ນສູຣຠາໂວຕິ ເອຕ຺ຖ ປຣິຄ຺ຄຍ຺ຫມາເນສຸ ສງ຺ຂາເຣສຸ ວິປສ຺ສນາຎາຓສ຺ສ ສມາຘິນ຺ທ຺ຣິຍວເສນ ສຸຂານຸປ຺ປເວໂສ ຕິກ຺ຂຕາ, ອນຸປວິສິຕ຺ວາປິ ສຕິນ຺ທ຺ຣິຍວເສນ ອນຕິກ຺ກມນໂຕ ອກຸຓ຺ຐຕາ ຂຣຠາໂວ. ຕິກ຺ໂຂປິ ຫິ ເອກຈ຺ໂຈ ສໂຣ ລກ຺ຂໍ ປຕ຺ວາ ກຸຓ຺ໂຐ ໂຫຕິ, ນ ຕຖາ ອິທໍ. ສຕິປິ ຂຣຠາເວ ສຸຂຸມປ຺ປວຕ຺ຕິວເສນ ກິເລສສມຸທາຈາຣສງ຺ໂຂຠຣຫິຕຕາຍ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍວເສນ ປສນ຺ນຠາໂວ, ສຕິປິ ຈ ປສນ຺ນຠາເວ ອນ຺ຕຣາ ອໂນສກ຺ກິຕ຺ວາ ກິເລສປຈ຺ຈຕ຺ຖິການໍ ສຸຏ຺ຐຸ ອຠິຠວນໂຕ ວີຣິຍິນ຺ທ຺ຣິຍວເສນ ສູຣຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອວມິເມຫິ ປກາເຣຫິ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາຎາຓເມວ ຄຫິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ວິປສ຺ສນາຎາຓສ຺ສ ປຣິຓາມກາໂລຕິ ວິປສ຺ສນາຍ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິຠາວປ຺ປຕ຺ຕິ, ຕທາ ຈ ສາ ມຄ຺ຄຎາຓຄພ຺ຠໍ ຘາເຣນ຺ຕີ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຄພ຺ຠຄ຺ຄຫຓກາໂລ’’ຕິ. ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫາເປຕ຺ວາຕິ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາຍ ອນນ຺ຕຣໍ ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕອນຸໂລມວິປສ຺ສນາວເສນ ມຄ຺ຄວິຊາຍນຕ຺ຖໍ ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫາເປຕ຺ວາ. ອນຸປຸພ຺ພາຘິຄເຕນາຕິ ປຐມມຄ຺ຄປຏິປາຏິຍາ ອຘິຄເຕນ. ອຠິຎ຺ຎາປກ຺ເຂຕິ ໂລກິຍາຠິຎ຺ຎາປກ຺ເຂ. ໂລກຸຕ຺ຕຣາຠິຎ຺ຎາ ຫິ ອວິຊ຺ຊຓ຺ຑໂກສໍ ປທາລິຕາ. ໂປຕ຺ຖເກສຸ ປນ ກຕ຺ຖຈິ ‘‘ຉອຠິຎ຺ຎາປກ຺ເຂ’’ຕິ ລິຂນ຺ຕິ, ໂສ ອປາໂຐຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເຊຏ຺ໂຐ ເສຏ຺ໂຐຕິ ວຸທ຺ຘຕມຕ຺ຕາ ເຊຏ຺ໂຐ, ສພ຺ພຄຸເຓຫິ ອຸຕ຺ຕມຕ຺ຕາ ປສຕ຺ຖຕໂມຕິ ເສຏ຺ໂຐ.

ອິທານິ ‘‘ອາຣທ຺ຘໍ ໂຂ ປນ ເມ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ວີຣິຍ’’ນ຺ຕິອາທິກາຍ ເທສນາຍ ອນຸສນ຺ຘິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ເອວໍ ຠຄວາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ປຸພ຺ພຠາຄໂຕ ປຠຸຕີຕິ ຠາວນາຍ ປຸພ຺ພຠາຄິຍວີຣິຍາຣມ຺ຠາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ. ຈິຕ຺ຕເມວມຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ເອວໍ ອຸປຣິ ວກ຺ຂມານປຣິວິຕກ຺ກວເສນ ຈິຕ຺ຕມຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຈິຕ຺ຕເມວ ອຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິປິ ປາໂຐ, ຕຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕເມວ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ນ ຕາວ ຠຄວຕິ ປສາໂທຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຸຏ຺ຐສ຺ສຕິນາຕິ ວິນຏ຺ຐສ຺ສຕິນາ, ສຕິວິຣຫິເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສາຣທ຺ຘກາເຍນາຕິ ສທຣຖກາເຍນ. ໂພຘິມຓ຺ເຑຕິ ໂພຘິສງ຺ຂາຕສ຺ສ ຎາຓສ຺ສ ມຓ຺ຑຠາວປ຺ປຕ຺ເຕ ຐາເນ. ໂພຘີຕິ ຫິ ປຎ຺ຎາ ວຸຈ຺ຈຕິ, ສາ ເອຕ຺ຖ ມຓ຺ຑາ ປສນ຺ນາ ຊາຕາຕິ ໂສ ປເທໂສ ‘‘ໂພຘິມຓ຺ໂຑ’’ຕິ ປຎ຺ຎາໂຕ. ຈຕຸຣງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕນ຺ຕິ ‘‘ກາມໍ ຕໂຈ ຈ ນ຺ຫາຣຸ ຈ ອຏ຺ຐິ ຈ ອວສິສ຺ສຕຸ, ສຣີເຣ ອຸປສຸສ຺ສຕຸ ມໍສໂລຫິຕ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໑໘໔; ສໍ. ນິ. ໒.໒໒; ອ. ນິ. ໒.໕; ມຫານິ. ໑໙໖) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕຈຕຸຣງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕໍ ວີຣິຍໍ. ຕຕ຺ຖ ຕໂຈຕິ ເອກໍ ອງ຺ຄໍ ນ຺ຫາຣຸ ເອກໍ ອງ຺ຄໍ ອຏ຺ຐິ ເອກໍ ອງ຺ຄໍ ມໍສໂລຫິຕໍ ເອກໍ ອງ຺ຄນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕໂຈ ເອກໍ ອງ຺ຄນ຺ຕິ ຈ ຕເຈ ນິຣເປກ຺ຂຠາໂວ ເອກໍ ອງ຺ຄນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ປຘານໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ຫິ ຕເຈ ປລຸຊ຺ຊມາເນປິ ຕໍນິມິຕ຺ຕໍ ອໂວສານາປຊ຺ຊນໍ ຕສ຺ສ ວີຣິຍສ຺ສ ເອກໍ ອງ຺ຄໍ ເອກໍ ກາຣຓໍ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຄ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ອາຣມ຺ຠໍ ສິຖິລໍ ອກຕ຺ວາ ທຬ຺ຫປຣກ຺ກມສງ຺ຂາຕຸສ຺ສາຫນຠາເວນ ຄຫິຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອສິຖິລປ຺ປວຕ຺ຕິຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ອສລ຺ລີນນ຺ຕິ ອສງ຺ກຸຈິຕໍ ໂກສຊ຺ຊວເສນ ສງ຺ໂກຈໍ ອນາປນ຺ນໍ. ອຸປຏ຺ຐິຕາຕິ ໂອຄາຫນສງ຺ຂາເຕນ ອປິລາປຠາເວນ ອາຣມ຺ມຓໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ຐິຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ອາຣມ຺ມຓາຠິມຸຂີຠາເວນາ’’ຕິ. ສມ຺ໂມສສ຺ສ ວິທ຺ຘໍສນວເສນ ປວຕ຺ຕິຍາ ນ ສມ຺ມຸຏ຺ຐາຕິ ອສມ຺ມຸຏ຺ຐາ. ກິຎ຺ຈາປິ ຈິຕ຺ຕປສ຺ສທ຺ຘິວເສເນວ ຈິຕ຺ຕເມວ ປສ຺ສທ຺ຘໍ, ກາຍປສ຺ສທ຺ຘິວເສເນວ ຈ ກາໂຍ ປສ຺ສທ຺ໂຘ ໂຫຕິ, ຕຖາປິ ຍສ຺ມາ ກາຍປສ຺ສທ຺ຘິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ຈິຕ຺ຕປສ຺ສທ຺ຘິຍາ ສເຫວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ນ ວິນາ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກາຍຈິຕ຺ຕປສ຺ສທ຺ຘິວເສນາ’’ຕິ. ກາຍປສ຺ສທ຺ຘິຍາ ອຸຠເຍສມ຺ປິ ກາຍານໍ ປສ຺ສມ຺ຠນາວຫຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຣູປກາໂຍປິ ປສ຺ສທ຺ໂຘເຍວ ໂຫຕີ’’ຕິ. ໂສ ຈ ໂຂຕິ ໂສ ຈ ໂຂ ກາໂຍ. ວິຄຕທຣໂຖຕິ ວິຄຕກິເລສທຣໂຖ. ນາມກາເຍ ຫິ ວິຄຕທຣເຖ ຣູປກາໂຍປິ ວູປສນ຺ຕທຣຖປຣິຬາໂຫ ໂຫຕິ. ສມ຺ມາ ອາຫິຕນ຺ຕິ ນານາຣມ຺ມເຓສຸ ວິຘາວນສງ຺ຂາຕໍ ວິກ຺ເຂປໍ ວິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ອາຣມ຺ມເຓ ອວິກ຺ຂິຕ຺ຕຠາວາປາທເນນ ສມ຺ມເທວ ອາຫິຕໍ ຐປິຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສຸຏ຺ຐຸ ຐປິຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອເນກຄ຺ຄຠາໂວ ວິກ຺ເຂປວເສນ ຈຎ຺ຈລຕາ, ສາ ສຕິ ເອກຄ຺ຄຕາຍ ນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເອກຄ຺ຄໍ ອຈລໍ ນິປ຺ຜນ຺ທນ’’ນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາຕິ ‘‘ອາຣທ຺ຘໍ ໂຂ ປນາ’’ຕິອາທິນາ ວີຣິຍສຕິປສ຺ສທ຺ຘິສມາຘີນໍ ກິຈ຺ຈສິທ຺ຘິທສ຺ສເນນ.

ນນຸ ຈ ສທ຺ຘາປຎ຺ຎານມ຺ປິ ກິຈ຺ຈສິທ຺ຘິ ຌານສ຺ສ ປຸພ຺ພປຏິປທາຍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາຕິ? ສຈ຺ຈໍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ, ສາ ປນ ນານນ຺ຕຣິກຠາເວນ ອວຸຕ຺ຕສິທ຺ຘາຕິ ນ ຄຫິຕາ. ອສຕິ ຫິ ສທ຺ຘາຍ ວີຣິຍາຣມ຺ຠາທີນໍ ອສມ຺ຠໂວເຍວ, ປຎ຺ຎາປຣິຄ຺ຄເຫ ຈ ເນສໍ ອສຕິ ຎາຍາຣມ຺ຠາທິຠາໂວ ນ ສິຍາ, ຕຖາ ອສລ຺ລີນາສມ຺ໂມສຕາທໂຍ ວີຣິຍາທີນນ຺ຕິ ອສລ຺ລີນຕາທິຄ຺ຄຫເຓເນເວຕ຺ຖ ປຎ຺ຎາກິຈ຺ຈສິທ຺ຘິ ຄຫິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຌານຠາວນາຍໍ ວາ ສມາຘິກິຈ຺ຈໍ ອຘິກໍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ສມາຘິປຣິໂຍສານາວ ຌານສ຺ສ ປຸພ຺ພປຏິປທາ ກຖິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ປຐມຊ຺ຌານກຖາ

ອິທານິ ‘‘ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫີ’’ຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕາຍ ປາຬິຍາ ຌານວິຠງ຺ເຄ (ວິຠ. ໕໐໘) ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ອຕ຺ຖໍ ອຏ຺ຐກຖານເຍເນວ ສໍວຓ຺ເຓຕຸກາໂມ ວິຠງ຺ຄປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອວຈເນ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກິຎ຺ຈາປິ ຕຕ຺ຖ ກຕເມ ກາມາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປຕ຺ຖນາກາເຣນ ປວຕ຺ໂຕ ທຸພ຺ພໂລ ໂລໂຠ ຉນ຺ທນຏ຺ເຐນ ຉນ຺ໂທ, ຕໂຕ ພລວາ ຣຎ຺ຊນຏ຺ເຐນ ຣາໂຄ, ຕໂຕປິ ພລວຕໂຣ ພຫລຣາໂຄ ຉນ຺ທຣາໂຄ. ນິມິຕ຺ຕານຸພ຺ຍຎ຺ຊນານິ ສງ຺ກປ຺ເປຕິ ເອເຕນາຕິ ສງ຺ກປ຺ໂປ, ຕຖາປວຕ຺ໂຕ ໂລໂຠ. ຕຕ຺ຖ ນິມິຕ຺ຕສງ຺ກປ຺ປນາ ນາມ ອວຍເວ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ‘‘ອິຕ຺ຖີ ປຸຣິໂສ’’ຕິອາທິນາ ເອກຊ຺ຌໍ ກຕ຺ວາ ອຸປຣູປຣິ ກິເລສຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ກປ຺ປນາ. ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນສງ຺ກປ຺ປນາ ປນ ‘‘ຫຕ຺ຖາ ໂສຠນາ, ປາທາ ໂສຠນາ’’ຕິ ເອວໍ ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນວເສນ ວິຠຊິຕ຺ວາ ກປ຺ປນາຕິ. ກິເລສານຎ຺ຫິ ອນຸ ອນຸ ພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ປຣິພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ປຣິພ຺ຍຕ຺ຕິວເສນ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຈຍຠາວໂຕ ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ຫຕ຺ຖປາທາທິອວຍວາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຕໂຕ ພລວາ ຣຎ຺ຊນຏ຺ເຐນ ຣາໂຄ, ສງ຺ກປ຺ປວເສເນວ ປວຕ຺ໂຕ ຕໂຕປິ ພລວຕໂຣ ສງ຺ກປ຺ປຣາໂຄ. ສ຺ວາຍໍ ປເຠໂທ ເອກສ຺ເສວ ໂລຠສ຺ສ ປວຕ຺ຕິອາກາຣວເສນ ອວຕ຺ຖາເຠທວເສນ ຈ ເວທິຕພ຺ໂພ ຍຖາ ‘‘ວຈ຺ໂຉ ທມ຺ໂມ ພລີພທ຺ໂທ’’ຕິ. ກາມາຕິ ກິເລສກາມາ, ກາເມນ຺ຕີຕິ ກາມາ, ກາເມນ຺ຕິ ເອເຕຫີຕິ ວາ.

ເສຍ຺ຍຖິທນ຺ຕິ ອິມສ຺ສ ຕໍ ກຕມໍ, ຕໍ ກຖນ຺ຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ວິວິຈ຺ຈິຕ຺ວາຕິ ວິສຸໍ ຫຸຕ຺ວາ. ເຕນາຫ ‘‘ວິນາ ຫຸຕ຺ວາ ອປສກ຺ກິຕ຺ວາ’’ຕິ, ປຊຫນວເສນ ອປກ຺ກມິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ວິວິຈ຺ຈາຕິ ອິມິນາ ວິເວຈນໍ ຌານກ຺ຂເຓ ກາມານໍ ອຠາວມຕ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິວິຈ຺ເຈວາຕິ ປນ ອິມິນາ ເອກໍສໂຕ ກາມານໍ ວິເວເຈຕພ຺ພຕາທີປເນນ ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂຕາ ຌານສ຺ສ ກາມວິເວກປ຺ປຫານສ຺ສ ຈ ຌານາຘິຄມູປາຍຕາ ທສ຺ສິຕາ ໂຫຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຐມຊ຺ຌານ’’ນ຺ຕິອາທິໍ ວຕ຺ວາ ຕເມວຕ຺ຖໍ ປາກຏຕຣໍ ກາຕຸໍ ‘‘ກຖ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນ຺ຘກາເຣ ສຕິ ປທີໂປ ວິຍາຕິ ເອເຕນ ຍຖາ ປທີປາຠາເວນ ຣຕ຺ຕິຍໍ ອນ຺ຘກາຣາຠິຠໂວ, ເອວໍ ຌານາຠາເວນ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕຕິຍໍ ກາມາຠິຠໂວຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ເອຕນ຺ຕິ ປຸພ຺ພປເທເຍວ ອວຘາຣຓວຈນໍ, ນ ໂຂ ປນ ເອວໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ‘‘ກາເມຫິ ເອວາ’’ຕິ ອວຘາຣຓສ຺ສ ອກຕຕ຺ຕາ. ຕນ຺ນິສ຺ສຣຓໂຕຕິ ນິສ຺ສຣນ຺ຕິ ນິຄ຺ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ເອເຕນ, ເອຕ຺ຖ ວາຕິ ນິສ຺ສຣຓໍ. ເກ ນິຄ຺ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ? ກາມາ. ເຕສໍ ກາມານໍ ນິສ຺ສຣຓໍ ປຫານໍ ຕນ຺ນິສ຺ສຣຓໍ, ຕໂຕ ກາມນິສ຺ສຣຓໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຖໍ ປນ ສມາເນ ວິກ຺ຂມ຺ຠເນ ກາມານເມເວຕໍ ນິສ຺ສຣຓໍ, ນ ພ຺ຍາປາທາທີນນ຺ຕິ ໂຈທນໍ ຍຸຕ຺ຕິໂຕ ອາຄມໂຕ ຈ ສາເຘຕຸໍ ‘‘ກາມຘາຕູ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ກາມຘາຕຸສມຕິກ຺ກມນໂຕຕິ ສກລສ຺ສປິ ກາມຠວສ຺ສ ສມຕິກ຺ກມປຏິປທາຠາວໂຕ. ເຕນ ອິມສ຺ສ ຌານສ຺ສ ກາມປຣິຎ຺ຎາຠາວມາຫ. ກາມຣາຄປຏິປກ຺ຂໂຕຕິ ‘‘ຉນ຺ໂທ ກາໂມ’’ຕິອາທິນາ (ມຫານິ. ໑) ວຸຕ຺ຕວິຠາຄສ຺ສ ກິເລສກາມສ຺ສ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກຠາວໂຕ. ເຕນ ຍຖາ ເມຕ຺ຕາ ພ຺ຍາປາທສ຺ສ, ກຣຸຓາ ວິຫິໍສາຍ, ເອວມິທໍ ຌານໍ ກາມຣາຄສ຺ສ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກຠູຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ວິປາເກນ ເຈຕ຺ຖ ກາມຘາຕຸສມຕິກ຺ກໂມ ອຕ຺ຕໂນ ປວຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ກາມຣາຄປຏິປກ຺ຂຕາ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອວມຕ຺ຕໂນ ປວຕ຺ຕິຍາ ວິປາກປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ຈ ກາມຣາຄໂຕ ກາມຘາຕຸໂຕ ຈ ວິນິວຕ຺ຕສຠາວຕ຺ຕາ ອິທໍ ຌານໍ ວິເສສໂຕ ກາມານເມວ ນິສ຺ສຣຓໍ, ສ຺ວາຍມຕ຺ໂຖ ປາຐາຄໂຕ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ຍຖາຫາ’’ຕິອາທິ. ເນກ຺ຂມ຺ມນ຺ຕິ ປຐມຊ຺ຌານໍ.

ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຕມຕ຺ຖໍ ທີເປຕຸໍ ປຸຣິມປເທເຍວ ອວຘາຣຓໍ ຄຫິຕໍ, ອຸຕ຺ຕຣປເທປິ ປນ ຕໍ ຄເຫຕພ຺ພເມວ ຕຖາ ອຕ຺ຖສມ຺ຠວໂຕຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຸຕ຺ຕຣປເທປີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິໂຕຕິ ກາມຈ຺ຉນ຺ທໂຕ. ເອສ ທຏ຺ຐພ຺ໂພຕິ ເອສ ນິຍໂມ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ສາຘາຣຓວຈເນນາຕິ ສພ຺ພວິເວກສາຘາຣຓວຈເນນ. ຕທງ຺ຄວິກ຺ຂມ຺ຠນສມຸຈ຺ເຉທປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິນິສ຺ສຣຓວິເວກາ ຕທງ຺ຄວິເວກາທໂຍ. ກາຍຈິຕ຺ຕອຸປຘິວິເວກາ ກາຍວິເວກາທໂຍ. ຕໂຍ ເອວ ອິຘ ທຏ຺ຐພ຺ພາຕິ ຕໂຍ ເອວ ອິຘ ຌານກຖາຍໍ ທຏ຺ຐພ຺ພາ ສມຸຈ຺ເຉທວິເວກາທີນໍ ອສມ຺ຠວໂຕ. ນິທ຺ເທເສຕິ ມຫານິທ຺ເທເສ (ມຫານິ. ໑). ຕຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ອຸທ຺ທານໂຕ ທ຺ເວ ກາມາ ວຕ຺ຖຸກາມາ ກິເລສກາມາ ຈາ’’ຕິ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ‘‘ກຕເມ ວຕ຺ຖຸກາມາ ມນາປິຍາ ຣູປາ…ເປ… ມນາປິຍາ ໂຜຏ຺ຐພ຺ພາ’’ຕິອາທິນາ ວຕ຺ຖຸກາມາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ. ເຕ ປນ ກາມີຍນ຺ຕີຕິ ກາມາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕຕ຺ເຖວາຕິ ນິທ຺ເທເສເຍວ. ວິຠງ຺ເຄຕິ ຌານວິຠງ຺ເຄ. ເອວຎ຺ຫິ ສຕີຕິ ເອວໍ ອຸຠເຍສມ຺ປິ ກາມານໍ ສງ຺ຄເຫ ສຕິ. ວຕ຺ຖຸກາເມຫິປີຕິ ວຕ຺ຖຸກາເມຫິ ວິວິຈ຺ເຈວາຕິປິ ອຕ຺ໂຖ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ເອວໍ ຍຸຊ຺ຊມານຕ຺ຖນ຺ຕຣສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ ປິ-ສທ຺ໂທ, ນ ກິເລສກາມສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ. ກສ຺ມາ? ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ກິເລສກາເມຫິ ວິເວກສ຺ສ ທຸຕິຍປເທນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເຕນາຕິ ວຕ຺ຖຸກາມວິເວເກນ. ກາຍວິເວໂກ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕີຕິ ປຸຕ຺ຕທາຣາທິປຣິຄ຺ຄຫວິເວກທີປນໂຕ ກາຍວິເວໂກ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ.

ປຸຣິເມນາຕິ ກາຍວິເວເກນ. ເອຕ຺ຖາຕິ ‘‘ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫິ ວິວິຈ຺ຈ ອກຸສເລຫິ ຘມ຺ເມຫີ’’ຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ປທທ຺ວເຍ. ອິໂຕ ວາ ນິທ຺ຘາຣິເຕ ວິເວກທ຺ວເຍ, ອກຸສລສທ຺ເທນ ຍທິ ກິເລສກາມາ, ສພ຺ພາກຸສລາປິ ວາ ຄຫິຕາ, ສພ຺ພຖາ ກິເລສກາເມຫິ ວິເວໂກ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ທຸຕິເຍນ ກິເລສກາເມຫິ ວິເວກວຈນໂຕ’’ຕິ. ທຸຕິເຍນາຕິ ຈ ຈິຕ຺ຕວິເວເກນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອເຕສນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕານໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປທານໍ. ນິທ຺ຘາຣເຓ ເຈຕໍ ສາມິວຈນໍ. ຕຓ຺ຫາທິສໍກິເລສານໍ ວຕ຺ຖຸໂນ ປຫານໍ ສໍກິເລສວຕ຺ຖຸປ຺ປຫານໍ. ໂລລຠາໂວ ນາມ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຣູປາທີສຸ ຕຓ຺ຫຸປ຺ປາໂທ, ຕສ຺ສ ເຫຕູ ວຕ຺ຖຸກາມາ ເອວ ເວທິຕພ຺ພາ. ພາລຠາວສ຺ສ ເຫຕຸປຣິຈ຺ຈາໂຄຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ພາລຠາໂວ ນາມ ອວິຊ຺ຊາ, ທຸຈິນ຺ຕິຕຈິນ຺ຕິຕາທິ ວາ, ຕສ຺ສ ອໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ, ສພ຺ເພປິ ວາ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ເຫຕູ. ກາມຄຸຓາຘິຄມເຫຕຸ ປາຓາຕິປາຕາທິອສຸທ຺ຘປ຺ປໂຍໂຄ ໂຫຕີຕິ ຕພ຺ພິເວເກນ ປໂຍຄສຸທ຺ຘິ ວິຠາວິຕາ. ຕຓ຺ຫາສໍກິເລສໂສຘເນນ ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍສໍວຑ຺ຒເນນ ຈ ອຊ຺ຌາສຍວິໂສຘນໍ ອາສຍໂປສນໍ. ອາສຍໂປສນນ຺ຕິ ຈ ຌານຠາວນາຍ ປຈ຺ຈຍຠູຕາ ປຸພ຺ພໂຍຄາທິວເສນ ສິທ຺ຘາ ອຊ຺ຌາສຍສມ຺ປທາ, ສາ ປນ ຕຓ຺ຫຸປຕາປວິຄເມນ ໂຫຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕຓ຺ຫາສໍກິເລສວິໂສຘເນນາ’’ຕິ. ກາເມສູຕິ ນິທ຺ຘາຣເຓ ຠຸມ຺ມໍ.

ອເນກເຠໂທຕິ ກາມາສວກາມຣາຄສໍໂຍຊນາທິວເສນ ຣູປຕຓ຺ຫາທິວເສນ ຈ ອເນກປ຺ປເຠໂທ. ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທເຍວາຕິ ກາມສຠາໂວເຍວ ຉນ຺ໂທ, ນ ກຕ຺ຕຸກມ຺ຍຕາຉນ຺ໂທ ນປິ ກຸສລຈ຺ຉນ຺ໂທຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອກຸສລປຣິຍາປນ຺ໂນປີຕິ ‘‘ວິວິຈ຺ຈ ອກຸສເລຫີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕອກຸສເລສຸ ອນ຺ໂຕຄໂຘປິ. ຌານປຏິປກ຺ຂໂຕຕິ ຌານສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂຠາວໂຕ ຕໍເຫຕຸ ຕໍນິມິຕ຺ຕໍ ວິສຸໍ ວຸຕ຺ໂຕ, ອກຸສລຠາວສາມຎ຺ເຎນ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວິສຸໍ ສຣູເປນ ຄຫິໂຕ. ຍທິ ກິເລສກາໂມວ ປຸຣິມປເທ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕໍ ກຖໍ ພຫຸວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອເນກເຠທໂຕ’’ຕິອາທິ. ອຎ຺ເຎສມ຺ປີຕິ ທິຏ຺ຐິມານອຫິຣິກາໂນຕ຺ຕປ຺ປາທີນໍ ຕໍສຫິຕຜສ຺ສາທີນຎ຺ຈ. ອຸປຣິຌານງ຺ຄປຈ຺ຈນີກປຏິປກ຺ຂຠາວທສ຺ສນໂຕຕິ ‘‘ສວິຕກ຺ກໍ ສວິຈາຣ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອຸປຣິ ວຸຈ຺ຈມານານິ ຌານງ຺ຄານິ ອຸປຣິຌານງ຺ຄານິ, ເຕສໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈນີການໍ ປຏິປກ຺ຂຠາວທສ຺ສນໂຕ ຕປ຺ປຈ຺ຈນີກນີວຣຓວຈນໍ. ‘‘ອຸປຣິຌານງ຺ຄານໍ ປຈ຺ຈນີກປຏິປກ຺ຂຠາວທສ຺ສນໂຕ’’ຕິປິ ປາໂຐ. ຕຕ຺ຖ ປຈ຺ຈນີກປຏິປກ຺ຂຠາວທສ຺ສນໂຕຕິ ອຸປຣິ ວຸຈ຺ຈມານຌານງ຺ຄານໍ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກວເສນ ປຏິປກ຺ຂຠາວທສ຺ສນໂຕຕິ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ. ຌານງ຺ຄປຈ຺ຈນີການີຕິ ຌານງ຺ຄານໍ ປວຕ຺ຕິນິວາຣຓໂຕ ຌານງ຺ຄປຈ຺ຈນີການິ. ວິທ຺ຘໍສການີຕິ ວິຆາຕການິ. ສມາຘິ ກາມຈ຺ຉນ຺ທສ຺ສ ປຏິປກ຺ໂຂຕິ ຣາຄປຓິຘິຍາ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກຠາວໂຕ ນານາຣມ຺ມເຓຫິ ປໂລຠິຕສ຺ສ ປຣິພ຺ຠມນ຺ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສມາຘານໂຕ ກາມຈ຺ຉນ຺ທສ຺ສ ສມາຘິ ປຏິປກ຺ໂຂ. ປີຕິ ພ຺ຍາປາທສ຺ສາຕິ ປາໂມຊ຺ເຊນ ສມານໂຍຄກ຺ເຂມຕ຺ຕາ ພ຺ຍາປາທສ຺ສ ປີຕິ ປຏິປກ຺ຂາ. ວິຕກ຺ໂກ ຖິນມິທ຺ຘສ຺ສາຕິ ໂຍນິໂສ ສງ຺ກປ຺ປນວເສນ ສວິປ຺ຜາຣປ຺ປວຕ຺ຕິໂຕ ວິຕກ຺ໂກ ຖິນມິທ຺ຘສ຺ສ ປຏິປກ຺ໂຂ. ສຸຂໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈສ຺ສາຕິ ສຸຂໍ ວູປສນ຺ຕສີຕລສຠາວຕ຺ຕາ ອວູປສມານຸຕາປສຠາວສ຺ສ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂໍ. ວິຈາໂຣ ວິຈິກິຈ຺ຉາຍາຕິ ວິຈາໂຣ ອາຣມ຺ມເຓ ອນຸມຊ຺ຊນວເສນ ປຎ຺ຎາປຕິຣູປສຠາວຕ຺ຕາ ວິຈິກິຈ຺ຉາຍ ປຏິປກ຺ໂຂ. ມຫາກຈ຺ຈານຕ຺ເຖເຣນ ເທສິຕາ ປິຏການໍ ສໍວຓ຺ຓນາ ເປຏກໍ, ຕສ຺ມິໍ ເປຏເກ.

ປຎ຺ຈກາມຄຸຓເຠທວິສຍສ຺ສາຕິ ຣູປາທິປຎ຺ຈກາມຄຸຓວິເສສວິສຍສ຺ສ. ອາຆາຕວຕ຺ຖຸເຠທາທິວິສຍານນ຺ຕິ ພ຺ຍາປາທວິເວກວຈເນນ ‘‘ອນຕ຺ຖໍ ເມ ອຈຣີ’’ຕິອາທິອາຆາຕວຕ຺ຖຸເຠທວິສຍສ຺ສ ໂທສສ຺ສ, ໂມຫາຘິເກຫິ ຖິນມິທ຺ຘາທີຫິ ວິເວກວຈເນນ ປຏິຈ຺ຉາທນວເສນ ທຸກ຺ຂາທິປຸພ຺ພນ຺ຕາທິເຠທວິສຍສ຺ສ ໂມຫສ຺ສ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວິເວໂກ ວຸຕ຺ໂຕ. ກາມຣາຄພ຺ຍາປາທຕເທກຏ຺ຐຖິນມິທ຺ຘາທິວິກ຺ຂມ຺ຠກຎ຺ເຈຕໍ ສພ຺ພາກຸສລປຏິປກ຺ຂສຠາວຕ຺ຕາ ສພ຺ພກຸສລານໍ, ເຕນ ສຠາເວນ ສພ຺ພາກຸສລປ຺ປຫາຍກໍ ໂຫນ຺ຕມ຺ປິ ກາມຣາຄາທິວິກ຺ຂມ຺ຠນສຠາວເມວ ໂຫຕິ ຕໍສຠາວຕ຺ຕາຕິ ອວິເສເສຕ຺ວາ ນີວຣຓາກຸສລມູລາທີນໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວິເວໂກ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕີຕິ ອາຫ.

ຍຖາປຈ຺ຈຍໍ ປວຕ຺ຕມານານໍ ສຠາວຘມ຺ມານໍ ນຕ຺ຖິ ກາຈິ ວສວຕ຺ຕິຕາຕິ ວສວຕ຺ຕິຠາວນິວາຣຓຕ຺ຖໍ ‘‘ວິຕກ຺ກນໍ ວິຕກ຺ໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິຕກ຺ກນນ຺ຕິ ຫິ ວິຕກ຺ກນກິຣິຍາ, ສາ ຈ ວິຕກ຺ກສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈເຍຫິ ປວຕ຺ຕິມຕ຺ຕເມວາຕິ ຠາວນິທ຺ເທໂສ ວສວຕ຺ຕິຠາວນິວາຣຓາຍ ໂຫຕິ. ຕຍິທໍ ວິຕກ຺ກນໍ ‘‘ອີທິສມິທ’’ນ຺ຕິ ອາຣມ຺ມຓປຣິກປ຺ປນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອູຫນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ຈິຕ຺ຕໍ ວິຕກ຺ກພເລນ ອາຣມ຺ມຓໍ ອຠິນິຣຸຬ຺ຫໍ ວິຍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ໂສ ອາຣມ຺ມຓາຠິນິໂຣປນລກ຺ຂໂຓ ວຸຕ຺ໂຕ. ຍຖາ ຫິ ໂກຈິ ຣາຊວລ຺ລຠໍ ຎາຕິໍ ວາ ມິຕ຺ຕໍ ວາ ນິສ຺ສາຍ ຣາຊເຄຫໍ ອາໂຣຫຕິ ອນຸປວິສຕິ, ເອວໍ ວິຕກ຺ກໍ ນິສ຺ສາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ອາໂຣຫຕິ. ຍທິ ເອວໍ ກຖໍ ອວິຕກ຺ກໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ອາໂຣຫຕີຕິ? ວິຕກ຺ກພເລເນວ. ຍຖາ ຫິ ໂສ ປຸຣິໂສ ປຣິຈເຍນ ເຕນ ວິນາປິ ນິຣາສງ຺ໂກ ຣາຊເຄຫໍ ປວິສຕິ, ເອວໍ ປຣິຈເຍນ ວິຕກ຺ເກນ ວິນາປິ ອວິຕກ຺ກໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ອາໂຣຫຕິ. ປຣິຈເຍນາຕິ ຈ ສນ຺ຕາເນ ປວຕ຺ຕວິຕກ຺ກຠາວນາສງ຺ຂາເຕນ ປຣິຈເຍນ. ວິຕກ຺ກສ຺ສ ຫິ ສນ຺ຕາເນ ອຠິຓ຺ຫໍ ປວຕ຺ຕສ຺ສ ວເສນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓາຠິຣຸຫນໍ ຈິຣປຣິຈິຕໍ, ເຕນ ຕໍ ກທາຈິ ວິຕກ຺ເກນ ວິນາປິ ຕຕ຺ຖ ປວຕ຺ຕເຕວ. ຍຖາ ຕໍ ຎາຓສຫິຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ສມ຺ມສນວເສນ ຈິຣປຣິຈິຕໍ ກທາຈິ ຎາຓຣຫິຕມ຺ປິ ສມ຺ມສນວເສນ ປວຕ຺ຕຕິ, ຍຖາ ວາ ກິເລສສຫິຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕໍ ສພ຺ພໂສ ກິເລສຣຫິຕມ຺ປິ ປຣິຈເຍນ ກິເລສວາສນາວເສນ ປວຕ຺ຕຕິ, ເອວໍສມ຺ປທມິທໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອາຫນນປຣິຍາຫນນຣໂສຕິ ອາທິໂຕ, ອຠິມຸຂໍ ວາ ຫນນໍ ອາຫນນໍ. ປຣິໂຕ, ປຣິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ວາ ອາຫນນໍ ປຣິຍາຫນນໍ. ‘‘ຣູປໍ ຣູປໍ, ປຖວີ ປຖວີ’’ຕິ ອາໂກເຏນ຺ຕສ຺ສ ວິຍ ປວຕ຺ຕິ ອາຫນນໍ ປຣິຍາຫນນນ຺ຕິ ຈ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍສ຺ມິຎ຺ຫິ ອາຣມ຺ມເຓ ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນິໂຣເປຕິ, ຕໍ ຕສ຺ສ ຄຫຓໂຍຄ຺ຍໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ວິຕກ຺ໂກ ອາໂກເຏນ຺ໂຕ ວິຍ ໂຫຕິ. ຍທິ ເອວໍ ນາຄເສນຕ຺ເຖເຣນ ‘‘ອາໂກຏນລກ຺ຂໂຓ ວິຕກ຺ໂກ. ຍຖາ, ມຫາຣາຊ, ເຠຣີ ອາໂກຏິຕາ ອຖ ປຈ຺ຉາ ອນຸຣວຕິ ອນຸສທ຺ທາຍຕິ, ເອວເມວ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ຍຖາ ອາໂກຏນາ, ເອວໍ ວິຕກ຺ໂກ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຖ ປຈ຺ຉາ ອນຸຣວນາ ອນຸສທ຺ທນາ, ເອວໍ ວິຈາໂຣ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ’’ຕິ ອາໂກຏນລກ຺ຂຓຕາ ວິຕກ຺ກສ຺ສ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕາ? ນາຍໍ ວິໂຣໂຘ. ເຖເຣນ ຫິ ກິຈ຺ຈສນ຺ນິສ຺ສິຕໍ ກຕ຺ວາ ລກ຺ຂຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຘມ຺ມານຎ຺ຫິ ສຠາວວິນິມຸຕ຺ຕາ ກາຈິ ກິຣິຍາ ນາມ ນຕ຺ຖິ ຕຖາ ຄເຫຕພ຺ພາກາໂຣ ຈ. ໂພຘເນຍ຺ຍຊນານຸໂຣເຘນ ປນ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ເອກີຠາໂວປິ ສຠາວຘມ຺ໂມ ປຣິຍາຍວຈເນຫິ ວິຍ ສມາໂຣປິຕຣູເປຫິ ພຫູຫິ ປກາເຣຫິ ປກາສີຍຕິ. ເອວຎ຺ຫິ ໂສ ສຸຏ຺ຐຸ ປກາສິໂຕ ໂຫຕິ. ອານຍນປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາໂນຕິ ເອຕ຺ຖ ອານຍນໍ ຈິຕ຺ເຕ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ອຸປນຍນໍ, ອາກຑ຺ຒນໍ ວາ.

ອນຸສຎ຺ຈຣຓໍ ອນຸປຣິພ຺ຠມນໍ. ສ຺ວາຍໍ ວິເສໂສ ສນ຺ຕານມ຺ຫິ ລພ຺ຠມາໂນ ເອວ ສນ຺ຕາເນ ປາກໂຏ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອນຸມຊ຺ຊນນ຺ຕິ ອາຣມ຺ມເຓ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອນຸມສນໍ, ປຣິມຊ຺ຊນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ວິຈາໂຣ ປຣິມຊ຺ຊນຫຕ຺ໂຖ ວິຍ ສຎ຺ຈຣຓຫຕ຺ໂຖ ວິຍາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຕ຺ຖາຕິ ອາຣມ຺ມເຓ. ສຫຊາຕານໍ ອນຸໂຍຊນໍ ອາຣມ຺ມເຓ ອນຸວິຈຣຓສງ຺ຂາຕອນຸມຊ຺ຊນວເສເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອນຸປ຺ປພນ຺ຘນໍ ອາຣມ຺ມເຓ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອວິຈ຺ຉິນ຺ນສ຺ສ ວິຍ ປວຕ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ໂສ ‘‘ອນຸປ຺ປພນ຺ຘນຕາ’’ຕິ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ. ເຕເນວ ຈ ‘‘ຆຓ຺ຏານຸຣໂວ ວິຍ, ປຣິພ຺ຠມນໍ ວິຍາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ. ກຕ຺ຖຈີຕິ ປຐມຊ຺ຌາເນ ປຣິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທສຸ ຈ. ໂອຬາຣິກຏ຺ເຐນາຕິ ວິຈາຣໂຕ ໂອຬາຣິກຏ຺ເຐນ. ຍຖາ ຆຓ຺ຏາຠິຆາຕສທ຺ໂທ ປຐມາຠິນິປາໂຕ ໂຫຕິ, ເອວໍ ອາຣມ຺ມຓາຠິມຸຂນິໂຣປນຏ຺ເຐນ ວິຕກ຺ໂກ ເຈຕໂສ ປຐມາຠິນິປາໂຕ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຆຓ຺ຏາຠິຆາຕສທ຺ໂທ ວິຍາ’’ຕິອາທິ. ວິປ຺ຜາຣວາຕິ ເອຕ຺ຖ ວິປ຺ຜາໂຣ ນາມ ວິຕກ຺ກສ຺ສ ຖິນມິທ຺ຘປຏິປກ຺ໂຂ ອາຣມ຺ມເຓ ອໂນລີນຕາ ອສງ຺ໂກໂຈ, ໂສ ປນ ອຠິນິໂຣປນຠາເວນ ຈລນໍ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນາຫ ‘‘ປຣິປ຺ຜນ຺ທນຠາໂວ ຈິຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ. ປຣິພ຺ຠມນໍ ວິຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຣິສ຺ສຍາຠາວວີມໍສນຕ຺ຖໍ ປຣິພ຺ຠມນນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ທຸກນິປາຕຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ –

‘‘ອາກາເສ ຄຈ຺ຉໂຕ ມຫາສກຸຓສ຺ສ ອຸໂຠຫິ ປກ຺ເຂຫິ ວາຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປກ຺ເຂ ສນ຺ນິສີທາເປຕ຺ວາ ຄມນໍ ວິຍ ອາຣມ຺ມເຓ ເຈຕໂສ ອຠິນິໂຣປນຠາເວນ ປວຕ຺ໂຕ ວິຕກ຺ໂກ, ວາຕຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ປກ຺ເຂ ຜນ຺ທາປຍມານສ຺ສ ຄມນໍ ວິຍ ອນຸມຊ຺ຊນຠາເວນ ປວຕ຺ໂຕ ວິຈາໂຣ’’ຕິ –

ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອນຸປ຺ປພນ຺ຘເນນ ປວຕ຺ຕິຍໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ຕຖາ ຫິ ອຸປຈາເຣ ວາ ອປ຺ປນາຍໍ ວາ ສນ຺ຕາເນນ ປວຕ຺ຕິຍໍ ວິຕກ຺ໂກ ນິຈ຺ຈໂລ ຫຸຕ຺ວາ ອາຣມ຺ມຓໍ ອນຸປວິສິຕ຺ວາ ວິຍ ປວຕ຺ຕຕິ, ນ ປຐມາຠິນິປາເຕ ປາກໂຏ ໂຫຕິ. ຍຖາ ຫິ ອປຸພ຺ພາຣມ຺ມເຓ ປຐມາຠິນິປາຕຠູໂຕ ວິຕກ຺ໂກ ວິປ຺ຜາຣວາ ໂຫຕິ, ນ ຕຖາ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ອາຣມ຺ມເຓ ນິຣນ຺ຕຣໍ ອນຸປ຺ປພນ຺ຘວເສນ ປວຕ຺ຕິຍໍ, ນາຕິວິປ຺ຜາຣວາ ປນ ຕຕ຺ຖ ໂຫຕິ ສນ຺ນິສິນ຺ນຠາວໂຕ. ປຐມທຸຕິຍຊ຺ຌາເນສຸ ປາກໂຏ ໂຫຕີຕິ ວິຕກ຺ກສ຺ສ ວິເສໂສ ອຠິນິໂຣປນາກາໂຣ ໂອຬາຣິກຕ຺ຕາ ປຐມຊ຺ຌາເນ ປາກໂຏ ໂຫຕິ, ຕທຠາວໂຕ ປຎ຺ຈກນເຍ ທຸຕິຍຊ຺ຌາເນ ວິຈາຣສ຺ສ ວິເສໂສ ອນຸມຊ຺ຊນາກາໂຣ ປາກໂຏ ໂຫຕິ.

ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອປໂຣ ນໂຍ – ມລຄ຺ຄຫິຕໍ ກໍສຠາຊນໍ ເອເກນ ຫຕ຺ເຖນ ທຬ຺ຫໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອິຕເຣນ ຫຕ຺ເຖນ ຈຸຓ຺ຓເຕລເອຬກໂລມາທິກຕຈຸມ຺ພຏເກນ ປຣິມຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ທຬ຺ຫໍ ຄຫຓຫຕ຺ໂຖ ວິຍ ວິຕກ຺ໂກ, ປຣິມຊ຺ຊນຫຕ຺ໂຖ ວິຍ ວິຈາໂຣ. ຕຖາ ກຸມ຺ຠກາຣສ຺ສ ທຓ຺ຑປ຺ປຫາເຣນ ຈກ຺ກໍ ຠມຍິຕ຺ວາ ຠາຊນໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ປິຓ຺ຑສ຺ສ ອຸປ຺ປີຬນຫຕ຺ໂຖ ວິຍ ວິຕກ຺ໂກ, ຕສ຺ເສວ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ສຎ຺ຈຣຓຫຕ຺ໂຖ ວິຍ ວິຈາໂຣ. ຕຖາ ກໍສຠາຊນາທີສຸ ກິຎ຺ຈິ ມຓ຺ຑລໍ ວຏ຺ຏເລຂໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ມຊ຺ເຌ ສນ຺ນິຣຸມ຺ຠິຕ຺ວາ ຐິຕກຓ຺ຏໂກ ວິຍ ອຠິນິໂຣປໂນ ວິຕກ຺ໂກ, ພຫິ ປຣິພ຺ຠມນກຓ຺ຏໂກ ວິຍ ອນຸມຊ຺ຊໂນ ວິຈາໂຣຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຍຖາ ປຸປ຺ຜຜລສາຂາທິອວຍວວິນິມຸຕ຺ໂຕ ອວິຊ຺ຊມາໂນປິ ຣຸກ຺ໂຂ ‘‘ສປຸປ຺ໂຜ ສຜໂລ’’ຕິ ໂວຫຣີຍຕິ, ເອວໍ ວິຕກ຺ກາທິອງ຺ຄວິນິມຸຕ຺ຕໍ ອວິຊ຺ຊມານມ຺ປິ ຌານໍ ‘‘ສວິຕກ຺ກໍ ສວິຈາຣ’’ນ຺ຕິ ໂວຫຣີຍຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຣຸກ຺ໂຂ ວິຍາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິຠງ຺ເຄ ປນາຕິອາທີສຸ ຌານຠາວນາຍ ປຸຄ຺ຄລວເສນ ເທເສຕພ຺ພຕ຺ຕາ ‘‘ອິຘ ຠິກ຺ຂຸ ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫີ’’ຕິອາທິນາ (ວິຠ. ໕໐໘) ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐາເນນ ຌານານິ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐານີຕິ. ຍທິປິ ວິຠງ຺ເຄ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານາ ເທສນາ ກຕາ, ອຕ຺ໂຖ ປນ ຕຕ຺ຣາປິ ວິຠງ຺ເຄປິ ຍຖາ ອິຘ ‘‘ອິມິນາ ຈ ວິຕກ຺ເກນາ’’ຕິອາທິນາ ຘມ຺ມວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ, ເອວເມວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ປຣມຕ຺ຖໂຕ ປຸຄ຺ຄລສ຺ເສວ ອຠາວໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຖ ວາ ຌານສມງ຺ຄິໂນ ວິຕກ຺ກວິຈາຣສມງ຺ຄິຕາທສ຺ສເນນ ຌານສ຺ເສວ ສວິຕກ຺ກສວິຈາຣຕາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອຕ຺ໂຖ ປນ ຕຕ຺ຣາປິ ເອວເມວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ’’ຕິ.

ວິເວກສທ຺ທສ຺ສ ຠາວສາຘນຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ຕສ຺ມາ ວິເວກາ’’ຕິ. ເຫຕຸອຕ຺ເຖ ເຈຕໍ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນໍ, ຕສ຺ມາ ວິເວກາ ເຫຕຸຠູຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິເວກສທ຺ທສ຺ສ ກຕ຺ຕຸສາຘນຕໍ ກມ຺ມສາຘນຕໍ ວາ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ຕສ຺ມິໍ ວາ ວິເວເກ’’ຕິ. ‘‘ວິວິຕ຺ໂຕ’’ຕິ ຫິ ອິມິນາ ນີວຣເຓຫິ ວິນາຠູໂຕ ເຕຫິ ວິເວຈິໂຕຕິ ຈ ສາຘນທ຺ວຍມ຺ປິ ສງ຺ຄຫິຕເມວາຕິ. ປິນຍຕີຕິ ຕປ຺ເປຕິ ວຑ຺ເຒຕິ ວາ. ສມ຺ປິຍາຍນລກ຺ຂຓາຕິ ປຣິຕຸສ຺ສນລກ຺ຂຓາ. ປີນນຣສາຕິ ປຣິພ຺ຣູຫນຣສາ. ຜຣຓຣສາຕິ ປຓີຕຣູເປຫິ ກາຍສ຺ສ ພ຺ຍາປນຣສາ. ອຸທຄ຺ຄຠາໂວ ໂອທຄ຺ຍໍ. ສຸຂຍຕີຕິ ສຸຂໍ, ອຕ຺ຕນາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມ ລທ຺ຘສ຺ສາເທ ກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສ຺ວາຍໍ ກຕ຺ຕຸນິທ຺ເທໂສ ປຣິຍາຍລທ຺ໂຘ ຘມ຺ມໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ກຕ຺ຕຸນິວຕ຺ຕນຕ຺ໂຖ, ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ປນ ຠາວສາຘນເມວ ລພ຺ຠຕີຕິ ‘‘ສຸຂນໍ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາຕລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ອິຏ຺ຐສຠາວຕ຺ຕາ ຕໍສມງ຺ຄີປຸຄ຺ຄລໍ, ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມ ວາ ອຕ຺ຕນິ ສາທຍຕີຕິ ສາຕໍ ທ-ກາຣສ຺ສ ຕ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ. ສາຕໍ ມຘຸຣນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ສາຕໍ ລກ຺ຂຓໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ສາຕລກ຺ຂຓໍ. ອຸປພ຺ຣູຫນຣສນ຺ຕິອາທີສຸ ອຸປພ຺ຣູຫນໍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ສໍວທ຺ຘນໍ, ທຸກ຺ຂໍ ວິຍ ອວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອທຸກ຺ຂມສຸຂາ ວິຍ ອນຊ຺ຌຸເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ອນຸ ອນຸ ຄຓ຺ຫນໍ ອຸປກາຣິຕາ ວາ ອນຸຄ຺ຄໂຫ. ກຕ຺ຖຈີຕິ ປຐມຊ຺ຌານາທິເກ. ປຏິລາຠຕຸຏ຺ຐີຕິ ປຏິລາຠວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກຕຸຏ຺ຐິ. ປຏິລທ຺ຘຣສານຸຠວນນ຺ຕິ ປຏິລທ຺ຘສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓຣສສ຺ສ ອນຸຠວນໍ. ເອເຕນ ປີຕິສຸຂານິ ສຠາວໂຕ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ສິຕານິ. ຍຕ຺ຖ ປີຕິ, ຕຕ຺ຖ ສຸຂນ຺ຕິ ວິຕກ຺ກສ຺ສ ວິຍ ວິຈາເຣນ ປີຕິຍາ ສຸເຂນ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍຄມາຫ. ຍຕ຺ຖ ສຸຂໍ, ຕຕ຺ຖ ນ ນິຍມໂຕ ປີຕີຕິ ວິຈາຣສ຺ສ ວິຍ ວິຕກ຺ເກນ, ສຸຂສ຺ສ ປີຕິຍາ ອນຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍຄໍ. ເຕນ ອຈ຺ຈນ຺ຕານຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍຄິຕາຍ ປີຕິສຸຂານໍ ວິເສສໍ ທສ຺ເສຕິ.

ກໍ ອຸທກໍ ຕາເຣນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ກນ຺ຕາຣໍ, ນິຣຸທກມຣຸຏ຺ຐານໍ. ວນເມວ ວນນ຺ຕໍ. ວນຈ຺ຉາຍປ຺ປເວສນອຸທກປຣິໂຠເຄສຸ ວິຍ ສຸຂນ຺ຕິ ຍຖາ ຫິ ປຸຣິໂສ ມຫາກນ຺ຕາຣມຄ຺ຄໍ ປຏິປນ຺ໂນ ຆມ຺ມປເຣໂຕ ຕສິໂຕ ປິປາສິໂຕ ປຏິປເຖ ປຸຣິສໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກຕ຺ຖ ປານີຍໍ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ໂສ ‘‘ອຏວິໍ ອຸຕ຺ຕຣິຕ຺ວາວ ຊາຕສ຺ສຣວນສຓ຺ໂຑ ອຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ລຠິສ຺ສສີ’’ຕິ ວເທຍ຺ຍ, ໂສ ຕສ຺ສ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາວ ຫຏ຺ຐປຫຏ຺ໂຐ ຠເວຍ຺ຍ, ຕໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຠູມິຍໍ ປຕິຕານິ ອຸປ຺ປລທລນາຬປຕ຺ຕາທີນິ ທິສ຺ວາ ສຸຏ຺ຐຸຕຣໍ ຫຏ຺ຐປຫຏ຺ໂຐ ຫຸຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອລ຺ລວຕ຺ເຖ ອລ຺ລເກເສ ປຸຣິເສ ປສ຺ເສຍ຺ຍ, ວນກຸກ຺ກຸຏວນໂມຣາທີນໍ ສທ຺ທໍ ສຸເຓຍ຺ຍ, ຊາຕສ຺ສຣປຣິຍນ຺ເຕ ຊາຕມຓິຊາລສທິສໍ ນີລວນສຓ຺ຑໍ ປສ຺ເສຍ຺ຍ, ສເຣ ຊາຕານິ ອຸປ຺ປລປທຸມກຸມຸທານິ ປສ຺ເສຍ຺ຍ, ອຈ຺ຉໍ ວິປ຺ປສນ຺ນໍ ອຸທກມ຺ປິ ປສ຺ເສຍ຺ຍ, ໂສ ຠິຍ຺ໂຍ ຠິຍ຺ໂຍ ຫຏ຺ຐປຫຏ຺ໂຐ ຫຸຕ຺ວາ ຊາຕສ຺ສຣໍ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ຍຖາຣຸຈິ ນ຺ຫຕ຺ວາ ຈ ປິວິຕ຺ວາ ຈ ປສ຺ສທ຺ຘທຣໂຖ ຠິສມຸຬາລໂປກ຺ຂຣາທີນິ ຂາທິຕ຺ວາ ນີລຸປ຺ປລາທີນິ ປິຬນ຺ຘິຕ຺ວາ ມນ຺ທາລວມູລານິ ຂນ຺ເຘ ຂິປິຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣິຕ຺ວາ ສາຏກໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ອຸທກສາຏກໍ ອາຕເປ ກຕ຺ວາ ສີຕຈ຺ຉາຍາຍ ມນ຺ທມນ຺ເທ ວາເຕ ປຫຣນ຺ເຕ ນິປນ຺ໂນວ ‘‘ອໂຫ ສຸຂໍ ອໂຫ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ ວເທຍ຺ຍ, ເອວໍສມ຺ປທມິທໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕສ຺ສ ຫິ ປຸຣິສສ຺ສ ຊາຕສ຺ສຣວນສຓ຺ຑສວນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ອຸທກທສ຺ສນາ ຫຏ຺ຐປຫຏ຺ຐກາໂລ ວິຍ ປຸພ຺ພຠາຄາຣມ຺ມເຓ ຫຏ຺ຐປຫຏ຺ຐາກາຣາ ປີຕິ, ນ຺ຫາຍິຕ຺ວາ ຈ ປິວິຕ຺ວາ ຈ ສີຕຈ຺ຉາຍາຍ ມນ຺ທມນ຺ເທ ວາເຕ ປຫຣນ຺ເຕ ‘‘ອໂຫ ສຸຂໍ ອໂຫ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ໂຕ ນິປນ຺ນກາໂລ ວິຍ ພລປ຺ປຕ຺ຕໍ ອາຣມ຺ມຓຣສານຸຠວນາກາຣສຓ຺ຐິຕໍ ສຸຂໍ.

ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍຕິ ອິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓສ຺ສ ປຏິລາຠສມເຍ ປຏິລທ຺ຘສ຺ສ ຣສານຸຠວນສມເຍ ວນຈ຺ຉາຍາທີນໍ ສວນທສ຺ສນສມເຍ ປຣິໂຠຄສມເຍ ຈ. ປາກຏຠາວໂຕຕິ ຍຖາກ຺ກມໍ ປີຕິສຸຂານໍ ວິຠູຕຠາວໂຕ. ວິເວກຊໍ ປີຕິສຸຂນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸຣິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ວິເວກຊນ຺ຕິ ຌານໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປີຕິສຸຂສທ຺ທໂຕ ຈ ອຕ຺ຖິອຕ຺ຖວິເສສວໂຕ ອສ຺ສ ຌານສ຺ສ, ອສ຺ມິໍ ວາ ຌາເນຕິ ເອຕ຺ຖ ອກາໂຣ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ຍຖາ ອຣິສໂສຕິ. ທຸຕິເຍ ປີຕິສຸຂເມວ ວິເວກຊໍ, ວິເວກຊໍປີຕິສຸຂນ຺ຕິ ຈ ອຎ຺ຎປທຕ຺ຖສມາໂສ ປຈ຺ຈຕ຺ຕນິທ຺ເທສສ຺ສ ຈ ອໂລໂປ ກໂຕ, ໂລເປ ວາ ສຕິ ‘‘ວິເວກຊປີຕິສຸຂ’’ນ຺ຕິ ປາໂຐຕິ ອຍໍ ວິເສໂສ.

ຄຓນານຸປຸພ຺ພໂຕ ປຐມນ຺ຕິ ອິມິນາ ເທສນາກ຺ກມໍ ອຸລ຺ລິງ຺ເຄຕິ. ‘‘ຄຓນານຸປຸພ຺ພຕາ ປຐມ’’ນ຺ຕິປິ ປາໂຐ, ຕຕ຺ຖາປິ ຄຓນານຸປຸພ຺ພຕາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຄຓນານຸປຸພ຺ພຕາມຕ຺ຕໍ ວາ ປຐມນ຺ຕິ ອິທໍ ວຈນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຐມໍ ສມາປຊ຺ຊຕີຕິ ປຐມນ຺ຕິ ອິທໍ ປນ ນ ເອກນ຺ຕລກ຺ຂຓໍ. ຈິຓ຺ຓວສີຠາໂວ ຫິ ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິລາຠີ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມຕ຺ຖກໍ ປາເປນ຺ໂຕປິ ສມາປຊ຺ຊິຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ມຕ຺ຖກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອາທິໍ ປາເປນ຺ໂຕປິ ສມາປຊ຺ຊິຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ໂອກ຺ກມນ຺ໂຕປິ ສກ຺ໂກຕິ. ເອວໍ ປຸພ຺ພຸປ຺ປຕ຺ຕິຍຏ຺ເຐນ ປນ ປຐມໍ ອຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິປິ ປຐມໍ. ເຕເນວ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໗໕) ‘‘ຄຓນານຸປຸພ຺ພຕາ ປຐມໍ, ປຐມໍ ອຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິປິ ປຐມ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຈ຺ຈນີກຘມ຺ເມ ຌາເປຕີຕິ ນີວຣຓາທິປຈ຺ຈນີກຘມ຺ເມ ທຫຕິ, ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ ປຊຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂຄຈຣນ຺ຕິ ກສິຓາທິອາລມ຺ພນໍ. ຕນ຺ຕິ ຕໍ ໂຄຈຣໍ. ອຸປນິຊ຺ຌາຍຕີຕິ ປສ຺ສຕິ. ສຫ ອຸປຈາເຣນາຕິ ສທ຺ຘິໍ ອຸປຈາຣຊ຺ຌາເນນ. ກສິຓາຣມ຺ມຓູປນິຊ຺ຌາຍນໂຕຕິ ປຖວີກສິຓາທິໂນ ອຕ຺ຕໂນ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ຣູປໍ ວິຍ ຈກ຺ຂຸນາ ອຸປນິຊ຺ຌາຍນໂຕ. ລກ຺ຂຓູປນິຊ຺ຌາຍນໂຕຕິ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ອນິຈ຺ຈາທິລກ຺ຂຓຕ຺ຕຍສ຺ສ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ຕຖລກ຺ຂຓສ຺ສ ຈ ອຸປນິຊ຺ຌາຍນໂຕ. ເຕເນວາຫ ‘‘ເອຕ຺ຖ ຫີ’’ຕິອາທິ. ນິຈ຺ຈາທິວິປລ຺ລາສປ຺ປຫາເນນ ມຄ຺ໂຄ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ອນິຈ຺ຈາທິລກ຺ຂຓານິ ອຸປນິຊ຺ຌາຍຕີຕິ ລກ຺ຂຓູປນິຊ຺ຌານນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ວິປສ຺ສນາຍ ອຸປນິຊ຺ຌາຍນກິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕຖລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ອວິນາສຘມ຺ມສ຺ສ ນິພ຺ພານສ຺ສ ອນຎ຺ຎຖາຠາວໂຕ ອວິປຣີຕສຠາໂວ ຕຖລກ຺ຂຓໍ, ມຄ຺ຄສ຺ສປິ ວາ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓໂຕ ຕຖລກ຺ຂຓູປນິຊ຺ຌານຕາ ໂຍເຊຕພ຺ພາ.

ວິສທິໂສທາຫຣຓໍ ຕາວ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຍຖາ ສຘໂນ’’ຕິອາທິ. ອຎ຺ໂຎ ອປເທສາຣໂຫ ໂຫຕີຕິ ຘນໂຕ ປຣິຊນໂຕ ຈ ອຎ຺ໂຎ ຘນວາ ປຣິຊນວາ ຈ ປຸຣິໂສ ສຫ ຘເນນ ວຕ຺ຕຕິ ປຣິຊເນນ ຈາຕິ ສຘໂນ ສປຣິຊໂນຕິ ອປເທສໍ ອຣຫຕີຕິ ອປເທສາຣໂຫ ໂຫຕິ, ອປທິສິຕພ຺ໂພ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເສນງ຺ເຄສຸ ເອວ ເສນາສມ຺ມຸຕີຕິ ຣຖາທິເສນງ຺ຄວິນິມຸຕ຺ຕາຍ ເສນາຍ ອຠາເວປິ ຣເຖຫິ ປຕ຺ຕີຫິ ຈ ສຫ ວຕ຺ຕນໂຕ ສຣຖາ ສປຕ຺ຕິ ເສນາຕິ ຣຖາທິເສນງ຺ເຄສຸເຍວ ເສນາໂວຫາໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ຌານປາເຐ ອຄ຺ຄຫິຕາ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາ ຄຫິຕາຕິ ອນຸໂຍຄໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິ. ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາເຍວາຕິ ເອວໍ ສຣູປໂຕ ວິຠງ຺ເຄ ວຸຕ຺ຕາເຍວ. ສຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕນ຺ຕິ ອິຘ ອວຸຕ຺ເຕປີຕິ ‘‘ສຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ສຣູປໂຕ ອິມສ຺ມິໍ ຌານປາເຐ ອວຸຕ຺ເຕປີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ສາມຎ຺ຎໂຕ ປນ ຌານຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕາ ເອວ. ເຕເນວາຫ ‘‘ເຍນ ຫີ’’ຕິອາທິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ເຍນ ວິຕກ຺ກາທີຫິ ສຫ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ຘມ຺ມໍ ທີເປຕຸໍ ຕສ຺ສ ປກາສນາຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ສວິຕກ຺ກໍ ສວິຈາຣ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອຸທ຺ເທໂສ ກໂຕ, ໂສ ເອວ ອຘິປ຺ປາໂຍ ເຕນ ຠຄວຕາ ວິຠງ຺ເຄ (ວິຠ. ໕໖໙) ‘‘ຈິຕ຺ຕສ຺ເສກຄ຺ຄຕາ’’ຕິ ນິທ຺ທິສນ຺ເຕນ ປກາສິໂຕ, ຕສ຺ມາ ສາ ຌານປາເຐ ອຄ຺ຄຫິຕາຕິ ນ ຈິນ຺ເຕຕພ຺ພນ຺ຕິ.

ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸປ-ສໍສທ຺ທາ ‘‘ອຸປລພ຺ຠຕີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ນິຣຕ຺ຖກາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ’’ຕິອາທິໍ ວຕ຺ວາ ປຸນ ເຕສໍ ສາຕ຺ຖກຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຸປສມ຺ປາທຍິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຕ຺ວາ ສາເຘຕ຺ວາຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ອິຣິຍນ຺ຕິ ກິຣິຍໍ. ວຸຕ຺ຕິນ຺ຕິອາທີນິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນານິ. ເອກໍ ອິຣິຍາປຖພາຘນໍ ອິຣິຍາປຖນ຺ຕເຣຫິ ຣກ຺ຂຓໍ ປາລນໍ. ສພ຺ພພຸທ຺ຘານໍ ອາຈິຓ຺ຓຕ຺ຕາ ອານາປານສ຺ສຕິກມ຺ມຏ຺ຐານເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຎ຺ຫິ ສພ຺ພພຸທ຺ຘານໍ ອາຈິຓ຺ຓນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ປຐມຊ຺ຌານກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ທຸຕິຍຊ຺ຌານກຖາ

ວູປສມາຕິ ວູປສມເຫຕຸ. ວູປສໂມຕິ ເຈຕ຺ຖ ປຫານໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ຕຎ຺ຈ ວິຕກ຺ກວິຈາຣານໍ ອຕິກ຺ກໂມ ອຕ຺ຖໂຕ ທຸຕິຍຊ຺ຌານກ຺ຂເຓ ອນຸປ຺ປາໂທຕິ ອາຫ ‘‘ສມຕິກ຺ກມາ’’ຕິອາທິ. ກຕເມສໍ ປເນຕ຺ຖ ວິຕກ຺ກວິຈາຣານໍ ວູປສໂມ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ກິໍ ປຐມຊ຺ຌານິການໍ, ອຸທາຫຸ ທຸຕິຍຊ຺ຌານິການນ຺ຕິ, ກິຎ຺ເຈຕ຺ຖ – ຍທິ ປຐມຊ຺ຌານິການໍ, ນຕ຺ຖິ ເຕສໍ ວູປສໂມ. ນ ຫິ ກທາຈິ ປຐມຊ຺ຌານໍ ວິຕກ຺ກວິຈາຣຣຫິຕໍ ອຕ຺ຖິ. ອຖ ທຸຕິຍຊ຺ຌານິການໍ, ເອວມ຺ປິ ນຕ຺ເຖວ ວູປສໂມ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ເຕສໍ ຕຕ຺ຖ ອຠາວໂຕຕິ ອິມໍ ອນຸໂຍຄໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປີ’’ຕິອາທິ. ຍສ຺ມາ ທິຏ຺ຐາທີນວສ຺ສ ຕໍຕໍຌານກ຺ຂເຓ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຘມ຺ມຕາປາທນໍ ວູປສມນໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ວິຕກ຺ກາທໂຍ ເອວ ຈ ຌານງ຺ຄຠູຕາ ຕຖາ ກຣີຍນ຺ຕິ, ນ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຜສ຺ສາທໂຍ, ຕສ຺ມາ ວິຕກ຺ກາທີນໍເຍວ ວູປສມາຘິວຈນໍ ຌາເນ ອາຄຕໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ວິຕກ຺ກາທີນໍ ວິຍ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານມ຺ປິ ‘‘ເອເຕນ ເອຕໍ ໂອຬາຣິກ’’ນ຺ຕິ ອາທີນວທສ຺ສນໍ ສຸຕ຺ເຕ ອາຄຕໍ, ຕສ຺ມາ ອວິເສເສນ ວິຕກ຺ກາທີນໍ ຕໍສຫຄຕານຎ຺ຈ ວູປສມາທິເກ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ວິຕກ຺ກາທີນໍເຍວ ວູປສໂມ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ອຘິກວຈນໍ ອຎ຺ຎມຕ຺ຖໍ ໂພເຘຕີຕິ ກຕ຺ວາ ກຎ຺ຈິ ວິເສສໍ ທີເປຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂອຬາຣິກສ຺ສ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ເຍຫິ ວິຕກ຺ກວິຈາເຣຫິ ປຐມຊ຺ຌານສ຺ສ ໂອຬາຣິກຕາ, ເຕສໍ ສມຕິກ຺ກມາ ທຸຕິຍຊ຺ຌານສ຺ສ ສມຘິຄໂມ, ນ ສຠາວໂຕ ອໂນຬາຣິການໍ ຜສ຺ສາທີນໍ ສມຕິກ຺ກມາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ‘‘ວິຕກ຺ກວິຈາຣານໍ ວູປສມາ’’ຕິ ເອເຕນ ທີປິໂຕ, ຕສ຺ມາ ‘‘ກິໍ ປຐມຊ຺ຌານິການໍ ວິຕກ຺ກວິຈາຣານໍ ວູປສໂມ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕ, ອຸທາຫຸ ທຸຕິຍຊ຺ຌານິການ’’ນ຺ຕິ ເອທິສີ ໂຈທນາ ອໂນກາສາວ. ‘‘ປີຕິຍາ ຈ ວິຣາຄາ’’ຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕສ຺ມາ ວິຕກ຺ກວິຈາຣປີຕິສຸຂສມຕິກ຺ກມວຈນານິ ໂອຬາຣິໂກຬາຣິກງ຺ຄສມຕິກ຺ກມາ ທຸຕິຍາທິອຘິຄມທີປການີຕິ ເຕສໍ ເອກເທສຠູຕໍ ວິຕກ຺ກວິຈາຣສມຕິກ຺ກມວຈນໍ ອວຍເວນ ສມຸທາໂຍປລກ຺ຂຓນເຍນ ຕໍ ທີປກໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິສຸໍ ວິສຸໍ ຐິເຕປິ ຫິ ວິຕກ຺ກວິຈາຣສມຕິກ຺ກມວຈນາທິເກ ປເຫຍ຺ຍງ຺ຄນິທ຺ເທສຕາສາມຎ຺ເຎນ ຈິຕ຺ເຕນ ສມູຫໂຕ ຄຫິເຕ ວິຕກ຺ກວິຈາຣວູປສມວຈນສ຺ສ ຕເທກເທສຕາ ໂຫຕີຕິ. ອຖ ວາ ວິຕກ຺ກວິຈາຣວູປສມວຈເນເນວ ຕໍສມຕິກ຺ກມາ ທຸຕິຍາທິອຘິຄມທີປເກນ ປີຕິວິຣາຄາທິວຈນານໍ ປີຕິອາທິສມຕິກ຺ກມາ ຕຕິຍາທິອຘິຄມທີປກຕາ ທີປິຕາ ໂຫຕີຕິ ຕສ຺ສ ຕໍທີປກຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ເອວຎ຺ຫິ ອວຍເວນ ສມຸທາໂຍປລກ຺ຂຓໍ ວິນາ ວິຕກ຺ກວິຈາຣວູປສມວຈເນນ ປີຕິວິຣາຄາທິວຈນານໍ ສວິສເຍ ສມານພ຺ຍາປາຣຕາ ທສ຺ສິຕາ ໂຫຕິ.

