📜

ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ

ວິນຍປິຏເກ

ສາຣຕ຺ຖທີປນີ-ຏີກາ (ທຸຕິໂຍ ຠາໂຄ)

໑. ປາຣາຊິກກຓ຺ຑໍ

໑. ປຐມປາຣາຊິກໍ

ສຸທິນ຺ນຠາຓວາຣວຓ຺ຓນາ

໒໔. ອນຸປທວຓ຺ຓນນ຺ຕິ ປທໍ ປທໍ ປຏິວຓ຺ຓນໍ, ປທານຸກ຺ກເມນ ວຓ຺ຓນໍ ວາ. ຠຓ຺ຑປ຺ປໂຍຊນອຸທ຺ຘາຣສາຣຓາທິນາ ກິຈ຺ເຈນາຕິ ເອຕ຺ຖ ວິກ຺ກາຍິກຠຓ຺ຑສ຺ສ ວິກ຺ກິຓນໍ ຠຓ຺ຑປ຺ປໂຍຊນໍ, ທາຕຸໍ ສງ຺ເກຕິເຕ ທິວເສ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຄຫຓໍ ອຸທ຺ຘາໂຣ, ‘‘ອສຸກສ຺ມິໍ ທິວເສ ທາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ສຕຸປ຺ປາທນໍ ສາຣຓໍ. ຈຕຸພ຺ພິຘາຍາຕິ ຂຕ຺ຕິຍພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫປຕິສມຓານໍ ວເສນ ຈຕຸພ຺ພິຘາຍ, ຠິກ຺ຂຸຠິກ຺ຂຸນີອຸປາສກອຸປາສິການໍ ວເສນ ວາ. ທິສ຺ວານສ຺ສ ເອຕທໂຫສີຕິ ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ ອຍໍ ທິສ຺ວານ-ສທ຺ໂທ ອສມານກຕ຺ຕຸໂກ ຍຖາ ‘‘ຆຕໍ ປິວິຕ຺ວາ ພລໍ ໂຫຕິ, ສີຫໍ ທິສ຺ວາ ຠຍໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ທສ຺ສນກາຣຓາ ຫິ ເອວໍ ປຣິວິຕກ຺ກນໍ ອໂຫສິ. ກິຎ຺ຈາປິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຠພ຺ພກຸລປຸຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາປິ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປນ຺ນສ຺ສປິ ອຊາຕສຕ຺ຕຸໂນ ວິຍ ອນ຺ຕຣາໂຍ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ອິມສ຺ສ ເຖຣສ຺ສປິ ກຕປາປກມ຺ມມູລວິປ຺ປຏິສາຣວເສນ ອຘິຄມນ຺ຕຣາໂຍ ອໂຫສີຕິ ວທນ຺ຕິ.

ກິໍ ປນ ເຍສໍ ມຄ຺ຄຜລານໍ ອຸປນິສ຺ສໂຍ ອຕ຺ຖິ, ພຸທ຺ຘານໍ ສມ຺ມຸຂີຠາເວປິ ເຕສໍ ອນ຺ຕຣາໂຍ ໂຫຕີຕິ? ອາມ ໂຫຕິ, ນ ປນ ພຸທ຺ເຘ ປຏິຈ຺ຈ. ພຸທ຺ຘາ ຫິ ປເຣສໍ ມຄ຺ຄຜລາຘິຄມາຍ ອຸສ຺ສາຫຊາຕາ ຕຕ຺ຖ ນິຣນ຺ຕຣໍ ຍຸຕ຺ຕປຍຸຕ຺ຕາ ເອວ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕ ປຏິຈ຺ຈ ເຕສໍ ອນ຺ຕຣາໂຍ ນ ໂຫຕິ, ອຖ ໂຂ ກິຣິຍາປຣິຫານິຍາ ວາ ປາປມິຕ຺ຕຕາຍ ວາ ໂຫຕິ, ກິຣິຍາປຣິຫານິ ຈ ເທສກສ຺ສ ຕສ຺ເສວ ວາ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຕຊ຺ຊປໂຍຄາຠາວໂຕ ເວທິຕພ຺ພາ, ເທສກວເສນ ປເນຕ຺ຖ ປຣິຫານິ ສາວການໍ ວເສເນວ ເວທິຕພ຺ພາ, ນ ພຸທ຺ຘານໍ ວເສນ. ຕຖາ ຫິ ສເຈ ຘມ຺ມເສນາປຕິ ຘນຎ຺ຊານິຍສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ອາສຍໍ ຎຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທສຍິສ຺ສ, ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ໂສຕາປນ຺ໂນ ອຠວິສ຺ສ. ເອວໍ ຕາວ ເທສກສ຺ສ ວເສນ ກິຣິຍາປຣິຫານິຍາ ອນ຺ຕຣາໂຍ ໂຫຕິ. ສເຈ ເປສ຺ໂສ ຫຕ຺ຖາໂຣຫປຸຕ຺ໂຕ ຠຄວໂຕ ສມ຺ມຸຂາ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ມຸຫຸຕ຺ຕໍ ນິສີເທຍ຺ຍ, ຍາວ ຕສ຺ສ ຠຄວາ ອຕ຺ຕນ຺ຕປາທິເກ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຸຄ຺ຄເລ ວິຕ຺ຖາເຣນ ວິຠຊິຕ຺ວາ ເທເສຕິ, ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລນ ສໍຍຸຕ຺ໂຕ ອຠວິສ຺ສ. ເອວໍ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວເສນ ກິຣິຍາປຣິຫານິຍາ ອນ຺ຕຣາໂຍ ໂຫຕິ ນາມ. ອິມສ຺ສ ຫິ ອຸປາສກສ຺ສ ກິຣິຍາປຣິຫານິ ຊາຕາ ອປຣິນິຏ຺ຐິຕາຍ ເທສນາຍ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປກ຺ກນ຺ຕຕ຺ຕາ. ສເຈ ອຊາຕສຕ຺ຕຸ ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ ວຈນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປິຕຸຆາຕກມ຺ມໍ ນາກຣິສ຺ສ, ສາມຎ຺ຎຜລສຸຕ຺ຕກຖິຕທິວເສ ໂສຕາປນ຺ໂນ ອຠວິສ຺ສ, ຕສ຺ສ ວຈນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປິຕຸຆາຕກມ຺ມສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ປນ ນາໂຫສິ. ເອວໍ ປາປມິຕ຺ຕຕາຍ ອນ຺ຕຣາໂຍ ໂຫຕິ. ສຸທິນ຺ນສ຺ສປິ ປາປມິຕ຺ຕວເສນ ອນ຺ຕຣາໂຍ ອໂຫສີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍທິ ຫິ ເຕນ ມາຕາປິຕູນໍ ວຈນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຸຣາຓທຸຕິຍິກາຍ ເມຖຸນຘມ຺ໂມ ປຏິເສວິໂຕ ນາຠວິສ຺ສ, ນ ຕໍມູລວິປ຺ປຏິສາຣວເສນ ອຘິຄມນ຺ຕຣາໂຍ ອຠວິສ຺ສ.

ຍນ຺ນູນາຕິ ປຣິວິຕກ຺ກນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ປຣິວິຕກ຺ກທສ຺ສນເມຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ຘມ຺ມໍ ສຸເຓຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ກິຣິຍາປເທນ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ເອວ ຫິ ອຕ຺ໂຖ ‘‘ຍນ຺ນູນາ’’ຕິ ນິປາຕປເທນ ໂຊຕີຍຕິ. ອຫໍ ຍນ຺ນູນ ຘມ຺ມໍ ສຸເຓຍ຺ຍນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ຍນ຺ນູນາຕິ ຈ ຍທິ ປນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍທິ ປນາຕິ ອິທມ຺ປິ ຫິ ເຕນ ສມານຕ຺ຖເມວ. ຍໍ ຘມ຺ມໍ ສຸຓາຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຸຬາຣຸຬາຣຊນາຕິ ຂຕ຺ຕິຍມຫາສາລາທິອຸຬາຣຸຬາຣຊນາກິຓ຺ຓາ. ສເຈ ອຍມ຺ປິ ປຐມໍ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ນິສີທິຕຸໍ ອຣຫຣູໂປຕິ ອາຫ ‘‘ປຈ຺ຉາ ອາຄເຕນາ’’ຕິ. ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍູປສໍຫິຕນ຺ຕິ ອຘິສີລອຘິຈິຕ຺ຕອຘິປຎ຺ຎາສງ຺ຂາຕສິກ຺ຂຕ຺ຕຍຍຸຕ຺ຕໍ. ໂຖກໍ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ອໂຫສີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອິຘາປິ ສຸຕ຺ວາ-ສທ຺ໂທ ເຫຕຸອຕ຺ໂຖຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ສວນກາຣຓາ ເອຕທໂຫສີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຍທິ ເອວໍ ອຖ ກສ຺ມາ ‘‘ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ນສ຺ສ…ເປ… ເອຕທໂຫສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕໍ ປນສ຺ສ ຍສ຺ມາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຕນ຺ຕິ ປຣິວິຕກ຺ກນໍ.

ສງ຺ເຂປກຖາຕິ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ປທຸທ຺ຘາຣໍ ອກຕ຺ວາ ສມາສໂຕ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ. ເຍນ ເຍນ ອາກາເຣນາຕິ ເຍນ ເຍນ ປກາເຣນ. ເຕນ ເຕນ ເມ ອຸປປຣິກ຺ຂໂຕຕິ ‘‘ກາມາ ນາເມເຕ ອນິຈ຺ຈາ ທຸກ຺ຂາ ວິປຣິຓາມຘມ຺ມາ ອຏ຺ຐິກງ຺ກລູປມາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໓໔; ໒.໔໒; ປາຈິ. ໔໑໗; ມຫານິ. ໓; ຈູຬນິ. ຂຄ຺ຄວິສາຓສຸຕ຺ຕນິທ຺ເທສ ໑໔໗) ຈ ອາທິນາ ເຍນ ເຍນ ອາກາເຣນ ກາເມສຸ ອາທີນວໍ ໂອກາຣໍ ສໍກິເລສໍ, ຕພ຺ພິປຣິຍາຍໂຕ ເນກ຺ຂມ຺ເມ ອານິສໍສໍ ຄຸຓໍ ປກາເສນ຺ຕໍ ຠຄວຕາ ຘມ຺ມໍ ເທສິຕໍ ອາຊານາມິ ອວພຸຊ຺ຌາມິ, ເຕນ ເຕນ ປກາເຣນ ອຸປປຣິກ຺ຂໂຕ ວີມໍສນ຺ຕສ຺ສ ມຍ຺ຫໍ ເອວໍ ໂຫຕິ ເອວໍ ອຸປຏ຺ຐາຕິ. ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິ ອຘິສີລສິກ຺ຂາທິສິກ຺ຂຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫໍ ເສຏ຺ຐຈຣິຍໍ. ເອກມ຺ປິ ທິວສນ຺ຕິ ເອກທິວສມຕ຺ຕມ຺ປິ. ອຂຓ຺ຑໍ ກຕ຺ວາຕິ ທຸກ຺ກຏມຕ຺ຕສ຺ສປິ ອນາປຊ຺ຊເນນ ອຂຓ຺ຑິຕໍ ກຕ຺ວາ, ອຂຓ຺ຑອຈ຺ຉິທ຺ທາທິຠາວາປາທເນນ ວາ. ອຂຓ຺ຑລກ຺ຂຓວຈນຎ຺ເຫຕໍ. ຈຣິມກຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈຸຕິຈິຕ຺ຕໍ. ກິຎ຺ຈິປິ ເອກເທສໍ ອເສເສຕ຺ວາ ເອກນ຺ເຕເນວ ປຣິປູເຣຕພ຺ພຕາຍ ເອກນ຺ຕປຣິປຸຓ຺ຓໍ. ກິເລສມເລນ ອມລີນໍ ກຕ຺ວາຕິ ຕຓ຺ຫາສໍກິເລສາທິນາ ອສໍກິລິຏ຺ຐໍ ກຕ຺ວາ, ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທມຕ຺ຕມ຺ປິ ສໍກິເລສມລໍ ອນຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ. ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ວິສຸທ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ ປຣິຫຣິຕພ຺ພຕາຍ ເອກນ຺ຕປຣິສຸທ຺ຘໍ. ຕໂຕ ເອວ ສງ຺ຂໍ ວິຍ ລິຂິຕນ຺ຕິ ສງ຺ຂລິຂິຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ລິຂິຕສງ຺ຂສທິສ’’ນ຺ຕິ. ປຣິໂຍທາຕຏ຺ເຐນ ນິມ຺ມລຠາເວນ ສງ຺ຂໍ ວິຍ ລິຂິຕໍ ໂຘຕນ຺ຕິ ສງ຺ຂລິຂິຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ໂຘຕສງ຺ຂສປ຺ປຏິຠາຄ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ອຊ຺ຌາວສຕາ’’ຕິ ປທປ຺ປໂຍເຄນ ອຄາຣນ຺ຕິ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຄາຣມຊ຺ເຌ’’ຕິ. ທາຐິກາປິ ມສ຺ສຸຄ຺ຄຫເຓເນວ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ມສ຺ສຸ’’ຕ຺ເວວ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຸຕ຺ຕຣາຘຣມສ຺ສຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກສາເຍນ ຣຕ຺ຕານີຕິ ກາສາຍານີຕິ ອາຫ ‘‘ກສາຍຣສປີຕຕາຍາ’’ຕິ. ປຣິທຫິຕ຺ວາຕິ ນິວາເສຕ຺ວາ ເຈວ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ຈ. ອຄາຣສ຺ສ ຫິຕນ຺ຕິ ອຄາຣວາໂສ ອຄາຣໍ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ, ຕສ຺ສ ວຑ຺ຒິອາວຫໍ ອຄາຣສ຺ສ ຫິຕໍ.

໒໕. ຎາຕິສາໂລຫິຕາຕິອາທີສຸ ‘‘ອຍໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິໂກ’’ຕິ ຊານນ຺ຕິ, ຎາຍນ຺ຕິ ວາຕິ ຎາຕີ, ໂລຫິເຕນ ສມ຺ພນ຺ຘາຕິ ສາໂລຫິຕາ. ປິຕຸປກ຺ຂິກາ ຎາຕີ, ມາຕຸປກ຺ຂິກາ ສາໂລຫິຕາ. ມາຕຸປກ຺ຂິກາ ປິຕຸປກ຺ຂິກາ ວາ ຎາຕີ, ສສ຺ສຸສສຸຣປກ຺ຂິກາ ສາໂລຫິຕາ. ມິຕ຺ຕາຍນ຺ຕີຕິ ມິຕ຺ຕາ, ມິນນ຺ຕິ ວາ ສພ຺ພຄຸຍ຺ເຫສຸ ອນ຺ໂຕ ປກ຺ຂິປນ຺ຕີຕິ ມິຕ຺ຕາ. ກິຈ຺ຈກຣຓີເຍສຸ ສຫຠາວຏ຺ເຐນ ອມາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອມຈ຺ຈາ. ມມາຍຕີຕິ ມາຕາ, ປິຍາຍຕີຕິ ປິຕາ. ສຣີຣກິຈ຺ຈເລເສນາຕິ ອຸຈ຺ຈາຣປສ຺ສາວາທິສຣີຣກິຈ຺ຈເລເສນ. ອນນຸຎ຺ຎາຕໍ ປຸຕ຺ຕໍ ນ ປພ຺ພາເຊຕີຕິ ‘‘ມາຕາປິຕູນໍ ໂລກິຍມຫາຊນສ຺ສ ຈ ຈິຕ຺ຕຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ ມາ ໂຫຕູ’’ຕິ ນ ປພ຺ພາເຊຕິ. ຕໂຕເຍວ ຈ ສຸທ຺ໂຘທນມຫາຣາຊສ຺ສ ຕຖາ ວໂຣ ທິນ຺ໂນ.

໒໖. ຘຸຣນິກ຺ເຂເປນາຕິ ຠຓ຺ຑປ຺ປໂຍຊນາທີສຸ ຘຸຣນິກ຺ເຂເປນ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ຫີ’’ຕິອາທິ. ປິຍາຍິຕພ຺ໂພຕິ ປິໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ປີຕິຊນນໂກ’’ຕິ. ມນສ຺ສ ອປ຺ປາຍນໂຕ ມນາໂປຕິ ອາຫ ‘‘ມນວຑ຺ຒນໂກ’’ຕິ. ສຸເຂຘິໂຕ ຕຣຸຓທາຣກກາເລ, ຕໂຕ ປຣຎ຺ຈ ສປ຺ປິຂີຣາທິສາທຸຣສມນຸຎ຺ຎໂຠຊນາທິອາຫາຣສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສຸຂປຣິຫໂຕ. ອຖ ວາ ທຬ຺ຫຠຕ຺ຕິກຘາຕິຊນາທິປຣິຊນສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເຈວ ປຣິຈ຺ເຉທສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ອຸຬາຣປຓີຕສຸຂປຈ຺ຈຍູປຫາເຣຫິ ຈ ສຸເຂຘິໂຕ, ອກິຈ຺ເຉເນວ ທຸກ຺ຂປຈ຺ຈຍວິໂນທເນນ ສຸຂປຣິຫໂຕ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວາ ສຸເຂຘິໂຕ, ພາຫິຣງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສຸຂປຣິຫໂຕ.

ກິຎ຺ຈີຕິ ເອຕສ຺ສ ວິວຣຓໍ ‘‘ອປ຺ປມຕ຺ຕກມ຺ປິ ກລຠາຄ’’ນ຺ຕິ. ຍທາ ຊານາຕິ-ສທ຺ໂທ ໂພຘນຕ຺ໂຖ ນ ໂຫຕິ, ຕທາ ຕສ຺ສ ປໂຍເຄ ‘‘ສປ຺ປິໂນ ຊານາຕິ, ມຘຸໂນ ຊານາຕີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ກຣຓຕ຺ເຖ ສາມິວຈນໍ ສທ຺ທຕ຺ຖວິທູ ອິຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ກິຎ຺ຈິ ທຸກ຺ເຂນ ນານຸໂຠສີ’’ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ກຣຓຕ຺ເຖ ສາມິວຈນໍ, ອນຸຠວນຕ຺ເຖ ຈ ຊານນາ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກິຎ຺ຈິ ທຸກ຺ເຂນ ນານຸໂຠສີຕິ ເກນຈິ ທຸກ຺ເຂນ ກຣຓຠູເຕນ ວິສຍໍ ນານຸໂຠສີຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ‘‘ກິຎ຺ຈີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ຫິ ກຣຓຕ຺ເຖ ສາມິວຈນສ຺ສ ໂລໂປ ກໂຕ. ເຕເນວ ຈ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ວິກປ຺ປທ຺ວເຍປິ ປຸຣິມປທສ຺ສ ອຸຕ຺ຕຣປເທນ ສມານວິຠຕ຺ຕິໂລໂປ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ’’ຕິ. ຍທາ ປນ ຊານາຕິ-ສທ຺ໂທ ສຣຓຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ, ຕທາ ສຣຓຕ຺ຖານໍ ຘາຕຸສທ຺ທານໍ ປໂຍເຄ ‘‘ມາຕຸ ສຣຕິ, ປິຕຸ ສຣຕິ, ຠາຕຸ ຊານາຕີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ອຸປໂຍຄຕ຺ເຖ ສາມິວຈນໍ ສທ຺ທສຕ຺ຖວິທູ ວທນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຖ ວາ ກິຎ຺ຈິ ທຸກ຺ຂໍ ນສ຺ສຣສີຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ, ກສ຺ສຈິ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອນນຸຠູຕຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕນາ ອນຸຠູຕໍ ອປ຺ປມຕ຺ຕກມ຺ປິ ທຸກ຺ຂໍ ປຣິເຍສມາໂນປິ ອຠາວໂຕເຍວ ນສ຺ສຣສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິກປ຺ປທ຺ວເຍປີຕິ ອນຸຠວນສຣຓຕ຺ຖວເສນ ວຸຕ຺ເຕ ທຸຕິຍຕຕິຍວິກປ຺ປທ຺ວເຍ. ປຸຣິມປທສ຺ສາຕິ ‘‘ກິຎ຺ຈີ’’ຕິ ປທສ຺ສ. ອຸຕ຺ຕຣປເທນາຕິ ‘‘ທຸກ຺ຂສ຺ສາ’’ຕິ ປເທນ. ສມານວິຠຕ຺ຕິໂລໂປຕິ ອຸຕ຺ຕຣປເທນ ສມານສ຺ສ ສາມິວຈນສ຺ສ ໂລໂປ. ‘‘ກສ຺ສຈິ ທຸກ຺ຂສ຺ສາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ວິກປ຺ປທ຺ວເຍປິ ປຸຣິມປເທ ສາມິວຈນສ຺ສ ໂລປໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ກິຎ຺ຈິ ທຸກ຺ຂສ຺ສາ’’ຕິ ນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ. ອນິຈ຺ຉກາຕິ ອນິຈ຺ຉນ຺ຕາ. ເອວໍ ສນ຺ເຕຕິ ນນຸ ມຍໍ ສຸທິນ຺ນ ສາມາທີສຸ ເກນຈິປິ ອຸປາເຍນ ອປ຺ປຏິສາຘເນນ ອປ຺ປຏິກາເຣນ ມຣເຓນປິ ຕຍາ ອກາມກາປິ ວິນາ ຠວິສ຺ສາມ, ເອວໍ ສຕິ. ເຍນາຕິ ເຍນ ກາຣເຓນ. ກິໍ ປນາຕິ ເອຕ຺ຖ ກິນ຺ຕິ ກຣຓຕ຺ເຖ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ເກນ ປນ ກາຣເຓນາ’’ຕິ.

໒໘. ຄນ຺ຘພ຺ພນຏນາຏກາທີນີຕິ ເອຕ຺ຖ ຄນ຺ຘພ຺ພາ ນາມ ຄາຍນກາ, ນຏາ ນາມ ຣງ຺ຄນຏາ, ນາຏກາ ລງ຺ຆນກາທໂຍ. ປຣິຈາເຣຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ປຣິໂຕ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຍຖາສກໍ ວິສເຍສຸ ຈາເຣຫີຕິ ອຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ຈາເຣຫີ’’ຕິອາທິ. ປຣິຈາເຣຫີຕິ ວາ ສຸຂູປກຣເຓຫິ ອຕ຺ຕານໍ ປຣິຈາເຣຫິ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິຈຣຓໍ ກາເຣຫິ. ຕຖາຠູໂຕ ຈ ຍສ຺ມາ ລຬນ຺ໂຕ ກີຬນ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ລຬາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ວິເສສໂຕ ປຎ຺ຈ ກາມຄຸຓາ ໂຠຄາ ນາມາຕິ ອາຫ ‘‘ໂຠເຄ ຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ’’ຕິ. ທານປ຺ປທານານີຕິ ເອຕ຺ຖ ນິຈ຺ຈທານໍ ທານໍ ນາມ, ອຸໂປສຖທິວສາທີສຸ ທາຕພ຺ພໍ ອຕິເຣກທານໍ ປທານໍ ນາມ. ປເວຓີຣກ຺ຂຓວເສນ ວາ ທີຍມານໍ ທານໍ ນາມ, ອຕ຺ຕນາວ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ທີຍມານໍ ປທານໍ ນາມ. ປຈຸຣຊນສາຘາຣຓໍ ວາ ນາຕິອຸຬາຣໍ ທານໍ ນາມ, ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓໍ ອຕິອຸຬາຣໍ ປທານໍ ນາມ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສີລາທີນິ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສ ວຈນປ຺ປຏິວຈນສງ຺ຂາໂຕ ອາລາປສລ຺ລາໂປຕິ ນິຣາລາປສລ຺ລາໂປ.

໓໐. ພລໍ ຄາເຫຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ພລຄ຺ຄຫຓໍ ນາມ ກາຍພລສ຺ສ ອຸປ຺ປາທນເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ກາຍພລໍ ຊເນຕ຺ວາ’’ຕິ. ອສ຺ສຸມຸຂນ຺ຕິ ອສ຺ສູນິ ມຸເຂ ເອຕສ຺ສາຕິ ອສ຺ສຸມຸໂຂ, ຕໍ ອສ຺ສຸມຸຂໍ, ອສ຺ສຸກິລິນ຺ນມຸຂນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຄາໂມເຍວ ຄາມນ຺ຕເສນາສນໍ ຄາມປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ ຄາມນ຺ຕເສນາສນສ຺ສ. ອຕິເຣກລາຠປຏິກ຺ເຂເປນາຕິ ‘‘ປິຓ຺ຑິຍາໂລປໂຠຊນໍ ນິສ຺ສາຍາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໒໘) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕຠິກ຺ຂາຫາຣລາຠໂຕ ອຘິກລາໂຠ ສງ຺ຆຠຕ຺ຕາທິອຕິເຣກລາໂຠ, ຕສ຺ສ ປຏິກ຺ເຂເປນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ຈຸທ຺ທສ ຠຕ຺ຕານິ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ’’ຕິ. ສງ຺ຆຠຕ຺ຕໍ ອຸທ຺ເທສຠຕ຺ຕໍ ນິມນ຺ຕນຠຕ຺ຕໍ ສລາກຠຕ຺ຕໍ ປກ຺ຂິກໍ ອຸໂປສຖິກໍ ປາຏິປທິກໍ ອາຄນ຺ຕຸກຠຕ຺ຕໍ ຄມິກຠຕ຺ຕໍ ຄິລານຠຕ຺ຕໍ ຄິລານຸປຏ຺ຐາກຠຕ຺ຕໍ ວິຫາຣຠຕ຺ຕໍ ຘຸຣຠຕ຺ຕໍ ວາຣຠຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິມານິ ຈຸທ຺ທສ ຠຕ຺ຕານິ. ຕຕ຺ຖ ສກລສ຺ສ ສງ຺ຆສ຺ສ ທາຕພ຺ພໍ ຠຕ຺ຕໍ ສງ຺ຆຠຕ຺ຕໍ. ກຕິປເຍ ຠິກ຺ຂູ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພໍ ຠຕ຺ຕໍ ອຸທ຺ເທສຠຕ຺ຕໍ. ເອກສ຺ມິໍ ປກ຺ເຂ ເອກທິວສໍ ທາຕພ຺ພໍ ຠຕ຺ຕໍ ປກ຺ຂິກໍ. ອຸໂປສເຖ ທາຕພ຺ພໍ ຠຕ຺ຕໍ ອຸໂປສຖິກໍ. ປາຏິປທທິວເສ ທາຕພ຺ພໍ ຠຕ຺ຕໍ ປາຏິປທິກໍ. ວິຫາຣໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ທາຕພ຺ພໍ ຠຕ຺ຕໍ ວິຫາຣຠຕ຺ຕໍ. ຘຸຣເຄເຫເຍວ ຐເປຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພໍ ຠຕ຺ຕໍ ຘຸຣຠຕ຺ຕໍ. ຄາມວາສີອາທີຫິ ວາເຣນ ທາຕພ຺ພໍ ຠຕ຺ຕໍ ວາຣຠຕ຺ຕໍ.

ອຖ ‘‘ຄຫປຕິຈີວຣໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ’’ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄຫເຓ ຫິ ສຕິ ປຏິກ຺ເຂໂປ ຍຸຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ນ ຈ ປຐມໂພຘິຍໍ ຄຫປຕິຈີວຣສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ ປຣໂຕ ຊີວກວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ. ເຕເນວ ວກ຺ຂຕິ ຊີວກວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໓໗) ‘‘ຠຄວໂຕ ຫິ ພຸທ຺ຘຠາວປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ອິທໍ ວຕ຺ຖໍ, ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ວີສຕິ ວສ຺ສານິ ນ ໂກຈິ ຄຫປຕິຈີວຣໍ ສາທິຍິ, ສພ຺ເພ ປໍສຸກູລິກາວ ອເຫສຸ’’ນ຺ຕິ. ສຸທິນ຺ໂນ ຈ ປຐມໂພຘິຍໍເຍວ ປພ຺ພຊິໂຕ. ເຕເນວ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ສຸທິນ຺ໂນ ຫິ ຠຄວໂຕ ທ຺ວາທສເມ ວສ຺ເສ ປພ຺ພຊິໂຕ, ວີສຕິເມ ວສ຺ເສ ຎາຕິກຸລໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິຏ຺ໂຐ, ສຍໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ອຏ຺ຐວສ຺ສິໂກ ຫຸຕ຺ວາ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ຄຫປຕິຈີວຣໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ’’ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ອນນຸຎ຺ຎາເຕປິ ຄຫປຕິຈີວເຣ ປໍສຸກູລິກງ຺ຄສມາທານວເສນ ຄຫປຕິຈີວຣໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຄຫປຕິຈີວຣໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ’’ຕິ.

ໂລລຸປ຺ປຈາຣໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາຕິ ກຸສລຠຓ຺ຑສ຺ສ ຠຸສໍ ວິລຸມ຺ປນຏ຺ເຐນ ໂລລຸປ຺ປໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຕຓ຺ຫາ, ໂລລຸປ຺ເປນ ຈຣຓໍ ໂລລຸປ຺ປຈາໂຣ, ຕຓ຺ຫາວເສນ ຆຣປຏິປາຏິໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂາຍ ຈຣຓໍ, ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ຆຣປຏິປາຏິຍາ ຠິກ຺ຂາຍ ປວິສຕີ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອາຣຎ຺ຎິກງ຺ຄາທິປຘານງ຺ຄວເສນ ເສສຘຸຕງ຺ຄານິປິ ຄຫິຕາເນວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວຊ຺ຊີນນ຺ຕິ ຣາຊາໂນ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ສາມິວຈນໍ ກຕໍ, ວຊ຺ຊີຣາຊູນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຊນປທ-ສທ຺ທສ຺ສ ຕໍນິວາສີສຸປິ ປວຕ຺ຕນໂຕ ‘‘ວຊ຺ຊີສູ’’ຕິ ຊນປທາເປກ຺ຂໍ ຠຸມ຺ມວຈນໍ, ວຊ຺ຊິນາມເກ ຊນປເທຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຸປໂຠຄປຣິໂຠຄູປກຣຓມຫນ຺ຕຕາຍາຕິ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓສງ຺ຂາຕານໍ ອຸປໂຠຄານຎ຺ເຈວ ຫຕ຺ຖິອສ຺ສຣຖອິຕ຺ຖິຍາທິອຸປໂຠຄູປກຣຓານຎ຺ຈ ມຫນ຺ຕຕາຍ. ອຸປໂຠຄູປກຣຓາເນວ ຫິ ອິຘ ປຣິໂຠຄູປກຣຓສທ຺ເທນ ວຸຕ຺ຕານິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ເຍ ຫິ ເຕສໍ ອຸປໂຠຄາ, ຍານິ ຈ ອຸປໂຠຄູປກຣຓານິ, ຕານິ ມຫນ຺ຕານີ’’ຕິ. ‘‘ອຸປໂຠຄາ ຫຕ຺ຖິອສ຺ສຣຖອິຕ຺ຖີອາທໂຍ, ອຸປໂຠຄູປກຣຓານິ ເຕສເມວ ສຸວຓ຺ຓາທິອຸປກຣຓານີ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ສາຣການີຕິ ສາຣຠູຕານິ. ນິເຘຕ຺ວາຕິ ນິທຫິຕ຺ວາ, ນິຘານໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທິວສປຣິພ຺ພຍສງ຺ຂາຕໂຠຄມຫນ຺ຕຕາຍາຕິ ທິວເສ ທິວເສ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພສງ຺ຂາຕໂຠຄານໍ ມຫນ຺ຕຕາຍ. ຊາຕຣູປຣຊຕສ຺ເສວ ປຫູຕຕາຍາຕິ ປິຓ຺ຑປິຓ຺ຑວເສນ ເຈວ ສຸວຓ຺ຓມາສກຣຊຕມາສກາທິວເສນ ຈ ຊາຕຣູປຣຊຕສ຺ເສວ ປຫູຕຕາຍ. ວິຕ຺ຕີຕິ ຕຸຏ຺ຐິ, ວິຕ຺ຕິຍາ ອຸປກຣຓໍ ວິຕ຺ຕູປກຣຓໍ, ປຫູຕໍ ນານາວິຘາລງ຺ກາຣຠູຕໍ ວິຕ຺ຕູປກຣຓເມເຕສນ຺ຕິ ປຫູຕວິຕ຺ຕູປກຣຓາ. ເຕນາຫ ‘‘ອລງ຺ກາຣຠູຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ໂວຫາຣວເສນາຕິ ວຓິຊ຺ຊາວເສນ ວຑ຺ຒິກຕາທິວເສນ. ຘນຘຎ຺ຎສ຺ສ ປຫູຕຕາຍາຕິ ສຕ຺ຕຣຕນສງ຺ຂາຕສ຺ສ ຘນສ຺ສ ສພ຺ພປຸພ຺ພຓ຺ຓາປຣຓ຺ຓສງ຺ຄຫິຕສ຺ສ ຘຎ຺ຎສ຺ສ ຈ ປຫູຕຕາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ສຸວຓ຺ຓຣຊຕມຓິມຸຕ຺ຕາເວຬຸຣິຍວຊິຣປວາຬານິ ສຕ຺ຕ ຣຕນານີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ສາລິວີຫິອາທິ ປຸພ຺ພຓ຺ຓໍ ປຸຣກ຺ຂຕໍ ສສ຺ສຜລນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ, ຕພ຺ພິປຣິຍາຍໂຕ ມຸຄ຺ຄມາສາທິ ອປຣຓ຺ຓນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຸກ຺ກຏ຺ຐປິຓ຺ຑປາຕິກຕ຺ຕາຕິ ເສສຘຸຕງ຺ຄປຣິວາຣິເຕນ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປິຓ຺ຑປາຕຘຸຕງ຺ເຄນ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ສປທານຈາຣໍ ຈຣິຕຸກາໂມ’’ຕິ.

໓໑. ອນ຺ໂຕຊາຕຕາຍ ວາ ຎາຕິສທິສີ ທາສີຕິ ຎາຕິທາສີ. ປູຕິຠາເວເນວ ລກ຺ຂິຕພ຺ພໂທໂສ ວາ ອາຠິໂທສິໂກ, ອຠິໂທສໍ ວາ ປຈ຺ຈູສກາລໍ ຄໂຕ ປຕ຺ໂຕ ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕຕິ ອາຠິໂທສິໂກ. ເຕນາຫ ‘‘ເອກຣຕ຺ຕາຕິກ຺ກນ຺ຕສ຺ສ ວາ’’ຕິອາທິ. ປູຕິຠູຕຠາເວນ ປຣິໂຠຄໍ ນາຣຫຕີຕິ ອປຣິໂຠຄາຣໂຫ. ຉຑ຺ຑນີຍສຠາເວ ນິຈ຺ຉິເຕປິ ປຸຈ຺ຉາກາເລ ສນ຺ເທຫໂວຫາຣວເສເນວ ປຸຈ຺ຉິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສເຈ’’ຕິ. ອຣິຍໂວຫາເຣນາຕິ ອຣິຍສມຸທາຈາເຣນ. ອຣິຍາ ຫິ ມາຕຸຄາມໍ ຠຄິນິວາເທນ ສມຸທາຈຣນ຺ຕິ. ນິສ຺ສຏ຺ຐປຣິຄ຺ຄຫນ຺ຕິ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕາລຍໍ.

‘‘ອາກິຣາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ສເຈ ຕໍ ຉຑ຺ຑນີຍຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ປຣິຍາຍໍ ອມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ປຍຸຕ຺ຕວາຈາ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ປຈ຺ຈຍປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາ ວາຈາ ປຍຸຕ຺ຕວາຈາ. ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ນິຣເປກ຺ຂຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຘ ປນ ວິເສສໂຕ ອປຣິໂຠຄາຣຫຕ຺ຕາວ ວຕ຺ຖຸໂນ. ອຄ຺ຄອຣິຍວໍສິໂກຕິ ອຣິຍວໍສປຏິປຕ຺ຕິປູຣການໍ ອຄ຺ໂຄ ອຸຕ຺ຕໂມ. ນິມີຍຕິ ສຎ຺ຎາຍຕີຕິ ນິມິຕ຺ຕໍ, ຍຖາສລ຺ລກ຺ຂິໂຕ ອາກາໂຣຕິ ອາຫ ‘‘ຄິຫິກາເລ ສລ຺ລກ຺ຂິຕປຸພ຺ພໍ ອາກາຣ’’ນ຺ຕິ. ຫຕ຺ຖປິຏ຺ຐິອາທີນິ ໂອໂລກຍມານາ ‘‘ສາມິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ເມ ສຸທິນ຺ນສ຺ສ ວິຍ ສຸວຓ຺ຓກຈ຺ຉປປິຏ຺ຐິສທິສາ ອິມາ ຫຕ຺ຖປາທປິຏ຺ຐິໂຍ, ຫຣິຕາລວຏ຺ຏິໂຍ ວິຍ ສຸວຏ຺ຏິຕາ ອງ຺ຄຸລິໂຍ, ມຘຸໂຣ ສໂຣ’’ຕິ ຄິຫິກາເລ ສລ຺ລກ຺ຂິຕປຸພ຺ພໍ ອາກາຣໍ ອຄ຺ຄເຫສິ ສຎ຺ຊານິ ສລ຺ລກ຺ເຂສິ. ກສ຺ມາ ປນ ສາ ຎາຕິທາສີ ທິສ຺ວາວ ນ ສຎ຺ຊານີຕິ ອາຫ ‘‘ສຸທິນ຺ໂນ ຫີ’’ຕິອາທິ. ປພ຺ພຊ຺ຊຸປຄເຕນາຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອຸປຄເຕນ, ປພ຺ພຊິເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຆຣໍ ປວິສິຕ຺ວາຕິ ເຄຫສາມິນິຍາ ນິສີທິຕພ຺ພຏ຺ຐານຠູຕໍ ອນ຺ໂຕເຄຫໍ ປວິສິຕ຺ວາ. ຍຄ຺ເຆຕິ ອິມສ຺ສ ອາໂຣຈຍາມີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ອາໂຣຈນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ’’ຕິ. ‘‘ຍຄ຺ເຆ ຊາເນຍ຺ຍາສີຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ຊາເນຍ຺ຍາສີ’’ຕິປິ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ. ອາລປເນຕິ ທາສິຊນສ຺ສ ອາລປເນ. ເຕນາຫ ‘‘ເອວຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ.

໓໒. ຆເຣສຸ ສາລາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຆເຣສຸ ເອກມນ຺ເຕ ໂຠຊນສາລາ ໂຫນ຺ຕິ ປາກາຣປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕາ ສຸສໍວິຫິຕທ຺ວາຣພນ຺ຘາ ສຸສມ຺ມຏ຺ຐວາລິກງ຺ຄຓາ. ອຸທກກຎ຺ຊິຍນ຺ຕິ ອຸທກຎ຺ຈ ກຎ຺ຊິຍຎ຺ຈ. ກສ຺ມາ ປນ ອີທິສາຍເມວ ສາລາຍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ກຸຏ຺ຏມູລນ຺ຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ນ ຫິ ປພ຺ພຊິຕາ’’ຕິອາທິ. ອສາຣຸປ຺ເປ ຐາເນຕິ ຠິກ຺ຂູນໍ ອນນຸຈ຺ຉວິເກ ປເທເສ. ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂຕິ ນຸ-ສທ຺ໂທ ປຸຈ຺ຉນຕ຺ເຖ, ໂຂ-ສທ຺ໂທ ວຈນສິລິຏ຺ຐຕາຍ ວຸຕ຺ໂຕ. ນຸໂຂຕິ ວາ ນິປາຕສມຸທາໂຍ ປຸຈ຺ຉນຕ຺ໂຖ. ເຕນ ນາມ-ສທ຺ທສ຺ສ ປຸຈ຺ຉນຕ຺ຖຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ເຍສໍ ໂນ ຕ຺ວນ຺ຕິ ເຍສໍ ໂນ ປຸຕ຺ໂຕ ຕ຺ວໍ. ອີທິເສ ຐາເນຕິ ກິຎ຺ຈາປິ ຕໍ ຐານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອນນຸຣູປໍ ນ ໂຫຕິ, ຕຖາປິ ມາທິສານໍ ມຫາໂຠຄກຸລານໍ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຣກຸເລ ອາສນສາລາຍໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ໂຠຊນໍ ນາມ ອຍຸຕ຺ຕຣູປນ຺ຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ອາຫ. ເຕເນວາຫ ‘‘ນນຸ ນາມ, ຕາຕ ສຸທິນ຺ນ, ສກໍ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ອຎ຺ເຎນປິ ປກາເຣນ ນາມສທ຺ທສ຺ສ ປຸຈ຺ຉນຕ຺ຖຕເມວ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຕຖາ ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ ຕາຕາ’’ຕິອາທິ. ຕຖາຕິ ສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ. ອິທານິ ນາມສທ຺ທສ຺ສ ມຎ຺ຎນຕ຺ຖຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຕຖາ ອຕ຺ຖິ ມຎ຺ເຎ’’ຕິອາທິ.

ທຸກ຺ຂາຠິຕຸນ຺ນຕາຍາຕິ ມານສິເກນ ທຸກ຺ເຂນ ອຠິປີຬິຕຕ຺ຕາ. ເອຕມຕ຺ຖນ຺ຕິ ‘‘ອຕ຺ຖິ ນຸ ໂຂ, ຕາຕ ສຸທິນ຺ນ, ອມ຺ຫາກໍ ຘນ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ. ອໂນກປ຺ປນາມຣິສນຕ຺ຖວເສນາຕິ ເອຕ຺ຖ ອໂນກປ຺ປນໍ ອສທ຺ທຫນໍ. ອມຣິສນໍ ອສຫນໍ. ອນາຄຕວຈນໍ ອນາຄຕສທ຺ທປ຺ປໂຍໂຄ, ອຕ຺ໂຖ ປນ ວຕ຺ຕມານກາລິໂກວ. ເຕນາຫ ‘‘ປຈ຺ຈກ຺ຂມ຺ປີ’’ຕິ. ນ ມຣິສຍາມີຕິ ນ ວິສຫາມິ. ຕໍ ນ ສຸນ຺ທຣນ຺ຕິ ‘‘ຕທາຍ’’ນ຺ຕິ ປາຐໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ອລໍ, ຄຫປຕິ, ກຕໍ ເມ ອຊ຺ຊ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ເຖໂຣ ອຸກ຺ກຏ຺ຐເອກາສນິກຕາຍ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ເອວມາຫ. ອຸກ຺ກຏ຺ຐເອກາສນິກຕາຍາຕິ ຈ ອິທໍ ຠູຕກຖນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ ເຖຣສ຺ສ ຕຖາຠາວທີປນຕ຺ຖໍ. ມຸທຸກສ຺ສປິ ຫິ ເອກາສນິກສ຺ສ ຍາຍ ນິສຊ຺ຊາຍ ກິຎ຺ຈິມຕ຺ຕມ຺ປິ ໂຠຊນໍ ຠຸຕ຺ຕໍ, ວຕ຺ຕສີເສນປິ ຕໂຕ ວຸຏ຺ຐິຕສ຺ສ ປຸນ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ເຕນາຫ ຕິປິຏກຈູຬາຠຍຕ຺ເຖໂຣ ‘‘ອາສນໍ ວາ ຣກ຺ເຂຍ຺ຍ ໂຠຊນໍ ວາ’’ຕິ. ອຸກ຺ກຏ຺ຐປິຓ຺ຑປາຕິໂກປິ ສມາໂນຕິ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕມິທໍ, ເຖໂຣ ສປທານຈາຣິເກສຸປິ ອຸກ຺ກຏ຺ໂຐເຍວ. ອຸກ຺ກຏ຺ຐສປທານຈາຣິໂກປິ ຫິ ປຸຣໂຕ ຈ ປຈ຺ຉໂຕ ຈ ອາຫຏຠິກ຺ຂມ຺ປິ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາວ ຆຣທ຺ວາເຣ ຐຕ຺ວາ ປຕ຺ຕວິສ຺ສຊ຺ຊນເມວ ກໂຣຕິ, ຕສ຺ມາ ເຖໂຣ ອຸກ຺ກຏ຺ຐສປທານຈາຣິກຕ຺ຕາປິ ສ຺ວາຕນາຍ ຠິກ຺ຂໍ ນາຘິວາເສຕິ. ອຖ ກສ຺ມາ ‘‘ອຘິວາເສສີ’’ຕິ ອາຫ ‘‘ສເຈ ເອກຠຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ຄເຫສ຺ສາມີ’’ຕິອາທິ. ປຓ຺ຑິຕາ ຫິ ມາຕາປິຕູນໍ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍານໍ ວາ ກາຕພ຺ພໍ ອນຸຄ຺ຄຫໍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ຘຸຕງ຺ຄວິສຸທ຺ຘິກາ ນ ຠວນ຺ຕິ.

໓໓. ມຊ຺ຌິມປ຺ປມາໂຓຕິ ຈຕຸຫຕ຺ໂຖ ປຸຣິໂສ ມຊ຺ຌິມປ຺ປມາໂຓ. ‘‘ຉຫຕ຺ໂຖ’’ຕິປິ ເກຈິ. ຕິໂຣ ກໂຣນ຺ຕິ ເອຕາຍາຕິ ຕິໂຣກຣຓີຕິ ສາຓິປາກາຣວຈໂນ ອຍໍ ຕິໂຣກຣຓີ-ສທ຺ໂທຕິ ອາຫ ‘‘ຕິໂຣກຣຓິຍນ຺ຕິ ກຣຓຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ຕິໂຣກຣຓິຍາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ຕິໂຣກຣຓິຍ’’ນ຺ຕິ ກຣຓຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕິໂຣກຣຓີຍ-ສທ຺ໂທ ວາ ອຍໍ ສາຓິປາກາຣປຣິຍາໂຍຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິອາທິ. ຕໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາຕິ ຕໍ ສມນ຺ຕໂຕ ຂິປິຕ຺ວາ, ປຣິໂຕ ພນ຺ຘິຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ສມນ຺ຕໂຕ ກຕ຺ວາ’’ຕິ. ວິຠຕ຺ຕິປຕິຣູປໂກປິ ນິປາໂຕ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເຕນາຕິ ອຍມ຺ປິ ວາ’’ຕິອາທິ.

໓໔. ‘‘ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມໂຕ ສຸທິນ຺ນສ຺ສ ປິຕາ ສເກ ນິເວສເນ ປຓີຕໍ ຂາທນີຍໍ ໂຠຊນີຍໍ ປຏິຍາທາເປຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມໂຕ ສຸທິນ຺ນສ຺ສ ກາລໍ ອາໂຣເຈສິ – ‘ກາໂລ, ຕາຕ ສຸທິນ຺ນ, ນິຏ຺ຐິຕໍ ຠຕ຺ຕ’ນ຺ຕິ’’ ເອວໍ ກາລາໂຣຈນສ຺ສ ປາຬິຍໍ ອນາຣຸຬ຺ຫຕ຺ຕາ ອາຫ – ‘‘ກິຎ຺ຈາປິ ປາຬິຍໍ ກາລາໂຣຈນໍ ນ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ອາໂຣຈິເຕເຍວ ກາເລຕິ ‘‘ກາໂລ, ຕາຕ ສຸທິນ຺ນ, ນິຏ຺ຐິຕໍ ຠຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ກາເລ ອາໂຣຈິເຕເຍວ. ທ຺ເວ ປຸຎ຺ເຊຕິ ກຫາປຓປຸຎ຺ຊຎ຺ຈ ສຸວຓ຺ຓປຸຎ຺ຊຎ຺ຈ.

ເປຕ຺ຕິກນ຺ຕິ ປິຕິໂຕ ອາຄຕໍ ເປຕ຺ຕິກໍ. ນິຫິຕນ຺ຕິ ຠູມິຄຕໍ. ປຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຑ຺ຒິວເສນ ປໂຍຊິຕໍ. ຕທ຺ຘິຕໂລປໍ ກຕ຺ວາ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຍຖາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ ‘‘ປິຕາມຫໍ ຘນໍ ລທ຺ຘາ, ສຸຂໍ ຊີວຕິ ສຎ຺ຊໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ຕທ຺ຘິຕໂລປໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປິຕາມຫໂຕ ອາຄຕໍ, ປິຕາມຫສ຺ສ ວາ ອິທໍ ເປຕາມຫໍ. ປພ຺ພຊິຕລິງ຺ຄນ຺ຕິ ສມຓເວສໍ. ນ ຣາຊຠີໂຕຕິ ອປຣາຘກາຣຓາ ນ ຣາຊກຸລາ ຠີໂຕ. ເຍສໍ ສນ຺ຕກໍ ຘນໍ ຄຫິຕໍ, ເຕ ອິຓາຍິກາ. ປລິພຸທ຺ໂຘ ປີຬິໂຕ.

ວິຠຕ຺ຕິປຕິຣູປໂກຕິ ‘‘ເຕນາ’’ຕິ ປທໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ຕໍນິທານນ຺ຕິ ຕໍ ຘນໍ ນິທານໍ ກາຣຓມສ຺ສາຕິ ຕໍນິທານໍ. ອສ຺ສາຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນສ຺ສ, ປທສ຺ສ ວາ. ຠຍນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸຕ຺ຣສ຺ຕາກາເຣນ ປວຕ຺ຕຠຍໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ນ ຎາຓຠຍໍ, ນາປິ ‘‘ຠາຍຕິ ເອຕສ຺ມາ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ອາຣມ຺ມຓຠຍນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຈິຕ຺ຕຸຕ຺ຣາໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ຉມ຺ຠິຕຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຕເນວ ຈິຕ຺ຕຸຕ຺ຣາສຠເຍນ ສກລສຣີຣສ຺ສ ຉມ຺ຠິຕຠາໂວ. ວິເສສໂຕ ປນ ຫທຍມໍສຈລນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ກາຍກມ຺ໂປ ຫທຍມໍສຈລນ’’ນ຺ຕິ. ໂລມຫໍໂສຕິ ເຕນ ຠເຍນ ເຕນ ຉມ຺ຠິຕຕ຺ເຕນ ສກລສຣີຣໂລມານໍ ຫຏ຺ຐຠາໂວ, ໂສ ປນ ເນສໍ ຠິຕ຺ຕິຍໍ ນາຄທນ຺ຕານໍ ວິຍ ອຸທ຺ຘໍມຸຂຕາຕິ ອາຫ ‘‘ໂລມານໍ ຫໍສນໍ ອຸທ຺ຘຄ຺ຄຠາໂວ’’ຕິ.

໓໕. ອຕ຺ຕນາຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ເຕ ກຣຓວຈນໍ, ສຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເທວຈ຺ຉຣານນ຺ຕິ ອນຈ຺ຈນ຺ຕິໂຍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ເທວນາຏການນ຺ຕິ ນຈ຺ຈນ຺ຕິໂຍ, ປຣິຍາຍວຈນໍ ວາ ເອຕໍ ເທວກຎ຺ຎານໍ. ສມຸປ຺ປນ຺ນພລວໂສກາ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອຍໍ ໂລໂກ ນາມ ອຕ຺ຕານໍວ ຈິນ຺ເຕຕິ, ຕສ຺ມາ ສາປິ ‘‘ອິທານິ ອຫໍ ອນາຖາ ຊາຕາ’’ຕິ ອຕ຺ຕານໍວ ຈິນ຺ຕຍມານາ ‘‘ອຍໍ ອຊ຺ຊ ອາຄມິສ຺ສຕິ, ອຊ຺ຊ ອາຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອຏ຺ຐ ວສ຺ສານິ ພຫິ ນ ນິກ຺ຂນ຺ຕາ ເອຕໍ ນິສ຺ສາຍ ມຍາ ທາຣໂກປິ ນ ລທ຺ໂຘ, ຍສ຺ສ ອານຸຠາເວນ ຊີເວຍ຺ຍາມິ, ອິໂຕ ຈາມ຺ຫິ ປຣິຫີນາ ອຎ຺ຎໂຕ ຈາຕິ ສມຸປ຺ປນ຺ນພລວໂສກາ ຫຸຕ຺ວາ. ກຸລຣຸກ຺ຂປຕິຏ຺ຐາປເນ ພີຊສທິສຕ຺ຕາ ກຸລວໍສປ຺ປຕິຏ຺ຐາປໂກ ປຸຕ຺ໂຕ ອິຘ ພີຊໂກຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ກຸລວໍສພີຊກໍ ເອກໍ ປຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ສໍ ນາມ ຘນໍ, ຕສ຺ສ ປຕີຕິ ສໍປຕິ, ຘນວາ ວິຠວສມ຺ປນ຺ໂນ. ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກຫິຕາວຫຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ຫິຕນ຺ຕິ ສາປເຕຍ຺ຍໍ, ຕເທວ ຘນໍ ວິຠໂວຕິ ອາຫ – ‘‘ອິມໍ ສາປເຕຍ຺ຍໍ ເອວໍ ມຫນ຺ຕໍ ອມ຺ຫາກໍ ວິຠວ’’ນ຺ຕິ.

໓໖. ອິຕ຺ຖີນໍ ກຸມາຣີຠາວປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຈ຺ຉິມວຍໂຕ ໂອຣໍ ອສຕິ ວິພນ຺ເຘ ອຏ຺ຐເມ ອຏ຺ຐເມ ສຕ຺ຕາເຫ ຄພ຺ຠາສຍສຎ຺ຎິເຕ ຕຕິເຍ ອາວຕ຺ເຕ ກຕິປຍາ ໂລຫິຕປີຬກາ ສຓ຺ຐຫິຕ຺ວາ ອຄ຺ຄຫິຕປຸພ຺ພາ ເອວ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕໂຕ ໂລຫິຕໍ ປຄ຺ຆຣຕິ, ຕຕ຺ຖ ອຸຕຸສມຎ຺ຎາ ປຸປ຺ຜສມຎ຺ຎາ ຈາຕິ ອາຫ – ‘‘ປຸປ຺ຜນ຺ຕິ ອຸຕຸກາເລ ອຸປ຺ປນ຺ນໂລຫິຕສ຺ສ ນາມ’’ນ຺ຕິ. ຄພ຺ຠປຕິຏ຺ຐານຏ຺ຐາເນຕິ ຍສ຺ມິໍ ໂອກາເສ ທາຣໂກ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມິໍ ປເທເສ. ສຓ຺ຐຫິຕ຺ວາຕິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ. ຠິຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ອຄ຺ຄຫິຕປຸພ຺ພາ ເອວ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕິ. ອຍຎ຺ຫິ ຕາສໍ ສຠາໂວ. ໂທເສນາຕິ ໂລຫິຕມເລນ. ສຸທ຺ເຘ ວຕ຺ຖຸມ຺ຫີຕິ ປຄ຺ຆຣິຕໂລຫິຕຕ຺ຕາ ອນາມຍຕ຺ຕາ ຈ ນຫານໂຕ ປຣໍ ຈຕຸຕ຺ຖທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສຸທ຺ເຘ ຄພ຺ຠາສເຍ. ສຸທ຺ເຘ ປນ ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ມາຕາປິຕູສຸ ເອກວາຣໍ ສນ຺ນິປຕິເຕສຸ ຍາວ ສຕ຺ຕ ທິວສານິ ເຂຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ ຄພ຺ຠສຓ຺ຐຫນສ຺ສ ປຣິຕ຺ຕສ຺ສ ໂລຫິຕເລປສ຺ສ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອຑ຺ຒມາສມຕ຺ຕມ຺ປິ ເຂຕ຺ຕເມວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ພາຫາຍນ຺ຕິ ອຘິກຣເຓ ຠຸມ຺ມນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຸຣາຓທຸຕິຍິກາຍ ຍາ ພາຫາ, ຕຕ຺ຣ ນໍ ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິ. ອຸປໂຍຄຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມວຈນມ຺ປິ ຍຸຊ຺ຊຕິເຍວ ຍຖາ ‘‘ສຸທິນ຺ນສ຺ສ ປາເທສຸ ຄເຫຕ຺ວາ’’ຕິ.

ປຸພ຺ເພປິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທານໍ ສພ຺ຠາວໂຕ ອປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ສິກ຺ຂາປເທຕິ ປາຣາຊິກໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ປຐມປາຣາຊິກສິກ຺ຂາປເທ ອຏ຺ຐປິເຕ’’ຕິ. ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ຠຄວໂຕ ກິຣ ປຐມໂພຘິຍ’’ນ຺ຕິອາທິ. ເອວຣູປນ຺ຕິ ປາຣາຊິກປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອນຸຣູປໍ. ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ, ສງ຺ຆາທິເສສປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອນຸຣູປມ຺ປິ ອຊ຺ຌາຈາຣໍ ນາກໍສຸເຍວ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ອວເສເສ ປຎ຺ຈ ຂຸທ຺ທກາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ເຘ ເອວ ປຎ຺ຎເປສີ’’ຕິ. ອິທຎ຺ຈ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍາທີນໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ລຫຸກາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘານໍ ສພ຺ຠາວມຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປຎ຺ຈາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘານໍ ອນວເສສໂຕ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາວ. ປຐມໂພຘິຍໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ລຫຸກາປຕ຺ຕີນໍ ສພ຺ຠາວວຈເນເນວ ຘມ຺ມເສນາປຕິສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາຈນາ ວິເສສໂຕ ຄຣຸກາປຕ຺ຕິປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສສ຺ສ ຈ ເຫຕຸຠູຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ປນ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອວເສສປຎ຺ຈຂຸທ຺ທກາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ເຘ ເອວ ປຎ຺ຎເປສີຕິ ອິທໍ ທ຺ວາທສເມ ວສ຺ເສ ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ວຸຕ຺ຖວສ຺ເສນ ຠຄວຕາ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຏ຺ຐວສ຺ສພ຺ຠນ຺ຕເຣ ປຎ຺ຎຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ສຸນ຺ທຣໍ ຕໂຕ ປຸພ຺ເພປິ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ຠາວໂຕ. ເຕເນວ ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ເຑ ‘‘ເອກຠິກ຺ຂຸນາປິ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉໂທ ວາ ປຈ຺ຉິມິກາຍ ຕຕ຺ຖ ວສ຺ສໍ ອຸປຄຈ຺ຉາມາຕິ ວສ຺ສຈ຺ເຉໂທ ວາ ນ ກໂຕ’’ຕິ ຈ ‘‘ສາມມ຺ປິ ປຈນໍ ສມຓສາຣຸປ຺ປໍ ນ ໂຫຕິ, ນ ຈ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຣາຘຍິໍສູຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິໍສຸ, ອຊ຺ຌາສຍໍ ປູຣຍິໍສຸ, ຫທຍຄາຫິນິໍ ປຏິປຕ຺ຕິໍ ປຏິປຊ຺ຊິໍສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອກໍ ສມຍນ຺ຕິ ເອກສ຺ມິໍ ສມເຍ, ປຐມໂພຘິຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຍໍ ອາທີນວນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ໂຕຕິ ປຐມປາຣາຊິກສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ໂຕ. ອາທີນວໍ ທສ຺ເສສ຺ສຕີຕິ ‘‘ວຣໍ ເຕ, ໂມຆປຸຣິສ, ອາສີວິສສ຺ສ ໂຆຣວິສສ຺ສ ມຸເຂ ອງ຺ຄຊາຕໍ ປກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ນ ຕ຺ເວວ ມາຕຸຄາມສ຺ສ ອງ຺ຄຊາເຕ ອງ຺ຄຊາຕໍ ປກ຺ຂິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຍໍ ອາທີນວໍ ທສ຺ເສສ຺ສຕິ. ອຠິວິຎ຺ຎາເປສີຕິ ອິມສ຺ສ ‘‘ປວຕ຺ເຕສີ’’ຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ກຖໍ ລທ຺ໂຘຕິ ອາຫ ‘‘ປວຕ຺ຕນາປິ ຫີ’’ຕິອາທິ. ກາຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຈປນໂຕຕິ ກາຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິວເສນ ປວຕ຺ຕຈລນໂຕ. ກສ຺ມາ ປເນສ ເມຖຸນຘມ຺ເມນ ອນຕ຺ຖິໂກປິ ສມາໂນ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອຠິວິຎ຺ຎາເປສີຕິ ອາຫ – ‘‘ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອຠິວິຎ຺ຎາປນຎ຺ເຈສາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອຠິວິຎ຺ຎາປນນ຺ຕິ ມຸຕ຺ຕິປາປນວເສນ ຕີສຸ ວາເຣສຸ ເມຖຸນຘມ຺ມສ຺ສ ປວຕ຺ຕນໍ.

ສພ຺ເພສມ຺ປິ ປທານໍ ອວຘາຣຓຜລຕ຺ຕາ ວິນາປິ ເອວກາຣໍ ອວຘາຣຓຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເຕເນວ ອຊ຺ຌາຈາເຣນາ’’ຕິ. ອຏ຺ຐ ຫິ ຄພ຺ຠກາຣຓານິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ເມຖຸນໂຈຬຄ຺ຄຫຓໍ, ຕນຸສໍສຄ຺ໂຄ ຈ ນາຠິອາມສນໍ;

ປານໍ ທສ຺ສນສວນໍ, ຆາຍນມິຕິ ຄພ຺ຠເຫຕໂວ ອຏ຺ຐາ’’ຕິ.

ອິທານິ ອວຘາຣເຓນ ນິວຕ຺ຕິຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ ອາຫ – ‘‘ກິໍ ປນ ອຎ຺ຎຖາປິ ຄພ຺ຠຄ຺ຄຫຓໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ. ນນຸ ຈ ນາຠິປຣາມສນມ຺ປິ ກາຍສໍສຄ຺ໂຄເຍວ, ກສ຺ມາ ນໍ ວິສຸໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ອຸຠເຍສໍ ຉນ຺ທຣາຄວເສນ ກາຍສໍສຄ຺ໂຄ ວຸຕ຺ໂຕ, ອິຕ຺ຖິຍາ ຉນ຺ທຣາຄວເສນ ນາຠິປຣາມສນໍ, ວຕ຺ຖຸວເສນ ວາ ຕໍ ວິສຸໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ກຖໍ ປນ ກາຍສໍສຄ຺ເຄນ ຄພ຺ຠຄ຺ຄຫຓໍ ໂຫຕິ, ກຖຎ຺ຈ ຕຕ຺ຖ ສຸກ຺ກໂສຓິຕສ຺ສ ສມ຺ຠໂວຕິ ອາຫ ‘‘ອິຕ຺ຖິໂຍ ຫີ’’ຕິອາທິ. ຉນ຺ທຣາຄຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ອິຕ຺ຖິຍາ ສຸກ຺ກໂກຏ຺ຐາໂສ ຈລິໂຕ ໂຫຕິ, ໂສປິ ຄພ຺ຠສຓ຺ຐານສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິຕ຺ຖິສນ຺ຕາເນປິ ຫິ ຣສາທິສຕ຺ຕຘາຕຸໂຍ ລພ຺ຠນ຺ຕິເຍວ. ເຕນາຫ – ‘‘ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄປຣາມສນໍ ສາທິຍນ຺ຕິໂຍປິ ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີ’’ຕິ. ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ປນ ‘‘ກາຍສໍສຄ຺ຄາທິນາ ສຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ ຄພ຺ຠຄ຺ຄຫເຓ ປິຕຸ ສຸກ຺ກໂກຏ຺ຐາສໍ ວິນາ ຉນ຺ທຣາຄວເສນ ມາຕຸ ວິກາຣປ຺ປຕ຺ຕໍ ໂລຫິຕເມວ ຄພ຺ຠສຓ຺ຐານສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຍສ຺ສ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄປຣາມສນໍ ສາທິຍິຕ຺ວາ ມາຕາ ປຸຕ຺ຕໍ ປຏິລຠຕິ, ສເຈ ໂສ ອປເຣນ ສມເຍນ ປຣິປຸຓ຺ຓິນ຺ທ຺ຣິໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ຕາທິສໍ ປິຕຣໍ ມນຸສ຺ສຊາຕິກໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຕິ, ປິຕຸຆາຕໂກວ ໂຫຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ຕໍ ອສຸຈິໍ ເອກເທສໍ ມຸເຂນ ອຄ຺ຄເຫສີຕິ ປຸຣາຓຈີວຣໍ ໂຘວນ຺ຕີ ຕຕ຺ຖ ຍໍ ອສຸຈິໍ ອທ຺ທສ, ຕໍ ອສຸຈິໍ ເອກເທສໍ ປິວິ. ‘‘ວຏ຺ຏຕິ ຕຸມ຺ຫາກໍ ເມຖຸນຘມ຺ໂມ’’ຕິ ປຸຏ຺ໂຐ ‘‘ກປ຺ປຕຸ ວາ ມາ ວາ ກປ຺ປຕຸ, ມຍໍ ເຕນ ອນຕ຺ຖິກາ’’ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອນຕ຺ຖິກາ ມຍໍ ເອເຕນາ’’ຕິ. ກິຎ຺ຈາປິ ນາຠິປຣາມສເນ ເມຖຸນຣາໂຄ ນຕ຺ຖິ, ຕຖາປິ ນາຠິປຣາມສນກາເລ ຜສ຺ສສາທິຍນວເສນ ອສ຺ສາທມຕ຺ຕໍ ຕສ຺ສາ ອໂຫສີຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ອຎ຺ຎຖາ ຄພ຺ຠສຓ຺ຐຫນໍ ນ ສິຍາ. ທິຏ຺ຐມງ຺ຄລິກາຍ ນາຠິປຣາມສເນນ ມຓ຺ຑພ຺ຍສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ ອໂຫສິ, ຈຓ຺ຑປຊ຺ໂຊຕມາຕຸ ນາຠິຍໍ ວິຈ຺ຉິກາ ຜຣິຕ຺ວາ ຄຕາ, ເຕນ ຈຓ຺ຑປຊ຺ໂຊຕສ຺ສ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ ອໂຫສີຕິ ອາຫ ‘‘ເອເຕເນວ ນເຍນາ’’ຕິອາທິ. ປຸຣິສໍ ອຸປນິຊ຺ຌາຍຕີຕິ ວາຕປານາທິນາ ທິສ຺ວາ ວາ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ພໍ ວາ ປຸຣິສໍ ອຸປນິຊ຺ຌາຍຕິ. ຣາໂຊໂຣຘາ ວິຍາຕິ ສີຫຬທີເປ ກິຣ ເອກິສ຺ສາ ອິຕ຺ຖິຍາ ຕຖາ ອໂຫສິ, ຕສ຺ມາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ. ອຍນ຺ຕິ ສຸທິນ຺ນສ຺ສ ປຸຣາຓທຸຕິຍິກາ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ຍໍ ອຊ຺ຌາຈາຣໍ ສນ຺ຘາຍ. ສຸກ຺ກໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ມາຕາປິຕໂຣ ຈ ສນ຺ນິປຕິຕາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ມາຕາ ຈ ອຸຕຸນີ ໂຫຕີຕິ ໂລຫິຕໍ ສນ຺ຘາຍ. ຕຕ຺ຖ ສນ຺ນິປຕິຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອສທ຺ຘມ຺ມວເສນ ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ສມາຄຕາ ສງ຺ຄຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ມາຕາ ຈ ອຸຕຸນີ ໂຫຕີຕິ ອິທໍ ອຸຕຸສມຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ໂລກສມຎ຺ຎາກຣຊສ຺ສ ລຄ຺ຄນທິວສມຕ຺ຕໍ. ຄນ຺ຘພ຺ໂພຕິ ຕຕ຺ຣູປຄສຕ຺ໂຕ, ຄນ຺ຕພ຺ໂພຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕ-ກາຣສ຺ສ ຘ-ກາໂຣ ກໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຖ ວາ ຄນ຺ຘນໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນຄຕິຍາ ນິມິຕ຺ຕຸປຏ຺ຐາເນນ ສູຈນໂຕ ທີປນໂຕ ຄນ຺ໂຘຕິ ລທ຺ຘນາເມນ ຠວຄາມິກມ຺ມຸນາ ອພ຺ພຕິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ຄນ຺ຘພ຺ໂພ, ຕຕ຺ຖ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກສຕ຺ໂຕ. ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິໂຕ ໂຫຕີຕິ ອຸປຄໂຕ ໂຫຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ນ ມາຕາປິຕູນໍ ສນ຺ນິປາຕໍ ໂອໂລກຍມາໂນ ສມີເປ ຐິໂຕ ນາມ ໂຫຕິ, ກມ຺ມຍນ຺ຕຍນ຺ຕິໂຕ ປນ ເອໂກ ສຕ຺ໂຕ ຕສ຺ມິໍ ໂອກາເສ ນິພ຺ພຕ຺ຕນໂກ ປຸຣິມຊາຕິຍໍ ຐິໂຕເຍວ ຄຕິນິມິຕ຺ຕາທິອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ອຸປປຕ຺ຕາຠິມຸໂຂ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ສນ຺ນິປາຕາຕິ ສໂມຘາເນນ ສມາຄເມນ. ຄພ຺ຠສ຺ສາຕິ ຄພ຺ເຠ ນິພ຺ພຕ຺ຕນກສຕ຺ຕສ຺ສ. ຄພ຺ເຠ ນິພ຺ພຕ຺ຕນກສຕ຺ໂຕປິ ຫິ ຄພ຺ໂຠຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍຖາຫ – ‘‘ຍຖາ ໂຂ ປນານນ຺ທ, ອຎ຺ຎາ ອິຕ຺ຖິກາ ນວ ວາ ທສ ວາ ມາເສ ຄພ຺ຠໍ ກຸຈ຺ຉິນາ ປຣິຫຣິຕ຺ວາ ວິຊາຍນ຺ຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໒໐໕). ກຕ຺ຖຈິ ປນ ຄພ຺ໂຠຕິ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິ ວຸຕ຺ໂຕ. ຍຖາຫ –

‘‘ຍເມກຣຕ຺ຕິໍ ປຐມໍ, ຄພ຺ເຠ ວສຕິ ມາຓໂວ;

ອພ຺ຠຸຏ຺ຐິໂຕວ ໂສ ຍາຕິ, ສ ຄຈ຺ຉໍ ນ ນິວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໑໕.໓໖໓); –

ເອຕ຺ຖ ຈ ຄພ຺ຠຕິ ອຕ຺ຕຠາວຠາເວນ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ຄພ຺ໂຠ, ກລລາທິອວຕ຺ໂຖ ຘມ຺ມປ຺ປພນ຺ໂຘ, ຕໍນິສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ປນ ສຕ຺ຕສນ຺ຕາໂນ ‘‘ຄພ຺ໂຠ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ຍຖາ ‘‘ມຎ຺ຈາ ອຸກ຺ກຸຏ຺ຐິໍ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ. ຕໍນິສ຺ສຍຠາວໂຕ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິ ‘‘ຄພ຺ໂຠ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຄພ຺ໂຠ ວິຍາຕິ ວາ. ຍຖາ ຫິ ນິວາສຏ຺ຐານຕາຍ ສຕ຺ຕານໍ ໂອວຣໂກ ‘‘ຄພ຺ໂຠ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ຄພ຺ຠເສຍ຺ຍການໍ ສຕ຺ຕານໍ ຍາວ ອຠິຊາຕິ ນິວາສຏ຺ຐານຕາຍ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິ ‘‘ຄພ຺ໂຠ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອວກ຺ກນ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ ໂຫຕິ.

ອາຣກ຺ຂເທວຕາຕິ ຕສ຺ສ ອາຣກ຺ຂຕ຺ຖາຍ ຐິຕາ ເທວຕາ. ອສ຺ສ ຕໍ ອຊ຺ຌາຈາຣນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຖາ ນິຈ຺ຉາເຣສຸນ຺ຕິ ຕຖາ ມຫນ຺ຕໍ ສທ຺ທໍ ກຕ຺ວາ ນິຈ຺ຉາເຣສຸໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ອິຘ ປາຬິຍໍ ອາກາສຏ຺ຐເທວຕາ ວິສຸໍ ນ ອາຄຕາ, ຕຖາປິ ສທ຺ທສ຺ສ ອນຸສ຺ສາວເນ ອຍມນຸກ຺ກໂມຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກເທວຕາໂຍ ທ຺ວິຘາ ກຕ຺ວາ ອາກາສຏ຺ຐເທວຕາ ວິສຸໍ ວຸຕ຺ຕາ. ເຕເນຕ຺ຖ ອາກາສຏ຺ຐການໍ ວິສຸໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກາຕິ ປຣິຠຓ຺ຑປພ຺ພຕຏ຺ຐກາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອິຕິຫາຕິ ນິປາຕສມຸທາໂຍ ເອວໍສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ເຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິ. ຂເຓນ ມຸຫຸຕ຺ເຕນາຕິ ປທທ຺ວຍໍ ເວວຈນຠາວໂຕ ສມານຕ຺ຖເມວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອກໂກລາຫລມໂຫສີຕິ ເທວພ຺ຣຫ຺ມໂລເກສຸ ເອກໂກລາຫລມໂຫສິ. ກິຎ຺ຈາປິ ຫິ ໂສ ສທ຺ໂທ ຍາວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກາ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄຈ຺ຉິ, ຕຖາປິ ນ ໂສ ມນຸສ຺ສານໍ ວິສໂຍ ເຕສໍ ຣູປໍ ວິຍ, ເຕເນວ ຠິກ຺ຂູ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ – ‘‘ກຈ຺ຈິ ໂນ ຕ຺ວໍ, ອາວຸໂສ ສຸທິນ຺ນ, ອນຠິຣໂຕ’’ຕິ.

໓໗. ‘‘ເອວໍ ມາຕາປຸຕ຺ຕານໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ສຜລາ ອໂຫສິ, ປິຕາ ປນ ວິປ຺ປຏິສາຣາຠິຠູໂຕ ວິຫາສີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ສຸທິນ຺ນສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ອຣຫຕ຺ຕາຘິຄໂມ ນາໂຫສີຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ປຸພ຺ເພກຕປຸຎ຺ຎຕາຍ ໂຈທິຍມານສ຺ສ ຠພ຺ພກຸລປຸຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສຸທິນ຺ໂນ ຕໍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ວິໂນເທຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ສຈ຺ຉາກາສິ, ເຕເນວ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ອນຸຎ຺ຎາຕາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕໍ ປາຬິຍາ ອຏ຺ຐກຖາຍ ຈ ນ ສເມຕິ. ປຸພ຺ເພກຕປຸຎ຺ຎຕາ ຈ ອປ຺ປມາຓໍ ຕາທິສສ຺ສປິ ອນ຺ຕຣາກຕປາປກມ຺ມສ຺ສ ວເສນ ອຊາຕສຕ຺ຕຸໂນ ວິຍ ອຘິຄມນ຺ຕຣາຍທສ຺ສນໂຕ. ກຕາກຕານຸໂສຈນລກ຺ຂຓໍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ອິຘາຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຊ຺ຌາຈາຣເຫຕຸໂກ ປຈ຺ຉານຸຕາໂປ’’ຕິ. ກຕໍ ອຊ຺ຌາຈາຣໍ ປຏິຈ຺ຈ ອນຸໂສຈນວເສນ ວິຣູປໍ ສຣຓໍ ຈິນ຺ຕນໍ ວິປ຺ປຏິສາໂຣຕິ ອາຫ ‘‘ວິປ຺ປຏິສາໂຣຕິປິ ຕສ຺ເສວ ນາມ’’ນ຺ຕິ. ກຸຈ຺ຉິຕໍ ກຕໍ ກິຣິຍາຕິ ກຸກຕໍ, ກຸກຕເມວ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ກຸຈ຺ຉິຕກິຣິຍາຠາວໂຕ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ. ປຣິຍາທິນ຺ນມໍສໂລຫິຕຕ຺ຕາຕິ ປຣິກ຺ຂີຓມໍສໂລຫິຕຕ຺ຕາ. ອວິປ຺ຜາຣິໂກຕິ ອຸທ຺ເທສາທີສຸ ພ຺ຍາປາຣຣຫິໂຕ, ອພ຺ຍາວໂຏຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຫຈ຺ຉິນ຺ໂນຕິ ຉິນ຺ນວໂຫ, ຠາຣວຫເນນ ຉິນ຺ນກ຺ຂນ຺ໂຘຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕໍ ຕໍ ຈິນ຺ຕຍີຕິ ‘‘ຍທິ ອຫໍ ຕໍ ປາປໍ ນ ກຣິສ຺ສໍ, ອິເມ ຠິກ຺ຂູ ວິຍ ປຣິປຸຓ຺ຓສີໂລ ອສ຺ສ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຕໍ ຕໍ ຈິນ຺ຕຍິ.

໓໘. ເອວໍຠູຕນ຺ຕິ ກິສລູຂາທິຠາວປ຺ປຕ຺ຕໍ. ຄຓສງ຺ຄຓິກາປປຎ຺ເຈນາຕິ ຄເຓ ຊນສມາຄເມ ສນ຺ນິປຕນໍ ຄຓສງ຺ຄຓິກາ, ຄຓສງ຺ຄຓິກາເຍວ ປປຎ຺ໂຈ ຄຓສງ຺ຄຓິກາປປຎ຺ໂຈ, ເຕນ. ຍສ຺ສາຕິ ເຍ ອສ຺ສ. ກຖາຜາສຸກາຕິ ວິສ຺ສາສິກຠາເວເນວ ກຖາກຣເຓ ຜາສຸກາ, ສຸເຂນ ວຕ຺ຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍາ, ສຸຂສມ຺ຠາສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປສາທສ຺ສ ປມາຓໂຕ ອູນາຘິກຕ຺ຕໍ ສພ຺ພທາ ສພ຺ເພສໍ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ‘‘ປສາທປຕິຏ຺ຐາໂນກາສສ຺ສ ສມ຺ປຸຓ຺ຓຕ຺ຕາ’’ຕິ. ທານີຕິ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ເອຕຣຫິ-ສທ຺ໂທ ອຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ‘‘ທານີຕິ ນິປາໂຕ’’ຕິ. ໂນ-ສທ຺ໂທປິ ນຸ-ສທ຺ໂທ ວິຍ ປຸຈ຺ຉນຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ກຈ຺ຈິ ນຸ ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິ. ຕເມວ ອນຠິຣຕິນ຺ຕິ ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ປຸຈ຺ຉິຕໍ ຕເມວ ຄິຫິຠາວປຕ຺ຖນາກາຣໍ ອນຠິຣຕິໍ. ‘‘ຕເມວາ’’ຕິ ອວຘາຣເຓນ ນິວຕ຺ຕິຕມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອຘິກຸສລານ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອຘິກຸສລາ ຘມ຺ມາ ສມຖວິປສ຺ສນາທໂຍ. ອຕ຺ຖີຕິ ວິສຍຠາເວນ ຈິຕ຺ເຕ ປຣິວຕ຺ຕນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປາປສ຺ສ ວຕ຺ຕມານຕໍ ສນ຺ຘາຍ, ອຕ຺ຖິ ວິສຍຠາເວນ ຈິຕ຺ເຕ ປຣິວຕ຺ຕຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ – ‘‘ນິຈ຺ຈກາລໍ ອຠິມຸຂໍ ວິຍ ເມ ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ.

ຍໍ ຕ຺ວນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍນ຺ຕິ ເຫຕຸອຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ, ກຣຓຕ຺ເຖ ວາ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເຍນ ປາເປນາ’’ຕິ. ອເນກປຣິຍາເຍນາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຣິຍາຍ-ສທ຺ໂທ ກາຣຓວຈໂນຕິ ອາຫ ‘‘ອເນກກາຣເຓນາ’’ຕິ. ວິຣາຄຕ຺ຖາຍາຕິ ຠວໂຠເຄສຸ ວິຣຊ຺ຊນຕ຺ຖາຍ. ໂນ ຣາເຄນ ຣຊ຺ຊນຕ຺ຖາຍາຕິ ຠວໂຠເຄສຸເຍວ ຣາເຄນ ອຣຎ຺ຊນຕ຺ຖາຍ. ເຕນາຫ ‘‘ຠຄວຕາ ຫີ’’ຕິອາທິ. ເອສ ນໂຍ ສພ຺ພປເທສູຕິ ອຘິປ຺ປາຍິກມຕ຺ຕໍ ສພ຺ພປເທສຸ ອຕິທິສ຺ສຕິ. ອິທໍ ປເນຕ຺ຖ ປຣິຍາຍວຈນມຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ວິສໍໂຍຄາຍາ’’ຕິອາທີສຸ ສພ຺ພປເທສຸ ‘‘ກິເລເສຫິ ວິສໍຍຸຊ຺ຊນຕ຺ຖາຍາ’’ຕິອາທິນາ ປທຕ຺ຖວິຠາວນວເສນ ວຸຕ຺ຕປຣິຍາຍວຈນໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ນ ສໍຍຸຊ຺ຊນຕ຺ຖາຍາຕິ ກິເລເສຫິ ນ ສໍຍຸຊ຺ຊນຕ຺ຖາຍ. ອຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖາຍາຕິ ກິເລເສ ອຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖາຍ, ຠວໂຠເຄ ວາ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິວເສນ ອຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖາຍ. ນ ສງ຺ຄຫຓຕ຺ຖາຍາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ອິມິນາວ ນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕໂລກຸຕ຺ຕຣນິພ຺ພານເມວາຕິ ສງ຺ຂາເຣຫິ ນິກ຺ຂນ຺ຕໍ ວິວິຕ຺ຕໍ, ຕໂຕເຍວ ໂລກໂຕ ອຸຕ຺ຕິຓ຺ຓຕ຺ຕາ ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ ນິພ຺ພານໍ. ມທນິມ຺ມທນາຍາຕິ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ອວຸຕ຺ຕສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ເຖນ ວາ-ສທ຺ເທນ ອາທິອຕ຺ເຖນ ອິຕິ-ສທ຺ເທນ ວາ ‘‘ປິປາສວິນຍາຍາ’’ຕິອາທິ ສພ຺ພໍ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນິພ຺ພານໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕມາເນນ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ປຫີຍມານາ ຣາຄມານມທາທໂຍ ຕໍ ປຕ຺ວາ ປຫີຍນ຺ຕິ ນາມາຕິ ອາຫ ‘‘ຍສ຺ມາ ປນ ຕໍ ອາຄມ຺ມາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຕໍ ອາຄມ຺ມາຕິ ນິພ຺ພານໍ ອາຄມ຺ມ ປຏິຈ຺ຈ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈຍຠາວເຫຕຸ. ມານມທປຸຣິສມທາທໂຍຕິ ເອຕ຺ຖ ຊາຕິອາທິໍ ນິສ຺ສາຍ ເສຍ຺ຍສ຺ສ ‘‘ເສຍ຺ໂຍຫມສ຺ມີ’’ຕິອາທິນາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກມາໂນເຍວ ມທຊນນຏ຺ເຐນ ມໂທຕິ ມານມໂທ. ປຸຣິສມໂທ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຸຣິສມາໂນ, ‘‘ອຫໍ ປຸຣິໂສ’’ຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກມາໂນ. ‘‘ອສທ຺ຘມ຺ມເສວນສມຕ຺ຖຕໍ ນິສ຺ສາຍ ປວຕ຺ໂຕ ມາໂນ, ຣາໂຄ ເອວ ວາ ປຸຣິສມໂທ’’ຕິ ເກຈິ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ພລມທໂຍພ຺ພນມທາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ມຫາຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ມຊ຺ຌິມຄຓ຺ຐິປເທ ຈ ‘‘ປຸຣິສມໂທ ນາມ ສມ຺ຠໂວ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອິຘ ຍຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ນ ທິສ຺ສຕິ. ນ ຫິ ‘‘ຠຄວຕາ ສມ຺ຠວສ຺ສ ວິນາສາຍ ຘມ຺ໂມ ເທສິໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ນິມ຺ມທາຕິ ວິຄຕມທຠາວາ. ອິມເມວ ຫິ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອມທາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມທາ ນິມ຺ມທີຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອມທຠາວໍ ວິນາສໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ມທນິມ຺ມທໂນ. ເອສ ນໂຍ ເສສປເທສຸປິ.

ກາມປິປາສາຕິ ກາມານໍ ປາຕຸກມ຺ຍຕາ, ກາມຕຓ຺ຫາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາລີຍນ຺ຕິ ອຠິຣມິຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ເສວີຍນ຺ຕີຕິ ອາລຍາ, ປຎ຺ຈ ກາມຄຸຓາຕິ ອາຫ ‘‘ປຎ຺ຈ ກາມຄຸຓາລຍາ’’ຕິ. ປຎ຺ຈສຸ ຫິ ກາມຄຸເຓສຸ ຉນ຺ທຣາຄປ຺ປຫາເນເນວ ປຎ຺ຈ ກາມຄຸຓາປິ ປຫີນາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕເນວ ‘‘ໂຍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຣູເປສຸ ຉນ຺ທຣາໂຄ’’ຕິອາທິ (ສໍ. ນິ. ໓.໓໒໓) ວຸຕ຺ຕໍ. ປຎ຺ຈກາມຄຸເຓສຸ ວາ ອາລຍາ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓາລຍາ. ອາລີຍນ຺ຕິ ອລ຺ລີຍນ຺ຕິ ອຠິຣມນວເສນ ເສວນ຺ຕີຕິ ອາລຍາຕິ ຫິ ຕຓ຺ຫາວິຈຣິຕານໍ ອຘິວຈນໍ. ເຕຠູມກວຏ຺ຏນ຺ຕິ ຕີສຸ ຠູມີສຸ ກມ຺ມກິເລສວິປາກາ ວຏ຺ຏນຏ຺ເຐນ ວຏ຺ຏໍ. ວິຣຊ຺ຊຕີຕິ ປລຸຊ຺ຊຕິ. ‘‘ວິຣຊ຺ຊຕີຕິ ກາມວິນາໂສ ວຸຕ຺ໂຕ, ນິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ເອກປ຺ປຫາເຣນ ວິນາໂສ’’ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິຣາໂຄ ນິໂຣໂຘຕິ ສາມຎ຺ຎໂຈທນາຍປິ ‘‘ຕຓ຺ຫາກ຺ຂໂຍ’’ຕິ ອຘິກຕຕ຺ຕາ ຕຓ຺ຫາຍ ເອວ ວິຣຊ຺ຊນໍ ນິຣຸຊ຺ຌນຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຈຕສ຺ໂສ ໂຍນິໂຍຕິ ເອຕ຺ຖ ໂຍນີຕິ ຂນ຺ຘໂກຏ຺ຐາສສ຺ສປິ ກາຣຓສ຺ສປິ ປສ຺ສາວມຄ຺ຄສ຺ສປິ ນາມໍ. ‘‘ຈຕສ຺ໂສ ນາຄໂຍນິໂຍ (ສໍ. ນິ. ໓.໓໔໒-໓໔໓) ຈຕສ຺ໂສ ສຸປຓ຺ຓໂຍນິໂຍ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຫິ ຂນ຺ຘໂກຏ຺ຐາໂສ ໂຍນິ ນາມ. ‘‘ໂຍນິ ເຫສາ ຠູມິຊ ຜລສ຺ສ ອຘິຄມາຍາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໒໒໖) ເອຕ຺ຖ ກາຣຓໍ. ‘‘ນ ຈາຫໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ພ຺ຣູມິ, ໂຍນິຊໍ ມຕ຺ຕິສມ຺ຠວ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໔໕໗; ຘ. ປ. ໓໙໖) ເອຕ຺ຖ ປສ຺ສາວມຄ຺ໂຄ. ອິຘ ປນ ຂນ຺ຘໂກຏ຺ຐາໂສ ‘‘ໂຍນີ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ຍວນ຺ຕິ ຕາຍ ສຕ຺ຕາ ອມິສ຺ສິຕາປິ ສມານຊາຕິຕາຍ ມິສ຺ສິຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ໂຍນິ. ສາ ປນ ອຕ຺ຖໂຕ ອຓ຺ຑາທິອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານວິສິຏ຺ໂຐ ຂນ຺ຘານໍ ຠາຄໂສ ປວຕ຺ຕິວິເສໂສ, ສາ ຈ ອຓ຺ຑຊຊລາພຸຊສໍເສທຊໂອປປາຕິກວເສນ ຈຕຸພ຺ພິຘາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ຈຕສ຺ໂສ ໂຂ ອິມາ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ໂຍນິໂຍ. ກຕມາ ຈຕສ຺ໂສ? ອຓ຺ຑຊາ ໂຍນິ ຊລາພຸຊາ ໂຍນິ ສໍເສທຊາ ໂຍນິ ໂອປປາຕິກາ ໂຍນີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໕໒).

ຕຕ຺ຖ ອຓ຺ເຑ ຊາຕາ ອຓ຺ຑຊາ. ຊລາພຸມ຺ຫິ ຊາຕາ ຊລາພຸຊາ. ສໍເສເທ ຊາຕາ ສໍເສທຊາ. ວິນາ ເອເຕຫິ ກາຣເຓຫິ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ວິຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕາຕິ ໂອປປາຕິກາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ເປຕໂລເກ ຕິຣຈ຺ຉາເນ ມນຸສ຺ເສສຸ ຈ ອຓ຺ຑຊາທໂຍ ຈຕສ຺ໂສປິ ໂຍນິໂຍ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ, ມນຸສ຺ເສສຸ ປເນຕ຺ຖ ເກຈິເທວ ໂອປປາຕິກາ ໂຫນ຺ຕິ ມຫາປທຸມກຸມາຣາທໂຍ ວິຍ. ອຓ຺ຑຊາປິ ໂກນ຺ຕປຸຕ຺ຕາ ທ຺ເວຠາຕິຍເຖຣາ ວິຍ, ສໍເສທຊາປິ ປທຸມຄພ຺ເຠ ນິພ຺ພຕ຺ຕໂປກ຺ຂຣສາຕິພ຺ຣາຫ຺ມຓປທຸມວຕີເທວີອາທໂຍ ວິຍ ເກຈິເທວ ໂຫນ຺ຕິ, ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ປນ ມນຸສ຺ສາ ຊລາພຸຊາວ. ເປເຕສຸປິ ນິຊ຺ຌາມຕຓ຺ຫິກເປຕານໍ ນິຈ຺ຈທຸກ຺ຂາຕຸຣຕາຍ ກາມເສວນາ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ເຕ ຄພ຺ຠເສຍ຺ຍກາ ນ ໂຫນ຺ຕິ. ຊາລາວນ຺ຕຕາຍ ນ ຕາສໍ ກຸຈ຺ຉິຍໍ ຄພ຺ໂຠ ສຓ຺ຐາຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕ ໂອປປາຕິກາເຍວ ສໍເສທຊຕາຍປິ ອສມ຺ຠວໂຕ, ອວເສສເປຕາ ປນ ຈຕຸໂຍນິກາປິ ໂຫນ຺ຕິ. ຍຖາ ຈ ເຕ, ເອວໍ ຍກ຺ຂາປິ ສພ຺ພຈຕຸປ຺ປທປກ຺ຂິຊາຕິທີຆຊາຕິອາທໂຍປິ ສພ຺ເພ ຈຕຸໂຍນິກາເຍວ. ສພ຺ເພ ເນຣຍິກາ ຈ ຈຕຸມຫາຣາຊິກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຸປຣິເທວາ ຈ ໂອປປາຕິກາເຍວ, ຠຸມ຺ມເທວາ ປນ ຈຕຸໂຍນິກາວ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍເສທຊໂອປປາຕິການໍ ອຍໍ ວິເສໂສ – ສໍເສທຊາ ມນ຺ທາ ທຫຣາ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ, ໂອປປາຕິກາ ໂສຬສວສ຺ສຸທ຺ເທສິກາ ຫຸຕ຺ວາ.

ປຎ຺ຈ ຄຕິໂຍຕິ ເອຕ຺ຖ ສຸກຕທຸກ຺ກຏກມ຺ມວເສນ ຄນ຺ຕພ຺ພາ ອຸປປຊ຺ຊິຕພ຺ພາຕິ ຄຕິໂຍ. ຍຖາ ຫິ ກມ຺ມຠໂວ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອສຕິປິ ກາຣເກ ປຈ຺ຈຍສາມຄ຺ຄິຍາ ສິທ຺ໂຘ, ຕໍສມງ຺ຄິນາ ສນ຺ຕານລກ຺ຂເຓນ ສຕ຺ເຕນ ກໂຕຕິ ໂວຫຣີຍຕິ, ເອວໍ ອຸປປຕ຺ຕິຠວລກ຺ຂຓຄຕິໂຍ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ອສຕິປິ ຄມເກ ຕໍຕໍກມ຺ມວເສນ ເຍສໍ ຕານິ ກມ຺ມານິ ເຕຫິ ຄນ຺ຕພ຺ພາຕິ ໂວຫຣີຍນ຺ຕິ. ອປິຈ ຄຕິຄຕິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຄຕິ ອຊ຺ຌາສຍຄຕິ ວິຠວຄຕິ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິຄຕີຕິ ພຫຸວິຘາ ຄຕິ ນາມ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຕໍ ຄຕິໍ ເປຈ຺ຈ ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໑໘໔) ຈ ‘‘ຍສ຺ສ ຄຕິໍ ນ ຊານນ຺ຕິ, ເທວາ ຄນ຺ຘພ຺ພມານຸສາ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໔໒໐; ສຸ. ນິ. ໖໔໙) ຈ ອຍໍ ຄຕິຄຕິ ນາມ. ‘‘ອິເມສໍ ໂຂ ປນາຫໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສີລວນ຺ຕານໍ ເນວ ຊານາມິ ອາຄຕິໍ ວາ ຄຕິໍ ວາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໕໐໘) ອຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຄຕິ ນາມ. ‘‘ເອວມ຺ປິ ໂຂ ເຕ ອຫໍ ພ຺ຣຫ຺ເມ ຄຕິຎ຺ຈ ປຊານາມິ ຈຸຕິຎ຺ຈ ປຊານາມີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໕໐໓) ອຍໍ ອຊ຺ຌາສຍຄຕິ ນາມ. ‘‘ວິຠໂວ ຄຕິ ຘມ຺ມານໍ, ນິພ຺ພານໍ ອຣຫໂຕ ຄຕີ’’ຕິ (ປຣິ. ໓໓໙) ອຍໍ ວິຠວຄຕິ ນາມ. ‘‘ທ຺ເວເຍວ ຄຕິໂຍ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ ອນຎ຺ຎາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໒໕໘; ໒.໓໔; ໓.໒໐໐) ອຍໍ ນິປ຺ຜຕ຺ຕິຄຕິ ນາມ. ຕາສຸ ອິຘ ຄຕິຄຕິ ອຘິປ຺ເປຕາ, ສາ ປນ ນິຣຍຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິເປຕ຺ຕິວິສຍມນອຸສ຺ສເທວານໍ ວເສນ ປຎ຺ຈວິຘາ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ – ‘‘ປຎ຺ຈ ໂຂ ອິມາ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຄຕິໂຍ. ກຕມາ ປຎ຺ຈ? ນິຣໂຍ ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິ ເປຕ຺ຕິວິສໂຍ ມນຸສ຺ສາ ເທວາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໕໓).

ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ພ຺ຣູເຫນ຺ໂຕເຍວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອໂຍ, ສຸຂໍ. ນຕ຺ຖິ ເອຕ຺ຖ ອໂຍຕິ ນິຣໂຍ, ຕໂຕ ເອວ ຣມິຕພ຺ພໍ ອສ຺ສາເທຕພ຺ພໍ ຕຕ຺ຖ ນຕ຺ຖີຕິ ນິຣຕິອຕ຺ເຖນ ນິຣສ຺ສາທຏ຺ເຐນ ຈ ນິຣໂຍຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕິຣິຍໍ ອຎ຺ຈິຕາຕິ ຕິຣຈ຺ຉານາ, ເທວມນຸສ຺ສາທໂຍ ວິຍ ອຸທ຺ຘໍ ທີຆາ ອຫຸຕ຺ວາ ຕິຣິຍໍ ທີຆາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປກຏ຺ຐໂຕ ສຸຂໂຕ ອຍນໍ ອປຄໂມ ເປຈ຺ຈຠາໂວ, ຕໍ ເປຈ຺ຈຠາວໍ ປຕ຺ຕານໍ ວິສໂຍຕິ ເປຕ຺ຕິວິສໂຍ, ເປຕໂຍນິ. ມນສ຺ສ ອຸສ຺ສນ຺ນຕາຍ ມນຸສ຺ສາ, ສຕິສູຣຠາວພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໂຍຄ຺ຍຕາທິຄຸຓວເສນ ອຸປຈິຕມານສຕາຍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐຄຸຓຈິຕ຺ຕຕາຍ ມນຸສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ອຍໍ ປນຕ຺ໂຖ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ຊມ຺ພຸທີປວາສີວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍຖາຫ – ‘‘ຕີຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຐາເນຫິ ຊມ຺ພຸທີປກາ ມນຸສ຺ສາ ອຸຕ຺ຕຣກຸຣຸເກ ຈ ມນຸສ຺ເສ ອຘິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ ເທເວ ຈ ຕາວຕິໍເສ. ກຕເມຫິ ຕີຫິ? ສູຣາ ສຕິມນ຺ໂຕ ອິຘ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາໂສ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໙.໒໑). ຕຖາ ຫິ ພຸທ຺ຘາ ຈ ຠຄວນ຺ໂຕ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ອຄ຺ຄສາວກາ ມຫາສາວກາ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິໂນ ອຎ຺ເຎ ຈ ມຫານຸຠາວາ ສຕ຺ຕາ ຕຕ຺ເຖວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ເຕຫິ ສມານຣູປາທິຕາຍ ປນ ສທ຺ຘິໍ ປຣິຕ຺ຕທີປວາສີຫິ ອິຕຣມຫາທີປວາສິໂນປິ ມນຸສ຺ສາຕ຺ເວວ ປຎ຺ຎາຍິໍສຸ.

ອປເຣ ປນ ຠຓນ຺ຕິ ‘‘ໂລຠາທີຫິ ອໂລຠາທີຫິ ຈ ສຫິຕສ຺ສ ມນສ຺ສ ອຸສ຺ສນ຺ນຕາຍ ມນຸສ຺ສາ. ເຍ ຫິ ສຕ຺ຕາ ມນຸສ຺ສຊາຕິກາ, ເຕສຸ ວິເສສໂຕ ໂລຠາທໂຍ ອໂລຠາທໂຍ ຈ ອຸສ຺ສນ຺ນາ. ເຕ ໂລຠາທິອຸສ຺ສນ຺ນຕາຍ ອປາຍມຄ຺ຄໍ, ອໂລຠາທິອຸສ຺ສນ຺ນຕາຍ ສຸຄຕິມຄ຺ຄໍ ນິພ຺ພານຄາມິມຄ຺ຄຎ຺ຈ ປຣິປູເຣນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ໂລຠາທີຫິ ອໂລຠາທີຫິ ຈ ສຫິຕສ຺ສ ມນສ຺ສ ອຸສ຺ສນ຺ນຕາຍ ປຣິຕ຺ຕທີປວາສີຫິ ສທ຺ຘິໍ ຈຕຸມຫາທີປວາສິໂນ ສຕ຺ຕວິເສສາ ມນຸສ຺ສາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີ’’ຕິ. ໂລກິຍາ ປນ ‘‘ມນຸໂນ ອປຈ຺ຈຠາເວນ ມນຸສ຺ສາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ມນຸ ນາມ ປຐມກປ຺ປິໂກ ໂລກມຣິຍາທາຍ ອາທິຠູໂຕ ສຕ຺ຕານໍ ຫິຕາຫິຕວິຘາຍໂກ ກຕ຺ຕພ຺ພາກຕ຺ຕພ຺ພຕາວເສນ ປິຕຸຏ຺ຐານິໂຍ, ໂຍ ສາສເນ ມຫາສມ຺ມໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ອມ຺ຫາກໍ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ, ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ປຣມ຺ປຣາຍ ຈ ຕສ຺ສ ໂອວາທານຸສາສນິຍໍ ຐິຕາ ສຕ຺ຕາ ປຸຕ຺ຕສທິສຕາຍ ‘‘ມນຸສ຺ສາ, ມານຸສາ’’ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຕໂຕ ເອວ ຫິ ເຕ ‘‘ມານວາ ມນຸຊາ’’ຕິ ຈ ໂວຫຣີຍນ຺ຕິ.

ປຎ຺ຈຫິ ກາມຄຸເຓຫິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ເທວານຸຠາວສງ຺ຂາເຕຫິ ອິທ຺ຘິວິເສເສຫິ ຈ ທິພ຺ພນ຺ຕິ ກີຬນ຺ຕິ ລຬນ຺ຕິ ໂຊຕນ຺ຕີຕິ ເທວາ. ຕຕ຺ຖ ກາມເທວາ ກາມຄຸເຓຫິ ເຈວ ອິທ຺ຘິວິເສເສຫິ ຈ, ອິຕເຣ ອິທ຺ຘິວິເສເສເຫວ ທິພ຺ພນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ສຣຓນ຺ຕິ ວາ ຄມິຍນ຺ຕິ ອຠິຕ຺ຖວີຍນ຺ຕີຕິ ວາ ເທວາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ນິຣຍຄຕິເທວຄຕິມນຸສ຺ສຄຕີຫິ ສທ຺ຘິໍ ໂອກາເສນ ຂນ຺ຘາ ວຸຕ຺ຕາ. ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິເປຕ຺ຕິວິສຍຄ຺ຄຫເຓນ ຂນ຺ຘານໍ ເອວ ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ ເຕສໍ ຕາທິສສ຺ສ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນສ຺ສ ໂອກາສສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ວາ ເຕ ອຣຎ຺ຎສມຸທ຺ທປພ຺ພຕປາທາທິເກ ນິພທ຺ຘວາສໍ ວສນ຺ຕິ, ຕາທິສສ຺ສ ຐານສ຺ສ ວເສນ ໂອກາໂສປິ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ສຕ຺ຕ ວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິໂຍ ນວ ສຕ຺ຕາວາສາ ຈ ເຫຏ຺ຐາ ສໍວຓ຺ຓິຕນຍາ ເອວ. ອປຣາປຣຠາວາຍາຕິ ອປຣາປຣໍ ໂຍນິອາທິໂຕ ໂຍນິອາທິຠາວາຍ. ອາພນ຺ຘນໍ ຄຓ຺ຐິກຣຓໍ, ສໍສິພ຺ພນໍ ຕຸນ຺ນກຣຓໍ. ຕຓ຺ຫາຍ ນິກ຺ຂນ຺ຕໍ ຕຕ຺ຖ ຕສ຺ສາ ສພ຺ພໂສ ອຠາວໂຕ, ນິກ຺ຂມນຎ຺ຈສ຺ສ ຕຓ຺ຫາຍ ວິສໍໂຍໂຄ ເອວາຕິ ອາຫ ‘‘ວິສໍຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ.

ກາມານໍ ປຫານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກາມຄ຺ຄຫເຓນ ກາມີຍຕີຕິ ກາໂມ, ກາເມຕີຕິ ກາໂມຕິ ທຸວິຘສ຺ສປິ ກາມສ຺ສ ສງ຺ຄໂຫ ກໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ວຕ຺ຖຸກາມານໍ ກິເລສກາມານຎ຺ຈ ປຫານ’’ນ຺ຕິ. ວຕ຺ຖຸກາມປ຺ປຫານຎ຺ເຈຕ຺ຖ ເຕສຸ ຉນ຺ທຣາຄປ຺ປຫາເນນາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ກາມສຎ຺ຎານນ຺ຕິ ກາເມສຸ, ກາມສຫຄຕານໍ ວາ ສຎ຺ຎານໍ. ປຣິຎ຺ຎາຕິ ຕິວິຘາປິ ປຣິຎ຺ຎາ ອິຘາຘິປ຺ເປຕາຕິ ອາຫ ‘‘ຎາຕຕີຣຓປຫານວເສນ ຕິວິຘາ ປຣິຎ຺ຎາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ກຕມາ ຎາຕປຣິຎ຺ຎາ? ສພ຺ພໍ ເຕຠູມກໍ ນາມຣູປໍ ‘‘ອິທໍ ຣູປໍ, ເອຕ຺ຕກໍ ຣູປໍ, ນ ອິໂຕ ຠິຍ຺ໂຍ, ອິທໍ ນາມໍ, ເອຕ຺ຕກໍ ນາມໍ, ນ ອິໂຕ ຠິຍ຺ໂຍ’’ຕິ ຠູຕຸປາທາຍເຠທໍ ຣູປໍ ຜສ຺ສາທິເຠທໍ ນາມຎ຺ຈ ລກ຺ຂຓຣສປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານປທຏ຺ຐານໂຕ ວວຕ຺ຖເປຕິ, ກມ຺ມາວິຊ຺ຊາທິກຎ຺ຈສ຺ສ ປຈ຺ຈຍໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ອຍໍ ຎາຕປຣິຎ຺ຎາ.

ກຕມາ ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາ? ເອວໍ ຎາຕໍ ກຕ຺ວາ ຕໍ ສພ຺ພໍ ຕີເຣຕິ ອນິຈ຺ຈໂຕ ທຸກ຺ຂໂຕ ໂຣຄໂຕຕິ ທ຺ວາຈຕ຺ຕາລີສາຍ ອາກາເຣຫິ, ອຍໍ ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາ ນາມ. ກຕມາ ປຫານປຣິຎ຺ຎາ? ເອວໍ ຕີຣຍິຕ຺ວາ ອຄ຺ຄມຄ຺ເຄນ ສພ຺ພສ຺ມິໍ ຉນ຺ທຣາຄໍ ປຊຫຕິ, ອຍໍ ປຫານປຣິຎ຺ຎາ. ທິຏ຺ຐິວິສຸທ຺ຘິກງ຺ຂາວິຕຣຓວິສຸທ຺ຘິໂຍ ວາ ຎາຕປຣິຎ຺ຎາ, ມຄ຺ຄາມຄ຺ຄປຏິປທາຎາຓທສ຺ສນວິສຸທ຺ຘິອາທໂຍ, ກລາປສມ຺ມສນາທິອນຸໂລມປຣິໂຍສານາ ວາ ປຎ຺ຎາ ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາ, ອຣິຍມຄ຺ເຄ ຎາຓໍ ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ປຫານປຣິຎ຺ຎາ. ອິຘ ປນ ກາມສຎ຺ຎານໍ ສຠາວລກ຺ຂຓປຏິເວຘວເສນ ອນິຈ຺ຈາທິສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓວເສນ ຈ ປວຕ຺ຕມານານໍ ຎາຕຕີຣຓປຣິຎ຺ຎານມ຺ປິ ກິຈ຺ຈນິປ຺ຜຕ຺ຕິຍາ ມຄ຺ເຄເນວ ອິຊ຺ຌນໂຕ ມຄ຺ຄກ຺ຂຓໍເຍວ ສນ຺ຘາຍ ຕິວິຘາປິ ປຣິຎ຺ຎາ ວຸຕ຺ຕາ. ເຕເນວ ‘‘ອິເມສຸ ປຎ຺ຈສຸ ຐາເນສຸ ກິເລສກ຺ຂຍກໂຣ ໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ໂຄວ ກຖິໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ກາເມສຸ, ກາເມ ວາ ປາຕຸມິຈ຺ຉາ ກາມປິປາສາຕິ ອາຫ – ‘‘ກາເມສຸ ປາຕພ຺ຍຕານໍ, ກາເມ ວາ ປາຕຸມິຈ຺ຉານ’’ນ຺ຕິ. ອິເມສຸ ປຎ຺ຈສຸ ຐາເນສູຕິ ‘‘ກາມານໍ ປຫານໍ ອກ຺ຂາຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ເຕສຸ ປຎ຺ຈສຸ ຐາເນສຸ. ຕີສຸ ຐາເນສູຕິ ‘‘ວິຣາຄາຍ ຘມ຺ໂມ ເທສິໂຕ, ໂນ ສຣາຄາຍ, ວິສໍໂຍຄາຍ ຘມ຺ໂມ ເທສິໂຕ, ໂນ ສໍໂຍຄາຍ, ອນຸປາທານາຍ ຘມ຺ໂມ ເທສິໂຕ, ໂນ ສອຸປາທານາຍາ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕສຸ ຐາເນສຸ. ວິປ຺ປຏິສາຣໍ ກໂຣຕີຕິ ເອວໍ ຕໍ ປາປໍ ວິປ຺ປຏິສາຣໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ. ກີທິສໍ ວິປ຺ປຏິສາຣໍ ກໂຣຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອີທິເສປິ ນາມາ’’ຕິອາທິ.

໓໙. ເນວ ປິຍກມ຺ຍຕາຍາຕິ ອຕ຺ຕນິ ສຕ຺ຖຸ ເນວ ປິຍຠາວກາມຕາຍ. ນ ເຠທປຸເຣກ຺ຂາຣຕາຍາຕິ ນ ສຕ຺ຖຸ ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ເຠທນາຘິປ຺ປາຍປຸເຣກ຺ຂາຣຕາຍ. ນ ກລິສາສນາໂຣປນຕ຺ຖາຍາຕິ ນ ໂທສາໂຣປນຕ຺ຖາຍ. ກລີຕິ ໂກຘສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ, ຕສ຺ສ ສາສນໍ ກລິສາສນໍ, ໂກຘວເສນ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ຄຣຫໂທໂສ. ເວລນ຺ຕິ ສິກ຺ຂາປທເວລໍ. ມຣິຍາທນ຺ຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ສິກ຺ຂາປທຎ຺ຫິ ອນຕິກ຺ກມນີຍຏ຺ເຐນ ‘‘ເວລາ, ມຣິຍາທາ’’ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ອຊ຺ຌາຈາຣວີຕິກ຺ກໂມຕິ ເມຖຸນວເສນ ປວຕ຺ຕອຊ຺ຌາຈາຣສງ຺ຂາໂຕ ວີຕິກ຺ກໂມ. ປກຣເຓຕິ ເອຕ຺ຖ ປ-ສທ຺ໂທ ອາຣມ຺ຠວຈໂນຕິ ອາຫ ‘‘ກຕ຺ຕຸໍ ອາຣຠຕີ’’ຕິ. ກຕ຺ຖຈິ ອຸປສຄ຺ໂຄ ຘາຕຸອຕ຺ຖເມວ ວທຕິ, ນ ວິເສສຕ຺ຖໂຊຕໂກຕິ ອາຫ ‘‘ກໂຣຕິເຍວ ວາ’’ຕິ. ຊາຕິຍາຕິ ຂຕ຺ຕິຍາທິຊາຕິຍາ. ໂຄຕ຺ເຕນາຕິ ໂຄຕມກສ຺ສປາທິໂຄຕ຺ເຕນ. ໂກລປຸຕ຺ຕິເຍນາຕິ ຂຕ຺ຕິຍາທິຊາຕີສຸເຍວ ສກ຺ກກຸລໂສຕ຺ຖິຍກຸລາທິວິສິຏ຺ຐກຸລານໍ ປຸຕ຺ຕຠາເວນ. ຍສສ຺ສີຕິ ມຫາປຣິວາໂຣ. ເປສລນ຺ຕິ ປິຍສີລໍ. ອວິກມ຺ປມາເນນາຕິ ປຏິຆານຸນເຍຫິ ອກມ຺ປມາເນນ. ຍສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣຫານໍ ມຄ຺ຄຜລານໍ ອຸປນິສ຺ສໂຍ ນຕ຺ຖິ, ຕໍ ພຸທ຺ຘາ ‘‘ໂມຆປຸຣິສາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ ອຣິຏ຺ຐລາຬຸທາຍີອາທິເກ ວິຍ. ອຸປນິສ຺ສເຍ ສຕິປິ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ມຄ຺ເຄ ວາ ຜເລ ວາ ອສຕິ ‘‘ໂມຆປຸຣິສາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິເຍວ ຘນິຍອຸປເສນຕ຺ເຖຣາທິເກ ວິຍ. ສຸທິນ຺ນສ຺ສ ປນ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ມຄ຺ຄຜລານໍ ອຸປນິສ຺ສໂຍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ໂນເຍວ, ເຕນ ນໍ ‘‘ໂມຆປຸຣິສາ’’ຕິ ອາຫ.

ສມຓກຣຓານໍ ຘມ຺ມານນ຺ຕິ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປາທີນໍ. ມຄ຺ຄຜລນິພ຺ພານຄ຺ຄຫເຓນ ປຏິເວຘສາສນສ຺ສ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ສາສນານນ຺ຕິ ປຏິປຕ຺ຕິປຣິຍຕ຺ຕິສາສນານໍ ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຉວິນ຺ຕິ ເຕສໍ ປຠສ຺ສຣກຣຓໍ ຉວິໍ. ກິໍ ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຉາຍ’’ນ຺ຕິ, ເຕສໍ ປກາສກໍ ໂອຠາສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກິໍ ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສຸນ຺ທຣຠາວ’’ນ຺ຕິ. ຉວິມນຸຄຕໍ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ. ປຕິຣູປນ຺ຕິອາທີສຸປິ ‘‘ເຕສ’’ນ຺ຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ສມຓານໍ ກມ຺ມໍ ສາມຓກໍ, ນ ສາມຓກໍ ອສ຺ສາມຓກໍ. ກຖໍ-ສທ຺ທໂຍເຄນ ‘‘ນ ສກ຺ຂິສ຺ສສີ’’ຕິ ອນາຄຕວຈນໍ ກຕໍ. ‘‘ນາມ-ສທ຺ທໂຍເຄນາ’’ຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ.

ທຍາລຸເກນາຕິ ອນຸກມ຺ປາຍ ສຫິເຕນ. ປຣິຠາສນ຺ໂຕຕິ ຄຣຫນ຺ໂຕ. ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ອາສີວິສ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອາສຸ ສີຆ’’ນ຺ຕິອາທິ. ເອຕສ຺ສາຕິ ອາສີວິສສ຺ສ. ອາຄຈ຺ຉຕີຕິ ໂຍ ເຕນ ທຏ຺ໂຐ, ຕໍ ປຕິອາຄຈ຺ຉຕິ. ອາສິຕ຺ຕວິໂສຕິປິ ອາສີວິໂສ, ສກລກາເຍ ອາສິຎ຺ຈິຕ຺ວາ ວິຍ ຐປິຕວິໂສ ປຣສ຺ສ ຈ ສຣີເຣ ອາສິຎ຺ຈນວິໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອສິຕວິໂສຕິປິ ອາສີວິໂສ. ຍໍ ຍຎ຺ຫິ ເອເຕນ ອສິຕໍ ໂຫຕິ ປຣິຠຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ວິສເມວ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ອສິຕໍ ວິສໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ອສິຕວິໂສຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ອາສີວິໂສ’’ຕິ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອສິສທິສວິໂສຕິປິ ອາສີວິໂສ, ອສິ ວິຍ ຕິຂິຓໍ ປຣສ຺ສ ມມ຺ມຈ຺ເຉທນສມຕ຺ຖໍ ວິສໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ອາສີວິໂສຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອາສີຕິ ວາ ທາຐາ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕຕ຺ຖ ສນ຺ນິຫິຕວິໂສຕິ ອາສີວິໂສ. ເສສສປ຺ເປຫິ ກຓ຺ຫສປ຺ປສ຺ສ ມຫາວິສຕ຺ຕາ ອາສີວິສສ຺ສານນ຺ຕຣໍ ກຓ຺ຫສປ຺ໂປ ວຸຕ຺ໂຕ. ສປ຺ປມຸຂມ຺ປິ ອງ຺ຄາຣກາສຸ ວິຍ ຠຍາວຫຕ຺ຕາ ອກຸສລຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຐານໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອກຸສລກມ຺ມໂຕ ນິວາຣຓາຘິປ຺ປາເຍນ ສີລເຠທໂຕປິ ສຸທ຺ຘສີເລ ຐິຕສ຺ສ ມຣຓເມວ ວຣຕຣນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອາສີວິສສ຺ສ ກຓ຺ຫສປ຺ປສ຺ສ ມຸເຂ ອງ຺ຄຊາຕໍ ປກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ວຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປພ຺ພຊິເຕນ ຫິ ກຕປາປກມ຺ມໍ ຠຄວໂຕ ອາຓາຕິກ຺ກມນໂຕ ວຕ຺ຖຸມຫນ຺ຕຕາຍ ມຫາສາວຊ຺ຊໍ. ກາສຸນ຺ຕິ ອາວາໂຏປິ ວຸຈ຺ຈຕິ ຣາສິປິ.

‘‘ກິນ຺ນຸ ສນ຺ຕຣມາໂນວ, ກາສຸໍ ຂຓສິ ສາຣຖິ;

ປຸຏ຺ໂຐ ເມ ສມ຺ມ ອກ຺ຂາຫິ, ກິໍ ກາສຸຍາ ກຣິສ຺ສສີ’’ຕິ. (ຊາ. ໒.໒໒.໓) –

ເອຕ຺ຖ ຫິ ອາວາໂຏ ກາສຸ ນາມ.

‘‘ອງ຺ຄາຣກາສຸໍ ອປເຣ ຜຸຓນ຺ຕິ, ນຣາ ຣຸທນ຺ຕາ ປຣິທຑ຺ຒຄຕ຺ຕາ’’ຕິ (ຊາ. ໒.໒໒.໔໖໒) –

ເອຕ຺ຖ ຣາສິ. ອິຘ ປນ ອຸຠຍມ຺ປິ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອງ຺ຄາຣປຸຓ຺ຓກູເປ ອງ຺ຄາຣຣາສິມ຺ຫິ ວາ’’ຕິ. ກສ຺ສຕິ ຂຓີຍຕີຕິ ກາສຸ, ອາວາໂຏ. ກສີຍຕິ ຈີຍຕີຕິ ກາສຸ, ຣາສິ. ປທິຕ຺ຕາຍາຕິ ທິປ຺ປມານາຍ. ສໍ-ສທ຺ໂທ ເອຕ຺ຖ ສມນ຺ຕປຣິຍາໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ສມນ຺ຕໂຕ ປຊ຺ຊລິຕາຍາ’’ຕິ.

ອິທໍ ມາຕຸຄາມສ຺ສ ອງ຺ຄຊາເຕ ອງ຺ຄຊາຕປກ຺ຂິປນໍ ນິທານໍ ກາຣຓມສ຺ສ ນິຣຍຸປປຊ຺ຊນສ຺ສາຕິ ອິໂຕນິທານໍ, ຠາວນປຸໍສກຎ຺ເຈຕໍ. ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນສ຺ສ ໂຕ-ອາເທໂສ ກໂຕ, ຕສ຺ສ ຈ ສມາເສປິ ອໂລໂປ. ຕຕ຺ຖ ນາມ ຕ຺ວນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຕ຺ວໍ-ສທ຺ໂທ ‘‘ສມາປຊ຺ຊິສ຺ສສີ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ຘມຸປຄຈ຺ຉມາໂນ ອຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ‘‘ຕ຺ວນ຺ຕິ ຕໍສທ຺ທສ຺ສ ເວວຈນ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ຍໍ ຕນ຺ຕິ ປນ ປາໂຐ ຍຸຕ຺ຕຣູໂປ’’ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍໍ ຕນ຺ຕິ ນາຍໍ ອຸທ຺ເທສນິທ຺ເທໂສ, ຍຖາ ໂລເກ ຍໍ ວາ ຕໍ ວາຕິ ອວຎ຺ຎາຕວຈນໍ, ເອວໍ ທຏ຺ຐພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ຍໍ ວາ ຕໍ ວາ ຫີຬິຕໍ ອວຎ຺ຎາຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ນີຈຊນານນ຺ຕິ ນິຫີນຄຸຓານໍ ສຕ຺ຕານໍ. ຄາມຘມ຺ມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຄາມ-ສທ຺ເທນ ຄາມວາສິໂນ ວຸຕ຺ຕາ ອເຠທູປຈາເຣນາຕິ ອາຫ ‘‘ຄາມວາສິກມນຸສ຺ສານ’’ນ຺ຕິ. ກິເລສປຄ຺ຆຣຓກໍ ຘມ຺ມນ຺ຕິ ຣາຄາທິກິເລສວິສ຺ສນ຺ທນກຘມ຺ມໍ. ເມຖຸນຘມ຺ໂມ ຫິ ຣາຄໍ ປຄ຺ຆຣຕິ. ເມຖຸນຘມ຺ມສ຺ສ ມຫາສາວຊ຺ຊຕາຍ ໂອຬາຣິກຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອສຸຂຸມ’’ນ຺ຕິ. ອນິປຸຓນ຺ຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ອຸທເກ ຠວໍ ໂອທກໍ. ກິໍ ຕໍ? ອຸທກກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ອຸທກກິຈ຺ຈໍ ອນ຺ຕິກໍ ອວສານໍ ອສ຺ສາ’’ຕິ. ສມາປຊ຺ຊິສ຺ສຕີຕິ ອນາຄຕວຈນໍ ນາມ-ສທ຺ທໂຍເຄນ ກຕນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ສມາປຊ຺ຊິສ຺ສຕີຕິ…ເປ… ນາມ-ສທ຺ເທນ ໂຍເຊຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ໂລເກ ເມຖຸນຘມ຺ມສ຺ສ ອາທິກຕ຺ຕາ ໂກຈິ ປຐມກປ຺ປິໂກ, ນ ປນາຍນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ສາສນໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕີ’’ຕິ. ພຫູນນ຺ຕິ ປຸຄ຺ຄລາເປກ຺ຂໍ, ນ ປນ ອກຸສລາເປກ຺ຂນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ພຫູນໍ ປຸຄ຺ຄລານ’’ນ຺ຕິ.

ຍໍ ອສໍວຣໍ ປຏິຈ຺ຈ ທຸພ຺ຠຣຕາທຸປ຺ໂປສຕາທິ ໂຫຕິ, ໂສ ອສໍວໂຣ ທຸພ຺ຠຣຕາທິ-ສທ຺ເທນ ວຸຕ຺ໂຕ ກາຣເຓ ຜລູປຈາເຣນາຕິ ອາຫ – ‘‘ທຸພ຺ຠຣຕາທີນໍ ວຕ຺ຖຸຠູຕສ຺ສ ອສໍວຣສ຺ສາ’’ຕິ. ວຕ຺ຖຸຠູຕສ຺ສາຕິ ກາຣຓຠູຕສ຺ສ. ວສຕິ ເອຕ຺ຖ ຜລໍ ຕທາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຕາຍາຕິ ຫິ ກາຣຓໍ ວຕ຺ຖຸ. ອຕ຺ຕາຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ສຣີຣຎ຺ຈ, ຈິຕ຺ຕເມວ ວາ. ທຸພ຺ຠຣຕຎ຺ເຈວ ທຸປ຺ໂປສຕຎ຺ຈ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ຕນາ ປຈ຺ຈຍທາຍເກຫິ ຈ ທຸກ຺ເຂນ ຠຣິຕພ຺ພຕໍ ໂປເສຕພ຺ພຕຎ຺ຈ ອາປຊ຺ຊຕິ. ອສໍວເຣ ຐິໂຕ ຫິ ເອກຈ຺ໂຈ ອຕ຺ຕໂນປິ ທຸພ຺ຠໂຣ ໂຫຕິ ທຸປ຺ໂປໂສ, ເອກຈ຺ໂຈ ອຸປຏ຺ຐາການມ຺ປິ. ກຖໍ? ໂຍ ຫິ ອມ຺ພິລາທີນິ ລທ຺ຘາ ອນມ຺ພິລາທີນິ ປຣິເຍສຕິ, ອຎ຺ຎສ຺ສ ຆເຣ ລທ຺ຘໍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຆເຣ ຉຑ຺ເຑນ຺ໂຕ ສພ຺ພໍ ຄາມໍ ຈຣິຕ຺ວາ ຣິຕ຺ຕປຕ຺ໂຕວ ວິຫາຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊຕິ, ອຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ທຸພ຺ຠໂຣ. ໂຍ ປນ ສາລິມໍໂສທນາທີນໍ ປຕ຺ເຕ ປູເຣຕ຺ວາ ທິນ຺ເນປິ ທຸມ຺ມຸຂຠາວໍ ອນຕ຺ຕມນຠາວເມວ ທສ຺ເສຕິ, ເຕສໍ ວາ ສມ຺ມຸຂາວ ຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ‘‘ກິໍ ຕຸມ຺ເຫຫິ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ອປສາເທນ຺ໂຕ ສາມເຓຣຄຫຏ຺ຐາທີນໍ ເທຕິ, ອຍໍ ອຸປຏ຺ຐາການໍ ທຸພ຺ຠໂຣ. ເອຕໍ ທິສ຺ວາ ມນຸສ຺ສາ ທູຣໂຕວ ປຣິວຊ຺ເຊນ຺ຕິ ‘‘ທຸພ຺ຠໂຣ ຠິກ຺ຂຸ ນ ສກ຺ກາ ໂປເສຕຸ’’ນ຺ຕິ.

ມຫິຈ຺ຉຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ມຫນ຺ຕານິ ວຕ຺ຖູນິ ອິຈ຺ຉຕິ, ມຫຕີ ວາ ປນສ຺ສ ອິຈ຺ຉາຕິ ມຫິຈ຺ໂຉ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ມຫິຈ຺ຉຕາ, ສນ຺ຕຄຸຓວິຠາວນຕາ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ອມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາ ຈ. ມຫິຈ຺ໂຉ ຫິ ອິຈ຺ຉາຈາເຣ ຐຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນິ ວິຊ຺ຊມານສີລຘຸຕຘມ຺ມາທິຄຸເຓ ວິຠາເວຕິ, ຕາທິສສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ອມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາປິ ໂຫຕິ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວທນ຺ຕິ ‘‘ສນ຺ຕຄຸຓສມ຺ຠາວນຕາ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ຈ ອມຕ຺ຕຎ຺ຎຸຕາ, ເອຕໍ ມຫິຈ຺ຉຕາລກ຺ຂຓ’’ນ຺ຕິ. ສາ ປເນສາ ມຫິຈ຺ຉຕາ ‘‘ອິເຘກຈ຺ໂຈ ສທ຺ໂຘ ສມາໂນ ‘ສທ຺ໂຘຕິ ມໍ ຊໂນ ຊານາຕູ’ຕິ ອິຈ຺ຉຕິ, ສີລວາ ສມາໂນ ‘ສີລວາຕິ ມໍ ຊໂນ ຊານາຕູ’ຕິ’’ ອິມິນາ ນເຍນ ອາຄຕາເຍວ, ຕາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ ທຸສ຺ສນ຺ຕປ຺ປິໂຍ ໂຫຕິ, ວິຊາຕມາຕາປິສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ຄເຫຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ເຕເນຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ –

‘‘ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ໂຘ ສມຸທ຺ໂທ ຈ, ມຫິຈ຺ໂຉ ຈາປິ ປຸຄ຺ຄໂລ;

ສກເຏນ ປຈ຺ຈຍໍ ເທນ຺ຕຸ, ຕໂຍເປເຕ ອຕປ຺ປິຍາ’’ຕິ. (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒໕໒; ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໖໓; ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໘໕໐; ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໓໑; ມຫານິ. ອຏ຺ຐ. ໘໕);

ສຕ຺ເຕຫິ ກິເລເສຫິ ຈ ສງ຺ຄຓນໍ ສໂມຘານໍ ສງ຺ຄຓິກາຕິ ອາຫ – ‘‘ຄຓສງ຺ຄຓິກາຍ ເຈວ ກິເລສສງ຺ຄຓິກາຍ ຈາ’’ຕິ. ໂກສຊ຺ຊານຸຄໂຕ ຈ ໂຫຕີຕິ ກຸສີຕຠາເວນ ອນຸຄໂຕ ໂຫຕິ, ກຸສີຕສ຺ສ ຠາໂວ ໂກສຊ຺ຊໍ. ອຏ຺ຐກຸສີຕວຕ຺ຖຸປາຣິປູຣິຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ກຸຈ຺ຉິຕໍ ສີທຕີຕິ ກຸສີໂຕ ທ-ກາຣສ຺ສ ຕ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ. ຍສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ວເສນ ປຸຄ຺ຄໂລ ‘‘ກຸສີໂຕ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂສ ກຸສີຕຠາໂວ ອິຘ ກຸສີຕ-ສທ຺ເທນ ວຸຕ຺ໂຕ. ວິນາປິ ຫິ ຠາວໂຊຕນສທ຺ທໍ ຠາວຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຍຕິ ຍຖາ ‘‘ປຏສ຺ສ ສຸກ຺ກ’’ນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ກຸສີຕຠາວວຕ຺ຖູນີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ໂກສຊ຺ຊກາຣຓານີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຖາ ຫິ –

‘‘ກມ຺ມໍ ໂຂ ເມ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ກມ຺ມໍ ໂຂ ປນ ເມ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ກາໂຍ ກິລມິສ຺ສຕິ, ຫນ຺ທາຫໍ ນິປຊ຺ຊາມີຕິ ໂສ ນິປຊ຺ຊຕິ, ນ ວີຣິຍໍ ອາຣຠຕິ ອປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ປຕ຺ຕິຍາ ອນຘິຄຕສ຺ສ ອຘິຄມາຍ ອສຈ຺ຉິກຕສ຺ສ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ, ອິທໍ ປຐມໍ ກຸສີຕວຕ຺ຖຸ. ອຫໍ ໂຂ ກມ຺ມໍ ອກາສິໍ, ກມ຺ມໍ ໂຂ ປນ ເມ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ກາໂຍ ກິລນ຺ໂຕ, ຫນ຺ທາຫໍ ນິປຊ຺ຊາມິ…ເປ… ມຄ຺ໂຄ ໂຂ ເມ ຄນ຺ຕພ຺ໂພ ຠວິສ຺ສຕິ, ມຄ຺ຄໍ ໂຂ ປນ ເມ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ກາໂຍ ກິລມິສ຺ສຕິ, ຫນ຺ທາຫໍ ນິປຊ຺ຊາມິ…ເປ… ອຫໍ ໂຂ ມຄ຺ຄໍ ອຄມາສິໍ, ມຄ຺ຄໍ ໂຂ ປນ ເມ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ກາໂຍ ກິລນ຺ໂຕ, ຫນ຺ທາຫໍ ນິປຊ຺ຊາມິ…ເປ… ອຫໍ ໂຂ ຄາມໍ ວາ ນິຄມໍ ວາ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ໂຕ ນາລຕ຺ຖໍ ລູຂສ຺ສ ວາ ປຓີຕສ຺ສ ວາ ໂຠຊນສ຺ສ ຍາວທຕ຺ຖໍ ປາຣິປູຣິໍ, ຕສ຺ສ ເມ ກາໂຍ ກິລນ຺ໂຕ ອກມ຺ມຎ຺ໂຎ, ຫນ຺ທາຫໍ ນິປຊ຺ຊາມິ…ເປ… ອຫໍ ໂຂ ຄາມໍ ວາ ນິຄມໍ ວາ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ໂຕ ອລຕ຺ຖໍ ລູຂສ຺ສ ວາ ປຓີຕສ຺ສ ວາ ໂຠຊນສ຺ສ ຍາວທຕ຺ຖໍ ປາຣິປູຣິໍ, ຕສ຺ສ ເມ ກາໂຍ ຄຣຸໂກ ອກມ຺ມຎ຺ໂຎ ມາສາຈິຕໍ ມຎ຺ເຎ, ຫນ຺ທາຫໍ ນິປຊ຺ຊາມິ…ເປ… ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ໂຂ ເມ ອຍໍ ອປ຺ປມຕ຺ຕໂກ ອາພາໂຘ, ອຕ຺ຖິ ກປ຺ໂປ ນິປຊ຺ຊິຕຸໍ, ຫນ຺ທາຫໍ ນິປຊ຺ຊາມິ…ເປ… ອຫໍ ໂຂ ຄິລານາ ວຸຏ຺ຐິໂຕ ອຈິຣວຸຏ຺ຐິໂຕ ເຄລຎ຺ຎາ, ຕສ຺ສ ເມ ກາໂຍ ທຸພ຺ພໂລ ອກມ຺ມຎ຺ໂຎ, ຫນ຺ທາຫໍ ນິປຊ຺ຊາມີຕິ ໂສ ນິປຊ຺ຊຕິ, ນ ວີຣິຍໍ ອາຣຠຕິ ອປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ປຕ຺ຕິຍາ ອນຘິຄຕສ຺ສ ອຘິຄມາຍ ອສຈ຺ຉິກຕສ຺ສ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ. ອິທໍ ອຏ຺ຐມໍ ກຸສີຕວຕ຺ຖຸ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໓໔; ອ. ນິ. ໘.໘໐) –

ເອວມາຄຕານິ ‘‘ຫນ຺ທາຫໍ ນິປຊ຺ຊາມີ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕໂອສີທນານິ ອຸປຣູປຣິ ໂກສຊ຺ຊກາຣຓຕ຺ຕາ ອຏ຺ຐ ກຸສີຕວຕ຺ຖູນິ ນາມ, ເຕສໍ ປາຣິປູຣິຍາ ສໍວຕ຺ຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສຸຠໂຣ ໂຫຕິ ສຸໂປໂສຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຏ຺ຐາເກຫິ ຈ ສຸເຂນ ຠຣິຕພ຺ໂພ ໂປເສຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສໍວເຣ ຐິໂຕ ຫິ ເອກຈ຺ໂຈ ອຕ຺ຕໂນປິ ສຸຠໂຣ ໂຫຕິ ສຸໂປໂສ, ເອກຈ຺ໂຈ ອຸປຏ຺ຐາການມ຺ປິ. ກຖໍ? ໂຍ ຫິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ລູຂໍ ວາ ປຓີຕໍ ວາ ລທ຺ຘາ ຕຸຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕວ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ອຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ສຸຠໂຣ. ໂຍ ປນ ປເຣສມ຺ປິ ອປ຺ປໍ ວາ ພຫຸໍ ວາ ລູຂໍ ວາ ປຓີຕໍ ວາ ທານໍ ອຫີເຬຕ຺ວາ ອຕ຺ຕມໂນ ວິປ຺ປສນ຺ນມຸໂຂ ຫຸຕ຺ວາ ເອເຕສໍ ສມ຺ມຸຂາວ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຍາຕິ, ອຍໍ ອຸປຏ຺ຐາການໍ ສຸຠໂຣ. ເອຕໍ ທິສ຺ວາ ມນຸສ຺ສາ ອຕິວິຍ ວິສ຺ສຕ຺ຖາ ໂຫນ຺ຕິ, ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ຠທນ຺ໂຕ ສຸຠໂຣ, ໂຖກໂຖເກນປິ ຕຸສ຺ສຕິ, ມຍເມວ ນໍ ໂປເສສ຺ສາມາ’’ຕິ ປຏິຎ຺ຎໍ ກຕ຺ວາ ໂປເສນ຺ຕິ. ອປ຺ປິຈ຺ຉຕນ຺ຕິ ອິຈ຺ຉາວິຣຫິຕຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ສາວເສສໍ ວິຍ, ອຕ຺ໂຖ ປນ ນິຣວເສໂສ. ອປ຺ປ-ສທ຺ໂທ ເຫຕ຺ຖ ອຠາວຕ຺ໂຖຕິ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ ‘‘ອປ຺ປາພາຘຕຎ຺ຈ ສຎ຺ຊານາມີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໒໒໕) ວິຍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ນິຕ຺ຕຓ຺ຫຠາວ’’ນ຺ຕິ.

ຕິປ຺ປເຠທາຍ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຍາຕິ ຍຖາລາຠາທິສນ຺ໂຕສສາມຎ຺ເຎນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຈຕູສຸ ປນ ປຈ຺ຈເຍສຸ ຕໂຍ ຕໂຍ ສນ຺ໂຕສາຕິ ທ຺ວາທສວິໂຘ ໂຫຕິ ສນ຺ໂຕໂສ. ກຖໍ? ຈີວເຣ ຍຖາລາຠສນ຺ໂຕໂສ ຍຖາພລສນ຺ໂຕໂສ ຍຖາສາຣຸປ຺ປສນ຺ໂຕໂສຕິ ຕິວິໂຘ ໂຫຕິ ສນ຺ໂຕໂສ. ເອວໍ ປິຓ຺ຑປາຕາທີສຸ. ຕສ຺ສາຍໍ ປເຠທສໍວຓ຺ຓນາ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒໕໒; ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒.໑໔໔; ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໖໕) – ອິຘ ຠິກ຺ຂຸ ຈີວຣໍ ລຠຕິ ສຸນ຺ທຣໍ ວາ ອສຸນ຺ທຣໍ ວາ, ໂສ ເຕເນວ ຍາເປຕິ ອຎ຺ຎໍ ນ ປຕ຺ເຖຕິ, ລຠນ຺ໂຕປິ ນ ຄຓ຺ຫາຕິ. ອຍມສ຺ສ ຈີວເຣ ຍຖາລາຠສນ຺ໂຕໂສ. ອຖ ປນ ປກຕິທຸພ຺ພໂລ ວາ ໂຫຕິ ອາພາຘຊຣາຠິຠູໂຕ ວາ, ຄຣຸຈີວຣໍ ປາຣຸປນ຺ໂຕ ກິລມຕິ, ໂສ ສຠາເຄນ ຠິກ຺ຂຸນາ ສທ຺ຘິໍ ຕໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ລຫຸເກນ ຍາເປນ຺ໂຕປິ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐເຍວ ໂຫຕິ. ອຍມສ຺ສ ຈີວເຣ ຍຖາພລສນ຺ໂຕໂສ. ປກຕິທຸພ຺ພລາທີນຎ຺ຫິ ຄຣຸຈີວຣານິ ນ ຜາສຸຠາວາວຫານິ ສຣີຣເຂທາວຫານິ ຈ ໂຫນ຺ຕີຕິ ປໂຍຊນວເສນ ອນຕ຺ຣິຈ຺ຉຕາທິວເສນ ຕານິ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ລຫຸກຈີວຣປຣິໂຠໂຄ ນ ສນ຺ໂຕສວິໂຣຘີຕິ. ອປໂຣ ປຓີຕປຈ຺ຈຍລາຠີ ໂຫຕິ, ໂສ ປຏ຺ຏຈີວຣາທີນໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ມຫຄ຺ຆຈີວຣໍ ພຫູນິ ວາ ປນ ຈີວຣານິ ລຠິຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ເຖຣານໍ ຈິຣປພ຺ພຊິຕານໍ, ອິທໍ ພຫຸສ຺ສຸຕານໍ ອນຸຣູປໍ, ອິທໍ ຄິລານານໍ, ອິທໍ ອປ຺ປລາຠານໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ທຕ຺ວາ ເຕສໍ ປຸຣາຓຈີວຣໍ ວາ ສງ຺ກາຣກູຏາທິໂຕ ວາ ນນ຺ຕການິ ອຸຈ຺ຈິນິຕ຺ວາ ເຕຫິ ສງ຺ຆາຏິໍ ກຕ຺ວາ ຘາເຣນ຺ໂຕປິ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐວ ໂຫຕິ. ອຍມສ຺ສ ຈີວເຣ ຍຖາສາຣຸປ຺ປສນ຺ໂຕໂສ. ມຫຄ຺ຆຎ຺ຫິ ຈີວຣໍ ພຫູນິ ວາ ຈີວຣານິ ລຠິຕ຺ວາປິ ຕານິ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຕທຎ຺ຎສ຺ສ ຄຫຓໍ ຍຖາສາຣຸປ຺ປນເຍ ຐິຕຕ຺ຕາ ນ ສນ຺ໂຕສວິໂຣຘີຕິ.

ອິຘ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ລຠຕິ ລູຂໍ ວາ ປຓີຕໍ ວາ, ໂສ ເຕເນວ ຍາເປຕິ ອຎ຺ຎໍ ນ ປຕ຺ເຖຕິ, ລຠນ຺ໂຕປິ ນ ຄຓ຺ຫາຕິ. ອຍມສ຺ສ ປິຓ຺ຑປາເຕ ຍຖາລາຠສນ຺ໂຕໂສ. ໂຍ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ປກຕິວິຣຸທ຺ຘໍ ວາ ພ຺ຍາຘິວິຣຸທ຺ຘໍ ວາ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ລຠຕິ, ເຍນສ຺ສ ປຣິຠຸຕ຺ເຕນ ອຜາສຸ ໂຫຕິ, ໂສ ສຠາຄສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຕໍ ທຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ສປ຺ປາຍໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕປິ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐວ ໂຫຕິ. ອຍມສ຺ສ ປິຓ຺ຑປາເຕ ຍຖາພລສນ຺ໂຕໂສ. ອປໂຣ ພຫຸໍ ປຓີຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ລຠຕິ, ໂສ ຕໍ ຈີວຣໍ ວິຍ ຈິຣປພ຺ພຊິຕພຫຸສ຺ສຸຕອປ຺ປລາຠຄິລານານໍ ທຕ຺ວາ ເຕສໍ ວາ ເສສກໍ ປິຓ຺ຑາຍ ວາ ຈຣິຕ຺ວາ ມິສ຺ສກາຫາຣໍ ຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕປິ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐວ ໂຫຕິ. ອຍມສ຺ສ ປິຓ຺ຑປາເຕ ຍຖາສາຣຸປ຺ປສນ຺ໂຕໂສ.

ອິຘ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ເສນາສນໍ ລຠຕິ ມນາປໍ ວາ ອມນາປໍ ວາ, ໂສ ເຕນ ເນວ ໂສມນສ຺ສໍ, ນ ປຏິຆໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ອນ຺ຕມໂສ ຕິຓສນ຺ຖຣເກນປິ ຍຖາລທ຺ເຘເນວ ຕຸສ຺ສຕິ. ອຍມສ຺ສ ເສນາສເນ ຍຖາລາຠສນ຺ໂຕໂສ. ໂຍ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ປກຕິວິຣຸທ຺ຘໍ ວາ ພ຺ຍາຘິວິຣຸທ຺ຘໍ ວາ ເສນາສນໍ ລຠຕິ, ຍຕ຺ຖສ຺ສ ວສໂຕ ອຜາສຸ ໂຫຕິ, ໂສ ຕໍ ສຠາຄສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ທຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕເກ ສປ຺ປາຍເສນາສເນ ວສນ຺ໂຕປິ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐວ ໂຫຕິ. ອຍມສ຺ສ ເສນາສເນ ຍຖາພລສນ຺ໂຕໂສ. ອປໂຣ ມຫາປຸຎ຺ໂຎ ເລຓມຓ຺ຑປກູຏາຄາຣາທີນິ ພຫູນິ ປຓີຕເສນາສນານິ ລຠຕິ, ໂສ ຕານິ ຈີວຣາທີນິ ວິຍ ຈິຣປພ຺ພຊິຕພຫຸສ຺ສຸຕອປ຺ປລາຠຄິລານານໍ ທຕ຺ວາ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ວສນ຺ໂຕປິ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐວ ໂຫຕິ. ອຍມສ຺ສ ເສນາສເນ ຍຖາສາຣຸປ຺ປສນ຺ໂຕໂສ. ໂຍປິ ‘‘ອຸຕ຺ຕມເສນາສນໍ ນາມ ປມາທຏ຺ຐານໍ, ຕຕ຺ຖ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ຖິນມິທ຺ຘໍ ໂອກ຺ກມຕິ, ນິທ຺ທາຠິຠູຕສ຺ສ ປຸນ ປຏິພຸຊ຺ຌໂຕ ປາປວິຕກ຺ກາ ປາຕຸຠວນ຺ຕີ’’ຕິ ປຏິສຎ຺ຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ຕາທິສໍ ເສນາສນໍ ປຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຕິ, ໂສ ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອພ຺ໂຠກາສຣຸກ຺ຂມູລາທີສຸ ວສນ຺ໂຕປິ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐວ ໂຫຕິ. ອຍມ຺ປິສ຺ສ ເສນາສເນ ຍຖາສາຣຸປ຺ປສນ຺ໂຕໂສ.

ອິຘ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ເຠສຊ຺ຊໍ ລຠຕິ ລູຂໍ ວາ ປຓີຕໍ ວາ, ໂສ ຍໍ ລຠຕິ, ເຕເນວ ຕຸສ຺ສຕິ ອຎ຺ຎໍ ນ ປຕ຺ເຖຕິ, ລຠນ຺ໂຕປິ ນ ຄຓ຺ຫາຕິ. ອຍມສ຺ສ ຄິລານປຈ຺ຈເຍ ຍຖາລາຠສນ຺ໂຕໂສ. ໂຍ ປນ ເຕເລນ ອຕ຺ຖິໂກ ຜາຓິຕໍ ລຠຕິ, ໂສ ຕໍ ສຠາຄສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ທຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ເຕລໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຎ຺ຎເທວ ວາ ປຣິເຍສິຕ຺ວາ ເຠສຊ຺ຊໍ ກໂຣນ຺ໂຕປິ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐວ ໂຫຕິ. ອຍມສ຺ສ ຄິລານປຈ຺ຈເຍ ຍຖາພລສນ຺ໂຕໂສ. ອປໂຣ ມຫາປຸຎ຺ໂຎ ພຫຸໍ ເຕລມຘຸຜາຓິຕາທິປຓີຕເຠສຊ຺ຊໍ ລຠຕິ, ໂສ ຕໍ ຈີວຣໍ ວິຍ ຈິຣປພ຺ພຊິຕພຫຸສ຺ສຸຕອປ຺ປລາຠຄິລານານໍ ທຕ຺ວາ ເຕສໍ ອາຠເຕນ ເຍນ ເກນຈິ ຍາເປນ຺ໂຕປິ ສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐວ ໂຫຕິ. ໂຍ ປນ ເອກສ຺ມິໍ ຠາຊເນ ມຸຕ຺ຕຫຣີຕກໍ ຐເປຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ຈຕຸມຘຸຣໍ ‘‘ຄຓ຺ຫ, ຠນ຺ເຕ, ຍທິຈ຺ຉສີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ສຈສ຺ສ ເຕສຸ ອຎ຺ຎຕເຣນປິ ໂຣໂຄ ວູປສມ຺ມຕິ, ອຖ ‘‘ມຸຕ຺ຕຫຣີຕກໍ ນາມ ພຸທ຺ຘາທີຫິ ວຓ຺ຓິຕ’’ນ຺ຕິ ຈຕຸມຘຸຣໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ມຸຕ຺ຕຫຣີຕເກເນວ ເຠສຊ຺ຊໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ປຣມສນ຺ຕຸຏ຺ໂຐວ ໂຫຕິ. ອຍມສ຺ສ ຄິລານປຈ຺ຈເຍ ຍຖາສາຣຸປ຺ປສນ຺ໂຕໂສ. ເອວໍ ຍຖາລາຠາທິວເສນ ຕິປ຺ປເຠໂທ ສນ຺ໂຕໂສ ຈຕຸນ຺ນໍ ປຈ຺ຈຍານໍ ວເສນ ທ຺ວາທສວິໂຘ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ກາມວິຕກ຺ກພ຺ຍາປາທວິຕກ຺ກວິຫິໍສາວິຕກ຺ການໍ ວເສນ ອກຸສລວິຕກ຺ກຕ຺ຕຍໍ. ເນກ຺ຂມ຺ມວິຕກ຺ກອພ຺ຍາປາທວິຕກ຺ກອວິຫິໍ ສາວິຕກ຺ການໍ ວເສນ ກຸສລວິຕກ຺ກຕ຺ຕຍໍ. ສພ຺ພກິເລສາປຈຍຠູຕາຍ ວິວຏ຺ຏາຍາຕິ ຣາຄາທິສພ຺ພກິເລສານໍ ອປຈຍເຫຕຸຠູຕາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ. ອຏ຺ຐວີຣິຍາຣມ຺ຠວຕ຺ຖຸປາຣິປູຣິຍາຕິ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ວີຣິຍາຣມ຺ຠກາຣຓານໍ ປາຣິປູຣິຍາ. ຍຖາ ຕຖາ ປຐມໍ ປວຕ຺ຕອພ຺ຠຸສ຺ສຫນຎ຺ຫິ ອຸປຣິ ວີຣິຍາຣມ຺ຠສ຺ສ ກາຣຓໍ ໂຫຕິ. ອນຸຣູປປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາສຫິຕານິ ຫິ ອພ຺ຠຸສ຺ສຫນານິ ຕມ຺ມູລການິ ວາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓານິ ອຏ຺ຐ ວີຣິຍາຣມ຺ຠວຕ຺ຖູນີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ຕຖາ ຫິ –

‘‘ກມ຺ມໍ ໂຂ ເມ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ກມ຺ມໍ ໂຂ ປນ ເມ ກໂຣນ຺ເຕນ ນ ສຸກຣໍ ພຸທ຺ຘານໍ ສາສນໍ ມນສິ ກາຕຸໍ, ຫນ຺ທາຫໍ ວີຣິຍໍ ອາຣຠາມິ ອປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ປຕ຺ຕິຍາ ອນຘິຄຕສ຺ສ ອຘິຄມາຍ ອສຈ຺ຉິກຕສ຺ສ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ. ອຫໍ ໂຂ ກມ຺ມໍ ອກາສິໍ, ກມ຺ມໍ ໂຂ ປນາຫໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ນາສກ຺ຂິໍ ພຸທ຺ຘານໍ ສາສນໍ ມນສິ ກາຕຸໍ, ຫນ຺ທາຫໍ ວີຣິຍໍ ອາຣຠາມິ…ເປ… ມຄ຺ໂຄ ໂຂ ເມ ຄນ຺ຕພ຺ໂພ ຠວິສ຺ສຕິ, ມຄ຺ຄໍ ໂຂ ປນ ເມ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕນ ນ ສຸກຣໍ ພຸທ຺ຘານໍ ສາສນໍ ມນສິ ກາຕຸໍ, ຫນ຺ທາຫໍ ວີຣິຍໍ ອາຣຠາມິ…ເປ… ອຫໍ ໂຂ ມຄ຺ຄໍ ອຄມາສິໍ, ມຄ຺ຄໍ ໂຂ ປນາຫໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ນາສກ຺ຂິໍ ພຸທ຺ຘານໍ ສາສນໍ ມນສິ ກາຕຸໍ, ຫນ຺ທາຫໍ ວີຣິຍໍ ອາຣຠາມິ…ເປ… ອຫໍ ໂຂ ຄາມໍ ວາ ນິຄມໍ ວາ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ໂຕ ນາລຕ຺ຖໍ ລູຂສ຺ສ ວາ ປຓີຕສ຺ສ ວາ ໂຠຊນສ຺ສ ຍາວທຕ຺ຖໍ ປາຣິປູຣິໍ, ຕສ຺ສ ເມ ກາໂຍ ລຫຸໂກ ກມ຺ມຎ຺ໂຎ, ຫນ຺ທາຫໍ ວີຣິຍໍ ອາຣຠາມິ…ເປ… ອຫໍ ໂຂ ຄາມໍ ວາ ນິຄມໍ ວາ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ໂຕ ອລຕ຺ຖໍ ລູຂສ຺ສ ວາ ປຓີຕສ຺ສ ວາ ໂຠຊນສ຺ສ ຍາວທຕ຺ຖໍ ປາຣິປູຣິໍ, ຕສ຺ສ ເມ ກາໂຍ ພລວາ ກມ຺ມຎ຺ໂຎ, ຫນ຺ທາຫໍ ວີຣິຍໍ ອາຣຠາມິ…ເປ… ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ໂຂ ເມ ອຍໍ ອປ຺ປມຕ຺ຕໂກ ອາພາໂຘ, ຐານໍ ໂຂ ປເນຕໍ ວິຊ຺ຊຕິ, ຍໍ ເມ ອາພາໂຘ ປວຑ຺ເຒຍ຺ຍ, ຫນ຺ທາຫໍ ວີຣິຍໍ ອາຣຠາມິ…ເປ… ອຫໍ ໂຂ ຄິລານາ ວຸຏ຺ຐິໂຕ ອຈິຣວຸຏ຺ຐິໂຕ ເຄລຎ຺ຎາ, ຐານໍ ໂຂ ປເນຕໍ ວິຊ຺ຊຕິ, ຍໍ ເມ ອາພາໂຘ ປຈ຺ຈຸທາວຕ຺ເຕຍ຺ຍ, ຫນ຺ທາຫໍ ວີຣິຍໍ ອາຣຠາມິ ອປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ປຕ຺ຕິຍາ ອນຘິຄຕສ຺ສ ອຘິຄມາຍ ອສຈ຺ຉິກຕສ຺ສ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໓໕; ອ. ນິ. ໘.໘໐) –

ເອວໍ ປວຕ຺ຕອນຸຣູປປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາສຫິຕານິ ອພ຺ຠຸສ຺ສຫນານິ ຕມ຺ມູລການິ ວາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓານິ ອຏ຺ຐ ວີຣິຍາຣມ຺ຠວຕ຺ຖູນິ ນາມ.

ຕທນຸຈ຺ຉວິກໍ ຕທນຸໂລມິກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຕ-ສທ຺ໂທ ວກ຺ຂມານາເປກ຺ໂຂ ຈ ອຕີຕາເປກ຺ໂຂ ຈ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຍໍ ອິທານິ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິ. ສພ຺ພນາມານິ ຫິ ວກ຺ຂມານວຈນານິປິ ໂຫນ຺ຕິ ປກ຺ກນ຺ຕວຈນານິປິ. ສໍວຣປ຺ປຫານປຏິສໍຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຎ຺ຈສໍວເຣຫິ ເຈວ ປຎ຺ຈປຫາເນຫິ ຈ ປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ. ປຎ຺ຈວິໂຘ ຫິ ສໍວໂຣ ສີລສໍວໂຣ ສຕິສໍວໂຣ ຎາຓສໍວໂຣ ຂນ຺ຕິສໍວໂຣ ວີຣິຍສໍວໂຣຕິ. ປຫານມ຺ປິ ປຎ຺ຈວິຘໍ ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນປ຺ປຫານໍ ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິປ຺ປຫານໍ ນິສ຺ສຣຓປ຺ປຫານນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ‘‘ອິມິນາ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວເຣນ ອຸເປໂຕ ໂຫຕິ ສມຸເປໂຕ’’ຕິ (ວິຠ. ໕໑໑) ເອວມາຄໂຕ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວໂຣ ສີລສໍວໂຣ ນາມ, ໂສ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ກາຍິກວາຈສິໂກ ອວີຕິກ຺ກໂມ. ‘‘ຣກ຺ຂຕິ ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິເຍ ສໍວຣໍ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໒໑໓; ມ. ນິ. ໑.໒໙໕; ສໍ. ນິ. ໔.໒໓໙; ອ. ນິ. ໓.໑໖) ເອວມາຄຕາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍາຣກ຺ຂາ ສຕິສໍວໂຣ, ສາ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ຕຖາປວຕ຺ຕາ ສຕິ ເອວ. ‘‘ໂສຕານໍ ສໍວຣໍ ພ຺ຣູມິ, ປຎ຺ຎາເຍເຕ ປິຘີຍເຣ’’ຕິ (ສຸ. ນິ. ໑໐໔໑; ເນຕ຺ຕິ. ໑໑) ເອວມາຄໂຕ ຎາຓສໍວໂຣ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ໂສຕານໍ ສໍວຣໍ ພ຺ຣູມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ປຎ຺ຎາເຍເຕ ປິຘີຍເຣ’’ຕິ ວຈນໂຕ ໂສຕສງ຺ຂາຕານໍ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິທຸຈ຺ຈຣິຕອວິຊ຺ຊາທິກິເລສານໍ ສມຸຈ຺ເຉທກຎາຓໍ ປິທຫນຏ຺ເຐນ ສໍວໂຣຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຂໂມ ໂຫຕິ ສີຕສ຺ສ ອຸຓ຺ຫສ຺ສາ’’ຕິເອວມາຄຕາ (ມ. ນິ. ໑.໒໔; ມ. ນິ. ໓.໑໕໙; ອ. ນິ. ໔.໑໑໔) ອຘິວາສນາ ຂນ຺ຕິສໍວໂຣ, ສາ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ຕຖາປວຕ຺ຕາ ຂນ຺ຘາ ອໂທໂສ ວາ. ປຎ຺ຎາຕິ ເອເກ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ກາມວິຕກ຺ກໍ ນາຘິວາເສຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໖) ເອວມາຄຕໍ ກາມວິຕກ຺ກາທີນໍ ວິໂນທນວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ວີຣິຍເມວ ວີຣິຍສໍວໂຣ. ສພ຺ໂພ ຈາຍໍ ສໍວໂຣ ຍຖາສກໍ ສໍວຣິຕພ຺ພານໍ ທຸສ຺ສີລ຺ຍສງ຺ຂາຕານໍ ກາຍວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕານໍ ມຸຏ຺ຐສ຺ສຈ຺ຈສງ຺ຂາຕສ຺ສ ປມາທສ຺ສ ອຠິຊ຺ຌາທີນໍ ວາ ອກ຺ຂນ຺ຕິ ອຎ຺ຎາຓໂກສຊ຺ຊານຎ຺ຈ ສໍວຣຓໂຕ ປິທຫນໂຕ ຉາທນໂຕ ‘‘ສໍວໂຣ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສໍວຣຕີຕິ ສໍວໂຣ, ປິທຫຕິ ນິວາເຣຕິ ປວຕ຺ຕິຕຸໍ ນ ເທຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຈ຺ຈຍສມວາເຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣຫານໍ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທີນໍ ຕຖາ ຕຖາ ອນຸປ຺ປາທນເມວ ຫິ ອິຘ ສໍວຣຓໍ ນາມ. ເອວໍ ຕາວ ປຎ຺ຈວິໂຘ ສໍວໂຣ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເຕນ ເຕນ ຄຸຓງ຺ເຄນ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອຄຸຓງ຺ຄສ຺ສ ປຫານໍ ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານໍ. ນາມຣູປປຣິຈ຺ເຉທາທີສຸ ຫິ ວິປສ຺ສນາຎາເຓສຸ ປຏິປກ຺ຂຠາວໂຕ ທີປາໂລເກເນວ ຕມສ຺ສ ນາມຣູປວວຕ຺ຖາເນນ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິຍາ, ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄເຫນ ອເຫຕຸວິສມເຫຕຸທິຏ຺ຐີນໍ, ຕສ຺ເສວ ອປຣຠາເຄ ອຸປ຺ປນ຺ເນນ ກງ຺ຂາວິຕຣເຓນ ກຖໍກຖີຠາວສ຺ສ, ກລາປສມ຺ມສເນນ ‘‘ອຫໍ ມມາ’’ຕິ ຄາຫສ຺ສ, ມຄ຺ຄາມຄ຺ຄວວຕ຺ຖາເນນ ອມຄ຺ເຄ ມຄ຺ຄສຎ຺ຎາຍ, ອຸທຍທສ຺ສເນນ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິຍາ, ວຍທສ຺ສເນນ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິຍາ, ຠຍທສ຺ສເນນ ສຠເຍ ອຠຍສຎ຺ຎາຍາຕິອາທິນາ ນເຍນ ເຕນ ເຕນ ວິປສ຺ສນາຎາເຓນ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອຄຸຓງ຺ຄສ຺ສ ປຫານໍ ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍໍ ປນ ອຸປຈາຣປ຺ປນາເຠເທນ ສມາຘິນາ ປວຕ຺ຕິນິວາຣຓໂຕ ຆຏປ຺ປຫາເຣເນວ ອຸທກປິຏ຺ເຐ ເສວາລສ຺ສ ເຕສໍ ເຕສໍ ນີວຣຓາທິຘມ຺ມານໍ ປຫານໍ, ເອຕໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນປ຺ປຫານໍ ນາມ. ວິກ຺ຂມ຺ຠນເມວ ປຫານໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນປ຺ປຫານໍ. ຍໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຣິຍມຄ຺ຄານໍ ຠາວິຕຕ຺ຕາ ຕໍຕໍມຄ຺ຄວໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ ‘‘ທິຏ຺ຐິຄຕານໍ ປຫານາຍາ’’ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ໒໗໗) ນເຍນ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ສມຸທຍປກ຺ຂິຍສ຺ສ ກິເລສຄຓສ຺ສ ອຈ຺ຈນ຺ຕໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕິຠາເວນ ປຫານໍ, ອິທໍ ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານໍ ນາມ. ຍໍ ປນ ຜລກ຺ຂເຓ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘຕ຺ຕໍ ວູປສນ຺ຕຕາ ກິເລສານໍ, ເອຕໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິປ຺ປຫານໍ ນາມ. ຍໍ ສພ຺ພສງ຺ຂຕນິສ຺ສຏຕ຺ຕາ ປຫີນສພ຺ພສງ຺ຂຕໍ ນິພ຺ພານໍ, ເອຕໍ ນິສ຺ສຣຓປ຺ປຫານໍ ນາມ. ສພ຺ພມ຺ປິ ເຈຕໍ ຈາຄຏ຺ເຐນ ປຫານນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອວມິເມຫິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສໍວເຣຫິ ເຈວ ປຫາເນຫິ ຈ ປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາ ຘມ຺ມເທສນາ ‘‘ສໍວຣປ຺ປຫານປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອສຸຕ຺ຕນ຺ຕວິນິພທ຺ຘນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕສຸ ອນິພທ຺ຘໍ, ປາຬິອນາຣຸຬ຺ຫນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປກິຓ຺ຓກຘມ຺ມເທສນາ ຫິ ສງ຺ຄຫໍ ນ ອາໂຣຫຕິ. ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ປາຬິວິນິມຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ອສຸຕ຺ຕນ຺ຕວິນິພທ຺ຘນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕາຠິຘມ຺ມປາຬິໍ ອນາຣຸຬ຺ຫຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ປາຬິວິນິມຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວິນຍປາຬິໍ ອນາຣຸຬ຺ຫຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ. ໂອກ຺ກນ຺ຕິກຘມ຺ມເທສນາ ນາມ ຎາເຓນ ອນຸປວິສິຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣາ ກຖິຍມານາ ຘມ຺ມເທສນາ, ປຏິກ຺ຂິປນາຘິປ຺ປາຍາ ຠທ຺ທາລິຕ຺ເຖຣສທິສາ. ສມ຺ປເຣຕພ຺ພໂຕ ເປຈ຺ຈ ຄນ຺ຕພ຺ພໂຕ ສມ຺ປຣາໂຍ, ປຣໂລໂກ. ຕຕ຺ຖ ຠວໍ ສມ຺ປຣາຍິກໍ. ວຏ຺ຏຠເຍນ ຕຊ຺ເຊນ຺ໂຕຕິ ‘‘ເອວໍ ທຸສ຺ສີລາ ນິຣຍາທີສຸ ທຸກ຺ຂໍ ປາປຸຓນ຺ຕີ’’ຕິ ຕຊ຺ເຊນ຺ໂຕ. ທີຆນິກາຍປ຺ປມາຓມ຺ປິ ມຊ຺ຌິມນິກາຍປ຺ປມາຓມ຺ປິ ຘມ຺ມເທສນໍ ກໂຣຕີຕິ ‘‘ເຕນ ຂເຓນ ເຕນ ມຸຫຸຕ຺ເຕນ ກຖໍ ຠຄວາ ຕາວມຫນ຺ຕໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ຍາວຕາ ຫິ ໂລກິຍມຫາຊນາ ເອກໍ ປທໍ ກເຖນ຺ຕິ, ຕາວ ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ອຏ຺ຐ ປທານິ ກເຖຕິ. ອານນ຺ທຕ຺ເຖເຣ ປນ ເອກໍ ປທໍ ກເຖນ຺ເຕເຍວ ຠຄວາ ໂສຬສ ປທານິ ກເຖຕິ. ອິມິນາ ນເຍນ ໂລກິຍຊນສ຺ສ ເອກປທຸຈ຺ຈາຣຓກ຺ຂເຓ ຠຄວາ ອຏ຺ຐວີສສຕໍ ປທານິ ກເຖຕິ. ກສ຺ມາ? ຠຄວໂຕ ຫິ ຊິວ຺ຫາ ມຸທຸ, ທນ຺ຕາວຣຓໍ ສຸຜຸສິຕໍ, ວຈນໍ ອຄຬິຕໍ, ຠວງ຺ຄປຣິວາໂສ ລຫຸໂກ, ຕສ຺ມາ ສເຈ ເອໂກ ຠິກ຺ຂຸ ກາຍານຸປສ຺ສນໍ ປຸຈ຺ຉຕິ, ອຎ຺ໂຎ ເວທນານຸປສ຺ສນໍ, ອຎ຺ໂຎ ຈິຕ຺ຕານຸປສ຺ສນໍ, ອຎ຺ໂຎ ຘມ຺ມານຸປສ຺ສນໍ, ‘‘ອິມິນາ ປຸຏ຺ເຐ ອຫໍ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອໂກ ເອກໍ ນ ໂອໂລເກຕິ, ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ‘‘ອຍໍ ປຐມໍ ປຸຈ຺ຉິ, ອຍໍ ທຸຕິຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປຸຈ຺ຉນວາໂຣ ຕາທິສສ຺ສ ປຎ຺ຎວໂຕ ປຎ຺ຎາຍຕິ ສຸຂຸມສ຺ສ ອນ຺ຕຣສ຺ສ ລພ຺ຠນໂຕ. ພຸທ຺ຘານໍ ປນ ເທສນາວາໂຣ ອຎ຺ເຎສໍ ນ ປຎ຺ຎາຍເຕວ ອຈ຺ຉຣາສງ຺ຆາຕມຕ຺ເຕ ຂເຓ ອເນກໂກຏິສຫສ຺ສຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິສມ຺ຠວໂຕ. ທຬ຺ຫຘມ຺ເມນ ຘນຸຄ຺ຄເຫນ ຂິຕ຺ຕສຣສ຺ສ ວິທຕ຺ຖິຈຕຸຣງ຺ຄຸລໍ ຕາລຈ຺ຉາຍໍ ອຕິກ຺ກມນໂຕ ປຸເຣຕຣໍເຍວ ຠຄວາ ຈຸທ຺ທສວິເຘນ ກາຍານຸປສ຺ສນໍ, ນວວິເຘນ ເວທນານຸປສ຺ສນໍ, ໂສຬສວິເຘນ ຈິຕ຺ຕານຸປສ຺ສນໍ, ປຎ຺ຈວິເຘນ ຘມ຺ມານຸປສ຺ສນໍ ກເຖຕິ. ຕິຏ຺ຐນ຺ຕຸ ວາ ເອເຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ, ສເຈ ຫິ ອຎ຺ເຎ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສມ຺ມປ຺ປຘາເນສຸ, ອຎ຺ເຎ ອິທ຺ຘິປາເທສຸ, ອຎ຺ເຎ ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ, ອຎ຺ເຎ ປຎ຺ຈພເລສຸ, ອຎ຺ເຎ ສຕ຺ຕໂພຊ຺ຌງ຺ເຄສຸ, ອຎ຺ເຎ ອຏ຺ຐມຄ຺ຄງ຺ເຄສຸ ປຎ຺ເຫ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍຸໍ, ຕມ຺ປິ ຠຄວາ ກເຖຍ຺ຍ. ຕິຏ຺ຐນ຺ຕຸ ວາ ເອເຕ ອຏ຺ຐ, ສເຈ ອຎ຺ເຎ ສຕ຺ຕຕິໍສ ຊນາ ໂພຘິປກ຺ຂິເຍສຸ ປຎ຺ເຫ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍຸໍ, ຕມ຺ປິ ຠຄວາ ຕາວເທວ ກເຖຍ຺ຍ.

ມູລໍ ນິສ຺ສໂຍ ປຕິຏ຺ຐາຕິ ປຈ຺ຉິມໍ ປຈ຺ຉິມໍ ປຐມສ຺ສ ປຐມສ຺ສ ເວວຈນນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐາຕິ ສມ຺ປໂຍຄວເສນ ອຸປນິສ຺ສຍວເສນ ຈ ໂອກາສຠາໂວ. ສິກ຺ຂາສງ຺ຂາຕານຎ຺ຫິ ອວເສສກຸສລຘມ຺ມານໍ ເມຖຸນວິຣຕິສມ຺ປໂຍຄວເສນ ວາ ປຕິຏ຺ຐາ ສິຍາ ອຸປນິສ຺ສຍຠາເວນ ວາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ເມຖຸນສໍວໂຣ ຫີ’’ຕິອາທິ. ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖວເສນາຕິ ປຕິຏ຺ຐາອຘິຄມູປາຍວເສນ. ສິກ຺ຂາປທວິຠງ຺ເຄ ນິທ຺ທິຏ຺ຐວິຣຕິເຈຕນາ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ ຈ ສິກ຺ຂາປທນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ ອາຫ – ‘‘ອຍຎ຺ຈ ອຕ຺ໂຖ ສິກ຺ຂາປທວິຠງ຺ເຄ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ສິກ຺ຂາປທວິຠງ຺ເຄ ຫິ ວິຣຕິອາທໂຍ ຘມ຺ມາ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ປຣິຍາຍໂຕ ຈ ‘‘ສິກ຺ຂາປທ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມໍ ກາເມສຸມິຈ຺ຉາຈາຣາ ເວຣມຓີ ສິກ຺ຂາປທໍ? ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ກາມາວຈຣໍ ກຸສລໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂຫຕິ ໂສມນສ຺ສສຫຄຕໍ ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ກາເມສຸມິຈ຺ຉາຈາຣາ ວິຣມນ຺ຕສ຺ສ, ຍາ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ກາເມສຸມິຈ຺ຉາຈາຣາ ອາຣຕິ ວິຣຕິ ປຏິວິຣຕິ ເວຣມຓີ ອກິຣິຍາ ອກຣຓໍ ອນຊ຺ຌາປຕ຺ຕິ ເວລານຕິກ຺ກໂມ ເສຕຸຆາໂຕ, ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ກາເມສຸມິຈ຺ຉາຈາຣາ ເວຣມຓີ ສິກ຺ຂາປທໍ. ອວເສສາ ຘມ຺ມາ ເວຣມຓິຍາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ.

‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມໍ ກາເມສຸມິຈ຺ຉາຈາຣາ ເວຣມຓີ ສິກ຺ຂາປທໍ? ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ກາມາວຈຣໍ ກຸສລໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂຫຕິ ໂສມນສ຺ສສຫຄຕໍ ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ກາເມສຸມິຈ຺ຉາຈາຣາ ວິຣມນ຺ຕສ຺ສ, ຍາ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ເຈຕນາ ສຎ຺ເຈຕນາ ເຈຕຍິຕຕ຺ຕໍ, ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ກາເມສຸມິຈ຺ຉາຈາຣາ ເວຣມຓີ ສິກ຺ຂາປທໍ. ອວເສສາ ຘມ຺ມາ ເຈຕນາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ.

‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມໍ ກາເມສຸມິຈ຺ຉາຈາຣາ ເວຣມຓີ ສິກ຺ຂາປທໍ? ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ກາມາວຈຣໍ ກຸສລໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂຫຕິ ໂສມນສ຺ສສຫຄຕໍ ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ກາເມສຸມິຈ຺ຉາຈາຣາ ວິຣມນ຺ຕສ຺ສ, ໂຍ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຜສ຺ໂສ…ເປ… ປຄ຺ຄາໂຫ ອວິກ຺ເຂໂປ, ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ກາເມສຸມິຈ຺ຉາຈາຣາ ເວຣມຓີ ສິກ຺ຂາປທ’’ນ຺ຕິ (ວິຠ. ໗໐໖).

ເອຕ຺ຖ ຫິ ຍສ຺ມາ ນ ເກວລໍ ວິຣຕິເຍວ ສິກ຺ຂາປທໍ, ເຈຕນາປິ ສິກ຺ຂາປທເມວ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ທຸຕິຍນໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ. ຍສ຺ມາ ຈ ນ ເກວລໍ ເອເຕເຍວ ທ຺ເວ ຘມ຺ມາ ສິກ຺ຂາປທໍ, ເຈຕນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ປນ ປໂຣປຓ຺ຓາສ ຘມ຺ມາປິ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໂກຏ຺ຐາສໂຕ ສິກ຺ຂາປທເມວ, ຕສ຺ມາ ຕຕິຍນໂຍ ທສ຺ສິໂຕ. ທຸວິຘຎ຺ຫິ ສິກ຺ຂາປທໍ ນິປ຺ປຣິຍາຍສິກ຺ຂາປທໍ ປຣິຍາຍສິກ຺ຂາປທນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ວິຣຕິ ນິປ຺ປຣິຍາຍສິກ຺ຂາປທໍ. ສາ ຫິ ‘‘ປາຓາຕິປາຕາ ເວຣມຓີ’’ຕິ ປາຬິຍໍ ອາຄຕາ, ໂນ ເຈຕນາ. ວິຣມນ຺ໂຕ ຈ ຕາຍ ເອວ ຕໂຕ ຕໂຕ ວິຣມຕິ, ນ ເຈຕນາຍ, ເຈຕນມ຺ປິ ປນ ອາຫຣິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ, ຕຖາ ເສສເຈຕນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມ. ຕສ຺ມາ ເຈຕນາ ເຈວ ອວເສສສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ ຈ ປຣິຍາຍສິກ຺ຂາປທນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອິທານິ ນ ເກວລໍ ອິຘ ວິຣຕິອາທໂຍ ຘມ຺ມາວ ສິກ຺ຂາປທໍ, ອຖ ໂຂ ຕທຕ຺ຖໂຊຕິກາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິປີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ. ‘‘ໂຍ ຕຕ຺ຖ ນາມກາໂຍ ປທກາໂຍຕິ ອິທໍ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ນາມກາໂຍຕິ ນາມສມູໂຫ ນາມປຓ຺ຓຕ຺ຕິເຍວ. ປທນິຣຸຕ຺ຕິພ຺ຍຎ຺ຊນານິ ນາມເວວຈນາເນວ ‘‘ນາມໍ ນາມກມ຺ມໍ ນາມນິຣຸຕ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ໑໓໑໓-໑໓໑໕) ວິຍ. ສິກ຺ຂາໂກຏ຺ຐາໂສຕິ ວິຣຕິອາທໂຍວ ວຸຕ຺ຕາ, ຕທຕ຺ຖໂຊຕກໍ ວຈນມ຺ປິ ສິກ຺ຂາປທນ຺ຕິ ອິທມ຺ປິ ເອຕ຺ຖ ລພ຺ຠເຕວ.

ອຕ຺ຖວເສຕິ ວຸທ຺ຘິວິເສເສ ອານິສໍສວິເສເສ. ເຕສໍ ປນ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິກາຣຓຕ຺ຕາ ອາຫ ‘‘ທສ ກາຣຓວເສ’’ຕິ, ທສ ກາຣຓວິເສເສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ຫິຕວິເສເສ’’ຕິ. ອຕ຺ໂຖເຍວ ວາ ອຕ຺ຖວໂສ, ທສ ອຕ຺ເຖ ທສ ກາຣຓານີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຖ ວາ ອຕ຺ໂຖ ຜລໍ ຕທຘີນວຸຕ຺ຕິຕາຍ ວໂສ ເອຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ຖວໂສ, ເຫຕູຕິ ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ສຸຏ຺ຐຸ ເທວາຕິ ອິທໍ ຣາຊນ຺ເຕປຸຣປ຺ປເວສນສິກ຺ຂາປເທ (ປາຈິ. ໔໙໔ ອາທໂຍ) ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ເຍ ມມ ໂສຕພ຺ພໍ ສທ຺ທຫາຕພ຺ພໍ ມຎ຺ຎິສ຺ສນ຺ຕິ, ເຕສໍ ຕໍ ອສ຺ສ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ໂຍ ຈ ຕຖາຄຕສ຺ສ ວຈນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ສ ຕໍ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອສມ຺ປຏິຈ຺ຉເນ ອາທີນວນ຺ຕິ ຠທ຺ທາລິສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໒.໑໓໔ ອາທໂຍ) ວິຍ ອສມ຺ປຏິຈ຺ຉເນ ອາທີນວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ. ສຸຂວິຫາຣາຠາເວ ສຫຊີວມານສ຺ສ ອຠາວໂຕ ສຫຊີວິຕາປິ ສຸຂວິຫາໂຣວ ວຸຕ຺ໂຕ. ສຸຂວິຫາໂຣ ນາມ ຈຕຸນ຺ນໍ ອິຣິຍາປຖວິຫາຣານໍ ຜາສຸຕາ.

ມງ຺ກຸຕນ຺ຕິ ນິຕ຺ເຕຊຠາວໍ. ຘມ຺ເມນາຕິອາທີສຸ ຘມ຺ໂມຕິ ຠູຕໍ ວຕ຺ຖຸ. ວິນໂຍຕິ ໂຈທນາ ເຈວ ສາຣຓາ ຈ. ສຕ຺ຖຸສາສນນ຺ຕິ ຎຕ຺ຕິສມ຺ປທາ ເຈວ ອນຸສ຺ສາວນສມ຺ປທາ ຈ. ປິຍສີລານນ຺ຕິ ສິກ຺ຂາກາມານໍ. ເຕສຎ຺ຫິ ສີລໍ ປິຍໍ ໂຫຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍປາຣິປູຣິຍາ ຆຏມານາ’’ຕິ. ສນ຺ທິຏ຺ຐມານາຕິ ສໍສຍໍ ອາປຊ຺ຊມານາ. ອຸພ຺ພາຬ຺ຫາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ປີຬິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ສງ຺ຆກມ຺ມານີຕິ ສຕິປິ ອຸໂປສຖປວາຣຓານໍ ສງ຺ຆກມ຺ມຠາເວ ໂຄພລິພທ຺ທຎາເຍນ ອຸໂປສຖໍ ປວາຣຓຎ຺ຈ ຐເປຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປທາທິເສສສງ຺ຆກມ຺ມານໍ ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສມຄ຺ຄານໍ ຠາໂວ ສາມຄ຺ຄີ.

‘‘ນ ໂວ ອຫໍ, ຈຸນ຺ທ, ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິການໍເຍວ ອາສວານໍ ສໍວຣາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສມີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໑໘໒) ເອຕ຺ຖ ວິວາທມູລຠູຕາ ກິເລສາ ອາສວາຕິ ອາຄຕາ.

‘‘ເຍນ ເທວູປປຕ຺ຍສ຺ສ, ຄນ຺ຘພ຺ໂພ ວາ ວິຫງ຺ຄໂມ;

ຍກ຺ຂຕ຺ຕໍ ເຍນ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍໍ, ມນຸສ຺ສຕ຺ຕຎ຺ຈ ອພ຺ພເຊ;

ເຕ ມຍ຺ຫໍ ອາສວາ ຂີຓາ, ວິທ຺ຘສ຺ຕາ ວິນຬີກຕາ’’ຕິ. (ອ. ນິ. ໔.໓໖) –

ເອຕ຺ຖ ເຕຠູມກໍ ກມ຺ມໍ ອວເສສາ ຈ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ. ອິຘ ປນ ປຣູປວາທວິປ຺ປຏິສາຣວຘພນ຺ຘາທໂຍ ເຈວ ອປາຍທຸກ຺ຂຠູຕາ ຈ ນານປ຺ປກາຣາ ອຸປທ຺ທວາ ອາສວາຕິ ອາຫ – ‘‘ອສໍວເຣ ຐິເຕນ ຕສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ ປຕ຺ຕພ຺ພາ’’ຕິອາທິ. ຍທິ ຫິ ຠຄວາ ສິກ຺ຂາປທໍ ນ ປຎ຺ຎເປຍ຺ຍ, ຕໂຕ ອສທ຺ຘມ຺ມປຏິເສວນອທິນ຺ນາທານປາຓາຕິປາຕາທິເຫຕຸ ເຍ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ ປຣູປວາທາທໂຍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາ ນານປ຺ປກາຣາ ອນຕ຺ຖາ, ເຍ ຈ ຕໍນິມິຕ຺ຕເມວ ນິຣຍາທີສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕສ຺ສ ປຎ຺ຈວິຘພນ຺ຘນກມ຺ມກາຣຓາທິວເສນ ມຫາທຸກ຺ຂານຸຠວນນານປ຺ປກາຣາ ອນຕ຺ຖາ, ເຕ ສນ຺ຘາຍ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິການໍ ອາສວານໍ ສໍວຣາຍ ສມ຺ປຣາຍິການໍ ອາສວານໍ ປຏິຆາຕາຍາ’’ຕິ. ທິຏ຺ຐຘມ຺ໂມ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຈ຺ຈກ຺ໂຂ ອຕ຺ຕຠາໂວ, ຕຕ຺ຖ ຠວາ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ ປຕ຺ຕພ຺ພາ’’ຕິ. ສມ຺ມຸຂາ ຄຣຫຓໍ ອກິຕ຺ຕິ, ປຣມ຺ມຸຂາ ຄຣຫຓໍ ອຍໂສ. ອຖ ວາ ສມ຺ມຸຂາ ປຣມ຺ມຸຂາ ຈ ຄຣຫຓໍ ອກິຕ຺ຕິ, ປຣິວາຣຫານິ ອຍໂສຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອາຄມນມຄ຺ຄຖກນາຍາຕິ ອາຄມນທ຺ວາຣປິທຫນຕ຺ຖາຍ. ສມ຺ປເຣຕພ຺ພໂຕ ເປຈ຺ຈ ຄນ຺ຕພ຺ພໂຕ ສມ຺ປຣາໂຍ, ປຣໂລໂກຕິ ອາຫ ‘‘ສມ຺ປຣາເຍ ນຣກາທີສູ’’ຕິ. ເມຖຸນາທີນິ ຣຊ຺ຊນຏ຺ຐານານິ, ປາຓາຕິປາຕາທີນິ ທຸສ຺ສນຏ຺ຐານານິ.

ຈຸທ຺ທສ ຂນ຺ຘກວຕ຺ຕານິ ນາມ ວຕ຺ຕກ຺ຂນ຺ຘເກ ວຸຕ຺ຕານິ ອາຄນ຺ຕຸກວຕ຺ຕໍ ອາວາສິກຄມິກອນຸໂມທນຠຕ຺ຕຄ຺ຄປິຓ຺ຑຈາຣິກອາຣຎ຺ຎິກເສນາສນຊນ຺ຕາຆຣວຈ຺ຈກຸຏິອຸປຊ຺ຌາຍສທ຺ຘິວິຫາຣິກອາຈຣິຍອນ຺ເຕວາສິກວຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິມານິ ຈຸທ຺ທສ ວຕ຺ຕານິ. ຕໂຕ ອຎ຺ຎານິ ປນ ກທາຈິ ຕຊ຺ຊນີຍກມ຺ມກຕາທິກາເລເຍວ ຈຣິຕພ຺ພານິ ທ຺ເວອສີຕິ ມຫາວຕ຺ຕານິ, ນ ສພ຺ພາສຸ ອວຕ຺ຖາສຸ ຈຣິຕພ຺ພານິ, ຕສ຺ມາ ຈຸທ຺ທສຂນ຺ຘກວຕ຺ເຕສຸ ອຄຓິຕານິ, ຕານິ ປນ ‘‘ປາຣິວາສິການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ວຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຎເປສ຺ສາມີ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໗໕ ອາທໂຍ) ອາຣຠິຕ຺ວາ ‘‘ນ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ພໍ…ເປ… ນ ຉມາຍໍ ຈງ຺ກມນ຺ເຕ ຈງ຺ກເມ ຈງ຺ກມິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໗໖) ວຸຕ຺ຕາວສານານິ ຉສຏ຺ຐິ, ຕໂຕ ປຣໍ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ປາຣິວາສິເກນ ຠິກ຺ຂຸນາ ປາຣິວາສິກວຸຑ຺ຒຕເຣນ ຠິກ຺ຂຸນາ ສທ຺ຘິໍ, ມູລາຍປຏິກສ຺ສນາຣເຫນ, ມານຕ຺ຕາຣເຫນ, ມານຕ຺ຕຈາຣິເກນ, ອພ຺ຠານາຣເຫນ ຠິກ຺ຂຸນາ ສທ຺ຘິໍ ເອກຈ຺ຉນ຺ເນ ອາວາເສ ວຕ຺ຖພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ຈູຬວ. ໘໒) ວຸຕ຺ຕວຕ຺ຕານິ ປກຕຕ຺ຕຈຣິຕພ຺ເພຫິ ອນຎ຺ຎຕ຺ຕາ ວິສຸໍ ອຄເຓຕ຺ວາ ປາຣິວາສິກວຸຑ຺ຒຕຣາທີສຸ ປຸຄ຺ຄລນ຺ຕເຣສຸ ຈຣິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ເຕສໍ ວເສນ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ເອເກກໍ ກຕ຺ວາ ຄຓິຕານິ ປຎ຺ຈາຕິ ເອກສຕ຺ຕຕິ ວຕ຺ຕານິ, ອຸກ຺ເຂປນີຍກມ຺ມກຕວຕ຺ເຕສຸ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນ ປກຕຕ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຠິວາທນໍ ປຈ຺ຈຸຏ຺ຐານໍ…ເປ… ນຫາເນ ປິຏ຺ຐິປຣິກມ຺ມໍ ສາທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໗໕) ອິທໍ ອຠິວາທນາທີນໍ ອສາທິຍນໍ ເອກໍ, ‘‘ນ ປກຕຕ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ສີລວິປຕ຺ຕິຍາ ອນຸທ຺ຘໍເສຕພ຺ໂພ’’ຕິອາທີນິ (ຈູຬວ. ໕໑) ທສາຕິ ເອວເມຕານິ ທ຺ວາສີຕິ ວຕ຺ຕານິ. ເອເຕສ຺ເວວ ປນ ການິຈິ ຕຊ຺ຊນີຍກມ຺ມາທິວຕ຺ຕາອານິ, ການິຈິ ປາຣິວາສິກາທິວຕ຺ຕານີຕິ ອຄ຺ຄຫິຕຄ຺ຄຫເຓນ ທ຺ວາສີຕິ ເອວ, ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ປນ ອຏ຺ຐກຖາປເທເສ ອປ຺ປກໍ ອູນມຘິກໍ ວາ ຄຓນູປຄໍ ນ ໂຫຕີຕິ ‘‘ອສີຕິ ຂນ຺ຘກວຕ຺ຕານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສໍວຣວິນໂຍຕິ ສີລສໍວໂຣ ສຕິສໍວໂຣ ຎາຓສໍວໂຣ ຂນ຺ຕິສໍວໂຣ ວີຣິຍສໍວໂຣຕິ ປຎ຺ຈວິໂຘປິ ສໍວໂຣ ຍຖາສກໍ ສໍວຣິຕພ຺ພານໍ ວິເນຕພ຺ພານຎ຺ຈ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທີນໍ ສໍວຣຓໂຕ ສໍວໂຣ, ວິນຍນໂຕ ວິນໂຍຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຫານວິນໂຍຕິ ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານໍ ວິກ຺ຂມ຺ຠນປ຺ປຫານໍ ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫານໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິປ຺ປຫານໍ ນິສ຺ສຣຓປ຺ປຫານນ຺ຕິ ປຎ຺ຈວິຘມ຺ປິ ປຫານໍ ຍສ຺ມາ ຈາຄຏ຺ເຐນ ປຫານໍ, ວິນຍນຏ຺ເຐນ ວິນໂຍ, ຕສ຺ມາ ປຫານວິນໂຍຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສມຖວິນໂຍຕິ ສຕ຺ຕ ອຘິກຣຓສມຖາ. ປຎ຺ຎຕ຺ຕິວິນໂຍຕິ ສິກ຺ຂາປທເມວ. ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ຫິ ວິຊ຺ຊມານາຍ ເອວ ສິກ຺ຂາປທສມ຺ຠວໂຕ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິວິນໂຍປິ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອນຸຄ຺ຄຫິໂຕ ໂຫຕິ.

ອິທານິ –

‘‘ຍໍ ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸ, ຕໍ ສງ຺ຆຜາສຸ, ຍໍ ສງ຺ຆຜາສຸ, ຕໍ ທຸມ຺ມງ຺ກູນໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ນິຄ຺ຄຫາຍ, ຍໍ ທຸມ຺ມງ຺ກູນໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ນິຄ຺ຄຫາຍ, ຕໍ ເປສລານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຜາສຸວິຫາຣາຍ, ຍໍ ເປສລານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຜາສຸວິຫາຣາຍ, ຕໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິການໍ ອາສວານໍ ສໍວຣາຍ, ຍໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິການໍ ອາສວານໍ ສໍວຣາຍ, ຕໍ ສມ຺ປຣາຍິການໍ ອາສວານໍ ປຏິຆາຕາຍ, ຍໍ ສມ຺ປຣາຍິການໍ ອາສວານໍ ປຏິຆາຕາຍ, ຕໍ ອປ຺ປສນ຺ນານໍ ປສາທາຍ, ຍໍ ອປ຺ປສນ຺ນານໍ ປສາທາຍ, ຕໍ ປສນ຺ນານໍ ຠິຍ຺ໂຍຠາວາຍ, ຍໍ ປສນ຺ນານໍ ຠິຍ຺ໂຍຠາວາຍ, ຕໍ ສທ຺ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຍາ, ຍໍ ສທ຺ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຍາ, ຕໍ ວິນຍານຸຄ຺ຄຫາຍ.

‘‘ຍໍ ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸ, ຕໍ ສງ຺ຆຜາສຸ, ຍໍ ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸ, ຕໍ ທຸມ຺ມງ຺ກູນໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ນິຄ຺ຄຫາຍ, ຍໍ ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸ, ຕໍ ເປສລານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຜາສຸວິຫາຣາຍ, ຍໍ ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸ, ຕໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິການໍ ອາສວານໍ ສໍວຣາຍ, ຍໍ ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸ, ຕໍ ສມ຺ປຣາຍິການໍ ອາສວານໍ ປຏິຆາຕາຍ, ຍໍ ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸ, ຕໍ ອປ຺ປສນ຺ນານໍ ປສາທາຍ, ຍໍ ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸ, ຕໍ ປສນ຺ນານໍ ຠິຍ຺ໂຍຠາວາຍ, ຍໍ ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸ, ຕໍ ສທ຺ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຍາ, ຍໍ ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸ, ຕໍ ວິນຍານຸຄ຺ຄຫາຍ.

‘‘ຍໍ ສງ຺ຆຜາສຸ, ຕໍ ທຸມ຺ມງ຺ກູນໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ນິຄ຺ຄຫາຍ, ຍໍ ສງ຺ຆຜາສຸ, ຕໍ ເປສລານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຜາສຸວິຫາຣາຍ, ຍໍ ສງ຺ຆຜາສຸ, ຕໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິການໍ ອາສວານໍ ສໍວຣາຍ, ຍໍ ສງ຺ຆຜາສຸ, ຕໍ ສມ຺ປຣາຍິການໍ ອາສວານໍ ປຏິຆາຕາຍ, ຍໍ ສງ຺ຆຜາສຸ, ຕໍ ອປ຺ປສນ຺ນານໍ ປສາທາຍ, ຍໍ ສງ຺ຆຜາສຸ, ຕໍ ປສນ຺ນານໍ ຠິຍ຺ໂຍຠາວາຍ, ຍໍ ສງ຺ຆຜາສຸ, ຕໍ ສທ຺ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຍາ, ຍໍ ສງ຺ຆຜາສຸ, ຕໍ ວິນຍານຸຄ຺ຄຫາຍ, ຍໍ ສງ຺ຆຜາສຸ, ຕໍ ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸຕາຍ.

