📜

ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ

ວິນຍປິຏເກ

ສາຣຕ຺ຖທີປນີ-ຏີກາ (ທຸຕິໂຍ ຠາໂຄ)

໑. ປາຣາຊິກກຓ຺ຑໍ

໑. ປຐມປາຣາຊິກໍ

ສຸທິນ຺ນຠາຓວາຣວຓ຺ຓນາ

໒໔. ອນຸປທວຓ຺ຓນນ຺ຕິ ປທໍ ປທໍ ປຏິວຓ຺ຓນໍ, ປທານຸກ຺ກເມນ ວຓ຺ຓນໍ ວາ. ຠຓ຺ຑປ຺ປໂຍຊນອຸທ຺ຘາຣສາຣຓາທິນາ ກິຈ຺ເຈນາຕິ ເອຕ຺ຖ ວິກ຺ກາຍິກຠຓ຺ຑສ຺ສ ວິກ຺ກິຓນໍ ຠຓ຺ຑປ຺ປໂຍຊນໍ, ທາຕຸໍ ສງ຺ເກຕິເຕ ທິວເສ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຄຫຓໍ ອຸທ຺ຘາໂຣ, ‘‘ອສຸກສ຺ມິໍ ທິວເສ ທາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ສຕຸປ຺ປາທນໍ ສາຣຓໍ. ຈຕຸພ຺ພິຘາຍາຕິ ຂຕ຺ຕິຍພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິສມຓານໍ ວເສນ ຈຕຸພ຺ພິຘາຍ, ຠິກ຺ຂຸຠິກ຺ຂຸນີອຸປາສກອຸປາສິການໍ ວເສນ ວາ. ທິສ຺ວານສ຺ສ ເອຕທໂຫສີຕິ ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ ອຍໍ ທິສ຺ວານ-ສທ຺ໂທ ອສມານກຕ຺ຕຸໂກ ຍຖາ ‘‘ຆຕໍ ປິວິຕ຺ວາ ພລໍ ໂຫຕິ, ສີຫໍ ທິສ຺ວາ ຠຍໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ທສ຺ສນກາຣຓາ ຫິ ເອວໍ ປຣິວິຕກ຺ກນໍ ອໂຫສິ. ກິຎ຺ຈາປິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຠພ຺ພກຸລປຸຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາປິ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປນ຺ນສ຺ສປິ ອຊາຕສຕ຺ຕຸໂນ ວິຍ ອນ຺ຕຣາໂຍ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ອິມສ຺ສ ເຖຣສ຺ສປິ ກຕປາປກມ຺ມມູລວິປ຺ປຏິສາຣວເສນ ອຘິຄມນ຺ຕຣາໂຍ ອໂຫສີຕິ ວທນ຺ຕິ.

ກິໍ ປນ ເຍສໍ ມຄ຺ຄຜລານໍ ອຸປນິສ຺ສໂຍ ອຕ຺ຖິ, ພຸທ຺ຘານໍ ສມ຺ມຸຂີຠາເວປິ ເຕສໍ ອນ຺ຕຣາໂຍ ໂຫຕີຕິ? ອາມ ໂຫຕິ, ນ ປນ ພຸທ຺ເຘ ປຏິຈ຺ຈ. ພຸທ຺ຘາ ຫິ ປເຣສໍ ມຄ຺ຄຜລາຘິຄມາຍ ອຸສ຺ສາຫຊາຕາ ຕຕ຺ຖ ນິຣນ຺ຕຣໍ ຍຸຕ຺ຕປຍຸຕ຺ຕາ ເອວ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕ ປຏິຈ຺ຈ ເຕສໍ ອນ຺ຕຣາໂຍ ນ ໂຫຕິ, ອຖ ໂຂ ກິຣິຍາປຣິຫານິຍາ ວາ ປາປມິຕ຺ຕຕາຍ ວາ ໂຫຕິ, ກິຣິຍາປຣິຫານິ ຈ ເທສກສ຺ສ ຕສ຺ເສວ ວາ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຕຊ຺ຊປໂຍຄາຠາວໂຕ ເວທິຕພ຺ພາ, ເທສກວເສນ ປເນຕ຺ຖ ປຣິຫານິ ສາວການໍ ວເສເນວ ເວທິຕພ຺ພາ, ນ ພຸທ຺ຘານໍ ວເສນ. ຕຖາ ຫິ ສເຈ ຘມ຺ມເສນາປຕິ ຘນຎ຺ຊານິຍສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ອາສຍໍ ຎຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທສຍິສ຺ສ, ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ໂສຕາປນ຺ໂນ ອຠວິສ຺ສ. ເອວໍ ຕາວ ເທສກສ຺ສ ວເສນ ກິຣິຍາປຣິຫານິຍາ ອນ຺ຕຣາໂຍ ໂຫຕິ. ສເຈ ເປສ຺ໂສ ຫຕ຺ຖາໂຣຫປຸຕ຺ໂຕ ຠຄວໂຕ ສມ຺ມຸຂາ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ມຸຫຸຕ຺ຕໍ ນິສີເທຍ຺ຍ, ຍາວ ຕສ຺ສ ຠຄວາ ອຕ຺ຕນ຺ຕປາທິເກ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຸຄ຺ຄເລ ວິຕ຺ຖາເຣນ ວິຠຊິຕ຺ວາ ເທເສຕິ, ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລນ ສໍຍຸຕ຺ໂຕ ອຠວິສ຺ສ. ເອວໍ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວເສນ ກິຣິຍາປຣິຫານິຍາ ອນ຺ຕຣາໂຍ ໂຫຕິ ນາມ. ອິມສ຺ສ ຫິ ອຸປາສກສ຺ສ ກິຣິຍາປຣິຫານິ ຊາຕາ ອປຣິນິຏ຺ຐິຕາຍ ເທສນາຍ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປກ຺ກນ຺ຕຕ຺ຕາ. ສເຈ ອຊາຕສຕ຺ຕຸ ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ ວຈນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປິຕຸຆາຕກມ຺ມໍ ນາກຣິສ຺ສ, ສາມຎ຺ຎຜລສຸຕ຺ຕກຖິຕທິວເສ ໂສຕາປນ຺ໂນ ອຠວິສ຺ສ, ຕສ຺ສ ວຈນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປິຕຸຆາຕກມ຺ມສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ປນ ນາໂຫສິ. ເອວໍ ປາປມິຕ຺ຕຕາຍ ອນ຺ຕຣາໂຍ ໂຫຕິ. ສຸທິນ຺ນສ຺ສປິ ປາປມິຕ຺ຕວເສນ ອນ຺ຕຣາໂຍ ອໂຫສີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍທິ ຫິ ເຕນ ມາຕາປິຕູນໍ ວຈນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຸຣາຓທຸຕິຍິກາຍ ເມຖຸນຘມ຺ໂມ ປຏິເສວິໂຕ ນາຠວິສ຺ສ, ນ ຕໍມູລວິປ຺ປຏິສາຣວເສນ ອຘິຄມນ຺ຕຣາໂຍ ອຠວິສ຺ສ.

ຍນ຺ນູນາຕິ ປຣິວິຕກ຺ກນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ປຣິວິຕກ຺ກທສ຺ສນເມຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ຘມ຺ມໍ ສຸເຓຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ກິຣິຍາປເທນ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ເອວ ຫິ ອຕ຺ໂຖ ‘‘ຍນ຺ນູນາ’’ຕິ ນິປາຕປເທນ ໂຊຕີຍຕິ. ອຫໍ ຍນ຺ນູນ ຘມ຺ມໍ ສຸເຓຍ຺ຍນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ຍນ຺ນູນາຕິ ຈ ຍທິ ປນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍທິ ປນາຕິ ອິທມ຺ປິ ຫິ ເຕນ ສມານຕ຺ຖເມວ. ຍໍ ຘມ຺ມໍ ສຸຓາຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຸຬາຣຸຬາຣຊນາຕິ ຂຕ຺ຕິຍມຫາສາລາທິອຸຬາຣຸຬາຣຊນາກິຓ຺ຓາ. ສເຈ ອຍມ຺ປິ ປຐມໍ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ນິສີທິຕຸໍ ອຣຫຣູໂປຕິ ອາຫ ‘‘ປຈ຺ຉາ ອາຄເຕນາ’’ຕິ. ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍູປສໍຫິຕນ຺ຕິ ອຘິສີລອຘິຈິຕ຺ຕອຘິປຎ຺ຎາສງ຺ຂາຕສິກ຺ຂຕ຺ຕຍຍຸຕ຺ຕໍ. ໂຖກໍ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ອໂຫສີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອິຘາປິ ສຸຕ຺ວາ-ສທ຺ໂທ ເຫຕຸອຕ຺ໂຖຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ສວນກາຣຓາ ເອຕທໂຫສີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຍທິ ເອວໍ ອຖ ກສ຺ມາ ‘‘ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ນສ຺ສ…ເປ… ເອຕທໂຫສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕໍ ປນສ຺ສ ຍສ຺ມາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຕນ຺ຕິ ປຣິວິຕກ຺ກນໍ.

ສງ຺ເຂປກຖາຕິ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ປທຸທ຺ຘາຣໍ ອກຕ຺ວາ ສມາສໂຕ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ. ເຍນ ເຍນ ອາກາເຣນາຕິ ເຍນ ເຍນ ປກາເຣນ. ເຕນ ເຕນ ເມ ອຸປປຣິກ຺ຂໂຕຕິ ‘‘ກາມາ ນາເມເຕ ອນິຈ຺ຈາ ທຸກ຺ຂາ ວິປຣິຓາມຘມ຺ມາ ອຏ຺ຐິກງ຺ກລູປມາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໓໔; ໒.໔໒; ປາຈິ. ໔໑໗; ມຫານິ. ໓; ຈູຬນິ. ຂຄ຺ຄວິສາຓສຸຕ຺ຕນິທ຺ເທສ ໑໔໗) ຈ ອາທິນາ ເຍນ ເຍນ ອາກາເຣນ ກາເມສຸ ອາທີນວໍ ໂອກາຣໍ ສໍກິເລສໍ, ຕພ຺ພິປຣິຍາຍໂຕ ເນກ຺ຂມ຺ເມ ອານິສໍສໍ ຄຸຓໍ ປກາເສນ຺ຕໍ ຠຄວຕາ ຘມ຺ມໍ ເທສິຕໍ ອາຊານາມິ ອວພຸຊ຺ຌາມິ, ເຕນ ເຕນ ປກາເຣນ ອຸປປຣິກ຺ຂໂຕ ວີມໍສນ຺ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ ເອວໍ ໂຫຕິ ເອວໍ ອຸປຏ຺ຐາຕິ. ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິ ອຘິສີລສິກ຺ຂາທິສິກ຺ຂຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫໍ ເສຏ຺ຐຈຣິຍໍ. ເອກມ຺ປິ ທິວສນ຺ຕິ ເອກທິວສມຕ຺ຕມ຺ປິ. ອຂຓ຺ຑໍ ກຕ຺ວາຕິ ທຸກ຺ກຏມຕ຺ຕສ຺ສປິ ອນາປຊ຺ຊເນນ ອຂຓ຺ຑິຕໍ ກຕ຺ວາ, ອຂຓ຺ຑອຈ຺ຉິທ຺ທາທິຠາວາປາທເນນ ວາ. ອຂຓ຺ຑລກ຺ຂຓວຈນຎ຺ເຫຕໍ. ຈຣິມກຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈຸຕິຈິຕ຺ຕໍ. ກິຎ຺ຈິປິ ເອກເທສໍ ອເສເສຕ຺ວາ ເອກນ຺ເຕເນວ ປຣິປູເຣຕພ຺ພຕາຍ ເອກນ຺ຕປຣິປຸຓ຺ຓໍ. ກິເລສມເລນ ອມລີນໍ ກຕ຺ວາຕິ ຕຓ຺ຫາສໍກິເລສາທິນາ ອສໍກິລິຏ຺ຐໍ ກຕ຺ວາ, ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທມຕ຺ຕມ຺ປິ ສໍກິເລສມລໍ ອນຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ. ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ວິສຸທ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ ປຣິຫຣິຕພ຺ພຕາຍ ເອກນ຺ຕປຣິສຸທ຺ຘໍ. ຕໂຕ ເອວ ສງ຺ຂໍ ວິຍ ລິຂິຕນ຺ຕິ ສງ຺ຂລິຂິຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ລິຂິຕສງ຺ຂສທິສ’’ນ຺ຕິ. ປຣິໂຍທາຕຏ຺ເຐນ ນິມ຺ມລຠາເວນ ສງ຺ຂໍ ວິຍ ລິຂິຕໍ ໂຘຕນ຺ຕິ ສງ຺ຂລິຂິຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ໂຘຕສງ຺ຂສປ຺ປຏິຠາຄ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ອຊ຺ຌາວສຕາ’’ຕິ ປທປ຺ປໂຍເຄນ ອຄາຣນ຺ຕິ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຄາຣມຊ຺ເຌ’’ຕິ. ທາຐິກາປິ ມສ຺ສຸຄ຺ຄຫເຓເນວ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ມສ຺ສຸ’’ຕ຺ເວວ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຸຕ຺ຕຣາຘຣມສ຺ສຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກສາເຍນ ຣຕ຺ຕານີຕິ ກາສາຍານີຕິ ອາຫ ‘‘ກສາຍຣສປີຕຕາຍາ’’ຕິ. ປຣິທຫິຕ຺ວາຕິ ນິວາເສຕ຺ວາ ເຈວ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ຈ. ອຄາຣສ຺ສ ຫິຕນ຺ຕິ ອຄາຣວາໂສ ອຄາຣໍ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ, ຕສ຺ສ ວຑ຺ຒິອາວຫໍ ອຄາຣສ຺ສ ຫິຕໍ.

໒໕. ຎາຕິສາໂລຫິຕາຕິອາທີສຸ ‘‘ອຍໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິໂກ’’ຕິ ຊານນ຺ຕິ, ຎາຍນ຺ຕິ ວາຕິ ຎາຕີ, ໂລຫິເຕນ ສມ຺ພນ຺ຘາຕິ ສາໂລຫິຕາ. ປິຕຸປກ຺ຂິກາ ຎາຕີ, ມາຕຸປກ຺ຂິກາ ສາໂລຫິຕາ. ມາຕຸປກ຺ຂິກາ ປິຕຸປກ຺ຂິກາ ວາ ຎາຕີ, ສສ຺ສຸສສຸຣປກ຺ຂິກາ ສາໂລຫິຕາ. ມິຕ຺ຕາຍນ຺ຕີຕິ ມິຕ຺ຕາ, ມິນນ຺ຕິ ວາ ສພ຺ພຄຸຍ຺ເຫສຸ ອນ຺ໂຕ ປກ຺ຂິປນ຺ຕີຕິ ມິຕ຺ຕາ. ກິຈ຺ຈກຣຓີເຍສຸ ສຫຠາວຏ຺ເຐນ ອມາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອມຈ຺ຈາ. ມມາຍຕີຕິ ມາຕາ, ປິຍາຍຕີຕິ ປິຕາ. ສຣີຣກິຈ຺ຈເລເສນາຕິ ອຸຈ຺ຈາຣປສ຺ສາວາທິສຣີຣກິຈ຺ຈເລເສນ. ອນນຸຎ຺ຎາຕໍ ປຸຕ຺ຕໍ ນ ປພ຺ພາເຊຕີຕິ ‘‘ມາຕາປິຕູນໍ ໂລກິຍມຫາຊນສ຺ສ ຈ ຈິຕ຺ຕຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ ມາ ໂຫຕູ’’ຕິ ນ ປພ຺ພາເຊຕິ. ຕໂຕເຍວ ຈ ສຸທ຺ໂຘທນມຫາຣາຊສ຺ສ ຕຖາ ວໂຣ ທິນ຺ໂນ.

໒໖. ຘຸຣນິກ຺ເຂເປນາຕິ ຠຓ຺ຑປ຺ປໂຍຊນາທີສຸ ຘຸຣນິກ຺ເຂເປນ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ຫີ’’ຕິອາທິ. ປິຍາຍິຕພ຺ໂພຕິ ປິໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ປີຕິຊນນໂກ’’ຕິ. ມນສ຺ສ ອປ຺ປາຍນໂຕ ມນາໂປຕິ ອາຫ ‘‘ມນວຑ຺ຒນໂກ’’ຕິ. ສຸເຂຘິໂຕ ຕຣຸຓທາຣກກາເລ, ຕໂຕ ປຣຎ຺ຈ ສປ຺ປິຂີຣາທິສາທຸຣສມນຸຎ຺ຎໂຠຊນາທິອາຫາຣສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສຸຂປຣິຫໂຕ. ອຖ ວາ ທຬ຺ຫຠຕ຺ຕິກຘາຕິຊນາທິປຣິຊນສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເຈວ ປຣິຈ຺ເຉທສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ອຸຬາຣປຓີຕສຸຂປຈ຺ຈຍູປຫາເຣຫິ ຈ ສຸເຂຘິໂຕ, ອກິຈ຺ເຉເນວ ທຸກ຺ຂປຈ຺ຈຍວິໂນທເນນ ສຸຂປຣິຫໂຕ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວາ ສຸເຂຘິໂຕ, ພາຫິຣງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສຸຂປຣິຫໂຕ.

ກິຎ຺ຈີຕິ ເອຕສ຺ສ ວິວຣຓໍ ‘‘ອປ຺ປມຕ຺ຕກມ຺ປິ ກລຠາຄ’’ນ຺ຕິ. ຍທາ ຊານາຕິ-ສທ຺ໂທ ໂພຘນຕ຺ໂຖ ນ ໂຫຕິ, ຕທາ ຕສ຺ສ ປໂຍເຄ ‘‘ສປ຺ປິໂນ ຊານາຕິ, ມຘຸໂນ ຊານາຕີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ກຣຓຕ຺ເຖ ສາມິວຈນໍ ສທ຺ທຕ຺ຖວິທູ ອິຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ກິຎ຺ຈິ ທຸກ຺ເຂນ ນານຸໂຠສີ’’ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ກຣຓຕ຺ເຖ ສາມິວຈນໍ, ອນຸຠວນຕ຺ເຖ ຈ ຊານນາ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກິຎ຺ຈິ ທຸກ຺ເຂນ ນານຸໂຠສີຕິ ເກນຈິ ທຸກ຺ເຂນ ກຣຓຠູເຕນ ວິສຍໍ ນານຸໂຠສີຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ‘‘ກິຎ຺ຈີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ຫິ ກຣຓຕ຺ເຖ ສາມິວຈນສ຺ສ ໂລໂປ ກໂຕ. ເຕເນວ ຈ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ວິກປ຺ປທ຺ວເຍປິ ປຸຣິມປທສ຺ສ ອຸຕ຺ຕຣປເທນ ສມານວິຠຕ຺ຕິໂລໂປ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ’’ຕິ. ຍທາ ປນ ຊານາຕິ-ສທ຺ໂທ ສຣຓຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ, ຕທາ ສຣຓຕ຺ຖານໍ ຘາຕຸສທ຺ທານໍ ປໂຍເຄ ‘‘ມາຕຸ ສຣຕິ, ປິຕຸ ສຣຕິ, ຠາຕຸ ຊານາຕີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ອຸປໂຍຄຕ຺ເຖ ສາມິວຈນໍ ສທ຺ທສຕ຺ຖວິທູ ວທນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຖ ວາ ກິຎ຺ຈິ ທຸກ຺ຂໍ ນສ຺ສຣສີຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ, ກສ຺ສຈິ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອນນຸຠູຕຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕນາ ອນຸຠູຕໍ ອປ຺ປມຕ຺ຕກມ຺ປິ ທຸກ຺ຂໍ ປຣິເຍສມາໂນປິ ອຠາວໂຕເຍວ ນສ຺ສຣສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິກປ຺ປທ຺ວເຍປີຕິ ອນຸຠວນສຣຓຕ຺ຖວເສນ ວຸຕ຺ເຕ ທຸຕິຍຕຕິຍວິກປ຺ປທ຺ວເຍ. ປຸຣິມປທສ຺ສາຕິ ‘‘ກິຎ຺ຈີ’’ຕິ ປທສ຺ສ. ອຸຕ຺ຕຣປເທນາຕິ ‘‘ທຸກ຺ຂສ຺ສາ’’ຕິ ປເທນ. ສມານວິຠຕ຺ຕິໂລໂປຕິ ອຸຕ຺ຕຣປເທນ ສມານສ຺ສ ສາມິວຈນສ຺ສ ໂລໂປ. ‘‘ກສ຺ສຈິ ທຸກ຺ຂສ຺ສາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ວິກປ຺ປທ຺ວເຍປິ ປຸຣິມປເທ ສາມິວຈນສ຺ສ ໂລປໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ກິຎ຺ຈິ ທຸກ຺ຂສ຺ສາ’’ຕິ ນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ. ອນິຈ຺ຉກາຕິ ອນິຈ຺ຉນ຺ຕາ. ເອວໍ ສນ຺ເຕຕິ ນນຸ ມຍໍ ສຸທິນ຺ນ ສາມາທີສຸ ເກນຈິປິ ອຸປາເຍນ ອປ຺ປຏິສາຘເນນ ອປ຺ປຏິກາເຣນ ມຣເຓນປິ ຕຍາ ອກາມກາປິ ວິນາ ຠວິສ຺ສາມ, ເອວໍ ສຕິ. ເຍນາຕິ ເຍນ ກາຣເຓນ. ກິໍ ປນາຕິ ເອຕ຺ຖ ກິນ຺ຕິ ກຣຓຕ຺ເຖ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ເກນ ປນ ກາຣເຓນາ’’ຕິ.

໒໘. ຄນ຺ຘພ຺ພນຏນາຏກາທີນີຕິ ເອຕ຺ຖ ຄນ຺ຘພ຺ພາ ນາມ ຄາຍນກາ, ນຏາ ນາມ ຣງ຺ຄນຏາ, ນາຏກາ ລງ຺ຆນກາທໂຍ. ປຣິຈາເຣຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ປຣິໂຕ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຍຖາສກໍ ວິສເຍສຸ ຈາເຣຫີຕິ ອຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ຈາເຣຫີ’’ຕິອາທິ. ປຣິຈາເຣຫີຕິ ວາ ສຸຂູປກຣເຓຫິ ອຕ຺ຕານໍ ປຣິຈາເຣຫິ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິຈຣຓໍ ກາເຣຫິ. ຕຖາຠູໂຕ ຈ ຍສ຺ມາ ລຬນ຺ໂຕ ກີຬນ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ລຬາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ວິເສສໂຕ ປຎ຺ຈ ກາມຄຸຓາ ໂຠຄາ ນາມາຕິ ອາຫ ‘‘ໂຠເຄ ຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ’’ຕິ. ທານປ຺ປທານານີຕິ ເອຕ຺ຖ ນິຈ຺ຈທານໍ ທານໍ ນາມ, ອຸໂປສຖທິວສາທີສຸ ທາຕພ຺ພໍ ອຕິເຣກທານໍ ປທານໍ ນາມ. ປເວຓີຣກ຺ຂຓວເສນ ວາ ທີຍມານໍ ທານໍ ນາມ, ອຕ຺ຕນາວ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ທີຍມານໍ ປທານໍ ນາມ. ປຈຸຣຊນສາຘາຣຓໍ ວາ ນາຕິອຸຬາຣໍ ທານໍ ນາມ, ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓໍ ອຕິອຸຬາຣໍ ປທານໍ ນາມ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສີລາທີນິ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສ ວຈນປ຺ປຏິວຈນສງ຺ຂາໂຕ ອາລາປສລ຺ລາໂປຕິ ນິຣາລາປສລ຺ລາໂປ.

໓໐. ພລໍ ຄາເຫຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ພລຄ຺ຄຫຓໍ ນາມ ກາຍພລສ຺ສ ອຸປ຺ປາທນເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ກາຍພລໍ ຊເນຕ຺ວາ’’ຕິ. ອສ຺ສຸມຸຂນ຺ຕິ ອສ຺ສູນິ ມຸເຂ ເອຕສ຺ສາຕິ ອສ຺ສຸມຸໂຂ, ຕໍ ອສ຺ສຸມຸຂໍ, ອສ຺ສຸກິລິນ຺ນມຸຂນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຄາໂມເຍວ ຄາມນ຺ຕເສນາສນໍ ຄາມປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ ຄາມນ຺ຕເສນາສນສ຺ສ. ອຕິເຣກລາຠປຏິກ຺ເຂເປນາຕິ ‘‘ປິຓ຺ຑິຍາໂລປໂຠຊນໍ ນິສ຺ສາຍາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໒໘) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕຠິກ຺ຂາຫາຣລາຠໂຕ ອຘິກລາໂຠ ສງ຺ຆຠຕ຺ຕາທິອຕິເຣກລາໂຠ, ຕສ຺ສ ປຏິກ຺ເຂເປນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ຈຸທ຺ທສ ຠຕ຺ຕານິ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ’’ຕິ. ສງ຺ຆຠຕ຺ຕໍ ອຸທ຺ເທສຠຕ຺ຕໍ ນິມນ຺ຕນຠຕ຺ຕໍ ສລາກຠຕ຺ຕໍ ປກ຺ຂິກໍ ອຸໂປສຖິກໍ ປາຏິປທິກໍ ອາຄນ຺ຕຸກຠຕ຺ຕໍ ຄມິກຠຕ຺ຕໍ ຄິລານຠຕ຺ຕໍ ຄິລານຸປຏ຺ຐາກຠຕ຺ຕໍ ວິຫາຣຠຕ຺ຕໍ ຘຸຣຠຕ຺ຕໍ ວາຣຠຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິມານິ ຈຸທ຺ທສ ຠຕ຺ຕານິ. ຕຕ຺ຖ ສກລສ຺ສ ສງ຺ຆສ຺ສ ທາຕພ຺ພໍ ຠຕ຺ຕໍ ສງ຺ຆຠຕ຺ຕໍ. ກຕິປເຍ ຠິກ຺ຂູ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພໍ ຠຕ຺ຕໍ ອຸທ຺ເທສຠຕ຺ຕໍ. ເອກສ຺ມິໍ ປກ຺ເຂ ເອກທິວສໍ ທາຕພ຺ພໍ ຠຕ຺ຕໍ ປກ຺ຂິກໍ. ອຸໂປສເຖ ທາຕພ຺ພໍ ຠຕ຺ຕໍ ອຸໂປສຖິກໍ. ປາຏິປທທິວເສ ທາຕພ຺ພໍ ຠຕ຺ຕໍ ປາຏິປທິກໍ. ວິຫາຣໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ທາຕພ຺ພໍ ຠຕ຺ຕໍ ວິຫາຣຠຕ຺ຕໍ. ຘຸຣເຄເຫເຍວ ຐເປຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພໍ ຠຕ຺ຕໍ ຘຸຣຠຕ຺ຕໍ. ຄາມວາສີອາທີຫິ ວາເຣນ ທາຕພ຺ພໍ ຠຕ຺ຕໍ ວາຣຠຕ຺ຕໍ.

ອຖ ‘‘ຄຫປຕິຈີວຣໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ’’ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄຫເຓ ຫິ ສຕິ ປຏິກ຺ເຂໂປ ຍຸຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ນ ຈ ປຐມໂພຘິຍໍ ຄຫປຕິຈີວຣສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ ປຣໂຕ ຊີວກວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ. ເຕເນວ ວກ຺ຂຕິ ຊີວກວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໓໗) ‘‘ຠຄວໂຕ ຫິ ພຸທ຺ຘຠາວປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ອິທໍ ວຕ຺ຖໍ, ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ວີສຕິ ວສ຺ສານິ ນ ໂກຈິ ຄຫປຕິຈີວຣໍ ສາທິຍິ, ສພ຺ເພ ປໍສຸກູລິກາວ ອເຫສຸ’’ນ຺ຕິ. ສຸທິນ຺ໂນ ຈ ປຐມໂພຘິຍໍເຍວ ປພ຺ພຊິໂຕ. ເຕເນວ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ສຸທິນ຺ໂນ ຫິ ຠຄວໂຕ ທ຺ວາທສເມ ວສ຺ເສ ປພ຺ພຊິໂຕ, ວີສຕິເມ ວສ຺ເສ ຎາຕິກຸລໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິຏ຺ໂຐ, ສຍໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ອຏ຺ຐວສ຺ສິໂກ ຫຸຕ຺ວາ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ຄຫປຕິຈີວຣໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ’’ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ອນນຸຎ຺ຎາເຕປິ ຄຫປຕິຈີວເຣ ປໍສຸກູລິກງ຺ຄສມາທານວເສນ ຄຫປຕິຈີວຣໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຄຫປຕິຈີວຣໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ’’ຕິ.

ໂລລຸປ຺ປຈາຣໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາຕິ ກຸສລຠຓ຺ຑສ຺ສ ຠຸສໍ ວິລຸມ຺ປນຏ຺ເຐນ ໂລລຸປ຺ປໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຕຓ຺ຫາ, ໂລລຸປ຺ເປນ ຈຣຓໍ ໂລລຸປ຺ປຈາໂຣ, ຕຓ຺ຫາວເສນ ຆຣປຏິປາຏິໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂາຍ ຈຣຓໍ, ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ຆຣປຏິປາຏິຍາ ຠິກ຺ຂາຍ ປວິສຕີ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອາຣຎ຺ຎິກງ຺ຄາທິປຘານງ຺ຄວເສນ ເສສຘຸຕງ຺ຄານິປິ ຄຫິຕາເນວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວຊ຺ຊີນນ຺ຕິ ຣາຊາໂນ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ສາມິວຈນໍ ກຕໍ, ວຊ຺ຊີຣາຊູນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຊນປທ-ສທ຺ທສ຺ສ ຕໍນິວາສີສຸປິ ປວຕ຺ຕນໂຕ ‘‘ວຊ຺ຊີສູ’’ຕິ ຊນປທາເປກ຺ຂໍ ຠຸມ຺ມວຈນໍ, ວຊ຺ຊິນາມເກ ຊນປເທຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຸປໂຠຄປຣິໂຠຄູປກຣຓມຫນ຺ຕຕາຍາຕິ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓສງ຺ຂາຕານໍ ອຸປໂຠຄານຎ຺ເຈວ ຫຕ຺ຖິອສ຺ສຣຖອິຕ຺ຖິຍາທິອຸປໂຠຄູປກຣຓານຎ຺ຈ ມຫນ຺ຕຕາຍ. ອຸປໂຠຄູປກຣຓາເນວ ຫິ ອິຘ ປຣິໂຠຄູປກຣຓສທ຺ເທນ ວຸຕ຺ຕານິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ເຍ ຫິ ເຕສໍ ອຸປໂຠຄາ, ຍານິ ຈ ອຸປໂຠຄູປກຣຓານິ, ຕານິ ມຫນ຺ຕານີ’’ຕິ. ‘‘ອຸປໂຠຄາ ຫຕ຺ຖິອສ຺ສຣຖອິຕ຺ຖີອາທໂຍ, ອຸປໂຠຄູປກຣຓານິ ເຕສເມວ ສຸວຓ຺ຓາທິອຸປກຣຓານີ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ສາຣການີຕິ ສາຣຠູຕານິ. ນິເຘຕ຺ວາຕິ ນິທຫິຕ຺ວາ, ນິຘານໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທິວສປຣິພ຺ພຍສງ຺ຂາຕໂຠຄມຫນ຺ຕຕາຍາຕິ ທິວເສ ທິວເສ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພສງ຺ຂາຕໂຠຄານໍ ມຫນ຺ຕຕາຍ. ຊາຕຣູປຣຊຕສ຺ເສວ ປຫູຕຕາຍາຕິ ປິຓ຺ຑປິຓ຺ຑວເສນ ເຈວ ສຸວຓ຺ຓມາສກຣຊຕມາສກາທິວເສນ ຈ ຊາຕຣູປຣຊຕສ຺ເສວ ປຫູຕຕາຍ. ວິຕ຺ຕີຕິ ຕຸຏ຺ຐິ, ວິຕ຺ຕິຍາ ອຸປກຣຓໍ ວິຕ຺ຕູປກຣຓໍ, ປຫູຕໍ ນານາວິຘາລງ຺ກາຣຠູຕໍ ວິຕ຺ຕູປກຣຓເມເຕສນ຺ຕິ ປຫູຕວິຕ຺ຕູປກຣຓາ. ເຕນາຫ ‘‘ອລງ຺ກາຣຠູຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ໂວຫາຣວເສນາຕິ ວຓິຊ຺ຊາວເສນ ວຑ຺ຒິກຕາທິວເສນ. ຘນຘຎ຺ຎສ຺ສ ປຫູຕຕາຍາຕິ ສຕ຺ຕຣຕນສງ຺ຂາຕສ຺ສ ຘນສ຺ສ ສພ຺ພປຸພ຺ພຓ຺ຓາປຣຓ຺ຓສງ຺ຄຫິຕສ຺ສ ຘຎ຺ຎສ຺ສ ຈ ປຫູຕຕາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ສຸວຓ຺ຓຣຊຕມຓິມຸຕ຺ຕາເວຬຸຣິຍວຊິຣປວາຬານິ ສຕ຺ຕ ຣຕນານີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ສາລິວີຫິອາທິ ປຸພ຺ພຓ຺ຓໍ ປຸຣກ຺ຂຕໍ ສສ຺ສຜລນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ, ຕພ຺ພິປຣິຍາຍໂຕ ມຸຄ຺ຄມາສາທິ ອປຣຓ຺ຓນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຸກ຺ກຏ຺ຐປິຓ຺ຑປາຕິກຕ຺ຕາຕິ ເສສຘຸຕງ຺ຄປຣິວາຣິເຕນ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປິຓ຺ຑປາຕຘຸຕງ຺ເຄນ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ສປທານຈາຣໍ ຈຣິຕຸກາໂມ’’ຕິ.

໓໑. ອນ຺ໂຕຊາຕຕາຍ ວາ ຎາຕິສທິສີ ທາສີຕິ ຎາຕິທາສີ. ປູຕິຠາເວເນວ ລກ຺ຂິຕພ຺ພໂທໂສ ວາ ອາຠິໂທສິໂກ, ອຠິໂທສໍ ວາ ປຈ຺ຈູສກາລໍ ຄໂຕ ປຕ຺ໂຕ ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕຕິ ອາຠິໂທສິໂກ. ເຕນາຫ ‘‘ເອກຣຕ຺ຕາຕິກ຺ກນ຺ຕສ຺ສ ວາ’’ຕິອາທິ. ປູຕິຠູຕຠາເວນ ປຣິໂຠຄໍ ນາຣຫຕີຕິ ອປຣິໂຠຄາຣໂຫ. ຉຑ຺ຑນີຍສຠາເວ ນິຈ຺ຉິເຕປິ ປຸຈ຺ຉາກາເລ ສນ຺ເທຫໂວຫາຣວເສເນວ ປຸຈ຺ຉິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສເຈ’’ຕິ. ອຣິຍໂວຫາເຣນາຕິ ອຣິຍສມຸທາຈາເຣນ. ອຣິຍາ ຫິ ມາຕຸຄາມໍ ຠຄິນິວາເທນ ສມຸທາຈຣນ຺ຕິ. ນິສ຺ສຏ຺ຐປຣິຄ຺ຄຫນ຺ຕິ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕາລຍໍ.

‘‘ອາກິຣາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ສເຈ ຕໍ ຉຑ຺ຑນີຍຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ປຣິຍາຍໍ ອມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ປຍຸຕ຺ຕວາຈາ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ປຈ຺ຈຍປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາ ວາຈາ ປຍຸຕ຺ຕວາຈາ. ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ນິຣເປກ຺ຂຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຘ ປນ ວິເສສໂຕ ອປຣິໂຠຄາຣຫຕ຺ຕາວ ວຕ຺ຖຸໂນ. ອຄ຺ຄອຣິຍວໍສິໂກຕິ ອຣິຍວໍສປຏິປຕ຺ຕິປູຣການໍ ອຄ຺ໂຄ ອຸຕ຺ຕໂມ. ນິມີຍຕິ ສຎ຺ຎາຍຕີຕິ ນິມິຕ຺ຕໍ, ຍຖາສລ຺ລກ຺ຂິໂຕ ອາກາໂຣຕິ ອາຫ ‘‘ຄິຫິກາເລ ສລ຺ລກ຺ຂິຕປຸພ຺ພໍ ອາກາຣ’’ນ຺ຕິ. ຫຕ຺ຖປິຏ຺ຐິອາທີນິ ໂອໂລກຍມານາ ‘‘ສາມິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເມ ສຸທິນ຺ນສ຺ສ ວິຍ ສຸວຓ຺ຓກຈ຺ຉປປິຏ຺ຐິສທິສາ ອິມາ ຫຕ຺ຖປາທປິຏ຺ຐິໂຍ, ຫຣິຕາລວຏ຺ຏິໂຍ ວິຍ ສຸວຏ຺ຏິຕາ ອງ຺ຄຸລິໂຍ, ມຘຸໂຣ ສໂຣ’’ຕິ ຄິຫິກາເລ ສລ຺ລກ຺ຂິຕປຸພ຺ພໍ ອາກາຣໍ ອຄ຺ຄເຫສິ ສຎ຺ຊານິ ສລ຺ລກ຺ເຂສິ. ກສ຺ມາ ປນ ສາ ຎາຕິທາສີ ທິສ຺ວາວ ນ ສຎ຺ຊານີຕິ ອາຫ ‘‘ສຸທິນ຺ໂນ ຫີ’’ຕິອາທິ. ປພ຺ພຊ຺ຊຸປຄເຕນາຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອຸປຄເຕນ, ປພ຺ພຊິເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຆຣໍ ປວິສິຕ຺ວາຕິ ເຄຫສາມິນິຍາ ນິສີທິຕພ຺ພຏ຺ຐານຠູຕໍ ອນ຺ໂຕເຄຫໍ ປວິສິຕ຺ວາ. ຍຄ຺ເຆຕິ ອິມສ຺ສ ອາໂຣຈຍາມີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ອາໂຣຈນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ’’ຕິ. ‘‘ຍຄ຺ເຆ ຊາເນຍ຺ຍາສີຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ຊາເນຍ຺ຍາສີ’’ຕິປິ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ. ອາລປເນຕິ ທາສິຊນສ຺ສ ອາລປເນ. ເຕນາຫ ‘‘ເອວຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ.

໓໒. ຆເຣສຸ ສາລາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຆເຣສຸ ເອກມນ຺ເຕ ໂຠຊນສາລາ ໂຫນ຺ຕິ ປາກາຣປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕາ ສຸສໍວິຫິຕທ຺ວາຣພນ຺ຘາ ສຸສມ຺ມຏ຺ຐວາລິກງ຺ຄຓາ. ອຸທກກຎ຺ຊິຍນ຺ຕິ ອຸທກຎ຺ຈ ກຎ຺ຊິຍຎ຺ຈ. ກສ຺ມາ ປນ ອີທິສາຍເມວ ສາລາຍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ກຸຏ຺ຏມູລນ຺ຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ນ ຫິ ປພ຺ພຊິຕາ’’ຕິອາທິ. ອສາຣຸປ຺ເປ ຐາເນຕິ ຠິກ຺ຂູນໍ ອນນຸຈ຺ຉວິເກ ປເທເສ. ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂຕິ ນຸ-ສທ຺ໂທ ປຸຈ຺ຉນຕ຺ເຖ, ໂຂ-ສທ຺ໂທ ວຈນສິລິຏ຺ຐຕາຍ ວຸຕ຺ໂຕ. ນຸໂຂຕິ ວາ ນິປາຕສມຸທາໂຍ ປຸຈ຺ຉນຕ຺ໂຖ. ເຕນ ນາມ-ສທ຺ທສ຺ສ ປຸຈ຺ຉນຕ຺ຖຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ເຍສໍ ໂນ ຕ຺ວນ຺ຕິ ເຍສໍ ໂນ ປຸຕ຺ໂຕ ຕ຺ວໍ. ອີທິເສ ຐາເນຕິ ກິຎ຺ຈາປິ ຕໍ ຐານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອນນຸຣູປໍ ນ ໂຫຕິ, ຕຖາປິ ມາທິສານໍ ມຫາໂຠຄກຸລານໍ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຣກຸເລ ອາສນສາລາຍໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ໂຠຊນໍ ນາມ ອຍຸຕ຺ຕຣູປນ຺ຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ອາຫ. ເຕເນວາຫ ‘‘ນນຸ ນາມ, ຕາຕ ສຸທິນ຺ນ, ສກໍ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ອຎ຺ເຎນປິ ປກາເຣນ ນາມສທ຺ທສ຺ສ ປຸຈ຺ຉນຕ຺ຖຕເມວ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຕຖາ ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ ຕາຕາ’’ຕິອາທິ. ຕຖາຕິ ສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ. ອິທານິ ນາມສທ຺ທສ຺ສ ມຎ຺ຎນຕ຺ຖຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຕຖາ ອຕ຺ຖິ ມຎ຺ເຎ’’ຕິອາທິ.

ທຸກ຺ຂາຠິຕຸນ຺ນຕາຍາຕິ ມານສິເກນ ທຸກ຺ເຂນ ອຠິປີຬິຕຕ຺ຕາ. ເອຕມຕ຺ຖນ຺ຕິ ‘‘ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ, ຕາຕ ສຸທິນ຺ນ, ອມ຺ຫາກໍ ຘນ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ. ອໂນກປ຺ປນາມຣິສນຕ຺ຖວເສນາຕິ ເອຕ຺ຖ ອໂນກປ຺ປນໍ ອສທ຺ທຫນໍ. ອມຣິສນໍ ອສຫນໍ. ອນາຄຕວຈນໍ ອນາຄຕສທ຺ທປ຺ປໂຍໂຄ, ອຕ຺ໂຖ ປນ ວຕ຺ຕມານກາລິໂກວ. ເຕນາຫ ‘‘ປຈ຺ຈກ຺ຂມ຺ປີ’’ຕິ. ນ ມຣິສຍາມີຕິ ນ ວິສຫາມິ. ຕໍ ນ ສຸນ຺ທຣນ຺ຕິ ‘‘ຕທາຍ’’ນ຺ຕິ ປາຐໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ອລໍ, ຄຫປຕິ, ກຕໍ ເມ ອຊ຺ຊ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ເຖໂຣ ອຸກ຺ກຏ຺ຐເອກາສນິກຕາຍ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ເອວມາຫ. ອຸກ຺ກຏ຺ຐເອກາສນິກຕາຍາຕິ ຈ ອິທໍ ຠູຕກຖນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ ເຖຣສ຺ສ ຕຖາຠາວທີປນຕ຺ຖໍ. ມຸທຸກສ຺ສປິ ຫິ ເອກາສນິກສ຺ສ ຍາຍ ນິສຊ຺ຊາຍ ກິຎ຺ຈິມຕ຺ຕມ຺ປິ ໂຠຊນໍ ຠຸຕ຺ຕໍ, ວຕ຺ຕສີເສນປິ ຕໂຕ ວຸຏ຺ຐິຕສ຺ສ ປຸນ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ເຕນາຫ ຕິປິຏກຈູຬາຠຍຕ຺ເຖໂຣ ‘‘ອາສນໍ ວາ ຣກ຺ເຂຍ຺ຍ ໂຠຊນໍ ວາ’’ຕິ. ອຸກ຺ກຏ຺ຐປິຓ຺ຑປາຕິໂກປິ ສມາໂນຕິ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕມິທໍ, ເຖໂຣ ສປທານຈາຣິເກສຸປິ ອຸກ຺ກຏ຺ໂຐເຍວ. ອຸກ຺ກຏ຺ຐສປທານຈາຣິໂກປິ ຫິ ປຸຣໂຕ ຈ ປຈ຺ຉໂຕ ຈ ອາຫຏຠິກ຺ຂມ຺ປິ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາວ ຆຣທ຺ວາເຣ ຐຕ຺ວາ ປຕ຺ຕວິສ຺ສຊ຺ຊນເມວ ກໂຣຕິ, ຕສ຺ມາ ເຖໂຣ ອຸກ຺ກຏ຺ຐສປທານຈາຣິກຕ຺ຕາປິ ສ຺ວາຕນາຍ ຠິກ຺ຂໍ ນາຘິວາເສຕິ. ອຖ ກສ຺ມາ ‘‘ອຘິວາເສສີ’’ຕິ ອາຫ ‘‘ສເຈ ເອກຠຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ຄເຫສ຺ສາມີ’’ຕິອາທິ. ປຓ຺ຑິຕາ ຫິ ມາຕາປິຕູນໍ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍານໍ ວາ ກາຕພ຺ພໍ ອນຸຄ຺ຄຫໍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ຘຸຕງ຺ຄວິສຸທ຺ຘິກາ ນ ຠວນ຺ຕິ.

໓໓. ມຊ຺ຌິມປ຺ປມາໂຓຕິ ຈຕຸຫຕ຺ໂຖ ປຸຣິໂສ ມຊ຺ຌິມປ຺ປມາໂຓ. ‘‘ຉຫຕ຺ໂຖ’’ຕິປິ ເກຈິ. ຕິໂຣ ກໂຣນ຺ຕິ ເອຕາຍາຕິ ຕິໂຣກຣຓີຕິ ສາຓິປາກາຣວຈໂນ ອຍໍ ຕິໂຣກຣຓີ-ສທ຺ໂທຕິ ອາຫ ‘‘ຕິໂຣກຣຓິຍນ຺ຕິ ກຣຓຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ຕິໂຣກຣຓິຍາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ຕິໂຣກຣຓິຍ’’ນ຺ຕິ ກຣຓຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕິໂຣກຣຓີຍ-ສທ຺ໂທ ວາ ອຍໍ ສາຓິປາກາຣປຣິຍາໂຍຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິອາທິ. ຕໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາຕິ ຕໍ ສມນ຺ຕໂຕ ຂິປິຕ຺ວາ, ປຣິໂຕ ພນ຺ຘິຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ສມນ຺ຕໂຕ ກຕ຺ວາ’’ຕິ. ວິຠຕ຺ຕິປຕິຣູປໂກປິ ນິປາໂຕ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເຕນາຕິ ອຍມ຺ປິ ວາ’’ຕິອາທິ.

໓໔. ‘‘ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມໂຕ ສຸທິນ຺ນສ຺ສ ປິຕາ ສເກ ນິເວສເນ ປຓີຕໍ ຂາທນີຍໍ ໂຠຊນີຍໍ ປຏິຍາທາເປຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມໂຕ ສຸທິນ຺ນສ຺ສ ກາລໍ ອາໂຣເຈສິ – ‘ກາໂລ, ຕາຕ ສຸທິນ຺ນ, ນິຏ຺ຐິຕໍ ຠຕ຺ຕ’ນ຺ຕິ’’ ເອວໍ ກາລາໂຣຈນສ຺ສ ປາຬິຍໍ ອນາຣຸຬ຺ຫຕ຺ຕາ ອາຫ – ‘‘ກິຎ຺ຈາປິ ປາຬິຍໍ ກາລາໂຣຈນໍ ນ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ອາໂຣຈິເຕເຍວ ກາເລຕິ ‘‘ກາໂລ, ຕາຕ ສຸທິນ຺ນ, ນິຏ຺ຐິຕໍ ຠຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ກາເລ ອາໂຣຈິເຕເຍວ. ທ຺ເວ ປຸຎ຺ເຊຕິ ກຫາປຓປຸຎ຺ຊຎ຺ຈ ສຸວຓ຺ຓປຸຎ຺ຊຎ຺ຈ.

ເປຕ຺ຕິກນ຺ຕິ ປິຕິໂຕ ອາຄຕໍ ເປຕ຺ຕິກໍ. ນິຫິຕນ຺ຕິ ຠູມິຄຕໍ. ປຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຑ຺ຒິວເສນ ປໂຍຊິຕໍ. ຕທ຺ຘິຕໂລປໍ ກຕ຺ວາ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຍຖາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ ‘‘ປິຕາມຫໍ ຘນໍ ລທ຺ຘາ, ສຸຂໍ ຊີວຕິ ສຎ຺ຊໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ຕທ຺ຘິຕໂລປໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປິຕາມຫໂຕ ອາຄຕໍ, ປິຕາມຫສ຺ສ ວາ ອິທໍ ເປຕາມຫໍ. ປພ຺ພຊິຕລິງ຺ຄນ຺ຕິ ສມຓເວສໍ. ນ ຣາຊຠີໂຕຕິ ອປຣາຘກາຣຓາ ນ ຣາຊກຸລາ ຠີໂຕ. ເຍສໍ ສນ຺ຕກໍ ຘນໍ ຄຫິຕໍ, ເຕ ອິຓາຍິກາ. ປລິພຸທ຺ໂຘ ປີຬິໂຕ.

ວິຠຕ຺ຕິປຕິຣູປໂກຕິ ‘‘ເຕນາ’’ຕິ ປທໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ຕໍນິທານນ຺ຕິ ຕໍ ຘນໍ ນິທານໍ ກາຣຓມສ຺ສາຕິ ຕໍນິທານໍ. ອສ຺ສາຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນສ຺ສ, ປທສ຺ສ ວາ. ຠຍນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸຕ຺ຣສ຺ຕາກາເຣນ ປວຕ຺ຕຠຍໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ນ ຎາຓຠຍໍ, ນາປິ ‘‘ຠາຍຕິ ເອຕສ຺ມາ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ອາຣມ຺ມຓຠຍນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຈິຕ຺ຕຸຕ຺ຣາໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ຉມ຺ຠິຕຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຕເນວ ຈິຕ຺ຕຸຕ຺ຣາສຠເຍນ ສກລສຣີຣສ຺ສ ຉມ຺ຠິຕຠາໂວ. ວິເສສໂຕ ປນ ຫທຍມໍສຈລນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ກາຍກມ຺ໂປ ຫທຍມໍສຈລນ’’ນ຺ຕິ. ໂລມຫໍໂສຕິ ເຕນ ຠເຍນ ເຕນ ຉມ຺ຠິຕຕ຺ເຕນ ສກລສຣີຣໂລມານໍ ຫຏ຺ຐຠາໂວ, ໂສ ປນ ເນສໍ ຠິຕ຺ຕິຍໍ ນາຄທນ຺ຕານໍ ວິຍ ອຸທ຺ຘໍມຸຂຕາຕິ ອາຫ ‘‘ໂລມານໍ ຫໍສນໍ ອຸທ຺ຘຄ຺ຄຠາໂວ’’ຕິ.

໓໕. ອຕ຺ຕນາຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ເຕ ກຣຓວຈນໍ, ສຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເທວຈ຺ຉຣານນ຺ຕິ ອນຈ຺ຈນ຺ຕິໂຍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ເທວນາຏການນ຺ຕິ ນຈ຺ຈນ຺ຕິໂຍ, ປຣິຍາຍວຈນໍ ວາ ເອຕໍ ເທວກຎ຺ຎານໍ. ສມຸປ຺ປນ຺ນພລວໂສກາ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອຍໍ ໂລໂກ ນາມ ອຕ຺ຕານໍວ ຈິນ຺ເຕຕິ, ຕສ຺ມາ ສາປິ ‘‘ອິທານິ ອຫໍ ອນາຖາ ຊາຕາ’’ຕິ ອຕ຺ຕານໍວ ຈິນ຺ຕຍມານາ ‘‘ອຍໍ ອຊ຺ຊ ອາຄມິສ຺ສຕິ, ອຊ຺ຊ ອາຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອຏ຺ຐ ວສ຺ສານິ ພຫິ ນ ນິກ຺ຂນ຺ຕາ ເອຕໍ ນິສ຺ສາຍ ມຍາ ທາຣໂກປິ ນ ລທ຺ໂຘ, ຍສ຺ສ ອານຸຠາເວນ ຊີເວຍ຺ຍາມິ, ອິໂຕ ຈາມ຺ຫິ ປຣິຫີນາ ອຎ຺ຎໂຕ ຈາຕິ ສມຸປ຺ປນ຺ນພລວໂສກາ ຫຸຕ຺ວາ. ກຸລຣຸກ຺ຂປຕິຏ຺ຐາປເນ ພີຊສທິສຕ຺ຕາ ກຸລວໍສປ຺ປຕິຏ຺ຐາປໂກ ປຸຕ຺ໂຕ ອິຘ ພີຊໂກຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ກຸລວໍສພີຊກໍ ເອກໍ ປຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ສໍ ນາມ ຘນໍ, ຕສ຺ສ ປຕີຕິ ສໍປຕິ, ຘນວາ ວິຠວສມ຺ປນ຺ໂນ. ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກຫິຕາວຫຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ຫິຕນ຺ຕິ ສາປເຕຍ຺ຍໍ, ຕເທວ ຘນໍ ວິຠໂວຕິ ອາຫ – ‘‘ອິມໍ ສາປເຕຍ຺ຍໍ ເອວໍ ມຫນ຺ຕໍ ອມ຺ຫາກໍ ວິຠວ’’ນ຺ຕິ.

໓໖. ອິຕ຺ຖີນໍ ກຸມາຣີຠາວປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຈ຺ຉິມວຍໂຕ ໂອຣໍ ອສຕິ ວິພນ຺ເຘ ອຏ຺ຐເມ ອຏ຺ຐເມ ສຕ຺ຕາເຫ ຄພ຺ຠາສຍສຎ຺ຎິເຕ ຕຕິເຍ ອາວຕ຺ເຕ ກຕິປຍາ ໂລຫິຕປີຬກາ ສຓ຺ຐຫິຕ຺ວາ ອຄ຺ຄຫິຕປຸພ຺ພາ ເອວ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕໂຕ ໂລຫິຕໍ ປຄ຺ຆຣຕິ, ຕຕ຺ຖ ອຸຕຸສມຎ຺ຎາ ປຸປ຺ຜສມຎ຺ຎາ ຈາຕິ ອາຫ – ‘‘ປຸປ຺ຜນ຺ຕິ ອຸຕຸກາເລ ອຸປ຺ປນ຺ນໂລຫິຕສ຺ສ ນາມ’’ນ຺ຕິ. ຄພ຺ຠປຕິຏ຺ຐານຏ຺ຐາເນຕິ ຍສ຺ມິໍ ໂອກາເສ ທາຣໂກ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມິໍ ປເທເສ. ສຓ຺ຐຫິຕ຺ວາຕິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ. ຠິຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ອຄ຺ຄຫິຕປຸພ຺ພາ ເອວ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕິ. ອຍຎ຺ຫິ ຕາສໍ ສຠາໂວ. ໂທເສນາຕິ ໂລຫິຕມເລນ. ສຸທ຺ເຘ ວຕ຺ຖຸມ຺ຫີຕິ ປຄ຺ຆຣິຕໂລຫິຕຕ຺ຕາ ອນາມຍຕ຺ຕາ ຈ ນຫານໂຕ ປຣໍ ຈຕຸຕ຺ຖທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສຸທ຺ເຘ ຄພ຺ຠາສເຍ. ສຸທ຺ເຘ ປນ ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ມາຕາປິຕູສຸ ເອກວາຣໍ ສນ຺ນິປຕິເຕສຸ ຍາວ ສຕ຺ຕ ທິວສານິ ເຂຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ ຄພ຺ຠສຓ຺ຐຫນສ຺ສ ປຣິຕ຺ຕສ຺ສ ໂລຫິຕເລປສ຺ສ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອຑ຺ຒມາສມຕ຺ຕມ຺ປິ ເຂຕ຺ຕເມວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ພາຫາຍນ຺ຕິ ອຘິກຣເຓ ຠຸມ຺ມນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຸຣາຓທຸຕິຍິກາຍ ຍາ ພາຫາ, ຕຕ຺ຣ ນໍ ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິ. ອຸປໂຍຄຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມວຈນມ຺ປິ ຍຸຊ຺ຊຕິເຍວ ຍຖາ ‘‘ສຸທິນ຺ນສ຺ສ ປາເທສຸ ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິ.

ປຸພ຺ເພປິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທານໍ ສພ຺ຠາວໂຕ ອປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ສິກ຺ຂາປເທຕິ ປາຣາຊິກໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ປຐມປາຣາຊິກສິກ຺ຂາປເທ ອຏ຺ຐປິເຕ’’ຕິ. ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ຠຄວໂຕ ກິຣ ປຐມໂພຘິຍ’’ນ຺ຕິອາທິ. ເອວຣູປນ຺ຕິ ປາຣາຊິກປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອນຸຣູປໍ. ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ, ສງ຺ຆາທິເສສປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອນຸຣູປມ຺ປິ ອຊ຺ຌາຈາຣໍ ນາກໍສຸເຍວ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ອວເສເສ ປຎ຺ຈ ຂຸທ຺ທກາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ເຘ ເອວ ປຎ຺ຎເປສີ’’ຕິ. ອິທຎ຺ຈ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍາທີນໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ລຫຸກາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘານໍ ສພ຺ຠາວມຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປຎ຺ຈາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘານໍ ອນວເສສໂຕ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາວ. ປຐມໂພຘິຍໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ລຫຸກາປຕ຺ຕີນໍ ສພ຺ຠາວວຈເນເນວ ຘມ຺ມເສນາປຕິສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາຈນາ ວິເສສໂຕ ຄຣຸກາປຕ຺ຕິປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສສ຺ສ ຈ ເຫຕຸຠູຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ປນ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອວເສສປຎ຺ຈຂຸທ຺ທກາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ເຘ ເອວ ປຎ຺ຎເປສີຕິ ອິທໍ ທ຺ວາທສເມ ວສ຺ເສ ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ວຸຕ຺ຖວສ຺ເສນ ຠຄວຕາ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຏ຺ຐວສ຺ສພ຺ຠນ຺ຕເຣ ປຎ຺ຎຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ສຸນ຺ທຣໍ ຕໂຕ ປຸພ຺ເພປິ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ຠາວໂຕ. ເຕເນວ ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ເຑ ‘‘ເອກຠິກ຺ຂຸນາປິ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉໂທ ວາ ປຈ຺ຉິມິກາຍ ຕຕ຺ຖ ວສ຺ສໍ ອຸປຄຈ຺ຉາມາຕິ ວສ຺ສຈ຺ເຉໂທ ວາ ນ ກໂຕ’’ຕິ ຈ ‘‘ສາມມ຺ປິ ປຈນໍ ສມຓສາຣຸປ຺ປໍ ນ ໂຫຕິ, ນ ຈ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຣາຘຍິໍສູຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິໍສຸ, ອຊ຺ຌາສຍໍ ປູຣຍິໍສຸ, ຫທຍຄາຫິນິໍ ປຏິປຕ຺ຕິໍ ປຏິປຊ຺ຊິໍສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອກໍ ສມຍນ຺ຕິ ເອກສ຺ມິໍ ສມເຍ, ປຐມໂພຘິຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຍໍ ອາທີນວນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ໂຕຕິ ປຐມປາຣາຊິກສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ໂຕ. ອາທີນວໍ ທສ຺ເສສ຺ສຕີຕິ ‘‘ວຣໍ ເຕ, ໂມຆປຸຣິສ, ອາສີວິສສ຺ສ ໂຆຣວິສສ຺ສ ມຸເຂ ອງ຺ຄຊາຕໍ ປກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ນ ຕ຺ເວວ ມາຕຸຄາມສ຺ສ ອງ຺ຄຊາເຕ ອງ຺ຄຊາຕໍ ປກ຺ຂິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຍໍ ອາທີນວໍ ທສ຺ເສສ຺ສຕິ. ອຠິວິຎ຺ຎາເປສີຕິ ອິມສ຺ສ ‘‘ປວຕ຺ເຕສີ’’ຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ກຖໍ ລທ຺ໂຘຕິ ອາຫ ‘‘ປວຕ຺ຕນາປິ ຫີ’’ຕິອາທິ. ກາຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຈປນໂຕຕິ ກາຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິວເສນ ປວຕ຺ຕຈລນໂຕ. ກສ຺ມາ ປເນສ ເມຖຸນຘມ຺ເມນ ອນຕ຺ຖິໂກປິ ສມາໂນ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອຠິວິຎ຺ຎາເປສີຕິ ອາຫ – ‘‘ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອຠິວິຎ຺ຎາປນຎ຺ເຈສາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອຠິວິຎ຺ຎາປນນ຺ຕິ ມຸຕ຺ຕິປາປນວເສນ ຕີສຸ ວາເຣສຸ ເມຖຸນຘມ຺ມສ຺ສ ປວຕ຺ຕນໍ.

ສພ຺ເພສມ຺ປິ ປທານໍ ອວຘາຣຓຜລຕ຺ຕາ ວິນາປິ ເອວກາຣໍ ອວຘາຣຓຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເຕເນວ ອຊ຺ຌາຈາເຣນາ’’ຕິ. ອຏ຺ຐ ຫິ ຄພ຺ຠກາຣຓານິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ເມຖຸນໂຈຬຄ຺ຄຫຓໍ, ຕນຸສໍສຄ຺ໂຄ ຈ ນາຠິອາມສນໍ;

ປານໍ ທສ຺ສນສວນໍ, ຆາຍນມິຕິ ຄພ຺ຠເຫຕໂວ ອຏ຺ຐາ’’ຕິ.

ອິທານິ ອວຘາຣເຓນ ນິວຕ຺ຕິຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ ອາຫ – ‘‘ກິໍ ປນ ອຎ຺ຎຖາປິ ຄພ຺ຠຄ຺ຄຫຓໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ. ນນຸ ຈ ນາຠິປຣາມສນມ຺ປິ ກາຍສໍສຄ຺ໂຄເຍວ, ກສ຺ມາ ນໍ ວິສຸໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ອຸຠເຍສໍ ຉນ຺ທຣາຄວເສນ ກາຍສໍສຄ຺ໂຄ ວຸຕ຺ໂຕ, ອິຕ຺ຖິຍາ ຉນ຺ທຣາຄວເສນ ນາຠິປຣາມສນໍ, ວຕ຺ຖຸວເສນ ວາ ຕໍ ວິສຸໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ກຖໍ ປນ ກາຍສໍສຄ຺ເຄນ ຄພ຺ຠຄ຺ຄຫຓໍ ໂຫຕິ, ກຖຎ຺ຈ ຕຕ຺ຖ ສຸກ຺ກໂສຓິຕສ຺ສ ສມ຺ຠໂວຕິ ອາຫ ‘‘ອິຕ຺ຖິໂຍ ຫີ’’ຕິອາທິ. ຉນ຺ທຣາຄຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ອິຕ຺ຖິຍາ ສຸກ຺ກໂກຏ຺ຐາໂສ ຈລິໂຕ ໂຫຕິ, ໂສປິ ຄພ຺ຠສຓ຺ຐານສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິຕ຺ຖິສນ຺ຕາເນປິ ຫິ ຣສາທິສຕ຺ຕຘາຕຸໂຍ ລພ຺ຠນ຺ຕິເຍວ. ເຕນາຫ – ‘‘ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄປຣາມສນໍ ສາທິຍນ຺ຕິໂຍປິ ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີ’’ຕິ. ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ປນ ‘‘ກາຍສໍສຄ຺ຄາທິນາ ສຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ ຄພ຺ຠຄ຺ຄຫເຓ ປິຕຸ ສຸກ຺ກໂກຏ຺ຐາສໍ ວິນາ ຉນ຺ທຣາຄວເສນ ມາຕຸ ວິກາຣປ຺ປຕ຺ຕໍ ໂລຫິຕເມວ ຄພ຺ຠສຓ຺ຐານສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຍສ຺ສ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄປຣາມສນໍ ສາທິຍິຕ຺ວາ ມາຕາ ປຸຕ຺ຕໍ ປຏິລຠຕິ, ສເຈ ໂສ ອປເຣນ ສມເຍນ ປຣິປຸຓ຺ຓິນ຺ທ຺ຣິໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ຕາທິສໍ ປິຕຣໍ ມນຸສ຺ສຊາຕິກໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຕິ, ປິຕຸຆາຕໂກວ ໂຫຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ຕໍ ອສຸຈິໍ ເອກເທສໍ ມຸເຂນ ອຄ຺ຄເຫສີຕິ ປຸຣາຓຈີວຣໍ ໂຘວນ຺ຕີ ຕຕ຺ຖ ຍໍ ອສຸຈິໍ ອທ຺ທສ, ຕໍ ອສຸຈິໍ ເອກເທສໍ ປິວິ. ‘‘ວຏ຺ຏຕິ ຕຸມ຺ຫາກໍ ເມຖຸນຘມ຺ໂມ’’ຕິ ປຸຏ຺ໂຐ ‘‘ກປ຺ປຕຸ ວາ ມາ ວາ ກປ຺ປຕຸ, ມຍໍ ເຕນ ອນຕ຺ຖິກາ’’ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອນຕ຺ຖິກາ ມຍໍ ເອເຕນາ’’ຕິ. ກິຎ຺ຈາປິ ນາຠິປຣາມສເນ ເມຖຸນຣາໂຄ ນຕ຺ຖິ, ຕຖາປິ ນາຠິປຣາມສນກາເລ ຜສ຺ສສາທິຍນວເສນ ອສ຺ສາທມຕ຺ຕໍ ຕສ຺ສາ ອໂຫສີຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ອຎ຺ຎຖາ ຄພ຺ຠສຓ຺ຐຫນໍ ນ ສິຍາ. ທິຏ຺ຐມງ຺ຄລິກາຍ ນາຠິປຣາມສເນນ ມຓ຺ຑພ຺ຍສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ ອໂຫສິ, ຈຓ຺ຑປຊ຺ໂຊຕມາຕຸ ນາຠິຍໍ ວິຈ຺ຉິກາ ຜຣິຕ຺ວາ ຄຕາ, ເຕນ ຈຓ຺ຑປຊ຺ໂຊຕສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ ອໂຫສີຕິ ອາຫ ‘‘ເອເຕເນວ ນເຍນາ’’ຕິອາທິ. ປຸຣິສໍ ອຸປນິຊ຺ຌາຍຕີຕິ ວາຕປານາທິນາ ທິສ຺ວາ ວາ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ພໍ ວາ ປຸຣິສໍ ອຸປນິຊ຺ຌາຍຕິ. ຣາໂຊໂຣຘາ ວິຍາຕິ ສີຫຬທີເປ ກິຣ ເອກິສ຺ສາ ອິຕ຺ຖິຍາ ຕຖາ ອໂຫສິ, ຕສ຺ມາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ. ອຍນ຺ຕິ ສຸທິນ຺ນສ຺ສ ປຸຣາຓທຸຕິຍິກາ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ຍໍ ອຊ຺ຌາຈາຣໍ ສນ຺ຘາຍ. ສຸກ຺ກໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ມາຕາປິຕໂຣ ຈ ສນ຺ນິປຕິຕາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ມາຕາ ຈ ອຸຕຸນີ ໂຫຕີຕິ ໂລຫິຕໍ ສນ຺ຘາຍ. ຕຕ຺ຖ ສນ຺ນິປຕິຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອສທ຺ຘມ຺ມວເສນ ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ສມາຄຕາ ສງ຺ຄຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ມາຕາ ຈ ອຸຕຸນີ ໂຫຕີຕິ ອິທໍ ອຸຕຸສມຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ໂລກສມຎ຺ຎາກຣຊສ຺ສ ລຄ຺ຄນທິວສມຕ຺ຕໍ. ຄນ຺ຘພ຺ໂພຕິ ຕຕ຺ຣູປຄສຕ຺ໂຕ, ຄນ຺ຕພ຺ໂພຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕ-ກາຣສ຺ສ ຘ-ກາໂຣ ກໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຖ ວາ ຄນ຺ຘນໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນຄຕິຍາ ນິມິຕ຺ຕຸປຏ຺ຐາເນນ ສູຈນໂຕ ທີປນໂຕ ຄນ຺ໂຘຕິ ລທ຺ຘນາເມນ ຠວຄາມິກມ຺ມຸນາ ອພ຺ພຕິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ຄນ຺ຘພ຺ໂພ, ຕຕ຺ຖ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກສຕ຺ໂຕ. ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິໂຕ ໂຫຕີຕິ ອຸປຄໂຕ ໂຫຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ນ ມາຕາປິຕູນໍ ສນ຺ນິປາຕໍ ໂອໂລກຍມາໂນ ສມີເປ ຐິໂຕ ນາມ ໂຫຕິ, ກມ຺ມຍນ຺ຕຍນ຺ຕິໂຕ ປນ ເອໂກ ສຕ຺ໂຕ ຕສ຺ມິໍ ໂອກາເສ ນິພ຺ພຕ຺ຕນໂກ ປຸຣິມຊາຕິຍໍ ຐິໂຕເຍວ ຄຕິນິມິຕ຺ຕາທິອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ອຸປປຕ຺ຕາຠິມຸໂຂ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ສນ຺ນິປາຕາຕິ ສໂມຘາເນນ ສມາຄເມນ. ຄພ຺ຠສ຺ສາຕິ ຄພ຺ເຠ ນິພ຺ພຕ຺ຕນກສຕ຺ຕສ຺ສ. ຄພ຺ເຠ ນິພ຺ພຕ຺ຕນກສຕ຺ໂຕປິ ຫິ ຄພ຺ໂຠຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍຖາຫ – ‘‘ຍຖາ ໂຂ ປນານນ຺ທ, ອຎ຺ຎາ ອິຕ຺ຖິກາ ນວ ວາ ທສ ວາ ມາເສ ຄພ຺ຠໍ ກຸຈ຺ຉິນາ ປຣິຫຣິຕ຺ວາ ວິຊາຍນ຺ຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໒໐໕). ກຕ຺ຖຈິ ປນ ຄພ຺ໂຠຕິ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິ ວຸຕ຺ໂຕ. ຍຖາຫ –

‘‘ຍເມກຣຕ຺ຕິໍ ປຐມໍ, ຄພ຺ເຠ ວສຕິ ມາຓໂວ;

ອພ຺ຠຸຏ຺ຐິໂຕວ ໂສ ຍາຕິ, ສ ຄຈ຺ຉໍ ນ ນິວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໑໕.໓໖໓); –

ເອຕ຺ຖ ຈ ຄພ຺ຠຕິ ອຕ຺ຕຠາວຠາເວນ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ຄພ຺ໂຠ, ກລລາທິອວຕ຺ໂຖ ຘມ຺ມປ຺ປພນ຺ໂຘ, ຕໍນິສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ປນ ສຕ຺ຕສນ຺ຕາໂນ ‘‘ຄພ຺ໂຠ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ຍຖາ ‘‘ມຎ຺ຈາ ອຸກ຺ກຸຏ຺ຐິໍ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ. ຕໍນິສ຺ສຍຠາວໂຕ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິ ‘‘ຄພ຺ໂຠ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຄພ຺ໂຠ ວິຍາຕິ ວາ. ຍຖາ ຫິ ນິວາສຏ຺ຐານຕາຍ ສຕ຺ຕານໍ ໂອວຣໂກ ‘‘ຄພ຺ໂຠ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ຄພ຺ຠເສຍ຺ຍການໍ ສຕ຺ຕານໍ ຍາວ ອຠິຊາຕິ ນິວາສຏ຺ຐານຕາຍ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິ ‘‘ຄພ຺ໂຠ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອວກ຺ກນ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ ໂຫຕິ.

ອາຣກ຺ຂເທວຕາຕິ ຕສ຺ສ ອາຣກ຺ຂຕ຺ຖາຍ ຐິຕາ ເທວຕາ. ອສ຺ສ ຕໍ ອຊ຺ຌາຈາຣນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຖາ ນິຈ຺ຉາເຣສຸນ຺ຕິ ຕຖາ ມຫນ຺ຕໍ ສທ຺ທໍ ກຕ຺ວາ ນິຈ຺ຉາເຣສຸໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ອິຘ ປາຬິຍໍ ອາກາສຏ຺ຐເທວຕາ ວິສຸໍ ນ ອາຄຕາ, ຕຖາປິ ສທ຺ທສ຺ສ ອນຸສ຺ສາວເນ ອຍມນຸກ຺ກໂມຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກເທວຕາໂຍ ທ຺ວິຘາ ກຕ຺ວາ ອາກາສຏ຺ຐເທວຕາ ວິສຸໍ ວຸຕ຺ຕາ. ເຕເນຕ຺ຖ ອາກາສຏ຺ຐການໍ ວິສຸໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກາຕິ ປຣິຠຓ຺ຑປພ຺ພຕຏ຺ຐກາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອິຕິຫາຕິ ນິປາຕສມຸທາໂຍ ເອວໍສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ເຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິ. ຂເຓນ ມຸຫຸຕ຺ເຕນາຕິ ປທທ຺ວຍໍ ເວວຈນຠາວໂຕ ສມານຕ຺ຖເມວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອກໂກລາຫລມໂຫສີຕິ ເທວພ຺ຣຫ຺ມໂລເກສຸ ເອກໂກລາຫລມໂຫສິ. ກິຎ຺ຈາປິ ຫິ ໂສ ສທ຺ໂທ ຍາວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກາ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄຈ຺ຉິ, ຕຖາປິ ນ ໂສ ມນຸສ຺ສານໍ ວິສໂຍ ເຕສໍ ຣູປໍ ວິຍ, ເຕເນວ ຠິກ຺ຂູ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ – ‘‘ກຈ຺ຈິ ໂນ ຕ຺ວໍ, ອາວຸໂສ ສຸທິນ຺ນ, ອນຠິຣໂຕ’’ຕິ.

໓໗. ‘‘ເອວໍ ມາຕາປຸຕ຺ຕານໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ສຜລາ ອໂຫສິ, ປິຕາ ປນ ວິປ຺ປຏິສາຣາຠິຠູໂຕ ວິຫາສີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ສຸທິນ຺ນສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ອຣຫຕ຺ຕາຘິຄໂມ ນາໂຫສີຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ປຸພ຺ເພກຕປຸຎ຺ຎຕາຍ ໂຈທິຍມານສ຺ສ ຠພ຺ພກຸລປຸຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສຸທິນ຺ໂນ ຕໍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ວິໂນເທຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ສຈ຺ຉາກາສິ, ເຕເນວ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ອນຸຎ຺ຎາຕາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕໍ ປາຬິຍາ ອຏ຺ຐກຖາຍ ຈ ນ ສເມຕິ. ປຸພ຺ເພກຕປຸຎ຺ຎຕາ ຈ ອປ຺ປມາຓໍ ຕາທິສສ຺ສປິ ອນ຺ຕຣາກຕປາປກມ຺ມສ຺ສ ວເສນ ອຊາຕສຕ຺ຕຸໂນ ວິຍ ອຘິຄມນ຺ຕຣາຍທສ຺ສນໂຕ. ກຕາກຕານຸໂສຈນລກ຺ຂຓໍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ອິຘາຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຊ຺ຌາຈາຣເຫຕຸໂກ ປຈ຺ຉານຸຕາໂປ’’ຕິ. ກຕໍ ອຊ຺ຌາຈາຣໍ ປຏິຈ຺ຈ ອນຸໂສຈນວເສນ ວິຣູປໍ ສຣຓໍ ຈິນ຺ຕນໍ ວິປ຺ປຏິສາໂຣຕິ ອາຫ ‘‘ວິປ຺ປຏິສາໂຣຕິປິ ຕສ຺ເສວ ນາມ’’ນ຺ຕິ. ກຸຈ຺ຉິຕໍ ກຕໍ ກິຣິຍາຕິ ກຸກຕໍ, ກຸກຕເມວ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ກຸຈ຺ຉິຕກິຣິຍາຠາວໂຕ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ. ປຣິຍາທິນ຺ນມໍສໂລຫິຕຕ຺ຕາຕິ ປຣິກ຺ຂີຓມໍສໂລຫິຕຕ຺ຕາ. ອວິປ຺ຜາຣິໂກຕິ ອຸທ຺ເທສາທີສຸ ພ຺ຍາປາຣຣຫິໂຕ, ອພ຺ຍາວໂຏຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຫຈ຺ຉິນ຺ໂນຕິ ຉິນ຺ນວໂຫ, ຠາຣວຫເນນ ຉິນ຺ນກ຺ຂນ຺ໂຘຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕໍ ຕໍ ຈິນ຺ຕຍີຕິ ‘‘ຍທິ ອຫໍ ຕໍ ປາປໍ ນ ກຣິສ຺ສໍ, ອິເມ ຠິກ຺ຂູ ວິຍ ປຣິປຸຓ຺ຓສີໂລ ອສ຺ສ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຕໍ ຕໍ ຈິນ຺ຕຍິ.

໓໘. ເອວໍຠູຕນ຺ຕິ ກິສລູຂາທິຠາວປ຺ປຕ຺ຕໍ. ຄຓສງ຺ຄຓິກາປປຎ຺ເຈນາຕິ ຄເຓ ຊນສມາຄເມ ສນ຺ນິປຕນໍ ຄຓສງ຺ຄຓິກາ, ຄຓສງ຺ຄຓິກາເຍວ ປປຎ຺ໂຈ ຄຓສງ຺ຄຓິກາປປຎ຺ໂຈ, ເຕນ. ຍສ຺ສາຕິ ເຍ ອສ຺ສ. ກຖາຜາສຸກາຕິ ວິສ຺ສາສິກຠາເວເນວ ກຖາກຣເຓ ຜາສຸກາ, ສຸເຂນ ວຕ຺ຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍາ, ສຸຂສມ຺ຠາສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປສາທສ຺ສ ປມາຓໂຕ ອູນາຘິກຕ຺ຕໍ ສພ຺ພທາ ສພ຺ເພສໍ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ‘‘ປສາທປຕິຏ຺ຐາໂນກາສສ຺ສ ສມ຺ປຸຓ຺ຓຕ຺ຕາ’’ຕິ. ທານີຕິ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ເອຕຣຫິ-ສທ຺ໂທ ອຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ‘‘ທານີຕິ ນິປາໂຕ’’ຕິ. ໂນ-ສທ຺ໂທປິ ນຸ-ສທ຺ໂທ ວິຍ ປຸຈ຺ຉນຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ກຈ຺ຈິ ນຸ ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິ. ຕເມວ ອນຠິຣຕິນ຺ຕິ ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ປຸຈ຺ຉິຕໍ ຕເມວ ຄິຫິຠາວປຕ຺ຖນາກາຣໍ ອນຠິຣຕິໍ. ‘‘ຕເມວາ’’ຕິ ອວຘາຣເຓນ ນິວຕ຺ຕິຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອຘິກຸສລານ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອຘິກຸສລາ ຘມ຺ມາ ສມຖວິປສ຺ສນາທໂຍ. ອຕ຺ຖີຕິ ວິສຍຠາເວນ ຈິຕ຺ເຕ ປຣິວຕ຺ຕນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປາປສ຺ສ ວຕ຺ຕມານຕໍ ສນ຺ຘາຍ, ອຕ຺ຖິ ວິສຍຠາເວນ ຈິຕ຺ເຕ ປຣິວຕ຺ຕຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ – ‘‘ນິຈ຺ຈກາລໍ ອຠິມຸຂໍ ວິຍ ເມ ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ.

ຍໍ ຕ຺ວນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍນ຺ຕິ ເຫຕຸອຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ, ກຣຓຕ຺ເຖ ວາ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເຍນ ປາເປນາ’’ຕິ. ອເນກປຣິຍາເຍນາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຣິຍາຍ-ສທ຺ໂທ ກາຣຓວຈໂນຕິ ອາຫ ‘‘ອເນກກາຣເຓນາ’’ຕິ. ວິຣາຄຕ຺ຖາຍາຕິ ຠວໂຠເຄສຸ ວິຣຊ຺ຊນຕ຺ຖາຍ. ໂນ ຣາເຄນ ຣຊ຺ຊນຕ຺ຖາຍາຕິ ຠວໂຠເຄສຸເຍວ ຣາເຄນ ອຣຎ຺ຊນຕ຺ຖາຍ. ເຕນາຫ ‘‘ຠຄວຕາ ຫີ’’ຕິອາທິ. ເອສ ນໂຍ ສພ຺ພປເທສູຕິ ອຘິປ຺ປາຍິກມຕ຺ຕໍ ສພ຺ພປເທສຸ ອຕິທິສ຺ສຕິ. ອິທໍ ປເນຕ຺ຖ ປຣິຍາຍວຈນມຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ວິສໍໂຍຄາຍາ’’ຕິອາທີສຸ ສພ຺ພປເທສຸ ‘‘ກິເລເສຫິ ວິສໍຍຸຊ຺ຊນຕ຺ຖາຍາ’’ຕິອາທິນາ ປທຕ຺ຖວິຠາວນວເສນ ວຸຕ຺ຕປຣິຍາຍວຈນໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ນ ສໍຍຸຊ຺ຊນຕ຺ຖາຍາຕິ ກິເລເສຫິ ນ ສໍຍຸຊ຺ຊນຕ຺ຖາຍ. ອຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖາຍາຕິ ກິເລເສ ອຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖາຍ, ຠວໂຠເຄ ວາ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິວເສນ ອຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖາຍ. ນ ສງ຺ຄຫຓຕ຺ຖາຍາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ອິມິນາວ ນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕໂລກຸຕ຺ຕຣນິພ຺ພານເມວາຕິ ສງ຺ຂາເຣຫິ ນິກ຺ຂນ຺ຕໍ ວິວິຕ຺ຕໍ, ຕໂຕເຍວ ໂລກໂຕ ອຸຕ຺ຕິຓ຺ຓຕ຺ຕາ ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ ນິພ຺ພານໍ. ມທນິມ຺ມທນາຍາຕິ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ອວຸຕ຺ຕສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ເຖນ ວາ-ສທ຺ເທນ ອາທິອຕ຺ເຖນ ອິຕິ-ສທ຺ເທນ ວາ ‘‘ປິປາສວິນຍາຍາ’’ຕິອາທິ ສພ຺ພໍ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນິພ຺ພານໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕມາເນນ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ປຫີຍມານາ ຣາຄມານມທາທໂຍ ຕໍ ປຕ຺ວາ ປຫີຍນ຺ຕິ ນາມາຕິ ອາຫ ‘‘ຍສ຺ມາ ປນ ຕໍ ອາຄມ຺ມາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຕໍ ອາຄມ຺ມາຕິ ນິພ຺ພານໍ ອາຄມ຺ມ ປຏິຈ຺ຈ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈຍຠາວເຫຕຸ. ມານມທປຸຣິສມທາທໂຍຕິ ເອຕ຺ຖ ຊາຕິອາທິໍ ນິສ຺ສາຍ ເສຍ຺ຍສ຺ສ ‘‘ເສຍ຺ໂຍຫມສ຺ມີ’’ຕິອາທິນາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກມາໂນເຍວ ມທຊນນຏ຺ເຐນ ມໂທຕິ ມານມໂທ. ປຸຣິສມໂທ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຸຣິສມາໂນ, ‘‘ອຫໍ ປຸຣິໂສ’’ຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກມາໂນ. ‘‘ອສທ຺ຘມ຺ມເສວນສມຕ຺ຖຕໍ ນິສ຺ສາຍ ປວຕ຺ໂຕ ມາໂນ, ຣາໂຄ ເອວ ວາ ປຸຣິສມໂທ’’ຕິ ເກຈິ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ພລມທໂຍພ຺ພນມທາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ມຫາຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ມຊ຺ຌິມຄຓ຺ຐິປເທ ຈ ‘‘ປຸຣິສມໂທ ນາມ ສມ຺ຠໂວ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອິຘ ຍຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ນ ທິສ຺ສຕິ. ນ ຫິ ‘‘ຠຄວຕາ ສມ຺ຠວສ຺ສ ວິນາສາຍ ຘມ຺ໂມ ເທສິໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ນິມ຺ມທາຕິ ວິຄຕມທຠາວາ. ອິມເມວ ຫິ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອມທາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມທາ ນິມ຺ມທີຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອມທຠາວໍ ວິນາສໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ມທນິມ຺ມທໂນ. ເອສ ນໂຍ ເສສປເທສຸປິ.

ກາມປິປາສາຕິ ກາມານໍ ປາຕຸກມ຺ຍຕາ, ກາມຕຓ຺ຫາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາລີຍນ຺ຕິ ອຠິຣມິຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ເສວີຍນ຺ຕີຕິ ອາລຍາ, ປຎ຺ຈ ກາມຄຸຓາຕິ ອາຫ ‘‘ປຎ຺ຈ ກາມຄຸຓາລຍາ’’ຕິ. ປຎ຺ຈສຸ ຫິ ກາມຄຸເຓສຸ ຉນ຺ທຣາຄປ຺ປຫາເນເນວ ປຎ຺ຈ ກາມຄຸຓາປິ ປຫີນາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕເນວ ‘‘ໂຍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຣູເປສຸ ຉນ຺ທຣາໂຄ’’ຕິອາທິ (ສໍ. ນິ. ໓.໓໒໓) ວຸຕ຺ຕໍ. ປຎ຺ຈກາມຄຸເຓສຸ ວາ ອາລຍາ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓາລຍາ. ອາລີຍນ຺ຕິ ອລ຺ລີຍນ຺ຕິ ອຠິຣມນວເສນ ເສວນ຺ຕີຕິ ອາລຍາຕິ ຫິ ຕຓ຺ຫາວິຈຣິຕານໍ ອຘິວຈນໍ. ເຕຠູມກວຏ຺ຏນ຺ຕິ ຕີສຸ ຠູມີສຸ ກມ຺ມກິເລສວິປາກາ ວຏ຺ຏນຏ຺ເຐນ ວຏ຺ຏໍ. ວິຣຊ຺ຊຕີຕິ ປລຸຊ຺ຊຕິ. ‘‘ວິຣຊ຺ຊຕີຕິ ກາມວິນາໂສ ວຸຕ຺ໂຕ, ນິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ເອກປ຺ປຫາເຣນ ວິນາໂສ’’ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິຣາໂຄ ນິໂຣໂຘຕິ ສາມຎ຺ຎໂຈທນາຍປິ ‘‘ຕຓ຺ຫາກ຺ຂໂຍ’’ຕິ ອຘິກຕຕ຺ຕາ ຕຓ຺ຫາຍ ເອວ ວິຣຊ຺ຊນໍ ນິຣຸຊ຺ຌນຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຈຕສ຺ໂສ ໂຍນິໂຍຕິ ເອຕ຺ຖ ໂຍນີຕິ ຂນ຺ຘໂກຏ຺ຐາສສ຺ສປິ ກາຣຓສ຺ສປິ ປສ຺ສາວມຄ຺ຄສ຺ສປິ ນາມໍ. ‘‘ຈຕສ຺ໂສ ນາຄໂຍນິໂຍ (ສໍ. ນິ. ໓.໓໔໒-໓໔໓) ຈຕສ຺ໂສ ສຸປຓ຺ຓໂຍນິໂຍ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຫິ ຂນ຺ຘໂກຏ຺ຐາໂສ ໂຍນິ ນາມ. ‘‘ໂຍນິ ເຫສາ ຠູມິຊ ຜລສ຺ສ ອຘິຄມາຍາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໒໒໖) ເອຕ຺ຖ ກາຣຓໍ. ‘‘ນ ຈາຫໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ພ຺ຣູມິ, ໂຍນິຊໍ ມຕ຺ຕິສມ຺ຠວ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໔໕໗; ຘ. ປ. ໓໙໖) ເອຕ຺ຖ ປສ຺ສາວມຄ຺ໂຄ. ອິຘ ປນ ຂນ຺ຘໂກຏ຺ຐາໂສ ‘‘ໂຍນີ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ຍວນ຺ຕິ ຕາຍ ສຕ຺ຕາ ອມິສ຺ສິຕາປິ ສມານຊາຕິຕາຍ ມິສ຺ສິຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ໂຍນິ. ສາ ປນ ອຕ຺ຖໂຕ ອຓ຺ຑາທິອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານວິສິຏ຺ໂຐ ຂນ຺ຘານໍ ຠາຄໂສ ປວຕ຺ຕິວິເສໂສ, ສາ ຈ ອຓ຺ຑຊຊລາພຸຊສໍເສທຊໂອປປາຕິກວເສນ ຈຕຸພ຺ພິຘາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ຈຕສ຺ໂສ ໂຂ ອິມາ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ໂຍນິໂຍ. ກຕມາ ຈຕສ຺ໂສ? ອຓ຺ຑຊາ ໂຍນິ ຊລາພຸຊາ ໂຍນິ ສໍເສທຊາ ໂຍນິ ໂອປປາຕິກາ ໂຍນີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໕໒).

ຕຕ຺ຖ ອຓ຺ເຑ ຊາຕາ ອຓ຺ຑຊາ. ຊລາພຸມ຺ຫິ ຊາຕາ ຊລາພຸຊາ. ສໍເສເທ ຊາຕາ ສໍເສທຊາ. ວິນາ ເອເຕຫິ ກາຣເຓຫິ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ວິຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕາຕິ ໂອປປາຕິກາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ເປຕໂລເກ ຕິຣຈ຺ຉາເນ ມນຸສ຺ເສສຸ ຈ ອຓ຺ຑຊາທໂຍ ຈຕສ຺ໂສປິ ໂຍນິໂຍ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ, ມນຸສ຺ເສສຸ ປເນຕ຺ຖ ເກຈິເທວ ໂອປປາຕິກາ ໂຫນ຺ຕິ ມຫາປທຸມກຸມາຣາທໂຍ ວິຍ. ອຓ຺ຑຊາປິ ໂກນ຺ຕປຸຕ຺ຕາ ທ຺ເວຠາຕິຍເຖຣາ ວິຍ, ສໍເສທຊາປິ ປທຸມຄພ຺ເຠ ນິພ຺ພຕ຺ຕໂປກ຺ຂຣສາຕິພ຺ຣາຫ຺ມຓປທຸມວຕີເທວີອາທໂຍ ວິຍ ເກຈິເທວ ໂຫນ຺ຕິ, ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ປນ ມນຸສ຺ສາ ຊລາພຸຊາວ. ເປເຕສຸປິ ນິຊ຺ຌາມຕຓ຺ຫິກເປຕານໍ ນິຈ຺ຈທຸກ຺ຂາຕຸຣຕາຍ ກາມເສວນາ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ເຕ ຄພ຺ຠເສຍ຺ຍກາ ນ ໂຫນ຺ຕິ. ຊາລາວນ຺ຕຕາຍ ນ ຕາສໍ ກຸຈ຺ຉິຍໍ ຄພ຺ໂຠ ສຓ຺ຐາຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕ ໂອປປາຕິກາເຍວ ສໍເສທຊຕາຍປິ ອສມ຺ຠວໂຕ, ອວເສສເປຕາ ປນ ຈຕຸໂຍນິກາປິ ໂຫນ຺ຕິ. ຍຖາ ຈ ເຕ, ເອວໍ ຍກ຺ຂາປິ ສພ຺ພຈຕຸປ຺ປທປກ຺ຂິຊາຕິທີຆຊາຕິອາທໂຍປິ ສພ຺ເພ ຈຕຸໂຍນິກາເຍວ. ສພ຺ເພ ເນຣຍິກາ ຈ ຈຕຸມຫາຣາຊິກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຸປຣິເທວາ ຈ ໂອປປາຕິກາເຍວ, ຠຸມ຺ມເທວາ ປນ ຈຕຸໂຍນິກາວ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍເສທຊໂອປປາຕິການໍ ອຍໍ ວິເສໂສ – ສໍເສທຊາ ມນ຺ທາ ທຫຣາ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ, ໂອປປາຕິກາ ໂສຬສວສ຺ສຸທ຺ເທສິກາ ຫຸຕ຺ວາ.

ປຎ຺ຈ ຄຕິໂຍຕິ ເອຕ຺ຖ ສຸກຕທຸກ຺ກຏກມ຺ມວເສນ ຄນ຺ຕພ຺ພາ ອຸປປຊ຺ຊິຕພ຺ພາຕິ ຄຕິໂຍ. ຍຖາ ຫິ ກມ຺ມຠໂວ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອສຕິປິ ກາຣເກ ປຈ຺ຈຍສາມຄ຺ຄິຍາ ສິທ຺ໂຘ, ຕໍສມງ຺ຄິນາ ສນ຺ຕານລກ຺ຂເຓນ ສຕ຺ເຕນ ກໂຕຕິ ໂວຫຣີຍຕິ, ເອວໍ ອຸປປຕ຺ຕິຠວລກ຺ຂຓຄຕິໂຍ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອສຕິປິ ຄມເກ ຕໍຕໍກມ຺ມວເສນ ເຍສໍ ຕານິ ກມ຺ມານິ ເຕຫິ ຄນ຺ຕພ຺ພາຕິ ໂວຫຣີຍນ຺ຕິ. ອປິຈ ຄຕິຄຕິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຄຕິ ອຊ຺ຌາສຍຄຕິ ວິຠວຄຕິ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິຄຕີຕິ ພຫຸວິຘາ ຄຕິ ນາມ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຕໍ ຄຕິໍ ເປຈ຺ຈ ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໑໘໔) ຈ ‘‘ຍສ຺ສ ຄຕິໍ ນ ຊານນ຺ຕິ, ເທວາ ຄນ຺ຘພ຺ພມານຸສາ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໔໒໐; ສຸ. ນິ. ໖໔໙) ຈ ອຍໍ ຄຕິຄຕິ ນາມ. ‘‘ອິເມສໍ ໂຂ ປນາຫໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສີລວນ຺ຕານໍ ເນວ ຊານາມິ ອາຄຕິໍ ວາ ຄຕິໍ ວາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໕໐໘) ອຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຄຕິ ນາມ. ‘‘ເອວມ຺ປິ ໂຂ ເຕ ອຫໍ ພ຺ຣຫ຺ເມ ຄຕິຎ຺ຈ ປຊານາມິ ຈຸຕິຎ຺ຈ ປຊານາມີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໕໐໓) ອຍໍ ອຊ຺ຌາສຍຄຕິ ນາມ. ‘‘ວິຠໂວ ຄຕິ ຘມ຺ມານໍ, ນິພ຺ພານໍ ອຣຫໂຕ ຄຕີ’’ຕິ (ປຣິ. ໓໓໙) ອຍໍ ວິຠວຄຕິ ນາມ. ‘‘ທ຺ເວເຍວ ຄຕິໂຍ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ ອນຎ຺ຎາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໒໕໘; ໒.໓໔; ໓.໒໐໐) ອຍໍ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິຄຕິ ນາມ. ຕາສຸ ອິຘ ຄຕິຄຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ, ສາ ປນ ນິຣຍຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິເປຕ຺ຕິວິສຍມນອຸສ຺ສເທວານໍ ວເສນ ປຎ຺ຈວິຘາ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ – ‘‘ປຎ຺ຈ ໂຂ ອິມາ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຄຕິໂຍ. ກຕມາ ປຎ຺ຈ? ນິຣໂຍ ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິ ເປຕ຺ຕິວິສໂຍ ມນຸສ຺ສາ ເທວາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໕໓).

ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ພ຺ຣູເຫນ຺ໂຕເຍວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອໂຍ, ສຸຂໍ. ນຕ຺ຖິ ເອຕ຺ຖ ອໂຍຕິ ນິຣໂຍ, ຕໂຕ ເອວ ຣມິຕພ຺ພໍ ອສ຺ສາເທຕພ຺ພໍ ຕຕ຺ຖ ນຕ຺ຖີຕິ ນິຣຕິອຕ຺ເຖນ ນິຣສ຺ສາທຏ຺ເຐນ ຈ ນິຣໂຍຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕິຣິຍໍ ອຎ຺ຈິຕາຕິ ຕິຣຈ຺ຉານາ, ເທວມນຸສ຺ສາທໂຍ ວິຍ ອຸທ຺ຘໍ ທີຆາ ອຫຸຕ຺ວາ ຕິຣິຍໍ ທີຆາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປກຏ຺ຐໂຕ ສຸຂໂຕ ອຍນໍ ອປຄໂມ ເປຈ຺ຈຠາໂວ, ຕໍ ເປຈ຺ຈຠາວໍ ປຕ຺ຕານໍ ວິສໂຍຕິ ເປຕ຺ຕິວິສໂຍ, ເປຕໂຍນິ. ມນສ຺ສ ອຸສ຺ສນ຺ນຕາຍ ມນຸສ຺ສາ, ສຕິສູຣຠາວພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໂຍຄ຺ຍຕາທິຄຸຓວເສນ ອຸປຈິຕມານສຕາຍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐຄຸຓຈິຕ຺ຕຕາຍ ມນຸສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ອຍໍ ປນຕ຺ໂຖ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ຊມ຺ພຸທີປວາສີວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍຖາຫ – ‘‘ຕີຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຐາເນຫິ ຊມ຺ພຸທີປກາ ມນຸສ຺ສາ ອຸຕ຺ຕຣກຸຣຸເກ ຈ ມນຸສ຺ເສ ອຘິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ ເທເວ ຈ ຕາວຕິໍເສ. ກຕເມຫິ ຕີຫິ? ສູຣາ ສຕິມນ຺ໂຕ ອິຘ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາໂສ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໙.໒໑). ຕຖາ ຫິ ພຸທ຺ຘາ ຈ ຠຄວນ຺ໂຕ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ອຄ຺ຄສາວກາ ມຫາສາວກາ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິໂນ ອຎ຺ເຎ ຈ ມຫານຸຠາວາ ສຕ຺ຕາ ຕຕ຺ເຖວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ເຕຫິ ສມານຣູປາທິຕາຍ ປນ ສທ຺ຘິໍ ປຣິຕ຺ຕທີປວາສີຫິ ອິຕຣມຫາທີປວາສິໂນປິ ມນຸສ຺ສາຕ຺ເວວ ປຎ຺ຎາຍິໍສຸ.

ອປເຣ ປນ ຠຓນ຺ຕິ ‘‘ໂລຠາທີຫິ ອໂລຠາທີຫິ ຈ ສຫິຕສ຺ສ ມນສ຺ສ ອຸສ຺ສນ຺ນຕາຍ ມນຸສ຺ສາ. ເຍ ຫິ ສຕ຺ຕາ ມນຸສ຺ສຊາຕິກາ, ເຕສຸ ວິເສສໂຕ ໂລຠາທໂຍ ອໂລຠາທໂຍ ຈ ອຸສ຺ສນ຺ນາ. ເຕ ໂລຠາທິອຸສ຺ສນ຺ນຕາຍ ອປາຍມຄ຺ຄໍ, ອໂລຠາທິອຸສ຺ສນ຺ນຕາຍ ສຸຄຕິມຄ຺ຄໍ ນິພ຺ພານຄາມິມຄ຺ຄຎ຺ຈ ປຣິປູເຣນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ໂລຠາທີຫິ ອໂລຠາທີຫິ ຈ ສຫິຕສ຺ສ ມນສ຺ສ ອຸສ຺ສນ຺ນຕາຍ ປຣິຕ຺ຕທີປວາສີຫິ ສທ຺ຘິໍ ຈຕຸມຫາທີປວາສິໂນ ສຕ຺ຕວິເສສາ ມນຸສ຺ສາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີ’’ຕິ. ໂລກິຍາ ປນ ‘‘ມນຸໂນ ອປຈ຺ຈຠາເວນ ມນຸສ຺ສາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ມນຸ ນາມ ປຐມກປ຺ປິໂກ ໂລກມຣິຍາທາຍ ອາທິຠູໂຕ ສຕ຺ຕານໍ ຫິຕາຫິຕວິຘາຍໂກ ກຕ຺ຕພ຺ພາກຕ຺ຕພ຺ພຕາວເສນ ປິຕຸຏ຺ຐານິໂຍ, ໂຍ ສາສເນ ມຫາສມ຺ມໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ອມ຺ຫາກໍ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ, ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ປຣມ຺ປຣາຍ ຈ ຕສ຺ສ ໂອວາທານຸສາສນິຍໍ ຐິຕາ ສຕ຺ຕາ ປຸຕ຺ຕສທິສຕາຍ ‘‘ມນຸສ຺ສາ, ມານຸສາ’’ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຕໂຕ ເອວ ຫິ ເຕ ‘‘ມານວາ ມນຸຊາ’’ຕິ ຈ ໂວຫຣີຍນ຺ຕິ.

ປຎ຺ຈຫິ ກາມຄຸເຓຫິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ເທວານຸຠາວສງ຺ຂາເຕຫິ ອິທ຺ຘິວິເສເສຫິ ຈ ທິພ຺ພນ຺ຕິ ກີຬນ຺ຕິ ລຬນ຺ຕິ ໂຊຕນ຺ຕີຕິ ເທວາ. ຕຕ຺ຖ ກາມເທວາ ກາມຄຸເຓຫິ ເຈວ ອິທ຺ຘິວິເສເສຫິ ຈ, ອິຕເຣ ອິທ຺ຘິວິເສເສເຫວ ທິພ຺ພນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ສຣຓນ຺ຕິ ວາ ຄມິຍນ຺ຕິ ອຠິຕ຺ຖວີຍນ຺ຕີຕິ ວາ ເທວາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ນິຣຍຄຕິເທວຄຕິມນຸສ຺ສຄຕີຫິ ສທ຺ຘິໍ ໂອກາເສນ ຂນ຺ຘາ ວຸຕ຺ຕາ. ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິເປຕ຺ຕິວິສຍຄ຺ຄຫເຓນ ຂນ຺ຘານໍ ເອວ ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ ເຕສໍ ຕາທິສສ຺ສ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນສ຺ສ ໂອກາສສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ວາ ເຕ ອຣຎ຺ຎສມຸທ຺ທປພ຺ພຕປາທາທິເກ ນິພທ຺ຘວາສໍ ວສນ຺ຕິ, ຕາທິສສ຺ສ ຐານສ຺ສ ວເສນ ໂອກາໂສປິ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ສຕ຺ຕ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິໂຍ ນວ ສຕ຺ຕາວາສາ ຈ ເຫຏ຺ຐາ ສໍວຓ຺ຓິຕນຍາ ເອວ. ອປຣາປຣຠາວາຍາຕິ ອປຣາປຣໍ ໂຍນິອາທິໂຕ ໂຍນິອາທິຠາວາຍ. ອາພນ຺ຘນໍ ຄຓ຺ຐິກຣຓໍ, ສໍສິພ຺ພນໍ ຕຸນ຺ນກຣຓໍ. ຕຓ຺ຫາຍ ນິກ຺ຂນ຺ຕໍ ຕຕ຺ຖ ຕສ຺ສາ ສພ຺ພໂສ ອຠາວໂຕ, ນິກ຺ຂມນຎ຺ຈສ຺ສ ຕຓ຺ຫາຍ ວິສໍໂຍໂຄ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ວິສໍຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ.

ກາມານໍ ປຫານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກາມຄ຺ຄຫເຓນ ກາມີຍຕີຕິ ກາໂມ, ກາເມຕີຕິ ກາໂມຕິ ທຸວິຘສ຺ສປິ ກາມສ຺ສ ສງ຺ຄໂຫ ກໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ວຕ຺ຖຸກາມານໍ ກິເລສກາມານຎ຺ຈ ປຫານ’’ນ຺ຕິ. ວຕ຺ຖຸກາມປ຺ປຫານຎ຺ເຈຕ຺ຖ ເຕສຸ ຉນ຺ທຣາຄປ຺ປຫາເນນາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ກາມສຎ຺ຎານນ຺ຕິ ກາເມສຸ, ກາມສຫຄຕານໍ ວາ ສຎ຺ຎານໍ. ປຣິຎ຺ຎາຕິ ຕິວິຘາປິ ປຣິຎ຺ຎາ ອິຘາຘິປ຺ເປຕາຕິ ອາຫ ‘‘ຎາຕຕີຣຓປຫານວເສນ ຕິວິຘາ ປຣິຎ຺ຎາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ກຕມາ ຎາຕປຣິຎ຺ຎາ? ສພ຺ພໍ ເຕຠູມກໍ ນາມຣູປໍ ‘‘ອິທໍ ຣູປໍ, ເອຕ຺ຕກໍ ຣູປໍ, ນ ອິໂຕ ຠິຍ຺ໂຍ, ອິທໍ ນາມໍ, ເອຕ຺ຕກໍ ນາມໍ, ນ ອິໂຕ ຠິຍ຺ໂຍ’’ຕິ ຠູຕຸປາທາຍເຠທໍ ຣູປໍ ຜສ຺ສາທິເຠທໍ ນາມຎ຺ຈ ລກ຺ຂຓຣສປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານປທຏ຺ຐານໂຕ ວວຕ຺ຖເປຕິ, ກມ຺ມາວິຊ຺ຊາທິກຎ຺ຈສ຺ສ ປຈ຺ຈຍໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ອຍໍ ຎາຕປຣິຎ຺ຎາ.

ກຕມາ ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາ? ເອວໍ ຎາຕໍ ກຕ຺ວາ ຕໍ ສພ຺ພໍ ຕີເຣຕິ ອນິຈ຺ຈໂຕ ທຸກ຺ຂໂຕ ໂຣຄໂຕຕິ ທ຺ວາຈຕ຺ຕາລີສາຍ ອາກາເຣຫິ, ອຍໍ ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາ ນາມ. ກຕມາ ປຫານປຣິຎ຺ຎາ? ເອວໍ ຕີຣຍິຕ຺ວາ ອຄ຺ຄມຄ຺ເຄນ ສພ຺ພສ຺ມິໍ ຉນ຺ທຣາຄໍ ປຊຫຕິ, ອຍໍ ປຫານປຣິຎ຺ຎາ. ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘິກງ຺ຂາວິຕຣຓວິສຸທ຺ຘິໂຍ ວາ ຎາຕປຣິຎ຺ຎາ, ມຄ຺ຄາມຄ຺ຄປຏິປທາຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິອາທໂຍ, ກລາປສມ຺ມສນາທິອນຸໂລມປຣິໂຍສານາ ວາ ປຎ຺ຎາ ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາ, ອຣິຍມຄ຺ເຄ ຎາຓໍ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ປຫານປຣິຎ຺ຎາ. ອິຘ ປນ ກາມສຎ຺ຎານໍ ສຠາວລກ຺ຂຓປຏິເວຘວເສນ ອນິຈ຺ຈາທິສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓວເສນ ຈ ປວຕ຺ຕມານານໍ ຎາຕຕີຣຓປຣິຎ຺ຎານມ຺ປິ ກິຈ຺ຈນິປ຺ຜຕ຺ຕິຍາ ມຄ຺ເຄເນວ ອິຊ຺ຌນໂຕ ມຄ຺ຄກ຺ຂຓໍເຍວ ສນ຺ຘາຍ ຕິວິຘາປິ ປຣິຎ຺ຎາ ວຸຕ຺ຕາ. ເຕເນວ ‘‘ອິເມສຸ ປຎ຺ຈສຸ ຐາເນສຸ ກິເລສກ຺ຂຍກໂຣ ໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ໂຄວ ກຖິໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ກາເມສຸ, ກາເມ ວາ ປາຕຸມິຈ຺ຉາ ກາມປິປາສາຕິ ອາຫ – ‘‘ກາເມສຸ ປາຕພ຺ຍຕານໍ, ກາເມ ວາ ປາຕຸມິຈ຺ຉານ’’ນ຺ຕິ. ອິເມສຸ ປຎ຺ຈສຸ ຐາເນສູຕິ ‘‘ກາມານໍ ປຫານໍ ອກ຺ຂາຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ເຕສຸ ປຎ຺ຈສຸ ຐາເນສຸ. ຕີສຸ ຐາເນສູຕິ ‘‘ວິຣາຄາຍ ຘມ຺ໂມ ເທສິໂຕ, ໂນ ສຣາຄາຍ, ວິສໍໂຍຄາຍ ຘມ຺ໂມ ເທສິໂຕ, ໂນ ສໍໂຍຄາຍ, ອນຸປາທານາຍ ຘມ຺ໂມ ເທສິໂຕ, ໂນ ສອຸປາທານາຍາ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕສຸ ຐາເນສຸ. ວິປ຺ປຏິສາຣໍ ກໂຣຕີຕິ ເອວໍ ຕໍ ປາປໍ ວິປ຺ປຏິສາຣໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ. ກີທິສໍ ວິປ຺ປຏິສາຣໍ ກໂຣຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອີທິເສປິ ນາມາ’’ຕິອາທິ.

໓໙. ເນວ ປິຍກມ຺ຍຕາຍາຕິ ອຕ຺ຕນິ ສຕ຺ຖຸ ເນວ ປິຍຠາວກາມຕາຍ. ນ ເຠທປຸເຣກ຺ຂາຣຕາຍາຕິ ນ ສຕ຺ຖຸ ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ເຠທນາຘິປ຺ປາຍປຸເຣກ຺ຂາຣຕາຍ. ນ ກລິສາສນາໂຣປນຕ຺ຖາຍາຕິ ນ ໂທສາໂຣປນຕ຺ຖາຍ. ກລີຕິ ໂກຘສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ, ຕສ຺ສ ສາສນໍ ກລິສາສນໍ, ໂກຘວເສນ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ຄຣຫໂທໂສ. ເວລນ຺ຕິ ສິກ຺ຂາປທເວລໍ. ມຣິຍາທນ຺ຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ສິກ຺ຂາປທຎ຺ຫິ ອນຕິກ຺ກມນີຍຏ຺ເຐນ ‘‘ເວລາ, ມຣິຍາທາ’’ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ອຊ຺ຌາຈາຣວີຕິກ຺ກໂມຕິ ເມຖຸນວເສນ ປວຕ຺ຕອຊ຺ຌາຈາຣສງ຺ຂາໂຕ ວີຕິກ຺ກໂມ. ປກຣເຓຕິ ເອຕ຺ຖ ປ-ສທ຺ໂທ ອາຣມ຺ຠວຈໂນຕິ ອາຫ ‘‘ກຕ຺ຕຸໍ ອາຣຠຕີ’’ຕິ. ກຕ຺ຖຈິ ອຸປສຄ຺ໂຄ ຘາຕຸອຕ຺ຖເມວ ວທຕິ, ນ ວິເສສຕ຺ຖໂຊຕໂກຕິ ອາຫ ‘‘ກໂຣຕິເຍວ ວາ’’ຕິ. ຊາຕິຍາຕິ ຂຕ຺ຕິຍາທິຊາຕິຍາ. ໂຄຕ຺ເຕນາຕິ ໂຄຕມກສ຺ສປາທິໂຄຕ຺ເຕນ. ໂກລປຸຕ຺ຕິເຍນາຕິ ຂຕ຺ຕິຍາທິຊາຕີສຸເຍວ ສກ຺ກກຸລໂສຕ຺ຖິຍກຸລາທິວິສິຏ຺ຐກຸລານໍ ປຸຕ຺ຕຠາເວນ. ຍສສ຺ສີຕິ ມຫາປຣິວາໂຣ. ເປສລນ຺ຕິ ປິຍສີລໍ. ອວິກມ຺ປມາເນນາຕິ ປຏິຆານຸນເຍຫິ ອກມ຺ປມາເນນ. ຍສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣຫານໍ ມຄ຺ຄຜລານໍ ອຸປນິສ຺ສໂຍ ນຕ຺ຖິ, ຕໍ ພຸທ຺ຘາ ‘‘ໂມຆປຸຣິສາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ ອຣິຏ຺ຐລາຬຸທາຍີອາທິເກ ວິຍ. ອຸປນິສ຺ສເຍ ສຕິປິ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ມຄ຺ເຄ ວາ ຜເລ ວາ ອສຕິ ‘‘ໂມຆປຸຣິສາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິເຍວ ຘນິຍອຸປເສນຕ຺ເຖຣາທິເກ ວິຍ. ສຸທິນ຺ນສ຺ສ ປນ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ມຄ຺ຄຜລານໍ ອຸປນິສ຺ສໂຍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ໂນເຍວ, ເຕນ ນໍ ‘‘ໂມຆປຸຣິສາ’’ຕິ ອາຫ.

ສມຓກຣຓານໍ ຘມ຺ມານນ຺ຕິ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປາທີນໍ. ມຄ຺ຄຜລນິພ຺ພານຄ຺ຄຫເຓນ ປຏິເວຘສາສນສ຺ສ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ສາສນານນ຺ຕິ ປຏິປຕ຺ຕິປຣິຍຕ຺ຕິສາສນານໍ ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຉວິນ຺ຕິ ເຕສໍ ປຠສ຺ສຣກຣຓໍ ຉວິໍ. ກິໍ ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຉາຍ’’ນ຺ຕິ, ເຕສໍ ປກາສກໍ ໂອຠາສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກິໍ ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສຸນ຺ທຣຠາວ’’ນ຺ຕິ. ຉວິມນຸຄຕໍ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ. ປຕິຣູປນ຺ຕິອາທີສຸປິ ‘‘ເຕສ’’ນ຺ຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ສມຓານໍ ກມ຺ມໍ ສາມຓກໍ, ນ ສາມຓກໍ ອສ຺ສາມຓກໍ. ກຖໍ-ສທ຺ທໂຍເຄນ ‘‘ນ ສກ຺ຂິສ຺ສສີ’’ຕິ ອນາຄຕວຈນໍ ກຕໍ. ‘‘ນາມ-ສທ຺ທໂຍເຄນາ’’ຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ.

ທຍາລຸເກນາຕິ ອນຸກມ຺ປາຍ ສຫິເຕນ. ປຣິຠາສນ຺ໂຕຕິ ຄຣຫນ຺ໂຕ. ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ອາສີວິສ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອາສຸ ສີຆ’’ນ຺ຕິອາທິ. ເອຕສ຺ສາຕິ ອາສີວິສສ຺ສ. ອາຄຈ຺ຉຕີຕິ ໂຍ ເຕນ ທຏ຺ໂຐ, ຕໍ ປຕິອາຄຈ຺ຉຕິ. ອາສິຕ຺ຕວິໂສຕິປິ ອາສີວິໂສ, ສກລກາເຍ ອາສິຎ຺ຈິຕ຺ວາ ວິຍ ຐປິຕວິໂສ ປຣສ຺ສ ຈ ສຣີເຣ ອາສິຎ຺ຈນວິໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອສິຕວິໂສຕິປິ ອາສີວິໂສ. ຍໍ ຍຎ຺ຫິ ເອເຕນ ອສິຕໍ ໂຫຕິ ປຣິຠຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ວິສເມວ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ອສິຕໍ ວິສໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ອສິຕວິໂສຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ອາສີວິໂສ’’ຕິ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອສິສທິສວິໂສຕິປິ ອາສີວິໂສ, ອສິ ວິຍ ຕິຂິຓໍ ປຣສ຺ສ ມມ຺ມຈ຺ເຉທນສມຕ຺ຖໍ ວິສໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ອາສີວິໂສຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອາສີຕິ ວາ ທາຐາ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕຕ຺ຖ ສນ຺ນິຫິຕວິໂສຕິ ອາສີວິໂສ. ເສສສປ຺ເປຫິ ກຓ຺ຫສປ຺ປສ຺ສ ມຫາວິສຕ຺ຕາ ອາສີວິສສ຺ສານນ຺ຕຣໍ ກຓ຺ຫສປ຺ໂປ ວຸຕ຺ໂຕ. ສປ຺ປມຸຂມ຺ປິ ອງ຺ຄາຣກາສຸ ວິຍ ຠຍາວຫຕ຺ຕາ ອກຸສລຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຐານໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອກຸສລກມ຺ມໂຕ ນິວາຣຓາຘິປ຺ປາເຍນ ສີລເຠທໂຕປິ ສຸທ຺ຘສີເລ ຐິຕສ຺ສ ມຣຓເມວ ວຣຕຣນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອາສີວິສສ຺ສ ກຓ຺ຫສປ຺ປສ຺ສ ມຸເຂ ອງ຺ຄຊາຕໍ ປກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ວຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປພ຺ພຊິເຕນ ຫິ ກຕປາປກມ຺ມໍ ຠຄວໂຕ ອາຓາຕິກ຺ກມນໂຕ ວຕ຺ຖຸມຫນ຺ຕຕາຍ ມຫາສາວຊ຺ຊໍ. ກາສຸນ຺ຕິ ອາວາໂຏປິ ວຸຈ຺ຈຕິ ຣາສິປິ.

‘‘ກິນ຺ນຸ ສນ຺ຕຣມາໂນວ, ກາສຸໍ ຂຓສິ ສາຣຖິ;

ປຸຏ຺ໂຐ ເມ ສມ຺ມ ອກ຺ຂາຫິ, ກິໍ ກາສຸຍາ ກຣິສ຺ສສີ’’ຕິ. (ຊາ. ໒.໒໒.໓) –

ເອຕ຺ຖ ຫິ ອາວາໂຏ ກາສຸ ນາມ.

‘‘ອງ຺ຄາຣກາສຸໍ ອປເຣ ຜຸຓນ຺ຕິ, ນຣາ ຣຸທນ຺ຕາ ປຣິທຑ຺ຒຄຕ຺ຕາ’’ຕິ (ຊາ. ໒.໒໒.໔໖໒) –

ເອຕ຺ຖ ຣາສິ. ອິຘ ປນ ອຸຠຍມ຺ປິ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອງ຺ຄາຣປຸຓ຺ຓກູເປ ອງ຺ຄາຣຣາສິມ຺ຫິ ວາ’’ຕິ. ກສ຺ສຕິ ຂຓີຍຕີຕິ ກາສຸ, ອາວາໂຏ. ກສີຍຕິ ຈີຍຕີຕິ ກາສຸ, ຣາສິ. ປທິຕ຺ຕາຍາຕິ ທິປ຺ປມານາຍ. ສໍ-ສທ຺ໂທ ເອຕ຺ຖ ສມນ຺ຕປຣິຍາໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ສມນ຺ຕໂຕ ປຊ຺ຊລິຕາຍາ’’ຕິ.

ອິທໍ ມາຕຸຄາມສ຺ສ ອງ຺ຄຊາເຕ ອງ຺ຄຊາຕປກ຺ຂິປນໍ ນິທານໍ ກາຣຓມສ຺ສ ນິຣຍຸປປຊ຺ຊນສ຺ສາຕິ ອິໂຕນິທານໍ, ຠາວນປຸໍສກຎ຺ເຈຕໍ. ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນສ຺ສ ໂຕ-ອາເທໂສ ກໂຕ, ຕສ຺ສ ຈ ສມາເສປິ ອໂລໂປ. ຕຕ຺ຖ ນາມ ຕ຺ວນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຕ຺ວໍ-ສທ຺ໂທ ‘‘ສມາປຊ຺ຊິສ຺ສສີ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ຘມຸປຄຈ຺ຉມາໂນ ອຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ‘‘ຕ຺ວນ຺ຕິ ຕໍສທ຺ທສ຺ສ ເວວຈນ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ຍໍ ຕນ຺ຕິ ປນ ປາໂຐ ຍຸຕ຺ຕຣູໂປ’’ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍໍ ຕນ຺ຕິ ນາຍໍ ອຸທ຺ເທສນິທ຺ເທໂສ, ຍຖາ ໂລເກ ຍໍ ວາ ຕໍ ວາຕິ ອວຎ຺ຎາຕວຈນໍ, ເອວໍ ທຏ຺ຐພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ຍໍ ວາ ຕໍ ວາ ຫີຬິຕໍ ອວຎ຺ຎາຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ນີຈຊນານນ຺ຕິ ນິຫີນຄຸຓານໍ ສຕ຺ຕານໍ. ຄາມຘມ຺ມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຄາມ-ສທ຺ເທນ ຄາມວາສິໂນ ວຸຕ຺ຕາ ອເຠທູປຈາເຣນາຕິ ອາຫ ‘‘ຄາມວາສິກມນຸສ຺ສານ’’ນ຺ຕິ. ກິເລສປຄ຺ຆຣຓກໍ ຘມ຺ມນ຺ຕິ ຣາຄາທິກິເລສວິສ຺ສນ຺ທນກຘມ຺ມໍ. ເມຖຸນຘມ຺ໂມ ຫິ ຣາຄໍ ປຄ຺ຆຣຕິ. ເມຖຸນຘມ຺ມສ຺ສ ມຫາສາວຊ຺ຊຕາຍ ໂອຬາຣິກຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອສຸຂຸມ’’ນ຺ຕິ. ອນິປຸຓນ຺ຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ອຸທເກ ຠວໍ ໂອທກໍ. ກິໍ ຕໍ? ອຸທກກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ອຸທກກິຈ຺ຈໍ ອນ຺ຕິກໍ ອວສານໍ ອສ຺ສາ’’ຕິ. ສມາປຊ຺ຊິສ຺ສຕີຕິ ອນາຄຕວຈນໍ ນາມ-ສທ຺ທໂຍເຄນ ກຕນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ສມາປຊ຺ຊິສ຺ສຕີຕິ…ເປ… ນາມ-ສທ຺ເທນ ໂຍເຊຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ໂລເກ ເມຖຸນຘມ຺ມສ຺ສ ອາທິກຕ຺ຕາ ໂກຈິ ປຐມກປ຺ປິໂກ, ນ ປນາຍນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ສາສນໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕີ’’ຕິ. ພຫູນນ຺ຕິ ປຸຄ຺ຄລາເປກ຺ຂໍ, ນ ປນ ອກຸສລາເປກ຺ຂນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ພຫູນໍ ປຸຄ຺ຄລານ’’ນ຺ຕິ.

ຍໍ ອສໍວຣໍ ປຏິຈ຺ຈ ທຸພ຺ຠຣຕາທຸປ຺ໂປສຕາທິ ໂຫຕິ, ໂສ ອສໍວໂຣ ທຸພ຺ຠຣຕາທິ-ສທ຺ເທນ ວຸຕ຺ໂຕ ກາຣເຓ ຜລູປຈາເຣນາຕິ ອາຫ – ‘‘ທຸພ຺ຠຣຕາທີນໍ ວຕ຺ຖຸຠູຕສ຺ສ ອສໍວຣສ຺ສາ’’ຕິ. ວຕ຺ຖຸຠູຕສ຺ສາຕິ ກາຣຓຠູຕສ຺ສ. ວສຕິ ເອຕ຺ຖ ຜລໍ ຕທາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຕາຍາຕິ ຫິ ກາຣຓໍ ວຕ຺ຖຸ. ອຕ຺ຕາຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ສຣີຣຎ຺ຈ, ຈິຕ຺ຕເມວ ວາ. ທຸພ຺ຠຣຕຎ຺ເຈວ ທຸປ຺ໂປສຕຎ຺ຈ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ຕນາ ປຈ຺ຈຍທາຍເກຫິ ຈ ທຸກ຺ເຂນ ຠຣິຕພ຺ພຕໍ ໂປເສຕພ຺ພຕຎ຺ຈ ອາປຊ຺ຊຕິ. ອສໍວເຣ ຐິໂຕ ຫິ ເອກຈ຺ໂຈ ອຕ຺ຕໂນປິ ທຸພ຺ຠໂຣ ໂຫຕິ ທຸປ຺ໂປໂສ, ເອກຈ຺ໂຈ ອຸປຏ຺ຐາການມ຺ປິ. ກຖໍ? ໂຍ ຫິ ອມ຺ພິລາທີນິ ລທ຺ຘາ ອນມ຺ພິລາທີນິ ປຣິເຍສຕິ, ອຎ຺ຎສ຺ສ ຆເຣ ລທ຺ຘໍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຆເຣ ຉຑ຺ເຑນ຺ໂຕ ສພ຺ພໍ ຄາມໍ ຈຣິຕ຺ວາ ຣິຕ຺ຕປຕ຺ໂຕວ ວິຫາຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊຕິ, ອຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ທຸພ຺ຠໂຣ. ໂຍ ປນ ສາລິມໍໂສທນາທີນໍ ປຕ຺ເຕ ປູເຣຕ຺ວາ ທິນ຺ເນປິ ທຸມ຺ມຸຂຠາວໍ ອນຕ຺ຕມນຠາວເມວ ທສ຺ເສຕິ, ເຕສໍ ວາ ສມ຺ມຸຂາວ ຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ‘‘ກິໍ ຕຸມ຺ເຫຫິ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ອປສາເທນ຺ໂຕ ສາມເຓຣຄຫຏ຺ຐາທີນໍ ເທຕິ, ອຍໍ ອຸປຏ຺ຐາການໍ ທຸພ຺ຠໂຣ. ເອຕໍ ທິສ຺ວາ ມນຸສ຺ສາ ທູຣໂຕວ ປຣິວຊ຺ເຊນ຺ຕິ ‘‘ທຸພ຺ຠໂຣ ຠິກ຺ຂຸ ນ ສກ຺ກາ ໂປເສຕຸ’’ນ຺ຕິ.

ມຫິຈ຺ຉຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ມຫນ຺ຕານິ ວຕ຺ຖູນິ ອິຈ຺ຉຕິ, ມຫຕີ ວາ ປນສ຺ສ ອິຈ຺ຉາຕິ ມຫິຈ຺ໂຉ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ມຫິຈ຺ຉຕາ, ສນ຺ຕຄຸຓວິຠາວນຕາ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ອມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາ ຈ. ມຫິຈ຺ໂຉ ຫິ ອິຈ຺ຉາຈາເຣ ຐຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນິ ວິຊ຺ຊມານສີລຘຸຕຘມ຺ມາທິຄຸເຓ ວິຠາເວຕິ, ຕາທິສສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ອມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາປິ ໂຫຕິ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວທນ຺ຕິ ‘‘ສນ຺ຕຄຸຓສມ຺ຠາວນຕາ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ຈ ອມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາ, ເອຕໍ ມຫິຈ຺ຉຕາລກ຺ຂຓ’’ນ຺ຕິ. ສາ ປເນສາ ມຫິຈ຺ຉຕາ ‘‘ອິເຘກຈ຺ໂຈ ສທ຺ໂຘ ສມາໂນ ‘ສທ຺ໂຘຕິ ມໍ ຊໂນ ຊານາຕູ’ຕິ ອິຈ຺ຉຕິ, ສີລວາ ສມາໂນ ‘ສີລວາຕິ ມໍ ຊໂນ ຊານາຕູ’ຕິ’’ ອິມິນາ ນເຍນ ອາຄຕາເຍວ, ຕາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ ທຸສ຺ສນ຺ຕປ຺ປິໂຍ ໂຫຕິ, ວິຊາຕມາຕາປິສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ຄເຫຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ເຕເນຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ –

‘‘ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ໂຘ ສມຸທ຺ໂທ ຈ, ມຫິຈ຺ໂຉ ຈາປິ ປຸຄ຺ຄໂລ;

ສກເຏນ ປຈ຺ຈຍໍ ເທນ຺ຕຸ, ຕໂຍເປເຕ ອຕປ຺ປິຍາ’’ຕິ. (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒໕໒; ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໖໓; ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໘໕໐; ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໓໑; ມຫານິ. ອຏ຺ຐ. ໘໕);

ສຕ຺ເຕຫິ ກິເລເສຫິ ຈ ສງ຺ຄຓນໍ ສໂມຘານໍ ສງ຺ຄຓິກາຕິ ອາຫ – ‘‘ຄຓສງ຺ຄຓິກາຍ ເຈວ ກິເລສສງ຺ຄຓິກາຍ ຈາ’’ຕິ. ໂກສຊ຺ຊານຸຄໂຕ ຈ ໂຫຕີຕິ ກຸສີຕຠາເວນ ອນຸຄໂຕ ໂຫຕິ, ກຸສີຕສ຺ສ ຠາໂວ ໂກສຊ຺ຊໍ. ອຏ຺ຐກຸສີຕວຕ຺ຖຸປາຣິປູຣິຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ກຸຈ຺ຉິຕໍ ສີທຕີຕິ ກຸສີໂຕ ທ-ກາຣສ຺ສ ຕ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ. ຍສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ວເສນ ປຸຄ຺ຄໂລ ‘‘ກຸສີໂຕ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂສ ກຸສີຕຠາໂວ ອິຘ ກຸສີຕ-ສທ຺ເທນ ວຸຕ຺ໂຕ. ວິນາປິ ຫິ ຠາວໂຊຕນສທ຺ທໍ ຠາວຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຍຕິ ຍຖາ ‘‘ປຏສ຺ສ ສຸກ຺ກ’’ນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ກຸສີຕຠາວວຕ຺ຖູນີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ໂກສຊ຺ຊກາຣຓານີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຖາ ຫິ –

‘‘ກມ຺ມໍ ໂຂ ເມ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ກມ຺ມໍ ໂຂ ປນ ເມ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ກາໂຍ ກິລມິສ຺ສຕິ, ຫນ຺ທາຫໍ ນິປຊ຺ຊາມີຕິ ໂສ ນິປຊ຺ຊຕິ, ນ ວີຣິຍໍ ອາຣຠຕິ ອປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ປຕ຺ຕິຍາ ອນຘິຄຕສ຺ສ ອຘິຄມາຍ ອສຈ຺ຉິກຕສ຺ສ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ, ອິທໍ ປຐມໍ ກຸສີຕວຕ຺ຖຸ. ອຫໍ ໂຂ ກມ຺ມໍ ອກາສິໍ, ກມ຺ມໍ ໂຂ ປນ ເມ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ກາໂຍ ກິລນ຺ໂຕ, ຫນ຺ທາຫໍ ນິປຊ຺ຊາມິ…ເປ… ມຄ຺ໂຄ ໂຂ ເມ ຄນ຺ຕພ຺ໂພ ຠວິສ຺ສຕິ, ມຄ຺ຄໍ ໂຂ ປນ ເມ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ກາໂຍ ກິລມິສ຺ສຕິ, ຫນ຺ທາຫໍ ນິປຊ຺ຊາມິ…ເປ… ອຫໍ ໂຂ ມຄ຺ຄໍ ອຄມາສິໍ, ມຄ຺ຄໍ ໂຂ ປນ ເມ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ກາໂຍ ກິລນ຺ໂຕ, ຫນ຺ທາຫໍ ນິປຊ຺ຊາມິ…ເປ… ອຫໍ ໂຂ ຄາມໍ ວາ ນິຄມໍ ວາ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ໂຕ ນາລຕ຺ຖໍ ລູຂສ຺ສ ວາ ປຓີຕສ຺ສ ວາ ໂຠຊນສ຺ສ ຍາວທຕ຺ຖໍ ປາຣິປູຣິໍ, ຕສ຺ສ ເມ ກາໂຍ ກິລນ຺ໂຕ ອກມ຺ມຎ຺ໂຎ, ຫນ຺ທາຫໍ ນິປຊ຺ຊາມິ…ເປ… ອຫໍ ໂຂ ຄາມໍ ວາ ນິຄມໍ ວາ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ໂຕ ອລຕ຺ຖໍ ລູຂສ຺ສ ວາ ປຓີຕສ຺ສ ວາ ໂຠຊນສ຺ສ ຍາວທຕ຺ຖໍ ປາຣິປູຣິໍ, ຕສ຺ສ ເມ ກາໂຍ ຄຣຸໂກ ອກມ຺ມຎ຺ໂຎ ມາສາຈິຕໍ ມຎ຺ເຎ, ຫນ຺ທາຫໍ ນິປຊ຺ຊາມິ…ເປ… ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ໂຂ ເມ ອຍໍ ອປ຺ປມຕ຺ຕໂກ ອາພາໂຘ, ອຕ຺ຖິ ກປ຺ໂປ ນິປຊ຺ຊິຕຸໍ, ຫນ຺ທາຫໍ ນິປຊ຺ຊາມິ…ເປ… ອຫໍ ໂຂ ຄິລານາ ວຸຏ຺ຐິໂຕ ອຈິຣວຸຏ຺ຐິໂຕ ເຄລຎ຺ຎາ, ຕສ຺ສ ເມ ກາໂຍ ທຸພ຺ພໂລ ອກມ຺ມຎ຺ໂຎ, ຫນ຺ທາຫໍ ນິປຊ຺ຊາມີຕິ ໂສ ນິປຊ຺ຊຕິ, ນ ວີຣິຍໍ ອາຣຠຕິ ອປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ປຕ຺ຕິຍາ ອນຘິຄຕສ຺ສ ອຘິຄມາຍ ອສຈ຺ຉິກຕສ຺ສ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ. ອິທໍ ອຏ຺ຐມໍ ກຸສີຕວຕ຺ຖຸ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໓໔; ອ. ນິ. ໘.໘໐) –

ເອວມາຄຕານິ ‘‘ຫນ຺ທາຫໍ ນິປຊ຺ຊາມີ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕໂອສີທນານິ ອຸປຣູປຣິ ໂກສຊ຺ຊກາຣຓຕ຺ຕາ ອຏ຺ຐ ກຸສີຕວຕ຺ຖູນິ ນາມ, ເຕສໍ ປາຣິປູຣິຍາ ສໍວຕ຺ຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສຸຠໂຣ ໂຫຕິ ສຸໂປໂສຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຏ຺ຐາເກຫິ ຈ ສຸເຂນ ຠຣິຕພ຺ໂພ ໂປເສຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສໍວເຣ ຐິໂຕ ຫິ ເອກຈ຺ໂຈ ອຕ຺ຕໂນປິ ສຸຠໂຣ ໂຫຕິ ສຸໂປໂສ, ເອກຈ຺ໂຈ ອຸປຏ຺ຐາການມ຺ປິ. ກຖໍ? ໂຍ ຫິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ລູຂໍ ວາ ປຓີຕໍ ວາ ລທ຺ຘາ ຕຸຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕວ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ອຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ສຸຠໂຣ. ໂຍ ປນ ປເຣສມ຺ປິ ອປ຺ປໍ ວາ ພຫຸໍ ວາ ລູຂໍ ວາ ປຓີຕໍ ວາ ທານໍ ອຫີເຬຕ຺ວາ ອຕ຺ຕມໂນ ວິປ຺ປສນ຺ນມຸໂຂ ຫຸຕ຺ວາ ເອເຕສໍ ສມ຺ມຸຂາວ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຍາຕິ, ອຍໍ ອຸປຏ຺ຐາການໍ ສຸຠໂຣ. ເອຕໍ ທິສ຺ວາ ມນຸສ຺ສາ ອຕິວິຍ ວິສ຺ສຕ຺ຖາ ໂຫນ຺ຕິ, ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ຠທນ຺ໂຕ ສຸຠໂຣ, ໂຖກໂຖເກນປິ ຕຸສ຺ສຕິ, ມຍເມວ ນໍ ໂປເສສ຺ສາມາ’’ຕິ ປຏິຎ຺ຎໍ ກຕ຺ວາ ໂປເສນ຺ຕິ. ອປ຺ປິຈ຺ຉຕນ຺ຕິ ອິຈ຺ຉາວິຣຫິຕຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ສາວເສສໍ ວິຍ, ອຕ຺ໂຖ ປນ ນິຣວເສໂສ. ອປ຺ປ-ສທ຺ໂທ ເຫຕ຺ຖ ອຠາວຕ຺ໂຖຕິ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ ‘‘ອປ຺ປາພາຘຕຎ຺ຈ ສຎ຺ຊານາມີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໒໒໕) ວິຍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ນິຕ຺ຕຓ຺ຫຠາວ’’ນ຺ຕິ.

ຕິປ຺ປເຠທາຍ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຍາຕິ ຍຖາລາຠາທິສນ຺ໂຕສສາມຎ຺ເຎນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຈຕູສຸ ປນ ປຈ຺ຈເຍສຸ ຕໂຍ ຕໂຍ ສນ຺ໂຕສາຕິ ທ຺ວາທສວິໂຘ ໂຫຕິ ສນ຺ໂຕໂສ. ກຖໍ? ຈີວເຣ ຍຖາລາຠສນ຺ໂຕໂສ ຍຖາພລສນ຺ໂຕໂສ ຍຖາສາຣຸປ຺ປສນ຺ໂຕໂສຕິ ຕິວິໂຘ ໂຫຕິ ສນ຺ໂຕໂສ. ເອວໍ ປິຓ຺ຑປາຕາທີສຸ. ຕສ຺ສາຍໍ ປເຠທສໍວຓ຺ຓນາ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒໕໒; ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒.໑໔໔; ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໖໕) – ອິຘ ຠິກ຺ຂຸ ຈີວຣໍ ລຠຕິ ສຸນ຺ທຣໍ ວາ ອສຸນ຺ທຣໍ ວາ, ໂສ ເຕເນວ ຍາເປຕິ ອຎ຺ຎໍ ນ ປຕ຺ເຖຕິ, ລຠນ຺ໂຕປິ ນ ຄຓ຺ຫາຕິ. ອຍມສ຺ສ ຈີວເຣ ຍຖາລາຠສນ຺ໂຕໂສ. ອຖ ປນ ປກຕິທຸພ຺ພໂລ ວາ ໂຫຕິ ອາພາຘຊຣາຠິຠູໂຕ ວາ, ຄຣຸຈີວຣໍ ປາຣຸປນ຺ໂຕ ກິລມຕິ, ໂສ ສຠາເຄນ ຠິກ຺ຂຸນາ ສທ຺ຘິໍ ຕໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ລຫຸເກນ ຍາເປນ຺ໂຕປິ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐເຍວ ໂຫຕິ. ອຍມສ຺ສ ຈີວເຣ ຍຖາພລສນ຺ໂຕໂສ. ປກຕິທຸພ຺ພລາທີນຎ຺ຫິ ຄຣຸຈີວຣານິ ນ ຜາສຸຠາວາວຫານິ ສຣີຣເຂທາວຫານິ ຈ ໂຫນ຺ຕີຕິ ປໂຍຊນວເສນ ອນຕ຺ຣິຈ຺ຉຕາທິວເສນ ຕານິ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ລຫຸກຈີວຣປຣິໂຠໂຄ ນ ສນ຺ໂຕສວິໂຣຘີຕິ. ອປໂຣ ປຓີຕປຈ຺ຈຍລາຠີ ໂຫຕິ, ໂສ ປຏ຺ຏຈີວຣາທີນໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ມຫຄ຺ຆຈີວຣໍ ພຫູນິ ວາ ປນ ຈີວຣານິ ລຠິຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ເຖຣານໍ ຈິຣປພ຺ພຊິຕານໍ, ອິທໍ ພຫຸສ຺ສຸຕານໍ ອນຸຣູປໍ, ອິທໍ ຄິລານານໍ, ອິທໍ ອປ຺ປລາຠານໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ທຕ຺ວາ ເຕສໍ ປຸຣາຓຈີວຣໍ ວາ ສງ຺ກາຣກູຏາທິໂຕ ວາ ນນ຺ຕການິ ອຸຈ຺ຈິນິຕ຺ວາ ເຕຫິ ສງ຺ຆາຏິໍ ກຕ຺ວາ ຘາເຣນ຺ໂຕປິ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐວ ໂຫຕິ. ອຍມສ຺ສ ຈີວເຣ ຍຖາສາຣຸປ຺ປສນ຺ໂຕໂສ. ມຫຄ຺ຆຎ຺ຫິ ຈີວຣໍ ພຫູນິ ວາ ຈີວຣານິ ລຠິຕ຺ວາປິ ຕານິ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຕທຎ຺ຎສ຺ສ ຄຫຓໍ ຍຖາສາຣຸປ຺ປນເຍ ຐິຕຕ຺ຕາ ນ ສນ຺ໂຕສວິໂຣຘີຕິ.

ອິຘ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ລຠຕິ ລູຂໍ ວາ ປຓີຕໍ ວາ, ໂສ ເຕເນວ ຍາເປຕິ ອຎ຺ຎໍ ນ ປຕ຺ເຖຕິ, ລຠນ຺ໂຕປິ ນ ຄຓ຺ຫາຕິ. ອຍມສ຺ສ ປິຓ຺ຑປາເຕ ຍຖາລາຠສນ຺ໂຕໂສ. ໂຍ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ປກຕິວິຣຸທ຺ຘໍ ວາ ພ຺ຍາຘິວິຣຸທ຺ຘໍ ວາ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ລຠຕິ, ເຍນສ຺ສ ປຣິຠຸຕ຺ເຕນ ອຜາສຸ ໂຫຕິ, ໂສ ສຠາຄສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຕໍ ທຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ສປ຺ປາຍໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕປິ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐວ ໂຫຕິ. ອຍມສ຺ສ ປິຓ຺ຑປາເຕ ຍຖາພລສນ຺ໂຕໂສ. ອປໂຣ ພຫຸໍ ປຓີຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ລຠຕິ, ໂສ ຕໍ ຈີວຣໍ ວິຍ ຈິຣປພ຺ພຊິຕພຫຸສ຺ສຸຕອປ຺ປລາຠຄິລານານໍ ທຕ຺ວາ ເຕສໍ ວາ ເສສກໍ ປິຓ຺ຑາຍ ວາ ຈຣິຕ຺ວາ ມິສ຺ສກາຫາຣໍ ຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕປິ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐວ ໂຫຕິ. ອຍມສ຺ສ ປິຓ຺ຑປາເຕ ຍຖາສາຣຸປ຺ປສນ຺ໂຕໂສ.

ອິຘ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ເສນາສນໍ ລຠຕິ ມນາປໍ ວາ ອມນາປໍ ວາ, ໂສ ເຕນ ເນວ ໂສມນສ຺ສໍ, ນ ປຏິຆໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ອນ຺ຕມໂສ ຕິຓສນ຺ຖຣເກນປິ ຍຖາລທ຺ເຘເນວ ຕຸສ຺ສຕິ. ອຍມສ຺ສ ເສນາສເນ ຍຖາລາຠສນ຺ໂຕໂສ. ໂຍ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ປກຕິວິຣຸທ຺ຘໍ ວາ ພ຺ຍາຘິວິຣຸທ຺ຘໍ ວາ ເສນາສນໍ ລຠຕິ, ຍຕ຺ຖສ຺ສ ວສໂຕ ອຜາສຸ ໂຫຕິ, ໂສ ຕໍ ສຠາຄສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ທຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕເກ ສປ຺ປາຍເສນາສເນ ວສນ຺ໂຕປິ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐວ ໂຫຕິ. ອຍມສ຺ສ ເສນາສເນ ຍຖາພລສນ຺ໂຕໂສ. ອປໂຣ ມຫາປຸຎ຺ໂຎ ເລຓມຓ຺ຑປກູຏາຄາຣາທີນິ ພຫູນິ ປຓີຕເສນາສນານິ ລຠຕິ, ໂສ ຕານິ ຈີວຣາທີນິ ວິຍ ຈິຣປພ຺ພຊິຕພຫຸສ຺ສຸຕອປ຺ປລາຠຄິລານານໍ ທຕ຺ວາ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ວສນ຺ໂຕປິ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐວ ໂຫຕິ. ອຍມສ຺ສ ເສນາສເນ ຍຖາສາຣຸປ຺ປສນ຺ໂຕໂສ. ໂຍປິ ‘‘ອຸຕ຺ຕມເສນາສນໍ ນາມ ປມາທຏ຺ຐານໍ, ຕຕ຺ຖ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ຖິນມິທ຺ຘໍ ໂອກ຺ກມຕິ, ນິທ຺ທາຠິຠູຕສ຺ສ ປຸນ ປຏິພຸຊ຺ຌໂຕ ປາປວິຕກ຺ກາ ປາຕຸຠວນ຺ຕີ’’ຕິ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ຕາທິສໍ ເສນາສນໍ ປຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຕິ, ໂສ ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອພ຺ໂຠກາສຣຸກ຺ຂມູລາທີສຸ ວສນ຺ໂຕປິ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐວ ໂຫຕິ. ອຍມ຺ປິສ຺ສ ເສນາສເນ ຍຖາສາຣຸປ຺ປສນ຺ໂຕໂສ.

ອິຘ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ເຠສຊ຺ຊໍ ລຠຕິ ລູຂໍ ວາ ປຓີຕໍ ວາ, ໂສ ຍໍ ລຠຕິ, ເຕເນວ ຕຸສ຺ສຕິ ອຎ຺ຎໍ ນ ປຕ຺ເຖຕິ, ລຠນ຺ໂຕປິ ນ ຄຓ຺ຫາຕິ. ອຍມສ຺ສ ຄິລານປຈ຺ຈເຍ ຍຖາລາຠສນ຺ໂຕໂສ. ໂຍ ປນ ເຕເລນ ອຕ຺ຖິໂກ ຜາຓິຕໍ ລຠຕິ, ໂສ ຕໍ ສຠາຄສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ທຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ເຕລໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຎ຺ຎເທວ ວາ ປຣິເຍສິຕ຺ວາ ເຠສຊ຺ຊໍ ກໂຣນ຺ໂຕປິ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐວ ໂຫຕິ. ອຍມສ຺ສ ຄິລານປຈ຺ຈເຍ ຍຖາພລສນ຺ໂຕໂສ. ອປໂຣ ມຫາປຸຎ຺ໂຎ ພຫຸໍ ເຕລມຘຸຜາຓິຕາທິປຓີຕເຠສຊ຺ຊໍ ລຠຕິ, ໂສ ຕໍ ຈີວຣໍ ວິຍ ຈິຣປພ຺ພຊິຕພຫຸສ຺ສຸຕອປ຺ປລາຠຄິລານານໍ ທຕ຺ວາ ເຕສໍ ອາຠເຕນ ເຍນ ເກນຈິ ຍາເປນ຺ໂຕປິ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐວ ໂຫຕິ. ໂຍ ປນ ເອກສ຺ມິໍ ຠາຊເນ ມຸຕ຺ຕຫຣີຕກໍ ຐເປຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ຈຕຸມຘຸຣໍ ‘‘ຄຓ຺ຫ, ຠນ຺ເຕ, ຍທິຈ຺ຉສີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ສຈສ຺ສ ເຕສຸ ອຎ຺ຎຕເຣນປິ ໂຣໂຄ ວູປສມ຺ມຕິ, ອຖ ‘‘ມຸຕ຺ຕຫຣີຕກໍ ນາມ ພຸທ຺ຘາທີຫິ ວຓ຺ຓິຕ’’ນ຺ຕິ ຈຕຸມຘຸຣໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ມຸຕ຺ຕຫຣີຕເກເນວ ເຠສຊ຺ຊໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ປຣມສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐວ ໂຫຕິ. ອຍມສ຺ສ ຄິລານປຈ຺ຈເຍ ຍຖາສາຣຸປ຺ປສນ຺ໂຕໂສ. ເອວໍ ຍຖາລາຠາທິວເສນ ຕິປ຺ປເຠໂທ ສນ຺ໂຕໂສ ຈຕຸນ຺ນໍ ປຈ຺ຈຍານໍ ວເສນ ທ຺ວາທສວິໂຘ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ກາມວິຕກ຺ກພ຺ຍາປາທວິຕກ຺ກວິຫິໍສາວິຕກ຺ການໍ ວເສນ ອກຸສລວິຕກ຺ກຕ຺ຕຍໍ. ເນກ຺ຂມ຺ມວິຕກ຺ກອພ຺ຍາປາທວິຕກ຺ກອວິຫິໍ ສາວິຕກ຺ການໍ ວເສນ ກຸສລວິຕກ຺ກຕ຺ຕຍໍ. ສພ຺ພກິເລສາປຈຍຠູຕາຍ ວິວຏ຺ຏາຍາຕິ ຣາຄາທິສພ຺ພກິເລສານໍ ອປຈຍເຫຕຸຠູຕາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ. ອຏ຺ຐວີຣິຍາຣມ຺ຠວຕ຺ຖຸປາຣິປູຣິຍາຕິ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ວີຣິຍາຣມ຺ຠກາຣຓານໍ ປາຣິປູຣິຍາ. ຍຖາ ຕຖາ ປຐມໍ ປວຕ຺ຕອພ຺ຠຸສ຺ສຫນຎ຺ຫິ ອຸປຣິ ວີຣິຍາຣມ຺ຠສ຺ສ ກາຣຓໍ ໂຫຕິ. ອນຸຣູປປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາສຫິຕານິ ຫິ ອພ຺ຠຸສ຺ສຫນານິ ຕມ຺ມູລການິ ວາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓານິ ອຏ຺ຐ ວີຣິຍາຣມ຺ຠວຕ຺ຖູນີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ຕຖາ ຫິ –

‘‘ກມ຺ມໍ ໂຂ ເມ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ກມ຺ມໍ ໂຂ ປນ ເມ ກໂຣນ຺ເຕນ ນ ສຸກຣໍ ພຸທ຺ຘານໍ ສາສນໍ ມນສິ ກາຕຸໍ, ຫນ຺ທາຫໍ ວີຣິຍໍ ອາຣຠາມິ ອປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ປຕ຺ຕິຍາ ອນຘິຄຕສ຺ສ ອຘິຄມາຍ ອສຈ຺ຉິກຕສ຺ສ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ. ອຫໍ ໂຂ ກມ຺ມໍ ອກາສິໍ, ກມ຺ມໍ ໂຂ ປນາຫໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ນາສກ຺ຂິໍ ພຸທ຺ຘານໍ ສາສນໍ ມນສິ ກາຕຸໍ, ຫນ຺ທາຫໍ ວີຣິຍໍ ອາຣຠາມິ…ເປ… ມຄ຺ໂຄ ໂຂ ເມ ຄນ຺ຕພ຺ໂພ ຠວິສ຺ສຕິ, ມຄ຺ຄໍ ໂຂ ປນ ເມ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕນ ນ ສຸກຣໍ ພຸທ຺ຘານໍ ສາສນໍ ມນສິ ກາຕຸໍ, ຫນ຺ທາຫໍ ວີຣິຍໍ ອາຣຠາມິ…ເປ… ອຫໍ ໂຂ ມຄ຺ຄໍ ອຄມາສິໍ, ມຄ຺ຄໍ ໂຂ ປນາຫໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ນາສກ຺ຂິໍ ພຸທ຺ຘານໍ ສາສນໍ ມນສິ ກາຕຸໍ, ຫນ຺ທາຫໍ ວີຣິຍໍ ອາຣຠາມິ…ເປ… ອຫໍ ໂຂ ຄາມໍ ວາ ນິຄມໍ ວາ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ໂຕ ນາລຕ຺ຖໍ ລູຂສ຺ສ ວາ ປຓີຕສ຺ສ ວາ ໂຠຊນສ຺ສ ຍາວທຕ຺ຖໍ ປາຣິປູຣິໍ, ຕສ຺ສ ເມ ກາໂຍ ລຫຸໂກ ກມ຺ມຎ຺ໂຎ, ຫນ຺ທາຫໍ ວີຣິຍໍ ອາຣຠາມິ…ເປ… ອຫໍ ໂຂ ຄາມໍ ວາ ນິຄມໍ ວາ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ໂຕ ອລຕ຺ຖໍ ລູຂສ຺ສ ວາ ປຓີຕສ຺ສ ວາ ໂຠຊນສ຺ສ ຍາວທຕ຺ຖໍ ປາຣິປູຣິໍ, ຕສ຺ສ ເມ ກາໂຍ ພລວາ ກມ຺ມຎ຺ໂຎ, ຫນ຺ທາຫໍ ວີຣິຍໍ ອາຣຠາມິ…ເປ… ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ໂຂ ເມ ອຍໍ ອປ຺ປມຕ຺ຕໂກ ອາພາໂຘ, ຐານໍ ໂຂ ປເນຕໍ ວິຊ຺ຊຕິ, ຍໍ ເມ ອາພາໂຘ ປວຑ຺ເຒຍ຺ຍ, ຫນ຺ທາຫໍ ວີຣິຍໍ ອາຣຠາມິ…ເປ… ອຫໍ ໂຂ ຄິລານາ ວຸຏ຺ຐິໂຕ ອຈິຣວຸຏ຺ຐິໂຕ ເຄລຎ຺ຎາ, ຐານໍ ໂຂ ປເນຕໍ ວິຊ຺ຊຕິ, ຍໍ ເມ ອາພາໂຘ ປຈ຺ຈຸທາວຕ຺ເຕຍ຺ຍ, ຫນ຺ທາຫໍ ວີຣິຍໍ ອາຣຠາມິ ອປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ປຕ຺ຕິຍາ ອນຘິຄຕສ຺ສ ອຘິຄມາຍ ອສຈ຺ຉິກຕສ຺ສ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໓໕; ອ. ນິ. ໘.໘໐) –

ເອວໍ ປວຕ຺ຕອນຸຣູປປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາສຫິຕານິ ອພ຺ຠຸສ຺ສຫນານິ ຕມ຺ມູລການິ ວາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓານິ ອຏ຺ຐ ວີຣິຍາຣມ຺ຠວຕ຺ຖູນິ ນາມ.

ຕທນຸຈ຺ຉວິກໍ ຕທນຸໂລມິກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຕ-ສທ຺ໂທ ວກ຺ຂມານາເປກ຺ໂຂ ຈ ອຕີຕາເປກ຺ໂຂ ຈ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຍໍ ອິທານິ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິ. ສພ຺ພນາມານິ ຫິ ວກ຺ຂມານວຈນານິປິ ໂຫນ຺ຕິ ປກ຺ກນ຺ຕວຈນານິປິ. ສໍວຣປ຺ປຫານປຏິສໍຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຎ຺ຈສໍວເຣຫິ ເຈວ ປຎ຺ຈປຫາເນຫິ ຈ ປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ. ປຎ຺ຈວິໂຘ ຫິ ສໍວໂຣ ສີລສໍວໂຣ ສຕິສໍວໂຣ ຎາຓສໍວໂຣ ຂນ຺ຕິສໍວໂຣ ວີຣິຍສໍວໂຣຕິ. ປຫານມ຺ປິ ປຎ຺ຈວິຘໍ ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນປ຺ປຫານໍ ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິປ຺ປຫານໍ ນິສ຺ສຣຓປ຺ປຫານນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ‘‘ອິມິນາ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວເຣນ ອຸເປໂຕ ໂຫຕິ ສມຸເປໂຕ’’ຕິ (ວິຠ. ໕໑໑) ເອວມາຄໂຕ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວໂຣ ສີລສໍວໂຣ ນາມ, ໂສ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ກາຍິກວາຈສິໂກ ອວີຕິກ຺ກໂມ. ‘‘ຣກ຺ຂຕິ ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິເຍ ສໍວຣໍ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໒໑໓; ມ. ນິ. ໑.໒໙໕; ສໍ. ນິ. ໔.໒໓໙; ອ. ນິ. ໓.໑໖) ເອວມາຄຕາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍາຣກ຺ຂາ ສຕິສໍວໂຣ, ສາ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ຕຖາປວຕ຺ຕາ ສຕິ ເອວ. ‘‘ໂສຕານໍ ສໍວຣໍ ພ຺ຣູມິ, ປຎ຺ຎາເຍເຕ ປິຘີຍເຣ’’ຕິ (ສຸ. ນິ. ໑໐໔໑; ເນຕ຺ຕິ. ໑໑) ເອວມາຄໂຕ ຎາຓສໍວໂຣ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ໂສຕານໍ ສໍວຣໍ ພ຺ຣູມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ປຎ຺ຎາເຍເຕ ປິຘີຍເຣ’’ຕິ ວຈນໂຕ ໂສຕສງ຺ຂາຕານໍ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິທຸຈ຺ຈຣິຕອວິຊ຺ຊາທິກິເລສານໍ ສມຸຈ຺ເຉທກຎາຓໍ ປິທຫນຏ຺ເຐນ ສໍວໂຣຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຂໂມ ໂຫຕິ ສີຕສ຺ສ ອຸຓ຺ຫສ຺ສາ’’ຕິເອວມາຄຕາ (ມ. ນິ. ໑.໒໔; ມ. ນິ. ໓.໑໕໙; ອ. ນິ. ໔.໑໑໔) ອຘິວາສນາ ຂນ຺ຕິສໍວໂຣ, ສາ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ຕຖາປວຕ຺ຕາ ຂນ຺ຘາ ອໂທໂສ ວາ. ປຎ຺ຎາຕິ ເອເກ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ກາມວິຕກ຺ກໍ ນາຘິວາເສຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໖) ເອວມາຄຕໍ ກາມວິຕກ຺ກາທີນໍ ວິໂນທນວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ວີຣິຍເມວ ວີຣິຍສໍວໂຣ. ສພ຺ໂພ ຈາຍໍ ສໍວໂຣ ຍຖາສກໍ ສໍວຣິຕພ຺ພານໍ ທຸສ຺ສີລ຺ຍສງ຺ຂາຕານໍ ກາຍວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕານໍ ມຸຏ຺ຐສ຺ສຈ຺ຈສງ຺ຂາຕສ຺ສ ປມາທສ຺ສ ອຠິຊ຺ຌາທີນໍ ວາ ອກ຺ຂນ຺ຕິ ອຎ຺ຎາຓໂກສຊ຺ຊານຎ຺ຈ ສໍວຣຓໂຕ ປິທຫນໂຕ ຉາທນໂຕ ‘‘ສໍວໂຣ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສໍວຣຕີຕິ ສໍວໂຣ, ປິທຫຕິ ນິວາເຣຕິ ປວຕ຺ຕິຕຸໍ ນ ເທຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຈ຺ຈຍສມວາເຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣຫານໍ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທີນໍ ຕຖາ ຕຖາ ອນຸປ຺ປາທນເມວ ຫິ ອິຘ ສໍວຣຓໍ ນາມ. ເອວໍ ຕາວ ປຎ຺ຈວິໂຘ ສໍວໂຣ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເຕນ ເຕນ ຄຸຓງ຺ເຄນ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອຄຸຓງ຺ຄສ຺ສ ປຫານໍ ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານໍ. ນາມຣູປປຣິຈ຺ເຉທາທີສຸ ຫິ ວິປສ຺ສນາຎາເຓສຸ ປຏິປກ຺ຂຠາວໂຕ ທີປາໂລເກເນວ ຕມສ຺ສ ນາມຣູປວວຕ຺ຖາເນນ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິຍາ, ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄເຫນ ອເຫຕຸວິສມເຫຕຸທິຏ຺ຐີນໍ, ຕສ຺ເສວ ອປຣຠາເຄ ອຸປ຺ປນ຺ເນນ ກງ຺ຂາວິຕຣເຓນ ກຖໍກຖີຠາວສ຺ສ, ກລາປສມ຺ມສເນນ ‘‘ອຫໍ ມມາ’’ຕິ ຄາຫສ຺ສ, ມຄ຺ຄາມຄ຺ຄວວຕ຺ຖາເນນ ອມຄ຺ເຄ ມຄ຺ຄສຎ຺ຎາຍ, ອຸທຍທສ຺ສເນນ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິຍາ, ວຍທສ຺ສເນນ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິຍາ, ຠຍທສ຺ສເນນ ສຠເຍ ອຠຍສຎ຺ຎາຍາຕິອາທິນາ ນເຍນ ເຕນ ເຕນ ວິປສ຺ສນາຎາເຓນ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອຄຸຓງ຺ຄສ຺ສ ປຫານໍ ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍໍ ປນ ອຸປຈາຣປ຺ປນາເຠເທນ ສມາຘິນາ ປວຕ຺ຕິນິວາຣຓໂຕ ຆຏປ຺ປຫາເຣເນວ ອຸທກປິຏ຺ເຐ ເສວາລສ຺ສ ເຕສໍ ເຕສໍ ນີວຣຓາທິຘມ຺ມານໍ ປຫານໍ, ເອຕໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນປ຺ປຫານໍ ນາມ. ວິກ຺ຂມ຺ຠນເມວ ປຫານໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນປ຺ປຫານໍ. ຍໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣິຍມຄ຺ຄານໍ ຠາວິຕຕ຺ຕາ ຕໍຕໍມຄ຺ຄວໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ ‘‘ທິຏ຺ຐິຄຕານໍ ປຫານາຍາ’’ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ໒໗໗) ນເຍນ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ສມຸທຍປກ຺ຂິຍສ຺ສ ກິເລສຄຓສ຺ສ ອຈ຺ຈນ຺ຕໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິຠາເວນ ປຫານໍ, ອິທໍ ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານໍ ນາມ. ຍໍ ປນ ຜລກ຺ຂເຓ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘຕ຺ຕໍ ວູປສນ຺ຕຕາ ກິເລສານໍ, ເອຕໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິປ຺ປຫານໍ ນາມ. ຍໍ ສພ຺ພສງ຺ຂຕນິສ຺ສຏຕ຺ຕາ ປຫີນສພ຺ພສງ຺ຂຕໍ ນິພ຺ພານໍ, ເອຕໍ ນິສ຺ສຣຓປ຺ປຫານໍ ນາມ. ສພ຺ພມ຺ປິ ເຈຕໍ ຈາຄຏ຺ເຐນ ປຫານນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອວມິເມຫິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສໍວເຣຫິ ເຈວ ປຫາເນຫິ ຈ ປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາ ຘມ຺ມເທສນາ ‘‘ສໍວຣປ຺ປຫານປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອສຸຕ຺ຕນ຺ຕວິນິພທ຺ຘນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕສຸ ອນິພທ຺ຘໍ, ປາຬິອນາຣຸຬ຺ຫນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປກິຓ຺ຓກຘມ຺ມເທສນາ ຫິ ສງ຺ຄຫໍ ນ ອາໂຣຫຕິ. ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ປາຬິວິນິມຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ອສຸຕ຺ຕນ຺ຕວິນິພທ຺ຘນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕາຠິຘມ຺ມປາຬິໍ ອນາຣຸຬ຺ຫຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ປາຬິວິນິມຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວິນຍປາຬິໍ ອນາຣຸຬ຺ຫຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ. ໂອກ຺ກນ຺ຕິກຘມ຺ມເທສນາ ນາມ ຎາເຓນ ອນຸປວິສິຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣາ ກຖິຍມານາ ຘມ຺ມເທສນາ, ປຏິກ຺ຂິປນາຘິປ຺ປາຍາ ຠທ຺ທາລິຕ຺ເຖຣສທິສາ. ສມ຺ປເຣຕພ຺ພໂຕ ເປຈ຺ຈ ຄນ຺ຕພ຺ພໂຕ ສມ຺ປຣາໂຍ, ປຣໂລໂກ. ຕຕ຺ຖ ຠວໍ ສມ຺ປຣາຍິກໍ. ວຏ຺ຏຠເຍນ ຕຊ຺ເຊນ຺ໂຕຕິ ‘‘ເອວໍ ທຸສ຺ສີລາ ນິຣຍາທີສຸ ທຸກ຺ຂໍ ປາປຸຓນ຺ຕີ’’ຕິ ຕຊ຺ເຊນ຺ໂຕ. ທີຆນິກາຍປ຺ປມາຓມ຺ປິ ມຊ຺ຌິມນິກາຍປ຺ປມາຓມ຺ປິ ຘມ຺ມເທສນໍ ກໂຣຕີຕິ ‘‘ເຕນ ຂເຓນ ເຕນ ມຸຫຸຕ຺ເຕນ ກຖໍ ຠຄວາ ຕາວມຫນ຺ຕໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ຍາວຕາ ຫິ ໂລກິຍມຫາຊນາ ເອກໍ ປທໍ ກເຖນ຺ຕິ, ຕາວ ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ອຏ຺ຐ ປທານິ ກເຖຕິ. ອານນ຺ທຕ຺ເຖເຣ ປນ ເອກໍ ປທໍ ກເຖນ຺ເຕເຍວ ຠຄວາ ໂສຬສ ປທານິ ກເຖຕິ. ອິມິນາ ນເຍນ ໂລກິຍຊນສ຺ສ ເອກປທຸຈ຺ຈາຣຓກ຺ຂເຓ ຠຄວາ ອຏ຺ຐວີສສຕໍ ປທານິ ກເຖຕິ. ກສ຺ມາ? ຠຄວໂຕ ຫິ ຊິວ຺ຫາ ມຸທຸ, ທນ຺ຕາວຣຓໍ ສຸຜຸສິຕໍ, ວຈນໍ ອຄຬິຕໍ, ຠວງ຺ຄປຣິວາໂສ ລຫຸໂກ, ຕສ຺ມາ ສເຈ ເອໂກ ຠິກ຺ຂຸ ກາຍານຸປສ຺ສນໍ ປຸຈ຺ຉຕິ, ອຎ຺ໂຎ ເວທນານຸປສ຺ສນໍ, ອຎ຺ໂຎ ຈິຕ຺ຕານຸປສ຺ສນໍ, ອຎ຺ໂຎ ຘມ຺ມານຸປສ຺ສນໍ, ‘‘ອິມິນາ ປຸຏ຺ເຐ ອຫໍ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອໂກ ເອກໍ ນ ໂອໂລເກຕິ, ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ‘‘ອຍໍ ປຐມໍ ປຸຈ຺ຉິ, ອຍໍ ທຸຕິຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປຸຈ຺ຉນວາໂຣ ຕາທິສສ຺ສ ປຎ຺ຎວໂຕ ປຎ຺ຎາຍຕິ ສຸຂຸມສ຺ສ ອນ຺ຕຣສ຺ສ ລພ຺ຠນໂຕ. ພຸທ຺ຘານໍ ປນ ເທສນາວາໂຣ ອຎ຺ເຎສໍ ນ ປຎ຺ຎາຍເຕວ ອຈ຺ຉຣາສງ຺ຆາຕມຕ຺ເຕ ຂເຓ ອເນກໂກຏິສຫສ຺ສຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິສມ຺ຠວໂຕ. ທຬ຺ຫຘມ຺ເມນ ຘນຸຄ຺ຄເຫນ ຂິຕ຺ຕສຣສ຺ສ ວິທຕ຺ຖິຈຕຸຣງ຺ຄຸລໍ ຕາລຈ຺ຉາຍໍ ອຕິກ຺ກມນໂຕ ປຸເຣຕຣໍເຍວ ຠຄວາ ຈຸທ຺ທສວິເຘນ ກາຍານຸປສ຺ສນໍ, ນວວິເຘນ ເວທນານຸປສ຺ສນໍ, ໂສຬສວິເຘນ ຈິຕ຺ຕານຸປສ຺ສນໍ, ປຎ຺ຈວິເຘນ ຘມ຺ມານຸປສ຺ສນໍ ກເຖຕິ. ຕິຏ຺ຐນ຺ຕຸ ວາ ເອເຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ, ສເຈ ຫິ ອຎ຺ເຎ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສມ຺ມປ຺ປຘາເນສຸ, ອຎ຺ເຎ ອິທ຺ຘິປາເທສຸ, ອຎ຺ເຎ ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ, ອຎ຺ເຎ ປຎ຺ຈພເລສຸ, ອຎ຺ເຎ ສຕ຺ຕໂພຊ຺ຌງ຺ເຄສຸ, ອຎ຺ເຎ ອຏ຺ຐມຄ຺ຄງ຺ເຄສຸ ປຎ຺ເຫ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍຸໍ, ຕມ຺ປິ ຠຄວາ ກເຖຍ຺ຍ. ຕິຏ຺ຐນ຺ຕຸ ວາ ເອເຕ ອຏ຺ຐ, ສເຈ ອຎ຺ເຎ ສຕ຺ຕຕິໍສ ຊນາ ໂພຘິປກ຺ຂິເຍສຸ ປຎ຺ເຫ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍຸໍ, ຕມ຺ປິ ຠຄວາ ຕາວເທວ ກເຖຍ຺ຍ.

ມູລໍ ນິສ຺ສໂຍ ປຕິຏ຺ຐາຕິ ປຈ຺ຉິມໍ ປຈ຺ຉິມໍ ປຐມສ຺ສ ປຐມສ຺ສ ເວວຈນນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐາຕິ ສມ຺ປໂຍຄວເສນ ອຸປນິສ຺ສຍວເສນ ຈ ໂອກາສຠາໂວ. ສິກ຺ຂາສງ຺ຂາຕານຎ຺ຫິ ອວເສສກຸສລຘມ຺ມານໍ ເມຖຸນວິຣຕິສມ຺ປໂຍຄວເສນ ວາ ປຕິຏ຺ຐາ ສິຍາ ອຸປນິສ຺ສຍຠາເວນ ວາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ເມຖຸນສໍວໂຣ ຫີ’’ຕິອາທິ. ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖວເສນາຕິ ປຕິຏ຺ຐາອຘິຄມູປາຍວເສນ. ສິກ຺ຂາປທວິຠງ຺ເຄ ນິທ຺ທິຏ຺ຐວິຣຕິເຈຕນາ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ ຈ ສິກ຺ຂາປທນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ ອາຫ – ‘‘ອຍຎ຺ຈ ອຕ຺ໂຖ ສິກ຺ຂາປທວິຠງ຺ເຄ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ສິກ຺ຂາປທວິຠງ຺ເຄ ຫິ ວິຣຕິອາທໂຍ ຘມ຺ມາ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ປຣິຍາຍໂຕ ຈ ‘‘ສິກ຺ຂາປທ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມໍ ກາເມສຸມິຈ຺ຉາຈາຣາ ເວຣມຓີ ສິກ຺ຂາປທໍ? ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ກາມາວຈຣໍ ກຸສລໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂຫຕິ ໂສມນສ຺ສສຫຄຕໍ ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ກາເມສຸມິຈ຺ຉາຈາຣາ ວິຣມນ຺ຕສ຺ສ, ຍາ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ກາເມສຸມິຈ຺ຉາຈາຣາ ອາຣຕິ ວິຣຕິ ປຏິວິຣຕິ ເວຣມຓີ ອກິຣິຍາ ອກຣຓໍ ອນຊ຺ຌາປຕ຺ຕິ ເວລານຕິກ຺ກໂມ ເສຕຸຆາໂຕ, ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ກາເມສຸມິຈ຺ຉາຈາຣາ ເວຣມຓີ ສິກ຺ຂາປທໍ. ອວເສສາ ຘມ຺ມາ ເວຣມຓິຍາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ.

‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມໍ ກາເມສຸມິຈ຺ຉາຈາຣາ ເວຣມຓີ ສິກ຺ຂາປທໍ? ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ກາມາວຈຣໍ ກຸສລໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂຫຕິ ໂສມນສ຺ສສຫຄຕໍ ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ກາເມສຸມິຈ຺ຉາຈາຣາ ວິຣມນ຺ຕສ຺ສ, ຍາ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ເຈຕນາ ສຎ຺ເຈຕນາ ເຈຕຍິຕຕ຺ຕໍ, ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ກາເມສຸມິຈ຺ຉາຈາຣາ ເວຣມຓີ ສິກ຺ຂາປທໍ. ອວເສສາ ຘມ຺ມາ ເຈຕນາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ.

‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມໍ ກາເມສຸມິຈ຺ຉາຈາຣາ ເວຣມຓີ ສິກ຺ຂາປທໍ? ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ກາມາວຈຣໍ ກຸສລໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂຫຕິ ໂສມນສ຺ສສຫຄຕໍ ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ກາເມສຸມິຈ຺ຉາຈາຣາ ວິຣມນ຺ຕສ຺ສ, ໂຍ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຜສ຺ໂສ…ເປ… ປຄ຺ຄາໂຫ ອວິກ຺ເຂໂປ, ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ກາເມສຸມິຈ຺ຉາຈາຣາ ເວຣມຓີ ສິກ຺ຂາປທ’’ນ຺ຕິ (ວິຠ. ໗໐໖).

ເອຕ຺ຖ ຫິ ຍສ຺ມາ ນ ເກວລໍ ວິຣຕິເຍວ ສິກ຺ຂາປທໍ, ເຈຕນາປິ ສິກ຺ຂາປທເມວ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ທຸຕິຍນໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ. ຍສ຺ມາ ຈ ນ ເກວລໍ ເອເຕເຍວ ທ຺ເວ ຘມ຺ມາ ສິກ຺ຂາປທໍ, ເຈຕນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ປນ ປໂຣປຓ຺ຓາສ ຘມ຺ມາປິ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໂກຏ຺ຐາສໂຕ ສິກ຺ຂາປທເມວ, ຕສ຺ມາ ຕຕິຍນໂຍ ທສ຺ສິໂຕ. ທຸວິຘຎ຺ຫິ ສິກ຺ຂາປທໍ ນິປ຺ປຣິຍາຍສິກ຺ຂາປທໍ ປຣິຍາຍສິກ຺ຂາປທນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ວິຣຕິ ນິປ຺ປຣິຍາຍສິກ຺ຂາປທໍ. ສາ ຫິ ‘‘ປາຓາຕິປາຕາ ເວຣມຓີ’’ຕິ ປາຬິຍໍ ອາຄຕາ, ໂນ ເຈຕນາ. ວິຣມນ຺ໂຕ ຈ ຕາຍ ເອວ ຕໂຕ ຕໂຕ ວິຣມຕິ, ນ ເຈຕນາຍ, ເຈຕນມ຺ປິ ປນ ອາຫຣິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ, ຕຖາ ເສສເຈຕນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມ. ຕສ຺ມາ ເຈຕນາ ເຈວ ອວເສສສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ ຈ ປຣິຍາຍສິກ຺ຂາປທນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອິທານິ ນ ເກວລໍ ອິຘ ວິຣຕິອາທໂຍ ຘມ຺ມາວ ສິກ຺ຂາປທໍ, ອຖ ໂຂ ຕທຕ຺ຖໂຊຕິກາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິປີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ. ‘‘ໂຍ ຕຕ຺ຖ ນາມກາໂຍ ປທກາໂຍຕິ ອິທໍ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ນາມກາໂຍຕິ ນາມສມູໂຫ ນາມປຓ຺ຓຕ຺ຕິເຍວ. ປທນິຣຸຕ຺ຕິພ຺ຍຎ຺ຊນານິ ນາມເວວຈນາເນວ ‘‘ນາມໍ ນາມກມ຺ມໍ ນາມນິຣຸຕ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ໑໓໑໓-໑໓໑໕) ວິຍ. ສິກ຺ຂາໂກຏ຺ຐາໂສຕິ ວິຣຕິອາທໂຍວ ວຸຕ຺ຕາ, ຕທຕ຺ຖໂຊຕກໍ ວຈນມ຺ປິ ສິກ຺ຂາປທນ຺ຕິ ອິທມ຺ປິ ເອຕ຺ຖ ລພ຺ຠເຕວ.

ອຕ຺ຖວເສຕິ ວຸທ຺ຘິວິເສເສ ອານິສໍສວິເສເສ. ເຕສໍ ປນ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິກາຣຓຕ຺ຕາ ອາຫ ‘‘ທສ ກາຣຓວເສ’’ຕິ, ທສ ກາຣຓວິເສເສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ຫິຕວິເສເສ’’ຕິ. ອຕ຺ໂຖເຍວ ວາ ອຕ຺ຖວໂສ, ທສ ອຕ຺ເຖ ທສ ກາຣຓານີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຖ ວາ ອຕ຺ໂຖ ຜລໍ ຕທຘີນວຸຕ຺ຕິຕາຍ ວໂສ ເອຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ຖວໂສ, ເຫຕູຕິ ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ສຸຏ຺ຐຸ ເທວາຕິ ອິທໍ ຣາຊນ຺ເຕປຸຣປ຺ປເວສນສິກ຺ຂາປເທ (ປາຈິ. ໔໙໔ ອາທໂຍ) ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ເຍ ມມ ໂສຕພ຺ພໍ ສທ຺ທຫາຕພ຺ພໍ ມຎ຺ຎິສ຺ສນ຺ຕິ, ເຕສໍ ຕໍ ອສ຺ສ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ໂຍ ຈ ຕຖາຄຕສ຺ສ ວຈນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ສ ຕໍ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອສມ຺ປຏິຈ຺ຉເນ ອາທີນວນ຺ຕິ ຠທ຺ທາລິສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໒.໑໓໔ ອາທໂຍ) ວິຍ ອສມ຺ປຏິຈ຺ຉເນ ອາທີນວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ. ສຸຂວິຫາຣາຠາເວ ສຫຊີວມານສ຺ສ ອຠາວໂຕ ສຫຊີວິຕາປິ ສຸຂວິຫາໂຣວ ວຸຕ຺ໂຕ. ສຸຂວິຫາໂຣ ນາມ ຈຕຸນ຺ນໍ ອິຣິຍາປຖວິຫາຣານໍ ຜາສຸຕາ.

ມງ຺ກຸຕນ຺ຕິ ນິຕ຺ເຕຊຠາວໍ. ຘມ຺ເມນາຕິອາທີສຸ ຘມ຺ໂມຕິ ຠູຕໍ ວຕ຺ຖຸ. ວິນໂຍຕິ ໂຈທນາ ເຈວ ສາຣຓາ ຈ. ສຕ຺ຖຸສາສນນ຺ຕິ ຎຕ຺ຕິສມ຺ປທາ ເຈວ ອນຸສ຺ສາວນສມ຺ປທາ ຈ. ປິຍສີລານນ຺ຕິ ສິກ຺ຂາກາມານໍ. ເຕສຎ຺ຫິ ສີລໍ ປິຍໍ ໂຫຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍປາຣິປູຣິຍາ ຆຏມານາ’’ຕິ. ສນ຺ທິຏ຺ຐມານາຕິ ສໍສຍໍ ອາປຊ຺ຊມານາ. ອຸພ຺ພາຬ຺ຫາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ປີຬິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ສງ຺ຆກມ຺ມານີຕິ ສຕິປິ ອຸໂປສຖປວາຣຓານໍ ສງ຺ຆກມ຺ມຠາເວ ໂຄພລິພທ຺ທຎາເຍນ ອຸໂປສຖໍ ປວາຣຓຎ຺ຈ ຐເປຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປທາທິເສສສງ຺ຆກມ຺ມານໍ ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສມຄ຺ຄານໍ ຠາໂວ ສາມຄ຺ຄີ.

‘‘ນ ໂວ ອຫໍ, ຈຸນ຺ທ, ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິການໍເຍວ ອາສວານໍ ສໍວຣາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສມີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໑໘໒) ເອຕ຺ຖ ວິວາທມູລຠູຕາ ກິເລສາ ອາສວາຕິ ອາຄຕາ.

‘‘ເຍນ ເທວູປປຕ຺ຍສ຺ສ, ຄນ຺ຘພ຺ໂພ ວາ ວິຫງ຺ຄໂມ;

ຍກ຺ຂຕ຺ຕໍ ເຍນ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍໍ, ມນຸສ຺ສຕ຺ຕຎ຺ຈ ອພ຺ພເຊ;

ເຕ ມຍ຺ຫໍ ອາສວາ ຂີຓາ, ວິທ຺ຘສ຺ຕາ ວິນຬີກຕາ’’ຕິ. (ອ. ນິ. ໔.໓໖) –

ເອຕ຺ຖ ເຕຠູມກໍ ກມ຺ມໍ ອວເສສາ ຈ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ. ອິຘ ປນ ປຣູປວາທວິປ຺ປຏິສາຣວຘພນ຺ຘາທໂຍ ເຈວ ອປາຍທຸກ຺ຂຠູຕາ ຈ ນານປ຺ປກາຣາ ອຸປທ຺ທວາ ອາສວາຕິ ອາຫ – ‘‘ອສໍວເຣ ຐິເຕນ ຕສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ ປຕ຺ຕພ຺ພາ’’ຕິອາທິ. ຍທິ ຫິ ຠຄວາ ສິກ຺ຂາປທໍ ນ ປຎ຺ຎເປຍ຺ຍ, ຕໂຕ ອສທ຺ຘມ຺ມປຏິເສວນອທິນ຺ນາທານປາຓາຕິປາຕາທິເຫຕຸ ເຍ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ ປຣູປວາທາທໂຍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາ ນານປ຺ປກາຣາ ອນຕ຺ຖາ, ເຍ ຈ ຕໍນິມິຕ຺ຕເມວ ນິຣຍາທີສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕສ຺ສ ປຎ຺ຈວິຘພນ຺ຘນກມ຺ມກາຣຓາທິວເສນ ມຫາທຸກ຺ຂານຸຠວນນານປ຺ປກາຣາ ອນຕ຺ຖາ, ເຕ ສນ຺ຘາຍ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິການໍ ອາສວານໍ ສໍວຣາຍ ສມ຺ປຣາຍິການໍ ອາສວານໍ ປຏິຆາຕາຍາ’’ຕິ. ທິຏ຺ຐຘມ຺ໂມ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຈ຺ຈກ຺ໂຂ ອຕ຺ຕຠາໂວ, ຕຕ຺ຖ ຠວາ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ ປຕ຺ຕພ຺ພາ’’ຕິ. ສມ຺ມຸຂາ ຄຣຫຓໍ ອກິຕ຺ຕິ, ປຣມ຺ມຸຂາ ຄຣຫຓໍ ອຍໂສ. ອຖ ວາ ສມ຺ມຸຂາ ປຣມ຺ມຸຂາ ຈ ຄຣຫຓໍ ອກິຕ຺ຕິ, ປຣິວາຣຫານິ ອຍໂສຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອາຄມນມຄ຺ຄຖກນາຍາຕິ ອາຄມນທ຺ວາຣປິທຫນຕ຺ຖາຍ. ສມ຺ປເຣຕພ຺ພໂຕ ເປຈ຺ຈ ຄນ຺ຕພ຺ພໂຕ ສມ຺ປຣາໂຍ, ປຣໂລໂກຕິ ອາຫ ‘‘ສມ຺ປຣາເຍ ນຣກາທີສູ’’ຕິ. ເມຖຸນາທີນິ ຣຊ຺ຊນຏ຺ຐານານິ, ປາຓາຕິປາຕາທີນິ ທຸສ຺ສນຏ຺ຐານານິ.

ຈຸທ຺ທສ ຂນ຺ຘກວຕ຺ຕານິ ນາມ ວຕ຺ຕກ຺ຂນ຺ຘເກ ວຸຕ຺ຕານິ ອາຄນ຺ຕຸກວຕ຺ຕໍ ອາວາສິກຄມິກອນຸໂມທນຠຕ຺ຕຄ຺ຄປິຓ຺ຑຈາຣິກອາຣຎ຺ຎິກເສນາສນຊນ຺ຕາຆຣວຈ຺ຈກຸຏິອຸປຊ຺ຌາຍສທ຺ຘິວິຫາຣິກອາຈຣິຍອນ຺ເຕວາສິກວຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິມານິ ຈຸທ຺ທສ ວຕ຺ຕານິ. ຕໂຕ ອຎ຺ຎານິ ປນ ກທາຈິ ຕຊ຺ຊນີຍກມ຺ມກຕາທິກາເລເຍວ ຈຣິຕພ຺ພານິ ທ຺ເວອສີຕິ ມຫາວຕ຺ຕານິ, ນ ສພ຺ພາສຸ ອວຕ຺ຖາສຸ ຈຣິຕພ຺ພານິ, ຕສ຺ມາ ຈຸທ຺ທສຂນ຺ຘກວຕ຺ເຕສຸ ອຄຓິຕານິ, ຕານິ ປນ ‘‘ປາຣິວາສິການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ວຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຎເປສ຺ສາມີ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໗໕ ອາທໂຍ) ອາຣຠິຕ຺ວາ ‘‘ນ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ພໍ…ເປ… ນ ຉມາຍໍ ຈງ຺ກມນ຺ເຕ ຈງ຺ກເມ ຈງ຺ກມິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໗໖) ວຸຕ຺ຕາວສານານິ ຉສຏ຺ຐິ, ຕໂຕ ປຣໍ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ປາຣິວາສິເກນ ຠິກ຺ຂຸນາ ປາຣິວາສິກວຸຑ຺ຒຕເຣນ ຠິກ຺ຂຸນາ ສທ຺ຘິໍ, ມູລາຍປຏິກສ຺ສນາຣເຫນ, ມານຕ຺ຕາຣເຫນ, ມານຕ຺ຕຈາຣິເກນ, ອພ຺ຠານາຣເຫນ ຠິກ຺ຂຸນາ ສທ຺ຘິໍ ເອກຈ຺ຉນ຺ເນ ອາວາເສ ວຕ຺ຖພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ຈູຬວ. ໘໒) ວຸຕ຺ຕວຕ຺ຕານິ ປກຕຕ຺ຕຈຣິຕພ຺ເພຫິ ອນຎ຺ຎຕ຺ຕາ ວິສຸໍ ອຄເຓຕ຺ວາ ປາຣິວາສິກວຸຑ຺ຒຕຣາທີສຸ ປຸຄ຺ຄລນ຺ຕເຣສຸ ຈຣິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ເຕສໍ ວເສນ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ເອເກກໍ ກຕ຺ວາ ຄຓິຕານິ ປຎ຺ຈາຕິ ເອກສຕ຺ຕຕິ ວຕ຺ຕານິ, ອຸກ຺ເຂປນີຍກມ຺ມກຕວຕ຺ເຕສຸ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນ ປກຕຕ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຠິວາທນໍ ປຈ຺ຈຸຏ຺ຐານໍ…ເປ… ນຫາເນ ປິຏ຺ຐິປຣິກມ຺ມໍ ສາທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໗໕) ອິທໍ ອຠິວາທນາທີນໍ ອສາທິຍນໍ ເອກໍ, ‘‘ນ ປກຕຕ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ສີລວິປຕ຺ຕິຍາ ອນຸທ຺ຘໍເສຕພ຺ໂພ’’ຕິອາທີນິ (ຈູຬວ. ໕໑) ທສາຕິ ເອວເມຕານິ ທ຺ວາສີຕິ ວຕ຺ຕານິ. ເອເຕສ຺ເວວ ປນ ການິຈິ ຕຊ຺ຊນີຍກມ຺ມາທິວຕ຺ຕາອານິ, ການິຈິ ປາຣິວາສິກາທິວຕ຺ຕານີຕິ ອຄ຺ຄຫິຕຄ຺ຄຫເຓນ ທ຺ວາສີຕິ ເອວ, ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ປນ ອຏ຺ຐກຖາປເທເສ ອປ຺ປກໍ ອູນມຘິກໍ ວາ ຄຓນູປຄໍ ນ ໂຫຕີຕິ ‘‘ອສີຕິ ຂນ຺ຘກວຕ຺ຕານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສໍວຣວິນໂຍຕິ ສີລສໍວໂຣ ສຕິສໍວໂຣ ຎາຓສໍວໂຣ ຂນ຺ຕິສໍວໂຣ ວີຣິຍສໍວໂຣຕິ ປຎ຺ຈວິໂຘປິ ສໍວໂຣ ຍຖາສກໍ ສໍວຣິຕພ຺ພານໍ ວິເນຕພ຺ພານຎ຺ຈ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທີນໍ ສໍວຣຓໂຕ ສໍວໂຣ, ວິນຍນໂຕ ວິນໂຍຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຫານວິນໂຍຕິ ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນປ຺ປຫານໍ ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິປ຺ປຫານໍ ນິສ຺ສຣຓປ຺ປຫານນ຺ຕິ ປຎ຺ຈວິຘມ຺ປິ ປຫານໍ ຍສ຺ມາ ຈາຄຏ຺ເຐນ ປຫານໍ, ວິນຍນຏ຺ເຐນ ວິນໂຍ, ຕສ຺ມາ ປຫານວິນໂຍຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສມຖວິນໂຍຕິ ສຕ຺ຕ ອຘິກຣຓສມຖາ. ປຎ຺ຎຕ຺ຕິວິນໂຍຕິ ສິກ຺ຂາປທເມວ. ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ຫິ ວິຊ຺ຊມານາຍ ເອວ ສິກ຺ຂາປທສມ຺ຠວໂຕ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິວິນໂຍປິ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອນຸຄ຺ຄຫິໂຕ ໂຫຕິ.

ອິທານິ –

‘‘ຍໍ ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸ, ຕໍ ສງ຺ຆຜາສຸ, ຍໍ ສງ຺ຆຜາສຸ, ຕໍ ທຸມ຺ມງ຺ກູນໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ນິຄ຺ຄຫາຍ, ຍໍ ທຸມ຺ມງ຺ກູນໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ນິຄ຺ຄຫາຍ, ຕໍ ເປສລານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຜາສຸວິຫາຣາຍ, ຍໍ ເປສລານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຜາສຸວິຫາຣາຍ, ຕໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິການໍ ອາສວານໍ ສໍວຣາຍ, ຍໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິການໍ ອາສວານໍ ສໍວຣາຍ, ຕໍ ສມ຺ປຣາຍິການໍ ອາສວານໍ ປຏິຆາຕາຍ, ຍໍ ສມ຺ປຣາຍິການໍ ອາສວານໍ ປຏິຆາຕາຍ, ຕໍ ອປ຺ປສນ຺ນານໍ ປສາທາຍ, ຍໍ ອປ຺ປສນ຺ນານໍ ປສາທາຍ, ຕໍ ປສນ຺ນານໍ ຠິຍ຺ໂຍຠາວາຍ, ຍໍ ປສນ຺ນານໍ ຠິຍ຺ໂຍຠາວາຍ, ຕໍ ສທ຺ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຍາ, ຍໍ ສທ຺ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຍາ, ຕໍ ວິນຍານຸຄ຺ຄຫາຍ.

‘‘ຍໍ ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸ, ຕໍ ສງ຺ຆຜາສຸ, ຍໍ ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸ, ຕໍ ທຸມ຺ມງ຺ກູນໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ນິຄ຺ຄຫາຍ, ຍໍ ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸ, ຕໍ ເປສລານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຜາສຸວິຫາຣາຍ, ຍໍ ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸ, ຕໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິການໍ ອາສວານໍ ສໍວຣາຍ, ຍໍ ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸ, ຕໍ ສມ຺ປຣາຍິການໍ ອາສວານໍ ປຏິຆາຕາຍ, ຍໍ ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸ, ຕໍ ອປ຺ປສນ຺ນານໍ ປສາທາຍ, ຍໍ ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸ, ຕໍ ປສນ຺ນານໍ ຠິຍ຺ໂຍຠາວາຍ, ຍໍ ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸ, ຕໍ ສທ຺ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຍາ, ຍໍ ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸ, ຕໍ ວິນຍານຸຄ຺ຄຫາຍ.

‘‘ຍໍ ສງ຺ຆຜາສຸ, ຕໍ ທຸມ຺ມງ຺ກູນໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ນິຄ຺ຄຫາຍ, ຍໍ ສງ຺ຆຜາສຸ, ຕໍ ເປສລານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຜາສຸວິຫາຣາຍ, ຍໍ ສງ຺ຆຜາສຸ, ຕໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິການໍ ອາສວານໍ ສໍວຣາຍ, ຍໍ ສງ຺ຆຜາສຸ, ຕໍ ສມ຺ປຣາຍິການໍ ອາສວານໍ ປຏິຆາຕາຍ, ຍໍ ສງ຺ຆຜາສຸ, ຕໍ ອປ຺ປສນ຺ນານໍ ປສາທາຍ, ຍໍ ສງ຺ຆຜາສຸ, ຕໍ ປສນ຺ນານໍ ຠິຍ຺ໂຍຠາວາຍ, ຍໍ ສງ຺ຆຜາສຸ, ຕໍ ສທ຺ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຍາ, ຍໍ ສງ຺ຆຜາສຸ, ຕໍ ວິນຍານຸຄ຺ຄຫາຍ, ຍໍ ສງ຺ຆຜາສຸ, ຕໍ ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸຕາຍ.

‘‘ຍໍ ທຸມ຺ມງ຺ກູນໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ນິຄ຺ຄຫາຍ…ເປ… ຍໍ ເປສລານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຜາສຸວິຫາຣາຍ…ເປ… ຍໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິການໍ ອາສວານໍ ສໍວຣາຍ…ເປ… ຍໍ ສມ຺ປຣາຍິການໍ ອາສວານໍ ປຏິຆາຕາຍ…ເປ… ຍໍ ອປ຺ປສນ຺ນານໍ ປສາທາຍ…ເປ… ຍໍ ປສນ຺ນານໍ ຠິຍ຺ໂຍຠາວາຍ…ເປ… ຍໍ ສທ຺ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຍາ…ເປ… ຍໍ ວິນຍານຸຄ຺ຄຫາຍ, ຕໍ ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸຕາຍ, ຍໍ ວິນຍານຸຄ຺ຄຫາຍ, ຕໍ ສງ຺ຆຜາສຸຕາຍ, ຍໍ ວິນຍານຸຄ຺ຄຫາຍ, ຕໍ ທຸມ຺ມງ຺ກູນໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ນິຄ຺ຄຫາຍ, ຍໍ ວິນຍານຸຄ຺ຄຫາຍ, ຕໍ ເປສລານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຜາສຸວິຫາຣາຍ, ຍໍ ວິນຍານຸຄ຺ຄຫາຍ, ຕໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິການໍ ອາສວານໍ ສໍວຣາຍ, ຍໍ ວິນຍານຸຄ຺ຄຫາຍ, ຕໍ ສມ຺ປຣາຍິການໍ ອາສວານໍ ປຏິຆາຕາຍ, ຍໍ ວິນຍານຸຄ຺ຄຫາຍ, ຕໍ ອປ຺ປສນ຺ນານໍ ປສາທາຍ, ຍໍ ວິນຍານຸຄ຺ຄຫາຍ, ຕໍ ປສນ຺ນານໍ ຠິຍ຺ໂຍຠາວາຍ, ຍໍ ວິນຍານຸຄ຺ຄຫາຍ, ຕໍ ສທ຺ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຍາ (ປຣິ. ໓໓໔).

‘‘ອຕ຺ຖສຕໍ ຘມ຺ມສຕໍ, ທ຺ເວ ຈ ນິຣຸຕ຺ຕິສຕານິ;

ຈຕ຺ຕາຣິ ຎາຓສຕານິ, ອຕ຺ຖວເສ ປກຣເຓ’’ຕິ (ປຣິ. ໓໓໔) –

ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ປຣິວາເຣ, ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອປິເຈຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ‘‘ຍໍ ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸ, ຕໍ ສງ຺ຆຜາສຸ, ຍໍ ສງ຺ຆຜາສຸ, ຕໍ ທຸມ຺ມງ຺ກູນໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ນິຄ຺ຄຫາຍາ’’ຕິ ອິມິນາ ອນຸກ຺ກເມນ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ອາສນ຺ນາສນ຺ນປທານໍ ອຸປຣູປຣິປເທຫິ ສທ຺ຘິໍ ໂຍຊິຕຕ຺ຕາ ສງ຺ຂລິກພນ຺ຘນສທິສຕ຺ຕາ ‘‘ສງ຺ຂລິກນຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສງ຺ຂລິກນຍໍ ກຕ຺ວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ຍໍ ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸ, ຕໍ ສງ຺ຆຜາສຸ, ຍໍ ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸ, ຕໍ ທຸມ຺ມງ຺ກູນໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ນິຄ຺ຄຫາຍາ’’ຕິ ເອວມາທິນາ ທສສຸ ປເທສຸ ເອກເມກໍ ປທໍ ຕທວເສເສຫິ ນວນວປເທຫິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ເອເກກປທມູລິກໍ ທສກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ໂຍຊນໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຕ຺ຖສຕນ຺ຕິອາທີສຸ ສງ຺ຂລິກນເຍ ຕາວ ປຸຣິມປຸຣິມປທານໍ ວເສນ ຘມ຺ມສຕໍ ເວທິຕພ຺ພໍ, ປຈ຺ຉິມປຈ຺ຉິມານໍ ວເສນ ອຕ຺ຖສຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ກຖໍ? ກິຎ຺ຈາປິ ປຣິວາເຣ ‘‘ຍໍ ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸ, ຕໍ ສງ຺ຆຜາສູ’’ຕິອາທິນາ ສງ຺ຂລິກນເຍ ຂຓ຺ຑຈກ຺ກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາປິ ເຕເນວ ນເຍນ ພທ຺ຘຈກ຺ກສ຺ສປິ ນໂຍ ທິນ຺ໂນ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຍໍ ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸ, ຕໍ ສງ຺ຆຜາສູ’’ຕິອາທິໍ ວຕ຺ວາ ‘‘ຍໍ ວິນຍານຸຄ຺ຄຫາຍ, ຕໍ ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐູ’’ຕິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ພທ຺ຘຈກ຺ກໍ ກາຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ‘‘ຍໍ ສງ຺ຆຜາສຸ, ຕໍ ທຸມ຺ມງ຺ກູນໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ນິຄ຺ຄຫາຍາ’’ຕິອາທິໍ ວຕ຺ວາປິ ‘‘ຍໍ ວິນຍານຸຄ຺ຄຫາຍ, ຕໍ ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸ, ຍໍ ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸ, ຕໍ ສງ຺ຆຜາສູ’’ຕິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ພທ຺ຘຈກ຺ກໍ ກາຕພ຺ພໍ. ອິມິນາ ອນຸກ຺ກເມນ ເສສປເທສຸປິ ໂຍຊິເຕສຸ ສງ຺ຂລິກນເຍນ ທສ ພທ຺ຘຈກ຺ການິ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕສຸ ເອເກກສ຺ມິໍ ຈກ຺ເກ ປຸຣິມປຸຣິມປທານໍ ວເສນ ທສ ທສ ຘມ຺ມາ, ປຈ຺ຉິມປຈ຺ຉິມປທານໍ ວເສນ ທສ ທສ ອຕ຺ຖາຕິ ສງ຺ຂລິກນເຍ ອຕ຺ຖສຕໍ ຘມ຺ມສຕຎ຺ຈ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ. ເອກມູລກນເຍ ປນ ‘‘ຍໍ ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸ, ຕໍ ສງ຺ຆຜາສຸ, ຍໍ ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸ, ຕໍ ທຸມ຺ມງ຺ກູນໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ນິຄ຺ຄຫາຍາ’’ຕິ ເອວມາທິນາ ເອກເມວ ປທໍ ເສເສຫິ ນວຫິ ປເທຫິ ໂຍຊິຕນ຺ຕິ ປຸຣິມປທສ຺ສ ເອກຕ຺ຕາ ເອກເມວ ຘມ຺ມປທໍ ນເວວ ອຕ຺ຖປທານິ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເອກມູລກນເຍ ທສສຸ ປເທສຸ ເອກເມກໍ ມູລໍ ກຕ຺ວາ ທສກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ໂຍຊນາຍ ກຕາຍ ຘມ຺ມປທານໍ ວເສນ ຘມ຺ມປທານິ ທສ, ອຕ຺ຖປທານິ ນວຸຕີຕິ ອຕ຺ຖສຕໍ ຘມ຺ມສຕຎ຺ຈ ນ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ເອກມູລກນເຍ ສງ຺ຂລິກນເຍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຕ຺ຖສຕໍ ຘມ຺ມສຕຎ຺ຈ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຍໍ ຕຕ຺ຖ ທສຘມ຺ມປທານໍ ນວຸຕິອຕ຺ຖປທານຎ຺ຈ ວເສນ ປທສຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ຘມ຺ມສຕນ຺ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ຕທຕ຺ຖໂຊຕນວເສນ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕານິ ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸຠາວາທີນິ ອຕ຺ຖປທານິ ອຕ຺ຖສຕນ຺ຕິ ເອວໍ ຄຫິເຕ ອຕ຺ຖສຕໍ ຘມ຺ມສຕຎ຺ຈ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ. ເອວໍ ຕາວ ອຕ຺ຖສຕໍ ຘມ຺ມສຕຎ຺ຈ ເວທິຕພ຺ພໍ. ທ຺ເວ ຈ ນິຣຸຕ຺ຕິສຕານີຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ອຕ຺ຖໂຊຕິການໍ ນິຣຸຕ຺ຕີນໍ ວເສນ ນິຣຸຕ຺ຕິສຕໍ, ຘມ຺ມຠູຕານໍ ນິຣຸຕ຺ຕີນໍ ວເສນ ນິຣຸຕ຺ຕິສຕນ຺ຕິ ທ຺ເວ ນິຣຸຕ຺ຕິສຕານິ ຈ ເວທິຕພ຺ພານິ. ຈຕ຺ຕາຣິ ຎາຓສຕານີຕິ ອຕ຺ຖສເຕ ຎາຓສຕໍ, ຘມ຺ມສເຕ ຎາຓສຕໍ, ທ຺ວີສຸ ນິຣຸຕ຺ຕິສເຕສຸ ທ຺ເວ ຎາຓສຕານີຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ຎາຓສຕານິ.

ເອວຎ຺ຈ ປນ, ຠິກ຺ຂເວຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ-ສທ຺ໂທ ຠິນ຺ນກ຺ກເມນ ໂຍເຊຕພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ອຸທ຺ທິເສຍ຺ຍາຖ ຈາ’’ຕິ. ກຖໍ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ອຸທ຺ທິເສຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປຣິຍາປຸເຓຍ຺ຍາຖາຕິອາທິ ອຕ຺ຖສມ຺ຠໂວຕິ ອາຫ ‘‘ອຕິເຣການຍນຕ຺ໂຖ ຫິ ເອຕ຺ຖ ຈ-ສທ຺ໂທ’’ຕິ. ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖໂຕ ອຕິເຣກສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອານຍນໍ ອຕິເຣການຍນໍ, ໂສ ອຕ຺ໂຖ ເອຕສ຺ສາຕິ ອຕິເຣການຍນຕ຺ໂຖ, ອວຸຕ຺ຕສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ອສໍວາໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ທຬ຺ຫໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອິຕິ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ

ປຐມປຎ຺ຎຕ຺ຕິກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສຸທິນ຺ນຠາຓວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ມກ຺ກຏິວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໔໐. ອນຸຕ຺ຕານປທວຓ຺ຓນາຕິ ອຸຕ຺ຕານໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ປາກຏໍ, ຕປ຺ປຏິປກ຺ເຂນ ອນຸຕ຺ຕານໍ ອປາກຏໍ ອປ຺ປຈຸຣໍ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຎ຺ຈ, ອນຸຕ຺ຕານານໍ ປທານໍ ວຓ຺ຓນາ ອນຸຕ຺ຕານປທວຓ຺ຓນາ. ອຸຕ຺ຕານປທວຓ຺ຓນາຍ ປໂຍຊນາຠາວໂຕ ອນຸຕ຺ຕານຄ຺ຄຫຓໍ. ປຈຸຣປຏິເສວໂນ ໂຫຕີຕິ ພຫຸລປຏິເສວໂນ ໂຫຕິ, ທິວເສ ທິວເສ ນິຣນ຺ຕຣໍ ປຏິເສວຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຈຸຣຕ຺ເຖ ຫິ ວຕ຺ຕມານວຈນນ຺ຕິ ສພ຺ພທາ ປຏິເສວນາຠາເວປິ ‘‘ອິຫ ມລ຺ລາ ຍຸຊ຺ຌນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ພາຫຸລ຺ລວຸຕ຺ຕິໍ ອຸປາທາຍ ວຕ຺ຕມານວຈນໍ. ອາຫິຓ຺ຑນ຺ຕາຕິ ວິຈຣນ຺ຕາ. ອຎ຺ເຎສຸປີຕິ ອຎ຺ເຎສຸປິ ຠິກ຺ຂູສຸ.

໔໑. ສໂຫຑ຺ຒຄ຺ຄຫິໂຕຕິ ສຫ ຠຓ຺ເຑນ ຄຫິໂຕ. ອຕ຺ຕໂນ ມິຈ຺ຉາຄາເຫນ ເລສໂອຑ຺ຑເນນ ວາ ປຣິປຸຓ຺ຓຕ຺ຖມ຺ປິ ປຐມປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ອຎ຺ຎຖາ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ຕຎ຺ຈ ໂຂ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຍາ, ໂນ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາຍາ’’ຕິ ອາຫ. ທສ຺ສນນ຺ຕິ ສານຸຣາຄທສ຺ສນໍ. ຄຫຓນ຺ຕິ ອນຸຣາຄວເສເນວ ຫຕ຺ເຖນ ຄຫຓໍ. ອາມສນໍ ອຕ຺ຕໂນ ສຣີເຣນ ຕສ຺ສາ ສຣີຣສ຺ສ ອຸປຣິ ອາມສນມຕ຺ຕໍ, ຜຸສນໍ ຕໂຕ ທຬ຺ຫຕຣໍ ກຕ຺ວາ ສໍຜຸສນໍ, ຆຏ຺ຏນໍ ຕໂຕປິ ທຬ຺ຫຕຣໍ ກຕ຺ວາ ສຣີເຣນ ສຣີຣສ຺ສ ຆຏ຺ຏນໍ. ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປີຕິ ທສ຺ສນາທິ ສພ຺ພມ຺ປິ.

໔໒. ທຬ຺ຫຕຣໍ ສິກ຺ຂາປທມກາສີຕິ ອິມສ຺ມິໍ ອຘິກາເຣ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ທຬ຺ຫີກຣຓໍ ສິຖິລກຣຓຎ຺ຈ ປສງ຺ຄໂຕ ອາປນ຺ນໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ ‘‘ທຸວິຘຎ຺ຫິ ສິກ຺ຂາປທ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ສ ສຈິຕ຺ຕກສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ອກຸສລເມວ ໂຫຕິ, ຕໍ ໂລກວຊ຺ຊໍ. ຍສ຺ສ ສຈິຕ຺ຕກາຈິຕ຺ຕກປກ຺ຂສຫິຕສ຺ສ ອຈິຕ຺ຕກສ຺ສ ຈ ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ ຈິຕ຺ຕໍ ອກຸສລເມວ ໂຫຕິ, ຕມ຺ປິ ສຸຣາປານາທິ ໂລກວຊ຺ຊນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍສ຺ສ ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ ຈິຕ຺ຕໍ ອກຸສລເມວ ໂຫຕິ, ຕໍ ໂລກວຊ຺ຊໍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ’’ຕິ ຫິ ອິທໍ ວຈນໍ ອຈິຕ຺ຕກໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ເອກໍສໂຕ ສຈິຕ຺ຕກສ຺ສ ‘‘ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ’’ຕິ ວິເສສເນ ປໂຍຊນໍ ອຕ຺ຖິ. ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂຕິ ຈ ວຕ຺ຖຸວີຕິກ຺ກມວິຊານນຈິຕ຺ເຕນ ‘‘ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ’’ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ນ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວິຊານນຈິຕ຺ເຕນ. ຍທິ ຫິ ‘‘ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວິຊານນຈິຕ຺ເຕນປິ ຍສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ ຈິຕ຺ຕໍ ອກຸສລເມວ, ຕມ຺ປິ ໂລກວຊ຺ຊນ຺ຕິ ວເທຍ຺ຍ, ສພ຺ເພສໍ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊສິກ຺ຂາປທານມ຺ປິ ໂລກວຊ຺ຊຕາ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊານມ຺ປິ ‘‘ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຊານິຕ຺ວາ ວີຕິກ຺ກເມ ອກຸສລຈິຕ຺ຕສ຺ເສວ ສມ຺ຠວໂຕ. ນ ຫິ ຠຄວໂຕ ອາຓໍ ຊານິຕ຺ວາ ມທ຺ທນ຺ຕສ຺ສ ກຸສລຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ອນາທຣິຍວເສນ ປຏິຆຈິຕ຺ຕສ຺ເສວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ.

ອປິເຈຕ຺ຖ ‘‘ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ ຈິຕ຺ຕໍ ອກຸສລເມວາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ອຈິຕ຺ຕກສ຺ສ ວຕ຺ຖຸອຊານນວເສນ ອຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ ຈິຕ຺ຕໍ ອກຸສລເມວາຕິ ອຍໍ ນິຍໂມ ນຕ຺ຖີຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ຍທິ ຫິ ອຈິຕ຺ຕກສ຺ສ ອຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂປິ ຈິຕ຺ຕໍ ອກຸສລເມວ ສິຍາ, ‘‘ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ’’ຕິ ອິທໍ ວິເສສນໍ ນິຣຕ຺ຖກໍ ສິຍາ. ‘‘ຍສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ອກຸສລເມວ ໂຫຕິ, ຕໍ ໂລກວຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຕເກ ວຸຕ຺ເຕ ສຸຣາຕິ ອຊານິຕ຺ວາ ປິວນ຺ຕສ຺ສ ຄນ຺ຘວຓ຺ຓກາທິຠາວໍ ອຊານິຕ຺ວາ ຕານິ ລິມ຺ປນ຺ຕີນໍ ຠິກ຺ຂຸນີນຎ຺ຈ ວິນາປິ ອກຸສລຈິຕ຺ເຕນ ອາປຕ຺ຕິສມ຺ຠວໂຕ ເອກນ຺ຕາກຸສລໍ ສຈິຕ຺ຕກສິກ຺ຂາປທໍ ຐເປຕ຺ວາ ສຸຣາປານາທິອຈິຕ຺ຕກສິກ຺ຂາປທານໍ ໂລກວຊ຺ຊຕາ ນ ສິຍາຕິ ເຕສມ຺ປິ ສງ຺ຄຓ຺ຫຕ຺ຖໍ ‘‘ຍສ຺ສ ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ ຈິຕ຺ຕໍ ອກຸສລເມວ ໂຫຕິ, ຕໍ ໂລກວຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວ ຈູຬຄຓ຺ຐິປເທ ມຊ຺ຌິມຄຓ຺ຐິປເທ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອຕໍ ສຕ຺ຕໍ ມາເຣສ຺ສາມີຕິ ຕສ຺ມິໍເຍວ ປເທເສ ນິປນ຺ນໍ ອຎ຺ຎໍ ມາເຣນ຺ຕສ຺ສ ປາຓສາມຎ຺ຎສ຺ສ ອຕ຺ຖິຕາຍ ຍຖາ ປາຓາຕິປາໂຕ ໂຫຕິ, ເອວໍ ເອຕໍ ມຊ຺ຊໍ ປິວິສ຺ສາມີຕິ ອຎ຺ຎໍ ມຊ຺ຊໍ ປິວນ຺ຕສ຺ສ ມຊ຺ຊສາມຎ຺ຎສ຺ສ ອຕ຺ຖິຕາຍ ອກຸສລເມວ ໂຫຕິ. ຍຖາ ປນ ກຏ຺ຐສຎ຺ຎາຍ ສປ຺ປໍ ຆາເຕນ຺ຕສ຺ສ ປາຓາຕິປາໂຕ ນ ໂຫຕິ, ເອວໍ ນາຬິເກຣປານສຎ຺ຎາຍ ມຊ຺ຊໍ ປິວນ຺ຕສ຺ສ ອກຸສລໍ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ເກຈິ ປນ ວທນ຺ຕິ ‘‘ສາມເຓຣສ຺ສ ສຸຣາຕິ ອຊານິຕ຺ວາ ປິວນ຺ຕສ຺ສ ປາຣາຊິໂກ ນຕ຺ຖິ, ອກຸສລໍ ປນ ໂຫຕີ’’ຕິ, ຕໍ ເຕສໍ ມຕິມຕ຺ຕໍ. ‘‘ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຊານິຕ຺ວາປິ ພີຊໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມຊ຺ຊໍ ປິວນ຺ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ສາມເຓໂຣ ຊານິຕ຺ວາ ປິວນ຺ໂຕ ສີລເຠທໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ນ ອຊານິຕ຺ວາ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ອກຸສລໍ ປນ ໂຫຕີ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ອປຣມ຺ປິ ວທນ຺ຕິ ‘‘ອຊານິຕ຺ວາ ປິວນ຺ຕສ຺ສປິ ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສ ມຸຂໍ ສຸຣາ ນ ປວິສຕິ ກມ຺ມປຖປ຺ປຕ຺ຕອກຸສລຈິຕ຺ເຕເນວ ປາຕພ຺ພໂຕ’’ຕິ, ຕມ຺ປິ ນ ສຸນ຺ທຣໍ. ໂພຘິສຕ຺ເຕ ກຸຈ຺ຉິຄເຕ ໂພຘິສຕ຺ຕມາຕຸ ສີລໍ ວິຍ ຫິ ອິທມ຺ປິ ອຣິຍສາວການໍ ຘມ຺ມຕາສິທ຺ຘນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຕເນວ ທີຆນິກາເຍ ກູຏທນ຺ຕສຸຕ຺ຕຏ຺ຐກຖາຍໍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໓໕໒) ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ຠວນ຺ຕເຣປິ ຫິ ອຣິຍສາວໂກ ຊີວິຕເຫຕຸປິ ເນວ ປາຓໍ ຫນຕິ, ນ ສຸຣໍ ປິວຕິ. ສເຈປິສ຺ສ ສຸຣຎ຺ຈ ຂີຣຎ຺ຈ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ມຸເຂ ປກ຺ຂິປນ຺ຕິ, ຂີຣເມວ ປວິສຕິ, ນ ສຸຣາ. ຍຖາ ກິໍ? ຍຖາ ໂກຎ຺ຈສກຸຓານໍ ຂີຣມິສ຺ສເກ ອຸທເກ ຂີຣເມວ ປວິສຕິ, ນ ອຸທກໍ. ອິທໍ ໂຍນິສິທ຺ຘນ຺ຕິ ເຈ? ອິທມ຺ປິ ຘມ຺ມຕາສິທ຺ຘນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ.

ຍທິ ເອວໍ ສຸຣາປານສິກ຺ຂາປທຏ຺ຐກຖາຍໍ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໓໒໙) ‘‘ວຕ຺ຖຸອຊານນຕາຍ ເຈຕ຺ຖ ອຈິຕ຺ຕກຕາ ເວທິຕພ຺ພາ, ອກຸສເລເນວ ປາຕພ຺ພຕາຍ ໂລກວຊ຺ຊຕາ’’ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ? ນາຍໍ ໂທໂສ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ ອກຸສລຈິຕ຺ເຕເນວ ປາຕພ຺ພຕາຍ ໂລກວຊ຺ຊຕາຕິ. ອິມິນາເຍວ ຫິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ອຎ຺ເຎສຸປິ ໂລກວຊ຺ເຊສຸ ອຈິຕ຺ຕກສິກ຺ຂາປເທສຸ ອກຸສລຈິຕ຺ຕຕາເຍວ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ປນ ສຈິຕ຺ຕກຕາ. ເຕເນວ ຠິກ຺ຂຸນີວິຠງ຺ຄຏ຺ຐກຖາຍໍ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໑໒໒໗) ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ຄິຣຄ຺ຄສມຊ຺ຊໍ ຈິຕ຺ຕາຄາຣສິກ຺ຂາປທໍ ສງ຺ຆາຓິ ອິຕ຺ຖາລງ຺ກາໂຣ ຄນ຺ຘກວຓ຺ຓໂກ ວາສິຕກປິຎ຺ຎາໂກ ຠິກ຺ຂຸນີອາທີຫິ ອຸມ຺ມທ຺ທນປຣິມທ຺ທນາຕິ ອິມານິ ທສ ສິກ຺ຂາປທານິ ອຈິຕ຺ຕການິ ໂລກວຊ຺ຊານິ ອກຸສລຈິຕ຺ຕານີ’’ຕິ,

ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ວິນາປິ ຈິຕ຺ເຕນ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ອຈິຕ຺ຕການິ, ຈິຕ຺ເຕ ປນ ສຕິ ອກຸສເລເນວ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ໂລກວຊ຺ຊານິ ເຈວ ອກຸສລຈິຕ຺ຕານິ ຈາຕິ. ຕສ຺ມາ ຠິກ຺ຂຸວິຠງ຺ເຄ ອາຄຕານິ ສຸຣາປານອຸຍ຺ຍຸຕ຺ຕອຸຍ຺ໂຍຘິກສິກ຺ຂາປທານິ ຕີຓິ, ຠິກ຺ຂຸນີວິຠງ຺ເຄ ອາຄຕານິ ຄິຣຄ຺ຄສມຊ຺ຊາທີນິ ທສາຕິ ອິເມສໍ ເຕຣສນ຺ນໍ ອຈິຕ຺ຕກສິກ຺ຂາປທານໍ ໂລກວຊ຺ຊຕາທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ’’ຕິ ອິທໍ ວິເສສນໍ ກຕນ຺ຕິ ນິຏ຺ຐເມຕ຺ຖ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊສ຺ສ ວຕ຺ຖຸວີຕິກ຺ກມວິຊານນຈິຕ຺ເຕນ ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ ຈິຕ຺ຕໍ ສິຍາ ກຸສລໍ, ສິຍາ ອກຸສລໍ, ສິຍາ ອພ຺ຍາກຕໍ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ ຈິຕ຺ຕໍ ອກຸສລເມວາຕິ ອຍໍ ນິຍໂມ ນຕ຺ຖີຕິ ເສສໍ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຣຸນ຺ຘນ຺ຕີຕິ ວີຕິກ຺ກມໍ ຣຸນ຺ຘນ຺ຕີ. ທ຺ວາຣໍ ປິທຫນ຺ຕີຕິ ວີຕິກ຺ກມເລສສ຺ສ ທ຺ວາຣໍ ປິທຫນ຺ຕີ. ໂສຕໍ ປຈ຺ຉິນ຺ທມານາຕິ ອຸປຣູປຣິ ວີຕິກ຺ກມໂສຕໍ ປຈ຺ຉິນ຺ທມານາ. ອຖ ວາ ຣຸນ຺ຘນ຺ຕີຕິ ອນາປຕ຺ຕິເລສໍ ຣຸນ຺ຘນ຺ຕີ. ທ຺ວາຣໍ ປິທຫນ຺ຕີຕິ ອນາປຕ຺ຕິເລສສ຺ສ ທ຺ວາຣໍ ປິທຫນ຺ຕີ. ໂສຕໍ ປຈ຺ຉິນ຺ທມານາຕິ ອນາປຕ຺ຕິໂສຕໍ ປຈ຺ຉິນ຺ທມານາ, ອາປຕ຺ຕິເມວ ກຸຣຸມານາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ນນຸ ຈ ໂລກວຊ຺ເຊ ກາຈິ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ສິຖິລໍ ກໂຣນ຺ຕີ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ໂລກວຊ຺ເຊ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ…ເປ… ຄາຬ຺ຫຕຣໍ ກໂຣນ຺ຕີ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ອິທໍ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອຘິມານາ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສຸປິນນ຺ຕາ’’ຕິອາທິ. ‘‘ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອຘິມານາ’’ຕິ ອິມິສ຺ສາ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ‘‘ວີຕິກ຺ກມາຠາວາ’’ຕິ ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສຸປິນນ຺ຕາ’’ຕິ ອິມິສ຺ສາ ‘‘ອພ຺ໂພຫາຣິກຕ຺ຕາ’’ຕິ ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ວີຕິກ຺ກມາຠາວາຕິ ປາປິຈ຺ໂຉ ອິຈ຺ຉາປກໂຕຕິອາທິວີຕິກ຺ກມາຠາວາ. ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ເມ ຫິ ‘‘ປາປິຈ຺ໂຉ ອິຈ຺ຉາປກໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມໍ ອຸລ຺ລປຕີ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໒໙) ວຈນໂຕ ວິສໍວາທນາຘິປ຺ປາເຍນ ມຸສາ ຠຓນ຺ໂຕ ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕິ. ອຍໍ ປນ ອຘິມາເນນ ອຘິຄຕສຎ຺ຎີ ຫຸຕ຺ວາ ອຸລ຺ລປຕິ, ນ ສິກ຺ຂາປທໍ ວີຕິກ຺ກມິຕຸກາໂມ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອຘິມານາ’’ຕິ ອຍໍ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ວີຕິກ຺ກມາຠາວາ ອນາປຕ຺ຕິກຣາ ຊາຕາ. ອພ຺ໂພຫາຣິກຕ຺ຕາຕິ ສຸປິນນ຺ເຕ ວິຊ຺ຊມານາຍປິ ເຈຕນາຍ ວີຕິກ຺ກມິຈ຺ຉາຍ ຈ ອພ຺ໂພຫາຣິກຕ຺ຕາ. ກິຎ຺ຈາປິ ຫິ ສຸປິນນ຺ເຕ ໂມຈນສ຺ສາທເຈຕນາ ສໍວິຊ຺ຊຕິ, ກທາຈິ ອຸປກ຺ກມນມ຺ປິ ໂຫຕິ, ຕຖາປິ ຖິນມິທ຺ເຘນ ອຠິຠູຕຕ຺ຕາ ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອພ຺ໂພຫາຣິກໍ, ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອພ຺ໂພຫາຣິກຕ຺ຕາ ອຸປກ຺ກມກິຣິຍາສໍວຕ຺ຕນິກາປິ ເຈຕນາ ອພ຺ໂພຫາຣິກາ. ເຕເນວ ‘‘ອຕ຺ເຖສາ ຠິກ຺ຂເວ ເຈຕນາ, ສາ ຈ ໂຂ ອພ຺ໂພຫາຣິກາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໒໓໕) ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສຸປິນນ຺ຕາ’’ຕິ ອຍໍ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ອພ຺ໂພຫາຣິກຕ຺ຕາ ອນາປຕ຺ຕິກຣາ ຊາຕາ.

ອກເຕ ວີຕິກ຺ກເມຕິ ‘‘ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍນ຺ຕາ ນ ຠຸຎ຺ຊິໍສູ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ວີຕິກ຺ກເມ ອກເຕ. ສິຖິລໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ປຐມໍ ສາມຎ຺ຎໂຕ ພທ຺ຘສິກ຺ຂາປທໍ ໂມເຈຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ວິສເຍ ອນາປຕ຺ຕິກຣຓວເສນ ສິຖິລໍ ກໂຣນ຺ຕີ. ທ຺ວາຣໍ ທທມານາຕິ ອນາປຕ຺ຕິຍາ ທ຺ວາຣໍ ທທມານາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອປຣາປຣມ຺ປິ ອນາປຕ຺ຕິໍ ກຸຣຸມານາ’’ຕິ. ນນຸ ຈ ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕສິກ຺ຂາປເທ ‘‘ອນ຺ຕມໂສ ຕງ຺ຂຓິກາຍປີ’’ຕິ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ອາປຕ຺ຕິເມວ ກໂຣນ຺ຕີ ອຸປ຺ປນ຺ນາ, ອຖ ກສ຺ມາ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິໍ ກຸຣຸມານາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອນ຺ຕມໂສ ຕງ຺ຂຓິກາຍປີ’’ຕິອາທິ. ອຸທາຍິນາ ຠິກ຺ຂຸນາ ຕງ຺ຂຓິກາຍ ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕໍ ອາປນ຺ນວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ກເຕ ວີຕິກ຺ກເມ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຄຕິກາວ ໂຫຕີຕິ ມູລປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍໍເຍວ ອນ຺ໂຕຄຘາ ໂຫຕິ.

ມກ຺ກຏິວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສນ຺ຖຕຠາຓວາໂຣ

ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໔໓. ເວສາລີ ນິວາໂສ ເອເຕສນ຺ຕິ ເວສາລິກາຕິ ອາຫ ‘‘ເວສາລິວາສິໂນ’’ຕິ. ວຊ຺ຊີສຸ ຊນປເທ ວສນ຺ຕາ ວຊ຺ຊິໂນ, ວຊ຺ຊີນໍ ປຸຕ຺ຕກາ ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກາຕິ ອາຫ ‘‘ວຊ຺ຊິຣຏ຺ເຐ ເວສາລິຍໍ ກຸລານໍ ປຸຕ຺ຕາ’’ຕິ. ຎາຕີນໍ ພ຺ຍສນນ຺ຕິ ຎາຕີນໍ ວິນາໂສ. ໂສ ປນ ຎາຕີນໍ ວິນາໂສ ຣາຊທຓ຺ຑາທິກາຣເຓນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຣາຊທຓ຺ຑພ຺ຍາຘິມຣຓວິປ຺ປວາສນິມິຕ຺ເຕນາ’’ຕິ. ໂຠຄານໍ ພ຺ຍສນໍ ວິນາໂສ ໂຠຄພ຺ຍສນໍ. ຕຎ຺ຈ ຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓທາສິທາສາທີນໍ ອຸປໂຠຄປຣິໂຠຄວຕ຺ຖູນໍ ຣາຊທຓ຺ຑາທິນາ ວິນາໂສຕິ ອາຫ ‘‘ເອສ ນໂຍ ທຸຕິຍປເທປີ’’ຕິ. ນ ພຸທ຺ຘໍ ຄຣຫາມາຕິ ‘‘ອສພ຺ພຎ຺ຎຸ ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິອາທິນາ ພຸທ຺ຘໍ ນ ຄຣຫາມ. ນ ຘມ຺ມຄຣຫິໂນຕິ ‘‘ອນິຍ຺ຍານິໂກ ຘມ຺ໂມ’’ຕິອາທິນາ ຘມ຺ມໍ ນ ຄຣຫາມ. ນ ສງ຺ຆຄຣຫິໂນຕິ ‘‘ທຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ສງ຺ໂຆ’’ຕິອາທິນາ ສງ຺ຆໍ ນ ຄຣຫາມ. ອຏ຺ຐຕິໍສາຣມ຺ມເຓສູຕິ ທສ ກສິຓາ ທສ ອສຸຠາ ທສານຸສ຺ສຕິໂຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາຣຸປ຺ປາ ຈຕຸຘາຕຸວວຕ຺ຖານໍ ອາຫາເຣ ປຏິກູລສຎ຺ຎາຕິ ອິເມສຸ ຈຕ຺ຕາລີສກມ຺ມຏ຺ຐາເນສຸ ປາຬິຍໍ ອນາຄຕຕ຺ຕາ ອາໂລກາກາສກສິຓທ຺ວຍໍ ຐເປຕ຺ວາ ອວເສສານິ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິຠຕ຺ຕາ ກຸສລາ ຘມ຺ມາຕິ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ອາຣມ຺ມເຓ ອິທໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອວໍ ວິຠຕ຺ຕາ ອຸປຈາຣຊ຺ຌາເນນ ສທ຺ຘິໍ ປຐມຊ຺ຌານາທໂຍ ມຫຄ຺ຄຕກຸສລາ ຘມ຺ມາ. ເຕວ ຘມ຺ເມຕິ ເຕ ເອວ ກຸສເລ ຘມ຺ເມ. ມຊ຺ຌິມຍາໂມ ຠິກ຺ຂູນໍ ນິທ຺ທາກິລມຖວິໂນທໂນກາສຕ຺ຕາ ນ ຄຫິໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ປຐມຍາມຎ຺ຈ ປຈ຺ຉິມຍາມຎ຺ຈາ’’ຕິ. ສຈ຺ຈານິ ພຸຊ຺ຌຕິ ປຏິວິຊ຺ຌຕີຕິ ໂພຘິ, ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄຎາຓໍ. ອຸປກາຣກຕ຺ເຕນ ຕສ຺ສ ປກ຺ເຂ ຠວາ ໂພຘິປກ຺ຂິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ໂພຘິສ຺ສ ປກ຺ເຂ ຠວານໍ, ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄຎາຓສ຺ສ ອຸປກາຣການ’’ນ຺ຕິ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ສມ຺ມປ຺ປຘານາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ອິທ຺ຘິປາທາ, ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານິ, ປຎ຺ຈ ພລານິ, ສຕ຺ຕ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ, ອຣິໂຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄຕິ ອິເມ ສຕ຺ຕຕິໍສ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມາ. ‘‘ຄິຫິປລິໂພຘໍ ອາວາສປລິໂພຘຎ຺ຈ ປຫາຍາ’’ຕິ ອິເມສໍເຍວ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປລິໂພຘານໍ ອຸປຈ຺ເຉທສ຺ສ ສຸທຸກ຺ກຣຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຸຕ຺ຕປຍຸຕ຺ຕາຕິ ສມ຺ມເທວ ຍຸຕ຺ຕາ.

ອາສຍນ຺ຕິ ອຊ຺ຌາສຍໍ. ສິກ຺ຂໍ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ຠິກ຺ຂຸຠາເວ ຐຕ຺ວາ ປຏິເສວິຕເມຖຸນານໍ ເຕສໍ ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕການໍ ອຸປສມ຺ປທໍ ອນຸຊານນ຺ໂຕ ຠຄວາ ‘‘ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕິ ອສໍວາໂສ’’ຕິ ເອວໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທໍ ສມູຫນຕິ ນາມາຕິ ອາຫ – ‘‘ຍທິ ຫິ ຠຄວາ…ເປ… ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ສມູຫເນຍ຺ຍາ’’ຕິ. ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປນ ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ປຏິເສວິຕເມຖຸນສ຺ສ ອຸປສມ຺ປທໍ ອນຸຊານນ຺ໂຕ ນ ສມູຫນຕິ ນາມ. ນ ຫິ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ຫຸຕ຺ວາ ປຏິເສວຕິ. ‘‘ໂສ ອາຄໂຕ ນ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຈນໂຕ ສາມເຓຣຠູມິ ອນຸຎ຺ຎາຕາຕິ ອາຫ ‘‘ສາມເຓຣຠູມິຍໍ ປນ ຐິໂຕ’’ຕິອາທິ. ອຸຕ຺ຕມຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ນິພ຺ພານເມວ ວາ.

ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຈຕຸພ຺ພິຘວິນຍກຖາວຓ຺ຓນາ

໔໕. ນີຫຣິຕ຺ວາຕິ ສາສນໂຕ ນີຫຣິຕ຺ວາ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ປຎ຺ຈຫຸປາລິ ອງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ນານຸຍຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ກຕເມຫິ ປຎ຺ຈຫິ? ສຸຕ຺ຕໍ ນ ຊານາຕິ, ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ ນ ຊານາຕີ’’ຕິ (ປຣິ. ໔໔໒) ເອວມາທິປຣິຍຕ຺ຕິສາສນໂຕ ສຸຕ຺ຕໍ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມຎ຺ຈ ນີຫຣິຕ຺ວາ ປກາເສສຸໍ, ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ເອວໍ ອມ຺ຫາກໍ ອາຈຣິຍານໍ ອຸຄ຺ຄໂຫ ປຣິປຸຈ຺ຉາຕິ ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ ເອວມາທິປຣິຍຕ຺ຕິສາສນໂຕ ອາຈຣິຍວາທໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ປກາເສສຸໍ, ຠາຣຸກຈ຺ຉກວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ (ປາຣາ. ໗໘) ‘‘ອາຍສ຺ມາ ອຸປາລິ ເອວມາຫ ອນາປຕ຺ຕິ ອາວຸໂສ ສຸປິນນ຺ເຕນາ’’ຕິ ເອວມາທິປຣິຍຕ຺ຕິສາສນໂຕ ເອວ ອຕ຺ຕໂນມຕິໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ປກາເສສຸໍ. ຕາຍ ຫິ ອຕ຺ຕໂນມຕິຍາ ເຖໂຣ ເອຕທຄ຺ຄຏ຺ຐານໍ ລຠິ.

ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ນາຄເສນຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຊ຺ຊເຕ ອເນນ ອຕ຺ໂຖຕິ ປທໍ, ຠຄວຕາ ກຓ຺ຐາທິວຓ຺ຓປ຺ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ ອາຫຈ຺ຈ ວິເສເສຕ຺ວາ ຠາສິຕໍ ປທໍ ອາຫຈ຺ຈປທໍ, ຠຄວໂຕເຍວ ວຈນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອາຫຈ຺ຈປທນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕໍ ອຘິປ຺ເປຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ອິທໍ ກປ຺ປຕິ, ອິທໍ ນ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ ເອວໍ ອວິເສເສຕ຺ວາ ‘‘ຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຍາ ‘ອິທໍ ນ ກປ຺ປຕີ’ຕິ ອປ຺ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ຕຎ຺ເຈ ອກປ຺ປິຍໍ ອນຸໂລເມຕິ, ກປ຺ປິຍໍ ປຏິພາຫຕິ, ຕໍ ໂວ ນ ກປ຺ປຕີ’’ຕິອາທິນາ (ມຫາວ. ໓໐໕) ວຸຕ຺ຕໍ ສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓໍ ອິຘ ‘‘ຣໂສ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຣໂສຕິ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມ’’ນ຺ຕິ. ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫກປ຺ປຠຸຕິອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣໂຕ ອານີຕາ ອຏ຺ຐກຖາຕນ຺ຕິ ອິຘ ‘‘ອາຈຣິຍວໍໂສ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອາຈຣິຍວໍໂສຕິ ອາຈຣິຍວາໂທ’’ຕິ.

ອິຘ ວິນຍວິນິຈ຺ຉຍສ຺ສ ອຘິກຕຕ຺ຕາ ຕທນຸຈ຺ຉວິກເມວ ສຸຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ສຸຕ຺ຕໍ ນາມ ສກເລ ວິນຍປິຏເກ ປາຬີ’’ຕິ. ມຫາປເທສາຕິ ມຫາໂອກາສາ, ມຫນ຺ຕານິ ວິນຍສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐາປນຏ຺ຐານານິ ເຍສຸ ປຕິຏ຺ຐາປິໂຕ ວິນໂຍ ວິນິຈ຺ຉຍຕິ ອສນ຺ເທຫໂຕ. ມຫນ຺ຕານິ ວາ ກາຣຓານິ ມຫາປເທສາ, ມຫນ຺ຕານິ ວິນຍວິນິຈ຺ຉຍກາຣຓານີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ‘ຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕາ ສາຘິປ຺ປາຍາ ປາຬິເຍວ ມຫາປເທສາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ເຍ ຠຄວຕາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິ. ອິເມ ຈ ມຫາປເທສາ ຂນ຺ຘເກ ອາຄຕາ, ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ວິນິຈ຺ຉຍກຖາ ຕຕ຺ເຖວ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ອິຘ ນ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍທິປິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຠຄວຕາ ປວຕ຺ຕິຕາ ປກິຓ຺ຓກເທສນາວ ອຏ຺ຐກຖາ, ສາ ປນ ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫເກຫິ ປຐມໍ ຕີຓິ ປິຏການິ ສງ຺ຄາຍິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນານຸຣູເປເນວ ວາຈນາມຄ຺ຄໍ ອາໂຣປິຕຕ຺ຕາ ‘‘ອາຈຣິຍວາໂທ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ອາຈຣິຍາ ວທນ຺ຕິ ສໍວຓ຺ເຓນ຺ຕິ ປາຬິໍ ເອເຕນາຕິ ກຕ຺ວາ. ເຕນາຫ – ‘‘ອາຈຣິຍວາໂທ ນາມ…ເປ… ອຏ຺ຐກຖາຕນ຺ຕີ’’ຕິ. ຕິສ຺ໂສ ສງ຺ຄີຕິໂຍ ອາຣຸຬ຺ໂຫເຍວ ຈ ພຸທ຺ຘວຈນສ຺ສ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນາຠູໂຕ ກຖາມຄ຺ໂຄ ມຫາມຫິນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປໍ ອາຠໂຕ, ປຈ຺ຉາ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິເຍຫິ ມຫາເຖເຣຫິ ສີຫຬຠາສາຍ ຐປິໂຕ ນິກາຍນ຺ຕຣລທ຺ຘິສງ຺ກຣປຣິຫຣຓຕ຺ຖໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ອຕ຺ຕໂນມຕິ ສຸຕ຺ຕາທີຫິ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາວ ປຣິກປ຺ປີຍຕິ, ຕຖາປິ ສາ ນ ສຸຕ຺ຕາທີສຸ ວິເສສໂຕ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາຕິ ອາຫ ‘‘ສຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕານຸໂລມອາຈຣິຍວາເທ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ’’ຕິ. ອນຸພຸທ຺ຘິຍາຕິ ສຸຕ຺ຕາທີນິເຍວ ອນຸຄຕພຸທ຺ຘິຍາ. ນຍຄ຺ຄາເຫນາຕິ ສຸຕ຺ຕາທິໂຕ ລພ຺ຠມານນຍຄ຺ຄຫເຓນ.

ອຕ຺ຕໂນມຕິໍ ສາມຎ຺ຎໂຕ ປຐມໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຕເມວ ວິເສເສຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອິທານິ ຕຕ຺ຖ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພາກາຣໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ຕໍ ປນ ອຕ຺ຕໂນມຕິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກເຖນ຺ເຕນາ’’ຕິອາທິ. ອຕ຺ເຖນາຕິ ອຕ຺ຕນາ ສລ຺ລກ຺ຂິເຕນ ອຕ຺ເຖນ. ອາຈຣິຍວາເທ ໂອຕາເຣຕພ຺ພາຕິ ອາຈຣິຍວາເທ ຎາເຓນ ອນຸປ຺ປເວເສຕພ຺ພາ. ສພ຺ພທຸພ຺ພລາຕິ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ສຍໍ ປຏິຠານຠາວໂຕ. ປມາທປາຐວເສນ ອາຈຣິຍວາທສ຺ສ ກທາຈິ ສຸຕ຺ຕານຸໂລເມນ ອສໍສນ຺ທນາປິ ສິຍາ, ໂສ ນ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ອາຈຣິຍວາໂທປິ…ເປ… ສເມນ຺ໂຕ ເອວ ຄເຫຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ສເມນ຺ຕເມວ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ຍຖາ ສຸຕ຺ເຕນ ສໍສນ຺ທຕິ, ເອວໍ ມຫາປເທສໂຕ ອຕ຺ຖາ ອຸທ຺ຘຣິຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສຸຕ຺ຕານຸໂລມສ຺ສ ສຸຕ຺ເຕກເທສຕ຺ເຕປິ ສຸຕ຺ເຕ ວິຍ ‘‘ອິທໍ ກປ຺ປຕິ, ອິທໍ ນ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອາຫຈ຺ຈຠາສິຕໍ ກິຎ຺ຈິ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຫ – ‘‘ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໂຕ ຫິ ສຸຕ຺ຕເມວ ພລວຕຣ’’ນ຺ຕິ. ອປ຺ປຏິວຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ອປ຺ປຏິພາຫິຍໍ. ກາຣກສງ຺ຆສທິສນ຺ຕິ ປມາຓຕ຺ຕາ ສງ຺ຄີຕິກາຣກສງ຺ຆສທິສໍ. ພຸທ຺ຘານໍ ຐິຕກາລສທິສນ຺ຕິ ອິມິນາ ພຸທ຺ເຘເຫວ ກຖິຕຕ຺ຕາ ຘຣມານພຸທ຺ຘສທິສນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສຸຕ຺ເຕ ຫິ ປຏິພາຫິເຕ ພຸທ຺ໂຘວ ປຏິພາຫິໂຕ ໂຫຕິ. ສກວາທີ ສຸຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກເຖຕີຕິ ສກວາທີ ອຕ຺ຕໂນ ສຸຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ໂວຫຣຕິ. ປຣວາທີ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມນ຺ຕິ ອຎ຺ຎນິກາຍວາທີ ອຕ຺ຕໂນ ນິກາເຍ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກເຖຕິ. ເຂປໍ ວາ ຄຣຫໍ ວາ ອກຕ຺ວາຕິ ‘‘ກິໍ ອິມິນາ’’ຕິ ເຂປໍ ວາ ‘‘ກິເມສ ພາໂລ ວທຕີ’’ຕິ ຄຣຫໍ ວາ ອກຕ຺ວາ. ສຸຕ຺ຕານຸໂລມນ຺ຕິ ປຣວາທິນາ ວຸຕ຺ຕໍ ອຎ຺ຎນິກາເຍ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ. ສຸຕ຺ເຕ ໂອຕາເຣຕພ຺ພນ຺ຕິ ສກວາທິນາ ອຕ຺ຕໂນ ສຸຕ຺ເຕ ໂອຕາເຣຕພ຺ພໍ. ສຸຕ຺ຕສ຺ມິໍເຍວ ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສຸຕ຺ເຕເຍວ ຐາຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ເສສວາເຣສຸປິ ອຕ຺ຖໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ. ອຍນ຺ຕິ ສກວາທີ. ປໂຣຕິ ອຎ຺ຎນິກາຍວາທີ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ.

ນນຸ ຈ ‘‘ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໂຕ ສຸຕ຺ຕເມວ ພລວຕຣ’’ນ຺ຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຘ ປນ ‘‘ສຸຕ຺ຕານຸໂລເມ ສຸຕ຺ຕໍ ໂອຕາເຣຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ນາຍໍ ວິໂຣໂຘ. ‘‘ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໂຕ ສຸຕ຺ຕເມວ ພລວຕຣ’’ນ຺ຕິ ຫິ ອິທໍ ສກມເຕເຍວ ສຸຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ສກມຕິປຣິຍາປນ຺ນເມວ ສຸຕ຺ຕາທິໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອຕ຺ຕໂນມຕິ ສພ຺ພທຸພ຺ພລາ, ອຕ຺ຕໂນມຕິໂຕ ອາຈຣິຍວາໂທ ພລວຕໂຣ, ອາຈຣິຍວາທໂຕ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ ພລວຕຣໍ, ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໂຕ ສຸຕ຺ຕເມວ ພລວຕຣ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຘ ປນ ປຣວາທິນາ ອານີຕໍ ອຎ຺ຎນິກາເຍ ສຸຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ສຸຕ຺ຕານຸໂລເມ ສຸຕ຺ຕໍ ໂອຕາເຣຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ປຣວາທິນາ ອານີຕໍ ສຸຕ຺ຕາທິໍ ອຕ຺ຕໂນ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມອາຈຣິຍວາທອຕ຺ຕໂນມຕີສຸ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ສເມນ຺ຕໍເຍວ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ອິຕຣໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຍໍ ນໂຍ ອິຘ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ນ ໂກຈິ ປຸພ຺ພາປຣວິໂຣໂຘ.

ພາຫິຣກສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕິສ຺ໂສ ສງ຺ຄີຕິໂຍ ອນາຣຸຬ຺ຫຄຸຬ຺ຫເວສ຺ສນ຺ຕຣາທີນິ ມຫາສງ຺ຆິກນິກາຍວາສີນໍ ສຸຕ຺ຕານິ. ເວທລ຺ລາທີນນ຺ຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຄຸຬ຺ຫອຸມ຺ມຄ຺ຄາທິຄ຺ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ, ອິຕຣໍ ຄາຣຍ຺ຫສຸຕ຺ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອຕ຺ຕໂນມຕິຍເມວ ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິມິນາ ອຎ຺ຎນິກາຍໂຕ ອານີຕສຸຕ຺ຕໂຕປິ ສກນິກາເຍ ອຕ຺ຕໂນມຕິເຍວ ພລວຕຣາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສກວາທີ ສຸຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກເຖຕິ, ປຣວາທີປິ ສຸຕ຺ຕເມວາຕິເອວມາທິນາ ສມານຊາຕິການໍ ວເສນ ວາໂຣ ນ ວຸຕ຺ໂຕ, ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ສຸຕ຺ເຕເຍວ ໂອຕາຣຓໍ ຠິນ຺ນໍ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຈ ສກ຺ກາ ໂຍເຊຕຸນ຺ຕິ.

ອິທານິ ສກວາທີປຣວາທີນໍ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍາທິຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວິວາເທ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ຕຕ຺ຖ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພວິຘິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ອຖ ປນາຍໍ ກປ຺ປິຍນ຺ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ກເຖຕີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ສຸຕ຺ເຕ ຈ ສຸຕ຺ຕານຸໂລເມ ຈ ໂອຕາເຣຕພ຺ພນ຺ຕິ ສກວາທິນາ ອຕ຺ຕໂນເຍວ ສຸຕ຺ເຕ ຈ ສຸຕ຺ຕານຸໂລເມ ຈ ໂອຕາເຣຕພ຺ພໍ. ປໂຣ ກາຣຓໍ ນ ວິນ຺ທຕີຕິ ປຣວາທີ ກາຣຓໍ ນ ລຠຕິ. ສຸຕ຺ຕໂຕ ພຫຸໍ ກາຣຓຎ຺ຈ ວິນິຈ຺ຉຍຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕີຕິ ປຣວາທີ ອຕ຺ຕໂນ ສຸຕ຺ຕໂຕ ພຫຸໍ ກາຣຓໍ ວິນິຈ຺ຉຍຎ຺ຈ ອາຫຣິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ. ສາຘູຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ອກປ຺ປິເຍວ ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິມິນາ ອຕ຺ຕໂນ ນິກາເຍ ສຸຕ຺ຕາທີນິ ອລຠນ຺ເຕນ ສກວາທິນາ ປຣວາທີວຈເນເຍວ ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ ວທຕິ. ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ກາຣຓຈ຺ຉາຍາ ທິສ຺ສຕີຕິ ສກວາທີປຣວາທີນໍ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍຠາວສາຘກໍ ກາຣຓປຕິຣູປກໍ ທິສ຺ສຕິ. ຍທິ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ກາຣຓຈ຺ຉາຍາ ທິສ຺ສຕິ, ກສ຺ມາ ‘‘ອກປ຺ປິເຍວ ຐາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ວິນຍຎ຺ຫິ ປຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ‘‘ວິນຍໍ ປຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ປາກຏຕຣໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍວິຈາຣຓມາຄມ຺ມາ’’ຕິ. ຣຸນ຺ຘິຕພ຺ພນ຺ຕິອາທີສຸ ທຸພ຺ພິຎ຺ເຎຍ຺ຍວິນິຈ຺ຉເຍ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍຠາເວ ສຕິ ກປ຺ປິຍນ຺ຕິ ຄຫຓໍ ຣຸນ຺ຘິຕພ຺ພໍ, ອກປ຺ປິຍນ຺ຕິ ຄຫຓໍ ຄາຬ຺ຫໍ ກາຕພ຺ພໍ. ອປຣາປຣໍ ປວຕ຺ຕກປ຺ປິຍຄຫຓໂສຕໍ ປຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ພໍ, ຄຣຸກຠາວສງ຺ຂາເຕ ອກປ຺ປິຍຠາເວເຍວ ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ພຫູຫິ ສຸຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉຍກາຣເຓຫີຕິ ພຫູຫິ ສຸຕ຺ເຕຫິ ເຈວ ຕໂຕ ອານີຕວິນິຈ຺ຉຍກາຣເຓຫິ ຈ. ອຕ຺ຕໂນ ຄຫຓໍ ນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕພ຺ພນ຺ຕິ ສກວາທິນາ ອຕ຺ຕໂນ ອກປ຺ປິຍນ຺ຕິ ຄຫຓໍ ນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕພ຺ພໍ. ອິທານິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ນິຄເມນ຺ໂຕ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ໂຍຕິ ສກວາທີປຣວາທີສຸ ໂຍ ໂກຈິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ສກວາທີສຸເຍວ ໂຍ ໂກຈິ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ‘‘ອຖ ປນາຍໍ ກປ຺ປິຍນ຺ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ກເຖຕີ’’ຕິອາທີສຸ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຸໂຠປິ ສກວາທິໂນເຍວ ສິຍຸໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕສ຺ເສວ ນິຄມນວເສນ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິອາທີນໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອຕິເຣກກາຣຓໍ ລຠຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ສຸຕ຺ຕາທີສຸ ປຸຣິມໍ ປຸຣິມໍ ອຕິເຣກກາຣຓໍ ນາມ, ໂຍ ວາ ສຸຕ຺ຕາທີສຸ ຈຕູສຸ ພຫຸຕຣໍ ກາຣຓໍ ລຠຕິ, ໂສ ອຕິເຣກກາຣຓໍ ລຠຕິ ນາມ.

ສຸຏ຺ຐຸ ປວຕ຺ຕິ ເອຕສ຺ສາຕິ ສຸປ຺ປວຕ຺ຕິ, ສຸຏ຺ຐຸ ປວຕ຺ຕຕິ ສີເລນາຕິ ວາ ສຸປ຺ປວຕ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ສຸປ຺ປວຕ຺ຕີຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ປວຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ວາຈາຍ ອຸຄ຺ຄຕໍ ວາຈຸຄ຺ຄຕໍ, ວຈສາ ສຸຄ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສຸຕ຺ຕໂຕຕິ ອິມສ຺ສ ວິວຣຓໍ ‘‘ປາຬິໂຕ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ສຸຕ຺ຕໍ ນາມ ສກລໍ ວິນຍປິຏກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປາຬິໂຕຕິ ຕທຕ຺ຖທີປິກາ ອຎ຺ຎາເຍວ ປາຬິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນໂສຕິ ອິມສ຺ສ ວິວຣຓໍ ‘‘ປຣິປຸຈ຺ຉໂຕ ຈ ອຏ຺ຐກຖາໂຕ ຈາ’’ຕິ. ປາຬິໍ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ອຕ຺ຖສ຺ສ ພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ປກາສນໂຕ ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນນ຺ຕິ ຫິ ປຣິປຸຈ຺ຉາ ອຏ຺ຐກຖາ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອຏ຺ຐກຖາຍ ວິສຸໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ປຣິປຸຈ຺ຉາຕິ ເຖຣວາໂທ ວຸຕ຺ໂຕ. ສງ຺ຆເຠທສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາເຄ ປວຕ຺ຕກລຫສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ ສງ຺ຆຣາຊີຕິ. ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໂກຕິ ອຓຸມຕ຺ເຕສຸປິ ວຊ຺ເຊສຸ ຠຍທສ຺ສນວເສນ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ໂຕ. ຕນ຺ຕິໍ ອວິສໍວາເທຕ຺ວາຕິ ປາຬິໍ ອຎ຺ຎຖາ ອກຕ຺ວາ. ອໂວກ຺ກມນ຺ໂຕຕິ ອນຕິກ຺ກມນ຺ໂຕ.

ວິຕ຺ຖຸນຕີຕິ ອຕ຺ຖໍ ອທິສ຺ວາ ນິຕ຺ຖຸນຕິ. ວິປ຺ຜນ຺ທຕີຕິ ກມ຺ປຕິ. ສນ຺ຕິຏ຺ຐິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕີຕິ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ເຖ ປຕິຏ຺ຐາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຍໍ ຍໍ ປເຣນ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ຕໍ ອນຸຊານາຕີ’’ຕິ. ປຣວາທໍ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ‘‘ອຸຈ຺ຉຸມ຺ຫິ ກສຏໍ ຍາວຊີວິກໍ, ຣໂສ ສຕ຺ຕາຫກາລິໂກ, ຕທຸຠຍວິນິມຸຕ຺ໂຕ ຈ ອຸຈ຺ຉຸ ນາມ ວິສຸໍ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ອຸຈ຺ຉຸປິ ວິກາເລ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ປຣວາທິນາ ວຸຕ຺ເຕ ຕມ຺ປິ ຄຓ຺ຫາຕິ. ເອເກກໂລມນ຺ຕິ ປລິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍມ຺ຫີຕິ ຍສ຺ມິໍ ປຸຄ຺ຄເລ. ປຣິກ຺ຂຍໍ ປຣິຍາທານນ຺ຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກໍ.

ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາ ໂຂ ປນສ຺ສ ສຸຄ຺ຄຫິຕາ ໂຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາຕິ ອາຈຣິຍານໍ ວິນິຈ຺ຉຍປຣມ຺ປຣາ. ເຕເນວ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ຍຖາ ອາຈຣິໂຍ ຈ ອາຈຣິຍາຈຣິໂຍ ຈ ປາຬິຎ຺ຈ ປຣິປຸຈ຺ຉຎ຺ຈ ວທນ຺ຕິ, ຕຖາ ຎາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ປຸພ຺ພາປຣານຸສນ຺ຘິໂຕຕິ ‘‘ອິທໍ ປຸພ຺ພວຈນໍ, ອິທໍ ປຣວຈນໍ, ອຍມນຸສນ຺ຘີ’’ຕິ ເອວໍ ປຸພ຺ພາປຣານຸສນ຺ຘິໂຕ. ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣນ຺ຕິ ອິມສ຺ເສວ ເວວຈນໍ ເຖຣວາທງ຺ຄນ຺ຕິ, ເຖຣປຏິປາຏິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທ຺ເວ ຕໂຍ ປຣິວຏ຺ຏາຕິ ທ຺ເວ ຕິສ຺ໂສ ປຣມ຺ປຣາ.

ອິເມຫິ ຈ ປນ ຕີຫິ ລກ຺ຂເຓຫີຕິ ‘‘ສຸຕ຺ຕມສ຺ສ ສ຺ວາຄຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ເຕຫິ ຕີຫິ ລກ຺ຂເຓຫິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຐເມນ ລກ຺ຂເຓນ ວິນຍສ຺ສ ສຸຏ຺ຐຸ ອຸຄ຺ຄຫິຕຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ, ທຸຕິເຍນ ອຸຄ຺ຄຫິເຕນ ອຈລຕາ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕຕາ ວຸຕ຺ຕາ, ຕຕິເຍນ ຍໍ ປາຬິຍາ ອຏ຺ຐກຖາຍ ຈ ນຕ຺ຖິ, ຕມ຺ປິ ອາຈຣິຍວຈເນນ ວິນິຈ຺ຉິນິຕຸໍ ສມຕ຺ຖຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ໂອຕິຓ຺ເຓ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິນ຺ຕິ ໂຈທນາສງ຺ຂາເຕ ວີຕິກ຺ກມສງ຺ຂາເຕ ວາ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ໂອຕິຓ຺ເຓ, ໂອສເຏຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຸຕ຺ຕເມວ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ‘‘ໂຈທເກນ ຈ ຈຸທິຕເກນ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ວຕ຺ຕພ຺ເພ’’ຕິ ອາຫ. ເກຈິ ປນ ‘‘ໂຈທເກນ ໂອຕິຓ຺ເຓ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ຈຸທິຕເກນ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ວຕ຺ຕພ຺ເພ’’ຕິ ເອວໍ ໂຍເຊນ຺ຕິ. ອປເຣ ປນ ‘‘ໂຈທເກນ ຈ ຈຸທິຕເກນ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ວິນຍຘເຣນ ຈ ວຕ຺ຕພ຺ເພ’’ຕິ ເອວມ຺ປິ ໂຍເຊນ຺ຕິ. ‘‘ໂຈທເກນ ຈ ຈຸທິຕເກນ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ວຕ຺ຕພ຺ເພ’’ຕິ ອຍເມວ ປນ ໂຍຊນາ ສຸນ຺ທຣຕຣາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ວຕ຺ຖຸ ໂອໂລເກຕພ຺ພນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ວຕ຺ຖຸ ໂອໂລເກຕພ຺ພໍ. ‘‘ຕິເຓນ ວາ ປຓ຺ເຓນ ວາ…ເປ… ໂຍ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໕໑໗) ຫິ ອິທໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິເຍ ອຎ຺ຎາຕກວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍທຸພ຺ຠາສິຕາປຕ຺ຕີນໍ ມາຕິກາຍ ອນາຄຕຕ຺ຕາ ‘‘ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອາປຕ຺ຕີນໍ ອຎ຺ຎຕຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຎຕຣໍ ວາ ອາປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ‘‘ກາເລ ວິກາລສຎ຺ຎີ ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ, ກາເລ ເວມຕິໂກ ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ເອວມາທິນາ (ປາຈິ. ໒໕໐) ອາຄຕໍ ທຸກ຺ກຏໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສິກ຺ຂາປທນ຺ຕເຣສູຕິ ວິນີຕວຕ຺ຖຸໍ ອນ຺ໂຕກຕ຺ວາ ເອເກກສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປທນ຺ຕເຣ.

ສຸຂຸມາຕິ ອຕ຺ຕໂນປິ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍສຠາວສ຺ສ ລຫຸປຣິວຕ຺ຕິໂນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສີຆປຣິວຕ຺ຕິຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຈິຕ຺ຕລຫຸກາ’’ຕິ. ຈິຕ຺ຕໍ ລຫຸ ສີຆປຣິວຕ຺ຕິ ເອເຕສນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕລຫຸກາ. ເຕຕິ ເຕ ວີຕິກ຺ກເມ. ຕໍວຕ຺ຖຸກນ຺ຕິ ເຕ ອທິນ຺ນາທານມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄຫວີຕິກ຺ກມາ ວຕ຺ຖຸ ອຘິຏ຺ຐານໍ ກາຣຓເມຕສ຺ສາຕິ ຕໍວຕ຺ຖຸກໍ. ສີລານິ ໂສເຘຕ຺ວາຕິ ຍໍວຕ຺ຖຸກໍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ຕໍ ອມນສິກຣິຕ຺ວາ ອວເສສສີລານິ ໂສເຘຕ຺ວາ. ປາກຏຠາວໂຕ ສຸຂວຬຎ຺ຊນຕາຍ ຈ ‘‘ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາຣໍ ຕາວ ມນສິ ກໂຣຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ປນ ກມ຺ມຏ຺ຐາເນ ກຕປຣິຈເຍນ ຕເທວ ມນສິ ກາຕພ຺ພໍ. ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຆຏຍຕີຕິ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ຂຓ຺ຑໍ ອທສ຺ເສຕ຺ວາ ຈິຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ອາລມ຺ພນຠາເວນ ຈິຣກາລໍ ຆຏຍຕິ. ສງ຺ຂາຣາ ປາກຏາ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕີຕິ ວິປສ຺ສນາກມ຺ມຏ຺ຐານິໂກ ເຈ, ຕສ຺ສ ສງ຺ຂາຣາ ປາກຏາ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ. ສເຈ ກຕປາຣາຊິກວີຕິກ຺ກໂມ ຠເວຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ສຕິປິ ອສຣິຕຸກາມຕາຍ ວິປ຺ປຏິສາຣວຕ຺ຖຸວເສນ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຕໍ ອຸປຏ຺ຐຫຕີຕິ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕໍ ນ ວິນ຺ທຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ນ ຆຏຍຕີ’’ຕິອາທິ. ອຕ຺ຕນາ ຊານາຕີຕິ ສຍເມວ ຊານາຕິ. ປຈ຺ຈຕ຺ເຕ ເຈຕໍ ກຣຓວຈນໍ, ອຕ຺ຕາ ຊານາຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຎ຺ຎາ ຈ ເທວຕາ ຊານນ຺ຕີຕິ ອາຣກ຺ຂເທວຕາຫິ ອຎ຺ຎາ ປຣຈິຕ຺ຕວິທຸນິໂຍ ເທວຕາ ຈ ຊານນ຺ຕິ.

ນິຏ຺ຐິຕາ ຈຕຸພ຺ພິຘວິນຍກຖາວຓ຺ຓນາ

ວິນຍຘຣສ຺ສ ຈ ລກ຺ຂຓາທິກຖາວຓ຺ຓນາ.

ຠິກ຺ຂຸປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ

ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ປນ-ສທ຺ທໍ ອປເນຕ຺ວາ ອນິຍເມນ ປຸຄ຺ຄລທີປກໍ ໂຍ-ສທ຺ທເມວ ອາຫ, ຕສ຺ມາ. ເອຕ຺ຖາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ໂຍ-ສທ຺ເທ. ປນ-ສທ຺ທສ຺ສ ນິປາຕມຕ຺ຕຕ຺ຕາ ໂຍ-ສທ຺ທສ຺ເສວ ອຕ຺ຖໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂຍ ໂກຈີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ອາຫ. ໂຍ ໂກຈິ ນາມາຕິ ໂຍ ວາ ໂສ ວາ ໂຍ ໂກຈີຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ວາສຘຸຣຍຸຕ຺ໂຕ ວາຕິ ວິປສ຺ສນາຘຸຣຍຸຕ຺ໂຕ ວາ. ສີເລສູຕິ ປກຕີສຸ.

ຠິກ຺ຂຕີຕິ ຍາຈຕິ. ລຠນ຺ໂຕ ວາ ອລຠນ຺ໂຕ ວາຕິ ໂຍ ໂກຈິ ຠິກ຺ຂຕິ ຠິກ຺ຂໍ ເອສຕິ ຄເວສຕິ, ໂສ ຕໍ ລຠຕຸ ວາ ມາ ວາ, ຕຖາປິ ຠິກ຺ຂຕີຕິ ຠິກ຺ຂູຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຣິຍາຍ ຍາຈນາຍາຕິ ‘‘ອຸທ຺ທິສ຺ສ ອຣິຍາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ເອສາ ອຣິຍານ ຍາຈນາ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາຍ ອຣິຍຍາຈນາຍ, ນ ກປຓທ຺ຘິກວຓິພ຺ພກຍາຈການໍ ວິຍ ‘‘ເທຫິ ເທຫີ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕຍາຈນາຍ. ຠິກ຺ຂາຈຣິຍນ຺ຕິ ອຸຎ຺ຉາຈຣິຍໍ. ອຊ຺ຌຸປຄຕຕ຺ຕາຕິ ອນຸຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ. ກາຊຠຕ຺ຕນ຺ຕິ ກາເຊຫິ ອານີຕໍ ຠຕ຺ຕໍ. ອຄ຺ຆຜສ຺ສວຓ຺ຓເຠເທນາຕິ ອຄ຺ຆາທີນໍ ປຸຣິມປກຕິວິຊເຫນ. ປຸຣິມປກຕິວິຊຫນຎ຺ເຫຕ຺ຖ ເຠໂທຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ໂຘວິຕ຺ວາ ອປເນຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍສຠາວໍ ມລໍ, ຕຖາ ອປເນຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍສຠາວາ ຊລ຺ລິກາ. ຠິນ຺ນປຏຘໂຣຕິ ນິພ຺ພຈນໍ ຠິນ຺ນປຏຘເຣ ຠິກ຺ຂຸ-ສທ຺ທສ຺ສ ນິຣຸຬ຺ຫຕ຺ຕາ ກຕໍ.

ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ປຸພ຺ເພ ອຏ຺ຐປຣິກ຺ຂາຣທານູປນິສ຺ສຍສມ຺ປນ຺ນໍ. ໂຍ ຫິ ຈີວຣາທິເກ ອຏ຺ຐ ປຣິກ຺ຂາເຣ ປຕ຺ຕຈີວຣເມວ ວາ ໂສຕາປນ຺ນາທິອຣິຍສ຺ສ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ເສວ ວາ ສີລສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ທຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ປຣິກ຺ຂາຣທານໍ ອນາຄເຕ ເອຫິຠິກ຺ຂຸຠາວາຍ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕູ’’ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ປຏ຺ຐເປສິ, ຕສ຺ສ ຕໍ ສຕິ ອຘິກາຣສມ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ພຸທ຺ຘານໍ ສມ຺ມຸຂີຠາເວ ອິທ຺ຘິມຍປຣິກ຺ຂາຣລາຠາຍ ສໍວຕ຺ຕຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ພ຺ຣຫ຺ມໂຆສນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕມໂຆສໍ, ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ໂຆສສທິສໍ ວາ ໂຆສໍ. ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິ ສາສນພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍຎ຺ຈ. ທຸກ຺ຂສ຺ສ ສມ຺ມາ ອນ຺ຕກິຣິຍາຍາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຠຓ຺ຑູຕິ ມຸຓ຺ໂຑ. ວາສີຕິ ທນ຺ຕກຏ຺ຐຈ຺ເຉທນວາສິ. ພນ຺ຘນນ຺ຕິ ກາຍພນ຺ຘນໍ. ຍຸຕ຺ໂຕ ຠາວນານຸໂຍໂຄ ອສ຺ສາຕິ ຍຸຕ຺ຕໂຍໂຄ, ຕສ຺ສ ຍຸຕ຺ຕໂຍຄສ຺ສ, ຠາວນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອິຣິຍາປຖສມ຺ປນ຺ນຕາວິຠາວນຕ຺ຖໍ ‘‘ສຏ຺ຐິວສ຺ສິກຕ຺ເຖໂຣ ວິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ພຸທ຺ໂຘວ ປພ຺ພຊ຺ຊາຈຣິໂຍ ອຸປສມ຺ປທາຈຣິໂຍ ຈ ອສ຺ສາຕິ ພຸທ຺ຘາຈຣິຍໂກ. ປຐມໂພຘິຍມ຺ປິ ປຐມກາເລເຍວ ເສສອຸປສມ຺ປທານໍ ອຠາໂວຕິ ອາຫ ‘‘ປຐມໂພຘິຍໍ ເອກສ຺ມິໍ ກາເລ’’ຕິ. ປຎ຺ຈ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິຍຕ຺ເຖຣາຕິ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິຍຕ຺ເຖຣາ ປຎ຺ຈ. ຕີຓິ ສຕນ຺ຕິ ຕີຓິ ສຕານິ, ຄາຖາພນ຺ຘສຸຂຕ຺ຖໍ ວຈນວິປລ຺ລາໂສ ກໂຕ. ເອໂກ ຈ ເຖໂຣຕິ ອງ຺ຄຸລິມາລຕ຺ເຖຣໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ນ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖາຕິ ວິນຍປາຬິຍໍ.

ເວຬຸວນມຫາວິຫາເຣ ຄນ຺ຘກຸຏິຍໍ ນິສິນ຺ໂນເຍວ ຠຄວາ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອຕ຺ຕານໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ປພ຺ພຊິຕຠາວໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຕິຄາວຸຕໍ ມຄ຺ຄໍ ເອກໂກວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ພຫຸປຸຕ຺ຕນິຄ຺ໂຣຘມູເລ ປລ຺ລງ຺ກໍ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ໂນ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ປຣມນິປຈ຺ຈກາຣໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ສຕ຺ຖາ ເມ ຠນ຺ເຕ ຠຄວາ, ສາວໂກຫມສ຺ມິ, ສຕ຺ຖາ ເມ ຠນ຺ເຕ ຠຄວາ, ສາວໂກຫມສ຺ມີ’’ຕິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອຕ຺ຕໂນ ສາວກຕ຺ຕໍ ສາເວຕ຺ວາ ຐິຕສ຺ສ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣສ຺ສ ນິປຈ຺ຈກາຣມຫຕ຺ຕຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ມຫານຸຠາວຕໍ ທີເປຕຸໍ ຍສ຺ສ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອຊານໍເຍວ ‘‘ຊານາມີ’’ຕິ ປຏິຎ຺ຎສ຺ສ ພາຫິຣກສ຺ສ ສຕ຺ຖຸໂນ ເອວໍ ສພ຺ພເຈຕສາ ສມນ຺ນາຄໂຕ ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ສາວໂກ ເອວຣູປໍ ປຣມນິປຈ຺ຈກາຣໍ ກເຣຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ວຓ຺ຏຈ຺ຉິນ຺ນຕາລປກ຺ກໍ ວິຍ ຄີວໂຕ ມຸທ຺ຘາປິ ວິປເຕຍ຺ຍ, ສຕ຺ຕຘາ ວາ ຜເລຍ຺ຍາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂຍ ໂຂ, ກສ຺ສປ, ເອວໍ ສພ຺ພເຈຕສາ ສມນ຺ນາຄຕໍ ສາວກໍ ອຊານໍເຍວ ວເທຍ຺ຍ ‘ຊານາມີ’ຕິ, ອປສ຺ສໍເຍວ ວເທຍ຺ຍ ‘ປສ຺ສາມີ’ຕິ, ມຸທ຺ຘາປິ ຕສ຺ສ ວິປເຕຍ຺ຍ, ສຕ຺ຕຘາ ວາ ຜເລຍ຺ຍ, ອຫໍ ໂຂ, ກສ຺ສປ, ຊານໍເຍວ ວທາມິ ‘ຊານາມີ’ຕິ, ປສ຺ສໍເຍວ ວທາມິ ‘ປສ຺ສາມີ’’’ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໕໔) ຕິ ວຕ຺ວາ ຊາຕິມທມານມທຣູປມທປ຺ປຫານຕ຺ຖໍ ຕີຫິ ໂອວາເທຫິ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣໍ ໂອວທນ຺ໂຕ ‘‘ຕສ຺ມາຕິຫ ເຕ ກສ຺ສປາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ຕຕ຺ຖ (ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒.໑໕໔) ຕສ຺ມາຕິຫາຕິ ຕສ຺ມາ ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຍສ຺ມາ ອຫໍ ຊານນ຺ໂຕວ ‘‘ຊານາມີ’’ຕິ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ເອວ ຈ ‘‘ປສ຺ສາມີ’’ຕິ ວທາມິ, ຕສ຺ມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕິ-ກາຣ ຫ-ກາຣາ ນິປາຕາ. ອິຫາຕິ ວາ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ, ຕ-ກາໂຣ ປທສນ຺ຘິວເສນ ອາຄໂຕ. ເອວໍ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິທານິ ວຸຈ຺ຈມານາກາເຣນ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ. ຕິພ຺ພນ຺ຕິ ພຫລໍ ມຫນ຺ຕໍ. ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປຎ຺ຈາຕິ ຫິຣີ ຈ ໂອຕ຺ຕປ຺ປຎ຺ຈ. ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕໍ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ອຸປສງ຺ກມນໂຕ ປຐມຕຣເມວ ອຸປຏ຺ຐິຕໍ ຠວິສ຺ສຕິ. ຕຖາ ຫິ ສຕິ ເຕສໍ ປຸຣໂຕ ອສ຺ສ ສຄາຣວສປ຺ປຕິສ຺ສວຕາ ສຓ຺ຐາຕິ. ໂຍ ຈ ເຖຣາທີສຸ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ອຸປສງ຺ກມຕິ, ເຖຣາທໂຍປິ ຕໍ ສຫິຣິກາ ສໂອຕ຺ຕປ຺ປາ ຈ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປສງ຺ກມນ຺ຕີຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອານິສໍໂສ. ກຸສລູປສໍຫິຕນ຺ຕິ ກຸສລນິສ຺ສິຕໍ, ອນວຊ຺ຊຘມ຺ມນິສ຺ສິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຏ຺ຐິໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ຕານໍ ເຕນ ຘມ຺ເມນ ອຏ຺ຐິກໍ ກຕ຺ວາ, ຕໍ ວາ ຘມ຺ມໍ ‘‘ເອສ ມຍ຺ຫໍ ຘມ຺ໂມ’’ຕິ ອຏ຺ຐິໍ ກຕ຺ວາ. ມນສິ ກຕ຺ວາຕິ ຈິຕ຺ເຕ ຐເປຕ຺ວາ. ສພ຺ພເຈຕສາ ສມນ຺ນາຫຣິຕ຺ວາຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ໂຖກມ຺ປິ ພຫິ ຄນ຺ຕຸໍ ອເທນ຺ໂຕ ສພ຺ເພນ ສມນ຺ນາຫາຣຈິຕ຺ເຕນ ສມນ຺ນາຫຣິຕ຺ວາ. ໂອຫິຕໂສໂຕຕິ ຐປິຕໂສໂຕ, ຘມ຺ເມ ນິຫິຕໂສໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວຎ຺ຫິ ເຕ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຎາຓໂສຕຎ຺ຈ ປສາທໂສຕຎ຺ຈ ໂອທຫິຕ຺ວາ ‘‘ມຍາ ເທສິຕໍ ຘມ຺ມໍ ສກ຺ກຈ຺ຈເມວ ສຸຓິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອວຎ຺ຫິ ເຕ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ. ສາຕສຫຄຕາ ຈ ເມ ກາຍຄຕາສຕີຕິ ອສຸເຠສຸ ເຈວ ອານາປາເນ ຈ ປຐມຊ຺ຌານວເສນ ສຸຂສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ກາຍຄຕາສຕິ. ໂຍ ຈ ປນາຍໍ ຕິວິໂຘ ໂອວາໂທ, ເຖຣສ຺ສ ອຍເມວ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ຈ ອຸປສມ຺ປທາ ຈ ອໂຫສິ.

ກສິຓາຣມ຺ມຓໍ ຣູປາວຈຣຊ຺ຌານໍ ຣູປສຎ຺ຎາ. ສຎ຺ຎາສີເສນ ເຫຕ຺ຖ ຌານໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕເທວ ຈ ອຸທ຺ຘຸມາຕກປຏິຠາຄາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ ‘‘ອຸທ຺ຘຸມາຕກສຎ຺ຎາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂສປາກສາມເຓໂຣ ຠຄວຕາ ປຸຏ຺ໂຐ ‘‘ເອເຕ ທ຺ເວ ຣູປາວຈຣຠາເວນ ເອກຕ຺ຖາ, ພ຺ຍຎ຺ຊນເມວ ນານ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ອາຣທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕຕິ ອາຣາຘິຕຈິຕ຺ໂຕ. ຄຣຸຘມ຺ມປຏິຄ຺ຄຫຓາທິອຸປສມ຺ປທາ ອຸປຣິ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ສຍເມວ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ.

ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊນາທໂຍຕິ ເອຕ຺ຖ ພຫູນໍ ນານປ຺ປກາຣານໍ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິອາທີນໍ ອວິຫຕຕ຺ຕາ ຊເນຕິ, ຕາຫິ ວາ ຊນິໂຕຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ, ກລ຺ຍາໂຓ ຈ ໂສ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ຈາຕິ ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊໂນ, ໂສ ອາທິ ເຍສໍ ໂສຕາປນ຺ນາທີນໍ ເຕ ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊນາທໂຍ. ກລ຺ຍາຓຄ຺ຄຫເຓນ ເຈຕ຺ຖ ອນ຺ຘປຸຖຸຊ຺ຊນໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ. ທ຺ວິຘາ ຫິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ ອນ຺ຘປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊໂນຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ທຸເວ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ ວຸຕ຺ຕາ, ພຸທ຺ເຘນາທິຈ຺ຈພນ຺ຘຸນາ;

ອນ຺ໂຘ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ເອໂກ, ກລ຺ຍາເຓໂກ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໗; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒; ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒.໖໑; ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໕໑);

ຠທ຺ຣາຍ ປຎ຺ຎາຍ ຠທ຺ຣາຍ ວິມຸຕ຺ຕິຍາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ສີເລນາຕິອາທີສຸ ສີລນ຺ຕິ ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີລໍ. ສມາຘີຕິ ວິປສ຺ສນາປາທກາ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ. ປຎ຺ຎາຕິ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣຎາຓໍ. ວິມຸຕ຺ຕີຕິ ອຣິຍຜລວິມຸຕ຺ຕິ. ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນນ຺ຕິ ເອກູນວີສຕິວິຘໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓໍ. ຍຖາສມ຺ຠເວນ ເຈຕ຺ຖ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ຫິ ສີລາທໂຍ ຕໂຍ ເອວ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ, ອຣິຍານໍ ປນ ສພ຺ເພປິ ສີລາທໂຍ. ສາໂຣ ຠິກ຺ຂູຕິປິ ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊນາທໂຍວ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ເຕຫິເຍວ ສີລສາຣາທີຫີ’’ຕິອາທິ. ອຖ ວາ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ຂີຓາສໂວວ ສາໂຣ ຠິກ຺ຂຸ ນາມາຕິ ອາຫ ‘‘ວິຄຕກິເລສເຜຄ຺ຄຸຠາວໂຕ ວາ’’ຕິອາທິ.