ອຊ຺ຌຕ຺ຕນ຺ຕິ ນິຍກຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ນ ອຊ຺ຌຕ຺ຕຊ຺ຌຕ຺ຕາທີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕນ຺ຕິ ນິຍກຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອຘິປ຺ເປຕ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ກາຣຓມາຫ ‘‘ວິຠງ຺ເຄ ປນາ’’ຕິອາທິ. ປນ-ສທ຺ໂທປິ ອປິສທ຺ທຕ຺ໂຖ, ວິຠງ຺ເຄປີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍເມວ ວາ ປາໂຐ.

ນີລວຓ຺ຓໂຍຄໂຕ ນີລວຕ຺ຖໍ ວິຍາຕິ ນີລໂຍຄໂຕ ວຕ຺ຖໍ ນີລໍ ວິຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິມສ຺ມິຎ຺ຈ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປຕິ ‘‘ເຈໂຕ ສມ຺ປສາທຍຕີ’’ຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ປກ຺ເຂ. ເຈຕໂສຕິ ຈ ອຸປໂຍຄຕ຺ເຖ ສາມິວຈນໍ. ປຸຣິມສ຺ມິນ຺ຕິ ‘‘ສມ຺ປສາທນໂຍຄໂຕ ຌານມ຺ປິ ສມ຺ປສາທນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕປກ຺ເຂ. ເຈຕໂສຕິ ສມ຺ພນ຺ເຘ ສາມິວຈນໍ. ‘‘ຍາວ ນ ປເຣ ເອກຄເຕ ກໂຣມີ’’ຕິອາທີສຸ ເສຏ຺ຐວຈໂນປິ ເອກສທ຺ໂທ ໂລເກ ທິສ຺ສຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເສຏ຺ໂຐປິ ຫິ ໂລເກ ເອໂກຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. ‘‘ເອກາກີຫິ ຂຸທ຺ທເກຫິ ຊິຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ອສຫາຍຕ຺ໂຖປິ ເອກສທ຺ໂທ ທິຏ຺ໂຐຕິ ອາຫ ‘‘ເອໂກ ອສຫາໂຍ ຫຸຕ຺ວາ’’ຕິ. ສທ຺ຘາທໂຍປິ ກາມໍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ສາຘາຣຓໂຕ ຈ ອສາຘາຣຓໂຕ ຈ ປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕິເຍວ, ສມາຘິ ປນ ຌານກ຺ຂເຓ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ອວິກ຺ເຂປລກ຺ຂເຓ ອິນ຺ທຏ຺ຐກຣເຓນ ສາຕິສຍໍ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມ…ເປ… ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ ອາຫ.

‘‘ສມ຺ປສາທນໍ ເຈຕໂສ ເອໂກທິຠາວ’’ນ຺ຕິ ວິເສສນທ຺ວຍໍ ຌານສ຺ສ ອຕິສຍວຈນິຈ຺ຉາວເສນ ຄຫິຕໍ. ສ຺ວາຍມຕິສໂຍ ຍຖາ ອິມສ຺ມິໍ ຌາເນ ລພ຺ຠຕິ, ນ ຕຖາ ປຐມຊ຺ຌາເນຕິ ອິມໍ ວິເສສໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນນຸ ຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຣມ຺ມເຓ ອາຫນນປຣິຍາຫນນວເສນ ອນຸມຊ຺ຊນອນຸຍຸຊ຺ຊນວເສນ ຈ ປວຕ຺ຕມານາ ຘມ຺ມາ ສຕິປິ ນີວຣຓປ຺ປຫາເນນ ກິເລສກາລຸສ຺ສິຍາປຄເມ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ ກິຎ຺ຈິ ໂຂຠໍ ກໂຣນ຺ຕາ ວິຍ ເຕຫິ ຈ ເຕ ນ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວິຕກ຺ກວິຈາຣກ຺ໂຂເຠນ…ເປ… ນ ສຸປ຺ປສນ຺ນ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຂຸທ຺ທິກາ ອູມິໂຍ ວີຈິໂຍ, ມຫຕິໂຍ ຕຣງ຺ຄາ. ສມາຘິປິ ນ ສຸຏ຺ຐຸ ປາກໂຏຕິ ສຕິປິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສມຕ຺ເຕ ວີຣິຍສມຕາຍ ຈ ເຕເນວ ໂຂເຕນ ສມ຺ປສາທາຠາເວນ ຈ ພຫເລ ວິຍ ຊເລ ມຈ຺ໂຉ ສມາຘິປິ ນ ສຸຏ຺ຐຸ ປາກໂຏ. ວິຕກ຺ກວິຈາຣປລິໂພຘາຠາເວນາຕິ ເອຕ຺ຖ ຍຖາວຸຕ຺ຕໂຂໂຠ ເອວ ປລິໂພໂຘ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕນາຕິ ຍສ຺ສາ ສທ຺ຘາຍ ວເສນ ສມ຺ປສາທນໍ, ຍສ຺ສາ ຈ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາຍ ວເສນ ເອໂກທິຠາວນ຺ຕິ ຈ ຌານໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕາສໍ ເອວ ‘‘ສທ຺ທຫນາ’’ຕິອາທິນາ (ວິຠ. ໕໗໔) ປວຕ຺ຕິອາກາຣວິເສສວິຠາວນວເສນ ວຸຕ຺ເຕນ ເຕນ ວິຠງ຺ຄປາເຐນ. ອຍໍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາຕິ ‘‘ສມ຺ປສາທນໂຍຄໂຕ, ສມ຺ປສາທນໂຕ ວາ ສມ຺ປສາທນໍ. ເອໂກທິໍ ຠາເວຕີຕິ ເອໂກທິຠາວນ຺ຕິ ຌານໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕາ ອຍໍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ. ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ສໍສນ຺ທຕິ ເຈວ ສເມຕິ ຈ, ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ກຖໍ ປນາຍໍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ເຕນ ວິຠງ຺ຄປາເຐນ ສທ຺ຘິໍ ສໍສນ຺ທຕິ ສເມຕິ, ນນຸ ຌານວິຠງ຺ເຄ ‘‘ສມ຺ປສາທນ’’ນ຺ຕິ ປທໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ‘‘ຍາ ສທ຺ຘາ ສທ຺ທຫນາ’’ຕິອາທິນາ (ວິຠ. ໕໗໔) ສທ຺ຘາເຍວ ວຸຕ຺ຕາ, ‘‘ເຈຕໂສ ເອໂກທິຠາວ’’ນ຺ຕິ ຈ ປທໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ‘‘ຍາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຐິຕິ ສຓ຺ຐິຕິ ອວຏ຺ຐິຕີ’’ຕິອາທິນາ ສມາຘິສ຺ເສວ ນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ, ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ສມ຺ປສາທນໍ ເອໂກທິຠາວ’’ນ຺ຕິ ຌານເມວ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍ ວິຠງ຺ຄປາເຐນ ສທ຺ຘິໍ ວິໂຣໂຘ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ? ນາປຊ຺ຊຕິ ວິຠງ຺ເຄປິ ອິມິນາວ ອຘິປ຺ປາເຍນ ນິທ຺ເທສສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ເຍນ ສມ຺ປສາທເນນ ໂຍຄາ ຌານໍ ‘‘ສມ຺ປສາທນ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມິໍ ‘‘ຍາ ສທ຺ຘາ ສທ຺ທຫນາ’’ຕິອາທິນາ ທສ຺ສິເຕ ສມ຺ປສາທນໍ ຌານນ຺ຕິ ສມານາຘິກຣຓນິທ຺ເທເສເນວ ຕໍໂຍຄາ ຌາເນ ຕໍສທ຺ທປ຺ປວຕ຺ຕິ ທສ຺ສິຕາ ໂຫຕິ. ‘‘ເອໂກທິຠາວ’’ນ຺ຕິ ຈ ປທໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ເອໂກທິມ຺ຫິ ທສ຺ສິເຕ ເອໂກທິຠາວໍ ຌານນ຺ຕິ ສມານາຘິກຣຓນິທ຺ເທເສເນວ ຌານສ຺ສ ເອໂກທິວຑ຺ຒນຕາ ວຸຕ຺ຕາວ ໂຫຕີຕິ ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນ ພ຺ຍຎ຺ຊນວິຈາຣໍ ອກຕ຺ວາ ຘມ຺ມມຕ຺ຕເມວ ນິທ຺ທິຏ຺ຐນ຺ຕິ ອວິໂຣໂຘ ຍຸຕ຺ໂຕ.

ຍໍ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ ຏີກາກາເຣຫິ ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖຣາທີຫິ ‘‘ຍທິ ເອໂກທີຕິ ສມາຘິສ຺ສ ຄຫຓໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ຕທາ ‘ເອໂກທິຠາວ’ນ຺ຕິ ປທໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ສມາຘິສ຺ສ ນິທ຺ເທໂສ ນ ກຕ຺ຕພ຺ໂພ ສິຍາ. ຕສ຺ມາ ເອໂກທິຠາວສທ຺ໂທ ເອວ ສມາຘິມ຺ຫິ ປວຕ຺ໂຕ ສມ຺ປສາທນສທ຺ໂທ ວິຍ ຌາເນ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ, ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ຕສ຺ມາ ໂສ ອຏ຺ຐກຖານິຣເປກ຺ໂຂ ວິສຸໍເຍເວໂກ ອຕ຺ຖວິກປ຺ໂປຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອຍຎ຺ຫິ ເນສໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ວິຕກ຺ກວິຈາເຣຫິ ອນຊ຺ຌາຣຸຬ຺ຫຕ຺ຕາ ເອກໍ ອຸເທຕີຕິ ເອໂກທີຕິ ຕຖາວິຘສມາຘິຍຸຕ຺ຕໍ ຌານຈິຕ຺ຕເມວ ຄເຫຕ຺ວາ ເອໂກທິສ຺ສ ຠາໂວ ເອໂກທິຠາໂວຕິ ສມາຘິສ຺ສ ຄຫຓໍ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸນ຺ຕິ. ໂຍ ປນາຍໍ ເຕສມຠິນິເວໂສ ‘‘ເອໂກທີຕິ ສມາຘິສ຺ສ ຄຫເຓ ສຕິ ‘ເອໂກທິຠາວ’ນ຺ຕິ ປທໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ສມາຘິສ຺ສ ນິທ຺ເທໂສ ນ ກຕ຺ຕພ຺ໂພ ສິຍາ’’ຕິ, ໂສ ອເນກນ຺ຕິກຕ຺ຕາ ອຍຸຕ຺ໂຕ. ອຎ຺ຎຕ຺ຖປິ ຫິ ພ຺ຍຎ຺ຊນວິຈາຣໍ ອກຕ຺ວາ ອຕ຺ຖມຕ຺ຕສ຺ເສວ ພາຫຸລ຺ເລນ ວິຠງ຺ເຄ ນິທ຺ເທໂສ ທິສ຺ສຕິ.

ສນ຺ຕາຕິ ສມໍ ນິໂຣຘໍ ຄຕາ. ສມິຕາຕິ ຠາວນາຍ ສມໍ ຄມິຕາ ນິໂຣຘິຕາ. ວູປສນ຺ຕາຕິ ຕໂຕ ເອວ ສຸຏ຺ຐຸ ອຸປສນ຺ຕາ. ອຕ຺ຖງ຺ຄຕາຕິ ອຕ຺ຖໍ ວິນາສໍ ຄຕາ. ອພ຺ຠຕ຺ຖງ຺ຄຕາຕິ ອຸປສຄ຺ເຄນ ປທໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປ຺ປິຕາຕິ ຄມິຕາ ວິນາສໍ ຄຕາ. ໂສສິຕາຕິ ປວຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕສ຺ສ ສນ຺ຕານສ຺ສ ອຠາເວນ ໂສສໍ ສຸກ຺ຂຠາວໍ ຄຕາ. ພ຺ຍນ຺ຕີກຕາຕິ ວິຄຕນ຺ຕາ ກຕາ.

ອຍມຕ຺ໂຖຕິ ຠາວນາຍ ປຫີນຕ຺ຕາ ວິຕກ຺ກວິຈາຣານໍ ອຠາວສງ຺ຂາໂຕ ອຕ຺ໂຖ. ໂຈທເກນ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປຣິຫຣິຕຸໍ ‘‘ເອວເມຕໍ ສິທ຺ໂຘວາຍມຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ນ ປເນຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ເອຕນ຺ຕິ ‘‘ວິຕກ຺ກວິຈາຣານໍ ວູປສມາ’’ຕິ ເອຕໍ ວຈນໍ. ຕທຕ຺ຖທີປກນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ວິຕກ຺ກວິຈາຣາຠາວມຕ຺ຕສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ທີປກໍ. ນ ກິເລສກາລຸສ຺ສິຍສ຺ສາຕິ ອຸປຈາຣກ຺ຂເຓ ວິຍ ນີວຣຓສງ຺ຂາຕສ຺ສ ກິເລສສງ຺ໂຂຠສ຺ສ ວູປສມາ ນ ສມ຺ປສາທນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນນຸ ຈ ‘‘ປຸຣິມໍ ວຕ຺ວາປິ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວາ’’ຕິ ອິທໍ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ທຸຕິຍຊ຺ຌານາທິອຘິຄມູປາຍທີປເກນ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ສມ຺ປສາທນຕາຍ ເຈຕໂສ ເອໂກທິຠາວຕາຍ ຈ ເຫຕຸທີປເກນ ອວິຕກ຺ກອວິຈາຣຠາວເຫຕຸທີປເກນ ຈ ວິຕກ຺ກວິຈາຣວູປສມວຈເນເນວ ວິຕກ຺ກວິຈາຣາຠາໂວ ທີປິໂຕຕິ, ກິໍ ປຸນ ອວິຕກ຺ກອວິຈາຣວຈເນນ ກເຕນາຕິ? ນ, ອທີປິຕຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ວິຕກ຺ກວິຈາຣວູປສມວຈເນນ ວິຕກ຺ກວິຈາຣານໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫຕິ. ວິຕກ຺ກວິຈາເຣສຸ ຫິ ຕຓ຺ຫາປ຺ປຫານໍ ເອເຕສໍ ວູປສມນໍ. ໂອຬາຣິກງ຺ຄມຸເຂນ ຫິ ຕໍຕໍຌານນິກນ຺ຕິຍາ ວິກ຺ຂມ຺ຠນໍ ວິຕກ຺ກວິຈາຣວູປສມວຈນາທີຫິ ປກາສິຕໍ. ຍໂຕ ວິຕກ຺ກວິຈາເຣສຸ ວິຣຕ຺ຕຠາວທີປກໍ ວິຕກ຺ກວິຈາຣວູປສມວຈນໍ, ເຍ ຈ ສງ຺ຂາເຣສຸ ຕຓ຺ຫາປ຺ປຫານໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ເຕສຸ ມຄ຺ເຄສຸ ປຫີນຕຓ຺ເຫສຸ ຈ ຜເລສຸ ສງ຺ຂາຣປ຺ປວຕ຺ຕິ ໂຫຕິ, ເອວມິຘາປິ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕວິຕກ຺ກວິຈາຣຕຓ຺ຫສ຺ສ ທຸຕິຍຊ຺ຌານສ຺ສ ວິຕກ຺ກວິຈາຣສມ຺ປໂຍໂຄ ປຸຣິເມນ ນ ນິວາຣິໂຕ ສິຍາຕິ ຕນ຺ນິວາຣຓຕ຺ຖໍ ອາວຊ຺ຊິຕຸກາມຕາທິອຕິກ຺ກໂມ ຈ ເຕສໍ ວູປສໂມຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ຈ ‘‘ອວິຕກ຺ກໍ ອວິຈາຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຐມຊ຺ຌານໍ ທຸຕິຍຊ຺ຌານສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຐມຊ຺ຌານສມາຘິໂຕ’’ຕິ. ປຐມມ຺ປີຕິ ປຐມຊ຺ຌານມ຺ປິ.

ຄຓນານຸປຸພ຺ພໂຕຕິອາທິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ທຸຕິຍໍ ອຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິປິ ທຸຕິຍ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິເຍວ. ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ວິຠງ຺ຄປາເຐນ ສາເຘນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຍຖາຫາ’’ຕິອາທິ. ຍໍ ປນ ວິຠງ຺ເຄ (ວິຠ. ໕໘໐) ‘‘ຌານນ຺ຕິ ສມ຺ປສາໂທ ປີຕິ ສຸຂໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ເສກຄ຺ຄຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສປຣິກ຺ຂາຣໍ ຌານໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ປຣິຍາເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຣຖສ຺ສ ປຓ຺ຑຸກມ຺ພລໍ ວິຍ ຫິ ສມ຺ປສາໂທ ຌານສ຺ສ ປຣິກ຺ຂາໂຣ, ນ ຌານງ຺ຄນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຣິຍາໂຍເຍວ ເຈໂສ’’ຕິ. ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ປນ ອຸປນິຊ຺ຌານລກ຺ຂຓປ຺ປຕ຺ຕານໍ ອງ຺ຄານໍ ວເສນ ຕິວງ຺ຄິກເມເວຕໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສມ຺ປສາທນໍ ປນ ຐເປຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ.

ທຸຕິຍຊ຺ຌານກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຕຕິຍຊ຺ຌານກຖາ

ວິຣຊ຺ຊນໍ ວິຣາໂຄ. ຕໍ ປນ ວິຣຊ຺ຊນໍ ນິພ຺ພິນ຺ທນມຸເຂນ ຫີຬນໍ ວາ ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘຣາຄປ຺ປຫານໍ ວາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕສ຺ສາ ປີຕິຍາ ຊິຄຸຈ຺ຉນໍ ວາ ສມຕິກ຺ກໂມ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸຠິນ຺ນມນ຺ຕຣາຕິ ປີຕິຍາ ວິຣາຄາຕິ ອິເມສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປທານໍ ອນ຺ຕຣາ, ມຊ຺ເຌຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມ຺ປິຓ຺ຑນໍ ສມຸຈ຺ຈໂຍ. ມຄ຺ໂຄຕິ ອຸປາໂຍ. ທຸຕິຍຊ຺ຌານສ຺ສ ຫິ ປຏິລາຠໍ ວິນາ ຕຕິຍຊ຺ຌານສ຺ສ ອຘິຄໂມ ນ ໂຫຕີຕິ ວິຕກ຺ກວິຈາຣານໍ ວູປສໂມ ຕຕິຍຊ຺ຌານາຘິຄມສ຺ສ ອຸປາໂຍ. ຕທຘິຄມາຍາຕິ ຕຕິຍມຄ຺ຄາຘິຄມາຍ.

ອຸປປຕ຺ຕິໂຕຕິ ສມວາຫິຕຠາເວນ ປຕິຣູປໂຕ ຌານຸເປກ຺ຂາປິ ສມວາຫິຕເມວ ອນ຺ໂຕນີຕໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສມໍ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ. ວິສທາຍາຕິ ສໍກິເລສວິຄເມນ ປຣິພ຺ຍຕ຺ຕາຍ. ວິປຸລາຍາຕິ ສາຕິສຍໍ ມຫຄ຺ຄຕຠາວປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ມຫຕິຍາ. ຖາມຄຕາຍາຕິ ປີຕິວິຄເມນ ຖິຣຠາວປ຺ປຕ຺ຕາຍ. ນນຸ ເຈຕ຺ຖ ອຸເປກ຺ຂາເວທນາວ ນ ສມ຺ຠວຕິ, ຕສ຺ມາ ກຖມຍໍ ຕຕິຍຊ຺ຌານສມງ຺ຄີ ອຸເປກ຺ຂາຍ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ‘‘ອຸເປກ຺ຂໂກ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ເຈ? ນ ເກວລໍ ເວທນຸເປກ຺ຂາວ ອຸເປກ຺ຂາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອຖ ໂຂ ອຎ຺ຎາປິ ອຸເປກ຺ຂາ ວິຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອຸເປກ຺ຂາ ປນ ທສວິຘາ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໑໖໓; ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໘໔) ‘‘ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ຈກ຺ຂຸນາ ຣູປໍ ທິສ຺ວາ ເນວ ສຸມໂນ ໂຫຕິ ນ ທຸມ຺ມໂນ, ອຸເປກ຺ຂໂກ ວິຫຣຕິ ສໂຕ ສມ຺ປຊາໂນ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໖.໑) ເອວມາຄຕາ ຂີຓາສວສ຺ສ ຉສຸ ທ຺ວາເຣສຸ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐຉຬາຣມ຺ມຓາປາເຖ ປຣິສຸທ຺ຘປກຕິຠາວາວິຊຫນາກາຣຠູຕາ ອຸເປກ຺ຂາ ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ ນາມ.

ຍາ ປນ ‘‘ອຸເປກ຺ຂາສຫຄເຕນ ເຈຕສາ ເອກໍ ທິສໍ ຜຣິຕ຺ວາ ວິຫຣຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໐໘) ເອວມາຄຕາ ສຕ຺ເຕສຸ ມຊ຺ຌຕ຺ຕາກາຣຠູຕາ ອຸເປກ຺ຂາ, ອຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຸເປກ຺ຂາ ນາມ.

ຍາ ‘‘ອຸເປກ຺ຂາສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄໍ ຠາເວຕິ ວິເວກນິສ຺ສິຕ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໗; ສໍ. ນິ. ໕.໑໘໒, ໑໙໐-໑໙໑) ເອວມາຄຕາ ສຫຊາຕຘມ຺ມານໍ ມຊ຺ຌຕ຺ຕາກາຣຠູຕາ ອຸເປກ຺ຂາ, ອຍໍ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ ນາມ.

ຍາ ປນ ‘‘ກາເລນ ກາລໍ ອຸເປກ຺ຂານິມິຕ຺ຕໍ ມນສິ ກໂຣຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໑໐໓) ເອວມາຄຕາ ອນຈ຺ຈາຣທ຺ຘນາຕິສິຖິລວີຣິຍສງ຺ຂາຕາ ອຸເປກ຺ຂາ, ອຍໍ ວີຣິຍຸເປກ຺ຂາ ນາມ.

ຍາ –

‘‘ກຕິ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາ ສມຖວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ກຕິ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາ ວິປສ຺ສນາວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ? ອຏ຺ຐ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາ ສມຖວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ທສ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາ ວິປສ຺ສນາວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ.

‘‘ກຕມາ ອຏ຺ຐ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາ ສມຖວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ? ປຐມຊ຺ຌານປຏິລາຠຕ຺ຖາຍ ນີວຣເຓ ປຏິສງ຺ຂາ ສນ຺ຕິຏ຺ຐນາ ປຎ຺ຎາ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາສຸ ຎາຓໍ, ທຸຕິຍຊ຺ຌານປຏິລາຠຕ຺ຖາຍ ວິຕກ຺ກວິຈາເຣ ປຏິສງ຺ຂາ ສນ຺ຕິຏ຺ຐນາ ປຎ຺ຎາ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາສຸ ຎາຓໍ, ຕຕິຍຊ຺ຌານປຏິລາຠຕ຺ຖາຍ ປີຕິໍ ປຏິສງ຺ຂາ ສນ຺ຕິຏ຺ຐນາ ປຎ຺ຎາ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາສຸ ຎາຓໍ, ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານປຏິລາຠຕ຺ຖາຍ ສຸຂທຸກ຺ເຂ ປຏິສງ຺ຂາ ສນ຺ຕິຏ຺ຐນາ ປຎ຺ຎາ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາສຸ ຎາຓໍ, ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນສມາປຕ຺ຕິປຏິລາຠຕ຺ຖາຍ ຣູປສຎ຺ຎໍ ປຏິຆສຎ຺ຎໍ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎໍ ປຏິສງ຺ຂາ ສນ຺ຕິຏ຺ຐນາ ປຎ຺ຎາ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາສຸ ຎາຓໍ, ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນສມາປຕ຺ຕິປຏິລາຠຕ຺ຖາຍ ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນສຎ຺ຎໍ ປຏິສງ຺ຂາ ສນ຺ຕິຏ຺ຐນາ ປຎ຺ຎາ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາສຸ ຎາຓໍ, ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນສມາປຕ຺ຕິປຏິລາຠຕ຺ຖາຍ ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນສຎ຺ຎໍ ປຏິສງ຺ຂາ ສນ຺ຕິຏ຺ຐນາ ປຎ຺ຎາ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາສຸ ຎາຓໍ, ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນສມາປຕ຺ຕິປຏິລາຠຕ຺ຖາຍ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນສຎ຺ຎໍ ປຏິສງ຺ຂາ ສນ຺ຕິຏ຺ຐນາ ປຎ຺ຎາ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາສຸ ຎາຓໍ, ອິມາ ອຏ຺ຐ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາ ສມຖວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ.

‘‘ກຕມາ ທສ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາ ວິປສ຺ສນາວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ? ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄປຏິລາຠຕ຺ຖາຍ ອຸປ຺ປາທໍ ປວຕ຺ຕໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ອາຍູຫນໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຕິໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໍ ອຸປປຕ຺ຕິໍ ຊາຕິໍ ຊຣໍ ພ຺ຍາຘິໍ ມຣຓໍ ໂສກໍ ປຣິເທວໍ ອຸປາຍາສໍ ປຏິສງ຺ຂາ ສນ຺ຕິຏ຺ຐນາ ປຎ຺ຎາ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາສຸ ຎາຓໍ, ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລສມາປຕ຺ຕຕ຺ຖາຍ ອຸປ຺ປາທໍ ປວຕ຺ຕໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ອາຍູຫນໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ປຏິສງ຺ຂາ ສນ຺ຕິຏ຺ຐນາ ປຎ຺ຎາ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາສຸ ຎາຓໍ, ສກທາຄາມິມຄ຺ຄປອລາຠຕ຺ຖາຍ…ເປ… ສກທາຄາມິຜລສມາປຕ຺ຕຕ຺ຖາຍ…ເປ… ອນາຄາມິມຄ຺ຄປຏິລາຠຕ຺ຖາຍ…ເປ… ອນາຄາມິຜລສມາປຕ຺ຕຕ຺ຖາຍ…ເປ… ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄປຏິລາຠຕ຺ຖາຍ ອຸປ຺ປາທໍ ປວຕ຺ຕໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ອາຍູຫນໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຕິໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໍ ອຸປປຕ຺ຕິໍ ຊາຕິໍ ຊຣໍ ພ຺ຍາຘິໍ ມຣຓໍ ໂສກໍ ປຣິເທວໍ ອຸປາຍາສໍ ປຏິສງ຺ຂາ ສນ຺ຕິຏ຺ຐນາ ປຎ຺ຎາ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາສຸ ຎາຓໍ, ອຣຫຕ຺ຕຜລສມາປຕ຺ຕຕ຺ຖາຍ…ເປ… ສຸຎ຺ຎຕວິຫາຣສມາປຕ຺ຕຕ຺ຖາຍ…ເປ… ອນິມິຕ຺ຕວິຫາຣສມອາປຕ຺ຕຕ຺ຖາຍ ອຸປ຺ປາທໍ ປວຕ຺ຕໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ອາຍູຫນໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ປຏິສງ຺ຂາ ສນ຺ຕິຏ຺ຐນາ ປຎ຺ຎາ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາສຸ ຎາຓໍ, ອິມາ ທສ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາ ວິປສ຺ສນາວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໕໗) –

ເອວມາຄຕາ ນີວຣຓາທິປຏິສງ຺ຂາສນ຺ຕິຏ຺ຐນາກາຣຠູຕາ ອຸເປກ຺ຂາ, ອຍໍ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາ ນາມ.

ຕຕ຺ຖ ນີວຣເຓ ປຏິສງ຺ຂາຕິ ປຎ຺ຈ ນີວຣຓານິ ປຫາຕພ຺ພຠາເວນ ປຏິສງ຺ຂາຍ, ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສນ຺ຕິຏ຺ຐນາຕິ ນີວຣຓານໍ ປຫານາຠິມຸຂີຠູຕຕ຺ຕາ ເຕສໍ ປຫາເນປິ ອພ຺ຍາປາຣຠາວູປຄມເນນ ມຊ຺ຌຕ຺ຕຕາຍ ສນ຺ຕິຏ຺ຐນາ. ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາສູຕິ ນີວຣຓປ຺ປຫາເນ ພ຺ຍາປາຣາກຣເຓນ ນີວຣຓສງ຺ຂາຕານໍ ສງ຺ຂາຣານໍ ອຸເປກ຺ຂນາສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອສ ນໂຍ ວິຕກ຺ກວິຈາຣາທີສຸ ອຸປ຺ປາທາທີສຸ ຈ. ຕຕ຺ຖ ອຸປ຺ປາທນ຺ຕິ ປຸຣິມກມ຺ມປຈ຺ຈຍາ ຂນ຺ຘານໍ ອິຘ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິມາຫ. ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕຖາອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ປວຕ຺ຕິໍ. ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ສພ຺ພມ຺ປິ ເຕຠູມກໍ ສງ຺ຂາຣຄຕໍ ນິມິຕ຺ຕຠາເວນ ອຸປຏ຺ຐານໂຕ. ອາຍູຫນນ຺ຕິ ອາຍຕິໍ ປຏິສນ຺ຘິເຫຕຸຠູຕໍ ກມ຺ມໍ. ປຏິສນ຺ຘິນ຺ຕິ ອາຍຕິໍ ອຸປປຕ຺ຕິໍ. ຄຕິນ຺ຕິ ຍາຍ ຄຕິຍາ ສາ ປຏິສນ຺ຘິ ໂຫຕິ. ນິພ຺ພຕ຺ຕິນ຺ຕິ ຂນ຺ຘານໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕນໍ. ອຸປປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ວິປາກປ຺ປວຕ຺ຕິໍ. ຊາຕິນ຺ຕິ ຊຣາທີນໍ ປຈ຺ຈຍຠູຕໍ ຠວປຈ຺ຈຍາ ຊາຕິໍ. ຊຣາມຣຓາທໂຍ ປາກຏາ ເອວ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ອຸປ຺ປາທາທໂຍ ປຎ຺ເຈວ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາຎາຓສ຺ສ ວິສຍວເສນ ວຸຕ຺ຕາ, ເສສາ ເຕສໍ ເວວຈນວເສນ. ນິພ຺ພຕ຺ຕິ ຊາຕີຕິ ອິທຎ຺ຫິ ທ຺ວຍໍ ອຸປ຺ປາທສ຺ສ ເຈວ ປຏິສນ຺ຘິຍາ ຈ ເວວຈນໍ. ຄຕິ ອຸປປຕ຺ຕິ ຈາຕິ ອິທໍ ທ຺ວຍໍ ປວຕ຺ຕສ຺ສ, ຊຣາທໂຍ ນິມິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ນນຸ ເຈຕ຺ຖ ຈຕູສຸ ມຄ຺ຄວາເຣສຸ ‘‘ອຸປ຺ປາທ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ປຎ຺ຈ ມູລປທານິ, ‘‘ຄຕີ’’ຕິອາທີນິ ທສ ເວວຈນປທານີຕິ ປນ຺ນຣສ ປທານິ ວຸຕ຺ຕານິ, ຉສຸ ປນ ຜລສມາປຕ຺ຕິວາເຣສຸ ປຎ຺ຈ ມູລປທາເນວ ວຸຕ຺ຕານິ, ຕໍ ກສ຺ມາຕິ ເຈ? ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາຍ ຕິກ຺ຂຠາເວ ສຕິ ກິເລສປ຺ປຫານສມຕ຺ຖສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ ສພ຺ຠາວໂຕ ຕສ຺ສາ ຕິກ຺ຂຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ເວວຈນປເທຫິ ສຫ ທຬ຺ຫໍ ກຕ຺ວາ ມູລປທານິ ວຸຕ຺ຕານິ, ຜລສ຺ສ ນິຣຸສ຺ສາຫຠາເວນ ສນ຺ຕສຠາວຕ຺ຕາ ມຄ຺ຄາຍຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ມນ຺ທຠູຕາປິ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາ ຜລສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ມູລປທາເນວ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ.

ຕຕ຺ຖ ‘‘ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄປຏິລາຠຕ຺ຖາຍາ’’ຕິອາທີສຸ ຈຕູສຸ ມຄ຺ຄວາເຣສຸ ສຸຎ຺ຎຕານິມິຕ຺ຕປ຺ປຓິຫິຕມຄ຺ຄານໍ ອຎ຺ຎຕໂຣ ວຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລສມາປຕ຺ຕຕ຺ຖາຍາ’’ຕິອາທີສຸ ຈຕູສຸ ຜລວາເຣສຸ ປນ ອປ຺ປຓິຫິຕຜລສມາປຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ກສ຺ມາ? ສຸຎ຺ຎຕວິຫາຣສມາປຕ຺ຕຕ຺ຖາຍ ອນິມິຕ຺ຕວິຫາຣສມາປຕ຺ຕຕ຺ຖາຍາຕິ ອິຕຣາສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຜລສມາປຕ຺ຕີນໍ ວິສຸໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາວຸຏ຺ຐານວເສນ ຫິ ອນິມິຕ຺ຕມຄ຺ໂຄ, ຕເຖວ ຜລສມາປຕ຺ຕິກາເລ ອນິມິຕ຺ຕຜລສມາປຕ຺ຕິ, ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາວຸຏ຺ຐານວເສນ ອປ຺ປຓິຫິຕມຄ຺ຄຜລສມາປຕ຺ຕິໂຍ, ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາວຸຏ຺ຐານວສເອນ ສຸຎ຺ຎຕມຄ຺ຄຜລສມາປຕ຺ຕິໂຍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ສຸຎ຺ຎຕາທິວິໂມກ຺ຂວເສນ ມຄ຺ຄຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸຠູຕາ ຈຕສ຺ໂສ, ຕຖາ ອປ຺ປຓິຫິຕຜລສມາປຕ຺ຕິຍາ ຈຕສ຺ໂສ, ສຸຎ຺ຎຕວິຫາຣອນິມິຕ຺ຕວິຫາຣວເສນ ທ຺ເວຕິ ທສ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາ ວຸຕ຺ຕາ, ສມຖສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາ ປນ ອປ຺ປນາວີຖິຍາ ອາສນ຺ນປຸພ຺ພຠາເຄ ພລປ຺ປຕ຺ຕໍ ຠາວນາມຍຎາຓໍ.

ຍາ ປນ ‘‘ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ກາມາວຈຣໍ ກຸສລໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂຫຕິ ອຸເປກ຺ຂາສຫຄຕ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ສ. ໑໕໐) ເອວມາຄຕາ ອທຸກ຺ຂມສຸຂສຎ຺ຎິຕາ ອຸເປກ຺ຂາ, ອຍໍ ເວທນຸເປກ຺ຂາ ນາມ.

ຍາ ‘‘ຍທຕ຺ຖິ ຍໍ ຠູຕໍ, ຕໍ ປຊຫຕິ, ອຸເປກ຺ຂໍ ປຏິລຠຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໗໑; ອ. ນິ. ໗.໕໕) ເອວມາຄຕາ ວິຈິນເນ ມຊ຺ຌຕ຺ຕຠູຕາ ອຸເປກ຺ຂາ, ອຍໍ ວິປສ຺ສນຸເປກ຺ຂາ ນາມ.

ຕຕ຺ຖ ຍທຕ຺ຖິ ຍໍ ຠູຕນ຺ຕິ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ, ຕໍ ມຸຎ຺ຈິຕຸກມ຺ຍຕາຎາເຓນ ປຊຫຕິ. ອຸເປກ຺ຂໍ ປຏິລຠຕີຕິ ທິຏ຺ຐໂສວຕ຺ຕິກຕ຺ຕຍສ຺ສ ສປ຺ປສ຺ສ ລກ຺ຂຓວິຈິນເນ ວິຍ ທິຏ຺ຐລກ຺ຂຓຕ຺ຕຍສ຺ສ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກສ຺ສ ສງ຺ຂາຣລກ຺ຂຓວິຈິນເນ ອຸເປກ຺ຂໍ ປຏິລຠຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຍາ ປນ ຉນ຺ທາທີສຸ ເຍວາປນເກສຸ ອາຄຕາ ສຫຊາຕານໍ ສມປ຺ປວຕ຺ຕິເຫຕຸຠູຕາ ອຸເປກ຺ຂາ, ອຍໍ ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາ ນາມ.

ຍາ ‘‘ອຸເປກ຺ຂໂກ ຈ ວິຫຣຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໒໓໐; ຘ. ສ. ໑໖໓) ເອວມາຄຕາ ອຄ຺ຄສຸເຂປິ ຕສ຺ມິໍ ອປກ຺ຂປາຕຊນນີ ອຸເປກ຺ຂາ, ອຍໍ ຌານຸເປກ຺ຂາ ນາມ.

ຍາ ປນ ‘‘ອຸເປກ຺ຂາສຕິປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ຌານ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໒໓໒; ຘ. ສ. ໑໖໕) ເອວມາຄຕາ ສພ຺ພປຈ຺ຈນີກປຣິສຸທ຺ຘາ ປຈ຺ຈນີກວູປສມເນປິ ອພ຺ຍາປາຣຠູຕາ ອຸເປກ຺ຂາ, ອຍໍ ປາຣິສຸທ຺ຘຸເປກ຺ຂາ ນາມ.

ຕຕ຺ຖ ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ ຈ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຸເປກ຺ຂາ ຈ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ ຈ ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາ ຈ ຌານຸເປກ຺ຂາ ຈ ປາຣິສຸທ຺ຘຸເປກ຺ຂາ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກາ ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາວ ໂຫຕິ. ເຕນ ເຕນ ອວຕ຺ຖາເຠເທນ ປນສ຺ສາ ອຍໍ ເຠໂທ ເອກສ຺ສປິ ສໂຕ ສຕ຺ຕສ຺ສ ກຸມາຣຍຸວເຖຣເສນາປຕິຣາຊາທິວເສນ ເຠໂທ ວິຍ. ຕສ຺ມາ ຕາສຸ ຍຕ຺ຖ ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ, ນ ຕຕ຺ຖ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄຸເປກ຺ຂາທໂຍ. ຍຕ຺ຖ ວາ ປນ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ, ນ ຕຕ຺ຖ ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາທໂຍ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຍຖາ ເຈຕາສໍ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກີຠາໂວ, ເອວໍ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາວິປສ຺ສນຸເປກ຺ຂານມ຺ປິ. ປຎ຺ຎາ ເອວ ຫິ ສາ ກິຈ຺ຈວເສນ ທ຺ວິຘາ ຠິນ຺ນາ. ຍຖາ ຫິ ປຸຣິສສ຺ສ ສາຍໍ ເຄຫໍ ປວິຏ຺ຐໍ ສປ຺ປໍ ອຊປທທຓ຺ຑໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິເຍສມານສ຺ສ ຕໍ ຖຸສໂກຏ຺ຐເກ ນິປນ຺ນໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ສປ຺ໂປ ນຸ ໂຂ, ໂນ’’ຕິ ອວໂລເກນ຺ຕສ຺ສ ໂສວຕ຺ຕິກຕ຺ຕຍໍ ທິສ຺ວາ ນິພ຺ເພມຕິກສ຺ສ ‘‘ສປ຺ໂປ, ນ ສປ຺ໂປ’’ຕິ ວິຈິນເນ ມຊ຺ຌຕ຺ຕຕາ ໂຫຕິ, ເອວເມວ ຍາ ອາຣທ຺ຘວິປສ຺ສກສ຺ສ ວິປສ຺ສນາຎາເຓນ ລກ຺ຂຓຕ຺ຕເຍ ທິຏ຺ເຐ ສງ຺ຂາຣານໍ ອນິຈ຺ຈຠາວາທິວິຈິນເນ ມຊ຺ຌຕ຺ຕຕາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອຍໍ ວິປສ຺ສນຸເປກ຺ຂາ. ຍຖາ ປນ ຕສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ອຊປເທນ ທຓ຺ເຑນ ຄາຬ຺ຫໍ ສປ຺ປໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ກິນ຺ຕາຫໍ ອິມໍ ສປ຺ປໍ ອວິເຫເຐນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕານຎ຺ຈ ອິມິນາ ອຑໍສາເປນ຺ໂຕ ມຸຎ຺ເຈຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ມຸຎ຺ຈນາກາຣເມວ ປຣິເຍສໂຕ ຄຫເຓ ມຊ຺ຌຕ຺ຕຕາ ໂຫຕິ, ເອວເມວ ຍາ ລກ຺ຂຓຕ຺ຕຍສ຺ສ ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ອາທິຕ຺ເຕ ວິຍ ຕໂຍ ຠເວ ປສ຺ສໂຕ ສງ຺ຂາຣຄ຺ຄຫເຓ ມຊ຺ຌຕ຺ຕຕາ, ອຍໍ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາ. ອິຕິ ວິປສ຺ສນຸເປກ຺ຂາຍ ສິທ຺ຘາຍ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາປິ ສິທ຺ຘາວ ໂຫຕິ. ອິມິນາ ປເນສາ ວິຈິນນຄຫເຓສຸ ມຊ຺ຌຕ຺ຕສງ຺ຂາເຕນ ກິຈ຺ເຈນ ທ຺ວິຘາ ຠິນ຺ນາ. ວີຣິຍຸເປກ຺ຂາ ປນ ເວທນຸເປກ຺ຂາ ຈ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎຎ຺ຈ ອວເສສາຫິ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ຠິນ຺ນາ ເອວາຕິ.

ອິມາສໍ ປນ ທສນ຺ນມ຺ປິ ອຸເປກ຺ຂານໍ ຠູມິປຸຄ຺ຄລາທິວເສນ ວິຠາໂຄ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ເອວມຍໍ ທສວິຘາປີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຠູມິປຸຄ຺ຄລຈິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓໂຕຕິ ‘‘ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ ກາມາວຈຣາ, ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຸເປກ຺ຂາ ຣູປາວຈຣາ’’ຕິ ເອວມາທິນາ ຠູມິໂຕ. ‘‘ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ ຂີຓາສວສ຺ເສວ, ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຸເປກ຺ຂາ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ປຸຖຸຊ຺ຊນເສກ຺ຂາເສກ຺ຂານ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທິນາ ປຸຄ຺ຄລໂຕ. ‘‘ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ ໂສມນສ຺ສຸເປກ຺ຂາສຫຄຕຈິຕ຺ຕສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິນາ ຈິຕ຺ຕໂຕ. ‘‘ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ ຉຬາຣມ຺ມຓາ, ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຸເປກ຺ຂາ ຘມ຺ມາຣມ຺ມຓາ’’ຕິອາທິນາ ອາຣມ຺ມຓໂຕ. ຂນ຺ຘສງ຺ຄຫເອກກ຺ຂຓກຸສລຕ຺ຕິກສງ຺ເຂປວເສນາຕິ ‘‘ເວທນຸເປກ຺ຂາ ເວທນາກ຺ຂນ຺ເຘນ ສງ຺ຄຫິຕາ, ອິຕຣາ ນວ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ເຘນາ’’ຕິ ຂນ຺ຘສງ຺ຄຫວເສນ. ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣໂພຊ຺ຌງ຺ຄຌານປາຣິສຸທ຺ຘິຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກາ, ຕສ຺ມາ ເອກກ຺ຂເຓ ຕາສຸ ເອກາຍ ສຕິ ນ ອິຕຣາ, ຕຖາ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາວິປສ຺ສນຸເປກ຺ຂາປິ ເວທິຕພ຺ພາ, ເວທນາວີຣິຍຸເປກ຺ຂານໍ ເອກກ຺ຂເຓ ສິຍາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕີຕິ ເອວໍ ເອກກ຺ຂຓວເສນ. ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ ອພ຺ຍາກຕາ, ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຸເປກ຺ຂາ ກຸສລາພ຺ຍາກຕາ, ຕຖາ ເສສາ, ເວທນຸເປກ຺ຂາ ປນ ສິຍາ ອກຸສລາປີຕິ ເອວໍ ກຸສລຕ຺ຕິກວເສນ. ທສເປຕາ ສງ຺ເຂປໂຕ ຈຕ຺ຕາໂຣວ ຘມ຺ມາ ວີຣິຍເວທນາຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຕາຎາຓວເສນາຕິ ເອວໍ ສງ຺ເຂປວເສນ.

ອິທານິ ອິຘາຘິປ຺ເປຕາຍ ຌານຸເປກ຺ຂາຍ ລກ຺ຂຓາທິໍ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ລກ຺ຂຓາທິໂຕ ປນາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອນາໂຠຄຣສາຕິ ປຓີຕສຸເຂປິ ຕສ຺ມິໍ ອວນຕິປຏິປກ຺ຂກິຈ຺ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອພ຺ຍາປາຣປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາຕິ ສຕິປິ ສຸຂປາຣມິປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ຕສ຺ມິໍ ສຸເຂ ອພ຺ຍາວຏາ ຫຸຕ຺ວາ ປຈ຺ຈຸປຕິຏ຺ຐຕິ, ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ ວາ ຕຕ຺ຖ ອພ຺ຍາປາຣໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐເປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ໂຂຠໍ ອຸປ຺ປິລວຎ຺ຈ ອາວຫນ຺ເຕຫິ ວິຕກ຺ກາທີຫິ ອຠິຠູຕຕ຺ຕາ ອປຣິພ຺ຍຕ຺ຕໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຕາຍ ກິຈ຺ຈໍ, ຕທຠາວໂຕ ອິຘ ປຣິພ຺ຍຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອປຣິພ຺ຍຕ຺ຕກິຈ຺ຈໂຕ’’ຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອປຣິພ຺ຍຕ຺ຕໍ ຫີ’’ຕິອາທິ.

ອິທານິ ສໂຕ ຈ ສມ຺ປຊາໂນຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ອຊ຺ຌາຫຣິຕພ຺ພໍ. ສຣຕີຕິ ອິມິນາ ‘‘ສໂຕ’’ຕິ ປທສ຺ສ ກຕ຺ຕຸສາຘນຕມາຫ. ສມ຺ປຊານາຕີຕິ ສມ຺ມເທວ ປຊານາຕິ. ປຸຄ຺ຄເລນາຕິ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐາເນນ. ສຣຓໍ ຈິນ຺ຕນໍ ອຸປຏ຺ຐານໍ ລກ຺ຂຓເມຕິສ຺ສາຕິ ສຣຓລກ຺ຂຓາ. ສມ຺ມຸສ຺ສນປຏິປກ຺ໂຂ ອສມ຺ມຸສ຺ສນໍ ກິຈ຺ຈໍ ເອຕິສ຺ສາຕິ ອສມ຺ມຸສ຺ສນຣສາ. ກິເລເສຫິ ອາຣກ຺ຂາ ຫຸຕ຺ວາ ປຈ຺ຈຸປຕິຏ຺ຐຕິ, ຕໂຕ ວາ ອາຣກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐເປຕີຕິ ອາຣກ຺ຂປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາ. ອສມ຺ມຸຍ຺ຫນໍ ສມ຺ມເທວ ປຊານນໍ, ສມ຺ໂມຫປຏິປກ຺ໂຂ ວາ ອສມ຺ໂມໂຫ ລກ຺ຂຓເມຕສ຺ສາຕິ ອສມ຺ໂມຫລກ຺ຂຓໍ. ຕີຣຓໍ ກິຈ຺ຈສ຺ສ ປາຣຄມນໍ. ປວິຈໂຍ ວີມໍສາ. ກາມໍ ອຸປຈາຣຊ຺ຌານາທິໍ ອຸປາທາຍ ປຐມທຸຕິຍຊ຺ຌານານິປິ ສຸຂຸມາເນວ, ອິມໍ ປນ ອຸປຣິມຊ຺ຌານໍ ອຸປາທາຍ ‘‘ໂອຬາຣິກຕ຺ຕາ ປນ ເຕສໍ ຌານານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ສາ ຈ ໂອຬາຣິກຕາ ວິຕກ຺ກາທິຖູລງ຺ຄຕາຍ ເວທິຕພ຺ພາ. ເກຈິ ‘‘ພຫຸເຈຕສິກຕາຍາ’’ຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ. ຠູມິຍໍ ວິຍ ປຸຣິສສ຺ສາຕິ ປຸຣິສສ຺ສ ຠູມິຍໍ ຄຕິ ວິຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຄຕິ ສຸຂາ ໂຫຕີຕິ ເຕສຸ ຌາເນສຸ ຄຕິ ສຸຂາ ໂຫຕິ. ອພ຺ຍຕ຺ຕໍ ຕຕ຺ຖ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ‘‘ອິທໍ ນາມ ທຸກ຺ກຣໍ ກຣີຍຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ອຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂອຬາຣິກງ຺ຄປ຺ປຫາເນນ ປນ ສຸຂຸມຕ຺ຕາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ກາມໍ ທຸຕິຍຊ຺ຌາເນປິ ສມ຺ຠວຕິ, ຕຖາປິ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອວິປ຺ປໂຍຄີຠາເວນ ວຕ຺ຕມາເນສຸ ປີຕິສຸເຂສຸ ປີຕິສງ຺ຂາຕສ຺ສ ໂອຬາຣິກງ຺ຄສ຺ສ ປຫາເນນ ສຸຂຸມຕາຍ ອິຘ ສາຕິສໂຍ ສຕິປຎ຺ຎາພ຺ຍາປາໂຣຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຸຣິສສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ເຘນຸໍ ປິວຕີຕິ ເຘນຸປໂຄ, ເຘນຸຍາ ຂີຣໍ ປິວນ຺ໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປຸນເທວ ປີຕິໍ ອຸປຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຕິ ຫານຠາຄິຍໍ ຌານໍ ສິຍາ, ທຸຕິຍຊ຺ຌານເມວ ສມ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ປີຕິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕເມວ ສິຍາ’’ຕິ. ອິທຎ຺ຈ ອຕິມຘຸຣໍ ສຸຂນ຺ຕິ ຕຕິຍຊ຺ຌາເນ ສຸຂໍ ສນ຺ຘາຍາຫ, ອຕິມຘຸຣຕາ ຈສ຺ສ ປຫາໂສທຄ຺ຍສຠາວາຍ ປີຕິຍາ ອຠາເວເນວ ເວທິຕພ຺ພາ. ອິທນ຺ຕິ ‘‘ສໂຕ ສມ຺ປຊາໂນ’’ຕິ ປທທ຺ວຍໍ.

ສຸຂຎ຺ຈ ກາເຍນ ປຏິສໍເວເທສິນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກຖມາໂຠເຄນ ວິນາ ສຸຂປຏິສໍເວທນາຕິ ອາຫ ‘‘ກິຎ຺ຈາປີ’’ຕິອາທິ. ຍສ຺ມາ ຕສ຺ສ ນາມກາເຍນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ສຸຂໍ, ຕສ຺ມາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສຸຂຎ຺ຈ ກາເຍນ ປຏິສໍເວເທສິ’’ນ຺ຕິ ອາຫາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ‘‘ສຸຂໍ ເວທຍາມີ’’ຕິ ເອວມາໂຠເຄ ອສຕິປິ ນາມກາເຍນ ເຈຕສິກສຸຂໍ, ກາຍິກສຸຂເຫຕຸຣູປສມຸຏ຺ຐາປເນນ ກາຍິກສຸຂຎ຺ຈ ຌານສມງ຺ຄີ ປຏິສໍເວເທຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ. ຕສ຺ສາຕິ ຌານສມງ຺ຄິໂນ. ຍໍ ວາ ຕນ຺ຕິ ຍໍ ວາ ຕໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ນາມກາຍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ສຸຂໍ. ຕໍສມຸຏ຺ຐາເນນາຕິ ຕໂຕ ສມຸຏ຺ຐິເຕນ ອຕິປຓີເຕນ ຣູເປນ ອສ຺ສ ຌານສມງ຺ຄິໂນ ຣູປກາໂຍ ຍສ຺ມາ ຜຸໂຏ, ຕສ຺ມາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕຕິ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ຍສ຺ສາຕິ ຣູປກາຍສ຺ສ. ຜຸຏຕ຺ຕາຕິ ພ຺ຍາປິຕຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາ ຫິ ອຸທເກນ ຜຸຏ຺ຐສຣີຣສ຺ສ ຕາທິເສ ໂຜຏ຺ຐພ຺ເພ ຜຸຏ຺ເຐ ສຸຂໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເອວໍ ເອເຕຫິ ຌານຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐິເຕຫິ ຣູເປຫິ ຜຸຏ຺ຐສຣີຣສ຺ສ. ຌານາ ວຸຏ຺ຐິໂຕປີຕິ ຌານມ຺ຫາ ວຸຏ຺ຐິໂຕປິ. ສຸຂໍ ປຏິສໍເວເທຍ຺ຍາຕິ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐິຕຣູເປຫິ ອວເສສຕິສມຸຏ຺ຐິຕຣູປສງ຺ຆຏ຺ຏເນນ ອຸປ຺ປນ຺ນກາຍວິຎ຺ຎາເຓນ ກາຍິກໍ ສຸຂໍ ປຏິສໍເວເທຍ຺ຍ. ເອຕມຕ຺ຖນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເຈຕສິກກາຍິກສຸຂປຏິສໍເວທນສງ຺ຂາຕໍ ອຕ຺ຖໍ.

ຍນ຺ຕິ ເຫຕຸອຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ, ຍສ຺ມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ຍໍຌານເຫຕູ’’ຕິ. ອາຈິກ຺ຂນ຺ຕີຕິອາທີນິ ປທານິ ກິຕ຺ຕນຕ຺ຖານີຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນາຫ ‘‘ປສໍສນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ’’ຕິ. ກິນ຺ຕີຕິ ປສໍສນາກາຣປຸຈ຺ຉາ. ສຸຂປາຣມິປ຺ປຕ຺ເຕຕິ ສຸຂສ຺ສ ປຣມໍ ປຣິຍນ຺ຕໍ ປຕ຺ເຕ. ສຸຂາຠິສງ຺ເຄນາຕິ ສຸຂສ຺ມິໍ ອາລເຍນ. ເອທິເສສຸ ຐາເນສຸ ສຕິຄ຺ຄຫເຓເນວ ສມ຺ປຊຎ຺ຎມ຺ປິ ຄຫິຕໍ ໂຫຕີຕິ ອິຘ ປາຬິຍໍ ສຕິຍາ ເອວ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ເອວໍ ອຸປຏ຺ຐິຕສ຺ສຕິຕາຍ ສຕິມາ ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ, ສມ຺ປຊາໂນຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວາ. ອສໍກິລິຏ຺ຐນ຺ຕິ ກິເລເສຫິ ອສມ຺ມິສ຺ສຕ຺ຕາ ອສໍກິລິຏ຺ຐໍ. ຌານກ຺ຂເຓ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ເຈຕສິກສຸຂເມວ ລພ຺ຠຕີຕິ ‘‘ສຸຂໍ ນາມກາເຍນ ປຏິສໍເວເທຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕິຍນ຺ຕິ ຄຓນານຸປຸພ຺ພໂຕ ຕຕິຍນ຺ຕິອາທິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຕຕິຍຊ຺ຌານກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານກຖາ

‘‘ປຸພ຺ເພວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ກທາ ປນ ເນສໍ ປຫານໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ໂຈທນໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ຈຕຸນ຺ນໍ ຌານານໍ ອຸປຈາຣກ຺ຂເຓ’’ຕິ. ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປຫານກ຺ກເມນ ອວຸຕ຺ຕານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຫານກ຺ກໂມ ນາມ ປຫາຍກຘມ຺ມານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິປຏິປາຏິ. ເຕນ ປນ ວຸຈ຺ຈມາເນ ‘‘ທຸກ຺ຂໍ ໂທມນສ຺ສໍ ສຸຂໍ ໂສມນສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ກສ຺ມາ ອິໂຕ ອຎ຺ຎຖາ ວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອິນ຺ທ຺ຣິຍວິຠງ຺ເຄ’’ຕິອາທິ. ອຸທ຺ເທສກ຺ກເມນາຕິ ‘‘ສຸຂິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ທຸກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ໂສມນສ຺ສິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ໂທມນສ຺ສິນ຺ທ຺ຣິຍ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕອຸທ຺ເທສກ຺ກເມນ.

ອຖ ກສ຺ມາ ຌາເນສ຺ເວວ ນິໂຣໂຘ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກຕ຺ຖ ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ທຸກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິຍນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈເຍຫິ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ອວິກ຺ຂມ຺ຠິຕໍ ທຸກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິຍໍ. ກຕ຺ຖ ຈ ອປຣິເສສໍ ນິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ນິໂຣຘຏ຺ຐານໍ ນິໂຣຘກາຣຓໍ ປຸຈ຺ຉຕິ. ເຕນ ກຕ຺ຖາຕິ ປຸຈ຺ຉາຍ ເອຕ຺ຖາຕິ ວິສ຺ສຊ຺ຊເນປິ ເຫຕຸມ຺ຫິ ຠຸມ຺ມວຈນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຌານານຸຠາວນິມິຕ຺ຕຎ຺ຫິ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕໍ ທຸກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອປຣິເສສໍ ນິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕິສຍນິໂຣໂຘ ສຸຏ຺ຐຸ ປຫານໍ ອຸຊຸປຏິປກ຺ເຂນ ວູປສໂມ. ນິໂຣໂຘ ປຫານມຕ຺ຕໍ. ນານາວຊ຺ຊເນຕິ ເຍນ ອາວຊ຺ຊເນນ ອປ຺ປນາວີຖິ, ຕໂຕ ຠິນ຺ນາວຊ຺ຊເນ ອເນກາວຊ຺ຊເນ ວາ. ອປ຺ປນາວີຖິຍຎ຺ຫິ ອຸປຈາໂຣ ເອກາວຊ຺ຊໂນ, ອິຕໂຣ ອເນກາວຊ຺ຊໂນ ອເນກກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ວິສມນິສຊ຺ຊາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນກິລມໂຖ ວິສມາສນຸປຕາໂປ. ປີຕິຜຣເຓນາຕິ ປີຕິຍາ ຜຣຓຣສຕ຺ຕາ ປີຕິສມຸຏ຺ຐານານໍ ວາ ປຓີຕຣູປານໍ ກາຍສ຺ສ ພ຺ຍາປນໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສພ຺ໂພ ກາໂຍ ສຸໂຂກ຺ກນ຺ໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ. ປຓີຕຣູປຜຸຏ຺ຐສຣີຣສ຺ສ ສຸໂຂກ຺ກນ຺ຕກາຍຕ຺ຕາ ກຸໂຕ ທຸກ຺ຂຸປ຺ປຕ຺ຕິ ວິສມາສນຸປຕາປາທິນາຕິ ອາຫ ‘‘ປຏິປກ຺ເຂນ ອວິຫຕຕ຺ຕາ’’ຕິ. ວິຕກ຺ກວິຈາຣປຈ຺ຈເຍປີຕິ ປິ-ສທ຺ໂທ ອຏ຺ຐານປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ‘‘ປຫີນສ຺ສາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ໂພ. ປຫີນສ຺ສປິ ໂທມນສ຺ສິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສາຕິ ອິທຎ຺ຈ ‘‘ສິຍາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ເອຕນ຺ຕິ ໂທມນສ຺ສິນ຺ທ຺ຣິຍໍ. ‘‘ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ ອຕິຈິຣໍ ວິຕກ຺ກຍໂຕ ວິຈາຣຍໂຕ ກາໂຍປິ ກິລມິ, ຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ອູຫຎ຺ຎີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ກາຍຈິຕ຺ຕເຂທານໍ ວິຕກ຺ກວິຈາຣປຈ຺ຈຍຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ວິຕກ຺ກວິຈາຣຠາເວຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ໂທມນສ຺ສິນ຺ທ຺ຣິຍ’’ນ຺ຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖສ຺ສ ສິຍາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕີຕິ ຕຕ຺ຖ ທຸຕິຍຊ຺ຌານູປຈາເຣ ອສ຺ສ ປຫີນສ຺ສປິ ໂທມນສ຺ສິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ຠເວຍ຺ຍ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ຍເທເກ ວທນ຺ຕິ ‘‘ຕຕ຺ຖສ຺ສ ສິຍາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕີຕິ ວທນ຺ເຕນ ຌານລາຠີນມ຺ປິ ໂທມນສ຺ສຸປ຺ປຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ, ເຕນ ຈ ອນີວຣຓສຠາໂວ ໂລໂຠ ວິຍ ໂທໂສປິ ອຕ຺ຖີຕິ ທີເປຕິ. ນ ຫິ ໂທເສນ ວິນາ ໂທມນສ຺ສໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ນ ເຈຕ຺ຖ ປຏ຺ຐານປາຬິຍາ ວິໂຣໂຘ ຈິນ຺ເຕຕພ຺ໂພ. ຍສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ປຣິຫີນຊ຺ຌານໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕມານໍ ໂທມນສ຺ສໍ ທສ຺ສິຕໍ, ອປຣິຫີນຊ຺ຌານໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານສ຺ສ ໂທມນສ຺ສສ຺ສ ອສມ຺ຠວໂຕ ຌານລາຠີນໍ ສພ຺ພໂສ ໂທມນສ຺ສໍ ນຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ຈ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິລາຠິໂນ ອປິ ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ, ນ ເຫວ ໂຂ ໂສ ປຣິຫີນຊ຺ຌາໂນ ອໂຫສີ’’ຕິ, ຕໍ ອຍຸຕ຺ຕໍ ອນີວຣຓສຠາວສ຺ສ ໂທມນສ຺ສສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ຍທິ ສິຍາ, ຣູປາຣູປາວຈຣສຕ຺ຕານມ຺ປິ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ນ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຕຖາ ຫິ ອາຣຸປ຺ເປ ກາມຈ຺ຉນ຺ທນີວຣຓໍ ປຏິຈ຺ຈ ຖິນມິທ຺ຘນີວຣຓໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈນີວຣຓໍ ອວິຊ຺ຊານີວຣຓນ຺ຕິອາທີສຸ ພ຺ຍາປາທກຸກ຺ກຸຈ຺ຈນີວຣຓານິ ອນຸທ຺ຘຏານິ, ນ ເຈຕ຺ຖ ອນີວຣຓຕາປຣິຍາໂຍ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທີນມ຺ປິ ອນີວຣຓານໍເຍວ ນີວຣຓສທິສຕາຍ ນີວຣຓປຣິຍາຍສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຍໍ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິລາຠິໂນ ອປິ ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ’’ຕິ, ຕມ຺ປິ ອກາຣຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາເນນ ຈ ໂທມນສ຺ເສນ ຌານໂຕ ປຣິຫາຍນໂຕ. ລຫຸເກນ ປນ ປຈ຺ຈເຍນ ປຣິຫີນໍ ຕາທິສາ ນໍ ອປ຺ປກສິເຣເນວ ປຏິປາກຕິກໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ຕຕ຺ຖສ຺ສ ສິຍາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕີ’’ຕິ ອິທໍ ປນ ປຣິກປ຺ປນວຈນໍ ອຸປຈາຣກ຺ຂເຓ ໂທມນສ຺ສສ຺ສ ອປ຺ປຫີນຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນ ຕ຺ເວວ ອນ຺ໂຕອປ຺ປນາຍ’’ນ຺ຕິ. ຍທິ ປນ ຕທາ ໂທມນສ຺ສໍ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ປຐມຊ຺ຌານມ຺ປິສ຺ສ ປຣິຫີນເມວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປຫີນມ຺ປິ ໂສມນສ຺ສິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປີຕິ ວິຍ ນ ທູເຣຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ອາສນ຺ນຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນານາວຊ຺ຊນູປຈາເຣ ປຫີນມ຺ປິ ປຫານງ຺ຄໍ ປຏິປກ຺ເຂນ ອວິຫຕຕ຺ຕາ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ ວາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອປ຺ປນາປ຺ປຕ຺ຕາຍາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕາທິສາຍ ອາເສວນາຍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ຍຖາ ມຄ຺ຄວີຖິໂຕ ປຸພ຺ເພ ທ຺ເວ ຕໂຍ ຊວນວາຣາ ສທິສານຸປສ຺ສນາວ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ເອວມິຘາປິ ອປ຺ປນາວາຣໂຕ ປຸພ຺ເພ ທ຺ເວ ຕໂຍ ຊວນວາຣາ ອຸເປກ຺ຂາສຫຄຕາວ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ວທນ຺ຕິ.

ສມາຫຣີຕິ ສມາເນສິ, ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອຠາສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸຂຸມາຕິ ສຸຂທຸກ຺ຂານິ ວິຍ ອໂນຬາຣິກຕ຺ຕາ ອວິຠູຕຕາຍ ສຸຂຸມາ, ຕໂຕ ເອວ ອນຸມິນິຕພ຺ພສຠາວຕ຺ຕາ ທຸພ຺ພິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ. ທຸຏ຺ຐສ຺ສາຕິ ທຸຏ຺ຐປໂຍຄສ຺ສ, ທຸທ຺ທມສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສກ຺ກາ ໂຫຕິ ເອສາ ຄາຫຍິຕຸນ຺ຕິ ອຎ຺ຎາໂປຫນນເຍນ ສກ຺ກາ ຄາຫຍິຕຸນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອທຸກ຺ຂມສຸຂາຍ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິຍາຕິ ອິທເມວ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ຌານໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປຈ຺ຈຍທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຘິຄມສ຺ສ ອຸປາຍຠູຕປຈ຺ຈຍທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ເຕນາຫ ‘‘ທຸກ຺ຂປ຺ປຫານາທໂຍ ຫິ ຕສ຺ສາ ປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ. ທຸກ຺ຂປ຺ປຫານາທໂຍຕິ ຈ ໂສປຈາຣາ ປຐມຊ຺ຌານາທໂຍເວຕ຺ຖ ອຘິປ຺ເປຕາ. ປຫີນາຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ‘‘ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ໂອຣມ຺ຠາຄິຍານໍ ສໍໂຍຊນານໍ ປຣິກ຺ຂຍາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໑໔໗; ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໒໑) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເອຕາຕິ ສຸຂາທໂຍ ເວທນາ. ສຸຂໍ ໂສມນສ຺ສສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ວສນຄນ຺ຘາເລປນປຸປ຺ຜາຠຣຓສມາເລປນາທິນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ກາຍິກສຸຂໍ ໂສມນສ຺ສສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ. ‘‘ສຸຂາຍ ໂຂ, ອາວຸໂສ ວິສາຂ ເວທນາຍ, ຣາຄານຸສໂຍ ອນຸເສຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໔໖໕) ວຈນໂຕ ອາຫ ‘‘ໂສມນສ຺ສໍ ຣາຄສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ. ‘‘ທຸກ຺ຂາຍ ໂຂ, ອາວຸໂສ ວິສາຂ, ເວທນາຍ ປຏິຆານຸສໂຍ ອນຸເສຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂທມນສ຺ສໍ ໂທສສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ. ສຸຂາທິຆາເຕນາຕິ ສຸຂາທີນໍ ປຫາເນນ.