‘‘ຍໍ ທຸມ຺ມງ຺ກູນໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ນິຄ຺ຄຫາຍ…ເປ… ຍໍ ເປສລານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຜາສຸວິຫາຣາຍ…ເປ… ຍໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິການໍ ອາສວານໍ ສໍວຣາຍ…ເປ… ຍໍ ສມ຺ປຣາຍິການໍ ອາສວານໍ ປຏິຆາຕາຍ…ເປ… ຍໍ ອປ຺ປສນ຺ນານໍ ປສາທາຍ…ເປ… ຍໍ ປສນ຺ນານໍ ຠິຍ຺ໂຍຠາວາຍ…ເປ… ຍໍ ສທ຺ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຍາ…ເປ… ຍໍ ວິນຍານຸຄ຺ຄຫາຍ, ຕໍ ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸຕາຍ, ຍໍ ວິນຍານຸຄ຺ຄຫາຍ, ຕໍ ສງ຺ຆຜາສຸຕາຍ, ຍໍ ວິນຍານຸຄ຺ຄຫາຍ, ຕໍ ທຸມ຺ມງ຺ກູນໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ນິຄ຺ຄຫາຍ, ຍໍ ວິນຍານຸຄ຺ຄຫາຍ, ຕໍ ເປສລານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຜາສຸວິຫາຣາຍ, ຍໍ ວິນຍານຸຄ຺ຄຫາຍ, ຕໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິການໍ ອາສວານໍ ສໍວຣາຍ, ຍໍ ວິນຍານຸຄ຺ຄຫາຍ, ຕໍ ສມ຺ປຣາຍິການໍ ອາສວານໍ ປຏິຆາຕາຍ, ຍໍ ວິນຍານຸຄ຺ຄຫາຍ, ຕໍ ອປ຺ປສນ຺ນານໍ ປສາທາຍ, ຍໍ ວິນຍານຸຄ຺ຄຫາຍ, ຕໍ ປສນ຺ນານໍ ຠິຍ຺ໂຍຠາວາຍ, ຍໍ ວິນຍານຸຄ຺ຄຫາຍ, ຕໍ ສທ຺ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຍາ (ປຣິ. ໓໓໔).

‘‘ອຕ຺ຖສຕໍ ຘມ຺ມສຕໍ, ທ຺ເວ ຈ ນິຣຸຕ຺ຕິສຕານິ;

ຈຕ຺ຕາຣິ ຎາຓສຕານິ, ອຕ຺ຖວເສ ປກຣເຓ’’ຕິ (ປຣິ. ໓໓໔) –

ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ປຣິວາເຣ, ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອປິເຈຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ‘‘ຍໍ ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸ, ຕໍ ສງ຺ຆຜາສຸ, ຍໍ ສງ຺ຆຜາສຸ, ຕໍ ທຸມ຺ມງ຺ກູນໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ນິຄ຺ຄຫາຍາ’’ຕິ ອິມິນາ ອນຸກ຺ກເມນ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ອາສນ຺ນາສນ຺ນປທານໍ ອຸປຣູປຣິປເທຫິ ສທ຺ຘິໍ ໂຍຊິຕຕ຺ຕາ ສງ຺ຂລິກພນ຺ຘນສທິສຕ຺ຕາ ‘‘ສງ຺ຂລິກນຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສງ຺ຂລິກນຍໍ ກຕ຺ວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ຍໍ ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸ, ຕໍ ສງ຺ຆຜາສຸ, ຍໍ ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸ, ຕໍ ທຸມ຺ມງ຺ກູນໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ນິຄ຺ຄຫາຍາ’’ຕິ ເອວມາທິນາ ທສສຸ ປເທສຸ ເອກເມກໍ ປທໍ ຕທວເສເສຫິ ນວນວປເທຫິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ເອເກກປທມູລິກໍ ທສກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ໂຍຊນໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຕ຺ຖສຕນ຺ຕິອາທີສຸ ສງ຺ຂລິກນເຍ ຕາວ ປຸຣິມປຸຣິມປທານໍ ວເສນ ຘມ຺ມສຕໍ ເວທິຕພ຺ພໍ, ປຈ຺ຉິມປຈ຺ຉິມານໍ ວເສນ ອຕ຺ຖສຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ກຖໍ? ກິຎ຺ຈາປິ ປຣິວາເຣ ‘‘ຍໍ ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸ, ຕໍ ສງ຺ຆຜາສູ’’ຕິອາທິນາ ສງ຺ຂລິກນເຍ ຂຓ຺ຑຈກ຺ກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາປິ ເຕເນວ ນເຍນ ພທ຺ຘຈກ຺ກສ຺ສປິ ນໂຍ ທິນ຺ໂນ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຍໍ ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸ, ຕໍ ສງ຺ຆຜາສູ’’ຕິອາທິໍ ວຕ຺ວາ ‘‘ຍໍ ວິນຍານຸຄ຺ຄຫາຍ, ຕໍ ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐູ’’ຕິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ພທ຺ຘຈກ຺ກໍ ກາຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ‘‘ຍໍ ສງ຺ຆຜາສຸ, ຕໍ ທຸມ຺ມງ຺ກູນໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ນິຄ຺ຄຫາຍາ’’ຕິອາທິໍ ວຕ຺ວາປິ ‘‘ຍໍ ວິນຍານຸຄ຺ຄຫາຍ, ຕໍ ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸ, ຍໍ ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸ, ຕໍ ສງ຺ຆຜາສູ’’ຕິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ພທ຺ຘຈກ຺ກໍ ກາຕພ຺ພໍ. ອິມິນາ ອນຸກ຺ກເມນ ເສສປເທສຸປິ ໂຍຊິເຕສຸ ສງ຺ຂລິກນເຍນ ທສ ພທ຺ຘຈກ຺ການິ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕສຸ ເອເກກສ຺ມິໍ ຈກ຺ເກ ປຸຣິມປຸຣິມປທານໍ ວເສນ ທສ ທສ ຘມ຺ມາ, ປຈ຺ຉິມປຈ຺ຉິມປທານໍ ວເສນ ທສ ທສ ອຕ຺ຖາຕິ ສງ຺ຂລິກນເຍ ອຕ຺ຖສຕໍ ຘມ຺ມສຕຎ຺ຈ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ. ເອກມູລກນເຍ ປນ ‘‘ຍໍ ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸ, ຕໍ ສງ຺ຆຜາສຸ, ຍໍ ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸ, ຕໍ ທຸມ຺ມງ຺ກູນໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ນິຄ຺ຄຫາຍາ’’ຕິ ເອວມາທິນາ ເອກເມວ ປທໍ ເສເສຫິ ນວຫິ ປເທຫິ ໂຍຊິຕນ຺ຕິ ປຸຣິມປທສ຺ສ ເອກຕ຺ຕາ ເອກເມວ ຘມ຺ມປທໍ ນເວວ ອຕ຺ຖປທານິ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເອກມູລກນເຍ ທສສຸ ປເທສຸ ເອກເມກໍ ມູລໍ ກຕ຺ວາ ທສກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ໂຍຊນາຍ ກຕາຍ ຘມ຺ມປທານໍ ວເສນ ຘມ຺ມປທານິ ທສ, ອຕ຺ຖປທານິ ນວຸຕີຕິ ອຕ຺ຖສຕໍ ຘມ຺ມສຕຎ຺ຈ ນ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ເອກມູລກນເຍ ສງ຺ຂລິກນເຍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຕ຺ຖສຕໍ ຘມ຺ມສຕຎ຺ຈ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຍໍ ຕຕ຺ຖ ທສຘມ຺ມປທານໍ ນວຸຕິອຕ຺ຖປທານຎ຺ຈ ວເສນ ປທສຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ຘມ຺ມສຕນ຺ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ຕທຕ຺ຖໂຊຕນວເສນ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕານິ ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸຠາວາທີນິ ອຕ຺ຖປທານິ ອຕ຺ຖສຕນ຺ຕິ ເອວໍ ຄຫິເຕ ອຕ຺ຖສຕໍ ຘມ຺ມສຕຎ຺ຈ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ. ເອວໍ ຕາວ ອຕ຺ຖສຕໍ ຘມ຺ມສຕຎ຺ຈ ເວທິຕພ຺ພໍ. ທ຺ເວ ຈ ນິຣຸຕ຺ຕິສຕານີຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ອຕ຺ຖໂຊຕິການໍ ນິຣຸຕ຺ຕີນໍ ວເສນ ນິຣຸຕ຺ຕິສຕໍ, ຘມ຺ມຠູຕານໍ ນິຣຸຕ຺ຕີນໍ ວເສນ ນິຣຸຕ຺ຕິສຕນ຺ຕິ ທ຺ເວ ນິຣຸຕ຺ຕິສຕານິ ຈ ເວທິຕພ຺ພານິ. ຈຕ຺ຕາຣິ ຎາຓສຕານີຕິ ອຕ຺ຖສເຕ ຎາຓສຕໍ, ຘມ຺ມສເຕ ຎາຓສຕໍ, ທ຺ວີສຸ ນິຣຸຕ຺ຕິສເຕສຸ ທ຺ເວ ຎາຓສຕານີຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ຎາຓສຕານິ.

ເອວຎ຺ຈ ປນ, ຠິກ຺ຂເວຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ-ສທ຺ໂທ ຠິນ຺ນກ຺ກເມນ ໂຍເຊຕພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ອຸທ຺ທິເສຍ຺ຍາຖ ຈາ’’ຕິ. ກຖໍ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ອຸທ຺ທິເສຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປຣິຍາປຸເຓຍ຺ຍາຖາຕິອາທິ ອຕ຺ຖສມ຺ຠໂວຕິ ອາຫ ‘‘ອຕິເຣການຍນຕ຺ໂຖ ຫິ ເອຕ຺ຖ ຈ-ສທ຺ໂທ’’ຕິ. ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖໂຕ ອຕິເຣກສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອານຍນໍ ອຕິເຣການຍນໍ, ໂສ ອຕ຺ໂຖ ເອຕສ຺ສາຕິ ອຕິເຣການຍນຕ຺ໂຖ, ອວຸຕ຺ຕສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ອສໍວາໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ທຬ຺ຫໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອິຕິ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ

ປຐມປຎ຺ຎຕ຺ຕິກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສຸທິນ຺ນຠາຓວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ມກ຺ກຏິວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໔໐. ອນຸຕ຺ຕານປທວຓ຺ຓນາຕິ ອຸຕ຺ຕານໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ປາກຏໍ, ຕປ຺ປຏິປກ຺ເຂນ ອນຸຕ຺ຕານໍ ອປາກຏໍ ອປ຺ປຈຸຣໍ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຎ຺ຈ, ອນຸຕ຺ຕານານໍ ປທານໍ ວຓ຺ຓນາ ອນຸຕ຺ຕານປທວຓ຺ຓນາ. ອຸຕ຺ຕານປທວຓ຺ຓນາຍ ປໂຍຊນາຠາວໂຕ ອນຸຕ຺ຕານຄ຺ຄຫຓໍ. ປຈຸຣປຏິເສວໂນ ໂຫຕີຕິ ພຫຸລປຏິເສວໂນ ໂຫຕິ, ທິວເສ ທິວເສ ນິຣນ຺ຕຣໍ ປຏິເສວຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຈຸຣຕ຺ເຖ ຫິ ວຕ຺ຕມານວຈນນ຺ຕິ ສພ຺ພທາ ປຏິເສວນາຠາເວປິ ‘‘ອິຫ ມລ຺ລາ ຍຸຊ຺ຌນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ພາຫຸລ຺ລວຸຕ຺ຕິໍ ອຸປາທາຍ ວຕ຺ຕມານວຈນໍ. ອາຫິຓ຺ຑນ຺ຕາຕິ ວິຈຣນ຺ຕາ. ອຎ຺ເຎສຸປີຕິ ອຎ຺ເຎສຸປິ ຠິກ຺ຂູສຸ.

໔໑. ສໂຫຑ຺ຒຄ຺ຄຫິໂຕຕິ ສຫ ຠຓ຺ເຑນ ຄຫິໂຕ. ອຕ຺ຕໂນ ມິຈ຺ຉາຄາເຫນ ເລສໂອຑ຺ຑເນນ ວາ ປຣິປຸຓ຺ຓຕ຺ຖມ຺ປິ ປຐມປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ອຎ຺ຎຖາ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ຕຎ຺ຈ ໂຂ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຍາ, ໂນ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາຍາ’’ຕິ ອາຫ. ທສ຺ສນນ຺ຕິ ສານຸຣາຄທສ຺ສນໍ. ຄຫຓນ຺ຕິ ອນຸຣາຄວເສເນວ ຫຕ຺ເຖນ ຄຫຓໍ. ອາມສນໍ ອຕ຺ຕໂນ ສຣີເຣນ ຕສ຺ສາ ສຣີຣສ຺ສ ອຸປຣິ ອາມສນມຕ຺ຕໍ, ຜຸສນໍ ຕໂຕ ທຬ຺ຫຕຣໍ ກຕ຺ວາ ສໍຜຸສນໍ, ຆຏ຺ຏນໍ ຕໂຕປິ ທຬ຺ຫຕຣໍ ກຕ຺ວາ ສຣີເຣນ ສຣີຣສ຺ສ ຆຏ຺ຏນໍ. ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປີຕິ ທສ຺ສນາທິ ສພ຺ພມ຺ປິ.

໔໒. ທຬ຺ຫຕຣໍ ສິກ຺ຂາປທມກາສີຕິ ອິມສ຺ມິໍ ອຘິກາເຣ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ທຬ຺ຫີກຣຓໍ ສິຖິລກຣຓຎ຺ຈ ປສງ຺ຄໂຕ ອາປນ຺ນໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ ‘‘ທຸວິຘຎ຺ຫິ ສິກ຺ຂາປທ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ສ ສຈິຕ຺ຕກສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ອກຸສລເມວ ໂຫຕິ, ຕໍ ໂລກວຊ຺ຊໍ. ຍສ຺ສ ສຈິຕ຺ຕກາຈິຕ຺ຕກປກ຺ຂສຫິຕສ຺ສ ອຈິຕ຺ຕກສ຺ສ ຈ ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ ຈິຕ຺ຕໍ ອກຸສລເມວ ໂຫຕິ, ຕມ຺ປິ ສຸຣາປານາທິ ໂລກວຊ຺ຊນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍສ຺ສ ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ ຈິຕ຺ຕໍ ອກຸສລເມວ ໂຫຕິ, ຕໍ ໂລກວຊ຺ຊໍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ’’ຕິ ຫິ ອິທໍ ວຈນໍ ອຈິຕ຺ຕກໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ເອກໍສໂຕ ສຈິຕ຺ຕກສ຺ສ ‘‘ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ’’ຕິ ວິເສສເນ ປໂຍຊນໍ ອຕ຺ຖິ. ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂຕິ ຈ ວຕ຺ຖຸວີຕິກ຺ກມວິຊານນຈິຕ຺ເຕນ ‘‘ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ’’ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ນ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວິຊານນຈິຕ຺ເຕນ. ຍທິ ຫິ ‘‘ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວິຊານນຈິຕ຺ເຕນປິ ຍສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ ຈິຕ຺ຕໍ ອກຸສລເມວ, ຕມ຺ປິ ໂລກວຊ຺ຊນ຺ຕິ ວເທຍ຺ຍ, ສພ຺ເພສໍ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊສິກ຺ຂາປທານມ຺ປິ ໂລກວຊ຺ຊຕາ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊານມ຺ປິ ‘‘ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຊານິຕ຺ວາ ວີຕິກ຺ກເມ ອກຸສລຈິຕ຺ຕສ຺ເສວ ສມ຺ຠວໂຕ. ນ ຫິ ຠຄວໂຕ ອາຓໍ ຊານິຕ຺ວາ ມທ຺ທນ຺ຕສ຺ສ ກຸສລຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ອນາທຣິຍວເສນ ປຏິຆຈິຕ຺ຕສ຺ເສວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ.

ອປິເຈຕ຺ຖ ‘‘ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ ຈິຕ຺ຕໍ ອກຸສລເມວາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ອຈິຕ຺ຕກສ຺ສ ວຕ຺ຖຸອຊານນວເສນ ອຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ ຈິຕ຺ຕໍ ອກຸສລເມວາຕິ ອຍໍ ນິຍໂມ ນຕ຺ຖີຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ຍທິ ຫິ ອຈິຕ຺ຕກສ຺ສ ອຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂປິ ຈິຕ຺ຕໍ ອກຸສລເມວ ສິຍາ, ‘‘ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ’’ຕິ ອິທໍ ວິເສສນໍ ນິຣຕ຺ຖກໍ ສິຍາ. ‘‘ຍສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ອກຸສລເມວ ໂຫຕິ, ຕໍ ໂລກວຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຕເກ ວຸຕ຺ເຕ ສຸຣາຕິ ອຊານິຕ຺ວາ ປິວນ຺ຕສ຺ສ ຄນ຺ຘວຓ຺ຓກາທິຠາວໍ ອຊານິຕ຺ວາ ຕານິ ລິມ຺ປນ຺ຕີນໍ ຠິກ຺ຂຸນີນຎ຺ຈ ວິນາປິ ອກຸສລຈິຕ຺ເຕນ ອາປຕ຺ຕິສມ຺ຠວໂຕ ເອກນ຺ຕາກຸສລໍ ສຈິຕ຺ຕກສິກ຺ຂາປທໍ ຐເປຕ຺ວາ ສຸຣາປານາທິອຈິຕ຺ຕກສິກ຺ຂາປທານໍ ໂລກວຊ຺ຊຕາ ນ ສິຍາຕິ ເຕສມ຺ປິ ສງ຺ຄຓ຺ຫຕ຺ຖໍ ‘‘ຍສ຺ສ ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ ຈິຕ຺ຕໍ ອກຸສລເມວ ໂຫຕິ, ຕໍ ໂລກວຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວ ຈູຬຄຓ຺ຐິປເທ ມຊ຺ຌິມຄຓ຺ຐິປເທ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອຕໍ ສຕ຺ຕໍ ມາເຣສ຺ສາມີຕິ ຕສ຺ມິໍເຍວ ປເທເສ ນິປນ຺ນໍ ອຎ຺ຎໍ ມາເຣນ຺ຕສ຺ສ ປາຓສາມຎ຺ຎສ຺ສ ອຕ຺ຖິຕາຍ ຍຖາ ປາຓາຕິປາໂຕ ໂຫຕິ, ເອວໍ ເອຕໍ ມຊ຺ຊໍ ປິວິສ຺ສາມີຕິ ອຎ຺ຎໍ ມຊ຺ຊໍ ປິວນ຺ຕສ຺ສ ມຊ຺ຊສາມຎ຺ຎສ຺ສ ອຕ຺ຖິຕາຍ ອກຸສລເມວ ໂຫຕິ. ຍຖາ ປນ ກຏ຺ຐສຎ຺ຎາຍ ສປ຺ປໍ ຆາເຕນ຺ຕສ຺ສ ປາຓາຕິປາໂຕ ນ ໂຫຕິ, ເອວໍ ນາຬິເກຣປານສຎ຺ຎາຍ ມຊ຺ຊໍ ປິວນ຺ຕສ຺ສ ອກຸສລໍ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ເກຈິ ປນ ວທນ຺ຕິ ‘‘ສາມເຓຣສ຺ສ ສຸຣາຕິ ອຊານິຕ຺ວາ ປິວນ຺ຕສ຺ສ ປາຣາຊິໂກ ນຕ຺ຖິ, ອກຸສລໍ ປນ ໂຫຕີ’’ຕິ, ຕໍ ເຕສໍ ມຕິມຕ຺ຕໍ. ‘‘ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຊານິຕ຺ວາປິ ພີຊໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມຊ຺ຊໍ ປິວນ຺ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ສາມເຓໂຣ ຊານິຕ຺ວາ ປິວນ຺ໂຕ ສີລເຠທໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ນ ອຊານິຕ຺ວາ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ອກຸສລໍ ປນ ໂຫຕີ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ອປຣມ຺ປິ ວທນ຺ຕິ ‘‘ອຊານິຕ຺ວາ ປິວນ຺ຕສ຺ສປິ ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສ ມຸຂໍ ສຸຣາ ນ ປວິສຕິ ກມ຺ມປຖປ຺ປຕ຺ຕອກຸສລຈິຕ຺ເຕເນວ ປາຕພ຺ພໂຕ’’ຕິ, ຕມ຺ປິ ນ ສຸນ຺ທຣໍ. ໂພຘິສຕ຺ເຕ ກຸຈ຺ຉິຄເຕ ໂພຘິສຕ຺ຕມາຕຸ ສີລໍ ວິຍ ຫິ ອິທມ຺ປິ ອຣິຍສາວການໍ ຘມ຺ມຕາສິທ຺ຘນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຕເນວ ທີຆນິກາເຍ ກູຏທນ຺ຕສຸຕ຺ຕຏ຺ຐກຖາຍໍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໓໕໒) ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ຠວນ຺ຕເຣປິ ຫິ ອຣິຍສາວໂກ ຊີວິຕເຫຕຸປິ ເນວ ປາຓໍ ຫນຕິ, ນ ສຸຣໍ ປິວຕິ. ສເຈປິສ຺ສ ສຸຣຎ຺ຈ ຂີຣຎ຺ຈ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ມຸເຂ ປກ຺ຂິປນ຺ຕິ, ຂີຣເມວ ປວິສຕິ, ນ ສຸຣາ. ຍຖາ ກິໍ? ຍຖາ ໂກຎ຺ຈສກຸຓານໍ ຂີຣມິສ຺ສເກ ອຸທເກ ຂີຣເມວ ປວິສຕິ, ນ ອຸທກໍ. ອິທໍ ໂຍນິສິທ຺ຘນ຺ຕິ ເຈ? ອິທມ຺ປິ ຘມ຺ມຕາສິທ຺ຘນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ.

ຍທິ ເອວໍ ສຸຣາປານສິກ຺ຂາປທຏ຺ຐກຖາຍໍ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໓໒໙) ‘‘ວຕ຺ຖຸອຊານນຕາຍ ເຈຕ຺ຖ ອຈິຕ຺ຕກຕາ ເວທິຕພ຺ພາ, ອກຸສເລເນວ ປາຕພ຺ພຕາຍ ໂລກວຊ຺ຊຕາ’’ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ? ນາຍໍ ໂທໂສ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ ອກຸສລຈິຕ຺ເຕເນວ ປາຕພ຺ພຕາຍ ໂລກວຊ຺ຊຕາຕິ. ອິມິນາເຍວ ຫິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ອຎ຺ເຎສຸປິ ໂລກວຊ຺ເຊສຸ ອຈິຕ຺ຕກສິກ຺ຂາປເທສຸ ອກຸສລຈິຕ຺ຕຕາເຍວ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ປນ ສຈິຕ຺ຕກຕາ. ເຕເນວ ຠິກ຺ຂຸນີວິຠງ຺ຄຏ຺ຐກຖາຍໍ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໑໒໒໗) ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ຄິຣຄ຺ຄສມຊ຺ຊໍ ຈິຕ຺ຕາຄາຣສິກ຺ຂາປທໍ ສງ຺ຆາຓິ ອິຕ຺ຖາລງ຺ກາໂຣ ຄນ຺ຘກວຓ຺ຓໂກ ວາສິຕກປິຎ຺ຎາໂກ ຠິກ຺ຂຸນີອາທີຫິ ອຸມ຺ມທ຺ທນປຣິມທ຺ທນາຕິ ອິມານິ ທສ ສິກ຺ຂາປທານິ ອຈິຕ຺ຕການິ ໂລກວຊ຺ຊານິ ອກຸສລຈິຕ຺ຕານີ’’ຕິ,

ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ວິນາປິ ຈິຕ຺ເຕນ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ອຈິຕ຺ຕການິ, ຈິຕ຺ເຕ ປນ ສຕິ ອກຸສເລເນວ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ໂລກວຊ຺ຊານິ ເຈວ ອກຸສລຈິຕ຺ຕານິ ຈາຕິ. ຕສ຺ມາ ຠິກ຺ຂຸວິຠງ຺ເຄ ອາຄຕານິ ສຸຣາປານອຸຍ຺ຍຸຕ຺ຕອຸຍ຺ໂຍຘິກສິກ຺ຂາປທານິ ຕີຓິ, ຠິກ຺ຂຸນີວິຠງ຺ເຄ ອາຄຕານິ ຄິຣຄ຺ຄສມຊ຺ຊາທີນິ ທສາຕິ ອິເມສໍ ເຕຣສນ຺ນໍ ອຈິຕ຺ຕກສິກ຺ຂາປທານໍ ໂລກວຊ຺ຊຕາທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ’’ຕິ ອິທໍ ວິເສສນໍ ກຕນ຺ຕິ ນິຏ຺ຐເມຕ຺ຖ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊສ຺ສ ວຕ຺ຖຸວີຕິກ຺ກມວິຊານນຈິຕ຺ເຕນ ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ ຈິຕ຺ຕໍ ສິຍາ ກຸສລໍ, ສິຍາ ອກຸສລໍ, ສິຍາ ອພ຺ຍາກຕໍ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ ຈິຕ຺ຕໍ ອກຸສລເມວາຕິ ອຍໍ ນິຍໂມ ນຕ຺ຖີຕິ ເສສໍ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຣຸນ຺ຘນ຺ຕີຕິ ວີຕິກ຺ກມໍ ຣຸນ຺ຘນ຺ຕີ. ທ຺ວາຣໍ ປິທຫນ຺ຕີຕິ ວີຕິກ຺ກມເລສສ຺ສ ທ຺ວາຣໍ ປິທຫນ຺ຕີ. ໂສຕໍ ປຈ຺ຉິນ຺ທມານາຕິ ອຸປຣູປຣິ ວີຕິກ຺ກມໂສຕໍ ປຈ຺ຉິນ຺ທມານາ. ອຖ ວາ ຣຸນ຺ຘນ຺ຕີຕິ ອນາປຕ຺ຕິເລສໍ ຣຸນ຺ຘນ຺ຕີ. ທ຺ວາຣໍ ປິທຫນ຺ຕີຕິ ອນາປຕ຺ຕິເລສສ຺ສ ທ຺ວາຣໍ ປິທຫນ຺ຕີ. ໂສຕໍ ປຈ຺ຉິນ຺ທມານາຕິ ອນາປຕ຺ຕິໂສຕໍ ປຈ຺ຉິນ຺ທມານາ, ອາປຕ຺ຕິເມວ ກຸຣຸມານາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ນນຸ ຈ ໂລກວຊ຺ເຊ ກາຈິ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ສິຖິລໍ ກໂຣນ຺ຕີ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ໂລກວຊ຺ເຊ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ…ເປ… ຄາຬ຺ຫຕຣໍ ກໂຣນ຺ຕີ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ອິທໍ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອຘິມານາ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສຸປິນນ຺ຕາ’’ຕິອາທິ. ‘‘ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອຘິມານາ’’ຕິ ອິມິສ຺ສາ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ‘‘ວີຕິກ຺ກມາຠາວາ’’ຕິ ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສຸປິນນ຺ຕາ’’ຕິ ອິມິສ຺ສາ ‘‘ອພ຺ໂພຫາຣິກຕ຺ຕາ’’ຕິ ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ວີຕິກ຺ກມາຠາວາຕິ ປາປິຈ຺ໂຉ ອິຈ຺ຉາປກໂຕຕິອາທິວີຕິກ຺ກມາຠາວາ. ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ເມ ຫິ ‘‘ປາປິຈ຺ໂຉ ອິຈ຺ຉາປກໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມໍ ອຸລ຺ລປຕີ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໒໙) ວຈນໂຕ ວິສໍວາທນາຘິປ຺ປາເຍນ ມຸສາ ຠຓນ຺ໂຕ ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕິ. ອຍໍ ປນ ອຘິມາເນນ ອຘິຄຕສຎ຺ຎີ ຫຸຕ຺ວາ ອຸລ຺ລປຕິ, ນ ສິກ຺ຂາປທໍ ວີຕິກ຺ກມິຕຸກາໂມ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອຘິມານາ’’ຕິ ອຍໍ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ວີຕິກ຺ກມາຠາວາ ອນາປຕ຺ຕິກຣາ ຊາຕາ. ອພ຺ໂພຫາຣິກຕ຺ຕາຕິ ສຸປິນນ຺ເຕ ວິຊ຺ຊມານາຍປິ ເຈຕນາຍ ວີຕິກ຺ກມິຈ຺ຉາຍ ຈ ອພ຺ໂພຫາຣິກຕ຺ຕາ. ກິຎ຺ຈາປິ ຫິ ສຸປິນນ຺ເຕ ໂມຈນສ຺ສາທເຈຕນາ ສໍວິຊ຺ຊຕິ, ກທາຈິ ອຸປກ຺ກມນມ຺ປິ ໂຫຕິ, ຕຖາປິ ຖິນມິທ຺ເຘນ ອຠິຠູຕຕ຺ຕາ ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອພ຺ໂພຫາຣິກໍ, ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອພ຺ໂພຫາຣິກຕ຺ຕາ ອຸປກ຺ກມກິຣິຍາສໍວຕ຺ຕນິກາປິ ເຈຕນາ ອພ຺ໂພຫາຣິກາ. ເຕເນວ ‘‘ອຕ຺ເຖສາ ຠິກ຺ຂເວ ເຈຕນາ, ສາ ຈ ໂຂ ອພ຺ໂພຫາຣິກາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໒໓໕) ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສຸປິນນ຺ຕາ’’ຕິ ອຍໍ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ອພ຺ໂພຫາຣິກຕ຺ຕາ ອນາປຕ຺ຕິກຣາ ຊາຕາ.

ອກເຕ ວີຕິກ຺ກເມຕິ ‘‘ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍນ຺ຕາ ນ ຠຸຎ຺ຊິໍສູ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ວີຕິກ຺ກເມ ອກເຕ. ສິຖິລໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ປຐມໍ ສາມຎ຺ຎໂຕ ພທ຺ຘສິກ຺ຂາປທໍ ໂມເຈຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ວິສເຍ ອນາປຕ຺ຕິກຣຓວເສນ ສິຖິລໍ ກໂຣນ຺ຕີ. ທ຺ວາຣໍ ທທມານາຕິ ອນາປຕ຺ຕິຍາ ທ຺ວາຣໍ ທທມານາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອປຣາປຣມ຺ປິ ອນາປຕ຺ຕິໍ ກຸຣຸມານາ’’ຕິ. ນນຸ ຈ ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕສິກ຺ຂາປເທ ‘‘ອນ຺ຕມໂສ ຕງ຺ຂຓິກາຍປີ’’ຕິ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ອາປຕ຺ຕິເມວ ກໂຣນ຺ຕີ ອຸປ຺ປນ຺ນາ, ອຖ ກສ຺ມາ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິໍ ກຸຣຸມານາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອນ຺ຕມໂສ ຕງ຺ຂຓິກາຍປີ’’ຕິອາທິ. ອຸທາຍິນາ ຠິກ຺ຂຸນາ ຕງ຺ຂຓິກາຍ ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕໍ ອາປນ຺ນວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ກເຕ ວີຕິກ຺ກເມ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຄຕິກາວ ໂຫຕີຕິ ມູລປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍໍເຍວ ອນ຺ໂຕຄຘາ ໂຫຕິ.

ມກ຺ກຏິວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສນ຺ຖຕຠາຓວາໂຣ

ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໔໓. ເວສາລີ ນິວາໂສ ເອເຕສນ຺ຕິ ເວສາລິກາຕິ ອາຫ ‘‘ເວສາລິວາສິໂນ’’ຕິ. ວຊ຺ຊີສຸ ຊນປເທ ວສນ຺ຕາ ວຊ຺ຊິໂນ, ວຊ຺ຊີນໍ ປຸຕ຺ຕກາ ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກາຕິ ອາຫ ‘‘ວຊ຺ຊິຣຏ຺ເຐ ເວສາລິຍໍ ກຸລານໍ ປຸຕ຺ຕາ’’ຕິ. ຎາຕີນໍ ພ຺ຍສນນ຺ຕິ ຎາຕີນໍ ວິນາໂສ. ໂສ ປນ ຎາຕີນໍ ວິນາໂສ ຣາຊທຓ຺ຑາທິກາຣເຓນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຣາຊທຓ຺ຑພ຺ຍາຘິມຣຓວິປ຺ປວາສນິມິຕ຺ເຕນາ’’ຕິ. ໂຠຄານໍ ພ຺ຍສນໍ ວິນາໂສ ໂຠຄພ຺ຍສນໍ. ຕຎ຺ຈ ຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓທາສິທາສາທີນໍ ອຸປໂຠຄປຣິໂຠຄວຕ຺ຖູນໍ ຣາຊທຓ຺ຑາທິນາ ວິນາໂສຕິ ອາຫ ‘‘ເອສ ນໂຍ ທຸຕິຍປເທປີ’’ຕິ. ນ ພຸທ຺ຘໍ ຄຣຫາມາຕິ ‘‘ອສພ຺ພຎ຺ຎຸ ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິອາທິນາ ພຸທ຺ຘໍ ນ ຄຣຫາມ. ນ ຘມ຺ມຄຣຫິໂນຕິ ‘‘ອນິຍ຺ຍານິໂກ ຘມ຺ໂມ’’ຕິອາທິນາ ຘມ຺ມໍ ນ ຄຣຫາມ. ນ ສງ຺ຆຄຣຫິໂນຕິ ‘‘ທຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ສງ຺ໂຆ’’ຕິອາທິນາ ສງ຺ຆໍ ນ ຄຣຫາມ. ອຏ຺ຐຕິໍສາຣມ຺ມເຓສູຕິ ທສ ກສິຓາ ທສ ອສຸຠາ ທສານຸສ຺ສຕິໂຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາຣຸປ຺ປາ ຈຕຸຘາຕຸວວຕ຺ຖານໍ ອາຫາເຣ ປຏິກູລສຎ຺ຎາຕິ ອິເມສຸ ຈຕ຺ຕາລີສກມ຺ມຏ຺ຐາເນສຸ ປາຬິຍໍ ອນາຄຕຕ຺ຕາ ອາໂລກາກາສກສິຓທ຺ວຍໍ ຐເປຕ຺ວາ ອວເສສານິ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິຠຕ຺ຕາ ກຸສລາ ຘມ຺ມາຕິ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ອາຣມ຺ມເຓ ອິທໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອວໍ ວິຠຕ຺ຕາ ອຸປຈາຣຊ຺ຌາເນນ ສທ຺ຘິໍ ປຐມຊ຺ຌານາທໂຍ ມຫຄ຺ຄຕກຸສລາ ຘມ຺ມາ. ເຕວ ຘມ຺ເມຕິ ເຕ ເອວ ກຸສເລ ຘມ຺ເມ. ມຊ຺ຌິມຍາໂມ ຠິກ຺ຂູນໍ ນິທ຺ທາກິລມຖວິໂນທໂນກາສຕ຺ຕາ ນ ຄຫິໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ປຐມຍາມຎ຺ຈ ປຈ຺ຉິມຍາມຎ຺ຈາ’’ຕິ. ສຈ຺ຈານິ ພຸຊ຺ຌຕິ ປຏິວິຊ຺ຌຕີຕິ ໂພຘິ, ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄຎາຓໍ. ອຸປກາຣກຕ຺ເຕນ ຕສ຺ສ ປກ຺ເຂ ຠວາ ໂພຘິປກ຺ຂິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ໂພຘິສ຺ສ ປກ຺ເຂ ຠວານໍ, ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄຎາຓສ຺ສ ອຸປກາຣການ’’ນ຺ຕິ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ສມ຺ມປ຺ປຘານາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ອິທ຺ຘິປາທາ, ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານິ, ປຎ຺ຈ ພລານິ, ສຕ຺ຕ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ, ອຣິໂຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄຕິ ອິເມ ສຕ຺ຕຕິໍສ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມາ. ‘‘ຄິຫິປລິໂພຘໍ ອາວາສປລິໂພຘຎ຺ຈ ປຫາຍາ’’ຕິ ອິເມສໍເຍວ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປລິໂພຘານໍ ອຸປຈ຺ເຉທສ຺ສ ສຸທຸກ຺ກຣຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຸຕ຺ຕປຍຸຕ຺ຕາຕິ ສມ຺ມເທວ ຍຸຕ຺ຕາ.

ອາສຍນ຺ຕິ ອຊ຺ຌາສຍໍ. ສິກ຺ຂໍ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ຠິກ຺ຂຸຠາເວ ຐຕ຺ວາ ປຏິເສວິຕເມຖຸນານໍ ເຕສໍ ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕການໍ ອຸປສມ຺ປທໍ ອນຸຊານນ຺ໂຕ ຠຄວາ ‘‘ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕິ ອສໍວາໂສ’’ຕິ ເອວໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທໍ ສມູຫນຕິ ນາມາຕິ ອາຫ – ‘‘ຍທິ ຫິ ຠຄວາ…ເປ… ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ສມູຫເນຍ຺ຍາ’’ຕິ. ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປນ ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ປຏິເສວິຕເມຖຸນສ຺ສ ອຸປສມ຺ປທໍ ອນຸຊານນ຺ໂຕ ນ ສມູຫນຕິ ນາມ. ນ ຫິ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ຫຸຕ຺ວາ ປຏິເສວຕິ. ‘‘ໂສ ອາຄໂຕ ນ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຈນໂຕ ສາມເຓຣຠູມິ ອນຸຎ຺ຎາຕາຕິ ອາຫ ‘‘ສາມເຓຣຠູມິຍໍ ປນ ຐິໂຕ’’ຕິອາທິ. ອຸຕ຺ຕມຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ນິພ຺ພານເມວ ວາ.

ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຈຕຸພ຺ພິຘວິນຍກຖາວຓ຺ຓນາ

໔໕. ນີຫຣິຕ຺ວາຕິ ສາສນໂຕ ນີຫຣິຕ຺ວາ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ປຎ຺ຈຫຸປາລິ ອງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ນານຸຍຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ກຕເມຫິ ປຎ຺ຈຫິ? ສຸຕ຺ຕໍ ນ ຊານາຕິ, ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ ນ ຊານາຕີ’’ຕິ (ປຣິ. ໔໔໒) ເອວມາທິປຣິຍຕ຺ຕິສາສນໂຕ ສຸຕ຺ຕໍ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມຎ຺ຈ ນີຫຣິຕ຺ວາ ປກາເສສຸໍ, ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ເອວໍ ອມ຺ຫາກໍ ອາຈຣິຍານໍ ອຸຄ຺ຄໂຫ ປຣິປຸຈ຺ຉາຕິ ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ ເອວມາທິປຣິຍຕ຺ຕິສາສນໂຕ ອາຈຣິຍວາທໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ປກາເສສຸໍ, ຠາຣຸກຈ຺ຉກວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ (ປາຣາ. ໗໘) ‘‘ອາຍສ຺ມາ ອຸປາລິ ເອວມາຫ ອນາປຕ຺ຕິ ອາວຸໂສ ສຸປິນນ຺ເຕນາ’’ຕິ ເອວມາທິປຣິຍຕ຺ຕິສາສນໂຕ ເອວ ອຕ຺ຕໂນມຕິໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ປກາເສສຸໍ. ຕາຍ ຫິ ອຕ຺ຕໂນມຕິຍາ ເຖໂຣ ເອຕທຄ຺ຄຏ຺ຐານໍ ລຠິ.

ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ນາຄເສນຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຊ຺ຊເຕ ອເນນ ອຕ຺ໂຖຕິ ປທໍ, ຠຄວຕາ ກຓ຺ຐາທິວຓ຺ຓປ຺ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ ອາຫຈ຺ຈ ວິເສເສຕ຺ວາ ຠາສິຕໍ ປທໍ ອາຫຈ຺ຈປທໍ, ຠຄວໂຕເຍວ ວຈນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອາຫຈ຺ຈປທນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕໍ ອຘິປ຺ເປຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ອິທໍ ກປ຺ປຕິ, ອິທໍ ນ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ ເອວໍ ອວິເສເສຕ຺ວາ ‘‘ຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຍາ ‘ອິທໍ ນ ກປ຺ປຕີ’ຕິ ອປ຺ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ຕຎ຺ເຈ ອກປ຺ປິຍໍ ອນຸໂລເມຕິ, ກປ຺ປິຍໍ ປຏິພາຫຕິ, ຕໍ ໂວ ນ ກປ຺ປຕີ’’ຕິອາທິນາ (ມຫາວ. ໓໐໕) ວຸຕ຺ຕໍ ສາມຎ຺ຎລກ຺ຂຓໍ ອິຘ ‘‘ຣໂສ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຣໂສຕິ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມ’’ນ຺ຕິ. ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫກປ຺ປຠຸຕິອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣໂຕ ອານີຕາ ອຏ຺ຐກຖາຕນ຺ຕິ ອິຘ ‘‘ອາຈຣິຍວໍໂສ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອາຈຣິຍວໍໂສຕິ ອາຈຣິຍວາໂທ’’ຕິ.

ອິຘ ວິນຍວິນິຈ຺ຉຍສ຺ສ ອຘິກຕຕ຺ຕາ ຕທນຸຈ຺ຉວິກເມວ ສຸຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ສຸຕ຺ຕໍ ນາມ ສກເລ ວິນຍປິຏເກ ປາຬີ’’ຕິ. ມຫາປເທສາຕິ ມຫາໂອກາສາ, ມຫນ຺ຕານິ ວິນຍສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐາປນຏ຺ຐານານິ ເຍສຸ ປຕິຏ຺ຐາປິໂຕ ວິນໂຍ ວິນິຈ຺ຉຍຕິ ອສນ຺ເທຫໂຕ. ມຫນ຺ຕານິ ວາ ກາຣຓານິ ມຫາປເທສາ, ມຫນ຺ຕານິ ວິນຍວິນິຈ຺ຉຍກາຣຓານີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ‘ຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕາ ສາຘິປ຺ປາຍາ ປາຬິເຍວ ມຫາປເທສາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ເຍ ຠຄວຕາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິ. ອິເມ ຈ ມຫາປເທສາ ຂນ຺ຘເກ ອາຄຕາ, ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ວິນິຈ຺ຉຍກຖາ ຕຕ຺ເຖວ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ອິຘ ນ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍທິປິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຠຄວຕາ ປວຕ຺ຕິຕາ ປກິຓ຺ຓກເທສນາວ ອຏ຺ຐກຖາ, ສາ ປນ ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫເກຫິ ປຐມໍ ຕີຓິ ປິຏການິ ສງ຺ຄາຍິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນານຸຣູເປເນວ ວາຈນາມຄ຺ຄໍ ອາໂຣປິຕຕ຺ຕາ ‘‘ອາຈຣິຍວາໂທ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ອາຈຣິຍາ ວທນ຺ຕິ ສໍວຓ຺ເຓນ຺ຕິ ປາຬິໍ ເອເຕນາຕິ ກຕ຺ວາ. ເຕນາຫ – ‘‘ອາຈຣິຍວາໂທ ນາມ…ເປ… ອຏ຺ຐກຖາຕນ຺ຕີ’’ຕິ. ຕິສ຺ໂສ ສງ຺ຄີຕິໂຍ ອາຣຸຬ຺ໂຫເຍວ ຈ ພຸທ຺ຘວຈນສ຺ສ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນາຠູໂຕ ກຖາມຄ຺ໂຄ ມຫາມຫິນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປໍ ອາຠໂຕ, ປຈ຺ຉາ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິເຍຫິ ມຫາເຖເຣຫິ ສີຫຬຠາສາຍ ຐປິໂຕ ນິກາຍນ຺ຕຣລທ຺ຘິສງ຺ກຣປຣິຫຣຓຕ຺ຖໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ອຕ຺ຕໂນມຕິ ສຸຕ຺ຕາທີຫິ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາວ ປຣິກປ຺ປີຍຕິ, ຕຖາປິ ສາ ນ ສຸຕ຺ຕາທີສຸ ວິເສສໂຕ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາຕິ ອາຫ ‘‘ສຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕານຸໂລມອາຈຣິຍວາເທ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ’’ຕິ. ອນຸພຸທ຺ຘິຍາຕິ ສຸຕ຺ຕາທີນິເຍວ ອນຸຄຕພຸທ຺ຘິຍາ. ນຍຄ຺ຄາເຫນາຕິ ສຸຕ຺ຕາທິໂຕ ລພ຺ຠມານນຍຄ຺ຄຫເຓນ.

ອຕ຺ຕໂນມຕິໍ ສາມຎ຺ຎໂຕ ປຐມໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຕເມວ ວິເສເສຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອິທານິ ຕຕ຺ຖ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພາກາຣໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ຕໍ ປນ ອຕ຺ຕໂນມຕິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກເຖນ຺ເຕນາ’’ຕິອາທິ. ອຕ຺ເຖນາຕິ ອຕ຺ຕນາ ສລ຺ລກ຺ຂິເຕນ ອຕ຺ເຖນ. ອາຈຣິຍວາເທ ໂອຕາເຣຕພ຺ພາຕິ ອາຈຣິຍວາເທ ຎາເຓນ ອນຸປ຺ປເວເສຕພ຺ພາ. ສພ຺ພທຸພ຺ພລາຕິ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ສຍໍ ປຏິຠານຠາວໂຕ. ປມາທປາຐວເສນ ອາຈຣິຍວາທສ຺ສ ກທາຈິ ສຸຕ຺ຕານຸໂລເມນ ອສໍສນ຺ທນາປິ ສິຍາ, ໂສ ນ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ອາຈຣິຍວາໂທປິ…ເປ… ສເມນ຺ໂຕ ເອວ ຄເຫຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ສເມນ຺ຕເມວ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ຍຖາ ສຸຕ຺ເຕນ ສໍສນ຺ທຕິ, ເອວໍ ມຫາປເທສໂຕ ອຕ຺ຖາ ອຸທ຺ຘຣິຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສຸຕ຺ຕານຸໂລມສ຺ສ ສຸຕ຺ເຕກເທສຕ຺ເຕປິ ສຸຕ຺ເຕ ວິຍ ‘‘ອິທໍ ກປ຺ປຕິ, ອິທໍ ນ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອາຫຈ຺ຈຠາສິຕໍ ກິຎ຺ຈິ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຫ – ‘‘ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໂຕ ຫິ ສຸຕ຺ຕເມວ ພລວຕຣ’’ນ຺ຕິ. ອປ຺ປຏິວຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ອປ຺ປຏິພາຫິຍໍ. ກາຣກສງ຺ຆສທິສນ຺ຕິ ປມາຓຕ຺ຕາ ສງ຺ຄີຕິກາຣກສງ຺ຆສທິສໍ. ພຸທ຺ຘານໍ ຐິຕກາລສທິສນ຺ຕິ ອິມິນາ ພຸທ຺ເຘເຫວ ກຖິຕຕ຺ຕາ ຘຣມານພຸທ຺ຘສທິສນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສຸຕ຺ເຕ ຫິ ປຏິພາຫິເຕ ພຸທ຺ໂຘວ ປຏິພາຫິໂຕ ໂຫຕິ. ສກວາທີ ສຸຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກເຖຕີຕິ ສກວາທີ ອຕ຺ຕໂນ ສຸຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ໂວຫຣຕິ. ປຣວາທີ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມນ຺ຕິ ອຎ຺ຎນິກາຍວາທີ ອຕ຺ຕໂນ ນິກາເຍ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກເຖຕິ. ເຂປໍ ວາ ຄຣຫໍ ວາ ອກຕ຺ວາຕິ ‘‘ກິໍ ອິມິນາ’’ຕິ ເຂປໍ ວາ ‘‘ກິເມສ ພາໂລ ວທຕີ’’ຕິ ຄຣຫໍ ວາ ອກຕ຺ວາ. ສຸຕ຺ຕານຸໂລມນ຺ຕິ ປຣວາທິນາ ວຸຕ຺ຕໍ ອຎ຺ຎນິກາເຍ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ. ສຸຕ຺ເຕ ໂອຕາເຣຕພ຺ພນ຺ຕິ ສກວາທິນາ ອຕ຺ຕໂນ ສຸຕ຺ເຕ ໂອຕາເຣຕພ຺ພໍ. ສຸຕ຺ຕສ຺ມິໍເຍວ ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສຸຕ຺ເຕເຍວ ຐາຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ເສສວາເຣສຸປິ ອຕ຺ຖໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ. ອຍນ຺ຕິ ສກວາທີ. ປໂຣຕິ ອຎ຺ຎນິກາຍວາທີ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ.

ນນຸ ຈ ‘‘ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໂຕ ສຸຕ຺ຕເມວ ພລວຕຣ’’ນ຺ຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຘ ປນ ‘‘ສຸຕ຺ຕານຸໂລເມ ສຸຕ຺ຕໍ ໂອຕາເຣຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ນາຍໍ ວິໂຣໂຘ. ‘‘ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໂຕ ສຸຕ຺ຕເມວ ພລວຕຣ’’ນ຺ຕິ ຫິ ອິທໍ ສກມເຕເຍວ ສຸຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ສກມຕິປຣິຍາປນ຺ນເມວ ສຸຕ຺ຕາທິໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອຕ຺ຕໂນມຕິ ສພ຺ພທຸພ຺ພລາ, ອຕ຺ຕໂນມຕິໂຕ ອາຈຣິຍວາໂທ ພລວຕໂຣ, ອາຈຣິຍວາທໂຕ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ ພລວຕຣໍ, ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໂຕ ສຸຕ຺ຕເມວ ພລວຕຣ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຘ ປນ ປຣວາທິນາ ອານີຕໍ ອຎ຺ຎນິກາເຍ ສຸຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ສຸຕ຺ຕານຸໂລເມ ສຸຕ຺ຕໍ ໂອຕາເຣຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ປຣວາທິນາ ອານີຕໍ ສຸຕ຺ຕາທິໍ ອຕ຺ຕໂນ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມອາຈຣິຍວາທອຕ຺ຕໂນມຕີສຸ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ສເມນ຺ຕໍເຍວ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ອິຕຣໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຍໍ ນໂຍ ອິຘ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ນ ໂກຈິ ປຸພ຺ພາປຣວິໂຣໂຘ.

ພາຫິຣກສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕິສ຺ໂສ ສງ຺ຄີຕິໂຍ ອນາຣຸຬ຺ຫຄຸຬ຺ຫເວສ຺ສນ຺ຕຣາທີນິ ມຫາສງ຺ຆິກນິກາຍວາສີນໍ ສຸຕ຺ຕານິ. ເວທລ຺ລາທີນນ຺ຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຄຸຬ຺ຫອຸມ຺ມຄ຺ຄາທິຄ຺ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ, ອິຕຣໍ ຄາຣຍ຺ຫສຸຕ຺ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອຕ຺ຕໂນມຕິຍເມວ ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິມິນາ ອຎ຺ຎນິກາຍໂຕ ອານີຕສຸຕ຺ຕໂຕປິ ສກນິກາເຍ ອຕ຺ຕໂນມຕິເຍວ ພລວຕຣາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສກວາທີ ສຸຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກເຖຕິ, ປຣວາທີປິ ສຸຕ຺ຕເມວາຕິເອວມາທິນາ ສມານຊາຕິການໍ ວເສນ ວາໂຣ ນ ວຸຕ຺ໂຕ, ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ສຸຕ຺ເຕເຍວ ໂອຕາຣຓໍ ຠິນ຺ນໍ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຈ ສກ຺ກາ ໂຍເຊຕຸນ຺ຕິ.

ອິທານິ ສກວາທີປຣວາທີນໍ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍາທິຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວິວາເທ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ຕຕ຺ຖ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພວິຘິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ອຖ ປນາຍໍ ກປ຺ປິຍນ຺ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ກເຖຕີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ສຸຕ຺ເຕ ຈ ສຸຕ຺ຕານຸໂລເມ ຈ ໂອຕາເຣຕພ຺ພນ຺ຕິ ສກວາທິນາ ອຕ຺ຕໂນເຍວ ສຸຕ຺ເຕ ຈ ສຸຕ຺ຕານຸໂລເມ ຈ ໂອຕາເຣຕພ຺ພໍ. ປໂຣ ກາຣຓໍ ນ ວິນ຺ທຕີຕິ ປຣວາທີ ກາຣຓໍ ນ ລຠຕິ. ສຸຕ຺ຕໂຕ ພຫຸໍ ກາຣຓຎ຺ຈ ວິນິຈ຺ຉຍຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕີຕິ ປຣວາທີ ອຕ຺ຕໂນ ສຸຕ຺ຕໂຕ ພຫຸໍ ກາຣຓໍ ວິນິຈ຺ຉຍຎ຺ຈ ອາຫຣິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ. ສາຘູຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ອກປ຺ປິເຍວ ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິມິນາ ອຕ຺ຕໂນ ນິກາເຍ ສຸຕ຺ຕາທີນິ ອລຠນ຺ເຕນ ສກວາທິນາ ປຣວາທີວຈເນເຍວ ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ ວທຕິ. ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ກາຣຓຈ຺ຉາຍາ ທິສ຺ສຕີຕິ ສກວາທີປຣວາທີນໍ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍຠາວສາຘກໍ ກາຣຓປຕິຣູປກໍ ທິສ຺ສຕິ. ຍທິ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ກາຣຓຈ຺ຉາຍາ ທິສ຺ສຕິ, ກສ຺ມາ ‘‘ອກປ຺ປິເຍວ ຐາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ວິນຍຎ຺ຫິ ປຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ‘‘ວິນຍໍ ປຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ປາກຏຕຣໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍວິຈາຣຓມາຄມ຺ມາ’’ຕິ. ຣຸນ຺ຘິຕພ຺ພນ຺ຕິອາທີສຸ ທຸພ຺ພິຎ຺ເຎຍ຺ຍວິນິຈ຺ຉເຍ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍຠາເວ ສຕິ ກປ຺ປິຍນ຺ຕິ ຄຫຓໍ ຣຸນ຺ຘິຕພ຺ພໍ, ອກປ຺ປິຍນ຺ຕິ ຄຫຓໍ ຄາຬ຺ຫໍ ກາຕພ຺ພໍ. ອປຣາປຣໍ ປວຕ຺ຕກປ຺ປິຍຄຫຓໂສຕໍ ປຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ພໍ, ຄຣຸກຠາວສງ຺ຂາເຕ ອກປ຺ປິຍຠາເວເຍວ ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ພຫູຫິ ສຸຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉຍກາຣເຓຫີຕິ ພຫູຫິ ສຸຕ຺ເຕຫິ ເຈວ ຕໂຕ ອານີຕວິນິຈ຺ຉຍກາຣເຓຫິ ຈ. ອຕ຺ຕໂນ ຄຫຓໍ ນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕພ຺ພນ຺ຕິ ສກວາທິນາ ອຕ຺ຕໂນ ອກປ຺ປິຍນ຺ຕິ ຄຫຓໍ ນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕພ຺ພໍ. ອິທານິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ນິຄເມນ຺ໂຕ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ໂຍຕິ ສກວາທີປຣວາທີສຸ ໂຍ ໂກຈິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ສກວາທີສຸເຍວ ໂຍ ໂກຈິ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ‘‘ອຖ ປນາຍໍ ກປ຺ປິຍນ຺ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ກເຖຕີ’’ຕິອາທີສຸ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຸໂຠປິ ສກວາທິໂນເຍວ ສິຍຸໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕສ຺ເສວ ນິຄມນວເສນ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິອາທີນໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອຕິເຣກກາຣຓໍ ລຠຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ສຸຕ຺ຕາທີສຸ ປຸຣິມໍ ປຸຣິມໍ ອຕິເຣກກາຣຓໍ ນາມ, ໂຍ ວາ ສຸຕ຺ຕາທີສຸ ຈຕູສຸ ພຫຸຕຣໍ ກາຣຓໍ ລຠຕິ, ໂສ ອຕິເຣກກາຣຓໍ ລຠຕິ ນາມ.

ສຸຏ຺ຐຸ ປວຕ຺ຕິ ເອຕສ຺ສາຕິ ສຸປ຺ປວຕ຺ຕິ, ສຸຏ຺ຐຸ ປວຕ຺ຕຕິ ສີເລນາຕິ ວາ ສຸປ຺ປວຕ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ສຸປ຺ປວຕ຺ຕີຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ປວຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ວາຈາຍ ອຸຄ຺ຄຕໍ ວາຈຸຄ຺ຄຕໍ, ວຈສາ ສຸຄ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສຸຕ຺ຕໂຕຕິ ອິມສ຺ສ ວິວຣຓໍ ‘‘ປາຬິໂຕ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ສຸຕ຺ຕໍ ນາມ ສກລໍ ວິນຍປິຏກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປາຬິໂຕຕິ ຕທຕ຺ຖທີປິກາ ອຎ຺ຎາເຍວ ປາຬິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນໂສຕິ ອິມສ຺ສ ວິວຣຓໍ ‘‘ປຣິປຸຈ຺ຉໂຕ ຈ ອຏ຺ຐກຖາໂຕ ຈາ’’ຕິ. ປາຬິໍ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ອຕ຺ຖສ຺ສ ພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ປກາສນໂຕ ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນນ຺ຕິ ຫິ ປຣິປຸຈ຺ຉາ ອຏ຺ຐກຖາ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອຏ຺ຐກຖາຍ ວິສຸໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ປຣິປຸຈ຺ຉາຕິ ເຖຣວາໂທ ວຸຕ຺ໂຕ. ສງ຺ຆເຠທສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາເຄ ປວຕ຺ຕກລຫສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ ສງ຺ຆຣາຊີຕິ. ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໂກຕິ ອຓຸມຕ຺ເຕສຸປິ ວຊ຺ເຊສຸ ຠຍທສ຺ສນວເສນ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ໂຕ. ຕນ຺ຕິໍ ອວິສໍວາເທຕ຺ວາຕິ ປາຬິໍ ອຎ຺ຎຖາ ອກຕ຺ວາ. ອໂວກ຺ກມນ຺ໂຕຕິ ອນຕິກ຺ກມນ຺ໂຕ.

ວິຕ຺ຖຸນຕີຕິ ອຕ຺ຖໍ ອທິສ຺ວາ ນິຕ຺ຖຸນຕິ. ວິປ຺ຜນ຺ທຕີຕິ ກມ຺ປຕິ. ສນ຺ຕິຏ຺ຐິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕີຕິ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ເຖ ປຕິຏ຺ຐາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຍໍ ຍໍ ປເຣນ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ຕໍ ອນຸຊານາຕີ’’ຕິ. ປຣວາທໍ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ‘‘ອຸຈ຺ຉຸມ຺ຫິ ກສຏໍ ຍາວຊີວິກໍ, ຣໂສ ສຕ຺ຕາຫກາລິໂກ, ຕທຸຠຍວິນິມຸຕ຺ໂຕ ຈ ອຸຈ຺ຉຸ ນາມ ວິສຸໍ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ອຸຈ຺ຉຸປິ ວິກາເລ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ປຣວາທິນາ ວຸຕ຺ເຕ ຕມ຺ປິ ຄຓ຺ຫາຕິ. ເອເກກໂລມນ຺ຕິ ປລິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍມ຺ຫີຕິ ຍສ຺ມິໍ ປຸຄ຺ຄເລ. ປຣິກ຺ຂຍໍ ປຣິຍາທານນ຺ຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກໍ.

ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາ ໂຂ ປນສ຺ສ ສຸຄ຺ຄຫິຕາ ໂຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາຕິ ອາຈຣິຍານໍ ວິນິຈ຺ຉຍປຣມ຺ປຣາ. ເຕເນວ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ຍຖາ ອາຈຣິໂຍ ຈ ອາຈຣິຍາຈຣິໂຍ ຈ ປາຬິຎ຺ຈ ປຣິປຸຈ຺ຉຎ຺ຈ ວທນ຺ຕິ, ຕຖາ ຎາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ປຸພ຺ພາປຣານຸສນ຺ຘິໂຕຕິ ‘‘ອິທໍ ປຸພ຺ພວຈນໍ, ອິທໍ ປຣວຈນໍ, ອຍມນຸສນ຺ຘີ’’ຕິ ເອວໍ ປຸພ຺ພາປຣານຸສນ຺ຘິໂຕ. ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣນ຺ຕິ ອິມສ຺ເສວ ເວວຈນໍ ເຖຣວາທງ຺ຄນ຺ຕິ, ເຖຣປຏິປາຏິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທ຺ເວ ຕໂຍ ປຣິວຏ຺ຏາຕິ ທ຺ເວ ຕິສ຺ໂສ ປຣມ຺ປຣາ.

ອິເມຫິ ຈ ປນ ຕີຫິ ລກ຺ຂເຓຫີຕິ ‘‘ສຸຕ຺ຕມສ຺ສ ສ຺ວາຄຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ເຕຫິ ຕີຫິ ລກ຺ຂເຓຫິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຐເມນ ລກ຺ຂເຓນ ວິນຍສ຺ສ ສຸຏ຺ຐຸ ອຸຄ຺ຄຫິຕຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ, ທຸຕິເຍນ ອຸຄ຺ຄຫິເຕນ ອຈລຕາ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕຕາ ວຸຕ຺ຕາ, ຕຕິເຍນ ຍໍ ປາຬິຍາ ອຏ຺ຐກຖາຍ ຈ ນຕ຺ຖິ, ຕມ຺ປິ ອາຈຣິຍວຈເນນ ວິນິຈ຺ຉິນິຕຸໍ ສມຕ຺ຖຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ໂອຕິຓ຺ເຓ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິນ຺ຕິ ໂຈທນາສງ຺ຂາເຕ ວີຕິກ຺ກມສງ຺ຂາເຕ ວາ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ໂອຕິຓ຺ເຓ, ໂອສເຏຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຸຕ຺ຕເມວ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ‘‘ໂຈທເກນ ຈ ຈຸທິຕເກນ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ວຕ຺ຕພ຺ເພ’’ຕິ ອາຫ. ເກຈິ ປນ ‘‘ໂຈທເກນ ໂອຕິຓ຺ເຓ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ຈຸທິຕເກນ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ວຕ຺ຕພ຺ເພ’’ຕິ ເອວໍ ໂຍເຊນ຺ຕິ. ອປເຣ ປນ ‘‘ໂຈທເກນ ຈ ຈຸທິຕເກນ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ວິນຍຘເຣນ ຈ ວຕ຺ຕພ຺ເພ’’ຕິ ເອວມ຺ປິ ໂຍເຊນ຺ຕິ. ‘‘ໂຈທເກນ ຈ ຈຸທິຕເກນ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ວຕ຺ຕພ຺ເພ’’ຕິ ອຍເມວ ປນ ໂຍຊນາ ສຸນ຺ທຣຕຣາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ວຕ຺ຖຸ ໂອໂລເກຕພ຺ພນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ວຕ຺ຖຸ ໂອໂລເກຕພ຺ພໍ. ‘‘ຕິເຓນ ວາ ປຓ຺ເຓນ ວາ…ເປ… ໂຍ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໕໑໗) ຫິ ອິທໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິເຍ ອຎ຺ຎາຕກວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍທຸພ຺ຠາສິຕາປຕ຺ຕີນໍ ມາຕິກາຍ ອນາຄຕຕ຺ຕາ ‘‘ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອາປຕ຺ຕີນໍ ອຎ຺ຎຕຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຎຕຣໍ ວາ ອາປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ‘‘ກາເລ ວິກາລສຎ຺ຎີ ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ, ກາເລ ເວມຕິໂກ ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ເອວມາທິນາ (ປາຈິ. ໒໕໐) ອາຄຕໍ ທຸກ຺ກຏໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສິກ຺ຂາປທນ຺ຕເຣສູຕິ ວິນີຕວຕ຺ຖຸໍ ອນ຺ໂຕກຕ຺ວາ ເອເກກສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປທນ຺ຕເຣ.

ສຸຂຸມາຕິ ອຕ຺ຕໂນປິ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍສຠາວສ຺ສ ລຫຸປຣິວຕ຺ຕິໂນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສີຆປຣິວຕ຺ຕິຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຈິຕ຺ຕລຫຸກາ’’ຕິ. ຈິຕ຺ຕໍ ລຫຸ ສີຆປຣິວຕ຺ຕິ ເອເຕສນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕລຫຸກາ. ເຕຕິ ເຕ ວີຕິກ຺ກເມ. ຕໍວຕ຺ຖຸກນ຺ຕິ ເຕ ອທິນ຺ນາທານມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄຫວີຕິກ຺ກມາ ວຕ຺ຖຸ ອຘິຏ຺ຐານໍ ກາຣຓເມຕສ຺ສາຕິ ຕໍວຕ຺ຖຸກໍ. ສີລານິ ໂສເຘຕ຺ວາຕິ ຍໍວຕ຺ຖຸກໍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ຕໍ ອມນສິກຣິຕ຺ວາ ອວເສສສີລານິ ໂສເຘຕ຺ວາ. ປາກຏຠາວໂຕ ສຸຂວຬຎ຺ຊນຕາຍ ຈ ‘‘ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາຣໍ ຕາວ ມນສິ ກໂຣຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ປນ ກມ຺ມຏ຺ຐາເນ ກຕປຣິຈເຍນ ຕເທວ ມນສິ ກາຕພ຺ພໍ. ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຆຏຍຕີຕິ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ຂຓ຺ຑໍ ອທສ຺ເສຕ຺ວາ ຈິຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ອາລມ຺ພນຠາເວນ ຈິຣກາລໍ ຆຏຍຕິ. ສງ຺ຂາຣາ ປາກຏາ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕີຕິ ວິປສ຺ສນາກມ຺ມຏ຺ຐານິໂກ ເຈ, ຕສ຺ສ ສງ຺ຂາຣາ ປາກຏາ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ. ສເຈ ກຕປາຣາຊິກວີຕິກ຺ກໂມ ຠເວຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ສຕິປິ ອສຣິຕຸກາມຕາຍ ວິປ຺ປຏິສາຣວຕ຺ຖຸວເສນ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຕໍ ອຸປຏ຺ຐຫຕີຕິ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕໍ ນ ວິນ຺ທຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ນ ຆຏຍຕີ’’ຕິອາທິ. ອຕ຺ຕນາ ຊານາຕີຕິ ສຍເມວ ຊານາຕິ. ປຈ຺ຈຕ຺ເຕ ເຈຕໍ ກຣຓວຈນໍ, ອຕ຺ຕາ ຊານາຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຎ຺ຎາ ຈ ເທວຕາ ຊານນ຺ຕີຕິ ອາຣກ຺ຂເທວຕາຫິ ອຎ຺ຎາ ປຣຈິຕ຺ຕວິທຸນິໂຍ ເທວຕາ ຈ ຊານນ຺ຕິ.

ນິຏ຺ຐິຕາ ຈຕຸພ຺ພິຘວິນຍກຖາວຓ຺ຓນາ

ວິນຍຘຣສ຺ສ ຈ ລກ຺ຂຓາທິກຖາວຓ຺ຓນາ.

ຠິກ຺ຂຸປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ

ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ປນ-ສທ຺ທໍ ອປເນຕ຺ວາ ອນິຍເມນ ປຸຄ຺ຄລທີປກໍ ໂຍ-ສທ຺ທເມວ ອາຫ, ຕສ຺ມາ. ເອຕ຺ຖາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ໂຍ-ສທ຺ເທ. ປນ-ສທ຺ທສ຺ສ ນິປາຕມຕ຺ຕຕ຺ຕາ ໂຍ-ສທ຺ທສ຺ເສວ ອຕ຺ຖໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂຍ ໂກຈີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ອາຫ. ໂຍ ໂກຈິ ນາມາຕິ ໂຍ ວາ ໂສ ວາ ໂຍ ໂກຈີຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ວາສຘຸຣຍຸຕ຺ໂຕ ວາຕິ ວິປສ຺ສນາຘຸຣຍຸຕ຺ໂຕ ວາ. ສີເລສູຕິ ປກຕີສຸ.

ຠິກ຺ຂຕີຕິ ຍາຈຕິ. ລຠນ຺ໂຕ ວາ ອລຠນ຺ໂຕ ວາຕິ ໂຍ ໂກຈິ ຠິກ຺ຂຕິ ຠິກ຺ຂໍ ເອສຕິ ຄເວສຕິ, ໂສ ຕໍ ລຠຕຸ ວາ ມາ ວາ, ຕຖາປິ ຠິກ຺ຂຕີຕິ ຠິກ຺ຂູຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຣິຍາຍ ຍາຈນາຍາຕິ ‘‘ອຸທ຺ທິສ຺ສ ອຣິຍາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ເອສາ ອຣິຍານ ຍາຈນາ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາຍ ອຣິຍຍາຈນາຍ, ນ ກປຓທ຺ຘິກວຓິພ຺ພກຍາຈການໍ ວິຍ ‘‘ເທຫິ ເທຫີ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕຍາຈນາຍ. ຠິກ຺ຂາຈຣິຍນ຺ຕິ ອຸຎ຺ຉາຈຣິຍໍ. ອຊ຺ຌຸປຄຕຕ຺ຕາຕິ ອນຸຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ. ກາຊຠຕ຺ຕນ຺ຕິ ກາເຊຫິ ອານີຕໍ ຠຕ຺ຕໍ. ອຄ຺ຆຜສ຺ສວຓ຺ຓເຠເທນາຕິ ອຄ຺ຆາທີນໍ ປຸຣິມປກຕິວິຊເຫນ. ປຸຣິມປກຕິວິຊຫນຎ຺ເຫຕ຺ຖ ເຠໂທຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ໂຘວິຕ຺ວາ ອປເນຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍສຠາວໍ ມລໍ, ຕຖາ ອປເນຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍສຠາວາ ຊລ຺ລິກາ. ຠິນ຺ນປຏຘໂຣຕິ ນິພ຺ພຈນໍ ຠິນ຺ນປຏຘເຣ ຠິກ຺ຂຸ-ສທ຺ທສ຺ສ ນິຣຸຬ຺ຫຕ຺ຕາ ກຕໍ.

ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ປຸພ຺ເພ ອຏ຺ຐປຣິກ຺ຂາຣທານູປນິສ຺ສຍສມ຺ປນ຺ນໍ. ໂຍ ຫິ ຈີວຣາທິເກ ອຏ຺ຐ ປຣິກ຺ຂາເຣ ປຕ຺ຕຈີວຣເມວ ວາ ໂສຕາປນ຺ນາທິອຣິຍສ຺ສ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ເສວ ວາ ສີລສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ທຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ປຣິກ຺ຂາຣທານໍ ອນາຄເຕ ເອຫິຠິກ຺ຂຸຠາວາຍ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕູ’’ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ປຏ຺ຐເປສິ, ຕສ຺ສ ຕໍ ສຕິ ອຘິກາຣສມ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ພຸທ຺ຘານໍ ສມ຺ມຸຂີຠາເວ ອິທ຺ຘິມຍປຣິກ຺ຂາຣລາຠາຍ ສໍວຕ຺ຕຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ພ຺ຣຫ຺ມໂຆສນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕມໂຆສໍ, ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ໂຆສສທິສໍ ວາ ໂຆສໍ. ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິ ສາສນພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍຎ຺ຈ. ທຸກ຺ຂສ຺ສ ສມ຺ມາ ອນ຺ຕກິຣິຍາຍາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຠຓ຺ຑູຕິ ມຸຓ຺ໂຑ. ວາສີຕິ ທນ຺ຕກຏ຺ຐຈ຺ເຉທນວາສິ. ພນ຺ຘນນ຺ຕິ ກາຍພນ຺ຘນໍ. ຍຸຕ຺ໂຕ ຠາວນານຸໂຍໂຄ ອສ຺ສາຕິ ຍຸຕ຺ຕໂຍໂຄ, ຕສ຺ສ ຍຸຕ຺ຕໂຍຄສ຺ສ, ຠາວນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອິຣິຍາປຖສມ຺ປນ຺ນຕາວິຠາວນຕ຺ຖໍ ‘‘ສຏ຺ຐິວສ຺ສິກຕ຺ເຖໂຣ ວິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ພຸທ຺ໂຘວ ປພ຺ພຊ຺ຊາຈຣິໂຍ ອຸປສມ຺ປທາຈຣິໂຍ ຈ ອສ຺ສາຕິ ພຸທ຺ຘາຈຣິຍໂກ. ປຐມໂພຘິຍມ຺ປິ ປຐມກາເລເຍວ ເສສອຸປສມ຺ປທານໍ ອຠາໂວຕິ ອາຫ ‘‘ປຐມໂພຘິຍໍ ເອກສ຺ມິໍ ກາເລ’’ຕິ. ປຎ຺ຈ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິຍຕ຺ເຖຣາຕິ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິຍຕ຺ເຖຣາ ປຎ຺ຈ. ຕີຓິ ສຕນ຺ຕິ ຕີຓິ ສຕານິ, ຄາຖາພນ຺ຘສຸຂຕ຺ຖໍ ວຈນວິປລ຺ລາໂສ ກໂຕ. ເອໂກ ຈ ເຖໂຣຕິ ອງ຺ຄຸລິມາລຕ຺ເຖຣໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ນ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖາຕິ ວິນຍປາຬິຍໍ.

ເວຬຸວນມຫາວິຫາເຣ ຄນ຺ຘກຸຏິຍໍ ນິສິນ຺ໂນເຍວ ຠຄວາ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອຕ຺ຕານໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ປພ຺ພຊິຕຠາວໍ ວິທິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຕິຄາວຸຕໍ ມຄ຺ຄໍ ເອກໂກວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ພຫຸປຸຕ຺ຕນິຄ຺ໂຣຘມູເລ ປລ຺ລງ຺ກໍ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ໂນ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ປຣມນິປຈ຺ຈກາຣໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ສຕ຺ຖາ ເມ ຠນ຺ເຕ ຠຄວາ, ສາວໂກຫມສ຺ມິ, ສຕ຺ຖາ ເມ ຠນ຺ເຕ ຠຄວາ, ສາວໂກຫມສ຺ມີ’’ຕິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອຕ຺ຕໂນ ສາວກຕ຺ຕໍ ສາເວຕ຺ວາ ຐິຕສ຺ສ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣສ຺ສ ນິປຈ຺ຈກາຣມຫຕ຺ຕຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ມຫານຸຠາວຕໍ ທີເປຕຸໍ ຍສ຺ສ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອຊານໍເຍວ ‘‘ຊານາມີ’’ຕິ ປຏິຎ຺ຎສ຺ສ ພາຫິຣກສ຺ສ ສຕ຺ຖຸໂນ ເອວໍ ສພ຺ພເຈຕສາ ສມນ຺ນາຄໂຕ ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ສາວໂກ ເອວຣູປໍ ປຣມນິປຈ຺ຈກາຣໍ ກເຣຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ວຓ຺ຏຈ຺ຉິນ຺ນຕາລປກ຺ກໍ ວິຍ ຄີວໂຕ ມຸທ຺ຘາປິ ວິປເຕຍ຺ຍ, ສຕ຺ຕຘາ ວາ ຜເລຍ຺ຍາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂຍ ໂຂ, ກສ຺ສປ, ເອວໍ ສພ຺ພເຈຕສາ ສມນ຺ນາຄຕໍ ສາວກໍ ອຊານໍເຍວ ວເທຍ຺ຍ ‘ຊານາມີ’ຕິ, ອປສ຺ສໍເຍວ ວເທຍ຺ຍ ‘ປສ຺ສາມີ’ຕິ, ມຸທ຺ຘາປິ ຕສ຺ສ ວິປເຕຍ຺ຍ, ສຕ຺ຕຘາ ວາ ຜເລຍ຺ຍ, ອຫໍ ໂຂ, ກສ຺ສປ, ຊານໍເຍວ ວທາມິ ‘ຊານາມີ’ຕິ, ປສ຺ສໍເຍວ ວທາມິ ‘ປສ຺ສາມີ’’’ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໕໔) ຕິ ວຕ຺ວາ ຊາຕິມທມານມທຣູປມທປ຺ປຫານຕ຺ຖໍ ຕີຫິ ໂອວາເທຫິ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣໍ ໂອວທນ຺ໂຕ ‘‘ຕສ຺ມາຕິຫ ເຕ ກສ຺ສປາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ຕຕ຺ຖ (ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒.໑໕໔) ຕສ຺ມາຕິຫາຕິ ຕສ຺ມາ ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຍສ຺ມາ ອຫໍ ຊານນ຺ໂຕວ ‘‘ຊານາມີ’’ຕິ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ເອວ ຈ ‘‘ປສ຺ສາມີ’’ຕິ ວທາມິ, ຕສ຺ມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕິ-ກາຣ ຫ-ກາຣາ ນິປາຕາ. ອິຫາຕິ ວາ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ, ຕ-ກາໂຣ ປທສນ຺ຘິວເສນ ອາຄໂຕ. ເອວໍ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິທານິ ວຸຈ຺ຈມານາກາເຣນ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ. ຕິພ຺ພນ຺ຕິ ພຫລໍ ມຫນ຺ຕໍ. ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປຎ຺ຈາຕິ ຫິຣີ ຈ ໂອຕ຺ຕປ຺ປຎ຺ຈ. ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕໍ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ອຸປສງ຺ກມນໂຕ ປຐມຕຣເມວ ອຸປຏ຺ຐິຕໍ ຠວິສ຺ສຕິ. ຕຖາ ຫິ ສຕິ ເຕສໍ ປຸຣໂຕ ອສ຺ສ ສຄາຣວສປ຺ປຕິສ຺ສວຕາ ສຓ຺ຐາຕິ. ໂຍ ຈ ເຖຣາທີສຸ ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ອຸປສງ຺ກມຕິ, ເຖຣາທໂຍປິ ຕໍ ສຫິຣິກາ ສໂອຕ຺ຕປ຺ປາ ຈ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປສງ຺ກມນ຺ຕີຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອານິສໍໂສ. ກຸສລູປສໍຫິຕນ຺ຕິ ກຸສລນິສ຺ສິຕໍ, ອນວຊ຺ຊຘມ຺ມນິສ຺ສິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຏ຺ຐິໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ຕານໍ ເຕນ ຘມ຺ເມນ ອຏ຺ຐິກໍ ກຕ຺ວາ, ຕໍ ວາ ຘມ຺ມໍ ‘‘ເອສ ມຍ຺ຫໍ ຘມ຺ໂມ’’ຕິ ອຏ຺ຐິໍ ກຕ຺ວາ. ມນສິ ກຕ຺ວາຕິ ຈິຕ຺ເຕ ຐເປຕ຺ວາ. ສພ຺ພເຈຕສາ ສມນ຺ນາຫຣິຕ຺ວາຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ໂຖກມ຺ປິ ພຫິ ຄນ຺ຕຸໍ ອເທນ຺ໂຕ ສພ຺ເພນ ສມນ຺ນາຫາຣຈິຕ຺ເຕນ ສມນ຺ນາຫຣິຕ຺ວາ. ໂອຫິຕໂສໂຕຕິ ຐປິຕໂສໂຕ, ຘມ຺ເມ ນິຫິຕໂສໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວຎ຺ຫິ ເຕ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຎາຓໂສຕຎ຺ຈ ປສາທໂສຕຎ຺ຈ ໂອທຫິຕ຺ວາ ‘‘ມຍາ ເທສິຕໍ ຘມ຺ມໍ ສກ຺ກຈ຺ຈເມວ ສຸຓິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອວຎ຺ຫິ ເຕ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ. ສາຕສຫຄຕາ ຈ ເມ ກາຍຄຕາສຕີຕິ ອສຸເຠສຸ ເຈວ ອານາປາເນ ຈ ປຐມຊ຺ຌານວເສນ ສຸຂສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ກາຍຄຕາສຕິ. ໂຍ ຈ ປນາຍໍ ຕິວິໂຘ ໂອວາໂທ, ເຖຣສ຺ສ ອຍເມວ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ຈ ອຸປສມ຺ປທາ ຈ ອໂຫສິ.

ກສິຓາຣມ຺ມຓໍ ຣູປາວຈຣຊ຺ຌານໍ ຣູປສຎ຺ຎາ. ສຎ຺ຎາສີເສນ ເຫຕ຺ຖ ຌານໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕເທວ ຈ ອຸທ຺ຘຸມາຕກປຏິຠາຄາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ ‘‘ອຸທ຺ຘຸມາຕກສຎ຺ຎາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂສປາກສາມເຓໂຣ ຠຄວຕາ ປຸຏ຺ໂຐ ‘‘ເອເຕ ທ຺ເວ ຣູປາວຈຣຠາເວນ ເອກຕ຺ຖາ, ພ຺ຍຎ຺ຊນເມວ ນານ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ອາຣທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕຕິ ອາຣາຘິຕຈິຕ຺ໂຕ. ຄຣຸຘມ຺ມປຏິຄ຺ຄຫຓາທິອຸປສມ຺ປທາ ອຸປຣິ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ສຍເມວ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ.

ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊນາທໂຍຕິ ເອຕ຺ຖ ພຫູນໍ ນານປ຺ປກາຣານໍ ສກ຺ກາຍທິຏ຺ຐິອາທີນໍ ອວິຫຕຕ຺ຕາ ຊເນຕິ, ຕາຫິ ວາ ຊນິໂຕຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ, ກລ຺ຍາໂຓ ຈ ໂສ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ຈາຕິ ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊໂນ, ໂສ ອາທິ ເຍສໍ ໂສຕາປນ຺ນາທີນໍ ເຕ ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊນາທໂຍ. ກລ຺ຍາຓຄ຺ຄຫເຓນ ເຈຕ຺ຖ ອນ຺ຘປຸຖຸຊ຺ຊນໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ. ທ຺ວິຘາ ຫິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ ອນ຺ຘປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊໂນຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ທຸເວ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ ວຸຕ຺ຕາ, ພຸທ຺ເຘນາທິຈ຺ຈພນ຺ຘຸນາ;

ອນ຺ໂຘ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ເອໂກ, ກລ຺ຍາເຓໂກ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ’’ຕິ. (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໗; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒; ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒.໖໑; ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໕໑);

ຠທ຺ຣາຍ ປຎ຺ຎາຍ ຠທ຺ຣາຍ ວິມຸຕ຺ຕິຍາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ສີເລນາຕິອາທີສຸ ສີລນ຺ຕິ ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີລໍ. ສມາຘີຕິ ວິປສ຺ສນາປາທກາ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ. ປຎ຺ຎາຕິ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣຎາຓໍ. ວິມຸຕ຺ຕີຕິ ອຣິຍຜລວິມຸຕ຺ຕິ. ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນນ຺ຕິ ເອກູນວີສຕິວິຘໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓໍ. ຍຖາສມ຺ຠເວນ ເຈຕ຺ຖ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ຫິ ສີລາທໂຍ ຕໂຍ ເອວ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ, ອຣິຍານໍ ປນ ສພ຺ເພປິ ສີລາທໂຍ. ສາໂຣ ຠິກ຺ຂູຕິປິ ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊນາທໂຍວ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ເຕຫິເຍວ ສີລສາຣາທີຫີ’’ຕິອາທິ. ອຖ ວາ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ຂີຓາສໂວວ ສາໂຣ ຠິກ຺ຂຸ ນາມາຕິ ອາຫ ‘‘ວິຄຕກິເລສເຜຄ຺ຄຸຠາວໂຕ ວາ’’ຕິອາທິ.

ໂຍປິ ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ອນຸໂລມປຏິປທາຍ ປຣິປູຣກາຣີ ສີລສມ຺ປນ຺ໂນ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ຄຸຕ຺ຕທ຺ວາໂຣ ໂຠຊເນ ມຕ຺ຕຎ຺ຎູ ຊາຄຣິຍານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ ປຸພ຺ພຣຕ຺ຕາປຣຣຕ຺ຕໍ ໂພຘິປກ຺ຂິຍານໍ ຘມ຺ມານໍ ຠາວນານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ໂຕ ວິຫຣຕິ ‘‘ອຊ຺ຊ ວາ ສ຺ເວ ວາ ອຎ຺ຎຕຣໍ ສາມຎ຺ຎຜລໍ ອຘິຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ, ໂສປິ ວຸຈ຺ຈຕິ ສິກ຺ຂຕີຕິ ເສໂຂຕິ ອາຫ ‘‘ປຸຖຸຊ຺ຊນກລ຺ຍາຓເກນ ສທ຺ຘິ’’ນ຺ຕິ. ສຕ຺ຕ ອຣິຍາຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຄ຺ຄຏ຺ຐາ, ເຫຏ຺ຐິມາ ຈ ຕໂຍ ຜລຏ຺ຐາຕິ ອິເມ ສຕ຺ຕ ອຣິຍາ. ຕິສ຺ໂສ ສິກ຺ຂາຕິ ອຘິສີລາທິກາ ຕິສ຺ໂສ ສິກ຺ຂາ. ສິກ຺ຂາສຸ ຊາໂຕຕິ ວາ ເສໂຂ. ອຣິຍປຸຄ຺ຄໂລ ຫິ ອຣິຍາຍ ຊາຕິຍາ ຊາຍມາໂນ ສິກ຺ຂາສຸ ຊາຍຕິ, ນ ໂຍນິຍໍ. ສິກ຺ຂນສີໂລຕິ ວາ ເສໂຂ, ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານາຍ ວາ ກຖາຍ ເສຂສ຺ສ ອຍນ຺ຕິ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓາ ມຄ຺ຄຜລຕ຺ຕຍຘມ຺ມາ ເສຂປຣິຍາເຍນ ວຸຕ຺ຕາ. ອເສໂຂຕິ ຈ ຍຕ຺ຖ ເສຂຠາວາສງ຺ກາ ອຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖາຍໍ ປຏິເສໂຘຕິ ໂລກິຍນິພ຺ພາເນສຸ ອເສຂຠາວານາປຕ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາສງ຺ຂາຕາ ຫິ ສິກ຺ຂາ ອຕ຺ຕໂນ ປຏິປກ຺ຂກິເລເສຫິ ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຣິສຸທ຺ຘາ, ອຸປກ຺ກິເລສານໍ ອາຣມ຺ມຓຠາວມ຺ປິ ອນຸປຄມນໂຕ ເອຕາ ສິກ຺ຂາຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕາ, ອຏ຺ຐສຸປິ ມຄ຺ຄຜເລສຸ ວິຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຈຕຸມຄ຺ຄເຫຏ຺ຐິມຜລຕ຺ຕຍສມງ຺ຄິໂນ ວິຍ ອຣຫຕ຺ຕຜລສມງ຺ຄີປິ ຕາສຸ ສິກ຺ຂາສຸ ຊາໂຕຕິ ຕໍສມງ຺ຄິໂນ ອຣຫໂຕ ອິຕເຣສໍ ວິຍ ເສຂຕ຺ເຕ ສຕິ ເສຂສ຺ສ ອຍນ຺ຕິ, ສິກ຺ຂາ ສີລໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ຈ ເສໂຂຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ສິຍາຕິ ຕໍ ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ‘‘ອເສໂຂ’’ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕເສຂຠາວປຏິເສໂຘ ກໂຕ. ອຣຫຕ຺ຕຜເລຫິ ປວຕ຺ຕມານາ ສິກ຺ຂາ ປຣິນິຏ຺ຐິຕສິກ຺ຂາກິຈ຺ຈຕ຺ຕາ ນ ສິກ຺ຂາກິຈ຺ຈໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ເກວລໍ ສິກ຺ຂາຜລຠາເວເນວ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕາ ນ ສິກ຺ຂາວຈນໍ ອຣຫນ຺ຕິ, ນາປິ ຕໍສມງ຺ຄີ ເສຂວຈນໍ, ນ ຈ ສິກ຺ຂນສີໂລ, ສິກ຺ຂາສຸ ຊາໂຕຕິ ຈ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫຕິ, ເຫຏ຺ຐິມຜເລສຸ ປນ ສິກ຺ຂາ ສກທາຄາມິມຄ຺ຄວິປສ຺ສນາທີນໍ ອຸປນິສ຺ສຍຠາວໂຕ ສິກ຺ຂາກິຈ຺ຈໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ສິກ຺ຂາວຈນໍ ອຣຫນ຺ຕິ, ຕໍສມງ຺ຄິໂນ ຈ ເສຂວຈນໍ ສິກ຺ຂນສີລາ, ສິກ຺ຂາສຸ ຊາຕາຕິ ຈ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫນ຺ຕິ ‘‘ສິກ຺ຂນ຺ຕີຕິ ເສຂາ’’ຕິ ອປຣິໂຍສິຕສິກ຺ຂານໍ ທສ຺ສິຕຕ຺ຕາ, ‘‘ນ ສິກ຺ຂຕີຕິ ອເສໂຂ’’ຕິ ອິມິນາ ປຣິໂຍສິຕສິກ຺ໂຂ ທສ຺ສິໂຕ, ນ ສິກ຺ຂາຍ ຣຫິໂຕຕິ ອາຫ – ‘‘ເສກ຺ຂຘມ຺ເມ ອຕິກ຺ກມ຺ມ …ເປ… ຂີຓາສໂວ ອເສໂຂຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. ວຸທ຺ຘິປ຺ປຕ຺ຕສິກ຺ໂຂ ວາ ອເສໂຂຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ເສຂຘມ຺ເມສຸ ເອວ ຐິຕສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອຣິຍສ຺ສ ອເສຂຠາວາປຕ຺ຕີຕິ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄຘມ຺ມາ ວຸທ຺ຘິປ຺ປຕ຺ຕາ ຈ ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ອຕ຺ເຖຫິ ເສຂາຕິ ກຕ຺ວາ ຕໍສມງ຺ຄິໂນ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄຏ຺ຐສ຺ສ ອເສຂຠາໂວ ອາປນ຺ໂນຕິ? ນ, ຕໍສທິເສສຸ ຕພ຺ໂພຫາຣໂຕ. ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄໂຕ ຫິ ນິນ຺ນານາກຣຓໍ ອຣຫຕ຺ຕຜລໍ ຐເປຕ຺ວາ ປຣິຎ຺ຎາກິຈ຺ຈກຣຓໍ ວິປາກຠາວຎ຺ຈ, ຕສ຺ມາ ເຕ ເອວ ເສຂາ ອຄ຺ຄຜລຘມ຺ມຠາວໍ ອາປນ຺ນາຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ. ກຸສລສຸຂໂຕ ຈ ວິປາກສຸຂໍ ສນ຺ຕຕຣຕາຍ ປຓີຕຕຣນ຺ຕິ ວຸທ຺ຘິປ຺ປຕ຺ຕາ ຈ ເຕ ຘມ຺ມາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຕໍສມງ຺ຄີ ອເສໂຂຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ.

ສພ຺ພນ຺ຕິເມນ ປຣິຍາເຍນາຕິ ສພ຺ພນ຺ຕິເມນ ປຣິຈ຺ເຉເທນ. ອຸປສມ຺ປທາກມ຺ມສ຺ສ ອຘິກາຣຕ຺ຕາ ‘‘ປຎ຺ຈວຄ຺ຄກຣຓີເຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ວຄ຺ໂຄ ສມູໂຫຕິ ປຎ຺ຈວຄ຺ໂຄ, ປຎ຺ຈປຣິມາຓຍຸຕ຺ໂຕ ວາ ວຄ຺ໂຄ ປຎ຺ຈວຄ຺ໂຄ, ເຕນ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກມ຺ມໍ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄກຣຓີຍໍ. ຍາວຕິກາ ຠິກ຺ຂູຕິ ຍຕ຺ຕກາ ຠິກ຺ຂູ. ກມ຺ມປ຺ປຕ຺ຕາຕິ ກມ຺ມາຣຫາ ປາຣາຊິກໍ ອນາປນ຺ນາ ອນຸກ຺ຂິຕ຺ຕາ ຈ. ອຸປສມ຺ປທາກມ຺ມສ຺ສ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄກຣຓີຍຕ຺ຕາ ປຎ຺ເຈວ ຠິກ຺ຂູ ກມ຺ມປ຺ປຕ຺ຕາ ເອຕ຺ຕເກຫິປິ ກມ຺ມສິທ຺ຘິໂຕ, ອິຕເຣ ຉນ຺ທາຣຫາ. ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ເຖນາຕິ ເອຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ຎຕ຺ຕິ ສພ຺ພປຐມໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕິສ຺ສນ຺ນໍ ປນ ອນຸສ຺ສາວນານໍ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນເຠທາຠາວໂຕ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນຠິນ຺ນາ ຎຕ຺ຕິ ຕາສໍ ຈຕຸຕ຺ຖາຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ພ຺ຍຎ຺ຊນານຸຣູປເມວ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຕີຫິ ອນຸສ຺ສາວນາຫິ ເອກາຍ ຈ ຎຕ຺ຕິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຕ຺ຖປ຺ປວຕ຺ຕິກ຺ກເມນ ປນ ‘‘ເອກາຍ ຎຕ຺ຕິຍາ ຕີຫິ ອນຸສ຺ສາວນາຫີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ວຕ຺ຖຸຎຕ຺ຕິອນອຸສ຺ສາວນສີມາປຣິສສມ຺ປຕ຺ຕິສມ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ວຕ຺ຖູຕິ ອຸປສມ຺ປທາເປກ຺ໂຂ ປຸຄ຺ຄໂລ, ໂສ ຐເປຕ຺ວາ ອູນວີສຕິວສ຺ສໍ ອນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸໍ ອຊ຺ຌາປນ຺ນປຸພ຺ພໍ ປຓ຺ຑກາທໂຍ ຈ ເອກາທສ ອຠພ຺ພປຸຄ຺ຄເລ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອູນວີສຕິວສ຺ສາທໂຍ ຫິ ເຕຣສ ປຸຄ຺ຄລາ ອຸປສມ຺ປທາຍ ອວຕ຺ຖຸ, ອິເມ ປນ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ອຸປສມ຺ປທາເປກ຺ເຂ ສຕິ ອຸປສມ຺ປທາກມ຺ມໍ ວຕ຺ຖຸສມ຺ປຕ຺ຕິສມ຺ປນ຺ນໍ ນາມ ໂຫຕິ.

ວຕ຺ຖຸສງ຺ຆປຸຄ຺ຄລຎຕ຺ຕີນໍ ອປຣາມສນານິ ປຈ຺ຉາ ຎຕ຺ຕິຏ຺ຐປນຎ຺ຈາຕິ ອິເມ ຕາວ ປຎ຺ຈ ຎຕ຺ຕິໂທສາ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອຍໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ’’ຕິ ອຸປສມ຺ປທາເປກ຺ຂສ຺ສ ອກິຕ຺ຕນໍ ວຕ຺ຖຸອປຣາມສນໍ ນາມ. ‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ໂຆ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ສງ຺ໂຆ’’ຕິ ອຠຓນໍ ສງ຺ຆອປຣາມສນໍ ນາມ. ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ອຸປສມ຺ປທາເປກ຺ໂຂ’’ຕິ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ອກິຕ຺ຕນໍ ປຸຄ຺ຄລອປຣາມສນໍ ນາມ. ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ຎຕ຺ຕິຍາ ອນຸຈ຺ຈາຣຓໍ ຎຕ຺ຕິອປຣາມສນໍ ນາມ. ປຐມໍ ກມ຺ມວາຈໍ ນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ‘‘ເອສາ ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ຂມຕິ ສງ຺ຆສ຺ສາ’’ຕິ ເອວໍ ຎຕ຺ຕິກິຕ຺ຕນໍ ປຈ຺ຉາ ຎຕ຺ຕິຏ຺ຐປນໍ ນາມ. ອິຕິ ອິເມຫິ ໂທເສຫິ ວິມຸຕ຺ຕາຍ ຎຕ຺ຕິຍາ ສມ຺ປນ຺ນໍ ຎຕ຺ຕິສມ຺ປຕ຺ຕິສມ຺ປນ຺ນໍ ນາມ.