ໂຍປິ ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ອນຸໂລມປຏິປທາຍ ປຣິປູຣກາຣີ ສີລສມ຺ປນ຺ໂນ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ຄຸຕ຺ຕທ຺ວາໂຣ ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎູ ຊາຄຣິຍານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ ປຸພ຺ພຣຕ຺ຕາປຣຣຕ຺ຕໍ ໂພຘິປກ຺ຂິຍານໍ ຘມ຺ມານໍ ຠາວນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ ວິຫຣຕິ ‘‘ອຊ຺ຊ ວາ ສ຺ເວ ວາ ອຎ຺ຎຕຣໍ ສາມຎ຺ຎຜລໍ ອຘິຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ, ໂສປິ ວຸຈ຺ຈຕິ ສິກ຺ຂຕີຕິ ເສໂຂຕິ ອາຫ ‘‘ປຸຖຸຊ຺ຊນກລ຺ຍາຓເກນ ສທ຺ຘິ’’ນ຺ຕິ. ສຕ຺ຕ ອຣິຍາຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຄ຺ຄຏ຺ຐາ, ເຫຏ຺ຐິມາ ຈ ຕໂຍ ຜລຏ຺ຐາຕິ ອິເມ ສຕ຺ຕ ອຣິຍາ. ຕິສ຺ໂສ ສິກ຺ຂາຕິ ອຘິສີລາທິກາ ຕິສ຺ໂສ ສິກ຺ຂາ. ສິກ຺ຂາສຸ ຊາໂຕຕິ ວາ ເສໂຂ. ອຣິຍປຸຄ຺ຄໂລ ຫິ ອຣິຍາຍ ຊາຕິຍາ ຊາຍມາໂນ ສິກ຺ຂາສຸ ຊາຍຕິ, ນ ໂຍນິຍໍ. ສິກ຺ຂນສີໂລຕິ ວາ ເສໂຂ, ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານາຍ ວາ ກຖາຍ ເສຂສ຺ສ ອຍນ຺ຕິ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓາ ມຄ຺ຄຜລຕ຺ຕຍຘມ຺ມາ ເສຂປຣິຍາເຍນ ວຸຕ຺ຕາ. ອເສໂຂຕິ ຈ ຍຕ຺ຖ ເສຂຠາວາສງ຺ກາ ອຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖາຍໍ ປຏິເສໂຘຕິ ໂລກິຍນິພ຺ພາເນສຸ ອເສຂຠາວານາປຕ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາສງ຺ຂາຕາ ຫິ ສິກ຺ຂາ ອຕ຺ຕໂນ ປຏິປກ຺ຂກິເລເສຫິ ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຣິສຸທ຺ຘາ, ອຸປກ຺ກິເລສານໍ ອາຣມ຺ມຓຠາວມ຺ປິ ອນຸປຄມນໂຕ ເອຕາ ສິກ຺ຂາຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕາ, ອຏ຺ຐສຸປິ ມຄ຺ຄຜເລສຸ ວິຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຈຕຸມຄ຺ຄເຫຏ຺ຐິມຜລຕ຺ຕຍສມງ຺ຄິໂນ ວິຍ ອຣຫຕ຺ຕຜລສມງ຺ຄີປິ ຕາສຸ ສິກ຺ຂາສຸ ຊາໂຕຕິ ຕໍສມງ຺ຄິໂນ ອຣຫໂຕ ອິຕເຣສໍ ວິຍ ເສຂຕ຺ເຕ ສຕິ ເສຂສ຺ສ ອຍນ຺ຕິ, ສິກ຺ຂາ ສີລໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ຈ ເສໂຂຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ສິຍາຕິ ຕໍ ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ‘‘ອເສໂຂ’’ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕເສຂຠາວປຏິເສໂຘ ກໂຕ. ອຣຫຕ຺ຕຜເລຫິ ປວຕ຺ຕມານາ ສິກ຺ຂາ ປຣິນິຏ຺ຐິຕສິກ຺ຂາກິຈ຺ຈຕ຺ຕາ ນ ສິກ຺ຂາກິຈ຺ຈໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ເກວລໍ ສິກ຺ຂາຜລຠາເວເນວ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕາ ນ ສິກ຺ຂາວຈນໍ ອຣຫນ຺ຕິ, ນາປິ ຕໍສມງ຺ຄີ ເສຂວຈນໍ, ນ ຈ ສິກ຺ຂນສີໂລ, ສິກ຺ຂາສຸ ຊາໂຕຕິ ຈ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫຕິ, ເຫຏ຺ຐິມຜເລສຸ ປນ ສິກ຺ຂາ ສກທາຄາມິມຄ຺ຄວິປສ຺ສນາທີນໍ ອຸປນິສ຺ສຍຠາວໂຕ ສິກ຺ຂາກິຈ຺ຈໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ສິກ຺ຂາວຈນໍ ອຣຫນ຺ຕິ, ຕໍສມງ຺ຄິໂນ ຈ ເສຂວຈນໍ ສິກ຺ຂນສີລາ, ສິກ຺ຂາສຸ ຊາຕາຕິ ຈ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫນ຺ຕິ ‘‘ສິກ຺ຂນ຺ຕີຕິ ເສຂາ’’ຕິ ອປຣິໂຍສິຕສິກ຺ຂານໍ ທສ຺ສິຕຕ຺ຕາ, ‘‘ນ ສິກ຺ຂຕີຕິ ອເສໂຂ’’ຕິ ອິມິນາ ປຣິໂຍສິຕສິກ຺ໂຂ ທສ຺ສິໂຕ, ນ ສິກ຺ຂາຍ ຣຫິໂຕຕິ ອາຫ – ‘‘ເສກ຺ຂຘມ຺ເມ ອຕິກ຺ກມ຺ມ …ເປ… ຂີຓາສໂວ ອເສໂຂຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. ວຸທ຺ຘິປ຺ປຕ຺ຕສິກ຺ໂຂ ວາ ອເສໂຂຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ເສຂຘມ຺ເມສຸ ເອວ ຐິຕສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອຣິຍສ຺ສ ອເສຂຠາວາປຕ຺ຕີຕິ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄຘມ຺ມາ ວຸທ຺ຘິປ຺ປຕ຺ຕາ ຈ ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ອຕ຺ເຖຫິ ເສຂາຕິ ກຕ຺ວາ ຕໍສມງ຺ຄິໂນ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄຏ຺ຐສ຺ສ ອເສຂຠາໂວ ອາປນ຺ໂນຕິ? ນ, ຕໍສທິເສສຸ ຕພ຺ໂພຫາຣໂຕ. ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄໂຕ ຫິ ນິນ຺ນານາກຣຓໍ ອຣຫຕ຺ຕຜລໍ ຐເປຕ຺ວາ ປຣິຎ຺ຎາກິຈ຺ຈກຣຓໍ ວິປາກຠາວຎ຺ຈ, ຕສ຺ມາ ເຕ ເອວ ເສຂາ ອຄ຺ຄຜລຘມ຺ມຠາວໍ ອາປນ຺ນາຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ. ກຸສລສຸຂໂຕ ຈ ວິປາກສຸຂໍ ສນ຺ຕຕຣຕາຍ ປຓີຕຕຣນ຺ຕິ ວຸທ຺ຘິປ຺ປຕ຺ຕາ ຈ ເຕ ຘມ຺ມາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຕໍສມງ຺ຄີ ອເສໂຂຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ.

ສພ຺ພນ຺ຕິເມນ ປຣິຍາເຍນາຕິ ສພ຺ພນ຺ຕິເມນ ປຣິຈ຺ເຉເທນ. ອຸປສມ຺ປທາກມ຺ມສ຺ສ ອຘິກາຣຕ຺ຕາ ‘‘ປຎ຺ຈວຄ຺ຄກຣຓີເຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ວຄ຺ໂຄ ສມູໂຫຕິ ປຎ຺ຈວຄ຺ໂຄ, ປຎ຺ຈປຣິມາຓຍຸຕ຺ໂຕ ວາ ວຄ຺ໂຄ ປຎ຺ຈວຄ຺ໂຄ, ເຕນ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກມ຺ມໍ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄກຣຓີຍໍ. ຍາວຕິກາ ຠິກ຺ຂູຕິ ຍຕ຺ຕກາ ຠິກ຺ຂູ. ກມ຺ມປ຺ປຕ຺ຕາຕິ ກມ຺ມາຣຫາ ປາຣາຊິກໍ ອນາປນ຺ນາ ອນຸກ຺ຂິຕ຺ຕາ ຈ. ອຸປສມ຺ປທາກມ຺ມສ຺ສ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄກຣຓີຍຕ຺ຕາ ປຎ຺ເຈວ ຠິກ຺ຂູ ກມ຺ມປ຺ປຕ຺ຕາ ເອຕ຺ຕເກຫິປິ ກມ຺ມສິທ຺ຘິໂຕ, ອິຕເຣ ຉນ຺ທາຣຫາ. ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ເຖນາຕິ ເອຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ຎຕ຺ຕິ ສພ຺ພປຐມໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕິສ຺ສນ຺ນໍ ປນ ອນຸສ຺ສາວນານໍ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນເຠທາຠາວໂຕ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນຠິນ຺ນາ ຎຕ຺ຕິ ຕາສໍ ຈຕຸຕ຺ຖາຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ພ຺ຍຎ຺ຊນານຸຣູປເມວ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຕີຫິ ອນຸສ຺ສາວນາຫິ ເອກາຍ ຈ ຎຕ຺ຕິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຕ຺ຖປ຺ປວຕ຺ຕິກ຺ກເມນ ປນ ‘‘ເອກາຍ ຎຕ຺ຕິຍາ ຕີຫິ ອນຸສ຺ສາວນາຫີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ວຕ຺ຖຸຎຕ຺ຕິອນອຸສ຺ສາວນສີມາປຣິສສມ຺ປຕ຺ຕິສມ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ວຕ຺ຖູຕິ ອຸປສມ຺ປທາເປກ຺ໂຂ ປຸຄ຺ຄໂລ, ໂສ ຐເປຕ຺ວາ ອູນວີສຕິວສ຺ສໍ ອນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸໍ ອຊ຺ຌາປນ຺ນປຸພ຺ພໍ ປຓ຺ຑກາທໂຍ ຈ ເອກາທສ ອຠພ຺ພປຸຄ຺ຄເລ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອູນວີສຕິວສ຺ສາທໂຍ ຫິ ເຕຣສ ປຸຄ຺ຄລາ ອຸປສມ຺ປທາຍ ອວຕ຺ຖຸ, ອິເມ ປນ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ອຸປສມ຺ປທາເປກ຺ເຂ ສຕິ ອຸປສມ຺ປທາກມ຺ມໍ ວຕ຺ຖຸສມ຺ປຕ຺ຕິສມ຺ປນ຺ນໍ ນາມ ໂຫຕິ.

ວຕ຺ຖຸສງ຺ຆປຸຄ຺ຄລຎຕ຺ຕີນໍ ອປຣາມສນານິ ປຈ຺ຉາ ຎຕ຺ຕິຏ຺ຐປນຎ຺ຈາຕິ ອິເມ ຕາວ ປຎ຺ຈ ຎຕ຺ຕິໂທສາ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອຍໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ’’ຕິ ອຸປສມ຺ປທາເປກ຺ຂສ຺ສ ອກິຕ຺ຕນໍ ວຕ຺ຖຸອປຣາມສນໍ ນາມ. ‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ໂຆ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ສງ຺ໂຆ’’ຕິ ອຠຓນໍ ສງ຺ຆອປຣາມສນໍ ນາມ. ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ອຸປສມ຺ປທາເປກ຺ໂຂ’’ຕິ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ອກິຕ຺ຕນໍ ປຸຄ຺ຄລອປຣາມສນໍ ນາມ. ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ຎຕ຺ຕິຍາ ອນຸຈ຺ຈາຣຓໍ ຎຕ຺ຕິອປຣາມສນໍ ນາມ. ປຐມໍ ກມ຺ມວາຈໍ ນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ‘‘ເອສາ ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ຂມຕິ ສງ຺ຆສ຺ສາ’’ຕິ ເອວໍ ຎຕ຺ຕິກິຕ຺ຕນໍ ປຈ຺ຉາ ຎຕ຺ຕິຏ຺ຐປນໍ ນາມ. ອິຕິ ອິເມຫິ ໂທເສຫິ ວິມຸຕ຺ຕາຍ ຎຕ຺ຕິຍາ ສມ຺ປນ຺ນໍ ຎຕ຺ຕິສມ຺ປຕ຺ຕິສມ຺ປນ຺ນໍ ນາມ.

ວຕ຺ຖຸສງ຺ຆປຸຄ຺ຄລານໍ ອປຣາມສນານິ ສາວນາຍ ຫາປນໍ ອກາເລ ສາວນນ຺ຕິ ອິເມ ປຎ຺ຈ ອນຸສ຺ສາວນໂທສາ. ຕຕ຺ຖ ວຕ຺ຖາທີນໍ ອປຣາມສນານິ ຎຕ຺ຕິຍໍ ວຸຕ຺ຕສທິສາເນວ. ຕີສຸ ປນ ອນຸສ຺ສາວນາສຸ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ເອເຕສໍ ອປຣາມສນໍ ອປຣາມສນເມວ, ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ປນ ກມ຺ມວາຈໍ ອວຕ຺ວາ ຈຕຸກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຎຕ຺ຕິກິຕ຺ຕນເມວ. ອຖ ວາ ປນ ກມ຺ມວາຈພ຺ຠນ຺ຕເຣ ອກ຺ຂຣສ຺ສ ວາ ປທສ຺ສ ວາ ອນຸຈ຺ຈາຣຓໍ ວາ ທຸຣຸຈ຺ຈາຣຓໍ ວາ ສາວນາຍ ຫາປນໍ ນາມ. ສາວນາຍ ອໂນກາເສ ປຐມໍ ຎຕ຺ຕິໍ ອຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ອນຸສ຺ສາວນກຣຓໍ ອກາເລ ສາວນໍ ນາມ. ອິຕິ ອິເມຫິ ໂທເສຫິ ວິມຸຕ຺ຕາຍ ອນຸສ຺ສາວນາຍ ສມ຺ປນ຺ນໍ ອນຸສ຺ສາວນສມ຺ປຕ຺ຕິສມ຺ປນ຺ນໍ ນາມ.

ວິປຕ຺ຕິສີມາລກ຺ຂຓໍ ສມຕິກ຺ກນ຺ຕາຍ ປນ ສີມາຍ ກຕໍ ສີມາສມ຺ປຕ຺ຕິສມ຺ປນ຺ນໍ ນາມ. ຍາວຕິກາ ຠິກ຺ຂູ ກມ຺ມປ຺ປຕ຺ຕາ, ເຕສໍ ອນາຄມນໍ, ຉນ຺ທາຣຫານໍ ຉນ຺ທສ຺ສ ອນາຫຣຓໍ, ສມ຺ມຸຂີຠູຕານໍ ປຏິກ຺ໂກສນນ຺ຕິ ອິເມ ປນ ຕໂຍ ປຣິສໂທສາ, ເຕຫິ ວິມຸຕ຺ຕາຍ ປຣິສາຍ ກຕໍ ປຣິສສມ຺ປຕ຺ຕິສມ຺ປນ຺ນໍ ນາມ.

ອຸປສມ຺ປທາກມ຺ມວາຈາສງ຺ຂາຕໍ ຠຄວໂຕ ວຈນໍ ອຸປສມ຺ປທາກມ຺ມກຣຓສ຺ສ ກາຣຓຕ຺ຕາ ຐານໍ, ຍຖາ ຈ ຕໍ ກຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ຠຄວຕາ ອນຸສິຏ຺ຐໍ, ຕຖາ ກຕຕ຺ຕາ ຕທນຸຈ຺ຉວິກໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ອນູນໍ ຎຕ຺ຕິອນຸສ຺ສາວນໍ ອຸປ຺ປຏິປາຏິຍາ ຈ ອວຸຕ຺ຕໍ ຐານາຣຫໍ. ຍຖາ ກຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ຫິ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາ ອກເຕ ອຸປສມ຺ປທາກມ຺ມສ຺ສ ກາຣຓໍ ນ ໂຫຕີຕິ ນ ຕໍ ຐານາຣຫໍ. ເຕນາຫ ‘‘ກາຣຓາຣເຫນ ສຕ຺ຖຸສາສນາຣເຫນາ’’ຕິ. ອິມິນາ ຎຕ຺ຕິອນຸສ຺ສາວນສມ຺ປຕ຺ຕິ ກຖິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ‘‘ສມຄ຺ເຄນ ສງ຺ເຆນາ’’ຕິ ອິມິນາ ປນ ປຣິສສມ຺ປຕ຺ຕິ ກຖິຕາວ. ‘‘ອກຸປ຺ເປນາ’’ຕິ ອິມິນາ ປາຣິເສສໂຕ ວຕ຺ຖຸສີມາສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ກຖິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ອກຸປ຺ປລກ຺ຂຓໍ ເອກຕ຺ຖ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ອກຸປ຺ເປນາຕິ ອິມສ຺ສ ‘‘ວຕ຺ຖຸຎຕ຺ຕິອນຸສ຺ສາວນສີມາປຣິສສມ຺ປຕ຺ຕິສມ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ອໂກເປຕພ຺ພຕໍ ອປ຺ປຏິກ຺ໂກສິຕພ຺ພຕໍ ອຸປຄເຕນາ’’ຕິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຐານາຣເຫນາຕິເອຕ຺ຖ ‘ນ ຫຕ຺ຖຈ຺ຉິນ຺ໂນ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ໂພ’ຕິອາທິ (ມຫາວ. ໑໑໙) ສຕ຺ຖຸສາສນໍ ຐານ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ.

‘‘ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ເຖນ ກມ຺ເມນາ’’ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ອຘິກາເຣ ປສງ຺ຄໂຕ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຍໍ ກມ຺ມລກ຺ຂຓໍ ສພ຺ພອຏ຺ຐກຖາສຸ ປປຎ຺ຈິຕໍ, ຕໍ ຍຖາອາຄຕຏ຺ຐາເນເຍວ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ ອິຘ ຕສ຺ສ ອວຈເນ ຕຕ຺ຖ ວຈເນ ຈ ປໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ປນ ຐາເນ ຐຕ຺ວາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ອຏ຺ຐສຸ ອຸປສມ຺ປທາສຸ ເອຫິຠິກ຺ຂູປສມ຺ປທາ ສຣຓຄມນູປສມ຺ປທາ ໂອວາທປຏິຄ຺ຄຫຓູປສມ຺ປທາ ປຎ຺ຫພ຺ຍາກຣຓູປສມ຺ປທາຕິ ອິມາຫິ ອຸປສມ຺ປທາຫິ ອຸປສມ຺ປນ຺ນານໍ ໂລກວຊ຺ຊສິກ຺ຂາປທວີຕິກ຺ກເມ ອຠພ຺ພຕ຺ຕາ ຄຣຸຘມ຺ມປຏິຄ຺ຄຫຓູປສມ຺ປທາ ທູເຕນູປສມ຺ປທາ ອຏ຺ຐວາຈິກູປສມ຺ປທາຕິ ອິມາສຎ຺ຈ ຕິສ຺ສນ຺ນໍ ອຸປສມ຺ປທານໍ ຠິກ຺ຂຸນີນໍເຍວ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ເຖເນວ ກມ຺ເມນ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ຄຫິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຖາ ຫິ ເອຫິຠິກ຺ຂູປສມ຺ປທາ ອນ຺ຕິມຠວິການໍເຍວ, ສຣຓຄມນູປສມ຺ປທາ ປຣິສຸທ຺ຘານໍ, ໂອວາທປຏິຄ຺ຄຫຓປຎ຺ຫພ຺ຍາກຣຓູປສມ຺ປທາ ມຫາກສ຺ສປໂສປາການໍ, ນ ຈ ເຕ ຠພ຺ພາ ປາຣາຊິກາທິໂລກວຊ຺ຊໍ ອາປຊ຺ຊິຕຸໍ, ຄຣຸຘມ຺ມປຏິຄ຺ຄຫຓາທໂຍ ຈ ຠິກ຺ຂຸນີນໍເຍວ ອນຸຎ຺ຎາຕາ, ອຍຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸ, ຕສ຺ມາ ເອຕ຺ຖ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ເຖນ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນວ ຄຫິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ເຊສຸ ປນ ສິກ຺ຂາປເທສຸ ອຎ຺ເຎປິ ເອຫິຠິກ຺ຂູປສມ຺ປທາຍ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາທໂຍ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເຕປິ ຫິ ສຫເສຍ຺ຍາທິປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕິເຍວ. ຍທິ ເອວໍ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ເຊສຸປິ ສິກ຺ຂາປເທສຸ ‘‘ອຍໍ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ອຘິປ຺ເປໂຕ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ເຖເນວ ກມ຺ເມນ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ໂຕຕິ? ສພ຺ພສິກ຺ຂາປທວີຕິກ຺ກມາຣຫຕ຺ຕາ ສພ຺ພກາລິກຕ຺ຕາ ຈ. ເອຫິຠິກ຺ຂູປສມ຺ປທາທໂຍ ຫິ ນ ສພ຺ພສິກ຺ຂາປທວີຕິກ຺ກມາຣຫາ ອສພ຺ພກາລິກາ ຈ. ຕຖາ ຫິ ອຏ຺ຐສຸ ອຸປສມ຺ປທາສຸ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ຖກມ຺ມູປສມ຺ປທາ ທູເຕນູປສມ຺ປທາ ອຏ຺ຐວາຈິກູປສມ຺ປທາຕິ ອິມາ ຕິສ຺ໂສເຍວ ຖາວຣາ, ເສສາ ພຸທ຺ເຘ ຘຣມາເນເຍວ ອເຫສຸໍ. ເຕເນວ ຈ ຠິກ຺ຂຸນີວິຠງ຺ເຄປິ (ປາຈິ. ໖໕໘) ‘‘ຕຕ຺ຣ ຍາຍໍ ຠິກ຺ຂຸນີ ສມຄ຺ເຄນ ອຸຠໂຕສງ຺ເຆນ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ເຖນ ກມ຺ເມນ ອກຸປ຺ເປນ ຐານາຣເຫນ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາ, ອຍໍ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ອຘິປ຺ເປຕາ ຠິກ຺ຂຸນີ’’ຕິ ທູເຕນູປສມ຺ປທາຍ ອຏ຺ຐວາຈິກູປສມ຺ປທາຍ ຈ ອຸປສມ຺ປນ຺ນໍ ອນ຺ໂຕກຕ຺ວາ ອຸຠໂຕສງ຺ເຆນ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ເຖເນວ ກມ຺ເມນ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາ ຠິກ຺ຂຸນີ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ຄຣຸຘມ຺ມປຏິຄ຺ຄຫຓູປສມ຺ປທາຍ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາ ຕສ຺ສາ ອຸປສມ຺ປທາຍ ປາຏິປຸຄ຺ຄລິກຠາວໂຕ ອສພ຺ພກາລິກຕ຺ຕາ. ຄຣຸຘມ຺ມປຏິຄ຺ຄຫຓູປສມ຺ປທາ ຫິ ມຫາປຊາປຕິຍາ ເອວ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ປາຏິປຸຄ຺ຄລິກາຕິ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ພສິກ຺ຂາປທວີຕິກ຺ກມາຣຫໍ ສພ຺ພກາລິກາຍ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ຖກມ຺ມູປສມ຺ປທາຍ ອຸປສມ຺ປນ຺ນເມວ ຄເຫຕ຺ວາ ສພ຺ພສິກ຺ຂາປທານິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕານີຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຍທິ ເອວໍ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ເຊສຸ ສິກ຺ຂາປເທສຸ ຈ ເອຫິຠິກ຺ຂູປສມ຺ປນ຺ນາທີນມ຺ປິ ສງ຺ຄໂຫ ກຖໍ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ? ອຕ຺ຖໂຕ ອາປນ຺ນຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ທ຺ເວ ປຸຄ຺ຄລາ ອຠພ຺ພາ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິຕຸໍ ພຸທ຺ຘາ ຈ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ຈ, ທ຺ເວ ປຸຄ຺ຄລາ ຠພ຺ພາ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິຕຸໍ ຠິກ຺ຂູ ຈ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ຈາ’’ຕິ (ປຣິ. ໓໒໒) ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອຫິຠິກ຺ຂູປສມ຺ປນ຺ນາທໂຍປິ ອສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ອສ຺ສຕິຍາ ອຈິຕ຺ຕກໍ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊໍ ສຫເສຍ຺ຍາທິອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ອາປນ຺ນນ຺ຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ສາໂຣ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອິໂຕ ອຎ຺ຎຖາ ເກນຈິ ປປຎ຺ຈິຕໍ, ນ ຕໍ ສາຣໂຕ ປຈ຺ເຈຕພ຺ພໍ.

ນິຣຸຕ຺ຕິວເສນາຕິ ນິພ຺ພຈນວເສນ. ອຠິລາປວເສນາຕິ ໂວຫາຣວເສນ. ອນຸປ຺ປນ຺ນາຍ ກມ຺ມວາຈາຍາຕິ ອນຸປ຺ປນ຺ນາຍ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ຖກມ຺ມວາຈາຍ. ຄຸຓວເສນາຕິ ສີລາທິຕໍຕໍຄຸຓໂຍຄໂຕ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຠິນ຺ທຕິ ປາປເກ ອກຸສເລ ຘມ຺ເມຕິ ຠິກ຺ຂູຕິ ນິພ຺ພຈນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຠິກ຺ຂຸປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສິກ຺ຂາສາຊີວປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ

ສິກ຺ຂິຕພ຺ພາຕິ ອາເສວິຕພ຺ພາ. ອຸຕ຺ຕມນ຺ຕິ ວິສິຏ຺ຐໍ. ອຘິສີລາທີສຸ ວິຊ຺ຊມາເນສຸ ສີລາທີຫິປິ ຠວິຕພ຺ພໍ. ຍຖາ ຫິ ໂອມກຕຣປ຺ປມາຓໍ ຉຕ຺ຕໍ ວາ ຘຊໍ ວາ ອຸປາທາຍ ອຕິເຣກປ຺ປມາຓໍ ‘‘ອຕິຉຕ຺ຕໍ ອຕິຘໂຊ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວມິຫາປິ ‘‘ອນຸກ຺ກຏ຺ຐສີລໍ ອຸປາທາຍ ອຘິສີເລນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ຕຖາ ອນຸກ຺ກຏ຺ຐໍ ຈິຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຎຎ຺ຈ ອຸປາທາຍ ອຘິຈິຕ຺ເຕນ ອຘິປຎ຺ຎາຍ ຈ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ມນສິ ກຕ຺ວາ ສີລາທິໍ ສຣູປໂຕ ວິຠາເວຕຸກາໂມ ‘‘ກຕມໍ ປເນຕ຺ຖ ສີລ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ອຏ຺ຐງ຺ຄສີລໍ ທສງ຺ຄສີເລສ຺ເວວ ອນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ວິສຸໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ປຎ຺ຈງ຺ຄທສງ຺ຄສີລ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສີລນ຺ຕິ ຈາຣິຕ຺ຕວາຣິຕ຺ຕວເສນ ທຸວິຘໍ ວິນຍປິຏກປຣິຍາປນ຺ນໍ ສິກ຺ຂາປທສີລໍ. ຕຎ຺ຫິ ໂຍ ນໍ ປາຕິ ຣກ຺ຂຕິ, ຕໍ ໂມກ຺ເຂຕິ ໂມເຈຕິ ອາປາຍິກາທີຫິ ທຸກ຺ເຂຫີຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສໍວຣຓໍ ສໍວໂຣ, ກາຍວາຈາຫິ ອວີຕິກ຺ກໂມ. ປາຕິໂມກ຺ຂເມວ ສໍວໂຣ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວໂຣ. ໂສ ເອວ ສີລນຏ຺ເຐນ ສີລນ຺ຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສີລໍ.

ອປໂຣ ນໂຍ (ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໓໑; ອິຕິວຸ. ອຏ຺ຐ. ໙໗) – ກິເລສານໍ ພລວຠາວໂຕ ປາປກິຣິຍາຍ ສຸກຣຠາວໂຕ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍາຍ ຈ ທຸກ຺ກຣຠາວໂຕ ພຫຸກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອປາເຍສຸ ປຕນສີໂລຕິ ປາຕີ, ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ. ອນິຈ຺ຈຕາຍ ວາ ຠວາຠວາທີສຸ ກມ຺ມເວຄກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ຆຏິຍນ຺ຕໍ ວິຍ ອນວຏ຺ຐາເນນ ປຣິພ຺ຠມນໂຕ ຄມນສີໂລຕິ ປາຕີ, ມຣຓວເສນ ວາ ຕມ຺ຫິ ຕມ຺ຫິ ສຕ຺ຕນິກາເຍ ອຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ປຕນສີໂລຕິ ປາຕີ, ສຕ຺ຕສນ຺ຕາໂນ, ຈິຕ຺ຕເມວ ວາ. ຕໍ ປາຕິນໍ ສໍສາຣທຸກ຺ຂໂຕ ໂມກ຺ເຂຕີຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຫິ ວິໂມກ຺ເຂນ ສຕ຺ໂຕ ວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ຈິຕ຺ຕໂວທານາ ວິສຸຊ຺ຌນ຺ຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໑໐໐), ‘‘ອນຸປາທາຍ ອາສເວຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໘) ຈ.

ອຖ ວາ ອວິຊ຺ຊາທິນາ ເຫຕຸນາ ສໍສາເຣ ປຕຕິ ຄຈ຺ຉຕິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ປາຕິ. ‘‘ອວິຊ຺ຊານີວຣຓານໍ ສຕ຺ຕານໍ ຕຓ຺ຫາສໍໂຍຊນານໍ ສນ຺ຘາວຕໍ ສໍສຣຕ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໒໔) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສ ປາຕິໂນ ສຕ຺ຕສ຺ສ ຕຓ຺ຫາທິສໍກິເລສຕ຺ຕຍໂຕ ໂມກ຺ໂຂ ເອເຕນາຕິ ປາຕິໂມກ຺ໂຂ. ‘‘ກຓ຺ເຐກາໂຬ’’ຕິອາທີນໍ ວິຍສ຺ສ ສມາສສິທ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອຖ ວາ ປາເຕຕິ ວິນິປາເຕຕິ ທຸກ຺ເຂຫີຕິ ປາຕິ, ຈິຕ຺ຕໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ຈິຕ຺ເຕນ ນີຍຕິ ໂລໂກ, ຈິຕ຺ເຕນ ປຣິກສ຺ສຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໖໒). ຕສ຺ສ ປາຕິໂນ ໂມກ຺ໂຂ ເອເຕນາຕິ ປາຕິໂມກ຺ໂຂ. ປຕຕິ ວາ ເອເຕນ ອປາຍທຸກ຺ເຂ ສໍສາຣທຸກ຺ເຂ ຈາຕິ ປາຕິ, ຕຓ຺ຫາສໍກິເລໂສ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ຕຓ຺ຫາ ຊເນຕິ ປຸຣິສໍ (ສໍ. ນິ. ໑.໕໕-໕໗), ຕຓ຺ຫາທຸຕິໂຍ ປຸຣິໂສ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໙; ອິຕິວຸ. ໑໕, ໑໐໕) ຈ ອາທິ. ຕໂຕ ປາຕິໂຕ ໂມກ຺ໂຂຕິ ປາຕິໂມກ຺ໂຂ.

ອຖ ວາ ປຕຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ປາຕິ, ຉ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກພາຫິຣານິ ອາຍຕນານິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ຉສຸ ໂລໂກ ສມຸປ຺ປນ຺ໂນ, ຉສຸ ກຸພ຺ພຕິ ສນ຺ຖວ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໗໐; ສຸ. ນິ. ໑໗໑). ຕໂຕ ຉອຊ຺ຌຕ຺ຕິກພາຫິຣາຍຕນສງ຺ຂາຕໂຕ ປາຕິໂຕ ໂມກ຺ໂຂຕິ ປາຕິໂມກ຺ໂຂ.

ອຖ ວາ ປາໂຕ ວິນິປາໂຕ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ປາຕີ, ສໍສາໂຣ. ຕໂຕ ໂມກ຺ໂຂຕິ ປາຕິໂມກ຺ໂຂ.

ອຖ ວາ ສພ຺ພໂລກາຘິປຕິຠາວໂຕ ຘມ຺ມິສ຺ສໂຣ ຠຄວາ ປຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ມຸຈ຺ຈຕິ ເອເຕນາຕິ ໂມກ຺ໂຂ, ປຕິໂນ ໂມກ຺ໂຂ ເຕນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ປຕິໂມກ຺ໂຂ, ປຕິໂມກ຺ໂຂ ເອວ ປາຕິໂມກ຺ໂຂ. ສພ຺ພຄຸຓານໍ ວາ ມູລຠາວໂຕ ອຸຕ຺ຕມຏ຺ເຐນ ປຕິ ຈ ໂສ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ອຕ຺ເຖນ ໂມກ຺ໂຂ ຈາຕິ ປຕິໂມກ຺ໂຂ, ປຕິໂມກ຺ໂຂ ເອວ ປາຕິໂມກ຺ໂຂ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປາຕິໂມກ຺ຂນ຺ຕິ ມຸຂເມຕໍ ປມຸຂເມຕ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໑໓໕) ວິຕ຺ຖາໂຣ.

ອຖ ວາ ປ-ອິຕິ ປກາເຣ, ອຕີຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ, ຕສ຺ມາ ປກາເຣຫິ ອຈ຺ຈນ຺ຕໍ ໂມກ຺ເຂຕີຕິ ປາຕິໂມກ຺ໂຂ. ອິທຎ຺ຫິ ສີລໍ ສຍໍ ຕທງ຺ຄວເສນ ສມາຘິສຫິຕໍ ປຎ຺ຎາສຫິຕຎ຺ຈ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ຈ ອຈ຺ຈນ຺ຕໍ ໂມກ຺ເຂຕິ ໂມເຈຕີຕິ ປາຕິໂມກ຺ໂຂ.

ປຕິ ປຕິ ໂມກ຺ໂຂຕິ ວາ ປຕິໂມກ຺ໂຂ, ຕມ຺ຫາ ຕມ຺ຫາ ວີຕິກ຺ກມໂທສໂຕ ປຈ຺ເຈກໍ ໂມກ຺ເຂຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ປຕິໂມກ຺ໂຂ ເອວ ປາຕິໂມກ຺ໂຂ. ໂມກ຺ໂຂ ວາ ນິພ຺ພານໍ, ຕສ຺ສ ໂມກ຺ຂສ຺ສ ປຏິພິມ຺ພຠູໂຕຕິ ປຕິໂມກ຺ໂຂ. ສີລສໍວໂຣ ຫິ ສູຣິຍສ຺ສ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນໍ ວິຍ ນິພ຺ພານສ຺ສ ອຸທຍຠູໂຕ ຕປ຺ປຏິຠາໂຄ ຈ ຍຖາຣຫໍ ກິເລສນິພ຺ພາປນໂຕ, ປຕິໂມກ຺ໂຂເຍວ ປາຕິໂມກ຺ໂຂ. ປຕິວຕ຺ຕຕິ ໂມກ຺ຂາຠິມຸຂນ຺ຕິ ວາ ປຕິໂມກ຺ຂໍ, ປຕິໂມກ຺ຂເມວ ປາຕິໂມກ຺ຂນ຺ຕິ ເອວໍ ຕາເວຕ຺ຖ ປາຕິໂມກ຺ຂສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ສໍວຣຕິ ປິທຫຕິ ເອເຕນາຕິ ສໍວໂຣ, ປາຕິໂມກ຺ຂເມວ ສໍວໂຣ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວໂຣ. ໂສ ເອວ ສີລໍ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສີລໍ, ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ຕໂຕ ຕໂຕ ວີຕິກ຺ກມິຕພ຺ພໂຕ ວິຣຕິໂຍ ເຈວ ເຈຕນາ ຈ.

ອຘິສີລນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອນວເສສໂຕ ກາຍິກວາຈສິກສໍວຣຠາວໂຕ ຈ ມຄ຺ຄສີລສ຺ສ ປທຏ຺ຐານຠາວໂຕ ຈ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສີລໍ ອຘິກໍ ວິສິຏ຺ຐໍ ສີລໍ ອຘິສີລນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຊ຺ໂຊຕານນ຺ຕິ ອາໂລການໍ. ນນຸ ຈ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາປິ ຘມ຺ມຕາວເສນ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສີເລນ ສມນ຺ນາຄຕາວ ໂຫນ຺ຕິ, ເອວໍ ສຕິ ກສ຺ມາ ‘‘ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທເຍວ ປວຕ຺ຕຕິ, ນ ວິນາ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທາ’’ຕິ ນິຍເມຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ນ ຫິ ຕໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ກິຎ຺ຈາປິ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສມ຺ປນ຺ນາຄຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ປນ ເຕສໍ ວເສນ ວິຕ຺ຖາຣິຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອິມສ຺ມິໍ ວີຕິກ຺ກເມ ອິທໍ ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິ ປຎ຺ຎປນໍ ອຎ຺ເຎສໍ ອວິສໂຍ, ພຸທ຺ຘານໍເຍວ ເອສ ວິສໂຍ, ພຸທ຺ຘານໍ ພລນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ພຸທ຺ຘາເຍວ ປນາ’’ຕິອາທິ. ໂລກິຍສີລສ຺ສ ອຘິສີລຠາໂວ ປຣິຍາເຍນາຕິ ນິປ຺ປຣິຍາຍເມວ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣໂຕປິ ຈ ມຄ຺ຄຜລສມ຺ປຍຸຕ຺ຕເມວ ສີລໍ ອຘິສີລ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ຕໍ ສມາປນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂູຕິ ຄຫຏ຺ເຐສຸ ໂສຕາປນ຺ນານໍ ສທາຣວີຕິກ຺ກມສມ຺ຠວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ເຕ ສປຸຕ຺ຕທາຣາ ອຄາຣໍ ອຊ຺ຌາວສນ຺ຕິ.

ສມາທາປນໍ ສມາທານຎ຺ຈາຕິ ອຎ຺ເຎສໍ ສມາທາປນໍ ສຍໍ ສມາທານຎ຺ຈ. ອຘິຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ມຄ຺ຄສມາຘິສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ ອຘິຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ນ ວິນາ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທາຕິ ກິຎ຺ຈາປິ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານໍ ວິປສ຺ສນາປາທກໍ ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິເຍວ, ນ ປນ ເຕ ຕຕ຺ຖ ອຎ຺ເຎ ສມາທາເປຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕີຕິ ນ ເຕສໍ ວເສນ ວິຕ຺ຖາຣິຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາຍປິ ອຘິປຎ຺ຎຕາສາຘເນ ‘‘ນ ວິນາ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທາ’’ຕິ ວຈນໍ ອິມິນາວ ອຘິປ຺ປາເຍນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ໂລກິຍຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຘິຈິຕ຺ຕຕາ ປຣິຍາເຍນາຕິ ນິປ຺ປຣິຍາຍເມວ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕໂຕປິ ຈ ມຄ຺ຄຜລຈິຕ຺ຕເມວ ອຘິຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຕໍ ປນ ອິຘ ອນຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອິມິນາ ອຏ຺ຐກຖາວຈເນນ ໂລກິຍຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວເສນ ອຘິຈິຕ຺ຕສິກ຺ຂາປິ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ນ ຫິ ຕໍ ສມາປນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂຸ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວຕີຕິ ຈ ອິມິນາ ໂລກິຍອຘິຈິຕ຺ຕໍ ສມາປນ຺ໂນ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວຕີຕິ ອາປນ຺ນໍ. ອຘິປຎ຺ຎານິທ຺ເທເສ ຈ ‘‘ຕໂຕປິ ຈ ມຄ຺ຄຜລປຎ຺ຎາວ ອຘິປຎ຺ຎາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ສາ ປນ ອິຘ ອນຘິປ຺ເປຕາ. ນ ຫິ ຕໍ ສມາປນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂຸ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ໂລກິຍປຎ຺ຎາວເສນ ອຘິປຎ຺ຎາສິກ຺ຂາຍປິ ອິຘາຘິປ຺ເປຕຠາໂວ ຕໍ ສມາປນ຺ນສ຺ສ ເມຖຸນຘມ຺ມປຏິເສວນຎ຺ຈ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອນຸຎ຺ຎາຕນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ອິທຎ຺ຈ ສພ຺ພໍ ‘‘ຕຕ຺ຣ ຍາຍໍ ອຘິສີລສິກ຺ຂາ, ອຍໍ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ອຘິປ຺ເປຕາ ສິກ຺ຂາ’’ຕິ ອິມາຍ ປາຬິຍາ ນ ສເມຕິ. ອຍຎ຺ຫິ ປາຬິ ອຘິສີລສິກ຺ຂາວ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕາ, ນ ອິຕຣາຕິ ທີເປຕິ, ຕສ຺ມາ ປາຬິຍາ ອຏ຺ຐກຖາຍ ຈ ເອວມຘິປ຺ປາໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ – ໂລກິຍອຘິຈິຕ຺ຕອຘິປຎ຺ຎາສມາປນ຺ນສ຺ສ ຕຖາຣູປປຈ຺ຈຍໍ ປຏິຈ຺ຈ ‘‘ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ຕໂຕ ອຘິຈິຕ຺ຕໂຕ ອຘິປຎ຺ຎໂຕ ຈ ປຣິຫານິ ສມ຺ຠວຕີຕິ ຕໍ ທ຺ວຍໍ ສມາປນ຺ເນນ ນ ສກ຺ກາ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວິຕຸນ຺ຕິ ປາຬິຍໍ ອຘິສີລສິກ຺ຂາວ ວຸຕ຺ຕາ. ອຘິສີລສິກ຺ຂຎ຺ຫິ ຍາວ ວີຕິກ຺ກມໍ ນ ກໂຣຕິ, ຕາວ ສມາປນ຺ໂນວ ໂຫຕິ. ນ ຫິ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທມຕ຺ເຕນ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສີລໍ ຠິນ຺ນໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ໂລກິຍອຘິຈິຕ຺ຕໂຕ ອຘິປຎ຺ຎໂຕ ຈ ປຣິຫາຍິຕ຺ວາປິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເມຖຸນຘມ຺ມປຏິເສວນໍ ກທາຈິ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ຕໍ ທ຺ວຍໍ ອປ຺ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ມຄ຺ຄຜລຘມ຺ມານໍ ອກຸປ຺ປສຠາວຕ຺ຕາ ຕໍ ສມາປນ຺ນສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຕໂຕ ປຣິຫາຍິຕ຺ວາ ເມຖຸນຘມ຺ມປຏິເສວນໍ ນາມ ນ ກທາຈິ ສມ຺ຠວຕີຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣາຘິຈິຕ຺ຕອຘິປຎ຺ຎານໍເຍວ ປຏິກ຺ເຂໂປ ກໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອຕ຺ຖິ ທິນ຺ນໍ ອຕ຺ຖິ ຍິຏ຺ຐນ຺ຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິມິນາ –

‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມໍ ກມ຺ມສ຺ສກຕຎ຺ຎາຓໍ? ‘ອຕ຺ຖິ ທິນ຺ນໍ, ອຕ຺ຖິ ຍິຏ຺ຐໍ, ອຕ຺ຖິ ຫຸຕໍ, ອຕ຺ຖິ ສຸກຕທຸກ຺ກຏານໍ ກມ຺ມານໍ ຜລໍ ວິປາໂກ, ອຕ຺ຖິ ອຍໍ ໂລໂກ, ອຕ຺ຖິ ປໂຣ ໂລໂກ, ອຕ຺ຖິ ມາຕາ, ອຕ຺ຖິ ປິຕາ, ອຕ຺ຖິ ສຕ຺ຕາ ໂອປປາຕິກາ, ອຕ຺ຖິ ໂລເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ສມ຺ມຄ຺ຄຕາ ສມ຺ມາ ປຏິປນ຺ນາ, ເຍ ອິມຎ຺ຈ ໂລກໍ ປຣຎ຺ຈ ໂລກໍ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ປເວເທນ຺ຕີ’ຕິ ຍາ ເອວຣູປາ ປຎ຺ຎາ ປຊານນາ…ເປ… ອໂມໂຫ ຘມ຺ມວິຈໂຍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ, ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ກມ຺ມສ຺ສກຕຎ຺ຎາຓໍ. ຐເປຕ຺ວາ ສຈ຺ຈານຸໂລມິກໍ ຎາຓໍ ສພ຺ພາປິ ສາສວາ ກຸສລາ ປຎ຺ຎາ ກມ຺ມສ຺ສກຕຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ (ວິຠ. ໗໙໓) –

ອິມໍ ວິຠງ຺ຄປາຬິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ຕຕ຺ຖ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໗໙໓) ອຕ຺ຖິ ທິນ຺ນນ຺ຕິອາທີສຸ ທິນ຺ນປຈ຺ຈຍາ ຜລໍ ອຕ຺ຖີຕິ ອິມິນາ ອຸປາເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ທິນ຺ນນ຺ຕິ ຈ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມສີເສນ ທານໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍິຏ຺ຐນ຺ຕິ ມຫາຍາໂຄ, ສພ຺ພສາຘາຣຓໍ ມຫາທານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຫຸຕນ຺ຕິ ປໂຫນກສກ຺ກາໂຣ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ອຕ຺ຖິ ມາຕາ, ອຕ຺ຖິ ປິຕາຕິ ມາຕາປິຕູສຸ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິມິຈ຺ຉາປຏິປຕ຺ຕິອາທີນໍ ຜລສມ຺ຠໂວ ວຸຕ຺ໂຕ. ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ຍໍ ຎາຓໍ ‘‘ອິທໍ ກມ຺ມໍ ສກໍ, ອິທໍ ໂນ ສກ’’ນ຺ຕິ ຊານາຕິ, ອິທໍ ກມ຺ມສ຺ສກຕຎ຺ຎາຓໍ ນາມ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ຕິວິຘໍ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ຕິວິຘໍ ມໂນທຸຈ຺ຈຣິຕນ຺ຕິ ອິທໍ ນ ສກກມ຺ມໍ ນາມ, ຕີສຸ ທ຺ວາເຣສຸ ທສວິຘມ຺ປິ ສຸຈຣິຕໍ ສກກມ຺ມໍ ນາມ. ອຕ຺ຕໂນ ວາປິ ໂຫຕຸ ປຣສ຺ສ ວາ, ສພ຺ພມ຺ປິ ອກຸສລໍ ນ ສກກມ຺ມໍ ນາມ. ກສ຺ມາ? ອຕ຺ຖຠຎ຺ຊນໂຕ ອນຕ຺ຖຊນນໂຕ ຈ. ອຕ຺ຕໂນ ວາ ໂຫຕຸ ປຣສ຺ສ ວາ, ສພ຺ພມ຺ປິ ກຸສລໍ ສກກມ຺ມໍ ນາມ. ກສ຺ມາ? ອນຕ຺ຖຠຎ຺ຊນໂຕ ອຕ຺ຖຊນນໂຕ ຈ. ເອວໍ ຊານນສມຕ຺ເຖ ອິມສ຺ມິໍ ກມ຺ມສ຺ສກຕຎ຺ຎາເຓ ຐຕ຺ວາ ພຫຸໍ ທານໍ ທຕ຺ວາ ສີລໍ ປູເຣຕ຺ວາ ອຸໂປສຖໍ ສມາທິຍິຕ຺ວາ ສຸເຂນ ສຸຂໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວິຕ຺ວາ ນິພ຺ພານໍ ປຕ຺ຕານໍ ສຕ຺ຕານໍ ຄຓນປຣິຈ຺ເຉໂທ ນຕ຺ຖິ. ຐເປຕ຺ວາ ສຈ຺ຈານຸໂລມິກໍ ຎາຓນ຺ຕິ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈສ຺ສ ປຣມຕ຺ຖສຈ຺ຈສ຺ສ ຈ ອນຸໂລມນໂຕ ສຈ຺ຈານຸໂລມິກນ຺ຕິ ລທ຺ຘນາມໍ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ ຐເປຕ຺ວາ ອວເສສາ ສພ຺ພາປິ ສາສວາ ກຸສລາ ປຎ຺ຎາ ກມ຺ມສ຺ສກຕຎ຺ຎາຓເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕິລກ຺ຂຓາກາຣປຣິຈ຺ເຉທກນ຺ຕິ ອນິຈ຺ຈາທິລກ຺ຂຓຕ຺ຕຍສ຺ສ ຫຸຕ຺ວາ ອຠາວາທິອາກາຣປອຈ຺ຉິນ຺ທນກໍ. ອຘິປຎ຺ຎາຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ອຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ ອຘິປຎ຺ຎາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

‘‘ກລ຺ຍາຓກາຣີ ກລ຺ຍາຓໍ, ປາປກາຣີ ຈ ປາປກໍ;

ອນຸໂຠຕິ ທ຺ວຍເມຕໍ, ອນຸພນ຺ຘຕິ ກາຣກ’’ນ຺ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໒໕໖);

ເອວໍ ອຕີເຕ ອນາຄເຕ ຈ ວຏ຺ຏມູລກທຸກ຺ຂສລ຺ລກ຺ຂຓວເສນ ສໍເວຄວຕ຺ຖຸຕາຍ ວິມຸຕ຺ຕິອາກງ຺ຂາຍ ປຈ຺ຈຍຠູຕາ ກມ຺ມສ຺ສກຕປຎ຺ຎາ ອຘິປຎ຺ຎາຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ໂລກິຍປຎ຺ຎາຍ ອຘິປຎ຺ຎາຠາໂວ ປຣິຍາເຍນາຕິ ນິປ຺ປຣິຍາຍເມວ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕໂຕປິ ຈ ມຄ຺ຄຜລປຎ຺ຎາວ ອຘິປຎ຺ຎາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສຫ ອາຊີວນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ສາຊີໂວຕິ ສພ຺ພສິກ຺ຂາປທໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ສພ຺ພມ຺ປິ…ເປ… ຕສ຺ມາ ສາຊີວນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ສິກ຺ຂາປທນ຺ຕິ ‘‘ນາມກາໂຍ ປທກາໂຍ ນິຣຸຕ຺ຕິກາໂຍ ພ຺ຍຎ຺ຊນກາໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ຠຄວໂຕ ວຈນສງ຺ຂາຕໍ ສິກ຺ຂາປທໍ. ສຠາຄວຸຕ຺ຕິໂນຕິ ສມານວຸຕ຺ຕິກາ, ສທິສປ຺ປວຕ຺ຕິກາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອາເຘຍ຺ຍາເປກ຺ຂຕ຺ຕາ ອຘິກຣຓສ຺ສ ກິມາເຘຍ຺ຍມເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ຕສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ ອຘິກຣຓໍ ນິທ຺ທິຏ຺ຐນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ຕໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຘິກຣຓໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ, ຕໍ ສາຊີວສງ຺ຂາຕໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ‘‘ຍຖາສິກ຺ຂາປທໍ ນຸ ໂຂ ສິກ຺ຂາມິ, ນ ສິກ຺ຂາມີ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕິວເສນ ສິກ຺ຂາປທວິສຍຕ຺ຕາ ຕທາເຘຍ຺ຍຠູຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຘິກຣຓໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນນຸ ຈ ‘‘ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ປທຠາຊນໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ‘‘ຍໍ ສິກ຺ຂໍ ສາຊີວຎ຺ຈ ສມາປນ຺ໂນ, ຕທຸຠຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ເຕສຸ ສິກ຺ຂຕິ, ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ເອວມວຕ຺ວາ ‘‘ຕສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂຕິ, ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ ສາຊີວສມາປນ຺ໂນ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອນ຺ໂຕລີນໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ນ ເກວລຎ຺ຈາຍເມຕສ຺ມິ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ຕສ຺ສາ ຈ ສິກ຺ຂາຍາຕິ ຕສ຺ສາ ອຘິສີລສງ຺ຂາຕາຍ ສິກ຺ຂາຍ. ສິກ຺ຂໍ ປຣິປູເຣນ຺ໂຕຕິ

ສີລສໍວຣໍ ປຣິປູເຣນ຺ໂຕ, ວາຣິຕ຺ຕສີລວເສນ ວິຣຕິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ເຈຕນໍ ຈາຣິຕ຺ຕສີລວເສນ ວິຣຕິວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ເຈຕນຎ຺ຈ ອຕ຺ຕນິ ປວຕ຺ເຕນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ສິກ຺ຂາປເທ ອວີຕິກ຺ກມນ຺ໂຕ ສິກ຺ຂຕີຕິ ‘‘ນາມກາໂຍ ປທກາໂຍ ນິຣຸຕ຺ຕິກາໂຍ ພ຺ຍຎ຺ຊນກາໂຍ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ຠຄວໂຕ ວຈນສງ຺ຂາຕໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ອວີຕິກ຺ກມນ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕສິກ຺ຂາປເທ ສິກ຺ຂຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສີລສໍວຣປູຣຓໍ ສາຊີວານຕິກ຺ກມນຎ຺ຈາຕິ ອິທເມວ ຈ ທ຺ວຍໍ ອິຘ ສິກ຺ຂນໍ ນາມາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕຕ຺ຖ ສາຊີວານຕິກ຺ກໂມ ສິກ຺ຂາປາຣິປູຣິຍາ ປຈ຺ຈໂຍ. ສາຊີວານຕິກ຺ກມໂຕ ຫິ ຍາວ ມຄ຺ຄາ ສິກ຺ຂາປາຣິປູຣີ ໂຫຕິ. ອປິເຈຕ຺ຖ ‘‘ສິກ຺ຂໍ ປຣິປູເຣນ຺ໂຕ ສິກ຺ຂຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ວິຣຕິເຈຕນາສງ຺ຂາຕສ຺ສ ສີລສໍວຣສ຺ສ ວິເສສໂຕ ສນ຺ຕາເນ ປວຕ຺ຕນກາໂລວ ຄຫິໂຕ, ‘‘ອວີຕິກ຺ກມນ຺ໂຕ ສິກ຺ຂຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ປນ ອປ຺ປວຕ຺ຕນກາໂລປິ. ສິກ຺ຂຎ຺ຫິ ປຣິປູຣຓວເສນ ອຕ຺ຕນິ ປວຕ຺ເຕນ຺ໂຕປິ ນິທ຺ທາທິວເສນ ອປ຺ປວຕ຺ເຕນ຺ໂຕປິ ວີຕິກ຺ກມາຠາວາ ‘‘ອວີຕິກ຺ກມນ຺ໂຕ ສິກ຺ຂຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ.

ສິກ຺ຂາສາຊີວປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ

‘‘ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາຍາ’’ຕິ ອຸຠຍຖາປິ ປາໂຐ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ໂຕ. ທຸພ຺ພລ຺ເຍ ອາວິກເຕປີຕິ ‘‘ຍໍນູນາຫໍ ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ເຂຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ທຸພ຺ພລຠາເວ ປກາສິເຕປິ. ສິກ຺ຂາຍ ປນ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາຍາຕິ ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິອາທິນາ ສິກ຺ຂາຍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາຍ. ຍສ຺ມາ ທິຣຕ຺ຕວຈເນ ຄຫິເຕ ເຕນ ປຸຣິມປຈ຺ຉິມປທານິ ສໍສິລິຏ຺ຐານິ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ຕສ຺ມິໍ ອຄ຺ຄຫິເຕ, ຕສ຺ມາ ທິຣຕ຺ຕວຈເນນ ພ຺ຍຎ຺ຊນສິລິຏ຺ຐຕາມຕ຺ຕເມວ ປໂຍຊນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ພ຺ຍຎ຺ຊນສິລິຏ຺ຐຕາຍາ’’ຕິ. ມຸຂາຣຸຬ຺ຫຕາຍາຕິ ຍສ຺ມາ ເອວຣູປໍ ວຈນໍ ໂລກສ຺ສ ມຸຂມາຣຸຬ຺ຫໍ, ຕສ຺ມາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ສມ຺ປາເທຕີຕິ ຕສ຺ສ ວິສຸໍ ອຕ຺ຖາຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ອຎ຺ຎປເທນ ທີເປນ຺ໂຕ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ສມ຺ປາເທຕິ. ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ກາຣເຓນ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ປຣິວາຣກປທວິຣຫິຕຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ. ອຕ຺ຖທີປກໍ ປທໍ ອຕ຺ຖປທໍ.

ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານສ຺ສາຕິ ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິອາທິສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານວຈນສ຺ສ. ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິອາທີສຸ ‘‘ເອວໍ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ທຸພ຺ພລ຺ຍາວິກມ຺ມຎ຺ເຈວ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາ ຈ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸຠຍມ຺ປິ ໂຫຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ເອກຈ຺ຈໍ ທຸພ຺ພລ຺ຍາວິກມ຺ມໍ ອຕ຺ໂຖ ໂຫຕີ’’ຕິ. ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິອາທິສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານວຈນສ຺ສ ທຸພ຺ພລ຺ຍາວິກມ຺ມປທຕ຺ໂຖ ນ ໂຫຕິ, ຕຖາປິ ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສິກ຺ຂາປຣິປູຣເຓ ທຸພ຺ພລ຺ຍາວິຠາວສ຺ສປິ ຄມ຺ຍມານຕ຺ຕາ ‘‘ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານສ຺ສ ເອກຈ຺ຈໍ ທຸພ຺ພລ຺ຍາວິກມ຺ມໍ ອຕ຺ໂຖ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ນໍ ອຕ຺ຖຠູຕໍ ທຸພ຺ພລ຺ຍາວິກມ຺ມໍ ສນ຺ຘາຍ.

ວິເສສາວິເສສນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເຍນ ທຸພ຺ພລ຺ຍາວິກມ຺ມເມວ ໂຫຕິ, ນ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ, ຕຕ຺ຖ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານທຸພ຺ພລ຺ຍາວິກມ຺ມານໍ ອຕ຺ຖິ ວິເສໂສ. ເຍນ ປນ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານຎ຺ເຈວ ທຸພ຺ພລ຺ຍາວິກມ຺ມຎ຺ຈ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ເນວຕ຺ຖິ ວິເສໂສຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ກຐກິຈ຺ຉຊີວເນຕິ ຘາຕູສຸ ປຐິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກິຈ຺ຉຊີວິກປ຺ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ອຸກ຺ກຓ຺ຐນໍ ອຸກ຺ກຓ຺ຐາ, ກິຈ຺ຉຊີວິກາ, ຕໍ ອິໂຕ ປຕ຺ໂຕຕິ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕ. ອິໂຕຕິ ອິໂຕ ຐານໂຕ, ອິໂຕ ວິຫາຣໂຕ ວາ. ເອຕ຺ຖາຕິ ຄນ຺ຕຸມິຈ຺ຉິຕໍ ປເທສໍ ວທຕິ. ອນຠິຣຕິຍາ ປີຬິໂຕ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ສີສໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘໍມຸໂຂ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ອາຫິຓ຺ຑຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຸທ຺ຘໍ ກຓ຺ຐໍ ກຕ຺ວາ ວິຫຣມາໂນ’’ຕິ.

ອຏ຺ຏີຍມາໂນຕິ ເອຕ຺ຖ ອຏ຺ຏມິວ ອຕ຺ຕານມາຈຣຕິ ອຏ຺ຏີຍຕີຕິ ອຏ຺ຏີຍສທ຺ທສ຺ສ ອນ຺ໂຕຄຘອຸປມານຠູຕກມ຺ມຕ຺ຕາ ອຸປເມຍ຺ຍຠູເຕນ ອຕ຺ຕນາວ ສກມ຺ມກຕ຺ຕໍ, ນ ຠິກ຺ຂຸຠາເວນາຕິ ອາຫ ‘‘ຠິກ຺ຂຸຠາວນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸຠາເວນາ’’ຕິ. ນ ຫິ ໂສ ຠິກ຺ຂຸຠາວໍ ອຏ຺ຏມິວ ອາຈຣຕິ, ກິຎ຺ຈຣຫິ ອຕ຺ຕານໍ ຕສ຺ມາ ຠິກ຺ຂຸຠາເວນ ກຣຓຠູເຕນ ອຕ຺ຕານໍ ອຏ຺ຏີຍມາໂນຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ກຣຓຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນ’’ນ຺ຕິ. ກຓ຺ເຐ ອາສຕ຺ເຕນ ອຏ຺ຏີເຍຍ຺ຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ກຣຓຕ຺ເຖເຍວ ກຣຓວຈນນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ຍຖາລກ຺ຂຓໍ ກຣຓວຈເນເນວ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ກຕ຺ຕຸອຕ຺ເຖ ວາ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ເຕນ ວາ ຠິກ຺ຂຸຠາເວນາ’’ຕິອາທິ, ເຕນ ກຕ຺ຕຸຠູເຕນ ຠິກ຺ຂຸຠາເວນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິມສ຺ມິໍ ປນຕ຺ເຖ ອຏ຺ຏໍ ກໂຣຕີຕິ ອຏ຺ຏີຍຕີຕິ ອຏ຺ຏີຍ-ສທ຺ທໍ ນິປ຺ຜາເທຕ຺ວາ ຕໂຕ ກມ຺ມນິ ມານ-ສທ຺ເທ ກເຕ ‘‘ອຏ຺ຏີຍມາໂນ’’ຕິ ປທສິທ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ອຏ຺ໂຏ ກຣິຍມາໂນ ປີຬິຍມາໂນ’’ຕິ. ຊິຄຸຈ຺ຉມາໂນຕິ ອິມິນາ ປນ ສມ຺ພນ຺ເຘ ກຣິຍມາເນ ຠິກ຺ຂຸຠາວນ຺ຕິ ອຸປໂຍຄຕ຺ເຖ ເອວ ອຸປໂຍຄວຈນນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ອສຸຈິໍ ວິຍ ຕໍ ຊິຄຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ’’ຕິ, ຕໍ ຠິກ຺ຂຸຠາວໍ ຊິຄຸຈ຺ຉນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຈາຫນ຺ຕິ ສເຈ ອຫໍ.

ປຈ຺ຈກ຺ຂານາກາເຣນ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ‘‘ປຈ຺ຈກ຺ເຂຍ຺ຍໍ ປຈ຺ຈກ຺ເຂຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຈ຺ຈກ຺ຂານາກາຣສມ຺ພນ຺ເຘນ ວຸຕ຺ຕານິ. ຠາວວິກປ຺ປາກາເຣນາຕິ ‘‘ອສ຺ສໍ ອສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ອາຄຕຕ຺ຕາ ຍໍ ຍໍ ຠວິຕຸກາໂມ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຠາວສ຺ສ ວິກປ຺ປາກາເຣນ, ຠິກ຺ຂຸຠາວໂຕ ອຎ຺ຎຠາວວິກປ຺ປາກາເຣນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໕໐. ນ ອຸສ຺ສຫາມີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອຸສ຺ສຫາຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ນ ວິສຫາມີຕິ ເອກຠຕ຺ຕາທີນໍ ອສຍ຺ຫຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ນ ຣມາມີຕິ ‘‘ປພ຺ພຊ຺ຊາມູລກໍ ນຕ຺ຖິ ເມ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ນາຠິຣມາມີຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ໂຕສາຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ.

ອິທານິ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານວາເຣ ຐຕ຺ວາ ອຍໍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ – ຕຕ຺ຖ ‘‘ສາມຎ຺ຎາ ຈວິຕຸກາໂມ’’ຕິອາທີຫິ ປເທຫິ ຈິຕ຺ຕນິຍມໍ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິອາທີຫິ ປເທຫິ ເຂຕ຺ຕນິຍມໍ ທສ຺ເສຕິ. ຍຖາ ຫິ ໂລເກ ສສ຺ສານໍ ຣຸຫນຏ຺ຐານໍ ‘‘ເຂຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວມິທມ຺ປິ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານສ຺ສ ຣຸຫນຏ຺ຐານຕ຺ຕາ ‘‘ເຂຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ປຈ຺ຈກ຺ຂາມິ ຘາເຣຫີ’’ຕິ ເອເຕນ ກາລນິຍມໍ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ວທຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ປໂຍຄນິຍມໍ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ອລໍ ເມ ພຸທ຺ເຘນ, ກິນ຺ນຸ ເມ ພຸທ຺ເຘນ, ນ ມມຕ຺ໂຖ ພຸທ຺ເຘນ, ສຸມຸຕ຺ຕາຫໍ ພຸທ຺ເຘນາ’’ຕິອາທີຫິ ອນາມຏ຺ຐກາລວເສນປິ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ວິຎ຺ຎາເປຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ວິຊານນນິຍມໍ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ອຸມ຺ມຕ຺ຕໂກ ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕິ, ອຸມ຺ມຕ຺ຕກສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕີ’’ຕິອາທີຫິ ປຸຄ຺ຄລນິຍມໍ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ອຣິຍເກນ ມິລກ຺ຂສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕິ, ໂສ ຈ ນປ຺ປຏິວິຊານາຕິ, ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາ’’ຕິອາທີຫິ ປຸຄ຺ຄລາທິນິຍເມ ສຕິປິ ວິຊານນນິຍມາສມ຺ຠວໍ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ທວາຍ ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕິ, ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາ’’ຕິອາທີຫິ ເຂຕ຺ຕາທິນິຍເມ ສຕິປິ ຈິຕ຺ຕນິຍມາຠາເວນ ນ ຣຸຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ສາເວຕຸກາໂມ ນ ສາເວຕິ, ອປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາ’’ຕິ ອິມິນາ ຈິຕ຺ຕນິຍເມປິ ສຕິ ປໂຍຄນິຍມາຠາເວນ ນ ຣຸຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ອວິຎ຺ຎຸສ຺ສ ສາເວຕິ, ວິຎ຺ຎຸສ຺ສ ນ ສາເວຕີ’’ຕິ ເອເຕຫິ ຈິຕ຺ຕເຂຕ຺ຕກາລປໂຍຄປຸຄ຺ຄລວິຊານນນິຍເມປິ ສຕິ ຍໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ສາເວຕິ, ຕສ຺ເສວ ສວເນນ ຣຸຫຕິ, ນ ອຎ຺ຎສ຺ສາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ສພ຺ພໂສ ວາ ປນ ນ ສາເວຕິ, ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາ’’ຕິ ອິທໍ ປນ ຈິຕ຺ຕາທິນິຍເມເນວ ສິກ຺ຂາ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາ ໂຫຕິ, ນ ອຎ຺ຎຖາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ຈິຕ຺ຕເຂຕ຺ຕກາລປໂຍຄປຸຄ຺ຄລວິຊານນນິຍມວເສນ ສິກ຺ຂາຍ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ຎຕ຺ວາ ຕທຠາເວນ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ກຖໍ? ອຸປສມ຺ປນ຺ນຠາວໂຕ ຈວິຕຸກາມຕາຈິຕ຺ເຕເນວ ຫິ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ, ນ ທວາ ວາ ຣວາ ວາ ຠຓນ຺ຕສ຺ສ. ເອວໍ ຈິຕ຺ຕວເສນ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ, ນ ຕທຠາເວນ.

ຕຖາ ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມິ, ຘມ຺ມໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມິ, ສງ຺ຆໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມິ, ສິກ຺ຂໍ, ວິນຍໍ, ປາຕິໂມກ຺ຂໍ, ອຸທ຺ເທສໍ, ອຸປຊ຺ຌາຍໍ, ອາຈຣິຍໍ, ສທ຺ຘິວິຫາຣິກໍ, ອນ຺ເຕວາສິກໍ, ສມານຸປຊ຺ຌາຍກໍ, ສມານາຈຣິຍກໍ, ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕານໍ ພຸທ຺ຘາທີນໍ ຈຕຸທ຺ທສນ຺ນໍ, ‘‘ຄິຫີຕິ ມໍ ຘາເຣຫິ, ອຸປາສໂກ, ອາຣາມິໂກ, ສາມເຓໂຣ, ຕິຕ຺ຖິໂຍ, ຕິຕ຺ຖິຍສາວໂກ, ອສ຺ສມໂຓ, ອສກ຺ຍປຸຕ຺ຕິໂຍຕິ ມໍ ຘາເຣຫີ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕານໍ ຄິຫິອາທີນໍ ອຏ຺ຐນ຺ນຎ຺ຈາຕິ ອິເມສໍ ທ຺ວາວີສຕິຍາ ເຂຕ຺ຕປທານໍ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ສເວວຈນສ຺ສ ວເສນ ເຕສຸ ຈ ຍໍກິຎ຺ຈິ ວຕ຺ຕຸກາມສ຺ສ ຍໍກິຎ຺ຈິ ວທໂຕປິ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ, ນ ຣຸກ຺ຂາທີນໍ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ນາມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ. ເອວໍ ເຂຕ຺ຕວເສນ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ, ນ ຕທຠາເວນ.

ຕຕ຺ຖ ຍເທຕໍ ‘‘ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິ ຈ ‘‘ມໍ ຘາເຣຫີ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ວຕ຺ຕມານກາລວຈນໍ, ຍານິ ຈ ‘‘ອລໍ ເມ ພຸທ຺ເຘນ, ກິນ຺ນຸ ເມ ພຸທ຺ເຘນ, ນ ມມຕ຺ໂຖ ພຸທ຺ເຘນ, ສຸມຸຕ຺ຕາຫໍ ພຸທ຺ເຘນາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອາຂ຺ຍາຕວເສນ ກາລໍ ອນາມສິຕ຺ວາ ປຸຣິເມຫິ ຈຸທ຺ທສຫິ ປເທຫິ ສທ຺ຘິໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕານິ ‘‘ອລໍ ເມ’’ຕິອາທີນິ ຈຕ຺ຕາຣິ ປທານິ, ເຕສໍເຍວ ຈ ສເວວຈນານໍ ວເສນ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ, ນ ‘‘ປຈ຺ຈກ຺ຂາສິ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ປຈ຺ຈກ຺ຂິສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ມໍ ຘາເຣສີ’’ຕິ ວາ ‘‘ຘາເຣສ຺ສສີ’’ຕິ ວາ ‘‘ຍນູນາຫໍ ປຈ຺ຈກ຺ເຂຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ວາຕິອາທີນິ ອຕີຕານາຄຕປຣິກປ຺ປວຈນານິ ຠຓນ຺ຕສ຺ສ. ເອວໍ ວຕ຺ຕມານກາລວເສນ ເຈວ ອນາມຏ຺ຐກາລວເສນ ຈ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ, ນ ຕທຠາເວນ.

ປໂຍໂຄ ປນ ທຸວິໂຘ ກາຍິໂກ ວາຈສິໂກ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ຍາຍ ກາຍຈິ ຠາສາຍ ວຈີເຠທໍ ກຕ຺ວາ ວາຈສິກປໂຍເຄເນວ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ, ນ ອກ຺ຂຣລິຂນໍ ວາ ຫຕ຺ຖມຸທ຺ທາທິທສ຺ສນໍ ວາ ກາຍປໂຍຄໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ. ເອວໍ ວາຈສິກປໂຍເຄເນວ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ, ນ ຕທຠາເວນ.

ປຸຄ຺ຄໂລ ປນ ທຸວິໂຘ ໂຍ ຈ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕິ, ຍສ຺ສ ຈ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕິ. ຕຕ຺ຖ ໂຍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕິ, ໂສ ສເຈ ອຸມ຺ມຕ຺ຕກຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕເວທນາຏ຺ຏານໍ ອຎ຺ຎຕໂຣ ນ ໂຫຕິ. ຍສ຺ສ ປນ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕິ, ໂສ ສເຈ ມນຸສ຺ສຊາຕິໂກ ໂຫຕິ, ນ ຈ ອຸມ຺ມຕ຺ຕກາທີນໍ ອຎ຺ຎຕໂຣ, ສມ຺ມຸຂີຠູໂຕ ຈ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ. ນ ຫິ ອສມ຺ມຸຂີຠູຕສ຺ສ ທູເຕນ ວາ ປຓ຺ເຓນ ວາ ອາໂຣຈນໍ ຣຸຫຕິ. ເອວໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕປຸຄ຺ຄລວເສນ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ, ນ ຕທຠາເວນ.

ວິຊານນມ຺ປິ ນິຍມິຕານິຍມິຕວເສນ ທຸວິຘໍ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ສ ເຍສໍ ວາ ນິຍເມຕ຺ວາ ‘‘ອິມສ຺ສ ອິເມສໍ ວາ ອາໂຣເຈມີ’’ຕິ ວທຕິ, ສເຈ ເຕ ຍຖາ ປກຕິຍາ ໂລເກ ມນຸສ຺ສາ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ອາວຊ຺ຊນສມເຍ ຊານນ຺ຕິ, ເອວໍ ຕສ຺ສ ວຈນານນ຺ຕຣເມວ ຕສ຺ສ ‘‘ອຍໍ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕ’’ຕິ ວາ ‘‘ຄິຫິຠາວໍ ປຕ຺ຖຍຕີ’’ຕິ ວາ ເຍນ ເກນຈິ ອາກາເຣນ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານຠາວໍ ຊານນ຺ຕິ, ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາ. ອຖ ອປຣຠາເຄ ‘‘ກິໍ ອິມິນາ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຊານນ຺ຕິ, ອຎ຺ເຎ ວາ ຊານນ຺ຕິ, ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາວ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາ. ອນິຍເມຕ຺ວາ ອາໂຣເຈນ຺ຕສ຺ສ ປນ ສເຈ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ໂຍ ໂກຈິ ມນຸສ຺ສຊາຕິໂກ ວຈນຕ຺ຖໍ ຊານາຕິ, ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາວ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາ. ເອວໍ ວິຊານນວເສນ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ, ນ ຕທຠາເວນ. ອິຕິ ອິເມສໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣານໍ ຈິຕ຺ຕາທີນໍ ວເສເນວ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ, ນ ອຎ຺ຎຖາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໕໑. ‘‘ວທຕີ’’ຕິ ວຈີເຠທປ຺ປໂຍຄໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕທນນ຺ຕຣໍ ‘‘ວິຎ຺ຎາເປຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເຕເນວ ວຈີເຠເທນ ອຘິປ຺ປາຍວິຎ຺ຎາປນໍ ອິຘາຘິປ຺ເປຕໍ, ນ ເຍນ ເກນຈິ ອຸປາເຍນາຕິ ອາຫ ‘‘ເຕເນວ ວຈີເຠເທນາ’’ຕິ. ປທປຈ຺ຈາຠຏ຺ຐໍ ກຕ຺ວາຕິ ປທວິປຣາວຸຕ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາ. ອິທຎ຺ຈ ປທປ຺ປໂຍຄສ຺ສ ອນິຍມິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ຫິ ໂລເກ ‘‘ອາຫຣ ປຕ຺ຕໍ, ປຕ຺ຕໍ ອາຫຣາ’’ຕິ ອນິຍມິເຕນ ປທປ຺ປໂຍເຄນ ຕທຕ຺ຖວິຎ຺ຎາປນໍ ທິຏ຺ຐໍ, ເອວມິຘາປິ ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມິ, ປຈ຺ຈກ຺ຂາມິ ພຸທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ອນິຍມິເຕນ ປທປ຺ປໂຍເຄນ ຕທຕ຺ຖວິຎ຺ຎາປນໍ ໂຫຕິເຍວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີຕິ ອຕ຺ຖປ຺ປຘາໂນ ອຍໍ ນິທ຺ເທໂສ, ນ ສທ຺ທປ຺ປຘາໂນຕິ ອາຫ ‘‘ມິລກ຺ຂຠາສາສຸ ວາ ອຎ຺ຎຕຣຠາສາຍ ຕມຕ຺ຖໍ ວເທຍ຺ຍາ’’ຕິ. ມາຄຘຠາສໂຕ ອວສິຏ຺ຐາ ສພ຺ພາປິ ອນ຺ຘທມິຬາທິຠາສາ ມິລກ຺ຂຠາສາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຂຕ຺ຕປເທສຸ ເອກໍ ວຕ຺ຕຸກາໂມ ສເຈປິ ອຎ຺ຎໍ ວເທຍ຺ຍ, ເຂຕ຺ຕປທນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາວ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີຕິ ວຕ຺ຕຸກາໂມ’’ຕິອາທິ. ຍທິປິ ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ອນິຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຈິຕ຺ເຕນ ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ວຕ຺ຕຸກາໂມ ປຸນ ວິຣຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຕເມວ ວເທຍ຺ຍ, ຕຖາປິ ສາສນໂຕ ຈວິຕຸກາມຕາຈິຕ຺ເຕ ສຕິ ເຂຕ຺ຕປທສ຺ເສວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອງ຺ຄປາຣິປູຣິສມ຺ຠວໂຕ ໂຫຕ຺ເວວ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຂຕ຺ຕເມວ ໂອຕິຓ຺ຓນ຺ຕິ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານສ຺ສ ຣຸຫນຏ຺ຐານຠູຕໍ ເຂຕ຺ຕເມວ ໂອຕິຓ຺ຓໍ.

‘‘ປຈ຺ຈກ຺ຂາມິ ຘາເຣຫີ’’ຕິ ວຕ຺ຕມານກາລສ຺ສ ປຘານຠາເວນ ວຕ຺ຕຸມິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ ອຕີຕານາຄຕປຣິກປ຺ປວຈເນຫິ ເນວຕ຺ຖິ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ສເຈ ປນ ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂິນ຺ຕິ ວາ’’ຕິອາທິ. ວທຕິ ວິຎ຺ຎາເປຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ວທຕີຕິ ອິມິນາ ປໂຍຄສ຺ສ ນິຍມິຕຕ຺ຕາ ເອກສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ອຕ຺ຕໂນ ວຈີເຠທປ຺ປໂຍເຄເນວ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ, ນ ທູຕສາສນາທິປ຺ປໂຍເຄນາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ທູຕໍ ວາ ປຫິຓາຕີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ມມ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານຠາວໍ ກເຖຫີ’’ຕິ ມຸຂສາສນວເສນ ‘‘ທູຕໍ ວາ ປຫິຓາຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຓ຺ເຓ ລິຂິຕ຺ວາ ປຫິຓນວເສນ ‘‘ສາສນໍ ວາ ເປເສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຣຸກ຺ຂາທີສຸ ອກ຺ຂຣານິ ລິຂິຕ຺ວາ ທສ຺ສນວເສນ ‘‘ອກ຺ຂຣໍ ວາ ຉິນ຺ທຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຫຕ຺ຖມຸທ຺ທາຍ ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈຕີຕິ ຫຕ຺ເຖນ ອຘິປ຺ປາຍວິຎ຺ຎາປນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຘິປ຺ປາຍວິຎ຺ຎາປໂກ ຫິ ຫຕ຺ຖວິກາໂຣ ຫຕ຺ຖມຸທ຺ທາ. ຫຕ຺ຖ-ສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ຕເທກເທເສສຸ ອງ຺ຄຸລີສຸ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ‘‘ນ ສພ຺ພໍ ຫຕ຺ຖໍ ມຸເຂ ປກ຺ຂິປິສ຺ສາມີ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຈິ. ໖໑໘) ວິຍ. ຕສ຺ມາ ອຘິປ຺ປາຍວິຎ຺ຎາປເກນ ອງ຺ຄຸລິສງ຺ໂກຈາທິນາ ຫຕ຺ຖວິກາເຣນ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈຕີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ຈິຕ຺ຕສມ຺ປຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕຸກາມຕາຈິຕ຺ຕສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ. ອິທານິ ວິຊານນວເສນ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ນິຍມິຕານິຍມິຕວເສນ ທ຺ວິຘາ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ຍທິ ອຍເມວ ຊານາຕູ’’ຕິອາທິ. ອຍຎ຺ຈ ວິຠາໂຄ ‘‘ວທຕິ ວິຎ຺ຎາເປຕີຕິ ເອກວິສຍຕ຺ຕາ ຍສ຺ສ ວທຕິ, ຕສ຺ເສວ ວິຊານນໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ນ ອຎ຺ຎສ຺ສາ’’ຕິ ອິມິນາ ນເຍນ ລທ຺ໂຘຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນ ຫິ ຍສ຺ສ ວທຕິ, ຕໂຕ ອຎ຺ຎໍ ວິຎ຺ຎາເປຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ສມ຺ຠວຕິ. ໂສເຍວ ຊານາຕີຕິ ອວຘາຣເຓນ ຕສ຺ມິໍ ອວິຊານນ຺ເຕເຍວ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຊານນໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ອຖ ໂສ ນ ຊານາຕິ, ອຎ຺ໂຎ ສມີເປ ຐິໂຕ ຊານາຕິ, ອປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ອຍເມວ ຊານາຕູ’’ຕິ ເອກໍ ນິຍເມຕ຺ວາ ອາໂຣຈິເຕ ຍທິປິ ໂສປິ ຊານາຕິ ອຎ຺ໂຎປິ, ນິຍມິຕສ຺ສ ປນ ນິຍມິຕວເສນ ວິຊານນສມ຺ຠວໂຕ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິເຍວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ‘‘ອຎ຺ໂຎ ມາ ຊານາຕູ’’ຕິ ອນິຍມິຕຕ຺ຕາ. ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ນິຍເມຕ຺ວາຕິ ອິທໍ ‘‘ທ຺ເວ ວາ ຊານນ຺ຕຸ ເອໂກ ວາ, ອິເມສໍເຍວ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອາໂຣເຈມີ’’ຕິ ເອວໍ ນິຍເມຕ຺ວາ ອາໂຣຈນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ເອກສ຺ມິໍ ຊານນ຺ເຕປິ ທ຺ວີສຸ ຊານນ຺ເຕສຸປີ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ທ຺ເວເຍວ ຊານນ຺ຕຸ, ເອໂກ ມາ ຊານາຕູ’’ຕິ ເອວໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ນິຍເມຕ຺ວາ ອາໂຣຈິເຕ ທ຺ວີສຸເຍວ ຊານນ຺ເຕສຸ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ, ນ ເອກສ຺ມິໍ ຊານນ຺ເຕຕິ ວທນ຺ຕິ.

ສຠາເຄຕິ ວິສ຺ສາສິເກ. ປຣິສງ຺ກມາໂນຕິ ‘‘ສເຈ ເຕ ຊາເນຍ຺ຍຸໍ, ມໍ ເຕ ວາເຣສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ອາສງ຺ກມາໂນ. ສມຍຎ຺ຎູຕິ ສາສນາຈາຣກຸສໂລ, ອິຘ ປນ ຕທຘິປ຺ປາຍຊານນມຕ຺ເຕນປິ ສມຍຎ຺ຎູ ນາມ ໂຫຕິ. ເຕເນວ ອາຫ – ‘‘ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕ ອຍໍ…ເປ… ສາສນໂຕ ຈຸໂຕຕິ ຊານາຕີ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ຎຕ຺ວາປິ ສເຈ ‘‘ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸຠາວໂຕ ຈວິຕຸກາໂມ, ຄິຫີ ວາ ໂຫຕຸກາໂມ’’ຕິ ນ ຊານາຕິ, ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາວ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາ. ສເຈ ປນ ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິ ວຈນສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ອຊານິຕ຺ວາປິ ‘‘ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕ ຄິຫີ ໂຫຕຸກາໂມ’’ຕິ ອຘິປ຺ປາຍໍ ຊານາຕິ, ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາວ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາ. ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ຂເຓ ໂສຕວິຎ຺ຎາຓວີຖິຍາ ສທ຺ທຄ຺ຄຫຓໍ, ອຎ຺ຎສ຺ມິໍເຍວ ຈ ມໂນວິຎ຺ຎາຓວີຖິຍາ ຕທຕ຺ຖວິຊານນນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ປນ ອປຸພ຺ພໍ ອຈຣິມໍ ທຸຊ຺ຊານ’’ນ຺ຕິ. ນ ຫິ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ຂເຓ ສທ຺ທສວນໍ ຕທຕ຺ຖວິຊານນຎ຺ຈ ສມ຺ຠວຕິ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ຆໂຏ’’ຕິ ວາ ‘‘ປໂຏ’’ຕິ ວາ ເກນຈິ ວຸຕ຺ເຕ ຕຕ຺ຖ ຆ-ສທ຺ທໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອກາ ໂສຕວິຎ຺ຎາຓວີຖິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ, ຕທນນ຺ຕຣໍ ເອກາ ມໂນວິຎ຺ຎາຓວີຖິ ຕເມວ ອຕີຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ເອວໍ ເຕນ ວຸຕ຺ຕວຈເນ ຍຕ຺ຕການິ ອກ຺ຂຣານິ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕສຸ ເອກເມກໍ ອກ຺ຂຣໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນມຕີຕຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ໂສຕວິຎ຺ຎາຓວີຖິຍາ ມໂນວິຎ຺ຎາຓວີຖິຍາ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິຣຸທ຺ຘາຍ ອວສາເນ ຕານິ ອກ຺ຂຣານິ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ອກ຺ຂຣສມູຫໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອກາ ມໂນວິຎ຺ຎາຓວີຖິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ. ຕທນນ຺ຕຣໍ ‘‘ອຍມກ຺ຂຣສມູໂຫ ເອຕສ຺ສ ນາມ’’ນ຺ຕິ ນາມປຎ຺ຎຕ຺ຕິຄ຺ຄຫຓວເສນ ອປຣາຍ ມໂນວິຎ຺ຎາຓວີຖິຍາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິຣຸທ຺ຘາຍ ຕທນນ຺ຕຣໍ ອຸປ຺ປນ຺ນາຍ ມໂນວິຎ຺ຎາຓວີຖິຍາ ‘‘ອຍເມຕສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ປກຕິຍາ ຕທຕ຺ຖວິຊານນໍ ສມ຺ຠວຕິ.

ອາວຊ຺ຊນສມເຍນາຕິ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ກຣຓວຈນໍ, ອຕ຺ຖາໂຠຄສມເຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທານິ ຕເມວ ອາວຊ຺ຊນສມຍໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ຍຖາ ປກຕິຍາ…ເປ… ຊານນ຺ຕີ’’ຕິ. ເຕເນວ ວຈີເຠເທນ ອຘິປ຺ປາຍວິຎ຺ຎາປນສ຺ສ ອິຘາຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ອປຣຠາເຄ ‘‘ກິໍ ອິມິນາ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຕໍ ກງ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ ຈິເຣນ ອຘິປ຺ປາຍວິຊານນໍ ອຎ຺ເຎນປິ ເກນຈິ ອຸປາຍນ຺ຕເຣນ ສມ຺ຠວຕິ, ນ ເກວລໍ ວຈີເຠທມຕ຺ເຕນາຕິ ອາຫ – ‘‘ອຖ ອປຣຠາເຄ…ເປ… ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາ’’ຕິ. ‘‘ຄິຫີ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອຕ຺ຖເຠໂທ ກາລເຠໂທ ຈ ໂຫຕີຕິ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາ. ‘‘ຘາເຣຫີ’’ຕິ ຫິ ອິມສ຺ສ ໂຍ ອຕ຺ໂຖ ກາໂລ ຈ, ນ ໂສ ‘‘ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ. ‘‘ຄິຫີ ໂຫມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປນ ອຕ຺ຖເຠໂທເຍວ, ນ ກາລເຠໂທ ‘‘ໂຫມີ’’ຕິ ວຕ຺ຕມານກາລສ຺ເສວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ‘‘ຄິຫີ ຊາໂຕມ຺ຫິ, ຄິຫີມ຺ຫີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ເຈວ ກາລສ຺ສ ຈ ຠິນ຺ນຕ຺ຕາ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາ. ‘‘ອຊ຺ຊ ປຏ຺ຐາຍາ’’ຕິ ອິທໍ ຕຖາ ວຸຕ຺ເຕປິ ໂທສຠາວໂຕ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຘາເຣຫີ’’ຕິ ອຕ຺ຖປ຺ປຘານຕ຺ຕາ ນິທ຺ເທສສ຺ສ ປຣິຍາຍວຈເນຫິປິ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິເຍວາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຊານາຫີ’’ຕິອາທິ. ຘາເຣຫິ ຊານາຫິ ສຎ຺ຊານາຫິ ມນສິ ກໂຣຫີຕິ ຫິ ເອຕານິ ປທານິ ອຕ຺ຖໂຕ ກາລໂຕ ຈ ອຠິນ຺ນານິ.

໕໒. ປຸຣິມາເນວ ຈຸທ຺ທສາຕິ ພຸທ຺ຘາທິສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີປຣິຍນ຺ຕານິ. ໂຫຕຸ ຠວຕູຕິ ອິທມ຺ປິ ປຏິກ຺ເຂປມຕ຺ຕເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ໂຫຕຸ, ປຣິຍຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ.

໕໓. ວຓ຺ຓປຏ຺ຐານນ຺ຕິ ມຫາສງ຺ຆິການໍ ພຸທ຺ຘຄຸຓປຣິທີປກໍ ເອກໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຸປາລິຄາຖາສູຕິ (ມ. ນິ. ໒.໗໖) –

‘‘ຘີຣສ຺ສ ວິຄຕໂມຫສ຺ສ,

ປຠິນ຺ນຂີລສ຺ສ ວິຊິຕວິຊຍສ຺ສ;

ອນີຆສ຺ສ ສຸສມຈິຕ຺ຕສ຺ສ;

ວຸທ຺ຘສີລສ຺ສ ສາຘຸປຎ຺ຎສ຺ສ;

ເວສມນ຺ຕຣສ຺ສ ວິມລສ຺ສ;

ຠຄວໂຕ ຕສ຺ສ ສາວໂກຫມສ຺ມິ.

‘‘ອກຖໍກຖິສ຺ສ ຕຸສິຕສ຺ສ;

ວນ຺ຕໂລກາມິສສ຺ສ ມຸທິຕສ຺ສ;

ກຕສມຓສ຺ສ ມນຸຊສ຺ສ;

ອນ຺ຕິມສາຣີຣສ຺ສ ນຣສ຺ສ;

ອໂນປມສ຺ສ ວິຣຊສ຺ສ;

ຠຄວໂຕ ຕສ຺ສ ສາວໂກຫມສ຺ມິ.

‘‘ອສໍສຍສ຺ສ ກຸສລສ຺ສ;

ເວນຍິກສ຺ສ ສາຣຖິວຣສ຺ສ;

ອນຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ຣຸຈິຣຘມ຺ມສ຺ສ;

ນິກ຺ກງ຺ຂສ຺ສ ປຠາສກສ຺ສ;

ມານຈ຺ຉິທສ຺ສ ວີຣສ຺ສ;

ຠຄວໂຕ ຕສ຺ສ ສາວໂກຫມສ຺ມິ.

‘‘ນິສຠສ຺ສ ອປ຺ປເມຍ຺ຍສ຺ສ;

ຄມ຺ຠີຣສ຺ສ ໂມນປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ;

ເຂມງ຺ກຣສ຺ສ ເວທສ຺ສ;

ຘມ຺ມຏ຺ຐສ຺ສ ສໍວຸຕຕ຺ຕສ຺ສ;

ສງ຺ຄາຕິຄສ຺ສ ມຸຕ຺ຕສ຺ສ;

ຠຄວໂຕ ຕສ຺ສ ສາວໂກຫມສ຺ມິ.

‘‘ນາຄສ຺ສ ປນ຺ຕເສນສ຺ສ;

ຂີຓສໍໂຍຊນສ຺ສ ມຸຕ຺ຕສ຺ສ;

ປຏິມນ຺ຕກສ຺ສ ໂຘນສ຺ສ;

ປນ຺ນທ຺ຘຊສ຺ສ ວີຕຣາຄສ຺ສ;

ທນ຺ຕສ຺ສ ນິປ຺ປປຎ຺ຈສ຺ສ;

ຠຄວໂຕ ຕສ຺ສ ສາວໂກຫມສ຺ມິ.

‘‘ອິສິສຕ຺ຕມສ຺ສ ອກຸຫສ຺ສ;

ເຕວິຊ຺ຊສ຺ສ ພ຺ຣຫ຺ມປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ;

ນ຺ຫາຕກສ຺ສ ປທກສ຺ສ;

ປສ຺ສທ຺ຘສ຺ສ ວິທິຕເວທສ຺ສ;

ປຸຣິນ຺ທທສ຺ສ ສກ຺ກສ຺ສ;

ຠຄວໂຕ ຕສ຺ສ ສາວໂກຫມສ຺ມິ.

‘‘ອຣິຍສ຺ສ ຠາວິຕຕ຺ຕສ຺ສ;

ປຕ຺ຕິປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ເວຍ຺ຍາກຣຓສ຺ສ;

ສຕິມໂຕ ວິປສ຺ສິສ຺ສ;

ອນຠິນຕສ຺ສ ໂນ ອປນຕສ຺ສ;

ອເນຊສ຺ສ ວສິປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ;

ຠຄວໂຕ ຕສ຺ສ ສາວໂກຫມສ຺ມິ.

‘‘ສມຸຄ຺ຄຕສ຺ສ ຌາຍິສ຺ສ;

ອນນຸຄຕນ຺ຕຣສ຺ສ ສຸທ຺ຘສ຺ສ;

ອສິຕສ຺ສ ຫິຕສ຺ສ;

ປວິວິຕ຺ຕສ຺ສ ອຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ;

ຕິຓ຺ຓສ຺ສ ຕາຣຍນ຺ຕສ຺ສ;

ຠຄວໂຕ ຕສ຺ສ ສາວໂກຫມສ຺ມິ.

‘‘ສນ຺ຕສ຺ສ ຠູຣິປຎ຺ຎສ຺ສ;

ມຫາປຎ຺ຎສ຺ສ ວີຕໂລຠສ຺ສ;

ຕຖາຄຕສ຺ສ ສຸຄຕສ຺ສ;

ອປ຺ປຏິປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອສມສ຺ສ;

ວິສາຣທສ຺ສ ນິປຸຓສ຺ສ;

ຠຄວໂຕ ຕສ຺ສ ສາວໂກຫມສ຺ມິ.

‘‘ຕຓ຺ຫຈ຺ຉິທສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ;

ວີຕຘູມສ຺ສ ອນຸປລິຕ຺ຕສ຺ສ;

ອາຫຸເນຍ຺ຍສ຺ສ ຍກ຺ຂສ຺ສ;

ອຸຕ຺ຕມປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອຕຸລສ຺ສ;

ມຫໂຕ ຍສຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ;

ຠຄວໂຕ ຕສ຺ສ ສາວໂກຫມສ຺ມີ’’ຕິ. –

ເອວໍ ອຸປາລິຄຫປຕິນາ ວຸຕ຺ຕາສຸ ອຸປາລິສຸຕ຺ເຕ ອາຄຕຄາຖາສຸ.

ຍຖາຣຸຕເມວາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕເມວ, ປາຬິຍໍ ອາຄຕເມວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍສ຺ມາ ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໍ ອນນ຺ຕພຸທ຺ຘິໍ ອໂນມພຸທ຺ຘິໍ ໂພຘິປຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ອິມານິ ວຓ຺ຓປຏ຺ຐາເນ ອາຄຕນາມານິ, ‘‘ຘີຣ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ປນ ອຸປາລິຄາຖາສຸ ອາຄຕນາມານິ. ຕຕ຺ຖ ໂພຘິ ວຸຈ຺ຈຕິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ, ຕໍ ສຎ຺ຊານນເຫຕຸຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາຓໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ໂພຘິປຎ຺ຎາໂຓ, ຠຄວາ. ຘິຍາ ປຎ຺ຎາຍ ຣາຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ, ເສວຕີຕິ ວາ ຘີໂຣ. ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນສພ຺ພເຈໂຕຂີລຕ຺ຕາ ປຠິນ຺ນຂີໂລ. ສພ຺ພປຸຖຸຊ຺ຊເນ ວິຊິນິໍສຸ ວິຊຍນ຺ຕິ ວິຊິນິສ຺ສນ຺ຕິ ຈາຕິ ວິຊຍາ. ເກ ເຕ? ມຈ຺ຈຸມາຣກິເລສມາຣເທວປຸຕ຺ຕມາຣາ. ເຕ ວິຊິຕາ ວິຊຍາ ເອເຕນາຕິ ວິຊິຕວິຊໂຍ, ຠຄວາ. ກິເລສມາຣມຈ຺ຈຸມາຣວິຊເຍເນວ ປເນຕ຺ຖ ອຠິສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘມາຣາປິ ວິຊິຕາວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ສ຺ວາກ຺ຂາຕນ຺ຕິອາທີສຸ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໔໗) ສາຕ຺ຖສພ຺ຍຎ຺ຊນເກວລປຣິປຸຓ຺ຓປຣິສຸທ຺ຘພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ປກາສນໂຕ ສ຺ວາກ຺ຂາໂຕ ຘມ຺ໂມ, ອຕ຺ຖວິປລ຺ລາສາຠາວໂຕ ວາ ສຸຏ຺ຐຸ ອກ຺ຂາໂຕຕິ ສ຺ວາກ຺ຂາໂຕ. ຍຖາ ຫິ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍານໍ ຘມ຺ມສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ວິປລ຺ລາສໍ ອາປຊ຺ຊຕິ ‘‘ອນ຺ຕຣາຍິກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ອນ຺ຕຣາຍິກຕ຺ຕາຠາວໂຕ, ‘‘ນິຍ຺ຍານິກາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ນິຍ຺ຍານິກຕ຺ຕາຠາວໂຕ, ເຕນ ເຕ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍາ ທຸຣກ຺ຂາຕຘມ຺ມາເຍວ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ຕຖາ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ວິປລ຺ລາສໍ ອາປຊ຺ຊຕິ ‘‘ອິເມ ຘມ຺ມາ ອນ຺ຕຣາຍິກາ ນິຍ຺ຍານິກາ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ຕຖາຠາວານຕິກ຺ກມນໂຕຕິ. ເອວໍ ຕາວ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ໂມ ສ຺ວາກ຺ຂາໂຕ ຘມ຺ໂມ.

ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ໂມ ປນ ນິພ຺ພານານຸຣູປາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ປຏິປທານຸຣູປສ຺ສ ຈ ນິພ຺ພານສ຺ສ ອກ຺ຂາຕຕ຺ຕາ ສ຺ວາກ຺ຂາໂຕ. ຍຖາຫ –

‘‘ສຸປຎ຺ຎຕ຺ຕາ ໂຂ ປນ ເຕນ ຠຄວຕາ ສາວການໍ ນິພ຺ພານຄາມິນີ ປຏິປທາ ສໍສນ຺ທຕິ ນິພ຺ພານຎ຺ຈ ປຏິປທາ ຈ. ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ຄງ຺ໂຄທກໍ ຍມຸໂນທເກນ ສໍສນ຺ທຕິ ສເມຕິ, ເອວເມວ ສຸປຎ຺ຎຕ຺ຕາ ເຕນ ຠຄວຕາ ສາວການໍ ນິພ຺ພານຄາມິນີ ປຏິປທາ ສໍສນ຺ທຕິ ນິພ຺ພານຎ຺ຈ ປຏິປທາ ຈາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໒໙໖).

ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ເຈຕ຺ຖ ອນ຺ຕທ຺ວຍໍ ອນຸປຄມ຺ມ ມຊ຺ຌິມາປຏິປທາຠູໂຕວ ‘‘ມຊ຺ຌິມາ ປຏິປທາ’’ຕິ ອກ຺ຂາຕຕ຺ຕາ ສ຺ວາກ຺ຂາໂຕ. ສາມຎ຺ຎຜລານິ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘກິເລສາເນວ ‘‘ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘກິເລສານີ’’ຕິ ອກ຺ຂາຕຕ຺ຕາ ສ຺ວາກ຺ຂາຕານິ. ນິພ຺ພານໍ ສສ຺ສຕາມຕຕາຓເລຓາທິສຠາວເມວ ສສ຺ສຕາທິສຠາວວເສນ ອກ຺ຂາຕຕ຺ຕາ ສ຺ວາກ຺ຂາຕນ຺ຕິ ເອວໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ໂມປິ ສ຺ວາກ຺ຂາໂຕ.

ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ ຣາຄາທີນໍ ອຠາວໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ອຣິຍປຸຄ຺ຄເລນ ສາມໍ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ‘‘ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ມມ ຣາຄາທໂຍ ປຫີນາ’’ຕິ ສຍໍ ອຕ຺ຕນາ ອນຎ຺ຎເນຍ຺ເຍນ ປສ຺ສິຕພ຺ໂພຕິ ສນ຺ທິຏ຺ຐິ, ສນ຺ທິຏ຺ຐິ ເອວ ສນ຺ທິຏ຺ຐິໂກ. ອປິຈ ນວວິໂຘ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ໂມ ເຍນ ເຍນ ອຘິຄໂຕ ໂຫຕິ, ເຕນ ເຕນ ອຣິຍສາວເກນ ປຣສທ຺ຘາຍ ຄນ຺ຕພ຺ພຕໍ ຫິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈກ຺ຂຎາເຓນ ສຍໍ ທຏ຺ຐພ຺ໂພຕິ ສນ຺ທິຏ຺ຐິໂກ. ອຖ ວາ ປສຕ຺ຖາ ທິຏ຺ຐິ ສນ຺ທິຏ຺ຐິ, ສນ຺ທິຏ຺ຐິຍາ ຊຍຕີຕິ ສນ຺ທິຏ຺ຐິໂກ. ຕຖາ ເຫຕ຺ຖ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຍ, ອຣິຍຜລໍ ກາຣຓຠູຕາຍ, ນິພ຺ພານໍ ວິສຍິຠູຕາຍ ສນ຺ທິຏ຺ຐິຍາ ກິເລເສ ຊຍຕິ, ຕສ຺ມາ ຍຖາ ຣເຖນ ຊຍຕີຕິ ຣຖິໂກ, ເອວໍ ນວວິໂຘປິ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ໂມ ສນ຺ທິຏ຺ຐິຍາ ຊຍຕີຕິ ສນ຺ທິຏ຺ຐິໂກ. ອຖ ວາ ທິຏ຺ຐນ຺ຕິ ທສ຺ສນໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ທິຏ຺ຐເມວ ສນ຺ທິຏ຺ຐໍ, ສນ຺ທສ຺ສນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສນ຺ທິຏ຺ຐໍ ອຣຫຕີຕິ ສນ຺ທິຏ຺ຐິໂກ. ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ໂມ ຫິ ຠາວນາຠິສມຍວເສນ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠິສມຍວເສນ ຈ ທິສ຺ສມາໂນເຍວ ວຏ຺ຏຠຍໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ, ຕສ຺ມາ ຍຖາ ວຕ຺ຖມຣຫຕີຕິ ວຕ຺ຖິໂກ, ເອວໍ ສນ຺ທິຏ຺ຐໍ ອຣຫຕີຕິ ສນ຺ທິຏ຺ຐິໂກ.

ອຕ຺ຕໂນ ຜລທານໍ ສນ຺ຘາຍ ນາສ຺ສ ອາຄເມຕພ຺ໂພ ກາໂລ ອຕ຺ຖີຕິ ອກາໂລ. ຍຖາ ຫິ ໂລກິຍກຸສລສ຺ສ ອຸປປຊ຺ຊອປຣາປຣິຍາເຍຕິອາທິນາ ຜລທານໍ ປຕິ ອາຄເມຕພ຺ໂພ ກາໂລ ອຕ຺ຖິ, ນ ເອວເມຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອກາໂລເຍວ ອກາລິໂກ, ນ ປຎ຺ຈາຫສຕ຺ຕາຫາທິເຠທໍ ກາລໍ ເຂເປຕ຺ວາ ຜລໍ ເທຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ປນ ປວຕ຺ຕິສມນນ຺ຕຣເມວ ຜລໂທຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຖ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຜລປ຺ປທາເນ ວິປ຺ປກຏ຺ໂຐ ທູໂຣ ກາໂລ ປຕ຺ໂຕ ອຸປນີໂຕ ອສ຺ສາຕິ ກາລິໂກ, ກາລນ຺ຕຣຜລທາຍີ. ໂກ ໂສ? ໂລກິໂຍ ກຸສລຘມ຺ໂມ. ອຍໍ ປນ ສມນນ຺ຕຣຜລທາຍກຕ຺ຕາ ນ ກາລິໂກຕິ ອກາລິໂກ. ມຄ຺ຄເມວ ຫິ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອກາລິໂກ’’ຕິ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

‘‘ເອຫິ ປສ຺ສ ອິມໍ ຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕໍ ເອຫິປສ຺ສວິຘິໍ ອຣຫຕີຕິ ເອຫິປສ຺ສິໂກ. ກສ຺ມາ ປເນສ ຕໍ ວິຘິໍ ອຣຫຕີຕິ? ປຣມຕ຺ຖໂຕ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ ປຣິສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ຈ. ຣິຕ຺ຕມຸຏ຺ຐິຍຎ຺ຫິ ຫິຣຎ຺ຎໍ ວາ ສຸວຓ຺ຓໍ ວາ ອຕ຺ຖີຕິ ວຕ຺ວາປິ ‘‘ເອຫິ ປສ຺ສ ອິມ’’ນ຺ຕິ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ. ກສ຺ມາ? ອວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ. ວິຊ຺ຊມານມ຺ປິ ຈ ຄູຖໍ ວາ ມຸຕ຺ຕໍ ວາ ມນຸຎ຺ຎຠາວປ຺ປກາສເນນ ຈິຕ຺ຕສມ຺ປຫໍສນຕ຺ຖໍ ‘‘ເອຫິ ປສ຺ສ ອິມ’’ນ຺ຕິ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ, ອປິຈ ໂຂ ນໍ ຕິເຓຫິ ວາ ປຓ຺ເຓຫິ ວາ ປຏິຈ຺ຉາເທຕພ຺ພເມວ ໂຫຕິ. ກສ຺ມາ? ອປຣິສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ. ອຍໍ ປນ ນວວິໂຘປິ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ໂມ ສຠາວໂຕ ຈ ວິຊ຺ຊມາໂນ ວິຄຕວລາຫເກ ຈ ອາກາເສ ສມ຺ປຸຓ຺ຓຈນ຺ທມຓ຺ຑລໍ ວິຍ ປຓ຺ຑຸກມ຺ພເລ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕຊາຕິມຓິ ວິຍ ຈ ປຣິສຸທ຺ໂຘ, ຕສ຺ມາ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ ປຣິສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ຈ ເອຫິປສ຺ສວິຘິໍ ອຣຫຕີຕິ ເອຫິປສ຺ສິໂກ.

ອຸປເນຕພ຺ໂພຕິ ໂອປເນຍ຺ຍິໂກ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວິນິຈ຺ຉໂຍ – ອຸປນຍນໍ ອຸປນໂຍ, ອາທິຕ຺ຕໍ ເຈລໍ ວາ ສີສໍ ວາ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂິຕ຺ວາປິ ຠາວນາວເສນ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ເຕ ອຸປນຍນໍ ອຸປ຺ປາທນໍ ອຣຫຕີຕິ ໂອປເນຍ຺ຍິໂກ. ອິທໍ ສງ຺ຂເຕ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ເມ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ອສງ຺ຂໂຕ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ເຕ ອາຣມ຺ມຓຠາເວນ ອຸປນຍນໍ ອຣຫຕີຕິ ໂອປເນຍ຺ຍິໂກ, ສຈ຺ຉິກິຣິຍາວເສນ ອລ຺ລີຍນໍ ອຣຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ນິພ຺ພານໍ ອຸປເນຕິ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລນ຺ຕິ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ອຸປເນຍ຺ໂຍ, ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພຕໍ ອຸປເນຕພ຺ໂພຕິ ຜລນິພ຺ພານຘມ຺ໂມ ອຸປເນຍ຺ໂຍ, ອຸປເນຍ຺ໂຍ ເອວ ໂອປເນຍ຺ຍິໂກ.

ສພ຺ເພຫິ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎູອາທີຫິ ວິຎ຺ຎູຫິ ‘‘ຠາວິໂຕ ເມ ມຄ຺ໂຄ, ອຘິຄຕໍ ຜລໍ, ສຈ຺ຉິກໂຕ ນິໂຣໂຘ’’ຕິ ອຕ຺ຕນິ ອຕ຺ຕນິ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ເວທິຕພ຺ໂພ ວິຎ຺ຎູຫິ. ນ ຫິ ອຸປຊ຺ຌາເຍນ ຠາວິເຕນ ມຄ຺ເຄນ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກສ຺ສ ກິເລສາ ປຫີຍນ຺ຕິ, ນ ໂສ ຕສ຺ສ ຜລສມາປຕ຺ຕິຍາ ຜາສຸ ວິຫຣຕິ, ນ ເຕນ ສຈ຺ຉິກຕໍ ນິພ຺ພານໍ ສຈ຺ຉິກໂຣຕິ, ຕສ຺ມາ ນ ເອສ ປຣສ຺ສ ສີເສ ອາຠຣຓໍ ວິຍ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ອຕ຺ຕໂນ ປນ ຈິຕ຺ເຕເຍວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ອນຸຠວິຕພ຺ໂພ ວິຎ຺ຎູຫີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອສງ຺ຂຕນ຺ຕິ ສງ຺ຄມ຺ມ ສມາຄມ຺ມ ປຈ຺ຈຍສໂມຘານລກ຺ຂເຓນ ສງ຺ຄເມນ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ອນຸຣູເປຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ອກຕໍ ອນິພ຺ພຕ຺ຕິຕນ຺ຕິ ອສງ຺ຂຕໍ. ນຕ຺ຖິ ເອຕ຺ຖ ມຕນ຺ຕິ ອມຕໍ, ເອຕສ຺ມິໍ ວາ ອຘິຄເຕ ນຕ຺ຖິ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ມຕໍ ມຣຓນ຺ຕິ ອມຕໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ສ຺ວາກ຺ຂາຕໍ ຘມ຺ມໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິອາທິນາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຘມ຺ມ-ສທ຺ທປ຺ປໂຍໂຄ ທສ຺ສິໂຕ, ຕຖາປິ ຘມ຺ມ-ສທ຺ເທນ ອໂຍເຊຕ຺ວາ ວຸຕ຺ເຕ ເວວຈເນ ນ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ນາມ ນ ໂຫຕີຕິ ‘‘ສ຺ວາກ຺ຂາຕໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ເຕປິ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິເຍວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ສ຺ວາກ຺ຂາຕໍ ຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປນ ຘມ຺ມ-ສທ຺ທປ຺ປໂຍໂຄ ສ຺ວາກ຺ຂາຕາ-ທິສທ຺ທານໍ ຘມ຺ມ-ວິເສສນຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ກໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອກຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສປິ ນາມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ປຐມຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘໍ ທຸຕິຍຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘໍ ປຸຈ຺ຉາຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນາຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘນາມານິ ເວທິຕພ຺ພານິ.

ສຸປ຺ປຏິປນ຺ນນ຺ຕິ ສ຺ວາກ຺ຂາເຕ ຘມ຺ມວິນເຍ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປນ຺ນຕ຺ຕາ ສຸປ຺ປຏິປນ຺ນໍ. ມຊ຺ຌິມາຍ ປຏິປທາຍ ອນ຺ຕທ຺ວຍໍ ອນຸປຄມ຺ມ ປຏິປນ຺ນຕ຺ຕາ ກາຍວຈີມໂນວງ຺ກກຸຏິລຊິມ຺ຫໂທສປ຺ປຫານາຍ ປຏິປນ຺ນຕ຺ຕາ ຈ ອຸຊຸປ຺ປຏິປນ຺ນໍ. ຎາໂຍ ວຸຈ຺ຈຕິ ນິພ຺ພານໍ ອຣິຍມຄ຺ຄາທີຫິ ຎາຍຕິ ປຏິວິຊ຺ຌີຍຕິ ສຈ຺ຉິກຣີຍຕີຕິ ກຕ຺ວາ, ຕທຕ຺ຖາຍ ປຏິປນ຺ນຕ຺ຕາ ຎາຍປ຺ປຏິປນ຺ນໍ. ຍຖາ ປຏິປນ຺ນາ ຄຸຓສມ຺ຠາວນາຍ ປເຣຫິ ກຣິຍມານໍ ປຈ຺ຈຸຏ຺ຐານາທິສາມີຈິກມ຺ມໍ ອຣຫນ຺ຕິ, ຕຖາ ປຏິປນ຺ນຕ຺ຕາ ສາມີຈິປ຺ປຏິປນ຺ນໍ.

ຍຸຄຬວເສນ ປຐມມຄ຺ຄຏ຺ໂຐ ຜລຏ຺ໂຐຕິ ອິທເມກໍ ຍຸຄຬນ຺ຕິ ເອວໍ ຈຕ຺ຕາຣິ ປຸຣິສຍຸຄານິ ໂຫນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ປນ ‘‘ຈຕຸປຸຣິສຍຸຄໍ ສງ຺ຆ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣີ’’ຕິ ວິຠຕ຺ຕິໂລປໍ ອກຕ຺ວາ ນິທ຺ເທໂສ ກໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຈຕ຺ຕາຣິ ປຸຣິສຍຸຄານິ ເອຕ຺ຖາຕິ ຈຕຸປຸຣິສຍຸໂຄຕິ ຫິ ສງ຺ໂຆ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຏ຺ຐປຸຣິສປຸຄ຺ຄລນ຺ຕິ ປຸຣິສປຸຄ຺ຄລວເສນ ເອໂກ ປຐມມຄ຺ຄຏ຺ໂຐ, ເອໂກ ຜລຏ຺ໂຐຕິ ອິມິນາ ນເຍນ ອຏ຺ເຐວ ປຸຣິສປຸຄ຺ຄລາ ໂຫນ຺ຕິ. ອຏ຺ຐ ປຸຣິສປຸຄ຺ຄລາ ເອຕ຺ຖາຕິ ອຏ຺ຐປຸຣິສປຸຄ຺ຄໂລ, ສງ຺ໂຆ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຸຣິໂສຕິ ວາ ປຸຄ຺ຄໂລຕິ ວາ ເອກຕ຺ຖາເນຕານິ ປທານິ, ເວເນຍ຺ຍວເສນ ປເນຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອາຫຸເນຍ຺ຍນ຺ຕິອາທີສຸ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໕໖) ອາເນຕ຺ວາ ຫຸນິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫຸນໍ, ທູຣໂຕປິ ອາເນຕ຺ວາ ສີລວນ຺ເຕສຸ ທາຕພ຺ພານໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ປຈ຺ຈຍານເມຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຕໍ ອາຫຸນໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕຸໍ ຍຸຕ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ມຫປ຺ຜລຠາວກຣຓໂຕຕິ ອາຫຸເນຍ຺ໂຍ, ສງ຺ໂຆ. ອຖ ວາ ທູຣໂຕປິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສພ຺ພສາປເຕຍ຺ຍມ຺ປິ ເອຕ຺ຖ ຫຸນິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫວນີໂຍ, ສກ຺ກາທີນມ຺ປິ ວາ ອາຫວນໍ ອຣຫຕີຕິ ອາຫວນີໂຍ. ໂຍ ຈາຍໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ອາຫວນີໂຍ ອຄ຺ຄິ, ຍຕ຺ຖ ຫຸຕໍ ມຫປ຺ຜລນ຺ຕິ ເຕສໍ ລທ຺ຘິ. ສເຈ ຫຸຕສ຺ສ ມຫປ຺ຜລຕາຍ ອາຫວນີໂຍ, ສງ຺ໂຆວ ອາຫວນີໂຍ. ສງ຺ເຆ ຫຸຕຎ຺ຫິ ມຫປ຺ຜລໍ ໂຫຕິ. ຍຖາຫ –

‘‘ໂຍ ຈ ວສ຺ສສຕໍ ຊນ຺ຕຸ, ອຄ຺ຄິໍ ປຣິຈເຣ ວເນ;

ເອກຎ຺ຈ ຠາວິຕຕ຺ຕານໍ, ມຸຫຸຕ຺ຕມປິ ປູຊເຍ;

ສາເຍວ ປູຊນາ ເສຍ຺ໂຍ, ຍຎ຺ເຈ ວສ຺ສສຕໍ ຫຸຕ’’ນ຺ຕິ. (ຘ. ປ. ໑໐໗);

ຕເທຕໍ ນິກາຍນ຺ຕເຣ ‘‘ອາຫວນີໂຍ’’ຕິ ປທໍ ອິຘ ‘‘ອາຫຸເນຍ຺ໂຍ’’ຕິ ອິມິນາ ປເທນ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກໍ, ພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ປເນຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈິມຕ຺ຕເມວ ນານໍ.

ປາຫຸເນຍ຺ຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ປາຫຸນໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ທິສາວິທິສໂຕ ອາຄຕານໍ ປິຍມນາປານໍ ຎາຕິມິຕ຺ຕານໍ ອຕ຺ຖາຍ ສກ຺ກາເຣນ ປຏິຍຕ຺ຕໍ ອາຄນ຺ຕຸກທານໍ. ຕມ຺ປິ ຐເປຕ຺ວາ ເຕ ຕຖາຣູເປ ປິຍມິຕ຺ຕາທິເກ ປາຫຸນເກ ສງ຺ຆສ຺ເສວ ທາຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕໍ, ສງ຺ໂຆວ ຕໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕຸໍ ຍຸຕ຺ໂຕ. ສງ຺ຆສທິໂສ ຫິ ປາຫຸນໂກ ນຕ຺ຖິ. ຕຖາ ເຫສ ເອກພຸທ຺ຘນ຺ຕເຣ ວີຕິວຕ຺ເຕເຍວ ທິສ຺ສຕິ, ອພ຺ໂພກິຓ຺ຓຎ຺ຈ ປິຍມນາປຕ຺ຕກເຣຫິ ສີລາທິຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕຕິ ເອວໍ ປາຫຸນມສ຺ສ ທາຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕໍ, ປາຫຸນຎ຺ຈ ປຏິຄ຺ຄເຫຕຸໍ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ ປາຫຸເນຍ຺ໂຍ.

ທກ຺ຂນ຺ຕິ ເອຕາຍ ສຕ຺ຕາ ຍຖາຘິປ຺ເປຕາຫິ ສມ຺ປຕ຺ຕີຫິ ວຑ຺ຒນ຺ຕີຕິ ທກ຺ຂິຓາ, ປຣໂລກໍ ສທ຺ທຫິຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພທານໍ. ຕໍ ທກ຺ຂິຓໍ ອຣຫຕິ, ທກ຺ຂິຓາຍ ວາ ຫິໂຕ ຍສ຺ມາ ນໍ ມຫປ຺ຜລກຣຕາຍ ວິໂສເຘຕີຕິ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ໂຍ. ອຸໂຠ ຫຕ຺ເຖ ສິຣສິ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ສພ຺ພໂລເກນ ກຣິຍມານໍ ອຎ຺ຊລິກມ຺ມໍ ອຣຫຕີຕິ ອຎ຺ຊລິກຣຓີໂຍ. ອນຸຕ຺ຕຣໍ ປຸຎ຺ຎກ຺ເຂຕ຺ຕນ຺ຕິ ສພ຺ພໂລກສ຺ສ ອສທິສໍ ປຸຎ຺ຎວິຣຸຫນຏ຺ຐານໍ. ຍຖາ ຫິ ຣຎ຺ໂຎ ວາ ອມຈ຺ຈສ຺ສ ວາ ສາລີນໍ ວາ ຍວານໍ ວາ ວິຣຸຫນຏ຺ຐານໍ ຣຎ຺ໂຎ ສາລິກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ຍວກ຺ເຂຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ສງ຺ໂຆ ສພ຺ພໂລກສ຺ສ ປຸຎ຺ຎານໍ ວິຣຸຫນຏ຺ຐານໍ. ສງ຺ຆໍ ນິສ຺ສາຍ ຫິ ໂລກສ຺ສ ນານປ຺ປກາຣຫິຕສຸຂສໍວຕ຺ຕນິການິ ປຸຎ຺ຎານິ ວິຣຸຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ສງ຺ໂຆ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ປຸຎ຺ຎກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ໂລກສ຺ສ. ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ສຸປ຺ປຏິປນ຺ນໍ ສງ຺ຆ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສງ຺ຆ-ສທ຺ທປ຺ປໂຍໂຄ ສຸປ຺ປຏິປນ຺ນາ-ທິສທ຺ທານໍ ສງ຺ຆວິເສສນຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ກໂຕ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສຸປ຺ປຏິປນ຺ນໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ເຕປິ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິເຍວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ສິກ຺ຂາເວວຈເນສຸ ປນ ສິກ຺ຂາ-ສທ຺ທໍ ວິນາ ເກວລໍ ຠິກ຺ຂຸ-ສທ຺ໂທ ຠິກ຺ຂຸນີ-ສທ຺ໂທ ຈ ສິກ຺ຂາຍ ອຘິວຈນໍ ນ ໂຫຕີຕິ ‘‘ຠິກ຺ຂຸສິກ຺ຂໍ ຠິກ຺ຂຸນີສິກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕເຍວ ສີສໍ ເອຕິ, ອຘິສີລາທໂຍ ປນ ສິກ຺ຂາ ເອວາຕິ ‘‘ອຘິສີລໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ເຕປິ ສີສໍ ເອຕິ. ປຐມໍ ປາຣາຊິກນ຺ຕິອາທິນາ ສິກ຺ຂາປທານໍເຍວ ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ, ນ ອາປຕ຺ຕີນໍ.

ອຸປຊ຺ຌາຍເວວຈເນສຸ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ໂຍ ປພ຺ພາເຊສິ ເຈວ ອຸປສມ຺ປາເທສິ ຈ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ໂຍ ມໍ ປພ຺ພາເຊສີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ສ ມູເລນາຕິ ຍສ຺ສ ປຘານຠາເວນ ກາຣຓຠາເວນ ວາ. ຍສ຺ສ ມູລໍ ປຘານຠາໂວ ກາຣຓຠາໂວ ວາ ເອຕິສ຺ສາຕິ ຍສ຺ສມູລິກາ, ປພ຺ພຊ຺ຊາ ອຸປສມ຺ປທາ ຈ. ມູລ-ສທ຺ທສ຺ສ ສາເປກ຺ຂຠາເວປິ ນິຈ຺ຈສາເປກ຺ຂຕາຍ ຄມກຕ຺ຕາ ຕທ຺ຘິຕວຸຕ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

ອາຈຣິຍເວວຈເນສຸ ປນ ໂຍ ອຸປຊ຺ຌໍ ອທຕ຺ວາ ອາຈຣິໂຍວ ຫຸຕ຺ວາ ປພ຺ພາເຊສິ, ກມ຺ມວາຈາຈຣິໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປາເທສິ ຈ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ໂຍ ມໍ ປພ຺ພາເຊສິ, ໂຍ ມໍ ອນຸສາເວສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິເມຫິ ທ຺ວີຫິ ວຈເນຫິ ປພ຺ພຊ຺ຊາຈຣິໂຍ ຈ ອຸປສມ຺ປທາຈຣິໂຍ ຈ ທສ຺ສິໂຕ. ຍາຫໍ ນິສ຺ສາຍ ວສາມີຕິ ນິສ຺ສຍາຈຣິຍໍ ທສ຺ເສຕິ. ຍາຫໍ ອຸທ຺ທິສາເປມີຕິອາທິນາ ປນ ຘມ຺ມາຈຣິໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຕ຺ຖ ອຸທ຺ທິສາເປມີຕິ ປາຐໍ ອຸທ຺ທິສາເປມິ. ປຣິປຸຈ຺ຉາມີຕິ ອຸຄ຺ຄຫິຕປາຐສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ປຣິປຸຈ຺ຉາມິ. ສທ຺ຘິວິຫາຣິກເວວຈນາທີສຸ ຈ ວຸຕ຺ຕານຸສາເຣເນວ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕສ຺ສ ມູເລຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກຕິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ໂອກລ຺ລໂກຕິ ຂຸປ຺ປິປາສາທິທຸກ຺ຂປເຣຕານໍ ຂີຓສຸຂານໍ ນຫານາທິສຣີຣປຏິຊຄ຺ຄນຣຫິຕານໍ ກປຓມນຸສ຺ສານເມຕໍ ອຘິວຈນໍ. ໂມຬິພທ຺ໂຘຕິ ສິຂາພທ຺ໂຘ ໂອມຸກ຺ກມກຸໂຏ ວາ. ກິຎ຺ຈາປິ ທ຺ເວວາຈິໂກ ອຸປາສໂກ ປຐມໂພຘິຍໍເຍວ ສມ຺ຠວຕິ, ຕຖາປິ ຕທາ ລພ຺ຠມານນາມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ເຕປິ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິເຍວາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ທ຺ເວວາຈິໂກ ອຸປາສໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ທ຺ເວວາຈິໂກ’’ຕິ ອິທເມວ ປເນຕ຺ຖ ເວວຈນນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ທ຺ເວວາຈິໂກຕິ ມໍ ຘາເຣຫີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕເກປິ ວຸຕ຺ເຕ ສີສໍ ເອຕິ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ.

ກຸມາຣໂກຕິ ກຸມາຣາວຕ຺ໂຖ ອຕິວິຍ ທຫຣສາມເຓໂຣ. ເຈລ຺ລໂກຕິ ຕໂຕ ມຫນ຺ຕຕໂຣ ຂຸທ຺ທກສາມເຓໂຣ. ເຈຏໂກຕິ ມຊ຺ຌິໂມ. ໂມຬິຄລ຺ໂລຕິ ມຫາສາມເຓໂຣ. ສມຓຸທ຺ເທໂສຕິ ປນ ອວິເສສໂຕ ສາມເຓຣາຘິວຈນໍ. ນິຄຓ຺ຐຸປຏ຺ຐາໂກຕິອາທີນິປິ ຕິຕ຺ຖິຍສາວກເວວຈນານີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ທຸສ຺ສີໂລຕິ ນິສ຺ສີໂລ ສີລວິຣຫິໂຕ. ປາປຘມ຺ໂມຕິ ທຸສ຺ສີລຕ຺ຕາ ເອວ ຫີນຊ຺ຌາສຍຕາຍ ລາມກສຠາໂວ. ອສຸຈິສງ຺ກສ຺ສຣສມາຈາໂຣຕິ ອປຣິສຸທ຺ຘກາຍກມ຺ມາທິຕາຍ ອສຸຈິ ຫຸຕ຺ວາ ສງ຺ກາຍ ສຣິຕພ຺ພສມາຈາໂຣ. ທຸສ຺ສີໂລ ຫິ ກິຎ຺ຈິເທວ ອສາຣຸປ຺ປໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ອສຸເກນ ກຕໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ປເຣສໍ ອາສງ຺ກນີໂຍ ໂຫຕິ. ເກນຈິເທວ ກຣຓີເຍນ ມນ຺ຕຍນ຺ເຕ ຠິກ຺ຂູ ທິສ຺ວາ ‘‘ກຈ຺ຈິ ນຸ ໂຂ ອິເມ ມຍາ ກຕກມ຺ມໍ ຊານິຕ຺ວາ ມນ຺ເຕນ຺ຕີ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນເຍວ ສງ຺ກາຍ ສຣິຕພ຺ພສມາຈາໂຣ. ປຏິຈ຺ຉນ຺ນກມ຺ມນ຺ໂຕຕິ ລຊ຺ຊິຕພ຺ພຕາຍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕພ຺ພກມ຺ມນ຺ໂຕ. ອສ຺ສມໂຓຕິ ນ ສມໂຓ. ສລາກຄ຺ຄຫຓາທີສຸ ‘‘ອຫມ຺ປິ ສມໂຓ’’ຕິ ມິຈ຺ຉາປຏິຎ຺ຎາຍ ສມຓປຏິຎ຺ໂຎ, ອເສຏ຺ຐຈາຣິຕາຍ ອພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ, ອຸໂປສຖາທີສຸ ‘‘ອຫມ຺ປິ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ’’ຕິ ມິຈ຺ຉາປຏິຎ຺ຎາຍ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິປຏິຎ຺ໂຎ, ປູຕິນາ ກມ຺ເມນ ສີລວິປຕ຺ຕິຍາ ອນ຺ໂຕ ອນຸປວິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ອນ຺ໂຕປູຕິ, ຉຫິ ທ຺ວາເຣຫິ ຣາຄາທິກິເລສານຸສ຺ສວເນນ ຕິນ຺ຕຕ຺ຕາ ອວສ຺ສຸໂຕ, ສຎ຺ຊາຕຣາຄາທິກຈວຣຕ຺ຕາ ສີລວນ຺ເຕຫິ ຉຑ຺ເຑຕພ຺ພຕ຺ຕາ ຈ ກສມ຺ພຸຊາໂຕ. ໂກຓ຺ໂຐຕິ ທຸສ຺ສີລາຘິວຈນເມຕໍ.

‘‘ຍານິ ວາ ປນຎ຺ຎານິປິ ອຕ຺ຖິ ພຸທ຺ຘເວວຈນານິ ວາ’’ຕິອາທິນາ ຍໍ-ສທ຺ທປຣາມຏ຺ຐານໍ ພຸທ຺ຘາທິເວວຈນານໍເຍວ ຕໍ-ສທ຺ເທນ ປຣາມສນໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ເຕຫິ ອາກາເຣຫິ…ເປ… ພຸທ຺ຘາທີນໍ ເວວຈເນຫີ’’ຕິ. ກຖໍ ປນ ຕານິ ອາກາຣາທິສທ຺ເທຫິ ໂວຫຣີຍນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເວວຈນານິ ຫີ’’ຕິອາທິ. ສຓ຺ຐານວນ຺ຕານໍ ພຸທ຺ຘາທີນໍ ສຓ຺ຐານທີປນໍ ຕາວ ໂຫຕຸ, ສຓ຺ຐານຣຫິຕານໍ ປນ ຘມ຺ມສິກ຺ຂາທີນໍ ກຖນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານສຓ຺ຐານຕ຺ຕາ ເອວ ວາ’’ຕິ. ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານຣູປານິ ຫິ ເວວຈນານິ ‘‘ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານສຓ຺ຐານານີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເອວໍ ໂຂຕິ ເອຕ຺ຖ ໂຂຕິ ອວຘາຣຓຕ຺ເຖ ນິປາໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ເອວເມວາ’’ຕິ.

໕໔. ມຸຈ຺ຉາປເຣໂຕຕິ ມຸຈ຺ຉາຍ ອຠິຠູໂຕ. ວຈນຕ຺ຖວິຊານນສມຕ຺ຖໍ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນາຄມາຓວກສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕິເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິກາຕິ ເຍຠຸຍ຺ຍວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ສພ຺ພາປິ ເທວຕາ ຕິເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິກາວ ໂຫນ຺ຕິ ທ຺ວິເຫຕຸການມ຺ປິ ສມ຺ຠວໂຕ. ອຕິຂິປ຺ປໍ ຊານນ຺ຕີຕິ ເທວຕານໍ ຠວງ຺ຄປຣິວາສສ຺ສ ມນຸສ຺ສານໍ ວິຍ ອທນ຺ຘຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສຠາຄສ຺ສາຕິ ປຸຣິສສ຺ສ. ວິສຠາຄສ຺ສາຕິ ມາຕຸຄາມສ຺ສ. ອນຣິຍໂກຕິ ມາຄຘໂວຫາຣໂຕ ອຎ຺ໂຎ. ທວາຕິ ສຫສາ. ຣວາຕິ ວິຣຊ຺ຌິຕ຺ວາ. ອຎ຺ຎໍ ຠຓິສ຺ສາມີຕິ ອຎ຺ຎໍ ຠຓນ຺ໂຕ ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີຕິ ຠຓຕີຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອກ຺ຂຣສມຍານຠິຎ຺ຎຕາຍ ວາ ກຣຓສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຠາວໂຕ ວາ ກເຖຕພ຺ພໍ ກເຖຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ກເຖນ຺ໂຕ ຣວາ ຠຓຕິ ນາມ. ອຸຠຍຖາປິ ອຎ຺ຎໍ ຠຓິຕຸກາມສ຺ສ ອຎ຺ຎຠຓນໍ ສມານນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຸຣິເມນ ໂກ ວິເສໂສ’’ຕິ.

ວາເຈຕີຕິ ປາຬິໍ ກເຖນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາເປນ຺ໂຕ ວາ ວາເຈຕິ. ປຣິປຸຈ຺ຉຕີຕິ ປາຬິຍາ ອຕ຺ຖໍ ປຣິປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ປາຬິໍ ປຣິປຸຈ຺ຉຕິ. ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ອຎ຺ຎສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປາຬິໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ສຊ຺ຌາຍໍ ກໂຣຕີຕິ ອຸຄ຺ຄຫິຕປາຬິໍ ສຊ຺ຌາຍຕິ. ວຓ຺ເຓຕີຕິ ປາຬິຍາ ອຕ຺ຖໍ ສໍວຓ຺ເຓນ຺ໂຕ ປາຬິໍ ວຓ຺ເຓຕິ. ມຫລ຺ລກສ຺ສ ກິຎ຺ຈິ ອຊານນໂຕ ອວິທິຕິນ຺ທ຺ຣິຍຕາຍ ວາ ‘‘ໂປຕ຺ຖກຣູປສທິສສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ມຕ຺ຕິກາຍ ກຕຣູປສທິສສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຄຣຸເມຘສ຺ສາຕິ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ລຫຸປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ອຠາວໂຕ ທນ຺ຘຄຕິກຕາຍ ຄຣຸປຎ຺ຎສ຺ສ, ມນ຺ທປຎ຺ຎສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສພ຺ພໂສ ວາຕິ ອິມິນາ ‘‘ອິທໍ ປທໍ ສາເວສ຺ສາມິ ‘ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທສ຺ສ ອຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ອສຕິ ເອວຣູເປ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທ ເກນຈິ ປຣິຍາເຍນ ຕຖາວິຘໍ ວຈີເຠທໍ ກຕ຺ວາ ສາວນໍ ນາມ ເນວ ສມ຺ຠວຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີຕິອາທີສຸ…ເປ… ວຈີເຠທໍ ກຕ຺ວາ ນ ສາເວຕີ’’ຕິ.

ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ມູລປຎ຺ຎຕ຺ຕິວຓ຺ຓນາ

໕໕. ນິທ຺ທິສິຕພ຺ພສ຺ສາຕິ ວິວຣິຕພ຺ພສ຺ສ ປກາເສຕພ຺ພສ຺ສ. ກິເລເສຫີຕິ ອຫິຣິກາທີຫິ ກິເລເສຫິ. ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລ-ປທໂຕ ປຏ຺ຐາຍ. ຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສາຕິ ເມຖຸນຘມ຺ມປຏິເສວນສງ຺ຂາຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ. ທສ຺ສນນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ອສ຺ສາຕິ ເມຖຸນຘມ຺ມສ຺ສ.

ທ຺ວີຫິ ທ຺ວີຫິ ສມາປຊ຺ຊິຕພ຺ພາ ທ຺ວຍໍທ຺ວຍສມາປຕ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ທ຺ວເຍນ ທ຺ວເຍນ ສມາປຊ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ’’ຕິ. ຣາຄປຣິຍຸຏ຺ຐາເນນ ສທິສຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ມິຖຸນານໍ ອິທໍ ເມຖຸນໍ, ເມຖຸນເມວ ຘມ຺ໂມ ເມຖຸນຘມ຺ໂມຕິ ອາຫ ‘‘ອຸຠິນ຺ນໍ ຣຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຣຕ຺ຕານນ຺ຕິ ເມຖຸນຣາເຄນ ຣຕ຺ຕານໍ. ສາຣຕ຺ຕານນ຺ຕິ ເຕເນວ ຣາເຄນ ອຕິວິຍ ຣຕ຺ຕານໍ. ອວສ຺ສຸຕານນ຺ຕິ ໂລກສ຺ສາທມິຕ຺ຕສນ຺ຖວວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນເມຖຸນຣາເຄນ ຕິນ຺ຕານໍ. ປຣິຍຸຏ຺ຐິຕານນ຺ຕິ ເມຖຸນຣາຄຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຣິໂຍນທ຺ຘຈິຕ຺ຕານໍ. ສທິສານນ຺ຕິ ຣຕ຺ຕຕາທີຫິ ສທິສານໍ.

ຍສ຺ມາ ‘‘ປຏິເສວຕິ ນາມາ’’ຕິ ປທໍ ມາຕິກາຍ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປຏິເສວຕິ ນາມາຕິ ກສ຺ມາ ອຸທ຺ຘຏ’’ນ຺ຕິ ໂຍ ມຎ຺ຎຕິ, ຕສ຺ສ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປຏິເສເວຍ຺ຍາຕິ ເອຕ຺ຖ…ເປ… ມາຕິກາປທ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ອິຕ຺ຖິຍາ ນິມິຕ຺ເຕນາຕິ ອິທໍ ‘‘ມຄ຺ເຄນ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິອາທິ ວິຍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍຖາ ຫິ ‘‘ມຄ຺ເຄນ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ມຄ຺ຄໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ມຄ຺ເຄ ວາ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ລພ຺ຠຕິ, ເອວໍ ‘‘ອິຕ຺ຖິຍາ ນິມິຕ຺ເຕນ ປເວເສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອິຕ຺ຖິຍາ ນິມິຕ຺ຕໍ ປເວເສຕິ, ນິມິຕ຺ເຕ ວາ ປເວເສຕີ’’ຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ລພ຺ຠຕິ. ອິທຎ຺ຈ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ປຸຣິສປໂຍຄທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິມິຕ຺ຕໍ ອງ຺ຄຊາຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກໍ. ປເວສນໍ ນາມ ນ ພຫິ ຉຸປນມຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ວາເຕນ ອສມ຺ຜຸຏ຺ເຐ ອລ຺ໂລກາເສ’’ຕິ. ອພ຺ຠນ຺ຕຣຎ຺ຫິ ປເວເສນ຺ໂຕ ‘‘ປເວເສຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນ ພຫິ ຉຸປນ຺ໂຕ. ອພ຺ຠນ຺ຕຣນ຺ຕິ ຈ ປກຕິຍາ ສພ຺ພໂສ ປິຫິຕສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ວາເຕນ ອສມ຺ຜຸຏ຺ໂຐກາໂສ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ.

ອິທານິ ສພ຺ພຖາ ເລໂສກາສປິທຫນຕ຺ຖໍ ອິຕ຺ຖິນິມິຕ຺ເຕ ປຸຣິສນິມິຕ຺ເຕ ຈ ລພ຺ຠມານໍ ປເວສກາເລ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ຜສ຺ສາຣຫໍ ປເທສວິເສສໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິຕ຺ຖິນິມິຕ຺ເຕ ຈຕ຺ຕາຣິ ປສ຺ສານີ’’ຕິອາທິມາຫ. ວາເຕນ ຫິ ອສມ຺ຜຸຏ຺ເຐ ອລ຺ໂລກາເສ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ເອເກນປິ ປເທເສນ ຉຸປິຕ຺ວາ ປເວເສນ຺ໂຕ ‘‘ປເວເສຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເວມຊ຺ຌນ຺ຕິ ຍຖາ ຈຕ຺ຕາຣິ ປສ຺ສານິ ອສມ຺ຜຸສນ຺ໂຕ ປເວເສຕິ, ເອວໍ ກຕວິວຣສ຺ສ ອິຕ຺ຖິນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ເຫຏ຺ຐິມຕລໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ປຸຣິສນິມິຕ຺ເຕ ປນ ມຊ຺ຌນ຺ຕິ ອຄ຺ຄໂກຏິໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ອຸປຣີຕິ ອຄ຺ຄໂກຏິໂຕ ອຸປຣິຠາຄປ຺ປເທໂສ. ອິທຎ຺ຈ ມຊ຺ເຌນ ສມິຎ຺ຊິຕ຺ວາ ປເວເສນ຺ຕສ຺ສ ມຊ຺ຌິມປພ຺ພສມິຎ຺ຊິຕງ຺ຄຸລິໍ ກຕ຺ຖຈິ ປເວເສນ຺ຕສ຺ສ ອງ຺ຄຸລິຍາ ມຊ຺ຌິມປພ຺ພປິຏ຺ຐິສທິສໍ ອງ຺ຄຊາຕສ຺ສ ອຸປຣິຠາຄເວມຊ຺ຌໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຫຏ຺ຐາ ປເວເສນ຺ໂຕຕິ ອິຕ຺ຖິນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ເຫຏ຺ຐິມຠາເຄນ ຉຸປນ຺ຕໍ ປເວເສນ຺ໂຕ. ມຊ຺ເຌນ ປເວເສນ຺ໂຕຕິ ອພ຺ຠນ຺ຕຣຕລໍ ຉຸປິຕ຺ວາ ມຊ຺ເຌນ ປເວເສນ຺ໂຕ. ກຕ຺ຖຈິ ອຈ຺ຉຸປນ຺ຕໍ ປເວເສຕ຺ວາ ນີຫຣນ຺ຕສ຺ສ ຫິ ນຕ຺ຖິ ປາຣາຊິກໍ, ທຸກ຺ກຏໍ ປນ ໂຫຕິ ຉິນ຺ນສີສວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ວຏ຺ຏກເຕ ມຸເຂ ອຈ຺ຉຸປນ຺ຕໍ ປເວເສຕ຺ວາ ນີຫຣນ຺ຕສ຺ສ ວິຍ. ມຊ຺ເຌເນວ ຉຸປນ຺ຕໍ ປເວເສນ຺ໂຕຕິ ອຄ຺ຄໂກຏິຍາ ຉຸປນ຺ຕໍ ປເວເສນ຺ໂຕ. ມຊ຺ຌິມປພ຺ພປິຏ຺ຐິຍາ ສມິຎ຺ຊິຕງ຺ຄຸລິນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຖ ວາ ສມິຎ຺ຊິຕງ຺ຄຸລິໍ ມຊ຺ຌິມປພ຺ພປິຏ຺ຐິຍາ ປເວເສນ຺ໂຕ ວິຍາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ສງ຺ໂກເຈຕ຺ວາຕິ ນິມິຕ຺ຕມຊ຺ເຌນ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ. ອຸປຣິຠາເຄນາຕິ ສງ຺ໂກຈິຕສ຺ສ ອຸປຣິຠາຄໂກຏິຍາ. ອິທານິ ປຸຣິສນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ເຕສຸ ຉສຸ ຐາເນສຸ ອຸປຣີຕິ ວຸຕ຺ຕຏ຺ຐານນ຺ຕຣສ຺ສ ວເສນ ວິສຸໍ ຈຕ຺ຕາຣິ ປສ຺ສານິ ຄເຫຕ຺ວາ ປຸຣິສນິມິຕ຺ເຕ ທສຘາ ຐານເຠທໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເຫຏ຺ຐາ ປນ ວິສຸໍ ຕານິ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິ ປສ຺ສານີ’’ຕິ ວຈນສາມຎ຺ຎໂຕປິ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ລພ຺ຠມານານິ ເອກຈ຺ຈໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຉ ຐານານິ ວຸຕ຺ຕານິ. ຕຸລາທຓ຺ຑສທິສໍ ປເວເສນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຸຊຸກໍ ປເວເສນ຺ຕສ຺ສ.

ນິມິຕ຺ເຕ ຊາຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ນິມິຕ຺ເຕ ຊາຕໍ. ຈມ຺ມຂີລນ຺ຕິ ນິມິຕ຺ເຕ ອຸຏ຺ຐິຕໍ ຈມ຺ມເມວ. ‘‘ອຸຓ຺ຓິຄຓ຺ໂຑ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ນິມິຕ຺ເຕ ຊາຕມ຺ປິ ຈມ຺ມຂີລາທິ ນິມິຕ຺ຕເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສາ’’ຕິ. ‘‘ອຸປຫຕກາຍປ຺ປສາທ’’ນ຺ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ນຏ຺ຐກາຍປ຺ປສາທ’’ນ຺ຕິ ວຈນໍ ອຸປາທິນ຺ນຠາວສ຺ສ ນຕ຺ຖິຕາທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ມຕຈມ຺ມໍ ວາ ສຸກ຺ຂປີຬກໍ ວາ’’ຕິ. ສຕິ ຫິ ອຸປາທິນ຺ນຠາເວ ອຸປຫເຕປິ ກາຍປ຺ປສາເທ ອຸປຫຕິນ຺ທ຺ຣິຍວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ວິຍ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິເຍວ ສິຍາ, ມຕຈມ຺ມໍ ປນ ສຸກ຺ຂປີຬກຎ຺ຈ ອນຸປາທິນ຺ນກໍ ອຸປາທິນ຺ນເກເຍວ ຈ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ. ນ ຈ ເອວໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸນ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຕ຺ຖິນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ປນ ນຏ຺ເຐປິ ອຸປາທິນ຺ນຠາເວ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິເຍວ. ມເຕ ອກ຺ຂາຍິເຕ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອກ຺ຂາຍິເຕ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິວຈນໂຕ ເມຖຸນສ຺ສາເທນາຕິ ອິມິນາ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາຄໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ. ສຕິ ຫິ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄ ສງ຺ຆາທິເສໂສວ ສິຍາ, ພີຊານິປິ ນິມິຕ຺ຕສງ຺ຂ຺ຍໍ ນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ທຸກ຺ກຏເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ນິມິຕ຺ເຕນ ນິມິຕ຺ຕໍ ປເວເສຕີ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອິທານິ ອິມິສ຺ສາ ເມຖຸນກຖາຍ ອສພ຺ຠິຣູປຕ຺ຕາ ‘‘ອີທິສໍ ຐານໍ ກເຖນ຺ເຕຫິ ສຸຓນ຺ເຕຫິ ຈ ເອວໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອນຸສາສນ຺ໂຕ ‘‘ອຍຎ຺ຈ ເມຖຸນກຖາ ນາມາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເມຖຸນກຖາຍ ຣາຄວຸທ຺ຘິເຫຕຸຕ຺ຕາ ຫາສວິສຍຕ຺ຕາ ຈ ຕທຸຠຍນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ປຏິກູລມນສິກາຣາທີສຸ ນິໂຍເຊຕິ. ປຏິກູລມນສິກາເຣນ ຫິ ຣາໂຄ ນິວຕ຺ຕຕິ, ສມຓສຎ຺ຎາທີສຸ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິເຕສຸ ຫາໂສ ນິວຕ຺ຕຕິ. ສຕ຺ຕານຸທ຺ທຍາຍາຕິ ສຕ຺ຕານໍ ອປາຍທຸກ຺ຂາທີຫິ ອນຸຣກ຺ຂຓຕ຺ຖໍ. ໂລການຸກມ຺ປາຍາຕິ ສຕ຺ຕໂລກວິສຍາຍ ອນຸກມ຺ປາຍ.

ມຸຂໍ ອປິຘາຍາຕິ ມຸຂໍ ອປິທຫິຕ຺ວາ, ເຍນ ເກນຈິ ປມາເທນ ກທາຈິ ມນ຺ທຫາໂສ ຠເວຍ຺ຍ, ຕທາ ຄຣຸຕ຺ຕໍ ກຸປ຺ເປຍ຺ຍ, ຕສ຺ມາ ຕາທິເສ ກາເລ ຄຣຸຠາວສ຺ສ ອວິໂກປນຕ຺ຖໍ ພີຊເກນ ມຸຂໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ນິສີທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຖ ວາ ມຸຂໍ ອປິຘາຍາຕິ ມຸຂໍ ປິທຫິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພີຊເກນ ມຸຂໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ຫສມາເນນ ນ ນິສີທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ທນ຺ຕວິທໍສກນ຺ຕິ ທນ຺ເຕ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ວິວຣິຕ຺ວາ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຄພ຺ຠິເຕນາຕິ ສງ຺ໂກຈໍ ອນາປຊ຺ຊນ຺ເຕນ, ອຸສ຺ສາຫຊາເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍທິ ຫິ ‘‘ອີທິສໍ ນາມ ອສພ຺ຠິໍ ກເຖມີ’’ຕິ ສງ຺ໂກຈໍ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ອຕ຺ຖວິຠາວນໍ ນ ສິຍາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຕາທິເສນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນປິ ຕາວ ອີທິສໍ ກຖິຕໍ, ກິມງ຺ຄໍ ປນາຫໍ ກເຖມີ’’ຕິ ເອວໍ ອຸສ຺ສາຫຊາເຕນ ກເຖຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສຕ຺ຖຸປຏິຠາເຄນາຕິ ສຕ຺ຖຸກປ຺ເປນ, ສຕ຺ຖຸສທິເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ມູລປຎ຺ຎຕ຺ຕິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິວຓ຺ຓນາ

ຕິຣຈ຺ຉາເນສຸ ຄຕາຍາຕິ ຕິຣຈ຺ຉາເນສຸ ອຸປ຺ປນ຺ນາຍ. ຍສ຺ມາ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາ ນາມ ອຕິຂຸທ຺ທກາປິ ໂຫນ຺ຕິ, ເຍສໍ ມຄ຺ເຄສຸ ຕິລຜລມຕ຺ຕມ຺ປິ ປເວສນໍ ນປ຺ປໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ນ ສພ຺ພາວ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕິຕ຺ຖິໂຍ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸຠູຕາຕິ ປເວສນປ຺ປໂຫນກວເສນ ລພ຺ຠມານກຕິຣຈ຺ຉານຄຕິຕ຺ຖິໂຍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸຠູຕາ ເອວ ເຈຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອປທານໍ ອຫິມຈ຺ຉາຕິອາທິຄາຖາ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖູນໍ ເຫຏ຺ຐິມປຣິຈ຺ເຉທທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ໂປຣາເຓຫິ ຐປິຕາ. ຕຕ຺ຖ ອຫີຕິ ຊາຕິນິທ຺ເທເສນ ສພ຺ພາປິ ສປ຺ປຊາຕິ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ອາຫ – ‘‘ອຫິຄ຺ຄຫເຓນ…ເປ… ທີຆຊາຕິ ສງ຺ຄຫິຕາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ໂຄນສາຕິ ສປ຺ປວິເສສາ, ເຍສໍ ປິຏ຺ຐີສຸ ມຫນ຺ຕານິ ມຓ຺ຑລານິ ສນ຺ທິສ຺ສນ຺ຕິ. ມຈ຺ຉຄ຺ຄຫຓໍ ໂອທກຊາຕິຍາ ອຸປລກ຺ຂຓປທນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ມຈ຺ຉຄ຺ຄຫເຓນ…ເປ… ໂອທກຊາຕິ ສງ຺ຄຫິຕາ’’ຕິ. ເຕເນວ ມຓ຺ຑູກກຈ຺ຉປານໍ ສປາທກຕ຺ເຕປິ ໂອທກຊາຕິກຕ຺ຕາ ສງ຺ຄໂຫ ກໂຕ.

ມຸຂສຓ຺ຐານນ຺ຕິ ໂອຏ຺ຐຈມ຺ມສຓ຺ຐານໍ. ວຓສງ຺ເຂປໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ວຓສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉຕິ ນວສຸ ວຓມຸເຂສຸ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ວເຓ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍຎ຺ຈ ‘‘ອມຄ຺ເຄນ ອມຄ຺ຄໍ ປເວເສຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ສຸຕ຺ເຕ ທ຺ວີສຸ ສມ຺ຠິນ຺ນວເຓສຸ ເອເກນ ວເຓນ ປເວເສຕ຺ວາ ທຸຕິເຍນ ນີຫຣນ຺ຕສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ວກ຺ຂຕິ ຈ ‘‘ອິມສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອນຸໂລມວເສນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ວຓສງ຺ເຂເປ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໖໖). ກຸກ຺ກຸຏິຄ຺ຄຫຓມ຺ປິ ສພ຺ພາຍ ປກ຺ຂິຊາຕິຍາ ອຸປລກ຺ຂຓປທນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ກຸກ຺ກຸຏິຄ຺ຄຫເຓນ…ເປ… ປກ຺ຂິຊາຕິ ສງ຺ຄຫິຕາ’’ຕິ. ມຊ຺ຊາຣິຄ຺ຄຫຓມ຺ປິ ຈຕຸປ຺ປທຊາຕິຍາ ອຸປລກ຺ຂຓປທນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕນາຫ – ‘‘ມຊ຺ຊາຣິຄ຺ຄຫເຓນ…ເປ… ຈຕຸປ຺ປທຊາຕິ ສງ຺ຄຫິຕາ’’ຕິ. ຣຸກ຺ຂສຸນຂາ ນາມ ກລນ຺ທກາຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ມງ຺ຄຸສາຕິ ນງ຺ຄຸລາ.

ປຣາຊິຕ-ສທ຺ໂທ ອຸປສຄ຺ຄສ຺ສ ວຸທ຺ຘິໍ ກຕ຺ວາ ຕ-ກາຣສ຺ສ ຈ ກ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ປາຣາຊິໂກຕິ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐຕິ ອາຫ ‘‘ປາຣາຊິໂກຕິ ປຣາຊິໂຕ’’ຕິ. ‘‘ກຕ຺ຖຈິ ອາປຕ຺ຕີຕິ ‘ປາຣາຊິເກນ ຘມ຺ເມນ ອນຸທ຺ຘໍເສຍ຺ຍາ’ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໓໘໔, ໓໙໑), ກຕ຺ຖຈິ ສິກ຺ຂາປທນ຺ຕິ ອິທໍ ປນ ທິສ຺ວາ ຊານິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣາຊຍຕີຕິ ປາຣາຊິກໍ, ປາຣາຊິກາຕິ ຈ ກຕ຺ຕຸສາຘເນນ ປາຣາຊິກ-ສທ຺ເທນ ສິກ຺ຂາປທໍ ອາປຕ຺ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ໂຍ ຕໍ ອຕິກ຺ກມຕີ’’ຕິອາທິ. ປຸຄ຺ຄໂລ ປນ ກມ຺ມສາຘເນນ ປາຣາຊິກ-ສທ຺ເທນ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ປຸຄ຺ຄໂລ ຍສ຺ມາ ປຣາຊິໂຕ’’ຕິອາທິ.

ເອຕເມວ ຫິ ອຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ‘‘ຕໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ໂນ ປຸຄ຺ຄໂລ ປຣາຊິໂຕ ໂຫຕິ ປຣາຊຍມາປນ຺ໂນ’’ຕິ ເອຕມຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ. ຈຸໂຕ ປຣທ຺ໂຘຕິອາທິນາ ຫິ ຕໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ນປຸຄ຺ຄໂລ ຈຸໂຕ ໂຫຕິ ປຣາຊິໂຕ ປຣາຊຍໍ ອາປນ຺ໂນຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ນ ປນ ປຸຄ຺ຄໂລ ປາຣາຊິໂກ ນາມ ໂຫຕີຕິ ເອຕມຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ນ ຫິ ປຣິວາເຣປິ ຄາຖາ ປຸຄ຺ຄລວຸຕ຺ຕິປາຣາຊິກສທ຺ທນິພ຺ພຈນທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕາ ອາປຕ຺ຕິວຸຕ຺ຕີນໍ ປາຣາຊິກາ-ທິສທ຺ທານໍ ນິພ຺ພຈນວິຠາຄປ຺ປສງ຺ເຄ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອຍຎ຺ຫິ ປຣິວາຣຄາຖາຍ ອຕ຺ໂຖ (ປຣິ. ອຏ຺ຐ. ໓໓໙) – ຍທິທໍ ປຸຄ຺ຄລາປຕ຺ຕິສິກ຺ຂາປທປາຣາຊິເກສຸ ອາປຕ຺ຕິປາຣາຊິກໍ ນາມ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ ຍສ຺ມາ ປຣາຊິໂຕ ປຣາຊຍມາປນ຺ໂນ ສທ຺ຘມາ ຈຸໂຕ ປຣທ຺ໂຘ ຠຏ຺ໂຐ ນິຣງ຺ກໂຕ ຈ ໂຫຕິ, ອນີຫເຏ ຕສ຺ມິໍ ປຸຄ຺ຄເລ ປຸນ ອຸໂປສຖປວາຣຓາທິເຠໂທ ສໍວາໂສ ນຕ຺ຖິ, ເຕເນຕໍ ອິຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ເຕນ ກາຣເຓນ ເອຕໍ ອາປຕ຺ຕິປາຣາຊິກໍ ອິຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ຍສ຺ມາ ປຣາຊິໂຕ ໂຫຕິ ເອເຕນ, ຕສ຺ມາ ເອຕໍ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ. ປຣິຠຏ຺ໂຐຕິ ສາສນໂຕ ຠຏ຺ໂຐ, ປຣິຫີໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຉິນ຺ໂນຕິ ອນ຺ຕຣາ ຂຓ຺ຑິໂຕ.

ສທ຺ຘິໍ ໂຍຊນາຍາຕິ ປທໂຍຊນາຍ ສທ຺ຘິໍ. ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ສງ຺ຆກມ຺ມນ຺ຕິ ອປໂລກນາທິວເສນ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ກມ຺ມໍ. ສີມາປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນຫີຕິ ເອກສີມາປຣິຍາປນ຺ເນຫິ. ປກຕຕ຺ຕາ ນາມ ປາຣາຊິກໍ ອນາປນ຺ນາ ອນຸກ຺ຂິຕ຺ຕາ ຈ. ປຎ຺ຈວິໂຘປີຕິ ນິທານຸທ຺ເທສາທິວເສນ ປຎ຺ຈວິໂຘປິ. ນຫາປິຕປຸພ຺ພການໍ ວິຍ ໂອຘິສອນຸຎ຺ຎາຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ອວເສສໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ສິກ຺ຂາປທໍ ສພ຺ເພຫິປິ ລຊ຺ຊີປຸຄ຺ຄເລຫິ ອນຕິກ຺ກມນີຍຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສພ຺ເພຫິປິ ລຊ຺ຊີປຸຄ຺ຄເລຫິ ສມໍ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພຠາວໂຕ’’ຕິ. ສມນ຺ຕິ ສທ຺ຘິໍ, ເອກປ຺ປຫາເຣນ ວາ. ສິກ຺ຂິຕພ຺ພຠາວໂຕຕິ ອນຕິກ຺ກມນວເສນ ອຸຄ຺ຄຫປຣິປຸຈ຺ຉາທິນາ ຈ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພຠາວໂຕ. ສາມຎ຺ຎສິກ຺ຂາປເທສຸ ‘‘ອິທໍ ຕຍາ ນ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ອພຫິກາຕພ຺ພໂຕ ‘‘ນ ເອໂກປິ ຕໂຕ ພຫິທ຺ຘາ ສນ຺ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍໍ ຕໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

໕໖. ນ ເກວລໍ ອິຕ຺ຖິຍາ ເອວ ນິມິຕ຺ຕໍ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖູຕິ ອິມິນາ ເກວລໍ ອິຕ຺ຖິຍາ ເອວ ນິມິຕ຺ຕໍ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸ ນ ໂຫຕິ, ອຖ ໂຂ ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກປຓ຺ຑກປຸຣິສານມ຺ປິ ນິມິຕ຺ຕໍ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖູຕິ ທສ຺ເສຕິ. ນ ຈ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຍາ ເອວາຕິ ອິມິນາ ປນ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຍາ ເອວ ນິມິຕ຺ຕໍ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸ ນ ໂຫຕິ, ອມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຕິຣຈ຺ຉານຄຕິຕ຺ຖິອມນຸສ຺ສຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກາທີນມ຺ປິ ນິມິຕ຺ຕໍ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖູຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ວຕ຺ຖຸເມວ ນ ໂຫຕີຕິ ອມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິປສງ຺ເຄນ ອາຄຕໍ ສຸວຓ຺ຓຣຊຕາທິມຍໍ ປຏິກ຺ຂິປຕີ’’ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຍຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ນ ທິສ຺ສຕິ. ນ ຫິ ອິໂຕ ປຸພ຺ເພ ອມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ ອຕ຺ຖິ, ເຍນ ຕປ຺ປສງ຺ໂຄ ສິຍາ. ອິທາເນວ ຫິ ‘‘ຕິສ຺ໂສ ອິຕ຺ຖິໂຍ’’ຕິອາທິນາ ອມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ, ນ ຈ ອມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຄ຺ຄຫເຓນ ສຸວຓ຺ຓຣຊຕາທິມຍານໍ ປສງ຺ໂຄ ຍຸຕ຺ໂຕ. ມນຸສ຺ສາມນຸສ຺ສຕິຣຈ຺ຉານຊາຕິວເສນ ຕິວິຘາ ກຕ຺ວາ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸຠູຕສຕ຺ຕານໍ ນິທ຺ເທເສນ ສຸວຓ຺ຓຣຊຕາທິມຍານໍ ປສງ຺ຄສ຺ສ ນິວຕ຺ຕິຕຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສາທີສຸ ມນຸສ຺ສາມນຸສ຺ສາທີສຸ ວາ ກຎ຺ຈິ ອນາມສິຕ຺ວາ ອວິເສເສນ ‘‘ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສເວຍ຺ຍາ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ມາຕິກາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສ ປທຠາຊເນ ຈ ‘‘ປຏິເສວຕິ ນາມາ’’ຕິ ມາຕິກໍ ປທໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ‘‘ໂຍ ນິມິຕ຺ເຕນ ນິມິຕ຺ຕໍ ອງ຺ຄຊາເຕນ ອງ຺ຄຊາຕໍ ອນ຺ຕມໂສ ຕິລຜລມຕ຺ຕມ຺ປິ ປເວເສຕິ, ເອໂສ ປຏິເສວຕິ ນາມາ’’ຕິ ປຏິເສວນາກາໂຣວ ທສ຺ສິໂຕ, ນ ປນ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸຠູຕນິມິຕ຺ຕນິສ຺ສຍາ ມນຸສ຺ສາມນຸສ຺ສຕິຣຈ຺ຉານຄຕາ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສປຓ຺ຑກອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກາ ນິຍເມຕ຺ວາ ທສ຺ສິຕາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອິຕ຺ຖິຍາ ເອວ ນຸ ໂຂ ນິມິຕ຺ຕໍ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸ, ອຸທາຫຸ ອຎ຺ເຎສມ຺ປີ’’ຕິ ເອວມາທິ ສນ຺ເທໂຫ ສິຍາ, ນິມິຕ຺ຕໂວຫາໂຣ ຈ ສຸວຓ຺ຓຣຊຕາທິມຍຣູປເກສຸ ຈ ລພ຺ຠຕິເຍວ. ເຕເນວ ວິນີຕວຕ຺ຖູສຸ (ປາຣາ. ໗໑) ‘‘ເລປຈິຕ຺ຕສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕໍ ອງ຺ຄຊາເຕນ ຉຸປິ, ທາຣຸຘີຕລິກາຍ ນິມິຕ຺ຕໍ ອງ຺ຄຊາເຕນ ຉຸປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ນິມິຕ຺ຕສາມຎ຺ຎໂຕ ‘‘ສຸວຓ຺ຓຣຊຕາທິມຍານມ຺ປິ ນິມິຕ຺ຕໍ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸ ໂຫຕິ, ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ກສ຺ສຈິ ອາສງ຺ກາ ສິຍາ. ເຕເນວ ‘‘ເລປຈິຕ຺ຕາທິວຕ຺ຖູສຸ ຕສ຺ສ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ອໂຫສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ຕທາສງ຺ການິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸຠູຕສຕ຺ຕນິຍມນຕ຺ຖຎ຺ຈ ຊາຕິວເສນ ມນຸສ຺ສາມນຸສ຺ສາທິໂຕ ຕິຘາ ກຕ຺ວາ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸຠູເຕ ສຕ຺ເຕ ຠຄວາ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ວຕ຺ຖຸເມວ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ນິມິຕ຺ຕສາມຎ຺ຎໂຕ ປສງ຺ຄາຄຕໍ ສຸວຓ຺ຓຣຊຕາທິມຍານໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປຕີຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

ຕໂຍ ມຄ຺ເຄຕິ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕີສຸ ມຄ຺ເຄສູຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ອິມິນາ ‘‘ທ຺ເວ ມຄ຺ເຄ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ທ຺ວີສຸ ມຄ຺ເຄສູຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ອຕິທິສ຺ສຕິ.

ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຐມຈຕຸກ຺ກກຖາວຓ຺ຓນາ

໕໗. ອສ຺ສາຕິ ອາຂ຺ຍາຕິກປທນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂຫຕີ’’ຕິ ອາຫ. ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ປນ ‘‘ອສ຺ສາຕິ ປຸຄ຺ຄລໍ ປຣາມສິຕ຺ວາ ໂຫຕີຕິ ວຈນເສໂສ ທສ຺ສິໂຕ’’ຕິປິ ອຕ຺ຖວິກປ຺ໂປ ທສ຺ສິໂຕ, ນ ໂສ ສຸນ຺ທຣຕໂຣ. ຍທິ ຫິ ວຈນເສໂສ ອຘິປ຺ເປໂຕ ສິຍາ, ‘‘ໂຫຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ເຕເນວ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ໂຫຕີຕິ ວຈນເສໂສ ກໂຕ.

໕໘. ສາທິຍນ຺ຕສ຺ເສວາຕິ ເອຕ຺ຖ ສາທິຍນໍ ນາມ ເສເວຕຸກາມຕາຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐາປນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຏິເສວນຈິຕ຺ຕສມງ຺ຄິສ຺ສາ’’ຕິ. ‘‘ປຏິປກ຺ຂໍ ອຕ຺ຖຍນ຺ຕີຕິ ສິກ຺ຂາກາມານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຏິປກ຺ຂໍ ທຸສ຺ສີລຠາວໍ ອຕ຺ຖຍນ຺ຕີ’’ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຕໂນ ເວຣິປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ປນ ປຏິປກ຺ຂຠູຕໍ ກຎ຺ຈິ ອມິຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຖຍນ຺ຕິ ຄເວສນ຺ຕີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ເວຣິໍ ນາເສຕຸກາມາ ຕສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂຠູຕໍ ກຎ຺ຈິ ອມິຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ສຫາຍຠາວມຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຣາຊປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາທີນໍ ອຸປຣິ ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ ຕທນຸຣູປວເສນ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຠິກ຺ຂູ ເອວ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ ຠິກ຺ຂຸປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ ຠິກ຺ຂຸປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ’’ຕິ ເອວໍ ປນ ວຸຈ຺ຈມາເນ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ ຣາຊາທໂຍປິ ເອຕ຺ເຖວ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕີຕິ ຣາຊປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາທໂຍ ວິສຸໍ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ສິຍຸໍ, ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ປນ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ ຠິກ຺ຂຸປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ລພ຺ຠເຕວ ‘‘ສາສນປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ’’ຕິ ຍຖາ. ອິສ຺ສາປກຕາຕິ ປເຣສໍ ລາຠສກ຺ກາຣາທິອສຫນລກ຺ຂຓາຍ ອິສ຺ສາຍ ອຠິຠູຕາ. ນິປ຺ປຣິປ຺ຜນ຺ທນ຺ຕິ ປຣິປ຺ຜນ຺ທວິຣຫິຕໍ, ຍຖາ ຈລິຕຸໍ ປຣິວຕ຺ຕິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ຕຖາ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມ຺ປໂຍເຊນ຺ຕີຕິ ວຈ຺ຈມຄ຺ເຄນ ສທ຺ຘິໍ ໂຍເຊນ຺ຕິ.

ຕສ຺ມິໍ ຂເຓຕິ ຕສ຺ມິໍ ປເວສນກ຺ຂເຓ, ອຄ຺ຄໂຕ ຍາວ ມູລາ ປເວສນກາໂລ ‘‘ປເວສນກ຺ຂໂຓ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສາທິຍນໍ ນາມ ເສວນຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປາທນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເສວນຈິຕ຺ຕໍ ອຸປຏ຺ຐາເປຕີ’’ຕິ. ປວິຏ຺ຐກາເລຕິ ອງ຺ຄຊາຕສ຺ສ ຍຕ຺ຕກໍ ຐານໍ ປເວສນາຣຫໍ, ຕຕ຺ຕກໍ ອນວເສສໂຕ ປວິຏ຺ຐກາເລ. ເອວໍ ປວິຏ຺ຐສ຺ສ ອຸທ຺ຘຣຓາຣມ຺ຠໂຕ ອນ຺ຕຣາ ຐິຕກາໂລ ຐິຕໍ ນາມ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ມາຕຸຄາມສ຺ສ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິໍ ປຕ຺ວາ ສພ຺ພຖາ ວາຍມໂຕ ໂອຣມິຕ຺ວາ ຐິຕກາລໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິສມເຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸທ຺ຘຣຓໍ ນາມ ຍາວ ອຄ຺ຄາ ນີຫຣຓກາໂລຕິ ອາຫ – ‘‘ນີຫຣຓກາເລ ປຏິເສວນຈິຕ຺ຕໍ ອຸປຏ຺ຐາເປຕີ’’ຕິ. ອງ຺ຄາຣກາສຸນ຺ຕິ ອງ຺ຄາຣຣາສິໍ. ເອວຣູເປ ກາເລ ອສາທິຍນໍ ນາມ ນ ສພ຺ເພສໍ ວິສໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ອິມຎ຺ຫິ ເອວຣູປໍ ອາຣທ຺ຘວິປສ຺ສກ’’ນ຺ຕິອາທິ. ເອກາທສຫິ ອຄ຺ຄີຫີຕິ ຣາຄໂທສໂມຫຊາຕິຊຣາມຣຓໂສກປຣິເທວທຸກ຺ຂໂທມນສ຺ສຸປາຍາສສງ຺ຂາເຕຫິ ເອກາທສຫິ ອຄ຺ຄີຫິ. ຣາຄາທໂຍ ຫິ ອນຸຑຫນຏ຺ເຐນ ‘‘ອຄ຺ຄີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເຕ ຫິ ຍສ຺ສ ສນ຺ຕິ, ຕໍ ນິຑຫນ຺ຕິ, ມຫາປຣິຬາຫາ ຈ ໂຫນ຺ຕິ ທຸນ຺ນິພ຺ພາປຍາ ຈ. ຠຄວຕາ ຈ ທຸມ຺ມງ຺ກູນໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ນິຄ຺ຄໂຫ ອິຈ຺ຉິໂຕເຍວາຕິ ອາຫ – ‘‘ປຈ຺ຈຕ຺ຖິການຎ຺ຈສ຺ສ ມໂນຣຖວິຆາຕໍ ກໂຣນ຺ໂຕ’’ຕິ. ອສ຺ສາຕິ ອສາທິຍນ຺ຕສ຺ສ ຍຖາວຸຕ຺ຕຄຸຓສມງ຺ຄິສ຺ສ.

ປຐມຈຕຸກ຺ກກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ເອກູນສຕ຺ຕຕິທ຺ວິສຕຈຕຸກ຺ກກຖາວຓ຺ຓນາ

໕໙-໖໐. ອກ຺ຂາຍິຕນິມິຕ຺ຕາ ອກ຺ຂາຍິຕ-ສທ຺ເທນ ວຸຕ຺ຕາ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນາຕິ ອາຫ ‘‘ໂສຓສິງ຺ຄາລາທີຫິ ອກ຺ຂາຍິຕນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ອກ຺ຂາຍິຕໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ຍສ຺ສາ ສາ ອກ຺ຂາຍິຕນິມິຕ຺ຕາ. ‘‘ຊາຄຣນ຺ຕິ’’ນ຺ຕິອາທິ ວິເສສນຣຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ສຸທ຺ຘິກຈຕຸກ຺ການີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສມານາຈຣິຍກາ ເຖຣາຕິ ເອກາຈຣິຍສ຺ສ ປາຐກນ຺ເຕວາສິກາ. ມຫາຠເຍຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຕິສ຺ສຠເຍ. ຄງ຺ຄາຍ ອປຣຠາໂຄ ອປຣຄງ຺ຄໍ. ວຕ ເຣຕິ ຄຣຫຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ອວິສ຺ສຊ຺ຊນ຺ເຕນ ກິໍ ກຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ນິຈ຺ຈກາລໍ ໂສຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິ. ເອວໍ ວິນຍຄຣຸການນ຺ຕິ ອິມິນາ ອຸປຣິ ເຕຫິ ວຸຈ຺ຈມານວິນິຈ຺ຉຍສ຺ສ ຄຣຸກຣຓີຍຕາຍ ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພໍ ປຣິຍາທິຍິຕ຺ວາຕິ ສພ຺ພໍ ປາຣາຊິກກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ອນວເສສໂຕ ຄເຫຕ຺ວາ. ໂສຕໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ປາຣາຊິກກ຺ເຂຕ຺ເຕ ວີຕິກ຺ກມໂສຕໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ. ອປຎ຺ຎຕ຺ຕຠາວໂຕ ຍຸຕ຺ຕິອຠາວໂຕ ຈ ‘‘ປາຣາຊິກຈ຺ຉາຍາ ປເນຕ຺ຖ ນ ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອຸປຑ຺ຒກ຺ຂາຍິຕຠາວສ຺ສ ທຸພ຺ພິນິຈ຺ຉຍຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ປາຣາຊິກໍ ນ ປຎ຺ຎເປສີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ອກາຣຓໍ, ນ ຈ ທຸພ຺ພິນິຈ຺ຉຍຕາ ອປຎ຺ຎຕ຺ຕິກາຣຓໍ ເຍຠຸຍ຺ຍກ຺ຂາຍິຕາທີສຸປິ ທຸພ຺ພິນິຈ຺ຉຍຠາວສ຺ສ ສມານຕ຺ຕາ. ອຸປຑ຺ຒກ຺ຂາຍິຕໂຕ ຫິ ກິຎ຺ຈິເທວ ອຘິກໍ ອູນໍ ວາ ຍທິ ຂາຍິຕໍ ສິຍາ, ຕມ຺ປິ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຂາຍິຕໍ ອກ຺ຂາຍິຕນ຺ຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອຸປຑ຺ຒກ຺ຂາຍິຕມິວ ເຍຠຸຍ຺ຍກ຺ຂາຍິຕາທີນິປິ ທຸພ຺ພິນິຈ຺ຉຍາເນວ. ອປິຈ ອຸປຑ຺ຒກ຺ຂາຍິຕໍ ຍທິ ສຠາວໂຕ ປາຣາຊິກກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ສິຍາ, ນ ຕຕ຺ຖ ຠຄວາ ທຸພ຺ພິນິຈ຺ຉຍນ຺ຕິ ປາຣາຊິກໍ ນ ປຎ຺ຎເປຕິ.

ອິທານິ ເຖເຣນ ກຕວິນິຈ຺ຉຍເມວ ອຸປຕ຺ຖມ຺ເຠຕ຺ວາ ອປຣມ຺ປິ ຕຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ນິມິຕ຺ເຕ ອປ຺ປມຕ຺ຕິກາປິ ມໍສຣາຊິ ສເຈ ອວສິຏ຺ຐາ ໂຫຕິ, ຕໍ ເຍຠຸຍ຺ຍກ຺ຂາຍິຕເມວ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ປຣໍ ປນ ສພ຺ພໂສ ຂາຍິເຕ ນິມິຕ຺ເຕ ທຸກ຺ກຏເມວາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຕໂຕ ປຣໍ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ອຖ ວາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຂາຍິຕໍ ນາມ ວຈ຺ຈມຄ຺ຄປສ຺ສາວມຄ຺ຄມຸຂານໍ ຈຕູສຸ ໂກຏ຺ຐາເສສຸ ທ຺ເວ ໂກຏ຺ຐາເສ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ຍາວ ຕຕິຍໂກຏ຺ຐາສສ຺ສ ປຣິໂຍສານາ ຂາທິຕໍ, ຕໂຕ ປຣໍ ປນ ຕຕິຍໂກຏ຺ຐາສໍ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ຍາວ ຈຕຸຕ຺ຖໂກຏ຺ຐາສສ຺ສ ປຣິໂຍສານາ ຂາທິຕໍ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖູຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ມຕສຣີຣສ຺ມິໍເຍວ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ‘‘ມຕໍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອກ຺ຂາຍິຕ’’ນ຺ຕິອາທິວຈນໂຕ. ‘‘ຍທິປິ ນິມິຕ຺ຕໍ ສພ຺ພໂສ ຂາຍິຕນ຺ຕິອາທິ ສພ຺ພໍ ຊີວມານກສຣີຣເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ມຫາຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກນຈິ ປນ ‘‘ຕໍ ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ລິຂິຕໍ. ກິເມຕ຺ຖ ວີມໍສິຕພ຺ພໍ ຊີວມານກສຣີຣສ຺ເສວ ອຘິກຕຕ຺ຕາ ມຕສຣີເຣ ລພ຺ຠມານສ຺ສ ວິນິຈ຺ຉຍສ຺ສ ວິສຸໍ ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ ຈ. ເຕເນວ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ປຐມປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ) –

‘‘ຊີວມານກສຣີຣສ຺ສ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣ ມຄ຺ເຄ ສເຈປິ ຕຈາທີນິ ອນວເສເສຕ຺ວາ ສພ຺ພໂສ ຉິນ຺ເນ ນິມິຕ຺ຕສຓ຺ຐານມຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ຕຕ຺ຖ ອນ຺ຕມໂສ ອງ຺ຄຊາເຕ ອຸຏ຺ຐິກໍ ອນຏ຺ຐກາຍປ຺ປສາທໍ ປີຬກໍ ວາ ຈມ຺ມຂີລໍ ວາ ປເວເສນ຺ຕສ຺ສປິ ເສວນຈິຕ຺ເຕ ສຕິ ປາຣາຊິກໍ, ນຏ຺ຐກາຍປ຺ປສາທໍ ສຸກ຺ຂປີຬກໍ ວາ ມຕຈມ຺ມໍ ວາ ໂລມໍ ວາ ປເວເສນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ. ສເຈ ນິມິຕ຺ຕສຓ຺ຐານມຕ຺ຕມ຺ປິ ອນວເສເສຕ຺ວາ ສພ຺ພໂສ ມຄ຺ໂຄ ອຸປ຺ປາຏິໂຕ, ຕຕ຺ຖ ອຸປກ຺ກມໂຕ ວຓສງ຺ເຂປວເສນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍ’’ນ຺ຕິ –

ຊີວມານກສຣີຣສ຺ມິໍເຍວ ຍຖາວຸຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉໂຍ ທສ຺ສິໂຕ.

ສພ຺ພໂສ ຂາຍິຕນ຺ຕິ ນິມິຕ຺ຕປ຺ປເທເສ ພຫິຏ຺ຐິຕໍ ຉວິຈມ຺ມໍ ສພ຺ພໂສ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ໂສຓສິງ຺ຄາລາທີຫິ ຂາຍິຕສທິສໍ ກຕໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຉວິຈມ຺ມໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ນິມິຕ຺ຕມໍສສ຺ສ ປນ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຉວິຈມ຺ມສ຺ສ ຈ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ ‘‘ນິມິຕ຺ຕສຓ຺ຐານໍ ປຎ຺ຎາຍຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ປເວສນໍ ຊາຍຕີ’’ຕິ. ນິມິຕ຺ຕສຓ຺ຐານໍ ປນ ອນວເສເສຕ຺ວາຕິ ນິມິຕ຺ຕາກາເຣນ ຐິຕໍ ຉວິຈມ຺ມມໍສາທິໍ ອນວເສເສຕ຺ວາ. ຊີວມານກສຣີເຣ ລພ຺ຠມານວິເສສໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ມຕສຣີເຣ ລພ຺ຠມານວິເສສໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ມຕສຣີເຣ ປນາ’’ຕິອາທິ.

ມນຸສ຺ສານໍ ຊີວມານກສຣີເຣຕິອາທິນາ ປນ ອກ຺ຂິອາທໂຍປິ ວຓສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ວເຓນ ເອກປຣິຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ ອກ຺ຂິອາທີສຸປິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕສຎ຺ຈ ວຓສງ຺ຄໂຫ ‘‘ນວທ຺ວາໂຣ ມຫາວໂຓ’’ຕິ (ມິ. ປ. ໒.໖.໑) ເອວມາທິສຸຕ຺ຕານຸສາເຣນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕິຣຈ຺ຉານຄຕານໍ ອກ຺ຂິກຓ຺ຓວເຓສຸ ທຸກ຺ກຏໍ ປນ ອຏ຺ຐກຖາປ຺ປມາເຓນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຍຖາ ຫິ ມນຸສ຺ສາມນຸສ຺ສຕິຣຈ຺ຉານຄເຕສຸ ວຈ຺ຈມຄ຺ຄປສ຺ສາວມຄ຺ຄມຸຂານໍ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸຠາເວ ນານາກຣຓໍ ນຕ຺ຖິ, ເອວໍ ອກ຺ຂິອາທີນມ຺ປິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍາທິວຕ຺ຖຸຠາເວ ນິນ຺ນານາກຣເຓນ ຠວິຕພ຺ພໍ. ວເຓ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍຎ຺ຈ ‘‘ອມຄ຺ເຄນ ອມຄ຺ຄໍ ປເວເສຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໖໖) ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ‘‘ມນຸສ຺ສານ’’ນ຺ຕິ ວິເສສນໍ ອຕ຺ຖິ. ຍທິ ຈ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕານໍ ວເຓສຸ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈເຍນ ນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ປຕງ຺ຄມຸຂມຓ຺ຑູກສ຺ສ ມຸຂສຓ຺ຐາເນ ວຓສງ຺ເຂປໂຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ວຸຕ຺ຕຎ຺ຈ, ຕສ຺ມາ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ ເອເວຕ຺ຖ ປມາຓໍ. ຠຄວໂຕ ອຘິປ຺ປາຍຎ຺ຎຸໂນ ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ. ເຕເນວ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ພຸທ຺ເຘນ ຘມ຺ໂມ ວິນໂຍ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂຍ ຕສ຺ສ ປຸຕ຺ເຕຫິ ຕເຖວ ຎາໂຕ’’ຕິອາທິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.). ມນຸສ຺ສານນ຺ຕິ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສປຓ຺ຑກອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນການໍ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຕ຺ຖິໂກເສສູຕິ ວຕ຺ຖິປຸເຏສຸ ປຸຣິສານໍ ອງ຺ຄຊາຕໂກເສສຸ. ມຕສຣີຣໍ ຍາວ ອຸທ຺ຘຸມາຕກາທິຠາເວນ ກຸຖິຕໍ ນ ໂຫຕິ, ຕາວ ອລ຺ລສຣີຣນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຕນາຫ – ‘‘ຍທາ ປນ ສຣີຣໍ ອຸທ຺ຘຸມາຕກໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ. ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸຎ຺ຈ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍວຕ຺ຖຸຎ຺ຈ ວິຊຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸຠາວໍ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍວຕ຺ຖຸຠາວຎ຺ຈ ວິຊຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ມຕານໍ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕານນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ເມຖຸນຣາເຄນ ວຕ຺ຖິໂກສໍ ປເວເສນ຺ຕສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຕ຺ຖິໂກສໍ ອປ຺ປເວເສນ຺ໂຕ’’ຕິ. ອິຕ຺ຖິຍາ ອປ຺ປເວເສນ຺ໂຕຕິ ອິຕ຺ຖິຍາ ນິມິຕ຺ຕໍ ອປ຺ປເວເສນ຺ໂຕ. ອປ຺ປເວເສນ຺ໂຕຕິ ຈ ປເວສນາຘິປ຺ປາຍສ຺ສ ອຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ປເວສນາຘິປ຺ປາເຍນ ພຫິ ຉຸປນ຺ຕສ຺ສ ປນ ເມຖຸນສ຺ສ ປຸພ຺ພປໂຍຄຕ຺ຕາ ທຸກ຺ກເຏເນວ ຠວິຕພ຺ພໍ. ນິມິຕ຺ເຕນ ນິມິຕ຺ຕໍ ຉຸປຕິ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ອິທໍ ‘‘ນ ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ຣຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕນ ອງ຺ຄຊາຕໍ ຉຸປິຕພ຺ພໍ, ໂຍ ຉຸເປຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໒໕໒) ອິມສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຈ ເກສຎ຺ຈິ ອຎ຺ຎຖາປິ ອຕ຺ຖວິກປ຺ປສ຺ສ ວິຘິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ກຕ຺ວາ ມຫາອຏ຺ຐກຖໍ ສຣີຣ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາປິ ເສສອຏ຺ຐກຖາສຸ ‘‘ເມຖຸນຣາເຄນ ມຸເຂນາ’’ຕິ ວຈນສ຺ສ ອຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອງ຺ຄຊາເຕນາ’’ຕິ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ອວິເສເສນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອິທານິ ມຫາອຏ຺ຐກຖໍ ປາຬິຍາ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍໍ ຕາວ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ອິຕຣຖາ ຫິ ທຸກ຺ກຏໍ ສິຍາຕິ ປກຕິມຸເຂນ ຉຸປນ຺ຕສ຺ສ ວິສາຓາທິຄ຺ຄຫເຓ ວິຍ ທຸກ຺ກຏໍ ສິຍາ. ເອວໍ ມຫາອຏ຺ຐກຖໍ ປາຬິຍາ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ອິທານິ ຕຕ຺ຖ ເກສຎ຺ຈິ ອຎ຺ຎຖາ ອຕ຺ຖວິກປ຺ປໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເກຈິ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ສງ຺ຆາທິເສໂສຕິ ກາຍສໍສຄ຺ຄສິກ຺ຂາປເທນ ສງ຺ຆາທິເສໂສ. ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ ເມຖຸນຣາເຄເນວ. ‘‘ນິມິຕ຺ຕມຸເຂນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕິຕ຺ຖິຍາ ປສ຺ສາວມຄ຺ຄໍ ເມຖຸນຣາເຄນ ປກຕິມຸເຂນ ຉຸປນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄນ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ນິມິຕ຺ຕມຸເຂນ ວາ ປກຕິມຸເຂນ ວາ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄນ ຉຸປນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏເມວ.

ເອກູນສຕ຺ຕຕິທ຺ວິສຕຈຕຸກ຺ກກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສນ຺ຖຕຈຕຸກ຺ກເຠທກຖາວຓ຺ຓນາ

໖໑-໒. ປຏິປນ຺ນກສ຺ສາຕິ ອາຣທ຺ຘວິປສ຺ສກສ຺ສ. ອຸປາທິນ຺ນກນ຺ຕິ ກາຍິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປາທິນ຺ນເກນ ຜຸສຕີຕິ ອຸປາທິນ຺ນເກນ ຜຸສີຍຕິ ຆຏ຺ຏີຍຕີຕິ ເອວໍ ກມ຺ມນິ ຍ-ກາຣໂລເປນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຖ ວາ ເອວໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ກິຎ຺ຈິ ອຸປາທິນ຺ນກໍ ອຸປາທິນ຺ນເກນ ນ ຜຸສຕິ ນ ຆຏ຺ເຏຕີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເລສໍ ໂອຑ຺ເຑສ຺ສນ຺ຕີຕິ ເລສໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສ຺ສນ຺ຕິ, ປຣິກປ຺ເປສ຺ສນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສນ຺ຖຕາທິເຠເທຫິ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ສນ຺ຖຕາທິວິເສສເນຫິ ວິເສເສຕ຺ວາ, ສນ຺ຖຕາທີຫິ ຈຕູຫິ ໂຍເຊຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ສນ຺ຖຕາຍາຕິ ເອກເທເສ ສມຸທາຍໂວຫາໂຣ ‘‘ປໂຏ ທຑ຺ໂຒ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ຕຖາ ຫິ ປຏສ຺ສ ເອກເທເສປິ ທຑ຺ເຒ ‘‘ປໂຏ ທຑ຺ໂຒ’’ຕິ ໂວຫຣນ຺ຕິ, ເອວໍ ອິຕ຺ຖິຍາ ວຈ຺ຈມຄ຺ຄາທີສຸ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ມຄ຺ເຄ ສນ຺ຖເຕ ອິຕ຺ຖີ ‘‘ສນ຺ຖຕາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ສນ຺ຖຕາ ນາມາ’’ຕິອາທິ. ວຕ຺ຖາທີນິ ອນ຺ໂຕ ອປ຺ປເວເສຕ຺ວາ ພຫິ ຐເປຕ຺ວາ ພນ຺ຘນໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ປລິເວເຐຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອກເທເສ ສມຸທາຍໂວຫາຣວເສເນວ ຠິກ຺ຂຸປິ ‘‘ສນ຺ຖໂຕ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສນ຺ຖໂຕ ນາມາ’’ຕິອາທິ. ຍຕ຺ຕເກ ປວິຏ຺ເຐຕິ ຕິລຜລມຕ຺ເຕ ປວິຏ຺ເຐ. ອກ຺ຂິອາທິມ຺ຫິ ສນ຺ຖເຕປິ ຍຖາວຕ຺ຖຸກເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍກ຺ເຂຕ຺ເຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ທຸກ຺ກຏກ຺ເຂຕ຺ເຕ ທຸກ຺ກຏເມວ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ຂາຓຸໍ ຆຏ຺ເຏນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອິຕ຺ຖິນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ຂາຓຸໍ ປເວເສຕ຺ວາ ສມຕລໍ ອຕິຣິຕ຺ຕໍ ວາ ຂາຓຸໍ ຆຏ຺ເຏນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ປເວສາຠາວໂຕ. ສເຈ ປນ ອີສກໍ ອນ຺ໂຕ ປວິສິຕ຺ວາ ຐິຕໍ ຂາຓຸກເມວ ອງ຺ຄຊາເຕນ ຉຸປຕິ, ປາຣາຊິກເມວ. ຕສ຺ສ ຕລນ຺ຕິ ເວຬຸນຬາທິກສ຺ສ ອນ຺ໂຕຕລໍ. ວິນີຕວຕ຺ຖູສຸ ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອຎ຺ຎຕໂຣ ຠິກ຺ຂຸ ສີວຖິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຉິນ຺ນສີສໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ວຏ຺ຏກເຕ ມຸເຂ ອຈ຺ຉຸປນ຺ຕໍ ອງ຺ຄຊາຕໍ ປເວເສສິ. ຕສ຺ສ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ອໂຫສິ…ເປ… ອນາປຕ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸ ປາຣາຊິກສ຺ສ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອນຸໂລມໂຕ ‘‘ອາກາສຄຕເມວ ກຕ຺ວາ ປເວເສຕ຺ວາ ນີຫຣຕິ, ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໗໓) ວຸຕ຺ຕໍ. ພຫິທ຺ຘາ ຂາຓຸເກຕິ ອນ຺ໂຕປເວສິຕເວຓຸປພ຺ພາທິກສ຺ສ ພຫິ ນິກ຺ຂນ຺ຕຂາຓຸເກ. ເມຖຸນຣາເຄນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ຘອານິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ຘສນ຺ຕາເນສຸ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ອຸປກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ນ ສກ຺ກາ ອນາປຕ຺ຕິຍາ ຠວິຕຸນ຺ຕິ ‘‘ທຸກ຺ກຏເມວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວ ວິນີຕວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ອຏ຺ຐິເກສຸ ອຸປກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສນ຺ຖຕຈຕຸກ຺ກເຠທກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຣາຊປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາທິຈຕຸກ຺ກເຠທກຖາວຓ຺ຓນາ

໖໕. ສາມຎ຺ຎໂຊຕນາຍ ປກຣຓໂຕ ວິເສສວິນິຈ຺ຉໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ຘຸຕ຺ຕາຕິ ເມຖຸນຸປສໍຫິຕຂິຑ຺ຑາປສຸຕາ’’ຕິອາທິ. ອິທານິ ສາມຎ຺ຎໂຕປິ ອຕ຺ຖສມ຺ຠວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິຕ຺ຖິຘຸຕ຺ຕສຸຣາຘຸຕ຺ຕາທໂຍ ວາ’’ຕິ ອາຫ. ຫທຍນ຺ຕິ ຫທຍມໍສໍ.

ສພ຺ພາກາເຣນ ຈຕຸກ຺ກເຠທກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອາປຕ຺ຕານາປຕ຺ຕິວາຣວຓ຺ຓນາ

໖໖. ປຏິຎ຺ຎາກຣຓໍ ນຕ຺ຖີຕິ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພາຠາວໂຕ. ນ ຫິ ທູສໂກ ‘‘ເກນ ຈິຕ຺ເຕນ ວີຕິກ຺ກມໍ ອກາສິ, ຊານິຕ຺ວາ ອກາສິ, ອຸທາຫຸ ອຊານິຕ຺ວາ’’ຕິ ເອວໍ ປຸຈ຺ຉາຍ ອຣຫຕິ. ຕຕ຺ເຖວາຕິ ເວສາລິຍໍ ມຫາວເນ ເອວ. ສພ຺ພງ຺ຄຄຕນ຺ຕິ ຐເປຕ຺ວາ ເກສໂລມທນ຺ຕນຂານໍ ມໍສວິນິມຸຕ຺ຕຏ຺ຐານຎ຺ເຈວ ຖທ຺ຘສຸກ຺ຂຈມ຺ມຎ຺ຈ ອຸທກມິວ ເຕລພິນ຺ທຸ ອວເສສສພ຺ພສຣີຣໍ ພ຺ຍາເປຕ຺ວາ ຐິຕໍ. ສຣີຣກມ຺ປາທີນີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອກ຺ຂີນໍ ປີຕວຓ຺ຓາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ປິຕ຺ຕໂກສເກ ຐິຕນ຺ຕິ ຫທຍປປ຺ຜາສານໍ ອນ຺ຕເຣ ຍກນມໍສໍ ນິສ຺ສາຍ ປຕິຏ຺ຐິເຕ ມຫາໂກສາຕກີໂກສສທິເສ ປິຕ຺ຕໂກເສ ຐິຕໍ. ກຸປິເຕຕິ ປິຕ຺ຕໂກສໂຕ ຈລິຕ຺ວາ ພຫິ ນິກ຺ຂນ຺ເຕ.

ວິສ຺ສຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕຕິ ວິສ຺ສຏ຺ຐປກຕິຈິຕ຺ໂຕ. ຍກ຺ຂຸມ຺ມຕ຺ຕໂກຕິ ຍກ຺ຂາ ກິຣ ຍສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ຂິປິຕຸກາມາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ເສຕມຸຂໍ ນີໂລທຣໍ ສຸຣຕ຺ຕຫຕ຺ຖປາທໍ ມຫາສີສໍ ປຊ຺ຊລິຕເນຕ຺ຕໍ ເຠຣວໍ ວາ ອຕ຺ຕຠາວໍ ນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ຕິ, ເຠຣວໍ ວາ ສທ຺ທໍ ສາເວນ຺ຕິ, ກເຖນ຺ຕສ຺ເສວ ວາ ມຸເຂນ ຫຕ຺ຖໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຫທຍມໍສໍ ມທ຺ທນ຺ຕິ, ເຕນ ໂສ ສຕ຺ໂຕ ອຸມ຺ມຕ຺ຕໂກ ໂຫຕິ ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ. ເຕເນວາຫ ‘‘ເຠຣວານິ ວາ ອາຣມ຺ມຓານິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ເຠຣວານີຕິ ທສ຺ສນມຕ຺ເຕເນວ ສຕ຺ຕານໍ ຠຍໍ ຉມ຺ຠິຕຕ຺ຕໍ ໂລມຫໍສໍ ອຸປ຺ປາເທຕຸໍ ສມຕ຺ຖານິ. ນິຈ຺ຈເມວ ອຸມ຺ມຕ຺ຕໂກ ໂຫຕີຕິ ຍສ຺ສ ປິຕ຺ຕໂກສໂຕ ປິຕ຺ຕໍ ຈລິຕ຺ວາ ພຫິ ນິກ຺ຂນ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ສ ປນ ປິຕ຺ຕໍ ຈລິຕ຺ວາ ປິຕ຺ຕໂກເສເຍວ ຐິຕໍ ໂຫຕິ ພຫິ ອນິກ຺ຂນ຺ຕໍ, ໂສ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ສຎ຺ຎໍ ປຏິລຠຕິ, ນ ນິຈ຺ຈເມວ ອຸມ຺ມຕ຺ຕໂກ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຎຕ຺ວາຕິ ສຎ຺ຎາປຏິລາເຠນ ຊານິຕ຺ວາ. ອຘິມຕ຺ຕາຍາຕິ ອຘິກປ຺ປມາຓາຍ.

ອາປຕ຺ຕານາປຕ຺ຕິວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປກິຓ຺ຓກກຖາວຓ຺ຓນາ

ປກິຓ຺ຓກນ຺ຕິ ໂວມິສ຺ສກນຍໍ. ສມຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກາຣຓໍ. ກິຣິຍາຕິອາທິ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ, ອກິຣິຍາທີນມ຺ປິ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເວທນາຍາຕິ ສຫໂຍເຄ ກຣຓວຈນໍ, ເວທນາຍ ສຫ ກຸສລຎ຺ຈາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສພ຺ພສງ຺ຄາຫກວເສນາຕິ ສພ຺ເພສໍ ສິກ຺ຂາປທານໍ ສງ຺ຄາຫກວເສນ. ຉ ສິກ຺ຂາປທສມຸຏ຺ຐານານີຕິ ກາໂຍ ວາຈາ ກາຍວາຈາ ກາຍຈິຕ຺ຕໍ ວາຈາຈິຕ຺ຕໍ ກາຍວາຈາຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕານິ ຉ ອາປຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐານານິ. ອາປຕ຺ຕິເຍວ ຫິ ສິກ຺ຂາປທສີເສນ ວຸຕ຺ຕາ. ສມຸຏ຺ຐານາທໂຍ ຫິ ອາປຕ຺ຕິຍາ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ, ອິເມສຸ ປນ ຉສຸ ສມຸຏ຺ຐາເນສຸ ປຸຣິມານິ ຕີຓິ ອຈິຕ຺ຕການິ, ປຈ຺ຉິມານິ ສຈິຕ຺ຕການິ. ເຕສຸ ເອເກນ ວາ ທ຺ວີຫິ ວາ ຕີຫິ ວາ ຈຕູຫິ ວາ ຉຫິ ວາ ສມຸຏ຺ຐາເນຫິ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ສມຸຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ປຎ຺ຈສມຸຏ຺ຐານາ ອາປຕ຺ຕິ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ຕຕ຺ຖ ເອກສມຸຏ຺ຐານາ ຈຕຸຕ຺ເຖນ ຈ ປຎ຺ຈເມນ ຈ ຉຏ຺ເຐນ ຈ ສມຸຏ຺ຐາເນນ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ນ ອຎ຺ເຎນ. ທ຺ວິສມຸຏ຺ຐານາ ປຐມຈຕຸຕ຺ເຖຫິ ຈ ທຸຕິຍປຎ຺ຈເມຫິ ຈ ຕຕິຍຉຏ຺ເຐຫິ ຈ ຈຕຸຕ຺ຖຉຏ຺ເຐຫິ ຈ ປຎ຺ຈມຉຏ຺ເຐຫິ ຈ ສມຸຏ຺ຐາເນຫິ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ນ ອຎ຺ເຎຫິ. ຕິສມຸຏ຺ຐານາ ປຐເມຫິ ຈ ຕີຫິ, ປຈ຺ຉິເມຫິ ຈ ຕີຫິ ສມຸຏ຺ຐາເນຫິ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ນ ອຎ຺ເຎຫິ. ຈຕຸສມຸຏ຺ຐານາ ປຐມຕຕິຍຈຕຸຕ຺ຖຉຏ຺ເຐຫິ ຈ ທຸຕິຍຕຕິຍປຎ຺ຈມຉຏ຺ເຐຫິ ຈ ສມຸຏ຺ຐາເນຫິ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ນ ອຎ຺ເຎຫິ. ຉສມຸຏ຺ຐານາ ຉຫິປິ ສມຸຏ຺ຐາຕິ.

ສິກ຺ຂາປທໍ ນາມ ອຕ຺ຖິ ຉສມຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ສິກ຺ຂາປທສີເສນ ອາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຕເນວ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ສພ຺ພຎ຺ເຈຕໍ ອາປຕ຺ຕິຍໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ສິກ຺ຂາປທສີເສນ ປນ ສພ຺ພອຏ຺ຐກຖາສຸ ເທສນາ ອາຣຸຬ຺ຫາ’’ຕິ. ກາຍາທີຫິ ຉຫິ ສມຸຏ຺ຐານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ, ຉ ວາ ສມຸຏ຺ຐານານິ ເອຕສ຺ສາຕິ ຉສມຸຏ຺ຐານໍ. ອຕ຺ຖິ ຈຕຸສມຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ກາໂຍ ກາຍວາຈາ ກາຍຈິຕ຺ຕໍ ກາຍວາຈາຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ, ວາຈາ ກາຍວາຈາ ວາຈາຈິຕ຺ຕໍ ກາຍວາຈາຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິມານິ ວາ ຈຕ຺ຕາຣິ ສມຸຏ຺ຐານານິ ເອຕສ຺ສາຕິ ຈຕຸສມຸຏ຺ຐານໍ. ອຕ຺ຖິ ຕິສມຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ກາໂຍ ວາຈາ ກາຍວາຈາຕິ ອິມານິ ຕີຓິ, ກາຍຈິຕ຺ຕໍ ວາຈາຈິຕ຺ຕໍ ກາຍວາຈາຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິມານິ ວາ ຕີຓິ ສມຸຏ຺ຐານານິ ເອຕສ຺ສາຕິ ຕິສມຸຏ຺ຐານໍ. ທ຺ວິສມຸຏ຺ຐານໍ ເອກສມຸຏ຺ຐານຎ຺ຈ ສມຸຏ຺ຐານສີສວເສນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຕ຺ຖິ ກຖິນສມຸຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ເຕຣສ ຫິ ສມຸຏ຺ຐານສີສານິ ປຐມປາຣາຊິກສມຸຏ຺ຐານໍ ອທິນ຺ນາທານສມຸຏ຺ຐານໍ ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານໍ ສມນຸຠາສນສມຸຏ຺ຐານໍ ກຖິນສມຸຏ຺ຐານໍ ເອຬກໂລມສມຸຏ຺ຐານໍ ປທໂສຘມ຺ມສມຸຏ຺ຐານໍ ອທ຺ຘານສມຸຏ຺ຐານໍ ເຖຍ຺ຍສຕ຺ຖສມຸຏ຺ຐານໍ ຘມ຺ມເທສນາສມຸຏ຺ຐານໍ ຠູຕາໂຣຈນສມຸຏ຺ຐານໍ ໂຈຣິວຸຏ຺ຐາປນສມຸຏ຺ຐານໍ ອນນຸຎ຺ຎາຕສມຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ‘‘ອຕ຺ຖິ ຉສມຸຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອຕ຺ຖິ ຈຕຸສມຸຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ປນ ອທ຺ຘານສມຸຏ຺ຐານໍ ອນນຸຎ຺ຎາຕສມຸຏ຺ຐານຎ຺ຈ ສງ຺ຄຫິຕໍ. ຍຎ຺ຫິ ປຐມຕຕິຍຈຕຸຕ຺ຖຉຏ຺ເຐຫິ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ອິທໍ ອທ຺ຘານສມຸຏ຺ຐານໍ. ຍໍ ປນ ທຸຕິຍຕຕິຍປຎ຺ຈມຉຏ຺ເຐຫິ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ອິທໍ ອນນຸຎ຺ຎາຕສມຸຏ຺ຐານໍ. ‘‘ອຕ຺ຖິ ຕິສມຸຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ອທິນ຺ນາທານສມຸຏ຺ຐານໍ ຠູຕາໂຣຈນສມຸຏ຺ຐານຎ຺ຈ ສງ຺ຄຫິຕໍ. ຍຎ຺ຫິ ສຈິຕ຺ຕເກຫິ ຕີຫິ ສມຸຏ຺ຐາເນຫິ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ອິທໍ ອທິນ຺ນາທານສມຸຏ຺ຐານໍ. ຍໍ ປນ ອຈິຕ຺ຕເກຫິ ຕີຫິ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ອິທໍ ຠູຕາໂຣຈນສມຸຏ຺ຐານໍ. ‘‘ອຕ຺ຖິ ກຖິນສມຸຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປນ ອວເສສສມຸຏ຺ຐານສີເສນ ທ຺ວິສມຸຏ຺ຐານໍ ເອກສມຸຏ຺ຐານຎ຺ຈ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕຖາ ຫິ ຍໍ ຕຕິຍຉຏ຺ເຐຫິ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ອິທໍ ກຖິນສມຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍໍ ປຐມຈຕຸຕ຺ເຖຫິ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ອິທໍ ເອຬກໂລມສມຸຏ຺ຐານໍ. ຍໍ ຉຏ຺ເຐເນວ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ອິທໍ ຘຸຣນິກ຺ເຂປສມຸຏ຺ຐານໍ, ສມນຸຠາສນສມຸຏ຺ຐານນ຺ຕິປິ ຕສ຺ເສວ ນາມໍ. ອາທິ-ສທ຺ທສງ຺ຄຫິເຕສຸ ປນ ປຐມປາຣາຊິກສມຸຏ຺ຐານປທໂສຘມ຺ມເຖຍ຺ຍສຕ຺ຖຘມ຺ມເທສນາໂຈຣິວຸຏ຺ຐາປນສມຸຏ຺ຐາເນສຸ ຍໍ ກາຍຈິຕ຺ຕໂຕ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ອິທໍ ປຐມປາຣາຊິກສມຸຏ຺ຐານໍ. ຍໍ ທຸຕິຍປຎ຺ຈເມຫິ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ອິທໍ ປທໂສຘມ຺ມສມຸຏ຺ຐານໍ. ຍໍ ຈຕຸຕ຺ຖຉຏ຺ເຐຫິ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ອິທໍ ເຖຍ຺ຍສຕ຺ຖສມຸຏ຺ຐານໍ. ຍໍ ປຎ຺ຈເມເນວ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ອິທໍ ຘມ຺ມເທສນາສມຸຏ຺ຐານໍ. ຍໍ ປຎ຺ຈມຉຏ຺ເຐຫິ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ອິທໍ ໂຈຣິວຸຏ຺ຐາປນສມຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ເອວໍ ສມຸຏ຺ຐານສີເສນ ສພ຺ພສິກ຺ຂາປທານິ ເຕຣສຘາ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ກິຣິຍາວເສນ ປຎ຺ຈຘາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຣາປິ ກິຎ຺ຈິ ກິຣິຍໂຕ ສມຸຏ຺ຐາຕີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈີຕິ ສິກ຺ຂາປທສີເສນ ອາປຕ຺ຕິໍ ວທຕິ. ຕສ຺ມາ ຍາ ກາເຍນ ວາ ວາຈາຍ ວາ ປຖວີຂຓນາທີສຸ ວິຍ ວີຕິກ຺ກມໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ໂຫຕິ, ອຍໍ ກິຣິຍໂຕ ສມຸຏ຺ຐາຕິ ນາມ. ຍາ ກາຍວາຈາຍ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ອກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ໂຫຕິ ປຐມກຖິນາປຕ຺ຕິ ວິຍ, ອຍໍ ອກິຣິຍໂຕ ສມຸຏ຺ຐາຕິ ນາມ. ຍາ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ຈ ອກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ຈ ໂຫຕິ ອຎ຺ຎາຕິກາຍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຫຕ຺ຖໂຕ ຈີວຣປຏິຄ຺ຄຫຓາປຕ຺ຕິ ວິຍ, ອຍໍ ກິຣິຍາກິຣິຍໂຕ ສມຸຏ຺ຐາຕິ ນາມ. ຍາ ສິຍາ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ຈ ສິຍາ ອກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ຈ ໂຫຕິ ຣູປິຍປຏິຄ຺ຄຫຓາປຕ຺ຕິ ວິຍ, ອຍໍ ສິຍາ ກິຣິຍໂຕ ສິຍາ ອກິຣິຍໂຕ ສມຸຏ຺ຐາຕິ ນາມ. ຍາ ສິຍາ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ຈ ສິຍາ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ຈ ອກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ຈ ໂຫຕິ ກຸຏິກາຣາປຕ຺ຕິ ວິຍ, ອຍໍ ສິຍາ ກິຣິຍໂຕ ສິຍາ ກິຣິຍາກິຣິຍໂຕ ສມຸຏ຺ຐາຕິ ນາມ.

ອິທານິ ສພ຺ພສິກ຺ຂາປທານິ ສຎ຺ຎາວເສນ ທ຺ວິຘາ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຣາປິ ອຕ຺ຖິ ສຎ຺ຎາວິໂມກ຺ຂ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ສຎ຺ຎາຍ ອຠາເວນ ວິໂມກ຺ໂຂ ອສ຺ສາຕິ ສຎ຺ຎາວິໂມກ຺ຂນ຺ຕິ ມຊ຺ເຌປທໂລປສມາໂສ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຍໂຕ ຫິ ວີຕິກ຺ກມສຎ຺ຎາອຠາເວນ ມຸຈ຺ຈຕິ, ອິທໍ ສຎ຺ຎາວິໂມກ຺ຂນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຈິຕ຺ຕງ຺ຄໍ ລຠຕິເຍວາຕິ ກາຍຈິຕ຺ຕາທິສຈິຕ຺ຕກສມຸຏ຺ຐາເນເຫວ ສມຸຏ຺ຐຫນໂຕ. ‘‘ລຠຕິເຍວາ’’ຕິ ອວຘາຣເຓນ ໂນ ນ ລຠຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕສ຺ມາ ຍໍ ຈິຕ຺ຕງ຺ຄໍ ລຠຕິ, ນ ລຠຕິ ຈ, ຕໍ ‘‘ອິຕຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ອິຕຣ-ສທ຺ທສ຺ສ ວຸຕ຺ຕປຏິໂຍຄວິສຍຕ຺ຕາ.

ປຸນ ສພ຺ພສິກ຺ຂາປທານິ ຈິຕ຺ຕວເສນ ທ຺ວິຘາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປຸນ ອຕ຺ຖິ ສຈິຕ຺ຕກ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຍໍ ສເຫວ ຈິຕ຺ເຕນ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ຍໍ ສຈິຕ຺ຕເກເນວ ສມຸຏ຺ຐາເນນ ອາປຊ຺ຊຕິ, ໂນ ອຈິຕ຺ຕເກນ. ວິນາປີຕິ ອປິ-ສທ຺ເທນ ສຫາປິ ຈິຕ຺ເຕນ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຍຎ຺ຫິ ກທາຈິ ອຈິຕ຺ຕເກນ, ກທາຈິ ສຈິຕ຺ຕເກນ ສມຸຏ຺ຐາເນນ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ຕໍ ອຈິຕ຺ຕກນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສຎ຺ຎາທຸກໍ ອນາປຕ຺ຕິມຸເຂນ, ສຈິຕ຺ຕກທຸກໍ ອາປຕ຺ຕິມຸເຂນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິທເມເຕສໍ ນານາກຣຓນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ໂລກວຊ຺ຊທຸກສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ ຕໍ ອວິຠຊິຕ຺ວາ ອິທານິ ສພ຺ພສິກ຺ຂາປທານິ ກມ຺ມວເສນ ທຸວິຘານິ, ກຸສລາທິວເສນ ເວທນາວເສນ ຈ ຕິວິຘານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ກມ຺ມກຸສລເວທນາວເສນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເອຕ຺ຖ ປນ ກິຎ຺ຈາປິ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ອາຄຕນເຍນ ກາຍກມ຺ມໍ ວຈີກມ຺ມນ຺ຕິ ກມ຺ມວເສນ ທຸກໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕິກເມວ ປນ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ສພ຺ພເມວ ຫິ ສິກ຺ຂາປທໍ ກາຍທ຺ວາເຣ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ວຈີທ຺ວາເຣ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ກາຍວຈີທ຺ວາເຣ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ຈ ຕິວິຘໍ ໂຫຕິ. ເຕເນວ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ປຐມປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສພ຺ພາວ ກາຍກມ຺ມວຈີກມ຺ມຕທຸຠຍວເສນ ຕິວິຘາ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ກາຍທ຺ວາເຣ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພາ ກາຍກມ຺ມນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ວຈີທ຺ວາເຣ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພາ ວຈີກມ຺ມນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອຸຠຍຕ຺ຖ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພາ ກາຍກມ຺ມວຈີກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ. ຕໂຕເຍວ ຈ ອທິນ຺ນາທານສິກ຺ຂາປທາທີສຸ ກາຍກມ຺ມວຈີກມ຺ມນ຺ຕິ ຕທຸຠຍວເສນ ທສ຺ສິຕໍ.

ອຕ຺ຖິ ປນ ສິກ຺ຂາປທໍ ກຸສລນ຺ຕິອາທິນາ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ກຸສລຈິຕ຺ຕສມງ຺ຄີ ວາ ອາປຊ຺ຊຕິ ອກຸສລຈິຕ຺ຕສມງ຺ຄີ ວາ ອພ຺ຍາກຕຈິຕ຺ຕສມງ຺ຄີ ວາຕິ ທສ຺ເສຕິ, ນ ປນ ກຸສລາປິ ອາປຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖີຕິ. ນ ຫິ ກຸສລາ ອາປຕ຺ຕິ ນາມ ອຕ຺ຖິ ‘‘ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓໍ ສິຍາ ອກຸສລໍ ສິຍາ ອພ຺ຍາກຕໍ, ນຕ຺ຖິ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓໍ ກຸສລ’’ນ຺ຕິ (ປຣິ. ໓໐໓) ວຈນໂຕ. ທສ ກາມາວຈຣກິຣິຍຈິຕ຺ຕານີຕິ ຫສິຕຸປ຺ປາທໂວຏ຺ຐພ຺ພເນຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຏ຺ຐ ມຫາກິຣິຍຈິຕ຺ຕານິ. ທ຺ວິນ຺ນໍ ອຠິຎ຺ຎາຈິຕ຺ຕານໍ ອາປຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐາປກຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ອຊານນ຺ຕສ຺ສ ອິທ຺ຘິວິກຸພ຺ພນາທີສຸ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍໍ ກຸສລຈິຕ຺ເຕນ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ຍໍ ສິກ຺ຂາປທສີເສນ ຄຫິຕໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ກຸສລຈິຕ຺ຕສມງ຺ຄີ ອາປຊ຺ຊຕິ. ອິມິນາ ປນ ວຈເນນ ຕໍ ກຸສລນ຺ຕິ ອາປຕ຺ຕິຍາ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ກຸສລຠາໂວ ປຣິຍາຍໂຕວ, ນ ປຣມຕ຺ຖໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ. ກຸສລຈິຕ຺ເຕນ ຫິ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ສວິຎ຺ຎຕ຺ຕິກໍ ອວິຎ຺ຎຕ຺ຕິກໍ ວາ ສິກ຺ຂາປທວີຕິກ຺ກມາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕໍ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘສງ຺ຂາຕໍ ອພ຺ຍາກຕາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ອິຕເຣຫິ ອິຕຣນ຺ຕິ ອິຕເຣຫິ ອກຸສລາພ຺ຍາກຕຈິຕ຺ເຕຫິ ຍໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ອິຕຣໍ, ອກຸສລໍ ອພ຺ຍາກຕຎ຺ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທຎ຺ຈ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ອກຸສລຈິຕ຺ຕສມງ຺ຄີ ວາ ອາປຊ຺ຊຕິ ກຸສລາພ຺ຍາກຕຈິຕ຺ຕສມງ຺ຄີ ວາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ສພ຺ພສິກ຺ຂາປເທສຸ ກິຎ຺ຈິ ອກຸສລຈິຕ຺ຕເມວ ກິຎ຺ຈິ ກຸສລາພ຺ຍາກຕວເສນ ທ຺ວິຈິຕ຺ຕໍ, ກິຎ຺ຈິ ສພ຺ເພສໍ ວເສນ ຕິຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຍເມວ ປເຠໂທ ລພ຺ຠຕິ, ນ ອຎ຺ໂຎຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຕິເວທນໍ ທ຺ວິເວທນໍ ເອກເວທນນ຺ຕິ ອິທຎ຺ຈ ຍຖາວຸຕ຺ຕເວທນາວເສເນວ ລພ຺ຠຕິ, ນາຎ຺ຎຖາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິໂຣຘໍ ສມາປນ຺ນສ຺ສ ສຫເສຍ຺ຍວເສນ ຕທາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕຣູປກ຺ຂນ຺ຘສ຺ເສວ ອາປຕ຺ຕິຠາວໂຕ ‘‘ອຕ຺ຖິ ອເວທນ’’ນ຺ຕິປິ ວຕ຺ຕພ຺ພເມຕໍ, ກທາຈິ ກຣຫຈິ ຍທິຈ຺ຉກໍ ສມ຺ຠວຕີຕິ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ເຍຠຸຍ຺ຍວເສນ ລພ຺ຠມານໍເຍວ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອິທານິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານາທີນິ ອິມສ຺ມິໍ ສໍວຓ຺ຓິຍມານສິກ຺ຂາປເທ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິມໍ ປກິຓ຺ຓກໍ ວິທິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ວິທິຕ຺ວາຕິ ອິມສ຺ສ ‘‘ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ອປຣກາລກິຣິຍາວຈເນນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ. ກິຣິຍສມຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອິທໍ ເຍຠຸຍ຺ຍວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ ປຣູປກ຺ກເມ ສຕິ ສາທິຍນ຺ຕສ຺ສ ອກິຣິຍສມຸຏ຺ຐານຠາວໂຕ. ‘‘ມໂນທ຺ວາເຣ ອາປຕ຺ຕິ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ອິທມ຺ປິ ພາຫຸລ຺ລວເສເນວ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຈິຕ຺ຕໍ ປເນຕ຺ຖ ອງ຺ຄມຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ ປຐມປາຣາຊິກໍ ກາຍຈິຕ຺ຕໂຕ ສມຸຏ຺ຐາຕີຕິ ຈິຕ຺ຕເມຕ຺ຖ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອງ຺ຄເມວ ໂຫຕິ. ນ ຕສ຺ສ ວເສນ ກມ຺ມຠາໂວ ລພ຺ຠຕີຕິ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຊນກວເສນ ກາຍທ຺ວາເຣ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວເສນ ອິມສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ມໂນກມ຺ມຠາໂວ ນ ລພ຺ຠຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຠາວໂຕ ‘‘ສພ຺ພຎ຺ເຈຕໍ ອາປຕ຺ຕິຍໍ ຍຸຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານາທິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

ປກິຓ຺ຓກກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ວິນີຕວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

ອິທໍ ກິນ຺ຕິ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາຍ ປຸຈ຺ຉຕິ. ວິນີຕານິ ວິນິຈ຺ຉິຕານິ ວຕ຺ຖູນິ ວິນີຕວຕ຺ຖູນິ. ຕານິ ຫິ ‘‘ອາປຕ຺ຕິໍ ຕ຺ວໍ ຠິກ຺ຂຸ ອາປນ຺ໂນ ປາຣາຊິກໍ. ອນາປຕ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸ ປາຣາຊິກສ຺ສ, ອາປຕ຺ຕິ ສງ຺ຆາທິເສສສ຺ສ. ອນາປຕ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸ ອສາທິຍນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ຠຄວຕາເຍວ ວິນິຈ຺ຉິຕານິ. ເຕນາຫ ‘‘ຠຄວຕາ ສຍໍ ວິນິຈ຺ຉິຕານ’’ນ຺ຕິ. ອຸທ຺ທານຄາຖາຕິ ອຸທ຺ເທສຄາຖາ, ສງ຺ຄຫຄາຖາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວຕ຺ຖຸຄາຖາຕິ ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອຎ຺ຎຕໂຣ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິອາທິກາ ນິທານວຕ຺ຖຸທີປິກາ ວິນີຕວຕ຺ຖຸປາຬິເຍວ ເຕສໍ ເຕສໍ ວຕ຺ຖູນໍ ຄນ຺ຖນໂຕ ‘‘ວຕ຺ຖຸຄາຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ຉນ຺ໂທວິຈິຕິລກ຺ຂເຓນ. ຄາຖານໍ ວຕ຺ຖຸ ວຕ຺ຖຸຄາຖາຕິ ເອວໍ ວາ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຖາຕິ ວິນີຕວຕ຺ຖູສຸ. ທຸຕິຍາທີນນ຺ຕິ ທຸຕິຍປາຣາຊິກາທີນໍ. ທຸຕິຍາທີນິ ວິນິຈ຺ຉິນິຕພ຺ພານີຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ສິປ຺ປິການນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕກາຣາທິສິປ຺ປິການໍ. ຍໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕກາຣາທໂຍ ຈິຕ຺ຕກມ຺ມາທີນິ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕາ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕໍ ‘‘ປຏິຈ຺ຉນ຺ນກຣູປ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

໖໗. ປຸຣິມານິ ທ຺ເວ ວຕ຺ຖູນີຕິ ມກ຺ກຏິວຕ຺ຖຸໍ ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກວຕ຺ຖຸຎ຺ຈ. ຕານິ ປນ ກິຎ຺ຈາປິ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍໍ ອາຄຕາເນວ, ຕຖາປິ ຠຄວຕາ ສຍໍ ວິນິຈ຺ຉິຕວຕ຺ຖຸຠາວໂຕ ອທິນ຺ນາທານາທີສຸ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍໍ ອາຄຕານິ ຣຊກາທິວຕ຺ຖູນິ ວິຍ ປຸນ ວິນີຕວຕ຺ຖູສຸ ປກ຺ຂິຕ຺ຕານິ. ຍທິ ເອວໍ ‘‘ຕສ຺ສ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ອໂຫສີ’’ຕິ ອິທໍ ວິຣຸຊ຺ເຌຍ຺ຍ, ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍຎ຺ຫິ ອຎ຺ເຎ ຠິກ຺ຂູ ທິສ຺ວາ ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ໂຈເທສຸນ຺ຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ເຕຫິ ປນ ຠິກ຺ຂູຫິ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ໂຈເທຕ຺ວາ ‘‘ນນຸ, ອາວຸໂສ, ຕເຖວ ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕສ຺ສ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ອໂຫສີຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ‘‘ຠຄວໂຕ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສີ’’ຕິ ອິທຎ຺ຈ ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຠຄວໂຕ ອາໂຣຈິເຕ ‘‘ສຈ຺ຈໍ ກິຣ ຕ຺ວໍ ຠິກ຺ຂຸ ມກ຺ກຏິຍາ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວີ’’ຕິ ຠຄວຕາ ປຸຏ຺ໂຐ ສມາໂນ ‘‘ສຈ຺ຈໍ ຠຄວາ’’ຕິ ຠຄວໂຕ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສີຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ປນ ສິກ຺ຂໍ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ທຸພ຺ພລ຺ຍໍ ອນາວິກຕ຺ວາ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວິຕ຺ວາ ວິພ຺ຠມິຕ຺ວາ ເຍ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຸນ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອຸປສມ຺ປທຎ຺ຈ ຍາຈິໍສຸ, ເຕ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອຏ຺ຐານເມຕໍ, ອານນ຺ທ, ອນວກາໂສ, ຍໍ ຕຖາຄໂຕ ວຊ຺ຊີນໍ ວາ ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕການໍ ວາ ກາຣຓາ ສາວການໍ ປາຣາຊິກໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ສມູຫເນຍ຺ຍາ’’ຕິອາທິ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຍ ປນ ອວິພ຺ຠມິຕ຺ວາ ສລິງ຺ເຄ ຐິຕາເຍວ ອຸປ຺ປນ຺ນກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາ ຠຄວໂຕ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ, ເຕ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອາປຕ຺ຕິໍ ຕຸມ຺ເຫ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາປນ຺ນາ ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ ອິຘ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກຈິ ປນ ອິມໍ ອຘິປ຺ປາຍໍ ອຊານນ຺ຕາວ ‘‘ອຎ຺ຎເມວ ມກ຺ກຏິວຕ຺ຖຸ ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກວຕ຺ຖຸ ຈ ວິນີຕວຕ຺ຖູສຸ ອາຄຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ກຸເສ ຄນ຺ເຖຕ຺ວາຕິ ກຸສຕິຓານິ ຄນ຺ເຖຕ຺ວາ. ເກເສຫີຕິ ມນຸສ຺ສເກເສຫິ. ຕໍ ຣາຄນ຺ຕິ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາຄໍ. ຎຕ຺ວາຕິ ສຍເມວ ຊານິຕ຺ວາ. ຍທິ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄນ ກຕໍ, ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາຄສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ວິນີຕວຕ຺ຖູສຸ ອວຕ຺ວາ ອິຘ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ກິຎ຺ຈາປິ ຕໍ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄນ ກຕໍ, ຕສ຺ສ ປນ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປາຣາຊິກກ຺ເຂຕ຺ເຕ ກຕຸປກ຺ກມຕ຺ຕາ ‘‘ປາຣາຊິກໍ ນຸ ໂຂ ອຫໍ ອາປນ຺ໂນ’’ຕິ ປາຣາຊິກວິສຍໍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ອໂຫສີຕິ ອິຘ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸ ປາຣາຊິກສ຺ສ, ອາປຕ຺ຕິ ສງ຺ຆາທິເສສສ຺ສາ’’ຕິ.

໖໘. ອຕິທສ຺ສນີຍາຕິ ທິວສມ຺ປິ ປສ຺ສນ຺ຕານໍ ອຕິຕ຺ຕິກຣຓໂຕ ອຕິວິຍ ທສ຺ສນໂຍຄ຺ຄາ. ວຓ຺ຓໂປກ຺ຂຣຕາຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ໂປກ຺ຂຣຕາ ວຸຈ຺ຈຕິ ສຸນ຺ທຣຠາໂວ, ວຓ຺ຓສ຺ສ ໂປກ຺ຂຣຕາ ວຓ຺ຓໂປກ຺ຂຣຕາ, ຕາຍ ວຓ຺ຓໂປກ຺ຂຣຕາຍ, ວຓ຺ຓສມ຺ປຕ຺ຕິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂປຣາຓາ ປນ ໂປກ຺ຂຣນ຺ຕິ ສຣີຣໍ ວທນ຺ຕິ, ວຓ຺ຓໍ ວຓ຺ຓເມວ. ເຕສໍ ມເຕນ ວຓ຺ຓຎ຺ຈ ໂປກ຺ຂຣຎ຺ຈ ວຓ຺ຓໂປກ຺ຂຣານິ, ເຕສໍ ຠາໂວ ວຓ຺ຓໂປກ຺ຂຣຕາ, ຕສ຺ມາ ວຓ຺ຓໂປກ຺ຂຣຕາຍາຕິ ປຣິສຸທ຺ເຘນ ວຓ຺ເຓນ ເຈວ ສຣີຣສຓ຺ຐານສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ວຓ຺ຓສມ຺ປນ຺ນໍ ໂປກ຺ຂຣໍ ວຓ຺ຓໂປກ຺ຂຣນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລໂປ ປຸພ຺ພປທສ຺ສ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ວຓ຺ຓໂປກ຺ຂຣຕາ, ຕາຍ ວຓ຺ຓໂປກ຺ຂຣຕາຍ, ວຓ຺ຓສມ຺ປນ຺ນສຣີຣຕາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຘໍເສສີຕິ ອຠິຠວີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຖໍ ປນ ອສາທິຍນ຺ຕີ ນິສີທີຕິ ອາຫ – ‘‘ອສທ຺ຘມ຺ມາຘິປ຺ປາເຍນ…ເປ… ຂາຓຸກາ ວິຍາ’’ຕິ.

ນ ລິມ຺ປຕີຕິ ນ ອລ຺ລີຍຕິ. ກາເມສູຕິ ວຕ຺ຖຸກາມກິເລສກາເມສຸ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍຖາ ປທຸມິນິປຓ຺ເຓ ອຸທກພິນ຺ທຸ ນ ສຓ຺ຐາຕິ, ຍຖາ ຈ ສູຈິມຸເຂ ສາສໂປ ນ ສນ຺ຕິຏ຺ຐຕິ, ເອວເມວ ໂຍ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ທຸວິເຘນປິ ກາເມນ ນ ລິມ຺ປຕິ, ຕສ຺ມິໍ ກາໂມ ນ ສຓ຺ຐາຕິ, ຕມຫໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວທາມີຕິ.

໖໙. ປຸຣິສສຓ຺ຐານໍ ອນ຺ຕຣຫິຕໍ, ອິຕ຺ຖິສຓ຺ຐານໍ ອຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ຜລສ຺ສ ວິນາສຸປ຺ປາທທສ຺ສເນນ ກາຣຓສ຺ສປິ ວິນາສຸປ຺ປາທາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິເຍ ຫິ ນຏ຺ເຐ ປຸຣິສສຓ຺ຐານໍ ອນ຺ຕຣຘາຍຕິ, ອິຕ຺ຖິນ຺ທ຺ຣິເຍ ສມຸປ຺ປນ຺ເນ ອິຕ຺ຖິສຓ຺ຐານໍ ປາຕຸຠວຕິ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ຍສ຺ສ ອິຕ຺ຖິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ? ໂນ. ຍສ຺ສ ວາ ປນ ປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ອິຕ຺ຖິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ? ໂນ’’ຕິ ຍມກປກຣເຓ (ຍມ. ໓. ອິນ຺ທ຺ຣິຍຍມກ.໑໘໘) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍທ຺ວຍສ຺ສ ເອກສ຺ມິໍ ສນ຺ຕາເນ ສຫປວຕ຺ຕິຍາ ອສມ຺ຠວໂຕ ຍສ຺ມິໍ ຂເຓ ອິຕ຺ຖິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປາຕຸຠວຕິ, ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ສຕ຺ຕຣສມຈິຕ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ນຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ອຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ຈ ປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ສຫຊຣູເປຫິ ສທ຺ຘິໍ ກເມນ ນິຣຸທ຺ເຘສຸ ຕສ຺ມິໍ ສນ຺ຕາເນ ອິຕ຺ຖິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຕໂຕ ປຸຣິສສຓ຺ຐານາກາເຣນ ປວຕ຺ເຕສຸ ກມ຺ມຊຣູເປສຸ ເສສຣູເປສຸ ຈ ກຎ຺ຈິ ກາລໍ ປວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ນິຣຸທ຺ເຘສຸ ອິຕ຺ຖິສຓ຺ຐານາກາເຣນ ຈ ຈຕຸຊຣູປສນ຺ຕຕິຍາ ປວຕ຺ຕາຍ ປຸຣິສສຓ຺ຐານໍ ອນ຺ຕຣຫິຕໍ, ອິຕ຺ຖິສຓ຺ຐານໍ ປາຕຸຠູຕນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິຕ຺ຖິຍາ ປຸຣິສລິງ຺ຄປາຕຸຠາເວປິ ອຍເມວ ນໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ປຸຣິສລິງ຺ຄໍ ອຸຕ຺ຕມໍ, ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄໍ ຫີນນ຺ຕິ ອິມິນາ ຈ ປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອຸຕ຺ຕມຠາໂວ, ອິຕ຺ຖິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ຈ ຫີນຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນ ຫິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ຫີນຸກ຺ກຏ຺ຐຠາວໍ ວິນາ ຕນ຺ນິສ຺ສຍສ຺ສ ລິງ຺ຄສ຺ສ ຫີນຸກ຺ກຏ຺ຐຕາ ສມ຺ຠວຕິ. ປຸຣິສລິງ຺ຄໍ ພລວອກຸສເລນ ອນ຺ຕຣຘາຍຕີຕິອາທິນາປິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ເສວ ວິນາສຸປ຺ປາທາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອິນ຺ທ຺ຣິເຍ ຫິ ວິນຏ຺ເຐ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ຈ ຕນ຺ນິສ຺ສຍສ຺ສ ລິງ຺ຄສ຺ສປິ ອນ຺ຕຣຘານໍ ປຕິຏ຺ຐານຎ຺ຈ ສມ຺ຠວຕິ. ກຖໍ ປເນຕ຺ຖ ປຸຣິສລິງ຺ຄໍ ພລວອກອຸສເລນ ອນ຺ຕຣຘາຍຕິ, ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄໍ ທຸພ຺ພລກຸສເລນ ປຕິຏ຺ຐາຕີຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ປຏິສນ຺ຘິຍໍ ຕາວ ປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍຸປ຺ປາທກໍ ອນຸປຫຕສາມຕ຺ຖິຍໍ ພລວກຸສລກມ຺ມໍ ຍາວຕາຍຸກໍ ປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍເມວ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ອນ຺ຕຣາ ປນ ເກນຈິ ລທ຺ຘປຈ຺ຈເຍນ ປາຣທາຣິກຕ຺ຕາທິນາ ພລວອກຸສລກມ຺ເມນ ອຸປຫຕສາມຕ຺ຖິຍໍ ຕເທວ ປຏິສນ຺ຘິທາຍກໍ ກຸສລກມ຺ມໍ ທຸພ຺ພລີຠູຕໍ ປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອນຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສາມຕ຺ຖິຍານຸຣູປໍ ອິຕ຺ຖິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປວຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປາເທຕິ. ຍທາ ປນ ປຏິສນ຺ຘິທານກາເລເຍວ ເກນຈິ ລທ຺ຘປຈ຺ຈເຍນ ປາຣທາຣິກຕ຺ຕາທິນາ ພລວອກຸສລກມ຺ເມນ ປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍຸປ຺ປາທນສາມຕ຺ຖິຍໍ ອຸປຫຕໍ ໂຫຕິ, ຕທາ ທຸພ຺ພລີຠູຕໍ ກຸສລກມ຺ມໍ ປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອນຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ປຏິສນ຺ຘິຍໍເຍວ ອິຕ຺ຖິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ປຸຣິສລິງ຺ຄໍ ພລວອກຸສເລນ ອນ຺ຕຣຘາຍຕິ, ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄໍ ທຸພ຺ພລກຸສເລນ ປຕິຏ຺ຐາຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ທຸພ຺ພລອກຸສເລນ ອນ຺ຕຣຘາຍຕີຕິ ປາຣທາຣິກຕ຺ຕາທິພລວອກຸສລກມ຺ມສ຺ສ ປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍຸປ຺ປາທນວິພນ຺ຘກສ຺ສ ທຸພ຺ພລຠາເວ ສຕິ ອນ຺ຕຣຘາຍນ຺ຕໍ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄໍ ທຸພ຺ພລອກຸສເລນ ອນ຺ຕຣຘາຍຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ປາຣທາຣິກຕ຺ຕາທິນາ ພລວອກຸສລກມ຺ເມນ ພາຫິຕຕ຺ຕາ ປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍຸປ຺ປາທເນ ອສມຕ຺ຖໍ ປຏິສນ຺ຘິຍໍ ອິຕ຺ຖິຍາ ອິຕ຺ຖິນ຺ທ຺ຣິຍຸປ຺ປາທກໍ ທຸພ຺ພລກຸສລກມ຺ມໍ ຍທາ ປວຕ຺ຕິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາສມິຈ຺ຉາຈາຣປຏິວິຣຕິວເສນ ປຸຣິສຕ຺ຕປຕ຺ຖນາວເສນ ວາ ກຕຸປຈິຕພລວກຸສລກມ຺ເມນ ອາຫິຕສາມຕ຺ຖິຍໍ ປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍຸປ຺ປາທເນ ສມຕ຺ຖໍ ອິຕ຺ຖິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອນຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສາມຕ຺ຖິຍານຸຣູປໍ ປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ຕທາ ປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍຸປ຺ປາທນວິພນ຺ຘກສ຺ສ ພລວອກຸສລກມ຺ມສ຺ສ ທຸພ຺ພລຠາເວ ສຕິ ຕໍ ອິຕ຺ຖິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອນ຺ຕຣຫິຕນ຺ຕິ ‘‘ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄໍ ອນ຺ຕຣຘາຍນ຺ຕໍ ທຸພ຺ພລອກຸສເລນ ອນ຺ຕຣຘາຍຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ພລວຕາ ກຸສລກມ຺ເມນ ປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອຸປ຺ປາທິຕຕ຺ຕາ ‘‘ປຸຣິສລິງ຺ຄໍ ພລວກຸສເລນ ປຕິຏ຺ຐາຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຸພ຺ເພ ອິຕ຺ຖິຠູຕສ຺ສ ປຏິສນ຺ຘິຍໍ ປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍຸປ຺ປາເທປິ ອຍໍ ນໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຸຠຍມ຺ປິ ອກຸສເລນ ອນ຺ຕຣຘາຍຕິ, ກຸສເລນ ປຏິລພ຺ຠຕີຕິ ອິທໍ ສຸຄຕິຠວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ທຸຄ຺ຄຕິຍໍ ປນ ອຸຠິນ຺ນໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ວິນາໂສ ຈ ອກຸສລກມ຺ເມເນວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ສຫເສຍ຺ຍາປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ມາຕຸຄາເມນ ສຫເສຍ຺ຍໍ ກປ຺ເປຍ຺ຍ, ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ຍາ ປນ ຠິກ຺ຂຸນີ ປຸຣິເສນ ສຫເສຍ຺ຍໍ ກປ຺ເປຍ຺ຍ, ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ສຫເສຍ຺ຍວເສນ ປາຈິຕ຺ຕິຍາປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ. ທຸກ຺ຂີຕິ ເຈໂຕທຸກ຺ຂສມງ຺ຄິຕາຍ ທຸກ຺ຂີ. ທຸມ຺ມໂນຕິ ໂທເສນ ທຸຏ຺ຐມໂນ, ວິຣູປມໂນ ວາ ໂທມນສ຺ສາຠິຠູຕຕາຍ. ‘‘ສມສ຺ສາເສຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສມສ຺ສາເສຕພ຺ພວິຘິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂຫຕຸ ມາ ຈິນ຺ຕຍິຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອນາວໂຏຕິ ອວາຣິໂຕ. ຘມ຺ໂມຕິ ປຣິຍຕ຺ຕິປຏິປຕ຺ຕິປຏິເວຘສງ຺ຂາໂຕ ຕິວິໂຘປິ ສທ຺ຘມ຺ໂມ. ສຄ຺ໂຄ ຈ ມຄ຺ໂຄ ຈ ສຄ຺ຄມຄ຺ໂຄ, ສຄ຺ຄສ຺ສ ວາ ມຄ຺ໂຄ ສຄ຺ຄມຄ຺ໂຄ, ສຄ຺ຄູປປຕ຺ຕິສາຘິກາ ປຏິປຕ຺ຕິ. ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ສທ຺ຘິໍ ສໍວິຘາຍ ອທ຺ຘານຄມເນ ອາປຕ຺ຕິ ປຣິຫຣິຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສໍວິທຫນໍ ປຣິໂມເຈຕ຺ວາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ມຍໍ ອສຸກໍ ນາມ ຐານໍ ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ເອຫິ ສທ຺ຘິໍ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິອາທິນາ ອສໍວິທຫິຕຕ຺ຕາ ອນາປຕ຺ຕິ.

ພຫິຄາເມຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຄາມໂຕ ພຫິ. ຄາມນ຺ຕຣນທີປາຣຣຕ຺ຕິວິປ຺ປວາສຄຓໂອຫີຍນາປຕ຺ຕີຫິ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ‘‘ທຸຕິຍິກາ ຠິກ຺ຂຸນີ ປກ຺ກນ຺ຕາ ວາ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ (ປາຈິ. ໖໙໓) ວຸຕ຺ຕອນາປຕ຺ຕິລກ຺ຂເຓຫິ ສໍສນ຺ທນໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຣາຘິກາຕິ ຈິຕ຺ຕາຣາຘເນ ສມຕ຺ຖາ. ຕາ ໂກເປຕ຺ວາຕິ ຕາ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ. ລຊ຺ຊິນິໂຍ…ເປ… ລພ຺ຠຕີຕິ ‘‘ສງ຺ຄເຫ ອສຕິ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕ຺ວາ ວິພ຺ຠເມຍ຺ຍາປີ’’ຕິ ສງ຺ຄຫວເສເນວ ວຸຕ຺ຕໍ. ອລຊ຺ຊິນິໂຍ…ເປ… ລພ຺ຠຕີຕິ ອລຊ຺ຊິຠາວໂຕ ອສນ຺ຕປກ຺ຂໍ ຠຊນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຎາຕິກາ…ເປ… ວຏ຺ຏຕີຕິ ອິທໍ ປນ ອິມິສ຺ສາ ອາເວຓິກໍ ກຕ຺ວາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອນຸຎ຺ຎາຕນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຠິກ຺ຂຸຠາເວປີຕິ ຠິກ຺ຂຸກາເລປິ. ປຣິສາວຈໂຣຕິ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ຈ ອາຈຣິໂຍ ຈ ຫຸຕ຺ວາ ປຣິສຸປຏ຺ຐາໂກ. ອຎ຺ຎສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ນິສ຺ສໂຍ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ອຸປສມ຺ປນ຺ເນຫິ ສທ຺ຘິວິຫາຣິເກຫິ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອາຈຣິຍສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ນິສ຺ສໂຍ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ວສນ຺ເຕຫິປີຕິ ອນ຺ເຕວາສິເກ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ອຸປຊ຺ຌາ ຄເຫຕພ຺ພາຕິ ອຸປສມ຺ປທຕ຺ຖໍ ອຸປຊ຺ຌາ ຄເຫຕພ຺ພາ, ອຎ຺ຎສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ວິນຍກມ຺ມນ຺ຕິ ວິກປ຺ປນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸນ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ປຸນ ວິກປ຺ເປຕພ຺ພໍ. ປຸນ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາຫໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ສນ຺ນິຘິ ຠິກ຺ຂູຫິ, ຠິກ຺ຂູນໍ ສນ຺ນິຘິ ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ປຏິຄ຺ຄາຫາເປຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໔໒໑) ວຈນໂຕ ປຸນ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ຕທຫຸ ສາມິສມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຕ຺ຕເມ ທິວເສຕິ ອິທໍ ຕຎ຺ຈ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ອນາປຊ຺ຊິຕ຺ວາວ ປຸນປິ ສຕ຺ຕາຫໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ວຏ຺ຏຕິ, ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ວຏ຺ຏຕິ, ຕສ຺ມາ ອຏ຺ຐເມປິ ທິວເສ ລິງ຺ຄປຣິວຕ຺ເຕ ສຕິ ອນິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາວ ອນ຺ໂຕສຕ຺ຕາເຫ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕໍ ປກຕຕ຺ໂຕ ຣກ຺ຂຕີຕິ ອປຣິວຕ຺ຕລິງ຺ໂຄ ຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫຓວິຊຫນໂຕ ຣກ຺ຂຕິ, ອວິຠຕ຺ຕຕາຍ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ນ ວິຊຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສາມໍ ຄເຫຕ຺ວານ ນິກ຺ຂິເປຍ຺ຍາຕິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສຍໍ ນິກ຺ຂິເປຍ຺ຍ. ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕີຕິ ລິງ຺ຄປຣິວຕ຺ເຕ ສຕິ ປຏິຄ຺ຄຫຓວິຊຫນໂຕ ປຸນ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ.

‘‘ຫີນາຍາວຕ຺ຕເນນາຕິ ປາຣາຊິກໍ ອາປນ຺ນສ຺ສ ຄິຫິຠາວູປຄມເນນາ’’ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສຸວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ປາຣາຊິກໍ ອນາປນ຺ນສ຺ສ ສິກ຺ຂໍ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ‘‘ວິພ຺ຠມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄິຫິລິງ຺ຄຄ຺ຄຫຓມຕ຺ເຕນ ຠິກ຺ຂຸຠາໂວ ວິນສ຺ສຕິ. ປາຣາຊິກໍ ອາປນ຺ໂນ ຈ ຠິກ຺ຂຸລິງ຺ເຄ ຐິໂຕ ຍາວ ນ ປຏິຊານາຕິ, ຕາວ ອຕ຺ເຖວ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸຠາໂວ, ນ ໂສ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ຕຖາ ຫິ ໂສ ສໍວາສໍ ສາທິຍນ຺ໂຕປິ ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ ນ ໂຫຕິ, ສຫເສຍ຺ຍາທິອາປຕ຺ຕິໍ ນ ຊເນຕິ, ໂອມສວາເທ ປາຈິຕ຺ຕິຍຎ຺ຈ ຊເນຕິ. ເຕເນວ ‘‘ອສຸທ຺ໂຘ ໂຫຕິ ປຸຄ຺ຄໂລ ອຎ຺ຎຕຣໍ ປາຣາຊິກໍ ຘມ຺ມໍ ອຊ຺ຌາປນ຺ໂນ, ຕຎ຺ເຈ ສຸທ຺ຘທິຏ຺ຐິ ສມາໂນ ໂອກາສໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ອກ຺ໂກສາຘິປ຺ປາໂຍ ວເທຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ໂອມສວາທສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໓໘໙) ໂອມສວາເທ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອສຕິ ຫິ ຠິກ຺ຂຸຠາເວ ທຸກ຺ກຏໍ ຠເວຍ຺ຍ, ສຕິ ຈ ຠິກ຺ຂຸຠາເວ ປຏິຄ຺ຄຫິຕສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄຫຓວິຊຫນໍ ນາມ ອຍຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ພໂສ ຠິກ຺ຂຸຠາວສ຺ສ ອຠາວໂຕ ປາຣາຊິກໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຄິຫິລິງ຺ຄຄ຺ຄຫເຓນ ຄິຫິຠາວູປຄມນໍ ອິຘ ‘‘ຫີນາຍາວຕ຺ຕນ’’ນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ນ ປນ ປກຕຕ຺ຕສ຺ສ ຄິຫິລິງ຺ຄຄ຺ຄຫຓມຕ຺ຕໍ. ເຕເນວ ກຕ຺ຖຈິ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂາເນນ ສມານຄຕິກຕ຺ຕາ ຫີນາຍາວຕ຺ຕນໍ ວິສຸໍ ນ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂາເນນ ປຏິຄ຺ຄຫຓວິຊຫເນ ວຸຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ ອາປນ຺ນສ຺ສ ຄິຫິຠາວູປຄມເນນ ສພ຺ພໂສ ຠິກ຺ຂຸຠາວສ຺ສ ອຠາວໂຕ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖີຕິ. ຕຖາ ຫິ ພຸທ຺ຘທຕ຺ຕາຈຣິເຍນ ອຕ຺ຕໂນ ວິນຍວິນິຈ຺ຉເຍ –

‘‘ອຈ຺ເຉທຄາຫນິຣເປກ຺ຂນິສຄ຺ຄໂຕ ຈ,

ສິກ຺ຂາປ຺ປຫານມຣເຓຫິ ຈ ລິງ຺ຄເຠທາ;

ທາເນນ ຕສ຺ສ ຈ ປຣສ຺ສ ອຠິກ຺ຂຸກສ຺ສ,

ສພ຺ພໍ ປຏິຄ຺ຄຫຓເມຕິ ວິນາສເມວ’’ນ຺ຕິ. –

ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຘມ຺ມສິຣິຕ຺ເຖເຣນປິ –

‘‘ສິກ຺ຂາມຣຓລິງ຺ເຄຫິ, ອນເປກ຺ຂວິສຄ຺ຄໂຕ;

ອຈ຺ເຉທານຸປສມ຺ປນ຺ນ-ທານາ ຄາໂຫປສມ຺ມຕີ’’ຕິ. –

ວຸຕ຺ຕໍ. ຍທິ ຈ ປກຕຕ຺ຕສ຺ສ ຄິຫິລິງ຺ຄຄ຺ຄຫຓມຕ຺ເຕນປິ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ວິຊເຫຍ຺ຍ, ເຕປິ ອາຈຣິຍາ ວິສຸໍ ຕມ຺ປິ ວເທຍ຺ຍຸໍ, ນ ວຸຕ຺ຕຎ຺ຈ, ຕໂຕ ວິຎ຺ຎາຍຕິ ‘‘ປກຕຕ຺ຕສ຺ສ ຄິຫິລິງ຺ຄຄ຺ຄຫຓມຕ຺ຕໍ ອິຘ ຫີນາຍາວຕ຺ຕນນ຺ຕິ ນາຘິປ຺ເປຕ’’ນ຺ຕິ. ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ປນ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານສ຺ສ ອຠາວໂຕ ຄິຫິລິງ຺ຄຄ຺ຄຫຓມຕ຺ເຕນປິ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ວິຊຫຕິ.

ອນເປກ຺ຂວິສ຺ສຊ຺ຊເນນາຕິ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອທຕ຺ວາວ ອນຕ຺ຖິກຕາຍ ‘‘ນຕ຺ຖິ ອິມິນາ ກມ຺ມໍ, ນ ອິທານິ ນໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ຖູສຸ ວາ ‘‘ປຸນ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ວາ ອນເປກ຺ຂວິສ຺ສຊ຺ຊເນນ. ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄາເຫນາຕິ ໂຈຣາທີຫິ ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຫເຓນ.

ເອຕ຺ຖາຕິ ຠິກ຺ຂຸວິຫາເຣ. ອຸປໂຣປກາຕິ ເຕນ ໂຣປິຕາ ຣຸກ຺ຂຄຈ຺ຉາ. ເຕຣສສຸ ສມ຺ມຸຕີສູຕິ ຠຕ຺ຕຸທ຺ເທສກເສນາສນປຎ຺ຎາປກຠຓ຺ຑາຄາຣິກຈີວຣປຏິຄ຺ຄາຫກຈີວຣຠາຊກຍາຄຸຠາຊກຜລຠາຊກຂຊ຺ຊຠາຊກອປ຺ປມຕ຺ຕກວິສ຺ສຊ຺ຊກສາຏິຍຄ຺ຄາຫາປກປຕ຺ຕຄ຺ຄາຫາປກອາຣາມິກເປສກສາມເຓຣເປສກສມ຺ມຸຕິສງ຺ຂາຕາສຸ ເຕຣສສຸ ສມ຺ມຸຕີສຸ. ກາມໍ ປຸຣິມິກາຍ ປຈ຺ຉິມິກາຍ ຈ ເສນາສນຄ຺ຄາໂຫ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິເຍວ, ປຸຣິມິກາຍ ປນ ເສນາສນຄ຺ຄາເຫ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ເຘ ປຈ຺ຉິມິກາຍ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ອຸປຄນ຺ຕຸໍ ສກ຺ກາຕິ ປຸຣິມິກາຍ ເສນາສນຄ຺ຄາຫປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິໍ ວິສຸໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຈ຺ຉິມິກາຍ ເສນາສນຄ຺ຄາເຫ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ເຘ ນ ສກ຺ກາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ອຸປຄນ຺ຕຸນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂູຫິ ກຕ຺ຕພ຺ພສງ຺ຄຫໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສເຈ ປຈ຺ຉິມິກາຍ ເສນາສເນ ຄຫິເຕ’’ຕິອາທິມາຫ.

ປກ຺ຂມານຕ຺ຕເມວ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາຍປິ ອາປຕ຺ຕິຍາ ມານຕ຺ຕຈາຣສ຺ເສວ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ. ປຸນ ປກ຺ຂມານຕ຺ຕເມວ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸກາເລ ຈິຓ຺ຓມານຕ຺ຕາຠາວໂຕ. ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ອພ຺ຠານກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸກາເລ ຈິຓ຺ຓມານຕ຺ຕຕາຍ ຠິກ຺ຂຸນີກາເລປິ ຈິຓ຺ຓມານຕ຺ຕາ ອິຈ຺ເຈວ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ສເຈ ອກຸສລວິປາເກ…ເປ… ຉາຣຕ຺ຕໍ ມານຕ຺ຕເມວ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ມານຕ຺ຕໍ ຈຣນ຺ຕສ຺ສ ລິງ຺ຄປຣິວຕ຺ຕາຘິກາຣຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ສເຈ ປນ ຠິກ຺ຂຸກາເລ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາຍ ສາຘາຣຓາປຕ຺ຕິຍາ ປຣິວສນ຺ຕສ຺ສ ອສມາທິຓ຺ຓປຣິວາສສ຺ສ ວາ ລິງ຺ຄໍ ປຣິວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸນີກາເລ ປກ຺ຂມານຕ຺ຕໍ ຈຣນ຺ຕສ຺ສ ອກຸສລວິປາເກ ປຣິກ຺ຂີເຓ ປຸນ ລິງ຺ເຄ ປຣິວຕ຺ຕິເຕ ປຣິວາສໍ ທຕ຺ວາ ປຣິວຸຕ຺ຖປຣິວາສສ຺ສ ຉາຣຕ຺ຕໍ ມານຕ຺ຕໍ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕາປຕ຺ຕີຕິ ສາຘາຣຓາປຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິວາສທານໍ ນຕ຺ຖີຕິ ຠິກ຺ຂຸກາເລ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຠາວໂຕ. ຠິກ຺ຂຸນີກາເລ ປນ ອາໂຣຈິຕາປິ ສາຘາຣຓາປຕ຺ຕິ ສເຈ ຠິກ຺ຂຸກາເລ ອນາໂຣຈິຕາ, ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາວ ໂຫຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ຠິກ຺ຂູຫິ ມານຕ຺ເຕ ອທິນ຺ເນຕິ ອຈິຓ຺ຓມານຕ຺ຕາຍ ລິງ຺ຄປຣິວຕ຺ເຕ ສຕິ. ຠິກ຺ຂຸນີຠາເວ ຐິຕາຍປິ ຕາ ສຸປ຺ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘາ ເອວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຍາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ປຸພ຺ເພ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘາຕິ ຍາ ອສາຘາຣຓາປຕ຺ຕິໂຍ ປຸພ຺ເພ ຠິກ຺ຂຸຠາເວ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘາ. ‘‘ປາຣາຊິກໍ ອາປນ຺ນສ຺ສ ລິງ຺ຄປຣິວຕ຺ເຕ ສຕິ ສນ຺ຕານສ຺ສ ເອກຕ຺ຕາ ນ ປຸນ ໂສ ອຸປສມ຺ປທໍ ລຠຕິ, ຕຖາ ວິພ຺ຠນ຺ຕາປິ ຠິກ຺ຂຸນີ ລິງ຺ຄປຣິວຕ຺ເຕ ສຕິ ປຸນ ອຸປສມ຺ປທໍ ນ ລຠຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

໗໑. ‘‘ອນຸປາທິນ຺ນເກສູຕິ ອຘິກາຣຕ຺ຕາ ອຸປາທິນ຺ນເກປິ ເອເສວ ນໂຍຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຈູຬຄຓ຺ຐິປເທ ມຊ຺ຌິມຄຓ຺ຐິປເທ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ທຸວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ອຸປາທິນ຺ນເກສຸ ນິມິຕ຺ເຕ ອຸປກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ທິສ຺ສຕິ. ຕຖາ ຫິ ອຸປາທິນ຺ນເກສຸ ນິມິຕ຺ເຕ ອປ຺ປເວເສຕ຺ວາ ພຫິ ອຸປກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນ ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ຣຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕນ ອງ຺ຄຊາຕໍ ຉຸປິຕພ຺ພໍ, ໂຍ ຉຸເປຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໒໕໒) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປຸພ຺ເພ ວິຈາຣິຕເມວ. ທຸກ຺ກຏເມວາຕິ ໂມຈນຣາຄສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ຕເຖວາຕິ ມຸຈ຺ຈຕຸ ວາ ມາ ວາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ອຕິທິສ຺ສຕິ.

ອວິສໂຍຕິ ອສາທິຍນໍ ນາມ ເອວຣູເປ ຐາເນ ທຸກ຺ກຣນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ມາຕຸຄາມສ຺ສ ວຈນໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ‘‘ອຫໍ ວາຍມິສ຺ສາມິ, ຕ຺ວໍ ມາ ວາຍມີ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ຄເຫຕ຺ວາ. ອຸຠຍວາຍາເມເນວ ອາປຕ຺ຕີຕິ ສຎ຺ຎາຍ ‘‘ຕ຺ວໍ ມາ ວາຍມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໗໓. ວຏ຺ຏກເຕຕິ ອິມສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ວິວເຏ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ປາຣາຊິກຠເຍນ ອາກາສຄຕເມວ ກຕ຺ວາ ປເວສນາທີນິ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ສຫສາ ຕາລຸກໍ ວາ ປສ຺ສໍ ວາ ອງ຺ຄຊາຕໍ ຜຸສຕິ ເຈ, ທຸກ຺ກຏເມວ ເມຖຸນຣາຄສ຺ສ ອຠາວໂຕ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ສຸຜຸສິຕາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ປິຫິຕາ. ອນ຺ໂຕມຸເຂ ໂອກາໂສ ນຕ຺ຖີຕິ ທນ຺ຕານໍ ສຸປິຫິຕຠາວໂຕ ອນ຺ໂຕມຸເຂ ປເວເສຕຸໍ ໂອກາໂສ ນຕ຺ຖິ. ອຸປ຺ປາຏິເຕ ປນ ໂອຏ຺ຐມໍເສ ທນ຺ເຕສຸເຍວ ອຸປກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ປຕງ຺ຄມຸຂມຓ຺ຑູກສ຺ສ ມຸຂສຓ຺ຐາເນ ວິຍ ວຓສງ຺ເຂປວເສນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ‘‘ເມຖຸນຣາເຄນ ອິຕ຺ຖິຍາ ອປ຺ປເວເສນ຺ໂຕ ນິມິຕ຺ເຕນ ນິມິຕ຺ຕໍ ຉຸປຕິ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ວາ ລກ຺ຂເຓນ ສມານຕ຺ຕາ ອິຘ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ພຫິ ນິກ຺ຂນ຺ຕທນ຺ຕຊິວ຺ຫາສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ອມຸຈ຺ຈນ຺ເຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ‘‘ເຈເຕຕິ ອຸປກ຺ກມຕິ ນ ມຸຈ຺ຈຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໒໖໒) ວຈນໂຕ. ນິຊ຺ຌາມຕຓ຺ຫິກາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຂຸປ຺ປິປາສິກາທິເປຕີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອລ຺ລີຍິຕຸມ຺ປິ ນ ສກ຺ກາຕິ ນິຊ຺ຌາມຕຓ຺ຫິການໍ ໂລມກູເປຫິ ສມຸຏ຺ຐິຕອຄ຺ຄິຊາລາຫິ ນິຈ຺ຈໍ ປຊ຺ຊລິຕສຣີຣຕາຍ ຂຸປ຺ປິປາສິກາທີນໍ ອຕິວິຍ ປຏິກູລວິຣູປພີຠຈ຺ຉອຏ຺ຐິຈມ຺ມາວສິຏ຺ຐນິຈ຺ຈາຕຸຣສຣີຣຕາຍ ອາມສິຕຸມ຺ປິ ນ ສກ຺ກາ. ເທວຕາ ວິຍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸໂຠນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຍາສນ຺ຕິ ສາມິວຈນໍ ຍາຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈເນນ ວິປຣິຓາເມຕ຺ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ ‘‘ຍາ ເທວຕາ ວິຍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸໂຠນ຺ຕີ’’ຕິ. ທສ຺ສນາທີສຸ ທສ຺ສນໍ ນາມ ຠິກ຺ຂຸນາ ຕາສໍ ທສ຺ສນໍ, ຄຫຓມ຺ປິ ຠິກ຺ຂຸນາວ ຕາສໍ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄຄຫຓໍ. ອາມສນາທີນິ ປນ ຕາສໍ ກິຈ຺ຈານິ. ຕຕ຺ຖ ອາມສນໍ ນາມ ອຕ຺ຕໂນ ສຣີເຣນ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສຣີຣສ຺ສ ອຸປຣິ ອາມສນມຕ຺ຕໍ, ຜຸສນໍ ຕໂຕ ທຬ຺ຫຕຣໍ ກຕ຺ວາ ສມ຺ຜຸສນໍ, ຆຏ຺ຏນໍ ຕໂຕປິ ທຬ຺ຫຕຣໍ ກຕ຺ວາ ສຣີເຣນ ສຣີຣສ຺ສ ຆຏ຺ຏນໍ. ວິສຎ຺ຎໍ ກຕ຺ວາຕິ ຍຖາ ໂສ ກຕມ຺ປິ ອຸປກ຺ກມນໍ ນ ຊານາຕິ, ເອວໍ ກຕ຺ວາ. ຍທິປິ ອາມສນາທິ ຕສ຺ສາ ກິຈ຺ຈໍ, ຕຖາປິ ເຕເນວ ອນາປຕ຺ຕິໍ ອວຕ຺ວາ ‘‘ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ວິສຎ຺ຎໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ອກຕວິສຎ຺ໂຎ ຊານິຕ຺ວາ ສາທິຍຕິ ເຈ, ປາຣາຊິກເມວ. ຠິກ຺ຂຸໂນ ປນ ທສ຺ສນຄຫເຓສຸ ສຕິ ອສາທິຍນໍ ນາມ ນ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ສນຄຫເຓສຸ ປຎ຺ຎາຍມາເນສຸ ອນາປຕ຺ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕາ. ຍທິ ປນ ປຐມໍ ທສ຺ສນຄຫເຓສຸ ສຕິ ປຈ຺ຉາ ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ວິສຎ຺ຎໍ ກຕ຺ວາ ອາມສນາທີນິ ກໂຣນ຺ຕີ ອຕ຺ຕໂນ ມໂນຣຖໍ ປູເຣຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ນຕ຺ຖິ ປາຣາຊິກໍ.

ອຸປຫຕກາຍປ຺ປສາໂທຕິ ອນຏ຺ເຐປິ ກາຍປ຺ປສາເທ ກາຍວິຎ຺ຎາຓຸປ຺ປາທເນ ອສມຕ຺ຖຕາປາທນວເສນ ວາຕປິຕ຺ຕາທີຫິ ອຸປຫຕກາຍປ຺ປສາໂທ. ເສວນຈິຕ຺ຕວເສນ ອາປຕ຺ຕີຕິ ຍຖາ ສນ຺ຖຕນິມິຕ຺ຕວເສນ ອຸປາທິນ຺ນຜສ຺ສໍ ອວິນ຺ທນ຺ຕສ຺ສປິ ເສວນຈິຕ຺ຕວເສນ ອາປຕ຺ຕິ, ເອວມິຘາປິ ປິຕ຺ຕວາຕາທິນາ ອຸປຫຕກາຍປ຺ປສາທຕ຺ຕາ ອເວທິຍນ຺ຕສ຺ສປິ ເສວນຈິຕ຺ຕວເສນ ອາປຕ຺ຕິ.

ນນຸ ຈ ຉຸປິຕມຕ຺ຕວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ‘‘ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວິສ຺ສາມີຕິ ຉຸປິຕມຕ຺ເຕ ວິປ຺ປຏິສາຣີ ອໂຫສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເມຖຸນສ຺ສ ປຸພ຺ພປໂຍເຄ ທຸກ຺ກເຏນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ອຖ ກສ຺ມາ ‘‘ອາປຕ຺ຕິ ສງ຺ຆາທິເສສສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິມໍ ອນ຺ໂຕລີນໂຈທນໍ ມນສິກຕ຺ວາ ຕໍ ປຣິຫຣິຕຸໍ ‘‘ໂຍ ເມຖຸນ’’ນ຺ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ສີສນ຺ຕິ ມຄ຺ເຄນ ມຄ຺ຄປຏິປາທນໍ. ຕຎ຺ຫິ ປໂຍຄານໍ ມຕ຺ຖກສທິສຕ຺ຕາ ‘‘ສີສ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ຕໂຕ ປຣໍ ປໂຍຄາຠາວໂຕ. ທຸກ຺ກເຏ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີຕິ ທຸກ຺ກຏໍ ຊເນນ຺ຕິ. ທຸກ຺ກຏຎ຺ຫິ ຊເນນ຺ຕາ ຫຕ຺ຖຄ຺ຄາຫາທໂຍ ປໂຍຄາ ‘‘ທຸກ຺ກເຏ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ອຎ຺ຎິສ຺ສາ ອາປຕ຺ຕິຍາ ຊນກວເສນ ອປ຺ປວຕ຺ຕນໂຕ.

໗໔. ຊາຕິປຸປ຺ຜຄຸມ຺ພານນ຺ຕິ ຊາຕິສຸມນຄຸມ຺ພານໍ. ອຸສ຺ສນ຺ນຕາຍາຕິ ພາຫຸລ຺ລຕາຍ. ອຸປຈາເຣຕິ ອາສນ຺ນປ຺ປເທເສ. ເຕນ ວາຕຸປຕ຺ຖມ຺ເຠນາຕິ ‘‘ອງ຺ຄມງ຺ຄານິ ວາຕຸປຕ຺ຖທ຺ຘານິ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕວາຕຸປຕ຺ຖມ຺ເຠນ. ອິມິນາ ນິທ຺ໂທກ຺ກມນສ຺ສ ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອກຣສນ຺ຕິ ອາວຊ຺ຊນາທິວີຖິຈິຕ຺ເຕຫິ ອພ຺ໂພກິຓ຺ຓໍ.

໗໖. ສງ຺ຄາມສີສໂຍໂຘ ຠິກ຺ຂູຕິ ຍສ຺ມາ ກິເລສາຣີຫິ ອນຠິຠູໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ເຕ ປຣາເຊສິ, ຕສ຺ມາ ສງ຺ຄາມມຸເຂ ໂຍຘສທິໂສ ຠິກ຺ຂຸ.

໗໗. ອຸປ຺ປນ຺ເນ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິນ຺ຕິ ເມຖຸນວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອຸປ຺ປນ຺ເນ. ປຣິວຕ຺ຕກທ຺ວາຣເມວາຕິ ສໍວຣຓວິວຣຓວເສນ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ປຣິວຕ຺ຕນໂຍຄ຺ຄທ຺ວາຣເມວ. ຣຸກ຺ຂສູຈິກຓ຺ຏກທ຺ວາຣນ຺ຕິ ຣຸກ຺ຂສູຈິທ຺ວາຣໍ ກຓ຺ຏກທ຺ວາຣຎ຺ຈ. ‘‘ຣຸກ຺ຂສູຈິທ຺ວາຣໍ ກຓ຺ຏກທ຺ວາຣ’’ມິຈ຺ເຈວ ວາ ປາໂຐ. ຍໍ ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ຣຸກ຺ຂຖມ຺ເຠ ນິຂຓິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ມຊ຺ເຌ ທ຺ເວ ຕິສ຺ໂສ ຣຸກ຺ຂສູຈິໂຍ ປເວເສຕ຺ວາ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕໍ ຣຸກ຺ຂສູຈິທ຺ວາຣໍ. ຍໍ ປເວສນນິກ຺ຂມນກາເລ ອປເນຕ຺ວາ ຖກນໂຍຄ຺ຄໍ, ເອກາຍ ພຫູຫິ ວາ ກຓ຺ຏກສາຂາຫິ ກຕໍ, ຕໍ ກຓ຺ຏກທ຺ວາຣໍ. ຈກ຺ກລກຍຸຕ຺ຕທ຺ວາຣນ຺ຕິ ເຫຏ຺ຐາ ເອຕໍ ຈກ຺ກໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ກຕໍ ມຫາທ຺ວາຣໍ, ຍໍ ນ ສກ຺ກາ ເອເກນ ສໍວຣິຕຸໍ ວິວຣິຕຸຎ຺ຈ. ໂຄປ຺ເຜຕ຺ວາຕິ ຣຊ຺ຊູຫິ ຄນ຺ເຖຕ຺ວາ. ເອກໍ ທຸສ຺ສສາຓິທ຺ວາຣເມວາຕິ ເອຕ຺ຖ ກິລຎ຺ຊສາຓິທ຺ວາຣມ຺ປິ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉຕິ.

ຍຕ຺ຖ ທ຺ວາຣໍ ສໍວຣິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ກຕ຺ຕພ຺ພວິຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສເຈ ພຫູນໍ ວຬຎ຺ຊນຏ຺ຐານໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ພຫູນໍ ອວຬຎ຺ຊນຏ຺ຐາເນປິ ເອກໍ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິເຍວ. ອຖ ຠິກ຺ຂູ…ເປ… ນິສິນ຺ນາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອິທໍ ຕຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂູນໍ ສນ຺ນິຫິຕຠາວສນ຺ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ນິສິນ຺ໂນ ວາ ປນ ໂຫຕຸ ນິປນ຺ໂນ ວາ, ເຍນ ເກນຈິ ອິຣິຍາປເຖນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ສເຈ ຕຕ຺ຖ ສນ຺ນິຫິໂຕ ໂຫຕິ, ອາໂຠຄໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ນິສິນ຺ນາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວຈນໂຕ ສເຈ ນິປນ຺ນາ ໂຫນ຺ຕິ, ອາໂຠຄໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ສຸນ຺ທຣໍ. ຍທິ ຫິ ‘‘ນິສິນ຺ນາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ນິປນ຺ເນ ອາໂຠຄໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຐິເຕປິ ຈງ຺ກມນ຺ເຕປິ ອາໂຠຄໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ນ ຫິ ນິສິນ຺ນວຈນໍ ນິປນ຺ນໍເຍວ ນິວຕ຺ເຕຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ນິສິນ຺ນາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ອິທໍ ຕຕ຺ຖ ເຕສໍ ອຕ຺ຖິຕາມຕ຺ຕສນ຺ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ, ນ ເສສອິຣິຍາປຖສມງ຺ຄິຕານິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິທ຺ທາຍນ຺ໂຕ ອສນ຺ຕປກ຺ເຂ ຐິຕຕ຺ຕາ ອາໂຠຄາຣໂຫ ນ ໂຫຕີຕິ ອມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕິ. ອສນ຺ຕປກ຺ເຂ ຐິຕຕ຺ຕາເຍວ ຫິ ຣໂຫ ນິສຊ຺ຊາຍ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິທ຺ທາຍນ຺ໂຕ ອນາປຕ຺ຕິໍ ນ ກໂຣຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທ຺ວາຣສໍວຣຓໍ ນາມ ຠິກ຺ຂຸນີອາທີນໍ ປເວສນນິວາຣຓຕ຺ຖນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ຠິກ຺ຂຸນິໍ ວາ ມາຕຸຄາມໍ ວາ ອາປຸຈ຺ຉິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ‘‘ອິຕ຺ຖິອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກໍ ອິຕ຺ຖິປຓ຺ຑກຎ຺ຈ ອາປຸຈ຺ຉິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ມາຕຸຄາມສ຺ສ ອນ຺ໂຕຄພ຺ເຠ ຐິຕຠາວໍ ຊານິຕ຺ວາປິ ທ຺ວາເຣ ຍຖາວຸຕ຺ຕວິຘິໍ ກຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ນິສ຺ເສຓິໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາຕິ ອຸປຣິຕລໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ວິສງ຺ຂຣິຕ຺ວາ ຠູມິຍໍ ປາເຕຕ຺ວາ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ວາ ນິປຊ຺ຊິຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ. ທ຺ເວປິ ທ຺ວາຣານິ ຊຄ຺ຄິຕພ຺ພານີຕິ ເອຕ຺ຖ ສເຈ ເອກສ຺ມິໍ ທ຺ວາເຣ ກວາຏໍ ວາ ນຕ຺ຖິ, ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສໍວຣິຕຸໍ ວາ ນ ສກ຺ກາ, ອິຕຣໍ ທ຺ວາຣໍ ອສໍວຣິຕ຺ວາປິ ນິປຊ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ຠິກ຺ຂາຈາຣາ ປຏິກ຺ກມ຺ມາຕິ ຠິກ຺ຂາຈາຣໂຕ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ. ທ຺ວາຣປາລສ຺ສາຕິ ທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐເກ ມຫາທ຺ວາເຣ ນິສ຺ເສຓິມູເລ ວາ ຐຕ຺ວາ ທ຺ວາຣຣກ຺ຂຓກສ຺ສ. ປຈ຺ຉິມານໍ ຠາໂຣຕິ ເອການຸພນ຺ຘວເສນ ອາຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອສໍວຸຕທ຺ວາເຣ ອນ຺ໂຕຄພ຺ເຠ ວາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ພຫິ ວາຕິ ຄພ຺ຠໂຕ ພຫິ. ນິປຊ຺ຊນກາເລປິ…ເປ… ວຏ຺ຏຕິເຍວາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ທ຺ວາຣຊຄ຺ຄນກສ຺ສ ຕທຘີນຕ຺ຕາ ຕທາ ຕສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ສນ຺ນິຫິຕາສນ຺ນິຫິຕຠາວໍ ອນຸປຘາເຣຕ຺ວາປິ ອາໂຠຄໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິເຍວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ເຍນ ເກນຈິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ເຕຕິ ປາກາເຣນ ວາ ວຕິຍາ ວາ ເຍນ ເກນຈິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ເຕ. ‘‘ປຣິກ຺ເຂປສ຺ສ ອຸຈ຺ຈໂຕ ປມາຓໍ ສຫເສຍ຺ຍປ຺ປໂຫນເກ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຍທິ ປນ ເອກສ຺ມິໍ ປເທເສ ປຣິກ຺ເຂໂປ ວຸຕ຺ຕປ຺ປມາຓໂຕ ນີຈຕໂຣ ໂຫຕິ, ວຏ຺ຏຕິ. ມຫາປຣິເວຓໍ ໂຫຕີຕິ ມຫນ຺ຕໍ ອງ຺ຄຓໍ ໂຫຕິ. ມຫາໂພຘິຍງ຺ຄຓໂລຫປາສາທຍງ຺ຄຓສທິສນ຺ຕິ ພຫຸສຎ຺ຈາຣທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ມຫາປຣິຈ຺ເຉທທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ອຣຸເຓ ອຸຄ຺ຄເຕ ອຸຏ຺ຐຫຕິ, ອນາປຕ຺ຕີຕິ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ນິປນ຺ນສ຺ສ ນິທ຺ທາຍນ຺ຕສ຺ເສວ ອຣຸເຓ ອຸຄ຺ຄເຕເຍວ ນິທ຺ທາວເສເນວ ອນາປຕ຺ຕິ. ປພຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ປຸນ ສຸປຕິ, ອາປຕ຺ຕີຕິ ອຣຸເຓ ອຸຄ຺ຄເຕ ປພຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນໍ ອຊານິຕ຺ວາປິ ອນຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາວ ສຍິຕສນ຺ຕາເນນ ສຍນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ, ປຸຣາຣຸເຓ ປພຸຊ຺ຌິຕ຺ວາປິ ອຊານິຕ຺ວາ ສຍິຕສນ຺ຕາເນນ ສຍນ຺ຕສ຺ສປິ ອຣຸເຓ ອຸຄ຺ຄເຕ ອາປຕ຺ຕິເຍວ. ຍຖາປຣິຈ຺ເຉທເມວ ວຸຏ຺ຐາຕີຕິ ອຣຸເຓ ອຸຄ຺ຄເຕເຍວ ອຸຏ຺ຐຫຕິ. ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕີຕິ ອສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕເນວ ນິປນ຺ນຕ຺ຕາ ນິທ຺ທາຍນ຺ຕສ຺ສປິ ອຣຸເຓ ອຸຄ຺ຄເຕ ທິວາປຏິສລ຺ລານມູລິກາ ອາປຕ຺ຕິ. ‘‘ເອວໍ ນິປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ອນາທຣິຍທຸກ຺ກຏາປິ ນ ມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ນິປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນໂຕ ປຸເຣຕຣໍ ອຸຏ຺ຐຫນ຺ໂຕປິ ອນຸຏ຺ຐຫນ຺ໂຕປິ ນິປຊ຺ຊນກາເລເຍວ ອນາທຣິຍທຸກ຺ກຏໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ທິວາປຏິສລ຺ລານມູລິກໍ ປນ ທຸກ຺ກຏໍ ອຣຸເຓ ອຸຄ຺ຄເຕເຍວ ອາປຊ຺ຊຕິ.

ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຣຕ຺ຕິໍ ທ຺ວາຣໍ ສໍວຣິຕ຺ວາ ນິປນ຺ໂນ ສເຈ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນເວລາຍໍ ທ຺ວາເຣ ວິວເຏປິ ນິປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ອເຂຕ຺ເຕ ສໍວຣິຕ຺ວາ ນິປນ຺ນຕ຺ຕາ. ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນເວລາຍໍ ວິວເຏປິ ທ຺ວາເຣ ‘‘ນິປຊ຺ຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຣຕ຺ຕິໍ ທ຺ວາຣໍ ສໍວຣິຕ຺ວາປິ ນິປນ຺ນສ຺ສ ອເຂຕ຺ເຕ ປິຫິຕຕ຺ຕາ ນິປຊ຺ຊນກາເລ ອນາທຣິຍທຸກ຺ກຏໍ, ອຣຸເຓ ອຸຄ຺ຄເຕ ນິປຊ຺ຊນມູລທຸກ຺ກຏຎ຺ຈ ໂຫຕິ. ຣຕ຺ຕິໍ ປິຫິເຕປິ ອປິຫິເຕປິ ທ຺ວາເຣ ນິປນ຺ນສ຺ສ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນກ຺ຂເຓເຍວ ອປິຫິຕທ຺ວາເຣ ປິຫິເຕ ປິຫິຕທ຺ວາເຣ ຈ ປຸນ ວິວຣິຕ຺ວາ ປິຫິເຕ ເຂຕ຺ເຕ ປິຫິຕຕ຺ຕາ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ, ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍ ນ ສເມຕິ. ຣຕ຺ຕິໍ ທ຺ວາຣໍ ອສໍວຣິຕ຺ວາ ນິປນ຺ນສ຺ເສວ ຫິ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມເນ ອາປຕ຺ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ທສ຺ສິຕາ, ຕສ຺ມາ ເຂຕ຺ເຕ ວາ ປິຫິຕໍ ໂຫຕຸ ອເຂຕ຺ເຕ ວາ, ສໍວຣຓເມເວຕ຺ຖ ປມາຓນ຺ຕິ ອມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕິ.