ອທຸກ຺ຂມສຸຂນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ນ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ອທຸກ຺ຂໍ, ທຸກ຺ຂວິທູຣໍ. ຍສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ທຸກ຺ຂໍ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທຸກ຺ຂາຠາເວນາ’’ຕິ. ອສຸຂນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເອເຕນາຕິ ທຸກ຺ຂສຸຂປຏິກ຺ເຂປວຈເນນ. ປຏິປກ຺ຂຠູຕນ຺ຕິ ອິທໍ ອິຘ ຕຕິຍເວທນາຍ ທຸກ຺ຂາທີນໍ ສມຕິກ຺ກມວເສນ ປຕ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ກຸສລາກຸສລານໍ ວິຍ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກຕາຍ. ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐວິປຣີຕານຸຠວນລກ຺ຂຓາຕິ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐວິປຣີຕສ຺ສ ມຊ຺ຌຕ຺ຕາຣມ຺ມຓສ຺ສ, ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐວິປຣີຕໍ ວາ ມຊ຺ຌຕ຺ຕາກາເຣນ ອນຸຠວນລກ຺ຂຓາ. ຕໂຕ ເອວ ມຊ຺ຌຕ຺ຕຣສາ. ອວິຠູຕປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາຕິ ສຸຂທຸກ຺ຂານິ ວິຍ ນ ວິຠູຕາກາຣາ ປິຏ຺ຐິປາສາເຓ ມິຄຄຕມຄ຺ໂຄ ວິຍ ເຕຫິ ອນຸມາຕພ຺ພາວິຠູຕາກາໂຣປຏ຺ຐານາ. ສຸຂນິໂຣໂຘ ນາມ ອິຘ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານູປຈາໂຣ, ໂສ ປທຏ຺ຐານໍ ເອຕິສ຺ສາຕິ ສຸຂນິໂຣຘປທຏ຺ຐານາ. ອຸເປກ຺ຂາສຕິປາຣິສຸທ຺ຘິນ຺ຕິ ປຸຣິມປເທ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປເນຕໍ ສມາສປທນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຸເປກ຺ຂາຍ ຊນິຕສຕິປາຣິສຸທ຺ຘິ’’ນ຺ຕິ. ສພ຺ພປຈ຺ຈນີກຘມ຺ມປຣິສຸທ຺ຘາຍ ປຈ຺ຈນີກສມເນປິ ອພ຺ຍາວຏາຍ ປາຣິສຸທ຺ຘຸເປກ຺ຂາຍ ວຕ຺ຕມານາຍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌາເນ ສຕິ ສມ຺ປຫໍສນປຎ຺ຎາ ວິຍ ສຸປຣິສຸທ຺ຘາ ສຸວິສທາ ຈ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສຕິຍາ ປາຣິສຸທ຺ຘິ, ສາ ອຸເປກ຺ຂາຍ ກຕາ ນ ອຎ຺ເຎນາ’’ຕິ. ຍທິ ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຕາ ອິຘ ‘‘ອຸເປກ຺ຂາ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ, ກຖໍ ສຕິເຍວ ປາຣິສຸທ຺ຘາຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ນ ເກວລ’’ນ຺ຕິອາທິ. ສຕິສີເສນາຕິ ສຕິໍ ອຸຕ຺ຕມງ຺ຄໍ ກຕ຺ວາ, ປຘານໍ ກຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ເອວມປິ ກສ຺ມາ ອິເຘວ ສຕິ ‘‘ອຸເປກ຺ຂາສຕິປາຣິສຸທ຺ຘີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອນຸໂຍຄໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ເຫຏ຺ຐາ ຕີສຸ ຌາເນສຸ ວິຊ຺ຊມານາຍປິ ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຕາຍ ປຈ຺ຈນີກາຠິຠວນໂຕ ສຫາຍປຈ຺ຈຍເວກລ຺ລໂຕ ຈ ອປາຣິສຸທ຺ຘິ, ຕຖາ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ ຕທຠາວໂຕ ອິຘ ປາຣິສຸທ຺ຘີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ອຸປມາວເສນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສູຣິຍປ຺ປຠາຠິຠວາຕິ ສູຣິຍປ຺ປຠາຍ ອຠິຠຸຍ຺ຍມານຕ຺ຕາ. ອຕິກ຺ຂຕາຍ ຈນ຺ທເລຂາ ວິຍ ຣຕ຺ຕິປິ ໂສມ຺ມສຠາວາ ສຠາຄາຍ ຣຕ຺ຕິຍເມວ ຈ ຈນ຺ທເລຂາ ສມຸຊ຺ຊລຕີຕິ ສາ ຕສ຺ສາ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂສມ຺ມຠາເວນ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປກາຣກຕ຺ເຕນ ວາ ສຠາຄາຍ ຣຕ຺ຕິຍາ’’ຕິ ອາຫ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຸພ຺ເພນິວາສກຖາ

໑໒. ຣູປວິຣາຄຠາວນາວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ຈຕຸພ຺ພິຘມ຺ປິ ອຣູປຊ຺ຌານໍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສງ຺ຄຫເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິ ຌານານີ’’ຕິ. ຍຸຕ຺ຕໍ ຕາວ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາ ຠໂວກ຺ກມນຕ຺ຖຕາ ວິຍ ວິປສ຺ສນາປາທກຕາປິ ຈຕຸນ຺ນໍ ຌານານໍ ສາຘາຣຓາຕິ ເຕສໍ ວເສນ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິ ຌານານີ’’ຕິ ວຈນໍ, ອຠິຎ຺ຎາປາທກຕາ ປນ ນິໂຣຘປາທກຕາ ຈ ຈຕຸຕ຺ຖສ຺ເສວ ຌານສ຺ສ ອາເວຓິກາ, ສາ ກຖໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ຌານານໍ ສາຘາຣຓາ ວຸຕ຺ຕາຕິ? ປຣມ຺ປຣາຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ. ປທຏ຺ຐານປທຏ຺ຐານມ຺ປິ ຫິ ປທຏ຺ຐານນ຺ຕ຺ເວວ ວຸຈ຺ຈຕິ, ກາຣຓກາຣຓມ຺ປິ ກາຣຓນ຺ຕິ ຍຖາ ‘‘ຕິເຓຫິ ຠຕ຺ຕໍ ສິທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ປໂຍຊນນິທ຺ເທເສ ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິຄ຺ຄຫຓໍ ສມຕ຺ຖິຕໍ ໂຫຕິ. ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕຕ຺ຖານີຕິ ອິຕ຺ຕສມາຘຕ຺ຖານິ, ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣຕ຺ຖານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາສີເສນ ຫິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາໂຣ ວຸຕ຺ໂຕ, ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສກຂີຓາສວວເສນ ເຈຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ເອກຄ຺ຄຈິຕ຺ຕາ ສຸຂໍ ທິວສໍ ວິຫຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ຠໂວກ຺ກມນຕ຺ຖານີຕິ ຠເວສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕິອຕ຺ຖານິ. ສຕ຺ຕາຫໍ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິຍາ ສມາປຊ຺ຊນໂຕ ອາຫ ‘‘ສຕ຺ຕາຫໍ ອຈິຕ຺ຕກາ ຫຸຕ຺ວາ’’ຕິ. ກສ຺ມາ ປນ ສຕ຺ຕາຫເມວ ນິໂຣຘໍ ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ? ຕຖາກາລປຣິຈ຺ເຉທກຣຓໂຕ, ຕຎ຺ຈ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອາຫາຣູປຊີວີນໍ ສຕ຺ຕານໍ ອຸປາທິນ຺ນກປ຺ປວຕ຺ຕສ຺ສ ເອກທິວສໍ ຠຸຕ຺ຕາຫາຣສ຺ສ ສຕ຺ຕາຫເມວ ຍາປນໂຕ.

ກາ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໘໖໗-໘໖໘) ປນາຍໍ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິ ນາມ, ເກ ຕໍ ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ເກ ນ ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ກຕ຺ຖ ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ກສ຺ມາ ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ກຖຎ຺ຈສ຺ສາ ສມາປຊ຺ຊນໍ ໂຫຕີຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ຕຕ຺ຖ ກາ ປນາຍໍ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິ ນາມາຕິ ຍາ ອນຸປຸພ຺ພນິໂຣຘວເສນ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິການໍ ຘມ຺ມານໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິ. ເກ ຕໍ ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ເກ ນ ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ສພ຺ເພປິ ປຸຖຸຊ຺ຊນໂສຕາປນ຺ນສກທາຄາມິໂນ ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສກາ ຈ ອນາຄາມິອຣຫນ຺ໂຕ ນ ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິລາຠິໂນ ປນ ອນາຄາມິໂນ ຂີຓາສວາ ຈ ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ກຕ຺ຖ ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ປຎ຺ຈໂວກາຣຠເວ. ກສ຺ມາ? ອນຸປຸພ຺ພສມາປຕ຺ຕິສພ຺ຠາວໂຕ. ຈຕຸໂວກາຣຠເວ ປນ ປຐມຊ຺ຌານາທີນໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິເຍວ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ນ ສກ຺ກາ ຕຕ຺ຖ ສມາປຊ຺ຊິຕຸໍ. ກສ຺ມາ ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ສງ຺ຂາຣານໍ ປວຕ຺ຕິເຠເທ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕ຺ວາ ‘‘ທິຏ຺ຐຘມ຺ເມ ອຈິຕ຺ຕກາ ຫຸຕ຺ວາ ນິໂຣຘໍ ນິພ຺ພານໍ ປຕ຺ວາ ສຸຂໍ ວິຫຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ກຖຎ຺ຈສ຺ສາ ສມາປຊ຺ຊນໍ ໂຫຕີຕິ ສມຖວິປສ຺ສນາວເສນ ອຸສ຺ສກ຺ກິຕ຺ວາ ກຕປຸພ຺ພກິຈ຺ຈສ຺ສ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນໍ ນິໂຣຘຍໂຕ ເອວມສ຺ສາ ສມາປຊ຺ຊນໍ ໂຫຕິ. ໂຍ ຫິ ສມຖວເສເນວ ອຸສ຺ສກ຺ກຕິ, ໂສ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນສມາປຕ຺ຕິໍ ປຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ. ໂຍປິ ວິປສ຺ສນາວເສເນວ ອຸສ຺ສກ຺ກຕິ, ໂສ ຜລສມາປຕ຺ຕິໍ ປຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ. ໂຍ ປນ ອຸຠຍວເສເນວ ອຸສ຺ສກ຺ກິຕ຺ວາ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນໍ ນິໂຣເຘຕິ, ໂສ ຕໍ ສມາປຊ຺ຊຕີຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ.

ອຍໍ ປນ ວິຕ຺ຖາໂຣ – ອິຘ ຠິກ຺ຂຸ ນິໂຣຘໍ ສມາປຊ຺ຊິຕຸກາໂມ ປຐມຊ຺ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຂາເຣ ອນິຈ຺ຈໂຕ ທຸກ຺ຂໂຕ ອນຕ຺ຕໂຕ ວິປສ຺ສຕິ. ວິປສ຺ສນາ ຈ ປເນສາ ຕິວິຘາ ສງ຺ຂາຣປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນກວິປສ຺ສນາ ຜລສມາປຕ຺ຕິວິປສ຺ສນາ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິວິປສ຺ສນາຕິ. ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຂາຣປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນກວິປສ຺ສນາ ມນ຺ທາ ວາ ຕິກ຺ຂາ ວາ ມຄ຺ຄສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິເຍວ. ຜລສມາປຕ຺ຕິວິປສ຺ສນາ ຕິກ຺ຂາວ ວຏ຺ຏຕິ ມຄ຺ຄຠາວນາສທິສາ. ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິວິປສ຺ສນາ ປນ ນາຕິມນ຺ທນາຕິຕິກ຺ຂາ ວຏ຺ຏຕິ, ຕສ຺ມາ ເອສ ນາຕິມນ຺ທາຍ ນາຕິຕິກ຺ຂາຍ ວິປສ຺ສນາຍ ເຕ ສງ຺ຂາເຣ ວິປສ຺ສຕິ. ຕໂຕ ທຸຕິຍຊ຺ຌານໍ…ເປ… ຕໂຕ ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຂາເຣ ຕເຖວ ວິປສ຺ສຕິ. ອຖ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ກໂຣຕິ ນານາພທ຺ຘອວິໂກປນໍ ສງ຺ຆປຕິມານນໍ ສຕ຺ຖຸປກ຺ໂກສນໍ ອທ຺ຘານປຣິຈ຺ເຉທນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ນານາພທ຺ຘອວິໂກປນນ຺ຕິ ຍໍ ອິມິນາ ຠິກ຺ຂຸນາ ສທ຺ຘິໍ ເອກາພທ຺ຘໍ ນ ໂຫຕິ, ນານາພທ຺ຘໍ ຫຸຕ຺ວາ ຐິຕໍ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ວາ ມຎ຺ຈປີຐໍ ວາ ນິວາສເຄຫໍ ວາ ອຎ຺ຎໍ ວາ ປນ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ປຣິກ຺ຂາຣຊາຕໍ, ຕໍ ຍຖາ ນ ວິກຸປ຺ປຕິ, ອຄ຺ຄິອຸທກວາຕໂຈຣອຸນ຺ທູຣາທີນໍ ວເສນ ນ ວິນສ຺ສຕິ, ເອວໍ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຣິທໍ ອຘິຏ຺ຐານວິຘານໍ ‘‘ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ອິມສ຺ມິໍ ສຕ຺ຕາຫພ຺ຠນ຺ຕເຣ ມາ ອຄ຺ຄິນາ ຌາຍຕຸ, ມາ ອຸທເກນ ວຸຍ຺ຫຕຸ, ມາ ວາເຕນ ວິທ຺ຘໍສຕຸ, ມາ ໂຈເຣຫິ ຫຣີຍຕຸ, ມາ ອຸນ຺ທູຣາທີຫິ ຂຊ຺ຊຕູ’’ຕິ. ເອວໍ ອຘິຏ຺ຐິເຕ ຕໍ ສຕ຺ຕາຫໍ ຕສ຺ສ ນ ໂກຈິ ປຣິສ຺ສໂຍ ໂຫຕິ, ອນຘິຏ຺ຐຫໂຕ ປນ ອຄ຺ຄິອາທີຫິ ນສ຺ສຕິ, ອິທໍ ນານາພທ຺ຘອວິໂກປນໍ ນາມ. ຍໍ ປນ ເອກາພທ຺ຘໍ ໂຫຕິ ນິວາສນປາຣຸປນໍ ວາ ນິສິນ຺ນາສນໍ ວາ, ຕຕ຺ຖ ວິສຸໍ ອຘິຏ຺ຐານກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ສມາປຕ຺ຕິເຍວ ນໍ ຣກ຺ຂຕິ.

ສງ຺ຆປຕິມານນນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ປຕິມານນໍ ອຸທິກ຺ຂນໍ, ຍາວ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ຕາວ ສງ຺ຆກມ຺ມສ຺ສ ອກຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຕິມານນໍ ເອຕສ຺ສ ນ ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈໍ, ປຕິມານນາວຊ຺ຊນໍ ປນ ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈໍ. ຕສ຺ມາ ເອວໍ ອາວຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ ‘‘ສເຈ ມຍິ ສຕ຺ຕາຫໍ ນິໂຣຘໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ເນ ສງ຺ໂຆ ອປໂລກນກມ຺ມາທີສຸ ກິຎ຺ຈິເທວ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ຍາວ ມໍ ໂກຈິ ຠິກ຺ຂຸ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ນ ປກ຺ໂກສຕິ, ຕາວເທວ ວຸຏ຺ຐຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ເອວໍ ກຕ຺ວາ ສມາປນ຺ໂນ ຫິ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ວຸຏ຺ຐຫຕິເຍວ. ໂຍ ປນ ເອວໍ ນ ກໂຣຕິ, ສງ຺ໂຆ ເຈ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ຕໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ‘‘ອສຸໂກ ຠິກ຺ຂຸ ກຸຫິ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ນິໂຣຘໍ ສມາປນ຺ໂນ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ກຎ຺ຈິ ຠິກ຺ຂຸໍ ເປເສຕິ ‘‘ຕໍ ປກ຺ໂກສາຫີ’’ຕິ, ອຖສ຺ສ ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ສວນູປຈາເຣ ຐຕ຺ວາ ‘‘ສງ຺ໂຆ ຕໍ ອາວຸໂສ ປຕິມາເນຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕເຍວ ວຸຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ. ເອວໍ ຄຣຸກາ ຫິ ສງ຺ຆສ຺ສ ອາຓາ ນາມ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ອາວຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຍຖາ ປຐມເມວ ວຸຏ຺ຐາຕິ, ເອວໍ ສມາປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ.

ສຕ຺ຖຸປກ຺ໂກສນນ຺ຕິ ອິຘາປິ ສຕ຺ຖຸປກ຺ໂກສນາວຊ຺ຊນເມວ ອິມສ຺ສ ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈໍ, ຕສ຺ມາ ຕມ຺ປິ ເອວໍ ອາວຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ເສສໍ ປຸຣິມນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອທ຺ຘານປຣິຈ຺ເຉໂທຕິ ຊີວິຕທ຺ຘານສ຺ສ ປຣິຈ຺ເຉໂທ. ອິມິນາ ຠິກ຺ຂຸນາ ອທ຺ຘານປຣິຈ຺ເຉເທສຸ ກຸສເລນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ອາຍຸສງ຺ຂາຣາ ສຕ຺ຕາຫໍ ປວຕ຺ຕິສ຺ສນ຺ຕິ ນ ປວຕ຺ຕິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ອາວຊ຺ຊິຕ຺ວາວ ສມາປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ສເຈ ຫິ ສຕ຺ຕາຫພ຺ຠນ຺ຕເຣ ນິຣຸຊ຺ຌນເກ ອາຍຸສງ຺ຂາເຣ ອນາວຊ຺ຊິຕ຺ວາວ ສມາປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິ ມຣຓໍ ປຏິພາຫິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ອນ຺ໂຕນິໂຣເຘ ມຣຓສ຺ສ ນຕ຺ຖິຕາຍ ອນ຺ຕຣາວ ສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐາຕິ, ຕສ຺ມາ ເອຕໍ ອາວຊ຺ຊິຕ຺ວາວ ສມາປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ອວເສສຎ຺ຫິ ອນາວຊ຺ຊິຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ, ອິທໍ ປນ ອາວຊ຺ຊິຕພ຺ພເມວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂສ ເອວໍ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ອິທໍ ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນໍ ສມາປຊ຺ຊຕິ, ອເຖກໍ ວາ ທ຺ເວ ວາ ຈິຕ຺ຕວາເຣ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ອຈິຕ຺ຕໂກ ໂຫຕິ, ນິໂຣຘໍ ຜຸສຕິ. ກສ຺ມາ ປນສ຺ສ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຈິຕ຺ຕານໍ ອຸປຣິ ຈິຕ຺ຕານິ ນ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ? ນິໂຣຘສ຺ສ ປໂຍຄຕ຺ຕາ. ອິທຎ຺ຫິ ອິມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ທ຺ເວ ສມຖວິປສ຺ສນາຘມ຺ເມ ຍຸຄນທ຺ເຘ ກຕ຺ວາ ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິອາໂຣຫນໍ ອນຸປຸພ຺ພນິໂຣຘສ຺ສ ປໂຍໂຄ, ນ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນສມາປຕ຺ຕິຍາຕິ ນິໂຣຘສ຺ສ ປໂຍຄຕ຺ຕາ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຈິຕ຺ຕານໍ ອຸປຣິ ຈິຕ຺ຕານິ ນ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ.

ຍສ຺ມາ ໂພຘິສຕ຺ເຕນ ໂພຘິມຓ຺ຑຸປສງ຺ກມນໂຕ ປຸພ຺ເພປິ ຈຣິມຠເວ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕປຸພ຺ພໍ, ຕທາ ປນ ຕໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕມຕ຺ຕເມວ ອໂຫສິ, ນ ວິປສ຺ສນາທິປາທກໍ. ຕສ຺ມາ ‘‘ໂພຘິຣຸກ຺ຂມູເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ’’ນ຺ຕິ ຕໂຕ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິປສ຺ສນາປາທກນ຺ຕິ ວິປສ຺ສນາຣມ຺ເຠ ວິປສ຺ສນາຍ ປາທກໍ. ອຠິຎ຺ຎາປາທກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ພຸທ຺ຘານຎ຺ຫິ ປຐມາຣມ຺ເຠ ເອວ ປາທກຊ຺ຌາເນນ ປໂຍຊນໍ ອໂຫສິ, ນ ຕໂຕ ປຣໍ ອຸປຣິມຄ຺ຄາຘິຄມຜລສມາປຕ຺ຕິອຠິຎ຺ຎາວຬຎ຺ຊນາທິອຕ຺ຖໍ. ອຠິສມ຺ໂພຘິສມຘິຄມໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຫິ ສພ຺ພໍ ຎາຓສມາຘິກິຈ຺ຈໍ ອາກງ຺ຂາມຕ຺ຕປຏິພທ຺ຘເມວາຕິ. ສພ຺ພກິຈ຺ຈສາຘກນ຺ຕິ ອນຸປຸພ຺ພວິຫາຣາທິສພ຺ພກິຈ຺ຈສາຘກໍ. ສພ຺ພໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣຄຸຓທາຍກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວິປສ຺ສນາຠິຎ຺ຎາປາທກຕ຺ຕາ ເອວ ຈຕຸຕ຺ຖສ຺ສ ຌານສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສພ຺ພໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣຄຸຓທາຍກຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓປທຏ຺ຐານຎ຺ຫິ ມຄ຺ຄຎາຓໍ ຕໍປທຏ຺ຐານຎ຺ຈ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ອຠິສມ຺ໂພຘິ, ຕທຘິຄມສມກາລເມວ ຈ ຠຄວໂຕ ສພ຺ເພ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ ຫຕ຺ຖຄຕາ ອເຫສຸໍ, ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສນ຺ນິສ຺ສໂຍ ຈ ມຄ຺ຄາຘິຄໂມຕິ.

‘‘ຈຕຸຕ຺ຖໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫາສິ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອາຫ ‘‘ໂສ ອຫ’’ນ຺ຕິ. ເອວໍ ສມາຫິເຕຕິ ເອຕ຺ຖ ເອວໍ-ສທ຺ໂທ ເຫຏ຺ຐາ ຌານຕ຺ຕຍາຘິຄມປຏິປາຏິສິທ຺ຘສ຺ສ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສມາຘານສ຺ສ ນິທສ຺ສນຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ເອວນ຺ຕິ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານກ຺ກມນິທສ຺ສນເມຕ’’ນ຺ຕິ. ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສ຺ສ ຕສ຺ສ ຈ ອຘິຄມມຄ຺ຄສ຺ສ ນິທສ຺ສນໍ, ເຍນ ສມາຘານານຸກ຺ກເມນ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສມາຘິ ລທ຺ໂຘ, ຕທຸຠຍນິທສ຺ສນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ອິມິນາ…ເປ… ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອິມິນາ ກເມນາຕິ ອິມິນາ ປຐມຊ຺ຌານາຘິຄມາທິນາ ກເມນ. ຍທິປິ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ອາຄມນສມາຘິນາ ສທ຺ຘິໍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສມາຘານໍ ທີເປຕິ, ສຕິປາຣິສຸທ຺ຘິສມາຘິ ເອວ ປນ ອິທ຺ຘິຍາ ອຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ ປຘານນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສມາຘິນາ ສມາຫິເຕ’’ຕິ. ສພ຺ພປຈ຺ຈນີກຘມ຺ມຸປກ຺ກິເລສປຣິສຸທ຺ຘາຍ ປຈ຺ຈນີກສມເນປິ ອພ຺ຍາວຏາຍ ປາຣິສຸທ຺ຘຸເປກ຺ຂາຍ ວຕ຺ຕມານາຍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຈ ຘມ຺ມາ ສຸປຣິສຸທ຺ຘາ ສຸວິສທາ ຈ ໂຫນ຺ຕິ, ສຕິສີເສນ ປນ ຕຕ຺ຖ ເທສນາ ກຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອຸເປກ຺ຂາສຕິປາຣິສຸທ຺ຘິຠາເວນ ປຣິສຸທ຺ເຘ’’ຕິ, ອຸເປກ຺ຂາຍ ຊນິຕສຕິປາຣິສຸທ຺ຘິສມ຺ຠເວນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣິສຸທ຺ຘິຍາ ເອວ ປຈ຺ຈຍວິເສເສນ ປວຕ຺ຕິວິເສໂສ ປຣິໂຍທາຕຕາ ສຸຘນ຺ຕສຸວຓ຺ຓສ຺ສ ນິຆໍສເນນ ປຠສ຺ສຣຕາ ວິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ປຣິສຸທ຺ຘຕ຺ຕາເຍວ ປຣິໂຍທາເຕ, ປຠສ຺ສເຣຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ສຸຂາທີນໍ ປຈ຺ຈຍານໍ ຆາເຕນາຕິ ສຸຂໂສມນສ຺ສານໍ ທຸກ຺ຂໂທມນສ຺ສານຎ຺ຈ ຍຖາກ຺ກມໍ ຣາຄໂທສປຈ຺ຈຍານໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠເນນ. ‘‘ສຸຂໍ ໂສມນສ຺ສສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ, ໂສມນສ຺ສໍ ຣາຄສ຺ສ, ທຸກ຺ຂໍ ໂທມນສ຺ສສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ, ໂທມນສ຺ສໍ ໂທສສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ຣາຄາທໂຍ ເຈຕໂສ ມລາສຸຈິຠາເວນ ‘‘ອງ຺ຄຓານີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເອວໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ກິເລສນຏ຺ເຐນ ອຸປກ຺ກິເລສາຕິ ອາຫ ‘‘ອນງ຺ຄຓຕ຺ຕາ ເອວ ຈ ວິຄຕຸປກ຺ກິເລເສ’’ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອງ຺ຄເຓນ ຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປກ຺ກິລິສ຺ສຕີ’’ຕິ, ວິພາຘີຍຕິ ອຸປຕາປີຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸຠາວິຕຕ຺ຕາຕິ ປຄຸຓຠາວາປາທເນນ ສຸຏ຺ຐຸ ຠາວິຕຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ວສີຠາວປ຺ປຕ຺ເຕ’’ຕິ, ອາວຊ຺ຊນາທິນາ ປຎ຺ຈຘາ ຈຸທ຺ທສວິເຘນ ວາ ປຣິທມເນນ ວສໍ ວຕ຺ຕິຕຸໍ ອຸປຄເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວເສ ວຕ຺ຕມານຎ຺ຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ມຸທູຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ວເສ ວຕ຺ຕມານໍ ຈິຕ຺ຕໍ ປຄຸຓຠາວາປຕ຺ຕິຍາ ສຸປຣິມທ຺ທິຕໍ ວິຍ ຈມ຺ມໍ ສຸປຣິກມ຺ມກຕາ ວິຍ ຈ ລາຂາ ມຸທູຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ກມ຺ມກ຺ຂເມຕິ ວິກຸພ຺ພນາທິອິທ຺ຘິກມ຺ມກ຺ຂເມ. ຕທຸຠຍນ຺ຕິ ມຸທຸຕາກມ຺ມນິຍທ຺ວຍໍ.

ນາຫນ຺ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໑) ນ-ກາໂຣ ປຏິເສຘຕ຺ໂຖ. ອຫນ຺ຕິ ສຕ຺ຖາ ອຕ຺ຕານໍ ນິທ຺ທິສຕິ. ຠິກ຺ຂເວຕິ ຠິກ຺ຂູ ອາລປຕິ. ອຎ຺ຎນ຺ຕິ ອິທານິ ວຸຈ຺ຈມານຈິຕ຺ຕໂຕ ອຎ຺ຎໍ. ເອກຘມ຺ມມ຺ປີຕິ ເອກມ຺ປິ ສຠາວຘມ຺ມໍ. ນ ສມນຸປສ຺ສາມີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ – ອຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓນ ໂອໂລເກນ຺ໂຕປິ ອຎ຺ຎໍ ເອກຘມ຺ມມ຺ປິ ນ ສມນຸປສ຺ສາມິ, ຍໍ ວສີຠາວາປາທເນນ ຠາວິຕໍ ຕຖາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ກຣເຓນ ພຫຸລີກຕໍ ເອວໍ ສວິເສສມຸທຸຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ມຸທຸ ກມ຺ມກ຺ຂມຕາຍ ກມ຺ມນິຍຎ຺ຈ ໂຫຕິ ຍຖາ ອິທໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ. ອິທໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ເຕສຎ຺ຈ ປຈ຺ຈກ຺ຂຕາຍ ເອວມາຫ.

ຍຖາ ຍຖາວຸຕ຺ຕາ ປຣິສຸທ຺ຘຕາທໂຍ ນ ວິຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເອວໍ ສຸຠາວິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ຕຕ຺ຖ ອວຏ຺ຐິຕໍ ອິຘ ‘‘ຐິຕໍ ອາເນຎ຺ຊປ຺ປຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເອເຕສຸ ປຣິສຸທ຺ຘຠາວາທີສຸ ຐິຕຕ຺ຕາ ຐິເຕ, ຐິຕຕ຺ຕາເຍວ ອາເນຎ຺ຊປ຺ປຕ຺ເຕ’’ຕິ. ຍຖາ ມຸທຸກມ຺ມຎ຺ຎຕາ ວສີຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ລກ຺ຂີຍຕິ, ເອວໍ ວສີຠາວປ຺ປຕ຺ຕິປິ ມຸທຸກມ຺ມຎ຺ຎຕາຫິ ລກ຺ຂີຍຕີຕິ ‘‘ມຸທຸກມ຺ມຎ຺ຎຠາເວນ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວເສ ຐິຕຕ຺ຕາ ຐິເຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ຫິ ກາຣເຓນ ຜລໍ ນິທ຺ຘາຣີຍຕິ, ເອວໍ ຜເລນປິ ກາຣຓໍ ນິທ຺ຘາຣີຍຕີຕິ ນິຈ຺ຈລຠາເວນ ອວຏ຺ຐານໍ ອາເນຎ຺ຊປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມສຸ ຖິຣຠາເວນ ປຏິປກ຺ເຂຫິ ອກມ຺ມນິຍຕາຍ ຈ ສມ຺ຠວຕໍ ສທ຺ຘາທິພລານໍ ອານຸຠາເວນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສທ຺ຘາທີຫິ ປຣິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ອາເນຎ຺ຊປ຺ປຕ຺ເຕ’’ຕິ.

ອິທານິ ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ວິວຣິຕຸໍ ‘‘ສທ຺ຘາປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສທ຺ຘາປຣິຄ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ເອວໍ ສຸຠາວິຕໍ ວສີຠາວປ຺ປຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ເອກໍເສນ ອຠິຎ຺ຎາສຈ຺ຉິກຣຓີຍານໍ ຘມ຺ມານໍ ອຠິຎ຺ຎາສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ສໍວຕ຺ຕຕີຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕາຍ ສທ຺ຘາຍ ປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕສທ຺ຘາພເລນ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠິຕໍ. ອສ຺ສທ຺ຘິເຍນາຕິ ຕປ຺ປຏິປກ຺ເຂນ ອສ຺ສທ຺ຘິເຍນ ເຫຕຸນາ. ນ ອິຎ຺ຊຕີຕິ ນ ຈລຕິ ນ ກມ຺ປຕິ, ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ອຸປຣິວິເສສາວຫຠາເວເນວ ຕິຏ຺ຐຕິ. ວີຣິຍປຣິຄ຺ຄຫິຕນ຺ຕິອາທີສຸປິ ອິມິນາວ ນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ວີຣິຍປຣິຄ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ວສີຠາວາປາທນປຣິທມນສາຘເນນ ວີຣິເຍນ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠິຕໍ. ສຕິປຣິຄ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ຠາວນາພຫຸລີກາເຣ ອສມ຺ໂມສາທິກາຍ ກຸສລານຎ຺ຈ ຘມ຺ມານໍ ຄຕິໂຍ ສມນ຺ເວສມານາຍ ສຕິຍາ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠິຕໍ. ສມາຘິປຣິຄ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ຕຕ຺ເຖວ ອວິກ຺ເຂປສາຘເນນ ສມາຘາເນນ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠິຕໍ. ປຎ຺ຎາປຣິຄ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ຕສ຺ສາ ເອວ ຠາວນາຍ ອຸປກາຣານຸປກາຣຘມ຺ມານໍ ປຊານນລກ຺ຂຓາຍ ປຎ຺ຎາຍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠິຕໍ. ໂອຠາສຄຕນ຺ຕິ ຎາໂຓຠາສສຫຄຕໍ. ໂອຠາສຠູເຕນ ຫິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສມາຘານສໍວທ຺ຘິເຕນ ຎາເຓນ ສໍກິເລສປກ຺ຂໍ ຍາຖາວໂຕ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ຕໂຕ ອຸຕ຺ຣາສນ຺ໂຕ ໂອຕ຺ຕປ຺ປນ຺ໂຕ ຕໍ ອຠິຠວຕິ, ນ ເຕນ ອຠິຠຸຍ຺ຍຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ກິເລສນ຺ຘກາເຣນ ນ ອິຎ຺ຊຕີ’’ຕິ. ເອເຕນ ຎາຓປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປພລໍ ທສ຺ເສຕິ. ອຏ຺ຐງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕນ຺ຕິ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສມາຘິນາ ສມາຫິຕຕາ ປຣິສຸທ຺ຘຕາ ປຣິໂຍທາຕຕາ ອນງ຺ຄຓຕາ ວິຄຕຸປກ຺ກິເລສຕາ ມຸທຸຠາໂວ ກມ຺ມນິຍຕາ ອາເນຎ຺ຊປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຐິຕຕາຕິ ອິເມຫິ ອຏ຺ຐຫິ ອງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄຕໍ. ອຖ ວາ ສມາຫິຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອິມານິ ອງ຺ຄານີຕິ ‘‘ສມາຫິເຕ’’ຕິ ອິມໍ ອງ຺ຄຠາເວນ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຐິຕິອາເນຎ຺ຊປ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ວິສຸໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ອຏ຺ຐຫິ ອງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຠິນີຫາຣກ຺ຂມນ຺ຕິ ອິທ຺ຘິວິຘາທິອຕ຺ຖໍ ອຠິນີຫາຣກ຺ຂມໍ ຕທຠິມຸຂກຣຓໂຍຄ຺ຄໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຠິຎ຺ຎາສຈ຺ຉິກຣຓີຍານໍ ຘມ຺ມານໍ ອຠິຎ຺ຎາສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍາ’’ຕິ.

ກາມໍ ນີວຣຓານິ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕ຺ວາ ເອວ ປຐມຊ຺ຌານສມຘິຄໂມ, ວິຕກ຺ກາທິວູປສມາ ເອວ ຈ ທຸຕິຍຊ຺ຌານາທິສມຘິຄໂມ, ຕຖາປິ ນ ຕຖາ ເຕ ເຕຫິ ທູຣີຠູຕາ, ອເປຕາ ວາ ຍຖາ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໂຕ, ຕສ຺ມາ ເຈຕໂສ ມລີນຠາວສງ຺ໂຂຠອຸປ຺ປິລາຠາວກເຣຫິ ນີວຣຓາທີຫິ ສຸຏ຺ຐຸ ວິມຸຕ຺ຕິຍາ ຕສ຺ສ ປຣິສຸທ຺ຘິປຣິໂຍທາຕຕາ ຈ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ນີວຣຓ…ເປ… ປຣິໂຍທາເຕ’’ຕິ. ຌານປຏິລາຠປຈ຺ຈນີການນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ ‘‘ຌານປຏິລາຠປຈ຺ຈຍານ’’ນ຺ຕິ ປາຐໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ຌານປຏິລາຠປຈ຺ຈນີການ’’ນ຺ຕິ ອຍໍ ປາໂຐ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ເຕນ –

‘‘ຌານປຏິລາຠປຈ຺ຈຍານນ຺ຕິ ຌານປຏິລາຠເຫຕຸການໍ ຌານປຏິລາຠໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນການໍ. ປາປການນ຺ຕິ ລາມການໍ. ອິຈ຺ຉາວຈຣານນ຺ຕິ ອິຈ຺ຉາຍ ອວຈຣານໍ ອິຈ຺ຉາວເສນ ໂອຕິຓ຺ຓານໍ ‘ອໂຫ ວຕ ມເມວ ສຕ຺ຖາ ປຏິປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູນໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຍ຺ຍາ’ຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕານໍ ມານມາຍາສາເຐຍ຺ຍາທີນໍ. ອຠິຊ຺ຌາທີນນ຺ຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນປິ ເຕສໍເຍວ ສງ຺ຄໂຫ. ອຠິຊ຺ຌາ ເຈຕ຺ຖ ປຐມຊ຺ຌາເນນ ອວິກ຺ຂມ຺ຠເນຍ຺ຍາ ມານາທໂຍ ຈ ຕເທກຏ຺ຐາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ ຌານປຏິລາຠປຈ຺ຈຍານນ຺ຕິ ອນຸວຕ຺ຕມານຕ຺ຕາ. ວິກ຺ຂມ຺ຠເນຍ຺ຍາ ປນ ນີວຣຓຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕາ. ກຖໍ ປນ ປຐມຊ຺ຌາເນນ ອວິກ຺ຂມ຺ຠເນຍ຺ຍາ ອິຘ ວິຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ? ‘ສພ຺ເພ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ສພ຺ພາກຸສລານໍ ປຏິປກ຺ຂາ’ຕິ ສລ຺ເລຂປຏິປຕ຺ຕິວເສນ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ຌານສ຺ສ ອປຣາມຏ຺ຐຠາວທສ຺ສນໂຕ. ເຍ ປເນຕ຺ຖ ‘ອິຈ຺ຉາວຈຣານໍ ອຠິຊ຺ຌາທີນ’ນ຺ຕິ ອິເມຫິ ປເທຫິ ໂກປອປ຺ປຈ຺ຈຍກາມຣາຄພ຺ຍາປາທາທໂຍ ຄຫິຕາຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘ຌານປຏິລາຠປຈ຺ຈຍານ’ນ຺ຕິ ປາຐໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘ຌານປຏິລາຠປຈ຺ຈນີການ’ນ຺ຕິ ປາໂຐຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ເຕສໍ ມຕິມຕ຺ຕໍ ຕຖາ ປາຐສ຺ເສວ ອຠາວໂຕ, ຌານປຏິລາຠປຈ຺ຈນີກາ ຈ ນີວຣຓາ ເຈວ ຕເທກຏ຺ຐາ ຈ, ເຕສໍ ທູຣີຠາວໍ ວຕ຺ວາ ປຸນ ເຕສໍເຍວ ອຠາວວິຄມໂຈທນາຍ ອຍຸຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ. ນນຸ ຈ ອນງ຺ຄຓສຸຕ຺ຕວຕ຺ຖສຸຕ຺ເຕສຸ ອຍມຕ຺ໂຖ ລພ຺ຠຕິ ໂອຬາຣິການໍເຍວ ປາປຘມ຺ມານໍ ຕຕ຺ຖ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາຕິ. ສຈ຺ຈເມຕໍ, ອິຘ ປນ ອຘິຄຕຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສ຺ສ ວເສນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສຸຂຸມາເຍວ ເຕ ຄຫິຕາ, ອງ຺ຄຓຸປກ຺ກິເລສຕາສາມຎ຺ເຎນ ປເນຕ຺ຖ ສຸຕ຺ຕານໍ ອປທິສນໍ. ຕຖາ ຫິ ‘ສຸຕ຺ຕານຸສາເຣນາ’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ສຸຕ຺ຕວເສນາ’’ຕິ.

ອວສ຺ສຎ຺ເຈຕເມວໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ ອຘິຄຕຊ຺ຌານານມ຺ປິ ເກສຎ຺ຈິ ອິຈ຺ຉາວຈຣານໍ ປວຕ຺ຕິສພ຺ຠາວໂຕຕິ. ເຕເນວ ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ ‘‘ຌານປຏິລາຠປຈ຺ຈຍານ’’ນ຺ຕິ ປາຐໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ຌານປຏິລາຠປຈ຺ຈນີການ’’ນ຺ຕິ ອຍໍ ປາໂຐ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ. ມຫາຄຓ຺ຐິປເທ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄສ຺ສ ສີຫຬຄຓ຺ຐິປເທປິ ຈ ‘‘ຌານປຏິລາຠປຈ຺ຈຍານ’’ນ຺ຕິ ອິມສ຺ເສວ ປາຐສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ອຍເມວ ປາໂຐ ຄເຫຕພ຺ໂພ, ອຕ຺ໂຖປິ ເຈຕ຺ຖ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເຕນ ‘‘ອິຈ຺ຉາວຈຣານນ຺ຕິ ອິຈ຺ຉາຍ ອວຈຣານໍ ອິຈ຺ຉາວເສນ ໂອຕິຓ຺ຓານໍ ປວຕ຺ຕານໍ ນານປ຺ປກາຣານໍ ໂກປອປ຺ປຈ຺ຈຍານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ອຍມ຺ປິ ປາໂຐ ອຍຸຕ຺ໂຕເຍວາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ຕໂຕເຍວ ຈ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ ອຍໍ ປາໂຐ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ນ ທສ຺ສິໂຕຕິ.

ອິທ຺ຘິປາທກຠາວູປຄມເນນາຕິ ອິທ຺ຘິຍາ ປາທກຠາວສ຺ສ ປທຏ຺ຐານຠາວສ຺ສ ອຸປຄມເນນ. ຠາວນາປາຣິປູຣິຍາຕິ ອິໂຕ ປຣໍ ກຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ອຠາວວເສນ ອຠິນີຫາຣກ຺ຂມຠາວນາຍ ປຣິປຸຓ຺ຓຕ຺ຕາ. ປຓີຕຠາວູປຄມເນນາຕິ ຕໂຕ ເອວ ປຘານຠາວໍ ນີຕຕາຍ ອຸຕ຺ຕມຏ຺ເຐນ ອຕິຕ຺ຕິກຣຏ຺ເຐນ ຈ ປຓີຕຠາວສ຺ສ ອຸປຄມເນນ. ອຸຠຍຎ຺ເຈຕໍ ຠາວນາຍ ຐິຕິຍາ ກາຣຓວຈນໍ, ປຣິປຸຓ຺ຓາຍ ຠາວນາຍ ປຓີຕຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຐິເຕຕິ. ອາເນຎ຺ຊປ຺ປຕ຺ເຕຕິ ອິທໍ ຐິຕິຍາ ວິເສສນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຍຖາ ອາເນຎ຺ຊປ຺ປຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ເອວໍ ຐິເຕ’’ຕິ. ອິມສ຺ມິໍ ປກ຺ເຂ ‘‘ຐິເຕ ອາເນຎ຺ຊປ຺ປຕ຺ເຕ’’ຕິ ອຸຠຍເມກໍ ອງ຺ຄໍ, ‘‘ສມາຫິເຕ’’ຕິ ປນ ອິທມ຺ປິ ເອກມງ຺ຄໍ. ເຕເນວສ຺ສ ປຐມວິກປ຺ປໂຕ ວິເສສໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ເອວມ຺ປິ ອຏ຺ຐງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕ’’ນ຺ຕິ.

ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ, ຕສ຺ສ ວາ ອນຸສ຺ສຣຓໍ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິ ຕໍນິສ຺ສຍາທິປຈ຺ຈຍຠູຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ. ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິມ຺ຫິ ຍໍ ຎາຓໍ ຕທຕ຺ຖາຍາຕິ ສງ຺ເຂເປນ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິວຣນ຺ໂຕ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ຕາວ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ສຕິຎາຓານິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຸພ຺ເພນິວາໂສ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ປຸພ຺ເພ’’ຕິ ອິທໍ ປທໍ ‘‘ເອກມ຺ປິ ຊາຕິ’’ນ຺ຕິອາທິວຈນໂຕ ອຕີຕຠວວິສຍໍ ອິຘາຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຕີຕຊາຕີສູ’’ຕິ. ນິວາສສທ຺ໂທ ກມ຺ມສາຘໂນ, ຂນ຺ຘວິນິມຸຕ຺ໂຕ ຈ ນິວສິຕຘມ຺ໂມ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ‘‘ນິວຸຕ຺ຖກ຺ຂນ຺ຘາ’’ຕິ. ນິວຸຕ຺ຖຕາ ເຈຕ຺ຖ ສນ຺ຕາເນ ປວຕ຺ຕຕາ, ຕຖາຠູຕາ ຈ ເຕ ອນຸ ອນຸ ຠູຕາ ຊາຕາ ປວຕ຺ຕາ, ຕຕ຺ຖ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວິຄຕາ ຈ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ນິວຸຕ຺ຖາຕິ ອຊ຺ຌາວຸຕ຺ຖາ ອນຸຠູຕາ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິຣຸທ຺ຘາ’’ຕິ. ເອວໍ ສສນ຺ຕຕິປຣິຍາປນ຺ນຘມ຺ມວເສນ ນິວາສສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ອວິເສເສນ ວຕ຺ຕຸໍ ‘‘ນິວຸຕ຺ຖຘມ຺ມາ ວາ ນິວຸຕ຺ຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕໍ ວິວຣິຕຸໍ ‘‘ໂຄຈຣນິວາເສນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຄຈຣຠູຕາປິ ຫິ ໂຄຈຣາເສວນາຍ ອາເສວິຕາ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ອນຸຠູຕາ ນິວຸຕ຺ຖາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕ ປນ ທຸວິຘາ ສປຣວິຎ຺ຎາຓໂຄຈຣຕາຍາຕິ ອຸຠເຍປິ ເຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ວິຎ຺ຎາເຓນ ວິຎ຺ຎາຕາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາ’’ຕິ ວຈນໍ ເຍ ເຕ ໂຄຈຣນິວາເສນ ນິວຸຕ຺ຖຘມ຺ມາ, ນ ເຕ ເກວລໍ ວິຎ຺ຎາເຓນ ວິຎ຺ຎາຕມຕ຺ຕາ, ອຖ ໂຂ ຍຖາ ປຸພ຺ເພ ນາມໂຄຕ຺ຕວຓ຺ຓລິງ຺ຄາຫາຣາທີຫິ ວິເສເສຫິ ປຣິຈ຺ເຉທກາຣິກາຍ ປຎ຺ຎາຍ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊ ຄຫິຕາ, ຕເຖເວຕໍ ຎາຓໍ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ອິມສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ທີປນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣວິຎ຺ຎາຓວິຎ຺ຎາຕາປິ ວາ ນິວຸຕ຺ຖາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ນ ເກວລໍ ອຕ຺ຕໂນວ ວິຎ຺ຎາເຓນ, ອຖ ໂຂ ປເຣສໍ ວິຎ຺ຎາເຓນ ວິຎ຺ຎາຕາປີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຘາປິ ‘‘ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາ’’ຕິ ປທໍ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ, ປເຣສມ຺ປິ ວາ ວິຎ຺ຎາເຓນ ວິຎ຺ຎາຕາ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາຕິ. ຕສ຺ສ ຈ ຄຫເຓ ປໂຍຊນໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

ເຕ ຈ ໂຂ ຍສ຺ມາ ອຕີຕາສຸ ເອວ ຊາຕີສຸ ອຎ຺ເຎຫິ ວິຎ຺ຎາຕາ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາ, ເຕ ຈ ປຣິນິພ຺ພຸຕາປິ ໂຫນ຺ຕິ, ເຍຫິ ເຕ ວິຎ຺ຎາຕາ, ເຕສໍ ຕທາ ວຕ຺ຕມານສນ຺ຕານານຸສາເຣນ ເຕສມ຺ປິ ອຕີເຕ ປວຕ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕໍ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓສ຺ສ ວິສຍຠູຕໍ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຉິນ຺ນວຏຸມການຸສ຺ສຣຓາທີສູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຉິນ຺ນວຏຸມກາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ, ເຕສໍ ອນຸສ຺ສຣຓໍ ຉິນ຺ນວຏຸມການຸສ຺ສຣຓໍ. ‘‘ອາທິສທ຺ເທນ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘພຸທ຺ຘສາວການຸສ຺ສຣຓານິ ຄຍ຺ຫນ຺ຕີ’’ຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ. ຉິນ຺ນວຏຸມກາ ປນ ສພ຺ເພວ ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ປຣິນິພ຺ພຸຕາ ຉິນ຺ນສໍສາຣມຄ຺ຄຕ຺ຕາ, ເຕສໍ ອນຸສ຺ສຣຓໍ ນາມ ເຕສໍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອນຸສ຺ສຣຓໍ. ສາ ປນ ປຏິປຕ຺ຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ ຉຬາຣມ຺ມຓຄ຺ຄຫຓລກ຺ຂຓາຕິ ຕານິ ອິຘ ປຣວິຎ຺ຎາຓວິຎ຺ຎາຕຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕານິ. ຕສ຺ມາ ປຸຣິມາສຸ ຊາຕີສຸ ອຕ຺ຕໂນ ວິຎ຺ຎາເຓນ ອວິຎ຺ຎາຕານໍ ປຣິນິພ຺ພຸຕານໍ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ພຸທ຺ຘປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສາວການໍ ອນຸສ຺ສຣຓໍ ຉິນ຺ນວຏຸມການຸສ຺ສຣຓນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ປເນຕ຺ຖ ປຸຣິມາສຸ ຊາຕີສຸ ອຕ຺ຕໂນ ວິຎ຺ຎາເຓນ ອວິຎ຺ຎາຕານໍ ອປຣິນິພ຺ພຸຕານມ຺ປິ ວຕ຺ຕມານກ຺ຂນ຺ຘປຏິປາຏິຍາ ອຄນ຺ຕ຺ວາ ສີໂຫກ຺ກນ຺ຕິກວເສນ ອນຸສ຺ສຣຓໍ ຄຫິຕໍ, ອິເມ ປນ ຍຖາວຸຕ຺ຕຉິນ຺ນວຏຸມການຸສ຺ສຣຓາທໂຍ ພຸທ຺ຘານໍເຍວ ລພ຺ຠນ຺ຕິ. ນ ຫິ ອຕີເຕ ພຸທ຺ຘາ ຠຄວນ຺ໂຕ ເອວໍ ວິປສ຺ສິໍສຸ, ເອວໍ ມຄ຺ຄໍ ຠາເວສຸໍ, ຜລນິພ຺ພານານິ ສຈ຺ຉາກໍສຸ, ເອວໍ ເວເນຍ຺ເຍ ວິເນສຸນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສພ຺ພຖາ ອຎ຺ເຎສໍ ຎາຓສ຺ສ ຄຕິ ອຕ຺ຖີຕິ. ເຍ ປນ ປຸຣິມາສຸ ຊາຕີສຸ ອຕ຺ຕໂນວ ວິຎ຺ຎາເຓນ ວິຎ຺ຎາຕາ, ເຕ ປຣິນິພ຺ພຸເຕປິ ຂນ຺ຘປຏິພທ຺ຘຕ຺ຕາ ສາວກາ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕິເຍວ. ຍາຍ ສຕິຍາ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ, ສາ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕີຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ອຠິນີຫຣິນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ຌານາຣມ຺ມຓໂຕ ອປເນຕ຺ວາ ປຸພ຺ເພນິວາສາຠິມຸຂໍ ເປເສສິໍ, ປຸພ຺ເພນິວາສນິນ຺ນໍ ປຸພ຺ເພນິວາສໂປຓໍ ປຸພ຺ເພນິວາສປພ຺ຠາຣໍ ອກາສິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປາຬິຍໍ ‘‘ອຠິນິນ຺ນາເມສິ’’ນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕມປຸຣິສປ຺ປໂຍຄຕ຺ຕາ ‘‘ໂສ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຫໍສທ຺ໂທ ອາເນຕ຺ວາ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ຕທຕ຺ໂຖ ປາກໂຏ ໂຫຕີຕິ ‘‘ໂສ ອຫ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອເນກວິຘນ຺ຕິ ນານາຠວໂຍນິຄຕິວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິສຕ຺ຕາວາສາທິວເສນ ພຫຸວິຘໍ. ປກາເຣຫີຕິ ນາມໂຄຕ຺ຕາທິອາກາເຣຫິ ສທ຺ຘິໍ. ສຫໂຍເຄ ເຈຕໍ ກຣຓວຈນໍ. ປວຕ຺ຕິຕນ຺ຕິ ເທສນາວເສນ ປວຕ຺ຕິຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສໍວຓ຺ຓິຕ’’ນ຺ຕິ, ວິຕ຺ຖາຣິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິວາສນ຺ຕິ ອນ຺ໂຕຄຘເຠທສາມຎ຺ຎວຈນເມຕນ຺ຕິ ເຕ ເຠເທ ພ຺ຍາປນິຈ຺ຉາວເສນ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ນິວຸຕ຺ຖສນ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາຕິ ຎາຓຄຕິຍາ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ. ອນຸເທວາຕິ ອນຸ ເອວ, ທ-ກາໂຣ ປທສນ຺ຘິວເສນ ອາຄໂຕ. ‘‘ອຠິນິນ຺ນາເມສິ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ອນຸສ຺ສຣາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຠິນີຫາຣສມນນ຺ຕຣຠາວສຣຓໍ ອນຸສທ຺ໂທ ທີເປຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຈິຕ຺ເຕ ອຠິນິນ຺ນາມິຕມຕ຺ເຕ ເອວ ສຣາມີຕິ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ. ປຣິກມ຺ມໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາຕິ ‘‘ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣິຕຸກາເມນ ອາທິກມ຺ມິເກນ ຠິກ຺ຂຸນາ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕປຏິກ຺ກນ຺ເຕນ ຣໂຫຄເຕນ ປຏິສລ຺ລີເນນ ປຏິປາຏິຍາ ຈຕ຺ຕາຣິ ຌານານິ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຠິຎ຺ຎາປາທກຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ສພ຺ພປຈ຺ຉິມາ ນິສຊ຺ຊາ ອາວຊ຺ຊິຕພ຺ພາ’’ຕິ ເອວມາທິນາ ປຸພ຺ເພນິວາສຎາຓສ຺ສ ປຣິກມ຺ມຠູຕໍ ປຸພ຺ພກຣຓໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ຠເວຍ຺ຍ.

ອາຣທ຺ຘປ຺ປກາຣທສ຺ສນຕ຺ເຖຕິ ອນຸສ຺ສຣິຕຸໍ ອາຣທ຺ຘສ຺ສ ປຸພ຺ເພນິວາສສ຺ສ ປເຠທທສ຺ສນຕ຺ເຖ. ເອກມ຺ປິ ຊາຕິນ຺ຕິ ເອກມ຺ປິ ຠວໍ. ໂສ ຫິ ເອກກມ຺ມນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ອາທານນິກ຺ເຂປປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ ອນ຺ໂຕຄຘຘມ຺ມປ຺ປເຠໂທ ຂນ຺ຘປ຺ປພນ຺ໂຘ ອິຘ ‘‘ຊາຕີ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ ຊາຍຕີຕິ ຊາຕີຕິ ກຕ຺ວາ. ເຕນາຫ ‘‘ເອກມ຺ປິ…ເປ… ຂນ຺ຘສນ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ. ປຣິຫາຍມາໂນຕິ ຂີຍມາໂນ ວິນສ຺ສມາໂນ. ກປ຺ໂປຕິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍກປ຺ໂປ. ໂສ ປນ ອຕ຺ຖໂຕ ກາໂລ, ຕທາ ປວຕ຺ຕມານສງ຺ຂາຣວເສນສ຺ສ ປຣິຫານິ ເວທິຕພ຺ພາ. ວຑ຺ຒມາໂນ ວິວຏ຺ຏກປ຺ໂປຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ໂຍ ປນ ‘‘ກາລໍ ເຂເປຕິ, ກາໂລ ຆສຕິ ຠູຕານິ, ສພ຺ພາເນວ ສຫຕ຺ຕນາ’’ຕິ (ຊາ. ໑.໒.໑໙໐) ອາທີສຸ ກາລສ຺ສປິ ຂໂຍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂສ ອິຘ ນາຘິປ຺ເປໂຕ ອນິຏ຺ຐປ຺ປສງ຺ຄໂຕ. ສໍວຏ຺ຏນໍ ວິນສ຺ສນໍ ສໍວຏ຺ໂຏ, ສໍວຏ຺ຏໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ຕຖາຐາຍີ ສໍວຏ຺ຏຏ຺ຐາຍີ. ຕມ຺ມູລກຕ຺ຕາຕິ ຕໍປຸພ຺ພກຕ຺ຕາ. ວິວຏ຺ຏນໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕນໍ, ວຑ຺ຒນໍ ວາ ວິວຏ຺ໂຏ.

ເຕເຊນ ສໍວຏ຺ໂຏ ເຕໂຊສໍວຏ຺ໂຏ. ສໍວຏ຺ຏສີມາຕິ ສໍວຏ຺ຏນມຣິຍາທາ. ສໍວຏ຺ຏຕີຕິ ວິນສ຺ສຕິ. ສທາຕິ ສພ຺ພກາລໍ, ຕີສຸປິ ສໍວຏ຺ຏກາເລສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອກໍ ພຸທ຺ຘກ຺ເຂຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິຘ ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ນິຍເມຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ພຸທ຺ຘກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ນາມ ຕິວິຘ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຕ຺ຕເກ ຐາເນ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຏິສນ຺ຘິຎາຓາທິຎາຓານຸຠາໂວ ປຸຎ຺ຎຜລສມຸຕ຺ເຕຊິໂຕ ສຣເສເນວ ປຣິຊມ຺ຠຕິ, ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ພຸທ຺ຘງ຺ກຸຣສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕນກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ນາມາຕິ ອາຫ ‘‘ຊາຕິກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາຬປຣິຍນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ອານຸຠາໂວ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອິຘ ອິທ຺ຘິມາ ເຈໂຕວສິປ຺ປຕ຺ໂຕ ອາຓາກ຺ເຂຕ຺ຕປຣິຍາປນ຺ເນ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ຈກ຺ກວາເຬ ຐຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ປຣິຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ອຎ຺ຎໍ ຈກ຺ກວາຬໍ ຄໂຕປິ ກຕປຣິຕ຺ໂຕ ເອວ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ຕຕ຺ຖ ເອກສ຺ມິໍ ຈກ຺ກວາເຬ ຐຕ຺ວາ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ອຕ຺ຖາຍ ປຣິຕ຺ເຕ ກເຕ ອາຓາກ຺ເຂຕ຺ເຕ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ອຠິສມ຺ຠຸຓາຕ຺ເວວ ປຣິຕ຺ຕານຸຠາໂວ ຕຕ຺ຖ ເທວຕາຫິ ປຣິຕ຺ຕານໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕພ຺ພໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອານຸຠາໂວ ປວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ. ຍໍ ຍາວຕາ ວາ ປນ ອາກງ຺ເຂຍ຺ຍາຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຍໍ ວິສຍກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ຂເຓ ສເຣນ ອຠິວິຎ຺ຎາປນໍ ອຕ຺ຕໂນ ຣູປທສ຺ສນຎ຺ຈ ປຏິຊານນ຺ເຕນ ຠຄວຕາ ‘‘ຍາວຕາ ວາ ປນ ອາກງ຺ເຂຍ຺ຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຕ຺ຖາຕິ ຍສ຺ມິໍ ປເທເສ ອນນ຺ຕາປຣິມາເຓ ວິສຍກ຺ເຂຕ຺ເຕ. ຍໍ ຍໍ ອາກງ຺ຂຕິ, ຕໍ ຕໍ ອນຸສ຺ສຣຕີຕິ ອາກງ຺ຂມຕ຺ຕປຏິພທ຺ຘວຸຕ຺ຕິຕາຍ ພຸທ຺ຘຎາຓສ຺ສ ຍໍ ຍໍ ອນຸສ຺ສຣິຕຸໍ ອິຈ຺ຉຕິ, ຕໍ ຕໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ. ເອກໍ ອາຓາກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ວິນສ຺ສຕີຕິ ອິມິນາ ຕິຣິຍໂຕ ສໍວຏ຺ຏມານປຣິຈ຺ເຉໂທ ວຸຕ຺ໂຕ. ສຓ຺ຐຫນ຺ຕນ຺ຕິ ວິວຏ຺ຏມານໍ ຊາຍມານໍ. ຕສ຺ສ ວິນາໂສ ຈ ສຓ຺ຐຫນຎ຺ຈ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອມ຺ເຫຫິປິ ເຫຏ຺ຐາ ‘‘ໂລກວິທູ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນາຘິກາເຣ ປສງ຺ຄໂຕ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິຘ ນ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ເອວໍ ປສງ຺ເຄນ ສໍວຏ຺ຏາທິເກ ປກາເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຍຖາຘິຄຕໍ ເຕສໍ ອນຸສ຺ສຣຓາກາຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຍ ປເນເຕ ສໍວຏ຺ຏວິວຏ຺ຏາ ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເອເຕສູຕິ ນິທ຺ຘາຣເຓ ຠຸມ຺ມໍ ສໍວຏ຺ຏວິວຏ຺ຏກປ຺ປສມຸທາຍໂຕ ອເນເກສໍ ສໍວຏ຺ຏກປ຺ປາທີນໍ ນິທ຺ຘາຣິຍມານຕ຺ຕາ. ອມຸມ຺ຫິ ສໍວຏ຺ຏກປ຺ເປຕິ ເອຕ຺ຖ ວາ-ສທ຺ໂທ ລຸຕ຺ຕນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເຕນ ຈ ອນິຍມຕ຺ເຖນ ອິຕຣາສໍ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານມ຺ປິ ສງ຺ຄໂຫ ສິທ຺ໂຘຕິ. ອຖ ວາ ອມຸມ຺ຫິ ສໍວຏ຺ຏກປ຺ເປຕິ ອິທໍ ສໍວຏ຺ຏກປ຺ປສ຺ສ ອາທິໂຕ ປາຬິຍໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖາປິ ຫິ ອິມສ຺ສ ກຕິປຍກາລໍ ຠວາທີສຸ ສໍສຣຓໍ ອຸປລພ຺ຠຕີຕິ. ສໍວຏ຺ຏກປ຺ເປ ວາ ວຕ຺ຕມາເນ ເຍສຸ ຠວາທີສຸ ອິມສ຺ສ ອຸປປຕ຺ຕິ ອໂຫສິ, ຕໍທສ຺ສນເມຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຠເວ ວາຕິອາທີສຸ ກາມາທິຠເວ ວາ ອຓ຺ຑຊາທິໂຍນິຍາ ວາ ເທວາທິຄຕິຍາ ວາ ນານຕ຺ຕກາຍນານຕ຺ຕສຎ຺ຎີອາທິວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິຍາ ວາ ສຕ຺ຕາວາເສ ວາ ຂຕ຺ຕິຍາທິສຕ຺ຕນິກາເຍ ວາ. ຍສ຺ມາ ອິທໍ ຠຄວໂຕ ວເສນ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓໍ ອາຄຕໍ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ເສວ ນາມາທິວເສນ ອຕ຺ຖໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ເອວໍນາໂມຕິ ເວສ຺ສນ຺ຕໂຣ ວາ ໂຊຕິປາໂລ ວາ’’ຕິອາທິ. ສາລິມໍໂສທນາຫາໂຣ ວາຕິ ຄິຫິກາລໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປວຕ຺ຕຜລໂຠຊໂນ ວາຕິ ຕາປສາທິກາລໍ ສນ຺ຘາຍ. ປວຕ຺ຕຜລໂຠຊໂນຕິ ສຍມ຺ປຕິຕຜລາຫາໂຣ. ສາມິສນິຣາມິສາທິປ຺ປເຠທານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສາມິສາ ເຄຫສ຺ສິຕໂສມນສ຺ສາທໂຍ, ນິຣາມິສາ ເນກ຺ຂມ຺ມສ຺ສິຕໂສມນສ຺ສາທໂຍ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ວິເວກຊສມາຘິຊສຸຂາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ.

ເຫຏ຺ຐາ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອມຸຕ຺ຣາສິນ຺ຕິ ສາມຎ຺ຎນິທ຺ເທໂສຍໍ, ພ຺ຍາປນິຈ຺ຉາໂລໂປ ວາ, ອມຸຕ຺ຣ ອມຸຕ຺ຣ ອາສິນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອນຸປຸພ຺ເພນ ອາໂຣຫນ຺ຕສ຺ສ ຍາວທິຈ຺ຉກໍ ອນຸສ຺ສຣຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອາໂຣຫນ຺ຕສ຺ສາຕິ ປຏິໂລມໂຕ ຎາເຓນ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອາໂຣຫນ຺ຕສ຺ສ. ປຏິນິວຕ຺ຕນ຺ຕສ຺ສາຕິ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣຓວເສນ ຍາວທິຈ຺ຉກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຈ຺ຈາຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ. ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓນ຺ຕິ ອນຸສ຺ສຣິຕານຸສ຺ສຣິຕສ຺ສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓໍ. ຕສ຺ມາຕິ ວຸຕ຺ຕສ຺ເສວຕ຺ຖສ຺ສ ກາຣຓຠາເວນ ປຈ຺ຈາມສນໍ, ປຏິນິວຕ຺ຕນ຺ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຠາວໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອິຘູປປຕ຺ຕິຍາຕິ ອິຘ ຈຣິມຠເວ ອຸປປຕ຺ຕິຍາ. ອນນ຺ຕຣນ຺ຕິ ອຕີຕານນ຺ຕຣມາຫ. ອມຸຕ຺ຣາຕິ ອມຸກສ຺ມິໍ ຠເວຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸທປາທິນ຺ຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິໍ. ຕາຫິ ເທວຕາຫີຕິ ຕຸສິຕເທວຕາຫິ. ເອກໂຄຕ຺ໂຕຕິ ຕຸສິຕໂຄຕ຺ເຕນ ເອກໂຄຕ຺ໂຕ. ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ສນ຺ຕານສ຺ສ ປຣິໂຍສານາວຕ຺ຖາຍໍ ເທວໂລກູປປຕ຺ຕິຊນກໍ ນາມ ອກຸສເລນ ກມ຺ມຸນາ ອນຸປທ຺ທຸຕເມວ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ທຸກ຺ຂໍ ປນ ສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂມຕ຺ຕເມວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຫາປຸຎ຺ຎານມ຺ປິ ປນ ເທວປຸຕ຺ຕານໍ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕຸປ຺ປຕ຺ຕິກາລາທີສຸ ອນິຏ຺ຐາຣມ຺ມຓສມາໂຍໂຄ ໂຫຕິເຍວາຕິ ‘‘ກທາຈິ ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂສ຺ສປິ ສມ຺ຠໂວ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ, ຘມ຺ມານໍ ອຸປ຺ປາທນິໂຣຘສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສຕ຺ຕປຎ຺ຎາສ…ເປ… ປຣິຍນ຺ໂຕຕິ ອິທໍ ມນຸສ຺ສວສ຺ສຄຓນາວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ເທວານໍ ວສ຺ສຄຓນາຍ ປນ ຈຕຸສຫສ຺ສເມວ.

ອິຕີຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖນິທສ຺ສນເມຕໍ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ຍຖາຣຫໂຕ, ນ ຍຖານຸປຸພ຺ພໂຕຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ນາມໂຄຕ຺ຕວເສນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອຸທ຺ທິສີຍຕີຕິ ທິສ຺ວາວ ອວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕ຺ຕາ ‘‘ອຍໍ ໂກ ນາໂມ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິເຕ ‘‘ຕິສ຺ໂສ ໂຄຕໂມ’’ຕິ ນາມໂຄຕ຺ເຕນ ອຸທ຺ທິສີຍຕິ. ວຓ຺ຓາທີຫີຕິ ວຓ຺ຓາຫາຣເວທຍິຕາຍຸປຣິຈ຺ເຉເທຫິ. ສາໂມຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ອາທິອຕ຺ໂຖ, ປກາຣຕ຺ໂຖ ວາ. ເຕນ ເອວມາທິເອວໍປກາຣນານຕ຺ຕໂຕຕິ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ. ນາມໂຄຕ຺ຕໍ ອຸທ຺ເທໂສຕິ ອຸທ຺ທິສີຍຕິ ສຕ຺ໂຕ ເອເຕນາຕິ ອຸທ຺ເທໂສ ນາມໂຄຕ຺ຕໍ. ອິຕເຣ ອາກາຣາຕິ ອາກຣີຍຕິ ທິສ຺ວາວ ສຕ຺ໂຕ ວິຎ຺ຎາຍຕິ ເອເຕຫີຕິ ອິຕເຣ ວຓ຺ຓາທໂຍ ອາກາຣາ. ‘‘ໂນ ຈ ໂຂ ອວິເສເສນາ’’ຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ວິຕ຺ຖາເຣນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຕິຕ຺ຖິຍາ ຫີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຕິຕ຺ຖິຍາຕິ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍາ. ເຕ ປນ ກມ຺ມວາທິໂນ ກິຣິຍວາທິໂນ ຕາປສາທໂຍ. ຍສ຺ມາ ຕິຕ຺ຖິຍານໍ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລາທີສຸ ຈຕ຺ຕາລີສາຍ ເອວ ສໍວຏ຺ຏວິວຏ຺ຏານໍ ອນຸສ຺ສຣຓໍ ອາຄຕໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ນ ຕໂຕ ປຣ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ວທນ຺ໂຕ ‘‘ທຸພ຺ພລປຎ຺ຎຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເຕນ ວິປສ຺ສນາຠິໂຍໂຄ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓສ຺ສ ວິເສສກາຣຓນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕໂຕເຍວ ຈ ພລວປຎ຺ຎຕ຺ຕາ ຐເປຕ຺ວາ ອຄ຺ຄສາວກມຫາສາວເກ ອິຕເຣ ປກຕິສາວກາ ກປ຺ປສຕມ຺ປິ ກປ຺ປສຫສ຺ສມ຺ປິ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕິເຍວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕເນວ ວຸຕ຺ຕໍ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໔໐໒) ‘‘ປກຕິສາວກາ ກປ຺ປສຕມ຺ປິ ກປ຺ປສຫສ຺ສມ຺ປິ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕິເຍວ ພລວປຎ຺ຎຕ຺ຕາ’’ຕິ. ເອຕ຺ຕໂກ ຫິ ເຕສໍ ອຠິນີຫາໂຣຕິ ກປ຺ປານໍ ສຕສຫສ຺ສມ຺ປິ ຕທຘິກໍ ເອກໍ ທ຺ເວ ຈ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານີຕິ ກາລວເສນ ເອວໍປຣິມາໂຓ ຍຖາກ຺ກມໍ ເຕສໍ ມຫາສາວກອຄ຺ຄສາວກປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານໍ ປຸຎ຺ຎຎາຓາຠິນີຫາໂຣ, ສາວກປຈ຺ເຈກໂພຘິປາຣມິຕາ ສິທ຺ຘາ. ຍທິ ໂພຘິສມ຺ຠາຣສມ຺ຠຣຓກາລປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ ເຕສໍ ເຕສໍ ອຣິຍານໍ ອຠິຎ຺ຎາຎາຓວິຠໂວ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ພຸທ຺ຘານມ຺ປິສ຺ສ ປຣິຈ຺ເຉທຕາ ອາປນ຺ນາຕິ ອາຫ ‘‘ພຸທ຺ຘານໍ ປນ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ‘‘ຍາວຕກໍ ເຎຍ຺ຍໍ, ຕາວຕກໍ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ (ປຏິ. ມ. ໓.໕) ວຈນໂຕ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ສ ວິຍ ພຸທ຺ຘານໍ ອຠິຎ຺ຎາຎາຓານມ຺ປິ ສວິສເຍ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ຕຕ຺ຖ ຍໍ ຍໍ ຎາຕຸໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕໍ ຕໍ ຊານນ຺ຕິ ເອວ. ອຖ ວາ ສຕິປິ ກາລປຣິຈ຺ເຉເທ ກາຣຓູປາຍໂກສລ຺ລປຣິຄ຺ຄຫາທິນາ ສາຕິສຍຕ຺ຕາ ມຫາໂພຘິສມ຺ຠາຣານໍ ປຎ຺ຎາປາຣມິຕາຍ ປວຕ຺ຕິອານຸຠາວສ຺ສ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ກຸໂຕ ຕໍນິພ຺ພຕ຺ຕານໍ ອຠິຎ຺ຎາຎາຓານນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ພຸທ຺ຘານໍ ປນ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ອຕີເຕ ‘‘ເອຕ຺ຕການໍ ກປ຺ປານໍ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານີ’’ຕິ ເອວໍ ກາລປຣິຈ຺ເຉໂທ ນຕ຺ຖິ ອນາຄເຕ ອນາຄຕໍສຎາຓສ຺ສ ວິຍ. ເຕນາຫ ‘‘ຍາວ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ ຕາວ ສຣນ຺ຕີ’’ຕິ.

ເອວໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຊນານໍ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຣຓໍ ກາລວິຠາຄໂຕ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອາຣມ຺ມຓຄ຺ຄຫຓວເສນສ຺ສ ປວຕ຺ຕິວິເສສໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕິຕ຺ຖິຍາ ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຂນ຺ຘປຏິປາຏິເມວ ສຣນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຂນ຺ຘປຏິປາຏິ ຂນ຺ຘານໍ ອນຸກ຺ກໂມ, ສາ ຈ ໂຂ ຈຸຕິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຸປ຺ປຏິປາຏິວເສນ. ເກຈິ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ອິຣິຍາປຖປຏິປາຏິ ຂນ຺ຘປຏິປາຏີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ປຏິປາຏິໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຈຸຕິປຏິສນ຺ຘິວເສນາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຣສ຺ສ ວາ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ຈຸຕິໍ ທິສ຺ວາ ອນ຺ຕຣາ ກິຎ຺ຈິ ອນາມສິຕ຺ວາ ປຏິສນ຺ຘິຍາ ເອວ ຄຫຓວເສນ. ຍຖາ ປນ ອນ຺ຘາ ຍຏ຺ຐິໍ ອມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເອວໍ ເຕ ຂນ຺ຘປຏິປາຏິໍ ອມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາວ ສຣນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເຕສຎ຺ຫິ ອນ຺ຘານໍ ວິຍ ອິຈ຺ຉິຕປ຺ປເທໂສກ຺ກມນໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ສາວກາຕິ ປກຕິສາວກາປິ ມຫາສາວກາປິ ອຄ຺ຄສາວກາປິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕາ. ປກຕິສາວກາປິ ຫິ ຂນ຺ຘປຏິປາຏິຍາປິ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕິ, ຈຸຕິປຏິສນ຺ຘິວເສນປິ ສງ຺ກມນ຺ຕິ ພລວປຎ຺ຎຕ຺ຕາ, ຕຖາ ອສີຕິມຫາສາວກາ. ທ຺ວິນ຺ນໍ ປນ ອຄ຺ຄສາວການໍ ຂນ຺ຘປຏິປາຏິກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ. ເອກສ຺ສ ອຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ຈຸຕິໍ ທິສ຺ວາ ປຏິສນ຺ຘິໍ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ປຸນ ອປຣສ຺ສ ຈຸຕິໍ ທິສ຺ວາ ປຏິສນ຺ຘິນ຺ຕິ ເອວໍ ຈຸຕິປຏິສນ຺ຘິວເສນປິ ສງ຺ກມນ຺ຕາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຍຖາ ນາມ ສຣທສມເຍ ຐິຕມຊ຺ຌນ຺ຫິກເວລາຍໍ ຈຕຸຣຕນິເກ ເຄເຫ ຈກ຺ຂຸມໂຕ ປຸຣິສສ຺ສ ຣູປຄຕໍ ສຸປາກຏເມວ ໂຫຕີຕິ ໂລກສິທ຺ຘເມຕໍ. ສິຍາ ປນ ຕສ຺ສ ສຸຂຸມຕຣຕິໂຣກຸຏ຺ຏາທິເຠທສ຺ສ ຣູປຄຕສ຺ສ ອໂຄຈຣຕາ, ນ ຕ຺ເວວ ພຸທ຺ຘານໍ ຎາຕຸໍ ອິຈ຺ຉິຕສ຺ສ ເຎຍ຺ຍສ຺ສ ອໂຄຈຣຕາ, ອຖ ໂຂ ຕໍ ຎາຓາໂລເກນ ໂອຠາສິຕໍ ຫຕ຺ຖຕເລ ອາມລກໍ ວິຍ ສຸປາກຏໍ ສຸວິຠູຕເມວ ໂຫຕິ, ຕຖາ ເຎຍ຺ຍາວຣຓສ຺ສ ສຸປ຺ປຫີນຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ພຸທ຺ຘາ ປນາ’’ຕິອາທິ.

ຕຕ຺ຖ ສີໂຫກ຺ກນ຺ຕວເສນາຕິ ສີຫຄຕິປຕນວເສນ. ຍໍ ຍໍ ຐານໍ ອາກງ຺ຂນ຺ຕີຕິ ຍສ຺ມິໍ ກປ຺ເປ ຍສ຺ມິໍ ຠເວ ຍໍ ຍໍ ຐານໍ ຊານິຕຸໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຕໍ ສພ຺ພໍ ສຣນ຺ຕິເຍວາຕິ ຎາຕຸໍ ອິຈ຺ຉິຕໍ ຕໍ ສພ຺ພໍ ສຣນ຺ຕິເຍວ, ນ ນ ສຣນ຺ຕິ. ພຸທ຺ຘານຎ຺ຫິ ເນວ ຂນ຺ຘປຏິປາຏິກິຈ຺ຈໍ, ນ ຈ ຈຸຕິປຏິສນ຺ຘິວເສນ ສງ຺ກມນກິຈ຺ຈໍ ອຕ຺ຖິ. ເຕສຎ຺ຫິ ອເນກາສຸ ກປ຺ປໂກຏີສຸ ເຫຏ຺ຐາ ວາ ອຸປຣິ ວາ ຍໍ ຍໍ ຐານໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕໍ ຕໍ ປາກຏເມວ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ຍຖາ ເປຍ຺ຍາລປາຬິໍ ປຐນ຺ຕາ ‘‘ປຐມໍ ຌານໍ…ເປ… ປຎ຺ຈມໍ ຌານ’’ນ຺ຕິອາທິປຣິໂຍສານເມວ ຄຓ຺ຫນ຺ຕາ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ສຊ຺ຌາຍນ຺ຕິ, ນ ອນຸປທໍ, ເອວໍ ອເນກາປິ ກປ຺ປໂກຏິໂຍ ເປຍ຺ຍາລປາຬິໍ ວິຍ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຍໍ ຍໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ຎາເຓນ ໂອກ຺ກມນ຺ຕາ ສີໂຫກ຺ກນ຺ຕວເສນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເອວໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕານຎ຺ຈ ເຕສໍ ຎາຓໍ ຍຖາ ນາມ ກຕວາລເວຘິປຣິຈຍສ຺ສ ສຣຠງ຺ຄສທິສສ຺ສ ຘນຸຄ຺ຄຫສ຺ສ ຂິຕ຺ໂຕ ສໂຣ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ຣຸກ຺ຂລຕາທີສຸ ອສຊ຺ຊມາໂນ ລກ຺ເຂເຍວ ປຕຕິ ນ ສຊ຺ຊຕິ ນ ວິຣຊ຺ຌຕິ, ເອວໍ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາສຸ ຊາຕີສຸ ນ ສຊ຺ຊຕິ ນ ວິຣຊ຺ຌຕິ, ອສຊ຺ຊມານໍ ອວິຣຊ຺ຌມານໍ ອິຈ຺ຉິຕິຈ຺ຉິຕຏ຺ຐານໍເຍວ ຄຓ຺ຫາຕິ.

ອຕີຕຠເວ ຂນ຺ຘາ ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘນາມໂຄຕ຺ຕານິ ຈ ສພ຺ພໍ ປຸພ຺ເພນິວາສນ຺ຕ຺ເວວ ສງ຺ຄຫິຕານີຕິ ອາຫ ‘‘ກິໍ ວິທິຕໍ ກໂຣຕິ? ປຸພ຺ເພນິວາສ’’ນ຺ຕິ. ໂມໂຫ ປຏິຈ຺ຉາທກຏ຺ເຐນ ຕໂມ ວິຍ ຕໂມຕິ ອາຫ ‘‘ສ຺ເວວ ໂມໂຫ’’ຕິອາທິ. ໂອຠາສກຣຓຏ຺ເຐນາຕິ ກາຕພ຺ພໂຕ ກຣຓໍ, ໂອຠາໂສວ ກຣຓໍ ໂອຠາສກຣຓໍ, ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈເຍຫິ ໂອຠາສຠາເວນ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕພ຺ພຏ຺ເຐນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສໍ ປສໍສາວຈນນ຺ຕິ ປຏິປກ຺ຂວິຘມນປວຕ຺ຕິວິເສສານໍ ໂພຘນໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ອວິຊ຺ຊາ ວິຫຕາຕິ ເອເຕນ ວິຊານນຏ຺ເຐນ ວິຊ຺ຊາຕິ ອຍມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ທີປິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ວິຊ຺ຊາ ອຸປ຺ປນ຺ນາຕິ ເອເຕນ ວິຊ຺ຊາປຏິປກ຺ຂາ ອວິຊ຺ຊາ, ປຏິປກ຺ຂຕາ ຈສ຺ສາ ປຫາຕພ຺ພຠາເວນ ວິຊ຺ຊາຍ ຈ ປຫາຍກຠາເວນາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເອສ ນໂຍ ອິຕຣສ຺ມິມ຺ປິ ປທທ຺ວເຍຕິ ອິມິນາ ຕໂມ ວິຫໂຕ ວິນຏ຺ໂຐ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ອາໂລໂກ ອຸປ຺ປນ຺ໂນຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ອຕິທິສຕິ. ກິເລສານໍ ອາຕາປນປຣິຕາປນຏ຺ເຐນ ວີຣິຍໍ ອາຕາໂປຕິ ອາຫ ‘‘ວີຣິຍາຕາເປນ ອາຕາປິໂນ’’ຕິ, ວີຣິຍວໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເປສິຕຈິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ຍຖາຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖສິທ຺ຘິໍ ປຕິວິສ຺ສຏ຺ຐຈິຕ຺ຕສ຺ສ. ຍຖາ ອປ຺ປມຕ຺ຕສ຺ສ ອາຕາປິໂນ ປຫິຕຕ຺ຕສ຺ສ ວິຫຣໂຕຕິ ອຎ຺ຎສ຺ສປິ ກສ຺ສຈິ ມາທິສສ຺ສາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຘານານຸໂຍຄສ຺ສາຕິ ສມ຺ມປ຺ປຘານມນຸຍຸຕ຺ຕສ຺ສ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາ ຈ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ປຸພ຺ເພນິວາສກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓກຖາ

໑໓. ຈຸຕິຍາຕິ ຈວເນ. ອຸປປາເຕຕິ ອຸປປຊ຺ຊເນ. ສມີປຕ຺ເຖ ເຈຕໍ ຠຸມ຺ມວຈນໍ, ຈຸຕິກ຺ຂຓສາມນ຺ຕາ ອຸປປຕ຺ຕິກ຺ຂຓສາມນ຺ຕາ ຈາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ເຍ ປນ ອາສນ຺ນຈຸຕິກາ’’ຕິອາທິ. ເຍນ ຎາເຓນາຕິ ເຍນ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາເຓນ. ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາເຓເນວ ຫິ ສຕ຺ຕານໍ ຈຸຕິ ຈ ອຸປປຕ຺ຕິ ຈ ຎາຍຕິ. ປຣິກມ຺ມໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາຕິ ‘‘ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓໍ ອຸປ຺ປາເທຕຸກາເມນ ອາທິກມ຺ມິເກນ ກຸລປຸຕ຺ເຕນ ກສິຓາຣມ຺ມຓໍ ອຠິຎ຺ຎາປາທກຊ຺ຌານໍ ສພ຺ພາກາເຣນ ອຠິນີຫາຣກ຺ຂມໍ ກຕ຺ວາ ເຕໂຊກສິຓໍ ໂອທາຕກສິຓໍ ອາໂລກກສິຓນ຺ຕິ ອິເມສຸ ຕີສຸ ກສິເຓສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ອາສນ຺ນໍ ກາຕພ຺ພໍ, ອຸປຈາຣຊ຺ຌານໂຄຈຣໍ ກຕ຺ວາ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ຐເປຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓສ຺ສ ປຣິກມ຺ມໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ຠເວຍ຺ຍ.

ໂສ ອຫນ຺ຕິ ໂສ ກຕຈິຕ຺ຕາຠິນີຫາໂຣ ອຫໍ. ທິພ຺ພສທິສຕ຺ຕາຕິ ທິວິ ຠວນ຺ຕິ ທິພ຺ພໍ, ເທວານໍ ປສາທຈກ຺ຂຸ, ເຕນ ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ສທິສຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທິພ຺ພສທິສຕ຺ຕາຕິ ຈ ຫີນູປມາທສ຺ສນໍ ເທວຕານໍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸໂຕປິ ອິມສ຺ສ ມຫານຸຠາວຕ຺ຕາ. ອິທານິ ຕໍ ທິພ຺ພສທິສຕ຺ຕໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ເທວຕານຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສຸຈຣິຕກມ຺ມນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ ສທ຺ຘາພຫຸລຕາວິສຸທ຺ຘທິຏ຺ຐິຕາອານິສໍສທສ຺ສາວິຕາທິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສຸຏ຺ຐຸ ຈຣິຕຕ຺ຕາ ສຸຈຣິເຕນ ເທວູປປຕ຺ຕິຊນເກນ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມນ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ. ປິຕ຺ຕເສມ຺ຫຣຸຫິຣາທີຫີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ວາຕໂຣຄາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ. ອປລິພຸທ຺ຘນ຺ຕິ ອນຸປທ຺ທຸຕໍ. ປິຕ຺ຕາທີຫິ ອນຸປທ຺ທຸຕຕ຺ຕາ ກມ຺ມສ຺ສ ຈ ອຸຬາຣຕາຍ ອຸປກ຺ກິເລສວິມຸຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຸປກ຺ກິເລສໂທສຣຫິຕຎ຺ຫິ ກມ຺ມໍ ຕິຓາທິໂທສຣຫິຕໍ ວິຍ ສສ຺ສໍ ອຸຬາຣຜລໍ ອນຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐໍ ໂຫຕິ. ກາຣຓູປຈາເຣນ ຈສ຺ສ ຜລໍ ຕຖາ ໂວຫຣີຍຕິ ຍຖາ ‘‘ສຸກ຺ກໍ ສຸກ຺ກວິປາກ’’ນ຺ຕິ. ທູເຣປີຕິ ປິ-ສທ຺ເທນ ສຸຂຸມສ຺ສປິ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນສມຕ຺ຖຕໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ປສາທຈກ຺ຂູຕິ ຈຕຸນ຺ນໍ ມຫາຠູຕານໍ ປສາທລກ຺ຂຓໍ ຈກ຺ຂຸ. ວີຣິຍຠາວນາພລນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ ວີຣິຍາຣມ຺ຠວເສເນວ ອິຊ຺ຌນໂຕ ສພ຺ພາປິ ກຸສລຠາວນາ ວີຣິຍຠາວນາ, ປຘານສງ຺ຂາຣສມນ຺ນາຄຕາ ວາ ອິທ຺ຘິປາທຠາວນາ ວິເສສໂຕ ວີຣິຍຠາວນາ, ຕສ຺ສາ ອານຸຠາເວນ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ວີຣິຍຠາວນາພລນິພ຺ພຕ຺ຕໍ. ຎາຓມຍໍ ຈກ຺ຂຸ ຎາຓຈກ຺ຂຸ. ຕາທິສເມວາຕິ ອຸປກ຺ກິເລສວິມຸຕ຺ຕຕາຍ ທູເຣປິ ສຸຂຸມສ຺ສປິ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນສມຕ຺ຖຕາຍ ຈ ຕໍສທິສເມວ.

ທິພ຺ພວິຫາຣວເສນ ປຏິລທ຺ຘຕ຺ຕາຕິ ທິພ຺ພວິຫາຣສງ຺ຂາຕານໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ຌານານໍ ວເສນ ປຏິລທ຺ຘຕ຺ຕາ. ອິມິນາ ກາຣຓວເສນສ຺ສ ທິພ຺ພຠາວມາຫ. ທິພ຺ພວິຫາຣສນ຺ນິສ຺ສິຕຕ຺ຕາຕິ ອຏ຺ຐງ຺ຄສມນ຺ນາຄເມນ ອຸກ຺ກໍສຄຕໍ ປາທກຊ຺ຌານສງ຺ຂາຕໍ ທິພ຺ພວິຫາຣໍ ສນ຺ນິສ຺ສາຍ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ທິພ຺ພວິຫາຣປຣິຍາປນ຺ນໍ ວາ ອຕ຺ຕນາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ຣູປາວຈຣຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ນິສ຺ສາຍ ປຈ຺ຈຍຠູຕໍ ສນ຺ນິສ຺ສິຕຕ຺ຕາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອາໂລກປຣິຄ຺ຄເຫນ ມຫາຊຸຕິກຕ຺ຕາປິ ທິພ຺ພນ຺ຕິ ກສິຓາໂລການຸຄ຺ຄເຫນ ປຕ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາ ສຍໍ ຎາຓາໂລກຜຣຓຠາເວນ ຈ ມຫາຊຸຕິກຠາວໂຕປິ ທິພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຫາຊຸຕິກມ຺ປິ ຫິ ທິພ຺ພນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ທິພ຺ພມິທໍ ພ຺ຍມ຺ຫ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ. ມຫາຄຕິກຕ຺ຕາຕິ ມຫນີຍຄມນຕ຺ຕາ, ວິມ຺ຫຍນີຍປ຺ປວຕ຺ຕິກຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິມ຺ຫຍນີຍາ ຫິສ຺ສ ປວຕ຺ຕິ ຕິໂຣກຸຏ຺ຏາທິຄຕຣູປທສ຺ສນໂຕ. ຕໍ ສພ຺ພນ຺ຕິ ‘‘ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຖປຎ຺ຈກມເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຊຸຕິຄຕິອຕ຺ເຖສຸປິ ສທ຺ທວິທູ ທິວຸສທ຺ທໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ມຫາຊຸຕິກຕ຺ຕາ ມຫາຄຕິກຕ຺ຕາຕິ ອິທເມວ ທ຺ວຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ‘ສທ຺ທສຕ຺ຖານຸສາເຣນ ເວທິຕພ຺ພ’ນ຺ຕິ ອິທໍ ທິພ຺ພຕິ ໂຊຕຍຕີຕິ ທິພ຺ພໍ, ທິພ຺ພຕິ ຄຈ຺ຉຕິ ອສຊ຺ຊມານໍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ທິພ຺ພນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖໂຣ ປນ –

‘‘ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸລາຠາຍ ໂຍຄິໂນ ປຣິກມ຺ມກຣຓໍ ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂາຠິຠວສ຺ສ ອຕ຺ຖໂຕ ຕສ຺ສ ວິຊຍິຈ຺ຉາ ນາມ ໂຫຕິ, ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸລາຠີ ຈ ອິທ຺ຘິມາ ເທວຕານໍ ວຈນຄຫຓກ຺ຂມນຘມ຺ມທານວເສນ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖຣາທໂຍ ວິຍ ທານຄ຺ຄຫຓລກ຺ຂເຓ ໂວຫາເຣ ຈ ປວຕ຺ເຕຍ຺ຍາຕິ ເອວໍ ວິຫາຣວິຊຍິຈ຺ຉາໂວຫາຣຊຸຕິຄຕິສງ຺ຂາຕານໍ ອຕ຺ຖານໍ ວເສນ ອິມສ຺ສ ອຠິຎ຺ຎາຎາຓສ຺ສ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຠາວສິທ຺ຘິໂຕ ສທ຺ທວິທູ ຈ ເຕສຸ ເອວ ອຕ຺ເຖສຸ ທິວຸສທ຺ທໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ‘ຕໍ ສພ຺ພໍ ສທ຺ທສຕ຺ຖານຸສາເຣນ ເວທິຕພ຺ພ’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ –

ອາຫ.

ທສ຺ສນຏ຺ເຐນາຕິ ຣູປທສ຺ສນຠາເວນ. ຈກ຺ຂຸນາ ຫິ ສຕ຺ຕາ ຣູປໍ ປສ຺ສນ຺ຕິ. ຍຖາ ມໍສຈກ຺ຂຸ ວິຎ຺ຎາຓາຘິຏ຺ຐິຕໍ ສມວິສມໍ ອາຈິກ຺ຂນ຺ຕໍ ວິຍ ປວຕ຺ຕຕິ, ນ ຕຖາ ອິທໍ. ອິທໍ ປນ ສຍເມວ ຕໂຕ ສາຕິສຍໍ ຈກ຺ຂຸກິຈ຺ຈກາຣີຕິ ອາຫ ‘‘ຈກ຺ຂຸກິຈ຺ຈກຣເຓນ ຈກ຺ຂຸມິວາຕິປິ ຈກ຺ຂູ’’ຕິ. ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘິເຫຕຸຕ຺ຕາຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິວຣິຕຸໍ ‘‘ໂຍ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິໍ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ປຣໂຕ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອທສ຺ສນໂຕ ‘‘ເອຕ຺ເຖ ວາຍໍ ສຕ຺ໂຕ ອຸຈ຺ຉິນ຺ໂນ, ເອວມິຕເຣປີ’’ຕິ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ນວສຕ຺ຕປາຕຸຠາວທິຏ຺ຐິໍ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ຌານລາຠີ ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນິໂກ ວິຍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ຍຖາ ຫິ ໂສ ອສຎ຺ຎສຕ຺ຕາ ຈວິຕ຺ວາ ອິຘູປປນ຺ໂນ ປພ຺ພຊິໂຕ ສມາໂນ ອຠິຎ຺ຎາລາຠີ ຫຸຕ຺ວາ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣນ຺ໂຕ ອິຘູປປຕ຺ຕິເມວ ທິສ຺ວາ ຕໂຕ ປຣໍ ອສຎ຺ຎຠເວ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸສ຺ສຣິຕຸມສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ‘‘ອຫໍ ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ໂນ ປຸພ຺ເພ ນາໂຫສິໍ, ໂສມ຺ຫິ ເອຕຣຫິ ອຫຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຕຕາຍ ປຣິຓໂຕ, ເສສາປິ ສຕ຺ຕາ ຕາທິສາເຍວາ’’ຕິ ອຠິນວສຕ຺ຕປາຕຸຠາວທິຏ຺ຐິໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ເອວມຍມ຺ປິ ອຸປປາຕມຕ຺ຕເມວ ທິສ຺ວາ ຈຸຕິໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ນວສຕ຺ຕປາຕຸຠາວທິຏ຺ຐິໍ ຄຓ຺ຫາຕິ.

ອິທານິ ອຎ຺ຎຖາປິ ວິສຸທ຺ຘິກາຣຓໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ເອກາທສອຸປກ຺ກິເລສວິຣຫໂຕ ວາ’’ຕິອາທິ. ຍຖາຫາຕິ ອຸປກ຺ກິເລສສຸຕ຺ເຕ ອາຄຕປາຬິໍ ນິທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ອນຸຣຸທ຺ໂຘ ນນ຺ທິໂຍ ກິມິໂລຕິ ອິເມ ຕໂຍ ກຸລປຸຕ຺ເຕ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ‘‘ອນຸຣຸທ຺ຘາ ຕຸມ຺ເຫ ກິໍ ອິເມຫິ ນ ອາລຸຬິສ຺ສນ຺ຕິ, ອຫມ຺ປິ ອິເມຫິ ອຸປາທາຍ ເອກາທສຫິ ອຸປກ຺ກິເລເສຫິ ອາລຸຬິຕປຸພ຺ໂພ’’ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ –

‘‘ອຫມ຺ປິ ສຸທໍ ອນຸຣຸທ຺ຘາ ປຸພ຺ເພວ ສມ຺ໂພຘາ ອນຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ໂພຘິສຕ຺ໂຕວ ສມາໂນ ໂອຠາສຎ຺ເຈວ ສຎ຺ຊານາມິ ທສ຺ສນຎ຺ຈ ຣູປານໍ, ໂສ ໂຂ ປນ ເມ ໂອຠາໂສ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ອນ຺ຕຣຘາຍຕິ ທສ຺ສນຎ຺ຈ ຣູປານໍ. ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ ອນຸຣຸທ຺ຘາ ເອຕທໂຫສິ ‘ໂກ ນຸ ໂຂ ເຫຕຸ, ໂກ ປຈ຺ຈໂຍ, ເຍນ ເມ ໂອຠາໂສ ອນ຺ຕຣຘາຍຕິ ທສ຺ສນຎ຺ຈ ຣູປານ’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ ອນຸຣຸທ຺ຘາ ເອຕທໂຫສິ ‘ວິຈິກິຈ຺ຉາ ໂຂ ເມ ອຸທປາທິ, ວິຈິກິຈ຺ຉາຘິກຣຓຎ຺ຈ ເມ ສມາຘິ ຈວິ, ສມາຘິມ຺ຫິ ຈຸເຕ ໂອຠາໂສ ອນ຺ຕຣຘາຍຕິ ທສ຺ສນຎ຺ຈ ຣູປານໍ, ໂສຫໍ ຕຖາ ກຣິສ຺ສາມິ, ຍຖາ ເມ ປຸນ ນ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕີ’ຕິ.

‘‘ໂສ ໂຂ ອຫໍ ອນຸຣຸທ຺ຘາ ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ອາຕາປີ ປຫິຕຕ຺ໂຕ ວິຫຣນ຺ໂຕ ໂອຠາສຎ຺ເຈວ ສຎ຺ຊານາມິ ທສ຺ສນຎ຺ຈ ຣູປານໍ, ໂສ ໂຂ ປນ ເມ ໂອຠາໂສ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ອນ຺ຕຣຘາຍຕິ ທສ຺ສນຎ຺ຈ ຣູປານໍ. ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ ອນຸຣຸທ຺ຘາ ເອຕທໂຫສິ ‘ໂກ ນຸ ໂຂ ເຫຕຸ, ໂກ ປຈ຺ຈໂຍ, ເຍນ ເມ ໂອຠາໂສ ອນ຺ຕຣຘາຍຕິ ທສ຺ສນຎ຺ຈ ຣູປານ’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ ອນຸຣຸທ຺ຘາ ເອຕທໂຫສິ ‘ອມນສິກາໂຣ ໂຂ ເມ ອຸທປາທິ, ອມນສິກາຣາຘິກຣຓຎ຺ຈ ປນ ເມ ສມາຘິ ຈວິ, ສມາຘິມ຺ຫິ ຈຸເຕ ໂອຠາໂສ ອນ຺ຕຣຘາຍຕິ ທສ຺ສນຎ຺ຈ ຣູປານໍ, ໂສຫໍ ຕຖາ ກຣິສ຺ສາມິ, ຍຖາ ເມ ປຸນ ນ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ ນ ອມນສິກາໂຣ’’’ຕິ –

ອາທິນາ (ມ. ນິ. ໓.໒໔໑) ເທສນໍ ອາຣຠິຕ຺ວາ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂສ ໂຂ ອຫໍ ອນຸຣຸທ຺ຘາ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປກ຺ກິເລໂສຕິ ອິຕິ ວິທິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ.

ຕຕ຺ຖ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໒໔໑) ວິຈິກິຈ຺ຉາຕິ ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ອາໂລກໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ນານາວິຘານິ ຣູປານິ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ‘‘ອິທໍ ນຸ ໂຂ ກິ’’ນ຺ຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ວິຈິກິຈ຺ຉາ. ມນສິກາຣວເສນ ປນ ເມ ຣູປານິ ອຸປຏ຺ຐຫິໍສຸ, ຣູປານິ ປສ຺ສໂຕ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ອິທານິ ກິຎ຺ຈິ ນ ມນສິ ກຣິສ຺ສາມີຕິ ຕຸຓ຺ຫີ ຠວຕິ, ຕໍ ຕຸຓ຺ຫີຠາວປ຺ປຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ອມນສິກາໂຣ’’ຕິ. ຖິນມິທ຺ຘນ຺ຕິ ກິຎ຺ຈິ ອມນສິກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ຖິນມິທ຺ຘໍ. ຕຖາຠູຕສ຺ສ ຫິ ສວິປ຺ຜາຣິກມນສິກາຣສ຺ສ ອຠາວໂຕ ຖິນມິທ຺ຘໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຉມ຺ຠິຕຕ຺ຕນ຺ຕິ ຖິນມິທ຺ຘໍ ວິໂນເທຕ຺ວາ ຍຖາຣທ຺ຘມນສິກາຣວເສນ ຫິມວນ຺ຕາຠິມຸຂໍ ອາໂລກໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ທານວຣກ຺ຂສອຊຄຣາທໂຍ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ຉມ຺ຠິຕຕ຺ຕໍ. ອຸປ຺ປິລນ຺ຕິ ‘‘ມຍາ ທິຏ຺ຐຠຍໍ ປກຕິຍາ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາເຓນ ໂອໂລກິຍມານໍ ນ ປສ຺ສຕິ, ອທິຏ຺ເຐ ປຣິກປ຺ປິຕສທິເສ ກິໍນາມ ຠຍ’’ນ຺ຕິ ຠຍສ຺ສ ວິໂນທນວເສນ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາໂກສລ຺ລໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ອຸປ຺ປິລາວິຕຕ຺ຕໍ. ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລນ຺ຕິ ກາຍາລສິຍໍ. ‘‘ມຍາ ຖິນມິທ຺ຘໍ ຉມ຺ຠິຕຕ຺ຕານໍ ວູປສມນຕ຺ຖໍ ຄາຬ຺ຫໍ ວີຣິຍໍ ປຄ຺ຄຫິຕໍ, ເຕນ ເມ ອຸປ຺ປິລສງ຺ຂາຕາ ຈິຕ຺ຕສມາຘິທູສິຕາ ເຄຫສ຺ສິຕາ ພລວປີຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນາ’’ຕິ ວີຣິຍໍ ສິຖິລໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ຫິ ກາຍທຸຏ຺ຐຸລ຺ລໍ ກາຍທຣໂຖ ກາຍາລສິຍໍ ອຸທປາທິ.

ອຈ຺ຈາຣທ຺ຘວີຣິຍນ຺ຕິ ‘‘ມມ ວີຣິຍໍ ສິຖິລໍ ກໂຣໂຕ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລໍ ອຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ປຸນ ວີຣິຍໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ອຈ຺ຈາຣທ຺ຘວີຣິຍໍ. ອຕິລີນວີຣິຍນ຺ຕິ ‘‘ມມ ວີຣິຍໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫໂຕ ເອວໍ ຊາຕ’’ນ຺ຕິ ປຸນ ວີຣິຍໍ ສິຖິລຍໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ອຕິລີນວີຣິຍໍ. ອຠິຊປ຺ປາຕິ ເທວໂລກາຠິມຸຂໍ ອາໂລກໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ເທວສງ຺ຆໍ ປສ຺ສໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ຕຓ຺ຫາ. ‘‘ເອວໍ ເມ ໂຫຕູ’’ຕິ ຫິ ອຠິນິວິສນວເສນ ຊປ຺ປຕີຕິ ອຠິຊປ຺ປາ, ຕຓ຺ຫາ. ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎາຕິ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ເອກຊາຕິກໍ ຣູປໍ ມນສິກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ອຠິຊປ຺ປາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ, ນານາວິຘໍ ຣູປໍ ມນສິກາຣໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ກາເລນ ເທວໂລກາຠິມຸຂໍ ກາເລນ ມນຸສ຺ສໂລກາຠິມຸຂໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ນານາວິຘານິ ຣູປານິ ມນສິກໂຣໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎາ, ນານຕ຺ເຕ ນານາສຠາເວ ສຎ຺ຎາຕິ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎາ. ອຕິນິຊ຺ຌາຍິຕຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ນານາວິຘານິ ຣູປານິ ມນສິກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎາ ອຸທປາທິ, ອິຏ຺ຐໍ ວາ ອນິຏ຺ຐໍ ວາ ເອກຊາຕິກເມວ ຣູປໍ ມນສິ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕຖາ ມນສິກໂຣໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ຣູປານໍ ອຕິນິຊ຺ຌາຍິຕຕ຺ຕໍ, ອຕິວິຍ ອຸຕ຺ຕຣິ ກຕ຺ວາ ນິຊ຺ຌານໍ ເປກ຺ຂນໍ ອຕິນິຊ຺ຌາຍິຕຕ຺ຕໍ. ໂອຠາສນ຺ຕິ ປຣິກມ຺ມສມຸຏ຺ຐິຕໍ ໂອຠາສໍ. ນ ຈ ຣູປານິ ປສ຺ສາມີຕິ ປຣິກມ຺ໂມຠາສມນສິກາຣປ຺ປສຸຕຕາຍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ຣູປານິ ນ ປສ຺ສາມິ. ຣູປານິ ຫິ ໂຂ ປສ຺ສາມີຕິ ເຕນ ປຣິກມ຺ໂມຠາເສນ ຜຣິຕ຺ວາ ຐິຕຏ຺ຐາເນ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸໂນ ວິສຍຠູຕານິ ຣູປຄຕານິ ປສ຺ສາມິ.

ເອວມາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ –

‘‘ເກວລມ຺ປິ ຣຕ຺ຕິໍ ເກວລມ຺ປິ ທິວໍ ເກວລມ຺ປິ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວໍ ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ ອນຸຣຸທ຺ຘາ ເອຕທໂຫສິ ‘ໂກ ນຸ ໂຂ ເຫຕຸ, ໂກ ປຈ຺ຈໂຍ, ຍ຺ວາຫໍ ໂອຠາສຎ຺ຫິ ໂຂ ສຎ຺ຊານາມິ, ນ ຈ ຣູປານິ ປສ຺ສາມິ, ຣູປານິ ໂຂ ປສ຺ສາມິ, ນ ຈ ໂອຠາສໍ ສຎ຺ຊານາມິ ເກວລມ຺ປິ ຣຕ຺ຕິໍ ເກວລມ຺ປິ ທິວໍ ເກວລມ຺ປິ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວ’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ ອນຸຣຸທ຺ຘາ ເອຕທໂຫສິ ‘ຍສ຺ມິຎ຺ຫິ ໂຂ ອຫໍ ສມເຍ ຣູປນິມິຕ຺ຕໍ ອມນສິກຣິຕ຺ວາ ໂອຠາສນິມິຕ຺ຕໍ ມນສິ ກໂຣມິ. ໂອຠາສຎ຺ຫິ ໂຂ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ສຎ຺ຊານາມິ, ນ ຈ ຣູປານິ ປສ຺ສາມິ. ຍສ຺ມິໍ ປນາຫໍ ສມເຍ ໂອຠາສນິມິຕ຺ຕໍ ອມນສິກຣິຕ຺ວາ ຣູປນິມິຕ຺ຕໍ ມນສິ ກໂຣມິ. ຣູປານິ ຫິ ໂຂ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ປສ຺ສາມິ, ນ ຈ ໂອຠາສໍ ສຎ຺ຊານາມິ ເກວລມ຺ປິ ຣຕ຺ຕິໍ ເກວລມ຺ປິ ທິວໍ ເກວລມ຺ປິ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໒໔໓) –

ເອວມາທິປາຬິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ມນຸສ຺ສານໍ ອິທນ຺ຕິ ມານຸສກໍ, ມນຸສ຺ສານໍ ໂຄຈຣຠູຕໍ ຣູປາຣມ຺ມຓໍ. ຕທຎ຺ຎສ຺ສ ປນ ທິພ຺ພຕິໂຣກຸຏ຺ຏສຸຂຸມາທິເຠທສ຺ສ ຣູປສ຺ສ ທສ຺ສນໂຕ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມານຸສກໍ. ເອວຣູປໍ ຕຎ຺ຈ ມນຸສ຺ສູປຈາຣໍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ມນຸສ຺ສູປຈາຣໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຣູປທສ຺ສເນນາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ມນຸສ຺ສູປຈາຣນ຺ຕິ ມນຸສ຺ເສຫິ ອຸປຈຣິຕພ຺ພຏ຺ຐານໍ, ປກຕິຍາ ຈກ຺ຂຸທ຺ວາເຣນ ຄເຫຕພ຺ພໍ ວິສຍນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອວໍ ວິສຍມຸເຂນ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ວິສຍິມຸເຂນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມານຸສກໍ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖາປິ ມໍສຈກ຺ຂາຕິກ຺ກໂມ ຕສ຺ສ ກິຈ຺ຈາຕິກ຺ກເມເນວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາຕິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາເຓນປິ ທຏ຺ຐຸໍ ນ ສກ຺ກາ ຂຓສ຺ສ ອຕິອິຕ຺ຕຣຕາຍ ອຕິສຸຂຸມຕາຍ ເກສຎ຺ຈິ ຣູປສ຺ສ, ອປິຈ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸສ຺ສ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ຣູປາຣມ຺ມຓໍ, ຕຎ຺ຈ ປຸເຣຊາຕປຈ຺ຈຍຠູຕໍ, ນ ຈ ອາວຊ຺ຊນປຣິກມ຺ເມຫິ ວິນາ ມຫຄ຺ຄຕສ຺ສ ປວຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖິ, ນາປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານເມວ ຣູປໍ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈໂຍ ຠວິຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ຠິຊ຺ຊມານໍ ວາ, ຕສ຺ມາ ຈຸຕູປປາຕກ຺ຂເຓ ຣູປໍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ທຏ຺ຐຸໍ ນ ສກ຺ກາຕິ ສຸວຸຕ຺ຕເມຕໍ.

ຍທິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓໍ ຣູປາຣມ຺ມຓເມວ, ອຖ ກສ຺ມາ ‘‘ສຕ຺ເຕ ປສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ສຕ຺ຕສນ຺ຕານຄຕຣູປທສ຺ສນໂຕ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຕ຺ຕຄຫຓສ຺ສ ວາ ກາຣຓຠາວໂຕ ໂວຫາຣວເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ເຕ ຈວມານາຕິ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເອວຣູເປຕິ ນ ຈຸຕູປປາຕກ຺ຂຓສມງ຺ຄິໂນຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ໂມຫູປນິສ຺ສຍໍ ນາມ ກມ຺ມໍ ນິຫີນໍ ນິຫີນຜລໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ໂມຫນິສ຺ສນ຺ທຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ’’ຕິ. ໂມຫູປນິສ຺ສຍຕາ ຈ ກຸສລກມ຺ມສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາເຄ ໂມຫປ຺ປວຕ຺ຕິພຫຸລຕາຍ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕາຍ ປນ ໂມຫປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ສໍກິລິຏ຺ຐໍ ກຸສລກມ຺ມໍ ນິຫີນເມວ ຊາຕິອາທິໍ ນິປ຺ຜາເທຕີຕິ ນິຫີນຊາຕິອາທໂຍ ໂມຫສ຺ສ ນິສ຺ສນ຺ທຜລານີຕິ ອາຫ ‘‘ຫີນານໍ ຊາຕິກຸລໂຠຄາທີນ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຫີຬິເຕຕິ ຄຣຫິເຕ. ໂອຫີຬິເຕຕິ ວິເສສໂຕ ຄຣຫິເຕ. ອຸຎ຺ຎາເຕຕິ ລາມກຠາເວນ ຎາເຕ. ອວຎ຺ຎາເຕຕິ ວິເສສໂຕ ລາມກຠາເວນ ວິທິເຕ. ອໂມຫນິສ຺ສນ຺ທຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ອໂມໂຫ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕວເສນ ປຸພ຺ພຠາຄວເສນ ຈ ປວຕ຺ໂຕ ກຖິໂຕ, ເຕນ ຈ ຕິເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິເກ ທສ຺ເສຕິ. ຕພ຺ພິປຣີເຕຕິ ຕສ຺ສ ຫີຬິຕາທິຠາວສ຺ສ ວິປຣີເຕ, ອຫີຬິເຕ ອໂນຫີຬິເຕ ອນຸຎ຺ຎາເຕ ອນວຎ຺ຎາເຕ ຈິຕ຺ຕີກເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສຸວຓ຺ເຓຕິ ສຸນ຺ທຣວຓ຺ເຓ. ທຸພ຺ພຓ຺ເຓຕິ ອສຸນ຺ທຣວຓ຺ເຓ. ສາ ປນາຍໍ ສຸວຓ຺ຓທຸພ຺ພຓ຺ຓຕາ ຍຖາກ຺ກມໍ ກມ຺ມສ຺ສ ອໂທສໂທສູປນິສ຺ສຍຕາຍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອໂທສນິສ຺ສນ຺ທຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິ. ອໂທສູປນິສ຺ສຍຕາ ຈ ກມ຺ມສ຺ສ ເມຕ຺ຕາທີຫິ ປຣິຠາວິຕສນ຺ຕານປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຠິຣູເປ ວິຣູເປຕິ ອິທໍ ສຓ຺ຐານວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຓ຺ຐານວຈໂນປິ ຫິ ວຓ຺ຓສທ຺ໂທ ໂຫຕິ ‘‘ມຫນ຺ຕໍ ຫຕ຺ຖິວຓ຺ຓໍ ອຠິນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໓໘) ວິຍ. ປຐມໍ ວຸຕ຺ໂຕ ປນ ອຕ຺ໂຖ ວຓ຺ຓວເສເນວ ວຸຕ຺ໂຕ. ສຸນ຺ທຣໍ ຄຕິໍ ຄຕາ ສຸຄຕາຕິ ອາຫ ‘‘ສຸຄຕິຄເຕ’’ຕິ, ສຸຄຕິໍ ອຸປປນ຺ເນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອໂລຠຊ຺ຌາສຍາ ສຕ຺ຕາ ວທຎ຺ຎູ ວິຄຕມຈ຺ເຉຣາ ອໂລຠູປນິສ຺ສເຍນ ກມ຺ມຸນາ ສຸຄຕາ ສມິທ຺ຘາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອໂລຠນິສ຺ສນ຺ທຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວາ ອຑ຺ເຒ ມຫທ຺ຘເນ’’ຕິ. ທຸກ຺ຂໍ ຄຕິໍ ຄຕາ ທຸຄ຺ຄຕາຕິ ອາຫ ‘‘ທຸຄ຺ຄຕິຄເຕ’’ຕິ. ໂລຠຊ຺ຌາສຍາ ສຕ຺ຕາ ລຸທ຺ຘາ ມຈ຺ຉຣິໂນ ໂລຠູປນິສ຺ສເຍນ ກມ຺ມຸນາ ທຸຄ຺ຄຕາ ທຸຣູປາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ໂລຠນິສ຺ສນ຺ທຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວາ ທລິທ຺ເທ ອປ຺ປນ຺ນປາເນ’’ຕິ. ອຸປຈິຕນ຺ຕິ ຜລາວຫຠາເວນ ກຕໍ. ຍຖາ ກຕຎ຺ຫິ ກມ຺ມໍ ຜລທານສມຕ຺ຖໍ ໂຫຕິ, ຕຖາ ກຕໍ ອຸປຈິຕໍ. ຈວມາເນຕິອາທີຫິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸກິຈ຺ຈໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວິສຍມຸເຂນ ວິສຍິພ຺ຍາປາຣມາຫ. ປຸຣິເມຫີຕິ ‘‘ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ’’ຕິອາທີນິ ປທານິ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາທີຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ-ສທ຺ໂທ ລຸຕ຺ຕນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ, ຕສ຺ມາ ‘‘ທິພ຺ເພນ…ເປ… ປສ຺ສາມີ’’ຕິ ອິເມຫິ ‘‘ຈວມາເນ’’ຕິອາທີຫິ ຈ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸກິຈ຺ຈໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິມິນາ ປນ ປເທນາຕິ ‘‘ຍຖາກມ຺ມູປເຄ ສຕ຺ເຕ ປຊານາມີ’’ຕິ ອິມິນາ ວາກ຺ເຍນ. ປຊ຺ຊຕິ ຎາຍຕິ ອຕ຺ໂຖ ອິມິນາຕິ ຫິ ປທໍ ວາກ຺ຍໍ.

ມຫນ຺ຕໍ ທຸກ຺ຂມນຸຠວມາເນຕິ ເອຕ຺ຖ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາເຓນ ຣູປໍ ທິສ຺ວາ ເຕສໍ ທຸກ຺ຂານຸຠວນໍ ກາມາວຈຣຈິຕ຺ເຕເນວ ຊານາຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ໂສຕິ ເນຣຍິກສຕ຺ເຕ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ທິສ຺ວາ ຐິໂຕ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓລາຠີ. ເອວໍ ມນສິ ກໂຣຕີຕິ ເຕສໍ ເນຣຍິການໍ ນິຣຍສໍວຕ຺ຕນິກສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ຎາຕຸກາມຕາວເສນ ປາທກຊ຺ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ປຣິກມ຺ມວເສນ ມນສິ ກໂຣຕິ. ກິໍ ນຸ ໂຂຕິອາທິ ມນສິກາຣວິຘິທສ຺ສນໍ. ເອວໍ ປນ ປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ປາທກຊ຺ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐິຕສ຺ສ ຕໍ ກມ຺ມໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ອາວຊ຺ຊນໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມິໍ ນິຣຸທ຺ເຘ ຈຕ຺ຕາຣິ ປຎ຺ຈ ວາ ຊວນານິ ຊວນ຺ຕິ. ເຍສໍ ປຸຣິມານິ ຕີຓິ ຈຕ຺ຕາຣິ ວາ ປຣິກມ຺ມອຸປຈາຣານຸໂລມໂຄຕ຺ຣຠຸນາມການິ ກາມາວຈຣານິ, ຈຕຸຕ຺ຖໍ ປຎ຺ຈມໍ ວາ ອປ຺ປນາຈິຕ຺ຕໍ ຣູປາວຈຣໍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານິກໍ, ຕຕ຺ຖ ຍໍ ເຕນ ອປ຺ປນາຈິຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ຎາຓໍ, ຕໍ ຍຖາກມ຺ມູປຄຎາຓນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ວິສຸໍ ປຣິກມ຺ມໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອິທໍ ປນ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາເຓນ ວິນາ ຍຖາກມ຺ມູປຄຎາຓສ຺ສ ວິສຸໍ ປຣິກມ຺ມໍ ນຕ຺ຖີຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວຎ຺ເຈຕໍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ, ອຎ຺ຎຖາ ຍຖາກມ຺ມູປຄຎາຓສ຺ສ ມຫຄ຺ຄຕຠາໂວ ເອວ ນ ສິຍາ. ເທວານໍ ທສ຺ສເນປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເນຣຍິກເທວຄ຺ຄຫຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອາກງ຺ຂມາໂນ ຫິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸລາຠີ ອຎ຺ຎຄຕິເກສຸປິ ເອວໍ ປຏິປຊ຺ຊຕິເຍວ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ອປາຍຄ຺ຄຫເຓນ ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິໍ ທີເປຕີ’’ຕິອາທິ, ‘‘ສຸຄຕິຄ຺ຄຫເຓນ ມນຸສ຺ສຄຕິປິ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕີ’’ຕິ ຈ. ຕໍ ນິຣຍສໍວຕ຺ຕນິຍກມ຺ມໍ ອາຣມ຺ມຓເມຕສ຺ສາຕິ ຕໍກມ຺ມາຣມ຺ມຓໍ. ຜາຣຸສກວນາທີສູຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຈິຕ຺ຕລຕາວນາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ.

ຍຖາ ຈິມສ຺ສາຕິ ຍຖາ ຈ ອິມສ຺ສ ຍຖາກມ຺ມູປຄຎາຓສ຺ສ ວິສຸໍ ປຣິກມ຺ມໍ ນຕ຺ຖິ, ເອວໍ ອນາຄຕໍສຎາຓສ຺ສປີຕິ ວິສຸໍ ປຣິກມ຺ມາຠາວຎ຺ຈ ນິທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ກາຣຓມາຫ ‘‘ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸປາທກາເນວ ຫິ ອິມານີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຣາຍມຘິປ຺ປາໂຍ – ຍຖາ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸລາຠີ ນິຣຍາທິອຠິມຸຂໍ ອາໂລກໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ເນຣຍິກາທິເກ ສຕ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ເຕຫິ ປຸພ຺ເພ ອາຍູຫິຕໍ ນິຣຍສໍວຕ຺ຕນິຍາທິກໍ ກມ຺ມໍ ຕາທິເສນ ສມາທາເນນ ຕຊ຺ເຊນ ຈ ມນສິກາເຣນ ປຣິກ຺ຂເຕ ຈິຕ຺ເຕ ຍາຖາວໂຕ ຊານາຕິ, ເອວໍ ຍສ຺ສ ຍສ຺ສ ສຕ຺ຕສ຺ສ ສມນນ຺ຕຣໍ ອນາຄຕໍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ຎາຕຸກາໂມ, ຕໍ ຕໍ ໂອທິສ຺ສ ອາໂລກໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ເຕນ ເຕນ ອຕີເຕ ເອຕຣຫິ ວາ ອາຍູຫິຕໍ ຕສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕກໍ ກມ຺ມໍ ຍຖາກມ຺ມູປຄຎາເຓນ ທິສ຺ວາ ເຕນ ເຕນ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕພ຺ພໍ ອນາຄຕໍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ຎາຕຸກາໂມ ຕາທິເສນ ສມາທາເນນ ຕຊ຺ເຊນ ຈ ມນສິກາເຣນ ປຣິກ຺ຂເຕ ຈິຕ຺ເຕ ຍາຖາວໂຕ ຊານາຕິ. ເອສ ນໂຍ ຕໂຕ ປເຣສຸປິ ອຕ຺ຕຠາເວສຸ. ເອຕໍ ອນາຄຕໍສຎາຓໍ ນາມ. ຍສ຺ມາ ເອຕໍ ທ຺ວຍໍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາເຓ ສຕິ ເອວ ສິຊ຺ຌຕິ, ນາສຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິມານິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ສເຫວ ອິຊ຺ຌນ຺ຕີ’’ຕິ.

ກາເຍນ ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ, ກາຍໂຕ ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ທຸຈ຺ຈຣິຕນ຺ຕິ ກາເຍນ ທຸຏ຺ຐຸ ຈຣິຕໍ, ກາຍໂຕ ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ກິເລສປູຕິກຕ຺ຕາ ທຸຏ຺ຐຸ ຈຣິຕໍ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕນ຺ຕິ ເອວໍ ຍຖາກ຺ກມໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ກາໂຍຕິ ເຈຕ຺ຖ ໂຈປນກາໂຍ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ກາຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ອກຸສລໍ ກາຍກມ຺ມໍ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕໍ. ຍສ຺ມິໍ ສນ຺ຕາເນ ກມ຺ມໍ ກຕຸປຈິຕໍ, ອສຕິ ອາຫາຣຸປຈ຺ເຉເທ ວິປາກາຣຫສຠາວສ຺ສ ອວິຄຈ຺ຉນໂຕ ໂສ ເຕນ ສຫິໂຕເຍວາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ສມນ຺ນາຄຕາຕິ ສມງ຺ຄີຠູຕາ’’ຕິ. ອນຕ຺ຖກາມາ ຫຸຕ຺ວາຕິ ເອເຕນ ມາຕາປິຕໂຣ ວິຍ ປຸຕ຺ຕານໍ, ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍາ ວິຍ ຈ ນິສ຺ສິຕການໍ ອຕ຺ຖກາມາ ຫຸຕ຺ວາ ຄຣຫກາ ອຸປວາທກາ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຄຸຓປຣິຘໍສເນນາຕິ ວິຊ຺ຊມານານໍ ຄຸຓານໍ ວິທ຺ຘໍສເນນ, ວິນາສເນນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນນຸ ຈ ອນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸນາປິ ອຸປວາໂທ ຄຸຓປຣິຘໍສນເມວາຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ຄຸຓາຕິ ປເນຕ຺ຖ ຌານາທິວິເສສາ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມາ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ສີລປຣິຘໍສນໍ ວິສຸໍ ຄຫິຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ນຕ຺ຖິ ອິເມສໍ ສມຓຘມ຺ໂມ’’ຕິອາທິ. ສມຓຘມ຺ໂມຕິ ຈ ສີລສໍຍມໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ຊານໍ ວາຕິ ຍໍ ອຸປວທຕິ, ຕສ຺ສ ອຣິຍຠາວໍ ຊານນ຺ໂຕ ວາ. ອຊານໍ ວາຕິ ອຊານນ຺ໂຕ ວາ. ຊານນາຊານນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ອປ຺ປມາຓໍ, ອຣິຍຠາໂວ ເອວ ປມາຓໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸຠຍຖາປິ ອຣິຍູປວາໂທວ ໂຫຕີ’’ຕິ. ‘‘ອຣິໂຍຕິ ປນ ອຊານໂຕ ອທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ຕສ຺ເສວ ຕຕ຺ຖ ອຣິຍຄຸຓຠາວໍ ປເວເທນ຺ຕສ຺ສ ຄຸຓປຣິຘໍສນໍ ນ ໂຫຕີຕິ ຕສ຺ສ ອຣິຍູປວາໂທ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຠາຣິຍໍ ກມ຺ມນ຺ຕິ ອານນ຺ຕຣິຍສທິສຕ຺ຕາ ຠາຣິຍໍ ກມ຺ມໍ, ສເຕກິຈ຺ຉໍ ປນ ໂຫຕິ ຂມາປເນນ, ນ ອານນ຺ຕຣິຍໍ ວິຍ ອເຕກິຈ຺ຉໍ.

ຕສ຺ສ ຈ ອາວິຠາວຕ຺ຖນ຺ຕິ ຠາຣິຍາທິສຠາວສ຺ສ ປກາສນຕ຺ຖໍ. ຕໍ ຊິຄຸຈ຺ຉີຕິ ຕໍ ເຖຣໍ, ຕໍ ວາ ກິຣິຍໍ ຊິຄຸຈ຺ຉິ. ອຕິຈ຺ຉາໂຕຕິ ອຕິວິຍ ຂຸທາຠິຠູໂຕ. ມຫລ຺ລໂກຕິ ສມຓານໍ ສາຣຸປ຺ປມສາຣຸປ຺ປໍ, ໂລກສມຸທາຈາຣມຕ຺ຕໍ ວາ ນ ຊານາຕີຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຄຸຓປຣິຘໍສເນນ ຄຣຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອມ຺ຫາກໍ ລຊ຺ຊິຕພ຺ພກໍ ອກາສີຕິ ‘‘ສມເຓນ ນາມ ເອວໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ມຍໍ ສີສໍ ອຸກ຺ຂິປິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກມາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຊານນ຺ໂຕ ເອວ ເຖໂຣ ‘‘ອຕ຺ຖິ ເຕ ອາວຸໂສ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ປຕິຏ຺ຐາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ອິຕໂຣປິ ສຈ຺ຈາຠິສມໂຍ ສາສເນ ປຕິຏ຺ຐາຕິ ອາຫ ‘‘ໂສຕາປນ຺ໂນ ອຫ’’ນ຺ຕິ. ເຖໂຣ ຕໍ ກຣຸຓາຍມາໂນ ‘‘ຂີຓາສໂວ ຕຍາ ອຸປວທິໂຕ’’ຕິ ອຕ຺ຕານໍ ອາວິ ອກາສິ. ເຕນສ຺ສ ຕໍ ປາກຕິກໍ ອໂຫສີຕິ ເຕນ ອສ຺ສ ຕໍ ກມ຺ມໍ ມຄ຺ຄາວຣຓໍ ນາໂຫສີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຸພ຺ເພວ ປນ ໂສຕາປນ຺ນຕ຺ຕາ ອປາຍຄາມີນໍ ສຸປ຺ປຫີນຠາວໂຕ ສຄ຺ຄາວຣຓມສ຺ສ ກາຕຸມສມຕ຺ຖເມວ ຕໍ ກມ຺ມໍ. ອຕ຺ຕນາ ວຸຑ຺ຒຕໂຣ ໂຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອຸກ຺ກຸຏິກໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ຂມາເປຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂສຕາປນ຺ນສກທາຄາມິໂນ ໂທເສນປິ ນກ຺ຂມນ຺ຕິ, ເສສອຣິຍາ ວາ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖກາມາ ຫຸຕ຺ວາ ອາຍຕິໍ ສໍວຣຓຕ຺ຖາຍ ນ ຂມາເປຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສເຈ ໂສ ນກ຺ຂມຕີ’’ຕິ. ອຕ຺ຕນາ ວຸຑ຺ຒຕໂຣ ໂຫຕິ, ຐິຕເກເນວາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ອຸກ຺ກຸຏິກໍ ນິສີທິຕ຺ວາ’’ຕິ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໔໑໑) ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ສເຈ ທິສາປກ຺ກນ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ສຍໍ ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສທ຺ຘິວິຫາຣິເກ ວາ ເປເສຕ຺ວາ ຂມາເປຕພ຺ໂພ. ສເຈ ນາປິ ຄນ຺ຕຸໍ, ນ ເປເສຕຸໍ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ, ເຍ ຕສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ຠິກ຺ຂູ ວສນ຺ຕິ, ເຕສໍ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສເຈ ນວກຕຣາ ໂຫນ຺ຕິ, ອຸກ຺ກຸຏິກໍ ນິສີທິຕ຺ວາ, ສເຈ ວຸຑ຺ຒຕຣາ, ວຸຑ຺ເຒສຸ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ປຏິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ອສຸກໍ ນາມ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ອວຈໍ, ຂມຕຸ ເມ ໂສ ອາຍສ຺ມາ’ຕິ ວຕ຺ວາ ຂມາເປຕພ຺ພໍ. ສມ຺ມຸຂາ ອຂມນ຺ເຕປິ ເອຕເທວ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ.

ອິທໍ ປນ ປຣມ຺ປິ ຕຕ຺ຖ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໔໑໑) ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ສເຈ ເອກຈາຣິກຠິກ຺ຂຸ ໂຫຕິ, ເນວສ຺ສ ວສນຏ຺ຐານໍ, ນ ຄຕຏ຺ຐານໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ເອກສ຺ສ ປຓ຺ຑິຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ອສຸກໍ ນາມ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ອວຈໍ, ຕໍ ເມ ອນຸສ຺ສຣໂຕ ອນຸສ຺ສຣໂຕ ວິປ຺ປຏິສາໂຣ ໂຫຕິ, ກິໍ ກໂຣມີ’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ໂສ ວກ຺ຂຕິ ‘ຕຸມ຺ເຫ ມາ ຈິນ຺ຕຍິຕ຺ຖ, ເຖໂຣ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຂມຕິ, ຈິຕ຺ຕໍ ວູປສເມຖາ’ຕິ. ເຕນປິ ອຣິຍສ຺ສ ຄຕທິສາຠິມຸເຂນ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ‘ຂມຕູ’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ.

ປຣິນິພ຺ພຸຕມຎ຺ຈຏ຺ຐານນ຺ຕິ ປູຊາກຣຓຏ຺ຐານໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ປາກຕິກເມວ ໂຫຕີຕິ ເອວໍ ກເຕ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕໍ ປສີທຕີຕິ ຕໍ ກມ຺ມໍ ສຄ຺ຄາວຣຓໍ ມຄ຺ຄາວຣຓຎ຺ຈ ນ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ. ຈຣິຍາປິຏເກ ມາຕງ຺ຄຈຣິຕສໍວຓ຺ຓນາຍໍ (ຈຣິຍາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໔) –

‘‘ປາຣມິຕາປຣິຠາວນສມິທ຺ຘາຫິ ນານາສມາປຕ຺ຕິວິຫາຣປຣິປູຣິຕາຫິ ສີລທິຏ຺ຐິສມ຺ປທາຫິ ສຸສງ຺ຂຕສນ຺ຕາເນ ມຫາກຣຸຓາຘິວາເສ ມຫາສຕ຺ເຕ ອຣິຍູປວາທກມ຺ມອຠິສປສງ຺ຂາຕໍ ຜຣຸສວຈນໍ ສໍຍຸຕ຺ຕໍ ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ເຂຕ຺ຕວິເສສຠາວໂຕ ຕສ຺ສ ຈ ອຊ຺ຌາສຍຜຣຸສຕາຍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມເວທນີຍໍ ຫຸຕ຺ວາ ສເຈ ໂສ ມຫາສຕ຺ຕໍ ນ ຂມາເປຕິ, ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ວິປຈ຺ຈນສຠາວໍ ຊາຕໍ. ຂມາປິເຕ ປນ ມຫາສຕ຺ເຕ ປໂຍຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວິປາກສ຺ສ ປຏິພາຫິຕຕ຺ຕາ ອວິປາກຘມ຺ມຕໍ ອາປຊ຺ຊິ ອໂຫສິກມ຺ມຠາວໂຕ. ອຍຎ຺ຫິ ອຣິຍູປວາທປາປສ຺ສ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມເວທນີຍສ຺ສ ຈ ຘມ຺ມຕາ’’ຕິ –

ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອວໍ ຂມາປິເຕ ຕໍ ກມ຺ມໍ ປໂຍຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວິປາກສ຺ສ ປຏິພາຫິຕຕ຺ຕາ ອໂຫສິກມ຺ມຠາເວນ ອວິປາກຘມ຺ມຕໍ ອາປນ຺ນນ຺ຕິ ເນວ ສຄ຺ຄາວຣຓໍ ນ ໂມກ຺ຂາວຣຓຎ຺ຈ ໂຫຕີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ.

ວິປຣີຕໍ ທສ຺ສນເມເຕສນ຺ຕິ ວິປຣີຕທສ຺ສນາ. ສມາທາຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ສມາທານານິ, ກມ຺ມານິ ສມາທານານິ ເຍສໍ ເຕ ກມ຺ມສມາທານາ, ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິວເສນ ກມ຺ມສມາທານາ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກມ຺ມສມາທານາ, ເຫຕຸອຕ຺ຖໍ ວາ ອນ຺ໂຕຄຘໍ ກຕ຺ວາ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິວເສນ ປເຣ ກມ຺ເມສຸ ສມາທາປກາ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກມ຺ມສມາທານາ. ຕຍິມໍ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິວເສນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເຍ ຈ…ເປ… ສມາທເປນ຺ຕິ, ເຕປິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກມ຺ມສມາທານາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ສີລສມ຺ປນ຺ໂນຕິອາທິ ປຣິປກ຺ກິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ມຄ຺ຄສມງ຺ຄິໂນ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຄ຺ຄມຄ຺ຄຏ຺ເຐ ປນ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ. ອຖ ວາ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄປຣິຍາປນ຺ນາ ເອວ ສີລາທໂຍ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຄ຺ຄມຄ຺ຄຏ຺ຐສ຺ສ ຫິ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ເອກໍສິກາ ອຎ຺ຎາຣາຘນາ, ອິຕເຣສໍ ອເນກໍສິກາ. ອຎ຺ຎນ຺ຕິ ອຣຫຕ຺ຕໍ. ເອວໍສມ຺ປທມິທນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສມ຺ປຊ຺ຊນໍ ສມ຺ປທາ, ນິປ຺ຜຕ຺ຕິ, ເອວໍ ອວິຣຊ຺ຌນກນິປ຺ຜຕ຺ຕິກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຍຖາ ຕໍ ອວສ຺ສມ຺ຠາວີ, ເອວມິທມ຺ປີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຍຖາ ຫິ ມຄ຺ຄານນ຺ຕຣໍ ອວິຣຊ຺ຌິຕ຺ວາວ ຜລໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ, ເອວເມຕໍ ອິມສ຺ສປິ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຈຸຕິອນນ຺ຕຣໍ ອວິຣຊ຺ຌິຕ຺ວາວ ນິຣເຍ ປຏິສນ຺ຘິ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສກລສ຺ມິຎ຺ຫິ ພຸທ຺ຘວຈເນ ນ ອິມາຍ ອຸປມາຍ ຄາຬ຺ຫຕຣໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕອຸປມາ ອຕ຺ຖິ. ຕໍ ວາຈໍ ອປ຺ປຫາຍາຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໔໙) ອຣິຍູປວາທໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ປຸນ ເອວຣູປິໍ ວາຈໍ ນ ວກ຺ຂາມີ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ວາຈໍ ປຊຫຕິ ນາມ, ‘‘ປຸນ ເອວຣູປໍ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ອຸປ຺ປາເທສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ ປຊຫຕິ ນາມ, ‘‘ປຸນ ເອວຣູປິໍ ທິຏ຺ຐິໍ ນ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຊຫນ຺ໂຕ ທິຏ຺ຐິໍ ປຊຫຕິ ນາມ. ຕຖາ ອກໂຣນ຺ໂຕ ເນວ ປຊຫຕິ ນ ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊຕິ. ຍຖາຠຕໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ເອວໍ ນິຣເຍຕິ ຍຖາ ນິຣຍປາເລຫິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ນິຣເຍ ຐປິໂຕ, ເອວໍ ນິຣເຍ ຐປິໂຕເຍວ, ນາສ຺ສ ນິຣຍູປປຕ຺ຕິຍາ ໂກຈິ ວິພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ຍຸຕ຺ຕິ – ນິຣຍູປໂຄ ອຣິຍູປວາທີ ຕທາທາຍກສ຺ສ ອວິຊຫນໂຕ ເສຍ຺ຍຖາປິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐີຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ຕໍ ວາຈໍ ອປ຺ປຫາຍາ’’ຕິ ເອວມາທິວຈເນນ ຕທາທາຍກສ຺ສ ອປ຺ປຫາເນເນວ ອຣິຍູປວາໂທ ອນ຺ຕຣາຍິໂກ ອນຕ຺ຖາວໂຫວ, ປຫາເນນ ປນ ອຈ຺ຈຍໍ ເທເສຕ຺ວາ ຂມາປເນນ ນ ອນ຺ຕຣາຍິໂກ ອນຕ຺ຖາວໂຫ ຍຖາ ຕໍ ວຸຏ຺ຐິຕາ ເທສິຕາ ຈ ອາປຕ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິວເສນ ອກຕ຺ຕພ຺ພໍ ນາມ ປາປໍ ນຕ຺ຖິ, ຍໂຕ ສໍສາຣຂາຓຸຠາໂວປິ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິປຣມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ວຊ຺ຊານີ’’ຕິ.