ວຕ຺ຖຸສງ຺ຆປຸຄ຺ຄລານໍ ອປຣາມສນານິ ສາວນາຍ ຫາປນໍ ອກາເລ ສາວນນ຺ຕິ ອິເມ ປຎ຺ຈ ອນຸສ຺ສາວນໂທສາ. ຕຕ຺ຖ ວຕ຺ຖາທີນໍ ອປຣາມສນານິ ຎຕ຺ຕິຍໍ ວຸຕ຺ຕສທິສາເນວ. ຕີສຸ ປນ ອນຸສ຺ສາວນາສຸ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ເອເຕສໍ ອປຣາມສນໍ ອປຣາມສນເມວ, ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ປນ ກມ຺ມວາຈໍ ອວຕ຺ວາ ຈຕຸກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຎຕ຺ຕິກິຕ຺ຕນເມວ. ອຖ ວາ ປນ ກມ຺ມວາຈພ຺ຠນ຺ຕເຣ ອກ຺ຂຣສ຺ສ ວາ ປທສ຺ສ ວາ ອນຸຈ຺ຈາຣຓໍ ວາ ທຸຣຸຈ຺ຈາຣຓໍ ວາ ສາວນາຍ ຫາປນໍ ນາມ. ສາວນາຍ ອໂນກາເສ ປຐມໍ ຎຕ຺ຕິໍ ອຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ອນຸສ຺ສາວນກຣຓໍ ອກາເລ ສາວນໍ ນາມ. ອິຕິ ອິເມຫິ ໂທເສຫິ ວິມຸຕ຺ຕາຍ ອນຸສ຺ສາວນາຍ ສມ຺ປນ຺ນໍ ອນຸສ຺ສາວນສມ຺ປຕ຺ຕິສມ຺ປນ຺ນໍ ນາມ.

ວິປຕ຺ຕິສີມາລກ຺ຂຓໍ ສມຕິກ຺ກນ຺ຕາຍ ປນ ສີມາຍ ກຕໍ ສີມາສມ຺ປຕ຺ຕິສມ຺ປນ຺ນໍ ນາມ. ຍາວຕິກາ ຠິກ຺ຂູ ກມ຺ມປ຺ປຕ຺ຕາ, ເຕສໍ ອນາຄມນໍ, ຉນ຺ທາຣຫານໍ ຉນ຺ທສ຺ສ ອນາຫຣຓໍ, ສມ຺ມຸຂີຠູຕານໍ ປຏິກ຺ໂກສນນ຺ຕິ ອິເມ ປນ ຕໂຍ ປຣິສໂທສາ, ເຕຫິ ວິມຸຕ຺ຕາຍ ປຣິສາຍ ກຕໍ ປຣິສສມ຺ປຕ຺ຕິສມ຺ປນ຺ນໍ ນາມ.

ອຸປສມ຺ປທາກມ຺ມວາຈາສງ຺ຂາຕໍ ຠຄວໂຕ ວຈນໍ ອຸປສມ຺ປທາກມ຺ມກຣຓສ຺ສ ກາຣຓຕ຺ຕາ ຐານໍ, ຍຖາ ຈ ຕໍ ກຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ຠຄວຕາ ອນຸສິຏ຺ຐໍ, ຕຖາ ກຕຕ຺ຕາ ຕທນຸຈ຺ຉວິກໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ອນູນໍ ຎຕ຺ຕິອນຸສ຺ສາວນໍ ອຸປ຺ປຏິປາຏິຍາ ຈ ອວຸຕ຺ຕໍ ຐານາຣຫໍ. ຍຖາ ກຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ຫິ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາ ອກເຕ ອຸປສມ຺ປທາກມ຺ມສ຺ສ ກາຣຓໍ ນ ໂຫຕີຕິ ນ ຕໍ ຐານາຣຫໍ. ເຕນາຫ ‘‘ກາຣຓາຣເຫນ ສຕ຺ຖຸສາສນາຣເຫນາ’’ຕິ. ອິມິນາ ຎຕ຺ຕິອນຸສ຺ສາວນສມ຺ປຕ຺ຕິ ກຖິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ‘‘ສມຄ຺ເຄນ ສງ຺ເຆນາ’’ຕິ ອິມິນາ ປນ ປຣິສສມ຺ປຕ຺ຕິ ກຖິຕາວ. ‘‘ອກຸປ຺ເປນາ’’ຕິ ອິມິນາ ປາຣິເສສໂຕ ວຕ຺ຖຸສີມາສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ກຖິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ອກຸປ຺ປລກ຺ຂຓໍ ເອກຕ຺ຖ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ອກຸປ຺ເປນາຕິ ອິມສ຺ສ ‘‘ວຕ຺ຖຸຎຕ຺ຕິອນຸສ຺ສາວນສີມາປຣິສສມ຺ປຕ຺ຕິສມ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ອໂກເປຕພ຺ພຕໍ ອປ຺ປຏິກ຺ໂກສິຕພ຺ພຕໍ ອຸປຄເຕນາ’’ຕິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຐານາຣເຫນາຕິເອຕ຺ຖ ‘ນ ຫຕ຺ຖຈ຺ຉິນ຺ໂນ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ໂພ’ຕິອາທິ (ມຫາວ. ໑໑໙) ສຕ຺ຖຸສາສນໍ ຐານ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ.

‘‘ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ເຖນ ກມ຺ເມນາ’’ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ອຘິກາເຣ ປສງ຺ຄໂຕ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຍໍ ກມ຺ມລກ຺ຂຓໍ ສພ຺ພອຏ຺ຐກຖາສຸ ປປຎ຺ຈິຕໍ, ຕໍ ຍຖາອາຄຕຏ຺ຐາເນເຍວ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ ອິຘ ຕສ຺ສ ອວຈເນ ຕຕ຺ຖ ວຈເນ ຈ ປໂຍຊນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ປນ ຐາເນ ຐຕ຺ວາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ອຏ຺ຐສຸ ອຸປສມ຺ປທາສຸ ເອຫິຠິກ຺ຂູປສມ຺ປທາ ສຣຓຄມນູປສມ຺ປທາ ໂອວາທປຏິຄ຺ຄຫຓູປສມ຺ປທາ ປຎ຺ຫພ຺ຍາກຣຓູປສມ຺ປທາຕິ ອິມາຫິ ອຸປສມ຺ປທາຫິ ອຸປສມ຺ປນ຺ນານໍ ໂລກວຊ຺ຊສິກ຺ຂາປທວີຕິກ຺ກເມ ອຠພ຺ພຕ຺ຕາ ຄຣຸຘມ຺ມປຏິຄ຺ຄຫຓູປສມ຺ປທາ ທູເຕນູປສມ຺ປທາ ອຏ຺ຐວາຈິກູປສມ຺ປທາຕິ ອິມາສຎ຺ຈ ຕິສ຺ສນ຺ນໍ ອຸປສມ຺ປທານໍ ຠິກ຺ຂຸນີນໍເຍວ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ເຖເນວ ກມ຺ເມນ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ຄຫິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຖາ ຫິ ເອຫິຠິກ຺ຂູປສມ຺ປທາ ອນ຺ຕິມຠວິການໍເຍວ, ສຣຓຄມນູປສມ຺ປທາ ປຣິສຸທ຺ຘານໍ, ໂອວາທປຏິຄ຺ຄຫຓປຎ຺ຫພ຺ຍາກຣຓູປສມ຺ປທາ ມຫາກສ຺ສປໂສປາການໍ, ນ ຈ ເຕ ຠພ຺ພາ ປາຣາຊິກາທິໂລກວຊ຺ຊໍ ອາປຊ຺ຊິຕຸໍ, ຄຣຸຘມ຺ມປຏິຄ຺ຄຫຓາທໂຍ ຈ ຠິກ຺ຂຸນີນໍເຍວ ອນຸຎ຺ຎາຕາ, ອຍຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸ, ຕສ຺ມາ ເອຕ຺ຖ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ເຖນ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນວ ຄຫິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ເຊສຸ ປນ ສິກ຺ຂາປເທສຸ ອຎ຺ເຎປິ ເອຫິຠິກ຺ຂູປສມ຺ປທາຍ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາທໂຍ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເຕປິ ຫິ ສຫເສຍ຺ຍາທິປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕິເຍວ. ຍທິ ເອວໍ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ເຊສຸປິ ສິກ຺ຂາປເທສຸ ‘‘ອຍໍ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ອຘິປ຺ເປໂຕ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ເຖເນວ ກມ຺ເມນ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ໂຕຕິ? ສພ຺ພສິກ຺ຂາປທວີຕິກ຺ກມາຣຫຕ຺ຕາ ສພ຺ພກາລິກຕ຺ຕາ ຈ. ເອຫິຠິກ຺ຂູປສມ຺ປທາທໂຍ ຫິ ນ ສພ຺ພສິກ຺ຂາປທວີຕິກ຺ກມາຣຫາ ອສພ຺ພກາລິກາ ຈ. ຕຖາ ຫິ ອຏ຺ຐສຸ ອຸປສມ຺ປທາສຸ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ຖກມ຺ມູປສມ຺ປທາ ທູເຕນູປສມ຺ປທາ ອຏ຺ຐວາຈິກູປສມ຺ປທາຕິ ອິມາ ຕິສ຺ໂສເຍວ ຖາວຣາ, ເສສາ ພຸທ຺ເຘ ຘຣມາເນເຍວ ອເຫສຸໍ. ເຕເນວ ຈ ຠິກ຺ຂຸນີວິຠງ຺ເຄປິ (ປາຈິ. ໖໕໘) ‘‘ຕຕ຺ຣ ຍາຍໍ ຠິກ຺ຂຸນີ ສມຄ຺ເຄນ ອຸຠໂຕສງ຺ເຆນ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ເຖນ ກມ຺ເມນ ອກຸປ຺ເປນ ຐານາຣເຫນ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາ, ອຍໍ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ອຘິປ຺ເປຕາ ຠິກ຺ຂຸນີ’’ຕິ ທູເຕນູປສມ຺ປທາຍ ອຏ຺ຐວາຈິກູປສມ຺ປທາຍ ຈ ອຸປສມ຺ປນ຺ນໍ ອນ຺ໂຕກຕ຺ວາ ອຸຠໂຕສງ຺ເຆນ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ເຖເນວ ກມ຺ເມນ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາ ຠິກ຺ຂຸນີ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ຄຣຸຘມ຺ມປຏິຄ຺ຄຫຓູປສມ຺ປທາຍ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາ ຕສ຺ສາ ອຸປສມ຺ປທາຍ ປາຏິປຸຄ຺ຄລິກຠາວໂຕ ອສພ຺ພກາລິກຕ຺ຕາ. ຄຣຸຘມ຺ມປຏິຄ຺ຄຫຓູປສມ຺ປທາ ຫິ ມຫາປຊາປຕິຍາ ເອວ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ປາຏິປຸຄ຺ຄລິກາຕິ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ພສິກ຺ຂາປທວີຕິກ຺ກມາຣຫໍ ສພ຺ພກາລິກາຍ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ຖກມ຺ມູປສມ຺ປທາຍ ອຸປສມ຺ປນ຺ນເມວ ຄເຫຕ຺ວາ ສພ຺ພສິກ຺ຂາປທານິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕານີຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຍທິ ເອວໍ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ເຊສຸ ສິກ຺ຂາປເທສຸ ຈ ເອຫິຠິກ຺ຂູປສມ຺ປນ຺ນາທີນມ຺ປິ ສງ຺ຄໂຫ ກຖໍ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ? ອຕ຺ຖໂຕ ອາປນ຺ນຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ທ຺ເວ ປຸຄ຺ຄລາ ອຠພ຺ພາ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິຕຸໍ ພຸທ຺ຘາ ຈ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ຈ, ທ຺ເວ ປຸຄ຺ຄລາ ຠພ຺ພາ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິຕຸໍ ຠິກ຺ຂູ ຈ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ຈາ’’ຕິ (ປຣິ. ໓໒໒) ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອຫິຠິກ຺ຂູປສມ຺ປນ຺ນາທໂຍປິ ອສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ອສ຺ສຕິຍາ ອຈິຕ຺ຕກໍ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊໍ ສຫເສຍ຺ຍາທິອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ອາປນ຺ນນ຺ຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ສາໂຣ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອິໂຕ ອຎ຺ຎຖາ ເກນຈິ ປປຎ຺ຈິຕໍ, ນ ຕໍ ສາຣໂຕ ປຈ຺ເຈຕພ຺ພໍ.

ນິຣຸຕ຺ຕິວເສນາຕິ ນິພ຺ພຈນວເສນ. ອຠິລາປວເສນາຕິ ໂວຫາຣວເສນ. ອນຸປ຺ປນ຺ນາຍ ກມ຺ມວາຈາຍາຕິ ອນຸປ຺ປນ຺ນາຍ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ຖກມ຺ມວາຈາຍ. ຄຸຓວເສນາຕິ ສີລາທິຕໍຕໍຄຸຓໂຍຄໂຕ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຠິນ຺ທຕິ ປາປເກ ອກຸສເລ ຘມ຺ເມຕິ ຠິກ຺ຂູຕິ ນິພ຺ພຈນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຠິກ຺ຂຸປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສິກ຺ຂາສາຊີວປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ

ສິກ຺ຂິຕພ຺ພາຕິ ອາເສວິຕພ຺ພາ. ອຸຕ຺ຕມນ຺ຕິ ວິສິຏ຺ຐໍ. ອຘິສີລາທີສຸ ວິຊ຺ຊມາເນສຸ ສີລາທີຫິປິ ຠວິຕພ຺ພໍ. ຍຖາ ຫິ ໂອມກຕຣປ຺ປມາຓໍ ຉຕ຺ຕໍ ວາ ຘຊໍ ວາ ອຸປາທາຍ ອຕິເຣກປ຺ປມາຓໍ ‘‘ອຕິຉຕ຺ຕໍ ອຕິຘໂຊ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວມິຫາປິ ‘‘ອນຸກ຺ກຏ຺ຐສີລໍ ອຸປາທາຍ ອຘິສີເລນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ຕຖາ ອນຸກ຺ກຏ຺ຐໍ ຈິຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຎຎ຺ຈ ອຸປາທາຍ ອຘິຈິຕ຺ເຕນ ອຘິປຎ຺ຎາຍ ຈ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ມນສິ ກຕ຺ວາ ສີລາທິໍ ສຣູປໂຕ ວິຠາເວຕຸກາໂມ ‘‘ກຕມໍ ປເນຕ຺ຖ ສີລ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ອຏ຺ຐງ຺ຄສີລໍ ທສງ຺ຄສີເລສ຺ເວວ ອນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ວິສຸໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ປຎ຺ຈງ຺ຄທສງ຺ຄສີລ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສີລນ຺ຕິ ຈາຣິຕ຺ຕວາຣິຕ຺ຕວເສນ ທຸວິຘໍ ວິນຍປິຏກປຣິຍາປນ຺ນໍ ສິກ຺ຂາປທສີລໍ. ຕຎ຺ຫິ ໂຍ ນໍ ປາຕິ ຣກ຺ຂຕິ, ຕໍ ໂມກ຺ເຂຕິ ໂມເຈຕິ ອາປາຍິກາທີຫິ ທຸກ຺ເຂຫີຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສໍວຣຓໍ ສໍວໂຣ, ກາຍວາຈາຫິ ອວີຕິກ຺ກໂມ. ປາຕິໂມກ຺ຂເມວ ສໍວໂຣ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວໂຣ. ໂສ ເອວ ສີລນຏ຺ເຐນ ສີລນ຺ຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສີລໍ.

ອປໂຣ ນໂຍ (ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໓໑; ອິຕິວຸ. ອຏ຺ຐ. ໙໗) – ກິເລສານໍ ພລວຠາວໂຕ ປາປກິຣິຍາຍ ສຸກຣຠາວໂຕ ປຸຎ຺ຎກິຣິຍາຍ ຈ ທຸກ຺ກຣຠາວໂຕ ພຫຸກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອປາເຍສຸ ປຕນສີໂລຕິ ປາຕີ, ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ. ອນິຈ຺ຈຕາຍ ວາ ຠວາຠວາທີສຸ ກມ຺ມເວຄກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ຆຏິຍນ຺ຕໍ ວິຍ ອນວຏ຺ຐາເນນ ປຣິພ຺ຠມນໂຕ ຄມນສີໂລຕິ ປາຕີ, ມຣຓວເສນ ວາ ຕມ຺ຫິ ຕມ຺ຫິ ສຕ຺ຕນິກາເຍ ອຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ປຕນສີໂລຕິ ປາຕີ, ສຕ຺ຕສນ຺ຕາໂນ, ຈິຕ຺ຕເມວ ວາ. ຕໍ ປາຕິນໍ ສໍສາຣທຸກ຺ຂໂຕ ໂມກ຺ເຂຕີຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຫິ ວິໂມກ຺ເຂນ ສຕ຺ໂຕ ວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ຈິຕ຺ຕໂວທານາ ວິສຸຊ຺ຌນ຺ຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໑໐໐), ‘‘ອນຸປາທາຍ ອາສເວຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໘) ຈ.

ອຖ ວາ ອວິຊ຺ຊາທິນາ ເຫຕຸນາ ສໍສາເຣ ປຕຕິ ຄຈ຺ຉຕິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ປາຕິ. ‘‘ອວິຊ຺ຊານີວຣຓານໍ ສຕ຺ຕານໍ ຕຓ຺ຫາສໍໂຍຊນານໍ ສນ຺ຘາວຕໍ ສໍສຣຕ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໒໔) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສ ປາຕິໂນ ສຕ຺ຕສ຺ສ ຕຓ຺ຫາທິສໍກິເລສຕ຺ຕຍໂຕ ໂມກ຺ໂຂ ເອເຕນາຕິ ປາຕິໂມກ຺ໂຂ. ‘‘ກຓ຺ເຐກາໂຬ’’ຕິອາທີນໍ ວິຍສ຺ສ ສມາສສິທ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອຖ ວາ ປາເຕຕິ ວິນິປາເຕຕິ ທຸກ຺ເຂຫີຕິ ປາຕິ, ຈິຕ຺ຕໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ຈິຕ຺ເຕນ ນີຍຕິ ໂລໂກ, ຈິຕ຺ເຕນ ປຣິກສ຺ສຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໖໒). ຕສ຺ສ ປາຕິໂນ ໂມກ຺ໂຂ ເອເຕນາຕິ ປາຕິໂມກ຺ໂຂ. ປຕຕິ ວາ ເອເຕນ ອປາຍທຸກ຺ເຂ ສໍສາຣທຸກ຺ເຂ ຈາຕິ ປາຕິ, ຕຓ຺ຫາສໍກິເລໂສ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ຕຓ຺ຫາ ຊເນຕິ ປຸຣິສໍ (ສໍ. ນິ. ໑.໕໕-໕໗), ຕຓ຺ຫາທຸຕິໂຍ ປຸຣິໂສ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໙; ອິຕິວຸ. ໑໕, ໑໐໕) ຈ ອາທິ. ຕໂຕ ປາຕິໂຕ ໂມກ຺ໂຂຕິ ປາຕິໂມກ຺ໂຂ.

ອຖ ວາ ປຕຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ປາຕິ, ຉ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກພາຫິຣານິ ອາຍຕນານິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ຉສຸ ໂລໂກ ສມຸປ຺ປນ຺ໂນ, ຉສຸ ກຸພ຺ພຕິ ສນ຺ຖວ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໗໐; ສຸ. ນິ. ໑໗໑). ຕໂຕ ຉອຊ຺ຌຕ຺ຕິກພາຫິຣາຍຕນສງ຺ຂາຕໂຕ ປາຕິໂຕ ໂມກ຺ໂຂຕິ ປາຕິໂມກ຺ໂຂ.

ອຖ ວາ ປາໂຕ ວິນິປາໂຕ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ປາຕີ, ສໍສາໂຣ. ຕໂຕ ໂມກ຺ໂຂຕິ ປາຕິໂມກ຺ໂຂ.

ອຖ ວາ ສພ຺ພໂລກາຘິປຕິຠາວໂຕ ຘມ຺ມິສ຺ສໂຣ ຠຄວາ ປຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ມຸຈ຺ຈຕິ ເອເຕນາຕິ ໂມກ຺ໂຂ, ປຕິໂນ ໂມກ຺ໂຂ ເຕນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ປຕິໂມກ຺ໂຂ, ປຕິໂມກ຺ໂຂ ເອວ ປາຕິໂມກ຺ໂຂ. ສພ຺ພຄຸຓານໍ ວາ ມູລຠາວໂຕ ອຸຕ຺ຕມຏ຺ເຐນ ປຕິ ຈ ໂສ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ອຕ຺ເຖນ ໂມກ຺ໂຂ ຈາຕິ ປຕິໂມກ຺ໂຂ, ປຕິໂມກ຺ໂຂ ເອວ ປາຕິໂມກ຺ໂຂ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປາຕິໂມກ຺ຂນ຺ຕິ ມຸຂເມຕໍ ປມຸຂເມຕ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໑໓໕) ວິຕ຺ຖາໂຣ.

ອຖ ວາ ປ-ອິຕິ ປກາເຣ, ອຕີຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ, ຕສ຺ມາ ປກາເຣຫິ ອຈ຺ຈນ຺ຕໍ ໂມກ຺ເຂຕີຕິ ປາຕິໂມກ຺ໂຂ. ອິທຎ຺ຫິ ສີລໍ ສຍໍ ຕທງ຺ຄວເສນ ສມາຘິສຫິຕໍ ປຎ຺ຎາສຫິຕຎ຺ຈ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ຈ ອຈ຺ຈນ຺ຕໍ ໂມກ຺ເຂຕິ ໂມເຈຕີຕິ ປາຕິໂມກ຺ໂຂ.

ປຕິ ປຕິ ໂມກ຺ໂຂຕິ ວາ ປຕິໂມກ຺ໂຂ, ຕມ຺ຫາ ຕມ຺ຫາ ວີຕິກ຺ກມໂທສໂຕ ປຈ຺ເຈກໍ ໂມກ຺ເຂຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ປຕິໂມກ຺ໂຂ ເອວ ປາຕິໂມກ຺ໂຂ. ໂມກ຺ໂຂ ວາ ນິພ຺ພານໍ, ຕສ຺ສ ໂມກ຺ຂສ຺ສ ປຏິພິມ຺ພຠູໂຕຕິ ປຕິໂມກ຺ໂຂ. ສີລສໍວໂຣ ຫິ ສູຣິຍສ຺ສ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນໍ ວິຍ ນິພ຺ພານສ຺ສ ອຸທຍຠູໂຕ ຕປ຺ປຏິຠາໂຄ ຈ ຍຖາຣຫໍ ກິເລສນິພ຺ພາປນໂຕ, ປຕິໂມກ຺ໂຂເຍວ ປາຕິໂມກ຺ໂຂ. ປຕິວຕ຺ຕຕິ ໂມກ຺ຂາຠິມຸຂນ຺ຕິ ວາ ປຕິໂມກ຺ຂໍ, ປຕິໂມກ຺ຂເມວ ປາຕິໂມກ຺ຂນ຺ຕິ ເອວໍ ຕາເວຕ຺ຖ ປາຕິໂມກ຺ຂສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ສໍວຣຕິ ປິທຫຕິ ເອເຕນາຕິ ສໍວໂຣ, ປາຕິໂມກ຺ຂເມວ ສໍວໂຣ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວໂຣ. ໂສ ເອວ ສີລໍ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສີລໍ, ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ຕໂຕ ຕໂຕ ວີຕິກ຺ກມິຕພ຺ພໂຕ ວິຣຕິໂຍ ເຈວ ເຈຕນາ ຈ.

ອຘິສີລນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອນວເສສໂຕ ກາຍິກວາຈສິກສໍວຣຠາວໂຕ ຈ ມຄ຺ຄສີລສ຺ສ ປທຏ຺ຐານຠາວໂຕ ຈ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສີລໍ ອຘິກໍ ວິສິຏ຺ຐໍ ສີລໍ ອຘິສີລນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຊ຺ໂຊຕານນ຺ຕິ ອາໂລການໍ. ນນຸ ຈ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາປິ ຘມ຺ມຕາວເສນ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສີເລນ ສມນ຺ນາຄຕາວ ໂຫນ຺ຕິ, ເອວໍ ສຕິ ກສ຺ມາ ‘‘ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທເຍວ ປວຕ຺ຕຕິ, ນ ວິນາ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທາ’’ຕິ ນິຍເມຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ນ ຫິ ຕໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ກິຎ຺ຈາປິ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສມ຺ປນ຺ນາຄຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ປນ ເຕສໍ ວເສນ ວິຕ຺ຖາຣິຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອິມສ຺ມິໍ ວີຕິກ຺ກເມ ອິທໍ ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິ ປຎ຺ຎປນໍ ອຎ຺ເຎສໍ ອວິສໂຍ, ພຸທ຺ຘານໍເຍວ ເອສ ວິສໂຍ, ພຸທ຺ຘານໍ ພລນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ພຸທ຺ຘາເຍວ ປນາ’’ຕິອາທິ. ໂລກິຍສີລສ຺ສ ອຘິສີລຠາໂວ ປຣິຍາເຍນາຕິ ນິປ຺ປຣິຍາຍເມວ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣໂຕປິ ຈ ມຄ຺ຄຜລສມ຺ປຍຸຕ຺ຕເມວ ສີລໍ ອຘິສີລ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ຕໍ ສມາປນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂູຕິ ຄຫຏ຺ເຐສຸ ໂສຕາປນ຺ນານໍ ສທາຣວີຕິກ຺ກມສມ຺ຠວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ເຕ ສປຸຕ຺ຕທາຣາ ອຄາຣໍ ອຊ຺ຌາວສນ຺ຕິ.

ສມາທາປນໍ ສມາທານຎ຺ຈາຕິ ອຎ຺ເຎສໍ ສມາທາປນໍ ສຍໍ ສມາທານຎ຺ຈ. ອຘິຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ມຄ຺ຄສມາຘິສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ ອຘິຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ນ ວິນາ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທາຕິ ກິຎ຺ຈາປິ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານໍ ວິປສ຺ສນາປາທກໍ ອຏ຺ຐສມາປຕ຺ຕິຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິເຍວ, ນ ປນ ເຕ ຕຕ຺ຖ ອຎ຺ເຎ ສມາທາເປຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕີຕິ ນ ເຕສໍ ວເສນ ວິຕ຺ຖາຣິຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ວິປສ຺ສນາປຎ຺ຎາຍປິ ອຘິປຎ຺ຎຕາສາຘເນ ‘‘ນ ວິນາ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທາ’’ຕິ ວຈນໍ ອິມິນາວ ອຘິປ຺ປາເຍນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ໂລກິຍຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຘິຈິຕ຺ຕຕາ ປຣິຍາເຍນາຕິ ນິປ຺ປຣິຍາຍເມວ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕໂຕປິ ຈ ມຄ຺ຄຜລຈິຕ຺ຕເມວ ອຘິຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຕໍ ປນ ອິຘ ອນຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອິມິນາ ອຏ຺ຐກຖາວຈເນນ ໂລກິຍຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວເສນ ອຘິຈິຕ຺ຕສິກ຺ຂາປິ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ນ ຫິ ຕໍ ສມາປນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂຸ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວຕີຕິ ຈ ອິມິນາ ໂລກິຍອຘິຈິຕ຺ຕໍ ສມາປນ຺ໂນ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວຕີຕິ ອາປນ຺ນໍ. ອຘິປຎ຺ຎານິທ຺ເທເສ ຈ ‘‘ຕໂຕປິ ຈ ມຄ຺ຄຜລປຎ຺ຎາວ ອຘິປຎ຺ຎາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ສາ ປນ ອິຘ ອນຘິປ຺ເປຕາ. ນ ຫິ ຕໍ ສມາປນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂຸ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ໂລກິຍປຎ຺ຎາວເສນ ອຘິປຎ຺ຎາສິກ຺ຂາຍປິ ອິຘາຘິປ຺ເປຕຠາໂວ ຕໍ ສມາປນ຺ນສ຺ສ ເມຖຸນຘມ຺ມປຏິເສວນຎ຺ຈ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອນຸຎ຺ຎາຕນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ອິທຎ຺ຈ ສພ຺ພໍ ‘‘ຕຕ຺ຣ ຍາຍໍ ອຘິສີລສິກ຺ຂາ, ອຍໍ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ອຘິປ຺ເປຕາ ສິກ຺ຂາ’’ຕິ ອິມາຍ ປາຬິຍາ ນ ສເມຕິ. ອຍຎ຺ຫິ ປາຬິ ອຘິສີລສິກ຺ຂາວ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕາ, ນ ອິຕຣາຕິ ທີເປຕິ, ຕສ຺ມາ ປາຬິຍາ ອຏ຺ຐກຖາຍ ຈ ເອວມຘິປ຺ປາໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ – ໂລກິຍອຘິຈິຕ຺ຕອຘິປຎ຺ຎາສມາປນ຺ນສ຺ສ ຕຖາຣູປປຈ຺ຈຍໍ ປຏິຈ຺ຈ ‘‘ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ຕໂຕ ອຘິຈິຕ຺ຕໂຕ ອຘິປຎ຺ຎໂຕ ຈ ປຣິຫານິ ສມ຺ຠວຕີຕິ ຕໍ ທ຺ວຍໍ ສມາປນ຺ເນນ ນ ສກ຺ກາ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວິຕຸນ຺ຕິ ປາຬິຍໍ ອຘິສີລສິກ຺ຂາວ ວຸຕ຺ຕາ. ອຘິສີລສິກ຺ຂຎ຺ຫິ ຍາວ ວີຕິກ຺ກມໍ ນ ກໂຣຕິ, ຕາວ ສມາປນ຺ໂນວ ໂຫຕິ. ນ ຫິ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທມຕ຺ເຕນ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສີລໍ ຠິນ຺ນໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ໂລກິຍອຘິຈິຕ຺ຕໂຕ ອຘິປຎ຺ຎໂຕ ຈ ປຣິຫາຍິຕ຺ວາປິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເມຖຸນຘມ຺ມປຏິເສວນໍ ກທາຈິ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ຕໍ ທ຺ວຍໍ ອປ຺ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ມຄ຺ຄຜລຘມ຺ມານໍ ອກຸປ຺ປສຠາວຕ຺ຕາ ຕໍ ສມາປນ຺ນສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຕໂຕ ປຣິຫາຍິຕ຺ວາ ເມຖຸນຘມ຺ມປຏິເສວນໍ ນາມ ນ ກທາຈິ ສມ຺ຠວຕີຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣາຘິຈິຕ຺ຕອຘິປຎ຺ຎານໍເຍວ ປຏິກ຺ເຂໂປ ກໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອຕ຺ຖິ ທິນ຺ນໍ ອຕ຺ຖິ ຍິຏ຺ຐນ຺ຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິມິນາ –

‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມໍ ກມ຺ມສ຺ສກຕຎ຺ຎາຓໍ? ‘ອຕ຺ຖິ ທິນ຺ນໍ, ອຕ຺ຖິ ຍິຏ຺ຐໍ, ອຕ຺ຖິ ຫຸຕໍ, ອຕ຺ຖິ ສຸກຕທຸກ຺ກຏານໍ ກມ຺ມານໍ ຜລໍ ວິປາໂກ, ອຕ຺ຖິ ອຍໍ ໂລໂກ, ອຕ຺ຖິ ປໂຣ ໂລໂກ, ອຕ຺ຖິ ມາຕາ, ອຕ຺ຖິ ປິຕາ, ອຕ຺ຖິ ສຕ຺ຕາ ໂອປປາຕິກາ, ອຕ຺ຖິ ໂລເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ສມ຺ມຄ຺ຄຕາ ສມ຺ມາ ປຏິປນ຺ນາ, ເຍ ອິມຎ຺ຈ ໂລກໍ ປຣຎ຺ຈ ໂລກໍ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ປເວເທນ຺ຕີ’ຕິ ຍາ ເອວຣູປາ ປຎ຺ຎາ ປຊານນາ…ເປ… ອໂມໂຫ ຘມ຺ມວິຈໂຍ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ, ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ກມ຺ມສ຺ສກຕຎ຺ຎາຓໍ. ຐເປຕ຺ວາ ສຈ຺ຈານຸໂລມິກໍ ຎາຓໍ ສພ຺ພາປິ ສາສວາ ກຸສລາ ປຎ຺ຎາ ກມ຺ມສ຺ສກຕຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ (ວິຠ. ໗໙໓) –

ອິມໍ ວິຠງ຺ຄປາຬິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ຕຕ຺ຖ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໗໙໓) ອຕ຺ຖິ ທິນ຺ນນ຺ຕິອາທີສຸ ທິນ຺ນປຈ຺ຈຍາ ຜລໍ ອຕ຺ຖີຕິ ອິມິນາ ອຸປາເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ທິນ຺ນນ຺ຕິ ຈ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມສີເສນ ທານໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍິຏ຺ຐນ຺ຕິ ມຫາຍາໂຄ, ສພ຺ພສາຘາຣຓໍ ມຫາທານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຫຸຕນ຺ຕິ ປໂຫນກສກ຺ກາໂຣ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ອຕ຺ຖິ ມາຕາ, ອຕ຺ຖິ ປິຕາຕິ ມາຕາປິຕູສຸ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິມິຈ຺ຉາປຏິປຕ຺ຕິອາທີນໍ ຜລສມ຺ຠໂວ ວຸຕ຺ໂຕ. ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ຍໍ ຎາຓໍ ‘‘ອິທໍ ກມ຺ມໍ ສກໍ, ອິທໍ ໂນ ສກ’’ນ຺ຕິ ຊານາຕິ, ອິທໍ ກມ຺ມສ຺ສກຕຎ຺ຎາຓໍ ນາມ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ຕິວິຘໍ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ຕິວິຘໍ ມໂນທຸຈ຺ຈຣິຕນ຺ຕິ ອິທໍ ນ ສກກມ຺ມໍ ນາມ, ຕີສຸ ທ຺ວາເຣສຸ ທສວິຘມ຺ປິ ສຸຈຣິຕໍ ສກກມ຺ມໍ ນາມ. ອຕ຺ຕໂນ ວາປິ ໂຫຕຸ ປຣສ຺ສ ວາ, ສພ຺ພມ຺ປິ ອກຸສລໍ ນ ສກກມ຺ມໍ ນາມ. ກສ຺ມາ? ອຕ຺ຖຠຎ຺ຊນໂຕ ອນຕ຺ຖຊນນໂຕ ຈ. ອຕ຺ຕໂນ ວາ ໂຫຕຸ ປຣສ຺ສ ວາ, ສພ຺ພມ຺ປິ ກຸສລໍ ສກກມ຺ມໍ ນາມ. ກສ຺ມາ? ອນຕ຺ຖຠຎ຺ຊນໂຕ ອຕ຺ຖຊນນໂຕ ຈ. ເອວໍ ຊານນສມຕ຺ເຖ ອິມສ຺ມິໍ ກມ຺ມສ຺ສກຕຎ຺ຎາເຓ ຐຕ຺ວາ ພຫຸໍ ທານໍ ທຕ຺ວາ ສີລໍ ປູເຣຕ຺ວາ ອຸໂປສຖໍ ສມາທິຍິຕ຺ວາ ສຸເຂນ ສຸຂໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວິຕ຺ວາ ນິພ຺ພານໍ ປຕ຺ຕານໍ ສຕ຺ຕານໍ ຄຓນປຣິຈ຺ເຉໂທ ນຕ຺ຖິ. ຐເປຕ຺ວາ ສຈ຺ຈານຸໂລມິກໍ ຎາຓນ຺ຕິ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈສ຺ສ ປຣມຕ຺ຖສຈ຺ຈສ຺ສ ຈ ອນຸໂລມນໂຕ ສຈ຺ຈານຸໂລມິກນ຺ຕິ ລທ຺ຘນາມໍ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ ຐເປຕ຺ວາ ອວເສສາ ສພ຺ພາປິ ສາສວາ ກຸສລາ ປຎ຺ຎາ ກມ຺ມສ຺ສກຕຎ຺ຎາຓເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕິລກ຺ຂຓາກາຣປຣິຈ຺ເຉທກນ຺ຕິ ອນິຈ຺ຈາທິລກ຺ຂຓຕ຺ຕຍສ຺ສ ຫຸຕ຺ວາ ອຠາວາທິອາກາຣປອຈ຺ຉິນ຺ທນກໍ. ອຘິປຎ຺ຎາຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ອຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ ອຘິປຎ຺ຎາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

‘‘ກລ຺ຍາຓກາຣີ ກລ຺ຍາຓໍ, ປາປກາຣີ ຈ ປາປກໍ;

ອນຸໂຠຕິ ທ຺ວຍເມຕໍ, ອນຸພນ຺ຘຕິ ກາຣກ’’ນ຺ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໒໕໖);

ເອວໍ ອຕີເຕ ອນາຄເຕ ຈ ວຏ຺ຏມູລກທຸກ຺ຂສລ຺ລກ຺ຂຓວເສນ ສໍເວຄວຕ຺ຖຸຕາຍ ວິມຸຕ຺ຕິອາກງ຺ຂາຍ ປຈ຺ຈຍຠູຕາ ກມ຺ມສ຺ສກຕປຎ຺ຎາ ອຘິປຎ຺ຎາຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ໂລກິຍປຎ຺ຎາຍ ອຘິປຎ຺ຎາຠາໂວ ປຣິຍາເຍນາຕິ ນິປ຺ປຣິຍາຍເມວ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕໂຕປິ ຈ ມຄ຺ຄຜລປຎ຺ຎາວ ອຘິປຎ຺ຎາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສຫ ອາຊີວນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ສາຊີໂວຕິ ສພ຺ພສິກ຺ຂາປທໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ສພ຺ພມ຺ປິ…ເປ… ຕສ຺ມາ ສາຊີວນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ສິກ຺ຂາປທນ຺ຕິ ‘‘ນາມກາໂຍ ປທກາໂຍ ນິຣຸຕ຺ຕິກາໂຍ ພ຺ຍຎ຺ຊນກາໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ຠຄວໂຕ ວຈນສງ຺ຂາຕໍ ສິກ຺ຂາປທໍ. ສຠາຄວຸຕ຺ຕິໂນຕິ ສມານວຸຕ຺ຕິກາ, ສທິສປ຺ປວຕ຺ຕິກາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອາເຘຍ຺ຍາເປກ຺ຂຕ຺ຕາ ອຘິກຣຓສ຺ສ ກິມາເຘຍ຺ຍມເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ‘‘ຕສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ ອຘິກຣຓໍ ນິທ຺ທິຏ຺ຐນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ຕໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຘິກຣຓໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ, ຕໍ ສາຊີວສງ຺ຂາຕໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ‘‘ຍຖາສິກ຺ຂາປທໍ ນຸ ໂຂ ສິກ຺ຂາມິ, ນ ສິກ຺ຂາມີ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕິວເສນ ສິກ຺ຂາປທວິສຍຕ຺ຕາ ຕທາເຘຍ຺ຍຠູຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຘິກຣຓໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນນຸ ຈ ‘‘ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ປທຠາຊນໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ‘‘ຍໍ ສິກ຺ຂໍ ສາຊີວຎ຺ຈ ສມາປນ຺ໂນ, ຕທຸຠຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ເຕສຸ ສິກ຺ຂຕິ, ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ເອວມວຕ຺ວາ ‘‘ຕສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂຕິ, ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ ສາຊີວສມາປນ຺ໂນ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອນ຺ໂຕລີນໂຈທນໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ນ ເກວລຎ຺ຈາຍເມຕສ຺ມິ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ຕສ຺ສາ ຈ ສິກ຺ຂາຍາຕິ ຕສ຺ສາ ອຘິສີລສງ຺ຂາຕາຍ ສິກ຺ຂາຍ. ສິກ຺ຂໍ ປຣິປູເຣນ຺ໂຕຕິ

ສີລສໍວຣໍ ປຣິປູເຣນ຺ໂຕ, ວາຣິຕ຺ຕສີລວເສນ ວິຣຕິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ເຈຕນໍ ຈາຣິຕ຺ຕສີລວເສນ ວິຣຕິວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ເຈຕນຎ຺ຈ ອຕ຺ຕນິ ປວຕ຺ເຕນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ສິກ຺ຂາປເທ ອວີຕິກ຺ກມນ຺ໂຕ ສິກ຺ຂຕີຕິ ‘‘ນາມກາໂຍ ປທກາໂຍ ນິຣຸຕ຺ຕິກາໂຍ ພ຺ຍຎ຺ຊນກາໂຍ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ຠຄວໂຕ ວຈນສງ຺ຂາຕໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ອວີຕິກ຺ກມນ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕສິກ຺ຂາປເທ ສິກ຺ຂຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສີລສໍວຣປູຣຓໍ ສາຊີວານຕິກ຺ກມນຎ຺ຈາຕິ ອິທເມວ ຈ ທ຺ວຍໍ ອິຘ ສິກ຺ຂນໍ ນາມາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕຕ຺ຖ ສາຊີວານຕິກ຺ກໂມ ສິກ຺ຂາປາຣິປູຣິຍາ ປຈ຺ຈໂຍ. ສາຊີວານຕິກ຺ກມໂຕ ຫິ ຍາວ ມຄ຺ຄາ ສິກ຺ຂາປາຣິປູຣີ ໂຫຕິ. ອປິເຈຕ຺ຖ ‘‘ສິກ຺ຂໍ ປຣິປູເຣນ຺ໂຕ ສິກ຺ຂຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ວິຣຕິເຈຕນາສງ຺ຂາຕສ຺ສ ສີລສໍວຣສ຺ສ ວິເສສໂຕ ສນ຺ຕາເນ ປວຕ຺ຕນກາໂລວ ຄຫິໂຕ, ‘‘ອວີຕິກ຺ກມນ຺ໂຕ ສິກ຺ຂຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ປນ ອປ຺ປວຕ຺ຕນກາໂລປິ. ສິກ຺ຂຎ຺ຫິ ປຣິປູຣຓວເສນ ອຕ຺ຕນິ ປວຕ຺ເຕນ຺ໂຕປິ ນິທ຺ທາທິວເສນ ອປ຺ປວຕ຺ເຕນ຺ໂຕປິ ວີຕິກ຺ກມາຠາວາ ‘‘ອວີຕິກ຺ກມນ຺ໂຕ ສິກ຺ຂຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ.

ສິກ຺ຂາສາຊີວປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ

‘‘ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາຍາ’’ຕິ ອຸຠຍຖາປິ ປາໂຐ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ໂຕ. ທຸພ຺ພລ຺ເຍ ອາວິກເຕປີຕິ ‘‘ຍໍນູນາຫໍ ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ເຂຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ທຸພ຺ພລຠາເວ ປກາສິເຕປິ. ສິກ຺ຂາຍ ປນ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາຍາຕິ ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິອາທິນາ ສິກ຺ຂາຍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາຍ. ຍສ຺ມາ ທິຣຕ຺ຕວຈເນ ຄຫິເຕ ເຕນ ປຸຣິມປຈ຺ຉິມປທານິ ສໍສິລິຏ຺ຐານິ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ຕສ຺ມິໍ ອຄ຺ຄຫິເຕ, ຕສ຺ມາ ທິຣຕ຺ຕວຈເນນ ພ຺ຍຎ຺ຊນສິລິຏ຺ຐຕາມຕ຺ຕເມວ ປໂຍຊນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ພ຺ຍຎ຺ຊນສິລິຏ຺ຐຕາຍາ’’ຕິ. ມຸຂາຣຸຬ຺ຫຕາຍາຕິ ຍສ຺ມາ ເອວຣູປໍ ວຈນໍ ໂລກສ຺ສ ມຸຂມາຣຸຬ຺ຫໍ, ຕສ຺ມາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ສມ຺ປາເທຕີຕິ ຕສ຺ສ ວິສຸໍ ອຕ຺ຖາຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ອຎ຺ຎປເທນ ທີເປນ຺ໂຕ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ສມ຺ປາເທຕິ. ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ກາຣເຓນ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ປຣິວາຣກປທວິຣຫິຕຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ. ອຕ຺ຖທີປກໍ ປທໍ ອຕ຺ຖປທໍ.

ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານສ຺ສາຕິ ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິອາທິສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານວຈນສ຺ສ. ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິອາທີສຸ ‘‘ເອວໍ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ທຸພ຺ພລ຺ຍາວິກມ຺ມຎ຺ເຈວ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາ ຈ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸຠຍມ຺ປິ ໂຫຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ເອກຈ຺ຈໍ ທຸພ຺ພລ຺ຍາວິກມ຺ມໍ ອຕ຺ໂຖ ໂຫຕີ’’ຕິ. ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິອາທິສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານວຈນສ຺ສ ທຸພ຺ພລ຺ຍາວິກມ຺ມປທຕ຺ໂຖ ນ ໂຫຕິ, ຕຖາປິ ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສິກ຺ຂາປຣິປູຣເຓ ທຸພ຺ພລ຺ຍາວິຠາວສ຺ສປິ ຄມ຺ຍມານຕ຺ຕາ ‘‘ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານສ຺ສ ເອກຈ຺ຈໍ ທຸພ຺ພລ຺ຍາວິກມ຺ມໍ ອຕ຺ໂຖ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ນໍ ອຕ຺ຖຠູຕໍ ທຸພ຺ພລ຺ຍາວິກມ຺ມໍ ສນ຺ຘາຍ.

ວິເສສາວິເສສນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເຍນ ທຸພ຺ພລ຺ຍາວິກມ຺ມເມວ ໂຫຕິ, ນ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ, ຕຕ຺ຖ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານທຸພ຺ພລ຺ຍາວິກມ຺ມານໍ ອຕ຺ຖິ ວິເສໂສ. ເຍນ ປນ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານຎ຺ເຈວ ທຸພ຺ພລ຺ຍາວິກມ຺ມຎ຺ຈ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ເນວຕ຺ຖິ ວິເສໂສຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ກຐກິຈ຺ຉຊີວເນຕິ ຘາຕູສຸ ປຐິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກິຈ຺ຉຊີວິກປ຺ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ອຸກ຺ກຓ຺ຐນໍ ອຸກ຺ກຓ຺ຐາ, ກິຈ຺ຉຊີວິກາ, ຕໍ ອິໂຕ ປຕ຺ໂຕຕິ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕ. ອິໂຕຕິ ອິໂຕ ຐານໂຕ, ອິໂຕ ວິຫາຣໂຕ ວາ. ເອຕ຺ຖາຕິ ຄນ຺ຕຸມິຈ຺ຉິຕໍ ປເທສໍ ວທຕິ. ອນຠິຣຕິຍາ ປີຬິໂຕ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ສີສໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘໍມຸໂຂ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ອາຫິຓ຺ຑຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຸທ຺ຘໍ ກຓ຺ຐໍ ກຕ຺ວາ ວິຫຣມາໂນ’’ຕິ.

ອຏ຺ຏີຍມາໂນຕິ ເອຕ຺ຖ ອຏ຺ຏມິວ ອຕ຺ຕານມາຈຣຕິ ອຏ຺ຏີຍຕີຕິ ອຏ຺ຏີຍສທ຺ທສ຺ສ ອນ຺ໂຕຄຘອຸປມານຠູຕກມ຺ມຕ຺ຕາ ອຸປເມຍ຺ຍຠູເຕນ ອຕ຺ຕນາວ ສກມ຺ມກຕ຺ຕໍ, ນ ຠິກ຺ຂຸຠາເວນາຕິ ອາຫ ‘‘ຠິກ຺ຂຸຠາວນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸຠາເວນາ’’ຕິ. ນ ຫິ ໂສ ຠິກ຺ຂຸຠາວໍ ອຏ຺ຏມິວ ອາຈຣຕິ, ກິຎ຺ຈຣຫິ ອຕ຺ຕານໍ ຕສ຺ມາ ຠິກ຺ຂຸຠາເວນ ກຣຓຠູເຕນ ອຕ຺ຕານໍ ອຏ຺ຏີຍມາໂນຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ກຣຓຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນ’’ນ຺ຕິ. ກຓ຺ເຐ ອາສຕ຺ເຕນ ອຏ຺ຏີເຍຍ຺ຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ກຣຓຕ຺ເຖເຍວ ກຣຓວຈນນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ຍຖາລກ຺ຂຓໍ ກຣຓວຈເນເນວ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ກຕ຺ຕຸອຕ຺ເຖ ວາ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ເຕນ ວາ ຠິກ຺ຂຸຠາເວນາ’’ຕິອາທິ, ເຕນ ກຕ຺ຕຸຠູເຕນ ຠິກ຺ຂຸຠາເວນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິມສ຺ມິໍ ປນຕ຺ເຖ ອຏ຺ຏໍ ກໂຣຕີຕິ ອຏ຺ຏີຍຕີຕິ ອຏ຺ຏີຍ-ສທ຺ທໍ ນິປ຺ຜາເທຕ຺ວາ ຕໂຕ ກມ຺ມນິ ມານ-ສທ຺ເທ ກເຕ ‘‘ອຏ຺ຏີຍມາໂນ’’ຕິ ປທສິທ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ອຏ຺ໂຏ ກຣິຍມາໂນ ປີຬິຍມາໂນ’’ຕິ. ຊິຄຸຈ຺ຉມາໂນຕິ ອິມິນາ ປນ ສມ຺ພນ຺ເຘ ກຣິຍມາເນ ຠິກ຺ຂຸຠາວນ຺ຕິ ອຸປໂຍຄຕ຺ເຖ ເອວ ອຸປໂຍຄວຈນນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ອສຸຈິໍ ວິຍ ຕໍ ຊິຄຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ’’ຕິ, ຕໍ ຠິກ຺ຂຸຠາວໍ ຊິຄຸຈ຺ຉນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຈາຫນ຺ຕິ ສເຈ ອຫໍ.

ປຈ຺ຈກ຺ຂານາກາເຣນ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ‘‘ປຈ຺ຈກ຺ເຂຍ຺ຍໍ ປຈ຺ຈກ຺ເຂຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຈ຺ຈກ຺ຂານາກາຣສມ຺ພນ຺ເຘນ ວຸຕ຺ຕານິ. ຠາວວິກປ຺ປາກາເຣນາຕິ ‘‘ອສ຺ສໍ ອສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ອາຄຕຕ຺ຕາ ຍໍ ຍໍ ຠວິຕຸກາໂມ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຠາວສ຺ສ ວິກປ຺ປາກາເຣນ, ຠິກ຺ຂຸຠາວໂຕ ອຎ຺ຎຠາວວິກປ຺ປາກາເຣນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໕໐. ນ ອຸສ຺ສຫາມີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອຸສ຺ສຫາຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ນ ວິສຫາມີຕິ ເອກຠຕ຺ຕາທີນໍ ອສຍ຺ຫຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ນ ຣມາມີຕິ ‘‘ປພ຺ພຊ຺ຊາມູລກໍ ນຕ຺ຖິ ເມ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ນາຠິຣມາມີຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ໂຕສາຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ.

ອິທານິ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານວາເຣ ຐຕ຺ວາ ອຍໍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ – ຕຕ຺ຖ ‘‘ສາມຎ຺ຎາ ຈວິຕຸກາໂມ’’ຕິອາທີຫິ ປເທຫິ ຈິຕ຺ຕນິຍມໍ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິອາທີຫິ ປເທຫິ ເຂຕ຺ຕນິຍມໍ ທສ຺ເສຕິ. ຍຖາ ຫິ ໂລເກ ສສ຺ສານໍ ຣຸຫນຏ຺ຐານໍ ‘‘ເຂຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວມິທມ຺ປິ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານສ຺ສ ຣຸຫນຏ຺ຐານຕ຺ຕາ ‘‘ເຂຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ປຈ຺ຈກ຺ຂາມິ ຘາເຣຫີ’’ຕິ ເອເຕນ ກາລນິຍມໍ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ວທຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ປໂຍຄນິຍມໍ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ອລໍ ເມ ພຸທ຺ເຘນ, ກິນ຺ນຸ ເມ ພຸທ຺ເຘນ, ນ ມມຕ຺ໂຖ ພຸທ຺ເຘນ, ສຸມຸຕ຺ຕາຫໍ ພຸທ຺ເຘນາ’’ຕິອາທີຫິ ອນາມຏ຺ຐກາລວເສນປິ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ວິຎ຺ຎາເປຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ວິຊານນນິຍມໍ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ອຸມ຺ມຕ຺ຕໂກ ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕິ, ອຸມ຺ມຕ຺ຕກສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕີ’’ຕິອາທີຫິ ປຸຄ຺ຄລນິຍມໍ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ອຣິຍເກນ ມິລກ຺ຂສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕິ, ໂສ ຈ ນປ຺ປຏິວິຊານາຕິ, ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາ’’ຕິອາທີຫິ ປຸຄ຺ຄລາທິນິຍເມ ສຕິປິ ວິຊານນນິຍມາສມ຺ຠວໍ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ທວາຍ ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕິ, ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາ’’ຕິອາທີຫິ ເຂຕ຺ຕາທິນິຍເມ ສຕິປິ ຈິຕ຺ຕນິຍມາຠາເວນ ນ ຣຸຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ສາເວຕຸກາໂມ ນ ສາເວຕິ, ອປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາ’’ຕິ ອິມິນາ ຈິຕ຺ຕນິຍເມປິ ສຕິ ປໂຍຄນິຍມາຠາເວນ ນ ຣຸຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ອວິຎ຺ຎຸສ຺ສ ສາເວຕິ, ວິຎ຺ຎຸສ຺ສ ນ ສາເວຕີ’’ຕິ ເອເຕຫິ ຈິຕ຺ຕເຂຕ຺ຕກາລປໂຍຄປຸຄ຺ຄລວິຊານນນິຍເມປິ ສຕິ ຍໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ສາເວຕິ, ຕສ຺ເສວ ສວເນນ ຣຸຫຕິ, ນ ອຎ຺ຎສ຺ສາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ສພ຺ພໂສ ວາ ປນ ນ ສາເວຕິ, ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາ’’ຕິ ອິທໍ ປນ ຈິຕ຺ຕາທິນິຍເມເນວ ສິກ຺ຂາ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາ ໂຫຕິ, ນ ອຎ຺ຎຖາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ຈິຕ຺ຕເຂຕ຺ຕກາລປໂຍຄປຸຄ຺ຄລວິຊານນນິຍມວເສນ ສິກ຺ຂາຍ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ຎຕ຺ວາ ຕທຠາເວນ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ກຖໍ? ອຸປສມ຺ປນ຺ນຠາວໂຕ ຈວິຕຸກາມຕາຈິຕ຺ເຕເນວ ຫິ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ, ນ ທວາ ວາ ຣວາ ວາ ຠຓນ຺ຕສ຺ສ. ເອວໍ ຈິຕ຺ຕວເສນ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ, ນ ຕທຠາເວນ.

ຕຖາ ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມິ, ຘມ຺ມໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມິ, ສງ຺ຆໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມິ, ສິກ຺ຂໍ, ວິນຍໍ, ປາຕິໂມກ຺ຂໍ, ອຸທ຺ເທສໍ, ອຸປຊ຺ຌາຍໍ, ອາຈຣິຍໍ, ສທ຺ຘິວິຫາຣິກໍ, ອນ຺ເຕວາສິກໍ, ສມານຸປຊ຺ຌາຍກໍ, ສມານາຈຣິຍກໍ, ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕານໍ ພຸທ຺ຘາທີນໍ ຈຕຸທ຺ທສນ຺ນໍ, ‘‘ຄິຫີຕິ ມໍ ຘາເຣຫິ, ອຸປາສໂກ, ອາຣາມິໂກ, ສາມເຓໂຣ, ຕິຕ຺ຖິໂຍ, ຕິຕ຺ຖິຍສາວໂກ, ອສ຺ສມໂຓ, ອສກ຺ຍປຸຕ຺ຕິໂຍຕິ ມໍ ຘາເຣຫີ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕານໍ ຄິຫິອາທີນໍ ອຏ຺ຐນ຺ນຎ຺ຈາຕິ ອິເມສໍ ທ຺ວາວີສຕິຍາ ເຂຕ຺ຕປທານໍ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ສເວວຈນສ຺ສ ວເສນ ເຕສຸ ຈ ຍໍກິຎ຺ຈິ ວຕ຺ຕຸກາມສ຺ສ ຍໍກິຎ຺ຈິ ວທໂຕປິ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ, ນ ຣຸກ຺ຂາທີນໍ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ນາມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ. ເອວໍ ເຂຕ຺ຕວເສນ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ, ນ ຕທຠາເວນ.

ຕຕ຺ຖ ຍເທຕໍ ‘‘ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິ ຈ ‘‘ມໍ ຘາເຣຫີ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ວຕ຺ຕມານກາລວຈນໍ, ຍານິ ຈ ‘‘ອລໍ ເມ ພຸທ຺ເຘນ, ກິນ຺ນຸ ເມ ພຸທ຺ເຘນ, ນ ມມຕ຺ໂຖ ພຸທ຺ເຘນ, ສຸມຸຕ຺ຕາຫໍ ພຸທ຺ເຘນາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອາຂ຺ຍາຕວເສນ ກາລໍ ອນາມສິຕ຺ວາ ປຸຣິເມຫິ ຈຸທ຺ທສຫິ ປເທຫິ ສທ຺ຘິໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕານິ ‘‘ອລໍ ເມ’’ຕິອາທີນິ ຈຕ຺ຕາຣິ ປທານິ, ເຕສໍເຍວ ຈ ສເວວຈນານໍ ວເສນ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ, ນ ‘‘ປຈ຺ຈກ຺ຂາສິ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ປຈ຺ຈກ຺ຂິສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ມໍ ຘາເຣສີ’’ຕິ ວາ ‘‘ຘາເຣສ຺ສສີ’’ຕິ ວາ ‘‘ຍນູນາຫໍ ປຈ຺ຈກ຺ເຂຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ວາຕິອາທີນິ ອຕີຕານາຄຕປຣິກປ຺ປວຈນານິ ຠຓນ຺ຕສ຺ສ. ເອວໍ ວຕ຺ຕມານກາລວເສນ ເຈວ ອນາມຏ຺ຐກາລວເສນ ຈ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ, ນ ຕທຠາເວນ.

ປໂຍໂຄ ປນ ທຸວິໂຘ ກາຍິໂກ ວາຈສິໂກ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ຍາຍ ກາຍຈິ ຠາສາຍ ວຈີເຠທໍ ກຕ຺ວາ ວາຈສິກປໂຍເຄເນວ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ, ນ ອກ຺ຂຣລິຂນໍ ວາ ຫຕ຺ຖມຸທ຺ທາທິທສ຺ສນໍ ວາ ກາຍປໂຍຄໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ. ເອວໍ ວາຈສິກປໂຍເຄເນວ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ, ນ ຕທຠາເວນ.

ປຸຄ຺ຄໂລ ປນ ທຸວິໂຘ ໂຍ ຈ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕິ, ຍສ຺ສ ຈ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕິ. ຕຕ຺ຖ ໂຍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕິ, ໂສ ສເຈ ອຸມ຺ມຕ຺ຕກຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕເວທນາຏ຺ຏານໍ ອຎ຺ຎຕໂຣ ນ ໂຫຕິ. ຍສ຺ສ ປນ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕິ, ໂສ ສເຈ ມນຸສ຺ສຊາຕິໂກ ໂຫຕິ, ນ ຈ ອຸມ຺ມຕ຺ຕກາທີນໍ ອຎ຺ຎຕໂຣ, ສມ຺ມຸຂີຠູໂຕ ຈ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ. ນ ຫິ ອສມ຺ມຸຂີຠູຕສ຺ສ ທູເຕນ ວາ ປຓ຺ເຓນ ວາ ອາໂຣຈນໍ ຣຸຫຕິ. ເອວໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕປຸຄ຺ຄລວເສນ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ, ນ ຕທຠາເວນ.

ວິຊານນມ຺ປິ ນິຍມິຕານິຍມິຕວເສນ ທຸວິຘໍ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ສ ເຍສໍ ວາ ນິຍເມຕ຺ວາ ‘‘ອິມສ຺ສ ອິເມສໍ ວາ ອາໂຣເຈມີ’’ຕິ ວທຕິ, ສເຈ ເຕ ຍຖາ ປກຕິຍາ ໂລເກ ມນຸສ຺ສາ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ອາວຊ຺ຊນສມເຍ ຊານນ຺ຕິ, ເອວໍ ຕສ຺ສ ວຈນານນ຺ຕຣເມວ ຕສ຺ສ ‘‘ອຍໍ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕ’’ຕິ ວາ ‘‘ຄິຫິຠາວໍ ປຕ຺ຖຍຕີ’’ຕິ ວາ ເຍນ ເກນຈິ ອາກາເຣນ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານຠາວໍ ຊານນ຺ຕິ, ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາ. ອຖ ອປຣຠາເຄ ‘‘ກິໍ ອິມິນາ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຊານນ຺ຕິ, ອຎ຺ເຎ ວາ ຊານນ຺ຕິ, ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາວ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາ. ອນິຍເມຕ຺ວາ ອາໂຣເຈນ຺ຕສ຺ສ ປນ ສເຈ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ໂຍ ໂກຈິ ມນຸສ຺ສຊາຕິໂກ ວຈນຕ຺ຖໍ ຊານາຕິ, ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາວ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາ. ເອວໍ ວິຊານນວເສນ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ, ນ ຕທຠາເວນ. ອິຕິ ອິເມສໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣານໍ ຈິຕ຺ຕາທີນໍ ວເສເນວ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ, ນ ອຎ຺ຎຖາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

໕໑. ‘‘ວທຕີ’’ຕິ ວຈີເຠທປ຺ປໂຍຄໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕທນນ຺ຕຣໍ ‘‘ວິຎ຺ຎາເປຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເຕເນວ ວຈີເຠເທນ ອຘິປ຺ປາຍວິຎ຺ຎາປນໍ ອິຘາຘິປ຺ເປຕໍ, ນ ເຍນ ເກນຈິ ອຸປາເຍນາຕິ ອາຫ ‘‘ເຕເນວ ວຈີເຠເທນາ’’ຕິ. ປທປຈ຺ຈາຠຏ຺ຐໍ ກຕ຺ວາຕິ ປທວິປຣາວຸຕ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາ. ອິທຎ຺ຈ ປທປ຺ປໂຍຄສ຺ສ ອນິຍມິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ຫິ ໂລເກ ‘‘ອາຫຣ ປຕ຺ຕໍ, ປຕ຺ຕໍ ອາຫຣາ’’ຕິ ອນິຍມິເຕນ ປທປ຺ປໂຍເຄນ ຕທຕ຺ຖວິຎ຺ຎາປນໍ ທິຏ຺ຐໍ, ເອວມິຘາປິ ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມິ, ປຈ຺ຈກ຺ຂາມິ ພຸທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ອນິຍມິເຕນ ປທປ຺ປໂຍເຄນ ຕທຕ຺ຖວິຎ຺ຎາປນໍ ໂຫຕິເຍວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີຕິ ອຕ຺ຖປ຺ປຘາໂນ ອຍໍ ນິທ຺ເທໂສ, ນ ສທ຺ທປ຺ປຘາໂນຕິ ອາຫ ‘‘ມິລກ຺ຂຠາສາສຸ ວາ ອຎ຺ຎຕຣຠາສາຍ ຕມຕ຺ຖໍ ວເທຍ຺ຍາ’’ຕິ. ມາຄຘຠາສໂຕ ອວສິຏ຺ຐາ ສພ຺ພາປິ ອນ຺ຘທມິຬາທິຠາສາ ມິລກ຺ຂຠາສາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຂຕ຺ຕປເທສຸ ເອກໍ ວຕ຺ຕຸກາໂມ ສເຈປິ ອຎ຺ຎໍ ວເທຍ຺ຍ, ເຂຕ຺ຕປທນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາວ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີຕິ ວຕ຺ຕຸກາໂມ’’ຕິອາທິ. ຍທິປິ ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ອນິຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຈິຕ຺ເຕນ ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ວຕ຺ຕຸກາໂມ ປຸນ ວິຣຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຕເມວ ວເທຍ຺ຍ, ຕຖາປິ ສາສນໂຕ ຈວິຕຸກາມຕາຈິຕ຺ເຕ ສຕິ ເຂຕ຺ຕປທສ຺ເສວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອງ຺ຄປາຣິປູຣິສມ຺ຠວໂຕ ໂຫຕ຺ເວວ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຂຕ຺ຕເມວ ໂອຕິຓ຺ຓນ຺ຕິ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານສ຺ສ ຣຸຫນຏ຺ຐານຠູຕໍ ເຂຕ຺ຕເມວ ໂອຕິຓ຺ຓໍ.

‘‘ປຈ຺ຈກ຺ຂາມິ ຘາເຣຫີ’’ຕິ ວຕ຺ຕມານກາລສ຺ສ ປຘານຠາເວນ ວຕ຺ຕຸມິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ ອຕີຕານາຄຕປຣິກປ຺ປວຈເນຫິ ເນວຕ຺ຖິ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ສເຈ ປນ ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂິນ຺ຕິ ວາ’’ຕິອາທິ. ວທຕິ ວິຎ຺ຎາເປຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ວທຕີຕິ ອິມິນາ ປໂຍຄສ຺ສ ນິຍມິຕຕ຺ຕາ ເອກສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ອຕ຺ຕໂນ ວຈີເຠທປ຺ປໂຍເຄເນວ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ, ນ ທູຕສາສນາທິປ຺ປໂຍເຄນາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ທູຕໍ ວາ ປຫິຓາຕີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ມມ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານຠາວໍ ກເຖຫີ’’ຕິ ມຸຂສາສນວເສນ ‘‘ທູຕໍ ວາ ປຫິຓາຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຓ຺ເຓ ລິຂິຕ຺ວາ ປຫິຓນວເສນ ‘‘ສາສນໍ ວາ ເປເສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຣຸກ຺ຂາທີສຸ ອກ຺ຂຣານິ ລິຂິຕ຺ວາ ທສ຺ສນວເສນ ‘‘ອກ຺ຂຣໍ ວາ ຉິນ຺ທຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຫຕ຺ຖມຸທ຺ທາຍ ວາ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈຕີຕິ ຫຕ຺ເຖນ ອຘິປ຺ປາຍວິຎ຺ຎາປນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຘິປ຺ປາຍວິຎ຺ຎາປໂກ ຫິ ຫຕ຺ຖວິກາໂຣ ຫຕ຺ຖມຸທ຺ທາ. ຫຕ຺ຖ-ສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ຕເທກເທເສສຸ ອງ຺ຄຸລີສຸ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ‘‘ນ ສພ຺ພໍ ຫຕ຺ຖໍ ມຸເຂ ປກ຺ຂິປິສ຺ສາມີ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຈິ. ໖໑໘) ວິຍ. ຕສ຺ມາ ອຘິປ຺ປາຍວິຎ຺ຎາປເກນ ອງ຺ຄຸລິສງ຺ໂກຈາທິນາ ຫຕ຺ຖວິກາເຣນ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈຕີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ຈິຕ຺ຕສມ຺ປຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕຸກາມຕາຈິຕ຺ຕສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ. ອິທານິ ວິຊານນວເສນ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ນິຍມິຕານິຍມິຕວເສນ ທ຺ວິຘາ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ຍທິ ອຍເມວ ຊານາຕູ’’ຕິອາທິ. ອຍຎ຺ຈ ວິຠາໂຄ ‘‘ວທຕິ ວິຎ຺ຎາເປຕີຕິ ເອກວິສຍຕ຺ຕາ ຍສ຺ສ ວທຕິ, ຕສ຺ເສວ ວິຊານນໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ນ ອຎ຺ຎສ຺ສາ’’ຕິ ອິມິນາ ນເຍນ ລທ຺ໂຘຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນ ຫິ ຍສ຺ສ ວທຕິ, ຕໂຕ ອຎ຺ຎໍ ວິຎ຺ຎາເປຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ສມ຺ຠວຕິ. ໂສເຍວ ຊານາຕີຕິ ອວຘາຣເຓນ ຕສ຺ມິໍ ອວິຊານນ຺ເຕເຍວ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຊານນໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ອຖ ໂສ ນ ຊານາຕິ, ອຎ຺ໂຎ ສມີເປ ຐິໂຕ ຊານາຕິ, ອປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ອຍເມວ ຊານາຕູ’’ຕິ ເອກໍ ນິຍເມຕ຺ວາ ອາໂຣຈິເຕ ຍທິປິ ໂສປິ ຊານາຕິ ອຎ຺ໂຎປິ, ນິຍມິຕສ຺ສ ປນ ນິຍມິຕວເສນ ວິຊານນສມ຺ຠວໂຕ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິເຍວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ‘‘ອຎ຺ໂຎ ມາ ຊານາຕູ’’ຕິ ອນິຍມິຕຕ຺ຕາ. ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ນິຍເມຕ຺ວາຕິ ອິທໍ ‘‘ທ຺ເວ ວາ ຊານນ຺ຕຸ ເອໂກ ວາ, ອິເມສໍເຍວ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອາໂຣເຈມີ’’ຕິ ເອວໍ ນິຍເມຕ຺ວາ ອາໂຣຈນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ເອກສ຺ມິໍ ຊານນ຺ເຕປິ ທ຺ວີສຸ ຊານນ຺ເຕສຸປີ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ທ຺ເວເຍວ ຊານນ຺ຕຸ, ເອໂກ ມາ ຊານາຕູ’’ຕິ ເອວໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ນິຍເມຕ຺ວາ ອາໂຣຈິເຕ ທ຺ວີສຸເຍວ ຊານນ຺ເຕສຸ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ, ນ ເອກສ຺ມິໍ ຊານນ຺ເຕຕິ ວທນ຺ຕິ.

ສຠາເຄຕິ ວິສ຺ສາສິເກ. ປຣິສງ຺ກມາໂນຕິ ‘‘ສເຈ ເຕ ຊາເນຍ຺ຍຸໍ, ມໍ ເຕ ວາເຣສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ອາສງ຺ກມາໂນ. ສມຍຎ຺ຎູຕິ ສາສນາຈາຣກຸສໂລ, ອິຘ ປນ ຕທຘິປ຺ປາຍຊານນມຕ຺ເຕນປິ ສມຍຎ຺ຎູ ນາມ ໂຫຕິ. ເຕເນວ ອາຫ – ‘‘ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕ ອຍໍ…ເປ… ສາສນໂຕ ຈຸໂຕຕິ ຊານາຕີ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ຎຕ຺ວາປິ ສເຈ ‘‘ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸຠາວໂຕ ຈວິຕຸກາໂມ, ຄິຫີ ວາ ໂຫຕຸກາໂມ’’ຕິ ນ ຊານາຕິ, ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາວ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາ. ສເຈ ປນ ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິ ວຈນສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ອຊານິຕ຺ວາປິ ‘‘ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕ ຄິຫີ ໂຫຕຸກາໂມ’’ຕິ ອຘິປ຺ປາຍໍ ຊານາຕິ, ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາວ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາ. ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ຂເຓ ໂສຕວິຎ຺ຎາຓວີຖິຍາ ສທ຺ທຄ຺ຄຫຓໍ, ອຎ຺ຎສ຺ມິໍເຍວ ຈ ມໂນວິຎ຺ຎາຓວີຖິຍາ ຕທຕ຺ຖວິຊານນນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ປນ ອປຸພ຺ພໍ ອຈຣິມໍ ທຸຊ຺ຊານ’’ນ຺ຕິ. ນ ຫິ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ຂເຓ ສທ຺ທສວນໍ ຕທຕ຺ຖວິຊານນຎ຺ຈ ສມ຺ຠວຕິ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ຆໂຏ’’ຕິ ວາ ‘‘ປໂຏ’’ຕິ ວາ ເກນຈິ ວຸຕ຺ເຕ ຕຕ຺ຖ ຆ-ສທ຺ທໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອກາ ໂສຕວິຎ຺ຎາຓວີຖິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ, ຕທນນ຺ຕຣໍ ເອກາ ມໂນວິຎ຺ຎາຓວີຖິ ຕເມວ ອຕີຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ເອວໍ ເຕນ ວຸຕ຺ຕວຈເນ ຍຕ຺ຕການິ ອກ຺ຂຣານິ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕສຸ ເອກເມກໍ ອກ຺ຂຣໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນມຕີຕຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ໂສຕວິຎ຺ຎາຓວີຖິຍາ ມໂນວິຎ຺ຎາຓວີຖິຍາ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິຣຸທ຺ຘາຍ ອວສາເນ ຕານິ ອກ຺ຂຣານິ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ອກ຺ຂຣສມູຫໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອກາ ມໂນວິຎ຺ຎາຓວີຖິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ. ຕທນນ຺ຕຣໍ ‘‘ອຍມກ຺ຂຣສມູໂຫ ເອຕສ຺ສ ນາມ’’ນ຺ຕິ ນາມປຎ຺ຎຕ຺ຕິຄ຺ຄຫຓວເສນ ອປຣາຍ ມໂນວິຎ຺ຎາຓວີຖິຍາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິຣຸທ຺ຘາຍ ຕທນນ຺ຕຣໍ ອຸປ຺ປນ຺ນາຍ ມໂນວິຎ຺ຎາຓວີຖິຍາ ‘‘ອຍເມຕສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ປກຕິຍາ ຕທຕ຺ຖວິຊານນໍ ສມ຺ຠວຕິ.

ອາວຊ຺ຊນສມເຍນາຕິ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ກຣຓວຈນໍ, ອຕ຺ຖາໂຠຄສມເຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທານິ ຕເມວ ອາວຊ຺ຊນສມຍໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ຍຖາ ປກຕິຍາ…ເປ… ຊານນ຺ຕີ’’ຕິ. ເຕເນວ ວຈີເຠເທນ ອຘິປ຺ປາຍວິຎ຺ຎາປນສ຺ສ ອິຘາຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ອປຣຠາເຄ ‘‘ກິໍ ອິມິນາ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຕໍ ກງ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ ຈິເຣນ ອຘິປ຺ປາຍວິຊານນໍ ອຎ຺ເຎນປິ ເກນຈິ ອຸປາຍນ຺ຕເຣນ ສມ຺ຠວຕິ, ນ ເກວລໍ ວຈີເຠທມຕ຺ເຕນາຕິ ອາຫ – ‘‘ອຖ ອປຣຠາເຄ…ເປ… ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາ’’ຕິ. ‘‘ຄິຫີ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອຕ຺ຖເຠໂທ ກາລເຠໂທ ຈ ໂຫຕີຕິ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາ. ‘‘ຘາເຣຫີ’’ຕິ ຫິ ອິມສ຺ສ ໂຍ ອຕ຺ໂຖ ກາໂລ ຈ, ນ ໂສ ‘‘ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ. ‘‘ຄິຫີ ໂຫມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປນ ອຕ຺ຖເຠໂທເຍວ, ນ ກາລເຠໂທ ‘‘ໂຫມີ’’ຕິ ວຕ຺ຕມານກາລສ຺ເສວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ‘‘ຄິຫີ ຊາໂຕມ຺ຫິ, ຄິຫີມ຺ຫີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ເຈວ ກາລສ຺ສ ຈ ຠິນ຺ນຕ຺ຕາ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາ. ‘‘ອຊ຺ຊ ປຏ຺ຐາຍາ’’ຕິ ອິທໍ ຕຖາ ວຸຕ຺ເຕປິ ໂທສຠາວໂຕ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຘາເຣຫີ’’ຕິ ອຕ຺ຖປ຺ປຘານຕ຺ຕາ ນິທ຺ເທສສ຺ສ ປຣິຍາຍວຈເນຫິປິ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິເຍວາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຊານາຫີ’’ຕິອາທິ. ຘາເຣຫິ ຊານາຫິ ສຎ຺ຊານາຫິ ມນສິ ກໂຣຫີຕິ ຫິ ເອຕານິ ປທານິ ອຕ຺ຖໂຕ ກາລໂຕ ຈ ອຠິນ຺ນານິ.

໕໒. ປຸຣິມາເນວ ຈຸທ຺ທສາຕິ ພຸທ຺ຘາທິສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີປຣິຍນ຺ຕານິ. ໂຫຕຸ ຠວຕູຕິ ອິທມ຺ປິ ປຏິກ຺ເຂປມຕ຺ຕເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ໂຫຕຸ, ປຣິຍຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ.

໕໓. ວຓ຺ຓປຏ຺ຐານນ຺ຕິ ມຫາສງ຺ຆິການໍ ພຸທ຺ຘຄຸຓປຣິທີປກໍ ເອກໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຸປາລິຄາຖາສູຕິ (ມ. ນິ. ໒.໗໖) –

‘‘ຘີຣສ຺ສ ວິຄຕໂມຫສ຺ສ,

ປຠິນ຺ນຂີລສ຺ສ ວິຊິຕວິຊຍສ຺ສ;

ອນີຆສ຺ສ ສຸສມຈິຕ຺ຕສ຺ສ;

ວຸທ຺ຘສີລສ຺ສ ສາຘຸປຎ຺ຎສ຺ສ;

ເວສມນ຺ຕຣສ຺ສ ວິມລສ຺ສ;

ຠຄວໂຕ ຕສ຺ສ ສາວໂກຫມສ຺ມິ.

‘‘ອກຖໍກຖິສ຺ສ ຕຸສິຕສ຺ສ;

ວນ຺ຕໂລກາມິສສ຺ສ ມຸທິຕສ຺ສ;

ກຕສມຓສ຺ສ ມນຸຊສ຺ສ;

ອນ຺ຕິມສາຣີຣສ຺ສ ນຣສ຺ສ;

ອໂນປມສ຺ສ ວິຣຊສ຺ສ;

ຠຄວໂຕ ຕສ຺ສ ສາວໂກຫມສ຺ມິ.

‘‘ອສໍສຍສ຺ສ ກຸສລສ຺ສ;

ເວນຍິກສ຺ສ ສາຣຖິວຣສ຺ສ;

ອນຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ຣຸຈິຣຘມ຺ມສ຺ສ;

ນິກ຺ກງ຺ຂສ຺ສ ປຠາສກສ຺ສ;

ມານຈ຺ຉິທສ຺ສ ວີຣສ຺ສ;

ຠຄວໂຕ ຕສ຺ສ ສາວໂກຫມສ຺ມິ.

‘‘ນິສຠສ຺ສ ອປ຺ປເມຍ຺ຍສ຺ສ;

ຄມ຺ຠີຣສ຺ສ ໂມນປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ;

ເຂມງ຺ກຣສ຺ສ ເວທສ຺ສ;

ຘມ຺ມຏ຺ຐສ຺ສ ສໍວຸຕຕ຺ຕສ຺ສ;

ສງ຺ຄາຕິຄສ຺ສ ມຸຕ຺ຕສ຺ສ;

ຠຄວໂຕ ຕສ຺ສ ສາວໂກຫມສ຺ມິ.

‘‘ນາຄສ຺ສ ປນ຺ຕເສນສ຺ສ;

ຂີຓສໍໂຍຊນສ຺ສ ມຸຕ຺ຕສ຺ສ;

ປຏິມນ຺ຕກສ຺ສ ໂຘນສ຺ສ;

ປນ຺ນທ຺ຘຊສ຺ສ ວີຕຣາຄສ຺ສ;

ທນ຺ຕສ຺ສ ນິປ຺ປປຎ຺ຈສ຺ສ;

ຠຄວໂຕ ຕສ຺ສ ສາວໂກຫມສ຺ມິ.

‘‘ອິສິສຕ຺ຕມສ຺ສ ອກຸຫສ຺ສ;

ເຕວິຊ຺ຊສ຺ສ ພ຺ຣຫ຺ມປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ;

ນ຺ຫາຕກສ຺ສ ປທກສ຺ສ;

ປສ຺ສທ຺ຘສ຺ສ ວິທິຕເວທສ຺ສ;

ປຸຣິນ຺ທທສ຺ສ ສກ຺ກສ຺ສ;

ຠຄວໂຕ ຕສ຺ສ ສາວໂກຫມສ຺ມິ.

‘‘ອຣິຍສ຺ສ ຠາວິຕຕ຺ຕສ຺ສ;

ປຕ຺ຕິປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ເວຍ຺ຍາກຣຓສ຺ສ;

ສຕິມໂຕ ວິປສ຺ສິສ຺ສ;

ອນຠິນຕສ຺ສ ໂນ ອປນຕສ຺ສ;

ອເນຊສ຺ສ ວສິປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ;

ຠຄວໂຕ ຕສ຺ສ ສາວໂກຫມສ຺ມິ.

‘‘ສມຸຄ຺ຄຕສ຺ສ ຌາຍິສ຺ສ;

ອນນຸຄຕນ຺ຕຣສ຺ສ ສຸທ຺ຘສ຺ສ;

ອສິຕສ຺ສ ຫິຕສ຺ສ;

ປວິວິຕ຺ຕສ຺ສ ອຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ;

ຕິຓ຺ຓສ຺ສ ຕາຣຍນ຺ຕສ຺ສ;

ຠຄວໂຕ ຕສ຺ສ ສາວໂກຫມສ຺ມິ.

‘‘ສນ຺ຕສ຺ສ ຠູຣິປຎ຺ຎສ຺ສ;

ມຫາປຎ຺ຎສ຺ສ ວີຕໂລຠສ຺ສ;

ຕຖາຄຕສ຺ສ ສຸຄຕສ຺ສ;

ອປ຺ປຏິປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອສມສ຺ສ;

ວິສາຣທສ຺ສ ນິປຸຓສ຺ສ;

ຠຄວໂຕ ຕສ຺ສ ສາວໂກຫມສ຺ມິ.

‘‘ຕຓ຺ຫຈ຺ຉິທສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ;

ວີຕຘູມສ຺ສ ອນຸປລິຕ຺ຕສ຺ສ;

ອາຫຸເນຍ຺ຍສ຺ສ ຍກ຺ຂສ຺ສ;

ອຸຕ຺ຕມປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອຕຸລສ຺ສ;

ມຫໂຕ ຍສຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ;

ຠຄວໂຕ ຕສ຺ສ ສາວໂກຫມສ຺ມີ’’ຕິ. –

ເອວໍ ອຸປາລິຄຫປຕິນາ ວຸຕ຺ຕາສຸ ອຸປາລິສຸຕ຺ເຕ ອາຄຕຄາຖາສຸ.

ຍຖາຣຸຕເມວາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕເມວ, ປາຬິຍໍ ອາຄຕເມວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍສ຺ມາ ‘‘ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໍ ອນນ຺ຕພຸທ຺ຘິໍ ອໂນມພຸທ຺ຘິໍ ໂພຘິປຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ອິມານິ ວຓ຺ຓປຏ຺ຐາເນ ອາຄຕນາມານິ, ‘‘ຘີຣ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ປນ ອຸປາລິຄາຖາສຸ ອາຄຕນາມານິ. ຕຕ຺ຖ ໂພຘິ ວຸຈ຺ຈຕິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ, ຕໍ ສຎ຺ຊານນເຫຕຸຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາຓໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ໂພຘິປຎ຺ຎາໂຓ, ຠຄວາ. ຘິຍາ ປຎ຺ຎາຍ ຣາຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ, ເສວຕີຕິ ວາ ຘີໂຣ. ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນສພ຺ພເຈໂຕຂີລຕ຺ຕາ ປຠິນ຺ນຂີໂລ. ສພ຺ພປຸຖຸຊ຺ຊເນ ວິຊິນິໍສຸ ວິຊຍນ຺ຕິ ວິຊິນິສ຺ສນ຺ຕິ ຈາຕິ ວິຊຍາ. ເກ ເຕ? ມຈ຺ຈຸມາຣກິເລສມາຣເທວປຸຕ຺ຕມາຣາ. ເຕ ວິຊິຕາ ວິຊຍາ ເອເຕນາຕິ ວິຊິຕວິຊໂຍ, ຠຄວາ. ກິເລສມາຣມຈ຺ຈຸມາຣວິຊເຍເນວ ປເນຕ຺ຖ ອຠິສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘມາຣາປິ ວິຊິຕາວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ສ຺ວາກ຺ຂາຕນ຺ຕິອາທີສຸ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໔໗) ສາຕ຺ຖສພ຺ຍຎ຺ຊນເກວລປຣິປຸຓ຺ຓປຣິສຸທ຺ຘພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ປກາສນໂຕ ສ຺ວາກ຺ຂາໂຕ ຘມ຺ໂມ, ອຕ຺ຖວິປລ຺ລາສາຠາວໂຕ ວາ ສຸຏ຺ຐຸ ອກ຺ຂາໂຕຕິ ສ຺ວາກ຺ຂາໂຕ. ຍຖາ ຫິ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍານໍ ຘມ຺ມສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ວິປລ຺ລາສໍ ອາປຊ຺ຊຕິ ‘‘ອນ຺ຕຣາຍິກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ອນ຺ຕຣາຍິກຕ຺ຕາຠາວໂຕ, ‘‘ນິຍ຺ຍານິກາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ນິຍ຺ຍານິກຕ຺ຕາຠາວໂຕ, ເຕນ ເຕ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍາ ທຸຣກ຺ຂາຕຘມ຺ມາເຍວ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ຕຖາ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ວິປລ຺ລາສໍ ອາປຊ຺ຊຕິ ‘‘ອິເມ ຘມ຺ມາ ອນ຺ຕຣາຍິກາ ນິຍ຺ຍານິກາ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ຕຖາຠາວານຕິກ຺ກມນໂຕຕິ. ເອວໍ ຕາວ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ໂມ ສ຺ວາກ຺ຂາໂຕ ຘມ຺ໂມ.

ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ໂມ ປນ ນິພ຺ພານານຸຣູປາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ປຏິປທານຸຣູປສ຺ສ ຈ ນິພ຺ພານສ຺ສ ອກ຺ຂາຕຕ຺ຕາ ສ຺ວາກ຺ຂາໂຕ. ຍຖາຫ –

‘‘ສຸປຎ຺ຎຕ຺ຕາ ໂຂ ປນ ເຕນ ຠຄວຕາ ສາວການໍ ນິພ຺ພານຄາມິນີ ປຏິປທາ ສໍສນ຺ທຕິ ນິພ຺ພານຎ຺ຈ ປຏິປທາ ຈ. ເສຍ຺ຍຖາປິ ນາມ ຄງ຺ໂຄທກໍ ຍມຸໂນທເກນ ສໍສນ຺ທຕິ ສເມຕິ, ເອວເມວ ສຸປຎ຺ຎຕ຺ຕາ ເຕນ ຠຄວຕາ ສາວການໍ ນິພ຺ພານຄາມິນີ ປຏິປທາ ສໍສນ຺ທຕິ ນິພ຺ພານຎ຺ຈ ປຏິປທາ ຈາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໒໙໖).

ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ເຈຕ຺ຖ ອນ຺ຕທ຺ວຍໍ ອນຸປຄມ຺ມ ມຊ຺ຌິມາປຏິປທາຠູໂຕວ ‘‘ມຊ຺ຌິມາ ປຏິປທາ’’ຕິ ອກ຺ຂາຕຕ຺ຕາ ສ຺ວາກ຺ຂາໂຕ. ສາມຎ຺ຎຜລານິ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘກິເລສາເນວ ‘‘ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘກິເລສານີ’’ຕິ ອກ຺ຂາຕຕ຺ຕາ ສ຺ວາກ຺ຂາຕານິ. ນິພ຺ພານໍ ສສ຺ສຕາມຕຕາຓເລຓາທິສຠາວເມວ ສສ຺ສຕາທິສຠາວວເສນ ອກ຺ຂາຕຕ຺ຕາ ສ຺ວາກ຺ຂາຕນ຺ຕິ ເອວໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ໂມປິ ສ຺ວາກ຺ຂາໂຕ.

ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ ຣາຄາທີນໍ ອຠາວໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ອຣິຍປຸຄ຺ຄເລນ ສາມໍ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ‘‘ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ມມ ຣາຄາທໂຍ ປຫີນາ’’ຕິ ສຍໍ ອຕ຺ຕນາ ອນຎ຺ຎເນຍ຺ເຍນ ປສ຺ສິຕພ຺ໂພຕິ ສນ຺ທິຏ຺ຐິ, ສນ຺ທິຏ຺ຐິ ເອວ ສນ຺ທິຏ຺ຐິໂກ. ອປິຈ ນວວິໂຘ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ໂມ ເຍນ ເຍນ ອຘິຄໂຕ ໂຫຕິ, ເຕນ ເຕນ ອຣິຍສາວເກນ ປຣສທ຺ຘາຍ ຄນ຺ຕພ຺ພຕໍ ຫິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈກ຺ຂຎາເຓນ ສຍໍ ທຏ຺ຐພ຺ໂພຕິ ສນ຺ທິຏ຺ຐິໂກ. ອຖ ວາ ປສຕ຺ຖາ ທິຏ຺ຐິ ສນ຺ທິຏ຺ຐິ, ສນ຺ທິຏ຺ຐິຍາ ຊຍຕີຕິ ສນ຺ທິຏ຺ຐິໂກ. ຕຖາ ເຫຕ຺ຖ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຍ, ອຣິຍຜລໍ ກາຣຓຠູຕາຍ, ນິພ຺ພານໍ ວິສຍິຠູຕາຍ ສນ຺ທິຏ຺ຐິຍາ ກິເລເສ ຊຍຕິ, ຕສ຺ມາ ຍຖາ ຣເຖນ ຊຍຕີຕິ ຣຖິໂກ, ເອວໍ ນວວິໂຘປິ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ໂມ ສນ຺ທິຏ຺ຐິຍາ ຊຍຕີຕິ ສນ຺ທິຏ຺ຐິໂກ. ອຖ ວາ ທິຏ຺ຐນ຺ຕິ ທສ຺ສນໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ທິຏ຺ຐເມວ ສນ຺ທິຏ຺ຐໍ, ສນ຺ທສ຺ສນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສນ຺ທິຏ຺ຐໍ ອຣຫຕີຕິ ສນ຺ທິຏ຺ຐິໂກ. ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ໂມ ຫິ ຠາວນາຠິສມຍວເສນ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠິສມຍວເສນ ຈ ທິສ຺ສມາໂນເຍວ ວຏ຺ຏຠຍໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ, ຕສ຺ມາ ຍຖາ ວຕ຺ຖມຣຫຕີຕິ ວຕ຺ຖິໂກ, ເອວໍ ສນ຺ທິຏ຺ຐໍ ອຣຫຕີຕິ ສນ຺ທິຏ຺ຐິໂກ.

ອຕ຺ຕໂນ ຜລທານໍ ສນ຺ຘາຍ ນາສ຺ສ ອາຄເມຕພ຺ໂພ ກາໂລ ອຕ຺ຖີຕິ ອກາໂລ. ຍຖາ ຫິ ໂລກິຍກຸສລສ຺ສ ອຸປປຊ຺ຊອປຣາປຣິຍາເຍຕິອາທິນາ ຜລທານໍ ປຕິ ອາຄເມຕພ຺ໂພ ກາໂລ ອຕ຺ຖິ, ນ ເອວເມຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອກາໂລເຍວ ອກາລິໂກ, ນ ປຎ຺ຈາຫສຕ຺ຕາຫາທິເຠທໍ ກາລໍ ເຂເປຕ຺ວາ ຜລໍ ເທຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ປນ ປວຕ຺ຕິສມນນ຺ຕຣເມວ ຜລໂທຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຖ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຜລປ຺ປທາເນ ວິປ຺ປກຏ຺ໂຐ ທູໂຣ ກາໂລ ປຕ຺ໂຕ ອຸປນີໂຕ ອສ຺ສາຕິ ກາລິໂກ, ກາລນ຺ຕຣຜລທາຍີ. ໂກ ໂສ? ໂລກິໂຍ ກຸສລຘມ຺ໂມ. ອຍໍ ປນ ສມນນ຺ຕຣຜລທາຍກຕ຺ຕາ ນ ກາລິໂກຕິ ອກາລິໂກ. ມຄ຺ຄເມວ ຫິ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອກາລິໂກ’’ຕິ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

‘‘ເອຫິ ປສ຺ສ ອິມໍ ຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕໍ ເອຫິປສ຺ສວິຘິໍ ອຣຫຕີຕິ ເອຫິປສ຺ສິໂກ. ກສ຺ມາ ປເນສ ຕໍ ວິຘິໍ ອຣຫຕີຕິ? ປຣມຕ຺ຖໂຕ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ ປຣິສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ຈ. ຣິຕ຺ຕມຸຏ຺ຐິຍຎ຺ຫິ ຫິຣຎ຺ຎໍ ວາ ສຸວຓ຺ຓໍ ວາ ອຕ຺ຖີຕິ ວຕ຺ວາປິ ‘‘ເອຫິ ປສ຺ສ ອິມ’’ນ຺ຕິ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ. ກສ຺ມາ? ອວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ. ວິຊ຺ຊມານມ຺ປິ ຈ ຄູຖໍ ວາ ມຸຕ຺ຕໍ ວາ ມນຸຎ຺ຎຠາວປ຺ປກາສເນນ ຈິຕ຺ຕສມ຺ປຫໍສນຕ຺ຖໍ ‘‘ເອຫິ ປສ຺ສ ອິມ’’ນ຺ຕິ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ, ອປິຈ ໂຂ ນໍ ຕິເຓຫິ ວາ ປຓ຺ເຓຫິ ວາ ປຏິຈ຺ຉາເທຕພ຺ພເມວ ໂຫຕິ. ກສ຺ມາ? ອປຣິສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ. ອຍໍ ປນ ນວວິໂຘປິ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ໂມ ສຠາວໂຕ ຈ ວິຊ຺ຊມາໂນ ວິຄຕວລາຫເກ ຈ ອາກາເສ ສມ຺ປຸຓ຺ຓຈນ຺ທມຓ຺ຑລໍ ວິຍ ປຓ຺ຑຸກມ຺ພເລ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕຊາຕິມຓິ ວິຍ ຈ ປຣິສຸທ຺ໂຘ, ຕສ຺ມາ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ ປຣິສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ຈ ເອຫິປສ຺ສວິຘິໍ ອຣຫຕີຕິ ເອຫິປສ຺ສິໂກ.

ອຸປເນຕພ຺ໂພຕິ ໂອປເນຍ຺ຍິໂກ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວິນິຈ຺ຉໂຍ – ອຸປນຍນໍ ອຸປນໂຍ, ອາທິຕ຺ຕໍ ເຈລໍ ວາ ສີສໍ ວາ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂິຕ຺ວາປິ ຠາວນາວເສນ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ເຕ ອຸປນຍນໍ ອຸປ຺ປາທນໍ ອຣຫຕີຕິ ໂອປເນຍ຺ຍິໂກ. ອິທໍ ສງ຺ຂເຕ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ເມ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ອສງ຺ຂໂຕ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ເຕ ອາຣມ຺ມຓຠາເວນ ອຸປນຍນໍ ອຣຫຕີຕິ ໂອປເນຍ຺ຍິໂກ, ສຈ຺ຉິກິຣິຍາວເສນ ອລ຺ລີຍນໍ ອຣຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ນິພ຺ພານໍ ອຸປເນຕິ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລນ຺ຕິ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ອຸປເນຍ຺ໂຍ, ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພຕໍ ອຸປເນຕພ຺ໂພຕິ ຜລນິພ຺ພານຘມ຺ໂມ ອຸປເນຍ຺ໂຍ, ອຸປເນຍ຺ໂຍ ເອວ ໂອປເນຍ຺ຍິໂກ.