ນິທ຺ທາວເສນ ນິປຊ຺ຊຕີຕິ ນິທ຺ທາຠິຠູຕຕາຍ ເອກປສ຺ເສນ ນິປຊ຺ຊຕິ, ເອວໍ ປນ ນິປນ຺ໂນ ນິປນ຺ໂນ ນາມ ນ ໂຫຕີຕິ ອນາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ອປສ຺ສາຍ ສຸປນ຺ຕສ຺ສາຕິ ກຏິຍາ ປິຏ຺ຐິເວມຊ຺ຌສ຺ສ ຈ ອນ຺ຕເຣ ອປ຺ປມຕ຺ຕກມ຺ປິ ປເທສໍ ຠູມິໍ ອຜຸສາເປຕ຺ວາ ຖມ຺ຠາທິໍ ອປສ຺ສາຍ ສຸປນ຺ຕສ຺ສ. ສຫສາວ ວຸຏ຺ຐາຕີຕິ ປກ຺ຂລິຕ຺ວາ ປຕິໂຕ ວິຍ ສຫສາ ວຸຏ຺ຐາຕິ. ຕຕ຺ເຖວ ສຍຕິ ນ ວຸຏ຺ຐາຕີຕິ ນິທ຺ທາຠິຠູຕຕາຍ ສຸປນ຺ໂຕ ນ ວຸຏ຺ຐາຕິ, ນ ມຸຈ຺ຉາປເຣໂຕ. ເຕເນວ ‘‘ອວິສຍຕ຺ຕາ ອາປຕ຺ຕິ ນ ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອກຠງ຺ເຄນາຕິ ເອກສ຺ສ ປສ຺ສສ຺ສ ຠຎ຺ຊເນນ, ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປາເທ ຠູມິໂຕ ອໂມເຈຕ຺ວາວ ເອກໍ ປສ຺ສໍ ຠຎ຺ຊິຕ຺ວາ ນາເມຕ຺ວາ ນິປນ຺ໂນຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ມຫາປທຸມຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ມຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປຕິຕຕ຺ຕາ ເຖເຣນ ‘‘ອວິສຍຕ຺ຕາ ອາປຕ຺ຕິ ນ ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຈຣິຍາ ປນ ຍຖາ ຍກ຺ຂຄຫິຕໂກ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊາປິໂຕ ຈ ປຣວໂສ ໂຫຕິ, ເອວໍ ອປຣວສຕ຺ຕາ ມຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປຕິໂຕ ກຎ຺ຈິ ກາລໍ ຊານິຕ຺ວາປິ ນິປຊ຺ຊຕີຕິ ອນາປຕ຺ຕິໍ ນ ວທນ຺ຕິ. ໂຍ ຈ ຍກ຺ຂຄຫິຕໂກ, ໂຍ ຈ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊາປິໂຕຕິ ອິມສ຺ສ ມຫາອຏ຺ຐກຖາວາທສ຺ສ ປຈ຺ຉິມຕ຺ຕາ ໂສເຍວ ປມາຓໂຕ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ຕຖາ ຈ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ສພ຺ພຕ຺ຖ ໂຍ ໂຍ ອຏ຺ຐກຖາວາໂທ ວາ ເຖຣວາໂທ ວາ ປຈ຺ຉາ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂສວ ປມາຓໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໙໒). ຍກ຺ຂຄຫິຕຄ຺ຄຫເຓເນວ ເຈຕ຺ຖ ວິສຎ຺ຎີຠູໂຕປິ ສງ຺ຄຫິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອກຠງ຺ເຄນ ນິປນ຺ໂນ ປນ ອຕ຺ຖໂຕ ອນິປນ຺ນຕ຺ຕາ ມຸຈ຺ຈຕິເຍວາຕິ ມຫາອຏ຺ຐກຖາວາເທນ ໂສ ອປ຺ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕວ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ທິວາ ສໍວຣິຕ຺ວາ ນິປນ຺ນສ຺ສ ເກນຈິ ວິວເຏປິ ທ຺ວາເຣ ອນາປຕ຺ຕິ ນິປຊ຺ຊນກາເລ ສໍວຣິຕ຺ວາ ນິປນ຺ນຕ຺ຕາ. ສເຈ ທິວາ ສໍວຣິຕ຺ວາ ທ຺ວາຣສມີເປ ນິປນ຺ໂນ ປຈ຺ຉາ ສຍເມວ ທ຺ວາຣໍ ວິວຣຕິ, ເອວມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ. ອຈິຕ຺ຕກາ ຈາຍໍ ອາປຕ຺ຕິ ກິຣິຍາ ຈ ອກິຣິຍາ ຈ.

໗໘. ‘‘ອປເທ ປທໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ວິຍາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ຕເມວຕ຺ຖໍ ອາວິກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ອາກາເສ ປທໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ວິຍາ’’ຕິ ອາຫ. ເອຕທຄ຺ຄນ຺ຕິ ເອໂສ ອຄ຺ໂຄ. ຍທິທນ຺ຕິ ໂຍ ອຍໍ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

ວິນີຕວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຕຕ຺ຣິທນ຺ຕິອາທິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖເມວ.

ອິຕິ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ

ປຐມປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ທຸຕິຍປາຣາຊິກໍ

ອທຸຕິເຍນ ຊິເນນ ຍໍ ທຸຕິຍໍ ປາຣາຊິກໍ ປກາສິຕໍ, ຕສ຺ສ ອິທານິ ຍສ຺ມາ ສໍວຓ຺ຓນາກ຺ກໂມ ປຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ຍໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ, ຍຎ຺ຈ ປຸພ຺ເພ ປກາສິຕໍ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ວຊ຺ຊຍິຕ຺ວາ ອສ຺ສ ທຸຕິຍສ຺ສ ອຍໍ ສໍວຓ຺ຓນາ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ຘນິຍວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໘໔. ຣາຊຄເຫຕິ ເອຕ຺ຖ ທຸຄ຺ຄຊນປທຏ຺ຐານວິເສສສມ຺ປທາທິໂຍຄໂຕ ປຘານຠາເວນ ຣາຊູຫິ ຄຫິຕໍ ປຣິຄ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ຣາຊຄຫນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ມນ຺ຘາຕຸ…ເປ… ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ມຫາໂຄວິນ຺ເທນ ມຫາສຕ຺ເຕນ ປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ເຣຓຸນາ ປຣິຄ຺ຄຫິຕເມວ ໂຫຕີຕິ ມຫາໂຄວິນ຺ທຄ຺ຄຫຓໍ. ມຫາໂຄວິນ຺ທປອຄ຺ຄຫິຕຕາກິຕ຺ຕນຎ຺ຫິ ຕທາ ເຣຓຸນາ ມຄຘຣາເຊນ ປຣິຄ຺ຄຫິຕຠາວູປລກ຺ຂຓໍ. ຕສ຺ສ ຫິ ໂສ ປຸໂຣຫິໂຕ. ‘‘ມຫາໂຄວິນ຺ໂທຕິ ມຫານຸຠາໂວ ປຸຣາຕໂນ ເອໂກ ມຄຘຣາຊາ’’ຕິ ເກຈິ. ປຣິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາຕິ ຣາຊຘານີຠາເວນ ປຣິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ຄຍ຺ຫຕີຕິ ຄໂຫ, ຣາຊູນໍ ຄໂຫຕິ ຣາຊຄຫໍ, ນຄຣສທ຺ທາເປກ຺ຂາຍ ນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສ. ອຎ຺ເຎເປຕ຺ຖ ປກາເຣຕິ ‘‘ນຄຣມາປເນນ ຣຎ຺ຎາ ກາຣິຕສພ຺ພຄຫຕ຺ຕາ ຣາຊຄຫໍ, ຄິຊ຺ຌກູຏາທີຫິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປພ຺ພຕຣາເຊຫິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕເຄຫສທິສນ຺ຕິປິ ຣາຊຄຫໍ, ສມ຺ປນ຺ນຠວນຕາຍ ຣາຊມານໍ ເຄຫນ຺ຕິປິ ຣາຊຄຫໍ, ສຸວິຫິຕາຣກ຺ຂຕາຍ ອນຕ຺ຖາວຫຠາເວນ ອຸປຄຕານໍ ປຏິຣາຊູນໍ ຄຫໍ ເຄຫຠູຕນ຺ຕິປິ ຣາຊຄຫໍ, ຣາຊູຫິ ທິສ຺ວາ ສມ຺ມາ ປຕິຏ຺ຐາປິຕຕ຺ຕາ ເຕສໍ ຄຫໍ ເຄຫຠູຕນ຺ຕິປິ ຣາຊຄຫໍ. ອາຣາມຣາມເຓຍ຺ຍກາທີຫິ ຣາຊເຕ, ນິວາສສຸຂຕາທິນາ ສຕ຺ເຕຫິ ມມຕ຺ຕວເສນ ຄຍ຺ຫຕິ ປຣິຄ຺ຄຍ຺ຫຕີຕິ ວາ ຣາຊຄຫ’’ນ຺ຕິ ເອທິເສ ປກາເຣ. ໂສ ປເທໂສ ຐານວິເສສຠາເວນ ອຸຬາຣສຕ຺ຕປຣິໂຠໂຄຕິ ອາຫ ‘‘ຕໍ ປເນຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ພຸທ຺ຘກາເລ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິກາເລ ຈາຕິ ອິທໍ ເຍຠຸຍ຺ຍວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕສນ຺ຕິ ຍກ຺ຂານໍ. ວສນວນນ຺ຕິ ອາປານຠູມິຠູຕໍ ອຸປວນໍ. ຄິຊ຺ຌາ ເອຕ຺ຖ ສນ຺ຕີຕິ ຄິຊ຺ຌໍ, ກູຏໍ. ຕໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ຄິຊ຺ຌກູໂຏ. ຄິຊ຺ໂຌ ວິຍາຕິ ວາ ຄິຊ຺ຌໍ, ກູຏໍ. ຕໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ຄິຊ຺ຌກູໂຏ, ປພ຺ພໂຕ. ຄິຊ຺ຌສທິສກູໂຏຕິ ຄິຊ຺ຌກູໂຏຕິ ວາ ມຊ຺ເຌປທໂລປີສມາໂສ ຍຖາ ‘‘ສາກປຕ຺ຖໂວ’’ຕິ, ຕສ຺ມິໍ ຄິຊ຺ຌກູເຏ. ເຕນາຫ ‘‘ຄິຊ຺ຌາ’’ຕິອາທິ.

ຕໂຕ ປຣໍ ສງ຺ໂຆຕິ ຕິຓ຺ຓໍ ຊນານໍ ອຸປຣິ ສງ຺ໂຆ ຈຕຸວຄ຺ຄກຣຓີຍາທິກມ຺ມປ຺ປຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມິໍ ປພ຺ພເຕ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ສມາປຕ຺ຕິຍາ ວີຕິນາເມນ຺ຕີຕິ ຍຖາຜາສຸກຏ຺ຐາເນ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ເຈຕິຍຄພ຺ເຠ ຍມກມຫາທ຺ວາຣໍ ວິວຣນ຺ຕາ ວິຍ ຕໍ ປພ຺ພຕໍ ທ຺ວິຘາ ກຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕ ປວິສິຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕິຏ຺ຐານທິວາຏ຺ຐານານິ ມາເປຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ສມາປຕ຺ຕິຍາ ວີຕິນາເມນ຺ຕິ.

ກທາ ປເນເຕ ຕຕ຺ຖ ວສິໍສຸ? ອຕີເຕ ກິຣ ອນຸປ຺ປນ຺ເນ ຕຖາຄເຕ ພາຣາຓສິໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ເອກສ຺ມິໍ ຄາມເກ ເອກາ ກຸລຘີຕາ ເຂຕ຺ຕໍ ຣກ຺ຂຕິ, ຕສ຺ສາ ເຂຕ຺ຕກຸຏິຍາ ວີຫໂຍ ຠຊ຺ຊນ຺ຕິຍາ ຕຕ຺ຖ ມຫາກຣຎ຺ຊປຸປ຺ຜປ຺ປມາຓາ ມຫນ຺ຕມຫນ຺ຕາ ມໂນຫຣາ ປຎ຺ຈສຕມຕ຺ຕາ ລາຊາ ຊາຍິໍສຸ. ສາ ເຕ ຄເຫຕ຺ວາ ມຫຕິ ປທຸມິນິປຕ຺ເຕ ຐເປສິ. ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ສມເຍ ເອໂກ ປຈ຺ເຈກສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຕສ຺ສາ ອນຸຄ຺ຄຫຕ຺ຖໍ ອວິທູເຣ ເຂຕ຺ຕປາຬິຍາ ຄຈ຺ຉຕິ. ສາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ປສນ຺ນມານສາ ສຸປຸປ຺ຜິຕໍ ມຫນ຺ຕໍ ເອກໍ ປທຸມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ລາເຊ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈຫິ ລາຊສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ຕໍ ປທຸມປຸປ຺ຜໍ ທຕ຺ວາ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ອິມສ຺ສ, ຠນ຺ເຕ, ປຸຎ຺ຎສ຺ສ ອານຸຠາເວນ ອານຸຠາວສມ຺ປນ຺ເນ ປຎ຺ຈສຕປຸຕ຺ເຕ ລເຠຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຎ຺ຈ ປຸຕ຺ຕສຕານິ ປຕ຺ເຖສິ. ຕສ຺ມິໍເຍວ ຂເຓ ປຎ຺ຈສຕາ ມິຄລຸທ຺ທກາ ສມ຺ຠຕສມ຺ຠາຣາ ປຣິປກ຺ກປຈ຺ເຈກໂພຘິຎາຓາ ຕສ຺ເສວ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ມຘຸຣມໍສໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ເອຕິສ຺ສາ ປຸຕ຺ຕາ ຠເວຍ຺ຍາມາ’’ຕິ ປຕ຺ຖຍິໍສຸ. ອຕີຕາສຸ ອເນກາສຸ ຊາຕີສຸ ຕສ຺ສາ ປຸຕ຺ຕຠາເວນ ອາຄຕຕ຺ຕາ ຕຖາ ເຕສໍ ອໂຫສິ. ສາ ຍາວຕາຍຸກໍ ຐຕ຺ວາ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ຕໂຕ ຈຸຕາ ຊາຕສ຺ສເຣ ປທຸມຄພ຺ເຠ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕເມໂກ ຕາປໂສ ທິສ຺ວາ ປຏິຊຄ຺ຄິ. ຕສ຺ສາ ປທສາ ວິຈຣນ຺ຕິຍາ ປທຸທ຺ຘາເຣ ປທຸທ຺ຘາເຣ ຠູມິໂຕ ປທຸມານິ ອຸຏ຺ຐຫນ຺ຕິ. ເອໂກ ວນຈຣໂກ ທິສ຺ວາ ພາຣາຓສິຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສິ. ຣາຊາ ຕໍ ອາເນຕ຺ວາ ອຄ຺ຄມເຫສິໍ ອກາສິ, ຕສ຺ສາ ຄພ຺ໂຠ ສຓ຺ຐາຕິ. ມຫາປທຸມກຸມາໂຣ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິຍໍ ວສິ, ເສສາ ພຫິ ນິກ຺ຂນ຺ຕໍ ຄພ຺ຠມລໍ ນິສ຺ສາຍ ສໍເສທຊຠາເວນ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ. ‘‘ໂອປປາຕິກຠາເວນາ’’ຕິ ເກຈິ. ເຕ ວຍປ຺ປຕ຺ຕາ ອຸຍ຺ຍາເນ ປທຸມສ຺ສເຣ ກີຬນ຺ຕາ ເອເກກສ຺ມິໍ ປທຸເມ ນິສີທິຕ຺ວາ ຂຍວຍໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ປຈ຺ເຈກໂພຘິຎາຓໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕຍິໍສຸ. ອຍໍ ເຕສໍ ພ຺ຍາກຣຓຄາຖາ ອໂຫສິ –

‘‘ສໂຣຣຸຫໍ ປທຸມປລາສມຕ຺ຣຊໍ, ສຸປຸປ຺ຜິຕໍ ຠມຣຄຓານຸຈິຓ຺ຓໍ;

ອນິຈ຺ຈຕາຍໍ ວຍຕໍ ວິທິຕ຺ວາ, ເອໂກ ຈເຣ ຂຄ຺ຄວິສາຓກປ຺ໂປ’’ຕິ. –

ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ເຕ ຕຕ຺ຖ ວສິໍສຸ. ຕທາ ຈສ຺ສ ປພ຺ພຕສ຺ສ ‘‘ອິສິຄິລີ’’ຕິ ສມຎ຺ຎາ ອຸທປາທິ. ອິເມ ອິສໂຍຕິ ອິເມ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘອິສີ. ສມາ ຎາຍຕິ ເອຕາຍາຕິ ສມຎ຺ຎາ, ນາມນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕິຓຈ຺ຉທນາ ກຸຏິໂຍ ມຊ຺ເຌປທໂລປີສມາສໍ ກຕ຺ວາ, ເອກເທເສ ວາ ສມຸທາຍໂວຫາຣວເສນ ‘‘ຕິຓກຸຏິໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ‘‘ວສ຺ສໍ ອຸປຄຈ຺ຉິໍສູ’’ຕິ ວຈນໂຕ ວສ຺ສູປຄມນາຣຫາ ສທ຺ວາຣພນ຺ຘາ ເອວ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ອາຫ ‘‘ຕິຓຈ຺ຉທນາ ສທ຺ວາຣພນ຺ຘາ ກຸຏິໂຍ’’ຕິ. ວສ຺ສໍ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ເຕນາຕິ ວສ຺ສາວາສໍ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ເຕນ. ນາລກປຏິປທນ຺ຕິ ‘‘ໂມເນຍ຺ຍໍ ເຕ ອຸປຎ຺ຎິສ຺ສ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ສຸ. ນິ. ໗໒໑) ສຕ຺ຖາຣາ ນາລກຕ຺ເຖຣສ຺ສ ເທສິຕໍ ປຸຖຸຊ຺ຊນກາລໂຕ ປຠຸຕິ ກິເລສຈິຕ຺ຕໍ ອນຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ ໂມເນຍ຺ຍປຏິປທໍ. ຕໍ ປນ ປຏິປທໍ ສຸຕ຺ວາ ນາລກຕ຺ເຖໂຣ ຕີສຸ ຐາເນສຸ ອປ຺ປິຈ຺ໂຉ ອໂຫສິ ທສ຺ສເນ ສວເນ ປຸຈ຺ຉາຍາຕິ. ໂສ ຫິ ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ຠຄວນ຺ຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ວນໍ ປວິຏ຺ໂຐ. ປຸນ ‘‘ອໂຫ ວຕາຫໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ປສ຺ເສຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ໂລລຠາວໍ ນ ຊເນສິ, ອຍມສ຺ສ ທສ຺ສເນ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາ. ຕຖາ ‘‘ອໂຫ ວຕາຫໍ ປຸນ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸເຓຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ໂລລຠາວໍ ນ ຊເນສິ, ອຍມສ຺ສ ສວເນ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາ. ຕຖາ ‘‘ອໂຫ ວຕາຫໍ ປຸນ ໂມເນຍ຺ຍປຏິປທໍ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ໂລລຠາວໍ ນ ຊເນສິ, ອຍມສ຺ສ ປຸຈ຺ຉາຍ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາ.

ໂສ ເອວໍ ອປ຺ປິຈ຺ໂຉ ສມາໂນ ປພ຺ພຕປາທໍ ປວິສິຕ຺ວາ ເອກວນສຓ຺ເຑ ທ຺ເວ ທິວສານິ ນ ວສິ, ເອກຣຸກ຺ຂມູເລ ທ຺ເວ ທິວສານິ ນ ນິສີທິ, ເອກສ຺ມິໍ ຄາເມ ທ຺ເວ ທິວສານິ ປິຓ຺ຑາຍ ນ ປາວິສິ. ອິຕິ ວນໂຕ ວນໍ, ຣຸກ຺ຂໂຕ ຣຸກ຺ຂໍ, ຄາມໂຕ ຄາມໍ ອາຫິຓ຺ຑນ຺ໂຕ ອນຸຣູປປຏິປທໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຄ຺ຄຜເລ ປຕິຏ຺ຐາສິ. ເອກສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກາເລ ເອໂກເຍວ ນໍ ປູເຣຕິ. ອິມຎ຺ຫິ ໂມເນຍ຺ຍປຏິປທໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐໍ ກຕ຺ວາ ປູເຣນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ສຕ຺ເຕວ ມາສານິ ຊີວຕິ, ມຊ຺ຌິມໍ ກຕ຺ວາ ປູເຣນ຺ໂຕ ສຕ຺ຕ ວສ຺ສານິ, ມຸທຸກໍ ກຕ຺ວາ ປູເຣນ຺ໂຕ ໂສຬສ ວສ຺ສານິ. ອຍໍ ປນ ເຖໂຣ ອຸກ຺ກຏ຺ຐໍ ກຕ຺ວາ ປູເຣສິ, ຕສ຺ມາ ສຕ຺ຕ ມາເສ ຐຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອາຍຸສງ຺ຂາຣສ຺ສ ປຣິກ຺ຂຍໍ ຎຕ຺ວາ ນຫາຍິຕ຺ວາ ນິວາເສຕ຺ວາ ກາຍພນ຺ຘນໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ທິຄຸຓໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ທສພລາຠິມຸໂຂ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນ ຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຫິງ຺ຄຸລກປພ຺ພຕໍ ນິສ຺ສາຍ ຐິຕໂກວ ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ປຣິນິພ຺ພາຍິ. ຕສ຺ສ ປຣິນິພ຺ພຸຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ຠຄວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິໍ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຣີຣກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ຘາຕຸໂຍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ເຈຕິຍໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ອຄມາສິ. ເອວຣູປໍ ປຏິປທໍ ປຏິປນ຺ເນນປິ ວສ຺ສໍ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ເຕນ ຉນ຺ເນ ສທ຺ວາຣພນ຺ເຘເຍວ ຐາເນ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ອປ຺ປິຈ຺ຉຕໍ ນິສ຺ສາຍປິ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ອນຕິກ຺ກມນີຍຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນາລກປຏິປທໍ ປຏິປນ຺ເນນປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຉທນານນ຺ຕິ ຕິຓປຓ຺ຓອິຏ຺ຐກສິລາສຸຘາສງ຺ຂາຕານໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຉທນານໍ. ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອເສນາສນິເກນ ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໐໔) ວຈີເຠທໍ ກຕ຺ວາ ວສ຺ສູປຄມນໍ ສນ຺ຘາເຍວ ປຏິກ຺ເຂໂປ, ນ ອາລຍກຣຓວເສນ ອຸປຄມນໍ ສນ຺ຘາຍາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ປາຬິຍໍ ປນ ອວິເສສຕ຺ຕາ ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ‘‘ນາລກປຏິປທໍ ປຏິປນ຺ເນນປີ’’ຕິອາທິນາ ອວິເສເສເນວ ທຬ຺ຫໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອເສນາສນິກສ຺ສ ນາວາທິໍ ວິນາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ອາລໂຍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕິ. ນາວາສຕ຺ຖວເຊສຸເຍວ ຫິ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ນາວາຍໍ ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕຸ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ມຫາວ. ໒໐໓) ສຕິ ອສຕິ ວາ ເສນາສເນ ວສ຺ສູປຄມນສ຺ສ ວິສຸໍ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອເສນາສນິເກນ ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອຍໍ ປຏິກ຺ເຂໂປ ຕຕ຺ຖ ນ ລພ຺ຠຕີຕິ ອສຕິ ເສນາສເນ ອາລຍວເສນປິ ນາວາທີສຸ ອຸປຄມນໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນຸຘມ຺ມຕາຕິ ວຕ຺ຕໍ. ຣຕ຺ຕິຏ຺ຐານທິວາຏ຺ຐານາທີນີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ວຈ຺ຈກຸຏິປສ຺ສາວຏ຺ຐານາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ກຕິກວຕ຺ຕານິ ຈ ຂນ຺ຘກວຕ຺ຕານິ ຈ ອຘິຏ຺ຐາຍາຕິ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ໂມ ນາມ ຕິວິຘມ຺ປິ ສທ຺ຘມ຺ມໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕິ, ຕສ຺ມາ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ອຸທ຺ທິສຖ ອຸທ຺ທິສາເປຖ, ສຊ຺ຌາຍໍ ກໂຣຖ, ປຘານຆເຣ ວສນ຺ຕານໍ ສງ຺ຆຏ຺ຏນໍ ອກຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕວິຫາເຣ ນິສີທິຕ຺ວາ ອຸທ຺ທິສຖ ອຸທ຺ທິສາເປຖ, ສຊ຺ຌາຍໍ ກໂຣຖ, ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ ສມິທ຺ຘໍ ກໂຣຖ, ປພ຺ພາເຊນ຺ຕາ ໂສເຘຕ຺ວາ ປພ຺ພາເຊຖ, ໂສເຘຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປາເທຖ, ໂສເຘຕ຺ວາ ນິສ຺ສຍໍ ເທຖ. ເອໂກປິ ຫິ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ປພ຺ພຊ຺ຊຎ຺ຈ ອຸປສມ຺ປທຎ຺ຈ ລຠິຕ຺ວາ ສກລໍ ສາສນໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ຖາເມນ ຍຕ຺ຕການິ ສກ຺ໂກຖ, ຕຕ຺ຕການິ ຘຸຕງ຺ຄານິ ສມາທິຍຖ, ອນ຺ໂຕວສ຺ສໍ ນາເມຕໍ ສກລທິວສໍ ຣຕ຺ຕິຍາ ຈ ປຐມປຈ຺ຉິມຍາເມສຸ ອປ຺ປມຕ຺ເຕຫິ ຠວິຕພ຺ພໍ, ວີຣິຍໍ ອາຣຠິຕພ຺ພໍ. ໂປຣາຓກມຫອາເຖຣາປິ ສພ຺ພປລິໂພເຘ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕວສ຺ເສ ເອກຈຣິຍວຕ຺ຕໍ ປູຣຍິໍສຸ. ຠສ຺ເສ ມຕ຺ຕໍ ຊານິຕ຺ວາ ທສວຕ຺ຖຸກກຖໍ ທສອສຸຠທສານຸສ຺ສຕິອຏ຺ຐຕິໍສາຣມ຺ມຓກຖໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອາຄນ຺ຕຸການໍ ວຕ຺ຕໍ ກາຕຸໍ, ສຕ຺ຕາຫກຣຓີເຍນ ຄຕານໍ ອປໂລເກຕ຺ວາ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ວິຄ຺ຄາຫິກປິສຸຓຜຣຸສວຈນານິ ມາ ວທຖ, ທິວເສ ທິວເສ ສີລານິ ອາວຊ຺ເຊນ຺ຕາ ຈຕຸຣາຣກ຺ຂໍ ອຫາເປນ຺ຕາ ມນສິກາຣພຫຸລາ ວິຫຣຖ, ເຈຕິຍໍ ວາ ໂພຘິໍ ວາ ວນ຺ທນ຺ເຕນ ຄນ຺ຘມາລໍ ວາ ປູເຊນ຺ເຕນ ປຕ຺ຕໍ ວາ ຖວິກາຍ ປກ຺ຂິປນ຺ເຕນ ນ ກເຖຕພ຺ພໍ, ອນ຺ໂຕຄາເມ ມນຸສ຺ເສຫິ ສທ຺ຘິໍ ປຈ຺ຈຍສໍຍຸຕ຺ຕກຖາ ວາ ວິສຠາຄກຖາ ວາ ນ ກເຖຕພ຺ພາ, ຣກ຺ຂິຕິນ຺ທ຺ຣິເຍຫິ ຠວິຕພ຺ພໍ, ຂນ຺ຘກວຕ຺ຕຎ຺ຈ ເສຂິຍວຕ຺ຕຎ຺ຈ ປູເຣຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອວມາທິນາ ກຕິກວຕ຺ຕານິ ຂນ຺ຘກວຕ຺ຕານິ ຈ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ.

‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ວສ຺ສໍວຸຏ຺ຐານໍ ຕີຫິ ຐາເນຫິ ປວາເຣຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໐໙) ວຸຏ຺ຐວສ຺ສານໍ ປວາຣຓາຍ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ອິມສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ວເສນ ປວາຣຓາທິວສສ຺ສ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອປ຺ປວາຣິຕາປິ ‘‘ວຸຏ຺ຐວສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ອິມໍ ເຕມາສໍ ວສ຺ສໍ ອຸເປມີ’’ຕິ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໘໔) ວຈນໂຕ ປວາຣຓາທິວສສ຺ສ ເຕມາສນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ຕໍ ທິວສໍ ຍາວ ນ ປວາເຣນ຺ຕິ, ຕາວ ວສ຺ສໍ ວສນ຺ຕາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຖາປິ ເອກເທເສນ ອວຸຏ຺ຐມ຺ປິ ຕໍ ທິວສໍ ວຸຏ຺ຐຠາຄາເປກ຺ຂາຍ ວຸຏ຺ຐເມວ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ກຕາກຕຠາຄາເປກ຺ຂາຍ ສມຸທາເຍ ປວຕ຺ຕກຕາກຕໂວຫາໂຣ ວິຍ. ວິປ຺ປກຕຎ຺ຫິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ‘‘ກຕາກຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ວສ຺ສໍວຸຏ຺ຐານໍ ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຣິຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໐໖) ອິມສ຺ສ ປນ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ວເສນ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ມຫາປວາຣຓາຍ ປວາຣິຕາ ປາຏິປທທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ‘‘ວຸຏ຺ຐວສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມຫາປວາຣຓາຍ ປວາຣິຕາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປາຏິປທທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຫິ ວສ຺ສານສ຺ສ ປຈ຺ຉິເມ ມາເສ ກຖິນຕ຺ຖາໂຣ ອນຸຎ຺ຎາໂຕ ປຣິວາເຣ ‘‘ກຖິນສ຺ສ ອຕ຺ຖາຣມາໂສ ຊານິຕພ຺ໂພຕິ ວສ຺ສານສ຺ສ ປຈ຺ຉິໂມ ມາໂສ ຊານິຕພ຺ໂພ’’ຕິ (ປຣິ. ໔໑໒) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ‘‘ມຫາປວາຣຓາຍ ປວາຣິຕາ’’ຕິ ອິທຎ຺ຈ ປຸຣິມິກາຍ ວສ຺ສູປຄຕານໍ ສຠາວທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ, ເກນຈິ ອນ຺ຕຣາເຍນ ອປ຺ປວາຣິຕາປິ ‘‘ວຸຏ຺ຐວສ຺ສາ’’ອິຈ຺ເຈວ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ.

‘‘ອາປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ອາປຸຈ຺ຉນວິຘິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສເຈ ອິມໍ ກຸຏິ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ປຏິຊຄ຺ຄນກໍ ວາ ນ ລຠຕີຕິ ວິຫາຣປຈ຺ຈນ຺ເຕ ກເຕ ປຏິຊຄ຺ຄນກໍ ນ ລຠຕິ. ເຕ ປນ ຠິກ຺ຂູ ຊນປທຈາຣິກໍ ປກ຺ກມິໍສູຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອທ຺ຘານຄມເນ ຈາຣິກາໂວຫາໂຣ ສາສເນ ນິຣຸຬ຺ໂຫ. ກິຎ຺ຈາປິ ອຍໍ ຈາຣິກາ ນາມ ມຫາຊນສງ຺ຄຫຕ຺ຖໍ ພຸທ຺ຘານໍເຍວ ລພ຺ຠຕິ, ພຸທ຺ເຘ ອຸປາທາຍ ປນ ຣຸຬ຺ຫີສທ຺ທວເສນ ສາວການມ຺ປິ ວຸຈ຺ຈຕິ ກິລຎ຺ຊາທີຫິ ກຕພີຊນີນມ຺ປິ ຕາລວຓ຺ຏໂວຫາໂຣ ວິຍ. ສງ຺ໂຄເປຕ຺ວາຕິ ເອກສ຺ມິໍ ປເທເສ ຣາສິໍ ກຕ຺ວາ. ອິທານິ ຕເມວ ສງ຺ໂຄປນວິຘິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍຖາ ຈ ຐປິຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ນ ໂອວສ຺ສີຍຕີຕິ ອໂນວສ຺ສກໍ, ກມ຺ມນິ ອກ-ສທ຺ໂທ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຍຖາ ຈ ຐປິຕໍ ນ ໂອວສ຺ສີຍຕິ ນ ເຕມີຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອນວໂຍຕິ ເອຕ຺ຖ ວໂຍຕິ ຫານິ ‘‘ອາຍວໂຍ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ສິປ຺ເປ ວໂຍ ອູນຕາຕິ ອວໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ອນູໂນ ປຣິປຸຓ຺ຓສິປ຺ໂປ’’ຕິ. ອາຈຣິຍສ຺ສ ກມ຺ມໍ ອາຈຣິຍກນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອາຈຣິຍກມ຺ເມ’’ຕິ. ປິຏ຺ຐສງ຺ຆາໂຏ ທ຺ວາຣພາຫາ, ກຏ຺ຐກມ຺ມໍ ຖມ຺ຠາທິ. ເຕລຕມ຺ພມຕ຺ຕິກາຍາຕິ ເຕລມິສ຺ສຕມ຺ພມຕ຺ຕິກາຍ.

໘໕. ກຸຏິກາຍ ກຣຓຠາວນ຺ຕິ ກຸຏິຍາ ກຕຠາວໍ. ສທ຺ທສຕ຺ຖວິທູຫິ ກິໍ-ສທ຺ທໂຍເຄ ອນາຄຕວຈນສ຺ສ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕສ຺ສ ລກ຺ຂຓໍ ສທ຺ທສຕ຺ຖໂຕ ປຣິເຍສິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ເມຕ຺ຕາປຸພ຺ພຠາຄນ຺ຕິ ເມຕ຺ຕາຌານສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາຄຠູຕໍ ສພ຺ພສຕ຺ເຕສຸ ຫິຕຜຣຓມຕ຺ຕໍ. ກສ຺ມາ ປເນຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ອນຸທ຺ທຍາ-ສທ຺ໂທ ກຣຸຓາຍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ອຍໍ ປນ ອນຸທ຺ທຍາສທ຺ໂທ ອນຸຣກ຺ຂຓມຕ຺ຖໍ ອນ຺ໂຕນີຕໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕມາໂນ ເມຕ຺ຕາຍ ກຣຸຓາຍ ຈ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອິຘ ເມຕ຺ຕາຍ ປວຕ຺ຕມາໂນ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ສຸວຸຕ຺ຕເມຕໍ ‘‘ເອເຕນ ເມຕ຺ຕາປຸພ຺ພຠາຄໍ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ. ກຣຸຓາປຸພ຺ພຠາຄນ຺ຕິ ກຣຸຓາຌານສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາຄຠູຕໍ ສຕ຺ເຕສຸ ອນຸກມ຺ປມຕ຺ຕໍ. ຈິກ຺ຂລ຺ລໍ ມຕ຺ຕິກາ, ຕສ຺ສ ມທ຺ທນໍ ອຸທກໍ ອາສິຎ຺ຈິຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖາທີຫິ ປຣິມທ຺ທນໍ. ເມຕ຺ຕາກຣຸຓານນ຺ຕິ ອປ຺ປນາປ຺ປຕ຺ຕເມຕ຺ຕາກຣຸຓານໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ເຖເຣນ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ຂຸທ຺ທານຸຂຸທ຺ທກາ ປາຓາ ມຣຓາຘິປ຺ປາເຍນ ນ ພ຺ຍາພາຘິຕາ, ຕຖາປິ ກຣຸຓາຍ ອຠາເວນ ‘‘ເອວໍ ກເຕ ອິເມ ປາຓາ ວິນສ຺ສິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ອນຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ກຕຕ຺ຕາ ເຖຣໍ ວິຄຣຫິ. ຊນານໍ ສມູໂຫ ຊນຕາຕິ ອາຫ ‘‘ປຈ຺ຉິໂມ ຊນສມູໂຫ’’ຕິ. ປາຕພ຺ຍຠາວນ຺ຕິ ວິນາເສຕພ຺ພຕໍ. ປາຓາຕິປາຕໍ ກໂຣນ຺ຕານນ຺ຕິ ເຖເຣນ ອກເຕປິ ປາຓາຕິປາເຕ ປເຣຫິ ສລ຺ລກ຺ຂຓາກາຣໍ ທສ຺ເສຕິ. ອິມສ຺ສ ທິຏ຺ຐານຸຄຕິນ຺ຕິ ອິມສ຺ສ ທິຏ຺ຐິຍາ ອນຸຄມນໍ. ຆໍສິຕພ຺ເພຕິ ຆຏ຺ຏຍິຕພ຺ເພ, ວິນາສິຕພ຺ເພຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ມຎ຺ຎີຕິ ຍຖາ ເຖເຣນ ກຕໍ, ເອວໍ ມາ ມຎ຺ຎິ. ‘‘ມາ ປຈ຺ຉິມາ ຊນຕາ ປາເຓສຸ ປາຕພ຺ຍຕໍ ອາປຊ຺ຊີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ອິຏ຺ຐກປຈນປຕ຺ຕປຈນກຸຏິກຣຓວິຫາຣກາຣາປນວິຫາຣສມ຺ມຊ຺ຊນປຏຄ຺ຄິທານກູປໂປກ຺ຂຣຓີຂຓາປນາທີສຸ ຍຕ຺ຖ ‘‘ຂຸທ຺ທານຸຂຸທ຺ທການໍ ປາຓານໍ ວິຫິໍສາ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຊານາຕິ, ເຕນ ຕາທິເສ ປເທເສ ກປ຺ປິຍວຈນໍ ວຕ຺ວາປິ ນ ຕໍ ກມ຺ມໍ ກາເຣຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕເມວ ອາປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ປຖວີຂຓນຠູຕຄາມປາຕພ຺ຍຕາທີສຸ ວຸຕ຺ຕປາຈິຕ຺ຕິຍາທິອາປຕ຺ຕິໍ. ອາທິກມ຺ມິກຕ຺ຕາ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ກຸຏິກຣຓປຈ຺ຈຍາ ອນາປຕ຺ຕິ. ສິກ຺ຂາປທໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາຕິ ‘‘ນ ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ສພ຺ພມຕ຺ຕິກາມຍາ ກຸຏິກາ ກາຕພ຺ພາ, ໂຍ ກເຣຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ. ຍທິ ອຎ຺ເຎນ ກຕໍ ລຠິຕ຺ວາ ວສນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ ສິຍາ, ນ ຠຄວາ ຕໍ ກຸຏິກໍ ຠິນ຺ທາເປຍ຺ຍາຕິ ອາຫ – ‘‘ກຕໍ ລຠິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ວສນ຺ຕານມ຺ປິ ທຸກ຺ກຏເມວາ’’ຕິ. ຍຖາ ວາ ຕຖາ ວາ ມິສ຺ສາ ໂຫຕູຕິ ເຫຏ຺ຐາ ມຕ຺ຕິກາ ອຸປຣິ ທພ຺ພສມ຺ຠາຣາຕິອາທິນາ ເຍນ ເກນຈິ ອາກາເຣນ ມິສ຺ສາ ໂຫຕຸ. ຄິຎ຺ຊກາວສຖສງ຺ເຂເປນາຕິ ເອຕ຺ຖ ຄິຎ຺ຊກາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ອິຏ຺ຐກາ, ຄິຎ຺ຊກາຫິ ເອວ ກໂຕ ອາວສໂຖ ຄິຎ຺ຊກາວສໂຖ. ອິຏ຺ຐກາມຍສ຺ສ ອາວສຖສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຕໍ ກິຣ ອາວສຖໍ ຍຖາ ສຸຘາປຣິກມ຺ເມນ ປໂຍຊນໍ ນຕ຺ຖິ, ເອວໍ ອິຏ຺ຐກາຫິ ເອວ ຈິນິຕ຺ວາ ຉາເທຕ຺ວາ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕຸລາທຓ຺ຑກວາຏຜລການິ ປນ ທາຣຸມຍາເນວ. ວິກິຣນ຺ຕາຕິ ຈຸຓ຺ຓວິຈຸຓ຺ຓໍ ກໂຣນ຺ຕາ.

ກິສ຺ສາຕິ ເກນ ກາຣເຓນ. ວຍກມ຺ມມ຺ປິ ອຕ຺ຖີຕິ ທ຺ວາຣກວາຏາທິອຠິສງ຺ຂຣຓາທີສຸ ກຕວຍກມ຺ມມ຺ປິ ອຕ຺ຖິ. ຠິກ຺ຂູນໍ ອກປ຺ປິຍຕ຺ຕາ ເອວ ຕິຕ຺ຖິຍວຕານຸຣູປຕ຺ຕາ ຕິຕ຺ຖິຍຘໂຊ. ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕກາຣເຓສຸ ອຕ຺ຕໂນ ອຘິປ຺ເປຕກາຣຓທ຺ວຍໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ອປຣານິປິ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕກາຣຓານິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ອຎ຺ຎານິປິ ກາຣຓານິ ວຸຕ຺ຕານີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ສຕ຺ຕານຸທ຺ທຍາຍາຕິ ຕາທິສາຍ ກຸຏິກາຍ ກຣຓປຈ຺ຈຍາ ວິນສ຺ສມານສຕ຺ເຕສຸ ອນຸທ຺ທຍາຍ. ຍສ຺ມາ ສພ຺ພມຕ຺ຕິກາມຍາ ກຸຏິ ສຸກຣາ ຠິນ຺ທິຕຸໍ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ຐປິຕໍ ປຕ຺ຕຈີວຣາທິ ອຄຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ໂຈຣາທີຫິ ອວຫຣິຕຸໍ ສກ຺ກາ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຕ຺ຕຈີວຣຄຸຕ຺ຕຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ. ເສນາສນພາຫຸລ຺ລປຏິເສຘນຕ຺ຖາຍາຕິ ເສນາສນານໍ ພຫຸຠາວນິເສຘນຕ຺ຖາຍ, ຕາທິສສ຺ສ ວາ ເສນາສນສ຺ສ ອຠິສງ຺ຂຣເຓ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຸທ຺ເທສປຣິປຸຈ຺ຉາທີນິ ເສສກມ຺ມານິ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ນິຈ຺ຈພ຺ຍາວຏຕານິເສຘນຕ຺ຖໍ. ອນຸປວຊ຺ໂຊຕິ ໂທສໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ.

ປາຬິມຸຕ຺ຕກວິນິຈ຺ຉຍວຓ຺ຓນາ

ປາຬິມຸຕ຺ຕກວິນິຈ຺ຉເຍສຸ ຕຎ຺ຈ ໂຂ…ເປ… ນ ວຓ຺ຓມຏ຺ຐຕ຺ຖາຍາຕິ ອິທໍ ຉຕ຺ຕທຓ຺ຑຄ຺ຄາຫກສລາກປຎ຺ຊຣວິນນ຺ຘນໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ວທນ຺ຕິ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ຉຕ຺ຕທຓ຺ເຑ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ອາຣຄ຺ເຄນາຕິ ນິຂາທນມຸເຂນ. ຆຏກມ຺ປິ ວາຬຣູປມ຺ປິ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ຘາເຣຕພ຺ພນ຺ຕິ ສເຈ ຕາທິສໍ ອກປ຺ປິຍຉຕ຺ຕໍ ລຠຕິ, ຆຏກມ຺ປິ ວາຬຣູປມ຺ປິ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ຕຈ຺ເຉຕ຺ວາ ຘາເຣຕພ຺ພໍ. ສຸຕ຺ຕເກນ ວາ ທຓ຺ໂຑ ເວເຐຕພ຺ໂພຕິ ຍຖາ ຉຕ຺ຕທຓ຺ເຑ ເລຂາ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ຕຖາ ເວເຐຕພ຺ໂພ. ທຓ຺ຑພຸນ຺ເທຕິ ທຓ຺ຑມູເລ, ຉຕ຺ຕທຓ຺ຑສ຺ສ ເຫຏ຺ຐິມຕເລຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຉຕ຺ຕມຓ຺ຑລິກນ຺ຕິ ຉຕ຺ຕສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ຂຸທ຺ທກມຓ຺ຑລໍ. ອຸກ຺ກິຣິຕ຺ວາຕິ ອຸຏ຺ຐເປຕ຺ວາ. ສາ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຍທິປິ ຣຊ຺ຊຸເກຫິ ນ ພນ຺ຘນ຺ຕິ, ພນ຺ຘິຕຸໍ ປນ ຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐານຕ຺ຕາ ວຏ຺ຏຕິ.

ນານາສຸຕ຺ຕເກຫີຕິ ນານາວຓ຺ເຓຫິ ສຸຕ຺ເຕຫິ. ອິທຎ຺ຈ ຕຖາ ກໂຣນ຺ຕານໍ ກຣຓປ຺ປກາຣທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອກວຓ຺ຓສຸຕ຺ຕເກນປິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ ສິພ຺ພິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິເຍວ. ປຏ຺ຏມຸເຂຕິ ປຏ຺ຏໂກຏິຍໍ. ທ຺ວິນ຺ນໍ ປຏ຺ຏານໍ ສງ຺ຆຏ຺ຏິຕຏ຺ຐານໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິຍນ຺ເຕຕິ ຈີວຣປຣິຍນ຺ເຕ. ຈີວຣອນຸວາຕໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເວຓິນ຺ຕິ ວຣກສີສາກາເຣນ ສິພ຺ພນໍ. ສງ຺ຂລິກນ຺ຕິ ພິຬາລພນ຺ຘນາກາເຣນ ສິພ຺ພນໍ. ‘‘ເວຓິໍ ສງ຺ຂລິກ’’ນ຺ຕິ ເຈຕ຺ຖ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ‘‘ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ ກຣຓກິຣິຍາເປກ຺ຂໍ. ອຄ຺ຆິຍຄຍມຸຄ຺ຄຣາທີນີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຄ຺ຆິຍໍ ນາມ ເຈຕິຍສຓ຺ຐາເນນ ສິພ຺ພນໍ, ມູເລ ຕນຸກໍ ອຄ຺ເຄ ມຫນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ຄທາກາເຣນ ສິພ຺ພນໍ ຄຍາ, ມູເລ ຈ ອຄ຺ເຄ ຈ ເອກສທິສໍ ກຕ຺ວາ ມຸຄ຺ຄຣາກາເຣນ ສິພ຺ພນໍ ມຸຄ຺ຄໂຣ. ກກ຺ກຏກ຺ຂີນິ ອຸກ຺ກິຣນ຺ຕີຕິ ຄຓ຺ຐິກປຏ຺ຏປາສກປຏ຺ຏານໍ ອນ຺ເຕ ປາຬິພທ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ ກກ຺ກຏການໍ ອກ຺ຂິສຓ຺ຐານໍ ອຸຏ຺ຐເປນ຺ຕິ, ກໂຣນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ໂກຓສຸຕ຺ຕປິຬກາຕິ ຄຓ຺ຐິກປາສກປຏ຺ຏານໍ ໂກເຓຫິ ນີຫຏສຸຕ຺ຕານໍ ໂກຏິໂຍ’’ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຖໍ ປນ ຕາ ປິຬກາ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຣູປາ ກາຕພ຺ພາຕິ? ໂກເຓຫິ ນີຫຏສຸຕ຺ຕານໍ ອນ຺ເຕສຸ ເອກວາຣໍ ຄຓ຺ຐິກກຣເຓນ ວາ ປຸນ ນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ສິພ຺ພເນນ ວາ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍສຠາວໍ ກຕ຺ວາ ສຸຕ຺ຕໂກຏິໂຍ ຣສ຺ສໍ ກຕ຺ວາ ຉິນ຺ທິຕພ຺ພາ. ຘມ຺ມສິຣິຕ຺ເຖເຣນ ປນ –

‘‘ໂກຓສຸຕ຺ຕາ ຈ ປິຬກາ, ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາວ ກປ຺ປເຣ’’ຕິ –

ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ອາຈຣິຍພຸທ຺ຘທຕ຺ຕຕ຺ເຖເຣນປິ –

‘‘ສຸຕ຺ຕາ ຈ ປິຬກາ ຕຕ຺ຖ, ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາວ ທີປິຕາ’’ຕິ –

ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ມເຕນ ໂກຓສຸຕ຺ຕາ ຈ ປິຬກາ ຈ ໂກຓສຸຕ຺ຕປິຬກາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ມຓິນາຕິ ມສາຣຄລ຺ລາທິປາສາເຓນ. ນ ຆຏ຺ເຏຕພ຺ພນ຺ຕິ ນ ຆໍສິຕພ຺ພໍ, ອໍສພທ຺ຘກກາຍພນ຺ຘນານິ ປນ ສງ຺ຂາທີຫິ ຆໍສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ປາສກໍ ກຕ຺ວາ ພນ຺ຘິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຣຊນກາເລ ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ, ເສສກາເລ ໂມເຈຕ຺ວາ ຐເປຕພ຺ພໍ. ຄຓ຺ຐິເກຕິ ທນ຺ຕມຍາທິຄຓ຺ຐິເກ. ປິຬກາຕິ ພິນ຺ທຸໍ ພິນ຺ທຸໍ ກຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາເປຕພ຺ພປິຬກາ.

‘‘ເຕລວຓ຺ໂຓຕິ ສມຓສາຣຸປ຺ປວຓ຺ຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ມຓິວຓ຺ຓໍ ປນ ປຕ຺ຕໍ ອຎ຺ເຎນ ກຕໍ ລຠິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ປຕ຺ຕມຓ຺ຑເລຕິ ຕິປຸສີສາທິມເຍ ປຕ຺ຕມຓ຺ຑເລ. ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈິຕ຺ຣານິ ປຕ຺ຕມຓ຺ຑລານິ ຘາເຣຕພ຺ພານິ ຣູປກາກິຓ຺ຓານິ ຠິຕ຺ຕິກມ຺ມກຕານີ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໒໕໓) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ຠິຕ຺ຕິກມ຺ມໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ມກຣທນ຺ຕກໍ ຉິນ຺ທິຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ‘‘ມກຣທນ຺ຕກໍ ປນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ມກຣມຸຂນ຺ຕິ ມກຣມຸຂສຓ຺ຐານໍ. ເທຑ຺ຒຸຠສີສນ຺ຕິ ອຸທກສປ຺ປສີສສຓ຺ຐານໍ. ອຈ຺ຉີນີຕິ ກຸຎ຺ຊຣຈ຺ຉິສຓ຺ຐານານິ. ຣຊ຺ຊຸກກາຍພນ຺ຘນໍ ເອກເມວ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຣຊ຺ຊຸກໍ ພນ຺ຘນ຺ເຕນ ເອກຄຸຓເມວ ກຕ຺ວາ ພນ຺ຘິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ມຊ຺ເຌ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ທິຄຸຓໍ ກຕ຺ວາ ພນ຺ຘິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ທິຄຸຓໍ ປນ ອກຕ຺ວາ ເອກຣຊ຺ຊຸກເມວ ສຕວາຣມ຺ປິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອາວິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ພນ຺ຘິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເອກມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອກຄຸຓມ຺ປິ ກຕ຺ວາ ພນ຺ຘິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ພຫຸຣຊ຺ຊຸເກ…ເປ... ວຏ຺ຏຕີຕິ ອິທໍ ກາຍພນ຺ຘນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ທສາ ສນ຺ຘາຍ. ອີທິສຎ຺ຫິ ກາຍພນ຺ຘນໍ ພນ຺ຘິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເຕເນວ ອາຈຣິຍພຸທ຺ຘທຕ຺ຕຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ເອກຣຊ຺ຊຸມຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ມຸນິນາ ກາຍພນ຺ຘນໍ;

ປຎ຺ຈປາມງ຺ຄສຓ຺ຐານໍ, ເອກມ຺ປິ ຈ ນ ວຏ຺ຏຕິ.

‘‘ຣຊ຺ຊຸເກ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ, ພຫູ ເອກາຍ ຣຊ຺ຊຸຍາ;

ນິຣນ຺ຕຣຎ຺ຫິ ເວເຐຕ຺ວາ, ກຕໍ ວຏ຺ຏຕິ ພນ຺ຘິຕຸ’’ນ຺ຕິ.

ມຸຣຊໍ ປນ ກາຍພນ຺ຘນໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຸຈ຺ຈາວຈານິ ກາຍພນ຺ຘນານິ ຘາເຣຕພ຺ພານິ ກລາພຸກໍ ເທຑ຺ຒຸຠກໍ ມຸຣຊໍ ມທ຺ທວີຓໍ, ໂຍ ຘາເຣຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໒໗໘) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ກິໍ ປນ ພຫຸຣຊ຺ຊຸເກ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ເອເກນ ນິຣນ຺ຕຣໍ ເວເຐຕ຺ວາ ກຕໍ ມຸຣຊສງ຺ຂ຺ຍໍ ນ ຄຈ຺ຉຕີຕິ? ອາມ ນ ຄຈ຺ຉຕິ. ມຸຣຊຎ຺ຫິ ນາມ ນານາວຓ຺ເຓຫິ ສຸຕ຺ເຕຫິ ມຸຣຊວຏ຺ຏິສຓ຺ຐານໍ ເວເຐຕ຺ວາ ກຕໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ມຸຣຊນ຺ຕິ ພຫຸຣຊ຺ຊຸເກ ເອກໂຕ ສງ຺ກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ເອກາຍ ຣຊ຺ຊຸຍາ ປລິເວເຐຕ຺ວາ ກຕຣຊ຺ຊູ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຍທິ ເຈຕໍ ມຸຣຊໍ ສິຍາ, ‘‘ພຫຸຣຊ຺ຊຸເກ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ເອເກນ ນິຣນ຺ຕຣໍ ເວເຐຕ຺ວາ ກຕໍ ພຫຸຣຊ຺ຊຸກ’’ນ຺ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ‘‘ຕໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອິທໍ ວິຣຸຊ຺ເຌຍ຺ຍ. ມຸຣຊໍ ປນ ປາມງ຺ຄສຓ຺ຐານຎ຺ຈ ທສາສຸ ວຏ຺ຏຕິ ‘‘ກາຍພນ຺ຘນສ຺ສ ທສາ ຊີຣນ຺ຕິ. ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຸຣຊໍ ມທ຺ທວີຓ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໒໗໘) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເຕເນວ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຸຣຊໍ ມທ຺ທວີຓນ຺ຕິ ອິທໍ ທສາສຸເຍວ ອນຸຎ຺ຎາຕ’’ນ຺ຕິ.

ກາຍພນ຺ຘນວິເຘຕິ ‘‘ກາຍພນ຺ຘນສ຺ສ ປວນນ຺ໂຕ ຊີຣຕິ. ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ວິຘ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ກາຍພນ຺ຘນສ຺ສ ປາສນ຺ເຕ ທສາມູເລ ຕສ຺ສ ຖິຣຠາວຕ຺ຖໍ ກຕ຺ຕພ຺ເພ ທນ຺ຕວິສາຓາທິມເຍ ວິເຘ. ‘‘ອຏ຺ຐ ມງ຺ຄລານິ ນາມ ສງ຺ໂຂ ຈກ຺ກໍ ປຸຓ຺ຓກຸມ຺ໂຠ ຄຍາ ສິຣີວຈ຺ໂຉ ອງ຺ກຸໂສ ຘຊໍ ໂສວຕ຺ຖິກ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ປຣິຈ຺ເຉທເລຂາມຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຸໂຠສຸ ໂກຏີສຸ ກາຕພ຺ພປຣິຈ຺ເຉທຣາຊິມຕ຺ຕໍ. ‘‘ອຸຊຸກເມວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈຕຸຣສ຺ສາທິວງ຺ກຄຕິກໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ຉຕ຺ຕທຓ຺ຑຘມ຺ມກຣຓອຎ຺ຊນນາຬິກາ ນານາວຓ຺ຓເລຂາປອກມ຺ມກຕາ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ອາຣກຓ຺ຏເກຕິ ໂປຕ຺ຖກາທິອຠິສງ຺ຂຣຓຕ຺ຖໍ ກເຕ ທີຆມຸຂສຕ຺ຖເກ. ວຏ຺ຏມຓິກນ຺ຕິ ວຏ຺ຏໍ ກຕ຺ວາ ອຄ຺ຄໂກຏິຍໍ ອຸຏ຺ຐາເປຕພ຺ພປຸພ຺ພຸຬໍ. ອຎ຺ຎໍ ວາ ວຓ຺ຓມຏ຺ຐນ຺ຕິ ອິມິນາ ປິຬກາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ມຓິກນ຺ຕິ ເອກາວຏ຺ຏມຓິ. ປິຬກນ຺ຕິ ສາສປມຕ຺ຕິກາ ມຸຕ຺ຕຣາຊິສທິສາ ພຫຸວຏ຺ຏເລຂາ. ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ອຘິກາເຣ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເລຂນິຍໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ວຓ຺ຓມຏ຺ຐໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ວລິຕກນ຺ຕິ ມຊ຺ເຌ ວລິໍ ອຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ. ມຓ຺ຑລໍ ໂຫຕີຕິ ອຸຕ຺ຕຣາຣຓິຍາ ປເວສນຕ຺ຖໍ ອາຫຏມຓ຺ຑລໍ ໂຫຕິ.

ກິຎ຺ຈາປິ ເອຕ຺ຖ ທນ຺ຕກຏ຺ຐຈ຺ເຉທນວາສິເຍວ ວຸຕ຺ຕາ, ມຫາວາສິຍມ຺ປິ ປນ ນ ວຏ຺ຏຕິເຍວ. ອຸຊຸກເມວ ພນ຺ຘິຕຸນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ອຸໂຠສຸ ວາ ປສ຺ເສສຸ ເອກປສ຺ເສວາ’’ຕິ ວຈນເສໂສ. ກຕ຺ຕຣຍຏ຺ຐິໂກຏິຍໍ ກຕອໂຍວລຍານິປິ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ, ເຍສໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສງ຺ຆຏ຺ຏເນນ ສທ຺ໂທ ນິຈ຺ຉຣຕິ.

ອາມຓ຺ຑສາຣເກຕິ ອາມລເກຫິ ກຕຠາຊເນ. ຠູມຕ຺ຖຣເຓຕິ ຈິຕ຺ຕກຏສາຣກຈິຕ຺ຕຕ຺ຖຣຓາທິເກ ປຣິກມ຺ມກຕາຍ ຠູມິຍາ ອຕ຺ຖຣິຕພ຺ພອຕ຺ຖຣເຓ. ປານີຍຆເຏຕິ ອິມິນາ ກຸຓ຺ຑິກສຣເກປິ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ພີຊເນຕິ ຈຕຸຣສ຺ສພີຊເນ. ສພ຺ພໍ…ເປ… ວຏ຺ຏຕີຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕສຸ ມຎ຺ຈປີຐາທີສຸ ອິຕ຺ຖິຣູປໍ ວິນາ ສພ຺ພໍ ມາລາກມ຺ມລຕາກມ຺ມາທິ ວຓ຺ຓມຏ຺ຐໍ ຠິກ຺ຂຸໂນ ວຏ຺ຏຕິ. ເສນາສເນ ກິຎ຺ຈິ ປຏິເສເຘຕພ຺ພໍ ນຕ຺ຖິ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ວິຣຸທ຺ຘເສນາສນາຕິ ເອຕ຺ຖາຍມຘິປ຺ປາໂຍ – ເສນາສນປຣິກ຺ຂາເຣສຸ ປຏິເສເຘຕພ຺ພໍ ນາມ ກິຎ຺ຈິ ນຕ຺ຖິ, ວິຣຸທ຺ຘເສນາສນໍ ປນ ສຍເມວ ປຏິກ຺ຂິປິຕພ຺ພນ຺ຕິ. ອຎ຺ເຎສນ຺ຕິ ສີມສາມິໂນ ວຸຕ຺ຕາ. ຣາຊວລ຺ລຠາ ປຣນິກາຍິກາປິ ເອກນິກາຍິກາປິ ອຸໂປສຖປວາຣຓານໍ ອນ຺ຕຣາຍກຣາ ອລຊ຺ຊິໂນ ຣາຊກຸລູປຄາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເຕສໍ ລຊ຺ຊິປຣິສາຕິ ເຕສໍ ສີມສາມິການໍ ປກ຺ຂາ ຫຸຕ຺ວາ ອນຸພລໍ ທາຕຸໍ ສມຕ຺ຖາ ລຊ຺ຊິປຣິສາ. ສຸກຕເມວາຕິ ອຎ຺ເຎສໍ ສນ຺ຕເກປິ ອຕ຺ຕໂນ ສີມາຍ ອນ຺ໂຕວຸຕ຺ຕວິຘິນາ ກຕໍ ສຸກຕເມວ.

ປາຬິມຸຕ຺ຕກວິນິຈ຺ຉຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘໖. ເທເວນ ຄຫິຕທາຣູນີຕິ ຣຎ຺ຎາ ປຣິຄ຺ຄຫິຕທາຣູນິ, ຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕການີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຂຓ຺ຑາຂຓ຺ຑໍ ກໂຣນ຺ໂຕຕິ ຂຸທ຺ທກໍ ມຫນ຺ຕຎ຺ຈ ຂຓ຺ຑໍ ກໂຣນ຺ໂຕ.

໘໗. ກຸລໂຠຄອິສ຺ສຣິຍາທີຫິ ມຫຕີ ມຕ຺ຕາ ປມາຓໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ມຫາມຕ຺ໂຕ. ເຕນາຫ – ‘‘ມຫຕິຍາ ອິສ຺ສຣິຍມຕ຺ຕາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ’’ຕິ.

໘໘. ອວຊ຺ຌາຍນ຺ຕີຕິ ເຫຏ຺ຐາ ກຕ຺ວາ ໂອໂລເກນ຺ຕິ, ຈິນ຺ເຕນ຺ຕິ ວາ. ເຕນາຫ ‘‘ອວຊານນ຺ຕາ’’ຕິອາທິ. ລາມກໂຕ ວາ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕີຕິ ນິຫີນໂຕ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕິ. ກເຖນ຺ຕີຕິ ‘‘ກິໍ ນາເມຕໍ ກິໍ ນາເມຕ’’ນ຺ຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ກເຖນ຺ຕິ.

ກຖໍ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ທາຣູນີ’’ຕິ ພຫຸວຈນໍ ‘‘ອທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ເອກວຈເນນ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ພນ຺ຘມຸປຄຈ຺ຉຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ອທິນ຺ນໍ ອາທິຍິສ຺ສຕີຕິ ອຍໍ ອຸຊ຺ຌາຍນຕ຺ໂຖ’’ຕິອາທິ. ອຸຊ຺ຌາຍນສ຺ສ ອທິນ຺ນາທານວິສຍຕ຺ຕາ ອທິນ຺ນາທານໍ ອຸຊ຺ຌາຍນຕ຺ໂຖຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຕິປິ ປເນຕ຺ຖ ໂຄປເກນ ທິນ຺ນທາຣູນໍ ຄຫເຓ ອຸຊຸກໍ ອວຕ຺ວາ ເລເສນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ເຖໂຣ ‘‘ອທິນ຺ນໍ ອາທິຍີ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ວຈນເຠເທຕິ ເອກວຈນພຫຸວຈນານໍ ເຠເທ.

ສພ຺ພາວນ຺ຕໍ ປຣິສນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸຠິກ຺ຂຸນີອາທິສພ຺ພາວຍວວນ຺ຕໍ ປຣິສໍ. ສພ຺ພາ ຈຕຸປຣິສສງ຺ຂອາຕາ ປຊາ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ຖີຕິ ສພ຺ພາວນ຺ຕາ, ປຣິສາ. ເສນາ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ເສນິໂກ, ເສນິໂກ ເອວ ເສນິໂຍ. ພິມ຺ພິສາໂຣຕິ ຕສ຺ສ ນາມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ພິມ຺ພີຕິ ສຸວຓ຺ຓໍ, ຕສ຺ມາ ສາຣສຸວຓ຺ຓສທິສວຓ຺ຓຕາຍ ພິມ຺ພິສາໂຣຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຈຕຸຕ຺ໂຖ ຠາໂຄ ປາໂທຕິ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ອິມິນາວ ສພ຺ພຊນປເທສຸ ກຫາປຓສ຺ສ ວີສຕິໂມ ຠາໂຄ ມາສໂກຕິ ອິທຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕເມວ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ໂປຣາຓສຕ຺ຖານຸຣູປໍ ລກ຺ຂຓສມ຺ປນ຺ນາ ອຸປ຺ປາທິຕາ ນີລກຫາປຓາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຣຸທ຺ຣທາເມນ ອຸປ຺ປາທິໂຕ ຣຸທ຺ຣທາມໂກ. ໂສ ກິຣ ນີລກຫາປຓສ຺ສ ຕິຠາຄໍ ອຄ຺ຆຕິ. ຍສ຺ມິໍ ປເທເສ ນີລກຫາປຓາ ນ ສນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖາປິ ນີລກຫາປຓານໍ ວຬຎ຺ຊນຏ຺ຐາເນ ຈ ອວຬຎ຺ຊນຏ຺ຐາເນ ຈ ສມານອຄ຺ຆວເສນ ປວຕ຺ຕມານໍ ຠຓ຺ຑໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນີລກຫາປຓວເສເນວ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ກາຕພ຺ໂພຕິ ວທນ຺ຕິ.

ຘນິຍວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ…ເປ… ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ອິມິນາ ‘‘ຠຄວຕາ ຠິກ຺ຂູນໍ ອິທໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ເອວໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ຈ, ອິທຎ຺ຈ ອຎ຺ຎໍ ວຕ຺ຖຸ ອຸທປາທີ’’ຕິ ເອວໍ ປຐມປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາຍໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໓໙) ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ‘‘ອິທານິ ຍໍ ຕໍ ອຎ຺ຎໍ ວຕ຺ຖຸ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນາ’ຕິອາທິມາຫາ’’ຕິ ເອວໍ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິສມ຺ພນ຺ໂຘ ຈ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສຕິ.

໙໐-໙໑. ຣຊກາ ອຕ຺ຖຣນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ຣຊກຕ຺ຖຣຓໍ, ຣຊກຕ຺ຖຣຓນ຺ຕິ ຣຊກຕິຕ຺ຖໍ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຣຊກຕິຕ຺ຖໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ’’ຕິ. ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຕຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ.

ປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ

໙໒. ‘‘ອຠິນວນິວິຏ຺ໂຐ ເອກກຸຏິກາທິຄາໂມ ຍາວ ມນຸສ຺ສາ ປວິສິຕ຺ວາ ວາສໍ ນ ກປ຺ເປນ຺ຕິ, ຕາວ ຄາມສງ຺ຂ຺ຍໍ ນ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ຄາມປ຺ປເວສນາປຸຈ຺ຉາທິກິຈ຺ຈມ຺ປິ ນຕ຺ຖິ. ຍກ຺ຂປຣິຄ຺ຄຫຠູໂຕຕິ ສອຸປທ຺ທວວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຍກ຺ຂນຄຣາທິໍ ວາ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຍກ຺ຂນຄຣມ຺ປິ ອາປຓາທີສຸ ທິສ຺ສມາເນສຸ ຄາມສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ອທິສ຺ສມາເນສຸ ນ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ມາ ຍກ຺ຂນຄຣມ຺ປິ ປວິສນ຺ເຕນ ອາປຓາທີສຸ ທິສ຺ສມາເນສຸ ສພ຺ພໍ ຄາມປ຺ປເວສນວຕ຺ຕໍ ກາຕພ຺ພໍ, ອທິສ຺ສມາເນສຸ ນ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ປຸນປິ ອາຄນ຺ຕຸກາມາຕິ ອິມິນາ ເຕສໍ ຕຕ຺ຖ ສາເປກ຺ຂຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ຍໂຕ ປນ ນິຣເປກ຺ຂາວ ຫຸຕ຺ວາ ປກ຺ກມນ຺ຕິ, ໂສ ຄາມສງ຺ຂ຺ຍໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ຄາມປ຺ປເວສນາປຸຈ຺ຉາທິກິຈ຺ຈມ຺ປິ ນຕ຺ຖິ.

ນນຸ ຈ ‘‘ຄາມາ ວາ ອຣຎ຺ຎາ ວາ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ມາຕິກາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຄາມລກ຺ຂຓໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎເມວ ທສ຺ເສຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ຄາມູປຈາໂຣ ນາມາຕິອາທິ ປນ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ຄາມູປຈາໂຣຕິອາທິ ອຣຎ຺ຎປຣິຈ຺ເຉທທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ຄາມູປຈາເຣ ຫິ ທສ຺ສິເຕ ຐເປຕ຺ວາ ຄາມຎ຺ຈ ຄາມູປຈາຣຎ຺ຈ ອວເສສໍ ອຣຎ຺ຎໍ ນາມາຕິ ອຣຎ຺ຎປຣິຈ຺ເຉໂທ ສກ຺ກາ ທສ຺ເສຕຸໍ, ອິທຎ຺ຈ ຄາມຄາມູປຈາເຣ ອສງ຺ກຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ມາຕິກາຍໍ ປນ ຄາມຄ຺ຄຫເຓເນວ ຄາມູປຈາໂຣປິ ສງ຺ຄຫິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຄາມູປຈາໂຣ ຫິ ໂລເກ ຄາມສງ຺ຂ຺ຍເມວ ຄຈ຺ຉຕິ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ມາຕິກາຍ ອນວເສສອວຫຣຓຏ຺ຐານປຣິຄ຺ຄໂຫ ສິທ຺ໂຘ ໂຫຕິ. ອິນ຺ທຂີເລຕິ ອຸມ຺ມາເຣ. ອຣຎ຺ຎສງ຺ເຂປໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ‘‘ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ພຫິ ອິນ຺ທຂີລາ ສພ຺ພເມຕໍ ອຣຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ (ວິຠ. ໕໒໙) ອຠິຘມ຺ເມ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເວມຊ຺ຌເມວ ອິນ຺ທຂີໂລຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອິນ຺ທຂີລຏ຺ຐານິຍຕ຺ຕາ ອສຕິປິ ອິນ຺ທຂີເລ ເວມຊ຺ຌເມວ ຕຖາ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍຕ຺ຖ ປນ ທ຺ວາຣພາຫາປິ ນຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖ ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ວຕິຍາ ວາ ປາກາຣສ຺ສ ວາ ໂກຏິເວມຊ຺ຌເມວ ອິນ຺ທຂີລຏ຺ຐານິຍຕ຺ຕາ ‘‘ອິນ຺ທຂີໂລ’’ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອຸຑ຺ຑາເປນ຺ໂຕຕິ ປລາເປນ຺ໂຕ. ລຸຐິຕ຺ວາຕິ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ.

ມຊ຺ຌິມສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສາຕິ ຖາມມຊ຺ຌິມສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ. ອິມິນາ ປນ ວຈເນນ ສຸປ຺ປມຸສລປາໂຕປິ ພລທສ຺ສນວເສເນວ ກໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ກຸຣຸນ຺ທຏ຺ຐກຖາຍໍ ມຫາປຈ຺ຈຣິຍຎ຺ຈ ຆຣູປຈາໂຣ ຄາໂມຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ຆຣູປຈາເຣ ຐິຕສ຺ສ ເລຑ຺ຑຸປາໂຕ ຄາມູປຈາໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທ຺ວາເຣຕິ ນິພ຺ພໂກສສ຺ສ ອຸທກປຕນຏ຺ຐານໂຕ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນ຺ໂຕເຄເຫຕິ ຈ ປມຸຂສ຺ສ ອພ຺ຠນ຺ຕຣເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຕປຣິກ຺ເຂໂປຕິ ອິມິນາວ ຆຣສ຺ສ ສມນ຺ຕໂຕ ຕຕ຺ຕໂກ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ຆຣູປຈາໂຣ ນາມາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຍສ຺ສ ປນ ຆຣສ຺ສ ສມນ຺ຕໂຕ ໂຄຣູປານໍ ປເວສນນິວາຣຓຕ຺ຖໍ ປາກາຣວຕິອາທີຫິ ປຣິກ຺ເຂໂປ ກໂຕ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ໂສວ ປຣິກ຺ເຂໂປ ຆຣູປຈາໂຣ, ສຸປ຺ປປາຕາທິປຣິຈ຺ເຉໂທ ປນ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕຆຣໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອິທເມຕ຺ຖ ປມາຓນ຺ຕິ ວິກາລຄາມປ຺ປເວສນາທີສຸ ຄາມຄາມູປຈາຣານໍ ອສງ຺ກຣໂຕ ວິນິຈ຺ຉຍສ຺ສ ເວທິຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ກຸຣຸນ຺ທີອາທີສຸ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຫິ ຆຣູປຈາຣສ຺ສ ຄາໂມຕິ ອາປນ຺ນຕ຺ຕາ ຆຣຆຣູປຈາຣຄາມຄາມູປຈາຣານໍ ສງ຺ກໂຣ ສິຍາ. ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ອິມິນາ ອິໂຕ ປຸພ຺ເພປິ ປຈ຺ຉິມສ຺ເສວ ວາທສ຺ສ ປມາຓຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ວກ຺ຂມານວາທໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ເສສມ຺ປີຕິ ຄາມູປຈາຣລກ຺ຂຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ຕຕ຺ຣາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຄາມູປຈາຣຄ຺ຄຫເຓ. ຕສ຺ສ ຄາມປຣິຈ຺ເຉທທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ອປຣິຈ຺ເຉທສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ຄາມປຣິຈ຺ເຉທໍ ທສ຺ເສຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍທິ ເອວໍ ‘‘ຄາໂມ ນາມາ’’ຕິ ປທໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ‘‘ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ຆຣູປຈາເຣ ຐິຕສ຺ສ ມຊ຺ຌິມສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ເລຑ຺ຑຸປາໂຕ’’ຕິ ກສ຺ມາ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ‘‘ຄາໂມ ນາມາຕິ ອິຘ ອວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ອຘິກາຣວເສນ ລພ຺ຠຕິເຍວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອປເຣ ປນ ຠຓນ຺ຕິ ‘‘ຄາມູປຈາໂຣ ນາມາຕິ ອິມິນາວ ຄາມສ຺ສ ຈ ຄາມູປຈາຣສ຺ສ ຈ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ກຖໍ? ‘ຄາມສ຺ສ ອຸປຈາໂຣ ຄາມູປຈາໂຣ’ຕິ ເອວໍ ວິຄ຺ຄເຫ ກຣິຍມາເນ ‘ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ອິນ຺ທຂີເລ ຐິຕສ຺ສ ມຊ຺ຌິມສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ເລຑ຺ຑຸປາໂຕ’ຕິ ອິມິນາ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ຄາມູປຈາຣລກ຺ຂຓໍ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ, ‘ຄາມສງ຺ຂາໂຕ ອຸປຈາໂຣ ຄາມູປຈາໂຣ’ຕິ ເອວໍ ປນ ຄຍ຺ຫມາເນ ‘ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ຆຣູປຈາເຣ ຐິຕສ຺ສ ມຊ຺ຌິມສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ເລຑ຺ຑຸປາໂຕ’ຕິ ອິມິນາ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ຄາມປຣິຈ຺ເຉໂທ ທສ຺ສິໂຕຕິ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ຆຣູປຈາເຣ ຐິຕສ຺ສ ມຊ຺ຌິມສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ເລຑ຺ຑຸປາໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສປິ ຄາມສ຺ສ ສເຈ ເລຑ຺ຑຸປາຕໂຕ ທູເຣ ປຣິກ຺ເຂໂປ ໂຫຕິ, ເລຑ຺ຑຸປາໂຕເຍວ ຄາມປຣິຈ຺ເຉໂທຕິ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕຄາເມ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ.

ສງ຺ກຣີຍຕີຕິ ມິສ຺ສີຍຕິ. ເອຕ຺ຖາຕິ ຆຣຆຣູປຈາຣຄາມຄາມູປຈາເຣສຸ. ‘‘ວິກາເລ ຄາມປ຺ປເວສເນ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ປຣິກ຺ເຂປໍ ອຕິກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ປາຈິຕ຺ຕິຍສ຺ສ, ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ອຸປຈາຣໍ ໂອກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ປາຈິຕ຺ຕິຍສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໕໑໓) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຄາມຄາມູປຈາຣານໍ ອສງ຺ກຣຕາ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາຕິ ອາຫ – ‘‘ອສງ຺ກຣໂຕ ເຈຕ຺ຖ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ ວິກາເລ ຄາມປ຺ປເວສນາທີສູ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ປຣິກ຺ເຂປໍ, ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິກ຺ເຂປາຣຫຏ຺ຐານໍ ອຕິກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ວິກາລຄາມປ຺ປເວສນາປຕ຺ຕິ ໂຫຕີ’’ຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ ປທຠາຊນິຍໍ ປນ ‘‘ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ປຣິກ຺ເຂປໍ ອຕິກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ປາຈິຕ຺ຕິຍສ຺ສ, ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ອຸປຈາຣໍ ໂອກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ປາຈິຕ຺ຕິຍສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໕໑໓) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ຆຣູປຈາຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທຸຕິຍເລຑ຺ຑຸປາຕສງ຺ຂາຕສ຺ສ ຄາມູປຈາຣສ຺ສ ໂອກ຺ກມເນ ອາປຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຕເນວ ວິກາລຄາມປ຺ປເວສນສິກ຺ຂາປທຏ຺ຐກຖາຍໍ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໕໑໒) ‘‘ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ອຸປຈາໂຣ ອທິນ຺ນາທາເນ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ທຸຕິຍປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍ຺ວາຍໍ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ອຸປຈາໂຣ ທສ຺ສິໂຕ, ຕສ຺ສ ວເສນ ວິກາລຄາມປ຺ປເວສນາທີສຸ ອາປຕ຺ຕິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ພາ’’ຕິ. ຍທິ ເອວໍ ‘‘ວິກາເລ ຄາມໍ ປວິເສຍ຺ຍາ’’ຕິ ອິມິນາ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ? ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ ຄາມູປຈາຣສ຺ສປິ ຄາມຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ປຣິກ຺ເຂປໍ ອຕິກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ, ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປຈາຣໍ ໂອກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ວິກາລຄາມປ຺ປເວສນາປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ນິຏ຺ຐເມຕ຺ຖ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ວິກາເລ ຄາມປ຺ປເວສນາທີສູຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຆຣຆຣູປຈາຣາທີສຸ ຐິຕານໍ ອຸປ຺ປນ຺ນລາຠຠາຊນາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ພຫິ ອິນ຺ທຂີລາຕິ ອິນ຺ທຂີລໂຕ ພຫິ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ຈ ວິນຍປຣິຍາເຍນ ຕາວ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ຄາມຎ຺ຈ ຄາມູປຈາຣຎ຺ຈ ອວເສສໍ ອຣຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໙໒) ອາຄຕໍ, ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິຍາເຍນ ອາຣຎ຺ຎິກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອາຣຎ຺ຎກໍ ນາມ ເສນາສນໍ ປຎ຺ຈຘນຸສຕິກໍ ປຈ຺ຉິມ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໖໕໔) ອາຄຕໍ. ວິນຍສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ ອຸໂຠປິ ປຣິຍາຍເທສນາ ນາມ, ອຠິຘມ຺ໂມ ປນ ນິປ຺ປຣິຍາຍເທສນາ. ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ຈ ຄາມວິນິມຸຕ຺ຕໍ ຐານໍ ອຣຎ຺ຎເມວ ໂຫຕີຕິ ອຠິຘມ຺ມປຣິຍາເຍນ ອຣຎ຺ຎໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ພຫິ ອິນ຺ທຂີລາ’’ຕິ (ວິຠ. ໕໒໙) ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອາຈຣິຍຘນຸ ນາມ ປກຕິຫຕ຺ເຖນ ນວວິທຕ຺ຖິປ຺ປມາຓໍ, ຊິຍາຍ ປນ ອາໂຣປິຕາຍ ຈຕຸຫຕ຺ຖປ຺ປມາຓ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເລໂສກາສນິເສຘນຕ຺ຖນ຺ຕິ ‘‘ມຍາ ເນວ ຄາເມ, ນ ອຣຎ຺ເຎ ຫຏໍ, ຆເຣ ວາ ຆຣູປຈາເຣສຸ ວາ ຄາມູປຈາເຣສຸ ວາ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ມາ ລຠຕູຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ກປ຺ປິຍນ຺ຕິ ອນຸຣູປວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອກປ຺ປິຍມ຺ປິ ປນ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕຎ຺ເຈ, ອທິນ຺ນສງ຺ຂ຺ຍເມວ ຄຈ຺ຉຕິ. ປຣິຈ຺ຈາຄາທິມ຺ຫິ ອກເຕ ‘‘ອິທໍ ມຍ຺ຫໍ ສນ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ ອວິທິຕມ຺ປິ ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕເມວ ມາຕາປິຕູນໍ ອຈ຺ຈເຍນ ມນ຺ທານໍ ອຸຕ຺ຕານເສຍ຺ຍການໍ ທາຣການໍ ສນ຺ຕກມິວ.

ຍສ຺ສ ວເສນ ປຸຣິໂສ ເຖໂນຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ເຖຍ຺ຍນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອວຫຣຓຈິຕ຺ຕສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ. ສງ຺ຂາ-ສທ຺ໂທ ຎາຓໂກຏ຺ຐາສປຎ຺ຎຕ຺ຕິຄຓນາທີສຸ ທິສ຺ສຕິ. ‘‘ສງ຺ຂາເຍກໍ ປຏິເສວຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໒.໑໖໘) ຫິ ຎາເຓ ທິສ຺ສຕິ. ‘‘ປປຎ຺ຈສຎ຺ຎາສງ຺ຂາ ສມຸທາຈຣນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໒໐໔) ໂກຏ຺ຐາເສ. ‘‘ເຕສໍ ເຕສໍ ຘມ຺ມານໍ ສງ຺ຂາ ສມຎ຺ຎາ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ໑໓໑໓) ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍໍ. ‘‘ນ ສຸກຣໍ ສງ຺ຂາຕຸ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ຘ. ປ. ໑໙໖; ອປ. ເຖຣ. ໑.໑໐.໒) ຄຓນາຍໍ. ຕຕ຺ຖ ໂກຏ຺ຐາສວຈນໍ ສງ຺ຂາ-ສທ຺ທໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ສງ຺ຂາສງ຺ຂາຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກ’’ນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ໂກຏ຺ຐາສສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ. ປປຎ຺ຈສງ຺ຂາຕິ ຕຓ຺ຫາມານທິຏ຺ຐິສງ຺ຂາຕາ ປປຎ຺ຈໂກຏ຺ຐາສາ. ‘‘ເອໂກ ຈິຕ຺ຕໂກຏ຺ຐາໂສຕິ ຍຎ຺ຈ ປຸພ຺ພຠາເຄ ອວຫຣິສ຺ສາມີຕິ ປວຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ຍຎ຺ຈ ຄມນາທິສາຘກໍ ປຣາມສນາທິສາຘກໍ ວາ ມຊ຺ເຌ ປວຕ຺ຕໍ, ຍຎ຺ຈ ຐານາຈາວນປ຺ປໂຍຄສາຘກໍ, ເຕສຸ ອຍເມເວໂກ ປຈ຺ຉິໂມ ຈິຕ຺ຕໂກຏ຺ຐາໂສ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕ’’ຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ. ຈູຬຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘‘ອູນມາສກມາສກອູນປຎ຺ຈມາສກປຎ຺ຈມາສກາວຫຣຓຈິຕ຺ເຕສຸ ເອໂກ ຈິຕ຺ຕໂກຏ຺ຐາໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອເນກປ຺ປເຠທຕ຺ຕາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ເອໂກ ຈິຕ຺ຕໂກຏ຺ຐາໂສຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ມຫາຄຓ຺ຐິປເທ ມຊ຺ຌິມຄຓ຺ຐິປເທ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທເມເວຕ຺ຖ ສຸນ຺ທຣຕຣໍ ‘‘ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາໂຕ ເອໂກ ຈິຕ຺ຕໂກຏ຺ຐາໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເຖຍ຺ຍສງ຺ຂາເຕນາຕິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕໂກຏ຺ຐາເສນ ກຣຓຠູເຕນ, ນ ວິສ຺ສາສຕາວກາລິກາທິຄາຫວສປ຺ປວຕ຺ຕຈິຕ຺ຕໂກຏ຺ຐາເສນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອຠິໂຍຄວເສນາຕິ ອຑ຺ຑກຣຓວເສນ. ອຠິຍຸຎ຺ຊຕີຕິ ໂຈເທຕິ, ອຑ຺ຑໍ ກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣິກປ຺ປິຕຏ຺ຐານນ຺ຕິ ໂອກາສປຣິກປ຺ປນວເສນ ປຣິກປ຺ປິຕປ຺ປເທສໍ. ສຸງ຺ກຆາຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຣາຊູນໍ ເທຍ຺ຍຠາຄສ຺ສ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ ສຸງ຺ໂກຕິ, ໂສ ເອຕ຺ຖ ຫຎ຺ຎຕິ ອທຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕຫີຕິ ສຸງ຺ກຆາໂຕ. ‘‘ເອຕ຺ຖ ປວິຏ຺ເຐຫິ ສຸງ຺ໂກ ທາຕພ຺ໂພ’’ຕິ ຣຸກ຺ຂປພ຺ພຕາທິສຎ຺ຎາເຓນ ນິຍມິຕປ຺ປເທສສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ.

ປຎ຺ຈວີສຕິອວຫາຣກຖາວຓ຺ຓນາ

ອາກຸລາຕິ ສງ຺ກຸລາ. ລຸຬິຕາຕິ ວິໂລຬິຕາ. ກຕ຺ຖຈີຕິ ເອກິສ຺ສາຍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ. ເອກໍ ປຎ຺ຈກໍ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ‘‘ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕຎ຺ຈ ໂຫຕິ, ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕສຎ຺ຎີ ຈ, ຄຣຸໂກ ຈ ໂຫຕິ ປຣິກ຺ຂາໂຣ ປຎ຺ຈມາສໂກ ວາ ອຕິເຣກປຎ຺ຈມາສໂກ ວາ, ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕຎ຺ຈ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕໍ ໂຫຕິ, ອາມສຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ. ຜນ຺ທາເປຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສ. ຐານາ ຈາເວຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໒໒) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕປຎ຺ຈອວຫາຣງ຺ຄານິ ເອກໍ ປຎ຺ຈກນ຺ຕິ ທສ຺ສິຕໍ. ທ຺ເວ ປຎ຺ຈການິ ທສ຺ສິຕານີຕິ ‘‘ຉຫາກາເຣຫິ ອທິນ຺ນໍ ອາທິຍນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສ. ນ ຈ ສກສຎ຺ຎີ, ນ ຈ ວິສ຺ສາສຄ຺ຄາຫີ, ນ ຈ ຕາວກາລິກໍ, ຄຣຸໂກ ຈ ໂຫຕິ ປຣິກ຺ຂາໂຣ ປຎ຺ຈມາສໂກ ວາ ອຕິເຣກປຎ຺ຈມາສໂກ ວາ, ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕຎ຺ຈ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕໍ ໂຫຕິ, ອາມສຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ. ຜນ຺ທາເປຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສ. ຐານາ ຈາເວຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສາ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕສຸ ຉສຸ ປເທສຸ ເອກໍ ອປເນຕ຺ວາ ອວເສສານິ ປຎ຺ຈ ປທານິ ເອກໍ ປຎ຺ຈກນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕປຎ຺ຈກຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ທ຺ເວ ປຎ຺ຈການິ ທສ຺ສິຕານິ. ເອຕ຺ຖ ປນາຕິ ‘‘ປຎ຺ຈຫາກາເຣຫິ ອທິນ຺ນໍ ອາທິຍນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິອາທີສຸ. ສພ຺ເພຫິປິ ປເທຫີຕິ ‘‘ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕຎ຺ຈ ໂຫຕີ’’ຕິອາທີຫິ ປເທຫິ. ລພ຺ຠມານານິເຍວ ປຎ຺ຈການີຕິ ປຎ຺ຈວີສຕິຍາ ອວຫາເຣສຸ ລພ຺ຠມານປຎ຺ຈການິ.

ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອວຫາຣານໍ ສມູໂຫ ປຎ຺ຈກໍ, ສໂກ ຫຕ຺ໂຖ ສຫຕ຺ໂຖ, ເຕນ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ສ ວາ ສມ຺ພນ຺ຘີຕິ ສາຫຕ຺ຖິໂກ, ອວຫາໂຣ. ສາຫຕ຺ຖິກາທິ ປຎ຺ຈກໍ ສາຫຕ຺ຖິກປຎ຺ຈກນ຺ຕິ ອາທິປທວເສນ ນາມລາໂຠ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ກຸສລາທິຕ຺ຕິກສ຺ສ ກຸສລຕ຺ຕິກໂວຫາໂຣ ວິຍ. ອິມິນາວ ນເຍນ ປຸພ຺ພປໂຍຄາທິ ປຎ຺ຈກໍ ປຸພ຺ພປໂຍຄປຎ຺ຈກໍ, ເຖຍ຺ຍາວຫາຣາທິ ປຎ຺ຈກໍ ເຖຍ຺ຍາວຫາຣປຎ຺ຈກນ຺ຕິ ນາມລາໂຠ ທຏ຺ຐພ຺ໂພຕິ. ຕຕິຍປຎ຺ຈເມສຸ ປຎ຺ຈເກສູຕິ ສາຫຕ຺ຖິກປຎ຺ຈກເຖຍ຺ຍາວຫາຣປຎ຺ຈເກສຸ. ລພ຺ຠມານປທວເສນາຕິ ສາຫຕ຺ຖິກປຎ຺ຈເກ ລພ຺ຠມານສ຺ສ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍາວຫາຣປທສ຺ສ ວເສນ ເຖຍ຺ຍາວຫາຣປຎ຺ຈເກ ລພ຺ຠມານສ຺ສ ປຣິກປ຺ປາວຫາຣປທສ຺ສ ຈ ວເສນ ໂຍເຊຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອາຓຕ຺ຕິຍາ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ອວຫາໂຣ ອາຓຕ຺ຕິໂກ. ນິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ນິສ຺ສຄ຺ໂຄ, ສຸງ຺ກຆາຕຏ຺ຐາເນ ປຣິກປ຺ປິໂຕກາເສ ວາ ຐຕ຺ວາ ຠຓ຺ຑສ຺ສ ພຫິ ປາຕນໍ. ນິສ຺ສຄ຺ໂຄວ ນິສ຺ສຄ຺ຄິໂຍ. ກິຣິຍາສິທ຺ຘິໂຕ ປຸເຣຕຣເມວ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕໍ ອຕ຺ຖໍ ສາເຘຕີຕິ ອຕ຺ຖສາຘໂກ. ‘‘ອສຸກສ຺ສ ຠຓ຺ຑໍ ຍທາ ສກ຺ໂກສິ, ຕທາ ອວຫຣາ’’ຕິ ເອວຣູໂປ ຫິ ອາຓາປນປໂຍໂຄ ປຣສ຺ສ ເຕລກຸມ຺ຠິຍາ ປາທຄ຺ຆນກໍ ເຕລໍ ອວສ຺ສໍ ປິວນການໍ ອຸປາຫນາທີນໍ ນິກ຺ເຂປປໂຍໂຄ ຈ ອາຓຕ຺ຕສ຺ສ ຠຓ຺ຑຄ຺ຄຫຓໂຕ ອຸປາຫນາທີນໍ ເຕລປາຕນໂຕ ຈ ປຸເຣຕຣເມວ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕໍ ອຕ຺ຖໍ ສາເຘຕິ. ສາຫຕ຺ຖິກປໂຍໂຄປິ ຫິ ເອວຣູໂປ ອຕ຺ຖສາຘໂກຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ທຸຕິຍປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ) –

‘‘ອຕ຺ຖສາຘໂກ ນາມ ‘ອສຸກສ຺ສ ຠຓ຺ຑໍ ຍທາ ສກ຺ໂກສິ, ຕທາ ຕໍ ອວຫຣາ’ຕິ ອາຓາເປຕິ. ຕຕ຺ຖ ສເຈ ປໂຣ ອນນ຺ຕຣາຍິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ຕໍ ອວຫຣຕິ, ອາຓາປກສ຺ສ ອາຓຕ຺ຕິກ຺ຂເຓເຍວ ປາຣາຊິກໍ. ປຣສ຺ສ ວາ ປນ ເຕລກຸມ຺ຠິຍາ ປາທຄ຺ຆນກໍ ເຕລໍ ອວສ຺ສໍ ປິວນການິ ອຸປາຫນາທີນິ ປກ຺ຂິປຕິ, ຫຕ຺ຖໂຕ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕເຍວ ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ.

ຘຸຣສ຺ສ ນິກ຺ຂິປນໍ ຘຸຣນິກ຺ເຂໂປ. ອາຣາມາຠິຍຸຎ຺ຊນາທີສຸ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ປຣສ຺ສ ຈ ທານຄ຺ຄຫເຓສຸ ນິຣຸສ຺ສາຫຠາວາປຊ຺ຊນໍ. ສຫຕ຺ຖາ ອວຫຣຕີຕິ ສຫຕ຺ເຖນ ຄຓ຺ຫາຕິ. ‘‘ອສຸກສ຺ສ ຠຓ຺ຑໍ ອວຫຣາ’’ຕິ ອຎ຺ຎໍ ອາຓາເປຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ອາຓາປກສ຺ສ ອາຓຕ຺ຕິກ຺ຂເຓເຍວ ອາປຕ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ຍທິ ເອວໍ ອິມສ຺ສ, ອຕ຺ຖສາຘກສ຺ສ ຈ ໂກ ວິເສໂສຕິ? ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ຄຫເຓ ນິຍຸຎ຺ຊນໍ ອາຓຕ຺ຕິກປໂຍໂຄ, ກາລນ຺ຕເຣນ ຄຫຓຕ຺ຖໍ ນິໂຍໂຄ ອຕ຺ຖສາຘໂກຕິ ອຍເມເຕສໍ ວິເສໂສ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ອສຸກສ຺ສ ຠຓ຺ຑໍ ຍທາ ສກ຺ໂກສິ, ຕທາ ອວຫຣາຕິ ອາຓາເປຕີ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອາຓາປນປໂຍໂຄວ ອຕ຺ຖສາຘໂກຕິ ທສ຺ສິໂຕ, ສາຫຕ຺ຖິກວເສນປິ ອຕ຺ຖສາຘກປໂຍໂຄ ປນ ອຸປຣິ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ຘຸຣນິກ຺ເຂໂປ ປນ ອຸປນິກ຺ຂິຕ຺ຕຠຓ຺ຑວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ອິທໍ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ. ອາຣາມາຠິຍຸຎ຺ຊນາທີສຸປິ ຕາວກາລິກຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍານໍ ອທາເນປິ ເອເສວ ນໂຍ.

‘‘ອາຓຕ຺ຕິວເສນ ປຸພ຺ພປໂຍໂຄ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອນນ຺ຕຣາເຍນ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ‘ອສຸກສ຺ສ ຠຓ຺ຑໍ ອວຫຣາ’ຕິ ອາຓາປນໍ ຠຓ຺ຑຄ຺ຄຫຓໂຕ ປຸພ຺ພຕ຺ຕາ ປຸພ຺ພປໂຍໂຄ, ປໂຍເຄນ ສຫ ວຕ຺ຕມາໂນ ອວຫາໂຣ ສຫປໂຍໂຄ, ‘‘ອສຸກໍ ນາມ ຠຓ຺ຑໍ ຫຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ສໍວິທຫິຕ຺ວາ ສມ຺ມນ຺ຕຍິຕ຺ວາ ອວຫຣຓໍ ສໍວິທາວຫາໂຣ. ສງ຺ເກຕກມ຺ມໍ ນາມ ປຸພ຺ພຓ຺ຫາທິກາລປຣິຈ຺ເຉທວເສນ ສຎ຺ຊານນກມ຺ມໍ, ນິມິຕ຺ຕກມ຺ມໍ ນາມ ສຎ຺ຎຸປ຺ປາທນຕ຺ຖໍ ອກ຺ຂິນິຂຓນາທິນິມິຕ຺ຕກຣຓໍ. ຐານາຈາວນວເສນ ສຫປໂຍໂຄຕິ ອິທໍ ປນ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ຂິລສງ຺ກມນາທີສຸປິ ອສຕິ ຈ ຐານາຈາວເນ ສຫປໂຍໂຄ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ທຸຕິຍປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ) ‘‘ຐານາຈາວນວເສນ ຂິລາທີນິ ສງ຺ກາເມຕ຺ວາ ເຂຕ຺ຕາທິຄ຺ຄຫຓວເສນ ຈ ສຫປໂຍໂຄ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ.

ເຖໂນ ວຸຈ຺ຈຕິ ໂຈໂຣ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ເຖຍ຺ຍໍ, ເຕນ ອວຫຣຓໍ ເຖຍ຺ຍາວຫາໂຣ. ໂຍ ຫິ ສນ຺ຘິຈ຺ເຉທາທີນິ ກຕ຺ວາ ອທິສ຺ສມາໂນ ອວຫຣຕິ, ຕຸລາກູຏມານກູຏກູຏກຫາປຓາທີຫິ ວາ ວຎ຺ເຈຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕສ຺ເສວໍ ຄຓ຺ຫໂຕ ອວຫາໂຣ ເຖຍ຺ຍາວຫາໂຣ. ປສຍ຺ຫ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ອວຫຣຓໍ ປສຍ຺ຫາວຫາໂຣ. ໂຍ ຫິ ປສຍ຺ຫ ພລກ຺ກາເຣນ ປເຣສໍ ສນ຺ຕກໍ ຄຓ຺ຫາຕິ ຄາມຆາຕກາທໂຍ ວິຍ, ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕພລິໂຕ ວາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຘິກໍ ຄຓ຺ຫາຕິ ຣາຊຠຏາທໂຍ ວິຍ, ຕສ຺ເສວໍ ຄຓ຺ຫໂຕ ອວຫາໂຣ ປສຍ຺ຫາວຫາໂຣ. ຠຓ຺ຑວເສນ ຈ ໂອກາສວເສນ ຈ ປຣິກປ຺ເປຕ຺ວາ ອວຫຣຓໍ ປຣິກປ຺ປາວຫາໂຣ. ຕິຓປຓ຺ຓາທີຫິ ອງ຺ຄຸລິມຸທ຺ທິກາທິໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ຕສ຺ສ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນສ຺ສ ອວຫຣຓໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາວຫາໂຣ. ກຸສໍ ສງ຺ກາເມຕ຺ວາ ອວຫຣຓໍ ກຸສາວຫາໂຣ.

ຕຸລຍິຕ຺ວາຕິ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ. ສາມີຈີຕິ ວຕ຺ຕໍ, ອາປຕ຺ຕິ ປນ ນຕ຺ຖີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ມຫາຊນສມ຺ມທ຺ໂທຕິ ມຫາຊນສງ຺ໂຂໂຠ. ຠຏ຺ເຐ ຊນກາເຍຕິ ອປຄເຕ ຊນກາເຍ. ‘‘ອິທຎ຺ຈ ກາສາວໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ກຕ຺ວາ ເອຕສ຺ເສວ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເທຫີ’’ຕິ ກິໍກາຣຓາ ເອວມາຫ? ຈີວຣສາມິເກນ ຍສ຺ມາ ຘຸຣນິກ຺ເຂໂປ ກໂຕ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ອທິນ຺ນໍ ຄເຫຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ອວຫາຣໂກປິ ວິປ຺ປຏິສາຣສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຈີວຣສາມິກໍ ປຣິເຍສນ຺ໂຕ ວິຈຣຕິ ‘‘ທສ຺ສາມີ’’ຕິ, ຈີວຣສາມິເກນ ຈ ‘‘ມເມຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ເອເຕນປິ ອວຫາຣເກນ ອາລໂຍ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ເອວມາຫ. ຍທິ ເອວໍ ຈີວຣສາມິໂກເຍວ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ກສ຺ມາ ນ ວຸຕ຺ໂຕຕິ? ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈວິໂນທນຕ຺ຖໍ. ກຖໍ? ອວຫາຣກສ຺ສ ‘‘ມຍາ ສຫຕ຺ເຖນ ນ ທິນ຺ນໍ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍເມຕ’’ນ຺ຕິ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ອິຕຣສ຺ສ ‘‘ມຍາ ປຐມໍ ຘຸຣນິກ຺ເຂປໍ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ອທິນ຺ນໍ ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ.

ສມຄ຺ຆນ຺ຕິ ອປ຺ປຄ຺ຆໍ. ທາຣຸອຕ຺ຖໍ ຜຣຕີຕິ ທາຣູຫິ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ສາເຘຕິ. ມຍິ ສນ຺ເຕຕິອາທິ ສພ຺ພໍ ຣຎ຺ຎາ ປສາເທນ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ເຖເຣນ ປນ ອນນຸຈ຺ຉວິກໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ ນ ມຎ຺ຎິຕພ຺ພໍ.

ເອກທິວສໍ ທນ຺ຕກຏ຺ຐຈ຺ເຉທນາທິນາ ຍາ ອຍໍ ອຄ຺ຆຫານິ ວຸຕ຺ຕາ, ສາ ສພ຺ພາ ຠຓ຺ຑສາມິນາ

ກິຓິຕ຺ວາ ຄຫິຕເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕາ, ສພ຺ພໍ ປເນຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍປ຺ປມາເຓນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ປາສາຓຎ຺ຈ ສກ຺ຂຣຎ຺ຈ ປາສາຓສກ຺ຂຣໍ. ຘາເຣຍ຺ຍຕ຺ຖໍ ວິຈກ຺ຂໂຓຕິ ອິມສ຺ເສວ ວິວຣຓໍ ‘‘ອາປຕ຺ຕິໍ ວາ ອນາປຕ຺ຕິໍ ວາ’’ຕິອາທິ.

ປຎ຺ຈວີສຕິອວຫາຣກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອກ຺ຂທສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ອກ຺ຂ-ສທ຺ເທນ ກິຣ ວິນິຈ຺ຉຍສາລາ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຕ຺ຖ ນິສີທິຕ຺ວາ ວຊ຺ຊາວຊ຺ຊໍ ປສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອກ຺ຂທສ຺ສາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ຘມ຺ມວິນິຈ຺ຉນກາ. ຫເນຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຫນນໍ ນາມ ຫຕ຺ຖປາທາທີຫິ ໂປຖນຎ຺ເຈວ ສີສາທິຈ຺ເຉທນຎ຺ຈ ໂຫຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ຫເນຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ໂປເຖຍ຺ຍຸຎ຺ເຈວ ຉິນ຺ເທຍ຺ຍຸຎ຺ຈາ’’ຕິ. ເຕເນວ ປທຠາຊນິຍຎ຺ຈ ‘‘ຫຕ຺ເຖນ ວາ ປາເທນ ວາ ກສາຍ ວາ ເວຕ຺ເຕນ ວາ ອຑ຺ຒທຓ຺ຑເກນ ວາ ເຉຊ຺ຊາຍ ວາ ຫເນຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຑ຺ຒທຓ຺ຑເກນາຕິ ທ຺ວິຫຕ຺ຖປ຺ປມາເຓນ ຣສ຺ສມຸຄ຺ຄເຣນ ເວຬຸເປສິກາຍ ວາ. ເຉຊ຺ຊາຍາຕິ ຫຕ຺ຖປາທສີສາທີນໍ ເຉທເນນ. ນີຫເຣຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ຄາມນິຄມາທິໂຕ ນີຫເຣຍ຺ຍຸໍ. ໂຈໂຣສິ…ເປ… ເຖໂນສີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ປຣິຠາເສຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ປທໍ ອຊ຺ຌາຫຣິຕ຺ວາ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ໂຈໂຣສີຕິ ເອວມາທີນິ ຈ ວຕ຺ວາ ປຣິຠາເສຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ.

໙໓. ຍໍ ຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ຐິຕນ຺ຕິ ຠູມິອາທີສຸ ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ຐິຕໍ. ຍຖາ ຍຖາ ອາທານໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ຠູມິອາທີສຸ ຐິຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ສພ຺ພໂສ ອຄ຺ຄຫເຓປິ ເຍນ ເຍນ ອາກາເຣນ ຄຫຓໍ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ.

ຠູມຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ

໙໔. ຜນ຺ທາເປຕິ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ທຸກ຺ກຏເມວາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອຸຏ຺ຐຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຜນ຺ທາເປຕ຺ວາ ປຸນ ອນຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ສຍນ຺ຕສ຺ສປິ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄໍ ອຜນ຺ທາເປຕ຺ວາ ເອກປໂຍເຄນ ອຸຏ຺ຐຫນ຺ຕສ຺ສປິ ທຸກ຺ກຏເມວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ວາ ຄມນສ຺ສ ອນຸປກາເຣຕິ ຍຖາ ທ຺ວາຣປິທຫເນ ກຸມ຺ຠິຏ຺ຐານຄມນສ຺ສ ອນຸປກາຣຕ຺ຕາ ອນາປຕ຺ຕິ, ເອວໍ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ວາ ຄມນສ຺ສ ອນຸປກາເຣ ກາຍວຈີກມ຺ເມ ອນາປຕ຺ຕິ. ວາຈາຍ ວາຈາຍາຕິ ເອເກກຕ຺ຖທີປິກາຍ ວາຈາຍ ວາຈາຍ. ອຸປລທ຺ໂຘຕິ ຎາໂຕ. ປຸຎ຺ຎານິ ຈ ກຣິສ຺ສາມາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ມຸສາວາທໍ ກຕ຺ວາ ປຸຎ຺ຎານິ ກຣິສ຺ສາມາຕິ ວທນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏເມວາ’’ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ປເທເສ ອຏ຺ຐກຖາວຈເນນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ຍໍ ຍໍ ວຈນໍ ມຸສາ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ ຈ ‘‘ນ ຫິ ອທິນ຺ນາທານສ຺ສ ປຸພ຺ພປໂຍເຄ ປາຈິຕ຺ຕິຍຏ຺ຐາເນ ທຸກ຺ກຏໍ ນາມ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ຈ ວກ຺ຂຕິ. ເອວໍ ປນ ວຸຕ຺ເຕ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ ‘‘ມຸສາວາທໍ ກຕ຺ວາ ປຸຎ຺ຎານິ ຈ ກຣິສ຺ສາມາຕິ ວທນ຺ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິເຍນ ສທ຺ຘິໍ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ອກປ຺ປິຍປຖວິໍ ຂຓນ຺ຕານໍ ທຸກ຺ກເຏຫິ ສທ຺ຘິໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍານີຕິ ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຈ ‘‘ຍຖາ ຈ ອິຘ, ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ປາຈິຕ຺ຕິຍຏ຺ຐາເນ ທຸກ຺ກຏາ ນ ມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ຈ ວກ຺ຂຕິ. ສເຈ ປນ ກຸສລຈິຕ຺ໂຕ ‘‘ປຸຎ຺ຎານິ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວທຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ ‘‘ພຸທ຺ຘປູຊໍ ວາ ຘມ຺ມປູຊໍ ວາ ສງ຺ຆຠຕ຺ຕໍ ວາ ກຣິສ຺ສາມາຕິ ກຸສລໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ກຸສລຈິຕ຺ເຕນ ຄມເນ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ຈ ‘‘ຍຖາ ຈ ອິຘ, ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ຈ ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ.

ປມາທລິຂິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອປຣຠາເຄ ໂປຕ຺ຖກາຣຸຬ຺ຫກາເລ ປມຊ຺ຊິຕ຺ວາ ລິຂິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປາຬິຍໍ ເສສອຏ຺ຐກຖາສຸ ຈ ‘‘ກຸທາລໍ ວາ ປິຏກໍ ວາ’’ຕິ ອິທເມວ ທ຺ວຍໍ ວຕ຺ວາ ວາສິຜຣສູນໍ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເຕສມ຺ປິ ສງ຺ເຂປຏ຺ຐກຖາທີສຸ ອາຄຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສງ຺ເຂປຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ມຫາປຈ຺ຈຣິຍຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ກຕຕ຺ຕາ ‘‘ທຸກ຺ກເຏຫິ ສທ຺ຘິໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໂຕ ປຣໍ ສພ຺ພກິຣິຍາສູຕິ ພີຊຄ຺ຄຫຓໂຕ ປຣໍ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຣິຍາສຸ. ສພ຺ພໍ ປຸຣິມນເຍເນວາຕິ ຍາວ ປິຏກປຣິໂຍສານາ ຫຕ຺ຖວາຣປທວາເຣສຸ ທຸກ຺ກຏໍ.

ເຖເຣຫິ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ປຸພ຺ພປໂຍຄສຫປໂຍຄທຸກ຺ກເຏສຸ ອສມ຺ໂມຫຕ຺ຖໍ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫກຕ຺ເຖເຣຫິ ທສ຺ສິຕໍ. ‘‘ສພ຺ເພສມ຺ປິ ທຸກ຺ກຏານໍ ອິເມສຸເຍວ ອຏ຺ຐສຸ ສງ຺ຄເຫຕພ຺ພຠາວໂຕ ອິຕເຣຫິ ສຕ຺ຕຫິ ທຸກ຺ກເຏຫິ ວິນິມຸຕ຺ຕໍ ວິນຍທຸກ຺ກເຏເຍວ ສງ຺ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ທສວິຘໍ ຣຕນນ຺ຕິ ‘‘ມຸຕ຺ຕາ ມຓິ ເວຬຸຣິໂຍ ສງ຺ໂຂ ສິລາ ປວາຬໍ ຣຊຕໍ ຊາຕຣູປໍ ໂລຫິຕງ຺ໂຄ ມສາຣຄລ຺ລ’’ນ຺ຕິ ເອວມາຄຕໍ ທສວິຘໍ ຣຕນໍ.

‘‘ມຓິ ມຸຕ຺ຕາ ເວຬຸຣິໂຍ ຈ ສງ຺ໂຂ,

ສິລາ ປວາຬໍ ຣຊຕຎ຺ຈ ເຫມໍ;

ສໂລຫິຕງ຺ຄຎ຺ຈ ມສາຣຄລ຺ລໍ,

ທເສຕິ ຘີໂຣ ຣຕນານິ ຊຎ຺ຎາ’’ຕິ. –

ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສຕ຺ຕວິຘໍ ຘຎ຺ຎນ຺ຕິ ສາລິ ວີຫິ ຍໂວ ກງ຺ຄຸ ກຸທ຺ຣູໂສ ວຣໂກ ໂຄຘຸໂມຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຕວິຘໍ ຘຎ຺ຎໍ. ອາວຸຘຠຓ຺ຑາທິນ຺ຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຕູຣິຍຠຓ຺ຑອິຕ຺ຖິຣູປາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອນາມສິຕພ຺ເພ ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ທຸກ຺ກຏໍ ອນາມາສທຸກ຺ກຏໍ. ທຸຣຸປຈິຓ຺ຓທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ‘‘ນ ກຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວາຣິຕສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ທຸຏ຺ຐຸ ອາຈິຓ຺ຓໍ ຈຣິຕນ຺ຕິ ທຸຣຸປຈິຓ຺ຓໍ, ຕສ຺ມິໍ ທຸກ຺ກຏໍ ທຸຣຸປຈິຓ຺ຓທຸກ຺ກຏໍ. ວິນເຍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ທຸກ຺ກຏໍ ວິນຍທຸກ຺ກຏໍ. ‘‘ສງ຺ຆເຠທາຍ ປຣກ຺ກມຕີ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ຕໍນິວາຣຓຕ຺ຖາຍ ຎາເຕ ອຕ຺ເຖ ອວທນ຺ຕສ຺ສ ຎາຕທຸກ຺ກຏໍ. ເອກາທສ ສມນຸຠາສນາ ນາມ ຠິກ຺ຂຸປາຕິໂມກ຺ເຂ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຍາວຕຕິຍກາ ສງ຺ຆາທິເສສາ, ອຣິຏ຺ຐສິກ຺ຂາປທນ຺ຕິ ປຎ຺ຈ, ຠິກ຺ຂຸນີປາຕິໂມກ຺ເຂ ເອກໍ ຍາວຕຕິຍກໍ ປາຣາຊິກໍ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ສງ຺ຆາທິເສສາ, ຈຓ຺ຑກາຬີສິກ຺ຂາປທນ຺ຕິ ຉ. ວສ຺ສາວາສາທິໍ ປຏິສ຺ສຸຓິຕ຺ວາ ນ ສມ຺ປາເທນ຺ຕສ຺ສ ປຏິສ຺ສວນິມິຕ຺ຕໍ ທຸກ຺ກຏໍ ປຏິສ຺ສວທຸກ຺ກຏໍ.

ປຸພ຺ພສຫປໂຍເຄ ຈ, ອນາມາສທຸຣຸປຈິຓ຺ເຓ;

ວິນເຍ ເຈວ ຎາເຕ ຈ, ຎຕ຺ຕິຍາ ຈ ປຏິສ຺ສເວ;

ອຏ຺ເຐເຕ ທຸກ຺ກຏາ ວຸຕ຺ຕາ, ວິນເຍ ວິນຍຎ຺ຎຸນາ.

ສຫປໂຍຄໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເຈຕ຺ຖ ປຸຣິມາ ປຸຣິມາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຖ ຘຸຣນິກ຺ເຂປໍ ອກຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຘຸຣນິກ຺ເຂປໍ ອກຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຘຸຣນິກ຺ເຂປໍ ກຕ຺ວາ ຂຓນ຺ຕສ຺ສ ປຸຣິມາປຕ຺ຕິໂຍ ນ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນ຺ຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ວິຍູຫນທຸກ຺ກຏໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ, ອຸທ຺ຘຣຓທຸກ຺ກເຏ ປຕິຏ຺ຐາຕີຕິ ອິທໍ ປາຬິຍໍ ອາຄຕານຸກ຺ກເມນ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍທິ ປນ ປໍສຸໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ສອຸສ຺ສາໂຫວ ປຸນ ຂຓຕິ, ອຸທ຺ຘຣຓທຸກ຺ກຏໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ, ຂຓນທຸກ຺ກເຏ ປຕິຏ຺ຐາຕິ.

ກຕໍ ກຣຓໍ ກິຣິຍາຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ວິຣູປາ ສາ ກິຣິຍາ’’ຕິ. ອິທານິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ປຣິວາຣປາຬິຍາ ນິທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອປຣທ຺ຘໍ ວິຣທ຺ຘໍ ຂລິຕນ຺ຕິ ສພ຺ພເມຕໍ ຍຎ຺ຈ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ ປຣິຍາຍວຈນໍ. ຍຎ຺ຫິ ທຸຏ຺ຐຸ ກຕໍ, ວິຣູປໍ ວາ ກຕໍ, ຕໍ ທຸກ຺ກຏໍ. ຕໍ ປເນຕໍ ຍຖາ ສຕ຺ຖາຣາ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ອກຕຕ຺ຕາ ອປຣທ຺ຘໍ, ກຸສລໍ ວິຣຊ຺ຌິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິຣທ຺ຘໍ, ອຣິຍວໍສປ຺ປຏິປທໍ ອນາຣຸຬ຺ຫຕ຺ຕາ ຂລິຕໍ. ຍໍ ມນຸສ຺ໂສ ກເຣຕິ ອິທໍ ປເນຕ຺ຖ ໂອປມ຺ມນິທສ຺ສນໍ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຍຖາ ຍໍ ໂລເກ ມນຸສ຺ໂສ ອາວິ ວາ ຍທິ ວາ ຣໂຫ ປາປໍ ກໂຣຕິ, ຕໍ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ປເວເທນ຺ຕິ, ເອວມິທມ຺ປິ ພຸທ຺ຘປຏິກຸຏ຺ເຐນ ລາມກຠາເວນ ປາປໍ, ຕສ຺ມາ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ.

ຍຖາ ທຸກ຺ຂາ, ກຸຈ຺ຉິຕາ ວາ ຄຕິ ທຸຄຕີຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ທຸຄ຺ຄຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຍຖາ ຈ ກຏຸກໍ ຜລເມຕສ຺ສາຕິ ກຏຸກຜລນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ກຏຸກປ຺ຜລ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວມິຘາປິ ຖູລຕ຺ຕາ ອຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ ຈ ຖູລຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສມ຺ປຣາເຍ ຈ ທຸຄ຺ຄຕີ’’ຕິອາທິມາຫ. ສໍໂຍເຄ ປນ ກເຕ ສໍໂຍຄປຣສ຺ສ ຣສ຺ສຕ຺ຕໍ ສິທ຺ຘເມວາຕິ ມນສິ ກຕ຺ວາ ‘‘ສໍໂຍຄຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອກສ຺ສ ມູເລຕິ ເອກສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ. ອຈ຺ຈໂຍ ເຕນ ສໂມ ນຕ຺ຖີຕິ ເທສນາຄາມີສຸ ອຈ຺ຈເຍສຸ ເຕນ ສໂມ ຖູໂລ ອຈ຺ຈໂຍ ນຕ຺ຖິ. ເຕເນຕໍ ອິຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ຖູລຕ຺ຕາ ອຈ຺ຈຍສ຺ສ ເອຕໍ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

‘‘ສພ຺ພຕ຺ຖາປິ ອາມສເນ ທຸກ຺ກຏໍ ຜນ຺ທາປເນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍຎ຺ຈ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ອາມສນຜນ຺ທາປນປໂຍຄໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ເສວ ໂຫຕິ, ເອກປໂຍເຄນ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ປນ ອຸທ຺ຘາເຣ ປາຣາຊິກເມວ, ນ ທຸກ຺ກຏຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍານີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ສຫປໂຍຄໍ ປນ ອກຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ປຸພ຺ພປໂຍເຄ ອາປນ຺ນາປຕ຺ຕີນໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິຍາ ອຠາວໂຕ ສຫປໂຍຄໍ ກຕ຺ວາປິ ລຊ຺ຊິຘມ຺ມໍ ໂອກ຺ກນ຺ເຕນ ປຸພ຺ພປໂຍເຄ ອາປນ຺ນາປຕ຺ຕິໂຍ ເທເສຕພ຺ພາ’’ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຏ຺ຐກຖາວຈນໍ ປນ ກເຕ ສຫປໂຍເຄ ປຸພ຺ພປໂຍເຄ ອາປນ຺ນາປຕ຺ຕີນມ຺ປິ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິໍ ທີເປຕິ, ອຎ຺ຎຖາ ‘‘ສຫປໂຍຄໍ ປນ ອກຕ຺ວາ’’ຕິ ອິທໍ ວິເສສນເມວ ນິຣຕ຺ຖກໍ ສິຍາ. ຍຎ຺ຈ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສເຈ ປນສ຺ສ ຕຕ຺ຖຊາຕເກ ຕິຓຣຸກ຺ຂລຕາທິມ຺ຫິ ຉິນ຺ເນປິ ລຊ຺ຊິຘມ຺ໂມ ໂອກ຺ກມຕິ, ສໍວໂຣ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເຉທນປຈ຺ຈຍາ ທຸກ຺ກຏໍ ເທເສຕ຺ວາ ມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ, ຕມ຺ປິ ສຫປໂຍເຄ ກເຕ ປຸພ຺ພປໂຍເຄ ອາປນ຺ນາປຕ຺ຕີນໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິເມວ ທີເປຕິ ສຫປໂຍເຄ ເຉທນປຈ຺ຈຍາ ອາປນ຺ນທຸກ຺ກຏສ຺ເສວ ເທສນາຍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ສຫປໂຍຄໂຕ ປຏ຺ຐາເຍວາຕິ ຈ ອິທໍ ສຫປໂຍຄໍ ປຕ຺ຕສ຺ສ ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ອາປນ຺ນານໍ ປຸພ຺ພປໂຍຄາປຕ຺ຕີນມ຺ປິ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິໍ ທີເປຕິ. ເຕນ ຫິ ອຍມຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຍຕິ ‘‘ຍາວ ສຫປໂຍຄໍ ນ ປາປຸຓາຕິ, ຕາວ ປຸພ຺ເພ ອາປນ຺ນາປຕ຺ຕີນໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິ ນ ໂຫຕິ, ສຫປໂຍຄໍ ປຕ຺ຕກາລໂຕ ປນ ປຏ຺ຐາຍ ຕາສມ຺ປິ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິ ໂຫຕີ’’ຕິ, ຕສ຺ມາ ສຸຏ຺ຐຸ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ຍຸຕ຺ຕຕຣໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ພຫຸກາປິ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ໂຫນ຺ຕຸ, ເອກເມວ ເທເສຕ຺ວາ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ເອຕ຺ຖາຍມຘິປ຺ປາໂຍ – ສເຈ ຂຓນວິຍູຫນຸທ຺ຘຣເຓສຸ ທສ ທສ ກຕ຺ວາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ອາປນ຺ນາ, ຕາສຸ ອຸທ຺ຘຣເຓ ທສ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ເທເສຕ຺ວາ ມຸຈ຺ຈຕິ ວິສຠາຄກິຣິຍໍ ປຕ຺ວາ ປຸຣິມາປຸຣິມາປຕ຺ຕີນໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘຕ຺ຕາຕິ. ຊາຕິວເສນ ປນ ສມານກິຣິຍາຍ ອາປນ຺ນາປຕ຺ຕິໂຍ ເອກຕ຺ເຕນ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ເອກເມວ ເທເສຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ອິມິນາປິ ກຸຣຸນ຺ທຏ຺ຐກຖາວຈເນນ ປຐມໍ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕປຸຣິມາປຕ຺ຕິປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິເມວ ສມຕ຺ຖຍຕິ, ນ ປນ ອຸຠິນ຺ນໍ ອຏ຺ຐກຖານໍ ອຕ຺ຖໂຕ ນານາກຣຓໍ ອຕ຺ຖິ. ອປຣມ຺ເປຕ຺ຖ ປກາຣໍ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ ‘‘ສມານກິຣິຍາສຸປິ ປຸຣິມປຸຣິມຂຓນປຈ຺ຈຍາ ອາປນ຺ນາປຕ຺ຕິໂຍ ປຈ຺ຉິມປຈ຺ຉິມຂຓນໍ ປຕ຺ວາ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນ຺ຕີຕິ ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘ປໍສຸຂຓນາທີສຸ ຈ ລຊ຺ຊິຘມ຺ເມ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ພຫຸກາປິ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ໂຫນ຺ຕຸ, ເອກເມວ ເທເສຕ຺ວາ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ກຸຣຸນ຺ທຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕ’’’ນ຺ຕິ. ‘‘ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ‘ພຫຸກາປິ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ໂຫນ຺ຕູ’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ຠເວຍ຺ຍ, ວຸຕ຺ຕຎ຺ຈ, ຕສ຺ມາ ວິສຠາຄກິຣິຍເມວ ປຕ຺ວາ ປຸຣິມາປຕ຺ຕີນໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິໍ ອິຈ຺ຉນ຺ເຕເນວ ພຫຸກາສຸປິ ອາປຕ຺ຕີສຸ ເອກເມວ ເທເສຕ຺ວາ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ວິສຸໍເຍເວໂກ ເທສນາກ຺ກໂມ ທສ຺ສິໂຕ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ອຍເມເຕສໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ຍຖາ ອິຘ ປຸຣິມາປຕ຺ຕີນໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍປ຺ປມາເຓນ ຄຫິຕາ, ເອວໍ ພຫຸກາສຸປິ ອາປຕ຺ຕີສຸ ເອກເມວ ເທເສຕ຺ວາ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ອິທມ຺ປິ ອິຘ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍປ຺ປມາຓໂຕເຍວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍຖາ ຈ ປາຬິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍຏ຺ຐາເນປິ ທຸກ຺ກຏເມວ ໂຫຕີຕິ ອິຘ ອາເວຓິກໍ ກຕ຺ວາ ອາປຕ຺ຕິວິເສໂສ ທສ຺ສິໂຕ, ເອວໍ ປຸຣິມາປຕ຺ຕີນໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິວິເສໂສ ຈ ເທສນາວິເສໂສ ຈ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິເຍຫິ ທສ຺ສິໂຕຕິ.

ເຫຏ຺ຐໂຕ ໂອສີເທນ຺ໂຕຕິ ‘‘ສາມິເກສຸ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອປສ຺ສິຕ຺ວາ ຄເຕສຸ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ເຫຏ຺ຐາຠູມິຍໍ ໂອສີເທນ຺ໂຕ. ພຸນ຺ເທນາຕິ ກຸມ຺ຠິຍາ ເຫຏ຺ຐິມຕເລນ. ເອວໍ ເອກຏ຺ຐາເນ ຐິຕາຍ ກຸມ຺ຠິຍາ ຐານາຈາວນໍ ຉຫິ ອາກາເຣຫິ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ວລຍໍ ນີຫຣຕິ, ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ອາກາສຄຕໍ ອກຕ຺ວາ ຆໍສິຕ຺ວາ ນີຫຣນ຺ຕສ຺ສ ຉິນ຺ນໂກຏິໂຕ ນີຫຏມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ສາເຣຕີຕິ ຆໍສນ຺ໂຕເຍວ ອາກາສຄຕໍ ອກຕ຺ວາ ສາເຣຕິ.

ຉິນ຺ນມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ອວສ຺ສໍ ເຈ ປຕຕິ, ຉິນ຺ນມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ປຣິຈ຺ເຉໂທຕິ ‘‘ປຎ຺ຈມາສກໍ ວາ ອຕິເຣກປຎ຺ຈມາສກໍ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຄຓນປຣິຈ຺ເຉໂທ. ອປພ຺ຍູຫນ຺ໂຕຕິ ‘‘ເຫຏ຺ຐາ ຐິຕໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຫຕ຺ເຖນ ທ຺ວິຘາ ກໂຣນ຺ໂຕ. ອຸປຑ຺ຒກຸມ຺ຠິຍນ຺ຕິ ອຸປຑ຺ຒປຸຓ຺ຓາຍ ກຸມ຺ຠິຍາ. ນນຸ ຈ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍປ຺ປມາເຓນ ສງ຺ເຂປຏ຺ຐກຖາທີສຸ ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ກສ຺ມາ ນ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ວິນຍວິນິຈ຺ຉເຍ ຫິ ອາຄເຕ ຄຣຸເກ ຐາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ວິນຍຘມ຺ມຕາຕິ ວິນຍຄຣຸການໍ ຘມ຺ມຕາ. ວິນຍຄຣຸກາ ຫິ ວິນຍວິນິຈ຺ຉເຍ ອາຄເຕ ຄຣຸເກ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ວິນຍຄຣຸກຕາພ຺ຍາປນຕ຺ຖຎ຺ຫິ ວິນຍຄຣຸໂກເຍເວຕ຺ຖ ວິນຍ-ສທ຺ເທນ ວຸຕ຺ໂຕ, ວິນຍສ຺ສ ວາ ເອສາ ຘມ຺ມຕາ ເຕສໍ ຄຣຸຄາຣວຏ຺ຐານສ຺ສ ວິນຍວິສຍຕ຺ຕາ.

ອິທານິ ສງ຺ເຂປຏ຺ຐກຖາທີສຸ ວຸຕ຺ຕໍ ປາຬິຍາປິ ນ ສເມຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ. ຠາຊນນ຺ຕິ ປຕ຺ຕາທິຠາຊນໍ. ປຕ຺ຕາທິໍ ອປູເຣຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ອນຸທ຺ຘເຏປິ ມຸຂວຏ຺ຏິປຣິຈ຺ເຉໂທ ໂຫຕິ, ປູເຣຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ປນ ອຸທ຺ຘຣຓກາເລ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ມຸຂວຏ຺ຏິປຣິຈ຺ເຉເທນ ວາ ອຸທ຺ຘາເຣນ ວາ’’ຕິ. ຍທາ ປນ ເຕລກຸມ຺ຠີອາທີສຸ ເຕລາທີນໍ ອພຫຸຠາວໂຕ ຠາຊນໍ ນິມຸຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ, ຕທາ ມຸຂວຏ຺ຏິປຣິຈ຺ເຉເທເນວ ໂຫຕິ. ຈິກ຺ກນນ຺ຕິ ຖທ຺ຘໍ. ອາກຑ຺ຒນວິກຑ຺ຒນໂຍຄ຺ຄນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຠິມຸຂໍ ກຑ຺ຒນໍ ອາກຑ຺ຒນໍ, ປຣໂຕ ກຑ຺ຒນໍ ວິກຑ຺ຒນໍ. ປຏິນີຫຣິຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຠາຊນໂຕ ປຏິນີຫຣິຕຸໍ. ຫຕ຺ຖໂຕ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ປຣສນ຺ຕກຄ຺ຄຫຓປໂຍຄສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ. ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍເມວ ‘‘ສເຈປິ ມຣິຍາທໍ ທຸພ຺ພລໍ ກຕ຺ວາ ສຸກ຺ຂຕຬາກສ຺ສ ອຸທກນິພ຺ພຫນຏ຺ຐານໍ ອຸທກນິທ຺ຘມນຕຸມ຺ພໍ ວາ ປິທຫຕິ, ອຎ຺ຎໂຕ ຈ ຄມນມຄ຺ເຄ ວາ ປາຬິໍ ພນ຺ຘຕິ, ສຸກ຺ຂມາຕິກໍ ວາ ອຸຊຸໍ ກໂຣຕິ, ປຈ຺ຉາ ເທເວ ວຸຏ຺ເຐ ອຸທກໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ມຣິຍາທໍ ຠິນ຺ທຕິ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ຕໍ ປນ ຕຕ຺ເຖວ ສຸກ຺ຂຕຬາເກ ສຸກ຺ຂມາຕິກາຍ ອຸຊຸກຣຓວິນິຈ຺ຉເຍນ ວິຣຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອວຫາຣລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ປຎ຺ຈວີສຕິຍາ ອວຫາເຣສຸ ເອກມ຺ປິ ອວຫາຣລກ຺ຂຓໍ, ຐານາຈາວນປໂຍໂຄ ເອວ ວາ. ອຸທ຺ຘາເຣຕິ ກຸມ຺ຠິຍາ ຜຸຏ຺ຐຏ຺ຐານໂຕ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ເຕປິ ອຸທ຺ຘເຏ. ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຐານາຈາວນປໂຍຄສພ຺ຠາວໂຕ ຍຸຕ຺ຕໍ. ສງ຺ໂຄປນຕ຺ຖາຍາຕິ ອິມິນາ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ປລິພຸຊ຺ຌິສ຺ສຕີຕິ ນິວາເຣສ຺ສຕິ. ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ຫຕ຺ຖໂຕ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕເຍວ ປາຣາຊິກໍ. ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕວ ອຸທ຺ຘຣຕີຕິ ກຸມ຺ຠິຍໍ ເຕລສ຺ສ ອາກິຣຓໂຕ ປຸເຣຕຣເມວ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕວ ອຸທ຺ຘຣຕິ. ເນວ ອວຫາໂຣຕິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ອວຫຣຓປໂຍຄສ຺ສ ອກຕຕ຺ຕາ. ອຕ຺ຕໂນ ຠາຊນຕ຺ຕາ ປນ ‘‘ນ ຄີວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອນາປຕ຺ຕິມຕ຺ຕເມວ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ເອວໍ ວິຈາຣິຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຖ ວາ ອນາປຕ຺ຕິມຕ຺ຕເມວ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິມິນາປິ ຕຕ຺ຖ ‘‘ຄີວາ’’ຕິ ວຈນາຠາວໂຕ ‘‘ນ ຄີວາ’’ຕິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕມຫາອຏ຺ຐກຖາວາທເມວ ປຕິຏ຺ຐາເປຕິ, ປຈ຺ຉາ ທສ຺ສິເຕນ ກຸຣຸນ຺ທິວາເທນປິ ມຫາອຏ຺ຐກຖາວາໂທວ ສມຕ຺ຖິໂຕ. ອຕ຺ຕໂນ ຠຓ຺ຑນ຺ຕິ ເຕລາກິຣຓໂຕ ປຸເຣຕຣເມວ ອຕ຺ຕໂນ ກຸມ຺ຠິຍໍ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ຐປິຕໍ ປີຕເຕລໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິກ຺ຂາຣໍ. ສມ຺ໂມຫຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອາປຕ຺ຕິວິນິຈ຺ຉຍວເສນ ສມ຺ໂມຫຏ຺ຐານໍ.

ພຫິຄຕໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເຕລສ຺ສ ອຏ຺ຐານຠາວໂຕ ອໂຘມຸຂຠາວໂຕ ຈ ພຫິຄຕໍ ນາມ ໂຫຕິ. ອນ຺ໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຉິທ຺ເທ ກຣິຍມາເນ ເຕລສ຺ສ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຄຕຄຕຏ຺ຐານໍ ຠາຊນສງ຺ຂ຺ຍເມວ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ພາຫິຣນ຺ຕໂຕ ປາທຄ຺ຆນເກ ຄຬິເຕ ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ. ຍຖາ ຕຖາ ວາ ກຕສ຺ສາຕິ ພາຫິຣນ຺ຕໂຕ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໂຕ ວາ ປຏ຺ຐາຍ ກຕສ຺ສ. ມຊ຺ເຌ ຐເປຕ຺ວາ ກຕຉິທ຺ເທຕິ ມຊ຺ເຌ ໂຖກໍ ກປາລໍ ຐເປຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ຕໍ ຉິນ຺ທນ຺ເຕນ ກຕຉິທ຺ເທ. ‘‘ມຣິຍາທຈ຺ເຉທເນ ອນ຺ໂຕ ຐຕ຺ວາ ພຫິມຸໂຂ ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ ພຫິ ອນ຺ເຕນ ກາເຣຕພ຺ໂພ, ພຫິ ຐຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕມຸໂຂ ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ ອນ຺ໂຕ ອນ຺ເຕນ ກາເຣຕພ຺ໂພ, ອນ຺ໂຕ ຈ ພຫິ ຈ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ມຊ຺ເຌ ຐເປຕ຺ວາ ຕໍ ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ ມຊ຺ເຌນ ກາເຣຕພ຺ໂພ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໐໘) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ຕຬາກສ຺ສ ຈ ມຣິຍາທເຠເທນ ສເມຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທເມຕ຺ຖ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອນ຺ໂຕ ຈ ພຫິ ຈ ປຏ຺ຐາຍ ກຕຉິທ຺ເທ ມຊ຺ເຌນ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ອນ຺ໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ກເຕ ປນ ພາຫິຣນ຺ເຕນ, ພຫິ ປຏ຺ຐາຍ ກເຕ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣນ ກາເຣຕພ຺ໂພຕິ ອຍໍ ຕິປ຺ປກາໂຣປິ ເອຕ຺ຖ ເວມຏ຺ຐຉິທ຺ເທ ຍຸຕ຺ໂຕ. ອຸທເກ ກຕປໂຍຄສ຺ສ ອຠາວໂຕ ‘‘ຐານາຈາວນປໂຍຄສ຺ສ ອຠາວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ຕາວ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຕ຺ຖິນ຺ນສ຺ສ ຂາທນໍ ອິຕຣສ຺ສ ປານຎ຺ຈ ສປ຺ປິອາທີນໍ ປຣິໂຠໂຄຕິ ອາຫ – ‘‘ອຂາທິຕພ຺ພໍ ວາ ອປາຕພ຺ພໍ ວາ ກໂຣຕີ’’ຕິ. ກຖໍ ປນ ຕຖາ ກໂຣຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຸຈ຺ຈາຣໍ ວາ ປສ຺ສາວໍ ວາ’’ຕິອາທິ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ທຸກ຺ກຏໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຐານາຈາວນສ຺ສ ນຕ຺ຖິຕາຍ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ. ປຸຣິມທ຺ວຍນ຺ຕິ ເຠທນໍ ຉຑ຺ຑນຎ຺ຈ. ກສ຺ມາ ນ ສເມຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຕຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ. ກຸມ຺ຠິຊຊ຺ຊຣກຣເຓນາຕິ ປຸຓ຺ຓກຸມ຺ຠິຍາ ຊຊ຺ຊຣກຣເຓນ. ມາຕິກາອຸຊອຸກຣເຓນາຕິ ອຸທກປຸຓ຺ຓາຍ ມາຕິກາຍ ອຸຊຸກຣເຓນ. ເອກລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ເຠທນໍ ກຸມ຺ຠິຊຊ຺ຊຣກຣເຓນ ຉຑ຺ຑນໍ ມາຕິກາຍ ອຸຊຸກຣເຓນ ສທ຺ຘິໍ ເອກສຠາວໍ ຐານາຈາວນປໂຍຄສພ຺ຠາວໂຕ. ປຈ຺ຉິມໍ ປນ ທ຺ວຍນ຺ຕິ ຌາປນໍ ອປຣິໂຠຄກຣຓຎ຺ຈ.

ເອຕ຺ຖ ເອວໍ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ວທນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ເຕ ເອເກ ອາຈຣິຍາ ເອວໍ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ວທນ຺ຕິ. ປຈ຺ຉິມທ຺ວຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸຣິມທ຺ວເຍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕານຸສາເຣນ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈິ ອວຕ຺ວາ ປຈ຺ຉິມທ຺ວຍໍ ສນ຺ຘາຍ ຐານາຈາວນສ຺ສ ນຕ຺ຖິຕາຍ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວາ ປຣສ຺ສ ວາ ກາຕຸກາມຕາວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ. ວິນາເສຕຸກາມຕາຍາຕິ ຫຕ຺ຖປາທາທິໍ ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ ວິຍ ເກວລໍ ວິນາເສຕຸກາມຕາຍ. ປຸຣິມທ຺ວເຍ ກິໍ ໂຫຕິ, ກິໍ ອຘິປ຺ປາເຍນ ນ ກິຎ຺ຈິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ປຸຣິມທ຺ວເຍ ປນ…ເປ… ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຠິນ຺ທນ຺ຕສ຺ສ ວາ ຉຑ຺ເຑນ຺ຕສ຺ສ ວາຕິ ມຸຄ຺ຄເຣນ ໂປເຖຕ຺ວາ ຠິນ຺ທນ຺ຕສ຺ສ ອຸທກໍ ວາ ວາລິກໍ ວາ ອາກິຣິຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣາເປນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຈຕິ ປາຬິຍໍ ປຸຣິມປທທ຺ວເຍປິ ທຸກ຺ກຏສ຺ເສວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ປຸຣິມທ຺ວເຍ…ເປ… ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ອິທໍ ອຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຍທິ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນາຕິ ອຍຸຕ຺ຕຠາວປ຺ປສງ຺ຄໍ ນິເສເຘຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ກາຣຓມາຫ ‘‘ອຎ຺ຎຖາ ຄເຫຕພ຺ພຕ຺ຖໂຕ’’ຕິ. ກຖໍ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ປາຬິຍໍ ຫີ’’ຕິອາທິ. ນາເສຕຸກາມຕາປກ຺ເຂ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອວິຣຸຊ຺ຌນໂຕ ‘‘ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕປກ຺ເຂ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ເອວໍ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ສພ຺ພສ຺ສປິ ເອກສ຺ເສວ ວຈນຕ຺ຕາ ‘‘ເອວເມເກ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ນິຄມນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອິທານິ ຍຖາວຸຕ຺ຕວເສນ ປາຬິຍາ ອຕ຺ເຖ ຄຍ຺ຫມາເນ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຈ຺ຉິມທ຺ວຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຈເນ ວິເສສາຠາວໂຕ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ເຕສຸ ຈຕູສຸ ປເທສຸ ‘‘ຉຑ຺ເຑຕິ ວາ ອປຣິໂຠຄໍ ວາ ກໂຣຕີ’’ຕິ ອິເມສໍ ປທານໍ ວິເສສາຠາວປ຺ປສງ຺ຄໂຕ ຈ ສຍໍ ອຎ຺ຎຖາ ປາຬິໍ ອຏ຺ຐກຖຎ຺ຈ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ ‘‘ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ສາໂຣ’’ຕິອາທິມາຫ. ວິນີຕວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ‘‘ສງ຺ຆສ຺ສ ປຸຎ຺ຊກິຕໍ ຕິຓໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ໂຕ ຌາເປສີ’’ສິ (ປາຣາ. ໑໕໖) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິນີຕວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ຕິຓຊ຺ຌາປໂກ ວິຍາຕິ ອິມິນາວ ຐານາ ອຈາເວຕຸກາໂມວາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຐານາ ອຈາເວຕຸກາໂມຕິ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕເມວ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຉຑ຺ເຑຕຸກາໂມເຍວາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນາຕິ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ອິທຎ຺ຫິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕປກ຺ຂໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ນາເສຕຸກາມຕາປກ຺ຂສ຺ສ ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ນາເສຕຸກາມຕາປກ຺ເຂ ປນາ’’ຕິອາທິ. ອິຕຣຖາປິ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕາຠາວາ ຐານາ ຈາເວຕຸກາມສ຺ສປິ ທຸກ຺ກຏໍ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ຠູມຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອາກາສຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ

໙໖. ອາກາສຏ຺ຐກຖາຍໍ ມຸຂຕຸຓ຺ຑເກນາຕິ ມຸຂຄ຺ເຄນ. ກລາປຄ຺ເຄນາຕິ ປິຎ຺ຉກລາປສ຺ສ ອຄ຺ເຄນ. ປສາເຣຕີຕິ ຄຫຓຕ຺ຖໍ ປສາເຣຕິ. ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວາຕິ ເລຑ຺ຑຸອາທີຫິ ປຫຣິຕ຺ວາ ນຍນວເສນ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວາ. ອາກາສຏ຺ຐວິນິຈ຺ຉເຍ ວຸຈ຺ຈມາເນປິ ຕປ຺ປສງ຺ເຄນ ອາກາສຏ຺ຐສ຺ສ ເວຫາສຏ຺ຐາທິຠາວມຸປຄເຕປິ ອສມ຺ໂມຫຕ຺ຖໍ ‘‘ຍສ຺ມິໍ ອງ຺ເຄ ນິລີຍຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນ຺ໂຕວຕ຺ຖຸມ຺ຫີຕິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕວຕ຺ຖຸສ຺ສ ອນ຺ໂຕ. ອນ຺ໂຕຄາເມຕິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ອນ຺ໂຕ. ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ເຕ ປນ ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ, ຄາເມ ວາ ຐິຕຏ຺ຐານເມວ ຐານໍ. ອຏວິມຸຂໍ ກໂຣຕີຕິ ອຣຎ຺ຎາຠິມຸຂໍ ກໂຣຕິ. ຣກ຺ຂຕີຕິ ເຕນ ປໂຍເຄນ ຕສ຺ສ ອິຈ຺ຉິຕຏ຺ຐານໍ ອຄຕຕ຺ຕາ ຣກ຺ຂຕິ. ຠູມິຍາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ທຸຕິຍປທວາເຣ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄາມໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສາຕິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕຄາມໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ. ກປິຎ຺ຊໂຣ ນາມ ເອກາ ປກ຺ຂິຊາຕິ.

ອາກາສຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ເວຫາສຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ

໙໗. ເວຫາສຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ຈີວຣວໍເສ ຐປິຕສ຺ສ ຈີວຣສ຺ສ ອາກຑ຺ຒເນ ຍຖາວຸຕ຺ຕປ຺ປເທສາຕິກ຺ກໂມ ເອກທ຺ວງ຺ຄຸລມຕ຺ຕາກຑ຺ຒເນນ ສິຍາຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອກທ຺ວງ຺ຄຸລມຕ຺ຕາກຑ຺ຒເນເນວ ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ. ອິທຎ຺ຈ ຕາທິສໍ ນາຕິມຫນ຺ຕໍ ຈີວຣວໍສທຓ຺ຑກໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ມຫນ຺ເຕ ປນ ຕໂຕ ອຘິກມຕ຺ຕາກຑ຺ຒເນເນວ ສິຍາ. ຣຊ຺ຊຸເກນ ພນ຺ຘິຕ຺ວາຕິ ເອກາຍ ຣຊ຺ຊຸໂກຏິຍາ ຈີວຣໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ອປຣາຍ ໂກຏິຍາ ຈີວຣວໍສໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຐປິຕຈີວຣໍ. ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ອຏ຺ຐຕ຺ວາ ປຕນກສຠາວຕ຺ຕາ ‘‘ມຸຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອກເມກສ຺ສ ຜຸຏ຺ໂຐກາສມຕ຺ເຕ ອຕິກ຺ກນ຺ເຕ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ຠິຕ຺ຕິໍ ອຜຸສາເປຕ຺ວາ ຐປິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠິຕ຺ຕິໍ ນິສ຺ສາຍ ຐປິຕນ຺ຕິ ປຏິປາຏິຍາ ຐປິເຕສຸ ນາຄທນ຺ຕາທີສຸເຍວ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ຠິຕ຺ຕິໍ ຜຸສາເປຕ຺ວາ ຐປິຕໍ. ປຓ຺ຓນ຺ຕຣໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ຐປິຕາຕິ ອຎ຺ເຎຫິ ຐປິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເວຫາສຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຸທກຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ

໙໘. ອຸທກຏ຺ຐກຖາຍໍ ສນ຺ທມານອຸທເກ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ນ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອສນ຺ທນເກ ອຸທເກ’’ຕິ. ອນາປຕ຺ຕີຕິ ຫຕ຺ຖວາຣປທວາເຣສຸ ທຸກ຺ກຏາປຕ຺ຕິຍາ ອຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຑ຺ຒຕີຕິ ເຫຏ຺ຐໂຕ ໂອສາເຣຕິ. ອຸປ຺ປລາທີສູຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ປທຸມປຸຓ຺ຑຣີກາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຣຕ຺ຕໍ ປທຸມໍ, ເສຕໍ ປຸຓ຺ຑຣີກໍ. ເສຕໍ ວາ ປທຸມໍ, ຣຕ຺ຕໍ ປຸຓ຺ຑຣີກໍ. ອຖ ວາ ຣຕ຺ຕໍ ວາ ໂຫຕຸ ເສຕໍ ວາ ສຕປຕ຺ຕໍ ປທຸມໍ, ອູນສຕປຕ຺ຕໍ ປຸຓ຺ຑຣີກໍ. ວຕ຺ຖຸ ປູຣຕີຕິ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸ ປໂຫຕິ. ຕສ຺ມິໍ ຉິນ຺ນມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ອຸທກໂຕ ອຈ຺ຈຸຄ຺ຄຕສ຺ສ ອຸທກວິນິມຸຕ຺ຕຏ຺ຐານໂຕ ເຉທນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍໍ ວຕ຺ຖຸໍ ປູເຣຕີຕິ ຍໍ ປຸປ຺ຜໍ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸໍ ປູເຣຕິ. ທສຫິ ປຸປ຺ເຜຫິ ກຕກລາໂປ ຫຕ຺ຖໂກ, ມຫນ຺ຕໍ ກລາປໍ ກຕ຺ວາ ພທ຺ຘໍ ຠາຣພທ຺ຘໍ. ຣຊ຺ຊຸເກສຸ ຕິຓານິ ສນ຺ຖຣິຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ທ຺ເວ ຣຊ຺ຊຸການິ ອຸທກປິຏ຺ເຐ ຐເປຕ຺ວາ ເຕສໍ ອຸປຣິ ຕິຣິຍໂຕ ຕິຓານິ ສນ຺ຖຣິຕ຺ວາ ເຕສໍ ອຸປຣິ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ວາ ອພນ຺ຘິຕ຺ວາ ວາ ຕິຣິຍໂຕເຍວ ປຸປ຺ຜານິ ຐເປຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐໂຕ ຄຕານິ ທ຺ເວ ຣຊ຺ຊຸການິ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຸປ຺ຜມຕ຺ຖເກ ຐເປນ຺ຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ຍຖາຐິຕຏ຺ຐານໂຕ ຈາເວຕີຕິ ປາຣິມນ຺ເຕນ ຜຸຏ຺ໂຐກາສໍ, ໂອຣິມນ຺ເຕນ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕໍ ຈາເວຕິ. ສກລມຸທກນ຺ຕິ ທຓ຺ເຑນ ຜຸຏ຺ໂຐກາສຄຕໍ ສກລມຸທກໍ. ນ ອຸທກໍ ຐານນ຺ຕິ ອຕ຺ຕນາ ກຕຏ຺ຐານສ຺ສ ອຏ຺ຐານຕ຺ຕາ. ອິທໍ ອຸຠຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ພນ຺ຘນໍ ອໂມເຈຕ຺ວາ…ເປ… ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ ອິທເມເວກໍ, ‘‘ປຐມໍ ພນ຺ຘນໍ…ເປ… ຐານປຣິຈ຺ເຉໂທ’’ຕິ ອິທໍ ທຸຕິຍໍ. ປທຸມິນິຍນ຺ຕິ ປທຸມຄຈ຺ເຉ. ອຸປ຺ປາຏິຕາຍາຕິ ປເຣຫິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ອຸປ຺ປາຏິຕາຍ.

ພຫິ ຐປິເຕຕິ ອຸທກໂຕ ພຫິ ຐປິເຕ. ຫຕ຺ຖກວເສນ ຂຸທ຺ທກໍ ກຕ຺ວາ

ພທ຺ຘໍ ກລາປພທ຺ຘໍ. ມຸຬາລນ຺ຕິ ກນ຺ທໍ. ປຕ຺ຕໍ ວາ ປຸປ຺ຜໍ ວາຕິ ອິທໍ ກທ຺ທມສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ປວິສິຕ຺ວາ ຐິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສກລມຸທກນ຺ຕິ ວາປິອາທີສຸ ປຣິຍາປນ຺ນໍ ສກລມຸທກໍ. ນິທ຺ຘມນຕຸມ຺ພນ຺ຕິ ວາປິຍາ ອຸທກສ຺ສ ນິກ຺ຂມນມຄ຺ຄໍ. ອຸທກວາຫກນ຺ຕິ ມຫາມາຕິກໍ. ນ ອວຫາໂຣຕິ ອິທໍ ປຸພ຺ພສທິສໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ກສ຺ມາ…ເປ… ເອວຣູປາ ຫິ ຕຕ຺ຖ ກຕິກາ’’ຕິ. ອວຫາໂຣ ນຕ຺ຖີຕິ ສພ຺ພສາຘາຣເຓ ອປຣິຄ຺ຄຫຏ຺ຐາເນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ມາຕິກໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາຕິ ຂຸທ຺ທກມາຕິກໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ. ມຣິຕ຺ວາ…ເປ… ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ມຕມຈ຺ຉານໍເຍວ ເຕສໍ ສນ຺ຕກຕ຺ຕາ ອມເຕ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ນຕ຺ຖິ ອວຫາໂຣ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ອຸທກຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນາວຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ

໙໙. ນາວຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ຍາ ພນ຺ຘນາ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ຐານາ ນ ຈວຕີຕິ ອິມິນາ ຈຓ຺ຑໂສເຕ ພທ຺ຘນາວໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ຕາວ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ‘‘ພນ຺ຘນໍ ໂມເຈຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ເອວໍ ໂມເຈນ຺ຕສ຺ສ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ທຸກ຺ກຏໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍມ຺ປິ ປາຣາຊິກມ຺ປິ ໂຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ປຐມໍ ຐານາ ອຈາເວຕ຺ວາ ມຸຕ຺ເຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ປຐມໍ ຐານາ ຈາເວຕ຺ວາ ມຸຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

‘‘ປາເສ ພທ຺ຘສູກໂຣ ວິຍາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຍຸຕ຺ຕິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕາ ເອວາ’’ຕິ. ວິປ຺ປນຏ຺ຐາ ນາວາຕິ ວິສມວາຕາທີຫິ ວິນາສໍ ປຕ຺ວາ ອຸທເກ ນິມຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐາ ຠູມິຕລໍ ອປ຺ປຕ຺ວາ ມຊ຺ເຌ ຐິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ເຕເນວ ‘‘ອໂຘ ວາ ໂອປິລາເປນ຺ຕສ຺ສ…ເປ… ນາວາຕເລນ ຜຸຏ຺ໂຐກາສໍ ມຸຂວຏ຺ຏິໍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂອປິລາເປນ຺ຕສ຺ສາຕິ ໂອສີທາເປນ຺ຕສ຺ສ. ອຕິກ຺ກນ຺ຕມຕ຺ເຕຕິ ຜຸຏ຺ໂຐກາສໍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມຕ຺ເຕ. ເອເສວ ນໂຍຕິ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ນາວາກຑ຺ຒນໂຍຄ຺ຄມຫາໂຍຕ຺ຕຕາຍ ໂຍຕ຺ຕໂກຏິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສກລມ຺ປິ ‘‘ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອສຕິປິ ວາເຕ ຍຖາ ວາຕໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕຖາ ຐປິຕຕ຺ຕາ ‘‘ວາຕໍ ຄຓ຺ຫາເປຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ພລວາ ຈ ວາໂຕ ອາຄມ຺ມາຕິ ອິມິນາ ອສຕິ ວາເຕ ອຍໍ ປໂຍໂຄ ກໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕເນວ ‘‘ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ນຕ຺ຖິ ອວຫາໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຕິ ປນ ວາເຕ ກໂຕ ປໂຍໂຄ ຐານາຈາວນປໂຍໂຄເຍວາຕິ ມາຕິກາອຸຊຸກຣເຓ ວິຍ ອຕ຺ເຖວ ອວຫາໂຣຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຐານາຈາວນປໂຍໂຄ ນ ໂຫຕີຕິ ສຸກ຺ຂມາຕິກາອຸຊຸກຣເຓ ວິຍ ອສຕິ ວາເຕ ກຕປໂຍຄຕ຺ຕາ. ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ ປນ ໂຫຕີຕິ ນາວາສາມິກສ຺ສ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ ໂຫຕິ.

ນາວຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຍານຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໐໐. ຍານຏ຺ຐກຖາຍໍ ທຸກຍຸຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ທ຺ວີຫິ ໂຄເຓຫິ ຍຸຕ຺ຕສ຺ສ. ອຍຸຕ຺ຕກນ຺ຕິ ໂຄເຓຫິ ອຍຸຕ຺ຕໍ. ກປ຺ປກຕາຕິ ຍຖາ ທ຺ວີຫິ ຠາເຄຫິ ເຫຏ຺ຐາ ປຕິຏ຺ຐາຕິ, ເອວໍ ກຕາ. ຕີຓິ ວາ ຈຕ຺ຕາຣິ ວາ ຐານານີຕິ ອກປ຺ປກຕາຍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠນິຍາ ວເສນ ຕີຓິ ຐານານິ, ກປ຺ປກຕາຍ ວເສນ ຈຕ຺ຕາຣິ ຐານານີຕິ. ຕຖາ ປຖວິຍໍ ຐປິຕສ຺ສ ຕີຓິ ຐານານີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕນ຺ຕິ ຜລກສ຺ສ ວາ ທາຣຸກສ຺ສ ວາ ອຸປຣິ ຐປິຕໍ ປຖວິຍໍ ຐປິຕຎ຺ຈ. ທ຺ວີຫິ ອກ຺ຂສີເສຫີຕິ ທ຺ວີຫິ ອກ຺ຂໂກຏີຫິ. ທາຣູນໍ ອຸປຣິ ຐປິຕສ຺ສາຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ທາຣູນໍ ອຸປຣິ ທ຺ວີຫິ ອກ຺ຂໂກຏີຫິ ໂອລມ຺ເພຕ຺ວາ ສກຏສາລາຍໍ ຐປິຕສ຺ສ. ເຫຏ຺ຐິມຕລສ຺ສາຕິ ສກຏພາຫາຍ ຠູມິໍ ຜຸສິຕ຺ວາ ຐິຕສ຺ສ ເຫຏ຺ຐິມຠາຄສ຺ສ. ເສສໍ ນາວາຍໍ ວຸຕ຺ຕສທິສນ຺ຕິ ອິມິນາ ‘‘ຍທິ ປນ ຕໍ ເອວໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ປກຕິຄມນໍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ທິສາຠາຄໍ ເນຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ສຍເມວ ຍໍ ກຎ຺ຈິ ຄາມໍ ສມ຺ປຕ຺ຕໍ ຐານາ ອຈາເວນ຺ໂຕວ ວິກ຺ກິຓິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ເນວຕ຺ຖິ ອວຫາໂຣ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ ປນ ໂຫຕີ’’ຕິ ອິມໍ ນຍໍ ອຕິທິສ຺ສຕິ.

ຍານຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຠາຣຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໐໑. ຠາຣຏ຺ຐກຖາຍໍ ປຸຣິມຄເລ ຄລວາຏໂກຕິ ປຸຣິມຄເລ ອຸປຣິມຄລວາຏໂກ. ອຸຣປຣິຈ຺ເຉທມຊ຺ເຌຕິ ອຸຣປຣິຍນ຺ຕສ຺ສ ມຊ຺ເຌ. ອນາຓຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ‘‘ອສຸກຏ຺ຐານໍ ເນຫີ’’ຕິ ອນາຓຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ໂຍ ຈາຍໍ ສີສຠາເຣ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ໂຍ ຈາຍໍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ສີສຠາເຣ ວຸຕ຺ໂຕ. ສີສາທີຫິ ວາ ຄຫິໂຕ ໂຫຕູຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕາທິສນ຺ຕິ ຕປ຺ປຏິຈ຺ຉາທນສມຕ຺ຖໍ.

ຠາຣຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອາຣາມຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໐໒. ອາຣາມຏ຺ຐກຖາຍໍ ພນ຺ຘນນ຺ຕິ ປຸປ຺ຜານໍ ວຓ຺ເຏ ປຕິຏ຺ຐິຕຏ຺ຐານໍ. ອຠິຍຸຎ຺ຊຕີຕິ ໂຈເທຕິ ອຑ຺ຑໍ ກໂຣຕິ. ອທິນ຺ນາທານສ຺ສ ປໂຍຄຕ຺ຕາຕິ ສຫປໂຍຄມາຫ ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິເຍວ ກຕປໂຍຄຕ຺ຕາ. ສຫປໂຍຄວເສນ ເຫຕໍ ທຸກ຺ກຏໍ. ວິນິຈ຺ຉຍປ຺ປສຸຕນ຺ຕິ ວິນິຈ຺ຉເຍ ນິຍຸຕ຺ຕໍ. ກກ຺ຂໂຬຕິ ທາຣຸໂຓ. ຘຸຣໍ ນິກ຺ຂິປຕີຕິ ອຸສ຺ສາຫໍ ຐເປຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກກຣເຓ ນິຣຸສ຺ສາໂຫ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກູຏຑ຺ຑກາຣໂກປິ ສເຈ ຘຸຣໍ ນ ນິກ຺ຂິປຕິ, ນຕ຺ຖິ ອວຫາໂຣຕິ ອາຫ ‘‘ສເຈ ສຍມ຺ປິ ກຕຘຸຣນິກ຺ເຂໂປ ໂຫຕີ’’ຕິ. ສຍມ຺ປີຕິ ອຠິຍຸຎ຺ຊໂກປິ. ກຕຘຸຣນິກ຺ເຂໂປຕິ ‘‘ນ ທານິ ນໍ ອິມສ຺ສ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອວໍ ຕສ຺ສ ທາເນ ກຕຘຸຣນິກ຺ເຂໂປ. ກິງ຺ກາຣປ຺ປຏິສ຺ສາວິຠາເວຕິ ‘‘ກິໍ ກໂຣມິ ກິໍ ກໂຣມີ’’ຕິ ເອວໍ ກິງ຺ກາຣເມວ ປຏິສ຺ສຸຓນ຺ໂຕ ວິຈຣຕີຕິ ກິງ຺ກາຣປຏິສ຺ສາວີ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ກິງ຺ກາຣປຏິສ຺ສາວິຠາໂວ, ຕສ຺ມິໍ, ອຕ຺ຕໂນ ວສວຕ຺ຕິຠາເວຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອຸກ຺ໂກຈໍ ທຕ຺ວາຕິ ລຎ຺ຊໍ ທຕ຺ວາ. ກູຏວິນິຈ຺ຉຍິການນ຺ຕິ ກູຏວິນິຈ຺ຉເຍ ນິຍຸຕ຺ຕານໍ ວິນຍຘຣານໍ. ‘‘ຄຓ຺ຫາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ອສາມິກສ຺ສ ສາມິໂກ ອຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປຣິຍາເຍນ ວຸຕ຺ເຕປິ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕກຠາວໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕວຈນຕ຺ຕາ ກູຏວິນິຈ຺ຉຍໍ ກໂຣນ຺ຕານໍ ກູຏສກ຺ຂີນຎ຺ຈ ປາຣາຊິກເມວ. ອສຕິປິ ເຈຕ຺ຖ ຐານາຈາວເນ ອຸຠິນ຺ນໍ ຘຸຣນິກ຺ເຂໂປເຍວ ຐານາຈາວນຏ຺ຐາເນ ຕິຏ຺ຐຕິ. ອິມສ຺ມິໍ ຘຸຣນິກ຺ເຂເປ ປາຣາຊິເກ ສາມິກສ຺ສ ວິມຕຸປ຺ປາທນປໂຍເຄ ກເຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ຕສ຺ເສວ ຘຸຣນິກ຺ເຂປປໂຍເຄ ນິປ຺ຜາທິເຕ ປາຣາຊິກໍ. ສຍໍ ປຣາຊຍໍ ປາປຸຓາຕີຕິ ກູຏຑ຺ຑກາຣໂກ ປຣາຊຍໍ ປາປຸຓາຕິ.

ອາຣາມຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ວິຫາຣຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໐໓. ວິຫາຣຏ຺ຐກຖາຍໍ ວິຫາໂຣປິ ປຣິເວຓມ຺ປິ ອາວາໂສປິ ວິຫາໂຣຕ຺ເວວ ສງ຺ຂໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວິຫາຣໍ ວາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ວິຫາຣນ຺ຕິ ມຫາວິຫາຣໍ. ປຣິເວຓນ຺ຕິ ມຫາວິຫາຣສ຺ສ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ປາກາຣປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຏ຺ຐານໍ. ອາວາສນ຺ຕິ ເອກໍ ອາວສຖໍ. ອຠິໂຍເຄ ກເຕປິ ອວຫາຣສ຺ສ ອສິຊ຺ຌນໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຠິໂຍໂຄ ນ ຣຸຫຕີ’’ຕິ. ຄຓສນ຺ຕເກ ປນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນສາມິກຕ຺ຕາ ສກ຺ກາ ຘຸຣໍ ນິກ຺ຂິປາເປຕຸນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ທີຆຠາຓກາທິເຠທສ຺ສ ປນ ຄຓສ຺ສາ’’ຕິ. ອິຘາປິ ສເຈ ເອໂກປິ ຘຸຣໍ ນ ນິກ຺ຂິປຕິ, ຣກ຺ຂຕິເຍວ. ສພ຺ເພສໍ ຘຸຣນິກ຺ເຂເປເນວ ຫິ ປາຣາຊິກໍ.

ວິຫາຣຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ເຂຕ຺ຕຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໐໔. ເຂຕ຺ຕຏ຺ຐກຖາຍໍ ສຕ຺ຕ ຘຎ຺ຎານີຕິ ສາລິວີຫິຍວກງ຺ຄຸກຸທ຺ຣູສວຣກໂຄຘຸມານໍ ວເສນ ສຕ຺ຕ ຘຎ຺ຎານິ. ນິຣຸມ຺ຠິຕ຺ວາ ວາຕິອາທີສຸ ‘‘ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ນິຣຸມ຺ຠິຕ຺ວາ ຄຫຓໍ ນາມ ວີຫິສີສໍ ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຍຖາຐິຕເມວ ຫຕ຺ເຖນ ຄເຫຕ຺ວາ ອາກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ພີຊມຕ຺ຕສ຺ເສວ ຄຫຓໍ. ເອກເມກນ຺ຕິ ເອກເມກໍ ວີຫິສີສໍ. ອຸປ຺ປາເຏຕ຺ວາ ວາຕິ ມຸຄ຺ຄມາສາທີນິ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ວາ. ຍສ຺ມິໍ ພີເຊ ວາຕິອາທິ ນິຣຸມ຺ຠິຕ຺ວາ ຄຫຓາທີສຸ ຍຖາກ຺ກມໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ສາລິສີສາທີນິ ນິຣຸມ຺ຠິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ຍສ຺ມິໍ ພີເຊ ວຕ຺ຖຸ ປູຣຕິ, ເອກເມກໍ ຫຕ຺ເຖເນວ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ຍສ຺ມິໍ ສີເສ ວຕ຺ຖຸ ປູຣຕິ, ອສິເຕນ ລາຍິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ຍສ຺ສໍ ມຸຏ຺ຐິຍໍ ວຕ຺ຖຸ ປູຣຕິ, ພຫູນິ ເອກໂຕ ອຸປ຺ປາເຏຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ຍສ຺ມິໍ ມຸຄ຺ຄມາສາທິຜເລ ວຕ຺ຖຸ ປູຣຕີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ຍຖາກ຺ກໂມ ເວທິຕພ຺ໂພ. ‘‘ຕສ຺ມິໍ ພນ຺ຘນາ ໂມຈິຕມຕ຺ເຕ’’ຕິ ວຈນໂຕ ຕສ຺ມິໍ ພີຊາທິມ຺ຫິ ພນ຺ຘນາ ໂມຈິເຕ ສຕິ ຕໂຕ ອນປນີເຕປິ ປາຣາຊິກເມວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຈ຺ຉິຊ຺ຊມາໂນຕິ ອຈ຺ຉິນ຺ໂນ ຫຸຕ຺ວາ ຐິໂຕ. ຊຏິຕານີຕິ ຉິນ຺ທິຕານິ ອຈ຺ຉິນ຺ເນຫິ ສທ຺ຘິໍ ຊຏິຕານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຠຸສນ຺ຕິ ປລາລສຫິຕໍ. ອຠຸສນ຺ຕິ ປລາລຣຫິຕໍ.

ຂີເລນາຕິ ຂາຓຸເກນ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຂີລສງ຺ກມນາທີສຸ ອຸຠຍໍ ສມ຺ຠວຕິ ສຫປໂຍໂຄ ຘຸຣນິກ຺ເຂໂປ ຈ. ຍທາ ຫິ ປຣສ຺ສ ເຂຕ຺ຕາທີສຸ ເອກເທສໍ ຂີລສງ຺ກມນາທິວເສນ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ກໂຣຕິ, ຕທາ ສຕິປິ ປຐມຕຣໍ ສາມິການໍ ຘຸຣນິກ຺ເຂເປ ຂີລສງ຺ກມນາທິສຫປໂຍຄໍ ວິນາ ນ ໂຫຕີຕິ ສຫປໂຍເຄເນວ ປາຣາຊິກໍ. ເຕເນວ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ທຸຕິຍປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຐານາຈາວນວເສນ ຂີລາທີນິ ສງ຺ກາເມຕ຺ວາ ເຂຕ຺ຕາທິຄ຺ຄຫຓວເສນ ຈ ສຫປໂຍໂຄ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ຍທາ ປນ ອສຕິ ຘຸຣນິກ຺ເຂເປ ຂີລສງ຺ກມນາທິມຕ຺ຕໍ ກຕໍ, ຕທາ ວິນາ ຘຸຣນິກ຺ເຂເປນ ນ ໂຫຕີຕິ ຘຸຣນິກ຺ເຂເປເນວ ປາຣາຊິກໍ. ເຕເນເວຕ຺ຖ ‘‘ຕຎ຺ຈ ໂຂ ສາມິການໍ ຘຸຣນິກ຺ເຂເປນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ຣຊ຺ຊຸສງ຺ກມນາທີສຸປິ ອຕິທິສຕິ.

ຍຏ຺ຐິນ຺ຕິ ມານທຓ຺ຑໍ. ເອກສ຺ມິໍ ອນາຄເຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ຕສ຺ມິໍ ອາຄເຕ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສເຈ ທາຣູນິ ນິຂຓິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຕເກເນວ ຄຓ຺ຫິຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ອວສາເນ ທາຣຸມ຺ຫິ ປາຣາຊິກໍ. ສເຈ ຕຕ຺ຖ ສາຂາໂຍປິ ກຕ຺ວາ ຄເຫຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ອວສານສາຂາຍ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຕເກນ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕຕິ ທາຣູນິ ນິຂຓິຕ຺ວາ ວຕິໍ ກາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ. ເຂຕ຺ຕມຣິຍາທນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ເກທາຣປາຬິ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິຕ຺ຖຕໍ ກໂຣຕີຕິ ປຸພ຺ເພ ວິຊ຺ຊມານເມວ ມຣິຍາທໍ ວິຕ຺ຖິຓ຺ຓໍ ກໂຣຕິ. ອກຕໍ ວາ ປນ ປຕິຏ຺ຐເປຕີຕິ ປຸພ຺ເພ ອກຕໍ ວາ ມຣິຍາທໍ ຐເປຕິ.

ເຂຕ຺ຕຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ວຕ຺ຖຸຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໐໕. ວຕ຺ຖຸຏ຺ຐກຖາຍໍ ຕິຓ຺ຓໍ ປາກາຣານນ຺ຕິ ອິຏ຺ຐກສິລາທາຣູນໍ ວເສນ ຕິຓ຺ຓໍ ປາກາຣານໍ. ເອເຕເນວ ນເຍນາຕິ ອິມິນາ ‘‘ເກວລໍ ຠູມິໍ ໂສເຘຕ຺ວາ…ເປ… ອປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ນິທສ຺ເສຕິ.

ຄາມຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໐໖. ຄາມຏ຺ຐກຖາຍໍ ຄາໂມ ນາມາຕິ ປາຬິຍໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ ສພ຺ພໂສ ຄາມລກ຺ຂຓສ຺ສ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ.

ອຣຎ຺ຎຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໐໗. ອຣຎ຺ຎຏ຺ຐກຖາຍໍ ອຣຎ຺ຎໍ ນາມາຕິ ອິທໍ ປນ ນ ເກວລໍ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕອຣຎ຺ຎລກ຺ຂຓປ຺ປຕ຺ຕິມຕ຺ເຕນ ອຣຎ຺ຎໍ ອິຘາຘິປ຺ເປຕໍ, ກິນ຺ຕຸ ຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຣຎ຺ຎລກ຺ຂເຓນ ອຣຎ຺ຎໍ ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕຎ຺ຈ ໂຫຕິ, ຕໍ ອຣຎ຺ຎໍ ອິຘາຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຕິ ປຸນ ອຣຎ຺ຎວຈເນນ. ນ ປຣິຄ຺ຄຫິຕຠາໂວ ອຣຎ຺ຎສ຺ສ ລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ຍທິ ຫິ ປຣິຄ຺ຄຫິຕຠາໂວ ອຣຎ຺ຎລກ຺ຂຓໍ ສິຍາ, ‘‘ອຣຎ຺ຎໍ ນາມ ຍໍ ມນຸສ຺ສານໍ ປຣິຄ຺ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວເທຍ຺ຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍນ຺ຕິ ອິມິນາ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂຓເມວ ອຣຎ຺ຎໍ ປຣາມຏ຺ຐນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຍໍ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ອຣຎ຺ຎລກ຺ຂເຓນ ອຣຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ.

ວິນິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາຕິ ອຸຊຸກເມວ ວິນິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ. ປຓ຺ຓໍ ວາຕິ ຕາລປຓ຺ຓາທິ ປຓ຺ຓໍ ວາ. ອທ຺ຘຄໂຕປີຕິ ຈິຣກາລໍ ຕຕ຺ເຖວ ຐິໂຕປິ. ນ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ໂຍ ປເຣຫິ ອຣຎ຺ຎສາມິການໍ ຫຕ຺ຖໂຕ ກິຓິຕ຺ວາ ຕຈ຺ເຉຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ຐປິໂຕ, ໂສ ອຣຎ຺ຎສາມິເກນ ອນຸຎ຺ຎາໂຕປິ ນ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ສາມິເກຫິ ຉຑ຺ຑິໂຕຕິ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ປໍສຸກູລສຎ຺ຎາຍ ຄຫຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ລກ຺ຂຓຈ຺ຉິນ຺ນສ຺ສາປີຕິ ອຣຎ຺ຎສາມິການໍ ຫຕ຺ຖໂຕ ກິຓິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕຫິ ກຕສຎ຺ຎາຓສ຺ສ. ຉລ຺ລິຍາ ປຣິໂຍນທ຺ຘໍ ໂຫຕີຕິ ອິມິນາ ສາມິການໍ ນິຣເປກ຺ຂຕໍ ທີເປຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ຍທິ ສາມິການໍ ສາເປກ຺ຂຕາ ອຕ຺ຖິ, ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຕານິ ກຕານິ ອຊ຺ຌາວຸຕ຺ຖານິ ຈ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຕານິ ເຄຫາທີນິ ກຕານິ ປຣິນິຏ຺ຐິຕານິ ມນຸສ຺ເສຫິ ຈ ອຊ຺ຌາວຸຕ຺ຖານິ ໂຫນ຺ຕິ. ທາຣູນິປີຕິ ເຄຫາທີນໍ ກຕຕ຺ຕາ ຕໂຕ ອວສິຏ຺ຐທາຣູນິປິ. ເອເຕສນ຺ຕິ ເອເຕສໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕທາຣູນໍ.

ເຕສໍ ອາຣກ຺ຂຏ຺ຐານນ຺ຕິ ເຕສໍ ອຣຎ຺ຎປາລານໍ ຐິຕຏ຺ຐານໍ. ເທຫີຕິ ວຸຕ຺ເຕ ທາຕພ຺ພເມວາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ເທຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາໂຠຄສພ຺ຠາວໂຕ ‘‘ເທຫີ’’ຕິ ອວຸຕ຺ເຕ ອທຕ຺ວາປິ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິເຍວ. ຄນ຺ຕຸໍ ເທຖາຕິ ຄມນໍ ເທຖ. ອທິສ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍນ຺ຕິ ປຣິສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ຄຈ຺ຉຕິ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ. ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ນີຕານມ຺ປິ ທາຣູນໍ ອຣຎ຺ຎສາມິການໍເຍວ ສນ຺ຕກຕ຺ຕາ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕປິ ປຸນ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ປາຣາຊິກເມວາຕິ ວທນ຺ຕິ.

ອຣຎ຺ຎຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຸທກກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໐໘. ອຸທກກຖາຍໍ ມຫາກຸຈ຺ຉິກາ ອຸທກຈາຏິ ອຸທກມຓິໂກ. ‘‘ສເມຂລາ ຈາຏິ ອຸທກມຓິໂກ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ຠາຊເນສຸ. ນິພ຺ພຫນອຸທກນ຺ຕິ ‘‘ມໂຫທກໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຬາກມຣິຍາທໍ ມາ ຉິນ຺ທີ’’ຕິ ຕຬາກຣກ຺ຂຓຕ຺ຖໍ ຕສ຺ສ ເອກປສ຺ເສນ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕອຸທກໍ. ນິທ຺ຘມນຕຸມ຺ພນ຺ຕິ ສສ຺ສາທີນໍ ອຕ຺ຖາຍ ອຸທກນິກ຺ຂມນມຄ຺ຄໍ. ມຣິຍາທໍ ທຸພ຺ພລໍ ກຕ຺ວາຕິ ອິທໍ ອວສ຺ສໍ ຉິນ຺ນສຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍວິສຍທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຣິຍາທໍ ທຸພ຺ພລໍ ອກຕ຺ວາປິ ຍຖາວຸຕ຺ຕປ຺ປໂຍເຄ ກເຕ ມຣິຍາທໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ນິກ຺ຂນ຺ຕອຸທກຄ຺ຆານຸຣູເປນ ອວຫາເຣນ ກາເຣຕພ຺ພເມວ.

ອນິຄ຺ຄເຕຕິ ອນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຕຬາກສ຺ມິໍເຍວ ອຸທເກ ຐິເຕ. ອສມ຺ປຕ຺ເຕວາຕິ ຕຬາກໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ມຫາມາຕິກາຍ ເອວ ຐິເຕ. ອນິກ຺ຂນ຺ເຕຕິ ຕຬາກໂຕ ອນິກ຺ຂນ຺ເຕ ອຸທເກ. ສຸພທ຺ຘາຕິ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍມ຺ປິ ນ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ນິກ຺ຂນ຺ເຕ ພທ຺ຘາ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ, ຕຬາກໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປເຣສໍ ຂຸທ຺ທກມາຕິກາມຸຂໍ ອປາປຸຓິຕ຺ວາ ມຫາມາຕິກາຍໍເຍວ ຐິເຕ ພທ຺ຘາ ເຈ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອນິກ຺ຂນ຺ເຕ ພທ຺ຘາ ສຸພທ຺ຘາ, ນິກ຺ຂນ຺ເຕ ພທ຺ຘາ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ຫິ ອິທໍ ທ຺ວຍໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕວິກປ຺ປທ຺ວຍສ຺ສ ຍຖາກ຺ກເມນ ວຸຕ຺ຕໍ. ນຕ຺ຖິ ອວຫາໂຣຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອວຫາໂຣ ນຕ຺ຖິ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ ປນ ໂຫຕີ’’ຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ, ຕຬາກຄຕອຸທກສ຺ສ ສພ຺ພສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ຕໍ ອຍຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ, ‘‘ອນິກ຺ຂນ຺ເຕ ພທ຺ຘາ ສຸພທ຺ຘາ’’ຕິ ອິມິນາ ຈ ອຏ຺ຐກຖາວຈເນນ ນ ສເມຕິ. ວຕ຺ຖຸໍ…ເປ… ນ ສເມຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຕຬາກຄຕອຸທກສ຺ສ ສພ຺ພສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ອປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ອິຘ ວຕ຺ຖຸນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອຸທກກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ທນ຺ຕໂປນກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໐໙. ທນ຺ຕກຏ຺ຐກຖາຍໍ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອວຫາໂຣ ນຕ຺ຖີຕິ ‘‘ຍຖາສຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕູ’’ຕິ ຍຖາສຸຂໍ ປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍ ຐປິຕຕ຺ຕາ ວສ຺ສຄ຺ເຄນ ອຠາເຊຕພ຺ພຕ຺ຕາ ອຣກ຺ຂິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ສພ຺ພສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ຈ ອຎ຺ຎໍ ສງ຺ຆິກໍ ວິຍ ນ ໂຫຕີຕິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສປິ ນຕ຺ຖິ ອວຫາໂຣ. ວຕ຺ຕນ຺ຕິ ທນ຺ຕກຏ຺ຐຄ຺ຄຫເຓ ວຕ຺ຕໍ. ອິທານິ ຕເທວ ວຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂຍ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ‘‘ປຸນ ສາມເຓຣາ ອາຫຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ເກຈິ ເຖຣາ ວເທຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ທນ຺ຕໂປນກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ວນປ຺ປຕິກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໑໐. ວນປ຺ປຕິກຖາຍໍ ‘‘ອຸຊຸກເມວ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ຣຸກ຺ຂຠາເຣນ ກິຎ຺ຈິເທວ ຠສ຺ສິຕ຺ວາ ຐິຕຕ຺ຕາ ໂຫຕິເຍວ ຐານາຈາວນນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ວາຕມຸຂໍ ໂສເຘຕີຕິ ຍຖາ ວາໂຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຸກ຺ຂໍ ປາເຕຕິ, ເອວໍ ວາຕສ຺ສ ອາຄມນມຄ຺ຄໍ ຣຸນ຺ຘິຕ຺ວາ ຐິຕານິ ສາຂາຄຸມ຺ພາທີນິ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອປເນນ຺ໂຕ ໂສເຘຕິ. ‘‘ມຓ຺ຑູກກຓ຺ຏກໍ ວາ ວິສນ຺ຕິ ມຓ຺ຑູການໍ ນງ຺ຄຸຏ຺ເຐ ອຄ຺ຄໂກຏິຍໍ ຐິຕກຓ຺ຏກ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ‘‘ເອກໍ ວິສມຈ຺ຉກຓ຺ຏກ’’ນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ.

ວນປ຺ປຕິກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຫຣຓກກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໑໑. ຫຣຓກກຖາຍໍ ຫຣຓກນ຺ຕິ ຫຣິຍມານໍ. ອຠິມຸຂໍ ກຕ຺ວາ ກຑ຺ຒນໍ ອາກຑ຺ຒນໍ, ເສສທິສາກຑ຺ຒນໍ ວິກຑ຺ຒນໍ. ປາທໍ ອຄ຺ຆຕິ, ປາຣາຊິກເມວາຕິ ເອຕ຺ຖ ອນ຺ຕໍ ນ ຄຓ຺ຫາມີຕິ ອສລ຺ລກ຺ຂິຕຕ຺ຕາ ອນ຺ຕສ຺ສ ຈ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີຕິ ສລ຺ລກ຺ຂິຕສ຺ເສວ ປຏສ຺ສ ເອກເທສຕ຺ຕາ ປາຣາຊິກໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຫຠຓ຺ຑຫາຣກນ຺ຕິ ຠຓ຺ຑຫາຣເກນ ສທ຺ຘິໍ. ສນ຺ຕຊ຺ເຊຕ຺ວາຕິ ຘນຸອາທີຫິ ສນ຺ຕຊ຺ເຊຕ຺ວາ.

ໂສຕິ ຠຓ຺ຑຫາຣໂກ. ອນຊ຺ຌາວຸຕ຺ຖກນ຺ຕິ ອປຣິຄ຺ຄຫິຕກໍ, ອສາມິກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອາຫຣາເປນ຺ເຕ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ຘຸຣໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຄຕານມ຺ປິ ນິຣາລຍານໍ ປຸນ ອາຫຣາປນສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູນມ຺ປິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕເກ ປຣິກ຺ຂາເຣ ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ປເຣຫິ ຄຫິເຕ ຕຕ຺ຖ ຘຸຣນິກ຺ເຂປໍ ກຕ຺ວາປິ ປຸນ ຕໍ ພລກ຺ກາເຣນປິ ອາຫຣາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ເທສວາສິໂນ ອາຈຣິຍາ ວທນ຺ຕິ, ສີຫຬທີປວາສິໂນ ປນ ຕໍ ເກຈິ ອາຈຣິຍາ ນ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເຕເນວ ມຫາຄຓ຺ຐິປເທ ມຊ຺ຌິມຄຓ຺ຐິປເທ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ປນ ຕໍ ນ ຣຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. ອຎ຺ເຎສູຕິ ມຫາປຈ຺ຈຣິອາທີສຸ. ວິຈາຣຓາ ເອວ ນຕ຺ຖີຕິ ຕຕ຺ຖາປິ ປຏິກ຺ເຂປາຠາວໂຕ ອຍເມວຕ຺ໂຖຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ຫຣຓກກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຸປນິຘິກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໑໒. ອຸປນິຘິກຖາຍໍ ‘‘ສງ຺ໂຄປນຕ຺ຖາຍ ອຕ຺ຕໂນ ຫຕ຺ເຖ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຠຓ຺ຑສ຺ສ ຄຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ປຏິສາມນປໂຍຄໍ ວິນາ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ປໂຍເຄ ອກເຕປິ ຣຊ຺ຊສງ຺ໂຂຠາທິກາເລ ‘ນ ທານິ ຕສ຺ສ ທສ຺ສາມິ, ນ ມຍ຺ຫໍ ທານິ ທສ຺ສຕີ’ຕິ ອຸໂຠຫິປິ ສກສກຏ຺ຐາເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ຘຸຣນິກ຺ເຂເປ ກເຕ ປາຣາຊິກເມວ ປຏິສາມນປໂຍຄສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ຫຕ຺ເຖ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ຕໂນ ຫຕ຺ເຖ ສງ຺ໂຄປນຕ຺ຖາຍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘຕ຺ຕາ ອາຣກ຺ຂາຍ ຠຓ຺ຑສາມິກຏ຺ຐາເນ ຐິຕຕ຺ຕາ ຐານສ຺ສ ຈ ຕທາຍຕ຺ຕຕາຍ ຐານາຈາວນສ຺ສ ອລພ຺ຠນໂຕ ນຕ຺ຖິ ອວຫາໂຣຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ຘມ຺ມໍ ວາຈາເປຕ຺ວາຕິ ຘມ຺ມໍ ກຖາເປຕ຺ວາ. ເອເສວ ນໂຍຕິ ອຸທ຺ຘາເຣເຍວ ປາຣາຊິກໍ. ກສ຺ມາ? ອຎ຺ເຎຫິ ອສາຘາຣຓສ຺ສ ອຠິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ‘‘ອຎ຺ຎໍ ຕາທິສເມວ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ອິທໍ ສຎ຺ຎາຓໍ ກເຖນ຺ເຕເນວ ‘ອສຸກສ຺ມິໍ ຐາເນ’ຕິ ໂອກາສສ຺ສ ຈ ນິຍມິຕຕ຺ຕາ ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ຐິຕໍ ປຕ຺ຕໍ ອປເນຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ໂອກາເສ ອຎ຺ຎໍ ຕາທິສເມວ ປຈ຺ຉາ ຐປິຕໍ ປຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ກຖິຕ’’ນ຺ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຈເຣນ ສລ຺ລກ຺ຂິຕປຕ຺ຕສ຺ສ ຄຫຓາຠາເວປິ ‘‘ອິທໍ ເຖເນຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕສ຺ມິໍ ໂອກາເສ ຐິເຕ ຕາທິເສ ວຕ຺ຖຸມຕ຺ເຕ ຕສ຺ສ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕສພ຺ຠາວໂຕ ອຎ຺ຎໍ ຕາທິສເມວ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ໂຈຣສ຺ສ ອວຫາໂຣ ທສ຺ສິໂຕ. ປທວາເຣນາຕິ ເຖເຣນ ນີຫຣິຕ຺ວາ ທິນ຺ນໍ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉໂຕ ໂຈຣສ຺ສ ປທວາເຣນ. ຕໍ ອຕາທິສເມວ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ‘‘ມມາຍໍ ປຕ຺ໂຕ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ວາ ‘‘ມຍາ ກຖິໂຕ ອຍໍ ປຕ຺ໂຕ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ວາ ຊານິຕ຺ວາ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ‘‘ອິທໍ ເຖເນຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ຖຸມຕ຺ເຕ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ຈ ອວຫາຣສພ຺ຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຄາມທ຺ວາຣນ຺ຕິ ສມຓສາຣຸປ຺ປໍ ໂວຫາຣມຕ຺ຕເມຕໍ, ອນ຺ໂຕຄາມໍ ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເຖຣສ຺ສ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕເນວ ປຣສນ຺ຕກສ຺ສ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ອຸທ຺ຘາເຣເຍວ ເຖຣສ຺ສ ປາຣາຊິກໍ. ໂຈຣສ຺ສ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຄຫິຕກາເລ ໂຈຣສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ. ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ໂຈຣສ຺ສ ສາມິເກນ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ ປາຣາຊິກໍ ນຕ຺ຖິ, ອສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ທຸກ຺ກຏໍ, ເຖຣສ຺ສ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕເກປິ ອສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕຕາຍ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ.

ອາຓຕ຺ຕິຍາ ຄຫິຕຕ຺ຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ຄຓ຺ຫ, ອສຸກໍ ນາມ ຄາມໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ເອວໍ ເຖເຣນ ກຕອາຓຕ຺ຕິຍາ ວິຫາຣສ຺ສ ປຣຠາເຄ ອຸປຈາຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ປຣໂຕ ອຸປຈາໂຣ, ຕາວ ສພ຺ພໍ ເຂຕ຺ຕເມວ ຊາຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ມຄ຺ຄໂຕ ໂອກ຺ກມ຺ມາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸຠິນ຺ນໍ ສກຏຈກ຺ກມຄ຺ຄານໍ ອນ຺ຕຣາຬມ຺ປິ ມຄ຺ໂຄເຍວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຏ຺ຐຕ຺ວາ ອນິສີທິຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ວິຫາຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ສີສາທີສຸ ຠາຣໍ ຠູມິຍໍ ອນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາວ ຕິຏ຺ຐນ຺ໂຕ ນິສີທນ຺ໂຕ ວາ ວິສ຺ສມິຕ຺ວາ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕ ວູປສນ຺ເຕ ປຸນ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ ເຈ, ປາທຸທ຺ຘາເຣນ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ສເຈ ຠູມິຍໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຸນ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ອຸທ຺ຘາເຣນ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ກສ຺ມາ? ອາຓາປກສ຺ສ ອາຓຕ຺ຕິຍາ ຍໍ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ສ ຕາວ ປຣິນິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ. ເກຈິ ປນ ‘‘ປຸຣິມສ຺ມິໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕ ອວູປສນ຺ເຕປິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ວິສ຺ສມິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉໂຕ ປາທຸທ຺ຘາເຣນ ອຸທ຺ຘາເຣນ ວາ ກາເຣຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ‘‘ອສຸກໍ ນາມ ຄາມນ຺ຕິ ອນິຍເມຕ຺ວາ ‘ອນ຺ໂຕຄາມໍ ປວິສິສ຺ສາມາ’ຕິ ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ເຕ ວິຫາຣສາມນ຺ຕາ ສພ຺ໂພປິ ໂຄຈຣຄາໂມ ເຂຕ຺ຕເມວາ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ເສສນ຺ຕິ ມຄ຺ຄຸກ຺ກມນວິຫາຣາຠິມຸຂຄມນາທິ ສພ຺ພໍ. ປຸຣິມສທິສເມວາຕິ ອນາຓຕ຺ຕິຍາ ຄຫິເຕປິ ສາມິກສ຺ສ ກເຖຕ຺ວາ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕວິຫາຣູປຈາຣາທິ ສພ຺ພໍ ເຂຕ຺ຕເມວາຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອເສວ ນໂຍຕິ ‘‘ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕນຍໍ ອຕິທິສຕິ. ນິມິຕ຺ເຕ ວາ ກເຕຕິ ‘‘ຈີວຣໍ ເມ ກິລິຏ຺ຐໍ, ໂກ ນຸ ໂຂ ຣຊິຕ຺ວາ ທສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິນາ ນິມິຕ຺ເຕ ກເຕ. ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ ອນາຓຕ຺ຕສ຺ສ ເຖເຣນ ສທ຺ຘິໍ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄມນວາເຣ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ. ເອກປສ຺ເສ ວາຕິ ວິຫາຣສ຺ສ ມຫນ຺ຕຕາຍ ອຕ຺ຕານໍ ອທສ຺ເສຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ປສ຺ເສ ວສນ຺ໂຕ ວາ. ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ຊີຣາເປຕີຕິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ຐານາຈາວນໍ ອກຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຖປາຣຸຕນີຫາເຣເນວ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ຊີຣາເປຕິ, ຐານາ ຈາເວນ຺ຕສ຺ສ ປນ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕ ສຕິ ປາຣາຊິກເມວ ສີເສ ຠາຣໍ ຂນ຺ເຘ ກຣຓາທີສຸ ວິຍ. ຍຖາ ຕຖາ ວາ ນສ຺ສຕີຕິ ອຄ຺ຄິອາທິນາ ວາ ອຸປຈິກາທີຫິ ຂາທິຕໍ ວາ ນສ຺ສຕິ.

ອຎ຺ໂຎ ວາ ໂກຈີຕິ ອິມິນາ ປນ ເຍນ ຐປິຕໍ, ໂສປິ ສງ຺ຄຫິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕວ ຖູລສາຏໂກ ລທ຺ໂຘຕິອາທິນາ ມຸສາວາເທ ທຸກ຺ກຏໍ ອທິນ຺ນາທານປໂຍຄຕ຺ຕາ. ອິຕຣໍ ຄຓ຺ຫໂຕ ອຸທ຺ຘາເຣ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ປວິສິຕ຺ວາ ຕວ ສາຏກໍ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ອິມິນາວ ອຸປນິຘິຠາວໂຕ ມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສາມິກສ຺ສ ອິຕຣໍ ຄຓ຺ຫໂຕປິ ອຕ຺ຕໂນ ສາຏເກ ອາລຍສ຺ສ ສພ຺ຠາວໂຕ ຈ ອຸທ຺ຘາເຣ ປາຣາຊິກໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຊານນ຺ຕີຕິ ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ວຈນໍ ອສຸຓນ຺ຕາ ນ ຊານນ຺ຕິ. ເອເສວ ນໂຍຕິ ເອຕ຺ຖ ສເຈ ຊານິຕ຺ວາປິ ຈິຕ຺ເຕນ ນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເອເສວ ນໂຍຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປຏິກ຺ຂິປນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຈິຕ຺ເຕນ ປຏິກ຺ເຂໂປປິ ສງ຺ຄຫິໂຕວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍາຈິຕາ ວາ ອຍາຈິຕາ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ຍາຈິຕາ ຍທິ ຈິຕ຺ເຕນປິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ນຏ຺ເຐ ຄີວາ. ອຍາຈິຕາ ປນ ຍທິປິ ຈິຕ຺ເຕນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ນຕ຺ຖິ ຄີວາ.

ຄເຫຕ຺ວາ ຐເປຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຈາເລຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍເຍວ ຐາເນ ຐປິເຕປິ ນຏ຺ເຐ ຄີວາ. ອຸປຈາເຣ ວິຊ຺ຊມາເນຕິ ຠຓ຺ຑາຄາຣສ຺ສ ສມີເປ ອຸຈ຺ຈາຣປສ຺ສາວຏ຺ຐາເນ ວິຊ຺ຊມາເນ. ມຍິ ຈ ມເຕ ສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ເສນາສເນ ວິນຏ຺ເຐຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ເກວລໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ເສນາສນໍ ມາ ນສ຺ສີຕິ ອິມິນາວ ອຘິປ຺ປາເຍນ ວິວຣິຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິເຍວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ສຫາເຍຫິ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ເຕຫິປິ ກິຎ຺ຈິ ກິຎ຺ຈິ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຍໍ ສາມີຈີຕິ ຠຓ຺ຑາຄາເຣ ວສນ຺ຕານໍ ອິທໍ ວຕ຺ຕໍ.

ໂລລມຫາເຖໂຣຕິ ມນ຺ໂທ ໂມມູໂຫ ຫສິຕກີຬິຕປ຺ປສຸໂຕ ວາ ມຫາເຖໂຣ. ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຄພ຺ເຠສຸ ສຠາຄຠິກ຺ຂູນໍ ປຣິກ຺ຂາຣໍ ຐເປນ຺ຕີຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອິຕເຣຫີຕິ ຕສ຺ມິໍເຍວ ຄພ຺ເຠ ວສນ຺ເຕຫິ ອິຕຣຠິກ຺ຂູຫິ. ວິຫາຣວາເຣ ນິຍຸຕ຺ໂຕ ວິຫາຣວາຣິໂກ, ວາຣໍ ກຕ຺ວາ ວິຫາຣຣກ຺ຂຓໂກ. ນິວາປນ຺ຕິ ຠຕ຺ຕເວຕນໍ. ປຏິປຖໍ ຄເຕສູຕິ ໂຈຣານໍ ອາຄມນໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ປຐມຕຣໍເຍວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສທ຺ທໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ໂຈຣານໍ ອຠິມຸຂໍ ຄເຕສຸ. ນິສ຺ສິຕເກ ຊຄ຺ເຄນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ນິສ຺ສິຕເກ ສິກ຺ຂາຈຣິຍາຍ ໂປເສນ຺ຕາປິ ນິສ຺ສິຕເກ ວິຫາຣໍ ຊຄ຺ຄາເປນ຺ຕິ. ‘‘ອສຫາຍສ຺ສ ອທຸຕິຍສ຺ສາ’’ຕິ ປາໂຐ ຍຸຕ຺ໂຕ, ປຈ຺ຉິມໍ ປຸຣິມສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ອສຫາຍສ຺ສ ວາ ອຕ຺ຕທຸຕິຍສ຺ສ ວາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ປນ ປາເຐ ເອເກນ ອານີຕໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ນປ຺ປໂຫຕີຕິ ອຕ຺ຕທຸຕິຍສ຺ສປິ ວາໂຣ ນິວາຣິໂຕຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ‘‘ຍສ຺ສ ສຠາໂຄ ຠິກ຺ຂຸ ຠຕ຺ຕໍ ອາເນຕ຺ວາ ທາຕາ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອິມິນາ ນ ສເມຕີຕິ ວີມໍສິຕພ຺ພໍ. ອຸປຊີວນ຺ເຕນ ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອພ຺ໂຠກາສິເກນ ຣຸກ຺ຂມູລິເກນປິ ປາກວຏ຺ຏໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ຊີວນ຺ເຕນ ປຕ຺ຕຈີວຣຣກ຺ຂຓຕ຺ຖາຍ ວິຫາຣວາເຣ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ຐາຕພ຺ພໍ. ປຣິປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕປຎ຺ຫວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ອຏ຺ຐກຖໍ ວາ. ທິຄຸຓນ຺ຕິ ວສ຺ສຄ຺ເຄນ ປາປິຕໍ ວິນາວ ທ຺ເວ ໂກຏ຺ຐາເສຕິ ວທນ຺ຕິ. ປກ຺ຂວາເຣນາຕິ ອຑ຺ຒມາສວາເຣນ.

ອຸປນິຘິກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສຸງ຺ກຆາຕກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໑໓. ສຸງ຺ກຆາຕກຖາຍໍ ຕໂຕ ຫນນ຺ຕີຕິ ຕໂຕ ນີຫຣນ຺ຕາ ຫນນ຺ຕິ. ຕນ຺ຕິ ສຸງ຺ກຏ຺ຐານໍ. ຍໂຕຕິ ຍໂຕ ນີຫຣິຍມານຠຓ຺ຑໂຕ. ຣາຊກນ຺ຕິ ຣາຊາຍຕ຺ຕໍ. ຕມ຺ປິ ຣາຊາຣຫເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ອຍເມວຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ອິໂຕຕິ ອິໂຕ ຠຓ຺ຑໂຕ. ທຸຕິຍໍ ປາທໍ ອຕິກ຺ກາເມຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ປຐມໍ ປາທໍ ປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ພຫິ ຐເປຕ຺ວາ ທຸຕິເຍ ປາເທ ອຸທ຺ຘຏມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ພຫິ ອຏ຺ຐປິໂຕປິ ພຫິ ຐິໂຕເຍວ ນາມ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ. ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ປທວາເຣນ ອາປຕ຺ຕິ ກາເຣຕພ຺ພາ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍຕິ ວທນ຺ຕິ. ສຸງ຺ກຆາຕໂຕ ພຫິ ພຫິສຸງ຺ກຆາຕໍ. ອວສ຺ສໍ ປຕນກນ຺ຕິ ອວສ຺ສໍ ສຸງ຺ກຆາຕໂຕ ພຫິ ປຕນກໍ. ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ ອວສ຺ສໍ ປຕນເກ ຫຕ຺ຖໂຕ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວຏ຺ຏນ຺ຕໍ ປຸນ ອນ຺ໂຕ ປວິສຕີຕິ ມຫາອຏ຺ຐກຖາວຈນສ຺ສ ກຸຣຸນ຺ທິສງ຺ເຂປຏ຺ຐກຖາຫິ ອຘິປ຺ປາໂຍ ປກາສິໂຕ. ອນ຺ໂຕ ຐຕ຺ວາ ພຫິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ຣກ຺ຂຕີຕິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປໂຍເຄນ ຄມນເວຄສ຺ສ ອນ຺ໂຕເຍວ ວູປສນ຺ຕຕ຺ຕາ. ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອພ຺ຠນ຺ຕຣິມໍ ພຫິ ຐເປຕີຕິ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຐິຕໍ ປຸຏກໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ພຫິ ຐເປຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອພ຺ຠນ຺ຕຣິເມ ປຸຏເກ ຠູມິໂຕ ໂມຈິຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ.

‘‘ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຍາເນ ວາ…ເປ… ຐເປຕີຕິ ສຸງ຺ກຆາຕໍ ອປວິສິຕ຺ວາ ພຫິເຍວ ຐເປຕີ’’ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ ສຸງ຺ກຏ຺ຐານສ຺ສ ພຫິ ຐປິຕນ຺ຕິ ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ. ອາຈຣິຍາ ປນ ‘‘ສຸງ຺ກຏ຺ຐານສ຺ສ ພຫິ ຐິຕ’’ນ຺ຕິ ປາຐໍ ວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ‘‘ປຐມໍ ອນ຺ໂຕສຸງ຺ກຆາຕໍ ປວິຏ຺ເຐສຸເຍວ ຍານາທີສຸ ຐປິຕໍ ປຈ຺ຉາ ຍາເນນ ສທ຺ຘິໍ ນີຫຏໍ ສຸງ຺ກຆາຕສ຺ສ ພຫິ ຐິຕໍ, ນ ຈ ເຕນ ນີຕ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ. ອຍໍ ປນ ເຕສໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ສຸງ຺ກຏ຺ຐານສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ປວິຏ຺ຐຍານາທີສຸ ຐປິເຕປິ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ປໂຍຄໍ ວິນາ ອຎ຺ເຎນ ນີຫຏຕ຺ຕາ ເນວຕ຺ຖິ ປາຣາຊິກໍ, ‘‘ອຕ຺ຣ ປວິຏ຺ຐສ຺ສ ສຸງ຺ກໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຎ຺ເຎນ ນີຫຏສ຺ສ ພຫິ ຐິເຕ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍມ຺ປິ ນ ໂຫຕີຕິ. ອຍເມວ ຈ ນໂຍ ‘‘ວຏ຺ຏິຕ຺ວາ ຄມິສ຺ສຕີຕິ ວາ ອຎ຺ໂຎ ນໍ ວຏ຺ເຏສ຺ສຕີຕິ ວາ ອນ຺ໂຕ ຐປິຕໍ ປຈ຺ຉາ ສຍໍ ວາ ວຏ຺ຏມານໍ ອຎ຺ເຎນ ວາ ວຏ຺ຏິຕໍ ພຫິ ຄຈ຺ຉຕິ, ຣກ຺ຂຕິເຍວາ’’ຕິ ອິມິນາ ວຈເນນ ສເມຕີຕິ ຍຸຕ຺ຕຕໂຣ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ. ສຸງ຺ກຏ຺ຐານສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ປວິສິຕ຺ວາ ປຸນ ປຈ຺ຈາຄຈ຺ຉໂຕປິ ເຕນ ປສ຺ເສນ ປຣິຈ຺ເຉທໍ ອຕິກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ຍທິ ຕໂຕປິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕານໍ ຫຕ຺ຖໂຕ ສຸງ຺ກໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ສີມາຕິກ຺ກເມ ປາຣາຊິກເມວ.

ຫຕ຺ຖິສຸຕ຺ຕາທີສູຕິ ຫຕ຺ຖິສິກ຺ຂາທີສຸ. ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕຍານາທີຫິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ ນີຫຣເຓ. ອນາປຕ຺ຕີຕິ ຕຕ຺ຖ ‘‘ສຫຕ຺ຖາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ອຎ຺ເຎນ ນີຫຣາເປນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ອທິນ຺ນາທານສິກ຺ຂາປເທ. ຕຕ຺ຣາຕິ ຕສ຺ມິໍ ເອຬກໂລມສິກ຺ຂາປເທ. ໂຫນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ, ຍສ຺ມາ ເອຬກໂລມານິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍານິ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຘ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປເທ ອວຫາຣາຠາວາ ອນາປຕ຺ຕິ. ອຸປຈາຣນ຺ຕິ ສຸງ຺ກຆາຕປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ພຫິ ສມນ຺ຕາ ທ຺ວິນ຺ນໍ ເລຑ຺ຑຸປາຕານໍ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ວຕິອາສນ຺ນປ຺ປເທສສງ຺ຂາຕໍ ອຸປຈາຣໍ. ຕາທິສໍ ອຸປຈາຣໍ ໂອກ຺ກມິຕ຺ວາ ປຣິຫຣເຓ ສາທີນວຕ຺ຕາ ທຸກ຺ກຏໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖາຕິ ສຸງ຺ກຆາເຕ. ‘‘ທ຺ວີຫິ ເລຑ຺ຑຸປາເຕຫີຕິ ອຍໍ ນິຍໂມ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາຠໂຕ’’ຕິ ມຫາຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສຸງ຺ກຆາຕກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປາຓກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໑໔. ປາຓກຖາຍໍ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕສ຺ສ ເອກນ຺ເຕນ ປາທຄ຺ຆນກຕາ ນ ສມ຺ຠວຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ເອກໍເສນ ອວຫາຣກປ຺ປໂຫນກປາຓໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ’’ຕິ. ຠຸຊິສ຺ສໍ ຫຣນ຺ຕສ຺ສ ອວຫາໂຣ ນຕ຺ຖີຕິ ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕາຠາວໂຕ. ຠຸຊິສ຺ໂສຕິ ອທາໂສ. ອາຐປິໂຕຕິ ມາຕາປິຕູຫິ ອິຓໍ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕຫິ ‘‘ຍາວ ອິຓທານາ ອຍໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕິເກ ໂຫຕູ’’ຕິ ອິຓທາຍການໍ ນິຍ຺ຍາຕິໂຕ. ຍສ຺ມາ ມາຕາປິຕໂຣ ທາສານໍ ວິຍ ປຸຕ຺ຕານໍ ນ ສາມິໂນ. ເຍສຎ຺ຈ ສນ຺ຕິເກ ອາຐປິໂຕ, ເຕປິ ຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖກມ຺ເມ ສາມິໂນ, ນ ຕສ຺ສາຕິ ອາຫ ‘‘ອວຫາໂຣ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ຘນໍ ປນ ຄຕຏ຺ຐາເນ ວຑ຺ຒຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອາຐເປຕ຺ວາ ຄຫິຕຘນໍ ວຑ຺ຒິຍາ ສຫ ອວຫາຣກສ຺ສ ຄີວາ’’ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອນ຺ໂຕຊາຕ…ເປ… ອວຫາໂຣ ໂຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ປເທສຈາຣິຕ຺ຕວເສນ ອຕ຺ຕນາວ ອຕ຺ຕານໍ ນິຍ຺ຍາເຕຕ຺ວາ ທາສພ຺ຍໍ ອຸປຄຕໍ ອວຫຣນ຺ຕສ຺ສປິ ປາຣາຊິກເມວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຄຫທາສິຍາ ກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ທາສສ຺ສ ຊາໂຕຕິ ເອວມ຺ປິ ສມ຺ຠວຕີຕິ ສມ຺ຠວນ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຄຫທາສິຍາ ກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ປນ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຊາໂຕປິ ເອຕ຺ເຖວ ສງ຺ຄຫິໂຕ. ກຣມຣານີໂຕ ນາມ ພນ຺ຘຄາຫຄຫິໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ປຣເທສໂຕ ປຫຣິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ປຣເທສໂຕ ປຫຣິຕ຺ວາຕິ ປຣເທສໍ ວິລຸມ຺ປເກຫິ ຣາຊຣາຊມຫາມຕ຺ຕາທີຫິ ມຫາໂຈເຣຫິ ປຣເທສໂຕ ປຫຣິຕ຺ວາ. ອນາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສາຕິ ຍທິ ຕສ຺ສ ວຈເນນ ຕໂຕ ອຘິກໍ ເວຄໍ ນ ວຑ຺ເຒຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ. ປຣິຍາເຍນາຕິ ປຣິຍາຍວຈເນນ. ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄເຫ ‘‘ມຣຓວຓ຺ຓໍ ວາ ສໍວຓ຺ເຓຍ຺ຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຣິຍາຍກຖາຍປິ ນ ມຸຈ຺ຈຕິ, ອິຘ ປນ ‘‘ອທິນ຺ນໍ ເຖຍ຺ຍສງ຺ຂາຕໍ ອາທິເຍຍ຺ຍາ’’ຕິ ອາທານສ຺ເສວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຣິຍາຍກຖາຍ ມຸຈ຺ຈຕິ.

ປາຓກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອປທກຖາວຓ຺ຓນາ

ອປທກຖາຍໍ ນາເມນາຕິ ສປ຺ປນາເມນ ວາ ສາມິເກນ ກຕນາເມນ ວາ. ກຣຓ຺ຑປຸຏນ຺ຕິ ເປຬາຍ ປິຘານໍ. ອາຫຈ຺ຈາຕິ ປຫຣິຕ຺ວາ.

ຈຕຸປ຺ປທກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໑໖. ຈຕຸປ຺ປທກຖາຍໍ ຠິງ຺ກຈ຺ຉາປນ຺ຕິ ຠິງ຺ກຠິງ຺ກາຕິ ສທ຺ທາຍນໂຕ ເອວໍລທ຺ຘນາມໍ ຫຕ຺ຖິໂປຕກໍ. ອນ຺ໂຕວຕ຺ຖຸມ຺ຫີຕິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ເຕ ອນ຺ໂຕວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ. ຣາຊງ຺ຄເຓຕິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ເຕ ນຄເຣ ວຕ຺ຖຸທ຺ວາຣໂຕ ພຫິຣາຊງ຺ຄເຓ. ຫຕ຺ຖິສາລາ ຐານນ຺ຕິ ນິພ຺ພໂກສໂຕ ອຸທກປາຕພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ຐານໍ. ພຫິນຄເຣ ຐິຕສ຺ສາຕິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕນຄຣໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕນຄເຣ ປນ ອນ຺ໂຕນຄເຣ ຐິຕສ຺ສປິ ຐິຕຏ຺ຐານເມວ ຐານໍ. ຂຓ຺ຑທ຺ວາຣນ຺ຕິ ອຕ຺ຕນາ ຂຓ຺ຑິຕທ຺ວາຣໍ. ສາຂາຠງ຺ຄນ຺ຕິ ຠຎ຺ຊິຕສາຂໍ. ນິປນ຺ນສ຺ສ ທ຺ເວຕິ ພນ຺ຘເນນ ສທ຺ຘິໍ ທ຺ເວ. ຆາເຕຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ວິນາເສນ຺ຕສ຺ສ ສຫປໂຍຄຕ຺ຕາ ທຸກ຺ກຏເມວ, ນ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ ອາຈຣິຍາ ວທນ຺ຕິ.

ຈຕຸປ຺ປທກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ໂອຓິຣກ຺ຂກຖາວຓ຺ຓນາ

ໂອຓິຣກ຺ຂກຖາຍໍ ໂອຓິນ຺ຕິ ໂອຓີຕໍ, ອານີຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ໂອຓິຣກ຺ຂສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຐປິຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ອຸປນິຘິ ວິຍ ສງ຺ໂຄປນຕ຺ຖາຍ ອນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ມຸຫຸຕ຺ຕໍ ໂອໂລກນຕ຺ຖາຍ ຐປິຕຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ຐານາຈາວນມຕ຺ເຕນ ປາຣາຊິກໍ ຊເນຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ສໍວິທາວຫາຣກຖາວຓ຺ຓນາ

ສໍວິທາວຫາຣກຖາຍໍ ‘‘ສມ຺ພຫຸລາ ສໍວິທຫິຕ຺ວາ ເອໂກ ຠຓ຺ຑໍ ອວຫຣຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ສພ຺ເພສໍ ປາຣາຊິກສ຺ສາ’’ຕິ ປາຬິຍໍ ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອາຓາປການໍ ອາຓຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ອາປຕ຺ຕິ, ອວຫາຣກສ຺ສ ອຸທ຺ຘາເຣຕິ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ ອາຓຕ຺ຕິກຖາຍໍ ‘‘ໂສ ຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ອວຫຣຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ສພ຺ເພສໍ ປາຣາຊິກສ຺ສາ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ເອຕ຺ຖາປິ ຫິ ອາຓາປກສ຺ສ ອາຓຕ຺ຕິກ຺ຂເຓເຍວ ອາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຈ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ອຖ ຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ອວສ຺ສໍ ຫາຣິຍໍ ໂຫຕິ, ຍໍ ປຣໂຕ ສພ຺ເພສໍ ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໂຕ ອິມສ຺ສ ຕງ຺ຂເຓເຍວ ປາຣາຊິກໍ ໂຫຕີຕິ ອຍໍ ຍຸຕ຺ຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ເວທິຕພ຺ພາ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໒໑). ສໍວິທາວຫາເຣ ຈ ‘‘ອາຓຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ‘‘ອນ຺ເຕວາສິເກສຸ ເອກເມກສ຺ສ ເອເກໂກ ມາສໂກ ສາຫຕ຺ຖິໂກ ໂຫຕິ, ປຎ຺ຈ ອາຓຕ຺ຕິກາ’’ຕິ ວຈນໂຕ. ອາຓຕ຺ຕິຍາ ຈ ສຕິ ອາຓາປກສ຺ສ ອາຓຕ຺ຕິກ຺ຂເຓເຍວ ອາປຕ຺ຕິ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ, ນ ອຸທ຺ຘາເຣ.

ຍທິ ເອວໍ ‘‘ເຕສຸ ເອໂກ ຠຓ຺ຑໍ ອວຫຣຕິ, ຕສ຺ສຸທ຺ຘາເຣ ສພ຺ເພສໍ ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ນາຍໍ ໂທໂສ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ສພ຺ເພສໍເຍວ ອາປຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອວຫາຣກສ຺ສປິ ອາປຕ຺ຕິສມ຺ຠວຏ຺ຐານໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕສ຺ສຸທ຺ຘາເຣ ສພ຺ເພສໍ ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ ອາຫ, ນ ປນ ອາຓາປການມ຺ປິ ອຸທ຺ຘາເຣເຍວ ອາປຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ‘‘ສມ຺ພຫຸລາ ເອກໍ ອາຓາເປນ຺ຕິ ‘ຄຈ຺ເຉຕໍ ອາຫຣາ’ຕິ, ຕສ຺ສຸທ຺ຘາເຣ ສພ຺ເພສໍ ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິອາທີສຸປິ ເອວເມວ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ອຖ ວາ ສໍວິທາວຫາເຣ ອາຓາປການມ຺ປິ ອຸທ຺ຘາເຣເຍວ ອາປຕ຺ຕິ, ນ ອາຓຕ຺ຕິກ຺ຂເຓຕິ ອາເວຓິກມິທໍ ລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍປ຺ປມາເຓນ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ອິໂຕ ວາ ອຎ຺ເຎນ ປກາເຣນ ຍຖາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປຸພ຺ເພນາປຣໍ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ, ຕຖາ ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ສໍວິຘາຍາຕິ ສໍວິທຫິຕ຺ວາ. ເຕນ ເນສໍ ທຸກ຺ກຏາປຕ຺ຕິໂຍຕິ ອາຓຕ຺ຕິວເສນ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິຍາ ອສມ຺ຠເວ ສຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍທິ ຫິ ເຕ ອາຓຕ຺ຕາ ອວສ຺ສໍ ຕໍ ຫຣນ຺ຕິ, ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິເຍວ ເນສໍ ທຏ຺ຐພ຺ພາ, ນ ທຸກ຺ກຏາປຕ຺ຕິ. ສາຫຕ຺ຖິກໍ ວາ ອາຓຕ຺ຕິກສ຺ສ ອາຓຕ຺ຕິກໍ ວາ ສາຫຕ຺ຖິກສ຺ສ ອງ຺ຄໍ ນ ໂຫຕີຕິ ຠິນ຺ນກາລວິສຍຕ຺ຕາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ອງ຺ຄໍ ນ ໂຫຕິ. ຕຖາ ຫິ ສຫຕ຺ຖາ ອວຫຣນ຺ຕສ຺ສ ຐານາຈາວເນ ອາປຕ຺ຕິ, ອາຓຕ຺ຕິຍາ ປນ ອາຓຕ຺ຕິກ຺ຂເຓເຍວາຕິ ຠິນ຺ນກາລວິສຍາ ສາຫຕ຺ຖິກາຓຕ຺ຕິເກຫິ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພາປຕ຺ຕິໂຍ.

ສໍວິທາວຫາຣກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສງ຺ເກຕກມ຺ມກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໑໙. ສງ຺ເກຕກມ຺ມກຖາຍໍ ໂອຈຣເກ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ ‘‘ອວສ຺ສໍ ຫາຣິເຍ ຠຓ຺ເຑ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ. ປາຬິຍໍ ຕໍ ສງ຺ເກຕໍ ປຸເຣ ວາ ປຈ຺ຉາ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ຕໍ ສງ຺ເກຕນ຺ຕິ ສາມິອຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ຕສ຺ສ ສງ຺ເກຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ຕໍ ສງ຺ເກຕໍ ອສມ຺ປຕ຺ວາ ປຸເຣ ວາ ຕໍ ສງ຺ເກຕໍ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ປຈ຺ຉາ ວາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ອຊ຺ຊາຕິ ນິຍາມິຕໍ ຕໍ ສງ຺ເກຕໍ ອຕິກ຺ກມ຺ມາ’’ຕິອາທິ. ຕໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ປຸເຣ ວາ ປຈ຺ຉາ ວາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ອິມິນາວ ນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ສງ຺ເກຕກມ຺ມກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິມິຕ຺ຕກມ຺ມກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໒໐. ນິມິຕ຺ຕກມ຺ມກຖາຍໍ ອກ຺ຂິນິຂຓາທິນິມິຕ຺ຕກມ຺ມໍ ປນ ລຫຸກໍ ອິຕ຺ຕຣກາລໍ, ຕສ຺ມາ ຕງ຺ຂເຓເຍວ ຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ອວຫຣິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ. ຕຖາ ຫິ ກິຎ຺ຈິ ຠຓ຺ຑໍ ທູເຣ ໂຫຕິ ກິຎ຺ຈິ ຠາຣິຍໍ, ຕໍ ຄເຫຕຸໍ ຍາວ ຄຈ຺ຉຕິ, ຍາວ ອຸກ຺ຂິປິຕຸໍ ວາຍມຕິ, ຕາວ ນິມິຕ຺ຕກມ຺ມສ຺ສ ປຈ຺ຉາ ໂຫຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ນິມິຕ຺ຕກມ຺ມໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ອາຣທ຺ຘຕ຺ຕາ ເຕເນວ ນິມິຕ຺ເຕນ ອວຫຣຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍທິ ເອວໍ ‘‘ປຸເຣຠຕ຺ຕປໂຍໂຄວ ເອໂສ’’ຕິ ວາໂທ ປມາຓຠາວໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ? ນາປຊ຺ຊຕິ. ນ ຫິ ສງ຺ເກຕກມ຺ມໍ ວິຍ ນິມິຕ຺ຕກມ຺ມໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ກາລປຣິຈ຺ເຉໂທ ອຕ຺ຖິ, ອິຘ ນຕ຺ຖິ. ກາລວເສນ ຫິ ສງ຺ເກຕກມ຺ມໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ກິຣິຍາວເສນ ນິມິຕ຺ຕກມ຺ມນ຺ຕິ ອຍເມເຕສໍ ວິເສໂສ. ‘‘ຕໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ປຸເຣ ວາ ປຈ຺ຉາ ວາ ຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ອວຫຣຕິ, ມູລຏ຺ຐສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ອິທໍ ປນ ເຕນ ນິມິຕ຺ຕກມ຺ເມ ກເຕ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ອນາຣຠິຕ຺ວາ ສຍເມວ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ.

ນິມິຕ຺ຕກມ຺ມກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອາຓຕ຺ຕິກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໒໑. ອາຓຕ຺ຕິກຖາຍໍ ອສມ຺ໂມຫຕ຺ຖນ຺ຕິ ຍສ຺ມາ ສງ຺ເກຕກມ຺ມນິມິຕ຺ຕກມ຺ມານິ ກໂຣນ຺ໂຕ ເອໂກ ປຸເຣຠຕ຺ຕາທີສຸ ວາ ອກ຺ຂິນິຂຓນາທີນິ ວາ ທິສ຺ວາ ‘‘ຄຓ຺ຫາ’’ຕິ ວທຕິ, ເອໂກ ຄເຫຕພ຺ພຠຓ຺ຑນິສ຺ສິຕໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ເອວໍວຓ຺ຓສຓ຺ຐານໍ ຠຓ຺ຑໍ ຄຓ຺ຫາ’’ຕິ ວທຕິ, ເອໂກ ‘‘ຕ຺ວໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ປາວທ, ໂສ ອຎ຺ຎສ຺ສ ປາວທຕູ’’ຕິອາທິນາ ປຸຄ຺ຄລປຏິປາຏິຍາ ຈ ອາຓາເປຕິ, ຕສ຺ມາ ກາລວເສນ ກິຣິຍາວເສນ ຠຓ຺ຑວເສນ ປຸຄ຺ຄລວເສນ ຈ ອາຓຕ຺ເຕ ວິສງ຺ເກຕາວິສງ຺ເກຕວເສນ ເອເຕສຸ ສງ຺ເກຕກມ຺ມນິມິຕ຺ຕກມ຺ເມສຸ ອສມ຺ໂມຫຕ຺ຖໍ. ນິມິຕ຺ຕສຎ຺ຎໍ ກຕ຺ວາຕິ ‘‘ອີທິສໍ ນາມ ຠຓ຺ຑ’’ນ຺ຕິ ວຓ຺ຓສຓ຺ຐານາທິວເສນ ຄຫຓສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕຠູຕໍ ສຎ຺ຎາຓໍ ກຕ຺ວາ.

ຍຖາຘິປ຺ປາຍໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ທຸຕິໂຍ ຕຕິຍສ຺ສ, ຕຕິໂຍ ຈຕຸຕ຺ຖສ຺ສາຕິ ເອວໍ ປຏິປາຏິຍາ ເຈ ວທນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສເຈ ປນ ທຸຕິໂຍ ຈຕຸຕ຺ຖສ຺ສ ອາໂຣເຈຕິ, ນ ຍຖາຘິປ຺ປາຍໍ ອາຓຕ຺ຕິ ຄຕາຕິ ເນວຕ຺ຖິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕທຸກ຺ກຏເມວ ໂຫຕິ. ຕເທວ ໂຫຕີຕິ ຠຓ຺ຑຄ຺ຄຫຓໍ ວິນາ ເກວລໍ ສາສນປ຺ປຏິຄ຺ຄຫຓມຕ຺ຕສ຺ເສວ ສິທ຺ຘຕ຺ຕາ ຕເທວ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ໂຫຕິ, ນ ທຸກ຺ກຏໍ ນາປິ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ອີທິເສສຸ ສພ຺ພຏ຺ຐາເນສຸ.

ເຕສມ຺ປິ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອາໂຣຈນປຈ຺ຈຍາ ທຸກ຺ກຏໍ. ປຏິຄ຺ຄຫິຕມຕ຺ເຕຕິ ເອຕ຺ຖ ອວສ຺ສໍ ເຈ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕໂຕ ປຸພ຺ເພວ ອາຈຣິຍສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ນ ປນ ປຏິຄ຺ຄຫິເຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ກສ຺ມາ ປນສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ມຫາຊໂນ ຫິ ເຕນ ປາເປ ນິໂຍຊິໂຕ’’ຕິ.

ມູລຏ຺ຐສ຺ເສວ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອຍໍ ຕາວ ອຏ຺ຐກຖານໂຍ, ອາຈຣິຍາ ປນ ‘‘ວິສງ຺ເກຕຕ຺ຕາ ເອວ ມູລຏ຺ຐສ຺ສາຕິ ປາຬິຍໍ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ເສວ ຕໍ ທຸກ຺ກຏໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິມິນາວ ເຫຏ຺ຐາ ອາຄຕວາເຣສຸປິ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕານໍ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ທຸກ຺ກຏໍ ເວທິຕພ຺ພໍ, ຕໍ ປນ ຕຕ຺ຖ ໂອກາສາຠາວໂຕ ອວຕ຺ວາ ອິຘ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ເອວໍ ປຸນ ອາຓຕ຺ຕິຍາປິ ທຸກ຺ກຏເມວ ໂຫຕີຕິ ປຐມໍ ອຕ຺ຖສາຘກຕ຺ຕາຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຓຕ຺ຕິກ຺ຂເຓເຍວ ປາຣາຊິໂກຕິ ມຄ຺ຄານນ຺ຕຣຜລໍ ວິຍ ອຕ຺ຖສາຘິກາຓຕ຺ຕິເຈຕນາກ຺ຂເຓເຍວ ປາຣາຊິໂກ. ພຘິຣຕາຍາຕິ ອຸຈ຺ຈໍ ຠຓນ຺ໂຕ ພຘິຣຕາຍ ວາ ນ ສາເວຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ອາຓຕ຺ໂຕ ອຫໍ ຕຍາ’’ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ວາເຣ ປຸນ ປຏິກ຺ຂິປິຕພ຺ພາຠາເວນ ອຕ຺ຖສາຘກຕ຺ຕາຠາວໂຕ ມູລຏ຺ຐສ຺ສ ນຕ຺ຖິ ປາຣາຊິກໍ. ‘‘ປຓ຺ເຓ ວາ ສິລາຍ ວາ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ‘ໂຈຣິຍໍ ກາຕພ຺ພ’ນ຺ຕິ ລິຂິຕ຺ວາ ຐປິເຕ ປາຣາຊິກເມວາ’’ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ປນ ຍສ຺ມາ ອທິນ຺ນາທານໂຕ ປຣິຍາຍກຖາຍ ມຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມາ ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຍທິ ປນ ‘‘ອສຸກສ຺ມິໍ ນາມ ຐາເນ ອສຸກໍ ນາມ ຠຓ຺ຑໍ ຐິຕໍ, ຕໍ ອວຫຣາ’’ຕິ ປຓ຺ເຓ ລິຂິຕ຺ວາ ກສ຺ສຈິ ເປເສຕິ, ໂສ ເຈ ຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ອວຫຣຕິ, ອາຓຕ຺ຕິຍາ ອວຫຏໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ຍຸຕ຺ຕໍ ອາຓາປກສ຺ສ ປາຣາຊິກໍ.

ອາຓຕ຺ຕິກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອາປຕ຺ຕິເຠທວຓ຺ຓນາ

໑໒໒. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຕິ ຠູມຏ຺ຐຖລຏ຺ຐາທີສຸ. ອງ຺ຄຎ຺ຈ ທສ຺ເສນ຺ໂຕຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ວຕ຺ຖຸເຠເທນາຕິ ອວຫຣິຕພ຺ພສ຺ສ ວຕ຺ຖຸສ຺ສ ຄຣຸກລຫຸກເຠເທນ. ອາປຕ຺ຕິເຠທນ຺ຕິ ປາຣາຊິກຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍທຸກ຺ກຏານໍ ວເສນ ອາປຕ຺ຕິເຠທໍ. ມນຸສ຺ສຠູເຕນ ປເຣນ ປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ.

໑໒໕. ນ ຈ ສກສຎ຺ຎີຕິ ອິມິນາ ປນ ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ວຕ຺ຖຸ ກຖິຕໍ. ນ ຈ ວິສ຺ສາສຄ຺ຄາຫີ, ນ ຈ ຕາວກາລິກນ຺ຕິ ອິມິນາ ປນ ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕສຎ຺ຎາ ກຖິຕາ. ນ ວິສ຺ສາສຄ຺ຄາຫິຕາຕິ ວິສ຺ສາສຄ຺ຄາເຫນ ອຄ຺ຄຫິຕຠາໂວ. ນ ຕາວກາລິກຕາຕິ ປຈ຺ຉາ ທາຕພ຺ພຕໍ ກຕ຺ວາ ອຄ຺ຄຫິຕຠາໂວ. ອນຊ຺ຌາວຸຕ຺ຖກນ຺ຕິ ‘‘ມເມທ’’ນ຺ຕິ ປຣິຄ຺ຄຫວເສນ ອນຊ຺ຌາວຸຕ຺ຖກໍ ອຣຎ຺ເຎ ທາຣຸຕິຓປຓ຺ຓາທິ. ຉຑ຺ຑິຕນ຺ຕິ ກຏ຺ຐຫາຣາທີຫິ ອຕິຠາຣາທິຕາຍ ອນຕ຺ຖິກຠາເວນ ອຣຎ຺ຎາທີສຸ ຉຑ຺ຑິຕໍ. ຉິນ຺ນມູລກນ຺ຕິ ນຏ຺ຐໍ ປຣິເຍສິຕ຺ວາ ອາລຍສງ຺ຂາຕສ຺ສ ມູລສ຺ສ ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ຉິນ຺ນມູລໍ. ອສາມິກນ຺ຕິ ອນຊ຺ຌາວຸຕ຺ຖກາທີຫິ ຕີຫິ ອາກາເຣຫິ ທສ຺ສິຕໍ ອສາມິກວຕ຺ຖຸ. ອຸຠຍມ຺ປີຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕລກ຺ຂຓໍ ອສາມິກໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກຎ຺ຈ.

ອາປຕ຺ຕິເຠທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອນາປຕ຺ຕິເຠທວຓ຺ຓນາ

໑໓໑. ຍາຍ ເສຍ຺ຍາຍ ສຍິໂຕ ກາລໍ ກໂຣຕິ, ສາ ອນຸຏ຺ຐານເສຍ຺ຍາ ນາມ. ‘‘ຈິຕ຺ເຕນ ປນ ອຘິວາເສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ນ ກິຎ຺ຈິ ວທຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປາກຕິກໍ ກາຕຸນ຺ຕິ ຍຕ຺ຕກໍ ຄຫິຕໍ ປຣິຠຸຕ຺ຕໍ ວາ, ຕຕ຺ຕກໍ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ປຏິທສ຺ສາມີຕິ ຍໍ ຄຫິຕໍ, ຕເທວ ວາ ອຎ຺ຎໍ ວາ ຕາທິສໍ ປຸນ ທສ຺ສາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສງ຺ຆສນ຺ຕເກ ສງ຺ຆໍ ອນຸຊານາເປຕຸມສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ ກສ຺ສຈິ ວຕ຺ຖຸໂນ ອນນຸຊານິຕພ຺ພໂຕ ຈ ‘‘ສງ຺ຆສນ຺ຕກໍ ປນ ປຏິທາຕຸເມວ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ ນິພ຺ພຕ຺ຕາປີຕິ ຕສ຺ມິໍເຍວ ມຕສຣີເຣ ອຸປ຺ປນ຺ນາປິ. ວິນີຕວຕ຺ຖູສຸ ສາຏກຕຓ຺ຫາຍ ຕສ຺ມິໍເຍວ ມຕສຣີເຣ ນິພ຺ພຕ຺ຕເປໂຕ ວິຍາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຣຸກ຺ຂາທີສຸ ລຄ຺ຄິຕສາຏເກ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖີຕິ ມນຸສ຺ເສຫິ ອປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສເຈ ປນ ຕໍ ອາຣກ຺ຂເກຫິ ປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ໂຫຕິ, ຄເຫຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ.

ອນາປຕ຺ຕິເຠທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປກິຓ຺ຓກກຖາວຓ຺ຓນາ

ທາຣຸຂຓ຺ຑາທີສຸ ‘‘ຠາຣິຍມິທໍ, ຕ຺ວໍ ເອກປສ຺ສໍ ອຸກ຺ຂິປາຫິ, ອຫໍ ເອກປສ຺ສໍ ອຸກ຺ຂິປາມີ’’ຕິ ອຸຠເຍສໍ ປໂຍເຄນ ເອກສ຺ສ ວຕ຺ຖຸໂນ ຐານາຈາວນໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ສາຫຕ຺ຖິກາຓຕ຺ຕິກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທຎ຺ຈ ກາຍວາຈານໍ ອີທິເສ ຐາເນ ອງ຺ຄຠາວມຕ຺ຕທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍາຍ ປນ ເຈຕນາຍ ສມຸຏ຺ຐາປິໂຕ ປໂຍໂຄ ສາຫຕ຺ຖິໂກ ອາຓຕ຺ຕິໂກ ວາ ປຘານຠາເວນ ຐານາຈາວນໍ ສາເຘຕິ, ຕສ຺ສາ ວເສນ ອາປຕ຺ຕິ ກາເຣຕພ຺ພາ. ອຎ຺ຎຖາ ສາຫຕ຺ຖິກໍ ວາ ອາຓຕ຺ຕິກສ຺ສ ອງ຺ຄໍ ນ ໂຫຕິ, ອາຓຕ຺ຕິກໍ ວາ ສາຫຕ຺ຖິກສ຺ສາຕິ ອິທໍ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ.

ປກິຓ຺ຓກກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ວິນີຕວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໑໓໒. ວິນີຕວຕ຺ຖູສຸ ສນ຺ຘາວຕີຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ຘາວຕິ. ວິຘາວຕີຕິ ວິວິຘາ ນານປ຺ປກາເຣນ ຘາວຕິ. ກາຍວຈີທ຺ວາຣເຠທໍ ວິນາປີຕິ ກາຍໂຈປນໍ ວຈີເຠທຎ຺ຈ ວິນາ. ປຏິສງ຺ຂານພເລນາຕິ ຕຖາວິຘຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທ ອາທີນວປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓພເລນ.

໑໓໕. ປຸຈ຺ຉາສຠາເຄນາຕິ ປຸຈ຺ຉານຸຣູເປນ. ນິຣຸຕ຺ຕິ ເອວ ປໂຖ ນິຣຸຕ຺ຕິປໂຖ, ຕສ຺ມິໍ ນິຣຸຕ຺ຕິປເຖ. ເຕນາຫ ‘‘ໂວຫາຣວຈນມຕ຺ເຕ’’ຕິ.

໑໓໗. ຍຖາກມ຺ມໍ ຄໂຕຕິ ອິມິນາ ຕສ຺ສ ມຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ອພ຺ຠຸຓ຺ເຫຕິ ອິມິນາປິ ວຸຕ຺ຕເມວ ປຣິຍາຍນ຺ຕເຣນ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ອລ຺ລສຣີເຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິສຠາຄສຣີເຣຕິ ອິຕ຺ຖິສຣີເຣ. ວິສຠາຄສຣີຣຕ຺ຕາ ອຈ຺ຈາສນ຺ເນນ ນ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສີເສ ວາ’’ຕິອາທິ. ວຏ຺ຏຕີຕິ ວິສຠາຄສຣີເຣປິ ອຕ຺ຕນາວ ວຸຕ຺ຕວິຘິໍ ກາຕຸໍ ສາຏກຎ຺ຈ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ກິຎ຺ຈາປິ ອິມິນາ ສິກ຺ຂາປເທນ ອນາປຕ຺ຕິ, ອິຕ຺ຖິຣູປໍ ປນ ອາມສນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ.

໑໓໘. ກຸສໍ ສງ຺ກາເມຕ຺ວາຕິ ກຸສໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ. ກູຏມານກູຏກຫາປຓາທີຫີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຕຸລາກູຏກໍສກູຏວຎ຺ຈນາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕຕ຺ຖ ກູຏມານໍ ຫທຍເຠທສິຂາເຠທຣຊ຺ຊຸເຠທວເສນ ຕິວິຘໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ຫທຍນ຺ຕິ ນາຬິອາທິມານຠາຊນານໍ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ, ຕສ຺ສ ເຠໂທ ຉິທ຺ທກຣຓໍ ຫທຍເຠໂທ, ໂສ ສປ຺ປິເຕລາທິມິນນກາເລ ລພ຺ຠຕິ. ຕານິ ຫິ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ເຫຏ຺ຐາຉິທ຺ເທນ ມາເນນ ‘‘ສຓິກໍ ອາສິຎ຺ຈາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕຠາຊເນ ພຫຸໍ ປຄ຺ຆຣາເປຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຕິ, ທທນ຺ໂຕ ຉິທ຺ທໍ ປິຘາຍ ສີຆໍ ປູເຣຕ຺ວາ ເທຕິ. ສິຂາເຠໂທ ຕິລຕຓ຺ຑຸລາທິມິນນກາເລ ລພ຺ຠຕິ. ຕານິ ຫິ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ສຓິກໍ ສິຂໍ ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຕິ, ເທນ຺ໂຕ ເວເຄນ ປູເຣຕ຺ວາ ສິຂໍ ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ ເທຕິ. ຣຊ຺ຊຸເຠໂທ ເຂຕ຺ຕວຕ຺ຖຸມິນນກາເລ ລພ຺ຠຕິ. ເຂຕ຺ຕາທິໍ ມິນນ຺ຕາ ຫິ ອມຫນ຺ຕມ຺ປິ ມຫນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ມິນນ຺ຕິ, ມຫນ຺ຕມ຺ປິ ອມຫນ຺ຕໍ. ກູຏກຫາປໂຓ ປາກໂຏເຍວ.

ຕຸລາກູຏໍ ປນ ຣູປກູຏໍ ອງ຺ຄກູຏໍ ຄຫຓກູຏໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນກູຏນ຺ຕິ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ຣູປກູຏໍ ນາມ ທ຺ເວ ຕຸລາ ສຣູປາ ກຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ມຫຕິຍາ ຄຓ຺ຫາຕິ, ທທນ຺ໂຕ ຂຸທ຺ທິກາຍ ເທຕິ. ອງ຺ຄກູຏໍ ນາມ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ປຈ຺ຉາຠາເຄ ຫຕ຺ເຖນ ຕຸລໍ ອກ຺ກມຕິ, ທທນ຺ໂຕ ປຸພ຺ພຠາເຄ ອກ຺ກມຕິ. ຄຫຓກູຏໍ ນາມ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ມູເລ ຣຊ຺ຊຸໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ທທນ຺ໂຕ ອຄ຺ເຄ. ປຏິຈ຺ຉນ຺ນກູຏໍ ນາມ ຕຸລໍ ສຸສິຣໍ ກຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕ ອຍຈຸຓ຺ຓໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຕໍ ປຈ຺ຉາຠາເຄ ກໂຣຕິ, ທທນ຺ໂຕ ອຄ຺ຄຠາເຄ.

ກໍໂສ ວຸຈ຺ຈຕິ ສຸວຓ຺ຓປາຕິ, ຕາຍ ວຎ຺ຈນໍ ກໍສກູຏໍ. ກຖໍ? ເອກໍ ສຸວຓ຺ຓປາຕິໍ ກຕ຺ວາ ອຎ຺ຎາ ທ຺ເວ ຕິສ຺ໂສ ໂລຫປາຕິໂຍ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓາ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕໂຕ ຊນປທໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກິຎ຺ຈິເທວ ອຑ຺ຒໍ ກຸລໍ ປວິສິຕ຺ວາ ‘‘ສຸວຓ຺ຓຠາຊນານິ ກິຓຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຄ຺ເຆ ປຸຈ຺ຉິເຕ ສມຄ຺ຆຕຣໍ ທາຕຸກາມາ ໂຫນ຺ຕິ. ຕໂຕ ເຕຫິ ‘‘ກຖໍ ອິເມສໍ ສຸວຓ຺ຓຠາໂວ ຊານິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ສຸວຓ຺ຓປາຕິໍ ປາສາເຓ ຆໍສິຕ຺ວາ ສພ຺ພປາຕິໂຍ ທຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ.

ວຎ຺ຈນໍ ນາມ ເຕຫິ ເຕຫິ ອຸປາເຍຫິ ປເຣສໍ ວຎ຺ຈນໍ. ຕຕ຺ຣິທເມກໍ ວຕ຺ຖຸ – ເອໂກ ກິຣ ລຸທ຺ທໂກ ມິຄຎ຺ຈ ມິຄໂປຕກຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉຕິ. ຕເມໂກ ຘຸຕ຺ໂຕ ‘‘ກິໍ, ໂຠ, ມິໂຄ ອຄ຺ຆຕິ, ກິໍ ມິຄໂປຕໂກ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ມິໂຄ ທ຺ເວ ກຫາປເຓ, ມິຄໂປຕໂກ ເອກ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ເອກໍ ກຫາປຓໍ ທຕ຺ວາ ມິຄໂປຕກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ໂຖກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິວຕ຺ໂຕ ‘‘ນ ເມ, ໂຠ, ມິຄໂປຕເກນ ອຕ຺ໂຖ, ມິຄໍ ເມ ເທຫີ’’ຕິ ອາຫ. ເຕນ ຫິ ທ຺ເວ ກຫາປເຓ ເທຫີຕິ. ໂສ ອາຫ – ‘‘ນນຸ, ໂຠ, ມຍາ ປຐມໍ ເອໂກ ກຫາປໂຓ ທິນ຺ໂນ’’ຕິ? ‘‘ອາມ ທິນ຺ໂນ’’ຕິ. ‘‘ອິມໍ ມິຄໂປຕກໍ ຄຓ຺ຫ, ເອວໍ ໂສ ຈ ກຫາປໂຓ, ອຍຎ຺ຈ ກຫາປຓຄ຺ຆນໂກ ມິຄໂປຕໂກຕິ ທ຺ເວ ກຫາປຓາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ກາຣຓໍ ວທຕີ’’ຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ມິຄໂປຕກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ມິຄໍ ອທາສີຕິ.

ພລສາຕິ ພເລນ. ປນ຺ຖຆາຕ-ຄ຺ຄຫເຓນ ຫິມວິປຣາໂມສຄຸມ຺ພວິປຣາໂມສາປິ ສງ຺ຄຫິຕາ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ຫິມປາຕສມເຍ ຫິເມນ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາ ຫຸຕ຺ວາ ມຄ຺ຄປ຺ປຏິປນ຺ນໍ ຊນໍ ມູສນ຺ຕິ, ອຍໍ ຫິມວິປຣາໂມໂສ. ຍໍ ຄຸມ຺ມາທີຫິ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາ ຊນໍ ມູສນ຺ຕິ, ອຍໍ ຄຸມ຺ພວິປຣາໂມໂສ.

ອຸທ຺ຘາເຣເຍວ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ‘‘ສເຈ ສາຏໂກ ຠວິສ຺ສຕິ, ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຣິກປ຺ປສ຺ສ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສາຏກສ຺ສ ຈ ຕຕ຺ຖ ສພ຺ຠາວໂຕ. ປທວາເຣນ ກາເຣຕພ຺ໂພຕິ ຠູມິຍໍ ອນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາວ ວີມໍສິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິຍຸຏ຺ຐິໂຕຕິ ອນຸພທ຺ໂຘ. ທິສ຺ວາ ຫຏຕ຺ຕາ ປຣິກປ຺ປາວຫາໂຣ ນ ທິສ຺ສຕີຕິ ອິມິນາ ປຣິກປ຺ປາວຫາຣສ຺ສ ອສມ຺ຠວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ມຫາປຈ຺ຈຣິອາທີສຸ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຍຸຕ຺ຕຠາວໍ ວິຠາເວຕິ. ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍນ຺ຕິອາທິນາ ປນ ປຣິກປ຺ປາວຫາຣສມ຺ຠວໍ ປາຬິຍາ ສໍສນ຺ທນຠາວຎ຺ຈ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕເມວ ສຸວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທີເປຕິ. ເຕເນວ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ມຫາອຏ຺ຐກຖານໂຍວ ທສ຺ສິໂຕ.

ເກຈີຕິ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍເມວ ເອກຈ຺ເຈ ອາຈຣິຍາ. ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ປນາຕິ ປນ-ສທ຺ໂທ ເກຈິວາທໂຕ ມຫາປຈ຺ຈຣິວາທສ຺ສ ວິເສສສນ຺ທສ຺ສນຕ຺ໂຖ. ເຕນ ເກຈິວາໂທ ມຫາປຈ຺ຈຣິວາເທນປິ ນ ສເມຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ມຫາອຏ຺ຐກຖານໂຍ ເອວ ຈ ມຫາປຈ຺ຈຣິວາເທນປິ ສໍສນ຺ທນໂຕ ຍຸຕ຺ຕຕໂຣຕິ ວິຠາເວຕິ.

ອລງ຺ກາຣຠຓ຺ຑນ຺ຕິ ອງ຺ຄຸລິມຸທ຺ທິກາທິ ອລງ຺ກາຣຠຓ຺ຑໍ. ກຸສໍ ປາເຕຕ຺ວາຕິ ວິລີວມຍໍ ວາ ຕາລປຓ຺ຓມຍໍ ວາ ກຕສຎ຺ຎາຓໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ກຸສໍ ປາເຕຕ຺ວາ. ສມຄ຺ຆຕຣນ຺ຕິ ອປ຺ປຄ຺ຆຕຣໍ. ປຣໂກຏ຺ຐາສໂຕ ກຸເສ ອຸທ຺ຘເຏປິ ນ ຕາວ ກຸສສ຺ສ ປຣິວຕ຺ຕນໍ ຊາຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸທ຺ຘາເຣ ຣກ຺ຂຕີ’’ຕິ. ສິເວຍ຺ຍກນ຺ຕິ ສິວິຣຏ຺ເຐ ຊາຕໍ.

໑໓໙. ຊນ຺ຕາຆຣວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ຍສ຺ມາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ຕຕ຺ຖ ອນາປຕ຺ຕິຠາວໍ ຊານາຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຕສ຺ສ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ອໂຫສີ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ຈ ສຍໍ ຠຄວໂຕ ນາໂຣເຈສິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອາໂຣເຈສີ’’ຕິ ເອກວຈນໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໔໐. ວິຆາສນ຺ຕິ ຂາທິຕາວເສສໍ ອຸຈ຺ຉິຏ຺ຐໍ ວາ. ກປ຺ປິຍໍ ກາຣາເປຕ຺ວາຕິ ປຈາເປຕ຺ວາ. ອຕ຺ຕຄຸຕ຺ຕຕ຺ຖາຍາຕິ ຕໍນິມິຕ຺ຕອຸປທ຺ທວໂຕ ອຕ຺ຕານໍ ຣກ຺ຂຓຕ຺ຖາຍ. ຊິຆຈ຺ຉາຠິຠູຕາ ຫິ ສີຫາທໂຍ ອຕ຺ຕນາ ຂາທິຍມານໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕານໍ ອນຕ຺ຖມ຺ປິ ກເຣຍ຺ຍຸໍ. ປຣານຸທ຺ທຍຕາຍາຕິ ສີຫາທີສຸ ປຣສຕ຺ເຕສຸ ອນຸກມ຺ປາຍ. ຊິຆຈ຺ຉາວິໂນທນຕ຺ຖຎ຺ຫິ ເຕຫິ ຂາທິຍມານໍ ເຕ ປລາເປຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫໂຕ ເຕສຸ ອນຸກມ຺ປາ ນາມ ນ ຠວິສ຺ສຕິ.

໑໔໑. ເຕກຏຸລຍາຄຸວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ວິຍາຕິ ມຸສາວາທສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຓຕ຺ເຕຫີຕິ ສມ຺ມເຕນ ອາຓຕ຺ເຕຫິ. ອາຓຕ຺ເຕນາຕິ ສາມິເກຫິ ອາຓຕ຺ເຕນ. ອປຣສ຺ສ ຠາຄໍ ເທຫີຕິ ອສນ຺ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ເຎນາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ສມ຺ມຕາທີຫິ ຈຕູຫິ ອຎ຺ເຎນ. ‘‘ອປຣມ຺ປິ ຠາຄໍ ເທຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ສງ຺ຆສນ຺ຕກຕ຺ຕາ ອມູລກເມວ ຄຫິຕນ຺ຕິ ‘‘ອຸທ຺ຘາເຣເຍວ ຠຓ຺ຑຄ຺ເຆນ ກາເຣຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຕເຣຫິ ທີຍມານນ຺ຕິ ສມ຺ມເຕນ, ເຕນ ອາຓຕ຺ເຕນ ວາ ທີຍມານໍ. ເອວໍ ຄຓ຺ຫໂຕຕິ ‘‘ອປຣມ຺ປິ ຠາຄໍ ເທຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ວາ ກູຏວສ຺ສານິ ຄເຓຕ຺ວາ ວາ ຄຓ຺ຫໂຕ. ສຸທິນ຺ນນ຺ຕິ ເຫຏ຺ຐາ ສາມິເກນ, ເຕນ ອາຓຕ຺ເຕນ ວາ ທີຍມານໍ ຄິຫິສນ຺ຕກໍ ‘‘ອປຣສ຺ສ ຠາຄໍ ເທຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫໂຕ ອປຣສ຺ສ ອຠາວໂຕ ສາມິສນ຺ຕກເມວ ໂຫຕີຕິ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ ຊາຕໍ. ອິຘ ປນ ເຕຫິ ເອວໍ ທີຍມານໍ ‘‘ອປຣມ຺ປິ ຠາຄໍ ເທຫີຕິ ວຕ຺ວາ ວາ ກູຏວສ຺ສານິ ຄເຓຕ຺ວາ ວາ ຄຓ຺ຫໂຕ ເທຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຎ຺ຎາຕກວິຎ຺ຎຕ຺ຕິມຕ຺ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ເນວ ປາຣາຊິກໍ ນ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍນ຺ຕິ ສຸທິນ຺ນເມວ ໂຫຕິ.

໑໔໒-໓. ປຣິກ຺ຂາຣວຕ຺ຖູສຸ ວຸຕ຺ຕປຣິກ຺ຂາຣສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕຠຓ຺ຑສ຺ສ ຈ ໂກ ວິເສໂສ? ຍໍ ປຣິໂຠຄໂຍຄ຺ຄໍ ອາຠຣຓາທິຣູປໍ ອກຕ຺ວາ ຍຖາສຠາວໂຕ ຐປິຕໍ, ຕໍ ຠຓ຺ຑໍ. ຍໍ ປນ ຕຖາ ກຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ອນຸຈ຺ຉວິກາກາເຣນ ຐປິຕໍ ອາຠຣຓາທິກໍ, ຕໍ ປຣິກ຺ຂາຣນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໑໔໔-໑໔໖. ສງ຺ກາເມຕ຺ວາຕິ ຐິຕຏ຺ຐານໂຕ ອປເນຕ຺ວາ. ຖວິກນ຺ຕິ ອຸປາຫນຕ຺ຖວິກາທິ ຍໍກິຎ຺ຈິ ຖວິກໍ. ອາຫຣາເປນ຺ເຕສຸ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍນ຺ຕິ ‘‘ຄຫິເຕ ອຕ຺ຕມໂນ ໂຫຕີ’’ຕິ (ມຫາວ. ໓໕໖) ວຈນໂຕ ອນຕ຺ຕມນສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ຄຫິຕມ຺ປິ ປຸນ ທາຕພ຺ພເມວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ສມ຺ມຸຂີຠູເຕຫິ ຠາເຊຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໗໙) ວຈນໂຕ ຠາຊນີຍຠຓ຺ຑໍ ອຸປຈາຣສີມຏ຺ຐານໍເຍວ ປາປຸຓາຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຸປຈາຣສີມາຍໍ ຐິຕສ຺ເສວ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ.

໑໔໘-໙. ‘‘ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍນ຺ຕິ ອຸຠິນ຺ນໍ ສາລຍຠາເວ ສຕິ ໂຈຣສ຺ສ ວາ ສາມິກສ຺ສ ວາ ສມ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເອເສວ ນໂຍຕິ ປໍສຸກູລສຎ຺ຎາຍ ຄຫິເຕ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ, ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຄາເມສູຕິ ຄາມິເກສຸ ມນຸສ຺ເສສຸ. ຄາມ-ຄ຺ຄຫເຓນ ເຫຕ຺ຖ ຄາມຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕາ. ວຸຏ຺ຐຫນ຺ເຕສູຕິ ຄາມໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ປລາຍນ຺ເຕສຸ. ປຸນ ອາວສນ຺ເຕ ຊນປເທຕິ ຊານປທິເກສຸ ປຸນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ວສນ຺ເຕສຸ.

ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ສອຸສ຺ສາຫາ ວາ ນິຣຸສ຺ສາຫາ ວາ’’ຕິ ວິເສສໍ ອປຣາມສິຕ຺ວາ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ກຕິປຍານໍ ອນຸສ຺ສາເຫ ສຕິ ສງ຺ຆິກໍ ອສງ຺ຆິກໍ ໂຫຕີຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສອຸສ຺ສາຫມຕ຺ຕເມວ ປມາຓນ຺ຕິ ສາມິການໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໂຕຕິ ຄຓສນ຺ຕກໂຕ ປຸຄ຺ຄລສນ຺ຕກໂຕ ວາ. ເສນາສນຕ຺ຖາຍ ນິຍມິຕນ຺ຕິ ອິທໍ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ, ຈຕູສຸ ປຈ຺ຈເຍສຸ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອຕ຺ຖາຍ ນິຍມິເຕປິ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ອິສ຺ສຣວຕາຍາຕິ ປຣໍ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ວາ ອນາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ວາ ທາຕພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ອຍເມເວຕ຺ຖ ປມາຓນ຺ຕິ ເອວໍ ອຕ຺ຕໂນ ອິສ຺ສຣຠາເວນ. ອຄ຺ເຆນ ກາເຣຕພ຺ໂພຕິ ອຄ຺ຆານຸຣູປໍ ທຸກ຺ກເຏນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈເຍນ ວາ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ອິສ຺ສຣວຕາຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊໂຕ ຄີວາຕິ ນ ເກວລໍ ເອຕ຺ເຖວ ຄີວາ, ເຫຏ຺ຐາ ກຸລສງ຺ຄຫຕ຺ຖາຍ ອິສ຺ສຣວຕາຍ ວາ ທິນ຺ເນປິ ຄີວາເຍວ. ສຸຂາທິຕເມວາຕິ ອນ຺ໂຕວິຫາເຣ ນິສີທິຕ຺ວາ ຆຓ຺ຏິປ຺ປຫຣຓາທິວຸຕ຺ຕວິຘານສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ສຸຂາທິຕໍ. ສງ຺ຆິກຎ຺ຫິ ເວຠງ຺ຄິຍຠຓ຺ຑໍ ອນ຺ໂຕວິຫາເຣ ວາ ພຫິສີມາຍ ວາ ໂຫຕຸ, ພຫິສີມາຍໍ ຐິເຕຫິ ອປໂລເກຕ຺ວາ ຠາເຊຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ອຸຠຍຕ຺ຖ ຐິຕມ຺ປິ ປນ ອນ຺ໂຕສີມາຍໍ ຐິເຕຫິ ອປໂລເກຕ຺ວາ ຠາເຊຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິເຍວ. ເຕເນວ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວິຫາເຣເຍວ ນິສີທິຕ຺ວາ ເອວໍ ກຕຕ຺ຕາ ສຸຂາທິຕນ຺ຕິ ອາຫາ’’ຕິ. ອຍຎ຺ຈ ອຕ຺ໂຖ ວສ຺ສູປນາຍິກກ຺ຂນ຺ຘກຏ຺ຐກຖາຍໍ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ.

໑໕໐. ວຸຕ຺ຕວາທກວຕ຺ຖູສຸ ປາຬິຍໍ ຍຸຄສາຏກນ຺ຕິ ສາຏກຍຸຄໍ. ຕຸລນ຺ຕິ ປລສຕໍ. ໂທຓນ຺ຕິ ໂສຬສນາຬິມຕ຺ຕໍ. ປຣິຈ຺ເຉທໍ ປນ ກຕ຺ວາຕິ ຍຕ຺ຕກໍ ອິຈ຺ຉິຕໍ, ຕຕ຺ຕກໍ ອຄ຺ຆວເສນ ວາ ຈີວຣາທິປຈ຺ຈຍວເສນ ວາ ປຣິຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ. ອຸປາຣມ຺ຠາຕິ ‘‘ຠທນ຺ຕາ ອປຣິຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ເອວໍ ໂທສາໂຣປນໂຕ.

໑໕໓. ຉາຕຊ຺ຌຕ຺ຕນ຺ຕິ ຊິຆຈ຺ຉາທຸກ຺ເຂນ ປີຬິຕອຕ຺ຕສນ຺ຕານໍ. ຘນຸກນ຺ຕິ ຂຸທ຺ທກຘນຸກໍ. ພທ຺ໂຘ ໂຫຕີຕິ ຕິຣິຍໍ ພທ຺ໂຘ ໂຫຕິ. ສຸນຂທຏ຺ຐນ຺ຕິ ສາມິເກຫິ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕສຸນເຂນ ຄຫິຕໍ. ຍຏ຺ຐິຍາ ສຫ ປາເຕຕີຕິ ສູກຣສ຺ສ ອາຄມນໂຕ ປຸເຣຕຣເມວ ຕຕ຺ຖ ອພຊ຺ຌນຕ຺ຖາຍ ປາເຕຕິ. ມທ຺ທນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉຕິ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍນ຺ຕິ ເອກສູກຣຄ຺ຆນກໍ ຠຓ຺ຑໍ ທາຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ເຕນ ມຄ຺ເຄນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ສພ຺ເພວ ສູກຣາ ເຕນ ປາເສນ ພຊ຺ຌນ຺ຕິ, ເອໂກເຍວ ປຐມຕຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ພຊ຺ຌຕິ, ຕສ຺ມາ ເອກສູກຣຄ຺ຆນກໍ ຠຓ຺ຑໍ ທາຕພ຺ພໍ. ປຈ຺ຉາ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ເຕນ ກຕປໂຍເຄນ ອຄນ຺ຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ສຍເມວ ຄຈ຺ຉຕິ. ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ເຕສຸປິ ອີທິເສສຸ ຐາເນສຸ ເອເສວ ນໂຍ. ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ຉຑ຺ເຑຕີຕິ ປຸເຣຕຣເມວ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ຉຑ຺ເຑຕິ. ວິຫາຣຠູມິຍນ຺ຕິ ວິຫາຣສາມນ຺ຕາ ອຣຎ຺ຎປ຺ປເທເສ. ຣກ຺ຂໍ ຍາຈິຕ຺ວາຕິ ຣາຊຣາຊມຫາມຕ຺ຕາທີນໍ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອນຸທ຺ທິສ຺ສ ຣກ຺ຂໍ ຍາຈິຕ຺ວາ.

ກຸມີນມຸຂນ຺ຕິ ກຸມີນສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ມຈ຺ຉານໍ ປວິສນມຸຂໍ. ຄຸມ຺ເພ ຂິປຕິ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍເມວາຕິ ກຸມີນສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ປວິສິຕພ຺ພານໍ ມຈ຺ຉານໍ ອຄ຺ເຆນ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ.

໑໕໖. ວີສຕິໍສາທິວເສນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາ ຠິກ຺ຂູ ເອຕ຺ຖາຕິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຠິກ຺ຂຸກໍ. ເຖຣານນ຺ຕິ ອາຄນ຺ຕຸກຕ຺ເຖຣານໍ. ເຕສມ຺ປີຕິ ອາວາສິກຠິກ຺ຂູນມ຺ປິ. ປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍາຕິ ສງ຺ຆິກປຣິໂຠຄວເສນ ປຣິຠຸຎ຺ຊນຕ຺ຖາຍ. ຄຫເຓຕິ ປາຐເສໂສ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຍຕ຺ຖາຕິ ຍສ຺ມິໍ ອາວາເສ. ອຎ຺ເຎສໍ ອຕ຺ຖິຠາວນ຺ຕິ ອຎ຺ເຎສໍ ອາຄນ຺ຕຸກຠິກ຺ຂູນໍ ອຕ຺ຖິຠາວໍ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕາທິເສ ອາວາເສ. ຠາເຊຕ຺ວາ ຂາທນ຺ຕີຕິ ອາຄນ຺ຕຸການມ຺ປິ ສມ຺ປຕ຺ຕານໍ ຠາເຊຕ຺ວາ ຂາທນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຈຕູສຸ ປຈ຺ຈເຍສຸ ສມ຺ມາ ອຸປເນນ຺ຕີຕິ ອມ຺ພຜລາທີນິ ວິກ຺ກິຓິຕ຺ວາ ຈີວຣາທີສຸ ຈຕູສຸ ປຈ຺ຈເຍສຸ ສມ຺ມາ ອຸປເນນ຺ຕິ. ຈີວຣຕ຺ຖາຍ ນິຍເມຕ຺ວາ ທິນ຺ນາຕິ ‘‘ອິເມສໍ ຣຸກ຺ຂານໍ ຜລານິ ວິກ຺ກິຓິຕ຺ວາ ຈີວເຣສຸເຍວ ອຸປເນຕພ຺ພານິ, ນ ຠາເຊຕ຺ວາ ຂາທິຕພ຺ພານີ’’ຕິ ເອວໍ ນິຍເມຕ຺ວາ ທິນ຺ນາ. ເຕສຸປິ ອາຄນ຺ຕຸກາ ອນິສ຺ສຣາຕິ ປຈ຺ຈຍປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍ ນິຍເມຕ຺ວາ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ ຠາເຊຕ຺ວາ ຂາທິຕຸໍ ອນິສ຺ສຣາ.

ນ ເຕສຸ…ເປ… ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອາຄນ຺ຕຸເກຫິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຠາເຊຕ຺ວາ ຂາທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕສໍ ກຕິກາຍ ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ ‘‘ຠາເຊຕ຺ວາ ນ ຂາທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ເອຕ຺ຕເກສຸ ຣຸກ຺ເຂສຸ ຜລານິ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວາ ‘‘ເອຕ຺ຕການິ ຜລານິ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວາ ‘‘ເອຕ຺ຕການໍ ທິວສານໍ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວາ ‘‘ນ ກິຎ຺ຈິ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວາ ເອວໍ ກຕາຍ ອາວາສິການໍ ກຕິກາຍ ອາຄນ຺ຕຸເກຫິ ຐາຕພ຺ພໍ. ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ອນິສ຺ສຣາ’’ຕິ ວຈເນນ ທີປິໂຕເຍວ ອຕ຺ໂຖ ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ‘‘ຈຕຸນ຺ນໍ ປຈ຺ຈຍານ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ທສ຺ສິໂຕ. ປຣິໂຠຄວເສເນວາຕິ ເອຕ຺ຖ ເອວ-ສທ຺ໂທ ອຏ຺ຐານປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ. ປຣິໂຠຄວເສນ ຕເມວ ຠາເຊຕ຺ວາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ຣຏ຺ເຐ ວາ. ເສນາສນປຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ເສນາສນຎ຺ຈ ຕທຕ຺ຖາຍ ນິຍເມຕ຺ວາ ຐປິຕຎ຺ຈ.

ລາມກໂກຏິຍາຕິ ລາມກໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ, ລາມກເສນາສນໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເສນາສເນປິ ຕິຓາທີນິ ລາມກໂກຏິຍາວ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕພ຺ພານິ, ເສນາສນປຣິກ຺ຂາຣາປິ ລາມກໂກຏິຍາວ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕພ຺ພາ. ມູລວຕ຺ຖຸຈ຺ເຉທໍ ປນ ກຕ຺ວາ ນ ອຸປເນຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິມິນາ ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ? ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ຕາວ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສພ຺ພານິ ເສນາສນານິ ນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕພ຺ພານີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ລາມກໂກຏິຍາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ເຕຫິປິ ເສນາສນຠູມິໂຍ ນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕພ຺ພາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕີຕິ ໂນ ຂນ຺ຕິ, ວີມໍສິຕ຺ວາ ຍໍ ຣຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ຘມ຺ມສນ຺ຕເກນ ພຸທ຺ຘປູຊໍ ກາຕຸໍ, ພຸທ຺ຘສນ຺ຕເກນ ວາ ຘມ຺ມປູຊໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ? ‘‘ຕຖາຄຕສ຺ສ ໂຂ ເອຕໍ ວາເສຏ຺ຐ ອຘິວຈນໍ ຘມ຺ມກາໂຍ ອິຕິປີຕິ ຈ ໂຍ ໂຂ, ວກ຺ກລິ, ຘມ຺ມໍ ປສ຺ສຕິ, ໂສ ມໍ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໘໗) ຈ ວຈນໂຕ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ເອວໍ ສນ຺ເຕ ‘ໂຍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມໍ ອຸປຏ຺ຐເຫຍ຺ຍ, ໂສ ຄິລານໍ ອຸປຏ຺ຐເຫຍ຺ຍາ’ຕິ ວຈນໂຕ ພຸທ຺ຘສນ຺ຕເກນ ຄິລານສ຺ສປິ ເຠສຊ຺ຊໍ ກາຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ຕສ຺ມາ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ອກາຣຓໍ. ນ ຫິ ‘‘ໂຍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມໍ ອຸປຏ຺ຐເຫຍ຺ຍ, ໂສ ຄິລານໍ ອຸປຏ຺ຐເຫຍ຺ຍາ’’ຕິ ອິມິນາ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ຄິລານສ຺ສ ຈ ເອກສທິສຕາ ຕທຸປຏ຺ຐານສ຺ສ ວາ ສມຜລຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ‘‘ໂຍ ມໍ ໂອວາທານຸສາສນີກຣເຓນ ອຸປຏ຺ຐເຫຍ຺ຍ, ໂສ ຄິລານໍ ອຸປຏ຺ຐເຫຍ຺ຍ, ມມ ໂອວາທກຣເຓນ ຄິລາໂນ ອຸປຏ຺ຐາຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ຠຄວໂຕ ຈ ຄິລານສ຺ສ ຈ ອຸປຏ຺ຐານໍ ເອກສທິສນ຺ຕິ ເອວໍ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ນ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ຕສ຺ມາ ‘‘ໂຍ ໂວ, ອານນ຺ທ, ມຍາ ຘມ຺ໂມ ຈ ວິນໂຍ ຈ ເທສິໂຕ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ, ໂສ ໂວ ມມຈ຺ຈເຍນ ສຕ຺ຖາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ‘‘ອຫຎ຺ຈ ປນິທານິ ເອໂກ ໂອວທາມິ ອນຸສາສາມິ, ມຍິ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ອິມານິ ຈຕຸຣາສີຕິ ພຸທ຺ຘສຫສ຺ສານິ ຕຸມ຺ເຫ ໂອວທິສ຺ສນ຺ຕິ ອນຸສາສິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ພຫຸສ຺ສຸຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ປສໍສນ຺ເຕນ ຈ ‘‘ໂຍ ພຫຸສ຺ສຸໂຕ, ນ ໂສ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສາວໂກ ນາມ, ພຸທ຺ໂຘ ນາມ ເອສ ຈຸນ຺ທາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຘມ຺ມຄຣຸກຕ຺ຕາ ຈ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຸພ຺ພນໂຍ ເອວ ປສຕ຺ຖຕໂຣຕິ ອມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕິ.

ປຓ຺ຓໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາຕິ ‘‘ເອຕ຺ຕເກເຫວ ຣຸກ຺ເຂຫິ ເອຕ຺ຕກເມວ ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ປຓ຺ຓໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ, ລິຂິຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ນິມິຕ຺ຕສຎ຺ຎໍ ກຕ຺ວາຕິ ສງ຺ເກຕໍ ກຕ຺ວາ. ທາຣກາຕິ ເຕສໍ ປຸຕ຺ຕນຕ຺ຕາທໂຍ ທາຣກາ. ອຎ຺ເຎປິ ເຍ ເກຈິ ໂຄປກາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕ ສພ຺ເພປິ ວຸຕ຺ຕາ. ສພ຺ພຕ຺ຖາປິ ຄິຫີນໍ ໂຄປກທາເນ ຍຕ຺ຕກໍ ໂຄປກາ ເທນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຕກໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ສງ຺ຆິເກ ປນ ຍຖາປຣິຈ຺ເຉທເມວ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ທີປິຕຕ຺ຕາ ‘‘ອຕ຺ຖໂຕ ເອກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕໂຕຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕອຸໂປສຖາຄາຣາທິກຣຓຕ຺ຖາຍ ຐປິຕທາຣຸສມ຺ຠາຣໂຕ. ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາຕິ ກາຣກສງ຺ຆໍ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ. ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ອາຫຣິຕ຺ວາຕິ ອນາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາປິ ຕາວກາລິກໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ. ອາຫຣາເປນ຺ໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ອນາຫຣາເປນ຺ເຕປິ ທາຕພ຺ພເມວ. ອຍເມວ ຠິກ຺ຂຸ ອິສ຺ສໂຣຕິ ເອກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປາປຸຓນຏ຺ຐານໍ, ຕໂຕເຍວ ເສນາສນໂຕ ຕສ຺ສ ທາຕພ຺ພໍ, ນ ຈ ໂສ ຕໂຕ ອຸຏ຺ຐາເປຕພ຺ໂພຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

‘‘ອຸທກປູຊນ຺ຕິ ເຈຕິຍຏ຺ຐາເນສຸ ສິຎ຺ຈນ’’ນ຺ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຕ຺ຕສີເສນາຕິ ເກວລໍ ສທ຺ຘາຍ, ນ ເວຕນາທິອຕ຺ຖາຍ. ສວຕ຺ຖຸກນ຺ຕິ ສຫ ຠູມິຍາ. ຕິຓມຕ຺ຕໍ ປນ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ, ກິໍ ຕໍ ຄຣຸຠຓ຺ຑໍ ນ ໂຫຕີຕິ? ນ ໂຫຕິ. ອຣກ຺ຂິຕອໂຄປິຕຏ຺ຐາເນ ຫິ ວິນສ຺ສກຠາເວນ ຐິຕໍ ຄຣຸຠຓ຺ຑໍ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕາທິສໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຕິຓມຕ຺ຕໍ ປນ ທາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຊຄ຺ຄິຕ຺ວາຕິ ສໍວຈ຺ຉເຣ ສໍວຈ຺ຉເຣ ຊຄ຺ຄິຕ຺ວາ.

ກຸຏ຺ຏນ຺ຕິ ເຄຫຠິຕ຺ຕິໍ. ປາກາຣນ຺ຕິ ປຣິກ຺ເຂປປາກາຣໍ. ຕໂຕຕິ ຉຑ຺ຑິຕວິຫາຣໂຕ. ຕໂຕ ອາຫຣິຕ຺ວາ ເສນາສນໍ ກຕໍ ໂຫຕີຕິ ສາມນ຺ຕຄາມວາສີຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ຉຑ຺ຑິຕວິຫາຣໂຕ ທາຣຸສມ຺ຠາຣາທິໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ເສນາສນໍ ກຕໍ ໂຫຕິ.

໑໕໗. ຈຕຸຠາຄອຸທກສມ຺ຠິນ຺ເນຕິ ຈຕຸຕ຺ຖຠາເຄນ ອຸທເກນ ສມ຺ຠິນ຺ເນ. ໂອທນຠາຊນີຍວຕ຺ຖຸສ຺ມິນ຺ຕິ ‘‘ເທຫິ ອປຣສ຺ສ ຠາຄ’’ນ຺ຕິ ອາຄຕວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ.

໑໕໙. ອຍ຺ຍາ ອຕ຺ຕນາ ກາຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ກໂຣນ຺ຕິ, ອຕິວິຍ ຖທ຺ຘາຕິ ປສາທໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ຈິຕ຺ເຕນ ກຸປ຺ປນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປສາທານຸຣກ຺ຂຓຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທ຺ຘິໍ ປຏິສໍຫຣີຕິ ອິທ຺ຘິໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ສກຏ຺ຐາເນເຍວ ອຏ຺ຐາສີຕິ ອິທ຺ຘິຍາ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕຕ຺ຕາ ເອວ ‘‘ປາສາໂທ ປຸນ ອາຄຈ຺ຉຕູ’’ຕິ ອນຘິຏ຺ຐິເຕປິ ສຍເມວ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສກຏ຺ຐາເນເຍວ ອຏ຺ຐາສິ. ‘‘ຍາວ ທາຣກາ ປາສາທໍ ອາໂຣຫນ຺ຕິ, ຕາວ ປາສາໂທ ເຕສໍ ສນ຺ຕິເກ ໂຫຕູ’’ຕິ ປຸພ຺ເພ ອຘິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ເອວ ຈ ກາລປຣິຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐິເຕນ ຕໂຕ ປຣໍ ອິທ຺ຘິ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕາ ນາມ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຖໂຣ ອິທ຺ຘິໍ ປຏິສໍຫຣີ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ເຕ ທາຣກາ ເອວໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຕານໍ ສນ຺ຕກາ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ຍສ຺ມາ ຈ ອີທິເສນ ປໂຍເຄນ ເຖເຣນ ເຕ ອານີຕາ ນາມ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເຖໂຣ ເອວມກາສີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ໂວຫາຣວເສນາ’’ຕິອາທິ. ອຕ຺ຕໂນ ປກຕິວຓ຺ຓໍ ອວິຊຫິຕ຺ວາ ພຫິທ຺ຘາ ຫຕ຺ຖິອາທິທສ຺ສນໍ ‘‘ເອໂກປິ ຫຸຕ຺ວາ ພຫຸຘາ ໂຫຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໒໓໘; ມ. ນິ. ໑.໑໔໗; ສໍ. ນິ. ໕.໘໔໒) ອາຄຕຎ຺ຈ ອຘິຏ຺ຐານວເສນ ນິປ຺ຜນ຺ນຕ຺ຕາ ອຘິຏ຺ຐານິທ຺ຘິ ນາມ. ‘‘ໂສ ປກຕິວຓ຺ຓໍ ວິຊຫິຕ຺ວາ ກຸມາຣກວຓ຺ຓໍ ວາ ທສ຺ເສຕິ ນາຄວຓ຺ຓໍ ວາ…ເປ… ວິວິຘມ຺ປິ ເສນາພ຺ຍູຫໍ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໓.໑໓) ເອວໍ ອາຄຕາ ອິທ຺ຘິ ປກຕິວຓ຺ຓວິຊຫນວິກາຣວເສນ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິກຸພ຺ພນິທ຺ຘິ ນາມ. ອຕ຺ຕານໍ ອທສ຺ເສຕ຺ວາ ພຫິທ຺ຘາ ຫຕ຺ຖິອາທິທສ຺ສນມ຺ປິ ເອຕ຺ເຖວ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປກຕິວຓ຺ຓວິຊຫນຎ຺ຫິ ນາມ ອຕ຺ຕໂນ ປກຕິຣູປສ຺ສ ອຎ຺ເຎສໍ ອທສ຺ສນໍ, ນ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ຕສ຺ສ ນິໂຣຘນໍ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຕານໍ ອທສ຺ເສຕ຺ວາ ພຫິທ຺ຘາ ຫຕ຺ຖິອາທິທສ຺ສນມ຺ປິ ເອຕ຺ເຖວ ສງ຺ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ‘‘ປກຕິວຓ຺ຓໍ ວິຊຫິຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕມູລປເທນ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ.

ວິນີຕວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອິຕິ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ

ທຸຕິຍປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ ສມຕ຺ຕາ.