‘‘ອຸຈ຺ຉິນ຺ນຠວເນຕ຺ຕິໂກ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄຕສ຺ສ ກາໂຍ ຕິຏ຺ຐຕິ (ທີ. ນິ. ໑. ໑໔໗), ອຍຎ຺ເຈວ ກາໂຍ ພຫິທ຺ຘາ ຈ ນາມຣູປ’’ນ຺ຕິ ຈ ເອວມາທີສຸ ວິຍ ອິຘ ກາຍ-ສທ຺ໂທ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກວິສໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ກາຍສ຺ສ ເຠທາຕິ ອຸປາທິນ຺ນກ຺ຂນ຺ຘປຣິຈ຺ຈາຄາ’’ຕິ. ອວີຕຣາຄສ຺ສ ມຣຓໂຕ ປຣໍ ນາມ ຠວນ຺ຕຣູປາທານເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ປຣໍ ມຣຓາຕິ ຕທນນ຺ຕຣໍ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕກ຺ຂນ຺ຘຄ຺ຄຫເຓ’’ຕິ. ເຍນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕສ຺ສ ອຸປຈ຺ເຉເທເນວ ກາໂຍ ຠິຊ຺ຊຕີຕິ ອາຫ ‘‘ກາຍສ຺ສ ເຠທາຕິ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອຸປຈ຺ເຉທາ’’ຕິ. ເອຕິ ອິມສ຺ມາ ສຸຂນ຺ຕິ ອໂຍ, ປຸຎ຺ຎນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຸຎ຺ຎສມ຺ມຕາ ອຍາ’’ຕິ. ອາຍນ຺ຕິ ເອຕສ຺ມາ ສຸຂານີຕິ ອາໂຍ, ປຸຎ຺ຎກມ຺ມາທີນໍ ສຸຂສາຘນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສຸຂານໍ ວາ ອາຍສ຺ສ ອຠາວາ’’ຕິ. ວິວສາຕິ ກມ຺ມສ຺ສ ວເສ ວຕ຺ຕນໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ວເສ ວຕ຺ຕິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕີຕິ ວິຄໂຕ ວໂສ ເອເຕສນ຺ຕິ ວິວສາ, ອວສວຕ຺ຕິໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຍຕິ ອສ຺ສາທີຍຕີຕິ ອໂຍ, ອສ຺ສາໂທຕິ ອາຫ ‘‘ອສ຺ສາທສຎ຺ຎິໂຕ ອໂຍ’’ຕິ.

ນາຄຣາຊາທີນນ຺ຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສຸປຓ຺ຓາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ. ອສຸຣສທິສນ຺ຕິ ເປຕາສຸຣສທິສໍ. ໂສ ຫີຕິ ໂສ ອສຸຣກາໂຍ. ສພ຺ພສມຸສ຺ສເຍຫີຕິ ສພ຺ເພຫິ ສມ຺ປຕ຺ຕິສມຸສ຺ສເຍຫິ, ສພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິຣາສິໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນາຕິ ‘‘ສຸຏ຺ຐຸ ຈຣິຕໍ, ໂສຠນໍ ວາ ຈຣິຕໍ ອນວຊ຺ຊຕ຺ຕາຕິ ສຸຈຣິຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິເຕນາຕິອາທີນໍ ປທານໍ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວິປຣິຍາເຍນ. ‘‘ອິໂຕ ໂຠ ສຸຄຕິໍ ຄຈ຺ຉາ’’ຕິ (ອິຕິວຸ. ໘໓) ວຈນໂຕ ມນຸສ຺ສຄຕິປິ ສຸຄຕິເຍວາຕິ ອາຫ ‘‘ສຸຄຕິຄ຺ຄຫເຓນ ມນຸສ຺ສຄຕິປິ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕີ’’ຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖໂຕ ຈ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອາສວກ຺ຂຍຎາຓກຖາ

໑໔. ວິປສ຺ສນາປາທກນ຺ຕິ ວິປສ຺ສນາຍ ປທຏ຺ຐານຠູຕໍ. ວິປສ຺ສນາ ຈ ຕິວິຘາ ວິປສ຺ສກປຸຄ຺ຄລເຠເທນ. ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕານຎ຺ຫິ ປຈ຺ເຈກໂພຘິສຕ຺ຕານຎ຺ຈ ຈິນ຺ຕາມຍຎາຓສໍວທ຺ຘິຕຕ຺ຕາ ສຍມ຺ຠູຎາຓຠູຕາ, ອິຕເຣສໍ ສຸຕມຍຎາຓສໍວທ຺ຘິຕຕ຺ຕາ ປໂຣປເທສສມ຺ຠູຕາ. ສາ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນໍ ອວເສສຣູປາຣູປຊ຺ຌານານໍ ອຎ຺ຎຕຣໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍາ’’ຕິອາທິນາ ອເນກຘາ ອຣູປມຸຂວເສນ ຈຕຸຘາຕຸວວຕ຺ຖາເນ ວຸຕ຺ຕານໍ ເຕສໍ ເຕສໍ ຘາຕຸປຣິຄ຺ຄຫມຸຂານໍ ອຎ຺ຎຕຣມຸຂວເສນ ອເນກຘາວ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ ນານານຍໂຕ ວິຠາວິຕາ. ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ປນ ຈຕຸວີສຕິໂກຏິສຕສຫສ຺ສມຸເຂນ ປເຠທຄມນໂຕ ນານານຍໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສນ຺ນິສ຺ສຍສ຺ສ ອຣິຍມຄ຺ຄຎາຓສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານຠູຕໍ ປຸພ຺ພຠາຄຎາຓຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫາເປນ຺ຕໍ ປຣິປາກໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ປຣມຄມ຺ຠີຣໍ ສຓ຺ຫສຸຂຸມຕຣໍ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓໍ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ ໂຫຕິ. ຍໍ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ມຫາວຊິຣຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍສ຺ສ ຈ ປວຕ຺ຕິວິຠາເຄນ ຈຕຸວີສຕິໂກຏິສຕສຫສ຺ສປເຠທສ຺ສ ປາທກຠາເວນ ສມາປຊ຺ຊິຍມານາ ຈຕຸວີສຕິໂກຏິສຕສຫສ຺ສສງ຺ຂ຺ຍາ ເທວສິກໍ ສຕ຺ຖຸ ວຬຎ຺ຊນກສມາປຕ຺ຕິໂຍ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ສ຺ວາຍໍ ພຸທ຺ຘານໍ ວິປສ຺ສນາຈາໂຣ ປຣມຕ຺ຖມຎ຺ຊຸສາຍໍ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ຄວຓ຺ຓນາຍໍ ອຸທ຺ເທສໂຕ ທສ຺ສິໂຕ, ອຕ຺ຖິເກຫິ ຕໂຕ ຄເຫຕພ຺ໂພ.

ອາສວານໍ ເຂປນໂຕ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນໂຕ ອາສວກ຺ຂໂຍ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ, ອຸກ຺ກຏ຺ຐນິທ຺ເທສວເສນ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄຄ຺ຄຫຓໍ. ອາສວານໍ ຂເຍ ຎາຓໍ ອາສວກ຺ຂຍຎາຓນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຣ ເຈຕໍ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ຂເຍຕິ ຈ ອາຘາເຣ ຠຸມ຺ມໍ, ນ ວິສເຍຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕປ຺ປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ’’ຕິ ອາຫ. ອິທໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອຣິຍສຈ຺ຈສ຺ສ ຕທາ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ຄຫິຕຠາວທສ຺ສນໍ. ເອຕ຺ຕກໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊ ຄຫິຕຠາວທສ຺ສນໍ. ນ ອິໂຕ ຠິຍ຺ໂຍຕິ ອນວເສເສຕ຺ວາ ຄຫິຕຠາວທສ຺ສນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສພ຺ພມ຺ປິ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິອາທິ. ສຣສລກ຺ຂຓປຏິເວເຘນາຕິ ສຠາວສງ຺ຂາຕສ຺ສ ລກ຺ຂຓສ຺ສ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ປຏິວິຊ຺ຌເນນ. ອສມ຺ໂມຫປຏິເວໂຘຕິ ຈ ຍຖາ ຕສ຺ມິໍ ຎາເຓ ປວຕ຺ເຕ ປຈ຺ຉາ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ສຣູປາທິປຣິຈ຺ເຉເທ ສມ຺ໂມໂຫ ນ ໂຫຕິ, ຕຖາ ປວຕ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຍຖາຠູຕໍ ອພ຺ຠຎ຺ຎາສິ’’ນ຺ຕິ. ນິພ຺ພຕ຺ຕິກນ຺ຕິ ນິປ຺ຜາເທນ຺ຕໍ. ຍໍ ຐານໍ ປຕ຺ວາຕິ ຍໍ ນິພ຺ພານໍ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈຍຏ຺ເຐນ ກາຣຓຠູຕໍ ອາຄມ຺ມ. ຕທຸຠຍວໂຕ ຫິ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ປຕ຺ຕິ ຕທຸຠຍສ຺ສ ປຕ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຕ຺ວາຕິ ວາ ປາປຸຓນເຫຕຸ. ອປ຺ປວຕ຺ຕິນ຺ຕິ ອປ຺ປວຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕໍ. ເຕ ວາ ນ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ອປ຺ປວຕ຺ຕິ, ນິພ຺ພານໍ. ຕສ຺ສາຕິ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘສ຺ສ. ສມ຺ປາປກນ຺ຕິ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາວເສນ ສມ຺ມເທວ ປາປກໍ.

ກິເລສວເສນາຕິ ອາສວສງ຺ຂາຕກິເລສວເສນ. ຍສ຺ມາ ອາສວານໍ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈປຣິຍາໂຍ, ຕປ຺ປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ, ເສສສຈ຺ຈານຎ຺ຈ ຕໍສມຸທຍາທິປຣິຍາໂຍ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຣິຍາຍໂຕ’’ຕິ. ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ສຈ຺ຈານີຕິ ໂຍຊນາ. ອາສວານໍເຍວ ເຈຕ຺ຖ ຄຫຓໍ ‘‘ອາສວານໍ ຂຍຎາຓາຍາ’’ຕິ ອາຣທ຺ຘຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ອາສວວິມຸຕ຺ຕິສີເສເນວ ສພ຺ພສໍກິເລສວິມຸຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ອິທໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ອພ຺ຠຎ຺ຎາສິນ຺ຕິອາທິນາ ມິສ຺ສກມຄ຺ໂຄ ອິຘ ກຖິໂຕຕິ ‘‘ສຫ ວິປສ຺ສນາຍ ໂກຏິປ຺ປຕ຺ຕໍ ມຄ຺ຄໍ ກເຖຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສຈ຺ຈປ຺ປຏິເວຘສ຺ສ ຕທາ ອຕີຕກາລິກຕ຺ຕາ ‘‘ຍຖາຠູຕໍ ອພ຺ຠຎ຺ຎາສິ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາປິ ອຠິສມຍກາເລ ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຕໍ ອຸປາທາຍ ‘‘ເອວໍ ຊານໂຕ ເອວໍ ປສ຺ສໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ຕມານກາເລນ ນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ. ໂສ ຈ ກາມໍ ມຄ຺ຄກ຺ຂຓໂຕ ປຣໍ ຍາວຊ຺ຊຕນາ ອຕີຕກາລິໂກ ເອວ, ສພ຺ພປຐມໍ ປນສ຺ສ ອຕີຕກາລິກຕ຺ຕໍ ຜລກ຺ຂເຓເນວ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ວິມຸຈ຺ຈິຕ຺ຖາຕິ ອິມິນາ ຜລກ຺ຂຓໍ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ. ຊານໂຕ ປສ຺ສໂຕຕິ ວາ ເຫຕຸນິທ຺ເທໂສຍໍ. ຊານນເຫຕຸ ທສ຺ສນເຫຕຸ ກາມາສວາປິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຈ຺ຈິຕ຺ຖາຕິ ໂຍຊນາ. ຠວາສວຄ຺ຄຫເຓເນວ ເຈຕ຺ຖ ຠວຣາຄສ຺ສ ວິຍ ຠວທິຏ຺ຐິຍາປິ ສມວໂຣໂຘຕິ ທິຏ຺ຐາສວສ຺ສປິ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ຍສ຺ມາ ປຫີນກິເລສປຈ຺ຈເວກ຺ຂເຓນ ວິຊ຺ຊມານສ຺ສປິ ກມ຺ມສ຺ສ ອາຍຕິໍ ອປ຺ປຏິສນ຺ຘິກຠາວໂຕ ‘‘ຂີຓາ ຊາຕີ’’ຕິ ຊານາຕິ, ຍສ຺ມາ ຈ ມຄ຺ຄປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາທີຫິ ວຸສິຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິອາທິໍ ປຊານາຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຂີຓາ ຊາຕີຕິ ອາທີຫິ ຕສ຺ສ ຠູມິ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕສ຺ສາຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓສ຺ສ. ຠູມິນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ. ເຍນາຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ກຕມາ ປນາ’’ຕິອາທິນາ ໂຈທນາ ກຕາ, ຕໍ ປກາເສຕ຺ວາ ປຣິຫາຣໍ ວຕ຺ຕຸກາໂມ ອາຫ ‘‘ນ ຕາວສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ນ ຕາວສ຺ສ ອຕີຕາ ຊາຕິ ຂີຓາຕິ ມຄ຺ຄຠາວນາຍ ນ ຂີຓາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕຕ຺ຖ ກາຣຓມາຫ ‘‘ປຸພ຺ເພວ ຂີຓຕ຺ຕາ’’ຕິ. ນ ອນາຄຕາ ອສ຺ສ ຊາຕິ ຂີຓາຕິ ໂຍຊນາ. ນ ອນາຄຕາຕິ ຈ ອນາຄຕຕ຺ຕສາມຎ຺ຎໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເລເສນ ວທຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອນາຄເຕ ວາຍາມາຠາວໂຕ’’ຕິ. ວິຊ຺ຊມາເນເຍວ ຫິ ປໂຍໂຄ ສມ຺ຠວຕິ, ນາວິຊ຺ຊມາເນຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອນາຄຕວິເສໂສ ປເນຕ຺ຖ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ຕສ຺ສ ຈ ເຂປເນ ວາຍາໂມປິ ລພ຺ຠເຕວ. ເຕນາຫ ‘‘ຍາ ປນ ມຄ຺ຄສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ‘‘ຍາ ປນາ’’ຕິ ຫິ ອາທິນາ ມຄ຺ຄຠາວນາຍ ອນາຄຕຊາຕິຍາ ເອວ ເຫຕຸວິນາສນທ຺ວາເຣນ ຂີຓຠາໂວ ປກາສີຍຕິ. ເອກຈຕຸປຎ຺ຈໂວກາຣຠເວສູຕິ ຠວຕ຺ຕຍຄ຺ຄຫຓໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອນວເສສໂຕ ຊາຕິຍາ ຂີຓຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ຕນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕຊາຕິໍ. ໂສຕິ ຠຄວາ.

ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາໂສ ນາມ ອິຘ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕນເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ນິຏ຺ຐິຕ’’ນ຺ຕິ. ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ຈຕູສຸ ສຈ຺ເຈສຸ ປຣິຎ຺ຎາທິກິຈ຺ຈສາຘນວເສນ ປວຕ຺ຕມານາຍ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປາທີນມ຺ປິ ທຸກ຺ຂສຈ຺ເຈ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມຍານຸຄຸຓາ ປວຕ຺ຕິ, ອິຕຣສຈ຺ເຈສຸ ຈ ເນສໍ ປຫານາຠິສມຍາທິວເສນ ປວຕ຺ຕິ ປາກຏາ ເອວ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈຕູຫິ ມຄ຺ເຄຫິ ປຣິຎ຺ຎາປຫານສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠາວນາຠິສມຍວເສນາ’’ຕິ. ນາປຣໍ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕາຍາຕິ ອິເມ ປກາຣາ ອິຕ຺ຖໍ, ຕພ຺ຠາໂວ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕໍ, ຕທຕ຺ຖນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຕ ປນ ປກາຣາ ອຣິຍມຄ຺ຄພ຺ຍາປາຣຠູຕາ ປຣິຎ຺ຎາທໂຍ ອິຘາຘິປ຺ເປຕາຕິ ອາຫ ‘‘ເອວໍໂສຬສກິຈ຺ຈຠາວາຍາ’’ຕິ. ເຕ ຫິ ມຄ຺ຄໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂໂຕ ມຄ຺ຄານຸຠາເວນ ປາກຏາ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ປຣິຎ຺ຎາທີສຸ ຈ ປຫານເມວ ປຘານໍ, ຕທຕ຺ຖຕ຺ຕາຍ ອິຕເຣສນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ກິເລສກ຺ຂຍາຍ ວາ’’ຕິ. ປຫີນກິເລສປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວເສນ ວາ ເອຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ນາປຣໍ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕາຍາຕິ ອພ຺ຠຎ຺ຎາສິ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຍມປໂຣ ນໂຍ – ອິຕ຺ຖຕ຺ຕາຍາຕິ ນິສ຺ສກ຺ເກ ສມ຺ປທານວຈນໍ. ເຕນາຍມຕ຺ໂຖ – ອິຕ຺ຖຕ຺ຕາຍ ອິຕ຺ຖມ຺ຠາວໂຕ ອິມສ຺ມາ ເອວໍປກາຣາ ອິທານິ ວຕ຺ຕມານກ຺ຂນ຺ຘສນ຺ຕານາ ອປຣໍ ອນາຄຕກ຺ຂນ຺ຘສນ຺ຕານໍ ມຍ຺ຫໍ ນຕ຺ຖິ, ອິເມ ປນ ຈຣິມຕ຺ຕຠາວສງ຺ຂາຕາ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ ປຣິຎ຺ຎາຕາ ອປ຺ປຕິຏ຺ຐາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ ຉິນ຺ນມູລກາ ຣຸກ຺ຂາ ວິຍ. ອປຣິຎ຺ຎາຕມູລກາ ຫິ ປຕິຏ຺ຐາ. ຍຖາຫ ‘‘ກພຬີກາເຣ ເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາຫາເຣ ອຕ຺ຖິ ຣາໂຄ ອຕ຺ຖິ ນນ຺ທີ ອຕ຺ຖິ ຕຓ຺ຫາ, ປຕິຏ຺ຐິຕໍ ຕຕ຺ຖ ວິຎ຺ຎາຓໍ ວິຣຸຬ຺ຫ’’ນ຺ຕິອາທິ (ສໍ. ນິ. ໒.໖໔; ກຖາ. ໒໙໖; ມຫານິ. ໗). ເຕ ປນ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ ຈຣິມກວິຎ຺ຎາຓນິໂຣເຘນ ອນຸປາທາໂນ ວິຍ ຊາຕເວໂທ ນິພ຺ພາຍິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອພ຺ຠຎ຺ຎາສິນ຺ຕິ.

ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓປຣິຄ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ນ ປຐມທຸຕິຍຎາຓທ຺ວຍາຘິຄມໍ ວິຍ ເກວລນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ທສ຺ເສນ຺ໂຕຕິ ນິຄມນວເສນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ. ສຣູປໂຕ ຫິ ປຸພ຺ເພ ທສ຺ສິຕເມວາຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຊາໂຕຕິ ອິມິນາ ປນ ອິທໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ອຫໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ປຐມວິຊ຺ຊາຍ ຊາໂຕເຍວ ປຸເຣຊາຕສ຺ສ ສຫຊາຕສ຺ສ ວາ ອຠາວໂຕ ສພ຺ເພສໍ ວຸຑ຺ໂຒ ມຫລ຺ລໂກ, ກິມງ຺ຄໍ ປນ ຕີຫິ ວິຊ຺ຊາຫິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຊາໂຕຕິ. ປຸພ຺ເພນິວາສຎາເຓນ ອຕີຕໍສຎາຓນ຺ຕິ ອຕີຕາຣມ຺ມຓສຠາຄຕາຍ ຕພ຺ຠາວີຠາວໂຕ ຈ ປຸພ຺ເພນິວາສຎາເຓນ ອຕີຕໍສຎາຓໍ ປກາເສຕ຺ວາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ອຕີຕໍສຎາຓນ຺ຕິ ອຕີຕກ຺ຂນ຺ຘາຍຕນຘາຕຸສງ຺ຂາເຕ ອຕີຕໂກຏ຺ຐາເສ ອປ຺ປຏິຫຕຎາຓໍ. ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓສ຺ສ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ ຍຖາກມ຺ມູປຄຎາຓສ຺ສ ອນາຄຕໍສຎາຓສ຺ສ ຈ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸວເສເນວ ອິຊ຺ຌນໂຕ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸໂນ ປຣິຠຓ຺ຑຎາຓຕ຺ຕາ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸມ຺ຫິເຍວ ຈ ຐິຕສ຺ສ ເຈໂຕປຣິຍຎາຓສິທ຺ຘິໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນານາຄຕໍສຎາຓ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາຕິ ສປຣິຠຓ຺ເຑນ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາເຓນ. ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍໂສ ຈ ອນາຄຕໍໂສ ຈ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນານາຄຕໍສໍ, ຕຕ຺ຖ ຎາຓໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນານາຄຕໍສຎາຓໍ. ອາສວກ຺ຂຍຎາຓາຘິຄເມເນວ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ສ ວິຍ ເສສາສາຘາຣຓຎາຓທສພລຎາຓອາເວຓິກພຸທ຺ຘຘມ຺ມາທີນມ຺ປິ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓານໍ ພຸທ຺ຘຄຸຓານໍ ອິຊ຺ຌນໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອາສວກ຺ຂເຍນ ສກລໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣຄຸຓ’’ນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ສພ຺ເພປິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຄຸເຓ ປກາເສຕ຺ວາ’’ຕິ.

ອາສວກ຺ຂຍຎາຓກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ເທສນານຸໂມທນກຖາ

໑໕. ປີຕິວິປ຺ຜາຣປຣິປຸຓ຺ຓຄຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕຕິ ປີຕິຜຣເຓນ ປຣິປຸຓ຺ຓກາຍຈິຕ຺ໂຕ. ອຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ອຎ຺ຎາຓສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຘີສທ຺ທສ຺ສ ໂຍຄໂຕ ຫິ ສາມິອຕ຺ເຖ ເອຕໍ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ອຠິກ຺ກນ຺ຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຕິກ຺ກນ຺ຕາ, ວິຄຕາຕິ ອຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ຂເຍ ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ເຕເນວ ຫິ ‘‘ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ປຐໂມ ຍາໂມ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຠິກ຺ກນ຺ຕຕໂຣ ຈາຕິ ອຕິວິຍ ກນ຺ຕຕໂຣ ມໂນຣໂມ, ຕາທິໂສ ຈ ສຸນ຺ທໂຣ ຠທ຺ທໂກ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສຸນ຺ທເຣ ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ໂກຕິ ເທວນາຄຍກ຺ຂຄນ຺ຘພ຺ພາທີສຸ ໂກ ກຕໂມ. ເມຕິ ມມ. ປາທານີຕິ ປາເທ. ອິທ຺ຘິຍາຕິ ອິມາຍ ເອວຣູປາຍ ເທວິທ຺ຘິຍາ. ຍສສາຕິ ອິມິນາ ເອທິເສນ ປຣິວາເຣນ ປຣິຈ຺ເຉເທນ. ຊລນ຺ຕິ ວິຊ຺ໂຊຕມາໂນ. ອຠິກ຺ກນ຺ເຕນາຕິ ອຕິວິຍ ກນ຺ເຕນ ກມນີເຍນ ອຠິຣູເປນ. ວຓ຺ເຓນາຕິ ຉວິວຓ຺ເຓນ ສຣີຣວຓ຺ຓນິຠາຍ. ສພ຺ພາ ໂອຠາສຍໍ ທິສາຕິ ທສປິ ທິສາ ປຠາເສນ຺ໂຕ ຈນ຺ໂທ ວິຍ ສູຣິໂຍ ວິຍ ຈ ເອໂກຠາສໍ ເອກາໂລກໍ ກໂຣນ຺ໂຕຕິ ຄາຖາຍ ອຕ຺ໂຖ. ອຠິຣູເປຕິ ອຸຬາຣຣູເປ ສມ຺ປນ຺ນຣູເປ.

ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ ໂຠ ໂຄຕມ, ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ ໂຠ ໂຄຕມາຕິ ວຈນທ຺ວຍສ຺ສ ‘‘ສາຘຸ ສາຘຸ ໂຠ ໂຄຕມາ’’ຕິ ອາເມຑິຕວເສນ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ວິສຍໍ ນິທ຺ຘາເຣນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຠເຍ ໂກເຘ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ໂຈໂຣ ໂຈໂຣ, ສປ຺ໂປ ສປ຺ໂປ’’ຕິອາທີສຸ ຠເຍ ອາເມຑິຕໍ. ‘‘ວິຊ຺ຌ ວິຊ຺ຌ, ປຫຣ ປຫຣາ’’ຕິອາທີສຸ ໂກເຘ. ‘‘ສາຘຸ ສາຘູ’’ຕິອາທີສຸ ປສໍສາຍໍ. ‘‘ຄຈ຺ຉ ຄຈ຺ຉ, ລຸນາຫິ ລຸນາຫີ’’ຕິອາທີສຸ ຕຸຣິເຕ. ‘‘ອາຄຈ຺ຉ ອາຄຈ຺ຉາ’’ຕິອາທີສຸ ໂກຕູຫເລ. ‘‘ພຸທ຺ໂຘ ພຸທ຺ໂຘຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ພຸ. ວໍ. ໒.໔໔) ອຈ຺ຉເຣ. ‘‘ອຠິກ຺ກມຖາຍສ຺ມນ຺ໂຕ, ອຠິກ຺ກມຖາຍສ຺ມນ຺ໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໓.໒໐; ອ. ນິ. ໙.໑໑) ຫາເສ. ‘‘ກຫໍ ເອກປຸຕ຺ຕກ, ກຫໍ ເອກປຸຕ຺ຕກາ’’ຕິອາທີສຸ ໂສເກ. ‘‘ອໂຫ ສຸຂໍ, ອໂຫ ສຸຂ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ອຸທາ. ໒໐; ຈູຬວ. ໓໓໒) ປສາເທ. ຈ-ສທ຺ໂທ ອວຸຕ຺ຕສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ. ເຕນ ຄຣຫອສມ຺ມານາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ປາໂປ ປາໂປ’’ຕິອາທີສຸ ຄຣຫາຍໍ. ‘‘ອຠິຣູປກ ອຠິຣູປກາ’’ຕິອາທີສຸ ອສມ຺ມາເນ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ນຍິທໍ ອາເມຑິຕວເສນ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຖ ໂຂ ອຕ຺ຖທ຺ວຍວເສນາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອຠິກ຺ກນ຺ຕນ຺ຕິ ວຈນໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ນປຸໍສກລິງ຺ຄວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ປນ ຠຄວໂຕ ວຈນໍ ຘມ຺ມສ຺ສ ເທສນາຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍທິທໍ ໂຠໂຕ ໂຄຕມສ຺ສ ຘມ຺ມເທສນາ’’ຕິ. ອຕ຺ຖມຕ຺ຕທສ຺ສນໍ ວາ ເອຕໍ, ຕສ຺ມາ ອຕ຺ຖວເສນ ລິງ຺ຄວິຠຕ຺ຕິວິປຣິຓາໂມ ເວທິຕພ຺ໂພ. ທຸຕິຍປເທປິ ເອເສວ ນໂຍ. ໂທສນາສນໂຕຕິ ຣາຄາທິກິເລສວິທ຺ຘໍສນໂຕ. ຄຸຓາຘິຄມນໂຕຕິ ສີລາທິຄຸຓານໍ ສມ຺ປາປນໂຕ. ເຍ ຄຸເຓ ເທສນາ ອຘິຄເມຕິ, ເຕສຸ ປຘານຠູຕາ ຄຸຓາ ທສ຺ເສຕພ຺ພາຕິ ເຕ ປຘານຠູເຕ ຄຸເຓ ຕາວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສທ຺ຘາຊນນໂຕ ປຎ຺ຎາຊນນໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສທ຺ຘາປມຸຂາ ຫິ ໂລກິຍາ ຄຸຓາ, ປຎ຺ຎາປມຸຂາ ໂລກຸຕ຺ຕຣາ. ສາຕ຺ຖໂຕຕິອາທີສຸ ສີລາທິອຕ຺ຖສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສາຕ຺ຖໂຕ, ສຠາວນິຣຸຕ຺ຕິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ. ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍສທ຺ທປ຺ປໂຍຄຕາຍ ອຸຕ຺ຕານປທໂຕ, ສຓ຺ຫສຸຂຸມຠາເວນ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕ຺ຖຕາຍ ຄມ຺ຠີຣຕ຺ຖໂຕ. ສິນິທ຺ຘມຸທຸມຘຸຣສທ຺ທປ຺ປໂຍຄຕາຍ ກຓ຺ຓສຸຂໂຕ, ວິປຸລວິສຸທ຺ຘເປມນີຍຕ຺ຖຕາຍ ຫທຍງ຺ຄມໂຕ. ມານາຕິມານວິຘມເນນ ອນຕ຺ຕຸກ຺ກໍສນໂຕ, ຖມ຺ຠສາຣມ຺ຠນິມ຺ມທ຺ທເນນ ອປຣວມ຺ຠນໂຕ. ຫິຕາຘິປ຺ປາຍປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ປເຣສໍ ຣາຄປຣິຬາຫາທິວູປສມເນນ ກຣຸຓາສີຕລໂຕ, ກິເລສນ຺ຘກາຣວິຘມເນນ ປຎ຺ຎາວທາຕໂຕ. ກຣວີກຣຸຕມຎ຺ຊຸຕາຍ ອາປາຖຣມຓີຍໂຕ, ປຸພ຺ພາປຣາວິຣຸທ຺ຘສຸວິສຸທ຺ຘຕ຺ຖຕາຍ ວິມທ຺ທກ຺ຂມໂຕ. ອາປາຖຣມຓີຍຕາຍ ເອວ ສຸຍ຺ຍມານສຸຂໂຕ, ວິມທ຺ທກ຺ຂມຕາຍ ຫິຕຊ຺ຌາສຍປ຺ປວຕ຺ຕິຕາຍ ຈ ວີມໍສິຍມານຫິຕໂຕຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອວມາທີຫີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສໍສາຣຈກ຺ກນິວຕ຺ຕນໂຕ, ສທ຺ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນໂຕ, ມິຈ຺ຉາວາທວິຘມນໂຕ, ສມ຺ມາວາທປຕິຏ຺ຐາປນໂຕ, ອກຸສລມູລສມຸທ຺ຘຣຓໂຕ, ກຸສລມູລສໍໂຣປນໂຕ, ອປາຍທ຺ວາຣປິຘານໂຕ, ສຄ຺ຄມຄ຺ຄທ຺ວາຣວິວຣຓໂຕ, ປຣິຍຸຏ຺ຐານວູປສມນໂຕ, ອນຸສຍສມຸຄ຺ຆາຕນໂຕຕິ ເອວມາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ອໂຘມຸຂຐປິຕນ຺ຕິ ເກນຈິ ອໂຘມຸຂໍ ຐປິຕໍ. ເຫຏ຺ຐາມຸຂຊາຕນ຺ຕິ ສຠາເວເນວ ເຫຏ຺ຐາມຸຂໍ ຊາຕໍ. ອຸຄ຺ຆາເຏຍ຺ຍາຕິ ວິວຏໍ ກເຣຍ຺ຍ. ຫຕ຺ເຖ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ‘‘ປຸຣຕ຺ຖາຠິມຸໂຂ ອຸຕ຺ຕຣາຠິມຸໂຂ ວາ ຄຈ຺ຉາ’’ຕິອາທີນິ ອວຕ຺ວາ ຫຕ຺ເຖ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ນິສ຺ສນ຺ເທຫໍ ເອສ ມຄ຺ໂຄ, ເອວໍ ຄຈ຺ຉາ’’ຕິ ທສ຺ເສຍ຺ຍ. ກາຬປກ຺ຂຈາຕຸທ຺ທສີຕິ ກາຬປກ຺ເຂ ຈາຕຸທ຺ທສີ ກາຬປກ຺ຂຈາຕຸທ຺ທສີ. ນິກ຺ກຸຊ຺ຊິຕໍ ອຸກ຺ກຸຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ອາເຘຍ຺ຍສ຺ສ ອນາຘາຣຠູຕໍ ຠາຊນໍ ອາຘາຣຠາວາປາທນວເສນ ອຸກ຺ກຸຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ເຫຏ຺ຐາມຸຂຊາຕຕາຍ ສທ຺ຘມ຺ມວິມຸຂໍ ອໂຘມຸຂຐປິຕຕາຍ ອສທ຺ຘມ຺ເມ ປຕິຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ ເອວໍ ປທທ຺ວຍໍ ຍຖາຣຫໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ, ນ ຍຖາສງ຺ຂ຺ຍໍ. ກາມໍ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທໂຍປິ ປຏິຈ຺ຉາທກາ ນີວຣຓຠາວໂຕ, ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ ປນ ສວິເສສໍ ປຏິຈ຺ຉາທິກາ ສຕ຺ເຕ ມິຈ຺ຉາຠິນິເວສເນນາຕິ ອາຫ ‘‘ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຄຫນປຏິຈ຺ຉນ຺ນ’’ນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ – ‘‘ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິປຣມາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ວຊ຺ຊໍ ວທາມີ’’ຕິ. ສພ຺ໂພ ອປາຍຄາມິມຄ຺ໂຄ ກຸມ຺ມຄ຺ໂຄ ກຸຈ຺ຉິໂຕ ມຄ຺ໂຄຕິ ກຕ຺ວາ, ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທີນໍ ອຸຊຸປຏິປກ຺ຂຕາຍ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິອາທໂຍ ອຏ຺ຐ ມິຈ຺ຉຕ຺ຕຘມ຺ມາ ມິຈ຺ຉາມຄ຺ໂຄ. ເຕເນວ ຫິ ຕທຸຠຍປຏິປກ຺ຂຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ສຄ຺ຄໂມກ຺ຂມຄ຺ຄໍ ອາຈິກ຺ຂນ຺ເຕນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສປ຺ປິອາທິສນ຺ນິສ຺ສໂຍ ປທີໂປ ນ ຕຖາ, ອຸຊ຺ຊໂລ ຍຖາ ເຕລສນ຺ນິສ຺ສໂຍຕິ ເຕລປຊ຺ໂຊຕຄ຺ຄຫຓໍ. ເອເຕຫິ ປຣິຍາເຍຫີຕິ ເອເຕຫິ ນິກ຺ກຸຊ຺ຊິຕຸກ຺ກຸຊ຺ຊນປຏິຈ຺ຉນ຺ນວິວຣຓາທິອຸປໂມປມິຕພ຺ພປ຺ປກາເຣຫິ, ເອເຕຫິ ວາ ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ອຣສຣູປຕາທີນໍ ອຕ຺ຕນິ ອຎ຺ຎຖາ ປຏິປາທນປຣິຍາເຍຫິ ອຕ຺ຕໂນ ທິພ຺ພວິຫາຣວິຠາວນປຣິຍາເຍຫິ ວິຊ຺ຊຕ຺ຕຍວິຠາວນາປເທເສນ ອຕ຺ຕໂນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຄຸຓວິຠາວນປຣິຍາເຍຫິ ຈ. ເຕນາຫ ‘‘ອເນກປຣິຍາເຍນ ຘມ຺ໂມ ປກາສິໂຕ’’ຕິ.

ເທສນານຸໂມທນກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປສນ຺ນາກາຣກຖາ

ປສນ຺ນາກາຣນ຺ຕິ ປສນ຺ເນຫິ ກາຕພ຺ພໍ ສກ຺ກາຣໍ. ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉາມີຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ລຸຕ຺ຕນິທ຺ທິຏ຺ໂຐຕິ ອາຫ ‘‘ສຣຓນ຺ຕິ ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ນາຍໍ ຄມິສທ຺ໂທ ນີສທ຺ທາທໂຍ ວິຍ ທ຺ວິກມ຺ມໂກ, ຕສ຺ມາ ຍຖາ ອຊໍ ຄາມໍ ເນຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ‘‘ໂຄຕມໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ‘‘ສຣຓນ຺ຕິ ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ປນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ລຸຕ຺ຕນິທ຺ທິຏ຺ໂຐຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສຣຓນ຺ຕິ ປຏິສຣຓໍ. ເຕນາຫ ‘‘ປຣາຍຓ’’ນ຺ຕິ. ປຣາຍຓຠາໂວ ຈ ອນຕ຺ຖນິເສຘເນນ ອຕ຺ຖສມ຺ປຏິປາທເນນ ຈ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຆສ຺ສ ຕາຕາ ຫິຕສ຺ສ ຈ ວິຘາຕາ’’ຕິ. ອຆສ຺ສາຕິ ທຸກ຺ຂໂຕຕິ ວທນ຺ຕິ, ປາປໂຕຕິ ປນ ອຕ຺ໂຖ ຍຸຕ຺ໂຕ, ນິສ຺ສກ຺ເກ ເຈຕໍ ສາມິວຈນໍ. ສຣຓນ຺ຕິ ຄມນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຕທຘິປ຺ປາເຍນ ຠຊນໍ ຕຖາ ຊານນໍ ວາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິຕິ ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉາມີຕິອາທີສຸ ປຸຣິມສ຺ສ ປຸຣິມສ຺ສ ປຈ຺ຉິມໍ ປຈ຺ຉິມໍ ອຕ຺ຖວຈນໍ. ຠຊນໍ ວາ ສຣຓາຘິປ຺ປາເຍນ ອຸປສງ຺ກມນໍ, ເສວນາ ສນ຺ຕິກາວຈຣຕາ, ປຍິຣຸປາສນໍ ວຕ຺ຕປ຺ປຏິວຕ຺ຕກຣເຓນ ອຸປຏ຺ຐານນ຺ຕິ ເອວໍ ສພ຺ພຖາປິ ອນຎ຺ຎສຣຓຕໍເຍວ ທີເປຕິ. ຄຈ຺ຉາມີຕິ ປທສ຺ສ ກຖໍ ພຸຊ຺ຌາມີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ລພ຺ຠຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເຍສໍ ຫີ’’ຕິອາທິ.

ອຘິຄຕມຄ຺ເຄ ສຈ຺ຉິກຕນິໂຣເຘຕິ ປທທ຺ວເຍນປິ ຜລຏ຺ຐາ ເອວ ທສ຺ສິຕາ, ນ ມຄ຺ຄຏ຺ຐາຕິ ເຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊມາເນ ຈາ’’ຕິ ອາຫ. ນນຸ ຈ ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊໂນປິ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ? ກິຎ຺ຈາປິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ປນ ມຄ຺ຄຏ຺ຐາ ເອວ ຕຖາ ວຕ຺ຕພ຺ພາ, ນ ອິຕເຣ ນິຍາໂມກ຺ກມນາຠາວໂຕ. ຕຖາ ຫິ ເຕ ເອວ ‘‘ອປາເຍສຸ ອປຕມາເນ ຘາເຣຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍາໂມກ຺ກມເນນ ຫິ ອປາຍວິນິມຸຕ຺ຕສມ຺ຠໂວ. ອກ຺ຂາຍຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ອາທິອຕ຺ໂຖ, ປກາຣຕ຺ໂຖ ວາ. ເຕນ ‘‘ຍາວຕາ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ມາ ສງ຺ຂຕາ ວາ ອສງ຺ຂຕາ ວາ, ວິຣາໂຄ ເຕສໍ ອຄ຺ຄມກ຺ຂາຍຕີ’’ຕິ (ອິຕິວຸ. ໙໐; ອ. ນິ. ໔.໓໔) ສຸຕ຺ຕປທໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ‘‘ວິຕ຺ຖາໂຣ’’ຕິ ວາ ອິມິນາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ນິຍ຺ຍານິກຕາຍ, ນິພ຺ພານໍ ຕສ຺ສ ຕທຕ຺ຖສິທ຺ຘິເຫຕຸຕາຍາຕິ ອຸຠຍເມວ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ຘມ຺ໂມຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ນິພ຺ພານຎ຺ຫິ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈຍຠູຕໍ ລຠິຕ຺ວາ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ຕທຕ຺ຖສິທ຺ຘິ, ຕຖາປິ ອຣິຍຜລານໍ ‘‘ຍສ຺ມາ ຕາຍ ສທ຺ຘາຍ ອວູປສນ຺ຕາຍາ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ ມຄ຺ເຄນ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນານໍ ກິເລສານໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິປ຺ປຫານກິຈ຺ຈຕາຍ ນິຍ຺ຍານານຸຄຸຓຕາຍ ນິຍ຺ຍານປຣິໂຍສານຕາຍ ຈ. ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມສ຺ສ ປນ ນິຍ຺ຍານຘມ຺ມສມຘິຄມເຫຕຸຕາຍາຕິ ອິມິນາ ປຣິຍາເຍນ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຘມ຺ມຠາໂວ ລພ຺ຠຕິ ເອວ, ສ຺ວາຍມຕ຺ໂຖ ປາຐາຣຸຬ຺ໂຫ ເອວາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ນ ເກວລ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ.

ຣາຄວິຣາໂຄຕິ ມຄ຺ໂຄ ກຖິໂຕຕິ ກາມຣາໂຄ ຠວຣາໂຄຕິ ເອວມາທິເຠໂທ ສພ຺ໂພປິ ຣາໂຄ ວິຣຊ຺ຊຕິ ປຫີຍຕິ ເອເຕນາຕິ ຣາຄວິຣາໂຄຕິ ມຄ຺ໂຄ ກຖິໂຕ. ອເນຊມໂສກນ຺ຕິ ຜລນ຺ຕິ ເອຊາສງ຺ຂາຕາຍ ຕຓ຺ຫາຍ ອນ຺ໂຕນິຊ຺ຌານລກ຺ຂຓສ຺ສ ໂສກສ຺ສ ຈ ຕທຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ສພ຺ພໂສ ປຣິກ຺ຂີຓຕ຺ຕາ ອເນຊມໂສກນ຺ຕິ ຜລໍ ກຖິຕໍ. ອປ຺ປຏິກູລນ຺ຕິ ອວິໂຣຘທີປນໂຕ ເກນຈິ ອວິຣຸທ຺ຘໍ, ອິຏ຺ຐໍ ປຓີຕນ຺ຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ປຄຸຓຣູເປນ ປວຕ຺ຕິຕຕ຺ຕາ, ປກຏ຺ຐຄຸຓວິຠາວນໂຕ ວາ ປຄຸຓໍ. ຍຖາຫ ‘‘ວິຫິໍສສຎ຺ຎີ ປຄຸຓໍ ນຠາສິໍ, ຘມ຺ມໍ ປຓີຕໍ ມນຸເຊສຸ ພ຺ຣຫ຺ເມ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໘໓; ມຫາວ. ໙). ສພ຺ພຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘາ ກຖິຕາຕິ ໂຍຊນາ. ທິຏ຺ຐິສີລສງ຺ຆາເຕນາຕິ ‘‘ຍາຍໍ ທິຏ຺ຐິ ອຣິຍາ ນິຍ຺ຍານິກາ ນິຍ຺ຍາຕິ ຕກ຺ກຣສ຺ສ ສມ຺ມາ ທຸກ຺ຂກ຺ຂຍາຍ, ຕຖາຣູປາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ທິຏ຺ຐິສາມຎ຺ຎຄໂຕ ວິຫຣຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໒໔, ໓໕໖; ມ. ນິ. ໑.໔໙໒; ໓.໕໔) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ‘‘ຍານິ ຕານິ ສີລານິ ອຂຓ຺ຑານິ ອຈ຺ຉິທ຺ທານິ ອສພລານິ ອກມ຺ມາສານິ ຠຸຊິສ຺ສານິ ວິຎ຺ຎຸປ຺ປສຕ຺ຖານິ ອປຣາມຏ຺ຐານິ ສມາຘິສໍວຕ຺ຕນິການິ, ຕຖາຣູເປຫິ ສີເລຫິ ສີລສາມຎ຺ຎຄໂຕ ວິຫຣຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໒໔, ໓໕໖; ມ. ນິ. ໑.໔໙໒; ໓.໕໔; ອ. ນິ. ໖.໑໒) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕານໍ ສີລານຎ຺ຈ ສໍຫຕຠາເວນ, ທິຏ຺ຐິສີລສາມຎ຺ເຎນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສໍຫໂຕຕິ ຆຏິໂຕ, ສເມໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຣິຍປຸຄ຺ຄລາ ຫິ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ທູເຣ ຐິຕາປິ ອຕ຺ຕໂນ ຄຸຓສາມຄ຺ຄິຍາ ສໍຫຕາ ເອວ. ອຏ຺ຐ ຈ ປຸຄ຺ຄລາ ຘມ຺ມທສາ ເຕຕິ ປຸຣິສຍຸຄຬວເສນ ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ປຸຄ຺ຄລວເສນ ອຏ຺ເຐວ ອຣິຍຘມ຺ມສ຺ສ ປຈ຺ຈກ຺ຂທສ຺ສາວິຕາຍ ຘມ຺ມທສາ. ຕີຓິ ວຕ຺ຖູນິ ສຣຓນ຺ຕິ ຄມເນນ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຄມເນນ ຈ ຕີຓິ ສຣຓຄມນານິ. ປຏິເວເທສີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຫທຍງ຺ຄຕໍ ວາຈາຍ ປເວເທສິ.

ປສນ຺ນາກາຣກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສຣຓຄມນກຖາ

ສຣຓຄມນສ຺ສ ວິສຍປ຺ປເຠທຜລສໍກິເລສເຠທານໍ ວິຍ ກຕ຺ຕຸ ຈ ວິຠາວນາ ຕຕ຺ຖ ໂກສລ຺ລາຍ ໂຫຕີຕິ ‘‘ສຣຓຄມເນສຸ ໂກສລ຺ລຕ຺ຖໍ ສຣຓໍ…ເປ… ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ເຕນ ວິນາ ສຣຓຄມນສ຺ເສວ ອສມ຺ຠວໂຕ. ຕຕ຺ຖ ສຣຓນ຺ຕິ ປທຕ຺ຖໂຕ ຕາວ ຫິໍສຕີຕິ ສຣຓໍ. ຫິໍສຕ຺ຖສ຺ສ ຫິ ສຣສທ຺ທສ຺ສ ວເສເນຕໍ ປທໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ ສຣຓຄຕານໍ ເຕເນວ ສຣຓຄມເນນ ວຏ຺ຏຠຍໍ ຈິຕ຺ຕຸຕ຺ຣາສໍ ກາຍິກໍ ທຸກ຺ຂໍ ທຸຄ຺ຄຕິປຣິຍາປນ຺ນໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ທຸກ຺ຂໍ ຫນຕິ, ວິນາເສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຣຕນຕ຺ຕຍສ຺ເສເວຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອຖ ວາ ຫິເຕ ປວຕ຺ຕເນນ ‘‘ສມ຺ປນ຺ນສີລາ, ຠິກ຺ຂເວ, ວິຫຣຖາ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໖໔) ອຕ຺ເຖ ນິໂຍຊເນນ ອຫິຕາ ຈ ນິວຕ຺ຕເນນ ‘‘ປາຓາຕິປາຕສ຺ສ ໂຂ ປນ ປາປໂກ ວິປາໂກ, ປາປກໍ ອຠິສມ຺ປຣາຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອາທີນວທສ຺ສນາທິມຸເຂນ ອນຕ຺ຖໂຕ ນິວຕ຺ຕເນນ ສຕ຺ຕານໍ ຠຍໍ ຫິໍສຕິ, ຫິຕາຫິເຕສຸ ອປ຺ປວຕ຺ຕິປວຕ຺ຕິເຫຕຸກໍ ພ຺ຍສນໍ ອປວຕ຺ຕິກຣເຓນ ວິນາເສຕິ ພຸທ຺ໂຘ. ຠວກນ຺ຕາຣອຸຕ຺ຕຣເຓນ ມຄ຺ຄສງ຺ຂາໂຕ ຘມ຺ໂມ ສຕ຺ຕານໍ ຠຍໍ ຫິໍສຕິ, ອິຕໂຣ ອສ຺ສາສທາເນນ. ອປ຺ປການມ຺ປິ ທານວເສນ ປູຊາວເສນ ຈ ອຸປນີຕານໍ ສກ຺ກາຣານໍ ວິປຸລຜລປຏິລາຠກຣເຓນ ສຕ຺ຕານໍ ຠຍໍ ຫິໍສຕິ ສງ຺ໂຆ ອນຸຕ຺ຕຣທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍຠາວໂຕ, ຕສ຺ມາ ອິມິນາປິ ວິຠຊິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕປຣິຍາເຍນ ຣຕນຕ຺ຕຍໍ ສຣຓໍ. ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ, ສ຺ວາກ຺ຂາໂຕ ຘມ຺ໂມ, ສຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ສງ຺ໂຆ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕຣຕນຕ຺ຕຍປສອາທຕຄ຺ຄຣຸກຕາຫິ ວິຘຸຕທິຏ຺ຐິວິຈິກິຈ຺ຉາສມ຺ໂມຫອສ຺ສທ຺ຘິຍາທິຕາຍ ວິຫຕກິເລໂສ ຕເທວ ຣຕນຕ຺ຕຍໍ ສຣຓໍ ປຣາຍຓໍ ຄຕິ ຕາຓໍ ເລຓນ຺ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕິຍາ ຕປ຺ປຣາຍຓຕາກາຣປ຺ປວຕ຺ໂຕ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ສຣຓຄມນໍ ສຣຓນ຺ຕິ ຄຈ຺ຉຕິ ເອເຕນາຕິ ກຕ຺ວາ. ເຕນ ຍຖາວຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ສຕ຺ໂຕ ສຣຓນ຺ຕິ ຄຈ຺ຉຕິ, ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທນ ‘‘ເອຕານິ ເມ ຕີຓິ ຣຕນານິ ສຣຓໍ, ເອຕານິ ປຣາຍຓ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ອຸເປຕິ ຠຊຕິ ເສວຕິ ປຍິຣຸປາສຕິ, ເອວໍ ວາ ຊານາຕິ, ພຸຊ຺ຌຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ຕາວ ສຣຓໍ, ສຣຓຄມນໍ, ໂຍ ຈ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ອິທໍ ຕຍໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ສຣຓຄມນປ຺ປເຠເທ ປນ ທຸວິຘໍ ສຣຓຄມນໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ ໂລກິຍຎ຺ຈ. ຕຕ຺ຖ ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ ທິຏ຺ຐສຈ຺ຈານໍ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ສຣຓຄມນຸປກ຺ກິເລສສມຸຈ຺ເຉທເນນ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓໍ ຫຸຕ຺ວາ ກິຈ຺ຈໂຕ ສກເລປິ ຣຕນຕ຺ຕເຍ ອິຊ຺ຌຕິ. ອຕ຺ຖໂຕ ຈຕຸສຈ຺ຈາຘິຄໂມ ເອວ ຫິ ໂລກຸຕ຺ຕຣສຣຓຄມນໍ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ນິພ຺ພານຘມ຺ໂມ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠິສມຍວເສນ, ມຄ຺ຄຘມ຺ໂມ ຠາວນາຠິສມຍວເສນ ປຏິວິຊ຺ຌິຍມາໂນເຍວ ສຣຓຄມນຕ຺ຖໍ ສາເຘຕິ, ພຸທ຺ຘຄຸຓາ ປນ ສາວກໂຄຈຣຠູຕາ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມຍວເສນ, ຕຖາ ອຣິຍສງ຺ຆຄຸຓາ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກິຈ຺ຈໂຕ ສກເລປິ ຣຕນຕ຺ຕເຍ ອິຊ຺ຌຕີ’’ຕິ. ອິຊ຺ຌນ຺ຕຎ຺ຈ ສເຫວ ອິຊ຺ຌຕິ, ນ ໂລກິຍໍ ວິຍ ປຏິປາຏິຍາ ອສມ຺ໂມຫປຏິເວເຘນ ປຏິວິທ຺ຘຕ຺ຕາ. ເຍ ປນ ວທນ຺ຕິ ‘‘ນ ສຣຓຄມນໍ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓໍ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕິ, ມຄ຺ຄສ຺ສ ອຘິຄຕຕ຺ຕາ ປນ ອຘິຄຕເມວ ໂຫຕິ ເອກຈ຺ຈານໍ ເຕວິຊ຺ຊາທີນໍ ໂລກິຍວິຊ຺ຊາທໂຍ ວິຍາ’’ຕິ, ເຕສໍ ໂລກິຍເມວ ສຣຓຄມນໍ ສິຍາ, ນ ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ. ຕຎ຺ຈ ອຍຸຕ຺ຕໍ ທຸວິຘສ຺ສປິ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ໂລກິຍໍ ປນ ສຣຓຄມນໍ ປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ສຣຓຄມນຸປກ຺ກິເລສວິກ຺ຂມ຺ຠເນນ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ພຸທ຺ຘາທິຄຸຓາຣມ຺ມຓໍ ຫຸຕ຺ວາ ອິຊ຺ຌຕິ. ຕໍ ອຕ຺ຖໂຕ ພຸທ຺ຘາທີສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ’’ຕິອາທິນາ ສທ຺ຘາປຏິລາໂຠ ຍຖາວຸຕ຺ຕສທ຺ຘາປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ຈ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ, ທສສຸ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍວຕ຺ຖູສຸ ທິຏ຺ຐິຊຸກມ຺ມນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ສທ຺ຘາປຏິລາໂຠ’’ຕິ ອິມິນາ ມາຕາທີຫິ ອຸສ຺ສາຫິຕທາຣກາທີນໍ ວິຍ ຎາຓວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕສຣຓຄມນໍ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ສມ຺ມາທິຏ຺ຐີ’’ຕິ ອິມິນາ ປນ ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ສຣຓຄມນໍ ທສ຺ສິຕໍ ພຸທ຺ຘສຸພຸທ຺ຘຕໍ ຘມ຺ມສຸຘມ຺ມຕໍ ສງ຺ຆສຸປ຺ປຏິປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ໂລກິຍາວໂພຘວເສເນວ ສມ຺ມາ ຎາເຍນ ທສ຺ສນໂຕ.

ຕຍິທໍ ໂລກິຍສຣຓຄມນໍ ຈຕຸຘາ ປວຕ຺ຕຕິ ອຕ຺ຕສນ຺ນິຍ຺ຍາຕເນນ ຕປ຺ປຣາຍຓຕາຍ ສິສ຺ສຠາວູປຄມເນນ ປຓິປາເຕນາຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຕສນ຺ນິຍ຺ຍາຕນໍ ນາມ ‘‘ອຊ຺ຊ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ອຫໍ ອຕ຺ຕານໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ນິຍ຺ຍາເຕມິ, ຘມ຺ມສ຺ສ, ສງ຺ຆສ຺ສາ’’ຕິ ເອວໍ ພຸທ຺ຘາທີນໍເຍວ ສໍສາຣທຸກ຺ຂນິຕ຺ຖຣຓຕ຺ຖໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ປຣິຈ຺ຈຊນໍ. ຕປ຺ປຣາຍຓຕາ ນາມ ‘‘ອຊ຺ຊ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ອຫໍ ພຸທ຺ຘປຣາຍໂຓ ຘມ຺ມປຣາຍໂຓ ສງ຺ຆປຣາຍໂຓຕິ ມໍ ຘາເຣຖາ’’ຕິ ເອວໍ ຕປ຺ປຣາຍຓຠາໂວ. ສິສ຺ສຠາວູປຄມນໍ ນາມ ‘‘ອຊ຺ຊ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ‘ອຫໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ອນ຺ເຕວາສິໂກ, ຘມ຺ມສ຺ສ, ສງ຺ຆສ຺ສາ’ຕິ ມໍ ຘາເຣຖາ’’ຕິ ເອວໍ ສິສ຺ສຠາວູປຄໂມ. ປຓິປາໂຕ ນາມ ‘‘ອຊ຺ຊ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ‘ອຫໍ ອຠິວາທນໍ ປຈ຺ຈຸຏ຺ຐານໍ ອຎ຺ຊລິກມ຺ມໍ ສາມີຈິກມ຺ມໍ ພຸທ຺ຘາທີນໍເຍວ ຕິຓ຺ຓໍ ວຕ຺ຖູນໍ ກໂຣມີ’ຕິ ມໍ ຘາເຣຖາ’’ຕິ ເອວໍ ພຸທ຺ຘາທີສຸ ປຣມນິປຈ຺ຈກາໂຣ. ອິເມສຎ຺ຫິ ຈຕຸນ຺ນໍ ອາກາຣານໍ ອຎ຺ຎຕຣມ຺ປິ ກໂຣນ຺ເຕນ ຄຫິຕໍເຍວ ໂຫຕິ ສຣຓຄມນໍ.

ອປິຈ ‘‘ຠຄວໂຕ ອຕ຺ຕານໍ ປຣິຈ຺ຈຊາມິ, ຘມ຺ມສ຺ສ ສງ຺ຆສ຺ສ ອຕ຺ຕານໍ ປຣິຈ຺ຈຊາມິ, ຊີວິຕໍ ປຣິຈ຺ຈຊາມິ, ປຣິຈ຺ຈຕ຺ໂຕເຍວ ເມ ອຕ຺ຕາ, ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕໍເຍວ ເມ ຊີວິຕໍ, ຊີວິຕປຣິຍນ຺ຕິກໍ ພຸທ຺ຘໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉາມິ, ພຸທ຺ໂຘ ເມ ສຣຓໍ ເລຓໍ ຕາຓ’’ນ຺ຕິ ເອວມ຺ປິ ອຕ຺ຕສນ຺ນິຍ຺ຍາຕນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ສຕ຺ຖາຣຎ຺ຈ ວຕາຫໍ ປສ຺ສາມິ, ຠຄວນ຺ຕເມວ ປສ຺ສາມິ, ສຸຄຕຎ຺ຈ ວຕາຫໍ ປສ຺ສາມິ, ຠຄວນ຺ຕເມວ ປສ຺ສາມິ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘຎ຺ຈ ວຕາຫໍ ປສ຺ສາມິ, ຠຄວນ຺ຕເມວ ປສ຺ສາມີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໕໔) ເອວໍ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສຣຓຄມນໍ ວິຍ ສິສ຺ສຠາວູປຄມນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

‘‘ໂສ ອຫໍ ວິຈຣິສ຺ສາມິ, ຄາມາ ຄາມໍ ປຸຣາ ປຸຣໍ;

ນມສ຺ສມາໂນ ສມ຺ພຸທ຺ຘໍ, ຘມ຺ມສ຺ສ ຈ ສຸຘມ຺ມຕໍ. (ສໍ. ນິ. ໑.໒໔໖; ສຸ. ນິ. ໑໙໔);

‘‘ເຕ ມຍໍ ວິຈຣິສ຺ສາມ, ຄາມາ ຄາມໍ ນຄາ ນຄໍ…ເປ… ສຸຘມ຺ມຕ’’ນ຺ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໑໘໒) –

ເອວມ຺ປິ ອາຬວກສາຕາຄິຣເຫມວຕາທີນໍ ສຣຓຄມນໍ ວິຍ ຕປ຺ປຣາຍຓຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ນນຸ ເຈເຕ ອາຬວກາທໂຍ ມຄ຺ເຄເນວ ອາຄຕສຣຓຄມນາ, ກຖໍ ເຕສໍ ຕປ຺ປຣາຍຓຕາສຣຓຄມນໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ມຄ຺ເຄນາຄຕສຣຓຄມເນຫິປິ ‘‘ໂສຫໍ ວິຈຣິສ຺ສາມິ ຄາມາ ຄາມ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໔໖; ສຸ. ນິ. ໑໙໔) ເຕຫິ ຕປ຺ປຣາຍຓຕາກາຣສ຺ສ ປເວທິຕຕ຺ຕາ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ໂຂ ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ເອກໍສໍ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ກຣິຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ປາເທສຸ ສິຣສາ ນິປຕິຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ປາທານິ ມຸເຂນ ຈ ປຣິຈຸມ຺ພຕິ, ປາຓີຫິ ຈ ປຣິສມ຺ພາຫຕິ, ນາມຎ຺ຈ ສາເວຕິ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸ ອຫໍ, ໂຠ ໂຄຕມ, ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ, ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸ ອຫໍ, ໂຠ ໂຄຕມ, ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໓໙໔) ເອວມ຺ປິ ປຓິປາໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ໂສ ປເນສ ຎາຕິຠຍາຈຣິຍທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍຕາວເສນ ຈຕຸພ຺ພິໂຘ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍຕາເຫຕຸເກນ ປຓິປາເຕນ ສຣຓຄມນໍ ໂຫຕິ, ນ ອິຕເຣຫິ ຎາຕິຠຍາທິວສປ຺ປວຕ຺ເຕຫິ ຕີຫິ ປຓິປາເຕຫິ. ເສຏ຺ຐວເສເນວ ຫິ ສຣຓໍ ຄຍ຺ຫຕິ, ເສຏ຺ຐວເສນ ຠິຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ໂຍ ສາກິໂຍ ວາ ໂກລິໂຍ ວາ ‘‘ພຸທ຺ໂຘ ອມ຺ຫາກໍ ຎາຕໂກ’’ຕິ ວນ຺ທຕິ, ອຄ຺ຄຫິຕເມວ ໂຫຕິ ສຣຓໍ. ໂຍ ວາ ‘‘ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ຣາຊປູຊິໂຕ ມຫານຸຠາໂວ ອວນ຺ທິຍມາໂນ ອນຕ຺ຖມ຺ປິ ກເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ ຠເຍນ ວນ຺ທຕິ, ອຄ຺ຄຫິຕເມວ ໂຫຕິ ສຣຓໍ. ໂຍປິ ໂພຘິສຕ຺ຕກາເລ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກ ກິຎ຺ຈິ ອຸຄ຺ຄຫິຕໍ ສຣມາໂນ ພຸທ຺ຘກາເລ ວາ –

‘‘ເອເກນ ໂຠຄໍ ຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ, ທ຺ວີຫິ ກມ຺ມໍ ປໂຍຊເຍ;

ຈຕຸຕ຺ຖຎ຺ຈ ນິຘາເປຍ຺ຍ, ອາປທາສຸ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ໓.໒໖໕) –

ເອວຣູປິໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກໍ ອນຸສາສນິໍ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອາຈຣິໂຍ ເມ’’ຕິ ວນ຺ທຕິ, ອຄ຺ຄຫິຕເມວ ໂຫຕິ ສຣຓໍ, ສມ຺ປຣາຍິກໍ ປນ ນິຍ຺ຍານິກໍ ວາ ອນຸສາສນິໍ ປຈ຺ຈາສີສນ຺ໂຕ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍປຓິປາຕເມວ ກໂຣຕິ. ໂຍ ປນ ‘‘ອຍໍ ໂລເກ ອຄ຺ຄທກ຺ຂິເຓຍ຺ໂຍ’’ຕິ ວນ຺ທຕິ, ເຕເນວ ຄຫິຕໍ ໂຫຕິ ສຣຓໍ.

ເອວໍ ຄຫິຕສຣຓສ຺ສ ຈ ອຸປາສກສ຺ສ ວາ ອຸປາສິກາຍ ວາ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິເຍສຸ ປພ຺ພຊິຕມ຺ປິ ຎາຕິໍ ‘‘ຎາຕໂກ ເມ ອຍ’’ນ຺ຕິ ວນ຺ທໂຕປິ ສຣຓຄມນໍ ນ ຠິຊ຺ຊຕິ, ປເຄວ ອປພ຺ພຊິຕໍ. ຕຖາ ຣາຊານໍ ຠຍວເສນ ວນ຺ທໂຕ. ໂສ ຫິ ຣຏ຺ຐປູຊິຕຕ຺ຕາ ອວນ຺ທິຍມາໂນ ອນຕ຺ຖມ຺ປິ ກເຣຍ຺ຍາຕິ. ຕຖາ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ສິປ຺ປສິກ຺ຂາປກໍ ຕິຕ຺ຖິຍມ຺ປິ ‘‘ອາຈຣິໂຍ ເມ ອຍ’’ນ຺ຕິ ວນ຺ທໂຕປິ ນ ຠິຊ຺ຊຕິ. ເອວໍ ສຣຓຄມນສ຺ສ ປເຠໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ສຣຓຄມນກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສຣຓຄມນຜລກຖາ

ເອຕ຺ຖ ຈ ໂລກຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ສຣຓຄມນສ຺ສ ຈຕ຺ຕາຣິ ສາມຎ຺ຎຜລານິ ວິປາກຜລໍ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ເສວ ໂລກຸຕ຺ຕຣສຣຓຄມນນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ສກລສ຺ສ ປນ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂສ຺ສ ອນຸປ຺ປາທນິໂຣໂຘ ອານິສໍສຜລໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ໂຍ ຈ ພຸທ຺ຘຎ຺ຈ ຘມ຺ມຎ຺ຈ, ສງ຺ຆຎ຺ຈ ສຣຓໍ ຄໂຕ;

ຈຕ຺ຕາຣິ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ, ສມ຺ມປ຺ປຎ຺ຎາຍ ປສ຺ສຕິ.

‘‘ທຸກ຺ຂໍ ທຸກ຺ຂສມຸປ຺ປາທໍ, ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຈ ອຕິກ຺ກມໍ;

ອຣິຍຎ຺ຈຏ຺ຐງ຺ຄິກໍ ມຄ຺ຄໍ, ທຸກ຺ຂູປສມຄາມິນໍ.

‘‘ເອຕໍ ໂຂ ສຣຓໍ ເຂມໍ, ເອຕໍ ສຣຓມຸຕ຺ຕມໍ;

ເອຕໍ ສຣຓມາຄມ຺ມ, ສພ຺ພທຸກ຺ຂາ ປມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໑໙໐-໑໙໒);

ອປິຈ ນິຈ຺ຈໂຕ ອນຸປຄມນາທິວເສນ ເປຕສ຺ສ ອານິສໍສຜລໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ອຏ຺ຐານເມຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນວກາໂສ, ຍໍ ທິຏ຺ຐິສມ຺ປນ຺ໂນ ປຸຄ຺ຄໂລ ກຎ຺ຈິ ສງ຺ຂາຣໍ ນິຈ຺ຈໂຕ ອຸປຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ສຸຂໂຕ ອຸປຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ກຎ຺ຈິ ຘມ຺ມໍ ອຕ຺ຕໂຕ ອຸປຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ມາຕຣໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຍ຺ຍ, ປິຕຣໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຍ຺ຍ, ອຣຫນ຺ຕໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຍ຺ຍ, ປທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕ ຕຖາຄຕສ຺ສ ໂລຫິຕໍ ອຸປ຺ປາເທຍ຺ຍ, ສງ຺ຆໍ ຠິນ຺ເທຍ຺ຍ, ອຎ຺ຎໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸທ຺ທິເສຍ຺ຍ, ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໑໒໘; ອ. ນິ. ໑.໒໗໖).