ສພ຺ເພຫິ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎູອາທີຫິ ວິຎ຺ຎູຫິ ‘‘ຠາວິໂຕ ເມ ມຄ຺ໂຄ, ອຘິຄຕໍ ຜລໍ, ສຈ຺ຉິກໂຕ ນິໂຣໂຘ’’ຕິ ອຕ຺ຕນິ ອຕ຺ຕນິ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ເວທິຕພ຺ໂພ ວິຎ຺ຎູຫິ. ນ ຫິ ອຸປຊ຺ຌາເຍນ ຠາວິເຕນ ມຄ຺ເຄນ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກສ຺ສ ກິເລສາ ປຫີຍນ຺ຕິ, ນ ໂສ ຕສ຺ສ ຜລສມາປຕ຺ຕິຍາ ຜາສຸ ວິຫຣຕິ, ນ ເຕນ ສຈ຺ຉິກຕໍ ນິພ຺ພານໍ ສຈ຺ຉິກໂຣຕິ, ຕສ຺ມາ ນ ເອສ ປຣສ຺ສ ສີເສ ອາຠຣຓໍ ວິຍ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ອຕ຺ຕໂນ ປນ ຈິຕ຺ເຕເຍວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ອນຸຠວິຕພ຺ໂພ ວິຎ຺ຎູຫີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອສງ຺ຂຕນ຺ຕິ ສງ຺ຄມ຺ມ ສມາຄມ຺ມ ປຈ຺ຈຍສໂມຘານລກ຺ຂເຓນ ສງ຺ຄເມນ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ອນຸຣູເປຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ອກຕໍ ອນິພ຺ພຕ຺ຕິຕນ຺ຕິ ອສງ຺ຂຕໍ. ນຕ຺ຖິ ເອຕ຺ຖ ມຕນ຺ຕິ ອມຕໍ, ເອຕສ຺ມິໍ ວາ ອຘິຄເຕ ນຕ຺ຖິ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ມຕໍ ມຣຓນ຺ຕິ ອມຕໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ສ຺ວາກ຺ຂາຕໍ ຘມ຺ມໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິອາທິນາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຘມ຺ມ-ສທ຺ທປ຺ປໂຍໂຄ ທສ຺ສິໂຕ, ຕຖາປິ ຘມ຺ມ-ສທ຺ເທນ ອໂຍເຊຕ຺ວາ ວຸຕ຺ເຕ ເວວຈເນ ນ ປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ນາມ ນ ໂຫຕີຕິ ‘‘ສ຺ວາກ຺ຂາຕໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ເຕປິ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິເຍວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ສ຺ວາກ຺ຂາຕໍ ຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປນ ຘມ຺ມ-ສທ຺ທປ຺ປໂຍໂຄ ສ຺ວາກ຺ຂາຕາ-ທິສທ຺ທານໍ ຘມ຺ມ-ວິເສສນຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ກໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອກຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສປິ ນາມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ປຐມຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘໍ ທຸຕິຍຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘໍ ປຸຈ຺ຉາຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນາຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘນາມານິ ເວທິຕພ຺ພານິ.

ສຸປ຺ປຏິປນ຺ນນ຺ຕິ ສ຺ວາກ຺ຂາເຕ ຘມ຺ມວິນເຍ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປນ຺ນຕ຺ຕາ ສຸປ຺ປຏິປນ຺ນໍ. ມຊ຺ຌິມາຍ ປຏິປທາຍ ອນ຺ຕທ຺ວຍໍ ອນຸປຄມ຺ມ ປຏິປນ຺ນຕ຺ຕາ ກາຍວຈີມໂນວງ຺ກກຸຏິລຊິມ຺ຫໂທສປ຺ປຫານາຍ ປຏິປນ຺ນຕ຺ຕາ ຈ ອຸຊຸປ຺ປຏິປນ຺ນໍ. ຎາໂຍ ວຸຈ຺ຈຕິ ນິພ຺ພານໍ ອຣິຍມຄ຺ຄາທີຫິ ຎາຍຕິ ປຏິວິຊ຺ຌີຍຕິ ສຈ຺ຉິກຣີຍຕີຕິ ກຕ຺ວາ, ຕທຕ຺ຖາຍ ປຏິປນ຺ນຕ຺ຕາ ຎາຍປ຺ປຏິປນ຺ນໍ. ຍຖາ ປຏິປນ຺ນາ ຄຸຓສມ຺ຠາວນາຍ ປເຣຫິ ກຣິຍມານໍ ປຈ຺ຈຸຏ຺ຐານາທິສາມີຈິກມ຺ມໍ ອຣຫນ຺ຕິ, ຕຖາ ປຏິປນ຺ນຕ຺ຕາ ສາມີຈິປ຺ປຏິປນ຺ນໍ.

ຍຸຄຬວເສນ ປຐມມຄ຺ຄຏ຺ໂຐ ຜລຏ຺ໂຐຕິ ອິທເມກໍ ຍຸຄຬນ຺ຕິ ເອວໍ ຈຕ຺ຕາຣິ ປຸຣິສຍຸຄານິ ໂຫນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ປນ ‘‘ຈຕຸປຸຣິສຍຸຄໍ ສງ຺ຆ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣີ’’ຕິ ວິຠຕ຺ຕິໂລປໍ ອກຕ຺ວາ ນິທ຺ເທໂສ ກໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຈຕ຺ຕາຣິ ປຸຣິສຍຸຄານິ ເອຕ຺ຖາຕິ ຈຕຸປຸຣິສຍຸໂຄຕິ ຫິ ສງ຺ໂຆ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຏ຺ຐປຸຣິສປຸຄ຺ຄລນ຺ຕິ ປຸຣິສປຸຄ຺ຄລວເສນ ເອໂກ ປຐມມຄ຺ຄຏ຺ໂຐ, ເອໂກ ຜລຏ຺ໂຐຕິ ອິມິນາ ນເຍນ ອຏ຺ເຐວ ປຸຣິສປຸຄ຺ຄລາ ໂຫນ຺ຕິ. ອຏ຺ຐ ປຸຣິສປຸຄ຺ຄລາ ເອຕ຺ຖາຕິ ອຏ຺ຐປຸຣິສປຸຄ຺ຄໂລ, ສງ຺ໂຆ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປຸຣິໂສຕິ ວາ ປຸຄ຺ຄໂລຕິ ວາ ເອກຕ຺ຖາເນຕານິ ປທານິ, ເວເນຍ຺ຍວເສນ ປເນຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອາຫຸເນຍ຺ຍນ຺ຕິອາທີສຸ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໕໖) ອາເນຕ຺ວາ ຫຸນິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫຸນໍ, ທູຣໂຕປິ ອາເນຕ຺ວາ ສີລວນ຺ເຕສຸ ທາຕພ຺ພານໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ປຈ຺ຈຍານເມຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຕໍ ອາຫຸນໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕຸໍ ຍຸຕ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ມຫປ຺ຜລຠາວກຣຓໂຕຕິ ອາຫຸເນຍ຺ໂຍ, ສງ຺ໂຆ. ອຖ ວາ ທູຣໂຕປິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສພ຺ພສາປເຕຍ຺ຍມ຺ປິ ເອຕ຺ຖ ຫຸນິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫວນີໂຍ, ສກ຺ກາທີນມ຺ປິ ວາ ອາຫວນໍ ອຣຫຕີຕິ ອາຫວນີໂຍ. ໂຍ ຈາຍໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ອາຫວນີໂຍ ອຄ຺ຄິ, ຍຕ຺ຖ ຫຸຕໍ ມຫປ຺ຜລນ຺ຕິ ເຕສໍ ລທ຺ຘິ. ສເຈ ຫຸຕສ຺ສ ມຫປ຺ຜລຕາຍ ອາຫວນີໂຍ, ສງ຺ໂຆວ ອາຫວນີໂຍ. ສງ຺ເຆ ຫຸຕຎ຺ຫິ ມຫປ຺ຜລໍ ໂຫຕິ. ຍຖາຫ –

‘‘ໂຍ ຈ ວສ຺ສສຕໍ ຊນ຺ຕຸ, ອຄ຺ຄິໍ ປຣິຈເຣ ວເນ;

ເອກຎ຺ຈ ຠາວິຕຕ຺ຕານໍ, ມຸຫຸຕ຺ຕມປິ ປູຊເຍ;

ສາເຍວ ປູຊນາ ເສຍ຺ໂຍ, ຍຎ຺ເຈ ວສ຺ສສຕໍ ຫຸຕ’’ນ຺ຕິ. (ຘ. ປ. ໑໐໗);

ຕເທຕໍ ນິກາຍນ຺ຕເຣ ‘‘ອາຫວນີໂຍ’’ຕິ ປທໍ ອິຘ ‘‘ອາຫຸເນຍ຺ໂຍ’’ຕິ ອິມິນາ ປເທນ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກໍ, ພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ປເນຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈິມຕ຺ຕເມວ ນານໍ.

ປາຫຸເນຍ຺ຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ປາຫຸນໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ທິສາວິທິສໂຕ ອາຄຕານໍ ປິຍມນາປານໍ ຎາຕິມິຕ຺ຕານໍ ອຕ຺ຖາຍ ສກ຺ກາເຣນ ປຏິຍຕ຺ຕໍ ອາຄນ຺ຕຸກທານໍ. ຕມ຺ປິ ຐເປຕ຺ວາ ເຕ ຕຖາຣູເປ ປິຍມິຕ຺ຕາທິເກ ປາຫຸນເກ ສງ຺ຆສ຺ເສວ ທາຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕໍ, ສງ຺ໂຆວ ຕໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕຸໍ ຍຸຕ຺ໂຕ. ສງ຺ຆສທິໂສ ຫິ ປາຫຸນໂກ ນຕ຺ຖິ. ຕຖາ ເຫສ ເອກພຸທ຺ຘນ຺ຕເຣ ວີຕິວຕ຺ເຕເຍວ ທິສ຺ສຕິ, ອພ຺ໂພກິຓ຺ຓຎ຺ຈ ປິຍມນາປຕ຺ຕກເຣຫິ ສີລາທິຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕຕິ ເອວໍ ປາຫຸນມສ຺ສ ທາຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕໍ, ປາຫຸນຎ຺ຈ ປຏິຄ຺ຄເຫຕຸໍ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ ປາຫຸເນຍ຺ໂຍ.

ທກ຺ຂນ຺ຕິ ເອຕາຍ ສຕ຺ຕາ ຍຖາຘິປ຺ເປຕາຫິ ສມ຺ປຕ຺ຕີຫິ ວຑ຺ຒນ຺ຕີຕິ ທກ຺ຂິຓາ, ປຣໂລກໍ ສທ຺ທຫິຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພທານໍ. ຕໍ ທກ຺ຂິຓໍ ອຣຫຕິ, ທກ຺ຂິຓາຍ ວາ ຫິໂຕ ຍສ຺ມາ ນໍ ມຫປ຺ຜລກຣຕາຍ ວິໂສເຘຕີຕິ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ໂຍ. ອຸໂຠ ຫຕ຺ເຖ ສິຣສິ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ສພ຺ພໂລເກນ ກຣິຍມານໍ ອຎ຺ຊລິກມ຺ມໍ ອຣຫຕີຕິ ອຎ຺ຊລິກຣຓີໂຍ. ອນຸຕ຺ຕຣໍ ປຸຎ຺ຎກ຺ເຂຕ຺ຕນ຺ຕິ ສພ຺ພໂລກສ຺ສ ອສທິສໍ ປຸຎ຺ຎວິຣຸຫນຏ຺ຐານໍ. ຍຖາ ຫິ ຣຎ຺ໂຎ ວາ ອມຈ຺ຈສ຺ສ ວາ ສາລີນໍ ວາ ຍວານໍ ວາ ວິຣຸຫນຏ຺ຐານໍ ຣຎ຺ໂຎ ສາລິກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ຍວກ຺ເຂຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ສງ຺ໂຆ ສພ຺ພໂລກສ຺ສ ປຸຎ຺ຎານໍ ວິຣຸຫນຏ຺ຐານໍ. ສງ຺ຆໍ ນິສ຺ສາຍ ຫິ ໂລກສ຺ສ ນານປ຺ປກາຣຫິຕສຸຂສໍວຕ຺ຕນິການິ ປຸຎ຺ຎານິ ວິຣຸຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ສງ຺ໂຆ ອນຸຕ຺ຕຣໍ ປຸຎ຺ຎກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ໂລກສ຺ສ. ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ສຸປ຺ປຏິປນ຺ນໍ ສງ຺ຆ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສງ຺ຆ-ສທ຺ທປ຺ປໂຍໂຄ ສຸປ຺ປຏິປນ຺ນາ-ທິສທ຺ທານໍ ສງ຺ຆວິເສສນຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ກໂຕ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສຸປ຺ປຏິປນ຺ນໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ເຕປິ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິເຍວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ສິກ຺ຂາເວວຈເນສຸ ປນ ສິກ຺ຂາ-ສທ຺ທໍ ວິນາ ເກວລໍ ຠິກ຺ຂຸ-ສທ຺ໂທ ຠິກ຺ຂຸນີ-ສທ຺ໂທ ຈ ສິກ຺ຂາຍ ອຘິວຈນໍ ນ ໂຫຕີຕິ ‘‘ຠິກ຺ຂຸສິກ຺ຂໍ ຠິກ຺ຂຸນີສິກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕເຍວ ສີສໍ ເອຕິ, ອຘິສີລາທໂຍ ປນ ສິກ຺ຂາ ເອວາຕິ ‘‘ອຘິສີລໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ເຕປິ ສີສໍ ເອຕິ. ປຐມໍ ປາຣາຊິກນ຺ຕິອາທິນາ ສິກ຺ຂາປທານໍເຍວ ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ, ນ ອາປຕ຺ຕີນໍ.

ອຸປຊ຺ຌາຍເວວຈເນສຸ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ໂຍ ປພ຺ພາເຊສິ ເຈວ ອຸປສມ຺ປາເທສິ ຈ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ໂຍ ມໍ ປພ຺ພາເຊສີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ສ ມູເລນາຕິ ຍສ຺ສ ປຘານຠາເວນ ກາຣຓຠາເວນ ວາ. ຍສ຺ສ ມູລໍ ປຘານຠາໂວ ກາຣຓຠາໂວ ວາ ເອຕິສ຺ສາຕິ ຍສ຺ສມູລິກາ, ປພ຺ພຊ຺ຊາ ອຸປສມ຺ປທາ ຈ. ມູລ-ສທ຺ທສ຺ສ ສາເປກ຺ຂຠາເວປິ ນິຈ຺ຈສາເປກ຺ຂຕາຍ ຄມກຕ຺ຕາ ຕທ຺ຘິຕວຸຕ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ.

ອາຈຣິຍເວວຈເນສຸ ປນ ໂຍ ອຸປຊ຺ຌໍ ອທຕ຺ວາ ອາຈຣິໂຍວ ຫຸຕ຺ວາ ປພ຺ພາເຊສິ, ກມ຺ມວາຈາຈຣິໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປາເທສິ ຈ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ໂຍ ມໍ ປພ຺ພາເຊສິ, ໂຍ ມໍ ອນຸສາເວສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິເມຫິ ທ຺ວີຫິ ວຈເນຫິ ປພ຺ພຊ຺ຊາຈຣິໂຍ ຈ ອຸປສມ຺ປທາຈຣິໂຍ ຈ ທສ຺ສິໂຕ. ຍາຫໍ ນິສ຺ສາຍ ວສາມີຕິ ນິສ຺ສຍາຈຣິຍໍ ທສ຺ເສຕິ. ຍາຫໍ ອຸທ຺ທິສາເປມີຕິອາທິນາ ປນ ຘມ຺ມາຈຣິໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຕ຺ຖ ອຸທ຺ທິສາເປມີຕິ ປາຐໍ ອຸທ຺ທິສາເປມິ. ປຣິປຸຈ຺ຉາມີຕິ ອຸຄ຺ຄຫິຕປາຐສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ປຣິປຸຈ຺ຉາມິ. ສທ຺ຘິວິຫາຣິກເວວຈນາທີສຸ ຈ ວຸຕ຺ຕານຸສາເຣເນວ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕສ຺ສ ມູເລຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກຕິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ໂອກລ຺ລໂກຕິ ຂຸປ຺ປິປາສາທິທຸກ຺ຂປເຣຕານໍ ຂີຓສຸຂານໍ ນຫານາທິສຣີຣປຏິຊຄ຺ຄນຣຫິຕານໍ ກປຓມນຸສ຺ສານເມຕໍ ອຘິວຈນໍ. ໂມຬິພທ຺ໂຘຕິ ສິຂາພທ຺ໂຘ ໂອມຸກ຺ກມກຸໂຏ ວາ. ກິຎ຺ຈາປິ ທ຺ເວວາຈິໂກ ອຸປາສໂກ ປຐມໂພຘິຍໍເຍວ ສມ຺ຠວຕິ, ຕຖາປິ ຕທາ ລພ຺ຠມານນາມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ເຕປິ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິເຍວາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ທ຺ເວວາຈິໂກ ອຸປາສໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ທ຺ເວວາຈິໂກ’’ຕິ ອິທເມວ ປເນຕ຺ຖ ເວວຈນນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ທ຺ເວວາຈິໂກຕິ ມໍ ຘາເຣຫີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕເກປິ ວຸຕ຺ເຕ ສີສໍ ເອຕິ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ.

ກຸມາຣໂກຕິ ກຸມາຣາວຕ຺ໂຖ ອຕິວິຍ ທຫຣສາມເຓໂຣ. ເຈລ຺ລໂກຕິ ຕໂຕ ມຫນ຺ຕຕໂຣ ຂຸທ຺ທກສາມເຓໂຣ. ເຈຏໂກຕິ ມຊ຺ຌິໂມ. ໂມຬິຄລ຺ໂລຕິ ມຫາສາມເຓໂຣ. ສມຓຸທ຺ເທໂສຕິ ປນ ອວິເສສໂຕ ສາມເຓຣາຘິວຈນໍ. ນິຄຓ຺ຐຸປຏ຺ຐາໂກຕິອາທີນິປິ ຕິຕ຺ຖິຍສາວກເວວຈນານີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ທຸສ຺ສີໂລຕິ ນິສ຺ສີໂລ ສີລວິຣຫິໂຕ. ປາປຘມ຺ໂມຕິ ທຸສ຺ສີລຕ຺ຕາ ເອວ ຫີນຊ຺ຌາສຍຕາຍ ລາມກສຠາໂວ. ອສຸຈິສງ຺ກສ຺ສຣສມາຈາໂຣຕິ ອປຣິສຸທ຺ຘກາຍກມ຺ມາທິຕາຍ ອສຸຈິ ຫຸຕ຺ວາ ສງ຺ກາຍ ສຣິຕພ຺ພສມາຈາໂຣ. ທຸສ຺ສີໂລ ຫິ ກິຎ຺ຈິເທວ ອສາຣຸປ຺ປໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ອສຸເກນ ກຕໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ປເຣສໍ ອາສງ຺ກນີໂຍ ໂຫຕິ. ເກນຈິເທວ ກຣຓີເຍນ ມນ຺ຕຍນ຺ເຕ ຠິກ຺ຂູ ທິສ຺ວາ ‘‘ກຈ຺ຈິ ນຸ ໂຂ ອິເມ ມຍາ ກຕກມ຺ມໍ ຊານິຕ຺ວາ ມນ຺ເຕນ຺ຕີ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນເຍວ ສງ຺ກາຍ ສຣິຕພ຺ພສມາຈາໂຣ. ປຏິຈ຺ຉນ຺ນກມ຺ມນ຺ໂຕຕິ ລຊ຺ຊິຕພ຺ພຕາຍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕພ຺ພກມ຺ມນ຺ໂຕ. ອສ຺ສມໂຓຕິ ນ ສມໂຓ. ສລາກຄ຺ຄຫຓາທີສຸ ‘‘ອຫມ຺ປິ ສມໂຓ’’ຕິ ມິຈ຺ຉາປຏິຎ຺ຎາຍ ສມຓປຏິຎ຺ໂຎ, ອເສຏ຺ຐຈາຣິຕາຍ ອພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ, ອຸໂປສຖາທີສຸ ‘‘ອຫມ຺ປິ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ’’ຕິ ມິຈ຺ຉາປຏິຎ຺ຎາຍ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິປຏິຎ຺ໂຎ, ປູຕິນາ ກມ຺ເມນ ສີລວິປຕ຺ຕິຍາ ອນ຺ໂຕ ອນຸປວິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ອນ຺ໂຕປູຕິ, ຉຫິ ທ຺ວາເຣຫິ ຣາຄາທິກິເລສານຸສ຺ສວເນນ ຕິນ຺ຕຕ຺ຕາ ອວສ຺ສຸໂຕ, ສຎ຺ຊາຕຣາຄາທິກຈວຣຕ຺ຕາ ສີລວນ຺ເຕຫິ ຉຑ຺ເຑຕພ຺ພຕ຺ຕາ ຈ ກສມ຺ພຸຊາໂຕ. ໂກຓ຺ໂຐຕິ ທຸສ຺ສີລາຘິວຈນເມຕໍ.

‘‘ຍານິ ວາ ປນຎ຺ຎານິປິ ອຕ຺ຖິ ພຸທ຺ຘເວວຈນານິ ວາ’’ຕິອາທິນາ ຍໍ-ສທ຺ທປຣາມຏ຺ຐານໍ ພຸທ຺ຘາທິເວວຈນານໍເຍວ ຕໍ-ສທ຺ເທນ ປຣາມສນໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ເຕຫິ ອາກາເຣຫິ…ເປ… ພຸທ຺ຘາທີນໍ ເວວຈເນຫີ’’ຕິ. ກຖໍ ປນ ຕານິ ອາກາຣາທິສທ຺ເທຫິ ໂວຫຣີຍນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເວວຈນານິ ຫີ’’ຕິອາທິ. ສຓ຺ຐານວນ຺ຕານໍ ພຸທ຺ຘາທີນໍ ສຓ຺ຐານທີປນໍ ຕາວ ໂຫຕຸ, ສຓ຺ຐານຣຫິຕານໍ ປນ ຘມ຺ມສິກ຺ຂາທີນໍ ກຖນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານສຓ຺ຐານຕ຺ຕາ ເອວ ວາ’’ຕິ. ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານຣູປານິ ຫິ ເວວຈນານິ ‘‘ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານສຓ຺ຐານານີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເອວໍ ໂຂຕິ ເອຕ຺ຖ ໂຂຕິ ອວຘາຣຓຕ຺ເຖ ນິປາໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ເອວເມວາ’’ຕິ.

໕໔. ມຸຈ຺ຉາປເຣໂຕຕິ ມຸຈ຺ຉາຍ ອຠິຠູໂຕ. ວຈນຕ຺ຖວິຊານນສມຕ຺ຖໍ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນາຄມາຓວກສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕິເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິກາຕິ ເຍຠຸຍ຺ຍວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ສພ຺ພາປິ ເທວຕາ ຕິເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິກາວ ໂຫນ຺ຕິ ທ຺ວິເຫຕຸການມ຺ປິ ສມ຺ຠວໂຕ. ອຕິຂິປ຺ປໍ ຊານນ຺ຕີຕິ ເທວຕານໍ ຠວງ຺ຄປຣິວາສສ຺ສ ມນຸສ຺ສານໍ ວິຍ ອທນ຺ຘຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສຠາຄສ຺ສາຕິ ປຸຣິສສ຺ສ. ວິສຠາຄສ຺ສາຕິ ມາຕຸຄາມສ຺ສ. ອນຣິຍໂກຕິ ມາຄຘໂວຫາຣໂຕ ອຎ຺ໂຎ. ທວາຕິ ສຫສາ. ຣວາຕິ ວິຣຊ຺ຌິຕ຺ວາ. ອຎ຺ຎໍ ຠຓິສ຺ສາມີຕິ ອຎ຺ຎໍ ຠຓນ຺ໂຕ ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີຕິ ຠຓຕີຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອກ຺ຂຣສມຍານຠິຎ຺ຎຕາຍ ວາ ກຣຓສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຠາວໂຕ ວາ ກເຖຕພ຺ພໍ ກເຖຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ກເຖນ຺ໂຕ ຣວາ ຠຓຕິ ນາມ. ອຸຠຍຖາປິ ອຎ຺ຎໍ ຠຓິຕຸກາມສ຺ສ ອຎ຺ຎຠຓນໍ ສມານນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຸຣິເມນ ໂກ ວິເສໂສ’’ຕິ.

ວາເຈຕີຕິ ປາຬິໍ ກເຖນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາເປນ຺ໂຕ ວາ ວາເຈຕິ. ປຣິປຸຈ຺ຉຕີຕິ ປາຬິຍາ ອຕ຺ຖໍ ປຣິປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ປາຬິໍ ປຣິປຸຈ຺ຉຕິ. ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ອຎ຺ຎສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປາຬິໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ສຊ຺ຌາຍໍ ກໂຣຕີຕິ ອຸຄ຺ຄຫິຕປາຬິໍ ສຊ຺ຌາຍຕິ. ວຓ຺ເຓຕີຕິ ປາຬິຍາ ອຕ຺ຖໍ ສໍວຓ຺ເຓນ຺ໂຕ ປາຬິໍ ວຓ຺ເຓຕິ. ມຫລ຺ລກສ຺ສ ກິຎ຺ຈິ ອຊານນໂຕ ອວິທິຕິນ຺ທ຺ຣິຍຕາຍ ວາ ‘‘ໂປຕ຺ຖກຣູປສທິສສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ມຕ຺ຕິກາຍ ກຕຣູປສທິສສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຄຣຸເມຘສ຺ສາຕິ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ລຫຸປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ອຠາວໂຕ ທນ຺ຘຄຕິກຕາຍ ຄຣຸປຎ຺ຎສ຺ສ, ມນ຺ທປຎ຺ຎສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສພ຺ພໂສ ວາຕິ ອິມິນາ ‘‘ອິທໍ ປທໍ ສາເວສ຺ສາມິ ‘ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທສ຺ສ ອຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ອສຕິ ເອວຣູເປ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທ ເກນຈິ ປຣິຍາເຍນ ຕຖາວິຘໍ ວຈີເຠທໍ ກຕ຺ວາ ສາວນໍ ນາມ ເນວ ສມ຺ຠວຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີຕິອາທີສຸ…ເປ… ວຈີເຠທໍ ກຕ຺ວາ ນ ສາເວຕີ’’ຕິ.

ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ມູລປຎ຺ຎຕ຺ຕິວຓ຺ຓນາ

໕໕. ນິທ຺ທິສິຕພ຺ພສ຺ສາຕິ ວິວຣິຕພ຺ພສ຺ສ ປກາເສຕພ຺ພສ຺ສ. ກິເລເສຫີຕິ ອຫິຣິກາທີຫິ ກິເລເສຫິ. ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລ-ປທໂຕ ປຏ຺ຐາຍ. ຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສາຕິ ເມຖຸນຘມ຺ມປຏິເສວນສງ຺ຂາຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ. ທສ຺ສນນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ອສ຺ສາຕິ ເມຖຸນຘມ຺ມສ຺ສ.

ທ຺ວີຫິ ທ຺ວີຫິ ສມາປຊ຺ຊິຕພ຺ພາ ທ຺ວຍໍທ຺ວຍສມາປຕ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ທ຺ວເຍນ ທ຺ວເຍນ ສມາປຊ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ’’ຕິ. ຣາຄປຣິຍຸຏ຺ຐາເນນ ສທິສຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ມິຖຸນານໍ ອິທໍ ເມຖຸນໍ, ເມຖຸນເມວ ຘມ຺ໂມ ເມຖຸນຘມ຺ໂມຕິ ອາຫ ‘‘ອຸຠິນ຺ນໍ ຣຕ຺ຕານ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຣຕ຺ຕານນ຺ຕິ ເມຖຸນຣາເຄນ ຣຕ຺ຕານໍ. ສາຣຕ຺ຕານນ຺ຕິ ເຕເນວ ຣາເຄນ ອຕິວິຍ ຣຕ຺ຕານໍ. ອວສ຺ສຸຕານນ຺ຕິ ໂລກສ຺ສາທມິຕ຺ຕສນ຺ຖວວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນເມຖຸນຣາເຄນ ຕິນ຺ຕານໍ. ປຣິຍຸຏ຺ຐິຕານນ຺ຕິ ເມຖຸນຣາຄຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຣິໂຍນທ຺ຘຈິຕ຺ຕານໍ. ສທິສານນ຺ຕິ ຣຕ຺ຕຕາທີຫິ ສທິສານໍ.

ຍສ຺ມາ ‘‘ປຏິເສວຕິ ນາມາ’’ຕິ ປທໍ ມາຕິກາຍ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປຏິເສວຕິ ນາມາຕິ ກສ຺ມາ ອຸທ຺ຘຏ’’ນ຺ຕິ ໂຍ ມຎ຺ຎຕິ, ຕສ຺ສ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປຏິເສເວຍ຺ຍາຕິ ເອຕ຺ຖ…ເປ… ມາຕິກາປທ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ອິຕ຺ຖິຍາ ນິມິຕ຺ເຕນາຕິ ອິທໍ ‘‘ມຄ຺ເຄນ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິອາທິ ວິຍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍຖາ ຫິ ‘‘ມຄ຺ເຄນ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ມຄ຺ຄໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ມຄ຺ເຄ ວາ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ລພ຺ຠຕິ, ເອວໍ ‘‘ອິຕ຺ຖິຍາ ນິມິຕ຺ເຕນ ປເວເສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອິຕ຺ຖິຍາ ນິມິຕ຺ຕໍ ປເວເສຕິ, ນິມິຕ຺ເຕ ວາ ປເວເສຕີ’’ຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ລພ຺ຠຕິ. ອິທຎ຺ຈ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ປຸຣິສປໂຍຄທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິມິຕ຺ຕໍ ອງ຺ຄຊາຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກໍ. ປເວສນໍ ນາມ ນ ພຫິ ຉຸປນມຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ວາເຕນ ອສມ຺ຜຸຏ຺ເຐ ອລ຺ໂລກາເສ’’ຕິ. ອພ຺ຠນ຺ຕຣຎ຺ຫິ ປເວເສນ຺ໂຕ ‘‘ປເວເສຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນ ພຫິ ຉຸປນ຺ໂຕ. ອພ຺ຠນ຺ຕຣນ຺ຕິ ຈ ປກຕິຍາ ສພ຺ພໂສ ປິຫິຕສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ວາເຕນ ອສມ຺ຜຸຏ຺ໂຐກາໂສ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ.

ອິທານິ ສພ຺ພຖາ ເລໂສກາສປິທຫນຕ຺ຖໍ ອິຕ຺ຖິນິມິຕ຺ເຕ ປຸຣິສນິມິຕ຺ເຕ ຈ ລພ຺ຠມານໍ ປເວສກາເລ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ຜສ຺ສາຣຫໍ ປເທສວິເສສໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິຕ຺ຖິນິມິຕ຺ເຕ ຈຕ຺ຕາຣິ ປສ຺ສານີ’’ຕິອາທິມາຫ. ວາເຕນ ຫິ ອສມ຺ຜຸຏ຺ເຐ ອລ຺ໂລກາເສ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ເອເກນປິ ປເທເສນ ຉຸປິຕ຺ວາ ປເວເສນ຺ໂຕ ‘‘ປເວເສຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເວມຊ຺ຌນ຺ຕິ ຍຖາ ຈຕ຺ຕາຣິ ປສ຺ສານິ ອສມ຺ຜຸສນ຺ໂຕ ປເວເສຕິ, ເອວໍ ກຕວິວຣສ຺ສ ອິຕ຺ຖິນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ເຫຏ຺ຐິມຕລໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ປຸຣິສນິມິຕ຺ເຕ ປນ ມຊ຺ຌນ຺ຕິ ອຄ຺ຄໂກຏິໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ອຸປຣີຕິ ອຄ຺ຄໂກຏິໂຕ ອຸປຣິຠາຄປ຺ປເທໂສ. ອິທຎ຺ຈ ມຊ຺ເຌນ ສມິຎ຺ຊິຕ຺ວາ ປເວເສນ຺ຕສ຺ສ ມຊ຺ຌິມປພ຺ພສມິຎ຺ຊິຕງ຺ຄຸລິໍ ກຕ຺ຖຈິ ປເວເສນ຺ຕສ຺ສ ອງ຺ຄຸລິຍາ ມຊ຺ຌິມປພ຺ພປິຏ຺ຐິສທິສໍ ອງ຺ຄຊາຕສ຺ສ ອຸປຣິຠາຄເວມຊ຺ຌໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຫຏ຺ຐາ ປເວເສນ຺ໂຕຕິ ອິຕ຺ຖິນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ເຫຏ຺ຐິມຠາເຄນ ຉຸປນ຺ຕໍ ປເວເສນ຺ໂຕ. ມຊ຺ເຌນ ປເວເສນ຺ໂຕຕິ ອພ຺ຠນ຺ຕຣຕລໍ ຉຸປິຕ຺ວາ ມຊ຺ເຌນ ປເວເສນ຺ໂຕ. ກຕ຺ຖຈິ ອຈ຺ຉຸປນ຺ຕໍ ປເວເສຕ຺ວາ ນີຫຣນ຺ຕສ຺ສ ຫິ ນຕ຺ຖິ ປາຣາຊິກໍ, ທຸກ຺ກຏໍ ປນ ໂຫຕິ ຉິນ຺ນສີສວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ວຏ຺ຏກເຕ ມຸເຂ ອຈ຺ຉຸປນ຺ຕໍ ປເວເສຕ຺ວາ ນີຫຣນ຺ຕສ຺ສ ວິຍ. ມຊ຺ເຌເນວ ຉຸປນ຺ຕໍ ປເວເສນ຺ໂຕຕິ ອຄ຺ຄໂກຏິຍາ ຉຸປນ຺ຕໍ ປເວເສນ຺ໂຕ. ມຊ຺ຌິມປພ຺ພປິຏ຺ຐິຍາ ສມິຎ຺ຊິຕງ຺ຄຸລິນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຖ ວາ ສມິຎ຺ຊິຕງ຺ຄຸລິໍ ມຊ຺ຌິມປພ຺ພປິຏ຺ຐິຍາ ປເວເສນ຺ໂຕ ວິຍາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ສງ຺ໂກເຈຕ຺ວາຕິ ນິມິຕ຺ຕມຊ຺ເຌນ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ. ອຸປຣິຠາເຄນາຕິ ສງ຺ໂກຈິຕສ຺ສ ອຸປຣິຠາຄໂກຏິຍາ. ອິທານິ ປຸຣິສນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ເຕສຸ ຉສຸ ຐາເນສຸ ອຸປຣີຕິ ວຸຕ຺ຕຏ຺ຐານນ຺ຕຣສ຺ສ ວເສນ ວິສຸໍ ຈຕ຺ຕາຣິ ປສ຺ສານິ ຄເຫຕ຺ວາ ປຸຣິສນິມິຕ຺ເຕ ທສຘາ ຐານເຠທໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເຫຏ຺ຐາ ປນ ວິສຸໍ ຕານິ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິ ປສ຺ສານີ’’ຕິ ວຈນສາມຎ຺ຎໂຕປິ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ລພ຺ຠມານານິ ເອກຈ຺ຈໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຉ ຐານານິ ວຸຕ຺ຕານິ. ຕຸລາທຓ຺ຑສທິສໍ ປເວເສນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຸຊຸກໍ ປເວເສນ຺ຕສ຺ສ.

ນິມິຕ຺ເຕ ຊາຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ນິມິຕ຺ເຕ ຊາຕໍ. ຈມ຺ມຂີລນ຺ຕິ ນິມິຕ຺ເຕ ອຸຏ຺ຐິຕໍ ຈມ຺ມເມວ. ‘‘ອຸຓ຺ຓິຄຓ຺ໂຑ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ນິມິຕ຺ເຕ ຊາຕມ຺ປິ ຈມ຺ມຂີລາທິ ນິມິຕ຺ຕເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສາ’’ຕິ. ‘‘ອຸປຫຕກາຍປ຺ປສາທ’’ນ຺ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ນຏ຺ຐກາຍປ຺ປສາທ’’ນ຺ຕິ ວຈນໍ ອຸປາທິນ຺ນຠາວສ຺ສ ນຕ຺ຖິຕາທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ມຕຈມ຺ມໍ ວາ ສຸກ຺ຂປີຬກໍ ວາ’’ຕິ. ສຕິ ຫິ ອຸປາທິນ຺ນຠາເວ ອຸປຫເຕປິ ກາຍປ຺ປສາເທ ອຸປຫຕິນ຺ທ຺ຣິຍວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ວິຍ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິເຍວ ສິຍາ, ມຕຈມ຺ມໍ ປນ ສຸກ຺ຂປີຬກຎ຺ຈ ອນຸປາທິນ຺ນກໍ ອຸປາທິນ຺ນເກເຍວ ຈ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ. ນ ຈ ເອວໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸນ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຕ຺ຖິນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ປນ ນຏ຺ເຐປິ ອຸປາທິນ຺ນຠາເວ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິເຍວ. ມເຕ ອກ຺ຂາຍິເຕ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອກ຺ຂາຍິເຕ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິວຈນໂຕ ເມຖຸນສ຺ສາເທນາຕິ ອິມິນາ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາຄໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ. ສຕິ ຫິ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄ ສງ຺ຆາທິເສໂສວ ສິຍາ, ພີຊານິປິ ນິມິຕ຺ຕສງ຺ຂ຺ຍໍ ນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ທຸກ຺ກຏເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ນິມິຕ຺ເຕນ ນິມິຕ຺ຕໍ ປເວເສຕີ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອິທານິ ອິມິສ຺ສາ ເມຖຸນກຖາຍ ອສພ຺ຠິຣູປຕ຺ຕາ ‘‘ອີທິສໍ ຐານໍ ກເຖນ຺ເຕຫິ ສຸຓນ຺ເຕຫິ ຈ ເອວໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອນຸສາສນ຺ໂຕ ‘‘ອຍຎ຺ຈ ເມຖຸນກຖາ ນາມາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເມຖຸນກຖາຍ ຣາຄວຸທ຺ຘິເຫຕຸຕ຺ຕາ ຫາສວິສຍຕ຺ຕາ ຈ ຕທຸຠຍນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ປຏິກູລມນສິກາຣາທີສຸ ນິໂຍເຊຕິ. ປຏິກູລມນສິກາເຣນ ຫິ ຣາໂຄ ນິວຕ຺ຕຕິ, ສມຓສຎ຺ຎາທີສຸ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິເຕສຸ ຫາໂສ ນິວຕ຺ຕຕິ. ສຕ຺ຕານຸທ຺ທຍາຍາຕິ ສຕ຺ຕານໍ ອປາຍທຸກ຺ຂາທີຫິ ອນຸຣກ຺ຂຓຕ຺ຖໍ. ໂລການຸກມ຺ປາຍາຕິ ສຕ຺ຕໂລກວິສຍາຍ ອນຸກມ຺ປາຍ.

ມຸຂໍ ອປິຘາຍາຕິ ມຸຂໍ ອປິທຫິຕ຺ວາ, ເຍນ ເກນຈິ ປມາເທນ ກທາຈິ ມນ຺ທຫາໂສ ຠເວຍ຺ຍ, ຕທາ ຄຣຸຕ຺ຕໍ ກຸປ຺ເປຍ຺ຍ, ຕສ຺ມາ ຕາທິເສ ກາເລ ຄຣຸຠາວສ຺ສ ອວິໂກປນຕ຺ຖໍ ພີຊເກນ ມຸຂໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ນິສີທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຖ ວາ ມຸຂໍ ອປິຘາຍາຕິ ມຸຂໍ ປິທຫິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພີຊເກນ ມຸຂໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ຫສມາເນນ ນ ນິສີທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ທນ຺ຕວິທໍສກນ຺ຕິ ທນ຺ເຕ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ວິວຣິຕ຺ວາ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຄພ຺ຠິເຕນາຕິ ສງ຺ໂກຈໍ ອນາປຊ຺ຊນ຺ເຕນ, ອຸສ຺ສາຫຊາເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍທິ ຫິ ‘‘ອີທິສໍ ນາມ ອສພ຺ຠິໍ ກເຖມີ’’ຕິ ສງ຺ໂກຈໍ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ອຕ຺ຖວິຠາວນໍ ນ ສິຍາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຕາທິເສນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນປິ ຕາວ ອີທິສໍ ກຖິຕໍ, ກິມງ຺ຄໍ ປນາຫໍ ກເຖມີ’’ຕິ ເອວໍ ອຸສ຺ສາຫຊາເຕນ ກເຖຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສຕ຺ຖຸປຏິຠາເຄນາຕິ ສຕ຺ຖຸກປ຺ເປນ, ສຕ຺ຖຸສທິເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ມູລປຎ຺ຎຕ຺ຕິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິວຓ຺ຓນາ

ຕິຣຈ຺ຉາເນສຸ ຄຕາຍາຕິ ຕິຣຈ຺ຉາເນສຸ ອຸປ຺ປນ຺ນາຍ. ຍສ຺ມາ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາ ນາມ ອຕິຂຸທ຺ທກາປິ ໂຫນ຺ຕິ, ເຍສໍ ມຄ຺ເຄສຸ ຕິລຜລມຕ຺ຕມ຺ປິ ປເວສນໍ ນປ຺ປໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ນ ສພ຺ພາວ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕິຕ຺ຖິໂຍ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸຠູຕາຕິ ປເວສນປ຺ປໂຫນກວເສນ ລພ຺ຠມານກຕິຣຈ຺ຉານຄຕິຕ຺ຖິໂຍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸຠູຕາ ເອວ ເຈຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອປທານໍ ອຫິມຈ຺ຉາຕິອາທິຄາຖາ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖູນໍ ເຫຏ຺ຐິມປຣິຈ຺ເຉທທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ໂປຣາເຓຫິ ຐປິຕາ. ຕຕ຺ຖ ອຫີຕິ ຊາຕິນິທ຺ເທເສນ ສພ຺ພາປິ ສປ຺ປຊາຕິ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ອາຫ – ‘‘ອຫິຄ຺ຄຫເຓນ…ເປ… ທີຆຊາຕິ ສງ຺ຄຫິຕາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ໂຄນສາຕິ ສປ຺ປວິເສສາ, ເຍສໍ ປິຏ຺ຐີສຸ ມຫນ຺ຕານິ ມຓ຺ຑລານິ ສນ຺ທິສ຺ສນ຺ຕິ. ມຈ຺ຉຄ຺ຄຫຓໍ ໂອທກຊາຕິຍາ ອຸປລກ຺ຂຓປທນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ມຈ຺ຉຄ຺ຄຫເຓນ…ເປ… ໂອທກຊາຕິ ສງ຺ຄຫິຕາ’’ຕິ. ເຕເນວ ມຓ຺ຑູກກຈ຺ຉປານໍ ສປາທກຕ຺ເຕປິ ໂອທກຊາຕິກຕ຺ຕາ ສງ຺ຄໂຫ ກໂຕ.

ມຸຂສຓ຺ຐານນ຺ຕິ ໂອຏ຺ຐຈມ຺ມສຓ຺ຐານໍ. ວຓສງ຺ເຂປໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ວຓສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉຕິ ນວສຸ ວຓມຸເຂສຸ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ວເຓ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍຎ຺ຈ ‘‘ອມຄ຺ເຄນ ອມຄ຺ຄໍ ປເວເສຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ສຸຕ຺ເຕ ທ຺ວີສຸ ສມ຺ຠິນ຺ນວເຓສຸ ເອເກນ ວເຓນ ປເວເສຕ຺ວາ ທຸຕິເຍນ ນີຫຣນ຺ຕສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ວກ຺ຂຕິ ຈ ‘‘ອິມສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອນຸໂລມວເສນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ວຓສງ຺ເຂເປ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໖໖). ກຸກ຺ກຸຏິຄ຺ຄຫຓມ຺ປິ ສພ຺ພາຍ ປກ຺ຂິຊາຕິຍາ ອຸປລກ຺ຂຓປທນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ກຸກ຺ກຸຏິຄ຺ຄຫເຓນ…ເປ… ປກ຺ຂິຊາຕິ ສງ຺ຄຫິຕາ’’ຕິ. ມຊ຺ຊາຣິຄ຺ຄຫຓມ຺ປິ ຈຕຸປ຺ປທຊາຕິຍາ ອຸປລກ຺ຂຓປທນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕນາຫ – ‘‘ມຊ຺ຊາຣິຄ຺ຄຫເຓນ…ເປ… ຈຕຸປ຺ປທຊາຕິ ສງ຺ຄຫິຕາ’’ຕິ. ຣຸກ຺ຂສຸນຂາ ນາມ ກລນ຺ທກາຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ມງ຺ຄຸສາຕິ ນງ຺ຄຸລາ.

ປຣາຊິຕ-ສທ຺ໂທ ອຸປສຄ຺ຄສ຺ສ ວຸທ຺ຘິໍ ກຕ຺ວາ ຕ-ກາຣສ຺ສ ຈ ກ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ປາຣາຊິໂກຕິ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐຕິ ອາຫ ‘‘ປາຣາຊິໂກຕິ ປຣາຊິໂຕ’’ຕິ. ‘‘ກຕ຺ຖຈິ ອາປຕ຺ຕີຕິ ‘ປາຣາຊິເກນ ຘມ຺ເມນ ອນຸທ຺ຘໍເສຍ຺ຍາ’ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໓໘໔, ໓໙໑), ກຕ຺ຖຈິ ສິກ຺ຂາປທນ຺ຕິ ອິທໍ ປນ ທິສ຺ວາ ຊານິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣາຊຍຕີຕິ ປາຣາຊິກໍ, ປາຣາຊິກາຕິ ຈ ກຕ຺ຕຸສາຘເນນ ປາຣາຊິກ-ສທ຺ເທນ ສິກ຺ຂາປທໍ ອາປຕ຺ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ໂຍ ຕໍ ອຕິກ຺ກມຕີ’’ຕິອາທິ. ປຸຄ຺ຄໂລ ປນ ກມ຺ມສາຘເນນ ປາຣາຊິກ-ສທ຺ເທນ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ປຸຄ຺ຄໂລ ຍສ຺ມາ ປຣາຊິໂຕ’’ຕິອາທິ.

ເອຕເມວ ຫິ ອຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ‘‘ຕໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ໂນ ປຸຄ຺ຄໂລ ປຣາຊິໂຕ ໂຫຕິ ປຣາຊຍມາປນ຺ໂນ’’ຕິ ເອຕມຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ. ຈຸໂຕ ປຣທ຺ໂຘຕິອາທິນາ ຫິ ຕໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ນປຸຄ຺ຄໂລ ຈຸໂຕ ໂຫຕິ ປຣາຊິໂຕ ປຣາຊຍໍ ອາປນ຺ໂນຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ນ ປນ ປຸຄ຺ຄໂລ ປາຣາຊິໂກ ນາມ ໂຫຕີຕິ ເອຕມຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ນ ຫິ ປຣິວາເຣປິ ຄາຖາ ປຸຄ຺ຄລວຸຕ຺ຕິປາຣາຊິກສທ຺ທນິພ຺ພຈນທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕາ ອາປຕ຺ຕິວຸຕ຺ຕີນໍ ປາຣາຊິກາ-ທິສທ຺ທານໍ ນິພ຺ພຈນວິຠາຄປ຺ປສງ຺ເຄ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອຍຎ຺ຫິ ປຣິວາຣຄາຖາຍ ອຕ຺ໂຖ (ປຣິ. ອຏ຺ຐ. ໓໓໙) – ຍທິທໍ ປຸຄ຺ຄລາປຕ຺ຕິສິກ຺ຂາປທປາຣາຊິເກສຸ ອາປຕ຺ຕິປາຣາຊິກໍ ນາມ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ ຍສ຺ມາ ປຣາຊິໂຕ ປຣາຊຍມາປນ຺ໂນ ສທ຺ຘມາ ຈຸໂຕ ປຣທ຺ໂຘ ຠຏ຺ໂຐ ນິຣງ຺ກໂຕ ຈ ໂຫຕິ, ອນີຫເຏ ຕສ຺ມິໍ ປຸຄ຺ຄເລ ປຸນ ອຸໂປສຖປວາຣຓາທິເຠໂທ ສໍວາໂສ ນຕ຺ຖິ, ເຕເນຕໍ ອິຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ເຕນ ກາຣເຓນ ເອຕໍ ອາປຕ຺ຕິປາຣາຊິກໍ ອິຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ຍສ຺ມາ ປຣາຊິໂຕ ໂຫຕິ ເອເຕນ, ຕສ຺ມາ ເອຕໍ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ. ປຣິຠຏ຺ໂຐຕິ ສາສນໂຕ ຠຏ຺ໂຐ, ປຣິຫີໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຉິນ຺ໂນຕິ ອນ຺ຕຣາ ຂຓ຺ຑິໂຕ.

ສທ຺ຘິໍ ໂຍຊນາຍາຕິ ປທໂຍຊນາຍ ສທ຺ຘິໍ. ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ສງ຺ຆກມ຺ມນ຺ຕິ ອປໂລກນາທິວເສນ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ກມ຺ມໍ. ສີມາປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນຫີຕິ ເອກສີມາປຣິຍາປນ຺ເນຫິ. ປກຕຕ຺ຕາ ນາມ ປາຣາຊິກໍ ອນາປນ຺ນາ ອນຸກ຺ຂິຕ຺ຕາ ຈ. ປຎ຺ຈວິໂຘປີຕິ ນິທານຸທ຺ເທສາທິວເສນ ປຎ຺ຈວິໂຘປິ. ນຫາປິຕປຸພ຺ພການໍ ວິຍ ໂອຘິສອນຸຎ຺ຎາຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ອວເສສໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ສິກ຺ຂາປທໍ ສພ຺ເພຫິປິ ລຊ຺ຊີປຸຄ຺ຄເລຫິ ອນຕິກ຺ກມນີຍຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສພ຺ເພຫິປິ ລຊ຺ຊີປຸຄ຺ຄເລຫິ ສມໍ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພຠາວໂຕ’’ຕິ. ສມນ຺ຕິ ສທ຺ຘິໍ, ເອກປ຺ປຫາເຣນ ວາ. ສິກ຺ຂິຕພ຺ພຠາວໂຕຕິ ອນຕິກ຺ກມນວເສນ ອຸຄ຺ຄຫປຣິປຸຈ຺ຉາທິນາ ຈ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພຠາວໂຕ. ສາມຎ຺ຎສິກ຺ຂາປເທສຸ ‘‘ອິທໍ ຕຍາ ນ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ອພຫິກາຕພ຺ພໂຕ ‘‘ນ ເອໂກປິ ຕໂຕ ພຫິທ຺ຘາ ສນ຺ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍໍ ຕໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

໕໖. ນ ເກວລໍ ອິຕ຺ຖິຍາ ເອວ ນິມິຕ຺ຕໍ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖູຕິ ອິມິນາ ເກວລໍ ອິຕ຺ຖິຍາ ເອວ ນິມິຕ຺ຕໍ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸ ນ ໂຫຕິ, ອຖ ໂຂ ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກປຓ຺ຑກປຸຣິສານມ຺ປິ ນິມິຕ຺ຕໍ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖູຕິ ທສ຺ເສຕິ. ນ ຈ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຍາ ເອວາຕິ ອິມິນາ ປນ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຍາ ເອວ ນິມິຕ຺ຕໍ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸ ນ ໂຫຕິ, ອມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຕິຣຈ຺ຉານຄຕິຕ຺ຖິອມນຸສ຺ສຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກາທີນມ຺ປິ ນິມິຕ຺ຕໍ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖູຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ວຕ຺ຖຸເມວ ນ ໂຫຕີຕິ ອມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິປສງ຺ເຄນ ອາຄຕໍ ສຸວຓ຺ຓຣຊຕາທິມຍໍ ປຏິກ຺ຂິປຕີ’’ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຍຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ນ ທິສ຺ສຕິ. ນ ຫິ ອິໂຕ ປຸພ຺ເພ ອມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ ອຕ຺ຖິ, ເຍນ ຕປ຺ປສງ຺ໂຄ ສິຍາ. ອິທາເນວ ຫິ ‘‘ຕິສ຺ໂສ ອິຕ຺ຖິໂຍ’’ຕິອາທິນາ ອມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ, ນ ຈ ອມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຄ຺ຄຫເຓນ ສຸວຓ຺ຓຣຊຕາທິມຍານໍ ປສງ຺ໂຄ ຍຸຕ຺ໂຕ. ມນຸສ຺ສາມນຸສ຺ສຕິຣຈ຺ຉານຊາຕິວເສນ ຕິວິຘາ ກຕ຺ວາ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸຠູຕສຕ຺ຕານໍ ນິທ຺ເທເສນ ສຸວຓ຺ຓຣຊຕາທິມຍານໍ ປສງ຺ຄສ຺ສ ນິວຕ຺ຕິຕຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສາທີສຸ ມນຸສ຺ສາມນຸສ຺ສາທີສຸ ວາ ກຎ຺ຈິ ອນາມສິຕ຺ວາ ອວິເສເສນ ‘‘ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສເວຍ຺ຍາ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ມາຕິກາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສ ປທຠາຊເນ ຈ ‘‘ປຏິເສວຕິ ນາມາ’’ຕິ ມາຕິກໍ ປທໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ‘‘ໂຍ ນິມິຕ຺ເຕນ ນິມິຕ຺ຕໍ ອງ຺ຄຊາເຕນ ອງ຺ຄຊາຕໍ ອນ຺ຕມໂສ ຕິລຜລມຕ຺ຕມ຺ປິ ປເວເສຕິ, ເອໂສ ປຏິເສວຕິ ນາມາ’’ຕິ ປຏິເສວນາກາໂຣວ ທສ຺ສິໂຕ, ນ ປນ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸຠູຕນິມິຕ຺ຕນິສ຺ສຍາ ມນຸສ຺ສາມນຸສ຺ສຕິຣຈ຺ຉານຄຕາ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສປຓ຺ຑກອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກາ ນິຍເມຕ຺ວາ ທສ຺ສິຕາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອິຕ຺ຖິຍາ ເອວ ນຸ ໂຂ ນິມິຕ຺ຕໍ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸ, ອຸທາຫຸ ອຎ຺ເຎສມ຺ປີ’’ຕິ ເອວມາທິ ສນ຺ເທໂຫ ສິຍາ, ນິມິຕ຺ຕໂວຫາໂຣ ຈ ສຸວຓ຺ຓຣຊຕາທິມຍຣູປເກສຸ ຈ ລພ຺ຠຕິເຍວ. ເຕເນວ ວິນີຕວຕ຺ຖູສຸ (ປາຣາ. ໗໑) ‘‘ເລປຈິຕ຺ຕສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕໍ ອງ຺ຄຊາເຕນ ຉຸປິ, ທາຣຸຘີຕລິກາຍ ນິມິຕ຺ຕໍ ອງ຺ຄຊາເຕນ ຉຸປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ນິມິຕ຺ຕສາມຎ຺ຎໂຕ ‘‘ສຸວຓ຺ຓຣຊຕາທິມຍານມ຺ປິ ນິມິຕ຺ຕໍ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸ ໂຫຕິ, ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ກສ຺ສຈິ ອາສງ຺ກາ ສິຍາ. ເຕເນວ ‘‘ເລປຈິຕ຺ຕາທິວຕ຺ຖູສຸ ຕສ຺ສ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ອໂຫສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ຕທາສງ຺ການິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸຠູຕສຕ຺ຕນິຍມນຕ຺ຖຎ຺ຈ ຊາຕິວເສນ ມນຸສ຺ສາມນຸສ຺ສາທິໂຕ ຕິຘາ ກຕ຺ວາ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸຠູເຕ ສຕ຺ເຕ ຠຄວາ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ວຕ຺ຖຸເມວ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ນິມິຕ຺ຕສາມຎ຺ຎໂຕ ປສງ຺ຄາຄຕໍ ສຸວຓ຺ຓຣຊຕາທິມຍານໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປຕີຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

ຕໂຍ ມຄ຺ເຄຕິ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕີສຸ ມຄ຺ເຄສູຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ອິມິນາ ‘‘ທ຺ເວ ມຄ຺ເຄ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ທ຺ວີສຸ ມຄ຺ເຄສູຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ອຕິທິສ຺ສຕິ.

ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຐມຈຕຸກ຺ກກຖາວຓ຺ຓນາ

໕໗. ອສ຺ສາຕິ ອາຂ຺ຍາຕິກປທນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂຫຕີ’’ຕິ ອາຫ. ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ປນ ‘‘ອສ຺ສາຕິ ປຸຄ຺ຄລໍ ປຣາມສິຕ຺ວາ ໂຫຕີຕິ ວຈນເສໂສ ທສ຺ສິໂຕ’’ຕິປິ ອຕ຺ຖວິກປ຺ໂປ ທສ຺ສິໂຕ, ນ ໂສ ສຸນ຺ທຣຕໂຣ. ຍທິ ຫິ ວຈນເສໂສ ອຘິປ຺ເປໂຕ ສິຍາ, ‘‘ໂຫຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ເຕເນວ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ໂຫຕີຕິ ວຈນເສໂສ ກໂຕ.

໕໘. ສາທິຍນ຺ຕສ຺ເສວາຕິ ເອຕ຺ຖ ສາທິຍນໍ ນາມ ເສເວຕຸກາມຕາຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐາປນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຏິເສວນຈິຕ຺ຕສມງ຺ຄິສ຺ສາ’’ຕິ. ‘‘ປຏິປກ຺ຂໍ ອຕ຺ຖຍນ຺ຕີຕິ ສິກ຺ຂາກາມານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຏິປກ຺ຂໍ ທຸສ຺ສີລຠາວໍ ອຕ຺ຖຍນ຺ຕີ’’ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຕໂນ ເວຣິປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ປນ ປຏິປກ຺ຂຠູຕໍ ກຎ຺ຈິ ອມິຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຖຍນ຺ຕິ ຄເວສນ຺ຕີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ເວຣິໍ ນາເສຕຸກາມາ ຕສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂຠູຕໍ ກຎ຺ຈິ ອມິຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ສຫາຍຠາວມຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຣາຊປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາທີນໍ ອຸປຣິ ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ ຕທນຸຣູປວເສນ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຠິກ຺ຂູ ເອວ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ ຠິກ຺ຂຸປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ ຠິກ຺ຂຸປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ’’ຕິ ເອວໍ ປນ ວຸຈ຺ຈມາເນ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ ຣາຊາທໂຍປິ ເອຕ຺ເຖວ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕີຕິ ຣາຊປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາທໂຍ ວິສຸໍ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ສິຍຸໍ, ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ປນ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ ຠິກ຺ຂຸປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ລພ຺ຠເຕວ ‘‘ສາສນປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ’’ຕິ ຍຖາ. ອິສ຺ສາປກຕາຕິ ປເຣສໍ ລາຠສກ຺ກາຣາທິອສຫນລກ຺ຂຓາຍ ອິສ຺ສາຍ ອຠິຠູຕາ. ນິປ຺ປຣິປ຺ຜນ຺ທນ຺ຕິ ປຣິປ຺ຜນ຺ທວິຣຫິຕໍ, ຍຖາ ຈລິຕຸໍ ປຣິວຕ຺ຕິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ຕຖາ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມ຺ປໂຍເຊນ຺ຕີຕິ ວຈ຺ຈມຄ຺ເຄນ ສທ຺ຘິໍ ໂຍເຊນ຺ຕິ.

ຕສ຺ມິໍ ຂເຓຕິ ຕສ຺ມິໍ ປເວສນກ຺ຂເຓ, ອຄ຺ຄໂຕ ຍາວ ມູລາ ປເວສນກາໂລ ‘‘ປເວສນກ຺ຂໂຓ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສາທິຍນໍ ນາມ ເສວນຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປາທນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເສວນຈິຕ຺ຕໍ ອຸປຏ຺ຐາເປຕີ’’ຕິ. ປວິຏ຺ຐກາເລຕິ ອງ຺ຄຊາຕສ຺ສ ຍຕ຺ຕກໍ ຐານໍ ປເວສນາຣຫໍ, ຕຕ຺ຕກໍ ອນວເສສໂຕ ປວິຏ຺ຐກາເລ. ເອວໍ ປວິຏ຺ຐສ຺ສ ອຸທ຺ຘຣຓາຣມ຺ຠໂຕ ອນ຺ຕຣາ ຐິຕກາໂລ ຐິຕໍ ນາມ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ມາຕຸຄາມສ຺ສ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິໍ ປຕ຺ວາ ສພ຺ພຖາ ວາຍມໂຕ ໂອຣມິຕ຺ວາ ຐິຕກາລໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິສມເຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸທ຺ຘຣຓໍ ນາມ ຍາວ ອຄ຺ຄາ ນີຫຣຓກາໂລຕິ ອາຫ – ‘‘ນີຫຣຓກາເລ ປຏິເສວນຈິຕ຺ຕໍ ອຸປຏ຺ຐາເປຕີ’’ຕິ. ອງ຺ຄາຣກາສຸນ຺ຕິ ອງ຺ຄາຣຣາສິໍ. ເອວຣູເປ ກາເລ ອສາທິຍນໍ ນາມ ນ ສພ຺ເພສໍ ວິສໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ອິມຎ຺ຫິ ເອວຣູປໍ ອາຣທ຺ຘວິປສ຺ສກ’’ນ຺ຕິອາທິ. ເອກາທສຫິ ອຄ຺ຄີຫີຕິ ຣາຄໂທສໂມຫຊາຕິຊຣາມຣຓໂສກປຣິເທວທຸກ຺ຂໂທມນສ຺ສຸປາຍາສສງ຺ຂາເຕຫິ ເອກາທສຫິ ອຄ຺ຄີຫິ. ຣາຄາທໂຍ ຫິ ອນຸຑຫນຏ຺ເຐນ ‘‘ອຄ຺ຄີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເຕ ຫິ ຍສ຺ສ ສນ຺ຕິ, ຕໍ ນິຑຫນ຺ຕິ, ມຫາປຣິຬາຫາ ຈ ໂຫນ຺ຕິ ທຸນ຺ນິພ຺ພາປຍາ ຈ. ຠຄວຕາ ຈ ທຸມ຺ມງ຺ກູນໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ນິຄ຺ຄໂຫ ອິຈ຺ຉິໂຕເຍວາຕິ ອາຫ – ‘‘ປຈ຺ຈຕ຺ຖິການຎ຺ຈສ຺ສ ມໂນຣຖວິຆາຕໍ ກໂຣນ຺ໂຕ’’ຕິ. ອສ຺ສາຕິ ອສາທິຍນ຺ຕສ຺ສ ຍຖາວຸຕ຺ຕຄຸຓສມງ຺ຄິສ຺ສ.

ປຐມຈຕຸກ຺ກກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ເອກູນສຕ຺ຕຕິທ຺ວິສຕຈຕຸກ຺ກກຖາວຓ຺ຓນາ

໕໙-໖໐. ອກ຺ຂາຍິຕນິມິຕ຺ຕາ ອກ຺ຂາຍິຕ-ສທ຺ເທນ ວຸຕ຺ຕາ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນາຕິ ອາຫ ‘‘ໂສຓສິງ຺ຄາລາທີຫິ ອກ຺ຂາຍິຕນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ອກ຺ຂາຍິຕໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ຍສ຺ສາ ສາ ອກ຺ຂາຍິຕນິມິຕ຺ຕາ. ‘‘ຊາຄຣນ຺ຕິ’’ນ຺ຕິອາທິ ວິເສສນຣຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ສຸທ຺ຘິກຈຕຸກ຺ການີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສມານາຈຣິຍກາ ເຖຣາຕິ ເອກາຈຣິຍສ຺ສ ປາຐກນ຺ເຕວາສິກາ. ມຫາຠເຍຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຕິສ຺ສຠເຍ. ຄງ຺ຄາຍ ອປຣຠາໂຄ ອປຣຄງ຺ຄໍ. ວຕ ເຣຕິ ຄຣຫຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ອວິສ຺ສຊ຺ຊນ຺ເຕນ ກິໍ ກຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ນິຈ຺ຈກາລໍ ໂສຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິ. ເອວໍ ວິນຍຄຣຸການນ຺ຕິ ອິມິນາ ອຸປຣິ ເຕຫິ ວຸຈ຺ຈມານວິນິຈ຺ຉຍສ຺ສ ຄຣຸກຣຓີຍຕາຍ ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພໍ ປຣິຍາທິຍິຕ຺ວາຕິ ສພ຺ພໍ ປາຣາຊິກກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ອນວເສສໂຕ ຄເຫຕ຺ວາ. ໂສຕໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ປາຣາຊິກກ຺ເຂຕ຺ເຕ ວີຕິກ຺ກມໂສຕໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ. ອປຎ຺ຎຕ຺ຕຠາວໂຕ ຍຸຕ຺ຕິອຠາວໂຕ ຈ ‘‘ປາຣາຊິກຈ຺ຉາຍາ ປເນຕ຺ຖ ນ ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອຸປຑ຺ຒກ຺ຂາຍິຕຠາວສ຺ສ ທຸພ຺ພິນິຈ຺ຉຍຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ປາຣາຊິກໍ ນ ປຎ຺ຎເປສີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ອກາຣຓໍ, ນ ຈ ທຸພ຺ພິນິຈ຺ຉຍຕາ ອປຎ຺ຎຕ຺ຕິກາຣຓໍ ເຍຠຸຍ຺ຍກ຺ຂາຍິຕາທີສຸປິ ທຸພ຺ພິນິຈ຺ຉຍຠາວສ຺ສ ສມານຕ຺ຕາ. ອຸປຑ຺ຒກ຺ຂາຍິຕໂຕ ຫິ ກິຎ຺ຈິເທວ ອຘິກໍ ອູນໍ ວາ ຍທິ ຂາຍິຕໍ ສິຍາ, ຕມ຺ປິ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຂາຍິຕໍ ອກ຺ຂາຍິຕນ຺ຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອຸປຑ຺ຒກ຺ຂາຍິຕມິວ ເຍຠຸຍ຺ຍກ຺ຂາຍິຕາທີນິປິ ທຸພ຺ພິນິຈ຺ຉຍາເນວ. ອປິຈ ອຸປຑ຺ຒກ຺ຂາຍິຕໍ ຍທິ ສຠາວໂຕ ປາຣາຊິກກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ສິຍາ, ນ ຕຕ຺ຖ ຠຄວາ ທຸພ຺ພິນິຈ຺ຉຍນ຺ຕິ ປາຣາຊິກໍ ນ ປຎ຺ຎເປຕິ.

ອິທານິ ເຖເຣນ ກຕວິນິຈ຺ຉຍເມວ ອຸປຕ຺ຖມ຺ເຠຕ຺ວາ ອປຣມ຺ປິ ຕຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ນິມິຕ຺ເຕ ອປ຺ປມຕ຺ຕິກາປິ ມໍສຣາຊິ ສເຈ ອວສິຏ຺ຐາ ໂຫຕິ, ຕໍ ເຍຠຸຍ຺ຍກ຺ຂາຍິຕເມວ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ປຣໍ ປນ ສພ຺ພໂສ ຂາຍິເຕ ນິມິຕ຺ເຕ ທຸກ຺ກຏເມວາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຕໂຕ ປຣໍ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ອຖ ວາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຂາຍິຕໍ ນາມ ວຈ຺ຈມຄ຺ຄປສ຺ສາວມຄ຺ຄມຸຂານໍ ຈຕູສຸ ໂກຏ຺ຐາເສສຸ ທ຺ເວ ໂກຏ຺ຐາເສ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ຍາວ ຕຕິຍໂກຏ຺ຐາສສ຺ສ ປຣິໂຍສານາ ຂາທິຕໍ, ຕໂຕ ປຣໍ ປນ ຕຕິຍໂກຏ຺ຐາສໍ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ຍາວ ຈຕຸຕ຺ຖໂກຏ຺ຐາສສ຺ສ ປຣິໂຍສານາ ຂາທິຕໍ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖູຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ມຕສຣີຣສ຺ມິໍເຍວ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ‘‘ມຕໍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອກ຺ຂາຍິຕ’’ນ຺ຕິອາທິວຈນໂຕ. ‘‘ຍທິປິ ນິມິຕ຺ຕໍ ສພ຺ພໂສ ຂາຍິຕນ຺ຕິອາທິ ສພ຺ພໍ ຊີວມານກສຣີຣເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ມຫາຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກນຈິ ປນ ‘‘ຕໍ ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ລິຂິຕໍ. ກິເມຕ຺ຖ ວີມໍສິຕພ຺ພໍ ຊີວມານກສຣີຣສ຺ເສວ ອຘິກຕຕ຺ຕາ ມຕສຣີເຣ ລພ຺ຠມານສ຺ສ ວິນິຈ຺ຉຍສ຺ສ ວິສຸໍ ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ ຈ. ເຕເນວ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ປຐມປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ) –

‘‘ຊີວມານກສຣີຣສ຺ສ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣ ມຄ຺ເຄ ສເຈປິ ຕຈາທີນິ ອນວເສເສຕ຺ວາ ສພ຺ພໂສ ຉິນ຺ເນ ນິມິຕ຺ຕສຓ຺ຐານມຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ຕຕ຺ຖ ອນ຺ຕມໂສ ອງ຺ຄຊາເຕ ອຸຏ຺ຐິກໍ ອນຏ຺ຐກາຍປ຺ປສາທໍ ປີຬກໍ ວາ ຈມ຺ມຂີລໍ ວາ ປເວເສນ຺ຕສ຺ສປິ ເສວນຈິຕ຺ເຕ ສຕິ ປາຣາຊິກໍ, ນຏ຺ຐກາຍປ຺ປສາທໍ ສຸກ຺ຂປີຬກໍ ວາ ມຕຈມ຺ມໍ ວາ ໂລມໍ ວາ ປເວເສນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ. ສເຈ ນິມິຕ຺ຕສຓ຺ຐານມຕ຺ຕມ຺ປິ ອນວເສເສຕ຺ວາ ສພ຺ພໂສ ມຄ຺ໂຄ ອຸປ຺ປາຏິໂຕ, ຕຕ຺ຖ ອຸປກ຺ກມໂຕ ວຓສງ຺ເຂປວເສນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍ’’ນ຺ຕິ –

ຊີວມານກສຣີຣສ຺ມິໍເຍວ ຍຖາວຸຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉໂຍ ທສ຺ສິໂຕ.

ສພ຺ພໂສ ຂາຍິຕນ຺ຕິ ນິມິຕ຺ຕປ຺ປເທເສ ພຫິຏ຺ຐິຕໍ ຉວິຈມ຺ມໍ ສພ຺ພໂສ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ໂສຓສິງ຺ຄາລາທີຫິ ຂາຍິຕສທິສໍ ກຕໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຉວິຈມ຺ມໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ນິມິຕ຺ຕມໍສສ຺ສ ປນ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຉວິຈມ຺ມສ຺ສ ຈ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ ‘‘ນິມິຕ຺ຕສຓ຺ຐານໍ ປຎ຺ຎາຍຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ປເວສນໍ ຊາຍຕີ’’ຕິ. ນິມິຕ຺ຕສຓ຺ຐານໍ ປນ ອນວເສເສຕ຺ວາຕິ ນິມິຕ຺ຕາກາເຣນ ຐິຕໍ ຉວິຈມ຺ມມໍສາທິໍ ອນວເສເສຕ຺ວາ. ຊີວມານກສຣີເຣ ລພ຺ຠມານວິເສສໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ມຕສຣີເຣ ລພ຺ຠມານວິເສສໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ມຕສຣີເຣ ປນາ’’ຕິອາທິ.

ມນຸສ຺ສານໍ ຊີວມານກສຣີເຣຕິອາທິນາ ປນ ອກ຺ຂິອາທໂຍປິ ວຓສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ວເຓນ ເອກປຣິຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ ອກ຺ຂິອາທີສຸປິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕສຎ຺ຈ ວຓສງ຺ຄໂຫ ‘‘ນວທ຺ວາໂຣ ມຫາວໂຓ’’ຕິ (ມິ. ປ. ໒.໖.໑) ເອວມາທິສຸຕ຺ຕານຸສາເຣນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕິຣຈ຺ຉານຄຕານໍ ອກ຺ຂິກຓ຺ຓວເຓສຸ ທຸກ຺ກຏໍ ປນ ອຏ຺ຐກຖາປ຺ປມາເຓນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຍຖາ ຫິ ມນຸສ຺ສາມນຸສ຺ສຕິຣຈ຺ຉານຄເຕສຸ ວຈ຺ຈມຄ຺ຄປສ຺ສາວມຄ຺ຄມຸຂານໍ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸຠາເວ ນານາກຣຓໍ ນຕ຺ຖິ, ເອວໍ ອກ຺ຂິອາທີນມ຺ປິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍາທິວຕ຺ຖຸຠາເວ ນິນ຺ນານາກຣເຓນ ຠວິຕພ຺ພໍ. ວເຓ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍຎ຺ຈ ‘‘ອມຄ຺ເຄນ ອມຄ຺ຄໍ ປເວເສຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໖໖) ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ‘‘ມນຸສ຺ສານ’’ນ຺ຕິ ວິເສສນໍ ອຕ຺ຖິ. ຍທິ ຈ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕານໍ ວເຓສຸ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈເຍນ ນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ປຕງ຺ຄມຸຂມຓ຺ຑູກສ຺ສ ມຸຂສຓ຺ຐາເນ ວຓສງ຺ເຂປໂຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ວຸຕ຺ຕຎ຺ຈ, ຕສ຺ມາ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ ເອເວຕ຺ຖ ປມາຓໍ. ຠຄວໂຕ ອຘິປ຺ປາຍຎ຺ຎຸໂນ ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ. ເຕເນວ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ພຸທ຺ເຘນ ຘມ຺ໂມ ວິນໂຍ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂຍ ຕສ຺ສ ປຸຕ຺ເຕຫິ ຕເຖວ ຎາໂຕ’’ຕິອາທິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.). ມນຸສ຺ສານນ຺ຕິ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສປຓ຺ຑກອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນການໍ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຕ຺ຖິໂກເສສູຕິ ວຕ຺ຖິປຸເຏສຸ ປຸຣິສານໍ ອງ຺ຄຊາຕໂກເສສຸ. ມຕສຣີຣໍ ຍາວ ອຸທ຺ຘຸມາຕກາທິຠາເວນ ກຸຖິຕໍ ນ ໂຫຕິ, ຕາວ ອລ຺ລສຣີຣນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຕນາຫ – ‘‘ຍທາ ປນ ສຣີຣໍ ອຸທ຺ຘຸມາຕກໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ. ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸຎ຺ຈ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍວຕ຺ຖຸຎ຺ຈ ວິຊຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸຠາວໍ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍວຕ຺ຖຸຠາວຎ຺ຈ ວິຊຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ມຕານໍ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕານນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ເມຖຸນຣາເຄນ ວຕ຺ຖິໂກສໍ ປເວເສນ຺ຕສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຕ຺ຖິໂກສໍ ອປ຺ປເວເສນ຺ໂຕ’’ຕິ. ອິຕ຺ຖິຍາ ອປ຺ປເວເສນ຺ໂຕຕິ ອິຕ຺ຖິຍາ ນິມິຕ຺ຕໍ ອປ຺ປເວເສນ຺ໂຕ. ອປ຺ປເວເສນ຺ໂຕຕິ ຈ ປເວສນາຘິປ຺ປາຍສ຺ສ ອຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ປເວສນາຘິປ຺ປາເຍນ ພຫິ ຉຸປນ຺ຕສ຺ສ ປນ ເມຖຸນສ຺ສ ປຸພ຺ພປໂຍຄຕ຺ຕາ ທຸກ຺ກເຏເນວ ຠວິຕພ຺ພໍ. ນິມິຕ຺ເຕນ ນິມິຕ຺ຕໍ ຉຸປຕິ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ອິທໍ ‘‘ນ ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ຣຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕນ ອງ຺ຄຊາຕໍ ຉຸປິຕພ຺ພໍ, ໂຍ ຉຸເປຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໒໕໒) ອິມສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຈ ເກສຎ຺ຈິ ອຎ຺ຎຖາປິ ອຕ຺ຖວິກປ຺ປສ຺ສ ວິຘິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ກຕ຺ວາ ມຫາອຏ຺ຐກຖໍ ສຣີຣ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາປິ ເສສອຏ຺ຐກຖາສຸ ‘‘ເມຖຸນຣາເຄນ ມຸເຂນາ’’ຕິ ວຈນສ຺ສ ອຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອງ຺ຄຊາເຕນາ’’ຕິ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ອວິເສເສນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອິທານິ ມຫາອຏ຺ຐກຖໍ ປາຬິຍາ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍໍ ຕາວ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ອິຕຣຖາ ຫິ ທຸກ຺ກຏໍ ສິຍາຕິ ປກຕິມຸເຂນ ຉຸປນ຺ຕສ຺ສ ວິສາຓາທິຄ຺ຄຫເຓ ວິຍ ທຸກ຺ກຏໍ ສິຍາ. ເອວໍ ມຫາອຏ຺ຐກຖໍ ປາຬິຍາ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ອິທານິ ຕຕ຺ຖ ເກສຎ຺ຈິ ອຎ຺ຎຖາ ອຕ຺ຖວິກປ຺ປໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເກຈິ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ສງ຺ຆາທິເສໂສຕິ ກາຍສໍສຄ຺ຄສິກ຺ຂາປເທນ ສງ຺ຆາທິເສໂສ. ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ ເມຖຸນຣາເຄເນວ. ‘‘ນິມິຕ຺ຕມຸເຂນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕິຕ຺ຖິຍາ ປສ຺ສາວມຄ຺ຄໍ ເມຖຸນຣາເຄນ ປກຕິມຸເຂນ ຉຸປນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄນ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ນິມິຕ຺ຕມຸເຂນ ວາ ປກຕິມຸເຂນ ວາ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄນ ຉຸປນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏເມວ.

ເອກູນສຕ຺ຕຕິທ຺ວິສຕຈຕຸກ຺ກກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສນ຺ຖຕຈຕຸກ຺ກເຠທກຖາວຓ຺ຓນາ

໖໑-໒. ປຏິປນ຺ນກສ຺ສາຕິ ອາຣທ຺ຘວິປສ຺ສກສ຺ສ. ອຸປາທິນ຺ນກນ຺ຕິ ກາຍິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປາທິນ຺ນເກນ ຜຸສຕີຕິ ອຸປາທິນ຺ນເກນ ຜຸສີຍຕິ ຆຏ຺ຏີຍຕີຕິ ເອວໍ ກມ຺ມນິ ຍ-ກາຣໂລເປນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຖ ວາ ເອວໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ກິຎ຺ຈິ ອຸປາທິນ຺ນກໍ ອຸປາທິນ຺ນເກນ ນ ຜຸສຕິ ນ ຆຏ຺ເຏຕີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເລສໍ ໂອຑ຺ເຑສ຺ສນ຺ຕີຕິ ເລສໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສ຺ສນ຺ຕິ, ປຣິກປ຺ເປສ຺ສນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສນ຺ຖຕາທິເຠເທຫິ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ສນ຺ຖຕາທິວິເສສເນຫິ ວິເສເສຕ຺ວາ, ສນ຺ຖຕາທີຫິ ຈຕູຫິ ໂຍເຊຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ສນ຺ຖຕາຍາຕິ ເອກເທເສ ສມຸທາຍໂວຫາໂຣ ‘‘ປໂຏ ທຑ຺ໂຒ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ຕຖາ ຫິ ປຏສ຺ສ ເອກເທເສປິ ທຑ຺ເຒ ‘‘ປໂຏ ທຑ຺ໂຒ’’ຕິ ໂວຫຣນ຺ຕິ, ເອວໍ ອິຕ຺ຖິຍາ ວຈ຺ຈມຄ຺ຄາທີສຸ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ມຄ຺ເຄ ສນ຺ຖເຕ ອິຕ຺ຖີ ‘‘ສນ຺ຖຕາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ສນ຺ຖຕາ ນາມາ’’ຕິອາທິ. ວຕ຺ຖາທີນິ ອນ຺ໂຕ ອປ຺ປເວເສຕ຺ວາ ພຫິ ຐເປຕ຺ວາ ພນ຺ຘນໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ປລິເວເຐຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອກເທເສ ສມຸທາຍໂວຫາຣວເສເນວ ຠິກ຺ຂຸປິ ‘‘ສນ຺ຖໂຕ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສນ຺ຖໂຕ ນາມາ’’ຕິອາທິ. ຍຕ຺ຕເກ ປວິຏ຺ເຐຕິ ຕິລຜລມຕ຺ເຕ ປວິຏ຺ເຐ. ອກ຺ຂິອາທິມ຺ຫິ ສນ຺ຖເຕປິ ຍຖາວຕ຺ຖຸກເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍກ຺ເຂຕ຺ເຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ທຸກ຺ກຏກ຺ເຂຕ຺ເຕ ທຸກ຺ກຏເມວ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ຂາຓຸໍ ຆຏ຺ເຏນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອິຕ຺ຖິນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ຂາຓຸໍ ປເວເສຕ຺ວາ ສມຕລໍ ອຕິຣິຕ຺ຕໍ ວາ ຂາຓຸໍ ຆຏ຺ເຏນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ປເວສາຠາວໂຕ. ສເຈ ປນ ອີສກໍ ອນ຺ໂຕ ປວິສິຕ຺ວາ ຐິຕໍ ຂາຓຸກເມວ ອງ຺ຄຊາເຕນ ຉຸປຕິ, ປາຣາຊິກເມວ. ຕສ຺ສ ຕລນ຺ຕິ ເວຬຸນຬາທິກສ຺ສ ອນ຺ໂຕຕລໍ. ວິນີຕວຕ຺ຖູສຸ ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອຎ຺ຎຕໂຣ ຠິກ຺ຂຸ ສີວຖິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຉິນ຺ນສີສໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ວຏ຺ຏກເຕ ມຸເຂ ອຈ຺ຉຸປນ຺ຕໍ ອງ຺ຄຊາຕໍ ປເວເສສິ. ຕສ຺ສ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ອໂຫສິ…ເປ… ອນາປຕ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸ ປາຣາຊິກສ຺ສ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອນຸໂລມໂຕ ‘‘ອາກາສຄຕເມວ ກຕ຺ວາ ປເວເສຕ຺ວາ ນີຫຣຕິ, ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໗໓) ວຸຕ຺ຕໍ. ພຫິທ຺ຘາ ຂາຓຸເກຕິ ອນ຺ໂຕປເວສິຕເວຓຸປພ຺ພາທິກສ຺ສ ພຫິ ນິກ຺ຂນ຺ຕຂາຓຸເກ. ເມຖຸນຣາເຄນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ຘອານິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ຘສນ຺ຕາເນສຸ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ອຸປກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ນ ສກ຺ກາ ອນາປຕ຺ຕິຍາ ຠວິຕຸນ຺ຕິ ‘‘ທຸກ຺ກຏເມວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວ ວິນີຕວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ອຏ຺ຐິເກສຸ ອຸປກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສນ຺ຖຕຈຕຸກ຺ກເຠທກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຣາຊປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາທິຈຕຸກ຺ກເຠທກຖາວຓ຺ຓນາ

໖໕. ສາມຎ຺ຎໂຊຕນາຍ ປກຣຓໂຕ ວິເສສວິນິຈ຺ຉໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ຘຸຕ຺ຕາຕິ ເມຖຸນຸປສໍຫິຕຂິຑ຺ຑາປສຸຕາ’’ຕິອາທິ. ອິທານິ ສາມຎ຺ຎໂຕປິ ອຕ຺ຖສມ຺ຠວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິຕ຺ຖິຘຸຕ຺ຕສຸຣາຘຸຕ຺ຕາທໂຍ ວາ’’ຕິ ອາຫ. ຫທຍນ຺ຕິ ຫທຍມໍສໍ.

ສພ຺ພາກາເຣນ ຈຕຸກ຺ກເຠທກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອາປຕ຺ຕານາປຕ຺ຕິວາຣວຓ຺ຓນາ

໖໖. ປຏິຎ຺ຎາກຣຓໍ ນຕ຺ຖີຕິ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພາຠາວໂຕ. ນ ຫິ ທູສໂກ ‘‘ເກນ ຈິຕ຺ເຕນ ວີຕິກ຺ກມໍ ອກາສິ, ຊານິຕ຺ວາ ອກາສິ, ອຸທາຫຸ ອຊານິຕ຺ວາ’’ຕິ ເອວໍ ປຸຈ຺ຉາຍ ອຣຫຕິ. ຕຕ຺ເຖວາຕິ ເວສາລິຍໍ ມຫາວເນ ເອວ. ສພ຺ພງ຺ຄຄຕນ຺ຕິ ຐເປຕ຺ວາ ເກສໂລມທນ຺ຕນຂານໍ ມໍສວິນິມຸຕ຺ຕຏ຺ຐານຎ຺ເຈວ ຖທ຺ຘສຸກ຺ຂຈມ຺ມຎ຺ຈ ອຸທກມິວ ເຕລພິນ຺ທຸ ອວເສສສພ຺ພສຣີຣໍ ພ຺ຍາເປຕ຺ວາ ຐິຕໍ. ສຣີຣກມ຺ປາທີນີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອກ຺ຂີນໍ ປີຕວຓ຺ຓາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ປິຕ຺ຕໂກສເກ ຐິຕນ຺ຕິ ຫທຍປປ຺ຜາສານໍ ອນ຺ຕເຣ ຍກນມໍສໍ ນິສ຺ສາຍ ປຕິຏ຺ຐິເຕ ມຫາໂກສາຕກີໂກສສທິເສ ປິຕ຺ຕໂກເສ ຐິຕໍ. ກຸປິເຕຕິ ປິຕ຺ຕໂກສໂຕ ຈລິຕ຺ວາ ພຫິ ນິກ຺ຂນ຺ເຕ.

ວິສ຺ສຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕຕິ ວິສ຺ສຏ຺ຐປກຕິຈິຕ຺ໂຕ. ຍກ຺ຂຸມ຺ມຕ຺ຕໂກຕິ ຍກ຺ຂາ ກິຣ ຍສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ຂິປິຕຸກາມາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ເສຕມຸຂໍ ນີໂລທຣໍ ສຸຣຕ຺ຕຫຕ຺ຖປາທໍ ມຫາສີສໍ ປຊ຺ຊລິຕເນຕ຺ຕໍ ເຠຣວໍ ວາ ອຕ຺ຕຠາວໍ ນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ຕິ, ເຠຣວໍ ວາ ສທ຺ທໍ ສາເວນ຺ຕິ, ກເຖນ຺ຕສ຺ເສວ ວາ ມຸເຂນ ຫຕ຺ຖໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຫທຍມໍສໍ ມທ຺ທນ຺ຕິ, ເຕນ ໂສ ສຕ຺ໂຕ ອຸມ຺ມຕ຺ຕໂກ ໂຫຕິ ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ. ເຕເນວາຫ ‘‘ເຠຣວານິ ວາ ອາຣມ຺ມຓານິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ເຠຣວານີຕິ ທສ຺ສນມຕ຺ເຕເນວ ສຕ຺ຕານໍ ຠຍໍ ຉມ຺ຠິຕຕ຺ຕໍ ໂລມຫໍສໍ ອຸປ຺ປາເທຕຸໍ ສມຕ຺ຖານິ. ນິຈ຺ຈເມວ ອຸມ຺ມຕ຺ຕໂກ ໂຫຕີຕິ ຍສ຺ສ ປິຕ຺ຕໂກສໂຕ ປິຕ຺ຕໍ ຈລິຕ຺ວາ ພຫິ ນິກ຺ຂນ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ສ ປນ ປິຕ຺ຕໍ ຈລິຕ຺ວາ ປິຕ຺ຕໂກເສເຍວ ຐິຕໍ ໂຫຕິ ພຫິ ອນິກ຺ຂນ຺ຕໍ, ໂສ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ສຎ຺ຎໍ ປຏິລຠຕິ, ນ ນິຈ຺ຈເມວ ອຸມ຺ມຕ຺ຕໂກ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຎຕ຺ວາຕິ ສຎ຺ຎາປຏິລາເຠນ ຊານິຕ຺ວາ. ອຘິມຕ຺ຕາຍາຕິ ອຘິກປ຺ປມາຓາຍ.

ອາປຕ຺ຕານາປຕ຺ຕິວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປກິຓ຺ຓກກຖາວຓ຺ຓນາ

ປກິຓ຺ຓກນ຺ຕິ ໂວມິສ຺ສກນຍໍ. ສມຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກາຣຓໍ. ກິຣິຍາຕິອາທິ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ, ອກິຣິຍາທີນມ຺ປິ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເວທນາຍາຕິ ສຫໂຍເຄ ກຣຓວຈນໍ, ເວທນາຍ ສຫ ກຸສລຎ຺ຈາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສພ຺ພສງ຺ຄາຫກວເສນາຕິ ສພ຺ເພສໍ ສິກ຺ຂາປທານໍ ສງ຺ຄາຫກວເສນ. ຉ ສິກ຺ຂາປທສມຸຏ຺ຐານານີຕິ ກາໂຍ ວາຈາ ກາຍວາຈາ ກາຍຈິຕ຺ຕໍ ວາຈາຈິຕ຺ຕໍ ກາຍວາຈາຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕານິ ຉ ອາປຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐານານິ. ອາປຕ຺ຕິເຍວ ຫິ ສິກ຺ຂາປທສີເສນ ວຸຕ຺ຕາ. ສມຸຏ຺ຐານາທໂຍ ຫິ ອາປຕ຺ຕິຍາ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ, ອິເມສຸ ປນ ຉສຸ ສມຸຏ຺ຐາເນສຸ ປຸຣິມານິ ຕີຓິ ອຈິຕ຺ຕການິ, ປຈ຺ຉິມານິ ສຈິຕ຺ຕການິ. ເຕສຸ ເອເກນ ວາ ທ຺ວີຫິ ວາ ຕີຫິ ວາ ຈຕູຫິ ວາ ຉຫິ ວາ ສມຸຏ຺ຐາເນຫິ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ສມຸຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ປຎ຺ຈສມຸຏ຺ຐານາ ອາປຕ຺ຕິ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ຕຕ຺ຖ ເອກສມຸຏ຺ຐານາ ຈຕຸຕ຺ເຖນ ຈ ປຎ຺ຈເມນ ຈ ຉຏ຺ເຐນ ຈ ສມຸຏ຺ຐາເນນ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ນ ອຎ຺ເຎນ. ທ຺ວິສມຸຏ຺ຐານາ ປຐມຈຕຸຕ຺ເຖຫິ ຈ ທຸຕິຍປຎ຺ຈເມຫິ ຈ ຕຕິຍຉຏ຺ເຐຫິ ຈ ຈຕຸຕ຺ຖຉຏ຺ເຐຫິ ຈ ປຎ຺ຈມຉຏ຺ເຐຫິ ຈ ສມຸຏ຺ຐາເນຫິ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ນ ອຎ຺ເຎຫິ. ຕິສມຸຏ຺ຐານາ ປຐເມຫິ ຈ ຕີຫິ, ປຈ຺ຉິເມຫິ ຈ ຕີຫິ ສມຸຏ຺ຐາເນຫິ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ນ ອຎ຺ເຎຫິ. ຈຕຸສມຸຏ຺ຐານາ ປຐມຕຕິຍຈຕຸຕ຺ຖຉຏ຺ເຐຫິ ຈ ທຸຕິຍຕຕິຍປຎ຺ຈມຉຏ຺ເຐຫິ ຈ ສມຸຏ຺ຐາເນຫິ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ນ ອຎ຺ເຎຫິ. ຉສມຸຏ຺ຐານາ ຉຫິປິ ສມຸຏ຺ຐາຕິ.