ອນຸສາສນີກຖາວຓ຺ຓນາ

ປຣາຊິຕກິເລເສນາຕິ ສນ຺ຕາເນ ປຸນ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຘມ຺ມຕາປາທເນນ ຈຕູຫິ ມຄ຺ຄຎາເຓຫິ ສຫ ວາສນາຍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນສພ຺ພກິເລເສນ. ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ. ເຕນ ສິກ຺ຂາປເທນ ສມໍ ອຎ຺ຎໍ ອເນກນຍໂວກິຓ຺ຓໍ ຄມ຺ຠີຣຕ຺ຖວິນິຈ຺ຉຍໍ ກິຎ຺ຈິ ສິກ຺ຂາປທໍ ນ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອຕ຺ໂຖ ຈ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ຈ ອຕ຺ຖວິນິຈ຺ຉຍາ, ຄມ຺ຠີຣາ ອຕ຺ຖວິນິຈ຺ຉຍາ ອສ຺ສາຕິ ຄມ຺ຠີຣຕ຺ຖວິນິຈ຺ຉຍໍ. ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ໂອຕິຓ຺ເຓຕິ ໂຈທນາວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ສງ຺ຆມຊ຺ຌໍ ໂອຕິຓ຺ເຓ, ເອເກນ ເອກສ຺ມິໍ ໂຈທິເຕ, ສຍເມວ ວາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ກຕວີຕິກ຺ກເມ ອາໂຣຈິເຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອຕ຺ຖາຕິ ໂອຕິຓ຺ເຓ ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ.

ວິນິຈ຺ຉຍໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ສຫສາ ‘‘ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ ອວຕ຺ວາ ຍໍ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປາຬິ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ວິນິຈ຺ຉໂຍຕິ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິວິນິຈ຺ຉໂຍ. ອວຕ຺ວາວາຕິ ‘‘ຕ຺ວໍ ປາຣາຊິກໍ ອາປນ຺ໂນ’’ຕິ ອວຕ຺ວາວ. ກປ຺ປິເຍປິ ຈ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິນ຺ຕິ ອວຕ຺ວາປິ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ກປ຺ປິເຍ ມາຕຸປິຕຸສນ຺ຕເກປິ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ. ລຫຸວຕ຺ຕິໂນຕິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທນ ລຫຸປຣິວຕ຺ຕິໂນ. ອາສີວິສນ຺ຕິ ສີຆເມວ ສກລສຣີເຣ ຜຣຓສມຕ຺ຖວິສໍ.

ອນຸສາສນີກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປາຣາຊິກກຓ຺ຑຏ຺ຐກຖາຍ ປຐມຠາຄວຓ຺ຓນາ ສມຕ຺ຕາ.

໓. ຕຕິຍປາຣາຊິກໍ

ຕີຫີຕິ ກາຍວຈີມໂນທ຺ວາເຣຫິ. ວິຠາວິຕນ຺ຕິ ປກາສິຕໍ, ເທສິຕໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ປຐມປຎ຺ຎຕ຺ຕິນິທານວຓ຺ຓນາ

໑໖໒. ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປາກາຣປຣິກ຺ເຂປວຑ຺ຒເນນາຕິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປາກາຣປຣິກ຺ເຂເປນ ນຄຣຠູມິຍາ ວຑ຺ຒເນນ. ວິສາລີຠູຕຕ຺ຕາຕິ ຄາວຸຕນ຺ຕຣໍ ຄາວຸຕນ຺ຕຣໍ ປຸຖຸຠູຕຕ຺ຕາ. ພາຣາຓສິຣຎ຺ໂຎ ກິຣ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໔໖; ຂຸ. ປາ. ອຏ຺ຐ. ໖. ຣຕນສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ) ອຄ຺ຄມເຫສິຍາ ກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ຄພ຺ໂຠ ສຓ຺ຐາສິ, ສາ ຎຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ນິເວເທສິ, ຣາຊາ ຄພ຺ຠປຣິຫາຣໍ ອທາສິ. ສາ ສມ຺ມາ ປຣິຫຣິຍມານາ ຄພ຺ຠປຣິປາກກາເລ ວິຊາຍນຆຣໍ ປາວິສິ. ປຸຎ຺ຎວນ຺ຕີນໍ ປຈ຺ຈູສສມເຍ ຄພ຺ຠວຸຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ, ສາ ຈ ຕາສໍ ອຎ຺ຎຕຣາ, ເຕນ ປຈ຺ຈູສສມເຍ ອລຕ຺ຕກປຏລພນ຺ຘຸຊີວກປຸປ຺ຜສທິສໍ ມໍສເປສິໍ ວິຊາຍິ. ຕໂຕ ‘‘ອຎ຺ຎາ ເທວິໂຍ ສຸວຓ຺ຓພິມ຺ພສທິເສ ປຸຕ຺ເຕ ວິຊາຍນ຺ຕິ, ອຄ຺ຄມເຫສີ ມໍສເປສິນ຺ຕິ ຣຎ຺ໂຎ ປຸຣໂຕ ມມ ອວຓ຺ໂຓ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ເຕນ ອວຓ຺ຓຠເຍນ ຕໍ ມໍສເປສິໍ ເອກສ຺ມິໍ ຠາຊເນ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຏິກຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຣາຊມຸທ຺ທິກາຍ ລຎ຺ເຉຕ຺ວາ ຄງ຺ຄາຍ ໂສເຕ ປກ຺ຂິປາເປສິ. ມນຸສ຺ເສຫິ ຉຑ຺ຑິຕມຕ຺ເຕ ເທວຕາ ອາຣກ຺ຂໍ ສໍວິທຫິໍສຸ. ສຸວຓ຺ຓປຏ຺ຏິກຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຊາຕິຫິງ຺ຄຸລເກນ ‘‘ພາຣາຓສິຣຎ຺ໂຎ ອຄ຺ຄມເຫສິຍາ ປຊາ’’ຕິ ລິຂິຕ຺ວາ ພນ຺ຘິໍສຸ. ຕໂຕ ຕໍ ຠາຊນໍ ອູມິຠຍາທີຫິ ອນຸປທ຺ທຸຕໍ ຄງ຺ຄາໂສເຕນ ປາຍາສິ.

ເຕນ ຈ ສມເຍນ ອຎ຺ຎຕໂຣ ຕາປໂສ ໂຄປາລກກຸລໍ ນິສ຺ສາຍ ຄງ຺ຄາຕີເຣ ວິຫຣຕິ. ໂສ ປາໂຕວ ຄງ຺ຄໍ ໂອຕິຓ຺ໂຓ ຕໍ ຠາຊນໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ປໍສຸກູລສຎ຺ຎາຍ ອຄ຺ຄເຫສິ. ອເຖຕ຺ຖ ຕໍ ອກ຺ຂຣປຏ຺ຏິກໍ ຣາຊມຸທ຺ທິກາລຎ຺ຉນຎ຺ຈ ທິສ຺ວາ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ຕໍ ມໍສເປສິໍ ອທ຺ທສ. ທິສ຺ວານສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ ‘‘ສິຍາ ຄພ຺ໂຠ, ຕຖາ ຫິສ຺ສ ທຸຄ຺ຄນ຺ຘປູຕິຠາໂວ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ອຸທກປ຺ປວາເຫນາຄຕສ຺ສປິ ຫິ ອຸສ຺ມາ ນ ວິຄຈ຺ຉຕິ, ອຸສ຺ມາ ຈ ນາມ ອີທິສາຍ ສວິຎ຺ຎາຓກຕາຍ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ‘‘ສິຍາ ຄພ຺ໂຠ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ປຸຎ຺ຎວນ຺ຕຕາຍ ປນ ທຸຄ຺ຄນ຺ຘໍ ນາໂຫສິ ສອຸສຸມຄຕາຍ ປູຕິຠາໂວ ຈ. ເອວໍ ປນ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອສ຺ສມໍ ເນຕ຺ວາ ນໍ ສຸທ຺ເຘ ໂອກາເສ ຐເປສິ. ອຖ ອຑ຺ຒມາສຈ຺ຈເຍນ ທ຺ເວ ມໍສເປສິໂຍ ອເຫສຸໍ. ຕາປໂສ ທິສ຺ວາ ສາຘຸກຕຣໍ ຐເປສິ. ຕໂຕ ປຸນ ອຑ຺ຒມາສຈ຺ຈເຍນ ເອກເມກິສ຺ສາ ເປສິຍາ ຫຕ຺ຖປາທສີສານມຕ຺ຖາຍ ປຎ຺ຈ ປຎ຺ຈ ປິຬກາ ອຸຏ຺ຐຫິໍສຸ. ອຖ ຕໂຕ ອຑ຺ຒມາສຈ຺ຈເຍນ ເອກາ ມໍສເປສິ ສຸວຓ຺ຓພິມ຺ພສທິໂສ ທາຣໂກ, ເອກາ ທາຣິກາ ອໂຫສິ. ເຕສຸ ຕາປສສ຺ສ ປຸຕ຺ຕສິເນໂຫ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ, ທາຣການໍ ປຸຎ຺ຎຸປນິສ຺ສຍໂຕ ອງ຺ຄຸຏ຺ຐກໂຕ ຈສ຺ສ ຂີຣໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕໂຕ ປຠຸຕິ ຈ ຂີຣຠຕ຺ຕໍ ອລຠິຕ຺ຖ. ຕາປໂສ ຠຕ຺ຕໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຂີຣໍ ທາຣການໍ ມຸເຂ ອາສິຎ຺ຈຕິ. ເຕສໍ ປນ ຍໍ ຍໍ ອຸທຣໍ ປວິສຕິ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ມຓິຠາຊນຄຕໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ. ຈຣິມຠເວ ໂພຘິສຕ຺ເຕ ກຸຈ຺ຉິຄເຕ ໂພຘິສຕ຺ຕມາຕຸ ວິຍ ອຸທຣຈ຺ຉວິຍາ ອຈ຺ຉວິປ຺ປສນ຺ນຕາຍ ເອວໍ ເຕ ນິຈ຺ຉວີ ອເຫສຸໍ. ອປເຣ ອາຫຸ ‘‘ສິພ຺ພິຕ຺ວາ ຐປິຕາ ວິຍ ເນສໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ລີນາ ຉວິ ອໂຫສີ’’ຕິ. ເອວໍ ເຕ ນິຈ຺ຉວິຕາຍ ວາ ລີນຈ຺ຉວິຕາຍ ວາ ‘‘ລິຈ຺ຉວີ’’ຕິ ປຎ຺ຎາຍິໍສຸ.

ຕາປໂສ ທາຣເກ ໂປເສນ຺ໂຕ ອຸສ຺ສູເຣ ຄາມໍ ຠິກ຺ຂາຍ ປວິສຕິ, ອຕິທິວາ ປຏິກ຺ກມຕິ. ຕສ຺ສ ຕໍ ພ຺ຍາປາຣໍ ຎຕ຺ວາ ໂຄປາລກາ ອາຫໍສຸ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ປພ຺ພຊິຕານໍ ທາຣກໂປສນໍ ປລິໂພໂຘ, ອມ຺ຫາກໍ ທາຣເກ ເທຖ, ມຍໍ ໂປເສສ຺ສາມ, ຕຸມ຺ເຫ ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ມໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ. ຕາປໂສ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ປຏິສ຺ສຸຓິ. ໂຄປາລກາ ທຸຕິຍທິວເສ ມຄ຺ຄໍ ສມໍ ກຕ຺ວາ ປຸປ຺ເຜຫິ ໂອກິຣິຕ຺ວາ ຘຊປຏາກາ ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາ ຕູຣິເຍຫິ ວຊ຺ຊມາເນຫິ ອສ຺ສມໍ ອາຄຕາ. ຕາປໂສ ‘‘ມຫາປຸຎ຺ຎາ ທາຣກາ, ອປ຺ປມາເທເນວ ວຑ຺ເຒຖ, ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອາວາຫໍ ກໂຣຖ, ປຎ຺ຈໂຄຣເສນ ຣາຊານໍ ໂຕເສຕ຺ວາ ຠູມິຠາຄໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນຄຣໍ ມາເປຖ, ຕຕ຺ຖ ກຸມາຣໍ ອຠິສິຎ຺ຈຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ທາຣເກ ອທາສິ. ເຕ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ປຏິສ຺ສຸຓິຕ຺ວາ ທາຣເກ ເນຕ຺ວາ ໂປເສສຸໍ. ທາຣກາ ວຸຑ຺ຒິມນ຺ວາຍ ກີຬນ຺ຕາ ວິວາທຏ຺ຐາເນສຸ ອຎ຺ເຎ ໂຄປາລກທາຣເກ ຫຕ຺ເຖນປິ ປາເທນປິ ປຫຣນ຺ຕິ, ເຕ ໂຣທນ຺ຕິ. ‘‘ກິສ຺ສ ໂຣທຖາ’’ຕິ ຈ ມາຕາປິຕູຫິ ວຸຕ຺ຕາ ‘‘ອິເມ ນິມ຺ມາຕາປິຕິກາ ຕາປສໂປສິຕາ ອມ຺ເຫ ອຕີວ ປຫຣນ຺ຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕໂຕ ເນສໍ ໂປສກມາຕາປິຕໂຣປິ ‘‘ອິເມ ທາຣກາ ອຎ຺ເຎ ທາຣເກ ວິເຫເສນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂາເປນ຺ຕິ, ນ ອິເມ ສງ຺ຄເຫຕພ຺ພາ, ວຊ຺ເຊຕພ຺ພາ ອິເມ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ຕໂຕ ປຠຸຕິ ກິຣ ໂສ ປເທໂສ ‘‘ວຊ຺ຊີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ໂຍຊນສຕປຣິມາເຓນ.

ອຖ ຕໍ ປເທສໍ ໂຄປາລກາ ຣາຊານໍ ໂຕເສຕ຺ວາ ອຄ຺ຄເຫສຸໍ. ຕຕ຺ຖ ຈ ນຄຣໍ ມາເປຕ຺ວາ ໂສຬສວສ຺ສຸທ຺ເທສິກໍ ກຸມາຣໍ ອຠິສິຎ຺ຈິຕ຺ວາ ຣາຊານໍ ອກໍສຸ. ຣຊ຺ຊສມ຺ປຕ຺ຕິທາຍກສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ອສມ຺ຠິນ຺ເນ ເອວ ຣາຊກຸເລ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ຈ ຣາຊກຸມາຣສ຺ສ ປຸຎ຺ຎານຸຠາວສຎ຺ໂຈທິຕາ ເທວຕາຘິຄ຺ຄຫິຕາ ອກໍສູຕິ ເກຈິ. ທາຣກສ຺ສ ທາຣິກາຍ ສທ຺ຘິໍ ວາເຣຍ຺ຍໍ ກຕ຺ວາ ກຕິກໍ ອກໍສຸ ‘‘ພາຫິຣໂຕ ທາຣິກາ ນ ອາເນຕພ຺ພາ, ອິໂຕ ທາຣິກາ ນ ກສ຺ສຈິ ທາຕພ຺ພາ’’ຕິ. ເຕສໍ ປຐມສໍວາເສນ ທ຺ເວ ທາຣກາ ຊາຕາ ຘີຕາ ຈ ປຸຕ຺ໂຕ ຈ. ເອວໍ ໂສຬສກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ທ຺ເວ ທ຺ເວ ຊາຕາ. ຕໂຕ ເຕສໍ ທາຣການໍ ຍຖາກ຺ກມໍ ວຑ຺ຒນ຺ຕານໍ ອາຣາມຸຍ຺ຍານນິວາສຏ຺ຐານປຣິວາຣສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ຄເຫຕຸໍ ອປ຺ປໂຫນ຺ຕໍ ນຄຣໍ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຄາວຸຕນ຺ຕເຣນ ຄາວຸຕນ຺ຕເຣນ ປຣິກ຺ຂິປິໍສຸ. ຕສ຺ສ ປຸນປ຺ປຸນໍ ວິສາລີກຕຕ຺ຕາ ‘‘ເວສາລີ’’ຕ຺ເວວ ນາມໍ ຊາຕໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປາກາຣປຣິກ຺ເຂປວຑ຺ຒເນນ ວິສາລີຠູຕຕ຺ຕາ ເວສາລີຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ.

ອິທມ຺ປິ ຈ ນຄຣນ຺ຕິ ນ ເກວລໍ ຣາຊຄຫສາວຕ຺ຖິໂຍ ເຍວາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ມຫາວນໍ ນາມາຕິອາທິ ມຊ຺ຌິມຠາຓກສໍຍຸຕ຺ຕຠາຓການໍ ສມານຏ຺ຐກຖາ. ມຊ຺ຌິມຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຫິ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໔໖) ສໍຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ (ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໕.໙໘໔-໙໘໕) ອິມິນາວ ນເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ. ທີຆນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍໍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໓໕໙) ປນ ‘‘ມຫາວເນຕິ ພຫິນຄເຣ ຫິມວນ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ເອກາພທ຺ຘໍ ຫຸຕ຺ວາ ຐິຕໍ ສຍໍຊາຕໍ ວນໍ ອຕ຺ຖິ, ຍໍ ມຫນ຺ຕຠາເວເນວ ມຫາວນນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມິໍ ມຫາວເນ. ກູຏາຄາຣສາລາຍນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍ ວນສຓ຺ເຑ ສງ຺ຆາຣາມໍ ປຕິຏ຺ຐາເປສຸໍ. ຕຕ຺ຖ ກຓ຺ຓິກໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ຖມ຺ຠານໍ ອຸປຣິ ກູຏາຄາຣສາລາສງ຺ເຂເປນ ເທວວິມານສທິສໍ ປາສາທໍ ອກໍສຸ, ຕໍ ອຸປາທາຍ ສກໂລປິ ສງ຺ຆາຣາໂມ ກູຏາຄາຣສາລາຕິ ປຎ຺ຎາຍິຕ຺ຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວນມຊ຺ເຌ ກຕຕ຺ຕາ ‘‘ວນໍ ນິສ຺ສາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຣາເມຕິ ສງ຺ຆາຣາເມ. ຫໍສວຏ຺ຏກຈ຺ຉທເນນາຕິ ຫໍສວຏ຺ຏກປຏິຈ຺ຉນ຺ເນນ, ຫໍສມຓ຺ຑລາກາເຣນາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອເນກປຣິຍາເຍນາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຣິຍາຍ-ສທ຺ໂທ ກາຣຓວຈໂນຕິ ອາຫ ‘‘ອເນເກຫິ ກາຣເຓຫີ’’ຕິ, ອຍໍ ກາໂຍ ອວິຎ຺ຎາຓໂກປິ ສວິຎ຺ຎາຓໂກປິ ເອວມ຺ປິ ອສຸໂຠ ເອວມ຺ປິ ອສຸໂຠຕິ ນານາວິເຘຫິ ກາຣເຓຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອສຸຠາກາຣສນ຺ທສ຺ສນປ຺ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ ເກສາທິວເສນ ຕຕ຺ຖາປິ ວຓ຺ຓາທິໂຕ ອສຸຠາກາຣສ຺ສ ສພ຺ພໂສ ທສ຺ສນວເສນ ປວຕ຺ຕໍ. ກາຍວິຈ຺ຉນ຺ທນິຍກຖນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຣສ຺ສ ຈ ກຣຊກາເຍ ວິຈ຺ຉນ຺ທນຸປ຺ປາທນກຖໍ. ມຸຕ຺ຕໍ ວາຕິອາທິນາ ພ຺ຍຕິເຣກມຸເຂນ ກາຍສ຺ສ ອມນຸຎ຺ຎຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ອາທິໂຕ ຕີຫິ ປເທຫິ ອທສ຺ສນີຍຕາຍ ອສາຣກຕາຍ ມຊ຺ເຌ ຈຕູຫິ ທຸຄ຺ຄນ຺ຘຕາຍ, ອນ຺ເຕ ເອເກນ ເລສມຕ຺ເຕນປິ ມນຸຎ຺ຎຕາຠາວມສ຺ສ ທສ຺ເສຕິ. ອຖ ໂຂຕິອາທິນາ ອນ຺ວຍໂຕ ສຣູເປເນວ ອມນຸຎ຺ຎຕາຍ ທສ຺ສນໍ. ຉນ຺ໂທຕິ ທຸພ຺ພລຣາໂຄ. ຣາໂຄຕິ ພລວຣາໂຄ. ‘‘ເກສາ ໂລມາທີ’’ຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິຠາເຄນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຍປິ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອສຸຠາຕິ ອາຄນ຺ຕຸເກນ ສຸຠາກາເຣນ ວິຣຫິຕຕ຺ຕາ ອສຸຠາ. ອສຸຈິໂນຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສຠາເວເນວ ອສຸຈິໂນ. ປຏິກູລາຕິ ນາຄຣິກສ຺ສ ອສຸຈິກຏ຺ຐານໍ ວິຍ ຊິຄຸຈ຺ຉນີຍຕ຺ຕາ ປຏິກູລາ.

ເກສາ ນາເມເຕ ວຓ຺ຓໂຕປິ ປຏິກູລາ, ສຓ຺ຐານໂຕປິ ຄນ຺ຘໂຕປິ ອາສຍໂຕປິ ໂອກາສໂຕປິ ປຏິກູລາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂສ ຈ ເນສໍ…ເປ… ປຎ຺ຈຫິ ກາຣເຓຫິ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ອາຫ. ມນຸຎ຺ເຎປິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໓໘໓; ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໓໕໖) ຫິ ຍາຄຸປຕ຺ເຕ ວາ ຠຕ຺ຕປຕ຺ເຕ ວາ ເກສວຓ຺ຓໍ ກິຎ຺ຈິ ທິສ຺ວາ ‘‘ເກສມິສ຺ສກມິທໍ, ຫຣຖ ນ’’ນ຺ຕິ ຊິຄຸຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເອວໍ ເກສາ ວຓ຺ຓໂຕ ປຏິກູລາ. ຣຕ຺ຕິໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕາປິ ເກສສຓ຺ຐານໍ ອກ຺ກວາກໍ ວາ ມກຈິວາກໍ ວາ ຉຸປິຕ຺ວາ ຕເຖວ ຊິຄຸຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເອວໍ ສຓ຺ຐານໂຕປິ ປຏິກູລາ. ເຕລມກ຺ຂນປຸປ຺ຜຘູປາທິສງ຺ຂາຣວິຣຫິຕານຎ຺ຈ ເກສານໍ ຄນ຺ໂຘ ປຣມເຊຄຸຈ຺ໂຉ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ເຊຄຸຈ຺ຉຕໂຣ ອຄ຺ຄິມ຺ຫິ ປກ຺ຂິຕ຺ຕານໍ. ເກສາ ຫິ ວຓ຺ຓສຓ຺ຐານໂຕ ອປ຺ປຏິກູລາປິ ສິຍຸໍ, ຄນ຺ເຘນ ປນ ປຏິກູລາເຍວ. ຍຖາ ຫິ ທຫຣສ຺ສ ກຸມາຣກສ຺ສ ວຈ຺ຈໍ ວຓ຺ຓໂຕ ຫລິທ຺ທິວຓ຺ຓໍ, ສຓ຺ຐານໂຕປິ ຫລິທ຺ທິປິຓ຺ຑສຓ຺ຐານໍ, ສງ຺ກາຣຏ຺ຐາເນ ຉຑ຺ຑິຕຎ຺ຈ ອຸທ຺ຘຸມາຕກກາຬສຸນຂສຣີຣໍ ວຓ຺ຓໂຕ ຕາລປກ຺ກວຓ຺ຓໍ, ສຓ຺ຐານໂຕ ວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ວິສ຺ສຏ຺ຐມຸທິງ຺ຄສຓ຺ຐານໍ, ທາຐາປິສ຺ສ ສຸມນມກຸຬສທິສາຕິ ອຸຠຍມ຺ປິ ວຓ຺ຓສຓ຺ຐານໂຕ ສິຍາ ອປ຺ປຏິກູລໍ, ຄນ຺ເຘນ ປນ ປຏິກູລເມວ, ເອວໍ ເກສາປິ ສິຍຸໍ ວຓ຺ຓສຓ຺ຐານໂຕ ອປ຺ປຏິກູລາ, ຄນ຺ເຘນ ປນ ປຏິກູລາເຍວາຕິ.

ຍຖາ ປນ ອສຸຈິຏ຺ຐາເນ ຄາມນິສ຺ສນ຺ເທນ ຊາຕານິ ສູເປຍ຺ຍປຓ຺ຓານິ ນາຄຣິກມນຸສ຺ສານໍ ເຊຄຸຈ຺ຉານິ ໂຫນ຺ຕິ ອປຣິໂຠຄານິ, ເອວໍ ເກສາປິ ປຸພ຺ພໂລຫິຕມຸຕ຺ຕກຣີສປິຕ຺ຕເສມ຺ຫາທິນິສ຺ສນ຺ເທນ ຊາຕຕ຺ຕາ ເຊຄຸຈ຺ຉາຕິ ອິທໍ ເຕສໍ ອາສຍໂຕ ປາຏິກຸລ຺ຍໍ. ອິເມ ຈ ເກສາ ນາມ ຄູຖຣາສິມ຺ຫິ ອຸຏ຺ຐິຕກຓ຺ຓກໍ ວິຍ ເອກຕິໍສໂກຏ຺ຐາສຣາສິມ຺ຫິ ຊາຕາ, ເຕ ສຸສານສງ຺ກາຣຏ຺ຐານາທີສຸ ຊາຕສາກໍ ວິຍ ປຣິຂາທີສຸ ຊາຕກມລກຸວລຍາທິປຸປ຺ຜໍ ວິຍ ຈ ອສຸຈິຏ຺ຐາເນ ຊາຕຕ຺ຕາ ປຣມເຊຄຸຈ຺ຉາຕິ ອິທໍ ເຕສໍ ໂອກາສໂຕ ປາຏິກຸລ຺ຍໍ. ຍຖາ ຈ ເກສານໍ, ເອວໍ ສພ຺ພໂກຏ຺ຐາສານຎ຺ຈ ວຓ຺ຓສຓ຺ຐານຄນ຺ຘາສໂຍກາສວເສນ ປຎ຺ຈຘາ ປຏິກູລຕາ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ອາຫ ‘‘ເອວໍ ໂລມາທີນ’’ນ຺ຕິ. ປຎ຺ຈປຎ຺ຈປ຺ປເຠເທນາຕິ ເອຕ຺ຖ ພາຫິຣຕ຺ຖສມາໂສ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ປຎ຺ຈ ປຎ຺ຈ ປເຠທາ ເອຕສ຺ສາຕິ ປຎ຺ຈປຎ຺ຈປ຺ປເຠໂທຕິ.

ສໍວຓ຺ເຓນ຺ໂຕຕິ ວິຕ຺ຖາເຣນ຺ໂຕ. ອສຸຠາຍາຕິ ອສຸຠມາຕິກາຍ. ຜາຕິກມ຺ມນ຺ຕິ ພຫຸລີກາໂຣ. ປຎ຺ຈງ຺ຄວິປ຺ປຫີນໍ ປຎ຺ຈງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ ພ຺ຍາປາໂທ ຖິນມິທ຺ຘໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ວິຈິກິຈ຺ຉາຕິ ອິເມສໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ນີວຣຓານໍ ປຫານວເສນ ປຎ຺ຈງ຺ຄວິປ຺ປຫີນຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ນ ຫິ ເອເຕສຸ ອປ຺ປຫີເນສຸ ຌານໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເຕນສ຺ເສຕານິ ປຫານງ຺ຄານີຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ກິຎ຺ຈາປິ ຫິ ຌານກ຺ຂເຓ ອຎ຺ເຎປິ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ປຫີຍນ຺ຕິ, ຕຖາປິ ເອຕາເນວ ວິເສເສນ ຌານນ຺ຕຣາຍກຣານິ. ກາມຈ຺ຉນ຺ເທນ ຫິ ນານາວິສຍປໂລຠິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ເອກຕ຺ຕາຣມ຺ມເຓ ສມາຘິຍຕິ, ກາມຈ຺ຉນ຺ທາຠິຠູຕໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ກາມຘາຕຸປ຺ປຫານາຍ ປຏິປທໍ ປຏິປຊ຺ຊຕິ, ພ຺ຍາປາເທນ ຈ ອາຣມ຺ມເຓ ປຏິຫຎ຺ຎມານໍ ນ ນິຣນ຺ຕຣໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ຖິນມິທ຺ຘາຠິຠູຕໍ ອກມ຺ມຎ຺ຎໍ ໂຫຕິ, ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈປເຣຕໍ ອວູປສນ຺ຕເມວ ຫຸຕ຺ວາ ປຣິພ຺ຠມຕິ, ວິຈິກິຈ຺ຉາຍ ອຸປຫຕໍ ຌານາຘິຄມສາຘິກໍ ປຏິປທໍ ນາໂຣຫຕິ. ອິຕິ ວິເສເສນ ຌານນ຺ຕຣາຍກຣຕ຺ຕາ ເອຕາເນວ ປຫານງ຺ຄານີຕິ ວຸຕ຺ຕານິ.

ຍສ຺ມາ ປນ ວິຕກ຺ໂກ ອາຣມ຺ມເຓ ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນິໂຣເປຕິ, ວິຈາໂຣ ອນຸປ຺ປພນ຺ຘຕິ, ເຕຫິ ອວິກ຺ເຂປາຍ ສມ຺ປາທິຕປໂຍຄສ຺ສ ເຈຕໂສ ປໂຍຄສມ຺ປຕ຺ຕິສມ຺ຠວາ ປີຕິ ປີນນໍ, ສຸຂຎ຺ຈ ອຸປພ຺ຣູຫນໍ ກໂຣຕິ, ອຖ ນໍ ສສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມໍ ເອເຕຫິ ອຠິນິໂຣປນານຸພນ຺ຘນປີນນອຸປພ຺ຣູຫເນຫິ ອນຸຄ຺ຄຫິຕາ ເອກຄ຺ຄຕາ ເອກຕ຺ຕາຣມ຺ມເຓ ສມໍ ສມ຺ມາ ອາຘິຍຕິ, ຕສ຺ມາ ວິຕກ຺ໂກ ວິຈາໂຣ ປີຕິ ສຸຂໍ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາຕິ ອິເມສໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ປຎ຺ຈງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ຫິ ເອເຕສຸ ປຎ຺ຈສຸ ຌານໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ນາມ ໂຫຕິ, ເຕນສ຺ສ ເອຕານິ ປຎ຺ຈ ສມນ຺ນາຄຕງ຺ຄານີຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ນ ເອເຕຫິ ສມນ຺ນາຄຕໍ ອຎ຺ຎເທວ ຌານໍ ນາມ ອຕ຺ຖີຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຍຖາ ປນ ອງ຺ຄມຕ຺ຕວເສເນວ ຈຕຸຣງ຺ຄິນີ ເສນາ, ປຎ຺ຈງ຺ຄິກໍ ຕູຣິຍໍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ຈ ມຄ຺ໂຄຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວມິທມ຺ປິ ອງ຺ຄມຕ຺ຕວເສເນວ ‘‘ປຎ຺ຈງ຺ຄິກ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ປຎ຺ຈງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕ’’ນ຺ຕິ ວາ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ເອຕານິ ຈ ປຎ຺ຈງ຺ຄານິ ກິຎ຺ຈາປິ ອຸປຈາຣກ຺ຂເຓປິ ອຕ຺ຖິ, ອຖ ໂຂ ອຸປຈາເຣ ປກຕິຈິຕ຺ຕໂຕ ພລວຕຣານິ, ອິຘ ປນ ອຸປຈາຣໂຕປິ ພລວຕຣານິ ຣູປາວຈຣກ຺ຂຓປ຺ປຕ຺ຕານິ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ວິຕກ຺ໂກ ສຸວິສເທນ ອາກາເຣນ ອາຣມ຺ມເຓ ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນິໂຣປຍມາໂນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ວິຈາໂຣ ອຕິວິຍ ອາຣມ຺ມຓໍ ອນຸມຊ຺ຊມາໂນ, ປີຕິສຸຂໍ ສພ຺ພາວນ຺ຕມ຺ປິ ກາຍໍ ຜຣມານໍ. ເຕເນວ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນາສ຺ສ ກິຎ຺ຈິ ສພ຺ພາວໂຕ ກາຍສ຺ສ ວິເວກເຊນ ປີຕິສຸເຂນ ອປ຺ຜຸຏໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາປິ ເຫຏ຺ຐິມມ຺ຫິ ສມຸຄ຺ຄປຏເລ ອຸປຣິມໍ ສມຸຄ຺ຄປຏລໍ ວິຍ ອາຣມ຺ມເຓ ສຸຜຸສິຕາ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ອຍເມເຕສໍ ອິຕເຣຫິ ວິເສໂສ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປຎ຺ຈງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕ’’ນ຺ຕິ ອປ຺ປນາຌານເມວ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕິວິຘກລ຺ຍາຓໍ ທສລກ຺ຂຓສມ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ຌານສ຺ສ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານວເສນ ຕິວິຘກລ຺ຍາຓຕາ, ເຕສໍເຍວ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານານໍ ລກ຺ຂຓວເສນ ທສລກ຺ຂຓສມ຺ປນ຺ນຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ວິຕ຺ຖາຣນຍໍ ປເນຕ຺ຖ ສຍເມວ ປກາສຍິສ຺ສຕິ. ກິເລສໂຈເຣຫິ ອນຠິຠວນີຍຕ຺ຕາ ຌານໍ ‘‘ຈິຕ຺ຕມຎ຺ຊູສ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິສ຺ສາຍາຕິ ປາທກໍ ກຕ຺ວາ.

ທສລກ຺ຂຓວິຠາວເນເນວ ຕິວິຘກລ຺ຍາຓຕາປິ ວິຠາວິຕາ ໂຫຕີຕິ ທສລກ຺ຂຓໍ ຕາວ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຣິມານີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປາຣິປນ຺ຖິກໂຕ ຈິຕ຺ຕວິສຸທ຺ຘີຕິອາທີນໍ ປທານໍ ອຕ຺ໂຖ ‘‘ຕຕ຺ຣາຍໍ ປາຬີ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕປາຬິວຓ຺ຓນາຍເມວ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ຕຕ຺ຣາຕິ ຕສ຺ມິໍ ທສລກ຺ຂຓວິຠາວເນ. ປຏິປທາວິສຸທ຺ຘີຕິ ປຏິປຊ຺ຊຕິ ຌານໍ ເອຕາຍາຕິ ປຏິປທາ, ໂຄຕ຺ຣຠຸປຣິໂຍສາໂນ ປຸພ຺ພຠາຄິໂຍ ຠາວນານໂຍ. ປຣິປນ຺ຖໂຕ ວິສຸຊ຺ຌນໍ ວິສຸທ຺ຘິ, ປຏິປທາຍ ວິສຸທ຺ຘິ ປຏິປທາວິສຸທ຺ຘິ. ສາ ປນາຍໍ ຍສ຺ມາ ຌານສ຺ສ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓ ລພ຺ຠຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຏິປທາວິສຸທ຺ຘິ ອາທີ’’ຕິ. ອຸເປກ຺ຂານຸພ຺ຣູຫນາຕິ ວິໂສເຘຕພ຺ພຕາທີນໍ ອຠາວໂຕ ຌານປຣິຍາປນ຺ນາຍ ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາຍ ກິຈ຺ຈນິປ຺ຜຕ຺ຕິຍາ ອນຸພ຺ຣູຫນາ. ສາ ປນາຍໍ ຍສ຺ມາ ວິເສສໂຕ ຌານສ຺ສ ຐິຕິກ຺ຂເຓ ລພ຺ຠຕິ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸເປກ຺ຂານຸພ຺ຣູຫນາ ມຊ຺ເຌ’’ຕິ. ສມ຺ປຫໍສນາຕິ ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ມານໍ ອນຕິວຕ຺ຕນາທິສາຘກສ຺ສ ຎາຓສ຺ສ ກິຈ຺ຈນິປ຺ຜຕ຺ຕິວເສນ ປຣິໂຍທປນາ. ສາ ປນ ຍສ຺ມາ ຌານສ຺ສ ໂອສານກ຺ຂເຓ ປາກຏາ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສມ຺ປຫໍສນາ ປຣິໂຍສານ’’ນ຺ຕິ. ອິມານິ ຕີຓິ ລກ຺ຂຓານີຕິ ປຣິປນ຺ຖໂຕ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວິສຸຊ຺ຌນາກາໂຣ, ມຊ຺ຌິມສ຺ສ ສມຖນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ປຏິປຊ຺ຊນາກາໂຣ, ຕຕ຺ຖ ປກ຺ຂນ຺ທນາກາໂຣຕິ ອິມານິ ຕີຓິ ຌານສ຺ສ ອາທິໂຕ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓ ອປ຺ປນາປ຺ປຕ຺ຕິລກ຺ຂຓານິ. ເຕຫິ ອາກາເຣຫິ ວິນາ ອປ຺ປນາປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຠາວໂຕ ອສຕິ ຈ ອປ຺ປນາຍໍ ຕທຠາວໂຕ ອາທິກລ຺ຍາຓຎ຺ເຈວ ວິສຸທ຺ຘິປຏິປທຕ຺ຕາ ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ລກ຺ຂເຓຫິ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ຈ ຕິລກ຺ຂຓສມ຺ປນ຺ນຎ຺ຈ. ອິມິນາ ນເຍນ ມຊ຺ຌປຣິໂຍສານລກ຺ຂຓານຎ຺ຈ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ເກຈິ ປນ ‘‘ປຏິປທາວິສຸທ຺ຘິ ນາມ ສສມ຺ຠາຣິໂກ ອຸປຈາໂຣ, ອຸເປກ຺ຂານຸພ຺ຣູຫນາ ນາມ ອປ຺ປນາ, ສມ຺ປຫໍສນາ ນາມ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ’’ຕິ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ສຕິ ອຌານຘມ຺ເມຫິ ຌານສ຺ສ ຄຸຓສໍກິຕ຺ຕນໍ ນາມ ກຕໍ ໂຫຕິ. ນ ຫິ ຠູມນ຺ຕຣໍ ຠູມນ຺ຕຣປຣິຍາປນ຺ນໍ ໂຫຕິ, ປາຬິຍາ ເຈຕໍ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ‘‘ເອກຕ຺ຕຄຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ປຏິປທາວິສຸທ຺ຘິປກ຺ຂນ຺ທຎ຺ເຈວ ໂຫຕິ ອຸເປກ຺ຂານຸພ຺ຣູຫິຕຎ຺ຈ ຎາເຓນ ຈ ສມ຺ປຫໍສິຕ’’ນ຺ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໕໘) ຫິ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ເອກຕ຺ຕຄຕໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ເອກຣສຠາເວນ ເອກຄ຺ຄຕາຍ ຈ ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຕທນຸຄຸຓໍ ເອກຕ຺ຕຄຕໍ ສສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ອປ຺ປນາປ຺ປຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ເສວ ຈ ປຏິປທາວິສຸທ຺ຘິປກ຺ຂນ຺ທຕາທິ ອນນ຺ຕຣໍ ວຸຈ຺ຈເຕ. ຕສ຺ມາ ປາຬິຍໍ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ອປ຺ປນາຈິຕ຺ຕກ຺ຂເຓ ປຏິປທາວິສຸທ຺ຘິອາທີນໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອນ຺ໂຕອປ຺ປນາຍເມວ ປຣິກມ຺ມາຄມນວເສນ ປຏິປທາວິສຸທ຺ຘິ, ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາຍ ກິຈ຺ຈວເສນ ອຸເປກ຺ຂານຸພ຺ຣູຫນາ, ຘມ຺ມານໍ ອນຕິວຕ຺ຕນາທິຠາວສາຘເນນ ປຣິໂຍທາປກສ຺ສ ຎາຓສ຺ສ ກິຈ຺ຈນິປ຺ຜຕ຺ຕິວເສນ ສມ຺ປຫໍສນາ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ.

ກຖໍ? ຍສ຺ມິໍ (ປຏິ. ມ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑.໑໕໘; ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໗໕) ວາເຣ ອປ຺ປນາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມິໍ ໂຍ ນີວຣຓສງ຺ຂາໂຕ ກິເລສຄໂຓ ຕສ຺ສ ຌານສ຺ສ ປຣິປນ຺ໂຖ, ຕໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ ວິສຸຊ຺ຌຕິ, ວິສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ອາວຣຓວິຣຫິຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ມຊ຺ຌິມໍ ສມຖນິມິຕ຺ຕໍ ປຏິປຊ຺ຊຕິ. ມຊ຺ຌິມໍ ສມຖນິມິຕ຺ຕໍ ນາມ ສມປ຺ປວຕ຺ໂຕ ອປ຺ປນາສມາຘິເຍວ, ລີນຸທ຺ຘຈ຺ຈສງ຺ຂາຕານໍ ອຸຠິນ຺ນໍ ອນ຺ຕານໍ ອນຸປຄມເນນ ມຊ຺ຌິໂມ, ສວິເສສໍ ປຈ຺ຈນີກຘມ຺ມານໍ ວູປສມນໂຕ ສມໂຖ, ໂຍຄິໂນ ສຸຂວິເສສານໍ ກາຣຓຠາວໂຕ ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ. ຕສ຺ສ ປນ ອປ຺ປນາຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈຍຠູຕໍ ໂຄຕ຺ຣຠຸຈິຕ຺ຕໍ ສຕິປິ ປຣິຕ຺ຕມຫຄ຺ຄຕຠາວເຠເທ ປຈ຺ຈຍປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຠາວເຠເທ ຈ ເອກິສ຺ສາເຍວ ສນ຺ຕຕິຍາ ປຣິຓາມູປຄມນໂຕ ເອກສນ຺ຕຕິປຣິຓາມນເຍນ ຕຖຕ຺ຕໍ ອປ຺ປນາສມາຘິວເສນ ສມາຫິຕຠາວໍ ອຸປຄຈ຺ຉມານໍ ມຊ຺ຌິມໍ ສມຖນິມິຕ຺ຕໍ ປຏິປຊ຺ຊຕິ ນາມ. ເອວໍ ປຏິປນ຺ນຕ຺ຕາ ຕຖຕ຺ຕຸປຄມເນນ ຕຕ຺ຖ ປກ຺ຂນ຺ທຕິ ນາມ. ຍສ຺ມິຎ຺ຫິ ຂເຓ ຕຖຕ຺ຕໍ ມຊ຺ຌິມໍ ສມຖນິມິຕ຺ຕໍ ປຏິປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມິໍເຍວ ຂເຓ ຕຖຕ຺ຕຸປຄມເນນ ອປ຺ປນາສມາຘິນາ ສມາຫິຕຠາວູປຄມເນນ ຕຕ຺ຖ ປກ຺ຂນ຺ທຕິ ນາມ. ເອວໍ ຕາວ ປຸຣິມສ຺ມິໍ ໂຄຕ຺ຣຠຸຈິຕ຺ເຕ ວິຊ຺ຊມານາ ປຣິປນ຺ຖວິສຸທ຺ຘິມຊ຺ຌິມສມຖປ຺ປຏິປຕ຺ຕິປກ຺ຂນ຺ທນາກາຣາ ອາຄມນວເສນ ນິປ຺ຜຊ຺ຊມານາ ປຐມສ຺ສ ຌານສ຺ສ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓເຍວ ປຏິປທາວິສຸທ຺ຘີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຕເຍວ ຫິ ອາກາຣາ ປຈ຺ຈຍວິເສສໂຕ ຌານກ຺ຂເຓ ນິປ຺ຜຊ຺ຊມານາ ປຏິປທາວິສຸທ຺ຘີຕິ ວຸຕ຺ຕາ.

ເອວໍ ວິສຸທ຺ຘສ຺ສ ປນ ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຸນ ໂສເຘຕພ຺ພາຠາວໂຕ ວິໂສຘເນ ພ຺ຍາປາຣໍ ອກໂຣນ຺ໂຕ ວິສຸທ຺ຘໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂຕິ ນາມ. ສມຖຠາວູປຄມເນນ ສມຖປ຺ປຏິປນ຺ນສ຺ສ ປຸນ ສມາຘາເນ ພ຺ຍາປາຣໍ ອກໂຣນ຺ໂຕ ສມຖປ຺ປຏິປນ຺ນໍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂຕິ ນາມ. ສມຖປ຺ປຏິປນ຺ນຠາວໂຕ ເອວ ຈສ຺ສ ກິເລສສໍສຄ຺ຄໍ ປຫາຍ ເອກຕ຺ເຕນ ອຸປຏ຺ຐິຕສ຺ສ ປຸນ ເອກຕ຺ຕຸປຏ຺ຐາເນ ພ຺ຍາປາຣໍ ອກໂຣນ຺ໂຕ ເອກຕ຺ຕຸປຏ຺ຐານໍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂຕິ ນາມ. ເອວໍ ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາຍ ກິຈ຺ຈວເສນ ອຸເປກ຺ຂານຸພ຺ຣູຫນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ເຍ ປເນເຕ ເອວໍ ອຸເປກ຺ຂານຸພ຺ຣູຫິເຕ ຕສ຺ມິໍ ຌານຈິຕ຺ເຕ ຊາຕາ ສມາຘິປຎ຺ຎາສງ຺ຂາຕາ ຍຸຄນທ຺ຘຘມ຺ມາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອນຕິວຕ຺ຕມານາ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕາ, ຍານິ ຈ ສທ຺ຘາທີນິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ນານາກິເລເສຫິ ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິມຸຕ຺ຕິຣເສນ ເອກຣສານິ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕານິ, ຍຎ຺ເຈສ ຕທຸປຄໍ ເຕສໍ ອນຕິວຕ຺ຕນເອກຣສສຠາວານໍ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ວີຣິຍໍ ວາຫຍຕິ, ຍາ ຈສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ປວຕ຺ຕາ ອາເສວນາ, ສພ຺ເພປິ ເຕ ອາກາຣາ ຍສ຺ມາ ຎາເຓນ ສໍກິເລສໂວທາເນສຸ ຕໍ ຕໍ ອາທີນວຎ຺ຈ ອານິສໍສຎ຺ຈ ທິສ຺ວາ ຕຖາ ຕຖາ ສມ຺ປຫໍສິຕຕ຺ຕາ ວິໂສຘິຕຕ຺ຕາ ປຣິໂຍທາປິຕຕ຺ຕາ ນິປ຺ຜນ຺ນາ, ຕສ຺ມາ ຘມ຺ມານໍ ອນຕິວຕ຺ຕນາທິຠາວສາຘເນນ ປຣິໂຍທາປກສ຺ສ ຎາຓສ຺ສ ກິຈ຺ຈນິປ຺ຜຕ຺ຕິວເສນ ສມ຺ປຫໍສນາ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຖ ກສ຺ມາ ສມ຺ປຫໍສນາວ ‘‘ປຣິໂຍສານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ອຸເປກ຺ຂານຸພ຺ຣູຫນາຕິ? ຍສ຺ມາ ຕສ຺ມິໍ ຠາວນາຈິຕ຺ເຕ ອຸເປກ຺ຂາວເສນ ຎາຓໍ ປາກຏໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຎາຓກິຈ຺ຈຠູຕາ ສມ຺ປຫໍສນາ ‘‘ປຣິໂຍສານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ອປ຺ປນາກາເລ ຠາວນາຍ ສມປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ປຏິປກ຺ຂສ຺ສ ຈ ສຸປ຺ປຫານໂຕ ປຄ຺ຄຫາທີສຸ ພ຺ຍາປາຣສ຺ສ ອກາຕພ຺ພໂຕ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນາວ ໂຫຕິ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສມເຍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນາ ວິສຸທ຺ຘໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂຕີ’’ຕິ ຈ ອາທິ. ສາ ປນາຍໍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນາ ຎາຓສ຺ສ ກິຈ຺ຈສິທ຺ຘິຍາ ໂຫຕິ ວິເສສໂຕ ຎາຓສາຘນຕ຺ຕາ ອປ຺ປນາພ຺ຍາປາຣສ຺ສ, ຕສ຺ມາ ຎາຓກິຈ຺ຈຠູຕາ ສມ຺ປຫໍສນາ ‘‘ປຣິໂຍສານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ເອວໍ ຕິວິຘາຍ ປຏິປທາວິສຸທ຺ຘິຍາ ລທ຺ຘວິເສສາຍ ຕິວິຘາຍ ອຸເປກ຺ຂານຸພ຺ຣູຫນາຍ ສາຕິສຍໍ ປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອຘິມຕ຺ຕຠາເວນ ຈຕຸພ຺ພິຘາປິ ສມ຺ປຫໍສນາ ສິຊ຺ຌຕີຕິ ອາຄມນຸເປກ຺ຂາຎາຓກິຈ຺ຈວເສນ ທສປິ ອາກາຣາ ຌາເນ ເອວ ເວທິຕພ຺ພາ.

ເອວໍ ຕິວິຘຕ຺ຕຄຕໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິອາທີນິ ຕສ຺ເສວ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ໂຖມນວຈນານິ. ຕຕ຺ຖ ເອວໍ ຕິວິຘຕ຺ຕຄຕນ຺ຕິ ເອວໍ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ວິຘິນາ ປຏິປທາວິສຸທ຺ຘິປກ຺ຂນ຺ທນອຸເປກ຺ຂານຸພ຺ຣູຫນຎາຓສມ຺ປຫໍສນາວເສນ ຕິວິຘຠາວໍ ຄຕໍ. ວິຕກ຺ກສມ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ກິເລສກ຺ໂຂຠວິຣຫິຕຕ຺ຕາ ວິຕກ຺ເກນ ສຸນ຺ທຣຠາວມຸປຄຕໍ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານສມ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍເຍວ ອາຣມ຺ມເຓ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ນິຣນ຺ຕຣປ຺ປວຕ຺ຕິສງ຺ຂາເຕນ ອຘິຏ຺ຐາເນນ ສມ຺ປນ຺ນໍ ອນູນໍ. ຍຖາ ອຘິຏ຺ຐານວສິຍໍ ອຘິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ຌານປ຺ປວຕ຺ຕິ, ຕຖາ ອິຘາປິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາປິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ເຕນ ຫິ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ອາຣມ຺ມເຓ ຈິຕ຺ຕໍ ອຘິຏ຺ຐາຕິ, ນ ເອຕ຺ຖ ວິກ຺ຂິປຕີຕິ. ສມາຘິສມ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ວິສຸໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປນ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ອຖ ວາ ສມາຘິສ຺ເສວ ຌານງ຺ຄສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານສມ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ຌານງ຺ຄປຎ຺ຈກວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມາຘິສມ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍປຎ຺ຈກວເສນ.

ອສຸຠສຎ຺ຎາປຣິຈິເຕນາຕິ ສກລໍ ກາຍໍ ອສຸຠນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕາຍ ສຎ຺ຎາຍ ສຫຄຕຕ຺ຕາ ຌານໍ ອສຸຠສຎ຺ຎາ, ເຕນ ປຣິຈິເຕນ ປຣິຠາວິເຕນ. ເຈຕສາຕິ ຈິຕ຺ເຕນ. ພຫຸລນ຺ຕິ ອຠິຓ຺ຫໍ. ວິຫຣໂຕຕິ ວິຫຣນ຺ຕສ຺ສ, ອສຸຠສມາປຕ຺ຕິພຫຸລສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເມຖຸນຘມ຺ມສມາປຕ຺ຕິຍາຕິ ເມຖຸນຘມ຺ເມນ ສມງ຺ຄິຠາວໂຕ. ປຏິລີຍຕີຕິ ເອກປສ຺ເສນ ນິລີຍຕິ ນິລີນໍ ວິຍ ໂຫຕິ. ປຏິກຸຏຕີຕິ ສງ຺ກຸຈຕິ. ປຏິວຕ຺ຕຕີຕິ ນິວຕ຺ຕຕິ. ນ ສມ຺ປສາຣີຍຕີຕິ ນ ວິສຣຕິ, ອຠິຣຕິວເສນ ນ ປກ຺ຂນ຺ທຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ປຏິລີຍຕີຕິ ສງ຺ກຸຈຕິ ຕຕ຺ຖ ປຏິກູລຕາຍ ສຓ຺ຐິຕຕ຺ຕາ. ປຏິກຸຏຕີຕິ ອປສກ຺ກຕິ ນ ອຸປສກ຺ກຕິ. ປຏິວຕ຺ຕຕີຕິ ນິວຕ຺ຕຕິ, ຕໂຕ ເອວ ນ ສມ຺ປສາຣີຍຕີຕິ. ນ຺ຫາຣຸທທ຺ທຸລນ຺ຕິ ນ຺ຫາຣຸຂຓ຺ຑໍ ນ຺ຫາຣຸວິເລຂນໍ ວາ.

ອທ຺ຘມາສນ຺ຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍເຄ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ປຏິສລ຺ລີຍິຕຸນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕກາລໍ ປຏິ ປຏິ ທິວເສ ທິວເສ ສມາປຕ຺ຕິຍໍ ຘມ຺ມຈິນ຺ຕາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ນິລີຍິຕຸໍ. ປຍຸຕ຺ຕວາຈນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຍປຏິສໍຍຸຕ຺ຕວາຈໍ, ພຸທ຺ຘາ ອິເມສຸ ທິວເສສຸ ປິຓ຺ຑາຍ ນ ຈຣນ຺ຕິ, ວິຫາເຣເຍວ ນິສີທນ຺ຕິ, ເຕສໍ ທິນ຺ນໍ ມຫປ຺ຜລໍ ໂຫຕີຕິ ອາທິວຈນໍ.

ກລ຺ຍາຓູປນິສ຺ສຍວເສນາຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ອຸປນິສ຺ສຍວເສນ. ປເຣ ກິຣາຕິ ກິຣ-ສທ຺ໂທ ອຣຸຈິສູຈນຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ອິທໍ ປນ ອິຈ຺ຉາມຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ, ປວຕ຺ຕິອຊານນໍ ອາໂຣຈຍິຕາຠາໂວ ຎາເຕ ນິວາຣຓຎ຺ຈາຕິ ອິທໍ ເຕສໍ ອິຈ຺ຉາມຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ກາຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປເຣ ປນ ວທນ຺ຕິ ‘‘ເອຕສ຺ມິໍ ກິຣ ອຑ຺ຒມາເສ ນ ໂກຈິ ພຸທ຺ຘເວເນຍ຺ໂຍ ອໂຫສິ, ອຖ ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ອຑ຺ຒມາສໍ ຜລສມາປຕ຺ຕິສຸເຂນ ວີຕິນາເມສ຺ສາມິ, ອິຕິ ມຍ຺ຫຎ຺ເຈວ ສຸຂວິຫາໂຣ ຠວິສ຺ສຕິ, ອນາຄເຕ ຈ ປຈ຺ຉິມາ ຊນຕາ ‘ສຕ຺ຖາປິ ຄຓໍ ປຫາຍ ເອກໂກ ວິຫາສິ, ກິມງ຺ຄໍ ປນ ມຍ’ນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐານຸຄຕິໍ ອາປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ, ຕທສ຺ສ ຠວິສ຺ສຕິ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍາຕິ ອິມິນາ ກາຣເຓນ ເອວມາຫາ’’ຕິ. ເນວ ໂກຈິ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມຕີຕິ ຐເປຕ຺ວາ ປິຓ຺ຑປາຕນີຫາຣກໍ ອຎ຺ໂຎ ໂກຈິ ເນວ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມຕິ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ປນ ສຕ຺ຖຸ ວຈນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອທາສິ. ໂສ ປາໂຕວ ຄນ຺ຘກຸຏິປຣິເວຓສມ຺ມຊ຺ຊນມຸໂຂທກທນ຺ຕກຏ຺ຐທານາທີນິ ສພ຺ພກິຈ຺ຈານິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ກຕ຺ວາ ອປຄຈ຺ຉຕິ.

ອເນກກາຣຓສມ຺ມິສ຺ໂສຕິ ເອຕ຺ຖ ກາຍສ຺ສ ອສຸຈິທຸຄ຺ຄນ຺ຘເຊຄຸຈ຺ຉປຏິກູລຕາວ ອເນກກາຣຓໍ. ມຓ຺ຑນກປກຕິໂກຕິ ອລງ຺ກາຣກສຠາໂວ. ໂກຈິ ຕຣຸໂຓປິ ຍຸວາ ນ ໂຫຕິ, ໂກຈິ ຍຸວາປິ ມຓ຺ຑນກຊາຕິໂກ ນ ໂຫຕິ ຍຖາ ອຸປສນ຺ຕສຠາໂວ ອາລສິຍພ຺ຍສນາທີຫິ ວາ ອຠິຠູໂຕ, ອິຘ ປນ ທຫໂຣ ເຈວ ຍຸວາ ຈ ມຓ຺ຑນກຊາຕິໂກ ຈ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ປຐມໂຍພ຺ພນໍ ນາມ ປນ຺ນຣສວສ຺ສໂຕ ຍາວ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສ ສໍວຈ຺ຉຣານິ, ໂສຬສວສ຺ສໂຕ ວາ ຍາວ ເຕຕ຺ຕິໍສ ວສ຺ສານິ. ກຸຓປນ຺ຕິ ມຕກເຬວຣໍ, ອຫິສ຺ສ ກຸຓປໍ ອຫິກຸຓປໍ. ເອວໍ ອິຕຣານິປິ. ອຕິປຏິກູລຊິຄຸຈ຺ຉນີຍສຠາວໂຕ ເຈຕ຺ຖ ອິມາເນວ ຕີຓິ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ອຎ຺ເຎສຎ຺ຫິ ສສສູກຣາທີນໍ ກຸຓປໍ ມນຸສ຺ສາ ກຏຸກຠຓ຺ຑາທີຫິ ອຠິສງ຺ຂຣິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິປິ, ອິເມສໍ ປນ ກຸຓປໍ ອຠິນວມ຺ປິ ຊິຄຸຈ຺ຉນ຺ຕິເຍວ, ໂກ ປນ ວາໂທ ກາລາຕິກ຺ກເມນ ປູຕິຠູເຕ. ອຕິປຏິກູລຊິຄຸຈ຺ຉນີຍຕາ ຈ ເນສໍ ອຕິວິຍ ທຸຄ຺ຄນ຺ຘຕາຍ, ສາ ຈ ອຫີນໍ ຕິຂິຓໂກປຕາຍ ກຸກ຺ກຸຣມນຸສ຺ສານໍ ໂອທນກຸມ຺ມາສູປຈຍຕາຍ ຈ ສຣີຣສ຺ສ ໂຫຕີຕິ ວທນ຺ຕິ.

ສມຓກຸຕ຺ຕໂກຕິ ສມຓກິຈ຺ຈໂກ, ກາສາວນິວາສນາທິວເສນ ສມຓກິຈ຺ຈກາຣີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ສມຓເວສຘາຣໂກ’’ຕິ. ສພ຺ພມກໍສູຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ ສາວຊ຺ເຊປິ ຕຕ຺ຖ ອນວຊ຺ຊສຎ຺ຎິໂນ ຫຸຕ຺ວາ ກຣຓກາຣາປນສມນຸຎ຺ຎຕາທິເຠທໍ ສພ຺ພມກໍສຸ. ໂລຫິຕກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ໂລຫິຕຄຕ’’ນ຺ຕິປິ ປຐນ຺ຕິ. ວຄ຺ຄູຕິ ມຕາ ວຄ຺ຄຸມຕາ. ປຸຎ຺ຎສມ຺ມຕາຕິ ປຸຊ຺ຊຠວຜລນິພ຺ພຕ຺ຕເນນ ສຕ຺ຕານໍ ປຸນເນນ ວິໂສຘເນນ ປຸຎ຺ຎນ຺ຕິ ສມ຺ມຕາ. ປວາເຫສ຺ສາມີຕິ ຄມຍິສ຺ສາມິ, ວິໂສເຘສ຺ສາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໖໓. ມາຣເຘຍ຺ຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ເຕຠູມກາ ຘມ຺ມາ. ວຈນຕ຺ຖໂຕ ປນ ມາຣສ຺ສ ເຘຍ຺ຍໍ ມາຣເຘຍ຺ຍໍ. ເຘຍ຺ຍນ຺ຕິ ຐານໍ ວຕ຺ຖຸ ນິວາໂສ ໂຄຈໂຣ. ມາໂຣ ວາ ເອຕ຺ຖ ຘິຍຕິ ຕິຏ຺ຐຕິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ມາຣເຘຍ຺ຍໍ, ມາໂຣຕິ ເຈຕ຺ຖ ກິເລສມາໂຣ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ກິເລສມາຣວເສເນວ ຈ ເທວປຸຕ຺ຕມາຣສ຺ສ ກາມຠເວ ອາຘິປຈ຺ຈນ຺ຕິ. ມາຣວິສຍໍ ນາຕິກ຺ກມິສ຺ສຕີຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາຕິ ເອວມຍໍ ສໍເວຄໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ມາຣວິສຍໍ ອຕິກ຺ກເມຍ຺ຍາປິ, ມຍາ ປນ ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ສໍເວຄໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ເຠຕ຺ວາ ມາຣວິສຍໍ ນາຕິກ຺ກມິສ຺ສຕີຕິ ເອວໍ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ. ທ຺ວິວຈນນ຺ຕິ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຈນໍ, ອາເມຑິຕວຈນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ນິໂຍເຊນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຍໍ ອນ຺ຘພາລາ ເທວຕາ ເອວໍ ອຸປ຺ປນ຺ນສໍເວຄມູລກໍ ສມຓຘມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ມາຣວິສຍໍ ອຕິກ຺ກເມຍ຺ຍາປີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຎ຺ຎາຓຕາຍ ‘‘ມຕາ ສໍສາຣໂຕ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕີ’’ຕິ ເອວໍລທ຺ຘິກາປິ ສມານາ ອຕ຺ຕໂນ ລທ຺ຘິວເສນ ມຕາ ຠິກ຺ຂູ ສໍສາຣໂຕ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ອນຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ຕໍ ຕຕ຺ຖ ນິໂຍເຊສີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ກິຎ຺ຈາປິ ອສຸຠກຖໍ ກເຖນ຺ເຕນ ຠຄວຕາ ຍຖາ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ມຣຓຠຍໍ ນ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕຖາ ເທສິຕຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູນຎ຺ຈ ຕໍ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ອສຸຠຠາວນານຸໂຍເຄນ ກາເຍ ວິຄຕຉນ຺ທຣາຄຕາຍ ມຣຓສ຺ສ ອຠິປຕ຺ຖິຕຠາວໂຕ ຠຍໍ ນຕ຺ຖິ, ຕໍ ປນ ອສິຫຕ຺ຖໍ ຕຖາ ວິຈຣນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ຕທຎ຺ເຎສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກຠຍໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ໂຫຕິເຍວ ຠຍ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ອຕ຺ຕນາປິ ອຕ຺ຕານໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປນ຺ຕິ, ອຎ຺ຎມຎ຺ຎມ຺ປິ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ສພ຺ພານິປິ ຕານິ ປຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸສຕານິ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປສີ’’ຕິ ອິທໍ ເຍຠຸຍ຺ຍວເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອປ຺ປກຎ຺ຫິ ອູນມຘິກໍ ວາ ຄຓນູປຄໍ ນ ໂຫຕີຕິ ‘‘ປຎ຺ຈສຕານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ເຍ ຈ ອຕ຺ຕນາວ ອຕ຺ຕານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎຎ຺ຈ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປສຸໍ, ເຕ ຐເປຕ຺ວາ ອວເສເສ ປຸຖຸຊ຺ຊນຠິກ຺ຂູ ສພ຺ເພ ຈ ອຣິເຍ ອຍໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປສີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໑໖໔. ປຏິສລ຺ລານາ ວຸຏ຺ຐິໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ປຏິສລ຺ລານນ຺ຕິ ເຕຫິ ເຕຫິ ສຕ຺ຕສງ຺ຂາເຣຫິ ປຏິນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ອປສກ຺ກິຕ຺ວາ ສລ຺ລານໍ ນິລີຍນໍ ວິເວຈນໍ, ກາຍຈິຕ຺ເຕຫິ ຕໂຕ ວິວິຕ຺ຕຕາ ເອກີຠາໂວຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ເອກີຠາວໂຕ’’ຕິ, ປວິເວກໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອກີຠາໂວຕິ ຫິ ກາຍຈິຕ຺ຕວິເວໂກ ວຸຕ຺ໂຕ. ວຸຏ຺ຐິໂຕຕິ ຕໂຕ ທຸວິຘວິເວກໂຕ ຠວງ຺ຄຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຣູປາຣມ຺ມຓາທິສງ຺ຂາຣສມາໂຍເຄນ ຄຫຏ຺ຐປພ຺ພຊິຕາທິສຕ຺ຕສມາຄເມນ ຈ ອເປໂຕ. ອຸທ຺ເທສໍ ປຣິປຸຈ຺ຉໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ອາຈຣິຍານໍ ສນ຺ຕິເກ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ກາມໍ ທສານຸສ຺ສຕິຄ຺ຄຫເຓເນວ ອານາປານສ຺ສຕິປິ ຄຫິຕາ, ສາ ປນ ຕຕ຺ຖ ສນ຺ນິປຕິຕຠິກ຺ຂູສຸ ພຫູນໍ ສປ຺ປາຍາ ສາຕ຺ຖິກາ ຈ, ຕສ຺ມາ ປຸນ ຄຫິຕາ. ຕຖາ ຫິ ຠຄວາ ຕເມວ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ກເຖສິ. ອາຫາເຣ ປຏິກູລສຎ຺ຎາ ອສຸຠກມ຺ມຏ຺ຐານສທິສາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ປນ ອາຣຸປ຺ປາ ອາທິກມ຺ມິການໍ ອນນຸຣູປາຕິ ເຕສໍ ອິຘ ອຄ຺ຄຫຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ເວສາລິໍ ອຸປນິສ຺ສາຍາຕິ ເວສາລີນຄຣໍ ໂຄຈຣຄາມໍ ກຕ຺ວາ. ອຸປຏ຺ຐານສາລາຍນ຺ຕິ ຘມ຺ມສຠາຍໍ. ມຸຫຸຕ຺ເຕເນວາຕິ ສຕ຺ຖຣິ ສທ຺ຘມ຺ເມ ຈ ຄາຣເວນ ອຸປຄຕຠິກ຺ຂູນໍ ວຈນສມນນ຺ຕຣເມວ ອຸຏ຺ຐຫິໍສູຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ພຸທ຺ຘກາເລ ກິຣ ຠິກ຺ຂູ ຠຄວໂຕ ສນ຺ເທສໍ ສິຣສາ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຸໍ ໂອຫິຕໂສຕາ ວິຫຣນ຺ຕິ. ຍສ຺ສາຕິ ຍສ຺ສ ກຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ. ກາລນ຺ຕິ ເທສນາກາລໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ.

ປຐມປຎ຺ຎຕ຺ຕິນິທານວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອານາປານສ຺ສຕິສມາຘິກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໖໕. ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິຍາຕິ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິອຕ຺ຖາຍ. ອຎ຺ຎໍ ປຣິຍາຍນ຺ຕິ ອຣຫຕ຺ຕາຘິຄມຕ຺ຖາຍ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ກາຣຓໍ. ອາຈິກ຺ຂນ຺ໂຕຕິ ປສໍສາປຸພ຺ພກໍ ເທເສນ຺ໂຕ, ປສໍສາ ຈ ຕຕ຺ຖ ອຠິຣຸຈິຊນເນນ ອຸສ຺ສາຫນຕ຺ຖາ. ຕຎ຺ຫິ ສຸຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ຠຄວາ ອິມໍ ສມາຘິໍ ອເນເກຫິ ອາກາເຣຫິ ປສໍສຕິ, ສນ຺ໂຕ ກິຣາຍໍ ສມາຘິ ປຓີໂຕ ຈ ອເສຈນໂກ ຈ ສຸໂຂ ຈ ວິຫາໂຣ, ປາປຘມ຺ເມ ຈ ຐານໂສ ອນ຺ຕຣຘາເປຕີ’’ຕິ ສຎ຺ຊາຕາຠິຣຸຈິໂນ ອຸສ຺ສາຫຊາຕາ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ.

ອຕ຺ຖໂຍຊນກ຺ກມນ຺ຕິ ອຕ຺ຖຎ຺ຈ ໂຍຊນກ຺ກມຎ຺ຈ. ຠຄວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈກ຺ຂຠູຕໍ ສມາຘິໍ ເທສນານຸຠາເວນ ເຕສມ຺ປິ ຠິກ຺ຂູນໍ ອາສນ຺ນໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂຎ຺ຈ ກໂຣນ຺ໂຕ ສມ຺ປິຓ຺ຑນວເສນ ‘‘ອຍມ຺ປິ ໂຂ’’ຕິອາທິມາຫ. ອສ຺ສາສປສ຺ສາສປຣິຄ຺ຄາຫິກາຕິ ທີຆຣສ຺ສາທິວິເສເສຫິ ສທ຺ຘິໍ ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊ ຄາຫິກາ, ເຕ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອິທານິ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ປາຬິຍາ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ໂນ ປສ຺ສາໂສ ໂນ ອສ຺ສາໂສຕິ ໂສ ໂສເຍວ ອຕ຺ໂຖ ປຏິເສເຘນ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ໂຕ. ອສ຺ສາສວເສນາຕິ ອສ຺ສາສໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປສ຺ສາສວເສນາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຸປຏ຺ຐານໍ ສຕີຕິ ອສມ຺ມຸສ຺ສນຕາຍ ຕເມວ ອສ຺ສາສໍ ປສ຺ສາສຎ຺ຈ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ຐານໍ ສຕິ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ອານາປາເນສຸ ສຕິ ອານາປານສ຺ສຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ອິທານິ ສຕິວເສເນວ ປຸຄ຺ຄລໍ ນິທ຺ທິສິຕຸກາເມນ ‘‘ໂຍ ອສ຺ສສຕິ, ຕສ຺ສຸປຏ຺ຐາຕິ, ໂຍ ປສ຺ສສຕິ, ຕສ຺ສຸປຏ຺ຐາຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຍ ອສ຺ສສຕິ, ຕສ຺ສ ສຕິ ອສ຺ສາສໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ. ໂຍ ປສ຺ສສຕິ, ຕສ຺ສ ສຕິ ປສ຺ສາສໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຍຸຕ຺ໂຕຕິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ. ອານາປານສ຺ສຕິຍນ຺ຕິ ອານາປານສ຺ສຕິຍໍ ປຈ຺ຈຍຠູຕາຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸຣິມສ຺ມິຎ຺ຫິ ອຕ຺ເຖ ສມາຘິສ຺ສ ສຕິຍາ ສຫຊາຕາທິປຈ຺ຈຍຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕວຈນໂຕ, ທຸຕິຍສ຺ມິໍ ປນ ອຸປນິສ຺ສຍຠາໂວປິ. ອຸປຈາຣຊ຺ຌານສຫຄຕາ ຫິ ສຕິ ອປ຺ປນາສມາຘິສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສໂຍ ໂຫຕີຕິ ອຸຠຍຖາປິ ສຫຊາຕາທີນໍ ສຕ຺ຕນ຺ນມ຺ປິ ປຈ຺ຈຍານໍ ວເສນ ປຈ຺ຈຍຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ອຸທາຍິ, ອກ຺ຂາຕາ ມຍາ ສາວການໍ ປຏິປທາ, ຍຖາປຏິປນ຺ນາ ເມ ສາວກາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐາເນ ຠາເວນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໒.໒໔໗) ອຸປ຺ປາທນວຑ຺ຒນຏ຺ເຐນ ຠາວນາຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ຕທຸຠຍວເສນ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຠາວິໂຕຕິ ອຸປ຺ປາທິໂຕ ວຑ຺ຒິໂຕ ຈາ’’ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ຠາວໍ ວິຊ຺ຊມານຕໍ ອິໂຕ ຄໂຕຕິ ຠາວິໂຕ, ອຸປ຺ປາທິໂຕ ປຏິລທ຺ຘມຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ປນ ລທ຺ຘາເສວໂນ ຠາວິໂຕ, ປຄຸຓຠາວໍ ອາປາທິໂຕ ວຑ຺ຒິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພຫຸລີກໂຕຕິ ພຫຸລໍ ປວຕ຺ຕິໂຕ. ເຕນ ອາວຊ຺ຊນາທິວສີຠາວປ຺ປຕ຺ຕິມາຫ. ໂຍ ຫິ ວສີຠາວໍ ອາປາທິໂຕ, ໂສ ອິຈ຺ຉິຕິຈ຺ຉິຕກ຺ຂເຓ ສມາປຊ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ປຸນປ຺ປຸນໍ ປວຕ຺ຕິສ຺ສຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຸນປ຺ປຸນໍ ກໂຕ’’ຕິ. ຍຖາ ‘‘ອິເຘວ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມໂຓ (ມ. ນິ. ໑.໑໓໙; ອ. ນິ. ໔.໒໔໑) ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໒໒໖; ສໍ. ນິ. ໒.໑໕໒) ຈ ເອວມາທີສຸ ປຐມປເທ ວຸຕ຺ໂຕ ເອວ-ສທ຺ໂທ ທຸຕິຍາທີສຸປິ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ ໂຫຕິ, ເອວມິຘາປີຕິ ອາຫ ‘‘ອຸຠຍຕ຺ຖ ເອວ-ສທ຺ເທນ ນິຍໂມ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ.

ອຸຠຍປທນິຍເມນ ລທ຺ຘຄຸຓໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຍໍ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອສຸຠກມ຺ມຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອສຸຠາຣມ຺ມຓໍ ຌານມາຫ. ຕຎ຺ຫິ ອສຸເຠສຸ ໂຍຄກມ຺ມຠາວໂຕ ໂຍຄິໂນ ສຸຂວິເສສານໍ ກາຣຓຠາວໂຕ ຈ ‘‘ອສຸຠກມ຺ມຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເກວລນ຺ຕິ ອິມິນາ ອາຣມ຺ມຓໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ. ປຏິເວຘວເສນາຕິ ຌານປຏິເວຘວເສນ. ຌານຎ຺ຫິ ຠາວນາວິເສເສນ ອິຊ຺ຌນ຺ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ວິສຍໍ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕເມວ ປວຕ຺ຕຕິ ຍຖາສຠາວໂຕ ປຏິວິຊ຺ຌີຍຕິ ຈາຕິ ປຏິເວໂຘຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂອຬາຣິກາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາຕິ ພີຠຈ຺ຉາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ. ປຏິກູລາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາຕິ ຊິຄຸຈ຺ຉິຕພ຺ພາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ. ປຣິຍາເຍນາຕິ ກາຣເຓນ ເລສນ຺ຕເຣນ ວາ. ອາຣມ຺ມຓສນ຺ຕຕາຍປີຕິ ອນຸກ຺ກເມນ ວິເຈຕພ຺ພຕໍ ປຕ຺ຕາຣມ຺ມຓສ຺ສ ປຣມສຸຂຸມຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ສນ຺ເຕ ຫິ ສນ຺ນິສິນ຺ເນ ອາຣມ຺ມເຓ ປວຕ຺ຕມາໂນ ຘມ຺ໂມ ສຍມ຺ປິ ສນ຺ນິສິນ຺ໂນວ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ – ‘‘ສນ຺ໂຕ ວູປສນ຺ໂຕ ນິພ຺ພຸໂຕ’’ຕິ, ນິພ຺ພຸຕສພ຺ພປຣິຬາໂຫຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາຣມ຺ມຓສນ຺ຕຕາຍ ຕທາຣມ຺ມຓານໍ ຘມ຺ມານໍ ສນ຺ຕຕາ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມາຣມ຺ມຓາຫິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຫິ ທີເປຕພ຺ພາ.

ນາສ຺ສ ສນ຺ຕປຓີຕຠາວາວຫໍ ກິຎ຺ຈິ ເສຈນນ຺ຕິ ອເສຈນໂກ, ອເສຈນກຕ຺ຕາ ອນາສິຕ຺ຕໂກ, ອນາສິຕ຺ຕກຕ຺ຕາ ເອວ ອພ຺ໂພກິຓ຺ໂຓ ອສມ຺ມິສ຺ໂສ ປຣິກມ຺ມາທິນາ, ຕໂຕເຍວ ປາຏິເຍກ຺ໂກ, ວິສຸໍເຍເວໂກ ອາເວຓິໂກ ອສາຘາຣໂຓ. ສພ຺ພເມຕໍ ສຣສໂຕ ເອວ ສນ຺ຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ປຣິກມ຺ມໍ ວາ ສນ຺ຕຠາວນິມິຕ຺ຕໍ. ປຣິກມ຺ມນ຺ຕິ ຈ ກສິຓກຣຓາທິນິມິຕ຺ຕຸປ຺ປາທປຣິໂຍສານໍ, ຕາທິສໍ ອິຘ ນຕ຺ຖີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕທາ ຫິ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ນິຣສ຺ສາທຕ຺ຕາ ອສນ຺ຕໍ ອປ຺ປຓີຕໍ ສິຍາ. ອຸປຈາເຣນ ວາ ນຕ຺ຖິ ເອຕ຺ຖ ສນ຺ຕຕາຕິ ໂຍຊນາ. ຍຖາ ອຸປຈາຣກ຺ຂເຓ ນີວຣຓວິຄເມນ ອງ຺ຄປາຕຸຠາເວນ ຈ ປເຣສໍ ສນ຺ຕຕາ ໂຫຕິ, ນ ເອວມິມສ຺ສ. ອຍໍ ປນ ອາທິມນສິ…ເປ… ປຓີໂຕ ຈາຕິ ໂຍຊນາ. ເກຈີຕິ ອຸຕ຺ຕຣວິຫາຣວາສິເກ ສນ຺ຘາຍາຫ. ອນາສິຕ຺ຕໂກຕິ ອຸປເສຈເນນ ອນາສິຕ຺ຕໂກ. ເຕນາຫ ‘‘ໂອຊວນ຺ໂຕ’’ຕິ, ໂອຊວນ຺ຕສທິໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຘຸໂຣຕິ ອິຏ຺ໂຐ. ເຈຕສິກສຸຂປ຺ປຏິລາຠສໍວຕ຺ຕນໍ ຕິກຈຕຸກ຺ກຊ຺ຌານວເສນ ອຸເປກ຺ຂາຍ ວາ ສນ຺ຕຠາເວນ ສຸຂຄຕິກຕ຺ຕາ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຌານສມຸຏ຺ຐານປຓີຕຣູປຜຸຏສຣີຣຕາວເສນ ປນ ກາຍິກສຸຂປ຺ປຏິລາຠສໍວຕ຺ຕນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ຌານໂຕ ວຸຏ຺ຐິຕກາເລ. ອິມສ຺ມິໍ ປກ຺ເຂ ອປ຺ປິຕປ຺ປິຕກ຺ຂເຓຕິ ອິທໍ ເຫຕຸມ຺ຫິ ຠຸມ຺ມວຈນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອວິກ຺ຂມ຺ຠິເຕຕິ ຌາເນນ ສກສນ຺ຕານໂຕ ອນີຫເຏ ອປ຺ປຫີເນ. ອໂກສລ຺ລສມ຺ຠູເຕຕິ ອໂກສລ຺ລໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ອວິຊ຺ຊາ, ຕໂຕ ສມ຺ຠູເຕ. ອວິຊ຺ຊາປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ຫິ ສພ຺ເພ ປາປຘມ຺ມາ. ຂເຓເນວາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປວຕ຺ຕິກ຺ຂເຓເນວ. ອນ຺ຕຣຘາເປຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອນ຺ຕຣຘາປນໍ ວິນາສນໍ. ຕໍ ປນ ຌານກຕ຺ຕຸກສ຺ສ ອິຘາຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ປຣິຍຸຏ຺ຐານປ຺ປຫານໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕີ’’ຕິ. ວູປສເມຕີຕິ ວິເສເສນ ອຸປສເມຕິ. ວິເສເສນ ອຸປສມນໍ ປນ ສມ຺ມເທວ ອຸປສມນໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສຸຏ຺ຐຸ ອຸປສເມຕີ’’ຕິ.

ນນຸ ຈ ອຎ຺ໂຎປິ ສມາຘິ ອຕ຺ຕໂນ ປວຕ຺ຕິກ຺ຂເຓເນວ ປຏິປກ຺ຂຘມ຺ເມ ອນ຺ຕຣຘາເປຕິ ວູປສເມຕິ, ອຖ ກສ຺ມາ ອຍເມວ ສມາຘິ ເອວໍ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ໂຕຕິ? ປຸພ຺ພຠາຄໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນານາວິຕກ຺ກວູປສມນສພ຺ຠາວໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ອານາປານສ຺ສຕິ ຠາເວຕພ຺ພາ ວິຕກ຺ກຸປຈ຺ເຉທາຍາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໙.໑; ອຸທາ. ໓໑). ອປິຈ ຕິກ຺ຂປຎ຺ຎສ຺ສ ຎາຓຸຕ຺ຕຣສ຺ເສຕໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ, ຎາຓຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ຈ ກິເລສປ຺ປຫານໍ ອິຕເຣຫິ ສາຕິສຍໍ ຍຖາ ສທ຺ຘາຘິມຸຕ຺ເຕຫິ ທິຏ຺ຐິປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ, ຕສ຺ມາ ອິມໍ ວິເສສໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຐານໂສ ອນ຺ຕຣຘາເປຕິ ວູປສເມຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ນິມິຕ຺ຕປາຕຸຠາເວ ສຕິ ຂເຓເນວ ອງ຺ຄປາຕຸຠາວສພ຺ຠາວໂຕ ອຍເມວ ສມາຘິ ‘‘ຐານໂສ ອນ຺ຕຣຘາເປຕິ ວູປສເມຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ຍຖາ ຕໍ ມຫໂຕ ອກາລເມຆສ຺ສ ອຸຏ຺ຐິຕສ຺ສ ຘາຣານິປາເຕ ຂເຓເນວ ປຖວິຍໍ ຣໂຊຊລ຺ລສ຺ສ ວູປສໂມ. ເຕເນວາຫ ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຫາ ອກາລເມໂຆ ອຸຏ຺ຐິໂຕ’’ຕິອາທິ. ສາສນິກສ຺ສ ຌານຠາວນາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍາວ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍຕ຺ຕາ’’ຕິ. ພຸທ຺ຘານໍ ປນ ເອກໍເສນ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍາວ ໂຫຕິ. ອິມເມວ ຫິ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຠາເວຕ຺ວາ ສພ຺ເພປິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຘິຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ປາທກຠູໂຕ ອຍໍ ສມາຘິ ອນຸກ຺ກເມນ ວຑ຺ຒິຕ຺ວາ ອຣິຍມຄ຺ຄຠາວໍ ອຸປຄໂຕ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອນຸປຸພ຺ເພນ ອຣິຍມຄ຺ຄວຸຑ຺ຒິປ຺ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ອຍໍ ປນຕ຺ໂຖ ວິຣາຄນິໂຣຘປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສນານໍ ວເສນ ສມ຺ມເທວ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

ກຖນ຺ຕິ ອິທໍ ປຸຈ຺ຉນາກາຣວິຠາວນປທໍ, ປຸຈ຺ຉາ ເຈຕ຺ຖ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາວເສນ ອຎ຺ເຎສໍ ອສມ຺ຠວໂຕ, ສາ ຈ ອຸປຣິ ເທສນໍ ອາຣຸຬ຺ຫານໍ ສພ຺ເພສໍ ປກາຣວິເສສານໍ ອາມສນວເສນາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ກຖນ຺ຕິ…ເປ… ວິຕ຺ຖາເຣຕຸກມ຺ຍຕາປຸຈ຺ຉາ’’ຕິ ອາຫ. ກຖໍ ພຫຸລີກໂຕຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ອານາປານສ຺ສຕິສມາຘີຕິ ປທໍ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ກຖນ຺ຕິ ອານາປານສ຺ສຕິສມາຘິພຫຸລີກາຣໍ ນານປ຺ປກາຣໂຕ ວິຕ຺ຖາເຣຕຸກມ຺ຍຕາປຸຈ຺ຉາ. ພຫຸລີກໂຕ ອານາປານສ຺ສຕິສມາຘີຕິ ຕຖາ ປຸຏ຺ຐຘມ຺ມນິທສ຺ສນນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ‘‘ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ ອິມິນາເຍວ ອຕິທິສ຺ສຕິ. ເຫຏ຺ຐາ ປປຎ຺ຈວເສນ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ສຸຂຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ’’ຕິ ອາຫ, ປິຓ຺ຑຕ຺ໂຖຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ຕມຕ຺ຖນ຺ຕິ ຕໍ ‘‘ກຖໍ ຠາວິໂຕ’’ຕິອາທິນາ ປຸຈ຺ຉາວເສນ ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ. ‘‘ອິຘ ຕຖາຄໂຕ ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໒໙໑; ອ. ນິ. ໓.໖໑) ອິຘ-ສທ຺ໂທ ໂລກໍ ອຸປາທາຍ ວຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ອິເຘວ ຕິຏ຺ຐມານສ຺ສາ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໓໖໙) ໂອກາສໍ. ‘‘ອິຘາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠຸຕ຺ຕາວີ ອສ຺ສໍ ປວາຣິໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໓໐) ປທປູຣຓມຕ຺ຕໍ. ‘‘ອິຘ ຠິກ຺ຂຸ ຘມ຺ມໍ ປຣິຍາປຸຓາຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໕.໗໓) ປນ ສາສນໍ. ‘‘ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ອິຘາປິ ສາສນເມວາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕເມວຕ຺ຖໍ ປາກຏໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຍໍ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພປ຺ປກາຣອານາປານສ຺ສຕິສມາຘິນິພ຺ພຕ຺ຕກສ຺ສາຕິ ສພ຺ພປ຺ປກາຣຄ຺ຄຫຓໍ ໂສຬສ ປກາເຣ ສນ຺ຘາຍ. ເຕ ຫິ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ສາສເນ. ພາຫິຣກາ ຫິ ຊານນ຺ຕາ ອາທິໂຕ ຈຕຸປ຺ປກາຣເມວ ຊານນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຎ຺ຎສາສນສ຺ສ ຕຖາຠາວປ຺ປຏິເສຘໂນ’’ຕິ, ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ນິສ຺ສຍຠາວປ຺ປຏິເສຘໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອເຕນ ‘‘ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ ອິທໍ ອນ຺ໂຕຄຘເອວ-ສທ຺ທນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສນ຺ຕິ ຫິ ເອກປທານິປິ ອວຘາຣຓານິ ຍຖາ ວາຍຸຠກ຺ໂຂຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອິເຘວ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມໂຓ’’ຕິອາທິ. ປຣິປຸຓ຺ຓສມຓກຣຓຘມ຺ໂມ ຫິ ໂຍ, ໂສ ສພ຺ພປ຺ປກາຣອານາປານສ຺ສຕິສມາຘິນິພ຺ພຕ຺ຕໂກ. ປຣປ຺ປວາທາຕິ ປເຣສໍ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍານໍ ນານປ຺ປກາຣວາທາ ຕິຕ຺ຖາຍຕນານິ.

ອຣຎ຺ຎາທິກສ຺ເສວ ຠາວນານຸຣູປເສນາສນຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິມສ຺ສ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທຸທ຺ທໂມ ທມຖໍ ອນຸປຄໂຕ ໂຄໂຓ ກູຏໂຄໂຓ. ຍຖາ ຖເນຫິ ສພ຺ພໂສ ຂີຣໍ ນ ປຄ຺ຆຣຕິ, ເອວໍ ໂທຫປຏິພນ຺ຘິນີ ກູຏເຘນຸ. ອສ຺ສາຕິ ໂຄປສ຺ສ. ຣູປສທ຺ທາທິເກ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກອສ຺ສາໂທ ຣູປາຣມ຺ມຓາທິຣໂສ. ປຸພ຺ເພ ອາຈິຓ຺ຓາຣມ຺ມຓນ຺ຕິ ປພ຺ພຊິຕໂຕ ປຸພ຺ເພ, ອນາທິມຕິ ວາ ສໍສາເຣ ປຣິຈິຕາຣມ຺ມຓໍ. ອຸປຈາຣວເສນ ອຸປນິສີທຕິ, ອປ຺ປນາວເສນ ອຸປນິປຊ຺ຊຕີຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ. ນິພນ຺ເຘຍ຺ຍາຕິ ພນ຺ເຘຍ຺ຍ. ສຕິຍາຕິ ສມ຺ມເທວ ກມ຺ມຏ຺ຐານສລ຺ລກ຺ຂຓວສປ຺ປວຕ຺ຕາຍ ສຕິຍາ. ອາຣມ຺ມເຓຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານາຣມ຺ມເຓ. ທຬ຺ຫນ຺ຕິ ຖິຣໍ, ຍຖາ ສໂຕກາຣິສ຺ສ ອຸປຈາຣປ຺ປນາເຠໂທ ສມາຘິ ອິຊ຺ຌຕິ, ຕຖາ ຖາມຄຕໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ມຸທ຺ຘຠູຕນ຺ຕິ ສນ຺ຕຕາທິວິເສສຄຸຓວນ຺ຕຕາຍ ພຸທ຺ຘາທີຫິ ອຣິເຍຫິ ສມາເສວິຕຠາວໂຕ ຈ ມຸທ຺ຘສທິສໍ, ອຸຕ຺ຕມນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິເສສາຘິຄມທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣປທຏ຺ຐານນ຺ຕິ ສພ຺ເພສໍ ພຸທ຺ຘານໍ ເອກຈ຺ຈານໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານໍ ພຸທ຺ຘສາວການຎ຺ຈ ວິເສສາຘິຄມສ຺ສ ເຈວ ອຎ຺ຎກມ຺ມຏ຺ຐາເນນ ອຘິຄຕວິເສສານໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣສ຺ສ ຈ ປທຏ຺ຐານຠູຕໍ. ວຕ຺ຖຸວິຊ຺ຊາຈຣິໂຍ ວິຍ ຠຄວາ ໂຍຄີນໍ ອນຸຣູປນິວາສຏ຺ຐານຸປທິສ຺ສນໂຕ. ຠິກ຺ຂຸ ທີປິສທິໂສ ອຣຎ຺ເຎ ເອກໂກ ວິຫຣິຕ຺ວາ ປຏິປກ຺ຂນິມ຺ມຖເນນ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຖສາຘນໂຕ. ຜລມຸຕ຺ຕມນ຺ຕິ ສາມຎ຺ຎຜລມາຫ. ປຣກ຺ກມຊວໂຍຄ຺ຄຠູມິນ຺ຕິ ຠາວນຸສ຺ສາຫຊວສ຺ສ ໂຍຄ຺ຄກຣຓຠູມິຠູຕໍ.

ເອວໍ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂເຓສູຕິ ອຠິຘມ຺ມປຣິຍາເຍນ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິຍາເຍນ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂເຓສຸ. ຣຸກ຺ຂສມີປນ຺ຕິ ‘‘ຍາວຕາ ມຊ຺ຌນ຺ຫິເກ ກາເລ ສມນ຺ຕາ ຉາຍາ ຜຣຕິ, ນິວາເຕ ປຓ຺ຓານິ ປຕນ຺ຕິ, ເອຕ຺ຕາວຕາ ຣຸກ຺ຂມູລນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ສມີປຏ຺ຐານໍ. ອວເສສສຕ຺ຕວິຘເສນາສນນ຺ຕິ ປພ຺ພຕໍ ກນ຺ທຣໍ ຄິຣິຄຸຫໍ ສຸສານໍ ວນປ຺ປຕ຺ຖໍ ອພ຺ໂຠກາສໍ ປລາລປຸຎ຺ຊນ຺ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸຕຸຕ຺ຕຍານຸກູລໍ ຘາຕຸຈຣິຍານຸກູລນ຺ຕິ ຄິມ຺ຫາທິອຸຕຸຕ຺ຕຍສ຺ສ ເສມ຺ຫາທິຘາຕຸຕ຺ຕຍສ຺ສ ໂມຫາທິຈຣິຕຕ຺ຕຍສ຺ສ ຈ ອນຸກູລໍ. ຕຖາ ຫິ ຄິມ຺ຫກາເລ ອຣຎ຺ຎໍ ອນຸກູລໍ ໂສມ຺ມສີຕລຠາວໂຕ, ເຫມນ຺ເຕ ຣຸກ຺ຂມູລໍ ຫິມປາຕນິວາຣຓໂຕ, ວສ຺ສກາເລ ສຸຎ຺ຎາຄາຣໍ ວສ຺ສນິວາຣຓເຄຫສມ຺ຠວໂຕ. ເສມ຺ຫຘາຕຸກສ຺ສ ເສມ຺ຫປກຕິກສ຺ສ ອຣຎ຺ຎໍ ອນຸກູລໍ ທູຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂາຈຣເຓນ ເສມ຺ຫສ຺ສ ວູປສມນໂຕ, ປິຕ຺ຕຘາຕຸກສ຺ສ ຣຸກ຺ຂມູລໍ ອນຸກູລໍ ສີຕວາຕສມ຺ຜສ຺ສສມ຺ຠວໂຕ, ວາຕຘາຕຸກສ຺ສ ສຸຎ຺ຎາຄາຣໍ ອນຸກູລໍ ວາຕນິວາຣຓໂຕ. ໂມຫຈຣິຕສ຺ສ ອຣຎ຺ຎໍ ອນຸກູລໍ. ມຫາອຣຎ຺ເຎ ຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ສງ຺ກຸຈຕິ ວິວຏງ຺ຄຓຠາວໂຕ, ໂທສຈຣິຕສ຺ສ ຣຸກ຺ຂມູລໍ ອນຸກູລໍ ປສາທນີຍຠາວໂຕ, ຣາຄຈຣິຕສ຺ສ ສຸຎ຺ຎາຄາຣໍ ອນຸກູລໍ ວິສຠາຄາຣມ຺ມຓານໍ ປເວສນິວາຣຓໂຕ. ອລີນານຸທ຺ຘຈ຺ຈປກ຺ຂິກນ຺ຕິ ອສງ຺ໂກຈາວິກ຺ເຂປປກ຺ຂິກໍ. ສຍນຎ຺ຫິ ໂກສຊ຺ຊປກ຺ຂິກໍ, ຐານຈງ຺ກມນານິ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈປກ຺ຂິການິ, ນ ເອວໍ ນິສຊ຺ຊາ. ຕໂຕ ເອວ ຕສ຺ສາ ສນ຺ຕຕາ. ນິສຊ຺ຊາຍ ທຬ຺ຫຠາວໍ ປລ຺ລງ຺ກາຠຸຊເນນ, ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ປວຕ຺ຕນສຸຂຕໍ ອຸປຣິມກາຍສ຺ສ ອຸຊຸກຏ຺ຐປເນນ, ອາຣມ຺ມຓປຣິຄ຺ຄຫູປາຍໍ ປຣິມຸຂໍ ສຕິຍາ ຐປເນນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ.

ອູຣຸພທ຺ຘາສນນ຺ຕິ ອູຣູນມໂຘພນ຺ຘນວເສນ ນິສຊ຺ຊາ. ເຫຏ຺ຐິມກາຍສ຺ສ ອນຸຊຸກໍ ຐປນໍ ນິສຊ຺ຊາວຈເນເນວ ໂພຘິຕນ຺ຕິ. ອຸຊຸໍ ກາຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກາຍ-ສທ຺ໂທ ອຸປຣິມກາຍວິສໂຍຕິ ອາຫ – ‘‘ອຸປຣິມໍ ສຣີຣໍ ອຸຊຸກໍ ຐເປຕ຺ວາ’’ຕິ. ຕໍ ປນ ອຸຊຸກຏ຺ຐປນໍ ສຣູປໂຕ ປໂຍຊນໂຕ ຈ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຏ຺ຐາຣສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ປຓມນ຺ຕີຕິ ນ ໂອຓມນ຺ຕິ. ນ ປຣິປຕຕີຕິ ນ ວິຄຈ຺ຉຕິ ວີຖິໍ ນ ວິລງ຺ເຆຕິ, ຕໂຕ ເອວ ປຸພ຺ເພນາປຣໍ ວິເສສຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວຸຑ຺ຒິໍ ຜາຕິໍ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ. ອິຘ ປຣິ-ສທ຺ໂທ ອຠິ-ສທ຺ເທນ ສມານຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ກມ຺ມຏ຺ຐານາຠິມຸຂ’’ນ຺ຕິ, ພຫິທ຺ຘາ ປຸຖຸຕ຺ຕາຣມ຺ມຓໂຕ ນິວາເຣຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍເຍວ ປຸຣກ຺ຂຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣີຕິ ປຣິຄ຺ຄຫຏ຺ໂຐ ‘‘ປຣິຓາຍິກາ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ໑໖, ໒໐) ວິຍ. ນິຍ຺ຍານຏ຺ໂຐ ປຏິປກ຺ຂໂຕ ນິຄ຺ຄມນຏ຺ໂຐ, ຕສ຺ມາ ປຣິຄ຺ຄຫິຕນິຍ຺ຍານນ຺ຕິ ສພ຺ພຖາ ຄຫິຕາສມ຺ໂມສໍ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕສມ຺ໂມສໍ ສຕິໍ ກຕ຺ວາ, ປຣມໍ ສຕິເນປກ຺ກໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສໂຕວາຕິ ສຕິຍາ ສມນ຺ນາຄໂຕ ເອວ ສຣນ຺ໂຕ ເອວ ອສ຺ສສຕິ, ນາສ຺ສ ກາຈິ ສຕິວິຣຫິຕາ ອສ຺ສາສປ຺ປວຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສໂຕ ປສ຺ສສຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ສໂຕວ ປສ຺ສສຕີຕິ ເອວ-ສທ຺ໂທ ອາເນຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ສໂຕກາຣີຕິ ສໂຕ ເອວ ຫຸຕ຺ວາ ສຕິຍາ ເອວ ວາ ກາຕພ຺ພສ຺ສ ກຕ຺ຕາ, ກຣຓສີໂລ ວາ.

ພາຕ຺ຕິໍສາຍ ອາກາເຣຫີຕິ ຈຕູສຸ ຈຕຸກ຺ເກສຸ ອາຄຕານິ ທີຆຣສ຺ສາທີນິ ໂສຬສ ປທານິ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສວເສນ ທ຺ວິຘາ ວິຠຊິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ເຕຫິ ທີຆມສ຺ສາສໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສິປສ຺ສາສປຣິຍນ຺ເຕຫິ ພາຕ຺ຕິໍສາກາເຣຫິ. ຍທິ ‘‘ສໂຕວ ອສ຺ສສຕິ, ສໂຕ ປສ຺ສສຕີ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ວິຠງ຺ເຄ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຖ ກສ຺ມາ ‘‘ອສ຺ສສຕິ ປສ຺ສສຕິ’’ຈ຺ເຈວ ອວຕ຺ວາ ‘‘ສໂຕກາຣີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ? ເອກຣສໍ ເທສນໍ ກາຕຸກາມຕາຍ. ປຐມຈຕຸກ຺ເກ ປທທ຺ວຍເມວ ຫິ ວຕ຺ຕມານກາລວເສນ ອາຄຕໍ, ອິຕຣານິ ອນາຄຕກາລວເສນ, ຕສ຺ມາ ເອກຣສໍ ເທສນໍ ກາຕຸກາມຕາຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ‘‘ສໂຕກາຣິ’’ຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ. ທີຆໍອສ຺ສາສວເສນາຕິ ທີຆອສ຺ສາສວເສນ, ວິຠຕ຺ຕິອໂລປໍ ກຕ຺ວາ ນິທ຺ເທໂສ. ທີຆນ຺ຕິ ວາ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕອສ຺ສາສວເສນ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ເອກຄ຺ຄຕໍ ອວິກ຺ເຂປນ຺ຕິ ວິກ຺ເຂປສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂຠາວໂຕ ອວິກ຺ເຂໂປຕິ ລທ຺ຘນາມໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ເອກຄ຺ຄຠາວໍ ປຊານໂຕ ສຕິ ອຸປຏ຺ຐິຕາ ອາຣມ຺ມຓໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ຐິຕາ ໂຫຕິ. ຕາຍ ສຕິຍາ ເຕນ ຎາເຓນາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕາຍ ສຕິຍາ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ຈ ຎາເຓນ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ທີຆໍ ອສ຺ສາສໍ ອາຣມ຺ມຓຠູຕໍ ອວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ວາ ສມ຺ປຊານນ຺ຕສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ສຕິ ອຸປຏ຺ຐິຕາວ ໂຫຕິ, ຕໍ ສມ຺ປຊານນ຺ຕສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ອສມ຺ໂມຫວເສນ ວາ ສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ, ຕທຘີນສຕິສມ຺ປຊຎ຺ເຎນ ຕໍສມງ຺ຄີ ໂຍຄາວຈໂຣ ສໂຕກາຣີ ນາມ ໂຫຕີຕິ. ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສີ ອສ຺ສາສວເສນາຕິ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສີ ຫຸຕ຺ວາ ອສ຺ສສນສ຺ສ ວເສນ. ‘‘ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສິອສ຺ສາສວເສນາ’’ຕິ ວາ ປາໂຐ, ຕສ຺ສ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສິໂນ ອສ຺ສາສາ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສິອສ຺ສາສາ, ເຕສໍ ວເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອນ຺ໂຕ ອຸຏ຺ຐິຕສສນໍ ອສ຺ສາໂສ, ພຫິ ອຸຏ຺ຐິຕສສນໍ ປສ຺ສາໂສຕິ ອາຫ – ‘‘ອສ຺ສາໂສຕິ ພຫິນິກ຺ຂມນວາໂຕ’’ຕິອາທິ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ພຫິ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາປິ ອນ຺ໂຕ ສສນໂຕ ອສ຺ສາໂສ, ອນ຺ໂຕ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາປິ ພຫິ ສສນໂຕ ປສ຺ສາໂສຕິ ກຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຏິປາຏິຍາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິຍໍ ພຫິ ນິກ຺ຂມິຕຸໍ ອລທ຺ໂຘກາໂສ ນາສິກາວາໂຕ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕມຕ຺ເຕ ປຐມໍ ພຫິ ນິກ຺ຂມຕີຕິ ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກ຺ກເມນ ‘‘ອາທິມ຺ຫິ ສາໂສ ອສ຺ສາໂສ’’ຕິ ພຫິນິກ຺ຂມນວາໂຕ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຕເນວາຫ ‘‘ສພ຺ເພສມ຺ປິ ຄພ຺ຠເສຍ຺ຍການ’’ນ຺ຕິອາທິ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ປວຕ຺ຕິຍໍ ຠາວນາຣມ຺ຠສມເຍ ປຐມໍ ນາສິກາວາຕສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ອາກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ພຫິ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໂຕ ປວຕ຺ຕິກ຺ກເມນ ‘‘ອາທິມ຺ຫິ ສາໂສ ອສ຺ສາໂສ’’ຕິ ອນ຺ໂຕປວິສນວາໂຕ ວຸຕ຺ໂຕ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕນໂຍເຍວ ເຈຕ຺ຖ ‘‘ອສ຺ສາສາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານໍ ສຕິຍາ ອນຸຄຈ຺ຉໂຕ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ວິກ຺ເຂປຄເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ ກາໂຍປິ ຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ສາຣທ຺ຘາ ຈ ໂຫນ຺ຕິ ອິຎ຺ຊິຕາ ຈ ຜນ຺ທິຕາ ຈ, ປສ຺ສາສາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານໍ ສຕິຍາ ອນຸຄຈ຺ຉໂຕ ພຫິທ຺ຘາ ວິກ຺ເຂປຄເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ ກາໂຍປິ ຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ສາຣທ຺ຘາ ຈ ໂຫນ຺ຕິ ອິຎ຺ຊິຕາ ຈ ຜນ຺ທິຕາ ຈາ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໕໗) ອິມາຍ ປາຬິຍາ ສເມຕິ. ‘‘ຠາວນາຣມ຺ເຠ ປວຕ຺ຕິກ຺ກມສ຺ເສວ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ ສຸນ຺ທຣຕໂຣ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕາລຸໍ ອາຫຈ຺ຈ ນິພ຺ພາຍຕີຕິ ຕາລຸໍ ອາຫຈ຺ຈ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ. ເຕນ ກິຣ ສມ຺ປຕິຊາໂຕ ພາລທາຣໂກ ຂິປິຕໍ ກໂຣຕິ. ເອວໍ ຕາວາຕິອາທິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ນິຄມນໍ. ເກຈິ ‘‘ເອວໍ ຕາວາຕິ ອເນນ ປວຕ຺ຕິກ຺ກເມນ ອສ຺ສາໂສ ພຫິນິກ຺ຂມນວາໂຕຕິ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ອທ຺ຘານວເສນາຕິ ກາລທ຺ຘານວເສນ. ອຍຎ຺ຫິ ອທ຺ຘານ-ສທ຺ໂທ ກາລສ຺ສ ເທສສ຺ສ ຈ ວາຈໂກຕິ. ຕຕ຺ຖ ເທສທ຺ຘານໍ ອຸທາຫຣຓຠາເວນ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ກາລທ຺ຘານສ຺ສ ວເສນ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ທີຆຣສ຺ສຕໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ໂອກາສທ຺ຘານນ຺ຕິ ໂອກາສຠູຕໍ ອທ຺ຘານໍ. ຜຣິຕ຺ວາຕິ ພ຺ຍາເປຕ຺ວາ. ຈຸຓ຺ຓວິຈຸຓ຺ຓາປິ ອເນກກລາປຠາເວນ, ທີຆມທ຺ຘານນ຺ຕິ ທີຆໍ ປເທສໍ. ຕສ຺ມາຕິ ສຓິກໍ ປວຕ຺ຕິຍາ ທີຆສນ຺ຕານຕາຍ ທີຆາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຫຕ຺ຖິອາທິສຣີເຣ ສຸນຂາທິສຣີເຣ ຈ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ເທສທ຺ຘານວິສິຏ຺ເຐນ ກາລທ຺ຘານວເສເນວ ທີຆຣສ຺ສຕາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ ‘‘ສຓິກໍ ປູເຣຕ຺ວາ ສຓິກເມວ ນິກ຺ຂມນ຺ຕິ, ສີຆໍ ປູເຣຕ຺ວາ ສີຆເມວ ນິກ຺ຂມນ຺ຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ. ມນຸສ຺ເສສູຕິ ສມານປ຺ປມາເຓສຸປິ ມນຸສ຺ສສຣີເຣສຸ. ທີຆໍ ອສ຺ສສນ຺ຕີຕິ ທີຆໍ ອສ຺ສາສປ຺ປພນ຺ຘໍ ປວຕ຺ເຕນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປສ຺ສສນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສຸນຂສສາທໂຍ ວິຍ ຣສ຺ສໍ ອສ຺ສສນ຺ຕິ ປສ຺ສສນ຺ຕິ ຈາຕິ ໂຍຊນາ. ອິທໍ ປນ ທີຆໍ ຣສ຺ສຎ຺ຈ ອສ຺ສສນໍ ປສ຺ສສນຎ຺ຈ ເຕສໍ ສຕ຺ຕານໍ ສຣີຣສ຺ສ ສຠາໂວຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕສນ຺ຕິ ເຕສໍ ສຕ຺ຕານໍ. ເຕຕິ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ. ອິຕ຺ຕຣມທ຺ຘານນ຺ຕິ ອປ຺ປກໍ ກາລໍ. ນວຫາກາເຣຫີຕິ ຠາວນມນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ປຸພ຺ເພນາປຣໍ ອລທ຺ຘວິເສສສ຺ສ ເກວລໍ ອທ຺ຘານວເສນ ອາທິໂຕ ວຸຕ຺ຕາ ຕໂຍ ອາກາຣາ, ເຕ ຈ ໂຂ ເອກຈ຺ໂຈ ອສ຺ສາສໍ ສຸຏ຺ຐຸ ສລ຺ລກ຺ເຂຕິ, ເອກຈ຺ໂຈ ປສ຺ສາສໍ, ເອກຈ຺ໂຈ ຕທຸຠຍນ຺ຕິ ອິເມສໍ ຕິຓ຺ຓໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ວເສນ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອສ຺ສສຕິປິ ປສ຺ສສຕິປີຕິ ເອກຊ຺ຌໍ ວຈນໍ ຠາວນາຍ ນິຣນ຺ຕຣໍ ປວຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຉນ຺ທວເສນ ປຸພ຺ເພ ວິຍ ຕໂຍ, ຕຖາ ປາໂມຊ຺ຊວເສນາຕິ ອິເມຫິ ນວຫິ ອາກາເຣຫິ.

ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ເອກສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຕໂຍ ເອວ ອາກາຣາ ລພ຺ຠນ຺ຕິ, ຕນ຺ຕິວເສນ ປນ ສພ຺ເພສໍ ປາຬິອາຣຸຬ຺ຫຕ຺ຕາ ເຕສໍ ວເສນ ປຣິກມ຺ມສ຺ສ ກາຕພ຺ພຕ຺ຕາ ຈ ‘‘ຕຕ຺ຣາຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ນວຫາກາເຣຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ປຊານໂຕຕິ ເອວໍ ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ອາກາເຣຫິ ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສ ປຊານໂຕ, ຕຕ຺ຖ ມນສິກາຣໍ ປວຕ຺ເຕນ຺ຕສ຺ສ. ເອເກນາກາເຣນາຕິ ທີຆໍອສ຺ສາສາທີສຸ ຈຕູສຸ ອາກາເຣສຸ ເອເກນ ອາກາເຣນ, ນວສຸ ຕີສຸ ວາ ເອເກນ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ –

‘‘ທີໂຆ ຣສ຺ໂສ ຈ ອສ຺ສາໂສ,

ປສ຺ສາໂສປິ ຈ ຕາທິໂສ;

ຈຕ຺ຕາໂຣ ວຓ຺ຓາ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ,

ນາສິກຄ຺ເຄວ ຠິກ຺ຂຸໂນ’’ຕິ. (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໖໕);

ອຍໍ ຠາວນາ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສກາຍານຸປສ຺ສນາຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກາຍານຸປສ຺ສນາສຕິປຏ຺ຐານຠາວນາ ສມ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ.

ອິທານິ ປາຬິວເສເນວ ເຕ ນວ ອາກາເຣ ຠາວນາວິຘິຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຖາຫາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ກຖໍ ປຊານາຕີ’’ຕິ ປຊານນວິຘິໍ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາຍ ປຸຈ຺ຉຕິ. ທີຆໍ ອສ຺ສາສນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂຓໍ ທີຆໍ ອສ຺ສາສໍ. ອທ຺ຘານສງ຺ຂາເຕຕິ ອທ຺ຘານນ຺ຕິ ສງ຺ຂໍ ຄເຕ ທີເຆ ກາເລ, ທີຆໍ ຂຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂກຏ຺ຐາສປຣິຍາໂຍ ວາ ສງ຺ຂາຕ-ສທ຺ໂທ ‘‘ເຖຍ຺ຍສງ຺ຂາຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍ, ຕສ຺ມາ ອທ຺ຘານສງ຺ຂາເຕຕິ ອທ຺ຘານໂກຏ຺ຐາເສ ເທສຠາເຄຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຉນ຺ໂທ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ຠາວນາຍ ປຸພ຺ເພນາປຣໍ ວິເສສໍ ອາວຫນ຺ຕິຍາ ລທ຺ຘສ຺ສາທຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ສາຕິສໂຍ ກຕ຺ຕຸກາມຕາລກ຺ຂໂຓ ກຸສລຈ຺ຉນ຺ໂທ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຉນ຺ທວເສນາຕິ ຕຖາປວຕ຺ຕຉນ຺ທສ຺ສ ວເສນ ວິເສສຠາວນມນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ວຸຑ຺ຒິໍ ຜາຕິໍ ຄເມນ຺ຕສ຺ສ. ຕໂຕ ສຸຂຸມຕຣນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕຉນ຺ທປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ປຸຣິມກໂຕ ສຸຂຸມຕຣໍ. ຠາວນາພເລນ ຫິ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘທຣຖປຣິຬາຫຕາຍ ກາຍສ຺ສ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ ສຸຂຸມຕຣາ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ປາໂມຊ຺ຊໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ສຸຂຸມຕຣຠາເວນ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ສນ຺ຕຕຣຕາຍ ກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ຈ ວີຖິປ຺ປຏິປນ຺ນຕາຍ ຠາວນາຈິຕ຺ຕສຫຄໂຕ ປໂມໂທ ຂຸທ຺ທິກາທິເຠທາ ຕຣຸຓປີຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຈິຕ຺ຕໍ ວິວຕ຺ຕຕີຕິ ອນຸກ຺ກເມນ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ອຕິວິຍ ສຸຂຸມຕຣຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອນຸປຏ຺ຐຫເນ ວິເຈຕພ຺ພາກາຣປ຺ປຕ຺ເຕຫິ ເຕຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິນິວຕ຺ຕຕີຕິ ເກຈິ. ຠາວນາພເລນ ປນ ສຸຂຸມຕຣຠາວປ຺ປຕ຺ເຕສຸ ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສສຸ ຕຕ຺ຖ ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ປກຕິອສ຺ສາສປສ຺ສາສໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ ນິວຕ຺ຕຕິ. ອຸເປກ຺ຂາ ສຓ຺ຐາຕີຕິ ຕສ຺ມິໍ ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ເຕ ອຸປຈາຣປ຺ປນາເຠເທ ສມາຘິມ຺ຫິ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ປຸນ ຌານນິພ຺ພຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ພ຺ຍາປາຣາຠາວໂຕ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນໍ ໂຫຕິ, ສາ ປນາຍໍ ອຸເປກ຺ຂາ ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອິເມຫິ ນວຫິ ອາກາເຣຫີຕິ ອິເມຫິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ນວຫິ ປກາເຣຫິ ປວຕ຺ຕາ. ທີຆໍ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ ກາໂຍຕິ ທີຆາກາຣາ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ ຈຸຓ຺ຓວິຈຸຓ຺ຓາປິ ສມູຫຏ຺ເຐນ ກາໂຍ. ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນນິມິຕ຺ຕມ຺ປິ ເອຕ຺ຖ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສສາມຎ຺ຎວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປຏ຺ຐານໍ ສຕີຕິ ຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ສຕິ ອຸປຏ຺ຐານໍ ນາມ. ອນຸປສ຺ສນາ ຎາຓນ຺ຕິ ສມຖວເສນ ນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ອນຸປສ຺ສນາ ວິປສ຺ສນາວເສນ ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສ ຕນ຺ນິສ຺ສຍຎ຺ຈ ກາຍໍ ‘‘ຣູປ’’ນ຺ຕິ, ຈິຕ຺ຕໍ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມ ຈ ‘‘ອຣູປ’’ນ຺ຕິ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ນາມຣູປສ຺ສ ອນຸປສ຺ສນາ ຈ ຎາຓໍ ຕຕ຺ຖ ຍຖາຠູຕາວໂພໂຘ. ກາໂຍ ອຸປຏ຺ຐານນ຺ຕິ ໂສ ກາໂຍ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕິ ເອຕ຺ຖ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອຸປຏ຺ຐານໍ ນາມ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ກາໂຍ ອຸປຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ອິຕຣກາຍສ຺ສປິ ສງ຺ຄໂຫຕິ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕໍ ສມ຺ມສນຈາຣສ຺ສປິ ອິຘ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ. ໂນ ສຕີຕິ ໂສ ກາໂຍ ສຕິ ນາມ ນ ໂຫຕິ. ສຕິ ອຸປຏ຺ຐານຎ຺ເຈວ ສຕິ ຈ ສຣຓຏ຺ເຐນ ອຸປຏ຺ຐານຏ຺ເຐນ ຈ. ຕາຍ ສຕິຍາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕາຍ ສຕິຍາ. ເຕນ ຎາເຓນາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕເນວ ຎາເຓນ. ຕໍ ກາຍນ຺ຕິ ຕໍ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສກາຍຎ຺ເຈວ ຕນ຺ນິສ຺ສຍຣູປກາຍຎ຺ຈ. ອນຸປສ຺ສຕີຕິ ຌານສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຎາເຓນ ເຈວ ວິປສ຺ສນາຎາເຓນ ຈ ອນຸ ອນຸ ປສ຺ສຕິ. ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ ກາເຍ ກາຍານຸປສ຺ສນາ ສຕິປຏ຺ຐານຠາວນາຕິ ເຕນ ອນຸປສ຺ສເນນ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ກາເຍ ອຍໍ ກາຍານຸປສ຺ສນາສຕິປຏ຺ຐານຠາວນາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍາ ອຍໍ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສກາເຍ ຕສ຺ສ ນິສ຺ສຍຠູເຕ ກຣຊກາເຍ ຈ ກາຍສ຺ເສວ ອນຸປສ຺ສນາ ອນຸທກຠູຕາຍ ມຣີຈິຍາ ອຸທການຸປສ຺ສນາ ວິຍ ນ ອນິຈ຺ຈາທິສຠາເວ ກາເຍ ນິຈ຺ຈາທິຠາວານຸປສ຺ສນາ, ອຖ ໂຂ ຍຖາຣຫໍ ອນິຈ຺ຈທຸກ຺ຂານຕ຺ຕາ ສຸຠຠາວສ຺ເສວ ອນຸປສ຺ສນາ. ອຖ ວາ ກາເຍ ‘‘ອຫນ຺ຕິ ວາ, ມມນ຺ຕິ ວາ, ອິຕ຺ຖີຕິ ວາ, ປຸຣິໂສ’’ຕິ ວາ ຄເຫຕພ຺ພສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອຠາວໂຕ ຕາທິສໍ ອນນຸປສ຺ສິຕ຺ວາ ກາຍມຕ຺ຕສ຺ເສວ ອນຸປສ຺ສນາ ກາຍານຸປສ຺ສນາ, ຕາຍ ກາຍານຸປສ຺ສນາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ສຕິເຍວ ອຸປຏ຺ຐານໍ ສຕິປຏ຺ຐານໍ, ຕສ຺ສ ຠາວນາ ວຑ຺ຒນາ ກາຍານຸປສ຺ສນາ ສຕິປຏ຺ຐານຠາວນາຕິ.

ເອເສວ ນໂຍຕິ ‘‘ນວຫິ ອາກາເຣຫີ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕວິຘິໍ ຣສ຺ສ-ປເທ ອຕິທິສ຺ສຕິ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ຍຖາທສ຺ສິເຕ ‘‘ກຖໍ ທີຆໍ ອສ຺ສສນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິນາ ອາຄເຕ ປາຬິນເຍ. ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ຣສ຺ສປທວເສນ ອາຄເຕ ປາຬິນເຍ. ອຍນ຺ຕິ ໂຍຄາວຈໂຣ. ອທ຺ຘານວເສນາຕິ ທີຆກາລວເສນ. ອິຕ຺ຕຣວເສນາຕິ ປຣິຕ຺ຕກາລວເສນ. ອິເມຫິ ອາກາເຣຫີຕິ ອິເມຫິ ນວຫິ ອາກາເຣຫິ.

ຕາທິໂສຕິ ທີໂຆ ຣສ຺ໂສ ຈ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ວຓ຺ຓາຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາກາຣາ ເຕ ຈ ທີຆາທໂຍ ເອວ. ນາສິກຄ຺ເຄວ ຠິກ຺ຂຸໂນຕິ ຄາຖາສຸຂຕ຺ຖໍ ຣສ຺ສໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ນາສິກຄ຺ເຄ ວາຕິ ວາ-ສທ຺ໂທ ອນິຍມຕ຺ໂຖ, ເຕນ ອຸຕ຺ຕໂຣຏ຺ຐໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ສພ຺ພກາຍປ຺ປຏິສໍເວທີຕິ ສພ຺ພສ຺ສ ກາຍສ຺ສ ປຏິ ປຏິ ປຈ຺ເຈກໍ ສມ຺ມເທວ ເວທນສີໂລ ຊານນສີໂລ, ຕສ຺ສ ວາ ປຏິ ປຏິ ສມ຺ມເທວ ເວໂທ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ວາ ປຏິ ປຏິ ສມ຺ມເທວ ເວທມາໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພ-ຄ຺ຄຫເຓນ ອສ຺ສາສາທິກາຍສ຺ສ ອນວເສສປຣິຍາທາເນ ສິທ຺ເຘປິ ອເນກກລາປສມຸທາຍຠາວໂຕ ຕສ຺ສ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ຠາຄານໍ ສໍເວທນທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປຏິ-ສທ຺ທຄ຺ຄຫຓໍ, ຕຕ຺ຖ ສກ຺ກຈ຺ຈກາຣິຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ສໍ-ສທ຺ທຄ຺ຄຫຓນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສກລສ຺ສາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ສມາເນສຸປິ ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສສຸ ໂຍຄິໂນ ປຏິປຕ຺ຕິວິຘາເນ ປຈ຺ເຈກໍ ສກ຺ກຈ຺ຈໍເຍວ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ວິສຸໍ ເທສນາ ກຕາ, ເອວໍ ຕເມວຕ຺ຖໍ ທີເປຕຸໍ ສຕິປິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສມານຕາຍ ‘‘ສກລສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ປທທ຺ວຍສ຺ສ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ກຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ປາກຏໍ ກໂຣນ຺ໂຕຕິ ວິຠູຕໍ ກໂຣນ຺ໂຕ, ສພ຺ພໂສ ວິຠາເວນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປາກຏີກຣຓໍ ວິຠາວນໍ ຕຕ຺ຖ ອສມ຺ມຸຍ຺ຫນຎາເຓເນວ ເນສໍ ປວຕ຺ຕເນນ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອວໍ ວິທິຕໍ ກໂຣນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕເນວ ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສ ປວຕ຺ເຕຕິ, ນ ວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕນ, ຕສ຺ມາ ເອວໍຠູໂຕ ສພ຺ພກາຍປ຺ປຏິສໍເວທີ ອສ຺ສສິສ຺ສາມິ ປສ຺ສສິສ຺ສາມີຕິ ສິກ຺ຂຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ພຸທ຺ຘາທີຫີຕິ ໂຍຊນາ. ຈຸຓ຺ຓວິຈຸຓ຺ຓວິສເຏຕິ ອເນກກລາປຕາຍ ຈຸຓ຺ຓວິຈຸຓ຺ຓຠາເວນ ວິສເຏ. ອາທິ ປາກໂຏ ໂຫຕິ ສຕິຍາ ຎາຓສ຺ສ ຈ ວເສນ ກຕປຸພ຺ພາຠິສງ຺ຂາຣສ຺ສ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຕາທິເສນ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຈຕຸຕ຺ຖປຸຄ຺ຄລສທິເສນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ປເຄວ ສຕິໍ ຎາຓຎ຺ຈ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ຕີສຸປິ ຐາເນສຸ ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕເມວ ຈິຕ຺ຕໍ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ເອວນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ ສພ຺ພກາຍປ຺ປຏິສໍເວທນວເສເນວ. ຆຏຕີຕິ ອຸສ຺ສຫຕິ. ວາຍມຕີຕິ ວາຍາມໍ ກໂຣຕິ, ມນສິກາຣໍ ປວຕ຺ເຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຖາຠູຕສ຺ສາຕິ ອານາປານສ຺ສຕິໍ ຠາເວນ຺ຕສ຺ສ. ສໍວໂຣຕິ ສຕິ ວີຣິຍມ຺ປິ ວາ. ຕາຍ ສຕິຍາຕິ ຍາ ສາ ອານາປາເນ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕາ ສຕິ, ຕາຍ. ເຕນ ມນສິກາເຣນາຕິ ໂຍ ໂສ ຕຕ຺ຖ ສຕິປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ ຠາວນາມນສິກາໂຣ, ເຕນ ສທ຺ຘິນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອາເສວຕີຕິ ‘‘ຕິສ຺ໂສ ສິກ຺ຂາໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອຘິກຸສລຘມ຺ເມ ອາເສວຕິ. ຕທາເສວນຎ຺ເຫຕ຺ຖ ສິກ຺ຂນນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ປຸຣິມນເຍຕິ ປຸຣິມສ຺ມິໍ ຠາວນານເຍ, ປຐມວຕ຺ຖຸທ຺ວເຍຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕຕ຺ຖາປິ ກາມໍ ຎາຓຸປ຺ປາທນໍ ລພ຺ຠເຕວ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ຍາຖາວໂຕ ທີຆຣສ຺ສຠາວາວໂພຘສພ຺ຠາວໂຕ, ຕຖາປິ ຕໍ ນ ທຸກ຺ກຣໍ ຍຖາປວຕ຺ຕານໍ ເຕສໍ ຄຫຓມຕ຺ຕຠາວໂຕຕິ ຕຕ຺ຖ ວຕ຺ຕມານກາລປ຺ປໂຍໂຄ ກໂຕ. ອິທໍ ປນ ທຸກ຺ກຣໍ ປຸຣິສສ຺ສ ຂຸຣຘາຣາຍໍ ຄມນສທິສໍ, ຕສ຺ມາ ສາຕິສເຍເນຕ຺ຖ ປຸພ຺ພາຠິສງ຺ຂາເຣນ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ທີເປຕຸໍ ອນາຄຕກາລປ຺ປໂຍໂຄ ກໂຕຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຎາຓຸປ຺ປາທນາທີສູຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ກາຍສງ຺ຂາຣປສ຺ສມ຺ຠນປີຕິປຏິສໍເວທນາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ເກຈິ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ສໍວຣສມາທານານໍ ສງ຺ຄໂຫ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ກາຍສງ຺ຂາຣນ຺ຕິ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສໍ. ໂສ ຫິ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐາໂນປິ ສມາໂນ ກຣຊກາຍປຏິພທ຺ຘວຸຕ຺ຕິຕາຍ ເຕນ ສງ຺ຂຣີຍຕີຕິ ກາຍສງ຺ຂາໂຣຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂຍ ປນ ‘‘ກາຍສງ຺ຂາໂຣ ວຈີສງ຺ຂາໂຣ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໐໒) ເອວມາຄໂຕ ກາຍສງ຺ຂາໂຣ ເຈຕນາລກ຺ຂໂຓ ສຕິປິ ທ຺ວາຣນ຺ຕຣຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ເຍຠຸຍ຺ຍວຸຕ຺ຕິຍາ ຕພ຺ພຫຸລວຸຕ຺ຕິຍາ ຈ ກາຍທ຺ວາເຣນ ລກ຺ຂິໂຕ, ໂສ ອິຘ ນາຘິປ຺ເປໂຕ. ປສ຺ສມ຺ເຠນ຺ໂຕຕິອາທີສຸ ປຈ຺ຉິມໍ ປຈ຺ຉິມໍ ປທໍ ປຸຣິມສ຺ສ ປຸຣິມສ຺ສ ອຕ຺ຖວຈນໍ. ຕສ຺ມາ ປສ຺ສມ຺ຠນໍ ນາມ ວູປສມນໍ, ຕຎ຺ຈ ຕຖາປໂຍເຄ ອສຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣຫສ຺ສ ໂອຬາຣິກສ຺ສ ກາຍສງ຺ຂາຣສ຺ສ ປໂຍຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອນຸປ຺ປາທນນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຣາຕິ ‘‘ໂອຬາຣິກໍ ກາຍສງ຺ຂາຣໍ ປສ຺ສມ຺ເຠນ຺ໂຕ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ. ອປຣິຄ຺ຄຫິຕກາເລຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ອນາຣທ຺ຘກາເລ, ຕໂຕ ເອວ ກາຍຈິຕ຺ຕານມ຺ປິ ອປຣິຄ຺ຄຫິຕກາເລ. ‘‘ນິສີທຕິ ປລ຺ລງ຺ກໍ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ ອຸຊຸໍ ກາຍໍ ປຓິຘາຍາ’’ຕິ ຫິ ອິມິນາ ກາຍປຣິຄ຺ຄໂຫ, ‘‘ປຣິມຸຂໍ ສຕິໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ’’ຕິ ອິມິນາ ຈິຕ຺ຕປຣິຄ຺ຄໂຫ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ກາໂຍປິ ຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ປຣິຄ຺ຄຫິຕາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ. ກາໂຍຕິ ກຣຊກາໂຍ. ສທຣຖາຕິ ສປຣິຬາຫາ. ສາ ຈ ເນສໍ ສທຣຖຕາ ຄຣຸຠາເວນ ວິຍ ໂອຬາຣິກຕາຍ ອວິນາຠາວິນີຕິ ອາຫ ‘‘ໂອຬາຣິກາ’’ຕິ. ພລວຕຣາຕິ ສພລາ ຖູລາ. ສນ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ຕາວ ພຫິທ຺ຘາ ວິກ຺ເຂປາຠາເວນ ເອກຄ຺ຄໍ ຫຸຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕມານໍ ສນ຺ຕໍ ໂຫຕິ ວູປສນ຺ຕໍ, ຕໂຕ ເອວ ຕໍສມຸຏ຺ຐານາ ຣູປຘມ຺ມາ ລຫຸມຸທຸກມ຺ມຎ຺ຎຠາວປ຺ປຕ຺ຕາ, ຕທນຸຄຸຓຕາຍ ເສສໍ ຕິສນ຺ຕຕິຣູປນ຺ຕິ ເອວໍ ຈິຕ຺ເຕ ກາເຍ ຈ ວູປສນ຺ເຕ ປວຕ຺ຕມາເນ ຕນ຺ນິສ຺ສິຕາ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ ສນ຺ຕສຠາວາ ອນຸກ຺ກເມນ ສຸຂຸມສຸຂຸມຕຣສຸຂຸມຕມາ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍທາ ປນສ຺ສ ກາໂຍປີ’’ຕິອາທິ. ປສ຺ສມ຺ເຠມີຕິ ປຐມາວຊ຺ຊນາ. ອາຠຸຊນໍ ອາໂຠໂຄ, ສມ຺ມາ ອນຸ ອນຸ ອາຫຣຓໍ ສມນ຺ນາຫາໂຣ, ຕສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ເຖ ອປຣາປຣໍ ປວຕ຺ຕອາວຊ຺ຊນາ ຕສ຺ເສວ ອຕ຺ຖສ຺ສ ມນສິກຣຓໍ ຈິຕ຺ເຕ ຐປນໍ ມນສິກາໂຣ, ວີມໍສາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ.

ສາຣທ຺ເຘຕິ ສທຣເຖ ສປຣິຬາເຫ. ອຘິມຕ຺ຕນ຺ຕິ ພລວໍ ໂອຬາຣິກໍ, ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາຍສງ຺ຂາໂຣ ຫິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ‘‘ອຘິມຕ຺ຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ ກິຣິຍາວິເສສນໍ ວາ ເອຕໍ. ສຸຂຸມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ກາຍມ຺ຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ຈິຕ຺ເຕ ຈາຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ.

ປຐມຊ຺ຌານໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ກຣິຍມານໍ ທຸຕິຍຊ຺ຌານສ຺ສ ນານາວຊ຺ຊນໍ ປຣິກມ຺ມໍ ປຐມຊ຺ຌານໍ ວິຍ ທູຣສມຸສ຺ສາຣິຕປຏິປກ຺ຂນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ຕໍສມຸຏ຺ຐາໂນ ກາຍສງ຺ຂາໂຣ ປຐມຊ຺ຌາເນ ຈ ທຸຕິຍຊ຺ຌານູປຈາເຣ ຈ ໂອຬາຣິໂກຕິ ສທິໂສ ວຸຕ຺ໂຕ. ເອສ ນໂຍ ເສສຸປຈາຣທ຺ວເຍປິ. ອຖ ວາ ທຸຕິຍຊ຺ຌານາທີນໍ ອຘິຄມາຍ ປຏິປຊ຺ຊໂຕ ທຸກ຺ຂາປຏິປທາທິວເສນ ກິລມໂຕ ໂຍຄິໂນ ກາຍກິລມຖຈິຕ຺ຕຸປຆາຕາທິວເສນ ວິຕກ຺ກາທິສງ຺ໂຂເຠນ ສປຣິປ຺ຜນ຺ທຕາຍ ຈ ຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ທຸຕິຍຊ຺ຌານາທິອຸປຈາເຣສຸ ກາຍສງ຺ຂາຣສ຺ສ ໂອຬາຣິກຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຕິສຸຂຸໂມຕິ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ລພ຺ຠມາໂນ ກາຍສງ຺ຂາໂຣ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌາເນ ອຕິກ຺ກນ຺ຕສຸຂຸໂມ. ສຸຂຸມຠາໂວປິສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ນຕ຺ຖິ ກຸໂຕ ໂອຬາຣິກຕາ ອປ຺ປວຕ຺ຕນໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ອປ຺ປວຕ຺ຕິເມວ ປາປຸຓາຕີ’’ຕິ.

ລາຠິສ຺ສ ສໂຕ ອນຸປຸພ຺ພສມາປຕ຺ຕິສມາປຊ຺ຊນເວລໍ ເອກາສເນເນວ ວາ ສພ຺ເພສໍ ຌານານໍ ປຏິລາຠໍ ສນ຺ຘາຍ ມຊ຺ຌິມຠາຓກາ ເຫຏ຺ຐິມເຫຏ຺ຐິມຊ຺ຌານໂຕ ອຸປຣູປຣິຌານູປຈາເຣປິ ສຸຂຸມຕຣໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ໂສປຈາຣານໍ ຌານານໍ ອຸປຣູປຣິ ວິເສສວນ຺ຕຕາ ສນ຺ຕຕາ ຈ ສມ຺ຠເວຍ຺ຍ, ເອກາວຊ຺ຊນູປຈາຣໍ ວາ ສນ຺ຘາຍ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວຎ຺ຫິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕວາເທນ ອິມສ຺ສ ວາທສ຺ສ ອວິໂຣໂຘ ສິທ຺ໂຘ ຠິນ຺ນວິສຍຕ຺ຕາ. ສພ຺ເພສໍເຍວາຕິ ອຸຠເຍສມ຺ປິ. ຍສ຺ມາ ເຕ ສພ຺ເພປິ ວຸຈ຺ຈມາເນນ ວິຘິນາ ປສ຺ສທ຺ຘິມິຈ຺ຉນ຺ຕິເຍວ. ອປຣິຄ຺ຄຫິຕກາເລ ປວຕ຺ຕກາຍສງ຺ຂາໂຣ ປຣິຄ຺ຄຫິຕກາເລ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕີຕິ ອິທໍ ສທິສສນ຺ຕານຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ເຕ ເອວ ໂອຬາຣິກາ ອສ຺ສາສາທໂຍ ສຸຂຸມາ ໂຫນ຺ຕິ. ປສ຺ສມ຺ຠນາກາໂຣ ປນ ເຕສໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ.

ມຫາຠູຕປຣິຄ຺ຄເຫ ສຸຂຸໂມຕິ ຈຕຸຘາຕຸມຸເຂນ ວິປສ຺ສນາຠິນິເວສໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສກລຣູປປຣິຄ຺ຄເຫ ສຸຂຸໂມ ຠາວນາຍ ອຸປຣູປຣິ ປຓີຕຠາວໂຕ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຣູປາຣູປປຣິຄ຺ຄເຫ ສຸຂຸໂມ’’ຕິ. ລກ຺ຂຓາຣມ຺ມຓິກວິປສ຺ສນາຍາຕິ ກລາປສມ຺ມສນມາຫ. ນິພ຺ພິທານຸປສ຺ສນາໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ພລວວິປສ຺ສນາ, ຕໂຕ ໂອຣໍ ທຸພ຺ພລວິປສ຺ສນາ. ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ‘‘ອປຣິຄ຺ຄຫິຕກາເລ’’ຕິອາທິນາ ສມຖນເຍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ. ‘‘ອປຣິຄ຺ຄເຫ ປວຕ຺ໂຕ ກາຍສງ຺ຂາໂຣ ມຫາຠູຕປຣິຄ຺ຄເຫ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕີ’’ຕິອາທິນາ ວິປສ຺ສນານເຍປິ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິ ໂຍເຊຕພ຺ພາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອສ຺ສາຕິ ອິມສ຺ສ ‘‘ປສ຺ສມ຺ຠຍໍ ກາຍສງ຺ຂາຣ’’ນ຺ຕິ ປທສ຺ສ. ໂຈທນາໂສຘນາຫີຕິ ອນຸໂຍຄປຣິຫາເຣຫິ. ເອວນ຺ຕິ ອິທານິ ວຸຈ຺ຈມານາກາເຣນ. ກຖນ຺ຕິ ຍໍ ອິທໍ ‘‘ປສ຺ສມ຺ຠຍໍ…ເປ… ສິກ຺ຂຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ກຖໍ ເກນ ປກາເຣນ ກາຍສງ຺ຂາຣສ຺ສ ປສ຺ສມ຺ຠນໍ ໂຍຄິໂນ ຈ ສິກ຺ຂນໍ ໂຫຕີຕິ ກເຖຕຸກາມຕາຍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ກາຍສງ຺ຂາເຣ ສຣູປໂຕ ໂອຬາຣິກສຸຂຸມໂຕ ວູປສມໂຕ ອນຸໂຍຄປຣິຫາຣໂຕ ຈ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກຕເມ ກາຍສງ຺ຂາຣາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ກາຍິກາຕິ ຣູປກາເຍ ຠວາ. ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ຘາຕິ ກາຍສນ຺ນິສ຺ສິຕາ. ກາເຍ ສຕິ ໂຫນ຺ຕິ, ອສຕິ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ຕໂຕ ເອວ ເຕ ອກາຍສມຸຏ຺ຐານາປິ ກາເຍນ ສງ຺ຂຣີຍນ຺ຕີຕິ ກາຍສງ຺ຂາຣາ. ປສ຺ສມ຺ເຠນ຺ໂຕຕິ ໂອຬາຣິໂກຬາຣິກໍ ປສ຺ສມ຺ເຠນ຺ໂຕ.

ເສສປທທ຺ວຍໍ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ໂອຬາຣິກຎ຺ຫິ ກາຍສງ຺ຂາຣໍ ອວູປສນ຺ຕສຠາວໍ ສນ຺ນິສີທາເປນ຺ໂຕ ‘‘ປສ຺ສມ຺ເຠນ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອນຸປ຺ປາທນິໂຣຘໍ ປາເປນ຺ໂຕ ‘‘ນິໂຣເຘນ຺ໂຕ’’ຕິ, ສຸຏ຺ຐຸ ສນ຺ຕສຠາວໍ ນຍນ຺ໂຕ ‘‘ວູປສເມນ຺ໂຕ’’ຕິ.

ຍຖາຣູເປຫີຕິ ຍາທິເສຫິ. ກາຍສງ຺ຂາເຣຫີຕິ ໂອຬາຣິເກຫິ ກາຍສງ຺ຂາເຣຫິ. ອານມນາຕິ ອຠິມຸເຂນ ກາຍສ຺ສ ນມນາ. ວິນມນາຕິ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ປສ຺ສໂຕ ນມນາ. ສນ຺ນມນາຕິ ສພ຺ພໂຕ, ສຸຏ຺ຐຸ ວາ ນມນາ. ປຓມນາຕິ ປຈ຺ຉໂຕ ນມນາ. ອິຎ຺ຊນາທີນິ ອານມນາທີນໍ ເວວຈນານິ, ອຘິມຕ຺ຕານິ ວາ ອຠິມຸຂຈລນາທີນິ ອານມນາທໂຍ, ມນ຺ທານິ ອິຎ຺ຊນາທໂຍ. ປສ຺ສມ຺ຠຍໍ ກາຍສງ຺ຂາຣນ຺ຕິ ຕຖາຣູປໍ ອານມນາທີນໍ ກາຣຓຠູຕໍ ໂອຬາຣິກໍ ກາຍສງ຺ຂາຣໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ເຠນ຺ໂຕ. ຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ປສ຺ສມ຺ຠິເຕ ອານມນາທໂຍປິ ປສ຺ສມ຺ຠິຕາ ເອວ ໂຫນ຺ຕິ.

ສນ຺ຕໍ ສຸຂຸມນ຺ຕິ ຍຖາຣູເປຫິ ກາຍສງ຺ຂາເຣຫິ ກາຍສ຺ສ ອປຣິປ຺ຜນ຺ທນເຫຕູຫິ ອານມນາທໂຍ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຖາຣູປໍ ທຣຖາຠາວໂຕ ສນ຺ຕໍ, ອໂນຬາຣິກຕາຍ ສຸຂຸມໍ. ປສ຺ສມ຺ຠຍໍ ກາຍສງ຺ຂາຣນ຺ຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ເອກໍ ກຕ຺ວາ ວທຕິ. ອຖ ວາ ປຸພ຺ເພ ໂອຬາຣິໂກຬາຣິກໍ ກາຍສງ຺ຂາຣໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ເຠນ຺ໂຕ ອນຸກ຺ກເມນ ກາຍສ຺ສ ອປຣິປ຺ຜນ຺ທນເຫຕຸຠູເຕ ສຸຂຸມສຸຂຸມຕເຣ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ເຕປິ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ເຠຕ຺ວາ ປຣມສຸຂຸມຕາຍ ໂກຏິປ຺ປຕ຺ຕໍ ຍໍ ກາຍສງ຺ຂາຣໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ເຠຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສນ຺ຕໍ ສຸຂຸມໍ ປສ຺ສມ຺ຠຍໍ ກາຍສງ຺ຂາຣ’’ນ຺ຕິ.

ອິຕີຕິອາທິ ໂຈທກວຈນໍ. ຕຕ຺ຖ ອິຕີຕິ ປກາຣຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ, ກິຣາຕິ ອຣຸຈິສູຈເນ, ເອວຎ຺ເຈຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ ‘‘ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ ຍທິ ອຕິສຸຂຸມມ຺ປິ ກາຍສງ຺ຂາຣໍ ປສ຺ສມ຺ເຠຕີ’’ຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕຕິ ເອວໍ ສຕິ ຕຍາ ວຸຕ຺ຕາກາເຣ ລພ຺ຠມາເນ. ວາຕູປລທ຺ຘິຍາຕິ ວາຕສ຺ສ ອຸປລທ຺ຘິຍາ. ຈ-ສທ຺ໂທ ສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ, ອສ຺ສາສາທິວາຕາຣມ຺ມຓສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຠາວນາ ອຸປ຺ປາທນາ ປວຕ຺ຕນາ ນ ໂຫຕິ, ເຕ ຈ ເຕນ ປສ຺ສມ຺ເຠຕພ຺ພາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານຎ຺ຈ ປຠາວນາຕິ ໂອຬາຣິເກ ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສ ຠາວນາຍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ເຠຕ຺ວາ ສຸຂຸມານໍ ເຕສໍ ປຠາວນາ ຈ ນ ໂຫຕິ ອຸຠເຍສໍ ເຕສໍ ເຕນ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ເຠຕພ຺ພໂຕ. ອານາປານສ຺ສຕິຍາຕິ ອານາປານາຣມ຺ມຓາຍ ສຕິຍາ ຈ ປວຕ຺ຕນໍ ນ ໂຫຕິ ອານາປານານໍ ອຠາວໂຕ. ຕໂຕ ເອວ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ອານາປານສ຺ສຕິສມາຘິສ຺ສ ຈ ປຠາວນາ ອຸປ຺ປາທນາປິ ນ ໂຫຕິ. ນ ຫິ ກທາຈິ ອາຣມ຺ມເຓນ ວິນາ ສາຣມ຺ມຓາ ຘມ຺ມາ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ. ນ ຈ ນໍ ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ນນ຺ຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ຕໍ ວຸຕ຺ຕວິຘານໍ ສມາປຕ຺ຕິໍ ປຓ຺ຑິຕາ ປຎ຺ຎວນ຺ໂຕ ນ ເຈວ ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕິປິ ຕໂຕ ນ ວຸຏ຺ຐຫນ຺ຕິປີຕິ ໂຍຊນາ. ເອວໍ ໂຈທໂກ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ອຠາວູປນຍນໍ ປສ຺ສມ຺ຠນນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ໂຈເທຕິ.

ປຸນ ອິຕິ ກິຣາຕິອາທິ ຍຖາວຸຕ຺ຕາຍ ໂຈທນາຍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນາ. ຕຕ຺ຖ ກິຣາຕິ ຍທີຕິ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ອິຕິ ກິຣ ສິກ຺ຂຕິ, ມຍາ ວຸຕ຺ຕາກາເຣນ ຍທິ ສິກ຺ຂຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ສນ຺ເຕຕິ ເອວໍ ປສ຺ສມ຺ຠເນ ສຕິ. ປຠາວນາ ໂຫຕີຕິ ຍທິປິ ໂອຬາຣິກາ ກາຍສງ຺ຂາຣາ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນ຺ຕິ, ສຸຂຸມາ ປນ ອຕ຺ເຖວາຕິ ອນຸກ຺ກເມນ ປຣມສຸຂຸມຠາວປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ວເສນ ນິມິຕ຺ຕຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອານາປານສ຺ສຕິຍາ ອານາປານສ຺ສຕິສມາຘິສ຺ສ ຈ ປຠາວນາ ອິຊ຺ຌເຕວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ຍຖາ ກຖໍ ວິຍາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕວິຘານໍ ຕໍ ກຖໍ ວິຍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ອຕ຺ຖິ ກິຎ຺ຈິ ຕທຕ຺ຖສມ຺ປຏິປາທເນ ໂອປມ຺ມນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິທານິ ໂອປມ຺ມໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ເສຍ຺ຍຖາປີຕິ ໂອປມ຺ມຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ກໍເສຕິ ກໍສຠາຊເນ. ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ນິມິຕ຺ຕສ຺ສ, ເຕສໍ ສທ຺ທານໍ ປວຕ຺ຕາກາຣສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສາມິອຕ຺ເຖ ຫິ ອິທໍ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ສຸຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ສຸມນສິກຕຕ຺ຕາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ຈິຕ຺ເຕ ຐປິຕຕ຺ຕາ. ສູປຘາຣິຕຕ຺ຕາຕິ ສມ຺ມເທວ ອຸປຘາຣິຕຕ຺ຕາ ສລ຺ລກ຺ຂິຕຕ຺ຕາ. ສຸຂຸມກາ ສທ຺ທາຕິ ອນຸຣເວ ອາຫ, ເຍ ອປ຺ປກາ. ອປ຺ປຕ຺ໂຖ ຫິ ອຍໍ ກ-ສທ຺ໂທ. ສຸຂຸມສທ຺ທນິມິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓຕາປີຕິ ສຸຂຸໂມ ສທ຺ໂທວ ນິມິຕ຺ຕໍ ສຸຂຸມສທ຺ທນິມິຕ຺ຕໍ, ຕທາຣມ຺ມຓຕາຍປີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກາມໍ ຕທາ ສຸຂຸມາປິ ສທ຺ທາ ນິຣຸທ຺ຘາ, ສທ຺ທນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ປນ ສຸຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ສຸຂຸມຕຣສທ຺ທນິມິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓຠາເວນປິ ຈິຕ຺ຕໍ ປວຕ຺ຕຕິ. ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຫິ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ນິຣຸທ຺ຘສ຺ສ ສທ຺ທສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕໍ ອວິກ຺ຂິຕ຺ເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ ອຸປຘາເຣນ຺ຕສ຺ສ ອນຸກ຺ກເມນ ປຣິໂຍສາເນ ອຕິສຸຂຸມສທ຺ທນິມິຕ຺ຕມ຺ປິ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ປວຕ຺ຕເຕວ. ຈິຕ຺ຕໍ ນ ວິກ຺ເຂປໍ ຄຈ຺ຉຕິ ຕສ຺ມິໍ ຍຖາອຸປຏ຺ຐິເຕ ນິມິຕ຺ເຕ ສມາຘານສພ຺ຠາວໂຕ.

ເອວໍ ສນ຺ເຕຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕສ຺ເສວຕ຺ຖສ຺ສ ນິຄມນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ສ ສຸຕ຺ຕປທສ຺ສ ສທ຺ຘິໍ ໂຈທນາໂສຘນາຫິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ກາຍານຸປສ຺ສນາສຕິປຏ຺ຐານານິ ວິຠາຄໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປສ຺ສມ຺ຠຍ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປສ຺ສມ຺ຠຍໍ ກາຍສງ຺ຂາຣນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ ກາໂຍຕິ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຖ ວາ ປສ຺ສມ຺ຠຍໍ ກາຍສງ຺ຂາຣນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ ກາໂຍຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ມຫາສຕິປຏ຺ຐານສຸຕ຺ເຕ (ທີ. ນິ. ໒.໓໗໒ ອາທໂຍ; ມ. ນິ. ໑.໑໐໕ ອາທໂຍ) ກາຍານຸປສ຺ສນໍ ກເຖນ຺ເຕນ ປຐມຈຕຸກ຺ກສ຺ເສວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ອານາປານສ຺ສຕິສຸຕ຺ເຕປິ ‘‘ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ທີຆໍ ວາ ອສ຺ສສນ຺ໂຕ ທີຆໍ ອສ຺ສສາມີຕິ ປຊານາຕິ…ເປ… ປສ຺ສມ຺ຠຍໍ ກາຍສງ຺ຂາຣໍ ປສ຺ສສິສ຺ສາມີຕິ ສິກ຺ຂຕິ. ກາເຍ ກາຍານຸປສ຺ສີ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຠິກ຺ຂຸ ວິຫຣຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໑໔໙) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ‘‘ກາຍານຸປສ຺ສນາວເສນ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຐມຈຕຸກ຺ກສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອາທິກມ຺ມິກສ຺ສ ກມ຺ມຏ຺ຐານວເສນາຕິ ສມຖກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ວິປສ຺ສນາກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ປນ ອິຕຣຈຕຸກ຺ເກສຸປິ ລພ຺ຠເຕວ. ເອຕ຺ຖາຕິ ປຐມຈຕຸກ຺ເກ. ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫີຕິ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕເມຕໍ, ປຸຎ຺ຎວນ຺ຕານໍ ປນ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປນ຺ນານໍ ອຠິຎ຺ຎາປິ ສິຊ຺ຌຕິເຍວ. ຈຕຸພ຺ພິຘນ຺ຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣາທິວເສນ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ. ອນາປຊ຺ຊນນ຺ຕິ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘານໍ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ອນາປຊ຺ຊນໍ. ອາປນ຺ນວຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອາປນ຺ນສປ຺ປຏິກມ຺ມາປຕ຺ຕິໂຕ ຍຖາຘມ຺ມໍ ປຏິກມ຺ມກຣເຓນ ວຸຏ຺ຐານໍ, ເທສນາຄາມິນິໂຕ ເທສນາຍ, ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິໂຕ ປຣິວາສາທິວິນຍກມ຺ມກຣເຓນ ວຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເທສນາຍປິ ຫິ ອາປນ຺ນາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐານໍ ໂຫຕີຕິ ສາປິ ວຸຏ຺ຐາເນເນວ ສງ຺ຄຫິຕາ. ກິເລເສຫິ ຈ ອປ຺ປຏິປີຬນນ຺ຕິ ໂກໂຘ ອຸປນາໂຫ ມກ຺ໂຂ ປລາໂສ ອິສ຺ສາ ມຈ຺ຉຣິຍໍ ມາຍາ ສາເຐຍ຺ຍໍ ຖມ຺ໂຠ ສາຣມ຺ໂຠ ມາໂນ ອຕິມາໂນ ມໂທ ປມາໂທຕິ ເອວມາທີຫິ ປາປຘມ຺ເມຫິ ອປ຺ປຏິປີຬນໍ, ເຕສໍ ອນຸປ຺ປາທນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ຍມິທໍ ອາຠິສມາຈາຣິກສີລໍ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ທ຺ເວອສີຕິ ຂນ຺ຘກວຕ຺ຕານິ ຈຸທ຺ທສວິຘໍ ມຫາວຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ມຫາວຕ຺ຕໍ ນາມ ວຕ຺ຕກ຺ຂນ຺ຘເກ ວຸຕ຺ຕານິ ອາຄນ຺ຕຸກວຕ຺ຕໍ ອາວາສິກຄມິກອນຸໂມທນຠຕ຺ຕຄ຺ຄປິຓ຺ຑຈາຣິກອາຣຎ຺ຎິກເສນາສນຊນ຺ຕາຆຣວຈ຺ຈກຸຏິອຸປຊ຺ຌາຍສທ຺ຘິວິຫາຣິກອາຈຣິຍອນ຺ເຕວາສິກວຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈຸທ຺ທສ ວຕ຺ຕານິ. ຕໂຕ ອຎ຺ຎານິ ປນ ກທາຈິ ຕຊ຺ຊນີຍກມ຺ມກຕາທິກາເລເຍວ ຈຣິຕພ຺ພານິ ທ຺ວາສີຕິ ຂນ຺ຘກວຕ຺ຕານິ, ນ ສພ຺ພາສຸ ອວຕ຺ຖາສຸ ຈຣິຕພ຺ພານິ, ຕສ຺ມາ ມຫາວຕ຺ເຕສຸ ອຄຓິຕານິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ປາຣິວາສິການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ວຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຎເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຣຠິຕ຺ວາ ‘‘ນ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ພໍ…ເປ… ນ ຉມາຍໍ ຈງ຺ກມນ຺ເຕ ຈງ຺ກເມ ຈງ຺ກມິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໗໖) ວຸຕ຺ຕວຕ຺ຕານິ ຉສຏ຺ຐິ, ຕໂຕ ປຣໍ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ປາຣິວາສິເກນ ຠິກ຺ຂຸນາ ປາຣິວາສິກວຸຑ຺ຒຕເຣນ ຠິກ຺ຂຸນາ ສທ຺ຘິໍ ມູລາຍປຏິກສ຺ສນາຣເຫນ, ມານຕ຺ຕາຣເຫນ, ມານຕ຺ຕຈາຣິເກນ, ອພ຺ຠານາຣເຫນ ຠິກ຺ຂຸນາ ສທ຺ຘິໍ ເອກຈ຺ຉນ຺ເນ ອາວາເສ ວຕ຺ຖພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ຈູຬວ. ໘໒) ວຸຕ຺ຕານິ ປກຕຕ຺ເຕ ຈຣິຕພ຺ເພຫິ ອນຎ຺ຎຕ຺ຕາ ວິສຸໍ ຕານິ ອຄເຓຕ຺ວາ ປາຣິວາສິກວຸຑ຺ຒຕຣາທີສຸ ປຸຄ຺ຄລນ຺ຕເຣສຸ ຈຣິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ເຕສໍ ວເສນ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ເອເກກໍ ກຕ຺ວາ ຄຓິຕານິ ປຎ຺ຈາຕິ ເອກສຕ຺ຕຕິ ວຕ຺ຕານິ, ອຸກ຺ເຂປນີຍກມ຺ມກຕວຕ຺ເຕສຸ ວຕ຺ຕປຎ຺ຎາປນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນ ປກຕຕ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຠິວາທນໍ…ເປ… ນຫາເນ ປິຏ຺ຐິປຣິກມ຺ມໍ ສາທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໕໑) ອິທໍ ອຠິວາທນາທີນໍ ອສາທິຍນໍ ເອກໍ, ‘‘ນ ປກຕຕ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ສີລວິປຕ຺ຕິຍາ ອນຸທ຺ຘໍເສຕພ຺ໂພ’’ຕິອາທີນິ (ຈູຬວ. ໕໑) ຈ ທສາຕິ ເອວເມຕານິ ທ຺ວາສີຕິ. ເອເຕສ຺ເວວ ປນ ການິຈິ ຕຊ຺ຊນີຍກມ຺ມາທິວຕ຺ຕານິ ການິຈິ ປາຣິວາສິກາທິວຕ຺ຕານີຕິ ອຄ຺ຄຫິຕຄ຺ຄຫເຓນ ທ຺ວາສີຕິ ເອວ. ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ປນ ອຏ຺ຐກຖາປເທເສ ອປ຺ປກໍ ອູນມຘິກໍ ວາ ຄຓນູປຄໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອສີຕິ ຂນ຺ຘກວຕ຺ຕານີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອາຠິສມາຈາຣິກສີລນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຠິສມາຈາໂຣຕິ ອຸຕ຺ຕມສມາຈາໂຣ, ອຠິສມາຈາໂຣວ ອາຠິສມາຈາຣິກໍ, ອຠິສມາຈາຣໍ ວາ ອາຣພ຺ຠ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ອາຠິສມາຈາຣິກໍ, ຕເທວ ສີລນ຺ຕິ ອາຠິສມາຈາຣິກສີລໍ. ຂນ຺ຘກວຕ຺ຕປຣິຍາປນ຺ນສ຺ສ ສີລສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອຫໍ ສີລໍ ຣກ຺ຂາມິ, ກິໍ ອາຠິສມາຈາຣິເກນາຕິອາທີສຸ ສີລນ຺ຕິ ອຸຠໂຕວິຠງ຺ຄປຣິຍາປນ຺ນເມວ ຄເຫຕພ຺ພໍ ຂນ຺ຘກວຕ຺ຕປຣິຍາປນ຺ນສ຺ສ ອາຠິສມາຈາຣິກຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ປຣິປູເຣຕິ ປຣິປຸຓ຺ເຓ, ປຣິປູຣິເຕຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ.

ຕໂຕຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສີລວິໂສຘນໂຕ ປຣໍ. ອາວາໂສຕິ ອາວາສປລິໂພໂຘ. ກຸລນ຺ຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕຕ຺ຖ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໔໑) ອາວາໂສຕິ ເອໂກປິ ໂອວຣໂກ ວຸຈ຺ຈຕິ ເອກມ຺ປິ ປຣິເວຓໍ ສກໂລປິ ສງ຺ຆາຣາໂມ. ສ຺ວາຍໍ ນ ສພ຺ພສ຺ເສວ ປລິໂພໂຘ ໂຫຕິ, ໂຍ ປເນຕ຺ຖ ນວກມ຺ມາທິອຸສ຺ສຸກ຺ກໍ ວາ ອາປຊ຺ຊຕິ, ພຫຸຠຓ຺ຑສນ຺ນິຈໂຍ ວາ ໂຫຕິ, ເຍນ ເກນຈິ ວາ ກາຣເຓນ ອເປກ຺ຂວາ ປຏິພທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ເສວ ປລິໂພໂຘ ໂຫຕິ, ນ ອິຕຣສ຺ສ.

ກຸລນ຺ຕິ ຎາຕິກຸລໍ ວາ ອຸປຏ຺ຐາກກຸລໍ ວາ. ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ຫິ ອຸປຏ຺ຐາກກຸລມ຺ປິ ‘‘ສຸຂິເຕ ສຸຂິໂຕ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ສໍສຏ຺ຐສ຺ສ ວິຫຣໂຕ ປລິໂພໂຘ ໂຫຕິ, ໂສ ກຸລມານຸສເກຫິ ວິນາ ຘມ຺ມສ຺ສວນາຍ ສາມນ຺ຕວິຫາຣມ຺ປິ ນ ຄຈ຺ຉຕິ. ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ມາຕາປິຕໂຣປິ ປລິໂພຘາ ນ ໂຫນ຺ຕິ ໂກຣຓ຺ຑກວິຫາຣວາສິຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຠາຄິເນຍ຺ຍທຫຣຠິກ຺ຂຸໂນ ວິຍ.

ລາໂຠຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈຍາ. ເຕ ກຖໍ ປລິໂພຘາ ໂຫນ຺ຕິ? ປຸຎ຺ຎວນ຺ຕສ຺ສ ຫິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຄຕຄຕຏ຺ຐາເນ ມນຸສ຺ສາ ມຫາປຣິວາເຣ ປຈ຺ຈເຍ ເທນ຺ຕິ, ໂສ ເຕສໍ ອນຸໂມເທນ຺ໂຕ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ສມຓຘມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ໂອກາສໍ ນ ລຠຕິ, ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນໂຕ ຍາວ ປຐມຍາໂມ, ຕາວ ມນຸສ຺ສສໍສຄ຺ໂຄ ນ ອຸປຈ຺ຉິຊ຺ຊຕິ, ປຸນ ພລວປຈ຺ຈູເສເຍວ ພາຫຸລ຺ລິກປິຓ຺ຑປາຕິກາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອສຸໂກ ອຸປຏ຺ຐາໂກ ອຸປາສໂກ ອຸປາສິກາ ອມຈ຺ໂຈ ອມຈ຺ຈຘີຕາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ທສ຺ສນກາມາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ໂສ ‘‘ຄຓ຺ຫາວຸໂສ ປຕ຺ຕຈີວຣ’’ນ຺ຕິ ຄມນສຊ຺ໂຊວ ໂຫຕິ ນິຈ຺ຈພ຺ຍາວໂຏ, ຕສ຺ເສວ ເຕ ປຈ຺ຈຍາ ປລິໂພຘາ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕນ ຄຓໍ ປຫາຍ ຍຕ຺ຖ ນໍ ນ ຊານນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ເອກເກນ ຈຣິຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ໂສ ປລິໂພໂຘ ອຸປຈ຺ຉິຊ຺ຊຕິ.

ຄໂຓຕິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິກຄໂຓ ວາ ອາຠິຘມ຺ມິກຄໂຓ ວາ. ໂຍ ຕສ຺ສ ອຸທ຺ເທສໍ ວາ ປຣິປຸຈ຺ຉໍ ວາ ເທນ຺ໂຕ ສມຓຘມ຺ມສ຺ສ ໂອກາສໍ ນ ລຠຕິ, ຕສ຺ສ ຄໂຓ ປລິໂພໂຘ ໂຫຕິ. ເຕນ ໂສ ເອວໍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ໂພ – ສເຈ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ພຫຸ ກຕໍ ໂຫຕິ, ອປ຺ປໍ ອວສິຏ຺ຐໍ, ຕໍ ນິຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິສິຕພ຺ພໍ. ສເຈ ອປ຺ປໍ ກຕໍ, ພຫຸ ອວສິຏ຺ຐໍ, ໂຍຊນໂຕ ປຣໍ ອຄນ຺ຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕໂຍຊນປຣິຈ຺ເຉເທ ອຎ຺ຎໍ ຄຓວາຈກໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ອິເມ ອາຍສ຺ມາ ອຸທ຺ເທສາທີຫິ ສງ຺ຄຓ຺ຫຕູ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ເອວມ຺ປິ ອລຠມາເນນ ‘‘ມຍ຺ຫໍ, ອາວຸໂສ, ເອກໍ ກິຈ຺ຈໍ ອຕ຺ຖິ, ຕຸມ຺ເຫ ຍຖາຜາສຸກຏ຺ຐານານິ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ຄຓໍ ປຫາຍ ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພໍ.

ກມ຺ເມນາຕິ ກມ຺ມປລິໂພເຘນ. ‘‘ກມ຺ມຎ຺ຈ ປຎ຺ຈມ’’ນ຺ຕິປິ ປາໂຐ. ຕຕ຺ຖ ກມ຺ມນ຺ຕິ ນວກມ຺ມໍ. ຕໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ວຑ຺ຒກີອາທີຫິ ລທ຺ຘາລທ຺ຘໍ ຊານິຕພ຺ພໍ, ກຕາກເຕ ອຸສ຺ສຸກ຺ກໍ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ ສພ຺ພຖາປິ ປລິໂພໂຘ ໂຫຕິ. ໂສປິ ເອວໍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ໂພ – ສເຈ ອປ຺ປໍ ອວສິຏ຺ຐໍ ໂຫຕິ, ນິຏ຺ຐເປຕພ຺ພໍ. ສເຈ ພຫຸ, ສງ຺ຆິກໍ ເຈ, ນວກມ຺ມໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ຠາຣຫາຣກຠິກ຺ຂູນໍ ວາ ນິຍ຺ຍາເຕຕພ຺ພໍ. ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ເຈ, ອຕ຺ຕໂນ ຠາຣຫາຣການໍ ນິຍ຺ຍາເຕຕພ຺ພໍ. ຕາທິສໍ ອລຠນ຺ເຕນ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ.

ອທ຺ຘານນ຺ຕິ ມຄ຺ຄຄມນໍ. ຍສ຺ສ ຫິ ກຕ຺ຖຈິ ປພ຺ພຊ຺ຊາເປກ຺ໂຂ ວາ ໂຫຕິ, ປຈ຺ຈຍຊາຕໍ ວາ ກິຎ຺ຈິ ລທ຺ຘພ຺ພໍ ໂຫຕິ. ສເຈ ຕໍ ອລຠນ຺ໂຕ ນ ສກ຺ໂກຕິ ອຘິວາເສຕຸໍ, ອຣຎ຺ຎໍ ປວິສິຕ຺ວາ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສປິ ຄມິກຈິຕ຺ຕໍ ນາມ ທຸປ຺ປຏິວິໂນທຍໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ກິຈ຺ຈໍ ຕີເຣຕ຺ວາວ ສມຓຘມ຺ເມ ອຸສ຺ສຸກ຺ກໍ ກາຕພ຺ພໍ.

ຎາຕີຕິ ວິຫາເຣ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍສທ຺ຘິວິຫາຣິກອນ຺ເຕວາສິກສມານຸປຊ຺ຌາຍກສມານາຈຣິຍກາ, ຆເຣ ມາຕາ ປິຕາ ຠາຕາຕິ ເອວມາທິກາ. ເຕ ຄິລານາ ອິມສ຺ສ ປລິໂພຘາ ໂຫນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ໂສ ປລິໂພໂຘ ເຕ ອຸປຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ເຕສໍ ປາກຕິກກຣເຓນ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ຕາວ ຄິລາໂນ ສເຈ ລຫຸໍ ນ ວຸຏ຺ຐາຕິ, ຍາວຊີວໍ ປຏິຊຄ຺ຄິຕພ຺ໂພ, ຕຖາ ປພ຺ພຊ຺ຊາຈຣິໂຍ ອຸປສມ຺ປທາຈຣິໂຍ ສທ຺ຘິວິຫາຣິໂກ ອຸປສມ຺ປາທິຕປພ຺ພາຊິຕອນ຺ເຕວາສິກສມານຸປຊ຺ຌາຍກາ ຈ. ນິສ຺ສຍາຈຣິຍອຸທ຺ເທສາຈຣິຍນິສ຺ສຍນ຺ເຕວາສິກອຸທ຺ເທສນ຺ເຕວາສິກສມານາຈຣິຍກາ ປນ ຍາວ ນິສ຺ສຍອຸທ຺ເທສາ ອນຸປຈ຺ຉິນ຺ນາ, ຕາວ ປຏິຊຄ຺ຄິຕພ຺ພາ. ປໂຫນ຺ເຕນ ຕໂຕ ອຸທ຺ຘມ຺ປິ ປຏິຊຄ຺ຄິຕພ຺ພາ ເອວ. ມາຕາປິຕູສຸ ອຸປຊ຺ຌາເຍ ວິຍ ປຏິຊຄ຺ຄິຕພ຺ພໍ. ສເຈປິ ຫິ ເຕ ຣຊ຺ເຊ ຐິຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ປຸຕ຺ຕໂຕ ຈ ອຸປຏ຺ຐານໍ ປຈ຺ຈາສີສນ຺ຕິ, ກາຕພ຺ພເມວ. ອຖ ເຕສໍ ເຠສຊ຺ຊໍ ນຕ຺ຖິ, ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ທາຕພ຺ພໍ. ອສຕິ, ຠິກ຺ຂາຈຣິຍາຍ ປຣິເຍສິຕ຺ວາປິ ທາຕພ຺ພເມວ. ຠາຕຸຠຄິນີນໍ ປນ ເຕສໍ ສນ຺ຕກເມວ ໂຍເຊຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພໍ. ສເຈ ນຕ຺ຖິ, ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ຕາວກາລິກໍ ທຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ລຠນ຺ເຕນ ຄຓ຺ຫິຕພ຺ພໍ, ອລຠນ຺ເຕນ ນ ໂຈເທຕພ຺ພາ. ອຎ຺ຎາຕກສ຺ສ ຠຄິນິຍາ ສາມິກສ຺ສ ເຠສຊ຺ຊໍ ເນວ ກາຕຸໍ, ນ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ‘‘ຕຸຍ຺ຫໍ ສາມິກສ຺ສ ເທຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປນ ຠຄິນິຍາ ທາຕພ຺ພໍ. ຠາຕຸ ຊາຍາຍປິ ເອເສວ ນໂຍ, ເຕສໍ ປນ ປຸຕ຺ຕາ ອິມສ຺ສ ຎາຕກາເຍວາຕິ ເຕສໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ອາພາໂຘຕິ ໂຍ ໂກຈິ ໂຣໂຄ. ໂສ ພາຘຍມາໂນ ປລິໂພໂຘ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ເຠສຊ຺ຊກຣເຓນ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ໂພ. ສເຈ ປນ ກຕິປາຫໍ ເຠສຊ຺ຊໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສປິ ນ ວູປສມ຺ມຕິ, ‘‘ນາຫໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ທາໂສ, ນ ຠຕໂກ, ຕໍເຍວມ຺ຫິ ໂປເສນ຺ໂຕ ອນມຕຄ຺ເຄ ສໍສາຣວຏ຺ເຏ ທຸກ຺ຂປ຺ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອຕ຺ຕຠາວໍ ຄຣຫິຕ຺ວາ ສມຓຘມ຺ໂມ ກາຕພ຺ໂພ.

ຄນ຺ໂຖຕິ ປຣິຍຕ຺ຕິປຣິຫຣຓໍ. ຕໍ ສຊ຺ຌາຍາທີຫິ ນິຈ຺ຈພ຺ຍາວຏສ຺ເສວ ປລິໂພໂຘ ໂຫຕິ, ນ ອິຕຣສ຺ສ.

ອິທ຺ຘິຍາຕິ ອິທ຺ຘິປລິໂພເຘນ. ‘‘ອິທ຺ຘີຕິ ເຕ ທສາ’’ຕິປິ ປາໂຐ. ຕຕ຺ຖ ອິທ຺ຘີຕິ ໂປຖຸຊ຺ຊນິກາ ອິທ຺ຘິ. ສາ ຫິ ອຸຕ຺ຕານເສຍ຺ຍກທາຣໂກ ວິຍ ຕຣຸຓສສ຺ສໍ ວິຍ ຈ ທຸປ຺ປຣິຫາຣາ ໂຫຕິ, ອປ຺ປມຕ຺ຕເກນ ຈ ຠິຊ຺ຊຕິ. ສາ ປນ ວິປສ຺ສນາຍ ປລິໂພໂຘ ໂຫຕິ, ນ ສມາຘິສ຺ສ ສມາຘິໍ ປຕ຺ວາ ປຕ຺ຕພ຺ພໂຕ, ຕສ຺ມາ ວິປສ຺ສນາຕ຺ຖິເກນ ອິທ຺ຘິປລິໂພໂຘ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ໂພ, ອິຕເຣນ ອວເສສາຕິ. ກມ຺ມຏ຺ຐານຠາວນໍ ປຣິພຸນ຺ເຘຕິ ອຸປໂຣເຘຕິ ປວຕ຺ຕິຕຸໍ ນ ເທຕີຕິ ປລິໂພໂຘ, ຣ-ກາຣສ຺ສ ລ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ໂຕ, ປຣິປນ຺ໂຖຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ໂພຕິ ສມາປເນນ ສງ຺ຄຫເຓນ ອຸປຣຸນ຺ຘິຕພ຺ໂພ, ອປລິໂພໂຘ ກາຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ກມ຺ມຏ຺ຐາເນ ນິຍຸຕ຺ໂຕ ກມ຺ມຏ຺ຐານິໂກ, ຠາວນມນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ. ເຕນ ກມ຺ມຏ຺ຐານິເກນ. ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ສພ຺ເພປິ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ເອວໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ. ສຫວາສີນນ຺ຕິ ສຫວາສີນໍ ຠິກ຺ຂູນໍ. ມຸທຸຈິຕ຺ຕຕໍ ຊເນຕີຕິ ອຕ຺ຕນິ ມຸທຸຈິຕ຺ຕຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ. ອຍຎ຺ຈ ສຫວາສີນໍ ຈິຕ຺ຕມທ຺ທວຊນນາທິອຕ຺ໂຖ ‘‘ມນຸສ຺ສານໍ ປິໂຍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ເຕນ ເມຕ຺ຕານິສໍສສຸຕ຺ເຕນ (ອ. ນິ. ໘.໑) ທີເປຕພ຺ໂພ.

ອໂນລີນວຸຕ຺ຕິໂກ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ໂອລີນວຸຕ຺ຕິໂກ ຫີນວີຣິໂຍ ນ ໂຫຕິ, ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທິພ຺ເພສຸປິ ອາຣມ຺ມເຓສຸ, ປເຄວ ອິຕເຣສູຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ສພ຺ພສ຺ມິໍ ສມຓກຣຓີເຍ, ສພ຺ພສ຺ມິໍ ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານານຸໂຍເຄ. ອຕ຺ຖຍິຕພ຺ພນ຺ຕິ ປຸພ຺ພາເສວນວເສນ ອຕ຺ຖຍິຕພ຺ພໍ. ໂຍຄສ຺ສ ຠາວນາຍ ອນຸຍຸຎ຺ຊນໍ ໂຍຄານຸໂຍໂຄ, ຕເທວ ກຣຓີຍຏ຺ເຐນ ກມ຺ມໍ, ຕສ຺ສ ໂຍຄານຸໂຍຄກມ຺ມສ຺ສ. ປທຏ຺ຐານຕ຺ຕາຕິ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິເຫຕຸຕ຺ຕາ.

ໂອທາຕກສິເຓ ອາໂລກກສິຓໍ, ກສິຓຸຄ຺ຆາຏິມາກາສກສິເຓ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາກາສກສິຓຎ຺ຈ ອນ຺ໂຕຄຘໍ ກຕ຺ວາ ປາຬິຍໍ ປຖວີກສິຓາທີນໍ ຣູປຊ຺ຌານາຣມ຺ມຓານໍ ອຏ຺ຐນ຺ນໍເຍວ ກສິຓານໍ ສຣູປໂຕ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອາກາສກສິຓໍ ອາໂລກກສິຓຎ຺ຈ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ‘‘ອຏ຺ຐຕິໍສາຣມ຺ມເຓສູ’’ຕິ ປາຬິຍໍ ອາຄຕນເຍເນວ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຏ຺ຐກຖານເຍນ ປນ ອາກາສກສິເຓ ອາໂລກກສິເຓ ຈ ວິສຸໍ ຄຫິເຕ ຈຕ຺ຕາລີສໍເຍວ ກມ຺ມຏ຺ຐານານິ. ຕຕ຺ຣິມານິ ຈຕ຺ຕາລີສ ກມ຺ມຏ຺ຐານານິ – ທສ ກສິຓາ, ທສ ອສຸຠາ, ທສ ອນຸສ຺ສຕິໂຍ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາຣຸປ຺ປາ, ເອກາ ສຎ຺ຎາ, ເອກໍ ວວຕ຺ຖານນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຖວີກສິຓໍ ອາໂປກສິຓໍ ເຕໂຊກສິຓໍ ວາໂຍກສິຓໍ ນີລກສິຓໍ ປີຕກສິຓໍ ໂລຫິຕກສິຓໍ ໂອທາຕກສິຓໍ ອາໂລກກສິຓໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາກາສກສິຓນ຺ຕິ ອິເມ ທສ ກສິຓາ. ອຸທ຺ຘຸມາຕກໍ ວິນີລກໍ ວິປຸພ຺ພກໍ ວິຈ຺ຉິທ຺ທກໍ ວິກ຺ຂາຍິຕກໍ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕກໍ ຫຕວິກ຺ຂິຕ຺ຕກໍ ໂລຫິຕກໍ ປຸຬວກໍ ອຏ຺ຐິກນ຺ຕິ ອິເມ ທສ ອສຸຠາ. ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິ ຘມ຺ມ ສງ຺ຆ ສີລ ຈາຄ ເທວຕານຸສ຺ສຕິ ມຣຓສ຺ສຕິ ກາຍຄຕາສຕິ ອານາປານສ຺ສຕິ ອຸປສມານຸສ຺ສຕີຕິ ອິມາ ທສ ອນຸສ຺ສຕິໂຍ. ເມຕ຺ຕາ ກຣຸຓາ ມຸທິຕາ ອຸເປກ຺ຂາຕິ ອິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣາ. ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນໍ ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນໍ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນໍ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນນ຺ຕິ ອິເມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາຣຸປ຺ປາ. ອາຫາເຣ ປຏິກູລສຎ຺ຎາ ເອກາ ສຎ຺ຎາ. ຈຕຸຘາຕຸວວຕ຺ຖານໍ ເອກໍ ວວຕ຺ຖານນ຺ຕິ.

ຍໍ ຍສ຺ສ ຈຣິຕານຸກູລນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຣາຄຈຣິຕສ຺ສ ຕາວ ທສ ອສຸຠາ ກາຍຄຕາສຕີຕິ ເອກາທສ ກມ຺ມຏ຺ຐານານິ ອນຸກູລານິ, ໂທສຈຣິຕສ຺ສ ຈຕ຺ຕາໂຣ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣາ ຈຕ຺ຕາຣິ ວຓ຺ຓກສິຓານີຕິ ອຏ຺ຐ, ໂມຫຈຣິຕສ຺ສ ຈ ວິຕກ຺ກຈຣິຕສ຺ສ ຈ ເອກໍ ອານາປານສ຺ສຕິກມ຺ມຏ຺ຐານເມວ, ສທ຺ຘາຈຣິຕສ຺ສ ປຸຣິມາ ຉ ອນຸສ຺ສຕິໂຍ, ພຸທ຺ຘິຈຣິຕສ຺ສ ມຣຓສ຺ສຕິ ອຸປສມານຸສ຺ສຕິ ຈຕຸຘາຕຸວວຕ຺ຖານໍ ອາຫາເຣ ປຏິກູລສຎ຺ຎາຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ, ເສສກສິຓານິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຈ ອາຣຸປ຺ປາ ສພ຺ພຈຣິຕານໍ ອນຸກູລານິ. ກສິເຓສຸ ຈ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ປຣິຕ຺ຕໍ ວິຕກ຺ກຈຣິຕສ຺ສ, ອປ຺ປມາຓໍ ໂມຫຈຣິຕສ຺ສ ອນຸກູລນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍຖາວຸຕ຺ເຕເນວ ນເຍນາຕິ ‘‘ໂຍຄານຸໂຍຄກມ຺ມສ຺ສ ປທຏ຺ຐານຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ອຕິທິສຕິ.

ຍໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ເສວ ວເສນ ຈຕຸກ຺ກປຎ຺ຈກຊ຺ຌານານິ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຌານປທຏ຺ຐານໍ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອາສວກ຺ຂຍປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ຂີຓາສວສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ອິມິນາວ ກມ຺ມຏ຺ຐາເນນ…ເປ… ອຸຄ຺ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ອຣຫນ຺ຕາທໂຍ ຫີຕິອາທິ ເອກຈ຺ຈຂີຓາສວໂຕ ພຫຸສ຺ສຸໂຕວ ກມ຺ມຏ຺ຐານທາເນ ເສຍ຺ໂຍຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອາຣທ຺ຘໍ. ມຫາຫຕ຺ຖິປຖໍ ນີຫຣນ຺ໂຕ ວິຍາຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານປຖວິໍ ມຫາຫຕ຺ຖິປຖໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ວິຍ. ສປ຺ປາຍາສປ຺ປາຍໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ຍສ຺ສ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອາຈິກ຺ຂຕິ, ຕສ຺ສ ອຸປກາຣານຸປກາຣໍ ຍຸຕ຺ຕິມຄ຺ຄເນນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ.

ອິທານິ ກມ຺ມຏ຺ຐານທາຍກສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕນ ໂຘຕມກ຺ຂິເຕຫິ ປາເທຫິ ອຸປາຫນາ ອາຣຸຫິຕ຺ວາ ຉຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເຕລນາຬິມຘຸຜາຓິຕາທີນິ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ອນ຺ເຕວາສິກປຣິວຸເຕນ ນ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ, ຄມິກວຕ຺ຕໍ ປນ ປູເຣຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ສຍເມວ ຄເຫຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ຍໍ ຍໍ ວິຫາຣໍ ປວິສຕິ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ປວິຏ຺ຐກາເລ ອາຄນ຺ຕຸກວຕ຺ຕໍ, ນິກ຺ຂມນກາເລ ຄມິກວຕ຺ຕນ຺ຕິ ຍຖາຣຫໍ ຕໍ ຕໍ ວຕ຺ຕໍ ປູເຣນ຺ເຕນ ສລ຺ລຫຸກປຣິກ຺ຂາເຣນ ປຣມສລ຺ເລຂວຸຕ຺ຕິນາ ຫຸຕ຺ວາ ຄນ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສລ຺ລຫຸກວຸຕ຺ຕິນາ ວິນຍາຈາຣສມ຺ປນ຺ເນນາ’’ຕິ ອາຫ. ເອວໍ ປນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ວິຫາຣໍ ປວິສນ຺ເຕນ ອນ຺ຕຣາເຍວ ທນ຺ຕກຏ຺ຐໍ ກປ຺ປິຍໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ປວິສິຕພ຺ພໍ, ນ ຈ ມຸຫຸຕ຺ຕໍ ວິສ຺ສມິຕ຺ວາ ປາທໂຘວນມກ຺ຂນາທີນິ ກຕ຺ວາ ອາຈຣິຍສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄມິສ຺ສາມີຕິ ອຎ຺ຎໍ ປຣິເວຓໍ ປວິສິຕພ຺ພໍ. ກສ຺ມາ? ສເຈ ຫິສ຺ສ ຕຕ຺ຣ ອາຈຣິຍສ຺ສ ວິສຠາຄາ ຠິກ຺ຂູ ຠເວຍ຺ຍຸໍ, ຕໍ ເຕ ອາຄມນກາຣຓໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ອາຈຣິຍສ຺ສ ອວຓ຺ຓໍ ປກາເສຕ຺ວາ ‘‘ນຏ຺ໂຐສິ, ສເຈ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄໂຕ’’ຕິ ວິປ຺ປຏິສາຣໍ ອຸປ຺ປາເທຍ຺ຍຸໍ, ເຍນ ຕໂຕວ ປຏິນິວຕ຺ເຕຍ຺ຍ, ຕສ຺ມາ ອາຈຣິຍສ຺ສ ວສນຏ຺ຐານໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ອຸຊຸກໍ ຕຕ຺ເຖວ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ.

ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣມາຈຣິຍນ຺ຕິ –

‘‘ປິໂຍ ຄຣຸ ຠາວນີໂຍ, ວຕ຺ຕາ ຈ ວຈນກ຺ຂໂມ;

ຄມ຺ຠີຣຎ຺ຈ ກຖໍ ກຕ຺ຕາ, ໂນ ຈຏ຺ຐາເນ ນິໂຍຊໂກ’’ຕິ. (ອ. ນິ. ໗.໓໗; ເນຕ຺ຕິ. ໑໑໓) –

ເອວມາທິນາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ສທ຺ຘາທິຄຸຓສມນ຺ນາຄຕໍ ເອກນ຺ຕຫິເຕສິໍ ວຸຑ຺ຒິປກ຺ເຂ ຐິຕໍ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕໍ ອາຈຣິຍໍ. ວຕ຺ຕປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອາຣາຘິຕຈິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ສເຈ ອາຈຣິໂຍ ທຫຣຕໂຣ ໂຫຕິ, ປຕ຺ຕຈີວຣປຏິຄ຺ຄຫຓາທີນິ ນ ສາທິຕພ຺ພານິ. ສເຈ ວຸຑ຺ຒຕໂຣ, ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາຈຣິຍໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຐາຕພ຺ພໍ. ‘‘ນິກ຺ຂິປາວຸໂສ, ປຕ຺ຕຈີວຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕນ ນິກ຺ຂິປິຕພ຺ພໍ. ‘‘ປານີຍໍ ປິວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕນ ສເຈ ອິຈ຺ຉຕິ, ປາຕພ຺ພໍ. ‘‘ປາເທ ໂຘວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕນ ນ ຕາວ ໂຘວິຕພ຺ພາ. ສເຈ ຫິ ອາຈຣິເຍນ ອາຠຕມຸທກໍ ຠເວຍ຺ຍ, ນ ສາຣຸປ຺ປໍ ສິຍາ. ‘‘ໂຘວາວຸໂສ, ນ ມຍາ ອາຠຕໍ, ອຎ຺ເຎຫິ ອາຠຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕນ ປນ ຍຕ຺ຖ ອາຈຣິໂຍ ນ ປສ຺ສຕິ, ເອວຣູເປ ປຏິຈ຺ຉນ຺ເນ ວາ ໂອກາເສ ອພ຺ໂຠກາສວິຫາຣສ຺ສປິ ວາ ເອກມນ຺ເຕ ນິສີທິຕ຺ວາ ປາທາ ໂຘວິຕພ຺ພາ. ສເຈ ອາຈຣິໂຍ ເຕລນາຬິໍ ອາຫຣຕິ, ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ອຸໂຠຫິ ຫຕ຺ເຖຫິ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ຄເຫຕພ຺ພາ. ສເຈ ຫິ ນ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ, ‘‘ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ອິໂຕ ເອວ ປຏ຺ຐາຍ ສມ຺ໂຠຄໍ ໂກເປຕີ’’ຕິ ອາຈຣິຍສ຺ສ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ ຠເວຍ຺ຍ. ຄເຫຕ຺ວາ ປນ ນ ອາທິໂຕວ ປາທາ ມກ຺ເຂຕພ຺ພາ. ສເຈ ຫິ ຕໍ ອາຈຣິຍສ຺ສ ຄຕ຺ຕພ຺ຠຎ຺ຊນເຕລໍ ຠເວຍ຺ຍ, ນ ສາຣຸປ຺ປໍ ສິຍາ, ຕສ຺ມາ ປຐມໍ ສີສໍ ມກ຺ເຂຕ຺ວາ ຂນ຺ຘາທີນິ ມກ຺ເຂຕພ຺ພານິ. ‘‘ສພ຺ພປາຣິຫາຣິຍເຕລມິທໍ, ອາວຸໂສ, ປາເທປິ ມກ຺ເຂຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕນ ປນ ປາເທ ມກ຺ເຂຕ຺ວາ ‘‘ອິມໍ ເຕລນາຬິໍ ຐເປມິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອາຈຣິເຍ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕ ທາຕພ຺ພາ.

ຄຕທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ‘‘ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ກເຖຖ’’ອິຈ຺ເຈວໍ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ທຸຕິຍທິວສໂຕ ປນ ປຏ຺ຐາຍ ສເຈ ອາຈຣິຍສ຺ສ ປກຕິອຸປຏ຺ຐາໂກ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ວຕ຺ຕໍ ກາຕພ຺ພໍ. ສເຈ ຍາຈິໂຕປິ ນ ເທຕິ, ໂອກາເສ ລທ຺ເຘເຍວ ກາຕພ຺ພໍ. ກໂຣນ຺ເຕນ ຈ ຂຸທ຺ທກມຊ຺ຌິມມຫນ຺ຕານິ ຕີຓິ ທນ຺ຕກຏ຺ຐານິ ອຸປນາເມຕພ຺ພານິ. ສີຕໍ ອຸຓ຺ຫນ຺ຕິ ທຸວິຘໍ ມຸຂໂຘວນຸທກຎ຺ຈ ນ຺ຫາໂນທກຎ຺ຈ ປຏິຍາເທຕພ຺ພໍ. ຕໂຕ ຍໍ ອາຈຣິໂຍ ຕີຓິ ທິວສານິ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ, ຕາທິສເມວ ນິຈ຺ຈໍ ອຸປຏ຺ຐາເປຕພ຺ພໍ, ນິຍມໍ ອກຕ຺ວາ ຍໍ ວາ ຕໍ ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ຍຖາລທ຺ຘໍ ອຸປນາເມຕພ຺ພໍ. ກິໍ ພຫຸນາ ວຸຕ຺ເຕນ, ຍໍ ຕໍ ຠຄວຕາ ‘‘ອນ຺ເຕວາສິເກນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາຈຣິຍມ຺ຫິ ສມ຺ມາ ວຕ຺ຕິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ສມ຺ມາວຕ຺ຕນາ – ກາລສ຺ເສວ ວຸຏ຺ຐາຍ ອຸປາຫນາ ໂອມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ເອກໍສໍ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ກຣິຕ຺ວາ ທນ຺ຕກຏ຺ຐໍ ທາຕພ຺ພໍ, ມຸໂຂທກໍ ທາຕພ຺ພໍ, ອາສນໍ ປຎ຺ຎເປຕພ຺ພໍ. ສເຈ ຍາຄຸ ໂຫຕິ, ຠາຊນໍ ໂຘວິຕ຺ວາ ຍາຄຸ ອຸປນາເມຕພ຺ພາ’’ຕິອາທິກໍ (ມຫາວ. ໖໖) ຂນ຺ຘເກ ວຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ກາຕພ຺ພໍ. ອິຕິ ອິມິນາ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ນເຍນ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ວຕ຺ຕປຏິປຕ຺ຕິຍາ ຈິຕ຺ຕໍ ອາຣາເຘຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ປຎ຺ຈສນ຺ຘິກນ຺ຕິ ປຎ຺ຈປພ຺ພໍ, ປຎ຺ຈຠາຄນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນນ຺ຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານຄນ຺ຖສ຺ສ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ, ຕທຕ຺ຖປຣິປຸຈ຺ຉາ ກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ປຣິປຸຈ຺ຉນາ. ອຖ ວາ ຄນ຺ຖໂຕ ອຕ຺ຖໂຕ ຈ ກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ ອຸຄ຺ຄໂຫ, ຕຕ຺ຖ ສໍສຍປຣິປຸຈ຺ຉນາ ປຣິປຸຈ຺ຉາ. ກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐານນ຺ຕິ ນິມິຕ຺ຕຸປຏ຺ຐານໍ, ເອວໍ ຠາວນມນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ‘‘ເອວມິທໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ອຸປຏ຺ຐາຕີ’’ຕິ ອຸປຘາຣຓໍ, ຕຖາ ກມ຺ມຏ຺ຐານປ຺ປນາ ‘‘ເອວໍ ຌານມປ຺ເປຕີ’’ຕິ. ກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ຄຓນານຸພນ຺ຘນາຜຸສນານໍ ວເສນ ຠາວນໍ ອຸສ຺ສຸກ຺ກາເປຕ຺ວາ ຐປນາຍ ສມ຺ປຕ຺ຕິ, ຕໂຕ ປຣມ຺ປິ ວາ ສລ຺ລກ຺ຂຓາທິວເສນ ມຕ຺ຖກປ຺ປຕ຺ຕີຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານສຠາວສ຺ສ ສລ຺ລກ຺ຂຓໍ. ເຕນາຫ – ‘‘ກມ຺ມຏ຺ຐານສຠາວຸປຘາຣຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ອຕ຺ຕນາປິ ນ ກິລມຕິ ໂອຘິໂສ ກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນໂຕ, ຕໂຕ ເອວ ອາຈຣິຍມ຺ປິ ນ ວິເຫເຐຕິ ຘມ຺ມາຘິກຣຓມ຺ປິ ຠາວນາຍ ມຕ຺ຖກໍ ປາປນໂຕ. ຕສ຺ມາຕິ ຕໍນິມິຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕໂນອກິລມນອາຈຣິຍາວິເຫຐນເຫຕຸ. ໂຖກນ຺ຕິ ໂຖກໍ ໂຖກໍ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຍຕ຺ຖ ອາຈຣິໂຍ ວສຕິ, ຕຕ຺ຖ. ສປ຺ປາຍໍ ໂຫຕີຕິ ອາວາສສປ຺ປາຍາທິລາເຠນ ມນສິກາຣຜາສຸຕາ ຠາວນານຸກູລຕາ ໂຫຕິ. ໂຍຊນປຣມນ຺ຕິ ອິມິນາ ຄາວຸຕອຑ຺ຒໂຍຊນານິປິ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ມນ຺ທປຎ຺ໂຎ ຄາວຸເຕ ອຑ຺ຒໂຍຊເນ ໂຍຊນມຕ຺ເຕ ວາ ວສນ຺ໂຕ ກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິເທວ ຐາເນ ສນ຺ເທເຫ ວາ ສຕິສມ຺ໂມເສ ວາ ຊາເຕ ກາລສ຺ເສວ ວິຫາເຣ ວຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈປຣິໂຍສາເນເຍວ ອາຈຣິຍສ຺ສ ວສນຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ທິວສໍ ອາຈຣິຍສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ໂສເຘຕ຺ວາ ທຸຕິຍທິວເສ ອາຈຣິຍໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ອກິລມນ຺ໂຕເຍວ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐານໍ ອາຄນ຺ຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມນ຺ທປຎ຺ໂຎ ໂຍຊນປຣມໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ’’ຕິ. ສເຈ ຕິກ຺ຂປຎ຺ໂຎ ໂຍຊນປຣເມ ຜາສຸກຏ຺ຐານໍ ນ ລຠຕິ, ເຕນ ກມ຺ມຏ຺ຐາເນ ສພ຺ພໍ ຄຓ຺ຐິຏ຺ຐານໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ວິສຸທ຺ຘໍ ອາວຊ຺ຊນປຏິພທ຺ຘໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ກຕ຺ວາ ໂຍຊນປຣມໂຕ ທູຣມ຺ປິ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຕິກ຺ຂປຎ຺ໂຎ ທູຣມ຺ປິ ຄນ຺ຕ຺ວາ’’ຕິ.

ອຏ຺ຐາຣສເສນາສນໂທສວິວຊ຺ຊິຕນ຺ຕິ ມຫຕ຺ຕໍ, ນວຕ຺ຕໍ, ຊິຓ຺ຓຕ຺ຕໍ, ປນ຺ຖນິສ຺ສິຕຕ຺ຕໍ, ໂສຓ຺ຑີ, ປຓ຺ຓໍ, ປຸປ຺ຜໍ, ຜລໍ, ປຕ຺ຖນີຍຕາ, ນຄຣສນ຺ນິສ຺ສິຕຕາ, ທາຣຸສນ຺ນິສ຺ສິຕຕາ, ເຂຕ຺ຕສນ຺ນິສ຺ສິຕຕາ, ວິສຠາຄານໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ອຕ຺ຖິຕາ, ປຏ຺ຏນສນ຺ນິສ຺ສິຕຕາ, ປຈ຺ຈນ຺ຕສນ຺ນິສ຺ສິຕຕາ, ຣຊ຺ຊສີມສນ຺ນິສ຺ສິຕຕາ, ອສປ຺ປາຍຕາ, ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕານໍ ອລາໂຠຕິ ອິເມຫິ ອຏ຺ຐາຣສຫິ ເສນາສນໂທເສຫິ ວິວຊ຺ຊິຕໍ. ອິເມສຎ຺ຫິ ອຏ຺ຐາຣສນ຺ນໍ ໂທສານໍ ອຎ຺ຎຕເຣນ ສມນ຺ນາຄຕໍ ເສນາສນໍ ຠາວນາຍ ອນນຸຣູປໍ.

ກສ຺ມາ? ມຫາວິຫາເຣ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໕໒) ຕາວ ພຫູ ນານາຉນ຺ທາ ສນ຺ນິປຕນ຺ຕິ, ເຕ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ປຏິວິຣຸທ຺ຘຕາຍ ວຕ຺ຕໍ ນ ກໂຣນ຺ຕິ, ໂພຘິຍງ຺ຄຓາທີນິ ອສມ຺ມຏ຺ຐາເນວ ໂຫນ຺ຕິ, ອນຸປຏ຺ຐາປິຕໍ ປານີຍໍ ປຣິໂຠຊນີຍໍ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ‘‘ໂຄຈຣຄາເມ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕປິ ສເຈ ປສ຺ສຕິ ວຕ຺ຕໍ ອກຕໍ, ປານີຍຆຏໍ ວາ ຣິຕ຺ຕໍ, ອຖາເນນ ວຕ຺ຕໍ ກາຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ, ປານີຍໍ ອຸປຏ຺ຐາເປຕພ຺ພໍ, ອກໂຣນ຺ໂຕ ວຕ຺ຕເຠເທ ທຸກ຺ກຏໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ກາໂລ ອຕິກ຺ກມຕິ, ອຕິທິວາ ປວິຏ຺ໂຐ ນິຏ຺ຐິຕາຍ ຠິກ຺ຂາຍ ກິຎ຺ຈິ ນ ລຠຕິ. ປຏິສລ຺ລານຄໂຕປິ ສາມເຓຣທຫຣຠິກ຺ຂູນໍ ອຸຈ຺ຈາສທ຺ເທນ ສງ຺ຆກມ຺ເມຫິ ຈ ວິກ຺ຂິປຕິ. ຍຕ຺ຖ ປນ ສພ຺ພໍ ວຕ຺ຕໍ ກຕເມວ ໂຫຕິ, ອວເສສາປິ ຈ ຆຏ຺ຏນາ ນຕ຺ຖິ, ເອວຣູເປ ມຫາວິຫາເຣປິ ວິຫາຕພ຺ພໍ.

ນວວິຫາເຣ ພຫຸ ນວກມ຺ມໍ ໂຫຕິ, ອກໂຣນ຺ຕໍ ອຸຊ຺ຌາຍນ຺ຕິ. ຍຕ຺ຖ ປນ ຠິກ຺ຂູ ເອວໍ ວທນ຺ຕິ ‘‘ອາຍສ຺ມາ ຍຖາສຸຂໍ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣຕຸ, ມຍໍ ນວກມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ, ເອວຣູເປ ວິຫາຕພ຺ພໍ.

ຊິຓ຺ຓວິຫາເຣ ປນ ພຫຸ ປຏິຊຄ຺ຄິຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ, ອນ຺ຕມໂສ ອຕ຺ຕໂນ ເສນາສນມຕ຺ຕມ຺ປິ ອປ຺ປຏິຊຄ຺ຄນ຺ຕໍ ອຸຊ຺ຌາຍນ຺ຕິ, ປຏິຊຄ຺ຄນ຺ຕສ຺ສ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ປຣິຫາຍຕິ.

ປນ຺ຖນິສ຺ສິເຕ ມຫາປຖວິຫາເຣ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວໍ ອາຄນ຺ຕຸກາ ສນ຺ນິປຕນ຺ຕິ. ວິກາເລ ອາຄຕານໍ ອຕ຺ຕໂນ ເສນາສນໍ ທຕ຺ວາ ຣຸກ຺ຂມູເລ ວາ ປາສາຓປິຏ຺ເຐ ວາ ວສິຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ, ປຸນທິວເສປິ ເອວເມວາຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ໂອກາໂສ ນ ໂຫຕິ. ຍຕ຺ຖ ປນ ເອວຣູໂປ ອາຄນ຺ຕຸກສມ຺ພາໂຘ ນ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ວິຫາຕພ຺ພໍ.

ໂສຓ຺ຑີ ນາມ ປາສາຓໂປກ຺ຂຣຓີ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ປານີຍຕ຺ຖໍ ມຫາຊໂນ ສໂມສຣຕິ, ນຄຣວາສີນໍ ຣາຊກຸລູປກຕ຺ເຖຣານໍ ອນ຺ເຕວາສິກາ ຣຊນກມ຺ມຕ຺ຖາຍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເຕສໍ ຠາຊນທາຣຸໂທຓິກາທີນິ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕານໍ ‘‘ອສຸເກ ຈ ອສຸເກ ຈ ຐາເນ’’ຕິ ທສ຺ເສຕພ຺ພານິ ໂຫນ຺ຕິ. ເອວໍ ສພ຺ພກາລມ຺ປິ ນິຈ຺ຈພ຺ຍາວໂຏ ໂຫຕິ.

ຍຕ຺ຖ ນານາວິຘໍ ສາກປຓ຺ຓໍ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖສ຺ສ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ທິວາວິຫາຣໍ ນິສິນ຺ນສ຺ສປິ ສນ຺ຕິເກ ສາກຫາຣິກາ ຄາຍມານາ ປຓ຺ຓໍ ອຸຈ຺ຈິນນ຺ຕິໂຍ ວິສຠາຄສທ຺ທສງ຺ຆຏ຺ຏເນນ ກມ຺ມຏ຺ຐານນ຺ຕຣາຍໍ ກໂຣນ຺ຕິ.

ຍຕ຺ຖ ປນ ນານາວິຘາ ມາລາຄຈ຺ຉາ ສຸປຸປ຺ຜິຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຣາປິ ຕາທິໂສເຍວ ອຸປທ຺ທໂວ.

ຍຕ຺ຖ ນານາວິຘໍ ອມ຺ພຊມ຺ພຸປນສາທິຜລໍ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ຜລຕ຺ຖິກາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຍາຈນ຺ຕິ, ອເທນ຺ຕສ຺ສ ກຸຊ຺ຌນ຺ຕິ, ພລກ຺ກາເຣນ ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ສາຍນ຺ຫສມເຍ ວິຫາຣມຊ຺ເຌ ຈງ຺ກມນ຺ເຕນ ເຕ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິໍ ອຸປາສກາ ເອວໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ຍຖາຣຸຈິ ອກ຺ໂກສນ຺ຕິ, ອວາສາຍປິສ຺ສ ປຣກ຺ກມນ຺ຕິ.

ປຕ຺ຖນີເຍ ປນ ໂລກສມ຺ມເຕ ທກ຺ຂິຓຄິຣິຫຕ຺ຖິກຸຈ຺ຉິເຈຕິຍຄິຣິຈິຕ຺ຕລປພ຺ພຕສທິເສ ວິຫາເຣ ວິຫຣນ຺ຕໍ ‘‘ອຍໍ ອຣຫາ’’ຕິ ສມ຺ຠາເວຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕຸກາມາ ມນຸສ຺ສາ ສມນ຺ຕາ ໂອສຣນ຺ຕິ, ເຕນສ຺ສ ນ ຜາສຸ ໂຫຕິ. ຍສ຺ສ ປນ ຕໍ ສປ຺ປາຍໍ ໂຫຕິ, ເຕນ ທິວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕິໍ ວສິຕພ຺ພໍ.

ນຄຣສນ຺ນິສ຺ສິເຕ ວິສຠາຄາຣມ຺ມຓານິ ອາປາຖມາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ກຸມ຺ຠທາສິໂຍປິ ຆເຏຫິ ນິຆໍສນ຺ຕິໂຍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ໂອກ຺ກມິຕ຺ວາ ມຄ຺ຄໍ ນ ເທນ຺ຕິ, ອິສ຺ສຣມນຸສ຺ສາປິ ວິຫາຣມຊ຺ເຌ ສາຓິໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ນິສີທນ຺ຕິ.

ທາຣຸສນ຺ນິສ຺ສເຍ ປນ ຍຕ຺ຖ ກຏ຺ຐານິ ຈ ທພ຺ພຸປກຣຓຣຸກ຺ຂາ ຈ ສນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ກຏ຺ຐຫາຣິກາ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕສາກປຸປ຺ຜຫາຣິກາ ວິຍ ອຜາສຸກໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ວິຫາເຣ ຣຸກ຺ຂາ ສນ຺ຕິ, ເຕ ‘‘ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຆຣານິ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ມນຸສ຺ສາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຉິນ຺ທນ຺ຕິ. ສເຈ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ປຘານຆຣາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ວິຫາຣມຊ຺ເຌ ຈງ຺ກມນ຺ໂຕ ເຕ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິໍ ອຸປາສກາ ເອວໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ວທຕິ, ຍຖາຣຸຈິ ອກ຺ໂກສນ຺ຕິ, ອວາສາຍປິສ຺ສ ປຣກ຺ກມນ຺ຕິ.

ໂຍ ປນ ເຂຕ຺ຕສນ຺ນິສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ ສມນ຺ຕາ ເຂຕ຺ເຕຫິ ປຣິວາຣິໂຕ, ຕຕ຺ຖ ມນຸສ຺ສາ ວິຫາຣມຊ຺ເຌເຍວ ຂລໍ ກຕ຺ວາ ຘຎ຺ຎໍ ມທ຺ທນ຺ຕິ, ປມຸເຂສຸ ສຍນ຺ຕິ, ອຎ຺ຎມ຺ປິ ພຫຸໍ ອຜາສຸໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ຍຕ຺ຣປິ ມຫາສງ຺ຆໂຠໂຄ ໂຫຕິ, ອາຣາມິກກຸລານໍ ຄາໂວ ຣຸນ຺ຘນ຺ຕິ, ອຸທກວາຣໍ ປຏິເສເຘນ຺ຕິ, ມນຸສ຺ສາ ວີຫິສີສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ປສ຺ສຖ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອາຣາມິກກຸລານໍ ກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ ທສ຺ເສນ຺ຕິ. ເຕນ ເຕນ ກາຣເຓນ ຣາຊຣາຊມຫາມຕ຺ຕານໍ ຆຣທ຺ວາຣໍ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ, ອຍມ຺ປິ ເຂຕ຺ຕສນ຺ນິສ຺ສິເຕເນວ ສງ຺ຄຫິໂຕ.

ຍຕ຺ຖ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວິສຠາຄາ ເວຣີ ຠິກ຺ຂູ ວິຫຣນ຺ຕິ, ເຍ ກລຫໍ ກໂຣນ຺ຕາ ‘‘ມາ, ຠນ຺ເຕ, ເອວໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ວາຣິຍມານາ ‘‘ເອຕສ຺ສ ປໍສຸກູລິກສ຺ສ ອາຄຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນຏ຺ຐາມ຺ຫາ’’ຕິ ວຕ຺ຕາໂຣ ຠວນ຺ຕິ.

ໂຍປິ ອຸທກປຏ຺ຏນໍ ວາ ຖລປຏ຺ຏນໍ ວາ ສນ຺ນິສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ອຠິຓ຺ຫໍ ນາວາຫິ ຈ ສຕ຺ເຖຫິ ຈ ອາຄຕມນຸສ຺ສາ ‘‘ໂອກາສໍ ເທຖ, ປານີຍໍ ເທຖ, ໂລຓໍ ເທຖາ’’ຕິ ຆຏ຺ຏຍນ຺ຕາ ອຜາສຸໍ ກໂຣນ຺ຕິ.

ປຈ຺ຈນ຺ຕສນ຺ນິສ຺ສິເຕ ປນ ມນຸສ຺ສາ ພຸທ຺ຘາທີສຸ ອປ຺ປສນ຺ນາ ໂຫນ຺ຕິ.

ຣຊ຺ຊສີມສນ຺ນິສ຺ສິເຕ ຣາຊຠຍໍ ໂຫຕິ. ຕຎ຺ຫິ ປເທສໍ ເອໂກ ຣາຊາ ‘‘ນ ມຍ຺ຫໍ ວເສ ວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ ປຫຣຕິ, ອິຕໂຣປິ ‘‘ນ ມຍ຺ຫໍ ວເສ ວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ກທາຈິ ອິມສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ວິຊິເຕ ວິຈຣຕິ, ກທາຈິ ເອຕສ຺ສ, ອຖ ນໍ ‘‘ຈຣປຸຣິໂສ ອຍ’’ນ຺ຕິ ມຎ຺ຎມານາ ອນຍພ຺ຍສນໍ ປາເປນ຺ຕິ.

ອສປ຺ປາຍຕາຕິ ວິສຠາຄຣູປາທິອາຣມ຺ມຓສໂມສຣເຓນ ວາ ອມນຸສ຺ສປຣິຄ຺ຄຫິຕຕາຍ ວາ ອສປ຺ປາຍຕາ. ຕຕ຺ຣິທໍ ວຕ຺ຖຸ – ເອໂກ ກິຣ ເຖໂຣ ອຣຎ຺ເຎ ວສຕິ. ອຖສ຺ສ ເອກາ ຍກ຺ຂິນີ ປຓ຺ຓສາລທ຺ວາເຣ ຐຕ຺ວາ ຄາຍິ. ໂສ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ທ຺ວາເຣ ອຏ຺ຐາສິ, ສາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຈງ຺ກມນສີເສ ຄາຍິ. ເຖໂຣ ຈງ຺ກມນສີສໍ ອຄມາສິ, ສາ ສຕໂປຣິເສ ປປາເຕ ຐຕ຺ວາ ຄາຍິ. ເຖໂຣ ປຏິນິວຕ຺ຕິ, ອຖ ນໍ ສາ ເວເຄນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ມຍາ, ຠນ຺ເຕ, ນ ເອໂກ, ນ ທ຺ເວ ຕຸມ຺ຫາທິສາ ຂາທິຕາ’’ຕິ ອາຫ.

ຍຕ຺ຖ ນ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ ອາຈຣິຍໍ ວາ ອາຈຣິຍສມໍ ວາ ອຸປຊ຺ຌາຍໍ ວາ ອຸປຊ຺ຌາຍສມໍ ວາ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕໍ ລທ຺ຘຸໍ, ຕຕ຺ຖ ໂສ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕານໍ ອລາໂຠ ມຫາໂທໂສເຍວ. ຕສ຺ມາ ອິເມສໍ ອຏ຺ຐາຣສນ຺ນໍ ໂທສານໍ ອຎ຺ຎຕເຣນ ສມນ຺ນາຄຕໍ ເສນາສນໍ ຠາວນາຍ ອນນຸຣູປນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ອຏ຺ຐກຖາສຸ –

‘‘ມຫາວາສໍ ນວາວາສໍ, ຊຣາວາສຎ຺ຈ ປນ຺ຖນິໍ;

ໂສຓ຺ຑິໍ ປຓ຺ຓຎ຺ຈ ປຸປ຺ຜຎ຺ຈ, ຜລໍ ປຕ຺ຖິຕເມວ ຈ.

‘‘ນຄຣໍ ທາຣຸນາ ເຂຕ຺ຕໍ, ວິສຠາເຄນ ປຏ຺ຏນໍ;

ປຈ຺ຈນ຺ຕສີມາສປ຺ປາຍໍ, ຍຕ຺ຖ ມິຕ຺ໂຕ ນ ລພ຺ຠຕິ.

‘‘ອຏ຺ຐາຣເສຕານິ ຐານານິ, ອິຕິ ວິຎ຺ຎາຍ ປຓ຺ຑິໂຕ;

ອາຣກາ ປຣິວຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ມຄ຺ຄໍ ສປ຺ປຏິຠຍໍ ຍຖາ’’ຕິ. (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໕໒);

ປຎ຺ຈເສນາສນງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕນ຺ຕິ ຄາມໂຕ ນາຕິທູຣນາຈ຺ຈາສນ຺ນຕາທີຫິ ປຎ຺ຈຫິ ເສນາສນງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄຕໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ –

‘‘ກຖຎ຺ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ເສນາສນໍ ປຎ຺ຈງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕໍ ໂຫຕິ? ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ເສນາສນໍ ນາຕິທູຣໍ ໂຫຕິ ນາຈ຺ຈາສນ຺ນໍ ຄມນາຄມນສມ຺ປນ຺ນໍ, ທິວາ ອປ຺ປາກິຓ຺ຓໍ ຣຕ຺ຕິໍ ອປ຺ປສທ຺ທໍ ອປ຺ປນິຄ຺ໂຆສໍ, ອປ຺ປຑໍສມກສວາຕາຕປສຣີສປສມ຺ຜສ຺ສໍ, ຕສ຺ມິໍ ໂຂ ປນ ເສນາສເນ ວິຫຣນ຺ຕສ຺ສ ອປ຺ປກສິເຣນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ຈີວຣປິຓ຺ຑປາຕເສນາສນຄິລານປຈ຺ຈຍເຠສຊ຺ຊປຣິກ຺ຂາຣາ, ຕສ຺ມິໍ ໂຂ ປນ ເສນາສເນ ເຖຣາ ຠິກ຺ຂູ ວິຫຣນ຺ຕິ ພຫຸສ຺ສຸຕາ ອາຄຕາຄມາ ຘມ຺ມຘຣາ ວິນຍຘຣາ ມາຕິກາຘຣາ, ເຕ ກາເລນ ກາລໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຣິປຸຈ຺ຉຕິ ປຣິປຎ຺ຫຕິ ‘ອິທໍ, ຠນ຺ເຕ, ກຖໍ, ອິມສ຺ສ ໂກ ອຕ຺ໂຖ’ຕິ. ຕສ຺ສ ເຕ ອາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ອວິວຏຎ຺ເຈວ ວິວຣນ຺ຕິ, ອນຸຕ຺ຕານີກຕຎ຺ຈ ອຸຕ຺ຕານິໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ອເນກວິຫິເຕສຸ ຈ ກງ຺ຂາຐານິເຍສຸ ຘມ຺ເມສຸ ກງ຺ຂໍ ປຏິວິໂນເທນ຺ຕິ. ເອວໍ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ເສນາສນໍ ປຎ຺ຈງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑໐.໑໑).

ເອຕ຺ຖ ຈ ນາຕິທູຣໍ ນາຈ຺ຈາສນ຺ນໍ ຄມນາຄມນສມ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ເອກໍ ອງ຺ຄໍ, ທິວາ ອປ຺ປາກິຓ຺ຓໍ ຣຕ຺ຕິໍ ອປ຺ປສທ຺ທໍ ອປ຺ປນິຄ຺ໂຆສນ຺ຕິ ເອກໍ, ອປ຺ປຑໍສມກສວາຕາຕປສຣີສປສມ຺ຜສ຺ສນ຺ຕິ ເອກໍ, ຕສ຺ມິໍ ໂຂ ປນ ເສນາສເນ ວິຫຣນ຺ຕສ຺ສ…ເປ… ປຣິກ຺ຂາຣາຕິ ເອກໍ, ຕສ຺ມິໍ ໂຂ ປນ ເສນາສເນ ເຖຣາ…ເປ… ກງ຺ຂໍ ປຏິວິໂນເທນ຺ຕີຕິ ເອກໍ. ເອວໍ ປຎ຺ຈງ຺ຄານິ ເວທິຕພ຺ພານິ.

ອຸປຈ຺ຉິນ຺ນຂຸທ຺ທກປລິໂພເຘນາຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ຂຸທ຺ທກປລິໂພເຘ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທນ຺ເຕນ ທີຆານິ ເກສນຂໂລມານິ ຉິນ຺ທິຕພ຺ພານິ, ຊິຓ຺ຓຈີວເຣສຸ ອຄ຺ຄຬອນຸວາຕປຣິຠຓ຺ຑທານາທິນາ ທຬ຺ຫີກມ຺ມໍ ວາ ຕນ຺ຕຸຈ຺ເຉທາທີສຸ ຕຸນ຺ນກມ຺ມໍ ວາ ກາຕພ຺ພໍ, ກິລິຏ຺ຐານິ ວາ ຣຊິຕພ຺ພານິ. ສເຈ ປຕ຺ເຕ ມລໍ ໂຫຕິ, ປຕ຺ໂຕ ປຈິຕພ຺ໂພ, ມຎ຺ຈປີຐາທີນິ ໂສເຘຕພ຺ພານິ. ຠຕ຺ຕສມ຺ມທໍ ປຏິວິໂນເທຕ຺ວາຕິ ໂຠຊນນິມິຕ຺ຕໍ ປຣິສ຺ສມໍ ວິໂນເທຕ຺ວາ. ອາຫາເຣ ຫິ ອາສຍໍ ປວິຏ຺ຐມຕ຺ເຕ ຕສ຺ສ ອາຄນ຺ຕຸກຕາຍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ສິຍາ ສຣີຣສ຺ສ ໂກຈິ ປຣິສ຺ສໂມ, ຕໍ ວູປສເມຕ຺ວາ. ຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ອວູປສນ຺ເຕ ສຣີຣເຂເທນ ຈິຕ຺ຕໍ ເອກຄ຺ຄຕໍ ນ ລເຠຍ຺ຍາຕິ. ອຸຄ຺ຄເຫຕພ຺ພໂຕ ອຸຄ຺ຄໂຫ, ສພ຺ໂພປິ ກມ຺ມຏ຺ຐານວິຘິ, ນ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕອຸຄ຺ຄຫມຕ຺ຕໍ. ອາຈຣິຍໂຕ ອຸຄ຺ຄໂຫ ອາຈຣິຍຸຄ຺ຄໂຫ, ຕໂຕ. ເອກປທມ຺ປີຕິ ເອກໂກຏ຺ຐາສມ຺ປິ.

ອນຸພນ຺ຘນາຕິ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ອນຸຄມນວເສນ ສຕິຍາ ນິຣນ຺ຕຣໍ ອນຸປວຕ຺ຕນາ. ຜຸສນາຕິ ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສ ຄເຓນ຺ຕສ຺ສ ຄຓນໍ ປຏິສໍຫຣິຕ຺ວາ ເຕ ສຕິຍາ ອນຸພນ຺ຘນ຺ຕສ຺ສ ຍຖາ ອປ຺ປນາ ໂຫຕິ, ຕຖາ ຈິຕ຺ຕໍ ຐເປນ຺ຕສ຺ສ ຈ ນາສິກຄ຺ຄາທິຏ຺ຐານສ຺ສ ເນສໍ ຜຸສນາ. ຍສ຺ມາ ປນ ຄຓນາທິວເສນ ວິຍ ຜຸສນາທິວເສນ ວິສຸໍ ມນສິກາໂຣ ນຕ຺ຖິ, ຜຸຏ຺ຐຜຸຏ຺ຐຏ຺ຐາເນເຍວ ຄຓນາ ກາຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ອິຘ ຜຸສນາຄຫຓນ຺ຕິ ທີເປນ຺ໂຕ ‘‘ຜຸສນາຕິ ຜຸຏ຺ຐຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຐປນາຕິ ສມາຘານໍ. ຕຎ຺ຫິ ສມ຺ມເທວ ອາຣມ຺ມເຓ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອາຘານໍ ຐປນໍ ໂຫຕິ. ຕຖາ ຫິ ສມາຘິ ‘‘ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຐິຕິ ສຓ຺ຐິຕີ’’ຕິ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ. ສມາຘິປ຺ປຘານາ ປນ ອປ຺ປນາຕິ ອາຫ ‘‘ຐປນາຕິ ອປ຺ປນາ’’ຕິ. ອນິຈ຺ຈຕາທີນໍ ສໍລກ຺ຂຓໂຕ ສລ຺ລກ຺ຂຓາ ວິປສ຺ສນາ. ປວຕ຺ຕໂຕ ນິມິຕ຺ຕໂຕ ຈ ວິນິວຏ຺ຏນໂຕ ວິນິວຏ຺ຏນາ ມຄ຺ໂຄ. ສກລສໍກິເລສປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິຠາວໂຕ ສພ຺ພໂສ ສຸທ຺ຘີຕິ ປາຣິສຸທ຺ຘິ ຜລໍ. ເຕສນ຺ຕິ ວິວຏ຺ຏນາປາຣິສຸທ຺ຘີນໍ. ປຏິປສ຺ສນາຕິ ປຕິ ປຕິ ທສ຺ສນໍ ເປກ຺ຂນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ’’ຕິ.

ຂຓ຺ຑນ຺ຕິ ເອກໍ ຕີຓິ ປຎ຺ຈາຕິ ເອວໍ ຄຓນາຍ ຂຓ຺ຑນໍ. ໂອກາເສຕິ ຄຓນາວິຘິໍ ສນ຺ຘາຍາຫ, ຄຓນານິສ຺ສິໂຕວ ນ ກມ຺ມຏ຺ຐານນິສ຺ສິໂຕ. ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕໍ ນຸ ໂຂຕິ ອິທໍ ຈິຣຕຣໍ ຄຓນາຍ ມນສິກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂສ ຫິ ຕຖາ ລທ຺ຘໍ ອວິກ຺ເຂປມຕ຺ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ເອວໍ ມຎ຺ເຎຍ຺ຍ. ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສສຸ ໂຍ ອຸປຏ຺ຐາຕິ, ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ອິທໍ ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສສຸ ຍສ຺ສ ເອໂກວ ປຐມໍ ອຸປຏ຺ຐາຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ສ ປນ ອຸໂຠປິ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ເຕນ ອຸຠຍມ຺ປິ ຄເຫຕ຺ວາ ຄເຓຕພ຺ພໍ. ໂຍ ອຸປຏ຺ຐາຕີຕິ ອິມິນາ ຈ ທ຺ວີສຸ ນາສາປຸຏວາເຕສຸ ໂຍ ປາກຏຕໂຣ ອຸປຏ຺ຐາຕິ, ໂສ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ອຍມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ທີປິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປວຕ຺ຕມານໍ ປວຕ຺ຕມານນ຺ຕິ ອາເມຑິຕວຈເນນ ນິຣນ຺ຕຣໍ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ອຸປລກ຺ຂຓໍ ທສ຺ເສຕິ. ເອວນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ ອຸປລກ຺ເຂຕ຺ວາວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຐມໍ ເອເກກສ຺ມິໍ ອຸປຏ຺ຐິເຕປິ ອຸປລກ຺ເຂຕ຺ວາວ ຄເຓນ຺ຕສ຺ສ ກເມນ ອຸໂຠປິ ປາກຏາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ ປາກຏາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ. ເຕນ ‘‘ອຸປລກ຺ເຂຕ຺ວາວ ຄເຓຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອິມສ຺ສ ‘‘ຕສ຺ເສວໍ ຄຓຍໂຕ…ເປ… ປາກຏາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ອິທໍ ກາຣຓວຈນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ປາກຏາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຄຓນາວເສນ ພຫິທ຺ຘາ ວິກ຺ເຂປາຠາວໂຕ ວິຠູຕາ ໂຫນ຺ຕິ.

ປລິຆາຍ ປຣິວຕ຺ຕນກໍ ຍຕ຺ຖ ນິກ຺ຂິປນ຺ຕິ, ໂສ ປລິຆຕ຺ຖມ຺ໂຠ. ຕິຍາມຣຕ຺ຕິນ຺ຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍເຄ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ປຸຣິມນເຍນາຕິ ສີຆຄຓນາຍ, ໂຄປາລກຄຓນາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອໂກ ທ຺ເວ ຕີຓິ ຈຕ຺ຕາຣິ ປຎ຺ຈາຕິ ຄຓນາວິຘິທສ຺ສນໍ. ຕສ຺ມາ ອຏ຺ຐາຕິອາທີສຸປິ ເອກໂຕ ປຏ຺ຐາເຍວ ປຈ຺ເຈກໍ ອຏ຺ຐາທີນິ ປາເປຕພ຺ພານິ. ‘‘ສີຆໍ ສີຆໍ ຄເຓຕພ຺ພເມວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ນິທສ຺ສນຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ຄຓນາປຏິພທ຺ເຘ ຫີ’’ຕິອາທິນາ. ຕຕ຺ຖ ອຣີຍຕິ ເຕນ ນາວາຕິ ອຣິຕ຺ຕໍ, ປາຊນທຓ຺ໂຑ. ອຣິຕ຺ເຕນ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠນໍ ອຣິຕ຺ຕຸປຕ຺ຖມ຺ຠນໍ, ຕສ຺ສ ວເສນ.

ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ນິຣນ຺ຕຣປ຺ປວຕ຺ຕິ ນາມ ຐປນາຍເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ນິຣນ຺ຕຣປ຺ປວຕ຺ຕໍ ວິຍາ’’ຕິ. ອນ຺ໂຕ ປວິສນ຺ຕໍ ມນສິກໂຣນ຺ໂຕ ອນ຺ໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ ປເວເສຕິ ນາມ. ພຫິ ຈິຕ຺ຕນີຫຣເຓປິ ເອເສວ ນໂຍ. ວາຕພ຺ຠາຫຕນ຺ຕິ ອພ຺ຠນ຺ຕຣຄຕວາຕໍ ພຫຸລໍ ມນສິກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ວາເຕນ ຕໍ ຐານໍ ອພ຺ຠາຫຕໍ ວິຍ ເມເທນ ປູຣິຕໍ ວິຍ ຈ ໂຫຕິ, ຕຖາ ອຸປຏ຺ຐາຕິ. ນີຫຣໂຕຕິ ຜຸຏ຺ໂຐກາສໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ນີຫຣໂຕ. ຕຖາ ປນ ນີຫຣໂຕ ວາຕສ຺ສ ຄຕິສມນ຺ເວສນມຸເຂນ ນານາຣມ຺ມເຓສຸ ຈິຕ຺ຕໍ ວິຘາວຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຸຖຸຕ຺ຕາຣມ຺ມເຓ ຈິຕ຺ຕໍ ວິກ຺ຂິປຕີ’’ຕິ.

ເອຕນ຺ຕິ ເອຕໍ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສຊາຕໍ. ອນຸຄມນນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕປວຕ຺ຕານໍ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ສຕິຍາ ອນຸ ອນຸ ປວຕ຺ຕນໍ ອນຸຄຈ຺ຉນໍ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ຕຎ຺ຈ ໂຂ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານານຸຄມນວເສນາ’’ຕິ. ນາຠິ ອາທິ ຕຕ຺ຖ ປຐມໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ. ປຐມຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ຫິ ອິຘ ອາທິຈິນ຺ຕາ, ນ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິມຕ຺ຕວເສນ. ຕຖາ ຫິ ເຕ ນາຠິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ນາສິກຄ຺ຄາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ເຕວ. ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕິ ຘມ຺ມານໍ ຄມນາຠາວໂຕ. ຍຖາປຈ຺ຈຍໍ ປນ ເທສນ຺ຕຣປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ຄຕິສມຎ຺ຎາ. ຫທຍໍ ມຊ຺ຌນ຺ຕິ ຫທຍສມີປໍ ຕສ຺ສ ອຸປຣິຠາໂຄ ມຊ຺ຌໍ. ນາສິກຄ຺ຄໍ ປຣິໂຍສານນ຺ຕິ ນາສິກຏ຺ຐານໍ ຕສ຺ສ ປຣິໂຍສານໍ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ສມຎ຺ຎາຍ ຕທວຘິຠາວໂຕ. ຕຖາ ເຫເຕ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານາ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ຈ ພຫິທ຺ຘາ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານານໍ ສມ຺ຠໂວ ອຕ຺ຖິ. ເຕນາຫ ‘‘ອພ຺ຠນ຺ຕຣປວິສນວາຕສ຺ສ ນາສິກຄ຺ຄໍ ອາທີ’’ຕິ. ປວິສນນິກ຺ຂມນປຣິຍາໂຍ ປນ ຕໍສທິສວເສເນວ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ວິກ຺ເຂປຄຕນ຺ຕິ ວິກ຺ເຂປໍ ອຸປຄຕໍ, ວິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ອສມາຫິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສາຣທ຺ຘາຍາຕິ ສທຣຖຠາວາຍ. ອິຎ຺ຊນາຍາຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານມນສິກາຣສ຺ສ ຈລນາຍ. ວິກ຺ເຂປຄເຕນ ຈິຕ຺ເຕນາຕິ ເຫຕຸມ຺ຫິ ກຣຓວຈນໍ, ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕລກ຺ຂເຓ ວາ. ສາຣທ຺ຘາຕິ ສທຣຖາ. ອິຎ຺ຊິຕາຕິ ອິຎ຺ຊນກາ ຈລນກາ, ຕຖາ ຜນ຺ທິຕາ.

ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານວເສນາຕິອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານານຸຄມນວເສນ ນ ມນສິ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ອນຸພນ຺ຘນາຍ ມນສິກໂຣນ຺ເຕນ ຜຸສນາວເສນ ຐປນາວເສນ ຈ ມນສິ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ເຍນ ອຘິປ຺ປາເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ວິວຣິຕຸໍ ‘‘ຄຓນານຸພນ຺ຘນາວເສນ ວິຍາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ວິສຸໍ ມນສິກາໂຣ ນຕ຺ຖີຕິ ຄຓນາຍ ອນຸພນ຺ຘນາຍ ຈ ວິນາ ຍຖາກ຺ກມໍ ເກວລໍ ຜຸສນາວເສນ ຐປນາວເສນ ຈ ກມ຺ມຏ຺ຐານມນສິກາໂຣ ນຕ຺ຖິ. ນນຸ ຜຸສນາຍ ວິນາ ຐປນາຍ ວິຍ ຜຸສນາຍ ວິນາ ຄຓນາຍປິ ມນສິກາໂຣ ນຕ຺ຖິເຍວາຕິ? ຍທິປິ ນຕ຺ຖິ, ຄຓນາ ປນ ຍຖາ ກມ຺ມຏ຺ຐານມນສິກາຣສ຺ສ ມູລຠາວໂຕ ປຘານຠາເວນ ຄເຫຕພ຺ພາ, ເອວໍ ອນຸພນ຺ຘນາ ຐປນາຍ ຕາຍ ວິນາ ຐປນາຍ ອສມ຺ຠວໂຕ. ຕສ຺ມາ ສຕິປິ ຜຸສນາຍ ນານນ຺ຕຣິກຠາເວ ຄຓນານຸພນ຺ຘນາ ເອວ ມູລຠາວໂຕ ປຘານຠາເວນ ຄເຫຕ຺ວາ ອິຕຣາສໍ ຕທຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ຄຓນານຸພນ຺ຘນາວເສນ ວິຍ ຫິ ຜຸສນາຐປນາວເສນ ວິສຸໍ ມນສິກາໂຣ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ຍທິ ເອວໍ ຕາ ກສ຺ມາ ອຸທ຺ເທເສ ວິສຸໍ ຄຫິຕາຕິ ອາຫ ‘‘ຜຸຏ຺ຐຜຸຏ຺ຐຏ຺ຐາເນເຍວາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຜຸຏ຺ຐຜຸຏ຺ຐຏ຺ຐາເນເຍວ ຄເຓນ຺ໂຕຕິ ອິມິນາ ຄຓນາຍ ຜຸສນາ ອງ຺ຄນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນາຫ – ‘‘ຄຓນາຍ ຈ ຜຸສນາຍ ຈ ມນສິ ກໂຣຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ເຖວາຕິ ຜຸຏ຺ຐຜຸຏ຺ຐຏ຺ຐາເນເຍວ. ເຕຕິ ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສ. ສຕິຍາ ອນຸພນ຺ຘນ຺ໂຕຕິ ຄຓນາວິຘິໍ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕິຍາ ນິພນ຺ຘນ຺ໂຕ, ຜຸຏ຺ໂຐກາເສເຍວ ເຕ ນິຣນ຺ຕຣໍ ອຸປຘາເຣນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປ຺ປນາວເສນ ຈິຕ຺ຕໍ ຐເປນ຺ໂຕຕິ ຍຖາ ອປ຺ປນາ ໂຫຕິ, ເອວໍ ຍຖາອຸປຏ຺ຐິເຕ ນິມິຕ຺ເຕ ຈິຕ຺ຕໍ ຐເປນ຺ໂຕ ສມາທຫນ຺ໂຕ. ອນຸພນ຺ຘນາຍ ຈາຕິອາທີສຸ ອນຸພນ຺ຘນາຍ ຈ ຜຸສນາຍ ຈ ຐປນາຍ ຈ ມນສິ ກໂຣຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ໂຍຊນາ. ສ຺ວາຍມຕ຺ໂຖຕິ ຍ຺ວາຍໍ ‘‘ຜຸຏ຺ຐຜຸຏ຺ຐຏ຺ຐາເນເຍວ ຄເຓນ຺ໂຕ ຕຕ຺ເຖວ ຄຓນໍ ປຏິສໍຫຣິຕ຺ວາ ເຕ ສຕິຍາ ອນຸພນ຺ຘນ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ອຍມຕ຺ໂຖ. ຍາ ອຈ຺ຈນ຺ຕາຍ ນ ມິໂນຕິ ນ ວິນິຈ຺ຉິນຕິ, ສາ ມານສ຺ສ ສມີເປຕິ ອຸປມາ ຍຖາ ໂຄໂຓ ວິຍ ຄວໂຍຕິ.

ປງ຺ຄຸໂຬຕິ ປີຐສປ຺ປີ. ໂທລາຕິ ເປງ຺ໂຂໂລ. ກີຬຕນ຺ຕິ ກີຬນ຺ຕານໍ. ມາຕາປຸຕ຺ຕານນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຠຣິຍາຍ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ຈ. ອຸໂຠ ໂກຏິໂຍຕິ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ປຸຣິມໂກຏິໍ, ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ປຈ຺ຉິມໂກຏິນ຺ຕິ ທ຺ເວປິ ໂກຏິໂຍ. ມຊ຺ຌຎ຺ຈາຕິ ໂທລາຜລກສ຺ເສວ ມຊ຺ຌໍ. ອຸປນິພນ຺ຘນຕ຺ຖມ຺ໂຠ ວິຍາຕິ ອຸປນິພນ຺ຘນຕ຺ຖມ຺ໂຠ, ນາສິກຄ຺ຄໍ ມຸຂນິມິຕ຺ຕໍ ວາ, ຕສ຺ສ ມູເລ ສມີເປ ຐຕ຺ວາ. ກຖໍ ຐຕ຺ວາ? ສຕິຍາ ວເສນ. ສຕິຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ສູປຏ຺ຐິຕໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ໂຍຄາວຈໂຣ ຕຕ຺ຖ ຐິໂຕ ນາມ ໂຫຕິ ອວຍວຘມ຺ເມນ ສມຸທາຍສ຺ສ ອປທິສິຕພ຺ພໂຕ. ນິມິຕ຺ເຕຕິ ນາສິກຄ຺ຄາທິນິມິຕ຺ເຕ. ສຕິຍາ ນິສິນ຺ໂນຕິ ສຕິວເສນ ນິສີທນ຺ໂຕ. ‘‘ສຕິຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິນາ ຐາເນ ວິຍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຜຸຏ຺ຐຏ຺ຐາເນ. ເຕຕິ ນຄຣສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ພຫິ ຈ ຄຕາ ມນຸສ຺ສາ ເຕສໍ ສງ຺ຄຫາ ຈ ຫຕ຺ຖຄຕາ. ອາທິໂຕ ປຠຸຕີຕິ ອຸປເມຍ຺ຍຕ຺ຖທສ຺ສນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ.

ຄາຖາຍໍ ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຸປນິພນ຺ຘນນິມິຕ຺ຕໍ. ອນາຣມ຺ມຓເມກຈິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ເອກສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ນ ອາຣມ຺ມຓໍ, ອາຣມ຺ມຓໍ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຊານໂຕ ຈ ຕໂຍ ຘມ຺ເມຕິ ນິມິຕ຺ຕໍ ອສ຺ສາໂສ ປສ຺ສາໂສຕິ ອິເມ ນິມິຕ຺ຕາທໂຍ ຕໂຍ ຘມ຺ເມ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ອວິນ຺ທນ຺ຕສ຺ສ. ຈ-ສທ຺ໂທ ພ຺ຍຕິເຣເກ. ຠາວນາຕິ ອານາປານສ຺ສຕິສມາຘິຠາວນາ. ນຸປລພ຺ຠຕີຕິ ນ ອຸປລພ຺ຠຕິ ນ ສິຊ຺ຌຕີຕິ ອຍໍ ໂຈທນາຄາຖາຍ ອຕ຺ໂຖ. ທຸຕິຍາ ປນ ປຣິຫາຣຄາຖາ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາວ.

ກຖນ຺ຕິ ຕາສໍ ໂຈທນາປຣິຫາຣຄາຖານໍ ອຕ຺ຖໍ ວິວຣິຕຸໍ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາປຸຈ຺ຉາ. ອິເມ ຕໂຍ ຘມ຺ມາຕິອາທີສຸ ປທໂຍຊນາຍ ສທ຺ຘິໍ ອຍມຕ຺ຖນິທ຺ເທໂສ – ອິເມ ນິມິຕ຺ຕາທໂຍ ຕໂຍ ຘມ຺ມາ ເອກຈິຕ຺ຕສ຺ສ ກຖໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ອສຕິປິ ອາຣມ຺ມຓຠາເວ ນ ຈິເມ ນ ຈ ອິເມ ຕໂຍ ຘມ຺ມາ ອວິທິຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ກຖຎ຺ຈ ນ ໂຫນ຺ຕິ ອວິທິຕາ, ເຕສຎ຺ຫິ ອວິທິຕຕ຺ເຕ ຈິຕ຺ຕຎ຺ຈ ກຖໍ ວິກ຺ເຂປໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ, ປຘານຎ຺ຈ ຠາວນາຍ ນິປ຺ຜາທກໍ ວີຣິຍຎ຺ຈ ກຖໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ນີວຣຓານໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠກໍ ສມ຺ມເທວ ສມາຘານາວຫໍ ຠາວນານຸໂຍຄສງ຺ຂາຕໍ ປໂຍຄຎ຺ຈ ໂຍຄີ ກຖໍ ສາເຘຕິ, ອຸປຣູປຣິ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣຎ຺ຈ ວິເສສໍ ກຖມຘິຄຈ຺ຉຕີຕິ.

ອິທານິ ຕມຕ຺ຖໍ ກກໂຈປມາຍ ສາເຘຕຸໍ ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠູມິຠາຄສ຺ສ ວິສມຕາຍ ຈຎ຺ຈເລ ຣຸກ຺ເຂ ເຉທນກິຣິຍາ ນ ສຸກຣາ ສິຍາ, ຕຖາ ຈ ສຕິ ກກຈທນ຺ຕຄຕິ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາຕິ ອາຫ – ‘‘ສເມ ຠູມິຠາເຄ’’ຕິ. ກກເຈນາຕິ ຂຸທ຺ທເກນ ຂຣປຕ຺ເຕນ. ເຕນາຫ ‘‘ປຸຣິໂສ’’ຕິ. ຜຸຏ຺ຐກກຈທນ຺ຕານນ຺ຕິ ຜຸຏ຺ຐຜຸຏ຺ຐກກຈທນ຺ຕານໍ ວເສນ. ເຕນ ກກຈທນ຺ເຕຫິ ຜຸຏ຺ຐຜຸຏ຺ຐຏ຺ຐາເນເຍວ ປຸຣິສສ຺ສ ສຕິຍາ ອຸປຏ຺ຐານໍ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນາຫ – ‘‘ນ ອາຄເຕ ວາ ຄເຕ ວາ ກກຈທນ຺ເຕ ມນສິ ກໂຣຕີ’’ຕິ.

ກກຈສ຺ສ ອາກຑ຺ຒນກາເລ ປຸຣິສາຠິມຸຂໍ ປວຕ຺ຕາ ອາຄຕາ, ເປລ຺ລນກາເລ ຕໂຕ ວິຄຕາ ຄຕາຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ຈ ອາຄຕາ ວາ ຄຕາ ວາ ກກຈທນ຺ຕາ ອວິທິຕາ ໂຫນ຺ຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສຕິຍາ ອຸປຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ຉິນ຺ທິຕພ຺ພຏ຺ຐານໍ ອຜຸສິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕານໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕານຎ຺ຈ ກກຈທນ຺ຕານໍ ອຠາວໂຕ. ປຘານນ຺ຕິ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ເຉທນວີຣິຍໍ. ປໂຍຄນ຺ຕິ ຕສ຺ເສວ ເຉທນກິຣິຍໍ. ອຸປມາຍໍ ‘‘ວິເສສມຘິຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ປທໍ ປາຬິຍໍ ນຕ຺ຖິ, ໂຍເຊຕ຺ວາ ປນ ທສ຺ເສຕພ຺ພໍ. ເຕເນວ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໒໒໗) ອຸປມາຍມ຺ປິ ‘‘ວິເສສມຘິຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ປທໍ ໂຍເຊຕ຺ວາວ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍສໍວຓ຺ຓນາຍຎ຺ຈ ‘‘ວິເສສນ຺ຕິ ອເນກຠາວາປາທນໍ, ເຕນ ຈ ສາເຘຕພ຺ພໍ ປໂຍຊນວິເສສ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ.

ຍຖາ ຣຸກ຺ໂຂຕິອາທິ ອຸປມາສໍສນ຺ທນໍ. ອຸປນິພນ຺ຘຕິ ອາຣມ຺ມເຓ ຈິຕ຺ຕໍ ເອຕາຍາຕິ ສຕິ ອຸປນິພນ຺ຘນາ ນາມ, ຕສ຺ສາ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ສລ຺ລກ຺ຂຓສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຸປນິພນ຺ຘນານິມິຕ຺ຕໍ, ນາສິກຄ຺ຄໍ ມຸຂນິມິຕ຺ຕໍ ວາ. ເອວເມວນ຺ຕິ ຍຖາ ໂສ ປຸຣິໂສ ກກເຈນ ຣຸກ຺ຂໍ ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ ອາຄຕຄເຕ ກກຈທນ຺ເຕ ອມນສິກໂຣນ຺ໂຕປິ ຜຸຏ຺ຐຜຸຏ຺ຐຏ຺ຐາເນເຍວ ສຕິຍາ ອຸປຏ຺ຐປເນນ ອາຄຕຄເຕ ກກຈທນ຺ເຕ ຊານາຕິ, ສຸຕ຺ຕປທຎ຺ຈ ອວິຣຊ຺ຌນ຺ໂຕ ອຕ຺ຖກິຈ຺ຈໍ ສາເຘຕິ, ເອວເມວໍ. ນາສິກຄ຺ເຄ ມຸຂນິມິຕ຺ເຕຕິ ທີຆນາສິໂກ ນາສິກຄ຺ເຄ, ອິຕໂຣ ມຸຂໍ ອສນໍ ນິມີຍຕິ ຉາທີຍຕິ ເອເຕນາຕິ ມຸຂນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ລທ຺ຘນາເມ ອຸຕ຺ຕໂຣຏ຺ເຐ.

ອິທໍ ປຘານນ຺ຕິ ເຍນ ວີຣິຍາຣມ຺ເຠນ ອາຣທ຺ຘວີຣິຍສ຺ສ ໂຍຄິໂນ ກາໂຍປິ ຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ກມ຺ມນິຍໍ ຠາວນາກມ຺ມກ຺ຂມໍ ຠາວນາກມ຺ມໂຍຄ຺ຄໍ ໂຫຕິ, ອິທໍ ວີຣິຍໍ ປຘານນ຺ຕິ ຜເລນ ເຫຕຸໍ ທສ຺ເສຕິ. ອຸປກ຺ກິເລສາ ປຫີຍນ຺ຕີຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປກ຺ກິເລສຠູຕານິ ນີວຣຓານິ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ ປຫີຍນ຺ຕິ. ວິຕກ຺ກາ ວູປສມ຺ມນ຺ຕີຕິ ຕໂຕ ເອວ ກາມວິຕກ຺ກາທໂຍ ມິຈ຺ຉາວິຕກ຺ກາ ອຸປສມໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ນີວຣຓປ຺ປຫາເນນ ວາ ປຐມຊ຺ຌານາຘິຄມໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ວິຕກ຺ກວູປສມາປເທເສນ ທຸຕິຍຊ຺ຌານາທີນມຘິຄມມາຫ. ອຍໍ ປໂຍໂຄຕິ ອຍໍ ຌານາຘິຄມສ຺ສ ເຫຕຸຠູໂຕ ກມ຺ມຏ຺ຐານານຸໂຍໂຄ ປໂຍໂຄ. ສໍໂຍຊນາ ປຫີຍນ຺ຕີຕິ ທສປິ ສໍໂຍຊນານິ ມຄ຺ຄປ຺ປຏິປາຏິຍາ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ປຫີຍນ຺ຕິ. ອນຸສຍາ ພ຺ຍນ຺ຕີ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຕຖາ ສຕ຺ຕປິ ອນຸສຍາ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຘມ຺ມຕາປາທເນນ ຠງ຺ຄມຕ຺ຕສ຺ສປິ ອນວເສສໂຕ ວິຄຕນ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສໍໂຍຊນປ຺ປຫານໍ ນາມ ອນຸສຍນິໂຣເຘເນວ ໂຫຕິ, ປຫີເນສຸ ຈ ສໍໂຍຊເນສຸ ອນຸສຍານໍ ເລໂສປິ ນ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ຈ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ສໍໂຍຊນາ ປຫີຍນ຺ຕິ, ອນຸສຍາ ພ຺ຍນ຺ຕີ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍໍ ວິເສໂສຕິ ອິມໍ ສມາຘິໍ ນິສ຺ສາຍ ອນຸກ຺ກເມນ ລພ຺ຠມາໂນ ອຍໍ ສໍໂຍຊນປ຺ປຫານາທິໂກ ອິມສ຺ສ ສມາຘິສ຺ສ ວິເສໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຍສ຺ສາຕິ ເຍນ. ອນຸປຸພ຺ພນ຺ຕິ ອນຸກ຺ກເມນ. ປຣິຈິຕາຕິ ປຣິຈິຓ຺ຓາ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ອານາປານສ຺ສຕິ ຍຖາ ພຸທ຺ເຘນ ຠຄວຕາ ເທສິຕາ, ຕຖາ ເຍນ ທີຆຣສ຺ສປຊອານນາທິວິຘິນາ ອນຸປຸພ຺ພໍ ປຣິຈິຕາ ສຸຏ຺ຐຸ ຠາວິຕາ, ຕໂຕ ເອວ ປຣິປຸຓ຺ຓາ ໂສຬສນ຺ນໍ ວຕ຺ຖູນໍ ປາຣິປູຣິຍາ ສພ຺ພໂສ ປຸຓ຺ຓາ, ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ອິມໍ ອຕ຺ຕໂນ ຂນ຺ຘາທິໂລກໍ ປຎ຺ໂຎຠາເສນ ປຠາເສຕິ. ຍຖາ ກິໍ? ອພ຺ຠາ ມຸຕ຺ໂຕວ ຈນ຺ທິມາ ອພ຺ຠາທິອຸປກ຺ກິເລສວິມຸຕ຺ໂຕ ຈນ຺ທິມາ ຕາຣກຣາຊາ ວິຍາຕິ. ‘‘ອພ຺ຠາ ມຸຕ຺ໂຕວ ຈນ຺ທິມາ’’ຕິ ຫິ ປທສ຺ສ ນິທ຺ເທເສ ມຫິກາທີນມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ທໂລໂປ ກໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອິຘາຕິ ກກຈູປມາຍ. ອສ຺ສາຕິ ໂຍຄິໂນ. ອິຘາຕິ ວາ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ. ອສ຺ສາຕິ ອຸປມາຠູຕສ຺ສ ກກຈສ຺ສ. ອາຄຕຄຕວເສນ ຍຖາ ຕສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ອມນສິກາໂຣ, ເອວໍ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ອາຄຕຄຕວເສນ ອມນສິກາຣມຕ຺ຕເມວ ອານຍນປ຺ປໂຍຊນໍ. ນ ຈິເຣເນວາຕິ ອິທໍ ກຕາຘິກາຣໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕໍ. ອວເສສຊ຺ຌານງ຺ຄປຏິມຓ຺ຑິຕາຕິ ວິຕກ຺ກາທິອວເສສຊ຺ຌານງ຺ຄປຏິມຓ຺ຑິຕາຕິ ວທນ຺ຕິ, ວິຈາຣາທີຕິ ປນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ວິຕກ຺ກສ຺ສ ອປ຺ປນາຠາວໂຕ. ໂສ ຫິ ປາຬິຍໍ ‘‘ອປ຺ປນາ ພ຺ຍປ຺ປນາ’’ຕິ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ, ຕໍສມ຺ປໂຍຄໂຕ ວາ ຍສ຺ມາ ຌານໍ ອປ຺ປນາຕິ ອຏ຺ຐກຖາໂວຫາໂຣ, ຌານງ຺ເຄສຸ ຈ ສມາຘິ ປຘານໍ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ອປ຺ປນາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອວເສສຊ຺ຌານງ຺ຄປຏິມຓ຺ຑິຕາ ອປ຺ປນາສງ຺ຂາຕາ ຐປນາ ຈ ສມ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ອາຫ. ກສ຺ສຈິ ປນ ຄຓນາວເສເນວ ມນສິກາຣກາລໂຕ ປຠຸຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອນຸກ຺ກມໂຕ…ເປ… ປຕ຺ຕໍ ວິຍ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕໂກວ ຄນ຺ໂຖ ປຣິຫີໂນ, ປຸຣາຓໂປຕ຺ຖເກສຸ ປນ ກຕ຺ຖຈິ ໂສ ຄນ຺ໂຖ ລິຂິໂຕເຍວ ຕິຏ຺ຐຕິ.

ສາຣທ຺ຘກາຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ. ໂອນມຕິ ວຕ຺ຖິກາທິປລມ຺ພເນນ. ວິກູຊຕີຕິ ສທ຺ທໍ ກໂຣຕິ. ວລິໍ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວລິນໍ ໂຫຕິ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ສາຣທ຺ຘກາໂຍ ຄຣຸໂກ ໂຫຕີຕິ. ກາຍທຣຖວູປສເມນ ສທ຺ຘິໍ ສິຊ຺ຌມາໂນ ໂອຬາຣິກອສ຺ສາສປສ຺ສາສນິໂຣໂຘ ພ຺ຍຕິເຣກມຸເຂນ ຕສ຺ສ ສາຘນໍ ວິຍ ວຸຕ຺ໂຕ. ໂອຬາຣິກອສ຺ສາສປສ຺ສາສນິໂຣຘວເສນາຕິ ອນ຺ວຍວເສນ ຕທຕ຺ຖສ຺ສ ສາຘນໍ. ກາຍທຣເຖ ວູປສນ຺ເຕຕິ ຈິຕ຺ຕຊຣູປານໍ ລຫຸມຸທຸກມ຺ມຎ຺ຎຠາເວນ ໂຍ ເສສຕິສນ຺ຕຕິຣູປານມ຺ປິ ລຫຸອາທິຠາໂວ, ໂສ ອິຘ ກາຍສ຺ສ ລຫຸຠາໂວຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ສ຺ວາຍໍ ຍສ຺ມາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ລຫຸອາທິຠາເວນ ວິນາ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກາໂຍປິ ຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ລຫຸກໍ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ໂອຬາຣິເກ ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສ ນິຣຸທ຺ເຘຕິອາທິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນຍມ຺ຫິ ວິເຈຕພ຺ພາກາຣປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ກາຍສງ຺ຂາຣສ຺ສ ວິຈຍນວິຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອານີຕໍ.

ອຸປຣູປຣິ ວິຠູຕານີຕິ ຠາວນາພເລນ ອຸທ຺ຘໍ ອຸທ຺ຘໍ ປາກຏານິ ໂຫນ຺ຕິ. ເທສໂຕຕິ ປກຕິຍາ ຜຸສນເທສໂຕ, ປຸພ຺ເພ ອຕ຺ຕໂນ ຜຸສນວເສນ ອຸປຘາຣິຕຏ຺ຐານໂຕ.

‘‘ກຕ຺ຖ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ຐານວເສນ ‘‘ກສ຺ສ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ປຸຄ຺ຄລວເສນ ຈ ວີມໍສິຍມານມຕ຺ຖໍ ເອກຊ຺ຌໍ ກຕ຺ວາ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ອນ຺ໂຕມາຕຸກຸຈ຺ຉິຍ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຍຖາ ອຸທເກ ນິມຸຄ຺ຄສ຺ສ ນິຣຸທ຺ໂຘກາສຕາຍ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ ນ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ເອວໍ ອນ຺ໂຕມາຕຸກຸຈ຺ຉິຍໍ. ຍຖາ ມຕານໍ ສມຸຏ຺ຐາປກຈິຕ຺ຕາຠາວໂຕ, ເອວໍ ອສຎ຺ຎີຠູຕານໍ ມຸຈ຺ຉາປເຣຕານໍ ອສຎ຺ຎີສຸ ວາ ຊາຕານໍ, ຕຖາ ນິໂຣຘສມາປນ຺ນານ’’ນ຺ຕິ ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຫາຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘‘ມຸຈ຺ຉາປເຣຕານໍ ຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ທຸພ຺ພລຠາວໂຕ’’ຕິ ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສມາປນ຺ນານໍ ຘມ຺ມຕາວເສເນວ ເນສໍ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນໍ, ຕຖາ ຣູປາຣູປຠວສມງ຺ຄີນໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອນຸປຸພ຺ພໂຕ ສຸຂຸມຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສມາປນ຺ນສ຺ສ, ຣູປຠເວ ຣູປານໍ ຠວງ຺ຄສ຺ສ ຈ ສຸຂຸມຠາວໂຕ ຣູປຠວສມງ຺ຄີນໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ກາຣຓໍ ວທນ຺ຕິ. ອຕ຺ຖິເຍວ ເຕ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ ປາຣິເສສໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ ຍຖາວຸຕ຺ຕສຕ຺ຕຏ຺ຐານວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນຏ຺ຐານສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ປກຕິຜຸຏ຺ຐວເສນາຕິ ປກຕິຍາ ຜຸສນຏ຺ຐານວເສນ. ນິມິຕ຺ຕໍ ຐເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ສຕິຍາ ຕຕ຺ຖ ສຸຂປ຺ປວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ຖິຣຕຣໍ ສຎ຺ຎາຓໍ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພໍ. ຖິຣສຎ຺ຎາປທຏ຺ຐານາ ຫິ ສຕິ. ອິມເມວາຕິ ອິມໍ ເອວ ອນຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕສ຺ສ ກາຍສງ຺ຂາຣສ຺ສ ກຓ຺ຏກຸຏ຺ຐາປນຎາເຍນ ອຸປຏ຺ຐາປນວິຘິເມວ. ອຕ຺ຖວສນ຺ຕິ ເຫຕຸໍ. ອຕ຺ໂຖ ຫິ ຜລໍ. ໂສ ຍສ຺ສ ວເສນ ປວຕ຺ຕຕິ, ໂສ ອຕ຺ຖວໂສຕິ. ມຸຏ຺ຐສ຺ສຕິສ຺ສາຕິ ວິນຏ຺ຐສ຺ສຕິສ຺ສ. ອສມ຺ປຊານສ຺ສາຕິ ສມ຺ປຊຎ຺ຎວິຣຫິຕສ຺ສ, ຠາເວນ຺ຕສ຺ສ ອນຸກ຺ກເມນ ອນຸປຏ຺ຐຫນ຺ເຕ ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສ ວີມໍສິຕ຺ວາ ‘‘ອິເມ ເຕ’’ຕິ ອຸປຘາເຣຕຸໍ ສມ຺ມເທວ ຊານິຕຸຎ຺ຈ ສມຕ຺ຖາຫິ ສຕິປຎ຺ຎາຫິ ວິຣຫິຕສ຺ສາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິໂຕ ອຎ຺ຎໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ. ຄຣຸກນ຺ຕິ ຠາຣິຍໍ. ສາ ຈສ຺ສ ຄຣຸກຕາ ຠາວນາຍ ສຸທຸກ຺ກຣຠາເວນາຕິ ອາຫ ‘‘ຄຣຸກຠາວນ’’ນ຺ຕິ.

ອຸປຣູປຣິ ສນ຺ຕສຸຂຸມຠາວາປຕ຺ຕິໂຕ ‘‘ພລວຕີ ສຸວິສທາ ສູຣາ ຈ ສຕິ ປຎ຺ຎາ ຈ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສຸຂຸມສ຺ສ ນາມ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສາຘເນນປິ ສຸຂຸເມເນວ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທານິ ອນຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕານໍ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ປຣິເຍສນຸປາຍໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕາຫິ ຈ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອນຸປທນ຺ຕິ ປທານຸປທໍ. ຈຣິຕ຺ວາຕິ ໂຄຈຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ. ຕສ຺ມິໍເຍວ ຐາເນຕິ ອຸປນິພນ຺ຘນນິມິຕ຺ຕສຎ຺ຎິເຕ ຐາເນ. ໂຍເຊຕ຺ວາຕິ ມນສິກາເຣນ ໂຍເຊຕ຺ວາ. ‘‘ສຕິຣສ຺ມິຍາ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ’’ຕິ ວາ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖມາຫ ‘‘ຕສ຺ມິໍເຍວ ຐາເນ ໂຍເຊຕ຺ວາ’’ຕິ. ນ ຫິ ອຸປເມຍ຺ເຍ ພນ຺ຘນໂຍຊນຏ຺ຐານານິ ວິສຸໍ ລພ຺ຠນ຺ຕິ. ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຸຄ຺ຄຫນິມິຕ຺ຕໍ ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕໍ ວາ. ອຸຠຍມ຺ປິ ຫິ ອິຘ ເອກຊ຺ຌໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ຕູລປິຈຸອາທິ ອຸປມຕ຺ຕຍໍ ອຸຄ຺ຄເຫ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ເສສໍ ອຸຠຍຕ຺ຖ. ເອກຈ຺ເຈຕິ ເອເກ ອາຈຣິຍາ.

ຕາຣກຣູປໍ ວິຍາຕິ ຕາຣກາຍ ປຠາຣູປໍ ວິຍ. ມຓິຄຸຬິກາທິອຸປມາ ປຏິຠາເຄ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ. ກຖໍ ປເນຕໍ ເອກໍເຍວ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອເນກາກາຣໂຕ ອຸປຏ຺ຐາຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຕຎ຺ຈ ປເນຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕນ຺ຕິ ເອກໍ ສຸຕ຺ຕໍ. ປຄຸຓປ຺ປວຕ຺ຕິຠາເວນ ອວິຈ຺ເຉທໍ ມຫາວິສຍຕຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ມຫຕີ ປພ຺ພເຕຍ຺ຍາ ນທີ ວິຍາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສມນ຺ຕຠທ຺ທກໍ ສຸຕ຺ຕໍ ສພ຺ພຠາຄມໂນຫຣາ ສພ຺ພປາລິຜຸລ຺ລາ ວນຆຏາ ວິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ເອກາ ວນຣາຊິ ວິຍາ’’ຕິ. ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ວນປ຺ປຄຸມ຺ເພ ຍຖ ຜຸສ຺ສິຕຄ຺ເຄ’’ຕິ (ຂຸ. ປາ. ໖.໑໓; ສຸ. ນິ. ໒໓໖) ນານານຸສນ຺ຘິຍໍ ນານາເປຍ຺ຍາລໍ ວິວິຘນຍນິປຸຓໍ ພຫຸວິຘກມ຺ມຏ຺ຐານມຸຂໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ອຕ຺ຖິເກຫິ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ສມຸປປຊ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ສີຕຈ຺ຉາໂຍ…ເປ… ຣຸກ຺ໂຂ ວິຍາ’’ຕິ. ສຎ຺ຎານານຕາຍາຕິ ນິມິຕ຺ຕຸປຏ຺ຐານໂຕ ປຸພ຺ເພ ປວຕ຺ຕສຎ຺ຎານໍ ນານາວິຘຠາວໂຕ. ສຎ຺ຎຊນ຺ຕິ ຠາວນາສຎ຺ຎາຊນິຕໍ ຠາວນາສຎ຺ຎາຍ ສຎ຺ຊານນມຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ອສຠາວສ຺ສ ກຸໂຕຈິ ສມຸຏ຺ຐານໍ ອຕ຺ຖິ. ເຕນາຫ – ‘‘ນານໂຕ ອຸປຏ຺ຐາຕີ’’ຕິ, ອຸປຏ຺ຐານາກາຣມຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອິເມ ຕໂຍ ຘມ຺ມາຕິ ອສ຺ສາໂສ ປສ຺ສາໂສ ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິເມ ຕໂຍ ຘມ຺ມາ. ນຕ຺ຖີຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານວເສນ ມນສິກາຕພ຺ພຠາເວນ ນຕ຺ຖິ ນ ອຸປລພ຺ຠຕິ. ນ ອຸປຈາຣນ຺ຕິ ອຸປຈາຣມ຺ປິ ນ ປາປຸຓາຕິ, ປເຄວ ອປ຺ປນນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍສ຺ສ ປນາຕິ ວິຊ຺ຊມານປກ຺ໂຂ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອິທານິ ວຸຕ຺ຕສ຺ເສວ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສມຕ຺ຖນຕ຺ຖໍ ກກຈູປມາຍໍ ອາຄຕາ ‘‘ນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິກາ ຄາຖາ ປຈ຺ຈານີຕາ. ນິມິຕ຺ເຕຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ເຕ. ເອວໍ ໂຫຕີຕິ ຠາວນມນຸຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ເອວໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປຸນປ຺ປຸນໍ ເອວໍ ມນສິ ກໂຣຫີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ໂວສານໍ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ‘‘ນິມິຕ຺ຕໍ ນາມ ທຸກ຺ກຣໍ ອຸປ຺ປາເທຕຸໍ, ຕຍິທໍ ລທ຺ຘໍ, ຫນ຺ທາຫໍ ທານິ ຍທາ ວາ ຕທາ ວາ ວິເສສໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕສ຺ສາມີ’’ຕິ ສງ຺ໂກຈໍ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ວິສີເທຍ຺ຍາຕິ ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ຠາວນມນຸຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ອຠພ຺ໂພ ມຎ຺ເຎ ວິເສສສ຺ສາ’’ຕິ ວິສາທໍ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ‘‘ອິມາຍ ປຏິປທາຍ ຊຣາມຣຓໂຕ ມຸຈ຺ຈິສ຺ສາມີຕິ ປຏິປນ຺ນສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ກຖໍ ສງ຺ໂກຈາປຕ຺ຕິ, ຠິຍ຺ໂຍໂສ ມຕ຺ຕາຍ ອຸສ຺ສາຫເມວ ກເຣຍ຺ຍາຕິ ‘‘ນິມິຕ຺ຕມິທໍ…ເປ… ວຕ຺ຕພ຺ໂພ’’ຕິ ມຊ຺ຌິມຠາຓກາ ອາຫຸ. ເອວນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ເຕເຍວ ຠາວນາຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຐປເນນ. ອິໂຕ ປຠຸຕີຕິ ອິໂຕ ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ. ປຸພ຺ເພ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອນຸພນ຺ຘນາຍ ຜຸສນາຍ ຐປນາຍ ຈ ມນສິ ກໂຣຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.ອານາປານສ຺ສຕິສມາຘິກຖາ), ຕຕ຺ຖ ອນຸພນ຺ຘນໍ ຜຸສນຎ຺ຈ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຐປນາວເສເນວ ຠາເວຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຐປນາວເສນ ຠາວນາ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ໂປຣາເຓຫິ ວຸຕ຺ໂຕວາຍມຕ຺ໂຖຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ນິມິຕ຺ເຕ’’ຕິ ຄາຖມາຫ. ຕຕ຺ຖ ນິມິຕ຺ເຕຕິ ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ເຕ. ຐປຍໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຠາວນາຈິຕ຺ຕໍ ຐເປນ຺ໂຕ, ຐປນາວເສນ ມນສິກໂຣນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນານາກາຣນ຺ຕິ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ວຓ຺ຓາ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ນານາກາຣໍ. ອາກາຣສາມຎ຺ຎວເສນ ເຫຕໍ ເອກວຈນໍ. ວິຠາວຍນ຺ຕິ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣຘາເປນ຺ໂຕ. ນິມິຕ຺ຕຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຫິ ເຕ ອາກາຣາ ອມນສິກາຣໂຕ ອນ຺ຕຣຫິຕາ ວິຍ ໂຫນ຺ຕິ. ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສຕິ ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສ ໂຍ ນານາກາໂຣ, ຕໍ ວິຠາວຍໍ, ອສ຺ສາສປສ຺ສາສສມ຺ຠູເຕ ວາ ນິມິຕ຺ເຕ. ສກໍ ຈິຕ຺ຕໍ ນິພນ຺ຘຕີຕິ ຕາຍ ເອວ ຐປນາຍ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປນິພນ຺ຘຕິ, ອປ຺ເປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເກຈິ ປນ ‘‘ວິຠາວຍນ຺ຕິ ວິຠາເວນ຺ໂຕ, ວິທິຕໍ ປາກຏໍ ກໂຣນ຺ໂຕ’’ຕິ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ປຸພ຺ພຠາຄວເສນ ຍຸຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ – ຘິຕິສມ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ຘີໂຣ ໂຍຄີ ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສ ນານາກາຣໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ນານາກາຣໂຕ ເຕ ປຊານນ຺ໂຕ ວິທິເຕ ປາກເຏ ກໂຣນ຺ໂຕ ນານາກາຣໍ ວາ ໂອຬາຣິໂກຬາຣິເກ ປສ຺ສມ຺ເຠນ຺ໂຕ ວູປສເມນ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖ ຍໍ ລທ຺ຘໍ ນິມິຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມິໍ ຈິຕ຺ຕໍ ຐເປນ຺ໂຕ ອນຸກ຺ກເມນ ສກໍ ຈິຕ຺ຕໍ ນິພນ຺ຘຕິ ອປ຺ເປຕີຕິ.

ຍທາ ສທ຺ຘາທີນິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ສຸວິສທານິ ຕິກ຺ຂານິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ຕທາ ອສ຺ສທ຺ຘິຍາທີນໍ ທູຣີຠາເວນ ສາຕິສຍໍ ຖາມປ຺ປຕ຺ເຕຫິ ສຕ຺ຕຫິ ພເລຫິ ລທ຺ຘຸປຕ຺ຖມ຺ຠານິ ວິຕກ຺ກາທີນິ ກາມາວຈຣາເນວ ຌານງ຺ຄານິ ພຫູນິ ຫຸຕ຺ວາ ປາຕຸຠວນ຺ຕິ. ຕໂຕ ເອວ ເຕສໍ ອຸຊຸວິປຈ຺ຈນີກຠູຕາ ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທໂຍ ສທ຺ຘິໍ ຕເທກຏ຺ເຐຫິ ປາປຘມ຺ເມຫິ ວິທູຣີ ຠວນ຺ຕິ ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສທ຺ຘິໍ, ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ອຸປຈາຣຊ຺ຌານໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນິມິຕ຺ຕຸປຏ຺ຐານໂຕ ປຠຸຕິ ນີວຣຓານິ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕາເນວ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ສນ຺ນິສິນ຺ນາວາຕິ ສມ຺ມເທວ ນິສີທິໍສຸ ເອວ, ອຸປສນ຺ຕາເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕາເນວ ສນ຺ນິສິນ຺ນາວາຕິ ອວຘາຣເຓນ ປນ ຕທຕ຺ຖໍ ອຸສ຺ສາໂຫ ກາຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສຕິ. ທ຺ວີຫາກາເຣຫີຕິ ຌານຘມ຺ມານໍ ປຏິປກ຺ຂທູຣີຠາໂວ ຖິຣຠາວປ຺ປຕ຺ຕິ ຈາຕິ ອິເມຫິ ທ຺ວີຫິ ກາຣເຓຫິ. ອິທານິ ຕານິ ກາຣຓານິ ອວຕ຺ຖາມຸເຂນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຸປຈາຣຠູມິຍໍ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຸປຈາຣຠູມິຍນ຺ຕິ ອຸປຈາຣາວຕ຺ຖາຍໍ. ຍທິປິ ຫິ ຕທາ ຌານງ຺ຄານິ ປຏຸຕຣານິ ມຫຄ຺ຄຕຠາວປ຺ປຕ຺ຕານິ ນຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ເຕສໍ ປນ ປຏິປກ຺ຂຘມ຺ມານໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠເນນ ຈິຕ຺ຕໍ ສມາຘິຍຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ນີວຣຓປ຺ປຫາເນນາ’’ຕິ. ປຏິລາຠຠູມິຍນ຺ຕິ ຌານສ຺ສ ອຘິຄມາວຕ຺ຖາຍໍ. ຕທາ ຫິ ອປ຺ປນາປ຺ປຕ຺ຕານໍ ຌານຘມ຺ມານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈິຕ຺ຕໍ ສມາຘິຍຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອງ຺ຄປາຕຸຠາເວນາ’’ຕິ.

ອຸປຈາເຣ ອງ຺ຄານິ ນ ຖາມຊາຕານິ ໂຫນ຺ຕິ ອງ຺ຄານໍ ອຖາມຊາຕຕ຺ຕາ. ຍຖາ ນາມ ທຫໂຣ ກຸມາຣໂກ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຐປິຍມາໂນ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຠູມິຍໍ ປຕຕິ, ເອວເມວ ອຸປຈາເຣ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ຈິຕ຺ຕໍ ກາເລນ ນິມິຕ຺ຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກໂຣຕິ, ກາເລນ ຠວງ຺ຄໍ ໂອຕຣຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸປຈາຣສມາຘິ ກຸສລວີຖິຍໍ ຊວິຕ຺ວາ ຠວງ຺ຄໍ ໂອຕຣຕີ’’ຕິ. ອປ຺ປນາຍໍ ປນ ອງ຺ຄານິ ຖາມຊາຕານິ ໂຫນ຺ຕິ ເຕສໍ ຖາມຊາຕຕ຺ຕາ. ຍຖາ ນາມ ພລວາ ປຸຣິໂສ ອາສນາ ວຸຏ຺ຐາຍ ທິວສມ຺ປິ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍ, ເອວເມວ ອປ຺ປນາສມາຘິມ຺ຫິ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ຈິຕ຺ຕໍ ສກິໍ ຠວງ຺ຄວາຣໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ເກວລມ຺ປິ ຣຕ຺ຕິໍ ເກວລມ຺ປິ ທິວສໍ ຕິຏ຺ຐຕິ, ກຸສລຊວນປຏິປາຏິວເສເນວ ປວຕ຺ຕຕິ. ເຕນາຫ – ‘‘ອປ຺ປນາສມາຘິ…ເປ… ນ ຠວງ຺ຄໍ ໂອຕຣຕີ’’ຕິ. ວຓ຺ຓໂຕຕິ ປິຈຸປິຓ຺ຑຕາຣກຣູປາທີສຸ ວິຍ ອຸປຏ຺ຐິຕວຓ຺ຓໂຕ. ລກ຺ຂຓໂຕຕິ ຂຣຠາວາທິສຠາວໂຕ ອນິຈ຺ຈາທິສຠາວໂຕ ວາ. ຣກ຺ຂິຕພ຺ພໍ ຕໍ ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ລທ຺ຘປຣິຫານີຕິ ລທ຺ຘອຸປຈາຣຊ຺ຌານປຣິຫານິ. ນິມິຕ຺ເຕ ອວິນສ຺ສນ຺ເຕ ຕທາຣມ຺ມຓໍ ຌານໍ ອປຣິຫີນເມວ ໂຫຕິ, ນິມິຕ຺ເຕ ປນ ອາຣກ຺ຂາຠາເວນ ວິນຏ຺ເຐ ລທ຺ຘໍ ລທ຺ຘໍ ຌານມ຺ປິ ວິນສ຺ສຕິ ຕທາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ອາຣກ຺ຂມ຺ຫີ’’ຕິອາທິ.

ອິທານິ ຕຕ຺ຣາຍໍ ຣກ຺ຂຓູປາໂຍຕິອາທິນາ –

‘‘ອາວາໂສ ໂຄຈໂຣ ຠສ຺ສໍ, ປຸຄ຺ຄໂລ ໂຠຊນໍ ອຸຕຸ;

ອິຣິຍາປໂຖຕິ ສຕ຺ເຕເຕ, ອສປ຺ປາເຍ ວິວຊ຺ຊເຍ.

‘‘ສປ຺ປາເຍ ສຕ຺ຕ ເສເວຖ, ເອວຎ຺ຫິ ປຏິປຊ຺ຊໂຕ;

ນ ຈິເຣເນວ ກາເລນ, ໂຫຕິ ກສ຺ສຈິ ອປ຺ປນາ’’ຕິ. (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໕໙) –

ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ຣກ຺ຂຓວິຘິໍ ສງ຺ເຂປໂຕ ວິຠາເວຕິ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ວິຕ຺ຖາໂຣ – ຍສ຺ມິໍ ອາວາເສ ວສນ຺ຕສ຺ສ ອນຸປ຺ປນ຺ນໍ ວາ ນິມິຕ຺ຕໍ ນຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ວາ ວິນສ຺ສຕິ, ອນຸປຏ຺ຐິຕາ ຈ ສຕິ ນ ອຸປຏ຺ຐາຕິ, ອສມາຫິຕຎ຺ຈ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ສມາຘິຍຕິ, ອຍໍ ອສປ຺ປາໂຍ. ຍຕ຺ຖ ນິມິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ເຈວ ຖາວຣຎ຺ຈ ໂຫຕິ, ສຕິ ອຸປຏ຺ຐາຕິ, ຈິຕ຺ຕໍ ສມາຘິຍຕິ, ອຍໍ ສປ຺ປາໂຍ. ຕສ຺ມາ ຍສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ພຫູ ອາວາສາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ເອກເມກສ຺ມິໍ ຕີຓິ ຕີຓິ ທິວສານິ ວສິຕ຺ວາ ຍຕ຺ຖສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ເອກຄ຺ຄໍ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ວສິຕພ຺ພໍ.

ໂຄຈຣຄາໂມ ປນ ໂຍ ເສນາສນໂຕ ອຸຕ຺ຕເຣນ ວາ ທກ຺ຂິເຓນ ວາ ນາຕິທູເຣ ທິຍຑ຺ຒໂກສພ຺ຠນ຺ຕເຣ ໂຫຕິ ສຸລຠສມ຺ປນ຺ນຠິກ຺ໂຂ, ໂສ ສປ຺ປາໂຍ, ວິປຣີໂຕ ອສປ຺ປາໂຍ.

ຠສ຺ສນ຺ຕິ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສຕິຣຈ຺ຉານກຖາປຣິຍາປນ຺ນໍ ອສປ຺ປາຍໍ. ຕຎ຺ຫິສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕຣຘານາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ. ທສກຖາວຕ຺ຖຸນິສ຺ສິຕໍ ສປ຺ປາຍໍ, ຕມ຺ປິມຕ຺ຕາຍ ຠາສິຕພ຺ພໍ.

ປຸຄ຺ຄໂລປິ ອຕິຣຈ຺ຉານກຖິໂກ ສີລາທິຄຸຓສມ຺ປນ຺ໂນ, ຍໍ ນິສ຺ສາຍ ອສມາຫິຕໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ສມາຘິຍຕິ, ສມາຫິຕໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ຖິຣຕຣໍ ໂຫຕິ, ເອວຣູໂປ ສປ຺ປາໂຍ. ກາຍທຬ຺ຫີພຫຸໂລ ປນ ຕິຣຈ຺ຉານກຖິໂກ ອສປ຺ປາໂຍ. ໂສ ຫິ ຕໍ ກທ຺ທໂມທກມິວ ອຈ຺ຉໍ ອຸທກໍ ມລີນເມວ ກໂຣຕິ, ຕາທິສຎ຺ຈ ອາຄມ຺ມ ໂກຏປພ຺ພຕວາສີທຫຣສ຺ເສວ ສມາປຕ຺ຕິ ວິນສ຺ສຕິ, ປເຄວ ນິມິຕ຺ຕໍ.

ໂຠຊນໍ ປນ ກສ຺ສຈິ ມຘຸຣໍ, ກສ຺ສຈິ ອມ຺ພິລໍ ສປ຺ປາຍໍ ໂຫຕິ. ອຸຕຸປິ ກສ຺ສຈິ ສີໂຕ, ກສ຺ສຈິ ອຸຓ຺ໂຫ ສປ຺ປາໂຍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ຍໍ ໂຠຊນໍ ວາ ອຸຕຸໍ ວາ ເສວນ຺ຕສ຺ສ ຜາສຸ ໂຫຕິ, ອສມາຫິຕໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ສມາຘິຍຕິ, ສມາຫິຕໍ ວາ ຖິຣຕຣໍ ໂຫຕິ. ຕໍ ໂຠຊນໍ, ໂສ ຈ ອຸຕຸ ສປ຺ປາໂຍ. ອິຕຣໍ ໂຠຊນໍ, ອິຕໂຣ ຈ ອຸຕຸ ອສປ຺ປາໂຍ.