ໂລກິຍສ຺ສ ປນ ສຣຓຄມນສ຺ສ ຠວສມ຺ປທາປິ ໂຠຄສມ຺ປທາປິ ຜລເມວ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ເຍ ເກຈິ ພຸທ຺ຘໍ ສຣຓໍ ຄຕາເສ,

ນ ເຕ ຄມິສ຺ສນ຺ຕິ ອປາຍຠູມິໍ;

ປຫາຍ ມານຸສໍ ເທຫໍ,

ເທວກາຍໍ ປຣິປູເຣສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ.(ທີ. ນິ. ໒.໓໓໒; ສໍ. ນິ. ໑.໓໗);

ອປຣມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ອຖ ໂຂ ສກ຺ໂກ ເທວານມິນ຺ໂທ ອສີຕິຍາ ເທວຕາສຫສ຺ເສຫິ ສທ຺ຘິໍ ເຍນາຍສ຺ມາ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ເຕນຸປສງ຺ກມິ…ເປ… ເອກມນ຺ຕໍ ຐິຕໍ ໂຂ ສກ຺ກໍ ເທວານມິນ຺ທໍ ອາຍສ຺ມາ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ເອຕທໂວຈ ‘ສາຘຸ ໂຂ, ເທວານມິນ຺ທ, ພຸທ຺ຘສຣຓຄມນໍ ໂຫຕິ, ພຸທ຺ຘສຣຓຄມນເຫຕຸ ໂຂ, ເທວານມິນ຺ທ, ເອວມິເຘກຈ຺ເຈ ສຕ຺ຕາ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ປຣໍ ມຣຓາ ສຸຄຕິໍ ສຄ຺ຄໍ ໂລກໍ ອຸປປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ເຕ ອຎ຺ເຎ ເທເວ ທສຫິ ຐາເນຫິ ອຘິຄຓ຺ຫນ຺ຕິ ທິພ຺ເພນ ອາຍຸນາ ທິພ຺ເພນ ວຓ຺ເຓນ ສຸເຂນ ຍເສນ ອາຘິປເຕຍ຺ເຍນ ທິພ຺ເພຫິ ຣູເປຫິ ສທ຺ເທຫິ ຄນ຺ເຘຫິ ຣເສຫິ ໂຜຏ຺ຐພ຺ເພຫີ’’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໓໔໑).

ເອສ ນໂຍ ຘມ຺ເມ ສງ຺ເຆ ຈ.

ອປິຈ ເວລາມສຸຕ຺ຕາທິວເສນປິ ສຣຓຄມນສ຺ສ ຜລວິເສໂສ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຖາ ຫິ ເວລາມສຸຕ຺ເຕ (ອ. ນິ. ໙.໒໐) ‘‘ກຣີສສ຺ສ ຈຕຸຕ຺ຖຠາຄປ຺ປມາຓານໍ ຈຕຸຣາສີຕິສຫສ຺ສສງ຺ຂ຺ຍານໍ ສຸວຓ຺ຓປາຕິຣູປິຍປາຕິກໍສປາຕີນໍ ຍຖາກ຺ກມໍ ຣູປິຍສຸວຓ຺ຓຫິຣຎ຺ຎປູຣານໍ ສພ຺ພາລງ຺ກາຣປຏິມຓ຺ຑິຕານໍ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ຫຕ຺ຖິສຫສ຺ສານໍ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ອສ຺ສສຫສ຺ສານໍ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ຣຖສຫສ຺ສານໍ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ເຘນຸສຫສ຺ສານໍ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ກຎ຺ຎາສຫສ຺ສານໍ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ປລ຺ລງ຺ກສຫສ຺ສານໍ ຈຕຸຣາສີຕິຍາ ວຕ຺ຖໂກຏິສຫສ຺ສານໍ ອປຣິມາຓສ຺ສ ຈ ຂຊ຺ຊໂຠຊ຺ຊາທິເຠທສ຺ສ ອາຫາຣສ຺ສ ປຣິຈ຺ຈຊນວເສນ ສຕ຺ຕມາສາຘິການິ ສຕ຺ຕ ສໍວຈ຺ຉຣານິ ນິຣນ຺ຕຣໍ ປວຕ຺ຕເວລາມມຫາທານໂຕ ເອກສ຺ສ ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສ ທິນ຺ນໍ ມຫປ຺ຜລຕຣໍ, ຕໂຕ ສຕໍ ໂສຕາປນ຺ນານໍ ທິນ຺ນທານໂຕ ເອກສ຺ສ ສກທາຄາມິໂນ, ຕໂຕ ເອກສ຺ສ ອນາຄາມິໂນ, ຕໂຕ ເອກສ຺ສ ອຣຫໂຕ, ຕໂຕ ເອກສ຺ສ ປຈ຺ເຈກສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ, ຕໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ, ຕໂຕ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂສ຺ສ ສງ຺ຆສ຺ສ ທິນ຺ນທານໍ ມຫປ຺ຜລຕຣໍ, ຕໂຕ ຈາຕຸທ຺ທິສໍ ສງ຺ຆໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ວິຫາຣກຣຓໍ, ຕໂຕ ສຣຓຄມນໍ ມຫປ຺ຜລຕຣ’’ນ຺ຕິ ປກາສິຕໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ຍໍ, ຄຫປຕິ, ເວລາໂມ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ທານໍ ອທາສິ ມຫາທານໍ, ໂຍ ເຈກໍ ທິຏ຺ຐິສມ຺ປນ຺ນໍ ໂຠເຊຍ຺ຍ, ອິທໍ ຕໂຕ ມຫປ຺ຜລຕຣ’’ນ຺ຕິ (ອ. ນິ. ໙.໒໐) –

ອາທິ. ເອວໍ ສຣຓຄມນຜລໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ສຣຓຄມນຜລກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສຣຓຄມນສໍກິເລສເຠທກຖາ

ຕຕ຺ຖ ຈ ໂລກິຍສຣຓຄມນໍ ຕີສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ອຎ຺ຎາຓສໍສຍມິຈ຺ຉາຎາຓາທີຫິ ສໍກິລິສ຺ສຕິ, ນ ມຫາຊຸຕິກໍ, ນ ອຸຊ຺ຊລໍ ອປຣິສຸທ຺ຘໍ ອປຣິໂຍທາຕໍ ໂຫຕິ, ນ ມຫາວິປ຺ຜາຣໍ ອນຸຬາຣໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອຎ຺ຎາຓໍ ນາມ ວຕ຺ຖຸຕ຺ຕຍສ຺ສ ຄຸຓານໍ ອຊານນໍ ຕຕ຺ຖ ສມ຺ໂມໂຫ. ‘‘ພຸທ຺ໂຘ ນຸ ໂຂ, ນ ນຸ ໂຂ’’ຕິອາທິນາ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ສໍສໂຍ. ມິຈ຺ຉາຎາຓໍ ນາມ ຕສ຺ສ ຄຸຓານໍ ອຄຸຓຠາວປຣິກປ຺ປເນນ ວິປຣີຕຄ຺ຄາໂຫຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ໂລກຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ປນ ສຣຓຄມນສ຺ສ ນຕ຺ຖິ ສໍກິເລໂສ. ໂລກິຍສ຺ສ ຈ ສຣຓຄມນສ຺ສ ທຸວິໂຘ ເຠໂທ ສາວຊ຺ໂຊ ອນວຊ຺ໂຊ ຈ. ຕຕ຺ຖ ສາວຊ຺ໂຊ ອຎ຺ຎສຕ຺ຖາຣາທີສຸ ອຕ຺ຕນິຍ຺ຍາຕນາທີຫິ ໂຫຕິ, ໂສ ອນິຏ຺ຐຜໂລ. ອນວຊ຺ໂຊ ປນ ກາລກິຣິຍາຍ ໂຫຕິ. ໂລກິຍຎ຺ຫິ ສຣຓຄມນໍ ສິກ຺ຂາປທສມາທານໍ ວິຍ ອຄ຺ຄຫິຕກາລປຣິຈ຺ເຉທກໍ ຊີວິຕປຣິຍນ຺ຕເມວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ຂນ຺ຘເຠເທນ ເຠໂທ, ໂສ ອວິປາກຕ຺ຕາ ອຜໂລ. ໂລກຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ປນ ເນວຕ຺ຖິ ເຠໂທ. ຠວນ຺ຕເຣປິ ຫິ ອຣິຍສາວໂກ ອຎ຺ຎໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ນ ອຸທ຺ທິສຕີຕິ. ເອວໍ ສຣຓຄມນສ຺ສ ສໍກິເລໂສ ຈ ເຠໂທ ຈ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ໂວທານໍ ນ ຄຫິຕໍ, ນນຸ ໂວທານວິຠາວນາປິ ຕຕ຺ຖ ໂກສລ຺ລາຍ ໂຫຕີຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ຕໍ ປນ ສໍກິເລສຄ຺ຄຫເຓນ ອຕ຺ຖໂຕ ທີປິຕໍ ໂຫຕີຕິ ນ ຄຫິຕໍ. ຍານິ ຫິ ເຕສໍ ສໍກິເລສກາຣຓານິ ອຎ຺ຎາຓາທີນິ, ເຕສໍ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ອນຸປ຺ປາທເນນ ອຸປ຺ປນ຺ນານຎ຺ຈ ປຫາເນນ ໂວທານໍ ໂຫຕີຕິ. ເອວເມຕ຺ຖ ‘‘ສຣຓໍ ສຣຓຄມນ’’ນ຺ຕິອາທີນໍ ປປຎ຺ໂຈ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອິມສ຺ສ ປນ ຍຖາວຸຕ຺ຕປປຎ຺ຈສ຺ສ ອິຘ ອວຈເນ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ໂສ ປນ ອິຘ ວຸຈ຺ຈມາໂນ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ສຣຓວຓ຺ຓນໂຕຕິ ສາມຎ຺ຎຜລສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕສຣຓວຓ຺ຓນໂຕ.

ສຣຓຄມນສໍກິເລສເຠທກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຸປາສກຕ຺ຕປຏິເວທນາກຖາ

ເອວໍ ຘາເຣຕູຕິ ເອວໍ ຊານາຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ໂກ ອຸປາສໂກຕິ ສຣູປປຸຈ຺ຉາ, ຕສ຺ມາ ກິໍລກ຺ຂໂຓ ອຸປາສໂກຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກສ຺ມາຕິ ເຫຕຸປຸຈ຺ຉາ. ເຕນ ເກນ ປວຕ຺ຕິນິມິຕ຺ເຕນ ອຸປາສກສທ຺ໂທ ຕສ຺ມິໍ ປຸຄ຺ຄເລ ນິຣຸຬ຺ໂຫຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ກສ຺ມາ ອຸປາສໂກຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. ສທ຺ທສ຺ສ ຫິ ອຠິເຘຍ຺ຍປວຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕໍ ຕທຕ຺ຖສ຺ສ ຕພ຺ຠາວກາຣຓໍ. ກິມສ຺ສ ສີລນ຺ຕິ ກີທິສໍ ອສ຺ສ ອຸປາສກສ຺ສ ສີລໍ, ກິຕ຺ຕເກນ ສີເລນາຍໍ ສີລສມ຺ປນ຺ໂນ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂກ ອາຊີໂວຕິ ໂກ ອສ຺ສ ສມ຺ມາອາຊີໂວ. ໂສ ປນ ມິຈ຺ຉາຊີວສ຺ສ ປຣິວຊ຺ຊເນນ ໂຫຕີຕິ ໂສປິ ວິຠຊີຍຕິ. ກາ ວິປຕ຺ຕີຕິ ກສ຺ສ ສີລສ຺ສ ອາຊີວສ຺ສ ວາ ວິປຕ຺ຕິ. ອນນ຺ຕຣສ຺ສ ຫິ ວິຘິ ວາ ປຏິເສໂຘ ວາ. ສມ຺ປຕ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ອິທໍ ປກິຓ຺ຓກໍ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ກຖໍ ເວທິຕພ຺ພໍ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ໂກ ອຸປາສໂກຕິ ຂຕ຺ຕິຍາທີສຸ ໂຍ ໂກຈິ ຕິສຣຓໍ ຄໂຕ ຄຫຏ຺ໂຐ. ສຣຓຄມນເມວ ເຫຕ຺ຖ ກາຣຓໍ, ນ ຊາຕິອາທິວິເສໂສ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ຍໂຕ ໂຂ, ມຫານາມ, ພຸທ຺ຘໍ ສຣຓໍ ຄໂຕ ໂຫຕິ, ຘມ຺ມໍ, ສງ຺ຆໍ ສຣຓໍ ຄໂຕ ໂຫຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ໂຂ, ມຫານາມ, ອຸປາສໂກ ໂຫຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໓໓).

ກສ຺ມາ ອຸປາສໂກຕິ ຣຕນຕ຺ຕຍອຸປາສນໂຕ. ເຕເນວ ສຣຓຄມເນນ ຕຕ຺ຖ ຈ ສກ຺ກຈ຺ຈກິຣິຍາຍ ອາທຣຄາຣວພຫຸມານາທິໂຍເຄນ ປຍິຣຸປາສນໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂສ ຫິ ພຸທ຺ຘໍ ອຸປາສຕີຕິ ອຸປາສໂກ. ຘມ຺ມໍ, ສງ຺ຆໍ ອຸປາສຕີຕິ ອຸປາສໂກ.

ກິມສ຺ສ ສີລນ຺ຕິ ປຎ຺ຈ ເວຣມຓິໂຍ. ເວຣມຓິໂຍຕິ ເຈຕ຺ຖ ເວຣໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ປາຓາຕິປາຕາທີສຸ ທຸສ຺ສີລ຺ຍໍ, ຕສ຺ສ ມນນໂຕ ຫນນໂຕ ວິນາສນໂຕ ເວຣມຓິໂຍ ປຎ຺ຈ ວິຣຕິໂຍ ວິຣຕິປ຺ປຘານຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ສີລສ຺ສ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ຍໂຕ ໂຂ, ມຫານາມ, ອຸປາສໂກ ປາຓາຕິປາຕາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ, ອທິນ຺ນາທານາ, ກາເມສຸມິຈ຺ຉາຈາຣາ, ມຸສາວາທາ, ສຸຣາເມຣຍມຊ຺ຊປມາທຏ຺ຐານາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ໂຂ, ມຫານາມ, ອຸປາສໂກ ສີລວາ ໂຫຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໓໓).

ໂກ ອາຊີໂວຕິ ປຎ຺ຈ ມິຈ຺ຉາວຓິຊ຺ຊາ ປຫາຍ ຘມ຺ເມນ ສເມນ ຊີວິຕກປ຺ປນໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ – ‘‘ປຎ຺ຈິມາ, ຠິກ຺ຂເວ, ວຓິຊ຺ຊາ ອຸປາສເກນ ອກຣຓີຍາ. ກຕມາ ປຎ຺ຈ? ສຕ຺ຖວຓິຊ຺ຊາ ສຕ຺ຕວຓິຊ຺ຊາ ມໍສວຓິຊ຺ຊາ ມຊ຺ຊວຓິຊ຺ຊາ ວິສວຓິຊ຺ຊາ. ອິມາ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຎ຺ຈ ວຓິຊ຺ຊາ ອຸປາສເກນ ອກຣຓີຍາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໕.໑໗໗).

ເອຕ຺ຖ ຈ ສຕ຺ຖວຓິຊ຺ຊາຕິ ອາວຸຘຠຓ຺ຑໍ ກຕ຺ວາ ວາ ກາເຣຕ຺ວາ ວາ ຍຖາກຕໍ ວາ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ວິກ຺ກໂຍ. ສຕ຺ຕວຓິຊ຺ຊາຕິ ມນຸສ຺ສວິກ຺ກໂຍ. ມໍສວຓິຊ຺ຊາຕິ ສູນກາຣາທໂຍ ວິຍ ມິຄສູກຣາທິເກ ໂປເສຕ຺ວາ ມໍສໍ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ວິກ຺ກໂຍ. ມຊ຺ຊວຓິຊ຺ຊາຕິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ມຊ຺ຊໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ວິກ຺ກໂຍ. ວິສວຓິຊ຺ຊາຕິ ວິສໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວາ ຕສ຺ສ ວິກ຺ກໂຍ. ຕຕ຺ຖ ສຕ຺ຖວຓິຊ຺ຊາ ປໂຣປໂຣຘນິມິຕ຺ຕຕາຍ ອກຣຓີຍາ ວຸຕ຺ຕາ, ສຕ຺ຕວຓິຊ຺ຊາ ອຠຸຊິສ຺ສຠາວກຣຓໂຕ, ມໍສວິສວຓິຊ຺ຊາ ວຘເຫຕຸໂຕ, ມຊ຺ຊວຓິຊ຺ຊາ ປມາທຏ຺ຐານໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ກາ ວິປຕ຺ຕີຕິ ຍາ ຕສ຺ເສວ ສີລສ຺ສ ຈ ອາຊີວສ຺ສ ຈ ວິປຕ຺ຕິ ເຠໂທ ໂກໂປ ປໂກໂປ ຈ, ອຍມສ຺ສ ວິປຕ຺ຕິ. ອປິຈ ຍາຍ ເອສ ຈຓ຺ຑາໂລ ເຈວ ໂຫຕິ ມລຎ຺ຈ ປຏິກຸຏ຺ໂຐ ຈ, ສາປິສ຺ສ ວິປຕ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຕ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ອສ຺ສທ຺ຘິຍາທໂຍ ປຎ຺ຈ ຘມ຺ມາ ໂຫນ຺ຕິ. ຍຖາຫ –

‘‘ປຎ຺ຈຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ອຸປາສໂກ ອຸປາສກຈຓ຺ຑາໂລ ຈ ໂຫຕິ ອຸປາສກມລຎ຺ຈ ອຸປາສກປຏິກຸຏ຺ໂຐ ຈ. ກຕເມຫິ ປຎ຺ຈຫິ? ອສ຺ສທ຺ໂຘ ໂຫຕິ, ທຸສ຺ສີໂລ ໂຫຕິ, ໂກຕູຫລມງ຺ຄລິໂກ ໂຫຕິ, ມງ຺ຄລໍ ປຈ຺ເຈຕິ, ໂນ ກມ຺ມໍ, ອິໂຕ ຈ ພຫິທ຺ຘາ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍໍ ປຣິເຍສຕິ, ຕຕ຺ຖ ຈ ປຸພ຺ພກາຣໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໕.໑໗໕).

ເອຕ຺ຖ ຈ ອຸປາສກປຏິກຸຏ຺ໂຐຕິ ອຸປາສກນິຫີໂນ. ພຸທ຺ຘາທີສຸ ກມ຺ມກມ຺ມຜເລສຸ ຈ ສທ຺ຘາວິປຣິຍາໂຍ ອສ຺ສທ຺ຘິຍໍ ມິຈ຺ຉາຘິໂມກ຺ໂຂ, ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ອສ຺ສທ຺ຘິເຍນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ອສ຺ສທ຺ໂຘ. ຍຖາວຸຕ຺ຕສີລວິປຕ຺ຕິອາຊີວວິປຕ຺ຕິວເສນ ທຸສ຺ສີໂລ. ‘‘ອິມິນາ ທິຏ຺ຐາທິນາ ອິທໍ ນາມ ມງ຺ຄລໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອວໍ ພາລຊນປຣິກປ຺ປິຕໂກຕູຫລສງ຺ຂາເຕນ ທິຏ຺ຐສຸຕມຸຕມງ຺ຄເລນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ໂກຕູຫລມງ຺ຄລິໂກ. ມງ຺ຄລໍ ປຈ຺ເຈຕີຕິ ທິຏ຺ຐມງ຺ຄລາທິເຠທໍ ມງ຺ຄລເມວ ປຕ຺ຕິຍາຍຕິ. ໂນ ກມ຺ມນ຺ຕິ ກມ຺ມສ຺ສກຕໍ ໂນ ປຕ຺ຕິຍາຍຕິ. ອິໂຕພຫິທ຺ຘາຕິ ອິໂຕ ສພ຺ພຎ຺ຎຸພຸທ຺ຘສາສນໂຕ ພຫິທ຺ຘາ ພາຫິຣກສມເຍ. ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍໍ ປຣິເຍສຕີຕິ ທຸປ຺ປຏິປນ຺ນໍ ທກ຺ຂິຓາຣຫສຎ຺ຎີ ຄເວສຕິ. ປຸພ຺ພກາຣໍ ກໂຣຕີຕິ ທານມານນາທິກໍ ກຸສລກິຣິຍໍ ປຐມຕຣໍ ກໂຣຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍປອເຍສນປຸພ຺ພກາເຣ ເອກໍ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ຘມ຺ມາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ກາ ສມ຺ປຕ຺ຕີຕິ ສາວ ຕສ຺ສ ສີລສມ຺ປທາ ຈ ອາຊີວສມ຺ປທາ ຈ ສມ຺ປຕ຺ຕິ, ເຍ ຈສ຺ສ ຣຕນຠາວາທິກຣາ ສທ຺ຘາທໂຍ ປຎ຺ຈ ຘມ຺ມາ. ຍຖາຫ –

‘‘ປຎ຺ຈຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ອຸປາສໂກ ອຸປາສກຣຕນຎ຺ຈ ໂຫຕິ ອຸປາສກປທຸມຎ຺ຈ ອຸປາສກປຸຓ຺ຑຣີໂກ ຈ. ກຕເມຫິ ປຎ຺ຈຫິ? ສທ຺ໂຘ ໂຫຕິ, ສີລວາ ໂຫຕິ, ນ ໂກຕູຫລມງ຺ຄລິໂກ ໂຫຕິ, ກມ຺ມໍ ປຈ຺ເຈຕິ, ໂນ ມງ຺ຄລໍ, ນ ອິໂຕ ພຫິທ຺ຘາ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍໍ ປຣິເຍສຕິ, ອິຘ ຈ ປຸພ຺ພກາຣໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ປຣິສານໍ ຣຕິຊນນຏ຺ເຐນ ອຸປາສໂກວ ຣຕນໍ ອຸປາສກຣຕນໍ, ຄຸຓໂສຠາກິຕ຺ຕິສທ຺ທສຸຄນ຺ຘຕາຫິ ອຸປາສໂກວ ປທຸມໍ ອຸປາສກປທຸມໍ, ຕຖາ ອຸປາສກປຸຓ຺ຑຣີໂກ ຈ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເສສເມຕ຺ຖ ວິປຕ຺ຕິຍໍ ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ວິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ. ເອວມິທໍ ‘‘ໂກ ອຸປາສໂກ’’ຕິອາທິກໍ ປກິຓ຺ຓກໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິມສ຺ສ ປນ ປກິຓ຺ຓກສ຺ສ ອິຘ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ອວຈເນ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຕໍ ອຕິຠາຣິຍກຣຓໂຕ’’ຕິອາທິ.

ອາທິມ຺ຫີຕິ ອາທິອຕ຺ເຖ. ໂກຏິຍນ຺ຕິ ປຣິຍນ຺ຕໂກຏິຍໍ. ວິຫາຣຄ຺ເຄນາຕິ ໂອວຣກໂກຏ຺ຐາເສນ, ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ຄພ຺ເຠ ວສນ຺ຕານໍ ອິທໍ ປນສຜລໍ ປາປຸຓາຕີ’’ຕິອາທິນາ ຕໍຕໍວສນຏ຺ຐານໂກຏ຺ຐາເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຊ຺ຊຕນ຺ຕິ ອຊ຺ຊ ອິຈ຺ເຈວ ອຕ຺ໂຖ. ປາເຓຫິ ອຸເປຕນ຺ຕິ ອິມິນາ ຕສ຺ສ ສຣຓຄມນສ຺ສ ອາປາຓໂກຏິກຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍາວ ເມ ຊີວິຕໍ ປວຕ຺ຕຕີ’’ຕິອາທີນິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ຊີວິເຕນປຫໍ ວຕ຺ຖຸຕ຺ຕຍໍ ປຏິປູເຊນ຺ໂຕ ສຣຓຄມນຎ຺ຈ ຣກ຺ຂາມີຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ຕສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ອຘິປ຺ປາຍໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ‘‘ອຫຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ປາເຓຫິ ອຸເປຕນ຺ຕິ ຫິ ຍາວ ເມ ປາຓາ ຘຣນ຺ຕິ, ຕາວ ສຣຓໍ ອຸເປຕໍ, ອຸເປນ຺ໂຕ ນ ວາຈາມຕ຺ເຕນ ນ ເອກວາຣໍ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທນມຕ຺ເຕນ, ອຖ ໂຂ ປາຓານໍ ປຣິຈ຺ຈຊນວເສນ ຍາວຊີວໍ ອຸເປຕນ຺ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອຘິວາເສຕູຕິ ສາທິຍຕຸ, ຕໍ ປນ ສາທິຍນໍ ມນສາ ສມ຺ປຏິຄ຺ຄໂຫ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຕູ’’ຕິ. ກາຍງ຺ຄນ຺ຕິ ກາຍເມວ ອງ຺ຄນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ກາຍສ຺ສ ວາ ອງ຺ຄໍ ສີສາທິ ກາຍງ຺ຄໍ, ສີສາທິ ສຣີຣາວຍວນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວາຈງ຺ຄນ຺ຕິ ‘‘ໂຫຕຸ ສາຘູ’’ຕິ ເອວມາທິວາຈາຍ ອງ຺ຄໍ ອວຍວໍ. ວາຈງ຺ຄສ຺ສ ໂຈປນໍ ວາຈາຍ ປວຕ຺ຕນເມວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອພ຺ຠນ຺ຕເຣເຍວາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາເນເຍວ. ຂນ຺ຕິໍ ຈາເຣຕ຺ວາຕິ ຂນ຺ຕິໍ ປວຕ຺ເຕຕ຺ວາ, ຣຸຈິໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ຂນ຺ຕິໍ ຘາເຣຕ຺ວາ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ຣຸຈິໍ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣເຍວ ຘາເຣຕ຺ວາ ວຈີເຠເທນ ອປກາເສຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ກຖໍ ປນ ເວຣຎ຺ໂຊ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຠຄວໂຕ ອຘິວາສນໍ ອຎ຺ຎາສິ. ນ ຫິ ເຕນ ສກ຺ກາ ຠຄວໂຕ ຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຠຄວໂຕ ອຘິວາສນໍ ວິທິຕ຺ວາ’’ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຈ? ກິຎ຺ຈາປິ ເຕນ ນ ສກ຺ກາ ຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ, ຕຖາປິ ອາກາຣສລ຺ລກ຺ຂຓກຸສລຕາຍ ອນ຺ວຍພ຺ຍຕິເຣກວເສນ ອນຸມານໂຕ ອຎ຺ຎາສີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ສເຈ ເມ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ’’ຕິອາທິ. ອາກາຣສລ຺ລກ຺ຂຓກຸສລຕາຍາຕິ ຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິອາກາຣວິຊານເນ ເຉກຕາຍ, ອຘິປ຺ປາຍວິຊານເນ ກຸສລຕາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ທສນຂສໂມຘານສມຸຊ຺ຊລນ຺ຕິ ທ຺ວີສຸ ຫຕ຺ເຖສຸ ທສນ຺ນໍ ນຂານໍ ສໂມຘາເນນ ເອກີຠາເວນ ສມຸຊ຺ຊລນ຺ຕໍ. ອຎ຺ຊລິນ຺ຕິ ຫຕ຺ຖປຸຏໍ. ປຏິມຸໂຂເຍວາຕິ ອຠິມຸໂຂເຍວ, ນ ຠຄວໂຕ ປິຏ຺ຐິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ.

ອຸປາສກຕ຺ຕປຏິເວທນາກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ທຸພ຺ຠິກ຺ຂກຖາ

໑໖. ສຸສສ຺ສກາເລປີຕິ ສມ຺ປນ຺ນສສ຺ສກາເລປິ. ອຕິສມຄ຺ເຆປີຕິ ອຕິສເຍນ ອປ຺ປຄ຺ເຆປິ, ຍທາ ກິຎ຺ຈິເທວ ທຕ຺ວາ ພຫຸໍ ປຸພ຺ພຓ຺ຓາປຣຓ຺ຓໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ຕາທິເສ ກາເລປີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສາລິອາທິ ຘຎ຺ຎໍ ປຸພ຺ພຓ຺ຓໍ, ມຸຄ຺ຄມາສາທິ ອປຣຓ຺ຓໍ. ທ຺ວິຘາ ປວຕ຺ຕໍ ອີຫິຕໍ ເອຕ຺ຖາຕິ ທ຺ວີຫິຕິກາຕິ ມຊ຺ຌປທໂລປີພາຫິຣຕ຺ຖສມາໂສຍມີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ທ຺ວິຘາ ປວຕ຺ຕອີຫິຕິກາ’’ຕິ. ອີຫນໍ ອີຫິຕນ຺ຕິ ອີຫິຕສທ຺ໂທຍໍ ຠາວສາຘໂນຕິ ອາຫ ‘‘ອີຫິຕໍ ນາມ ອິຣິຍາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອິຣິຍາຕິ ກິຣິຍາ. ກສ຺ສ ປເນສາ ກິຣິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ຈິຕ຺ຕອິຣິຍາ’’ຕິ, ຈິຕ຺ຕກິຣິຍາ ຈິຕ຺ຕປ຺ປໂຍໂຄຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຈິຕ຺ຕອີຫາ’’ຕິ. ກຖໍ ປເນຕ຺ຖ ອີຫິຕສ຺ສ ທ຺ວິຘາ ປວຕ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ລຈ຺ຉາມ ນຸ ໂຂ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ລຈ຺ຉາມ ນຸ ໂຂຕິ ອິທໍ ທຸຄ຺ຄຕານໍ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຊີວິຕຸໍ ວາ ສກ຺ຂິສ຺ສາມ ນຸ ໂຂ, ໂນຕິ ອິທໍ ປນ ອິສ຺ສຣານໍ ວເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຠິກ຺ຂມານາຕິ ຍາຈມານາ. ‘‘ທຸຫິຕິກາ’’ຕິປິ ປາໂຐ. ຕຕ຺ຖາປິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ທ຺ວິ-ສທ຺ທສ຺ສ ຫິ ທຸ-ສທ຺ທາເທເສນາຍໍ ນິທ຺ເທໂສ ໂຫຕິ. ທຸກ຺ຂໍ ວາ ອີຫິຕໍ ເອຕ຺ຖ ນ ສກ຺ກາ ໂກຈິ ປໂຍໂຄ ສຸເຂນ ກາຕຸນ຺ຕິ ທຸຫິຕິກາ, ທຸກ຺ກຣຊີວິຕປ຺ປໂຍຄາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ທຸ-ສທ຺ເທ ວາ ອຸກາຣສ຺ສ ວກາຣໍ ກຕ຺ວາ ທ຺ວີຫິຕິກາຕິ ອຍໍ ນິທ຺ເທໂສຕິ ອາຫ ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິອາທິ. ພ຺ຍາຘິ ໂຣໂຄຕິ ເອຕານິ ‘‘ອາຕຸຣຕາ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ເວວຈນານິ. ເຕນ ເສຕຏ຺ຏິກາ ນາມ ເອກາ ໂຣຄຊາຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ໂສ ປນ ໂຣໂຄ ປາຓກໂທເສນ ສມ຺ຠວຕິ. ເອໂກ ກິຣ ປາຓໂກ ນາຬມຊ຺ຌຄຕໍ ຄຓ຺ຐິໍ ວິຊ຺ຌຕິ, ເຍນ ວິທ຺ຘຕ຺ຕາ ນິກ຺ຂນ຺ຕມ຺ປິ ສາລິສີສໍ ຂີຣໍ ຄເຫຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ປຈ຺ຉິນ຺ນຂີຣ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ວຸຕ຺ຕສສ຺ສນ຺ຕິ ວປິຕສສ຺ສໍ. ຕຕ຺ຖາຕິ ເວຣຎ຺ຊາຍໍ. ສລາກາມຕ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ ເອຕ຺ຖາຕິ ສລາກາວຸຕ຺ຕາ, ປຸຣິມປເທ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນາຍໍ ນິທ຺ເທໂສ. ເຕນາຫ ‘‘ສລາກາ ເອວ ສມ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ຍໍ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ ວາປິຕໍ, ຕໍ ສລາກາມຕ຺ຕເມວ ອໂຫສິ, ຜລໍ ນ ຊາຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ຈ ອິມິນາ ‘‘ສລາກາວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕສທ຺ໂທ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິອຕ຺ໂຖຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສລາກາຍາຕິ ເວຬຸວິລີວຕາລປຓ຺ຓາທີຫິ ກຕສລາກາຍ. ຘຎ຺ຎວິກ຺ກຍການໍ ສນ຺ຕິກນ຺ຕິ ຘຎ຺ຎໍ ວິກ຺ກິຓນ຺ຕີຕິ ຘຎ຺ຎວິກ຺ກຍກາ, ເຕສໍ ສມີປນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຍເກສູຕິ ຘຎ຺ຎຄຓ຺ຫນເກສຸ. ກິຓິຕ຺ວາຕິ ຄເຫຕ຺ວາ. ຘຎ຺ຎກຣຓຏ຺ຐາເນຕິ ໂກຏ຺ຐາຄາຣສ຺ສ ສມີປຏ຺ຐາເນ, ຘຎ຺ຎມິນນຏ຺ຐາເນຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວຓ຺ຓຊ຺ຌກ຺ຂນ຺ຕິ ກຫາປຓປຣິກ຺ຂກໍ. ນສຸກຣາ ອຸຎ຺ເຉນ ປຄ຺ຄເຫນ ຍາເປຕຸນ຺ຕິ ປຄ຺ຄຍ຺ຫຕີຕິ ປຄ຺ຄໂຫ, ປຕ຺ໂຕ. ເຕນ ປຄ຺ຄເຫນ ປຕ຺ເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂາຈຣິຍາຍ ຍາເປຕຸໍ ນ ສກ຺ກາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ປຄ຺ຄເຫນ ໂຍ ອຸຎ຺ໂຉ’’ຕິອາທິ. ນສຸກຣາຕິ ສຸກຣຠາໂວ ເອຕ຺ຖ ນຕ຺ຖີຕິ ນສຸກຣາ. ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາຕິ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣຓເຫຕຸ. ເຫຕຸອຕ຺ເຖປິ ຫິ ຕ຺ວາສທ຺ທເມເກ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ.

ອຸຕ຺ຕຣາປຖໂຕ ອາຄຕາ, ອຸຕ຺ຕຣາປໂຖ ວາ ນິວາໂສ ເອເຕສນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕຣາປຖກາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ‘‘ອຸຕ຺ຕຣາຫກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸຕ຺ຕຣາປຖວາສິກາ’’ຕິອາທິ. ‘‘ອຸຕ຺ຕຣາປຖກາ’’ອິຈ຺ເຈວ ວາ ປາຬິປາໂຐ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອຸຕ຺ຕຣໍ ວິສິຏ຺ຐໍ ຠຓ຺ຑໍ ອາຫຣນ຺ຕີຕິ ອຸຕ຺ຕຣາຫກາ, ອຸຕ຺ຕຣໍ ວາ ອຘິກໍ ອຄ຺ຆໍ ເນນ຺ຕີຕິ ອຸຕ຺ຕຣາຫກາ’’ຕິອາທິນາ ອຎ຺ເຎນ ປກາເຣນ ອຕ຺ຖໍ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ. ອສ຺ສານໍ ອຸຏ຺ຐານຏ຺ຐາເນຕິ ອສ຺ສານໍ ອາກຣຏ຺ຐາເນ. ເວຣຎ຺ຊນ຺ຕິ ເວຣຎ຺ຊາຍໍ. ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ເຫຕໍ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ມນ຺ທິຣນ຺ຕິ ອສ຺ສສາລໍ. ອສ຺ສມຓ຺ຑລິກາໂຍຕິ ປຎ຺ຎາຍິໍສູຕິ ປຣິມຓ຺ຑລາກາເຣນ ກຕຕ຺ຕາ ອສ຺ສມຓ຺ຑລິກາໂຍຕິ ປາກຏາ ອເຫສຸໍ. ເອວໍ ກຕານຎ຺ຈ ອສ຺ສສາລານໍ ພຫຸຕ຺ຕາ ພຫຸວຈນນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ. ທສນ຺ນໍ ທສນ຺ນໍ ອສ຺ສານໍ ວສໂນກາໂສ ເອເກກາ ອສ຺ສມຓ຺ຑລິກາຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ອທ຺ຘານກ຺ຂມາ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ທີຆກາລໍ ປວຕ຺ເຕຕຸໍ ຂມາ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ຈິຣກາລປ຺ປວຕ຺ຕິໂນຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ຄງ຺ຄາຍ ທກ຺ຂິຓາ ທິສາ ອປ຺ປຕິຣູປເທໂສ, ອຸຕ຺ຕຣາ ທິສາ ປຕິຣູປເທໂສຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນາຫ ‘‘ນ ຫິ ເຕ’’ຕິອາທິ. ຄງ຺ຄາຍ ທກ຺ຂິຓຕີຣຊາຕາ ທກ຺ຂິຓາປຖມນຸສ຺ສາ. ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ເອວໍ ພຸທ຺ຘໍ ມມາຍນ຺ຕີຕິ ພຸທ຺ຘມາມກາ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ. ປຏິຍາເທຕຸນ຺ຕິ ສມ຺ປາເທຕຸໍ. ນິຈ຺ຈຠຕ຺ຕສງ຺ເຂເປນາຕິ ນິຈ຺ຈຠຕ຺ຕາກາເຣນ. ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍນ຺ຕິ ອິທໍ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມເຍຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍເຄ ວາ ອິທໍ ອຸປໂຍຄວຈນນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ຍຖາ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍຄຕ຺ໂຖ ສມ຺ຠວຕິ, ຕຖາ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ປຸພ຺ພຓ຺ເຫ ວາ ສມຍ’’ນ຺ຕິອາທິ. ເອວນ຺ຕິ ເອວໍ ປຈ຺ຉາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຕ຺ເຖ ວຸຈ຺ຈມາເນ. ນນຸ ຈ ວິຫາເຣ ນິສີທນ຺ຕາປິ ອນ຺ຕຣວາສກໍ ນິວາເສຕ຺ວາວ ນິສີທນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ນິວາເສຕ຺ວາ’’ຕິ ອິທໍ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ວິຫາຣນິວາສນປຣິວຕ຺ຕນວເສນາ’’ຕິອາທິ. ວິຫາຣນິວາສນປຣິວຕ຺ຕນຎ຺ຈ ວິຫາເຣ ນິສິນ຺ນກາເລ ນິວຕ຺ຖມ຺ປິ ປຸນ ຄາມປ຺ປເວສນສມເຍ ຈາເລຕ຺ວາ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ສຓ຺ຐເປຕ຺ວາ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ນິວາສນເມວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ນ ຫິ ເຕ ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ອນິວຕ຺ຖາ ອເຫສຸ’’ນ຺ຕິ. ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍາຕິ ປຕ຺ຕຎ຺ຈ ຈີວຣຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວາ. ຄຫຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ນ ເກວລໍ ຫຕ຺ເຖເນວ, ອຖ ໂຂ ເຍນ ເກນຈິ ອາກາເຣນ ຘາຣຓເມວາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຍຖາສມ຺ຠວມຕ຺ຖໂຍຊນໍ ກໂຣຕິ ‘‘ປຕ຺ຕໍ ຫຕ຺ເຖຫີ’’ຕິອາທິນາ.

ຄຕຄຕຏ຺ຐາເນຕິ ອສ຺ສມຓ຺ຑລິກາສຸ ສມ຺ປຕ຺ຕສມ຺ປຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ. ອຸທຸກ຺ຂເລ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ກສ຺ມາ ປນ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ສຍເມວ ເອວໍ ກຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ, ກິເມວໍ ລທ຺ຘໍ ກປ຺ປິຍກາຣເກຫິ ຍາຄຸໍ ວາ ຠຕ຺ຕໍ ວາ ປຈາເປຕ຺ວາ ສຍໍ ວາ ປຈິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເຖຣານໍ ໂກຈິ ກປ຺ປິຍກາຣໂກ ນຕ຺ຖີ’’ຕິອາທິ. ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍຠາວໍ ອນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູນໍ ເອວໍ ກາຕຸໍ ສາຣຸປ຺ປໍ ນ ໂຫຕີຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ອກປ຺ປິຍຠາວມ຺ປິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ນ ຈ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ຠາຊນາທິປຣິຫຣຓວເສນ ພຫຸຠຓ຺ຑິກຕາຍ ອຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສລ຺ລຫຸກວຸຕ຺ຕິຕາ’’ຕິ. ສກໍ ສກໍ ປຏິວີສນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ໂກຏ຺ຐາສໍ. ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ກາຕິ ສມຓຘມ຺ມໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ນິຣຸສ຺ສາຫາ. ຕທຸປິຍນ຺ຕິ ຕທນຸຣູປໍ. ປິສຕີຕິ ຈຸຓ຺ເຓຕິ. ປຸຎ຺ຎຎາຓວິເສເສຫິ ກຕ຺ຕພ຺ພກມ຺ມສ຺ສ ມນາປຕາ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຸຎ຺ຎວຕາ’’ຕິອາທິ. ນນ຺ຕິ ນໍ ປຕ຺ຖປຸລກໍ. ‘‘ນ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ຠຄວໂຕ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣຓມ຺ປິ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ລທ຺ຘາຕິ ລຠິຕ຺ວາ. ‘‘ລທ຺ໂຘ’’ຕິ ວາ ປາໂຐ, ອຸປຏ຺ຐາກຏ຺ຐານໍ ເນວ ລທ຺ໂຘຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກທາ ປນ ເຖໂຣ ອຸປຏ຺ຐາກຏ຺ຐານໍ ລທ຺ໂຘຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໑; ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໒໑໙-໒໒໓) – ເອກທາ ກິຣ ຠຄວາ ນາຄສມາລຕ຺ເຖເຣນ ສທ຺ຘິໍ ອທ຺ຘານມຄ຺ຄປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ທ຺ເວຘາປຖໍ ປຕ຺ໂຕ. ເຖໂຣ ມຄ຺ຄາ ອຸກ຺ກມ຺ມ ‘‘ຠຄວາ ອຫໍ ອິມິນາ ມຄ຺ເຄນ ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ອາຫ. ອຖ ນໍ ຠຄວາ ‘‘ເອຫິ ຠິກ຺ຂຸ, ອິມິນາ ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ‘‘ຫນ຺ທ ຠຄວາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ຄຓ຺ຫຖ, ອຫໍ ອິມິນາ ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ຉມາຍໍ ຐເປຕຸໍ ອາຣທ຺ໂຘ. ອຖ ຠຄວາ ‘‘ອາຫຣ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄໂຕ. ຕສ຺ສປິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອິຕເຣນ ມຄ຺ເຄນ ຄຈ຺ຉໂຕ ໂຈຣາ ປຕ຺ຕຈີວຣຎ຺ເຈວ ຫຣິໍສຸ, ສີສຎ຺ຈ ຠິນ຺ທິໍສຸ. ໂສ ‘‘ຠຄວາ ທານິ ເມ ປຏິສຣຓໍ, ນ ອຎ຺ໂຎ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ໂລຫິເຕນ ຄຬນ຺ເຕນ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄມິ. ‘‘ກິມິທໍ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈສິ. ອຖ ນໍ ຠຄວາ ‘‘ມາ ຈິນ຺ຕຍິ ຠິກ຺ຂຸ, ເອຕໍ ກາຣຓໍເຍວ ເຕ ນິວາຣຍິມ຺ຫາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສມສ຺ສາເສສິ.

ເອກທາ ປນ ຠຄວາ ເມຆິຍຕ຺ເຖເຣນ ສທ຺ຘິໍ ປາຈີນວໍສມິຄທາເຍ ຊນ຺ຕຸຄາມໍ ອຄມາສິ. ຕຕ຺ຣາປິ ເມຆິໂຍ ຊນ຺ຕຸຄາເມ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ນທີຕີເຣ ປາສາທິກໍ ອມ຺ພວນໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ຠຄວາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ຄຓ຺ຫຖ, ອຫໍ ເອຕສ຺ມິໍ ອມ຺ພວເນ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຠຄວຕາ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ນິວາຣິຍມາໂນປິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອກຸສລວິຕກ຺ເກຫິ ອນ຺ວາສຕ຺ໂຕ ປຈ຺ຈາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈສິ. ຕມ຺ປິ ຠຄວາ ‘‘ອິທເມວ ເຕ ກາຣຓໍ ສລ຺ລກ຺ຂຍິຕ຺ວາ ນິວາຣຍິມ຺ຫາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ສາວຕ຺ຖິໍ ອຄມາສິ. ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຘກຸຏິປຣິເວເຓ ປຎ຺ຎຕ຺ຕວຣພຸທ຺ຘາສເນ ນິສິນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສິ – ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ອິທານິມ຺ຫິ ມຫລ຺ລໂກ, ເອກຈ຺ເຈ ຠິກ຺ຂູ ‘ອິມິນາ ມຄ຺ເຄນ ຄຈ຺ຉາມາ’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອຎ຺ເຎນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເອກຈ຺ເຈ ມຍ຺ຫໍ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ຠູມິຍໍ ນິກ຺ຂິປນ຺ຕິ, ມຍ຺ຫໍ ນິພທ຺ຘຸປຏ຺ຐາກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ຊານາຖາ’’ຕິ. ຠິກ຺ຂູນໍ ຘມ຺ມສໍເວໂຄ ອຸທປາທິ. ອຖາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ອຸຏ຺ຐາຍ ຠຄວນ຺ຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫເຍວ ປຕ຺ຖຍມາໂນ ສຕສຫສ຺ສກປ຺ປາຘິກໍ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍໍ ປາຣມິໂຍ ປູເຣສິໍ, ນນຸ ມາທິໂສ ມຫາປຎ຺ໂຎ ອຸປຏ຺ຐາໂກ ນາມ ວຏ຺ຏຕິ, ອຫໍ ອຸປຏ຺ຐຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ຕໍ ຠຄວາ ‘‘ອລໍ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຍສ຺ສໍ ທິສາຍໍ ຕ຺ວໍ ວິຫຣສິ, ອສຸຎ຺ຎາເຍວ ສາ ທິສາ, ຕວ ໂອວາໂທ ພຸທ຺ຘານໍ ໂອວາທສທິໂສ, ນ ເມ ຕຍາ ອຸປຏ຺ຐາກກິຈ຺ຈໍ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ປຏິກ຺ຂິປິ. ເອເຕເນວຸປາເຍນ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ອສີຕິມຫາສາວກາ ອຸຏ຺ຐຫິໍສຸ. ສພ຺ເພ ຠຄວາ ປຏິກ຺ຂິປິ.

ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ປນ ຕຸຓ຺ຫີເຍວ ນິສີທິ. ອຖ ນໍ ຠິກ຺ຂູ ອາຫໍສຸ ‘‘ອາວຸໂສ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ອຸປຏ຺ຐາກຏ຺ຐານໍ ຍາຈຕິ, ຕ຺ວມ຺ປິ ຍາຈາຫີ’’ຕິ. ຍາຈິຕ຺ວາ ລທ຺ຘຏ຺ຐານໍ ນາມ ອາວຸໂສ ກີທິສໍ ໂຫຕິ, ກິໍ ມໍ ສຕ຺ຖາ ນ ປສ຺ສຕິ, ສເຈ ໂຣເຈສ຺ສຕິ, ‘‘ອານນ຺ໂທ ມໍ ອຸປຏ຺ຐາຕູ’’ຕິ ວກ຺ຂຕີຕິ. ອຖ ຠຄວາ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອານນ຺ໂທ ອຎ຺ເຎນ ອຸສ຺ສາເຫຕພ຺ໂພ, ສຍເມວ ຊານິຕ຺ວາ ມໍ ອຸປຏ຺ຐຫິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາຫ. ຕໂຕ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ອຸຏ຺ເຐຫິ ອາວຸໂສ ອານນ຺ທ, ອຸຏ຺ເຐຫິ, ອາວຸໂສ ອານນ຺ທ, ທສພລໍ ອຸປຏ຺ຐາກຏ຺ຐານໍ ຍາຈາຫີ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ເຖໂຣ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຏິກ຺ເຂເປ ຈ ຈຕສ຺ໂສ ຈ ອາຍາຈນາຕິ ອຏ຺ຐ ວເຣ ຍາຈິ.

ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຏິກ຺ເຂປາ ນາມ ‘‘ສເຈ ເມ, ຠນ຺ເຕ ຠຄວາ, ອຕ຺ຕນາ ລທ຺ຘໍ ປຓີຕໍ ຈີວຣໍ ນ ທສ຺ສຕິ, ປິຓ຺ຑປາຕໍ ນ ທສ຺ສຕິ, ເອກຄນ຺ຘກຸຏິຍໍ ວສິຕຸໍ ນ ທສ຺ສຕິ, ນິມນ຺ຕນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນ ຄມິສ຺ສຕິ, ເອວາຫໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປຏ຺ຐຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ກໍ ປເນຕ຺ຖ, ອານນ຺ທ, ອາທີນວໍ ອທ຺ທສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອາຫ ‘‘ສຈາຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ອິມານິ ວຕ຺ຖູນິ ລຠິສ຺ສາມິ, ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ ວຕ຺ຕາໂຣ ‘ອານນ຺ໂທ ທສພເລນ ລທ຺ຘໍ ປຓີຕໍ ຈີວຣໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ, ປິຓ຺ຑປາຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ, ເອກຄນ຺ຘກຸຏິຍໍ ວສຕິ, ເອກນິມນ຺ຕນໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ເອຕໍ ລາຠໍ ລຠນ຺ໂຕ ຕຖາຄຕໍ ອຸປຏ຺ຐາຕິ, ໂກ ເອວໍ ອຸປຏ຺ຐຫໂຕ ຠາໂຣ’’’ຕິ. ອິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຏິກ຺ເຂເປ ຍາຈິ.

ຈຕສ຺ໂສ ອາຍາຈນາ ນາມ ‘‘ສເຈ, ຠນ຺ເຕ ຠຄວາ, ມຍາ ຄຫິຕໍ ນິມນ຺ຕນໍ ຄມິສ຺ສຕິ, ສຈາຫໍ ຕິໂຣຣຏ຺ຐາ ຕິໂຣຊນປທາ ຠຄວນ຺ຕໍ ທຏ຺ຐຸໍ ອາຄຕປຣິສໍ ອາຄຕກ຺ຂເຓ ເອວ ຠຄວນ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ລຈ຺ຉາມິ, ຍທາ ເມ ກງ຺ຂາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມິໍເຍວ ຂເຓ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕຸໍ ລຈ຺ຉາມິ, ຕຖາ ຍໍ ຠຄວາ ມຍ຺ຫໍ ປຣມ຺ມຸຂໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ, ຕໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ມຍ຺ຫໍ ກເຖສ຺ສຕິ, ເອວາຫໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປຏ຺ຐຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ກໍ ປເນຕ຺ຖ, ອານນ຺ທ, ອານິສໍສໍ ປສ຺ສສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອາຫ ‘‘ອິຘ, ຠນ຺ເຕ, ສທ຺ຘາ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ຠຄວໂຕ ໂອກາສໍ ອລຠນ຺ຕາ ມໍ ເອວໍ ວທນ຺ຕິ ‘ສ຺ເວວ, ຠນ຺ເຕ ອານນ຺ທ, ຠຄວຕາ ສທ຺ຘິໍ ອມ຺ຫາກໍ ຆເຣ ຠິກ຺ຂໍ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍາຖາ’ຕິ. ສເຈ ຠຄວາ ຕຕ຺ຖ ນ ຄມິສ຺ສຕິ, ອິຈ຺ຉິຕກ຺ຂເຓເຍວ ປຣິສໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ກງ຺ຂຎ຺ຈ ວິໂນເທຕຸໍ ໂອກາສໍ ນ ລຈ຺ຉາມິ, ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ ວຕ຺ຕາໂຣ ‘ກິໍ ອານນ຺ໂທ ທສພລໍ ອຸປຏ຺ຐາຕິ, ເອຕ຺ຕກມ຺ປິສ຺ສ ອນຸຄ຺ຄຫໍ ຠຄວາ ນ ກໂຣຕີ’ຕິ. ຠຄວໂຕ ຈ ປຣມ຺ມຸຂາ ມໍ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສນ຺ຕິ ‘ອຍໍ, ອາວຸໂສ ອານນ຺ທ, ຄາຖາ ອິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ ອິທໍ ຊາຕກໍ ກຕ຺ຖ ເທສິຕ’ນ຺ຕິ. ສຈາຫໍ ຕໍ ນ ສມ຺ປາຍິສ຺ສາມິ, ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ ວຕ຺ຕາໂຣ ‘ເອຕ຺ຕກມ຺ປິ, ອາວຸໂສ, ນ ຊານາສິ, ກສ຺ມາ ຕ຺ວໍ ຉາຍາ ວິຍ ຠຄວນ຺ຕໍ ນ ວິຊຫນ຺ໂຕ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຈິຣໍ ວິຈຣີ’ຕິ. ເຕນາຫໍ ປຣມ຺ມຸຂາ ເທສິຕສ຺ສປິ ຘມ຺ມສ຺ສ ປຸນ ກຖນໍ ອິຈ຺ຉາມີ’’ຕິ. ອິມາ ຈຕສ຺ໂສ ອາຍາຈນາ ຍາຈິ. ຠຄວາປິສ຺ສ ອທາສິ. ເອວໍ ອິເມ ອຏ຺ຐ ວເຣ ຄເຫຕ຺ວາ ນິພທ຺ຘຸປຏ຺ຐາໂກ ອໂຫສິ.

ຕສ຺ເສວ ຐານນ຺ຕຣສ຺ສ ອຕ຺ຖາຍ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສໍ ປູຣິຕານໍ ປາຣມີນໍ ຜລໍ ປາປຸຓິ, ປາປຸຓິຕ຺ວາ ຈ ອຸປຏ຺ຐາການໍ ອຄ຺ໂຄ ຫຸຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປຏ຺ຐຫິ. ເຖໂຣ ຫິ ອຸປຏ຺ຐາກຏ຺ຐານໍ ລທ຺ຘກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຠຄວນ຺ຕໍ ທຸວິເຘນ ອຸທເກນ ຕິວິເຘນ ທນ຺ຕກຏ຺ເຐນ ປາທປຣິກມ຺ເມນ ປິຏ຺ຐິປຣິກມ຺ເມນ ຄນ຺ຘກຸຏິປຣິເວຓສມ຺ມຊ຺ຊເນນາຕິ ເອວມາທີຫິ ກິຈ຺ເຈຫິ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ໂຕ ‘‘ອິມາຍ ນາມ ເວລາຍ ສຕ຺ຖຸ ອິທໍ ນາມ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ອິທໍ ນາມ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຕໍ ຕໍ ນິປ຺ຜາເທນ຺ໂຕ ມຫຕິໍ ທຓ຺ຑທີປິກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອກຣຕ຺ຕິໍ ຄນ຺ຘກຸຏິປຣິເວຓໍ ນວ ວາເຣ ອນຸປຣິຍາຍຕິ. ເອວຎ຺ຫິສ຺ສ ອໂຫສິ ‘‘ສເຈ ເມ ຖິນມິທ຺ຘໍ ໂອກ຺ກເມຍ຺ຍ, ຠຄວຕິ ປກ຺ໂກສນ຺ເຕ ປຏິວຈນໍ ທາຕຸໍ ນາຫໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ສພ຺ພຣຕ຺ຕິໍ ທຓ຺ຑທີປິກໍ ຫຕ຺ເຖນ ນ ມຸຎ຺ຈຕິ, ເອວເມຕສ຺ສ ນິພທ຺ຘຸປຏ຺ຐາກຏ຺ຐານສ຺ສ ອລທ຺ຘຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂນ ຈ ໂຂ ອຸປຏ຺ຐາກຏ຺ຐານໍ ລທ຺ຘາ’’ຕິ. ນິພທ຺ຘຸປຏ຺ຐາໂກ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ນິຍຕຸປຏ຺ຐາໂກ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ອນິຍຕຸປຏ຺ຐາກາ ປນ ຠຄວໂຕ ປຐມໂພຘິຍໍ ພຫູ ອເຫສຸໍ, ເຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ກທາຈິ ນາຄສມາລຕ຺ເຖໂຣ’’ຕິອາທິ. ຎາຕິ ຈ ໂສ ປສຕ຺ຖຕມຄຸຓໂຍຄໂຕ ເສຏ຺ໂຐ ຈາຕິ ຎາຕິເສຏ຺ໂຐ. ເອວຣູເປສຸ ຐາເນສຸ ອຍເມວ ປຕິຣູໂປຕິ ອາປທາສຸ ອາມິສສ຺ສ ອຠິສງ຺ຂຣິຕ຺ວາ ທານໍ ນາມ ຎາຕເກເນວ ກາຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕຕຣນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ມາຣາວຏ຺ຏນາຍາຕິ ມາເຣນ ກຕຈິຕ຺ຕາວຏ຺ຏນາຍ, ມາຣານຸຠາເວນ ສຎ຺ຊາຕຈິຕ຺ຕສມ຺ໂມເຫນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອາວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ໂມເຫຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ຕິຏ຺ຐນ຺ຕຸ…ເປ… ຕມ຺ປິ ມາໂຣ ອາວຏ຺ເຏຍ຺ຍາຕິ ຜຸສ຺ສສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກາເລ ກຕຸປຈິຕສ຺ສ ອກຸສລກມ຺ມສ຺ສ ຕທາ ລທ຺ໂຘກາສວເສນ ອຸປຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ອປທາເນ –

‘‘ຜຸສ຺ສສ຺ສາຫໍ ປາວຈເນ, ສາວເກ ປຣິຠາສຍິໍ;

ຍວໍ ຂາທຖ ຠຸຎ຺ຊຖ, ມາ ຈ ຠຸຎ຺ຊຖ ສາລໂຍ.

‘‘ເຕນ ກມ຺ມວິປາເກນ, ເຕມາສໍ ຂາທິຕໍ ຍວໍ;

ນິມນ຺ຕິໂຕ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ, ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ວສິໍ ຕທາ’’ຕິ. (ອປ. ເຖຣ ໑.໓໙.໘໘-໘໙);

ປຣິຍຸຏ຺ຐິຕຈິຕ຺ໂຕຕິ ປຣິໂຍນທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕ, ອຠິຠູຕຈິຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາວຏ຺ຏິຕປຣິໂຍສາເນ ອາຄມິໍສູຕິ ມາເຣນ ອາວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ຄເຕ ປຈ຺ຉາ ອາຄມິໍສຸ. ອວິສຫຕາຍາຕິ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາຍ. ອຠິຫຏຠິກ຺ຂາຍາຕິ ປຈິຕ຺ວາ ອຠິຫຣິຍມານຠິກ຺ຂາຍ. ນິພທ຺ຘທານສ຺ສາຕິ ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ຠຄວໂຕ ທສ຺ສາມາ’’ຕິ ນິຈ຺ຈຠຕ຺ຕວເສນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຐປິຕທານສ຺ສ. ອປ຺ປິຕວຕ຺ຖສ຺ສາຕິ ‘‘ອິທໍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຈຕຸປຈ຺ຈຍປຣິໂຠຄຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ວິຫາຣໍ ເນຕ຺ວາ ທິນ຺ນວຕ຺ຖຸໂນ. ນ ວິສຫຕີຕິ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ອຠິຫຏຠິກ຺ຂາສງ຺ເຂເປນາຕິ ອຠິຫຏຠິກ຺ຂານີຫາເຣນ. ພ຺ຍາມປ຺ປຠາຍາຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ພ຺ຍາມມຕ຺ຕາຍ ປຠາຍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນານໍ ພ຺ຍາມປ຺ປຠາຍ ຈ ນິປ຺ປຠາກຣຓໍ ອນ຺ຕຣາໂຍຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຈນ຺ທິມສູຣິຍເທວພ຺ຣຫ຺ມານມ຺ປິ ຫີ’’ຕິອາທິ. ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນານໍ ພ຺ຍາມປ຺ປຠາຍ ເອກາພທ຺ຘຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນພ຺ຍາມປ຺ປຠາປ຺ປເທສໍ ປຕ຺ວາ’’ຕິ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ສ ອນ຺ຕຣາໂຍ ນາມ ເຎຍ຺ຍຘມ຺ເມສຸ ອາວຣຓໍ.

ອສ຺ໂສສິ ໂຂ ຠຄວາ ອຸທຸກ຺ຂລສທ຺ທນ຺ຕິ ກິໍ ສຍເມວ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ອຸທຸກ຺ຂລສທ຺ທໍ ອສ຺ໂສສີຕິ ເຈຕິ ອາຫ ‘‘ປຕ຺ຖປຕ຺ຖປຸລກໍ ໂກຏ຺ເຏນ຺ຕານ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອຕ຺ຖສຎ຺ຫິຕນ຺ຕິ ປໂຍຊນສາຘກໍ. ອນຕ຺ຖສຎ຺ຫິເຕຕິ ອນຕ຺ຖນິສ຺ສິເຕ ວຈເນ. ຆາຕາເປກ຺ຂໍ ຠຸມ຺ມວຈນໍ. ຍສ຺ມິຎ຺ຈ ເຍນ ຆາໂຕ ນິປ຺ຜາທີຍຕິ, ຕສ຺ເສວ ເຕນ ຆາໂຕ ກໂຕ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ມຄ຺ເຄເນວ ຕາທິສສ຺ສ ວຈນສ຺ສ ຆາໂຕ ສມຸຈ຺ເຉໂທຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ສາມິອຕ຺ເຖ ວາ ຠຸມ຺ມວຈນນ຺ຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ເອວມາຫາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ວຈນສ຺ສ ຈ ສມຸຄ຺ຆາໂຕ ຕມ຺ມູລກິເລສານໍ ສມຸຄ຺ຆາເຕນາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອາກໂຣຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອນຸຣູປຕາຍ ສມຣິຍາທໍ ສປຣິຈ຺ເຉທໍ ຜລໍ ນິປ຺ຜຕ຺ເຕຕີຕິ ອາກາໂຣ ກາຣຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອາກາເຣຫີຕິ ກາຣເຓຫີ’’ຕິ. ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນວຕ຺ຖຸໍ ນິສ຺ສາຍ ປວຕ຺ຕໍ. ຕາຍ ປຸຈ຺ຉາຍ ວີຕິກ຺ກມໍ ປາກຏໍ ກຕ຺ວາຕິ ‘‘ສຈ຺ຈໍ ກິຣ ຕ຺ວໍ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິອາທິປຸຈ຺ຉາຍ ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ກຕວີຕິກ຺ກມໍ ປກາເສຕ຺ວາ, ວີຕິກ຺ກມປ຺ປກາສນຎ຺ຈ ກິມຕ຺ຖມິທໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປຕີຕິ ອນຸຊານນຕ຺ຖໍ.

ນຕ຺ຖິ ກິຎ຺ຈິ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາ ນ ກິຎ຺ຈິ ເອຕ຺ຖ ອປຸພ຺ພໍ ວຕ຺ຕພ຺ພມຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕເມວ ຫີ’’ຕິອາທິ. ສາຘຸ ສາຘູຕິ ອິທໍ ປສໍສາຍໍ ອາເມຑິຕວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ສມ຺ປຫໍເສນ຺ໂຕ’’ຕິ. ທ຺ວີສຸ ອາກາເຣສູຕິ ຘມ຺ມເທສນສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິສງ຺ຂາເຕສຸ ທ຺ວີສຸ ກາຣເຓສຸ. ເອກໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ຘມ຺ມໍ ວາ ເທເສສ຺ສາມາຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕກາຣຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ. ເອວໍທຸພ຺ຠິກ຺ເຂຕິ ເອວໍ ທຸກ຺ເຂນ ລຠິຕພ຺ພາ ຠິກ຺ຂາ ເອຕ຺ຖາຕິ ເອວໍທຸພ຺ຠິກ຺ເຂ ກາເລ, ເທເສ ວາ. ທຸລ຺ລຠປິຓ຺ເຑຕິ ເອຕສ຺ເສວ ອຕ຺ຖທີປນໍ. ຠາຊນາທິປຣິຫຣຓວເສນ ພຫຸຠຓ຺ຑິກຕາຍ ອຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິມາຍ ສລ຺ລຫຸກວຸຕ຺ຕິຕາຍາ’’ຕິ. ເອຕ຺ຕກເມວ ອລໍ ຍາເປຕຸນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕຣິ ປຕ຺ຖນາຠາວໂຕ ປນ ‘‘ອິມິນາ ຈ ສລ຺ເລເຂນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທຸພ຺ຠິກ຺ຂໍ ວິຊິຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຫິ ຠິກ຺ຂານໍ ອຠາໂວ ທຸພ຺ຠິກ຺ຂໍ ‘‘ນິມ຺ມກ຺ຂິກ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ຠິກ຺ຂາຠາໂວເຍວ ຫິ ຕໍນິມິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕວິຆາຕານໍ ອຠາວໂຕ ຠິກ຺ຂູຫິ ວິຊິໂຕ ວເສ ວຕ຺ຕິໂຕ. ໂລໂຠ ວິຊິໂຕຕິ ອາມິສເຫຕຸ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉທວສ຺ສຈ຺ເຉທສມຸຏ຺ຐາປໂກ ໂລລຸປ຺ປາໂທປິ ເຕສໍ ນາໂຫສີຕິ ອາມິສໂລລຕາສງ຺ຂາໂຕ ໂລໂຠ ວິຊິໂຕ. ອິຈ຺ຉາຈາໂຣ ວິຊິໂຕຕິ ‘‘ອາມິສເຫຕຸ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມປ຺ປກາສນວເສນ ຄຸຓວຓິຊ຺ຊໍ ກຕ຺ວາ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປສ຺ສາມາ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕອິຈ຺ຉາຈາຣສ຺ສ ອຠາວໂຕ ຍຖາວຸຕ຺ໂຕ ອິຈ຺ຉາຈາໂຣ ວິຊິໂຕ. ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທມຕ຺ຕສ຺ສປິ ອນຸປ຺ປນ຺ນຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຈິນ຺ຕາ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸນປ຺ປຸນານຸໂສຈນວເສນ ປນ ຈິຕ຺ຕປີຬາປິ ນາໂຫສີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ວິຆາໂຕ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉໂທ ວາຕິ ສຕ຺ຕາຫກຣຓີຍວເສນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ພຫິ ອຣຸຓຸຏ຺ຐາປນວເສນ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉໂທ ວາ ນ ກໂຕ ສຕ຺ຕາຫກິຈ຺ຈວເສນປິ ກຕ຺ຖຈິ ອຄຕຕ຺ຕາ. ສຕ຺ຕາຫກິຈ຺ຈວເສນ ວິປ຺ປວາສຎ຺ຫິ ສນ຺ຘາຍ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉໂທຕິ ອຏ຺ຐກຖາໂວຫາໂຣ, ຕໂຕເຍວ ຈ ວສ຺ສູປນາຍິກກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນາຍໍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໙໙) ‘‘ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ປາຬິມຸຕ຺ຕກຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉທວິນິຈ຺ຉໂຍ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ຘມ຺ມສ຺ສວນຕ຺ຖາຍ ອນິມນ຺ຕິເຕນ ຄນ຺ຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິອາທິນາ ສຕ຺ຕາຫກຣຓີຍເມວ ວິຠຕ຺ຕໍ. ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຕ຺ຕາຫກິຈ຺ເຈນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອກຠິກ຺ຂຸນາປິ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉໂທ ວາ ນ ກໂຕ’’ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉໂທ ນາມ ສຕ຺ຕາຫກຣຓີຍວເສນ ໂຫຕິ, ນ ອຎ຺ຎຖາຕິ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉທລກ຺ຂຓຎ຺ຈ ກຖິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຈ຺ຈຍເວກລ຺ລສງ຺ຂາເຕ ວສ຺ສຈ຺ເຉທກາຣເຓ ສຕິ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉທສ຺ສປິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຍຕ຺ຖ ວສ຺ສຈ຺ເຉທກາຣຓໍ ລພ຺ຠຕິ, ຕຕ຺ຖ ສຕ຺ຕາຫກິຈ຺ເຈນ ຄນ຺ຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສິທ຺ຘນ຺ຕິ ຈູຬຄຓ຺ຐິປເທ ມຊ຺ຌິມຄຓ຺ຐິປເທ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສຸວຸຕ຺ຕໍ ວສ຺ສູປນາຍິກກ຺ຂນ຺ຘເກ ວສ຺ສຈ຺ເຉທາຘິກາເຣ –

‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ອາວາເສ ວສ຺ສູປຄຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຄາໂມ ໂຈເຣຫິ ວຸຏ຺ຐາສິ. ຠຄວໂຕ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ. ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ເຍນ ຄາໂມ ເຕນ ຄນ຺ຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໐໑) –

ເອຕ຺ຖ ‘‘ສເຈ ຄາໂມ ອວິທູຣຄໂຕ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ວິຫາຣເມວ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ວສິຕພ຺ພໍ. ສເຈ ທູຣຄໂຕ, ສຕ຺ຕາຫວາເຣນ ອຣຸໂຓ ອຸຏ຺ຐາເປຕພ຺ໂພ. ນ ສກ຺ກາ ເຈ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ເຖວ ສຠາຄຏ຺ຐາເນ ວສິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໒໐໑) ອິມິນາ ອຏ຺ຐກຖາວຈເນນປິ ສໍສນ຺ທນໂຕ. ຕຖາ ຫິ ຄາເມ ວຸຏ຺ຐິເຕ ຠິກ຺ຂາຍ ອຠາວໂຕ ວສ຺ສຈ຺ເຉເທປິ ອນາປຕ຺ຕິໍ ວທນ຺ເຕນ ຠຄວຕາ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ເຍນ ຄາໂມ ເຕນ ຄນ຺ຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໐໑) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂາຍ ອຠາໂວ ວສ຺ສຈ຺ເຉທກາຣຓໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ສເຈ ທູຣຄໂຕ, ສຕ຺ຕາຫວາເຣນ ອຣຸໂຓ ອຸຏ຺ຐາເປຕພ຺ໂພ’’ຕິ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໒໐໑) ອິທໍ ອຏ຺ຐກຖາວຈນໍ ວສ຺ສຈ຺ເຉທກາຣເຓ ສຕິ ສຕ຺ຕາຫກິຈ຺ເຈນ ຄນ຺ຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ສາເຘຕິ.