ສິກ຺ຂາປທໍ ນາມ ອຕ຺ຖິ ຉສມຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ສິກ຺ຂາປທສີເສນ ອາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຕເນວ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ສພ຺ພຎ຺ເຈຕໍ ອາປຕ຺ຕິຍໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ສິກ຺ຂາປທສີເສນ ປນ ສພ຺ພອຏ຺ຐກຖາສຸ ເທສນາ ອາຣຸຬ຺ຫາ’’ຕິ. ກາຍາທີຫິ ຉຫິ ສມຸຏ຺ຐານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ, ຉ ວາ ສມຸຏ຺ຐານານິ ເອຕສ຺ສາຕິ ຉສມຸຏ຺ຐານໍ. ອຕ຺ຖິ ຈຕຸສມຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ກາໂຍ ກາຍວາຈາ ກາຍຈິຕ຺ຕໍ ກາຍວາຈາຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ, ວາຈາ ກາຍວາຈາ ວາຈາຈິຕ຺ຕໍ ກາຍວາຈາຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິມານິ ວາ ຈຕ຺ຕາຣິ ສມຸຏ຺ຐານານິ ເອຕສ຺ສາຕິ ຈຕຸສມຸຏ຺ຐານໍ. ອຕ຺ຖິ ຕິສມຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ກາໂຍ ວາຈາ ກາຍວາຈາຕິ ອິມານິ ຕີຓິ, ກາຍຈິຕ຺ຕໍ ວາຈາຈິຕ຺ຕໍ ກາຍວາຈາຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິມານິ ວາ ຕີຓິ ສມຸຏ຺ຐານານິ ເອຕສ຺ສາຕິ ຕິສມຸຏ຺ຐານໍ. ທ຺ວິສມຸຏ຺ຐານໍ ເອກສມຸຏ຺ຐານຎ຺ຈ ສມຸຏ຺ຐານສີສວເສນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຕ຺ຖິ ກຖິນສມຸຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ເຕຣສ ຫິ ສມຸຏ຺ຐານສີສານິ ປຐມປາຣາຊິກສມຸຏ຺ຐານໍ ອທິນ຺ນາທານສມຸຏ຺ຐານໍ ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານໍ ສມນຸຠາສນສມຸຏ຺ຐານໍ ກຖິນສມຸຏ຺ຐານໍ ເອຬກໂລມສມຸຏ຺ຐານໍ ປທໂສຘມ຺ມສມຸຏ຺ຐານໍ ອທ຺ຘານສມຸຏ຺ຐານໍ ເຖຍ຺ຍສຕ຺ຖສມຸຏ຺ຐານໍ ຘມ຺ມເທສນາສມຸຏ຺ຐານໍ ຠູຕາໂຣຈນສມຸຏ຺ຐານໍ ໂຈຣິວຸຏ຺ຐາປນສມຸຏ຺ຐານໍ ອນນຸຎ຺ຎາຕສມຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ‘‘ອຕ຺ຖິ ຉສມຸຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອຕ຺ຖິ ຈຕຸສມຸຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ປນ ອທ຺ຘານສມຸຏ຺ຐານໍ ອນນຸຎ຺ຎາຕສມຸຏ຺ຐານຎ຺ຈ ສງ຺ຄຫິຕໍ. ຍຎ຺ຫິ ປຐມຕຕິຍຈຕຸຕ຺ຖຉຏ຺ເຐຫິ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ອິທໍ ອທ຺ຘານສມຸຏ຺ຐານໍ. ຍໍ ປນ ທຸຕິຍຕຕິຍປຎ຺ຈມຉຏ຺ເຐຫິ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ອິທໍ ອນນຸຎ຺ຎາຕສມຸຏ຺ຐານໍ. ‘‘ອຕ຺ຖິ ຕິສມຸຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ອທິນ຺ນາທານສມຸຏ຺ຐານໍ ຠູຕາໂຣຈນສມຸຏ຺ຐານຎ຺ຈ ສງ຺ຄຫິຕໍ. ຍຎ຺ຫິ ສຈິຕ຺ຕເກຫິ ຕີຫິ ສມຸຏ຺ຐາເນຫິ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ອິທໍ ອທິນ຺ນາທານສມຸຏ຺ຐານໍ. ຍໍ ປນ ອຈິຕ຺ຕເກຫິ ຕີຫິ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ອິທໍ ຠູຕາໂຣຈນສມຸຏ຺ຐານໍ. ‘‘ອຕ຺ຖິ ກຖິນສມຸຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປນ ອວເສສສມຸຏ຺ຐານສີເສນ ທ຺ວິສມຸຏ຺ຐານໍ ເອກສມຸຏ຺ຐານຎ຺ຈ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕຖາ ຫິ ຍໍ ຕຕິຍຉຏ຺ເຐຫິ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ອິທໍ ກຖິນສມຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍໍ ປຐມຈຕຸຕ຺ເຖຫິ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ອິທໍ ເອຬກໂລມສມຸຏ຺ຐານໍ. ຍໍ ຉຏ຺ເຐເນວ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ອິທໍ ຘຸຣນິກ຺ເຂປສມຸຏ຺ຐານໍ, ສມນຸຠາສນສມຸຏ຺ຐານນ຺ຕິປິ ຕສ຺ເສວ ນາມໍ. ອາທິ-ສທ຺ທສງ຺ຄຫິເຕສຸ ປນ ປຐມປາຣາຊິກສມຸຏ຺ຐານປທໂສຘມ຺ມເຖຍ຺ຍສຕ຺ຖຘມ຺ມເທສນາໂຈຣິວຸຏ຺ຐາປນສມຸຏ຺ຐາເນສຸ ຍໍ ກາຍຈິຕ຺ຕໂຕ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ອິທໍ ປຐມປາຣາຊິກສມຸຏ຺ຐານໍ. ຍໍ ທຸຕິຍປຎ຺ຈເມຫິ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ອິທໍ ປທໂສຘມ຺ມສມຸຏ຺ຐານໍ. ຍໍ ຈຕຸຕ຺ຖຉຏ຺ເຐຫິ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ອິທໍ ເຖຍ຺ຍສຕ຺ຖສມຸຏ຺ຐານໍ. ຍໍ ປຎ຺ຈເມເນວ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ອິທໍ ຘມ຺ມເທສນາສມຸຏ຺ຐານໍ. ຍໍ ປຎ຺ຈມຉຏ຺ເຐຫິ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ອິທໍ ໂຈຣິວຸຏ຺ຐາປນສມຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ເອວໍ ສມຸຏ຺ຐານສີເສນ ສພ຺ພສິກ຺ຂາປທານິ ເຕຣສຘາ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ກິຣິຍາວເສນ ປຎ຺ຈຘາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຣາປິ ກິຎ຺ຈິ ກິຣິຍໂຕ ສມຸຏ຺ຐາຕີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈີຕິ ສິກ຺ຂາປທສີເສນ ອາປຕ຺ຕິໍ ວທຕິ. ຕສ຺ມາ ຍາ ກາເຍນ ວາ ວາຈາຍ ວາ ປຖວີຂຓນາທີສຸ ວິຍ ວີຕິກ຺ກມໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ໂຫຕິ, ອຍໍ ກິຣິຍໂຕ ສມຸຏ຺ຐາຕິ ນາມ. ຍາ ກາຍວາຈາຍ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ອກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ໂຫຕິ ປຐມກຖິນາປຕ຺ຕິ ວິຍ, ອຍໍ ອກິຣິຍໂຕ ສມຸຏ຺ຐາຕິ ນາມ. ຍາ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ຈ ອກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ຈ ໂຫຕິ ອຎ຺ຎາຕິກາຍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຫຕ຺ຖໂຕ ຈີວຣປຏິຄ຺ຄຫຓາປຕ຺ຕິ ວິຍ, ອຍໍ ກິຣິຍາກິຣິຍໂຕ ສມຸຏ຺ຐາຕິ ນາມ. ຍາ ສິຍາ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ຈ ສິຍາ ອກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ຈ ໂຫຕິ ຣູປິຍປຏິຄ຺ຄຫຓາປຕ຺ຕິ ວິຍ, ອຍໍ ສິຍາ ກິຣິຍໂຕ ສິຍາ ອກິຣິຍໂຕ ສມຸຏ຺ຐາຕິ ນາມ. ຍາ ສິຍາ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ຈ ສິຍາ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ຈ ອກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ຈ ໂຫຕິ ກຸຏິກາຣາປຕ຺ຕິ ວິຍ, ອຍໍ ສິຍາ ກິຣິຍໂຕ ສິຍາ ກິຣິຍາກິຣິຍໂຕ ສມຸຏ຺ຐາຕິ ນາມ.

ອິທານິ ສພ຺ພສິກ຺ຂາປທານິ ສຎ຺ຎາວເສນ ທ຺ວິຘາ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຣາປິ ອຕ຺ຖິ ສຎ຺ຎາວິໂມກ຺ຂ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ສຎ຺ຎາຍ ອຠາເວນ ວິໂມກ຺ໂຂ ອສ຺ສາຕິ ສຎ຺ຎາວິໂມກ຺ຂນ຺ຕິ ມຊ຺ເຌປທໂລປສມາໂສ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຍໂຕ ຫິ ວີຕິກ຺ກມສຎ຺ຎາອຠາເວນ ມຸຈ຺ຈຕິ, ອິທໍ ສຎ຺ຎາວິໂມກ຺ຂນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຈິຕ຺ຕງ຺ຄໍ ລຠຕິເຍວາຕິ ກາຍຈິຕ຺ຕາທິສຈິຕ຺ຕກສມຸຏ຺ຐາເນເຫວ ສມຸຏ຺ຐຫນໂຕ. ‘‘ລຠຕິເຍວາ’’ຕິ ອວຘາຣເຓນ ໂນ ນ ລຠຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕສ຺ມາ ຍໍ ຈິຕ຺ຕງ຺ຄໍ ລຠຕິ, ນ ລຠຕິ ຈ, ຕໍ ‘‘ອິຕຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ອິຕຣ-ສທ຺ທສ຺ສ ວຸຕ຺ຕປຏິໂຍຄວິສຍຕ຺ຕາ.

ປຸນ ສພ຺ພສິກ຺ຂາປທານິ ຈິຕ຺ຕວເສນ ທ຺ວິຘາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ປຸນ ອຕ຺ຖິ ສຈິຕ຺ຕກ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຍໍ ສເຫວ ຈິຕ຺ເຕນ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ຍໍ ສຈິຕ຺ຕເກເນວ ສມຸຏ຺ຐາເນນ ອາປຊ຺ຊຕິ, ໂນ ອຈິຕ຺ຕເກນ. ວິນາປີຕິ ອປິ-ສທ຺ເທນ ສຫາປິ ຈິຕ຺ເຕນ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຍຎ຺ຫິ ກທາຈິ ອຈິຕ຺ຕເກນ, ກທາຈິ ສຈິຕ຺ຕເກນ ສມຸຏ຺ຐາເນນ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ຕໍ ອຈິຕ຺ຕກນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສຎ຺ຎາທຸກໍ ອນາປຕ຺ຕິມຸເຂນ, ສຈິຕ຺ຕກທຸກໍ ອາປຕ຺ຕິມຸເຂນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິທເມເຕສໍ ນານາກຣຓນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ໂລກວຊ຺ຊທຸກສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ ຕໍ ອວິຠຊິຕ຺ວາ ອິທານິ ສພ຺ພສິກ຺ຂາປທານິ ກມ຺ມວເສນ ທຸວິຘານິ, ກຸສລາທິວເສນ ເວທນາວເສນ ຈ ຕິວິຘານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ກມ຺ມກຸສລເວທນາວເສນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເອຕ຺ຖ ປນ ກິຎ຺ຈາປິ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ອາຄຕນເຍນ ກາຍກມ຺ມໍ ວຈີກມ຺ມນ຺ຕິ ກມ຺ມວເສນ ທຸກໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕິກເມວ ປນ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ສພ຺ພເມວ ຫິ ສິກ຺ຂາປທໍ ກາຍທ຺ວາເຣ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ວຈີທ຺ວາເຣ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ກາຍວຈີທ຺ວາເຣ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ຈ ຕິວິຘໍ ໂຫຕິ. ເຕເນວ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ປຐມປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສພ຺ພາວ ກາຍກມ຺ມວຈີກມ຺ມຕທຸຠຍວເສນ ຕິວິຘາ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ກາຍທ຺ວາເຣ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພາ ກາຍກມ຺ມນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ວຈີທ຺ວາເຣ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພາ ວຈີກມ຺ມນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອຸຠຍຕ຺ຖ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພາ ກາຍກມ຺ມວຈີກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ. ຕໂຕເຍວ ຈ ອທິນ຺ນາທານສິກ຺ຂາປທາທີສຸ ກາຍກມ຺ມວຈີກມ຺ມນ຺ຕິ ຕທຸຠຍວເສນ ທສ຺ສິຕໍ.

ອຕ຺ຖິ ປນ ສິກ຺ຂາປທໍ ກຸສລນ຺ຕິອາທິນາ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ກຸສລຈິຕ຺ຕສມງ຺ຄີ ວາ ອາປຊ຺ຊຕິ ອກຸສລຈິຕ຺ຕສມງ຺ຄີ ວາ ອພ຺ຍາກຕຈິຕ຺ຕສມງ຺ຄີ ວາຕິ ທສ຺ເສຕິ, ນ ປນ ກຸສລາປິ ອາປຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖີຕິ. ນ ຫິ ກຸສລາ ອາປຕ຺ຕິ ນາມ ອຕ຺ຖິ ‘‘ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓໍ ສິຍາ ອກຸສລໍ ສິຍາ ອພ຺ຍາກຕໍ, ນຕ຺ຖິ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓໍ ກຸສລ’’ນ຺ຕິ (ປຣິ. ໓໐໓) ວຈນໂຕ. ທສ ກາມາວຈຣກິຣິຍຈິຕ຺ຕານີຕິ ຫສິຕຸປ຺ປາທໂວຏ຺ຐພ຺ພເນຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຏ຺ຐ ມຫາກິຣິຍຈິຕ຺ຕານິ. ທ຺ວິນ຺ນໍ ອຠິຎ຺ຎາຈິຕ຺ຕານໍ ອາປຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐາປກຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ອຊານນ຺ຕສ຺ສ ອິທ຺ຘິວິກຸພ຺ພນາທີສຸ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍໍ ກຸສລຈິຕ຺ເຕນ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ຍໍ ສິກ຺ຂາປທສີເສນ ຄຫິຕໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ກຸສລຈິຕ຺ຕສມງ຺ຄີ ອາປຊ຺ຊຕິ. ອິມິນາ ປນ ວຈເນນ ຕໍ ກຸສລນ຺ຕິ ອາປຕ຺ຕິຍາ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ກຸສລຠາໂວ ປຣິຍາຍໂຕວ, ນ ປຣມຕ຺ຖໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ. ກຸສລຈິຕ຺ເຕນ ຫິ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ສວິຎ຺ຎຕ຺ຕິກໍ ອວິຎ຺ຎຕ຺ຕິກໍ ວາ ສິກ຺ຂາປທວີຕິກ຺ກມາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕໍ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘສງ຺ຂາຕໍ ອພ຺ຍາກຕາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ອິຕເຣຫິ ອິຕຣນ຺ຕິ ອິຕເຣຫິ ອກຸສລາພ຺ຍາກຕຈິຕ຺ເຕຫິ ຍໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ອິຕຣໍ, ອກຸສລໍ ອພ຺ຍາກຕຎ຺ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທຎ຺ຈ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ອກຸສລຈິຕ຺ຕສມງ຺ຄີ ວາ ອາປຊ຺ຊຕິ ກຸສລາພ຺ຍາກຕຈິຕ຺ຕສມງ຺ຄີ ວາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ສພ຺ພສິກ຺ຂາປເທສຸ ກິຎ຺ຈິ ອກຸສລຈິຕ຺ຕເມວ ກິຎ຺ຈິ ກຸສລາພ຺ຍາກຕວເສນ ທ຺ວິຈິຕ຺ຕໍ, ກິຎ຺ຈິ ສພ຺ເພສໍ ວເສນ ຕິຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຍເມວ ປເຠໂທ ລພ຺ຠຕິ, ນ ອຎ຺ໂຎຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຕິເວທນໍ ທ຺ວິເວທນໍ ເອກເວທນນ຺ຕິ ອິທຎ຺ຈ ຍຖາວຸຕ຺ຕເວທນາວເສເນວ ລພ຺ຠຕິ, ນາຎ຺ຎຖາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິໂຣຘໍ ສມາປນ຺ນສ຺ສ ສຫເສຍ຺ຍວເສນ ຕທາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕຣູປກ຺ຂນ຺ຘສ຺ເສວ ອາປຕ຺ຕິຠາວໂຕ ‘‘ອຕ຺ຖິ ອເວທນ’’ນ຺ຕິປິ ວຕ຺ຕພ຺ພເມຕໍ, ກທາຈິ ກຣຫຈິ ຍທິຈ຺ຉກໍ ສມ຺ຠວຕີຕິ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ເຍຠຸຍ຺ຍວເສນ ລພ຺ຠມານໍເຍວ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອິທານິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານາທີນິ ອິມສ຺ມິໍ ສໍວຓ຺ຓິຍມານສິກ຺ຂາປເທ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອິມໍ ປກິຓ຺ຓກໍ ວິທິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ວິທິຕ຺ວາຕິ ອິມສ຺ສ ‘‘ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ອປຣກາລກິຣິຍາວຈເນນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ. ກິຣິຍສມຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອິທໍ ເຍຠຸຍ຺ຍວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ ປຣູປກ຺ກເມ ສຕິ ສາທິຍນ຺ຕສ຺ສ ອກິຣິຍສມຸຏ຺ຐານຠາວໂຕ. ‘‘ມໂນທ຺ວາເຣ ອາປຕ຺ຕິ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ອິທມ຺ປິ ພາຫຸລ຺ລວເສເນວ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຈິຕ຺ຕໍ ປເນຕ຺ຖ ອງ຺ຄມຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ ປຐມປາຣາຊິກໍ ກາຍຈິຕ຺ຕໂຕ ສມຸຏ຺ຐາຕີຕິ ຈິຕ຺ຕເມຕ຺ຖ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອງ຺ຄເມວ ໂຫຕິ. ນ ຕສ຺ສ ວເສນ ກມ຺ມຠາໂວ ລພ຺ຠຕີຕິ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຊນກວເສນ ກາຍທ຺ວາເຣ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວເສນ ອິມສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ມໂນກມ຺ມຠາໂວ ນ ລພ຺ຠຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຠາວໂຕ ‘‘ສພ຺ພຎ຺ເຈຕໍ ອາປຕ຺ຕິຍໍ ຍຸຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານາທິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

ປກິຓ຺ຓກກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ວິນີຕວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

ອິທໍ ກິນ຺ຕິ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາຍ ປຸຈ຺ຉຕິ. ວິນີຕານິ ວິນິຈ຺ຉິຕານິ ວຕ຺ຖູນິ ວິນີຕວຕ຺ຖູນິ. ຕານິ ຫິ ‘‘ອາປຕ຺ຕິໍ ຕ຺ວໍ ຠິກ຺ຂຸ ອາປນ຺ໂນ ປາຣາຊິກໍ. ອນາປຕ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸ ປາຣາຊິກສ຺ສ, ອາປຕ຺ຕິ ສງ຺ຆາທິເສສສ຺ສ. ອນາປຕ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸ ອສາທິຍນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ຠຄວຕາເຍວ ວິນິຈ຺ຉິຕານິ. ເຕນາຫ ‘‘ຠຄວຕາ ສຍໍ ວິນິຈ຺ຉິຕານ’’ນ຺ຕິ. ອຸທ຺ທານຄາຖາຕິ ອຸທ຺ເທສຄາຖາ, ສງ຺ຄຫຄາຖາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວຕ຺ຖຸຄາຖາຕິ ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອຎ຺ຎຕໂຣ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິອາທິກາ ນິທານວຕ຺ຖຸທີປິກາ ວິນີຕວຕ຺ຖຸປາຬິເຍວ ເຕສໍ ເຕສໍ ວຕ຺ຖູນໍ ຄນ຺ຖນໂຕ ‘‘ວຕ຺ຖຸຄາຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ຉນ຺ໂທວິຈິຕິລກ຺ຂເຓນ. ຄາຖານໍ ວຕ຺ຖຸ ວຕ຺ຖຸຄາຖາຕິ ເອວໍ ວາ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຖາຕິ ວິນີຕວຕ຺ຖູສຸ. ທຸຕິຍາທີນນ຺ຕິ ທຸຕິຍປາຣາຊິກາທີນໍ. ທຸຕິຍາທີນິ ວິນິຈ຺ຉິນິຕພ຺ພານີຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ສິປ຺ປິການນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕກາຣາທິສິປ຺ປິການໍ. ຍໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕກາຣາທໂຍ ຈິຕ຺ຕກມ຺ມາທີນິ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕາ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕໍ ‘‘ປຏິຈ຺ຉນ຺ນກຣູປ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

໖໗. ປຸຣິມານິ ທ຺ເວ ວຕ຺ຖູນີຕິ ມກ຺ກຏິວຕ຺ຖຸໍ ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກວຕ຺ຖຸຎ຺ຈ. ຕານິ ປນ ກິຎ຺ຈາປິ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍໍ ອາຄຕາເນວ, ຕຖາປິ ຠຄວຕາ ສຍໍ ວິນິຈ຺ຉິຕວຕ຺ຖຸຠາວໂຕ ອທິນ຺ນາທານາທີສຸ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍໍ ອາຄຕານິ ຣຊກາທິວຕ຺ຖູນິ ວິຍ ປຸນ ວິນີຕວຕ຺ຖູສຸ ປກ຺ຂິຕ຺ຕານິ. ຍທິ ເອວໍ ‘‘ຕສ຺ສ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ອໂຫສີ’’ຕິ ອິທໍ ວິຣຸຊ຺ເຌຍ຺ຍ, ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍຎ຺ຫິ ອຎ຺ເຎ ຠິກ຺ຂູ ທິສ຺ວາ ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ໂຈເທສຸນ຺ຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ເຕຫິ ປນ ຠິກ຺ຂູຫິ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ໂຈເທຕ຺ວາ ‘‘ນນຸ, ອາວຸໂສ, ຕເຖວ ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕສ຺ສ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ອໂຫສີຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ‘‘ຠຄວໂຕ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສີ’’ຕິ ອິທຎ຺ຈ ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຠຄວໂຕ ອາໂຣຈິເຕ ‘‘ສຈ຺ຈໍ ກິຣ ຕ຺ວໍ ຠິກ຺ຂຸ ມກ຺ກຏິຍາ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວີ’’ຕິ ຠຄວຕາ ປຸຏ຺ໂຐ ສມາໂນ ‘‘ສຈ຺ຈໍ ຠຄວາ’’ຕິ ຠຄວໂຕ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສີຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ປນ ສິກ຺ຂໍ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ທຸພ຺ພລ຺ຍໍ ອນາວິກຕ຺ວາ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວິຕ຺ວາ ວິພ຺ຠມິຕ຺ວາ ເຍ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຸນ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອຸປສມ຺ປທຎ຺ຈ ຍາຈິໍສຸ, ເຕ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອຏ຺ຐານເມຕໍ, ອານນ຺ທ, ອນວກາໂສ, ຍໍ ຕຖາຄໂຕ ວຊ຺ຊີນໍ ວາ ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕການໍ ວາ ກາຣຓາ ສາວການໍ ປາຣາຊິກໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ສມູຫເນຍ຺ຍາ’’ຕິອາທິ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຍ ປນ ອວິພ຺ຠມິຕ຺ວາ ສລິງ຺ເຄ ຐິຕາເຍວ ອຸປ຺ປນ຺ນກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາ ຠຄວໂຕ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ, ເຕ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອາປຕ຺ຕິໍ ຕຸມ຺ເຫ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາປນ຺ນາ ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ ອິຘ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກຈິ ປນ ອິມໍ ອຘິປ຺ປາຍໍ ອຊານນ຺ຕາວ ‘‘ອຎ຺ຎເມວ ມກ຺ກຏິວຕ຺ຖຸ ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກວຕ຺ຖຸ ຈ ວິນີຕວຕ຺ຖູສຸ ອາຄຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ກຸເສ ຄນ຺ເຖຕ຺ວາຕິ ກຸສຕິຓານິ ຄນ຺ເຖຕ຺ວາ. ເກເສຫີຕິ ມນຸສ຺ສເກເສຫິ. ຕໍ ຣາຄນ຺ຕິ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາຄໍ. ຎຕ຺ວາຕິ ສຍເມວ ຊານິຕ຺ວາ. ຍທິ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄນ ກຕໍ, ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາຄສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ວິນີຕວຕ຺ຖູສຸ ອວຕ຺ວາ ອິຘ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ກິຎ຺ຈາປິ ຕໍ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄນ ກຕໍ, ຕສ຺ສ ປນ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປາຣາຊິກກ຺ເຂຕ຺ເຕ ກຕຸປກ຺ກມຕ຺ຕາ ‘‘ປາຣາຊິກໍ ນຸ ໂຂ ອຫໍ ອາປນ຺ໂນ’’ຕິ ປາຣາຊິກວິສຍໍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ອໂຫສີຕິ ອິຘ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸ ປາຣາຊິກສ຺ສ, ອາປຕ຺ຕິ ສງ຺ຆາທິເສສສ຺ສາ’’ຕິ.

໖໘. ອຕິທສ຺ສນີຍາຕິ ທິວສມ຺ປິ ປສ຺ສນ຺ຕານໍ ອຕິຕ຺ຕິກຣຓໂຕ ອຕິວິຍ ທສ຺ສນໂຍຄ຺ຄາ. ວຓ຺ຓໂປກ຺ຂຣຕາຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ໂປກ຺ຂຣຕາ ວຸຈ຺ຈຕິ ສຸນ຺ທຣຠາໂວ, ວຓ຺ຓສ຺ສ ໂປກ຺ຂຣຕາ ວຓ຺ຓໂປກ຺ຂຣຕາ, ຕາຍ ວຓ຺ຓໂປກ຺ຂຣຕາຍ, ວຓ຺ຓສມ຺ປຕ຺ຕິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂປຣາຓາ ປນ ໂປກ຺ຂຣນ຺ຕິ ສຣີຣໍ ວທນ຺ຕິ, ວຓ຺ຓໍ ວຓ຺ຓເມວ. ເຕສໍ ມເຕນ ວຓ຺ຓຎ຺ຈ ໂປກ຺ຂຣຎ຺ຈ ວຓ຺ຓໂປກ຺ຂຣານິ, ເຕສໍ ຠາໂວ ວຓ຺ຓໂປກ຺ຂຣຕາ, ຕສ຺ມາ ວຓ຺ຓໂປກ຺ຂຣຕາຍາຕິ ປຣິສຸທ຺ເຘນ ວຓ຺ເຓນ ເຈວ ສຣີຣສຓ຺ຐານສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ວຓ຺ຓສມ຺ປນ຺ນໍ ໂປກ຺ຂຣໍ ວຓ຺ຓໂປກ຺ຂຣນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລໂປ ປຸພ຺ພປທສ຺ສ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ວຓ຺ຓໂປກ຺ຂຣຕາ, ຕາຍ ວຓ຺ຓໂປກ຺ຂຣຕາຍ, ວຓ຺ຓສມ຺ປນ຺ນສຣີຣຕາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຘໍເສສີຕິ ອຠິຠວີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຖໍ ປນ ອສາທິຍນ຺ຕີ ນິສີທີຕິ ອາຫ – ‘‘ອສທ຺ຘມ຺ມາຘິປ຺ປາເຍນ…ເປ… ຂາຓຸກາ ວິຍາ’’ຕິ.

ນ ລິມ຺ປຕີຕິ ນ ອລ຺ລີຍຕິ. ກາເມສູຕິ ວຕ຺ຖຸກາມກິເລສກາເມສຸ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍຖາ ປທຸມິນິປຓ຺ເຓ ອຸທກພິນ຺ທຸ ນ ສຓ຺ຐາຕິ, ຍຖາ ຈ ສູຈິມຸເຂ ສາສໂປ ນ ສນ຺ຕິຏ຺ຐຕິ, ເອວເມວ ໂຍ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ທຸວິເຘນປິ ກາເມນ ນ ລິມ຺ປຕິ, ຕສ຺ມິໍ ກາໂມ ນ ສຓ຺ຐາຕິ, ຕມຫໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ວທາມີຕິ.

໖໙. ປຸຣິສສຓ຺ຐານໍ ອນ຺ຕຣຫິຕໍ, ອິຕ຺ຖິສຓ຺ຐານໍ ອຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ຜລສ຺ສ ວິນາສຸປ຺ປາທທສ຺ສເນນ ກາຣຓສ຺ສປິ ວິນາສຸປ຺ປາທາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິເຍ ຫິ ນຏ຺ເຐ ປຸຣິສສຓ຺ຐານໍ ອນ຺ຕຣຘາຍຕິ, ອິຕ຺ຖິນ຺ທ຺ຣິເຍ ສມຸປ຺ປນ຺ເນ ອິຕ຺ຖິສຓ຺ຐານໍ ປາຕຸຠວຕິ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ຍສ຺ສ ອິຕ຺ຖິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ? ໂນ. ຍສ຺ສ ວາ ປນ ປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ອິຕ຺ຖິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ? ໂນ’’ຕິ ຍມກປກຣເຓ (ຍມ. ໓. ອິນ຺ທ຺ຣິຍຍມກ.໑໘໘) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍທ຺ວຍສ຺ສ ເອກສ຺ມິໍ ສນ຺ຕາເນ ສຫປວຕ຺ຕິຍາ ອສມ຺ຠວໂຕ ຍສ຺ມິໍ ຂເຓ ອິຕ຺ຖິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປາຕຸຠວຕິ, ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ສຕ຺ຕຣສມຈິຕ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ນຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ອຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ຈ ປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິເຍສຸ ສຫຊຣູເປຫິ ສທ຺ຘິໍ ກເມນ ນິຣຸທ຺ເຘສຸ ຕສ຺ມິໍ ສນ຺ຕາເນ ອິຕ຺ຖິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຕໂຕ ປຸຣິສສຓ຺ຐານາກາເຣນ ປວຕ຺ເຕສຸ ກມ຺ມຊຣູເປສຸ ເສສຣູເປສຸ ຈ ກຎ຺ຈິ ກາລໍ ປວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ນິຣຸທ຺ເຘສຸ ອິຕ຺ຖິສຓ຺ຐານາກາເຣນ ຈ ຈຕຸຊຣູປສນ຺ຕຕິຍາ ປວຕ຺ຕາຍ ປຸຣິສສຓ຺ຐານໍ ອນ຺ຕຣຫິຕໍ, ອິຕ຺ຖິສຓ຺ຐານໍ ປາຕຸຠູຕນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິຕ຺ຖິຍາ ປຸຣິສລິງ຺ຄປາຕຸຠາເວປິ ອຍເມວ ນໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ປຸຣິສລິງ຺ຄໍ ອຸຕ຺ຕມໍ, ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄໍ ຫີນນ຺ຕິ ອິມິນາ ຈ ປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອຸຕ຺ຕມຠາໂວ, ອິຕ຺ຖິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ຈ ຫີນຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນ ຫິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ຫີນຸກ຺ກຏ຺ຐຠາວໍ ວິນາ ຕນ຺ນິສ຺ສຍສ຺ສ ລິງ຺ຄສ຺ສ ຫີນຸກ຺ກຏ຺ຐຕາ ສມ຺ຠວຕິ. ປຸຣິສລິງ຺ຄໍ ພລວອກຸສເລນ ອນ຺ຕຣຘາຍຕີຕິອາທິນາປິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ເສວ ວິນາສຸປ຺ປາທາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອິນ຺ທ຺ຣິເຍ ຫິ ວິນຏ຺ເຐ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ຈ ຕນ຺ນິສ຺ສຍສ຺ສ ລິງ຺ຄສ຺ສປິ ອນ຺ຕຣຘານໍ ປຕິຏ຺ຐານຎ຺ຈ ສມ຺ຠວຕິ. ກຖໍ ປເນຕ຺ຖ ປຸຣິສລິງ຺ຄໍ ພລວອກອຸສເລນ ອນ຺ຕຣຘາຍຕິ, ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄໍ ທຸພ຺ພລກຸສເລນ ປຕິຏ຺ຐາຕີຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ປຏິສນ຺ຘິຍໍ ຕາວ ປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍຸປ຺ປາທກໍ ອນຸປຫຕສາມຕ຺ຖິຍໍ ພລວກຸສລກມ຺ມໍ ຍາວຕາຍຸກໍ ປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍເມວ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ອນ຺ຕຣາ ປນ ເກນຈິ ລທ຺ຘປຈ຺ຈເຍນ ປາຣທາຣິກຕ຺ຕາທິນາ ພລວອກຸສລກມ຺ເມນ ອຸປຫຕສາມຕ຺ຖິຍໍ ຕເທວ ປຏິສນ຺ຘິທາຍກໍ ກຸສລກມ຺ມໍ ທຸພ຺ພລີຠູຕໍ ປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອນຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສາມຕ຺ຖິຍານຸຣູປໍ ອິຕ຺ຖິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປວຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປາເທຕິ. ຍທາ ປນ ປຏິສນ຺ຘິທານກາເລເຍວ ເກນຈິ ລທ຺ຘປຈ຺ຈເຍນ ປາຣທາຣິກຕ຺ຕາທິນາ ພລວອກຸສລກມ຺ເມນ ປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍຸປ຺ປາທນສາມຕ຺ຖິຍໍ ອຸປຫຕໍ ໂຫຕິ, ຕທາ ທຸພ຺ພລີຠູຕໍ ກຸສລກມ຺ມໍ ປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອນຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ປຏິສນ຺ຘິຍໍເຍວ ອິຕ຺ຖິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ປຸຣິສລິງ຺ຄໍ ພລວອກຸສເລນ ອນ຺ຕຣຘາຍຕິ, ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄໍ ທຸພ຺ພລກຸສເລນ ປຕິຏ຺ຐາຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ທຸພ຺ພລອກຸສເລນ ອນ຺ຕຣຘາຍຕີຕິ ປາຣທາຣິກຕ຺ຕາທິພລວອກຸສລກມ຺ມສ຺ສ ປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍຸປ຺ປາທນວິພນ຺ຘກສ຺ສ ທຸພ຺ພລຠາເວ ສຕິ ອນ຺ຕຣຘາຍນ຺ຕໍ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄໍ ທຸພ຺ພລອກຸສເລນ ອນ຺ຕຣຘາຍຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ປາຣທາຣິກຕ຺ຕາທິນາ ພລວອກຸສລກມ຺ເມນ ພາຫິຕຕ຺ຕາ ປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍຸປ຺ປາທເນ ອສມຕ຺ຖໍ ປຏິສນ຺ຘິຍໍ ອິຕ຺ຖິຍາ ອິຕ຺ຖິນ຺ທ຺ຣິຍຸປ຺ປາທກໍ ທຸພ຺ພລກຸສລກມ຺ມໍ ຍທາ ປວຕ຺ຕິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາສມິຈ຺ຉາຈາຣປຏິວິຣຕິວເສນ ປຸຣິສຕ຺ຕປຕ຺ຖນາວເສນ ວາ ກຕຸປຈິຕພລວກຸສລກມ຺ເມນ ອາຫິຕສາມຕ຺ຖິຍໍ ປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍຸປ຺ປາທເນ ສມຕ຺ຖໍ ອິຕ຺ຖິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອນຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສາມຕ຺ຖິຍານຸຣູປໍ ປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ຕທາ ປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍຸປ຺ປາທນວິພນ຺ຘກສ຺ສ ພລວອກຸສລກມ຺ມສ຺ສ ທຸພ຺ພລຠາເວ ສຕິ ຕໍ ອິຕ຺ຖິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອນ຺ຕຣຫິຕນ຺ຕິ ‘‘ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄໍ ອນ຺ຕຣຘາຍນ຺ຕໍ ທຸພ຺ພລອກຸສເລນ ອນ຺ຕຣຘາຍຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ພລວຕາ ກຸສລກມ຺ເມນ ປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອຸປ຺ປາທິຕຕ຺ຕາ ‘‘ປຸຣິສລິງ຺ຄໍ ພລວກຸສເລນ ປຕິຏ຺ຐາຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຸພ຺ເພ ອິຕ຺ຖິຠູຕສ຺ສ ປຏິສນ຺ຘິຍໍ ປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍຸປ຺ປາເທປິ ອຍໍ ນໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຸຠຍມ຺ປິ ອກຸສເລນ ອນ຺ຕຣຘາຍຕິ, ກຸສເລນ ປຏິລພ຺ຠຕີຕິ ອິທໍ ສຸຄຕິຠວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ທຸຄ຺ຄຕິຍໍ ປນ ອຸຠິນ຺ນໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ວິນາໂສ ຈ ອກຸສລກມ຺ເມເນວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ສຫເສຍ຺ຍາປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ມາຕຸຄາເມນ ສຫເສຍ຺ຍໍ ກປ຺ເປຍ຺ຍ, ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ຍາ ປນ ຠິກ຺ຂຸນີ ປຸຣິເສນ ສຫເສຍ຺ຍໍ ກປ຺ເປຍ຺ຍ, ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ສຫເສຍ຺ຍວເສນ ປາຈິຕ຺ຕິຍາປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ. ທຸກ຺ຂີຕິ ເຈໂຕທຸກ຺ຂສມງ຺ຄິຕາຍ ທຸກ຺ຂີ. ທຸມ຺ມໂນຕິ ໂທເສນ ທຸຏ຺ຐມໂນ, ວິຣູປມໂນ ວາ ໂທມນສ຺ສາຠິຠູຕຕາຍ. ‘‘ສມສ຺ສາເສຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສມສ຺ສາເສຕພ຺ພວິຘິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂຫຕຸ ມາ ຈິນ຺ຕຍິຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອນາວໂຏຕິ ອວາຣິໂຕ. ຘມ຺ໂມຕິ ປຣິຍຕ຺ຕິປຏິປຕ຺ຕິປຏິເວຘສງ຺ຂາໂຕ ຕິວິໂຘປິ ສທ຺ຘມ຺ໂມ. ສຄ຺ໂຄ ຈ ມຄ຺ໂຄ ຈ ສຄ຺ຄມຄ຺ໂຄ, ສຄ຺ຄສ຺ສ ວາ ມຄ຺ໂຄ ສຄ຺ຄມຄ຺ໂຄ, ສຄ຺ຄູປປຕ຺ຕິສາຘິກາ ປຏິປຕ຺ຕິ. ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ສທ຺ຘິໍ ສໍວິຘາຍ ອທ຺ຘານຄມເນ ອາປຕ຺ຕິ ປຣິຫຣິຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສໍວິທຫນໍ ປຣິໂມເຈຕ຺ວາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ມຍໍ ອສຸກໍ ນາມ ຐານໍ ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ເອຫິ ສທ຺ຘິໍ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິອາທິນາ ອສໍວິທຫິຕຕ຺ຕາ ອນາປຕ຺ຕິ.

ພຫິຄາເມຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຄາມໂຕ ພຫິ. ຄາມນ຺ຕຣນທີປາຣຣຕ຺ຕິວິປ຺ປວາສຄຓໂອຫີຍນາປຕ຺ຕີຫິ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ‘‘ທຸຕິຍິກາ ຠິກ຺ຂຸນີ ປກ຺ກນ຺ຕາ ວາ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ (ປາຈິ. ໖໙໓) ວຸຕ຺ຕອນາປຕ຺ຕິລກ຺ຂເຓຫິ ສໍສນ຺ທນໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຣາຘິກາຕິ ຈິຕ຺ຕາຣາຘເນ ສມຕ຺ຖາ. ຕາ ໂກເປຕ຺ວາຕິ ຕາ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ. ລຊ຺ຊິນິໂຍ…ເປ… ລພ຺ຠຕີຕິ ‘‘ສງ຺ຄເຫ ອສຕິ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕ຺ວາ ວິພ຺ຠເມຍ຺ຍາປີ’’ຕິ ສງ຺ຄຫວເສເນວ ວຸຕ຺ຕໍ. ອລຊ຺ຊິນິໂຍ…ເປ… ລພ຺ຠຕີຕິ ອລຊ຺ຊິຠາວໂຕ ອສນ຺ຕປກ຺ຂໍ ຠຊນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຎາຕິກາ…ເປ… ວຏ຺ຏຕີຕິ ອິທໍ ປນ ອິມິສ຺ສາ ອາເວຓິກໍ ກຕ຺ວາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອນຸຎ຺ຎາຕນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຠິກ຺ຂຸຠາເວປີຕິ ຠິກ຺ຂຸກາເລປິ. ປຣິສາວຈໂຣຕິ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ຈ ອາຈຣິໂຍ ຈ ຫຸຕ຺ວາ ປຣິສຸປຏ຺ຐາໂກ. ອຎ຺ຎສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ນິສ຺ສໂຍ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ອຸປສມ຺ປນ຺ເນຫິ ສທ຺ຘິວິຫາຣິເກຫິ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອາຈຣິຍສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ນິສ຺ສໂຍ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ວສນ຺ເຕຫິປີຕິ ອນ຺ເຕວາສິເກ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ອຸປຊ຺ຌາ ຄເຫຕພ຺ພາຕິ ອຸປສມ຺ປທຕ຺ຖໍ ອຸປຊ຺ຌາ ຄເຫຕພ຺ພາ, ອຎ຺ຎສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ວິນຍກມ຺ມນ຺ຕິ ວິກປ຺ປນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸນ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ປຸນ ວິກປ຺ເປຕພ຺ພໍ. ປຸນ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາຫໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ສນ຺ນິຘິ ຠິກ຺ຂູຫິ, ຠິກ຺ຂູນໍ ສນ຺ນິຘິ ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ປຏິຄ຺ຄາຫາເປຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໔໒໑) ວຈນໂຕ ປຸນ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ຕທຫຸ ສາມິສມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຕ຺ຕເມ ທິວເສຕິ ອິທໍ ຕຎ຺ຈ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ອນາປຊ຺ຊິຕ຺ວາວ ປຸນປິ ສຕ຺ຕາຫໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ວຏ຺ຏຕິ, ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ວຏ຺ຏຕິ, ຕສ຺ມາ ອຏ຺ຐເມປິ ທິວເສ ລິງ຺ຄປຣິວຕ຺ເຕ ສຕິ ອນິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາວ ອນ຺ໂຕສຕ຺ຕາເຫ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕໍ ປກຕຕ຺ໂຕ ຣກ຺ຂຕີຕິ ອປຣິວຕ຺ຕລິງ຺ໂຄ ຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫຓວິຊຫນໂຕ ຣກ຺ຂຕິ, ອວິຠຕ຺ຕຕາຍ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ນ ວິຊຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສາມໍ ຄເຫຕ຺ວານ ນິກ຺ຂິເປຍ຺ຍາຕິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສຍໍ ນິກ຺ຂິເປຍ຺ຍ. ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕີຕິ ລິງ຺ຄປຣິວຕ຺ເຕ ສຕິ ປຏິຄ຺ຄຫຓວິຊຫນໂຕ ປຸນ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ.

‘‘ຫີນາຍາວຕ຺ຕເນນາຕິ ປາຣາຊິກໍ ອາປນ຺ນສ຺ສ ຄິຫິຠາວູປຄມເນນາ’’ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສຸວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ປາຣາຊິກໍ ອນາປນ຺ນສ຺ສ ສິກ຺ຂໍ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ‘‘ວິພ຺ຠມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄິຫິລິງ຺ຄຄ຺ຄຫຓມຕ຺ເຕນ ຠິກ຺ຂຸຠາໂວ ວິນສ຺ສຕິ. ປາຣາຊິກໍ ອາປນ຺ໂນ ຈ ຠິກ຺ຂຸລິງ຺ເຄ ຐິໂຕ ຍາວ ນ ປຏິຊານາຕິ, ຕາວ ອຕ຺ເຖວ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸຠາໂວ, ນ ໂສ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ຕຖາ ຫິ ໂສ ສໍວາສໍ ສາທິຍນ຺ໂຕປິ ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ ນ ໂຫຕິ, ສຫເສຍ຺ຍາທິອາປຕ຺ຕິໍ ນ ຊເນຕິ, ໂອມສວາເທ ປາຈິຕ຺ຕິຍຎ຺ຈ ຊເນຕິ. ເຕເນວ ‘‘ອສຸທ຺ໂຘ ໂຫຕິ ປຸຄ຺ຄໂລ ອຎ຺ຎຕຣໍ ປາຣາຊິກໍ ຘມ຺ມໍ ອຊ຺ຌາປນ຺ໂນ, ຕຎ຺ເຈ ສຸທ຺ຘທິຏ຺ຐິ ສມາໂນ ໂອກາສໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ອກ຺ໂກສາຘິປ຺ປາໂຍ ວເທຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ໂອມສວາທສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໓໘໙) ໂອມສວາເທ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອສຕິ ຫິ ຠິກ຺ຂຸຠາເວ ທຸກ຺ກຏໍ ຠເວຍ຺ຍ, ສຕິ ຈ ຠິກ຺ຂຸຠາເວ ປຏິຄ຺ຄຫິຕສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄຫຓວິຊຫນໍ ນາມ ອຍຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ພໂສ ຠິກ຺ຂຸຠາວສ຺ສ ອຠາວໂຕ ປາຣາຊິກໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຄິຫິລິງ຺ຄຄ຺ຄຫເຓນ ຄິຫິຠາວູປຄມນໍ ອິຘ ‘‘ຫີນາຍາວຕ຺ຕນ’’ນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ນ ປນ ປກຕຕ຺ຕສ຺ສ ຄິຫິລິງ຺ຄຄ຺ຄຫຓມຕ຺ຕໍ. ເຕເນວ ກຕ຺ຖຈິ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂາເນນ ສມານຄຕິກຕ຺ຕາ ຫີນາຍາວຕ຺ຕນໍ ວິສຸໍ ນ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂາເນນ ປຏິຄ຺ຄຫຓວິຊຫເນ ວຸຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ ອາປນ຺ນສ຺ສ ຄິຫິຠາວູປຄມເນນ ສພ຺ພໂສ ຠິກ຺ຂຸຠາວສ຺ສ ອຠາວໂຕ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖີຕິ. ຕຖາ ຫິ ພຸທ຺ຘທຕ຺ຕາຈຣິເຍນ ອຕ຺ຕໂນ ວິນຍວິນິຈ຺ຉເຍ –

‘‘ອຈ຺ເຉທຄາຫນິຣເປກ຺ຂນິສຄ຺ຄໂຕ ຈ,

ສິກ຺ຂາປ຺ປຫານມຣເຓຫິ ຈ ລິງ຺ຄເຠທາ;

ທາເນນ ຕສ຺ສ ຈ ປຣສ຺ສ ອຠິກ຺ຂຸກສ຺ສ,

ສພ຺ພໍ ປຏິຄ຺ຄຫຓເມຕິ ວິນາສເມວ’’ນ຺ຕິ. –

ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຘມ຺ມສິຣິຕ຺ເຖເຣນປິ –

‘‘ສິກ຺ຂາມຣຓລິງ຺ເຄຫິ, ອນເປກ຺ຂວິສຄ຺ຄໂຕ;

ອຈ຺ເຉທານຸປສມ຺ປນ຺ນ-ທານາ ຄາໂຫປສມ຺ມຕີ’’ຕິ. –

ວຸຕ຺ຕໍ. ຍທິ ຈ ປກຕຕ຺ຕສ຺ສ ຄິຫິລິງ຺ຄຄ຺ຄຫຓມຕ຺ເຕນປິ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ວິຊເຫຍ຺ຍ, ເຕປິ ອາຈຣິຍາ ວິສຸໍ ຕມ຺ປິ ວເທຍ຺ຍຸໍ, ນ ວຸຕ຺ຕຎ຺ຈ, ຕໂຕ ວິຎ຺ຎາຍຕິ ‘‘ປກຕຕ຺ຕສ຺ສ ຄິຫິລິງ຺ຄຄ຺ຄຫຓມຕ຺ຕໍ ອິຘ ຫີນາຍາວຕ຺ຕນນ຺ຕິ ນາຘິປ຺ເປຕ’’ນ຺ຕິ. ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ປນ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານສ຺ສ ອຠາວໂຕ ຄິຫິລິງ຺ຄຄ຺ຄຫຓມຕ຺ເຕນປິ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ວິຊຫຕິ.

ອນເປກ຺ຂວິສ຺ສຊ຺ຊເນນາຕິ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອທຕ຺ວາວ ອນຕ຺ຖິກຕາຍ ‘‘ນຕ຺ຖິ ອິມິນາ ກມ຺ມໍ, ນ ອິທານິ ນໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ຖູສຸ ວາ ‘‘ປຸນ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ວາ ອນເປກ຺ຂວິສ຺ສຊ຺ຊເນນ. ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄາເຫນາຕິ ໂຈຣາທີຫິ ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຫເຓນ.

ເອຕ຺ຖາຕິ ຠິກ຺ຂຸວິຫາເຣ. ອຸປໂຣປກາຕິ ເຕນ ໂຣປິຕາ ຣຸກ຺ຂຄຈ຺ຉາ. ເຕຣສສຸ ສມ຺ມຸຕີສູຕິ ຠຕ຺ຕຸທ຺ເທສກເສນາສນປຎ຺ຎາປກຠຓ຺ຑາຄາຣິກຈີວຣປຏິຄ຺ຄາຫກຈີວຣຠາຊກຍາຄຸຠາຊກຜລຠາຊກຂຊ຺ຊຠາຊກອປ຺ປມຕ຺ຕກວິສ຺ສຊ຺ຊກສາຏິຍຄ຺ຄາຫາປກປຕ຺ຕຄ຺ຄາຫາປກອາຣາມິກເປສກສາມເຓຣເປສກສມ຺ມຸຕິສງ຺ຂາຕາສຸ ເຕຣສສຸ ສມ຺ມຸຕີສຸ. ກາມໍ ປຸຣິມິກາຍ ປຈ຺ຉິມິກາຍ ຈ ເສນາສນຄ຺ຄາໂຫ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິເຍວ, ປຸຣິມິກາຍ ປນ ເສນາສນຄ຺ຄາເຫ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ເຘ ປຈ຺ຉິມິກາຍ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ອຸປຄນ຺ຕຸໍ ສກ຺ກາຕິ ປຸຣິມິກາຍ ເສນາສນຄ຺ຄາຫປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິໍ ວິສຸໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຈ຺ຉິມິກາຍ ເສນາສນຄ຺ຄາເຫ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ເຘ ນ ສກ຺ກາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ອຸປຄນ຺ຕຸນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂູຫິ ກຕ຺ຕພ຺ພສງ຺ຄຫໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສເຈ ປຈ຺ຉິມິກາຍ ເສນາສເນ ຄຫິເຕ’’ຕິອາທິມາຫ.

ປກ຺ຂມານຕ຺ຕເມວ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາຍປິ ອາປຕ຺ຕິຍາ ມານຕ຺ຕຈາຣສ຺ເສວ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ. ປຸນ ປກ຺ຂມານຕ຺ຕເມວ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸກາເລ ຈິຓ຺ຓມານຕ຺ຕາຠາວໂຕ. ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ອພ຺ຠານກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸກາເລ ຈິຓ຺ຓມານຕ຺ຕຕາຍ ຠິກ຺ຂຸນີກາເລປິ ຈິຓ຺ຓມານຕ຺ຕາ ອິຈ຺ເຈວ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ສເຈ ອກຸສລວິປາເກ…ເປ… ຉາຣຕ຺ຕໍ ມານຕ຺ຕເມວ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ມານຕ຺ຕໍ ຈຣນ຺ຕສ຺ສ ລິງ຺ຄປຣິວຕ຺ຕາຘິກາຣຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ສເຈ ປນ ຠິກ຺ຂຸກາເລ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາຍ ສາຘາຣຓາປຕ຺ຕິຍາ ປຣິວສນ຺ຕສ຺ສ ອສມາທິຓ຺ຓປຣິວາສສ຺ສ ວາ ລິງ຺ຄໍ ປຣິວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸນີກາເລ ປກ຺ຂມານຕ຺ຕໍ ຈຣນ຺ຕສ຺ສ ອກຸສລວິປາເກ ປຣິກ຺ຂີເຓ ປຸນ ລິງ຺ເຄ ປຣິວຕ຺ຕິເຕ ປຣິວາສໍ ທຕ຺ວາ ປຣິວຸຕ຺ຖປຣິວາສສ຺ສ ຉາຣຕ຺ຕໍ ມານຕ຺ຕໍ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕາປຕ຺ຕີຕິ ສາຘາຣຓາປຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິວາສທານໍ ນຕ຺ຖີຕິ ຠິກ຺ຂຸກາເລ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຠາວໂຕ. ຠິກ຺ຂຸນີກາເລ ປນ ອາໂຣຈິຕາປິ ສາຘາຣຓາປຕ຺ຕິ ສເຈ ຠິກ຺ຂຸກາເລ ອນາໂຣຈິຕາ, ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາວ ໂຫຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ຠິກ຺ຂູຫິ ມານຕ຺ເຕ ອທິນ຺ເນຕິ ອຈິຓ຺ຓມານຕ຺ຕາຍ ລິງ຺ຄປຣິວຕ຺ເຕ ສຕິ. ຠິກ຺ຂຸນີຠາເວ ຐິຕາຍປິ ຕາ ສຸປ຺ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘາ ເອວາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຍາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ປຸພ຺ເພ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘາຕິ ຍາ ອສາຘາຣຓາປຕ຺ຕິໂຍ ປຸພ຺ເພ ຠິກ຺ຂຸຠາເວ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘາ. ‘‘ປາຣາຊິກໍ ອາປນ຺ນສ຺ສ ລິງ຺ຄປຣິວຕ຺ເຕ ສຕິ ສນ຺ຕານສ຺ສ ເອກຕ຺ຕາ ນ ປຸນ ໂສ ອຸປສມ຺ປທໍ ລຠຕິ, ຕຖາ ວິພ຺ຠນ຺ຕາປິ ຠິກ຺ຂຸນີ ລິງ຺ຄປຣິວຕ຺ເຕ ສຕິ ປຸນ ອຸປສມ຺ປທໍ ນ ລຠຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

໗໑. ‘‘ອນຸປາທິນ຺ນເກສູຕິ ອຘິກາຣຕ຺ຕາ ອຸປາທິນ຺ນເກປິ ເອເສວ ນໂຍຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຈູຬຄຓ຺ຐິປເທ ມຊ຺ຌິມຄຓ຺ຐິປເທ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ທຸວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ອຸປາທິນ຺ນເກສຸ ນິມິຕ຺ເຕ ອຸປກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ທິສ຺ສຕິ. ຕຖາ ຫິ ອຸປາທິນ຺ນເກສຸ ນິມິຕ຺ເຕ ອປ຺ປເວເສຕ຺ວາ ພຫິ ອຸປກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນ ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ຣຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕນ ອງ຺ຄຊາຕໍ ຉຸປິຕພ຺ພໍ, ໂຍ ຉຸເປຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໒໕໒) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປຸພ຺ເພ ວິຈາຣິຕເມວ. ທຸກ຺ກຏເມວາຕິ ໂມຈນຣາຄສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ຕເຖວາຕິ ມຸຈ຺ຈຕຸ ວາ ມາ ວາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ອຕິທິສ຺ສຕິ.

ອວິສໂຍຕິ ອສາທິຍນໍ ນາມ ເອວຣູເປ ຐາເນ ທຸກ຺ກຣນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ມາຕຸຄາມສ຺ສ ວຈນໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ‘‘ອຫໍ ວາຍມິສ຺ສາມິ, ຕ຺ວໍ ມາ ວາຍມີ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ຄເຫຕ຺ວາ. ອຸຠຍວາຍາເມເນວ ອາປຕ຺ຕີຕິ ສຎ຺ຎາຍ ‘‘ຕ຺ວໍ ມາ ວາຍມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໗໓. ວຏ຺ຏກເຕຕິ ອິມສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ວິວເຏ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ປາຣາຊິກຠເຍນ ອາກາສຄຕເມວ ກຕ຺ວາ ປເວສນາທີນິ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ສຫສາ ຕາລຸກໍ ວາ ປສ຺ສໍ ວາ ອງ຺ຄຊາຕໍ ຜຸສຕິ ເຈ, ທຸກ຺ກຏເມວ ເມຖຸນຣາຄສ຺ສ ອຠາວໂຕ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ສຸຜຸສິຕາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ປິຫິຕາ. ອນ຺ໂຕມຸເຂ ໂອກາໂສ ນຕ຺ຖີຕິ ທນ຺ຕານໍ ສຸປິຫິຕຠາວໂຕ ອນ຺ໂຕມຸເຂ ປເວເສຕຸໍ ໂອກາໂສ ນຕ຺ຖິ. ອຸປ຺ປາຏິເຕ ປນ ໂອຏ຺ຐມໍເສ ທນ຺ເຕສຸເຍວ ອຸປກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ປຕງ຺ຄມຸຂມຓ຺ຑູກສ຺ສ ມຸຂສຓ຺ຐາເນ ວິຍ ວຓສງ຺ເຂປວເສນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ‘‘ເມຖຸນຣາເຄນ ອິຕ຺ຖິຍາ ອປ຺ປເວເສນ຺ໂຕ ນິມິຕ຺ເຕນ ນິມິຕ຺ຕໍ ຉຸປຕິ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ວາ ລກ຺ຂເຓນ ສມານຕ຺ຕາ ອິຘ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ພຫິ ນິກ຺ຂນ຺ຕທນ຺ຕຊິວ຺ຫາສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ອມຸຈ຺ຈນ຺ເຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ‘‘ເຈເຕຕິ ອຸປກ຺ກມຕິ ນ ມຸຈ຺ຈຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໒໖໒) ວຈນໂຕ. ນິຊ຺ຌາມຕຓ຺ຫິກາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຂຸປ຺ປິປາສິກາທິເປຕີນໍ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອລ຺ລີຍິຕຸມ຺ປິ ນ ສກ຺ກາຕິ ນິຊ຺ຌາມຕຓ຺ຫິການໍ ໂລມກູເປຫິ ສມຸຏ຺ຐິຕອຄ຺ຄິຊາລາຫິ ນິຈ຺ຈໍ ປຊ຺ຊລິຕສຣີຣຕາຍ ຂຸປ຺ປິປາສິກາທີນໍ ອຕິວິຍ ປຏິກູລວິຣູປພີຠຈ຺ຉອຏ຺ຐິຈມ຺ມາວສິຏ຺ຐນິຈ຺ຈາຕຸຣສຣີຣຕາຍ ອາມສິຕຸມ຺ປິ ນ ສກ຺ກາ. ເທວຕາ ວິຍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸໂຠນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຍາສນ຺ຕິ ສາມິວຈນໍ ຍາຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈເນນ ວິປຣິຓາເມຕ຺ວາ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ ‘‘ຍາ ເທວຕາ ວິຍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸໂຠນ຺ຕີ’’ຕິ. ທສ຺ສນາທີສຸ ທສ຺ສນໍ ນາມ ຠິກ຺ຂຸນາ ຕາສໍ ທສ຺ສນໍ, ຄຫຓມ຺ປິ ຠິກ຺ຂຸນາວ ຕາສໍ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄຄຫຓໍ. ອາມສນາທີນິ ປນ ຕາສໍ ກິຈ຺ຈານິ. ຕຕ຺ຖ ອາມສນໍ ນາມ ອຕ຺ຕໂນ ສຣີເຣນ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສຣີຣສ຺ສ ອຸປຣິ ອາມສນມຕ຺ຕໍ, ຜຸສນໍ ຕໂຕ ທຬ຺ຫຕຣໍ ກຕ຺ວາ ສມ຺ຜຸສນໍ, ຆຏ຺ຏນໍ ຕໂຕປິ ທຬ຺ຫຕຣໍ ກຕ຺ວາ ສຣີເຣນ ສຣີຣສ຺ສ ຆຏ຺ຏນໍ. ວິສຎ຺ຎໍ ກຕ຺ວາຕິ ຍຖາ ໂສ ກຕມ຺ປິ ອຸປກ຺ກມນໍ ນ ຊານາຕິ, ເອວໍ ກຕ຺ວາ. ຍທິປິ ອາມສນາທິ ຕສ຺ສາ ກິຈ຺ຈໍ, ຕຖາປິ ເຕເນວ ອນາປຕ຺ຕິໍ ອວຕ຺ວາ ‘‘ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ວິສຎ຺ຎໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ອກຕວິສຎ຺ໂຎ ຊານິຕ຺ວາ ສາທິຍຕິ ເຈ, ປາຣາຊິກເມວ. ຠິກ຺ຂຸໂນ ປນ ທສ຺ສນຄຫເຓສຸ ສຕິ ອສາທິຍນໍ ນາມ ນ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ສນຄຫເຓສຸ ປຎ຺ຎາຍມາເນສຸ ອນາປຕ຺ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕາ. ຍທິ ປນ ປຐມໍ ທສ຺ສນຄຫເຓສຸ ສຕິ ປຈ຺ຉາ ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ວິສຎ຺ຎໍ ກຕ຺ວາ ອາມສນາທີນິ ກໂຣນ຺ຕີ ອຕ຺ຕໂນ ມໂນຣຖໍ ປູເຣຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ນຕ຺ຖິ ປາຣາຊິກໍ.

ອຸປຫຕກາຍປ຺ປສາໂທຕິ ອນຏ຺ເຐປິ ກາຍປ຺ປສາເທ ກາຍວິຎ຺ຎາຓຸປ຺ປາທເນ ອສມຕ຺ຖຕາປາທນວເສນ ວາຕປິຕ຺ຕາທີຫິ ອຸປຫຕກາຍປ຺ປສາໂທ. ເສວນຈິຕ຺ຕວເສນ ອາປຕ຺ຕີຕິ ຍຖາ ສນ຺ຖຕນິມິຕ຺ຕວເສນ ອຸປາທິນ຺ນຜສ຺ສໍ ອວິນ຺ທນ຺ຕສ຺ສປິ ເສວນຈິຕ຺ຕວເສນ ອາປຕ຺ຕິ, ເອວມິຘາປິ ປິຕ຺ຕວາຕາທິນາ ອຸປຫຕກາຍປ຺ປສາທຕ຺ຕາ ອເວທິຍນ຺ຕສ຺ສປິ ເສວນຈິຕ຺ຕວເສນ ອາປຕ຺ຕິ.

ນນຸ ຈ ຉຸປິຕມຕ຺ຕວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ‘‘ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວິສ຺ສາມີຕິ ຉຸປິຕມຕ຺ເຕ ວິປ຺ປຏິສາຣີ ອໂຫສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເມຖຸນສ຺ສ ປຸພ຺ພປໂຍເຄ ທຸກ຺ກເຏນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ອຖ ກສ຺ມາ ‘‘ອາປຕ຺ຕິ ສງ຺ຆາທິເສສສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິມໍ ອນ຺ໂຕລີນໂຈທນໍ ມນສິກຕ຺ວາ ຕໍ ປຣິຫຣິຕຸໍ ‘‘ໂຍ ເມຖຸນ’’ນ຺ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ສີສນ຺ຕິ ມຄ຺ເຄນ ມຄ຺ຄປຏິປາທນໍ. ຕຎ຺ຫິ ປໂຍຄານໍ ມຕ຺ຖກສທິສຕ຺ຕາ ‘‘ສີສ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ຕໂຕ ປຣໍ ປໂຍຄາຠາວໂຕ. ທຸກ຺ກເຏ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີຕິ ທຸກ຺ກຏໍ ຊເນນ຺ຕິ. ທຸກ຺ກຏຎ຺ຫິ ຊເນນ຺ຕາ ຫຕ຺ຖຄ຺ຄາຫາທໂຍ ປໂຍຄາ ‘‘ທຸກ຺ກເຏ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ອຎ຺ຎິສ຺ສາ ອາປຕ຺ຕິຍາ ຊນກວເສນ ອປ຺ປວຕ຺ຕນໂຕ.

໗໔. ຊາຕິປຸປ຺ຜຄຸມ຺ພານນ຺ຕິ ຊາຕິສຸມນຄຸມ຺ພານໍ. ອຸສ຺ສນ຺ນຕາຍາຕິ ພາຫຸລ຺ລຕາຍ. ອຸປຈາເຣຕິ ອາສນ຺ນປ຺ປເທເສ. ເຕນ ວາຕຸປຕ຺ຖມ຺ເຠນາຕິ ‘‘ອງ຺ຄມງ຺ຄານິ ວາຕຸປຕ຺ຖທ຺ຘານິ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕວາຕຸປຕ຺ຖມ຺ເຠນ. ອິມິນາ ນິທ຺ໂທກ຺ກມນສ຺ສ ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອກຣສນ຺ຕິ ອາວຊ຺ຊນາທິວີຖິຈິຕ຺ເຕຫິ ອພ຺ໂພກິຓ຺ຓໍ.

໗໖. ສງ຺ຄາມສີສໂຍໂຘ ຠິກ຺ຂູຕິ ຍສ຺ມາ ກິເລສາຣີຫິ ອນຠິຠູໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ເຕ ປຣາເຊສິ, ຕສ຺ມາ ສງ຺ຄາມມຸເຂ ໂຍຘສທິໂສ ຠິກ຺ຂຸ.

໗໗. ອຸປ຺ປນ຺ເນ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິນ຺ຕິ ເມຖຸນວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອຸປ຺ປນ຺ເນ. ປຣິວຕ຺ຕກທ຺ວາຣເມວາຕິ ສໍວຣຓວິວຣຓວເສນ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ປຣິວຕ຺ຕນໂຍຄ຺ຄທ຺ວາຣເມວ. ຣຸກ຺ຂສູຈິກຓ຺ຏກທ຺ວາຣນ຺ຕິ ຣຸກ຺ຂສູຈິທ຺ວາຣໍ ກຓ຺ຏກທ຺ວາຣຎ຺ຈ. ‘‘ຣຸກ຺ຂສູຈິທ຺ວາຣໍ ກຓ຺ຏກທ຺ວາຣ’’ມິຈ຺ເຈວ ວາ ປາໂຐ. ຍໍ ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ຣຸກ຺ຂຖມ຺ເຠ ນິຂຓິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ມຊ຺ເຌ ທ຺ເວ ຕິສ຺ໂສ ຣຸກ຺ຂສູຈິໂຍ ປເວເສຕ຺ວາ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕໍ ຣຸກ຺ຂສູຈິທ຺ວາຣໍ. ຍໍ ປເວສນນິກ຺ຂມນກາເລ ອປເນຕ຺ວາ ຖກນໂຍຄ຺ຄໍ, ເອກາຍ ພຫູຫິ ວາ ກຓ຺ຏກສາຂາຫິ ກຕໍ, ຕໍ ກຓ຺ຏກທ຺ວາຣໍ. ຈກ຺ກລກຍຸຕ຺ຕທ຺ວາຣນ຺ຕິ ເຫຏ຺ຐາ ເອຕໍ ຈກ຺ກໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ກຕໍ ມຫາທ຺ວາຣໍ, ຍໍ ນ ສກ຺ກາ ເອເກນ ສໍວຣິຕຸໍ ວິວຣິຕຸຎ຺ຈ. ໂຄປ຺ເຜຕ຺ວາຕິ ຣຊ຺ຊູຫິ ຄນ຺ເຖຕ຺ວາ. ເອກໍ ທຸສ຺ສສາຓິທ຺ວາຣເມວາຕິ ເອຕ຺ຖ ກິລຎ຺ຊສາຓິທ຺ວາຣມ຺ປິ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉຕິ.

ຍຕ຺ຖ ທ຺ວາຣໍ ສໍວຣິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ກຕ຺ຕພ຺ພວິຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສເຈ ພຫູນໍ ວຬຎ຺ຊນຏ຺ຐານໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ພຫູນໍ ອວຬຎ຺ຊນຏ຺ຐາເນປິ ເອກໍ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິເຍວ. ອຖ ຠິກ຺ຂູ…ເປ… ນິສິນ຺ນາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອິທໍ ຕຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂູນໍ ສນ຺ນິຫິຕຠາວສນ຺ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ນິສິນ຺ໂນ ວາ ປນ ໂຫຕຸ ນິປນ຺ໂນ ວາ, ເຍນ ເກນຈິ ອິຣິຍາປເຖນ ສມນ຺ນາຄໂຕ ສເຈ ຕຕ຺ຖ ສນ຺ນິຫິໂຕ ໂຫຕິ, ອາໂຠຄໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ນິສິນ຺ນາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວຈນໂຕ ສເຈ ນິປນ຺ນາ ໂຫນ຺ຕິ, ອາໂຠຄໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ສຸນ຺ທຣໍ. ຍທິ ຫິ ‘‘ນິສິນ຺ນາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ນິປນ຺ເນ ອາໂຠຄໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຐິເຕປິ ຈງ຺ກມນ຺ເຕປິ ອາໂຠຄໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ນ ຫິ ນິສິນ຺ນວຈນໍ ນິປນ຺ນໍເຍວ ນິວຕ຺ເຕຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ນິສິນ຺ນາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ອິທໍ ຕຕ຺ຖ ເຕສໍ ອຕ຺ຖິຕາມຕ຺ຕສນ຺ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ, ນ ເສສອິຣິຍາປຖສມງ຺ຄິຕານິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິທ຺ທາຍນ຺ໂຕ ອສນ຺ຕປກ຺ເຂ ຐິຕຕ຺ຕາ ອາໂຠຄາຣໂຫ ນ ໂຫຕີຕິ ອມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕິ. ອສນ຺ຕປກ຺ເຂ ຐິຕຕ຺ຕາເຍວ ຫິ ຣໂຫ ນິສຊ຺ຊາຍ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິທ຺ທາຍນ຺ໂຕ ອນາປຕ຺ຕິໍ ນ ກໂຣຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທ຺ວາຣສໍວຣຓໍ ນາມ ຠິກ຺ຂຸນີອາທີນໍ ປເວສນນິວາຣຓຕ຺ຖນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ຠິກ຺ຂຸນິໍ ວາ ມາຕຸຄາມໍ ວາ ອາປຸຈ຺ຉິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ‘‘ອິຕ຺ຖິອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກໍ ອິຕ຺ຖິປຓ຺ຑກຎ຺ຈ ອາປຸຈ຺ຉິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ມາຕຸຄາມສ຺ສ ອນ຺ໂຕຄພ຺ເຠ ຐິຕຠາວໍ ຊານິຕ຺ວາປິ ທ຺ວາເຣ ຍຖາວຸຕ຺ຕວິຘິໍ ກຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ນິສ຺ເສຓິໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາຕິ ອຸປຣິຕລໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ວິສງ຺ຂຣິຕ຺ວາ ຠູມິຍໍ ປາເຕຕ຺ວາ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ວາ ນິປຊ຺ຊິຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ. ທ຺ເວປິ ທ຺ວາຣານິ ຊຄ຺ຄິຕພ຺ພານີຕິ ເອຕ຺ຖ ສເຈ ເອກສ຺ມິໍ ທ຺ວາເຣ ກວາຏໍ ວາ ນຕ຺ຖິ, ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສໍວຣິຕຸໍ ວາ ນ ສກ຺ກາ, ອິຕຣໍ ທ຺ວາຣໍ ອສໍວຣິຕ຺ວາປິ ນິປຊ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ຠິກ຺ຂາຈາຣາ ປຏິກ຺ກມ຺ມາຕິ ຠິກ຺ຂາຈາຣໂຕ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ. ທ຺ວາຣປາລສ຺ສາຕິ ທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐເກ ມຫາທ຺ວາເຣ ນິສ຺ເສຓິມູເລ ວາ ຐຕ຺ວາ ທ຺ວາຣຣກ຺ຂຓກສ຺ສ. ປຈ຺ຉິມານໍ ຠາໂຣຕິ ເອການຸພນ຺ຘວເສນ ອາຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອສໍວຸຕທ຺ວາເຣ ອນ຺ໂຕຄພ຺ເຠ ວາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ພຫິ ວາຕິ ຄພ຺ຠໂຕ ພຫິ. ນິປຊ຺ຊນກາເລປິ…ເປ… ວຏ຺ຏຕິເຍວາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ທ຺ວາຣຊຄ຺ຄນກສ຺ສ ຕທຘີນຕ຺ຕາ ຕທາ ຕສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ສນ຺ນິຫິຕາສນ຺ນິຫິຕຠາວໍ ອນຸປຘາເຣຕ຺ວາປິ ອາໂຠຄໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິເຍວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ເຍນ ເກນຈິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ເຕຕິ ປາກາເຣນ ວາ ວຕິຍາ ວາ ເຍນ ເກນຈິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ເຕ. ‘‘ປຣິກ຺ເຂປສ຺ສ ອຸຈ຺ຈໂຕ ປມາຓໍ ສຫເສຍ຺ຍປ຺ປໂຫນເກ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຍທິ ປນ ເອກສ຺ມິໍ ປເທເສ ປຣິກ຺ເຂໂປ ວຸຕ຺ຕປ຺ປມາຓໂຕ ນີຈຕໂຣ ໂຫຕິ, ວຏ຺ຏຕິ. ມຫາປຣິເວຓໍ ໂຫຕີຕິ ມຫນ຺ຕໍ ອງ຺ຄຓໍ ໂຫຕິ. ມຫາໂພຘິຍງ຺ຄຓໂລຫປາສາທຍງ຺ຄຓສທິສນ຺ຕິ ພຫຸສຎ຺ຈາຣທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ມຫາປຣິຈ຺ເຉທທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ອຣຸເຓ ອຸຄ຺ຄເຕ ອຸຏ຺ຐຫຕິ, ອນາປຕ຺ຕີຕິ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ນິປນ຺ນສ຺ສ ນິທ຺ທາຍນ຺ຕສ຺ເສວ ອຣຸເຓ ອຸຄ຺ຄເຕເຍວ ນິທ຺ທາວເສເນວ ອນາປຕ຺ຕິ. ປພຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ປຸນ ສຸປຕິ, ອາປຕ຺ຕີຕິ ອຣຸເຓ ອຸຄ຺ຄເຕ ປພຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນໍ ອຊານິຕ຺ວາປິ ອນຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາວ ສຍິຕສນ຺ຕາເນນ ສຍນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ, ປຸຣາຣຸເຓ ປພຸຊ຺ຌິຕ຺ວາປິ ອຊານິຕ຺ວາ ສຍິຕສນ຺ຕາເນນ ສຍນ຺ຕສ຺ສປິ ອຣຸເຓ ອຸຄ຺ຄເຕ ອາປຕ຺ຕິເຍວ. ຍຖາປຣິຈ຺ເຉທເມວ ວຸຏ຺ຐາຕີຕິ ອຣຸເຓ ອຸຄ຺ຄເຕເຍວ ອຸຏ຺ຐຫຕິ. ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕີຕິ ອສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕເນວ ນິປນ຺ນຕ຺ຕາ ນິທ຺ທາຍນ຺ຕສ຺ສປິ ອຣຸເຓ ອຸຄ຺ຄເຕ ທິວາປຏິສລ຺ລານມູລິກາ ອາປຕ຺ຕິ. ‘‘ເອວໍ ນິປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ອນາທຣິຍທຸກ຺ກຏາປິ ນ ມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ນິປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນໂຕ ປຸເຣຕຣໍ ອຸຏ຺ຐຫນ຺ໂຕປິ ອນຸຏ຺ຐຫນ຺ໂຕປິ ນິປຊ຺ຊນກາເລເຍວ ອນາທຣິຍທຸກ຺ກຏໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ທິວາປຏິສລ຺ລານມູລິກໍ ປນ ທຸກ຺ກຏໍ ອຣຸເຓ ອຸຄ຺ຄເຕເຍວ ອາປຊ຺ຊຕິ.

ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຣຕ຺ຕິໍ ທ຺ວາຣໍ ສໍວຣິຕ຺ວາ ນິປນ຺ໂນ ສເຈ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນເວລາຍໍ ທ຺ວາເຣ ວິວເຏປິ ນິປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ອເຂຕ຺ເຕ ສໍວຣິຕ຺ວາ ນິປນ຺ນຕ຺ຕາ. ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນເວລາຍໍ ວິວເຏປິ ທ຺ວາເຣ ‘‘ນິປຊ຺ຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຣຕ຺ຕິໍ ທ຺ວາຣໍ ສໍວຣິຕ຺ວາປິ ນິປນ຺ນສ຺ສ ອເຂຕ຺ເຕ ປິຫິຕຕ຺ຕາ ນິປຊ຺ຊນກາເລ ອນາທຣິຍທຸກ຺ກຏໍ, ອຣຸເຓ ອຸຄ຺ຄເຕ ນິປຊ຺ຊນມູລທຸກ຺ກຏຎ຺ຈ ໂຫຕິ. ຣຕ຺ຕິໍ ປິຫິເຕປິ ອປິຫິເຕປິ ທ຺ວາເຣ ນິປນ຺ນສ຺ສ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນກ຺ຂເຓເຍວ ອປິຫິຕທ຺ວາເຣ ປິຫິເຕ ປິຫິຕທ຺ວາເຣ ຈ ປຸນ ວິວຣິຕ຺ວາ ປິຫິເຕ ເຂຕ຺ເຕ ປິຫິຕຕ຺ຕາ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ, ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍ ນ ສເມຕິ. ຣຕ຺ຕິໍ ທ຺ວາຣໍ ອສໍວຣິຕ຺ວາ ນິປນ຺ນສ຺ເສວ ຫິ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມເນ ອາປຕ຺ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ທສ຺ສິຕາ, ຕສ຺ມາ ເຂຕ຺ເຕ ວາ ປິຫິຕໍ ໂຫຕຸ ອເຂຕ຺ເຕ ວາ, ສໍວຣຓເມເວຕ຺ຖ ປມາຓນ຺ຕິ ອມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕິ.

ນິທ຺ທາວເສນ ນິປຊ຺ຊຕີຕິ ນິທ຺ທາຠິຠູຕຕາຍ ເອກປສ຺ເສນ ນິປຊ຺ຊຕິ, ເອວໍ ປນ ນິປນ຺ໂນ ນິປນ຺ໂນ ນາມ ນ ໂຫຕີຕິ ອນາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ອປສ຺ສາຍ ສຸປນ຺ຕສ຺ສາຕິ ກຏິຍາ ປິຏ຺ຐິເວມຊ຺ຌສ຺ສ ຈ ອນ຺ຕເຣ ອປ຺ປມຕ຺ຕກມ຺ປິ ປເທສໍ ຠູມິໍ ອຜຸສາເປຕ຺ວາ ຖມ຺ຠາທິໍ ອປສ຺ສາຍ ສຸປນ຺ຕສ຺ສ. ສຫສາວ ວຸຏ຺ຐາຕີຕິ ປກ຺ຂລິຕ຺ວາ ປຕິໂຕ ວິຍ ສຫສາ ວຸຏ຺ຐາຕິ. ຕຕ຺ເຖວ ສຍຕິ ນ ວຸຏ຺ຐາຕີຕິ ນິທ຺ທາຠິຠູຕຕາຍ ສຸປນ຺ໂຕ ນ ວຸຏ຺ຐາຕິ, ນ ມຸຈ຺ຉາປເຣໂຕ. ເຕເນວ ‘‘ອວິສຍຕ຺ຕາ ອາປຕ຺ຕິ ນ ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອກຠງ຺ເຄນາຕິ ເອກສ຺ສ ປສ຺ສສ຺ສ ຠຎ຺ຊເນນ, ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປາເທ ຠູມິໂຕ ອໂມເຈຕ຺ວາວ ເອກໍ ປສ຺ສໍ ຠຎ຺ຊິຕ຺ວາ ນາເມຕ຺ວາ ນິປນ຺ໂນຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ມຫາປທຸມຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ມຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປຕິຕຕ຺ຕາ ເຖເຣນ ‘‘ອວິສຍຕ຺ຕາ ອາປຕ຺ຕິ ນ ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຈຣິຍາ ປນ ຍຖາ ຍກ຺ຂຄຫິຕໂກ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊາປິໂຕ ຈ ປຣວໂສ ໂຫຕິ, ເອວໍ ອປຣວສຕ຺ຕາ ມຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປຕິໂຕ ກຎ຺ຈິ ກາລໍ ຊານິຕ຺ວາປິ ນິປຊ຺ຊຕີຕິ ອນາປຕ຺ຕິໍ ນ ວທນ຺ຕິ. ໂຍ ຈ ຍກ຺ຂຄຫິຕໂກ, ໂຍ ຈ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊາປິໂຕຕິ ອິມສ຺ສ ມຫາອຏ຺ຐກຖາວາທສ຺ສ ປຈ຺ຉິມຕ຺ຕາ ໂສເຍວ ປມາຓໂຕ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ຕຖາ ຈ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ສພ຺ພຕ຺ຖ ໂຍ ໂຍ ອຏ຺ຐກຖາວາໂທ ວາ ເຖຣວາໂທ ວາ ປຈ຺ຉາ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂສວ ປມາຓໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໙໒). ຍກ຺ຂຄຫິຕຄ຺ຄຫເຓເນວ ເຈຕ຺ຖ ວິສຎ຺ຎີຠູໂຕປິ ສງ຺ຄຫິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອກຠງ຺ເຄນ ນິປນ຺ໂນ ປນ ອຕ຺ຖໂຕ ອນິປນ຺ນຕ຺ຕາ ມຸຈ຺ຈຕິເຍວາຕິ ມຫາອຏ຺ຐກຖາວາເທນ ໂສ ອປ຺ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕວ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ທິວາ ສໍວຣິຕ຺ວາ ນິປນ຺ນສ຺ສ ເກນຈິ ວິວເຏປິ ທ຺ວາເຣ ອນາປຕ຺ຕິ ນິປຊ຺ຊນກາເລ ສໍວຣິຕ຺ວາ ນິປນ຺ນຕ຺ຕາ. ສເຈ ທິວາ ສໍວຣິຕ຺ວາ ທ຺ວາຣສມີເປ ນິປນ຺ໂນ ປຈ຺ຉາ ສຍເມວ ທ຺ວາຣໍ ວິວຣຕິ, ເອວມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ. ອຈິຕ຺ຕກາ ຈາຍໍ ອາປຕ຺ຕິ ກິຣິຍາ ຈ ອກິຣິຍາ ຈ.

໗໘. ‘‘ອປເທ ປທໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ວິຍາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ຕເມວຕ຺ຖໍ ອາວິກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ອາກາເສ ປທໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ວິຍາ’’ຕິ ອາຫ. ເອຕທຄ຺ຄນ຺ຕິ ເອໂສ ອຄ຺ໂຄ. ຍທິທນ຺ຕິ ໂຍ ອຍໍ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

ວິນີຕວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຕຕ຺ຣິທນ຺ຕິອາທິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖເມວ.

ອິຕິ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ

ປຐມປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ທຸຕິຍປາຣາຊິກໍ

ອທຸຕິເຍນ ຊິເນນ ຍໍ ທຸຕິຍໍ ປາຣາຊິກໍ ປກາສິຕໍ, ຕສ຺ສ ອິທານິ ຍສ຺ມາ ສໍວຓ຺ຓນາກ຺ກໂມ ປຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ຍໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ, ຍຎ຺ຈ ປຸພ຺ເພ ປກາສິຕໍ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ວຊ຺ຊຍິຕ຺ວາ ອສ຺ສ ທຸຕິຍສ຺ສ ອຍໍ ສໍວຓ຺ຓນາ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ຘນິຍວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໘໔. ຣາຊຄເຫຕິ ເອຕ຺ຖ ທຸຄ຺ຄຊນປທຏ຺ຐານວິເສສສມ຺ປທາທິໂຍຄໂຕ ປຘານຠາເວນ ຣາຊູຫິ ຄຫິຕໍ ປຣິຄ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ຣາຊຄຫນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ມນ຺ຘາຕຸ…ເປ… ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ມຫາໂຄວິນ຺ເທນ ມຫາສຕ຺ເຕນ ປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ເຣຓຸນາ ປຣິຄ຺ຄຫິຕເມວ ໂຫຕີຕິ ມຫາໂຄວິນ຺ທຄ຺ຄຫຓໍ. ມຫາໂຄວິນ຺ທປອຄ຺ຄຫິຕຕາກິຕ຺ຕນຎ຺ຫິ ຕທາ ເຣຓຸນາ ມຄຘຣາເຊນ ປຣິຄ຺ຄຫິຕຠາວູປລກ຺ຂຓໍ. ຕສ຺ສ ຫິ ໂສ ປຸໂຣຫິໂຕ. ‘‘ມຫາໂຄວິນ຺ໂທຕິ ມຫານຸຠາໂວ ປຸຣາຕໂນ ເອໂກ ມຄຘຣາຊາ’’ຕິ ເກຈິ. ປຣິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາຕິ ຣາຊຘານີຠາເວນ ປຣິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ຄຍ຺ຫຕີຕິ ຄໂຫ, ຣາຊູນໍ ຄໂຫຕິ ຣາຊຄຫໍ, ນຄຣສທ຺ທາເປກ຺ຂາຍ ນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສ. ອຎ຺ເຎເປຕ຺ຖ ປກາເຣຕິ ‘‘ນຄຣມາປເນນ ຣຎ຺ຎາ ກາຣິຕສພ຺ພຄຫຕ຺ຕາ ຣາຊຄຫໍ, ຄິຊ຺ຌກູຏາທີຫິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປພ຺ພຕຣາເຊຫິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕເຄຫສທິສນ຺ຕິປິ ຣາຊຄຫໍ, ສມ຺ປນ຺ນຠວນຕາຍ ຣາຊມານໍ ເຄຫນ຺ຕິປິ ຣາຊຄຫໍ, ສຸວິຫິຕາຣກ຺ຂຕາຍ ອນຕ຺ຖາວຫຠາເວນ ອຸປຄຕານໍ ປຏິຣາຊູນໍ ຄຫໍ ເຄຫຠູຕນ຺ຕິປິ ຣາຊຄຫໍ, ຣາຊູຫິ ທິສ຺ວາ ສມ຺ມາ ປຕິຏ຺ຐາປິຕຕ຺ຕາ ເຕສໍ ຄຫໍ ເຄຫຠູຕນ຺ຕິປິ ຣາຊຄຫໍ. ອາຣາມຣາມເຓຍ຺ຍກາທີຫິ ຣາຊເຕ, ນິວາສສຸຂຕາທິນາ ສຕ຺ເຕຫິ ມມຕ຺ຕວເສນ ຄຍ຺ຫຕິ ປຣິຄ຺ຄຍ຺ຫຕີຕິ ວາ ຣາຊຄຫ’’ນ຺ຕິ ເອທິເສ ປກາເຣ. ໂສ ປເທໂສ ຐານວິເສສຠາເວນ ອຸຬາຣສຕ຺ຕປຣິໂຠໂຄຕິ ອາຫ ‘‘ຕໍ ປເນຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ພຸທ຺ຘກາເລ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິກາເລ ຈາຕິ ອິທໍ ເຍຠຸຍ຺ຍວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕສນ຺ຕິ ຍກ຺ຂານໍ. ວສນວນນ຺ຕິ ອາປານຠູມິຠູຕໍ ອຸປວນໍ. ຄິຊ຺ຌາ ເອຕ຺ຖ ສນ຺ຕີຕິ ຄິຊ຺ຌໍ, ກູຏໍ. ຕໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ຄິຊ຺ຌກູໂຏ. ຄິຊ຺ໂຌ ວິຍາຕິ ວາ ຄິຊ຺ຌໍ, ກູຏໍ. ຕໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ຄິຊ຺ຌກູໂຏ, ປພ຺ພໂຕ. ຄິຊ຺ຌສທິສກູໂຏຕິ ຄິຊ຺ຌກູໂຏຕິ ວາ ມຊ຺ເຌປທໂລປີສມາໂສ ຍຖາ ‘‘ສາກປຕ຺ຖໂວ’’ຕິ, ຕສ຺ມິໍ ຄິຊ຺ຌກູເຏ. ເຕນາຫ ‘‘ຄິຊ຺ຌາ’’ຕິອາທິ.

ຕໂຕ ປຣໍ ສງ຺ໂຆຕິ ຕິຓ຺ຓໍ ຊນານໍ ອຸປຣິ ສງ຺ໂຆ ຈຕຸວຄ຺ຄກຣຓີຍາທິກມ຺ມປ຺ປຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມິໍ ປພ຺ພເຕ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ສມາປຕ຺ຕິຍາ ວີຕິນາເມນ຺ຕີຕິ ຍຖາຜາສຸກຏ຺ຐາເນ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ເຈຕິຍຄພ຺ເຠ ຍມກມຫາທ຺ວາຣໍ ວິວຣນ຺ຕາ ວິຍ ຕໍ ປພ຺ພຕໍ ທ຺ວິຘາ ກຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕ ປວິສິຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕິຏ຺ຐານທິວາຏ຺ຐານານິ ມາເປຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ສມາປຕ຺ຕິຍາ ວີຕິນາເມນ຺ຕິ.

ກທາ ປເນເຕ ຕຕ຺ຖ ວສິໍສຸ? ອຕີເຕ ກິຣ ອນຸປ຺ປນ຺ເນ ຕຖາຄເຕ ພາຣາຓສິໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ເອກສ຺ມິໍ ຄາມເກ ເອກາ ກຸລຘີຕາ ເຂຕ຺ຕໍ ຣກ຺ຂຕິ, ຕສ຺ສາ ເຂຕ຺ຕກຸຏິຍາ ວີຫໂຍ ຠຊ຺ຊນ຺ຕິຍາ ຕຕ຺ຖ ມຫາກຣຎ຺ຊປຸປ຺ຜປ຺ປມາຓາ ມຫນ຺ຕມຫນ຺ຕາ ມໂນຫຣາ ປຎ຺ຈສຕມຕ຺ຕາ ລາຊາ ຊາຍິໍສຸ. ສາ ເຕ ຄເຫຕ຺ວາ ມຫຕິ ປທຸມິນິປຕ຺ເຕ ຐເປສິ. ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ສມເຍ ເອໂກ ປຈ຺ເຈກສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຕສ຺ສາ ອນຸຄ຺ຄຫຕ຺ຖໍ ອວິທູເຣ ເຂຕ຺ຕປາຬິຍາ ຄຈ຺ຉຕິ. ສາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ປສນ຺ນມານສາ ສຸປຸປ຺ຜິຕໍ ມຫນ຺ຕໍ ເອກໍ ປທຸມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ລາເຊ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈຫິ ລາຊສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ຕໍ ປທຸມປຸປ຺ຜໍ ທຕ຺ວາ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ອິມສ຺ສ, ຠນ຺ເຕ, ປຸຎ຺ຎສ຺ສ ອານຸຠາເວນ ອານຸຠາວສມ຺ປນ຺ເນ ປຎ຺ຈສຕປຸຕ຺ເຕ ລເຠຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ປຎ຺ຈ ປຸຕ຺ຕສຕານິ ປຕ຺ເຖສິ. ຕສ຺ມິໍເຍວ ຂເຓ ປຎ຺ຈສຕາ ມິຄລຸທ຺ທກາ ສມ຺ຠຕສມ຺ຠາຣາ ປຣິປກ຺ກປຈ຺ເຈກໂພຘິຎາຓາ ຕສ຺ເສວ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘສ຺ສ ມຘຸຣມໍສໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ເອຕິສ຺ສາ ປຸຕ຺ຕາ ຠເວຍ຺ຍາມາ’’ຕິ ປຕ຺ຖຍິໍສຸ. ອຕີຕາສຸ ອເນກາສຸ ຊາຕີສຸ ຕສ຺ສາ ປຸຕ຺ຕຠາເວນ ອາຄຕຕ຺ຕາ ຕຖາ ເຕສໍ ອໂຫສິ. ສາ ຍາວຕາຍຸກໍ ຐຕ຺ວາ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ຕໂຕ ຈຸຕາ ຊາຕສ຺ສເຣ ປທຸມຄພ຺ເຠ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕເມໂກ ຕາປໂສ ທິສ຺ວາ ປຏິຊຄ຺ຄິ. ຕສ຺ສາ ປທສາ ວິຈຣນ຺ຕິຍາ ປທຸທ຺ຘາເຣ ປທຸທ຺ຘາເຣ ຠູມິໂຕ ປທຸມານິ ອຸຏ຺ຐຫນ຺ຕິ. ເອໂກ ວນຈຣໂກ ທິສ຺ວາ ພາຣາຓສິຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສິ. ຣາຊາ ຕໍ ອາເນຕ຺ວາ ອຄ຺ຄມເຫສິໍ ອກາສິ, ຕສ຺ສາ ຄພ຺ໂຠ ສຓ຺ຐາຕິ. ມຫາປທຸມກຸມາໂຣ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິຍໍ ວສິ, ເສສາ ພຫິ ນິກ຺ຂນ຺ຕໍ ຄພ຺ຠມລໍ ນິສ຺ສາຍ ສໍເສທຊຠາເວນ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ. ‘‘ໂອປປາຕິກຠາເວນາ’’ຕິ ເກຈິ. ເຕ ວຍປ຺ປຕ຺ຕາ ອຸຍ຺ຍາເນ ປທຸມສ຺ສເຣ ກີຬນ຺ຕາ ເອເກກສ຺ມິໍ ປທຸເມ ນິສີທິຕ຺ວາ ຂຍວຍໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ປຈ຺ເຈກໂພຘິຎາຓໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕຍິໍສຸ. ອຍໍ ເຕສໍ ພ຺ຍາກຣຓຄາຖາ ອໂຫສິ –

‘‘ສໂຣຣຸຫໍ ປທຸມປລາສມຕ຺ຣຊໍ, ສຸປຸປ຺ຜິຕໍ ຠມຣຄຓານຸຈິຓ຺ຓໍ;

ອນິຈ຺ຈຕາຍໍ ວຍຕໍ ວິທິຕ຺ວາ, ເອໂກ ຈເຣ ຂຄ຺ຄວິສາຓກປ຺ໂປ’’ຕິ. –

ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ເຕ ຕຕ຺ຖ ວສິໍສຸ. ຕທາ ຈສ຺ສ ປພ຺ພຕສ຺ສ ‘‘ອິສິຄິລີ’’ຕິ ສມຎ຺ຎາ ອຸທປາທິ. ອິເມ ອິສໂຍຕິ ອິເມ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘອິສີ. ສມາ ຎາຍຕິ ເອຕາຍາຕິ ສມຎ຺ຎາ, ນາມນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕິຓຈ຺ຉທນາ ກຸຏິໂຍ ມຊ຺ເຌປທໂລປີສມາສໍ ກຕ຺ວາ, ເອກເທເສ ວາ ສມຸທາຍໂວຫາຣວເສນ ‘‘ຕິຓກຸຏິໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ‘‘ວສ຺ສໍ ອຸປຄຈ຺ຉິໍສູ’’ຕິ ວຈນໂຕ ວສ຺ສູປຄມນາຣຫາ ສທ຺ວາຣພນ຺ຘາ ເອວ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ອາຫ ‘‘ຕິຓຈ຺ຉທນາ ສທ຺ວາຣພນ຺ຘາ ກຸຏິໂຍ’’ຕິ. ວສ຺ສໍ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ເຕນາຕິ ວສ຺ສາວາສໍ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ເຕນ. ນາລກປຏິປທນ຺ຕິ ‘‘ໂມເນຍ຺ຍໍ ເຕ ອຸປຎ຺ຎິສ຺ສ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ສຸ. ນິ. ໗໒໑) ສຕ຺ຖາຣາ ນາລກຕ຺ເຖຣສ຺ສ ເທສິຕໍ ປຸຖຸຊ຺ຊນກາລໂຕ ປຠຸຕິ ກິເລສຈິຕ຺ຕໍ ອນຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ ໂມເນຍ຺ຍປຏິປທໍ. ຕໍ ປນ ປຏິປທໍ ສຸຕ຺ວາ ນາລກຕ຺ເຖໂຣ ຕີສຸ ຐາເນສຸ ອປ຺ປິຈ຺ໂຉ ອໂຫສິ ທສ຺ສເນ ສວເນ ປຸຈ຺ຉາຍາຕິ. ໂສ ຫິ ເທສນາປຣິໂຍສາເນ ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ຠຄວນ຺ຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ວນໍ ປວິຏ຺ໂຐ. ປຸນ ‘‘ອໂຫ ວຕາຫໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ປສ຺ເສຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ໂລລຠາວໍ ນ ຊເນສິ, ອຍມສ຺ສ ທສ຺ສເນ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາ. ຕຖາ ‘‘ອໂຫ ວຕາຫໍ ປຸນ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸເຓຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ໂລລຠາວໍ ນ ຊເນສິ, ອຍມສ຺ສ ສວເນ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາ. ຕຖາ ‘‘ອໂຫ ວຕາຫໍ ປຸນ ໂມເນຍ຺ຍປຏິປທໍ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ໂລລຠາວໍ ນ ຊເນສິ, ອຍມສ຺ສ ປຸຈ຺ຉາຍ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາ.