ອິຣິຍາປເຖສຸປິ ກສ຺ສຈິ ຈງ຺ກໂມ ສປ຺ປາໂຍ ໂຫຕິ, ກສ຺ສຈິ ສຍນຏ຺ຐານນິສຊ຺ຊານໍ ອຎ຺ຎຕໂຣ. ຕສ຺ມາ ຕໍ ອາວາສໍ ວິຍ ຕີຓິ ທິວສານິ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ຍສ຺ມິໍ ອິຣິຍາປເຖ ອສມາຫິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ສມາຘິຍຕິ, ສມາຫິຕໍ ວາ ຖິຣຕຣໍ ໂຫຕິ, ໂສ ສປ຺ປາໂຍ, ອິຕໂຣ ອສປ຺ປາໂຍຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອິຕິ ອິມໍ ສຕ຺ຕວິຘໍ ອສປ຺ປາຍໍ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ສປ຺ປາຍໍ ເສວິຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ປຏິປນ຺ນສ຺ສ ຫິ ນິມິຕ຺ຕາເສວນພຫຸລສ຺ສ ນ ຈິເຣເນວ ກາເລນ ໂຫຕິ ກສ຺ສຈິ ອປ຺ປນາ.

ຍສ຺ສ ປນ ເອວມ຺ປິ ປຏິປຊ຺ຊໂຕ ນ ໂຫຕິ, ເຕນ ທສວິຘໍ ອປ຺ປນາໂກສລ຺ລໍ ສມ຺ປາເທຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວຕ຺ຖຸວິສທກິຣິຍາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໘໕; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໑໘; ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໕.໒໓໒; ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໔໑໘) ວິຕ຺ຖຸວິສທກິຣິຍາ ນາມ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກພາຫິຣານໍ ວຕ຺ຖູນໍ ວິສທຠາວກຣຓໍ. ຍທາ ຫິສ຺ສ ເກສນຂໂລມານິ ທີຆານິ ໂຫນ຺ຕິ, ສຣີຣໍ ວາ ເສທມລຄ຺ຄຫິຕໍ, ຕທາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກໍ ວຕ຺ຖຸ ອວິສທໍ ໂຫຕິ ອປຣິສຸທ຺ຘໍ. ຍທາ ປນສ຺ສ ຈີວຣໍ ຊິຓ຺ຓໍ ກິລິຏ຺ຐໍ ທຸຄ຺ຄນ຺ຘໍ ໂຫຕິ, ເສນາສນໍ ວາ ອຸກ຺ລາປໍ, ຕທາ ພາຫິຣໍ ວຕ຺ຖຸ ອວິສທໍ ໂຫຕິ ອປຣິສຸທ຺ຘໍ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກພາຫິເຣ ຫິ ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ອວິສເທ ອຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິເກສຸ ຎາຓມ຺ປິ ອປຣິສຸທ຺ຘໍ ໂຫຕິ ອປຣິສຸທ຺ຘານິ ທີປກປລ຺ລິກວຏ຺ຏິເຕລານິ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນທີປສິຂາຍ ໂອຠາໂສ ວິຍ. ອປຣິສຸທ຺ເຘນ ຈ ຎາເຓນ ສງ຺ຂາເຣ ສມ຺ມສໂຕ ສງ຺ຂາຣາປິ ອວິຠູຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ກມ຺ມຏ຺ຐານມນຸຍຸຎ຺ຊໂຕ ກມ຺ມຏ຺ຐານມ຺ປິ ວຸທ຺ຘິໍ ວິຣຸຬ຺ຫິໍ ເວປຸລ຺ລໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ. ວິສເທ ປນ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກພາຫິເຣ ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ອຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິເກສຸ ຎາຓມ຺ປິ ວິສທໍ ໂຫຕິ ປຣິສຸທ຺ຘານິ ທີປກປລ຺ລິກວຏ຺ຏິເຕລານິ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນທີປສິຂາຍ ໂອຠາໂສ ວິຍ. ປຣິສຸທ຺ເຘນ ຈ ຎາເຓນ ສງ຺ຂາເຣ ສມ຺ມສໂຕ ສງ຺ຂາຣາປິ ວິຠູຕາໂຫນ຺ຕິ, ກມ຺ມຏ຺ຐານມນຸຍຸຎ຺ຊໂຕ ກມ຺ມຏ຺ຐານມ຺ປິ ວຸທ຺ຘິໍ ວິຣຸຬ຺ຫິໍ ເວປຸລ຺ລໍ ຄຈ຺ຉຕິ.

ອິນ຺ທ຺ຣິຍສມຕ຺ຕປຏິປາທນຕາ ນາມ ສທ຺ຘາທີນໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ສມຠາວກຣຓໍ. ສເຈ ຫິສ຺ສ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ພລວໍ ໂຫຕິ, ອິຕຣານິ ມນ຺ທານິ, ຕໂຕ ວີຣິຍິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປຄ຺ຄຫກິຈ຺ຈໍ, ສຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຸປຏ຺ຐານກິຈ຺ຈໍ, ສມາຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອວິກ຺ເຂປກິຈ຺ຈໍ, ປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ທສ຺ສນກິຈ຺ຈໍ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ຕສ຺ມາ ຕໍ ຘມ຺ມສຠາວປຈ຺ຈເວກ຺ຂເຓນ ວາ ຍຖາ ວາ ມນສິກໂຣໂຕ ພລວໍ ຊາຕໍ, ຕຖາ ອມນສິກາເຣນ ຫາເປຕພ຺ພໍ. ວກ຺ກລິຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ເຈຕ຺ຖ ນິທສ຺ສນໍ. ສເຈ ປນ ວີຣິຍິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ພລວໍ ໂຫຕິ, ອຖ ເນວ ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຘິໂມກ຺ຂກິຈ຺ຈໍ ກາຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ນ ອິຕຣານິ ອິຕຣກິຈ຺ຈເຠທໍ. ຕສ຺ມາ ຕໍ ປສ຺ສທ຺ຘາທິຠາວນາຍ ຫາເປຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຣາປິ ໂສຓຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ ທສ຺ເສຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ ເອກສ຺ສ ພລວຠາເວ ສຕິ ອິຕເຣສໍ ອຕ຺ຕໂນ ກິຈ຺ເຈສຸ ອສມຕ຺ຖຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ວິເສສໂຕ ປເນຕ຺ຖ ສທ຺ຘາປຎ຺ຎານໍ ສມາຘິວີຣິຍານຎ຺ຈ ສມຕໍ ປສໍສນ຺ຕິ. ພລວສທ຺ໂຘ ຫິ ມນ຺ທປຎ຺ໂຎ ມຸຘປ຺ປສນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ອວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ປສີທຕິ. ພລວປຎ຺ໂຎ ມນ຺ທສທ຺ໂຘ ເກຣາຏິກປກ຺ຂໍ ຠຊຕິ, ເຠສຊ຺ຊສມຸຏ຺ຐິໂຕ ວິຍ ໂຣໂຄ ອເຕກິຈ຺ໂຉ ໂຫຕິ. ອຸຠິນ຺ນໍ ສມຕາຍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍເຍວ ປສີທຕິ. ພລວສມາຘິໍ ປນ ມນ຺ທວີຣິຍໍ ສມາຘິສ຺ສ ໂກສຊ຺ຊປກ຺ຂຕ຺ຕາ ໂກສຊ຺ຊໍ ອຠິຠວຕິ, ພລວວີຣິຍໍ ມນ຺ທສມາຘິໍວີຣິຍສ຺ສ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈປກ຺ຂຕ຺ຕາ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈໍ ອຠິຠວຕິ. ສມາຘິ ປນ ວີຣິເຍນ ສໍໂຍຊິໂຕ ໂກສຊ຺ເຊ ປຕິຕຸໍ ນ ລຠຕິ, ວີຣິຍໍ ສມາຘິນາ ສໍໂຍຊິຕໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ເຈ ປຕິຕຸໍ ນ ລຠຕິ. ຕສ຺ມາ ຕທຸຠຍໍ ສມໍ ກາຕພ຺ພໍ. ອຸຠຍສມຕາຍ ຫິ ອປ຺ປນາ ໂຫຕິ. ອປິຈ ສມາຘິກມ຺ມິກສ຺ສ ພລວຕີປິ ສທ຺ຘາ ວຏ຺ຏຕິ. ເອວຎ຺ຫິ ສທ຺ທຫນ຺ໂຕ ໂອກປ຺ເປນ຺ໂຕ ອປ຺ປນໍ ປາປຸຓິສ຺ສຕິ, ສມາຘິປຎ຺ຎາສຸ ປນ ສມາຘິກມ຺ມິກສ຺ສ ເອກຄ຺ຄຕາ ພລວຕີ ວຏ຺ຏຕິ. ເອວຎ຺ຫິ ໂສ ອປ຺ປນໍ ປາປຸຓາຕິ, ວິປສ຺ສນາກມ຺ມິກສ຺ສ ປຎ຺ຎາ ພລວຕີ ວຏ຺ຏຕິ. ເອວຎ຺ຫິ ໂສ ລກ຺ຂຓປ຺ປຏິເວຘໍ ປາປຸຓາຕິ, ອຸຠິນ຺ນໍ ປນ ສມຕາຍປິ ອປ຺ປນາ ໂຫຕິເຍວ. ສຕິ ປນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ພລວຕີ ວຏ຺ຏຕິ. ສຕິ ຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈປກ຺ຂິການໍ ສທ຺ຘາວີຣິຍປຎ຺ຎານໍ ວເສນ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈປາຕໂຕ ໂກສຊ຺ຊປກ຺ເຂນ ຈ ສມາຘິນາ ໂກສຊ຺ຊປາຕໂຕ ຣກ຺ຂຕິ. ຕສ຺ມາ ສາ ໂລຓຘູປນໍ ວິຍ ສພ຺ພພ຺ຍຎ຺ຊເນສຸ, ສພ຺ພກມ຺ມິກອມຈ຺ໂຈ ວິຍ ຈ ສພ຺ພຣາຊກິຈ຺ເຈສຸ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ.

ນິມິຕ຺ຕກຸສລຕາ ນາມ ປຖວີກສິຓາທິກສ຺ສ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕານິມິຕ຺ຕສ຺ສ ອກຕສ຺ສ ກຣຓໂກສລ຺ລໍ, ກຕສ຺ສ ຠາວນາໂກສລ຺ລໍ, ຠາວນາຍ ລທ຺ຘສ຺ສ ຣກ຺ຂຓໂກສລ຺ລຎ຺ຈ, ຕໍ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕໍ.

ກຖໍ ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ຈິຕ຺ຕໍ ນິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຈິຕ຺ຕໍ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ? ຍທາສ຺ສ ອຈ຺ຈາຣທ຺ຘວີຣິຍຕາທີຫິ ອຸທ຺ຘຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຕທາ ຘມ຺ມວິຈຍສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາທໂຍ ຕໂຍ ອຠາເວຕ຺ວາ ປສ຺ສທ຺ຘິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາທໂຍ ຠາເວຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ (ສໍ. ນິ. ໕.໒໓໔) –

‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຣິໂສ ມຫນ຺ຕໍ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ຘໍ ນິພ຺ພາເປຕຸກາໂມ ອສ຺ສ, ໂສ ຕຕ຺ຖ ສຸກ຺ຂານິ ເຈວ ຕິຓານິ ປກ຺ຂິເປຍ຺ຍ, ສຸກ຺ຂານິ ຈ ໂຄມຍານິ ປກ຺ຂິເປຍ຺ຍ, ສຸກ຺ຂານິ ຈ ກຏ຺ຐານິ ປກ຺ຂິເປຍ຺ຍ, ມຸຂວາຕຎ຺ຈ ທເທຍ຺ຍ, ນ ຈ ປໍສຸເກນ ໂອກິເຣຍ຺ຍ, ຠພ຺ໂພ ນຸ ໂຂ ໂສ ປຸຣິໂສ ຕໍ ມຫນ຺ຕໍ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ຘໍ ນິພ຺ພາເປຕຸນ຺ຕິ. ໂນ ເຫຕໍ, ຠນ຺ເຕ. ເອວເມວ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ອຸທ຺ຘຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ອກາໂລ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຘມ຺ມວິຈຍສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ຠາວນາຍ. ອກາໂລ ວີຣິຍ…ເປ… ອກາໂລ ປີຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ຠາວນາຍ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ອຸທ຺ຘຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈິຕ຺ຕໍ, ຕໍ ເອເຕຫິ ຘມ຺ເມຫິ ທຸວູປສມຍໍ ໂຫຕິ.

‘‘ຍສ຺ມິໍ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມເຍ ອຸທ຺ຘຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ກາໂລ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ປສ຺ສທ຺ຘິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ຠາວນາຍ. ກາໂລ ສມາຘິ…ເປ… ກາໂລ ອຸເປກ຺ຂາສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ຠາວນາຍ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ອຸທ຺ຘຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈິຕ຺ຕໍ, ຕໍ ເອເຕຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສຸວູປສມຍໍ ໂຫຕິ. ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຣິໂສ ມຫນ຺ຕໍ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ຘໍ ນິພ຺ພາເປຕຸກາໂມ ອສ຺ສ, ໂສ ຕຕ຺ຖ ອລ຺ລານິ ເຈວ ຕິຓານິ ປກ຺ຂິເປຍ຺ຍ, ອລ຺ລານິ ຈ ໂຄມຍານິ ປກ຺ຂິເປຍ຺ຍ, ອລ຺ລານິ ຈ ກຏ຺ຐານິ ປກ຺ຂິເປຍ຺ຍ, ອຸທກວາຕຎ຺ຈ ທເທຍ຺ຍ, ປໍສຸເກນ ຈ ໂອກິເຣຍ຺ຍ, ຠພ຺ໂພ ນຸ ໂຂ ໂສ ປຸຣິໂສ ຕໍ ມຫນ຺ຕໍ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ຘໍ ນິພ຺ພາເປຕຸນ຺ຕິ. ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ຍຖາສກໍ ອາຫາຣວເສນ ປສ຺ສທ຺ຘິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາທີນໍ ຠາວນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ –

‘‘ອຕ຺ຖິ, ຠິກ຺ຂເວ, ກາຍປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິ ຈິຕ຺ຕປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິ, ຕຕ຺ຖ ໂຍນິໂສມນສິກາຣພຫຸລີກາໂຣ ອຍມາຫາໂຣ ອນຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ວາ ປສ຺ສທ຺ຘິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ອຸປ຺ປາທາຍ, ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ວາ ປສ຺ສທ຺ຘິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ຠິຍ຺ໂຍຠາວາຍ ເວປຸລ຺ລາຍ ຠາວນາຍ ປາຣິປູຣິຍາ ສໍວຕ຺ຕຕິ. ຕຖາ ອຕ຺ຖິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມຖນິມິຕ຺ຕໍ ອພ຺ຍຄ຺ຄນິມິຕ຺ຕໍ, ຕຕ຺ຖ ໂຍນິໂສມນສິກາຣພຫຸລີກາໂຣ ອຍມາຫາໂຣ ອນຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ວາ ສມາຘິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ອຸປ຺ປາທາຍ, ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ວາ ສມາຘິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ຠິຍ຺ໂຍຠາວາຍ ເວປຸລ຺ລາຍ ຠາວນາຍ ປາຣິປູຣິຍາ ສໍວຕ຺ຕຕິ…ເປ… ຕຖາ ອຕ຺ຖິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຸເປກ຺ຂາສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄຏ຺ຐານີຍາ ຘມ຺ມາ, ຕຕ຺ຖ ໂຍນິໂສມນສິກາຣພຫຸລີກາໂຣ ອຍມາຫາໂຣ ອນຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ວາ ອຸເປກ຺ຂາສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ອຸປ຺ປາທາຍ, ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ວາ ອຸເປກ຺ຂາສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ຠິຍ຺ໂຍຠາວາຍ ເວປຸລ຺ລາຍ ຠາວນາຍ ປາຣິປູຣິຍາ ສໍວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໒໓໒).

ຕຕ຺ຖ ຍຖາສ຺ສ ປສ຺ສທ຺ຘິອາທໂຍ ອຸປ຺ປນ຺ນປຸພ຺ພາ, ຕໍ ອາກາຣໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ເຕສໍ ອຸປ຺ປາທນວເສນ ປວຕ຺ຕມນສິກາໂຣວ ຕີສຸ ປເທສຸປິ ໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ ນາມ. ສມຖນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈ ສມຖສ຺ເສເວຕໍ ອຘິວຈນໍ, ອວິກ຺ເຂປຏ຺ເຐນ ຈ ຕສ຺ເສວ ອພ຺ຍຄ຺ຄນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ.

ອປິຈ ສຕ຺ຕ ຘມ຺ມາ ປສ຺ສທ຺ຘິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ອຸປ຺ປາທາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ – ປຓີຕໂຠຊນເສວນຕາ, ອຸຕຸສຸຂເສວນຕາ, ອິຣິຍາປຖສຸຂເສວນຕາ, ມຊ຺ຌຕ຺ຕປ຺ປໂຍຄຕາ, ສາຣທ຺ຘກາຍປຸຄ຺ຄລປຣິວຊ຺ຊນຕາ, ປສ຺ສທ຺ຘກາຍປຸຄ຺ຄລເສວນຕາ, ຕທຘິມຸຕ຺ຕຕາຕິ.

ເອກາທສ ຘມ຺ມາ ສມາຘິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ອຸປ຺ປາທາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ – ວຕ຺ຖຸວິສທຕາ, ນິມິຕ຺ຕກຸສລຕາ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍສມຕ຺ຕປຏິປາທນຕາ, ສມເຍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ນິຄ຺ຄຫຓຕາ, ສມເຍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຄ຺ຄຫຓຕາ, ນິຣສ຺ສາທສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສທ຺ຘາສໍເວຄວເສນ ສມ຺ປຫໍສນຕາ, ສມປ຺ປວຕ຺ຕສ຺ສ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນຕາ, ອສມາຫິຕປຸຄ຺ຄລປຣິວຊ຺ຊນຕາ, ສມາຫິຕປຸຄ຺ຄລເສວນຕາ, ຌານວິໂມກ຺ຂປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຕາ, ຕທຘິມຸຕ຺ຕຕາຕິ.

ປຎ຺ຈ ຘມ຺ມາ ອຸເປກ຺ຂາສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ອຸປ຺ປາທາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ – ສຕ຺ຕມຊ຺ຌຕ຺ຕຕາ, ສງ຺ຂາຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຕາ, ສຕ຺ຕສງ຺ຂາຣເກລາຍນປຸຄ຺ຄລປຣິວຊ຺ຊນຕາ, ສຕ຺ຕສງ຺ຂາຣມຊ຺ຌຕ຺ຕປຸຄ຺ຄລເສວນຕາ, ຕທຘິມຸຕ຺ຕຕາຕິ. ອິຕິ ອິເມຫິ ອາກາເຣຫິ ເອເຕ ຘມ຺ເມ ອຸປ຺ປາເທນ຺ໂຕ ປສ຺ສທ຺ຘິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາທໂຍ ຠາເວຕິ ນາມ. ເອວໍ ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ຈິຕ຺ຕໍ ນິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຈິຕ຺ຕໍ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ກຖຎ຺ຈ ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ຈິຕ຺ຕໍ ປຄ຺ຄເຫຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຈິຕ຺ຕໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ? ຍທາສ຺ສ ອຕິສິຖິລວີຣິຍຕາທີຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ລີນໍ ໂຫຕິ, ຕທາ ປສ຺ສທ຺ຘິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາທໂຍ ຕໂຍ ອຠາເວຕ຺ວາ ຘມ຺ມວິຈຍສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາທໂຍ ຠາເວຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ (ສໍ. ນິ. ໕.໒໓໔) –

‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຣິໂສ ປຣິຕ຺ຕໍ ອຄ຺ຄິໍ ອຸຊ຺ຊາເລຕຸກາໂມ ອສ຺ສ, ໂສ ຕຕ຺ຖ ອລ຺ລານິ ເຈວ ຕິຓານິ ປກ຺ຂິເປຍ຺ຍ…ເປ… ປໍສຸເກນ ຈ ໂອກິເຣຍ຺ຍ, ຠພ຺ໂພ ນຸ ໂຂ ໂສ ປຸຣິໂສ ຕໍ ປຣິຕ຺ຕໍ ອຄ຺ຄິໍ ອຸຊ຺ຊາເລຕຸນ຺ຕິ. ໂນ ເຫຕໍ, ຠນ຺ເຕ. ເອວເມວ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ລີນໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອກາໂລ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ປສ຺ສທ຺ຘິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ຠາວນາຍ. ອກາໂລ ສມາຘິ…ເປ… ອກາໂລ ອຸເປກ຺ຂາສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ຠາວນາຍ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ລີນໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈິຕ຺ຕໍ, ຕໍ ເອເຕຫິ ຘມ຺ເມຫິ ທຸສມຸຏ຺ຐາປຍໍ ໂຫຕິ.

‘‘ຍສ຺ມິຎ຺ຈ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມເຍ ລີນໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ກາໂລ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຘມ຺ມວິຈຍສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ຠາວນາຍ, ກາໂລ ວີຣິຍ…ເປ… ກາໂລ ປີຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ຠາວນາຍ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ລີນໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈິຕ຺ຕໍ, ຕໍ ເອເຕຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສຸສມຸຏ຺ຐາປຍໍ ໂຫຕິ. ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຣິໂສ ປຣິຕ຺ຕໍ ອຄ຺ຄິໍ ອຸຊ຺ຊາເລຕຸກາໂມ ອສ຺ສ, ໂສ ຕຕ຺ຖ ສຸກ຺ຂານິ ເຈວ ຕິຓານິ ປກ຺ຂິເປຍ຺ຍ…ເປ… ນ ຈ ປໍສຸເກນ ໂອກິເຣຍ຺ຍ, ຠພ຺ໂພ ນຸ ໂຂ ໂສ ປຸຣິໂສ ຕໍ ປຣິຕ຺ຕໍ ອຄ຺ຄິໍ ອຸຊ຺ຊາເລຕຸນ຺ຕິ. ເອວໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ.

ເອຕ຺ຖາປິ ຍຖາສກໍ ອາຫາຣວເສນ ຘມ຺ມວິຈຍສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາທີນໍ ຠາວນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ (ສໍ. ນິ. ໕.໒໓໒) –

‘‘ອຕ຺ຖິ, ຠິກ຺ຂເວ, ກຸສລາກຸສລາ ຘມ຺ມາ ສາວຊ຺ຊານວຊ຺ຊາ ຘມ຺ມາ ຫີນປ຺ປຓີຕາ ຘມ຺ມາ ກຓ຺ຫສຸກ຺ກສປ຺ປຏິຠາຄາ ຘມ຺ມາ, ຕຕ຺ຖ ໂຍນິໂສມນສິກາຣພຫຸລີກາໂຣ ອຍມາຫາໂຣ ອນຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ວາ ຘມ຺ມວິຈຍສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ອຸປ຺ປາທາຍ, ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ວາ ຘມ຺ມວິຈຍສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ຠິຍ຺ໂຍຠາວາຍ ເວປຸລ຺ລາຍ ຠາວນາຍ ປາຣິປູຣິຍາ ສໍວຕ຺ຕຕິ. ຕຖາ ອຕ຺ຖິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາຣມ຺ຠຘາຕຸ ນິກ຺ກມຘາຕຸ ປຣກ຺ກມຘາຕຸ, ຕຕ຺ຖ ໂຍນິໂສມນສິກາຣພຫຸລີກາໂຣ ອຍມາຫາໂຣ ອນຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ວາ ວີຣິຍສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ອຸປ຺ປາທາຍ, ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ວາ ວີຣິຍສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ຠິຍ຺ໂຍຠາວາຍ ເວປຸລ຺ລາຍ ຠາວນາຍ ປາຣິປູຣິຍາ ສໍວຕ຺ຕຕິ. ຕຖາ ອຕ຺ຖິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປີຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄຏ຺ຐານີຍາ ຘມ຺ມາ, ຕຕ຺ຖ ໂຍນິໂສມນສິກາຣພຫຸລີກາໂຣ ອຍມາຫາໂຣ ອນຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ວາ ປີຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ອຸປ຺ປາທາຍ, ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ວາ ປີຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ຠິຍ຺ໂຍຠາວາຍ ເວປຸລ຺ລາຍ ຠາວນາຍ ປາຣິປູຣິຍາ ສໍວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ສຠາວສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓປ຺ປຏິເວຘວເສນ ປວຕ຺ຕມນສິກາໂຣ ກຸສລາທີສຸ ໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ ນາມ. ອາຣມ຺ຠຘາຕຸອາທີນໍ ອຸປ຺ປາທວເສນ ປວຕ຺ຕມນສິກາໂຣ ອາຣມ຺ຠຘາຕຸອາທີສຸ ໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ ນາມ. ຕຕ຺ຖ ອາຣມ຺ຠຘາຕູຕິ ປຐມວີຣິຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ນິກ຺ກມຘາຕູຕິ ໂກສຊ຺ຊໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕຕ຺ຕາ ຕໂຕ ພລວຕຣໍ. ປຣກ຺ກມຘາຕູຕິ ປຣໍ ປຣໍ ຐານໍ ອກ຺ກມນໂຕ ຕໂຕປິ ພລວຕຣໍ. ປີຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄຏ຺ຐານີຍາ ຘມ຺ມາຕິ ປນ ປີຕິຍາ ເອເວຕໍ ນາມໍ, ຕສ຺ສາປິ ອຸປ຺ປາທກມນສິກາໂຣ ໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ ນາມ.

ອປິຈ ສຕ຺ຕ ຘມ຺ມາ ຘມ຺ມວິຈຍສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ອຸປ຺ປາທາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ – ປຣິປຸຈ຺ຉກຕາ, ວຕ຺ຖຸວິສທກິຣິຍາ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍສມຕ຺ຕປຏິປາທນາ, ທຸປ຺ປຎ຺ຎປຸຄ຺ຄລປຣິວຊ຺ຊນາ, ປຎ຺ຎວນ຺ຕປຸຄ຺ຄລເສວນາ, ຄມ຺ຠີຣຎາຓຈຣິຍປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ, ຕທຘິມຸຕ຺ຕຕາຕິ.

ເອກາທສ ຘມ຺ມາ ວີຣິຍສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ອຸປ຺ປາທາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ – ອປາຍາທິຠຍປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຕາ, ວີຣິຍາຍຕ຺ຕໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣວິເສສາຘິຄມານິສໍສທສ຺ສິຕາ, ‘‘ພຸທ຺ຘປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘມຫອາສາວເກຫິ ຄຕມຄ຺ໂຄ ມຍາ ຄນ຺ຕພ຺ໂພ, ໂສ ຈ ນ ສກ຺ກາ ກຸສີເຕນ ຄນ຺ຕຸ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ຄມນວີຖິປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຕາ, ທາຍການໍ ມຫປ຺ຜລຕາກຣເຓນ ປິຓ຺ຑາປຈາຍນຕາ, ‘‘ວີຣິຍາຣມ຺ຠສ຺ສ ວຓ຺ຓວາທີ ເມ ສຕ຺ຖາ, ໂສ ຈ ອນຕິກ຺ກມນີຍສາສໂນ, ອມ຺ຫາກຎ຺ຈ ພຫູປກາໂຣ, ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ຈ ປູຊິຍມາໂນ ປູຊິໂຕ ໂຫຕິ, ນ ອິຕຣຖາ’’ຕິ ເອວໍ ສຕ຺ຖຸ ມຫຕ຺ຕປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຕາ, ‘‘ສທ຺ຘມ຺ມສງ຺ຂາຕໍ ເມ ມຫາທາຍຊ຺ຊໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ຕຎ຺ຈ ນ ສກ຺ກາ ກຸສີເຕນ ຄເຫຕຸ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ທາຍຊ຺ຊມຫຕ຺ຕປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຕາ, ອາໂລກສຎ຺ຎາມນສິກາຣອິຣິຍາປຖປຣິວຕ຺ຕນອພ຺ໂຠກາສເສວນາທີຫິ ຖິນມິທ຺ຘວິໂນທນຕາ, ກຸສີຕປຸຄ຺ຄລປຣິວຊ຺ຊນຕາ, ອາຣທ຺ຘວີຣິຍປຸຄ຺ຄລເສວນຕາ, ສມ຺ມປ຺ປຘານປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຕາ, ຕທຘິມຸຕ຺ຕຕາຕິ.

ເອກາທສ ຘມ຺ມາ ປີຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄສ຺ສ ອຸປ຺ປາທາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕິ – ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິ, ຘມ຺ມສງ຺ຆສີລຈາຄເທວຕານຸສ຺ສຕິ, ອຸປສມານຸສ຺ສຕິ, ລູຂປຸຄ຺ຄລປຣິວຊ຺ຊນຕາ, ສິນິທ຺ຘປຸຄ຺ຄລເສວນຕາ, ປສາທນີຍສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຕາ, ຕທຘິມຸຕ຺ຕຕາຕິ. ອິຕິ ອິເມຫິ ອາກາເຣຫິ ເອເຕ ຘມ຺ເມ ອຸປ຺ປາເທນ຺ໂຕ ຘມ຺ມວິຈຍສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາທໂຍ ຠາເວຕິ ນາມ. ເອວໍ ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ຈິຕ຺ຕໍ ປຄ຺ຄເຫຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຈິຕ຺ຕໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ກຖໍ ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ຈິຕ຺ຕໍ ສມ຺ປຫໍເສຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຈິຕ຺ຕໍ ສມ຺ປຫໍເສຕິ? ຍທາສ຺ສ ປຎ຺ຎາປໂຍຄມນ຺ທຕາຍ ວາ ອຸປສມສຸຂານຘິຄເມນ ວາ ນິຣສ຺ສາທໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຕທາ ນໍ ອຏ຺ຐສໍເວຄວຕ຺ຖຸປຈ຺ຈເວກ຺ຂເຓນ ສໍເວເຊຕິ. ອຏ຺ຐ ສໍເວຄວຕ຺ຖູນິ ນາມ ຊາຕິຊຣາພ຺ຍາຘິມຣຓານິ ຈຕ຺ຕາຣິ, ອປາຍທຸກ຺ຂໍ ປຎ຺ຈມໍ, ອຕີເຕ ວຏ຺ຏມູລກໍ ທຸກ຺ຂໍ, ອນາຄເຕ ວຏ຺ຏມູລກໍ ທຸກ຺ຂໍ, ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນ ອາຫາຣປຣິເຍຏ຺ຐິມູລກໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ. ພຸທ຺ຘຘມ຺ມສງ຺ຆຄຸຓານຸສ຺ສຣເຓນ ຈສ຺ສ ປສາທໍ ຊເນຕິ. ເອວໍ ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ຈິຕ຺ຕໍ ສມ຺ປຫໍເສຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຈິຕ຺ຕໍ ສມ຺ປຫໍເສຕິ.

ກຖໍ ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂິຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂຕິ? ຍທາສ຺ສ ເອວໍ ປຏິປຊ຺ຊໂຕ ອລີນໍ ອນຸທ຺ຘຕໍ ອນິຣສ຺ສາທໍ ອາຣມ຺ມເຓ ສມປ຺ປວຕ຺ຕໍ ສມຖວີຖິປ຺ປຏິປນ຺ນໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຕທາ ຕສ຺ສ ປຄ຺ຄຫນິຄ຺ຄຫສມ຺ປຫໍສເນສຸ ອພ຺ຍາປາຣໍ ອາປຊ຺ຊຕິ ສາຣຖິ ວິຍ ຈ ສມປ຺ປວຕ຺ເຕສຸ ອສ຺ເສສຸ. ເອວໍ ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂິຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂຕິ.

ອສມາຫິຕປຸຄ຺ຄລປຣິວຊ຺ຊນາ ນາມ ເນກ຺ຂມ຺ມປຏິປທໍ ອນາຣຸຬ຺ຫປຸພ຺ພານໍ ອເນກກິຈ຺ຈປ຺ປສຸຕານໍ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຫທຍານໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ອາຣກາ ປຣິຈ຺ຈາໂຄ. ສມາຫິຕປຸຄ຺ຄລເສວນາ ນາມ ເນກ຺ຂມ຺ມປຏິປທໍ ປຏິປນ຺ນານໍ ສມາຘິລາຠີນໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ກາເລນ ກາລໍ ອຸປສງ຺ກມນໍ. ຕທຘິມຸຕ຺ຕຕາ ນາມ ສມາຘິມຸຕ຺ຕຕາ, ສມາຘິຄຣຸສມາຘິນິນ຺ນສມາຘິໂປຓສມາຘິປພ຺ຠາຣຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວເມຕໍ ທສວິຘໍ ອປ຺ປນາໂກສລ຺ລໍ ສມ຺ປາເທຕພ຺ພໍ. ເຕນາຫ – ‘‘ອິມານິ ທສ ອປ຺ປນາໂກສລ຺ລານິ ອວິຊຫນ຺ເຕນາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ເຍນ ວິຘິນາ ອປ຺ປນາຍ ກຸສໂລ ໂຫຕິ, ໂສ ທສວິໂຘປິ ວິຘິ ອປ຺ປນາໂກສລ຺ລໍ ຕນ຺ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ວາ ຎາຓໍ, ເອວເມຕໍ ທສວິຘໍ ອປ຺ປນາໂກສລ຺ລໍ ສມ຺ປາເທນ຺ຕສ຺ສ ປຏິລທ຺ຘນິມິຕ຺ຕສ຺ມິໍ ອປ຺ປນາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ເອວຎ຺ຫິ ສມ຺ປາທຍໂຕ, ອປ຺ປນາໂກສລ຺ລໍ ອິມໍ;

ປຏິລທ຺ເຘ ນິມິຕ຺ຕສ຺ມິໍ, ອປ຺ປນາ ສມ຺ປວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ. (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໖໗);

ໂຍໂຄ ກຣຓີໂຍຕິ ອປ຺ປນາໂກສລ຺ລໍ ສມ຺ປາເທນ຺ຕສ຺ສປິ ຍທິ ອປ຺ປນາ ນ ໂຫຕິ, ເຕນ ກມ຺ມຏ຺ຐານານຸໂຍຄໍ ອວິຊຫິຕ຺ວາ ເຣຓຸອາທີສຸ ມຘຸກຣາທີນໍ ປວຕ຺ຕິ ອາກາຣໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ລີນຸທ຺ຘຕຠາເວຫິ ມານສໍ ໂມເຈຕ຺ວາ ວີຣິຍສມຕໍ ໂຍເຊນ຺ເຕນ ປຸນປ຺ປຸນໍ ໂຍໂຄ ກາຕພ຺ໂພ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ເອວຎ຺ຫິ ປຏິປນ຺ນສ຺ສ, ສເຈ ສາ ນປ຺ປວຕ຺ຕຕິ;

ຕຖາປິ ນ ຊເຫ ໂຍຄໍ, ວາຍເມເຖວ ປຓ຺ຑິໂຕ.

‘‘ຫິຕ຺ວາ ຫິ ສມ຺ມວາຍາມໍ, ວິເສສໍ ນາມ ມາຓໂວ;

ອຘິຄຈ຺ເຉ ປຣິຕ຺ຕມ຺ປິ, ຐານເມຕໍ ນ ວິຊ຺ຊຕິ.

‘‘ຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິອາກາຣໍ, ຕສ຺ມາ ສລ຺ລກ຺ຂຍໍ ພຸໂຘ;

ສມຕໍ ວີຣິຍສ຺ເສວ, ໂຍຊເຍຖ ປຸນປ຺ປຸນໍ.

‘‘ອີສກມ຺ປິ ລຍໍ ຍນ຺ຕໍ, ປຄ຺ຄຓ຺ເຫເຖວ ມານສໍ;

ອຈ຺ຈາຣທ຺ຘໍ ນິເສເຘຕ຺ວາ, ສມເມວ ປວຕ຺ຕເຍ.

‘‘ເຣຓຸມ຺ຫິ ອຸປ຺ປລທເລ, ສຸຕ຺ເຕ ນາວາຍ ນາຬິຍາ;

ຍຖາ ມຘຸກຣາທີນໍ, ປວຕ຺ຕິ ສມ຺ມວຓ຺ຓິຕາ.

‘‘ລີນອຸທ຺ຘຕຠາເວຫິ, ໂມຈຍິຕ຺ວານ ສພ຺ພໂສ;

ເອວໍ ນິມິຕ຺ຕາຠິມຸຂໍ, ມານສໍ ປຏິປາທເຍ’’ຕິ. (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໖໗);

ຍຖາ ຫິ ອເຉໂກ ມຘຸກໂຣ ‘‘ອສຸກສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ເຂ ປຸປ຺ຜໍ ປຸປ຺ຜິຕ’’ນ຺ຕິ ຎຕ຺ວາ ຕິກ຺ເຂນ ເວເຄນ ປກ຺ຂນ຺ໂທ ຕໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ປຏິນິວຕ຺ເຕນ຺ໂຕ ຂີເຓ ເຣຓຸມ຺ຫິ ສມ຺ປາປຸຓາຕິ, ອປໂຣ ອເຉໂກ ມນ຺ເທນ ຊເວນ ປກ຺ຂນ຺ໂທ ຂີເຓເຍວ ສມ຺ປາປຸຓາຕິ, ເຉໂກ ປນ ສເມນ ຊເວນ ປກ຺ຂນ຺ໂທ ສຸເຂນ ປຸປ຺ຜຣາສິໍ ສມ຺ປຕ຺ວາ ຍາວທິຈ຺ຉກໍ ເຣຓຸໍ ອາທາຍ ມຘຸໍ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ມຘຸໍ ອນຸຠວຕິ, ຍຖາ ຈ ສລ຺ລກຕ຺ຕອນ຺ເຕວາສິເກສຸ ອຸທກຖາລຄເຕ ອຸປ຺ປລປຕ຺ເຕ ສຕ຺ຖກມ຺ມໍ ສິກ຺ຂນ຺ເຕສຸ ເອໂກ ອເຉໂກ ເວເຄນ ສຕ຺ຖໍ ປາເຕນ຺ໂຕ ອຸປ຺ປລປຕ຺ຕໍ ທ຺ວິຘາ ວາ ຉິນ຺ທຕິ, ອຸທເກ ວາ ປເວເສຕິ, ອປໂຣ ອເຉໂກ ຉິຊ຺ຊນປເວສນຠຍາ ສຕ຺ຖເກນ ຜຸສິຕຸມ຺ປິ ນ ວິສຫຕິ, ເຉໂກ ປນ ສເມນ ປໂຍເຄນ ຕຕ຺ຖ ສຕ຺ຖປທໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຣິໂຍທາຕສິປ຺ໂປ ຫຸຕ຺ວາ ຕຖາຣູເປສຸ ຐາເນສຸ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ລາຠໍ ລຠຕິ, ຍຖາ ຈ ‘‘ໂຍ ຈຕຸພ຺ຍາມປ຺ປມາຓໍ ມກ຺ກຏກສຸຕ຺ຕໍ ອາຫຣຕິ, ໂສ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຫສ຺ສານິ ລຠຕີ’’ຕິ ຣຎ຺ຎາ ວຸຕ຺ເຕ ເອໂກ ອເຉກປຸຣິໂສ ເວເຄນ ມກ຺ກຏກສຸຕ຺ຕໍ ອາກຑ຺ຒນ຺ໂຕ ຕຫິໍ ຕຫິໍ ຉິນ຺ທຕິເຍວ, ອປໂຣ ອເຉໂກ ເຉທນຠຍາ ຫຕ຺ເຖນ ຜຸສິຕຸມ຺ປິ ນ ວິສຫຕິ, ເຉໂກ ປນ ໂກຏິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສເມນ ປໂຍເຄນ ທຓ຺ຑເກ ເວເຐຕ຺ວາ ອາຫຣິຕ຺ວາ ລາຠໍ ລຠຕິ, ຍຖາ ຈ ອເຉໂກ ນິຍາມໂກ ພລວວາເຕ ລງ຺ກາຣໍ ປູເຣນ຺ໂຕ ນາວໍ ວິເທສໍ ປກ຺ຂນ຺ທາເປຕິ, ອປໂຣ ອເຉໂກ ມນ຺ທວາເຕ ລງ຺ກາຣໍ ໂອໂຣເປນ຺ໂຕ ນາວໍ ຕຕ຺ເຖວ ຐເປຕິ, ເຉໂກ ປນ ມນ຺ທວາເຕ ປູເຣຕ຺ວາ ພລວວາເຕ ອຑ຺ຒລງ຺ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ໂສຕ຺ຖິນາ ອິຈ຺ຉິຕຏ຺ຐານໍ ປາປຸຓາຕິ, ຍຖາ ຈ ‘‘ໂຍ ເຕເລນ ອຉຑ຺ເຑນ຺ໂຕ ນາຬິໍ ປູເຣຕິ, ໂສ ລາຠໍ ລຠຕີ’’ຕິ ອາຈຣິເຍນ ອນ຺ເຕວາສິການໍ ວຸຕ຺ເຕ ເອໂກ ອເຉໂກ ລາຠລຸທ຺ໂຘ ເວເຄນ ປູເຣນ຺ໂຕ ເຕລໍ ຉຑ຺ເຑຕິ, ອປໂຣ ອເຉໂກ ເຕລຉຑ຺ຑນຠຍາ ອາສິຎ຺ຈິຕຸມ຺ປິ ນ ວິສຫຕິ, ເຉໂກ ປນ ສເມນ ປໂຍເຄນ ປູເຣຕ຺ວາ ລາຠໍ ລຠຕິ, ເອວເມວ ເອໂກ ຠິກ຺ຂຸ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ນິມິຕ຺ເຕ ‘‘ສີຆເມວ ອປ຺ປນໍ ປາປຸຓິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄາຬ຺ຫໍ ວີຣິຍໍ ກໂຣຕິ, ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ອຈ຺ຈາຣທ຺ຘວີຣິຍຕ຺ຕາ ອຸທ຺ຘຈ຺ເຈ ປຕຕິ, ໂສ ນ ສກ຺ໂກຕິ ອປ຺ປນໍ ປາປຸຓິຕຸໍ. ເອໂກ ອຈ຺ຈາຣທ຺ຘວີຣິຍຕາຍ ໂທສໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ກິໍ ທານິ ເມ ອປ຺ປນາຍາ’’ຕິ ວີຣິຍໍ ຫາເປຕິ, ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ອຕິລີນວີຣິຍຕ຺ຕາ ໂກສຊ຺ເຊ ປຕຕິ, ໂສປິ ນ ສກ຺ໂກຕິ ອປ຺ປນໍ ປາປຸຓິຕຸໍ. ໂຍ ປນ ອີສກມ຺ປິ ລີນໍ ລີນຠາວໂຕ, ອຸທ຺ຘຕໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈໂຕ ໂມເຈຕ຺ວາ ສເມນ ປໂຍເຄນ ນິມິຕ຺ຕາຠິມຸຂໍ ປວຕ຺ເຕຕິ, ໂສ ອປ຺ປນໍ ປາປຸຓາຕິ, ຕາທິເສນ ຠວິຕພ຺ພໍ.

ອິທານິ ເອວໍ ປຏິປນ຺ນສ຺ສ ອປ຺ປນາປວຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕສ຺ເສວໍ ອນຸຍຸຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປຐມໍ ປຣິກມ຺ມນ຺ຕິອາທິ ອຄ຺ຄຫິຕຄ຺ຄຫເຓນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຄຫິຕຄ຺ຄຫເຓນ ປນ ອວິເສເສນ ສພ຺ເພສໍ ສພ຺ພາ ສມຎ຺ຎາ. ສພ຺ພານິປິ ຫິ ອປ຺ປນາຍ ປຣິກມ຺ມຕ຺ຕາ ປຏິສງ຺ຂາຣກຕ຺ຕາ ‘‘ປຣິກມ຺ມານີ’’ຕິປິ, ຍຖາ ຄາມາທີນໍ ອາສນ຺ນປ຺ປເທໂສ ‘‘ຄາມູປຈາໂຣ ຆຣູປຈາໂຣ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ອປ຺ປນາຍ ອາສນ຺ນຕ຺ຕາ ສມີປຈາຣິຕ຺ຕາ ວາ ‘‘ອຸປຈາຣານີ’’ຕິປິ, ອິໂຕ ປຸພ຺ເພ ປຣິກມ຺ມານໍ ອຸປຣິ ອປ຺ປນາຍ ຈ ອນຸໂລມນໂຕ ‘‘ອນຸໂລມານີ’’ຕິປິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຍຎ຺ເຈຕ຺ຖ ສພ຺ພນ຺ຕິມໍ, ຕໍ ປຣິຕ຺ຕໂຄຕ຺ຕາຠິຠວນໂຕ ມຫຄ຺ຄຕໂຄຕ຺ຕຠາວນໂຕ ຈ ‘‘ໂຄຕ຺ຣຠູ’’ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຄໍ ຕາຍຕີຕິ ຫິ ໂຄຕ຺ຕໍ, ປຣິຕ຺ຕນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕມານໍ ອຠິຘານໍ ພຸທ຺ຘິຎ຺ຈ ເອກໍສິກວິສຍຕາຍ ຣກ຺ຂຕີຕິ ປຣິຕ຺ຕໂຄຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ຫິ ພຸທ຺ຘິ ອາຣມ຺ມຓຠູເຕນ ອຕ຺ເຖນ ວິນາ ນ ວຕ຺ຕຕິ, ເອວໍ ອຠິຘານໍ ອຠິເຘຍ຺ຍຠູເຕນ, ຕສ຺ມາ ໂສ ຕານິ ຕາຍຕິ ຣກ຺ຂຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕໍ ປນ ມຫຄ຺ຄຕານຸຕ຺ຕຣວິຘຸຣໍ ກາມຕຓ຺ຫາຍ ໂຄຈຣຠູຕໍ ກາມາວຈຣຘມ຺ມານໍ ອາເວຓິກຣູປໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ມຫຄ຺ຄຕໂຄຕ຺ເຕປິ ອິມິນາ ນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອິຕິ ເອວຣູປສ຺ສ ປຣິຕ຺ຕໂຄຕ຺ຕສ຺ສ ອຠິຠວນໂຕ ມຫຄ຺ຄຕໂຄຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ຠາວນໂຕ ອຸປ຺ປາທນໂຕ ອນ຺ຕິມໍ ‘‘ໂຄຕ຺ຣຠູ’’ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຈຕຸຕ຺ຖເມວ ຫິ ປຎ຺ຈມໍ ວາຕິ ຂິປ຺ປາຠິຎ຺ຎທນ຺ຘາຠິຎ຺ຎານໍ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຂິປ຺ປາຠິຎ຺ຎສ຺ສ ຫິ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ອປ຺ເປຕິ, ທນ຺ຘາຠິຎ຺ຎສ຺ສ ປຎ຺ຈມໍ. ກສ຺ມາ ປນ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ປຎ຺ຈມໍ ວາ ອປ຺ເປຕິ, ນ ຉຏ຺ຐໍ ວາ ສຕ຺ຕມໍ ວາຕິ ອາຫ ‘‘ອາສນ຺ນຠວງ຺ຄປາຕຕ຺ຕາ’’ຕິ. ຍຖາ ຫິ ປຸຣິໂສ ຉິນ຺ນປປາຕາຠິມຸໂຂ ຘາວນ຺ໂຕ ຐາຕຸກາໂມປິ ປຣິຍນ຺ເຕ ປາທໍ ກຕ຺ວາ ຐາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ປປາເຕ ເອວ ປຕຕິ, ເອວໍ ຉຏ຺ຐໍ ວາ ສຕ຺ຕມໍ ວາ ອປ຺ເປຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ ຠວງ຺ຄສ຺ສ ອາສນ຺ນຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາ ຈຕຸຕ຺ຖປຎ຺ຈເມສຸເຍວ ອປ຺ປນາ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

‘‘ປຸຣິມາ ປຸຣິມາ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ປຈ຺ຉິມານໍ ປຈ຺ຉິມານໍ ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ອາເສວນປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໑.໑໒) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ອາເສວນປຈ຺ຈເຍນ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ພລວນ຺ໂຕ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ອາຫ. ຍຖາ ອລທ຺ຘາເສວນໍ ປຐມໍ ຊວນໍ ທຸພ຺ພລຕ຺ຕາ ໂຄຕ຺ຣຠຸໍ ນ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ລທ຺ຘາເສວນໍ ປນ ພລວຠາວໂຕ ທຸຕິຍໍ ວາ ຕຕິຍໍ ວາ ໂຄຕ຺ຣຠຸໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ເອວໍ ລທ຺ຘາເສວນຕາຍ ພລວຠາວໂຕ ຉຏ຺ຐມ຺ປິ ສຕ຺ຕມມ຺ປິ ອປ຺ເປຕີຕິ ເຖຣສ຺ສ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນາຫ – ‘‘ຕສ຺ມາ ຉຏ຺ຐໍ ສຕ຺ຕມໍ ວາ ອປ຺ເປຕີ’’ຕິ. ຕນ຺ຕິ ເຖຣສ຺ສ ວຈນໍ. ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕານຸໂລມອາຈຣິຍວາເທຫິ ອນຸປຕ຺ຖມ຺ຠິຕຕ຺ຕາ ‘‘ອຕ຺ຕໂນມຕິມຕ຺ຕໍ ເຖຣສ຺ເສຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ. ‘‘ປຸຣິມາ ປຸຣິມາ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ປນ ສຸຕ຺ຕປທມກາຣຓໍ ອາເສວນປຈ຺ຈຍລາຠສ຺ສ ພລວຠາເວ ອເນກນ຺ຕິກຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ອລທ຺ຘາເສວນາປິ ປຐມເຈຕນາ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມເວທນີຍາ ໂຫຕິ, ລທ຺ຘາເສວນາ ທຸຕິຍເຈຕນາ ຍາວ ຉຏ຺ຐເຈຕນາ ອປຣາປຣິຍເວທນີຍາ. ຍທິ ຉຏ຺ຐໍ ສຕ຺ຕມຎ຺ຈ ປຣິກ຺ຂີຓຊວຕ຺ຕາ ທຸພ຺ພລໍ, ນ ອາເສວນປຈ຺ຈເຍນ ພລວໍ, ກຖໍ ສຕ຺ຕມຊວນເຈຕນາ ອຸປປຊ຺ຊເວທນີຍາ ອານນ຺ຕຣິຍາ ຈ ໂຫຕີຕິ? ນາຍໍ ວິເສໂສ ອາເສວນປຈ຺ຈຍລາເຠນ ພລວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ກິຎ຺ຈຣຫິ ກິຣິຍາວຕ຺ຖາວິເສສໂຕ. ກິຣິຍາວຕ຺ຖາ ຫິ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານວເສນ ຕິວິຘາ. ຕຕ຺ຖ ປຣິໂຍສານາວຕ຺ຖາຍ ສນ຺ນິຏ຺ຐາປກເຈຕນາຠາເວນ ອຸປປຊ຺ຊເວທນີຍາທິຕາ ໂຫຕິ, ນ ພລວຠາເວນາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ປຏິສນ຺ຘິຍາ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈຍຠາວິໂນ ວິປາກສນ຺ຕານສ຺ສ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈຍຠາເວນ ຕຖາ ອຠິສງ຺ຂຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຉຏ຺ຐສຕ຺ຕມານໍ ປປາຕາຠິມຸຂຕາຍ ປຣິກ຺ຂີຓຊວຕາ ນ ສກ຺ກາ ນິວາເຣຕຸໍ. ປຸພ຺ພຠາຄຈິຕ຺ຕານີຕິ ຕີຓິ ຈຕ຺ຕາຣິ ວາ ຈິຕ຺ຕານິ.

ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕິສ຺ສໍ ກາຍານຸປສ຺ສນາຍໍ. ປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ປຕ຺ຕຸກາໂມຕິ ອຘິຄນ຺ຕຸກາໂມ ສມາປຊ຺ຊິຕຸກາໂມ ຈ. ຕຕ຺ຖ ສລ຺ລກ຺ຂຓາວິວຏ຺ຏນາວເສນ ອຘິຄນ຺ຕຸກາໂມ, ສລ຺ລກ຺ຂຓວເສນ ສມາປຊ຺ຊິຕຸກາໂມຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອາວຊ຺ຊນສມາປຊ຺ຊນ…ເປ… ວສິປ຺ປຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເອວໍ ຕາວ ປຎ຺ຈ ວສິໂຍ ເວທິຕພ຺ພາ – ປຐມຊ຺ຌານໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ປຐມໍ ວິຕກ຺ກໍ ອາວຊ຺ຊຍໂຕ ຠວງ຺ຄໍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນາວຊ຺ຊນານນ຺ຕຣໍ ວິຕກ຺ກາຣມ຺ມຓາເນວ ຈຕ຺ຕາຣິ ປຎ຺ຈ ຊວນານິ ຊວນ຺ຕິ, ຕໂຕ ທ຺ເວ ຠວງ຺ຄານິ, ຕໂຕ ປນ ວິຈາຣາຣມ຺ມຓໍ ອາວຊ຺ຊນໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຊວນານີຕິ ເອວໍ ປຎ຺ຈສຸ ຌານງ຺ເຄສຸ ຍທາ ນິຣນ຺ຕຣໍ ຈິຕ຺ຕໍ ເປເສຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ອຖສ຺ສ ອາວຊ຺ຊນວສີ ສິທ຺ຘາ ໂຫຕິ. ອຍໍ ປນ ຠວງ຺ຄທ຺ວຍນ຺ຕຣິຕາ ມຕ຺ຖກປ຺ປຕ຺ຕາ ວສີ ຠຄວໂຕ ຍມກປາຏິຫາຣິເຍ ລພ຺ຠຕິ, ອຎ຺ເຎສໍ ວາ ຘມ຺ມເສນາປຕິອາທີນໍ ເອວຣູເປ ອຸຏ຺ຐາຍ ສມຸຏ຺ຐາຍ ລຫຸຕຣໍ ອາວຊ຺ຊນວສີນິພ຺ພຕ຺ຕນກາເລ. ສາ ຈ ໂຂ ອິຕ຺ຕຣາ ປຣິຕ຺ຕກາລາ, ນ ສຕ຺ຖຸ ຍມກປາຏິຫາຣິເຍ ວິຍ ຈິຣຕຣປ຺ປພນ຺ຘວຕີ. ຕຖາ ຫິ ຕໍ ສາວເກຫິ ອສາຘາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິໂຕ ປຣໍ ສີຆຕຣາ ອາວຊ຺ຊນວສີ ນາມ ນຕ຺ຖິ.

ອາຍສ຺ມໂຕ ປນ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານສ຺ສ ນນ຺ໂທປນນ຺ທນາຄຣາຊທມເນ ວິຍ ສີຆໍ ສມາປຊ຺ຊນສມຕ຺ຖຕາ ສມາປຊ຺ຊນວສີ ນາມ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສມາປຊ຺ຊິຕຸກາມຕານນ຺ຕຣໍ ທ຺ວີສຸ ຠວງ຺ເຄສຸ ອຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ຠວງ຺ຄໍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນາວຊ຺ຊນານນ຺ຕຣໍ ສມາປຊ຺ຊນໍ ສີຆໍ ສມາປຊ຺ຊນສມຕ຺ຖຕາ. ອຍຎ຺ຈ ມຕ຺ຖກປ຺ປຕ຺ຕາ ສມາປຊ຺ຊນວສີ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນາຍໍ ລພ຺ຠຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂສ ໂຂ ອຫໍ, ອຄ຺ຄິເວສ຺ສນ, ຕສ຺ສາເຍວ ກຖາຍ ປຣິໂຍສາເນ ຕສ຺ມິໍເຍວ ປຸຣິມສ຺ມິໍ ສມາຘິນິມິຕ຺ເຕ ອຊ຺ຌຕ຺ຕເມວ ຈິຕ຺ຕໍ ສຓ຺ຐເປມິ ສນ຺ນິສາເທມິ ເອໂກທິໍ ກໂຣມິ ສມາທຫາມິ, ເຍນ ສຸທໍ ນິຈ຺ຈກປ຺ປໍ ວິຫຣາມີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໓໘໗). ອິໂຕ ສີຆຕຣາ ຫິ ສມາປຊ຺ຊນວສີ ນາມ ນຕ຺ຖິ.

ອຈ຺ຉຣາມຕ຺ຕໍ ວາ ທສຈ຺ຉຣາມຕ຺ຕໍ ວາ ຂຓໍ ຌານໍ ຐເປຕຸໍ ສມຕ຺ຖຕາ ອຘິຏ຺ຐານວສີ ນາມ. ຕເຖວ ອຈ຺ຉຣາມຕ຺ຕໍ ວາ ທສຈ຺ຉຣາມຕ຺ຕໍ ວາ ລຫຸກໍ ຂຓໍ ຌານສມງ຺ຄີ ຫຸຕ຺ວາ ຌານໂຕ ວຸຏ຺ຐາຕຸໍ ສມຕ຺ຖຕາ ວຸຏ຺ຐານວສີ ນາມ. ຠວງ຺ຄຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິເຍວ ເຫຕ຺ຖ ຌານໂຕ ວຸຏ຺ຐານໍ ນາມ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຍຖາ ‘‘ເອຕ຺ຕກເມວ ຂຓໍ ຌານໍ ຐເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຸພ຺ພປຣິກມ຺ມວເສນ ອຘິຏ຺ຐານສມຕ຺ຖຕາ ອຘິຏ຺ຐານວສີ, ເອວໍ ‘‘ເອຕ຺ຕກເມວ ຂຓໍ ຌານສມງ຺ຄີ ຫຸຕ຺ວາ ຌານໂຕ ວຸຏ຺ຐຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຸພ຺ພປຣິກມ຺ມວເສນ ວຸຏ຺ຐານສມຕ຺ຖຕາ ວຸຏ຺ຐານວສີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ, ຍາ ສມາປຕ຺ຕິວຸຏ຺ຐານກຸສລຕາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວສີ ປນ ອາວຊ຺ຊນວສິຍາ ເອວ ວຸຕ຺ຕາ. ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຊວນາເນວ ຫິ ຕຕ຺ຖ ອາວຊ຺ຊນານນ຺ຕຣານິ. ຍທຄ຺ເຄນ ຫິ ອາວຊ຺ຊນວສີສິທ຺ຘິ, ຕທຄ຺ເຄນ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວສີສິທ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອຣູປປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ວາ…ເປ… ວິປສ຺ສນໍ ປຏ຺ຐເປຕີຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກຖ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຌານງ຺ຄານິ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ວິຕກ຺ກາທີນິ ຌານງ຺ຄານິ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕ ຈ ຘມ຺ເມ ສລກ຺ຂຓຣສາທິວເສນ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ. ‘‘ຌານງ຺ຄານີ’’ຕິ ຫິ ອິທໍ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ, ຌານງ຺ຄານິ ປນ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ເຕ ຈ ຘມ຺ເມ ປສ຺ສຕິ. ເຕສໍ ນິສ຺ສຍໍ ຫທຍວຕ຺ຖຸນ຺ຕິ ຍຖາ ນາມ ປຸຣິໂສ ອນ຺ໂຕເຄເຫ ສປ຺ປໍ ທິສ຺ວາ ອນຸພນ຺ຘມາໂນ ຕສ຺ສ ອາສຍໍ ປສ຺ສຕິ, ເອວເມວ ໂຂ ອຍມ຺ປິ ໂຍຄາວຈໂຣ ເຕ ອຣູປຘມ຺ເມ ອຸປປຣິກ຺ຂນ຺ໂຕ ‘‘ອິເມ ຘມ຺ມາ ກິໍ ນິສ຺ສາຍ ປວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິ ປຣິເຍສມາໂນ ເຕສໍ ນິສ຺ສຍໍ ຫທຍວຕ຺ຖຸໍ ປສ຺ສຕິ. ຌານງ຺ຄານິ ອຣູປນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານມ຺ປິ ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອຣູປປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ຣູປປຣິຄ຺ຄຫໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຣູປປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ອຣູປປຣິຄ຺ຄຫໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເກສາທີສຸ ໂກຏ຺ຐາເສສຸ…ເປ… ຕໍນິສ຺ສິຕຣູປານິ ຈ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ເກເສ ຕາວ ຖທ຺ຘລກ຺ຂຓໍ ປຖວີຘາຕູຕິ ປຣິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພໍ, ຕຕ຺ເຖວ ອາພນ຺ຘນລກ຺ຂຓໍ ອາໂປຘາຕູຕິ, ປຣິປາຈນລກ຺ຂຓໍ ເຕໂຊຘາຕູຕິ, ວິຕ຺ຖມ຺ຠນລກ຺ຂຓໍ ວາໂຍຘາຕູຕິ ເອວໍ ສພ຺ພໂກຏ຺ຐາເສສຸ ເອເກກສ຺ມິໍ ໂກຏ຺ຐາເສ ຈຕ຺ຕາຣິ ຈຕ຺ຕາຣິ ມຫາຠູຕານິ ປຣິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພານິ. ອຖາເນນ ຍາຖາວໂຕ ສຣສລກ຺ຂຓໂຕ ອາວິຠູຕາສຸ ຘາຕູສຸ ກມ຺ມສມຸຏ຺ຐານມ຺ຫິ ຕາວ ເກເສ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂຓາ ຕາ ຈຕສ຺ໂສ ຈ ຘາຕຸໂຍ ຕໍນິສ຺ສິໂຕ ຈ ວຓ຺ໂຓ ຄນ຺ໂຘ ຣໂສ ໂອຊາ ຊີວິຕໍ ກາຍປສາໂທຕິ ເອວໍ ກາຍທສກວເສນ ທສ ຣູປານິ, ຕຕ຺ເຖວ ຠາວສ຺ສ ອຕ຺ຖິຕາຍ ຠາວທສກວເສນ ທສ ຣູປານິ, ອາຫາຣສມຸຏ຺ຐານໍ ໂອຊຏ຺ຐມກໍ, ອຸຕຸສມຸຏ຺ຐານໍ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອປຣານິປິ ຈຕຸວີສຕີຕິ ເອວໍ ຈຕຸສມຸຏ຺ຐາເນສຸ ຈຕຸວີສຕິໂກຏ຺ຐາເສສຸ ຈຕຸຈຕ຺ຕາລີສ ຣູປານິ ປຣິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພານິ. ເສໂທ ອສ຺ສຸ ເຂໂຬ ສິງ຺ຆາຓິກາຕິ ອິເມ ປນ ຈຕູສຸ ອຸຕຸຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐາເນສຸ ທ຺ວິນ຺ນໍ ໂອຊຏ຺ຐມການໍ ວເສນ ໂສຬສ ໂສຬສ ຣູປານິ. ອຸທຣິຍໍ ກຣີສໍ ປຸພ຺ພໍ ມຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິເມສຸ ຈຕູສຸ ອຸຕຸສມຸຏ຺ຐາເນສຸ ອຸຕຸສມຸຏ຺ຐານສ຺ເສວ ໂອຊຏ຺ຐມກສ຺ສ ວເສນ ອຏ຺ຐ ອຏ຺ຐ ຣູປານິ ປຣິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພານິ. ເອສ ຕາວ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາເຣ ນໂຍ.

ເຍ ປນ ອິມສ຺ມິໍ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາເຣ ອາວິຠູເຕ ອປເຣ ຈຕ຺ຕາໂຣ ເຕໂຊໂກຏ຺ຐາສາ, ຉ ວາໂຍໂກຏ຺ຐາສາຕິ ທສ ອາກາຣາ ອາວິ ຠວນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ອສິຕາທິປຣິປາຈເກ ຕາວ ກມ຺ມຊເຕໂຊໂກຏ຺ຐາສມ຺ຫິ ໂອຊຏ຺ຐມກຎ຺ເຈວ ຊີວິຕຎ຺ຈາຕິ ນວ ຣູປານິ, ຕຖາ ຈິຕ຺ຕເຊ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສໂກຏ຺ຐາເສ ໂອຊຏ຺ຐມກຎ຺ເຈວ ສທ຺ໂທ ຈາຕິ ນວ, ເສເສສຸ ຈຕຸສມຸຏ຺ຐາເນສຸ ອຏ຺ຐສຸ ຊີວິຕນວກຎ຺ເຈວ ຕີຓິ ຈ ໂອຊຏ຺ຐມການີຕິ ເຕຕ຺ຕິໍສ ເຕຕ຺ຕິໍສ ຣູປານິ ປຣິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພານິ. ເອວໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທ຺ວາຈຕ຺ຕາລີສາກາຣວເສນ ອິເມສຸ ຠູຕຸປາທາຍຣູເປສຸ ປາກເຏສຸ ຊາເຕສຸ ວຕ຺ຖຸທ຺ວາຣວເສນ ປຎ຺ຈ ຈກ຺ຂຸທສກາທໂຍ ຫທຍວຕ຺ຖຸທສກຎ຺ຈາຕິ ອປຣານິປິ ສຏ຺ຐິ ຣູປານິ ປຣິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພານິ. ສເຈ ປນສ຺ສ ເຕນ ເຕນ ມຸເຂນ ຣູປໍ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອຣູປໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫໂຕ ສຸຂຸມຕ຺ຕາ ອຣູປໍ ນ ອຸປຏ຺ຐາຕິ, ເຕນ ຘຸຣນິກ຺ເຂປໍ ອກຕ຺ວາ ຣູປເມວ ປຸນປ຺ປຸນໍ ສມ຺ມສິຕພ຺ພໍ ມນສິ ກາຕພ຺ພໍ ປຣິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພໍ ວວຕ຺ຖເປຕພ຺ພໍ. ຍຖາ ຍຖາ ຫິສ຺ສ ຣູປໍ ສຸວິກ຺ຂາລິຕໍ ໂຫຕິ ນິຊ຺ຊຏໍ ສຸປຣິສຸທ຺ຘໍ, ຕຖາ ຕຖາ ຕທາຣມ຺ມຓາ ອຣູປຘມ຺ມາ ສຍເມວ ປາກຏາ ໂຫນ຺ຕິ.

ຍຖາ ຫິ ຈກ຺ຂຸມໂຕ ປຸຣິສສ຺ສ ອປຣິສຸທ຺ເຘ ອາທາເສ ມຸຂນິມິຕ຺ຕໍ ໂອໂລເກນ຺ຕສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕໍ ນ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ນ ອາທາສໍ ຉຑ຺ເຑຕິ, ອຖ ໂຂ ນໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ປຣິມຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ປຣິສຸທ຺ເຘ ອາທາເສ ນິມິຕ຺ຕໍ ສຍເມວ ປາກຏໍ ໂຫຕິ, ເອວເມວ ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ຘຸຣນິກ຺ເຂປໍ ອກຕ຺ວາ ຣູປເມວ ປຸນປ຺ປຸນໍ ສມ຺ມສິຕພ຺ພໍ ມນສິ ກາຕພ຺ພໍ ປຣິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພໍ ວວຕ຺ຖເປຕພ຺ພໍ. ຍຖາ ຍຖາ ຫິສ຺ສ ຣູປໍ ສຸວິກ຺ຂາລິຕໍ ໂຫຕິ ນິຊ຺ຊຏໍ ສຸປຣິສຸທ຺ຘໍ, ຕຖາ ຕຖາ ຕທາຣມ຺ມຓາ ອຣູປຘມ຺ມາ ສຍເມວ ປາກຏາ ໂຫນ຺ຕິ. ເອວໍ ສຸວິສຸທ຺ຘຣູປປຣິຄ຺ຄຫສ຺ສ ປນສ຺ສ ອຣູປຘມ຺ມາ ຕີຫາກາເຣຫິ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ ຜສ຺ສວເສນ ວາ ເວທນາວເສນ ວາ ວິຎ຺ຎາຓວເສນ ວາ.

ກຖໍ? ເອກສ຺ສ ຕາວ ‘‘ເກເສ ປຖວີຘາຕຸ ກກ຺ຂຬລກ຺ຂຓາ…ເປ… ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສ ປຖວີຘາຕຸ ກກ຺ຂຬລກ຺ຂຓາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ຘາຕຸໂຍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ປຐມາຠິນິປາໂຕ ຜສ຺ໂສ, ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ເວທນາ ເວທນາກ຺ຂນ຺ໂຘ, ສຎ຺ຎາ ສຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ໂຘ, ສທ຺ຘິໍ ຜສ຺ເສນ ເຈຕນາ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ໂຘ, ຈິຕ຺ຕໍ ວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ໂຘຕິ ອຸປຏ຺ຐາຕິ. ເອວໍ ອຣູປຘມ຺ມາ ຜສ຺ສວເສນ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ. ເອກສ຺ສ ‘‘ເກເສ ປຖວີຘາຕຸ ກກ຺ຂຬລກ຺ຂຓາ…ເປ… ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສ ປຖວີຘາຕຸ ກກ຺ຂຬລກ຺ຂຓາ’’ຕິ ຕທາຣມ຺ມຓຣສານຸຠວນກເວທນາ ເວທນາກ຺ຂນ຺ໂຘ, ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ສຎ຺ຎາ ສຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ໂຘ, ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ຜສ຺ໂສ ຈ ເຈຕນາ ຈ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ໂຘ, ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ໂຘຕິ ອຸປຏ຺ຐາຕິ. ເອວໍ ເວທນາວເສນ ອຣູປຘມ຺ມາ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ. ອປຣສ຺ສ ‘‘ເກເສ ປຖວີຘາຕຸ ກກ຺ຂຬລກ຺ຂຓາ…ເປ… ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສ ປຖວີຘາຕຸ ກກ຺ຂຬລກ຺ຂຓາ’’ຕິ ອາຣມ຺ມຓປຏິວິຊານນໍ ວິຎ຺ຎາຓກ຺ຂນ຺ໂຘ, ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ເວທນາ ເວທນາກ຺ຂນ຺ໂຘ, ສຎ຺ຎາ ສຎ຺ຎາກ຺ຂນ຺ໂຘ, ຜສ຺ໂສ ຈ ເຈຕນາ ຈ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ໂຘຕິ ອຸປຏ຺ຐາຕິ. ເອວໍ ວິຎ຺ຎາຓວເສນ ອຣູປຘມ຺ມາ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ. ເອເຕເນວຸປາເຍນ ‘‘ກມ຺ມສມຸຏ຺ຐາເນ ເກເສ ປຖວີຘາຕຸ ກກ຺ຂຬລກ຺ຂຓາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ທ຺ວາຈຕ຺ຕາລີສາຍ ຘາຕຸໂກຏ຺ຐາເສສຸ ຈຕຸນ຺ນໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ຘາຕູນໍ ວເສນ ເສເສສຸປິ ວຕ຺ຖຸ ຈກ຺ຂາທີສຸ ທສເກສຸ ມໂນຘາຕຸມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕູນໍ ນິສ຺ສຍລກ຺ຂຓໍ ຫທຍວຕ຺ຖຸ ຣູປາຠິຆາຕາຣຫຠູຕປ຺ປສາທລກ຺ຂຓໍ ຈກ຺ຂູຕິອາທິນາ ວຕ຺ຖຸທ຺ວາຣວເສນ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ປຐມາຠິນິປາໂຕ ຜສ຺ໂສ, ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ເວທນາ ເວທນາກ຺ຂນ຺ໂຘຕິອາທິນາ ຜສ຺ສາທິວເສນ ຕີຫິ ອາກາເຣຫິ ອຣູປຘມ຺ມາ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍຖາປຣິຄ຺ຄຫິຕຣູປາຣມ຺ມຓໍ ຍຖາປຣິຄ຺ຄຫິຕຣູປວຕ຺ຖຸທ຺ວາຣາຣມ຺ມຓໍ ວາ ສສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມໍ ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ.

ອິທານິ ອຎ຺ຎຖາປິ ຣູປປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ອຣູປປຣິຄ຺ຄຫໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ຫີຕິອາທິ ກາຍສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ສມຸທຍຠາວທສ຺ສນໍ. ກມ຺ມາຣຄຄ຺ຄຣີຕິ ກມ຺ມາຣານໍ ອຸກ຺ກາຍ ອຄ຺ຄິຘມນຠສ຺ຕາ. ຘມມານາຍາຕິ ຘູມາຍນ຺ຕິຍາ, ວາຕໍ ຄາຫາເປນ຺ຕິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຊ຺ຊນ຺ຕິ ຕທນຸຣູປໍ. ເອວເມວນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກມ຺ມາຣຄຄ຺ຄຣີ ວິຍ ກຣຊກາໂຍ, ວາຍາໂມ ວິຍ ຈິຕ຺ຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານາ, ກຣຊກາຍໍ ປນ ວິນາ ເຕສໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕນໂຕ ‘‘ກາຍຎ຺ຈ ຈິຕ຺ຕຎ຺ຈ ປຏິຈ຺ຈ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕສ຺ສາຕິ ນາມຣູປສ຺ສ. ປຈ຺ຈຍໍ ປຣິເຍສຕີຕິ ‘‘ອວິຊ຺ຊາສມຸທຍາ ຣູປສມຸທໂຍ’’ຕິອາທິນາ ອວິຊ຺ຊາທິກໍ ປຈ຺ຈຍໍ ປຣິເຍສຕິ ວີມໍສຕິ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ກງ຺ຂໍ ວິຕຣຕີຕິ ‘‘ອໂຫສິໍ ນຸ ໂຂ ອຫໍ ອຕີຕມທ຺ຘານ’’ນ຺ຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕໍ ໂສຬສວຕ຺ຖຸກໍ ວິຈິກິຈ຺ຉໍ ອຕິກ຺ກມຕິ ປຊຫຕິ. ‘‘ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຣູປໍ ອຕີຕານາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕໍ ກລາປສມ຺ມສນໍ. ປຸພ຺ພຠາເຄຕິ ປຏິປທາຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິປຣິຍາປນ຺ນາຍ ອຸທຍພ຺ພຍານຸປສ຺ສນາຍ ປຸພ຺ພຠາເຄ ອຸປ຺ປນ຺ເນ. ໂອຠາສາທໂຍຕິ ໂອຠາໂສ ຎາຓໍ ປີຕິ ປສ຺ສທ຺ຘິ ສຸຂໍ ອຘິໂມກ຺ໂຂ ປຄ຺ຄໂຫ ອຸເປກ຺ຂາ ອຸປຏ຺ຐານໍ ນິກນ຺ຕີຕິ ອິເມ ໂອຠາສາທໂຍ ທສ.

ຕຕ຺ຖ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໗໓໓; ປຏິ. ມ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒.໖) ໂອຠາໂສຕິ ວິປສ຺ສໂນຠາໂສ, ໂສ ຈ ວິປສ຺ສນາຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐິຕໍ ສນ຺ຕຕິປຕິຕໍ ອຸຕຸສມຸຏ຺ຐານຎ຺ຈ ປຠສ຺ສຣຣູປໍ. ຕຕ຺ຖ ວິປສ຺ສນາຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐິຕໍ ໂຍຄິໂນ ສຣີຣຏ຺ຐເມວ ປຠສ຺ສຣໍ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ ຈິຕ຺ຕຊຣູປານໍ ສຣີຣໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ພຫິ ອປ຺ປວຕ຺ຕນໂຕ, ອິຕຣໍ ສຣີຣໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ຎາຓານຸຠາວານຸຣູປໍ ສມນ຺ຕໂຕ ປຕ຺ຖຣຕິ, ຕໍ ຕສ຺ເສວ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ເຕນ ຜຸຏ຺ໂຐກາເສ ຣູປຄຕມ຺ປິ ປສ຺ສຕິ, ປສ຺ສນ຺ໂຕ ຈ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາເຓນ ປສ຺ສຕິ, ອຸທາຫຸ ມໂນວິຎ຺ຎາເຓນາຕິ ວີມໍສິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸລາຠິໂນ ວິຍ ຕໍ ມໂນວິຎ຺ຎາຓວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວາຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ. ໂສ ໂຂ ປນາຍໍ ໂອຠາໂສ ກສ຺ສຈິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປລ຺ລງ຺ກຏ຺ຐານມຕ຺ຕເມວ ໂອຠາເສນ຺ໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ກສ຺ສຈິ ອນ຺ໂຕຄພ຺ຠໍ, ກສ຺ສຈິ ພຫິຄພ຺ຠມ຺ປິ, ກສ຺ສຈິ ສກລວິຫາຣໍ, ຄາວຸຕໍ, ອຑ຺ຒໂຍຊນໍ, ໂຍຊນໍ, ທ຺ວິໂຍຊນໍ, ຕິໂຍຊນໍ, ກສ຺ສຈິ ປຖວີຕລໂຕ ຍາວ ອກນິຏ຺ຐພ຺ຣຫ຺ມໂລກາ ເອກາໂລກໍ ກຸຣຸມາໂນ. ຠຄວໂຕ ປນ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸໍ ໂອຠາເສນ຺ໂຕ ອຸທປາທິ. ຕສ຺ມິໍ ປນ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ໂຍຄາວຈໂຣ ‘‘ນ ວຕ ເມ ອິໂຕ ປຸພ຺ເພ ເອວຣູໂປ ໂອຠາໂສ ອຸປ຺ປນ຺ນປຸພ຺ໂພ, ອທ຺ຘາ ມຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ໂຕສ຺ມິ ຜລປ຺ປຕ຺ໂຕສ຺ມີ’’ຕິ ອມຄ຺ຄເມວ ‘‘ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ, ອຜລເມວ ຈ ‘‘ຜລ’’ນ຺ຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕສ຺ສ ອມຄ຺ຄໍ ‘‘ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ອຜລໍ ວາ ‘‘ຜລ’’ນ຺ຕິ ຄຓ຺ຫໂຕ ວິປສ຺ສນາວີຖິ ອຸກ຺ກນ຺ຕາ ນາມ ໂຫຕິ. ໂສ ອຕ຺ຕໂນ ມູລກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ໂອຠາສເມວ ອສ຺ສາເທນ຺ໂຕ ນິສີທຕິ.

ຎາຓນ຺ຕິ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ. ຕສ຺ສ ກິຣ ຣູປາຣູປຘມ຺ເມ ຕຸລຍນ຺ຕສ຺ສ ຕີຣຍນ຺ຕສ຺ສ ວິສ຺ສຏ຺ຐອິນ຺ທວຊິຣມິວ ອວິຫຕເວຄໍ ຕິຂິຓໍ ສູຣໍ ອຕິວິສທໍ ຎາຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ.

ປີຕີຕິ ວິປສ຺ສນາປີຕິ. ຕສ຺ສ ກິຣ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຂຸທ຺ທິກາ ປີຕິ ຂຓິກາ ປີຕິ ໂອກ຺ກນ຺ຕິກາ ປີຕິ ອຸພ຺ເພຄາ ປີຕິ ຜຣຓາ ປີຕີຕິ ອຍໍ ປຎ຺ຈວິຘາ ປີຕິ ສກລສຣີຣໍ ປູຣຍມານາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ.

ປສ຺ສທ຺ຘີຕິ ວິປສ຺ສນາປສ຺ສທ຺ຘິ. ຕສ຺ສ ກິຣ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຣຕ຺ຕິຏ຺ຐາເນ ວາ ທິວາຏ຺ຐາເນ ວາ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ກາຍຈິຕ຺ຕານໍ ເນວ ທຣໂຖ, ນ ຄາຣວໍ, ນ ກກ຺ຂຬຕາ, ນ ອກມ຺ມຎ຺ຎຕາ, ນ ເຄລຎ຺ຎໍ, ນ ວງ຺ກຕາ ໂຫຕິ, ອຖ ໂຂ ປນສ຺ສ ກາຍຈິຕ຺ຕານິ ປສ຺ສທ຺ຘານິ ລຫູນິ ມຸທູນິ ກມ຺ມຎ຺ຎານິ ສຸວິສທານິ ອຸຊຸການິເຍວ ໂຫນ຺ຕິ. ໂສ ອິເມຫິ ປສ຺ສທ຺ຘາທີຫິ ອນຸຄ຺ຄຫິຕກາຍຈິຕ຺ໂຕ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ອມານຸສິໍ ນາມ ຣຕິໍ ອນຸຠວຕິ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ສຸຎ຺ຎາຄາຣໍ ປວິຏ຺ຐສ຺ສ, ສນ຺ຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ;

ອມານຸສີ ຣຕີ ໂຫຕິ, ສມ຺ມາ ຘມ຺ມໍ ວິປສ຺ສໂຕ.

‘‘ຍໂຕ ຍໂຕ ສມ຺ມສຕິ, ຂນ຺ຘານໍ ອຸທຍພ຺ພຍໍ;

ລຠຕີ ປີຕິປາໂມຊ຺ຊໍ, ອມຕໍ ຕໍ ວິຊານຕ’’ນ຺ຕິ. (ຘ. ປ. ໓໗໓-໓໗໔);

ເອວມສ຺ສ ອິມໍ ອມານຸສິໍ ຣຕິໍ ສາຘຍມານາ ລຫຸຕາທິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ປສ຺ສທ຺ຘິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ.

ສຸຂນ຺ຕິ ວິປສ຺ສນາສຸຂໍ. ຕສ຺ສ ກິຣ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ສກລສຣີຣໍ ອຠິສນ຺ທຍມານໍ ອຕິປຓີຕໍ ສຸຂມຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ.

ອຘິໂມກ຺ໂຂຕິ ສທ຺ຘາ. ວິປສ຺ສນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາເຍວ ຫິສ຺ສ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິການໍ ອຕິສຍປ຺ປສາທຠູຕາ ພລວຕີ ສທ຺ຘາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ.

ປຄ຺ຄໂຫຕິ ວີຣິຍໍ. ວິປສ຺ສນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕເມວ ຫິສ຺ສ ອສິຖິລມນຈ຺ຈາຣທ຺ຘໍ ສຸປຄ຺ຄຫິຕໍ ວີຣິຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ.

ອຸປຏ຺ຐານນ຺ຕິ ສຕິ. ວິປສ຺ສນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາເຍວ ຫິສ຺ສ ສູປຏ຺ຐິຕາ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕາ ນິຂາຕາ ອຈລາ ປພ຺ພຕຣາຊສທິສາ ສຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ໂສ ຍໍ ຍໍ ຐານໍ ອາວຊ຺ຊຕິ ສມນ຺ນາຫຣຕິ ມນສິ ກໂຣຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຕິ, ຕໍ ຕໍ ຐານມສ຺ສ ໂອກ຺ກນ຺ຕິຕ຺ວາ ປກ຺ຂນ຺ທິຕ຺ວາ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸໂນ ປຣໂລໂກ ວິຍ ສຕິຍາ ອຸປຏ຺ຐາຕິ.

ອຸເປກ຺ຂາຕິ ວິປສ຺ສນຸເປກ຺ຂາ ເຈວ ອາວຊ຺ຊນຸເປກ຺ຂາ ຈ. ຕສ຺ມິຎ຺ຫິສ຺ສ ສມເຍ ສພ຺ພສງ຺ຂາເຣສຸ ມຊ຺ຌຕ຺ຕຠູຕາ ວິປສ຺ສນຸເປກ຺ຂາ ພລວຕີ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ມໂນທ຺ວາເຣ ອາວຊ຺ຊນຸເປກ຺ຂາປິ. ສາ ຫິສ຺ສ ຕໍ ຕໍ ຐານໍ ອາວຊ຺ເຊນ຺ຕສ຺ສ ວິສ຺ສຏ຺ຐອິນ຺ທວຊິຣມິວ ປຕ຺ຕປຸເຏ ປກ຺ຂນ຺ທຕຕ຺ຕນາຣາໂຈ ວິຍ ຈ ສູຣາ ຕິຂິຓາ ຫຸຕ຺ວາ ວຫຕິ.

ນິກນ຺ຕີຕິ ວິປສ຺ສນານິກນ຺ຕິ. ເອວໍ ໂອຠາສາທິປຏິມຓ຺ຑິຕາຍ ຫິສ຺ສ ວິປສ຺ສນາຍ ອາລຍໍ ກຸຣຸມານາ ສຸຂຸມາ ສນ຺ຕາກາຣາ ນິກນ຺ຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຍາ ‘‘ກິເລໂສ’’ຕິ ປຣິຄ຺ຄເຫຕຸມ຺ປິ ນ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ.

ຍຖາ ຈ ໂອຠາເສ, ເອວໍ ເອເຕສຸປິ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ໂຍຄາວຈໂຣ ‘‘ນ ວຕ ເມ ອິໂຕ ປຸພ຺ເພ ເອວຣູປໍ ຎາຓໍ ອຸປ຺ປນ຺ນປຸພ຺ພໍ, ເອວຣູປາ ປີຕິ, ປສ຺ສທ຺ຘິ, ສຸຂໍ, ອຘິໂມກ຺ໂຂ, ປຄ຺ຄໂຫ, ອຸປຏ຺ຐານໍ, ອຸເປກ຺ຂາ, ນິກນ຺ຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນປຸພ຺ພາ, ອທ຺ຘາ ມຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ໂຕສ຺ມິ ຜລປ຺ປຕ຺ໂຕສ຺ມີ’’ຕິ ອມຄ຺ຄເມວ ‘‘ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ອຜລເມວ ຈ ‘‘ຜລ’’ນ຺ຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕສ຺ສ ອມຄ຺ຄໍ ‘‘ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ອຜລໍ ‘‘ຜລ’’ນ຺ຕິ ຄຓ຺ຫໂຕ ວິປສ຺ສນາວີຖິ ອຸກ຺ກນ຺ຕາ ນາມ ໂຫຕິ. ໂສ ອຕ຺ຕໂນ ມູລກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ນິກນ຺ຕິເມວ ອສ຺ສາເທນ຺ໂຕ ນິສີທຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ໂອຠາສາທໂຍ ອຸປກ຺ກິເລສວຕ຺ຖຸຕາຍ ‘‘ອຸປກ຺ກິເລສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ອກຸສລຕ຺ຕາ, ນິກນ຺ຕິ ປນ ອຸປກ຺ກິເລໂສ ເຈວ ອຸປກ຺ກິເລສວຕ຺ຖຸ ຈ. ວຕ຺ຖຸວເສເນວ ເຈເຕ ທສ, ຄາຫວເສນ ປນ ສມຕິໍສ ໂຫນ຺ຕິ. ກຖໍ? ‘‘ມມ ໂອຠາໂສ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ຄຓ຺ຫໂຕ ຫິ ທິຏ຺ຐິຄ຺ຄາໂຫ ໂຫຕິ, ‘‘ມນາໂປ ວຕ ໂອຠາໂສ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ຄຓ຺ຫໂຕ ມານຄ຺ຄາໂຫ, ໂອຠາສໍ ອສ຺ສາທຍໂຕ ຕຓ຺ຫາຄາໂຫ. ອິຕິ ໂອຠາເສ ທິຏ຺ຐິມານຕຓ຺ຫາວເສນ ຕໂຍ ຄາຫາ. ຕຖາ ເສເສສຸປີຕິ ເອວໍ ຄາຫວເສນ ສມຕິໍສ ອຸປກ຺ກິເລສາ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕສໍ ວເສນ ອກຸສໂລ ອພ຺ຍຕ຺ໂຕ ໂຍຄາວຈໂຣ ໂອຠາສາທີສຸ ກມ຺ປຕິ ວິກ຺ຂິປຕິ, ໂອຠາສາທີສຸ ເອເກກໍ ‘‘ເອຕໍ ມມ, ເອໂສຫມສ຺ມິ, ເອໂສ ເມ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ສມນຸປສ຺ສຕິ. ເຕນາຫຸ ໂປຣາຓາ –

‘‘ໂອຠາເສ ເຈວ ຎາເຓ ຈ, ປີຕິຍາ ຈ ວິກມ຺ປຕິ;

ປສ຺ສທ຺ຘິຍາ ສຸເຂ ເຈວ, ເຍຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ປເວຘຕິ.

‘‘ອຘິໂມກ຺ເຂ ຈ ປຄ຺ຄາເຫ, ອຸປຏ຺ຐາເນ ຈ ກມ຺ປຕິ;

ອຸເປກ຺ຂາວຊ຺ຊນາຍ ເຈວ, ອຸເປກ຺ຂາຍ ຈ ນິກນ຺ຕິຍາ’’ຕິ. (ປຏິ. ມ. ໒.໗)

ກຸສໂລ ປຓ຺ຑິໂຕ ພ຺ຍຕ຺ໂຕ ພຸທ຺ຘິສມ຺ປນ຺ໂນ ໂຍຄາວຈໂຣ ໂອຠາສາທີສຸ ອຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ‘‘ອຍໍ ໂຂ ເມ ໂອຠາໂສ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ໂສ ໂຂ ປນາຍໍ ອນິຈ຺ໂຈ ສງ຺ຂໂຕ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ໂນ ຂຍຘມ຺ໂມ ວຍຘມ຺ໂມ ວິຣາຄຘມ຺ໂມ ນິໂຣຘຘມ຺ໂມ’’ຕິ ອິຕິ ວາ ຕໍ ປຎ຺ຎາຍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທຕິ ອຸປປຣິກ຺ຂຕິ. ອຖ ວາ ປນສ຺ສ ເອວໍ ໂຫຕິ – ສເຈ ໂອຠາໂສ ອຕ຺ຕາ ຠເວຍ຺ຍ, ອຕ຺ຕາຕິ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ເຏຍ຺ຍ, ອນຕ຺ຕາວ ປນາຍໍ ‘‘ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ຄຫິໂຕ. ຕສ຺ມາ ໂສ ອວສວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ ອນຕ຺ຕາ, ຫຸຕ຺ວາ ອຠາວຏ຺ເຐນ ອນິຈ຺ໂຈ, ອຸປ຺ປາທວຍປຏິປີຬນຏ຺ເຐນ ທຸກ຺ໂຂຕິ ອຸປປຣິກ຺ຂຕິ. ຍຖາ ຈ ໂອຠາເສ, ເອວໍ ເສເສສຸປິ. ໂສ ເອວໍ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ໂອຠາສໍ ‘‘ເນຕໍ ມມ, ເນໂສຫມສ຺ມິ, ນ ເມໂສ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ສມນຸປສ຺ສຕິ. ຎາຓໍ…ເປ… ນິກນ຺ຕິໍ ‘‘ເນຕໍ ມມ, ເນໂສຫມສ຺ມິ, ນ ເມໂສ ອຕ຺ຕາ’’ຕິ ສມນຸປສ຺ສຕິ. ເອວໍ ສມນຸປສ຺ສນ຺ໂຕ ໂອຠາສາທີສຸ ນ ກມ຺ປຕິ ນ ເວຘຕິ. ເຕນາຫຸ ໂປຣາຓາ –

‘‘ອິມານິ ທສ ຐານານິ, ປຎ຺ຎາ ຍສ຺ສ ປຣິຈ຺ຈິຕາ;

ຘມ຺ມຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸສໂລ ໂຫຕິ, ນ ຈ ວິກ຺ເຂປ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ. (ປຏິ. ມ. ໒.໗);

ໂສ ເອວໍ ວິກ຺ເຂປໍ ອຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຕໍ ສມຕິໍສວິຘໍ ອຸປກ຺ກິເລສຊຏໍ ວິຊເຏຕ຺ວາ ‘‘ໂອຠາສາທໂຍ ຘມ຺ມາ ນ ມຄ຺ໂຄ, ອຸປກ຺ກິເລສວິມຸຕ຺ຕໍ ປນ ວີຖິປ຺ປຏິປນ຺ນໍ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ອມຄ຺ຄໍ ມຄ຺ຄຎ຺ຈ ວວຕ຺ຖເປຕິ. ຍໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂອຠາສາທໂຍ ທສ ວິປສ຺ສນຸປກ຺ກິເລເສ ປຫາຍ ອຸປກ຺ກິເລສວິມຸຕ຺ຕໍ ປຏິປທາຎາຓໍ ມຄ຺ໂຄຕິ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ’’ຕິ. ອຸທຍໍ ປຫາຍາຕິ ອຸທຍພ຺ພຍານຸປສ຺ສນາຍ ຄຫິຕໍ ສງ຺ຂາຣານໍ ອຸທຍໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ເຕສໍ ຠງ຺ຄສ຺ເສວ ອນຸປສ຺ສນໂຕ ຠງ຺ຄານຸປສ຺ສນາຎາຓໍ ປຕ຺ວາ ອາທີນວານຸປສ຺ສນາປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍ ນິພ຺ພິທານຸປສ຺ສນາຍ ນິພ຺ພິນ຺ທນ຺ໂຕ ມຸຎ຺ຈິຕຸກມ຺ຍຕາປຏິສງ຺ຂານຸປສ຺ສນາສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂານຸໂລມຎາຓານໍ ຈິຓ຺ຓປຣິຍນ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ນໂຄຕ຺ຣຠຸຎາຓານນ຺ຕຣໍ ອຸປ຺ປນ຺ເນນ ມຄ຺ຄຎາເຓນ ສພ຺ພສງ຺ຂາເຣສຸ ວິຣຊ຺ຊນ຺ໂຕ ວິມຸຈ຺ຈນ຺ໂຕ. ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ຫິ ອຣິໂຍ ວິຣຊ຺ຊຕິ ວິມຸຈ຺ຈຕີຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຕນາຫ – ‘‘ຍຖາກ຺ກມໍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຣິຍມຄ຺ເຄ ປາປຸຓິຕ຺ວາ’’ຕິ. ມຄ຺ຄຜລນິພ຺ພານປຫີນາວສິຏ຺ຐກິເລສສງ຺ຂາຕສ຺ສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພສ຺ສ ປເຠເທນ ເອກູນວີສຕິເຠທສ຺ສ. ອຣຫໂຕ ຫິ ອວສິຏ຺ຐກິເລສາຠາເວນ ເອກູນວີສຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓານິ. ອສ຺ສາຕິ ອານາປານສ຺ສຕິກມ຺ມຏ຺ຐານິກສ຺ສ.

ວິສຸໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານຠາວນານໂຍ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ປຐມຈຕຸກ຺ກວເສນ ອຘິຄຕຊ຺ຌານສ຺ສ ເວທນາຈິຕ຺ຕຘມ຺ມານຸປສ຺ສນາວເສນ ເທສິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕສນ຺ຕິ ຕິຓ຺ຓໍ ຈຕຸກ຺ການໍ. ປີຕິປ຺ປຏິສໍເວທີຕິ ປີຕິຍາ ປຏິ ປຏິ ສມ຺ມເທວ ເວທນສີໂລ, ຕສ຺ສາ ວາ ປຏິ ປຏິ ສມ຺ມເທວ ເວໂທ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ວາ ປຏິ ປຏິ ສມ຺ມເທວ ເວທຍມາໂນ. ຕຕ຺ຖ ກາມໍ ສໍເວທນຄ຺ຄຫເຓເນວ ປີຕິຍາ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ວິທິຕຠາໂວ ໂພຘິໂຕ ໂຫຕິ, ເຍຫິ ປນ ປກາເຣຫິ ຕສ຺ສາ ສໍເວທນໍ ອິຈ຺ຉິຕໍ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ປຏິ-ສທ຺ທຄ຺ຄຫຓໍ ‘‘ປຏິ ປຏິ ສໍເວທີຕິ ປຏິສໍເວທີ’’ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ທ຺ວີຫາກາເຣຫີ’’ຕິອາທິ.

ຕຕ຺ຖ ກຖໍ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ປີຕິ ປຏິສໍວິທິຕາ ໂຫຕີຕິ ປຸຈ຺ຉາວຈນໍ. ສປ຺ປີຕິເກ ທ຺ເວ ຌາເນ ສມາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ປີຕິສຫຄຕານິ ທ຺ເວ ປຐມທຸຕິຍຊ຺ຌານານິ ປຏິປາຏິຍາ ສມາປຊ຺ຊຕິ. ຕສ຺ສາຕິ ເຕນ. ‘‘ປຏິສໍວິທິຕາ’’ຕິ ຫິ ປທໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ກຕ຺ຕຸອຕ຺ເຖ ເອຕໍ ສາມິວຈນໍ. ສມາປຕ຺ຕິກ຺ຂເຓຕິ ສມາປນ຺ນກ຺ຂເຓ. ຌານປຏິລາເຠນາຕິ ຌາເນນ ສມງ຺ຄິຠາເວນ. ອາຣມ຺ມຓໂຕຕິ ອາຣມ຺ມຓມຸເຂນ, ຕທາຣມ຺ມຓຊ຺ຌານປຣິຍາປນ຺ນາ ປີຕິ ປຏິສໍວິທິຕາ ໂຫຕິ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ປຏິສໍວິທິຕຕ຺ຕາ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ຍຖາ ນາມ ສປ຺ປປຣິເຍສນໍ ຈຣນ຺ເຕນ ຕສ຺ສ ອາສເຍ ປຏິສໍວິທິເຕ ໂສປິ ປຏິສໍວິທິໂຕ ເອວ ໂຫຕິ ມນ຺ຕາຄທພເລນ ຕສ຺ສ ຄຫຓສ຺ສ ສຸກຣຕ຺ຕາ, ເອວໍ ປີຕິຍາ ອາສຍຠູເຕ ອາຣມ຺ມເຓ ປຏິສໍວິທິເຕ ສາ ປີຕິ ປຏິສໍວິທິຕາ ເອວ ໂຫຕິ ສລກ຺ຂຓໂຕ ສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓໂຕ ຈ ຕສ຺ສາ ຄຫຓສ຺ສ ສຸກຣຕ຺ຕາຕິ.

ກຖໍ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ປີຕິ ປຏິສໍວິທິຕາ ໂຫຕີຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓຕິ ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາຍ ຕິກ຺ຂວິສທປ຺ປວຕ຺ຕາຍ ວິສຍໂຕ ທສ຺ສນກ຺ຂເຓ. ລກ຺ຂຓປຏິເວເຘນາຕິ ປີຕິຍາ ສລກ຺ຂຓສ຺ສ ສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓສ຺ສ ຈ ປຏິວິຊ຺ຌເນນ. ຍຎ຺ຫິ ຍສ຺ສ ວິເສສໂຕ ສາມຎ຺ຎໂຕ ຈ ລກ຺ຂຓໍ, ຕສ຺ມິໍ ວິທິເຕ ໂສ ຍາຖາວໂຕ ວິທິໂຕ ເອວ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ – ‘‘ອສມ຺ໂມຫໂຕ ປີຕິ ປຏິສໍວິທິຕາ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ອິທານິ ຕມຕ຺ຖໍ ປາຬິຍາ ເອວ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ທີຆໍອສ຺ສາສວເສນາຕິອາທີສຸ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ. ຕຕ຺ຖ ປນ ສໂຕກາຣິຕາທສ຺ສນວເສນ ປາຬິ ອາຄຕາ, ອິຘ ປີຕິປ຺ປຏິສໍວິທິຕາວເສນ. ປີຕິປ຺ປຏິສໍວິທິຕາ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ວິຠຕ຺ຕາ ເອວ. ອປິຈ ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ທີຆໍອສ຺ສາສວເສນາຕິ ທີຆສ຺ສ ອສ຺ສາສສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓຠູຕສ຺ສ ວເສນ ປຊານໂຕ ສາ ປີຕິ ປຏິສໍວິທິຕາ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ເອກຄ຺ຄຕໍ ອວິກ຺ເຂປໍ ປຊານໂຕຕິ ຌານປຣິຍາປນ຺ນໍ ອວິກ຺ເຂໂປຕິ ລທ຺ຘນາມໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ເສກຄ຺ຄຕໍ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຍ ປຎ຺ຎາຍ ປຊານໂຕ. ຍເຖວ ຫິ ອາຣມ຺ມຓມຸເຂນ ປີຕິ ປຏິສໍວິທິຕາ ໂຫຕິ, ເອວໍ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາປິ ອາຣມ຺ມຓມຸເຂນ ປຏິສໍວິທິຕາ ເອວ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ສຕິ ອຸປຏ຺ຐິຕາ ໂຫຕີຕິ ທີຆໍອສ຺ສາສວເສນ ຌານສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ສຕິ ຕສ຺ສ ອາຣມ຺ມເຓ ອຸປຏ຺ຐິຕາ ອາຣມ຺ມຓມຸເຂນ ຌາເນປິ ອຸປຏ຺ຐິຕາ ນາມ ໂຫຕິ. ຕາຍ ສຕິຍາຕິ ເອວໍ ອຸປຏ຺ຐິຕາຍ ຕາຍ ສຕິຍາ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ເຕນ ຎາເຓນ ສຸປ຺ປຏິວິທິຕຕ຺ຕາ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ຕສ຺ສ ວເສນ ຕທາຣມ຺ມຓາ ສາ ປີຕິ ປຏິສໍວິທິຕາ ໂຫຕິ. ທີຆໍປສ຺ສາສວເສນາຕິອາທີສຸປິ ອິມິນາວ ນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເອວໍ ປຐມຈຕຸກ຺ກວເສນ ທສ຺ສິຕໍ ປີຕິປ຺ປຏິສໍເວທນໍ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ຈ ວິຠາຄໂສ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອາວຊ຺ຊໂຕ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອາວຊ຺ຊໂຕຕິ ຌານໍ ອາວຊ຺ເຊນ຺ຕສ຺ສ. ສາ ປີຕີຕິ ສາ ຌານປຣິຍາປນ຺ນາ ປີຕິ. ຊານໂຕຕິ ສມາປນ຺ນກ຺ຂເຓ ອາຣມ຺ມຓມຸເຂນ ຊານໂຕ. ຕສ຺ສ ສາ ປີຕິ ປຏິສໍວິທິຕາ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປສ຺ສໂຕຕິ ທສ຺ສນຠູເຕນ ຎາເຓນ ຌານໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ. ປຈ຺ຈເວກ຺ຂໂຕຕິ ຌານໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ. ຈິຕ຺ຕໍ ອຘິຏ຺ຐຫໂຕຕິ ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ເວລໍ ຌານສມງ຺ຄີ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຌານຈິຕ຺ຕໍ ອຘິຏ຺ຐຫນ຺ຕສ຺ສ. ເອວໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ວສີຠາວານໍ ວເສນ ຌານສ຺ສ ປຊານນມຸເຂນ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ປີຕິຍາ ປຏິສໍເວທນາ ທສ຺ສິຕາ.

ອິທານິ ເຍຫິ ຘມ຺ເມຫິ ຌານໍ ວິປສ຺ສນາ ຈ ສິຊ຺ຌນ຺ຕິ, ເຕສໍ ຌານປຣິຍາປນ຺ນານໍ ວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄປຣິຍາປນ຺ນານຎ຺ຈ ສທ຺ຘາທີນໍ ວເສນ ປີຕິປ຺ປຏິສໍເວທນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສທ຺ຘາຍ ອຘິມຸຈ຺ຈໂຕ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຘິມຸຈ຺ຈໂຕຕິ ສທ຺ທຫນ຺ຕສ຺ສ, ສມຖວິປສ຺ສນາວເສນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ວີຣິຍໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫໂຕຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍນ຺ຕິ ອຠິວິສິຏ຺ຐາຍ ປຎ຺ຎາຍ ຊານິຕພ຺ພໍ. ອຠິຊານໂຕຕິ ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ຊານໂຕ. ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາຍ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ຈ ປຣິຊານໂຕ. ປຫາຕພ຺ພນ຺ຕິ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ ປຫານປຣິຎ຺ຎາຍ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ຈ ປຊຫໂຕ. ຠາວຍໂຕ ສຈ຺ຉິກໂຣໂຕ ຠາເວຕພ຺ພໍ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈໍ, ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພໍ ນິໂຣຘສຈ຺ຈໍ. ເກຈິ ປເນຕ຺ຖ ປີຕິຍາ ເອວ ວເສນ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍາທີນິ ອຸທ຺ຘຣນ຺ຕິ, ຕໍ ອຍຸຕ຺ຕໍ ຌານາທິສມຸທາຍໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ຕໂຕ ປີຕິຍາ ນິທ຺ຘາຣຓສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ທີຆໍອສ຺ສາສວເສນາ’’ຕິອາທິນາ ປຐມຈຕຸກ຺ກວເສນ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ປີຕິປ຺ປຏິສໍເວທນໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາ ‘‘ອາວຊ຺ຊໂຕ’’ຕິອາທີຫິ ປຎ຺ຈຫິ ປເທຫິ. ‘‘ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ ອຠິຊານໂຕ’’ຕິອາທີຫິ ປນ ອສມ຺ໂມຫໂຕ, ‘‘ສທ຺ຘາຍ ອຘິມຸຈ຺ຈໂຕ’’ຕິອາທີຫິ ອຸຠຍຖາປິ ສງ຺ເຂປໂຕ ສມຖວເສນ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ວິປສ຺ສນາວເສນ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ປີຕິປ຺ປຏິສໍເວທນໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ເວທນານຸປສ຺ສນາຍໍ ປີຕິສີເສນ ເວທນາ ຄຫິຕາ, ນ ສຣູປໂຕ ເອວາຕິ? ຠູມິວິຠາຄາທິວເສນ ເວທນໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ຈຕຸຘາ ເວທນານຸປສ຺ສນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ. ອປິຈ ເວທນາກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຠຄວາ ປີຕິຍາ ໂອຬາຣິກຕ຺ຕາ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສຸຂໍ ສຸຂຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ປີຕິສີເສນ ທສ຺ເສຕິ.

ເອເຕເນວ ນເຍນ ອວເສສປທານີຕິ ສຸຂປ຺ປຏິສໍເວທີ ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣປ຺ປຏິສໍເວທີຕິ ປທານິ ປີຕິປ຺ປຏິສໍເວທີ-ປເທ ອາຄຕນເຍເນວ ອຕ຺ຖໂຕ ເວທິຕພ຺ພານິ. ສກ຺ກາ ຫິ ‘‘ທ຺ວີຫາກາເຣຫິ ສຸຂປ຺ປຏິສໍວິທິຕາ ໂຫຕິ, ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣປ຺ປຏິສໍວິທິຕາ ໂຫຕິ ອາຣມ຺ມຓໂຕ’’ຕິອາທິນາ ປີຕິຏ຺ຐາເນ ສຸຂາທິປທານິ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ສຸຂສຫຄຕານິ ຕີຓິ ຌານານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ວາ ຌານານິ ສມາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທິນາ ອຕ຺ຖໍ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຕິຓ຺ຓໍ ຌານານໍ ວເສນາ’’ຕິອາທິ. ເວທນາທໂຍຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສຎ຺ຎາ ຄຫິຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ທ຺ເວ ຂນ຺ຘາ’’ຕິ. ວິປສ຺ສນາຠູມິທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ປກິຓ຺ຓກສງ຺ຂາຣສມ຺ມສນວເສນ ວິປສ຺ສນາຍ ຠູມິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ສຸຂນ຺ຕິ ທ຺ເວ ສຸຂານີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ ສມເຖ ກາຍິກສຸຂາຠາວໂຕ. ໂສຕິ ໂສ ປສ຺ສມ຺ຠນປຣິຍາເຍນ ວຸຕ຺ໂຕ ນິໂຣໂຘ. ‘‘ອິມສ຺ສ ຫິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອປຣິຄ຺ຄຫິຕກາເລ’’ຕິອາທິນາ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ກາຍສງ຺ຂາເຣ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ກາຍສງ຺ຂາຣວເສນ ອາຄໂຕ, ອິຘ ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣວເສນາຕິ ອຍເມວ ວິເສໂສ.

ເອວໍ ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣສ຺ສ ປສ຺ສມ຺ຠນໍ ອຕິເທເສນ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຍທຎ຺ຎໍ ອິມສ຺ມິໍ ຈຕຸກ຺ເກ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປີຕິປເທຕິ ‘‘ປີຕິປ຺ປຏິສໍເວທີ’’ຕິອາທິນາ ເທສິຕໂກຏ຺ຐາເສ. ປີຕິສີເສນ ເວທນາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ປີຕິອປເທເສນ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ເວທນາ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ປີຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ. ທ຺ວີສຸ ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣປເທສູຕິ ‘‘ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣປ຺ປຏິສໍເວທີ ປສ຺ສມ຺ຠຍໍ ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣ’’ນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣປຏິສໍຍຸຕ຺ເຕສຸ ທ຺ວີສຸ ປເທສຸ. ‘‘ວິຎ຺ຎາຓປຈ຺ຈຍາ ນາມຣູປ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ຈິຕ຺ເຕນ ປຏິພທ຺ຘາຕິ ຈິຕ຺ຕປຏິພທ຺ຘາ. ຕໂຕ ເອວ ກາມໍ ຈິຕ຺ເຕນ ສງ຺ຂຣີຍນ຺ຕີຕິ ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣາ, ສຎ຺ຎາເວທນາທໂຍ, ອິຘ ປນ ອຸປລກ຺ຂຓມຕ຺ຕໍ, ສຎ຺ຎາເວທນາວ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ອາຫ ‘‘ສຎ຺ຎາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ເວທນາ’’ຕິ.

ຈິຕ຺ຕປ຺ປຏິສໍເວທີຕິ ເອຕ຺ຖ ທ຺ວີຫາກາເຣຫິ ຈິຕ຺ຕປຏິສໍວິທິຕາ ໂຫຕິ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ຈ. ກຖໍ ອາຣມ຺ມຓໂຕ? ຈຕ຺ຕາຣິ ຌານານິ ສມາປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ສມາປຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ຌານປຏິລາເຠນາຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ສພ຺ພໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ຈຕຸນ຺ນໍ ຌານານໍ ວເສນ ຈິຕ຺ຕປຏິສໍວິທິຕາ ເວທິຕພ຺ພາ’’ຕິ. ຈິຕ຺ຕໍ ໂມເທນ຺ໂຕຕິ ຌານສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຍ ປີຕິຍາ ໂມທຍມາໂນ, ຕໍ ວາ ປີຕິໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕໍ ວິປສ຺ສນາຈິຕ຺ຕໍ ຕາຍ ເອວ ອາຣມ຺ມຓຠູຕາຍ ປີຕິຍາໂມທຍມາໂນ. ປໂມເທນ຺ໂຕຕິອາທີນິ ປທານິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນານິ ປີຕິປຣິຍາຍຠາວໂຕ.

ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຍ ປີຕິຍາ ຈິຕ຺ຕໍ ອາໂມເທຕີຕິ ຌານຈິຕ຺ຕສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຍ ປີຕິສມ຺ໂພຊ຺ຌງ຺ຄຠູຕາຍ ໂອທຄ຺ຍລກ຺ຂຓາຍ ຌານປີຕິຍາ ຕເມວ ຌານຈິຕ຺ຕໍ ສຫຊາຕາທິປຈ຺ຈຍວເສນ ເຈວ ຌານປຈ຺ຈຍວເສນ ຈ ປຣິພ຺ຣູເຫນ຺ໂຕ ຫຏ຺ຐປ຺ປຫຏ຺ຐາກາຣໍ ປາເປນ຺ໂຕ ອາໂມເທຕິ ປໂມເທຕິ ຈ. ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຸຬາຣໍ ຌານສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ປີຕິໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕມານໍ ວິປສ຺ສນາຈິຕ຺ຕໍ ຕາຍ ເອວ ອາຣມ຺ມຓຠູຕາຍ ປີຕິຍາ ໂຍຄາວຈໂຣ ຫຏ຺ຐປ຺ປຫຏ຺ຐາກາຣໍ ປາເປນ຺ໂຕ ‘‘ອາໂມເທຕິ ປໂມເທຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ສມໍ ຐເປນ຺ໂຕຕິ ຍຖາ ອີສກມ຺ປິ ລີນປກ຺ຂໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈປກ຺ຂຎ຺ຈ ອນຸປຄ຺ຄມ຺ມ ອໂນນຕໍ ອນຸນ຺ນຕໍ ຍຖາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ສມຕ຺ຕປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອວິສມໍ, ສມາຘິສ຺ສ ວາ ອຸກ຺ກໍສຄມເນນ ອາເນຎ຺ຊປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສມ຺ມເທວ ຐິຕໍ ໂຫຕິ, ເອວໍ ອປ຺ປນາວເສນ ຐເປນ຺ໂຕ. ລກ຺ຂຓປ຺ປຏິເວເຘນາຕິ ອນິຈ຺ຈາທິກສ຺ສ ລກ຺ຂຓສ຺ສ ປຏິ ປຏິ ວິຊ຺ຌເນນ ຂເຓ ຂເຓ ອວໂພເຘນ. ຂຓິກຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາຕິ ຂຓມຕ຺ຕຏ຺ຐິຕິໂກ ສມາຘິ. ໂສປິ ຫິ ອາຣມ຺ມເຓ ນິຣນ຺ຕຣໍ ເອກາກາເຣນ ປວຕ຺ຕມາໂນ ປຏິປກ຺ເຂນ ອນຠິຠູໂຕ ອປ຺ປິໂຕ ວິຍ ຈິຕ຺ຕໍ ນິຈ຺ຈລໍ ຐເປຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອວໍ ອຸປ຺ປນ຺ນາຍາ’’ຕິອາທິ.

ໂມເຈນ຺ໂຕຕິ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວິມຸຕ຺ຕິວເສນ ວິເວເຈນ຺ໂຕ ວິສຸໍ ກໂຣນ຺ໂຕ, ນີວຣຓານິ ປຊຫນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓຕິ ຠງ຺ຄານຸປສ຺ສນາກ຺ຂເຓ. ຠງ຺ໂຄ ຫິ ນາມ ອນິຈ຺ຈຕາຍ ປຣມາ ໂກຏິ, ຕສ຺ມາ ຕາຍ ຠງ຺ຄານຸປສ຺ສໂກ ໂຍຄາວຈໂຣ ຈິຕ຺ຕມຸເຂນ ສພ຺ພໍ ສງ຺ຂາຣຄຕໍ ອນິຈ຺ຈໂຕ ປສ຺ສຕິ, ໂນ ນິຈ຺ຈໂຕ, ອນິຈ຺ຈສ຺ສ ທຸກ຺ຂຕ຺ຕາ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຈ ອນຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕເທວ ທຸກ຺ຂໂຕ ອນຸປສ຺ສຕິ, ໂນ ສຸຂໂຕ, ອນຕ຺ຕໂຕ ອນຸປສ຺ສຕິ, ໂນ ອຕ຺ຕໂຕ. ຍສ຺ມາ ປນ ຍໍ ອນິຈ຺ຈໍ ທຸກ຺ຂໍ ອນຕ຺ຕາ, ນ ຕໍ ອຠິນນ຺ທິຕພ຺ພໍ, ຍຎ຺ຈ ນ ອຠິນນ຺ທິຕພ຺ພໍ, ນ ຕໍ ຣຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ ຠງ຺ຄທສ຺ສນານຸສາເຣນ ‘‘ອນິຈ຺ຈໍ ທຸກ຺ຂໍ ອນຕ຺ຕາ’’ຕິ ສງ຺ຂາຣຄເຕ ທິຏ຺ເຐ ຕສ຺ມິໍ ນິພ຺ພິນ຺ທຕິ, ໂນ ນນ຺ທຕິ, ວິຣຊ຺ຊຕິ, ໂນ ຣຊ຺ຊຕິ, ໂສ ເອວໍ ນິພ຺ພິນ຺ທນ຺ໂຕ ວິຣຊ຺ຊນ຺ໂຕ ໂລກິເຍເນວ ຕາວ ຎາເຓນ ຣາຄໍ ນິໂຣເຘຕິ ໂນ ສມຸເທຕິ, ນາສ຺ສ ສມຸທຍໍ ກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ໂສ ເອວໍ ວິຣຕ຺ໂຕ ຍຖາ ທິຏ຺ຐໍ ສງ຺ຂາຣຄຕໍ, ຕໍ ຕຖາ ທິຏ຺ຐໍ ອຕ຺ຕໂນ ຎາເຓນ ນິໂຣເຘຕິ ໂນ ສມຸເທຕິ, ນິໂຣຘເມວສ຺ສ ມນສິ ກໂຣຕິ, ໂນ ສມຸທຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ໂສ ເອວໍ ປຏິປນ຺ໂນ ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊຕິ, ໂນ ອາທິຍຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຍຎ຺ຫິ ອນິຈ຺ຈາທິອນຸປສ຺ສນາ ສທ຺ຘິໍ ຂນ຺ຘາຠິສງ຺ຂາເຣຫິ ກິເລສານໍ ປຣິຈ຺ຈຊນໂຕ ສງ຺ຂຕໂທສທສ຺ສເນນ ຕພ຺ພິປຣີເຕ ນິພ຺ພາເນ ຕນ຺ນິນ຺ນຕາຍ ປກ຺ຂນ຺ທນໂຕ ຈ ປຣິຈ຺ຈາຄປຏິນິສ຺ສຄ຺ໂຄ ເຈວ ປກ຺ຂນ຺ທນປຏິນິສ຺ສຄ຺ໂຄ ຈາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕສ຺ມາ ຕາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ ໂຍຄາວຈໂຣ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ກິເລເສ ຈ ປຣິຈ຺ຈຊຕິ, ນິພ຺ພາເນ ຈ ປກ຺ຂນ຺ທຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂສ ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາຍ ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ ໂມເຈນ຺ໂຕ ວິໂມເຈນ຺ໂຕ…ເປ… ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສນາຍ ອາທານໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ ໂມເຈນ຺ໂຕ ວິໂມເຈນ຺ໂຕ ອສ຺ສສຕິ ເຈວ ປສ຺ສສຕິ ຈາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອນິຈ຺ຈສ຺ສ, ອນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ວາ ອນຸປສ຺ສນາ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາ. ເຕຠູມກຘມ຺ມານໍ ອນິຈ຺ຈຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕາຍ ວິປສ຺ສນາຍ ເອຕໍ ນາມໍ. ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎາໂຕຕິ ສງ຺ຂຕຘມ຺ເມ ‘‘ນິຈ຺ຈາ ສສ຺ສຕາ’’ຕິ ປວຕ຺ຕາຍ ມິຈ຺ຉາສຎ຺ຎາຍ. ສຎ຺ຎາສີເສນ ຈິຕ຺ຕທິຏ຺ຐີນມ຺ປິ ຄຫຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອສ ນໂຍ ສຸຂສຎ຺ຎາທີສຸປິ. ນິພ຺ພິທານຸປສ຺ສນາຍາຕິ ສງ຺ຂາເຣສຸ ນິພ຺ພິນ຺ທນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕາຍ ອນຸປສ຺ສນາຍ. ນນ຺ທິໂຕຕິ ສປ຺ປີຕິກຕຓ຺ຫາໂຕ. ວິຣາຄານຸປສ຺ສນາຍາຕິ ຕຖາ ວິຣຊ຺ຊນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕາຍ ອນຸປສ຺ສນາຍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຣາຄໂຕ ໂມເຈນ຺ໂຕ’’ຕິ. ນິໂຣຘານຸປສ຺ສນາຍາຕິ ສງ຺ຂາຣານໍ ນິໂຣຘສ຺ສ ອນຸປສ຺ສນາຍ. ຍຖາ ສງ຺ຂາຣາ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິເຍວ ອາຍຕິໍ ປຸນພ຺ຠວວເສນ ນຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ເອວໍ ວາ ອນຸປສ຺ສນາ ນິໂຣຘານຸປສ຺ສນາ. ມຸຎ຺ຈິຕຸກມ຺ຍຕາ ຫິ ອຍໍ ພລປ຺ປຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ສມຸທຍໂຕ ໂມເຈນ຺ໂຕ’’ຕິ. ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊນາກາເຣນ ປວຕ຺ຕາ ອນຸປສ຺ສນາ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສນາ. ອາທານໂຕຕິ ນິຈ຺ຈາທິວເສນ ຄຫຓໂຕ, ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓໂຕ ວາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ອນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ອນຸປສ຺ສີ, ອນິຈ຺ຈສ຺ສ ວາ ອນຸປສ຺ສນສີໂລ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສີຕິ ເອຕ຺ຖ ກິໍ ປນ ຕໍ ອນິຈ຺ຈໍ, ກຖໍ ວາ ອນິຈ຺ຈໍ, ກາ ວາ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາ, ກສ຺ສ ວາ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາຕິ ຈຕຸກ຺ກໍ ວິຠາເວຕພ຺ພນ຺ຕິ ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອນິຈ຺ຈໍ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ນິຈ຺ຈໍ ນາມ ຘຸວໍ ສສ຺ສຕໍ ຍຖາ ຕໍ ນິພ຺ພານໍ, ນ ນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ອນິຈ຺ຈໍ, ອຸທຍພ຺ພຍວນ຺ຕໍ, ອຕ຺ຖໂຕ ສງ຺ຂຕາ ຘມ຺ມາຕິ ອາຫ ອນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ. ກສ຺ມາ? ອຸປ຺ປາທວຍຎ຺ຎຖຕ຺ຕຠາວາຕິ, ອຸປ຺ປາທວຍຎ຺ຎຖຕ຺ຕສພ຺ຠາວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຂຕຘມ຺ມານໍ ເຫຕຸປຈ຺ຈເຍຫິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໍ ອຫຸຕ຺ວາ ສມ຺ຠໂວ ອຕ຺ຕລາໂຠ ອຸປ຺ປາໂທ, ອຸປ຺ປນ຺ນານໍ ເຕສໍ ຂຓນິໂຣໂຘ ວິນາໂສ ວໂຍ, ຊຣາຍ ອຎ຺ຎຖາຠາໂວ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ຫິ ອຸປ຺ປາທາວຕ຺ຖາຍ ຠິນ຺ນາຍ ຠງ຺ຄາວຕ຺ຖາຍໍ ວຕ຺ຖຸເຠໂທ ນຕ຺ຖິ, ເອວໍ ຐິຕິສງ຺ຂາຕາຍໍ ຠງ຺ຄາຠິມຸຂາວຕ຺ຖາຍມ຺ປິ ວຕ຺ຖຸເຠໂທ ນຕ຺ຖິ. ຍຕ຺ຖ ຊຣາໂວຫາໂຣ, ຕສ຺ມາ ເອກສ຺ສປິ ຘມ຺ມສ຺ສ ຊຣາ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ຍາ ຂຓິກຊຣາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອກໍເສນ ຈ ອຸປ຺ປາທຠງ຺ຄາວຕ຺ຖາສຸ ວຕ຺ຖຸໂນ ອເຠໂທ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ, ອຎ຺ຎຖາ ‘‘ອຎ຺ໂຎ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອຎ຺ໂຎ ຠິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ຕຍິທໍ ຂຓິກຊຣໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ.

ຍສ຺ສ ລກ຺ຂຓຕ຺ຕຍສ຺ສ ຠາວາ ຂນ຺ເຘສຸ ອນິຈ຺ຈສມຎ຺ຎາ, ຕສ຺ມິໍ ລກ຺ຂຓຕ຺ຕເຍ ອນິຈ຺ຈຕາ ສມຎ຺ຎາຕິ ‘‘ອນິຈ຺ຈຕາຕິ ເຕສໍເຍວ ອຸປ຺ປາທວຍຎ຺ຎຖຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ວິເສສໂຕ ຘມ຺ມານໍ ຂຓິກນິໂຣເຘ ອນິຈ຺ຈຕາໂວຫາໂຣຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຫຸຕ຺ວາ ອຠາໂວ ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຸປ຺ປາທປຸພ຺ພກຕ຺ຕາ ອຠາວສ຺ສ ຫຸຕ຺ວາ-ຄຫຓໍ. ເຕນ ປາກຏຠາວປຸພ຺ພກຕ຺ຕໍ ວິນາສຠາວສ຺ສ ທສ຺ເສຕິ. ເຕເນວາກາເຣນາຕິ ນິພ຺ພຕ຺ຕນາກາເຣນ. ຂຓຠງ຺ເຄນາຕິ ຂຓິກນິໂຣເຘນ. ຕສ຺ສາ ອນິຈ຺ຈຕາຍາຕິ ຂຓິກຠງ຺ຄສງ຺ຂາຕາຍ ອນິຈ຺ຈຕາຍ. ຕາຍ ອນຸປສ຺ສນາຍາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕາຍ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາຍ. ສມນ຺ນາຄໂຕຕິ ສມງ຺ຄິຠູໂຕ ໂຍຄາວຈໂຣ.

ຂໂຍຕິ ສງ຺ຂາຣານໍ ວິນາໂສ. ວິຣຊ຺ຊນໍ ເຕສໍເຍວ ວິລຸຊ຺ຊນໍ ວິຣາໂຄ, ຂໂຍ ເອວ ວິຣາໂຄ ຂຍວິຣາໂຄ, ຂຓິກນິໂຣໂຘ. ອຈ຺ຈນ຺ຕເມຕ຺ຖ ເອຕສ຺ມິໍ ອຘິຄເຕ ສງ຺ຂາຣາ ວິຣຊ຺ຊນ຺ຕິ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕວິຣາໂຄ, ນິພ຺ພານໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຂຍວິຣາໂຄຕິ ສງ຺ຂາຣານໍ ຂຓຠງ຺ໂຄ. ອຈ຺ຈນ຺ຕວິຣາໂຄຕິ ນິພ຺ພານ’’ນ຺ຕິ. ຕທຸຠຍທສ຺ສນວເສນ ປວຕ຺ຕາຕິ ຂຍວິຣາຄານຸປສ຺ສນາວເສນ ວິປສ຺ສນາຍ, ອຈ຺ຈນ຺ຕວິຣາຄານຸປສ຺ສນາວເສນ ມຄ຺ຄສ຺ສ ປວຕ຺ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພາ. ອາຣມ຺ມຓໂຕ ວາ ວິປສ຺ສນາຍ ຂຍວິຣາຄານຸປສ຺ສນາວເສນ ປວຕ຺ຕິ, ຕນ຺ນິນ຺ນຠາວໂຕ ອຈ຺ຈນ຺ຕວິຣາຄານຸປສ຺ສນາວເສນ, ມຄ຺ຄສ຺ສ ປນ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ຂຍວິຣາຄານຸປສ຺ສນາວເສນ, ອາຣມ຺ມຓໂຕ ອຈ຺ຈນ຺ຕວິຣາຄານຸປສ຺ສນາວເສນ ປວຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອເສວ ນໂຍຕິ ອິມິນາ ຍສ຺ມາ ວິຣາຄານຸປສ຺ສີປເທ ວຸຕ຺ຕນຍານຸສາເຣນ ‘‘ທ຺ເວ ນິໂຣຘາ ຂຍນິໂຣໂຘ ຈ ອຈ຺ຈນ຺ຕນິໂຣໂຘ ຈາ’’ຕິ ເອວມາທິອຕ຺ຖວຓ຺ຓນໍ ອຕິທິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ ວິຣາຄຏ຺ຐາເນ ນິໂຣຘປທໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ຂໂຍ ສງ຺ຂາຣານໍ ວິນາໂສ’’ຕິອາທິນາ ອິຘ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ປຫາຕພ຺ພສ຺ສ ຕທງ຺ຄວເສນ ວາ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ວາ ປຣິຈ຺ຈຊນໍ ປຣິຈ຺ຈາຄປຏິນິສ຺ສຄ຺ໂຄ. ຕຖາ ສພ຺ພຸປຘີນໍ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄຠູເຕ ວິສງ຺ຂາເຣ ອຕ຺ຕໂນ ນິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ຕນ຺ນິນ຺ນຕາຍ ວາ ຕທາຣມ຺ມຓຕາຍ ວາ ຕຕ຺ຖ ປກ຺ຂນ຺ທນໍ ປກ຺ຂນ຺ທນປຏິນິສ຺ສຄ຺ໂຄ. ຕທງ຺ຄວເສນາຕິ ເອຕ຺ຖ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາ ຕາວ ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານວເສນ ນິຈ຺ຈສຎ຺ຎໍ ປຣິຈ຺ຈຊຕິ, ປຣິຈ຺ຈຊນ຺ຕີ ຈ ຕສ຺ສາ ຕຖາ ອປ຺ປວຕ຺ຕິຍໍ ເຍ ‘‘ນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ຄຫຓວເສນ ກິເລສາ ຕມ຺ມູລກາ ຈ ອຠິສງ຺ຂາຣາ ຕທຸຠຍມູລກາ ຈ ວິປາກກ຺ຂນ຺ຘາ ອນາຄເຕ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ, ເຕ ສພ຺ເພປິ ອປ຺ປວຕ຺ຕິກຣຓວເສນ ປຣິຈ຺ຈຊຕິ, ຕຖາ ທຸກ຺ຂສຎ຺ຎາທໂຍ. ເຕນາຫ – ‘‘ວິປສ຺ສນາ ຫິ ຕທງ຺ຄວເສນ ສທ຺ຘິໍ ຂນ຺ຘາຠິສງ຺ຂາເຣຫິ ກິເລເສ ປຣິຈ຺ຈຊຕີ’’ຕິ. ສງ຺ຂຕໂທສທສ຺ສເນນາຕິ ສງ຺ຂເຕ ເຕຠູມກສງ຺ຂາຣຄເຕ ອນິຈ຺ຈຕາທິໂທສທສ຺ສເນນ. ນິຈ຺ຈາທິຠາເວນ ຕພ຺ພິປຣີເຕ. ຕນ຺ນິນ຺ນຕາຍາຕິ ຕທຘິມຸຕ຺ຕຕາຍ. ປກ຺ຂນ຺ທຕີຕິ ອນຸປວິສຕິ ອນຸປວິສນ຺ຕໍ ວິຍ ໂຫຕິ. ສທ຺ຘິໍ ຂນ຺ຘາຠິສງ຺ຂາເຣຫິ ກິເລເສ ປຣິຈ຺ຈຊຕີຕິ ມຄ຺ເຄນ ກິເລເສສຸ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ເຕສຸ ອວິປາກຘມ຺ມຕາປາທເນນ ອຠິສງ຺ຂາຣາ ຕມ຺ມູລກາ ຈ ຂນ຺ຘາ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຣຫຠາເວນ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕາ ນາມ ໂຫນ຺ຕີຕິ ສພ຺ເພປິ ເຕ ມຄ຺ໂຄ ປຣິຈ຺ຈຊຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸຠຍນ຺ຕິ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ ມຄ຺ຄຎາຓຎ຺ຈ. ມຄ຺ຄຎາຓມ຺ປິ ຫິ ໂຄຕ຺ຣຠຸຎາຓສ຺ສ ອນຸ ປຈ຺ຉາ ນິພ຺ພານທສ຺ສນໂຕ ອນຸປສ຺ສນາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ອິທຎ຺ຈ ຈຕຸຕ຺ຖຈຕຸກ຺ກໍ ສຸທ຺ຘວິປສ຺ສນາວເສເນວ ວຸຕ຺ຕໍ, ປຸຣິມານິ ປນ ຕີຓິ ສມຖວິປສ຺ສນາວເສນ. ເອວໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ຈຕຸກ຺ການໍ ວເສນ ໂສຬສວຕ຺ຖຸກາຍ ອານາປານສ຺ສຕິຍາ ຠາວນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອວໍ ໂສຬສວຕ຺ຖຸວເສນ ຈ ອຍໍ ອານາປານສ຺ສຕິ ຠາວິຕາ ມຫປ຺ຜລາ ໂຫຕິ ມຫານິສໍສາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ‘‘ເອວໍ ຠາວິໂຕ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ອານາປານສ຺ສຕິສມາຘີ’’ຕິອາທິນາ ປນ ສນ຺ຕຠາວາທິວເສນ ມຫານິສໍສຕາ ທສ຺ສິຕາ. ວິຕກ຺ກຸປຈ຺ເຉທສມຕ຺ຖຕາຍປິ ຈສ຺ສ ມຫານິສໍສຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ອຍຎ຺ຫິ ສນ຺ຕປຓີຕອເສຈນກສຸຂວິຫາຣຕ຺ຕາ ສມາຘິອນ຺ຕຣາຍກຣານໍ ວິຕກ຺ການໍ ວເສນ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວິຘາວນໍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອານາປານາຣມ຺ມຓາຠິມຸຂເມວ ຈິຕ຺ຕໍ ກໂຣຕິ. ເຕເນວ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ອານາປານສ຺ສຕິ ຠາເວຕພ຺ພາ ວິຕກ຺ກຸປຈ຺ເຉທາຍາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໙.໑; ອຸທາ. ໓໑). ວິຊ຺ຊາວິມຸຕ຺ຕິປາຣິປູຣິຍາ ມູລຠາເວນປິ ຈສ຺ສາ ມຫານິສໍສຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ –

‘‘ອານາປານສ຺ສຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠາວິຕາ ພຫຸລີກຕາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐາເນ ປຣິປູເຣຕິ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ ຠາວິຕາ ພຫຸລີກຕາ ສຕ຺ຕ ໂພຊ຺ຌງ຺ເຄ ປຣິປູເຣນ຺ຕິ, ສຕ຺ຕ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ຠາວິຕາ ພຫຸລີກຕາ ວິຊ຺ຊາວິມຸຕ຺ຕິໍ ປຣິປູເຣນ຺ຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໑໔໗).

ອປິຈ ຈຣິມການໍ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ວິທິຕຠາວກຣຓໂຕປິສ຺ສາ ມຫານິສໍສຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ –

‘‘ເອວໍ ຠາວິຕາຍ, ຣາຫຸລ, ອານາປານສ຺ສຕິຍາ ເອວໍ ພຫຸລີກຕາຍ ເຍປິ ເຕ ຈຣິມກາ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ, ເຕປິ ວິທິຕາວ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ, ໂນ ອວິທິຕາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໑໒໑).

ຕຕ຺ຖ ນິໂຣຘວເສນ ຕໂຍ ຈຣິມກາ ຠວຈຣິມກາ ຌານຈຣິມກາ ຈຸຕິຈຣິມກາຕິ. ຠເວສຸ ຫິ ກາມຠເວ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ຣູປາຣູປຠເວສຸ ນ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕ ຠວຈຣິມກາ. ຌາເນສຸ ປຸຣິເມ ຌານຕ຺ຕເຍ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ຈຕຸຕ຺ເຖ ນປ຺ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕ ຌານຈຣິມກາ. ເຍ ປນ ຈຸຕິຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຸຣໂຕ ໂສຬສເມນ ຈິຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຈຸຕິຈິຕ຺ເຕນ ສຫ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ, ອິເມ ຈຸຕິຈຣິມກາ ນາມ. ອິເມ ອິຘ ຈຣິມກາຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ.

ອິເມ ກິຣ ອິມໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານມນຸຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປາກຏາ ໂຫນ຺ຕິ ອານາປານາຣມ຺ມຓສ຺ສ ສຸຏ຺ຐຸ ປຣິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ຈຸຕິຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຫິ ປຸຣໂຕ ໂສຬສມຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປາທໍ ອາວຊ຺ຊຍໂຕ ອຸປ຺ປາໂທປິ ເນສໍ ປາກໂຏ ໂຫຕິ, ຐິຕິໍ ອາວຊ຺ຊຍໂຕ ຐິຕິປິ ເນສໍ ປາກຏາ ໂຫຕິ, ຠງ຺ຄໍ ອາວຊ຺ຊຍໂຕ ຠງ຺ໂຄປິ ເນສໍ ປາກໂຏ ໂຫຕິ. ອິໂຕ ອຎ຺ຎໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຠາເວຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຫິ ອາຍຸອນ຺ຕຣໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນໍ ວາ ໂຫຕິ ອປຣິຈ຺ຉິນ຺ນໍ ວາ, ອິມໍ ປນ ໂສຬສວຕ຺ຖຸກໍ ອານາປານສ຺ສຕິໍ ຠາເວຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ອາຍຸອນ຺ຕຣໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນເມວ ໂຫຕິ. ໂສ ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ທານິ ເມ ອາຍຸສງ຺ຂາຣາ ປວຕ຺ຕິສ຺ສນ຺ຕິ, ນ ອິໂຕ ປຣ’’ນ຺ຕິ ຎຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມຕາຍ ເອວ ສຣີຣປຏິຊຄ຺ຄນນິວາສນປາຣຸປນາທີນິ ສພ຺ພກິຈ຺ຈານິ ກຕ຺ວາ ອກ຺ຂີນິ ນິມີເລຕິ ໂກຏປພ຺ພຕວິຫາຣວາສິຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ, ມຫາກຣຎ຺ຊິຍວິຫາຣວາສິມຫາຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ, ເທວປຸຕ຺ຕຣຏ຺ເຐ ປິຓ຺ຑປາຕິກຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ, ຈິຕ຺ຕລປພ຺ພຕວິຫາຣວາສິໂນ ທ຺ເວຠາຕິກຕ຺ເຖຣາ ວິຍ ຈ.

ຕຕ຺ຣິທໍ ເອກວຕ຺ຖຸປຣິທີປນໍ – ທ຺ເວຠາຕິກຕ຺ເຖຣານໍ ກິເຣໂກ ປຸຓ຺ຓມຸໂປສຖທິວເສ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ໂອສາເຣຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຈງ຺ກເມ ຐິໂຕ ຊຸຓ຺ຫປກ຺ເຂ ປໂທສເວລາຍໍ ຈນ຺ທາໂລເກນ ສມນ຺ຕໂຕ ອາສິຎ຺ຈມານຂີຣຘາຣໍ ວິຍ ຄຄນຕລໍ ຣຊຕປຏ຺ຏສທິສໍ ວາລິກາສນ຺ຖຕຎ຺ຈ ຠູມິຠາຄໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ຣມຓີໂຍ ວຕາຍໍ ກາໂລ, ເທໂສ ຈ ມມ ອຊ຺ຌາສຍສທິໂສ, ກີວ ຈິຣໍ ນຸ ໂຂ ອຍໍ ທຸກ຺ຂຠາໂຣ ວຫິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອາຍຸສງ຺ຂາເຣ ອຸປຘາເຣຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ອາຫ – ‘‘ຕຸມ຺ເຫຫິ ກຖໍ ປຣິນິພ຺ພາຍນ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ພາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຣ ເກຈິ ອາຫໍສຸ – ‘‘ອມ຺ເຫຫິ ອາສເນ ນິສິນ຺ນກາວ ປຣິນິພ຺ພາຍນ຺ຕາ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ພາ’’ຕິ. ເກຈິ ‘‘ອມ຺ເຫຫິ ອາກາເສ ປລ຺ລງ຺ກໍ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນກາ’’ຕິ. ເຖໂຣ ອາຫ – ‘‘ອຫໍ ທານິ ໂວ ຈງ຺ກມນ຺ຕເມວ ປຣິນິພ຺ພາຍມານໍ ທສ຺ສຍິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ຕໂຕ ຈງ຺ກເມ ຕິຣິຍໍ ເລຂໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ ອິໂຕ ຈງ຺ກມໂກຏິໂຕ ປຣໂກຏິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕມາໂນ ອິມໍ ເລຂໍ ປຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຈງ຺ກມໍ ໂອຣຸຍ຺ຫ ປຣຠາຄໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕມາໂນ ເອເກນ ປາເທນ ເລຂໍ ອກ຺ກນ຺ຕກ຺ຂເຓເຍວ ປຣິນິພ຺ພາຍີຕິ.

ອານາປານສ຺ສຕິສມາຘິກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຐມປຎ຺ຎຕ຺ຕິກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໖໗. ຍທິປິ ອຣິຍາ ເນວ ອຕ຺ຕນາວ ອຕ຺ຕານໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປສຸໍ, ນາຎ຺ຎມຎ຺ຎມ຺ປິ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປສຸໍ, ນາປິ ມິຄລຓ຺ຑິກໍ ສມຓກຸຕ຺ຕກໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ສມາທເປສຸໍ, ຕຖາປິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ຕີຫິ ປກາເຣຫິ ມຕານໍ ອນ຺ຕເຣ ອຣິຍານມ຺ປິ ສພ຺ຠາວໂຕ ‘‘ອຣິຍປຸຄ຺ຄລມິສ຺ສກຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ອຣິຍາ ປາຓາຕິປາຕໍ ກຣິໍສຸ ນ ສມາທເປສຸໍ, ນາປິ ສມນຸຎ຺ຎາ ອເຫສຸໍ. ອຖ ວາ ປຸຖຸຊ຺ຊນກາເລ ອຕ຺ຕນາວ ອຕ຺ຕານໍ ຆາເຕຕ຺ວາ ມຣຓສມເຍ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຣິຍມຄ຺ຄໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ມຕານມ຺ປິ ອຣິຍານໍ ສພ຺ຠາວໂຕ ອິມິນາວ ນເຍນ ອຕ຺ຕນາວ ອຕ຺ຕານໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣປນສ຺ສ ອຣິຍານມ຺ປິ ສພ຺ຠາວໂຕ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລມິສ຺ສກຕ຺ຕາ ‘‘ໂມຆປຸຣິສາ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ເຕ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ກຖຎ຺ຫິ ນາມ ເຕ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂູ ອຕ຺ຕນາປິ ອຕ຺ຕານໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ໂມຆປຸຣິສາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ເຕ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໖໘. ອິຕ຺ຖີສຸ ປຏິພທ຺ຘຈິຕ຺ຕຕາ ນາມ ຉນ຺ທຣາເຄນ ສາຣຕ຺ຕຕາ ສາເປກ຺ຂຠາໂວຕິ ອາຫ ‘‘ສາຣຕ຺ຕາ ອເປກ຺ຂວນ຺ໂຕ’’ຕິ. ມຣຓສ຺ສ ຄຸຓກິຕ຺ຕນໍ ຊີວິເຕ ອາທີນວທສ຺ສນປຸພ຺ພງ຺ຄມນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຊີວິເຕ ອາທີນວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ’’ຕິ. ‘‘ກິໍ ຕຸຍ຺ຫິມິນາ ປາປເກນ ທຸຊ຺ຊີວິເຕນາ’’ຕິ ອິທໍ ຊີວິເຕ ອາທີນວທສ຺ສນໍ. ‘‘ມຕໍ ເຕ ຊີວິຕາ ເສຍ຺ໂຍ’’ຕິອາທິ ປນ ມຣຓຄຸຓກິຕ຺ຕນນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ໂລຠາທີນໍ ອຕິວິຍ ອຸສ຺ສນ຺ນຕ຺ຕາ ອນຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ກຕໍ ສາຫສິກກມ຺ມໍ ກິພ຺ພິສນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ກິພ຺ພິສໍ ສາຫສິກກມ຺ມໍ ໂລຠາທິກິເລສຸສ຺ສທ’’ນ຺ຕິ. ກສ຺ມາ ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ຉພ຺ພຄ຺ຄິຍານໍເຍເວທໍ ວຈນໍ. ມຕ-ສທ຺ໂທ ‘‘ຄຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍ ຠາວວຈໂນຕິ ອາຫ ‘‘ຕວ ມຣຓ’’ນ຺ຕິ. ກຕກາໂລຕິ ກຕມຣຓກາໂລ. ອຖ ວາ ກາໂລຕິ ມຣຓສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ, ຕສ຺ມາ ກຕກາໂລຕິ ກຕມຣໂຓຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕເນວາຫ ‘‘ກາລໍ ກຕ຺ວາ, ມຣິຕ຺ວາ’’ຕິ. ທິວິ ຠວາ ທິພ຺ພາຕິ ອາຫ ‘‘ເທວໂລເກ ອຸປ຺ປນ຺ເນຫີ’’ຕິ. ສມປ຺ປິໂຕຕິ ຍຸຕ຺ໂຕ. ສມງ຺ຄີຠູໂຕຕິ ສມ຺ມເທວ ເອກີຠາວໍ ຄໂຕ.

ປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ

໑໗໒. ອຸສ຺ສຸກ຺ກວຈນນ຺ຕິ ປຸພ຺ພກາລກິຣິຍາວຈນໍ. ອຍຎ຺ຫິ ສມານກຕ຺ຕຸເກສຸ ປຸພ຺ພາປຣກາລກິຣິຍາວຈເນສຸ ປຸພ຺ພກາລກິຣິຍາວຈນສ຺ສ ນິຣຸຕ຺ຕິໂວຫາໂຣ. ສຎ຺ຈິຈ຺ຈາຕິ ອິມສ຺ສ ປທສ຺ສ ‘‘ຊານິຕ຺ວາ ສຎ຺ຊານິຕ຺ວາ ເຈຈ຺ຈ ອຠິວິຕຣິຕ຺ວາ’’ຕິ ເອວໍ ປຸພ຺ພກາລກິຣິຍາວເສນ ພ຺ຍຎ຺ຊນານຸຣູປໍ ກຕ຺ວາ ປທຠາຊເນ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ຕຖາ ອວຕ຺ວາ ‘‘ຊານນ຺ໂຕ ສຎ຺ຊານນ຺ໂຕ’’ຕິ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ເຈຈ຺ຈ ອຠິວິຕຣິຕ຺ວາ ວີຕິກ຺ກໂມ’’ຕິ ຊີວິຕາ ໂວໂຣປນສ຺ສ ຈ ຕທຕ຺ຖວເສນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ພ຺ຍຎ຺ຊເນ ອາທຣໍ ອກຕ຺ວາ’’ຕິ. ‘‘ຊານນ຺ໂຕ’’ຕິ ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ເຕປິ ‘‘ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄຫໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຍ຺ຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປາຓວິສຍເມຕ຺ຖ ຊານນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປາໂຓຕິ ຊານນ຺ໂຕ’’ຕິ, ສຕ຺ໂຕ ອຍນ຺ຕິ ຊານນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປາໂຓຕິ ຫິ ໂວຫາຣໂຕ ສຕ຺ໂຕ, ປຣມຕ຺ຖໂຕ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄໂຫຕິ ຊານນ຺ໂຕ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ປາໂຓຕິ ຊານນ຺ໂຕ’’ຕິ ວຈນໍ ‘‘ມນຸສ຺ໂສ ອຍ’’ນ຺ຕິ ອຊານິຕ຺ວາ ເກວລໍ ສຕ຺ຕສຎ຺ຎາຍ ຆາເຕນ຺ຕສ຺ສປິ ປາຣາຊິກຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວ ເອຬກຈຕຸກ຺ເກ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໗໔) ເອຬກສຎ຺ຎາຍ ມນຸສ຺ສປາຓໍ ວຘນ຺ຕສ຺ສ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິ ທສ຺ສິຕາ. ຕສ຺ມາ ‘‘ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄໂຫ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ປາໂຓຕິ ຊານນ຺ໂຕ’’ຕິ ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສຎ຺ຊານນ຺ໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ສຫ-ສທ຺ເທນ ສມານຕ຺ໂຖ ສໍ-ສທ຺ໂທຕິ ອາຫ – ‘‘ເຕເນວ ປາຓຊານນາກາເຣນ ສທ຺ຘິໍ ຊານນ຺ໂຕ’’ຕິ, ເຕເນວ ປາຓຊານນາກາເຣນ ສທ຺ຘິໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປມີຕິ ຊານນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍທິປິ ເອກສ຺ເສວ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸຠຍາຣມ຺ມຓຠາວາສມ຺ຠວໂຕ ປາໂຓຕິ ຊານເນນ ສທ຺ຘິໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປມີຕິ ຊານນໍ ເອກກ຺ຂເຓ ນ ສມ຺ຠວຕິ, ປາໂຓຕິສຎ຺ຎໍ ປນ ອວິຊຫິຕ຺ວາ ມາເຣມີຕິ ຊານນໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ເຕເນວ…ເປ… ສທ຺ຘິໍ ຊານນ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ສທ຺ຘິນ຺ຕິ ອວິຊຫິຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຎາຕປຣິຎ຺ຎາຍ ທິຏ຺ຐສຠາເວສຸ ຘມ຺ເມສຸ ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາຍ ຕິລກ຺ຂຓໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ‘ຣູປໍ ອນິຈ຺ຈ’ນ຺ຕິອາທິນາ ສຠາເວນ ສທ຺ຘິໍ ເອກກ຺ຂເຓ ອນິຈ຺ຈາທິລກ຺ຂຓຊານນໍ ວິຍ ‘ອິມໍ ປາຓໍ ມາເຣມີ’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ກິຣິຍາຍ ສທ຺ຘິໍເຍວ ຊານາຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອປເຣ ປນ ອາຈຣິຍາ ຕຕ຺ຖາປິ ເອວໍ ນ ກເຖນ຺ຕິ.

ວຘກເຈຕນາວເສນ ເຈເຕຕ຺ວາຕິ ‘‘ອິມໍ ມາເຣມີ’’ຕິ ວຘກເຈຕນາຍ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ. ປກປ຺ເປຕ຺ວາຕິ ‘‘ວຘາມິ ນ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ຈິຕ຺ເຕນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ. ອຠິວິຕຣິຕ຺ວາຕິ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ກຕ຺ວາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ນິຣາສງ຺ກຈິຕ຺ຕໍ ເປເສຕ຺ວາ’’ຕິ. ອຸປກ຺ກມວເສນາຕິ ສາຫຕ຺ຖິກາທິອຸປກ຺ກມວເສນ. ເອວໍ ປວຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ເອວໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕວິຘິນາ ປວຕ຺ຕສ຺ສ. ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ສຎ຺ຈິຈ຺ຈາ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ວິປ຺ປກຕວຈນຕ຺ຕາ ‘‘ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຍ຺ຍາ’’ຕິ ອິມິນາວ ອປຣກາລກິຣິຍາວຈເນນ ສພ຺ພຖາ ປຣິນິຏ຺ຐິຕວີຕິກ຺ກໂມ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕຖາປິ ‘‘ສຎ຺ຈິຈ຺ຈາ’’ຕິ ອິມິນາ ວຸຈ຺ຈມານໍ ອປຣິໂຍສິຕວີຕິກ຺ກມມ຺ປິ ອວສານໍ ປາເປຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວີຕິກ຺ກໂມ’’ຕິ ປທຠາຊນໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອຍໍ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈສທ຺ທສ຺ສ ສິຂາປ຺ປຕ຺ໂຕ ອຕ຺ໂຖຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ປຏິສນ຺ຘິວິຎ຺ຎາເຓນ ສທ຺ຘິໍ ອຸປ຺ປນ຺ນກລລຣູປໂຕ ປຏ຺ຐາຍ. ສຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ເສຍ຺ຍາ, ມາຕຸກຸຈ຺ຉິສງ຺ຂາໂຕ ຄພ຺ໂຠ ເສຍ຺ຍາ ເອເຕສນ຺ຕິ ຄພ຺ຠເສຍ຺ຍກາ, ອຓ຺ຑຊາ ຊລາພຸຊາ ຈ. ເຕສໍ ຄພ຺ຠເສຍ຺ຍການໍ ວເສນ ສພ຺ພສຸຂຸມຕ຺ຕຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ຍໍ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິສ຺ມິ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸນິຍມນຕ຺ຖໍ. ໂອປປາຕິກສໍເສທຊາປິ ຫິ ມນຸສ຺ສາ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸເມວ. ນ ເຈວິມໍ ສພ຺ພປຐມໍ ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄຫໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຕຸໍ ສກ຺ກາ. ປຏິສນ຺ຘິຈິຕ຺ເຕນ ຫິ ສທ຺ຘິໍ ຕິໍສ ກມ຺ມຊຣູປານິ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ, ເຕສຸ ປນ ຐິເຕສຸເຍວ ໂສຬສ ຠວງ຺ຄຈິຕ຺ຕານິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ. ເອຕສ຺ມິໍ ອນ຺ຕເຣ ຄຫິຕປຏິສນ຺ຘິກສ຺ສ ທາຣກສ຺ສ ວາ ມາຕຸຍາ ວາ ປນສ຺ສ ອນ຺ຕຣາໂຍ ນຕ຺ຖິ. ອຍຎ຺ຫິ ມຣຓສ຺ສ ອໂນກາໂສ ນາມ. ເອກສ຺ມິຎ຺ຫິ ໂສຬສຈິຕ຺ຕກ຺ຂເຓ ກາເລ ທາຣກສ຺ສ ມຣຓໍ ນຕ຺ຖິ ຕທາ ຈຸຕິຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອສມ຺ຠວໂຕ, ມາຕຸຍາປິ ຕຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຕທນນ຺ຕເຣເຍວ ຈວນຘມ຺ມາຍ ຄພ຺ຠຄ຺ຄຫຓສ຺ເສວ ອສມ຺ຠວໂຕ. ຈິຕ຺ຕຄ຺ຄຫເຓເນວ ອວິນາຠາວໂຕ ເສສອຣູປຘມ຺ມານມ຺ປິ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຣູປກາຍຸປຕ຺ຖມ຺ຠິຕສ຺ເສວ ຈ ນາມກາຍສ຺ສ ປຎ຺ຈໂວກາເຣ ປວຕ຺ຕິສພ຺ຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສກລາປິ ປຎ຺ຈໂວກາຣປຏິສນ຺ຘິ ທສ຺ສິຕາ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ສກລາປິ ປຎ຺ຈໂວກາຣປຏິສນ຺ຘີຕິ ປຣິປຸຓ຺ຓາ ອນູນາ ຣູປາທິປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘານໍ ປຏິສນ຺ຘີຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ, ນ ປນ ສກລາປິ ປຎ຺ຈໂວກາຣຠເວ ປຏິສນ຺ຘີຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຕສ຺ມາ ຕຎ຺ຈ ປຐມໍ ຈິຕ຺ຕໍ…ເປ… ກລລຣູປນ຺ຕິ ອຍໍ ສພ຺ພປຐໂມ ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄໂຫ’’ຕິ. ‘‘ຕທຫຸຊາຕສ຺ສ ເອຬກສ຺ສ ໂລມໍ ຊາຕິອຸຓ຺ຓາ’’ຕິ ເກຈິ. ‘‘ຫິມວນ຺ຕປ຺ປເທເສ ຊາຕິມນ຺ຕເອຬກໂລມໍ ຊາຕິອຸຓ຺ຓາ’’ຕິ ອປເຣ. ສຸຂຸມຊາຕິໂລມາ ເອວ ກິຣ ເກຈິ ເອຬກາ ຫິມວນ຺ເຕ ວິຊ຺ຊນ຺ຕິ. ‘‘ຄພ຺ຠໍ ຜາເລຕ຺ວາ ຄຫິຕເອຬກໂລມໍ ຊາຕິອຸຓ຺ຓາ’’ຕິ ອຎ຺ເຎ.

ເອເກນ ອໍສຸນາຕິ ຂຸທ຺ທກຠາຓການໍ ມເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ຄພ຺ຠເສຍ຺ຍກສຕ຺ຕານໍ ປຏິສນ຺ຘິກ຺ຂເຓ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ ອປຈ຺ຉາ ອປຸເຣ ເອກໂຕ ປາຕຸຠວນ຺ຕິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ປາຕຸຠູຕາ ກລລສງ຺ຂາຕາ ຣູປສນ຺ຕຕິ ປຣິຕ຺ຕາ ໂຫຕິ ຂຸທ຺ທກມກ຺ຂິກາຍ ເອກວາຍາເມນ ປາຕພ຺ພມຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ‘‘ອຕິພຫຸໍ ເອຕໍ, ສຓ຺ຫສູຈິຍາ ເຕເລ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕາຍ ປຄ຺ຆຣິຕ຺ວາ ອຄ຺ເຄ ຐິຕພິນ຺ທຸມຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕມ຺ປິ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ເອກເກເສ ເຕລໂຕ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ຄຫິເຕ ຕສ຺ສ ປຄ຺ຆຣິຕ຺ວາ ອຄ຺ເຄ ຐິຕພິນ຺ທຸມຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕມ຺ປິ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ຊນປເທ ມນຸສ຺ສານໍ ເກເສ ອຏ຺ຐຘາ ຜາລິເຕ ຕໂຕ ເອກໂກຏ຺ຐາສປ຺ປມາໂຓ ອຸຕ຺ຕຣກຸຣຸການໍ ເກໂສ, ຕສ຺ສ ປສນ຺ນຕິລເຕລໂຕ ອຸທ຺ຘຏສ຺ສ ອຄ຺ເຄ ຐິຕພິນ຺ທຸມຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕມ຺ປິ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ຊາຕິອຸຓ຺ຓາ ນາມ ສຸຂຸມາ, ຕສ຺ສາ ເອກອໍສຸໂນ ປສນ຺ນຕິລເຕເລ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘຏສ຺ສ ປຄ຺ຆຣິຕ຺ວາ ອຄ຺ເຄ ຐິຕພິນ຺ທຸມຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໒໖) ຂຸທ຺ທກຠາຓເກຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສໍຍຸຕ຺ຕຠາຓກາ ປນ ‘‘ຕີຫິ ຊາຕິອຸຓ຺ຓໍສູຫິ ກຕສຸຕ຺ຕຄ຺ເຄ ສຓ຺ຐິຕເຕລພິນ຺ທຸປ຺ປມາຓໍ ກລລໍ ໂຫຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໒໓໕) ວທນ຺ຕິ. ‘‘ອຈ຺ຉ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ປຣິຍາຍນ຺ຕເຣນ ວິຠາເວຕິ ‘‘ວິປ຺ປສນ຺ນ’’ນ຺ຕິ.

ສປ຺ປິມຓ຺ໂຑຕິ ປສນ຺ນສປ຺ປິ. ຍຖາຕິ ອິທໍ ອາເນຕ຺ວາ ເອຕ຺ຖາປິ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ, ສປ຺ປິມຓ຺ໂຑປິ ວຸຕ຺ຕພິນ຺ທຸປ຺ປມາໂຓວ ອິຘ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ເອວໍວຓ຺ຓປ຺ປຏິຠາຄນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປມາຓສຓ຺ຐານປຣິຈ຺ຉິນ຺ນໍ. ອຖ ວາ ເອວໍວຓ຺ຓປ຺ປຏິຠາຄນ຺ຕິ ເອວໍວຓ຺ຓໍ ເອວໍສຓ຺ຐານຎ຺ຈ. ປຏິຠຊນໍ ວາ ປຏິຠາໂຄ, ສທິສຕາຠຊນໍ ສທິສຕາປຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍວິໂຘ ວຓ຺ຓປ຺ປຏິຠາໂຄ ຣູປໂຕ ສຓ຺ຐານໂຕ ຈ ສທິສຕາປຕ຺ຕິ ເອຕສ຺ສາຕິ ເອວໍວຓ຺ຓປ຺ປຏິຠາຄໍ. ກລລນ຺ຕິ ປວຸຈ຺ຈຕີຕິ ຠູຕຸປາທາຣູປສງ຺ຂາໂຕ ສນ຺ຕານວເສນ ປວຕ຺ຕມາໂນ ອຕ຺ຕຠາໂວ ກລລໍ ນາມາຕິ ກຖີຍຕິ. ວີສວສ຺ສສຕາຍຸກສ຺ສາຕິ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ ຕໂຕ ອູນາຘິກາຍຸກມນຸສ຺ສານມ຺ປິ ສພ຺ຠາວໂຕ.

ກລລກາເລປີຕິ ປຐມສຕ຺ຕາຫພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຍໍ ສນ຺ຕຕິວເສນ ປວຕ຺ຕມານໍ ກລລສງ຺ຂາຕໍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຕຸໍ ສກ຺ກາ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ຕໂຕ ວາ ອຸທ຺ຘນ຺ຕິ ທຸຕິຍສຕ຺ຕາຫາທີສຸ ອພ຺ພຸທາທິຠາວປ຺ປຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນນຸ ຈ ອຸປ຺ປນ຺ນານໍ ຘມ຺ມານໍ ສຣສນິໂຣເຘເນວ ນິຣຸຊ຺ຌນໂຕ ອນ຺ຕຣາ ອຸປຈ຺ເຉໂທ ນ ສກ຺ກາ ກາຕຸໍ, ‘‘ຕສ຺ມາ…ເປ… ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທຕິ ອຸປໂຣເຘຕີ’’ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ປເວຓີຆຏນໍ…ເປ… ອຸປໂຣເຘຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. ກຖຎ຺ຈາຍມຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສ຺ວາຍມຕ຺ໂຖ’’ຕິອາທິ.

ເອຕ຺ຖາຫ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໑.໕; ອິຕິວຸ. ອຏ຺ຐ. ໗໔) – ຂເຓ ຂເຓ ນິຣຸຊ຺ຌນສຠາເວສຸ ສງ຺ຂາເຣສຸ ໂກ ຫນ຺ຕິ, ໂກ ວາ ຫຎ຺ຎຕິ, ຍທິ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິກສນ຺ຕາໂນ, ໂສ ອຣູປຕາຍ ນ ເຉທນເຠທນາທິວເສນ ວິໂກປນສມຕ຺ໂຖ, ນປິ ວິໂກປນີໂຍ. ອຖ ຣູປສນ຺ຕາໂນ, ໂສ ອເຈຕນຕາຍ ກຏ຺ຐກລິງ຺ຄຣູປໂມຕິ ນ ຕຕ຺ຖ ເຉທນາທິນາ ປາຓາຕິປາໂຕ ລພ຺ຠຕິ ຍຖາ ມຕສຣີເຣ. ປໂຍໂຄປິ ປາຓາຕິປາຕສ຺ສ ຍຖາວຸຕ຺ໂຕ ປຫຣຓປ຺ປຫາຣາທິໂກ ອຕີເຕສຸ ວາ ສງ຺ຂາເຣສຸ ຠເວຍ຺ຍ ອນາຄເຕສຸ ວາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ວາ, ຕຕ຺ຖ ນ ຕາວ ອຕີຕານາຄເຕສຸ ສມ຺ຠວຕິ ເຕສໍ ອຠາວໂຕ, ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ຈ ສງ຺ຂາຣານໍ ຂຓິກຕ຺ຕາ ສຣເສເນວ ນິຣຸຊ຺ຌນສຠາວຕາຍ ວິນາສາຠິມຸເຂສຸ ນິປ຺ປໂຍຊໂນ ປໂຍໂຄ ສິຍາ, ວິນາສສ຺ສ ຈ ກາຣຓຣຫິຕຕ຺ຕາ ນ ປຫຣຓປ຺ປຫາຣາທິປ຺ປໂຍຄເຫຕຸກໍ ມຣຓໍ, ນິຣີຫກຕາຍ ຈ ສງ຺ຂາຣານໍ ກສ຺ສ ໂສ ປໂຍໂຄ, ຂຓິກຕ຺ຕາ ວຘາຘິປ຺ປາຍສມກາລຠິຊ຺ຊນກສ຺ສ ກິຣິຍາປຣິໂຍສານກອາລານວຏ຺ຐານໂຕ ກສ຺ສ ວາ ປາຓາຕິປາຕກມ຺ມພທ຺ໂຘຕິ?

ວຸຈ຺ຈເຕ – ວຘກເຈຕນາສຫິໂຕ ສງ຺ຂາຣານໍ ປຸຎ຺ໂຊ ສຕ຺ຕສງ຺ຂາໂຕ ຫນ຺ຕິ. ເຕນ ປວຕ຺ຕິຕວຘປ຺ປໂຍຄນິມິຕ຺ຕໍ ອປຄຕຸສ຺ມາວິຎ຺ຎາຓຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິໂຍ ມຕໂວຫາຣປ຺ປວຕ຺ຕິນິພນ຺ຘໂນ ຍຖາວຸຕ຺ຕວຘປ຺ປໂຍຄາກຣເຓ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣໂຫ ຣູປາຣູປຘມ຺ມສມູໂຫ ຫຎ຺ຎຕິ, ເກວໂລ ວາ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິກສນ຺ຕາໂນ ວຘປ຺ປໂຍຄາວິສຍຠາເວປິ ຕສ຺ສ ປຎ຺ຈໂວກາຣຠເວ ຣູປສນ຺ຕານາຘີນວຸຕ຺ຕິຕາຍ ຣູປສນ຺ຕາເນ ປເຣນ ປໂຍຊິຕຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍຸປຈ຺ເຉທກປໂຍຄວເສນ ຕນ຺ນິພ຺ພຕ຺ຕິວິນິພນ຺ຘກວິສທິສຣູປຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວິຫເຕ ວິຈ຺ເຉໂທ ໂຫຕີຕິ ນ ປາຓາຕິປາຕສ຺ສ ອສມ຺ຠໂວ, ນປິ ອເຫຕຸໂກ ປາຓາຕິປາໂຕ, ນ ຈ ປໂຍໂຄ ນິປ຺ປໂຍຊໂນ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ສງ຺ຂາເຣສຸ ກຕປ຺ປໂຍຄວເສນ ຕທນນ຺ຕຣໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣຫສ຺ສ ສງ຺ຂາຣກລາປສ຺ສ ຕຖາ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ. ຂຓິການໍ ສງ຺ຂາຣານໍ ຂຓິກມຣຓສ຺ສ ອິຘ ມຣຓຠາເວນ ອນຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ສນ຺ຕຕິມຣຓສ຺ສ ຈ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ສເຫຕຸກຠາວໂຕ ນ ອເຫຕຸກໍ ມຣຓໍ, ນ ຈ ກຕ຺ຕຸຣຫິໂຕ ປາຓາຕິປາຕປ຺ປໂຍໂຄ ນິຣີຫເກສຸປິ ສງ຺ຂາເຣສຸ ສນ຺ນິຫິຕຕາມຕ຺ເຕນ ອຸປກາຣເກສຸ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ອນຸຣູປຜລຸປ຺ປາທເນ ນິຍເຕສຸ ກາຣເຓສຸ ກຕ຺ຕຸໂວຫາຣສິທ຺ຘິໂຕ ຍຖາ ‘‘ປທີໂປ ປກາເສຕິ, ນິສາກໂຣ ຈນ຺ທິມາ’’ຕິ. ນ ຈ ເກວລສ຺ສ ວຘາຘິປ຺ປາຍສຫຠຸໂນ ຈິຕ຺ຕເຈຕສິກກລາປສ຺ສ ປາຓາຕິປາໂຕ ອິຈ຺ຉິໂຕ ສນ຺ຕານວເສນ ອວຏ຺ຐິຕສ຺ເສວ ປຏິຊານນໂຕ, ສນ຺ຕານວເສນ ປວຕ຺ຕມານານຎ຺ຈ ປທີປາທີນໍ ອຕ຺ຖກິຣິຍາສິທ຺ຘິ ທິສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ເຖວ ປາຓາຕິປາເຕນ ກມ຺ມຸນາ ພທ຺ໂຘ. ອຍຎ຺ຈ ວິຈາໂຣ ອທິນ຺ນາທານາທີສຸປິ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ວິຠາເວຕພ຺ໂພ.

ໂວໂຣເປຕຸໍ ນ ສກ຺ກາຕິ ອຸປກ຺ກເມນ ໂວໂຣເປຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ. ສຕ຺ຕຏ຺ຐຊວນວາຣມຕ຺ຕນ຺ຕິ ຂຸທ຺ທກຠາຓການໍ ມເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ. ສໍຍຸຕ຺ຕຠາຓກາ ປນ ‘‘ຣູປສນ຺ຕຕິ ອຣູປສນ຺ຕຕີ’’ຕິ ທ຺ເວ ສນ຺ຕຕິໂຍ ວຕ຺ວາ ‘‘ອຸທກໍ ອກ຺ກມິຕ຺ວາ ຄຕສ຺ສ ຍາວ ຕີເຣ ອກ຺ກນ຺ຕອຸທກເລຂາ ນ ວິປ຺ປສີທຕິ, ອທ຺ຘານໂຕ ອາຄຕສ຺ສ ຍາວ ກາເຍ ອຸສຸມຠາໂວ ນ ວູປສມ຺ມຕິ, ອາຕປາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຄພ຺ຠໍ ປວິຏ຺ຐສ຺ສ ຍາວ ອນ຺ຘກາຣຠາໂວ ນ ວິຄຈ຺ຉຕິ, ອນ຺ໂຕຄພ຺ເຠ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ມນສິ ກຣິຕ຺ວາ ທິວາ ວາຕປານໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ໂອໂລເກນ຺ຕສ຺ສ ຍາວ ອກ຺ຂີນໍ ຜນ຺ທນຠາໂວ ນ ວູປສມ຺ມຕິ, ອຍໍ ຣູປສນ຺ຕຕິ ນາມ. ທ຺ເວ ຕໂຍ ຊວນວາຣາ ອຣູປສນ຺ຕຕິ ນາມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ຕທຸຠຍມ຺ປິ ສນ຺ຕຕິປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ນາມາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ມຊ຺ຌິມຠາຓກາ ປນ ວທນ຺ຕິ ‘‘ເອກທ຺ເວສນ຺ຕຕິວາຣປຣິຍາປນ຺ນໍ ສນ຺ຕຕິປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ. ຕຕ຺ຖ ອນ຺ຘກາເຣ ນິສີທິຕ຺ວາ ອາໂລກຏ຺ຐານໍ ຄຕສ຺ສ ນ ຈ ຕາວ ອາຣມ຺ມຓໍ ປາກຏໍ ໂຫຕິ. ຍາວ ປນ ຕໍ ປາກຏໍ ໂຫຕິ, ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ປວຕ຺ຕາ ຣູປສນ຺ຕຕິ ອຣູປສນ຺ຕຕິ ວາ ເອກທ຺ເວສນ຺ຕຕິວາຣາ ນາມາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອາໂລກຏ຺ຐາເນ ຈຣິຕ຺ວາ ໂອວຣກໍ ປວິຏ຺ຐສ຺ສປິ ນ ຕາວ ສຫສາ ຣູປໍ ປາກຏໍ ໂຫຕິ. ຍາວ ປນ ຕໍ ປາກຏໍ ໂຫຕິ, ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ປວຕ຺ຕາ ຣູປສນ຺ຕຕິ ອຣູປສນ຺ຕຕິ ວາ ເອກທ຺ເວສນ຺ຕຕິວາຣາ ເວທິຕພ຺ພາ. ທູເຣ ຐຕ຺ວາ ປນ ຣຊການໍ ຫຕ຺ຖວິກາຣໍ ຆຓ຺ຏິເຠຣິອາໂກຏນວິກາຣຎ຺ຈ ທິສ຺ວາປິ ນ ຕາວ ສທ຺ທໍ ສຸຓາຕິ. ຍາວ ປນ ຕໍ ສຸຓາຕິ, ເອຕສ຺ມິມ຺ປິ ອນ຺ຕເຣ ເອກທ຺ເວສນ຺ຕຕິວາຣາ ເວທິຕພ຺ພາ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອາໂລກຏ຺ຐານໂຕ ໂອວຣກໍ ປວິຏ຺ຐສ຺ສ ປເຄວ ຕຕ຺ຖ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ຍາວ ຣູປຄຕໍ ປາກຏໍ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ອຸປຑ຺ຒເວລາ ອວິຠູຕປ຺ປາຍາ, ອຸປຑ຺ຒເວລາ ວິຠູຕປ຺ປາຍາ ຕທຸຠຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ທ຺ເວສນ຺ຕຕິວາຣາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຍິທໍ ນ ສພ຺ພສາຘາຣຓໍ, ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ສີຆມ຺ປິ ປາກຏໍ ໂຫຕີຕິ ‘‘ເອກທ຺ເວສນ຺ຕຕິວາຣາ’’ຕິ ເອກຄ຺ຄຫຓມ຺ປິ ກຕໍ.

ສຠາຄສນ຺ຕຕິວເສນາຕິ ກຸສລາກຸສລໂສມນສ຺ສຸເປກ຺ຂາທິນາ ສຠາຄສນ຺ຕຕິວເສນ. ອິມິນາ ອຣູປສນ຺ຕຕິ ທສ຺ສິຕາ. ສຕ຺ຕຏ຺ຐຊວນວາຣມຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈ ກາມາວຈຣຊວນວເສເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ, ນ ອິຕຣຊວນວເສນ. ນ ຫິ ເຕ ປຣິມິຕກາລາ, ອນ຺ຕຣາ ປວຕ຺ຕຠວງ຺ຄາທໂຍປິ ຕທນ຺ໂຕຄຘາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ຍາວ ວາ ອຸຓ຺ຫໂຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາຕິອາທິນາ ປນ ຣູປສນ຺ຕຕິໍ ທສ຺ເສຕິ. ອນ຺ຘກາຣໍ ໂຫຕີຕິ ອນ຺ຘກາຣໍ ນ ວິຄຈ຺ຉຕິ. ສນ຺ຕຕິປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ອາຄຕໍ, ອທ຺ຘາປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ສຸຕ຺ເຕ. ຕຖາ ຫິ ຠທ຺ເທກຣຕ຺ຕສຸຕ຺ເຕ ອທ຺ຘາປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ໂຍ ຈາວຸໂສ ມໂນ, ເຍ ຈ ຘມ຺ມາ, ອຸຠຍເມຕໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ, ຕສ຺ມິໍ ເຈ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນ ຉນ຺ທຣາຄປຏິພທ຺ຘໍ ໂຫຕິ ວິຎ຺ຎາຓໍ, ຉນ຺ທຣາຄປຏິພທ຺ຘຕ຺ຕາ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ຕທຠິນນ຺ທຕິ, ຕທຠິນນ຺ທນ຺ໂຕ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ຘມ຺ເມສຸ ສໍຫີຣຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໒໘໔) ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ມໂນຕິ ສສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ວິຎ຺ຎາຓມາຫ. ຘມ຺ມາຕິ ອາຣມ຺ມຓຘມ຺ມາ. ມໂນຕິ ວາ ມນາຍຕນໍ. ຘມ຺ມາຕິ ເວທນາທໂຍ ອຣູປກ຺ຂນ຺ຘາ. ອຸຠຍເມຕໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ອທ຺ຘາປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ເອຕໍ ອຸຠຍໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ນິກນ຺ຕິວິຎ຺ຎາຓໍ. ຕຎ຺ຫິ ຕສ຺ມິໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນ ຉນ຺ທຣາຄວເສນ ປຏິພທ຺ຘໍ ໂຫຕິ. ອຠິນນ຺ທຕີຕິ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐາຠິນນ຺ທນາຫິ ອຠິນນ຺ທຕິ. ຕຖາຠູໂຕ ຈ ວຕ຺ຖຸປຣິຎ຺ຎາຍ ອຠາວໂຕ ເຕສຸ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ຘມ຺ເມສຸ ສໍຫີຣຕິ, ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐີຫິ ອາກຑ຺ຒີຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ທ຺ວາທສາຍຕນານິ ເອກໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ອາຄຕຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ປວຕ຺ໂຕ ຉນ຺ທຣາໂຄ ອທ຺ຘາປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມໂຓ, ນ ຂຓປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມໂຓຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ.

ສຕ຺ໂຕຕິ ຂນ຺ຘສນ຺ຕາໂນ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ສຕ຺ຕປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍນ຺ຕິ ຣູປາຣູປຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ. ຣູປຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິເຍ ຫິ ວິໂກປິເຕ ອິຕຣມ຺ປິ ຕໍສມ຺ພນ຺ຘຕາຍ ວິນສ຺ສຕີຕິ. ຕໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣເມວາຕິ ຕໍ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍາຕິປາຕນວິຘານໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣເມວ. ສຣເສເນວ ປຕນສຠາວສ຺ສ ອນ຺ຕຣາ ເອວ ອຕີວ ປາຕນໍ ອຕິປາໂຕ, ສຓິກໍ ປຕິຕຸໍ ອທຕ຺ວາ ສີຆປາຕນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕິກ຺ກມ຺ມ ວາ ສຕ຺ຖາທີຫິ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ປາຕນໍ ອຕິປາໂຕ, ປາຓສ຺ສ ອຕິປາໂຕ ປາຓາຕິປາໂຕ. ຍາຍ ເຈຕນາຍ ປວຕ຺ຕມານສ຺ສ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ນິສ຺ສຍຠູເຕສຸ ມຫາຠູເຕສຸ ອຸປກ຺ກມກຣຓເຫຕຸ ຕໍມຫາຠູຕປຈ຺ຈຍາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນມຫາຠູຕາ ນຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສນ຺ຕິ, ສາ ຕາທິສປ຺ປໂຍຄສມຸຏ຺ຐາປິກາ ວຘກເຈຕນາ ປາຓາຕິປາໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ຍາຍ ເຈຕນາຍາ’’ຕິອາທິ.

ປຫຣຓນ຺ຕິ ກາຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສຫິຕາຍ ວຘກເຈຕນາຍ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖສາຘນໍ. ອາຓາປນນ຺ຕິ ວຈີວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສຫິຕາຍ ວຘກເຈຕນາຍ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖສາຘນໍ. ເຕເນວ ‘‘ສາເວຕຸກາໂມ ນ ສາເວຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປນິກ຺ຂິປນນ຺ຕິ ອສິອາທີນໍ ຕສ຺ສ ອຸປນິກ຺ຂິປນໍ.

ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສງ຺ເຂປໂຕ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ວິຊ຺ຊາປຣິຊປ຺ປນນ຺ຕິ ມນ຺ຕປຣິຊປ຺ປນໍ. ອິທານິ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວິຕ຺ຖາຣິຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອຏ຺ຐກຖາສຸ ປນາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອາຖພ຺ພຓິກາຕິ ອາຖພ຺ພຓເວທເວທິໂນ. ອາຖພ຺ພຓໍ ປໂຍເຊນ຺ຕີຕິ ອາຖພ຺ພຓເວທວິຫິຕໍ ມນ຺ຕໍ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕວິຘິນາ ປໂຍເຊນ຺ຕິ. ອາຖພ຺ພຓິກາ ຫິ ສຕ຺ຕາຫໍ ອໂລຓກໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ທພ຺ເພ ອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ປຖວິຍໍ ສຍມານາ ຕປໍ ຈຣິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ສຸສານຠູມິໍ ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ສຕ຺ຕເມ ປເທ ຐຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖໍ ວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ມຸເຂນ ວິຊ຺ຊໍ ປຣິຊປ຺ປນ຺ຕິ, ອຖ ເນສໍ ກມ຺ມໍ ສມິຊ຺ຌຕິ. ປຏິເສນາຍາຕິ ອິທໍ ເຫຏ຺ຐາ ອຸປຣິ ວາ ປທທ຺ວເຍນ ສມ຺ພນ຺ຘມຸປຄຈ຺ຉຕິ. ອີຕິໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕີຕິ ຑໍສິຕ຺ວາ ມາຣຓຕ຺ຖາຍ ວິຈ຺ຉິກາທີນໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນວເສນ ປີຬໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕິ. ເອຕີຕິ ອີຕິ. ອຸປທ຺ທວນ຺ຕິ ຕໂຕ ອຘິກຕຣປີຬໍ. ປຊ຺ຊຣກນ຺ຕິ ວິສມຊ຺ຊຣໍ. ສູຈິກນ຺ຕິ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄານິ ສູຈີຫິ ວິຍ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕມານໍ ສູລໍ. ວິສູຈິກນ຺ຕິ ສສູລໍ ອາມາຕິສາຣໍ. ປກ຺ຂນ຺ທິຍນ຺ຕິ ຣຕ຺ຕາຕິສາຣໍ. ວິຊ຺ຊໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາຕິ ຄນ຺ຘາຣວິຊ຺ຊາທິກໍ ອຕ຺ຕໂນ ວິຊ຺ຊໍ ກຕຸປຈາຣໍ ປຣິຊປ຺ປິຕ຺ວາ ມນ຺ຕປຐນກ຺ກເມນ ປຐິຕ຺ວາ. ເຕຫີຕິ ເຕຫິ ວຕ຺ຖູຫິ.

ປໂຍຊນນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕມານໍ. ທິສ຺ວາຕິອາທິ ທິຏ຺ຐວິສາທີນໍ ຍຖາກ຺ກເມນ ວຸຕ຺ຕໍ. ທ຺ວຕ຺ຕິພ຺ຍາມສຕປ຺ປມາຓນາຄຸທ຺ຘຣເຓຕິ ທ຺ວຕ຺ຕິພ຺ຍາມສຕປ຺ປມາເຓ ມຫາກາເຍ ນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ ຐິຕານໍ ນາຄານໍ ອຸທ຺ຘຣເຓ. ກຸມ຺ຠຓ຺ຑານນ຺ຕິ ກຸມ຺ຠຓ຺ຑເທວານໍ. ເຕ ກິຣ ເທວາ ມໂຫທຣາ ໂຫນ຺ຕິ, ຣຫສ຺ສງ຺ຄມ຺ປິ ຈ ເນສໍ ກຸມ຺ໂຠ ວິຍ ມຫນ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ກຸມ຺ຠຓ຺ຑາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເວສ຺ສວຓສ຺ສ ຍກ຺ຂາຘິປຕິຠາເວປິ ນຍນາວຸເຘນ ກຸມ຺ຠຓ຺ຑານໍ ມຣຓສ຺ສ ອິຘ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເຕສຸປິ ຕສ຺ສ ອາຓາປວຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ເກຈີຕິ ມຫາສງ຺ຆິກາ. ‘‘ອໂຫ ວຕ ຍໍ ຕໍ ກຸຈ຺ຉິຄຕໍ ຄພ຺ຠໍ ນ ໂສຕ຺ຖິນາ ອຠິນິກ຺ຂເມຍ຺ຍາ’’ຕິ ປາໂຐ ສຸນ຺ທຣຕໂຣ. ‘‘ອໂຫ ວຕາຍໍ ຕ’’ນ຺ຕິປິ ປາໂຐ. ‘‘ອຍໍ ອິຕ຺ຖີ ຕໍ ກຸຈ຺ຉິຄຕໍ ຄພ຺ຠໍ ນ ໂສຕ຺ຖິນາ ອຠິນິກ຺ຂາເມຍ຺ຍາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ກຸລຸມ຺ພສ຺ສາຕິ ຄພ຺ຠສ຺ສ ກຸລສ຺ເສວ ວາ, ກຸຏຸມ຺ພສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຠາວນາມຍິທ຺ຘິຍາຕິ ອຘິຏ຺ຐານິທ຺ຘິໍ ສນ຺ຘາຍ ວທນ຺ຕິ. ຆຏເຠທນໍ ວິຍ ອິທ຺ຘິວິນາໂສ, ອຄ຺ຄິນິພ຺ພາປນໍ ວິຍ ປຣູປຆາໂຕຕິ ອຸປມາສໍສນ຺ທນໍ. ຕໍ ເຕສໍ ອິຈ຺ຉາມຕ຺ຕເມວາຕິ ເອຕ຺ຖາຍໍ ວິຈາຣຓາ – ຕຸມ຺ເຫ ອິທ຺ຘິຍາ ປຣູປຆາຕໍ ວເທຖ, ອິທ຺ຘິ ນາມ ເຈສາ ອຘິຏ຺ຐານິທ຺ຘິ ວິກຸພ຺ພນິທ຺ຘິ ມໂນມຍິທ຺ຘິ ຎາຓວິປ຺ຜາຣິທ຺ຘິ ສມາຘິວິປ຺ຜາຣິທ຺ຘິ ອຣິຍິທ຺ຘິ ກມ຺ມວິປາກຊິທ຺ຘິ ປຸຎ຺ຎວໂຕອິທ຺ຘິ ວິຊ຺ຊາມຍິທ຺ຘິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສມ຺ມາປໂຍຄປຈ຺ຈຍາ ອິຊ຺ຌນຏ຺ເຐນ ອິທ຺ຘີຕິ ທສວິຘາ. ຕຕ຺ຖ ກຕຣໍ ອິທ຺ຘິໍ ວເທຖາຕິ? ຠາວນາມຍນ຺ຕິ. ກິໍ ປນ ຠາວນາມຍິທ຺ຘິຍາ ປຣູປຆາຕກມ຺ມໍ ໂຫຕີຕິ? ອາມ ເອກວາຣໍ ໂຫຕິ. ຍຖາ ຫິ ອາທິຕ຺ຕຆຣສ຺ສ ອຸປຣິ ອຸທກຠຣິເຕ ຆເຏ ຂິຕ຺ເຕ ຆໂຏປິ ຠິຊ຺ຊຕິ, ອຄ຺ຄິປິ ນິພ຺ພາຍຕິ, ເອວເມວ ຠາວນາມຍິທ຺ຘິຍາ ເອກວາຣໍ ປຣູປຆາຕກມ຺ມໍ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປນ ສາ ນສ຺ສຕີຕິ. ອຖ ເນ ‘‘ຠາວນາມຍິທ຺ຘິຍາ ເນວ ເອກວາຣໍ, ນ ທ຺ເວ ວາເຣ ປຣູປຆາຕກມ຺ມໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພາ ‘‘ຠາວນາມຍິທ຺ຘິ ກິໍ ກຸສລາ, ອກຸສລາ, ອພ຺ຍາກຕາ, ສຸຂາຍ ເວທນາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ, ທຸກ຺ຂາຍ, ອທຸກ຺ຂມສຸຂາຍ, ສວິຕກ຺ກສວິຈາຣາ, ອວິຕກ຺ກວິຈາຣມຕ຺ຕາ, ອວິຕກ຺ກອວິຈາຣາ, ກາມາວຈຣາ, ຣູປາວຈຣາ, ອຣູປາວຈຣາ’’ຕິ.

ອິມໍ ປນ ປຎ຺ຫໍ ເຍ ຊານນ຺ຕິ, ເຕ ເອວໍ ວກ຺ຂນ຺ຕິ ‘‘ຠາວນາມຍິທ຺ຘິ ກຸສລາ ວາ ໂຫຕິ ອພ຺ຍາກຕາ ວາ, ອທຸກ຺ຂມສຸຂເວທນີຍາ ເອວ, ອວິຕກ຺ກອວິຈາຣາ ເອວ, ຣູປາວຈຣາ ເອວາ’’ຕິ. ເຕ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ‘‘ປາຓາຕິປາຕເຈຕນາ ກຸສລາກຸສລາທີສຸ ກຕຣໍ ໂກຏ຺ຐາສໍ ຠຊຕີ’’ຕິ. ຊານນ຺ຕາ ວກ຺ຂນ຺ຕິ ‘‘ປາຓາຕິປາຕເຈຕນາ ອກຸສລາວ, ທຸກ຺ຂເວທນີຍາວ, ສວິຕກ຺ກສວິຈາຣາວ, ກາມາວຈຣາ ເອວາ’’ຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ກຖາ ເນວ ກຸສລຕ຺ຕິເກນ ສເມຕິ, ນ ເວທນາຕ຺ຕິເກນ, ນ ວິຕກ຺ກຕ຺ຕິເກນ, ນ ປຣິຕ຺ຕຕ຺ຕິເກນາ’’ຕິ. ກິໍ ປນ ເອວໍ ມຫນ຺ຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ ນິຣຕ຺ຖກນ຺ຕິ? ໂນ ນິຣຕ຺ຖກໍ, ຕຸມ຺ເຫ ປນສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ນ ຊານາຖ. ອິທ຺ຘິມາ ເຈໂຕວສິປ຺ປຕ຺ໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ຫິ ນ ຠາວນາມຍິທ຺ຘິ ອຘິປ຺ເປຕາ, ອາຖພ຺ພຓິທ຺ຘິ ປນ ອຘິປ຺ເປຕາ. ສາ ຫິ ເອຕ຺ຖ ລພ຺ຠມານາ ລພ຺ຠຕີຕິ.

ຫຣິຕພ຺ພໍ ອຸປນິກ຺ຂິປິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຫາຣໍ, ຫາຣເມວ ຫາຣກນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິອາທິ. ຊີວິຕຫຣຓກໍ ອຸປນິກ຺ຂິປິຕພ຺ພໍ ວາ ສຕ຺ຖໍ ສຕ຺ຖຫາຣກນ຺ຕິ ວິກປ຺ປທ຺ວເຍນາຫ. ‘‘ຫາຣກສຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ສຕ຺ຖຫາຣກນ຺ຕິ ວິເສສນສ຺ສ ປຣນິປາຕໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ລຠຕິ, ຕຖາ ກເຣຍ຺ຍາຕິ ອຘິປ຺ປາຍຕ຺ຖມາຫ. ອຸປນິກ຺ຂິເປຍ຺ຍາຕິ ‘‘ປຣິເຍເສຍ຺ຍາ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ. ອິຕຣຖາຕິ ‘‘ປຣິເຍເສຍ຺ຍາ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ອຸປນິກ຺ຂິເປຍ຺ຍາຕິ ເອວມຕ຺ຖໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຍທິ ປຣິເຍສນມຕ຺ຕເມວ ອຘິປ຺ເປຕໍ ສິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣິຍິຏ຺ຐມຕ຺ເຕນາຕິ ປຣິເຍສິຕມຕ຺ເຕນ. ‘‘ສຕ຺ຖຫາຣກໍ ວາສ຺ສ ປຣິເຍເສຍ຺ຍາ’’ຕິ ອິມິນາ ວຸຈ຺ຈມານສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ພ຺ຍຎ຺ຊນານຸຣູປໂຕ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ກຕ຺ວາ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອາຫ ‘‘ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ອນາທິຍິຕ຺ວາ’’ຕິ. ສສຕິ ຫິໍສຕີຕິ ສຕ຺ຖໍ, ສສນ຺ຕິ ຫິໍສນ຺ຕິ ເຕນາຕິ ວາ ສຕ຺ຖນ຺ຕິ ລຄຸຬປາສາຓາທີນມ຺ປິ ສຕ຺ຖສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ອາຫ – ‘‘ຍໍ ເອຕ຺ຖ ຖາວຣປ຺ປໂຍຄສງ຺ຄຫິຕໍ ສຕ຺ຖໍ, ຕເທວ ທສ຺ເສຕຸ’’ນ຺ຕິ.

ວຸຕ຺ຕາວເສສນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕອສິອາທີຫິ ອວສິຏ຺ຐໍ. ລຄຸຬນ຺ຕິ ມຸຄ຺ຄຣສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ສຕ຺ຖສງ຺ຄໂຫຕິ ມາຕິກາຍໍ ‘‘ສຕ຺ຖຫາຣກ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕສຕ຺ຖສງ຺ຄໂຫ. ຍສ຺ມາ…ເປ… ຕສ຺ມາ ທ຺ວິຘາ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ປທຠາຊນໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອີທິສໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕວິຠງ຺ຄນຍເຠທທສ຺ສນນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ນຣເກ ວາ ປປຕາຕິອາທີຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ‘‘ປປາເຕ ວາ ປປຕາ’’ຕິ ປຣໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ ອວຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ‘‘ຣຸກ຺ຂໂຕ ວາ ປປຕາ’’ຕິອາທິ ສພ຺ພໍ ມຣຓູປາຍໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ນ ຫິ ສກ຺ກາ ສພ຺ພໍ ສຣູເປເນວ ວຕ຺ຕຸ’’ນ຺ຕິ. ປຣໂຕ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາຕິ ປຣໂຕ ນິຄມນວເສນ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ທຸຕິຍປທສ຺ສ ປທຠາຊເນ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາ. ອຕ຺ຖໂຕ ວຸຕ຺ຕເມວາຕິ ມຣຓູປາຍສ຺ສ ພຫຸວິຘຕານິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ, ຕໂຕ ເອກເທເສ ທສ຺ສິເຕ ສພ຺ພໍ ວຸຕ຺ຕເມວ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນ ຫິ ສກ຺ກາ…ເປ… ວຕ຺ຕຸນ຺ຕິ ‘‘ຣຸກ຺ຂໂຕ ວາ ປປຕາ’’ຕິອາທິນາ ສຣູປໂຕ ສພ຺ພໍ ມຣຓູປາຍໍ ປຣິໂຍສານໍ ປາເປຕ຺ວາ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ມຕໍ ເຕ ຊີວິຕາ ເສຍ຺ໂຍຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕມຣຓໍ ຍສ຺ມາ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ນິທສ຺ເສຕິ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕມຣຓໍ ອິຕິ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖຕິ ຕມ຺ປິ ຄເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ມຣຓຈິຕ຺ໂຕ ມຣຓມໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖທີປນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ຈິຕ຺ຕ-ສທ຺ທສ຺ສ ວິຈິຕ຺ຕາທິອເນກຕ຺ຖວິສຍຕ຺ຕາ ນາຍໍ ຈິຕ຺ຕ-ສທ຺ໂທ ອິຘ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ວຕ຺ຕມາໂນ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ອປິ ຕຸ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ມິໍເຍວ ວຕ຺ຕມາໂນ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ນິຍມນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ໂຕ. ອິມິນາ ປຸນຣຸຕ຺ຕິໂທສສ຺ສປິ ອິຘ ອນວກາໂສຕິ ທສ຺ເສຕິ. ນ ຕາວ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ‘‘ອິຕິ ຈິຕ຺ຕມໂນ’’ຕິ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາປິ ອິຕິ-ສທ຺ທນິທສ຺ສິຕສ຺ສ ມຣຓສ຺ສ ອປຣາມຏ຺ຐຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕາວ-ສທ຺ເທນ ປນ ປຣໂຕ ‘‘ຈິຕ຺ຕສງ຺ກປ຺ໂປ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ປທຠາຊເນ ‘‘ມຣຓສຎ຺ຎີ’’ຕິອາທິນາ ອິຕິສທ຺ທຕ຺ຖສ຺ສ ວກ຺ຂມານຕໍ ວິຠາເວຕິ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ອິຕິ-ສທ຺ທນິທສ຺ສິຕໍ ມຣຓສງ຺ຂາຕມຕ຺ຖໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ມຣຓສຎ຺ຎີ ມຣຓເຈຕໂນ ມຣຓາຘິປ຺ປາໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ຈິຕ຺ຕສງ຺ກປ຺ໂປຕິ ອິມສ຺ມິໍ ປເທ ອຘິກາຣວເສນ ອິຕິສທ຺ໂທ ອາຫຣິຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ກສ຺ມາ ອາຫຣິຕພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ອິທຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ. ກຖໍ ປເນຕໍ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຕຖາ ຫິສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ອສ຺ສາຕິ ອິຕິ-ສທ຺ທສ຺ສ. ຕເມວ ອຕ຺ຖນ຺ຕິ ມຣຓສງ຺ຂາຕມຕ຺ຖໍ. ‘‘ມຣຓສຎ຺ຎີ’’ຕິອາທີສຸ ຫິ ມຣຓໍ ອິຕິ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ, ‘‘ສຎ຺ຎີ’’ຕິອາທິ ສງ຺ກປ຺ປສທ຺ທສ຺ສ. ຈິຕ຺ຕສທ຺ທສ຺ສ ປເນຕ຺ຖ ວິຈິຕ຺ຕວຈນຕາ ສງ຺ກປ຺ປສທ຺ທສ຺ສ ສຎ຺ຎາເຈຕນາຘິປ຺ປາຍວເສນ ຕິຘາ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ວິຠາວິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ຈິຕ຺ໂຕ ນານປ຺ປກາຣໂກ ສງ຺ກປ຺ໂປ’’ຕິອາທິ. ອຘິປ຺ປາຍສທ຺ເທນ ກິເມຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ອຘິປ຺ປາໂຍຕິ ວິຕກ຺ໂກ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ນ ອິທໍ ວິຕກ຺ກສ຺ສ ນາມນ຺ຕິ ອິທໍ ປນ ນ ເກວລໍ ວິຕກ຺ກສ຺ເສວ ນາມນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປາກຏຕ຺ຕາ ໂອຬາຣິກຕ຺ຕາ ຈ ອຸຈ຺ຈາກາຣຕາ ເວທິຕພ຺ພາ, ອປາກຏຕ຺ຕາ ອໂນຬາຣິກຕ຺ຕາ ຈ ອວຈາກາຣຕາ.

໑໗໔. ກາເຍກເທເສປິ ກາຍ-ສທ຺ໂທ ວຕ຺ຕຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຫຕ຺ເຖນ ວາ’’ຕິອາທິ. ປຫຣເຓນາຕິ ສຕ຺ເຖນ. ສຕ຺ຖຎ຺ຫິ ປຫຣນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ປຫຣຓນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ກມ຺ມຸນາ ພຊ຺ຌຕີຕິ ປາຓາຕິປາຕກມ຺ມຸນາ ພຊ຺ຌຕິ, ປາຓາຕິປາຕກມ຺ມສ຺ສ ສິທ຺ຘນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂຍ ໂກຈິ ມຣຕູຕິ ເອຕ຺ຖ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ເອກສ຺ເສວ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍວິສຍາ ວຘກເຈຕນາ ປວຕ຺ຕຕິ, ນ ປຫາຣປຈ຺ຈຍາ ມຣນ຺ຕສ຺ເສວ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍວິສຍາ, ນາປິ ສມູຫສ຺ສາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຸຠຍຖາປີຕິ ອຸທ຺ເທສານຸທ຺ເທສານໍ ວເສນ. ວຘກຈິຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມຓມ຺ປິ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປພນ຺ຘວິຈ຺ເຉທນວເສນ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຈ຺ຉາ ວາ ເຕເນວ ໂຣເຄນາ’’ຕິອາທິ. ເຍນ ຫິ ປພນ຺ໂຘ ວິຈ຺ຉິຊ຺ຊຕິ, ຕາທິສໍ ປໂຍຄໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕໍ ຕທາ ວຘກຈິຕ຺ຕໍ ປວຕ຺ຕນ຺ຕໍ ປຫຣິຕມຕ຺ເຕເຍວ ກມ຺ມຸນາ ພຊ຺ຌຕິ. ມນຸສ຺ສອຣຫນ຺ຕສ຺ສ ຈ ປຸຖຸຊ຺ຊນກາເລເຍວ ສຕ຺ຖປ຺ປຫາເຣ ວາ ວິເສ ວາ ທິນ຺ເນປິ ຍທິ ໂສ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ເຕເນວ ມຣຕິ, ອຣຫນ຺ຕຆາຕໂກ ໂຫຕິເຍວ. ຍໍ ປນ ປຸຖຸຊ຺ຊນກາເລ ທິນ຺ນໍ ທານໍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ, ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ເສວ ຕໍ ທິນ຺ນໍ ໂຫຕິ.

ນນຸ ຈ ຍຖາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ປຣິຠຸຕ຺ຕມ຺ປິ ປຸຖຸຊ຺ຊນກາເລ ທິນ຺ນໍ ປຸຖຸຊ຺ຊນທານເມວ ໂຫຕິ, ເອວໍ ມຣຓາຘິປ຺ປາເຍນ ປຸຖຸຊ຺ຊນກາເລ ປຫາເຣ ທິນ຺ເນ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ເຕເນວ ປຫາເຣນ ມເຕ ກສ຺ມາ ອຣຫນ຺ຕຆາຕໂກເຍວ ໂຫຕິ, ນ ປຸຖຸຊ຺ຊນຆາຕໂກຕິ? ວິເສສສພ຺ຠາວໂຕ. ທານຎ຺ຫິ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມສ຺ສ ປຣິຈ຺ຈາຄມຕ຺ເຕນ ໂຫຕິ. ຕຖາ ຫິ ທານເຈຕນາ ຈຊິຕພ຺ພໍ ວຕ຺ຖຸໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ຈຊນມຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ, ອຎ຺ຎສນ຺ຕກກຣຓໍວ ຕສ຺ສ ຈຊນໍ, ຕສ຺ມາ ຍສ຺ສ ຕໍ ສນ຺ຕກໍ ກຕໍ, ຕສ຺ເສວ ຕໍ ທິນ຺ນໍ ໂຫຕິ, ນ ເອວໍ ວໂຘ. ໂສ ຫິ ປາໂຓ ປາຓສຎ຺ຎິຕາ ວຘກເຈຕນາ ອຸປກ຺ກໂມ ເຕນ ມຣຓນ຺ຕິ ອິເມສໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອງ຺ຄານໍ ປາຣິປູຣິຍາວ ໂຫຕິ, ນ ອປາຣິປູຣິຍາ. ຕສ຺ມາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕສ຺ເສວ ມຣຓນ຺ຕິ ອຣຫນ຺ຕຆາຕໂກເຍວ ໂຫຕິ, ນ ປຸຖຸຊ຺ຊນຆາຕໂກ. ຍສ຺ມາ ປນ ‘‘ອິມໍ ມາເຣມີ’’ຕິ ຍໍ ສນ຺ຕານໍ ອາຣພ຺ຠ ມາຣຓິຈ຺ຉາ, ຕສ຺ສ ປຸຖຸຊ຺ຊນຂີຓາສວຠາເວນ ປໂຍຄມຣຓກ຺ຂຓານໍ ວເສນ ສຕິປິ ສນ຺ຕານເຠເທ ອເຠໂທເຍວ, ຍທາ ຈ ອຕ຺ຖສິທ຺ຘິ, ຕທາ ຂີຓາສວຠາໂວ, ຕສ຺ມາ ອຣຫນ຺ຕຆາຕໂກເຍວ ໂຫຕີຕິ ນິຏ຺ຐເມຕ຺ຖ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ.

ອຎ຺ຎຈິຕ຺ເຕນາຕິ ອວຘາຘິປ຺ປາເຍນ ອມາເຣຕຸກາມຕາຈິຕ຺ເຕນ. ນຕ຺ຖິ ປາຓາຕິປາໂຕຕິ ອມາເຣຕຸກາມຕາຈິຕ຺ເຕນ ປຫຏຕ຺ຕາ. ກິຎ຺ຈາປິ ປຐມປ຺ປຫາໂຣ ນ ສຍເມວ ສກ຺ໂກຕິ ມາເຣຕຸໍ, ທຸຕິຍໍ ປນ ລຠິຕ຺ວາ ສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ຊີວິຕວິນາສນເຫຕຸ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປໂຍໂຄ ເຕນ ຈ ມຣຓ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສໍສນ຺ທນໂຕ ປຐມປ຺ປຫາເຣເນວ ກມ຺ມພທ຺ໂຘ ຍຸຕ຺ໂຕ, ນ ທຸຕິເຍນ ຕສ຺ສ ອຎ຺ຎຈິຕ຺ເຕນ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸຠເຍຫິ ມເຕປິ ປຐມປ຺ປຫາເຣເນວ ກມ຺ມຸນາ ພທ຺ໂຘ’’ຕິ.

ກມ຺ມາປຕ຺ຕິພ຺ຍຕ຺ຕິຠາວຕ຺ຖນ຺ຕິ ອານນ຺ຕຣິຍາທິກມ຺ມວິຠາຄສ຺ສ ປາຣາຊິກາທິອາປຕ຺ຕິວິຠາຄສ຺ສ ຈ ວິຠາວນຕ຺ຖໍ. ‘‘ເອຬກໍ ມາເຣມີ’’ຕິ ປວຕ຺ຕເຈຕນາຍ ປຸພ຺ພຠາຄຕ຺ຕາ ‘‘ອິມໍ ມາເຣມີ’’ຕິ ສນ຺ນິຏ຺ຐາປກເຈຕນາຍ ຕທາ ສນ຺ນິຫິຕຕ຺ຕາ ຍຖາວຕ຺ຖຸກໍ ກມ຺ມພທ຺ໂຘ ໂຫຕິເຍວາຕິ ອາຫ ‘‘ອິມໍ ວຕ຺ຖຸໍ ມາເຣມີຕິ ເຈຕນາຍ ອຕ຺ຖິຠາວໂຕ’’ຕິອາທິ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ຫິ ປຸຣິມໍ ອຠິສນ຺ຘິຈິຕ຺ຕໍ ອປ຺ປມາຓໍ ເຕນ ອຕ຺ຖສິທ຺ຘິຍາ ອຠາວໂຕ, ວຘກຈິຕ຺ຕໍ ປນ ຕທາຣມ຺ມຓຎ຺ຈ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອນນ຺ຕຣິຍາທິຠາເວ ປມາຓນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຆາຕໂກ ຈ ໂຫຕີຕິ ປາຓຆາຕໂກ ໂຫຕິ, ປາຓາຕິປາຕກມ຺ມຸນາວ ພທ຺ໂຘ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຍຖາກ຺ກມໍ ປາຣາຊິກຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍປາຈິຕ຺ຕິຍານິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ‘‘ມາຕາປິຕຸອຣຫນ຺ຕານໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ມາເຣມີ’’ຕິ ຄຸຓມຫນ຺ເຕສຸ ປວຕ຺ຕປຸພ຺ພຠາຄເຈຕນາຍ ທາຣຸຓຠາວໂຕ ຕຖາວິຘປຸພ຺ພຠາຄເຈຕນາປຣິວາຣາ ສນ຺ນິຏ຺ຐາປກເຈຕນາ ທາຣຸຓາວ ໂຫຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ອິຘ ປນ ເຈຕນາ ທາຣຸຓາ ໂຫຕີ’’ຕິ. ອິມິນາ ຈ ‘‘ເອຬກໍ ມາເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ ມາຕາປິຕຸອາທີນໍ ມາຣເຓປິ ປຸພ຺ພຠາຄເຈຕນາຍ ອທາຣຸຓຕ຺ຕາ ອຎ຺ຎຖາ ປວຕ຺ຕອານນ຺ຕຣິຍກມ຺ມໂຕ ເອວໍ ປວຕ຺ຕານນ຺ຕຣິຍສ຺ສ ນາຕິທາຣຸຓຕາ ວຸຕ຺ຕາວ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

ໂລຫິຕກນ຺ຕິ ໂລຫິຕມກ຺ຂິຕໍ. ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ເຕຕິ ຍຸທ຺ຘກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ເຕ. ຍຖາຘິປ຺ປາຍໍ ຄເຕຕິ ໂຍຘໍ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ປິຕຣິ ວິທ຺ເຘ. ອິທຎ຺ຈ ຍຖາຘິປ຺ປາຍໍ ເຕນ ຕຖາວິທ຺ຘຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍຖາຘິປ຺ປາຍໍ ປນ ອຸຊຸກເມວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປິຕຣິ ວິທ຺ເຘປິ ມຣຓາຘິປ຺ປາເຍນ ອຕ຺ຕນາວ ກຕປ຺ປໂຍຄຕ຺ຕາ ເນວຕ຺ຖິ ວິສງ຺ເກໂຕຕິ ວທນ຺ຕິ. ອານນ຺ຕຣິຍໍ ປນ ນຕ຺ຖີຕິ ປິຕຣໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ກຕປ຺ປໂຍຄາຠາວໂຕ.

ອຘິຏ຺ຐາຍາຕິ ມາຕິກາວເສນ ອາຓຕ຺ຕິກປໂຍຄກຖາວຓ຺ຓນາ

ເອວໍ ວິຊ຺ຌາຕິ ເອວໍ ຘນຸໍ ກຑ຺ເຒຕ຺ວາ ວິຊ຺ຌ. ເອວໍ ປຫຣາຕິ ເອວໍ ທຬ຺ຫໍ ອສິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຫຣ. ເອວໍ ຆາເຕຫີຕິ ເອວໍ ກມ຺ມກາຣຓໍ ກຕ຺ວາ ມາເຣຫິ. ມຊ຺ເຌຕິ ຫຕ຺ຖິໂນ ປິຏ຺ຐິມຊ຺ເຌ. ເອເຕນາຕິ ‘‘ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ອາຓາເປຕີ’’ຕິອາທິນາ. ຕຕ຺ຖາຕິ ອາຓຕ຺ຕິກປ຺ປໂຍເຄ.

ກິຎ຺ຈາປິ ກິຣິຍວິເສໂສ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ອນາຄໂຕ, ປາຬິຍໍ ປນ ‘‘ເອວໍ ວິຊ຺ຌ, ເອວໍ ປຫຣ, ເອວໍ ຆາເຕຫີ’’ຕິ ກິຣິຍາວິເສສສ຺ສ ປຣາມຏ຺ຐຕ຺ຕາ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາຍ ອາຠຕໍ ກິຣິຍາວິເສສໍ ປາຬິຍາ ສໍສນ຺ທນໂຕ ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອປໂຣ ນໂຍ’’ຕິອາທິມາຫ. ເຉທນນ຺ຕິ ຫຕ຺ຖາທິເຉທນໍ. ເຠທນນ຺ຕິ ກຸຈ຺ຉິອາທິຜາລນໍ. ອຖ ວາ ອຸສຸນາ ວິຊ຺ຌນໍ, ອສິນາ ເຉທນໍ, ມຸຄ຺ຄຣາທີຫິ ສີສາທິເຠທນນ຺ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ສງ຺ຂມຸຓ຺ຑກນ຺ຕິ ສງ຺ຂມຸຓ຺ຑກມ຺ມກາຣຓໍ. ຕໍ ກໂຣນ຺ຕາ ອຸຕ຺ຕໂຣຏ຺ຐອຸຠໂຕກຓ຺ຓຈູຬິກຄລວາຏກປຣິຈ຺ເຉເທນ ຈມ຺ມໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ສພ຺ພເກເສ ເອກໂຕ ຄຓ຺ຐິໍ ກຕ຺ວາ ທຓ຺ຑເກນ ປລິເວເຐຕ຺ວາ ອຸປ຺ປາເຏນ຺ຕິ, ສຫ ເກເສຫິ ຈມ຺ມໍ ອຸຏ຺ຐຫຕິ, ຕໂຕ ສີສກຏາຫໍ ຖູລສກ຺ຂຣາຫິ ຆໍສິຕ຺ວາ ໂຘວນ຺ຕາ ສງ຺ຂວຓ຺ຓໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ເອວມາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ພິລງ຺ຄຖາລິກໍ ຣາຫຸມຸຂໍ ໂຊຕິມາລິກໍ ຫຕ຺ຖປຊ຺ໂຊຕິກໍ ເອຣກວຕ຺ຕິກໍ ຈີຣກວາສິກໍ ເອເຓຍ຺ຍກໍ ພຬິສມໍສິກໍ ກຫາປຓິກໍ ຂາຣາປຕຈ຺ຉິກໍ ປລິຆປຣິວຕ຺ຕິກໍ ປລາລປີຐກນ຺ຕິ ເອວມາທິໍ ສພ຺ພໍ ກມ຺ມກາຣຓໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ຕຕ຺ຖ (ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒.໑) ພິລງ຺ຄຖາລິກນ຺ຕິ ກຎ຺ຊິຍອຸກ຺ຂລິກກມ຺ມກາຣຓໍ. ຕໍ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕາ ສີສກປາລໍ ອຸປ຺ປາເຏຕ຺ວາ ຕຕ຺ຕໍ ອໂຍຄຸຬໍ ສຓ຺ຑາເສນ ຄເຫຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ປກ຺ຂິປນ຺ຕິ, ເຕນ ມຕ຺ຖລຸງ຺ຄໍ ປກ຺ກຸຖິຕ຺ວາ ອຸປຣິ ອຸຕ຺ຕຣຕິ. ຣາຫຸມຸຂນ຺ຕິ ຣາຫຸມຸຂກມ຺ມກາຣຓໍ. ຕໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ສງ຺ກຸນາ ມຸຂໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕມຸເຂ ທີປໍ ຊາເລນ຺ຕິ, ກຓ຺ຓຈູຬິກາຫິ ວາ ປຏ຺ຐາຍ ມຸຂໍ ນິຂາທເນນ ຂຓນ຺ຕິ, ໂລຫິຕໍ ປຄ຺ຆຣິຕ຺ວາ ມຸຂໍ ປູເຣຕິ. ໂຊຕິມາລິກນ຺ຕິ ສກລສຣີຣໍ ເຕລປິໂລຕິກາຍ ເວເຐຕ຺ວາ ອາລິມ຺ເປນ຺ຕິ. ຫຕ຺ຖປຊ຺ໂຊຕິກນ຺ຕິ ຫຕ຺ເຖ ເຕລປິໂລຕິກາຍ ເວເຐຕ຺ວາ ທີປໍ ວິຍ ປຊ຺ຊາເລນ຺ຕິ. ເອຣກວຕ຺ຕິກນ຺ຕິ ເອຣກວຕ຺ຕກມ຺ມກາຣຓໍ. ຕໍ ກໂຣນ຺ຕາ ເຫຏ຺ຐາຄີວໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຈມ຺ມວຏ຺ເຏ ກນ຺ຕິຕ຺ວາ ໂຄປ຺ຜເກ ປາເຕນ຺ຕິ, ອຖ ນໍ ໂຍຕ຺ເຕຫິ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ກຑ຺ຒນ຺ຕິ, ໂສ ອຕ຺ຕໂນວ ຈມ຺ມວຏ຺ເຏ ອກ຺ກມິຕ຺ວາ ປຕຕິ. ຈີຣກວາສິກນ຺ຕິ ຈີຣກວາສິກກມ຺ມກາຣຓໍ. ຕໍ ກໂຣນ຺ຕາ ຕເຖວ ຈມ຺ມວຏ຺ເຏ ກນ຺ຕິຕ຺ວາ ກຏິຍໍ ຐເປນ຺ຕິ, ກຏິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ກນ຺ຕິຕ຺ວາ ໂຄປ຺ຜເກສຸ ຐເປນ຺ຕິ, ອຸປຣິເມຫິ ເຫຏ຺ຐິມສຣີຣໍ ຈີຣກນິວາສນນິວຕ຺ຖໍ ວິຍ ໂຫຕິ. ເອເຓຍ຺ຍກນ຺ຕິ ເອເຓຍ຺ຍກມ຺ມກາຣຓໍ. ຕໍ ກໂຣນ຺ຕາ ອຸໂຠສຸ ກປ຺ປເຣສຸ ຈ ຊຓ຺ຓຸເກສຸ ຈ ອຍວລຍານິ ທຕ຺ວາ ອຍສູລານິ ໂກຏ຺ເຏນ຺ຕິ, ໂສ ຈຕູຫິ ອຍສູເລຫິ ຠູມິຍໍ ປຕິຏ຺ຐຫຕິ, ອຖ ນໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ອຄ຺ຄິໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕໍ ກາເລນ ກາລໍ ສນ຺ຘິໂຕ ສູລານິ ອປເນຕ຺ວາ ຈຕູຫິ ອຏ຺ຐິໂກຏີຫິເຍວ ຐເປນ຺ຕິ.

ພຬິສມໍສິກນ຺ຕິ ອຸຠໂຕມຸເຂຫິ ພຬິເສຫິ ປຫຣິຕ຺ວາ ຈມ຺ມມໍສນຫາຣູນິ ອຸປ຺ປາເຏນ຺ຕິ. ກຫາປຓິກນ຺ຕິ ສກລສຣີຣໍ ຕິຂິຓາຫິ ວາສີຫິ ໂກຏິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ກຫາປຓມຕ຺ຕໍ ກຫາປຓມຕ຺ຕໍ ປາເຕນ຺ຕາ ໂກຏ຺ເຏນ຺ຕິ. ຂາຣາປຕຈ຺ຉິກນ຺ຕິ ສຣີຣໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອາວຸເຘຫິ ປຫຣິຕ຺ວາ ໂກຈ຺ເຉຫິ ຂາຣໍ ຆໍສນ຺ຕິ, ຈມ຺ມມໍສນຫາຣູນິ ປຄ຺ຆຣິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐິກສງ຺ຂລິກາວ ຕິຏ຺ຐຕິ. ປລິຆປຣິວຕ຺ຕິກນ຺ຕິ ເອເກນ ປສ຺ເສນ ນິປຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ ກຓ຺ຓຉິທ຺ເທ ອຍສູລໍ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ປຖວິຍາ ເອກາພທ຺ຘໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ອຖ ນໍ ປາເທ ຄເຫຕ຺ວາ ອາວິຎ຺ຉນ຺ຕິ. ປລາລປີຐກນ຺ຕິ ເຉໂກ ກາຣຓິໂກ ຉວິຈມ຺ມໍ ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ນິສທໂປເຕຫິ ອຏ຺ຐີນິ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ເກເສສຸ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸກ຺ຂິປຕິ, ມໍສຣາສິເຍວ ໂຫຕິ, ອຖ ນໍ ເກເສເຫວ ປຣິໂຍນນ຺ຘິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕາ ປລາລວຏ຺ຏິໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ ປລິເວເຐນ຺ຕິ.

ວຕ຺ຖຸໍ ວິສໍວາເທຕ຺ວາ ຕໂຕ ອຎ຺ຎໍ ມາເຣຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປຸຣິມປສ຺ສາທີນມ຺ປິ ວຕ຺ຖຸສຠາຄໂຕ ວຕ຺ຖຸຄ຺ຄຫເຓເນວ ຄຫຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຸຣໂຕ ປຫຣິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ຈິຕ຺ເຕນ ‘‘ປຸຣໂຕ ວາ’’ຕິ ນິຍມໍ ກຕ຺ວາ ວາ ອກຕ຺ວາ ວາ ‘‘ປຸຣໂຕ ປຫຣິຕ຺ວາ ມາເຣຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສເຈ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ປຫຣິຕ຺ວາ ມາເຣຕິ, ເລສໍ ໂອຑ຺ເຑຕ຺ວາ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິສງ຺ເກໂຕວ ໂຫຕິ. ຈິຕ຺ເຕນ ປນ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ປຫຣິຕ຺ວາ ມາຣຓໍ ອິຈ຺ຉນ຺ໂຕປິ ສເຈ ‘‘ປຸຣໂຕ ປຫຣິຕ຺ວາ ມາເຣຫີ’’ຕິ ວທຕິ, ຕສ຺ສ ເລສໍ ໂອຑ຺ເຑຕ຺ວາ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ຐເປຕ຺ວາ ເຕເນວ ຈິຕ຺ເຕນ ສມຸຏ຺ຐາປິຕວິຎ຺ຎຕ຺ຕິກຕ຺ຕາ ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄຫປາຣາຊິກໂຕ ປຣິຍາເຍນ ອມຸຈ຺ຈນໂຕ ‘‘ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ປຫຣິຕ຺ວາ ມາຣິເຕປິ ເນວຕ຺ຖິ ວິສງ຺ເກໂຕ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເກຈິ ປນ ຕໍ ນ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ. ວຕ຺ຖຸວິເສເສນາຕິ ມາຕຸອາທິວຕ຺ຖຸວິເສເສນ. ກມ຺ມວິເສໂສຕິ ອານນ຺ຕຣິຍາທິກມ຺ມວິເສໂສ. ອາປຕ຺ຕິວິເສໂສຕິ ປາຣາຊິກາທິອາປຕ຺ຕິວິເສໂສ.

‘‘ເອຕໍ ຄາເມ ຐິຕ’’ນ຺ຕິ ຄາໂມ ປຸຄ຺ຄລນິຍມນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ໂຕ, ນ ໂອກາສນິຍມນຕ຺ຖໍ, ຕສ຺ມາ ໂອກາສໍ ອນິຍເມຕ຺ວາ ປຸຄ຺ຄລສ຺ເສວ ນິຍມິຕຕ຺ຕາ ນຕ຺ຖິ ວິສງ຺ເກໂຕ. ‘‘ຄາເມເຍ ວາ’’ຕິອາທີສຸ ປນ ໂອກາສສ຺ສ ນິຍມິຕຕ຺ຕາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ມາຣິເຕ ວິສງ຺ເກໂຕ ວຸຕ຺ໂຕ.

ຕຸຓ຺ເຑນາຕິ ຂຄ຺ຄໂກຏິຍາ. ຖຣຸນາຕິ ຂຄ຺ຄມຸຏ຺ຐິນາ.

‘‘ເອຕໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຄມເນນ ປຸຄ຺ຄໂລວ ນິຍມິໂຕ, ນ ອິຣິຍາປໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ນຕ຺ຖິ ວິສງ຺ເກໂຕ’’ຕິ. ‘‘ຄຈ຺ຉນ຺ຕເມວາ’’ຕິອາທິນາ ອິຣິຍາປໂຖ ນິຍມິໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ວິສງ຺ເກໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ.

‘‘ທີຆໍ ມາເຣຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ທີຆສຓ຺ຐານານໍ ພຫຸຠາວໂຕ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ເອວຣູປຎ຺ຈ ທີຆນ຺ຕິ ອຎ຺ເຎສໍ ອສາຘາຣຓລກ຺ຂເຓນ ອນິທ຺ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ‘‘ອນິຍເມຕ຺ວາ ອາຓາເປຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຕາທິສໍ ມາເຣຕີ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ຈິຕ຺ເຕນ ພຫູສຸ ທີຆສຓ຺ຐາເນສຸ ເອກໍ ນິຍເມຕ຺ວາ ວຸຕ຺ເຕປິ ວາຈາຍ ອນິຍມິຕຕ຺ຕາ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ຕາທິເສ ມາຣິເຕ ນຕ຺ຖິ ວິສງ຺ເກໂຕ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ປຣປາຓິມ຺ຫິ ປາຓສຎ຺ຎິຕາລກ຺ຂຓສ຺ສ ອງ຺ຄສ຺ສ ອຠາວໂຕ ເນວຕ຺ຖິ ປາຓາຕິປາໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອາຓາປໂກ ມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. ຍທິ ເອວໍ ໂອກາສນິຍເມ ສຕິ ກຖໍ ປາຓາຕິປາໂຕຕິ? ໂອກາສໍ ນິຍເມນ຺ຕສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ໂອກາເສ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ໂຫຕີຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ໂອກາສຎ຺ຫິ ນິຍເມຕ຺ວາ ນິທ຺ທິສນ຺ໂຕ ຕສ຺ມິໍ ໂອກາເສ ນິສິນ຺ນໍ ມາຣາເປຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ສຍໍ ປນ ຕທາ ຕຕ຺ຖ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ໂອກາເສນ ສຫ ອຕ຺ຕໂນ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ນ ໂຫຕີຕິ ວທນ຺ຕິ.

ອຘິຏ຺ຐາຍາຕິ ມາຕິກາວເສນ ອາຓຕ຺ຕິກປໂຍຄກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ທູຕກຖາວຓ຺ຓນາ

ເອວໍ ອາຓາເປນ຺ຕສ຺ສ ອາຈຣິຍສ຺ສ ຕາວ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ສເຈ ສາ ອາຓຕ຺ຕິ ຍຖາຘິປ຺ປາຍໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ, ອາຈຣິຍສ຺ສ ອາຓຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ທຸກ຺ກຏໍ. ສເຈ ປນ ສາ ອາຓຕ຺ຕິ ຍຖາຘິປ຺ປາຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຍໍ ປຣໂຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອາຓຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ຕເທວ ໂຫຕິ. ອຖ ໂສ ຕໍ ອວສ຺ສໍ ຆາເຕຕິ, ຍໍ ປຣໂຕ ‘‘ສພ຺ເພສໍ ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໂຕ ອິມສ຺ສ ຕງ຺ຂເຓເຍວ ປາຣາຊິກໍ ໂຫຕີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ອາຈຣິເຍນ ປນ ເຫຏ຺ຐາ ອທິນ຺ນາທານກຖາຍໍ (ປາຣາ. ໑໒໑) ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຍມຕ຺ໂຖ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸນ຺ຕິ ອິຘ ນ ວຸຕ຺ໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ‘‘ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາຕິ ເອວໍ ອາຓາເປນ຺ຕສ຺ສ ອາຈຣິຍສ຺ສ ຕາວ ທຸກ຺ກຏໍ. ສເຈ ປນ ສາ ອາຓຕ຺ຕິ ຍຖາຘິປ຺ປາຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຍໍ ປຣໂຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອາຓຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ຕເທວ ໂຫຕິ. ອຖ ຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ອວສ຺ສໍ ຫາຣິຍໍ ໂຫຕິ, ຍໍ ປຣໂຕ ‘ສພ຺ເພສໍ ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສາ’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໂຕ ອິມສ຺ສ ຕງ຺ຂເຓເຍວ ປາຣາຊິກໍ ໂຫຕີຕິ ອຍໍ ຍຸຕ຺ຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ເວທິຕພ຺ພາ’’ຕິ. ເຕສມ຺ປິ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອາໂຣຈນປຈ຺ຈຍາ ທຸກ຺ກຏໍ. ປຏິຄ຺ຄຫິຕມຕ຺ເຕຕິ ເອຕ຺ຖ ອວສ຺ສໍ ເຈ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕໂຕ ປຸພ຺ເພວ ອາຈຣິຍສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ນ ປນ ປຏິຄ຺ຄຫິເຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ກສ຺ມາ ປນສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ມຫາຊໂນ ຫິ ເຕນ ປາເປ ນິໂຍຊິໂຕ’’ຕິ.

ມູລຏ຺ຐສ຺ເສວ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອິທໍ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອາຄຕນຍທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ຕໍ ອາຈຣິຍສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ເອວໍ ສນ຺ເຕ’’ຕິອາທິ, ເອວໍ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຕ຺ເຖ ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ອາປຕ຺ຕິເຍວ ນ ສິຍາຕິ ວຘກສ຺ສ ‘‘ສາຘຸ ສຸຏ຺ຐູ’’ຕິ ມາຣຓປຏິຄ຺ຄຫເຓ ທຸກ຺ກຏາປຕ຺ຕິ ນ ສິຍາ, ເອວໍ ອໂນຬາຣິກວິສເຍປິ ຕາວ ທຸກ຺ກຏໍ ໂຫຕິ, ກິມງ຺ຄໍ ປນ ມາຣຓປຏິຄ຺ຄຫເຓຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕປຏິຄ຺ຄຫຓາທິ ນິທສ຺ສິຕໍ. ‘‘ອໂຫ ວຕ ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ຫໂຕ ອສ຺ສາ’’ຕິ ເອວໍ ມຣຓາຠິນນ຺ທເນປິ ທຸກ຺ກເຏ ສຕິ ປເຄວ ມາຣຓປຏິຄ຺ຄຫເຓຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ເສເວຕໍ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອວຘາຣເຓນ ວິສງ຺ເກຕຕ຺ຕາ ອິມສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄຫຓປຈ຺ຈຍາ ມູລຏ຺ຐສ຺ສ ນຕ຺ເຖວ ອາປຕ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອິຘ ວຸຕ຺ຕທຸກ຺ກຏໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ເສວາຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ອວຘາຣເຓນ ທສ຺ສິຕໍ, ນ ປນ ມູລຏ຺ຐສ຺ສ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕທຸກ຺ກຏໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ປຸຣິມນເຍຕິ ສມນນ຺ຕຣາຕີເຕ ອວິສກ຺ກິຍທູຕນິທ຺ເທເສ. ເອຕນ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏໍ. ຍທິ ເອວໍ ກສ຺ມາ ປາຬິຍໍ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ໂອກາສາຠາເວນາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ມູລຏ຺ຐສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍວຈນໂຕ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ວຕ຺ຕຸໍ ໂອກາໂສ ນຕ຺ຖີຕິ ໂອກາສາຠາເວນ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ອຠາວໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອາຓຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນຕິ ເອຕ຺ຖ ອນາຄເຕ ໂວໂຣເປຕພ຺ພຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍວເສນ ອຕ຺ຖສາຘິກເຈຕນາຍ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຣຫນ຺ຕຆາຕໂກ ຊາໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ທູຕກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໗໕. ສຍໍ ສງ຺ຆຕ຺ເຖຣຕ຺ຕາ ‘‘ອຸປຏ຺ຐານກາເລ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວາຈາຍ ວາຈາຍ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ‘‘ໂຍ ໂກຈິ ມມ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ອິມໍ ຘາເຣຕູ’’ຕິ ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນ ອວຕ຺ວາ ເກວລໍ ມຣຓາຠິນນ຺ທນວເສເນວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ໂຈຣາປິ ນາມ ຕໍ ນ ຫນນ຺ຕີ’’ຕິອາທິວາຈາສຸປິ ທຸກ຺ກຏເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍມຕ຺ໂຖ ເອເຕນ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ຍຖາ ໂສ ຊານາຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ວາກ຺ຍເຠທນ຺ຕິ ວຈີເຠທໍ. ທ຺ວິນ຺ນໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສາຕິ ທ຺ເວ ອຸທ຺ທິສ຺ສ, ທ຺ວິນ຺ນໍ ວາ ມຣຓໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ. ອຸໂຠ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ມຣຓໍ ສໍວຓ຺ເຓນ຺ຕສ຺ສ ເຈຕນາຍ ເອກຕ຺ເຕປິ ‘‘ທ຺ເວ ປາຓາຕິປາຕາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຠາວໂຕ ພລວຠາວໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຏິສນ຺ຘິວິປາກສມນນ຺ຕຣໍ ປວຕ຺ຕິຍໍ ອເນກາສຸປິ ຊາຕີສຸ ອປຣາປຣິຍເຈຕນາວເສນ ທຸກ຺ຂຸປ຺ປາທນໂຕ ມຫາວິປາກຕ຺ຕາ ‘‘ອກຸສລຣາສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ພຫູ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ມຣຓສໍວຓ຺ຓເນປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ເອວນ຺ຕິ ‘‘ສີສໍ ວາ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ປປາເຕ ວາ ປປຕິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິນາ. ອາໂຣຈິຕມຕ຺ເຕຕິ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕ. ຍຖາ ອຣິຍມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສມ຺ມປ຺ປຘານາ ຈ ກິຈ຺ຈວເສນ ອິຊ຺ຌນ຺ຕິ, ເອວໍ ເຈຕນາຍ ເອກຕ຺ເຕປິ ກິຈ຺ຈວເສນ ອເນກາ ປາຓາຕິປາຕາ ອິຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຕຕ຺ຕກາ ປາຓາຕິປາຕາ’’ຕິ. ຍຖາ ຫິ ອຕ຺ຕານໍ ສຕໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸກາມສ຺ສ ‘‘ສຕໍ ໂຫມິ ສຕໍ ໂຫມີ’’ຕິ ກຕປຣິກມ຺ມວເສນ ລທ຺ຘປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນປຣິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓໍ ອຠິຎ຺ຎາຈິຕ຺ຕໍ ສຕນ຺ໂຕຄຘານໍ ວຓ຺ເຓສຸ ເອກສ຺ສ ວຓ຺ຓໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາປິ ສຕໍ ນິປ຺ຜາເທຕິ, ຍຖາ ຈ ເອກສ຺ສ ມຣເຓ ປວຕ຺ຕມານາປິ ວຘກເຈຕນາ ສກລສຣີເຣ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ນິຣຸຊ຺ຌມານຎ຺ຈ ສກລມ຺ປິ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ເອກປ຺ປຫາເຣເນວ ອາລມ຺ພິຕຸມສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ ຐານປ຺ປຕ຺ຕໍ ເອກເທສປ຺ປວຕ຺ຕໍ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ອາຣມ຺ມຓຠູຕໍ ສກລມ຺ປິ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ວິນາເສຕິ, ເອວເມວ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນປຣິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓາຍ ວຘກເຈຕນາຍ ມາເຣຕຸກາມຕາຍ ປຣິຄ຺ຄຫິຕສຕ຺ເຕສຸ ເອກສ຺ເສວ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິເຍ ອາຣມ຺ມເຓ ກເຕປິ ກິຈ຺ຈນິປ຺ຜຕ຺ຕິວເສນ ສພ຺ເພປິ ມາຣິຕາວ ໂຫນ຺ຕິ.

໑໗໖. ເຍສໍ ຫຕ຺ຖໂຕຕິ ເຍສໍ ຎາຕກປວາຣິຕານໍ ຫຕ຺ຖໂຕ. ເຕສໍ ມູລໍ ທຕ຺ວາ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ອິທໍ ເຕນ ກຕປໂຍຄສ຺ສ ປຸນ ປາກຕິກຠາວາປາທນໍ ອວສານໍ ປາເປຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ມູເລນ ກີຕໍ ປນ ໂປຕ຺ຖກໍ ໂປຕ຺ຖກສາມິການໍ ທຕ຺ວາ ມຸຈ຺ຈຕິເຍວາ’’ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກນຈິ ປນ ‘‘ສເຈ ໂປຕ຺ຖກໍ ສາມິການໍ ທຕ຺ວາ ມູລໍ ນ ຄຓ຺ຫາຕິ, ນ ມຸຈ຺ຈຕິ ອຕ຺ຕນິຍຠາວໂຕ ອໂມຈິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ພຫຸຘາ ປປຎ຺ຈິຕໍ, ນ ຕໍ ສາຣໂຕ ປຈ຺ເຈຕພ຺ພໍ. ໂປຕ຺ຖກສາມິການຎ຺ຫິ ໂປຕ຺ຖເກ ທິນ຺ເນ ອຎ຺ເຎນ ກຕໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ກຕປໂຍຄສ຺ສ ນາສິຕຕ຺ຕາ ກຖໍ ໂສ ນ ມຸຈ຺ເຈຍ຺ຍ, ນ ຈ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕນິຍຠາໂວ ທິຏ຺ໂຐຕິ. ຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘‘ສເຈ ມູເລນ ກີໂຕ ໂຫຕິ, ໂປຕ຺ຖກສາມິການໍ ໂປຕ຺ຖກໍ, ເຍສໍ ຫຕ຺ຖໂຕ ມູລໍ ຄຫິຕໍ, ເຕສໍ ມູລໍ ທຕ຺ວາ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂປຕ຺ຖກນິມິຕ຺ຕໍ ມູລສ຺ສ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ອກປ຺ປິຍເມຕໍ. ຍທິ ຫິ ໂປຕ຺ຖກສາມິກສ຺ສ ໂປຕ຺ຖກໍ ທຕ຺ວາ ສຍເມວ ມູລໍ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ, ອກປ຺ປິຍເມວ ຕໍ. ອຖາປິ ໂປຕ຺ຖກສາມິກສ຺ສ ສນ຺ຕິກາ ມູລໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສຍເມວ ຕໍ ໂປຕ຺ຖກໍ ຌາເປຍ຺ຍ, ຕຖາປິ ອຎ຺ຎາ ເຍນ ສທ຺ຘາເທຍ຺ຍວິນິປາຕເນ ອາປຕ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເອວມາຫາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕມ຺ປິ ນ ສາຣໂຕ ປຈ຺ເຈຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ມາ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕນໂຍເວຕ຺ຖ ສາຣໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ‘‘ມຣຓວຓ຺ຓໍ ລິຂິສ຺ສາມາ’’ຕິ ເອກຊ຺ຌາສຍາ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອິທໍ ຕຖາ ກໂຣນ຺ເຕ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ປນ ອສໍວິທຫິຕ຺ວາປິ ມຣຓາຘິປ຺ປາເຍນ ຕສ຺ມິໍ ໂປຕ຺ຖເກ ວຸຕ຺ຕວິຘິໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ປາຣາຊິກເມວ.

ປມາເຓຕິ ອຕ຺ຕນາ ສລ຺ລກ຺ຂິເຕ ປມາເຓ. ຕຈ຺ເຉຕ຺ວາຕິ ອຸນ຺ນຕປ຺ປເທສໍ ຕຈ຺ເຉຕ຺ວາ. ປໍສຸປຈ຺ຉິນ຺ຕິ ສພ຺ພນ຺ຕິມໍ ປໍສຸປຈ຺ຉິໍ. ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ອລ’’ນ຺ຕິ ນິຏ຺ຐາເປຕຸກາມຕາຍ ສພ຺ພນ຺ຕິມປໂຍຄສາຘິກາ ເຈຕນາ ສນ຺ນິຏ຺ຐາປກເຈຕນາ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິກຕ຺ເຖຣາຕິ ວິນເຍ ອປກຕຎ຺ຎຸໂນ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຓກາ. ມຫາອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍຕ຺ເຖເຣເຍວ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ວິນຍໍ ເຕ ນ ຊານນ຺ຕີຕິ ອຸປຫາສວເສນ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິກຕ຺ເຖຣາຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ອາວາເຏ ນິຏ຺ຐິເຕ ປຕິຕ຺ວາ ມຣນ຺ຕຸ, ອນິຏ຺ຐິເຕ ມາ ມຣນ຺ຕູ’’ຕິ ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນ ກໂຣນ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ສພ຺ພນ຺ຕິມາ ສນ຺ນິຏ຺ຐາປກເຈຕນາ ວຸຕ຺ຕາ, ມຫາປຈ຺ຈຣິສງ຺ເຂປຏ຺ຐກຖາສຸ ປນ ປຐມປ຺ປຫາຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ອາວາເຏ ປຕິຕ຺ວາ ມຣນ຺ຕູ’’ຕິ ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ຍສ຺ມິໍ ຍສ຺ມິໍ ປໂຍເຄ ກເຕ ຕຕ຺ຖ ປຕິຕາ ມຣນ຺ຕິ, ຕໍຕໍປໂຍຄສາຘິກໍ ສນ຺ນິຏ຺ຐາປກເຈຕນໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ເອກສ຺ມິມ຺ປິ ກຸທາລປ຺ປຫາເຣ ທິນ຺ເນ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ເຕນ ເຕນ ປຣິຍາເຍນ ອຏ຺ຐກຖາວາທານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎາວິໂຣໂຘ ຍຸຕ຺ໂຕ. ອຖ ວາ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ທິວເສ ອວູປສນ຺ເຕເນວ ປໂຍເຄນ ຂຓິຕ຺ວາ ນິຏ຺ຐາເປນ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ສພ຺ພນ຺ຕິມາ ສນ຺ນິຏ຺ຐາປກເຈຕນາ ວຸຕ຺ຕາ, ອິຕຣາສຸ ປນ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ປຕິຕ຺ວາ ມຣນ຺ຕູ’’ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ເອກສ຺ມິໍ ທິວເສ ກິຎ຺ຈິ ຂຓິຕ຺ວາ ອປຣສ຺ມິມ຺ປິ ທິວເສ ຕເຖວ ກິຎ຺ຈິ ກິຎ຺ຈິ ຂຓິຕ຺ວາ ນິຏ຺ຐາເປນ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ເອວມ຺ປິ ອຏ຺ຐກຖານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎາວິໂຣໂຘ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ ອມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕິ.

ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມຕາຍາຕິ ອຊານິຕ຺ວາ ປກ຺ຂລິຕ຺ວາ ວາ. ອຣຫນ຺ຕາປິ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອຎ຺ເຎຫິ ປາຕິຍມານານໍ ອມຣິຕຸກາມານມ຺ປິ ອຣຫນ຺ຕານໍ ມຣຓໍ ສມ຺ຠວຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸຣິມນເຍຕິ ‘‘ມຣິຕຸກາມາ ອິຘ ມຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍ. ຕຕ຺ຖ ປຕິຕໍ ພຫິ ນີຫຣິຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ອາວາເຏເຍວ ມຣນ຺ຕູຕິ ນິຍມາຠາວໂຕ ພຫິ ນີຫຣິຕ຺ວາ ມາຣິເຕປິ ປາຣາຊິກໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາວາເຏ ປຕິຕ຺ວາ ໂຖກໍ ຈິຣາຍິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ມາຣິເຕ ອາວາຏສ຺ມິໍເຍວ ອຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ປາຣາຊິກໍ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ປນ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ປຕິຕປ຺ປໂຍເຄນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕເຫຕຸສ຺ສ ອິຘາປິ ສມ຺ຠວໂຕ ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອມຣິຕຸກາມາ ວາຕິປິ ອຘິປ຺ປາຍສ຺ສ ສມ຺ຠວໂຕ ໂອປປາຕິເກ ອຸຕ຺ຕຣິຕຸໍ ອສກ຺ກຸຓິຕ຺ວາ ມເຕປິ ປາຣາຊິກໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຕນໍ ນ ທິສ຺ສຕີຕິ ເຈ? ໂອປປາຕິກສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ພຕ຺ຕິເຍວ ປຕນນ຺ຕິ ນຕ຺ຖິ ວິໂຣໂຘ. ຍສ຺ມາ ມາຕຸຍາ ປຕິຕ຺ວາ ປຣິວຕ຺ຕິຕລິງ຺ຄາຍ ມຕາຍ ໂສ ມາຕຸຆາຕໂກ ໂຫຕິ, ນ ເກວລໍ ມນຸສ຺ສປຸຣິສຆາຕໂກ, ຕສ຺ມາ ປຕິຕສ຺ເສວ ວເສນ ອາປຕ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ປຕນຣູປໍ ປມາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທໍ ປນ ອກາຣຓໍ. ‘‘ມນຸສ຺ສຠູຕໍ ມາຕຣໍ ວາ ປິຕຣໍ ວາ ອປິ ປຣິວຕ຺ຕລິງ຺ຄໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປນ຺ຕສ຺ສ ກມ຺ມໍ ອານນ຺ຕຣິຍໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຕ຺ຖ ຈ ລິງ຺ເຄ ປຣິວຕ຺ເຕປິ ໂສ ເອວ ເອກກມ຺ມນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ຠວງ຺ຄປ຺ປພນ຺ໂຘ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍປ຺ປພນ຺ໂຘ ຈ, ນ ອຎ຺ໂຎຕິ ‘‘ອປິ ປຣິວຕ຺ຕລິງ຺ຄ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຍ ຫິ ລິງ຺ເຄ ອປຣິວຕ຺ເຕ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ຠວງ຺ຄຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍປ຺ປພນ຺ໂຘ, ໂສ ເອວ ປຣິວຕ຺ເຕປິ ລິງ຺ເຄ ຕໍເຍວ ຈ ອຸປາທາຍ ເອກຊາຕິສມຎ຺ຎາ. ນ ເຈຕ຺ຖ ຠາວກລາປຄຕຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ວເສນ ໂຈທນາ ກາຕພ຺ພາ ຕທຎ຺ຎສ຺ເສວ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ຕຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ອວິຈ຺ເຉທວຸຕ຺ຕິຍາ ປພນ຺ຘໂວຫາຣໍ ລຠຕິ, ອິຕຣມ຺ປິ ວາ ຠາວານຸປາລຕາສາມຎ຺ເຎນາຕິ ອໂນກາສາວ ໂຈທນາ. ຕສ຺ມາ ປຣິວຕ຺ເຕປິ ລິງ຺ເຄ ຕສ຺ເສວ ເອກກມ຺ມນິພ຺ພຕ຺ຕສ຺ສ ສນ຺ຕານສ຺ສ ຊີວິຕາ ໂວໂຣປນໂຕ ໂວຫາຣເຠທໂຕ ໂສ ອິຕ຺ຖິຆາຕໂກ ວາ ໂຫຕຸ ປຸຣິສຆາຕໂກ ວາ, ອານນ຺ຕຣິຍກມ຺ມໂຕ ນ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ຕຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ອິຘ ປນ ຍໍຍໍຊາຕິກາ ສຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕ ມຣຓສມເຍ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ຊາຕິຣູເປເນວ ມຣນ຺ຕິ, ນາຎ຺ຎຣູເປນ, ຊາຕິວເສເນວ ຈ ປາຈິຕ຺ຕິຍຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍປາຣາຊິເກຫິ ຠວິຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ມາ ນາໂຄ ວາ ສຸປຓ຺ໂຓ ວາ ຍກ຺ຂຣູເປນ ວາ ເປຕຣູເປນ ວາ ປຕິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຕິຣຈ຺ຉານຣູເປນ ມຣຕິ, ຕຕ຺ຖ ປາຈິຕ຺ຕິຍເມວ ຍຸຕ຺ຕໍ, ນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕສ຺ເສວ ມຕຕ຺ຕາ. ເຕເນວ ທຸຕິຍຕ຺ເຖຣວາເທ ມຣຓຣູປໍ ປມາຓໍ, ຕສ຺ມາ ປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍເມວ ຈ ວາໂທ ຍຸຕ຺ຕຕໂຣ, ເຕເນວ ໂສ ປຈ຺ຉາ ວຸຕ຺ໂຕ.

ອິມິນາວ ນເຍນ ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄເຫ ນາຄສຸປຓ຺ຓສທິເສ ຕິຣຈ຺ຉານຄເຕ ປຕິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຣູເປນ ມເຕ ປາຈິຕ຺ຕິເຍນ ຠວິຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ປາຬິຍໍ ‘‘ຍກ຺ໂຂ ວາ ເປໂຕ ວາ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄໂຫ ວາ ຕສ຺ມິໍ ປຕຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ. ປຕິເຕ ທຸກ຺ຂາ ເວທນາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ. ມຣຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາ’’ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຈ? ຕຕ຺ຖ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ – ຍກ຺ໂຂ ວາ ເປໂຕ ວາຕິ ປຐມໍ ສກຣູເປເນວ ຐິເຕ ຍກ຺ຂເປເຕ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຸນ ອຎ຺ຎຣູເປນປິ ຐິເຕ ເຕເຍວ ຍກ຺ຂເປເຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕິຣຈ຺ຉານຄຕມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄໂຫ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ຕາທິສໍ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕໍ ວິສຸໍ ທສ຺ເສຕຸໍ. ຕສ຺ມາ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕວິຄ຺ຄໂຫ ວາ ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄໂຫ ວາ ຍກ຺ໂຂ ວາ ເປໂຕ ວາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາຕິ. ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ປນ ຕີສຸປິ ‘‘ປາຬິຍໍ ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄເຫນ ຐິຕຕິຣຈ຺ຉານຄຕານໍ ອາເວຓິກໍ ກຕ຺ວາ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ ກຖິຕໍ. ຍກ຺ຂຣູປເປຕຣູເປນ ມເຕປິ ເອເສວ ນໂຍຕິ ອິມິນາ ມຣຓຣູປສ຺ເສວ ປມາຓຕ຺ຕາ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ອຕິທິສ຺ສຕິ.

ມຸຘາຕິ ອມູເລນ, ກິຎ຺ຈິ ມູລໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂສ ນິທ຺ໂທໂສຕິ ເຕນ ຕຕ຺ຖ ກຕປໂຍຄສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ຍທິ ປນ ໂສປິ ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈິ ກິຎ຺ຈິ ກໂຣຕິ, ນ ມຸຈ຺ຈຕິເຍວາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ເອວໍ ປຕິຕາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ເອວນ຺ຕິ ເອວໍ ມຍາ ກເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ນສ຺ສິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອທສ຺ສນໍ ນ ຄມິສ຺ສນ຺ຕິ, ນ ປລາຍິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ວິປ຺ປຏິສາເຣ ອຸປ຺ປນ຺ເນຕິ ມູລຏ຺ຐໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍທິ ປນ ປຈ຺ຉິໂມປິ ລຠິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ກິຎ຺ຈິ ກຕ຺ວາ ປຸນ ວິປ຺ປຏິສາເຣ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ເອວໍ ກໂຣຕິ, ຕສ຺ສປິ ເອເສວ ນໂຍ. ປໍສຸມ຺ຫິ ປຕິຕ຺ວາ ມຣຕີຕິ ອຠິນວປູຣິເຕ ປໍສຸມ຺ຫິ ປາເທ ປເວເສຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘຣິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ຕຕ຺ເຖວ ປຕິຕ຺ວາ ມຣຕິ. ຊາຕປຖວີ ຊາຕາຕິ ອິທໍ ສພ຺ພຖາ ມຕ຺ຖກປ຺ປຕ຺ຕໍ ຖິຣຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປໍສຸນາ ປູເຣນ຺ເຕນ ປນ ປາທທຓ຺ຑາທີຫິ ມທ຺ທນຕາຬນາທິນາ ສຸຏ຺ຐຸຕຣໍ ຖິຣຠາວໍ ອາປາເທຕ຺ວາ ປກຕິປຖວິຍາ ນິພ຺ພິເສເສ ກເຕ ຊາຕປຖວີລກ຺ຂຓໍ ອປ຺ປຕ຺ເຕປິ ມຸຈ຺ຈຕິເຍວ. ໂອປາຕໍ ຫຣຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ໂປກ຺ຂຣຓີສທິສຕ຺ຕາ ມຸຈ຺ຈຕິ.

ຫຕ຺ຖາ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕຕິ ໂອຑ຺ເຑຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖໂຕ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕ. ວຕິໍ ກຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ຍທິ ໂສ ປາເສ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ກຎ຺ຈິ ວິເສສໍ ນ ກໂຣຕິ, ອຕ຺ຕນາ ກຕວຕິຍາ ວິທ຺ຘໍສິຕາຍ ມຸຈ຺ຈຕິ. ຖທ຺ຘຕຣໍ ວາ ປາສຍຏ຺ຐິໍ ຐເປຕີຕິ ຖິຣຠາວຕ຺ຖໍ ອປຣາຍ ປາສຍຏ຺ຐິຍາ ສທ຺ຘິໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ວາ ຕເມວ ວາ ສິຖິລຠູຕໍ ຖທ຺ຘຕຣໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຐເປຕິ. ທຬ຺ຫຕຣໍ ວາ ຖິຣຕຣໍ ວາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຂາຓຸກນ຺ຕິ ປາສຍຏ຺ຐິພນ຺ຘນຂາຓຸກໍ. ສພ຺ພຕ຺ເຖວ ມາຣຓຕ຺ຖາຍ ກຕປ຺ປໂຍຄຕ຺ຕາ ນ ມຸຈ຺ຈຕິ. ວິປ຺ປຏິສາເຣ ອຸປ຺ປນ຺ເນຕິ ມູລຏ຺ຐສ຺ເສວ ວິປ຺ປຏິສາເຣ ອຸປ຺ປນ຺ເນ.

ເຕນ ອລາເຕນ…ເປ… ນ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ປຸພ຺ເພ ກຕປ຺ປໂຍຄໍ ວິນາເສຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ກຸສລຈິຕ຺ເຕນ ປໂຍເຄ ກເຕປິ ນ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ອິທໍ ສນ຺ຘາຍ ຄນ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ ຍຸຕ຺ໂຕ ສິຍາ – ອາທິໂຕເຍວ ມາຣຓຕ຺ຖາຍ ກຕປ຺ປໂຍຄຕ຺ຕາ ກຕປຣິໂຍສິຕາຍ ປາສຍຏ຺ຐິຍາ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ ເຍ ເຍ ສຕ຺ຕາ ມຣິສ຺ສນ຺ຕິ, ເຕສໍ ເຕສໍ ວເສນ ປຐມຕຣໍເຍວ ປາຓາຕິປາຕກມ຺ມສິທ຺ຘິໂຕ ປຈ຺ຉາ ກຸສລຈິຕ຺ເຕນ ອຎ຺ຎຖາ ກເຕປິ ນ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ. ຣຊ຺ຊຸເກຕິ ຂຸທ຺ທກຣຊ຺ຊຸເກ. ສຍໍ ວຏ຺ຏິຕນ຺ຕິ ພຫຸຣຊ຺ຊຸເກ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ວຏ຺ຏິຕໍ. ອຸພ຺ພຏ຺ເຏຕ຺ວາຕິ ເຕ ຣຊ຺ຊຸເກ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ກຕ຺ວາ. ຄຣຸກຕຣໍ ກໂຣຕີຕິ ອຕິຠາຣິຍໍ ກໂຣຕິ. ປຣິເຍສິຕ຺ວາ ກຕນ຺ຕິ ອຣຎ຺ຎໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຸກ຺ຂໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຕຈ຺ເຉຕ຺ວາ ກຕໍ.

໑໗໗. ອາລມ຺ພນຣຸກ຺ໂຂ ວາຕິ ຕຕ຺ຖຊາຕກໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕທຕ຺ຖເມວາຕິ ມາຣຓຕ຺ຖເມວ. ວິສມຓ຺ຑລນ຺ຕິ ມຎ຺ຈປີຐາທີສຸ ອາລິຕ຺ຕໍ ວິສມຓ຺ຑລໍ. ວຕ຺ວາ ອສິໍ ອຸປນິກ຺ຂິປຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ມຸເຂນ ອວຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ມນສາ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອຸປນິກ຺ຂິປເນປິ ເອເສວ ນໂຍ. ປຸຣິມນເຍນາຕິ ‘‘ເຍສໍ ຫຕ຺ຖໂຕ ມູລໍ ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ. ສຣີຣສ຺ສ ວິຣູປຠາວກຣຓໂຕ ກຸຏ຺ຐາທິ ວິສຠາຄໂຣໂຄ ນາມ, ຊີວິຕປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ວາ ອສຠາຄຕ຺ຕາ ອນນຸກູລຕ຺ຕາ ຄຓ຺ຑປິຬກາທິ ໂຍ ໂກຈິ ຊີວິຕປ຺ປວຕ຺ຕິປຈ຺ຈນີໂກ ວິສຠາຄໂຣໂຄ.

໑໗໘. ປຣໍ ວາ ອມນາປຣູປນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອມນາປໍ ຣູປໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ອມນາປຣູໂປຕິ ພາຫິຣຕ຺ຖສມາໂສ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ມນາປິເຍປິ ເອເສວ ນໂຍຕິ ເອເຕນ ມນາປິກໍ ຣູປໍ ອຸປສໍຫຣຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ປຣໍ ວາ ມນາປຣູປໍ ຕສ຺ສ ສມີເປ ຐເປຕິ, ອຕ຺ຕນາ ວາ ມນາປິເຍນ ຣູເປນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຕິຏ຺ຐຕີຕິອາທິ ໂຍເຊຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕເນວ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ມມາລາເຠນ ເອສິຕ຺ຖີ, ມຣຕູຕິ ສມີປໂຄ;

ທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕ ສເຈ ຍາຕິ, ໂຫຕິ ໂສ ອິຕ຺ຖິມາຣໂກ.

‘‘ຠິກ຺ຂຕ຺ຖາຍ ສເຈ ຍາຕິ, ຊານນ຺ໂຕປິ ນ ມາຣໂກ;

ອນຕ຺ຖິໂກ ຫິ ໂສ ຕສ຺ສາ, ມຣເຓນ ອຸເປກ຺ຂໂກ’’ຕິ.

ອປຣມ຺ປິ ຕຕ຺ເຖວ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ວິໂຍເຄນ ຈ ເມ ຊາຍາ, ຊນນີ ຈ ນ ຊີວຕິ;

ອິຕິ ຊານໍ ວິຍຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ, ຕທຕ຺ຖີ ໂຫຕິ ມາຣໂກ.

‘‘ປພ຺ພຊ຺ຊາທິນິມິຕ຺ຕຎ຺ເຈ, ຍາຕິ ຊານໍ ນ ມາຣໂກ;

ອນຕ຺ຖິໂກ ຫິ ໂສ ເຕສໍ, ມຣເຓນ ອຸເປກ຺ຂໂກ’’ຕິ.

ອລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ອຸປສໍຫຣຕີຕິ ‘‘ອລາຠເກນ ສຸສ຺ສິຕ຺ວາ ມຣຕູ’’ຕິ ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນ ອຸປສໍຫຣຕິ. ເຕເນວ ‘‘ສເຈ ອຸຕ຺ຕສິຕ຺ວາ ມຣຕິ, ວິສງ຺ເກໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອລາຠເກນ ສຸສ຺ສິຕ຺ວາ ມຣຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ປາຐເສໂສ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ກຸຓປຄນ຺ຘາ ຈາຕິ ອຫິອາທິກຸຓປານໍ ຄນ຺ຘາ. ຫໍສປຸປ຺ຜນ຺ຕິ ຫໍສາທີນໍ ປກ຺ຂໂລມໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ.

໑໗໙. ອສຎ຺ຈິຈ຺ຈາຕິ ອິທໍ ມຣຓສໍວຕ຺ຕນິກອຸປກ຺ກມສ຺ສ ອສລ຺ລກ຺ຂຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອິມິນາ ອຸປກ຺ກເມນາ’’ຕິອາທິ. ອຊານນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອິທໍ ປນ ມຣຓສໍວຕ຺ຕນິກອຸປກ຺ກມກຣຓສ຺ສ ອຊານນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອິມິນາ ອຍໍ ມຣິສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິ. ນມຣຓາຘິປ຺ປາຍສ຺ສາຕິ ອິທໍ ອຸປກ຺ກມໍ ຊານນ຺ຕສ຺ສປິ ມຣຓາຘິປ຺ປາຍສ຺ສ ອຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ມຣຓໍ ອນິຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິ.

ປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປກິຓ຺ຓກກຖາວຓ຺ຓນາ

ໂທມນສ຺ສຈິຕ຺ເຕເນວ ຠຓຕີຕິ ອິມິນາ ສນ຺ນິຏ຺ຐາປກເຈຕນາ ທຸກ຺ຂເວທນາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ເອວາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສຸຂພຫຸລຕາຍ ຫິ ຣາຊາໂນ ຫສມານາປິ ‘‘ຆາເຕຖາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຫາໂສ ປນ ເນສໍ ອນຕ຺ຖວູປສມາທິອຎ຺ຎວິສໂຍຕິ ສນ຺ນິຏ຺ຐາປກເຈຕນາ ທຸກ຺ຂເວທນາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ເອວ. ສຕິ ປນ ໂທມນສ຺ເສ ກຖໍ ຕໍ ນປ຺ປກາສຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສຸຂໂວກິຓ຺ຓຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິ, ປຸພ຺ພາປຣິຍວເສນ ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກສຸເຂຫິ ອາກິຓ຺ຓຕ຺ຕາ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຈ ໂທມນສ຺ສສ຺ສ ອນຸປ຺ປພນ຺ຘເນນ ປວຕ຺ຕິຍາ ອຠາວໂຕ ຕທາ ອຸປ຺ປນ຺ນມ຺ປິ ໂທມນສ຺ສໍ ນປ຺ປກາສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ວິນີຕວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໑໘໐. ມຣຓຕ຺ຖິກາວ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອິມສ຺ສ ກາຍສ຺ສ ເຠເທນ ສຄ຺ຄປາປນາຘິປ຺ປາຍຕ຺ຕາ ອຕ຺ຖໂຕ ມຣຓຕ຺ຖິກາວ ຫຸຕ຺ວາ. ມຣຓຕ຺ຖິກຠາວໍ ອຊານນ຺ຕາຕິ ເອວໍ ອຘິປ຺ປາຍິໂນ ມຣຓຕ຺ຖິກາ ນາມ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ມຣຓຕ຺ຖິກຠາວໍ ອຊານນ຺ຕາ. ນ ຫິ ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ນ ຊານນ຺ຕິ. ໂວຫາຣວເສນາຕິ ປຸພ຺ພຠາຄໂວຫາຣວເສນ, ມຣຓາຘິປ຺ປາຍສ຺ສ ສນ຺ນິຏ຺ຐາປກເຈຕນາກ຺ຂເຓ ກຣຸຓາຍ ອຠາວໂຕ ກາຣຸຎ຺ເຎນ ປາເສ ພທ຺ຘສູກຣໂມຈນໍ ວິຍ ນ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍຖາຍຸນາຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ຍຖານຸສນ຺ຘິນາຕິ ປຣິຍາຍນ຺ຕເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຍຖານຸສນ຺ຘິນາ ຍຖາຍຸປຣິຈ຺ເຉເທນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຖ ວາ ຍຖານຸສນ຺ຘິນາຕິ ຍຖານຸປ຺ປພນ຺ເຘນ, ຍາວ ຕສ຺ມິໍ ຠເວ ສນ຺ຕານສ຺ສ ອນຸປ຺ປພນ຺ໂຘ ອວິຈ຺ຉິນ຺ນປ຺ປວຕ຺ຕິ ໂຫຕິ, ຕາວ ຐຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອປ຺ປຏິເວກ຺ຂິຕ຺ວາຕິ ອນຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ. ອຸທ຺ຘໍ ວາ ອໂຘ ວາ ສງ຺ກມນ຺ຕີຕິ ປຈ຺ຉາ ອາຄຕານໍ ໂອກາສທານຕ຺ຖໍ ນິສິນ຺ນປາຬິຍາ ອຸທ຺ຘໍ ວາ ອໂຘ ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖີຕິ ປຈ຺ຉາ ອາຄເຕຫິ ອຸປປຣິກ຺ຂຓກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ. ເຫຏ຺ຐາ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ວິຊ຺ຊມາເນ ສາຏກໍ ວລິ ນ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຕສ຺ມິໍ ວລິ ນ ປຎ຺ຎາຍຕີ’’ຕິ. ປຏິເວກ຺ຂຓຎ຺ເຈທໍ ຄິຫີນໍ ສນ຺ຕເກເຍວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ປາຬິຍໍ ມຸສເລ ອຸສ຺ສິເຕຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ເຠຕ຺ວາ ທ຺ວີສຸ ມຸສເລສຸ ອຸສ຺ສິເຕສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸທຸກ຺ຂລຠຓ຺ຑິກນ຺ຕິ ອຸທຸກ຺ຂລຕ຺ຖາຍ ອານີຕໍ ທາຣຸຠຓ຺ຑໍ. ປຏິພທ຺ຘນ຺ຕິ ໂຠຊນປຏິພທ຺ຘໍ, ໂຠຊນນ຺ຕຣາຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໑໘໑. ອຄ຺ຄກາຣິກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກາຣິກາ-ສທ຺ທສ຺ສ ຠາວວຈນຕ຺ຕາ ‘‘ອຄ຺ຄກິຣິຍ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ຖໍ ວຕ຺ວາປິ ຍສ຺ມາ ກິຣິຍໍ ທາຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ຕສ຺ມາ ທານສງ຺ຂາຕາຍ ອຄ຺ຄກິຣິຍາຍ ຍຸຕ຺ຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕເມວ ອິຘ ອຸປຈາຣວຸຕ຺ຕິຍາ ‘‘ອຄ຺ຄກິຣິຍາ’’ຕິ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຐມໍ ລທ຺ຘປິຓ຺ຑປາຕ’’ນ຺ຕິອາທິ.

໑໘໒-໑໘໓. ທຓ຺ຑມຸຄ຺ຄຣນ຺ຕິ ນິຂາທນມຸຄ຺ຄຣໍ. ວິຠຕ຺ຕິພ຺ຍຕ຺ຕເຍນາຕິ ວິຠຕ຺ຕິວິປຣິຓາເມນ. ວິເສສາຘິຄໂມຕິ ສມາຘິ ວິປສ຺ສນາ ຈ ອຕິວິຍ ປາກຏຕ຺ຕາ ‘‘ຫຕ຺ຖປ຺ປຕ຺ໂຕ ວິຍ ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທຕີຕິ ‘‘ວິເສສາຘິຄມສ຺ສ ວິກ຺ເຂໂປ ມາ ໂຫຕູ’’ຕິ ອາຫາຣໍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທຕິ. ວິເສສາຘິຄມນ຺ຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມປຏິລາຠໍ. ພ຺ຍາກຣິຕ຺ວາຕິ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ. ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທຕິ, ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຍສ຺ມາ ສຠາຄານໍ ລຊ຺ຊິຠິກ຺ຂູນໍເຍວ ອຣິຍາ ອຕ຺ຕນາ ອຘິຄຕວິເສສໍ ຕາທິເສ ກາຣເຓ ສຕິ ອາໂຣເຈນ຺ຕິ, ເຕ ຈ ຠິກ຺ຂູ ອປ຺ປຕິຣູປາຍ ອເນສນາຍ ປຈ຺ຈຍໍ ນ ປຣິເຍສນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕຫິ ປຣິເຍສິຕປຈ຺ຈເຍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ອາຫາຣໍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຠາຄານຎ຺ຫິ ພ຺ຍາກຕຕ຺ຕາ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທິຕຸໍ ນ ລຠຕິ. ເຕ ຫິ ກປ຺ປິຍເຂຕ຺ຕໍ. ເຕເນວ ‘‘ສຠາຄານຎ຺ຫິ ລຊ຺ຊິຠິກ຺ຂູນໍ ກເຖຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອິທໍ ‘‘ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທຕິ, ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຖ ວາ ວິເສສາຘິຄມໍ ພ຺ຍາກຣິຕ຺ວາຕິ ອິທໍ ວິເສສສ຺ສ ອຘິຄຕຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຘິຄມນ຺ຕຣາຍໍ ອສງ຺ກນ຺ເຕເນວ ຈ ອາຫາຣຸປຈ຺ເຉໂທ ກາຕພ຺ໂພຕິ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ອຘິຄເຕນ ນ ກາຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວິເສສາຘິຄມໍ ພ຺ຍາກຣິຕ຺ວາ ອາຫາຣໍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທຕິ, ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິໍ ປນ ອຣິຍາ ອຕ຺ຕນາ ອຘິຄຕວິເສສໍ ອຎ຺ເຎສໍ ອາໂຣເຈນ຺ຕີຕິ ອິມິສ຺ສາ ໂຈທນາຍ ‘‘ສຠາຄານຎ຺ຫິ ລຊ຺ຊິຠິກ຺ຂູນໍ ກເຖຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍເມຕ຺ຖ ຍຸຕ຺ຕຕໂຣຕິ ອມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕິ, ຄຓ຺ຐິປເທປິ ອຍມຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕເຍວາຕິ. ຠຓ຺ຑກໍ ໂຘວນ຺ຕາຕິ ຈີວຣໍ ໂຘວນ຺ຕາ. ໂຘວນທຓ຺ຑກນ຺ຕິ ຠຓ຺ຑໂຘວນທຓ຺ຑໍ.

໑໘໔. ອຫໍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໂກຕິ ‘‘ມມ ກິຣິຍາຍ ມເຣຍ຺ຍ ນຸ ໂຂ, ໂນ ວາ’’ຕິ ເອວໍ ຊາຕກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໂກ. ສພ຺ພຕ຺ຖາປິ ປເນຕ຺ຖ ເອວຣູເປສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ອມເຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເຕນ ກຕປ຺ປໂຍເຄນ ທຸກ຺ຂເວທນາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕຸ ວາ ມາ ວາ, ປາຣາຊິກາຍ ອຠາວໂຕ ຠຄວໂຕ ວຈເນນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍເມວາຕິ ວທນ຺ຕິ.

໑໘໕. ຄພ຺ໂຠ ປຕຕິ ເອເຕນາຕິ ຄພ຺ຠປາຕນໍ, ຕາທິສໍ ເຠສຊ຺ຊໍ. ເຕນາຫ ‘‘ເຍນ ປຣິຠຸຕ຺ເຕນາ’’ຕິອາທິ. ‘‘ມຣຓວຓ຺ຓໍ ວາ ສໍວຓ຺ເຓຍ຺ຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຣິຍາຍໂຕ ອາປຕ຺ຕິໂມກ຺ໂຂ ນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຣິຍາໂຍ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ.

ຄພ຺ຠໍ ນ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ຄພ຺ຠໍ ນ ຘາເຣຕິ. ວາເຕນ ປາຓເກຫິ ວາ ຄພ຺ໂຠ ວິນສ຺ສນ຺ໂຕ ກມ຺ມໍ ວິນາ ນ ນສ຺ສຕີຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ທ຺ວີຫາກາເຣຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທີຆນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍໍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒໖) ປນ ‘‘ຄພ຺ໂຠ ຫິ ວາເຕນ ປາຓເກຫິ ກມ຺ມຸນາ ຈາຕິ ຕີຫິ ກາຣເຓຫິ ວິນສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ກມ຺ມຸນາ ວິນສ຺ສນ຺ເຕ ປນ ພຸທ຺ຘາປິ ປຏິພາຫິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ວາເຕນ ປາຓເກຫິ ວາ ຄພ຺ເຠ ວິນສ຺ສນ຺ເຕ ນ ປຸຣິມກມ຺ມຸນາ ໂອກາໂສ ກໂຕ, ອປິຈ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ ກມ຺ມໍ ວິປຈ຺ຈຕິ, ສຍເມວ ປນ ກມ຺ມຸນາ ໂອກາເສ ກເຕ ນ ເອກນ຺ເຕນ ວາໂຕ ປາຓກາ ວາ ອເປກ຺ຂິຕພ຺ພາຕິ ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນ ກມ຺ມສ຺ສ ວິສຸໍ ກາຣຓຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປາຓກາ ຂາທິຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣຘາເປນ຺ຕີຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອວິຊາຍນຕ຺ຖາຍ ເຠສຊ຺ຊໍ ເທນ຺ຕສ຺ສ ກຸຈ຺ຉິຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວິນສ຺ສິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນ ທິນ຺ເນ ໂອປາຕກ຺ຂຓນາທີສຸ ວິຍ ກມ຺ມພທ຺ໂຘ, ກຸຈ຺ຉິຍໍ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອິມິນາ ປນ ອຘິປ຺ປາເຍນ ທິນ຺ເນ ເນວຕ຺ຖິ ກມ຺ມພທ຺ໂຘ.

ສຫຘມ຺ມິການນ຺ຕິ ເອກສ຺ສ ສຕ຺ຖຸໂນ ສາສເນ ສຫສິກ຺ຂມານຘມ຺ມານໍ. ປຎ຺ຈນ຺ນມ຺ປິ ວິວຏ຺ຏນິສ຺ສິຕສີລຕ຺ຕາ ‘‘ສມສີລສທ຺ຘາປຎ຺ຎານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຎາຕກປວາຣິຕຏ຺ຐານໂຕຕິ ອຕ຺ຕໂນ ເຕສໍ ວາ ຎາຕກປວາຣິຕຏ຺ຐານໂຕ. ຄິລານສ຺ສຕ຺ຖາຍ ອປ຺ປວາຣິຕຏ຺ຐານໂຕປິ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ກຕາປິ ອກຕາ ວິຍາຕິ ອກຕວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ‘‘ວທ, ຠນ຺ເຕ, ປຈ຺ຈເຍນາ’’ຕິ ເອວໍ ອກຕປວາຣຓຏ຺ຐາເນ ຈ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ອກຕວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ.

ປຏິຍາທິຍຕີຕິ ສມ຺ປາເທຕິ. ອກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ທຸກ຺ກຏໍ ວທນ຺ຕິ. ສຫຘມ຺ມິເກສຸ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ ‘‘ອິເມສມ຺ປິ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອກຕວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາປິ ເຠສຊ຺ຊໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ກຸຣຸນ຺ທຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ກຖິຕໍ. ຍາວ ຎາຕກາ ປສ຺ສນ຺ຕີຕິ ຍາວ ຕສ຺ສ ຎາຕກາ ປສ຺ສນ຺ຕິ. ປິຕຸ ຠຄິນີ ປິຕຸຈ຺ຉາ. ມາຕຸ ຠາຕາ ມາຕຸໂລ. ນປ຺ປໂຫນ຺ຕີຕິ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ. ສເຈປິ ນ ຍາຈນ຺ຕີຕິ ‘‘ຍາຈິຕຸໍ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ຍທິ ນ ຍາຈນ຺ຕິ. ອາໂຠຄໍ ກຕ຺ວາຕິ ອິທໍ ກຕ຺ຕພ຺ພຕາທສ຺ສນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ອາໂຠຄໍ ປນ ອກຕ຺ວາປິ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ລິຂິຕໍ. ເອເຕ ທສ ຎາຕເກ ຐເປຕ຺ວາຕິ ເຕສໍ ປຸຕ຺ຕນຕ຺ຕາທໂຍປິ ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘຕ຺ຕາ ຎາຕກາ ເອວາຕິ ເຕປິ ເອຕ຺ເຖວ ສງ຺ຄຫິຕາ. ເຕນ ອຎ຺ເຎສນ຺ຕິ ອິມິນາ ອຎ຺ຎາຕການໍ ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ເອເຕສໍ ປຸຕ຺ຕປຣມ຺ປຣາຍາ’’ຕິອາທິ. ກຸລປຣິວຏ຺ໂຏຕິ ກຸລານໍ ປຏິປາຏິ, ກຸລປຣມ຺ປຣາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ມຍ຺ຫໍ ທສ຺ສນ຺ຕິ ກຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ປຈ຺ຈາສາຍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສປິ ຍາຈິຕ຺ວາປິ ຄເຫຕພ຺ພຏ຺ຐານຕາຍ ຎາຕເກສຸ ເວຊ຺ຊກມ຺ມໍ ວາ ກຸລທູສກາປຕ຺ຕິ ວາ ນ ໂຫຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ສພ຺ພປເທສຸປິ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ຈູຬມາຕຸຍາຕິອາທີສຸ ສພ຺ພປເທສຸ ‘‘ຈູຬມາຕຸຍາ ສາມິໂກ’’ຕິອາທິນາ ໂຍເຊຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປຣິເຍສິຕ຺ວາຕິ ອິມິນາ ‘‘ຎາຕິສາມເຓເຣຫິ ວາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ອຕິທິສ຺ສຕິ. ອປຈ຺ຈາສີສນ຺ເຕນາຕິ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ທສ຺ສນ຺ຕິ ກຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ເອວໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ອປຈ຺ຈາສີສນ຺ເຕນ. ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ປນ ອຸປກາຣກຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຈາສີສນ຺ເຕນ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ເຠສຊ຺ຊໍ ອາຈິກ຺ຂຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ຍຖາ ‘‘ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ປນ ກຖາ ກາຕພ຺ພາ’’ຕິ ອິທໍ ປຣິຍາຍຕ຺ຕາ ວຏ຺ຏຕິ, ເອວໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ‘‘ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ປຣິຍາເຍນ ກເຖນ຺ຕສ຺ສປິ ເນວຕ຺ຖິ ໂທໂສຕິ ອາຈຣິຍາ.