ຍໍ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ ເກນຈິ –

‘‘ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉໂທຕິ ສຕ຺ຕາຫກິຈ຺ຈໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ໂຕ, ສຕ຺ຕາຫກຣຓີເຍນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉໂທ ວາ ວສ຺ສຈ຺ເຉໂທ ວາ ເອກຠິກ຺ຂຸນາປິ ນ ກໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ກິຣ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ, ຕສ຺ມາ ວສ຺ສຈ຺ເຉທສ຺ສ ກາຣເຓ ສຕິ ສຕ຺ຕາຫກິຈ຺ຈໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອເກ. ວິນຍຘຣາ ປນ ນ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອຏ຺ຐກຖາຘິປ຺ປາໂຍ ວີມໍສິຕພ຺ໂພ’’ຕິ.

ຕໍ ປນ ສຍໍ ສມ຺ມູຬ຺ຫສ຺ສ ປເຣສໍ ໂມຫຸປ຺ປາທນມຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ວິນຍຘຣານໍ ອນິຈ຺ຉາຍ ກາຣຓໍ ທິສ຺ສຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍ ວິຣຸຊ຺ຌນໂຕ ຍຸຕ຺ຕິອຠາວໂຕ ຈ. ຍຎ຺ຫິ ກາຣຓໍ ວສ຺ສຈ຺ເຉເທປິ ອນາປຕ຺ຕິໍ ສາເຘຕິ, ຕສ຺ມິໍ ສຕິ ວິນາ ວສ຺ສຈ຺ເຉທໍ ສຕ຺ຕາຫກິຈ຺ເຈນ ຄນ຺ຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ກາ ນາມ ຍຸຕ຺ຕິ. ‘‘ປຈ຺ຉິມິກາຍ ຕຕ຺ຖ ວສ຺ສໍ ອຸປຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ ອິທໍ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອນຸຣູປປຣິວິຕກ຺ກນປອທີປນໍ, ນ ປນ ວິເສສຕ຺ຖປຣິທີປນໍ. ຕຖາ ຫິ ທຸພ຺ຠິກ຺ຂຕາຍ ວສ຺ສຈ຺ເຉທກຣຓສພ຺ຠາວໂຕ ປຸຣິມິກາຍ ຕາວ ວສ຺ສຈ຺ເຉເທປິ ອນາປຕ຺ຕິ. ປຈ຺ຉິມິກາຍໍ ອນຸປຄນ຺ຕຸກາມຕາຍ ຄມເນປິ ນຕ຺ຖິ ໂທໂສ ປຈ຺ຉິມິກາຍ ວສ຺ສູປນາຍິກທິວສສ຺ສ ອສມ຺ປຕ຺ຕຠາວໂຕ.

ນ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ມຎ຺ຎນ຺ຕີຕິ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ຄຸເຓ ສມ຺ຠາວນວເສນ ນ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ. ປກາເສຕ຺ວາຕິ ປຏິລທ຺ຘຊ຺ຌານາທິຄຸຓວເສນ ປກາເສຕ຺ວາ. ‘‘ປຈ຺ຉາ ສີລໍ ອຘິຏ຺ຐເຫຍ຺ຍາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ກຸຈ຺ຉິປຏິຊຄ຺ຄເນ ສຕິ ຕຖາປວຕ຺ຕອິຈ຺ຉາຈາຣສ຺ສ ອປຣິສຸທ຺ຘຠາວໂຕ ອາຊີວສຸທ຺ຘິຍາ ຈ ອຠາວໂຕ ປຸນ ວາຍມິຕ຺ວາ ສໍວເຣ ປຕິຏ຺ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຈ຺ຉາ ສີລໍ ອຘິຏ຺ຐເຫຍ຺ຍາມາ’’ຕິ.

ກິໍ ອິທນ຺ຕິ ຄຣຫຓວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາລິຕຓ຺ຑຸເລຫິ ສມ຺ປາທິຕໍ ມໍເສນ ອຸປສິຕ຺ຕໍ ໂອທນໍ ສາລິມໍໂສທນໍ. ອຕິມຎ຺ຎິສ຺ສຕີຕິ ອວຎ຺ຎາຕກຣຓວເສນ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ມຎ຺ຎິສ຺ສຕິ, ລາມກໍ ນິຫີນໍ ກຕ຺ວາ ມຎ຺ຎິສ຺ສຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ໂອຎ຺ຎາຕໍ ອວຎ຺ຎາຕໍ ກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ເຫຏ຺ຐາ ກຕ຺ວາ ນິຫີນໍ ກຕ຺ວາ ຎາຕໍ ໂອຎ຺ຎາຕໍ. ອວຎ຺ຎາຕນ຺ຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ສ຺ວາຍນ຺ຕິ ໂສ ອຍໍ ຊນປໂທ. ອິມາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາຕິ ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ປູຣິຕາຍ ສຸທຸກ຺ກຣາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ. ຕຸມ຺ເຫ ນິສ຺ສາຍາຕິ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອິມໍ ອປ຺ປິຈ຺ຉປຏິປທໍ ນິສ຺ສາຍ. ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີສງ຺ຂາຕາຕິ ຉພ຺ພຄ຺ຄິຍາທໂຍ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຸມ຺ຫາກໍ ອນ຺ຕເຣ ນິສີທິຕ຺ວາຕິ ຕຸມ຺ຫາກໍ ມຊ຺ເຌ ນິສີທິຕ຺ວາ, ຕຸມ຺ເຫຫິ ສທ຺ຘິໍ ນິສີທິຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂອມານນ຺ຕິ ອຕິມານໍ. ອຕິມາໂນເຍວ ເຫຕ຺ຖ ນິຫີນຕາຍ ‘‘ໂອມານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ນ ປນ ຫີເຬຕ຺ວາ ມຎ຺ຎນໍ. ຕຸມ຺ເຫຫິ, ອານນ຺ທ, ສປ຺ປຸຣິເສຫິ ວິຊິຕໍ ສາລິມໍໂສທນໍ ປຈ຺ຉິມາ ຊນຕາ ອຕິມຎ຺ຎິສ຺ສຕີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ປາຬິໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ອຕ຺ຖໍ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍໍ ລທ຺ຘໍ, ເຕເນວ ຕຸສ຺ສິຕ຺ວາ ສາລິມໍໂສທນປຕ຺ຖນາຍ ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ຈ ຕຸມ຺ເຫຫິ ວິຊິຕໍ ອຠິຠູຕໍ ສາລິມໍໂສທນໍ ປຈ຺ຉິມາ ຊນຕາ ຕຕ຺ຖ ປຕ຺ຖນໍ ຉິນ຺ທິຕຸໍ ອສມຕ຺ຖຕາຍ ອຕິມຎ຺ຎິສ຺ສຕີຕິ.

ທຸພ຺ຠິກ຺ຂກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານສ຺ສ ສີຫນາທກຖາ

໑໗. ອາຍສ຺ມາຕິ ວາ ເທວານໍປິຍາຕິ ວາ ຠທ຺ຣຠວນ຺ຕິ ວາ ປິຍສມຸທາຈາໂຣ ເອໂສຕິ ອາຫ ‘‘ອາຍສ຺ມາຕິ ປິຍວຈນເມຕ’’ນ຺ຕິ. ວິຎ຺ຎຸຊາຕິກາ ຫິ ປຣໍ ປິເຍນ ສມຸທາຈຣນ຺ຕາ ‘‘ຠວ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ເທວານໍປິຍາ’’ຕິ ວາ ‘‘ອາຍສ຺ມາ’’ຕິ ວາ ສມຸທາຈຣນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ສມ຺ມຸຂາ ສມ຺ໂພຘນວເສນ ອາວຸໂສຕິ, ຕິໂຣກ຺ຂໍ ອາຍສ຺ມາຕິ ອຍມ຺ປິ ສມຸທາຈາໂຣ. ຕຍິທໍ ປິຍວຈນໍ ຄຣຸຄາຣວສປ຺ປຕິສ຺ສວເສນ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຄຣຸຄາຣວສປ຺ປຕິສ຺ສາຘິວຈນເມຕ’’ນ຺ຕິ. ຄຸຓມຫຕ຺ຕຕາຍ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ, ນ ຈູຬໂມຄ຺ຄລ຺ລານສ຺ສ ອຕ຺ຖິຕາຍາຕິ ອາຫ ‘‘ມຫາ ຈ ໂສ ຄຸຓມຫນ຺ຕຕາຍາ’’ຕິ. ປປ຺ປຏໂກຊນ຺ຕິ ປຖວີສນ຺ຘາຣກໍ ອຸທກໍ ອາຫຈ຺ຈ ຐິເຕ ມຫາປຖວິຍາ ເຫຏ຺ຐິມຕເລ ສມຸຏ຺ຐິຕໍ ອຸທໂກເຆນ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖເຏ ຠູມິປ຺ປເທເສ ສຎ຺ຊາຕກທ຺ທມປຏລສທິສໍ ອຕິມຘຸຣປຖວີມຓ຺ຑໍ. ນ ເມ ຕໍ ອສ຺ສ ປຕິຣູປນ຺ຕິ ຕໍ ອນາປຸຈ຺ຉາ ກຣຓໍ ນ ເມ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນາປຸຈ຺ຉາ ກໂຣນ຺ເຕນ ຈ ຍຖາ ຠຄວາ ອິຈ຺ຉິຕິຈ຺ຉິຕໍ ກິຎ຺ຈິ ອນາປຸຈ຺ຉາ ກໂຣຕິ, ເອວມຫມ຺ປີຕິ ຠຄວຕາ ສມານໍ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕານໍ ມາເນນ ກຕໍ ວິຍ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຍຸຄຄ຺ຄາໂຫ ວິຍ ຠຄວຕາ ສທ຺ຘິໍ ກໂຕ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ. ປເຣນ ຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຕ຺ຕານໍ ຍຸຄໍ ຍຸຄຬໍ ສມານໍ ກຕ຺ວາ ຄາໂຫ, ຕສ຺ສ ມມ ວາ ໂກ ວິເສໂສຕິ ຄຫຓໍ ຍຸຄຄ຺ຄາໂຫ.

ສມ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ສມ຺ປຕ຺ຕິຍຸຕ຺ຕໍ. ສາ ປເນຕ຺ຖ ຣສສມ຺ປຕ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ ສາມຎ຺ຎໂຊຕນາຍ ວິເສເສ ອວຏ຺ຐານໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ສມ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ມຘຸຣໍ ສາທຸຣສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ຕິວິຘຎ຺ຫິ ສມ຺ປນ຺ນໍ ປຣິປຸຓ຺ຓສມງ຺ຄີມຘຸຣວເສນ. ຕຕ຺ຖ –

‘‘ສມ຺ປນ຺ນໍ ສາລິເກທາຣໍ, ສຸວາ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ ໂກສິຍ;

ປຏິເວເທມິ ເຕ ພ຺ຣຫ຺ເມ, ນ ເນ ວາເຣຕຸມຸສ຺ສເຫ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໑໔.໑) –

ອິທໍ ປຣິປຸຓ຺ຓສມ຺ປນ຺ນໍ ນາມ. ປຣິປຸຓ຺ຓມ຺ປິ ຫິ ສມນ຺ຕໂຕ ປນ຺ນໍ ປຕ຺ຕນ຺ຕິ ສມ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ອິມິນາ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວເຣນ ອຸເປໂຕ ໂຫຕິ ສມຸເປໂຕ ອຸປຄໂຕ ສມຸປຄໂຕ ສມ຺ປນ຺ໂນ ສມນ຺ນາຄໂຕ’’ຕິ (ວິຠ. ໕໑໑) ອິທໍ ສມງ຺ຄີສມ຺ປນ຺ນໍ ນາມ. ສມງ຺ຄີປິ ຫິ ສມ຺ມເທວ ປນ຺ໂນ ຄໂຕ ອຸປຄໂຕຕິ ສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ຕຕ຺ຣສ຺ສ ຣຸກ຺ໂຂ ສມ຺ປນ຺ນຜໂລ ຈ ອຸປປນ຺ນຜໂລ ຈາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໔໘) ອິທໍ ມຘຸຣສມ຺ປນ຺ນໍ ນາມ. ຕຕ຺ຖ ມຘຸຣສມ຺ປນ຺ນໍ ອິຘາຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຸປປນ຺ນຜໂລຕິ ພຫຸຜໂລ. ອສ຺ສາຕິ ປຖວິຍາ ເຫຏ຺ຐິມຕລສ຺ສ. ໂອປມ຺ມນິທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຸປມາຍ ນິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ອນີຬກນ຺ຕິ ນິທ຺ໂທສໍ. ນິທ຺ໂທສຕາ ເຈຕ຺ຖ ມກ຺ຂິກາທິຣຫິຕຕາຍາຕິ ອາຫ ‘‘ນິມ຺ມກ຺ຂິກ’’ນ຺ຕິອາທິ. ນຕ຺ຖິ ເອຕ຺ຖ ມກ຺ຂິກາຕິ ນິມ຺ມກ຺ຂິກໍ. ມກ຺ຂິກາສທ຺ເທນ ເຈຕ຺ຖ ມກ຺ຂິກຓ຺ຑກມ຺ປິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ຄຫິຕນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເຕເນວ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນິມ຺ມກ຺ຂິກນ຺ຕິ ອິມສ຺ເສວຕ຺ຖໍ ປກາເສຕຸໍ ນິມ຺ມກ຺ຂິກຓ຺ຑກນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ມກ຺ຂິກາຫິ ຕາສໍ ອຓ຺ຑເກຫິ ຈ ວິຣຫິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕິ ‘‘ມກ຺ຂິການໍ ອຓ຺ຑານິ ມກ຺ຂິກຓ຺ຑານິ, ນຕ຺ຖິ ເອຕ຺ຖ ມກ຺ຂິກຓ຺ຑານີຕິ ນິມ຺ມກ຺ຂິກຓ຺ຑນ຺ຕິ. ອິມິນາ ມກ຺ຂິການໍ ອຓ຺ເຑຫິ ຣຫິຕຕາ ວຸຕ຺ຕາ, ‘ນິມ຺ມກ຺ຂິກ’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ປນ ມກ຺ຂິການໍເຍວ ອຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ເອຕໍ ກິຣ ມຘູຕິ ຂຸທ຺ທກມກ຺ຂິກາຫິ ກຕມຘຸ. ສພ຺ພມຘູຫີຕິ ມຫາມກ຺ຂິກຠມຣມກ຺ຂິກາທິກເຕຫິ. ອຄ຺ຄນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕມໍ. ເສຏ຺ຐນ຺ຕິ ປສຕ຺ຖຕມໍ. ສຸຣສນ຺ຕິ ໂສຠນຣສໍ. ໂອຊວນ຺ຕນ຺ຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕໂມຊສມ຺ປນ຺ນໍ.

ອາຍາຈນວຈນເມຕນ຺ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນສມ຺ປຫໍສນາທິອຕ຺ຖໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ. ເອກໍ ຫຕ຺ຖນ຺ຕິ ເອກໍ ປາຓິຕລໍ. ‘‘ອຠິນິມ຺ມິນິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ປກາເສຕຸໍ ‘‘ປຖວີສທິສໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍໍ ນຸ ໂຂ ປຖວີ, ອຸທາຫຸ ນ ອຍນ຺ຕິ ອິມິນາ ນິມ຺ມິຕປຖວິຍາ ປກຕິປຖວິຍາ ຈ ສນ຺ທິສ຺ສມານຕ຺ຕາ ‘‘ເອສາ ນຸ ໂຂ ອມ຺ຫາກໍ ປຖວີ, ອຸທາຫຸ ອຎ຺ຎາ’’ຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ທສ຺ເສຕິ. ນິພທ຺ຘວິປຸລາຄໂມ ຄາໂມ ນິຄໂມ, ປວຕ຺ຕິຕມຫາອາໂຍ ມຫາຄາໂມຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ນ ວາ ເອສ ວິປລ຺ລາໂສຕິ ປຸພ຺ພປກ຺ຂໍ ນິທສ຺ເສຕິ. ກສ຺ມາ ປເນສ ວິປລ຺ລາໂສ ນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຈິນ຺ເຕຍ຺ໂຍ ຫິ ອິທ຺ຘິມໂຕ ອິທ຺ຘິວິສໂຍ’’ຕິ. ອິທ຺ຘິພເລເນວ ເຕສໍ ສຕ຺ຕານໍ ຕາທິໂສ ວິປລ຺ລາໂສ ນ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິທານິ ອຎ຺ຎຖາ ວິປລ຺ລາສປ຺ປຏິລາຠໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ເອວໍ ປນາ’’ຕິອາທິ. ຄຣຫນ຺ຕາຕິ ສມ຺ມຸຂາ ຄຣຫນ຺ຕາ. ອຸປວທນ຺ຕາຕິ ປຣມ຺ມຸຂາ ອກ຺ໂກສນ຺ຕາ.

ນນຸ ຈ ອຸຕ຺ຕຣກຸຣຸໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຄມນໍ ປຏິເສເຘຕ຺ວາ ວິປລ຺ລາສມ຺ປິ ສຕ຺ຕາ ປຏິລເຠຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ກາຣຓໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ກິເມຕ຺ຖ ກາຣຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປີ’’ຕິອາທິ. ຍທິປິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາປິ ‘‘ວິປລ຺ລາສມ຺ປິ ສຕ຺ຕາ ປຏິລເຠຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ປຸພ຺ເພ ອຘິກຕຕ຺ຕາ ເຕເນວ ກາຣເຓນ ປິຓ຺ຑາຍ ອຸຕ຺ຕຣກຸຣຸຄມນມ຺ປິ ຠຄວຕາ ປຏິສິທ຺ຘນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ຕສ຺ມາ ຕເທວ ກາຣຓໍ ອິຘາປິ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ວິປລ຺ລາສມ຺ປິ ສຕ຺ຕາ ປຏິລເຠຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ອິທໍ ອິຘ ອວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຕ຺ໂຖປິ ຈສ຺ສ ວຸຕ຺ຕສທິສເມວ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ. ‘‘ເອວໍ ປນ ວິປລ຺ລາສໍ ປຏິລເຠຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປຈ຺ຉາ ວຸຕ຺ຕເມວ ອຕ຺ຖວິກປ຺ປໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ຍໍ ປນ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຕ ຄຸເຓ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ທຸພ຺ຠິກ຺ຂກາເລ ປຖວິໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ປປ຺ປຏໂກຊໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິໍສູ’’ຕິ, ຕໍ ອປເນຕ຺ວາ ເຕ ຄຸເຓ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ທຸພ຺ຠິກ຺ຂກາເລ ອຸຕ຺ຕຣກຸຣຸໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິໍສູຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ. ເອເກນ ປທວີຕິຫາເຣນາຕິ ເອຕ຺ຖ ປທສ຺ສ ວີຕິຫຣຓໍ ນິກ຺ຂິປນໍ ປທວີຕິຫາໂຣ, ປທນິກ຺ເຂໂປ, ຕສ຺ມາ ເອເກນ ປທນິກ຺ເຂເປນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອເກນ ປທວີຕິຫາເຣນ ອຕິກ຺ກມິຕພ຺ພຏ຺ຐານຎ຺ຈ ສມຄມເນນ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປທານໍ ອນ຺ຕເຣ ມຸຏ຺ຐິຣຕນມຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ. ມາຕິກາມຕ຺ຕໍ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາຕິ ມຸຏ຺ຐິຣຕນປ຺ປມາຓໍ ມາຕິກາມຕ຺ຕໍ ອຘິຏ຺ຐາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ນິຏ຺ຐິຕາ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານສ຺ສ ສີຫນາທກຖາ.

ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາຈນກຖາ

໑໘. ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາຕິ ປຸພ຺ເພ ອປຎ຺ຎຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຖໂຣ ຫິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທານິ ຐເປຕ຺ວາ ອິທານິ ປຎ຺ຎເປຕພ຺ພສິກ຺ຂາປທານິ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ເອຕສ຺ສ ຠຄວາ ກາໂລ, ເອຕສ຺ສ ສຸຄຕ ກາໂລ, ຍໍ ຠຄວາ ສາວການໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປຍ຺ຍ, ອຸທ຺ທິເສຍ຺ຍ ປາຕິໂມກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໒໑) ອາຫ. ຠຄວຕາປິ –

‘‘ໂກ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ເຫຕຸ, ໂກ ປຈ຺ຈໂຍ, ເຍນ ປຸພ຺ເພ ອປ຺ປຕຣານິ ເຈວ ສິກ຺ຂາປທານິ ອເຫສຸໍ, ພຫຸຕຣາ ຈ ຠິກ຺ຂູ ອຎ຺ຎາຍ ສຓ຺ຐຫິໍສຸ. ໂກ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ເຫຕຸ, ໂກ ປຈ຺ຈໂຍ, ເຍນ ເອຕຣຫິ ພຫຸຕຣານິ ເຈວ ສິກ຺ຂາປທານິ ໂຫນ຺ຕິ, ອປ຺ປຕຣາ ຈ ຠິກ຺ຂູ ອຎ຺ຎາຍ ສຓ຺ຐຫນ຺ຕີຕິ. ເອວເມຕໍ, ຠທ຺ທາລິ, ໂຫຕິ, ສຕ຺ເຕສຸ ຫາຍມາເນສຸ ສທ຺ຘມ຺ເມ ອນ຺ຕຣຘາຍມາເນ ພຫຸຕຣານິ ເຈວ ສິກ຺ຂາປທານິ ໂຫນ຺ຕິ, ອປ຺ປຕຣາ ຈ ຠິກ຺ຂູ ອຎ຺ຎາຍ ສຓ຺ຐຫນ຺ຕີຕິ. ນ ຕາວ, ຠທ຺ທາລິ, ສຕ຺ຖາ ສາວການໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປຕິ, ຍາວ ນ ອິເຘກຈ຺ເຈ ອາສວຏ຺ຐານີຍາ ຘມ຺ມາ ສງ຺ເຆ ປາຕຸຠວນ຺ຕີ’’ຕິ –

ອິມສ຺ມິໍ ຠທ຺ທາລິສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໒.໑໔໕) ວິຍ ເອກຈ຺ເຈສຸ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕສຸປິ ຕໂຕ ປຣໍ ປຎ຺ຎເປຕພ຺ພານິ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ນ ຕາວ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ສຕ຺ຖາ ສາວການໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິເຘວ ຈ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ສາມມ຺ປິ ປຈນໍ ສມຓສາຣຸປ຺ປໍ ນ ໂຫຕິ, ນ ຈ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຈນໍ ‘‘ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉໂທ ວາ ວສ຺ສຈ຺ເຉໂທ ວາ ນ ກໂຕ’’ຕິ ວຈນຎ຺ຈ ປຸພ຺ເພ ປຎ຺ຎຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທານໍ ສພ຺ຠາເວ ປມາຓນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເສສສິກ຺ຂາປທານຎ຺ເຈວ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສສ຺ສ ຈ ເຖຣສ຺ສ ອາຍາຈເນນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ມູລໂຕ ປຠຸຕິ ນິທານໍ ທສ຺ເສຕຸ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຣໂຫຄຕສ຺ສາຕິ ຣໂຫ ຊນວິວິຕ຺ຕໍ ຐານໍ ອຸປຄຕສ຺ສ. ເຕນ ຄຓສງ຺ຄຓິກາຠາເວນ ເຖຣສ຺ສ ກາຍວິເວກມາຫ. ປຏິສລ຺ລີນສ຺ສາຕິ ນານາຣມ຺ມຓຈາຣໂຕ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ນິວຕ຺ຕິຍາ ປຏິ ສມ຺ມເທວ ນິລີນສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ອວິສຏຈິຕ຺ຕສ຺ສ. ເຕນ ຈິຕ຺ຕສງ຺ຄຓິກາຠາເວນສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາຄິຍໍ ຈິຕ຺ຕວິເວກມາຫ. ຈິຣນ຺ຕິ ກາລາເປກ຺ຂໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍເຄ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ຈິຣາຕິ ຈິຣກາລຍຸຕ຺ຕາ ຐິຕິ ອເຠເທນ ວຸຕ຺ຕາ.

ເອຕໍ ນ ສກ຺ໂກຕີຕິ ເອຕໍ ວິນິຈ຺ຉິນິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕນຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ເຖຣວາທໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ມຫາປທຸມຕ຺ເຖໂຣ ປນາ’’ຕິອາທິ. ອຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ‘‘ນ ສກ຺ໂກຕີ’’ຕິ ອິທໍ ຍສ຺ມາ ຊານມາໂນປິ ສມ຺ມເທວ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ໂສຬສວິຘາຍ ປຎ຺ຎາຍ ມຕ຺ຖກໍ ປຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ມຊ຺ຌິມນິກາເຍ ອນຸປທສຸຕ຺ຕນ຺ຕເທສນາຍ (ມ. ນິ. ໓.໙໓) –

‘‘ມຫາປຎ຺ໂຎ ຠິກ຺ຂເວ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ, ປຸຖຸປຎ຺ໂຎ ຠິກ຺ຂເວ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ, ຫາສປຎ຺ໂຎ ຠິກ຺ຂເວ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ, ຊວນປຎ຺ໂຎ ຠິກ຺ຂເວ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ, ຕິກ຺ຂປຎ຺ໂຎ ຠິກ຺ຂເວ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ, ນິພ຺ເພຘິກປຎ຺ໂຎ ຠິກ຺ຂເວ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ –

ເອວມາຄຕາ ມຫາປຎ຺ຎາທິກາ ຉ, ຕສ຺ມິໍເຍວ ສຸຕ຺ເຕ ອາຄຕາ ນວານຸປຸພ຺ພວິຫາຣສມາປຕ຺ຕິປຎ຺ຎາ, ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຕິ ອິມາສໍ ໂສຬສປ຺ປເຠທານໍ ປຎ຺ຎານໍ ສາວກວິສເຍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐໂກຏິປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ.

ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ຠຄວາ ວິປສ຺ສີອາທີນໍ ສຕ຺ຕນ຺ນໍເຍວ ພຸທ຺ຘານໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກາຈິຣຏ຺ຐິຕິກຠາວໍ ກເຖສິ, ນ ພຸທ຺ຘວໍສເທສນາຍໍ ວິຍ ປຎ຺ຈວີສຕິຍາ ພຸທ຺ຘານໍ, ຕໂຕ ວາ ປນ ຠິຍ຺ໂຍຕິ? ເຍສໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘານໍ ປຏິເວຘສາສນໍ ເອກໍສໂຕ ນິຈ຺ຉເຍນ ອຊ຺ຊາປິ ຘຣຕິ, ນ ອນ຺ຕຣຫິຕໍ, ເຕ ເອວ ກິຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ວິປສ຺ສີອາທີນໍເຍວ ຠຄວນ຺ຕານໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກາຈິຣຏ຺ຐິຕິກຠາວໍ ອິຘ ກເຖສິ. ເຕສໍເຍວ ຫິ ສາວກາ ຕທາ ເຈວ ເອຕຣຫິ ຈ ສຸທ຺ຘາວາສຠູມິຍໍ ຐິຕາ, ນ ອຎ຺ເຎສໍ ປຣິນິພ຺ພຸຕຕ຺ຕາ. ສິທ຺ຘຕ຺ຖຕິສ຺ສຜຸສ຺ສານໍ ກິຣ ພຸທ຺ຘານໍ ສາວກາ ສຸທ຺ຘາວາເສສຸ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິສມນນ຺ຕຣເມວ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ອຸປກາທໂຍ ວິຍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ອຘິຄນ຺ຕ຺ວາ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ປຣິນິພ຺ພາຍິໍສຸ, ນ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສາວກາ ຍາວຕາຍຸກໍ ອຏ຺ຐໍສູຕິ ວທນ຺ຕິ. ອປຸພ຺ພາຈຣິມນິຍໂມ ປນ ອປຣາປຣໍ ສໍສຣຓກສຕ຺ຕາວາສວເສນ ເອກິສ຺ສາ ໂລກຘາຕຸຍາ ອິຈ຺ຉິໂຕຕິ ນ ເຕເນຕໍ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໑໙. ອສາຘາຣໂຓ ເຫຕຸ, ສາຘາຣໂຓ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ເອວມາທິວິຠາເຄນ ອິຘ ປໂຍຊນໍ ນຕ຺ຖິ, ວິປສ຺ສີອາທີນໍ ປນ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ອຈິຣຏ຺ຐິຕິກຕາຍ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກຕາຍ ຈ ກາຣຓປຸຈ຺ຉາປຣຕ຺ຕາ ໂຈທນາຍາຕິ ອາຫ ‘‘ເຫຕຸ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ອຸຠຍເມຕໍ ກາຣຓາຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ. ຫິໂນຕິ ເຕນ ຜລນ຺ຕິ ເຫຕູຕິ ກຣຓສາຘໂນຍໍ ເຫຕຸສທ຺ໂທຕິ ອາຫ ‘‘ເຕນ ຕສ຺ສ ຜລ’’ນ຺ຕິອາທິ. ກຕ຺ຕຸສາຘໂນປິ ເຫຕຸສທ຺ໂທ ໂນ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ ຫິໂນຕິ ຜລສ຺ສ ເຫຕຸຠາວໍ ອຸປຄຈ຺ຉຕີຕິ ເຫຕູຕິ. ຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ເອຕິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ຕໍ ກາຣຓໍ ປຏິຈ຺ຈ ຕສ຺ສ ຜລໍ ເອຕິ ປວຕ຺ຕຕິ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ກິລາສຸໂນ ອເຫສຸນ຺ຕິ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ກາ ອເຫສຸໍ, ນິຣຸສ຺ສາຫາ ອເຫສຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສາ ປນ ນິຣຸສ຺ສາຫຕາ ນ ອາລສິຍວເສນາຕິ ອາຫ ‘‘ນ ອາລສິຍກິລາສຸໂນ’’ຕິ, ອາລສິຍວເສນ ກິລາສຸໂນ ນາເຫສຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ກາຣຓມາຫ ‘‘ນ ຫີ’’ຕິອາທິ. ອາລສິຍໍ ວາຕິ ອິມິນາ ຖິນມິທ຺ຘວສປ຺ປວຕ຺ຕານໍ ອກຸສລານໍ ອຠາວມາຫ. ໂອສນ຺ນວີຣິຍຕາ ວາຕິ ອິມິນາ ປນ ‘‘ອາລສິຍາຠາເວປິ ອນ຺ຕມໂສ ອນ຺ນຠາຣເນສາທານມ຺ປິ ສກ຺ກຈ຺ຈໍເຍວ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິປິ ຘມ຺ມເທສນາຍ ນິຣຸສ຺ສາຫຕາ ນຕ຺ຖີຕິ ທີເປຕິ ສພ຺ເພສໍ ສມເກເນວ ອຸສ຺ສາເຫນ ຘມ຺ມເທສນາຍ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ພຸທ຺ຘາ ຫີ’’ຕິອາທິ. ໂອສນ຺ນວີຣິຍາຕິ ໂອຫີນວີຣິຍາ, ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ກາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸສ຺ສນ຺ນວີຣິຍາຕິ ອຘິກວີຣິຍາ, ມຫຸສ຺ສາຫາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເວເຄນາຕິ ຊເວນ. ຘມ຺ເມ ຄຣຸ ເອເຕສນ຺ຕິ ຘມ຺ມຄຣຸໂນ. ຘມ຺ເມ ຄາຣວເມເຕສນ຺ຕິ ຘມ຺ມຄາຣວາ. ວິປສ຺ສິສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກາເລ ອສີຕິ ວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ອາຍຸປ຺ປມາຓໍ ສິຂິສ຺ສ ສຕ຺ຕຕິ ວສ຺ສສຫສ຺ສານິ, ເວສ຺ສຠຸສ຺ສ ສຏ຺ຐິວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ອາຍຸປ຺ປມາຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເຕສໍ ກິຣ ກາເລ ທີຆາຍຸກາ ສຕ຺ຕາ’’ຕິ. ອຠິສເມນ຺ຕີຕິ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕິ.

ນິທ຺ໂທສຕາຍາຕິ ວີຕິກ຺ກມໂທສສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ວີຕິກ຺ກເມ ອຍໍ ນາມ ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ເອວໍ ອາປຕ຺ຕິວເສນ ອປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ ‘‘ປາຓາຕິປາຕໍ ປຫາຍ ປາຓາຕິປາຕາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໘, ໑໙໔) ຘມ຺ມເທສນາວເສນ ໂອວາທສິກ຺ຂາປທານໍເຍວ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຕ຺ຕາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘວເສນ ອາຓາສິກ຺ຂາປທໍ ອປຎ຺ຎຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ຉນ຺ນໍ ຉນ຺ນໍ ວສ຺ສານໍ ອຈ຺ຈເຍນາຕິ ປາຐເສໂສ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຖ ວາ ຉນ຺ນໍ ຉນ຺ນໍ ວສ຺ສານໍ ໂອສານທິວສໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ສກິໍ ສກິ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕທເປກ຺ຂມິທໍ ສາມິວຈນໍ. ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ສພ຺ໂພປິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ຐາເນ ອຸໂປສຖໍ ອກາສີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກຕມໍ ຕໍ ຐານນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ພນ຺ຘຸມຕິຍາ ຣາຊຘານິຍາ’’ຕິອາທິ. ອິສິປຕນໍ ເຕນ ສມເຍນ ເຂມໍ ນາມ ອຸຍ຺ຍານໍ ໂຫຕິ, ມິຄານໍ ປນ ອຠຍວາສຕ຺ຖາຍ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ ມິຄທາໂຍຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຂເມ ມິຄທາເຍ’’ຕິ.

ອພ຺ໂພກິຓ຺ຓານິ ທສປິ ວີສຕິປິ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສານິ ວສນ຺ຕີຕິ ວິສຠາຄປຸຄ຺ຄເລຫິ ອສໍສຏ຺ຐານິ ທສປິ ວີສຕິປິ ຠິກ຺ຂູນໍ ສຫສ຺ສານິ ວສນ຺ຕິ. ທີຆນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ເຕ ສພ຺ເພປິ ທ຺ວາທສສຫສ຺ສຠິກ຺ຂຸຄຓ຺ຫນກາ ມຫາວິຫາຣາ ອຠຍຄິຣິເຈຕິຍປພ຺ພຕຈິຕ຺ຕລປພ຺ພຕວິຫາຣສທິສາ ຈ ອເຫສຸ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸໂປສຖາໂຣຈິກາຕິ ອຸໂປສຖາໂຣຈນກາ. ຕາ ກິຣ ເທວຕາ ເອກມ຺ຫິ ວສ຺ເສ ນິກ຺ຂນ຺ເຕ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາໂຣເຈນ຺ຕິ ‘‘ນິກ຺ຂນ຺ຕໍ ໂຂ, ມາຣິສາ, ເອກໍ ວສ຺ສໍ, ປຎ຺ຈ ທານິ ວສ຺ສານິ ເສສານິ, ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ວສ຺ສານໍ ອຈ຺ຈເຍນ ພນ຺ຘຸມຕີ ຣາຊຘານີ ອຸປສງ຺ກມິຕພ຺ພາ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສາຍາ’’ຕິ. ຕຖາ ທ຺ວີສຸ ວສ຺ເສສຸ ນິກ຺ຂນ຺ເຕສຸ ‘‘ນິກ຺ຂນ຺ຕານິ ໂຂ, ມາຣິສາ, ທ຺ເວ ວສ຺ສານິ, ຈຕ຺ຕາຣິ ວສ຺ສານິ ເສສານິ, ຈຕຸນ຺ນໍ ວສ຺ສານໍ ອຈ຺ຈເຍນ ພນ຺ຘຸມຕີ ຣາຊຘານີ ອຸປສງ຺ກມິຕພ຺ພາ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສາຍາ’’ຕິ ອາໂຣເຈນ຺ຕິ. ອິມິນາວ ນເຍນ ຕີສຸ ຈຕູສຸ ປຎ຺ຈສຸ ວສ຺ເສສຸ ອຕິກ຺ກນ຺ເຕສຸ ອາໂຣເຈນ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມາຣິສາ ເອກໍ ວສ຺ສໍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ສານຸຠາວາຕິ ອິທ຺ຘານຸຠາເວນ ສານຸຠາວາ. ເຕ ກິຣ ຠິກ຺ຂູຕິ ເຍ ເທວຕານຸຠາເວນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເຕ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ປາຈີນສມຸທ຺ທນ຺ເຕຕິ ປາຈີນສມຸທ຺ທສ຺ສ ສມີປເທເສ. ຄມິຍວຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄມິເກຫິ ກາຕພ຺ພໍ ເສນາສນປຏິຊຄ຺ຄນາທິວຕ຺ຕໍ. ອຸໂປສຖຄ຺ຄນ຺ຕິ ອຸໂປສຖກຣຓຏ຺ຐານໍ. ຄຕາວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເທວຕານຸຠາເວນ ຄຕາ ເອວ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ອານຸຠາເວນ ເທວຕານຸຠາເວນ ຈ ຄຕາ ສພ຺ເພປິ.

ຂນ຺ຕີ ປຣມນ຺ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໙໐; ຘ. ປ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໘໕) ປຣູປວາທໍ ປຣາປກາຣໍ ສີຕຸຓ຺ຫາທິເຠທຎ຺ຈ ຄຸໂຓປໂຣຘໍ ຂມຕິ ສຫຕິ ອຘິວາເສຕີຕິ ຂນ຺ຕິ. ສາ ປນ ສີລາທີນໍ ປຏິປກ຺ຂຘມ຺ເມ ສວິເສສໍ ຕປຕິ ສນ຺ຕປຕິ ວິຘມຕີຕິ ປຣມໍ ອຸຕ຺ຕມໍ ຕໂປ. ຕິຕິກ຺ຂນໍ ຂມນໍ ຕິຕິກ຺ຂາ. ຂນ຺ຕິຍາເຍເວຕໍ ເວວຈນໍ. ອກ຺ຂຣຈິນ຺ຕກາ ຫິ ຂມາຍໍ ຕິຕິກ຺ຂາສທ຺ທໍ ວຓ຺ເຓນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ‘‘ຕິຕິກ຺ຂາສງ຺ຂາຕາ ອຘິວາສນຂນ຺ຕິ ນາມ ອຸຕ຺ຕມໍ ຕໂປ’’ຕິ. ນິພ຺ພານໍ ປຣມໍ ວທນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘາຕິ ຠເວນ ຠວນ຺ຕຣໍ ວິນາຕິ ຠວນິກນ຺ຕິຠາເວນ ສໍສິພ຺ພຕິ, ສຕຓ຺ຫສ຺ເສວ ວາ ອາຍຕິໍ ປຸນພ຺ຠວຠາວໂຕ ຜເລນ ສທ຺ຘິໍ ກມ຺ມໍ ວິນາຕິ ສໍສິພ຺ພຕີຕິ ວານນ຺ຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຕາຍ ຕຓ຺ຫາຍ ນິກ຺ຂນ຺ຕໍ ນິພ຺ພານໍ ຕຕ຺ຖ ຕສ຺ສາ ສພ຺ພໂສ ອຠາວໂຕ. ຕໍ ນິພ຺ພານໍ ປນ ສນ຺ຕປຓີຕນິປຸຓສິວເຂມາທິນາ ສພ຺ພາກາເຣນ ປຣມນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘາ.

ນ ຫິ ປພ຺ພຊິໂຕ ປຣູປຆາຕີຕິ ໂຍ ອຘິວາສນຂນ຺ຕິຣຫິຕຕ຺ຕາ ປຣໍ ອຸປຆາເຕຕິ ພາຘຕິ ວິຫິໍສຕິ, ໂສ ປພ຺ພຊິໂຕ ນາມ ນ ໂຫຕິ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ພຘມ຺ມສ຺ສ ອປພ຺ພາຊນໂຕ. ຈຕຸຕ຺ຖປາໂທ ປນ ຕຕິຍປາທສ຺ເສວ ເວວຈນໍ ອນຕ຺ຖນ຺ຕຣຕ຺ຕາ. ‘‘ນ ຫິ ປພ຺ພຊິໂຕ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ຫິ ‘‘ນ ສມໂຓ ໂຫຕີ’’ຕິ ເວວຈນໍ. ‘‘ປຣູປຆາຕີ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ‘‘ປຣໍ ວິເຫຐຍນ຺ໂຕ’’ຕິ ເວວຈນໍ. ອຖ ວາ ປຣູປຆາຕີຕິ ສີລູປຆາຕີ. ສີລຎ຺ຫິ ອຸຕ຺ຕມຏ຺ເຐນ ‘‘ປຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຣສທ຺ທສ຺ສ ເສຏ຺ຐວາຈກຕ຺ຕາ ‘‘ປຸຄ຺ຄລປໂຣປຣຎ຺ຎູ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ໂຍ ຈ ສມໂຓ ປຣໍ ຍໍ ກຎ຺ຈິ ສຕ຺ຕໍ ວິເຫຐຍນ຺ໂຕ ປຣູປຆາຕີ ໂຫຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສີລວິນາສໂກ, ໂສ ປພ຺ພຊິໂຕ ນາມ ນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ໂຍ ອຘິວາສນຂນ຺ຕິຍາ ອຠາວາ ປຣູປຆາຕີ ໂຫຕິ, ປຣໍ ອນ຺ຕມໂສ ຑໍສມກສມ຺ປິ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຕິ, ໂສ ນ ຫິ ປພ຺ພຊິໂຕ. ກິໍ ກາຣຓາ? ປາປມລສ຺ສ ອປພ຺ພາຊິຕຕ຺ຕາ ອນີຫຏຕ຺ຕາ. ‘‘ປພ຺ພາຊຍມຕ຺ຕໂນ ມລໍ, ຕສ຺ມາ ປພ຺ພຊິໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໓໘໘) ອິທຎ຺ຫິ ປພ຺ພຊິຕລກ຺ຂຓໍ. ໂຍປິ ນເຫວ ໂຂ ອຸປຆາເຕຕິ ນ ມາເຣຕິ, ອປິຈ ທຓ຺ຑາທີຫິ ວິເຫເຐຕິ, ໂສປິ ປຣໍ ວິເຫຐຍນ຺ໂຕ ສມໂຓ ນ ໂຫຕິ. ກິໍກາຣຓາ? ວິເຫສາຍ ອສມິຕຕ຺ຕາ. ສມິຕຕ຺ຕາ ສມໂຓຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອິທຎ຺ຫິ ສມຓລກ຺ຂຓໍ. ‘‘ສມິຕຕ຺ຕາ ຫິ ປາປານໍ, ສມໂຓຕິ ປວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໒໖໕) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອປິຈ ຠຄວາ ຠິກ຺ຂູນໍ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິສນ຺ໂຕ ປາຕິໂມກ຺ຂກຖາຍ ຈ ສີລປ຺ປຘານຕ຺ຕາ ສີລສ຺ສ ຈ ວິເສສໂຕ ໂທໂສ ປຏິປກ຺ໂຂຕິ ຕສ຺ສ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫນວິຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອາທິໂຕ ‘‘ຂນ຺ຕີ ປຣມໍ ຕໂປ’’ຕິ ອາຫ. ເຕນ ອນິຏ຺ຐສ຺ສ ປຏິຫນນູປາໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕິຕິກ຺ຂາຄ຺ຄຫເຓນ ປນ ອິຏ຺ຐສ຺ສ, ຕທຸຠເຍນປິ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ອຣຕິໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ຣຕິໍ ອຠິຠຸຍ຺ຍ ວິຫຣຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕ. ຕຓ຺ຫາວານສ຺ສ ວູປສມນໂຕ ນິພ຺ພານໍ ປຣມໍ ວທນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘາ. ຕຕ຺ຖ ຂນ຺ຕິຄ຺ຄຫເຓນ ປໂຍຄວິປຕ຺ຕິຍາ ອຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ, ຕິຕິກ຺ຂາຄ຺ຄຫເຓນ ອາສຍວິປຕ຺ຕິຍາ ອຠາໂວ. ຕຖາ ຂນ຺ຕິຄ຺ຄຫເຓນ ປຣາປຣາຘສຫຕາ, ຕິຕິກ຺ຂາຄ຺ຄຫເຓນ ປເຣສຸ ອນປຣຊ຺ຌນາ ທສ຺ສິຕາ. ເອວໍ ກາຣຓມຸເຂນ ອນ຺ວຍໂຕ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ພ຺ຍຕິເຣກໂຕ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ຍຖາ ສຕ຺ຕານໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣປນໍ ປຣໍ ປາຓິເລຑ຺ຑຸທຓ຺ຑາທີຫິ ວິເຫຐນຎ຺ຈ ‘‘ປຣູປຆາໂຕ ປຣໍ ວິເຫຐນ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ເຕສໍ ສາປເຕຍ຺ຍາວຫຣຓໍ ປຣາມສນໍ ວິສໍວາທນໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎເຠທນໍ ຜຣຸສວຈເນນ ມມ຺ມຆຏ຺ຏນໍ ນິຣຕ຺ຖກວິປ຺ປລາໂປ ປຣສນ຺ຕກາຠິຊ຺ຌານໍ ອຸຈ຺ເຉທຈິນ຺ຕນໍ ມິຈ຺ຉາຠິນິເວສນຎ຺ຈ ອຸປຆາໂຕ ປຣວິເຫຐນຎ຺ຈ ໂຫຕີຕິ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອກຸສລສ຺ສ ກມ຺ມປຖສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ຈ ກຣເຓນ ປພ຺ພຊິໂຕ ສມໂຓ ຈ ນ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ທຸຕິຍຄາຖາຍ ສພ຺ພປາປສ຺ສາຕິ ສພ຺ພາກຸສລສ຺ສ ສພ຺ພສ຺ສປິ ທ຺ວາທສາກຸສລສ຺ສ ສພ຺ພຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທສງ຺ຄຫິຕສ຺ສ ສາວຊ຺ຊຘມ຺ມສ຺ສ. ອກຣຓນ຺ຕິ ອນຸປ຺ປາທນໍ. ກຣຓຎ຺ຫິ ນາມ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ ອຸປ຺ປາທນນ຺ຕິ ຕປ຺ປຏິກ຺ເຂປໂຕ ອກຣຓໍ ອນຸປ຺ປາທນໍ. ກຸສລສ຺ສາຕິ ຈຕຸຠູມິກກຸສລສ຺ສ. ‘‘ກຸສລສ຺ສາ’’ຕິ ຫິ ອິທໍ ‘‘ເອຕໍ ພຸທ຺ຘານ ສາສນ’’ນ຺ຕິ ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ ອຣິຍມຄ຺ຄຘມ຺ເມ ເຕສຎ຺ຈ ສມ຺ຠາຣຠູເຕ ເຕຠູມິກກຸສເລ ຘມ຺ເມ ໂພເຘຕິ. ອຸປສມ຺ປທາຕິ ອຸປສມ຺ປາທນໍ. ຕໍ ປນ ອຕ຺ຖໂຕ ຕສ຺ສ ກຸສລສ຺ສ ສມຘິຄໂມ ປຏິລາໂຠ. ສຈິຕ຺ຕປຣິໂຍທປນນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ໂຊຕນໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຠສ຺ສຣຠາວກຣຓໍ ສພ຺ພໂສ ປຣິໂສຘນໍ. ຕໍ ປນ ອຣຫຕ຺ເຕນ ໂຫຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຍສ຺ມາ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄສມງ຺ຄິໂນ ຈິຕ຺ຕໍ ສພ຺ພໂສ ປຣິໂຍທປີຍຕິ ນາມ, ອຄ຺ຄຜລກ຺ຂເຓ ປນ ປຣິໂຍທປິຕໍ ໂຫຕິ ປຸນ ປຣິໂຍທເປຕພ຺ພຕາຍ ອຠາວໂຕ, ຕສ຺ມາ ປຣິນິຏ຺ຐິຕປຣິໂຍທປນຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕໍ ປນ ອຣຫຕ຺ເຕນ ໂຫຕີ’’ຕິ. ອິຕິ ສີລສໍວເຣນ ສພ຺ພປາປໍ ປຫາຍ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣາຫິ ສມຖວິປສ຺ສນາຫິ ກຸສລໍ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕຜເລນ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິໂຍທເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕໍ ພຸທ຺ຘານໍ ສາສນໍ ໂອວາໂທ ອນຸສິຏ຺ຐິ.

ຕຕິຍຄາຖາຍ ອນຸປວາໂທຕິ ວາຈາຍ ກສ຺ສຈິ ອນຸປວທນໍ. ອນຸປຆາໂຕຕິ ກາເຍນ ມນສາ ຈ ກສ຺ສຈິ ອຸປຆາຕາກຣຓໍ ມນສາປິ ປເຣສໍ ອນຕ຺ຖຈິນ຺ຕນາທິວເສນ ອຸປຆາຕກຣຓສ຺ສ ວຊ຺ເຊຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ປາຕິໂມກ຺ເຂຕິ ຍໍ ຕໍ ປອຕິໂມກ຺ຂໍ ອຕິປໂມກ຺ຂໍ ອຸຕ຺ຕມໍ ສີລໍ, ປາຕິ ວາ ສຸຄຕິຠເຍຫິ ໂມກ຺ເຂຕິ ທຸຄ຺ຄຕິຠເຍຫິ, ໂຍ ວາ ນໍ ປາຕິ, ຕໍ ໂມກ຺ເຂຕີຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມິໍ ປາຕິໂມກ຺ເຂ ຈ. ສໍວໂຣຕິ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘານໍ ອວີຕິກ຺ກມລກ຺ຂໂຓ ສໍວໂຣ. ມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາຕິ ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາ ປຏິຄ຺ຄຫຓປຣິໂຠຄວເສນ ປມາຓຎ຺ຎຸຕາ. ປນ຺ຕຎ຺ຈ ສຍນາສນນ຺ຕິ ຊນສງ຺ຆຏ຺ຏວິຣຫິຕໍ ນິຊ຺ຊນສມ຺ພາຘໍ ວິວິຕ຺ຕໍ ເສນາສນຎ຺ຈ. ເອຕ຺ຖ ທ຺ວີຫິເຍວ ປຈ຺ຈເຍຫິ ຈຕຸປຈ຺ຈຍສນ຺ໂຕໂສ ທີປິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ ປຈ຺ຈຍສນ຺ໂຕສສາມຎ຺ເຎນ ອິຕຣທ຺ວຍສ຺ສປິ ລກ຺ຂຓຫາຣນເຍນ ໂຊຕິຕຠາວໂຕ. ອຘິຈິຕ຺ເຕ ຈ ອາໂຍໂຄຕິ ວິປສ຺ສນາປາທກໍ ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິຈິຕ຺ຕໍ ອຘິຈິຕ຺ຕໍ, ຕໂຕປິ ຈ ມຄ຺ຄຜລຈິຕ຺ຕເມວ ອຘິຈິຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມິໍ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ອຘິຈິຕ຺ເຕ ອາໂຍໂຄ ຈ, ອນຸໂຍໂຄຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕໍ ພຸທ຺ຘານ ສາສນນ຺ຕິ ເອຕໍ ປຣສ຺ສ ອນຸປວທນໍ ອນຸປຆາຕນໍ ປາຕິໂມກ຺ເຂ ສໍວໂຣ ປຏິຄ຺ຄຫຓປຣິໂຠເຄສຸ ມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາ ວິວິຕ຺ຕເສນາສນເສວນໍ ອຘິຈິຕ຺ຕານຸໂຍໂຄ ຈ ພຸທ຺ຘານໍ ສາສນໍ ໂອວາໂທ ອນຸສິຏ຺ຐິ.

ອິມາ ປນ ສພ຺ພພຸທ຺ຘານໍ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສຄາຖາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຕນາຫ ‘‘ເອເຕເນວ ອຸປາເຍນາ’’ຕິອາທິ. ຍາວ ສາສນປຣິຍນ຺ຕາຕິ ຘຣມານກພຸທ຺ຘານໍ ອນຸສາສນປຣິຍນ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຍາວ ພຸທ຺ຘາ ຘຣນ຺ຕິ, ຕາວ ອຸທ຺ທິສິຕພ຺ພຕໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂອວາທປາຕິໂມກ຺ຂຎ຺ຫິ ພຸທ຺ຘາເຍວ ອຸທ຺ທິສນ຺ຕິ, ນ ສາວກາ. ປຐມໂພຘິຍໍເຍວ ອຸທ຺ເທສມາຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປຐມໂພຘິ ເຈຕ຺ຖ ວີສຕິວສ຺ສປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາຕິ ມຫາຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຎ຺ຈ ເຫຏ຺ຐາ ອຏ຺ຐກຖາຍເມວ ‘‘ຠຄວໂຕ ຫິ ປຐມໂພຘິຍໍ ວີສຕິວສ຺ສນ຺ຕເຣ ນິພທ຺ຘຸປຏ຺ຐາໂກ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ກຖິຕຕ຺ຕາ ‘‘ປຐມໂພຘິ ນາມ ວີສຕິວສ຺ສານີ’’ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ ປນ ‘‘ປຎ຺ຈຈຕ຺ຕາລີສາຍ ວສ຺ເສສຸ ອາທິໂຕ ປນ຺ນຣສ ວສ຺ສານິ ປຐມໂພຘີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ມຊ຺ເຌ ປນ຺ນຣສ ວສ຺ສານິ ມຊ຺ຌິມໂພຘິ, ອນ຺ເຕ ປນ຺ນຣສ ວສ຺ສານິ ປຈ຺ຉິມໂພຘີຕິ ຕິຓ຺ຓໍ ໂພຘີນໍ ສມປ຺ປມາຓຕາ ສິຍາຕິ ຕມ຺ປິ ຍຸຕ຺ຕໍ. ປນ຺ນຣສຕ຺ຕິເກນ ຫິ ປຎ຺ຈຈຕ຺ຕາລີສ ວສ຺ສານິ ປູເຣນ຺ຕິ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ປນ຺ນຣສວສ຺ສປ຺ປມາຓາຍ ປຐມໂພຘິຍາ ວີສຕິວສ຺ເສສຸເຍວ ອນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ‘‘ປຐມໂພຘິຍໍ ວີສຕິວສ຺ສນ຺ຕເຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອວມ຺ປິ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ.

ນນຸ ຈ ການິຈິ ສິກ຺ຂາປທານິ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາປິ ນ ຕາວ ອາຓາປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ ປຈ຺ຉາ ເຖຣສ຺ສ ອາຍາຈເນນ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ກຖເມຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິກາລໂຕ ປນ ປຠຸຕິ ອາຓາປາຕິໂມກ຺ຂເມວ ອຸທ຺ທິສີຍຕີ’’ຕິ, ຍທິປິ ການິຈິ ສິກ຺ຂາປທານິ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາວ ອາຓາປາຕິໂມກ຺ຂໍ ນ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ, ຕຖາປິ ອປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ສິກ຺ຂາປເທ ອາຓາປາຕິໂມກ຺ຂໍ ນຕ຺ຖິ, ກິນ຺ຕຸ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕເຍວາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິກາລໂຕ ປນ ປຠຸຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸພ຺ພາຣາເມຕິ ສາວຕ຺ຖິຍາ ປາຈີນທິສາຠາເຄ ກຕຕ຺ຕາ ເອວໍລທ຺ຘໂວຫາເຣ ມຫາວິຫາເຣ. ມິຄາຣມາຕຸປາສາເທຕິ ມິຄາຣເສຏ຺ຐິໂນ ມາຕຸຏ຺ຐານິຍຕ຺ຕາ ມິຄາຣມາຕາຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຕາຍ ວິສາຂາມຫາອຸປາສິກາຍ ກາຣິເຕ ປາສາເທ. ອຏ຺ຐານນ຺ຕິ ເຫຕຸປຏິກ຺ເຂໂປ. ອນວກາໂສຕິ ປຈ຺ຈຍປຏິກ຺ເຂໂປ. ອຸຠເຍນປິ ກາຣຓເມວ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ຍນ຺ຕິ ເຍນ ກາຣເຓນ.

ເຕສນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂູນໍ. ສມ຺ມຸຂສາວການໍ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິຕາຕິ ສພ຺ພນ຺ຕິມານໍ ສຸຠທ຺ທສທິສານໍ ສມ຺ມຸຂສາວການໍ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິເຕ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ຂຕ຺ຕິຍກຸລາທິວເສເນວ ວິວິຘາ ກຸລາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຸຈ຺ຈນີຈອຸຬາຣຸຬາຣໂຠຄາທິກຸລວເສນ ວາຕິ ອຸຈ຺ຈນີຈກຸລວເສນ ອຸຬາຣຸຬາຣໂຠຄາທິກຸລວເສນ ວາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ຂຕ຺ຕິຍພ຺ຣາຫ຺ມຓວເສນ ວາ ຂຕ຺ຕິຍພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິການໍ ວເສນ ວາ ອຸຈ຺ຈກຸລຕາ ເວທິຕພ຺ພາ, ເສສານໍ ວເສນ ນີຈກຸລຕາ. ອຸຬາຣຸຬາຣໂຠຄາທິກຸລວເສນ ວາຕິ ອຸຬາຣຕຣຕມອຸປໂຠຄວນ຺ຕາທິກຸລວເສນ. ອຸຬາຣາຕິສຍໂຊຕນຕ຺ຖຎ຺ຫິ ປຸນ ອຸຬາຣຄ຺ຄຫຓໍ ‘‘ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອຸຬາຣານຸຬາຣານໍ ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຣກ຺ຂນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ປກາເສຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຈິຣໍ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ມໍ ປຣິຫຣນ຺ຕີ’’ຕິ. ອປຎ຺ຎຕ຺ເຕປິ ສິກ຺ຂາປເທ ຍທິ ສມານຊາຕິອາທິກາ ສິຍຸໍ, ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ກຸລານຸຄຕຄນ຺ຖໍ ວິຍ ນ ນາເສຍ຺ຍຸໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ສິກ຺ຂາປທມ຺ປິ ອປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ, ອິເມ ຈ ຠິກ຺ຂູ ນ ສມານຊາຕິອາທິກາ, ຕສ຺ມາ ວິນາເສສຸນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍສ຺ມາ ເອກນາມາ…ເປ… ຕສ຺ມາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວິເຫເຐນ຺ຕາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍທິ ເອວໍ ກສ຺ມາ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກວາເຣປິ ‘‘ນານານາມາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ສຕິປິ ເຕສໍ ນານາຊຈ຺ຈາທິຠາເວ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ເອວ ສາສນສ຺ສ ຈິຣປ຺ປວຕ຺ຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິວເສເນວ ສາສນສ຺ສ ຈິຣປ຺ປວຕ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ພຸທ຺ຘາ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິນິພ຺ພານໂຕ ອຸທ຺ຘມ຺ປິ ວິເນຕພ຺ພສຕ຺ຕສມ຺ຠເວ ສຕິ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ, ອສຕິ ນ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍຖາ ກາຍວຈີທ຺ວາຣສງ຺ຂາຕໍ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕມານມ຺ປິ ຈິຕ຺ຕໍ ຕສ຺ສາເຍວ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ວເສນ ປວຕ຺ຕນໂຕ ‘‘ກາຍວຈີທ຺ວາເຣຫິ ປວຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍສມ຺ປທມິທໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍຖາ ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຕນ຺ຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ວຄ຺ຄສງ຺ຄຫປຓ຺ຓາສສງ຺ຄຫາທີຫີຕິ ສີລກ຺ຂນ຺ຘວຄ຺ຄມຫາວຄ຺ຄາທິວຄ຺ຄສງ຺ຄຫວເສນ ມູລປຓ຺ຓາສມອຌມປຓ຺ຓາສາທິປຓ຺ຓາສສງ຺ຄຫວເສນ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສໍຍຸຕ຺ຕາທິສງ຺ຄໂຫ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເອວໍ ວິຕກ຺ເກຖ, ມາ ເອວໍ ວິຕກ຺ກຍິຕ຺ຖາຕິ ເອຕ຺ຖ ເອວນ຺ຕິ ຍຖານຸສິຏ຺ຐາຍ ອນຸສາສນິຍາ ວິຘິວເສນ ປຏິເສຘນວເສນ ຈ ປວຕ຺ຕິຕາກາຣປຣາມສນໍ, ສາ ຈ ສມ຺ມາວິຕກ຺ການໍ ມິຈ຺ຉາວິຕກ຺ການຎ຺ຈ ປວຕ຺ຕິອາກາຣທສ຺ສນວເສນ ປວຕ຺ຕຕິ ອຕ຺ຖອານິສໍສສ຺ສ ອາທີນວສ຺ສ ຈ ວິຠາວນຕ຺ຖໍ. ເຕນາຫ ‘‘ເນກ຺ຂມ຺ມວິຕກ຺ກາທໂຍ ຕໂຍ ວິຕກ຺ເກ ວິຕກ຺ເກຖາ’’ຕິອາທິ. ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອພ຺ຍາປາທວິຕກ຺ກອວິຫິໍສາວິຕກ຺ການໍ ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ເນກ຺ຂມ຺ມໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ໂລຠໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕຕ຺ຕາ ອໂລໂຠ, ນີວຣເຓຫິ ນິກ຺ຂນ຺ຕຕ຺ຕາ ປຐມຊ຺ຌານໍ, ສພ຺ພາກຸສເລຫິ ນິກ຺ຂນ຺ຕຕ຺ຕາ ສພ຺ໂພ ກຸສໂລ ຘມ຺ໂມ, ສພ຺ພສງ຺ຂເຕຫິ ນິກ຺ຂນ຺ຕຕ຺ຕາ ນິພ຺ພານໍ, ອຸປນິສ຺ສຍໂຕ ສມ຺ປໂຍຄໂຕ ອາຣມ຺ມຓກຣຓໂຕ ຈ ເນກ຺ຂມ຺ເມນ ປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ວິຕກ຺ໂກ ເນກ຺ຂມ຺ມວິຕກ຺ໂກ, ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ໂປ. ໂສ ອສຸຠຊ຺ຌານສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາເຄ ກາມາວຈໂຣ ໂຫຕິ, ອສຸຠຊ຺ຌາເນ ຣູປາວຈໂຣ, ຕໍ ຌານໍ ປາທກໍ ກຕ຺ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນມຄ຺ຄຜລກາເລ ໂລກຸຕ຺ຕໂຣ. ພ຺ຍາປາທສ຺ສ ປຏິປກ຺ໂຂ ອພ຺ຍາປາໂທ, ກຎ຺ຈິປິ ນ ພ຺ຍາປາເທນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ວາ ອພ຺ຍາປາໂທ, ເມຕ຺ຕາ. ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ອພ຺ຍາປາເທນ ປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ວິຕກ຺ໂກ ອພ຺ຍາປາທວິຕກ຺ໂກ. ໂສ ເມຕ຺ຕາຌານສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາເຄ ກາມາວຈໂຣ ໂຫຕິ, ເມຕ຺ຕາຠາວນາວເສນ ອຘິຄເຕ ປຐມຊ຺ຌາເນ ຣູປາວຈໂຣ, ຕໍ ຌານໍ ປາທກໍ ກຕ຺ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນມຄ຺ຄຜລກາເລ ໂລກຸຕ຺ຕໂຣ. ວິຫິໍສາຍ ປຏິປກ຺ຂາ, ນ ວິຫິໍສນ຺ຕິ ວາ ເອຕາຍ ສຕ຺ເຕຕິ ອວິຫິໍສາ, ກຣຸຓາ. ຕາຍ ປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ວິຕກ຺ໂກ ອວິຫິໍສາວິຕກ຺ໂກ. ໂສ ກຣຸຓາຌານສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາເຄ ກາມາວຈໂຣ, ກຣຸຓາຠາວນາວເສນ ອຘິຄເຕ ປຐມຊ຺ຌາເນ ຣູປາວຈໂຣ, ຕໍ ຌານໍ ປາທກໍ ກຕ຺ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນມຄ຺ຄຜລກາເລ ໂລກຸຕ຺ຕໂຣ.

ນນຸ ຈ ອໂລຠາໂທສາໂມຫານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎາວິຣຫໂຕ ເນສໍ ວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນການໍ ອິເມສໍ ເນກ຺ຂມ຺ມວິຕກ຺ກາທີນໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອສງ຺ກຣໂຕ ວວຕ຺ຖານໍ ນ ໂຫຕີຕິ? ໂນ ນ ໂຫຕິ. ຍທາ ຫິ ອໂລໂຠ ປຘາໂນ ໂຫຕິ ນິຍມິຕປຣິຓຕສມຸທາຈາຣາທິວເສນ, ຕທາ ອິຕເຣ ທ຺ເວ ຕທນ຺ວາຍິກາ ຠວນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ຍທາ ອໂລຠປ຺ປຘາໂນ ເນກ຺ຂມ຺ມຄຣຸໂກ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ໂຫຕິ, ຕທາ ລທ຺ຘາວສໂຣ ເນກ຺ຂມ຺ມວິຕກ຺ໂກ ປຕິຏ຺ຐຫຕິ. ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ປນ ອໂທສລກ຺ຂຓສ຺ສ ອພ຺ຍາປາທສ຺ສ ວເສນ ໂຍ ຕສ຺ເສວ ອພ຺ຍາປາທວິຕກ຺ກຠາໂວ ສມ຺ຠເວຍ຺ຍ, ສຕິ ຈ ອພ຺ຍາປາທວິຕກ຺ກຠາເວ ກສ຺ສຈິປິ ອວິເຫຐນຊາຕິກຕາຍ ອວິຫິໍສາວິຕກ຺ກຠາໂວ ຈ ສມ຺ຠເວຍ຺ຍ. ເຕ ອິຕເຣ ທ຺ເວ ຕສ຺ເສວ ເນກ຺ຂມ຺ມວິຕກ຺ກສ຺ສ ອນຸຄາມິໂນ ສຣູປໂຕ ອທິສ຺ສນໂຕ ຕສ຺ມິໍ ສຕິ ໂຫນ຺ຕິ, ອສຕິ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອນຸມາເນຍ຺ຍາ ຠວນ຺ຕິ. ເອວເມວ ຍທາ ເມຕ຺ຕາປຘາໂນ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ໂຫຕິ, ຕທາ ອິຕເຣ ທ຺ເວ ຕທນ຺ວາຍິກາ ຠວນ຺ຕິ. ຍທາ ກຣຸຓາປຘາໂນ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ໂຫຕິ, ຕທາ ອິຕເຣ ທ຺ເວ ຕທນ຺ວາຍິກາ ຠວນ຺ຕິ.