ໂສ ເອວໍ ອປ຺ປິຈ຺ໂຉ ສມາໂນ ປພ຺ພຕປາທໍ ປວິສິຕ຺ວາ ເອກວນສຓ຺ເຑ ທ຺ເວ ທິວສານິ ນ ວສິ, ເອກຣຸກ຺ຂມູເລ ທ຺ເວ ທິວສານິ ນ ນິສີທິ, ເອກສ຺ມິໍ ຄາເມ ທ຺ເວ ທິວສານິ ປິຓ຺ຑາຍ ນ ປາວິສິ. ອິຕິ ວນໂຕ ວນໍ, ຣຸກ຺ຂໂຕ ຣຸກ຺ຂໍ, ຄາມໂຕ ຄາມໍ ອາຫິຓ຺ຑນ຺ໂຕ ອນຸຣູປປຏິປທໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຄ຺ຄຜເລ ປຕິຏ຺ຐາສິ. ເອກສ຺ສ ຠຄວໂຕ ກາເລ ເອໂກເຍວ ນໍ ປູເຣຕິ. ອິມຎ຺ຫິ ໂມເນຍ຺ຍປຏິປທໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐໍ ກຕ຺ວາ ປູເຣນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ສຕ຺ເຕວ ມາສານິ ຊີວຕິ, ມຊ຺ຌິມໍ ກຕ຺ວາ ປູເຣນ຺ໂຕ ສຕ຺ຕ ວສ຺ສານິ, ມຸທຸກໍ ກຕ຺ວາ ປູເຣນ຺ໂຕ ໂສຬສ ວສ຺ສານິ. ອຍໍ ປນ ເຖໂຣ ອຸກ຺ກຏ຺ຐໍ ກຕ຺ວາ ປູເຣສິ, ຕສ຺ມາ ສຕ຺ຕ ມາເສ ຐຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອາຍຸສງ຺ຂາຣສ຺ສ ປຣິກ຺ຂຍໍ ຎຕ຺ວາ ນຫາຍິຕ຺ວາ ນິວາເສຕ຺ວາ ກາຍພນ຺ຘນໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ທິຄຸຓໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ທສພລາຠິມຸໂຂ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນ ຕໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຫິງ຺ຄຸລກປພ຺ພຕໍ ນິສ຺ສາຍ ຐິຕໂກວ ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ປຣິນິພ຺ພາຍິ. ຕສ຺ສ ປຣິນິພ຺ພຸຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ຠຄວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິໍ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຣີຣກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ຘາຕຸໂຍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ເຈຕິຍໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ອຄມາສິ. ເອວຣູປໍ ປຏິປທໍ ປຏິປນ຺ເນນປິ ວສ຺ສໍ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ເຕນ ຉນ຺ເນ ສທ຺ວາຣພນ຺ເຘເຍວ ຐາເນ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ອປ຺ປິຈ຺ຉຕໍ ນິສ຺ສາຍປິ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ອນຕິກ຺ກມນີຍຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນາລກປຏິປທໍ ປຏິປນ຺ເນນປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຉທນານນ຺ຕິ ຕິຓປຓ຺ຓອິຏ຺ຐກສິລາສຸຘາສງ຺ຂາຕານໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຉທນານໍ. ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອເສນາສນິເກນ ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໐໔) ວຈີເຠທໍ ກຕ຺ວາ ວສ຺ສູປຄມນໍ ສນ຺ຘາເຍວ ປຏິກ຺ເຂໂປ, ນ ອາລຍກຣຓວເສນ ອຸປຄມນໍ ສນ຺ຘາຍາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ປາຬິຍໍ ປນ ອວິເສສຕ຺ຕາ ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ‘‘ນາລກປຏິປທໍ ປຏິປນ຺ເນນປີ’’ຕິອາທິນາ ອວິເສເສເນວ ທຬ຺ຫໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອເສນາສນິກສ຺ສ ນາວາທິໍ ວິນາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ອາລໂຍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕິ. ນາວາສຕ຺ຖວເຊສຸເຍວ ຫິ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ນາວາຍໍ ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕຸ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ມຫາວ. ໒໐໓) ສຕິ ອສຕິ ວາ ເສນາສເນ ວສ຺ສູປຄມນສ຺ສ ວິສຸໍ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອເສນາສນິເກນ ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອຍໍ ປຏິກ຺ເຂໂປ ຕຕ຺ຖ ນ ລພ຺ຠຕີຕິ ອສຕິ ເສນາສເນ ອາລຍວເສນປິ ນາວາທີສຸ ອຸປຄມນໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນຸຘມ຺ມຕາຕິ ວຕ຺ຕໍ. ຣຕ຺ຕິຏ຺ຐານທິວາຏ຺ຐານາທີນີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ວຈ຺ຈກຸຏິປສ຺ສາວຏ຺ຐານາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ກຕິກວຕ຺ຕານິ ຈ ຂນ຺ຘກວຕ຺ຕານິ ຈ ອຘິຏ຺ຐາຍາຕິ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ໂມ ນາມ ຕິວິຘມ຺ປິ ສທ຺ຘມ຺ມໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕິ, ຕສ຺ມາ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ອຸທ຺ທິສຖ ອຸທ຺ທິສາເປຖ, ສຊ຺ຌາຍໍ ກໂຣຖ, ປຘານຆເຣ ວສນ຺ຕານໍ ສງ຺ຆຏ຺ຏນໍ ອກຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕວິຫາເຣ ນິສີທິຕ຺ວາ ອຸທ຺ທິສຖ ອຸທ຺ທິສາເປຖ, ສຊ຺ຌາຍໍ ກໂຣຖ, ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ ສມິທ຺ຘໍ ກໂຣຖ, ປພ຺ພາເຊນ຺ຕາ ໂສເຘຕ຺ວາ ປພ຺ພາເຊຖ, ໂສເຘຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປາເທຖ, ໂສເຘຕ຺ວາ ນິສ຺ສຍໍ ເທຖ. ເອໂກປິ ຫິ ກຸລປຸຕ຺ໂຕ ປພ຺ພຊ຺ຊຎ຺ຈ ອຸປສມ຺ປທຎ຺ຈ ລຠິຕ຺ວາ ສກລໍ ສາສນໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ຖາເມນ ຍຕ຺ຕການິ ສກ຺ໂກຖ, ຕຕ຺ຕການິ ຘຸຕງ຺ຄານິ ສມາທິຍຖ, ອນ຺ໂຕວສ຺ສໍ ນາເມຕໍ ສກລທິວສໍ ຣຕ຺ຕິຍາ ຈ ປຐມປຈ຺ຉິມຍາເມສຸ ອປ຺ປມຕ຺ເຕຫິ ຠວິຕພ຺ພໍ, ວີຣິຍໍ ອາຣຠິຕພ຺ພໍ. ໂປຣາຓກມຫອາເຖຣາປິ ສພ຺ພປລິໂພເຘ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕວສ຺ເສ ເອກຈຣິຍວຕ຺ຕໍ ປູຣຍິໍສຸ. ຠສ຺ເສ ມຕ຺ຕໍ ຊານິຕ຺ວາ ທສວຕ຺ຖຸກກຖໍ ທສອສຸຠທສານຸສ຺ສຕິອຏ຺ຐຕິໍສາຣມ຺ມຓກຖໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອາຄນ຺ຕຸການໍ ວຕ຺ຕໍ ກາຕຸໍ, ສຕ຺ຕາຫກຣຓີເຍນ ຄຕານໍ ອປໂລເກຕ຺ວາ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ວິຄ຺ຄາຫິກປິສຸຓຜຣຸສວຈນານິ ມາ ວທຖ, ທິວເສ ທິວເສ ສີລານິ ອາວຊ຺ເຊນ຺ຕາ ຈຕຸຣາຣກ຺ຂໍ ອຫາເປນ຺ຕາ ມນສິກາຣພຫຸລາ ວິຫຣຖ, ເຈຕິຍໍ ວາ ໂພຘິໍ ວາ ວນ຺ທນ຺ເຕນ ຄນ຺ຘມາລໍ ວາ ປູເຊນ຺ເຕນ ປຕ຺ຕໍ ວາ ຖວິກາຍ ປກ຺ຂິປນ຺ເຕນ ນ ກເຖຕພ຺ພໍ, ອນ຺ໂຕຄາເມ ມນຸສ຺ເສຫິ ສທ຺ຘິໍ ປຈ຺ຈຍສໍຍຸຕ຺ຕກຖາ ວາ ວິສຠາຄກຖາ ວາ ນ ກເຖຕພ຺ພາ, ຣກ຺ຂິຕິນ຺ທ຺ຣິເຍຫິ ຠວິຕພ຺ພໍ, ຂນ຺ຘກວຕ຺ຕຎ຺ຈ ເສຂິຍວຕ຺ຕຎ຺ຈ ປູເຣຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອວມາທິນາ ກຕິກວຕ຺ຕານິ ຂນ຺ຘກວຕ຺ຕານິ ຈ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ.

‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ວສ຺ສໍວຸຏ຺ຐານໍ ຕີຫິ ຐາເນຫິ ປວາເຣຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໐໙) ວຸຏ຺ຐວສ຺ສານໍ ປວາຣຓາຍ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ອິມສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ວເສນ ປວາຣຓາທິວສສ຺ສ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອປ຺ປວາຣິຕາປິ ‘‘ວຸຏ຺ຐວສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ອິມໍ ເຕມາສໍ ວສ຺ສໍ ອຸເປມີ’’ຕິ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໘໔) ວຈນໂຕ ປວາຣຓາທິວສສ຺ສ ເຕມາສນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ ຕໍ ທິວສໍ ຍາວ ນ ປວາເຣນ຺ຕິ, ຕາວ ວສ຺ສໍ ວສນ຺ຕາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຖາປິ ເອກເທເສນ ອວຸຏ຺ຐມ຺ປິ ຕໍ ທິວສໍ ວຸຏ຺ຐຠາຄາເປກ຺ຂາຍ ວຸຏ຺ຐເມວ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ກຕາກຕຠາຄາເປກ຺ຂາຍ ສມຸທາເຍ ປວຕ຺ຕກຕາກຕໂວຫາໂຣ ວິຍ. ວິປ຺ປກຕຎ຺ຫິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ‘‘ກຕາກຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ວສ຺ສໍວຸຏ຺ຐານໍ ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຣິຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໐໖) ອິມສ຺ສ ປນ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ວເສນ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ມຫາປວາຣຓາຍ ປວາຣິຕາ ປາຏິປທທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ‘‘ວຸຏ຺ຐວສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມຫາປວາຣຓາຍ ປວາຣິຕາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປາຏິປທທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຫິ ວສ຺ສານສ຺ສ ປຈ຺ຉິເມ ມາເສ ກຖິນຕ຺ຖາໂຣ ອນຸຎ຺ຎາໂຕ ປຣິວາເຣ ‘‘ກຖິນສ຺ສ ອຕ຺ຖາຣມາໂສ ຊານິຕພ຺ໂພຕິ ວສ຺ສານສ຺ສ ປຈ຺ຉິໂມ ມາໂສ ຊານິຕພ຺ໂພ’’ຕິ (ປຣິ. ໔໑໒) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ‘‘ມຫາປວາຣຓາຍ ປວາຣິຕາ’’ຕິ ອິທຎ຺ຈ ປຸຣິມິກາຍ ວສ຺ສູປຄຕານໍ ສຠາວທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ, ເກນຈິ ອນ຺ຕຣາເຍນ ອປ຺ປວາຣິຕາປິ ‘‘ວຸຏ຺ຐວສ຺ສາ’’ອິຈ຺ເຈວ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ.

‘‘ອາປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ອາປຸຈ຺ຉນວິຘິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສເຈ ອິມໍ ກຸຏິ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ປຏິຊຄ຺ຄນກໍ ວາ ນ ລຠຕີຕິ ວິຫາຣປຈ຺ຈນ຺ເຕ ກເຕ ປຏິຊຄ຺ຄນກໍ ນ ລຠຕິ. ເຕ ປນ ຠິກ຺ຂູ ຊນປທຈາຣິກໍ ປກ຺ກມິໍສູຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອທ຺ຘານຄມເນ ຈາຣິກາໂວຫາໂຣ ສາສເນ ນິຣຸຬ຺ໂຫ. ກິຎ຺ຈາປິ ອຍໍ ຈາຣິກາ ນາມ ມຫາຊນສງ຺ຄຫຕ຺ຖໍ ພຸທ຺ຘານໍເຍວ ລພ຺ຠຕິ, ພຸທ຺ເຘ ອຸປາທາຍ ປນ ຣຸຬ຺ຫີສທ຺ທວເສນ ສາວການມ຺ປິ ວຸຈ຺ຈຕິ ກິລຎ຺ຊາທີຫິ ກຕພີຊນີນມ຺ປິ ຕາລວຓ຺ຏໂວຫາໂຣ ວິຍ. ສງ຺ໂຄເປຕ຺ວາຕິ ເອກສ຺ມິໍ ປເທເສ ຣາສິໍ ກຕ຺ວາ. ອິທານິ ຕເມວ ສງ຺ໂຄປນວິຘິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍຖາ ຈ ຐປິຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ນ ໂອວສ຺ສີຍຕີຕິ ອໂນວສ຺ສກໍ, ກມ຺ມນິ ອກ-ສທ຺ໂທ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຍຖາ ຈ ຐປິຕໍ ນ ໂອວສ຺ສີຍຕິ ນ ເຕມີຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອນວໂຍຕິ ເອຕ຺ຖ ວໂຍຕິ ຫານິ ‘‘ອາຍວໂຍ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ສິປ຺ເປ ວໂຍ ອູນຕາຕິ ອວໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ອນູໂນ ປຣິປຸຓ຺ຓສິປ຺ໂປ’’ຕິ. ອາຈຣິຍສ຺ສ ກມ຺ມໍ ອາຈຣິຍກນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອາຈຣິຍກມ຺ເມ’’ຕິ. ປິຏ຺ຐສງ຺ຆາໂຏ ທ຺ວາຣພາຫາ, ກຏ຺ຐກມ຺ມໍ ຖມ຺ຠາທິ. ເຕລຕມ຺ພມຕ຺ຕິກາຍາຕິ ເຕລມິສ຺ສຕມ຺ພມຕ຺ຕິກາຍ.

໘໕. ກຸຏິກາຍ ກຣຓຠາວນ຺ຕິ ກຸຏິຍາ ກຕຠາວໍ. ສທ຺ທສຕ຺ຖວິທູຫິ ກິໍ-ສທ຺ທໂຍເຄ ອນາຄຕວຈນສ຺ສ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕສ຺ສ ລກ຺ຂຓໍ ສທ຺ທສຕ຺ຖໂຕ ປຣິເຍສິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ເມຕ຺ຕາປຸພ຺ພຠາຄນ຺ຕິ ເມຕ຺ຕາຌານສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາຄຠູຕໍ ສພ຺ພສຕ຺ເຕສຸ ຫິຕຜຣຓມຕ຺ຕໍ. ກສ຺ມາ ປເນຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ອນຸທ຺ທຍາ-ສທ຺ໂທ ກຣຸຓາຍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ອຍໍ ປນ ອນຸທ຺ທຍາສທ຺ໂທ ອນຸຣກ຺ຂຓມຕ຺ຖໍ ອນ຺ໂຕນີຕໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕມາໂນ ເມຕ຺ຕາຍ ກຣຸຓາຍ ຈ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອິຘ ເມຕ຺ຕາຍ ປວຕ຺ຕມາໂນ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ສຸວຸຕ຺ຕເມຕໍ ‘‘ເອເຕນ ເມຕ຺ຕາປຸພ຺ພຠາຄໍ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ. ກຣຸຓາປຸພ຺ພຠາຄນ຺ຕິ ກຣຸຓາຌານສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາຄຠູຕໍ ສຕ຺ເຕສຸ ອນຸກມ຺ປມຕ຺ຕໍ. ຈິກ຺ຂລ຺ລໍ ມຕ຺ຕິກາ, ຕສ຺ສ ມທ຺ທນໍ ອຸທກໍ ອາສິຎ຺ຈິຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖາທີຫິ ປຣິມທ຺ທນໍ. ເມຕ຺ຕາກຣຸຓານນ຺ຕິ ອປ຺ປນາປ຺ປຕ຺ຕເມຕ຺ຕາກຣຸຓານໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ເຖເຣນ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ຂຸທ຺ທານຸຂຸທ຺ທກາ ປາຓາ ມຣຓາຘິປ຺ປາເຍນ ນ ພ຺ຍາພາຘິຕາ, ຕຖາປິ ກຣຸຓາຍ ອຠາເວນ ‘‘ເອວໍ ກເຕ ອິເມ ປາຓາ ວິນສ຺ສິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ອນຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ກຕຕ຺ຕາ ເຖຣໍ ວິຄຣຫິ. ຊນານໍ ສມູໂຫ ຊນຕາຕິ ອາຫ ‘‘ປຈ຺ຉິໂມ ຊນສມູໂຫ’’ຕິ. ປາຕພ຺ຍຠາວນ຺ຕິ ວິນາເສຕພ຺ພຕໍ. ປາຓາຕິປາຕໍ ກໂຣນ຺ຕານນ຺ຕິ ເຖເຣນ ອກເຕປິ ປາຓາຕິປາເຕ ປເຣຫິ ສລ຺ລກ຺ຂຓາກາຣໍ ທສ຺ເສຕິ. ອິມສ຺ສ ທິຏ຺ຐານຸຄຕິນ຺ຕິ ອິມສ຺ສ ທິຏ຺ຐິຍາ ອນຸຄມນໍ. ຆໍສິຕພ຺ເພຕິ ຆຏ຺ຏຍິຕພ຺ເພ, ວິນາສິຕພ຺ເພຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ມຎ຺ຎີຕິ ຍຖາ ເຖເຣນ ກຕໍ, ເອວໍ ມາ ມຎ຺ຎິ. ‘‘ມາ ປຈ຺ຉິມາ ຊນຕາ ປາເຓສຸ ປາຕພ຺ຍຕໍ ອາປຊ຺ຊີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ອິຏ຺ຐກປຈນປຕ຺ຕປຈນກຸຏິກຣຓວິຫາຣກາຣາປນວິຫາຣສມ຺ມຊ຺ຊນປຏຄ຺ຄິທານກູປໂປກ຺ຂຣຓີຂຓາປນາທີສຸ ຍຕ຺ຖ ‘‘ຂຸທ຺ທານຸຂຸທ຺ທການໍ ປາຓານໍ ວິຫິໍສາ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຊານາຕິ, ເຕນ ຕາທິເສ ປເທເສ ກປ຺ປິຍວຈນໍ ວຕ຺ວາປິ ນ ຕໍ ກມ຺ມໍ ກາເຣຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕເມວ ອາປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ປຖວີຂຓນຠູຕຄາມປາຕພ຺ຍຕາທີສຸ ວຸຕ຺ຕປາຈິຕ຺ຕິຍາທິອາປຕ຺ຕິໍ. ອາທິກມ຺ມິກຕ຺ຕາ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ກຸຏິກຣຓປຈ຺ຈຍາ ອນາປຕ຺ຕິ. ສິກ຺ຂາປທໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາຕິ ‘‘ນ ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ສພ຺ພມຕ຺ຕິກາມຍາ ກຸຏິກາ ກາຕພ຺ພາ, ໂຍ ກເຣຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ. ຍທິ ອຎ຺ເຎນ ກຕໍ ລຠິຕ຺ວາ ວສນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ ສິຍາ, ນ ຠຄວາ ຕໍ ກຸຏິກໍ ຠິນ຺ທາເປຍ຺ຍາຕິ ອາຫ – ‘‘ກຕໍ ລຠິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ວສນ຺ຕານມ຺ປິ ທຸກ຺ກຏເມວາ’’ຕິ. ຍຖາ ວາ ຕຖາ ວາ ມິສ຺ສາ ໂຫຕູຕິ ເຫຏ຺ຐາ ມຕ຺ຕິກາ ອຸປຣິ ທພ຺ພສມ຺ຠາຣາຕິອາທິນາ ເຍນ ເກນຈິ ອາກາເຣນ ມິສ຺ສາ ໂຫຕຸ. ຄິຎ຺ຊກາວສຖສງ຺ເຂເປນາຕິ ເອຕ຺ຖ ຄິຎ຺ຊກາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ອິຏ຺ຐກາ, ຄິຎ຺ຊກາຫິ ເອວ ກໂຕ ອາວສໂຖ ຄິຎ຺ຊກາວສໂຖ. ອິຏ຺ຐກາມຍສ຺ສ ອາວສຖສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຕໍ ກິຣ ອາວສຖໍ ຍຖາ ສຸຘາປຣິກມ຺ເມນ ປໂຍຊນໍ ນຕ຺ຖິ, ເອວໍ ອິຏ຺ຐກາຫິ ເອວ ຈິນິຕ຺ວາ ຉາເທຕ຺ວາ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕຸລາທຓ຺ຑກວາຏຜລການິ ປນ ທາຣຸມຍາເນວ. ວິກິຣນ຺ຕາຕິ ຈຸຓ຺ຓວິຈຸຓ຺ຓໍ ກໂຣນ຺ຕາ.

ກິສ຺ສາຕິ ເກນ ກາຣເຓນ. ວຍກມ຺ມມ຺ປິ ອຕ຺ຖີຕິ ທ຺ວາຣກວາຏາທິອຠິສງ຺ຂຣຓາທີສຸ ກຕວຍກມ຺ມມ຺ປິ ອຕ຺ຖິ. ຠິກ຺ຂູນໍ ອກປ຺ປິຍຕ຺ຕາ ເອວ ຕິຕ຺ຖິຍວຕານຸຣູປຕ຺ຕາ ຕິຕ຺ຖິຍຘໂຊ. ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕກາຣເຓສຸ ອຕ຺ຕໂນ ອຘິປ຺ເປຕກາຣຓທ຺ວຍໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ອປຣານິປິ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕກາຣຓານິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ – ‘‘ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ອຎ຺ຎານິປິ ກາຣຓານິ ວຸຕ຺ຕານີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ສຕ຺ຕານຸທ຺ທຍາຍາຕິ ຕາທິສາຍ ກຸຏິກາຍ ກຣຓປຈ຺ຈຍາ ວິນສ຺ສມານສຕ຺ເຕສຸ ອນຸທ຺ທຍາຍ. ຍສ຺ມາ ສພ຺ພມຕ຺ຕິກາມຍາ ກຸຏິ ສຸກຣາ ຠິນ຺ທິຕຸໍ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ຐປິຕໍ ປຕ຺ຕຈີວຣາທິ ອຄຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ໂຈຣາທີຫິ ອວຫຣິຕຸໍ ສກ຺ກາ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຕ຺ຕຈີວຣຄຸຕ຺ຕຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ. ເສນາສນພາຫຸລ຺ລປຏິເສຘນຕ຺ຖາຍາຕິ ເສນາສນານໍ ພຫຸຠາວນິເສຘນຕ຺ຖາຍ, ຕາທິສສ຺ສ ວາ ເສນາສນສ຺ສ ອຠິສງ຺ຂຣເຓ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຸທ຺ເທສປຣິປຸຈ຺ຉາທີນິ ເສສກມ຺ມານິ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ນິຈ຺ຈພ຺ຍາວຏຕານິເສຘນຕ຺ຖໍ. ອນຸປວຊ຺ໂຊຕິ ໂທສໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ.

ປາຬິມຸຕ຺ຕກວິນິຈ຺ຉຍວຓ຺ຓນາ

ປາຬິມຸຕ຺ຕກວິນິຈ຺ຉເຍສຸ ຕຎ຺ຈ ໂຂ…ເປ… ນ ວຓ຺ຓມຏ຺ຐຕ຺ຖາຍາຕິ ອິທໍ ຉຕ຺ຕທຓ຺ຑຄ຺ຄາຫກສລາກປຎ຺ຊຣວິນນ຺ຘນໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ວທນ຺ຕິ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ຉຕ຺ຕທຓ຺ເຑ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ອາຣຄ຺ເຄນາຕິ ນິຂາທນມຸເຂນ. ຆຏກມ຺ປິ ວາຬຣູປມ຺ປິ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ຘາເຣຕພ຺ພນ຺ຕິ ສເຈ ຕາທິສໍ ອກປ຺ປິຍຉຕ຺ຕໍ ລຠຕິ, ຆຏກມ຺ປິ ວາຬຣູປມ຺ປິ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ຕຈ຺ເຉຕ຺ວາ ຘາເຣຕພ຺ພໍ. ສຸຕ຺ຕເກນ ວາ ທຓ຺ໂຑ ເວເຐຕພ຺ໂພຕິ ຍຖາ ຉຕ຺ຕທຓ຺ເຑ ເລຂາ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ຕຖາ ເວເຐຕພ຺ໂພ. ທຓ຺ຑພຸນ຺ເທຕິ ທຓ຺ຑມູເລ, ຉຕ຺ຕທຓ຺ຑສ຺ສ ເຫຏ຺ຐິມຕເລຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຉຕ຺ຕມຓ຺ຑລິກນ຺ຕິ ຉຕ຺ຕສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ຂຸທ຺ທກມຓ຺ຑລໍ. ອຸກ຺ກິຣິຕ຺ວາຕິ ອຸຏ຺ຐເປຕ຺ວາ. ສາ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຍທິປິ ຣຊ຺ຊຸເກຫິ ນ ພນ຺ຘນ຺ຕິ, ພນ຺ຘິຕຸໍ ປນ ຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐານຕ຺ຕາ ວຏ຺ຏຕິ.

ນານາສຸຕ຺ຕເກຫີຕິ ນານາວຓ຺ເຓຫິ ສຸຕ຺ເຕຫິ. ອິທຎ຺ຈ ຕຖາ ກໂຣນ຺ຕານໍ ກຣຓປ຺ປກາຣທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອກວຓ຺ຓສຸຕ຺ຕເກນປິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ ສິພ຺ພິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິເຍວ. ປຏ຺ຏມຸເຂຕິ ປຏ຺ຏໂກຏິຍໍ. ທ຺ວິນ຺ນໍ ປຏ຺ຏານໍ ສງ຺ຆຏ຺ຏິຕຏ຺ຐານໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິຍນ຺ເຕຕິ ຈີວຣປຣິຍນ຺ເຕ. ຈີວຣອນຸວາຕໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເວຓິນ຺ຕິ ວຣກສີສາກາເຣນ ສິພ຺ພນໍ. ສງ຺ຂລິກນ຺ຕິ ພິຬາລພນ຺ຘນາກາເຣນ ສິພ຺ພນໍ. ‘‘ເວຓິໍ ສງ຺ຂລິກ’’ນ຺ຕິ ເຈຕ຺ຖ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ‘‘ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ ກຣຓກິຣິຍາເປກ຺ຂໍ. ອຄ຺ຆິຍຄຍມຸຄ຺ຄຣາທີນີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຄ຺ຆິຍໍ ນາມ ເຈຕິຍສຓ຺ຐາເນນ ສິພ຺ພນໍ, ມູເລ ຕນຸກໍ ອຄ຺ເຄ ມຫນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ຄທາກາເຣນ ສິພ຺ພນໍ ຄຍາ, ມູເລ ຈ ອຄ຺ເຄ ຈ ເອກສທິສໍ ກຕ຺ວາ ມຸຄ຺ຄຣາກາເຣນ ສິພ຺ພນໍ ມຸຄ຺ຄໂຣ. ກກ຺ກຏກ຺ຂີນິ ອຸກ຺ກິຣນ຺ຕີຕິ ຄຓ຺ຐິກປຏ຺ຏປາສກປຏ຺ຏານໍ ອນ຺ເຕ ປາຬິພທ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ ກກ຺ກຏການໍ ອກ຺ຂິສຓ຺ຐານໍ ອຸຏ຺ຐເປນ຺ຕິ, ກໂຣນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ໂກຓສຸຕ຺ຕປິຬກາຕິ ຄຓ຺ຐິກປາສກປຏ຺ຏານໍ ໂກເຓຫິ ນີຫຏສຸຕ຺ຕານໍ ໂກຏິໂຍ’’ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຖໍ ປນ ຕາ ປິຬກາ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຣູປາ ກາຕພ຺ພາຕິ? ໂກເຓຫິ ນີຫຏສຸຕ຺ຕານໍ ອນ຺ເຕສຸ ເອກວາຣໍ ຄຓ຺ຐິກກຣເຓນ ວາ ປຸນ ນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ສິພ຺ພເນນ ວາ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍສຠາວໍ ກຕ຺ວາ ສຸຕ຺ຕໂກຏິໂຍ ຣສ຺ສໍ ກຕ຺ວາ ຉິນ຺ທິຕພ຺ພາ. ຘມ຺ມສິຣິຕ຺ເຖເຣນ ປນ –

‘‘ໂກຓສຸຕ຺ຕາ ຈ ປິຬກາ, ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາວ ກປ຺ປເຣ’’ຕິ –

ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ອາຈຣິຍພຸທ຺ຘທຕ຺ຕຕ຺ເຖເຣນປິ –

‘‘ສຸຕ຺ຕາ ຈ ປິຬກາ ຕຕ຺ຖ, ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາວ ທີປິຕາ’’ຕິ –

ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ມເຕນ ໂກຓສຸຕ຺ຕາ ຈ ປິຬກາ ຈ ໂກຓສຸຕ຺ຕປິຬກາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ມຓິນາຕິ ມສາຣຄລ຺ລາທິປາສາເຓນ. ນ ຆຏ຺ເຏຕພ຺ພນ຺ຕິ ນ ຆໍສິຕພ຺ພໍ, ອໍສພທ຺ຘກກາຍພນ຺ຘນານິ ປນ ສງ຺ຂາທີຫິ ຆໍສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ປາສກໍ ກຕ຺ວາ ພນ຺ຘິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຣຊນກາເລ ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ, ເສສກາເລ ໂມເຈຕ຺ວາ ຐເປຕພ຺ພໍ. ຄຓ຺ຐິເກຕິ ທນ຺ຕມຍາທິຄຓ຺ຐິເກ. ປິຬກາຕິ ພິນ຺ທຸໍ ພິນ຺ທຸໍ ກຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາເປຕພ຺ພປິຬກາ.

‘‘ເຕລວຓ຺ໂຓຕິ ສມຓສາຣຸປ຺ປວຓ຺ຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ມຓິວຓ຺ຓໍ ປນ ປຕ຺ຕໍ ອຎ຺ເຎນ ກຕໍ ລຠິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ປຕ຺ຕມຓ຺ຑເລຕິ ຕິປຸສີສາທິມເຍ ປຕ຺ຕມຓ຺ຑເລ. ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈິຕ຺ຣານິ ປຕ຺ຕມຓ຺ຑລານິ ຘາເຣຕພ຺ພານິ ຣູປກາກິຓ຺ຓານິ ຠິຕ຺ຕິກມ຺ມກຕານີ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໒໕໓) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ຠິຕ຺ຕິກມ຺ມໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ມກຣທນ຺ຕກໍ ຉິນ຺ທິຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ‘‘ມກຣທນ຺ຕກໍ ປນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ມກຣມຸຂນ຺ຕິ ມກຣມຸຂສຓ຺ຐານໍ. ເທຑ຺ຒຸຠສີສນ຺ຕິ ອຸທກສປ຺ປສີສສຓ຺ຐານໍ. ອຈ຺ຉີນີຕິ ກຸຎ຺ຊຣຈ຺ຉິສຓ຺ຐານານິ. ຣຊ຺ຊຸກກາຍພນ຺ຘນໍ ເອກເມວ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຣຊ຺ຊຸກໍ ພນ຺ຘນ຺ເຕນ ເອກຄຸຓເມວ ກຕ຺ວາ ພນ຺ຘິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ມຊ຺ເຌ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ທິຄຸຓໍ ກຕ຺ວາ ພນ຺ຘິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ທິຄຸຓໍ ປນ ອກຕ຺ວາ ເອກຣຊ຺ຊຸກເມວ ສຕວາຣມ຺ປິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອາວິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ພນ຺ຘິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເອກມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອກຄຸຓມ຺ປິ ກຕ຺ວາ ພນ຺ຘິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ພຫຸຣຊ຺ຊຸເກ…ເປ... ວຏ຺ຏຕີຕິ ອິທໍ ກາຍພນ຺ຘນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ທສາ ສນ຺ຘາຍ. ອີທິສຎ຺ຫິ ກາຍພນ຺ຘນໍ ພນ຺ຘິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເຕເນວ ອາຈຣິຍພຸທ຺ຘທຕ຺ຕຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ເອກຣຊ຺ຊຸມຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ມຸນິນາ ກາຍພນ຺ຘນໍ;

ປຎ຺ຈປາມງ຺ຄສຓ຺ຐານໍ, ເອກມ຺ປິ ຈ ນ ວຏ຺ຏຕິ.

‘‘ຣຊ຺ຊຸເກ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ, ພຫູ ເອກາຍ ຣຊ຺ຊຸຍາ;

ນິຣນ຺ຕຣຎ຺ຫິ ເວເຐຕ຺ວາ, ກຕໍ ວຏ຺ຏຕິ ພນ຺ຘິຕຸ’’ນ຺ຕິ.

ມຸຣຊໍ ປນ ກາຍພນ຺ຘນໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຸຈ຺ຈາວຈານິ ກາຍພນ຺ຘນານິ ຘາເຣຕພ຺ພານິ ກລາພຸກໍ ເທຑ຺ຒຸຠກໍ ມຸຣຊໍ ມທ຺ທວີຓໍ, ໂຍ ຘາເຣຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໒໗໘) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ກິໍ ປນ ພຫຸຣຊ຺ຊຸເກ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ເອເກນ ນິຣນ຺ຕຣໍ ເວເຐຕ຺ວາ ກຕໍ ມຸຣຊສງ຺ຂ຺ຍໍ ນ ຄຈ຺ຉຕີຕິ? ອາມ ນ ຄຈ຺ຉຕິ. ມຸຣຊຎ຺ຫິ ນາມ ນານາວຓ຺ເຓຫິ ສຸຕ຺ເຕຫິ ມຸຣຊວຏ຺ຏິສຓ຺ຐານໍ ເວເຐຕ຺ວາ ກຕໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ມຸຣຊນ຺ຕິ ພຫຸຣຊ຺ຊຸເກ ເອກໂຕ ສງ຺ກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ເອກາຍ ຣຊ຺ຊຸຍາ ປລິເວເຐຕ຺ວາ ກຕຣຊ຺ຊູ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຍທິ ເຈຕໍ ມຸຣຊໍ ສິຍາ, ‘‘ພຫຸຣຊ຺ຊຸເກ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ເອເກນ ນິຣນ຺ຕຣໍ ເວເຐຕ຺ວາ ກຕໍ ພຫຸຣຊ຺ຊຸກ’’ນ຺ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ‘‘ຕໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອິທໍ ວິຣຸຊ຺ເຌຍ຺ຍ. ມຸຣຊໍ ປນ ປາມງ຺ຄສຓ຺ຐານຎ຺ຈ ທສາສຸ ວຏ຺ຏຕິ ‘‘ກາຍພນ຺ຘນສ຺ສ ທສາ ຊີຣນ຺ຕິ. ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຸຣຊໍ ມທ຺ທວີຓ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໒໗໘) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເຕເນວ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຸຣຊໍ ມທ຺ທວີຓນ຺ຕິ ອິທໍ ທສາສຸເຍວ ອນຸຎ຺ຎາຕ’’ນ຺ຕິ.

ກາຍພນ຺ຘນວິເຘຕິ ‘‘ກາຍພນ຺ຘນສ຺ສ ປວນນ຺ໂຕ ຊີຣຕິ. ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ວິຘ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ກາຍພນ຺ຘນສ຺ສ ປາສນ຺ເຕ ທສາມູເລ ຕສ຺ສ ຖິຣຠາວຕ຺ຖໍ ກຕ຺ຕພ຺ເພ ທນ຺ຕວິສາຓາທິມເຍ ວິເຘ. ‘‘ອຏ຺ຐ ມງ຺ຄລານິ ນາມ ສງ຺ໂຂ ຈກ຺ກໍ ປຸຓ຺ຓກຸມ຺ໂຠ ຄຍາ ສິຣີວຈ຺ໂຉ ອງ຺ກຸໂສ ຘຊໍ ໂສວຕ຺ຖິກ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ປຣິຈ຺ເຉທເລຂາມຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຸໂຠສຸ ໂກຏີສຸ ກາຕພ຺ພປຣິຈ຺ເຉທຣາຊິມຕ຺ຕໍ. ‘‘ອຸຊຸກເມວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈຕຸຣສ຺ສາທິວງ຺ກຄຕິກໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ຉຕ຺ຕທຓ຺ຑຘມ຺ມກຣຓອຎ຺ຊນນາຬິກາ ນານາວຓ຺ຓເລຂາປອກມ຺ມກຕາ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ອາຣກຓ຺ຏເກຕິ ໂປຕ຺ຖກາທິອຠິສງ຺ຂຣຓຕ຺ຖໍ ກເຕ ທີຆມຸຂສຕ຺ຖເກ. ວຏ຺ຏມຓິກນ຺ຕິ ວຏ຺ຏໍ ກຕ຺ວາ ອຄ຺ຄໂກຏິຍໍ ອຸຏ຺ຐາເປຕພ຺ພປຸພ຺ພຸຬໍ. ອຎ຺ຎໍ ວາ ວຓ຺ຓມຏ຺ຐນ຺ຕິ ອິມິນາ ປິຬກາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ມຓິກນ຺ຕິ ເອກາວຏ຺ຏມຓິ. ປິຬກນ຺ຕິ ສາສປມຕ຺ຕິກາ ມຸຕ຺ຕຣາຊິສທິສາ ພຫຸວຏ຺ຏເລຂາ. ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ອຘິກາເຣ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເລຂນິຍໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ວຓ຺ຓມຏ຺ຐໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ວລິຕກນ຺ຕິ ມຊ຺ເຌ ວລິໍ ອຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ. ມຓ຺ຑລໍ ໂຫຕີຕິ ອຸຕ຺ຕຣາຣຓິຍາ ປເວສນຕ຺ຖໍ ອາຫຏມຓ຺ຑລໍ ໂຫຕິ.

ກິຎ຺ຈາປິ ເອຕ຺ຖ ທນ຺ຕກຏ຺ຐຈ຺ເຉທນວາສິເຍວ ວຸຕ຺ຕາ, ມຫາວາສິຍມ຺ປິ ປນ ນ ວຏ຺ຏຕິເຍວ. ອຸຊຸກເມວ ພນ຺ຘິຕຸນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ອຸໂຠສຸ ວາ ປສ຺ເສສຸ ເອກປສ຺ເສວາ’’ຕິ ວຈນເສໂສ. ກຕ຺ຕຣຍຏ຺ຐິໂກຏິຍໍ ກຕອໂຍວລຍານິປິ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ, ເຍສໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສງ຺ຆຏ຺ຏເນນ ສທ຺ໂທ ນິຈ຺ຉຣຕິ.

ອາມຓ຺ຑສາຣເກຕິ ອາມລເກຫິ ກຕຠາຊເນ. ຠູມຕ຺ຖຣເຓຕິ ຈິຕ຺ຕກຏສາຣກຈິຕ຺ຕຕ຺ຖຣຓາທິເກ ປຣິກມ຺ມກຕາຍ ຠູມິຍາ ອຕ຺ຖຣິຕພ຺ພອຕ຺ຖຣເຓ. ປານີຍຆເຏຕິ ອິມິນາ ກຸຓ຺ຑິກສຣເກປິ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ພີຊເນຕິ ຈຕຸຣສ຺ສພີຊເນ. ສພ຺ພໍ…ເປ… ວຏ຺ຏຕີຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕສຸ ມຎ຺ຈປີຐາທີສຸ ອິຕ຺ຖິຣູປໍ ວິນາ ສພ຺ພໍ ມາລາກມ຺ມລຕາກມ຺ມາທິ ວຓ຺ຓມຏ຺ຐໍ ຠິກ຺ຂຸໂນ ວຏ຺ຏຕິ. ເສນາສເນ ກິຎ຺ຈິ ປຏິເສເຘຕພ຺ພໍ ນຕ຺ຖິ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ວິຣຸທ຺ຘເສນາສນາຕິ ເອຕ຺ຖາຍມຘິປ຺ປາໂຍ – ເສນາສນປຣິກ຺ຂາເຣສຸ ປຏິເສເຘຕພ຺ພໍ ນາມ ກິຎ຺ຈິ ນຕ຺ຖິ, ວິຣຸທ຺ຘເສນາສນໍ ປນ ສຍເມວ ປຏິກ຺ຂິປິຕພ຺ພນ຺ຕິ. ອຎ຺ເຎສນ຺ຕິ ສີມສາມິໂນ ວຸຕ຺ຕາ. ຣາຊວລ຺ລຠາ ປຣນິກາຍິກາປິ ເອກນິກາຍິກາປິ ອຸໂປສຖປວາຣຓານໍ ອນ຺ຕຣາຍກຣາ ອລຊ຺ຊິໂນ ຣາຊກຸລູປຄາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເຕສໍ ລຊ຺ຊິປຣິສາຕິ ເຕສໍ ສີມສາມິການໍ ປກ຺ຂາ ຫຸຕ຺ວາ ອນຸພລໍ ທາຕຸໍ ສມຕ຺ຖາ ລຊ຺ຊິປຣິສາ. ສຸກຕເມວາຕິ ອຎ຺ເຎສໍ ສນ຺ຕເກປິ ອຕ຺ຕໂນ ສີມາຍ ອນ຺ໂຕວຸຕ຺ຕວິຘິນາ ກຕໍ ສຸກຕເມວ.

ປາຬິມຸຕ຺ຕກວິນິຈ຺ຉຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘໖. ເທເວນ ຄຫິຕທາຣູນີຕິ ຣຎ຺ຎາ ປຣິຄ຺ຄຫິຕທາຣູນິ, ຣຎ຺ໂຎ ສນ຺ຕການີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຂຓ຺ຑາຂຓ຺ຑໍ ກໂຣນ຺ໂຕຕິ ຂຸທ຺ທກໍ ມຫນ຺ຕຎ຺ຈ ຂຓ຺ຑໍ ກໂຣນ຺ໂຕ.

໘໗. ກຸລໂຠຄອິສ຺ສຣິຍາທີຫິ ມຫຕີ ມຕ຺ຕາ ປມາຓໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ມຫາມຕ຺ໂຕ. ເຕນາຫ – ‘‘ມຫຕິຍາ ອິສ຺ສຣິຍມຕ຺ຕາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ’’ຕິ.

໘໘. ອວຊ຺ຌາຍນ຺ຕີຕິ ເຫຏ຺ຐາ ກຕ຺ວາ ໂອໂລເກນ຺ຕິ, ຈິນ຺ເຕນ຺ຕິ ວາ. ເຕນາຫ ‘‘ອວຊານນ຺ຕາ’’ຕິອາທິ. ລາມກໂຕ ວາ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕີຕິ ນິຫີນໂຕ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕິ. ກເຖນ຺ຕີຕິ ‘‘ກິໍ ນາເມຕໍ ກິໍ ນາເມຕ’’ນ຺ຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ກເຖນ຺ຕິ.

ກຖໍ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ທາຣູນີ’’ຕິ ພຫຸວຈນໍ ‘‘ອທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ເອກວຈເນນ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ພນ຺ຘມຸປຄຈ຺ຉຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ອທິນ຺ນໍ ອາທິຍິສ຺ສຕີຕິ ອຍໍ ອຸຊ຺ຌາຍນຕ຺ໂຖ’’ຕິອາທິ. ອຸຊ຺ຌາຍນສ຺ສ ອທິນ຺ນາທານວິສຍຕ຺ຕາ ອທິນ຺ນາທານໍ ອຸຊ຺ຌາຍນຕ຺ໂຖຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຕິປິ ປເນຕ຺ຖ ໂຄປເກນ ທິນ຺ນທາຣູນໍ ຄຫເຓ ອຸຊຸກໍ ອວຕ຺ວາ ເລເສນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ເຖໂຣ ‘‘ອທິນ຺ນໍ ອາທິຍີ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ວຈນເຠເທຕິ ເອກວຈນພຫຸວຈນານໍ ເຠເທ.

ສພ຺ພາວນ຺ຕໍ ປຣິສນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸຠິກ຺ຂຸນີອາທິສພ຺ພາວຍວວນ຺ຕໍ ປຣິສໍ. ສພ຺ພາ ຈຕຸປຣິສສງ຺ຂອາຕາ ປຊາ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ຖີຕິ ສພ຺ພາວນ຺ຕາ, ປຣິສາ. ເສນາ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ເສນິໂກ, ເສນິໂກ ເອວ ເສນິໂຍ. ພິມ຺ພິສາໂຣຕິ ຕສ຺ສ ນາມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ພິມ຺ພີຕິ ສຸວຓ຺ຓໍ, ຕສ຺ມາ ສາຣສຸວຓ຺ຓສທິສວຓ຺ຓຕາຍ ພິມ຺ພິສາໂຣຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຈຕຸຕ຺ໂຖ ຠາໂຄ ປາໂທຕິ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ອິມິນາວ ສພ຺ພຊນປເທສຸ ກຫາປຓສ຺ສ ວີສຕິໂມ ຠາໂຄ ມາສໂກຕິ ອິທຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕເມວ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ໂປຣາຓສຕ຺ຖານຸຣູປໍ ລກ຺ຂຓສມ຺ປນ຺ນາ ອຸປ຺ປາທິຕາ ນີລກຫາປຓາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຣຸທ຺ຣທາເມນ ອຸປ຺ປາທິໂຕ ຣຸທ຺ຣທາມໂກ. ໂສ ກິຣ ນີລກຫາປຓສ຺ສ ຕິຠາຄໍ ອຄ຺ຆຕິ. ຍສ຺ມິໍ ປເທເສ ນີລກຫາປຓາ ນ ສນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖາປິ ນີລກຫາປຓານໍ ວຬຎ຺ຊນຏ຺ຐາເນ ຈ ອວຬຎ຺ຊນຏ຺ຐາເນ ຈ ສມານອຄ຺ຆວເສນ ປວຕ຺ຕມານໍ ຠຓ຺ຑໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນີລກຫາປຓວເສເນວ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ກາຕພ຺ໂພຕິ ວທນ຺ຕິ.

ຘນິຍວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ…ເປ… ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ອິມິນາ ‘‘ຠຄວຕາ ຠິກ຺ຂູນໍ ອິທໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ເອວໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ຈ, ອິທຎ຺ຈ ອຎ຺ຎໍ ວຕ຺ຖຸ ອຸທປາທີ’’ຕິ ເອວໍ ປຐມປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາຍໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໓໙) ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ‘‘ອິທານິ ຍໍ ຕໍ ອຎ຺ຎໍ ວຕ຺ຖຸ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນາ’ຕິອາທິມາຫາ’’ຕິ ເອວໍ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິສມ຺ພນ຺ໂຘ ຈ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສຕິ.

໙໐-໙໑. ຣຊກາ ອຕ຺ຖຣນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ຣຊກຕ຺ຖຣຓໍ, ຣຊກຕ຺ຖຣຓນ຺ຕິ ຣຊກຕິຕ຺ຖໍ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຣຊກຕິຕ຺ຖໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ’’ຕິ. ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຕຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ.

ປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ

໙໒. ‘‘ອຠິນວນິວິຏ຺ໂຐ ເອກກຸຏິກາທິຄາໂມ ຍາວ ມນຸສ຺ສາ ປວິສິຕ຺ວາ ວາສໍ ນ ກປ຺ເປນ຺ຕິ, ຕາວ ຄາມສງ຺ຂ຺ຍໍ ນ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ຄາມປ຺ປເວສນາປຸຈ຺ຉາທິກິຈ຺ຈມ຺ປິ ນຕ຺ຖິ. ຍກ຺ຂປຣິຄ຺ຄຫຠູໂຕຕິ ສອຸປທ຺ທວວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຍກ຺ຂນຄຣາທິໍ ວາ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຍກ຺ຂນຄຣມ຺ປິ ອາປຓາທີສຸ ທິສ຺ສມາເນສຸ ຄາມສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ອທິສ຺ສມາເນສຸ ນ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ມາ ຍກ຺ຂນຄຣມ຺ປິ ປວິສນ຺ເຕນ ອາປຓາທີສຸ ທິສ຺ສມາເນສຸ ສພ຺ພໍ ຄາມປ຺ປເວສນວຕ຺ຕໍ ກາຕພ຺ພໍ, ອທິສ຺ສມາເນສຸ ນ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ປຸນປິ ອາຄນ຺ຕຸກາມາຕິ ອິມິນາ ເຕສໍ ຕຕ຺ຖ ສາເປກ຺ຂຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ຍໂຕ ປນ ນິຣເປກ຺ຂາວ ຫຸຕ຺ວາ ປກ຺ກມນ຺ຕິ, ໂສ ຄາມສງ຺ຂ຺ຍໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ຄາມປ຺ປເວສນາປຸຈ຺ຉາທິກິຈ຺ຈມ຺ປິ ນຕ຺ຖິ.

ນນຸ ຈ ‘‘ຄາມາ ວາ ອຣຎ຺ຎາ ວາ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ມາຕິກາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຄາມລກ຺ຂຓໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎເມວ ທສ຺ເສຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ຄາມູປຈາໂຣ ນາມາຕິອາທິ ປນ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ຄາມູປຈາໂຣຕິອາທິ ອຣຎ຺ຎປຣິຈ຺ເຉທທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ຄາມູປຈາເຣ ຫິ ທສ຺ສິເຕ ຐເປຕ຺ວາ ຄາມຎ຺ຈ ຄາມູປຈາຣຎ຺ຈ ອວເສສໍ ອຣຎ຺ຎໍ ນາມາຕິ ອຣຎ຺ຎປຣິຈ຺ເຉໂທ ສກ຺ກາ ທສ຺ເສຕຸໍ, ອິທຎ຺ຈ ຄາມຄາມູປຈາເຣ ອສງ຺ກຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ມາຕິກາຍໍ ປນ ຄາມຄ຺ຄຫເຓເນວ ຄາມູປຈາໂຣປິ ສງ຺ຄຫິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຄາມູປຈາໂຣ ຫິ ໂລເກ ຄາມສງ຺ຂ຺ຍເມວ ຄຈ຺ຉຕິ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ມາຕິກາຍ ອນວເສສອວຫຣຓຏ຺ຐານປຣິຄ຺ຄໂຫ ສິທ຺ໂຘ ໂຫຕິ. ອິນ຺ທຂີເລຕິ ອຸມ຺ມາເຣ. ອຣຎ຺ຎສງ຺ເຂປໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ‘‘ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ພຫິ ອິນ຺ທຂີລາ ສພ຺ພເມຕໍ ອຣຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ (ວິຠ. ໕໒໙) ອຠິຘມ຺ເມ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເວມຊ຺ຌເມວ ອິນ຺ທຂີໂລຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອິນ຺ທຂີລຏ຺ຐານິຍຕ຺ຕາ ອສຕິປິ ອິນ຺ທຂີເລ ເວມຊ຺ຌເມວ ຕຖາ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍຕ຺ຖ ປນ ທ຺ວາຣພາຫາປິ ນຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖ ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ວຕິຍາ ວາ ປາກາຣສ຺ສ ວາ ໂກຏິເວມຊ຺ຌເມວ ອິນ຺ທຂີລຏ຺ຐານິຍຕ຺ຕາ ‘‘ອິນ຺ທຂີໂລ’’ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອຸຑ຺ຑາເປນ຺ໂຕຕິ ປລາເປນ຺ໂຕ. ລຸຐິຕ຺ວາຕິ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ.

ມຊ຺ຌິມສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສາຕິ ຖາມມຊ຺ຌິມສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ. ອິມິນາ ປນ ວຈເນນ ສຸປ຺ປມຸສລປາໂຕປິ ພລທສ຺ສນວເສເນວ ກໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ກຸຣຸນ຺ທຏ຺ຐກຖາຍໍ ມຫາປຈ຺ຈຣິຍຎ຺ຈ ຆຣູປຈາໂຣ ຄາໂມຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ຆຣູປຈາເຣ ຐິຕສ຺ສ ເລຑ຺ຑຸປາໂຕ ຄາມູປຈາໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທ຺ວາເຣຕິ ນິພ຺ພໂກສສ຺ສ ອຸທກປຕນຏ຺ຐານໂຕ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນ຺ໂຕເຄເຫຕິ ຈ ປມຸຂສ຺ສ ອພ຺ຠນ຺ຕຣເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຕປຣິກ຺ເຂໂປຕິ ອິມິນາວ ຆຣສ຺ສ ສມນ຺ຕໂຕ ຕຕ຺ຕໂກ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ຆຣູປຈາໂຣ ນາມາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຍສ຺ສ ປນ ຆຣສ຺ສ ສມນ຺ຕໂຕ ໂຄຣູປານໍ ປເວສນນິວາຣຓຕ຺ຖໍ ປາກາຣວຕິອາທີຫິ ປຣິກ຺ເຂໂປ ກໂຕ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ໂສວ ປຣິກ຺ເຂໂປ ຆຣູປຈາໂຣ, ສຸປ຺ປປາຕາທິປຣິຈ຺ເຉໂທ ປນ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕຆຣໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອິທເມຕ຺ຖ ປມາຓນ຺ຕິ ວິກາລຄາມປ຺ປເວສນາທີສຸ ຄາມຄາມູປຈາຣານໍ ອສງ຺ກຣໂຕ ວິນິຈ຺ຉຍສ຺ສ ເວທິຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ກຸຣຸນ຺ທີອາທີສຸ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຫິ ຆຣູປຈາຣສ຺ສ ຄາໂມຕິ ອາປນ຺ນຕ຺ຕາ ຆຣຆຣູປຈາຣຄາມຄາມູປຈາຣານໍ ສງ຺ກໂຣ ສິຍາ. ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ອິມິນາ ອິໂຕ ປຸພ຺ເພປິ ປຈ຺ຉິມສ຺ເສວ ວາທສ຺ສ ປມາຓຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ວກ຺ຂມານວາທໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ເສສມ຺ປີຕິ ຄາມູປຈາຣລກ຺ຂຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ຕຕ຺ຣາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຄາມູປຈາຣຄ຺ຄຫເຓ. ຕສ຺ສ ຄາມປຣິຈ຺ເຉທທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ອປຣິຈ຺ເຉທສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ຄາມປຣິຈ຺ເຉທໍ ທສ຺ເສຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍທິ ເອວໍ ‘‘ຄາໂມ ນາມາ’’ຕິ ປທໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ‘‘ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ຆຣູປຈາເຣ ຐິຕສ຺ສ ມຊ຺ຌິມສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ເລຑ຺ຑຸປາໂຕ’’ຕິ ກສ຺ມາ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ‘‘ຄາໂມ ນາມາຕິ ອິຘ ອວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ອຘິກາຣວເສນ ລພ຺ຠຕິເຍວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອປເຣ ປນ ຠຓນ຺ຕິ ‘‘ຄາມູປຈາໂຣ ນາມາຕິ ອິມິນາວ ຄາມສ຺ສ ຈ ຄາມູປຈາຣສ຺ສ ຈ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ກຖໍ? ‘ຄາມສ຺ສ ອຸປຈາໂຣ ຄາມູປຈາໂຣ’ຕິ ເອວໍ ວິຄ຺ຄເຫ ກຣິຍມາເນ ‘ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ອິນ຺ທຂີເລ ຐິຕສ຺ສ ມຊ຺ຌິມສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ເລຑ຺ຑຸປາໂຕ’ຕິ ອິມິນາ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ຄາມູປຈາຣລກ຺ຂຓໍ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ, ‘ຄາມສງ຺ຂາໂຕ ອຸປຈາໂຣ ຄາມູປຈາໂຣ’ຕິ ເອວໍ ປນ ຄຍ຺ຫມາເນ ‘ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ຆຣູປຈາເຣ ຐິຕສ຺ສ ມຊ຺ຌິມສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ເລຑ຺ຑຸປາໂຕ’ຕິ ອິມິນາ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ຄາມປຣິຈ຺ເຉໂທ ທສ຺ສິໂຕຕິ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ຆຣູປຈາເຣ ຐິຕສ຺ສ ມຊ຺ຌິມສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ເລຑ຺ຑຸປາໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສປິ ຄາມສ຺ສ ສເຈ ເລຑ຺ຑຸປາຕໂຕ ທູເຣ ປຣິກ຺ເຂໂປ ໂຫຕິ, ເລຑ຺ຑຸປາໂຕເຍວ ຄາມປຣິຈ຺ເຉໂທຕິ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕຄາເມ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ.

ສງ຺ກຣີຍຕີຕິ ມິສ຺ສີຍຕິ. ເອຕ຺ຖາຕິ ຆຣຆຣູປຈາຣຄາມຄາມູປຈາເຣສຸ. ‘‘ວິກາເລ ຄາມປ຺ປເວສເນ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ປຣິກ຺ເຂປໍ ອຕິກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ປາຈິຕ຺ຕິຍສ຺ສ, ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ອຸປຈາຣໍ ໂອກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ປາຈິຕ຺ຕິຍສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໕໑໓) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຄາມຄາມູປຈາຣານໍ ອສງ຺ກຣຕາ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາຕິ ອາຫ – ‘‘ອສງ຺ກຣໂຕ ເຈຕ຺ຖ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ ວິກາເລ ຄາມປ຺ປເວສນາທີສູ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ປຣິກ຺ເຂປໍ, ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິກ຺ເຂປາຣຫຏ຺ຐານໍ ອຕິກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ວິກາລຄາມປ຺ປເວສນາປຕ຺ຕິ ໂຫຕີ’’ຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ ປທຠາຊນິຍໍ ປນ ‘‘ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ປຣິກ຺ເຂປໍ ອຕິກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ປາຈິຕ຺ຕິຍສ຺ສ, ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ອຸປຈາຣໍ ໂອກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ປາຈິຕ຺ຕິຍສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໕໑໓) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ຆຣູປຈາຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທຸຕິຍເລຑ຺ຑຸປາຕສງ຺ຂາຕສ຺ສ ຄາມູປຈາຣສ຺ສ ໂອກ຺ກມເນ ອາປຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຕເນວ ວິກາລຄາມປ຺ປເວສນສິກ຺ຂາປທຏ຺ຐກຖາຍໍ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໕໑໒) ‘‘ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ອຸປຈາໂຣ ອທິນ຺ນາທາເນ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ທຸຕິຍປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍ຺ວາຍໍ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ອຸປຈາໂຣ ທສ຺ສິໂຕ, ຕສ຺ສ ວເສນ ວິກາລຄາມປ຺ປເວສນາທີສຸ ອາປຕ຺ຕິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ພາ’’ຕິ. ຍທິ ເອວໍ ‘‘ວິກາເລ ຄາມໍ ປວິເສຍ຺ຍາ’’ຕິ ອິມິນາ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ? ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ ຄາມູປຈາຣສ຺ສປິ ຄາມຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ປຣິກ຺ເຂປໍ ອຕິກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ, ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປຈາຣໍ ໂອກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ວິກາລຄາມປ຺ປເວສນາປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ນິຏ຺ຐເມຕ຺ຖ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ວິກາເລ ຄາມປ຺ປເວສນາທີສູຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຆຣຆຣູປຈາຣາທີສຸ ຐິຕານໍ ອຸປ຺ປນ຺ນລາຠຠາຊນາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ພຫິ ອິນ຺ທຂີລາຕິ ອິນ຺ທຂີລໂຕ ພຫິ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ຈ ວິນຍປຣິຍາເຍນ ຕາວ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ຄາມຎ຺ຈ ຄາມູປຈາຣຎ຺ຈ ອວເສສໍ ອຣຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໙໒) ອາຄຕໍ, ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິຍາເຍນ ອາຣຎ຺ຎິກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອາຣຎ຺ຎກໍ ນາມ ເສນາສນໍ ປຎ຺ຈຘນຸສຕິກໍ ປຈ຺ຉິມ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໖໕໔) ອາຄຕໍ. ວິນຍສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ ອຸໂຠປິ ປຣິຍາຍເທສນາ ນາມ, ອຠິຘມ຺ໂມ ປນ ນິປ຺ປຣິຍາຍເທສນາ. ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ຈ ຄາມວິນິມຸຕ຺ຕໍ ຐານໍ ອຣຎ຺ຎເມວ ໂຫຕີຕິ ອຠິຘມ຺ມປຣິຍາເຍນ ອຣຎ຺ຎໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ພຫິ ອິນ຺ທຂີລາ’’ຕິ (ວິຠ. ໕໒໙) ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອາຈຣິຍຘນຸ ນາມ ປກຕິຫຕ຺ເຖນ ນວວິທຕ຺ຖິປ຺ປມາຓໍ, ຊິຍາຍ ປນ ອາໂຣປິຕາຍ ຈຕຸຫຕ຺ຖປ຺ປມາຓ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເລໂສກາສນິເສຘນຕ຺ຖນ຺ຕິ ‘‘ມຍາ ເນວ ຄາເມ, ນ ອຣຎ຺ເຎ ຫຏໍ, ຆເຣ ວາ ຆຣູປຈາເຣສຸ ວາ ຄາມູປຈາເຣສຸ ວາ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ມາ ລຠຕູຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ກປ຺ປິຍນ຺ຕິ ອນຸຣູປວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອກປ຺ປິຍມ຺ປິ ປນ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕຎ຺ເຈ, ອທິນ຺ນສງ຺ຂ຺ຍເມວ ຄຈ຺ຉຕິ. ປຣິຈ຺ຈາຄາທິມ຺ຫິ ອກເຕ ‘‘ອິທໍ ມຍ຺ຫໍ ສນ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ ອວິທິຕມ຺ປິ ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕເມວ ມາຕາປິຕູນໍ ອຈ຺ຈເຍນ ມນ຺ທານໍ ອຸຕ຺ຕານເສຍ຺ຍການໍ ທາຣການໍ ສນ຺ຕກມິວ.

ຍສ຺ສ ວເສນ ປຸຣິໂສ ເຖໂນຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ເຖຍ຺ຍນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອວຫຣຓຈິຕ຺ຕສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ. ສງ຺ຂາ-ສທ຺ໂທ ຎາຓໂກຏ຺ຐາສປຎ຺ຎຕ຺ຕິຄຓນາທີສຸ ທິສ຺ສຕິ. ‘‘ສງ຺ຂາເຍກໍ ປຏິເສວຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໒.໑໖໘) ຫິ ຎາເຓ ທິສ຺ສຕິ. ‘‘ປປຎ຺ຈສຎ຺ຎາສງ຺ຂາ ສມຸທາຈຣນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໒໐໔) ໂກຏ຺ຐາເສ. ‘‘ເຕສໍ ເຕສໍ ຘມ຺ມານໍ ສງ຺ຂາ ສມຎ຺ຎາ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ໑໓໑໓) ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍໍ. ‘‘ນ ສຸກຣໍ ສງ຺ຂາຕຸ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ຘ. ປ. ໑໙໖; ອປ. ເຖຣ. ໑.໑໐.໒) ຄຓນາຍໍ. ຕຕ຺ຖ ໂກຏ຺ຐາສວຈນໍ ສງ຺ຂາ-ສທ຺ທໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ສງ຺ຂາສງ຺ຂາຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກ’’ນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ໂກຏ຺ຐາສສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ. ປປຎ຺ຈສງ຺ຂາຕິ ຕຓ຺ຫາມານທິຏ຺ຐິສງ຺ຂາຕາ ປປຎ຺ຈໂກຏ຺ຐາສາ. ‘‘ເອໂກ ຈິຕ຺ຕໂກຏ຺ຐາໂສຕິ ຍຎ຺ຈ ປຸພ຺ພຠາເຄ ອວຫຣິສ຺ສາມີຕິ ປວຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ຍຎ຺ຈ ຄມນາທິສາຘກໍ ປຣາມສນາທິສາຘກໍ ວາ ມຊ຺ເຌ ປວຕ຺ຕໍ, ຍຎ຺ຈ ຐານາຈາວນປ຺ປໂຍຄສາຘກໍ, ເຕສຸ ອຍເມເວໂກ ປຈ຺ຉິໂມ ຈິຕ຺ຕໂກຏ຺ຐາໂສ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕ’’ຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ. ຈູຬຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘‘ອູນມາສກມາສກອູນປຎ຺ຈມາສກປຎ຺ຈມາສກາວຫຣຓຈິຕ຺ເຕສຸ ເອໂກ ຈິຕ຺ຕໂກຏ຺ຐາໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອເນກປ຺ປເຠທຕ຺ຕາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ເອໂກ ຈິຕ຺ຕໂກຏ຺ຐາໂສຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ມຫາຄຓ຺ຐິປເທ ມຊ຺ຌິມຄຓ຺ຐິປເທ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທເມເວຕ຺ຖ ສຸນ຺ທຣຕຣໍ ‘‘ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາໂຕ ເອໂກ ຈິຕ຺ຕໂກຏ຺ຐາໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເຖຍ຺ຍສງ຺ຂາເຕນາຕິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕໂກຏ຺ຐາເສນ ກຣຓຠູເຕນ, ນ ວິສ຺ສາສຕາວກາລິກາທິຄາຫວສປ຺ປວຕ຺ຕຈິຕ຺ຕໂກຏ຺ຐາເສນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອຠິໂຍຄວເສນາຕິ ອຑ຺ຑກຣຓວເສນ. ອຠິຍຸຎ຺ຊຕີຕິ ໂຈເທຕິ, ອຑ຺ຑໍ ກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣິກປ຺ປິຕຏ຺ຐານນ຺ຕິ ໂອກາສປຣິກປ຺ປນວເສນ ປຣິກປ຺ປິຕປ຺ປເທສໍ. ສຸງ຺ກຆາຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຣາຊູນໍ ເທຍ຺ຍຠາຄສ຺ສ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ ສຸງ຺ໂກຕິ, ໂສ ເອຕ຺ຖ ຫຎ຺ຎຕິ ອທຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕຫີຕິ ສຸງ຺ກຆາໂຕ. ‘‘ເອຕ຺ຖ ປວິຏ຺ເຐຫິ ສຸງ຺ໂກ ທາຕພ຺ໂພ’’ຕິ ຣຸກ຺ຂປພ຺ພຕາທິສຎ຺ຎາເຓນ ນິຍມິຕປ຺ປເທສສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ.

ປຎ຺ຈວີສຕິອວຫາຣກຖາວຓ຺ຓນາ

ອາກຸລາຕິ ສງ຺ກຸລາ. ລຸຬິຕາຕິ ວິໂລຬິຕາ. ກຕ຺ຖຈີຕິ ເອກິສ຺ສາຍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ. ເອກໍ ປຎ຺ຈກໍ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ‘‘ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕຎ຺ຈ ໂຫຕິ, ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕສຎ຺ຎີ ຈ, ຄຣຸໂກ ຈ ໂຫຕິ ປຣິກ຺ຂາໂຣ ປຎ຺ຈມາສໂກ ວາ ອຕິເຣກປຎ຺ຈມາສໂກ ວາ, ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕຎ຺ຈ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕໍ ໂຫຕິ, ອາມສຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ. ຜນ຺ທາເປຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສ. ຐານາ ຈາເວຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໒໒) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕປຎ຺ຈອວຫາຣງ຺ຄານິ ເອກໍ ປຎ຺ຈກນ຺ຕິ ທສ຺ສິຕໍ. ທ຺ເວ ປຎ຺ຈການິ ທສ຺ສິຕານີຕິ ‘‘ຉຫາກາເຣຫິ ອທິນ຺ນໍ ອາທິຍນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສ. ນ ຈ ສກສຎ຺ຎີ, ນ ຈ ວິສ຺ສາສຄ຺ຄາຫີ, ນ ຈ ຕາວກາລິກໍ, ຄຣຸໂກ ຈ ໂຫຕິ ປຣິກ຺ຂາໂຣ ປຎ຺ຈມາສໂກ ວາ ອຕິເຣກປຎ຺ຈມາສໂກ ວາ, ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕຎ຺ຈ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕໍ ໂຫຕິ, ອາມສຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ. ຜນ຺ທາເປຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສ. ຐານາ ຈາເວຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສາ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕສຸ ຉສຸ ປເທສຸ ເອກໍ ອປເນຕ຺ວາ ອວເສສານິ ປຎ຺ຈ ປທານິ ເອກໍ ປຎ຺ຈກນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕປຎ຺ຈກຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ທ຺ເວ ປຎ຺ຈການິ ທສ຺ສິຕານິ. ເອຕ຺ຖ ປນາຕິ ‘‘ປຎ຺ຈຫາກາເຣຫິ ອທິນ຺ນໍ ອາທິຍນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິອາທີສຸ. ສພ຺ເພຫິປິ ປເທຫີຕິ ‘‘ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕຎ຺ຈ ໂຫຕີ’’ຕິອາທີຫິ ປເທຫິ. ລພ຺ຠມານານິເຍວ ປຎ຺ຈການີຕິ ປຎ຺ຈວີສຕິຍາ ອວຫາເຣສຸ ລພ຺ຠມານປຎ຺ຈການິ.

ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອວຫາຣານໍ ສມູໂຫ ປຎ຺ຈກໍ, ສໂກ ຫຕ຺ໂຖ ສຫຕ຺ໂຖ, ເຕນ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ສ ວາ ສມ຺ພນ຺ຘີຕິ ສາຫຕ຺ຖິໂກ, ອວຫາໂຣ. ສາຫຕ຺ຖິກາທິ ປຎ຺ຈກໍ ສາຫຕ຺ຖິກປຎ຺ຈກນ຺ຕິ ອາທິປທວເສນ ນາມລາໂຠ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ກຸສລາທິຕ຺ຕິກສ຺ສ ກຸສລຕ຺ຕິກໂວຫາໂຣ ວິຍ. ອິມິນາວ ນເຍນ ປຸພ຺ພປໂຍຄາທິ ປຎ຺ຈກໍ ປຸພ຺ພປໂຍຄປຎ຺ຈກໍ, ເຖຍ຺ຍາວຫາຣາທິ ປຎ຺ຈກໍ ເຖຍ຺ຍາວຫາຣປຎ຺ຈກນ຺ຕິ ນາມລາໂຠ ທຏ຺ຐພ຺ໂພຕິ. ຕຕິຍປຎ຺ຈເມສຸ ປຎ຺ຈເກສູຕິ ສາຫຕ຺ຖິກປຎ຺ຈກເຖຍ຺ຍາວຫາຣປຎ຺ຈເກສຸ. ລພ຺ຠມານປທວເສນາຕິ ສາຫຕ຺ຖິກປຎ຺ຈເກ ລພ຺ຠມານສ຺ສ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍາວຫາຣປທສ຺ສ ວເສນ ເຖຍ຺ຍາວຫາຣປຎ຺ຈເກ ລພ຺ຠມານສ຺ສ ປຣິກປ຺ປາວຫາຣປທສ຺ສ ຈ ວເສນ ໂຍເຊຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອາຓຕ຺ຕິຍາ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ອວຫາໂຣ ອາຓຕ຺ຕິໂກ. ນິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ນິສ຺ສຄ຺ໂຄ, ສຸງ຺ກຆາຕຏ຺ຐາເນ ປຣິກປ຺ປິໂຕກາເສ ວາ ຐຕ຺ວາ ຠຓ຺ຑສ຺ສ ພຫິ ປາຕນໍ. ນິສ຺ສຄ຺ໂຄວ ນິສ຺ສຄ຺ຄິໂຍ. ກິຣິຍາສິທ຺ຘິໂຕ ປຸເຣຕຣເມວ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕໍ ອຕ຺ຖໍ ສາເຘຕີຕິ ອຕ຺ຖສາຘໂກ. ‘‘ອສຸກສ຺ສ ຠຓ຺ຑໍ ຍທາ ສກ຺ໂກສິ, ຕທາ ອວຫຣາ’’ຕິ ເອວຣູໂປ ຫິ ອາຓາປນປໂຍໂຄ ປຣສ຺ສ ເຕລກຸມ຺ຠິຍາ ປາທຄ຺ຆນກໍ ເຕລໍ ອວສ຺ສໍ ປິວນການໍ ອຸປາຫນາທີນໍ ນິກ຺ເຂປປໂຍໂຄ ຈ ອາຓຕ຺ຕສ຺ສ ຠຓ຺ຑຄ຺ຄຫຓໂຕ ອຸປາຫນາທີນໍ ເຕລປາຕນໂຕ ຈ ປຸເຣຕຣເມວ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕໍ ອຕ຺ຖໍ ສາເຘຕິ. ສາຫຕ຺ຖິກປໂຍໂຄປິ ຫິ ເອວຣູໂປ ອຕ຺ຖສາຘໂກຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ທຸຕິຍປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ) –

‘‘ອຕ຺ຖສາຘໂກ ນາມ ‘ອສຸກສ຺ສ ຠຓ຺ຑໍ ຍທາ ສກ຺ໂກສິ, ຕທາ ຕໍ ອວຫຣາ’ຕິ ອາຓາເປຕິ. ຕຕ຺ຖ ສເຈ ປໂຣ ອນນ຺ຕຣາຍິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ຕໍ ອວຫຣຕິ, ອາຓາປກສ຺ສ ອາຓຕ຺ຕິກ຺ຂເຓເຍວ ປາຣາຊິກໍ. ປຣສ຺ສ ວາ ປນ ເຕລກຸມ຺ຠິຍາ ປາທຄ຺ຆນກໍ ເຕລໍ ອວສ຺ສໍ ປິວນການິ ອຸປາຫນາທີນິ ປກ຺ຂິປຕິ, ຫຕ຺ຖໂຕ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕເຍວ ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ.

ຘຸຣສ຺ສ ນິກ຺ຂິປນໍ ຘຸຣນິກ຺ເຂໂປ. ອາຣາມາຠິຍຸຎ຺ຊນາທີສຸ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ປຣສ຺ສ ຈ ທານຄ຺ຄຫເຓສຸ ນິຣຸສ຺ສາຫຠາວາປຊ຺ຊນໍ. ສຫຕ຺ຖາ ອວຫຣຕີຕິ ສຫຕ຺ເຖນ ຄຓ຺ຫາຕິ. ‘‘ອສຸກສ຺ສ ຠຓ຺ຑໍ ອວຫຣາ’’ຕິ ອຎ຺ຎໍ ອາຓາເປຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ອາຓາປກສ຺ສ ອາຓຕ຺ຕິກ຺ຂເຓເຍວ ອາປຕ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ຍທິ ເອວໍ ອິມສ຺ສ, ອຕ຺ຖສາຘກສ຺ສ ຈ ໂກ ວິເສໂສຕິ? ຕງ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ຄຫເຓ ນິຍຸຎ຺ຊນໍ ອາຓຕ຺ຕິກປໂຍໂຄ, ກາລນ຺ຕເຣນ ຄຫຓຕ຺ຖໍ ນິໂຍໂຄ ອຕ຺ຖສາຘໂກຕິ ອຍເມເຕສໍ ວິເສໂສ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ອສຸກສ຺ສ ຠຓ຺ຑໍ ຍທາ ສກ຺ໂກສິ, ຕທາ ອວຫຣາຕິ ອາຓາເປຕີ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອາຓາປນປໂຍໂຄວ ອຕ຺ຖສາຘໂກຕິ ທສ຺ສິໂຕ, ສາຫຕ຺ຖິກວເສນປິ ອຕ຺ຖສາຘກປໂຍໂຄ ປນ ອຸປຣິ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ຘຸຣນິກ຺ເຂໂປ ປນ ອຸປນິກ຺ຂິຕ຺ຕຠຓ຺ຑວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ອິທໍ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ. ອາຣາມາຠິຍຸຎ຺ຊນາທີສຸປິ ຕາວກາລິກຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍານໍ ອທາເນປິ ເອເສວ ນໂຍ.

‘‘ອາຓຕ຺ຕິວເສນ ປຸພ຺ພປໂຍໂຄ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອນນ຺ຕຣາເຍນ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ‘ອສຸກສ຺ສ ຠຓ຺ຑໍ ອວຫຣາ’ຕິ ອາຓາປນໍ ຠຓ຺ຑຄ຺ຄຫຓໂຕ ປຸພ຺ພຕ຺ຕາ ປຸພ຺ພປໂຍໂຄ, ປໂຍເຄນ ສຫ ວຕ຺ຕມາໂນ ອວຫາໂຣ ສຫປໂຍໂຄ, ‘‘ອສຸກໍ ນາມ ຠຓ຺ຑໍ ຫຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ສໍວິທຫິຕ຺ວາ ສມ຺ມນ຺ຕຍິຕ຺ວາ ອວຫຣຓໍ ສໍວິທາວຫາໂຣ. ສງ຺ເກຕກມ຺ມໍ ນາມ ປຸພ຺ພຓ຺ຫາທິກາລປຣິຈ຺ເຉທວເສນ ສຎ຺ຊານນກມ຺ມໍ, ນິມິຕ຺ຕກມ຺ມໍ ນາມ ສຎ຺ຎຸປ຺ປາທນຕ຺ຖໍ ອກ຺ຂິນິຂຓນາທິນິມິຕ຺ຕກຣຓໍ. ຐານາຈາວນວເສນ ສຫປໂຍໂຄຕິ ອິທໍ ປນ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ຂິລສງ຺ກມນາທີສຸປິ ອສຕິ ຈ ຐານາຈາວເນ ສຫປໂຍໂຄ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ທຸຕິຍປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ) ‘‘ຐານາຈາວນວເສນ ຂິລາທີນິ ສງ຺ກາເມຕ຺ວາ ເຂຕ຺ຕາທິຄ຺ຄຫຓວເສນ ຈ ສຫປໂຍໂຄ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ.

ເຖໂນ ວຸຈ຺ຈຕິ ໂຈໂຣ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ເຖຍ຺ຍໍ, ເຕນ ອວຫຣຓໍ ເຖຍ຺ຍາວຫາໂຣ. ໂຍ ຫິ ສນ຺ຘິຈ຺ເຉທາທີນິ ກຕ຺ວາ ອທິສ຺ສມາໂນ ອວຫຣຕິ, ຕຸລາກູຏມານກູຏກູຏກຫາປຓາທີຫິ ວາ ວຎ຺ເຈຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕສ຺ເສວໍ ຄຓ຺ຫໂຕ ອວຫາໂຣ ເຖຍ຺ຍາວຫາໂຣ. ປສຍ຺ຫ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ອວຫຣຓໍ ປສຍ຺ຫາວຫາໂຣ. ໂຍ ຫິ ປສຍ຺ຫ ພລກ຺ກາເຣນ ປເຣສໍ ສນ຺ຕກໍ ຄຓ຺ຫາຕິ ຄາມຆາຕກາທໂຍ ວິຍ, ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕພລິໂຕ ວາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຘິກໍ ຄຓ຺ຫາຕິ ຣາຊຠຏາທໂຍ ວິຍ, ຕສ຺ເສວໍ ຄຓ຺ຫໂຕ ອວຫາໂຣ ປສຍ຺ຫາວຫາໂຣ. ຠຓ຺ຑວເສນ ຈ ໂອກາສວເສນ ຈ ປຣິກປ຺ເປຕ຺ວາ ອວຫຣຓໍ ປຣິກປ຺ປາວຫາໂຣ. ຕິຓປຓ຺ຓາທີຫິ ອງ຺ຄຸລິມຸທ຺ທິກາທິໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ຕສ຺ສ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນສ຺ສ ອວຫຣຓໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາວຫາໂຣ. ກຸສໍ ສງ຺ກາເມຕ຺ວາ ອວຫຣຓໍ ກຸສາວຫາໂຣ.

ຕຸລຍິຕ຺ວາຕິ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ. ສາມີຈີຕິ ວຕ຺ຕໍ, ອາປຕ຺ຕິ ປນ ນຕ຺ຖີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ມຫາຊນສມ຺ມທ຺ໂທຕິ ມຫາຊນສງ຺ໂຂໂຠ. ຠຏ຺ເຐ ຊນກາເຍຕິ ອປຄເຕ ຊນກາເຍ. ‘‘ອິທຎ຺ຈ ກາສາວໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ກຕ຺ວາ ເອຕສ຺ເສວ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເທຫີ’’ຕິ ກິໍກາຣຓາ ເອວມາຫ? ຈີວຣສາມິເກນ ຍສ຺ມາ ຘຸຣນິກ຺ເຂໂປ ກໂຕ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ອທິນ຺ນໍ ຄເຫຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ອວຫາຣໂກປິ ວິປ຺ປຏິສາຣສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຈີວຣສາມິກໍ ປຣິເຍສນ຺ໂຕ ວິຈຣຕິ ‘‘ທສ຺ສາມີ’’ຕິ, ຈີວຣສາມິເກນ ຈ ‘‘ມເມຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ເອເຕນປິ ອວຫາຣເກນ ອາລໂຍ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ເອວມາຫ. ຍທິ ເອວໍ ຈີວຣສາມິໂກເຍວ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ກສ຺ມາ ນ ວຸຕ຺ໂຕຕິ? ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈວິໂນທນຕ຺ຖໍ. ກຖໍ? ອວຫາຣກສ຺ສ ‘‘ມຍາ ສຫຕ຺ເຖນ ນ ທິນ຺ນໍ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍເມຕ’’ນ຺ຕິ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ອິຕຣສ຺ສ ‘‘ມຍາ ປຐມໍ ຘຸຣນິກ຺ເຂປໍ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ອທິນ຺ນໍ ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ.

ສມຄ຺ຆນ຺ຕິ ອປ຺ປຄ຺ຆໍ. ທາຣຸອຕ຺ຖໍ ຜຣຕີຕິ ທາຣູຫິ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ສາເຘຕິ. ມຍິ ສນ຺ເຕຕິອາທິ ສພ຺ພໍ ຣຎ຺ຎາ ປສາເທນ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ເຖເຣນ ປນ ອນນຸຈ຺ຉວິກໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ ນ ມຎ຺ຎິຕພ຺ພໍ.

ເອກທິວສໍ ທນ຺ຕກຏ຺ຐຈ຺ເຉທນາທິນາ ຍາ ອຍໍ ອຄ຺ຆຫານິ ວຸຕ຺ຕາ, ສາ ສພ຺ພາ ຠຓ຺ຑສາມິນາ

ກິຓິຕ຺ວາ ຄຫິຕເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕາ, ສພ຺ພໍ ປເນຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍປ຺ປມາເຓນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ປາສາຓຎ຺ຈ ສກ຺ຂຣຎ຺ຈ ປາສາຓສກ຺ຂຣໍ. ຘາເຣຍ຺ຍຕ຺ຖໍ ວິຈກ຺ຂໂຓຕິ ອິມສ຺ເສວ ວິວຣຓໍ ‘‘ອາປຕ຺ຕິໍ ວາ ອນາປຕ຺ຕິໍ ວາ’’ຕິອາທິ.

ປຎ຺ຈວີສຕິອວຫາຣກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອກ຺ຂທສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ອກ຺ຂ-ສທ຺ເທນ ກິຣ ວິນິຈ຺ຉຍສາລາ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຕ຺ຖ ນິສີທິຕ຺ວາ ວຊ຺ຊາວຊ຺ຊໍ ປສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອກ຺ຂທສ຺ສາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ຘມ຺ມວິນິຈ຺ຉນກາ. ຫເນຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຫນນໍ ນາມ ຫຕ຺ຖປາທາທີຫິ ໂປຖນຎ຺ເຈວ ສີສາທິຈ຺ເຉທນຎ຺ຈ ໂຫຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ຫເນຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ໂປເຖຍ຺ຍຸຎ຺ເຈວ ຉິນ຺ເທຍ຺ຍຸຎ຺ຈາ’’ຕິ. ເຕເນວ ປທຠາຊນິຍຎ຺ຈ ‘‘ຫຕ຺ເຖນ ວາ ປາເທນ ວາ ກສາຍ ວາ ເວຕ຺ເຕນ ວາ ອຑ຺ຒທຓ຺ຑເກນ ວາ ເຉຊ຺ຊາຍ ວາ ຫເນຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຑ຺ຒທຓ຺ຑເກນາຕິ ທ຺ວິຫຕ຺ຖປ຺ປມາເຓນ ຣສ຺ສມຸຄ຺ຄເຣນ ເວຬຸເປສິກາຍ ວາ. ເຉຊ຺ຊາຍາຕິ ຫຕ຺ຖປາທສີສາທີນໍ ເຉທເນນ. ນີຫເຣຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ຄາມນິຄມາທິໂຕ ນີຫເຣຍ຺ຍຸໍ. ໂຈໂຣສິ…ເປ… ເຖໂນສີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ປຣິຠາເສຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ປທໍ ອຊ຺ຌາຫຣິຕ຺ວາ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ໂຈໂຣສີຕິ ເອວມາທີນິ ຈ ວຕ຺ວາ ປຣິຠາເສຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ.

໙໓. ຍໍ ຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ຐິຕນ຺ຕິ ຠູມິອາທີສຸ ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ຐິຕໍ. ຍຖາ ຍຖາ ອາທານໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ຠູມິອາທີສຸ ຐິຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ສພ຺ພໂສ ອຄ຺ຄຫເຓປິ ເຍນ ເຍນ ອາກາເຣນ ຄຫຓໍ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ.

ຠູມຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ

໙໔. ຜນ຺ທາເປຕິ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ທຸກ຺ກຏເມວາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອຸຏ຺ຐຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຜນ຺ທາເປຕ຺ວາ ປຸນ ອນຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ສຍນ຺ຕສ຺ສປິ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄໍ ອຜນ຺ທາເປຕ຺ວາ ເອກປໂຍເຄນ ອຸຏ຺ຐຫນ຺ຕສ຺ສປິ ທຸກ຺ກຏເມວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ວາ ຄມນສ຺ສ ອນຸປກາເຣຕິ ຍຖາ ທ຺ວາຣປິທຫເນ ກຸມ຺ຠິຏ຺ຐານຄມນສ຺ສ ອນຸປກາຣຕ຺ຕາ ອນາປຕ຺ຕິ, ເອວໍ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ວາ ຄມນສ຺ສ ອນຸປກາເຣ ກາຍວຈີກມ຺ເມ ອນາປຕ຺ຕິ. ວາຈາຍ ວາຈາຍາຕິ ເອເກກຕ຺ຖທີປິກາຍ ວາຈາຍ ວາຈາຍ. ອຸປລທ຺ໂຘຕິ ຎາໂຕ. ປຸຎ຺ຎານິ ຈ ກຣິສ຺ສາມາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ມຸສາວາທໍ ກຕ຺ວາ ປຸຎ຺ຎານິ ກຣິສ຺ສາມາຕິ ວທນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏເມວາ’’ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ປເທເສ ອຏ຺ຐກຖາວຈເນນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ຍໍ ຍໍ ວຈນໍ ມຸສາ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ ຈ ‘‘ນ ຫິ ອທິນ຺ນາທານສ຺ສ ປຸພ຺ພປໂຍເຄ ປາຈິຕ຺ຕິຍຏ຺ຐາເນ ທຸກ຺ກຏໍ ນາມ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ຈ ວກ຺ຂຕິ. ເອວໍ ປນ ວຸຕ຺ເຕ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ ‘‘ມຸສາວາທໍ ກຕ຺ວາ ປຸຎ຺ຎານິ ຈ ກຣິສ຺ສາມາຕິ ວທນ຺ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິເຍນ ສທ຺ຘິໍ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ອກປ຺ປິຍປຖວິໍ ຂຓນ຺ຕານໍ ທຸກ຺ກເຏຫິ ສທ຺ຘິໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍານີຕິ ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຈ ‘‘ຍຖາ ຈ ອິຘ, ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ປາຈິຕ຺ຕິຍຏ຺ຐາເນ ທຸກ຺ກຏາ ນ ມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ຈ ວກ຺ຂຕິ. ສເຈ ປນ ກຸສລຈິຕ຺ໂຕ ‘‘ປຸຎ຺ຎານິ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວທຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ ‘‘ພຸທ຺ຘປູຊໍ ວາ ຘມ຺ມປູຊໍ ວາ ສງ຺ຆຠຕ຺ຕໍ ວາ ກຣິສ຺ສາມາຕິ ກຸສລໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ກຸສລຈິຕ຺ເຕນ ຄມເນ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ຈ ‘‘ຍຖາ ຈ ອິຘ, ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ຈ ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ.

ປມາທລິຂິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອປຣຠາເຄ ໂປຕ຺ຖກາຣຸຬ຺ຫກາເລ ປມຊ຺ຊິຕ຺ວາ ລິຂິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປາຬິຍໍ ເສສອຏ຺ຐກຖາສຸ ຈ ‘‘ກຸທາລໍ ວາ ປິຏກໍ ວາ’’ຕິ ອິທເມວ ທ຺ວຍໍ ວຕ຺ວາ ວາສິຜຣສູນໍ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເຕສມ຺ປິ ສງ຺ເຂປຏ຺ຐກຖາທີສຸ ອາຄຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສງ຺ເຂປຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ມຫາປຈ຺ຈຣິຍຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ກຕຕ຺ຕາ ‘‘ທຸກ຺ກເຏຫິ ສທ຺ຘິໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໂຕ ປຣໍ ສພ຺ພກິຣິຍາສູຕິ ພີຊຄ຺ຄຫຓໂຕ ປຣໍ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຣິຍາສຸ. ສພ຺ພໍ ປຸຣິມນເຍເນວາຕິ ຍາວ ປິຏກປຣິໂຍສານາ ຫຕ຺ຖວາຣປທວາເຣສຸ ທຸກ຺ກຏໍ.

ເຖເຣຫິ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ປຸພ຺ພປໂຍຄສຫປໂຍຄທຸກ຺ກເຏສຸ ອສມ຺ໂມຫຕ຺ຖໍ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫກຕ຺ເຖເຣຫິ ທສ຺ສິຕໍ. ‘‘ສພ຺ເພສມ຺ປິ ທຸກ຺ກຏານໍ ອິເມສຸເຍວ ອຏ຺ຐສຸ ສງ຺ຄເຫຕພ຺ພຠາວໂຕ ອິຕເຣຫິ ສຕ຺ຕຫິ ທຸກ຺ກເຏຫິ ວິນິມຸຕ຺ຕໍ ວິນຍທຸກ຺ກເຏເຍວ ສງ຺ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ທສວິຘໍ ຣຕນນ຺ຕິ ‘‘ມຸຕ຺ຕາ ມຓິ ເວຬຸຣິໂຍ ສງ຺ໂຂ ສິລາ ປວາຬໍ ຣຊຕໍ ຊາຕຣູປໍ ໂລຫິຕງ຺ໂຄ ມສາຣຄລ຺ລ’’ນ຺ຕິ ເອວມາຄຕໍ ທສວິຘໍ ຣຕນໍ.

‘‘ມຓິ ມຸຕ຺ຕາ ເວຬຸຣິໂຍ ຈ ສງ຺ໂຂ,

ສິລາ ປວາຬໍ ຣຊຕຎ຺ຈ ເຫມໍ;

ສໂລຫິຕງ຺ຄຎ຺ຈ ມສາຣຄລ຺ລໍ,

ທເສຕິ ຘີໂຣ ຣຕນານິ ຊຎ຺ຎາ’’ຕິ. –

ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສຕ຺ຕວິຘໍ ຘຎ຺ຎນ຺ຕິ ສາລິ ວີຫິ ຍໂວ ກງ຺ຄຸ ກຸທ຺ຣູໂສ ວຣໂກ ໂຄຘຸໂມຕິ ອິທໍ ສຕ຺ຕວິຘໍ ຘຎ຺ຎໍ. ອາວຸຘຠຓ຺ຑາທິນ຺ຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຕູຣິຍຠຓ຺ຑອິຕ຺ຖິຣູປາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອນາມສິຕພ຺ເພ ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ທຸກ຺ກຏໍ ອນາມາສທຸກ຺ກຏໍ. ທຸຣຸປຈິຓ຺ຓທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ‘‘ນ ກຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວາຣິຕສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ທຸຏ຺ຐຸ ອາຈິຓ຺ຓໍ ຈຣິຕນ຺ຕິ ທຸຣຸປຈິຓ຺ຓໍ, ຕສ຺ມິໍ ທຸກ຺ກຏໍ ທຸຣຸປຈິຓ຺ຓທຸກ຺ກຏໍ. ວິນເຍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ທຸກ຺ກຏໍ ວິນຍທຸກ຺ກຏໍ. ‘‘ສງ຺ຆເຠທາຍ ປຣກ຺ກມຕີ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ຕໍນິວາຣຓຕ຺ຖາຍ ຎາເຕ ອຕ຺ເຖ ອວທນ຺ຕສ຺ສ ຎາຕທຸກ຺ກຏໍ. ເອກາທສ ສມນຸຠາສນາ ນາມ ຠິກ຺ຂຸປາຕິໂມກ຺ເຂ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຍາວຕຕິຍກາ ສງ຺ຆາທິເສສາ, ອຣິຏ຺ຐສິກ຺ຂາປທນ຺ຕິ ປຎ຺ຈ, ຠິກ຺ຂຸນີປາຕິໂມກ຺ເຂ ເອກໍ ຍາວຕຕິຍກໍ ປາຣາຊິກໍ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ສງ຺ຆາທິເສສາ, ຈຓ຺ຑກາຬີສິກ຺ຂາປທນ຺ຕິ ຉ. ວສ຺ສາວາສາທິໍ ປຏິສ຺ສຸຓິຕ຺ວາ ນ ສມ຺ປາເທນ຺ຕສ຺ສ ປຏິສ຺ສວນິມິຕ຺ຕໍ ທຸກ຺ກຏໍ ປຏິສ຺ສວທຸກ຺ກຏໍ.

ປຸພ຺ພສຫປໂຍເຄ ຈ, ອນາມາສທຸຣຸປຈິຓ຺ເຓ;

ວິນເຍ ເຈວ ຎາເຕ ຈ, ຎຕ຺ຕິຍາ ຈ ປຏິສ຺ສເວ;

ອຏ຺ເຐເຕ ທຸກ຺ກຏາ ວຸຕ຺ຕາ, ວິນເຍ ວິນຍຎ຺ຎຸນາ.

ສຫປໂຍຄໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເຈຕ຺ຖ ປຸຣິມາ ປຸຣິມາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຖ ຘຸຣນິກ຺ເຂປໍ ອກຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຘຸຣນິກ຺ເຂປໍ ອກຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຘຸຣນິກ຺ເຂປໍ ກຕ຺ວາ ຂຓນ຺ຕສ຺ສ ປຸຣິມາປຕ຺ຕິໂຍ ນ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນ຺ຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ວິຍູຫນທຸກ຺ກຏໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ, ອຸທ຺ຘຣຓທຸກ຺ກເຏ ປຕິຏ຺ຐາຕີຕິ ອິທໍ ປາຬິຍໍ ອາຄຕານຸກ຺ກເມນ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍທິ ປນ ປໍສຸໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ສອຸສ຺ສາໂຫວ ປຸນ ຂຓຕິ, ອຸທ຺ຘຣຓທຸກ຺ກຏໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ, ຂຓນທຸກ຺ກເຏ ປຕິຏ຺ຐາຕິ.

ກຕໍ ກຣຓໍ ກິຣິຍາຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ວິຣູປາ ສາ ກິຣິຍາ’’ຕິ. ອິທານິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ປຣິວາຣປາຬິຍາ ນິທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອປຣທ຺ຘໍ ວິຣທ຺ຘໍ ຂລິຕນ຺ຕິ ສພ຺ພເມຕໍ ຍຎ຺ຈ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ ປຣິຍາຍວຈນໍ. ຍຎ຺ຫິ ທຸຏ຺ຐຸ ກຕໍ, ວິຣູປໍ ວາ ກຕໍ, ຕໍ ທຸກ຺ກຏໍ. ຕໍ ປເນຕໍ ຍຖາ ສຕ຺ຖາຣາ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ອກຕຕ຺ຕາ ອປຣທ຺ຘໍ, ກຸສລໍ ວິຣຊ຺ຌິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິຣທ຺ຘໍ, ອຣິຍວໍສປ຺ປຏິປທໍ ອນາຣຸຬ຺ຫຕ຺ຕາ ຂລິຕໍ. ຍໍ ມນຸສ຺ໂສ ກເຣຕິ ອິທໍ ປເນຕ຺ຖ ໂອປມ຺ມນິທສ຺ສນໍ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຍຖາ ຍໍ ໂລເກ ມນຸສ຺ໂສ ອາວິ ວາ ຍທິ ວາ ຣໂຫ ປາປໍ ກໂຣຕິ, ຕໍ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ປເວເທນ຺ຕິ, ເອວມິທມ຺ປິ ພຸທ຺ຘປຏິກຸຏ຺ເຐນ ລາມກຠາເວນ ປາປໍ, ຕສ຺ມາ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ.