ວິນຍລກ຺ຂຓໍ ອຊານນ຺ຕສ຺ສ ອນາຈຣິຍສ຺ສ ຕທນຸຣູປໂວຫາຣາສມ຺ຠວໂຕ ອີທິສສ຺ສ ລາຠສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ‘‘ອາຈຣິຍຠາໂຄ ນາມາຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ວິນເຍ ປກຕຎ຺ຎຸນາ ອາຈຣິເຍນ ລຠິຕພ຺ພຠາໂຄ ອຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປຸປ຺ຜປູຊນຕ຺ຖາຍ ທິນ຺ເນປິ ອກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ວິຘານສ຺ສ ອຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ກປ຺ປິຍວເສນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ປຸປ຺ຜໍ ອາຫຣຖາ’’ຕິອາທິນາ ກປ຺ປິຍໂວຫາຣວເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຍທິ ‘‘ປຣິຕ຺ຕໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ກໂຣນ຺ຕິ, ຄິຫິເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກຣຓຏ຺ຐາເນ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ‘‘ປຣິຕ຺ຕໍ ກໂຣຖ, ຠນ຺ເຕຕິ ວຸຕ຺ເຕ ນ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ຠຓຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປນ ຘມ຺ມກຖາຍ ອຊ຺ເຌສນຏ຺ຐາເນ ຐິຕຕ຺ຕາ ‘‘ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຘມ຺ມຎ຺ຫິ ອນຊ຺ຌິຏ຺ເຐນປິ ກເຖຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ປເຄວ ອຊ຺ຌິຏ຺ເຐນ. ຈາເລຕ຺ວາ ສຸຕ຺ຕໍ ປຣິມຊ຺ຊິຕ຺ວາຕິ ປຣິຕ຺ຕໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ກາຕພ຺ພວິຘິໍ ທສ຺ເສຕິ. ວິຫາຣໂຕ…ເປ… ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອຎ຺ຎາຕການໍເຍວ ທທໂຕ ທຸກ຺ກຏໍ. ໂນ ເຈ ຊານນ຺ຕີຕິ ຍທິ ເອວໍ ວຕ຺ຕຸໍ ນ ຊານນ຺ຕິ. ອຸທກນ຺ຕິ ທກ຺ຂິໂຓທກໍ. ປາເທສຸ ອປນີເຕສຸ ອວມງ຺ຄລສຎ຺ຎິໂນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ນ ປາທາ ອປເນຕພ຺ພາ’’ຕິ. ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ‘‘ປຣິວາຣຕ຺ຖາຍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕູ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ເອວໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ອນາມຏ຺ຐປິຓ຺ຑປາໂຕຕິ ອປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ລທ຺ໂຘ ອຕ຺ຕນາ ອຎ຺ເຎນ ວາ ປພ຺ພຊິເຕນ ອຄ຺ຄຫິຕອຄ຺ໂຄ ປິຓ຺ຑປາໂຕ. ຖາລເກຕິ ອິມິນາ ປຕ຺ໂຕປິ ຄຫິໂຕເຍວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ທາມຣິກໂຈຣສ຺ສາຕິ ຣຊ຺ຊໍ ປຕ຺ຖຍມານສ຺ສ ປາກຏໂຈຣສ຺ສ. ໂຈຣນາຄວຕ຺ຖູຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ໂຈຣນາຄສ຺ສ ກິຣ ອາມຏ຺ຐໍ ເທນ຺ໂຕ ກຸຊ຺ຌິສ຺ສຕິ, ອນາມຏ຺ຐໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເຖໂຣ ປຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓຫຕ຺ເຖເນວ ອຄ຺ຄໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຕ຺ເຕ ຠຕ຺ຕໍ ສພ຺ພມທາສິ, ໂສ ເຕນ ຕຸສ຺ສິ. ‘ເອຕ຺ຕກໍ ມຍ຺ຫ’ນ຺ຕິ ຠຕ຺ຕສ຺ສ ເອກປສ຺ເສເຍວ ໂຖກໍ ຐເປຕ຺ວາປິ ປຸນ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈູຬຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອາມິສສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ຈ ອລາເຠນ ອຕ຺ຕໂນ ປຣສ຺ສ ຈ ອນ຺ຕເຣ ສມ຺ຠວນ຺ຕສ຺ສ ຉິທ຺ທສ຺ສ ວິວຣສ຺ສ ເຠທສ຺ສ ປຏິສນ຺ຖຣຓໍ ປິທຫນໍ ຄຓ຺ຫນໍ ປຏິສນ຺ຖາໂຣ. ອຍຎ຺ຫິ ໂລກສນ຺ນິວາໂສ ອລພ຺ຠມາເນນ ອາມິເສນ ຈ ຘມ຺ເມນ ຈາຕິ ທ຺ວີຫິ ຉິທ຺ໂທ, ຕສ຺ສ ຕໍ ຉິທ຺ທໍ ຍຖາ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ເອວໍ ປີຐສ຺ສ ວິຍ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣເຓນ ອາມິເສນ ຈ ຘມ຺ເມນ ຈ ປຏິສນ຺ຖຣຓໍ ອາມິສປຏິສນ຺ຖາໂຣ ຘມ຺ມປຏິສນ຺ຖາໂຣ ຈາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ມປຏິສນ຺ຖາໂຣ ກສ຺ສຈິ ນ ກາຕພ຺ໂພ ນຕ຺ຖິ. ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ຫິ ຄຫຏ຺ຐສ຺ສ ວາ ປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ວາ ຘມ຺ເມນ ສງ຺ຄໂຫ ກາຕພ຺ໂພເຍວ. ‘‘ປຏິສນ຺ຖາໂຣ ປນ ກສ຺ສ ກາຕພ຺ໂພ, ກສ຺ສ ນ ກາຕພ຺ໂພ’’ຕິ ອິທໍ ປນ ອາມິສປຏິສນ຺ຖາຣໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸພ຺ພາເສຕ຺ວາຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ຕິໂຍຊນໍ ວິລຸມ຺ປນ຺ໂຕ ມນຸສ຺ເສ ປລາເປຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎສໍ ອວາສໍ ກຕ຺ວາ. ສງ຺ຆສ຺ສຕ຺ຖາຍ ອາຫຏາຕິ ປາກວຏ຺ຏໂຕ ຕໍທິວສສ຺ສຕ຺ຖາຍ ອາຫຏາ. ວຣໂປຕ຺ຖຈິຕ຺ຕຕ຺ຖຣຓນ຺ຕິ ອເນກປ຺ປກາຣອຸຕ຺ຕມຣູປວິຈິຕ຺ຕຕ຺ຖຣຓໍ.

໑໘໗. ສຕ຺ຕຣສວຄ຺ຄິເຍສຸ ປຸພ຺ເພ ເອກສ຺ສ ອງ຺ຄຸລິປໂຕເທນ ມາຣິຕຕ຺ຕາ ເສສໂສຬສຊເນສຸ ອຸທຣໍ ອາຣຸຫິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນເມກໍ ຐເປຕ຺ວາ ‘‘ເສສາປິ ປນ຺ນຣສ ຊນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອທູຫລປາສາຓາ ວິຍາຕິ ອທູຫເລ ອາໂຣປິຕປາສາຓາ ວິຍ. ກມ຺ມາຘິປ຺ປາຍາຕິ ຕຊ຺ຊນີຍາທິກມ຺ມກຣຓາຘິປ຺ປາຍາ. ອາວາເຫຕ຺ວາຕິ ອາວິສາເປຕ຺ວາ. ວາຬວິຫາຣນ຺ຕິ ຈຓ຺ຑສຕ຺ເຕຫິ ອຘິຏ຺ຐິຕວິຫາຣໍ.

໑໘໙. ໂຍ ຣຸກ຺ເຂນ ໂອຕ຺ຖໂຕປິ ນ ມຣຕີຕິອາທີສຸ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ຠູຕຄາມສິກ຺ຂາປທຏ຺ຐກຖາຍໍ ສຍເມວ ວກ຺ຂຕິ. ເອວຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໙໒) –

‘‘ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄຫປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາຍໍ ປນ ສພ຺ພອຏ຺ຐກຖາສຸ ‘ສເຈ ຠິກ຺ຂຸ ຣຸກ຺ເຂນ ວາ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖໂຕ ໂຫຕິ ໂອປາເຕ ວາ ປຕິໂຕ, ສກ຺ກາ ຈ ໂຫຕິ ເອເກນ ປສ຺ເສນ ຣຸກ຺ຂໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຠູມິໍ ວາ ຂຓິຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມິຕຸໍ, ຊີວິຕເຫຕຸປິ ອຕ຺ຕນາ ນ ກາຕພ຺ພໍ, ອຎ຺ເຎນ ປນ ຠິກ຺ຂຸນາ ຠູມິໍ ວາ ຂຓິຕ຺ວາ ຣຸກ຺ຂໍ ວາ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອລ຺ລຣຸກ຺ຂໂຕ ວາ ທຓ຺ຑກໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຕໍ ຣຸກ຺ຂໍ ປວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ອນາປຕ຺ຕີ’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ນ ທິສ຺ສຕິ, ‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ທວຑາເຫ ຑຍ຺ຫມາເນ ປຏຄ຺ຄິໍ ທາຕຸໍ ປຣິຕ຺ຕໍ ກາຕຸ’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໒໘໓) ອິທໍ ປນ ເອກເມວ ສຸຕ຺ຕໍ ທິສ຺ສຕິ. ສເຈ ເອຕສ຺ສ ອນຸໂລມໍ, ອຕ຺ຕໂນ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ອຎ຺ຎສ຺ສ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອິທໍ ນານາກຣຓໍ ນ ສກ຺ກາ ລທ຺ຘຸໍ. ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕສິເນເຫນ ອກຸສລຈິຕ຺ເຕເນວ ກໂຣຕິ, ປໂຣ ປນ ກາຣຸຎ຺ເຎນ. ຕສ຺ມາ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ເຈ, ເອຕມ຺ປິ ອກາຣຓໍ. ກຸສລຈິຕ຺ເຕນປິ ຫິ ອິມໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ສພ຺ພຏ຺ຐກຖາສຸ ປນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນ ສກ຺ກາ ປຏິເສເຘຕຸໍ, ຄເວສິຕພ຺ພາ ເອຕ຺ຖ ຍຸຕ຺ຕິ, ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍານໍ ວາ ສທ຺ຘາຍ ຄນ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ.

ຕສ຺ມາ ຍໍ ເອຕ຺ຖ ອິໂຕ ອຎ຺ຎຖາ ເກນຈິ ປປຎ຺ຈິຕໍ, ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ຈ ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ນ ສາຣໂຕ ປຈ຺ເຈຕພ຺ພໍ.

໑໙໐. ອລ຺ລ…ເປ… ປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ສຸກ຺ຂຏ຺ຐາເນປິ ອຄ຺ຄິໍ ປາເຕຕ຺ວາ ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນ ອາລິມ຺ເປນ຺ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍເມວ. ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ສຸກ຺ຂຏ຺ຐາເນ ວາ ສຸກ຺ຂໍ ‘‘ອສຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ອວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ວາ ອຄ຺ຄິໍ ປາເຕນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ. ກີຬາຘິປ຺ປາເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ. ກີຬາຘິປ຺ປາໂຍ ຈ ປຏປຏາຍມານສທ຺ທສ຺ສາທວເສເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຏິປກ຺ຂຠູໂຕ ອຄ຺ຄິ ປຏຄ຺ຄິ. ປຣິຕ຺ຕກຣຓນ຺ຕິ ອາຣກ຺ຂກຣຓໍ. ສຍໍ ວາ ອຸຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ ວາເຕຣິຕານໍ ເວຬຸອາທີນໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສງ຺ຆຏ຺ຏເນນ ສມຸຏ຺ຐິຕໍ. ນິຣຸປາທາໂນຕິ ອິນ຺ຘນຣຫິໂຕ.

໑໙໑-໑໙໒. ເຂຕ຺ຕເມວ ໂອຕິຓ຺ຓຕ຺ຕາ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ‘‘ທ຺ວີຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ທ຺ວີຫິປິ ປຫາເຣຫິ ມຣຓສ຺ສ ປຈ຺ຈາສີສນໂຕ ເອເກນ ວິນາ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອຠາວໂຕ ຈ ປາຣາຊິກໍ. ‘‘ທ຺ວີຫິເຍວາຕິ ນິຍມິເຕ ປນ ເອເກນ ປຫາເຣນ ມາຣິເຕ ນຕ຺ຖິ ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ປຐມໍ ອາຫິຕພລເວຄສ຺ສ ປຸພ຺ພານຸຈິຓ຺ຓວເສນ ຘມ຺ມານໍ ເທສນ຺ຕຣຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຄມນມຕ຺ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ອວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ ‘‘ສີສຈ຺ເຉທກສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມສ຺ສ ວຕ຺ຖຸສ຺ສາຕິ ອາຆາຕນວຕ຺ຖຸສ຺ສ. ‘‘ປານປຣິໂຠເຄນາຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ໂລຓໂສວີຣກໍ ຍາມກາລິກ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ວິນີຕວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອິຕິ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ

ຕຕິຍປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ຈຕຸຕ຺ຖປາຣາຊິກໍ

ຈຕຸສຈ຺ຈວິທູຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ ສມາຫຏານິ ຈຕຸສຈ຺ຈໍ, ຕໍ ອເວທິ ປຏິວິຊ຺ຌີຕິ ຈຕຸສຈ຺ຈວິທູ. ສຕິປິ ສາວການໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານຎ຺ຈ ຈຕຸສຈ຺ຈວິທຸຠາເວ ອນຎ຺ຎປຸພ຺ພກຕ຺ຕາ ຠຄວໂຕ ຈຕຸສຈ຺ຈທສ຺ສນສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ຈ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາຍ ພເລສຸ ຈ ວສີຠາວສ຺ສ ປຕ຺ຕິໂຕ ປຣສນ຺ຕາເນສຸ ປສາຣິຕຠາເວນ ປາກຏຕ຺ຕາ ຈ ຠຄວາວ ວິເສເສນ ‘‘ຈຕຸສຈ຺ຈວິທູ’’ຕິ ໂຖມນໍ ອຣຫຕິ.

ວຄ຺ຄຸມຸທາຕີຣິຍຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໑໙໓. ອຘິຏ຺ເຐມາຕິ ສໍວິທຫາມ. ທູຕກມ຺ມນ຺ຕິ ຄິຫີນໍ ປຓ຺ຓໍ ວາ ສາສນໍ ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຄມນໍ. ອິຣິຍາປຖໍ ສຓ຺ຐເປຕ຺ວາຕິ ປຘານານຸຣູປໍ ກຕ຺ວາ. ປຸຈ຺ຉນ຺ຕານໍ ວາຕິ ‘‘ອຍ຺ຍາ ສນ຺ຕອິຣິຍາປຖາ ອຕິວິຍ ອຸປສນ຺ຕາ, ກຕຣໍ ວິເສສມຘິຄຈ຺ຉິໍສູ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕານໍ. ອນາຄຕສມ຺ພນ຺ເຘ ປນ ອສຕີຕິ ‘‘ຠາສິໂຕ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ປາຐເສສໍ ກຕ຺ວາ ອນາຄຕສມ຺ພນ຺ເຘ ອສຕິ. ‘‘ຠາສິໂຕ’’ຕິ ອຕີຕວຈນໍ ກຖໍ ອນາຄຕວຈເນນ ສມ຺ພນ຺ຘມຸປຄຈ຺ຉຕີຕິ ອາຫ ‘‘ລກ຺ຂຓໍ ປນ ສທ຺ທສຕ຺ຖໂຕ ປຣິເຍສິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ອີທິເສ ຫິ ຐາເນ ‘‘ຘາຕຸສມ຺ພນ຺ເຘ ປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ ອິມິນາ ລກ຺ຂເຓນ ຘາຕ຺ວຕ຺ຖສມ຺ພນ຺ເຘ ສຕິ ອຍຖາກາລວິຫິຕາປິ ປຈ຺ຈຍາ ສາຘໂວ ຠວນ຺ຕີຕິ ສທ຺ທສຕ຺ຖວິທູ ວທນ຺ຕິ.

໑໙໔. ວຓ຺ຓວາຕິ ອິມິນາ ສກລສຣີຣານຸຄຕວຓ຺ຓສ຺ສ ມນາປຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ປສນ຺ນມຸຂວຓ຺ຓາຕິ ອິມິນາ ສກລສຣີຣວຓ຺ຓໂຕປິ ອຘິກຕຣໍ ມຸຂວຓ຺ຓສ຺ສ ມນາປຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ວິປ຺ປສນ຺ນຉວິວຓ຺ຓາຕິ ອິມິນາ ປນ ວິຊ຺ຊມານສ຺ເສວ ສຣີຣວຓ຺ຓສ຺ສ ອຕິວິຍ ປສນ຺ນຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ຍສ຺ມາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ອູນຕ຺ຕໍ ວາ ປູຣຓຕ຺ຕໍ ວາ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຠິນິວິຏ຺ໂຐກາສສ຺ສ ປຣິປຸຓ຺ຓຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຉຏ຺ຐສ຺ສ ອຠິນິວິຏ຺ໂຐກາໂສ ຫທຍວຕ຺ຖຸ, ປຎ຺ຈປສາທານໍ ອຠິນິວິຏ຺ໂຐກາສສ຺ສ ປຣິປຸຓ຺ຓຕາວຈເນເນວ ຫທຍວຕ຺ຖຸອາທິສກລສຣີຣສ຺ສ ປຣິປຸຓ຺ຓຕາ ທສ຺ສິຕາເຍວ ໂຫຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ມນຈ຺ຉຏ຺ຐານໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານ’’ນ຺ຕິ. ຍຖາ ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຕນ຺ຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ຠນ຺ຕມິຄປ຺ປຏິຠາຄາຕິ ກຕ຺ຕພ຺ພາກຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ອຊານນໂຕ ຠນ຺ຕມິຄສທິສາ. ຈຕຸຈກ຺ກນ຺ຕິ ຈຕຸອິຣິຍາປຖໍ. ອິຣິຍາປໂຖ ຫິ ອິຘ ປວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ ‘‘ຈກ຺ກ’’ນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ນວທ຺ວາຣນ຺ຕິ ນວຫິ ວຓມຸເຂຫິ ນວທ຺ວາຣໍ. ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ສີສໂຣຄາທິທຸກ຺ຂໍ. ສພ຺ພກິຈ຺ເຈສູຕິ ປຕ຺ຕປຈນຈີວຣຣຊນໂຍຄຏ຺ຐານາທິກິຈ຺ເຈສຸ. ຍາເປຕຸນ຺ຕິ ວຫິຕຸໍ ປວຕ຺ເຕຕຸໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຄເມຕຸ’’ນ຺ຕິ.

໑໙໕. ສນ຺ໂຕຕິ ອິມິນາ ເຕສໍ ວິຊ຺ຊມານຕໍ ທສ຺ເສຕິ, ສໍວິຊ຺ຊມານາຕິ ອິມິນາ ປນ ເຕສໍ ອຸປລພ຺ຠມານຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນາຫ – ‘‘ອຕ຺ຖິ ເຈວ ອຸປລພ຺ຠນ຺ຕິ ຈາ’’ຕິ. ອຸປລພ຺ຠນ຺ຕີຕິ ທິສ຺ສນ຺ຕິ, ຎາຍນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປນ຺ຖທູຫນກມ຺ມນ຺ຕິ ປນ຺ຖຆາຕນກມ຺ມໍ. ຫນນ຺ໂຕຕິ ມາເຣນ຺ໂຕ. ຆາເຕນ຺ໂຕຕິ ມາຣາເປນ຺ໂຕ. ອຖ ວາ ຫນນ຺ໂຕຕິ ພນ຺ຘນຕາຬນາທີຫິ ຫິໍສນ຺ໂຕ. ຆາເຕນ຺ໂຕຕິ ມາເຣນ຺ໂຕ. ຉິນ຺ທນ຺ໂຕຕິ ປເຣສໍ ຫຕ຺ຖາທີນິ ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ. ປຈນ຺ໂຕຕິ ທຓ຺ເຑນ ອຸປ຺ປີເຬນ຺ໂຕ. ປຈນຎ຺ເຫຕ຺ຖ ທຫນໍ ວິພາຘນໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ປຈນ຺ໂຕຕິ ວາ ຕຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ຕາເສນ຺ໂຕ. ອຖ ວາ ປຈນ຺ໂຕຕິ ຄາເມສຸ ອຄ຺ຄິປາຕນວເສນ ເຄຫາທີນິ ຌາເປຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ອເຊຬກາທີນິ ປຈນ຺ໂຕ.

ເຍ ສິກ຺ຂາປເທສຸ ພຫຸລຄາຣວາ ນ ໂຫນ຺ຕິ ອາປຕ຺ຕິວີຕິກ຺ກມພຫຸລາ, ເຕ ສິກ຺ຂາປເທສຸ ອຕິພ຺ພຄາຣວາ. ອຸທ຺ຘເຕຕິ ອກປ຺ປິເຍ ກປ຺ປິຍສຎ຺ຎິຕາຍ ກປ຺ປິເຍ ອກປ຺ປິຍສຎ຺ຎິຕາຍ ອວຊ຺ເຊ ວຊ຺ຊສຎ຺ຎິຕາຍ ວຊ຺ເຊ ອວຊ຺ຊສຎ຺ຎິຕາຍ ຈ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈປກຕິເກ. ອຸນ຺ນເຬຕິ ອຸຄ຺ຄຕນເຬ, ອຸຏ຺ຐິຕຕຸຈ຺ຉມາເນຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຈປເລຕິ ປຕ຺ຕຈີວຣມຓ຺ຑນາທິນາ ຈາປລ຺ເລນ ຍຸຕ຺ເຕ. ມຸຂເຣຕິ ມຸຂຂເຣ, ຂຣວຈເນຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວິກິຓ຺ຓວາເຈຕິ ອສໍຍຕວຈເນ ທິວສມ຺ປິ ນິຣຕ຺ຖກວຈນປ຺ປລາປິເນ. ມຸຏ຺ຐາ ນຏ຺ຐາ ສຕິ ເອເຕສນ຺ຕິ ມຸຏ຺ຐສ຺ສຕີ, ສຕິວິຣຫິເຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອສມ຺ປຊາເນຕິ ນິປ຺ປຎ຺ເຎ. ປາກຕິນ຺ທ຺ຣິເຍຕິ ສໍວຣາຠາເວນ ຄິຫິກາເລ ວິຍ ວິວຏອິນ຺ທ຺ຣິເຍ. ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາເຍຫິ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕເກຕິ ຘມ຺ເມນ ອາມິເສນ ຈ ອສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາເຍຫິ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ເຕ ອນາເຖ ອປ຺ປຕິຏ຺ເຐ. ລາຠຄຣຸເກຕິ ປຈ຺ຈຍຄຣຸເກ.

ອິຣິຍາປຖສຓ຺ຐປນາທີນີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ປຈ຺ຈຍປຏິເສວນສາມນ຺ຕຊປ຺ປານໍ ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ມຫານິທ຺ເທເສ (ມຫານິ. ໘໗) ຫິ ອິຣິຍາປຖສຓ຺ຐປນປຈ຺ຈຍປຏິເສວນສາມນ຺ຕຊປ຺ປນວເສນ ຕິວິຘໍ ກຸຫກວຕ຺ຖຸ ອາຄຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປາປິຈ຺ຉສ຺ເສວ ສໂຕ ສມ຺ຠາວນາຘິປ຺ປາຍກເຕນ ອິຣິຍາປເຖນ ວິມ຺ຫາປນໍ ອິຣິຍາປຖສຓ຺ຐປນສງ຺ຂາຕໍ ກຸຫກວຕ຺ຖຸ. ຕຖາ ຈີວຣາທີຫິ ນິມນ຺ຕິຕສ຺ສ ຕທຕ຺ຖິກສ຺ເສວ ສໂຕ ປາປິຈ຺ຉຕໍ ນິສ຺ສາຍ ປຏິກ຺ເຂປເນນ ເຕ ຈ ຄຫປຕິເກ ອຕ຺ຕນິ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕສທ຺ເຘ ຎຕ຺ວາ ປຸນ ເຕສໍ ‘‘ອໂຫ ອຍ຺ໂຍ ອປ຺ປິຈ຺ໂຉ, ນ ກິຎ຺ຈິ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ອິຈ຺ຉຕິ, ສຸລທ຺ຘໍ ວຕ ໂນ ອສ຺ສ, ສເຈ ອປ຺ປມຕ຺ຕກມ຺ປິ ກິຎ຺ຈິ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍາ’’ຕິ ນານາວິເຘຫິ ອຸປາເຍຫິ ປຓີຕານິ ຈີວຣາທີນິ ອຸປເນນ຺ຕານໍ ຕທນຸຄ຺ຄຫກາມຕໍເຍວ ອາວິກຕ຺ວາ ປຏິຄ຺ຄຫເຓນ ຈ ຕໂຕ ປຠຸຕິ ອສີຕິສກຏຠາເຣຫິ ອຸປນາມນເຫຕຸຠູຕໍ ວິມ຺ຫາປນໍ ປຈ຺ຈຍປຏິເສວນສງ຺ຂາຕໍ ກຸຫກວຕ຺ຖູຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປາປິຈ຺ຉສ຺ເສວ ປນ ສໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມາຘິຄມປຣິທີປນວາຈາຍ ຕຖາ ຕຖາ ວິມ຺ຫາປນໍ ສາມນ຺ຕຊປ຺ປນສງ຺ຂາຕໍ ກຸຫກວຕ຺ຖູຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຈິຕ຺ຕລປພ຺ພຕາທິວິຫາໂຣ ໂລກສມ຺ມຕເສນາສນໍ ນາມ. ໂລກສມ຺ມຕ …ເປ… ອຸປາເຍຫິ ສໍວຓ຺ຓິຍມານຄຸໂຓຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປຣິປາເຈຕຸນ຺ຕິ ປຣິຓາເມຕຸໍ. ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ອຕ຺ຕໂນ ຄນ຺ຖຘຸຣາທິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ວິຈຣນ຺ຕານໍ ຕມ຺ມູລກປຈ຺ຈຍປຣິໂຠເຄ ໂທສາຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຍ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠິກ຺ຂາຈາເຣ ອສມ຺ປຊ຺ຊມາເນຕິ ໂຄຈຣຄາເມ ຠິກ຺ຂາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ລຠິຕພ຺ພປິຓ຺ຑປາເຕ ອສມ຺ປຊ຺ຊນ຺ເຕ. ເຕ ຈ ວຕ຺ຕສີເສນ ສພ຺ພມ຺ເປຕໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ນ ລາຠນິມິຕ຺ຕໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕນ຺ຕິປເວຓິຆຏນກາ ສາສນໂຊຕກາ’’ຕິ.

ກິຈ຺ເຉນາຕິ ນ ທຸກ຺ຂາຍ ປຏິປທາຍ. ພຸທ຺ຘານຎ຺ຫິ ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ມຄ຺ຄາ ສຸຂາປຏິປທາວ ໂຫນ຺ຕິ, ປາຣມີປູຣຓກາເລ ປນ ສຣາຄໂທສໂມຫສ຺ເສວ ສໂຕ ອາຄຕານໍ ຍາຈການໍ ອລງ຺ກຕປ຺ປຏິຍຕ຺ຕໍ ສີສໍ ກນ຺ຕິຕ຺ວາ ຄລໂລຫິຕໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ສຸອຎ຺ຊິຕານິ ອກ຺ຂີນິ ອຸປ຺ປາເຏຕ຺ວາ ກຸລວໍສປ຺ປຕິຏ຺ຐາປກໍ ປຸຕ຺ຕໍ ມນາປຈາຣິນິໍ ຠຣິຍນ຺ຕິ ເອວມາທີນິ ເທນ຺ຕສ຺ສ ອຎ຺ຎານິປິ ຂນ຺ຕິວາທີສທິເສສຸ ອຕ຺ຕຠາເວສຸ ເຉຊ຺ຊເຠຊ຺ຊາທີນິ ປາປຸຓນ຺ຕສ຺ສ ອາຄມນີຍປຏິປທໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກສິເຣນາຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ.

ເອກສ຺ເສວ ທາຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາຍ ຄຣຸຠາວໂຕ ‘‘ຄຣຸຠຓ຺ຑານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ສພ຺ເພສໍ ຠາເຊຕ຺ວາປິ ຄເຫຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາຍ ‘‘ຄຣຸປຣິກ຺ຂາຣານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາຘາຣຓປຣິກ຺ຂາຣຠາເວນາຕິ ສງ຺ຆິກຕ຺ຕາ ສພ຺ພຠິກ຺ຂຸສາຘາຣຓປຣິກ຺ຂາຣຠາເວນ. ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ ອຸປລາເປຕີຕິ ອິທໍ ອເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ຕຖາຠາວໂຕ ເຖເນຕ຺ວາ’’ຕິ, ອວິສ຺ສຊ຺ຊິຍອເວຠງ຺ຄິຍຠາວໂຕ ເຖເນຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຄຣຸຠຓ຺ຑຎ຺ຫິ ກຸລສງ຺ຄຫຕ຺ຖາຍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ວິຠຊນ຺ໂຕ ຈ ຕສ຺ສ ອວິສ຺ສຊ຺ຊິຍອວເອຠງ຺ຄິຍຠາວໍ ເຖເນຕິ. ກຸລທູສກທຸກ຺ກຏໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ໂຍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິສ຺ສຊ຺ຊນປຈ຺ຈຍາ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈເຍນປິ ນ ມຸຈ຺ຈຕິ.

ອສນ຺ຕນ຺ຕິ ອວິຊ຺ຊມານໍ. ອຠູຕນ຺ຕິ ອນຸປ຺ປນ຺ນໍ. ອນຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ຫິ ຕສ຺ສ ຕໍ ອສນ຺ຕນ຺ຕິ. ປຸຣິມສ຺ສ ປຈ຺ຉິມໍ ກາຣຓວຈນໍ. ອຸລ຺ລປຕີຕິ ອຸຄ຺ຄຕາຍຸໂກ ລປຕິ. ສີລຎ຺ຫິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອາຍຸ, ຕໍ ຕສ຺ສ ຕຖາລປນສມກາລເມວ ວິຄຈ຺ຉຕິ. ອສນ຺ຕສມ຺ຠາວນາຍາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອວິຊ຺ຊມານຄຸເຓຫິ ສມ຺ຠາວນາຍ. ເອວຎ຺ຫິ ຄຓ຺ຫຕາ…ເປ… ເຖເນຕ຺ວາ ຄຫິຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອສນ຺ຕສມ຺ຠາວນາຍ ຣຏ຺ຐປິຓ຺ຑສ຺ສ ເຖເນຕ຺ວາ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ໂມປິ ເຖນິໂຕເຍວ ໂຫຕິ. ກິຕວສ຺ເສວາຕິ ກິຕວສ຺ສ ສກຸຓຄ຺ຄຫຓມິວ. ເກຣາຏິກສ຺ສາຕິ ສຐສ຺ສ. ໂຄຕ຺ຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ສາຘາຣຓນາມໍ, ມຕ຺ຕ-ສທ຺ໂທ ລຸຕ຺ຕນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ, ຕສ຺ມາ ສມຓາຕິ ໂຄຕ຺ຕມຕ຺ຕໍ ອນຸຠວນ຺ຕິ ຘາເຣນ຺ຕີຕິ ໂຄຕ຺ຣຠຸໂນ, ນາມມຕ຺ຕສມຓາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ວຄ຺ຄຸມຸທາຕີຣິຍຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຘິມານວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໑໙໖. ເຫຏ຺ຐິມມຄ຺ເຄຫິ ຎາຕມຣິຍາທາຍ ເອວ ຊານນໂຕ ອຎ຺ຎາ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄປຎ຺ຎາ, ຕສ຺ສາ ຜລຠາວໂຕ ອຄ຺ຄຜລປຎ຺ຎາ ຕໍສຫຄຕາ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ປາທໂຍ ຈ ອຎ຺ຎາຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກຣິໍສູຕິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ພ຺ຍາກຣິໍສູ’’ຕິ. ອຣິຍສາວກສ຺ສ ຕາວ ນຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ປຫີນາຘິມານປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ ນຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ສີລວໂຕປິ…ເປ… ນຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ອກາຣກຠາວໂຕ. ຕິລກ຺ຂຓໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາຕິ ກລາປສມ຺ມສນວເສນ ຕິລກ຺ຂຓໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ. ອາຣທ຺ຘວິປສ຺ສກສ຺ສາຕິ ອຸທຍພ຺ພຍານຸປສ຺ສນາຍ ອາຣທ຺ຘວິປສ຺ສກສ຺ສ. ສຸທ຺ຘສມຖລາຠີ ວິປສ຺ສນາຍ ກມ຺ມໍ ອກຕ຺ວາປິ ກິເລສສມຸທາຈາຣໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ເກວລໍ ອຎ຺ຎາຓພເລນ ‘‘ອຣິໂຍຫມສ຺ມີ’’ຕິ ມຎ຺ຎຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສຸທ຺ຘສມຖລາຠິໍ ວາ’’ຕິ. ‘‘ອຣຫາ ອຫ’’ນ຺ຕິ ມຎ຺ຎຕິ ອຸຈ຺ຈວາລງ຺ກວາສີ ມຫານາຄຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ.

ຕລງ຺ຄຣວາສີ ຘມ຺ມທິນ຺ນຕ຺ເຖໂຣ ກິຣ ນາມ ເອໂກ ປຠິນ຺ນປ຺ປຏິສມ຺ຠິໂທ ມຫາຂີຓາສໂວ ມຫໂຕ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ໂອວາທທາຍໂກ ອໂຫສິ. ໂສ ເອກທິວສໍ ອຕ຺ຕໂນ ທິວາຏ຺ຐາເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ‘‘ກິນ຺ນຸ ໂຂ ອມ຺ຫາກໍ ອາຈຣິຍສ຺ສ ອຸຈ຺ຈວາລງ຺ກວາສີມຫານາຄຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສມຓຠາວກິຈ຺ຈໍ ມຕ຺ຖກປ຺ປຕ຺ຕໍ, ໂນ’’ຕິ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ປຸຖຸຊ຺ຊນຠາວເມວສ຺ສ ທິສ຺ວາ ‘‘ມຍິ ອຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ປຸຖຸຊ຺ຊນກາລກິຣິຍເມວ ກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈ ຎຕ຺ວາ ອິທ຺ຘິຍາ ເວຫາສໍ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ທິວາຏ຺ຐາເນ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ເຖຣສ຺ສ ສມີເປ ໂອໂຣຫິຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ວຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິ. ‘‘ກິໍ, ອາວຸໂສ ຘມ຺ມທິນ຺ນ, ອກາເລ ອາຄໂຕສີ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ ‘‘ປຎ຺ຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ປຸຈ຺ຉິຕຸໍ ອາຄໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ ອາຫ. ຕໂຕ ‘‘ປຸຈ຺ຉາວຸໂສ, ຊານມານາ ກຖຍິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ປຎ຺ຫສຫສ຺ສໍ ປຸຈ຺ຉິ. ເຖໂຣ ປຸຈ຺ຉິຕໍ ປຸຈ຺ຉິຕໍ ປຎ຺ຫໍ ອສຊ຺ຊມາໂນວ ກເຖສິ. ຕໂຕ ‘‘ອຕິຕິກ຺ຂໍ ໂວ, ຠນ຺ເຕ, ຎາຓໍ, ກທາ ຕຸມ຺ເຫຫິ ອຍໍ ຘມ຺ໂມ ອຘິຄໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ‘‘ອິໂຕ ສຏ຺ຐິວສ຺ສກາເລ, ອາວຸໂສ’’ຕິ ອາຫ. ສມາຘິມ຺ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ວຬຎ຺ເຊຖາຕິ. ນ ອິທໍ, ອາວຸໂສ, ຠາຣິຍນ຺ຕິ. ເຕນ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ເອກໍ ຫຕ຺ຖິໍ ມາເປຖາຕິ. ເຖໂຣ ສພ຺ພເສຕໍ ຫຕ຺ຖິໍ ມາເປສິ. ອິທານິ, ຠນ຺ເຕ, ຍຖາ ອຍໍ ຫຕ຺ຖີ ອຎ຺ຊິຕກຓ຺ໂຓ ປສາຣິຕນງ຺ຄຸຏ຺ໂຐ ໂສຓ຺ຑໍ ມຸເຂ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ເຠຣວໍ ໂກຎ຺ຈນາທໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອຠິມຸຂໍ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ຕຖາ ນໍ ກໂຣຖາຕິ. ເຖໂຣ ຕຖາ ກຕ຺ວາ ເວເຄນ ອາຄຈ຺ຉໂຕ ຫຕ຺ຖິສ຺ສ ເຠຣວໍ ອາກາຣໍ ທິສ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍ ປລາຍິຕຸໍ ອາຣທ຺ໂຘ. ຕເມນໍ ຂີຓາສວຕ຺ເຖໂຣ ຫຕ຺ຖໍ ປສາເຣຕ຺ວາ ຈີວຣກຓ຺ເຓ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຂີຓາສວສ຺ສ ສາຣຊ຺ຊໍ ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຖຸຊ຺ຊນຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ອວສ຺ສໂຍ ເມ, ອາວຸໂສ, ຘມ຺ມທິນ຺ນ ໂຫຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປາທມູເລ ອຸກ຺ກຸຏິກໍ ນິສີທິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ອວສ຺ສໂຍ ຠວິສ຺ສາມິຈ຺ເຈວາຫໍ ອາຄໂຕ, ມາ ຈິນ຺ຕຍິຕ຺ຖາ’’ຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ກເຖສິ. ເຖໂຣ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຈງ຺ກມໍ ໂອຣຸຍ຺ຫ ຕຕິເຍ ປທວາເຣ ອຄ຺ຄຜລໍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ເຖໂຣ ກິຣ ໂທສຈຣິໂຕ ອໂຫສິ.

ອຘິມານວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສວິຠງ຺ຄສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໑໙໗-໑໙໘. ຍສ຺ມາ ປນາຕິອາທິ ‘‘ອສນ຺ຕໍ ອຠູຕໍ ອສໍວິຊ຺ຊມານ’’ນ຺ຕິ ເອເຕສໍ ກາຣຓວຈນໍ. ຕຕ຺ຖ ຍນ຺ຕິ ຍໍ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມໍ. ອນຠິຊານນ຺ຕິ ອຕ຺ຕນິ ອຕ຺ຖິຠາວໍ ອຊານນ຺ໂຕ. ສມຸທາຈຣຕີຕິ ‘‘ອຕ຺ຖິ ມຍ຺ຫໍ ເອສ ຘມ຺ໂມ’’ຕິ ກເຖຕິ ຊານາເປຕິ ວາ. ‘‘ອສນ຺ຕໍ ອຠູຕ’’ນ຺ຕິ ອິມສ຺ສ ກາຣຓວຈນໍ ສນ຺ຕາເນ ອນຸປ຺ປນ຺ໂນຕິ. ຎາເຓນ ຈ ອສຈ຺ຉິກໂຕຕິ ອິທໍ ປນ ‘‘ອສໍວິຊ຺ຊມານ’’ນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ ກາຣຓວຈນໍ. ປກຕິມນຸສ຺ເສຫິ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣານໍ ພຸທ຺ຘາທິອຸຕ຺ຕມປຸຣິສານໍ ອຘິຄມຘມ຺ໂມ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ໂມຕິ ອາຫ ‘‘ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສານ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມໍ. ອຖ ປທຠາຊເນ ພຫຸວຈນນິທ຺ເທໂສ ກສ຺ມາ ກໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ປທຠາຊເນ ປນາ’’ຕິອາທິ. ກິຎ຺ຈາປິ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ໂມ ອພ຺ຍາກໂຕປິ ໂຫຕິ, ອາໂຣຄ຺ຍຏ຺ເຐນ ປນ ພາຫິຕິກສຸຕ຺ເຕ ວິຍ ‘‘ກຸສເລ ຘມ຺ເມ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອສ຺ສາຕິ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມສ຺ສ. ຂຓລຍມຸຫຸຕ຺ຕ-ສທ຺ທາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຠິນ຺ນຕ຺ຖາປິ ໂຫນ຺ຕິ, ອິຘ ປນ ຂຓປຣິຍາຍວເສເນວ ‘‘ຕໍ ຂຓໍ ຕໍ ລຍໍ ຕໍ ມຸຫຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຘິຄນ຺ຕພ຺ພໂຕ ອຘິຄໂມ, ຌານາທິ, ອຘິຄມສ຺ສ ປຸຈ຺ຉາ ອຘິຄມປຸຈ຺ຉາ. ເຕນາຫ ‘‘ຌານວິໂມກ຺ຂາທີສູ’’ຕິອາທິ. ອຸປາຍປຸຈ຺ຉາຕິ ອຘິຄມຸປາຍປຸຈ຺ຉາ. ກິນ຺ຕີຕິ ເກນ ປກາເຣນ, ເກນ ວິຘິນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຕເມສໍ ຕ຺ວໍ ຘມ຺ມານໍ ລາຠີຕິ ອິທໍ ປນ ປຸພ຺ເພ ‘‘ກິໍ ເຕ ອຘິຄຕ’’ນ຺ຕິ ອນິທ຺ຘາຣິຕເຠທາ ຌານາທິວິເສສາ ປຸຈ຺ຉິຕາຕິ ອິທານິ ເຕສໍ ນິທ຺ຘາເຣຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉນາກາຣທສ຺ສນໍ.

ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ຉຫາກາເຣຫິ ອຘິຄມພ຺ຍາກຣຓໍ ໂສເຘຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ. ເອຕ຺ຕາວຕາວາຕິ ເອຕ຺ຕເກນ ພ຺ຍາກຣຓມຕ຺ເຕເນວ ນ ສກ຺ກາຕພ຺ໂພ. ພ຺ຍາກຣຓຎ຺ຫິ ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ອຍາຖາວໂຕປິ ໂຫຕີຕິ. ອິເມສຸ ປນ ຉສຸ ຐາເນສຸ ໂສຘນຕ຺ຖໍ ວຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ ຍຖາ ນາມ ຊາຕຣູປປຕິຣູປກມ຺ປິ ຊາຕຣູປໍ ວິຍ ຂາຍຕີຕິ ຊາຕຣູປໍ ນິຆໍສນຕາປນຈ຺ເຉທເນຫິ ໂສເຘຕພ຺ພໍ, ເອວເມວ ອິເມສຸ ອິທາເນວ ວຸຕ຺ເຕສຸ ຉສຸ ຐາເນສຸ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ໂສຘນຕ຺ຖໍ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ວິໂມກ຺ຂາທີສູຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສມາຘິສມາປຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນມຄ຺ຄຠາວນາຜລສຈ຺ຉິກິຣິຍາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ປາກໂຏ ໂຫຕີຕິ ອຘິຄຕວິເສສສ຺ສ ສຕິສມ຺ໂມສາຠາວໂຕ. ເສສປຸຈ຺ຉາສຸປິ ປາກໂຏ ໂຫຕີຕິ ປເທ ເອເສວ ນໂຍ.

ສພ຺ເພສຎ຺ຫິ ອຕ຺ຕນາ ອຘິຄຕມຄ຺ເຄນ ປຫີນກິເລສາ ປາກຏາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອິທໍ ເຍຠຸຍ຺ຍວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ກສ຺ສຈິ ຫິ ອຕ຺ຕນາ ອຘິຄຕມຄ຺ຄວຊ຺ຌກິເລເສສຸ ສນ຺ເທໂຫ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິເຍວ ມຫານາມສ຺ສ ສກ຺ກສ຺ສ ວິຍ. ໂສ ຫິ ສກທາຄາມີ ສມາໂນປິ ‘‘ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ເອວໍ ໂຫຕິ ‘ໂກ ສຸ ນາມ ເມ ຘມ຺ໂມ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ອປ຺ປຫີໂນ, ເຍນ ເມ ເອກທາ ໂລຠຘມ຺ມາປິ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຍາທາຍ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ໂທສຘມ຺ມາປິ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຍາທາຍ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ໂມຫຘມ຺ມາປິ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຍາທາຍ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີ’’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໗໕) ຠຄວນ຺ຕໍ ປຸຈ຺ຉິ. ອຍໍ ກິຣ ຣາຊາ ສກທາຄາມິມຄ຺ເຄນ ໂລຠໂທສໂມຫາ ນິຣວເສສາ ປຫີຍນ຺ຕີຕິ ສຎ຺ຎີ ອໂຫສິ. ກິໍ ອຣິຍສາວກສ຺ສ ເອວໍ ສນ຺ເທໂຫ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ? ອາມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ກສ຺ມາ? ປຓ຺ຓຕ຺ຕິຍໍ ອໂກວິທຕ຺ຕາ. ‘‘ອຍໍ ກິເລໂສ ອສຸກມຄ຺ຄວຊ຺ໂຌ’’ຕິ ອິມິສ຺ສາ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິຍາ ອໂກວິທສ຺ສ ຫິ ອຣິຍສາວກສ຺ສ ເອວໍ ໂຫຕິ. ກິໍ ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ນຕ຺ຖີຕິ? ອຕ຺ຖິ, ສາ ປນ ນ ສພ຺ເພສໍ ປຣິປຸຓ຺ຓາ ໂຫຕິ. ເອໂກ ຫິ ປຫີນກິເລສເມວ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຕິ, ເອໂກ ອວສິຏ຺ຐກິເລສເມວ, ເອໂກ ມຄ຺ຄເມວ, ເອໂກ ຜລເມວ, ເອໂກ ນິພ຺ພານເມວ. ອິມາສຸ ປນ ປຎ຺ຈສຸ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາສຸ ເອກໍ ວາ ທ຺ເວ ວາ ໂນ ລທ຺ຘຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ອິຕິ ຍສ຺ສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ນ ປຣິປຸຓ຺ຓາ, ຕສ຺ສ ມຄ຺ຄວຊ຺ຌກິເລສປຓ຺ຓຕ຺ຕິຍໍ ອໂກວິທຕ຺ຕາ ເອວໍ ໂຫຕິ. ອຸຄ຺ຄຫປຣິປຸຈ຺ຉາກຸສລາຕິ ສຊ຺ຌາຍມຄ຺ຄສໍວຓ຺ຓນາສຸ ນິປຸຓາ.

ຍາຍ ປຏິປທາຍ ຍສ຺ສ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ສາ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປຕ຺ຕິ ອາຄມນປຏິປທາ. ໂສເຘຕພ຺ພາຕິ ສຸທ຺ຘາ ອຸທາຫຸ ນ ສຸທ຺ຘາຕິ ວິຈາຣຓວເສນ ໂສເຘຕພ຺ພາ. ນ ສຸຊ຺ຌຕີຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປມາທປຏິປຕ຺ຕິສພ຺ຠາວໂຕ. ອປເນຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຏິຎ຺ຎາຍ ອປເນຕພ຺ໂພ. ‘‘ສຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສຸຊ຺ຌນາກາຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ທີຆຣຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ຍທີ’’ຕິ ປທໍ ອາເນຕ຺ວາ ຍທິ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ຕາຍ ປຏິປທາຍ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຈຕູສຸ ປຈ຺ຈເຍສຸ ອລຄ຺ຄຕ຺ຕາ ‘‘ອາກາເສ ປາຓິສເມນ ເຈຕສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຸຕ຺ຕສທິສນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ພ຺ຍາກຣຓໍ ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ເຕນ ສທິສໍ, ສມນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຂີຓາສວປຏິປຕ຺ຕິສທິສາ ປຏິປທາ ໂຫຕີຕິ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ສຸວິກ຺ຂມ຺ຠິຕກິເລສຕ຺ຕາ. ຂີຓາສວສ຺ສ ນາມ…ເປ… ນ ໂຫຕີຕິ ປຫີນວິປລ຺ລາສຕ຺ຕາ ຊີວິຕນິກນ຺ຕິຍາ ຈ ອຠາວໂຕ ນ ໂຫຕິ. ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ປນ ອປ຺ປຫີນວິປລ຺ລາສຕ຺ຕາ ຊີວິຕນິກນ຺ຕິສພ຺ຠາວໂຕ ຈ ອປ຺ປມຕ຺ຕເກນປິ ໂຫຕິ.

ຕຕ຺ຣິມານິ ວຕ຺ຖູນິ – ທີຆຠາຓກອຠຍຕ຺ເຖໂຣ ກິຣ ເອກໍ ປິຓ຺ຑປາຕິກໍ ປຣິຄ຺ຄເຫຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ທຫຣສ຺ສ ສຎ຺ຎໍ ອທາສິ. ໂສ ຕໍ ນຫາຍມານໍ ກລ຺ຍາຓີນທີມຸຂທ຺ວາເຣ ນິມຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປາເທ ອຄ຺ຄເຫສິ. ປິຓ຺ຑປາຕິໂກ ‘‘ກຸມ຺ຠີໂລ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ມຫາສທ຺ທໍ ອກາສິ, ຕທາ ນໍ ‘‘ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ’’ຕິ ຊານິໍສຸ. ຈນ຺ທມຸຂຕິສ຺ສຣາຊກາເລ ປນ ມຫາວິຫາເຣ ສງ຺ຆຕ຺ເຖໂຣ ຂີຓາສໂວ ທຸພ຺ພລຈກ຺ຂຸໂກ ວິຫາເຣເຍວ ອຈ຺ຉຕິ. ຕໍ ຣາຊາ ‘‘ເຖຣໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຠິກ຺ຂູສຸ ຠິກ຺ຂາຈາຣໍ ຄເຕສຸ ອປ຺ປສທ຺ໂທ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ສປ຺ໂປ ວິຍ ປາເທ ອຄ຺ຄເຫສິ. ເຖໂຣ ສິລາຖມ຺ໂຠ ວິຍ ນິຈ຺ຈໂລ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ໂກ ເອຕ຺ຖາ’’ຕິ ອາຫ. ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຕິສ຺ໂສຕິ. ສຸຄນ຺ຘໍ ວາຍສິ ໂນ ຕິສ຺ສາຕິ. ເອວໍ ຂີຓາສວສ຺ສ ຠຍໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ເອກຈ຺ໂຈ ປນ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນປິ ອຕິສູໂຣ ໂຫຕິ ນິພ຺ຠໂຍ, ໂສ ຣຊນີເຍນ ອາຣມ຺ມເຓນ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫິຕພ຺ໂພ. ວສຠຣາຊາປິ ຫິ ເອກໍ ເຖຣໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫມາໂນ ຆເຣ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ພທຣສາຬວໍ ມທ຺ທມາໂນ ນິສີທິ. ມຫາເຖຣສ຺ສ ເຂໂຬ ຈລິໂຕ, ເຖຣສ຺ສ ປຸຖຸຊ຺ຊນຠາໂວ ອາວິຠູໂຕ. ຂີຓາສວສ຺ສ ຫິ ຣສຕຓ຺ຫາ ນາມ ສຸປ຺ປຫີນາ, ທິພ຺ເພສຸປິ ຣເສສຸ ນິກນ຺ຕິ ນາມ ນ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ອິເມຫິ ອຸປາເຍຫິ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສຈສ຺ສ ຠຍໍ ວາ ຉມ຺ຠິຕຕ຺ຕໍ ວາ ຣສຕຓ຺ຫາ ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ‘‘ນ ຕ຺ວໍ ອຣຫາ’’ຕິ ອປເນຕພ຺ໂພ.

ອສນ຺ຕຄຸຓສມ຺ຠາວນລກ຺ຂຓາ ປາປິຈ຺ຉາຕິ ອາຫ – ‘‘ຍາ ສາ ອິເຘກຈ຺ໂຈ…ເປ… ອາທິນາ ນເຍນາ’’ຕິ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ‘‘ອສ຺ສທ຺ໂຘ ສມາໂນ ‘ສທ຺ໂຘຕິ ມໍ ຊໂນ ຊານາຕູ’ຕິ ອິຈ຺ຉຕິ, ອປ຺ປສ຺ສຸໂຕວ ສມາໂນ ‘ພຫຸສ຺ສຸໂຕຕິ ມໍ ຊໂນ ຊານາຕູ’ຕິ ອິຈ຺ຉຕິ, ສງ຺ຄຓິກາຣາໂມວ ສມາໂນ ‘ປວິວິຕ຺ໂຕຕິ ມໍ ຊໂນ ຊານາຕູ’ຕິ ອິຈ຺ຉຕິ, ກຸສີໂຕວ ສມາໂນ ‘ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍຕິ ມໍ ຊໂນ ຊານາຕູ’ຕິ ອິຈ຺ຉຕິ, ມຸຏ຺ຐສ຺ສຕີວ ສມາໂນ ‘ອຸປຏ຺ຐິຕສ຺ສຕີຕິ ມໍ ຊໂນ ຊານາຕູ’ຕິ ອິຈ຺ຉຕິ, ອສມາຫິໂຕວ ສມາໂນ ‘ສມາຫິໂຕຕິ ມໍ ຊໂນ ຊານາຕູ’ຕິ ອິຈ຺ຉຕິ, ທຸປ຺ປຎ຺ໂຎວ ສມາໂນ ‘ປຎ຺ຎວາຕິ ມໍ ຊໂນ ຊານາຕູ’ຕິ ອິຈ຺ຉຕິ, ອຂີຓາສໂວວ ສມາໂນ ‘ຂີຓາສໂວຕິ ມໍ ຊໂນ ຊານາຕູ’ຕິ ອິຈ຺ຉຕິ, ຍາ ເອວຣູປາ ອິຈ຺ຉາ ອິຈ຺ຉາຄຕາ ປາປິຈ຺ຉຕາ ຣາໂຄ ສາຣາໂຄ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສາຣາໂຄ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ປາປິຈ຺ຉຕາ’’ຕິ (ວິຠ. ໘໕໑) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ປາຬິປເທສໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ປາປິກາຍາຕິ ລາມິກາຍ ອິຈ຺ຉາຍ. ອປກໂຕຕິ ປາປິກາຍ ອິຈ຺ຉາຍ ສມ຺ມາອາຊີວໂຕ ອເປໂຕ ກໂຕຕິ ອິຈ຺ຉາຍ ອປກໂຕ. ຕຖາຠູໂຕ ຈ ມິຈ຺ຉາຊີເວນ ອຠິຠູໂຕ ປຣາຊິໂຕ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຠິຠູໂຕ ປຣາຊິໂຕ’’ຕິ.

ສາມຎ຺ຎໍ ທຸປ຺ປຣາມຏ຺ຐໍ ນິຣຍາຍຸປກຑ຺ຒຕີຕິ ຍຖາ ກຸໂສ ເຍນ ທຸຄ຺ຄຫິໂຕ, ຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖໍ ອນຸກນ຺ຕຕິ ຜາເລຕິ, ເອວເມວ ສມຓຘມ຺ມສງ຺ຂາຕໍ ສາມຎ຺ຎມ຺ປິ ຂຓ຺ຑສີລາທິຕາຍ ທຸປ຺ປຣາມຏ຺ຐໍ ນິຣຍາຍ ອຸປກຑ຺ຒຕິ, ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕາເປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສິຖິໂລຕິ ໂອລີຍິຕ຺ວາ ກຣເຓນ ສິຖິລຄ຺ຄາເຫນ ກໂຕ. ປຣິພ຺ພາໂຊຕິ ຂຓ຺ຑາທິຠາວປ຺ປຕ຺ໂຕ ສມຓຘມ຺ໂມ. ຠິຍ຺ໂຍ ອາກິຣເຕ ຣຊນ຺ຕິ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ວິຊ຺ຊມານໍ ຣາຄຣຊາທິໍ ເອວຣູໂປ ສມຓຘມ຺ໂມ ອປເນຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ອຖ ໂຂ ຕສ຺ສ ອຸປຣິ ອປຣມ຺ປິ ຣາຄຣຊາທິໍ ອາກິຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠິກ຺ຂຸຠາໂວຕິ ປາຣາຊິກໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ‘‘ສມໂຓ ອຫ’’ນ຺ຕິ ປຏິຊານນໂຕ ໂວຫາຣມຕ຺ຕສິທ຺ໂຘ ຠິກ຺ຂຸຠາໂວ. ອຊານເມວາຕິ ປາເຐ ເອວາຕິ ອວຘາຣຓຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ອຊານເມວນ຺ຕິ ປາເຐ ປນ ເອວໍ ຊານາມິ ເອວໍ ປສ຺ສາມີຕິ ອວຈນ຺ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ

໑໙໙. ອສຸຠຊ຺ຌານາທີນີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ກາຍຄຕາສຕິຊ຺ຌານຎ຺ຈ ກສິຓຊ຺ຌານຎ຺ຈ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ເຕນ ‘‘ກາຍຄຕາສຕິຊ຺ຌານໍ ປຖວີກສິຓຊ຺ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິ’’ນ຺ຕິອາທິໍ ວທນ຺ໂຕປິ ປາຣາຊິໂກວ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວິໂມກ຺ໂຂຕິ ເອຕ຺ຖ ວິ-ສທ຺ໂທ ວິເສສຕ຺ໂຖ ວິວິຘຕ຺ໂຖ ວາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ສຸຏ຺ຐຸ ມຸຕ຺ໂຕ’’ຕິອາທິ. ວິໂມກ຺ໂຂຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຣິຍມຄ຺ຄາ. ຕສ຺ສ ສຄຸຓໂຕ ສຸຎ຺ຎຕາທິນາມລາຠໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ໂສ ປນາຍ’’ ນ຺ຕິອາທິ. ມຄ຺ໂຄ ຫິ ນາມ ປຎ຺ຈຫິ ກາຣເຓຫິ ນາມໍ ລຠຕິ ສຣເສນ ວາ ປຈ຺ຈນີເກນ ວາ ສຄຸເຓນ ວາ ອາຣມ຺ມເຓນ ວາ ອາຄມເນນ ວາ. ສເຈ ຫິ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາ ອນິຈ຺ຈໂຕ ສງ຺ຂາເຣ ສມ຺ມສິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຕິ, ອນິມິຕ຺ຕວິໂມກ຺ເຂນ ວິມຸຈ຺ຈຕິ, ສເຈ ທຸກ຺ຂໂຕ ສມ຺ມສິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຕິ, ອປ຺ປຓິຫິຕວິໂມກ຺ເຂນ ວິມຸຈ຺ຈຕິ, ສເຈ ອນຕ຺ຕໂຕ ສມ຺ມສິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຕິ, ສຸຎ຺ຎຕວິໂມກ຺ເຂນ ວິມຸຈ຺ຈຕິ, ອິທໍ ສຣສໂຕ ນາມໍ ນາມ. ຍສ຺ມາ ປເນສ ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາຍ ສງ຺ຂາຣານໍ ຆນວິນິພ຺ໂຠຄໍ ກຕ຺ວາ ນິຈ຺ຈນິມິຕ຺ຕຘຸວນິມິຕ຺ຕສສ຺ສຕນິມິຕ຺ຕານິ ປຊຫນ຺ໂຕ ອາຄໂຕ, ຕສ຺ມາ ອນິມິຕ຺ໂຕ. ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາຍ ປນ ສຸຂສຎ຺ຎໍ ປຫາຍ ປຓິຘິໍ ປຕ຺ຖນໍ ສຸກ຺ຂາເປຕ຺ວາ ອາຄຕຕ຺ຕາ ອປ຺ປຓິຫິໂຕ. ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາຍ ອຕ຺ຕສຕ຺ຕປຸຄ຺ຄລສຎ຺ຎໍ ປຫາຍ ສງ຺ຂາຣານໍ ສຸຎ຺ຎໂຕ ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ສຸຎ຺ຎໂຕຕິ ອິທໍ ປຈ຺ຈນີກໂຕ ນາມໍ ນາມ.

ຣາຄາທີຫິ ປເນສ ສຸຎ຺ຎຕຕ຺ຕາ ສຸຎ຺ຎໂຕ. ຣູປນິມິຕ຺ຕາທີນໍ ຣາຄນິມິຕ຺ຕາທີນໍເຍວ ວາ ອຠາເວນ ອນິມິຕ຺ໂຕ. ຣາຄາທິປຓິຘິອາທີນໍ ອຠາວໂຕ ອປ຺ປຓິຫິໂຕຕິ ອິທມສ຺ສ ສຄຸຓໂຕ ນາມໍ. ສ຺ວາຍໍ ສຸຎ຺ຎຕໍ ອນິມິຕ຺ຕໍ ອປ຺ປຓິຫິຕຎ຺ຈ ນິພ຺ພານໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກໂຣຕີຕິ ສຸຎ຺ຎໂຕ ອນິມິຕ຺ໂຕ ອປ຺ປຓິຫິໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອິທມສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ນາມໍ. ອາຄມນໍ ປນ ທຸວິຘໍ ວິປສ຺ສນາຄມນໍ ມຄ຺ຄາຄມນຎ຺ຈ. ຕຕ຺ຖ ມຄ຺ເຄ ວິປສ຺ສນາຄມນໍ ລພ຺ຠຕິ, ຜເລ ມຄ຺ຄາຄມນໍ. ອນຕ຺ຕານຸປສ຺ສນາ ຫິ ສຸຎ຺ຎຕາ ນາມ, ສຸຎ຺ຎຕວິປສ຺ສນາຍ ມຄ຺ໂຄ ສຸຎ຺ຎໂຕ. ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາ ອນິມິຕ຺ຕາ ນາມ, ອນິມິຕ຺ຕວິປສ຺ສນາຍ ມຄ຺ໂຄ ອນິມິຕ຺ໂຕ. ອິທໍ ປນ ນາມໍ ນ ອຠິຘມ຺ມປຣິຍາເຍນ ລພ຺ຠຕິ. ຕຖາ ຫິ ຕໍ ສງ຺ຂາຣນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ອວິຊຫນໂຕ ນ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ອນິມິຕ຺ຕໍ, ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິຍາເຍນ ປນ ລພ຺ຠຕິ. ຕຕ຺ຣ ຫິ ໂຄຕ຺ຣຠຸຎາຓໍ ອນິມິຕ຺ຕໍ ນິພ຺ພານໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ອນິມິຕ຺ຕນາມກໍ ຫຸຕ຺ວາ ສຍໍ ອາຄມນິຍຏ຺ຐາເນ ຐຕ຺ວາ ມຄ຺ຄສ຺ສ ນາມໍ ເທຕີຕິ ວທນ຺ຕິ, ເຕນ ມຄ຺ໂຄ ອນິມິຕ຺ໂຕຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ມຄ຺ຄາຄມເນນ ປນ ຜລໍ ອນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິເຍວ. ທຸກ຺ຂານຸປສ຺ສນາ ສງ຺ຂາເຣສຸ ປຓິຘິໍ ສຸກ຺ຂາເປຕ຺ວາ ອາຄຕຕ຺ຕາ ອປ຺ປຓິຫິຕາ ນາມ, ອປ຺ປຓິຫິຕວິປສ຺ສນາຍ ມຄ຺ໂຄ ອປ຺ປຓິຫິໂຕ, ອປ຺ປຓິຫິຕມຄ຺ຄສ຺ສ ຜລໍ ອປ຺ປຓິຫິຕໍ. ເອວໍ ວິປສ຺ສນາ ອຕ຺ຕໂນ ນາມໍ ມຄ຺ຄສ຺ສ ເທຕິ, ມຄ຺ໂຄ ຜລສ຺ສາຕິ ອິທໍ ອາຄມນໂຕ ນາມໍ. ສຸຎ຺ຎຕ຺ຕາຕິ ວິວິຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ມຄ຺ເຄ ຣາຄາທໂຍ ສນ຺ຕິ, ອຸປຣູປຣິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກຣາຄາທີນໍ ກາຣຓຕ຺ຕາ ຣາຄາທໂຍ ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຣາຄໂທສໂມຫນິມິຕ຺ເຕຫີ’’ຕິ. ສວິຄ຺ຄຫານໍ ວິຍ ອຸປຏ຺ຐານມ຺ເປຕ຺ຖ ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຣາຄາທໂຍວ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານຏ຺ເຐນ ປຓິຘີຕິ ອາຫ ‘‘ຣາຄໂທສໂມຫປຓິຘີນ’’ນ຺ຕິ.

ວຕ຺ຖຸວິຊ຺ຊາທິໍ ສນ຺ຘາຍ ອວຈນໂຕ ‘‘ວິຊ຺ຊານໍ ລາຠີມ຺ຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ໂຫຕິ. ເອເກກໂກຏ຺ຐາສວເສນາຕິ ສຕິປຏ຺ຐານຈຕຸກ຺ກາທິເອເກກໂກຏ຺ຐາສວເສນ. ກິຎ຺ຈາປິ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ເອເກກໂກຏ຺ຐາສວເສເນວ ທສ຺ສິຕໍ, ຕຕ຺ຖ ປນ ‘‘ໂລກຸຕ຺ຕຣານໍ ສຕິປຏ຺ຐານານ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປຈ຺ເຈກໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣ-ສທ຺ທໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ເອເກກໂກຏ຺ຐາສວເສເນວ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຘ ໂລກຸຕ຺ຕຣ-ສທ຺ເທນ ວິນາຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ວິເສໂສ. ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ໂກຏ຺ຐາເສສຸ.

ນນຸ ຈ ‘‘ກິເລສປ຺ປຫານເມວາ’’ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ກິເລສານໍ ປຫານມຕ຺ຕໍ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ໂມ ໂຫຕີຕິ ໂຍ ວເທຍ຺ຍ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ກິເລສປ຺ປຫານສ຺ສ ມຄ຺ຄກິຈ຺ຈຕ຺ຕາ ກິຈ຺ຈວເສນ ມຄ຺ໂຄ ທີປິໂຕຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕໍ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາມຣາຄໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຕຕິຍມຄ຺ເຄນ ຫິ ຣາຄໂທສານໍ ປຫານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ຣູປຣາຄອຣູປຣາເຄ ສນ຺ຘາຍ. ນ ຫິ ເຕ ເຕນ ປຫີຍນ຺ຕິ ຈຕຸຕ຺ຖມຄ຺ເຄນ ປຫາຕພ຺ພຕ຺ຕາ.

ຣາຄາ ຈິຕ຺ຕໍ ວິນີວຣຓຕາຕິ ຣາຄາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວິນີວຣຓຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຣາຄາ ວິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຕສ຺ເສວ ຣາຄນີວຣຓສ຺ສ ອຠາເວນ ວິຄຕນີວຣຓຕ຺ຕາ ວິນີວຣຓຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ.

ຍາ ຈ ປຎ຺ຈ ວິຊ຺ຊາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ນິພ຺ພຏ຺ຏິຕໂລກຸຕ຺ຕຣຕ຺ຕາຕິ ວິສຸໍເຍວ ໂລກໂຕ ອປຄຕໂລກຸຕ຺ຕຣຕ຺ຕາ. ຍຖາ ວິນາ ໂລກຸຕ຺ຕຣ-ສທ຺ເທນ ‘‘ສຕິປຏ຺ຐານາທີນໍ ລາຠີມ຺ຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ປາຣາຊິກໍ ໂຫຕິ, ເອວມິຘາປິ ‘‘ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາຍ ລາຠີມ຺ຫີຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ໂຫຕິເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ກິຎ຺ຈາປິ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ອຖ ໂຂ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວິຠາເຄນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນ ສກ຺ກາ ເອວມິທໍ ວຕ຺ຕຸນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ…ເປ… ນ ສກ຺ກາ ອຎ຺ຎໍ ປມາຓໍ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕມ຺ປິ ຕຕ຺ເຖວ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ສຸທ຺ຘິກວາຣກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໐໐. ອຸລ຺ລປນາກາຣນ຺ຕິ ສມາປຊ຺ຊິນ຺ຕິອາທິອຸລ຺ລປນາກາຣໍ. ອາປຕ຺ຕິເຠທນ຺ຕິ ‘‘ນ ປຏິວິຊານນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາ’’ຕິອາທິອາປຕ຺ຕິເຠທໍ. ປຸນ ອາເນຕ຺ວາ ປຐມຊ຺ຌານາທີຫິ ນ ໂຍຊິຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ປຐມຊ຺ຌາເນນາ’’ຕິ ປາໂຐຕິ ຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕເທວ ຍຸຕ຺ຕໍ.

ກຕ຺ຕຸສາຘໂນປິ ຠຓິຕ-ສທ຺ໂທ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິອາທິ. ເຍນ ຈິຕ຺ເຕນ ມຸສາ ຠຓຕິ, ເຕເນວ ຈິຕ຺ເຕນ ນ ສກ຺ກາ ‘‘ມຸສາ ຠຓາມີ’’ຕິ ຊານິຕຸໍ, ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ປນ ອຎ຺ເຎນ ຈິຕ຺ເຕນ ‘‘ມຸສາ ຠຓາມີ’’ຕິ ຊານາຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຠຓນ຺ຕສ຺ສ ໂຫຕິ ມຸສາ ຠຓາມີ’’ຕິ. ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕຕິ ຕີຫິ ອງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ມຸສາວາໂທຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕ. ນ ສກ຺ກາ ນ ຠວິຕຸນ຺ຕິ ປຸພ຺ພຠາຄໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອາໂຠຄໍ ກຕ຺ວາ ຠຓິຕຕ຺ຕາ ນ ສກ຺ກາ ນ ຠວິຕຸໍ. ອາປຕ຺ຕິຍາ ນ ກາເຣຕພ຺ໂພຕິ ປຸພ຺ພຠາຄກ຺ຂເຓ ‘‘ມຸສາ ຠຓິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາໂຠຄໍ ວິນາ ສຫສາ ຠຓນ຺ຕສ຺ສ ວຈນກ຺ຂເຓ ‘‘ມຸສາ ເອຕ’’ນ຺ຕິ ອຸປຏ຺ຐິເຕປິ ນິວຕ຺ເຕຕຸມສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາຍ ອວິສຍຠາວໂຕ ອາປຕ຺ຕິຍາ ນ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ທວາຕິ ສຫສາ. ຣວາຕິ ອຎ຺ຎໍ ວຕ຺ຕຸກາມສ຺ສ ຂລິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຠຓນໍ.

ຕໍ ຊານາຕີຕິ ຕໍຎາຓໍ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ຕໍຎາຓຕາ, ຎາຓສ຺ສ ອຕ຺ຖສໍເວທນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຎາຓສໂມຘານນ຺ຕິ ຎາຓສ຺ສ ພຫຸຠາໂວ, ເອກຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທ ອເນກຎາຓຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ຫິ ສກ຺ກາ…ເປ… ຊານິຕຸນ຺ຕິ ອາຣມ຺ມຓກຣຓສ຺ສ ອຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ອສມ຺ໂມຫາວໂພໂຘ ຈ ອີທິສສ຺ສ ຎາຓສ຺ສ ນຕ຺ຖິ, ‘‘ຠຓິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປວຕ຺ຕຈິຕ຺ຕໍ ‘‘ຠຓາມີ’’ຕິ ປວຕ຺ຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ, ຕຎ຺ຈ ‘‘ຠຓິຕ’’ນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອາຫ – ‘‘ປຸຣິມໍ ປຸຣິມໍ ປນ…ເປ… ນິຣຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ. ຕສ຺ມິໍ ປຸພ຺ພຠາເຄ ສຕິ ‘‘ເສສທ຺ວຍໍ ນ ເຫສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອຕໍ ນຕ຺ຖິ, ອວສ຺ສໍ ໂຫຕິເຍວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຠຓິສ຺ສາມີຕິ ປຸພ຺ພຠາເຄ ສຕິ ‘‘ຠຓາມິ ຠຓິຕ’’ນ຺ຕິ ເອຕໍ ທ຺ວຍໍ ນ ນ ໂຫຕິ, ໂຫຕິເຍວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອກໍ ວິຍ ປກາສຕີຕິ ອເນກກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປນ຺ນມ຺ປິ ຈິຕ຺ຕໍ ເອກກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປນ຺ນສທິສໍ ຫຸຕ຺ວາ ປກາສຕິ. ສມາປຊ຺ຊິນ຺ຕິອາທີນີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສມາປຊ຺ຊາມິ, ສມາປນ຺ໂນຕິ ອິມານິ ທ຺ເວ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕຕ຺ຖ ສມາປຊ຺ຊິໍ, ສມາປນ຺ໂນຕິ ອິເມສໍ ອສຕິປິ ກາລນານຕ຺ເຕ ວຈນວິເສສໍ ສນ຺ຘາຍ ວິສຸໍ ຄຫຓໍ.

໒໐໗. ສກຠາວປຣິຈ຺ຈຊນວເສນາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກຠາວສ຺ສ ປຣິຈ຺ຈຊນວເສນ. ມຄ຺ຄຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ປຸພ຺ເພ ວິຍ ‘‘ສຣາໂຄ ສໂທໂສ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕາຠາວໂຕ ຈຕ຺ຕມ຺ປິ ເກຈິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ນຍິທເມວນ຺ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ວນ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ຍໍ ເຍນ ວນ຺ຕໍ, ໂສ ປຸນ ຕໍ ອາທິຍຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອນາທິຍນຠາວທສ຺ສນວເສນາ’’ຕິ. ວນ຺ຕມ຺ປິ ກິຎ຺ຈິ ສນ຺ຕຕິລຄ຺ຄໍ ສິຍາ, ນຍິທເມວນ຺ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ມຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສນ຺ຕຕິໂຕ ວິໂມຈນວເສນາ’’ຕິ. ມຸຕ຺ຕມ຺ປິ ກິຎ຺ຈິ ມຸຕ຺ຕພນ຺ຘນໍ ວິຍ ຜລໍ ກຸຫິຎ຺ຈິ ຕິຏ຺ຐຕິ, ນ ເອວມິທນ຺ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ປຫີໂນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ກ຺ວຈິ ອນວຏ຺ຐານທສ຺ສນວເສນາ’’ຕິ. ຍຖາ ກິຎ຺ຈິ ທຸນ຺ນິສ຺ສຏ຺ຐໍ ປຸນ ອາທາຍ ສມ຺ມເທວ ນິສ຺ສຏ຺ຐໍ ປຏິນິສ຺ສຏ຺ຐນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ວິປສ຺ສນາຍ ນິສ຺ສຏ຺ຐໍ ອາທິນ຺ນສທິສໍ ມຄ຺ເຄນ ປຫີນໍ ປຏິນິສ຺ສຏ຺ຐໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ປຏິນິສ຺ສຏ຺ໂຐ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອາທິນ຺ນປຸພ຺ພສ຺ສ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄທສ຺ສນວເສນາ’’ຕິ. ອຸກ຺ເຂຏິໂຕຕິ ອຸຕ຺ຕາສິໂຕ, ອຸຕ຺ຕາເສຕ຺ວາ ປລາປິໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂຍ ຈ ອຸຕ຺ຕາເສຕ຺ວາ ປລາປິໂຕ, ນ ປຸນ ໂສ ຕໍ ຐານໍ ອາຄຈ຺ຉຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຸນ ອນລ຺ລີຍນຠາວທສ຺ສນວເສນາ’’ຕິ, ປຸນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສນ຺ຕາເນ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຠາວທສ຺ສນວເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຂິຏ-ສທ຺ທໍ ສທ຺ທສຕ຺ຖວິທູ ອຸຕ຺ຕາສຕ຺ເຖ ປຐນ຺ຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ສ຺ວາຍມຕ຺ໂຖ ສທ຺ທສຕ຺ຖໂຕ ປຣິເຍສິຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ອຓຸເຍວ ອຓຸສຫຄຕໍ, ອຕິຂຸທ຺ທກນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ສຸທ຺ຘິກວາຣກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ວຕ຺ຕຸກາມວາຣກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໑໕. ເກວລຎ຺ຫິຍນ຺ຕິ ເກວລຎ຺ຫິ ອຍໍ. ‘‘ວາໂຣ’’ຕິ ອຊ຺ຌາຫຣິຕພ຺ພໍ. ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ຊານາຕີຕິ ‘‘ປຐມຊ຺ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິ’’ນ຺ຕິອາທິມ຺ຫິ ວຸຕ຺ເຕ ຕທຕ຺ຖສ຺ສ ປກຕິຍາ ວິຊານນລກ຺ຂຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ປນ ວຈີເຠທໍ ອກຕ຺ວາ ປກ຺ກມນາທີສຸ ອຎ຺ຎຕໂຣ ຠິກ຺ຂຸ ‘‘ມໍ ອຣຫາຕິ ຊານາຕູ’’ຕິ ຕມ຺ຫາ ອາວາສາ ປຐມໍ ປກ຺ກມຕີຕິ ອາຄຕວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ວິຍ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ອວິທິເຕປິ ນິກ຺ຂນ຺ຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ຊານນລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ‘‘ຕງ຺ຂເຓ ຊານນໍ ນາມ ອີທິສ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂຓໍ. ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິປເຖຕິ ກາຍວຈີວິຎ຺ຎຕ຺ຕີນໍ ຄຫຓໂຍຄ຺ເຄ ປເທເສ, ປກຕິຈກ຺ຂຸນາ ປກຕິໂສເຕນ ຈ ທຏ຺ຐຸໍ ໂສຕຸຎ຺ຈ ອຣຫຏ຺ຐາເນຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຕນ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິປຖໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຐິໂຕ ເຈ ໂກຈິ ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ທິພ຺ພາຍ ຈ ໂສຕຘາຕຸຍາ ທິສ຺ວາ ສຸຕ຺ວາ ຈ ຊານາຕິ, ນ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ທີເປຕິ. ອສ຺ສຸຕປຸພ຺ພສ຺ສ ‘‘ກິມິທໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ສໍສຍຸປ຺ປຕ຺ຕິສພ຺ຠາວໂຕ ‘‘ສຸຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຐມໍ ວຈນມຕ຺ຕໍ ອສ຺ສຸຕປຸພ຺ເພນປິ ‘‘ປຐມຊ຺ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ກິມິທ’’ນ຺ຕິ ສນ຺ເທຫໍ ອນຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ‘‘ຌານໍ ນາມ ກິເຣສ ສມາປຊ຺ຊີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກມຕ຺ເຕປິ ຎາເຕ ປາຣາຊິກໍ ໂຫຕິເຍວ.

ອນາປຕ຺ຕິເຠທກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໒໒. ອນຸລ຺ລປນາຘິປ຺ປາຍສ຺ສາຕິ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ອວຕ຺ຕຸກາມສ຺ສ, ‘‘ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ໂມ ອຍ’’ນ຺ຕິ ອສລ຺ລກ຺ເຂນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສຣູປໂຕ ປນ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸ ອນຸລ຺ລປນາຘິປ຺ປາຍສ຺ສາ’’ຕິ ວິນີຕວຕ຺ຖູສຸ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອາຄຕວຕ຺ຖຸວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ‘‘ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ໂມ ອຍ’’ນ຺ຕິ ອສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ວທນ຺ໂຕປິ ໂວຫາຣໂຕ ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກໂຣນ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຎ຺ຎໍ ພ຺ຍາກໂຣນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ.

ປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຠາຍນ຺ໂຕປີຕິ ‘‘ອິມສ຺ສ ມຍິ ນຕ຺ຖິຠາວໍ ອຎ຺ເຎປິ ຊານນ຺ຕາ ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ’’ຕິ ຠາຍນ຺ໂຕປິ.

ວິນີຕວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໒໒໓. ເສກ຺ຂຠູມິຍນ຺ຕິ ອິມິນາ ຌານຠູມິມ຺ປິ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕິຓ຺ຓໍ ວິເວການນ຺ຕິ ກາຍຈິຕ຺ຕອຸປຘິວິເວການໍ.

ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣຓສ຺ສ ໂຠຊນປຣິໂຍສານຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍາວ ໂຠຊນປຣິໂຍສານ’’ນ຺ຕິ. ຠຸຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສປິ ປຸນ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ສມ຺ຠາວນິຈ຺ຉາຍ ຈີວຣສຓ຺ຐປນາທີນິ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏເມວ.

໒໒໕. ອາຣາຘນີໂຍ, ອາວຸໂສ, ຘມ຺ໂມ ອາຣທ຺ຘວີຣິເຍນາຕິ ວຕ຺ຖຸທ຺ວຍໍ ເອກສທິສມ຺ປິ ທ຺ວີຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ອາໂຣຈິຕຕ຺ຕາ ຠຄວຕາ ວິນິຈ຺ຉິນິຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ວິນີຕວຕ຺ຖູສຸ ອາໂຣເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ປາຬິຍໍ ອາໂຣປິຕໍ.

໒໒໖. ປສາທຠຎ຺ຎນ຺ຕິ ເກວລໍ ປສາທມຕ຺ເຕນ ຠຓນໍ, ນ ປນ ‘‘ສຠາວໂຕ ເອເຕ ອຣຫນ຺ໂຕເຍວາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ. ເຕເນເວຕ຺ຖ ອນາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຍທິ ປນ ‘‘ເອເຕ ສຠາວໂຕ ອຣຫນ຺ໂຕເຍວາ’’ຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ‘‘ອາຍນ຺ຕຸ ໂຠນ຺ໂຕ ອຣຫນ຺ໂຕ’’ຕິອາທີນິ ວທຕິ, ນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ.

໒໒໗. ປທສາ ຄມນໍ ສນ຺ຘາຍ ກຕິກາຍ ກຕຕ຺ຕາ ‘‘ຍາເນນ ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ວິຊ຺ຊາມຍິທ຺ຘິໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອິທ຺ຘິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ຣກ຺ຂນ຺ຕີຕິ ‘‘ໂຍ ອິມມ຺ຫາ ອາວາສາ ປຐມໍ ປກ຺ກມິສ຺ສຕິ, ຕໍ ມຍໍ ‘ອຣຫາ’ຕິ ຊານິສ຺ສາມາ’’ຕິ ເອວໍ ກຕິກາຍ ກຕຕ຺ຕາ ອປຸພ຺ພາຈຣິມໍ ອສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາປິ ສຫ ນິກ຺ຂນ຺ຕຠາວໂຕ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ຣກ຺ຂນ຺ຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຫຕ຺ຖປາສໍ ອວິຊຫິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ຫຕ຺ຖໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ວິຍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕປິ ‘ອຸຏ຺ເຐຖ ຄຈ຺ຉາມ, ເອຖ ຄຈ຺ຉາມາ’ຕິ ເອວໍ ສໍວິທຫິຕ຺ວາ ຄມເນ ປຸພ຺ພາປຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕປິ ນາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເອຕໍ ປນ ອຘມ຺ມິກໍ ກຕິກວຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ອິຘ ອຣຫນ຺ໂຕເຍວ ວສນ຺ຕູຕິ ຍທິ ຠິກ຺ຂູ ກຕິກໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ເອຕໍ ອຘມ຺ມິກໍ ກຕິກວຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຈູຬຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕໍ ປນ ສພ຺ພມ຺ປິ ກຕິກວຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ເອຕໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕິ, ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ນານາເວຣຊ຺ຊກາຕິ ນານາຊນປທວາສິໂນ. ສງ຺ຆລາໂຠຕິ ຍຖາວຸຑ຺ຒໍ ອຕ຺ຕໂນ ປາປຸຓນໂກຏ຺ຐາໂສ. ອຍຎ຺ຈ ປຏິກ຺ເຂໂປ ອິມິນາວ ນີຫາເຣນ ພຫິສີມຏ຺ຐານໍ ອວິເສເສນ ສງ຺ຆລາຠສ຺ສ ສາມິຠາວາປາທນໍ ສນ຺ຘາຍ ກໂຕ. ວິເສສໂຕ ປນ ພຫິສີມຏ຺ຐານມ຺ປິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ເອເກກໂກຏ຺ຐາສໂຕ ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ທາຕຸໍ, ອີທິສໍ ວາ ທາຕຸໍ, ເອຕ຺ຕການໍ ວາ ທາຕຸໍ, ອີທິສສ຺ສ ວາ ທາຕຸໍ ຣຸຈ຺ຈຕິ ສງ຺ຆສ຺ສາ’’ຕິ ອປໂລກນກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

໒໒໘. ອາຍສ຺ມາ ຈ ລກ຺ຂໂຓຕິອາທີສຸ ໂກ ປນາຍສ຺ມາ ລກ຺ຂໂຓ, ກສ຺ມາ ຈສ຺ສ ລກ຺ຂໂຓຕິ ນາມໍ ອໂຫສິ, ໂກ ຈາຍສ຺ມາ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ, ກສ຺ມາ ຈ ສິຕໍ ປາຕ຺ວາກາສີຕິ ຕໍ ສພ຺ພໍ ປກາເສຕຸໍ ‘‘ຍ຺ວາຍ’’ນ຺ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ລກ຺ຂຓສມ຺ປນ຺ເນນາຕິ ປຸຣິສລກ຺ຂຓສມ຺ປນ຺ເນນ. ພ຺ຣຫ຺ມສເມນາຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຕ຺ຕຠາວສເມນ. ອີສກໍ ຫສິຕໍ ສິຕນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ ‘‘ມນ຺ທຫສິຕ’’ນ຺ຕິ. ອຏ຺ຐິກສງ຺ຂລິກນ຺ຕິ ນຍິທໍ ອວິຎ຺ຎາຓກໍ ອຏ຺ຐິສງ຺ຂລິກມຕ຺ຕໍ, ອຖ ໂຂ ເອໂກ ເປໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ເປຕໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ສຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ເອເຕ ອຕ຺ຕຠາວາຕິ ເປຕຕ຺ຕຠາວາ. ນ ອາປາຖໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ເທວຕ຺ຕຠາວາ ວິຍ ປກຕິຍາ ອາປາຖໍ ນ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເຕສໍ ປນ ຣຸຈິຍາ ອາປາຖໍ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍຸໍ. ມນຸສ຺ສານໍ ທຸກ຺ຂາຠິຠູຕານໍ ອນາຖຠາວທສ຺ສນປທຏ຺ຐານາ ກຣຸຓາຕິ ອາຫ ‘‘ກາຣຸຎ຺ເຎ ກຕ຺ຕພ຺ເພ’’ຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ຈ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ພຸທ຺ຘຎາຓສ຺ສ ຈ ສມ຺ປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ປຈ຺ເຈກໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິ-ສທ຺ໂທ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ຕທຸຠຍໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ຕຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ຈ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸສ຺ສຣິຕ຺ວາ ສິຕໍ ປາຕ຺ວາກາສີ’’ຕິ ປທໍ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ຘມ຺ມຘາຕູຕິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ, ຘມ຺ມຘາຕູຕິ ວາ ຘມ຺ມານໍ ສຠາໂວ. ອຸປປຕ຺ຕີຕິ ຊາຕິ. ອຸປປຕ຺ຕິສີເສນ ຫິ ຕຖາຣູປໍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ວທຕິ. ທຸສ຺ສທ຺ຘາປຍາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕທສ຺ສ ເຕສໍ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ອຫິຕາຍ ທຸກ຺ຂາຍ. ທຸສ຺ສທ຺ຘາປຍາຕິ ອິທຎ຺ຈ ນ ລກ຺ຂຓຕ຺ເຖຣໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຍ ປນ ສຸຓນ຺ຕິ ‘‘ເອວໍ ກິຣ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ, ເຕ ສນ຺ຘາຍ. ອຖ ລກ຺ຂຓຕ຺ເຖໂຣ ກສ຺ມາ ນ ອທ຺ທສ, ກິມສ຺ສ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸ ນຕ຺ຖີຕິ? ໂນ ນຕ຺ຖິ, ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ປນ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ອທ຺ທສ, ອິຕໂຣ ອນາວຊ຺ຊເນນ ນ ອທ຺ທສ.

ວິຕຸເຑນ຺ຕີຕິ ວິນິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ເຑນ຺ຕິ, ອສິຘາຣູປເມຫິ ຕິຂິເຓຫິ ໂລຫຕຸຓ຺ຑເກຫິ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ວິນິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ. ‘‘ວິຕຸທນ຺ຕີ’’ຕິ ວາ ປາໂຐ. ຜາສຸຬນ຺ຕຣິກາຫີຕິ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນໍ. ໂລຫຕຸຓ຺ຑເກຫີຕິ ໂລຫສລາກາສທິເສຫິ, ກາຬໂລຫມເຍເຫວ ວາ ຕຸຓ຺ຑເກຫິ. ປສາທຸສ຺ສທາຕິ ອິມິນາ ອຏ຺ຐິສງ຺ຆາຕມຕ຺ຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ປຎ຺ຎາຍມານານມ຺ປິ ກາຍປ຺ປສາທສ຺ສ ພລວຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ປກ຺ກຄຓ຺ຑສທິສາຕິ ອິມິນາ ປນ ອຕິວິຍ ມຸທຸສຠາວຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ອຈ຺ຉຣິຍໍ ວຕາຕິ ຄຣຫນຈ຺ຉຣິຍໍ ນາເມຕໍ.

ຈກ຺ຂຸຠູຕາຕິ ສມ຺ປຕ຺ຕທິພ຺ພຈກ຺ຂຸກາ, ໂລກສ຺ສ ຈກ຺ຂຸຠູຕາຕິ ເອວໍ ວາ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຍຕ຺ຣາຕິ ເຫຕຸອຕ຺ເຖ ນິປາໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຍຕ຺ຣາຕິ ກາຣຓວຈນ’’ນ຺ຕິ. ອປ຺ປມາເຓ ສຕ຺ຕນິກາເຍ, ເຕ ຈ ໂຂ ວິຠາເຄນ ກາມຠວາທິເຠເທ ຠເວ, ນິຣຍາທິເຠທາ ຄຕິໂຍ, ນານຕ຺ຕກາຍນານຕ຺ຕສຎ຺ຎີອາທິວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິໂຍ, ຕຖາຣູເປ ສຕ຺ຕາວາເສ ຈ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓຎ຺ຈ ເມ ອຸປເນຕຸໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກໂຣນ຺ເຕນ.

ໂຄຆາຕໂກຕິ ຄຸນ຺ນໍ ອຠິຓ຺ຫໍ ຫນນໂກ. ເຕນາຫ ‘‘ວຘິຕ຺ວາ ວຘິຕ຺ວາ’’ຕິ. ຕສ຺ສາຕິ ຄຸນ຺ນໍ ຫນນກມ຺ມສ຺ສ. ອປຣາປຣິຍກມ຺ມສ຺ສາຕິ ອປຣາປຣິຍເວທນີຍກມ຺ມສ຺ສ. ພລວຕາ ໂຄຆາຕກກມ຺ເມນ ວິປາເກ ທີຍມາເນ ອລທ຺ໂຘກາສໍ ອປຣາປຣິຍເວທນີຍໍ, ຕສ຺ມິໍ ວິປກ຺ກວິປາເກ ອິທານິ ລທ຺ໂຘກາສໍ ‘‘ອວເສສກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກມ຺ມສຠາຄຕາຍາຕິ ກມ຺ມສ຺ສ ສຠາຄຠາເວນ ສທິສຠາເວນ. ອາຣມ຺ມຓສຠາຄຕາຍາຕິ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ສຠາຄຠາເວນ ສທິສຠາເວນ. ຍາທິເສ ຫິ ອາຣມ຺ມເຓ ປຸພ຺ເພ ຕໍ ກມ຺ມໍ ຕສ຺ສ ຈ ວິປາໂກ ປວຕ຺ໂຕ, ຕາທິເສເຍວ ອາຣມ຺ມເຓ ອິທໍ ກມ຺ມໍ ອິມສ຺ສ ວິປາໂກ ຈ ປວຕ຺ໂຕຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕສ຺ເສວ ກມ຺ມສ຺ສ ວິປາກາວເສເສນາ’’ຕິ. ຠວຕິ ຫິ ຕໍສທິເສປິ ຕພ຺ໂພຫາໂຣ ຍຖາ ໂສ ເອວ ຕິຕ຺ຕິໂຣ, ຕານິເຍວ ໂອສຘານີຕິ. ຍສ຺ມາ ກມ຺ມສຣິກ຺ຂກວິສເຍ ‘‘ກມ຺ມໍ ວາ ກມ຺ມນິມິຕ຺ຕໍ ວາ’’ຕິ ທ຺ວຍເມວ ວຸຕ຺ຕໍ, ຍສ຺ມາ ຈ ຄຕິນິມິຕ຺ຕໍ ວິຍ ກມ຺ມໍ ກມ຺ມນິມິຕ຺ຕຎ຺ຈ ກມ຺ມໂຕ ຠິນ຺ນໍ ວິສຸໍ ຫຸຕ຺ວາ ນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕສ຺ມາ ສຣິກ຺ຂກວິປາກທານສ຺ສ ກາຣຓຠາວໂຕ ຍຕ຺ຖ ກມ຺ມສຣິກ຺ຂເກນ ວິປາເກນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ຕຕ຺ຖ ກມ຺ມໍ ວາ ກມ຺ມນິມິຕ຺ຕໍ ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ປຏິສນ຺ຘິ ໂຫຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ຕສ຺ສ ກິຣ…ເປ… ນິມິຕ຺ຕໍ ອໂຫສີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ນິມິຕ຺ຕໍ ອໂຫສີຕິ ປຸພ຺ເພ ກຕູປຈິຕສ຺ສ ເປຕູປປຕ຺ຕິນິພ຺ພຕ຺ຕນວເສນ ກໂຕກາສສ຺ສ ຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕຠູຕໍ ອິທານິ ຕຖາ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕໍ ຕສ຺ສ ວິປາກສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ອໂຫສິ. ໂສຕິ ໂຄຆາຕໂກ. ອຏ຺ຐິກສງ຺ຂລິກເປໂຕ ຊາໂຕ ກມ຺ມສຣິກ຺ຂກວິປາກວເສນ.

໒໒໙. ເປສິໂຍ ກຕ຺ວາຕິ ຄາວິໍ ວຘິຕ຺ວາ ວຘິຕ຺ວາ ໂຄມໍສໍ ຜາເລຕ຺ວາ ເປສິໂຍ ກຕ຺ວາ. ສຸກ຺ຂາເປຕ຺ວາຕິ ກາລນ຺ຕຣໍ ຐປນຕ຺ຖໍ ສຸກ຺ຂາເປຕ຺ວາ. ສຸກ຺ຂາປິຕມໍສເປສີນຎ຺ຫິ ວລ຺ລູຣສມຎ຺ຎາຕິ. ນິປ຺ປກ຺ຂຈມ຺ເມຕິ ວິຄຕປກ຺ຂຈມ຺ເມ. ອຸຣພ຺ເຠ ຫນ຺ຕີຕິ ໂອຣພ຺ຠິໂກ. ເອຬເກຕິ ອເຊ. ນິວາປປຸຏ຺ເຐຕິ ອຕ຺ຕນາ ທິນ຺ນນິວາເປນ ໂປສິເຕ ອສິນາ ວຘິຕ຺ວາ ວຘິຕ຺ວາ ວິກ຺ກິຓນ຺ໂຕ. ເອກໍ ມິຄນ຺ຕິ ທີປກມິຄໍ. ກາຣຓາຫີຕິ ຍາຕນາຫິ. ຎຕ຺ວາຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຎຕ຺ວາ. ເປສຸຎ຺ຎຸປສໍຫາຣວເສນ ອິໂຕ ສຸຕໍ ອມຸຕ຺ຣ, ອມຸຕ຺ຣ ວາ ສຸຕໍ ອິຘ ສູເຈຕີຕິ ສູຈໂກ. ອນຍພ຺ຍສນໍ ປາເປສິ ມນຸສ຺ເສຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ວິນິຈ຺ຉຍາມຈ຺ໂຈຕິ ຣຎ຺ຎາ ອຑ຺ຑກຣເຓ ຐປິໂຕ ວິນິຈ຺ຉຍມຫາມຕ຺ໂຕ. ໂສ ຫິ ຄາມຊນກາຍໍ ກູຏຏ຺ເຐນ ວຎ຺ເຈຕີຕິ ‘‘ຄາມກູໂຏ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເກຈິ ‘‘ຕາທິໂສເຍວ ຄາມເຊຏ຺ຐໂກ ຄາມກູໂຏ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ສເມນ ຠວິຕພ຺ພໍ ຘມ຺ມຏ຺ໂຐຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໂຕ. ຣຫສ຺ສງ຺ເຄ ນິສີທນວເສນ ວິສມາ ນິສຊ຺ຊາ ອໂຫສິ. ຜຸສນ຺ໂຕຕິ ເຖຍ຺ຍາຍ ຜຸສນ຺ໂຕ.

໒໓໐. ອນິສ຺ສໂຣຕິ ມາຕຸຄາໂມ ສສາມິໂກ ອຕ຺ຕໂນ ຜສ຺ເສ ອນິສ຺ສໂຣ. ຘໍສິຕ຺ວາຕິ ຠສ຺ສິຕ຺ວາ ອປຄນ຺ຕ຺ວາ. ມງ຺ຄນວເສນ ອຸລຕີຕິ ມງ຺ຄຸລິ, ວິຣູປພີຠຈ຺ຉຠາເວນ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ວິຣູປໍ ທຸທ຺ທສິກໍ ພີຠຈ຺ຉ’’ນ຺ຕິ.

ອຸທ຺ຘໍ ອຸທ຺ຘໍ ອຄ຺ຄິນາ ປກ຺ກສຣີຣຕາຍ ອຸປ຺ປກ຺ກໍ, ເຫຏ຺ຐໂຕ ປຄ຺ຆຣຓວເສນ ກິລິນ຺ນສຣີຣຕາຍ ໂອກິລິນີ, ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ອງ຺ຄາຣສມ຺ປຣິກິຓ຺ຓຕາຍ ໂອກິຣິນີ. ເຕນາຫ ‘‘ສາ ກິຣາ’’ຕິອາທິ. ອງ຺ຄາຣຈິຕເກຕິ ອງ຺ຄາຣສຎ຺ຈເຍ. ສຣີຣໂຕ ປຄ຺ຆຣນ຺ຕິ ອສຸຈິທຸຄ຺ຄນ຺ຘເຊຄຸຈ຺ຉານິ ເສທຄຕານິ. ຕສ຺ສ ກິຣ ຣຎ຺ໂຎຕິ ກາລິງ຺ຄສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ. ນາຏກິນີຕິ ນຈ຺ຈນກິຈ຺ເຈ ອຘິຄຕາ ອິຕ຺ຖີ. ເສທນ຺ຕິ ເສທນໍ, ຕາປນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອສີສກໍ ກພນ຺ຘໍ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ ກມ຺ມາຍູຫນກາເລ ຕຖາ ນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓປຣິຈຍໂຕ. ລາມກຠິກ຺ຂູຕິ ຫີນາຈາຣຕາຍ ລາມໂກ, ຠິກ຺ຂຸເວສຕາຍ ຠິກ຺ຂາຫາເຣນ ຊີວນໂຕ ຈ ຠິກ຺ຂຸ. ຈິຕ຺ຕເກຬິນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕຣຸຈິຍໍ ຕໍ ຕໍ ກີຬນ຺ໂຕ. ອຍເມວາຕິ ຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ວຸຕ຺ຕນໂຍ ເອວ.

໒໓໑. ນິສ຺ເສວາລປຓກກທ຺ທໂມຕິ ຕິລພີຊກາທິເຠເທນ ເສວາເລນ ນີລມຓ຺ຑູກປິຏ຺ຐິວຓ຺ເຓນ ອຸທກປິຏ຺ຐໍ ຉາເທຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕປຓເກນ ກທ຺ທເມນ ຈ ວິຣຫິໂຕ. ສຸນ຺ທເຣຫິ ຕິຕ຺ເຖຫີຕິ ສຸຂາວຄາຫຓຏ຺ຐານຕາຍ ກທ຺ທມາທິໂທສວິຣຫໂຕ ຈ ສຸນ຺ທເຣຫິ ຕິຕ຺ເຖຫິ. ຕໂຕ ອຸທກທຫໂຕ ຕໍເຫຕຸ, ຕໍ ອຸປນິສ຺ສາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນາຄຠວນຄໂຕປິ ຫິ ໂສ ຣຫໂທ ຕໂຕ ອຸປຣິມນຸສ຺ສໂລເກ ຊລາສເຍນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ໂຫຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕໂຕ ອຍໍ ຕໂປທາ ສນ຺ທຕີ’’ຕິ. ອຖ ວາ ຕໂຕຕິ ນາຄຠວເນ ອຸທກທຫໂຕ ອຍໍ ຕໂປທາ ສນ຺ທຕິ. ຕຎ຺ຫິ ອຸປຣິຠູມິຕລໍ ອາໂຣຫຕິ, ອຸຓ຺ຫຠາເວນ ຕປນໂຕ ຕປໍ ອຸທກໍ ເອຕິສ຺ສາຕິ ອນ຺ວຕ຺ຖນາມວເສນ ຕໂປທາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເປຕໂລໂກຕິ ເປຕານໍ ອາວາສຏ຺ຐານໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ເປຕໂລໂກຕິ ໂລຫກຸມ຺ຠີນິຣຍາ ອິຘາຘິປ຺ເປຕາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ນຄຣສ຺ສ ປນ ປຣິໂຕ ປພ຺ພຕປາທວນນ຺ຕເຣສຸ ພຫູ ເປຕາວາສາປິ ສນ຺ເຕວ. ສ຺ວາຍມຕ຺ໂຖ ເປຕວຕ຺ຖຸປາຬິຍາ ລກ຺ຂຓສໍຍຸຕ຺ເຕນ ອິມາຍ ຈ ວິນີຕວຕ຺ຖຸປາຬິຍາ ທີເປຕພ຺ໂພ.

ກຕຫຕ຺ຖາຕິ ຖິຣຕຣໍ ລກ຺ເຂສຸ ອວິຣຊ຺ຌນສຣກ຺ເຂປາ. ອີທິສາ ປນ ຕຕ຺ຖ ວສີຠູຕາ ກຕຫຕ຺ຖາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ໂຍ ສິປ຺ປເມວ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ໂສ ກຕຫຕ຺ໂຖ ນາມ ນ ໂຫຕິ, ອິເມ ປນ ກຕຫຕ຺ຖາ, ຈິຓ຺ຓວສີຠາວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສິປ຺ປທສ຺ສນວເສນ ກຕໍ ຣາຊກຸລານິ ອຸເປຈ຺ຈ ອສນໍ ສຣກ຺ເຂໂປ ເອເຕຫີຕິ ກຕຸປາສນາ, ຣາຊກຸລາທີສຸ ທສ຺ສິຕສິປ຺ປາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປຠຄ຺ໂຄຕິ ປຣາຊິໂຕ.

໒໓໒. ໂທສທສ຺ສນ ປຸພ຺ພກ ຣູປ ວິຣາຄ ຠາວນາ ສງ຺ຂາຕ ປຏິປກ຺ຂ ຠາວນາວເສນ ປຏິຆສຎ຺ຎານໍ ສຸປ຺ປຫີນຕ຺ຕາ ມຫຕາປິ ສທ຺ເທນ ອຣູປສມາປຕ຺ຕິໂຕ ນ ວຸຏ຺ຐາຕິ, ຕຖາ ປນ ນ ສຸປ຺ປຫີນຕ຺ຕາ ສພ຺ພຣູປາວຈຣສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐານໍ ສິຍາຕິ ອິຘ ອາເນຎ຺ຊສມາຘີຕິ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສມາປຕ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອເນຊໍ ອຈລໍ ກາຍວາຈາວິປ຺ຜນ຺ທວິຣຫິຕໍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສມາຘິ’’ນ຺ຕິ. ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ປນ ສມາຘິປຈ຺ຈນີການໍ ອຕິທູຣຕາຍ ນ ອິຎ຺ຊຕີຕິ ອາເນຎ຺ໂຊຕິ ອຣູປາວຈຣສມາຘິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສມາຘິປຣິປນ຺ຖເກ ຘມ຺ເມຕິ ວິຕກ຺ກວິຈາຣາທິເກ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ວິຕກ຺ກາທີສຸ ອາທີນວສລ຺ລກ຺ຂຓສ຺ສ ນ ສຸຏ຺ຐຸກຕຠາວໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ນ ສຸຏ຺ຐຸ ປຣິໂສເຘຕ຺ວາ’’ຕິ.

ນນຸ ຈາຍມາຍສ຺ມາ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ຠຄວໂຕ ປຐມວສ຺ເສວ ອຠິນວປ຺ປຕ຺ຕອຣຫຕ຺ໂຕ, ອິທຎ຺ຈ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມປາຣາຊິກໍ ວີສຕິມວສ຺ສໂຕ ອຸປຣິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ, ກຖໍ ອິມສ຺ສ ວຕ຺ຖຸໂນ ອິມສ຺ມິໍ ປາຣາຊິເກ ຠຄວຕາ ວິນິຈ຺ຉິຕຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕຕິ? ນາຍໍ ໂທໂສ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອາຈຣິຍານໍ ກຖາມຄ຺ໂຄ – ອປຎ຺ຎຕ຺ເຕປິ ສິກ຺ຂາປເທ ເຖຣສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ອປ຺ປຕິຣູປໍ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມໍ ເອສ ວທຕີ’’ຕິ ມຎ຺ຎມານາ ຠິກ຺ຂູ ເຖຣສ຺ສ ໂທສໍ ອາໂຣເປນ຺ຕາ ອຸຊ຺ຌາຍິໍສຸ. ຠຄວາ ຈ ເຖຣສ຺ສ ຕຖາວຈເນ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ນິທ຺ໂທສຠາວໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂມຄ຺ຄລ຺ລານສ຺ສາ’’ຕິ ອາຫ. ສງ຺ຄີຕິກາຣກາ ປນ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມາຘິກາຣຕ຺ຕາ ຕມ຺ປິ ວຕ຺ຖຸໍ ອາເນຕ຺ວາ ອິຘ ອາໂຣເປສຸນ຺ຕິ.

ສາວການໍ ອຸປ຺ປຏິປາຏິຍາ ອນຸສ຺ສຣຓໍ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນ ອຸປ຺ປຏິປາຏິຍາ’’ຕິ ອາຫ. ອສຎ຺ຎສມາປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາວິຣາຄຠາວນາຍ ວາໂຍກສິຓນິພ຺ພຕ຺ຕິຕໍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານສມາປຕ຺ຕິໍ ວທຕິ. ປຸພ຺ເພນິວາສຎາຓໍ ຈຸຕິປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕມ຺ປິ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈຍກ຺ກມວນ຺ຕານໍ ອຣູປຘມ຺ມານໍ ວເສເນວ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ຕຕິເຍ ອຕ຺ຕຠາເວ ຈຸຕິເມວ ອທ຺ທສາ’’ຕິ. ນຍໂຕ ສລ຺ລກ຺ເຂສີຕິ ວຏ຺ເຏ ສໍສຣຓກສຕ຺ຕານໍ ຂນ຺ຘານໍ ອຠາວກາໂລ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ອສຎ຺ຎຠເວ ປນ ອຈິຕ຺ຕກາ ຫຸຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ກປ຺ປສຕານິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ອິມິນາ ນເຍນ ສລ຺ລກ຺ເຂສິ. ທຸກ຺ກຣໍ ກຕນ຺ຕິ ຂນ຺ຘວິກລສ຺ສ ປຸພ຺ເພນິວາສສ຺ສ ອນຸສ຺ສຣຓໍ ຐເປຕ຺ວາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໍ ນ ສກ຺ກາ ອຎ຺ເຎຫິ ກາຕຸນ຺ຕິ ນຍໂຕ ສລ຺ລກ຺ເຂນ຺ເຕນປິ ທຸກ຺ກຣໍ ກຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຏິວິທ຺ຘາຕິ ປຏິວິທ຺ຘສທິສາ. ຍຖາ ນາມ ໂກຈິ ຘນຸສິປ຺ເປ ກຕຫຕ຺ໂຖ ເອກໍ ເກສສງ຺ຂາຕໍ ວາລໍ ສຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວິທາເລຕ຺ວາ ຕໂຕ ເອກໍ ອໍສຸໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວາຕິງ຺ຄຓຜລສ຺ສ ມຊ຺ຌຏ຺ຐາເນ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ອປຣໍ ອໍສຸໍ ກຓ຺ຑສ຺ສ ອຄ຺ຄໂກຏິຍໍ ຍຖາ ຕສ຺ສ ອໍສຸສ຺ສ ອູກາມຕ຺ຕໍ ວາ ລິກ຺ຂາມຕ຺ຕໍ ວາ ກຓ຺ຑສ຺ສ ອຄ຺ຄໂກຏິໂຕ ອຘິກໍ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ເອວໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ອຸສຠມຕ຺ເຕ ຐາເນ ຐິໂຕ ກຓ຺ຑພທ຺ຘາຍ ວາລໂກຏິຍາ ວາຕິງ຺ຄຓພທ຺ຘໍ ວາລສ຺ສ ໂກຏິໍ ປຏິວິຊ຺ເຌຍ຺ຍ, ເອວເມວ ອິມິນາປິ ກຕໍ ທຸກ຺ກຣນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອຕທຄ຺ຄນ຺ຕິ ເອໂສ ອຄ຺ໂຄ. ຍທິທນ຺ຕິ ໂຍ ອຍໍ. ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາສວເສເນຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ວິນີຕວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິຄມນວຓ຺ຓນາ

໒໓໓. ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ຠິກ຺ຂຸວິຠງ຺ເຄ. ອຸທ຺ທິຏ຺ຐາຕິ ອິຘ ປາຕິໂມກ຺ຂວເສນ ອໂນສາຣິຕຕ຺ຕາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປາຣາຊິກາວ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐາ ກຖິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ຍທິ ເອວໍ ເຫຏ຺ຐາ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍທຸກ຺ກຏານມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປາຣາຊິກາວ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐາຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕາຕິ? ປາຣາຊິກາຘິກາຣຕ຺ຕາ ສນ຺ເຕສຸປິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍທຸກ຺ກເຏສຸ ອິຘ ປາຣາຊິກາວ ວຸຕ຺ຕາ. ເຍສໍ…ເປ… ອສໍວາໂສຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ວາ ທີເປຕຸກາໂມ ຕໍສມ຺ພນ຺ເຘນ ‘‘ອຸທ຺ທິຏ຺ຐາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປາຣາຊິກາ’’ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖາຍສ຺ມນ຺ເຕຕິອາທິກໍ ປນ ອນຸຎ຺ຎາຕປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສກ຺ກໂມປິ ອຍເມວ, ນາຎ຺ໂຎຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ອສາຘາຣຓານິ ຈຕ຺ຕາຣີຕິ ອຸພ຺ຠຊາຓຸມຓ຺ຑລິກາ ວຊ຺ຊປຏິຈ຺ຉາທິກາ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕານຸວຕ຺ຕິກາ ອຏ຺ຐວຕ຺ຖຸກາຕິ ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ຠິກ຺ຂູຫິ ອສາຘາຣຓານິ ນາມ. ເອເຕສຸ ອຸພ຺ຠຊາຓຸມຓ຺ຑລິກາ ນາມ ຍາ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄນ ອວສ຺ສຸຕາ ເຕເນວ ຣາເຄນ ອວສ຺ສຸຕສ຺ສ ມນຸສ຺ສປຸຣິສສ຺ສ ອກ຺ຂການໍ ອໂຘ ຊາຓຸມຓ຺ຑລານໍ ກປ຺ປຣານຎ຺ຈ ອຸປຣິ ເຍນ ເກນຈິ ສຣີຣາວຍເວນ ອາມສນາທິໍ ສາທິຍຕິ, ຕສ຺ສາ ອຘິວຈນໍ. ຍາ ປນ ຠິກ຺ຂຸນີ ອຎ຺ຎິສ຺ສາ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ປາຣາຊິກສງ຺ຂາຕໍ ວຊ຺ຊໍ ຊານໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕິ, ສາ ວຊ຺ຊປຏິຈ຺ຉາທິກາ ນາມ. ສມຄ຺ເຄນ ປນ ສງ຺ເຆນ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ຍາ ຠິກ຺ຂຸນີ ຍໍທິຏ຺ຐິໂກ ໂສ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສາ ທິຏ຺ຐິຍາ ຄຫຓວເສນ ອນຸວຕ຺ຕຕິ, ສາ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕານຸວຕ຺ຕິກາ ນາມ. ຍາ ປນ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄນ ຕິນ຺ຕາ ຕຖາວິຘສ຺ເສວ ປຸຣິສສ຺ສ ຫຕ຺ຖຄ຺ຄຫຓໍ ວາ ສງ຺ຆາຏິກຓ຺ຓຄ຺ຄຫຓໍ ວາ ສາທິຍຕິ, ກາຍສໍສຄ຺ຄສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສ ປຏິເສວນຕ຺ຖາຍ ປຸຣິສສ຺ສ ຫຕ຺ຖປາເສ ສນ຺ຕິຏ຺ຐຕິ ວາ, ຕຕ຺ຖ ຐຕ຺ວາ ສລ຺ລປຕິ ວາ, ສງ຺ເກຕໍ ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ປຸຣິສສ຺ສ ອາຄມນໍ ວາ ສາທິຍຕິ, ເກນຈິ ວາ ປຏິຈ຺ຉນ຺ໂນກາສໍ ປວິສຕິ, ຫຕ຺ຖປາເສ ວາ ຐຕ຺ວາ ກາຍໍ ອຸປສໍຫຣຕິ, ອຍໍ ອຏ຺ຐວຕ຺ຖຸກາ ນາມາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ວຕ຺ຖຸວິປນ຺ນາຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊຸປສມ຺ປທາຍ ອວຕ຺ຖຸຠາວໂຕ ວຕ຺ຖຸວິປນ຺ນາ. ເນສຎ຺ຫິ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຓ຺ຑໂກ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ໂພ, ໂຍ ປພ຺ພາເຊຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ອຸປສມ຺ປທາ ຈ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາ ເຕ ຠິກ຺ຂຸຠາວາຍ ອຠພ຺ພຕ຺ຕາ ປາຣາຊິກາປນ຺ນສທິສຕາຍ ‘‘ປາຣາຊິກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຕພ຺ຠາວຠາວິຕາຍ ຠິກ຺ຂຸຠາໂວ ວສຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ວຕ຺ຖຸ, ປຸຄ຺ຄລານໍ ຠິກ຺ຂຸຠາວາຣຫຕາ. ສາ ປນ ປພ຺ພຊ຺ຊກ຺ຂນ຺ຘກາຄຕສພ຺ພໂທສວິຣຫິຕສມ຺ປຕ຺ຕິຍຸຕ຺ຕຕາ. ຕໍ ວິປນ຺ນໍ ປຓ຺ຑກຠາວາທິໂຍເຄນ ເຍສໍ ເຕ ວຕ຺ຖຸວິປນ຺ນາ. ອເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິກາຕິ ອິມິນາ ເຕສໍ ວິປາກາວຣເຓນ ສມນ຺ນາຄຕຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ມຄ຺ຄາວຣເຓ ກາຣຓມາຫ. ປາຣາຊິກາປນ຺ນສທິສຕ຺ຕາ ປາຣາຊິກາ. ເຖຍ຺ຍສໍວາສກາທິກມ຺ມໍ ມາຕຸຆາຕາທິກໍ ວິຍ ອານນ຺ຕຣິຍໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອິເມສໍ ຕິຓ຺ຓໍ ສຄ຺ໂຄ ອວາຣິໂຕ’’ຕິ.

ທີຆຕາຍ ລມ຺ພມານໍ ອງ຺ຄຊາຕເມຕສ຺ສາຕິ ລມ຺ພີ. ໂສ ເອຕ຺ຕາວຕາ ນ ປາຣາຊິໂກ, ອຖ ໂຂ ຍທາ ອນຠິຣຕິຍາ ປີຬິໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ອງ຺ຄຊາຕໍ ມຸເຂ ວາ ວຈ຺ຈມຄ຺ເຄ ວາ ປເວເສຕິ, ຕທາ ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕິ. ມຸທຸ ປິຏ຺ຐິ ເອຕສ຺ສາຕິ ມຸທຸປິຏ຺ຐິໂກ, ກຕປຣິກມ຺ມາຍ ມຸທຸກາຍ ປິຏ຺ຐິຍາ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ໂສປິ ຍທາ ອນຠິຣຕິຍາ ປີຬິໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ອງ຺ຄຊາຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ມຸຂວຈ຺ຈມຄ຺ເຄສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ປເວເສຕິ, ຕທາ ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕິ. ປຣສ຺ສ ອງ຺ຄຊາຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ມຸເຂນ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ໂຍ ອນຠິຣຕິຍາ ປີຬິໂຕ ປຣສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ວາ ປມຕ຺ຕສ຺ສ ວາ ອງ຺ຄຊາຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ມຸເຂນ ຄຓ຺ຫາຕິ. ປຣສ຺ສ ອງ຺ຄຊາເຕ ອຠິນິສີທຕີຕິ ໂຍ ອນຠິຣຕິຍາ ປີຬິໂຕ ປຣສ຺ສ ອງ຺ຄຊາຕໍ ກມ຺ມນິຍໍ ທິສ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວຈ຺ຈມຄ຺ເຄນ ຕສ຺ສູປຣິ ນິສີທຕິ, ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ວຈ຺ຈມຄ຺ຄໍ ປເວເສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອຕ຺ຖາຫ – ມາຕຸຆາຕກປິຕຸຆາຕກອຣຫນ຺ຕຆາຕກາ ຕຕິຍປາຣາຊິກໍ ອາປນ຺ນາ, ຠິກ຺ຂຸນີທູສໂກ ລມ຺ພີອາທໂຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຐມປາຣາຊິກໍ ອາປນ຺ນາ ເອວາຕິ ກຖໍ ຈຕຸວີສຕີຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ມາຕຸຆາຕກາທໂຍ ຫິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອິຘ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນາ ເອວ ອຘິປ຺ເປຕາ, ລມ຺ພີອາທໂຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ກິຎ຺ຈາປິ ປຐມປາຣາຊິເກນ ສງ຺ຄຫິຕາ, ຍສ຺ມາ ປນ ເອເຕນ ປຣິຍາເຍນ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ອປ຺ປຏິເສວິໂນ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ວິສຸໍ ວຸຕ຺ຕາຕິ. ເອເຕນ ປຣິຍາເຍນາຕິ ອຸຠິນ຺ນໍ ຣາຄປຣິຍຸຏ຺ຐານສງ຺ຂາເຕນ ປຣິຍາເຍນ. ທຸຕິຍວິກປ຺ເປ ກຈ຺ຈິຕ຺ຖາຕິ ເອຕ຺ຖ ກຈ຺ຈິ ອຕ຺ຖາຕິ ປທຈ຺ເຉໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ນິຄມນວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອິຕິ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ ວິນຍສໍວຓ຺ຓນາຍ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ

ຈຕຸຕ຺ຖປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ສງ຺ຆາທິເສສກຓ຺ຑໍ

໑. ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ອິທານິ ປາຣາຊິກສໍວຓ຺ຓນາສມນນ຺ຕຣາ ຍາ ເຕຣສກາທິສໍວຓ຺ຓນາ ສມາຣທ຺ຘາ, ຕສ຺ສາປິ –

ອນາກຸລາ ອສນ຺ເທຫາ, ປຣິປຸຓ຺ຓວິນິຈ຺ຉຍາ;

ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປນ຺ນາ, ໂຫຕິ ສາຣຕ຺ຖທີປນີ.

ເຕຣສກສ຺ສາຕິ ເຕຣສ ສິກ຺ຂາປທານິ ປຣິມາຓານິ ອສ຺ສ ກຓ຺ຑສ຺ສາຕິ ເຕຣສກໍ, ຕສ຺ສ ເຕຣສກສ຺ສ ກຓ຺ຑສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໓໔. ອນຠິຣໂຕຕິ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄິຫິຠາວໍ ປຕ຺ຖຍມາໂນ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອິຘ ປນ ກາມຣາຄວເສນ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕຕາຍ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຕາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອາຫ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕຕິອາທິ.

໒໓໖-໒໓໗. ສຎ຺ເຈຕນິກາຕິ ເອຕ຺ຖ ສໍ-ສທ຺ໂທ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຖຕາຍ ສາຕ຺ຖໂກຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ສໍວິຊ຺ຊຕິ ເຈຕນາ ອສ຺ສາຕິ. ຕຕ຺ຖ ເຈຕນາຕິ ວີຕິກ຺ກມວສປ຺ປວຕ຺ຕາ ປຸພ຺ພຠາຄເຈຕນາ. ອສ຺ສາຕິ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິຍາ. ອິມສ຺ມິໍ ວິກປ຺ເປ ອິກ-ສທ຺ທສ຺ສ ວິສຸໍ ອຕ຺ໂຖ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ສຎ຺ເຈຕນາວ ສຎ຺ເຈຕນິກາຕິ. ອິທານິ ສໍ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ອນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ອິກ-ສທ຺ໂທວ ອສ຺ສຕ຺ຖິອຕ຺ຖໍ ປກາເສຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ສຎ຺ເຈຕນາ ວາ ອສ຺ສາ ອຕ຺ຖີຕິ ສຎ຺ເຈຕນິກາຕິ ທຸຕິຍວິກປ຺ປມາຫ. ສໍວິຊ຺ຊຕິ ເຈຕນາ ອສ຺ສາຕິ ປທຠາຊເນ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ພ຺ຍຎ຺ຊເນ ອາທຣໍ ອກຕ຺ວາ ຊານນ຺ໂຕຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປກ຺ກມາມີຕິ ຊານນ຺ໂຕຕິ ໂມຈນຕ຺ຖໍ ອຸປກ຺ກມາມີຕິ ຊານນ຺ໂຕ.

ອາສຍເຠທໂຕຕິ ປິຕ຺ຕາທິອາສຍເຠທໂຕ. ພຸທ຺ຘປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານມ຺ປິ ຫິ ຣຎ຺ໂຎປິ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິສ຺ສ ປິຕ຺ຕເສມ຺ຫປຸພ຺ພໂລຫິຕາສເຍສຸ ຈຕູສຸ ອຎ຺ຎຕໂຣ ອາສໂຍ ໂຫຕິເຍວ, ມນ຺ທປຎ຺ຎານໍ ປນ ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ອາສຍາ ໂຫນ຺ຕິ. ຘາຕຸນານຕ຺ຕໂຕຕິ ປຖວີຘາຕຸອາທີນໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ຘາຕູນໍ, ຈກ຺ຂາທີນໍ ວາ ອຏ຺ຐາຣສນ຺ນໍ ຘາຕູນໍ, ຣສໂສຓິຕາທີນໍ ວາ ຘາຕູນໍ ນານຕ຺ຕໂຕ.

ວຕ຺ຖິສີສນ຺ຕິ ວຕ຺ຖິປຸຏສ຺ສ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ມຕ຺ຖກປສ຺ສໍ. ‘‘ຣາຄ…ເປ… ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ’’ຕິ ຣາຄປຣິຍຸຏ຺ຐານໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຣາຊາ ປນ ‘‘ສມ຺ຠວສ຺ສ ສກລກາໂຍ ຐານ’’ນ຺ຕິ ສຸຕປຸພ຺ພຕ຺ຕາ ວີມໍສນຕ຺ຖໍ ເອວມກາສີຕິ ວທນ຺ຕິ. ທກໂສຕນ຺ຕິ ມຸຕ຺ຕມຄ຺ຄໍ, ອງ຺ຄຊາຕປ຺ປເທສນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ທກໂສໂຕໂຣຫຓໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປນ ອຸປາທິນ຺ນໂຕ ວິນິມຸຕ຺ຕຕາຍ ສມ຺ຠເວ ອຸຕຸສມຸຏ຺ຐານເມວ ຣູປໍ ອວສິສ຺ສຕິ, ເສສໍ ຕິສມຸຏ຺ຐານໍ ນຕ຺ຖີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອາໂປຘາຕຸຍາ ສນ຺ຕານວເສນ ປວຕ຺ຕມານາຍ ອວຕ຺ຖາວິເສໂສ ສມ຺ຠໂວ, ໂສ ຈຕຸສມຸຏ຺ຐານິໂກ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ຈຕຸສມຸຏ຺ຐານິເກສຸ ສມ຺ຠວສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ໂສ ປນ ໂສຬສວສ຺ສກາເລ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ຣາຄວເສນ ຐານາຈາວນໍ ໂຫຕີຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ກຖາວຕ຺ຖຸອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິ ນາມ ຣາຄສມຸຏ຺ຐານາ ໂຫຕີ’’ຕິ, ຕໍ ສມ຺ຠວສ຺ສ ຐານາຈາວນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ, ນ ປນ ສມ຺ຠໂວ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐາໂນເຍວາຕິ ທີເປຕຸໍ, ເຕເນວ ຕຕ຺ຖ ວິສ຺ສຏ຺ຐິຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ. ‘‘ຂີຓາສວານໍ ປນ ພ຺ຣຫ຺ມານຎ຺ຈ ສມ຺ຠໂວ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ກຖາວຕ຺ຖຸອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ກຖາ. ອຏ຺ຐ. ໓໐໗) ‘‘ຕາສໍ ເທວຕານໍ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ, ຕມ຺ປິ ຐານາຈາວນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ນ ປນ ເທວຕານໍ ສພ຺ພໂສ ສມ຺ຠວສ຺ສ ອຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ. ຉນ຺ນມ຺ປິ ປນ ກາມາວຈຣເທວຕານໍ ກາມາ ປາກຕິກາເຍວ. ມນຸສ຺ສາ ວິຍ ຫິ ເຕ ທ຺ວຍໍທ຺ວຍສມາປຕ຺ຕິວເສເນວ ເມຖຸນໍ ປຏິເສວນ຺ຕິ, ເກວລໍ ປນ ນິສ຺ສນ຺ທາຠາໂວ ເຕສໍ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ຕງ຺ຂຓິກປຣິຬາຫວູປສມາວຫໍ ສມ຺ຜສ຺ສສຸຂເມວ ຫິ ເຕສໍ ກາມກິຈ຺ຈໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຈາຕຸມຫາຣາຊິກຕາວຕິໍສານໍເຍວ ທ຺ວຍໍທ຺ວຍສມາປຕ຺ຕິຍາ ກາມກິຈ຺ຈໍ ອິຊ຺ຌຕິ, ຍາມານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອາລິງ຺ຄນມຕ຺ເຕນ, ຕຸສິຕານໍ ຫຕ຺ຖາມສນມຕ຺ເຕນ, ນິມ຺ມານຣຕີນໍ ຫສິຕມຕ຺ເຕນ, ປຣນິມ຺ມິຕວສວຕ຺ຕີນໍ ໂອໂລກິຕມຕ຺ເຕນ ກາມກິຈ຺ຈໍ ອິຊ຺ຌຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ຕາທິສສ຺ສ ກາເມສຸ ວິຣຊ຺ຊນສ຺ສ ເຕສຸ ອຠາວໂຕ ກາມານຎ຺ຈ ອຸຕ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣິ ປຓີຕຕຣປຓີຕຕມຠາວໂຕ.

ຕເຖວາຕິ ‘‘ໂມຈນສ຺ສາເທນ ນິມິຕ຺ເຕ ອຸປກ຺ກມໂຕ’’ຕິອາທິໍ ອຕິທິສຕິ. ‘‘ວິສ຺ສຏ຺ຐີຕິ ຐານໂຕ ຈາວນາ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ທກໂສຕໍ ໂອຕິຓ຺ຓມຕ຺ເຕຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ທກໂສໂຕໂຣຫຓຎ຺ເຈຕ຺ຖາຕິອາທິ. ເອຕ຺ຖາຕິ ຕີສຸປິ ວາເທສຸ. ອຘິວາເສຕ຺ວາຕິ ນິມິຕ຺ເຕ ອຸປກ຺ກມິຕ຺ວາ ປຸນ ວິປ຺ປຏິສາເຣ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ອຘິວາເສຕ຺ວາ. ອນ຺ຕຣາ ນິວາເຣຕຸນ຺ຕິ ຐານໂຕ ຈຸຕໍ ທກໂສຕໍ ໂອຕຣິຕຸໍ ອທຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣາ ນິວາເຣຕຸໍ. ເຕນາຫ – ຐານາ ຈຸຕຎ຺ຫິ ອວສ຺ສໍ ທກໂສຕໍ ໂອຕຣຕີຕິ. ຐານາຈາວນມຕ຺ເຕເນວາຕິ ທກໂສຕໍ ອໂນຕິຓ຺ເຓປີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ສກໂລ ກາໂຍ ຐານ’’ນ຺ຕິ ວາເທ ຐານາຈາວນໍ ວທນ຺ເຕນ ສກລສຣີຣໂຕ ຈຸຕສ຺ສປິ ທກໂສໂຕໂຣຫຓໂຕ ປຸພ຺ເພ ອປ຺ປມຕ຺ຕກສ຺ສ ອນ຺ຕຣາຬສ຺ສ ສມ຺ຠວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ສກລສຣີເຣ ວາ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ປເທເສ ຐິຕສ຺ສ ຐານາ ຈຸຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຐານາຈາວນມຕ຺ເຕເນວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິມິຕ຺ເຕ ອຸປກ຺ກມນ຺ຕສ຺ເສວາຕິ ໂມຈນສ຺ສາເທນ ອຸປກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ. ຫຕ຺ຖປຣິກມ຺ມາທີສຸ ສຕິປິ ໂມຈນສ຺ສາເທ ນິມິຕ຺ເຕ ອຸປກ຺ກມາຠາວໂຕ ນຕ຺ຖິ ອາປຕ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຫຕ຺ຕປຣິກມ຺ມ…ເປ… ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ. ອຍໍ ສພ຺ພາຈຣິຍສາຘາຣຓວິນິຈ຺ຉໂຍຕິ ‘‘ທກໂສໂຕໂຣຫຓຎ຺ເຈຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ໂຕ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ອາຈຣິຍານໍ ສາຘາຣໂຓ ວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ໂຂຠກຣຓປຈ຺ຈໂຍ ນາມ ວິສຠາຄເຠສຊ຺ຊເສນາສນາຫາຣາທິປຈ຺ຈໂຍ. ອຕ຺ຖກາມຕາຍ ວາ ອນຕ຺ຖກາມຕາຍ ວາຕິ ປສນ຺ນາ ອຕ຺ຖກາມຕາຍ, ກຸທ຺ຘາ ອນຕ຺ຖກາມຕາຍ. ອຕ຺ຖາຍ ວາ ອນຕ຺ຖາຍ ວາຕິ ສຠາວໂຕ ຠວິຕພ຺ພາຍ ອຕ຺ຖາຍ ວາ ອນຕ຺ຖາຍ ວາ. ອຸປສໍຫຣນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ເທວານຸຠາເວນ ອຸປເນນ຺ຕິ. ໂພຘິສຕ຺ຕມາຕາ ວິຍ ປຸຕ຺ຕປຏິລາຠນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕທາ ກິຣ ປຸເຣ ປຸຓ຺ຓມາຍ ສຕ຺ຕມທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ວິຄຕສຸຣາປານໍ ມາລາຄນ຺ຘາທິວິຠູຕິສມ຺ປນ຺ນໍ ນກ຺ຂຕ຺ຕກີຬໍ ອນຸຠວມານາ ໂພຘິສຕ຺ຕມາຕາ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ປາໂຕວ ອຸຏ຺ຐາຍ ຄນ຺ໂຘທເກນ ນ຺ຫາຍິຕ຺ວາ ສພ຺ພາລງ຺ກາຣວິຠູສິຕາ ວຣໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ອຸໂປສຖງ຺ຄານິ ອຘິຏ຺ຐາຍ ສິຣິຄພ຺ຠໍ ປວິສິຕ຺ວາ ສິຣິສຍເນ ນິປນ຺ນາ ນິທ຺ທໍ ໂອກ຺ກມມານາ ອິມໍ ສຸປິນໍ ອທ຺ທສ – ຈຕ຺ຕາໂຣ ກິຣ ນໍ ມຫາຣາຊາໂນ ສຍເນເນວ ສທ຺ຘິໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອໂນຕຕ຺ຕທຫໍ ເນຕ຺ວາ ນ຺ຫາເປຕ຺ວາ ທິພ຺ພວຕ຺ຖໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ທິພ຺ພຄນ຺ເຘຫິ ວິລິມ຺ເປຕ຺ວາ ທິພ຺ພປຸປ຺ຜານິ ປິຬນ຺ຘິຕ຺ວາ ຕໂຕ ອວິທູເຣ ຣຊຕປພ຺ພໂຕ, ຕສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ກນກວິມານໍ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມິໍ ປາຈີນໂຕ ສີສໍ ກຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊາເປສຸໍ. ອຖ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ເສຕວຣວາຣໂຓ ຫຸຕ຺ວາ ຕໂຕ ອວິທູເຣ ເອໂກ ສຸວຓ຺ຓປພ຺ພໂຕ, ຕຕ຺ຖ ຈຣິຕ຺ວາ ຕໂຕ ໂອຣຸຍ຺ຫ ຣຊຕປພ຺ພຕໍ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ກນກວິມານໍ ປວິສິຕ຺ວາ ມາຕຣໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ທກ຺ຂິຓປສ຺ສໍ ຜາເລຕ຺ວາ ກຸຈ຺ຉິໍ ປວິຏ຺ຐສທິໂສ ອໂຫສິ. ອິມໍ ສຸປິນໍ ສນ຺ຘາຍ ເອຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂພຘິສຕ຺ຕມາຕາ ວິຍ ປຸຕ຺ຕປຏິລາຠນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ.

ປຎ຺ຈ ມຫາສຸປິເນຕິ (ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໕.໑໙໖) ມຫນ຺ເຕຫິ ປຸຣິເສຫິ ປສ຺ສິຕພ຺ພໂຕ ມຫນ຺ຕານຎ຺ຈ ອຕ຺ຖານໍ ນິມິຕ຺ຕຠາວໂຕ ມຫາສຸປິເນ. ເຕ ປນ ປຎ຺ຈ ມຫາສຸປິເນ ເນວ ໂລກິຍມຫາຊໂນ ປສ຺ສຕິ, ນ ມຫາຣາຊາໂນ, ນ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຣາຊາໂນ, ນ ອຄ຺ຄສາວກາ, ນ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ, ນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ, ເອໂກ ສພ຺ພຎ຺ຎຸໂພຘິສຕ຺ໂຕເຍວ ປສ຺ສຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ວິຍ ປຎ຺ຈ ມຫາສຸປິເນ’’ຕິ. ອມ຺ຫາກຎ຺ຈ ປນ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ກທາ ເຕ ສຸປິເນ ປສ຺ສີຕິ? ‘‘ສ຺ເວ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈາຕຸທ຺ທສິຍໍ ປກ຺ຂສ຺ສ ຣຕ຺ຕິວິຠາຍນກາເລ ປສ຺ສິ. ກາລວເສນ ຫິ ທິວາ ທິຏ຺ໂຐ ສຸປິໂນ ນ ສເມຕິ, ຕຖາ ປຐມຍາເມ ມຊ຺ຌິມຍາເມ ຈ. ປຈ຺ຉິມຍາເມ ພລວປຈ຺ຈູເສ ປນ ອສິຕປີຕສາຍິເຕ ສມ຺ມາປຣິຓາມຄເຕ ກາຍສ຺ມິໍ ໂອຊາຍ ປຕິຏ຺ຐິຕາຍ ອຣຸເຓ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉມາເນ ທິຏ຺ຐສຸປິໂນ ສເມຕິ. ອິຏ຺ຐນິມິຕ຺ຕໍ ສຸປິນໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ອິຏ຺ຐໍ ປຏິລຠຕິ, ອນິຏ຺ຐນິມິຕ຺ຕໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ອນິຏ຺ຐໍ, ຕສ຺ມາ ໂພຘິສຕ຺ໂຕປິ ສຸປິນໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ຣຕ຺ຕິວິຠາຍນກາເລ ປສ຺ສິ.

ເກ ປນ ເຕ ປຎ຺ຈ ມຫາສຸປິນາຕິ? ຕຖາຄຕສ຺ສ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ປຸພ຺ເພວ ສມ຺ໂພຘາ ອນຠິສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ເສວ ສໂຕ ປຎ຺ຈ ມຫາສຸປິນາ ປາຕຸຣເຫສຸໍ (ອ. ນິ. ໕.໑໙໖) – ອຍໍ ມຫາປຖວີ ມຫາສຍນໍ ອໂຫສິ, ຫິມວາ ປພ຺ພຕຣາຊາ ພິມ຺ໂພຫນໍ ອໂຫສິ, ປຸຣຕ຺ຖິເມ ສມຸທ຺ເທ ວາມຫຕ຺ໂຖ ໂອຫິໂຕ ອໂຫສິ, ປຈ຺ຉິເມ ສມຸທ຺ເທ ທກ຺ຂິຓຫຕ຺ໂຖ ໂອຫິໂຕ ອໂຫສິ, ທກ຺ຂິຓສມຸທ຺ເທ ອຸໂຠ ປາທາ ໂອຫິຕາ ອເຫສຸໍ, ອຍໍ ປຐໂມ ມຫາສຸປິໂນ ປາຕຸຣໂຫສິ.

ປຸນ ຈປຣໍ ທພ຺ພຕິຓສງ຺ຂາຕາ ຕິຣິຍາ ນາມ ຕິຓຊາຕິ ນງ຺ຄລມຕ຺ເຕນ ຣຕ຺ຕທຓ຺ເຑນ ນາຠິໂຕ ອຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ເສວ ວິທຕ຺ຖິມຕ຺ຕໍ ຣຕນມຕ຺ຕໍ ພ຺ຍາມມຕ຺ຕໍ ຍຏ຺ຐິມຕ຺ຕໍ ຄາວຸຕມຕ຺ຕໍ ອຑ຺ຒໂຍຊນມຕ຺ຕໍ ໂຍຊນມຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອວໍ ອຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ອເນກໂຍຊນສຫສ຺ສໍ ນຠໍ ອາຫຈ຺ຈ ຐິຕາ ອໂຫສິ, ອຍໍ ທຸຕິໂຍ ມຫາສຸປິໂນ ປາຕຸຣໂຫສິ.

ປຸນ ຈປຣໍ ເສຕາ ກິມີ ກຓ຺ຫສີສາ ປາເທຫິ ອຸສ຺ສກ຺ກິຕ຺ວາ ຍາວ ຊາຓຸມຓ຺ຑລາ ປຏິຈ຺ຉາເທສຸໍ, ອຍໍ ຕຕິໂຍ ມຫາສຸປິໂນ ປາຕຸຣໂຫສິ.

ປຸນ ຈປຣໍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສກຸຓາ ນານາວຓ຺ຓາ ຈຕູຫິ ທິສາຫິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ປາທມູເລ ນິປຕິຕ຺ວາ ສພ຺ພເສຕາ ສມ຺ປຊ຺ຊິໍສຸ, ອຍໍ ຈຕຸຕ຺ໂຖ ມຫາສຸປິໂນ ປາຕຸຣໂຫສິ.

ປຸນ ຈປຣໍ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ມຫໂຕ ມີຬ຺ຫປພ຺ພຕສ຺ສ ອຸປຣູປຣິ ຈງ຺ກມຕິ ອລິປ຺ປມາໂນ ມີຬ຺ເຫນ, ອຍໍ ປຎ຺ຈໂມ ມຫາສຸປິໂນ ປາຕຸຣໂຫສິ. ອິເມ ປຎ຺ຈ ມຫາສຸປິນາ.

ຕຕ຺ຖ ປຐໂມ ອນຸຕ຺ຕຣາຍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິຍາ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ, ທຸຕິໂຍ ອຣິຍສ຺ສ ອຏ຺ຐງ຺ຄິກສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສຸປ຺ປກາສິຕຠາວສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ, ຕຕິໂຍ ພຫູນໍ ໂອທາຕວສນານໍ ຄິຫີນໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ສຣຓຄມນສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ, ຈຕຸຕ຺ໂຖ ຂຕ຺ຕິຍາທີນໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ວຓ຺ຓານໍ ຕຖາຄຕປ຺ປເວທິເຕ ຘມ຺ມວິນເຍ ອຄາຣສ຺ມາ ອນຄາຣິຍໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອນຸຕ຺ຕຣວິມຸຕ຺ຕິສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ, ປຎ຺ຈໂມ ຈຕຸນ຺ນໍ ປຈ຺ຈຍານໍ ລາຠິຕາຍ ເຕສຸ ຈ ອນຸປລິຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ.

ອປິຈ ຍໍ ໂສ ຈກ຺ກວາຬມຫາປຖວິໍ ສິຣິສຍນຠູຕໍ ອທ຺ທສ, ຕໍ ພຸທ຺ຘຠາວສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ. ຍໍ ຫິມວນ຺ຕໍ ປພ຺ພຕຣາຊານໍ ພິມ຺ໂພຫນໍ ອທ຺ທສ, ຕໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓພິມ຺ໂພຫນສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ. ຍໍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຫຕ຺ຖປາເທ ສມຸທ຺ທສ຺ສ ອຸປຣູປຣິຠາເຄນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຈກ຺ກວາຬມຕ຺ຖເກ ຐິເຕ ອທ຺ທສ, ຕໍ ຘມ຺ມຈກ຺ກສ຺ສ ອປ຺ປຏິວຕ຺ຕິຍຠາເວ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ. ຍໍ ອຕ຺ຕານໍ ອຸຕ຺ຕານກໍ ນິປນ຺ນໍ ອທ຺ທສ, ຕໍ ຕີສຸ ຠເວສຸ ອວກຸຊ຺ຊານໍ ສຕ຺ຕານໍ ອຸຕ຺ຕານມຸຂຠາວສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ. ຍໍ ອກ຺ຂີນິ ອຸມ຺ມີເລຕ຺ວາ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ວິຍ ອໂຫສິ, ຕໍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸປຏິລາຠສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ. ຍໍ ຍາວ ຠວຄ຺ຄາ ເອກາໂລກໍ ອໂຫສິ, ຕໍ ອນາວຣຓຎາຓສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໍ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ອິຕິ ຕໍຕໍວິເສສາຘິຄມນິມິຕ຺ຕຠູເຕ ປຎ຺ຈ ມຫາສຸປິເນ ປສ຺ສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ວິຍ ປຎ຺ຈ ມຫາສຸປິເນ’’ຕິ.

ໂກສລຣາຊາ ວິຍ ໂສຬສ ສຸປິເນຕິ –

‘‘ອຸສຠາ ຣຸກ຺ຂາ ຄາວິໂຍ ຄວາ ຈ,

ອສ຺ໂສ ກໍໂສ ສິງ຺ຄາລີ ຈ ກຸມ຺ໂຠ;

ໂປກ຺ຂຣຓີ ຈ ອປາກຈນ຺ທນໍ,

ລາພູນິ ສີທນ຺ຕິ ສິລາ ປ຺ລວນ຺ຕິ.

‘‘ມຓ຺ຑູກິໂຍ ກຓ຺ຫສປ຺ເປ ຄິລນ຺ຕິ,

ກາກໍ ສຸວຓ຺ຓາ ປຣິວາຣຍນ຺ຕິ;

ຕສາ ວກາ ເອຬການໍ ຠຍາ ຫີ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໑.໗໗) –

ອິເມ ໂສຬສ ສຸປິເນ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ໂກສລຣາຊາ ວິຍ.

໑. ເອກທິວສໍ ກິຣ ໂກສລຣາຊາ ຣຕ຺ຕິໍ ນິທ຺ທູປຄໂຕ ປຈ຺ຉິມຍາເມ ໂສຬສ ສຸປິເນ ປສ຺ສິ (ຊາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.ມຫາສຸປິນຊາຕກວຓ຺ຓນາ). ຕຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຎ຺ຊນວຓ຺ຓາ ກາຬອຸສຠາ ‘‘ຍຸຊ຺ຌິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຈຕູຫິ ທິສາຫິ ຣາຊງ຺ຄຓໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ອຸສຠຍຸທ຺ຘໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມາ’’ຕິ ມຫາຊເນ ສນ຺ນິປຕິເຕ ຍຸຊ຺ຌນາກາຣໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ນທິຕ຺ວາ ຄຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຍຸຊ຺ຌິຕ຺ວາວ ປຏິກ຺ກນ຺ຕາ. ອິມໍ ປຐມໍ ສຸປິນໍ ອທ຺ທສ.

໒. ຂຸທ຺ທກາ ຣຸກ຺ຂາ ເຈວ ຄຈ຺ຉາ ຈ ປຖວິໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ວິທຕ຺ຖິມຕ຺ຕມ຺ປິ ຣຕນມຕ຺ຕມ຺ປິ ອນຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາວ ປຸປ຺ຜນ຺ຕິ ເຈວ ຜລນ຺ຕິ ຈ. ອິມໍ ທຸຕິຍໍ ອທ຺ທສ.

໓. ຄາວິໂຍ ຕທຫຸຊາຕານໍ ວຈ຺ຉານໍ ຂີຣໍ ປິວນ຺ຕິໂຍ ອທ຺ທສ. ອຍໍ ຕຕິໂຍ ສຸປິໂນ.

໔. ຘຸຣວາເຫ ອາໂຣຫປຣິຓາຫສມ຺ປນ຺ເນ ມຫາໂຄເຓ ຍຸຄປຣມ຺ປຣາຍ ອໂຍເຊຕ຺ວາ ຕຣຸເຓ ໂຄທມ຺ເມ ຘຸເຣ ໂຍເຊນ຺ເຕ ອທ຺ທສ, ເຕ ຘຸຣໍ ວຫິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ອຏ຺ຐໍສຸ, ສກຏານິ ນປ຺ປວຕ຺ຕິໍສຸ. ອຍໍ ຈຕຸຕ຺ໂຖ ສຸປິໂນ.

໕. ເອກໍ ອຸຠໂຕມຸຂໍ ອສ຺ສໍ ອທ຺ທສ, ຕສ຺ສ ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ຍວສີສໍ ເທນ຺ຕິ, ໂສ ທ຺ວີຫິປິ ມຸເຂຫິ ຂາທຕິ. ອຍໍ ປຎ຺ຈໂມ ສຸປິໂນ.

໖. ມຫາຊໂນ ສຕສຫສ຺ສຄ຺ຆນກໍ ສຸວຓ຺ຓປາຕິໍ ສມ຺ມຊ຺ຊິຕ຺ວາ ‘‘ອິຘ ປສ຺ສາວໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ ເອກສ຺ສ ຊຣສິງ຺ຄາລສ຺ສ ອຸປນາເມສິ, ຕໍ ຕຕ຺ຖ ປສ຺ສາວໍ ກໂຣນ຺ຕໍ ອທ຺ທສ. ອຍໍ ຉຏ຺ໂຐ ສຸປິໂນ.

໗. ເອໂກ ປຸຣິໂສ ຣຊ຺ຊຸໍ ວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ປາທມູເລ ນິກ຺ຂິປຕິ, ເຕນ ນິສິນ຺ນປີຐສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ສຍິຕາ ຉາຕສິງ຺ຄາລີ ຕສ຺ສ ອຊານນ຺ຕສ຺ເສວ ຕໍ ຂາທຕິ. ອິມໍ ສຕ຺ຕມໍ ສຸປິນໍ ອທ຺ທສ.

໘. ຣາຊທ຺ວາເຣ ພຫູຫິ ຕຸຈ຺ຉກຸມ຺ເຠຫິ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ຐປິຕໍ ເອກໍ ມຫນ຺ຕໍ ປູຣິຕກຸມ຺ຠໍ ອທ຺ທສ, ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ປນ ວຓ຺ຓາ ຈຕູຫິ ທິສາຫິ ຈຕູຫິ ອນຸທິສາຫິ ຈ ຆເຏຫິ ອຸທກໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ປູຣິຕກຸມ຺ຠເມວ ປູເຣນ຺ຕິ, ປູຣິຕປູຣິຕໍ ອຸທກໍ ອຸຕ຺ຕຣິຕ຺ວາ ປລາຍຕິ, ເຕປິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຕຕ຺ເຖວ ອຸທກໍ ອາສິຎ຺ຈນ຺ຕິ, ຕຸຈ຺ຉກຸມ຺ເຠ ໂອໂລເກນ຺ຕາປິ ນຕ຺ຖິ. ອຍໍ ອຏ຺ຐໂມ ສຸປິໂນ.

໙. ເອກໍ ປຎ຺ຈປທຸມສຎ຺ຉນ຺ນໍ ຄມ຺ຠີຣໍ ສພ຺ພໂຕຕິຕ຺ຖໍ ໂປກ຺ຂຣຓິໍ ອທ຺ທສ, ສມນ຺ຕໂຕ ທ຺ວິປທຈຕຸປ຺ປທາ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ປານີຍໍ ປິວນ຺ຕິ, ຕສ຺ສາ ມຊ຺ເຌ ຄມ຺ຠີຣຏ຺ຐາເນ ອຸທກໍ ອາວິລໍ, ຕີຣປ຺ປເທເສ ທ຺ວິປທຈຕຸປ຺ປທານໍ ອກ຺ກມນຏ຺ຐາເນ ອຈ຺ຉໍ ວິປ຺ປສນ຺ນໍ ອນາວິລໍ. ອຍໍ ນວໂມ ສຸປິໂນ.

໑໐. ເອກິສ຺ສາເຍວ ຈ ກຸມ຺ຠິຍາ ປຈ຺ຈມານໍ ໂອທນໍ ອປາກໍ ອທ຺ທສ, ‘‘ອປາກ’’ນ຺ຕິ ວິຈາເຣຕ຺ວາ ວິຠຊິຕ຺ວາ ຐປິຕໍ ວິຍ ຕີຫາກາເຣຫິ ປຈ຺ຈມານໍ ເອກສ຺ມິໍ ປສ຺ເສ ອຕິກິລິນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ເອກສ຺ມິໍ ອຸຕ຺ຕຓ຺ຑຸໂລ, ເອກສ຺ມິໍ ສຸປກ຺ໂກຕິ. ອຍໍ ທສໂມ ສຸປິໂນ.

໑໑. ສຕສຫສ຺ສຄ຺ຆນກໍ ຈນ຺ທນສາຣໍ ປູຕິຕກ຺ເກນ ວິກ຺ກິຓນ຺ເຕ ອທ຺ທສ. ອຍໍ ເອກາທສໂມ ສຸປິໂນ.

໑໒. ຕຸຈ຺ຉລາພູນິ ອຸທເກ ສີທນ຺ຕານິ ອທ຺ທສ. ອຍໍ ທ຺ວາທສໂມ ສຸປິໂນ.

໑໓. ມຫນ຺ຕມຫນ຺ຕາ ກູຏາຄາຣປ຺ປມາຓາ ຆນສິລາ ນາວາ ວິຍ ອຸທເກ ປ຺ລວມານາ ອທ຺ທສ. ອຍໍ ເຕຣສໂມ ສຸປິໂນ.

໑໔. ຂຸທ຺ທກມຘຸກປຸປ຺ຜປ຺ປມາຓາ ມຓ຺ຑູກິໂຍ ມຫນ຺ເຕ ກຓ຺ຫສປ຺ເປ ເວເຄນ ອນຸພນ຺ຘິຕ຺ວາ ອຸປ຺ປລນາເຬ ວິຍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ມໍສໍ ຂາທິຕ຺ວາ ຄິລນ຺ຕິໂຍ ອທ຺ທສ. ອຍໍ ຈຸທ຺ທສໂມ ສຸປິໂນ.

໑໕. ທສຫິ ອສທ຺ຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄຕໍ ຄາມໂຄຈຣໍ ກາກໍ ກຎ຺ຈນວຓ຺ຓວຓ຺ຓຕາຍ ‘‘ສຸວຓ຺ຓາ’’ຕິ ລທ຺ຘນາເມ ສຸວຓ຺ຓຣາຊຫໍເສ ປຣິວາເຣນ຺ເຕ ອທ຺ທສ. ອຍໍ ປນ຺ນຣສໂມ ສຸປິໂນ.

໑໖. ປຸພ຺ເພ ທີປິໂນ ເອຬເກ ຂາທນ຺ຕິ, ເຕ ປນ ເອຬເກ ທີປິໂນ ອນຸພນ຺ຘິຕ຺ວາ ມຸຣາມຸຣາຕິ ຂາທນ຺ເຕ ອທ຺ທສ, ອຖຎ຺ເຎ ຕສາ ວກາ ເອຬເກ ທູຣໂຕວ ທິສ຺ວາ ຕສິຕາ ຕາສປ຺ປຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ເອຬການໍ ຠຍາ ປລາຍິຕ຺ວາ ຄຸມ຺ພຄຫນານິ ປວິສິຕ຺ວາ ນິລີຍິໍສຸ. ອຍໍ ໂສຬສໂມ ສຸປິໂນ.

໑. ຕຕ຺ຖ ອຘມ຺ມິການໍ ຣາຊູນໍ ອຘມ຺ມິການຎ຺ຈ ມນຸສ຺ສານໍ ກາເລ ໂລເກ ວິປຣິວຕ຺ຕມາເນ ກຸສເລ ໂອສນ຺ເນ ອກຸສເລ ອຸສ຺ສນ຺ເນ ໂລກສ຺ສ ປຣິຫີນກາເລ ເທໂວ ນ ສມ຺ມາ ວສ຺ສິສ຺ສຕິ, ເມຆປາທາ ຉິຊ຺ຊິສ຺ສນ຺ຕິ, ສສ຺ສານິ ມິລາຍິສ຺ສນ຺ຕິ, ທຸພ຺ຠິກ຺ຂໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ວສ຺ສິຕຸກາມາ ວິຍ ຈຕູຫິ ທິສາຫິ ເມຆາ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ອິຕ຺ຖິກາຫິ ອາຕເປ ປຕ຺ຖຏານໍ ວີຫິອາທີນໍ ເຕມນຠເຍນ ອນ຺ໂຕ ປເວສິຕກາເລ ປຸຣິເສສຸ ກຸທາລປິຏເກ ອາທາຍ ອາຬິພນ຺ຘນຕ຺ຖາຍ ນິກ຺ຂນ຺ເຕສຸ ວສ຺ສນາກາຣໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຄຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວິຊ຺ຊຸລຕາ ນິຈ຺ຉາເຣຕ຺ວາ ອຸສຠາ ວິຍ ອຍຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອວສ຺ສິຕ຺ວາວ ປລາຍິສ຺ສນ຺ຕິ. ອຍໍ ປຐມສ຺ສ ວິປາໂກ.

໒. ໂລກສ຺ສ ປຣິຫີນກາເລ ມນຸສ຺ສານໍ ປຣິຕ຺ຕາຍຸກກາເລ ສຕ຺ຕາ ຕິພ຺ພຣາຄາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ອສມ຺ປຕ຺ຕວຍາວ ກຸມາຣິໂຍ ປຸຣິສນ຺ຕຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸຕຸນິໂຍ ເຈວ ຄພ຺ຠິນິໂຍ ຈ ຫຸຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕຘີຕາຫິ ວຑ຺ຒິສ຺ສນ຺ຕິ. ຂຸທ຺ທກຣຸກ຺ຂານໍ ປຸປ຺ຜໍ ວິຍ ຫິ ຕາສໍ ອຸຕຸນິຠາໂວ, ຜລໍ ວິຍ ຈ ປຸຕ຺ຕຘີຕໂຣ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ. ອຍໍ ທຸຕິຍສ຺ສ ວິປາໂກ.

໓. ມນຸສ຺ສານໍ ເຊຏ຺ຐາປຈາຍິກກມ຺ມສ຺ສ ນຏ຺ຐກາເລ ສຕ຺ຕາ ມາຕາປິຕູສຸ ວາ ສສ຺ສຸສສຸເຣສຸ ວາ ລຊ຺ຊໍ ອນຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ສຍເມວ ກຸຏຸມ຺ພໍ ສໍວິທຫນ຺ຕາວ ຆາສຈ຺ຉາທນມຕ຺ຕມ຺ປິ ມຫລ຺ລການໍ ທາຕຸກາມາ ທສ຺ສນ຺ຕິ, ອທາຕຸກາມາ ນ ທສ຺ສນ຺ຕິ, ມຫລ຺ລກາ ອນາຖາ ຫຸຕ຺ວາ ອສຍໍວສີ ທາຣເກ ອາຣາເຘຕ຺ວາ ຊີວິສ຺ສນ຺ຕິ ຕທຫຸຊາຕານໍ ວຈ຺ຉານໍ ຂີຣໍ ປິວນ຺ຕິໂຍ ມຫາຄາວິໂຍ ວິຍ. ອຍໍ ຕຕິຍສ຺ສ ວິປາໂກ.

໔. ອຘມ຺ມິກຣາຊູນໍ ກາເລ ອຘມ຺ມິກຣາຊາໂນ ປຓ຺ຑິຕານໍ ປເວຓິກຸສລານໍ ກມ຺ມນິຕ຺ຖຣຓສມຕ຺ຖານໍ ມຫາມຕ຺ຕານໍ ຍສໍ ນ ທສ຺ສນ຺ຕິ, ຘມ຺ມສຠາຍໍ ວິນິຈ຺ຉຍຏ຺ຐາເນປິ ປຓ຺ຑິເຕ ໂວຫາຣກຸສເລ ມຫລ຺ລເກ ອມຈ຺ເຈ ນ ຐເປສ຺ສນ຺ຕິ. ຕພ຺ພິປຣີຕານໍ ປນ ຕຣຸຓຕຣຸຓານໍ ຍສໍ ທສ຺ສນ຺ຕິ, ຕຖາຣູເປ ເອວ ຈ ວິນິຈ຺ຉຍຏ຺ຐາເນ ຐເປສ຺ສນ຺ຕິ, ເຕ ຣາຊກມ຺ມານິ ເຈວ ຍຸຕ຺ຕາຍຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ອຊານນ຺ຕາ ເນວ ຕໍ ຍສໍ ອຸກ຺ຂິປິຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສນ຺ຕິ, ນ ຣາຊກມ຺ມານິ ນິຕ຺ຖຣິຕຸໍ, ເຕ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ກມ຺ມຘຸຣໍ ຉຑ຺ເຑສ຺ສນ຺ຕິ, ມຫລ຺ລກາປິ ປຓ຺ຑິຕາ ອມຈ຺ຈາ ຍສໍ ອລຠນ຺ຕາ ກິຈ຺ຈານິ ນິຕ຺ຖຣິຕຸໍ ສມຕ຺ຖາປິ ‘‘ກິໍ ອມ຺ຫາກໍ ເອເຕຫິ, ມຍໍ ພາຫິຣກາ ຊາຕາ, ອພ຺ຠນ຺ຕຣິກາ ຕຣຸຓທາຣກາ ຊານິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນານິ ກມ຺ມານິ ນ ກຣິສ຺ສນ຺ຕິ, ເອວໍ ສພ຺ພຖາປິ ເຕສໍ ຣາຊູນໍ ຫານິເຍວ ຠວິສ຺ສຕິ, ຘຸຣໍ ວຫິຕຸໍ ອສມຕ຺ຖານໍ ວຈ຺ຉທມ຺ມານໍ ຘຸເຣ ໂຍຊິຕກາໂລ ວິຍ, ຘຸຣວາຫານຎ຺ຈ ມຫາໂຄຓານໍ ຍຸຄປຣມ຺ປຣາຍ ອໂຍຊິຕກາໂລ ວິຍ ຠວິສ຺ສຕິ. ອຍໍ ຈຕຸຕ຺ຖສ຺ສ ວິປາໂກ.

໕. ອຘມ຺ມິກຣາຊກາເລເຍວ ອຘມ຺ມິກພາລຣາຊາໂນ ອຘມ຺ມິເກ ໂລລມນຸສ຺ເສ ວິນິຈ຺ຉເຍ ຐເປສ຺ສນ຺ຕິ, ເຕ ປາປປຸຎ຺ເຎສຸ ອນາທຣາ ພາລາ ສຠາຍໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ເທນ຺ຕາ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ອຕ຺ຖປຈ຺ຈຕ຺ຖິການໍ ຫຕ຺ຖໂຕ ລຎ຺ຊໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຂາທິສ຺ສນ຺ຕິ ອສ຺ໂສ ວິຍ ທ຺ວີຫິ ມຸເຂຫິ ຍວສີສໍ. ອຍໍ ປຎ຺ຈມສ຺ສ ວິປາໂກ.

໖. ອຘມ຺ມິກາເຍວ ວິຊາຕິຣາຊາໂນ ຊາຕິສມ຺ປນ຺ນານໍ ກຸລປຸຕ຺ຕານໍ ອາສງ຺ກາຍ ຍສໍ ນ ທສ຺ສນ຺ຕິ, ອກຸລີເນ ວຑ຺ເຒສ຺ສນ຺ຕິ, ເອວໍ ມຫາກຸລານິ ທຸຄ຺ຄຕານິ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ລາມກກຸລານິ ອິສ຺ສຣານິ. ເຕ ຈ ກຸລີນາ ປຸຣິສາ ຊີວິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ‘‘ອິເມ ນິສ຺ສາຍ ຊີວິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອກຸລີນານໍ ຘີຕໂຣ ທສ຺ສນ຺ຕິ, ອິຕິ ຕາສໍ ກຸລຘີຕານໍ ອກຸລີເນຫິ ສທ຺ຘິໍ ສໍວາໂສ ຊຣສິງ຺ຄາລສ຺ສ ສຸວຓ຺ຓປາຕິຍໍ ປສ຺ສາວກຣຓສທິໂສ ຠວິສ຺ສຕິ. ອຍໍ ຉຏ຺ຐສ຺ສ ວິປາໂກ.

໗. ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ກາເລ ອິຕ຺ຖິໂຍ ປຸຣິສໂລລາ ສຸຣາໂລລາ ອລງ຺ກາຣໂລລາ ວິສິຂາໂລລາ ອາມິສໂລລາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ ທຸສ຺ສີລາ ທຸຣາຈາຣາ. ຕາ ສາມິເກຫິ ກສິໂຄຣກ຺ຂາທີນິ ກມ຺ມານິ ກຕ຺ວາ ກິຈ຺ເຉນ ກສິເຣນ ສມ຺ຠຕໍ ຘນໍ ຊາເຣຫິ ສທ຺ຘິໍ ສຸຣໍ ປິວນ຺ຕິໂຍ ມາລາຄນ຺ຘວິເລປນໍ ຘາຣຍມານາ ອນ຺ໂຕເຄເຫ ອຈ຺ຈາຍິກມ຺ປິ ກິຈ຺ຈໍ ອໂນໂລເກຕ຺ວາ ເຄຫປຣິກ຺ເຂປສ຺ສ ອຸປຣິຠາເຄນປິ ຉິທ຺ທຏ຺ຐາເນຫິປິ ຊາເຣ ອຸປຘາຣຍມານາ ສ຺ເວ ວປິຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກໍ ພີຊມ຺ປິ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ຍາຄຸຠຕ຺ຕຂຊ຺ຊການິ ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຂາທມານາ ວິລຸມ຺ປິສ຺ສນ຺ຕິ ເຫຏ຺ຐາປີຐກນິປນ຺ນກຉາຕກສິງ຺ຄາລີ ວິຍ ວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ປາທມູເລ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕຣຊ຺ຊຸໍ. ອຍໍ ສຕ຺ຕມສ຺ສ ວິປາໂກ.

໘. ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ກາເລ ໂລໂກ ປຣິຫາຍິສ຺ສຕິ, ຣຏ຺ຐໍ ນິໂຣຊໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ຣາຊາໂນ ທຸຄ຺ຄຕາ ກປຓາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ. ໂຍ ອິສ຺ສໂຣ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ຠຓ຺ຑາຄາເຣ ສຕສຫສ຺ສມຕ຺ຕາ ກຫາປຓາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ເຕ ເອວໍ ທຸຄ຺ຄຕາ ສພ຺ເພ ຊນປເທ ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ມໍ ກາຣຍິສ຺ສນ຺ຕິ, ອຸປທ຺ທຸຕາ ມນຸສ຺ສາ ສເກ ກມ຺ມນ຺ເຕ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ຣາຊູນໍເຍວ ອຕ຺ຖາຍ ປຸພ຺ພຓ຺ຓາປຣຓ຺ຓານິ ວປນ຺ຕາ ຣກ຺ຂນ຺ຕາ ລາຍນ຺ຕາ ມທ຺ທນ຺ຕາ ປເວເສນ຺ຕາ ອຸຈ຺ຉຸເຂຕ຺ຕານິ ກໂຣນ຺ຕາ ຍນ຺ຕານິ ວາເຫນ຺ຕາ ຜາຓິຕາທີນິ ປຈນ຺ຕາ ປຸປ຺ຜາຣາເມ ຜລາຣາເມ ຈ ກໂຣນ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ນິປ຺ຜນ຺ນານິ ປຸປ຺ຜຜລາທີນິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ໂກຏ຺ຐາຄາຣເມວ ປູເຣສ຺ສນ຺ຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ເຄເຫສຸ ຕຸຈ຺ຉໂກຏ຺ເຐ ໂອໂລເກນ຺ຕາປິ ນ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ຕຸຈ຺ຉຕຸຈ຺ຉກຸມ຺ເຠ ອໂນໂລເກຕ຺ວາ ປູຣິຕກຸມ຺ຠປູຣຓສທິສເມວ ຠວິສ຺ສຕິ. ອຍໍ ອຏ຺ຐມສ຺ສ ວິປາໂກ.

໙. ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ກາເລ ຣາຊາໂນ ອຘມ຺ມິກາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ຉນ຺ທາທິວເສນ ອຄຕິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ຣຊ຺ຊໍ ກາເຣສ຺ສນ຺ຕິ, ຘມ຺ເມນ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ນາມ ນ ທສ຺ສນ຺ຕິ, ລຎ຺ຊວິຕ຺ຕກາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ ຘນໂລລາ, ຣຏ຺ຐວາສິເກສຸ ເຕສໍ ຂນ຺ຕິເມຕ຺ຕານຸທ຺ທຍໍ ນາມ ນ ຠວິສ຺ສຕິ, ກກ຺ຂຬາ ຜຣຸສາ ອຸຈ຺ຉຸຍນ຺ເຕ ອຸຈ຺ຉຸຄຓ຺ຐິກາ ວິຍ ມນຸສ຺ເສ ປີເຬນ຺ຕາ ນານປ຺ປກາຣໍ ພລິໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ຘນໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສນ຺ຕິ, ມນຸສ຺ສາ ພລິປີຬິຕາ ກິຎ຺ຈິ ທາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ຄາມນິຄມາທໂຍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ປຈ຺ຈນ຺ຕໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວາສໍ ກປ຺ເປສ຺ສນ຺ຕິ, ມຊ຺ຌິມຊນປໂທ ສຸຎ຺ໂຎ ຠວິສ຺ສຕິ, ປຈ຺ຈນ຺ໂຕ ຆນວາໂສ ເສຍ຺ຍຖາປິ ໂປກ຺ຂຣຓິຍາ ມຊ຺ເຌ ອຸທກໍ ອາວິລໍ ປຣິຍນ຺ເຕ ວິປ຺ປສນ຺ນໍ. ອຍໍ ນວມສ຺ສ ວິປາໂກ.

໑໐. ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ກາເລ ຣາຊາໂນ ອຘມ຺ມິກາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ເຕສຸ ອຘມ຺ມິເກສຸ ຣາຊຍຸຕ຺ຕາປິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິກາປິ ເນຄມຊານປທາປີຕິ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມເຓ ອຸປາທາຍ ສພ຺ເພ ມນຸສ຺ສາ ອຘມ຺ມິກາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ຕໂຕ ເຕສໍ ອາຣກ຺ຂເທວຕາ ພລິປຏິຄ຺ຄາຫິກເທວຕາ ຣຸກ຺ຂເທວຕາ ອາກາສຏ຺ຐກເທວຕາຕິ ເອວໍ ເທວຕາປິ ອຘມ຺ມິກາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ອຘມ຺ມິກຣາຊູນໍ ຣຊ຺ເຊ ວາຕາ ວິສມາ ຂຣາ ວາຍິສ຺ສນ຺ຕິ, ເຕ ອາກາສຏ຺ຐກວິມານານິ ກມ຺ເປສ຺ສນ຺ຕິ, ເຕສຸ ກມ຺ປິເຕສຸ ເທວຕາ ກຸປິຕາ ເທວໍ ວສ຺ສິຕຸໍ ນ ທສ຺ສນ຺ຕິ, ວສ຺ສມາໂນປິ ສກລຣຏ຺ເຐ ເອກປ຺ປຫາເຣເນວ ນ ວສ຺ສິສ຺ສຕິ, ວສ຺ສມາໂນປິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ກສິກມ຺ມສ຺ສ ວາ ວປ຺ປກມ຺ມສ຺ສ ວາ ອຸປກາໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ນ ວສ຺ສິສ຺ສຕິ. ຍຖາ ຈ ຣຏ຺ເຐ, ເອວໍ ຊນປເທປິ ຄາເມປິ ເອກຕຬາກສ຺ສເຣປິ ເອກປ຺ປຫາເຣເນວ ນ ວສ຺ສິສ຺ສຕິ, ຕຬາກສ຺ສ ອຸປຣິຠາເຄ ວສ຺ສນ຺ໂຕ ເຫຏ຺ຐາຠາເຄ ນ ວສ຺ສິສ຺ສຕິ, ເຫຏ຺ຐາ ວສ຺ສນ຺ໂຕ ອຸປຣິ ນ ວສ຺ສິສ຺ສຕິ, ເອກສ຺ມິໍ ຠາເຄ ສສ຺ສໍ ອຕິວສ຺ເສນ ນສ຺ສິສ຺ສຕິ, ເອກສ຺ມິໍ ອວສ຺ສນ຺ໂຕ ມິລາຍິສ຺ສຕິ, ເອກສ຺ມິໍ ສມ຺ມາ ວສ຺ສມາໂນ ສມ຺ປາເທສ຺ສຕິ, ເອວໍ ເອກສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ຣຊ຺ເຊ ວຸຕ຺ຕາ ສສ຺ສາ ຕິປ຺ປກາຣາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ ເອກກຸມ຺ຠິຍາ ໂອທໂນ ວິຍ. ອຍໍ ທສມສ຺ສ ວິປາໂກ.

໑໑. ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ກາເລ ສາສເນ ປຣິຫາຍນ຺ເຕ ປຈ຺ຈຍໂລລາ ອລຊ຺ຊິກາ ພຫູ ຠິກ຺ຂູ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ເຕ ຠຄວຕາ ປຈ຺ຈຍໂລລຸປ຺ປໍ ນິມ຺ມເຖຕ຺ວາ ກຖິຕຘມ຺ມເທສນໍ ຈີວຣາທິຈຕຸປຈ຺ຈຍເຫຕຸ ປເຣສໍ ເທເສສ຺ສນ຺ຕິ, ປຈ຺ຈເຍຫິ ມຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ນິຣຕ຺ຖກປກ຺ເຂ ຐິຕາ ນິພ຺ພານາຠິມຸຂໍ ກຕ຺ວາ ເທເສຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສນ຺ຕິ, ເກວລໍ ‘‘ປທພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປຕ຺ຕິຎ຺ເຈວ ມຘຸຣສທ຺ທຎ຺ຈ ສຸຕ຺ວາ ມຫຄ຺ຆານິ ຈີວຣານິ ທສ຺ສນ຺ຕິ’’ອິຈ຺ເຈວໍ ເທເສສ຺ສນ຺ຕິ. ອປເຣ ອນ຺ຕຣວີຖິຈຕຸກ຺ກຣາຊທ຺ວາຣາທີສຸ ນິສີທິຕ຺ວາ ກຫາປຓອຑ຺ຒກຫາປຓປາທມາສກຣູປາທີນິປິ ນິສ຺ສາຍ ເທເສສ຺ສນ຺ຕິ. ອິຕິ ຠຄວຕາ ນິພ຺ພານຄ຺ຆນກໍ ກຕ຺ວາ ເທສິຕໍ ຘມ຺ມໍ ຈຕຸປຈ຺ຈຍຕ຺ຖາຍ ເຈວ ກຫາປຓອຑ຺ຒກຫາປຓາທິອຕ຺ຖາຍ ຈ ວິກ຺ກິຓິຕ຺ວາ ເທເສນ຺ຕາ ສຕສຫສ຺ສຄ຺ຆນກໍ ຈນ຺ທນສາຣໍ ປູຕິຕກ຺ເກນ ວິກ຺ກິຓນ຺ຕາ ວິຍ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ. ອຍໍ ເອກາທສມສ຺ສ ວິປາໂກ.

໑໒. ອຘມ຺ມິກຣາຊກາເລ ໂລເກ ວິປຣິວຕ຺ຕນ຺ເຕເຍວ ຣາຊາໂນ ຊາຕິສມ຺ປນ຺ນານໍ ກຸລປຸຕ຺ຕານໍ ຍສໍ ນ ທສ຺ສນ຺ຕິ, ອກຸລີນານຎ຺ເຎວ ທສ຺ສນ຺ຕິ, ເຕ ອິສ຺ສຣາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ອິຕເຣ ທລິທ຺ທາ. ຣາຊສມ຺ມຸເຂປິ ຣາຊທ຺ວາເຣປິ ອມຈ຺ຈສມ຺ມຸເຂປິ ວິນິຈ຺ຉຍຏ຺ຐາເນປິ ຕຸຈ຺ຉລາພຸສທິສານໍ ອກຸລີນານໍເຍວ ກຖາ ໂອສີທິຕ຺ວາ ຐິຕາ ວິຍ ນິຈ຺ຈລາ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕາ ຠວິສ຺ສຕິ, ສງ຺ຆສນ຺ນິປາເຕປິ ສງ຺ຆກມ຺ມຄຓກມ຺ມຏ຺ຐາເນສຸ ເຈວ ປຕ຺ຕຈີວຣປຣິເວຓາທິວິນິຈ຺ຉຍຏ຺ຐາເນສຸ ຈ ທຸສ຺ສີລານໍ ປາປປຸຄ຺ຄລານໍເຍວ ກຖາ ນິຍ຺ຍານິກາ ຠວິສ຺ສຕິ, ນ ລຊ຺ຊິຠິກ຺ຂູນນ຺ຕິ ເອວໍ ສພ຺ພຖາປິ ຕຸຈ຺ຉລາພູນໍ ສີທນກາໂລ ວິຍ ຠວິສ຺ສຕິ. ອຍໍ ທ຺ວາທສມສ຺ສ ວິປາໂກ.

໑໓. ຕາທິເສເຍວ ກາເລ ອຘມ຺ມິກຣາຊາໂນ ອກຸລີນານໍ ຍສໍ ທສ຺ສນ຺ຕິ, ເຕ ອິສ຺ສຣາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ກຸລີນາ ທຸຄ຺ຄຕາ. ເຕສຸ ນ ເກຈິ ຄາຣວໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕິ, ອິຕເຣສຸເຍວ ກຣິສ຺ສນ຺ຕິ, ຣາຊສມ຺ມຸເຂ ວາ ອມຈ຺ຈສມ຺ມຸເຂ ວາ ວິນິຈ຺ຉຍຏ຺ຐາເນ ວາ ວິນິຈ຺ຉຍກຸສລານໍ ຆນສິລາສທິສານໍ ກຸລປຸຕ຺ຕານໍ ກຖາ ນ ໂອຄາຫິຕ຺ວາ ປຕິຏ຺ຐຫິສ຺ສຕິ. ເຕສຸ ກເຖນ຺ເຕສຸ ‘‘ກິໍ ອິເມ ກເຖນ຺ຕີ’’ຕິ ອິຕເຣ ປຣິຫາສເມວ ກຣິສ຺ສນ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂຸສນ຺ນິປາເຕປິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣສຸ ຐາເນສຸ ເນວ ເປສເລ ຠິກ຺ຂູ ຄຣຸກາຕພ຺ເພ ມຎ຺ຎິສ຺ສນ຺ຕິ, ນາປິ ເນສໍ ກຖາ ປຣິໂຍຄາຫິຕ຺ວາ ປຕິຏ຺ຐຫິສ຺ສຕິ, ສິລານໍ ປ຺ລວກາໂລ ວິຍ ຠວິສ຺ສຕິ. ອຍໍ ເຕຣສມສ຺ສ ວິປາໂກ.

໑໔. ໂລເກ ປຣິຫາຍນ຺ເຕເຍວ ມນຸສ຺ສາ ຕິພ຺ພຣາຄາທິຊາຕິກາ ກິເລສານຸວຕ຺ຕກາ ຫຸຕ຺ວາ ຕຣຸຓຕຣຸຓານໍ ອຕ຺ຕໂນ ຠຣິຍານໍ ວເສ ວຕ຺ຕິສ຺ສນ຺ຕິ, ເຄເຫ ທາສກມ຺ມກຣາທໂຍປິ ໂຄມຫິໍສາທໂຍປິ ຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓມ຺ປິ ສພ຺ພໍ ຕາສໍເຍວ ອາຍຕ຺ຕໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ‘‘ອສຸກຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓໍ ວາ ປຣິຈ຺ເຉທາທິຊາຕໍ ວາ ກຫ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ຍຕ຺ຖ ວາ ຕຕ຺ຖ ວາ ໂຫຕຸ, ກິໍ ຕຸຍ຺ຫິມິນາ ພ຺ຍາປາເຣນ, ຕ຺ວໍ ມຍ຺ຫໍ ຆເຣ ສນ຺ຕໍ ວາ ອສນ຺ຕໍ ວາ ຊານິຕຸກາໂມ ຊາໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ນານປ຺ປກາເຣຫິ ອກ຺ໂກສິຕ຺ວາ ມຸຂສຕ຺ຕີຫິ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ທາສເຈຏກໍ ວິຍ ວເສ ກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອິສ຺ສຣິຍໍ ປວຕ຺ເຕສ຺ສນ຺ຕິ, ເອວໍ ມຘຸກປຸປ຺ຜປ຺ປມາຓມຓ຺ຑູກໂປຕິການໍ ອາສີວິເສ ກຓ຺ຫສປ຺ເປ ຄິລນກາໂລ ວິຍ ຠວິສ຺ສຕິ. ອຍໍ ຈຸທ຺ທສມສ຺ສ ວິປາໂກ.

໑໕. ທຸພ຺ພລຣາຊກາເລ ຣາຊາໂນ ຫຕ຺ຖິສິປ຺ປາທີສຸ ອກຸສລາ ຍຸທ຺ເຘສຸ ອວິສາຣທາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ຣາຊາຘິປຈ຺ຈໍ ອາສງ຺ກມານາ ສມານຊາຕິການໍ ກຸລປຸຕ຺ຕານໍ ອິສ຺ສຣິຍໍ ອທຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປາທມູລິກນ຺ຫາປກກປ຺ປກາທີນໍ ທສ຺ສນ຺ຕິ, ຊາຕິໂຄຕ຺ຕສມ຺ປນ຺ນາ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ຣາຊກຸເລ ປຕິຏ຺ຐໍ ອລຠມານາ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປຕຸໍ ອສມຕ຺ຖາ ຫຸຕ຺ວາ ອິສ຺ສຣິຍຏ຺ຐາເນ ຊາຕິໂຄຕ຺ຕຫີເນ ອກຸລີເນ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕາ ວິຈຣິສ຺ສນ຺ຕິ, ສຸວຓ຺ຓຣາຊຫໍເສຫິ ກາກສ຺ສ ປຣິວາຣິຕກາໂລ ວິຍ ຠວິສ຺ສຕິ. ອຍໍ ປນ຺ນຣສມສ຺ສ ວິປາໂກ.

໑໖. ອຘມ຺ມິກຣາຊກາເລເຍວ ຈ ອກຸລີນາວ ຣາຊວລ຺ລຠາ ອິສ຺ສຣາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ກຸລີນາ ອປ຺ປຎ຺ຎາຕາ ທຸຄ຺ຄຕາ. ເຕ ຣາຊວລ຺ລຠາ ຣາຊານໍ ອຕ຺ຕໂນ ກຖໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ວິນິຈ຺ຉຍຏ຺ຐານາທີສຸ ພລວນ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ທຸພ຺ພລານໍ ປເວຓິອາຄຕານິ ເຂຕ຺ຕວຕ຺ຖຸອາທີນິ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕການິ ເອຕານີ’’ຕິ ອຠິຍຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ເຕ ‘‘ນ ຕຸມ຺ຫາກໍ, ອມ຺ຫາກ’’ນ຺ຕິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ວິນິຈ຺ຉຍຏ຺ຐານາທີສຸ ວິວທນ຺ເຕ ເວຕ຺ຕລຕາທີຫິ ປຫາຣາເປຕ຺ວາ ຄີວາຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອປກຑ຺ຒາເປຕ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ປມາຓໍ ນ ຊານາຖ, ອມ຺ເຫຫິ ສທ຺ຘິໍ ວິວທຖ, ອິທານິ ໂວ ຣຎ຺ໂຎ ກເຖຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖປາທຈ຺ເຉທາທີນິ ກາເຣສ຺ສາມາ’’ຕິ ສນ຺ຕຊ຺ເຊສ຺ສນ຺ຕິ, ເຕ ເຕສໍ ຠເຍນ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕການິ ເຂຕ຺ຕວຕ຺ຖູນິ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍເຍວ ຕານິ, ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ນິຍ຺ຍາເຕຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ເຄຫານິ ປວິສິຕ຺ວາ ຠີຕາ ນິປຊ຺ຊິສ຺ສນ຺ຕິ. ປາປຠິກ຺ຂູປິ ເປສເລ ຠິກ຺ຂູ ຍຖາຣຸຈິ ວິເຫເຐສ຺ສນ຺ຕິ, ເປສລາ ຠິກ຺ຂູ ປຏິສຣຓໍ ອລຠມານາ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຄຫນຏ຺ຐາເນສຸ ນິລີຍິສ຺ສນ຺ຕິ, ເອວໍ ຫີນຊຈ຺ເຈຫິ ເຈວ ປາປຠິກ຺ຂູຫິ ຈ ອຸປທ຺ທຸຕານໍ ຊາຕິມນ຺ຕກຸລປຸຕ຺ຕານຎ຺ເຈວ ເປສລຠິກ຺ຂູນຎ຺ຈ ເອຬການໍ ຠເຍນ ຕສວການໍ ປລາຍນກາໂລ ວິຍ ຠວິສ຺ສຕິ. ອຍໍ ໂສຬສມສ຺ສ ວິປາໂກ. ເອວໍ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕຠູເຕ ໂສຬສ ສຸປິເນ ປສ຺ສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ໂກສລຣາຊາ ວິຍ ໂສຬສ ສຸປິເນ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖານຕ຺ຖນິມິຕ຺ຕໍ ສຸປິນໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ມານຸຠາເວນ ປສ຺ສຕິ, ໂກສລຣາຊາ ວິຍ ໂລກສ຺ສ ອຕ຺ຖານຕ຺ຖນິມິຕ຺ຕໍ ສຸປິນໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ປນ ສພ຺ພສຕ຺ຕສາຘາຣຓກມ຺ມານຸຠາເວນ ປສ຺ສຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ກຸທ຺ຘາ ຫິ ເທວຕາຕິ ນາຄມຫາວິຫາເຣ ມຫາເຖຣສ຺ສ ກຸທ຺ຘາ ເທວຕາ ວິຍ. ໂຣຫເຓ ກິຣ ນາຄມຫາວິຫາເຣ ມຫາເຖໂຣ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ອນປໂລເກຕ຺ວາວ ເອກໍ ນາຄຣຸກ຺ຂໍ ຉິນ຺ທາເປສິ. ຣຸກ຺ເຂ ອຘິວຕ຺ຖາ ເທວຕາ ເຖຣສ຺ສ ກຸທ຺ຘາ ປຐມເມວ ນໍ ສຈ຺ຈສຸປິເນນ ປໂລເຠຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ‘‘ອິໂຕ ເຕ ສຕ຺ຕທິວສມຕ຺ຖເກ ອຸປຏ຺ຐາໂກ ຣາຊາ ມຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສຸປິເນ ອາໂຣເຈສິ. ເຖໂຣ ຕໍ ກຖໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຣາໂຊໂຣຘານໍ ອາຈິກ຺ຂິ. ຕາ ເອກປ຺ປຫາເຣເນວ ມຫາວິຣວໍ ວິຣວິໍສຸ. ຣາຊາ ‘‘ກິໍ ເອຕ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ຕາ ‘ເອວໍ ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອາໂຣຈຍິໍສຸ. ຣາຊາ ທິວເສ ຄຓາເປຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາເຫ ວີຕິວຕ຺ເຕ ເຖຣສ຺ສ ຫຕ຺ຖປາເທ ຉິນ຺ທາເປສິ. ເອກນ຺ຕສຈ຺ຈເມວ ໂຫຕີຕິ ຜລສ຺ສ ສຈ຺ຈຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ, ທສ຺ສນໍ ປນ ວິປລ຺ລຕ຺ຖເມວ. ເຕເນວ ປຫີນວິປລ຺ລາສາ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕຠູຕມ຺ປິ ສຸປິນໍ ນ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ທ຺ວີຫິ ຕີຫິ ວາ ກາຣເຓຫິ ກທາຈິ ສຸປິນໍ ປສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສໍສຄ຺ຄເຠທໂຕ’’ຕິ. ‘‘ອເສກ຺ຂາ ນ ປສ຺ສນ຺ຕິ ປຫີນວິປລ຺ລາສຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ກາຣຓານໍ ວິປລ຺ລາໂສ ເອວ ມູລກາຣຓນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ຕນ຺ຕິ ສຸປິນກາເລ ປວຕ຺ຕໍ ຠວງ຺ຄຈິຕ຺ຕໍ. ຣູປນິມິຕ຺ຕາທິອາຣມ຺ມຓນ຺ຕິ ກມ຺ມນິມິຕ຺ຕຄຕິນິມິຕ຺ຕໂຕ ອຎ຺ຎໍ ຣູປນິມິຕ຺ຕາທິອາຣມ຺ມຓໍ ນ ໂຫຕິ. ອີທິສານີຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ອນຸຠູຕປຸພ຺ພປຣິກປ຺ປິຕຣູປາທິອາຣມ຺ມຓານິ ເຈວ ຣາຄາທິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານິ ຈ. ສພ຺ໂພຫາຣິກຈິຕ຺ເຕນາຕິ ປກຕິຈິຕ຺ເຕນ. ທ຺ວີຫິ ອນ຺ເຕຫິ ມຸຕ຺ໂຕຕິ ກຸສລາກຸສລສງ຺ຂາເຕຫິ ທ຺ວີຫິ ອນ຺ເຕຫິ ມຸຕ຺ໂຕ. ອາວຊ຺ຊນຕທາຣມ຺ມຓກ຺ຂເຓຕິ ອິທໍ ຍາວ ຕທາຣມ຺ມຓຸປ຺ປຕ຺ຕິ, ຕາວ ປວຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕວາຣໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ສຸປິເນເນວ ທິຏ຺ຐໍ ວິຍ ເມ, ສຸຕໍ ວິຍ ເມຕິ ກຖນກາເລ ປນ ອພ຺ຍາກໂຕເຍວ ອາວຊ຺ຊນມຕ຺ຕສ຺ເສວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເອວໍ ວທນ຺ເຕຫິ ປຎ຺ຈທ຺ວາເຣ ທຸຕິຍໂມຆວາເຣ ວິຍ ມໂນທ຺ວາເຣປິ ອາວຊ຺ຊນໍ ທ຺ວຕ຺ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຊວນຏ຺ຐາເນ ຐຕ຺ວາ ຠວງ຺ຄໍ ໂອຕຣຕີຕິ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ເອກຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓິກສ຺ສ ອາວຊ຺ຊນສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ‘‘ທິຏ຺ຐໍ ວິຍ ເມ, ສຸຕໍ ວິຍ ເມ’’ຕິ ກປ຺ປນາຍ ອສມ຺ຠວໂຕ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ສຸປິນນ຺ເຕປິ ຕທາຣມ຺ມຓວຈນໂຕ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນວເສນ ວາ ອຕີຕວເສນ ວາ ສຠາວຘມ຺ມາປິ ສຸປິນນ຺ເຕ ອາຣມ຺ມຓໍ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ຍທິປິ ສຸປິນນ຺ເຕ ວິຠູຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐິເຕ ຣູປາທິວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ຕທາຣມ຺ມຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາປິ ສຸປິນນ຺ເຕ ອຸປຏ຺ຐິຕນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິກປ຺ປວເສນ ຄເຫຕພ຺ພຕາຍ ທຸພ຺ພລຠາວໂຕ ທຸພ຺ພລວຕ຺ຖຸກຕ຺ຕາຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ກຣຊກາຍສ຺ສ ນິຣຸສ຺ສາຫສນ຺ຕຠາວປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ຕນ຺ນິສ຺ສິຕໍ ຫທຍວຕ຺ຖຸ ນ ສຸປ຺ປສນ຺ນໍ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ຕນ຺ນິສ຺ສິຕາປິ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປຕ຺ຕິ ນ ສຸປ຺ປສນ຺ນາ ອສຸປ຺ປສນ຺ນວຏ຺ຏິນິສ຺ສິຕທີປປ຺ປຠາ ວິຍ, ຕສ຺ມາ ທຸພ຺ພລວຕ຺ຖຸກຕ຺ຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ທຸພ຺ພລຫທຍວຕ຺ຖຸກຕ຺ຕາ’’ຕິ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ, ວີມໍສິຕ຺ວາ ຍຸຕ຺ຕຕຣໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ສຸປິນນ຺ຕເຈຕນາຕິ ມໂນທ຺ວາຣິກຊວນວເສນ ປວຕ຺ຕາ ສຸປິນນ຺ເຕ ເຈຕນາ. ສຸປິນຎ຺ຫິ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ມໂນທ຺ວາຣິເກເນວ ຊວເນນ ປສ຺ສຕິ, ນ ປຎ຺ຈທ຺ວາຣິເກນ. ປຏິພຸຊ຺ຌນ຺ໂຕ ຈ ມໂນທ຺ວາຣິເກເນວ ປຏິພຸຊ຺ຌຕິ, ນ ປຎ຺ຈທ຺ວາຣິເກນ. ນິທ຺ທາຍນ຺ຕສ຺ສ ຫິ ມຫາວຏ຺ຏິໍ ຊາເລຕ຺ວາ ທີເປ ຈກ຺ຂຸສມີປໍ ອຸປນີເຕ ປຐມໍ ຈກ຺ຂຸທ຺ວາຣິກໍ ອາວຊ຺ຊນໍ ຠວງ຺ຄໍ ນ ອາວຏ຺ເຏຕິ, ມໂນທ຺ວາຣິກເມວ ອາວຏ຺ເຏຕິ, ອຖ ຊວນໍ ຊວິຕ຺ວາ ຠວງ຺ຄໍ ໂອຕຣຕິ. ທຸຕິຍວາເຣ ຈກ຺ຂຸທ຺ວາຣິກໍ ອາວຊ຺ຊນໍ ຠວງ຺ຄໍ ອາວຏ຺ເຏຕິ, ຕໂຕ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓາທີນິ ຊວນປຣິໂຍສານານິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ຕທນນ຺ຕຣໍ ຠວງ຺ຄໍ ປວຕ຺ຕຕິ. ຕຕິຍວາເຣ ມໂນທ຺ວາຣິກອາວຊ຺ຊເນນ ຠວງ຺ເຄ ອາວຏ຺ຏິເຕ ມໂນທ຺ວາຣິກຊວນໍ ຊວຕິ, ເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ ‘‘ກິໍ ອຍໍ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ອາໂລໂກ’’ຕິ ຊານາຕິ. ຕຖາ ນິທ຺ທາຍນ຺ຕສ຺ສ ກຓ຺ຓສມີເປ ຕູຣິເຍສຸ ປຄ຺ຄຫິເຕສຸ ຆານສມີເປ ສຸຄນ຺ເຘສຸ ວາ ທຸຄ຺ຄນ຺ເຘສຸ ວາ ປຸປ຺ເຜສຸ ອຸປນີເຕສຸ ມຸເຂ ສປ຺ປິມ຺ຫິ ວາ ຜາຓິເຕ ວາ ປກ຺ຂິຕ຺ເຕ ປິຏ຺ຐິຍໍ ປາຓິນາ ປຫາເຣ ທິນ຺ເນ ປຐມໍ ໂສຕທ຺ວາຣິກາທີນິ ອາວຊ຺ຊນານິ ຠວງ຺ຄໍ ນ ອາວຏ຺ເຏນ຺ຕິ, ມໂນທ຺ວາຣິກເມວ ອາວຏ຺ເຏຕິ, ອຖ ຊວນໍ ຊວິຕ຺ວາ ຠວງ຺ຄໍ ໂອຕຣຕິ. ທຸຕິຍວາເຣ ໂສຕທ຺ວາຣິກາທີນິ ອາວຊ຺ຊນານິ ຠວງ຺ຄໍ ອາວຏ຺ເຏນ຺ຕິ, ຕໂຕ ໂສຕຆານຊິວ຺ຫາກາຍວິຎ຺ຎາຓາທີນິ ຊວນປຣິໂຍສານານິ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ຕທນນ຺ຕຣໍ ຠວງ຺ຄໍ ປວຕ຺ຕຕິ. ຕຕິຍວາເຣ ມໂນທ຺ວາຣິກອາວຊ຺ຊເນນ ຠວງ຺ເຄ ອາວຏ຺ຏິເຕ ມໂນທ຺ວາຣິກຊວນໍ ຊວຕິ, ເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ ຎຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ອຍໍ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ສທ຺ໂທ, ສງ຺ຂສທ຺ໂທ ເຠຣິສທ຺ໂທ’’ຕິ ວາ ‘‘ກິໍ ອຍໍ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ຄນ຺ໂຘ, ມູລຄນ຺ໂຘ ສາຣຄນ຺ໂຘ’’ຕິ ວາ ‘‘ກິໍ ອິທໍ ມຍ຺ຫໍ ມຸເຂ ປກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ສປ຺ປິ ຜາຓິຕ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ເກນມ຺ຫິ ປິຏ຺ຐິຍໍ ປຫໂຏ, ອຕິຖທ຺ໂຘ ເມ ປຫາໂຣ’’ຕິ ວາ ວຕ຺ຕາ ໂຫຕິ, ເອວໍ ມໂນທ຺ວາຣິກຊວເນເນວ ປຏິພຸຊ຺ຌຕິ, ນ ປຎ຺ຈທ຺ວາຣິເກນ. ສຸປິນມ຺ປິ ເຕເນວ ປສ຺ສຕິ, ນ ປຎ຺ຈທ຺ວາຣິເກນ.

ອສ຺ສາຕິ ອສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິນິກາຍສ຺ສ. ນນຸ ຈ ອຍຸຕ຺ໂຕຍໍ ນິທ຺ເທໂສ ‘‘ສງ຺ໂຆ ອາທິມ຺ຫິ ເຈວ ເສເສ ຈ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ ອສ຺ສາ’’ຕິ. ນ ຫິ ອາປຕ຺ຕິນິກາຍສ຺ສ ອາທິມ຺ຫິ ເຈວ ເສເສ ຈ ສງ຺ໂຆ ອິຈ຺ຉິໂຕ, ກິຎ຺ຈຣຫິ ວຸຏ຺ຐານສ຺ສາຕິ ອິມໍ ໂຈທນໍ ມນສິ ສນ຺ນິຘາຍ ຍຖາ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ, ຕຖາ ອຘິປ຺ປາຍໍ ວິວຣນ຺ໂຕ ‘‘ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິມາຫ. ອາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐານສ຺ສ ອາທິມ຺ຫິ ເຈວ ເສເສ ຈ ອິຈ຺ຉິໂຕ ສງ຺ໂຆ ອາປຕ຺ຕິຍາວ ອິຈ຺ຉິໂຕ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອາປຕ຺ຕິວຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐານໍ, ອນາປຕ຺ຕິກຠາວູປຄມນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຈນກາຣຓນ຺ຕິ ‘‘ສງ຺ຆາທິເສໂສ’’ຕິ ເອວໍ ວຈເນ ກາຣຓໍ. ສມຸທາເຍ ນິຣຸຬ຺ໂຫ ນິກາຍ-ສທ຺ໂທ ຕເທກເທເສ ປວຕ຺ຕມາໂນປິ ຕາຍ ເອວ ຣຸຬ຺ຫິຍາ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອາຫ ຣຸຬີສທ຺ເທນາຕິ. ອຖ ວາ ກິຎ຺ຈິ ນິມິຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສຕິປິ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ຕໍນິມິຕ຺ຕຍຸຕ຺ເຕ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິເທວ ວິສເຍ ສມ຺ມຸຕິຍາ ຈິຣກາລຕາວເສນ ນິມິຕ຺ຕວິຣເຫປິ ປວຕ຺ຕນິຣຸຬ຺ໂຫ ຣຸຬ຺ຫີ ນາມ. ຍຖາ ມຫິຍໍ ເສຕີຕິ ມຫິໍໂສ, ຄຈ຺ຉຕີຕິ ໂຄຕິ, ເອວໍ ນິກາຍ-ສທ຺ທສ຺ສປິ ຣຸຬ຺ຫິຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອກສ຺ມິມ຺ປິ ວິສິຏ຺ເຐ ສຕິປິ ສາມຎ຺ຎາ ວິຍ ສມຸທາເຍ ປວຕ຺ຕໂວຫາໂຣ ອວຍເວປິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອາຫ ອວຍເວ ສມູຫໂວຫາເຣນ ວາຕິ. ນວມສ຺ສ ອຘິປ຺ປາຍສ຺ສາຕິ ວີມໍສາຘິປ຺ປາຍສ຺ສ.

໒໓໘-໒໓໙. ໂລມາ ເອເຕສໍ ສນ຺ຕີຕິ ໂລມສາ, ພຫຸໂລມາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອໂຣໂຄ ຠວິສ຺ສາມີຕິ ຣາຄປຣິຬາຫວູປສມໂຕ ນິໂຣໂຄ ຠວິສ຺ສາມິ. ໂມຈເນນາຕິ ໂມຈນຕ຺ຖາຍ ອຸປກ຺ກມກຣເຓນ. ອຸປກ຺ກມກຣຓຎ຺ເຫຕ຺ຖ ໂມຈນນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ ໂມເຈຕິ ເອເຕນາຕິ ກຕ຺ວາ. ພີຊໍ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ໂຈຬຄ຺ຄຫຓາທິກມ຺ມໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

໒໔໐. ທ຺ເວ ອາປຕ຺ຕິສຫສ຺ສານີຕິ ຂຓ຺ຑຈກ຺ກາທິເຠທໍ ອນາມສິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຈ຺ຉນ຺ເຕນ ປນ ຂຓ຺ຑຈກ຺ກາທິເຠເທນປິ ອາປຕ຺ຕິຄຓນາ ກາຕພ຺ພາ. ມິສ຺ສກຈກ຺ກນ຺ຕິ ອຸຠໂຕວຑ຺ຒນກໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ນີລຎ຺ຈ ປີຕກຎ຺ຈາຕິອາທິນາ ເອກກ຺ຂເຓ ອເນກວຓ຺ຓານໍ ໂມຈນາຘິປ຺ປາຍວຈນໍ ຍຖາຘິປ຺ປາເຍນ ໂມຈນໍ ຠວຕຸ ວາ ມາ ວາ, ອິມິນາປິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ອຸປກ຺ກມິຕ຺ວາ ໂມເຈນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ນ ຫິ ເອກສ຺ມິໍ ຂເຓ ນີລາທີນໍ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ມຸຕ຺ຕິ ສມ຺ຠວຕິ. ອຎ຺ຎໍ ວທຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ໂທສໍ ອຸຊຸໍ ວຕ຺ຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ປຸນ ປຸຏ຺ໂຐ ອຎ຺ຎໍ ຠຓຕິ.

ໂມຈນສ຺ສາໂທຕິ ໂມຈນສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາເຄ ປວຕ຺ຕອສ຺ສາໂທ. ເຕເນວ ‘‘ໂມເຈຕຸໍ ອສ຺ສາໂທ ໂມຈນສ຺ສາໂທ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຄຫສ຺ສິຕເປມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເຄຫ-ສທ຺ເທນ ເຄເຫ ຐິຕາ ມາຕຸຠຄິນີອາທໂຍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກຎາຕກາ ຄຫິຕາ. ເຕສຸ ມາຕຸເປມາທິວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ສິເນໂຫ ເຄຫສ຺ສິຕເປມໍ, ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ປນ ເຄຫສ຺ສິຕເປມນ຺ຕິ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓິກຣາໂຄ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕອສ຺ສາທສີເສນາຕິ ຣາຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສຸຂເວທນາມຸເຂນ. ເອເກນ ປເທນາຕິ ເຄຫສ຺ສິຕເປມ-ປເທນ.

ຕເຖວາຕິ ໂມຈນສ຺ສາທເຈຕນາຍ ເອວ. ປຸພ຺ພຠາເຄ ໂມຈນສ຺ສາທວເສນ ກຕປ຺ປໂຍຄໍ ອວິຊຫິຕ຺ວາວ ສຍິຕຕ຺ຕາ ‘‘ສເຈ ປນ…ເປ… ສງ຺ຆາທິເສໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸນ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ຕສ຺ສ ປໂຍຄສ຺ສ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘຕ຺ຕາ ‘‘ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕ…ເປ… ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຊຄ຺ຄນຕ຺ຖາຍາຕິ ໂຘວນຕ຺ຖາຍ. ອໂນກາສນ຺ຕິ ອງ຺ຄຊາຕປ຺ປເທສໍ.

໒໖໓-໒໖໔. ເຄຫສ຺ສິຕກາມວິຕກ຺ກນ຺ຕິ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓສນ຺ນິສ຺ສິຕໍ ກາມວິຕກ຺ກໍ. ວຕ຺ຖິໍ ທຬ຺ຫໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ອງ຺ຄຊາຕສ຺ສ ອຄ຺ເຄ ປສ຺ສາວນິຄ຺ຄມນຏ຺ຐາເນ ຈມ຺ມໍ ທຬ຺ຫໍ ຄເຫຕ຺ວາ. ນິມິຕ຺ເຕ ອຸປກ຺ກມາຠາວໂຕ ‘‘ໂມຈນສ຺ສາທາຘິປ຺ປາຍສ຺ສປິ ມຸຕ຺ເຕ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໒໖໕. ‘‘ເອຫິ ເມ ຕ຺ວໍ, ອາວຸໂສ, ສາມເຓຣາຕິ ອາຓຕ຺ຕິຍາ ອຎ຺ເຎນ ກໂຕປິ ປໂຍໂຄ ອຕ຺ຕນາວ ກໂຕ ນາມ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ອາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຍທິ ປນ ອນາຓຕ຺ໂຕ ສຍເມວ ກໂຣຕິ, ອງ຺ຄປາຣິປູຣິຍາ ອຠາວໂຕ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ສຸຕ຺ຕສາມເຓຣວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອສຸຈິມ຺ຫິ ມຸຕ຺ເຕປິ ອງ຺ຄຊາຕສ຺ສ ຄຫຓປຈ຺ຈຍາ ທຸກ຺ກຏໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ມຸຕ຺ຕປຈ຺ຈຍາ.

໒໖໖. ກາຍຕ຺ຖມ຺ຠນວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ຈລນວເສນ ຍຖາ ອງ຺ຄຊາເຕປິ ອຸປກ຺ກໂມ ສມ຺ຠວຕິ, ຕຖາປິ ວິຊມ຺ຠິຕຕ຺ຕາ ອາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ‘‘ປຈ຺ຉໂຕ ວາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ກຏິຍໍ ອູຣຸປ຺ປເທໂສປິ ຄຫິໂຕເຍວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ ອຸໂຠສຸປິ ປສ຺ເສສຸ ຐຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍ ໂອກາເສ ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຸປນິຊ຺ຌາຍນ຺ຕສ຺ສປິ ອາປຕ຺ຕິເຍວ. ‘‘ອງ຺ຄຊາຕ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ປສ຺ສາວມຄ຺ໂຄວ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຸມ຺ມີລນນິມີລນວເສນ ປນ ນ ກາເຣຕພ຺ໂພຕິ ອຸມ຺ມີລນນິມີລນປ຺ປໂຍຄວສເອນ ອາປຕ຺ຕິເຠໂທ ນ ກາເຣຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອເນກກ຺ຂຕ຺ຕຸມ຺ປິ ອຸມ຺ມີເລຕ຺ວາ ນິມີເລຕ຺ວາ ອຸປນິຊ຺ຌາຍນ຺ຕສ຺ສ ເອກເມວ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອກ຺ຂີນິ ອວິປ຺ຜນ຺ເທຕ຺ວາ ອຠິມຸຂໍ ສມ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ມາຕຸຄາມສ຺ສ ນິມິຕ຺ໂຕໂລກເນປິ ອາປຕ຺ຕິເຍວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ທາຣຸຘີຕລິກເລປຈິຕ຺ຕານໍ ອງ຺ຄຊາຕຸປນິຊ຺ຌາເນປິ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ.

໒໖໗. ປຸປ຺ຜາວລີຕິ ກີຬາວິເສສສ຺ສາຘິວຈນໍ. ຕໍ ກີຬນ຺ຕາ ນທີອາທີສຸ ຉິນ຺ນຕຏໍ ອຸທເກນ ຈິກ຺ຂລ຺ລໍ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ອຸໂຠ ປາເທ ປສາເຣຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນາ ປປຕນ຺ຕິ. ‘‘ປຸປ຺ຜາວລິຍ’’ນ຺ຕິປິ ປາໂຐ. ປເວເສນ຺ຕສ຺ສາຕິ ທ຺ວິກມ຺ມກຕ຺ຕາ ວາລິກໍ ອງ຺ຄຊາຕນ຺ຕິ ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ກຕໍ. ວາລິກນ຺ຕິ ວາລິກາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຈຕນາ, ອຸປກ຺ກໂມ, ມຸຈ຺ຈນນ຺ຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ ເວທິຕພ຺ພານິ.

ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ກາຍສໍສຄ຺ຄສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໒໖໙. ທຸຕິເຍ ເຍສຸ ວິວເຏສຸ ອນ຺ຘກາໂຣ ໂຫຕິ, ຕານິ ວິວຣນ຺ໂຕຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓິຍາ ສທ຺ຘິໍ ກາຍສໍສຄ຺ຄໍ ສມາປຊ຺ຊິຕຸກາໂມ ເອວມກາສິ. ເຕນ ກຕສ຺ສປິ ວິປ຺ປກາຣສ຺ສ ອຕ຺ຕນິ ກຕຕ຺ຕາ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ວິປ຺ປກາຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸຬາຣຕ຺ຕຕາຕິ ອຸຬາຣຈິຕ຺ຕຕາ, ປຓີຕາຘິມຸຕ຺ຕຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໒໗໐. ໂອຕິຓ຺ໂຓຕິ ອິທໍ ກມ຺ມສາຘນໍ ກຕ຺ຕຸສາຘນໍ ວາ ໂຫຕີຕິ ຕທຸຠຍວເສນ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍກ຺ຂາທີຫິ ວິຍ ສຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອສມເປກ຺ຂິຕ຺ວາຕິ ຍຖາສຠາວໍ ອນຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ, ຍຖາ ເຕ ຣຕິຊນກາ ຣູປາທໂຍ ວິສຍາ ອນິຈ຺ຈທຸກ຺ຂາສຸຠານຕ຺ຕາກາເຣນ ອວຕ຺ຖິຕາ, ຕຖາ ອປສ຺ສິຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໒໗໑. ສຎ຺ຎມເວລນ຺ຕິ ສີລມຣິຍາທໍ. ອາຈາໂຣຕິ ອາຈຣຓໍ ຫຕ຺ຖຄຫຓາທິກິຣິຍາ. ອສ຺ສາຕິ ‘‘ກາຍສໍສຄ຺ຄໍ ສມາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາ’’ຕິ ປທສ຺ສ.

໒໗໓. ເອເຕສໍ ປທານໍ ວເສນາຕິ ອາມສນາທິປທານໍ ວເສນ. ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ…ເປ… ສຎ຺ໂຈເປຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຫຕ຺ຖໍ ວາ ກາຍໍ ວາ ຕິຣິຍໍ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ສຎ຺ຈາເຣຕິ. ‘‘ກາຍໂຕ ອໂມເຈຕ຺ວາວາຕິ ວຈນໂຕ ມຕ຺ຖກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຫຕ຺ຖໍ ໂອຕາເຣນ຺ຕສ຺ສ ກາຍໂຕ ໂມເຈຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຖສາຏກູປຣິ ໂອມສນ຺ຕສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ສາຏກໂຕ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ຊງ຺ຆໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ກາຍໍ ໂອມສນ຺ຕສ຺ສ ປຸນ ສງ຺ຆາທິເສໂສ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ທ຺ວາທສສຸປິ ອາມສນາທິປ຺ປໂຍເຄສຸ ເອເກກສ຺ມິໍ ປໂຍເຄ ກາຍໂຕ ອໂມຈິເຕ ເອເກກາວ ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ມູລຄ຺ຄຫຓເມວ ປມາຓ’’ນ຺ຕິ. ອິທຎ຺ຈ ເອເກນ ຫຕ຺ເຖນ ກາຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອິຕເຣນ ຫຕ຺ເຖນ ກາຍປຣາມສນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອເກນ ປນ ຫຕ຺ເຖນ ກາຍປຏິພທ຺ຘໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອິຕເຣນ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ກາຍໍ ປຣາມສໂຕ ປໂຍຄຄຓນາຍ ອາປຕ຺ຕິ. ອຍໍ ປນ ສງ຺ຆາທິເສໂສ ນ ເກວລໍ ວຕ຺ຖຸວເສເນວ, ອປິຈ ສຎ຺ຎາວເສນປີຕິ ອາຫ ‘‘ອິຕ຺ຖິຍາ ອິຕ຺ຖິສຎ຺ຎິສ຺ສ ສງ຺ຆາທິເສໂສ’’ຕິ. ປາຬິຍໍ ຕິຣຈ຺ຉານຄໂຕ ຈ ໂຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕິຕ຺ຖິຍາ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕປຸຣິສສ຺ສ ຈ ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ສມສາຣາໂຄຕິ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄນ ເອກສທິສຣາໂຄ. ປຸຣິມນເຍເນວາຕິ ຣຊ຺ຊຸວຕ຺ຖາທີຫິ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຄຫເຓ ວຸຕ຺ຕນເຍນ. ປຸນ ປຸຣິມນເຍເນວາຕິ ສມສາຣາໂຄ ວຸຕ຺ໂຕ. ອນນ຺ຕຣນເຍເນວາຕິ ກາຍປຏິພທ຺ຘອາມສນນເຍນ. ເວຓິຄ຺ຄຫເຓນ ໂລມານມ຺ປິ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ໂລມານໍ ຜຸສເນປິ ສງ຺ຆາທິເສໂສ ວຸຕ຺ໂຕ. ອິທານິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ປກາເສຕຸກາໂມ ‘‘ອຸປາທິນ຺ນເກນ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ.

ຍຖານິທ຺ທິຏ຺ຐນິທ຺ເທເສຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕກາຍສໍສຄ຺ຄນິທ຺ເທເສ. ເຕນາຕິ ເຕນ ຍຖາວຸຕ຺ຕກາຣເຓນ. ສຎ຺ຎາຍ ວິຣາຄິຕມ຺ຫີຕິ ສຎ຺ຎາຍ ວິຣທ຺ຘາຍ. ລິງ຺ຄພ຺ຍຕ຺ຕເຍນ ‘‘ວິຣາຄິຕມ຺ຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມໍ ນາມ ວຕ຺ຖຸນ຺ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປເທ ອາຄຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ອຎ຺ຎມ຺ປິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ວຕ຺ຖຸໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕີຕິປິ ເກຈິ. ສາຣຕ຺ຕນ຺ຕິ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄນ ສາຣຕ຺ຕໍ. ວິຣຕ຺ຕນ຺ຕິ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາຄຣຫິຕໍ ມາຕຸຠຄິນີອາທິໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ‘‘ວິຣຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວິຣຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິ, ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ມາຕຸເປມາທິວເສນ ຄຫເຓ ທຸກ຺ກຏໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອິມາຍ ປາຬິຍາ ສເມຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກຖໍ ສເມຕີຕິ ເຈ? ຍທິ ຫິ ‘‘ອິຕ຺ຖິຍາ ກາຍປຏິພທ຺ຘໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ອິຕ຺ຖິສຎ຺ຎາ ວິຣາຄິຕາ ຠເວຍ຺ຍ, ກາຍປຏິພທ຺ຘຄ຺ຄຫເຓ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ວທນ຺ເຕນ ຠຄວຕາ ‘‘ອິຕ຺ຖີ ຈ ໂຫຕິ ອິຕ຺ຖິສຎ຺ຎີ ຈາ’’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ວຸຕ຺ຕຎ຺ຈ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອິຕ຺ຖິຍາ ກາຍປຏິພທ຺ຘໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ກາຍໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ອິຕ຺ຖິສຎ຺ຎາ ວິຣາຄິຕາ ນາມ ນ ໂຫຕີຕິ ‘‘ກາຍປຏິພທ຺ຘໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີຕິ ກາຍໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຍຖາວຕ຺ຖຸກເມວ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ມຫາສຸມຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕວາໂທ ອິມາຍ ປາຬິຍາ ສເມຕິ. ໂຍ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ສຕິປິ ອິຕ຺ຖິສຎ຺ຎາຍ ກາຍປຏິພທ຺ຘໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ຄຫຓສມເຍ ‘ກາຍປຏິພທ຺ຘໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’ຕິ ສຎ຺ຎໍ ຐເປຕ຺ວາ ‘ອິຕ຺ຖິໍ ຄຓ຺ຫາມີ’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ອຠາວໂຕ ວຕ຺ຖຸສຎ຺ຎານໍ ຠິນ຺ນຕ຺ຕາ ອຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວເທຍ຺ຍ, ໂສ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ ‘‘ກິໍ ກາຍປຏິພທ຺ຘໍ ວຕ຺ຖາທິໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ອິຕ຺ຖິຍາ ຣາເຄນ ຄຓ຺ຫາຕິ, ອຸທາຫຸ ວຕ຺ຖາທີສຸ ຣາເຄນາ’’ຕິ. ຍທິ ‘‘ວຕ຺ຖາທີສຸ ຣາເຄນ ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ ວເທຍ຺ຍ, ອິຕ຺ຖິຍາ ກາຍປຏິພທ຺ຘໍ ອຫຸຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຐິຕໍ ວຕ຺ຖາທິໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສປິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ສິຍາ, ຕສ຺ມາ ອິຕ຺ຖີ ອິຕ຺ຖິສຎ຺ຎາ ສາຣຕ຺ຕຠາໂວ ຄຫຓຎ຺ຈາຕິ ອງ຺ຄປາຣິປູຣິສພ຺ຠາວໂຕ ມຫາສຸມຕ຺ເຖຣວາໂທວ ຍຸຕ຺ຕວາໂທ. ອຏ຺ຐກຖາວິນິຈ຺ຉເຍຫິ ຈ ສເມຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ອຍມຘິປ຺ປາໂຍ – ຍທິ ສຎ຺ຎາວິຣາເຄນ ວິຣາຄິຕໍ ນາມ ສິຍາ, ‘‘ສມ຺ພຫຸລາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ພາຫາຫິ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາມີ’’ຕິ ເອວໍສຎ຺ຎິສ຺ສ ‘‘ມຊ຺ຌຄຕິຕ຺ຖິໂຍ ກາຍປຏິພທ຺ເຘນ ຄຓ຺ຫາມີ’’ຕິ ເອວຣູປາຍ ສຎ຺ຎາຍ ອຠາວໂຕ ມຊ຺ຌຄຕານໍ ວເສນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ນ ສິຍາ, ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ອຏ຺ຐກຖາຍ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສຎ຺ຎາວິຣາເຄນ ວິຣາຄິຕໍ ນາມ ນ ໂຫຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ສິທ຺ໂຘເຍວາຕິ. ນີເລນ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍສຠາວໂຕ ກາຬິຕ຺ຖີ ວຸຕ຺ຕາ.

໒໗໙. ເສວນາຘິປ຺ປາໂຍຕິ ຜສ຺ສສຸຂເສວນາຘິປ຺ປາໂຍ. ອິຕ຺ຖິຍາ ກາເຍນ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ກາຍປຏິພທ຺ຘາມສນວາເຣປິ ຜສ຺ສໍ ປຏິວິຊານາຕີຕິ ອິທໍ ອຕ຺ຕໂນ ກາຍປຏິພທ຺ຘາມສເນປິ ກາຍສມ຺ພນ຺ຘສຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖາຕິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິເຍນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວາເຣ. ໂມກ຺ຂາຘິປ຺ປາໂຍຕິ ເອຕ຺ຖ ປຐມໍ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄ ສຕິປິ ປຈ຺ຉາ ໂມກ຺ຂາຘິປ຺ປາຍສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ.

໒໘໑. ປາຣິປນ຺ຖິກາຕິ ວິລຸມ຺ປນິກາ, ອນ຺ຕຣາຍິກາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ນທີໂສເຕນ ວຸຍ຺ຫມານໍ ມາຕຣນ຺ຕິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉທທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຎ຺ຎາສຸປິ ປນ ອິຕ຺ຖີສຸ ກາຣຸຎ຺ຎາຘິປ຺ປາເຍນ ມາຕຣິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ເນວຕ຺ຖິ ໂທໂສຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ມາຕຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຎ຺ຎາສໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕາປິ ອຕ຺ຖິ. ຕິຓຓ຺ຑຸປກນ຺ຕິ ຫິຣີເວຣາທິມູເລຫິ ກຕຈຸມ຺ພຏກໍ. ຕາລປຓ຺ຓມຸທ຺ທິກນ຺ຕິ ຕາລປຓ຺ເຓຫິ ກຕອງ຺ຄຸລິມຸທ຺ທິກໍ. ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ນິວາສນປາຣຸປນຠາວໂຕ ອປເນຕ຺ວາ, ຈີວຣຕ຺ຖາຍ ອປນາເມຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຈີວຣຕ຺ຖາຍ ປາທມູເລ ຐເປຕິ, ວຏ຺ຏຕີຕິ ອິທໍ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ, ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓວິຕານາທິອຕ຺ຖມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິເຍວ, ປູຊາທິອຕ຺ຖໍ ຕາວກາລິກມ຺ປິ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ອິຕ຺ຖິສຓ຺ຐາເນນ ກຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເຫຏ຺ຐິມປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸຠູຕຕິຣຈ຺ຉານຄຕິຕ຺ຖີນມ຺ປິ ອນາມາສຠາວໂຕ ຕາທິສໍ ອິຕ຺ຖິສຓ຺ຐາເນນ ກຕໍ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕຣູປມ຺ປິ ອນາມາສນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ປຏິມາຣູປໍ ອາມສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ ອາຈຣິຍາ. ອິຕ຺ຖິຣູປານິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ກຕໍ ວຕ຺ຖຎ຺ຈ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓຎ຺ຈ ຠິຕ຺ຕິຎ຺ຈ ອິຕ຺ຖິຣູປໍ ອນາມສິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຠິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ຫຕ຺ເຖນ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາວ ເກນຈິເທວ ທຓ຺ຑາທິນາ ຠິນ຺ທິຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອນາມາສມ຺ປິ ຫຕ຺ເຖນ ອປຣາມສິຕ຺ວາ ທຓ຺ຑາທິນາ ເກນຈິ ຠິນ຺ທິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອິຘ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ປໍສຸກູລໍ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕນ ມາຕຸຄາມສຣີເຣປິ ສຕ຺ຖາທີຫິ ວຓໍ ກຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ຄຫິຕມຓ຺ຑູກສປ຺ປິນິໍ ທຓ຺ຑາທີຫິ ນິປ຺ປີເຬຕ຺ວາ ມຓ຺ຑູກໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ມຄ຺ຄໍ ອຘິຏ຺ຐາຍາຕິ ມຄ຺ເຄ ຄຈ຺ຉາມີຕິ ເອວໍ ມຄ຺ຄສຎ຺ຎີ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກີຬນ຺ເຕນາຕິ ອິທໍ ຄິຫິສນ຺ຕກໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຠິກ຺ຂຸສນ຺ຕກໍ ປນ ເຍນ ເກນຈິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ອນາມສິຕພ຺ພເມວ ທຸຣຸປຈິຓ຺ຓຠາວໂຕ. ຕາລປນສາທີນີຕິ ເຈຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ນາຬິເກຣລພຸຊຕິປຸສອລາພຸກຸມ຺ຠຓ຺ຑປຸສ຺ສຜລເອຬາລຸກຜລານໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ‘‘ຍຖາວຸຕ຺ຕຜລານໍເຍວ ເຈຕ຺ຖ ກີຬາຘິປ຺ປາເຍນ ອາມສນໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປາສາຓສກ຺ຂຣາທີນິ ກີຬາຘິປ຺ປາເຍນປິ ອາມສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ມຸຕ຺ຕາຕິ ຫຕ຺ຖິກຸມ຺ຠຊາທິກາ ອຏ຺ຐວິຘາ ມຸຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ຫຕ຺ຖິກຸມ຺ຠໍ, ວຣາຫທາຐໍ, ຠຸຊງ຺ຄສີສໍ, ວລາຫກໍ, ເວຬຸ, ມຈ຺ຉສິໂຣ, ສງ຺ໂຂ, ສິປ຺ປີຕິ ອຏ຺ຐ ມຸຕ຺ຕາໂຍນິໂຍ. ຕຕ຺ຖ ຫຕ຺ຖິກຸມ຺ຠຊາ ປີຕວຓ຺ຓາ ປຠາວິຫີນາ. ວຣາຫທາຐຊາ ວຣາຫທາຐວຓ຺ຓາວ. ຠຸຊງ຺ຄສີສຊາ ນີລາທິວຓ຺ຓາ ສຸວິສຸທ຺ຘາ ວຏ຺ຏລາ. ວລາຫກຊາ ອາຠາສູຣາ ທຸພ຺ພິຠາຄຣູປາ ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ອນ຺ຘກາຣໍ ວິທ຺ຘມນ຺ຕິໂຍ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ເທວູປໂຠຄາ ເອວ ຈ ໂຫນ຺ຕິ. ເວຬຸຊາ ກຣກຜລສມານວຓ຺ຓາ ນ ອາຠາສູຣາ, ເຕ ຈ ເວຬູ ອມນຸສ຺ສໂຄຈເຣ ເອວ ປເທເສ ຊາຍນ຺ຕິ. ມຈ຺ຉສິຣຊາ ປາຐີນປິຏ຺ຐິສມອານວຓ຺ຓາ ວຏ຺ຏລາ ລຆໂວ ຈ ໂຫນ຺ຕິ ປຠາວິຫີນາ ຈ, ເຕ ຈ ມຈ຺ຉາ ສມຸທ຺ທມຊ຺ເຌເຍວ ຊາຍນ຺ຕິ. ສງ຺ຂຊາ ສງ຺ຂອຸທຣຈ຺ຉວິວຓ຺ຓາ ໂກລຜລປ຺ປມາຓາປິ ໂຫນ຺ຕິ ປຠາວິຫີນາວ. ສິປ຺ປິຊາ ປຠາວິເສສຍຸຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ ນານາສຓ຺ຐານາ. ເອວໍ ຊາຕິໂຕ ອຏ຺ຐວິຘາສຸ ມຸຕ຺ຕາສຸ ຍາ ມຈ຺ຉສງ຺ຂສິປ຺ປິຊາ, ຕາ ສາມຸທ຺ທິກາ. ຠຸຊງ຺ຄຊາປິ ກາຈິ ສາມຸທ຺ທິກາ ໂຫນ຺ຕິ, ອິຕຣາ ອສາມຸທ຺ທິກາ. ຍສ຺ມາ ພຫຸລໍ ສາມຸທ຺ທິກາວ ມຸຕ຺ຕາ ໂລເກ ທິສ຺ສນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖາປິ ສປ຺ປິຊາວ, ອິຕຣາ ກທາຈິ ກາຈິ, ຕສ຺ມາ ສມ຺ໂມຫວິໂນທນິຍໍ ‘‘ມຸຕ຺ຕາຕິ ສາມຸທ຺ທິກາ ມຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ມຓີຕິ ຐເປຕ຺ວາ ເວຬຸຣິຍາທິເກ ເສໂສ ໂຊຕິຣສາທິເຠໂທ ສພ຺ໂພປິ ມຓິ. ເວຬຸຣິໂຍຕິ ວໍສວຓ຺ຓມຓິ. ສງ຺ໂຂຕິ ສາມຸທ຺ທິກສງ຺ໂຂ. ສິລາຕິ ກາຬສິລາປຓ຺ຑຸສິລາເສຕສິລາທິເຠທາ ສພ຺ພາປິ ສິລາ. ຣຊຕນ຺ຕິ ກຫາປຓາທິກໍ ວຸຕ຺ຕາວເສສໍ ຣຕນສມ຺ມຕໍ. ຊາຕຣູປນ຺ຕິ ສຸວຓ຺ຓໍ. ໂລຫິຕງ຺ໂກຕິ ຣຕ຺ຕມຓິ. ມສາຣຄລ຺ລນ຺ຕິ ກພຣມຓິ. ຠຓ຺ຑມູລຕ຺ຖາຍາຕິ ປຕ຺ຕຈີວຣາທິຠຓ຺ຑມູລຕ຺ຖາຍ. ກຸຏ຺ຐໂຣຄສ຺ສາຕິ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ, ຕາຍ ວູປສເມຕພ຺ພສ຺ສ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ໂຣຄສ຺ສຕ຺ຖາຍປິ ວຏ຺ຏຕິເຍວ. ‘‘ເຠສຊ຺ຊຕ຺ຖຎ຺ຈ ອຘິຏ຺ຐາເຍວ ມຸຕ຺ຕາ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາກຣມຸຕ຺ໂຕຕິ ອາກຣໂຕ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ໂຕ. ‘‘ຠຓ຺ຑມູລຕ຺ຖາຍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ຈ ອາມສິຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ປຈິຕ຺ວາ ກໂຕຕິ ກາຈກາເຣຫິ ປຈິຕ຺ວາ ກໂຕ.

ໂຘຕວິທ຺ໂຘ ຈ ຣຕນມິສ຺ໂສຕິ ອລງ຺ກາຣຕ຺ຖໍ ກຎ຺ຈນລຕາທິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ກໂຕ ຣຕນຂຈິໂຕ ໂຘຕວິທ຺ໂຘ ອນາມາໂສ. ໂຘຕວິທ຺ໂຘ ຈ ຣຕນມິສ຺ໂສ ຈາຕິ ວິສຸໍ ວາ ປທໍ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ປານີຍສງ຺ໂຂຕິ ອິມິນາ ຈ ສງ຺ເຂນ ກຕປານີຍຠາຊນປິຘານາທິສມຓປຣິກ຺ຂາໂຣປິ ອາມສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ. ເສສນ຺ຕິ ຣຕນມິສ຺ສໍ ຐເປຕ຺ວາ ອວເສສໍ. ມຸຄ຺ຄວຓ຺ຓໍເຍວ ຣຕນສມ຺ມິສ຺ສໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ນ ອຎ຺ຎນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ມຸຄ຺ຄວຓ຺ຓາວາ’’ຕິ, ມຸຄ຺ຄວຓ຺ຓາ ຣຕນມິສ຺ສາວ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເສສາຕິ ຣຕນສມ຺ມິສ຺ສໍ ຐເປຕ຺ວາ ອວເສສາ ມຸຄ຺ຄວຓ຺ຓາ ນີລສິລາ.

ພີຊໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ຘາຕຸປາສາຓໂຕ ປຏ຺ຐາຍ. ສຸວຓ຺ຓເຈຕິຍນ຺ຕິ ຘາຕຸກຣຓ຺ຑກໍ. ປຏິກ຺ຂິປີຕິ ‘‘ຘາຕຸຏ຺ຐປນຕ຺ຖາຍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ເປສິຕຕ຺ຕາ ປຏິກ຺ຂິປິ. ສຸວຓ຺ຓພຸພ຺ພຸຬກນ຺ຕິ ສຸວຓ຺ຓຕາຣກໍ. ‘‘ເກຬາປຍິຕຸນ຺ຕິ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ສຎ຺ຈາຣນ຺ເຕຫິ ອາມສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຈວຣເມວ ຫຣິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເຈຕິຍໂຄປກາ ວາ ຠິກ຺ຂູ ໂຫນ຺ຕຸ ອຎ຺ເຎ ວາ, ຫຕ຺ເຖນປິ ປຸຎ຺ຉິຕ຺ວາ ກຈວຣໍ ອປເນຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ມລມ຺ປິ ປມຊ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິເຍວ.

ອາຣກູຏໂລຫນ຺ຕິ ກິຕ຺ຕິມໂລຫໍ. ຕີຓິ ຫິ ກິຕ຺ຕິມໂລຫານິ ກໍສໂລຫໍ, ວຏ຺ຏໂລຫໍ, ອາຣກູຏນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕິປຸຕມ຺ເພ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ກຕໍ ກໍສໂລຫໍ, ສີສຕມ຺ເພ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ກຕໍ ວຏ຺ຏໂລຫໍ, ປກຕິຣສຕມ຺ເພ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ກຕໍ ອາຣກູຏໍ. ເຕເນວ ຕໍກຣເຓນ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ກິຕ຺ຕິມໂລຫ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ຊາຕຣູປຄຕິກເມວາຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອາຣກູຏໍ ສຸວຓ຺ຓສທິສເມວ ອາມສິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ອຎ຺ຎໍ ປນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອາຣກູຏໍ ອນາມສິຕພ຺ພໂຕ ຊາຕຣູປຄຕິກເມວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ອຸຠຍມ຺ປິ ຊາຕຣູປໍ ວິຍ ອາມສິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ປຐມໍ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ ຈ ອຕ຺ໂຖ ຄຓ຺ຐິປທກາເຣຫິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ປຏິຊຄ຺ຄິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເສນາສນປຏິພທ຺ຘຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສາມິການໍ ເປເສຕພ຺ພນ຺ຕິ ສາມິການໍ ສາສນໍ ເປເສຕພ຺ພໍ. ຠິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ຫຕ຺ເຖນ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎນ ເຍນ ເກນຈິ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ. ເຠຣິສງ຺ຆາໂຏຕິ ສງ຺ຆຏິຕຈມ຺ມເຠຣີ. ວີຓາສງ຺ຆາໂຏຕິ ສງ຺ຆຏິຕຈມ຺ມວີຓາ. ຈມ຺ມວິນທ຺ຘານໍ ເຠຣິວີຓານເມຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຕຸຈ຺ຉໂປກ຺ຂຣນ຺ຕິ ອວິນທ຺ຘຈມ຺ມໍ ເຠຣິໂປກ຺ຂຣໍ ວີຓາໂປກ຺ຂຣຎ຺ຈ. ອາໂຣປິຕຈມ຺ມນ຺ຕິ ເຠຣິອາທີນໍ ວິນທ຺ຘນຕ຺ຖາຍ ມຸຂວຏ຺ຏິຍໍ ອາໂຣປິຕຈມ຺ມໍ ຕໂຕ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ວິສຸໍ ຐປິຕຈມ຺ມຎ຺ຈ. ໂອນຫິຕຸໍ ວາຕິ ເຠຣິໂປກ຺ຂຣາທີນິ ຈມ຺ມໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ວິນນ຺ຘິຕຸໍ. ໂອນຫາເປຕຸໍ ວາຕິ ຕເຖວ ອຎ຺ເຎຫິ ວິນນ຺ຘາເປຕຸໍ. ປາຣາຊິກປ຺ປໂຫນກກາເລຕິ ອກຸຖິຕກາເລ.

໒໘໒. ສງ຺ກມາທິ ຠູມິຄຕິກຕ຺ຕາ ນ ກາຍປຏິພທ຺ຘຏ຺ຐານິຍນ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອກປທິກສງ຺ກໂມຕິ ຂຸທ຺ທກເສຕຸ. ສກຏມຄ຺ຄສງ຺ກໂມຕິ ສກຏມຄ຺ຄຠູໂຕ ມຫາເສຕຸ. ຐານາ ຈາເລຕຸນ຺ຕິ ຣຊ຺ຊຸໍ ຐານາ ຈາເລຕຸໍ. ປຏິຈ຺ຉາເທຕພ຺ພາຕິ ອປເນຕພ຺ພາ. ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖີ, ອິຕ຺ຖິສຎ຺ຎິຕາ, ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາໂຄ, ເຕນ ຣາເຄນ ວາຍາໂມ, ຫຕ຺ຖຄ຺ຄາຫາທິສມາປຊ຺ຊນນ຺ຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ປຎ຺ຈ ອງ຺ຄານິ.

ກາຍສໍສຄ຺ຄສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈາສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໒໘໓. ຕຕິເຍ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ ຉິນ຺ນໂອຕ຺ຕປ຺ປາ ‘‘ຉິນ຺ນິກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ຉິນ຺ນິກາຕິ ຉິນ຺ນໂອຕປ຺ປາ’’ຕິ.

໒໘໕. ຍຖາ ຍຸວາ ຍຸວຕິນ຺ຕິ ເອເຕນ ໂອຠາສເນ ນິຣາສງ຺ກຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ເມຖຸນຸປສຎ຺ຫິຕາຫີຕິ ອິທໍ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈາຍ ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕລກ຺ຂຓທສ຺ສນໍ. ອິຕ຺ຖິລກ຺ຂເຓນາຕິ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິວຣິຕຸໍ ‘‘ສຸຠລກ຺ຂເຓນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຕາວ ສີສໍ ເອຕີຕິ ‘‘ອິຕ຺ຖິລກ຺ຂເຓນ ສມນ຺ນາຄຕາສີ’’ຕິອາທິນາ ວຓ຺ຓຠຓນໍ ສງ຺ຆາທິເສສາປຕ຺ຕິຊນກໍ ຫຸຕ຺ວາ ມຕ຺ຖກໍ ນ ປາປຸຓາຕິ. ວຓ຺ຓຠຓນຎ຺ຫິ ເຍນາກາເຣນ ຠຓນ຺ຕສ຺ສ ສງ຺ຆາທິເສໂສ ໂຫຕິ, ເຕນາກາເຣນ ຠຓນ຺ຕສ຺ສ ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕໍ ນາມ ໂຫຕິ. ‘‘ອິຕ຺ຖິລກ຺ຂເຓນ ສມນ຺ນາຄຕາສີຕິອາທິກໍ ປນ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈສ຺ສາທຣາຄວເສນ ຠຓນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອກາທສຫິ ປເທຫິ ອຆຏິເຕ ສີສໍ ນ ເອຕີຕິ ‘‘ອນິມິຕ຺ຕາສີ’’ຕິອາທີຫິ ເອກາທສຫິ ປເທຫິ ອຆຏິເຕ ອວຓ຺ຓຠຓນໍ ສີສໍ ນ ເອຕິ, ອວຓ຺ຓຠຓນໍ ນາມ ນ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຆຏິເຕປີຕິ ເອກາທສຫິ ປເທຫິ ອວຓ຺ຓຠຓເນ ຆຏິເຕປິ. ອິເມຫິ ຕີຫິ ຆຏິເຕເຍວ ສງ຺ຆາທິເສໂສຕິ ‘‘ສິຂຣຓີ’’ຕິອາທີຫິ ຕີຫິເຍວ ປເທຫິ ອວຓ຺ຓຠຓເນ ຆຏິເຕເຍວ ສງ຺ຆາທິເສໂສ ປສ຺ສາວມຄ຺ຄສ຺ສ ນິຍຕວຈນຕ຺ຕາ ອຈ຺ໂຈຬາຣິກຕ຺ຕາ ຈ. ອນິມິຕ຺ຕາສີຕິອາທີຫິ ປນ ອຏ຺ຐຫິ ປເທຫິ ຆຏິເຕ ເກວລໍ ອວຓ຺ຓຠຓນເມວ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ, ນ ສງ຺ຆາທິເສໂສ, ຕສ຺ມາ ຕານິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍວຕ຺ຖູນີຕິ ເກຈິ. ອກ຺ໂກສນມຕ຺ຕຕ຺ຕາ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖູນີຕິ ອປເຣ. ປຣິພ຺ພາຊິກາວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ວິຍ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍເມເວຕ຺ຖ ຍຸຕ຺ຕຕຣໍ ທິສ຺ສຕິ. ກຸຎ຺ຈິກປຓາລິມຕ຺ຕນ຺ຕິ ກຸຎ຺ຈິກາຉິທ຺ທມຕ຺ຕໍ.

໒໘໖-໒໘໗. ຄຣຸກາປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ກາຍສໍສຄ຺ເຄ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ຫສນ຺ໂຕ ຫສນ຺ໂຕຕິ ສຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຫສນ຺ໂຕປິ ວາຈສ຺ສາທຣາເຄນ ປຸນປ຺ປຸນໍ ວທຕິ, ອາປຕ຺ຕິເຍວ. ກາຍຈິຕ຺ຕໂຕຕິ ຫຕ຺ຖມຸທ຺ທາຍ ໂອຠາສນ຺ຕສ຺ສ ກາຍຈິຕ຺ຕໂຕ ສມຸຏ຺ຐາຕິ.

໒໘໘. ຕສ຺ມາ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອປ຺ປຏິວິຊານນເຫຕຸ ທຸກ຺ກຏໍ, ປຏິວິຊານນ຺ຕິຍາ ປນ ອເຂຕ຺ຕປທຕ຺ຕາ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈເຍນ ຠວິຕພ຺ພໍ. ເຕເນວ ປຣິພ຺ພາຊິກາວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ປຏິວິຊານນ຺ຕິຍາ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ວກ຺ຂຕິ.

໒໘໙. ອສທ຺ຘມ຺ມໍ ສນ຺ຘາຍາຫາຕິ ‘‘ວາປິຕ’’ນ຺ຕິ ອິມສ຺ສ ພີຊນິກ຺ເຂປວຈນຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ສໍສີທຕີຕິ ວຫຕິ ປວຕ຺ຕຕິ. ອຖ ວາ ສໍສີທຕີຕິ ສໍສີທິສ຺ສຕິ. ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖີ, ອິຕ຺ຖິສຎ຺ຎິຕາ, ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈສ຺ສາທຣາໂຄ, ເຕນ ຣາເຄນ ໂອຠາສນໍ, ຕງ຺ຂຓວິຊານນນ຺ຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ປຎ຺ຈ ອງ຺ຄານິ.

ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈາສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ອຕ຺ຕກາມປາຣິຈຣິຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໒໙໐. ຈຕຸຕ຺ເຖ ຈີວຣນ຺ຕິ ນິວາສນາທິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຈີວຣໍ. ປິຓ຺ຑປາຕນ຺ຕິ ໂຍ ໂກຈິ ອາຫາໂຣ. ໂສ ຫິ ປິຓ຺ໂຑລ຺ເຍນ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປຕ຺ເຕ ປຕນໂຕ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ລທ຺ຘຠິກ຺ຂານໍ ປິຓ຺ຑານໍ ປາໂຕ ສນ຺ນິປາໂຕຕິ ວາ ປິຓ຺ຑປາໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເສນາສນນ຺ຕິ ສຍນຎ຺ຈ ອາສນຎ຺ຈ. ຍຕ຺ຖ ຫິ ວິຫາຣາທິເກ ເສຕິ ນິປຊ຺ຊຕິ ອາສຕິ ນິສີທຕິ, ຕໍ ເສນາສນໍ. ປຕິ ເອຕິ ເອຕສ຺ມາຕິ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ປຕິກຣຓຏ຺ເຐນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ. ໂຣຄສ຺ສ ປຕິອຍນຏ຺ເຐນ ວາ ປຈ຺ຈໂຍ, ປຈ຺ຈນີກຄມນຏ຺ເຐນາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ວູປສມນຕ຺ເຖນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຘາຕຸກ຺ໂຂຠລກ຺ຂຓສ຺ສ ຫິ ຕໍເຫຕຸກທຸກ຺ຂເວທນາລກ຺ຂຓສ຺ສ ວາ ໂຣຄສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂຠາໂວ ປຕິອຍນຏ຺ໂຐ. ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈີຕິ ສປ຺ປິອາທີສຸ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ. ສປ຺ປາຍສ຺ສາຕິ ຫິຕສ຺ສ ວິກາຣວູປສເມນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຠິສກ຺ກສ຺ສ ກມ຺ມໍ ເຕນ ວິຘາຕພ຺ພໂຕ, ເຕນາຫ ‘‘ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ’’ຕິ. ນຄຣປຣິກ຺ຂາເຣຫີຕິ ນຄຣໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ຣກ຺ຂຓເກຫິ. ອາວາຏປຣິກ຺ເຂໂປ ປຣິຂາ ອຸທ຺ທາໂປ ປາກາໂຣ ເອສິກາ ປລິໂຆ ປາກາຣມຕ຺ຖກມຓ຺ຑລນ຺ຕິ ສຕ຺ຕ ນຄຣປຣິກ຺ຂາຣາຕິ ວທນ຺ຕິ. ເສຕປຣິກ຺ຂາໂຣຕິ ສຸວິສຸທ຺ຘສີລາລງ຺ກາໂຣ. ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ຫິ ອິຘ ‘‘ຣໂຖ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ຕສ຺ສ ຈ ສມ຺ມາວາຈາທໂຍ ອລງ຺ກາຣຏ຺ເຐນ ‘‘ປຣິກ຺ຂາໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຈກ຺ກວີຣິໂຍຕິ ວີຣິຍຈກ຺ໂກ. ຊີວິຕປຣິກ຺ຂາຣາຕິ ຊີວິຕສ຺ສ ປວຕ຺ຕິກາຣຓານິ. ສມຸທາເນຕພ຺ພາຕິ ສມ຺ມາ ອຸທ຺ຘໍ ອຸທ຺ຘໍ ອາເນຕພ຺ພາ ປຣິເຍສິຕພ຺ພາ. ປຣິວາໂຣປິ ໂຫຕິ ອນ຺ຕຣາຍານໍ ປຣິໂຕ ວາຣຓໂຕ, ເຕນາຫ – ‘‘ຊີວິຕ…ເປ… ຣກ຺ຂຓໂຕ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອນ຺ຕຣນ຺ຕິ ວິວຣໍ, ໂອກາໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຣກ຺ຂຓໂຕຕິ ເວຣິການໍ ອນ຺ຕຣໍ ອທຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສາມີນໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ຐິຕເສວກາ ວິຍ ຣກ຺ຂຓໂຕ. ອສ຺ສາຕິ ຊີວິຕສ຺ສ. ກາຣຓຠາວໂຕຕິ ຈິຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ກາຣຓຠາວໂຕ. ຣສາຍນຠູຕຎ຺ຫິ ເຠສຊ຺ຊໍ ສຸຈິຣມ຺ປິ ກາລໍ ຊີວິຕໍ ປວຕ຺ເຕຕິເຍວ.

໒໙໑. ອຸປຈາເຣຕິ ຍຕ຺ຖ ຐິໂຕ ວິຎ຺ຎາເປຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ຕາທິເສ. ກາໂມ ເຈວ ເຫຕຸ ຈ ປາຣິຈຣິຍາ ຈ ອຕ຺ໂຖ. ເສສໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນນ຺ຕິອາທີສຸ ປາຬິຍໍ ‘‘ອຕ຺ຕກາມ’’ນ຺ຕິ ປທໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ກາມໍ, ອຕ຺ຕໂນ ເຫຕຸໍ, ອຕ຺ຕໂນ ອຘິປ຺ປາຍໍ, ອຕ຺ຕໂນ ປາຣິຈຣິຍນ຺ຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຕ຺ຖາ ປທຠາຊເນ ວຸຕ຺ຕາ. ເຕສຸ ປຐເມ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ກາໂມ ຈ ເຫຕຸ ຈ ປາຣິຈຣິຍາ ຈ ອຕ຺ໂຖ, ເສສໍ ອຘິປ຺ປາຍປທເມກໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ປຐມວິຄ຺ຄເຫ ຕທຕ຺ຖສ຺ສ ອສມ຺ຠວຠາວໂຕ ນິຣຕ຺ຖກຕ຺ຕາ. ທຸຕິເຍ ປນ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ອຘິປ຺ປາໂຍ ຈ ປາຣິຈຣິຍາ ຈ ອຕ຺ໂຖ, ກາໂມ ຈ ເຫຕຸ ຈາຕິ ເສສໍ ປທທ຺ວຍໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ເຕສໍ ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຖາຠາວໂຕຕິ ເອວໍ ຈຕ຺ຕາຣິ ປທານິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ວິຄ຺ຄຫານໍ ວເສນ ໂຍຊິຕານີຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ. ຄຓ຺ຐິປເທ ຈ ອຍເມວຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ຈູຬມຊ຺ຌິມມຫາຄຓ຺ຐິປເທສຸ ປນ ‘‘ປຐມສ຺ມິໍ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ກາໂມ ຈ ເຫຕຸ ຈ ປາຣິຈຣິຍາ ຈ ອຘິປ຺ປາຍຕ຺ໂຖ, ເສສໍ ເມຖຸນຘມ຺ມສງ຺ຂາເຕນ ກາເມນາຕິອາທິ ວິຄ຺ຄຫວາກ຺ຍໍ ອກ຺ຂຣວິວຣຓມຕ຺ຕໂຕ ພ຺ຍຎ຺ຊນມຕ຺ຕໍ. ທຸຕິເຍ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ອຘິປ຺ປາໂຍ ຈ ປາຣິຈຣິຍາ ຈ ອຘິປ຺ປາຍຕ຺ໂຖ, ເສສໍ ອຕ຺ຕນາ ກາມິຕາ ອິຈ຺ຉິຕາຕິອາທິ ວິຄ຺ຄຫວາກ຺ຍໍ ອກ຺ຂຣວິວຣຓມຕ຺ຕໂຕ ພ຺ຍຎ຺ຊນມຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ພ຺ຍຎ຺ຊເນ ອາທຣໍ ອກຕ຺ວາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ອຍເມວຕ຺ໂຖ ອິຘ ຍຸຕ຺ຕຕໂຣຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ພ຺ຍຎ຺ຊເນ ອາທຣໍ ອກຕ຺ວາຕິ ອິມິນາ ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕວິຄ຺ຄຫວເສນ ພ຺ຍຎ຺ຊເນ ອາທຣໍ ອກຕ຺ວາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ທີປິໂຕ.

ອິທານິ ຍຖາວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ປທຠາຊເນນ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ກາມໍ ອຕ຺ຕໂນ ເຫຕຸໍ ອຕ຺ຕໂນ ປາຣິຈຣິຍນ຺ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ເຕ ຊານິສ຺ສນ຺ຕິ ປຓ຺ຑິຕາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ເຫຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ກາມໍ ອຕ຺ຕໂນ ປາຣິຈຣິຍ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ກາເມນ ປາຣິຈຣິຍາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ຕສ຺ມາ ອຕ຺ຕໂນ ກາມໍ ອຕ຺ຕໂນ ເຫຕຸໍ ອຕ຺ຕໂນ ປາຣິຈຣິຍນ຺ຕິ ອິເມຫິ ຕີຫິ ປເທຫິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ກາເມນ ປາຣິຈຣິຍາ ອຕ຺ຕກາມປາຣິຈຣິຍາຕິ ອຍມຕ຺ຖວິກປ຺ໂປ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ວິຎ຺ຎູ ຊານິສ຺ສນ຺ຕິ. ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ອຘິປ຺ປາຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປນ ອຘິປ຺ປາຍສທ຺ທສ຺ສ ກາມິຕສທ຺ເທນ ສມານຕ຺ຖຠາວໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ປາຣິຈຣິຍນ຺ຕິ ອິມສ຺ສ ຈ ອຸຠຍວິຄ຺ຄຫສາມຎ຺ຎໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ອິຈ຺ຉິຕກາມິຕຏ຺ເຐນ ອຕ຺ຕກາມປາຣິຈຣິຍາຕິ ອຍມຕ຺ຖວິກປ຺ໂປ ທ຺ວີຫິ ປເທຫິ ທສ຺ສິໂຕຕິ ວິຎ຺ຎູ ຊານິສ຺ສນ຺ຕີຕິ.

ເອຕທຄ຺ຄນ຺ຕິ ເອສາ ອຄ຺ຄາ. ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈາສິກ຺ຂາປເທ ກິຎ຺ຈາປິ ເມຖຸນຍາຈນໍ ອາຄຕໍ, ຕຖາປິ ຕໍ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈສ຺ສາທຣາຄວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຘ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ເມຖຸນສ຺ສາທຣາຄວເສນາຕິ ອຍໍ ວິເສໂສ. ວິນີຕວຕ຺ຖູສຸ ‘‘ເຕນ ຫິ ຠຄິນິ ອຄ຺ຄທານໍ ເທຫີ’’ຕິ ອິທໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖີ, ອິຕ຺ຖິສຎ຺ຎິຕາ, ອຕ຺ຕກາມປາຣິຈຣິຍາຍ ຣາໂຄ, ເຕນ ຣາເຄນ ວຓ຺ຓຠຓນໍ, ຕງ຺ຂຓວິຊານນນ຺ຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ປຎ຺ຈ ອງ຺ຄານິ.

ອຕ຺ຕກາມປາຣິຈຣິຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໒໙໖. ປຎ຺ຈເມ ປຓ຺ຑິຕສ຺ສ ຠາໂວ ປຓ຺ຑິຈ຺ຈໍ, ຎາຓສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຄຕິມນ຺ຕາຕິ ຎາຓຄຕິຍາ ສມນ຺ນາຄຕາ. ປຓ຺ຑິຕາຕິ ອິມິນາ ສຠາວຎາເຓນ ສມນ຺ນາຄຕຕາ ວຸຕ຺ຕາ, ພ຺ຍຕ຺ຕາຕິ ອິມິນາ ອິຕ຺ຖິກຕ຺ຕພ຺ເພສຸ ວິສາຣທປຎ຺ຎາຍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸປາຍຎ຺ຎູ ວິສາຣທາ’’ຕິ. ເມຘາວິນີຕິ ຐານຸປ຺ປຕ຺ຕິປຎ຺ຎາສງ຺ຂາຕາຍ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ຖກິຈ຺ເຈ ອຸປຏ຺ຐິເຕ ຐານໂສ ຕງ຺ຂເຓ ເອວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນປຎ຺ຎາຍ ສມນ຺ນາຄຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ທິຏ຺ຐໍ ທິຏ຺ຐໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ. ເຉກາຕິ ຍາຄຸຠຕ຺ຕສມ຺ປາທນາທີສຸ ນິປຸຓາ. ອຸຏ຺ຐານວີຣິຍສມ຺ປນ຺ນາຕິ ກາຍິເກນ ວີຣິເຍນ ສມນ຺ນາຄຕາ, ຍຖາ ອຎ຺ຎາ ກຸສີຕາ ນິສິນ຺ນຏ຺ຐາເນ ນິສິນ຺ນາວ ໂຫນ຺ຕິ, ຐິຕຏ຺ຐາເນ ຐິຕາວ, ເອວໍ ອຫຸຕ຺ວາ ວິປ຺ຜາຣິເກນ ຈິຕ຺ເຕນ ສພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ນິປ຺ຜາເທຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກຸມາຣິກາຍາຕິ ນິມິຕ຺ຕຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມໍ, ເຫຕຸມ຺ຫິ ວາ ກຣຓວຈນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ກຸມາຣິກາຍ ກາຣຓາ’’ຕິ. ອາວຫນໍ ອາວາໂຫ, ປຣິຄ຺ຄຫຠາເວນ ທາຣິກາຍ ຄຓ຺ຫາປນໍ, ຕຖາ ທາປນໍ ວິວາໂຫ. ເຕນາຫ ‘‘ທາຣກສ຺ສາ’’ຕິອາທິ.

໒໙໗-໒໙໘. ຠຕ຺ຕປາຈນໍ ສນ຺ຘາຍ ຣນ຺ຘາປນໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ປາຈນໍ ສນ຺ຘາຍ ປຈາປນໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ທຸຏ຺ຐຸໍ ກຸລໍ ຄຕາ ທຸຄ຺ຄຕາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍຕ຺ຖ ວາ ຄຕາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອາຫຣຓໍ ອາຫາໂຣ. ນ ອຸປາຫຏນ຺ຕິ ນ ທິນ຺ນໍ. ກໂຍ ຄຫຓໍ, ວິກ຺ກໂຍ ທານໍ. ຕທຸຠຍໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ‘‘ໂວຫາໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຓ຺ຑິຕປສາຘິໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ພາຫິຣຸປກຣເຓນ ອລງ຺ກຣຓໍ ມຓ຺ຑນໍ, ອຊ຺ຌຕ຺ຕິການໍ ເກສາທີນໍເຍວ ສຓ຺ຐປນໍ ປສາຘນໍ.

໓໐໐. ‘‘ອພ຺ຠຸຕໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ທຸກ຺ກຏໍ ໂຫຕີຕິ ທີເປຕິ. ‘‘ປຣາຊິເຕນ ທາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອເທນ຺ໂຕ ຘຸຣນິກ຺ເຂເປນ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ອຈິຣກາເລ ອຘິກາໂຣ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອຈິຣກາລາຘິກາຣິກໍ, ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕໍ. ‘‘ອຈິຣກາລາຈາຣິກ’’ນ຺ຕິ ວາ ປາໂຐ, ອຈິຣກາເລ ອາຈາໂຣ ອຊ຺ຌາຈາໂຣ ເອຕສ຺ສາຕິ ອຈິຣກາລາຈາຣິກໍ.

ກິຎ຺ຈາປິ ເອຫິຠິກ຺ຂູປສມ຺ປນ຺ນາ ເຈວ ສຣຓຄມນູປສມ຺ປນ຺ນາ ຈ ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕາທິປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ເຕສໍ ປນ ນ ສພ຺ພກາລິກຕ຺ຕາ ເຕ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ສພ຺ພກາລານຸຣູປໍ ຕນ຺ຕິໍ ຐເປນ຺ໂຕ ຠຄວາ ອິຘາປິ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ເຖເນວ ກມ຺ເມນ ອຸປສມ຺ປນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຣ ຍ຺ວາຍໍ ຠິກ຺ຂຸ…ເປ… ອຍໍ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ອຘິປ຺ເປໂຕ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ປທຠາຊນໍ ອາຫ, ນ ປນ ເນສໍ ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕາທິອາປຊ຺ຊເນ ອຠພ຺ພຠາວໂຕ. ຂີຓາສວາປິ ຫິ ອປ຺ປສ຺ສຸຕາ ກິຎ຺ຈາປິ ໂລກວຊ຺ຊໍ ນາປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ປຓ຺ຓຕ຺ຕິຍໍ ປນ ອໂກວິທຕ຺ຕາ ວິຫາຣກາຣໍ ກຸຏິກາຣໍ ສຫາຄາຣໍ ສຫເສຍ຺ຍນ຺ຕິ ເອວຣູປາ ກາຍທ຺ວາເຣ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕໍ ປທໂສຘມ຺ມໍ ອຸຕ຺ຕຣິຉປ຺ປຎ຺ຈວາຈໍ ຠູຕາໂຣຈນນ຺ຕິ ເອວຣູປາ ວຈີທ຺ວາເຣ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ອຸປນິກ຺ຂິຕ຺ຕສາທິຍນວເສນ ມໂນທ຺ວາເຣ ຣູປິຍປຏິຄ຺ຄຫຓາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕິ.

໓໐໑. ສຎ຺ຈຣຓໍ ສຎ຺ຈໂຣ, ໂສ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ສຎ຺ຈຣີ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສຎ຺ຈຣຓຠາວ’’ນ຺ຕິ, ອິຕ຺ຖິປຸຣິສານໍ ອນ຺ຕເຣ ສຎ຺ຈຣຓຠາວນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຊາຍຕ຺ຕເນ ຊາຣຕ຺ຕເນຕິ ຈ ນິມິຕ຺ຕຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມໍ, ຊາຍຠາວຕ຺ຖໍ ຊາຣຠາວຕ຺ຖນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຊາຍຠາເວຕິ ຠຣິຍຠາວາຍ. ຊາຣຠາເວຕິ ສາມິກຠາວາຍ. ກິຎ຺ຈາປິ ອິມສ຺ສ ປທຠາຊເນ ‘‘ຊາຣີ ຠວິສ຺ສສີ’’ຕິ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄວເສນ ປທຠາຊນໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຊາຣຕ຺ຕເນຕິ ປນ ນິທ຺ເທສສ຺ສ ອຸຠຍລິງ຺ຄສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ປຸຣິສລິງ຺ຄວເສນປິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິຕ຺ຖິຍາ ມຕິໍ ປຸຣິສສ຺ສ ອາໂຣເຈນ຺ໂຕ ຊາຣຕ຺ຕເນ ອາໂຣເຈຕີ’’ຕິອາທິມາຫ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ຊາໂຣ ຠວິສ຺ສສີ’’ຕິ ອິຕ຺ຖິຍາ ມຕິໍ ປຸຣິສສ຺ສ ອາໂຣເຈນ຺ໂຕ ຊາຣຕ຺ຕເນ ອາໂຣເຈຕິ ນາມ. ປາຬິຍໍ ປນ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄວເສເນວ ໂຍຊນາ ກຕາ, ຕທນຸສາເຣນ ປຸຣິສລິງ຺ຄວເສນປິ ສກ຺ກາ ໂຍເຊຕຸນ຺ຕິ.

ອິທານິ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນປິ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ປຕິ ຠວິສ຺ສສີຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ‘‘ສາມິໂກ ຠວິສ຺ສສີ’’ຕິ ປຣິຍາຍວຈເນນ ວິເສເສຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ. ອິທຎ຺ຈ ຊາຣຕ຺ຕເນຕິ ນິທ຺ເທສສ຺ສ ອຸຠຍລິງ຺ຄສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຸຫຸຕ຺ຕິກາ ຠວິສ຺ສສີຕິ ອສາມິກໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຊາຣີ ຠວິສ຺ສສີຕິ ສສາມິກໍ ສນ຺ຘາຍ. ອນ຺ຕມໂສ ຕງ຺ຂຓິກາຍປີຕິ ອິທໍ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເອເຕເນວຸປາເຍນາ’’ຕິອາທິ.

໓໐໓. ເສຣິວິຫາຣນ຺ຕິ ສຈ຺ຉນ຺ທຈາຣໍ. ອຕ຺ຕໂນ ວສນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອາຓໍ. ໂຄຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂຄຕມໂຄຕ຺ຕາທິກໍ ໂຄຕ຺ຕໍ. ຘມ຺ໂມຕິ ປຓ຺ຑຣງ຺ຄປຣິພ຺ພາຊກາທີນໍ, ເຕສໍ ເຕສໍ ວາ ກຸລານໍ ຘມ຺ໂມ. ໂຄຕ຺ຕວນ຺ເຕສຸ ໂຄຕ຺ຕສທ຺ໂທ, ຘມ຺ມຈາຣີສຸ ຈ ຘມ຺ມສທ຺ໂທ ວຕ຺ຕຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສໂຄຕ຺ເຕຫີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ສໂຄຕ຺ເຕຫີຕິ ສມານໂຄຕ຺ເຕຫິ, ເອກວໍສຊາເຕຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຫຘມ຺ມິເກຫີຕິ ເອກສ຺ສ ສຕ຺ຖຸສາສເນ ສຫຈຣິຕພ຺ພຘມ຺ເມຫິ, ສມານກຸລຘມ຺ເມຫິ ວາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ເອກໍ ສຕ຺ຖາຣ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ເອກໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ປພ຺ພຊິເຕຫີ’’ຕິ ອິມິນາ ປຓ຺ຑຣງ຺ຄປຣິພ຺ພາຊກາທໂຍ ວຸຕ຺ຕາ, ເອກຄຓປຣິຍາປນ຺ເນຫີຕິ ມາລາກາຣາທິເອກຄຓປຣິຍາປນ຺ເນຫິ.

ສສາມິກາ ສາຣກ຺ຂາ. ຍສ຺ສາ ຄມເນ ຣຎ຺ຎາ ທຓ຺ໂຑ ຐປິໂຕ, ສາ ສປຣິທຓ຺ຑາ. ປຈ຺ຉິມານໍ ທ຺ວິນ຺ນນ຺ຕິ ສາຣກ຺ຂສປຣິທຓ຺ຑານໍ ມິຈ຺ຉາຈາໂຣ ໂຫຕິ ຕາສໍ ສສາມິກຠາວໂຕ. ນ ອິຕຣາສນ຺ຕິ ອິຕຣາສໍ ມາຕຸຣກ຺ຂິຕາທີນໍ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ປຸຣິສນ຺ຕຣຄມເນ ນຕ຺ຖິ ມິຈ຺ຉາຈາໂຣ ຕາສໍ ອສາມິກຠາວໂຕ. ຍາ ຫິ ສາມິກສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ຜສ຺ສໍ ເຖເນຕ຺ວາ ປເຣສໍ ອຠິຣຕິໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕິ, ຕາສໍ ມິຈ຺ຉາຈາໂຣ, ນ ຈ ມາຕາທໂຍ ຕາສໍ ຜສ຺ເສ ອິສ຺ສຣາ. ມາຕາທໂຍ ຫິ ນ ອຕ຺ຕນາ ຜສ຺ສານຸຠວນຕ຺ຖໍ ຕາ ຣກ຺ຂນ຺ຕິ, ເກວລໍ ອນາຈາຣໍ ນິເສເຘນ຺ຕາ ປຸຣິສນ຺ຕຣຄມນໍ ຕາສໍ ວາເຣນ຺ຕິ. ປຸຣິສສ຺ສ ປນ ເອຕາສຸ ອຏ຺ຐສຸປິ ໂຫຕິເຍວ ມິຈ຺ຉາຈາໂຣ ມາຕາທີຫິ ຍຖາ ປຸຣິເສນ ສທ຺ຘິໍ ສໍວາສໍ ນ ກປ຺ເປຕິ, ຕຖາ ຣກ຺ຂິຕຕ຺ຕາ ປເຣສໍ ຣກ຺ຂິຕໂຄປິຕໍ ຜສ຺ສໍ ເຖເນຕ຺ວາ ຜຸຏ຺ຐຠາວໂຕ.

ຘເນນ ກີຕາຕິ ຠຣິຍຠາວຕ຺ຖໍ ຘເນນ ກີຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ຍສ຺ມາ ປນາ’’ຕິອາທິ. ໂຠເຄນາຕິ ໂຠຄເຫຕຸ. ໂຠຄຕ຺ຖຎ຺ຫິ ວສນ຺ຕີ ‘‘ໂຠຄວາສິນີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ລຠິຕ຺ວາຕິ ໂຍ ນໍ ວາເສຕິ, ຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ລຠິຕ຺ວາ. ອຸທກປຕ຺ຕໍ ອາມສິຕ຺ວາ ຄຫິຕາ ໂອທປຕ຺ຕກິນີ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸຠິນ຺ນ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຘເຊນ ອາຫຏາຕິ ເອຕ຺ຖ ຘຊໂຍຄໂຕ ເສນາວ ຘຊສທ຺ເທນ ວຸຕ຺ຕາ, ອຸສ຺ສິຕທ຺ຘຊາຍ ເສນາຍ ອາຫຏາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸສ຺ສິຕທ຺ຘຊາຍາ’’ຕິອາທິ.

໓໐໕. ພຫິທ຺ຘາ ວິມຏ຺ຐໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ອາໂຣຈິຕໍ ນາມ ໂຫຕິ. ຕໍ ກິຣິຍໍ ສມ຺ປາເທສ຺ສຕີຕິ ຕສ຺ສາ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ຕໍ ກິຈ຺ຈໍ ສມ຺ປາເທຕຸ ວາ ມາ ວາ, ຕໍກິຣິຍາສມ຺ປາທເນ ໂຍຄ຺ຍຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ທາຣກໍ ທາຣິກຎ຺ຈ ອຊານາເປຕ຺ວາ ເຕສໍ ມາຕາປິຕຸອາທີຫິ ມາຕາປິຕຸອາທີນໍເຍວ ສນ຺ຕິກໍ ສາສເນ ເປສິເຕປິ ຫຣຓວີມໍສນປຈ຺ຈາຫຣຓສງ຺ຂາຕາຍ ຕິວງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສງ຺ຆາທິເສໂສ ໂຫຕິເຍວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ສາສນໍ ເປສິຕໍ, ຕໍເຍວ ສນ຺ຘາຍ ຕສ຺ສາ ມາຕຸອາທີນໍ ອາໂຣຈິເຕ ວຕ຺ຖຸໂນ ເອກຕ຺ຕາ ມາຕຸອາທໂຍປິ ເຂຕ຺ຕເມວາຕິ ເຂຕ຺ຕເມວ ໂອຕິຓ຺ຓຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິອາທິ ອຸທາຫຏໍ. ອິມິນາ ສເມຕີຕິ ເອຕ຺ຖາຍມຘິປ຺ປາໂຍ – ຍຖາ ສຍໍ ອນາໂຣເຈຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎນ ອນ຺ເຕວາສິອາທິນາ ອາໂຣຈາເປນ຺ຕສ຺ສ ວິສງ຺ເກໂຕ ນຕ຺ຖິ, ເອວໍ ຕສ຺ສາ ສຍໍ ອນາໂຣເຈຕ຺ວາ ອາໂຣຈນຕ຺ຖໍ ມາຕຸອາທີນໍ ວທນ຺ຕສ຺ສປິ ນຕ຺ຖິ ວິສງ຺ເກໂຕຕິ. ຆຣໍ ນຍຕີຕິ ຆຣຓີ. ມູລຏ຺ຐານຎ຺ຈ ວເສນາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸຣິສສ຺ສ ມາຕຸອາທໂຍ ສາສນເປສເນ ມູລຠູຕຕ຺ຕາ ‘‘ມູລຏ຺ຐາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ມາຕຸຣກ຺ຂິຕາຍ ມາຕາ ຠິກ຺ຂຸໍ ປຫິຓຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ຕໂນ ວາ ຘີຕຸ ສນ຺ຕິກໍ ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ຠຣິຍາ ໂຫຕູ’’ຕິ ຠິກ຺ຂຸໍ ປຫິຓຕິ, ປຸຣິສສ຺ສ ວາ ສນ຺ຕິກໍ ‘‘ມມ ຘີຕາ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ຠຣິຍາ ໂຫຕູ’’ຕິ ປຫິຓຕີຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາຕິ ປຐມສງ຺ຆາທິເສເສ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາ.

໓໓໘. ເອຕ຺ໂຕວ ປກ຺ກມຕີຕິ ປຸນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອາຓາປກສ຺ສ ອນາໂຣເຈຕ຺ວາ ຕໂຕເຍວ ປກ຺ກມຕິ. ອຎ຺ເຎນ ກຣຓີເຍນາຕິ ຄມນເຫຕຸວິສຸທ຺ຘິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວ ປນ ກຣຓີເຍນ ຄນ຺ຕ຺ວາປິ ກິຎ຺ຈິ ອນາໂຣເຈນ຺ໂຕ ນ ວີມໍສຕິ ນາມ. ອນຠິນນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ອິທໍ ຕຖາ ປຏິປຊ຺ຊມານໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ສຕິປິ ອຠິນນ຺ທເນ ສາສນໍ ອນາໂຣເຈນ຺ໂຕ ປນ ນ ວີມໍສຕິ ນາມ. ຕຕິຍປເທ ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ‘‘ໂສ ຕສ຺ສາ ວຈນໍ ອນຠິນນ຺ທິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ. ວຕ຺ຖຸຄຓນາຍາຕິ ສມ຺ພຫຸລານໍ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສານໍ ສມຠາເວ ສຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສວຕ຺ຖູນໍ ຄຓນາຍ. ສເຈ ປນ ເອກໂຕ ອຘິກາ ໂຫນ຺ຕິ, ອຘິການໍ ຄຓນາຍ ອາປຕ຺ຕິເຠໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໓໓໙-໓໔໐. ປາຬິຍໍ ຈຕຸຕ຺ຖວາເຣ ອສຕິປິ ‘‘ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ນ ສມ຺ປາເທຕິ, ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ວິສໍວາເທຕິ, ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ອິທໍ ອຕ຺ຖໂຕ ອາປນ຺ນເມວາຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈຕຸຕ຺ເຖ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ. ກາຣຸການນ຺ຕິ ວຑ຺ຒກີອາທີນໍ. ຕຈ຺ຉກອໂຍກາຣຕນ຺ຕວາຍຣຊກນ຺ຫາປິຕກາ ປຎ຺ຈ ກາຣໂວ ‘‘ກາຣຸກາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເອວຣູເປນ…ເປ… ອນາປຕ຺ຕີຕິ ຕາທິສໍ ຄິຫິເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈມ຺ປິ ນ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ.

ກາຍໂຕ ສມຸຏ຺ຐາຕີຕິ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິໍ ວາ ອລໍວຈນີຍຠາວໍ ວາ ອຊານນ຺ຕສ຺ສ ກາຍໂຕ ສມຸຏ຺ຐາຕິ. ວາຈໂຕ ສມຸຏ຺ຐາຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ກາຍວາຈໂຕ ສມຸຏ຺ຐາຕີຕິ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິໍ ຊານິຕ຺ວາ ອລໍວຈນີຍຠາວໍ ອຊານນ຺ຕສ຺ສປິ ກາຍວາຈໂຕ ສມຸຏ຺ຐາຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອລໍວຈນີຍາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເທສຈາຣິຕ຺ຕວເສນ ປຓ຺ຓທານາທິນາ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ປຓ຺ຓຕ຺ຕິໍ ປນ ຊານິຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ອລໍວຈນີຍຠາວໍ ວາຕິ ຈ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕເນວ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ‘‘ຕທຸຠຍໍ ປນ ຊານິຕ຺ວາ ເອເຕເຫວ ຕີຫິ ນເຍຫິ ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ຕາເນວ ຕີຓິ ຕທຸຠຍຊານນຈິຕ຺ເຕນ ສຈິຕ຺ຕການິ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິຊານນຈິຕ຺ເຕນາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ຕທຸຠຍຊານນໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ຠິກ຺ຂຸໍ ອຊານາເປຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຘິປ຺ປາຍໍ ປຓ຺ເຓ ລິຂິຕ຺ວາ ທິນ຺ນໍ ຫຣນ຺ຕສ຺ສປິ ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ, ອິມສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ອຈິຕ຺ຕກຕ຺ຕາຕິ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ປາຬິຍໍ ປນ ‘‘ອາໂຣເຈຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອາໂຣຈນສ຺ເສວ ທສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ກາເຍນ ວາ ວາຈາຍ ວາ ອາໂຣເຈນ຺ຕສ຺ເສວ ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

໓໔໑. ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລາທີສຸປີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕມ຺ປິ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ເອຕ຺ຖ ປນ ກິຎ຺ຈາປິ ອິຕ຺ຖີ ນາມ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖີ, ນ ຍກ຺ຂີ, ນ ເປຕີ, ນ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາ, ປຸຣິໂສ ນາມ ມນຸສ຺ສປຸຣິໂສ, ນ ຍກ຺ໂຂຕິອາທິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາປິ ມນຸສ຺ສຊາຕິກາວ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສາ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕາ. ຕສ຺ມາ ເຍສຸ ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕໍ ສມາປຊ຺ຊຕິ, ເຕສໍ ມນຸສ຺ສຊາຕິກຕາ, ນ ນາລໍວຈນີຍຕາ, ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນວີມໍສນປຈ຺ຈາຫຣຓານີຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ປຎ຺ຈງ຺ຄານິ.

ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ກຸຏິກາຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໓໔໒. ຉຏ຺ເຐ ເອຕ຺ຕເກນາຕິ ເອຕ຺ຕເກນ ທາຣຸອາທິນາ. ອປຣິຈ຺ຉິນ຺ນປ຺ປມາຓາໂຍຕິ ອປຣິຈ຺ຉິນ຺ນທາຣຸອາທິປ຺ປມາຓາໂຍ. ມູລຈ຺ເຉຊ຺ຊາຍ ປຸຣິສໍ ຍາຈິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ປຣສນ຺ຕກຠາວໂຕ ໂມເຈຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນເຍວ ສນ຺ຕກໍ ກຕ຺ວາ ຍາຈິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ເອວໍ ມູລຈ຺ເຉຊ຺ຊາຍ ອຎ຺ຎາຕກອປ຺ປວາຣິຕຏ຺ຐານໂຕ ຍາຈນ຺ຕສ຺ສ ອຎ຺ຎາຕກວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ທຸກ຺ກຏໍ. ທາສໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ສາທິຍນ຺ຕສ຺ສປິ ທຸກ຺ກຏເມວ ‘‘ທາສິທາສປຏິຄ຺ຄຫຓາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໐, ໑໙໔) ວຈນໂຕ. ຎາຕກປວາຣິຕຏ຺ຐານໂຕ ປນ ທາສໍ ມູລຈ຺ເຉຊ຺ຊາຍ ຍາຈນ຺ຕສ຺ສ ສາທິຍນວເສນ ທຸກ຺ກຏໍ. ສກກມ຺ມໍ ນ ຍາຈິຕພ຺ພາຕິ ປາຓາຕິປາຕສິກ຺ຂາປທຣກ຺ຂຓຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນິຍເມຕ຺ວາປິ ນ ຍາຈິຕພ຺ພາຕິ ມນຸສ຺ສານໍ ອຎ຺ຎຖາ ຄາຫສ຺ສປິ ສມ຺ຠວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ, ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ປນ ຫຕ຺ຖກມ຺ມໍ ຍາຈນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ນາມ ນຕ຺ຖິ.

ສພ຺ພກປ຺ປິຍຠາວທີປນຕ຺ຖນ຺ຕິ ສພ຺ພໂສ ກປ຺ປິຍຠາວທີປນຕ຺ຖໍ. ມູລໍ ເທຖາຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຍສ຺ມາ ມູລໍ ທສ຺ສາມາຕິ ເຕຫິ ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ນ ໂຫຕິ, ຍສ຺ມາ ຈ ມູລນ຺ຕິ ຠຓິຕໍ ສາມຎ຺ຎວຈນໂຕ ອກປ຺ປິຍວຈນໍ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ມູລໍ ເທຖາຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອນຊ຺ຌາວຸຕ຺ຖກນ຺ຕິ ອປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ. ອກປ຺ປິຍກຫາປຓາທິ ນ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ກິຎ຺ຈາປິ ອກປ຺ປິຍກຫາປຓາທິໍ ອສາທິຍນ຺ເຕນ ກປ຺ປິຍໂວຫາຣໂຕ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຕຖາປິ ສາຣຸປ຺ປໍ ນ ໂຫຕິ. ມນຸສ຺ສາ ຈ ເອຕສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ກິຎ຺ຈິ ອຕ຺ຖີຕິ ວິເຫເຐຕພ຺ພໍ ມຎ຺ຎນ຺ຕີຕິ ອກປ຺ປິຍກຫາປຓາທິທານໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ. ຕເຖວ ປາເຈຕ຺ວາຕິ ຫຕ຺ຖກມ຺ມວເສເນວ ປາເຈຕ຺ວາ. ‘‘ກິໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ເອຕ຺ຕເກປິ ປຸຈ຺ຉິເຕ ຍທຕ຺ຖາຍ ປວິຏ຺ໂຐ, ຕໍ ກເຖຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ປຸຈ຺ຉິຕປຎ຺ຫຕ຺ຕາ.

ວຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈາຣິຕ຺ຕໍ, ອາປຕ຺ຕິ ປນ ນ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ກປ຺ປິຍໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພານີຕິ ສາຂາຍ ລຄ຺ຄຣຊສ຺ມິໍ ປຕ຺ເຕ ປຕິເຕປິ ສາຂໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຂາທິຕຸກາມຕາຍປິ ສຕິ ສຸຂປຣິໂຠຄຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ນທິໍ ວາ…ເປ… ອາຫຣາ’’ຕິ ວຕ຺ຖຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອປຣິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຄຫໂຕ…ເປ… ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ ປຣິຄ຺ຄຫິຕອຸທກຕ຺ຕາ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ທຸກ຺ກຏໍ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອລຊ຺ຊີຫິ…ເປ… ນ ກາເຣຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິທໍ ອຸຕ຺ຕຣິຠງ຺ຄາຘິກາຣຕ຺ຕາ ອຊ຺ໂຌຫຣຓີຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ພາຫິຣປຣິໂຠເຄສຸ ປນ ອລຊ຺ຊີຫິປິ ຫຕ຺ຖກມ຺ມໍ ກາເຣຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ.

ໂຄຓໍ ປນ…ເປ… ອາຫຣາເປຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ມູລຈ຺ເຉຊ຺ຊວເສນ ອາຫຣາເປຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ອາຫຣາເປນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອຎ຺ຎາຕກວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ທຸກ຺ກຏໍ. ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ສາທິຍເນປິ ທຸກ຺ກຏເມວ ‘‘ຫຕ຺ຖິຄວາສ຺ສວຬວປຏິຄ຺ຄຫຓາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໐, ໑໙໔) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຎາຕກປວາຣິຕຏ຺ຐານໂຕປິ ມູລຈ຺ເຉຊ຺ຊາຍ ຍາຈິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ຣກ຺ຂິຕ຺ວາຕິ ຍຖາ ໂຈຣາ ນ ຫຣນ຺ຕິ, ເອວໍ ຣກ຺ຂິຕ຺ວາ. ຊຄ຺ຄິຕ຺ວາຕິ ຕິຓທານາທີຫິ ຊຄ຺ຄິຕ຺ວາ. ນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ໂຄເຓ ສາທິຍນສ຺ສ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສກຏໍ ເທຖາຕິ…ເປ… ວຏ຺ຏຕີຕິ ມູລຈ຺ເຉຊ຺ຊວເສນ ສກຏໍ ເທຖາຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຕາວກາລິກໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຕາວກາລິກໍ ກຕ຺ວາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຍາຈິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ວລ຺ລິອາທີສຸ ຈ ປຣປຣິຄ຺ຄຫິເຕສຸ ເອເສວ ນໂຍຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຄຣຸຠຓ຺ຑປ຺ປໂຫນເກສຸເຍວ ຈ ວລ຺ລິອາທີສູຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ເວຬຸມຸຎ຺ຊປພ຺ພຊຕິຓມຕ຺ຕິການໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຍໍ ປນ ວຕ຺ຖຸວເສນ ອປ຺ປໍ ຫຸຕ຺ວາ ອຄ຺ຆວເສນ ມຫນ຺ຕໍ ຫຣິຕາລຫິງ຺ຄຸລກາທິ, ຕໍ ຄຣຸຠຓ຺ຑໍ ອປ຺ປໂຫນ຺ຕມ຺ປິ ຍາຈິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕິ.