ກາມວິຕກ຺ກາທໂຍຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ພ຺ຍາປາທວິຕກ຺ກວິຫິໍສາວິຕກ຺ການໍ ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ກາມປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ວິຕກ຺ໂກ ກາມວິຕກ຺ໂກ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ທ຺ເວ ກາມາ ວຕ຺ຖຸກາໂມ ຈ ກິເລສກາໂມ ຈ. ຕຕ຺ຖ ວຕ຺ຖຸກາມປກ຺ເຂ ອາຣມ຺ມຓວເສນ ກາເມຫິ ປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ວິຕກ຺ໂກ ກາມວິຕກ຺ໂກ, ກິເລສກາມປກ຺ເຂ ປນ ສມ຺ປໂຍຄວເສນ ກາເມນ ປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ພ຺ຍາປາທປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ວິຕກ຺ໂກ ພ຺ຍາປາທວິຕກ຺ໂກ. ວິຫິໍສາປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ວິຕກ຺ໂກ ວິຫິໍສາວິຕກ຺ໂກ. ເຕສຸ ທ຺ເວ ສຕ຺ເຕສຸປິ ສງ຺ຂາເຣສຸປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ກາມວິຕກ຺ໂກ ຫິ ປິເຍ ມນາເປ ສຕ຺ເຕ ວາ ສງ຺ຂາເຣ ວາ ວິຕກ຺ເກນ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ພ຺ຍາປາທວິຕກ຺ໂກ ອປ຺ປິເຍ ອມນາເປ ສຕ຺ເຕ ວາ ສງ຺ຂາເຣ ວາ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ໂອໂລກນກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ວິນາສນາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ວິຫິໍສາວິຕກ຺ໂກ ສງ຺ຂາເຣສຸ ນຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ສງ຺ຂາໂຣ ຫິ ທຸກ຺ຂາເປຕພ຺ໂພ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ‘‘ອິເມ ສຕ຺ຕາ ຫຎ຺ຎນ຺ຕຸ ວາ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊນ຺ຕຸ ວາ ວິນສ຺ສນ຺ຕຸ ວາ ມາ ວາ ອເຫສຸ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ຕນກາເລ ປນ ສຕ຺ເຕສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ອຖ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສງ຺ຂາໂຣ ທຸກ຺ຂາເປຕພ຺ໂພ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ, ນນຸ ເຍ ທຸກ຺ຂາເປຕພ຺ພາຕິ ອິຈ຺ຉິຕາ ສຕ຺ຕສຎ຺ຎິຕາ, ເຕປິ ອຕ຺ຖໂຕ ສງ຺ຂາຣາ ເອວາຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ເຕ ປນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ຘາ ສວິຎ຺ຎາຓກຕາຍ ທຸກ຺ຂໍ ປຏິສໍເວເທນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕ ວິຫິໍສາວິຕກ຺ກສ຺ສ ວິສຍາ ອິຈ຺ຉິຕາ ສຕ຺ຕສຎ຺ຎິຕາ. ເຍ ປນ ນ ທຸກ຺ຂໍ ປຏິສໍເວເທນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂຓາໂຍຄໂຕ, ເຕ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ວິຫິໍສາວິຕກ຺ໂກ ສງ຺ຂາເຣສຸ ນຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອນຸປາທາຍ ອາສເວຫິ ຈິຕ຺ຕານິ ວິມຸຈ຺ຈິໍສູຕິ ເອຕ຺ຖ ອາສເວຫີຕິ ກຕ຺ຖຸອຕ຺ເຖ ກຣຓນິທ຺ເທໂສ, ຈິຕ຺ຕານີຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ຕພຫຸວຈນໍ, ວິມຸຈ຺ຈິໍສູຕິ ກມ຺ມສາຘນໍ, ຕສ຺ມາ ອາສເວຫິ ກຕ຺ຕຸຠູເຕຫິ ອນຸປາທາຍ ອາຣມ຺ມຓວເສນ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕານິ ວິມຸຈ຺ຈິຕານີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ເຕສຎ຺ຫິ ຈິຕ຺ຕານີ’’ຕິອາທິ. ເຍຫິ ອາສເວຫີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ກຕ຺ຕຸອຕ຺ເຖ ເອວ ກຣຓນິທ຺ເທໂສ. ວິມຸຈ຺ຈິໍສູຕິ ກມ຺ມສາຘນໍ. ນ ເຕ ຕານິ ຄເຫຕ຺ວາ ວິມຸຈ຺ຈິໍສູຕິ ເຕ ອາສວາ ຕານິ ຈິຕ຺ຕານິ ອາຣມ຺ມຓວເສນ ນ ຄເຫຕ຺ວາ ວິມຸຈ຺ຈິໍສຸ ວິໂມເຈສຸໍ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ຈິຕ຺ຕານີຕິ ອຸປໂຍຄພຫຸວຈນໍ, ວິມຸຈ຺ຈິໍສູຕິ ກຕ຺ຕຸສາຘນໍ. ອນຸປ຺ປາທນິໂຣເຘນ ນິຣຸຊ຺ຌມານາຕິ ອາຍຕິໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິສງ຺ຂາເຕນ ນິໂຣເຘນ ນິຣຸຊ຺ຌມານາ ອາສວາ. ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວິມຸຈ຺ຈິໍສູຕິ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕານິ ວິໂມເຈສຸໍ. ວິກສິຕຈິຕ຺ຕາ ອເຫສຸນ຺ຕິ ສາຕິສຍຎາຓຣສ຺ມິສມ຺ຜສ຺ເສນ ສມ຺ຜຸລ຺ລຈິຕ຺ຕາ ອເຫສຸໍ. ປຸຣິມວຈນາເປກ຺ຂນ຺ຕິ ‘‘ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຠິໍສນເກ ວນສຓ຺ເຑ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕວຈນາເປກ຺ຂໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຠິໍສນເກ ວນສຓ຺ເຑຕິ, ຕຕ຺ຣາ’’ຕິ. ກຕນ຺ຕິ ຠາວສາຘນວາຈິ ອິທໍ ປທນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຠິໍສນກຕສ຺ມິໍ ໂຫຕິ, ຠິໍສນກກິຣິຍາຍາ’’ຕິ. ຠິໍສນສ຺ສ ກຣຓໍ ກິຣິຍາ ຠິໍສນກຕໍ, ຕສ຺ມິໍ ຠິໍສນກຕສ຺ມິໍ.

ອິທານິ ອຎ຺ຎຖາປິ ອຕ຺ຖໂຍຊນໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິອາທິ. ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ຠິໍສຍຕີຕິ ຠິໍສໂນ, ຠິໍສໂນ ເອວ ຠິໍສນໂກ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ຠິໍສນກຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ຕ-ກາຣສ຺ສ ໂລປໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ຠິໍສນກຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຠິໍສນກຕສ຺ມິນ຺ຕິ ຠິໍສນກຠາເວຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິອາທິ. ເຍຠຸຍ຺ຍຄ຺ຄຫຓໍ ໂລມວນ຺ຕວເສນປິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ, ນ ໂລມວເສເນວາຕິ ອາຫ ‘‘ພຫຸຕຣານໍ ວາ’’ຕິອາທິ.

ປຸຣິສຍຸຄວເສນາຕິ ປຸຣິສກາລວເສນ, ປຸຣິສານໍ ອາຍຸປ຺ປມາຓວເສນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ສພ຺ພປຈ຺ຉິມໂກ ສຸຠທ຺ທສທິໂສ’’ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ວິຊ຺ຊມານານໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປຸຣິສານໍ ອາຍຸປຣິຈ຺ເຉທໍ ສກລເມວ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ສຕສຫສ຺ສໍ…ເປ… ອຏ຺ຐາສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທ຺ເວເຍວ ປຸຣິສຍຸຄານີຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸຣິສານໍ ຍຸຄປ຺ປວຕ຺ຕິກາໂລ ປຸຣິສຍຸຄໍ. ອຠິລາປມຕ຺ຕເມວ ເຈຕໍ, ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ປຸຣິໂສວ ປຸຣິສຍຸຄໍ. ຘຣມາເນ ຠຄວຕິ ເອກໍ ປຸຣິສຍຸຄໍ, ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ເອກນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ທ຺ເວເຍວ ປຸຣິສຍຸຄານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ປນ ຠຄວຕິ ເອກເມວ ປຸຣິສຍຸຄໍ ອສີຕິເຍວ ວສ຺ສສຫສ຺ສານິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ອຏ຺ຐາສີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໒໐. ສາວກຍຸຄານີຕິ ສາວກາ ເອວ ສາວກຍຸຄານິ. ອສມ຺ຠຸຓນ຺ເຕນາຕິ ອປາປຸຓນ຺ເຕນ. ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫາເປນ຺ຕສ຺ສາຕິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ສ ວິຊາຍນຕ຺ຖໍ ຎາຓຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫາເປນ຺ຕສ຺ສ.

໒໑. ໂກ ອນຸສນ຺ຘີຕິ ປຸພ຺ພາປຣກຖານໍ ກິໍ ອນຸສນ຺ຘານໍ, ໂກ ສມ຺ພນ຺ໂຘຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາຈນາເປກ຺ຂນ຺ຕິ ຍາຈີຍຕີຕິ ຍາຈນາ, ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິເຍວ ຍາຈນາ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາຈນາ, ຕໍ ອເປກ຺ຂຕີຕິ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາຈນາເປກ຺ຂໍ ຠຸມ຺ມວຈນໍ, ຍາຈິຍມານສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິອເປກ຺ຂໍ ຠຸມ຺ມວຈນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຍາຈນວິສິຏ຺ຐາ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິເຍວ ຫິ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິ ອິມິນາ ປຣາມຏ຺ຐາ, ເຕເນວ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຕສ຺ສາ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ’’ຕິ. ຍໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປຍ຺ຍາ’’ຕິ ອິມິນາ ຍໍ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎປນໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຍາຈິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ຕສ຺ສາ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາຕິ ຕສ຺ສໍ ຍາຈິຍມານສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອກາລນ຺ຕິ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອກາລໍ.

ອາສວຏ຺ຐານີຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຘິກຣເຓ ອນີຍສທ຺ໂທຕິ ອາຫ ‘‘ອາສວາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ ເອເຕສູ’’ຕິອາທິ. ເກ ປນ ເຕ ອາສວາ, ເກ ຈ ຘມ຺ມາ ຕທຘິກຣຓຠູຕາຕິ ອາຫ ‘‘ເຍສຸ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກາ’’ຕິອາທິ. ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາ ປຣູປວາທາທໂຍ, ສມ຺ປຣາຍິກາ ອາປາຍິກາ ອປາຍທຸກ຺ຂວິເສສາ. ເຕ ອາສວນ຺ຕິ ເຕນ ເຕນ ປຈ຺ຈຍວເສນ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ອາສວາ. ເນສນ຺ຕິ ປຣູປວາທາທິອາສວານໍ. ເຕຕິ ວີຕິກ຺ກມຘມ຺ມາ. ອສຕິ ອາສວຏ຺ຐານີເຍ ຘມ຺ເມ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍໍ ໂກ ໂທໂສ, ເຍເນວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຍທິ ຫິ ປຎ຺ຎເປຍ຺ຍາ’’ຕິອາທິ, ວີຕິກ຺ກມໂທສໍ ອທິສ຺ວາ ຍທິ ປຎ຺ຎເປຍ຺ຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຣມ຺ມຸຂາ ອກ຺ໂກສນໍ ປຣູປວາໂທ, ປເຣຫິ ວຈເນສຸ ໂທສາໂຣປນໍ ປຣູປາຣມ຺ໂຠ, ສມ຺ມຸຂາ ຄຣຫນໍ ຄຣຫໂທໂສ.

ກຖຎ຺ຫິ ນາມ ປລິເວເຐສ຺ສຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ກຖໍ-ສທ຺ທໂຍເຄ ອນາຄຕປ຺ປໂຍໂຄ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອນ຺ວາຍິໂກຕິ ອນຸວຕ຺ຕໂກ. ໂຠຄກ຺ຂນ຺ຘນ຺ຕິ ໂຠຄຣາສິໍ. ‘‘ອມ຺ຫາກເມເຕ’’ຕິ ຎາຍນ຺ຕີຕິ ຎາຕີ, ປິຕາມຫປິຕຸປຸຕ຺ຕາທິວເສນ ປຣິວຏ຺ຏນຏ຺ເຐນ ປຣິວຏ຺ໂຏ, ຎາຕີເຍວ ປຣິວຏ຺ໂຏ ຎາຕິປຣິວຏ຺ໂຏ. ຆາສຈ຺ຉາທນປຣມຕາຍ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐາຕິ ຆາສຈ຺ຉາທເນ ປຣມຕາຍ ອຸຕ຺ຕມຕາຍ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐາ, ຆາສຈ຺ຉາທນປຣິເຍສເນ ສລ຺ເລຂວເສນ ປຣມຕາຍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐຠາເວ ສຓ຺ຐິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຆາສຈ຺ຉາທນເມວ ວາ ປຣມໍ ປຣມາ ໂກຏິ ເອເຕສໍ ນ ຕໂຕ ປຣໍ ກິຎ຺ຈິ ອສາມິສຊາຕໍ ປຣິເຍສນ຺ຕິ ປຈ຺ຈາສີສນ຺ຕິ ຈາຕິ ຆາສຈ຺ຉາທນປຣມາ, ເຕສໍ ຠາໂວ ຆາສຈ຺ຉາທນປຣມຕາ, ຕສ຺ສໍ ຆາສຈ຺ຉາທນປຣມຕາຍ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐາ. ເຕສຸ ນາມ ໂກຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕຄຸຓວິສິຏ຺ເຐສຸ ເຕສຸ ຠິກ຺ຂູສຸ ໂກ ນາມ. ໂລກາມິສຠູຕນ຺ຕິ ໂລກປຣິຍາປນ຺ນໍ ຫຸຕ຺ວາ ກິເລເສຫິ ອາມສິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ໂລກາມິສຠູຕໍ. ປພ຺ພຊ຺ຊາສງ຺ເຂເປເນວາຕິ ‘‘ປາຓາຕິປາຕາ ເວຣມຓີ’’ຕິອາທິນາ ປພ຺ພຊ຺ຊາມຸເຂເນວ. ເອຕນ຺ຕິ ເມຖຸນາທີນໍ ອກຣຓໍ. ຖາມນ຺ຕິ ສິກ຺ຂາປທານໍ ປຎ຺ຎາປນກິຣິຍາຍ ສາມຕ຺ຖິຍໍ. ພລນ຺ຕິ ຍາຖາວໂຕ ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ ປຏິເວຘສມຕ຺ຖໍ ຎາຓພລໍ. ກຸປ຺ເປຍ຺ຍາຕິ ກຸປ຺ປໍ ຠເວຍ຺ຍ. ເອຕສ຺ເສວຕ຺ຖສ຺ສ ປາກຏກຣຓໍ ນ ຍຖາຐາເນ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍາຕິ, ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຏ຺ຐາເນ ນ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອກຸສໂລຕິ ຕິກິຈ຺ຉິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕກາລສ຺ສ ອປຣິຊານນໂຕ ອກຸສໂລ ອເຉໂກ. ອວຸທ຺ຘິ ອນໂຍ, ພ຺ຍສນໍ ທຸກ຺ຂໍ. ປຏິກຈ຺ເຈວາຕິ ຄຓ຺ຑຸປ຺ປາທນໂຕ ປຐມເມວ. ສຎ຺ຉວິໍ ກຕ຺ວາຕິ ໂສຠນຈ຺ຉວິໍ ກຕ຺ວາ. ພາລເວຊ຺ໂຊຕິ ອປຓ຺ຑິຕເວຊ຺ໂຊ. ໂລຫິຕກ຺ຂຍຎ຺ຈ ມໍ ປາເປຕີຕິ ວິຠຕ຺ຕິວິປຣິຓາມໍ ກຕ຺ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ອກາລໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາຕິ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອກາລໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ. ໂຣຄໍ ວູປສເມຕ຺ວາຕິ ຜາສຸໍ ກຕ຺ວາ. ສເກ ອາຈຣິຍເກຕິ ອາຈຣິຍສ຺ສ ຠາໂວ, ກມ຺ມໍ ວາ ອາຈຣິຍກໍ, ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕໂນ ອາຈຣິຍຠາເວ, ອາຈຣິຍກມ຺ເມ ວາ. ນິມິຕ຺ຕຕ຺ເຖ ເຈຕໍ ຠຸມ຺ມວຈນໍ. ວິທິຕານຸຠາໂວຕິ ປາກຏານຸຠາໂວ.

ວິປຸລຠາເວນາຕິ ປພ຺ພຊິຕານໍ ພຫຸຠາເວນ. ສາສເນ ເອກຈ຺ເຈ ອາສວຏ຺ຐານີຍາ ຘມ຺ມາ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ຍສ຺ມາ ເສນາສນານິ ປໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອາວາສມຈ຺ຉຣິຍາທິເຫຕຸກາ ສາສເນ ເອກຈ຺ເຈ ອາສວຏ຺ຐານີຍາ ຘມ຺ມາ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ອິມິນາ ນເຍນາຕິ ເອເຕນ ປທໂສຘມ຺ມສິກ຺ຂາປທາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ລາຠຄ຺ຄມຫຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈີວຣາທິລຠິຕພ຺ພປຈ຺ຈໂຍ ລາໂຠ, ຕສ຺ສ ອຄ຺ຄໍ ມຫຕ຺ຕໍ ປຓີຕຕາ ພຫຸຠາໂວ ວາ. ພຫຸສ຺ສຸຕສ຺ສ ຠາໂວ ພາຫຸສຈ຺ຈໍ. ອໂຍນິໂສ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊມານາຕິ ອນຸປາເຍນ ອຠິນິວິສມານາ, ວິປຣີຕໂຕ ຊານມານາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຣເສນ ຣສໍ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ສຠາເວນ ສຠາວໍ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ, ອນຸຎ຺ຎາຕປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓາທີສຸ ສຸຂສມ຺ຜສ຺ສສາມຎ຺ຎໂຕ ອຸປາທິນ຺ນຜສ຺ສຣເສປິ ອນວຊ຺ຊສຎ຺ຎິຕາຍ ອນຸປາທິນ຺ນຜສ຺ສຣເສນ ອຸປາທິນ຺ນຜສ຺ສຣສໍ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ, ສມານຠາວໍ ອຸປເນຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸທ຺ຘມ຺ມໍ ອຸພ຺ພິນຍໍ ສຕ຺ຖຸສາສນໍ ທີເປນ຺ຕີຕິ ‘‘ຕຖາຫໍ ຠຄວຕາ ຘມ຺ມໍ ເທສິຕໍ ອາຊານາມີ’’ຕິອາທິນາ (ປາຈິ. ໔໑໘) ສຕ຺ຖຸສາສນໍ ອຸທ຺ຘມ຺ມໍ ອຸພ຺ພິນຍໍ ກຕ຺ວາ ທີເປນ຺ຕິ.

ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖຕິ ‘‘ນິຣພ຺ພຸໂທ ຫິ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ’’ຕິ (ປາຣາ. ໒໑) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສຎ຺ຎິເຕ ອຕ຺ເຖ. ກຖໍ ປນ ທຸສ຺ສີລານໍ ໂຈຣຠາໂວຕິ ອາຫ ‘‘ເຕ ຫິ ອສ຺ສມຓາວ ຫຸຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ກາຬກຘມ຺ມໂຍຄາຕິ ທຸສ຺ສີລຕາສງ຺ຂາຕປາປຘມ຺ມໂຍຄໂຕ. ປຠສ຺ສໂຣຕິ ປຠສ຺ສຣສີໂລ. ສາໂຣຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ ສາສນພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ສາຣຠູຕຕ຺ຕາ ສີລາທໂຍ ຄຸຓາ ‘‘ສາໂຣ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ.

ສພ຺ພປຣິຕ຺ຕຄຸໂຓຕິ ສພ຺ເພຫິ ນິຫີນຄຸໂຓ, ອປ຺ປຄຸໂຓ ວາ. ໂສ ໂສຕາປນ຺ໂນຕິ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ໂສຕໍ ອາປນ຺ໂນຕິ ມຄ຺ຄໂສຕໍ ອາປນ຺ໂນ. ປຏິປກ຺ຂຘມ຺ມານໍ ອນວເສສໂຕ ສວນໂຕ ເປລ຺ລນໂຕ ໂສໂຕ ອຣິຍມຄ຺ໂຄຕິ ອາຫ ‘‘ໂສໂຕຕິ ຈ ມຄ຺ຄສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ. ໂສຕາປນ຺ໂນຕິ ເຕນ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສາຕິ ອິມິນາ ມຄ຺ຄສມງ຺ຄີ ໂສຕາປນ຺ໂນຕິ ວຕ຺ວາ ຕເມວຕ຺ຖໍ ອຸທາຫຣເຓນ ສາເຘຕ຺ວາ ອິທານິ ອິຘາຘິປ຺ເປຕປຸຄ຺ຄລໍ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອິຘ ປນາ’’ຕິອາທິ. ອິຘ ອາປນ຺ນສທ຺ໂທ ‘‘ຜລສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ປຏິປນ຺ໂນ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໕.໔໘໘) ວິຍ ວຕ຺ຕມານກາລິໂກຕິ ອາຫ ‘‘ມຄ຺ເຄນ ຜລສ຺ສ ນາມໍ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ. ມຄ຺ເຄນ ຫິ ອຕ຺ຕນາ ສທິສສ຺ສ ອຏ຺ຐງ຺ຄິກສ຺ສ ວາ ສຕ຺ຕງ຺ຄິກສ຺ສ ວາ ຜລສ຺ສ ໂສໂຕຕິ ນາມໍ ທິນ຺ນໍ, ອຕີຕກາລິກຕ຺ເຕ ປນ ສຣສໂຕວ ນາມລາໂຠ ສິຍາ. ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ຫິ ມຄ຺ຄໂສຕໍ ອາປຊ຺ຊຕິ ນາມ, ຜລກ຺ຂເຓ ອາປນ຺ໂນ.

ວິຣູປໍ ສທຸກ຺ຂໍ ສອຸປາຍາສໍ ນິປາເຕຕີຕິ ວິນິປາໂຕ, ອປາຍທຸກ຺ເຂ ຂິປນໂກ. ຘມ຺ໂມຕິ ສຠາໂວ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ອຕ຺ຕານໍ ອປາເຍສຸ ວິນິປາຕນສຠາໂວ’’ຕິ. ອຖ ວາ ຘມ຺ໂມຕິ ອປາເຍສຸ ຂິປນໂກ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິອາທິໂກ ອກຸສລຘມ຺ໂມ. ຍສ຺ສ ປນ ໂສ ອກຸສລຘມ຺ໂມ ນຕ຺ຖິ ສພ຺ພໂສ ປຫີນຕ຺ຕາ, ໂສ ຍສ຺ມາ ອປາເຍສຸ ອຕ຺ຕານໍ ວິນິປາຕນສຠາໂວ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນ ອຕ຺ຕານໍ ອປາເຍສຸ ວິນິປາຕນສຠາໂວຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ກສ຺ມາຕິ ອວິນິປາຕນຘມ຺ມຕາຍ ກາຣຓໍ ປຸຈ຺ຉຕິ. ອປາຍໍ ຄເມນ຺ຕີຕິ ອປາຍຄມນີຍາ. ວິນິປາຕນສຠາໂວຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນສຠາໂວ. ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍາເມນ ມຄ຺ເຄນາຕິ ສມ຺ມາ ຠວນິຍາມເກນ ປຏິລທ຺ຘມຄ຺ເຄນ. ນິຍໂຕຕິ ວາ ເຫຏ຺ຐິມນ຺ຕໂຕ ສຕ຺ຕມຠວໂຕ ອຸປຣິ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນຘມ຺ມຕາຍ ນິຍໂຕ. ສມ຺ໂພຘີຕິ ອຸປຣິມຄ຺ຄຕ຺ຕຍສງ຺ຂາຕາ ສມ຺ໂພຘິ. ສມ຺ພຸຊ຺ຌຕີຕິ ຫິ ສມ຺ໂພຘິ, ອຣິຍມຄ຺ໂຄ. ໂສ ຈ ອິຘ ປຐມມຄ຺ຄສ຺ສ ອຘິຄຕຕ຺ຕາ ອວສິຏ຺ໂຐ ເອວ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ພຠາເວນ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸປຣິມຄ຺ຄຕ຺ຕຍໍ ອວສ຺ສໍ ສມ຺ປາປໂກ’’ຕິ. ອຸປຣິມຄ຺ຄຕ຺ຕຍໍ ອວສ຺ສໍ ສມ຺ປາປຸຓາຕີຕິ ສມ຺ປາປໂກ, ໂສຕາປນ຺ໂນ.

ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາຈນກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ພຸທ຺ຘາຈິຓ຺ຓກຖາ

໒໒. ອນຸຘມ຺ມຕາຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມານຸຄໂຕ ຘມ຺ໂມ. ອນປໂລເກຕ຺ວາຕິ ປທສ຺ສ ວິວຣຓໍ ‘‘ອນາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ’’ຕິ. ຊນປທຈາຣິກໍ ປກ຺ກມນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ຄມ຺ຍມານຕາຍ ນ ວຸຕ຺ໂຕ, ເອວໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ ອີທິເສສຸ ຐາເນສຸ. ຕຕ຺ຖ ຊນປທຈາຣິກນ຺ຕິ ຊນປເທສຸ ຈຣຓໍ, ຈຣຓໍ ວາ ຈາໂຣ, ໂສ ເອວ ຈາຣິກາ, ຊນປເທສຸ ຈາຣິກາ ຊນປທຈາຣິກາ. ຕໍ ປກ຺ກມນ຺ຕິ, ຊນປທຄມນໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປກ຺ກມນ຺ຕິເຍວາຕິ ອວຘາຣເຓນ ໂນ ນ ປກ຺ກມນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ຊນປທຈາຣິກໍ ປກ຺ກມນ຺ຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຐຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ຈາຣິກາປກ຺ກມນວິຘິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຊນປທຈາຣິກໍ ຈຣນ຺ຕາ ຈາ’’ຕິອາທິ. ຈາຣິກາ ຈ ນາເມສາ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒໕໔; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒໕໔) ທຸວິຘາ ຕຸຣິຕຈາຣິກາ ເຈວ ອຕຸຣິຕຈາຣິກາ ຈ. ຕຕ຺ຖ ທູເຣປິ ໂພຘເນຍ຺ຍປຸຄ຺ຄລໍ ທິສ຺ວາ ຕສ຺ສ ໂພຘນຕ຺ຖາຍ ສຫສາ ຄມນໍ ຕຸຣິຕຈາຣິກາ ນາມ, ສາ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນາທີສຸ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ຠຄວາ ຫິ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣໍ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ມຸຫຸຕ຺ເຕນ ຕິຄາວຸຕມຄມາສິ, ອາຬວກສ຺ສຕ຺ຖາຍ ຕິໍສໂຍຊນໍ, ຕຖາ ອງ຺ຄຸລິມາລສ຺ສ, ປຸກ຺ກຸສາຕິສ຺ສ ປນ ປຎ຺ຈຈຕ຺ຕາລີສໂຍຊນໍ, ມຫາກປ຺ປິນສ຺ສ ວີສໂຍຊນສຕໍ, ຘນິຍສ຺ສຕ຺ຖາຍ ສຕ຺ຕໂຍຊນສຕານິ ອຄມາສິ, ຘມ຺ມເສນາປຕິໂນ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກສ຺ສ ວນວາສີຕິສ຺ສສາມເຓຣສ຺ສ ຕິຄາວຸຕາຘິກໍ ວີສໂຍຊນສຕໍ ອຄມາສິ, ອຍໍ ຕຸຣິຕຈາຣິກາ. ຍໍ ປນ ຄາມນິຄມນຄຣປຏິປາຏິຍາ ເທວສິກໍ ໂຍຊນອຑ຺ຒໂຍຊນວເສນ ປິຓ຺ຑປາຕຈຣິຍາທີຫິ ໂລກໍ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ຄມນໍ, ອຍໍ ອຕຸຣິຕຈາຣິກາ ນາມ. ອິມໍ ປນ ຈາຣິກໍ ຈຣນ຺ໂຕ ຠຄວາ ມຫາມຓ຺ຑລໍ ມຊ຺ຌິມມຓ຺ຑລໍ ອນ຺ຕິມມຓ຺ຑລນ຺ຕິ ອິເມສໍ ຕິຓ຺ຓໍ ມຓ຺ຑລານໍ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຈຣຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຊນປທຈາຣິກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຕຸຣິຕຈາຣິກາວ ອິຘາຘິປ຺ເປຕາ. ຕເມວ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ມຫາມຓ຺ຑລໍ ມຊ຺ຌິມມຓ຺ຑລ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ຕຕ຺ຖ ອນ຺ຕິມມຓ຺ຑລນ຺ຕິ ຂຸທ຺ທກມຓ຺ຑລໍ, ອິຕເຣສໍ ວາ ມຓ຺ຑລານໍ ອນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ອນ຺ຕິມມຓ຺ຑລໍ, ອພ຺ຠນ຺ຕຣິມມຓ຺ຑລນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອິເມສໍ ປນ ມຓ຺ຑລານໍ ກິໍ ປມາຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖ ມຫາມຓ຺ຑລໍ ນວໂຍຊນສຕິກ’’ນ຺ຕິອາທິ. ນວໂຍຊນສຕິກມ຺ປິ ຐານໍ ມຊ຺ຌິມເທສປຣິຍາປນ຺ນເມວ, ຕໂຕ ປຣໍ ນາຘິປ຺ເປຕໍ ຕຸຣິຕຈາຣິກາວເສນ ອຄມນໂຕ. ຍສ຺ມາ ນິກ຺ຂນ຺ຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຄຕຄຕຏ຺ຐານສ຺ສ ຈຕູສຸ ປສ຺ເສສຸ ສມນ຺ຕໂຕ ໂຍຊນສຕໍ ເອກໂກລາຫລໍ ໂຫຕິ, ປຸຣິມໍ ປຸຣິມໍ ອາຄຕາ ນິມນ຺ເຕຕຸໍ ລຠນ຺ຕິ, ອິຕເຣສຸ ທ຺ວີສຸ ມຓ຺ຑເລສຸ ສກ຺ກາໂຣ ມຫາມຓ຺ຑລໍ ໂອສຣຕິ, ຕຕ຺ຖ ພຸທ຺ຘາ ຠຄວນ຺ໂຕ ເຕສຸ ເຕສຸ ຄາມນິຄເມສຸ ເອກາຫໍ ທ຺ວີຫໍ ວສນ຺ຕາ ມຫາຊນໍ ອາມິສປຏິຄ຺ຄເຫນ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ຘມ຺ມທາເນນ ຈ ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສິຕໍ ກຸສລໍ ວຑ຺ເຒນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຄາມນິຄມາທີສຸ ມຫາຊນໍ ອາມິສປຏິຄ຺ຄເຫນ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕາ’’ຕິອາທິ. ສມຖວິປສ຺ສນາ ຕຣຸຓາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຕຣຸຓາ ວິປສ຺ສນາຕິ ສງ຺ຂາຣປຣິຈ຺ເຉທເນ ຎາຓໍ ກງ຺ຂາວິຕຣເຓ ຎາຓໍ ສມ຺ມສເນ ຎາຓໍ ມຄ຺ຄາມຄ຺ເຄ ຎາຓນ຺ຕິ ຈຕຸນ຺ນໍ ຎາຓານໍ ອຘິວຈນໍ. ສມຖສ຺ສ ຕຣຸຓຠາໂວ ປນ ອຸປຈາຣສມາຘິວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ‘‘ສເຈ ປນ ອນ຺ໂຕວສ຺ເສ ຠິກ຺ຂູນໍ ສມຖວິປສ຺ສນາ ຕຣຸຓາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ອິທໍ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຎ຺ເຎນປິ ມຊ຺ຌິມມຓ຺ຑເລ ເວເນຍ຺ຍານໍ ຎາຓປຣິປາກາທິກາຣເຓນ ມຊ຺ຌິມມຓ຺ຑເລ ຈາຣິກໍ ຈຣິຕຸກາມາ ຈາຕຸມາສໍ ວສິຕ຺ວາວ ນິກ຺ຂມນ຺ຕິ.

ປວາຣຓາສງ຺ຄຫໍ ທຕ຺ວາຕິ ອນຸມຕິທານວເສນ ທຕ຺ວາ. ມາຄສິຣສ຺ສ ປຐມທິວເສຕິ ມາຄສິຣມາສສ຺ສ ປຐມທິວເສ. ອິທຎ຺ເຈຕຣຫິ ປວຕ຺ຕໂວຫາຣວເສນ ກຕ຺ຕິກມາສສ຺ສ ອປຣປກ຺ຂປາຏິປທທິວສໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕສນ຺ຕິ ເຕສໍ ພຸທ຺ຘານໍ. ເຕຫິ ວິເນຕພ຺ພຕ຺ຕາ ‘‘ເຕສໍ ວິເນຍ຺ຍສຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິເນຍ຺ຍສຕ຺ຕາຕິ ຈ ຈາຣິກາຍ ວິເນຕພ຺ພສຕ຺ຕາ. ມາຄສິຣມາສມ຺ປິ ຕຕ຺ເຖວ ວສິຕ຺ວາ ຜຸສ຺ສມາສສ຺ສ ປຐມທິວເສຕິ ອິທມ຺ປິ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຈຕຸມາສວຸຕ຺ຖານມ຺ປິ ພຸທ຺ຘານໍ ວິເນຍ຺ຍສຕ຺ຕາ ອປຣິປກ຺ກິນ຺ທ຺ຣິຍາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕສໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍປຣິປາກໍ ອາຄມຍມານາ ອປຣມ຺ປິ ເອກມາສໍ ວາ ທ຺ວິຕິຈຕຸມາສໍ ວາ ຕຕ຺ເຖວວສິຕ຺ວາ ມຫາຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວາຣາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປຸຣິມນເຍເນວ ໂລກໍ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕາ ສຕ຺ຕຫິ ວາ ຉຫິ ວາ ປຎ຺ຈຫິ ວາ ຈຕູຫິ ວາ ມາເສຫິ ຈາຣິກໍ ປຣິໂຍສາເປນ຺ຕິ. ເວເນຍ຺ຍວເສເນວາຕິ ອວຘາຣເຓນ ນ ຈີວຣາທິເຫຕຸ ຈຣນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕຖາ ຫິ ອິເມສຸ ຕີສຸ ມຓ຺ຑເລສຸ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ຈາຣິກໍ ຈຣນ຺ຕາ ນ ຈີວຣາທິເຫຕຸ ຈຣນ຺ຕິ, ອຖ ໂຂ ເຍ ທຸຄ຺ຄຕພາລຊິຓ຺ຓພ຺ຍາຘິກາ, ເຕ ‘‘ກທາ ຕຖາຄຕໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ປສ຺ສິສ຺ສນ຺ຕິ, ມຍິ ປນ ຈາຣິກໍ ຈຣນ຺ເຕ ມຫາຊໂນ ຕຖາຄຕທສ຺ສນໍ ລຠິສ຺ສຕິ, ຕຕ຺ຖ ເກຈິ ຈິຕ຺ຕານິ ປສາເທສ຺ສນ຺ຕິ, ເກຈິ ມາລາທີຫິ ປູເຊສ຺ສນ຺ຕິ, ເກຈິ ກຏຈ຺ຉຸຠິກ຺ຂໍ ທສ຺ສນ຺ຕິ, ເກຈິ ມິຈ຺ຉາທສ຺ສນໍ ປຫາຍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິກາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ຕໍ ເນສໍ ຠວິສ຺ສຕິ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍາ’’ຕິ ເອວໍ ໂລການຸກມ຺ປາຍ ຈາຣິກໍ ຈຣນ຺ຕິ.

ອປິຈ ຈຕູຫິ ກາຣເຓຫິ ພຸທ຺ຘາ ຠຄວນ຺ໂຕ ຈາຣິກໍ ຈຣນ຺ຕິ ຊງ຺ຆວິຫາຣວເສນ ສຣີຣຜາສຸກຕ຺ຖາຍ, ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິກາລາຠິກງ຺ຂນຕ຺ຖາຍ, ຠິກ຺ຂູນໍ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎາປນຕ຺ຖາຍ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປຣິປາກຄຕິນ຺ທ຺ຣິເຍ ໂພຘເນຍ຺ຍສຕ຺ເຕ ໂພຘນຕ຺ຖາຍາຕິ. ອປເຣຫິປິ ຈຕູຫິ ກາຣເຓຫິ ພຸທ຺ຘາ ຠຄວນ຺ໂຕ ຈາຣິກໍ ຈຣນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ວາ, ຘມ຺ມໍ, ສງ຺ຆໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ວາ, ມຫຕາ ຘມ຺ມວສ຺ເສນ ຈຕສ຺ໂສ ປຣິສາ ສນ຺ຕປ຺ເປສ຺ສາມາຕິ ວາ. ອປເຣຫິປິ ປຎ຺ຈຫິ ກາຣເຓຫິ ພຸທ຺ຘາ ຠຄວນ຺ໂຕ ຈາຣິກໍ ຈຣນ຺ຕິ ປາຓາຕິປາຕາ ວິຣມິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ວາ, ອທິນ຺ນາທານາ, ກາເມສຸມິຈ຺ຉາຈາຣາ, ມຸສາວາທາ, ສຸຣາເມຣຍມຊ຺ຊປມາທຏ຺ຐານາ ວິຣມິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ວາ. ອປເຣຫິປິ ອຏ຺ຐຫິ ກາຣເຓຫິ ພຸທ຺ຘາ ຠຄວນ຺ໂຕ ຈາຣິກໍ ຈຣນ຺ຕິ ປຐມໍ ຌານໍ ປຏິລຠິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ວາ, ທຸຕິຍໍ…ເປ… ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນສມາປຕ຺ຕິໍ ປຏິລຠິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ວາ. ອປເຣຫິປິ ອຏ຺ຐຫິ ກາຣເຓຫິ ພຸທ຺ຘາ ຠຄວນ຺ໂຕ ຈາຣິກໍ ຈຣນ຺ຕິ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄໍ ອຘິຄມິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ວາ, ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ…ເປ… ອຣຫຕ຺ຕຜລໍ ສຈ຺ຉິກຣິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ວາຕິ.

ປຸປ຺ຜານິ ໂອຈິນນ຺ຕາ ວິຍ ຈຣນ຺ຕີຕິ ອິມິນາ ຍຖາ ມາລາກາໂຣ ພຫຸໍ ປຸປ຺ຜຄຈ຺ຉໍ ທິສ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຈິຣມ຺ປິ ຐຕ຺ວາ ປຸປ຺ຜານິ ໂອຈິນິຕ຺ວາ ປຸປ຺ຜສຸຎ຺ຎໍ ຄຈ຺ຉໍ ທິສ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ປປຎ຺ຈໍ ອກຕ຺ວາ ຕໍ ປຫາຍ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸປ຺ຜານິ ໂອຈິນນ຺ໂຕ ວິຈຣຕິ, ເອວເມວ ພຸທ຺ຘາປິ ຍຕ຺ຖ ຄາມນິຄມາທີສຸ ວິເນຍ຺ຍສຕ຺ຕາ ພຫູ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ຈິຣມ຺ປິ ວສນ຺ຕາ ເຕ ວິເນຕ຺ວາ ວິເນຍ຺ຍສຸຎ຺ຎຄາມາທີສຸ ປປຎ຺ຈໍ ອກຕ຺ວາ ຕໍ ປຫາຍ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ພຫຸວິເນຍ຺ຍເກສຸ ຄາມາທີສຸ ວສນ຺ຕາ ວິຈຣນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕໂຕເຍວ ຈ ອຕິຂຸທ຺ທເກປິ ອນ຺ຕິມມຓ຺ຑເລ ອຸປນິສ຺ສຍວນ຺ຕານໍ ພຫຸຠາວໂຕ ຕາວ ພຫຸມ຺ປິ ກາລໍ ສຕ຺ຕມາສປຣິຍນ຺ຕໍ ຈາຣິກໍ ຈຣນ຺ຕິ.

ສນ຺ຕສຠາວຕ຺ຕາ ກິເລສສມຓເຫຕຸຕາຍ ວາ ສນ຺ຕໍ ນິພ຺ພານໍ, ສຸຂກາຣຓຕາຍ ຈ ສຸຂນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສນ຺ຕໍ ສຸຂໍ ນິພ຺ພານມາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ. ທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາເຬຕິ ຊາຕິກ຺ເຂຕ຺ຕຠູຕາຍ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸຍາ. ອິທຎ຺ຈ ເທວພ຺ຣຫ຺ມານໍ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ມນຸສ຺ສາ ປນ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ຈກ຺ກວາເຬ ໂພຘເນຍ຺ຍາ ໂຫນ຺ຕິ. ໂພຘເນຍ຺ຍສຕ຺ຕສມວໂລກນນ຺ຕິ ປຐມໍ ມຫາກຣຸຓາຍ ຜຣິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓຊາລໍ ປຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ປວິຏ຺ຐານໍ ໂພຘເນຍ຺ຍສຕ຺ຕານໍ ສໂມໂລກນໍ. ພຸທ຺ຘາ ກິຣ ມຫາກຣຸຓາສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຕໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ‘‘ເຍ ສຕ຺ຕາ ຠພ຺ພາ ປຣິປາກຎາຓາ ອຊ຺ຊເຍວ ມຍາ ວິເນຕພ຺ພາ, ເຕ ມຍ຺ຫໍ ຎາຓສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕູ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຘິຏ຺ຐາຍ ສມນ຺ນາຫຣນ຺ຕິ. ເຕສໍ ສຫ ສມນ຺ນາຫາຣາ ເອໂກ ວາ ທ຺ເວ ວາ ພຫູ ວາ ຕທາ ວິນຍູປຄາ ເວເນຍ຺ຍາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ສ ອາປາຖມາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອຍເມຕ຺ຖ ພຸທ຺ຘານຸຠາໂວ. ເອວໍ ອາປາຖມາຄຕານໍ ປນ ເນສໍ ອຸປນິສ຺ສຍໍ ປຸພ຺ພຈຣິຍໍ ປຸພ຺ພເຫຕຸໍ ສມ຺ປຕິວຕ຺ຕມານຎ຺ຈ ປຏິປຕ຺ຕິໍ ໂອໂລເກນ຺ຕິ. ເວເນຍ຺ຍສຕ຺ຕປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນຕ຺ຖຎ຺ຫິ ສມນ຺ນາຫາເຣ ກເຕ ປຐມໍ ເນສໍ ເວເນຍ຺ຍຠາເວເນວ ອຸປຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ. ອຖ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສຣຓຄມນາທິວເສນ ກຎ຺ຈິ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິໍ ວີມໍສມານາ ປຸພ຺ພຸປນິສ຺ສຍານິ ໂອໂລເກນ຺ຕິ.

ໂອຕິຓ຺ເຓຕິ ອາໂຣຈິເຕ, ປຣິສມຊ຺ຌໍ ວາ ໂອຕິຓ຺ເຓ. ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸນ຺ຕິ ເອກສ຺ມິໍ ສໍວຈ຺ຉເຣ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ. ພຸທ຺ຘກາເລ ກິຣ ເອເກກສ຺ມິໍ ສໍວຈ຺ຉເຣ ທ຺ເວ ວາເຣ ຠິກ຺ຂູ ສນ຺ນິປຕນ຺ຕິ ອຸປກຏ຺ຐວສ຺ສູປນາຍິກກາເລ ຈ ປວາຣຓາກາເລ ຈ. ອຸປກຏ຺ຐາຍ ວສ຺ສູປນາຍິກາຍ ທສປິ ວີສມ຺ປິ ຕິໍສມ຺ປິ ຈຕ຺ຕາລີສມ຺ປິ ປຎ຺ຎາສມ຺ປິ ຠິກ຺ຂູ ວຄ຺ຄວຄ຺ຄາ ຫຸຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານຕ຺ຖາຍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຠຄວາ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ໂມທິຕ຺ວາ ‘‘ກສ຺ມາ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຸປກຏ຺ຐາຍ ວສ຺ສູປນາຍິກາຍ ວິຈຣຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉຕິ. ອຖ ເຕ ‘‘ຠຄວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານຕ຺ຖໍ ອາຄຕມ຺ຫ, ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ໂນ ເທຖາ’’ຕິ ຍາຈນ຺ຕິ. ສຕ຺ຖາ ເຕສໍ ຈຣິຍວເສນ ຣາຄຈຣິຕສ຺ສ ອສຸຠກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ເທຕິ, ໂທສຈຣິຕສ຺ສ ເມຕ຺ຕາກມ຺ມຏ຺ຐານໍ, ໂມຫຈຣິຕສ຺ສ ‘‘ອຸທ຺ເທໂສ ປຣິປຸຈ຺ຉາ ກາເລນ ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ ກາເລນ ຘມ຺ມສາກຈ຺ຉາ ອິທໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ສປ຺ປາຍ’’ນ຺ຕິ ອາຈິກ຺ຂຕິ. ກິຎ຺ຈາປິ ຫິ ໂມຫຈຣິຕສ຺ສ ອານາປານສ຺ສຕິກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ສປ຺ປາຍໍ, ກມ຺ມຏ຺ຐານຠາວນາຍ ປນ ຠາຊນຠູຕໍ ກາຕຸໍ ສມ຺ໂມຫວິຄມາຍ ປຐມໍ ອຸທ຺ເທສປຣິປຸຈ຺ຉາຘມ຺ມສ຺ສວນຘມ຺ມສາກຈ຺ຉາສຸ ນິໂຍເຊຕິ. ວິຕກ຺ກຈຣິຕສ຺ສ ອານາປານສ຺ສຕິກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ເທຕິ. ສທ຺ຘາຈຣິຕສ຺ສ ວິເສສໂຕ ປຸຣິມາ ຉ ອນຸສ຺ສຕິໂຍ ສປ຺ປາຍາ, ຕາສໍ ປນ ອນຸຍຸຎ຺ຊເນ ອຍໍ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປຕ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ປສາທນີຍສຸຕ຺ຕນ຺ເຕນ ພຸທ຺ຘສຸໂພຘິຕໍ ຘມ຺ມສຸຘມ຺ມຕໍ ສງ຺ຆສຸປ຺ປຏິປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ປກາເສຕິ. ຎາຓຈຣິຕສ຺ສ ປນ ມຣຓສ຺ສຕິ ອຸປສມານຸສ຺ສຕິ ຈຕຸຘາຕຸວວຕ຺ຖານໍ ອາຫາເຣປຏິກູລສຎ຺ຎາ ວິເສສໂຕ ສປ຺ປາຍາ, ເຕສໍ ອຸປກາຣຘມ຺ມທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອນິຈ຺ຈຕາທິປຏິສໍຍຸຕ຺ເຕ ຄມ຺ຠີເຣ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ກເຖຕິ. ເຕ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສເຈ ສປ຺ປາຍໍ ໂຫຕິ, ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ເອວ ວສນ຺ຕິ. ໂນ ເຈ ໂຫຕິ, ສປ຺ປາຍໍ ເສນາສນໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເຕປິ ຕຕ຺ຖ ວສນ຺ຕາ ເຕມາສິກໍ ປຏິປທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຆເຏນ຺ຕາ ວາຍມນ຺ຕາ ໂສຕາປນ຺ນາປິ ໂຫນ຺ຕິ ສກທາຄາມິໂນປິ ອນາຄາມິໂນປິ ອຣຫນ຺ໂຕປິ. ຕໂຕ ວຸຕ຺ຖວສ຺ສາ ປວາເຣຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ຠຄວາ ອຫໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕິເກ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ປຕ຺ໂຕ…ເປ… ອຫໍ ອຄ຺ຄຜລໍ ອຣຫຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ປຏິລທ຺ຘຄຸຓໍ ອາໂຣເຈນ຺ຕິ, ອຸປຣິ ອນຘິຄຕສ຺ສ ອຘິຄມາຍ ກມ຺ມຏ຺ຐານຎ຺ຈ ຍາຈນ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຸເຣ ວສ຺ສູປນາຍິກາຍ ຈ ກມ຺ມຏ຺ຐານຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ…ເປ… ອຸປຣິ ກມ຺ມຏ຺ຐານຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖຎ຺ຈາ’’ຕິ.

ອາຍາມາຕິ ເອຕ຺ຖ ອາ-ສທ຺ໂທ ‘‘ອາຄຈ຺ຉາ’’ຕິ ອິມິນາ ສມານຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ອາຍາມາຕິ ອາຄຈ຺ຉ ຍາມາ’’ຕິ, ເອຫິ ຄຈ຺ຉາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອານນ຺ທາຕິ ຠຄວາ ສນ຺ຕິກາວຈຣຕ຺ຕາ ເຖຣໍ ອາລປຕິ, ນ ປນ ຕທາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ວສນ຺ຕານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຠາວໂຕ. ປຎ຺ຈສຕປຣິມາໂຓ ຫິ ຕທາ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ. ເຖໂຣ ປນ ‘‘ຄຓ຺ຫຖາວຸໂສ ປຕ຺ຕຈີວຣານິ, ຠຄວາ ອສຸກຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕຸກາໂມ’’ຕິ ຠິກ຺ຂູນໍ ອາໂຣເຈຕິ. ‘‘ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ອາມນ຺ເຕສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ຠຄວໂຕ ປຈ຺ຈສ຺ໂສສີ’’ຕິ ອິຘ ຠຄວໂຕຕິ ສາມິວຈນໍ ອາມນ຺ຕນວຈນເມວ ສມ຺ພນ຺ຘີອນ຺ຕຣໍ ອເປກ຺ຂຕີຕິ ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ຠຄວໂຕ ວຈນໍ ປຏິອສ຺ໂສສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠຄວໂຕຕິ ປນ ອິທໍ ປຕິສ຺ສວສມ຺ພນ຺ເຘນ ສມ຺ປທານວຈນໍ ຍຖາ ‘‘ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ ປຏິສ຺ສຸໂຓຕີ’’ຕິ. ປຈ຺ຈສ຺ໂສສີຕິ ເອຕ຺ຖ ປຏິ-ສທ຺ໂທ ອຠິມຸຂວຈໂນຕິ ອາຫ ‘‘ອຠິມຸໂຂ ຫຸຕ຺ວາ ສຸຓີ’’ຕິ. ຠຄວໂຕ ມຸຂາຠິມຸໂຂ ຫຸຕ຺ວາ ອຘິວາເສຕ຺ວາ ສຸຓິ, ນ ອຸທາສິໂນ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ຕສ຺ສ ປາຏິຫາຣິຍສ຺ສ ອາຄນ຺ຕຸກວເສນ ກຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນຄຣທ຺ວາຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍາ’’ຕິ. ສຸວຓ຺ຓຣສປິຎ຺ຊຣາຫິ ຣສ຺ມີຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ຣສ-ສທ຺ໂທ ອຸທກປຣິຍາໂຍ, ປິຎ຺ຊຣ-ສທ຺ໂທ ເຫມວຓ຺ຓປຣິຍາໂຍ, ຕສ຺ມາ ສຸວຓ຺ຓຊລຘາຣາ ວິຍ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓາຫິ ຣສ຺ມີຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມຸຊ຺ໂຊຕຍມາໂນຕິ ໂອຠາສຍມາໂນ. ອສ຺ສາຕິ ເວຣຎ຺ຊສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ. ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປນິສີທິຕຸກາໂມຕິ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ນິສີທິຕຸກາໂມ, ຠຄວໂຕ ສມີເປ ນິສີທິຕຸກາໂມຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ຕຍາ ນິມນ຺ຕິຕາ ວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖາ ອມ຺ຫາຕິ ປາຬິຍໍ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ. ທາຕພ຺ໂພ ອສ຺ສາຕິ ທາຕພ຺ໂພ ຠເວຍ຺ຍ. ໂນ ອສນ຺ໂຕຕິ ເນວ ອວິຊ຺ຊມາໂນ, ກິນ຺ຕຸ ວິຊ຺ຊມາໂນເຍວາຕິ ທີເປຕິ. ວິນາ ວາ ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາເສເນຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິອາທິ. ອິມິນາ ສາມຎ຺ຎວຈນໂຕ ເອຕ຺ຖ ນປຸໍສກລິງ຺ຄນິທ຺ເທໂສຕິ ທສ຺ເສຕິ. ໂນ ນຕ຺ຖີຕິ ໂນ ອມ຺ຫາກໍ ນຕ຺ຖິ. ໂນຕິ ວາ ເອຕສ຺ສ ວິວຣຓໍ ນຕ຺ຖີຕິ. ເກສໍ ອທາຕຸກາມຕາ ວິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ຍຖາ’’ຕິອາທິ. ປຫູຕວິຕ຺ຕູປກຣຓານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວິຕ຺ຕີຕິ ຕຸຏ຺ຐິ, ວິຕ຺ຕິຍາ ອຸປກຣຓໍ ວິຕ຺ຕູປກຣຓໍ, ຕຸຏ຺ຐິກາຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຫູຕໍ ຘນຘຎ຺ຎຊາຕຣູປຣຊຕນານາວິຘາລງ຺ກາຣສຸວຓ຺ຓຠາຊນາທິເຠທໍ ວິຕ຺ຕູປກຣຓເມເຕສນ຺ຕິ ປຫູຕວິຕ຺ຕູປກຣຓາ, ເຕສໍ ປຫູຕວິຕ຺ຕູປກຣຓານໍ ມຈ຺ຉຣີນໍ ຍຖາ ອທາຕຸກາມຕາ, ເອວໍ ໂນ ອທາຕຸກາມຕາປິ ນຕ຺ຖີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕໍ ກຸເຕຕ຺ຖ ລພ຺ຠາຕິ ເອຕ຺ຖ ຕນ຺ຕິ ຕໍ ກາຣຓໍ, ຕໍ ກິຈ຺ຈໍ ວາ. ເອຕ຺ຖາຕິ ຆຣາວາເສ. ທຸຕິເຍ ປນ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ຕນ຺ຕິ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມສ຺ສ ປຣາມສນໍ. ເອຕ຺ຖາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ເຕມາສພ຺ຠນ຺ຕເຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍນ຺ຕິ ເຍນ ກາຣເຓນ, ກິຣິຍາປຣາມສນໍ ວາ. ທຸຕິເຍ ປນ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ຍນ຺ຕິ ຍໍ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອລໍ ຆຣາວາສປລິໂພຘຈິນ຺ຕາຍາຕິ ສຎ຺ຎາເປຕ຺ວາຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ເນຕໍ ຆຣາວາສປລິໂພເຘນ ກຕໍ, ອຖ ໂຂ ມາຣາວຏ຺ຏເນນາຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ສຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ. ຕງ຺ຂຓານຸຣູປາຍາຕິ ຍາທິສີ ຕທາ ຕສ຺ສ ອຊ຺ຌາສຍປ຺ປວຕ຺ຕິ, ຕທນຸຣູປາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ສ ຕທາ ຕາທິສສ຺ສ ວິວຏ຺ຏສນ຺ນິສ຺ສິຕສ຺ສ ຎາຓປຣິປາກສ຺ສ ອຠາວໂຕ ເກວລໍ ອພ຺ຠນ຺ຕຣສນ຺ນິສ຺ສິໂຕ ເອວ ອຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກໍ ອຕ຺ຖໍ ສນ຺ທສ຺ເສຕ຺ວາ’’ຕິ, ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ວິຠາເວຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຸສເລ ຘມ຺ເມຕິ ເຕຠູມເກ ກຸສເລ ຘມ຺ເມ. ຕຕ຺ຖາຕິ ກຸສລຘມ຺ເມ ຍຖາສມາທປິເຕ. ນນ຺ຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ. ສມຸຕ຺ເຕເຊຕ຺ວາຕິ ສມ຺ມເທວ ອຸປຣູປຣິ ນິເວເສຕ຺ວາ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍາຍ ຕິກ຺ຂວິສທຠາວໍ ອາປາເທຕ຺ວາ. ຕໍ ປນ ອຕ຺ຖໂຕ ຕສ຺ສ ອຸສ຺ສາຫຊນນໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສອຸສ຺ສາຫໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ. ເອວໍ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍາຍ ສອຸສ຺ສາຫໂຕ ເອວຣູປຄຸຓສມງ຺ຄິຕາ ຈ ນິຍມໂຕ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາທິອຕ຺ຖສມ຺ປາທນນ຺ຕິ ເອວໍ ສອຸສ຺ສາຫຕາຍ ອຎ຺ເຎຫິ ຈ ຕສ຺ມິໍ ວິຊ຺ຊມານຄຸເຓຫິ ສມ຺ປຫໍເສຕ຺ວາ ສມ຺ມເທວ ຫຏ຺ຐຕຸຏ຺ຐຠາວໍ ອາປາເທຕ຺ວາ.

ຍທິ ຠຄວາ ຘມ຺ມຣຕນວສ຺ສໍ ວສ຺ສິ, ອຖ ກສ຺ມາ ໂສ ວິເສສໍ ນາຘິຄຈ຺ຉິ? ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຠາວໂຕ. ຍທິ ເອວໍ ກສ຺ມາ ຠຄວາ ຕສ຺ສ ຕຖາ ຘມ຺ມຣຕນວສ຺ສໍ ວສ຺ສີຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ຍທິປິ ຕສ຺ສ ວິເສສາຘິຄໂມ ນຕ຺ຖິ, ອາຍຕິໍ ປນ ນິພ຺ພານາຘິຄມຕ຺ຖາຍ ວາສນາຠາຄິຍາ ຈ ສພ຺ພາ ປຸຣິມປຈ຺ຉິມຘມ຺ມກຖາ ອໂຫສີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ນ ຫິ ຠຄວໂຕ ນິຣຕ຺ຖກາ ຘມ຺ມເທສນາ ອຕ຺ຖິ. ເຕມາສິໂກປິ ເທຍ຺ຍຘມ຺ໂມຕິ ເຕມາສໍ ທາຕພ຺ໂພປິ ເທຍ຺ຍຘມ຺ໂມ. ຍໍ ທິວສນ຺ຕິ ຍສ຺ມິໍ ທິວເສ.

໒໓. ພຸທ຺ຘປຣິຓາຍກນ຺ຕິ ພຸທ຺ໂຘ ປຣິຓາຍໂກ ເອຕສ຺ສາຕິ ພຸທ຺ຘປຣິຓາຍໂກ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ. ຕໍ ພຸທ຺ຘປຣິຓາຍກໍ, ພຸທ຺ຘເຊຏ຺ຐກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍາວທຕ຺ຖໍ ກຕ຺ວາຕິ ຍາວ ອຕ຺ໂຖ, ຕາວ ໂຠຊເນນ ຕທາ ກຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ທາຕຸໍ ອຸປນີຕຠິກ຺ຂາຍ ປຏິກ຺ເຂໂປ ນາມ ຫຕ຺ຖສຎ຺ຎາຍ ມຸຂວິກາເຣນ ວຈີເຠເທນ ວາ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຫຕ຺ຖສຎ຺ຎາຍາ’’ຕິອາທິ. ໂອນີຕປຕ຺ຕປາຓິນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ໂອນີໂຕ ປຕ຺ຕໂຕ ປາຓິ ເອຕສ຺ສາຕິ ໂອນີຕປຕ຺ຕປາຓີຕິ ຠິນ຺ນາຘິກຣຓວິສໂຍຍໍ ສທ຺ໂທ ພາຫິຣຕ຺ຖສມາໂສຕິ ອາຫ ‘‘ປຕ຺ຕໂຕ ໂອນີຕປາຓິ’’ນ຺ຕິອາທິ. ‘‘ໂອນິຕ຺ຕປຕ຺ຕປາຓິ’’ນ຺ຕິປິ ປາໂຐ, ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ ໂອນິຕ຺ຕໍ ນານາຠູຕໍ ວິນາຠູຕໍ ອາມິສາປນຍເນນ ວາ ສຸຈິກຕໍ ປຕ຺ຕໍ ປາຓິໂຕ ອສ຺ສາຕິ ໂອນິຕ຺ຕປຕ຺ຕປາຓິ, ຕໍ ໂອນິຕ຺ຕປຕ຺ຕປາຓິໍ, ຫຕ຺ເຖ ຈ ປຕ຺ຕຎ຺ຈ ໂຘວິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ເຕ ປຕ຺ຕໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຕ຺ຕຸຓ຺ຓປຏ຺ຏປເຏ ຈາຕິ ປຕ຺ຕຸຓ຺ຓປເຏ ຈ ປຏ຺ຏປເຏ ຈ. ຕຕ຺ຖ ປຕ຺ຕຸຓ຺ຓປເທເສ ຠວາ ປຕ຺ຕຸຓ຺ຓາ, ໂກສິຍວິເສສາຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ປຏ຺ຏານິ ປນ ຈີນປຏານິ. ອາໂຍຄາທີສຸ ອາໂຍໂຄຕິ ປຏິອາໂຍໂຄ, ອໍສພທ຺ຘກໍ ປຕ຺ຕຕ຺ຖວິກາທີສຸ. ເຠສຊ຺ຊເຕລານນ຺ຕິ ເຠສຊ຺ຊສມ຺ປາເກນ ສາຘິຕເຕລານໍ. ຕຸມ຺ພານີຕິ ຈມ຺ມມຍເຕລຠາຊນານິ. ເອກເມກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສຫສ຺ສຄ຺ຆນກໍ ເຕລມທາສີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ມຫາຍາຄໍ ຍຊິຕ຺ວາຕິ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາ. ສປຸຕ຺ຕທາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນນ຺ຕິ ປຸຕ຺ຕທາເຣຫິ ສທ຺ຘິໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນໍ. ເຕມາສນ຺ຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍເຄ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ‘‘ເຕມາສໍ ໂສຕພ຺ພຘມ຺ມໍ ອຊ຺ເຊວ ສຸຓິສ຺ສາມີ’’ຕິ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ຕໍ ອຊ຺ຌາສຍໍ ປູເຣຕ຺ວາ ເທສິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຣິປຸຓ຺ຓສງ຺ກປ຺ປໍ ກຸຣຸມາໂນ’’ຕິ. ອນຸພນ຺ຘິຕ຺ວາຕິ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ.

ພຸທ຺ຘານໍ ອນຠິຣຕິປຣິຕສ຺ສິຕາ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ‘‘ຍຖາຊ຺ຌາສຍໍ ຍຖາຣຸຈິຕໍ ວາສໍ ວສິຕ຺ວາ’’ຕິ. ອຠິຣນ຺ຕໍ ອຠິຣຕີຕິ ຫິ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກໍ. ອຠິຣນ຺ຕສທ຺ໂທ ຈາຍໍ ອຠິຣຸຈິປຣິຍາໂຍ, ນ ອສ຺ສາທປຣິຍາໂຍ. ອສ຺ສາທວເສນ ຈ ກຕ຺ຖຈິ ວສນ຺ຕສ຺ສ ອສ຺ສາທວຕ຺ຖຸວິຄມເນນ ສິຍາ ຕສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ອນຠິຣຕິ, ຕຍິທໍ ຂີຓາສວານໍ ນຕ຺ຖິ, ປເຄວ ພຸທ຺ຘານໍ, ຕສ຺ມາ ອຠິຣຕິວເສນ ກຕ຺ຖຈິ ວສິຕ຺ວາ ຕທຠາວໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄມນໍ ນາມ ພຸທ຺ຘານໍ ນຕ຺ຖິ, ວິເນຍ຺ຍວິນຍນຕ຺ຖໍ ປນ ກຕ຺ຖຈິ ວສິຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ສິທ຺ເຘ ວິເນຍ຺ຍວິນຍຕ຺ຖເມວ ຕໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອຍເມຕ຺ຖ ຍຖາຣຸຈິ. ໂສເຣຍ຺ຍາທີນິ ອນຸປຄມ຺ມາຕິ ມຫາມຓ຺ຑລຈາຣິກາຍ ວີຖິຠູຕານິ ໂສເຣຍ຺ຍນຄຣາທີນິ ອນຸປຄນ຺ຕ຺ວາ. ປຍາຄປຕິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ຄາມສ຺ສປິ ອຘິວຈນໍ ຕິຕ຺ຖສ຺ສປິ. ຄງ຺ຄໍ ນທິນ຺ຕິ ຄງ຺ຄໍ ນາມ ນທິໍ. ຕທວສຣີຕິ ເອຕ຺ຖ ຕນ຺ຕິ ກຣຓຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເຕນ ອວສຣິ ຕທວສຣີ’’ຕິ.

ພຸທ຺ຘາຈິຓ຺ຓກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍາຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ສພ຺ພໂສ ປສາທໍ ຊເນຕີຕິ ສມນ຺ຕປາສາທິກາ, ຕສ຺ສາ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ. ຕຕ຺ຣິທໍ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ ສມນ຺ຕປາສາທິກຕ຺ຕສ຺ມິນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຕຕ຺ຣາຕິ ປຸຣິມວຈນາເປກ຺ຂໍ, ອິທນ຺ຕິ ວກ຺ຂມານກາຣຓວຈນາເປກ຺ຂໍ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ໂຍຊນາ – ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ ວິນຍສໍວຓ຺ຓນາຍາ’’ຕິ, ຕຕ຺ຣ ຍາ ສາ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຕິ ສໍວຓ຺ຓນາ ວຸຕ຺ຕາ, ຕສ຺ສາ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ ສໍວຓ຺ຓນາຍ ສມນ຺ຕປາສາທິກຕ຺ຕສ຺ມິໍ ສມນ຺ຕປາສາທິກຠາເວ ສພ຺ພໂສ ປສາທຊນກຕ຺ເຕ ອິທໍ ໂຫຕິ. ກິໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣໂຕ’’ຕິອາທິ.

ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣໂຕຕິ ‘‘ອຸປາລິ ທາສໂກ’’ຕິອາທິນາ (ປຣິ. ໓). ວຸຕ຺ຕອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣໂຕ. ນິທານວຕ຺ຖຸປ຺ປເຠທທີປນໂຕຕິ ນິທານປ຺ປເຠທທີປນໂຕ ວຕ຺ຖຸປ຺ປເຠທທີປນໂຕ ຈ. ຕຕ຺ຖ ພາຫິຣນິທານອພ຺ຠນ຺ຕຣນິທານສິກ຺ຂາປທນິທານທສ຺ສນວເສນ ນິທານປ຺ປເຠທທີປນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ, ເຖຣວາທປ຺ປກາສນໍ ປນ ວຕ຺ຖຸປ຺ປເຠທທີປນໍ. ປຣສມຍວິວຊ຺ຊນໂຕຕິ ‘‘ສກາຍ ປຏິຎ຺ຎາຍ ເມຕ຺ຕິຍໍ ຠິກ຺ຂຸນິໍ ນາເສຖາ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໓໘໔) ມິຈ຺ຉາປຏິປນ຺ນານໍ ປເຣສໍ ລທ຺ຘິນິຣາກຣຓໂຕ, ຕໂຕເຍວ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ສມຍປຕິຏ຺ຐາປເນນ ສກສມຍວິສຸທ຺ຘິໂຕ.

ພ຺ຍຎ຺ຊນປຣິໂສຘນໂຕຕິ ປາຐໂສຘເນນ ພ຺ຍຎ຺ຊນປຣິໂສຘນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ, ສທ຺ທສຕ຺ຖານຸສາເຣນ ວາ ນິພ຺ພຈນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປທນິປ຺ຜຕ຺ຕິທສ຺ສນໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນປຣິໂສຘນໍ. ວິຠງ຺ຄນຍເຠທທສ຺ສນໂຕຕິ ‘‘ຕິສ຺ໂສ ອິຕ຺ຖິໂຍ’’ຕິອາທິປທຠາຊນສ຺ສ ອນຸຣູປວເສນ ນຍເຠທທສ຺ສນໂຕ. ສມ຺ປສ຺ສຕນ຺ຕິ ຎາຓຈກ຺ຂຸນາ ສມ຺ມາ ປສ຺ສນ຺ຕານໍ, ອຸປປຣິກ຺ຂນ຺ຕານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປາສາທິກນ຺ຕິ ອປ຺ປສາທາວຫໍ. ເອຕ຺ຖາຕິ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ. ສມ຺ປສ຺ສຕໍ ວິຎ຺ຎູນນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕສ຺ມາ ອຍໍ ສໍວຓ຺ຓນາ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຕ຺ເວວ ປວຕ຺ຕາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ກສ຺ສ ເກນ ເທສິຕສ຺ສ ສໍວຓ຺ຓນາຕິ ອາຫ ‘‘ວິນຍສ຺ສາ’’ຕິອາທິ.

ອິຕິ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ

ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາ ສມຕ຺ຕາ.

ປຐໂມ ຠາໂຄ ນິຏ຺ຐິໂຕ.