ສາຕິ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ປຣາມສຕິ. ສາ ຈ ອິຘ ປຣິກຖາທິນາ ເຍນ ເກນຈິ ອຘິປ຺ປາຍວິຎ຺ຎາປນໍ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ຄເຫຕພ຺ພາ. ເຕນາຫ ‘‘ສພ຺ເພນ ສພ຺ພ’’ນ຺ຕິ, ສພ຺ພປ຺ປກາເຣນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ‘‘ປຣິກຖາທິວເສນປິ ວິຎ຺ຎາປນໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ທີເປຕິ. ປຣິກໂຖຠາສນິມິຕ຺ຕກມ຺ມມ຺ປິ ຫິ ຈີວຣປິຓ຺ຑປາເຕສຸ ທ຺ວີສຸ ປຈ຺ຈເຍສຸ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ອິທານິ ເສນາສນປຈ຺ຈເຍ ອຘິປ຺ເປຕໍ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ປຣິກຖາທີຫິ ວິເສເສຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອາຫຣ ເທຫີຕິ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິມຕ຺ຕເມວ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອາຫ. ປຣິກໂຖຠາສນິມິຕ຺ຕກມ຺ມານິ ວຏ຺ຏນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ປຣິກຖາ ນາມ ປຣິຍາເຍນ ກຖນໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ເສນາສນໍ ສມ຺ພາຘນ຺ຕິອາທິວຈນໍ. ໂອຠາໂສ ນາມ ອຸຊຸກເມວ ອກເຖຕ຺ວາ ຍຖາ ອຘິປ຺ປາໂຍ ວິຠູໂຕ ໂຫຕິ, ເອວໍ ໂອຠາສນໍ, ອຸປາສກາ, ຕຸມ຺ເຫ ກຸຫິໍ ວສຖາຕິ? ປາສາເທ, ຠນ຺ເຕຕິ. ຠິກ຺ຂູນໍ ປນ, ອຸປາສກາ, ປາສາໂທ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິອາທິວຈນໍ. ນິມິຕ຺ຕກມ຺ມໍ ນາມ ປຈ຺ຈເຍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຍຖາ ອຘິປ຺ປາໂຍ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ເອວໍ ນິມິຕ຺ຕກມ຺ມໍ, ເສນາສນຕ຺ຖໍ ຠູມິປຣິກມ຺ມາທີນິ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ‘‘ກິໍ, ຠນ຺ເຕ, ກໂຣສິ, ໂກ ກາຣາເປຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນ ໂກຈີ’’ຕິອາທິວຈນໍ.

ອິທານິ ຄິລານປຈ຺ຈເຍ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິອາທິກໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຄິລານປຈ຺ຈເຍ ປນາ’’ຕິອາທິ. ຕຖາ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ປນ ເຠສຊ຺ຊໍ ໂຣເຄ ວູປສນ຺ເຕ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ? ຕຕ຺ຖ ວິນຍຘຣາ ‘‘ຠຄວຕາ ໂຣຄສີເສນ ປຣິໂຠຄສ຺ສ ທ຺ວາຣໍ ທິນ຺ນໍ, ຕສ຺ມາ ອໂຣຄກາເລປິ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິກາ ປນ ‘‘ກິຎ຺ຈາປິ ອາປຕ຺ຕິ ນ ໂຫຕິ, ອາຊີວໍ ປນ ໂກເປຕິ, ຕສ຺ມາ ສລ຺ເລຂປ຺ປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ຐິຕສ຺ສ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ສລ຺ເລຂໍ ໂກເປຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຸກ຺ກມນ຺ຕີຕິ ອປຄຈ຺ຉນ຺ຕິ.

໓໔໔. ມຓິ ກຓ຺ເຐ ອສ຺ສາຕິ ມຓິກຓ຺ໂຐ, ມຓິນາ ອຸປລກ຺ຂິໂຕ ວາ ກຓ຺ໂຐ ອສ຺ສາຕິ ມຓິກຓ຺ໂຐຕິ ມຊ຺ຌປທໂລປີສມາໂສ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເທວວຓ຺ຓນ຺ຕິ ເທວຕ຺ຕຠາວໍ. ປສນ຺ນາກາຣນ຺ຕິ ປສນ຺ເນຫິ ກາຕພ຺ພກິຈ຺ຈໍ, ກາຍເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈສງ຺ຂາຕໍ ອຸປຏ຺ຐານນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ມຓິຍາຈນາຍ ຕສ຺ສ ອນາຄມເນນ ອຕ຺ຕໂນ ວຑ຺ຒິ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມຓິນາ ເມ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ, ມນ຺ຕປທນີຫາເຣນ ວາ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໓໔໕. ວຕ຺ຕມານສມີເປຕິ ວຕ຺ຕມານສ຺ສ ສມີເປ ອຕີເຕ. ເອວໍ ວຕ຺ຕຸໍ ລພ຺ຠຕີຕິ ‘‘ອາຄໂຕສີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ວຕ຺ຕມານສມີປຕ຺ຕາ ‘‘ອາຄຈ຺ຉສີ’’ຕິ ເອວໍ ວຕ຺ຕມານໂວຫາເຣນ ວຕ຺ຕຸໍ ລພ຺ຠຕິ. ລກ຺ຂຓໍ ປເນຕ຺ຖ ສທ຺ທສຕ຺ຖານຸສາຣໂຕ ເວທິຕພ຺ພໍ. ໂສ ເອວ ນໂຍຕິ ‘‘ອາຄໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ອາຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ອຍມ຺ປິ ວຕ຺ຕມານສມີເປ ວຕ຺ຕມານໂວຫາໂຣຕິ ທສ຺ເສຕິ.

໓໔໘-໓໔໙. ຍສ຺ມາ ປນ ນ ສກ຺ກາ ເກວລໍ ຍາຈນາຍ ກິຎ຺ຈິ ກາຕຸໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສຍໍ ຍາຈິຕເກຫິ ອຸປກຣເຓຫີ’’ຕິ ອຘິປ຺ປາຍຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຸທ຺ຘໍມຸຂໍ ລິຕ຺ຕາ ອຸລ຺ລິຕ຺ຕາ, ອໂຘມຸຂໍ ລິຕ຺ຕາ ອວລິຕ຺ຕາ. ຍສ຺ມາ ປນ ອຸທ຺ຘໍມຸຂໍ ລິມ຺ປນ຺ຕາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອນ຺ໂຕ ລິມ຺ປນ຺ຕິ, ອໂຘມຸຂໍ ລິມ຺ປນ຺ຕາ ຈ ພຫິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸລ຺ລິຕ຺ຕາຕິ ອນ຺ໂຕລິຕ຺ຕາ, ອວລິຕ຺ຕາຕິ ພຫິລິຕ຺ຕາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຸລ຺ລິຕ຺ຕາ ນາມ ຐເປຕ຺ວາ ຕຸລາປິຏ຺ຐສງ຺ຆາຕວາຕປານຘູມຉິທ຺ທາທິເຠທໍ ອເລໂປກາສໍ ອວເສເສ ເລໂປກາເສ ກຸຏ຺ເຏຫິ ສທ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ຉທນສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ສຸຘາຍ ວາ ມຕ຺ຕິກາຍ ວາ ລິຕ຺ຕາ. ອວລິຕ຺ຕາ ນາມ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຉທນສ຺ສ ພຫິ ລິຕ຺ຕາ. ອຸລ຺ລິຕ຺ຕາວລິຕ຺ຕາ ນາມ ຕເຖວ ຉທນສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ຈ ພຫິ ຈ ລິຕ຺ຕາ.

ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ສເມຕີຕິ ‘‘ກາຣຍມາເນນາ’’ຕິ ເຫຕຸກຕ຺ຕຸວເສນ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐປທສ຺ສ ‘‘ກາຣາເປນ຺ເຕນາ’’ຕິ ເຫຕຸກຕ຺ຕຸວເສເນວ ນິທ຺ເທສສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ສເມຕິ. ຍທິ ເອວໍ ‘‘ກໂຣນ຺ໂຕ ວາ ກາຣາເປນ຺ໂຕ ວາ’’ຕິ ກສ຺ມາ ຕສ຺ສ ປທຠາຊນໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຍສ຺ມາ ປນາ’’ຕິອາທິ. ‘‘ອຕ຺ຕນາ ວິປ຺ປກຕໍ ປເຣຫິ ປຣິໂຍສາເປຕີ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ ‘‘ກໂຣນ຺ເຕນປິ ອິຘ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອິຘ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປເທ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ. ອຸໂຠເປເຕຕິ ກາຣກກາຣາປກາ. ກາຣຍມາເນນາຕິ ອິມິນາວ ປເທນ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ກຖໍ ສງ຺ຄຫິຕາ. ນ ຫິ ກາຣຍມາໂນ ກໂຣນ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕິ, ເອວໍ ປເນຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ – ຍສ຺ມາ ກໂຣນ຺ເຕນປິ ກາຣຍມາເນນປິ ອິຘ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ ກາຣຍມາເນນ ເອວໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປເຄວ ກໂຣນ຺ເຕນາຕິ ອິທໍ ອຕ຺ຖໂຕ ອາຄຕເມວາຕິ ‘‘ກາຣຍມາເນນາ’’ຕິ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໂຕ ‘‘ກາຣຍມາເນນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສາມຕ຺ຖິຍໂຕ ລພ຺ຠມາໂນປິ ອຕ຺ໂຖ ເຕເນວ ສງ຺ຄຫິໂຕ ນາມ ໂຫຕີຕິ. ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ວິໂລມິຕໍ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ຍສ຺ມາ ‘‘ກາຣຍມາເນນາ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ‘‘ກໂຣນ຺ເຕນາ’’ຕິ ອິທໍ ປຣິຍາຍວຈນໍ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ກໂຣນ຺ເຕນ ວາ ກາຣາເປນ຺ເຕນ ວາຕິ ປທຕ຺ຖວເສນ ນິທ຺ເທເສ ກເຕ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ວິຣຸທ຺ຘໍ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຕ຺ຖມຕ຺ຕເມວາຕິ ປທຕ຺ຖໂຕ ສາມຕ຺ຖິຍໂຕ ຈ ລພ຺ຠມານໍ ອຕ຺ຖມຕ຺ຕເມວ.

ອຸທ຺ເທໂສຕິ ອຸທ຺ທິສິຕພ຺ໂພ. ອພ຺ໂພຫາຣິກນ຺ຕິ ອປ຺ປມາຓໍ. ‘‘ອາຍາມໂຕ ຈ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ຈາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ວິກປ຺ປຕ຺ຖສ຺ສ ວາ-ສທ຺ທສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອກໂຕຠາເຄນ ວຑ຺ຒິເຕປິ ອາປຕ຺ຕິເຍວາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂຍ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕິຫຕ຺ຖາຕິ ວຑ຺ຒກີຫຕ຺ເຖນ ຕິຫຕ຺ຖາ. ປມາຓຍຸຕ຺ໂຕ ມຎ຺ໂຈຕິ ປກຕິວິທຕ຺ຖິຍາ ນວວິທຕ຺ຖິປ຺ປມາໂຓ ມຎ຺ໂຈ. ປມາຓິກາ ກາເຣຕພ຺ພາຕິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປ຺ປມາຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປ຺ປມາຓຍຸຕ຺ຕາວ ກຸຏິ ອເທສິຕວຕ຺ຖຸກາ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ປມາຓໂຕ ປນ ອູນຕຣາ ອເທສິຕວຕ຺ຖຸກາປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ກສ຺ສຈິ ສນ຺ເທໂຫ ສິຍາຕິ ຕໍນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ‘‘ປມາຓໂຕ ອູນຕຣມ຺ປີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປມາຓໂຕ ອູນຕຣນ຺ຕິ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປມາຓໂຕ ອູນຕຣໍ. ປຈ຺ຉິເມນ ປມາເຓນ ຈຕຸຫຕ຺ຖໂຕ ອູນຕຣາ ກຸຏິ ນາມ ນ ໂຫຕີຕິ ຈຕຸຫຕ຺ຖໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ກຸຏິລກ຺ຂຓປ຺ປຕ຺ຕໍ ກຸຏິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຈຕຸຫຕ຺ຖໍ ປຎ຺ຈຫຕ຺ຖມ຺ປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກລລເລໂປຕິ ເກນຈິ ສິເລເສນ ກຕເລໂປ, ຕມ຺ພມຕ຺ຕິກາທິກລລເລໂປ ວາ. ອເລໂປ ເອວາຕິ ອພ຺ໂພຫາຣິກາເຍວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປິຏ຺ຐສງ຺ຆາໂຏ ທ຺ວາຣພາຫາ. ໂອໂລເກຕ຺ວາປີຕິ ອປໂລເກຕ຺ວາປິ, ອປໂລກນກມ຺ມວເສນປິ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໓໕໓. ຍຖາ ສີຫາທີນໍ ໂຄຈຣາຍ ປກ຺ກມນ຺ຕານໍ ນິພທ຺ຘຄມນມຄ຺ໂຄ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ເອວໍ ຫຕ຺ຖີນມ຺ປິ ນິພທ຺ຘຄມນມຄ຺ໂຄ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ເອເຕສນ຺ຕິ ສີຫາທີນໍ. ຈາຣິຠູມີຕິ ໂຄຈຣຠູມິ. ນ ຄຫິຕາຕິ ນ ວາຣິຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອາໂຣຄ຺ຍຕ຺ຖາຍາຕິ ນິຣຸປທ຺ທວຕ຺ຖາຍ. ເສສານີຕິ ປຸພ຺ພຓ຺ຓນິສ຺ສິຕາທີນິ. ປຸພ຺ພຓ຺ຓນິສ຺ສິຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸພ຺ພຓ຺ຓວິຣຸຫນຏ຺ຐານໍ ປຸພ຺ພຓ຺ຓ-ສທ຺ເທນ ຄຫິຕໍ. ເຕນາຫ – ‘‘ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ຘຎ຺ຎານໍ…ເປ… ຐິຕ’’ນ຺ຕິ. ອຠິຫນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ອພ຺ຠາຆາຕໍ. ‘‘ເວຣິຆຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ໂຈຣານໍ ມາຣຓຕ຺ຖາຍ ກຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຘມ຺ມຄນ຺ຘິກາຕິ ຫຕ຺ຖປາທາທິຉິນ຺ທນຄນ຺ຘິກາ.

ອາວິຊ຺ຊິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ ໂຫຕີຕິ ຉິນ຺ທຕຏາທິສມ຺ຠວໂຕ ນ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ ອາວິຊ຺ຊິຕຸໍ. ປາຈິນນ຺ຕິ ກຸຏິວຕ຺ຖຸສາມນ຺ຕາ ຈິນິຕພ຺ພອຘິຏ຺ຐານໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ອິຘ ປຸພ຺ພປໂຍຄສຫປໂຍຄານໍ ອທິນ຺ນາທາເນ ວິຍ ວິເສໂສ ນຕ຺ຖິ, ຕຖາປິ ເຕສໍ ວິຠາເຄນ ທສ຺ສນໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ປຸນ ກາຕພ຺ພາຕິ ເອຕ຺ຖ ກຸຏິຍາ ເຠທນປຣິຈ຺ເຉທທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ກຕໍ. ຕທຕ຺ຖາຍາຕິ ຕຈ຺ຉນຕ຺ຖາຍ. ເອວໍ ກຕນ຺ຕິ ອເທສິຕວຕ຺ຖຸໍ ປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ຕໍ ວາ ກຕໍ. ທາຣຸນາ ກຕໍ ກຸຏ຺ຏໍ ເອຕ຺ຖາຕິ ທາຣຸກຸຏ຺ຏິກາ, ກຸຏິ. ສິລາກຸຏ຺ຏິກນ຺ຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ປຓ຺ຓສາລນ຺ຕິ ພຫິ ປຓ຺ເຓຫິ ຉາເທຕພ຺ພໍ ອຸລ຺ລິຕ຺ຕາວລິຕ຺ຕໍ ກຸຏິເມວ ວທຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ສຠິຕ຺ຕິຈ຺ຉທນໍ ລິມ຺ປິສ຺ສາມີ’’ຕິ.

ອນ຺ໂຕເລເປເນວ ນິຏ຺ຐາເປຕຸກາມໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອນ຺ໂຕເລເປ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ພຫິເລເປ ວາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕສ຺ມິໍ ທ຺ວາຣພທ຺ເຘ ວາ ວາຕປາເນ ວາ ຐປິເຕຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ໂສກາສນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ທ຺ວາຣພທ຺ຘສ຺ສ ວາ ວາຕປານສ຺ສ ວາ ໂອກາສໍ. ປຸນ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ວາຕິ ປຸພ຺ເພວ ຐປິໂຕກາສໍ ຂຸທ຺ທກໍ ເຈ, ເຠທເນນ ປຸນ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ. ເລໂປ ນ ຆຏິຍຕີຕິ ປຸພ຺ເພ ທິນ຺ນເລໂປ ທ຺ວາຣພທ຺ເຘນ ວາ ວາຕປາເນນ ວາ ສທ຺ຘິໍ ນ ຆຏິຍຕິ, ເອກາພທ຺ຘໍ ຫຸຕ຺ວາ ນ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕນ຺ຕິ ທ຺ວາຣພທ຺ຘໍ ວາ ວາຕປານໍ ວາ. ປຐມເມວ ສງ຺ຆາທິເສໂສຕິ ເລປກິຈ຺ຈສ຺ສ ນິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ທ຺ວາຣພທ຺ຘໍ ວາ ວາຕປານໍ ວາ ຐປນໂຕ ປຸພ຺ເພເຍວ ສງ຺ຆາທິເສໂສ. ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລມຕ຺ເຕນ ອປ຺ປຕ຺ຕຈ຺ຉທນໍ ກຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ເອວໍ ເມ ອາປຕ຺ຕິ ນ ສິຍາຕິ ຠິຕ຺ຕິຍໍ ວາ ຉທເນ ວາ ເອກງ຺ຄຸລມຕ຺ຕມ຺ປິ ໂອກາສໍ ເລເປນ ອຆເຏຕ຺ວາ ຐເປຕິ, ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ມຕ຺ຕິກາກຸຏ຺ຏເມວ ມຕ຺ຕິກາເລປສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ສເຈ ມຕ຺ຕິກາຍ ກຸຏ຺ຏໍ ກໂຣຕິ, ຉທນເລເປນ ສທ຺ຘິໍ ຆຏເນ ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິ. ອຸຠິນ຺ນໍ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ປຸຣິມສ຺ສ ເລປສ຺ສ ອຆຏິຕຕ຺ຕາ ທຸຕິຍສ຺ສ ອຕ຺ຕຸທ຺ເທສິກຕາສມ຺ຠວໂຕ ອຸຠິນ຺ນໍ ອນາປຕ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ວິນາປິ ວຕ຺ຕສີເສນ ເຕນ ອນາຓຕ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ກໂຣມີຕິ ກໂຣຕິ, ອຸຠິນ຺ນໍ ອນາປຕ຺ຕິເຍວ. ສເຈ ເຕນ ອາຓຕ຺ໂຕ ກໂຣຕິ, ມູລຏ຺ຐສ຺ເສວ ອາປຕ຺ຕິ.

໓໕໔. ຉຕ຺ຕິໍສ ຈຕຸກ຺ການິ ນາມ ‘‘ຠິກ຺ຂຸ ກຸຏິໍ ກໂຣຕີ’’ຕິອາທິມ຺ຫິ ປຐມວາເຣ ອເທສິຕວຕ຺ຖຸກຈຕຸກ຺ກໍ ເທສິຕວຕ຺ຖຸກຈຕຸກ຺ກໍ ປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ຕຈຕຸກ຺ກໍ ປມາຓິກຈຕຸກ຺ກໍ ອເທສິຕວຕ຺ຖຸກປ຺ປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ຕຈຕຸກ຺ກໍ ເທສິຕວຕ຺ຖຸກປ຺ປມາຓິກຈຕຸກ຺ກນ຺ຕິ ຉ ຈຕຸກ຺ການິ, ເອວໍ ສມາທິສຕິວາຣາທີສຸປິ ປຎ຺ຈສູຕິ ຉຕ຺ຕິໍສ. ອາປຕ຺ຕິເຠທທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ‘‘ສາຣມ຺ເຠ ເຈ ຠິກ຺ຂຸ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອປຣິກ຺ກມເນ’’ຕິ ອວິເສເສນ ມາຕິກາຍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສາຣມ຺ຠອປຣິກ຺ກມເນສຸປິ ສງ຺ຆາທິເສໂສວ ສິຍາຕິ ມິຈ຺ຉາຄາຫນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ສາຣມ຺ເຠ ອປຣິກ຺ກມເນ ຈ ທຸກ຺ກຏໍ, ອເທສິຕວຕ຺ຖຸກຕາຍ ປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ຕຕາຍ ຈ ສງ຺ຆາທິເສໂສຕິ ເອວໍ ອາປຕ຺ຕິເຠທທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕານິ.

໓໕໕-໓໖໑. ‘‘ທ຺ວີຫິ ສງ຺ຆາທິເສເສຫີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ວິຠຕ຺ຕິພ຺ຍຕ຺ຕເຍນ ຈ ວຈນພ຺ຍຕ຺ຕເຍນ ຈ ທ຺ວິນ຺ນໍ ສງ຺ຆາທິເສເສນາຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ທ຺ວີຫິ ສງ຺ຆາທິເສເສຫິ…ເປ… ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ‘‘ອຎ຺ຎສ຺ສ ວາ ທາຕພ຺ພາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິປ຺ປກຕໍ ກຸຏິໍ ລຠິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສປິ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອກຕຕ຺ຕາ ອນາປຕ຺ຕິເຍວາຕິ ວທນ຺ຕິ. ອປຈິນິຕພ຺ພາຕິ ວິທ຺ຘໍເສຕພ຺ພາ. ຠູມິສມໍ ກຕ຺ວາຕິ ກຸຏິວຕ຺ຖຸສມໍ ກຕ຺ວາ.

໓໖໔. ນ ເຫຕ຺ຖ ເລໂປ ຆຏິຍຕີຕິ ຉທນເລປສ຺ສ ອຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ, ວິສຸໍເຍວ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ປນ ສເຈປິ ເລຓສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ອຸປຣິຠາເຄ ຈິຕ຺ຕກມ຺ມາທິກຣຓຕ຺ຖໍ ເລປໍ ເທນ຺ຕິ, ວຏ຺ຏຕິເຍວ. ເລປທານວເສນ ອກຕາ ອິຏ຺ຐກາທິຄຸຫາ ຄຸຫາ ນາມາຕິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕິເຓຫິ ວາ ປຓ຺ເຓຫິ ວາ ຉາທິຕກຸຏິກາວ ວຸຕ຺ຕາຕິ ‘‘ກຸກ຺ກຸຏຈ຺ຉິກເຄຫໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ຉທນໍ ທຓ຺ຑເກຫີ’’ຕິອາທິນາ ປຸນ ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕຫິ ຕິຓປຓ຺ຓຈ຺ຉທນາ ກຸຏິກາວ ວຸຕ຺ຕາ. ຉທນໍ ທຓ຺ຑເກຫິ ຊາລພນ຺ຘໍ ກຕ຺ວາຕິ ຉທນໍ ທີຆໂຕ ຕິຣິຍໂຕ ຈ ຐປິຕທຓ຺ຑເກຫິ ຊາລໍ ວິຍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ. ໂອຄຸມ຺ເຜຕ຺ວາຕິ ຕິຓາທິໍ ວິທ຺ຘໍເສຕ຺ວາ. ຠິຕ຺ຕິເລເປນ ສທ຺ຘິໍ ເລເປ ຆຏິເຕຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸລ຺ລິຕ຺ຕາວລິຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ຉທນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສເຈປິ ຠິຕ຺ຕິເລເປນ ອນຕ຺ຖິໂກ ໂຫຕິ, ຉທນເລເປ ສມນ຺ຕໂຕ ຠິຕ຺ຕິຍາ ອປ຺ປມຕ຺ຕເກນປິ ຆຏິເຕ ຠິຕ຺ຕິເລເປນ ວິນາປິ ອາປຕ຺ຕິເຍວາຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຸປຈິກາໂມຈນຕ຺ຖເມວ ເຫຏ຺ຐາ ປາສາຓກຸຏ຺ຏໍ ກຕ຺ວາ ຕໍ ອລິມ຺ປິຕ຺ວາ ອຸປຣິ ລິມ຺ປຕິ, ເລໂປ ນ ຆຏິຍຕິ ນາມ, ອນາປຕ຺ຕິເຍວາຕິ ອິມິນາ ອຏ຺ຐກຖາວຈເນນ ຕໍ ນ ສເມຕິ. ຕຕ຺ຖ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ ‘‘ຠິຕ຺ຕິໍ ອລິມ຺ປິຕຸກາມຕາຍ ອຠາວໂຕ ຉທນເລເປ ປາສາຓກຸຏ຺ເຏນ ສທ຺ຘິໍ ຆຏິເຕປິ ຕຕ຺ຖ ອນາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ, ຕມ຺ປິ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອຸປຈິກາໂມຈນຕ຺ຖເມວາ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປາສາຓກຸຏ຺ເຏ ປຸນ ລິມ຺ປິຕຸກາມຕາຍ ອຠາໂວເຍວ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ເຕເນວ ‘‘ຕໍ ອລິມ຺ປິຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ‘‘ອຸລ຺ລິຕ຺ຕາທິຠາໂວ…ເປ… ຉທນເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອິທໍ ສຕິປິ ຠິຕ຺ຕິເລເປ ຉທນເລເປນ ວິນາ ອາປຕ຺ຕິ ນ ໂຫຕີຕິ ຉທນເລປສ຺ສ ປຘານຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ຠິຕ຺ຕິເລເປນ ວິນາປິ ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ອິທເມວ ເຈຕ຺ຖ ຍຸຕ຺ຕຕຣນ຺ຕິ ອມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖາຕິ ຕິຓກຸຏິກາຍ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ຕິຓກຸຏິກາຍ ເອວ ສພ຺ພຖາ ອນາປຕ຺ຕິຠາວສ຺ສ ທສ຺ສນໍ ປຣິວາຣປາຬິໍ ອາເນຕ຺ວາ ຕິຓກຸຏິກາຍ ສາຣມ຺ຠາທິປຈ຺ຈຍາປິ ອນາປຕ຺ຕິຠາໂວ ສຸເຂນ ສກ຺ກາ ສາເຘຕຸນ຺ຕິ ກຕໍ. ຕິຓກຸຏິກາຍ ຈ ສພ຺ພຖາ ອນາປຕ຺ຕິຠາເວ ສາຘິເຕ ເຕເນວ ນເຍນ ເລຓຄຸຫາທີສຸປິ ສາຣມ຺ຠາທິປຈ຺ຈຍາປິ ອນາປຕ຺ຕິຠາໂວ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸນ຺ຕິ. ເຕເນວ ‘‘ຍໍ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ຕິຓກຸຏິກາຍ ສາຣມ຺ຠາທິປຈ຺ຈຍາປິ ອນາປຕ຺ຕິຠາເວ ສາຘິເຕ ເຕເນວ ນເຍນ ອຎ຺ຎສ຺ສຕ຺ຖາຍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສປິ ສາຣມ຺ຠາທິປຈ຺ຈຍາປິ ອນາປຕ຺ຕິຠາໂວ ອຕ຺ຖໂຕ ທສ຺ສິໂຕເຍວ ໂຫຕິ. ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ຠິກ຺ຂຸ ສມາທິສິຕ຺ວາ ປກ຺ກມຕິ ‘‘ກຸຏິໍ ເມ ກໂຣຖາ’’ຕິ, ສມາທິສຕິ ຈ ເທສິຕວຕ຺ຖຸກາ ຈ ໂຫຕຸ ອນາຣມ຺ຠາ ຈ ສປຣິກ຺ກມນາ ຈາຕິ, ຕສ຺ສ ກຸຏິໍ ກໂຣນ຺ຕິ ອເທສິຕວຕ຺ຖຸກໍ ສາຣມ຺ຠໍ ອປຣິກ຺ກມນໍ. ‘‘ອາປຕ຺ຕິ ກາຣຸການໍ ຕິຓ຺ຓໍ ທຸກ຺ກຏານ’’ນ຺ຕິ ປາຬິຍໍ ອຎ຺ຎສ຺ສຕ຺ຖາຍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສປິ ສາຣມ຺ຠາທິປຈ຺ຈຍາປິ ທຸກ຺ກຏໍ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິມໍ ໂຈທນໍ ມນສິ ນິຘາຍ ‘‘ຍໍ ປນ…ເປ… ອກຣຓປຈ຺ຈຍາ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ອຎ຺ຎສ຺ສຕ຺ຖາຍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສປິ ສາຣມ຺ຠາທິປຈ຺ຈຍາປິ ອນາປຕ຺ຕິເຍວ. ‘‘ອາປຕ຺ຕິ ກາຣຸການໍ ຕິຓ຺ຓໍ ທຸກ຺ກຏານ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ປນ ອຎ຺ຎສ຺ສຕ຺ຖາຍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ນ ສາຣມ຺ຠາທິປຈ຺ຈຍາ ອາປຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ກິຎ຺ຈຣຫິ ຍຖາສມາທິຏ຺ຐາຍ ອກຣຓປຈ຺ຈຍາ ອາປຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ພຫູສຸ ໂປຕ຺ຖເກສຸ ສຕໂສຘິຕສມ຺ມເຕ ຈ ປຸຣາຓໂປຕ຺ຖເກ ອຍເມວ ປາຐກ຺ກໂມ ທິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ ຍຖາທິຏ຺ຐປາຐານຸກ຺ກເມເນເວຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ປກາສິໂຕ. ກຕ຺ຖຈິ ໂປຕ຺ຖເກ ປນ ‘‘ກຸຏິລກ຺ຂຓປ຺ປຕ຺ຕມ຺ປິ ກຸຏິໍ…ເປ… ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ອິມສ຺ສານນ຺ຕຣໍ ‘‘ຍໍ ປນາ’’ຕິອາທິປາຐໍ ລິຂນ຺ຕິ, ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ຕຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ ປາກໂຏເຍວ. ອນາປຕ຺ຕີຕິ ວຕ຺ວາຕິ ອຸໂປສຖາຄາຣຎ຺ຈ ຠວິສ຺ສຕິ, ອຫຎ຺ຈ ວສິສ຺ສາມີຕິອາທີສຸ ວາສາຄາຣຕ຺ຖາຍ ເອວ ອນິຍມິຕຕ຺ຕາ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ວຕ຺ວາ.

ປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ຕກຸຏິກຣຓລກ຺ຂຓາ ກິຣິຍາເຍວ, ອເທສິຕວຕ຺ຖຸມູລິກາຍປິ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອງ຺ຄໍ ໂຫຕິ ປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ຕມູລິກາຍປິ, ຕທຸຠຍໍ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ‘‘ກິຣິຍາກິຣິຍໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຕ຺ຖຸໍ ອເທສາເປຕ຺ວາ ປມາຓຍຸຕ຺ຕໍ ກຸຏິໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສປິ ວຕ຺ຖຸໍ ເທສາເປຕ຺ວາ ອກິຣິຍາຍ ກຸຏິກຣຓກິຣິຍາຍ ຈ ສມຸຏ຺ຐານໂຕ ກິຣິຍາກິຣິຍໂຕວ ສມຸຏ຺ຐາຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຈິຕ຺ຕກນ຺ຕິ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິອຊານນຈິຕ຺ເຕນ ອຈິຕ຺ຕກໍ. ອຸລ຺ລິຕ຺ຕາທີນໍ ອຎ຺ຎຕຣຕາ, ເຫຏ຺ຐິມປ຺ປມາຓສມ຺ຠໂວ, ອເທສິຕວຕ຺ຖຸຕາ, ປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ຕຕາ, ອຕ຺ຕຸທ຺ເທສິກຕາ, ວາສາຄາຣຕາ, ເລປຆຏ຺ຏນາຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຉ ວາ ສຕ຺ຕ ວາ ອງ຺ຄານິ.

ກຸຏິກາຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ວິຫາຣກາຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໓໖໕. ສຕ຺ຕເມ ເອວໍນາມເກ ນຄເຣຕິ ໂກສມ຺ພີນາມເກ. ຕສ຺ສ ກິຣ ນຄຣສ຺ສ ອາຣາມໂປກ຺ຂຣຓີອາທີສຸ ເຕສຸ ເຕສຸ ຐາເນສຸ ໂກສມ຺ພຣຸກ຺ຂາວ ອຸສ຺ສນ຺ນາ ອເຫສຸໍ, ຕສ຺ມາ ໂກສມ຺ພີຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ອຄມາສິ. ກຸສຸມ຺ພສ຺ສ ນາມ ອິສິໂນ ອສ຺ສມໂຕ ອວິທູເຣ ມາປິຕຕ຺ຕາຕິ ເອເກ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ກຸສຸມ຺ພສ຺ສ ອິສິໂນ ນິວາສຠູມິ ໂກສມ຺ພີ, ຕສ຺ສ ຈ ອວິທູເຣ ຠວຕ຺ຕາ ນຄຣໍ ໂກສມ຺ພີຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຕນ຺ຕິ. ໂຆສິຕນາມເກນ ກິຣ ເສຏ຺ຐິນາ ໂສ ກາຣິໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ໂກ ໂຆສິຕເສຏ຺ຐິ, ກຖຎ຺ຈາເນນ ໂສ ອາຣາໂມ ກາຣິໂຕຕິ? ປຸພ຺ເພ ກິຣ ອທ຺ທິລຣຏ຺ຐໍ ນາມ ອໂຫສິ. ຕໂຕ ໂກຕູຫລໂກ ນາມ ທລິທ຺ໂທ ຉາຕກຠເຍນ ສປຸຕ຺ຕທາໂຣ ສຸຠິກ຺ຂໍ ຣຏ຺ຐໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ປຸຕ຺ຕໍ ວຫິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ອຄມາສິ. ມາຕາ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຕາ. ເຕ ເອກໍ ໂຄປາລກຄາມໍ ປວິສິໍສຸ. ໂຄປາລການຎ຺ຈ ຕທາ ພຫຸປາຍາໂສ ປຏິຍຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ປາຍາສໍ ລຠິຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊິໍສຸ. ອຖ ໂສ ປຸຣິໂສ ພຫຸຕຣໍ ປາຍາສໍ ຠຸຕ຺ໂຕ ຊີຣາເປຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ສຸນຂິຍາ ກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກຸກ຺ກຸໂຣ ຊາໂຕ, ໂສ ໂຄປາລກສ຺ສ ປິໂຍ ອໂຫສິ. ໂຄປາລໂກ ຈ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘໍ ອຸປຏ຺ຐາຕິ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ໂຘປິ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈກາເລ ກຸກ຺ກຸຣສ຺ສ ເອກໍ ປິຓ຺ຑໍ ເທຕິ. ໂສ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘ ສິເນຫໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ໂຄປາລເກນ ສທ຺ຘິໍ ປຓ຺ຓສາລມ຺ປິ ຄຈ຺ຉຕິ, ໂຄປາລເກ ອສນ຺ນິຫິເຕ ຠຕ຺ຕເວລາຍໍ ສຍເມວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກາລາໂຣຈນຕ຺ຖໍ ປຓ຺ຓສາລທ຺ວາເຣ ຠຸສ຺ສຕິ, ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄປິ ຈຓ຺ຑມິເຄ ທິສ຺ວາ ຠຸສ຺ສິຕ຺ວາ ປລາເປຕິ. ໂສ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘ ມຸທຸເກນ ຈິຕ຺ເຕນ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕຕ຺ຣາສ຺ສ ‘‘ໂຆສກເທວປຸຕ຺ໂຕ’’ຕ຺ເວວ ນາມໍ ອໂຫສິ.

ໂສ ເທວໂລກໂຕ ຈວິຕ຺ວາ ໂກສມ຺ພິຍໍ ເອກສ຺ມິໍ ກຸລຆເຣ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕໍ ອປຸຕ຺ຕໂກ ກິຣ ເສຏ຺ຐິ ຕສ຺ສ ມາຕາປິຕູນໍ ຘນໍ ທຕ຺ວາ ປຸຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ອຄ຺ຄເຫສິ. ອຖ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຕ຺ເຕ ຊາເຕ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຆາຕາເປຕຸໍ ອຸປກ຺ກມິ. ໂສ ປຸຎ຺ຎວນ຺ຕຕາຍ ສຕ຺ຕສຸປິ ຐາເນສຸ ມຣຓໍ ອປ຺ປຕ຺ວາ ອວສາເນ ເອກາຍ ເສຏ຺ຐິຘີຕາຍ ເວຍ຺ຍຕ຺ຕິເຍນ ລທ຺ຘຊີວິໂກ ອປຣຠາເຄ ປິຕຸ ອຈ຺ຈເຍນ ເສຏ຺ຐິຏ຺ຐານໍ ປຕ຺ວາ ໂຆສິຕເສຏ຺ຐິ ນາມ ຊາໂຕ. ອຎ຺ເຎປິ ໂກສມ຺ພິຍໍ ກຸກ຺ກຸຏເສຏ຺ຐິ, ປາວາຣິຍເສຏ຺ຐີຕິ ທ຺ເວ ເສຏ຺ຐິໂນ ອຕ຺ຖິ, ອິມິນາ ສທ຺ຘິໍ ຕໂຍ ອເຫສຸໍ.

ເຕນ ຈ ສມເຍນ ເຕສໍ ສຫາຍການໍ ເສຏ຺ຐີນໍ ກຸລູປກາ ປຎ຺ຈສຕາ ອິສໂຍ ປພ຺ພຕປາເທ ວສິໍສຸ. ເຕ ກາເລນ ກາລໍ ໂລຓມ຺ພິລເສວນຕ຺ຖໍ ມນຸສ຺ສປຖໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ອເຖກສ຺ມິໍ ວາເຣ ຄິມ຺ຫສມເຍ ມນຸສ຺ສປຖໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ນິຣຸທກໍ ມຫາກນ຺ຕາຣໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ກນ຺ຕາຣປຣິໂຍສາເນ ມຫນ຺ຕໍ ນິຄ຺ໂຣຘຣຸກ຺ຂໍ ທິສ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສຸໍ ‘‘ຍາທິໂສ ອຍໍ ຣຸກ຺ໂຂ, ອທ຺ຘາ ເອຕ຺ຖ ມເຫສກ຺ຂາຍ ເທວຕາຍ ຠວິຕພ຺ພໍ, ສາຘຸ ວຕສ຺ສ, ສເຈ ໂນ ປານີຍໍ ວາ ປຣິໂຠຊນີຍໍ ວາ ທເທຍ຺ຍາ’’ຕິ. ເທວຕາ ອິສີນໍ ອຊ຺ຌາສຍໍ ວິທິຕ຺ວາ ‘‘ອິເມສໍ ສງ຺ຄຫໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອານຸຠາເວນ ວິຏປນ຺ຕຣໂຕ ນງ຺ຄລສີສມຕ຺ຕໍ ອຸທກຘາຣໍ ປວຕ຺ເຕສິ. ອິສິຄໂຓ ຣຊຕກ຺ຂນ຺ຘສທິສໍ ອຸທກວຏ຺ຏິໍ ທິສ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຠາຊເນຫິ ອຸທກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິໂຠຄໍ ກຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ເທວຕາຍ ອມ຺ຫາກໍ ປຣິໂຠຄຸທກໍ ທິນ຺ນໍ, ອິທໍ ປນ ອຄາມກໍ ມຫາຣຎ຺ຎໍ, ສາຘຸ ວຕສ຺ສ, ສເຈ ໂນ ອາຫາຣມ຺ປິ ທເທຍ຺ຍາ’’ຕິ. ເທວຕາ ອິສີນໍ ອຸປກປ຺ປນວເສນ ທິພ຺ພານິ ຍາຄຸຂຊ຺ຊກາທີນິ ທຕ຺ວາ ສນ຺ຕປ຺ເປສິ.

ອິສໂຍ ຈິນ຺ຕຍິໍສຸ ‘‘ເທວຕາຍ ອມ຺ຫາກໍ ປຣິໂຠຄຸທກມ຺ປິ ໂຠຊນມ຺ປິ ສພ຺ພໍ ທິນ຺ນໍ, ສາຘຸ ວຕສ຺ສ, ສເຈ ໂນ ອຕ຺ຕານໍ ທສ຺ເສຍ຺ຍາ’’ຕິ. ເທວຕາ ເຕສໍ ອຊ຺ຌາສຍໍ ວິທິຕ຺ວາ ອຸປຑ຺ຒກາຍໍ ທສ຺ເສສິ. ເທວເຕ ມຫຕີ ເຕ ສມ຺ປຕ຺ຕິ, ກິໍ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ອິມໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອຘິຄຕາສີຕິ. ນາຕິມຫນ຺ຕໍ ປຣິຕ຺ຕກໍ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາຕິ. ອຸປຑ຺ຒຸໂປສຖກມ຺ມໍ ນິສ຺ສາຍ ຫິ ເທວຕາຍ ສມ຺ປຕ຺ຕິ ລທ຺ຘາ. ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ກິຣ ເຄເຫ ອຍໍ ເທວປຸຕ຺ໂຕ ກມ຺ມກາໂຣ ອໂຫສິ. ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ຫິ ເຄເຫ ອຸໂປສຖທິວເສສຸ ອນ຺ຕມໂສ ທາສກມ຺ມກາເຣ ອຸປາທາຍ ສພ຺ໂພ ຊໂນ ອຸໂປສຖິໂກ ໂຫຕິ. ເອກທິວສໍ ອຍໍ ກມ຺ມກາໂຣ ເອກໂກວ ປາໂຕ ອຸຏ຺ຐາຍ ກມ຺ມນ຺ຕໍ ຄໂຕ. ມຫາເສຏ຺ຐິ ນິວາປໍ ລຠມານມນຸສ຺ເສ ສລ຺ລກ຺ເຂນ຺ໂຕ ເອຕສ຺ເສເວກສ຺ສ ອຣຎ຺ຎໍ ຄຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ອສ຺ສ ສາຍມາສຕ຺ຖາຍ ນິວາປໍ ອທາສິ. ຠຕ຺ຕກາຣທາສີ ເອກສ຺ເສວ ຠຕ຺ຕໍ ປຈິຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎໂຕ ອາຄຕສ຺ສ ຠຕ຺ຕໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອທາສິ. ກມ຺ມກາໂຣ ຈິນ຺ຕຍິ ‘‘ອຎ຺ເຎສຸ ທິວເສສຸ ອິມສ຺ມິໍ ກາເລ ເຄຫໍ ເອກສທ຺ທໍ ອໂຫສິ, ອຊ຺ຊ ອຕິວິຍ ສນ຺ນິສິນ຺ນໍ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ເອຕ’’ນ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ສາ ອາຈິກ຺ຂິ ‘‘ອຊ຺ຊ ອິມສ຺ມິໍ ເຄເຫ ສພ຺ເພ ມນຸສ຺ສາ ອຸໂປສຖິກາ, ມຫາເສຏ຺ຐິ ຕຸຍ຺ເຫເວກສ຺ສ ນິວາປໍ ອທາສີ’’ຕິ. ເອວໍ ອມ຺ມາຕິ. ອາມ ສາມີຕິ. ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ກາເລ ອຸໂປສຖໍ ສມາທິນ຺ນສ຺ສ ອຸໂປສຖກມ຺ມໍ ໂຫຕິ, ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ມຫາເສຏ຺ຐິໍ ປຸຈ຺ຉ ອມ຺ມາຕິ. ຕາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິໂຕ ມຫາເສຏ຺ຐິ ອາຫ – ‘‘ສກລອຸໂປສຖກມ຺ມໍ ນ ໂຫຕິ, ອຸປຑ຺ຒກມ຺ມໍ ປນ ໂຫຕິ, ອຸໂປສຖິໂກ ໂຫຕີ’’ຕິ. ກມ຺ມກາໂຣ ຠຕ຺ຕໍ ອຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ມຸຂໍ ວິກ຺ຂາເລຕ຺ວາ ອຸໂປສຖິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ວສນຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິ. ຕສ຺ສ ອາຫາຣປຣິກ຺ຂີຓກາຍສ຺ສ ຣຕ຺ຕິໍ ວາໂຕ ກຸປ຺ປິ. ໂສ ປຈ຺ຈູສສມເຍ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ອຸປຑ຺ຒຸໂປສຖກມ຺ມນິສ຺ສນ຺ເທນ ມຫາວຕ຺ຕນິອຏວິທ຺ວາເຣ ນິຄ຺ໂຣຘຣຸກ຺ຂເທວປຸຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ.

ໂສ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອິສີນໍ ອາໂຣເຈສິ. ອິສໂຍ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ ‘‘ຕຸມ຺ເຫຫິ ມຍໍ ‘ພຸທ຺ໂຘ ຘມ຺ໂມ ສງ຺ໂຆ’ຕິ ອສ຺ສຸຕປຸພ຺ພໍ ສາວິຕາ, ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ນຸ ໂຂ ໂລເກ ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ. ອາມ, ຠນ຺ເຕ, ອຸປ຺ປນ຺ໂນຕິ. ອິທານິ ກຸຫິໍ ວສຕີຕິ. ສາວຕ຺ຖິຍໍ ນິສ຺ສາຍ ເຊຕວເນ, ຠນ຺ເຕຕິ. ອິສໂຍ ‘‘ຕິຏ຺ຐຖ ຕຸມ຺ເຫ, ມຍໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຫຏ຺ຐຕຸຏ຺ຐາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ໂກສມ຺ພີນຄຣໍ ສມ຺ປາປຸຓິໍສຸ. ມຫາເສຏ຺ຐິໂນ ‘‘ອິສໂຍ ອາຄຕາ’’ຕິ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ສ຺ເວ ອມ຺ຫາກໍ ຠິກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫຖ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ອິສິຄຓສ຺ສ ມຫາທານໍ ອທໍສຸ. ອິສໂຍ ‘‘ຠຸຕ຺ວາວ ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ ອາປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ກາເລ ເອກມ຺ປິ ມາສໍ ທ຺ເວປິ ຕໂຍປິ ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ມາເສ ວສິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຖ, ອິມສ຺ມິໍ ປນ ວາເຣ ຫິຍ຺ໂຍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ອຊ຺ເຊວ ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ ວທຖ, ກິໍ ອິທນ຺ຕິ. ອາມ ຄຫປຕໂຍ ພຸທ຺ໂຘ ໂລເກ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ນ ໂຂ ປນ ສກ຺ກາ ຊີວິຕນ຺ຕຣາໂຍ ຊານິຕຸໍ, ເຕນ ມຍໍ ຕຸຣິຕາ ຄຈ຺ຉາມາຕິ. ເຕນ ຫິ, ຠນ຺ເຕ, ມຍມ຺ປິ ອາຄຈ຺ຉາມ, ອມ຺ເຫຫິ ສທ຺ຘິໍເຍວ ຄຈ຺ຉຖາຕິ. ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ອຄາຣິຍາ ນາມ ມຫາຊຏາ, ຕິຏ຺ຐຖ ຕຸມ຺ເຫ, ມຍໍ ປຸເຣຕຣໍ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ເອກຏ຺ຐາເນ ທ຺ເວ ທິວສານິ ອວສິຕ຺ວາ ຕຸຣິຕຄມເນນ ສາວຕ຺ຖິໍ ປຕ຺ວາ ເຊຕວນວິຫາເຣ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກເມວ ອຄມໍສຸ. ຕຕ຺ຖ ມຘຸຣຘມ຺ມກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ສພ຺ເພວ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິໍສຸ.

ເຕປິ ຕໂຍ ເສຏ຺ຐິໂນ ປຎ຺ຈຫິ ປຎ຺ຈຫິ ສກຏສເຕຫິ ສປ຺ປິມຘຸຜາຓິຕາທີນິ ເຈວ ປຏ຺ຏຸຓ຺ຓທຸກູລາທີນິ ຈ ອາທາຍ ໂກສມ຺ພິໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ສາວຕ຺ຖິໍ ປຕ຺ວາ ເຊຕວນສາມນ຺ເຕ ຂນ຺ຘາວາຣໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປຏິສນ຺ຖາຣໍ ກຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ສຫາຍານໍ ມຘຸຣຘມ຺ມກຖໍ ກເຖສິ. ເຕ ພລວໂສມນສ຺ສຊາຕາ ສຕ຺ຖາຣໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ມຫາທານໍ ອທໍສຸ, ປຸນ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ປຸນທິວເສຕິ ເອວໍ ອຑ຺ຒມາສໍ ທານໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອມ຺ຫາກໍ ຊນປທໍ ອາຄມນາຍ ປຏິຎ຺ຎໍ ເທຖາ’’ຕິ ປາທມູເລ ນິປຊ຺ຊິໍສຸ. ຠຄວາ ‘‘ສຸຎ຺ຎາຄາເຣ ໂຂ ຄຫປຕໂຍ ຕຖາຄຕາ ອຠິຣມນ຺ຕີ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ເອຕ຺ຕາວຕາ ປຏິຎ຺ຎາ ທິນ຺ນາ ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິ ຄຫປຕໂຍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ‘‘ທິນ຺ນາ ໂນ ຠຄວຕາ ປຏິຎ຺ຎາ’’ຕິ ປາທມູເລ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ທສພລໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ໂຍຊເນ ໂຍຊເນ ວິຫາຣໍ ກາເຣຕ຺ວາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ໂກສມ຺ພິໍ ປຕ຺ວາ ‘‘ໂລເກ ພຸທ຺ໂຘ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ກຖຍິໍສຸ. ຕໂຍ ຊນາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ອາຣາເມ ມຫນ຺ຕໍ ຘນປຣິຈ຺ຈາຄໍ ກຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ວິຫາເຣ ກາຣາເປສຸໍ. ຕຕ຺ຖ ກຸກ຺ກຸຏເສຏ຺ຐິນາ ກາຣິໂຕ ກຸກ຺ກຸຏາຣາໂມ ນາມ ອໂຫສິ. ປາວາຣິກເສຏ຺ຐິນາ ອມ຺ພວເນ ກາຣິໂຕ ປາວາຣິກມ຺ພວນໍ ນາມ. ໂຆສິເຕນ ກາຣິໂຕ ໂຆສິຕາຣາໂມ ນາມ ອໂຫສິ. ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂຆສິຕນາມເກນ ກິຣ ເສຏ຺ຐິນາ ໂສ ກາຣິໂຕ’’ຕິ.

ໂຍ ອຠິນິກ຺ຂມນກາເລ ສທ຺ຘິໍ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ, ຍສ຺ສ ຈ ສຕ຺ຖາຣາ ປຣິນິພ຺ພານກາເລ ພ຺ຣຫ຺ມທຓ຺ໂຑ ອາຓຕ຺ໂຕ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ໂພຘິສຕ຺ຕກາເລ ອຸປຏ຺ຐາກຉນ຺ນສ຺ສາ’’ຕິ. ອິມິນາ ຈ ໂຍ ມຊ຺ຌິມນິກາເຍ ຉນ຺ໂນວາທສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໓.໓໘໙ ອາທໂຍ) ຄິລາໂນ ຫຸຕ຺ວາ ຘມ຺ມເສນາປຕິນາ ໂອວທິຍມາໂນປິ ມາຣຓນ຺ຕິກເວທນໍ ອຘິວາເສຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ຕິຓ຺ເຫນ ສຕ຺ເຖນ ກຓ຺ຐນາຬິໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ມຣຓຠເຍ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ຄຕິນິມິຕ຺ເຕ ຈ ອຸປຏ຺ຐິເຕ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຖຸຊ຺ຊນຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ສໍວິຄ຺ໂຄ ວິປສ຺ສນໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ສງ຺ຂາເຣ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ສມສີສີ ຫຸຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍິ, ອຍໍ ໂສ ນ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ປູຊາວຈນປ຺ປໂຍເຄ ກຕ຺ຕຣິ ສາມິວຈນສ຺ສປິ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ ອາຫ ‘‘ຄາມສ຺ສ ວາ ປູຊິຕ’’ນ຺ຕິ. ລກ຺ຂຓໍ ປເນຕ຺ຖ ສທ຺ທສຕ຺ຖານຸສາຣໂຕ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອເກໂກ ໂກຏ຺ຐາໂສຕິ ເອເກໂກ ຠາໂຄ.

໓໖໖. ກິຣິຍໂຕ ສມຸຏ຺ຐານຠາໂວຕິ ເກວລໍ ກິຣິຍາມຕ຺ຕໂຕ ສມຸຏ຺ຐານຠາວໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ, ວຕ຺ຖຸໂນ ປນ ອເທສນາຍ ກຸຏິກຣຓກິຣິຍາຍ ຈ ສມຸຏ຺ຐານໂຕ ກິຣິຍາກິຣິຍໂຕ ສມຸຏ຺ຐາຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິມສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປເທ ຠິກ຺ຂູ ວາ ອນຠິເນຍ຺ຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ວາ-ສທ຺ໂທ ‘‘ອຍໍ ວາ ໂສ ມຫານາໂຄ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ອວຘາຣຓຕ຺ໂຖຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ວິຫາຣກາຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ປຐມທຸຏ຺ຐໂທສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໓໘໐. ອຏ຺ຐເມ ປາກາເຣນ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ໂຄປຸຣຏ຺ຏາລກຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທ຺ວາຣປາສາເທນ ຈ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປາກາຣມຕ຺ຖເກ ປຕິຏ຺ຐາປິຕອຏ຺ຏາລເກຫິ ຈ ຍຸຕ຺ຕໍ. ເວຬູຫິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ປຸປ຺ຜູປຄຜລູປຄຣຸກ຺ຂສຎ຺ຉນ຺ນຕ຺ຕາ ຈ ນີໂລຠາສໍ. ຉາຍູທກສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຠູມິຠາຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ມໂນຣມໍ. ກາຬກເວເສນາຕິ ກລນ຺ທກຣູເປນ. ນິວາປນ຺ຕິ ໂຠຊນໍ. ຕນ຺ຕິ ອຸຍ຺ຍານໍ. ທພ຺ໂພຕິ ຕສ຺ສ ເຖຣສ຺ສ ນາມນ຺ຕິ ທພ຺ພຕ຺ຖມ຺ເຠ ປຕິຕຕ຺ຕາ ທພ຺ໂພຕິ ຕສ຺ສ ເຖຣສ຺ສ ນາມໍ ອໂຫສິ.

ກສ຺ສປທສພລສ຺ສ ສາສໂນສກ຺ກນກາເລ ກິຣ ສຕ຺ຕ ຠິກ຺ຂູ ເອກຈິຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎ ສາສເນ ອຄາຣວໍ ກໂຣນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ‘‘ອິຘ ກິໍ ກໂຣມ, ເອກມນ຺ເຕ ສມຓຘມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ນິສ຺ເສຓິໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ອຸຈ຺ຈໍ ປພ຺ພຕສິຂຣໍ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕພລໍ ຊານນ຺ຕາ ‘‘ນິສ຺ເສຓິໍ ປາເຕນ຺ຕຸ, ຊີວິເຕ ສາລຍາ ໂອຕຣນ຺ຕຸ, ມາ ປຈ຺ຉານຸຕປ຺ປິໂນ ອຫຸວຕ຺ຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສພ຺ເພ ເອກຈິຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ນິສ຺ເສຓິໍ ປາເຕຕ຺ວາ ‘‘ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ໂຫຖ, ອາວຸໂສ’’ຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ໂອວທິຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕຣຸຈິເຍສຸ ຐາເນສຸ ນິສີທິຕ຺ວາ ສມຓຘມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ອາຣຠິໍສຸ.

ຕຕ຺ເຣໂກ ເຖໂຣ ປຎ຺ຈເມ ທິວເສ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ‘‘ມມ ກິຈ຺ຈໍ ນິປ຺ຜນ຺ນໍ, ອຫໍ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ກິໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອິທ຺ຘິຍາ ອຸຕ຺ຕຣກຸຣຸໂຕ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອາຫ – ‘‘ອາວຸໂສ, ອິມໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊຖ, ຠິກ຺ຂາຈາຣກິຈ຺ຈໍ ມມາຍຕ຺ຕໍ ໂຫຕຸ, ຕຸມ຺ເຫ ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ມໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ. ກິໍ ນຸ ມຍໍ, ອາວຸໂສ, ນິສ຺ເສຓິໍ ປາເຕນ຺ຕາ ເອວໍ ອວຈຸມ຺ຫ ‘‘ໂຍ ປຐມໍ ຘມ຺ມໍ ສຈ຺ຉິກໂຣຕິ, ໂສ ຠິກ຺ຂໍ ອາຫຣຕຸ, ເຕນາຠຕໍ ເສສາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ສມຓຘມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ນຕ຺ຖິ, ອາວຸໂສຕິ. ຕຸມ຺ເຫ ອຕ຺ຕໂນ ປຸພ຺ພເຫຕຸນາວ ລຠິຕ຺ຖ, ມຍມ຺ປິ ສກ຺ໂກນ຺ຕາ ວຏ຺ຏສ຺ສນ຺ຕໍ ກຣິສ຺ສາມ, ຄຈ຺ຉຖ ຕຸມ຺ເຫຕິ. ເຖໂຣ ເຕ ສຎ຺ຎາເປຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ຜາສຸກຏ຺ຐາເນ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຄໂຕ. ອປໂຣປິ ເຖໂຣ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ອນາຄາມິຜລໍ ປຕ຺ວາ ຕໂຕ ຈຸໂຕ ສຸທ຺ຘາວາສພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ, ອິຕເຣ ເຖຣາ ເອກໍ ພຸທ຺ຘນ຺ຕຣໍ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣິຕ຺ວາ ເຕສຸ ເຕສຸ ກຸເລສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ. ເອໂກ ຄນ຺ຘາຣຣຏ຺ເຐ ຕກ຺ກສິລນຄເຣ ຣາຊເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ, ເອໂກ ປຈ຺ຈນ຺ຕິມຣຏ຺ເຐ ປຣິພ຺ພາຊິກາຍ ກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ, ເອໂກ ພາຫິຍຣຏ຺ເຐ ກຸຏຸມ຺ພິຍເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ, ເອໂກ ຣາຊຄເຫ ກຸຏຸມ຺ພິຍເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ.

ອຍໍ ປນ ທພ຺ພຕ຺ເຖໂຣ ມລ຺ລຣຏ຺ເຐ ອນຸປິຍນຄເຣ ເອກສ຺ສ ມລ຺ລຣຎ຺ໂຎ ເຄເຫ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ. ຕສ຺ສ ມາຕາ ອຸປວິຊຎ຺ຎາ ກາລມກາສິ. ມຕສຣີຣໍ ສຸສານໍ ເນຕ຺ວາ ທາຣຸຈິຕກໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ອຄ຺ຄິໍ ອທໍສຸ. ອຄ຺ຄິເວຄສນ຺ຕຕ຺ຕໍ ອຸທຣປຏລໍ ທ຺ເວຘາ ອໂຫສິ. ທາຣໂກ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຎ຺ຎພເລນ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ທພ຺ພຕ຺ຖມ຺ເຠ ນິປຕິ, ຕໍ ທາຣກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຍ຺ຍິກາຍ ອທໍສຸ. ສາ ຕສ຺ສ ນາມໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີ ທພ຺ພຕ຺ຖມ຺ເຠ ປຕິຕ຺ວາ ລທ຺ຘຊີວິກຕ຺ຕາ ‘‘ທພ຺ໂພ’’ຕິ ຕສ຺ສ ນາມໍ ອກາສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທພ຺ໂພຕິ ຕສ຺ສ ເຖຣສ຺ສ ນາມ’’ນ຺ຕິ.

ຕສ຺ສ ສຕ຺ຕວສ຺ສິກກາເລ ສຕ຺ຖາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ມລ຺ລຣຏ຺ເຐ ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ ອນຸປິຍນິຄມໍ ປຕ຺ວາ ອນຸປິຍມ຺ພວເນ ວິຫຣຕິ. ທພ຺ພກຸມາໂຣ ສຕ຺ຖາຣໍ ທິສ຺ວາ ສຫ ທສ຺ສເນເນວ ປສີທິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕຸກາໂມ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ອຫໍ ທສພລສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຍ຺ຍິກໍ ອາປຸຈ຺ຉິ. ສາ ‘‘ສາຘຸ ຕາຕາ’’ຕິ ທພ຺ພກຸມາຣໍ ອາທາຍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິມໍ ກຸມາຣໍ ປພ຺ພາເຊຖາ’’ຕິ ອາຫ. ສຕ຺ຖາ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສຎ຺ຎໍ ອທາສິ ‘‘ຠິກ຺ຂຸ ອິມໍ ທາຣກໍ ປພ຺ພາເຊຫີ’’ຕິ. ໂສ ເຖໂຣ ສຕ຺ຖຸ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ທພ຺ພກຸມາຣໍ ປພ຺ພາເຊນ຺ໂຕ ຕຈປຎ຺ຈກກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອາຈິກ຺ຂິ. ປຸພ຺ພເຫຕຸສມ຺ປນ຺ໂນ ກຕາຠິນີຫາໂຣ ປຐມເກສວຏ຺ຏິຍາ ໂວໂຣປນກ຺ຂເຓເຍວ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາສິ, ທຸຕິຍາຍ ເກສວຏ຺ຏິຍາ ໂອໂຣປິຍມານາຍ ສກທາຄາມິຜເລ, ຕຕິຍາຍ ອນາຄາມິຜເລ, ສພ຺ພເກສານໍ ປນ ໂອໂຣປນຎ຺ຈ ອຣຫຕ຺ຕຜລສຈ຺ຉິກິຣິຍາ ຈ ອປຈ຺ຉາ ອປຸເຣ ອໂຫສິ. ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຖໂຣ ກິຣ ສຕ຺ຕວສ຺ສິໂກວ ສໍເວຄໍ ລຠິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິໂຕ ຂຸຣຄ຺ເຄເຍວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ.

ສາວເກນ ປຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ຍຖຸປນິສ຺ສຍໍ ເຕນ ເຕນ ສາວເກນ ປຕ຺ຕພ຺ພໍ. ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາຕິອາທິ ຍຖາສມ຺ຠວວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄຸຓຊາຕນ຺ຕິ ‘‘ຍຎ຺ຈ ກິຎ຺ຈິ ສາວເກນ ປຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ນປຸໍສກລິງ຺ຄສມ຺ພນ຺ຘທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈຕູສຸ ສຈ຺ເຈສຸ ຈຕູຫິ ມຄ຺ເຄຫິ ໂສຬສວິຘສ຺ສ ກິຈ຺ຈສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາຕິ ທຸກ຺ຂສມຸທຍນິໂຣຘມຄ຺ຄສງ຺ຂາເຕສຸ ຈຕູສຸ ສຈ຺ເຈສຸ ທຸກ຺ຂປຣິຎ຺ຎາ ສມຸທຍປ຺ປຫານໍ ນິໂຣຘສຈ຺ຉິກິຣິຍາ ມຄ຺ຄຠາວນາຕິ ເອເກກສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ ຈຕຸນ຺ນໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ກິຈ຺ຈານໍ ວເສນ ໂສຬສວິຘສ຺ສ ກິຈ຺ຈສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ. ຕໂຕ ຕໂຕ ປຏິກ຺ກມິຕ຺ວາຕິ ຕໂຕ ຕໂຕ ກິຈ຺ຈໂຕ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ຈ ປຏິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ. ສິລາປຏ຺ຏເກຕິ ປາສາຓຜລເກ. ເຕຣສາປີຕິ ຠຕ຺ຕຸທ຺ເທສກເສນາສນຄ຺ຄາຫາປກຠຓ຺ຑາຄາຣິກຈີວຣປຏິຄ຺ຄາຫກຈີວຣຠາຊນກຍາຄຸຠາຊນກຜລຠາຊນກຂຊ຺ຊຠາຊນກອປ຺ປມຕ຺ຕກວິສ຺ສຊ຺ຊກສາຏິຍຄ຺ຄາຫາປກປຕ຺ຕຄ຺ຄາຫາປກອາຣາມິກເປສກສາມເຓຣເປສກສມ຺ມຸຕີນໍ ວເສນ ເຕຣສາປິ ສມ຺ມຸຕິໂຍ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ.

໓໘໒. ອປິສູຕິ ເອຕ຺ຖ ສູຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ, ອປິ-ສທ຺ໂທ ອຏ຺ຐານປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ‘‘ວິກາເລ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ອນນ຺ຕຣໍ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ວິກາເລປິ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຊານນ຺ຕາຕິ ທູຣຠາວໍ ຊານນ຺ຕາ. ເອວໍ ສພ຺ພປເທສູຕິ ເອຕ຺ຖ ກຕິກສຓ຺ຐານາທີນໍ ນານປ຺ປກາຣຕ຺ຕາ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ກຕິກວຕ຺ຕາທີນິ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ກຖາເປຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສພ຺ພວິຫາເຣສຸ ຈ ຄມນມຄ຺ເຄ ສມປ຺ປມາເຓ ກຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐາຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຍຎ຺ຫິ ນິມ຺ມິຕານໍ ຘມ຺ມຕາຕິ ອນິຍເມຕ຺ວາ ນິມ຺ມິຕານໍ ອຍໍ ‘‘ເອກສ຺ມິໍ ຠາສມານສ຺ມິ’’ນ຺ຕິອາທິ ຘມ຺ມຕາ. ຕຖາ ຫິ ເຍ ວຓ຺ຓວຍສຣີຣາວຍວປຣິກ຺ຂາຣກິຣິຍາວິເສສາທີຫິ ນິຍມໍ ອກຕ຺ວາ ນິມ຺ມິຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕ ອນິຍເມຕ຺ວາ ນິມ຺ມິຕຕ຺ຕາ ອິທ຺ຘິມຕາ ສທິສາວ ໂຫນ຺ຕິ. ຐານນິສຊ຺ຊາທີສຸ ຠາສິຕຕຸຓ຺ຫີຠາວາທີສຸ ວາ ຍໍ ຍໍ ອິທ຺ຘິມາ ກໂຣຕິ, ຕໍ ຕເທວ ກໂຣນ຺ຕິ. ສເຈ ປນ ນານປ຺ປກາເຣ ກາຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ເກຈິ ປຐມວເຍ, ເກຈິ ມຊ຺ຌິມວເຍ, ເກຈິ ປຈ຺ຉິມວເຍ, ຕຖາ ທີຆເກເສ, ອຸປຑ຺ຒມຸຓ຺ເຑ, ມິສ຺ສກເກເສ, ອຸປຑ຺ຒຣຕ຺ຕຈີວເຣ, ປຓ຺ຑຸກຈີວເຣ, ປທຠາຓຘມ຺ມກຖາສຣຠຎ຺ຎປຎ຺ຫປຸຈ຺ຉນປຎ຺ຫວິສ຺ສຊ຺ຊນຈີວຣສິພ຺ພນໂຘວນາທີນິ ກໂຣນ຺ເຕ, ອປເຣປິ ວາ ນານປ຺ປກາຣເກ ກາຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ເຕນ ປາທກຊ຺ຌານໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ‘‘ເອຕ຺ຕກາ ຠິກ຺ຂູ ປຐມວຍາ ໂຫນ຺ຕູ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ປຣິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ປຸນ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ອຘິຏ຺ຐິເຕ ອຘິຏ຺ຐານຈິຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ອິຈ຺ຉິຕິຈ຺ຉິຕປ຺ປກາຣາເຍວ ໂຫນ຺ຕິ. ອວຕ຺ຖຸກວຈນໍ ນ ໂຫຕີຕິ ນິມ຺ມິຕານໍ ‘‘ອຍໍ ມຎ຺ໂຈ’’ຕິອາທິວຈນໍ ອວຕ຺ຖຸກໍ ນ ໂຫຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ມຎ຺ຈປີຐານໍ ສມ຺ຠວໂຕ.

໓໘໓. ເອກຈາຣິກຠຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕິມນາປຕ຺ຕາ ວິສຸໍ ຐິຕິກາຍ ປາເປຕພ຺ພໍ ຠຕ຺ຕໍ. ຕທ຺ຘິຕໂວຫາເຣນາຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ປຣິມາຓມສ຺ສ ຈຕຸກ຺ກນ຺ຕິ ເອວໍ ຕທ຺ຘິຕໂວຫາເຣນ. ໂອທນສ຺ສ ປຸຈ຺ຉາຍ ສາຘກຕມຕ຺ຕາ ອາຫ – ‘‘ກຣຓຕ຺ເຖເຍວ ກຣຓວຈນ’’ນ຺ຕິ, ໂອທເນນ ກຣຓຠູເຕນ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຍ ຈ ໂອທເນນ ກຣຓຠູເຕນ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເຕສໍ ປຸຈ຺ຉນາກາຣທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ກິໍ, ຠນ຺ເຕ, ໂອທນໍ ເທມາຕິ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຠໂວຕິ ຠວິຕພ຺ໂພ. ອສມນ຺ນາຫຣິຕ຺ວາຕິ ອາໂຠຄໍ ອກຕ຺ວາ. ຣຕ຺ຕິໍ ສມ຺ມນ຺ຕຍມານາຕິ ກຎ຺ຈິ ກາລໍ ສຸປິຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາຍ ສມ຺ມນ຺ຕຍມານາ. ຣຕ຺ຕິຍຎ຺ຫິ ປຐມຍາມມຊ຺ຌິມຍາເມສຸ ສຸປິຕ຺ວາ ປພຸທ຺ຘານໍ ອຊ຺ຊຕນກາເລປິ ອນຊ຺ຊຕນາຠິມາໂນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕ ‘‘ຫິຍ຺ໂຍ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ເຍ ປນ ຣຕ຺ຕິຍໍ ກມ຺ມປ຺ປສຸຕາ ຊາຄຣິຍມນຸຍຸຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕສໍ ອຊ຺ຊຕນາຠິມາໂນເຍວ, ຕສ຺ມາ ເຕ ‘‘ອຊ຺ຊ’’ອິຈ຺ເຈວ ໂວຫຣນ຺ຕິ, ນ ‘‘ຫິຍ຺ໂຍ’’ຕິ. ປຘູປາຍນ຺ຕາຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກໂກຘວເສນ ປຘູປາຍນ຺ຕາ.

໓໘໔. ທພ຺ພ ທພ຺ພາຕິ ທຸຕິໂຍ ທພ຺ພ-ສທ຺ໂທ ປຓ຺ຑິຕາຘິວຈໂນຕິ ອາຫ ‘‘ທພ຺ພາ ປຓ຺ຑິຕາ’’ຕິ. ເອວໍ ນ ນິພ຺ເພເຐນ຺ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ນິພ຺ເພເຐນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ຕານໍ ໂທສໂຕ ໂມເຈນ຺ຕິ. ວຸຏ຺ຐານລກ຺ຂຓໍ ມຎ຺ຎມານາຕິ ວຸຏ຺ຐານລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ມຎ຺ຎມານາ. ນ ຆຏິຍຕີຕິ ເຖຣສ຺ສ ສຸສີລປຏິຎ຺ຎາຍ ຕສ຺ສາ ທຸສ຺ສີລປຏິຎ຺ຎາວຈນໍ ນ ຆຏິຍຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອຕ຺ຖ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ປຣໂຕ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ນາເສຖາຕິ ເສຕກໍ ທຕ຺ວາ ຄິຫິຠາວໍ ປາເປຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ລິງ຺ຄນາສນາ ເຫຕ຺ຖ ອຘິປ຺ເປຕາ. ອິມເມວ ຈ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕິສ຺ໂສ ນາສນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອກກມ຺ມາທິສໍວາສສ຺ສ ອກຣຓໍ ສໍວາສນາສນາ. ທຓ຺ຑກມ຺ມນາສນາ ນາມ ວາລຸກາທີນິ ໂອກິຣິຕ຺ວາ ຍາວ ຂມາເປຕິ, ຕາວ ທຓ຺ຑກມ຺ມວເສນ ນິກ຺ກຑ຺ຒນໍ. ຈຣ ປິເຣ ວິນສ຺ສາຕິ ນິກ຺ກຑ຺ຒນາກາຣທສ຺ສນໍ. ຕຕ຺ຖ ຈຣາຕິ ຄຈ຺ຉ, ອເປຫີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປິເຣຕິ ປຣ ອມາມກ, ອມ຺ຫາກໍ ອນຊ຺ຌຕ຺ຕິກຠູຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປິເຣຕິ ຫິ ປຣ-ສທ຺ເທນ ສມານຕ຺ຖໍ ສມ຺ໂພຘນວຈນໍ. ອຖ ວາ ປິເຣຕິ ‘‘ປຣໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ສມານຕ຺ຖໍ ນິປາຕປທໍ, ຕສ຺ມາ ຈຣ ປິເຣຕິ ປຣໂຕ ຄຈ຺ຉ, ມາ ອິຘ ຕິຏ຺ຐາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິນສ຺ສາຕິ ອທສ຺ສນໍ ຄຈ຺ຉ.

ຍສ຺ມາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອຕ຺ຕານໍ ອປ຺ປກາເສຕ຺ວາ ຐິຕາ, ຕສ຺ມາ ອນຸຍຸຎ຺ຊຖາຕິ ອິມສ຺ສ ຄເວສຖ ຊານາຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ກາຣໂກ ໂຫຕີຕິ ‘‘ອຍ຺ເຍນມ຺ຫິ ທູສິຕາ’’ຕິ ປຏິຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ຕາຍ ປຏິຎ຺ຎາຍ ຍທິ ນາສິຕາ, ເຖໂຣ ກາຣໂກ ໂຫຕິ, ສໂທໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອກາຣໂກ ໂຫຕີຕິ ຕາຍ ກຕປຏິຎ຺ຎໍ ອນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ຍທິ ຠຄວຕາ ປກຕິທຸສ຺ສີລຠາວໍເຍວ ສນ຺ຘາຍ ສາ ນາສິຕາ, ເຖໂຣ ອກາຣໂກ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ສກາຍ ປຏິຎ຺ຎາຍ ນາເສຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອຍ຺ເຍນມ຺ຫິ ທູສິຕາ’’ຕິ ຕາຍ ກຕປຏິຎ຺ຎາຍ ຠູຕຕາ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ວາເທ ເຖໂຣ ກາຣໂກ ໂຫຕິ ສໂທໂສ’’ຕິ. ຠິກ຺ຂຸນິໍ ອນຸທ຺ຘໍເສຕິ, ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອິມິນາ ມຫາອຏ຺ຐກຖາວາໂທ ທສ຺ສິໂຕ. ມຸສາວາເທ ປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸນິໍ ອນຸທ຺ຘໍເສນ຺ຕສ຺ສ ມຸສາວາເທ ປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຕ຺ຣາຕິ ເຕສຸ ທຸກ຺ກຏປາຈິຕ຺ຕິເຍສຸ. ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ‘‘ຕສ຺ມາ ປາຈິຕ຺ຕິຍເມວ ຍຸຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຈນປຣິຍນ຺ຕໍ ທ຺ວີສຸປິ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ອຘິປ຺ປາຍວິຠາວນໍ. ຕຕ຺ຖ ປຸຣິມນເຍຕິ ‘‘ຠິກ຺ຂຸນິໍ ອນຸທ຺ຘໍເສຕິ, ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕອຏ຺ຐກຖານເຍ. ທຸກ຺ກຏເມວ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຈ? ຕຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍຖາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຠິກ຺ຂຸໂນ ຠິກ຺ຂຸສ຺ມິໍ ສງ຺ຆາທິເສໂສຕິ ຠິກ຺ຂຸໍ ອມູລເກນ ອນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸນາ ອນຸທ຺ຘໍເສນ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສງ຺ຆາທິເສໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຈ຺ຉິມນເຍປິ ‘‘ຠິກ຺ຂຸນິໍ ອນຸທ຺ຘໍເສນ຺ຕສ຺ສ ມຸສາວາເທ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຸຣຸນ຺ທີນເຍປິ ມຸສາວາທຕ຺ຕາ ປາຈິຕ຺ຕິຍເມວ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ວິສໍວາທປຸເຣກ຺ຂຕາຍ ປາຈິຕ຺ຕິຍເມວ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍທິ ເອວໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອມູລເກນ ອນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸນາ ອນຸທ຺ຘໍເສນ຺ຕສ຺ສ ອກ຺ໂກສນ຺ຕສ຺ສ ຈ ມຸສາວາທຕ຺ຕາ ປາຈິຕ຺ຕິເຍເນວ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ເຈ? ຕຕ຺ຖ ສຕິປິ ມຸສາວາເທ ວຈນປ຺ປມາຓໂຕ ສງ຺ຆາທິເສສໂອມສວາທປາຈິຕ຺ຕິເຍເຫວ ຠວິຕພ຺ພໍ, ນ ສມ຺ປຊານມຸສາວາທປາຈິຕ຺ຕິເຍນາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວຈນປ຺ປມາຓໂຕ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ວຈນປ຺ປມາຓໂຕຕິ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕປາຬິວຈນປ຺ປມາຓໂຕ. ອິທານິ ຕໍ ວຈນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອນຸທ຺ຘໍສນາຘິປ຺ປາເຍນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ປນ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ວຈນໍ ນຕ຺ຖີຕິ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ອນຸທ຺ຘໍສເນ ຠິກ຺ຂຸໂນ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ວຈນໍ ນຕ຺ຖິ ຕຖາ ປາຬິຍໍ ອນາຄຕຕ຺ຕາ. ສມ຺ປຊານມຸສາວາເທ ປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ວຈນມຕ຺ຖີຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ ສມ຺ປຊານມຸສາວາທສິກ຺ຂາປທໍ ທສ຺ເສຕິ.

ອິທານິ ທ຺ວີສຸປິ ອຏ຺ຐກຖາວາເທສຸ ອຘິປ຺ປາຍໍ ວິຠາເວຕ຺ວາ ເຕສຸ ປຈ຺ຉິມວາເທ ໂທສໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຸຣິມວາທໍ ປຕິຏ຺ຐເປຕຸກາໂມ ອາຈຣິໂຍ ‘‘ຕຕ຺ຣ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຣາຕິ ‘‘ປາຈິຕ຺ຕິຍເມວ ຍຸຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕວາເທ. ອນຸທ຺ຘໍສນາຘິປ຺ປາເຍ ອສຕິ ປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ປຊານມຸສາວາເທ ປາຈິຕ຺ຕິຍສ຺ສ ໂອກາສໍ ທສ຺ເສຕິ. ວິສຸໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສມ຺ປຊານມຸສາວາເທ ປາຈິຕ຺ຕິຍໂຕ ວິສຸໍ ອຎ຺ຎເມວ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອເຕຫິ ນາສນາ ນຕ຺ຖີຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິມິສ຺ສາ ປນ ທຸກ຺ກເຏນ ນາສນາ ນຕ຺ຖີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍທິ ເອວໍ ກສ຺ມາ ນໍ ຠຄວາ ນາເສຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຍສ຺ມາ ປນາ’’ຕິອາທິ.

໓໘໕-໓໘໖. ທູສິໂຕຕິ ທຸຏ຺ຐສທ຺ທສ຺ສ ກມ຺ມສາຘນຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ທູສຍຕິ ປຣໍ ວິນາເສຕີຕິ ທູສໂກ. ອິມິນາ ‘‘ທູສຍຕີຕິ ໂທໂສ’’ຕິ ໂທສສທ຺ທສ຺ສ ກຕ຺ຕຸສາຘນຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ປກຕິຠາວໍ ຊຫາປິໂຕຕິ ທຸສສທ຺ທສ຺ສ ວິກຕິຍໍ ປຐິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ, ປກຕິຍາ ໂສມ຺ມຠາວໍ ຊຫາປິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ, ວິກາຣມາປາທິໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອາກາຣນານຕ຺ເຕນາຕິ ທູສິຕາກາຣສ຺ສ ທູສກາກາຣສ຺ສ ຈ ນານຕ຺ເຕນ. ອນຠິຣທ຺ໂຘຕິ ອຕຸຏ຺ໂຐ. ໂຍ ປນ ອຕຸຏ຺ໂຐ, ໂສ ສຸຂິໂຕ ນາມ ນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ນ ສຸຂິໂຕ’’ຕິ. ‘‘ອາຣາຘິໂຕ ຣາຊາ’’ຕິອາທີສຸ ປສາທິໂຕຕິ ອຕ຺ຖສມ຺ຠວໂຕ ‘‘ນ ວາ ປສາທິໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຂີລສທ຺ໂທ ຖທ຺ຘຠາວວຈໂນ ກຈວຣປຣິຍາໂຍ ຈ ໂຫຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ຈິຕ຺ຕຖທ຺ຘຠາວຈິຕ຺ຕກຈວຣສງ຺ຂາຕໍ ປຏິຆຂີລ’’ນ຺ຕິ. ຂີລຍຕິ ເຕນ ຈິຕ຺ຕໍ ຖທ຺ຘຠາວໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ຂີລໍ, ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຖທ຺ຘຠາໂວ. ໂສ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ປຏິໂຆເຍວ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຖທ຺ຘຠາວລກ຺ຂໂຓ ຫິ ປຏິໂຆ, ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸກ຺ລາປຊາຕຏ຺ຐານໍ ວິຍ ອມນຸຎ຺ຎໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ກຈວຣສທິສຕ຺ຕາປິ ປຏິໂຆວ ‘‘ຂີລ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ປຏິຆຂີລ’’ນ຺ຕິ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຖທ຺ຘຠາວຕ຺ຕາ ກຈວຣສທິສຕ຺ຕາ ຈ ປຏິໂຆເຍວ ຂີລໍ ປຏິຆຂີລໍ. ນປ຺ປຕີໂຕຕິ ປີຕິສຸຂາທີຫິ ນ ອຠິຄໂຕ ນ ອນຸຄໂຕ, ນ ອຸເປໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂຍ ຈ ປີຕິສຸຂາທີຫິ ອນຸປຄໂຕ, ໂສ ເຕຫິ ວຊ຺ຊິໂຕ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປີຕິສຸຂາທີຫິ ວຊ຺ຊິໂຕ’’ຕິ. ໂຍ ຈ ເຕຫິ ວຊ຺ຊິໂຕ, ນ ໂສ ເຕນ ອຠິສໂຏ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ນ ອຠິສໂຏ’’ຕິ, ປີຕິສຸຂາທີຫິ ນ ປຕ຺ຖໂຏຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເຍນາຕິ ເຍນ ໂກເປນ. ທຸຏ຺ໂຐຕິ ມາຕິກາຍ ອາຄຕປທໍ ທສ຺ເສຕິ, ກຸປິໂຕຕິ ປທຠາຊເນ ອາຄຕປທໍ. ອຕ຺ຖໂຕ ເອກຕ຺ເຕປິ ອຸຠິນ຺ນໍ ປທານໍ ວເສນ ‘‘ອຸຠຍມ຺ປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ‘‘ເຕນ ຈ ໂກເປນ ເຕນ ຈ ໂທເສນາ’’ຕິ ອິເມສໍ ປທານໍ ວເສນ ‘‘ທ຺ວີຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ໂທໂສເຍວ. ໂສ ຈ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘປຣິຍາປນ຺ໂນຕິ ອາຫ ‘‘ອິເມຫິ ທ຺ວີຫິ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘເມວ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ. ‘‘ອນຕ຺ຕມນຕາ ອນຠິຣທ຺ຘີ’’ຕິ ວຈເນຫິ ໂທມນສ຺ສເວທນາວ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອິເມຫິ ທ຺ວີຫິ ເວທນາກ຺ຂນ຺ຘໍ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ.

ຍທາ ປນ ໂຈທເກນ ອທິຏ຺ຐໍ ອສຸຕໍ ອປຣິສງ຺ກິຕໍ ວາ ໂຫຕິ, ຕທາ ອມູລກໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຕໍ ປນສ຺ສ…ເປ… ໂຈທກວເສນ ອຘິປ຺ເປຕ’’ນ຺ຕິ. ຍທິ ຈຸທິຕກວເສນ ອຘິປ຺ເປຕໍ ສິຍາ, ອມູລກໍ ນາມ ອນຊ຺ຌາປນ຺ນນ຺ຕິ ປທຠາຊນໍ ວເທຍ຺ຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍໍ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອນຸຣູເປສຸ ເອກູນວີສຕິຍາ ປາຣາຊິເກສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ. ປທຠາຊເນ ປນ ປາຬິຍໍ ອາຄຕາເນວ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ຈຕຸນ຺ນໍ ອຎ຺ຎຕເຣນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕນ຺ຕິ ຈຸທິຕກສ຺ສ ອາປນ຺ນານາປນ຺ນຕ຺ຕໍ. ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປເທ.

ຕເຖວາຕິ ປສາທໂສເຕນ ທິພ຺ພໂສເຕນ ວາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ອຕິທິສຕິ. ສຸຕ຺ວາວ ຊານິຕພ຺ພໂຕ ‘‘ສຸຕຏ຺ຐາເນເຍວ ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິສງ຺ກນໍ ປຣິສງ຺ກິຕໍ, ທິຏ຺ຐານຸຄຕໍ ປຣິສງ຺ກິຕໍ ທິຏ຺ຐປຣິສງ຺ກິຕໍ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ. ອິເມສນ຺ຕິ ກຕ຺ຕຸອຕ຺ເຖ ສາມິວຈນໍ, ອິເມຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຣິສ຺ສນ຺ຕິ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ວິຠຕ຺ຕິປຣິຓາມໍ ກຕ຺ວາ ອິເມຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ທິຏ຺ຐໍ ອຕ຺ຖິ ສມູລກໍ, ອຕ຺ຖິ ອມູລກນ຺ຕິ ອິທໍ ອຊ຺ຌາຈາຣສ຺ສ ສພ຺ຠາວາສພ຺ຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຖິ ສຎ຺ຎາສມູລກໍ, ອຕ຺ຖິ ສຎ຺ຎາອມູລກນ຺ຕິ ອິທໍ ປນ ທິຏ຺ຐສຎ຺ຎາຍ ສພ຺ຠາວາສພ຺ຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ.

ສມີເປ ຐຕ຺ວາຕິ ທ຺ວາທສຫຕ຺ຖພ຺ຠນ຺ຕເຣ ສມີເປ ຐຕ຺ວາຕິ ວທນ຺ຕີຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣໂຕ ປນ ‘‘ທູຕໍ ວາ ປຓ຺ຓໍ ວາ ສາສນໍ ເປເສຕ຺ວາ ໂຈເທນ຺ຕສ຺ສ ສີສໍ ນ ເອຕີ’’ຕິ ປຣມ຺ມຸຂາໂຈທນາຍ ເອວ ອນາປຕ຺ຕິຍາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ສມີເປ ຐຕ຺ວາ’’ຕິ ອິທໍ ສມ຺ມຸຂຠາວມຕ຺ຕທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕິ. ເຕເນວ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ທຸຏ຺ຐໂທສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ອງ຺ຄໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ‘‘ຈາວນາຘິປ຺ປາເຍນ ສມ຺ມຸຂາໂຈທນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຈ ສມ຺ມຸຂຠາໂວ ທ຺ວາທສຫຕ຺ຖພ຺ຠນ຺ຕເຣເຍວາຕິ ນິຍໂມ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຖຸໍ. ວິນຍວິນິຈ຺ຉຍຎ຺ຈ ປຕ຺ວາ ຄຣຸເກເຍວ ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ຍຸຕ຺ຕຕຣໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ໂຈທາປກສ຺ເສວ ວາຈາຍ ວາຈາຍ ສງ຺ຆາທິເສໂສຕິ ອາຓຕ຺ຕສ຺ສ ວາຈາຍ ວາຈາຍ ໂຈທາປກສ຺ສ ສງ຺ຆາທິເສໂສ. ມຍາປິ ທິຏ຺ຐໍ ສຸຕໍ ອຕ຺ຖີຕິ ອິທໍ ອາຓຕ຺ຕສ຺ສປິ ໂຈທກຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ປນ ອວຕ຺ວາປິ ‘‘ປາຣາຊິກໍ ຘມ຺ມໍ ອຊ຺ຌາປນ຺ໂນສີ’’ຕິ ອິທເມວ ວຈນໍ ປຣສ຺ສ ວຈນໍ ວິຍ ອກຕ຺ວາ ອນຸທ຺ຘໍສນາຘິປ຺ປາເຍນ ວທນ຺ຕສ຺ສ ສງ຺ຆາທິເສໂສເຍວ. ສຕິປິ ປນ ອນຸທ຺ຘໍສນາຘິປ຺ປາເຍ ‘‘ອສຸເກນ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ວທນ຺ຕສ຺ສ ນຕ຺ຖິ ສງ຺ຆາທິເສໂສຕິ ວທນ຺ຕິ.

ສມ຺ພຫຸລາ ສມ຺ພຫຸເລ ສມ຺ພຫຸເລຫິ ວຕ຺ຖູຫິ ໂຈເທນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ສມ຺ພຫຸເລຕິ ພຫຸຕ຺ຕນິທ຺ເທເສ ກາຣຓໍ ນ ທິສ຺ສຕິ. ວຕ຺ຖຸໂຈທການໍເຍວ ຫິ ເອກາເນກວເສນ ອິທໍ ຈຕຸກ຺ກມາຄຕໍ, ນ ຈຸທິຕກສ຺ສປິ ເອກາເນກວເສນ. ຕຖາ ຫິ ເອກສ຺ເສວ ຈຸທິຕກສ຺ສ ວເສນ ເອກວຕ຺ຖຸເອກໂຈທກເອກວຕ຺ຖຸນານາໂຈທກນານາວຕ຺ຖຸເອກໂຈທກນານາວຕ຺ຖຸນານາໂຈທກປ຺ປເຠທໍ ອິທໍ ຈຕຸກ຺ກມາຄຕໍ, ເຕເນວ ຈຕຸຕ຺ຖໂຈທນໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນປິ ‘‘ອິມິສ຺ສາ ໂຈທນາຍ ນານາວຕ຺ຖູນິ ນານາໂຈທກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ‘‘ນານາຈຸທິຕກາ’’ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສມ຺ພຫຸເລ’’ຕິ ພຫຸຕ຺ຕນິທ຺ເທເສ ກາຣຓໍ ນ ທິສ຺ສຕິ. ອຖ ວາ ປຐມໍ ຕີສຸປິ ໂຈທນາສຸ ເອກຕ຺ເຕນ ຈຸທິຕກໍ ນິທ຺ທິສິຕ຺ວາປິ ອິຘ ພຫຸຕ຺ເຕນ ນິທ຺ເທໂສ ‘‘ນ ເກວລໍ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ຈຸທິຕເກ ໂຈທນາ ສມ຺ຠວຕິ, ອຖ ໂຂ ສມ຺ພຫຸເລສຸປີ’’ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ກໂຕ.

ໂຈເທຕຸໍ ປນ ໂກ ລຠຕິ, ໂກ ນ ລຠຕີຕິອາທິ ອນຸທ຺ຘໍສນາຘິປ຺ປາຍໍ ວິນາປິ ໂຈທນາລກ຺ຂຓໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສີລສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ອິທໍ ທຸສ຺ສີລສ຺ສ ວຈນໍ ອປ຺ປມາຓນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ປນ ຠິກ຺ຂຸໍ ໂຈເທຕຸໍ ອນິສ຺ສຣຕ຺ຕາ ‘‘ຠິກ຺ຂຸນິເມວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຕິປິ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ຠິກ຺ຂູສຸ ອນິສ຺ສຣຠາເວ ຕາຫິ ກຕໂຈທນາປິ ໂຈທນາຣຸຫຕ຺ຕາ ໂຈທນາເຍວາຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ປຎ຺ຈປິ ສຫຘມ຺ມິກາ ລຠນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ສຸຕ຺ວາ ໂຈເທຕີຕິອາທິນາ ໂຈທໂກ ເຍສໍ ສຸຕ຺ວາ ໂຈເທຕິ, ເຕສມ຺ປິ ວຈນໍ ປມາຓເມວາຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ ເຕສໍ ໂຈທນາປິ ຣຸຫເຕວາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ເຖໂຣ ສຸຕ຺ຕໍ ນິທສ຺ເສສິ.

ທູຕໍ ວາ ປຓ຺ຓໍ ວາ ສາສນໍ ວາ ເປເສຕ຺ວາຕິ ‘‘ຕ຺ວໍເຍວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂຈເທຫີ’’ຕິ ທູຕໍ ວາ ເປເສຕ຺ວາ ໂຍ ຕໍ ໂຈເທຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ຕສ຺ສ ມຸຂສາສນໍ ວາ ປຓ຺ຓໍ ວາ ເປເສຕ຺ວາ. ສີສໍ ນ ເອຕີຕິ ສງ຺ຆາທິເສໂສ ນ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ກິຎ຺ຈາປິ ປາຬິຍໍ ‘‘ໂຈເທຕິ ວາ ໂຈທາເປຕິ ວາ’’ຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ທູຕສາສນາທີຫິ ໂຈທາເປນ຺ຕສ຺ສປິ ອາປຕ຺ຕິເຍວາຕິ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ‘‘ສີສໍ ນ ເອຕີ’’ຕິ ອິທໍ ປນ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍປ຺ປມາເຓນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ສມເຍນາຕິ ປກຕິຍາ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ອຕ຺ຖວິຊານນສມເຍນ.

ຄຣຸການໍ ທ຺ວິນ຺ນນ຺ຕິ ປາຣາຊິກສງ຺ຆາທິເສສານໍ. ອວເສສານໍ ວເສນາຕິ ປຎ຺ຈລຫຸກາປຕ຺ຕີນໍ ວເສນ. ‘‘ນຕ຺ຖິ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິອາທິ ທສວຕ຺ຖຸກາ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ. ‘‘ອນ຺ຕວາ ໂລໂກ, ອນນ຺ຕວາ ໂລໂກ’’ຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕາ ທິຏ຺ຐິ ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທສງ຺ຂາຕໍ ອນ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ອນ຺ຕຄ຺ຄາຫິກາ. ອາຊີວເຫຕຸ ປຎ຺ຎຕ຺ຕານໍ ຉນ຺ນໍ ສິກ຺ຂາປທານໍ ວເສນາຕິ ອາຊີວເຫຕຸ ອາຊີວກາຣຓາ ປາປິຈ຺ໂຉ ອິຈ຺ຉາປກໂຕ ອສນ຺ຕໍ ອຠູຕໍ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມໍ ອຸລ຺ລປຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສ, ອາຊີວເຫຕຸ ອາຊີວກາຣຓາ ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕໍ ສມາປຊ຺ຊຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ສງ຺ຆາທິເສສສ຺ສ, ອາຊີວເຫຕຸ ອາຊີວກາຣຓາ ໂຍ ເຕ ວິຫາເຣ ວສຕິ, ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ອຣຫາຕິ ຠຓຕິ, ປຏິວິຊານນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສ, ອາຊີວເຫຕຸ ອາຊີວກາຣຓາ ຠິກ຺ຂຸ ປຓີຕໂຠຊນານິ ອຄິລາໂນ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ວິຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປາຈິຕ຺ຕິຍສ຺ສ, ອາຊີວເຫຕຸ ອາຊີວກາຣຓາ ຠິກ຺ຂຸນີ ປຓີຕໂຠຊນານິ ອຄິລານາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ວິຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປາຏິເທສນີຍສ຺ສ, ອາຊີວເຫຕຸ ອາຊີວກາຣຓາ ຠິກ຺ຂຸ ສູປໍ ວາ ໂອທນໍ ວາ ອຄິລາໂນ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ວິຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ, ອາຊີວວິປຕ຺ຕິປຈ຺ຈຍາ ອິມາ ຉ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ເອວໍ ປຣິວາຣປາຬິຍໍ (ປຣິ. ໒໘໗) ທສ຺ສິຕານໍ ຉນ຺ນໍ ສິກ຺ຂາປທານໍ ວເສນ. ທິຏ຺ຐິວິປຕ຺ຕິອາຊີວວິປຕ຺ຕີຫິ ໂຈເທນ຺ໂຕປິ ຕມ຺ມູລິກາຍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ເອວ ໂຈເທຕິ.

‘‘ກສ຺ມາ ມໍ ນ ວນ຺ທສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິເຕ ‘‘ອສ຺ສມໂຓສິ ອສກ຺ຍປຸຕ຺ຕິໂຍສີ’’ຕິ ອວນ຺ທນກາຣຓສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸໍ ອຊ຺ຌາປນ຺ໂນ ນ ວນ຺ທິຕພ຺ໂພຕິ ວທນ຺ຕິ. ໂຈເທຕຸກາມຕາຍ ເອວ ອວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ວຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ຐເປຕ຺ວາ ອວນ຺ທິຍຠາເວ ຕໍ ກາຣຓໍ ນ ໂຫຕີຕິ ຈູຬຄຓ຺ຐິປເທ ມຊ຺ຌິມຄຓ຺ຐິປເທ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸໍ ອຊ຺ຌາປນ຺ນສ຺ສ ອວນ຺ທນີເຍສຸ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ສຍນ຺ຕສ຺ສ ສຫເສຍ຺ຍາປຕ຺ຕິຍາ ອຠາວໂຕ ຕສ຺ສ ຈ ປຏິຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ຣຸຫນໂຕ ຕເທວ ຍຸຕ຺ຕຕຣນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ກິຎ຺ຈາປິ ຍາວ ໂສ ຠິກ຺ຂຸຠາວໍ ປຏິຊານາຕິ, ຕາວ ວນ຺ທິຕພ຺ໂພ. ຍທາ ປນ ‘‘ອສ຺ສມໂຓມ຺ຫີ’’ຕິ ປຏິຊານາຕິ, ຕທາ ນ ວນ຺ທິຕພ຺ໂພຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ວິເສໂສ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸໍ ອຊ຺ຌາປນ຺ນສ຺ສ ຫິ ຠິກ຺ຂຸຠາວໍ ປຏິຊານນ຺ຕສ຺ເສວ ຠິກ຺ຂຸຠາໂວ, ນ ຕໂຕ ປຣໍ. ຠິກ຺ຂຸຠາວໍ ອປ຺ປຏິຊານນ຺ໂຕ ຫິ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນປກ຺ຂໍ ຠຊຕິ. ຍສ຺ມາ ອາມິສໍ ເທນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ອິຈ຺ຉິຕຏ຺ຐາເນເຍວ ເທຕິ, ຕສ຺ມາ ປຏິປາຏິຍາ ນິສິນ຺ນານໍ ຍາຄຸຠຕ຺ຕາທີນິ ເທນ຺ເຕນ ເອກສ຺ສ ໂຈເທຕຸກາມຕາຍ ອທິນ຺ເນປິ ໂຈທນາ ນາມ ນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ນ ຕາວຕາ ໂຈທນາ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ຕິໍສານີຕິ ຕິໍສ ເອເຕສມຕ຺ຖີຕິ ຕິໍສານິ, ຕິໍສວນ຺ຕານີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຕິໍສາຘິການີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຄຸຓວຈນຕ຺ຕາ ຕທ຺ຘິຕໂລປໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ຕິໍສານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ຕິໍສ ໂຈທນາ ອຘິກາ ເອເຕສູຕິ ຕິໍສານິ. ຕສ຺ມິໍ ອຘິກມິຕິ ຑກາຣປຈ຺ຈເຍ ສຕິ ຣູປມິທໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນວຸຕານີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ອຸພ຺ພາຫິກາຍ ຕໍ ອຘິກຣຓໍ ວິນິຈ຺ຉິນິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຸພ຺ພາຫິກາຍ ສມ຺ມເຕຫິ ຕໍ ອຘິກຣຓໍ ວິນິຈ຺ຉິນິຕພ຺ພໍ. ອລຊ຺ຊຸສ຺ສນ຺ນາຍ ຫິ ປຣິສາຍ ທສຫງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ອຸພ຺ພາຫິກາຍ ສມ຺ມນ຺ນິຕພ຺ໂພ. ‘‘ສີລວາ ໂຫຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສໍວຸໂຕ ວິຫຣຕິ ອາຈາຣໂຄຈຣສມ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິອາທິນາ ສມຖກ຺ຂນ຺ຘເກ (ຈູຬວ. ໒໓໑) ວຸຕ຺ຕທສງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສມນ຺ນາຄຕາ ທ຺ເວ ຕໂຍ ຠິກ຺ຂູ ອຸຈ຺ຈິນິຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ວຸຕ຺ຕາຍ ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ມວາຈາຍ ສມ຺ມນ຺ນິຕພ຺ພາ. ເອວໍ ສມ຺ມເຕຫິ ປນ ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ວິສຸໍ ວາ ນິສີທິຕ຺ວາ ຕສ຺ສາເຍວ ວາ ປຣິສາຍ ‘‘ອຎ຺ເຎຫິ ນ ກິຎ຺ຈິ ກເຖຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ສາເວຕ຺ວາ ຕໍ ອຘິກຣຓໍ ວິນິຈ຺ຉິນິຕພ຺ພໍ. ຕຸມ຺ຫາກນ຺ຕິ ຈຸທິຕກໂຈທເກ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ກິມ຺ຫີຕິ ກິສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ. ກິມ຺ຫິ ນມ຺ປິ ນ ຊານາສີຕິ ກິມ຺ຫິ ນນ຺ຕິ ວຈນມ຺ປິ ນ ຊານາສິ. ນາສ຺ສ ອນຸໂຍໂຄ ທາຕພ຺ໂພຕິ ນາສ຺ສ ປຸຈ຺ຉາ ປຏິປຸຈ຺ຉາ ທາຕພ຺ພາ. ‘‘ທຸມ຺ມງ຺ກູນໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ນິຄ຺ຄຫາຍາ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ ‘‘ອລຊ຺ຊີນິຄ຺ຄຫຕ຺ຖາຍ…ເປ… ປຎ຺ຎຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຫິຕີຕິ ອາຄມິສ຺ສຕິ. ທິຏ຺ຐສນ຺ຕາເນນາຕິ ທິຏ຺ຐສມ຺ພນ຺ເຘນ, ທິຏ຺ຐນິຍາເມນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວິວາທວຕ຺ຖຸສງ຺ຂາເຕ ອຕ຺ເຖ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ ອຕ຺ຖປ຺ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ. ສຎ຺ຎໍ ທຕ຺ວາຕິ ເຕສໍ ກຖໍ ປຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວຈນໍ ສາເຘຕຸໍ ສຎ຺ຎໍ ກຕ຺ວາ. ອສຸທ຺ຘສຎ຺ຎາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ‘‘ອນນຸຈ຺ຉວິໂກ’’ຕິ ອາຫ. ເອກສມ຺ໂຠຄປຣິໂຠຄາຕິ ອິທໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕິກາ ເຕສໍ ໂມຈນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ເຕສໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສມ຺ໂຠເຄ ໂຍຊນຕ຺ຖໍ. ວິນິຈ຺ຉໂຍ ນ ກາຕພ຺ໂພຕິ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ວຈເນ ອຏ຺ຐາຕພ຺ພສຠາວາ ເອເຕ ອລຊ຺ຊິໂນ’’ຕິ ຊານນ຺ເຕນ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ນ ກາຕພ຺ໂພ.

ວິຣທ຺ຘໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ຕນາ ກຕໂທສປ຺ປຏິຈ຺ຉາທນຕ຺ຖໍ ກຎ຺ຈິ ມຸສາວາທໍ ກຕ຺ວາ ວິຣທ຺ຘໍ ໂຫຕິ. ປຏິຎ຺ຎໍ ນ ເທຕີຕິ ສເຈ ມຍາ ກຕໂທສໍ ວກ຺ຂາມິ, ມຍ຺ຫໍ ອນຸວຕ຺ຕກາ ຠິຊ຺ຊິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ‘‘ກຕໍ ມຍາ’’ຕິ ປຏິຎ຺ຎໍ ນ ເທຕິ. ສຸທ຺ໂຘ ໂຫຕູຕິ ເຕສໍ ວຈເນນ ສຸທ຺ໂຘ ນາມ ໂຫຕຸ, ເຕສໍ ວຈເນນ ເອກທ຺ເວວາຣມສ຺ສ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ທາຕພ຺ໂພຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຐາເນ ນ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ລຊ຺ຊິຏ຺ຐາເນ ນ ຕິຏ຺ຐຕິ. ວິນິຈ຺ຉໂຍ ນ ທາຕພ຺ໂພຕິ ອລຊ຺ຊິຠາວມາປນ຺ນຕ຺ຕາ ນ ທາຕພ຺ໂພ.

ອມູລກມ຺ປິ ສມູລກມ຺ປິ ມູລໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວທນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ທ຺ເວ ມູລານີ’’ຕິ. ກາເລນ ວກ຺ຂາມີຕິອາທີສຸ ເອໂກ ເອກໍ ໂອກາສໍ ກາເຣຕ຺ວາ ໂຈເທນ຺ໂຕ ກາເລນ ວທຕິ ນາມ. ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ຄຓມຊ຺ເຌ ສລາກຄ຺ຄຍາຄຸອຄ຺ຄວິຕກ຺ກມາຬກຠິກ຺ຂາຈາຣມຄ຺ຄອາສນສາລາທີສຸ ອຸປຏ຺ຐາເກຫິ ປຣິວາຣິຕກ຺ຂເຓ ວາ ໂຈເທນ຺ໂຕ ອກາເລນ ວທຕິ ນາມ. ຕຈ຺ເຉນ ວທນ຺ໂຕ ຠູເຕນ ວທຕິ ນາມ. ‘‘ອມ຺ໂຠ ມຫລ຺ລກ-ປຣິສາວຈຣ-ປໍສຸກູລິກ-ຘມ຺ມກຖິກ-ປຕິຣູປໍ ຕວ ອິທ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ໂຕ ຜຣຸເສນ ວທຕິ ນາມ. ກາຣຓນິສ຺ສິຕໍ ປນ ກຕ຺ວາ ‘‘ຠນ຺ເຕ ມຫລ຺ລກາຕ຺ຖ, ປຣິສາວຈຣາ ປໍສຸກູລິກາ ຘມ຺ມກຖິກາຕ຺ຖ, ປຕິຣູປໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອິທ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ໂຕ ສຓ຺ເຫນ ວທຕິ ນາມ. ກາຣຓນິສ຺ສິຕໍ ກຕ຺ວາ ວທນ຺ໂຕ ອຕ຺ຖສຎ຺ຫິເຕນ ວທຕິ ນາມ. ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ວກ຺ຂາມິ, ໂນ ໂທສນ຺ຕໂຣຕິ ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ຕໍ ອຸປຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ວກ຺ຂາມິ, ນ ທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ. ປນ຺ນຣສສຸ ຘມ຺ເມສູຕິ ປຣິສຸທ຺ຘກາຍສມາຈາຣຕາ, ປຣິສຸທ຺ຘວຈີສມາຈາຣຕາ, ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີສຸ ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຕາ, ພຫຸສ຺ສຸຕຕາ, ອຸຠິນ຺ນໍ ປາຕິໂມກ຺ຂານໍ ວິຕ຺ຖາເຣນ ສ຺ວາຄຕສຸວິຠຕ຺ຕສຸປ຺ປວຕ຺ຕສຸວິນິຈ຺ຉິຕຕາ, ‘‘ກາເລນ ວກ຺ຂາມີ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕປຎ຺ຈຘມ຺ມາ, ກາຣຸຎ຺ຎຕາ, ຫິເຕສິຕາ, ອນຸກມ຺ປຕາ, ອາປຕ຺ຕິວຸຏ຺ຐານຕາ, ວິນຍປຸເຣກ຺ຂາຣຕາຕິ ອິເມສຸ ປນ຺ນຣສສຸ ຘມ຺ເມສຸ. ຕຕ຺ຖ ກາຣຸຎ຺ຎຕາຕິ ກາຣຸຓິກຠາໂວ. ອິມິນາ ກຣຸຓາ ຈ ກຣຸຓາປຸພ຺ພຠາໂຄ ຈ ທສ຺ສິໂຕ. ຫິເຕສິຕາຕິ ຫິຕຄເວສນຕາ. ອນຸກມ຺ປຕາຕິ ເຕນ ຫິເຕນ ສໍໂຍຊນາ. ທ຺ວີຫິປິ ເມຕ຺ຕາ ຈ ເມຕ຺ຕາປຸພ຺ພຠາໂຄ ຈ ທສ຺ສິໂຕ. ອາປຕ຺ຕິວຸຏ຺ຐານຕາຕິ ອາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ສຸທ຺ຘນ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐາປນາ. ວຕ຺ຖຸໍ ໂຈເທຕ຺ວາ ສາເຣຕ຺ວາ ປຏິຎ຺ຎໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ຍຖາປຏິຎ຺ຎາຍ ກມ຺ມກຣຓໍ ວິນຍປຸເຣກ຺ຂາຣຕາ ນາມ. ສຈ຺ເຈ ຈ ອກຸປ຺ເປ ຈາຕິ ວຈີສຈ຺ເຈ ຈ ອກຸປ຺ປຕາຍ ຈ. ຈຸທິຕເກນ ຫິ ສຈ຺ຈຎ຺ຈ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ໂກໂປ ຈ ນ ກາຕພ຺ໂພ, ເນວ ອຕ຺ຕນາ ກຸຊ຺ຌິຕພ຺ໂພ, ນ ປໂຣ ຆຏ຺ເຏຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຠຸມ຺ມປ຺ປຕ຺ຕິຍາຕິ ຠຸມ຺ມວຈເນ ສມ຺ປຕ຺ເຕ, ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ອິທໍ ອຸປໂຍຄວຈນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຘິກຣີຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ອຘິກຣຓານິ. ເກ ອຘິກຣີຍນ຺ຕິ? ສມຖາ. ກຖໍ ອຘິກຣີຍນ຺ຕິ? ສມນວເສນ. ອຘິກຣຓໍ ສເມນ຺ຕິ ວູປສເມນ຺ຕີຕິ ຫິ ສມຖາ. ອຖ ວາ ສມນຕ຺ຖາຍ ປວຕ຺ຕມາເນຫິ ສມເຖຫິ ອຘິກາຕພ຺ພານີຕິ ອຘິກຣຓານິ. ຍຖາ ຫິ ສມນວເສນ ສມຖານໍ ວິວາທາທີສຸ ອຘິກຕ຺ຕຸຠາໂວ, ເອວໍ ວິວາທາທີນໍ ເຕຫິ ອຘິກຕ຺ຕພ຺ພຕາປິ. ເຕນາຫ ‘‘ສມເຖຫິ ອຘິກຣຓີຍຕາ’’ຕິ. ອິມິນາ ອຘິກຣຓສທ຺ທສ຺ສ ກມ຺ມສາຘນຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ຄາຫນ຺ຕິ ‘‘ອສຸກໍ ໂຈເທສ຺ສາມີ’’ຕິ ມນສາ ໂຈທນາຍ ຄຫຓໍ. ເຈຕນນ຺ຕິ ‘‘ໂຈເທສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນເຈຕນໍ. ອກ຺ຂນ຺ຕິນ຺ຕິ ຈຸທິຕເກ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ອກ຺ຂນ຺ຕິໍ. ໂວຫາຣນ຺ຕິ ໂຈທນາວສປ຺ປຕ຺ຕວຈນໍ. ປຓ຺ຓຕ຺ຕິນ຺ຕິ ໂຈທນາວສປ຺ປວຕ຺ຕນາມປຓ຺ຓຕ຺ຕິໍ. ອຕ຺ຕາທານໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ໂຈທນໍ ມນສາ ຄເຫຕ຺ວາ. ຕໍ ອຘິກຣຓນ຺ຕິ ຕໍ ຄາຫລກ຺ຂຓໍ ອຘິກຣຓໍ.

ຕສ຺ມາ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິ ອຘິກຣຓນ຺ຕິ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ກຕສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຕມ຺ປິ ນ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕໍ ປເນຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ເຕຕິ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ. ປາຣາຊິກຘມ຺ໂມຕິ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິ. ອຈ຺ຈນ຺ຕອກຸສລຕ຺ຕາຕິ ໂລກວຊ຺ຊຠາວໂຕ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິຍາ ເອກນ຺ຕອກຸສລຕ຺ຕາ. ຍາຍ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິຍາຕິ ນາມປຓ຺ຓຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ອຠິລາເປນາຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕຕິ ໂວຫາຣວເສນ ກຖິໂຕ. ອຘິກຣເຓ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ອຘິກຣຓນ຺ຕິ ມຎ຺ຈຏ຺ເຐສຸ ມຎ຺ຈໂວຫາໂຣ ວິຍ. ຍສ຺ມາ ອມູລເກນ ໂຈເທນ຺ໂຕ ຈຸທິຕເກ ປຸຄ຺ຄເລ ຕໍ ອຘິກຣຓໍ ນຕ຺ຖີຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕິ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ອຠິເຘຍ຺ຍສຸຎ຺ຎນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສຠາວໂຕ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ອິເຘວາຕິ ຕຎ຺ຈ ຍຖາວຸຕ຺ຕປຣິຍາເຍນ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິຍາ ອຘິກຣຓຠາໂວ ອິເຘວ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ສິກ຺ຂາປເທ. ‘‘ມາຕາປິ ປຸຕ຺ເຕນ ວິວທຕີ’’ຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕສ຺ສ ວິວາທສ຺ສ ອຘິກຣຓຠາໂວ ນ ສມ຺ຠວຕິ ສມເຖຫິ ອນຘິກຣຓີຍຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອິເຘກຈ຺ໂຈ ວິວາໂທ’’ຕິ.

ອຏ຺ຐາຣສເຠທກຣວຕ຺ຖູນີຕິ ລກ຺ຂຓວຈນເມຕໍ ຍຖາ ‘‘ຍທິ ເມ ພ຺ຍາຘິຕາ ທເຫຍ຺ຍຸໍ, ທາຕພ຺ພມິທໂມສຘ’’ນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕສຸ ອຎ຺ຎຕຣຎ຺ຎຕຣໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ວິວາໂທ ‘‘ອຏ຺ຐາຣສເຠທກຣວຕ຺ຖູນິ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອນຸວາໂທຕິ ອຸປວທນາ ເຈວ ໂຈທນາ ຈ. ຕຕ຺ຖ ອຸປວທນາ ນາມ ອກ຺ໂກໂສ. ປຎ຺ຈປິ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘາຕິ ມາຕິກາຍ ອາຄຕາ ປຎ຺ຈ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘາ. ສຕ຺ຕາຕິ ເຕເຍວ ປຎ຺ຈ, ວິຠງ຺ເຄ ອາຄຕາ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍທຸພ຺ຠາສິຕາປຕ຺ຕິໂຍ ທ຺ເວຕິ ສຕ຺ຕ. ກິຈ຺ຈຍຕາຕິ ກຕ຺ຕພ຺ພຕາ. ກຣຓີຍຕາຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ອຸຠເຍນປິ ອປໂລກນາທິສງ຺ຆກມ຺ມໍເຍວ ທສ຺ເສຕິ, ເຕນາຫ ‘‘ອປໂລກນກມ຺ມ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓໍ ຐເປຕ຺ວາ ເສສາຘິກຣເຓຫິ ໂຈທນາເຍວ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ປນຕ຺ເຖ…ເປ… ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓເມວ ອຘິປ຺ເປຕ’’ນ຺ຕິ. ສປທານຸກ຺ກມນິທ຺ເທສສ຺ສາຕິ ປທານໍ ອນຸກ຺ກເມນ ນິທ຺ເທໂສ ປທານຸກ຺ກມນິທ຺ເທໂສ, ປທຠາຊນສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ເຕນ ສຫ ວຕ຺ຕມານໍ ສປທານຸກ຺ກມນິທ຺ເທສໍ, ສິກ຺ຂາປທໍ, ຕສ຺ສ ປທານຸກ຺ກມນິທ຺ເທສສຫິຕສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ປທຠາຊນສຫິຕສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອສ຺ສາຕິ ກຕ຺ຕຸອຕ຺ເຖ ສາມິວຈນໍ, ອເນນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ເອເຕນ ໂຈທເກນາ’’ຕິອາທິ. ອິຘາຄເຕສູຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປເທ ອາຄເຕສຸ. ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອາຄເຕສູຕິ ອິໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ໂອມສວາທາທິສິກ຺ຂາປທປາຬິຍໍ ອາຄເຕສຸ. ທຸສ຺ສີໂລຕິ ນິສ຺ສີໂລ ສີລວິຣຫິໂຕ. ປາປຘມ຺ໂມຕິ ທຸສ຺ສີລຕ຺ຕາ ເອວ ຫີນຊ຺ຌາສຍຕາຍ ລາມກສຠາໂວ. ອສຸຈິສງ຺ກສ຺ສຣສມາຈາໂຣຕິ ອປຣິສຸທ຺ຘກາຍກມ຺ມາທິຕາຍ ອສຸຈິ ຫຸຕ຺ວາ ສງ຺ກາຍ ສຣິຕພ຺ພສມາຈາໂຣ. ທຸສ຺ສີໂລ ຫິ ກິຎ຺ຈິເທວ ອສາຣຸປ຺ປໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ອສຸເກນ ກຕໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ປເຣສໍ ອາສງ຺ກນີໂຍ ໂຫຕິ, ເກນຈິເທວ ວາ ກຣຓີເຍນ ມນ຺ຕຍນ຺ເຕ ຠິກ຺ຂູ ທິສ຺ວາ ‘‘ກຈ຺ຈິ ນຸ ໂຂ ອິເມ ມຍາ ກຕກມ຺ມໍ ຊານິຕ຺ວາ ມນ຺ເຕນ຺ຕີ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນເຍວ ສງ຺ກາຍ ສຣິຕພ຺ພສມາຈາໂຣ. ປຏິຈ຺ຉນ຺ນກມ຺ມນ຺ໂຕຕິ ລຊ຺ຊິຕພ຺ພຕາຍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕພ຺ພກມ຺ມນ຺ໂຕ. ອສ຺ສມໂຓຕິ ນ ສມໂຓ. ສລາກຄ຺ຄຫຓາທີສຸ ‘‘ອຫມ຺ປິ ສມໂຓ’’ຕິ ມິຈ຺ຉາປຏິຎ຺ຎາຍ ສມຓປຏິຎ຺ໂຎ. ອເສຏ຺ຐຈາຣິຕາຍ ອພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ. ອຸໂປສຖາທີສຸ ‘‘ອຫມ຺ປິ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ’’ຕິ ມິຈ຺ຉາປຏິຎ຺ຎາຍ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິປຏິຎ຺ໂຎ. ປູຕິນາ ກມ຺ເມນ ສີລວິປຕ຺ຕິຍາ ອນ຺ໂຕ ອນຸປວິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ອນ຺ໂຕປູຕິ. ຉທ຺ວາເຣຫິ ຣາຄາທິກິເລສານຸວສ຺ສເນນ ຕິນ຺ຕຕ຺ຕາ ອວສ຺ສຸໂຕ. ສຎ຺ຊາຕຣາຄາທິກຈວຣຕ຺ຕາ ສີລວນ຺ເຕຫິ ຉຑ຺ເຑຕພ຺ພຕ຺ຕາ ຈ ກສມ຺ພຸຊາໂຕ.

ອິຘ ປາຬິຍນ຺ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປເທ ປາຬິຍໍ. ເຊຏ຺ຐພ຺ພຕິໂກຕິ ກລິເທວີວຕນິຍຸຕ຺ໂຕ. ກລິເທວີ ກິຣ ສິຣີເທວິຍາ ເຊຏ຺ຐາ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສາ ວຕຘໂຣ ‘‘ເຊຏ຺ຐພ຺ພຕິໂກ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕໍ ປນ ວຕໍ ສມາທິຍິຕ຺ວາ ປູເຣນ຺ໂຕ ສກລສຣີເຣ ມສິໍ ມກ຺ເຂຕ຺ວາ ກາກປຕ຺ຕານິ ມຸຏ຺ຐິຍໍ ກຕ຺ວາ ກລິເທວິໍ ຜລເກ ລິຂາເປຕ຺ວາ ຕໍ ກາຊໂກຏິຍໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ໂຖເມນ຺ໂຕ ວິຈຣຕິ. ຍທຄ຺ເຄນາຕິ ຍຕ຺ຕເກນ. ຕທຄ຺ເຄນາຕິ ຕຕ຺ຕເກນ. ໂນ ກປ຺ເປຕີຕິອາທິ ເວມຕິກຠາວທີປນຕ຺ຖເມວ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ມຫາປທຸມຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ທຸຕິຍຕ຺ເຖໂຣ ປນ ‘‘ໂນ ກປ຺ເປຕິ, ນສ຺ສຣຕິ, ປມຸຏ຺ໂຐ’’ຕິ ເອເຕຫິ ເວມຕິກຠາວາວຕ຺ຖາຍ ອທີປນໂຕ ອຎ຺ໂຎ ເວມຕິກຠາໂວ, ອຎ຺ຎານິ ໂນ ກປ຺ປນາທີນີຕິ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ວິຠາເຄນ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ວາໂທ ຍຸຕ຺ຕຕໂຣຕິ ປຈ຺ຉາ ວຸຕ຺ໂຕ. ທສ຺ສເນ ເວມຕິໂກ ໂຫຕີຕິ ປຸຄ຺ຄເລ ຎາເຕປິ ຕສ຺ສ ກິຣິຍາຍ ສມ຺ມາ ອທິຏ຺ຐຠາວໂຕ ຈິຣກາລາຕິກ຺ກມໂຕ ວາ ຕໍ ກິຣິຍໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ເອສ ມຍາ ທິຏ຺ໂຐ ວາ, ນ ວາ’’ຕິ ທສ຺ສເນ ເວມຕິໂກ ໂຫຕິ. ປຸຄ຺ຄເລ ເວມຕິໂກ ໂຫຕີຕິ ເຕນ ກຕກມ຺ເມ ຎາເຕປິ ຕໍ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ສມ຺ມາ ອທິຏ຺ຐຠາວໂຕ ກາລນ຺ຕຣຠາວໂຕ ວາ ‘‘ຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ກາຣໂກ ອຍໍ ວາ, ໂນ’’ຕິ ປຸຄ຺ຄເລ ເວມຕິໂກ ໂຫຕິ.

໓໘໙. ‘‘ຕຊ຺ຊນີຍກມ຺ມາທິສຕ຺ຕວິຘມ຺ປິ ກມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອາປຕ຺ຕິຍາ ໂຈເທນ຺ຕສ຺ສ ອຘິປ຺ປາໂຍ ກມ຺ມາຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ອາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐາເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ ວຸຏ຺ຐານາຘິປ຺ປາໂຍ. ອນຸທ຺ຘໍເສນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອິມິນາ ຈາວນາຘິປ຺ປາຍໍ ທສ຺ເສຕິ. ອກ຺ໂກສາຘິປ຺ປາເຍນ ວທນ຺ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ອກ຺ໂກສາຘິປ຺ປາເຍນ ສຕ຺ຕຫິປິ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ເຘຫິ ສມ຺ມຸຂາ ວທນ຺ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອກ຺ໂກສາຘິປ຺ປາເຍນ ວທນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ.

‘‘ເອວໍ ສໍວທ຺ຘາ ຫິ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ປຣິສາ ຍທິທໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວຈເນນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວຸຏ຺ຐາປເນນາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ກຸຣຸນ຺ທຏ຺ຐກຖານຍໍ ປຕິຏ຺ຐເປນ຺ໂຕ ‘‘ກຸຣຸນ຺ທິຍໍ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ສພ຺ພຕ຺ເຖວາຕິ ສພ຺ພອຏ຺ຐກຖາສຸ. ຍ຺ຍ-ກາເຣ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ເຣ-ກາໂຣ ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເຣ-ກາເຣ ອນຕິກ຺ກນ຺ເຕ’’ຕິ. ອຸໂປສຖສ຺ສ ຎຕ຺ຕິກມ຺ມຠາວໂຕ ຎຕ຺ຕິຍາ ສມຕ຺ຕາຍ ອຸໂປສໂຖ ກໂຕ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຍ຺ຍ-ກາເຣ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ນ ລພ຺ຠຕີ’’ຕິ.

ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈາຕິ ‘‘ປາຓາຕິປາຕໍ ອທິນ຺ນາທານ’’ນ຺ຕິອາທິໍ. ‘‘ອສຸໂກ ຈ ອສຸໂກ ຈ ອສ຺ສມໂຓ ອນຸປາສໂກ’’ຕິ ອກ຺ໂກສາຘິປ຺ປາເຍນ ປຣມ຺ມຸຂາ ວທນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ, ສມ຺ມຸຂາ ວທນ຺ຕສ຺ສ ປນ ປາຈິຕ຺ຕິຍເມວ. ຍຖາ ‘‘ອສູຣິຍໍ ປສ຺ສຕິ ກຎ຺ຎາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ສູຣິຍໍ ນ ປສ຺ສຕິ ກຎ຺ຎາ’’ຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ລພ຺ຠຕິ, ເອວໍ ‘‘ອໂນກາສໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ໂອກາສໍ ອກາຣາເປຕ຺ວາ’’ຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ລພ຺ຠຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຍໍ ປນາ’’ຕິອາທິ. ຍໍ ໂຈເທຕິ, ຕສ຺ສ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ສງ຺ຂ຺ຍູປຄມນໍ, ຕສ຺ມິໍ ສຸທ຺ຘສຎ຺ຎິຕາ, ເຍນ ປາຣາຊິເກນ ໂຈເທຕິ, ຕສ຺ສ ທິຏ຺ຐາທິວເສນ ອມູລກຕາ, ຈາວນາຘິປ຺ປາເຍນ ສມ຺ມຸຂາ ໂຈທນາ, ຕສ຺ສ ຕງ຺ຂຓວິຊານນນ຺ຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ປຎ຺ຈ ອງ຺ຄານິ.

ປຐມທຸຏ຺ຐໂທສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ທຸຕິຍທຸຏ຺ຐໂທສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໓໙໑. ນວເມ ທິສ຺ວາຕິ ອຊິກາຍ ວິປ຺ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕໍ ຉຄລກໍ ທິສ຺ວາ. ເມຕ຺ຕິຍໍ ຠິກ຺ຂຸນິນ຺ຕິ ຕສ຺ສາ ຠິກ຺ຂຸນິກາລໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຠູຕປຸພ຺ພໂວຫາເຣນ ໂວຫຣນ຺ຕິ. ເວຬຸວເນເຍວາຕິ ເຖຣສ຺ສ ຠິກ຺ຂາຈາຣເວລໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ເຕຫິ ວຸຕ຺ຕຠຕ຺ຕຸທ຺ເທສເວລໍເຍວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຈ຺ຈິ ໂນຕິ ກຈ຺ຈິ ນຸ. ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸນ຺ຕິ ອຎ຺ຎຠາຄິຍສ຺ສ ອຘິກຣຓສ຺ສ ກຎ຺ຈິເທສໍ ເລສມຕ຺ຕໍ ອຸປາທາຍ ປາຣາຊິເກນ ຘມ຺ເມນ ອນຸທ຺ຘໍສິຕຠາວໍ ອາໂຣເຈສຸໍ.

ອຎ຺ຎຠາຄສ຺ສາຕິ ອຎ຺ຎໂກຏ຺ຐາສສ຺ສ, ເຖຣສ຺ສ ມນຸສ຺ສຊາຕິຠິກ຺ຂຸຠາວໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຕິຣຈ຺ຉານຊາຕິຉຄລກຠາວສງ຺ຂາຕສ຺ສ ໂກຏ຺ຐາສສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອິທນ຺ຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ນປຸໍສກນິທ຺ເທເສນ ຉຄລກໍ ນິທ຺ທິສຕິ, ອິທໍ ຉຄລກຊາຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ອຍໍ ຉຄລໂກຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຘິກຣຓສທ຺ທາເປກ຺ໂຂ ວາ ນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສ, ອິທໍ ຉຄລກສງ຺ຂາຕໍ ອຘິກຣຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຎ຺ຎຠາໂຄຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕຕິຣຈ຺ຉານຊາຕິຉຄລກຠາວສງ຺ຂາໂຕ ອຎ຺ຎຠາໂຄ, ອຎ຺ຎໂກຏ຺ຐາໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອສ຺ສາຕິ ຉຄລກສ຺ສ. ‘‘ອຎ຺ຎຠາຄສມ຺ພນ຺ຘີ ອຎ຺ຎຠາຄິຍ’’ນ຺ຕິ ປຐມວິຄ຺ຄຫສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ, ‘‘ອຎ຺ຎຠາຄວນ຺ຕໍ ອຎ຺ຎຠາຄິຍ’’ນ຺ຕິ ທຸຕິຍວິຄ຺ຄຫສ຺ສ. ທ຺ວີຫິປິ ວິຄ຺ຄເຫຫິ ອຎ຺ຎຠາຄິຍນ຺ຕິ ຉຄລໂກວ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕິຣຈ຺ຉານຊາຕິຉຄລກຠາວຎ຺ຈ ຐເປຕ຺ວາ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ວິສຸໍ ຉຄລເກ ອສຕິປິ ‘‘ປຏິມາຍ ສຣີຣ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍ ອເຠເທປິ ເຠທກປ຺ປນາຍ ປວຕ຺ຕໂລກໂວຫາຣວເສນ ‘‘ອຎ຺ຎຠາຄສ຺ສ ອິທໍ, ອຎ຺ຎຠາໂຄ ວາ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອິທານິ ທ຺ວີຫິປິ ວິຄ຺ຄເຫຫິ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂຍ ຫິ ໂສ’’ຕິອາທິມາຫ. ໂສຕິ ໂສ ຉຄລໂກ. ຕສ຺ສ ‘‘ໂຫຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕໂຕຕິ ຕໂຕ ມນຸສ຺ສຊາຕິໂຕ ຠິກ຺ຂຸຠາວໂຕ ຈ. ໂສ ວາ ອຎ຺ຎຠາໂຄຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕຕິຣຈ຺ຉານຊາຕິຉຄລກຠາວສງ຺ຂາໂຕ ອຎ຺ຎຠາໂຄ. ອສ຺ສາຕິ ຉຄລກສ຺ສ. ໂສ ຉຄລໂກ ອຎ຺ຎຠາຄິຍສງ຺ຂາຕໍ ລຠຕີຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ‘‘ອຘິກຣຓນ຺ຕິ ອາຘາໂຣ, ວຕ຺ຖຸ ອຘິຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍສ຺ມາ ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເຕສນ຺ຕິ ເມຕ຺ຕິຍຠູມຊການໍ. ອິມນ຺ຕິ ຉຄລກໍ. ນາມກຣຓສຎ຺ຎາຍາຕິ ນາມກຣຓສງ຺ຂາຕາຍ ສຎ຺ຎາຍ ໂສ ຉຄລໂກ ອຘິກຣຓນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຕຎ຺ຫິ ສນ຺ຘາຍາຕິ ‘‘ອວສ຺ສໍ ຕຸມ຺ເຫຫິ ເລໂສ ໂອຑ຺ຑິໂຕ, ກິໍ ວທຖ, ກິໍ ປສ຺ສິຕ຺ຖາ’’ຕິ ອນຸຍຸຕ຺ເຕຫິ ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ‘‘ຉຄລກສ຺ສ ວິປ຺ປຏິປຕ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ທພ຺ພສ຺ສ ນາມໍ ຕສ຺ສ ກຣິມ຺ຫາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ນາມກຣຓສຎ຺ຎາຍ ອຘິຏ຺ຐານຠູຕໍ ຕໍ ຉຄລກໍ ສນ຺ຘາຍ. ເຕ ຠິກ຺ຂູຕິ ເຕ ອນຸຍຸຎ຺ຊກາ ຠິກ຺ຂູ. ອາປຕ຺ຕິເລສມ຺ປິ ປຸຄ຺ຄລສ຺ມິໍເຍວ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ປຸຄ຺ຄລານໍເຍວ ເລສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປທຠາຊເນ ປນ…ເປ… ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິມິນາ ນາມກຣຓສຎ຺ຎາຍ ອາຘາຣຠູຕສ຺ສ ຉຄລກສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອຘິກຣຓສ຺ສ ອວຈເນ ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

໓໙໓. ‘‘ອຎ຺ຎຠາຄິຍສ຺ສ ອຘິກຣຓສ຺ສາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ປາຬິອາຄຕອຘິກຣຓສທ຺ທປຕິຣູປກໍ ອຎ຺ຎໍ ອຘິກຣຓສທ຺ທໍ ປາຬິອາຄຕຕທຎ຺ຎສາຘາຣຓຕາຍ ອຸຠຍປທຕ຺ຖໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ‘‘ອຘິກຣຓໍ ນາມ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຘິກຣຓານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣວເສນ ຫິ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ປາຬິຍໍ ອາຄຕສທ຺ທປຕິຣູປໂກ ອຎ຺ໂຎ ສທ຺ໂທ ອຸຠຍປທຕ຺ໂຖ ອຸທ຺ຘຣິຕພ຺ໂພ, ນ ຈ ອຎ຺ຎໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ, ຕສ຺ມາ ປາຬິອາຄຕອຘິກຣຓສທ຺ທປຕິຣູປໂກ ອຎ຺ໂຎເຍວ ອຸຠຍປທຕ຺ຖສາຘາຣໂຓ ອຘິກຣຓສທ຺ໂທ ອຸທ຺ຘໂຏຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອຘິກຣຓນ຺ຕິ ວຈນສາມຎ຺ຎໂຕ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣວເສນ ປວຕ຺ຕານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຘິກຣຓານີ’’ຕິ. ຍາ ຈ ສາ ອວສາເນ…ເປ… ໂຈທນາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ຠິກ຺ຂຸ ສງ຺ຆາທິເສສໍ ອຊ຺ຌາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ທິຏ຺ໂຐ ໂຫຕິ, ສງ຺ຆາທິເສເສ ສງ຺ຆາທິເສສທິຏ຺ຐີ ໂຫຕິ, ຕຎ຺ເຈ ປາຣາຊິເກນ ໂຈເທຕີຕິອາທິໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ.

ເມຖຸນວີຕິກ຺ກມາປຕ຺ຕິໂຍ ວຕ຺ຖຸໂຕ ສຠາຄາ, ອິຕຣາສໍ ປນ ອທິນ຺ນາທານາທິອາປຕ຺ຕີນໍ ສມາເນປິ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິຠາເວ ວຕ຺ຖຸໂຕ ວິສຠາຄາຕິ ອາຫ ‘‘ສຠາຄວິສຠາຄວຕ຺ຖຸໂຕ’’ຕິ. ສຠາວສຣິກ຺ຂາສຣິກ຺ຂໂຕຕິ ສຠາເວນ ສທິສາສທິສຠາວໂຕ. ປຐມປາຣາຊິກຎ຺ຫິ ປຐມປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິຍາ ເມຖຸນຣາເຄນ ສຠາວໂຕ ສທິສໍ, ໂທສສມ຺ປຍຸຕ຺ຕມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄເຫນ ອສທິສໍ. ນນຸ ຈ ‘‘ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓໍ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓສ຺ສ ສິຍາ ຕພ຺ຠາຄິຍໍ, ສິຍາ ອຎ຺ຎຠາຄິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸທ຺ເທສານຸກ຺ກເມນ ຕພ຺ຠາຄິຍຕໍ ອນິທ຺ທິສິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຠາຄິຍຕາ ປຐມໍ ກສ຺ມາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາຕິ ອາຫ ‘‘ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍາ’’ຕິອາທິ. ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ ‘‘ສຠາຄວິສຠາຄວຕ຺ຖຸໂຕ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ.

‘‘ສງ຺ຆກມ຺ມານິ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສງ຺ຆກມ຺ມໂຕ ກິຈ຺ຈາຘິກຣຓໍ ວິສຸໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕີຕິ ອາຫ ‘‘ກິໍ ປນາ’’ຕິອາທິ. ‘‘ກິຈ຺ຈເມວ ກິຈ຺ຈາຘິກຣຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ສງ຺ຆກມ຺ມານເມເວຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍທິ ເອວໍ ‘‘ສງ຺ຆກມ຺ມານິ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເອວໍ ສນ຺ເຕປີ’’ຕິອາທິ. ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ສງ຺ຆກມ຺ມສ຺ສ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ອິຕິກຕ຺ຕພ຺ພຕາລກ຺ຂຓໍເຍວ ຕໂຕ ສງ຺ຆກມ຺ມສ຺ສ ນິປ຺ຜຊ຺ຊນໂຕ ຜລູປຈາເຣນ ສງ຺ຆກມ຺ມນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຍໍ ກມ຺ມລກ຺ຂຓໍ ມນສິ ກໂຣຕິ, ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ’’ຕິ. ປຣິວາສາທິສງ຺ຆກມ຺ມໍ ນິສ຺ສາຍ ມານຕ຺ຕາທີນໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ອຸກ຺ເຂປນີຍກມ຺ມສີມາສມ຺ມຸຕິກມ຺ມາທີນິ ອິສ຺ສາຍ ໂອສາຣຓສີມາສມູຫນນາທິກມ຺ມານໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ຈ ‘‘ປຸຣິມໍ ປຸຣິມໍ ສງ຺ຆກມ຺ມ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໓໙໕-໔໐໐. ສວຕ຺ຖຸກໍ ກຕ຺ວາຕິ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານໍ ກຕ຺ວາ. ທີຆາທິໂນຕິ ທີຆຣສ຺ສກາຬໂອທາຕາທິໂນ. ທິຏ຺ຐາທິໂນຕິ ທິຏ຺ຐສຸຕາທິໂນ. ໂລຫປຕ຺ຕສທິໂສຕິ ອໂຍປຕ຺ຕສທິໂສ. ອງ຺ຄານິ ປຐມທຸຏ຺ຐໂທເສ ວຸຕ຺ຕສທິສານິ, ອິຘ ປນ ກຎ຺ຈິເທສໍ ເລສມຕ຺ຕໍ ອຸປາທິຍນາ ອຘິກາ.

ທຸຕິຍທຸຏ຺ຐໂທສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ປຐມສງ຺ຆເຠທສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໑໐. ທສເມ ເຍ ທຸພ຺ພລາ ໂຫນ຺ຕິ ອປ຺ປຖາມາ, ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ ອຣຎ຺ຎກາທີນິ ເສວນ຺ຕາ ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕໍ ກາຕຸໍ, ເຕ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ພຫູນໍ ກຸລປຸຕ຺ຕານໍ ມຄ຺ຄນ຺ຕຣາຍາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິ. ອຘິວາສນຂນ຺ຕິສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ‘‘ຂໂມ ໂຫຕິ ສີຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕສີຕຸຓ຺ຫາທິສຫນລກ຺ຂຓາຍ ຂນ຺ຕິຍາ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ພ຺ຍຎ຺ຊນປທເມວ ປຣມໍ ອສ຺ສາຕິ ປທປຣໂມ. ຍສ຺ສ ຫິ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ພຫຸມ຺ປິ ສຸຓໂຕ ພຫຸມ຺ປິ ຠຓໂຕ ພຫຸມ຺ປິ ຘາຣຍໂຕ ພຫຸມ຺ປິ ວາຈຍໂຕ ນ ຕາຍ ຊາຕິຍາ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ໂຫຕິ, ອຍໍ ‘‘ປທປຣໂມ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຠິສມ຺ຠຸຓິຕ຺ວາຕິ ນິປ຺ຜາເທຕ຺ວາ. ນາຠິສມ຺ຠຸຓາຕີຕິ ນ ສມ຺ປາເທຕິ, ອຣຎ຺ຎວາສໍ ສມ຺ປາເທຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຘມ຺ມໂຕ ອເປຕໍ ອຸທ຺ຘມ຺ມໍ. ອສພ຺ພຎ຺ຎູ ອສ຺ສາຕິ ເຕສໍ ອນຸຣູປສ຺ສ ອຊານນໂຕ ອສພ຺ພຎ຺ຎູ ຠເວຍ຺ຍ. ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອເສນາສນິເກນ ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໐໔) ວຈນໂຕ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ປນ…ເປ… ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕເມວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທເມວ ວຈນໍ ສນ຺ຘາຍ ປາຬິຍມ຺ປິ ‘‘ອຏ຺ຐ ມາເສ ໂຂ ມຍາ ເທວທຕ຺ຕ ຣຸກ຺ຂມູລເສນາສນໍ ອນຸຎ຺ຎາຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕີຫິ ໂກຏີຫີຕິ ຕີຫິ ອາກາເຣຫິ, ຕີຫິ ກາຣເຓຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕທຸຠຍວິມຸຕ຺ຕປຣິສງ຺ກິຕນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐໍ ສຸຕນ຺ຕິ ອິທໍ ອຸຠຍໍ ອນິສ຺ສາຍ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ອິທໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ວຘິຕ຺ວາ ສມ຺ປາທິຕ’’ນ຺ຕິ ເກວລເມວ ປຣິສງ຺ກິຕໍ. ມຈ຺ຉພນ຺ຘນໍ ຊາລໍ, ວາຄຸຣາ ມິຄພນ຺ຘນີ. ກປ຺ປຕີຕິ ຍທິ ເຕສໍ ວຈເນນ ອາສງ຺ກາ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ນາ ໂຫຕິ, ວຏ຺ຏຕິ. ປວຕ຺ຕມໍສນ຺ຕິ ວິກ຺ກາຍິກມໍສໍ. ມງ຺ຄລາທີນນ຺ຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອາຫຸນປາຫຸນາທິເກ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຠິກ຺ຂູນໍເຍວ ອຕ຺ຖາຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຏ຺ຐານປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ເອວ-ສທ຺ໂທ, ຠິກ຺ຂູນໍ ອຕ຺ຖາຍ ອກຕເມວາຕິ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ມາ ‘‘ຠິກ຺ຂູນຎ຺ຈ ທສ຺ສາມ, ມງ຺ຄລາທີນຎ຺ຈ ອຕ຺ຖາຍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ກຕມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຠິກ຺ຂູນໍເຍວາຕິ ອວຘາຣເຓນ ຠິກ຺ຂູນຎ຺ຈ ອຎ຺ເຎສຎ຺ຈ ອຕ຺ຖາຍ ກຕໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ສຸນ຺ທຣໍ. ຍຕ຺ຖ ຈ ນິພ຺ເພມຕິໂກ ໂຫຕີຕິ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຕ຺ຖາຍ ກເຕປິ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ປຣິສງ຺ກິຕາຠາວມາຫ. ຕເມວຕ຺ຖໍ ອາວິກາຕຸໍ ‘‘ສເຈ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຕເຣສໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຊານນ຺ຕານໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຊານໂຕ ເອເວຕ຺ຖ ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ. ເຕເຍວາຕິ ເຍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ກຕໍ, ເຕເຍວ. ອຸທ຺ທິສກຕມໍສປຣິໂຠຄໂຕ ອກປ຺ປິຍມໍສປຣິໂຠຄສ຺ສ ວິເສສໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອກປ຺ປິຍມໍສໍ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸຣິມສ຺ມິໍ ສຈິຕ຺ຕກາ ອາປຕ຺ຕິ, ອິຕຣສ຺ມິໍ ອຈິຕ຺ຕກາ. ເຕນາຫ ‘‘ອກປ຺ປິຍມໍສໍ ອຊານິຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສປິ ອາປຕ຺ຕິເຍວາ’’ຕິ. ‘‘ປຣິໂຠຄກາເລ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິສ຺ສາມີຕິ ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ອກປ຺ປິຍມໍສໍ ອຊານິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄຫເຓນ ອນາປຕ຺ຕິ ສິຍາ. ອຊານິຕ຺ວາປິ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ເສວ ຫິ ອາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ວຕ຺ຕນ຺ຕິ ວທນ຺ຕີຕິ ອິມິນາ ອາປຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ສລ຺ເລຂາ ວຸຕ຺ຕິ ເອເຕສນ຺ຕິ ສລ຺ເລຂວຸຕ຺ຕິໂນ. ພາຫຸລິໂກຕິ ເອກສ຺ສ ລ-ກາຣສ຺ສ ໂລປໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ກປ຺ປນ຺ຕິ ອາຍຸກປ຺ປໍ. ສງ຺ຆເຠທໂກ ຫິ ເອກໍ ກປ຺ປໍ ອສີຕິຠາເຄ ກຕ຺ວາ ຕໂຕ ເອກຠາຄມຕ຺ຕໍ ກາລໍ ນິຣເຍ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍາຕິ ອາຍຸກປ຺ປໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ກປ຺ປໍ ນິຣຍມ຺ຫິ ປຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກປ຺ປຏ຺ຐກຖາຍໍ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໘໐໙) ປນ ‘‘ສຓ຺ຐຫນ຺ເຕ ຫິ ກປ຺ເປ ກປ຺ປເວມຊ຺ເຌ ວາ ສງ຺ຆເຠທໍ ກຕ຺ວາ ກປ຺ປວິນາເສເຍວ ມຸຈ຺ຈຕິ. ສເຈປິ ຫິ ສ຺ເວ ກປ຺ໂປ ວິນສ຺ສິສ຺ສຕີຕິ ອຊ຺ຊ ສງ຺ຆເຠທໍ ກໂຣຕິ, ສ຺ເວວ ມຸຈ຺ຈຕິ, ເອກທິວສເມວ ນິຣເຍ ປຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖາປິ ກປ຺ປວິນາເສເຍວາຕິ ອາຍຸກປ຺ປວິນາເສເຍວາຕິ ອຕ຺ເຖ ສຕິ ນຕ຺ຖິ ວິໂຣໂຘ. ສຓ຺ຐຫນ຺ເຕຕິ ອິທມ຺ປິ ‘‘ສ຺ເວ ວິນສ຺ສິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວິຍ ອຠູຕປຣິກປ຺ປນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ເອກທິວສເມວ ນິຣເຍ ປຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ຕໂຕ ປຣໍ ກປ຺ປາຠາເວ ອາຍຸກປ຺ປສ຺ສປິ ອຠາວໂຕຕິ ອວິໂຣຘໂຕ ອຕ຺ຖໂຍຊນາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ພ຺ຣຫ຺ມໍ ປຸຎ຺ຎນ຺ຕິ ເສຏ຺ຐໍ ປຸຎ຺ຎໍ. ກປ຺ປໍ ສຄ຺ຄມ຺ຫິ ໂມທຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ອາຍຸກປ຺ປເມວ.

໔໑໑. ລທ຺ຘິນານາສໍວາສເກນາຕິ ຠາວປ຺ປຘາໂນຍໍ ນິທ຺ເທໂສ, ລທ຺ຘິນານາສໍວາສກຠາເວນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກມ຺ມນານາສໍວາສເກນາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຎ຺ຎຖາ ນານາສໍວາສເກນ ສຫິຕສ຺ສ ສມານສໍວາສກສ຺ສປິ ສງ຺ຆສ຺ສ ອສມານສໍວາສກຕ຺ຕໍ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ຕຕ຺ຖ ລທ຺ຘິນານາສໍວາສໂກ ນາມ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕານຸວຕ຺ຕໂກ. ໂສ ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ລທ຺ຘິຍາ ນານາສໍວາສໂກ ຊາໂຕຕິ ‘‘ລທ຺ຘິນານາສໍວາສໂກ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ກມ຺ມນານາສໍວາສໂກ ນາມ ອຸກ຺ເຂປນີຍກມ຺ມກໂຕ. ໂສ ຫິ ອຸກ຺ເຂປນີຍກມ຺ມວເສນ ນານາສໍວາສໂກ ໂຫຕີຕິ ‘‘ກມ຺ມນານາສໍວາສໂກ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວິຣຫິໂຕຕິ ວິມຸຕ຺ໂຕ. ກາຍສາມຄ຺ຄີທານໍ ເຕສຸ ເຕສຸ ສງ຺ຆກມ຺ເມສຸ ຫຕ຺ຖປາສູປຄມນວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ.

‘‘ເຠທາຍ ປຣກ຺ກເມຍ຺ຍາ’’ຕິ ວິສຸໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເຠທນສໍວຕ຺ຕນິກສ຺ສ ອຘິກຣຓສ຺ສ ສມາທາຍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫໂຕ ປຸພ຺ເພປິ ປກ຺ຂປຣິເຍສນາທິວເສນ ສງ຺ຆເຠທາຍ ປຣກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ສມນຸຠາສນກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິມານິ ວຕ຺ຖູນີຕິ ອຏ຺ຐາຣສ ເຠທກຣວຕ຺ຖູນິ. ກມ຺ເມນາຕິ ອປໂລກນາທີສຸ ຈຕູສຸ ກມ຺ເມສຸ ອຎ຺ຎຕເຣນ ກມ຺ເມນ. ອຸທ຺ເທເສນາຕິ ປຎ຺ຈສຸ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທເສສຸ ອຎ຺ຎຕເຣນ ອຸທ຺ເທເສນ. ໂວຫາເຣນາຕິ ຕາຫິ ຕາຫິ ອຸປປຕ຺ຕີຫິ ‘‘ອຘມ຺ມໍ ຘມ຺ໂມ’’ຕິອາທິອຏ຺ຐາຣສເຠທກຣວຕ຺ຖຸທີປເກນ ໂວຫາເຣນ. ອນຸສ຺ສາວນາຍາຕິ ‘‘ນນຸ ຕຸມ຺ເຫ ຊານາຖ ມຍ຺ຫໍ ອຸຈ຺ຈາກຸລາ ປພ຺ພຊິຕຠາວໍ ພຫຸສ຺ສຸຕຠາວຎ຺ຈ, ມາທິໂສ ນາມ ອຸທ຺ຘມ຺ມໍ ອຸພ຺ພິນຍໍ ສຕ຺ຖຸສາສນໍ ຄາເຫຍ຺ຍາຕິ ຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ອຸປ຺ປາເທຕຸໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຍຸຕ຺ຕໍ, ກິໍ ມຍ຺ຫໍ ອວີຈິ ນີລຸປ຺ປລວນໍ ວິຍ ສີຕໂລ, ກິມຫໍ ອປາຍໂຕ ນ ຠາຍາມີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ກຓ຺ຓມູເລ ວຈີເຠທໍ ກຕ຺ວາ ອນຸສ຺ສາວເນນ. ສລາກຄ຺ຄາເຫນາຕິ ເອວໍ ອນຸສ຺ສາເວຕ຺ວາ ເຕສໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ເຠຕ຺ວາ ອນິວຕ຺ຕິຘມ຺ເມ ກຕ຺ວາ ‘‘ຄຓ຺ຫຖ ອິມໍ ສລາກ’’ນ຺ຕິ ສລາກຄ຺ຄາເຫນ. ປຎ຺ຈຫິ ກາຣເຓຫິ ສງ຺ຆເຠໂທ ໂຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ກມ຺ມເມວ ອຸທ຺ເທໂສ ວາ ສງ຺ຆເຠເທ ປຘານກາຣຓນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ໂວຫາຣານຸສ຺ສາວນສລາກຄ຺ຄາຫາ ປນ ປຸພ຺ພຠາຄາ. ອຏ຺ຐາຣສວຕ຺ຖຸທີປນວສເອນ ຫິ ໂວຫຣນ຺ເຕນ ຕຕ຺ຖ ຣຸຈິຊນນຕ຺ຖໍ ອນຸສ຺ສາເວຕ຺ວາ ສລາກາຍ ຄຫິຕາຍປິ ອຠິນ຺ໂນວ ໂຫຕິ ສງ຺ໂຆ. ຍທາ ປນ ເອວໍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວາ ອຕິເຣກາ ວາ ສລາກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາເວຓິກກມ຺ມໍ ວາ ອຸທ຺ເທສໍ ວາ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕທາ ສງ຺ໂຆ ຠິນ຺ໂນ ນາມ ໂຫຕິ. ອພ຺ຠຸສ຺ສິຕນ຺ຕິ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄຕໍ. ອຈ຺ເຉຍ຺ຍາຕິ ວິຫເຣຍ຺ຍ, ປວຕ຺ເຕຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

‘‘ລຊ຺ຊີ ຣກ຺ຂິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ອາປຕ຺ຕິຠເຍນ ອາໂຣຈນໍ ລຊ຺ຊີນໍເຍວ ຠາໂຣຕິ ອາຫ ‘‘ລຊ຺ຊີຫິ ຠິກ຺ຂູຫີ’’ຕິ. ອລຊ຺ຊິສ຺ສປິ ອນາໂຣເຈນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິເຍວ ‘‘ເຍ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ເຍ ສຸຓນ຺ຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ. ສມາຄຈ຺ຉຕູຕິ ເອກີ ຠວຕຸ. ເອກີຠາໂວ ຈ ສມານລທ຺ຘິວເສນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເອກລທ຺ຘິໂກ ໂຫຕູ’’ຕິ. ສມ຺ປຕ຺ຕິຍາຕິ ສີລາທິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ. ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິຠາວໂຕ ‘‘ໂສຕ຺ຖິຠາໂວ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປ຺ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊໂຕ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ວທນ຺ຕານໍ ຄຓນາຍ ທຸກ຺ກຏໍ. ປໂຫນ຺ເຕນາຕິ ຄນ຺ຕຸໍ ສມຕ຺ເຖນ ອຄິລາເນນ. ສງ຺ຆເຠທສ຺ສ ຄຣຸກຠາວໂຕ ອວສ຺ສໍ ກຕ຺ຕພ຺ພຕາທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ທູເຣປິ ຠາໂຣເຍວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອາປຕ຺ຕິ ປນ ອທ຺ຘໂຍຊນພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຄນ຺ຕຸໍ ສມຕ຺ຖສ຺ສ ອຄິລານສ຺ເສວ ເວທິຕພ຺ພາ.

໔໑໖. ອສມນຸຠາສນ຺ຕສ຺ສາຕິ ກມ຺ມກາຣເກ ກຕ຺ຕຸນິທ຺ເທໂສຕິ ອາຫ ‘‘ອສມນຸຠາສິຍມານສ຺ສາ’’ຕິ. ຕຕິຍກມ຺ມວາຈາຍ ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊນ຺ໂຕ ຎຕ຺ຕິຍາ ທຸກ຺ກຏໍ ທ຺ວີຫິ ກມ຺ມວາຈາຫິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈເຍ ຈ ອາປຊ຺ຊຕິເຍວາຕິ ອາຫ ‘‘ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ສງ຺ຆາທິເສເສນ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ. ອສ຺ສາຕິ ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ. ກເຕນ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ສມນຸຠາສນກມ຺ເມນ ກເຕນ ຠວິຕພ຺ພໍ. ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈິມຕ຺ເຕນ ວເທຍ຺ຍາຕິອາທິກມ຺ມິກຕ຺ຕາ ອປ຺ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສປິ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ວເທຍ຺ຍ. ອປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ສິກ຺ຂາປເທ ສມນຸຠາສນກມ຺ມສ຺ເສວ ອຠາວໂຕ ‘‘ນ ຫິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ວີຕິກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ເຕເນວ ຫິ ສມນຸຠາສນກມ຺ມໍ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ. ອຸທ຺ທິສ຺ສ ອນຸຎ຺ຎາຕໂຕຕິ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂຣມນ຺ຖກສ຺ສ ໂຣມນ຺ຖນ’’ນ຺ຕິອາທິໍ (ຈູຬວ. ໒໗໓) ອຸທ຺ທິສ຺ສ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວທນ຺ຕິ. ອນາປຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ອນາປຕ຺ຕິວາເຣ. ອາປຕ຺ຕິໍ ໂຣເປຕພ຺ໂພຕິ ອນິສ຺ສຊ຺ຊນປຈ຺ຈຍາ ອາປນ຺ນປາຈິຕ຺ຕິຍາປຕ຺ຕິໍ ອຸກ຺ເຂປນີຍກມ຺ມກຣຓຕ຺ຖໍ ອາໂຣເປຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອາປຕ຺ຕິເຍວ ນ ຊາຕາຕິ ສງ຺ຆາທິເສສາປຕ຺ຕິ ນ ຊາຕາເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສາ ປເນສາຕິ ສາ ປນ ເອສາ ອນາປຕ຺ຕິ. ຕິວງ຺ຄິກນ຺ຕິ ກາຍວາຈາຈິຕ຺ຕວເສນ ຕິວງ຺ຄິກໍ, ກາຍວາຈາຈິຕ຺ຕໂຕ ສມຸຏ຺ຐາຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ນປ຺ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊາມີ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ອຠາເວນ ມຸຈ຺ຈນໂຕ ສຎ຺ຎາວິໂມກ຺ຂໍ. ສຈິຕ຺ຕກນ຺ຕິ ‘‘ນປ຺ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊາມີ’’ຕິ ຊານນຈິຕ຺ເຕນ ສຈິຕ຺ຕກໍ. ເຠທາຍ ປຣກ຺ກມນໍ, ຘມ຺ມກມ຺ເມນ ສມນຸຠາສນໍ, ກມ຺ມວາຈາປຣິໂຍສານໍ, ອປ຺ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊນນ຺ຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາຣິ ອງ຺ຄານິ.

ປຐມສງ຺ຆເຠທສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໑. ທຸຕິຍສງ຺ຆເຠທສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໑໗-໔໑໘. ເອກາທສເມ ຍໍ ວຈນໍ ສມຄ຺ເຄປິ ວຄ຺ເຄ ອວຍວຠູເຕ ກໂຣຕິ ຠິນ຺ທຕິ, ຕໍ ກລຫກາຣກວຈນໍ ອິຘ ວຄ຺ຄນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວຄ຺ຄໍ ອສາມຄ຺ຄິປກ຺ຂິຍວຈນໍ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ. ອສາມຄ຺ຄິປກ຺ເຂ ຠວາ ອສາມຄ຺ຄິປກ຺ຂິຍາ, ກລຫກາ. ເຕສໍ ວຈນໍ ອສາມຄ຺ຄິປກ຺ຂິຍວຈນໍ, ອສາມຄ຺ຄິປກ຺ເຂ ວາ ຠວໍ ວຈນໍ ອສາມຄ຺ຄິປກ຺ຂິຍວຈນໍ. ຍສ຺ມາ ອຸພ຺ພາຫິກາທິກມ຺ມໍ ພຫູນມ຺ປິ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ນ ຫິ ສງ຺ໂຆ ສງ຺ຆສ຺ສ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ ອິທໍ ນິຄ຺ຄຫວເສນ ກຕ຺ຕພ຺ພກມ຺ມໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອງ຺ຄານິ ປເນຕ຺ຖ ເຠທາຍ ປຣກ຺ກມນໍ ປຫາຍ ອນຸວຕ຺ຕນໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕສທິສາເນວ.

ທຸຕິຍສງ຺ຆເຠທສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໒. ທຸພ຺ພຈສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໒໔. ທ຺ວາທສເມ ວມ຺ຠນວຈນນ຺ຕິ ຄຣຫວຈນໍ. ອປສາເທຕຸກາໂມຕິ ຂິປິຕຸກາໂມ, ຕຊ຺ເຊຕຸກາໂມ ວາ, ຆຏ຺ເຏຕຸກາໂມຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສຏສທ຺ໂທ ປຕິຕສທ຺ເທນ ສມານຕ຺ໂຖ. ວິເສສນສ຺ສ ຈ ປຣນິປາຕໍ ກຕ຺ວາ ຕິຓກຏ຺ຐປຓ຺ຓສຏນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປຕິຕໍ ຕິຓກຏ຺ຐປຓ຺ຓ’’ນ຺ຕິ. ເກນາປີຕິ ວາຕສທິເສນ ນທີສທິເສນ ຈ ເກນາປິ.

໔໒໕-໔໒໖. ວຕ຺ຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ໂຍຕິ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ວຸຈ຺ຈມາເນ ອສຫນໂຕ ໂອວທິຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ໂຍ. ທຸກ຺ຂໍ ວໂຈ ເອຕສ຺ມິໍ ວິປ຺ປຏິກູລຄ຺ຄາເຫ ວິປຈ຺ຈນີກວາເທ ອນາທເຣ ປຸຄ຺ຄເລຕິ ທຸພ຺ພໂຈ. ເຕນາຫ ‘‘ທຸກ຺ເຂນ ກິຈ຺ເຉນ ວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິອາທິ. ທຸພ຺ພຈຠາວກຣຓີເຍຫີຕິ ທຸພ຺ພຈຠາວກາຣເກຫິ. ກຕ຺ຕຸອຕ຺ເຖ ອນີຍສທ຺ໂທ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເຕເນວາຫ ‘‘ເຍ ຘມ຺ມາ ທຸພ຺ພຈໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິອາທິ. ປາປິກາ ອິຈ຺ຉາ ເອຕສ຺ສາຕິ ປາປິຈ຺ໂຉ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ປາປິຈ຺ຉຕາ, ອສນ຺ຕຄຸຓສມ຺ຠາວນຕາ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ຈ ອມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາ ປາປິຈ຺ຉຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຕ຺ຕຸກ຺ກໍສກາ ຈ ເຕ ປຣວມ຺ຠກາ ຈາຕິ ອຕ຺ຕຸກ຺ກໍສກປຣວມ຺ຠກາ. ເຍ ອຕ຺ຕານໍ ອຸກ຺ກໍສນ຺ຕິ ອຸກ຺ຂິປນ຺ຕິ ອຸຈ຺ເຈ ຐາເນ ຐເປນ຺ຕິ, ປຣຎ຺ຈ ວມ຺ເຠນ຺ຕິ ຄຣຫນ຺ຕິ ນີເຈ ຐາເນ ຐເປນ຺ຕິ, ເຕສເມຕໍ ອຘິວຈນໍ. ເຕສໍ ຠາໂວ ອຕ຺ຕຸກ຺ກໍສກປຣວມ຺ຠກຕາ. ກຸຊ຺ຌນສີໂລ ໂກຘໂນ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ໂກຘນຕາ. ກຸຊ຺ຌນລກ຺ຂຓສ຺ສ ໂກຘສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ.

ປຸພ຺ພກາເລ ໂກໂຘ, ອປຣກາເລ ອຸປນາໂຫຕິ ອາຫ ‘‘ໂກຘເຫຕຸ ອຸປນາຫິຕາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຸປນຫນສີໂລ, ອຸປນາໂຫ ວາ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອຸປນາຫີ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ອຸປນາຫິຕາ. ປຸນປ຺ປຸນໍ ຈິຕ຺ຕປຣິໂຍນທ຺ຘລກ຺ຂຓສ຺ສ ໂກຘສ຺ເສເວຕໍ ອຘິວຈນໍ. ສກິຎ຺ຫິ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ໂກໂຘ ໂກໂຘເຍວ, ຕຕຸຕ຺ຕຣິ ອຸປນາໂຫ. ອຠິສງ຺ໂຄຕິ ທຸມ຺ໂມຈນີໂຍ ພລວອຸປນາໂຫ. ໂສ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອຠິສງ຺ຄີ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ອຠິສງ຺ຄິຕາ. ທຸມ຺ໂມຈນີຍສ຺ສ ພລວອຸປນາຫສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ໂຈທກໍ ປຏິປ຺ຜຣຓຕາຕິ ໂຈທກສ຺ສ ປຏິວິຣຸທ຺ເຘນ ປຈ຺ຈນີເກນ ຫຸຕ຺ວາ ອວຏ຺ຐານໍ. ໂຈທກໍ ອປສາທນຕາຕິ ‘‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ຕຸຍ຺ຫໍ ພາລສ຺ສ ອພ຺ຍຕ຺ຕສ຺ສ ຠຓິເຕນ, ຕ຺ວມ຺ປິ ນາມ ຠຓິຕພ຺ພໍ ມຎ຺ຎິສ຺ສສີ’’ຕິ ເອວໍ ໂຈທກສ຺ສ ຆຏ຺ຏນາ. ໂຈທກສ຺ສ ປຈ຺ຈາໂຣປນຕາຕິ ‘‘ຕ຺ວມ຺ປິ ໂຂສິ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ໂນ, ຕໍ ຕາວ ປຏິກໂຣຫີ’’ຕິ ເອວໍ ໂຈທກສ຺ສ ອຸປຣິ ປຏິອາໂຣປນຕາ.

ອຎ຺ເຎນ ອຎ຺ຎໍ ປຏິຈຣຓຕາຕິ ອຎ຺ເຎນ ກາຣເຓນ, ວຈເນນ ວາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ກາຣຓສ຺ສ, ວຈນສ຺ສ ວາ ປຏິຈ຺ຉາທນວເສນ ຈຣຓຕາ. ປຏິຈ຺ຉາທນຕ຺ໂຖ ເອວ ວາ ຈຣສທ຺ໂທ ອເນກຕ຺ຖຕ຺ຕາ ຘາຕູນນ຺ຕິ ປຏິຈ຺ຉາທນຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຫິ ປຸຄ຺ຄໂລ ຍໍ ໂຈທເກນ ໂທສວິຠາວນກາຣຓໍ, ວຈນໍ ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຕໂຕ ອຎ຺ເຎເນວ ໂຈທນາຍ ອມູລິກຠາວທີປເນນ ກາຣເຓນ, ຕທຕ຺ຖໂພຘເກນ ວຈເນນ ວາ ປຏິຈ຺ຉາເທຕິ. ‘‘ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ໂນສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ໂກ ອາປນ຺ໂນ, ກິໍ ອາປນ຺ໂນ, ກິສ຺ມິໍ ອາປນ຺ໂນ, ກໍ ຠຓຖ, ກິໍ ຠຓຖາ’’ຕິ ວາ ວຕ຺ວາ ‘‘ເອວຣູປໍ ກິຎ຺ຈິ ຕຍາ ທິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນ ສຸຓາມີ’’ຕິ ໂສຕໍ ວາ ອຸປນາເມຕ຺ວາ ວິກ຺ເຂປໍ ກໂຣນ຺ໂຕປິ ອຎ຺ເຎນຎ຺ຎໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕິ. ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ໂນສີ’’ຕິ ປຸຏ຺ເຐ ‘‘ປາຏລິປຸຕ຺ຕໍ ຄໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ‘‘ນ ຕວ ປາຏລິປຸຕ຺ຕຄມນໍ ປຸຈ຺ຉາມ, ອາປຕ຺ຕິໍ ປຸຈ຺ຉາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕໂຕ ‘‘ຣາຊຄຫໍ ຄໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ຣາຊຄຫໍ ວາ ຍາຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫໍ ວາ, ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ໂນສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ຕຕ຺ຖ ເມ ສູກຣມໍສໍ ລທ຺ຘ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ວຕ຺ວາ ພຫິທ຺ຘາ ກຖາວິກ຺ຂິປນມ຺ປິ ອຕ຺ຖໂຕ ອຎ຺ເຎນຎ຺ຎໍ ປຏິຈຣຓເມວາຕິ ວິສຸໍ ນ ຄຫິຕໍ.

ອປທາເນນາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຈຣິຍາຍ. ອປທີຍນ຺ຕິ ຫິ ໂທສາ ເອເຕນ ທກ຺ຂີຍນ຺ຕິ, ລຸຍນ຺ຕິ ຉິຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ວາ ອປທານໍ, ສຕ຺ຕານໍ ສມ຺ມາ ມິຈ຺ຉາ ວາ ວຕ຺ຕປ຺ປໂຍໂຄ. ນ ສມ຺ປາຍນຕາຕິ ‘‘ອາວຸໂສ, ຕ຺ວໍ ກຸຫິໍ ວສສິ, ກໍ ນິສ຺ສາຍ ວສສີ’’ຕິ ວາ ‘‘ຍໍ ຕ຺ວໍ ວເທສິ ‘ມຍາ ເອສ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ທິຏ຺ໂຐ’ຕິ, ຕ຺ວໍ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ກິໍ ກໂຣສິ, ອຍໍ ກິໍ ກໂຣຕິ, ກຕ຺ຖ ຈ ຕ຺ວໍ ອໂຫສິ, ກຕ຺ຖ ອຍ’’ນ຺ຕິ ວາ ອາທິນາ ນເຍນ ຈຣິຍໍ ປຸຏ຺ເຐນ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ອກຖນໍ.

ມກ຺ຂິປຬາສິຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຣຄຸຓມກ຺ຂນລກ຺ຂໂຓ ມກ຺ໂຂ, ໂສ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ມກ຺ຂີ. ຕາທິໂສ ປຸຄ຺ຄໂລ ອຄາຣິໂຍ ອນຄາຣິໂຍ ວາ ສມາໂນ ປເຣສໍ ສຸກຕກຣຓໍ ວິນາເສຕິ. ອຄາຣິໂຍປິ ຫິ ເກນຈິ ອນຸກມ຺ປເກນ ທລິທ຺ໂທ ສມາໂນ ອຸຈ຺ຈຏ຺ຐາເນ ຐປິໂຕ, ອປເຣນ ສມເຍນ ‘‘ກິໍ ຕຍາ ມຍ຺ຫໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ສຸກຕກຣຓໍ ວິນາເສຕິ. ອນຄາຣິໂຍປິ ສາມເຓຣກາລໂຕ ປຠຸຕິ ອາຈຣິເຍນ ວາ ອຸປຊ຺ຌາເຍນ ວາ ຈຕູຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ອຸທ຺ເທສປຣິປຸຈ຺ຉາທີຫິ ຈ ອນຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຘມ຺ມກຖານຍປກຣຓໂກສລ຺ລາທີນິ ສິກ຺ຂາປິໂຕ, ອປເຣນ ສມເຍນ ຣາຊຣາຊມຫາມຕ຺ຕາທີຫິ ສກ຺ກໂຕ ຄຣຸກໂຕ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາເຍສຸ ອຈິຕ຺ຕີກໂຕ ຈຣມາໂນ ‘‘ອຍໍ ອມ຺ເຫຫິ ທຫຣກາເລ ເອວ ອນຸຄ຺ຄຫິໂຕ ສໍວທ຺ຘິໂຕ ຈ, ອຖ ຈ ປນິທານິ ນິສ຺ສິເນໂຫ ຊາໂຕ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ‘‘ກິໍ ມຍ຺ຫໍ ຕຸມ຺ເຫຫິ ກຕ’’ນ຺ຕິ ເຕສໍ ສຸກຕກຣຓໍ ວິນາເສຕິ.

‘‘ພຫຸສ຺ສຸເຕປິ ປຸຄ຺ຄເລ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ອີທິສສ຺ສ ເຈວ ພຫຸສ຺ສຸຕສ຺ສ ອນິຍຕາ ຄຕິ, ຕວ ວາ ມມ ວາ ໂກ ວິເສໂສ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ຍຸຄຄ຺ຄາຫລກ຺ຂໂຓ ປຬາໂສ. ໂສ ປຣຄຸເຓຫິ ອຕ຺ຕໂນ ຄຸຓານໍ ສມກຣຓຣໂສ. ຕຖາ ເຫສ ປເຣສໍ ຄຸເຓ ຑໍສິຕ຺ວາ ວິຍ ອຕ຺ຕໂນ ຄຸເຓຫິ ສເມ ກໂຣຕີຕິ ປຬາໂສຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂສ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ປຬາສີ. ມກ຺ຂີ ຈ ປຬາສີ ຈ ມກ຺ຂິປຬາສິໂນ, ເຕສໍ ຠາໂວ ມກ຺ຂິປຬາສິຕາ. ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ມກ຺ໂຂ ເຈວ ປຬາໂສ ຈ.

ອິສ຺ສຕິ ປຣສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ນ ສຫຕີຕິ ອິສ຺ສຸກີ. ມຈ຺ຉຣາຍຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ນິຄູຫຕິ, ປເຣສໍ ສາຘາຣຓຠາວໍ ນ ສຫຕິ, ມຈ຺ເຉຣໍ ວາ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ມຈ຺ຉຣີ. ສຐຍຕິ ນ ສມ຺ມາ ຠາສຕີຕິ ສໂຐ, ອຕ຺ຕໂນ ອວິຊ຺ຊມານຄຸຓປ຺ປກາສນລກ຺ຂເຓນ ສາເຐຍ຺ເຍນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ເກຣາຏິກປຸຄ຺ຄໂລ. ເກຣາຏິໂກ ຈ ອານນ຺ທມຈ຺ໂຉ ວິຍ ໂຫຕິ. ອານນ຺ທມຈ຺ໂຉ ນາມ ກິຣ ມຈ຺ຉານໍ ນງ຺ຄຸຏ຺ຐໍ ທສ຺ເສຕິ, ສປ຺ປານໍ ສີສໍ ‘‘ຕຸມ຺ເຫຫິ ສທິໂສ ອຫ’’ນ຺ຕິ ຊານາເປຕຸໍ, ເອວເມວ ເກຣາຏິໂກ ປຸຄ຺ຄໂລ ຍໍ ຍໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິກໍ ວາ ອາຠິຘມ຺ມິກໍ ວາ ອຸປສງ຺ກມຕິ, ຕໍ ຕໍ ເອວໍ ວທຕິ ‘‘ອຫໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອນ຺ເຕວາສີ, ຕຸມ຺ເຫ ມຍ຺ຫໍ ອນຸກມ຺ປກາ, ນາຫໍ ຕຸມ຺ເຫ ມຸຎ຺ຈາມີ’’ຕິ ‘‘ເອວເມເຕ ‘ສຄາຣໂວ ອຍໍ ອມ຺ເຫສຸ ສປ຺ປຕິສ຺ໂສ’ຕິ ມຎ຺ຎິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ສາເຐຍ຺ເຍນ ຫິ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອສນ຺ຕຄຸຓສມ຺ຠາວເນນ ຈິຕ຺ຕານຸຣູປກິຣິຍາວິຫຣໂຕ ‘‘ເອວໍຈິຕ຺ໂຕ ເອວໍກິຣິໂຍ’’ຕິ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕ຺ຕາ ກຸຈ຺ຉິໍ ວາ ປິຏ຺ຐິໍ ວາ ຊານິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ. ຍໂຕ ໂສ –

‘‘ວາເມນ ສູກໂຣ ໂຫຕິ, ທກ຺ຂິເຓນ ອຊາມິໂຄ;

ສເຣນ ເນລໂກ ໂຫຕິ, ວິສາເຓນ ຊຣຄ຺ຄໂວ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໙໖; ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໘໙໔; ມຫານິ. ອຏ຺ຐ. ໑໖໖) –

ເອວໍ ວຸຕ຺ຕຍກ຺ຂສູກຣສທິໂສ ໂຫຕິ. ກຕປາປປຏິຈ຺ຉາທນລກ຺ຂຓາ ມາຍາ, ສາ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ມາຍາວີ.

ຖມ຺ຠສມງ຺ຄິຕາຍ ຖທ຺ໂຘ. ວາຕຠຣິຕຠສ຺ຕາສທິສຖທ຺ຘຠາວປຄ຺ຄຫິຕສິຣອນິວາຕວຸຕ຺ຕິກາຣກໂຣຕິ ຖມ຺ໂຠ. ເຍນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ ຄິລິຕນງ຺ຄລສທິໂສ ວິຍ ອຊຄໂຣ, ວາຕຠຣິຕຠສ຺ຕາ ວິຍ ຈ ຖທ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາ ຄຣຸຏ຺ຐານິເຍ ທິສ຺ວາ ໂອນມິຕຸມ຺ປິ ນ ອິຈ຺ຉຕິ, ປຣິຍນ຺ເຕເນວ ຈຣຕິ. ອພ຺ຠຸນ຺ນຕິລກ຺ຂໂຓ ອຕິມາໂນ, ໂສ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອຕິມານີ.

ສໍ ອຕ຺ຕໂນ ທິຏ຺ຐິໍ ປຣາມສຕິ ສຠາວໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ປຣໂຕ ອາມສຕີຕິ ສນ຺ທິຏ຺ຐິປຣາມາສີ. ອາຘານໍ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ອາຘານຄ຺ຄາຫີ. ‘‘ອາຘານ’’ນ຺ຕິ ທຬ຺ຫໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ທຬ຺ຫຄ຺ຄາຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຸຕ຺ຕໍ ກາຣຓໍ ທິສ຺ວາວ ລທ຺ຘິໍ ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊຕີຕິ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄີ, ທຸກ຺ເຂນ ກິຈ຺ເຉນ ກສິເຣນ ພຫຸມ຺ປິ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ນ ສກ຺ກາ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄິໍ ກາຕຸນ຺ຕິ ທຸປ຺ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄີ, ໂຍ ອຕ຺ຕໂນ ທິຏ຺ຐິໍ ‘‘ອິທເມວ ສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ທຬ຺ຫໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ອປິ ພຸທ຺ຘາທີຫິ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ນ ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຕາທິໂສ ຫິ ປຸຄ຺ຄໂລ ຍໍ ຍເທວ ຘມ຺ມໍ ວາ ອຘມ຺ມໍ ວາ ສຸຓາຕິ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ‘‘ເອວໍ ອມ຺ຫາກໍ ອາຈຣິເຍຫິ ກຖິຕໍ, ເອວໍ ອມ຺ເຫຫິ ສຸຕ’’ນ຺ຕິ ກຸມ຺ໂມວ ອງ຺ຄານິ ສເກ ກປາເລ ອນ຺ໂຕເຍວ ສໂມທຫຕິ. ຍຖາ ຫິ ກຈ຺ຉໂປ ອຕ຺ຕໂນ ປາທາທິເກ ອງ຺ເຄ ເກນຈິ ຆຏ຺ຏິເຕ ສພ຺ພານິ ອງ຺ຄານິ ອຕ຺ຕໂນ ກປາເລເຍວ ສໂມທຫຕິ, ນ ພຫິ ນີຫຣຕິ, ເອວມຍມ຺ປິ ‘‘ນ ສຸນ຺ທໂຣ ຕວ ຄາໂຫ, ຉຑ຺ເຑຫິ ນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ຕໍ ນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕິ, ອນ຺ໂຕເຍວ ອຕ຺ຕໂນ ຫທເຍ ເອວ ຐເປຕ຺ວາ ວິຈຣຕິ. ຍຖາ ກຸມ຺ຠີລາ ຄຫິຕໍ ນ ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊນ຺ຕິ, ເອວໍ ກຸມ຺ຠີລຄ຺ຄາຫໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕິ. ມກ຺ຂິປຬາສິຕາທິຍຸຄຬຕ຺ຕເຍນ ທສ຺ສິເຕ ມກ຺ຂປຬາສາທໂຍ ຉ ຘມ຺ເມ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ເອກູນວີສຕິ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນຸມານສຸຕ຺ຕຏ຺ຐກຖາຍໍ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໘໑) ປນ ມກ຺ຂປຬາສາທໂຍປິ ຍຸຄຬວເສນ ເອກໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ໂສຬສ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປກາເຣຫິ ອາວຫນໍ ປທກ຺ຂິຓໍ, ຕໂຕ ປທກ຺ຂິຓໂຕ ຄຫຓສີໂລ ປທກ຺ຂິຓຄ຺ຄາຫີ, ນ ປທກ຺ຂິຓຄ຺ຄາຫີ ອປ຺ປທກ຺ຂິຓຄ຺ຄາຫີ. ໂຍ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ມໍ ກສ຺ມາ ວທຖ, ອຫໍ ອຕ຺ຕໂນ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍໍ ສາວຊ຺ຊານວຊ຺ຊໍ ອຕ຺ຖານຕ຺ຖໍ ຊານາມີ’’ຕິ ວທຕິ, ອຍໍ ອນຸສາສນິໍ ປທກ຺ຂິຓໂຕ ນ ຄຓ຺ຫາຕິ, ວາມໂຕວ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອປ຺ປທກ຺ຂິຓຄ຺ຄາຫີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເຕນາຫ ‘‘ຍຖານຸສິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ອຸທ຺ເທເສຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທເສ. ອຖ ສພ຺ພາເນວ ສິກ຺ຂາປທານິ ກຖໍ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສປຣິຍາປນ຺ນານີຕິ ອາຫ ‘‘ຍສ຺ສ ສິຍາ ອາປຕ຺ຕິ, ໂສ ອາວິກເຣຍ຺ຍາຕິ ເອວໍ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ. ‘‘ຍສ຺ສ ສິຍາ ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ຫິ ອິມິນາ ສພ຺ພາປິ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ນິທານຸທ຺ເທເສ ສງ຺ຄຫິຕາເຍວ ໂຫນ຺ຕິ. ປຎ຺ຈຫິ ສຫຘມ຺ມິເກຫິ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພຕ຺ຕາຕິ ລພ຺ຠມານວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຫຘມ຺ມິເກນ ສຫກາຣເຓນາຕິປິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ‘‘ວຈນາຍາ’’ຕິ ນິສ຺ສກ຺ເກ ສມ຺ປທານວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕໂຕ ມມ ວຈນໂຕ’’ຕິ. ອງ຺ຄານິ ເຈຕ຺ຖ ປຐມສງ຺ຆເຠທສທິສານິ. ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ຍຖາ ຕຕ຺ຖ ເຠທາຍ ປຣກ຺ກມນໍ, ເອວໍ ອິຘ ອວຈນີຍກຣຓຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

ທຸພ຺ພຈສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໓. ກຸລທູສກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໓໑. ເຕຣສເມ ກີຏາຄິຣີຕິ ຕສ຺ສ ນິຄມສ຺ສ ນາມໍ. ຕຎ຺ຫິ ສນ຺ຘາຍ ປຣໂຕ ‘‘ນ ອສ຺ສຊິປຸນພ຺ພສຸເກຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ກີຏາຄິຣິສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ປນ ໂຍຄໂຕ ໂສ ຊນປໂທປິ ‘‘ກີຏາຄິຣິ’’ອິຈ຺ເຈວ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ເອວໍນາມເກ ຊນປເທ’’ຕິ. ອາວາເສ ນິຍຸຕ຺ຕາ ອາວາສິກາ, ນິພທ຺ຘວາສິໂນ. ເຕ ອກຕໍ ເສນາສນໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຊິຓ຺ຓໍ ປຏິສງ຺ຂໂຣນ຺ຕິ, ກເຕ ອິສ຺ສຣາ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ໂສ ເຍສໍ ອາຍຕ຺ໂຕ…ເປ… ເຕ ອາວາສິກາ’’ຕິ. ນິວາໂສ ນິວາສມຕ຺ຕໍ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ເນວາສິກາຕິ ອາຫ ‘‘ເຍ ປນ ເກວລ’’ນ຺ຕິອາທິ. ເຕຕິ ອສ຺ສຊິປຸນພ຺ພສຸກາ. ຉ ຊນາຕິ ປຓ຺ຑຸໂກ ໂລຫິຕໂກ ເມຕ຺ຕິໂຍ ຠູມຊໂກ ອສ຺ສຊິ ປຸນພ຺ພສຸໂກຕິ ອິເມ ຉ ຊນາ. ສມ຺ມາຕິ ອາລປນວຈນເມຕໍ. ອາຍມຸຂຠູຕາຕິ ອາຍສ຺ສ ມຸຂຠູຕາ. ຘຸຣຏ຺ຐາເນຕິ ສາວຕ຺ຖິຍາ ອວິທູເຣ ຐາເນ. ວສ຺ສາເນ ເຫມນ຺ເຕ ຈາຕິ ທ຺ວີສຸ ອຸຕູສຸ ວສ຺ສນໂຕ ‘‘ທ຺ວີຫິ ເມເຆຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທິຍຑ຺ຒຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສໂຕ ຄຓາຈຣິຍານໍ ຉນ຺ນໍ ຊນານໍ ອຘິກຕ຺ຕາ ‘‘ສມຘິກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ສາຘິກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມ-ກາໂຣ ປທສນ຺ຘິວເສນ ອາຄໂຕ. ອກຕວຕ຺ຖຸນ຺ຕິ ອກຕປຸພ຺ພໍ ອຠິນວວຕ຺ຖຸໍ.

ກຓິກາຣາທໂຍ ປຸປ຺ຜຣຸກ຺ຂາ, ຊາຕິສຸມນາທໂຍ ປຸປ຺ຜຄຈ຺ຉາ. ໂກຏ຺ຏນນ຺ຕິ ສຍໍ ຉິນ຺ທນໍ. ໂກຏ຺ຏາປນນ຺ຕິ ‘‘ອິມໍ ຉິນ຺ທ ຠິນ຺ທາ’’ຕິ ອຎ຺ເຎຫິ ເຉທາປນໍ. ອາຬິຍາ ພນ຺ຘນນ຺ຕິ ຍຖາ ຄຈ຺ຉມູເລ ອຸທກໍ ສນ຺ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕຖາ ສມນ຺ຕໂຕ ພນ຺ຘນໍ. ອຸທກສ຺ສາຕິ ອກປ຺ປິຍອຸທກສ຺ສ. ກປ຺ປິຍອຸທກສິຎ຺ຈນນ຺ຕິ ອິມິນາວ ສິຎ຺ຈາປນມ຺ປິ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນນຸ ‘‘ອຸທກສ຺ສ ເສຈນໍ ເສຈາປນ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາວ ສາມຎ຺ຎໂຕ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍອຸທກສິຎ຺ຈນາທິໍ ສກ຺ກາ ສງ຺ຄເຫຕຸໍ, ຕສ຺ມາ ກປ຺ປິຍອຸທກສິຎ຺ຈນາທິ ກສ຺ມາ ວິສຸໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ‘‘ອາຣາມາທິອຕ຺ຖໍ ໂຣປິເຕ ອກປ຺ປິຍໂວຫາເຣສຸປິ ກປ຺ປິຍອຸທກສິຎ຺ຈນາທິ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ ອິຘາປິ ວິຠາຄໍ ກຕ຺ວາ ກປ຺ປິຍອຸທກສິຎ຺ຈນາທິ ວິສຸໍ ທສ຺ສິຕໍ. ຫຕ຺ຖມຸຂປາທໂຘວນນ຺ຫາໂນທກສິຎ຺ຈນນ຺ຕິ ອິມິນາປິ ປກາຣນ຺ຕເຣນ ກປ຺ປິຍອຸທກສິຎ຺ຈນເມວ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ອກປ຺ປິຍໂວຫາໂຣ’’ຕິ ໂກຏ຺ຏນຂຓນາທິວເສນ ສຍໍ ກຣຓສ຺ສປິ ກຖໍ ສງ຺ຄໂຫຕິ? ອກປ຺ປິຍນ຺ຕິ ໂວຫຣີຍຕີຕິ ອກປ຺ປິຍໂວຫາໂຣຕິ ອກປ຺ປິຍຠູຕໍ ກຣຓກາຣາປນາທິ ສພ຺ພເມວ ສງ຺ຄຫິຕໍ, ນ ປນ ອກປ຺ປິຍວຈນມຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ກປ຺ປິຍໂວຫາເຣປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສຸກ຺ຂມາຕິກາຍ ອຸຊຸກຣຓນ຺ຕິ ອິມິນາ ປຸຣາຓປຓ຺ຓາທິຫຣຓມ຺ປິ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ກຸທາລາທີນິ ຠູມິຍໍ ຐເປຕ຺ວາ ຐານໂຕ ຫຕ຺ເຖນ ຄເຫຕ຺ວາ ຐານເມວ ປາກຏຕຣນ຺ຕິ ‘‘ໂອຠາໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ມຫາປຈ຺ຈຣິວາທມ຺ຫິ ປຕິຏ຺ຐເປຕຸກາໂມ ປຈ຺ຉາ ວທຕິ. ວນຕ຺ຖາຍາຕິ ອິທໍ ເກຈິ ‘‘ວຕຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ປຐນ຺ຕິ, ເຕສໍ ວຕິອຕ຺ຖາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອກປ຺ປິຍໂວຫາເຣປິ ເອກຈ຺ຈໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນ ເກວລຎ຺ຈ ເສສ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ມາຕິກນ຺ຕິ ສຸກ຺ຂມາຕິກໍ ວາ ອສຸກ຺ຂມາຕິກໍ ວາ. ‘‘ກປ຺ປິຍອຸທກໍ ສິຎ຺ຈິຕຸ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ‘‘ກປ຺ປິຍອຸທກໍ ສິຎ຺ຈຖາຕິ ວຕ຺ຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສຍໍ ໂຣເປຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອິມິນາ ‘‘ໂຣເປຫີຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິປິ ສິທ຺ຘໍ. ອຎ຺ຎຕ຺ຖາຍ ວາ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສາຕິ ວຕ຺ຖຸປູຊາທິອຕ຺ຖໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ. ກສ຺ມາ ນ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ວຕ຺ຖຸປູຊນຕ຺ຖາຍ ຄນ຺ຖນາທີສຸ ກສ຺ມາ ນ ອນາປຕ຺ຕິ. ອນາປຕ຺ຕິເຍວາຕິ ປຏິວຈນໍ ທຕ຺ວາ ອິທານິ ຕເມວ ອນາປຕ຺ຕິຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຖາຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖາຕິ ອາຣາມາທິອຕ຺ຖາຍ ຣຸກ຺ຂໂຣປເນ. ຕຖາ ວຕ຺ຖຸປູຊນຕ຺ຖາຍປິ ອນາປຕ຺ຕິເຍວາຕິ ຣຕນຕ຺ຕຍປູຊນຕ຺ຖາຍປິ ກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ປຣິຍາຍາທີຫິ ຈ ຄນ຺ຖາປເນ ອນາປຕ຺ຕິເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

‘‘ຕຖາ ວຕ຺ຖຸປູຊນຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ຫິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ເຕປິ ‘‘ຍຖາ ຫິ ຕຕ຺ຖ ກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ປຣິຍາຍາທີຫິ ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ກປ຺ປິຍໂວຫາຣາທີຫິ ຄນ຺ຖາປເນ ເອວ ອນາປຕ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ນ ສຍໍ ຄນ຺ຖເນ, ເຕເນວ ປໂຣ ສຍໍ ຄນ຺ຖນມ຺ປິ ກສ຺ມາ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ໂຈເທນ຺ໂຕ ‘‘ນນຸ ຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຍຖາ ອາຣາມາທິອຕ຺ຖໍ ກປ຺ປິຍປຖວິຍໍ ສຍໍ ໂຣເປຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ, ຕຖາ ວຕ຺ຖຸປູຊນຕ຺ຖາຍ ສຍໍ ຄນ຺ຖເນປິ ກສ຺ມາ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ໂຈທກສ຺ສ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິອາທິ ອາຈຣິຍສ຺ສ ປຣິຫາໂຣ. ອຖ ‘‘ນ ປນ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍ’’ນ຺ຕິ ກສ຺ມາ ວທຕິ. ມຫາປຈ຺ຈຣິອາທີສຸ ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ຫິ ປມາຓເມວາຕິ ນາຍໍ ວິໂຣໂຘ, ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ຕຕ຺ເຖວ ວຸຕ຺ເຕນ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ປມາຓເມວາຕິ ປຕິຏ຺ຐາເປຕຸໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຕໍ ກຖນ຺ຕິ ມຎ຺ເຎຍ຺ຍາສີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ກປ຺ປິຍອຸທກເສຈນໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ກຖນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຍມຘິປ຺ປາໂຍ. ກິຎ຺ຈາປິ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອາຣາມາທິອຕ຺ຖາຍ ກປ຺ປິຍປຖວິຍໍ ສຍໍ ໂຣປນໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ກປ຺ປິຍອຸທກສ຺ສ ປນ ສຍໍ ສິຎ຺ຈນໍ ວຸຕ຺ຕເມວ, ຕສ຺ມາ ຍຖາ ອາຣາມາທິອຕ຺ຖາຍ ກປ຺ປິຍອຸທກໍ ສຍໍ ສິຎ຺ຈິຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ, ຕຖາ ວຕ຺ຖຸປູຊນຕ຺ຖາຍ ສຍໍ ຄນ຺ຖນມ຺ປິ ກສ຺ມາ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ. ຕມ຺ປິ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ຍເທຕໍ ອາຣາມາທິອຕ຺ຖາຍ ສຍໍ ໂຣປນໍ ກປ຺ປິຍອຸທກສິຎ຺ຈນຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕມ຺ປິ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ກຖໍ ຕໍ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຕຕ຺ຣຫີ’’ຕິອາທິ. ເອຕໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ມາລາວຈ຺ຉໍ ໂຣເປນ຺ຕິປິ ໂຣປາເປນ຺ຕິປິ ສິຎ຺ຈນ຺ຕິປິ ສິຎ຺ຈາເປນ຺ຕິປີຕິ ເອຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ປນ ປຣິຍາໂຍ ອຕ຺ຖີຕິ ‘‘ມາລາວຈ຺ຉໍ ໂຣເປນ຺ຕິປິ ໂຣປາເປນ຺ຕິປິ ສິຎ຺ຈນ຺ຕິປິ ສິຎ຺ຈາເປນ຺ຕິປີ’’ຕິ ກຸລສງ຺ຄຫຕ຺ຖາຍ ໂຣປນສິຎ຺ຈນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອາຣາມາທິອຕ຺ຖາຍ ມາລາວຈ຺ຉໂຣປເນ ປຣິຍາໂຍ ອຕ຺ຖິ. ຕຕ຺ຖ ປຣິຍາຍໍ ອິຘ ຈ ປຣິຍາຍາຠາວໍ ຎຕ຺ວາຕິ ຕຕ຺ຖ ‘‘ມາລາວຈ຺ຉໍ ໂຣເປນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ ‘‘ມາລາວຈ຺ຉ’’ນ຺ຕິ ວິເສສວຈນສພ຺ຠາວໂຕ ປຣິຍາຍໍ, ອິຘ ‘‘ຄນ຺ເຖນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ ຕຖາວິຘວິເສສວຈນາຠາວໂຕ ປຣິຍາຍາຠາວຎ຺ຈ ຎຕ຺ວາ.

ນນຸ ຈ ຍຖາ ‘‘ຄນ຺ເຖນ຺ຕີ’’ຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຣິຍາໂຍ ນ ລພ຺ຠຕີຕິ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອຕ຺ຖາຍ ສຍໍ ຄນ຺ຖນໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ເອວໍ ‘‘ຄນ຺ຖາເປນ຺ຕີ’’ຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຣິຍາເຍນ ຄນ຺ຖາປນມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ. ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ປຣໂຕ ‘‘ເອວໍ ຊານ, ເອວໍ ກເຕ ໂສເຠຍ຺ຍ, ຍຖາ ເອຕານິ ປຸປ຺ຜານິ ນ ວິກິຣິຍນ຺ຕິ, ຕຖາ ກໂຣຫີຕິອາທິນາ ກປ຺ປິຍວຈເນນ ກາເຣຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອິທໍ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ? ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ, ປຣິຍາເຍນ ຫິ ກາຣາປນໍ ຄນ຺ຖາປນເມວ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ປຣິຍາຍໂຕ ກາຣາປນໍ ວຏ຺ຏຕິ. ສພ຺ພໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕໍ ວິນິຈ຺ຉຍເມວ ສງ຺ເຂປໂຕ ນິຄເມຕິ. ຫຣຓາທີສຸ ກສ຺ມາ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ວຕ຺ຖຸປູຊນຕ຺ຖາຍ ຫຣຓາທີສຸ ກສ຺ມາ ອນາປຕ຺ຕິ. ກຸລິຕ຺ຖິອາທີນໍ ອຕ຺ຖາຍ ຫຣຓໂຕຕິ ກຸລິຕ຺ຖິອາທີນໍ ຫຣຓສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຫຣຓາຘິກາເຣ ຫີ’’ຕິອາທິ. ມາລນ຺ຕິ ປຸປ຺ຜທາມໍ. ມຎ຺ຊຣີ ວິຍາຕິ ກຸສຸມມຎ຺ຊຣີ ວິຍ. ຫາຣສທິສນ຺ຕິ ມຸຕ຺ຕາຫາຣສທິສໍ.

ປາຈິຕ຺ຕິຍຎ຺ເຈວ ທຸກ຺ກຏຎ຺ຈາຕິ ປຖວີຂຓນປຈ຺ຈຍາ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ກຸລສງ຺ຄຫປຈ຺ຈຍາ ທຸກ຺ກຏໍ. ອກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນາຕິ ‘‘ອິທໍ ຂຓ, ອິທໍ ໂຣເປຫີ’’ຕິອາທິອກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ. ທຸກ຺ກຏເມວາຕິ ກຸລສງ຺ຄຫປຈ຺ຈຍາ ທຸກ຺ກຏໍ. ອຸຠຍຕ຺ຖາຕິ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍປຖວິຍໍ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ກຸລສງ຺ຄຫປຣິໂຠຄອາຣາມາທິອຕ຺ຖາຍ ໂຣປິເຕ. ທຸກ຺ກຏມ຺ປີຕິ ນ ເກວລໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍເມວ. ກປ຺ປິເຍນາຕິ ກປ຺ປິເຍນ ອຸທເກນ. ເຕສໍເຍວ ທ຺ວິນ຺ນນ຺ຕິ ກຸລທູສນປຣິໂຠຄານໍ. ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ກຸລສງ຺ຄຫຕ຺ຖາຍ ສຍໍ ສິຎ຺ຈເນ ກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ອກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ວາ ສິຎ຺ຈາປເນ ຈ ທຸກ຺ກຏໍ, ປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍ ປນ ສຍໍ ສິຎ຺ຈເນ ອກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ສິຎ຺ຈາປເນ ຈ ທຸກ຺ກຏໍ. ອາປຕ຺ຕິພຫຸລຕາ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ເອຕ຺ຖ ສຍໍ ສິຎ຺ຈເນ ຘາຣາປຈ຺ເຉທຄຓນາຍ ອາປຕ຺ຕິຄຓນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ສິຎ຺ຈາປເນ ປນ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອາຓາເປນ຺ຕສ຺ສ ວາຈາຍ ວາຈາຍ ອາປຕ຺ຕິ, ສກິໍ ອາຓຕ຺ຕສ຺ສ ພຫູນໍ ສິຎ຺ຈເນປິ ເອກາວ.

ທຸກ຺ກຏປາຈິຕ຺ຕິຍານີຕິ ກຸລສງ຺ຄຫປຈ຺ຈຍາ ທຸກ຺ກຏໍ, ຠູຕຄາມປາຕພ຺ຍຕາຍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ອຎ຺ຎຕ຺ຖາຕິ ວຕ຺ຖຸປູຊາທິອຕ຺ຖາຍ ໂອຈິນເນ. ສກິໍ ອາຓຕ຺ໂຕຕິ ອກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ອາຓຕ຺ໂຕ. ປາຈິຕ຺ຕິຍເມວາຕິ ອກປ຺ປິຍວຈເນນ ອາຓຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ກປ຺ປິຍວຈເນນ ປນ ວຕ຺ຖຸປູຊາທິອຕ຺ຖາຍ ໂອຈິນາເປນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິເຍວ.

ຄນ຺ຖເນນ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ຄນ຺ຕິມໍ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ກຸລສງ຺ຄຫຕ຺ຖາຍ ວຕ຺ຖຸປູຊາທິອຕ຺ຖາຍ ວາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ຈ ກາຣາເປນ຺ຕສ຺ສ ຈ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸຣິມນເຍເນວາຕິ ‘‘ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ວາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ. ຘມ຺ມາສນວິຕາເນ ພທ຺ຘກຓ຺ຏເກສຸ ປຸປ຺ຜານິ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຐເປນ຺ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຸປຣູປຣິ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຉຕ຺ຕສທິສໍ ກຕ຺ວາ ອາວຸຓນໂຕ ‘‘ຉຕ຺ຕາຕິຉຕ຺ຕໍ ວິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ກທລິກ຺ຂນ຺ຘມ຺ຫີ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕໍ ສພ຺ພເມວ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຕໍ ອຕິໂອຬາຣິກເມວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ສຍໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ອກປ຺ປິຍວຈເນເນວ ກາຣາເປນ຺ຕສ຺ສ ຈ ທຸກ຺ກຏເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸປ຺ຜວິຊ຺ຌນຕ຺ຖນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຸປ຺ຜານິ ວິຊ຺ຌິຕຸໍເຍວ ກຓ຺ຏກໍ ພນ຺ຘິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ປຸປ຺ຜທາມາທິພນ຺ຘນຕ຺ຖໍ ປນ ວຏ຺ຏຕິ. ກຓ຺ຏກມ຺ປິ ພນ຺ຘິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຈ ອິທໍ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍປ຺ປມາເຓນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ປເວເສຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຸປ຺ຜຈ຺ຉິທ຺ເທ ອປເວເສຕ຺ວາ ອຸປຣູປຣິ ຐເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຊາລມຍໍ ວິຕານໍ ຊາລວິຕານໍ. ນາຄທນ຺ຕກມ຺ປິ ສຈ຺ຉິທ຺ທກໍເຍວ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ປຸປ຺ຜປຏິຈ຺ຉກໍ ທຓ຺ຑາທີຫິ ກຕປຸປ຺ຜາຘາຣຓໍ, ຕມ຺ປິ ສຈ຺ຉິທ຺ທເມວ ອິຘ ວຸຕ຺ຕໍ. ອໂສກປິຓ຺ຑິຍາຕິ ອໂສກປຸປ຺ຜມຎ຺ຊຣິກາຍ. ‘‘ຘມ຺ມຣຊ຺ຊຸ ນາມ ເຈຕິຍໍ ວາ ໂພຘິໍ ວາ ປຸປ຺ຜປເວສນຕ຺ຖໍ ອາວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ພທ຺ຘຣຊ຺ຊູ’’ຕິ ມຫາຄຓ຺ຐິປເທ ມຊ຺ຌິມຄຓ຺ຐິປເທ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຕຖາພທ຺ຘາຍ ຣຊ຺ຊຸຍາ ເຈຕິຍສ຺ສ ຈ ອນ຺ຕເຣ ປຸປ຺ຜານິ ປເວເສຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘‘ຘມ຺ມຣຊ຺ຊຸນ຺ຕິ ສິຖິລໍ ວຏ຺ຏິກໍ ຣຊ຺ຊຸໍ ກຕ຺ວາ ໂພຘິໍ ວາ ເຈຕິຍໍ ວາ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຘມ຺ມາສເນ ວາ ລມ຺ພິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ປຸປ຺ຜານິ ປເວເສນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ສິຖິລວຏ຺ຏິກາຍ ຣຊ຺ຊຸຍາ ອນ຺ຕເຣປິ ປຸປ຺ຜານິ ປເວເສຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ວີມໍສິຕ຺ວາ ຍຸຕ຺ຕຕຣໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ ປເນຕ຺ຖ ເນວຕ຺ຖິ ວິໂຣໂຘຕິ ອມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕິ.

ມຕ຺ຖກທາມນ຺ຕິ ຘມ຺ມາສນາທິມຕ຺ຖເກ ລມ຺ພກທາມໍ. ປຸປ຺ເຜຫິ ເວເຐນ຺ຕີຕິ ປຸປ຺ຜທາເມນ ເວເຐນ຺ຕິ. ເຕສໍເຍວາຕິ ອຸປ຺ປລາທີນໍເຍວ. ວາເກນ ວາ ທຓ຺ຑເກນ ວາຕິ ວິສຸໍ ອຈ຺ຉິນ຺ເນນ ປຸປ຺ຜສຫິເຕເນວ ວາເກນ ວາ ທຓ຺ຑເກນ ວາ. ຂນ຺ເຘ ຐປິຕກາສາວສ຺ສາຕິ ຂນ຺ເຘ ຐປິຕສງ຺ຆາຏິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຎ຺ຫິ ຕຖາ ພນ຺ຘິຕຸໍ ສກ຺ກາ ຠເວຍ຺ຍ. ອິມິນາວ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ຕາທິສໍ ກາສາວໍ ວາ ວຕ຺ຖໍ ວາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ປຸປ຺ຜານິ ປກ຺ຂິປິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ. ອໍສຠຓ຺ຑິກໍ ປສິພ຺ພເກ ປກ຺ຂິຕ຺ຕສທິສຕ຺ຕາ ເວຐິມໍ ນາມ ນ ຊາຕໍ, ຕສ຺ມາ ສິຖິລພນ຺ຘສ຺ສ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ປກ຺ຂິປິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕິ.

ປຸປ຺ຜປເຏ ຈ ທຏ຺ຐພ຺ພນ຺ຕິ ປຸປ຺ຜປຏໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ທີຆໂຕ ປຸປ຺ຜທາມສ຺ສ ຫຣຓປຈ຺ຈາຫຣຓວເສນ ປູຣຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕິຣິຍໂຕ ຫຣຓໍ ປນ ວາຍິມໍ ນາມ ໂຫຕິ, ນ ປູຣິມໍ. ປຸຣິມຏ຺ຐານໍ ອຕິກ຺ກາເມຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອຜຸສາເປຕ຺ວາປິ ອຕິກ຺ກາເມນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິເຍວາ’’ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ປຸຣິມຏ຺ຐານໍ ອຕິກ຺ກາເມຕີ’’ຕິ ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕໍ ຍຸຕ຺ຕໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອຜຸສາເປຕ຺ວາ ອເນກກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ນ ທິສ຺ສຕິ. ພນ຺ຘິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ປຸປ຺ຜຣຫິຕາຍ ສຸຕ຺ຕໂກຏິຍາ ວາກໂກຏິຍາ ວາ ພນ຺ຘິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເອກວາຣໍ ຫຣິຕ຺ວາ ວາ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວາຕິ ອິທໍ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕເຈຕິຍາທິປຣິກ຺ເຂປໍ ປຸປ຺ຜປຏກຣຓຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ເຈຕິຍໍ ວາ ໂພຘິໍ ວາ ປຣິກ຺ຂິປນ຺ເຕນ ເອກວາຣໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຸຣິມຏ຺ຐານໍ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ທາຕພ຺ພໍ, ເຕນປິ ເອກວາຣໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕເຖວ ກາຕພ຺ພໍ. ປຸປ຺ຜປຏໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ຈ ເອກວາຣໍ ຫຣິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ທາຕພ຺ພໍ, ເຕນປິ ຕເຖວ ກາຕພ຺ພໍ. ສເຈປິ ທ຺ເວເຍວ ຠິກ຺ຂູ ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ຐຕ຺ວາ ປຣິຍາເຍນ ຫຣນ຺ຕິ, ວຏ຺ຏຕິເຍວາຕິ ວທນ຺ຕິ.

ປູຣິຕນ຺ຕິ ທີຆໂຕ ປສາຣຓວເສນ ປູຣິຕໍ. ວາຍິຕຸໍ ນ ລຠຕີຕິ ທີຆໂຕ ປສາຣິເຕ ຕິຣິຍໂຕ ຫຣຓໍ ວາຍນໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ເອກວາຣມ຺ປິ ປຸປ຺ຜຄຸຓໍ ຕິຣິຍໂຕ ຫຣິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ປຸປ຺ຜານິ ຐເປນ຺ເຕນາຕິ ອຄນ຺ຖິຕານິ ປາກຕິກປຸປ຺ຜານິ ຐເປນ຺ເຕນ. ປຸປ຺ຜທາມໍ ປນ ປູຊນຕ຺ຖາຍ ຠູມິຍໍ ຐເປນ຺ເຕນ ຜຸສາເປຕ຺ວາ ວາ ອຜຸສາເປຕ຺ວາ ວາ ທິຄຸຓໍ ກຕ຺ວາ ຐເປຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ຆຏິກທາມໂອລມ຺ພໂກຕິ ອນ຺ເຕ ຆຏິກາກາຣຍຸຕ຺ໂຕ ຍມກທາມໂອລມ຺ພໂກ. ເອເກກໍ ປນ ທາມໍ ນິກ຺ຂນ຺ຕສຸຕ຺ຕໂກຏິຍາວ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ໂອລມ຺ພິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ປຸປ຺ຜທາມທ຺ວຍໍ ສງ຺ຆຏິຕຸກາເມນປິ ນິກ຺ຂນ຺ຕສຸຕ຺ຕໂກຏິຍາວ ສຸຕ຺ຕໂກຏິໍ ສງ຺ຆຏິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອຑ຺ຒຈນ຺ທາກາເຣນ ມາລາຄຸຓປຣິກ຺ເຂໂປຕິ ອຑ຺ຒຈນ຺ທາກາເຣນ ມາລາຄຸຓສ຺ສ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຫຣຓປຈ຺ຈາຫຣຓວເສນ ປູເຣຕ຺ວາ ປຣິກ຺ຂິປນໍ. ເຕເນວ ຕໍ ປູຣິເມ ປວິຏ຺ຐໍ, ຕສ຺ມາ ເອຕມ຺ປິ ອຑ຺ຒຈນ຺ທາກາຣໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຫຣຓປຈ຺ຈາຫຣຓວເສນ ປູຣິຕໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ເອກວາຣໍ ປນ ອຑ຺ຒຈນ຺ທາກາເຣນ ມາລາຄຸຓໍ ຫຣິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ປຸປ຺ຜທາມກຣຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສຸຕ຺ຕໂກຏິຍໍ ຄເຫຕ຺ວາປິ ເອກໂຕ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ເຄຓ຺ຑຸກຂຣປຕ຺ຕທາມານໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເຈລາທີຫິ ກຕທາມມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕິ ອກປ຺ປິຍານຸໂລມຕ຺ຕາຕິ ວທນ຺ຕິ.

‘‘ລາສິຍນາຏກໍ ນາເຏນ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕເມວ ປຣິຍາຍນ຺ຕເຣນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຣຈກໍ ເທນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຠິນຍໍ ທສ຺ເສນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ອຕ຺ຕໂນ ອຘິປ຺ປາຍໍ ປກາເສຕ຺ວາ ‘‘ເອວໍ ນຈ຺ຈິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ປຐມໍ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ນຈ຺ຈນາກາຣໍ ທສ຺ເສນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ມຸເຂ ອງ຺ຄຸລິໂຍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ສທ຺ທໍ ກໂຣນ຺ຕາ ຈກ຺ກມິວ ອຕ຺ຕານໍ ຠມຍມານາ ເຣຈກໍ ເທນ຺ຕິ ນາມາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເອເກກາຍ ປນ຺ຕິຍາ ອຏ຺ຐ ອຏ຺ຐ ປທານິ ອສ຺ສາຕິ ອຏ຺ຐປທໍ. ‘‘ອຏ຺ຐາປທ’’ນ຺ຕິປິ ປຐນ຺ຕິ. ທສປເທປິ ເອເສວ ນໂຍ. ປທານີຕິ ຈ ສາຣິອາທີນໍ ປຕິຏ຺ຐານຏ຺ຐານານິ. ທສປທໍ ນາມ ທ຺ວີຫິ ປນ຺ຕີຫິ ວີສຕິຍາ ປເທຫິ ກີຬນຊູຕໍ. ອາກາເສເຍວ ກີຬນ຺ຕີຕິ ‘‘ອຍໍ ສາຣີ ອສຸກປທໍ ມຍາ ນີຕາ, ອຍໍ ອສຸກປທ’’ນ຺ຕິ ເກວລໍ ມຸເຂເນວ ວທນ຺ຕາ ອາກາເສເຍວ ຊູຕໍ ກີຬນ຺ຕິ. ຊູຕຜລເກຕິ ຊູຕມຓ຺ຑເລ. ປາສກກີຬາຍ ກີຬນ຺ຕີຕິ ປາສກໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຉສຸ ປສ຺ເສສຸ ເອເກກໍ ຍາວ ຉກ຺ກໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ກຕກີຬນໍ, ຕໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ຍຖາລທ຺ຘເອກກາທິວເສນ ສາຣິໂຍ ອປເນນ຺ຕາ ອຸປເນນ຺ຕາ ຈ ກີຬນ຺ຕິ. ຆເຏນ ກີຬາ ຆຏິກາຕິ ເອເກ.

ມຎ຺ຊຏ຺ຐິຍາ ວາຕິ ມຎ຺ຊຏ຺ຐິຣຸກ຺ຂສາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປກ຺ກກສາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ສລາກຫຕ຺ຖນ຺ຕິ ຕາລຫີຣາທີນໍ ກລາປສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ພຫູສຸ ສລາກາສຸ ວິເສສຣຫິຕໍ ເອກໍ ສລາກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕາສຸ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຸນ ຕໍເຍວ ອຸທ຺ຘຣນ຺ຕາ ສລາກຫຕ຺ເຖນ ກີຬນ຺ຕີຕິ ເກຈິ. ປຓ຺ເຓນ ວໍສາກາເຣນ ກຕາ ນາຬິກາ ປຓ຺ຓນາຬິກາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຕໍ ຘມນ຺ຕາ’’ຕິ. ປຸຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ມຸຂາຄຕໍ ອກ຺ຂຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນຏ຺ຐມຸຏ຺ຐິລາຠາລາຠາທິຊານນກີຬາ ອກ຺ຂຣິກາຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ຫຕ຺ຖິສ຺ມິນ຺ຕິ ນິມິຕ຺ຕຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມໍ, ຫຕ຺ຖິນິມິຕ຺ຕສິປ຺ເປຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອສ຺ສສ຺ມິນ຺ຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ‘‘ອຸສ຺ເສເຬນ຺ຕິ ອປ຺ໂຜເຏນ຺ຕີ’’ຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປທານໍ ອຕ຺ໂຖ ປາກໂຏເຍວາຕິ ນ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຕ຺ຖ ອຸສ຺ເສເຬນ຺ຕີຕິ ມຸເຂນ ອຸສ຺ເສຬນສທ຺ທໍ ປມຸຎ຺ຈນ຺ຕິ, ມຫນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ອພ຺ຍຕ຺ຕສທ຺ທໍ ປວຕ຺ເຕນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອຊານໍ ສຎ຺ຎໍ ເທນ຺ຕາ ອຊປາລກາ ວິຍ ມຸເຂນ ວາຕໍ ນິຈ຺ຉາເຣນ຺ຕາ ສຸຂຸມໍ ອພ຺ຍຕ຺ຕນາທໍ ປວຕ຺ເຕນ຺ຕີ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ອປ຺ໂຜເຏນ຺ຕີຕິ ຠຸຊຫຕ຺ຖສງ຺ຆຏ຺ຏນສທ຺ທໍ ປວຕ຺ເຕນ຺ຕິ, ວາມຫຕ຺ຖໍ ອຸເຣ ຐເປຕ຺ວາ ທກ຺ຂິເຓນ ປາຓິນາ ຕຕ຺ຖ ຕາຬເນນ ສທ຺ທໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຸຂຑິຓ຺ຑິມນ຺ຕິ ມຸຂເຠຣິຍາ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ.

໔໓໒. ປສາທາວເຫນາຕິ ປສາທຊນນເກນ. ອຠິກ຺ກມນໍ ອຠິກ຺ກນ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຄມເນນາ’’ຕິ. ປຏິກ຺ກມນໍ ປຏິກ຺ກນ຺ຕໍ. ນິວຕ຺ຕເນນາຕິ ນິວຕ຺ຕິມຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ປນ ຄມນໍ ຄມນເມວ. ອຠິມຸຂໍ ໂລກິຕໍ ອາໂລກິຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຸຣໂຕ ທສ຺ສເນນາ’’ຕິ. ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ທສ຺ສເນນາຕິ ອນຸທິສາເປກ຺ຂນໍ ທສ຺ເສຕິ. ຍໍທິສາຠິມຸໂຂ ຄຈ຺ຉຕິ ຕິຏ຺ຐຕິ ນິສີທຕິ, ຕທຠິມຸຂໍ ເປກ຺ຂນໍ ອາໂລກິຕໍ, ຕທນຸຄຕທິສາໂລກນໍ ‘‘ວິໂລກິຕ’’ນ຺ຕິ ຫິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຎ຺ຎານິປິ ເຫຏ຺ຐາ ອຸປຣິ ປຈ຺ຉໂຕ ເປກ຺ຂນວເສນ ໂອໂລກິຕອຸລ຺ໂລກິຕາປໂລກິຕານິ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ. ຕານິ ປນ ນ ສມຓສາຣຸປ຺ປານິ ອປ຺ປສາທາວຫານິ, ເຕເນເວຕ຺ຖ ອາໂລກິຕວິໂລກິຕາເນວ ຄຫິຕານິ. ເຕສນ຺ຕິ ສມາເສ ຄຸຓີຠູຕານິປິ ປພ຺ພານິ ປຣາມສຕິ. ‘‘ປພ຺ພສງ຺ໂກຈເນນາ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປພ຺ພານິ ຕຕ຺ຖ ຄຸຓີຠູຕານິ ສງ຺ໂກຈນສ຺ສ ປຘານຕ຺ຕາ. ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ເຎຫີຕິ ສາຕ຺ຖກຕາທິປຣິຄ຺ຄາຫິກາຍ ສຕິຍາ ຕຖາປວຕ຺ຕສມ຺ປຊຎ຺ເຎນ ຈ ສມນ຺ຕໂຕ ປກາເຣຫິ, ປກຏ຺ຐໍ ວາ ສວິເສສໍ ຊານາຕີຕິ ສມ຺ປຊາໂນ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ. ຕຖາປວຕ຺ຕຎາຓສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອຠິສງ຺ຂຕຕ຺ຕາຕິ ສມ຺ມາ ປວຕ຺ຕິຕຕ຺ຕາ. ເຫຏ຺ຐາຂິຕ຺ຕຈກ຺ຂູຕິ ຂນ຺ຘໍ ອນາເມຕ຺ວາວ ອໂຘຂິຕ຺ຕຈກ຺ຂຸ. ຂນ຺ຘໍ ນາເມຕ຺ວາ ຫິ ເຫຏ຺ຐາວໂລກນໍ ນ ສມຓສາຣຸປ຺ປໍ. ‘‘ໂອກ຺ຂິຕ຺ຕຈກ຺ຂູ’’ຕິ ຈ ອິມິນາ ຍຸຄມຕ຺ຕທສ຺ສິຕາ ວຸຕ຺ຕາ.

ໂພນ຺ໂທຕິ ໂລໂລ ມນ຺ທຘາຕຸໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠກຸຏິໍ ກຕ຺ວາຕິ ຠມຸກເຠທໍ ກຕ຺ວາ. ສາຂລ຺ເຍນ ຍຸຕ຺ຕາຕິ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມໍ ສາຂລ຺ຍໍ? ຍາ ສາ ວາຈາ ເນລາ ກຓ຺ຓສຸຂາ’’ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ໑໓໕໐) ນເຍນ ວຸຕ຺ຕສາຂລ຺ເຍນ ສມນ຺ນາຄຕາ, ມຸທຸວຈນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເນລາຕິ ເອລໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ໂທໂສ, ນາສ຺ສາ ເອລນ຺ຕິ ເນລາ, ນິທ຺ໂທສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຓ຺ຓສຸຂາຕິ ພ຺ຍຎ຺ຊນມຘຸຣຕາຍ ກຓ຺ຓານໍ ສຸຂາ, ສູຈິນາ ວິຊ຺ຌນໍ ວິຍ ກຓ຺ຓສູລໍ ນ ຊເນຕິ. ທານນິພທ຺ຘານີຕິ ນິພທ຺ຘທານານິ.

‘‘ສາຣິປຸຕ຺ຕໂມຄ຺ຄລ຺ລາເນ ອາມນ຺ເຕສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉຖ ຕຸມ຺ເຫ ສາຣິປຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ‘‘ສາຣິປຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິທໍ ເອກເສສນເຍນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ປາກໂຏເຍວາຕິ ນ ວຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ສາຣິປຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ຫິ ອິທໍ ເອກເສສນເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ ວິຣູເປກເສສສ຺ສປິ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ, ເຕເນເວຕ຺ຖ ພຫຸວຈນນິທ຺ເທໂສ ກໂຕຕິ. ສທ຺ຘສ຺ສ ປສນ຺ນສ຺ສາຕິ ຣຕນຕ຺ຕຍສ຺ສ ສທ຺ຘາຍ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ ຕໂຕເຍວ ຈ ປສນ຺ນສ຺ສ, ກມ຺ມຜລສທ຺ຘາຍ ວາ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ສທ຺ຘສ຺ສ ຣຕນຕ຺ຕຍປ຺ປສາທພຫຸລຕາຍ ປສນ຺ນສ຺ສ.

໔໓໓. ອາປຕ຺ຕິໍ ໂຣເປຕພ຺ພາຕິ ກຸລທູສກກມ຺ເມນ ອາປນ຺ນາປຕ຺ຕິໍ ໂຣເປຕພ຺ພາ. ຕສ຺ມິໍ ວິຫາເຣຕິ ພຫິຄາເມ ວິຫາຣໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນ຺ໂຕຄາເມ ວິຫາໂຣ ປນ ‘‘ຕສ຺ມິໍ ຄາເມ ນ ວສິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາວ ສງ຺ຄຫິໂຕ ຄາມຄ຺ຄຫເຓເນວ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ‘‘ຕສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ’’ຕິ ວຈນໂຕ ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ສາມນ຺ຕາ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ວສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ສາມນ຺ຕຄາເມ ປິຓ຺ຑາຍ ນ ຈຣິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ວາສສ຺ສ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຍທິ ຕຕ຺ຖ ວສຕິ, ເຕນ ສາມນ຺ຕຄາເມປິ ປິຓ຺ຑາຍ ນ ຈຣິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕສ຺ມິໍ ຄາເມ ປິຓ຺ຑາຍ ນ ຈຣິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຍສ຺ມິໍ ຄາເມ ກຸລທູສກກມ຺ມໍ ກຕໍ, ຕສ຺ມິໍ ຄາເມ ນ ຈຣິຕພ຺ພໍ. ຍສ຺ມິຎ຺ຫິ ຄາເມ ວາ ນິຄເມ ວາ ກຸລທູສກກມ຺ມໍ ກຕໍ, ຍສ຺ມິຎ຺ຈ ວິຫາເຣ ວສຕິ, ເນວ ຕສ຺ມິໍ ຄາເມ ວາ ນິຄເມ ວາ ຈຣິຕຸໍ ລພ຺ຠຕິ, ນ ວິຫາເຣ ວສິຕຸໍ. ສາມນ຺ຕວິຫາເຣ ວສນ຺ເຕນ ປນ ສາມນ຺ຕຄາເມ ຈຣິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ຕຕ຺ຖ ວາສສ຺ສ ອປ຺ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ.

໔໓໕. ອຏ຺ຐາຣສ ວຕ຺ຕານີຕິ ‘‘ນ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ພໍ, ນ ນິສ຺ສໂຍ ທາຕພ຺ໂພ, ນ ສາມເຓໂຣ ອຸປຏ຺ຐາເປຕພ຺ໂພ, ນ ຠິກ຺ຂຸໂນວາທກສມ຺ມຸຕິ ສາທິຕພ຺ພາ, ສມ຺ມເຕນ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ນ ໂອວທິຕພ຺ພາ, ຍາຍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ສງ຺ເຆນ ປພ຺ພາຊນີຍກມ຺ມໍ ກຕໍ ໂຫຕິ, ນ ສາ ອາປຕ຺ຕິ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພາ ອຎ຺ຎາ ວາ ຕາທິສິກາ ຕໂຕ ວາ ປາປິຏ຺ຐຕຣາ, ກມ຺ມໍ ນ ຄຣຫິຕພ຺ພໍ, ກມ຺ມິກາ ນ ຄຣຫິຕພ຺ພາ, ນ ປກຕຕ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຸໂປສໂຖ ຐເປຕພ຺ໂພ, ນ ປວາຣຓາ ຐເປຕພ຺ພາ, ນ ສວຈນີຍໍ ກາຕພ຺ພໍ, ນ ອນຸວາໂທ ຐເປຕພ຺ໂພ, ນ ໂອກາໂສ ກາເຣຕພ຺ໂພ, ນ ໂຈເທຕພ຺ໂພ, ນ ສາເຣຕພ຺ໂພ, ນ ຠິກ຺ຂູຫິ ສມ຺ປໂຍເຊຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ເອວມາຄຕານິ ອຏ຺ຐາຣສ ວຕ຺ຕານິ.

ອສ຺ສຊິປຸນພ຺ພສຸກປ຺ປຘານາ ອສ຺ສຊິປຸນພ຺ພສຸກາຕິ ວຸຕ຺ຕາ ສຫຈຣຓຎາເຍນ. ອນຸໂລມປຏິປທໍ ອປ຺ປຏິປຊ຺ຊນຕາຍາຕິ ຍຖາປຎ຺ຎຕ຺ຕສມ຺ມາວຕ຺ຕສງ຺ຂາຕໍ ອນຸໂລມປຏິປທໍ ອປ຺ປຏິປຊ຺ຊນຕາຍ, ເຍນ ວຕ຺ເຕນ ຈິຓ຺ເຓນ ສງ຺ໂຆ ອນຸໂລມິໂກ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມິໍ ອວຕ຺ຕນໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ນ ປນ຺ນໂລມາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ປຕິຕໂລມາ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ອນຸກູລວຸຕ຺ຕິໂນ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິຕ຺ຖຣຓມຄ຺ຄໍ ນ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ອນຸໂລມວຕ຺ຕສງ຺ຂາຕໍ ນິຕ຺ຖຣຓູປາຍໍ ນ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ເຍນ ວຕ຺ເຕນ ຈິຓ຺ເຓນ ສາປຕ຺ຕິກຠາວໂຕ ນິຕ຺ຕິຓ຺ຓາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມິໍ ນິຕ຺ຖຣຓກວຕ຺ຕສ຺ມິໍ ນ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ອາປຕ຺ຕິວຸຏ຺ຐານຕ຺ຖໍ ຕຸຣິຕຕຸຣິຕາ ຉນ຺ທຊາຕາ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ທສຫິ ອກ຺ໂກສວຕ຺ຖູຫີຕິ ຊາຕິນາມໂຄຕ຺ຕກມ຺ມສິປ຺ປອາພາຘລິງ຺ຄກິເລສອາປຕ຺ຕິຫີນສງ຺ຂາເຕຫິທສຫິ ອກ຺ໂກສກາຣເຓຫິ. ຉນ຺ທຄາມິຕາ ປາເປນ຺ຕີຕິອາທີສຸ ຍ-ກາໂຣ ‘‘ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ລຸຕ຺ຕນິທ຺ທິຏ຺ໂຐຕິ ອາຫ ‘‘ຉນ຺ທຄາມິຕາຍປິ ປາເປນ຺ຕີ’’ຕິອາທິ. ເຕສນ຺ຕິ ອສ຺ສຊິປຸນພ຺ພສຸການໍ ຄຓປາໂມກ຺ຂານໍ.

໔໓໖-໔໓໗. ນິຄມສ຺ສ ອປາກຏຕ຺ຕາ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິມາຫ. ປຣສນ຺ຕກໍ ເທຕິ, ທຸກ຺ກຏເມວາຕິ ວິສ຺ສາສຄ຺ຄາເຫນ ປຣສນ຺ຕກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເທນ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ວຕ຺ຖຸປູຊນຕ຺ຖາຍາຕິ ມາຕາປິຕູນມ຺ປິ ເທນ຺ເຕນ ວຕ຺ຖຸປູຊນຕ຺ຖາຍ ເອວ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ມຓ຺ຑນຕ຺ຖາຍ ປນ ສິວລິງ຺ຄາທິປູຊນຕ຺ຖາຍາຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິມໍ ວິກ຺ກິຓິຕ຺ວາ ຊີວິກມ຺ປິ ກປ຺ເປສ຺ສນ຺ຕີຕິ ມາຕຸອາທີນໍ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ກສ຺ສຈິປີຕິ ຎາຕກສ຺ສ ອຎ຺ຎາຕກສ຺ສ ວາ ກສ຺ສຈິປິ. ຎາຕິສາມເຓເຣເຫວາຕິ ອນຸຈ຺ຉວິກຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມ຺ປຕ຺ຕານໍ ສາມເຓຣານໍ ອຸປຑ຺ຒຠາຄໍ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສງ຺ຆິກສ຺ສ ລາຠສ຺ສ ອຸປຈາຣສີມຄຕານໍ ສາມເຓຣານມ຺ປິ ສນ຺ຕກຕ຺ຕາ ເຕສມ຺ປິ ອຸປຑ຺ຒຠາໂຄ ລພ຺ຠເຕວາຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈູຬກນ຺ຕິ ອຸປຑ຺ຒຠາຄໂຕປິ ອຸປຑ຺ຒໍ. ຈຕຸຕ຺ຖຠາຄສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ.

‘‘ສາມເຓຣາ…ເປ… ຐເປນ຺ຕີ’’ຕິ ອິທໍ ວສ຺ສຄ຺ເຄນ ອຠາຊິຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຕິ ມຄ຺ເຄ ວາ ເຈຕິຍງ຺ຄເຓ ວາ. ທາເປຕຸໍ ນ ລຠນ຺ຕີຕິ ສາມເຓເຣຫິ ທາເປຕຸໍ ອນນຸຈ຺ຉວິກຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ຕໍ ປຸປ຺ຜທານໍ ນາມ ສິຍາ. ຍທິ ຫິ ຕຖາ ອາຄຕານໍ ເຕສໍ ທານໍ ປຸປ຺ຜທານໍ ຠເວຍ຺ຍ, ສາມເຓເຣຫິປິ ທາຕຸໍ ນ ລພ຺ເຠຍ຺ຍ. ສຍເມວາຕິ ສາມເຓຣາ ສຍເມວ. ຍາຄຸຠຕ຺ຕາທີນິ ອາທາຍາຕິ ອິທໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຕ຺ຖາຍ ຍາຄຸຠຕ຺ຕາທິສມ຺ປາທນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ຕໍ.

ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ ມາຕາປິຕູນໍ ຕາວ ຫຣິຕ຺ວາປິ ຫຣາເປຕ຺ວາປິ ປກ຺ໂກສິຕ຺ວາປິ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາປິ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ເສສຎາຕການໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາວ. ມາຕາປິຕູນຎ຺ຈ ຫຣາເປນ຺ເຕນ ຎາຕິສາມເຓເຣເຫວ ຫຣາເປຕພ຺ພໍ, ອິຕເຣ ປນ ຍທິ ສຍເມວ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ວຏ຺ຏຕີຕິ ອິມໍ ປຸປ຺ເຜ ວຸຕ຺ຕນຍໍ ຜເລປິ ອຕິທິສຕິ, ຕສ຺ມາ ຜລມ຺ປິ ມາຕາປິຕູນໍ ຫຣຓຫຣາປນາທິນາ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ເສສຎາຕີນໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາວ. ອິທານິ ‘‘ໂຍ ຫຣິຕ຺ວາ ວາ ຫຣາເປຕ຺ວາ ວາ…ເປ… ອິສ຺ສຣວຕາຍ ທທໂຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍ’’ນ຺ຕິ ອິມໍ ປຸປ຺ເຜ ວຸຕ຺ຕນຍໍ ຜເລປິ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ກຸລສງ຺ຄຫຕ຺ຖາຍ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຂີຓປຣິພ຺ພຍານນ຺ຕິ ອາຄນ຺ຕຸເກ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຜລປຣິຈ຺ເຉເທນ ວາຕິ ‘‘ເອຕ຺ຕການິ ຜລານິ ທາຕພ຺ພານີ’’ຕິ ເອວໍ ຜລປຣິຈ຺ເຉເທນ ວາ. ຣຸກ຺ຂປຣິຈ຺ເຉເທນ ວາຕິ ‘‘ອິເມຫິ ຣຸກ຺ເຂຫິ ທາຕພ຺ພານີ’’ຕິ ເອວໍ ຣຸກ຺ຂປຣິຈ຺ເຉເທນ ວາ. ປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນສຸປິ ຣຸກ຺ເຂສຸ ‘‘ອິຘ ຜລານິ ສຸນ຺ທຣານິ, ອິໂຕ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ວທນ຺ເຕນ ກຸລສງ຺ຄໂຫ ກໂຕ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເອວໍ ປນ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ.

ຣຸກ຺ຂຈ຺ຉລ຺ລີຕິ ຣຸກ຺ຂຕ຺ຕໂຈ. ເຕສໍ ເຕສໍ ຄິຫີນໍ ຄາມນ຺ຕຣເທສນ຺ຕຣາທີສຸ ສາສນປຏິສາສນຫຣຓໍ ຊງ຺ຆເປສນິກໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຄິຫີນໍ ທູເຕຍ຺ຍໍ ສາສນຫຣຓກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ. ທູຕສ຺ສ ກມ຺ມໍ ທູເຕຍ຺ຍໍ. ປຐມໍ ສາສນໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາປິ…ເປ… ປເທ ປເທ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອິທໍ ຕສ຺ສ ສາສນໍ ອາໂຣເຈສ຺ສາມີຕິ ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນ ຄມນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ສ ປນ ສາສນໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ສຍເມວ ກາຣຸຎ຺ເຎ ຐິໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຕິຣູປໍ ສາສນໍ ອາໂຣເຈຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ. ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣນ຺ຕິ ‘‘ມມ ວຈເນນ ຠຄວໂຕ ປາເທ ວນ຺ທຖາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ສິກ຺ຂາປເທ ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປກ຺ກມຕາຍສ຺ມາຕິ ອິທໍ ປພ຺ພາຊນີຍກມ຺ມວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸນ ປກ຺ກມຕາຍສ຺ມາຕິ ອິທໍ ປນ ປພ຺ພາຊນີຍກມ຺ມກຕສ຺ສ ວຕ຺ຕວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຐມສງ຺ຆເຠທສທິສາເນວາຕິ ເອຕ຺ຖ ອງ຺ເຄສຸປິ ຍຖາ ຕຕ຺ຖ ປຣກ຺ກມນໍ, ເອວໍ ອິຘ ຉນ຺ທາທີຫິ ປາປນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເສສໍ ຕາທິສເມວາຕິ.

ກຸລທູສກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິຄມນວຓ຺ຓນາ

໔໔໒. ປຐມໍ ອາປຕ຺ຕິ ອາປຊ຺ຊນໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ປຐມາປຕ຺ຕິກາ. ຕຕ຺ຕການິ ອຫານີຕິ ປຏິຈ຺ຉາທິຕທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ອາໂຣຈິຕທິວໂສ, ຕາວ ທິວສປກ຺ຂມາສສໍວຈ຺ຉຣວເສນ ຍຕ຺ຕໂກ ກາໂລ ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕ, ຕຕ຺ຕກໍ ກາລນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອກາເມນ ອວເສນາຕິ ເອຕ຺ຖ ອປ຺ປຏິກມ຺ມກຕາຍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ສຄ຺ຄໂມກ຺ຂາວຣຓຠາວໂຕ ອນິຈ຺ຉນ຺ເຕນປິ ປຣິວສິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອວ຺ຫາຕພ຺ໂພຕິ ອພ຺ຠານກມ຺ມວເສນ ປກ຺ໂກສິຕພ຺ໂພ. ເຕ ຈ ຠິກ຺ຂູ ຄາຣຍ຺ຫາຕິ ເອຕ຺ຖ ເຍ ອູນຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ອພ຺ເຠນ຺ຕິ, ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຈ ຄຣຫິຕພ຺ພາ ສາຕິສາຣາ ສໂທສາ, ທຸກ຺ກຏໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ປາກໂຏເຍວາຕິ ນ ວຸຕ຺ໂຕ. ສາມີຈີຕິ ວຕ຺ຕໍ.

ອິຕິ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ

ເຕຣສກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ອນິຍຕກຓ຺ຑໍ

໑. ປຐມອນິຍຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໔໓. ປຸຕ຺ຕສທ຺ເທນ ສາມຎ຺ຎນິທ຺ເທສໂຕ ເອກເສສນເຍນ ວາ ປຸຕ຺ຕີປິ ຄຫິຕາຕິ ອາຫ ‘‘ພຫູ ຘີຕໂຣ ຈາ’’ຕິ. ທານປ຺ປທາເນສູຕິ ຂຸທ຺ທເກສຸ ເຈວ ມຫນ຺ເຕສຸ ຈ ທາເນສຸ. ຉຓໍ ນາມ ອຕ຺ຕໂນ ເຄເຫ ກຕ຺ຕພ຺ພມງ຺ຄລນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອາວາຫວິວາຫມງ຺ຄລາທີສູ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຜຄ຺ຄຸຓມາສາທີສຸ ອຸຕ຺ຕຣຜຄ຺ຄຸຓາທິອຠິລກ຺ຂິຕທິວເສສຸ ສປຣິຊນານໍ ມນຸສ຺ສານໍ ມງ຺ຄລກຣຓມ຺ປິ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອນ຺ຕຣຸສ຺ສເວສູຕິ ມຫຸສ຺ສວສ຺ສ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ປວຕ຺ຕິຕອຸສ຺ສເວສຸ. ອາສາຬ຺ຫີປວາຣຓນກ຺ຂຕ຺ຕາທີສູຕິ ເອຕ຺ຖ ນກ຺ຂຕ຺ຕສທ຺ໂທ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ອາສາຬ຺ຫີນກ຺ຂຕ຺ຕນ຺ຕິ ວສ຺ສູປຄມນປູຊາທິວສໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ປວາຣຓນກ຺ຂຕ຺ຕນ຺ຕິ ປວາຣຓປູຊາທິວສໍ ສນ຺ຘາຍ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຍສ຺ມິໍ ນກ຺ຂຕ຺ເຕ ຄາມນິຄມວາສິໂນ ຕໂຍ ສຕ຺ຕ ວາ ທິວເສ ນກ຺ຂຕ຺ຕໂຆສນໍ ກຕ຺ວາ ຍຖາວິຠວໍ ອລງ຺ກຕປຏິຍຕ຺ຕາ ໂຠເຄ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕາ ນກ຺ຂຕ຺ຕກີຬໍ ກີຬນ຺ຕິ, ຕມ຺ປິ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອິເມປິ ທາຣກາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ທາຣເກ ສນ຺ຘາຍ ວທນ຺ຕິ. ຕທນນ຺ຕຣນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂູນໍ ໂຠຊນານນ຺ຕຣໍ.

໔໔໔-໔໔໕. ຕໍ ກມ຺ມນ຺ຕິ ຕໍ ອຊ຺ຌາຈາຣກມ຺ມໍ. ຠິກ຺ຂຸ ນິສິນ຺ເນຕິ ເອຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂູຕິ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ, ຠຸມ຺ມວຈນສ຺ສ ວາ ໂລປໍ ກຕ຺ວາ ນິທ຺ເທໂສຕິ ອາຫ ‘‘ຠິກ຺ຂຸມ຺ຫິ ນິສິນ຺ເນ’’ຕິ. ປາຬິຍໍ ‘‘ໂສຕສ຺ສ ຣໂຫ’’ຕິ ອິທໍ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ປຏິຈ຺ຉນ຺ເນ ອາສເນ’’ຕິ ປນ ວຈນໂຕ ‘‘ສກ຺ກາ ໂຫຕິ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວິຕຸ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ຣໂຫ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກິຎ຺ຈາປີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິຈ຺ເຉໂທ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ຣໂຫ ນິສຊ຺ຊາປຕ຺ຕິຍາ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ວວຕ຺ຖານໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິທານິ ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ຣເຫເນວ ອາປຕ຺ຕິໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສເຈປິ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ປິຫິຕກວາຏສ຺ສາຕິ ອິມິນາ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຠາວໂຕ ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ຣໂຫສພ຺ຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ອປິຫິຕກວາຏສ຺ສາຕິ ອິມິນາ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ເນ ຈ ທຸຕິຍສິກ຺ຂາປເທ ອາຄຕນເຍນ ໂສຕສ຺ສ ຣຫວເສນປິ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ອນ຺ໂຕທ຺ວາທສຫຕ຺ເຖປິ ໂອກາເສ’’ຕິ. ‘‘ອນ຺ໂຕທ຺ວາທສຫຕ຺ເຖ’’ຕິ ຫິ ອິທໍ ໂສຕສ຺ສ ຣຫາຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍທິ ຫິ ຈກ຺ຂຸສ຺ເສວ ຣຫາຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວເທຍ຺ຍ, ‘‘ອນ຺ໂຕທ຺ວາທສຫຕ຺ເຖ’’ຕິ ນ ວເທຍ຺ຍ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ເນ ຕໂຕ ທູຣຕເຣ ນິສິນ຺ເນປິ ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ຣຫາສມ຺ຠວໂຕ. ຍສ຺ມາ ນິສີທິຕ຺ວາ ນິທ຺ທາຍນ຺ໂຕ ກປິມິທ຺ຘປເຣໂຕ ກຎ຺ຈິ ກາລໍ ຈກ຺ຂູນິ ອຸມ຺ມີເລຕິ, ກຎ຺ຈິ ກາລໍ ນິມີເລຕິ, ນ ຈ ມຫານິທ຺ທໍ ໂອກ຺ກມຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ນິທ຺ທາຍນ຺ໂຕປິ ອນາປຕ຺ຕິໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິທ຺ທາຍນ຺ໂຕ ປນ ຕາທິໂສ ນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິທ຺ທາຍນ຺ໂຕ ນ ກໂຣຕີ’’ຕິ, ອນາປຕ຺ຕິໍ ນ ກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປຏິລທ຺ຘໂສຕາປຕ຺ຕິຜລາຕິ ອນ຺ຕິມປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ອຣິຍສາວິກໍ ທສ຺ເສຕິ. ປຏິວິທ຺ຘຈຕຸສຈ຺ຈາຕິ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ເຄນ ປຏິວິທ຺ຘຈຕຸສຈ຺ຈາ. ຕິຓ຺ຓໍ ຘມ຺ມານໍ ອຎ຺ຎຕເຣນ ກາເຣຕພ຺ໂພຕິ ນິສຊ຺ຊໍ ປຏິຊານມານສ຺ສ ຕິຓ຺ຓໍ ຘມ຺ມານໍ ອຎ຺ຎຕຣສມາໂຍໂຄ ໂຫຕິເຍວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປາຣາຊິເກນ ປນ ສງ຺ຆາທິເສເສນ ຈ ປາຈິຕ຺ຕິເຍນ ຈ ເຕນາກາເຣນ ນິສຊ຺ຊໍ ປຏິຊານມາໂນວ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ນ ອປ຺ປຏິຊານມາໂນຕິ ອລຊ຺ຊີປິ ອປ຺ປຏິຊານມາໂນ ອາປຕ຺ຕິຍາ ນ ກາເຣຕພ຺ໂພຕິ ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂສ ຫິ ຍາວ ນ ປຏິຊານາຕິ, ຕາວ ເນວ ສຸທ຺ໂຘ, ນ ອສຸທ຺ໂຘຕິ ວາ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ, ວຕ຺ຕານຸສນ຺ຘິນາ ປນ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ປຏິຎ຺ຎາ ລຊ຺ຊີສຸ ກຕາ, ອລຊ຺ຊີສຸ ເອວໍ ນ ວິຊ຺ຊຕິ;

ພຫຸມ຺ປິ ອລຊ຺ຊີ ຠາເສຍ຺ຍ, ວຕ຺ຕານຸສນ຺ຘິເຕນ ກາຣເຍ’’ຕິ. (ປຣິ. ໓໕໙);

ເຍນ ວາ ສາ ສທ຺ເຘຍ຺ຍວຈສາ ອຸປາສິກາ ວເທຍ຺ຍ, ເຕນ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ກາເຣຕພ຺ໂພຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ປຏິຊານມາໂນ’’ຕິ ອວຸຕ຺ເຕປິ ອຘິກາຣຕ຺ຕາ ‘‘ປຏິຊານມາໂນວ ເຕນ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ກາເຣຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາຣູປາຍ ອຸປາສິກາຍ ວຈເນນ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕາຠາວໂຕ ທິຏ຺ຐໍ ນາມ ຕຖາປິ ໂຫຕິ, ອຎ຺ຎຖາປິ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ສເນນ ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕສມ຺ຠວໍ ທສ຺ເສຕິ. ເອວໍ ມຫິທ຺ຘິກາ ນາມ…ເປ… ວທາເປຖາຕິ ອິທໍ ‘‘ເອວໍ ມຫິທ຺ຘິກາປິ ຕຸມ຺ເຫ ເອວຣູເປ ອາສງ຺ກນີເຍ ຐາເນ ກສ຺ມາ ອນຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນຕ຺ຖ, ຕຸມ຺ຫາທິເສຫິ ນາມ ອນ຺ຕຣຆເຣ ນິສີທນ຺ເຕຫິ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ປຕິຣູເປ ຐາເນ ນິສີທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ເຖຣໍ ໂອວທນ຺ໂຕ ອາຫ, ນ ປນ ອສທ຺ທຫນ຺ໂຕ. ເຖໂຣ ອຕ຺ຕໂນ ອນຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ອນິສິນ຺ນຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອນ຺ຕຣຆຣສ຺ເສເວໂສ ອາວຸໂສ ໂທໂສ’’ຕິ ອາຫ. ເອວມກາສິນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ນິຄູຫິຕພ຺ພມ຺ປິ ຄຸຓໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ເອວໍ ວິຍ ອິທ຺ຘິປາຏິຫາຣິຍໍ ອກາສິໍ. ຣກ຺ເຂຍ຺ຍາສິ ມນ຺ຕິ ‘‘ມາ ມໍ ອຎ຺ເຎປິ ເອວໍ ຊານນ຺ຕູ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຄຸຓໍ ອຊານາເປຕຸກາໂມ ວທຕິ.

໔໔໖-໔໕໑. ມາຕຸຄາມສ຺ສ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວນ຺ໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ມຄ຺ເຄ’’ຕິ ປາຐເສໂສ ທຏ຺ຐພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ມາຕຸຄາມສ຺ສ ມຄ຺ເຄ’’ຕິ. ຣໂຫ ນິສຊ຺ຊສ຺ສາທສ຺ສ ອສຕິປິ ເມຖຸນຣາຄຠາເວ ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘກິເລສຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເມຖຸນຘມ຺ມສນ຺ນິສ຺ສິຕກິເລໂສ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ, ເຕເນວ ສນ຺ນິສ຺ສິຕຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ. ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ອຄເຕປິ ອສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ຄຕຕ຺ຕາ ‘‘ອສ຺ສາເທ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຣຫສ຺ສາໂທ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນຕ຺ຕາ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທມຕ຺ເຕເນຕ຺ຖ ອາປຕ຺ຕິ ນ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍໍ ຘມ຺ໂມ ອນິຍໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ຕິຓ຺ຓໍ ອາປຕ຺ຕີນໍ ຍໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ວາ ວຕ຺ຖຸໍ ວາ ປຏິຊານາຕິ, ຕສ຺ສ ວເສນ ກາເຣຕພ຺ພຕາຍ ອນິຍໂຕຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ປາກໂຏເຍວາຕິ ນ ວຸຕ຺ໂຕ. ຍໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ປຏິຊານາຕິ, ຕສ຺ສາ ວເສເນຕ຺ຖ ອງ຺ຄເຠໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ປຐມອນິຍຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ທຸຕິຍອນິຍຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໕໒. ‘‘ເອໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ນິສຊ຺ຊໍ ກປ຺ເປຕຸໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ນ ຆຏຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຍໍ ເອໂກ…ເປ… ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ເອຕໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນນ຺ຕິ ‘‘ເອໂກ’’ຕິ ອິທໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ.

໔໕໓. ພຫິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕນ຺ຕິ ພຫິ ປາກາຣາທິນາ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ. ປຣິເວຓງ຺ຄຓນ຺ຕິ ປຣິເວຓມາຬກໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຕ຺ຖີປິ ປຸຣິໂສປີຕິ ເອຕ຺ຖ ປຐເມ ກສ຺ມາ ອິຕ຺ຖິສຕມ຺ປິ ອນາປຕ຺ຕິໍ ນ ກໂຣຕິ, ອິຘ ເອກາປິ ກສ຺ມາ ອນາປຕ຺ຕິໍ ກໂຣຕີຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ປຐມສິກ຺ຂາປທໍ ‘‘ສກ຺ກາ ໂຫຕິ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວິຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເມຖຸນຘມ຺ມວເສນ ອາຄຕໍ, ນ ຈ ເມຖຸນສ຺ສ ມາຕຸຄາໂມ ທຸຕິໂຍ ໂຫຕິ. ອິຕ຺ຖິໂຍ ຫິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎິສ຺ສາ ວຊ຺ຊໍ ປຏິຈ຺ຉາເທນ຺ຕິ, ເຕເນວ ເວສາລິຍໍ ມຫາວເນ ທ຺ວາຣໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ນິປນ຺ເນ ຠິກ຺ຂຸມ຺ຫິ ສມ຺ພຫຸລາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ຍາວທຕ຺ຖໍ ກຕ຺ວາ ປກ຺ກມິໍສຸ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ‘‘ອິຕ຺ຖິສຕມ຺ປິ ອນາປຕ຺ຕິໍ ນ ກໂຣຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທໍ ປນ ສິກ຺ຂາປທໍ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈາວເສນ ອາຄຕໍ ‘‘ອລຎ຺ຈ ໂຂ ໂຫຕິ ມາຕຸຄາມໍ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລາຫິ ວາຈາຫິ ໂອຠາສິຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈຎ຺ຈ ສຸຕ຺ວາ ມາຕຸຄາໂມປິ ນ ປຏິຈ຺ຉາເທຕິ. ເຕເນວ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈາສິກ຺ຂາປເທ ຍາ ຕາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ຫິຣິມນາ, ຕາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ອຸຊ຺ຌາເປສຸໍ, ຕສ຺ມາ ອິຘ ‘‘ອິຕ຺ຖີປິ ອນາປຕ຺ຕິໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຘ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຕ຺ຕາ ອິຕ຺ຖີປິ ອນາປຕ຺ຕິໍ ກໂຣຕິ, ຕຕ຺ຖ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຕ຺ຕາ ອິຕ຺ຖິສຕມ຺ປິ ອນາປຕ຺ຕິໍ ນ ກໂຣຕີຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ.

ກາຍສໍສຄ຺ຄວເສນ ອນນ຺ໂຘ ວຸຕ຺ໂຕ, ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈາວເສນ ອພຘິໂຣ. ອນ຺ໂຕທ຺ວາທສຫຕ຺ເຖ ໂອກາເສຕິ ໂສຕສ຺ສ ຣຫາຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ, ເອເຕນ ‘‘ໂສຕສ຺ສ ຣໂຫ ທ຺ວາທສຫຕ຺ເຖນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕສ຺ມາ ທ຺ວາທສຫຕ຺ຖໂຕ ພຫິ ນິສິນ຺ໂນ ອນາປຕ຺ຕິໍ ນ ກໂຣຕິ ສຕິປິ ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ຣຫາຠາເວ ໂສຕສ຺ສ ຣຫສພ຺ຠາວໂຕ. ອິມສ຺ມິຎ຺ຫິ ສິກ຺ຂາປເທ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຕ຺ຕາ ໂສຕສ຺ສ ຣໂຫເຍວ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ປາຬິຍໍ ປນ ‘‘ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ຣໂຫ’’ຕິ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກນຈິ ປນ ‘‘ທ຺ເວປິ ຣຫາ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ເນ ໂອກາເສ ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ຣໂຫ ສມ຺ຠວຕິ ທ຺ວາທສຫຕ຺ຖໂຕ ພຫິ ທສ຺ສນວິສເຍ ທູຣຕເຣ ນິສິນ຺ນສ຺ສປິ ທຏ຺ຐຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຠາວໂຕ. ນິທ຺ທາຍນ຺ໂຕປີຕິ ອິມິນາ ‘‘ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິທ຺ທາຍນ຺ໂຕປິ ຄຫິໂຕເຍວາ’’ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິທ຺ທາຍນ຺ເຕປິ ສຕິປິ ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ຣເຫ ອພຘິຣຕ຺ຕາ ໂສຕສ຺ສ ຣໂຫ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ຄຓ຺ຐິປທກາຣານໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍຖາ ປນ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິທ຺ທາຍນ຺ໂຕ ອນ຺ໂຘ ວິຍ ກິຎ຺ຈິ ນ ປສ຺ສຕີຕິ ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ຣໂຫ ສມ຺ຠວຕິ, ຕຖາ ພຘິໂຣ ວິຍ ກິຎ຺ຈິ ສທ຺ທໍ ນ ສຸຓາຕີຕິ ໂສຕສ຺ສ ຣໂຫປິ ສມ຺ຠວຕີຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ. ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ຐິໂຕ ວາ ນິສິນ຺ໂນ ວາຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ, ປຐມສິກ຺ຂາປເທ ວິຍ ‘‘ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິທ຺ທາຍນ຺ໂຕປິ ອນາປຕ຺ຕິໍ ນ ກໂຣຕີ’’ຕິ ອິທໍ ປນ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ວີມໍສິຕ຺ວາ ຍຖາ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ, ຕຖາ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ໂສຕສ຺ສ ຣຫສ຺ເສວ ອິຘາຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ‘‘ພຘິໂຣ ປນ ຈກ຺ຂຸມາປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນ຺ຘສ຺ສ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນມ຺ປິ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນປກ຺ຂໍ ຠຊຕີຕິ ປຐມສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ວິສຍຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອນ຺ໂຘ ວາ ອພຘິໂຣປິ ນ ກໂຣຕີ’’ຕິ. ຍເຖວ ຫິ ຕຕ຺ຖ ອປິຫິຕກວາຏສ຺ສ ຄພ຺ຠສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ສມີເປປິ ຐິໂຕ ອນ຺ໂຘ ອນາປຕ຺ຕິໍ ນ ກໂຣຕິ, ເອວມຍມ຺ປີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຸຠຍຕ຺ຖາປີຕິ ທ຺ວີສຸປິ ອນິຍເຕສຸ. ຍສ຺ມາ ທ຺ວີຫິ ສິກ຺ຂາປເທຫິ ອຸທາຍິຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ວິສຸໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ ກາຈິ ອາປຕ຺ຕິ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ອາທິກມ຺ມິເກ ສນ຺ຘາຍ ອາທິກມ຺ມິການໍ ອນາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ອຸປນນ຺ທຕ຺ເຖຣາທໂຍ ຫິ ຣໂຫ ນິສຊ຺ຊາທີນໍ ອາທິກມ຺ມິກາ. ຠຄວຕາ ປນ ປຐມໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທານິເຍວ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸປນນ຺ທວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອນິຍຕກ຺ກໂມ ທສ຺ສິໂຕ. ຍທິ ອິເມຫິ ສິກ຺ຂາປເທຫິ ວິສຸໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ ອາປຕ຺ຕິ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ອຖ ກສ຺ມາ ຠຄວຕາ ອນິຍຕທ຺ວຍໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕນ຺ຕິ? ເອວຣູປາຍປິ ອຸປາສິກາຍ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ປຏິຊານມາໂນເຍວ ອາປຕ຺ຕິຍາ ກາເຣຕພ຺ໂພ, ນ ອປ຺ປຏິຊານມາໂນຕິ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ຠຄວຕາ ຍາຍ ກາຍຈິ ອາປຕ຺ຕິຍາ ເຍນ ເກນຈິ ໂຈທິເຕ ປຏິຎ຺ຎາຕກຣຓໍເຍວ ທຬ຺ຫໍ ກຕ຺ວາ ວິນຍວິນິຈ຺ຉຍລກ຺ຂຓໍ ຐປິຕໍ. ອຖ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ອນິຍຕໍ ກສ຺ມາ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ອິທເມວ ລກ຺ຂຓໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອນຸຄຕນ຺ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ.

ທຸຕິຍອນິຍຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອິຕິ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ

ອນິຍຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍກຓ຺ຑໍ

໑. ຈີວຣວຄ຺ໂຄ

໑. ປຐມກຖິນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໕໙. ສມິຕາວິນາຕິ ສມິຕປາເປນ. ໂຄຕມເກ ເຈຕິເຍຕິ ໂຄຕມຍກ຺ຂສ຺ສ ເຈຕິຍຏ຺ຐາເນ ກຕວິຫາໂຣ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ ໂຫຕີຕິ ຠຄວຕາ ຄຫປຕິຈີວເຣ ອນຸຎ຺ຎາເຕ ພຫູນິ ຈີວຣານິ ລຠິຕ຺ວາ ຠຓ຺ຑິກໍ ກຕ຺ວາ ສີເສປິ ຂນ຺ເຘປິ ກຏິຍາປິ ຐເປຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຠິກ຺ຂູ ທິສ຺ວາ ຈີວເຣ ສີມໍ ພນ຺ຘນ຺ເຕນ ຕິຈີວຣໍ ປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ, ນ ປນ ອຘິຏ຺ຐານວເສນ. ນຫາຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ນຫານໍ, ນຫານຕິຕ຺ຖໍ.

໔໖໐. ເອໂກ ກິຣ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ພຸທ຺ຘຣຕນສ຺ສ ຈ ສງ຺ຆຣຕນສ຺ສ ຈ ປູຊາ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ກຖໍ ນຸ ໂຂ ຘມ຺ມຣຕນໍ ປູຊິຕໍ ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິ. ໂສ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ເອຕມຕ຺ຖໍ ປຸຈ຺ຉິ. ຠຄວາ ອາຫ ‘‘ສເຈປິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ຘມ຺ມຣຕນໍ ປູເຊຕຸກາໂມ, ເອກໍ ພຫຸສ຺ສຸຕໍ ປູເຊຫີ’’ຕິ. ພຫຸສ຺ສຸຕໍ ຠນ຺ເຕ ອາຈິກ຺ຂຖາຕິ. ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ປຸຈ຺ຉາຕິ. ໂສ ຠິກ຺ຂູ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ພຫຸສ຺ສຸຕໍ ຠນ຺ເຕ ອາຈິກ຺ຂຖາ’’ຕິ ອາຫ. ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາຕິ. ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ເຖຣໍ ສຫສ຺ສຄ຺ຆນເກນ ຈີວເຣນ ປູເຊສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຏິລາຠວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ. ອຸປ຺ປນ຺ນ-ສທ຺ໂທ ນິປ຺ຜນ຺ນປຣິຍາໂຍປິ ໂຫຕີຕິ ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ໂນ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິວເສນາ’’ຕິ. ປຐມເມວ ຫິ ຕໍ ຕນ຺ຕວາຍກມ຺ເມນ ນິປ຺ຜນ຺ນໍ.

ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ອຸປຊ຺ຌໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ສຍໍ ອນຸສ຺ສາວນກມ຺ມໍ ກໂຣຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣປິ ຕເຖວ ກໂຣຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອວໍ ເອກເມເກນ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ທຕ຺ວາ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ອຸປຊ຺ຌໍ ຄຓ຺ຫາປິຕານິ ປຎ຺ຈ ປຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸສຕານິ ອເຫສຸໍ. ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ອຕິວິຍ ມມາຍຕີຕິ ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ຕາວ ມມາຍຕຸ ອຂີຓາສວຠາວໂຕ, ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ ກຖນ຺ຕິ? ນ ອິທໍ ມມາຍນໍ ເຄຫສ຺ສິຕເປມວເສນ, ອຖ ໂຂ ຄຸຓສມ຺ຠາວນາວເສນາຕິ ນາຍໍ ໂທໂສ. ນວມໍ ວາ ທິວສໍ ທສມໍ ວາຕິ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນໍ, ນວເມ ວາ ທສເມ ວາ ທິວເສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສເຈ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ສເຈ ກສ຺ສຈິ ເອວໍ ສິຍາ. ວຸຕ຺ຕສທິສເມວາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ວຸຕ຺ຕທິວສເມວາ’’ຕິປິ ປຐນ຺ຕິ. ຘາເຣຕຸນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອາຫາ’’ຕິ ປາຐເສໂສ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

໔໖໒-໔໖໓. ນິຏ຺ຐິຕຈີວຣສ຺ມິນ຺ຕິ ຠຸມ຺ມວຈນສ຺ສ ໂລປໍ ກຕ຺ວາ ນິທ຺ເທໂສຕິ ອາຫ ‘‘ນິຏ຺ຐິເຕ ຈີວຣສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ, ຈີວຣສ຺ສ ກຣຓປລິໂພເຘ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ເນຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປາສປຏ຺ຏຄຓ຺ຐິກປຏ຺ຏປຣິໂຍສານໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ກາຕພ຺ພໍ, ຕໍ ກຕ຺ວາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ສູຈິຍາ ປຏິສາມນນ຺ຕິ ອິທໍ ສູຈິກມ຺ມສ຺ສ ສມ຺ມາ ປຣິນິຏ຺ຐິຕຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ສູຈິກມ຺ມນິຏ຺ຐານເມເວຕ຺ຖ ປມາຓໍ. ເອເຕສມ຺ປີຕິ ວິນຏ຺ຐາທິໍ ປຣາມສຕິ.

ກຖິເນ ຈ ອຸພ຺ຠຕສ຺ມິນ຺ຕິ ຍໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຕໍ, ຕສ຺ມິໍ ກຖິເນ ຈ ອຸພ຺ຠເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸຕິຍສ຺ສ ປລິໂພຘສ຺ສ ອຠາວໍ ທສ຺ເສຕີຕິ ອາວາສປລິໂພຘສ຺ສ ອຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ນິຏ຺ຐິຕຈີວຣສ຺ມິໍ ອຸພ຺ຠຕສ຺ມິໍ ກຖິເນ’’ຕິ ອິເມຫິ ທ຺ວີຫິ ປເທຫິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປລິໂພຘານໍ ອຠາວທສ຺ສເນນ ອຕ຺ຖຕກຖິນສ຺ສ ປຎ຺ຈມາສພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຍາວ ຈີວຣປລິໂພໂຘ ອາວາສປລິໂພໂຘ ຈ ນ ອຸປຈ຺ຉິຊ຺ຊຕິ, ຕາວ ອນຘິຏ຺ຐິຕໍ ອວິກປ຺ປິຕໍ ອຕິເຣກຈີວຣໍ ທສາຫໂຕ ປຣມ຺ປິ ຐເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທີເປຕິ. ອຕ຺ຖຕກຖິນສ຺ສ ຫິ ຍາວ ກຖິນສ຺ສ ອຸພ຺ຠາຣາ ອນາມນ຺ຕຈາໂຣ ອສມາທານຈາໂຣ ຍາວທຕ຺ຖຈີວຣໍ ຄຓໂຠຊນໍ ໂຍ ຈ ຕຕ຺ຖ ຈີວຣຸປ຺ປາໂທຕິ ອິເມ ປຎ຺ຈານິສໍສາ ລພ຺ຠນ຺ຕິ. ປກ຺ກມນໍ ອນ຺ໂຕ ອສ຺ສາຕິ ປກ຺ກມນນ຺ຕິກາ. ເອວໍ ເສສາປິ ເວທິຕພ຺ພາ. ວິຕ຺ຖາໂຣ ປເນຕ຺ຖ ອາຄຕຏ຺ຐາເນເຍວ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ.

ໂຂມນ຺ຕິ ໂຂມສຸຕ຺ເຕຫິ ວາຍິຕໍ ໂຂມປຏຈີວຣໍ, ຕຖາ ເສສານິ. ສາຓນ຺ຕິ ສາຓວາກສຸຕ຺ເຕຫິ ກຕຈີວຣໍ. ຠງ຺ຄນ຺ຕິ ໂຂມສຸຕ຺ຕາທີນິ ສພ຺ພານິ ເອກຈ຺ຈານິ ວາ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ກຕຈີວຣໍ. ຠງ຺ຄມ຺ປິ ວາກມຍເມວາຕິ ເກຈິ. ທຸກູລໍ ປຏ຺ຏຸຓ຺ຓໍ ໂສມາຣປຏໍ ຈີນປຏໍ ອິທ຺ຘິຊໍ ເທວທິນ຺ນນ຺ຕິ ອິມານິ ປນ ຉ ຈີວຣານິ ເອເຕສໍເຍວ ອນຸໂລມານີຕິ ວິສຸໍ ນ ວຸຕ຺ຕານິ. ທຸກູລຎ຺ຫິ ສາຓສ຺ສ ອນຸໂລມໍ ວາກມຍຕ຺ຕາ. ປຏ຺ຏຸຓ຺ຓເທເສ ສຎ຺ຊາຕວຕ຺ຖໍ ປຏ຺ຏຸຓ຺ຓໍ. ‘‘ປຏ຺ຏຸຓ຺ຓໂກເສຍ຺ຍວິເສໂສ’’ຕິ ຫິ ອຠິຘານໂກເສ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂສມາຣເທເສ ຈີນເທເສ ຈ ຊາຕວຕ຺ຖານິ ໂສມາຣຈີນປຏານິ. ປຏ຺ຏຸຓ຺ຓາທີນິ ຕີຓິ ໂກເສຍ຺ຍສ຺ສ ອນຸໂລມານິ ປາຓເກຫິ ກຕສຸຕ຺ຕມຍຕ຺ຕາ. ອິທ຺ຘິຊໍ ເອຫິຠິກ຺ຂູນໍ ປຸຎ຺ຎິທ຺ຘິຍາ ນິພ຺ພຕ຺ຕຈີວຣໍ, ຕໍ ໂຂມາທີນໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ໂຫຕີຕິ ເຕສໍ ເອວ ອນຸໂລມໍ. ເທວຕາຫິ ທິນ຺ນໍ ຈີວຣໍ ເທວທິນ຺ນໍ, ຕໍ ກປ຺ປຣຸກ຺ເຂ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ຊາລິນິຍາ ເທວກຎ຺ຎາຍ ອນຸຣຸທ຺ຘຕ຺ເຖຣສ຺ສ ທິນ຺ນວຕ຺ຖສທິສໍ, ຕມ຺ປິ ໂຂມາທີນໍເຍວ ອນຸໂລມໍ ໂຫຕິ ເຕສຸ ອຎ຺ຎຕຣຠາວໂຕ.

ມຊ຺ຌິມສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ວິທຕ຺ຖິໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ທ຺ເວ ວິທຕ຺ຖິໂຍ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມິນາ ທີຆໂຕ ວຑ຺ຒກີຫຕ຺ຖປ຺ປມາຓໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ຕໂຕ ອຸປຑ຺ຒປ຺ປມາຓໍ ວິກປ຺ປນຸປຄນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ສຸຄຕວິທຕ຺ຖິ ນາມ ອິທານິ ມຊ຺ຌິມສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ຕິສ຺ໂສ ວິທຕ຺ຖິໂຍ, ວຑ຺ຒກີຫຕ຺ເຖນ ທິຍຑ຺ໂຒ ຫຕ຺ໂຖ ໂຫຕີ’’ຕິ ກຸຏິກາຣສິກ຺ຂາປທຏ຺ຐກຖາຍໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໔໘-໓໔໙) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ສຸຄຕງ຺ຄຸເລນ ທ຺ວາທສງ຺ຄຸລໍ ວຑ຺ຒກີຫຕ຺ເຖນ ທິຍຑ຺ໂຒ ຫຕ຺ໂຖຕິ ສິທ຺ຘໍ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ສຸຄຕງ຺ຄຸເລນ ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລໍ ວຑ຺ຒກີຫຕ຺ຖປ຺ປມາຓນ຺ຕິ ອິທໍ ອາຄຕເມວາຕິ.

ຕໍ ອຕິກ຺ກາມຍໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ຕນ຺ຕິ ຈີວຣໍ ກາລໍ ວາ ປຣາມສຕິ. ຕສ຺ສ ໂຍ ອຣຸໂຓຕິ ຕສ຺ສ ຈີວຣຸປ຺ປາທທິວສສ຺ສ ໂຍ ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕ ອຣຸໂຓ. ຈີວຣຸປ຺ປາທທິວເສນ ສທ຺ຘິນ຺ຕິ ຈີວຣຸປ຺ປາທທິວສສ຺ສ ອຕິກ຺ກນ຺ຕອຣຸເຓນ ສທ຺ຘິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທິວສສທ຺ເທນ ຫິ ຕໍທິວສນິສ຺ສິໂຕ ອຣຸໂຓ ວຸຕ຺ໂຕ. ພນ຺ຘິຕ຺ວາຕິ ຣຊ຺ຊຸອາທີຫິ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ. ເວເຐຕ຺ວາຕິ ວຕ຺ຖາທີຕິ ເວເຐຕ຺ວາ.

ວຈນີໂຍຕິ ສງ຺ຆໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຎຖາປິ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຍາຍ ກາຍຈິ ຠາສາຍ ປທປຏິປາຏິຍາ ອວຕ຺ວາປິ ອຕ຺ຖມຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ເຕ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເຕນາຕິ ອາປຕ຺ຕິໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ເຕນ. ປຏິຄ຺ຄາຫເກນ ‘‘ປສ຺ສສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ເທສເກນ ວຕ຺ຕພ຺ພວຈນໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ອາມ ປສ຺ສາມີ’’ຕິ. ປຸນ ປຏິຄ຺ຄາຫເກນ ວຕ຺ຕພ຺ພວຈນມາຫ ‘‘ອາຍຕິໍ ສໍວເຣຍ຺ຍາສີ’’ຕິ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ປຸນ ເທສເກນ ວຕ຺ຕພ຺ພວຈນໍ ‘‘ສາຘຸ ສຸຏ຺ຐຸ ສໍວຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ອິມິນາ ອຕ຺ຕໂນ ອາຍຕິໍ ສໍວເຣ ປຕິຏ຺ຐິຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ທ຺ວີສຸ ປນ ສມ຺ພຫຸລາສຸ ວາຕິ ທ຺ວີສຸ ສມ຺ພຫຸລາສຸ ວາ ອາປຕ຺ຕີສຸ ປຸຣິມນເຍເນວ ວຈນເຠໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຎຕ຺ຕິຍໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ສຣຕິ ວິວຣຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ທ຺ເວ ອາປຕ຺ຕິໂຍຕິ ວາ ສມ຺ພຫຸລາ ອາປຕ຺ຕິໂຍຕິ ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຈີວຣທາເນປີຕິ ນິສ຺ສຏ຺ຐຈີວຣສ຺ສ ທາເນປິ. ວຕ຺ຖຸວເສນາຕິ ຈີວຣຄຓນາຍ. ຄຓສ຺ສ ວຸຕ຺ຕາ ປາຬິເຍເວຕ຺ຖ ປາຬີຕິ ທ຺ວີສຸ ອິມາຫໍ ອາຍສ຺ມນ຺ຕານໍ ນິສ຺ສຊ຺ຊາມີຕິ ວຈເນ ວິເສສາຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ…ເປ… ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ກາຣຓມາຫ ‘‘ອິໂຕ ຄຣຸກຕຣານີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອິໂຕຕິ ອິໂຕ ນິສ຺ສຏ຺ຐຈີວຣທານໂຕ. ຎຕ຺ຕິກມ຺ມໂຕ ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ມໍ ຄຣຸກຕຣນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອິໂຕ ຄຣຸກຕຣານີ’’ຕິ. ອິມາຫໍ ຈີວຣນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອິມໍ ຈີວຣ’’ນ຺ຕິປິ ປຐນ຺ຕິ.

໔໖໘. ນ ອິຘ ສຎ຺ຎາ ຣກ຺ຂຕີຕິ ອິທໍ ເວມຕິກໍ ອນຕິກ຺ກນ຺ຕສຎ຺ຎຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຍປິ ເອວໍສຎ຺ຎີ, ຕສ຺ສປີຕິ ນ ເກວລໍ ອຕິກ຺ກນ຺ເຕ ອຕິກ຺ກນ຺ຕສຎ຺ຎິສ຺ສ, ອຖ ໂຂ ເວມຕິກສ຺ສ ອນຕິກ຺ກນ຺ຕສຎ຺ຎິສ຺ສປີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ນ ອິຘ ສຎ຺ຎາ ຣກ຺ຂຕີ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ເສສຕ຺ຕິເກປິ ອຕິທິສຕິ. ເອສ ນໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ເອສ ນໂຍ ອວິນຏ຺ຐາທີສຸປີຕິ ອຎ຺ເຎສໍ ຈີວເຣສຸ ອຸປຈິກາທີຫິ ຂາຍິເຕສຸ ‘‘ມຍ຺ຫມ຺ປິ ຈີວຣໍ ຂາຍິຕ’’ນ຺ຕິ ເອວໍສຎ຺ຎີ ໂຫຕີຕິອາທິນາ ໂຍເຊຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອນຏ຺ຐໂຕ ອວິລຸຕ຺ຕສ຺ສ ວິເສສມາຫ ‘‘ປສຍ຺ຫາວຫາຣວເສນາ’’ຕິ. ເຖຍ຺ຍາວຫາຣວເສນ ຄຫິຕຎ຺ຫິ ນຏ຺ຐນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ປສຍ຺ຫາວຫາຣວເສນ ຄຫິຕໍ ວິລຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ອນາປຕ຺ຕິ ອຎ຺ເຎນ ກຕໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕີຕິ ອິທໍ ນິສີທນສນ຺ຖຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍໍ ເຍນ ຫິ ປຸຣາຓສນ຺ຖຕສ຺ສ ສາມນ຺ຕາ ສຸຄຕວິທຕ຺ຖິໍ ອນາທິຍິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ນວໍ ນິສີທນສນ຺ຖຕໍ ກຕໍ, ຕສ຺ສ ຕໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ອຎ຺ເຎນ ກຕໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕີ’’ຕິ ອິທໍ ປຣສ຺ສ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ອປຣສ຺ສ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ສາເຘຕິ. ປຣິໂຠຄໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອນຕິກ຺ກນ຺ເຕ ອຕິກ຺ກນ຺ຕສຎ຺ຎິສ຺ສ ເວມຕິກສ຺ສ ຈ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ເສວ ທຸກ຺ກຏໍ, ນ ປນ ອປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຐເປນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໔໖໙. ຕິຈີວຣໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸນ຺ຕິ ນາມໍ ວຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ. ນ ວິກປ຺ເປຕຸນ຺ຕິ ນາມໍ ວຕ຺ວາ ນ ວິກປ຺ເປຕຸໍ. ເອສ ນໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ຕສ຺ມາ ຕິຈີວຣາທີນິ ອຘິຏ຺ຐຫນ຺ເຕນ ‘‘ອິມໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ອຘິຏ຺ຐາມີ’’ຕິອາທິນາ ນາມໍ ວຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ. ວິກປ຺ເປນ຺ເຕນ ປນ ‘‘ອິມໍ ສງ຺ຆາຏິ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຈີວຣສ຺ສ ນາມໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາວ ‘‘ອິມໍ ຈີວຣໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ວິກປ຺ເປມີ’’ຕິ ວິກປ຺ເປຕພ຺ພໍ. ຕິຈີວຣໍ ວາ ໂຫຕຸ ອຎ຺ຎໍ ວາ, ຍທິ ຕໍ ຕໍ ນາມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິກປ຺ເປຕິ, ອວິກປ຺ປິຕໍ ໂຫຕິ, ອຕິເຣກຈີວຣຏ຺ຐາເນເຍວ ຕິຏ຺ຐຕິ. ຕໂຕ ປຣໍ ວິກປ຺ເປຕຸນ຺ຕິ ‘‘ຈຕຸມາສໂຕ ປຣໍ ວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ອນຸຎ຺ຎາຕ’’ນ຺ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຕໂຕ ປຣໍ ວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ຍາວ ອາຄາມິສໍວຈ຺ຉເຣ ວສ຺ສານໍ ຈາຕຸມາສໍ, ຕາວ ຐເປຕຸໍ ອນຸຎ຺ຎາຕ’’ນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ຕໂຕ ປຣໍ ວິກປ຺ເປຕຸໍ ອນຸຊານາມີຕິ ເອຕ຺ຕາວຕາ ວສ຺ສິກສາຏິກໍ ກຓ຺ຑຸປ຺ປຏິຈ຺ຉາທິຎ຺ຈ ຕໍ ຕໍ ນາມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິກປ຺ເປຕຸໍ ອນຸຎ຺ຎາຕນ຺ຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ນ ຄເຫຕພ຺ໂພ ຕໂຕ ປຣໍ ວສ຺ສິກສາຏິກາທິນາມສ຺ເສວ ອຠາວໂຕ. ຕສ຺ມາ ຕໂຕ ປຣໍ ວິກປ຺ເປນ຺ເຕນປິ ນາມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນ ວິກປ຺ເປຕພ຺ພໍ. ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ຕໂຕ ປຣໍ ວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ປຣິໂຠຄສ຺ສ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ຕຖາ ວິກປ຺ປິຕໍ ອຎ຺ຎນາເມນ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣາມີຕິ ຐເປມິ, ປຣິຈ຺ຈຊາມີຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ອິມໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ອຘິຏ຺ຐາມີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອິມໍ ຈີວຣໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ອຘິຏ຺ຐາມີຕິ ເອວມ຺ປິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕມ຺ປິ ‘‘ອິມໍ ຈີວຣໍ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬໍ ອຘິຏ຺ຐາມີ’’ຕິ ອິມິນາ ສເມຕິ. ກາຍວິກາຣໍ ກໂຣນ຺ເຕນາຕິ ຫຕ຺ເຖນ ຈີວຣໍ ປຣາມສນ຺ເຕນ ວາ ຈາເລນ຺ເຕນ ວາ. ທຸວິຘນ຺ຕິ ສມ຺ມຸຂປຣມ຺ມຸຂເຠເທສຸ ທຸວິຘໍ. ຫຕ຺ຖປາເສຕິ ອິທໍ ທ຺ວາທສຫຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ທ຺ວາທສຫຕ຺ຖພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຐິຕໍ ‘‘ອິມ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ. ຕໂຕ ປຣໍ ‘‘ເອຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ. ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ປເນຕ຺ຖ ນ ກິຎ຺ຈິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປາຬິຍໍ ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ສພ຺ພຕ຺ຖ ‘‘ຫຕ຺ຖປາໂສ’’ຕິ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍຫຕ຺ໂຖ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມາ ອິຘ ວິເສສວິກປ຺ປນາຍ ກາຣຓໍ ຄເວສິຕພ຺ພໍ. ສາມນ຺ຕວິຫາໂຣ ນາມ ຍຕ຺ຖ ຕທເຫວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິຕຸໍ ສກ຺ກາ. ‘‘ສາມນ຺ຕວິຫາເຣ’’ຕິ ອິທໍ ເທສນາສີສມຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຐປິຕຏ຺ຐານໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ທູເຣ ຐິຕມ຺ປິ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຐປິຕຏ຺ຐານໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາຕິ ຈ ອິທໍ ຐປິຕຏ຺ຐານສລ຺ລກ຺ຂຓໍ ອນຸຈ຺ຉວິກນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ຈີວຣສລ຺ລກ຺ຂຓເມເວຕ຺ຖ ປມາຓໍ.

ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຐປິຕວຕ຺ເຖຫີຕິ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬນາເມນ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຐປິຕວຕ຺ເຖຫິ. ອຘິຏ຺ຐານໂຕ ປຸພ຺ເພ ສງ຺ຆາຏິອາທິໂວຫາຣສ຺ສ ອຠາວໂຕ ‘‘ອິມໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣາມີ’’ຕິ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬສ຺ສ ວິສຸໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາຣວິຘິໍ ທສ຺ເສຕິ. ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬນາເມນ ປນ ອຘິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ‘‘ອິມໍ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ເນວຕ຺ຖິ ໂທໂສຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ປຸນ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພານີຕິ ອິທຎ຺ຈ ສງ຺ຆາຏິອາທິຈີວຣນາເມນ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸກາມໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬນາເມເນວ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ປນ ປຸພ຺ເພກຕອຘິຏ຺ຐານເມວ ອຘິຏ຺ຐານໍ. ອຘິຏ຺ຐານກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖີຕິ ອິມິນາ ກປ຺ປພິນ຺ທຸທານກິຈ຺ຈມ຺ປິ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ມຸຏ຺ຐິປຎ຺ຈກາທິຕິຈີວຣປ຺ປມາຓຍຸຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຕິຈີວຣໍ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸນ຺ຕິ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬໍ ກຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ. ພທ຺ຘສີມາຍໍ ອວິປ຺ປວາສສີມາສມ຺ມຸຕິສພ຺ຠາວໂຕ ຈີວຣວິປ຺ປວາເສປິ ເນວຕ຺ຖິ ໂທໂສຕິ ນ ຕຕ຺ຖ ທຸປ຺ປຣິຫາຣຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອພທ຺ຘສີມາຍໍ ທຸປ຺ປຣິຫາຣ’’ນ຺ຕິ.

ອນຕິຣິຕ຺ຕປ຺ປມາຓາຕິ ສຸຄຕວິທຕ຺ຖິຍາ ທີຆໂສ ຉ ວິທຕ຺ຖິໂຍ ຕິຣິຍໍ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍວິທຕ຺ຖິຎ຺ຈ ອນຕິກ຺ກນ຺ຕປ຺ປມາຓາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນນຸ ຈ ວສ຺ສິກສາຏິກາ ວສ຺ສານາຕິກ຺ກເມນ, ກຓ຺ຑຸປ຺ປຏິຈ຺ຉາທິ ອາພາຘວູປສເມນ ອຘິຏ຺ຐານໍ ວິຊຫຕິ. ເຕເນວ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ກຖິນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ‘‘ວສ຺ສິກສາຏິກາ ວສ຺ສານມາສາຕິກ຺ກເມນປິ, ກຓ຺ຑຸປ຺ປຏິຈ຺ຉາທິ ອາພາຘວູປສເມນປິ ອຘິຏ຺ຐານໍ ວິຊຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ‘‘ຕໂຕ ປຣໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ວິກປ຺ເປຕພ຺ພາ’’ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຕິ ຫິ ອຘິຏ຺ຐາເນ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາໂຣ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ? ເອຕ຺ຖ ຕາວ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາຕິ ອິທໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣຓໍ ສນ຺ຘາຍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາຕິ ປນ ວສ຺ສິກສາຏິກຠາວໂຕ ອປເນຕ຺ວາຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ຕສ຺ມາ ເຫມນ຺ຕສ຺ສ ປຐມທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອນ຺ໂຕທສາເຫ ວສ຺ສິກສາຏິກຠາວໂຕ ອປເນຕ຺ວາ ວິກປ຺ເປຕພ຺ພາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘ຕໂຕ ປຣໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ວິກປ຺ເປຕພ຺ພາ’ຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ.

ເກຈິ ປນ ‘‘ຍຖາ ກຖິນມາສພ຺ຠນ຺ຕເຣ ອຸປ຺ປນ຺ນຈີວຣໍ ກຖິນມາສາຕິກ຺ກເມ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ໂຫຕິ, ເອວມຍໍ ວສ຺ສິກສາຏິກາປິ ວສ຺ສານມາສາຕິກ຺ກເມ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍາ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມທິວເສ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຣໍ ເຫມນ຺ຕສ຺ສ ປຐມທິວເສ ວິກປ຺ເປຕພ຺ພາຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຣໍ ວິກປ຺ເປຕພ຺ພາຕິ ປທໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ’’ຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ. ກຖິນມາເສ ອຸປ຺ປນ຺ນຎ຺ຫິ ຈີວຣໍ ອຕິເຣກຈີວຣຏ຺ຐາເນ ຐິຕຕ຺ຕາ ອວສານທິວເສ ອນຘິຏ຺ຐິຕໍ ກຖິນມາສາຕິກ຺ກເມ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ໂຫຕິ. ອຍໍ ປນ ວສ຺ສິກສາຏິກາ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຐປິຕຕ຺ຕາ ນ ເຕນ ສທິສາຕິ ວສ຺ສານາຕິກ຺ກເມ ກຖໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍາ ໂຫຕິ. ອນຘິຏ຺ຐິຕອວິກປ຺ປິຕເມວ ຫິ ຕໍຕໍກາລາຕິກ຺ກເມ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ເຫມນ຺ເຕປິ ວສ຺ສິກສາຏິກາ ທສາຫໍ ປຣິຫາຣໍ ລຠຕິເຍວ. ເອວໍ ກຓ຺ຑຸປ຺ປຏິຈ຺ຉາທິປິ ອາພາຘວູປສເມນ ອຘິຏ຺ຐານໍ ວິຊຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໂຕ ປຣໍ ທສາຫໍ ປຣິຫາຣໍ ລຠຕິ, ທສາຫໍ ປນ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ວິກປ຺ເປຕພ຺ພາຕິ.

ເກຈິ ປນ ‘‘ອຘິຏ຺ຐານເຠທລກ຺ຂເຓ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວສ຺ສິກສາຏິກາ ວສ຺ສານມາສາຕິກ຺ກເມປິ, ກຓ຺ຑຸປ຺ປຏິຈ຺ຉາທິ ອາພາເຘ ວູປສນ຺ເຕປິ ອຘິຏ຺ຐານໍ ນ ວິຊຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘ຕໂຕ ປຣໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ວິກປ຺ເປຕພ຺ພາ’ຕິ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍ ນ ສເມຕິ, ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ ປນ ສເມຕິ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ວສ຺ສິກສາຏິກາ ວສ຺ສານມາສາຕິກ຺ກເມນປິ, ກຓ຺ຑຸປ຺ປຏິຈ຺ຉາທິ ອາພາຘວູປສເມນປິ ອຘິຏ຺ຐານໍ ວິຊຫຕີ’’ຕິ ອິທໍ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ ນຕ຺ຖິ, ປຣິວາຣຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ‘‘ອຕ຺ຖາປຕ຺ຕິ ເຫມນ຺ເຕ ອາປຊ຺ຊຕິ, ໂນ ຄິມ຺ເຫ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມາສິຍາ ປຈ຺ຉິເມ ປາຏິປທທິວເສ ວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ຐປິຕໍ ວສ຺ສິກສາຏິກໍ ນິວາເສນ຺ໂຕ ເຫມນ຺ເຕ ອາປຊ຺ຊຕິ. ກຸຣຸນ຺ທິຍໍ ປນ ‘ກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມທິວເສ ອປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ເຫມນ຺ເຕ ອາປຊ຺ຊຕີ’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕມ຺ປິ ສຸວຸຕ຺ຕໍ. ຈາຕຸມາສໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ, ຕໂຕ ປຣໍ ວິກປ຺ເປຕຸນ຺ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ປຣິ. ອຏ຺ຐ. ໓໒໓).

ຕຕ຺ຖ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ນິວາສນປຈ຺ຈຍາ ທຸກ຺ກຏໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ກຸຣຸນ຺ທຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ອປຈ຺ຈຸທ຺ຘາຣປຈ຺ຈຍາ. ຕສ຺ມາ ກຸຣຸນ຺ທິຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ວສ຺ສິກສາຏິກາ ວສ຺ສານມາສາຕິກ຺ກເມປິ ອຘິຏ຺ຐານໍ ນ ວິຊຫຕີຕິ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ກຸຣຸນ຺ທິຍຎ຺ຫິ ‘‘ວສ຺ສານໍ ຈາຕຸມາສໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ, ຕໂຕ ປຣໍ ວິກປ຺ເປຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ຍທິ ກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມາຍໍ ນ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘເຣຍ຺ຍ, ອວິຊຫິຕາຘິຏ຺ຐານາ ວສ຺ສິກສາຏິກາ ເຫມນ຺ຕໍ ສມ຺ປຕ຺ຕາ ວິກປ຺ປນກ຺ເຂຕ຺ເຕ ອຘິຏ຺ຐານສພ຺ຠາວໂຕ ທຸກ຺ກຏໍ ຊເນຕິ, ຕສ຺ມາ ກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມາຍໍ ເອວ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ເຫມນ຺ເຕ ວິກປ຺ເປຕພ຺ພາຕິ ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມທິວເສ ອປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ເຫມນ຺ເຕ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ວີມໍສິຕ຺ວາ ຍຸຕ຺ຕຕຣໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ນຫານຕ຺ຖາຍ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ‘‘ວຓ຺ຓເຠທມຕ຺ຕຣຕ຺ຕາປິ ເຈສາ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທ຺ເວ ປນ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕີຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອຘິຏ຺ຐານາຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ສເຈ ວສ຺ສາເນ ອປຣາ ວສ຺ສິກສາຏິກາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ໂຫຕິ, ປຸຣິມວສ຺ສິກສາຏິກໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ຈ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ປມາຓຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທີຆໂສ ສຸຄຕວິທຕ຺ຖິຍາ ທ຺ເວ ວິທຕ຺ຖິໂຍ, ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທິຍຑ຺ຒາ, ທສາ ວິທຕ຺ຖີຕິ ອິມິນາ ປມາເຓນ ຍຸຕ຺ຕໍ. ປມາຓິກາຕິ ສຸຄຕວິທຕ຺ຖິຍາ ທີຆໂສ ຈຕສ຺ໂສ ວິທຕ຺ຖິໂຍ, ຕິຣິຍໍ ທ຺ເວ ວິທຕ຺ຖິໂຍຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປມາຓຍຸຕ຺ຕາ. ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ວິກປ຺ເປຕພ຺ພາຕິ ເອຕ຺ຖ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ. ‘‘ສກິໍ ອຘິຏ຺ຐິຕໍ ອຘິຏ຺ຐິຕເມວ ໂຫຕິ, ປຸນ ນ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣີຍຕິ ກາລປຣິຈ຺ເຉທາຠາວໂຕ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອປເຣ ປນ ‘‘ເອກວຈເນນປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘ສກິໍ ອຘິຏ຺ຐິຕໍ ອຘິຏ຺ຐິຕເມວາ’ຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ ອສ຺ສ ວຈນສ຺ສ ອິຘ ວຈເນ ອປຸພ຺ພໍ ປໂຍຊນໍ ນ ທິສ຺ສຕິ, ເຕເນວ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ‘‘ສກິໍ ອຘິຏ຺ຐິຕໍ ອຘິຏ຺ຐິຕເມວ ໂຫຕີ’’ຕິ ອິທໍ ປທໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ.

‘‘ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກຠາວໂຕ ໂມເຈຕ຺ວາ ຐປິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ອນາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອິມິນາ ເຠສຊ຺ຊໍ ເຈຕາເປສ຺ສາມິ, ອິທໍ ມາຕຸຍາ ທສ຺ສາມີຕິ ຐເປນ຺ເຕນ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ, ອິທໍ ເຠສຊ຺ຊສ຺ສ, ອິທໍ ມາຕຸຍາຕິ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ສກສນ຺ຕກຠາວໂຕ ໂມຈິເຕ ອຘິຏ຺ຐານກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເສນາສນປຣິກ຺ຂາຣຕ຺ຖາຍ ທິນ຺ນປຈ຺ຈຕ຺ຖຣເຓຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອນິວາເສຕ຺ວາ ອປາຣຸປິຕ຺ວາ ຈ ເກວລໍ ມຎ຺ຈປີເຐສຸເຍວ ອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຍມານໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກມ຺ປິ ອນຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເຫຏ຺ຐາ ປນ ‘‘ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓມ຺ປິ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພເມວາ’’ຕິ ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພເມວາຕິ ອມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕິ, ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

‘‘ຫີນາຍາວຕ຺ຕເນນາຕິ ສິກ຺ຂໍ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ຄິຫິຠາວູປຄມເນນາ’’ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຍຸຕ຺ຕໍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ທາເນ ວິຍ ຈີວເຣ ນິຣາລຍຠາເວເນວ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຫີນາຍາວຕ຺ຕເນນາຕິ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຄິຫິຠາວູປຄມເນນາ’’ຕິ ເອວມຕ຺ຖໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ຠິກ຺ຂຸ ປນ ວິພ຺ຠມນ຺ໂຕປິ ຍາວ ສິກ຺ຂໍ ນ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕິ, ຕາວ ຠິກ຺ຂຸເຍວາຕິ ອຘິຏ຺ຐານໍ ນ ວິຊຫຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ ‘‘ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຫີນາຍາວຕ຺ຕເນນາ’’ຕິ ວິເສເສຕ຺ວາ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຫິ ຄິຫິຠາວູປຄມເນ ອຘິຏ຺ຐານວິຊຫນໍ ວິສຸໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ນຕ຺ຖິ ຕສ຺ສາ ວິພ຺ຠມເນເນວ ອສ຺ສມຓີຠາວໂຕ. ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂາເນນາຕິ ປນ ອິທໍ ສເຈ ຠິກ຺ຂຸລິງ຺ເຄ ຐິໂຕວ ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕິ, ຕສ຺ສ ກາຍລຄ຺ຄມ຺ປິ ຈີວຣໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ວິຊຫຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກນິຏ຺ຐງ຺ຄຸລິນຂວເສນາຕິ ເຫຏ຺ຐິມປຣິຈ຺ເຉທໍ ທສ຺ເສຕິ. ປມາຓຈີວຣສ຺ສາຕິ ປຈ຺ຉິມປ຺ປມາຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ທ຺ເວ ຈີວຣານິ ປາຣຸປນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອນ຺ຕຣຆຣປ຺ປເວສນຕ຺ຖາຍ ສຸປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນສິກ຺ຂາປເທ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສງ຺ຆາຏິໍ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄຎ຺ຈ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ປາຣຸປນ຺ຕສ຺ສ. ສງ຺ຆຣິຕຏ຺ຐາເນຕິ ທ຺ວີສຸປິ ອນ຺ເຕສຸ ສງ຺ຆຣິຕຏ຺ຐາເນ. ເອສ ນໂຍຕິ ອິມິນາ ປມາຓຍຸຕ຺ເຕສຸ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ຉິທ຺ທໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ວິຊຫຕິ, ມຫນ຺ເຕສຸ ປນ ຕໂຕ ປເຣນ ຉິທ຺ທໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ນ ວິຊຫຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕ. ສພ຺ເພສູຕິ ຕິຈີວຣາທິເຠເທສຸ ສພ຺ພຈີວເຣສຸ.

ອຎ຺ຎໍ ປຈ຺ຉິມປ຺ປມາຓໍ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ສຸຕ຺ເຕ ອາຄຕໍ ນຕ຺ຖີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິທານິ ຕເມວ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ຍຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຕໍ ອຕິກ຺ກມຍໂຕ ເຉທນກໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອາຫ ‘‘ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ປຏິສິທ຺ຘຕ຺ຕາ’’ຕິ. ຕໍ ນ ສເມຕີຕິ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬສ຺ສ ວິກປ຺ປນຸປຄປຈ຺ຉິມໍ ປຈ຺ຉິມປ຺ປມາຓນ຺ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ອິຕເຣສໍ ຕິຈີວຣາທີນໍ ມຸຏ຺ຐິປຎ຺ຈກາທິເຠທໍ ປຈ຺ຉິມປ຺ປມາຓໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ເອສ ນໂຍ’’ຕິອາທິວຈນໍ ນ ສເມຕິ ຕາທິສສ຺ສ ປຈ຺ຉິມປ຺ປມາຓສ຺ສ ສຸຕ຺ເຕ ອຠາວໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອນ຺ຘກຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ນ ສເມຕີຕິ ອິມິນາວ ປຏິກ຺ເຂເປນ ວິກປ຺ປນຸປຄປຈ຺ຉິມສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ຉິທ຺ທໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ວິຊຫຕີຕິ ອຍມ຺ປິ ນໂຍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕເຍວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕິຈີວຣຎ຺ຫິ ຐເປຕ຺ວາ ເສສຈີວເຣສຸ ຉິທ຺ເທນ ອຘິຏ຺ຐານວິຊຫນໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຐປິເຕສຸ ເສສຈີວເຣສຸ ວິກປ຺ປນຸປຄປຈ຺ຉິມໍ ອປ຺ປໂຫນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ຂຓ຺ຑາຂຓ຺ຑິກໍ ຉິນ຺ເນສຸປິ ອຘິຏ຺ຐານວິຊຫນໍ ນຕ຺ຖິ. ສເຈ ປນ ອຘິຏ຺ຐານໂຕ ປຸພ຺ເພເຍວ ຕາທິສໍ ໂຫຕິ, ອຈີວຣຕ຺ຕາ ອຘິຏ຺ຐານກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ. ຂຸທ຺ທກໍ ຈີວຣນ຺ຕິ ມຸຏ຺ຐິປຎ຺ຈກາທິເຠທປ຺ປມາຓໂຕ ອນູນເມວ ຂຸທ຺ທກຈີວຣໍ. ມຫນ຺ຕໍ ວາ ຂຸທ຺ທກໍ ກໂຣຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຕິຓ຺ຓໍ ຈີວຣານໍ ຈຕູສຸ ປສ຺ເສສຸ ຍສ຺ມິໍ ປເທເສ ຉິທ຺ທໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ນ ວິຊຫຕິ, ຕສ຺ມິໍ ປເທເສ ສມນ຺ຕໂຕ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຂຸທ຺ທກໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານໍ ນ ວິຊຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ສມ຺ມຸຂາວິກປ຺ປນາ ປຣມ຺ມຸຂາວິກປ຺ປນາຕິ ເອຕ຺ຖ ສມ຺ມຸເຂນ ວິກປ຺ປນາ ປຣມ຺ມຸເຂນ ວິກປ຺ປນາຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ສນ຺ນິຫິຕາສນ຺ນິຫິຕຠາວນ຺ຕິ ອາສນ຺ນທູຣຠາວໍ. ອາສນ຺ນທູຣຠາໂວ ຈ ອຘິຏ຺ຐາເນ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຣິໂຠຄາທໂຍປິ ວຏ຺ຏນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຘິຏ຺ຐານສ຺ສປິ ອນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ສເຈ ສງ຺ຆາຏິອາທິນາເມນ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ອຘິຏ຺ຐານໍ ກາຕພ຺ພໍ. ໂນ ເຈ, ນ ກາຕພ຺ພໍ, ວິກປ຺ປນເມວ ປມາຓໍ, ຕສ຺ມາ ອຕິເຣກຈີວຣໍ ນາມ ນ ໂຫຕິ. ມິຕ຺ໂຕຕິ ທຬ຺ຫມິຕ຺ໂຕ. ສນ຺ທິຏ຺ໂຐຕິ ທິຏ຺ຐມິຕ຺ໂຕ ນາຕິທຬ຺ຫມິຕ຺ໂຕ. ວິກປ຺ປິຕວິກປ຺ປນາ ນາເມສາ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຘິຏ຺ຐິຕອຘິຏ຺ຐານໍ ວິຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ຕວຈນນ຺ຕິ ຕິຈີວຣາທິໍ ອຘິຏ຺ເຐຕິ, ວສ຺ສິກສາຏິກໍ ກຓ຺ຑຸປ຺ປຏິຈ຺ຉາທິຎ຺ຈ ວິກປ຺ເປຕີຕິ ອວຕ຺ວາ ສພ຺ພຈີວຣານໍ ອວິເສເສນ ວິກປ຺ເປຕີຕິ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ. ຕິຈີວຣສງ຺ເຂເປນາຕິ ຕິຈີວຣນີຫາເຣນ, ສງ຺ຆາຏິອາທິອຘິຏ຺ຐານວເສນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ຕຸຍ຺ຫໍ ເທມີຕິອາທີສຸ ‘‘ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ນ ຄຓ຺ຫິຕຸກາໂມປິ ສເຈ ນ ປຏິກ຺ຂິປຕິ, ປຸນ ຄຓ຺ຫິຕຸກາມຕາຍ ສຕິ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສາຕິ ປຣມ຺ມຸເຂ ຐິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ‘‘ຕຸຍ຺ຫໍ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ຄຓ຺ຫາມີ’’ຕິ ວທຕິ, ສຸທິນ຺ນໍ ສຸຄ຺ຄຫິຕຎ຺ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຍຖາ ປຣໂຕ ‘ຕວ ສນ຺ຕກໍ ກໂຣຫີ’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ທຸທ຺ທິນ຺ນມ຺ປິ ‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ, ມຍ຺ຫໍ ຄຓ຺ຫາມີ’ຕິ ວຈເນນ ‘ສຸຄ຺ຄຫິຕໍ ໂຫຕີ’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວມິຘາປິ ‘ຕຸຍ຺ຫໍ ຄຓ຺ຫາຫີ’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສຸທິນ຺ນຕ຺ຕາ ‘ມຍ຺ຫໍ ຄຓ຺ຫາມີ’ຕິ ອວຸຕ຺ເຕປິ ‘ສຸທິນ຺ນເມວາ’’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ຄຓ຺ຫາຫີຕິ ຈ ອາຓຕ຺ຕິຍາ ຄຫຓສ຺ສ ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘຕາກຣຓວເສນ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕທາ ຄຓ຺ຫາມີຕິ ຈິຕ຺ເຕ ອນຸປ຺ປາທິເຕ ປຈ຺ຉາ ຄເຫຕຸໍ ນ ລຠຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ຕໍ ນ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ວິນຍກມ຺ມສ຺ສ ກຣຓວເສນ ຄເຫຕ຺ວາ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ສເຈ ປນ ປໂຣ ສຈ຺ຈໂຕເຍວ ວິສ຺ສາສໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ປຸນ ເກນຈິ ກາຣເຓນ ເຕນ ທິນ຺ນໍ ຕສ຺ສ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ນຕ຺ຖິ. ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປນ ຈີວຣໍ ຊານິຕ຺ວາ ວາ ອຊານິຕ຺ວາ ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕໍ ‘‘ມາ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ນິວາຣຓຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາຍວາຈາຫິ ກຕ຺ຕພ຺ພອຘິຏ຺ຐານວິກປ຺ປນານໍ ອກຕຕ຺ຕາ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ກາຍວາຈາໂຕ ສມຸຏ຺ຐາຕີ’’ຕິ. ຈີວຣສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກຕາ, ຊາຕິປ຺ປມາຓຍຸຕ຺ຕຕາ, ຉິນ຺ນປລິໂພຘຠາໂວ, ອຕິເຣກຈີວຣຕາ, ທສາຫາຕິກ຺ກໂມຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ປຎ຺ຈ ອງ຺ຄານິ.

ປຐມກຖິນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ອຸໂທສິຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໗໑-໔໗໓. ທຸຕິເຍ ອຖານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ກຖໍ ໂອກາສໍ ປຏິລຠຕິ, ກິໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຈ ອາຫິຓ຺ຑຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເຖໂຣ ກິຣາ’’ຕິອາທິ. ອວິປ຺ປວາເສຕິ ນິມິຕ຺ຕຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມໍ, ອວິປ຺ປວາສຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ວິປ຺ປວາສປຈ຺ຈຍາ ຍາ ອາປຕ຺ຕິ, ຕທຠາວຕ຺ຖນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໔໗໕-໔໗໖. ເອວໍ ຉິນ຺ນປລິໂພໂຘຕິ ເອວໍ ອິເມຫິ ຈີວຣນິຏ຺ຐານກຖິນຸພ຺ຠາເຣຫິ ຉິນ຺ນປລິໂພໂຘ. ອຘິຏ຺ຐິເຕສູຕິ ຕິຈີວຣາຘິຏ຺ຐານນເຍນ ອຘິຏ຺ຐິເຕສຸ. ຕິຈີວເຣນ ວິປ຺ປວຸຕ຺ໂຖ ໂຫຕີຕິ ‘‘ຣຸກ຺ໂຂ ຉິນ຺ໂນ, ປໂຏ ທຑ຺ໂຒ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ອວຍເວປິ ສມຸທາຍໂວຫາໂຣ ລພ຺ຠຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໔໗໗-໔໗໘. ປຣິຂາຍ ວາ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕຕິ ອິມິນາ ຈ ສມນ຺ຕາ ນທີຕຬາກາທິອຸທເກນ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕປິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕເຍວາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາຕິ ‘‘ປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ວຈເນນ. ອາກາເສ ອຣຸຓໍ ອຸຏ຺ຐາເປຕີຕິ ຆຣສ຺ສ ອຸປຣິ ອາກາເສ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍຣຕນປ຺ປມາຓໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ອຣຸຓໍ ອຸຏ຺ຐາເປຕິ. ຆຣໍ ນິເວສນຸໂທສິຕາທິລກ຺ຂຓເມວ, ນ ປນ ປາຏິເຍກ຺ກໍ ຆຣໍ ນາມ ອຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ‘‘ເອຕ຺ຖ ຈາ’’ຕິອາທິ.

໔໗໙. ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ‘‘ສຠາເຍ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ສຠາຍ’’ນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ ສຠາຍ-ສທ຺ທສ຺ສ ນປຸໍສກລິງ຺ຄຕາວິຠາວນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຠາ-ສທ຺ທປຣິຍາໂຍປິ ຫິ ສຠາຍ-ສທ຺ໂທ ນປຸໍສກລິງ຺ຄຍຸຕ຺ໂຕ ອິຘ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ລິງ຺ຄພ຺ຍຕ຺ຕເຍນ ສຠາ ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ອາຫ. ຈີວຣຫຕ຺ຖປາເສ ວສິຕພ຺ພໍ ນຕ຺ຖີຕິ ຈີວຣຫຕ຺ຖປາເສເຍວ ວສິຕພ຺ພນ຺ຕິ ນຕ຺ຖິ. ຍໍ ຕສ຺ສາ…ເປ… ນ ວິຊຫິຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຕສ຺ສາ ວີຖິຍາ ສມ຺ມຸຂຏ຺ຐາເນ ສຠາຍທ຺ວາຣານໍ ຄຫເຓເນວ ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພານິປິ ເຄຫານິ ສາ ຈ ອນ຺ຕຣວີຖິ ຄຫິຕາເຍວ ໂຫຕິ. ອຕິຫຣິຕ຺ວາ ຆເຣ ນິກ຺ຂິປຕີຕິ ຕໍ ວີຖິໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ຐິເຕ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ຆເຣ ນິກ຺ຂິປຕິ. ປຸຣໂຕ ວາ ປຈ຺ຉໂຕ ວາ ຫຕ຺ຖປາເສຕິ ຆຣສ຺ສ ຫຕ຺ຖປາສໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ.

ນິເວສນາທີສຸ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕຕາຍ ເອກູປຈາຣຕາ, ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕຕາຍ ນານູປຈາຣຕາ ຈ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອເຕເນວຸປາເຍນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ນິເວສນາທີນິ ຄາມໂຕ ພຫິ ສນ຺ນິວິຏ຺ຐານິ ຄຫິຕານີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອນ຺ໂຕຄາເມ ຐິຕານຎ຺ຫິ ຄາມຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຄາມປຣິຫາໂຣເຍວາຕິ. ສພ຺ພຕ຺ຖາປີຕິ ຄາມາທີສຸ ອຊ຺ໂຌກາສປຣິຍນ຺ເຕສຸ ປນ຺ນຣສສຸ. ປຣິກ຺ເຂປາທິວເສນາຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອປຣິກ຺ເຂປສ຺ເສວ ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ, ນ ເອກກຸລາທີນມ຺ປິ.

໔໘໐-໔໘໗. ໂອວຣໂກ ນາມ ຄພ຺ຠສ຺ສ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ອຎ຺ໂຎ ຄພ຺ໂຠຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ມຸຓ຺ຑຈ຺ຉທນປາສາໂທຕິ ຈນ຺ທິກງ຺ຄຓຍຸຕ຺ໂຕ ປາສາໂທ.

໔໘໙. ສຕ຺ໂຖຕິ ຊງ຺ຆສຕ຺ໂຖ ສກຏສຕ຺ໂຖ ວາ. ປຣິຍາທິຍິຕ຺ວາຕິ ວິນິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ. ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ວິຠາເວຕິ ‘‘ອນ຺ໂຕປວິຏ຺ເຐນ…ເປ… ຐິໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອນ຺ໂຕປວິຏ຺ເຐນາຕິ ຄາມສ຺ສ ນທິຍາ ວາ ອນ຺ໂຕປວິຏ຺ເຐນ. ນທີປຣິຫາໂຣ ຈ ລພ຺ຠຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ວິສຸໍ ນທີປຣິຫາຣສ຺ສ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຄາມາທີຫິ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ວິຍ ຈີວຣຫຕ຺ຖປາໂສເຍວ ນທີປຣິຫາໂຣ’’ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິຫາຣສີມນ຺ຕິ ອວິປ຺ປວາສສີມໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວສິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອນ຺ໂຕສີມາຍ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ວສິຕພ຺ພໍ. ສຕ຺ຖສມີເປເຍວາຕິ ອິທໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕອພ຺ຠນ຺ຕຣປຣິຈ຺ເຉທວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ປາຬິຍໍ ນານາກຸລສ຺ສ ສຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ, ສຕ຺ເຖ ຈີວຣໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖປາສາ ນ ວິຊຫິຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຫຕ຺ຖປາໂສ ນາມ ສຕ຺ຖສ຺ສ ຫຕ຺ຖປາໂສຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໔໙໐. ເອກກຸລສ຺ສ ເຂຕ຺ເຕຕິ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ຍສ຺ມາ ‘‘ນານາກຸລສ຺ສ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ເຕ ເຂຕ຺ເຕ ຈີວຣໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ເຂຕ຺ຕທ຺ວາຣມູເລ ວາ ຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖປາເສ ວາ ວຕ຺ຖພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ທ຺ວາຣມູລໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ອນ຺ໂຕເຂຕ຺ເຕປິ ວສນ຺ເຕນ ຈີວຣໍ ຫຕ຺ຖປາເສ ກຕ຺ວາເຍວ ວສິຕພ຺ພໍ.

໔໙໑-໔໙໔. ‘‘ວິຫາໂຣ ນາມ ສປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ວາ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ວາ ສກໂລ ອາວາໂສ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຍສ຺ມິໍ ວິຫາເຣຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ເອກໍ ເຄຫເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອກກຸລນານາກຸລສນ຺ຕກຕາ ເຈຕ຺ຖ ກາຣາປການໍ ວເສນ ເວທິຕພ຺ພາ. ຉາຍາຍ ຜຸຏ຺ໂຐກາສສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ເອວາຕິ ຍທາ ມຫາວີຖິຍໍ ອຸຊຸກເມວ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ສູຣິຍມຓ຺ຑລໍ ມຊ຺ຌນ຺ຫິກໍ ປາປຸຓາຕິ, ຕທາ ຍໍ ໂອກາສໍ ຉາຍາ ຜຣຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຄມນປເຖຕິ ຍໍ ຕທເຫວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸນ ອາຄນ຺ຕຸໍ ສກ຺ກາ ນ ໂຫຕິ, ຕາທິສໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

໔໙໕. ນທິໍ ໂອຕຣຕີຕິ ຫຕ຺ຖປາສໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ໂອຕຣຕິ. ນ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ປຣິໂຠຄປຈ຺ຈຍາ ທຸກ຺ກຏໍ ນາປຊ຺ຊຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ໂສ ຫີ’’ຕິອາທິ. ອປຣິໂຠຄາຣຫຕ຺ຕາຕິ ອິມິນາວ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍຈີວຣໍ ອນິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ອຈິຕ຺ຕກນ຺ຕິ ສິທ຺ຘໍ. ເອກໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ເອກໍ ອໍສກູເຏ ຐເປຕ຺ວາ ຄນ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິທໍ ພຫູນໍ ສຎ຺ຈາຣຏ຺ຐາເນ ເອວໍ ອກຕ຺ວາ ຄມນໍ ນ ສາຣຸປ຺ປນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ພຫິຄາເມ ຐເປຕ຺ວາ…ເປ… ວິນຍກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຘິຏ຺ຐາເນ ວິຍ ປຣມ຺ມຸຂາ ຐິຕມ຺ປິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ຈີວຣໍ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕຸໍ ນິສ຺ສຏ຺ຐຈີວຣຎ຺ຈ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຄມເນ ສອຸສ຺ສາຫຕ຺ຕາ ‘‘ນິສ຺ສໂຍ ປນ ນ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຸຫຸຕ຺ຕໍ ສຍິຕ຺ວາ…ເປ… ນິສ຺ສໂຍ ຈ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອຸສ຺ສາເຫ ອປຣິຈ຺ຈຕ຺ເຕປິ ຄມນສ຺ສ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ປຸນ ອຸຏ຺ຐາຍ ສອຸສ຺ສາຫໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕານມ຺ປິ ອນ຺ຕຣາ ອຣຸເຓ ອຸຏ຺ຐິເຕ ນິສ຺ສໂຍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິເຍວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ປຣໂຕ ມຸຫຸຕ຺ຕໍ ຐຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ວຈນໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຄຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ສເຈ ເອວໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ‘‘ປຸຣາຣຸຓາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມາ’’ຕິ ອຸສ຺ສາຫໍ ວິນາວ ຄຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ອຣຸຓຸຄ຺ຄມເນ ນິສ຺ສຍປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ປຐມຕຣໍເຍວ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນໂຕ. ອຖ ‘‘ປຸຣາຣຸຓາ ປສ຺ສິສ຺ສາມາ’’ຕິ ສອຸສ຺ສາຫາວ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ນິສ຺ສຍປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິເຍວ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາ. ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ‘‘ສຫ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນາ ນິສ຺ສໂຍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕີ’’ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ສອຸສ຺ສຫຕ຺ຕາ ປຐມຕຣໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິ ນ ວຸຕ຺ຕາ. ສຕິປິ ຈ ອຸສ຺ສາຫຠາເວ ເອກໂຕ ຄມນສ຺ສ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ‘‘ມຸຫຸຕ຺ຕໍ ຐຕ຺ວາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວິຍ ສຫ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນາ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິເຍວ ວຸຕ຺ຕາ.

ອນ຺ໂຕສີມາຍໍ ຄາມນ຺ຕິ ອວິປ຺ປວາສສີມາສມ຺ມຸຕິຍາ ປຈ຺ຉາ ປຕິຏ຺ຐາປິຕຄາມໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ ຄາມໍ ອນ຺ໂຕ ກຕ຺ວາ ອວິປ຺ປວາສສີມາສມ຺ມຸຕິຍາ ອຠາວໂຕ. ເນວ ຈີວຣານິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອວິປ຺ປວາສສີມາຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ນິສ຺ສໂຍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕີຕິ ສອຸສ຺ສາຫຠາວໂຕ. ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄເຍວ ຈ ເນສໍ ອຣຸຓໍ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉຕີຕິ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕານໍ ອຣຸຓໍ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉຕິ. ອສ຺ສຕິຍາ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອສ຺ສຕິຍາ ອຕ຺ຕໂນ ຈີວຣໍ ອປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ຈີວຣໍ ອປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣາເປຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ. ເອວໍ ຄເຕ ຕສ຺ມິໍ ປຈ຺ຉາ ເຖເຣນ ສຣິຕ຺ວາ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພວິຘິໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ຈີວຣໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ທຫຣສ຺ສ ຈີວຣໍ ວິສ຺ສາເສນ ຄເຫຕ຺ວາ ຐເປຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ຄນ຺ຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ ອາຄຕກິຈ຺ຈໍ ນິຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ຄເຕນ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພວິຘິໍ ທສ຺ເສຕິ. ອນຘິຏ຺ຐິຕຈີວຣຕາ, ອນຕ຺ຖຕກຖິນຕາ, ອລທ຺ຘສມ຺ມຸຕິຕາ, ຣຕ຺ຕິວິປ຺ປວາໂສຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາຣິ ອງ຺ຄານິ.

ອຸໂທສິຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ຕຕິຍກຖິນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໙໗-໔໙໙. ຕຕິເຍ ປາຬິຍໍ ຈີວຣປຈ຺ຈາສາ ນິກ຺ຂິປິຕຸນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຈີວຣປຈ຺ຈາສາຍ ສຕິຍາ ນິກ຺ຂິປິຕຸນ຺ຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ຠຓ຺ຑິກາພທ຺ຘານິ ຠຓ຺ຑິກພທ຺ຘານີຕິປິ ປຐນ຺ຕິ, ຠຓ຺ຑິກໍ ກຕ຺ວາ ພທ຺ຘານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິຏ຺ຐິຕຈີວຣສ຺ມິໍ ຠິກ຺ຂຸນາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸຣິມສິກ຺ຂາປເທ ວິຍ ສາມິວເສເນວ ກຣຓວຈນສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໕໐໐. ອນຕ຺ຖເຕ ກຖິເນ ຈີວຣມາເສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຸປ຺ປນ຺ນຈີວຣໍ ອນຘິຏ຺ຐິຕໍ ອວິກປ຺ປິຕໍ ຕສ຺ມິໍ ມາເສ ຐເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເອກໍ ປຈ຺ຉິມກຕ຺ຕິກມາສໍ ຐເປຕ຺ວາ’’ຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ກາເລປິ ອາທິສ຺ສ ທິນ຺ນໍ, ເອຕໍ ອກາລຈີວຣນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ອນຕ຺ຖເຕ ກຖິເນ ປຈ຺ຉິມກຕ຺ຕິກມາສສງ຺ຂາເຕ ຈີວຣມາເສ ອຸປ຺ປນ຺ນຈີວຣສ຺ສປິ ປຈ຺ຈາສາຈີວເຣ ອສຕິ ທສາຫປຣິຫາໂຣເຍວ, ຕໂຕ ປຣໍ ຐເປຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍ ນ ສເມຕິ. ຕຖາ ຫິ ອຈ຺ເຈກຈີວຣສິກ຺ຂາປທຏ຺ຐກຖາຍໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໔໖-໖໔໙ ອາທໂຍ) ‘‘ປວາຣຓມາສສ຺ສ ຊຸຓ຺ຫປກ຺ຂປຎ຺ຈມິຍໍ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ອຈ຺ເຈກຈີວຣສ຺ສ ອນຕ຺ຖເຕ ກຖິເນ ເອກາທສທິວສາຘິໂກ ມາໂສ, ອຕ຺ຖເຕ ກຖິເນ ເອກາທສທິວສາຘິກາ ປຎ຺ຈ ມາສາ ປຣິຫາໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕເມວ ຈ ປຣິຫາຣໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຉຏ຺ຐິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ອນຈ຺ເຈກຈີວຣມ຺ປິ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ຐປິຕຈີວຣມ຺ປິ ເອຕໍ ປຣິຫາຣໍ ລຠຕິເຍວາ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໔໖-໖໔໙) ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ຈີວຣມາເສ ທສາຫໂຕ ປຣມ຺ປິ ອນຘິຏ຺ຐິຕໍ ອວິກປ຺ປິຕມ຺ປິ ຐເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ຍທິ ເອວໍ ‘‘ກາເລປິ ອາທິສ຺ສ ທິນ຺ນໍ, ເອຕໍ ອກາລຈີວຣ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຈ? ອກາລຈີວຣສາມຎ຺ຎໂຕ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ ປຐມານິຍເຕ ໂສຕສ຺ສ ຣໂຫ ວິຍ. ເອກາທສມາເສ ສຕ຺ຕມາເສ ຈ ອຸປ຺ປນ຺ນຎ຺ຫິ ຈີວຣໍ ວຸຕ຺ຖວສ຺ເສຫິ ເສເສຫິ ຈ ສມ຺ມຸຂີຠູເຕຫິ ຠາເຊຕຸໍ ລພ຺ຠຕີຕິ ອກາລຈີວຣໍ ນາມ ຊາຕໍ. ກາເລ ປນ ‘‘ສງ຺ຆສ຺ສ ອິທໍ ອກາລຈີວຣໍ ທມ຺ມີ’’ຕິ ອນຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ‘‘ສງ຺ຆສ຺ສ ທມ຺ມີ’’ຕິ ທິນ຺ນໍ ວຸຕ຺ຖວສ຺ເສຫິເຍວ ຠາເຊຕພ຺ພໍ, ນ ອຎ຺ເຎຫີຕິ ກາລຈີວຣນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອາທິສ຺ສ ທິນ຺ນໍ ປນ ສມ຺ມຸຂີຠູເຕຫິ ສພ຺ເພຫິເຍວ ຠາເຊຕພ຺ພນ຺ຕິ ອກາລຈີວຣໍ, ຕສ຺ມາ ກາເລປິ ອາທິສ຺ສ ທິນ຺ນສ຺ສ ວຸຕ຺ຖວສ຺ເສຫິ ເສເສຫິ ຈ ສມ຺ປຕ຺ເຕຫິ ຠາຊນີຍຕ຺ຕາ ອກາລຈີວຣສາມຎ຺ຎໂຕ ‘‘ກາເລປິ ອາທິສ຺ສ ທິນ຺ນໍ, ເອຕໍ ອກາລຈີວຣ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍທິ ເອວໍ ‘‘ເອກປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວາ ອິທໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ທມ຺ມີຕິ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອາທິສ຺ສ ທິນ຺ນໍ ເກນຈິ ຠາຊນີຍໍ ໂຫຕີຕິ? ນາຍໍ ວິໂຣໂຘ ອາທິສ຺ສ ວຈນສາມຎ຺ຎໂຕ ລພ຺ຠມານມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ.

ເອວໍ ປນ ອວຕ຺ວາຕິ ‘‘ຕໂຕ ເຈ ອຸຕ຺ຕຣິ’’ນ຺ຕິ ອິມສ຺ສ ‘‘ມາສປຣມໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ’’ນ຺ຕິ ປທຠາຊນໍ ອວຕ຺ວາ. ຕາວ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ປຈ຺ຈາສາຈີວຣນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ຄຕິກໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ ກຣຓກິຣິຍາຍ ກຕ຺ຕຸຠາວໂຕ. ອນ຺ຕຣາ ອຸປ຺ປນ຺ນຎ຺ຫິ ປຈ຺ຈາສາຈີວຣໍ ມາສປຣມໍ ມູລຈີວຣໍ ຐເປຕຸໍ ອທຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ທສາຫປຣມຕາຍ ເອວ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຄຕິກໍ ກໂຣຕິ. ຕໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ມູລຈີວຣນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ມູລຈີວຣນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ. ວີສຕິມທິວສໂຕ ອຸທ຺ຘຎ຺ຫິ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ປຈ຺ຈາສາຈີວຣໍ ທສາຫປຣມໍ ຄນ຺ຕຸໍ ອທຕ຺ວາ ມູລຈີວຣໍ ອຕ຺ຕນາ ສທ຺ຘິໍ ກຣຓສມ຺ພນ຺ຘຕາມຕ຺ເຕນ ສກກາລວເສນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຄຕິກໍ ກໂຣຕິ. ປຈ຺ຈາສາຈີວເຣ ປນ ລຠິຕ຺ວາ ວິສຸໍ ຐເປນ຺ຕສ຺ສ ທສາຫໍ ອນຕິກ຺ກນ຺ເຕ ນຕ຺ຖິ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ ອາປຕ຺ຕິ. ປາຬິຍໍ ທສາຫາ ກາເຣຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ທສາຫາຕິ ກຣຓຕ຺ເຖ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນໍ, ທສາເຫນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຎ຺ຈາຫຸປ຺ປນ຺ເນຕິອາທິໍ ຣສ຺ສໍ ກຕ຺ວາປິ ປຐນ຺ຕິ. ເອກວີເສ ອຸປ຺ປນ຺ເນ…ເປ… ນວາຫາ ກາເຣຕພ຺ພນ຺ຕິອາທິ ປຈ຺ຈາສາຈີວຣສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນທິວສໍ ຐເປຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຎ຺ຎໍ ປຈ຺ຈາສາຈີວຣໍ…ເປ… ກາເຣຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິທໍ ສຕິຍາ ເອວ ປຈ຺ຈາສາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສເຈ ປນ ‘‘ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຈີວຣໍ ນ ລຠິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຈ຺ຈາສາ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ນາ, ມູລຈີວຣມ຺ປິ ທສາຫໍ ເຈ ສມ຺ປຕ຺ຕໍ, ຕທເຫວ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ. ປຈ຺ຈາສາຈີວຣມ຺ປິ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬໍ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ ປຐມຕຣໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ວິສຠາຄປຈ຺ຈາສາຈີວຣໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎນ຺ຕິ ອຎ຺ຎໍ ອຎ຺ຎໍ, ອຍເມວ ວາ ປາໂຐ. ອງ຺ຄໍ ປເນຕ຺ຖ ປຐມກຖິເນ ວຸຕ຺ຕສທິສເມວ. ເກວລຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ທສາຫາຕິກ຺ກໂມ, ອິຘ ມາສາຕິກ຺ກໂມຕິ ອຍໍ ວິເສໂສ.

ຕຕິຍກຖິນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ປຸຣາຓຈີວຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໐໓. ຈຕຸຕ຺ເຖ ຠຕ຺ຕວິສ຺ສຄ຺ຄນ຺ຕິ ປາຬິປທສ຺ສ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ, ‘‘ຠຕ຺ຕສໍວິຘານ’’ນ຺ຕິປິ ເກຈິ. ຕຕ຺ຖ ນາມ ຕ຺ວນ຺ຕິ ອິມສ຺ສປິ ໂສ ນາມ ຕ຺ວນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ, ‘‘ຕາຍ ນາມ ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິ ເກຈິ.

໕໐໕. ປິຕາ ຈ ມາຕາ ຈ ປິຕໂຣ, ປິຕູນໍ ປິຕໂຣ ປິຕາມຫາ, ເຕສໍເຍວ ຍຸໂຄ ປິຕາມຫຍຸໂຄ, ຕສ຺ມາ ຍາວ ສຕ຺ຕມາ ປິຕາມຫຍຸຄາ ປິຕາມຫທ຺ວນ຺ທາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເອວຎ຺ຫິ ປິຕາມຫຄ຺ຄຫເຓເນວ ມາຕາມໂຫປິ ຄຫິໂຕຕິ. ‘‘ຍາວ ສຕ຺ຕມາ ປິຕາມຫຍຸຄາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ຈ ອຸທ຺ຘຎ຺ຈ ອຏ຺ຐມຍຸໂຄ ຎາຕິ ນາມ ນ ໂຫຕິ. ເທສນາມຸຂເມວ ເຈຕນ຺ຕິ ປິຕາມຫຍຸຄາຕິ ປິຕາມຫ-ຄ຺ຄຫຓໍ ເທສນາມຸຂໍ ປິຕາມຫີມາຕາມຫີອາທີນມ຺ປິ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ປິຕຸ ມາຕາ ປິຕາມຫີ. ມາຕຸ ປິຕາ ມາຕາມໂຫ. ມາຕຸ ມາຕາ ມາຕາມຫີ. ເອຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ປຎ຺ຈສຕສາກິຍານີນໍ ວເສນ ຠິກ຺ຂຸຠາເວ ຐຕ຺ວາ ປຣິວຕ຺ຕລິງ຺ຄາຍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຈ ວເສນ ເອກໂຕອຸປສມ຺ປນ຺ນາ ຠິກ຺ຂຸນີ ລພ຺ຠຕິ, ຕຖາປິ ປກຕິນິຍາເມເນວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຠິກ຺ຂຸນີ ນາມ ອຸຠໂຕສງ຺ເຆ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ກປ຺ປໍ ກຕ຺ວາຕິ ວຈນໂຕ ທິນ຺ນກປ຺ປເມວ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ຊເນຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ປຸຣາຓຈີວຣໍ ນາມ ສກິໍ ນິວຕ຺ຖມ຺ປິ ສກິໍ ປາຣຸຕມ຺ປີ’’ຕິ ອິທໍ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອນ຺ຕມໂສ ປຣິໂຠຄສີເສນາ’’ຕິອາທິ. ‘‘ກາເຍນ ຜຸສິຕ຺ວາ ປຣິໂຠໂຄເຍວ ປຣິໂຠໂຄ ນາມາ’’ຕິ ກຸຣຸນ຺ທິຍໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໕໐໖. ກາຍວິກາຣໍ ກຕ຺ວາຕິ ອິທໍ ຍາວ ‘‘ໂອຣໂຕ ຐເປຕີ’’ຕິ ປທໍ, ຕາວ ສພ຺ພປເທສຸ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ຍຖາ ສາ ‘‘ໂຘວາເປຕຸກາໂມ ອຍ’’ນ຺ຕິ ຊານາຕິ, ເອວໍ ກາຍວິກາຣໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ກາຍວິກາຣໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ກາຍວາຈາຫິ ກຎ຺ຈິ ວິກາຣໍ ອກຕ຺ວາ ຫຕ຺ເຖນ ຫຕ຺ເຖ ເທນ຺ຕສ຺ສປິ ອນາປຕ຺ຕິ. ອນ຺ໂຕທ຺ວາທສຫຕ຺ເຖ ໂອກາເສຕິ ອິທໍ ວິເສສນໍ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຕຖາ ຫິ ຫຕ຺ເຖນ ຫຕ຺ເຖ ເທນ຺ຕສ຺ສ ປາທມູເລ ຈ ຐເປຕ຺ວາ ເທນ຺ຕສ຺ສ ‘‘ອນ຺ໂຕທ຺ວາທສຫຕ຺ເຖ ໂອກາເສ’’ຕິ ອິທໍ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ນຕ຺ຖິ ອຎ຺ຎຖາ ອສມ຺ຠວໂຕ. ສຕິ ຫິ ສມ຺ຠເວ ພ຺ຍຠິຈາເຣ ຈ ວິເສສນໍ ສາຕ຺ຖກໍ ໂຫຕິ. ອຸປຣິ ‘‘ຂິປຕີ’’ຕິອາທີນິ ປນ ສນ຺ຘາຍ ອິທໍ ວິເສສນໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ອນ຺ໂຕທ຺ວາທສຫຕ຺ເຖ ໂອກາເສ ຐຕ຺ວາ ອຸປຣິ ຂິປນ຺ຕສ຺ສ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ເປເສນ຺ຕສ຺ສ ຈ ອາປຕ຺ຕິ. ອຸປຈາຣໍ ປນ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ກາຍວາຈາຫິ ວິກາຣໍ ກຕ຺ວາ ອາຓາເປນ຺ຕສ຺ສປິ ອນາປຕ຺ຕິ. ອຸປຈາເຣຕິ ອນ຺ໂຕທ຺ວາທສຫຕ຺ຖເມວ ໂອກາສໍ ວທຕິ. ອຸປຈາຣໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາຕິ ທ຺ວາທສຫຕ຺ຖູປຈາຣໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ.

ເອເກນ ວຕ຺ຖຸນາຕິ ປຐມໍ ກຕ຺ວາ ນິຏ຺ຐາປິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຣຊເນ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ຣຊນໍ ປຈ຺ຈາສີສນ຺ຕສ຺ສປິ ‘‘ໂຘວິຕ຺ວາ ອາເນຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອນາປຕ຺ຕິ ອນາຓຕ຺ຕິຍາ ກຕຕ຺ຕາ. ‘‘ອວຸຕ຺ຕາ ໂຘວຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ‘‘ອວຸຕ຺ຕາ ຣຊຕິ, ອວຸຕ຺ຕາ ອາໂກເຏຕີ’’ຕິ ອິທມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕເມວ ໂຫຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ອວຸຕ຺ຕາ ໂຘວຕີຕິ ອິມິນາ ລກ຺ຂເຓນ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ. ສມ຺ພຫຸລາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ປາຈິຕ຺ຕິເຍນ ສທ຺ຘິໍ ທ຺ເວ ທຸກ຺ກຏານິ ອາປຊ຺ຊຕິ. ຍຖາວຕ຺ຖຸກເມວາຕິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຎ຺ຈ ສຕານິ ປຣິມາຓເມຕາສນ຺ຕິ ປຎ຺ຈສຕາ.

໕໐໗. ຈີວຣໍ ໂຘວາຕິ…ເປ… ອາຓາເປນ຺ຕສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ຕາຍ ໂຘວນໍ ປຈ຺ຈາສີສນ຺ຕສ຺ສປິ ອນາປຕ຺ຕິ. ປຸຣາຓຈີວຣຕາ, ອຸປຈາເຣ ຐຕ຺ວາ ອຎ຺ຎາຕິກາຍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ອາຓາປນໍ, ຕສ຺ສາ ໂຘວນາທີນິ ຈາຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ປຸຣາຓຈີວຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ຈີວຣປຏິຄ຺ຄຫຓສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໐໘. ປຎ຺ຈເມ ອປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ສິກ຺ຂາປເທຕິ ຄຓມ຺ຫາ ໂອຫີຍນສິກ຺ຂາປເທ ອປຎ຺ຎຕ຺ເຕ. ວິຫາຣວາຣນ຺ຕິ ວິຫາຣປຏິຊຄ຺ຄນວາຣໍ. ໂກຏ຺ຐາສສມ຺ປຕ຺ຕີຕິ ສກລາ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິ. ສພ຺ພປຣິຍນ຺ຕນ຺ຕິ ຉຏ຺ຐສ຺ສ ອຎ຺ຎຈີວຣສ຺ສ ອຠາວາ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຈີວຣານໍ ເອກເມກໍ ສພ຺ເພສໍ ປຣິຍນ຺ຕນ຺ຕິ ສພ຺ພປຣິຍນ຺ຕໍ. ອນ຺ຕຣວາສກາທີສຸ ຫິ ປຎ຺ຈສຸ ເອກເມກໍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຉຏ຺ຐສ຺ສ ອຠາວາ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອນ຺ຕເມວ ໂຫຕິ. ອຖວາ ປຎ຺ຈສຸ ຈີວເຣສຸ ເອກເມກໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຎ຺ຎສ຺ສ ທຸຕິຍສ຺ສ ອຠາວາ ອນ຺ຕເມວ ໂຫຕີຕິ ສພ຺ພເມວ ປຣິຍນ຺ຕນ຺ຕິ ສພ຺ພປຣິຍນ຺ຕໍ, ສພ຺ພໂສ ວາ ປຣິຍນ຺ຕນ຺ຕິ ສພ຺ພປຣິຍນ຺ຕໍ. ເຕນາຫ – ‘‘ອຎ຺ຎໍ…ເປ… ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ຍຖາ ຕສ຺ສ ມໂນຣໂຖ ນ ປູຣຕີຕິ ‘‘ສຣີຣປາຣິປູຣິໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ມໂນຣໂຖ ຍຖາ ນ ປູຣຕິ. ເອວໍ ຫຕ຺ຖຕເລເຍວ ທສ຺ເສຕ຺ວາຕິ ສຣີຣໍ ອທສ຺ເສຕ຺ວາວ ທາຕພ຺ພຈີວຣໍ ຫຕ຺ຖຕເລ ‘‘ຫນ຺ທາ’’ຕິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ.

໕໑໐. ວິຫຕ຺ຖຕາຍາຕິ ວິຫຕຫຕ຺ຖຕາຍ, ອຄຓຕາຍ ອປ຺ປຈ຺ຈຍຕາຍ ອປ຺ປຏິສຣຓຕາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສມຠິຕຸນ຺ນຕ຺ຕາຕິ ປີຬິຕຕ຺ຕາ. ປຣິວຕ຺ເຕຕພ຺ພໍ ປຣິວຕ຺ຕໍ, ປຣິວຕ຺ຕເມວ ປາຣິວຕ຺ຕກໍ, ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ທີຍມານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໕໑໒. ອຸປຈາເຣຕິ ທ຺ວາທສຫຕ຺ຖູປຈາຣໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ອຸປຈາຣໍ ວາ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ຂິປນ຺ຕີຕິ ທ຺ວາທສຫຕ຺ຖໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ໂອຣໂຕ ຐເປນ຺ຕິ, ນ ປຸຣິມສິກ຺ຂາປເທ ວິຍ ທ຺ວາທສຫຕ຺ຖພ຺ຠນ຺ຕເຣເຍວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ປາຣິວຕ຺ຕກາຕິ ຍໍ ອນ຺ຕມໂສ ຫຣີຕກຂຓ຺ຑມ຺ປິ ທຕ຺ວາ ວາ ທສ຺ສາມີຕິ ອາໂຠຄໍ ກຕ຺ວາ ວາ ປາຣິວຕ຺ຕກໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ. ອຈິຕ຺ຕກຠາເວນ ນ ສເມຕີຕິ ຍຖາ ອຎ຺ຎາຕິກາຍ ຎາຕິກສຎ຺ຎິສ຺ສ ເວມຕິກສ຺ສ ຈ ຄຓ຺ຫໂຕ ອຈິຕ຺ຕກຕ຺ຕາ ອາປຕ຺ຕິ, ເອວມິຘາປິ ‘‘ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ສນ຺ຕກໍ ອິທ’’ນ຺ຕິ ອຊານິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫໂຕປິ ອາປຕ຺ຕິເຍວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ວສ຺ສາວາສິກໍ ເທຕີຕິ ປຸຄ຺ຄລິກໍ ກຕ຺ວາ ເທຕິ. ປໍສຸກູລໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ຐປິຕຠາວໍ ຊານິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕນປິ ອຎ຺ຎສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ຄຫິຕໍ ນາມ ນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ສເຈ ປນ ສງ຺ກາຣກູຏາທີສູ’’ຕິອາທິ. ອສາມິກຎ຺ຫິ ປໍສຸກູລນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປໍສຸກູລໍ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາຕິ ‘‘ອສາມິກໍ ອິທ’’ນ຺ຕິ ສຎ຺ຎໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ. ເອວໍ ປນ ປໍສຸກູລສຎ຺ຎໍ ອນຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ.

໕໑໓. ອຎ຺ຎາຕິກາຍ ອຎ຺ຎາຕິກສຎ຺ຎີຕິ ຕິກປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ອາທິອຕ຺ໂຖ. ຕີຓິ ປຣິມາຓມສ຺ສາຕິ ຕິກໍ, ຕິກຎ຺ຈ ຕໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍຎ຺ຈາຕິ ຕິກປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ຕີຓິ ປາຈິຕ຺ຕິຍານີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໕໑໔. ປຕ຺ຕຕ຺ຖວິກາທິໍ ຍໍກິຎ຺ຈີຕິ ອນຘິຏ຺ຐານຸປຄໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ‘‘ຈີວຣໍ ນາມ ຉນ຺ນໍ ຈີວຣານໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຈີວຣໍ ວິກປ຺ປນຸປຄໍ ປຈ຺ຉິມ’’ນ຺ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຘິຏ຺ຐານຸປຄໍ ຍໍກິຎ຺ຈິ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ວິກປ຺ປນຸປຄປຈ຺ຉິມຈີວຣປ຺ປມາຓ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຍສ຺ມາ ຠິສິຈ຺ຉວິ ມຫນ຺ຕາປິ ເສນາສນສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຈີວຣສງ຺ຂ຺ຍໍ ນ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ເນວ ອຘິຏ຺ຐານຸປຄາ ນ ວິກປ຺ປນຸປຄາ ຈ, ຕສ຺ມາ ອນຘິຏ຺ຐານຸປຄສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ສເຈປິ ມຎ຺ຈປ຺ປມາຓາ ຠິສິຈ຺ຉວິ ໂຫຕິ, ວຏ຺ຏຕິເຍວາຕິ. ໂກ ປນ ວາໂທ ປຕ຺ຕຕ຺ຖວິກາທີສູຕິ ມຫຕິຍາປິ ຕາວ ຠິສິຈ຺ຉວິຍາ ອນຘິຏ຺ຐານຸປຄຕ຺ຕາ ອນາປຕ຺ຕິ, ຕໂຕ ຂຸທ຺ທກຕເຣສຸ ອນຘິຏ຺ຐານຸປເຄສຸ ປຕ຺ຕຕ຺ຖວິກາທີສຸ ກິເມວ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ກິຣິຍາ, ອປຣິວຕ຺ຕນໍ ອກິຣິຍາ. ວິກປ຺ປນຸປຄຈີວຣຕາ, ປາຣິວຕ຺ຕກາຠາໂວ, ອຎ຺ຎາຕິກາຍ ຫຕ຺ຖໂຕ ຄຫຓນ຺ຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ຈີວຣປຏິຄ຺ຄຫຓສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ອຎ຺ຎາຕກວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໑໕. ຉຏ຺ເຐ ປຕິກິຏ຺ໂຐຕິ ນິຫີໂນ, ລາມໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂລລຊາຕິໂກຕິ ໂລລສຠາໂວ. ປຏຸເຍວ ປຏ຺ໂຏ. ເຕນາຫ ‘‘ເຉໂກ’’ຕິອາທິ. ກິສ຺ມິໍ ວິຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ກິສ຺ມິໍ ວິຍາ’’ຕິ ນິປາຕວເສນ ສມານຕ຺ຖໍ ‘‘ກິໍສຸ ວິຍາ’’ຕິ ນິປາຕປທນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ກິໍສຸ ວິຍາ’’ຕິ, ກິໍ ວິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ທຸກ຺ຂໍ ວິຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ກິເລໂສ ວິຍາ’’ຕິອາທິ. ຘມ຺ມວເສນ ອຸປຈາຣວເສນ ນິມນ຺ຕນາ ຘມ຺ມນິມນ຺ຕນາຕິ ປາຬິປທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສເຈ ປນ ‘‘ວເທຍ຺ຍາຖ, ຠນ຺ເຕ, ເຍນຕ຺ໂຖ’’ຕິ ອິທໍ ສຈ຺ຈເມວ ວຸຕ຺ຕໍ ສິຍາ, ປວາຣິໂຕເຍວ ໂຫຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ປວາເຣຕ຺ວາປິ ອທາຕຸກາໂມ ອປ຺ປວາຣິຕຏ຺ຐາເນເຍວ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕສ຺ມາ ຠຄວາ ປວາຣິຕາປວາຣິຕຠາວໍ ອວິຈາເຣຕ຺ວາ ‘‘ຎາຕໂກ ເຕ, ອຸປນນ຺ທ, ອຎ຺ຎາຕໂກ’’ຕິ ຎາຕກອຎ຺ຎາຕກຠາວໍເຍວ ວິຈາເຣສິ. ມຸສິໍສູຕິ ວິລຸມ຺ປິໍສຸ.

໕໑໗. ອນຸປຸພ຺ພກຖາຕິ ອນຸປຸພ຺ເພນ ວິນິຈ຺ຉຍກຖາ. ເສສປຣິກ຺ຂາຣານໍ ສທ຺ຘິວິຫາຣິເກຫິ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ນິວາສນປາຣຸປນມຕ຺ຕເມວ ອວສິຏ຺ຐນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ນິວາສນປາຣຸປນມຕ຺ຕໍເຍວ ຫຣິຕ຺ວາ’’ຕິ. ສທ຺ຘິວິຫາຣິການໍ ຕາວ ອາຄມນສ຺ສ ວາ ອນາຄມນສ຺ສ ວາ ອຊານນຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຖເຣຫິ ເນວ ຕາວ…ເປ… ຠຎ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ປເຣສມ຺ປິ ອຕ຺ຖາຍ ລຠນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຈີວຣໍ ທທມານາ ສຍໍ ສາຂາຠງ຺ເຄນ ປຏິຈ຺ຉາເທນ຺ຕີຕິ ເຕສໍ ອຕ຺ຖາຍປິ ຠຎ຺ຊິຕຸໍ ລຠນ຺ຕິ. ‘‘ຕິເຓນ ວາ ປຓ຺ເຓນ ວາ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ອີທິເສສຸ ຠູຕຄາມປາຕພ຺ຍຕາປິ ອນຸຎ຺ຎາຕາເຍວ ໂຫຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ເນວ ຠູຕຄາມປາຕພ຺ຍຕາຍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ນ ເຕສໍ ຘາຣເຓ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ເຕສໍ ຕິຕ຺ຖິຍທ຺ຘຊານໍ ຘາຣເຓປິ ທຸກ຺ກຏໍ ນຕ຺ຖິ.

ຍານິ ຈ ເນສໍ ວຕ຺ຖານິ ເທນ຺ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເຖຣານໍ ສຍເມວ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຈ຺ຉິນ຺ນຈີວຣຏ຺ຐາເນ ຐິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ. ຍທິ ລທ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕິຕ຺ຖິຍປກ຺ກນ຺ຕໂກ ນາມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ລທ຺ຘິໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິ. ‘‘ໂນ ເຈ ໂຫຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ ວິຫາຣຈີວຣໍ ວາ…ເປ… ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ອິມິນາ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ປວິຏ຺ຐວິຫາຣໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ອຕ຺ຕໂນ ອຠິຣຸຈິຕຏ຺ຐານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມິນາ ຈ ‘‘ຍໍ ອາວາສໍ ປຐມໍ ອຸປຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ຐິຕວິຫາຣມ຺ປິ ສເຈ ນຄ຺ໂຄ ຫຸຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ທຸກ຺ກຏເມວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍທິ ເອວໍ ຕຕ຺ຖ ກສ຺ມາ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຈ? ອໂນກາສຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຈ຺ຉິນ຺ນຈີວຣສ຺ສ ວາ…ເປ… ຈີວຣໍ ວິຎ຺ຎາເປຕຸ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ເຘນ ສງ຺ຆິກມ຺ປິ ຈີວຣໍ ນິວາເສຕຸໍ ປາຣຸປິຕຸຎ຺ຈ ອນຸຊານນ຺ໂຕ ‘‘ຍໍ ອາວາສໍ ປຐມໍ…ເປ… ຄເຫຕ຺ວາ ປາຣຸປິຕຸ’’ນ຺ຕິ ອາຫ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ອໂນກາສຕ຺ຕາ ທຸກ຺ກຏໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ.

ວິຫາຣຈີວຣນ຺ຕິ ເສນາສນຈີວຣໍ. ຈິມິລິກາຫີຕິ ປຏປິໂລຕິກາຫິ. ຕສ຺ສ ອຸປຣີຕິ ຠູມຕ຺ຖຣຓສ຺ສ ອຸປຣິ. ວິເທສຄເຕນາຕິ ອຎ຺ຎໍ ຈີວຣໍ ອລຠິຕ຺ວາ ວິເທສຄເຕນ. ເອກສ຺ມິໍ…ເປ… ຐເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ເລເສນ ຄເຫຕ຺ວາ ອຄຕຕ຺ຕາ ຐເປນ຺ເຕນ ຈ ສງ຺ຆິກປຣິໂຠເຄເນວ ຐປິຕຕ຺ຕາ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ເສນາສເນ ນິຍມິຕມ຺ປິ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຐເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ປຣິໂຠເຄເນວາຕິ ອຎ຺ຎໍ ຈີວຣໍ ອລຠິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊເນນ.

໕໑໙-໕໒໑. ປຣິໂຠຄຊິຓ຺ຓນ຺ຕິ ຍຖາ ເຕນ ຈີວເຣນ ສຣີຣໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ເອວໍ ຊິຓ຺ຓໍ. ກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນາຕິ ກຍວິກ຺ກຍາປຕ຺ຕິໂຕ ໂມຈນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ວິຎ຺ຎາເປນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ອິມສ຺ເສວ ອຕ຺ຖໍ ວິຠາເວຕິ ‘‘ເຈຕາເປນ຺ຕສ຺ສ ປຣິວຕ຺ຕາເປນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ຘເນນ ຫິ ວິຎ຺ຎາປນໍ ນາມ ປຣິວຕ຺ຕນເມວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສງ຺ຆວເສນ ປວາຣິຕານໍ ວິຎ຺ຎາປເນ ວຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ປມາຓເມວ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ສງ຺ຆວເສນ ຫິ ປວາຣິເຕ ສພ຺ເພສໍ ສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ອຘິກໍ ວິຎ຺ຎາເປຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຍໍ ຍໍ ປວາເຣຕີຕິ ຍໍ ຍໍ ຈີວຣາທິໍ ທສ຺ສາມີຕິ ປວາເຣຕິ. ວິຎ຺ຎາປນກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖີຕິ ວິນາ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ທີຍມານຕ຺ຕາ ວິຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ກິໍ ກຣິສ຺ສຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຎ຺ຎສ຺ສຕ຺ຖາຍາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ຎາຕການໍ ປວາຣິຕານ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ອນຸວຕ຺ຕຕິເຍວາຕິ ອາຫ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ຎາຕກປວາຣິເຕ’’ຕິອາທິ. ວິກປ຺ປນຸປຄຈີວຣຕາ, ສມຍາຠາໂວ, ອຎ຺ຎາຕກວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ຕາຍ ຈ ປຏິລາໂຠຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາຣິ ອງ຺ຄານິ.

ອຎ຺ຎາຕກວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ຕຕຸຕ຺ຕຣິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໒໒. ສຕ຺ຕເມ ປາຬິຍໍ ປຄ຺ຄາຫິກສາລນ຺ຕິ ທຸສ຺ສວາຓິຊການໍ ອາປຓໍ. ‘‘ປຄ຺ຄາຫິຕສາລ’’ນ຺ຕິປິ ປຐນ຺ຕິ.

໕໒໓-໕໒໔. ອຠີຕິ ອຸປສຄ຺ໂຄຕິ ຕສ຺ສ ວິເສສຕ຺ຖາຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຫຣິຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ວຣ-ສທ຺ທສ຺ສ ອິຈ຺ຉາຍໍ ວຕ຺ຕມານຕ຺ຕາ ອາຫ ‘‘ອິຈ຺ຉາເປຍ຺ຍາ’’ຕິ. ທຏ຺ຐຸ ເຂມໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ຄາຖາພນ຺ຘວເສນ ອນຸນາສິກໂລໂປ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ສອນ຺ຕຣນ຺ຕິ ອນ຺ຕຣວາສກສຫິຕໍ. ອຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ. ອສ຺ສ ຈີວຣສ຺ສາຕິ ສາທິຕພ຺ພຈີວຣສ຺ສ. ອຈ຺ຉິນ຺ນສພ຺ພຈີວເຣນາຕິ ອຈ຺ຉິນ຺ນານິ ສພ຺ພານິ ຕີຓິ ຈີວຣານິ ອສ຺ສາຕິ ອຈ຺ຉິນ຺ນສພ຺ພຈີວໂຣ, ເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ສ ຫິ ອຈ຺ຉິນ຺ທນສມເຍ ຕີຓິ ຈີວຣານິ ສນ຺ນິຫິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ, ຕານິ ສພ຺ພານິ ອຈ຺ຉິນ຺ນານີຕິ ໂສ ‘‘ອຈ຺ຉິນ຺ນສພ຺ພຈີວໂຣ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຕເນວ ‘‘ອຈ຺ຉິນ຺ນສພ຺ພຈີວເຣນ ຕິຈີວຣເກນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕິຈີວຣເກນາຕິ ຫິ ອຈ຺ຉິນ຺ທນສມເຍ ຕິຈີວຣສ຺ສ ສນ຺ນິຫິຕຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ວິນຍເຕຈີວຣິກຠາວໍ ຘຸຕງ຺ຄເຕຈີວຣິກຠາວໍ ວາ ສນ຺ຘາຍ. ເອວໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ ‘‘ສນ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣປຣມໍ ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ຕໂຕ ຈີວຣໍ ສາທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕວິຘິນາ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ອຎ຺ເຎນາຕິ ອຈ຺ຉິນ຺ນອສພ຺ພຈີວເຣນ. ຍສ຺ສ ຕີສຸ ຈີວເຣສຸ ເອກໍ ວາ ທ຺ເວ ວາ ຈີວຣານິ ອຈ຺ຉິນ຺ນານິ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຎ຺ຎຖາປີຕິ ‘‘ສນ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣປຣມ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕວິຘານໂຕ ອຎ຺ຎຖາປິ. ຍສ຺ສ ຫິ ຕີສຸ ທ຺ເວ ຈີວຣານິ ອຈ຺ຉິນ຺ນານິ ໂຫນ຺ຕິ, ເອກໍ ສາທິຕພ຺ພໍ. ເອກສ຺ມິໍ ອຈ຺ຉິນ຺ເນ ນ ສາທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ນ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣປຣມສາທິຍນໍ ສມ຺ຠວຕິ, ອຍເມວ ຈ ອຕ຺ໂຖ ປທຠາຊເນນ ວິຠາວິໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ຕໍ ວິຠາຄໍ ທສ຺ເສຕຸ’’ນ຺ຕິ.

ເກຈິ ປນ ‘‘ຕິຈີວຣເກນາຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕິຈີວຣໍ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬວເສນ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊໂຕ ຕສ຺ມິໍ ນຏ຺ເຐ ພຫູນິປິ ຄເຫຕຸໍ ລຠຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ປທຠາຊນສ຺ສ ຫິ ອຘິປ຺ປາຍໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ຍສ຺ມາ ປນ ‘‘ອຈ຺ຉິນ຺ນສພ຺ພຈີວເຣນ…ເປ… ຕໍ ວິຠາຄໍ ທສ຺ເສຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ປທຠາຊເນ ຈ ນ ຕາທິໂສ ອຕ຺ໂຖ ອຸປລພ຺ຠຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພເມວ. ຍມ຺ປິ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ຕຕຸຕ຺ຕຣິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐິຕຈີວຣສ຺ສ ຕີຓິ ນຏ຺ຐານີ’’ຕິ, ຕຕ຺ຖາປິ ອຘິຏ຺ຐິຕຄ຺ຄຫຓໍ ສຣູປກຖນມຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ນ ປນ ຕິຈີວຣາຘິຏ຺ຐາເນນ ອຘິຏ຺ຐິຕຈີວຣສ຺ເສວາຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ ປາຬິຍໍ ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ຕຖາ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອສມ຺ຠວໂຕ. ນ ຫິ ຕິຈີວຣາຘິຏ຺ຐາເນນ ອຘິຏ຺ຐິຕຈີວຣສ຺ເສວ ອິທໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕນ຺ຕິ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ. ປຸຣິມສິກ຺ຂາປເທນ ຫິ ອຈ຺ຉິນ຺ນຈີວຣສ຺ສ ອຎ຺ຎາຕກວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ປມາຓໍ ອຊານິຕ຺ວາ ວິຎ຺ຎາປນວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ປມາຓໂຕ ສາທິຍນໍ ອນຸຊານນ຺ເຕນ ຠຄວຕາ ອິທໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬິກສ຺ສ ພຫຸມ຺ປິ ສາທິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ເນວ ປາຬິຍາ ສເມຕິ, ນ ຈ ຠຄວໂຕ ອຘິປ຺ປາຍໍ ອນຸໂລເມຕິ.

ຍສ຺ສ ຕີຓິ ນຏ຺ຐານິ, ເຕນ ທ຺ເວ ສາທິຕພ຺ພານີຕິ ເອຕ຺ຖ ຍສ຺ສ ຕິຈີວຣໂຕ ອຘິກມ຺ປິ ຈີວຣໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຐິຕໍ ອຕ຺ຖິ, ຕທາຕສ຺ສ ຈີວຣສ຺ສ ອລພ຺ຠນີຍຠາວໂຕ ເຕນປິ ສາທິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປກຕິຍາວ ສນ຺ຕຣຸຕ຺ຕເຣນ ຈຣຕີຕິ ສາສງ຺ກສິກ຺ຂາປທວເສນ ວາ ອວິປ຺ປວາສສມ຺ມຸຕິວເສນ ວາ ຕຕິຍສ຺ສ ອລາເຠນ ວາ ຈຣຕິ. ‘‘ທ຺ເວ ນຏ຺ຐານີ’’ຕິ ອຘິກາຣຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທ຺ເວ ສາທິຕພ຺ພານີ’’ຕິ. ເອກໍ ສາທິຍນ຺ເຕເນວ ສໂມ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ຕິຓ຺ຓໍ ຈີວຣານໍ ທ຺ວີສຸ ນຏ຺ເຐສຸ ເອກໍ ສາທິຍນ຺ເຕນ ສໂມ ຠວິສ຺ສຕິ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ສນ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣປຣມຕາຍ ອວຏ຺ຐານໂຕ. ຍສ຺ສ ເອກໍເຍວ ໂຫຕີຕິ ອຎ຺ເຎນ ເກນຈິ ກາຣເຓນ ວິນຏ຺ຐເສສຈີວຣໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

໕໒໖. ‘‘ເສສກໍ ຕຸຍ຺ເຫວ ໂຫຕູຕິ ເທນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ປມາຓຍຸຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມ, ເສສກໍ ອາຫຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ຄມນສມເຍປິ ‘‘ເສສກມ຺ປິ ຕຸມ຺ຫາກຎ຺ເຎວ ໂຫຕູ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ລທ຺ຘກປ຺ປິຍເມວ. ປວາຣິຕານນ຺ຕິ ອຈ຺ຉິນ຺ນກາລໂຕ ປຸພ຺ເພເຍວ ປວາຣິຕານໍ. ປາຬິຍາ ນ ສເມຕີຕິ ສນ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣປຣມໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ສາທິຍເນ ອນາປຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ຎາຕການໍ ປວາຣິຕານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນ ສເມຕິ. ສນ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣປຣມໍ ສາທິຍນ຺ຕສ຺ສ ຫິ ອາປຕ຺ຕິປ຺ປສງ຺ໂຄເຍວ ນຕ຺ຖິ, ສຕິ ຈ ສິກ຺ຂາປເທນ ອາປຕ຺ຕິປ຺ປສງ຺ເຄ ອນາປຕ຺ຕິ ຍຸຕ຺ຕາ ທສ຺ເສຕຸນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ປມາຓເມວ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອິທໍ ສລ຺ເລຂທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ຍສ຺ມາ ປນິທໍ…ເປ… ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຍມຘິປ຺ປາໂຍ – ‘‘ອຎ຺ຎສ຺ສຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈມາເນ ອຎ຺ເຎສໍ ອຕ຺ຖາຍ ປມາຓໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາປິ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕຎ຺ຈ ອຎ຺ຎສ຺ສຕ຺ຖາຍ ວິຎ຺ຎາປນວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວຕ຺ຖຸນາ ສໍສນ຺ທິຍມານໍ ນ ສເມຕິ. ນ ຫິ ຍໍ ວຕ຺ຖຸໍ ນິສ຺ສາຍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມິໍເຍວ ອນາປຕ຺ຕິວຈນໍ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ປນ ຕີສຸປິ ‘‘ອິມສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ສາທິຍນປຏິພທ຺ຘຕາວເສນ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘ອຎ຺ຎສ຺ສຕ຺ຖາຍາ’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ໂອກາໂສເຍວ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ນ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ກຖິຕໍ. ອິຘ ‘‘ອຎ຺ຎສ຺ສຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຎ຺ເຎສໍ ອຕ຺ຖາຍ ຎາຕກປວາຣິເຕສຸ ອຘິກໍ ວິຎ຺ຎາເປນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕີຕິ ເຈ? ນ, ຕຕ຺ຖ ປຸຣິມສິກ຺ຂາປເທເນວ ອນາປຕ຺ຕິສິທ຺ຘິໂຕ. ຕຕຸຕ຺ຕຣິຕາ, ອຈ຺ຉິນ຺ນາທິກາຣຓຕາ, ອຎ຺ຎາຕກວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ຕາຍ ຈ ປຏິລາໂຠຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາຣິ ອງ຺ຄານິ.

ຕຕຸຕ຺ຕຣິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ປຐມອຸປກ຺ຂຏສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໒໗. ອຏ຺ຐເມ ອປິ ມຍ຺ຍາຕິ ປາເຐປິ ໂສເຍວຕ຺ໂຖ. ອຍ຺ຍາຕິ ປນ ພຫຸວຈເນນ ອາມນ຺ຕນໍ ກຕໍ.

໕໒໘-໕໒໙. ອປທິສ຺ສາຕິ ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອວໍ ອປທິສິຕ຺ວາ. ປຈ຺ຈຍໍ ກຕ຺ວາຕິ ກາຣຓໍ ກຕ຺ວາ. ອຸທ຺ທິສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ໂຍ ກຕ຺ຕາຕິ ‘‘ອຸທ຺ທິສ຺ສາ’’ຕິ ອິມິນາ ວຸຕ຺ຕອຸທ຺ທິສນກິຣິຍາຍ ໂຍ ກຕ຺ຕາ. ຈີວຣໍ ເຈຕາເປນ຺ຕິ ປຣິວຕ຺ເຕນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ຈີວຣເຈຕາປນ຺ນໍ. ນ-ກາຣາຄມໍ ກຕ຺ວາ ຈີວຣເຈຕາປນ຺ນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ຈີວຣເຈຕາປນ’’ນ຺ຕິປິ ປຐນ຺ຕິ. ປຈຸຣໂວຫາຣວເສນາຕິ ເຍຠຸຍ຺ຍໂວຫາຣວເສນ. ເຍຠຸຍ຺ຍວເສນ ຫິ ຆຣສາມິກໍ ທຏ຺ຐຸກາມາ ຕສ຺ສ ຆຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ຕເຖວ ພຫຸລໍ ໂວຫາໂຣ. ພ຺ຍຎ຺ຊນມຕ຺ຕເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ ເນຕພ຺ໂພ ນຕ຺ຖີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໕໓໑. ສມເກປິ ປນ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ຍທຄ຺ຆນກໍ ໂສ ທາຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ຕທຄ຺ຆນເກ ອນາປຕ຺ຕິ ມູລໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຘິກວິຘານໍ ອນາປນ຺ນຕ຺ຕາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ທາຕຸກາໂມມ຺ຫີ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕິເກ ອວຸຕ຺ເຕປິ ທາຕຸກາມຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຍທຄ຺ຆນກໍ ໂສ ທາຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ຕທຄ຺ຆນກໍ ອາຫຣາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອຄ຺ຆວຑ຺ຒນກຎ຺ຫິ ອິທໍ ສິກ຺ຂາປທນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຄ຺ຆວຑ຺ຒນໍ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອຄ຺ຆວຑ຺ຒນກໍ, ອຄ຺ຆວຑ຺ຒນໍ ສນ຺ຘາຍ ອິທໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຈີວຣໍ ເທຫີຕິ ສງ຺ຆາຏິອາທີສຸ ຍໍກິຎ຺ຈິ ຈີວຣໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ຈີວເຣ ຠິຍ຺ໂຍກມ຺ຍຕາ, ອຎ຺ຎາຕກວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ຕາຍ ຈ ປຏິລາໂຠຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ປຐມອຸປກ຺ຂຏສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕໓໒. ທຸຕິຍອຸປກ຺ຂເຏ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ນຕ຺ຖິ.

໑໐. ຣາຊສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໓໗-໕໓໙. ຣາຊສິກ຺ຂາປເທ ປນ ‘‘ອຊ຺ຊຓ຺ໂຫ’’ຕິ ປາເຐ ‘‘ອຊ຺ຊຸຓ຺ໂຫ’’ຕິປິ ປຐນ຺ຕິ. ໂຠໂຄຕິ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ໂພ. ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ອິມິນາ ຈີວຣເຈຕາປນ຺ເນນ ຈີວຣໍ ເຈຕາເປຕ຺ວາ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ຈີວເຣນ ອຈ຺ຉາເທຫີຕິ ອິທໍ ອາຄມນສຸທ຺ຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສເຈ ຫິ ‘ອິທໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເທຫີ’ຕິ ເປເສຍ຺ຍ, ອາຄມນສ຺ສ ອສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ອກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸໍ ອາຣພ຺ຠ ຠິກ຺ຂຸນາ ກປ຺ປິຍກາຣໂກປິ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ໂພ ນ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ, ຕຕ຺ຖ ອາຄມນສ຺ສ ສຸທ຺ຘິຍາ ວາ ອສຸທ຺ຘິຍາ ວາ ວິເສສປ຺ປໂຍຊນໍ ນ ທິສ຺ສຕິ. ສຕິປິ ຫິ ອາຄມນສ຺ສ ອສຸທ຺ຘຠາເວ ທູໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ກຸສລຕາຍ ກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ວທຕິ, ‘‘ກປ຺ປິຍກາຣໂກ ນ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ອິທໍ ນຕ຺ຖິ, ນ ຈ ທູເຕນ ກປ຺ປິຍໂວຫາຣວເສນ ວຸຕ຺ເຕ ທາຍເກນ ອິທໍ ກຖໍ ເປສິຕນ຺ຕິ ອີທິສີ ວິຈາຣຓາ ອຸປລພ຺ຠຕິ, ອວິຈາເຣຕ຺ວາ ຈ ຕໍ ນ ສກ຺ກາ ຊານິຕຸໍ, ຍທິ ປນ ອາຄມນສ຺ສ ອສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ກປ຺ປິຍກາຣໂກ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ໂພ ນ ຠເວຍ຺ຍ, ຈີວຣານໍ ອຕ຺ຖາຍ ທູຕສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ອກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ເປສິເຕ ສພ຺ພຕ຺ຖ ທາຍເກນ ກຖໍ ເປສິຕນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາວ ກປ຺ປິຍກາຣໂກ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ໂພ ຠເວຍ຺ຍ. ຕສ຺ມາ ອສຕິປິ ອາຄມນສຸທ຺ຘິຍໍ ສເຈ ໂສ ທູໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ກຸສລຕາຍ ກປ຺ປິຍໂວຫາຣວເສນ ວທຕິ, ທູຕສ຺ເສວ ວຈນໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຍທິ ຫິ ອາຄມນສຸທ຺ຘິເຍເວຕ຺ຖ ປມາຓໍ, ມູລສາມິເກນ ກປ຺ປິຍໂວຫາຣວເສນ ເປສິຕສ຺ສ ທູຕສ຺ສ ອກປ຺ປິຍໂວຫາຣວເສນ ວທໂຕປິ ກປ຺ປິຍກາຣໂກ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ໂພ ຠເວຍ຺ຍ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ທູຕວຈນເມວ ປມາຓນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ອິມິນາ ຈີວຣເຈຕາປນ຺ເນນາຕິອາທິນາ ປນ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ – ກປ຺ປິຍ ວເສນ ອາຄຕມ຺ປິ ຈີວຣມູລໍ ອີທິເສນ ທູຕວຈເນນ ອກປ຺ປິຍໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕພ຺ພນ຺ຕິ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ໂສ ທູໂຕ ເອວມສ຺ສ ວຈນີໂຍ’’ຕິອາທິ. ສຸວຓ຺ຓໍ, ຣຊຕໍ, ກຫາປໂຓ, ມາສໂກຕິ ອິມານິ ຫິ ຈຕ຺ຕາຣິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຕ຺ຖູນິ, ມຸຕ຺ຕາ, ມຓິ, ເວຬຸຣິໂຍ, ສງ຺ໂຂ, ສິລາ, ປວາຬໍ, ໂລຫິຕງ຺ໂກ, ມສາຣຄລ຺ລໍ, ສຕ຺ຕ ຘຎ຺ຎານິ, ທາສິທາສໍ, ເຂຕ຺ຕໍ, ວຕ຺ຖຸ, ປຸປ຺ຜາຣາມຜລາຣາມາທໂຍຕິ ອິມານິ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖູນິ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ວາ ເຈຕິຍສງ຺ຆຄຓປຸຄ຺ຄລານໍ ວາ ອຕ຺ຖາຍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ສາທິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ນ ໂຂ ມຍໍ, ອາວຸໂສ, ຈີວຣເຈຕາປນ຺ນໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ຈີວຣຎ຺ຈ ໂຂ ມຍໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາມາ’’ຕິ ອິທໍ ປນ ອຕ຺ຕານໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ອາຠຕຕ຺ຕາ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກໂຣ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ອິທໍ ‘‘ອຕ຺ຖິ ປນາຍສ຺ມໂຕ ໂກຈິ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກໂຣ’’ຕິ ກປ຺ປິຍວຈເນນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ. ສເຈ ປນ ທູໂຕ ‘‘ໂກ ອິມໍ ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ ວາ ‘‘ກສ຺ສ ເທມີ’’ຕິ ວາ ວທຕິ, ນ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ໂພ. ‘‘ອາຣາມິໂກ ວາ ອຸປາສໂກ ວາ’’ຕິ ອິທໍ ສາຣຸປ຺ປຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຐເປຕ຺ວາ ປນ ປຎ຺ຈ ສຫຘມ຺ມິເກ ໂຍ ໂກຈິ ກປ຺ປິຍກາຣໂກ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ເອໂສ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ຠິກ຺ຂູນໍ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກໂຣ’’ຕິ ອິທໍ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ກປ຺ປິຍວຈນທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວເມວ ຫິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ‘‘ເອຕສ຺ສ ເທຫີ’’ຕິອາທິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ໂສ ວາ ເຈຕາເປສ຺ສຕິ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ເອໂກ ວາ-ສທ຺ໂທ ປທປູຣໂຓ, ‘‘ສຎ຺ຎຕ຺ໂຕ ໂສ ມຍາ’’ຕິອາທິ ປນ ທູເຕນ ເອວໍ ອາໂຣຈິເຕເຍວ ຕໍ ໂຈເທຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ເນວາສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ທຕ຺ວາ ຄຕມຕ຺ຕກາຣເຓນາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອຕານິ ຫິ ວຈນານິ…ເປ… ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ເອວໍ ວທນ຺ໂຕ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ວຕ຺ຕເຠເທ ທຸກ຺ກຏໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ໂຈທນາ ປນ ໂຫຕິເຍວາ’’ຕິ ມຫາຄຓ຺ຐິປເທ ມຊ຺ຌິມຄຓ຺ຐິປເທ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸທ຺ທິຏ຺ຐໂຈທນາປຣິຈ຺ເຉທໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາຕິ ‘‘ທຸຕິຍມ຺ປິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ’’ຕິອາທິນາ ທສ຺ເສຕ຺ວາ. ປຸຈ຺ຉິຍມາໂນຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸຈ຺ຉິຍມາເນນາຕິ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ກຣຓຕ຺ເຖ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນ’’ນ຺ຕິ. ອາຄຕກາຣຓໍ ຠຎ຺ຊຕີຕິ ອາຄຕກາຣຓໍ ວິນາເສຕິ.

ເອຕ຺ຖ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ ‘‘ອາຄຕກາຣຓໍ ນາມ ຈີວຣຄ຺ຄຫຓໍ, ຕໍ ຠຎ຺ຊຕີຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຸນ ຕໍ ຈີວຣໍ ເຍນ ເກນຈິ ອາກາເຣນ ຄເຫຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອາຄຕກາຣຓໍ ນາມ ກາຍວາຈາຫິ ໂຈທນາ, ຕໍ ຠຎ຺ຊຕີຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຸນ ຕໍ ເຍນ ເກນຈິ ອາກາເຣນ ໂຈເທຕຸໍ ນ ລຠຕິ. ສເຈ ສຍເມວ ເທຕິ, ມູລສາມິໂກ ວາ ທາເປຕິ, ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອປເຣ ປນ ‘‘ອາຄຕກາຣຓໍ ນາມ ຐານໍ, ຕໍ ຠຎ຺ຊຕີຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຍຖາ ‘ອຕ຺ໂຖ ເມ, ອາວຸໂສ, ຈີວເຣນາ’ຕິ ເອກາຍ ໂຈທນາຍ ທ຺ເວ ຐານານິ ຠຎ຺ຊຕິ, ເອວມິຘາປິ ສເຈ ອາສເນ ນິສີທຕິ, ເອກາຍ ນິສຊ຺ຊາຍ ທ຺ເວ ຐານານິ ຠຎ຺ຊຕິ. ອາມິສໍ ເຈ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ເອເກນ ປຏິຄ຺ຄຫເຓນ ທ຺ເວ ຐານານິ ຠຎ຺ຊຕິ. ຘມ຺ມໍ ເຈ ຠາສຕິ, ຘມ຺ມເທສນາສິກ຺ຂາປເທ ວຸຕ຺ຕປຣິຈ຺ເຉທາຍ ເອກາຍ ວາຈາຍ ທ຺ເວ ຐານານິ ຠຎ຺ຊຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອິເມສໍ ປນ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ວາທໍ ‘‘ອຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອາຄຕກາຣຓໍ ນາມ ຐານເມວ, ຕສ຺ມາ ‘ນ ກຕ຺ຕພ຺ພ’ນ຺ຕິ ວາຣິຕສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ນິສຊ຺ຊາທີສຸ ກເຕສຸ ຉສຸ ຐາເນສຸ ເອກໍ ຐານໍ ຠຎ຺ຊຕີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຣ ຕຕ຺ຣ ຐາເນ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອິທໍ ໂຈທກສ຺ສ ຐິຕຏ຺ຐານໂຕ ອປກ຺ກມ຺ມ ຕຕ຺ຣ ຕຕ຺ຣ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຐານໍເຍວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ສາມໍ ວາ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ, ທູໂຕ ວາ ປາເຫຕພ຺ໂພ’’ຕິ ອິທໍ ສຠາວໂຕ ໂຈເທຕຸໍ ອນິຈ຺ຉນ຺ເຕນປິ ກາຕພ຺ພເມວາຕິ ວທນ຺ຕິ. ມຸຂໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ສຍເມວ ກປ຺ປິຍກາຣກຕ຺ຕໍ ອຸປຄໂຕຕິ ມຸຂເວວຏິກກປ຺ປິຍກາຣໂກ. ອວິຈາເຣຕຸກາມຕາຍາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ປກ຺ເຂ ‘‘ນຕ຺ຖມ຺ຫາກໍ ກປ຺ປິຍກາຣໂກ’’ຕິ ອິທໍ ‘‘ຕາທິສໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ກປ຺ປິຍກາຣໂກ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ.

‘‘ເມຓ຺ຑກສິກ຺ຂາປເທ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ຕໍ ເມຓ຺ຑກສິກ຺ຂາປທໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ອິທເມວ ຫິ ‘‘ສນ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສທ຺ຘາ ປສນ຺ນາ’’ຕິອາທິວຈນໍ ເຠສຊ຺ຊກ຺ຂນ຺ຘເກ ເມຓ຺ຑກວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ (ມຫາວ. ໒໙໙) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ເມຓ຺ຑກສິກ຺ຂາປທ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ເມຓ຺ຑເກນ ນາມ ເສຏ຺ຐິນາ –

‘‘ສນ຺ຕິ, ຠນ຺ເຕ, ມຄ຺ຄາ ກນ຺ຕາຣາ ອປ຺ໂປທກາ ອປ຺ປຠກ຺ຂາ, ນ ສຸກຣາ ອປາເຖຍ຺ເຍນ ຄນ຺ຕຸໍ, ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ຠິກ຺ຂູນໍ ປາເຖຍ຺ຍໍ ອນຸຊານາຕູ’’ຕິ –

ຍາຈິເຕນ ຠຄວຕາ –

‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປາເຖຍ຺ຍໍ ປຣິເຍສິຕຸໍ. ຕຓ຺ຑຸໂລ ຕຓ຺ຑຸລຕ຺ຖິເກນ, ມຸຄ຺ໂຄ ມຸຄ຺ຄຕ຺ຖິເກນ, ມາໂສ ມາສຕ຺ຖິເກນ, ໂລຓໍ ໂລຓຕ຺ຖິເກນ, ຄຸໂຬ ຄຸຬຕ຺ຖິເກນ, ເຕລໍ ເຕລຕ຺ຖິເກນ, ສປ຺ປິ ສປ຺ປິຕ຺ຖິເກນາ’’ຕິ –

ວຕ຺ວາ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ສນ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂເວ, ມນຸສ຺ສາ ສທ຺ຘາ ປສນ຺ນາ, ເຕ ກປ຺ປິຍກາຣການໍ ຫຕ຺ເຖ ຫິຣຎ຺ຎໍ ອຸປນິກ຺ຂິປນ຺ຕິ ‘ອິມິນາ ອຍ຺ຍສ຺ສ ຍໍ ກປ຺ປິຍໍ, ຕໍ ເທຖາ’ຕິ. ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍໍ ຕໂຕ ກປ຺ປິຍໍ, ຕໍ ສາທິຕຸໍ, ນ ຕ຺ເວວາຫໍ ຠິກ຺ຂເວ ເກນຈິ ປຣິຍາເຍນ ຊາຕຣູປຣຊຕໍ ສາທິຕພ຺ພໍ ປຣິເຍສິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວທາມີ’’ຕິ.

ຫິຣຎ຺ຎໍ ອຸປນິກ຺ຂິປນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ອາໂຣຈນໍ ອຕ຺ຖິເຍວາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອຎ຺ຎຖາ ອນິທ຺ທິຏ຺ຐກປ຺ປິຍກາຣກຕ຺ຕໍ ຠຊຕີຕິ ນ ໂຈເທຕພ຺ໂພ ສິຍາ. ຍທິ ມູລໍ ສນ຺ຘາຍ ໂຈເທຕິ, ຕໍ ສາທິຕເມວ ສິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ມູລໍ ອສາທິຍນ຺ເຕນາ’’ຕິ.

‘‘ອຎ຺ຎາຕກອປ຺ປວາຣິເຕສຸ ວິຍ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິທໍ ອຕ຺ຕນາ ໂຈທນາຐານຎ຺ຈ ນ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຎໍ ປນ ກປ຺ປິຍກາຣກໍ ເປເສຕ຺ວາ ໂລກຈາຣິຕ຺ຕວເສນ ອນຸຍຸຎ຺ຊິຕ຺ວາປິ ກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸໍ ອາຫຣາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ອຕ຺ຕານໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກຕ຺ຕາ’’ຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ອຎ຺ຎາຕກອປ຺ປວາຣິເຕສຸ ວິຍ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ສເຈ ສຍເມວ ຈີວຣໍ ອາເນຕ຺ວາ ເທນ຺ຕິ, ຄເຫຕພ຺ພໍ. ໂນ ເຈ, ກິຎ຺ຈິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາ’’ຕິ ທຬ຺ຫໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ອມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕິ. ນ ຫິ ອຎ຺ຎາຕກອປ຺ປວາຣິຕໍ ສຍໍ ອວິຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎນ ວິຎ຺ຎາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ນ ຈ ຍຕ຺ຖ ອຎ຺ຎໍ ເປເສຕ຺ວາ ອາຫຣາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຕຕ຺ຖ ສຍໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນ ອາຫຣາເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຖຸໍ. ຍທິ ເຈຕ຺ຖ ອຎ຺ເຎນ ອາຫຣາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ‘‘ອຎ຺ຎາຕກອປ຺ປວາຣິເຕສຸ ວິຍ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິວຈນເມວ ນິຣຕ຺ຖກໍ ສິຍາ. ‘‘ທູເຕນາ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ພ຺ຍຠິຈາຣໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ສຍໍ ອາຫຣິຕ຺ວາປີ’’ຕິ. ທທນ຺ເຕສູຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປິຓ຺ຑປາຕາທີນໍ ອຕ຺ຖາຍາຕິ ອິມິນາ ປນ ‘‘ຈີວຣເຈຕາປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ອິມສ຺ສ ພ຺ຍຠິຈາຣໍ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປິຓ຺ຑປາຕາທີນໍ ອຕ຺ຖາຍ ທິນ຺ເນປິ ຐານໂຈທນາທິ ສພ຺ພໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ກາຕພ຺ພໍ.

ປຏິຄ຺ຄຫເຓປິ ປຣິໂຠເຄປິ ອາປຕ຺ຕີຕິ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ປຣິໂຠເຄ ທຸກ຺ກຏໍ. ສ຺ເວວ ສາປຕ຺ຕິໂກຕິ ທຸກ຺ກຏາປຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ອິທຎ຺ຈ ອຏ຺ຐກຖາປມາເຓເນວ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ‘‘ປຣສ຺ສ ນິທ຺ໂທສຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ສ຺ເວວ ສາປຕ຺ຕິໂກ ສໂທໂສຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ໂຈເທຕີຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປນ ອາປຕ຺ຕິຍາ ໂຈເທຕີຕິ ກຕ຺ວາ ສ຺ເວວ ສາປຕ຺ຕິໂກຕິ ອິທໍ ທຸກ຺ກຏໍເຍວ ສນ຺ຘາຍ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຏິຄ຺ຄຫເຓປິ ປຣິໂຠເຄປິ ອາປຕ຺ຕິເຍວາຕິ ທຸກ຺ກຏເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຬາກສ຺ສປິ ເຂຕ຺ຕສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄຫເຓປິ ອາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈເຍ ສງ຺ໂຆ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕູຕິ ເທຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈເຍ ປຣິຠຸຎ຺ຈຕຸ, ຕຬາກໍ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວາ ‘‘ຈຕຸປຈ຺ຈຍປຣິໂຠຄຕ຺ຖໍ ຕຬາກໍ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວາ ວທຕິ, ວຏ຺ຏຕິເຍວ. ‘‘ອິໂຕ ຕຬາກໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈເຍ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປນ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ.

ອມ຺ຫາກໍ ເອກໍ ກປ຺ປິຍກາຣກໍ ຐເປຖາຕິ ວຸຕ຺ເຕຕິ ອິທໍ ອີທິສໍເຍວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກປ຺ປິຍກ຺ກເມນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິເຕສຸ ເຂຕ຺ຕຕຬາກາທີສຸ ປນ ອວຸຕ຺ເຕປິ ກປ຺ປິຍກາຣກໍ ຐເປຕຸໍ ລພ຺ຠຕິເຍວ. ຍສ຺ມາ ປຣສນ຺ຕກໍ ນາເສຕຸໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ນ ສສ຺ສກາເລ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຊນປທສ຺ສ ສາມິໂກຕິ ອິມິນາວ ໂຍ ຕໍ ຊນປທໍ ວິຈາເຣຕິ, ເຕນປິ ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ທິນ຺ນໍ ວຏ຺ຏຕິເຍວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຸທກວາຫກນ຺ຕິ ອຸທກມາຕິກໍ. ກປ຺ປິຍໂວຫາເຣປີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ວິຘານໍ ວກ຺ຂາມາ’’ຕິ ປາຐເສໂສ. ອຸທກວເສນາຕິ ອຸທກປຣິໂຠຄຕ຺ຖໍ. ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕານນ຺ຕິ ເກວລໍ ອຸທກປຣິໂຠຄຕ຺ຖເມວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອລຊ຺ຊິນາ ກາຣາປິເຕ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ‘‘ລຊ຺ຊີຠິກ຺ຂຸນາ’’ຕິ. ປກຕິຠາໂຄ ນາມ ອິມສ຺ມິໍ ຣຏ຺ເຐ ຈຕຸອມ຺ພຓມຕ຺ຕໍ. ອກຏ຺ຐປຸພ຺ພໍ ນວສສ຺ສໍ ນາມ. ອປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຠາເຄຕິ ‘‘ເອຕ຺ຕເກ ຠູມິຠາເຄ ເອຕ຺ຕໂກ ຠາໂຄ ທາຕພ຺ໂພ’’ຕິ ເອວໍ ອປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຠາເຄ.

ຣຊ຺ຊຸຍາ ວາ ທຓ຺ເຑນ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ປາເທຫິປິ ມິນິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຂເລ ວາ ຐຕ຺ວາ ຣກ຺ຂຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ເຖເນຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ‘‘ມາ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ນິວາເຣນ຺ໂຕ ຣກ຺ຂຕິ ນາມ. ສເຈ ປນ ອວິຈາເຣຕ຺ວາ ເກວລໍ ຕຸຓ຺ຫີຠູໂຕວ ຣກ຺ຂຓຕ຺ຖາຍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ຕິຏ຺ຐຕິ, ວຏ຺ຏຕິ. ສເຈປິ ຕສ຺ມິໍ ຕຸຓ຺ຫີຠູເຕ ໂຈຣິກາຍ ຫຣນ຺ຕິ, ‘‘ມຍໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ອາໂຣເຈສ຺ສາມາ’’ຕິ ເອວໍ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ນີຫຣາເປຕິ ປຏິສາເມຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ສເຈ ປຣິຍາເຍນ ວທຕິ, ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອປຸພ຺ພສ຺ສ ອນຸປ຺ປາທິຕຕ຺ຕາ ອຎ຺ເຎສໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຕສ຺ເສວ ຕໍ ອກປ຺ປິຍ’’ນ຺ຕິ.

ນນຸ ຈ ທຸພ຺ພິຈາຣິຕມຕ຺ເຕນ ຕສ຺ເສວ ຕໍ ອກປ຺ປິຍໍ, ນ ສພ຺ເພສໍ ຣູປິຍສໍໂວຫາເຣ ຈຕຸຕ຺ຖປຕ຺ໂຕ ວິຍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໘໙) ‘‘ໂຍ ປນ ຣູປິຍໍ ອສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘ເຖຣສ຺ສ ປຕ຺ຕໍ ກິຓິຕ຺ວາ ເທຫີ’ຕິ ປຫິຕກປ຺ປິຍກາຣເກນ ສທ຺ຘິໍ ກມ຺ມາຣກຸລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຕ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘ອິເມ ກຫາປເຓ ຄເຫຕ຺ວາ ອິມໍ ເທຫີ’ຕິ ກຫາປເຓ ທາເປຕ຺ວາ ຄຫິໂຕ, ອຍໍ ປຕ຺ໂຕ ເອຕສ຺ເສວ ຠິກ຺ຂຸໂນ ນ ວຏ຺ຏຕິ ທຸພ຺ພິຈາຣິຕຕ຺ຕາ, ອຎ຺ເຎສໍ ປນ ວຏ຺ຏຕິ ມູລສ຺ສ ອສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ຍໍ ເຕ ອາຫຣນ຺ຕິ, ສພ຺ເພສໍ ອກປ຺ປິຍໍ. ກສ຺ມາ? ກຫາປຓານໍ ວິຈາຣິຕຕ຺ຕາຕິ ອິທໍ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ເອຕ຺ຖ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ ‘‘ກຫາປເຓ ສາທິຍິຕ຺ວາ ວິຈາຣິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ສງ຺ຆິກຕ຺ຕາ ຈ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ເພສໍ ນ ກປ຺ປຕີຕິ ເຕສໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອສາທິຍິຕ຺ວາປິ ກຫາປຓານໍ ວິຈາຣິຕຕ຺ຕາ ຣູປິຍສໍໂວຫາໂຣ ກໂຕ ໂຫຕິ, ສງ຺ຆິກຕ຺ຕາ ຈ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ເພສໍ ນ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ປນ ຕີສຸປິ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈຕຸຕ຺ຖປຕ຺ໂຕ ຄິຫິສນ຺ຕການໍເຍວ ກຫາປຓານໍ ວິຈາຣິຕຕ຺ຕາ ອຎ຺ເຎສໍ ກປ຺ປຕິ, ອິຘ ປນ ສງ຺ຆິການໍ ວິຈາຣິຕຕ຺ຕາ ສພ຺ເພສໍ ນ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ. ສພ຺ເພສມ຺ປິ ວາໂທ ເຕນ ເຕນ ປຣິຍາເຍນ ຍຸຊ຺ຊຕິເຍວ.

ຈຕຸສາລທ຺ວາເຣຕິ ໂຠຊນສາລໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິຍາເຍນ ກຖິຕຕ຺ຕາຕິ ‘‘ຄຓ຺ຫາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ສີມາ ຄຕາ’’ຕິ ປຣິຍາເຍນ ກຖິຕຕ຺ຕາ. ປກຕິຠູມິກຣຓຕ຺ຖໍ ‘‘ເຫຏ຺ຐາ ຄຫິຕໍ ປໍສຸ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທາສໍ ທມ຺ມີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ມນຸສ຺ສໍ ທມ຺ມີຕິ ວຸຕ຺ເຕ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ກຸກ຺ກຸຏສູກຣາ…ເປ… ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ກຸກ຺ກຸຏສູກເຣສຸ ທີຍມາເນສຸ ‘‘ອິເມຫິ ອມ຺ຫາກໍ ອຕ຺ໂຖ ນຕ຺ຖິ, ສຸຂໍ ຊີວນ຺ຕຸ, ອຣຎ຺ເຎ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຖາ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ເຂຕ຺ຕວຕ຺ຖຸປຏິຄ຺ຄຫຓາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ (ທີ. ນິ. ໑.໑໐, ໑໙໔) ເຂຕ຺ຕາທີນໍ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ອຍໍ ສພ຺ໂພ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ. ກປ຺ປິຍກາຣກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸນາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐຠາໂວ, ທູເຕນ ອປ຺ປິຕຕາ, ຕຕຸຕ຺ຕຣິ ວາຍາໂມ, ເຕນ ວາຍາເມນ ປຏິລາໂຠຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາຣິ ອງ຺ຄານິ.

ຣາຊສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິຏ຺ຐິໂຕ ຈີວຣວຄ຺ໂຄ ປຐໂມ.

໒. ໂກສິຍວຄ຺ໂຄ

໑. ໂກສິຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໔໒. ປາຬິຍໍ ‘‘ໂກສິຍກາຣເກ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ໂກສໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ໂກສກາຣກາຕິ ລທ຺ຘໂວຫາຣານໍ ປາຓການໍ ໂກສໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ໂກສິຍໍ, ຕໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ໂກສິຍກາຣກາ, ຕນ຺ຕວາຍາ. ສໍຫນນໍ ສງ຺ຆາໂຕ, ວິນາໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂກສິຍມິສ຺ສກນ຺ຕິ ໂກສິຍຕນ຺ຕຸນາ ມິສ຺ສໍ. ‘‘ອວາຍິມ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວາຍິຕ຺ວາ ເຈ ກໂຣນ຺ຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ. ອນາປຕ຺ຕິ ວິຕານໍ ວາຕິອາທິນາ ວິຕານາທີນໍ ອຕ຺ຖາຍ ກຣເຓປິ ເຕນາກາເຣນ ປຣິໂຠເຄປິ ອນາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ.

ເອວມ຺ປິ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ກຕເມວ ໂຫຕີຕິ ອິມິນາ ວາເຕນ ອາຫຣິຕ຺ວາ ປາຕິເຕປິ ອຈິຕ຺ຕກຕ຺ຕາ ອາປຕ຺ຕິເຍວາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ໂກສິຍມິສ຺ສກຕາ, ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ສນ຺ຖຕສ຺ສ ກຣຓໍ ກາຣາປນໍ, ປຏິລາໂຠ ຈາຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ໂກສິຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕໔໗. ສຸທ຺ຘກາຬກສິກ຺ຂາປທໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

໓. ທ຺ເວຠາຄສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໕໒. ທ຺ເວຠາຄສິກ຺ຂາປເທ ປນ ທ຺ເວ ຠາຄາຕິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉໂທ ກາຬການໍ ອຘິກຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ປຏິກ຺ເຂປວເສນ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຕຕິຍໍ ໂອທາຕານໍ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ໂຄຈຣິຍານນ຺ຕິ ອຍໍ ເຫຏ຺ຐິມປຣິຈ຺ເຉໂທ ເຕສໍ ອຘິກຄ຺ຄຫເຓ ປຏິກ຺ເຂປາຠາວໂຕ, ຕສ຺ມາ ກາຬການໍ ຠາຄທ຺ວຍໂຕ ອຘິກໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ເສສານໍ ປນ ວຸຕ຺ຕປ຺ປມາຓໂຕ ອຘິກມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ກາຬການໍເຍວ ຈ ອຘິກຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ກາຬການໍ ອຸປຑ຺ຒໍ ໂອທາຕານໍ ວາ ໂຄຈຣິຍານໍ ວາ ອຸປຑ຺ຒໍ ຄເຫຕ຺ວາປິ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ພຫຸຕຣໍ ໂອທາຕານໍ ພຫຸຕຣໍ ໂຄຈຣິຍານໍ ອາທິຍິຕ຺ວາ ກໂຣຕິ, ສຸທ຺ຘໍ ໂອທາຕານໍ ສຸທ຺ຘໍ ໂຄຈຣິຍານໍ ອາທິຍິຕ຺ວາ ກໂຣຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ຕໍ ສເມຕິ. ‘‘ກາຬເກ ໂອທາເຕ ຈ ຐເປຕ຺ວາ ເສສາ ໂຄຈຣິເຍສຸເຍວ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ທ຺ເວ ໂກຏ຺ຐາສາ ກາຬການນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ‘‘ເອກສ຺ສປິ ກາຬກໂລມສ຺ສ ອຕິເຣກຠາເວ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ທ຺ເວຠາຄສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ຕ຺ຕໍ, ຕໍ ‘‘ຘາຣຍິຕ຺ວາ ທ຺ເວ ຕຸລາ ອາທາຕພ຺ພາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ຕຸລາຘາຣຓາຍ ນ ສເມຕິ. ນ ຫິ ໂລເມ ຄເຓຕ຺ວາ ຕຸລາຘາຣຓາ ກຣີຍຕິ, ອຖ ຄເຓຕ຺ວາວ ຘາຣຍິຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ກິໍ ຕຸລາຘາຣຓາຍ, ຕສ຺ມາ ເອວເມຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ ຍຸຕ຺ໂຕ ສິຍາ – ອຈິຕ຺ຕກຕ຺ຕາ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ປຸພ຺ເພ ຕຸລາຍ ຘາຣຍິຕ຺ວາ ຐປິເຕສຸ ເອກມ຺ປິ ໂລມໍ ຕຕ຺ຖ ປເຕຍ຺ຍ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍນ຺ຕິ. ອຎ຺ຎຖາ ທຸພ຺ພິຎ຺ເຎຍ຺ຍຠາວໂຕ ທ຺ເວ ຕຸລາ ນາທາຕພ຺ພາ, ອູນກຕຣາວ ອາທາຕພ຺ພາ ສິຍຸໍ.

ທ຺ເວຠາຄສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ຉພ຺ພສ຺ສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໕໗. ຉພ຺ພສ຺ສສິກ຺ຂາປເທ ປນ ‘‘ເຍສໍ ໂນ ສນ຺ຖເຕ ທາຣກາ ອຸຫທນ຺ຕິປິ ອຸມ຺ມິຫນ຺ຕິປິ, ເຍສໍ ໂນ ສນ຺ຖຕາ ອຸນ຺ທູເຣຫິປິ ຂຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ ເອວໍ ປາຬິປທານໍ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຫທ ກຣີໂສສ຺ສຄ຺ເຄ, ມິຫ ເສຈເນຕິ ປນິມສ຺ສຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ວຈ຺ຈມ຺ປິ ປສ຺ສາວມ຺ປິ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ. ປວາຣຓາອຸໂປສຖປາຏິປທທິວເສສຸ ສນ຺ຖຕໍ ກຣິຕ຺ວາ ປຸນ ຉຏ຺ເຐ ວສ຺ເສ ປຣິປຸຓ຺ເຓ ປວາຣຓາອຸໂປສຖປາຏິປທທິວເສສຸ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ຉພ຺ພສ຺ສານິ ກໂຣຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ທຸຕິຍທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ກໂຣນ຺ໂຕ ປນ ອຕິເຣກຉພ຺ພສ຺ສານິ ກໂຣຕິ ນາມ.

ຉພ຺ພສ຺ສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ນິສີທນສນ຺ຖຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໖໕-໖. ນິສີທນສນ຺ຖຕສິກ຺ຂາປເທ ປນ ປຎ຺ຎາຍິສ຺ສຕີຕິ ສເຈ ສາ ກຕິກາ ມນາປາ ຠວິສ຺ສຕິ, ມນາປຕາຍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ສນ຺ທິສ຺ສິສ຺ສຕິ. ສເຈ ອມນາປາ, ອມນາປຕາຍ ສນ຺ທິສ຺ສິສ຺ສຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ, ອາຣຎ຺ຎກງ຺ຄາທີນິ ຕີຓິ ປາຬິຍໍ ປຘານງ຺ຄວເສນ ວຸຕ຺ຕານິ, ເສສານິປິ ເຕ ສມາທິຍິໍສຸເຍວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ສນ຺ຖເຕ ຈຕຸຕ຺ຖຈີວຣສຎ຺ຎິຕາຍາ’’ຕິ. ອຸຊ຺ຌິຕ຺ວາຕິ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ.

໕໖໗. ນິສີທນສນ຺ຖຕຕ຺ຕາ ນິວາສນປາຣຸປນກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ‘‘ສກິໍ ນິສິນ຺ນຎ຺ເຈວ ນິປນ຺ນຎ຺ຈາ’’ຕິ. ວິທຕ຺ຖິມຕ຺ຕນ຺ຕິ ສຸຄຕວິທຕ຺ຖິໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ອິທຎ຺ຈ ເຫຏ຺ຐິມປຣິຈ຺ເຉທທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ວິຕານາທີນໍເຍວ ອຕ຺ຖາຍ ກຣເຓ ອນາປຕ຺ຕິວຈນໂຕ ສເຈ ນິປຊ຺ຊນຕ຺ຖາຍ ກໂຣນ຺ຕິ, ອາປຕ຺ຕິເຍວາ’’ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ອກປ຺ປິຍຕ຺ຕາ ປນ ‘‘ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທຎ຺ຈ ນິສີທນສນ຺ຖຕໍ ນາມ ນິສີທນຈີວຣເມວ, ນາຎ຺ຎນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ນິສີທນສິກ຺ຂາປເທປິ ນິສີທນໍ ນາມ ສທສໍ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ຈ ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈສ຺ສ ‘‘ສນ຺ຖຕສທິສໍ ສນ຺ຖຣິຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ອນ຺ເຕ ສຸຄຕວິທຕ຺ຖິຍາ ວິທຕ຺ຖິມຕ຺ເຕ ປເທເສ ທ຺ວີສຸ ຐາເນສຸ ຜາເລຕ຺ວາ ຕິສ຺ໂສ ທສາ ກຣີຍນ຺ຕິ, ຕາຫິ ທສາຫິ ສທສໍ ນາມ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໕໓໑) ວຈນໂຕ ອິຘາປິ ‘‘ນິສີທນໍ ນາມ ສທສໍ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ຈ ‘‘ສນ຺ຖເຕ ຈຕຸຕ຺ຖຈີວຣສຎ຺ຎິຕາຍາ’’ຕິ ຈ ວຈນໂຕ ຕໍ ຍຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ນິສີທນສນ຺ຖຕໍ ເອຬກໂລມານິ ສນ຺ຖຣິຕ຺ວາ ສນ຺ຖຕໍ ວິຍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕໍ ອວາຍິມໍ ອນຘິຏ຺ຐານຸປຄໍ, ນິສີທນຈີວຣໍ ປນ ຉນ຺ນໍ ຈີວຣານໍ ອຎ຺ຎຕເຣນ ກໂຣຕິ ອຘິຏ຺ຐານຸປຄໍ, ຕໍ ກໂຣນ຺ຕາ ຈ ນນ຺ຕການິ ສນ຺ຖຣິຕ຺ວາ ສນ຺ຖຕສທິສໍ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ວີມໍສິຕ຺ວາ ຍຸຕ຺ຕຕຣໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ນິສີທນສນ຺ຖຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ເອຬກໂລມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໗໑. ເອຬໂລມສິກ຺ຂາປເທ ປນ ອາສຸມ຺ຠີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອສຸມ຺ຠີ’’ຕິ ປຐນ຺ຕິ. ກິລນ຺ຕາຕິ ອິມິນາ ກິລນ຺ຕຕາຍ ເຕ ໂອນມິຕ຺ວາ ປາເຕຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອທ຺ຘານມຄ຺ຄປ຺ປຏິປນ຺ນສ຺ສາຕິ ອິທໍ ວຕ຺ຖຸມຕ຺ຕທີປນວເສນ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ປນ ຘມ຺ເມນ ລຠິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິເຍວ. ຕິໂຍຊນປຣມນ຺ຕິ ຈ ຄຫິຕຏ຺ຐານໂຕ ຕິໂຍຊນປ຺ປມາຓໍ ເທສນ຺ຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ.

໕໗໒. ສຫຕ຺ຖາຕິ ກຣຓຕ຺ເຖ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສຫຕ຺ເຖນາ’’ຕິ. ອສນ຺ເຕ ຫາຣເກຕິ ປາຬິຍໍ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອນຸຣູປຕາທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ຫາຣເກ ວິຊ຺ຊມາເນ ຕິໂຍຊນພ຺ຠນ຺ຕເຣ ສຫຕ຺ຖາ ຫຣນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ຕິໂຍຊນໂຕ ພຫິ ພຫິຕິໂຍຊນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕິໂຍຊນໂຕ ພຫິ ປາເຕຕີ’’ຕິ. ເຕນ ຫຣິເຕປິ ອາປຕ຺ຕິເຍວາຕິ ສອຸສ຺ສາຫຕ຺ຕາ ອນາຓຕ຺ຕິຍາ ຫຏຕ຺ຕາ ຈ. ສຕິປິ ຫິ ສອຸສ຺ສາຫຠາເວ ອາຓຕ຺ຕິຍາ ເຈ ຫຣຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ ‘‘ອຎ຺ຎໍ ຫຣາເປຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ. ອຎ຺ໂຎ ຫຣິສ຺ສຕີຕິ ອຘິປ຺ປາຍາຠາວໂຕ ‘‘ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ຐປິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສອຸສ຺ສາຫຕ຺ຕາຕິ ຕິໂຍຊນາຕິກ຺ກມເນ ສອຸສ຺ສາຫຕ຺ຕາ. ອິທຎ຺ຈ ‘‘ອຎ຺ໂຎ ຫຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ຐປິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຈິຕ຺ຕກຕ຺ຕາຕິ ອິທໍ ປນ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ຐປິຕໍ ສນ຺ຘາຍ. ອນາປຕ຺ຕິ ປາຬິຍາ ນ ສເມຕີຕິ ‘‘ຕິໂຍຊນໍ ຫຣຕີ’’ຕິອາທິປາຬິຍາ, ວິເສສໂຕ ‘‘ອຎ຺ຎໍ ຫຣາເປຕີ’’ຕິ ປາຬິຍາ ຈ ນ ສເມຕິ.

ສເຈ ສາມິກໍ ຊານາເປຕ຺ວາ ຐເປຕິ, ອາຓຕ຺ຕິຍາ ຫຣາເປຕິ ນາມາຕິ ອາຫ ‘‘ສາມິກສ຺ສ ອຊານນ຺ຕສ຺ເສວາ’’ຕິ. ອຄຈ຺ຉນ຺ເຕປີຕິ ຄມນໍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຐິຕຍາເນປິ. ເຫຏ຺ຐາ ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕຕິ ຠູມິຍໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ. ອຎ຺ຎໍ ຫຣາເປຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຎ຺ຎ-ຄ຺ຄຫເຓນ ສາມຎ຺ຎໂຕ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາປິ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ອາຫ – ‘‘ອຎ຺ຎໍ ຫຣາເປຕີຕິ ວຈນໂຕ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ. ສຸງ຺ກຆາເຕ ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ອຎ຺ຎໍ ຫຣາເປນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ອຎ຺ຎວິຫິຕສ຺ສ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕາຠາວໂຕ ອນາປຕ຺ຕິ.

໕໗໕. ‘‘ຕໍ ຫຣນ຺ຕສ຺ສາຕິ ປຸນ ຕິໂຍຊນໍ ຫຣນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ມຫາຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ປນ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ ອງ຺ເຄສຸ ‘‘ປຐມປ຺ປຏິລາໂຠ ສຕິ ອິມິນາ ວຈເນນ ນ ສເມຕິ. ‘‘ປຐມປ຺ປຏິລາໂຠ’’ຕິ ຫິ ອິທໍ ທຸຕິຍປ຺ປຏິລາໂຠ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອງ຺ຄໍ ນ ໂຫຕີຕິ ທີເປຕິ, ຕສ຺ມາ ປາຬິຍໍ ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ວິເສສາຠາວໂຕ ອຈ຺ຉິນ຺ນໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ຫຣນ຺ຕສ຺ສ ປຸນ ຕິໂຍຊນາຕິກ຺ກເມປິ ອນາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕິ. ອຎ຺ຎຖາ ອຈ຺ຉິນ຺ນໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ປຸນ ຕິໂຍຊນໍ ຫຣຕີຕິ ວເທຍ຺ຍ. ວີມໍສິຕ຺ວາ ຍຸຕ຺ຕຕຣໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອນາປຕ຺ຕິ ກຕຠຓ຺ຑນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ກມ຺ພລໂກຊວາທິກຕຠຓ຺ຑມ຺ປິ. ປກຕິຈີວເຣ ລຄ຺ຄໂລມານິ ອາປຕ຺ຕິໍ ຊເນນ຺ຕິເຍວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕນຸກປຕ຺ຕຕ຺ຖວິກນ຺ຕເຣ ອຆຏ຺ຏນຕ຺ຖໍ ປກ຺ຂິປນ຺ຕິ. ປກ຺ຂິຕ຺ຕນ຺ຕິ ກຓ຺ຓຈ຺ຉິທ຺ເທ ປກ຺ຂິຕ຺ຕໍ. ນິຘານມຸຂໍ ນາມາຕິ ອິມິນາ ກຕຠຓ຺ຑສງ຺ຂ຺ຍໍ ນ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເອຬກໂລມານໍ ອກຕຠຓ຺ຑຕາ, ປຐມປ຺ປຏິລາໂຠ, ອຕ຺ຕນາ ອາທາຍ ວາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອຊານນ຺ຕສ຺ສ ຍາເນ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວາ ຕິໂຍຊນາຕິກ຺ກມນໍ, ອາຫຣຓປຈ຺ຈາຫຣຓໍ, ອວາສາຘິປ຺ປາຍຕາຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ປຎ຺ຈ ອງ຺ຄານິ.

ເອຬກໂລມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕໗໖. ເອຬກໂລມໂຘວາປນສິກ຺ຂາປທໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

໘. ຣູປິຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໘໓-໕໘໔. ຣູປິຍສິກ຺ຂາປເທ ປນ ສຕ຺ຖຸວຓ຺ໂຓຕິ ສຕ຺ຖຸນາ ສມານວຓ຺ໂຓ. ສຕ຺ຖຸໂນ ວຓ຺ໂຓ ສຕ຺ຖຸວຓ຺ໂຓ, ສຕ຺ຖຸວຓ຺ໂຓ ວິຍ ວຓ຺ໂຓ ອສ຺ສາຕິ ສຕ຺ຖຸວຓ຺ໂຓຕິ ມຊ຺ຌປທໂລປີສມາໂສ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ປາກຕິໂກ ນາມ ເອຕຣຫິ ປກຕິກຫາປໂຓ. ຣຸກ຺ຂຜລພີຊມໂຍຕິ ຕິນ຺ຕິຓິກາທິຣຸກ຺ຂານໍ ຜລພີເຊນ ກໂຕ. ອິຈ຺ເຈຕໍ ສພ຺ພມ຺ປີຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕເຠທໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຕ຺ຖຸ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຊາຕຣູປມາສໂກຕິ ສຸວຓ຺ຓກຫາປໂຓ.

ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ທີຍມານໍ ວາ ກຕ຺ຖຈິ ຐິຕໍ ວາ ນິປ຺ປຣິຄ຺ຄຫໍ ທິສ຺ວາ ສຍໍ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ. ‘‘ອິທໍ ອຍ຺ຍສ຺ສ ໂຫຕູ’’ຕິ ເອວໍ ສມ຺ມຸຂາ ວາ ‘‘ອສຸກສ຺ມິໍ ນາມ ຐາເນ ມມ ຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓໍ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ເອວໍ ປຣມ຺ມຸຂາ ຐິຕໍ ວາ ເກວລໍ ວາຈາຍ ວາ ຫຕ຺ຖມຸທ຺ທາຍ ວາ ‘‘ຕຸຍ຺ຫ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕສ຺ສ ກາຍວາຈາຫິ ອປ຺ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຈິຕ຺ເຕນ ສາທິຍນໍ ອຸປນິກ຺ຂິຕ຺ຕສາທິຍນໍ ນາມ. ‘‘ສາທິຍຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ວິຠາເວຕິ ‘‘ຄຓ຺ຫິຕຸກາໂມ ໂຫຕີ’’ຕິ. ‘‘ອິທໍ ຄຸຕ຺ຕຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ອາຈິກ຺ຂິຕພ຺ພນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຍປຣິໂຠຄໍເຍວ ສນ຺ຘາຍ ອາຈິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ. ‘‘ອິຘ ນິກ຺ຂິປາຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາເປຍ຺ຍ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂເຓນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ອິຘ ນິກ຺ຂິປາຫີຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ປຣໂຕ ‘‘ອິມໍ ຄຓ຺ຫາ’’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ກປ຺ປິຍຎ຺ຈ ອກປ຺ປິຍຎ຺ຈ ນິສ຺ສາຍ ຐິຕເມວ ໂຫຕີຕິ ຍສ຺ມາ ຕໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນປຈ຺ຈຍປຣິໂຠໂຄ ກປ຺ປຕິ, ຕສ຺ມາ ກປ຺ປິຍໍ ນິສ຺ສາຍ ຐິຕໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ທຸພ຺ພິຈາຣຓາຍ ຕໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນປຈ຺ຈຍປຣິໂຠໂຄປິ ນ ກປ຺ປຕິ, ຕສ຺ມາ ອກປ຺ປິຍໍ ນິສ຺ສາຍ ຐິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ນ ເຕນ ກິຎ຺ຈິ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑໍ ເຈຕາປິຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເຈຕາປິຕໍ ເຈ, ນຕ຺ຖິ ປຣິໂຠຄຸປາໂຍ, ຕສ຺ມາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອກປ຺ປິຍຎ຺ຫິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ວຕ຺ຖຸໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ຕໍ ອນິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາວ ເຈຕາປິຕໍ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ນິສ຺ສຏ຺ຐມ຺ປິ ສພ຺ເພສໍ ນ ກປ຺ປຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຍສ຺ມາ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ວຕ຺ຖຸໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ເຈຕາປິຕໍ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ນິສ຺ສຊ຺ຊາມີຕິ ນິສ຺ສຏ຺ຐໍ ວິນາວ ອຸປາຍໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຕສ຺ມາ ‘ນ ເຕນ ກິຎ຺ຈິ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑໍ ເຈຕາປິຕ’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ອາຣາມິການໍ ວາ ປຕ຺ຕຠາຄນ຺ຕິ ອິທໍ ຄິຫີນໍ ຫຕ຺ຖຄໂຕປິ ໂສເຍວ ຠາໂຄຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ສເຈ ປນ ເຕນ ອຎ຺ຎໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອາຣາມິກາ ເທນ຺ຕິ, ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ມຊ຺ຌິມຄຓ຺ຐິປເທ ຈູຬຄຓ຺ຐິປເທ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໂຕ ຫຣິຕ຺ວາຕິ ອຎ຺ເຎສໍ ປຕ຺ຕຠາຄໂຕ ຫຣິຕ຺ວາ. ກສິຓປຣິກມ຺ມນ຺ຕິ ອາໂລກກສິຓປຣິກມ຺ມໍ. ມຎ຺ຈປີຐາທີນິ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຕໂຕ ຄຫິຕມຎ຺ຈປີຐາທີນິ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ເຈ ຄຫິຕໍ, ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຉາຍາປີຕິ ໂຠຊນສາລາທີນໍ ຉາຍາປິ. ປຣິຈ຺ເຉທາຕິກ຺ກນ຺ຕາຕິ ເຄຫປຣິຈ຺ເຉທໍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕາ, ຉາຍາຍ ຄຕຄຕຏ຺ຐານໍ ເຄຫໍ ນາມ ນ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ມຄ຺ເຄນປີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ສເຈ ອຎ຺ໂຎ ມຄ຺ໂຄ ນຕ຺ຖິ, ມຄ຺ຄໍ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ກີຕາຍາຕິ ເຕນ ວຕ຺ຖຸນາ ກີຕາຍ. ອຸປນິກ຺ເຂປໍ ຐເປຕ຺ວາ ສງ຺ໂຆ ປຈ຺ຈເຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕີຕິ ສເຈ ອຸປາສໂກ ‘‘ອຕິພຫຸ ເອຕໍ ຫິຣຎ຺ຎໍ, ອິທໍ, ຠນ຺ເຕ, ອຊ຺ເຊວ ນ ວິນາເສຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ສຍໍ ອຸປນິກ຺ເຂປໍ ຐເປຕິ, ອຎ຺ເຎນ ວາ ຐປາເປຕິ, ເອຕໍ ອຸປນິກ຺ເຂປໍ ຐເປຕ຺ວາ ຕໂຕ ອຸທຍໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ສງ຺ໂຆ ປຈ຺ຈເຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ, ເຕນ ວຕ຺ຖຸນາ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ອກປ຺ປິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໕໘໕. ປຕິໂຕກາສໍ ອສມນ຺ນາຫຣນ຺ເຕນ ປາເຕຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິທໍ ນິຣເປກ຺ຂຠາວທສ຺ສນປຣນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ ປຕິຕຏ຺ຐາເນ ຎາເຕປິສ຺ສ ຄູຖໍ ຉຑ຺ເຑນ຺ຕສ຺ສ ວິຍ ນິຣເປກ຺ຂຠາໂວເຍເວຕ຺ຖ ປມາຓນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອສນ຺ຕສມ຺ຠາວນາຍາຕິ ອຕ຺ຕນິ ອວິຊ຺ຊມານອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມາໂຣຈນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຖຍ຺ຍປຣິໂຠໂຄ ນາມ ອນຣຫສ຺ສ ປຣິໂຠໂຄ. ຠຄວຕາ ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ສາສເນ ສີລວໂຕ ປຈ຺ຈຍາ ອນຸຎ຺ຎາຕາ, ນ ທຸສ຺ສີລສ຺ສ. ທາຍການມ຺ປິ ສີລວໂຕ ເອວ ປຣິຈ຺ຈາໂຄ, ນ ທຸສ຺ສີລສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ກາຣານໍ ມຫປ຺ຜລຠາວສ຺ສ ປຈ຺ຈາສີສນໂຕ. ອິຕິ ສຕ຺ຖາຣາ ອນນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ທາຍເກຫິ ຈ ອປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕຕ຺ຕາ ທຸສ຺ສີລສ຺ສ ປຣິໂຠໂຄ ເຖຍ຺ຍປຣິໂຠໂຄ. ອິຓວເສນ ປຣິໂຠໂຄ ອິຓປຣິໂຠໂຄ, ປຏິຄ຺ຄາຫກໂຕ ທກ຺ຂິຓາວິສຸທ຺ຘິຍາ ອຠາວໂຕ ອິຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິໂຠໂຄ ວິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມາຕິ ‘‘ສີລວໂຕ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ກາຣຓຠາເວນ ປຈ຺ຈາມສຕິ. ຈີວຣໍ ປຣິໂຠເຄ ປຣິໂຠເຄຕິ ກາຍໂຕ ໂມເຈຕ຺ວາ ໂມເຈຕ຺ວາ ປຣິໂຠເຄ. ປຸເຣຠຕ຺ຕ…ເປ… ປຈ຺ຉິມຍາເມສຸ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຖາ ອສກ຺ໂກນ຺ເຕນ ຍຖາວຸຕ຺ຕກາລວິເສສວເສນ ເອກສ຺ມິໍ ທິວເສ ຈຕຸກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ສກິໍເຍວ ວາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພໍ.

ສຈສ຺ສ ອປຈ຺ຈເວກ຺ຂໂຕວ ອຣຸໂຓ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉຕິ, ອິຓປຣິໂຠຄຏ຺ຐາເນ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຫິຍ຺ໂຍ ຍໍ ມຍາ ຈີວຣໍ ປຣິຠຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຍາວເທວ ສີຕສ຺ສ ປຏິຆາຕາຍ…ເປ… ຫິຣິໂກປີນປ຺ປຏິຈ຺ຉາທນຕ຺ຖໍ, ຫິຍ຺ໂຍ ໂຍ ມຍາ ປິຓ຺ຑປາໂຕ ປຣິຠຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ເນວ ທວາຍາຕິອາທິນາ ສເຈ ອຕີຕປຣິໂຠຄປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓໍ ນ ກເຣຍ຺ຍ, ອິຓປຣິໂຠຄຏ຺ຐາເນ ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ວີມໍສິຕພ຺ພໍ. ເສນາສນມ຺ປິ ປຣິໂຠເຄ ປຣິໂຠເຄຕິ ປເວເສ ປເວເສ. ເອວໍ ປນ ອສກ຺ໂກນ຺ເຕນ ປຸເຣຠຕ຺ຕາທີສຸ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພໍ. ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸນ຺ຕິ ອິຘ ວິສຸໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຕິປຈ຺ຈຍຕາຕິ ສຕິຍາ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ, ປຏິຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ປຣິໂຠຄສ຺ສ ຈ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓສຕິຍາ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາວ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພຎ຺ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕເນວາຫ ‘‘ສຕິໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປີຕິ ຍທິປິ ທ຺ວີສຸປິ ຐາເນສຸ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ຍຸຕ຺ຕາ, ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ. ອປເຣ ປນາຫຸ ‘‘ສຕິປຈ຺ຈຍຕາຕິ ສຕິເຠສຊ຺ຊປຣິໂຠຄສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠາເວ ປຈ຺ຈເຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປີຕິ ປຈ຺ຈເຍ ສຕິປີ’’ຕິ, ຕໍ ເຕສໍ ມຕິມຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ປຈ຺ຈຍສນ຺ນິສ຺ສິຕສີລໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຍ ວິສຸຊ຺ຌຕິ, ນ ປຈ຺ຈຍສພ຺ຠາວມຕ຺ເຕນ.

ນນຸ ຈ ‘‘ປຣິໂຠເຄ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສີລໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ປຈ຺ຈຍສນ຺ນິສ຺ສິຕສີລສ຺ສ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສີລສ຺ສ ຈ ໂກ ວິເສໂສຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ປຸຣິເມສຸ ຕາວ ຕີສຸ ປຈ຺ຈເຍສຸ ວິເສໂສ ປາກໂຏເຍວ, ຄິລານປຈ຺ຈເຍ ປນ ຍຖາ ວຕິໍ ກຕ຺ວາ ຣຸກ຺ຂມູເລ ໂຄປິເຕ ຕສ຺ສ ຜລານິປິ ຣກ຺ຂິຕານິເຍວ ໂຫນ຺ຕິ, ເອວເມວ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຍ ປຈ຺ຈຍສນ຺ນິສ຺ສິຕສີເລ ຣກ຺ຂິເຕ ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘໍ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສີລມ຺ປິ ນິປ຺ຜນ຺ນໍ ນາມ ໂຫຕິ. ຄິລານປຈ຺ຈຍໍ ອປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ສີລໍ ຠິຊ຺ຊມານໍ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສີລເມວ ຠິຊ຺ຊຕິ, ປຈ຺ຈຍສນ຺ນິສ຺ສິຕສີລໍ ປນ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕປຸຣິມຍາມາທີສຸ ຍາວ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນາ ອປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕສ຺ເສວ ຠິຊ຺ຊຕິ. ປຸເຣຠຕ຺ຕຎ຺ຫິ ອປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາປິ ຄິລານປຈ຺ຈຍໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ, ອິທເມເຕສໍ ນານາກຣຓໍ.

ເອວໍ ປຈ຺ຈຍສນ຺ນິສ຺ສິຕສີລສ຺ສ ວິສຸທ຺ຘິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ເຕເນວ ປສງ຺ເຄນ ສພ຺ພາປິ ສຸທ຺ຘິໂຍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຈຕຸພ຺ພິຘາ ຫິ ສຸທ຺ຘີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສຸຊ຺ຌຕິ ເອຕາຍາຕິ ສຸທ຺ຘິ, ຍຖາຘມ຺ມໍ ເທສນາວ ສຸທ຺ຘິ ເທສນາສຸທ຺ຘິ. ວຸຏ຺ຐານສ຺ສປິ ເຈຕ຺ຖ ເທສນາຍ ເອວ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຉິນ຺ນມູລາປຕ຺ຕີນໍ ປນ ອຠິກ຺ຂຸຕາປຏິຎ຺ຎາວ ເທສນາ. ອຘິຏ຺ຐານວິສິຏ຺ໂຐ ສໍວໂຣວ ສຸທ຺ຘິ ສໍວຣສຸທ຺ຘິ. ຘມ຺ເມນ ສເມນ ປຈ຺ຈຍານໍ ປຣິເຍຏ຺ຐິ ເອວ ສຸທ຺ຘິ ປຣິເຍຏ຺ຐິສຸທ຺ຘິ. ຈຕູສຸ ປຈ຺ຈເຍສຸ ວຸຕ຺ຕວິຘິນາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາວ ສຸທ຺ຘິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓສຸທ຺ຘິ. ເອສ ຕາວ ສຸທ຺ຘີສຸ ສມາສນໂຍ. ສຸທ຺ຘິມນ຺ເຕສຸ ສີເລສຸ ເທສນາ ສຸທ຺ຘິ ເອຕສ຺ສາຕິ ເທສນາສຸທ຺ຘິ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ນ ປຸນ ເອວໍ ກຣິສ຺ສາມີຕິ ເອຕ຺ຖ ເອວນ຺ຕິ ສໍວຣເຠທໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ປຫາຍາຕິ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ, ອກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທາຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ທາຍໍ, ຕໍ ອາທິຍນ຺ຕີຕິ ທາຍາທາ, ອນນຸຎ຺ຎາເຕສຸ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ປຣິໂຠຄາຠາວໂຕ ອນຸຎ຺ຎາເຕສຸເຍວ ຈ ປຣິໂຠຄສພ຺ຠາວຠາວໂຕ ຠິກ຺ຂູຫິ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພປຈ຺ຈຍາ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕກາ. ຘມ຺ມທາຍາທສຸຕ຺ຕຎ຺ເຈຕ຺ຖ ສາຘກນ຺ຕິ –

‘‘ຘມ຺ມທາຍາທາ ເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠວຖ, ມາ ອາມິສທາຍາທາ. ອຕ຺ຖິ ເມ ຕຸມ຺ເຫສຸ ອນຸກມ຺ປາ, ‘ກິນ຺ຕິ ເມ ສາວກາ ຘມ຺ມທາຍາທາ ຠເວຍ຺ຍຸໍ, ໂນ ອາມິສທາຍາທາ’’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໙) –

ເອວໍ ປວຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມທາຍາທສຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ເອຕ຺ຖ ເອຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ສາຘກໍ.

ອວີຕຣາຄານໍ ຕຓ຺ຫາປຣວສຕາຍ ປຈ຺ຈຍປຣິໂຠເຄ ສາມິຠາໂວ ນຕ຺ຖິ, ຕທຠາເວນ ວີຕຣາຄານໍ ຕຕ຺ຖ ສາມິຠາໂວ ຍຖາຣຸຈິ ປຣິໂຠຄສພ຺ຠາວໂຕ. ຕຖາ ຫິ ເຕ ປຏິກູລມ຺ປິ ອປ຺ປຏິກູລາກາເຣນ ອປ຺ປຏິກູລມ຺ປິ ປຏິກູລາກາເຣນ ຕທຸຠຍມ຺ປິ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນາກາເຣນ ປຈ຺ຈເຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ, ທາຍການຎ຺ຈ ມໂນຣຖໍ ປຣິປູເຣນ຺ຕິ. ເຕນາຫ – ‘‘ເຕ ຫິ ຕຓ຺ຫາຍ ທາສພ຺ຍໍ ອຕີຕຕ຺ຕາ ສາມິໂນ ຫຸຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ. ໂຍ ປນາຍໍ ສີລວໂຕ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕປຣິໂຠໂຄ, ໂສ ອິຓປຣິໂຠຄສ຺ສ ປຈ຺ຈນີກຕ຺ຕາ ອາຓຓ຺ຍປຣິໂຠໂຄ ນາມ ໂຫຕິ. ຍຖາ ຫິ ອິຓາຍິໂກ ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈິຍາ ອິຈ຺ຉິຕເທສໍ ຄນ຺ຕຸໍ ນ ລຠຕິ, ເອວໍ ອິຓປຣິໂຠຄຍຸຕ຺ໂຕ ໂລກໂຕ ນິສ຺ສຣິຕຸໍ ນ ລຠຕີຕິ ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂຕ຺ຕາ ສີລວໂຕ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕປຣິໂຠໂຄ ອາຓຓ຺ຍປຣິໂຠໂຄຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມາ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ຈຕຸປຣິໂຠຄວິນິມຸຕ຺ໂຕ ວິສຸໍເຍວາຍໍ ປຣິໂຠໂຄຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂສ ອິຘ ວິສຸໍ ນ ວຸຕ຺ໂຕ, ທາຍຊ຺ຊປຣິໂຠເຄເຍວ ວາ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ. ສີລວາປິ ຫິ ອິມາຍ ສິກ຺ຂາຍ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ເສກ຺ໂຂຕ຺ເວວ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສພ຺ເພສນ຺ຕິ ອຣິຍານໍ ປຸຖຸຊ຺ຊນານຎ຺ຈ.

ກຖໍ ປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ອິເມ ປຣິໂຠຄາ ສມ຺ຠວນ຺ຕີຕິ? ອຸປຈາຣວເສນ. ໂຍ ຫິ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສປິ ສລ຺ເລຂປ຺ປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ຐິຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຍເຄຘໍ ປຫາຍ ຕຕ຺ຖ ອນຸປລິຕ຺ເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ ປຣິໂຠໂຄ, ໂສ ສາມິປຣິໂຠໂຄ ວິຍ ໂຫຕິ. ສີລວໂຕ ປນ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕປຣິໂຠໂຄ ທາຍຊ຺ຊປຣິໂຠໂຄ ວິຍ ໂຫຕິ ທາຍການໍ ມໂນຣຖສ຺ສ ອວິຣາຘນໂຕ. ເຕເນວ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທາຍຊ຺ຊປຣິໂຠເຄເຍວ ວາ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ. ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ປຣິໂຠເຄ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ ຕສ຺ສ ເສກ຺ຂສງ຺ຄຫໂຕ. ເສກ຺ຂສຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສາຘກໍ.

ລຊ຺ຊິນາ ສທ຺ຘິໍ ປຣິໂຠໂຄ ນາມ ລຊ຺ຊິສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິໂຠໂຄ. ອລຊ຺ຊິນາ ສທ຺ຘິນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຫິ ອລຊ຺ຊີ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ອິມິນາ ທິຏ຺ຐທິຏ຺ເຐສຸເຍວ ອາສງ຺ກາ ນ ກາຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ຠາຣຠູຕາ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກາທໂຍ. ໂສປິ ນິວາເຣຕພ຺ໂພຕິ ໂຍ ປສ຺ສຕິ, ເຕນ ນິວາເຣຕພ຺ໂພ. ຍສ຺ມາ ອລຊ຺ຊີປຣິໂຠໂຄ ນາມ ລຊ຺ຊິໂນ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມາ ອາປຕ຺ຕິ ນາມ ນຕ຺ຖິ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ອລຊ຺ຊີຠາວໂຕ, ‘‘ອລຊ຺ຊີປຣິໂຠໂຄ’’ຕິ ອິທໍ ນາມມຕ຺ຕເມວ ນ ລພ຺ຠຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ອາປຕ຺ຕິ ປນ ອຕ຺ຖິເຍວາຕິ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຘມ຺ມິໂຍຕິ ອເນສນາທີຫິ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ. ຘມ຺ມິໂຍຕິ ຠິກ຺ຂາຈຣິຍາທີຫິ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ. ສງ຺ຆສ຺ເສວ ເທຕີຕິ ຠຕ຺ຕໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ລທ຺ຘສລາກໍເຍວ ເທຕິ. ສເຈ ປນ ລຊ຺ຊີ ອລຊ຺ຊິໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ…ເປ… ອນ຺ຕຣຘາເປຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ເກວລໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫິຕຸກາມຕາຍ ເອວໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຘມ຺ມສ຺ສ ປນ ສາສນສ຺ສ ໂສຕູນຎ຺ຈ ອນຸຄ຺ຄຫຕ຺ຖາຍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປຸຣິມນເຍນ ‘‘ໂສ ອາປຕ຺ຕິຍາ ກາເຣຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິມສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິເຍວາຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຸທ຺ເທສຄ຺ຄຫຓາທິນາ ຘມ຺ມສ຺ສ ປຣິໂຠໂຄ ຘມ຺ມປຣິໂຠໂຄ. ຘມ຺ມານຸຄ຺ຄເຫນ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອຠາເວປິ ເຖໂຣ ຕສ຺ສ ອລຊ຺ຊິຠາວໍເຍວ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ປາໂປ ກິຣາຍ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕສ຺ສ ປນ ສນ຺ຕິເກຕິ ມຫາຣກ຺ຂິຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ.

໕໘໖. ຣາໂຊໂຣຘາທໂຍຕິອາທິ ‘‘ອິທໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເຈຕນາມຕ຺ຕສມ຺ຠວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ອສ຺ສຕິຍາ ທິນ຺ນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອສ຺ສຕິຍາ ທິນ຺ນໍ ນາມ ອປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ທສນ຺ເຕ ພທ຺ຘກຫາປຓາທິ ອສ຺ສຕິຍາ ທິນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂຸນາ ວຕ຺ຖສຎ຺ຎາຍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕຎ຺ຈ, ຕໂຕ ເນວ ຣູປິຍໍ ທິນ຺ນໍ, ນາປິ ປຏິຄ຺ຄຫິຕຎ຺ຈ ໂຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອາປຕ຺ຕິເທສນາກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ຕໍ ປນ ທາຍການເມວ ປຏິທາຕພ຺ພໍ. ເຕນ ອກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸນາ ເຕ ເຈ ທາຍກາ ສປ຺ປິອາທີນິ ກິຓິຕ຺ວານ ສງ຺ຆສ຺ສ ຕສ຺ສ ຈ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເທນ຺ຕິ, ສພ຺ເພສໍ ກປ຺ປຕິ ທາຍການໍເຍວ ສນ຺ຕກຕ຺ຕາ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ປຸຎ຺ຎກາເມຫິ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ທິນ຺ນເມວ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ປຸຎ຺ຎກາມາ…ເປ… ຣູປິເຍ ອຣູປິຍສຎ຺ຎີ ຣູປິຍໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ທິນ຺ນໍ ວຕ຺ຖສຎ຺ຎາຍ ຄຓ຺ຫໂຕປິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍເມວ. ເຕນ ຍທິ ເຕ ທາຍກາ ໂນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ທາຍເກ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ເຈ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕໍ, ສງ຺ເຆ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອາປຕ຺ຕິ ເທເສຕພ຺ພາ. ຕວ ໂຈຬກໍ ປສ຺ສາຫີຫິ ອິມິນາ ຄິຫິສນ຺ຕເກປິ ‘‘ອິທໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິອາທິອກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ວິຘານໍ ຠິກ຺ຂຸໂນ ນ ກປ຺ປຕີຕິ ທີເປຕິ. ເອກປຣິຈ຺ເຉທານີຕິ ກິຣິຍາກິຣິຍຠາວໂຕ ເອກປຣິຈ຺ເຉທານິ. ຊາຕຣູປຣຊຕຠາໂວ, ອຕ຺ຕຸທ຺ເທສິກຕາ, ກຫາປຓາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣຠາໂວຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ຣູປິຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ຣູປິຍສໍໂວຫາຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໘໗. ຣູປິຍສໍໂວຫາຣສິກ຺ຂາປເທ ຊາຕຣູປາທິຈຕຸພ຺ພິຘມ຺ປິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຕ຺ຖຸ ອິຘ ຣູປິຍຄ຺ຄຫເຓເນວ ຄຫິຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຊາຕຣູປຣຊຕປຣິວຕ຺ຕນ’’ນ຺ຕິ. ປຏິຄ຺ຄຫິຕປຣິວຕ຺ຕເນຕິ ສາທິຕຣູປິຍສ຺ສ ປຣິວຕ຺ຕເນ, ອສາທິຍິຕ຺ວາ ວາ ກປ຺ປິເຍນ ຄາເຫນ ປຏິຄ຺ຄຫິຕຣູປິຍປຣິວຕ຺ຕເນ.

໕໘໙. ຄ-ກາຣສ຺ສ ກ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ສີສູປກ’’ນ຺ຕິ ລິຂິຕໍ, ປທຠາຊເນ ຆນກຕນ຺ຕິ ປິຓ຺ຑໍ ກຕໍ. ສຕ຺ຖຸວຓ຺ໂຓຕິອາທີສຸ ‘‘ສຕ຺ຖຸວຓ຺ໂຓ ຈ ກຫາປໂຓ ຈ…ເປ… ເຍ ຈ ໂວຫາຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສມຸຈ຺ຈໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຣູປິເຍ ຣູປິຍສຎ຺ຎີຕິ ສກສນ຺ຕກໍ ວທຕິ. ຣູປິຍໍ ເຈຕາເປຕີຕິ ປຣສນ຺ຕກໍ ວທຕິ. ‘‘ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຕ຺ຖຸນາ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸໍ ວາ ກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸໍ ວາ ເຈຕາເປນ຺ຕສ຺ສປິ ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ ອິທໍ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ‘‘ຣູປິເຍ ຣູປິຍສຎ຺ຎີ ອຣູປິຍໍ ເຈຕາເປຕິ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິອາທິຕ຺ຕິໂກ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ໂຍ ຫີ’’ຕິອາທິ. ຕສ຺ສານຸໂລມຕ຺ຕາຕິ ເອຕ຺ຖາຍມຘິປ຺ປາໂຍ – ຣູປິຍສໍໂວຫາໂຣ ນາມ ນ ເກວລໍ ຣູປິເຍນ ຣູປິຍປຣິວຕ຺ຕນເມວ, ອຖ ໂຂ ‘‘ອຣູປິເຍ ຣູປິຍສຎ຺ຎີ ຣູປິຍໍ ເຈຕາເປຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຣູປິເຍນ ຣູປິຍເຈຕາປນມ຺ປິ ຣູປິຍສໍໂວຫາໂຣ ນາມ ໂຫຕີຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ປກ຺ເຂປິ ຣູປິເຍ ສຕິ ຣູປິຍສໍໂວຫາໂຣເຍວ ໂຫຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ອວຸຕ຺ໂຕປິ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ. ອຣູປິຍໍ ນາມ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸກປ຺ປິຍວຕ຺ຖູນິ. ເອກນ຺ເຕນ ຣູປິຍປກ຺ເຂຕິ ເອເກນ ອນ຺ເຕນ ຣູປິຍປກ຺ເຂຕິ ອຍໍ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ‘‘ເອກໂຕ ຣູປິຍປກ຺ເຂ’’ຕິ ວາ ປາໂຐ ເວທິຕພ຺ໂພ. ‘‘ເອກຣູປິຍປກ຺ເຂ’’ຕິປິ ປຐນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖາປິ ເອກໂຕ ຣູປິຍປກ຺ເຂຕິ ອຍເມວຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ.

ກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸນາ ກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸໂນ ກຍວິກ຺ກເຍປິ ຕາວ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ໂຫຕິ, ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸນາ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸໂນ ກຍວິກ຺ກເຍ ກສ຺ມາ ນ ໂຫຕີຕິ ອນ຺ຘກຏ຺ຐກຖາຍ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິທໍ ສິກ຺ຂາປທໍ…ເປ… ອຣູປິເຍນ ຈ ຣູປິຍເຈຕາປນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ຣູປິຍສໍໂວຫາຣສິກ຺ຂາປເທ. ຕຕ຺ຖາຕິ ກຍວິກ຺ກຍສິກ຺ຂາປເທ. ເຕເນວາຕິ ກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸນາເຍວ.

ປຸນ ກປ຺ປິຍຠາວໍ ເນຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ ‘‘ມຫາອກປ຺ປິໂຍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ນ ສກ຺ກາ ເກນຈິ ອຸປາເຍນ ກປ຺ປິໂຍ ກາຕຸນ຺ຕິ ອິທໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍເຍວ ສຫຘມ຺ມິການໍ ອນ຺ຕເຣ ປຣິວຕ຺ຕນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຄິຫີຫິ ປນ ຄເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ກຕ຺ວາ ທິນ຺ນໍ ສພ຺ເພສໍ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ນ ສກ຺ກາ ເກນຈິ ອຸປາເຍນ ກປ຺ປິໂຍ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ ປນ ອິມິນາວ ປຏິຄ຺ຄຫິຕຣູປິຍໍ ອນິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາວ ເຕນ ເຈຕາປິຕໍ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑມ຺ປິ ສງ຺ຆສ຺ສ ນິສ຺ສຏ຺ຐໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ.

ເຍ ປນ ‘‘ປຏິຄ຺ຄຫິຕຣູປິຍໍ ອນິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາປິ ເຕນ ປຣິວຕ຺ຕິຕໍ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ນິສ຺ສຏ຺ຐໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເຕສໍ ‘‘ນ ສກ຺ກາ ເກນຈິ ອຸປາເຍນ ກປ຺ປິໂຍ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ເຕ ປເນຕ຺ຖ ເອວໍ ວທນ຺ຕິ ‘‘ຍສ຺ມາ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕພ຺ພວຕ຺ຖຸໍ ອນິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາວ ອຸປຣູປຣິ ອຎ຺ຎໍ ອຎ຺ຎໍເຍວ ກຕໍ, ຕສ຺ມາ ປຣິຈ຺ເຉທາຠາວໂຕ ອິຘ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕຸໍ ອວຕ຺ວາ ‘ນ ສກ຺ກາ ເກນຈິ ອຸປາເຍນ ກປ຺ປິໂຍ ກາຕຸ’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ປຣິຈ຺ເຉທາຠາວໂຕເຍວ ‘ມູເລ ມູລສາມິການໍ, ປຕ຺ເຕ ຈ ປຕ຺ຕສາມິການໍ ທິນ຺ເນ ກປ຺ປິໂຍ ໂຫຕີ’ຕິ ຈ ນ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ຍທິ ປຏິຄ຺ຄຫິຕຣູປິຍໍ ອນິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາ ເຈຕາປິຕໍ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑມ຺ປິ ສງ຺ຆສ຺ສ ນິສ຺ສຏ຺ຐໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ອິຘາປິ ອວສານວຕ຺ຖຸໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສງ຺ຆສ຺ສ ນິສ຺ສຏ຺ຐໍ ກສ຺ມາ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ‘‘ໂຍ ປນ ຣູປິຍໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ…ເປ… ປຕ຺ເຕ ຈ ປຕ຺ຕສາມິການໍ ທິນ຺ເນ ກປ຺ປິໂຍ ໂຫຕີ’’ຕິ ອິມິນາປິ ປຏິຄ຺ຄຫິຕຣູປິຍໍ ອນິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາ ເຈຕາປິຕໍ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑມ຺ປິ ສງ຺ຆສ຺ສ ນິສ຺ສຏ຺ຐໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ. ຍທິ ຕໍ ນິສ຺ສຏ຺ຐໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ເຏຍ຺ຍ, ‘‘ມູເລ ມູລສາມິການໍ, ປຕ຺ເຕ ຈ ປຕ຺ຕສາມິການໍ ທິນ຺ເນ ກປ຺ປິໂຍ ໂຫຕີ’’ຕິ ນ ວເທຍ຺ຍ. ອປເຣ ປເນຕ຺ຖ ເອວໍ ວທນ຺ຕິ ‘‘ຍທິ ສງ຺ຆສ຺ສ ນິສ຺ສຏ຺ຐໍ ໂຫຕິ, ຣູປິຍປຏິຄ຺ຄາຫກສ຺ສ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສປິ ຍຖາ ວຏ຺ຏຕິ, ຕຖາ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘ມູເລ ມູລສາມິການ’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ.

ທຸຕິຍປຕ຺ຕສທິໂສເຍວາຕິ ອິມິນາ ປຎ຺ຈນ຺ນມ຺ປິ ສຫຘມ຺ມິການໍ ນ ກປ຺ປຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ກາຣຓມາຫ ‘‘ມູລສ຺ສ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ. ອຖ ມູລສ຺ສ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ ຣູປິຍປຏິຄ຺ຄາຫກສ຺ສ ຕາວ ອກປ຺ປິໂຍ ໂຫຕຸ, ເສສານໍ ປນ ກສ຺ມາ ນ ກປ຺ປຕີຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ປຸຈ຺ຉຕິ ‘‘ກສ຺ມາ ເສສານໍ ນ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ. ກາຣຓມາຫ ‘‘ມູລສ຺ສ ອນິສ຺ສຏ຺ຐຕ຺ຕາ’’ຕິ. ປຕ຺ຕສ຺ສ ກປ຺ປິຍຠາເວປິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕມູລສ຺ສ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕພ຺ພສ຺ສ ອນິສ຺ສຏ຺ຐຕ຺ຕາ ເຕນ ຄຫິຕປຕ຺ໂຕ ເສສານມ຺ປິ ນ ກປ຺ປຕິ. ຍທິ ຫິ ເຕນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕມູລໍ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ນິສ຺ສຏ຺ຐໍ ສິຍາ, ເຕນ ກປ຺ປິເຍນ ກມ຺ເມນ ອາຣາມິກາທີຫິ ຄເຫຕ຺ວາ ທິນ຺ນປຕ຺ໂຕ ຣູປິຍປຏິຄ຺ຄາຫກໍ ຐເປຕ຺ວາ ເສສານໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອປເຣ ປນ ‘‘ມູລໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຄຫິຕປຕ຺ໂຕປິ ຍທິ ສງ຺ຆສ຺ສ ນິສ຺ສຏ຺ໂຐ, ເສສານໍ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ‘‘ມູລສ຺ສ ອນິສ຺ສຏ຺ຐຕ຺ຕາ’’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ‘‘ສງ຺ຆສ຺ສ ອນິສ຺ສຏ຺ຐຕ຺ຕາ’’ຕິ ເອວເມວ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

ທຸພ຺ພິຈາຣິຕຕ຺ຕາຕິ ອິມິນາ ຣູປິຍສໍໂວຫາໂຣ ອເນນ ກໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຎ຺ເຎສໍ ປນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຍສ຺ມາເນນ ຣູປິຍສໍໂວຫາຣມຕ຺ຕເມວ ກຕໍ, ນ ມູລໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕໍ, ຕສ຺ມາ ວິນຍກມ຺ມວເສນ ສງ຺ຆສ຺ສ ນິສ຺ສຏ຺ຐກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຎ຺ເຎສໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອິມສ຺ມິໍເຍວ ຈ ອຕ຺ເຖ ປມາຓໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ມຫາສຸມຕ຺ເຖຣສ຺ສ ກິຣາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອປເຣ ປນ ‘‘ທຸພ຺ພິຈາຣິຕຕ຺ຕາຕິ ອິມິນາ ເກວລໍ ຄິຫິສນ຺ຕກຠາເວນ ຐິເຕ ທຸພ຺ພິຈາຣິຕມຕ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຣູປິຍສໍໂວຫາຣາປຊ຺ຊນໍ, ຕສ຺ມາ ຣູປິຍສໍໂວຫາຣາຠາວໂຕ ໂສ ປຕ຺ໂຕ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາຕິ ຕສ຺ສ ນ ກປ຺ປຕິ, ອນິສ຺ສຏ຺ໂຐປິ ອຎ຺ເຎສໍ ກປ຺ປຕິ. ອນິສ຺ສຏ຺ຐສ຺ເສວ ຈ ອຎ຺ເຎສໍ ກປ຺ປິຍຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘ມຫາສຸມຕ຺ເຖຣສ຺ສ ກິຣາ’ຕິອາທິວຕ຺ຖູນິ ອຸທາຫຏານິ. ສງ຺ຆສ຺ສ ນິສ຺ສຊ຺ຊີຕິ ອິທຎ຺ຈ ອຎ຺ເຎສໍ ກປ຺ປິຍຕ຺ຕາ ເກວລໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ວິນຍກມ຺ມວເສນ ສງ຺ຆສ຺ສ ນິສ຺ສຏ຺ຐຠາວໍ. ອິມສ຺ສ ຈ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສປ຺ປິສ຺ສ ປູເຣຕ຺ວາຕິ ອິທໍ ວຈນໍ ສາຘກ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ.

໕໙໑. ຣູປິຍປຏິຄ຺ຄຫຓຣູປິຍສໍໂວຫາເຣສຸ ເຍນ ເອເກກເມວ ກຕໍ, ເຕນ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ເຍນ ປນ ປຏິຄ຺ຄຫິຕຣູປິເຍເນວ ສໍໂວຫາໂຣ ກໂຕ, ເຕນ ກຖໍ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ? ນຍິທໍ ທຸກ຺ກຣໍ, ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ນານປ຺ປກາຣກໍ ຣູປິຍສໍໂວຫາຣໍ ສມາປຊ຺ຊິ’’ນ຺ຕິ ເອວເມວ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປເທປິ ‘ອຣູປິເຍ ຣູປິຍສຎ຺ຎີ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’ຕິອາທິຕ຺ຕິກສ຺ສ ອວສານປເທ ອນາປຕ຺ຕິຍາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸວເສເນວ ອິທໍ ຕິກໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອຣູປິຍຄ຺ຄຫເຓນ ກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖູນໍ ສງ຺ຄໂຫຕິ ປຸຣິມປທທ຺ວຍໍ ກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖູນໍ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອວສານປທເມວ ກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸວເສນ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ ອນາປຕ຺ຕິມິສ຺ສິເຕ ອວສານຕ຺ຕິເກ ສຎ຺ຎານານຕ຺ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ວຕ຺ຖຸນານຕ຺ຕສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸນາ ປນ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸໂນ ເຈຕາປນໍ ເນວ ອິຘ, ນ ຕຕ຺ຖ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຈນເມຕ຺ຖ ສາຘກໍ. ຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ຘເນນ ປຣິວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ສ ວາ ຘນສ຺ສ ວາ ຣູປິຍຠາໂວ ເຈວ, ປຣິວຕ຺ຕນຎ຺ຈາຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ທ຺ເວ ອງ຺ຄານິ.

ຣູປິຍສໍໂວຫາຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ກຍວິກ຺ກຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໙໓. ກຍວິກ຺ກຍສິກ຺ຂາປເທ ປາຬິຍໍ ຊານາຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸປຘາເຣຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ສຸຏ຺ຐຸ ອຸປຘາເຣຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫ, ອິທໍ ນ ມນາປນ຺ຕິ ປຸນ ທາຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສສີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໕໙໔-໕໙໕. ກຍນ຺ຕິ ປຣຠຓ຺ຑສ຺ສ ຄຫຓໍ. ວິກ຺ກຍນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຠຓ຺ຑສ຺ສ ທານໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອິມິນາ ອິມໍ ເທຫີ’’ຕິອາທິ. ຍສ຺ມາ ກຍິຕໍ ນາມ ປຣສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ຄຫິຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ວິກ຺ກີຕຎ຺ຈ ປຣສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ທິນ຺ນໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ກຍິຕຎ຺ຈ ໂຫຕິ ປຣຠຓ຺ຑໍ ອຕ຺ຕໂນ ຫຕ຺ຖຄຕໍ ກໂຣນ຺ເຕນ, ວິກ຺ກີຕຎ຺ຈ ອຕ຺ຕໂນ ຠຓ຺ຑໍ ປຣຫຕ຺ຖຄຕໍ ກໂຣນ຺ເຕນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍທິ ເອວໍ ປາຬິຍໍ ປຣໂຕ ‘‘ກຍິຕຎ຺ຈ ໂຫຕິ ວິກ຺ກຍິຕຎ຺ຈາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ຠຓ຺ຑໍ ປຣຫຕ຺ຖຄຕໍ ປຣຠຓ຺ຑໍ ອຕ຺ຕໂນ ຫຕ຺ຖຄຕ’’ນ຺ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອິມິນາ ອິມນ຺ຕິອາທິວຈນານຸຣູປໂຕ ປນາ’’ຕິອາທິ. ອິມິນາຕິ ຫິ ສກສນ຺ຕກໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕທນຸຣູປໂຕ ປາຬິຍໍ ປຐມໍ ອຕ຺ຕໂນ ຠຓ຺ຑໍ ທສ຺ສິຕໍ, ນ ກຍວິກ຺ກຍປທານຸຣູປໂຕ. ຕຎ຺ຫິ ວິປຣີຕໂຕ ປຣສນ຺ຕກຄ຺ຄຫຓໍ ປຸຣກ຺ຂຕ຺ວາ ຐິຕໍ.

ກາມໍ ເສສຎາຕເກປິ ‘‘ອິມໍ ເທຫີ’’ຕິ ວທໂຕ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ນ ໂຫຕິ, ສທ຺ຘາເທຍ຺ຍວິນິປາຕນສ຺ສປິ ປນ ອຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ ‘‘ມາຕຣໍ ປນ ປິຕຣໍ ວາ’’ຕິ ອາຫ. ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ນ ໂຫຕີຕິ ອິທໍ ວິສຸໍ ວິຎ຺ຎາປນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຎໍ ກິຎ຺ຈິ ອວຕ຺ວາ ເອວໍ ວທນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎາຕກໍ ວິຎ຺ຎາເປຕິ ນາມາຕິ ອາຫ – ‘‘ອຎ຺ຎາຕກໍ ‘ອິມໍ ເທຫີ’ຕິ ວທໂຕ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ. ອຎ຺ຎໍ ກິຎ຺ຈິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ອິມໍ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ທິນ຺ນໍ ອຎ຺ຎາຕກສ຺ສ ທິນ຺ນໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສທ຺ຘາເທຍ຺ຍວິນິປາຕນ’’ນ຺ຕິ. ຕິສ຺ໂສ ອາປຕ຺ຕິໂຍຕິ ອຎ຺ຎາຕກວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສທ຺ຘາເທຍ຺ຍວິນິປາຕນກຍວິກ຺ກຍາປຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕາ ຕິສ຺ໂສ ອາປຕ຺ຕິໂຍ.

ອິມໍ ນາມ ກໂຣຫີຕິ ວທຕິ, ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຠຸຕ຺ໂຕສິ, ອິທານິ ກສ຺ມາ ນ ກໂຣສີຕິ ວຕ຺ຖຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ ກິຎ຺ຈາປິ ສຕິເຍວ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອສຕິປິ ປນ ຕສ຺ມິໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ອິທໍ ອຏ຺ຐກຖາປມາເຓນ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກິຎ຺ຈາປີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິຠຸຕ຺ເຕຕິ ສປ຺ປິອາທິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ຘເນນ ປຣິວຕ຺ເຕຕິ, ເຍນ ຈ ປຣິວຕ຺ເຕຕິ, ເຕສໍ ກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸຕາ, ອສຫຘມ຺ມິກຕາ, ກຍວິກ຺ກຍາປຊ຺ຊນຎ຺ຈາຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ກຍວິກ຺ກຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິຏ຺ຐິໂຕ ໂກສິຍວຄ຺ໂຄ ທຸຕິໂຍ.

໓. ປຕ຺ຕວຄ຺ໂຄ

໑. ປຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໙໘-໖໐໒. ປຕ຺ຕວຄ຺ຄສ຺ສ ປຐເມ ຠຓ຺ຑນ຺ຕິ ວິກ຺ເກຕພ຺ພຠຓ຺ຑໍ. ຍສ຺ມາ ວຓ຺ຓສທ຺ໂທ ສຓ຺ຐານຊາຕິຣູປາຍຕນກາຣຓປມາຓຄຸຓປສໍສາທີສຸ ທິສ຺ສຕິ. ‘‘ມຫນ຺ຕໍ ສປ຺ປຣາຊວຓ຺ຓໍ ອຠິນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໔໒) ຫິ ສຓ຺ຐານໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓວ ເສຏ຺ໂຐ ວຓ຺ໂຓ, ຫີໂນ ອຎ຺ໂຎ ວຓ຺ໂຓ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໒.໔໐໒) ຊາຕິ. ‘‘ປຣມາຍ ວຓ຺ຓໂປກ຺ຂຣຕາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໓໐໓) ຣູປາຍຕນໍ.

‘‘ນ ຫຣາມິ ນ ຠຎ຺ຊາມິ, ອາຣາ ສິງ຺ຆາມິ ວາຣິຊໍ;

ອຖ ເກນ ນຸ ວຓ຺ເຓນ, ຄນ຺ຘຕ຺ເຖໂນຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໒໓໔; ຊາ. ໑.໖.໑໑໖) –

ອາທີສຸ ກາຣຓໍ. ‘‘ຕໂຍ ປຕ຺ຕສ຺ສ ວຓ຺ຓາ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໖໐໒) ປມາຓໍ. ‘‘ກທາ ສຎ຺ຎຸຬ຺ຫາ ປນ ເຕ ຄຫປຕິ ອິເມ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ວຓ຺ຓາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໒.໗໗) ຄຸໂຓ. ‘‘ວຓ຺ຓາຣຫສ຺ສ ວຓ຺ຓໍ ຠາສຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໔.໓) ປສໍສາ. ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕໂຍ ປຕ຺ຕສ຺ສ ວຓ຺ຓາຕິ ຕີຓິ ປຕ຺ຕສ຺ສ ປມາຓານີ’’ຕິ.

ອຑ຺ຒເຕຣສປລາ ໂຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ມາສານໍ ອຑ຺ຒເຕຣສປລານິ ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ມຄຘນາຬິ ນາມ ຉປສຕາ ນາຬີ’’ຕິ ເກຈິ. ‘‘ອຏ຺ຐປສຕາ’’ຕິ ອປເຣ. ຕຕ຺ຖ ປຸຣິມານໍ ມເຕນ ຕິປສຕາຍ ນາຬິຍາ ທ຺ເວ ນາຬິໂຍ ເອກາ ມຄຘນາຬິ ໂຫຕິ, ປຈ຺ຉິມານໍ ຈຕຸປສຕາຍ ນາຬິຍາ ທ຺ເວ ນາຬິໂຍ ເອກາ ມຄຘນາຬິ. ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ ປນ ‘‘ປກຕິຍາ ຈຕຸມຸຏ຺ຐິກໍ ກຸຑຸວໍ, ຈຕຸກຸຑຸວໍ ນາຬິກໍ, ຕາຍ ນາຬິຍາ ໂສຬສ ນາຬິໂຍ ໂທຓໍ, ຕໍ ປນ ມຄຘນາຬິຍາ ທ຺ວາທສ ນາຬິໂຍ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ເຕນ ນເຍນ ‘‘ມຄຘນາຬິ ນາມ ປຎ຺ຈ ກຸຑຸວານິ ເອກຎ຺ຈ ມຸຏ຺ຐິໍ ເອກາຍ ມຸຏ຺ຐິຍາ ຕຕິຍຎ຺ຈ ຠາຄໍ ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ສພ຺ພສມ຺ຠາຣສງ຺ຂໂຕຕິ ຊີຣກາທິສພ຺ພສມ຺ຠາເຣຫິ ສງ຺ຂໂຕ. ອາໂລປສ຺ສ ອາໂລປສ຺ສ ອນຸຣູປນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ພ຺ຍຎ຺ຊນສ຺ສ ມຕ຺ຕາ ນາມ ໂອທນຈຕຸຕ຺ໂຖ ຠາໂຄ’’ຕິ ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໘໗) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອາໂລປສ຺ສ ຈຕຸຕ຺ຖຠາຄປ຺ປມາຓໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ອາໂລປສ຺ສ ອນຸຣູປນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອິຘ ປນ ສູປສ຺ເສວ ໂອທນຈຕຸຕ຺ຖຠາຄປ຺ປມາຓຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ເອຕສ຺ສ ລກ຺ຂເຓ ທສ຺ສິເຕ ອິຕຣສ຺ສປິ ທສ຺ສິຕເມວ ໂຫຕີຕິ ພ຺ຍຎ຺ຊນສ຺ສ ຕຖາ ວິເສເສຕ຺ວາ ປມາຓໍ ນ ທສ຺ສິຕໍ.

ມຄຘນາຬິຍາ ອຸປຑ຺ຒປ຺ປມາໂຓ ອິຘ ປຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ປຕ຺ໂຖທນນ຺ຕິ ມຄຘນາຬິຍາ ອຸປຑ຺ຒນາຬິໂກທນ’’ນ຺ຕິ. ອິມິນາ ຈ ‘‘ປຕ຺ຖທ຺ວຍໍ ມຄຘນາຬີ’’ຕິ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ. ປຕ຺ໂຖ ຈ ‘‘ຈຕຸປໂລ ກຸຑຸໂວ, ຈຕຸກຸຑຸໂວ ປຕ຺ໂຖ’’ຕິ ອິມິນາ ໂລກິຍໂວຫາເຣນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຠາຊນປຣິໂຠເຄນາຕິ ອຸທກາຫຣຓາທິນາ ຠາຊນປຣິໂຠເຄນ.

໖໐໗. ໂຘເຕຕິ ປຣິໂຠຄາວສານທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ໂຘເຕເຍວ ທຸກ຺ກຏໍ ອາປຊ຺ຊຕິ ຕໂຕ ປຸເຣຕຣໍ ປຣິໂຠຄກາເລເຍວ ອາປຊ຺ຊນໂຕ.

໖໐໘. ປຎ຺ຈຫິ ທ຺ວີຫີຕິ ອິທໍ ‘‘ເອຕ຺ຕາວຕາ ກາຬວຓ຺ຓຕາ ສມ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຍທິ ປນ ເອເກນປິ ປາເກນ ກາຬວຓ຺ໂຓ ໂຫຕິ, ອຘິຏ຺ຐານຸປໂຄເຍວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຫຕ຺ຖານາຄຕສ຺ສປິ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ຍທິຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມິນາ ຈ ທູເຣ ຐິຕມ຺ປິ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ວິກປ຺ເປຕຸຎ຺ຈ ລຠຕິ, ຐປິຕຏ຺ຐານສລ຺ລກ຺ຂຓຎ຺ຈ ນ ປມາຓນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສຸຕ຺ວາ ວາຕິ ປຕ຺ຕກາຣເກນ ເປສິຕຠິກ຺ຂຸນາ ອນາຓຕ຺ໂຕ ເກວລໍ ຕສ຺ສ ກເຖນ຺ຕສ຺ສ ວຈນມຕ຺ຕໍ ສຸຕ຺ວາ. ນ ປມາຓນ຺ຕິ ເຕນ ອເປສິຕຕ຺ຕາ. ສາມນ຺ຕວິຫາເຣຕິ ອິທໍ ອຸປຈາຣມຕ຺ຕໍ, ຕໂຕ ທູເຣ ຐິຕມ຺ປິ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິເຍວ. ຐປິຕຏ຺ຐານໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາຕິ ອິທມ຺ປິ ອຸປຈາຣມຕ຺ຕໍ, ປຕ຺ຕສລ຺ລກ຺ຂຓເມເວຕ຺ຖ ປມາຓໍ. ປຕ຺ເຕ ວາ ຉິທ຺ທໍ ໂຫຕີຕິ ມຸຂວຏ຺ຏິໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ທ຺ວງ຺ຄຸລມຕ຺ໂຕກາສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ຉິທ຺ທໍ ໂຫຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ປຐມກຖິເນ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ປຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ອູນປຎ຺ຈພນ຺ຘນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໖໑໐. ທຸຕິຍສິກ຺ຂາປເທ ຫຕ຺ເຖສຸ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣຕີຕິ ປາຬິປທສ຺ສ ຫຕ຺ເຖສຸ ລຠິຕພ຺ພປິຓ຺ຑຕ຺ຖາຍ ຈຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໖໑໒-໖໑໓. ‘‘ຕສ຺ສ ໂສ ອປຕ຺ໂຕຕິ ວຈນໂຕ ໂສ ປຕ຺ໂຕ ອຘິຏ຺ຐານມ຺ປິ ວິຊຫຕິ ອປຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອປຕ຺ຕຠາວໂຕເຍວ ຫິ ‘ປຎ຺ຈພນ຺ຘນໍ ປຕ຺ຕໍ ເຈຕາເປຕີ’ຕິ ປາຬິຍໍ ນ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອປຕ຺ໂຕຕິ ອິທໍ ‘ອຎ຺ຎໍ ປຕ຺ຕໍ ວິຎ຺ຎາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ໂສ ປນ ປຕ຺ໂຕ ອຘິຏ຺ຐານໍ ນ ວິຊຫຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ຍຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ ‘‘ຍສ຺ສ ປຎ຺ຈ ເອກາເຍວ ວາ ທສງ຺ຄຸລາ, ໂສ ພທ຺ໂຘປິ ອພທ຺ໂຘປິ ອປຕ຺ໂຕເຍວາ’’ຕິ ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ມຸຂວຏ຺ຏິຍາ ປຎ຺ຈສຸ ຐາເນສຸ ທ຺ວງ຺ຄຸລມຕ຺ຕາຫິ ຣາຊີຫິ ອຘິຏ຺ຐານໍ ວິຊຫຕີຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ, ເອກາຍ ປນ ຣາຊິຍາ ທສງ຺ຄຸລາຍ ສເຈ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕປ຺ປມາໂຓ ຉິທ຺ໂທ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ຉິທ຺ເທເນວ ອຘິຏ຺ຐານວິຊຫນໍ ສິຍາຕິ ຍຸຕ຺ຕໍ ວຕ຺ຕຸໍ. ພນ຺ຘໂນກາເສ ສຕິ ອສຕິ ວາ ພນ຺ຘນວິຣຫິໂຕ ປຕ຺ໂຕ ອພນ຺ຘໂນຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ພນ຺ຘໂນກາສວິຣຫິໂຕເຍວ ປນ ອພນ຺ຘໂນກາໂສຕິ ວຸຕ຺ໂຕ.

ຕິປຸສຸຕ຺ຕເກນ ວາ ພນ຺ຘິຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ພນ຺ຘິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ປາໂຐ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ປຸຣາຓໂປຕ຺ຖເກປິ ຫິ ອຍເມວ ປາໂຐ ທິສ຺ສຕິ. ສຸທ຺ເຘຫິ…ເປ… ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອິທໍ ອຸຓ຺ຫໂຠຊເນ ປກ຺ຂິຕ຺ເຕ ວິລີຍມານຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຜາຓິຕໍ ຌາເປຕ຺ວາ ປາສາຓຈຸຓ຺ເຓນ ພນ຺ຘິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ປາສາຓຈຸຓ຺ເຓນ ສທ຺ຘິໍ ຜາຓິຕໍ ປຈິຕ຺ວາ ຕຖາປກ຺ເກນ ປາສາຓຈຸຓ຺ເຓນ ພນ຺ຘິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

໖໑໕. ອນຸກມ຺ປາຍ ນ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຍສ຺ສ ໂສ ປຕ຺ໂຕ ນ ຣຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ສປິ ອຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ເຕເນວ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ອູນປຎ຺ຈພນ຺ຘນສີກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສເຈ ເຖຣສ຺ສ ປຕ຺ໂຕ ນ ຣຸຈ຺ຈຕິ, ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາຍ ວາ ນ ຄຓ຺ຫາຕິ, ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ປຕ຺ຕປຣິຍນ຺ໂຕຕິ ປຣິຍນ຺ຕປຕ຺ໂຕ, ອວສານປຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ປຕ຺ຕໍ ຄາຫາເປນ຺ເຕນ ອລຊ຺ຊິໍ ອຄາຫາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ອນຸຊານາມິ ຠິກ຺ຂເວ ອາຘາຣກນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປີຐາທີສຸ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ອາຘາຣໍ ຐເປຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ປຕ຺ຕໍ ຐເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ອາຘາຣຐປໂນກາສສ຺ສ ອນິຍມິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອປຣິໂຠເຄນາຕິ ອຍຸຕ຺ຕປຣິໂຠເຄນ.

໖໑໖. ປາຬິຍໍ ‘‘ອພນ຺ຘເນນ ປຕ຺ເຕນ ອພນ຺ຘນໍ ປຕ຺ຕໍ. ເອກພນ຺ຘນໍ ປຕ຺ຕໍ… ທ຺ວິພນ຺ຘນໍ ປຕ຺ຕໍ… ຕິພນ຺ຘນໍ… ຈຕຸພນ຺ຘນໍ… ອພນ຺ຘໂນກາສໍ… ເອກ… ທ຺ວິ… ຕິ… ຈຕຸພນ຺ຘໂນກາສໍ ປຕ຺ຕໍ ເຈຕາເປຕີ’’ຕິ ເອວໍ ເອເກເກນ ປຕ຺ເຕນ ທສຘາ ທສວິຘໍ ປຕ຺ຕໍ ເຈຕາປນວເສນ ເອກນິສ຺ສຄ຺ຄິຍປາຈິຕ຺ຕິຍສຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປເທ ປມາຓຍຸຕ຺ຕໍ ອຄ຺ຄຫິຕກາຬວຓ຺ຓມ຺ປິ ປຕ຺ຕໍ ວິຎ຺ຎາເປນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິເຍວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຘິຏ຺ຐານຸປຄປຕ຺ຕສ຺ສ ອູນປຎ຺ຈພນ຺ຘນຕາ, ອຕ຺ຕຸທ຺ເທສິກຕາ, ອກຕວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ຕາຍ ຈ ປຏິລາໂຠຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາຣິ ອງ຺ຄານິ.

ອູນປຎ຺ຈພນ຺ຘນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ເຠສຊ຺ຊສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໖໒໒. ຕຕິຍສິກ຺ຂາປເທ ເຍສໍ ມໍສໍ ກປ຺ປຕີຕິ ອິທໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຕ຺ຖຸທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ເຍສໍ ມໍສໍ ນ ກປ຺ປຕິ, ເຕສໍ ສປ຺ປິອາທີນິ ນ ກປ຺ປນ຺ຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ມນຸສ຺ສຂີຣາທີນິປິ ຫິ ໂນ ນ ກປ຺ປນ຺ຕິ, ກຸໂຕ ສສສ຺ສ ສປ຺ປີຕິ ອາຫ ‘‘ເຍສຎ຺ຫິ ຂີຣໍ ອຕ຺ຖິ, ສປ຺ປິປິ ເຕສໍ ອຕ຺ຖິເຍວາ’’ຕິ. ‘‘ອິທຎ຺ຈ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຸຄ຺ຄຫິຕກໍ ກຕ຺ວາ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ສຍເມວ ຄເຫຕ຺ວາ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ. ສຍໍກຕໍ ນິຣາມິສເມວ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຕທຫຸປຸເຣຠຕ຺ຕເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ສຍໍກຕໍ ນິຣາມິສໍ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ກສ຺ມາ ສາມໍປາໂກ ນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ນວນີຕໍ ຕາເປນ຺ຕສ຺ສ ຫິ ສາມໍປາໂກ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ. ສວຕ຺ຖຸກປຏິຄ຺ຄຫິຕສ຺ສ ວຕ຺ຖຸຄຕິກຕ຺ຕາ ອາຫ – ‘‘ສວຕ຺ຖຸກສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ. ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫິເຕຫີຕິ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕຂີຣທຘີຫິ. ປຸເຣຠຕ຺ຕມ຺ປິ ຈ ອຸຄ຺ຄຫິຕເກຫິ ກຕໍ ອພ຺ຠຎ຺ຊນາທີສຸ ອຸປເນຕພ຺ພນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຸຠເຍສມ຺ປີຕິ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕຂີຣທຘີຫິ ຈ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ອຸຄ຺ຄຫິຕເກຫິ ຈ ກຕານໍ. ເອເສວ ນໂຍຕິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອກປ຺ປິຍມໍສສປ຺ປິມ຺ຫີຕິ ອກປ຺ປິຍມໍສສຕ຺ຕານໍ ສປ຺ປິມ຺ຫິ. ກາຣຓປຕິຣູປກໍ ວຕ຺ວາຕິ ສຊາຕິຍານໍ ສປ຺ປິຠາວໂຕຕິ ກາຣຓປຕິຣູປກໍ ວຕ຺ວາ.

ສປ຺ປິນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ນິຣາມິສເມວ ສຕ຺ຕາຫໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖາຕິ ນວນີເຕ. ໂຘຕໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອໂຘຕໍ ເຈ, ສວຕ຺ຖຸກປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ໂຘຕໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາຫໍ ນິກ຺ຂິປິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເຖຣານໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕກ຺ກໂຕ ອຸທ຺ຘຏມຕ຺ຕເມວ ຂາທິໍສູຕິ ເອຕ຺ຖ ຕກ຺ກໂຕ ອຸທ຺ຘຏມຕ຺ຕໍ ອໂຘຕມ຺ປິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕາ ໂຘວິຕ຺ວາ ປຈິຕ຺ວາ ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິໍສູຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ເຖຣສ຺ສ ຫິ ທຘິຄຸຬິກາທິສຫິຕມ຺ປິ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ປຈ຺ຉາ ໂຘວິຕ຺ວາ ປຈິຕ຺ວາ ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ສວຕ຺ຖຸກປຏິຄ຺ຄຫເຓ ໂທໂສ ນຕ຺ຖີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ, ເຕເນວ ເຖຣສ຺ສ ອຘິປ຺ປາຍໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ‘‘ຕສ຺ມາ ນວນີຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ເຕນ…ເປ… ອຍເມຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຕກ຺ກໂຕ ອຸທ຺ຘຏມຕ຺ຕເມວ ຂາທິໍສູ’’ຕິ ວຈນສ຺ສ ອຘິປ຺ປາຍໍ ອຊານນ຺ຕາ ‘‘ຕກ຺ກໂຕ ອຸທ຺ຘຏມຕ຺ຕໍ ອໂຘຕມ຺ປິ ທຘິຄຸຬິກາທິສຫິຕໍ ວິກາເລປິ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ທຘິຄຸຬິກາທິອາມິເສນ ສໍສຏ຺ຐຣສໍ ນວນີຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ. ນວນີຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ເຕນາຕິ ອໂຘວິຕ຺ວາ ປຏິຄ຺ຄຫິຕນວນີຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ເຕນ. ທຘິ ເອວ ທຘິຄຕໍ ຍຖາ ‘‘ຄູຖຄຕໍ ມຸຕ຺ຕຄຕ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໑໑໙). ຂຍໍ ຄມິສ຺ສຕີຕິ ວຈນໂຕ ຂີຣໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປກ຺ກສປ຺ປິອາທິປິ ວິກາເລ ກປ຺ປຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍນ຺ຕິ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈກາຕິ ອິມິນາ ອຕ຺ຕນາປິ ຕຕ຺ຖ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈສພ຺ຠາວໍ ທີເປຕິ. ເຕເນວ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ເຠສຊ຺ຊສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ‘‘ນິພ຺ພຏ຺ຏິຕສປ຺ປິ ວາ ນວນີຕໍ ວາ ປຈິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕານິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ຕານິ ຂີຣທຘີນິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ.

ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຐປິຕເຠສຊ຺ເຊຫີຕິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຐປິຕຍາວຊີວິກເຠສຊ຺ເຊຫິ. ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຍຖາ ຕຓ຺ຑຸລາທີນິ ນ ປຈ຺ຈນ຺ຕິ, ຕຖາ ລຊ຺ຊີເຍວ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ເທຕີຕິ ລຊ຺ຊີສາມເຓຣຄ຺ຄຫຓໍ, ອປິຈ ອລຊ຺ຊິນາ ອຊ຺ໂຌຫຣິຕພ຺ພໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອຠິສງ຺ຂຣາເປຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຕສ຺ມາປິ ເອວມາຫ. ຕິເລ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ກຕເຕລນ຺ຕິ ອຕ຺ຕນາ ຠຊ຺ຊນາທີນິ ອກຕ຺ວາ ຄຫິຕເຕລໍ. ເຕເນວ ‘‘ສາມິສມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິພ຺ພຏ຺ຏິຕຕ຺ຕາຕິ ຍາວກາລິກວຕ຺ຖຸໂຕ ວິເວຈິຕຕ຺ຕາ. ອຸຠຍມ຺ປີຕິ ອຕ຺ຕນາ ຈ ປເຣນ ຈ ກຕໍ. ຍາວ ອຣຸຓສ຺ສ ອຸຄ຺ຄມນາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍນ຺ຕິ ສຕ຺ຕມທິວເສ ກຕເຕລໍ ສເຈ ຍາວ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ.

໖໒໓. ອຈ຺ຉວສນ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸໂນ ວສາຍ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ຕໍສທິສານໍ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖູນໍເຍວ ອກປ຺ປິຍມໍສສຕ຺ຕານໍ ວສາ ອນຸຎ຺ຎາຕາ, ນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍວຕ຺ຖູນໍ ມນຸສ຺ສານໍ ວສາຕິ ອາຫ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ມນຸສ຺ສວສ’’ນ຺ຕິ. ສໍສຏ຺ຐນ຺ຕິ ປຣິສ຺ສາວິຕໍ. ‘‘ກາເລ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ວິກາເລ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນປິ ນິປ຺ປກ຺ກໍ ສໍສຏ຺ຐຎ຺ຈ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ທ຺ເວປິ ທຸກ຺ກຏານິ ໂຫນ຺ຕິເຍວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ຂີຣທຘິອາທີນິ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ເຕລໍ ປຈນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ກສຏໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ເຕລເມວ ວຏ຺ຏຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປກ຺ກເຕລກສເຏ ວິຍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍຕີ’’ຕິ. ‘‘ສເຈ ວສາຍ ສທ຺ຘິໍ ປກ຺ກຕ຺ຕາ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ອິທໍ ກສ຺ມາ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕາ ‘‘ຠນ຺ເຕ’’ຕິອາທິມາຫໍສຸ. ເອຕໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ນນຸ ເອຕໍ ທຘິຄຸຬິກາທີຫິ ປກ຺ກໍ ນວນີຕໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

‘‘ມຘຸກຣີຫິ ນາມ ມຘຸມກ຺ຂິກາຫີຕິ ອຍໍ ຂຸທ຺ທກມກ຺ຂິການໍ ຠມຣມກ຺ຂິການຎ຺ຈ ສາມຎ຺ຎນິທ຺ເທໂສ’’ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ທຓ຺ຑເກສຸ ມຘຸກຣາ ມຘຸກຣີ ມກ຺ຂິກາ ນາມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ຕາຫິ ມຘຸກຣີອາທີຫິ ຕີຫິ ມກ຺ຂິກາຫິ ກຕໍ ມຘຸ ນາມາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຠມຣມກ຺ຂິກາຫີຕິ ມຫາຠມຣມກ຺ຂິກາຫິ. ສິເລສສທິສນ຺ຕິ ຆນປກ຺ກໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຕຣນ຺ຕິ ຕນຸກມຘຸ. ມຘຸປຏລນ຺ຕິ ມຘຸຣຫິຕໍ ເກວລໍ ມຘຸປຏລໍ. ‘‘ສເຈ ມຘຸສຫິຕໍ ປຏລໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ນິກ຺ຂິປນ຺ຕິ, ປຏລສ຺ສ ຠາຊນຏ຺ຐານິຍຕ຺ຕາ ມຘຸໂນ ວເສນ ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກເມ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ‘‘ມຘຸມກ຺ຂິຕໍ ປນ ມຘຸຄຕິກເມວາ’’ຕິ ອິມິນາ ຕໍ ນ ສເມຕິ.

‘‘ຜາຓິຕໍ ນາມ ອຸຈ຺ຉຸມ຺ຫາ ນິພ຺ພຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ປາຬິຍໍ ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ‘‘ອຸຈ຺ຉຸຣສໍ ອຸປາທາຍ…ເປ… ອວຕ຺ຖຸກາ ອຸຈ຺ຉຸວິກຕິ ‘ຜາຓິຕ’ນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ອຸຈ຺ຉຸຣໂສປິ ນິກ຺ກສໂຏ ສຕ຺ຕາຫກາລິໂກຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເກນຈິ ປນ ‘‘ມຘຸມ຺ຫິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ກາລິກາ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ໂຍເຊຕພ຺ພາ, ອຸຈ຺ຉຸມ຺ຫິ ຈາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ສມກ຺ຂິກຓ຺ຑເສຬກໍ ຍາວກາລິກໍ, ອເນຬກໍ ອຸທກສມ຺ຠິນ຺ນໍ ຍາມກາລິກໍ, ອສມ຺ຠິນ຺ນໍ ສຕ຺ຕາຫກາລິກໍ, ມຘຸສິຕ຺ຖໍ ປຣິສຸທ຺ຘໍ ຍາວຊີວິກໍ, ຕຖາ ອຸຈ຺ຉຸ ວາ ຣໂສ ວາ ສກສໂຏ ຍາວກາລິໂກ, ນິກ຺ກສໂຏ ອຸທກສມ຺ຠິນ຺ໂນ ຍາມກາລິໂກ, ອສມ຺ຠິນ຺ໂນ ສຕ຺ຕາຫກາລິໂກ, ສຸທ຺ຘກສຏໍ ຍາວຊີວິກ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣິປິ ພຫຸຘາ ປປຎ຺ຈິຕໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອຸທກສມ຺ຠິນ຺ນໍ ມຘຸ ວາ ອຸຈ຺ຉຸຣໂສ ວາ ອຸທກສມ຺ຠິນ຺ໂນ ຍາມກາລິໂກ’’ຕິ ອິທໍ ເນວ ປາຬິຍໍ, ນ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ທິສ຺ສຕິ. ‘‘ຍາວກາລິກໍ ສມານໍ ຄຣຸຕຣມ຺ປິ ມຸທ຺ທິກາຊາຕິຣສໍ ອຕ຺ຕນາ ສໍສຏ຺ຐໍ ລຫຸກໍ ຍາມກາລິກຠາວໍ ອຸປເນນ຺ຕໍ ອຸທກໍ ລຫຸຕຣໍ ສຕ຺ຕາຫກາລິກໍ ອຕ຺ຕນາ ສໍສຏ຺ຐໍ ຄຣຸຕຣໍ ຍາມກາລິກຠາວໍ ອຸປເນຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ໂສເຍວ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ປາຬິຍໍ ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ອຸທກສມ຺ເຠເທນ ຄຣຸຕຣສ຺ສປິ ລຫຸຠາໂວປຄມນໍເຍວ ທສ຺ສິຕໍ. ປາຬິຍມ຺ປິ ຫິ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຄິລານສ຺ສ ຄຸຬໍ, ອຄິລານສ຺ສ ຄຸໂຬທກ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໘໔) ວທນ຺ເຕນ ອຄິລາເນນ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ອຍຸຕ຺ໂຕປິ ຄຸໂຬ ອຸທກສມ຺ຠິນ຺ໂນ ອຄິລານສ຺ສປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອນຸຎ຺ຎາໂຕ.

ຍມ຺ປິ ຈ ‘‘ອຸຈ຺ຉຸ ເຈ ຍາວກາລິໂກ, ອຸຈ຺ຉຸຣໂສ ເຈ ຍາມກາລິໂກ, ຜາຓິຕໍ ເຈ ສຕ຺ຕາຫກາລິກໍ, ຕໂຈ ເຈ ຍາວຊີວິໂກ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາວຈນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ອຸຈ຺ຉຸຣໂສ ອຸທກສມ຺ຠິນ຺ໂນ ຍາມກາລິໂກ’’ຕິ ອຎ຺ເຎນ ເກນຈິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕມ຺ປິ ຕຖາວິຘສ຺ສ ອຏ຺ຐກຖາວຈນສ຺ສ ອິມິສ຺ສາ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍ ອຠາວໂຕ ນ ສາຣໂຕ ປຈ຺ເຈຕພ຺ພໍ. ຕໂຕເຍວ ຈ ‘‘ອຸຈ຺ຉຸຣໂສ ອຸທເກນ ສມ຺ຠິນ຺ໂນປິ ອສມ຺ຠິນ຺ໂນປິ ສຕ຺ຕາຫກາລິໂກເຍວາ’’ຕິ ເກຈິ ອາຈຣິຍາ ວທນ຺ຕິ. ເຠສຊ຺ຊກ຺ຂນ຺ຘເກ ຈ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຸຈ຺ຉຸຣສ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໐໐) ເອຕ຺ຖ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸຈ຺ຉຸຣໂສ ສຕ຺ຕາຫກາລິໂກ’’ຕິ.

ສຍໍກຕໍ ນິຣາມິສເມວ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອປຣິສ຺ສາວິຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕມ຺ປິ ກຣຓສມເຍ ປຣິສ຺ສາເວຕ຺ວາ ກສຏໍ ອປເນຕ຺ວາວ ອຕ຺ຕນາ ກຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຌາມອຸຈ຺ຉຸຜາຓິຕນ຺ຕິ ອຄ຺ຄິນາ ທຑ຺ເຒ ອຸຈ຺ຉຸເຂຕ຺ເຕ ຌາມອຸຈ຺ຉຸນາ ກຕຜາຓິຕໍ. ໂກຏ຺ຏິຕອຸຈ຺ຉຸຜາຓິຕນ຺ຕິ ຂຸທ຺ທານຸຂຸທ຺ທກໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ນິປ຺ປີເຬຕ຺ວາ ປກ຺ກໍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຈ ສກສຏໍ ຜາຓິຕໍ. ຕາທິສສ຺ສ ຈ ກສຏສ຺ສ ອພ຺ໂພຫາຣິກຕ຺ຕາ ‘‘ຕໍ ຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສີຕຸທເກນ ກຕນ຺ຕິ ມຘຸກປຸປ຺ຜານິ ສີໂຕທເກ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ປຸປ຺ຜຣເສ ອຸທກຄເຕ ສຕິ ຕໍ ອຸທກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຈິຕ຺ວາ ກຕຜາຓິຕໍ. ຂີຣໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ກຕໍ ມຘຸກຜາຓິຕໍ ຍາວກາລິກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຂີຣໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປກ຺ກເຕລໍ ກສ຺ມາ ວິກາເລ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເຈ? ເຕເລ ປກ຺ຂິຕ຺ຕຂີຣໍ ເຕລເມວ ໂຫຕິ, ອຎ຺ຎໍ ປນ ຂີຣໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ກຕໍ ຂີຣຠາວໍ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ອິທເມຕ຺ຖ ກາຣຓໍ. ຍທິ ເອວໍ ຂຓ຺ຑສກ຺ຂຣມ຺ປິ ຂີຣໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕໍ ກສ຺ມາ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຂຓ຺ຑສກ຺ຂຣໍ ປນາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຂີຣຊລ຺ລິກນ຺ຕິ ຂີຣເຜຓໍ.

ເຠສຊ຺ໂຊທິສ຺ສໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ‘‘ສຕ຺ຕວິຘຎ຺ຫິ ໂອທິສ຺ສໍ ນາມາ’’ຕິອາທິນາ ອິຕຣານິປິ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣວເສນ ວຸຕ຺ຕານິ. ວິກຏານີຕິ ອປກຕິເຠສຊ຺ຊຕ຺ຕາ ວິກຏານິ, ວິຣູປານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖູນມ຺ປິ ອກປ຺ປິຍມໍສານໍ ວສາຍ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ‘‘ວໂສທິສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂອຬາຣິການມ຺ປິ ອາຫາຣຕ຺ຖໍ ຜຣິຕຸໍ ສມຕ຺ຖານໍ ສປ຺ປິອາທີນໍ ເຠສຊ຺ຊນາເມນ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ‘‘ເຠສຊ຺ໂຊທິສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສຕິ ປຈ຺ຈເຍຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຏິຄ຺ຄຫິຕເຠສຊ຺ຊານິ ທຸຕິຍທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຸເຣຠຕ຺ຕມ຺ປິ ສຕິ ປຈ຺ຈເຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພານິ, ນ ອາຫາຣຕ຺ຖໍ ເຠສຊ຺ຊຕ຺ຖາຍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

໖໒໔. ທ຺ວາຣວາຕປານກວາເຏສູຕິ ມຫາທ຺ວາຣສ຺ສ ວາຕປານານຎ຺ຈ ກວາຏຜລເກສຸ. ກສາເວ ປກ຺ຂິຕ຺ຕານິ ຕານິ ອຕ຺ຕໂນ ສຠາວໍ ປຣິຈ຺ຈຊນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ມກ຺ເຂຕພ຺ພານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຆຸຓປາຓກາທິປຣິຫາຣຕ຺ຖໍ ມກ຺ເຂຕພ຺ພານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຘິຏ຺ເຐຕີຕິ ‘‘ອິທານິ ມຍ຺ຫໍ ອຊ຺ໂຌຫຣຓີຍໍ ນ ຠວິສ຺ສຕິ, ພາຫິຣປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍ ຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ສປ຺ປິຎ຺ຈ ເຕລຎ຺ຈ ວສຎ຺ຈ ມຸທ຺ຘນິ ເຕລໍ ວາ ອພ຺ຠຎ຺ຊນໍ ວາ’’ຕິອາທິ. ‘‘ເອວໍ ອຘິຏ຺ຐິຕຎ຺ຈ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ວິຊຫຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

໖໒໕. ສເຈ ທ຺ວິນ຺ນໍ ສນ຺ຕກໍ ເອເກນ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ອວິຠຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ປນ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ມຊ຺ເຌ ປາໂຐ ປຣິຫີໂນ, ເອວໍ ປເນຕ຺ຖ ປາໂຐ ເວທິຕພ຺ໂພ ‘‘ສເຈ ທ຺ວິນ຺ນໍ ສນ຺ຕກໍ ເອເກນ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ອວິຠຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກເມ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ອນາປຕ຺ຕິ, ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ປນ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ອຎ຺ຎຖາ ປນ ສທ຺ທປ຺ປໂຍໂຄປິ ນ ສງ຺ຄຈ຺ຉຕິ. ຄຓ຺ຐິປເທປິ ຈ ອຍເມວ ປາໂຐ ທສ຺ສິໂຕ. ຕຕ຺ຖ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ຍຖາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ເອເກນ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກເມນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ນ ໂຫຕິ ປຣສນ຺ຕກຠາວໂຕ, ເອວມິທມ຺ປິ ອວິຠຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸຠຍສາຘາຣຓມ຺ປິ ອວິນິພ຺ໂຠຄຠາວໂຕ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ປນ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຠິກ຺ຂຸນາ ປຏິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກເມ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ ປຏິຄ຺ຄຫິຕສປ຺ປິອາທີນໍ ປຣິໂຠຄສ຺ສ ສຕ຺ຕາເຫເນວ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ. ‘‘ຕານິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາຫປຣມໍ ສນ຺ນິຘິກາຣກໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພານີ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ປນ ຕີສຸປິ ອິຘ ປາຐສ຺ສ ປຣິຫີນຠາວໍ ອສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ‘‘ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ປນ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອິທໍ ອນ຺ໂຕສຕ຺ຕາເຫ ປຣິໂຠຄໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ວິສ຺ສາສຄ຺ຄາຫາຠາວໂຕ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ນ ຄເຫຕພ຺ໂພ.

ອາວຸໂສ, ອິມໍ ເຕລໍ ສຕ຺ຕາຫມຕ຺ຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊ ຕ຺ວນ຺ຕິ ອິມິນາ ເຍນ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ, ເຕນ ອນ຺ໂຕສຕ຺ຕາເຫເຍວ ປຣສ຺ສ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ກສ຺ສ ອາປຕ຺ຕີຕິ ປຐມໍ ຕາວ ອຸຠິນ຺ນໍ ສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ອນາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ອິທານິ ປນ ເອເກນ ອິຕຣສ຺ສ ວິສ຺ສຏ຺ຐຠາວໂຕ ອຸຠຍສາຘາຣຓຕາ ນຕ຺ຖີຕິ ວິຠຕ຺ຕສທິສໍ ຫຸຕ຺ວາ ຐິຕໍ, ຕສ຺ມາ ເອຕ຺ຖ ປຏິຄ຺ຄຫິຕສ຺ສ ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກເມ ເອກສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິຍາ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ‘‘ກິໍ ປຏິຄ຺ຄຫຓປຈ຺ຈຍາ ປຏິຄ຺ຄາຫກສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ, ອຸທາຫຸ ຍສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ຊາຕໍ, ຕສ຺ສາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉຕິ. ນິສ຺ສຏ຺ຐຠາວໂຕເຍວ ຈ ອິຘ ‘‘ອວິຠຕ຺ຕຠາວໂຕ’’ຕິ ກາຣຓໍ ອວຕ຺ວາ ‘‘ເຍນ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ, ເຕນ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທຎ຺ຈ ວິສ຺ສຏ຺ຐຠາວໂຕ ອຸຠຍສາຘາຣຓຕໍ ປຫາຍ ເອກສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ໂຫນ຺ຕມ຺ປິ ເຍນ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ, ຕໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ຊາຕໍ, ຕສ຺ມາ ປຣສນ຺ຕກປຏິຄ຺ຄຫເຓ ວິຍ ປຏິຄ຺ຄາຫກສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄຫຓປຈ຺ຈຍາ ນຕ຺ຖິ ອາປຕ຺ຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ‘‘ເຍນ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ, ເຕນ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ອວິສ຺ສຊ຺ຊິເຕ ສຕິ ອວິຠຕ຺ເຕປິ ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກເມ ອາປຕ຺ຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອວິສ຺ສຊ຺ຊິເຕ ອວິຠຕ຺ຕຠາວໂຕເຍວ ອນາປຕ຺ຕິຍາ ສິທ຺ຘຕ຺ຕາ. ສເຈ ປນ ອິຕໂຣ ເຍນ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ, ຕສ຺ເສວ ອນ຺ໂຕສຕ຺ຕາເຫ ອຕ຺ຕໂນ ຠາຄມ຺ປິ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕິ, ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກເມ ສິຍາ ອາປຕ຺ຕິ ເຍນ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ, ຕສ຺ເສວ ສນ຺ຕກຠາວມາປນ຺ນຕ຺ຕາ ອິຕຣສ຺ສ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ອິມິນາ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕກຠາເວປິ ອຎ຺ເຎນ ປຏິຄ຺ຄຫິຕສກສນ຺ຕເກ ວິຍ ເຕນ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕຠາວໂຕ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ທີເປຕິ. ອິທໍ ປນ ອຘິປ຺ປາຍໍ ອຊານິຕ຺ວາ ອິໂຕ ອຎ຺ຎຖາ ຄຓ຺ຐິປທກາຣາທີຫິ ປປຎ຺ຈິຕໍ, ນ ຕໍ ສາຣໂຕ ປຈ຺ເຈຕພ຺ພໍ.

ອປຣິໂຠຄໍ ໂຫຕີຕິ ກສ຺ສຈິ ອມນຸຎ຺ຎສ຺ສ ປຕິຕຕ຺ຕາ ປຣິໂຠຄາຣຫໍ ນ ໂຫຕິ. ເຍນ ຈິຕ຺ເຕນາຕິ ເຍນ ປຣິຈ຺ຈຊິຕຸກາມຕາຈິຕ຺ເຕນ. ‘‘ອນ຺ໂຕສຕ຺ຕາເຫ’’ຕິ ອຘິກາຣຕ຺ຕາ ‘‘ອນ຺ໂຕສຕ຺ຕາເຫ ອນເປກ຺ໂຂ ທຕ຺ວາ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕີ’’ຕິ ອິມໍ ສມ຺ພນ຺ຘໍ ສນ຺ຘາຍ ມຫາສຸມຕ຺ເຖເຣນ ‘‘ເອວໍ ອນ຺ໂຕສຕ຺ຕາເຫ ທຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຫາປທຸມຕ຺ເຖໂຣ ປນ ຍທິ ເອວໍ ‘‘ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕີ’’ຕິ ອິມິນາວ ຕໍ ສິທ຺ຘໍ, ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກນ຺ຕໍ ປນ ນິສ຺ສຏ຺ຐໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ປຣິໂຠຄມຸຂທສ຺ສນມິທນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ນຍິທໍ ຍາຈິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອຎ຺ເຎນ ຠິກ຺ຂຸນາຕິ ເອຕ຺ຖ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ ສຍມ຺ປິ ອາຫຣາເປຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິເຍວ. ສປ຺ປິອາທີນໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕຠາໂວ, ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກຕາ, ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກໂມຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ເຠສຊ຺ຊສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ວສ຺ສິກສາຏິກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໖໒໗. ຈຕຸຕ຺ເຖ ສິພ຺ພນຣຊນກປ຺ປປຣິໂຍສາເນນ ນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາຕິ ສູຈິກມ຺ມນິຏ຺ຐາເນນ ສກິມ຺ປິ ວຓ຺ຓເຠທມຕ຺ຕຣຊເນນ ກປ຺ປພິນ຺ທຸກຣເຓນ ຈ ນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ. ສມເຍຕິ ວສ຺ສານສມເຍ.

໖໒໘. ກຸຈ຺ຉິສມໂຍຕິ ອນ຺ໂຕສມໂຍ. ‘‘ອຍເມໂກ ອຑ຺ຒມາໂສ ປຣິເຍສນກ຺ເຂຕ຺ຕຎ຺ເຈວ ກຣຓກ຺ເຂຕ຺ຕຎ຺ຈ. ເອຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ອນ຺ຕເຣ ວສ຺ສິກສາຏິກໍ ອລທ຺ຘໍ ປຣິເຍສິຕຸໍ ລທ຺ຘໍ ກາຕຸຎ຺ຈ ວຏ຺ຏຕິ, ນິວາເສຕຸໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸຎ຺ຈ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ໂປຕ຺ຖເກສຸ ປາໂຐ ທິສ຺ສຕິ, ໂສ ອປາໂຐ. ເອວໍ ປເນຕ຺ຖ ປາເຐນ ຠວິຕພ຺ພໍ ‘‘ອຍເມໂກ ອຑ຺ຒມາໂສ ປຣິເຍສນກ຺ເຂຕ຺ຕໍ. ເອຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ອນ຺ຕເຣ ວສ຺ສິກສາຏິກໍ ອລທ຺ຘໍ ປຣິເຍສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ລທ຺ຘໍ ກາຕຸໍ ນິວາເສຕຸໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸຎ຺ຈ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ນ ຫິ ຄິມ຺ຫານໍ ປຈ຺ຉິມມາສສ຺ສ ປຐໂມ ອຑ຺ຒມາໂສ ກຣຓກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ອຑ຺ຒມາໂສ ເສໂສ ຄິມ຺ຫານນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ນິວາເສຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ປນ ຄິມ຺ຫານໍ ປຈ຺ຉິມມາສສ຺ສ ປຈ຺ຉິໂມ ອຑ຺ຒມາໂສ ກຣຓກ຺ເຂຕ຺ຕຎ຺ເຈວ ນິວາສນກ຺ເຂຕ຺ຕຎ຺ຈ ໂຫຕິ. ເຕເນວ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ວຫິສກສາຏິກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ‘‘ຄິມ຺ຫານໍ ປຈ຺ຉິໂມ ມາໂສ ປຣິເຍສນກ຺ເຂຕ຺ຕໍ, ປຈ຺ຉິໂມ ອຑ຺ຒມາໂສ ກຣຓນິວາສນກ຺ເຂຕ຺ຕມ຺ປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ປາຬິຍາ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍ ຈ ອວິໂຣຘໍ ອິຈ຺ຉນ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ປາໂຐ ຄເຫຕພ຺ໂພ.

‘‘ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາ ນິປ຺ຜາເທນ຺ຕສ຺ສ ອຎ຺ຎາຕກວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສິກ຺ຂາປເທນ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວທນ຺ເຕນ ‘‘ປິຏ຺ຐິສມຍຕ຺ຕາ ອິມິນາ ສິກ຺ຂາປເທນ ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ທີປິຕາ ໂຫຕິ. ນ ຫິ ຎາຕກປວາຣິຕຏ຺ຐານໂຕ ປິຏ຺ຐິສມເຍ ສຕຸປ຺ປາທກຣຓມຕ຺ເຕນປິ ສມ຺ຠວນ຺ຕີ ອາປຕ຺ຕິ ຕໂຕ ຄຣຸກຕຣາຍ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ນ ໂຫຕີຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ. ເຕເນວ ຠທນ຺ຕພຸທ຺ຘທຕ຺ຕາຈຣິເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ກຕ຺ວາ ປນ ສຕຸປ຺ປາທໍ, ວສ຺ສິກສາຏິຈີວຣໍ;

ນິປ຺ຜາເທນ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ, ສມເຍ ປິຏ຺ຐິສມ຺ມເຕ.

‘‘ໂຫຕິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍາປຕ຺ຕິ, ຎາຕກາຎາຕກາທິໂນ;

ເຕສຸເຍວ ຈ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ, ກຕ຺ວາ ນິປ຺ຜາທເນ ຕຖາ’’ຕິ.

ເກນສ຺ສ ໂຫຕິ ອາປຕ຺ຕີຕິ ອສ຺ສ ມາຕຣໍ ຈີວຣໍ ຍາຈນ຺ຕສ຺ສ ເກນ ສິກ຺ຂາປເທນ ອາປຕ຺ຕີຕິ ປຸຈ຺ຉຕິ. ‘‘ປຣິຓຕໍ ວິຎ຺ຎາເປນ຺ຕສ຺ສ ປຣິຓາມນສິກ຺ຂາປເທນ ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ໂຈທນາຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ ໂນ ຈ ສງ຺ເຆ ປຣິຓຕນ຺ຕິ. ອຖ ອຎ຺ຎາຕກວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສິກ຺ຂາປເທນາຕິ ເຈ, ເອຕມ຺ປິ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ຈ ຎາຕເກ’’ຕິ. ‘‘ຎາຕເກ ວິຎ຺ຎາເປນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ປາຐເສໂສ. ອິມມຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ປິຏ຺ຐິສມເຍ ວສ຺ສິກສາຏິກຕ຺ຖໍ ຎາຕກປວາຣິຕຏ຺ຐາເນ ສຕຸປ຺ປາທກຣເຓນ ອາປຕ຺ຕິໍ, ອຎ຺ຎາຕກວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສິກ຺ຂາປເທນ ອນາປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍ.

ອຎ຺ຎາຕກອປ຺ປວາຣິຕຏ຺ຐານໂຕ…ເປ… ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອິທໍ ວສ຺ສິກສາຏິກໍ ອທິນ຺ນປຸພ຺ເພ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນເວຕ຺ຖ ວຕ຺ຕເຠເທ ທຸກ຺ກຏໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ທິນ຺ນປຸພ຺ເພສຸ ປນ ວຕ຺ຕເຠໂທ ນຕ຺ຖິ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ເຍ ມນຸສ຺ສາ…ເປ… ວຕ຺ຕເຠໂທ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ອິທນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕນິສ຺ສຄ຺ຄິຍປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາ ນິປ຺ຜາເທນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຎ຺ຎາຕກອປ຺ປວາຣິຕຏ຺ຐານໂຕ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາ ນິປ຺ຜາເທນ຺ຕສ຺ສ. ປກຕິຍາ ວສ຺ສິກສາຏິກທາຍກາ ນາມ ສງ຺ຆວເສນ ວາ ປຸຄ຺ຄລວເສນ ວາ ອປວາເຣຕ຺ວາ ອນຸສໍວຈ຺ຉຣໍ ວສ຺ສິກສາຏິການໍ ທາຍກາ. ອຎ຺ຎາຕກວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສິກ຺ຂາປເທນ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອິມິນາປິ ສິກ຺ຂາປເທນ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ກຸຈ຺ຉິສມເຍ ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ຎາຕກປວາຣິຕຏ຺ຐານໂຕ ‘‘ເທຖ ເມ ວສ຺ສິກສາຏິກ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວິຎ຺ຎາເປນ຺ຕສ຺ສປິ ອນາປຕ຺ຕິ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ເທຖ ເມຕິ ອິທຎ຺ຫິ ປຣິເຍສນກາເລ ອຎ຺ຎາຕກອປ຺ປວາຣິເຕ ເອວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຫິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ວສ຺ສິກສາຏິກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ຎາຕກປວາຣິຕຏ຺ຐານໂຕ ປນ ‘ເທຖ ເມ ວສ຺ສິກສາຏິກຈີວຣ’ນ຺ຕິອາທິກາຍ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາປິ ປຣິເຍສິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ.

໖໒໙. ‘‘ອາກາສໂຕ ປຕິຕອຸທເກເນວາຕິ ວຈນໂຕ ຉທນໂກຏິຍາ ປຕິຕອຸທເກນ ນຫາຍນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ.

໖໓໐. ຉ ມາເສ ປຣິຫາຣໍ ລຠຕີຕິ ເອເຕນ ອນ຺ໂຕວສ຺ເສປິ ຍາວ ວສ຺ສານສ຺ສ ປຈ຺ຉິມທິວສາ ອກຕາ ປຣິຫາຣໍ ລຠຕີຕິ ທີປິຕໍ ໂຫຕິ. ຍສ຺ມາ ມູລຈີວຣໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ເຫມນ຺ຕສ຺ສ ປຈ຺ຉິມຸໂປສຖທິວເສເຍວ ກາຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ ຄິມ຺ຫານໂຕ ເອກູນຕິໍສທິວເສ ປຣິຫາຣໍ ລຠຕິ, ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ອປ຺ປກໍ ອູນມຘິກໍ ວາ ຄຓນູປຄໍ ນ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ຕໂຕ ປຣມ຺ປິ…ເປ… ເອກມາສ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອກາຫທ຺ວີຫາທິວເສນ…ເປ… ລທ຺ຘາ ເຈວ ນິຏ຺ຐິຕາ ຈາຕິ ອິມິນາ ເອກາຫານາຄຕາຍ ວສ຺ສູປນາຍິກາຍ ລທ຺ຘາ ເຈວ ນິຏ຺ຐິຕາ ຈ, ທ຺ວີຫານາຄຕາຍ…ເປ… ທສາຫານາຄຕາຍ ວສ຺ສູປນາຍິກາຍ ລທ຺ຘາ ເຈວ ນິຏ຺ຐິຕາ ຈ, ອນ຺ໂຕວສ຺ເສ ວາ ລທ຺ຘາ ເຈວ ນິຏ຺ຐິຕາ ຈາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕ. ຕຕ຺ຖ ອາສາຬ຺ຫິມາສສ຺ສ ຊຸຓ຺ຫປກ຺ຂປຸຓ຺ຓມິຍໍ ລທ຺ຘາ ເຈວ ນິຏ຺ຐິຕາ ຈ ວສ຺ສິກສາຏິກາ ‘‘ເອກາຫານາຄຕາຍ ວສ຺ສູປນາຍິກາຍ ລທ຺ຘາ ເຈວ ນິຏ຺ຐິຕາ ຈາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອເຕເນວ ນເຍນ ຊຸຓ຺ຫປກ຺ຂສ຺ສ ຉຏ຺ຐິຍໍ ລທ຺ຘາ ເຈວ ນິຏ຺ຐິຕາ ຈ ‘‘ທສາຫານາຄຕາຍ ວສ຺ສູປນາຍິກາຍ ລທ຺ຘາ ເຈວ ນິຏ຺ຐິຕາ ຈາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍາວ ປຐມກຕ຺ຕິກເຕມາສປຸຓ຺ຓມີ, ຕາວ ອນ຺ໂຕເຕມາເສ ລທ຺ຘາ ເຈວ ນິຏ຺ຐິຕາ ຈ ‘‘ອນ຺ໂຕວສ຺ເສ ລທ຺ຘາ ເຈວ ນິຏ຺ຐິຕາ ຈາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຐມກຕ຺ຕິກເຕມາສປຸຓ຺ຓມິໂຕ ປຣຎ຺ຫິ ລທ຺ຘາ ເຈວ ນິຏ຺ຐິຕາ ຈ ຍາວ ຈີວຣກາໂລ ນາຕິກ຺ກມຕິ, ຕາວ ອນຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຐເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ນ ຕຕ຺ຣາຍໍ ວິຈາຣຓາ ສມ຺ຠວຕິ.

ຕສ຺ມິໍເຍວ ອນ຺ໂຕທສາເຫ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພາຕິ ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ເຕປິ ວສ຺ສານໂຕ ປຸພ຺ເພ ເອກາຫທ຺ວີຫາທິວເສນ ອນາຄຕາຍ ວສ຺ສູປນາຍິກາຍ ລທ຺ຘາ ເຕຫິ ທິວເສຫິ ສທ຺ຘິໍ ທສາຫໍ ອນຕິກ຺ກມນ຺ເຕນ ວສ຺ສູປນາຍິກທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຘິຏ຺ຐານກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ສມ຺ປຕ຺ຕາເຍວ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພາ, ນ ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ອຘິຏ຺ຐານສ຺ສ ອເຂຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອນ຺ໂຕວສ຺ເສ ປນ ລທ຺ຘາ ຕສ຺ມິໍເຍວ ອນ຺ໂຕວສ຺ເສ ລທ຺ຘທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທສາຫໍ ອນຕິກ຺ກາເມຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພາ.

ນນຸ ຈ ວສ຺ສານໂຕ ປຸພ຺ເພ ອນຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ທສາຫໍ ອຕິກ຺ກາເມຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິເຍວ, ຕສ຺ມາ ອຘິຏ຺ຐານສ຺ສ ອເຂຕ຺ຕຠູເຕປິ ທິວເສ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ອນ຺ໂຕທສາເຫ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ? ຍຖາ ‘‘ອນ຺ໂຕວສ຺ເສ ລທ຺ຘາປິ ຍາວ ນ ນິຏ຺ຐາຕິ, ຕາວ ອນຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ທສາຫໍ ອຕິກ຺ກາເມຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອກຕາຍ ອນຘິຏ຺ຐານກ຺ເຂຕ຺ຕສທິສາປິ ອຕິກ຺ກນ຺ຕທິວສາ ທສາຫໍ ອຕິກ຺ກາເມຕ຺ວາ ນິຏ຺ຐິຕາຍ ຄຓນູປຄາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ນິຏ຺ຐິຕທິວເສເຍວ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພາ, ເອວມິຘາປິ ວສ຺ສານໂຕ ປຸພ຺ເພ ອນຘິຏ຺ຐານກ຺ເຂຕ຺ຕຠູຕາປິ ທິວສາ ລທ຺ຘທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຄຓນູປຄາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍທິ ເອວໍ ‘‘ຕສ຺ມິໍເຍວ ອນ຺ໂຕທສາເຫ’’ຕິ ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ທສາຫານາຄຕາຍ ວສ຺ສູປນາຍິກາຍ ຉຏ຺ຐິຍໍ ລທ຺ຘາ ປຸຓ຺ຓມິຍໍ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພາຕິ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ? ນາປຊ຺ຊຕິ ‘‘ຈາຕຸມາສໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຈເນເນວ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ‘‘ທສາຫານາຄຕາຍາ’’ຕິ ອິມິນາ ກິໍ ປໂຍຊນນ຺ຕິ ເຈ? ວສ຺ສານໂຕ ປຸພ຺ເພເຍວ ທສາເຫ ອຕິກ຺ກນ຺ເຕ ວສ຺ສູປນາຍິກທິວເສ ນິຏ຺ຐິຕາ ຕທເຫວ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິທເມຕ຺ຖ ປໂຍຊນໍ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ທສາຫາຕິກ຺ກເມ ນິຏ຺ຐິຕາ ຕທເຫວ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພາ’’ຕິ.

ທສາເຫ ອປ຺ປໂຫນ຺ເຕ ຈີວຣກາລໍ ນາຕິກ຺ກເມຕພ຺ພາຕິ ເຕມາສພ຺ຠນ຺ຕເຣ ທສາເຫ ອປ຺ປໂຫນ຺ເຕ ລທ຺ຘາ ເຈວ ນິຏ຺ຐິຕາ ຈ ຈີວຣກາລໍ ນາຕິກ຺ກເມຕພ຺ພາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ‘‘ປຐມກຕ຺ຕິກເຕມາສປຸຓ຺ຓມິໂຕ ປຸພ຺ເພ ສຕ຺ຕມິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ລທ຺ຘາ ເຈວ ນິຏ຺ຐິຕາ ຈ ວສ຺ສິກສາຏິກາ ທສາເຫ ອນຕິກ຺ກນ຺ເຕເຍວ ຈີວຣກາລໍ ໂອຕິຓ຺ຓຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ອນຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາປິ ຐເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ອິມິນາ ຈ ອິມໍ ທີເປຕິ – ອກຕາ ເຈ ວສ຺ສິກສາຏິກາ, ວສ຺ສານໍ ຈາຕຸມາສໍ ອກຕຕ຺ຕາເຍວ ປຣິຫາຣໍ ລຠຕິ, ກຕາຍ ປນ ທສາຫປຣມສິກ຺ຂາປທໍ ອວິໂກເປຕ຺ວາ ປຣິຫາໂຣ ວຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ.

ຍທາ ວາ ຕທາ ວາ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຈາຕຸມາສພ຺ຠນ຺ຕເຣ ທສາເຫ ອຕິກ຺ກນ຺ເຕປິ ນຕ຺ຖິ ໂທໂສຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ກທາ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພາ…ເປ… ຍທິ ນປ຺ປໂຫຕິ, ຍາວ ກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມາ ປຣິຫາຣໍ ລຠຕີ’’ຕິ ອິມິນາປິ ກຸຣຸນ຺ທິວຈເນນ ອກຕາຍ ວສ຺ສິກສາຏິກາຍ ຈາຕຸມາສໍ ປຣິຫາໂຣ, ກຕາຍ ທສາຫເມວ ປຣິຫາໂຣຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ທີປິໂຕເຍວາຕິ ອາຫ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ.

ປາຬິຍໍ ອຈ຺ຉິນ຺ນຈີວຣສ຺ສ ນຏ຺ຐຈີວຣສ຺ສາຕິອາທິນາ ນິສ຺ສຄ຺ຄິເຍນ ອນາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ອຸທາຫຸ ນຄ຺ຄສ຺ສ ນຫາຍໂຕ ທຸກ຺ກເຏນ ອນາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ? ກິເມຕ຺ຖ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ. ສພ຺ພສິກ຺ຂາປເທສຸ ຫິ ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ມູລສິກ຺ຂາປເທນ ອາປຕ຺ຕິປ຺ປສງ຺ໂຄ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອນາປຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອນາປຕ຺ຕິວາໂຣ ອາຣຠີຍຕີຕິ ອິຘາປິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິເຍນ ອນາປຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ຍຸຕ຺ຕໍ ວຕ຺ຕຸໍ. ນ ຫິ ມູລາປຕ຺ຕິຍາ ອນາປຕ຺ຕິໍ ອທສ຺ເສຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣາ ວຸຕ຺ຕາຍ ເອວ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອນາປຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອນາປຕ຺ຕິວາໂຣ ອາຣຠີຍຕີຕິ. ເຕເນວ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຈ຺ຉິນ຺ນຈີວຣສ຺ສ ນຏ຺ຐຈີວຣສ຺ສ ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຈ຺ຉິນ຺ນເສສຈີວຣສ຺ສ ນຏ຺ຐເສສຈີວຣສ຺ສ ຈ ອສມເຍ ນິວາເສນ຺ຕສ຺ສ ປຣິເຍສນ຺ຕສ຺ສ ຈ ອນາປຕ຺ຕິ. ອາປທາສູຕິ ເອຕ຺ຖ ອນິວຕ຺ຖໍ ໂຈຣາ ຫຣນ຺ຕີຕິ ອສມເຍ ນິວາເສນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ. ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ວສ຺ສິກສາຏິກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຈ຺ຉິນ຺ນຈີວຣສ຺ສ ວາ ນຏ຺ຐຈີວຣສ຺ສ ວາ ອນິວຕ຺ຖໍ ໂຈຣາ ຫຣນ຺ຕີຕິ ເອວໍ ອາປທາສຸ ວາ ນິວາສຍໂຕ ອຸມ຺ມຕ຺ຕກາທີນຎ຺ຈ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ນຄ຺ຄສ຺ສ ນຫາຍໂຕ ທຸກ຺ກເຏເນວ ອນາປຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອຈ຺ຉິນ຺ນຈີວຣສ຺ສາຕິ ເອຕໍ ວສ຺ສິກສາຏິກເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕສຎ຺ຫິ ນຄ຺ຄານໍ ກາໂຍວສ຺ສາປເນ ອນາປຕ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ມຫຄ຺ຆວສ຺ສິກສາຏິກໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ນຫາຍນ຺ຕສ຺ສ ໂຈຣຸປທ຺ທໂວ ອາປທາ ນາມາ’’ຕິ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ປຣິເຍສິຕພ຺ພໍ.

ອຖ ອຸຠເຍນປິ ອນາປຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ອຈ຺ຉິນ຺ນຈີວຣສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘນ຺ຕິ ເອວມຘິປ຺ປາໂຍ ສິຍາ, ເອວມ຺ປິ ‘‘ອຈ຺ຉິນ຺ນຈີວຣສ຺ສາຕິ ເອຕໍ ວສ຺ສິກສາຏິກເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວິເສເສຕ຺ວາ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ເອວຎ຺ຫິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ ‘‘ອຈ຺ຉິນ຺ນເສສຈີວຣສ຺ສ ນຏ຺ຐເສສຈີວຣສ຺ສ ວາ ອສມເຍ ນິວາເສນ຺ຕສ຺ສ ປຣິເຍສນ຺ຕສ຺ສ ຈ ນິສ຺ສຄ຺ຄິເຍນ ອນາປຕ຺ຕິ, ອຈ຺ຉິນ຺ນວສ຺ສິກສາຏິກສ຺ສ ນຏ຺ຐວສ຺ສິກສາຏິກສ຺ສ ວາ ນຄ຺ຄສ຺ສ ນຫາຍໂຕ ທຸກ຺ກເຏນ ອນາປຕ຺ຕິ, ອາປທາສຸ ອນິວຕ຺ຖໍ ໂຈຣາ ຫຣນ຺ຕີຕິ ອສມເຍ ນິວາສຍໂຕ ນິສ຺ສຄ຺ຄິເຍນ ອນາປຕ຺ຕິ, ມຫຄ຺ຆວສ຺ສິກສາຏິກໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ນຫາຍນ຺ຕສ຺ສ ໂຈຣາ ຫຣນ຺ຕິ, ນຄ຺ຄສ຺ສ ນຫາຍໂຕ ທຸກ຺ກເຏນ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ອງ຺ເຄສຸ ປນ ວສ຺ສິກສາຏິກາຍ ອຕ຺ຕຸທ຺ເທສິກຕາ, ອສມເຍ ປຣິເຍສນຕາ, ຕາຍ ຈ ປຏິລາໂຠຕິ ອິມານິ ຕາວ ປຣິເຍສນາປຕ຺ຕິຍາ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ. ສຈີວຣຕາ, ອາປທາຠາໂວ, ວສ຺ສິກສາຏິກາຍ ສກຠາໂວ, ອສມເຍ ນິວາສນນ຺ຕິ ອິມານິ ນິວາສນາປຕ຺ຕິຍາ ຈຕ຺ຕາຣິ ອງ຺ຄານິ.

ວສ຺ສິກສາຏິກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ຈີວຣອຈ຺ຉິນ຺ທນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໖໓໑. ປຎ຺ຈເມ ຍມ຺ປິ ຕ຺ຍາຫນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍນ຺ຕິ ກາຣຓວຈນໍ, ຕສ຺ມາ ເອວເມຕ຺ຖ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ – ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ຊນປທຈາຣິກໍ ປກ຺ກມິສ຺ສຕີຕິ ຍໍ ກາຣຓໍ ນິສ຺ສາຍ ອຫໍ ເຕ, ອາວຸໂສ, ຈີວຣໍ ອທາສິໍ, ຕໍ ນ ກໂຣສີຕິ ກຸປິໂຕ ອນຕ຺ຕມໂນ ອຈ຺ຉິນ຺ທີຕິ. ຍນ຺ຕິ ວາ ຈີວຣໍ ປຣາມສຕິ, ຕຕ຺ຖ ‘‘ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ຊນປທຈາຣິກໍ ປກ຺ກມິສ຺ສຕີຕິ ຍມ຺ປິ ເຕ ອຫໍ ຈີວຣໍ ອທາສິໍ, ຕໍ ຈີວຣໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີຕິ ກຸປິໂຕ ອນຕ຺ຕມໂນ ອຈ຺ຉິນ຺ທີ’’ຕິ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ.

໖໓໓. ອາຓຕ຺ໂຕ ພຫູນິ ຄຓ຺ຫາຕິ, ເອກໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ‘‘ຈີວຣໍ ຄຓ຺ຫາ’’ຕິ ອາຓຕ຺ຕິຍາ ເອກຈີວຣວິສຍຕ຺ຕາ ເອກເມວ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ວາຈາຍ ວາຈາຍ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຈ຺ຉິນ຺ເນສຸ ວຕ຺ຖຸຄຓນາຍ ປາຈິຕ຺ຕິຍານິ. ເອກວາຈາຍ ສມ຺ພຫຸລາ ອາປຕ຺ຕິໂຍຕິ ອິທໍ ອຈ຺ຉິນ຺ເນສຸ ວຕ຺ຖຸຄຓນາຍ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍາປຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຓຕ຺ຕິຍາ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ ປນ ທຸກ຺ກຏໍ ເອກເມວ.

໖໓໔. ເອວນ຺ຕິ ອິມິນາ ‘‘ວຕ຺ຖຸຄຓນາຍ ທຸກ຺ກຏານີ’’ຕິ ອິທໍ ປຣາມສຕິ. ເອເສວ ນໂຍຕິ ສິຖິລໍ ຄາຬ຺ຫຎ຺ຈ ປກ຺ຂິຕ຺ຕາສຸ ອາປຕ຺ຕິຍາ ພຫຸຕ຺ຕໍ ເອກຕ຺ຕຎ຺ຈ ອຕິທິສ຺ສຕິ.

໖໓໕. ອາວຸໂສ, ມຍນ຺ຕິອາທີສຸ ຄຓ຺ຫິຕຸກາມຕາຍ ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕປິ ເຕເນວ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ ອນາປຕ຺ຕິ. ອມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕິເກ ອຸປຊ຺ຌໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສຕີຕິ ອິທໍ ສາມເຓຣສ຺ສປິ ທານໍ ທີເປຕິ. ຕສ຺ມາ ກິຎ຺ຈາປິ ປາຬິຍໍ ‘‘ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ສາມໍ ຈີວຣໍ ທຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາປິ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນກາເລ ທຕ຺ວາປິ ອຸປສມ຺ປນ຺ນກາເລ ອຈ຺ຉິນ຺ທນ຺ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍເມວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຈ຺ຉິນ຺ທນສມເຍ ອຸປສມ຺ປນ຺ນຠາໂວເຍວ ເຫຕ຺ຖ ປມາຓໍ. ເທຕີຕິ ຕຸຏ຺ໂຐ ວາ ກຸປິໂຕ ວາ ເທຕິ. ຣຸນ຺ຘຖາຕິ ນິວາເຣຖ. ເອວໍ ປນ ທາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ເອວໍ ທິນ຺ນໍ ນ ຕາວ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕກນ຺ຕິ ອນຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາວ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອາຫຣາເປຕຸໍ ປນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອວໍ ທິນ຺ນໍ ຠຕິສທິສຕ຺ຕາ ອາຫຣາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຈຊິຕ຺ວາ ທິນ຺ນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອທຕ຺ວາ ອນເປກ຺ເຂນ ຫຸຕ຺ວາ ຕສ຺ເສວ ທິນ຺ນໍ. ຠຓ຺ຑຄ຺ເຆນ ກາເຣຕພ຺ໂພຕິ ສກສຎ຺ຎາຍ ວິນາ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຠຓ຺ຑໍ ອຄ຺ຆາເປຕ຺ວາ ອາປຕ຺ຕິຍາ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ວິກປ຺ປນຸປຄປຈ຺ຉິມຈີວຣຕາ, ສາມໍ ທິນ຺ນຕາ, ສກສຎ຺ຎິຕາ, ອຸປສມ຺ປນ຺ນຕາ, ໂກຘວເສນ ອຈ຺ຉິນ຺ທນໍ ອຈ຺ຉິນ຺ທາປນໍ ວາຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ປຎ຺ຈ ອງ຺ຄານິ.

ຈີວຣອຈ຺ຉິນ຺ທນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ສຸຕ຺ຕວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໖໓໖. ຉຏ຺ເຐ ປາຬິຍໍ ຈີວຣກາຣສມເຍຕິ ອິມິນາ ວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖຠິກ຺ຂູນໍ ຈີວຣກມ຺ມສມຍຕ຺ຕາ ຈີວຣມາໂສ ວຸຕ຺ໂຕ, ອຖຎ຺ໂຎປິ ປນ ຈີວຣກມ຺ມກາໂລ ຈີວຣກາຣສມໂຍຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

໖໓໘. ປຎ຺ຈຫິປິ ມິສ຺ເສຕ຺ວາຕິ ໂຂມາທີຫິ ປຎ຺ຈຫິ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ. ວີຕວີຕຏ຺ຐານໍ ຍຕ຺ຖ ສໍຫຣິຕ຺ວາ ຐເປນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ຕຸຣີຕິ ອຘິວຈນໍ. ສຸຕ຺ຕໍ ປເວເສຕ຺ວາ ເຍນ ອາໂກເຏນ຺ຕາ ຆນຠາວໍ ສມ຺ປາເທນ຺ຕິ, ຕໍ ເວມນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍໍ ຍນ຺ຕິ ຍໍ ຍໍ ປໂຍຄໍ. ຕນ຺ຕູນໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກຕ຺ຕາ ວີຕວີຕຏ຺ຐານໍ ປຏິລທ຺ຘເມວ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ທີຆໂຕ…ເປ… ວີເຕ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ. ປາຬິຍມ຺ປິ ຫິ ອິມິນາວ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ປຏິລາເຠນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຍາວ ຈີວຣໍ ວຑ຺ຒຕິ, ຕາວ ອິມິນາ ປມາເຓນ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ວຑ຺ຒນ຺ຕິ.

ເສໂສ ກປ຺ປິໂຍຕິ ເອຕ຺ຖ ຫຕ຺ຖກມ຺ມຍາຈນວເສນ. ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍນ຺ຕິ ທີຆໂສ ວິທຕ຺ຖິມຕ຺ເຕ ຕິຣິຍໍ ຫຕ຺ຖມຕ຺ເຕ ຈ ວີເຕ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ. ເຕເນວາຕິ ອກປ຺ປິຍຕນ຺ຕວາເຍນ. ຕເຖວ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ປຣິຈ຺ເຉເທ ປຣິຈ຺ເຉເທ ທຸກ຺ກຏໍ. ເກທາຣພທ຺ຘາທີຫີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອຈ຺ຉິມຓ຺ຑລພທ຺ຘາທິ ຄຫິຕໍ. ຕນ຺ເຕ ຐິຕໍເຍວ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ປຈ຺ຉາ ວີຕຏ຺ຐານໍ ອຘິຏ຺ຐິຕຄຕິກເມວ ໂຫຕິ, ປຸນ ອຘິຏ຺ຐານກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ. ສເຈ ປນ ປຣິຈ຺ເຉທໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ອວີຕໍ ໂຫຕິ, ປຸນ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເອເສວ ນໂຍຕິ ວິກປ຺ປນຸປຄປ຺ປມາຓມຕ຺ເຕ ວີເຕ ຕນ຺ເຕ ຐິຕໍເຍວ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈີວຣຕ຺ຖາຍ ວິຎ຺ຎາປິຕສຸຕ຺ຕໍ, ອຕ຺ຕຸທ຺ເທສິກຕາ, ອກປ຺ປິຍຕນ຺ຕວາເຍນ ວາຍາປນນ຺ຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ສຸຕ຺ຕວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ປນ ວາຍາເປຍ຺ຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຈີວຣໍ ເມ, ອາວຸໂສ, ວາຍຖາຕິ ອກປ຺ປິຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ວາຍາເປຍ຺ຍາ’’ຕິ ອຕ຺ຖໍ ວຕ຺ວາ ອງ຺ເຄສຸປິ ‘‘ອກປ຺ປິຍຕນ຺ຕວາເຍນ ອກປ຺ປິຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ວາຍາປນ’’ນ຺ຕິ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາວິຘໍ ປນ ວິເສສວຈນໍ ເນວ ປາຬິຍໍ, ນ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອຸປລພ຺ຠຕິ. ປາຬິຍມ຺ປິ ‘‘ຎາຕການໍ ປວາຣິຕານ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ອນາປຕ຺ຕິວາເຣ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕຕນ຺ຕວາຍານເມວ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍຠາເວນ ພຫຸຘາ ນໂຍ ທສ຺ສິໂຕ, ນ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິວເສນາຕິ. ‘‘ອກປ຺ປິຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ວາຍາເປຍ຺ຍາ’’ຕິ ຈ ວິເສເສຕ຺ວາ ວທນ຺ເຕນ ອຍໍ ນາມ ກປ຺ປິຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ວິສຸໍ ນ ທສ຺ສິຕໍ, ຕສ຺ມາ ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ສຸຕ຺ຕວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ມຫາເປສກາຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໖໔໒. ສຕ຺ຕເມ ກິຎ຺ຈິມຕ຺ຕໍ ອນຸປທຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ອິທໍ ຕສ຺ສ ກຕ຺ຕພ຺ພາກາຣມຕ຺ຕທສ຺ສນໍ, ທານໍ ປເນຕ຺ຖ ອງ຺ຄໍ ນ ໂຫຕິ ສຸຕ຺ຕວຑ຺ຒນວເສເນວ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ເຕເນວ ປທຠາຊເນປິ ‘‘ຕສ຺ສ ວຈເນນ ອາຍຕໍ ວາ ວິຕ຺ຖຕໍ ວາ ອປ຺ປິຕໍ ວາ ກໂຣຕິ, ປໂຍເຄ ທຸກ຺ກຏໍ, ປຏິລາເຠນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍ’’ນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕວຑ຺ຒນາກາຣເມວ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ມຫາເປສກາຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປິຓ຺ຑປາຕທານມຕ຺ເຕນ ຕໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ໂຫຕິ. ສເຈ ປນ ເຕ ຕສ຺ສ ວຈເນນ ຈີວຣສາມິການໍ ຫຕ຺ຖໂຕ ສຸຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອີສກມ຺ປິ ອາຍຕໍ ວາ ວິຕ຺ຖຕໍ ວາ ອປ຺ປິຕໍ ວາ ກໂຣນ຺ຕິ, ອຖ ເຕສໍ ປໂຍເຄ ຠິກ຺ຂຸໂນ ທຸກ຺ກຏໍ, ປຏິລາເຠນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ອາຍຕາທີສຸ ສຕ຺ຕສຸ ອາກາເຣສຸ ອາທິມ຺ຫິ ຕໂຍ ອາກາເຣ ສຸຕ຺ຕວຑ຺ຒເນນ ວິນາ ນ ສກ຺ກາ ກາຕຸນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສຸຕ຺ຕວຑ຺ຒນອາກາຣເມວ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ. ສຸວີຕາທໂຍ ຫິ ອາກາເຣ ວິນາປິ ສຸຕ຺ຕວຑ຺ຒເນນ ສກ຺ກາ ກາຕຸໍ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ອຎ຺ຎາຕກອປ຺ປວາຣິຕານໍ ຕນ຺ຕວາເຍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ວິກປ຺ປມາປຊ຺ຊນຕາ, ຈີວຣສ຺ສ ອຕ຺ຕຸທ຺ເທສິກຕາ, ຕສ຺ສ ວຈເນນ ສຸຕ຺ຕວຑ຺ຒນໍ, ຈີວຣສ຺ສ ປຏິລາໂຠຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາຣິ ອງ຺ຄານິ.

ມຫາເປສກາຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ອຈ຺ເຈກຈີວຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໖໔໖. ອຏ຺ຐເມ ອສມ຺ໂມຫຕ຺ຖນ຺ຕິ ທສາຫານາຄຕປເທ ອສມ຺ໂມຫຕ຺ຖໍ. ປຐມປທສ຺ສາຕິ ທສາຫານາຄຕປທສ຺ສ. ຕານິ ທິວສານີຕິ ເຕສຸ ທິວເສສຸ. ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ສງ຺ຆໂຕ ວາ ຄຓໂຕ ວາ ອຸຊຸກໍ ອຕ຺ຕໂນເຍວ ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ປຎ຺ຈມິໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ວສ຺ສໍ ວສນ຺ຕສ຺ສ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຎ຺ຈມິໂຕ ປຸພ຺ເພ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ອຈ຺ເຈກຈີວຣໍ ປຎ຺ຈມິຍໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ຄຫິຕໍ ອຈ຺ເຈກຈີວຣປຣິຫາຣເມວ ລຠຕິ. ອຸຊຸກໍ ອຕ຺ຕໂນເຍວ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ເຈ, ປຎ຺ຈມິຍໍ ອຸປ຺ປນ຺ນເມວ ອຈ຺ເຈກຈີວຣປຣິຫາຣໍ ລຠຕິ, ນ ຕໂຕ ປຸພ຺ເພຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ສທ຺ຘາມຕ຺ຕກນ຺ຕິ ຘມ຺ມສ຺ສວນາທີຫິ ຕງ຺ຂຓຸປ຺ປນ຺ນໍ ສທ຺ຘາມຕ຺ຕກໍ. ອາໂຣຈິຕໍ ຈີວຣນ຺ຕິ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ທິນ຺ນຈີວຣໍ. ຉຏ຺ຐິຍໍ ອຸປ຺ປນ຺ນຈີວຣສ຺ສ ເອກາທສໂມ ອຣຸໂຓ ຈີວຣກາເລ ອຸຏ຺ຐາຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຉຏ຺ຐິໂຕ ປຏ຺ຐາຍາ’’ຕິອາທິ. ຐປິຕຈີວຣມ຺ປີຕິ ປຘານຈີວຣທສ຺ສນມຸເຂນ ສພ຺ພມ຺ປິ ອຕິເຣກຈີວຣໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ‘‘ຈີວຣມາເສປິ ອຕິເຣກຈີວຣໍ ນິກ຺ຂິປິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອິທໍ ກຸໂຕ ລທ຺ຘນ຺ຕິ ເຈ? ‘‘ວິສຸໍ ອນນຸຎ຺ຎາເຕປິ ອິມສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປເທ ‘ຈີວຣກາລສມໂຍ ນາມ ອນຕ຺ຖເຕ ກຖິເນ ວສ຺ສານສ຺ສ ປຈ຺ຉິໂມ ມາໂສ, ອຕ຺ຖເຕ ກຖິເນ ປຎ຺ຈ ມາສາ’ຕິ ວທນ຺ເຕນ ຕຕິຍກຖິນສິກ຺ຂາປເທ ‘ອກາລຈີວຣໍ ນາມ ອນຕ຺ຖເຕ ກຖິເນ ເອກາທສມາເສ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ອຕ຺ຖເຕ ກຖິເນ ສຕ຺ຕມາເສ ອຸປ຺ປນ຺ນ’ນ຺ຕິ ວທນ຺ເຕນ ຈ ອນຸຎ຺ຎາຕເມວ ໂຫຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ອຏ຺ຐກຖາວຈນປ຺ປມາເຓນ ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຈ ເກຈິ.

໖໕໐. ອິທານິ ປຐມກຖິນາທິສິກ຺ຂາປເທຫິ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຈີວຣສ຺ສ ລພ຺ຠມານໍ ປຣິຫາຣໍ ອິເຘວ ອຸປສໍຫຣິຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິຕິ ອຕິເຣກຈີວຣສ຺ສ ທສາຫໍ ປຣິຫາໂຣ’’ຕິອາທິມາຫ. ‘‘ອນຕ຺ຖເຕ ກຖິເນ ເອກາທສທິວສາຘິໂກ ມາໂສ, ອຕ຺ຖເຕ ກຖິເນ ເອກາທສທິວສາຘິກາ ປຎ຺ຈ ມາສາ’’ຕິ ອຍເມວ ປາໂຐ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ເກຈິ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ກາມຎ຺ເຈສ ‘ທສາຫປຣມໍ ອຕິເຣກຈີວຣໍ ຘາເຣຕພ຺ພ’ນ຺ຕິ ອິມິນາວ ສິທ຺ໂຘ, ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ປນ ອປຸພ຺ພໍ ວິຍ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ສິກ຺ຂາປທໍ ຐປິຕ’’ນ຺ຕິ ປາຐໍ ວຕ຺ວາ ‘‘ທສທິວສາຘິໂກ ມາໂສ, ທສທິວສາຘິກາ ປຎ຺ຈ ມາສາຕິ ປາເຐນ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ ຕສ຺ສ ປມາທປາຐຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ທສາເຫນ ອສມ຺ປຕ຺ຕາຍ ກຕ຺ຕິກເຕມາສິກປຸຓ຺ຓມາຍ ຈີວຣກາລໂຕ ປຸພ຺ເພ ທສ ທິວສາ ອຘິກາ ໂຫນ຺ຕິ. ເອວຎ຺ຫິ ສຕິ ‘‘ນວາຫານາຄຕໍ ກຕ຺ຕິກເຕມາສິກປຸຓ຺ຓມ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ອຈ຺ເຈກຈີວຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ‘‘ປວາຣຓມາສສ຺ສ ຊຸຓ຺ຫປກ຺ຂປຎ຺ຈມິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຈີວຣສ຺ສ ນິຘານກາໂລ ທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ກາມຎ຺ເຈສ ‘ທສາຫປຣມໍ ອຕິເຣກຈີວຣໍ ຘາເຣຕພ຺ພ’ນ຺ຕິ ອິມິນາວ ສິທ຺ໂຘ, ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ປນ ອປຸພ຺ພໍ ວິຍ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ສິກ຺ຂາປທໍ ຐປິຕ’’ນ຺ຕິ ປາໂຐ ທສ຺ສິໂຕ, ໂສປິ ປມາທປາໂຐເຍວ. ‘‘ຊຸຓ຺ຫປກ຺ຂປຎ຺ຈມິໂຕ ປຏ຺ຐາຍາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕຕ຺ເຖວ ປຸພ຺ພາປຣວິໂຣໂຘປິ ສິຍາ, ຉຏ຺ຐິໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ເອວຎ຺ຫິ ສຕິ ‘‘ທສາຫປຣມສິກ຺ຂາປເທເນວ ສິທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ. ອິມເມວ ຈ ປມາທປາຐໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຠທນ຺ຕພຸທ຺ຘທຕ຺ຕາຈຣິເຍນ ຈ –

‘‘ຕສ຺ສາຈ຺ຈາຍິກວຕ຺ຖສ຺ສ, ກຖິເນ ຕຸ ອນຕ຺ຖເຕ;

ປຣິຫາເຣກມາໂສວ, ທສາຫປຣໂມ ມໂຕ.

‘‘ອຕ຺ຖເຕ ກຖິເນ ຕສ຺ສ, ປຎ຺ຈ ມາສາ ປກາສິຕາ;

ປຣິຫາໂຣ ມຸນິນ຺ເທນ, ທສາຫປຣມາ ປນາ’’ຕິ. –

ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຈ຺ເຈກຈີວຣກາເລ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ‘‘ອຈ຺ເຈກຈີວຣສທິເສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ປຎ຺ຈມິຍໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ອນຈ຺ເຈກຈີວຣໍ ທສາຫໍ ອຕິກ຺ກາມຍໂຕ ຈີວຣກາລໂຕ ປຸພ຺ເພເຍວ ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ, ນ ຈີວຣກາລາຕິກ຺ກເມ, ຕສ຺ມາ ຈີວຣກາລາຕິກ຺ກເມ ປຸນ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພາຍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ‘ອນຈ຺ເຈກຈີວເຣ ອນຈ຺ເຈກຈີວຣສຎ຺ຎີ ອນາປຕ຺ຕີ’ຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິກປ຺ປນຸປຄປຈ຺ຉິມປ຺ປມາຓສ຺ສ ອຈ຺ເຈກຈີວຣສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກຕາ, ທສາຫານາຄຕາຍ ກຕ຺ຕິກເຕມາສິກປຸຓ຺ຓມາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນຠາໂວ, ອນຘິຏ຺ຐິຕອວິກປ຺ປິຕຕາ, ຈີວຣກາລາຕິກ຺ກໂມຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາຣິ ອງ຺ຄານິ.

ອຈ຺ເຈກຈີວຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ສາສງ຺ກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໖໕໒. ນວເມ ອນ຺ຕຣຆເຣຕິ ອນ຺ຕເຣ ຆຣານິ ເອຕ຺ຖ, ເອຕສ຺ສາຕິ ວາ ອນ຺ຕຣຆຣນ຺ຕິ ລທ຺ຘໂວຫາເຣ ໂຄຈຣຄາເມ. ເຕນາຫ ‘‘ອນ຺ໂຕຄາເມ’’ຕິ. ປາຬິຍໍ ວິປ຺ປວສນ຺ຕີຕິ ອິທໍ ຍສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ວສນ຺ຕາ ອນ຺ຕຣຆເຣ ຈີວຣໍ ນິກ຺ຂິປິໍສຸ, ຕໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ວສນ຺ເຕ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ວິຫາເຣ ອນ຺ຕຣຆເຣ ຈີວຣໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວສິຕຸໍ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ວາໂສ ວິປ຺ປວາໂສ ນາມ ນ ໂຫຕິ. ທຸພ຺ພລໂຈຬາ ທຸຈ຺ໂຈຬາ ວິຣູປໂຈຬາ ວາ, ທຸຈ຺ໂຈຬຕ຺ຕາ ເອວ ລູຂຈີວຣາ.

໖໕໓. ‘‘ປຐມໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕີ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ວິຠງ຺ເຄ ‘‘ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊາ’’ຕິ ອຸທ຺ຘຣິຕພ຺ເພ ‘‘ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ‘‘ໂຍ ປຐມສ຺ສ ຌານສ຺ສ ລາໂຠ ປຏິລາໂຠ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍາ’’ຕິ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ‘‘ອນາປຸຈ຺ຉໍ ວາ ປກ຺ກເມຍ຺ຍາ’’ຕິອາທີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາຕິ ອຸປ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖມາຫ. ວສິຕ຺ວາຕິ ອຂຓ຺ຑໍ ວສິຕ຺ວາ. ‘‘ເຍນ ຍສ຺ສ ຫິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ທູຣຏ຺ຐມ຺ປິ ຈ ຕສ຺ສ ຕ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ‘‘ອິມສ຺ສ…ເປ… ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອິມສ຺ສາຕິ ‘‘ອຸປວສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ປທສ຺ສ. ນິກ຺ຂິເປຍ຺ຍາຕິ ຐເປຍ຺ຍ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ ປຸຣິມິກາຍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ອຂຓ຺ຑໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຖວສ຺ເສນ ອາຣຎ຺ຎເກສຸ ເສນາສເນສຸ ວິຫຣນ຺ເຕນ ສກລໍ ກຕ຺ຕິກມາສໍ ຕິຈີວເຣນ ວິປ຺ປວສິຕຸໍ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ ໂຫຕິ. ອນຕ຺ຖຕກຖິນສ຺ສ ຫິ ຈີວຣມາເສ ວິປ຺ປວາໂສ ນ ວຏ຺ຏຕິ ອຕ຺ຖຕກຖິນານໍເຍວ ອສມາທານຈາຣສ຺ສ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອນຕ຺ຖຕກຖິນານໍ ຈີວຣມາເສປິ ອສມາທານຈາໂຣ ລພ຺ຠຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ພຫຸຘາ ປປຎ຺ເຈນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ພ຺ຍຎ຺ຊນວິຈາຣຓນ຺ຕິ ‘‘ອຸປວສ຺ສ ອຸປວສ຺ສິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິວິຈາຣຓໍ. ຕສ຺ສປີຕິ ‘‘ວຸຕ຺ຖວສ຺ສານ’’ນ຺ຕິ ວິຠງ຺ຄປທສ຺ສ. ວຸຕ຺ຖວສ຺ສານນ຺ຕິ ຈ ນິທ຺ຘາຣເຓ ສາມິວຈນໍ. ເຕນາຫ – ‘‘ເອວຣູປານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ’’ຕິ. ເສນາສເນສູຕິ ເອຕ຺ຖ ຕຖາຣູເປສູຕິ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ.

ປຣິກ຺ເຂປາຣຫຏ຺ຐານໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ປຣິກ຺ເຂປາຣຫຏ຺ຐານໍ ນາມ ທ຺ເວ ເລຑ຺ຑຸປາຕາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ປນ ຄາມສ຺ສ ປຣິຍນ຺ເຕ ຐິຕຆຣູປຈາຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເອໂກ ເລຑ຺ຑຸປາໂຕ ປຣິກ຺ເຂປາຣຫຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອິທເມຕ຺ຖ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ. ເຕເນວ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄປິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໓໑) ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ປຐມເລຑ຺ຑຸປາຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍາ’’ຕິ. ສພ຺ພປຐມນ຺ຕິ ຄາມາຠິມຸຂທິສາຠາຄໂຕ ສພ຺ພປຐມໍ. ຕໍ ປຣິຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາຕິ ຕໍ ປຐມເສນາສນາທິໍ ປຣິຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ. ອິທຎ຺ຈ ວິນຍຘຣານໍ ມເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ, ມຊ຺ຌິມຠາຓການໍ ມເຕນ ປນ ‘‘ເສນາສນາທີນໍ ອຸປຈາເຣ ຐິຕສ຺ສ ເອກເລຑ຺ຑຸປາຕໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ມິນິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ມຊ຺ຌິມຠາຓກາ ວທນ຺ຕິ. ເຕເນວ ມຊ຺ຌິມນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ວິຫາຣສ຺ສປິ ຄາມສ຺ເສວ ອຸປຈາຣໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ອຸຠິນ຺ນໍ ເລຑ຺ຑຸປາຕານໍ ອນ຺ຕຣາ ມິນິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຎ຺ຈຘນຸສຕິກນ຺ຕິ ອາໂຣປິເຕນ ອາຈຣິຍຘນຸນາ ປຎ຺ຈຘນຸສຕປ຺ປມາຓໍ. ຕໂຕ ຕໂຕ ມຄ຺ຄໍ ປິທຫຕີຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຂຸທ຺ທກມຄ຺ຄໍ ປິທຫຕິ. ຘຸຕງ຺ຄໂຈໂຣຕິ ອິມິນາ ອິມສ຺ສປິ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ອງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຠາວໍ ທີເປຕິ.

‘‘ສາສງ຺ການີ’’ຕິ ສມ຺ມຕານີຕິ ໂຈຣານໍ ນິວິຏ຺ໂຐກາສາທິທສ຺ສເນນ ‘‘ສາສງ຺ການີ’’ຕິ ສມ຺ມຕານິ. ສນ຺ນິຫິຕພລວຠຍານີຕິ ໂຈເຣຫິ ມນຸສ຺ສານໍ ຫຕວິລຸຕ຺ຕາໂກຏິຕຠາວທສ຺ສນໂຕ ສນ຺ນິຫິຕພລວຠຍານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສເຈ ປຈ຺ຉິມິກາຍາຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ພ຺ຍຕິເຣກມຸເຂນ ວິຠາເວຕິ. ຍຕ຺ຣ ຫິ ປິຓ຺ຑາຍາຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປມາຓເມວ ວິເສເສຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ. ສາສງ຺ກສປ຺ປຏິຠຍເມວາຕິ ເອຕ຺ຖ ສາສງ຺ກໍ ວາ ສປ຺ປຏິຠຍໍ ວາ ໂຫຕຸ, ວຏ຺ຏຕິເຍວ.

ປາຬິຍໍ ‘‘ສິຍາ ຈ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ໂກຈິເທວ ປຈ຺ຈໂຍ ເຕນ ຈີວເຣນ ວິປ຺ປວາສາຍ, ຉາຣຕ຺ຕປຣມໍ ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ເຕນ ຈີວເຣນ ວິປ຺ປວສິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ອນ຺ຕຣຆເຣ ຈີວຣໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ວສນ຺ຕສ຺ສ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄມນກິຈ຺ເຈ ສຕິ ວິຫາຣໂຕ ພຫິ ຉາຣຕ຺ຕໍ ວິປ຺ປວາໂສ ອນຸຎ຺ຎາໂຕ. ວສນຏ຺ຐານໂຕ ຫິ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຉາຣຕ຺ຕໍ ວິປ຺ປວາໂສ ວຸຕ຺ໂຕ, ນ ຕສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ວສນ຺ຕສ຺ສ. ເຕນ ຈ ‘‘ປຸນ ຄາມສີມໍ ໂອກ຺ກມິຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ສເຈ ໂຄຈຣຄາມໂຕ ປຸຣຕ຺ຖິມາຍ ທິສາຍ ເສນາສນໍ, ອຍຎ຺ຈ ປຈ຺ຉິມທິສໍ ຄໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໂຕເຍວ ຈ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ສາສງ຺ກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ‘‘ຕໂຕ ເຈ ອຸຕ຺ຕຣິ ວິປ຺ປວເສຍ຺ຍາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຉາຣຕ຺ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ຕສ຺ມິໍ ເສນາສເນ ສຕ຺ຕມໍ ອຣຸຓໍ ອຸຏ຺ຐາເປຍ຺ຍາ’’ຕິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ຠທນ຺ຕພຸທ຺ຘທຕ຺ຕາຈຣິເຍນ ປນ ປາກຏຕຣໍ ກຕ຺ວາ ອຍເມວຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ເຕນ –

‘‘ຍໍ ຄາມໍ ໂຄຈຣໍ ກຕ຺ວາ, ຠິກ຺ຂຸ ອາຣຎ຺ຎເກ ວເສ;

ຕສ຺ມິໍ ຄາເມ ຐເປຕຸໍ ຕໍ, ມາສເມກນ຺ຕຸ ວຏ຺ຏຕິ.

‘‘ອຎ຺ຎຕ຺ເຖວ ວສນ຺ຕສ຺ສ, ຉາຣຕ຺ຕປຣມໍ ມຕໍ;

ອຍມສ຺ສ ອຘິປ຺ປາໂຍ, ປຏິຈ຺ຉນ຺ໂນ ປກາສິໂຕ’’ຕິ.

‘‘ໂກສມ຺ພິຍໍ ອຎ຺ຎຕໂຣ ຠິກ຺ຂຸ ຄິລາໂນ ໂຫຕີ’’ຕິ ອາຄຕຕ຺ຕາ ‘‘ໂກສມ຺ພກສມ຺ມຸຕິ ອນຸຎ຺ຎາຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂກສມ຺ພກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສມ຺ມຸຕິ ໂກສມ຺ພກສມ຺ມຸຕິ. ເສນາສນໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາຕິ ວຸສິຕວິຫາຣສ຺ເສວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕສ຺ມິໍ ຄາມູປຈາເຣປິ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ອຣຸຓໍ ອຸຏ຺ຐາເປຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ວສິຕ຺ວາຕິ ອຣຸຓໍ ອຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ. ຄຕຏ຺ຐານສ຺ສ ອຕິທູຣຕ຺ຕາ ‘‘ເອວໍ ອສກ຺ໂກນ຺ເຕນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ເຖວາຕິ ຕສ຺ມິໍເຍວ ຄຕຏ຺ຐາເນ.

ສາສງ຺ກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ປຣິຓຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໖໕໗-໖໕໙. ທສເມ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຐປິຕຠາເຄຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຆເຣປິ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ວິສຸໍ ຐປິຕໂກຏ຺ຐາເສ. ‘‘ເອກໍ ມຍ຺ຫໍ, ເອກໍ ອິມສ຺ສ ເທຫີ’’ຕິ ເອວໍ ເອກວາຈາຍ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ‘‘ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ ເອກໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຸມ຺ຫາກໍ ສປ຺ປິອາທີນິ ອາຠຕານີຕິ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອຕ຺ຖາຍ ອາຠຕານິ ສປ຺ປິອາທີນິ. ປຣິຓຕຠາວໍ ຊານິຕ຺ວາປິ ວຸຕ຺ຕວິຘິນາ ວິຎ຺ຎາເປນ຺ເຕນ ເຕສໍ ສນ຺ຕກເມວ ວິຎ຺ຎາປິຕໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ມຍ຺ຫມ຺ປິ ເທຖາຕິ ວທຕິ, ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ.

໖໖໐. ປຸປ຺ຜມ຺ປິ ອາໂຣເປຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອິທໍ ປຣິຓຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສເຈ ປນ ເອກສ຺ມິໍ ເຈຕິເຍ ປູຊິຕໍ ປຸປ຺ຜໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ເຈຕິເຍ ປູເຊຕິ, ວຏ຺ຏຕິ. ຐິຕໍ ທິສ຺ວາຕິ ເສສກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຐິຕໍ ທິສ຺ວາ. ອິມສ຺ສ ສຸນຂສ຺ສ ມາ ເທຫິ, ເອຕສ຺ສ ເທຫີຕິ ອິທໍ ປຣິຓເຕເຍວ. ຕິຣຈ຺ຉານຄຕສ຺ສ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ທິນ຺ເນ ປນ ຕໍ ປລາເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ຠຸຎ຺ຊາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ກຕ຺ຖ ເທມາຕິອາທິນາ ເອເກນາກາເຣນ ປາຬິຍໍ ອນາປຕ຺ຕິ ທສ຺ສິຕາ, ເອວໍ ປນ ອປຸຈ຺ຉິເຕປິ ອປຣິຓຕໍ ອິທນ຺ຕິ ຊານນ຺ເຕນ ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈິຍາ ຍຕ຺ຖ ອິຈ຺ຉຕິ, ຕຕ຺ຖ ທາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຕ຺ຖ ອິຈ຺ຉຖ, ຕຕ຺ຖ ເທຖາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ຣຸຈິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຍຕ຺ຖ ອິຈ຺ຉຕິ, ຕຕ຺ຖ ທາເປຕຸໍ ລຠຕິ. ປາຬິຍໍ ອາຄຕນເຍເນວາຕິ ‘‘ຍຕ຺ຖ ຕຸມ຺ຫາກໍ ເທຍ຺ຍຘມ຺ໂມ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ. ສງ຺ຆປຣິຓຕຠາໂວ, ຕໍ ຎຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິຓາມນໍ, ປຏິລາໂຠຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ປຣິຓຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິຏ຺ຐິໂຕ ປຕ຺ຕວຄ຺ໂຄ ຕຕິໂຍ.

ອິຕິ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ

ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ທຸຕິໂຍ ຠາໂຄ ນິຏ຺ຐິໂຕ.