ຍຖາ ທຸກ຺ຂາ, ກຸຈ຺ຉິຕາ ວາ ຄຕິ ທຸຄຕີຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ທຸຄ຺ຄຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຍຖາ ຈ ກຏຸກໍ ຜລເມຕສ຺ສາຕິ ກຏຸກຜລນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ກຏຸກປ຺ຜລ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວມິຘາປິ ຖູລຕ຺ຕາ ອຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ ຈ ຖູລຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສມ຺ປຣາເຍ ຈ ທຸຄ຺ຄຕີ’’ຕິອາທິມາຫ. ສໍໂຍເຄ ປນ ກເຕ ສໍໂຍຄປຣສ຺ສ ຣສ຺ສຕ຺ຕໍ ສິທ຺ຘເມວາຕິ ມນສິ ກຕ຺ວາ ‘‘ສໍໂຍຄຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອກສ຺ສ ມູເລຕິ ເອກສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ. ອຈ຺ຈໂຍ ເຕນ ສໂມ ນຕ຺ຖີຕິ ເທສນາຄາມີສຸ ອຈ຺ຈເຍສຸ ເຕນ ສໂມ ຖູໂລ ອຈ຺ຈໂຍ ນຕ຺ຖິ. ເຕເນຕໍ ອິຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ຖູລຕ຺ຕາ ອຈ຺ຈຍສ຺ສ ເອຕໍ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

‘‘ສພ຺ພຕ຺ຖາປິ ອາມສເນ ທຸກ຺ກຏໍ ຜນ຺ທາປເນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍຎ຺ຈ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ອາມສນຜນ຺ທາປນປໂຍຄໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ເສວ ໂຫຕິ, ເອກປໂຍເຄນ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ປນ ອຸທ຺ຘາເຣ ປາຣາຊິກເມວ, ນ ທຸກ຺ກຏຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍານີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ສຫປໂຍຄໍ ປນ ອກຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ປຸພ຺ພປໂຍເຄ ອາປນ຺ນາປຕ຺ຕີນໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິຍາ ອຠາວໂຕ ສຫປໂຍຄໍ ກຕ຺ວາປິ ລຊ຺ຊິຘມ຺ມໍ ໂອກ຺ກນ຺ເຕນ ປຸພ຺ພປໂຍເຄ ອາປນ຺ນາປຕ຺ຕິໂຍ ເທເສຕພ຺ພາ’’ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຏ຺ຐກຖາວຈນໍ ປນ ກເຕ ສຫປໂຍເຄ ປຸພ຺ພປໂຍເຄ ອາປນ຺ນາປຕ຺ຕີນມ຺ປິ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິໍ ທີເປຕິ, ອຎ຺ຎຖາ ‘‘ສຫປໂຍຄໍ ປນ ອກຕ຺ວາ’’ຕິ ອິທໍ ວິເສສນເມວ ນິຣຕ຺ຖກໍ ສິຍາ. ຍຎ຺ຈ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສເຈ ປນສ຺ສ ຕຕ຺ຖຊາຕເກ ຕິຓຣຸກ຺ຂລຕາທິມ຺ຫິ ຉິນ຺ເນປິ ລຊ຺ຊິຘມ຺ໂມ ໂອກ຺ກມຕິ, ສໍວໂຣ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເຉທນປຈ຺ຈຍາ ທຸກ຺ກຏໍ ເທເສຕ຺ວາ ມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ, ຕມ຺ປິ ສຫປໂຍເຄ ກເຕ ປຸພ຺ພປໂຍເຄ ອາປນ຺ນາປຕ຺ຕີນໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິເມວ ທີເປຕິ ສຫປໂຍເຄ ເຉທນປຈ຺ຈຍາ ອາປນ຺ນທຸກ຺ກຏສ຺ເສວ ເທສນາຍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ສຫປໂຍຄໂຕ ປຏ຺ຐາເຍວາຕິ ຈ ອິທໍ ສຫປໂຍຄໍ ປຕ຺ຕສ຺ສ ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ອາປນ຺ນານໍ ປຸພ຺ພປໂຍຄາປຕ຺ຕີນມ຺ປິ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິໍ ທີເປຕິ. ເຕນ ຫິ ອຍມຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຍຕິ ‘‘ຍາວ ສຫປໂຍຄໍ ນ ປາປຸຓາຕິ, ຕາວ ປຸພ຺ເພ ອາປນ຺ນາປຕ຺ຕີນໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິ ນ ໂຫຕິ, ສຫປໂຍຄໍ ປຕ຺ຕກາລໂຕ ປນ ປຏ຺ຐາຍ ຕາສມ຺ປິ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິ ໂຫຕີ’’ຕິ, ຕສ຺ມາ ສຸຏ຺ຐຸ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ຍຸຕ຺ຕຕຣໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ພຫຸກາປິ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ໂຫນ຺ຕຸ, ເອກເມວ ເທເສຕ຺ວາ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ເອຕ຺ຖາຍມຘິປ຺ປາໂຍ – ສເຈ ຂຓນວິຍູຫນຸທ຺ຘຣເຓສຸ ທສ ທສ ກຕ຺ວາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ອາປນ຺ນາ, ຕາສຸ ອຸທ຺ຘຣເຓ ທສ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ເທເສຕ຺ວາ ມຸຈ຺ຈຕິ ວິສຠາຄກິຣິຍໍ ປຕ຺ວາ ປຸຣິມາປຸຣິມາປຕ຺ຕີນໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘຕ຺ຕາຕິ. ຊາຕິວເສນ ປນ ສມານກິຣິຍາຍ ອາປນ຺ນາປຕ຺ຕິໂຍ ເອກຕ຺ເຕນ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ເອກເມວ ເທເສຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ອິມິນາປິ ກຸຣຸນ຺ທຏ຺ຐກຖາວຈເນນ ປຐມໍ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕປຸຣິມາປຕ຺ຕິປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິເມວ ສມຕ຺ຖຍຕິ, ນ ປນ ອຸຠິນ຺ນໍ ອຏ຺ຐກຖານໍ ອຕ຺ຖໂຕ ນານາກຣຓໍ ອຕ຺ຖິ. ອປຣມ຺ເປຕ຺ຖ ປກາຣໍ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ ‘‘ສມານກິຣິຍາສຸປິ ປຸຣິມປຸຣິມຂຓນປຈ຺ຈຍາ ອາປນ຺ນາປຕ຺ຕິໂຍ ປຈ຺ຉິມປຈ຺ຉິມຂຓນໍ ປຕ຺ວາ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນ຺ຕີຕິ ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘ປໍສຸຂຓນາທີສຸ ຈ ລຊ຺ຊິຘມ຺ເມ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ພຫຸກາປິ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ໂຫນ຺ຕຸ, ເອກເມວ ເທເສຕ຺ວາ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ກຸຣຸນ຺ທຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕ’’’ນ຺ຕິ. ‘‘ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ‘ພຫຸກາປິ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ໂຫນ຺ຕູ’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ຠເວຍ຺ຍ, ວຸຕ຺ຕຎ຺ຈ, ຕສ຺ມາ ວິສຠາຄກິຣິຍເມວ ປຕ຺ວາ ປຸຣິມາປຕ຺ຕີນໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິໍ ອິຈ຺ຉນ຺ເຕເນວ ພຫຸກາສຸປິ ອາປຕ຺ຕີສຸ ເອກເມວ ເທເສຕ຺ວາ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ວິສຸໍເຍເວໂກ ເທສນາກ຺ກໂມ ທສ຺ສິໂຕ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ອຍເມເຕສໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ຍຖາ ອິຘ ປຸຣິມາປຕ຺ຕີນໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍປ຺ປມາເຓນ ຄຫິຕາ, ເອວໍ ພຫຸກາສຸປິ ອາປຕ຺ຕີສຸ ເອກເມວ ເທເສຕ຺ວາ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ອິທມ຺ປິ ອິຘ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍປ຺ປມາຓໂຕເຍວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍຖາ ຈ ປາຬິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍຏ຺ຐາເນປິ ທຸກ຺ກຏເມວ ໂຫຕີຕິ ອິຘ ອາເວຓິກໍ ກຕ຺ວາ ອາປຕ຺ຕິວິເສໂສ ທສ຺ສິໂຕ, ເອວໍ ປຸຣິມາປຕ຺ຕີນໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິວິເສໂສ ຈ ເທສນາວິເສໂສ ຈ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິເຍຫິ ທສ຺ສິໂຕຕິ.

ເຫຏ຺ຐໂຕ ໂອສີເທນ຺ໂຕຕິ ‘‘ສາມິເກສຸ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອປສ຺ສິຕ຺ວາ ຄເຕສຸ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ເຫຏ຺ຐາຠູມິຍໍ ໂອສີເທນ຺ໂຕ. ພຸນ຺ເທນາຕິ ກຸມ຺ຠິຍາ ເຫຏ຺ຐິມຕເລນ. ເອວໍ ເອກຏ຺ຐາເນ ຐິຕາຍ ກຸມ຺ຠິຍາ ຐານາຈາວນໍ ຉຫິ ອາກາເຣຫິ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ວລຍໍ ນີຫຣຕິ, ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ອາກາສຄຕໍ ອກຕ຺ວາ ຆໍສິຕ຺ວາ ນີຫຣນ຺ຕສ຺ສ ຉິນ຺ນໂກຏິໂຕ ນີຫຏມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ສາເຣຕີຕິ ຆໍສນ຺ໂຕເຍວ ອາກາສຄຕໍ ອກຕ຺ວາ ສາເຣຕິ.

ຉິນ຺ນມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ອວສ຺ສໍ ເຈ ປຕຕິ, ຉິນ຺ນມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ. ປຣິຈ຺ເຉໂທຕິ ‘‘ປຎ຺ຈມາສກໍ ວາ ອຕິເຣກປຎ຺ຈມາສກໍ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຄຓນປຣິຈ຺ເຉໂທ. ອປພ຺ຍູຫນ຺ໂຕຕິ ‘‘ເຫຏ຺ຐາ ຐິຕໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຫຕ຺ເຖນ ທ຺ວິຘາ ກໂຣນ຺ໂຕ. ອຸປຑ຺ຒກຸມ຺ຠິຍນ຺ຕິ ອຸປຑ຺ຒປຸຓ຺ຓາຍ ກຸມ຺ຠິຍາ. ນນຸ ຈ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍປ຺ປມາເຓນ ສງ຺ເຂປຏ຺ຐກຖາທີສຸ ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ກສ຺ມາ ນ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ວິນຍວິນິຈ຺ຉເຍ ຫິ ອາຄເຕ ຄຣຸເກ ຐາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ວິນຍຘມ຺ມຕາຕິ ວິນຍຄຣຸການໍ ຘມ຺ມຕາ. ວິນຍຄຣຸກາ ຫິ ວິນຍວິນິຈ຺ຉເຍ ອາຄເຕ ຄຣຸເກ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ວິນຍຄຣຸກຕາພ຺ຍາປນຕ຺ຖຎ຺ຫິ ວິນຍຄຣຸໂກເຍເວຕ຺ຖ ວິນຍ-ສທ຺ເທນ ວຸຕ຺ໂຕ, ວິນຍສ຺ສ ວາ ເອສາ ຘມ຺ມຕາ ເຕສໍ ຄຣຸຄາຣວຏ຺ຐານສ຺ສ ວິນຍວິສຍຕ຺ຕາ.

ອິທານິ ສງ຺ເຂປຏ຺ຐກຖາທີສຸ ວຸຕ຺ຕໍ ປາຬິຍາປິ ນ ສເມຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ. ຠາຊນນ຺ຕິ ປຕ຺ຕາທິຠາຊນໍ. ປຕ຺ຕາທິໍ ອປູເຣຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ອນຸທ຺ຘເຏປິ ມຸຂວຏ຺ຏິປຣິຈ຺ເຉໂທ ໂຫຕິ, ປູເຣຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ປນ ອຸທ຺ຘຣຓກາເລ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ມຸຂວຏ຺ຏິປຣິຈ຺ເຉເທນ ວາ ອຸທ຺ຘາເຣນ ວາ’’ຕິ. ຍທາ ປນ ເຕລກຸມ຺ຠີອາທີສຸ ເຕລາທີນໍ ອພຫຸຠາວໂຕ ຠາຊນໍ ນິມຸຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ, ຕທາ ມຸຂວຏ຺ຏິປຣິຈ຺ເຉເທເນວ ໂຫຕິ. ຈິກ຺ກນນ຺ຕິ ຖທ຺ຘໍ. ອາກຑ຺ຒນວິກຑ຺ຒນໂຍຄ຺ຄນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຠິມຸຂໍ ກຑ຺ຒນໍ ອາກຑ຺ຒນໍ, ປຣໂຕ ກຑ຺ຒນໍ ວິກຑ຺ຒນໍ. ປຏິນີຫຣິຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຠາຊນໂຕ ປຏິນີຫຣິຕຸໍ. ຫຕ຺ຖໂຕ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ປຣສນ຺ຕກຄ຺ຄຫຓປໂຍຄສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ. ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍເມວ ‘‘ສເຈປິ ມຣິຍາທໍ ທຸພ຺ພລໍ ກຕ຺ວາ ສຸກ຺ຂຕຬາກສ຺ສ ອຸທກນິພ຺ພຫນຏ຺ຐານໍ ອຸທກນິທ຺ຘມນຕຸມ຺ພໍ ວາ ປິທຫຕິ, ອຎ຺ຎໂຕ ຈ ຄມນມຄ຺ເຄ ວາ ປາຬິໍ ພນ຺ຘຕິ, ສຸກ຺ຂມາຕິກໍ ວາ ອຸຊຸໍ ກໂຣຕິ, ປຈ຺ຉາ ເທເວ ວຸຏ຺ເຐ ອຸທກໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ມຣິຍາທໍ ຠິນ຺ທຕິ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ຕໍ ປນ ຕຕ຺ເຖວ ສຸກ຺ຂຕຬາເກ ສຸກ຺ຂມາຕິກາຍ ອຸຊຸກຣຓວິນິຈ຺ຉເຍນ ວິຣຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອວຫາຣລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ປຎ຺ຈວີສຕິຍາ ອວຫາເຣສຸ ເອກມ຺ປິ ອວຫາຣລກ຺ຂຓໍ, ຐານາຈາວນປໂຍໂຄ ເອວ ວາ. ອຸທ຺ຘາເຣຕິ ກຸມ຺ຠິຍາ ຜຸຏ຺ຐຏ຺ຐານໂຕ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ເຕປິ ອຸທ຺ຘເຏ. ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຐານາຈາວນປໂຍຄສພ຺ຠາວໂຕ ຍຸຕ຺ຕໍ. ສງ຺ໂຄປນຕ຺ຖາຍາຕິ ອິມິນາ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ປລິພຸຊ຺ຌິສ຺ສຕີຕິ ນິວາເຣສ຺ສຕິ. ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ຫຕ຺ຖໂຕ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕເຍວ ປາຣາຊິກໍ. ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕວ ອຸທ຺ຘຣຕີຕິ ກຸມ຺ຠິຍໍ ເຕລສ຺ສ ອາກິຣຓໂຕ ປຸເຣຕຣເມວ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕວ ອຸທ຺ຘຣຕິ. ເນວ ອວຫາໂຣຕິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ອວຫຣຓປໂຍຄສ຺ສ ອກຕຕ຺ຕາ. ອຕ຺ຕໂນ ຠາຊນຕ຺ຕາ ປນ ‘‘ນ ຄີວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອນາປຕ຺ຕິມຕ຺ຕເມວ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ເອວໍ ວິຈາຣິຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຖ ວາ ອນາປຕ຺ຕິມຕ຺ຕເມວ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິມິນາປິ ຕຕ຺ຖ ‘‘ຄີວາ’’ຕິ ວຈນາຠາວໂຕ ‘‘ນ ຄີວາ’’ຕິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕມຫາອຏ຺ຐກຖາວາທເມວ ປຕິຏ຺ຐາເປຕິ, ປຈ຺ຉາ ທສ຺ສິເຕນ ກຸຣຸນ຺ທິວາເທນປິ ມຫາອຏ຺ຐກຖາວາໂທວ ສມຕ຺ຖິໂຕ. ອຕ຺ຕໂນ ຠຓ຺ຑນ຺ຕິ ເຕລາກິຣຓໂຕ ປຸເຣຕຣເມວ ອຕ຺ຕໂນ ກຸມ຺ຠິຍໍ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ຐປິຕໍ ປີຕເຕລໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິກ຺ຂາຣໍ. ສມ຺ໂມຫຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອາປຕ຺ຕິວິນິຈ຺ຉຍວເສນ ສມ຺ໂມຫຏ຺ຐານໍ.

ພຫິຄຕໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເຕລສ຺ສ ອຏ຺ຐານຠາວໂຕ ອໂຘມຸຂຠາວໂຕ ຈ ພຫິຄຕໍ ນາມ ໂຫຕິ. ອນ຺ໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຉິທ຺ເທ ກຣິຍມາເນ ເຕລສ຺ສ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຄຕຄຕຏ຺ຐານໍ ຠາຊນສງ຺ຂ຺ຍເມວ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ພາຫິຣນ຺ຕໂຕ ປາທຄ຺ຆນເກ ຄຬິເຕ ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ. ຍຖາ ຕຖາ ວາ ກຕສ຺ສາຕິ ພາຫິຣນ຺ຕໂຕ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໂຕ ວາ ປຏ຺ຐາຍ ກຕສ຺ສ. ມຊ຺ເຌ ຐເປຕ຺ວາ ກຕຉິທ຺ເທຕິ ມຊ຺ເຌ ໂຖກໍ ກປາລໍ ຐເປຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ຕໍ ຉິນ຺ທນ຺ເຕນ ກຕຉິທ຺ເທ. ‘‘ມຣິຍາທຈ຺ເຉທເນ ອນ຺ໂຕ ຐຕ຺ວາ ພຫິມຸໂຂ ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ ພຫິ ອນ຺ເຕນ ກາເຣຕພ຺ໂພ, ພຫິ ຐຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕມຸໂຂ ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ ອນ຺ໂຕ ອນ຺ເຕນ ກາເຣຕພ຺ໂພ, ອນ຺ໂຕ ຈ ພຫິ ຈ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ມຊ຺ເຌ ຐເປຕ຺ວາ ຕໍ ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ ມຊ຺ເຌນ ກາເຣຕພ຺ໂພ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໐໘) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ຕຬາກສ຺ສ ຈ ມຣິຍາທເຠເທນ ສເມຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທເມຕ຺ຖ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອນ຺ໂຕ ຈ ພຫິ ຈ ປຏ຺ຐາຍ ກຕຉິທ຺ເທ ມຊ຺ເຌນ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ອນ຺ໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ກເຕ ປນ ພາຫິຣນ຺ເຕນ, ພຫິ ປຏ຺ຐາຍ ກເຕ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣນ ກາເຣຕພ຺ໂພຕິ ອຍໍ ຕິປ຺ປກາໂຣປິ ເອຕ຺ຖ ເວມຏ຺ຐຉິທ຺ເທ ຍຸຕ຺ໂຕ. ອຸທເກ ກຕປໂຍຄສ຺ສ ອຠາວໂຕ ‘‘ຐານາຈາວນປໂຍຄສ຺ສ ອຠາວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ຕາວ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຕ຺ຖິນ຺ນສ຺ສ ຂາທນໍ ອິຕຣສ຺ສ ປານຎ຺ຈ ສປ຺ປິອາທີນໍ ປຣິໂຠໂຄຕິ ອາຫ – ‘‘ອຂາທິຕພ຺ພໍ ວາ ອປາຕພ຺ພໍ ວາ ກໂຣຕີ’’ຕິ. ກຖໍ ປນ ຕຖາ ກໂຣຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຸຈ຺ຈາຣໍ ວາ ປສ຺ສາວໍ ວາ’’ຕິອາທິ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ທຸກ຺ກຏໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຐານາຈາວນສ຺ສ ນຕ຺ຖິຕາຍ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ. ປຸຣິມທ຺ວຍນ຺ຕິ ເຠທນໍ ຉຑ຺ຑນຎ຺ຈ. ກສ຺ມາ ນ ສເມຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຕຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ. ກຸມ຺ຠິຊຊ຺ຊຣກຣເຓນາຕິ ປຸຓ຺ຓກຸມ຺ຠິຍາ ຊຊ຺ຊຣກຣເຓນ. ມາຕິກາອຸຊອຸກຣເຓນາຕິ ອຸທກປຸຓ຺ຓາຍ ມາຕິກາຍ ອຸຊຸກຣເຓນ. ເອກລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ເຠທນໍ ກຸມ຺ຠິຊຊ຺ຊຣກຣເຓນ ຉຑ຺ຑນໍ ມາຕິກາຍ ອຸຊຸກຣເຓນ ສທ຺ຘິໍ ເອກສຠາວໍ ຐານາຈາວນປໂຍຄສພ຺ຠາວໂຕ. ປຈ຺ຉິມໍ ປນ ທ຺ວຍນ຺ຕິ ຌາປນໍ ອປຣິໂຠຄກຣຓຎ຺ຈ.

ເອຕ຺ຖ ເອວໍ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ວທນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ເຕ ເອເກ ອາຈຣິຍາ ເອວໍ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ວທນ຺ຕິ. ປຈ຺ຉິມທ຺ວຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸຣິມທ຺ວເຍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕານຸສາເຣນ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈິ ອວຕ຺ວາ ປຈ຺ຉິມທ຺ວຍໍ ສນ຺ຘາຍ ຐານາຈາວນສ຺ສ ນຕ຺ຖິຕາຍ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວາ ປຣສ຺ສ ວາ ກາຕຸກາມຕາວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ. ວິນາເສຕຸກາມຕາຍາຕິ ຫຕ຺ຖປາທາທິໍ ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ ວິຍ ເກວລໍ ວິນາເສຕຸກາມຕາຍ. ປຸຣິມທ຺ວເຍ ກິໍ ໂຫຕິ, ກິໍ ອຘິປ຺ປາເຍນ ນ ກິຎ຺ຈິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ປຸຣິມທ຺ວເຍ ປນ…ເປ… ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຠິນ຺ທນ຺ຕສ຺ສ ວາ ຉຑ຺ເຑນ຺ຕສ຺ສ ວາຕິ ມຸຄ຺ຄເຣນ ໂປເຖຕ຺ວາ ຠິນ຺ທນ຺ຕສ຺ສ ອຸທກໍ ວາ ວາລິກໍ ວາ ອາກິຣິຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣາເປນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຈຕິ ປາຬິຍໍ ປຸຣິມປທທ຺ວເຍປິ ທຸກ຺ກຏສ຺ເສວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ປຸຣິມທ຺ວເຍ…ເປ… ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ອິທໍ ອຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຍທິ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນາຕິ ອຍຸຕ຺ຕຠາວປ຺ປສງ຺ຄໍ ນິເສເຘຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ກາຣຓມາຫ ‘‘ອຎ຺ຎຖາ ຄເຫຕພ຺ພຕ຺ຖໂຕ’’ຕິ. ກຖໍ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ປາຬິຍໍ ຫີ’’ຕິອາທິ. ນາເສຕຸກາມຕາປກ຺ເຂ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອວິຣຸຊ຺ຌນໂຕ ‘‘ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕປກ຺ເຂ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ເອວໍ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ສພ຺ພສ຺ສປິ ເອກສ຺ເສວ ວຈນຕ຺ຕາ ‘‘ເອວເມເກ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ນິຄມນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອິທານິ ຍຖາວຸຕ຺ຕວເສນ ປາຬິຍາ ອຕ຺ເຖ ຄຍ຺ຫມາເນ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຈ຺ຉິມທ຺ວຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຈເນ ວິເສສາຠາວໂຕ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ເຕສຸ ຈຕູສຸ ປເທສຸ ‘‘ຉຑ຺ເຑຕິ ວາ ອປຣິໂຠຄໍ ວາ ກໂຣຕີ’’ຕິ ອິເມສໍ ປທານໍ ວິເສສາຠາວປ຺ປສງ຺ຄໂຕ ຈ ສຍໍ ອຎ຺ຎຖາ ປາຬິໍ ອຏ຺ຐກຖຎ຺ຈ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ ‘‘ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ສາໂຣ’’ຕິອາທິມາຫ. ວິນີຕວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ‘‘ສງ຺ຆສ຺ສ ປຸຎ຺ຊກິຕໍ ຕິຓໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ໂຕ ຌາເປສີ’’ສິ (ປາຣາ. ໑໕໖) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິນີຕວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ຕິຓຊ຺ຌາປໂກ ວິຍາຕິ ອິມິນາວ ຐານາ ອຈາເວຕຸກາໂມວາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຐານາ ອຈາເວຕຸກາໂມຕິ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕເມວ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຉຑ຺ເຑຕຸກາໂມເຍວາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນາຕິ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ອິທຎ຺ຫິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕປກ຺ຂໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ນາເສຕຸກາມຕາປກ຺ຂສ຺ສ ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ນາເສຕຸກາມຕາປກ຺ເຂ ປນາ’’ຕິອາທິ. ອິຕຣຖາປິ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕາຠາວາ ຐານາ ຈາເວຕຸກາມສ຺ສປິ ທຸກ຺ກຏໍ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ຠູມຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອາກາສຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ

໙໖. ອາກາສຏ຺ຐກຖາຍໍ ມຸຂຕຸຓ຺ຑເກນາຕິ ມຸຂຄ຺ເຄນ. ກລາປຄ຺ເຄນາຕິ ປິຎ຺ຉກລາປສ຺ສ ອຄ຺ເຄນ. ປສາເຣຕີຕິ ຄຫຓຕ຺ຖໍ ປສາເຣຕິ. ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວາຕິ ເລຑ຺ຑຸອາທີຫິ ປຫຣິຕ຺ວາ ນຍນວເສນ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວາ. ອາກາສຏ຺ຐວິນິຈ຺ຉເຍ ວຸຈ຺ຈມາເນປິ ຕປ຺ປສງ຺ເຄນ ອາກາສຏ຺ຐສ຺ສ ເວຫາສຏ຺ຐາທິຠາວມຸປຄເຕປິ ອສມ຺ໂມຫຕ຺ຖໍ ‘‘ຍສ຺ມິໍ ອງ຺ເຄ ນິລີຍຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນ຺ໂຕວຕ຺ຖຸມ຺ຫີຕິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕວຕ຺ຖຸສ຺ສ ອນ຺ໂຕ. ອນ຺ໂຕຄາເມຕິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ອນ຺ໂຕ. ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ເຕ ປນ ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ, ຄາເມ ວາ ຐິຕຏ຺ຐານເມວ ຐານໍ. ອຏວິມຸຂໍ ກໂຣຕີຕິ ອຣຎ຺ຎາຠິມຸຂໍ ກໂຣຕິ. ຣກ຺ຂຕີຕິ ເຕນ ປໂຍເຄນ ຕສ຺ສ ອິຈ຺ຉິຕຏ຺ຐານໍ ອຄຕຕ຺ຕາ ຣກ຺ຂຕິ. ຠູມິຍາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ທຸຕິຍປທວາເຣ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄາມໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສາຕິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕຄາມໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ. ກປິຎ຺ຊໂຣ ນາມ ເອກາ ປກ຺ຂິຊາຕິ.

ອາກາສຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ເວຫາສຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ

໙໗. ເວຫາສຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ຈີວຣວໍເສ ຐປິຕສ຺ສ ຈີວຣສ຺ສ ອາກຑ຺ຒເນ ຍຖາວຸຕ຺ຕປ຺ປເທສາຕິກ຺ກໂມ ເອກທ຺ວງ຺ຄຸລມຕ຺ຕາກຑ຺ຒເນນ ສິຍາຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອກທ຺ວງ຺ຄຸລມຕ຺ຕາກຑ຺ຒເນເນວ ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ. ອິທຎ຺ຈ ຕາທິສໍ ນາຕິມຫນ຺ຕໍ ຈີວຣວໍສທຓ຺ຑກໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ມຫນ຺ເຕ ປນ ຕໂຕ ອຘິກມຕ຺ຕາກຑ຺ຒເນເນວ ສິຍາ. ຣຊ຺ຊຸເກນ ພນ຺ຘິຕ຺ວາຕິ ເອກາຍ ຣຊ຺ຊຸໂກຏິຍາ ຈີວຣໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ອປຣາຍ ໂກຏິຍາ ຈີວຣວໍສໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຐປິຕຈີວຣໍ. ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ອຏ຺ຐຕ຺ວາ ປຕນກສຠາວຕ຺ຕາ ‘‘ມຸຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອກເມກສ຺ສ ຜຸຏ຺ໂຐກາສມຕ຺ເຕ ອຕິກ຺ກນ຺ເຕ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ຠິຕ຺ຕິໍ ອຜຸສາເປຕ຺ວາ ຐປິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠິຕ຺ຕິໍ ນິສ຺ສາຍ ຐປິຕນ຺ຕິ ປຏິປາຏິຍາ ຐປິເຕສຸ ນາຄທນ຺ຕາທີສຸເຍວ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ຠິຕ຺ຕິໍ ຜຸສາເປຕ຺ວາ ຐປິຕໍ. ປຓ຺ຓນ຺ຕຣໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ຐປິຕາຕິ ອຎ຺ເຎຫິ ຐປິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເວຫາສຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຸທກຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ

໙໘. ອຸທກຏ຺ຐກຖາຍໍ ສນ຺ທມານອຸທເກ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ນ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອສນ຺ທນເກ ອຸທເກ’’ຕິ. ອນາປຕ຺ຕີຕິ ຫຕ຺ຖວາຣປທວາເຣສຸ ທຸກ຺ກຏາປຕ຺ຕິຍາ ອຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຑ຺ຒຕີຕິ ເຫຏ຺ຐໂຕ ໂອສາເຣຕິ. ອຸປ຺ປລາທີສູຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ປທຸມປຸຓ຺ຑຣີກາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຣຕ຺ຕໍ ປທຸມໍ, ເສຕໍ ປຸຓ຺ຑຣີກໍ. ເສຕໍ ວາ ປທຸມໍ, ຣຕ຺ຕໍ ປຸຓ຺ຑຣີກໍ. ອຖ ວາ ຣຕ຺ຕໍ ວາ ໂຫຕຸ ເສຕໍ ວາ ສຕປຕ຺ຕໍ ປທຸມໍ, ອູນສຕປຕ຺ຕໍ ປຸຓ຺ຑຣີກໍ. ວຕ຺ຖຸ ປູຣຕີຕິ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸ ປໂຫຕິ. ຕສ຺ມິໍ ຉິນ຺ນມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ອຸທກໂຕ ອຈ຺ຈຸຄ຺ຄຕສ຺ສ ອຸທກວິນິມຸຕ຺ຕຏ຺ຐານໂຕ ເຉທນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍໍ ວຕ຺ຖຸໍ ປູເຣຕີຕິ ຍໍ ປຸປ຺ຜໍ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸໍ ປູເຣຕິ. ທສຫິ ປຸປ຺ເຜຫິ ກຕກລາໂປ ຫຕ຺ຖໂກ, ມຫນ຺ຕໍ ກລາປໍ ກຕ຺ວາ ພທ຺ຘໍ ຠາຣພທ຺ຘໍ. ຣຊ຺ຊຸເກສຸ ຕິຓານິ ສນ຺ຖຣິຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ທ຺ເວ ຣຊ຺ຊຸການິ ອຸທກປິຏ຺ເຐ ຐເປຕ຺ວາ ເຕສໍ ອຸປຣິ ຕິຣິຍໂຕ ຕິຓານິ ສນ຺ຖຣິຕ຺ວາ ເຕສໍ ອຸປຣິ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ວາ ອພນ຺ຘິຕ຺ວາ ວາ ຕິຣິຍໂຕເຍວ ປຸປ຺ຜານິ ຐເປຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐໂຕ ຄຕານິ ທ຺ເວ ຣຊ຺ຊຸການິ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຸປ຺ຜມຕ຺ຖເກ ຐເປນ຺ຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ຍຖາຐິຕຏ຺ຐານໂຕ ຈາເວຕີຕິ ປາຣິມນ຺ເຕນ ຜຸຏ຺ໂຐກາສໍ, ໂອຣິມນ຺ເຕນ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕໍ ຈາເວຕິ. ສກລມຸທກນ຺ຕິ ທຓ຺ເຑນ ຜຸຏ຺ໂຐກາສຄຕໍ ສກລມຸທກໍ. ນ ອຸທກໍ ຐານນ຺ຕິ ອຕ຺ຕນາ ກຕຏ຺ຐານສ຺ສ ອຏ຺ຐານຕ຺ຕາ. ອິທໍ ອຸຠຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ພນ຺ຘນໍ ອໂມເຈຕ຺ວາ…ເປ… ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ ອິທເມເວກໍ, ‘‘ປຐມໍ ພນ຺ຘນໍ…ເປ… ຐານປຣິຈ຺ເຉໂທ’’ຕິ ອິທໍ ທຸຕິຍໍ. ປທຸມິນິຍນ຺ຕິ ປທຸມຄຈ຺ເຉ. ອຸປ຺ປາຏິຕາຍາຕິ ປເຣຫິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ອຸປ຺ປາຏິຕາຍ.

ພຫິ ຐປິເຕຕິ ອຸທກໂຕ ພຫິ ຐປິເຕ. ຫຕ຺ຖກວເສນ ຂຸທ຺ທກໍ ກຕ຺ວາ

ພທ຺ຘໍ ກລາປພທ຺ຘໍ. ມຸຬາລນ຺ຕິ ກນ຺ທໍ. ປຕ຺ຕໍ ວາ ປຸປ຺ຜໍ ວາຕິ ອິທໍ ກທ຺ທມສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ປວິສິຕ຺ວາ ຐິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສກລມຸທກນ຺ຕິ ວາປິອາທີສຸ ປຣິຍາປນ຺ນໍ ສກລມຸທກໍ. ນິທ຺ຘມນຕຸມ຺ພນ຺ຕິ ວາປິຍາ ອຸທກສ຺ສ ນິກ຺ຂມນມຄ຺ຄໍ. ອຸທກວາຫກນ຺ຕິ ມຫາມາຕິກໍ. ນ ອວຫາໂຣຕິ ອິທໍ ປຸພ຺ພສທິສໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ກສ຺ມາ…ເປ… ເອວຣູປາ ຫິ ຕຕ຺ຖ ກຕິກາ’’ຕິ. ອວຫາໂຣ ນຕ຺ຖີຕິ ສພ຺ພສາຘາຣເຓ ອປຣິຄ຺ຄຫຏ຺ຐາເນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ມາຕິກໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາຕິ ຂຸທ຺ທກມາຕິກໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ. ມຣິຕ຺ວາ…ເປ… ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ມຕມຈ຺ຉານໍເຍວ ເຕສໍ ສນ຺ຕກຕ຺ຕາ ອມເຕ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ນຕ຺ຖິ ອວຫາໂຣ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ອຸທກຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນາວຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ

໙໙. ນາວຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ຍາ ພນ຺ຘນາ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ຐານາ ນ ຈວຕີຕິ ອິມິນາ ຈຓ຺ຑໂສເຕ ພທ຺ຘນາວໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ຕາວ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ‘‘ພນ຺ຘນໍ ໂມເຈຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ເອວໍ ໂມເຈນ຺ຕສ຺ສ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ທຸກ຺ກຏໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍມ຺ປິ ປາຣາຊິກມ຺ປິ ໂຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ປຐມໍ ຐານາ ອຈາເວຕ຺ວາ ມຸຕ຺ເຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ປຐມໍ ຐານາ ຈາເວຕ຺ວາ ມຸຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

‘‘ປາເສ ພທ຺ຘສູກໂຣ ວິຍາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຍຸຕ຺ຕິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕາ ເອວາ’’ຕິ. ວິປ຺ປນຏ຺ຐາ ນາວາຕິ ວິສມວາຕາທີຫິ ວິນາສໍ ປຕ຺ວາ ອຸທເກ ນິມຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐາ ຠູມິຕລໍ ອປ຺ປຕ຺ວາ ມຊ຺ເຌ ຐິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ເຕເນວ ‘‘ອໂຘ ວາ ໂອປິລາເປນ຺ຕສ຺ສ…ເປ… ນາວາຕເລນ ຜຸຏ຺ໂຐກາສໍ ມຸຂວຏ຺ຏິໍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂອປິລາເປນ຺ຕສ຺ສາຕິ ໂອສີທາເປນ຺ຕສ຺ສ. ອຕິກ຺ກນ຺ຕມຕ຺ເຕຕິ ຜຸຏ຺ໂຐກາສໍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມຕ຺ເຕ. ເອເສວ ນໂຍຕິ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ນາວາກຑ຺ຒນໂຍຄ຺ຄມຫາໂຍຕ຺ຕຕາຍ ໂຍຕ຺ຕໂກຏິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສກລມ຺ປິ ‘‘ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອສຕິປິ ວາເຕ ຍຖາ ວາຕໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕຖາ ຐປິຕຕ຺ຕາ ‘‘ວາຕໍ ຄຓ຺ຫາເປຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ພລວາ ຈ ວາໂຕ ອາຄມ຺ມາຕິ ອິມິນາ ອສຕິ ວາເຕ ອຍໍ ປໂຍໂຄ ກໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕເນວ ‘‘ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ນຕ຺ຖິ ອວຫາໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຕິ ປນ ວາເຕ ກໂຕ ປໂຍໂຄ ຐານາຈາວນປໂຍໂຄເຍວາຕິ ມາຕິກາອຸຊຸກຣເຓ ວິຍ ອຕ຺ເຖວ ອວຫາໂຣຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຐານາຈາວນປໂຍໂຄ ນ ໂຫຕີຕິ ສຸກ຺ຂມາຕິກາອຸຊຸກຣເຓ ວິຍ ອສຕິ ວາເຕ ກຕປໂຍຄຕ຺ຕາ. ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ ປນ ໂຫຕີຕິ ນາວາສາມິກສ຺ສ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ ໂຫຕິ.

ນາວຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຍານຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໐໐. ຍານຏ຺ຐກຖາຍໍ ທຸກຍຸຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ທ຺ວີຫິ ໂຄເຓຫິ ຍຸຕ຺ຕສ຺ສ. ອຍຸຕ຺ຕກນ຺ຕິ ໂຄເຓຫິ ອຍຸຕ຺ຕໍ. ກປ຺ປກຕາຕິ ຍຖາ ທ຺ວີຫິ ຠາເຄຫິ ເຫຏ຺ຐາ ປຕິຏ຺ຐາຕິ, ເອວໍ ກຕາ. ຕີຓິ ວາ ຈຕ຺ຕາຣິ ວາ ຐານານີຕິ ອກປ຺ປກຕາຍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠນິຍາ ວເສນ ຕີຓິ ຐານານິ, ກປ຺ປກຕາຍ ວເສນ ຈຕ຺ຕາຣິ ຐານານີຕິ. ຕຖາ ປຖວິຍໍ ຐປິຕສ຺ສ ຕີຓິ ຐານານີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕນ຺ຕິ ຜລກສ຺ສ ວາ ທາຣຸກສ຺ສ ວາ ອຸປຣິ ຐປິຕໍ ປຖວິຍໍ ຐປິຕຎ຺ຈ. ທ຺ວີຫິ ອກ຺ຂສີເສຫີຕິ ທ຺ວີຫິ ອກ຺ຂໂກຏີຫິ. ທາຣູນໍ ອຸປຣິ ຐປິຕສ຺ສາຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ທາຣູນໍ ອຸປຣິ ທ຺ວີຫິ ອກ຺ຂໂກຏີຫິ ໂອລມ຺ເພຕ຺ວາ ສກຏສາລາຍໍ ຐປິຕສ຺ສ. ເຫຏ຺ຐິມຕລສ຺ສາຕິ ສກຏພາຫາຍ ຠູມິໍ ຜຸສິຕ຺ວາ ຐິຕສ຺ສ ເຫຏ຺ຐິມຠາຄສ຺ສ. ເສສໍ ນາວາຍໍ ວຸຕ຺ຕສທິສນ຺ຕິ ອິມິນາ ‘‘ຍທິ ປນ ຕໍ ເອວໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ປກຕິຄມນໍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ທິສາຠາຄໍ ເນຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ສຍເມວ ຍໍ ກຎ຺ຈິ ຄາມໍ ສມ຺ປຕ຺ຕໍ ຐານາ ອຈາເວນ຺ໂຕວ ວິກ຺ກິຓິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ເນວຕ຺ຖິ ອວຫາໂຣ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ ປນ ໂຫຕີ’’ຕິ ອິມໍ ນຍໍ ອຕິທິສ຺ສຕິ.

ຍານຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຠາຣຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໐໑. ຠາຣຏ຺ຐກຖາຍໍ ປຸຣິມຄເລ ຄລວາຏໂກຕິ ປຸຣິມຄເລ ອຸປຣິມຄລວາຏໂກ. ອຸຣປຣິຈ຺ເຉທມຊ຺ເຌຕິ ອຸຣປຣິຍນ຺ຕສ຺ສ ມຊ຺ເຌ. ອນາຓຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ‘‘ອສຸກຏ຺ຐານໍ ເນຫີ’’ຕິ ອນາຓຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ໂຍ ຈາຍໍ ສີສຠາເຣ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ໂຍ ຈາຍໍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ສີສຠາເຣ ວຸຕ຺ໂຕ. ສີສາທີຫິ ວາ ຄຫິໂຕ ໂຫຕູຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕາທິສນ຺ຕິ ຕປ຺ປຏິຈ຺ຉາທນສມຕ຺ຖໍ.

ຠາຣຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອາຣາມຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໐໒. ອາຣາມຏ຺ຐກຖາຍໍ ພນ຺ຘນນ຺ຕິ ປຸປ຺ຜານໍ ວຓ຺ເຏ ປຕິຏ຺ຐິຕຏ຺ຐານໍ. ອຠິຍຸຎ຺ຊຕີຕິ ໂຈເທຕິ ອຑ຺ຑໍ ກໂຣຕິ. ອທິນ຺ນາທານສ຺ສ ປໂຍຄຕ຺ຕາຕິ ສຫປໂຍຄມາຫ ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິເຍວ ກຕປໂຍຄຕ຺ຕາ. ສຫປໂຍຄວເສນ ເຫຕໍ ທຸກ຺ກຏໍ. ວິນິຈ຺ຉຍປ຺ປສຸຕນ຺ຕິ ວິນິຈ຺ຉເຍ ນິຍຸຕ຺ຕໍ. ກກ຺ຂໂຬຕິ ທາຣຸໂຓ. ຘຸຣໍ ນິກ຺ຂິປຕີຕິ ອຸສ຺ສາຫໍ ຐເປຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກກຣເຓ ນິຣຸສ຺ສາໂຫ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກູຏຑ຺ຑກາຣໂກປິ ສເຈ ຘຸຣໍ ນ ນິກ຺ຂິປຕິ, ນຕ຺ຖິ ອວຫາໂຣຕິ ອາຫ ‘‘ສເຈ ສຍມ຺ປິ ກຕຘຸຣນິກ຺ເຂໂປ ໂຫຕີ’’ຕິ. ສຍມ຺ປີຕິ ອຠິຍຸຎ຺ຊໂກປິ. ກຕຘຸຣນິກ຺ເຂໂປຕິ ‘‘ນ ທານິ ນໍ ອິມສ຺ສ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອວໍ ຕສ຺ສ ທາເນ ກຕຘຸຣນິກ຺ເຂໂປ. ກິງ຺ກາຣປ຺ປຏິສ຺ສາວິຠາເວຕິ ‘‘ກິໍ ກໂຣມິ ກິໍ ກໂຣມີ’’ຕິ ເອວໍ ກິງ຺ກາຣເມວ ປຏິສ຺ສຸຓນ຺ໂຕ ວິຈຣຕີຕິ ກິງ຺ກາຣປຏິສ຺ສາວີ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ກິງ຺ກາຣປຏິສ຺ສາວິຠາໂວ, ຕສ຺ມິໍ, ອຕ຺ຕໂນ ວສວຕ຺ຕິຠາເວຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອຸກ຺ໂກຈໍ ທຕ຺ວາຕິ ລຎ຺ຊໍ ທຕ຺ວາ. ກູຏວິນິຈ຺ຉຍິການນ຺ຕິ ກູຏວິນິຈ຺ຉເຍ ນິຍຸຕ຺ຕານໍ ວິນຍຘຣານໍ. ‘‘ຄຓ຺ຫາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ອສາມິກສ຺ສ ສາມິໂກ ອຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປຣິຍາເຍນ ວຸຕ຺ເຕປິ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕກຠາວໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕວຈນຕ຺ຕາ ກູຏວິນິຈ຺ຉຍໍ ກໂຣນ຺ຕານໍ ກູຏສກ຺ຂີນຎ຺ຈ ປາຣາຊິກເມວ. ອສຕິປິ ເຈຕ຺ຖ ຐານາຈາວເນ ອຸຠິນ຺ນໍ ຘຸຣນິກ຺ເຂໂປເຍວ ຐານາຈາວນຏ຺ຐາເນ ຕິຏ຺ຐຕິ. ອິມສ຺ມິໍ ຘຸຣນິກ຺ເຂເປ ປາຣາຊິເກ ສາມິກສ຺ສ ວິມຕຸປ຺ປາທນປໂຍເຄ ກເຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ຕສ຺ເສວ ຘຸຣນິກ຺ເຂປປໂຍເຄ ນິປ຺ຜາທິເຕ ປາຣາຊິກໍ. ສຍໍ ປຣາຊຍໍ ປາປຸຓາຕີຕິ ກູຏຑ຺ຑກາຣໂກ ປຣາຊຍໍ ປາປຸຓາຕິ.

ອາຣາມຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ວິຫາຣຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໐໓. ວິຫາຣຏ຺ຐກຖາຍໍ ວິຫາໂຣປິ ປຣິເວຓມ຺ປິ ອາວາໂສປິ ວິຫາໂຣຕ຺ເວວ ສງ຺ຂໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວິຫາຣໍ ວາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ວິຫາຣນ຺ຕິ ມຫາວິຫາຣໍ. ປຣິເວຓນ຺ຕິ ມຫາວິຫາຣສ຺ສ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ປາກາຣປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຏ຺ຐານໍ. ອາວາສນ຺ຕິ ເອກໍ ອາວສຖໍ. ອຠິໂຍເຄ ກເຕປິ ອວຫາຣສ຺ສ ອສິຊ຺ຌນໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຠິໂຍໂຄ ນ ຣຸຫຕີ’’ຕິ. ຄຓສນ຺ຕເກ ປນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນສາມິກຕ຺ຕາ ສກ຺ກາ ຘຸຣໍ ນິກ຺ຂິປາເປຕຸນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ທີຆຠາຓກາທິເຠທສ຺ສ ປນ ຄຓສ຺ສາ’’ຕິ. ອິຘາປິ ສເຈ ເອໂກປິ ຘຸຣໍ ນ ນິກ຺ຂິປຕິ, ຣກ຺ຂຕິເຍວ. ສພ຺ເພສໍ ຘຸຣນິກ຺ເຂເປເນວ ຫິ ປາຣາຊິກໍ.

ວິຫາຣຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ເຂຕ຺ຕຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໐໔. ເຂຕ຺ຕຏ຺ຐກຖາຍໍ ສຕ຺ຕ ຘຎ຺ຎານີຕິ ສາລິວີຫິຍວກງ຺ຄຸກຸທ຺ຣູສວຣກໂຄຘຸມານໍ ວເສນ ສຕ຺ຕ ຘຎ຺ຎານິ. ນິຣຸມ຺ຠິຕ຺ວາ ວາຕິອາທີສຸ ‘‘ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ນິຣຸມ຺ຠິຕ຺ວາ ຄຫຓໍ ນາມ ວີຫິສີສໍ ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຍຖາຐິຕເມວ ຫຕ຺ເຖນ ຄເຫຕ຺ວາ ອາກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ພີຊມຕ຺ຕສ຺ເສວ ຄຫຓໍ. ເອກເມກນ຺ຕິ ເອກເມກໍ ວີຫິສີສໍ. ອຸປ຺ປາເຏຕ຺ວາ ວາຕິ ມຸຄ຺ຄມາສາທີນິ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ວາ. ຍສ຺ມິໍ ພີເຊ ວາຕິອາທິ ນິຣຸມ຺ຠິຕ຺ວາ ຄຫຓາທີສຸ ຍຖາກ຺ກມໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ສາລິສີສາທີນິ ນິຣຸມ຺ຠິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ຍສ຺ມິໍ ພີເຊ ວຕ຺ຖຸ ປູຣຕິ, ເອກເມກໍ ຫຕ຺ເຖເນວ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ຍສ຺ມິໍ ສີເສ ວຕ຺ຖຸ ປູຣຕິ, ອສິເຕນ ລາຍິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ຍສ຺ສໍ ມຸຏ຺ຐິຍໍ ວຕ຺ຖຸ ປູຣຕິ, ພຫູນິ ເອກໂຕ ອຸປ຺ປາເຏຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ຍສ຺ມິໍ ມຸຄ຺ຄມາສາທິຜເລ ວຕ຺ຖຸ ປູຣຕີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ຍຖາກ຺ກໂມ ເວທິຕພ຺ໂພ. ‘‘ຕສ຺ມິໍ ພນ຺ຘນາ ໂມຈິຕມຕ຺ເຕ’’ຕິ ວຈນໂຕ ຕສ຺ມິໍ ພີຊາທິມ຺ຫິ ພນ຺ຘນາ ໂມຈິເຕ ສຕິ ຕໂຕ ອນປນີເຕປິ ປາຣາຊິກເມວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຈ຺ຉິຊ຺ຊມາໂນຕິ ອຈ຺ຉິນ຺ໂນ ຫຸຕ຺ວາ ຐິໂຕ. ຊຏິຕານີຕິ ຉິນ຺ທິຕານິ ອຈ຺ຉິນ຺ເນຫິ ສທ຺ຘິໍ ຊຏິຕານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຠຸສນ຺ຕິ ປລາລສຫິຕໍ. ອຠຸສນ຺ຕິ ປລາລຣຫິຕໍ.

ຂີເລນາຕິ ຂາຓຸເກນ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຂີລສງ຺ກມນາທີສຸ ອຸຠຍໍ ສມ຺ຠວຕິ ສຫປໂຍໂຄ ຘຸຣນິກ຺ເຂໂປ ຈ. ຍທາ ຫິ ປຣສ຺ສ ເຂຕ຺ຕາທີສຸ ເອກເທສໍ ຂີລສງ຺ກມນາທິວເສນ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ກໂຣຕິ, ຕທາ ສຕິປິ ປຐມຕຣໍ ສາມິການໍ ຘຸຣນິກ຺ເຂເປ ຂີລສງ຺ກມນາທິສຫປໂຍຄໍ ວິນາ ນ ໂຫຕີຕິ ສຫປໂຍເຄເນວ ປາຣາຊິກໍ. ເຕເນວ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ທຸຕິຍປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຐານາຈາວນວເສນ ຂີລາທີນິ ສງ຺ກາເມຕ຺ວາ ເຂຕ຺ຕາທິຄ຺ຄຫຓວເສນ ຈ ສຫປໂຍໂຄ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ຍທາ ປນ ອສຕິ ຘຸຣນິກ຺ເຂເປ ຂີລສງ຺ກມນາທິມຕ຺ຕໍ ກຕໍ, ຕທາ ວິນາ ຘຸຣນິກ຺ເຂເປນ ນ ໂຫຕີຕິ ຘຸຣນິກ຺ເຂເປເນວ ປາຣາຊິກໍ. ເຕເນເວຕ຺ຖ ‘‘ຕຎ຺ຈ ໂຂ ສາມິການໍ ຘຸຣນິກ຺ເຂເປນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ຣຊ຺ຊຸສງ຺ກມນາທີສຸປິ ອຕິທິສຕິ.

ຍຏ຺ຐິນ຺ຕິ ມານທຓ຺ຑໍ. ເອກສ຺ມິໍ ອນາຄເຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ຕສ຺ມິໍ ອາຄເຕ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສເຈ ທາຣູນິ ນິຂຓິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຕເກເນວ ຄຓ຺ຫິຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ອວສາເນ ທາຣຸມ຺ຫິ ປາຣາຊິກໍ. ສເຈ ຕຕ຺ຖ ສາຂາໂຍປິ ກຕ຺ວາ ຄເຫຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ອວສານສາຂາຍ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຕເກນ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕຕິ ທາຣູນິ ນິຂຓິຕ຺ວາ ວຕິໍ ກາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ. ເຂຕ຺ຕມຣິຍາທນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ເກທາຣປາຬິ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິຕ຺ຖຕໍ ກໂຣຕີຕິ ປຸພ຺ເພ ວິຊ຺ຊມານເມວ ມຣິຍາທໍ ວິຕ຺ຖິຓ຺ຓໍ ກໂຣຕິ. ອກຕໍ ວາ ປນ ປຕິຏ຺ຐເປຕີຕິ ປຸພ຺ເພ ອກຕໍ ວາ ມຣິຍາທໍ ຐເປຕິ.

ເຂຕ຺ຕຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ວຕ຺ຖຸຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໐໕. ວຕ຺ຖຸຏ຺ຐກຖາຍໍ ຕິຓ຺ຓໍ ປາກາຣານນ຺ຕິ ອິຏ຺ຐກສິລາທາຣູນໍ ວເສນ ຕິຓ຺ຓໍ ປາກາຣານໍ. ເອເຕເນວ ນເຍນາຕິ ອິມິນາ ‘‘ເກວລໍ ຠູມິໍ ໂສເຘຕ຺ວາ…ເປ… ອປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ນິທສ຺ເສຕິ.

ຄາມຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໐໖. ຄາມຏ຺ຐກຖາຍໍ ຄາໂມ ນາມາຕິ ປາຬິຍໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ ສພ຺ພໂສ ຄາມລກ຺ຂຓສ຺ສ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ.

ອຣຎ຺ຎຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໐໗. ອຣຎ຺ຎຏ຺ຐກຖາຍໍ ອຣຎ຺ຎໍ ນາມາຕິ ອິທໍ ປນ ນ ເກວລໍ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕອຣຎ຺ຎລກ຺ຂຓປ຺ປຕ຺ຕິມຕ຺ເຕນ ອຣຎ຺ຎໍ ອິຘາຘິປ຺ເປຕໍ, ກິນ຺ຕຸ ຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຣຎ຺ຎລກ຺ຂເຓນ ອຣຎ຺ຎໍ ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕຎ຺ຈ ໂຫຕິ, ຕໍ ອຣຎ຺ຎໍ ອິຘາຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນາຕິ ປຸນ ອຣຎ຺ຎວຈເນນ. ນ ປຣິຄ຺ຄຫິຕຠາໂວ ອຣຎ຺ຎສ຺ສ ລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ຍທິ ຫິ ປຣິຄ຺ຄຫິຕຠາໂວ ອຣຎ຺ຎລກ຺ຂຓໍ ສິຍາ, ‘‘ອຣຎ຺ຎໍ ນາມ ຍໍ ມນຸສ຺ສານໍ ປຣິຄ຺ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວເທຍ຺ຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍນ຺ຕິ ອິມິນາ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂຓເມວ ອຣຎ຺ຎໍ ປຣາມຏ຺ຐນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຍໍ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ອຣຎ຺ຎລກ຺ຂເຓນ ອຣຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ.

ວິນິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາຕິ ອຸຊຸກເມວ ວິນິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ. ປຓ຺ຓໍ ວາຕິ ຕາລປຓ຺ຓາທິ ປຓ຺ຓໍ ວາ. ອທ຺ຘຄໂຕປີຕິ ຈິຣກາລໍ ຕຕ຺ເຖວ ຐິໂຕປິ. ນ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ໂຍ ປເຣຫິ ອຣຎ຺ຎສາມິການໍ ຫຕ຺ຖໂຕ ກິຓິຕ຺ວາ ຕຈ຺ເຉຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ຐປິໂຕ, ໂສ ອຣຎ຺ຎສາມິເກນ ອນຸຎ຺ຎາໂຕປິ ນ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ສາມິເກຫິ ຉຑ຺ຑິໂຕຕິ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ປໍສຸກູລສຎ຺ຎາຍ ຄຫຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ລກ຺ຂຓຈ຺ຉິນ຺ນສ຺ສາປີຕິ ອຣຎ຺ຎສາມິການໍ ຫຕ຺ຖໂຕ ກິຓິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕຫິ ກຕສຎ຺ຎາຓສ຺ສ. ຉລ຺ລິຍາ ປຣິໂຍນທ຺ຘໍ ໂຫຕີຕິ ອິມິນາ ສາມິການໍ ນິຣເປກ຺ຂຕໍ ທີເປຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ຍທິ ສາມິການໍ ສາເປກ຺ຂຕາ ອຕ຺ຖິ, ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຕານິ ກຕານິ ອຊ຺ຌາວຸຕ຺ຖານິ ຈ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຕານິ ເຄຫາທີນິ ກຕານິ ປຣິນິຏ຺ຐິຕານິ ມນຸສ຺ເສຫິ ຈ ອຊ຺ຌາວຸຕ຺ຖານິ ໂຫນ຺ຕິ. ທາຣູນິປີຕິ ເຄຫາທີນໍ ກຕຕ຺ຕາ ຕໂຕ ອວສິຏ຺ຐທາຣູນິປິ. ເອເຕສນ຺ຕິ ເອເຕສໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕທາຣູນໍ.

ເຕສໍ ອາຣກ຺ຂຏ຺ຐານນ຺ຕິ ເຕສໍ ອຣຎ຺ຎປາລານໍ ຐິຕຏ຺ຐານໍ. ເທຫີຕິ ວຸຕ຺ເຕ ທາຕພ຺ພເມວາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ເທຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາໂຠຄສພ຺ຠາວໂຕ ‘‘ເທຫີ’’ຕິ ອວຸຕ຺ເຕ ອທຕ຺ວາປິ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິເຍວ. ຄນ຺ຕຸໍ ເທຖາຕິ ຄມນໍ ເທຖ. ອທິສ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍນ຺ຕິ ປຣິສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ຄຈ຺ຉຕິ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ. ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ນີຕານມ຺ປິ ທາຣູນໍ ອຣຎ຺ຎສາມິການໍເຍວ ສນ຺ຕກຕ຺ຕາ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕປິ ປຸນ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ປາຣາຊິກເມວາຕິ ວທນ຺ຕິ.

ອຣຎ຺ຎຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຸທກກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໐໘. ອຸທກກຖາຍໍ ມຫາກຸຈ຺ຉິກາ ອຸທກຈາຏິ ອຸທກມຓິໂກ. ‘‘ສເມຂລາ ຈາຏິ ອຸທກມຓິໂກ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ຠາຊເນສຸ. ນິພ຺ພຫນອຸທກນ຺ຕິ ‘‘ມໂຫທກໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຬາກມຣິຍາທໍ ມາ ຉິນ຺ທີ’’ຕິ ຕຬາກຣກ຺ຂຓຕ຺ຖໍ ຕສ຺ສ ເອກປສ຺ເສນ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕອຸທກໍ. ນິທ຺ຘມນຕຸມ຺ພນ຺ຕິ ສສ຺ສາທີນໍ ອຕ຺ຖາຍ ອຸທກນິກ຺ຂມນມຄ຺ຄໍ. ມຣິຍາທໍ ທຸພ຺ພລໍ ກຕ຺ວາຕິ ອິທໍ ອວສ຺ສໍ ຉິນ຺ນສຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍວິສຍທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຣິຍາທໍ ທຸພ຺ພລໍ ອກຕ຺ວາປິ ຍຖາວຸຕ຺ຕປ຺ປໂຍເຄ ກເຕ ມຣິຍາທໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ນິກ຺ຂນ຺ຕອຸທກຄ຺ຆານຸຣູເປນ ອວຫາເຣນ ກາເຣຕພ຺ພເມວ.

ອນິຄ຺ຄເຕຕິ ອນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຕຬາກສ຺ມິໍເຍວ ອຸທເກ ຐິເຕ. ອສມ຺ປຕ຺ເຕວາຕິ ຕຬາກໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ມຫາມາຕິກາຍ ເອວ ຐິເຕ. ອນິກ຺ຂນ຺ເຕຕິ ຕຬາກໂຕ ອນິກ຺ຂນ຺ເຕ ອຸທເກ. ສຸພທ຺ຘາຕິ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍມ຺ປິ ນ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ນິກ຺ຂນ຺ເຕ ພທ຺ຘາ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ, ຕຬາກໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປເຣສໍ ຂຸທ຺ທກມາຕິກາມຸຂໍ ອປາປຸຓິຕ຺ວາ ມຫາມາຕິກາຍໍເຍວ ຐິເຕ ພທ຺ຘາ ເຈ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອນິກ຺ຂນ຺ເຕ ພທ຺ຘາ ສຸພທ຺ຘາ, ນິກ຺ຂນ຺ເຕ ພທ຺ຘາ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ຫິ ອິທໍ ທ຺ວຍໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕວິກປ຺ປທ຺ວຍສ຺ສ ຍຖາກ຺ກເມນ ວຸຕ຺ຕໍ. ນຕ຺ຖິ ອວຫາໂຣຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອວຫາໂຣ ນຕ຺ຖິ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ ປນ ໂຫຕີ’’ຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ, ຕຬາກຄຕອຸທກສ຺ສ ສພ຺ພສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ຕໍ ອຍຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ, ‘‘ອນິກ຺ຂນ຺ເຕ ພທ຺ຘາ ສຸພທ຺ຘາ’’ຕິ ອິມິນາ ຈ ອຏ຺ຐກຖາວຈເນນ ນ ສເມຕິ. ວຕ຺ຖຸໍ…ເປ… ນ ສເມຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຕຬາກຄຕອຸທກສ຺ສ ສພ຺ພສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ອປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ອິຘ ວຕ຺ຖຸນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອຸທກກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ທນ຺ຕໂປນກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໐໙. ທນ຺ຕກຏ຺ຐກຖາຍໍ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອວຫາໂຣ ນຕ຺ຖີຕິ ‘‘ຍຖາສຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕູ’’ຕິ ຍຖາສຸຂໍ ປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍ ຐປິຕຕ຺ຕາ ວສ຺ສຄ຺ເຄນ ອຠາເຊຕພ຺ພຕ຺ຕາ ອຣກ຺ຂິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ສພ຺ພສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ຈ ອຎ຺ຎໍ ສງ຺ຆິກໍ ວິຍ ນ ໂຫຕີຕິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສປິ ນຕ຺ຖິ ອວຫາໂຣ. ວຕ຺ຕນ຺ຕິ ທນ຺ຕກຏ຺ຐຄ຺ຄຫເຓ ວຕ຺ຕໍ. ອິທານິ ຕເທວ ວຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂຍ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ‘‘ປຸນ ສາມເຓຣາ ອາຫຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ເກຈິ ເຖຣາ ວເທຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ທນ຺ຕໂປນກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ວນປ຺ປຕິກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໑໐. ວນປ຺ປຕິກຖາຍໍ ‘‘ອຸຊຸກເມວ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ຣຸກ຺ຂຠາເຣນ ກິຎ຺ຈິເທວ ຠສ຺ສິຕ຺ວາ ຐິຕຕ຺ຕາ ໂຫຕິເຍວ ຐານາຈາວນນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ວາຕມຸຂໍ ໂສເຘຕີຕິ ຍຖາ ວາໂຕ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຸກ຺ຂໍ ປາເຕຕິ, ເອວໍ ວາຕສ຺ສ ອາຄມນມຄ຺ຄໍ ຣຸນ຺ຘິຕ຺ວາ ຐິຕານິ ສາຂາຄຸມ຺ພາທີນິ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອປເນນ຺ໂຕ ໂສເຘຕິ. ‘‘ມຓ຺ຑູກກຓ຺ຏກໍ ວາ ວິສນ຺ຕິ ມຓ຺ຑູການໍ ນງ຺ຄຸຏ຺ເຐ ອຄ຺ຄໂກຏິຍໍ ຐິຕກຓ຺ຏກ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ‘‘ເອກໍ ວິສມຈ຺ຉກຓ຺ຏກ’’ນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ.

ວນປ຺ປຕິກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຫຣຓກກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໑໑. ຫຣຓກກຖາຍໍ ຫຣຓກນ຺ຕິ ຫຣິຍມານໍ. ອຠິມຸຂໍ ກຕ຺ວາ ກຑ຺ຒນໍ ອາກຑ຺ຒນໍ, ເສສທິສາກຑ຺ຒນໍ ວິກຑ຺ຒນໍ. ປາທໍ ອຄ຺ຆຕິ, ປາຣາຊິກເມວາຕິ ເອຕ຺ຖ ອນ຺ຕໍ ນ ຄຓ຺ຫາມີຕິ ອສລ຺ລກ຺ຂິຕຕ຺ຕາ ອນ຺ຕສ຺ສ ຈ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີຕິ ສລ຺ລກ຺ຂິຕສ຺ເສວ ປຏສ຺ສ ເອກເທສຕ຺ຕາ ປາຣາຊິກໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຫຠຓ຺ຑຫາຣກນ຺ຕິ ຠຓ຺ຑຫາຣເກນ ສທ຺ຘິໍ. ສນ຺ຕຊ຺ເຊຕ຺ວາຕິ ຘນຸອາທີຫິ ສນ຺ຕຊ຺ເຊຕ຺ວາ.

ໂສຕິ ຠຓ຺ຑຫາຣໂກ. ອນຊ຺ຌາວຸຕ຺ຖກນ຺ຕິ ອປຣິຄ຺ຄຫິຕກໍ, ອສາມິກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອາຫຣາເປນ຺ເຕ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ຘຸຣໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຄຕານມ຺ປິ ນິຣາລຍານໍ ປຸນ ອາຫຣາປນສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູນມ຺ປິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕເກ ປຣິກ຺ຂາເຣ ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ປເຣຫິ ຄຫິເຕ ຕຕ຺ຖ ຘຸຣນິກ຺ເຂປໍ ກຕ຺ວາປິ ປຸນ ຕໍ ພລກ຺ກາເຣນປິ ອາຫຣາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ເທສວາສິໂນ ອາຈຣິຍາ ວທນ຺ຕິ, ສີຫຬທີປວາສິໂນ ປນ ຕໍ ເກຈິ ອາຈຣິຍາ ນ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເຕເນວ ມຫາຄຓ຺ຐິປເທ ມຊ຺ຌິມຄຓ຺ຐິປເທ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ປນ ຕໍ ນ ຣຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. ອຎ຺ເຎສູຕິ ມຫາປຈ຺ຈຣິອາທີສຸ. ວິຈາຣຓາ ເອວ ນຕ຺ຖີຕິ ຕຕ຺ຖາປິ ປຏິກ຺ເຂປາຠາວໂຕ ອຍເມວຕ຺ໂຖຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ຫຣຓກກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຸປນິຘິກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໑໒. ອຸປນິຘິກຖາຍໍ ‘‘ສງ຺ໂຄປນຕ຺ຖາຍ ອຕ຺ຕໂນ ຫຕ຺ເຖ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຠຓ຺ຑສ຺ສ ຄຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ປຏິສາມນປໂຍຄໍ ວິນາ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ປໂຍເຄ ອກເຕປິ ຣຊ຺ຊສງ຺ໂຂຠາທິກາເລ ‘ນ ທານິ ຕສ຺ສ ທສ຺ສາມິ, ນ ມຍ຺ຫໍ ທານິ ທສ຺ສຕີ’ຕິ ອຸໂຠຫິປິ ສກສກຏ຺ຐາເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ຘຸຣນິກ຺ເຂເປ ກເຕ ປາຣາຊິກເມວ ປຏິສາມນປໂຍຄສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ຫຕ຺ເຖ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ຕໂນ ຫຕ຺ເຖ ສງ຺ໂຄປນຕ຺ຖາຍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘຕ຺ຕາ ອາຣກ຺ຂາຍ ຠຓ຺ຑສາມິກຏ຺ຐາເນ ຐິຕຕ຺ຕາ ຐານສ຺ສ ຈ ຕທາຍຕ຺ຕຕາຍ ຐານາຈາວນສ຺ສ ອລພ຺ຠນໂຕ ນຕ຺ຖິ ອວຫາໂຣຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ຘມ຺ມໍ ວາຈາເປຕ຺ວາຕິ ຘມ຺ມໍ ກຖາເປຕ຺ວາ. ເອເສວ ນໂຍຕິ ອຸທ຺ຘາເຣເຍວ ປາຣາຊິກໍ. ກສ຺ມາ? ອຎ຺ເຎຫິ ອສາຘາຣຓສ຺ສ ອຠິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ‘‘ອຎ຺ຎໍ ຕາທິສເມວ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ອິທໍ ສຎ຺ຎາຓໍ ກເຖນ຺ເຕເນວ ‘ອສຸກສ຺ມິໍ ຐາເນ’ຕິ ໂອກາສສ຺ສ ຈ ນິຍມິຕຕ຺ຕາ ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ຐິຕໍ ປຕ຺ຕໍ ອປເນຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ໂອກາເສ ອຎ຺ຎໍ ຕາທິສເມວ ປຈ຺ຉາ ຐປິຕໍ ປຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ກຖິຕ’’ນ຺ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຈເຣນ ສລ຺ລກ຺ຂິຕປຕ຺ຕສ຺ສ ຄຫຓາຠາເວປິ ‘‘ອິທໍ ເຖເນຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕສ຺ມິໍ ໂອກາເສ ຐິເຕ ຕາທິເສ ວຕ຺ຖຸມຕ຺ເຕ ຕສ຺ສ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕສພ຺ຠາວໂຕ ອຎ຺ຎໍ ຕາທິສເມວ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ໂຈຣສ຺ສ ອວຫາໂຣ ທສ຺ສິໂຕ. ປທວາເຣນາຕິ ເຖເຣນ ນີຫຣິຕ຺ວາ ທິນ຺ນໍ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉໂຕ ໂຈຣສ຺ສ ປທວາເຣນ. ຕໍ ອຕາທິສເມວ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ‘‘ມມາຍໍ ປຕ຺ໂຕ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ວາ ‘‘ມຍາ ກຖິໂຕ ອຍໍ ປຕ຺ໂຕ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ວາ ຊານິຕ຺ວາ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ‘‘ອິທໍ ເຖເນຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ຖຸມຕ຺ເຕ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ຈ ອວຫາຣສພ຺ຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຄາມທ຺ວາຣນ຺ຕິ ສມຓສາຣຸປ຺ປໍ ໂວຫາຣມຕ຺ຕເມຕໍ, ອນ຺ໂຕຄາມໍ ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເຖຣສ຺ສ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕເນວ ປຣສນ຺ຕກສ຺ສ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ອຸທ຺ຘາເຣເຍວ ເຖຣສ຺ສ ປາຣາຊິກໍ. ໂຈຣສ຺ສ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຄຫິຕກາເລ ໂຈຣສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ. ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ໂຈຣສ຺ສ ສາມິເກນ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ ປາຣາຊິກໍ ນຕ຺ຖິ, ອສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ທຸກ຺ກຏໍ, ເຖຣສ຺ສ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕເກປິ ອສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕຕາຍ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ.

ອາຓຕ຺ຕິຍາ ຄຫິຕຕ຺ຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ຄຓ຺ຫ, ອສຸກໍ ນາມ ຄາມໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ເອວໍ ເຖເຣນ ກຕອາຓຕ຺ຕິຍາ ວິຫາຣສ຺ສ ປຣຠາເຄ ອຸປຈາຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ປຣໂຕ ອຸປຈາໂຣ, ຕາວ ສພ຺ພໍ ເຂຕ຺ຕເມວ ຊາຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ມຄ຺ຄໂຕ ໂອກ຺ກມ຺ມາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸຠິນ຺ນໍ ສກຏຈກ຺ກມຄ຺ຄານໍ ອນ຺ຕຣາຬມ຺ປິ ມຄ຺ໂຄເຍວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຏ຺ຐຕ຺ວາ ອນິສີທິຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ວິຫາຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ສີສາທີສຸ ຠາຣໍ ຠູມິຍໍ ອນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາວ ຕິຏ຺ຐນ຺ໂຕ ນິສີທນ຺ໂຕ ວາ ວິສ຺ສມິຕ຺ວາ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕ ວູປສນ຺ເຕ ປຸນ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ ເຈ, ປາທຸທ຺ຘາເຣນ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ສເຈ ຠູມິຍໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຸນ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ອຸທ຺ຘາເຣນ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ກສ຺ມາ? ອາຓາປກສ຺ສ ອາຓຕ຺ຕິຍາ ຍໍ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ສ ຕາວ ປຣິນິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ. ເກຈິ ປນ ‘‘ປຸຣິມສ຺ມິໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕ ອວູປສນ຺ເຕປິ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ວິສ຺ສມິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉໂຕ ປາທຸທ຺ຘາເຣນ ອຸທ຺ຘາເຣນ ວາ ກາເຣຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ‘‘ອສຸກໍ ນາມ ຄາມນ຺ຕິ ອນິຍເມຕ຺ວາ ‘ອນ຺ໂຕຄາມໍ ປວິສິສ຺ສາມາ’ຕິ ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ເຕ ວິຫາຣສາມນ຺ຕາ ສພ຺ໂພປິ ໂຄຈຣຄາໂມ ເຂຕ຺ຕເມວາ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ເສສນ຺ຕິ ມຄ຺ຄຸກ຺ກມນວິຫາຣາຠິມຸຂຄມນາທິ ສພ຺ພໍ. ປຸຣິມສທິສເມວາຕິ ອນາຓຕ຺ຕິຍາ ຄຫິເຕປິ ສາມິກສ຺ສ ກເຖຕ຺ວາ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕວິຫາຣູປຈາຣາທິ ສພ຺ພໍ ເຂຕ຺ຕເມວາຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອເສວ ນໂຍຕິ ‘‘ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕນຍໍ ອຕິທິສຕິ. ນິມິຕ຺ເຕ ວາ ກເຕຕິ ‘‘ຈີວຣໍ ເມ ກິລິຏ຺ຐໍ, ໂກ ນຸ ໂຂ ຣຊິຕ຺ວາ ທສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິນາ ນິມິຕ຺ເຕ ກເຕ. ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ ອນາຓຕ຺ຕສ຺ສ ເຖເຣນ ສທ຺ຘິໍ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄມນວາເຣ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ. ເອກປສ຺ເສ ວາຕິ ວິຫາຣສ຺ສ ມຫນ຺ຕຕາຍ ອຕ຺ຕານໍ ອທສ຺ເສຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ປສ຺ເສ ວສນ຺ໂຕ ວາ. ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ຊີຣາເປຕີຕິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ຐານາຈາວນໍ ອກຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຖປາຣຸຕນີຫາເຣເນວ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ຊີຣາເປຕິ, ຐານາ ຈາເວນ຺ຕສ຺ສ ປນ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕ ສຕິ ປາຣາຊິກເມວ ສີເສ ຠາຣໍ ຂນ຺ເຘ ກຣຓາທີສຸ ວິຍ. ຍຖາ ຕຖາ ວາ ນສ຺ສຕີຕິ ອຄ຺ຄິອາທິນາ ວາ ອຸປຈິກາທີຫິ ຂາທິຕໍ ວາ ນສ຺ສຕິ.

ອຎ຺ໂຎ ວາ ໂກຈີຕິ ອິມິນາ ປນ ເຍນ ຐປິຕໍ, ໂສປິ ສງ຺ຄຫິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕວ ຖູລສາຏໂກ ລທ຺ໂຘຕິອາທິນາ ມຸສາວາເທ ທຸກ຺ກຏໍ ອທິນ຺ນາທານປໂຍຄຕ຺ຕາ. ອິຕຣໍ ຄຓ຺ຫໂຕ ອຸທ຺ຘາເຣ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ປວິສິຕ຺ວາ ຕວ ສາຏກໍ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ອິມິນາວ ອຸປນິຘິຠາວໂຕ ມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສາມິກສ຺ສ ອິຕຣໍ ຄຓ຺ຫໂຕປິ ອຕ຺ຕໂນ ສາຏເກ ອາລຍສ຺ສ ສພ຺ຠາວໂຕ ຈ ອຸທ຺ຘາເຣ ປາຣາຊິກໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຊານນ຺ຕີຕິ ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ວຈນໍ ອສຸຓນ຺ຕາ ນ ຊານນ຺ຕິ. ເອເສວ ນໂຍຕິ ເອຕ຺ຖ ສເຈ ຊານິຕ຺ວາປິ ຈິຕ຺ເຕນ ນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເອເສວ ນໂຍຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປຏິກ຺ຂິປນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຈິຕ຺ເຕນ ປຏິກ຺ເຂໂປປິ ສງ຺ຄຫິໂຕວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍາຈິຕາ ວາ ອຍາຈິຕາ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ຍາຈິຕາ ຍທິ ຈິຕ຺ເຕນປິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ນຏ຺ເຐ ຄີວາ. ອຍາຈິຕາ ປນ ຍທິປິ ຈິຕ຺ເຕນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ນຕ຺ຖິ ຄີວາ.

ຄເຫຕ຺ວາ ຐເປຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຈາເລຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍເຍວ ຐາເນ ຐປິເຕປິ ນຏ຺ເຐ ຄີວາ. ອຸປຈາເຣ ວິຊ຺ຊມາເນຕິ ຠຓ຺ຑາຄາຣສ຺ສ ສມີເປ ອຸຈ຺ຈາຣປສ຺ສາວຏ຺ຐາເນ ວິຊ຺ຊມາເນ. ມຍິ ຈ ມເຕ ສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ເສນາສເນ ວິນຏ຺ເຐຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ເກວລໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ເສນາສນໍ ມາ ນສ຺ສີຕິ ອິມິນາວ ອຘິປ຺ປາເຍນ ວິວຣິຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິເຍວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ສຫາເຍຫິ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ເຕຫິປິ ກິຎ຺ຈິ ກິຎ຺ຈິ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຍໍ ສາມີຈີຕິ ຠຓ຺ຑາຄາເຣ ວສນ຺ຕານໍ ອິທໍ ວຕ຺ຕໍ.

ໂລລມຫາເຖໂຣຕິ ມນ຺ໂທ ໂມມູໂຫ ຫສິຕກີຬິຕປ຺ປສຸໂຕ ວາ ມຫາເຖໂຣ. ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຄພ຺ເຠສຸ ສຠາຄຠິກ຺ຂູນໍ ປຣິກ຺ຂາຣໍ ຐເປນ຺ຕີຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອິຕເຣຫີຕິ ຕສ຺ມິໍເຍວ ຄພ຺ເຠ ວສນ຺ເຕຫິ ອິຕຣຠິກ຺ຂູຫິ. ວິຫາຣວາເຣ ນິຍຸຕ຺ໂຕ ວິຫາຣວາຣິໂກ, ວາຣໍ ກຕ຺ວາ ວິຫາຣຣກ຺ຂຓໂກ. ນິວາປນ຺ຕິ ຠຕ຺ຕເວຕນໍ. ປຏິປຖໍ ຄເຕສູຕິ ໂຈຣານໍ ອາຄມນໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ປຐມຕຣໍເຍວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສທ຺ທໍ ກຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ໂຈຣານໍ ອຠິມຸຂໍ ຄເຕສຸ. ນິສ຺ສິຕເກ ຊຄ຺ເຄນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ນິສ຺ສິຕເກ ສິກ຺ຂາຈຣິຍາຍ ໂປເສນ຺ຕາປິ ນິສ຺ສິຕເກ ວິຫາຣໍ ຊຄ຺ຄາເປນ຺ຕິ. ‘‘ອສຫາຍສ຺ສ ອທຸຕິຍສ຺ສາ’’ຕິ ປາໂຐ ຍຸຕ຺ໂຕ, ປຈ຺ຉິມໍ ປຸຣິມສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ອສຫາຍສ຺ສ ວາ ອຕ຺ຕທຸຕິຍສ຺ສ ວາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ປນ ປາເຐ ເອເກນ ອານີຕໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ນປ຺ປໂຫຕີຕິ ອຕ຺ຕທຸຕິຍສ຺ສປິ ວາໂຣ ນິວາຣິໂຕຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ‘‘ຍສ຺ສ ສຠາໂຄ ຠິກ຺ຂຸ ຠຕ຺ຕໍ ອາເນຕ຺ວາ ທາຕາ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອິມິນາ ນ ສເມຕີຕິ ວີມໍສິຕພ຺ພໍ. ອຸປຊີວນ຺ເຕນ ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອພ຺ໂຠກາສິເກນ ຣຸກ຺ຂມູລິເກນປິ ປາກວຏ຺ຏໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ຊີວນ຺ເຕນ ປຕ຺ຕຈີວຣຣກ຺ຂຓຕ຺ຖາຍ ວິຫາຣວາເຣ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ຐາຕພ຺ພໍ. ປຣິປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕປຎ຺ຫວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ອຏ຺ຐກຖໍ ວາ. ທິຄຸຓນ຺ຕິ ວສ຺ສຄ຺ເຄນ ປາປິຕໍ ວິນາວ ທ຺ເວ ໂກຏ຺ຐາເສຕິ ວທນ຺ຕິ. ປກ຺ຂວາເຣນາຕິ ອຑ຺ຒມາສວາເຣນ.

ອຸປນິຘິກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສຸງ຺ກຆາຕກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໑໓. ສຸງ຺ກຆາຕກຖາຍໍ ຕໂຕ ຫນນ຺ຕີຕິ ຕໂຕ ນີຫຣນ຺ຕາ ຫນນ຺ຕິ. ຕນ຺ຕິ ສຸງ຺ກຏ຺ຐານໍ. ຍໂຕຕິ ຍໂຕ ນີຫຣິຍມານຠຓ຺ຑໂຕ. ຣາຊກນ຺ຕິ ຣາຊາຍຕ຺ຕໍ. ຕມ຺ປິ ຣາຊາຣຫເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ອຍເມວຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ອິໂຕຕິ ອິໂຕ ຠຓ຺ຑໂຕ. ທຸຕິຍໍ ປາທໍ ອຕິກ຺ກາເມຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ປຐມໍ ປາທໍ ປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ພຫິ ຐເປຕ຺ວາ ທຸຕິເຍ ປາເທ ອຸທ຺ຘຏມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ພຫິ ອຏ຺ຐປິໂຕປິ ພຫິ ຐິໂຕເຍວ ນາມ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ. ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ປທວາເຣນ ອາປຕ຺ຕິ ກາເຣຕພ຺ພາ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍຕິ ວທນ຺ຕິ. ສຸງ຺ກຆາຕໂຕ ພຫິ ພຫິສຸງ຺ກຆາຕໍ. ອວສ຺ສໍ ປຕນກນ຺ຕິ ອວສ຺ສໍ ສຸງ຺ກຆາຕໂຕ ພຫິ ປຕນກໍ. ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ ອວສ຺ສໍ ປຕນເກ ຫຕ຺ຖໂຕ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ວຏ຺ຏນ຺ຕໍ ປຸນ ອນ຺ໂຕ ປວິສຕີຕິ ມຫາອຏ຺ຐກຖາວຈນສ຺ສ ກຸຣຸນ຺ທິສງ຺ເຂປຏ຺ຐກຖາຫິ ອຘິປ຺ປາໂຍ ປກາສິໂຕ. ອນ຺ໂຕ ຐຕ຺ວາ ພຫິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ຣກ຺ຂຕີຕິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປໂຍເຄນ ຄມນເວຄສ຺ສ ອນ຺ໂຕເຍວ ວູປສນ຺ຕຕ຺ຕາ. ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອພ຺ຠນ຺ຕຣິມໍ ພຫິ ຐເປຕີຕິ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຐິຕໍ ປຸຏກໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ພຫິ ຐເປຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອພ຺ຠນ຺ຕຣິເມ ປຸຏເກ ຠູມິໂຕ ໂມຈິຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ.

‘‘ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຍາເນ ວາ…ເປ… ຐເປຕີຕິ ສຸງ຺ກຆາຕໍ ອປວິສິຕ຺ວາ ພຫິເຍວ ຐເປຕີ’’ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ ສຸງ຺ກຏ຺ຐານສ຺ສ ພຫິ ຐປິຕນ຺ຕິ ວກ຺ຂມານຕ຺ຕາ. ອາຈຣິຍາ ປນ ‘‘ສຸງ຺ກຏ຺ຐານສ຺ສ ພຫິ ຐິຕ’’ນ຺ຕິ ປາຐໍ ວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ‘‘ປຐມໍ ອນ຺ໂຕສຸງ຺ກຆາຕໍ ປວິຏ຺ເຐສຸເຍວ ຍານາທີສຸ ຐປິຕໍ ປຈ຺ຉາ ຍາເນນ ສທ຺ຘິໍ ນີຫຏໍ ສຸງ຺ກຆາຕສ຺ສ ພຫິ ຐິຕໍ, ນ ຈ ເຕນ ນີຕ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ. ອຍໍ ປນ ເຕສໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ສຸງ຺ກຏ຺ຐານສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ປວິຏ຺ຐຍານາທີສຸ ຐປິເຕປິ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ປໂຍຄໍ ວິນາ ອຎ຺ເຎນ ນີຫຏຕ຺ຕາ ເນວຕ຺ຖິ ປາຣາຊິກໍ, ‘‘ອຕ຺ຣ ປວິຏ຺ຐສ຺ສ ສຸງ຺ກໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຎ຺ເຎນ ນີຫຏສ຺ສ ພຫິ ຐິເຕ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍມ຺ປິ ນ ໂຫຕີຕິ. ອຍເມວ ຈ ນໂຍ ‘‘ວຏ຺ຏິຕ຺ວາ ຄມິສ຺ສຕີຕິ ວາ ອຎ຺ໂຎ ນໍ ວຏ຺ເຏສ຺ສຕີຕິ ວາ ອນ຺ໂຕ ຐປິຕໍ ປຈ຺ຉາ ສຍໍ ວາ ວຏ຺ຏມານໍ ອຎ຺ເຎນ ວາ ວຏ຺ຏິຕໍ ພຫິ ຄຈ຺ຉຕິ, ຣກ຺ຂຕິເຍວາ’’ຕິ ອິມິນາ ວຈເນນ ສເມຕີຕິ ຍຸຕ຺ຕຕໂຣ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ. ສຸງ຺ກຏ຺ຐານສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ປວິສິຕ຺ວາ ປຸນ ປຈ຺ຈາຄຈ຺ຉໂຕປິ ເຕນ ປສ຺ເສນ ປຣິຈ຺ເຉທໍ ອຕິກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ຍທິ ຕໂຕປິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕານໍ ຫຕ຺ຖໂຕ ສຸງ຺ກໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ສີມາຕິກ຺ກເມ ປາຣາຊິກເມວ.

ຫຕ຺ຖິສຸຕ຺ຕາທີສູຕິ ຫຕ຺ຖິສິກ຺ຂາທີສຸ. ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕຍານາທີຫິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ ນີຫຣເຓ. ອນາປຕ຺ຕີຕິ ຕຕ຺ຖ ‘‘ສຫຕ຺ຖາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ອຎ຺ເຎນ ນີຫຣາເປນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ອທິນ຺ນາທານສິກ຺ຂາປເທ. ຕຕ຺ຣາຕິ ຕສ຺ມິໍ ເອຬກໂລມສິກ຺ຂາປເທ. ໂຫນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ, ຍສ຺ມາ ເອຬກໂລມານິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍານິ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຘ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປເທ ອວຫາຣາຠາວາ ອນາປຕ຺ຕິ. ອຸປຈາຣນ຺ຕິ ສຸງ຺ກຆາຕປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ພຫິ ສມນ຺ຕາ ທ຺ວິນ຺ນໍ ເລຑ຺ຑຸປາຕານໍ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ວຕິອາສນ຺ນປ຺ປເທສສງ຺ຂາຕໍ ອຸປຈາຣໍ. ຕາທິສໍ ອຸປຈາຣໍ ໂອກ຺ກມິຕ຺ວາ ປຣິຫຣເຓ ສາທີນວຕ຺ຕາ ທຸກ຺ກຏໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖາຕິ ສຸງ຺ກຆາເຕ. ‘‘ທ຺ວີຫິ ເລຑ຺ຑຸປາເຕຫີຕິ ອຍໍ ນິຍໂມ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາຠໂຕ’’ຕິ ມຫາຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສຸງ຺ກຆາຕກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປາຓກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໑໔. ປາຓກຖາຍໍ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕສ຺ສ ເອກນ຺ເຕນ ປາທຄ຺ຆນກຕາ ນ ສມ຺ຠວຕີຕິ ອາຫ – ‘‘ເອກໍເສນ ອວຫາຣກປ຺ປໂຫນກປາຓໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ’’ຕິ. ຠຸຊິສ຺ສໍ ຫຣນ຺ຕສ຺ສ ອວຫາໂຣ ນຕ຺ຖີຕິ ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕາຠາວໂຕ. ຠຸຊິສ຺ໂສຕິ ອທາໂສ. ອາຐປິໂຕຕິ ມາຕາປິຕູຫິ ອິຓໍ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕຫິ ‘‘ຍາວ ອິຓທານາ ອຍໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕິເກ ໂຫຕູ’’ຕິ ອິຓທາຍການໍ ນິຍ຺ຍາຕິໂຕ. ຍສ຺ມາ ມາຕາປິຕໂຣ ທາສານໍ ວິຍ ປຸຕ຺ຕານໍ ນ ສາມິໂນ. ເຍສຎ຺ຈ ສນ຺ຕິເກ ອາຐປິໂຕ, ເຕປິ ຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖກມ຺ເມ ສາມິໂນ, ນ ຕສ຺ສາຕິ ອາຫ ‘‘ອວຫາໂຣ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ຘນໍ ປນ ຄຕຏ຺ຐາເນ ວຑ຺ຒຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອາຐເປຕ຺ວາ ຄຫິຕຘນໍ ວຑ຺ຒິຍາ ສຫ ອວຫາຣກສ຺ສ ຄີວາ’’ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອນ຺ໂຕຊາຕ…ເປ… ອວຫາໂຣ ໂຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ປເທສຈາຣິຕ຺ຕວເສນ ອຕ຺ຕນາວ ອຕ຺ຕານໍ ນິຍ຺ຍາເຕຕ຺ວາ ທາສພ຺ຍໍ ອຸປຄຕໍ ອວຫຣນ຺ຕສ຺ສປິ ປາຣາຊິກເມວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຄຫທາສິຍາ ກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ທາສສ຺ສ ຊາໂຕຕິ ເອວມ຺ປິ ສມ຺ຠວຕີຕິ ສມ຺ຠວນ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຄຫທາສິຍາ ກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ປນ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຊາໂຕປິ ເອຕ຺ເຖວ ສງ຺ຄຫິໂຕ. ກຣມຣານີໂຕ ນາມ ພນ຺ຘຄາຫຄຫິໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ປຣເທສໂຕ ປຫຣິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ປຣເທສໂຕ ປຫຣິຕ຺ວາຕິ ປຣເທສໍ ວິລຸມ຺ປເກຫິ ຣາຊຣາຊມຫາມຕ຺ຕາທີຫິ ມຫາໂຈເຣຫິ ປຣເທສໂຕ ປຫຣິຕ຺ວາ. ອນາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສາຕິ ຍທິ ຕສ຺ສ ວຈເນນ ຕໂຕ ອຘິກໍ ເວຄໍ ນ ວຑ຺ເຒຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ. ປຣິຍາເຍນາຕິ ປຣິຍາຍວຈເນນ. ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄເຫ ‘‘ມຣຓວຓ຺ຓໍ ວາ ສໍວຓ຺ເຓຍ຺ຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຣິຍາຍກຖາຍປິ ນ ມຸຈ຺ຈຕິ, ອິຘ ປນ ‘‘ອທິນ຺ນໍ ເຖຍ຺ຍສງ຺ຂາຕໍ ອາທິເຍຍ຺ຍາ’’ຕິ ອາທານສ຺ເສວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຣິຍາຍກຖາຍ ມຸຈ຺ຈຕິ.

ປາຓກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອປທກຖາວຓ຺ຓນາ

ອປທກຖາຍໍ ນາເມນາຕິ ສປ຺ປນາເມນ ວາ ສາມິເກນ ກຕນາເມນ ວາ. ກຣຓ຺ຑປຸຏນ຺ຕິ ເປຬາຍ ປິຘານໍ. ອາຫຈ຺ຈາຕິ ປຫຣິຕ຺ວາ.

ຈຕຸປ຺ປທກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໑໖. ຈຕຸປ຺ປທກຖາຍໍ ຠິງ຺ກຈ຺ຉາປນ຺ຕິ ຠິງ຺ກຠິງ຺ກາຕິ ສທ຺ທາຍນໂຕ ເອວໍລທ຺ຘນາມໍ ຫຕ຺ຖິໂປຕກໍ. ອນ຺ໂຕວຕ຺ຖຸມ຺ຫີຕິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ເຕ ອນ຺ໂຕວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ. ຣາຊງ຺ຄເຓຕິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ເຕ ນຄເຣ ວຕ຺ຖຸທ຺ວາຣໂຕ ພຫິຣາຊງ຺ຄເຓ. ຫຕ຺ຖິສາລາ ຐານນ຺ຕິ ນິພ຺ພໂກສໂຕ ອຸທກປາຕພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ຐານໍ. ພຫິນຄເຣ ຐິຕສ຺ສາຕິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕນຄຣໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕນຄເຣ ປນ ອນ຺ໂຕນຄເຣ ຐິຕສ຺ສປິ ຐິຕຏ຺ຐານເມວ ຐານໍ. ຂຓ຺ຑທ຺ວາຣນ຺ຕິ ອຕ຺ຕນາ ຂຓ຺ຑິຕທ຺ວາຣໍ. ສາຂາຠງ຺ຄນ຺ຕິ ຠຎ຺ຊິຕສາຂໍ. ນິປນ຺ນສ຺ສ ທ຺ເວຕິ ພນ຺ຘເນນ ສທ຺ຘິໍ ທ຺ເວ. ຆາເຕຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ວິນາເສນ຺ຕສ຺ສ ສຫປໂຍຄຕ຺ຕາ ທຸກ຺ກຏເມວ, ນ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ ອາຈຣິຍາ ວທນ຺ຕິ.

ຈຕຸປ຺ປທກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ໂອຓິຣກ຺ຂກຖາວຓ຺ຓນາ

ໂອຓິຣກ຺ຂກຖາຍໍ ໂອຓິນ຺ຕິ ໂອຓີຕໍ, ອານີຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ໂອຓິຣກ຺ຂສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຐປິຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ອຸປນິຘິ ວິຍ ສງ຺ໂຄປນຕ຺ຖາຍ ອນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ມຸຫຸຕ຺ຕໍ ໂອໂລກນຕ຺ຖາຍ ຐປິຕຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ຐານາຈາວນມຕ຺ເຕນ ປາຣາຊິກໍ ຊເນຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ສໍວິທາວຫາຣກຖາວຓ຺ຓນາ

ສໍວິທາວຫາຣກຖາຍໍ ‘‘ສມ຺ພຫຸລາ ສໍວິທຫິຕ຺ວາ ເອໂກ ຠຓ຺ຑໍ ອວຫຣຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ສພ຺ເພສໍ ປາຣາຊິກສ຺ສາ’’ຕິ ປາຬິຍໍ ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອາຓາປການໍ ອາຓຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ອາປຕ຺ຕິ, ອວຫາຣກສ຺ສ ອຸທ຺ຘາເຣຕິ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ ອາຓຕ຺ຕິກຖາຍໍ ‘‘ໂສ ຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ອວຫຣຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ສພ຺ເພສໍ ປາຣາຊິກສ຺ສາ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ເອຕ຺ຖາປິ ຫິ ອາຓາປກສ຺ສ ອາຓຕ຺ຕິກ຺ຂເຓເຍວ ອາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຈ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ອຖ ຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ອວສ຺ສໍ ຫາຣິຍໍ ໂຫຕິ, ຍໍ ປຣໂຕ ສພ຺ເພສໍ ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໂຕ ອິມສ຺ສ ຕງ຺ຂເຓເຍວ ປາຣາຊິກໍ ໂຫຕີຕິ ອຍໍ ຍຸຕ຺ຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ເວທິຕພ຺ພາ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໒໑). ສໍວິທາວຫາເຣ ຈ ‘‘ອາຓຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ‘‘ອນ຺ເຕວາສິເກສຸ ເອກເມກສ຺ສ ເອເກໂກ ມາສໂກ ສາຫຕ຺ຖິໂກ ໂຫຕິ, ປຎ຺ຈ ອາຓຕ຺ຕິກາ’’ຕິ ວຈນໂຕ. ອາຓຕ຺ຕິຍາ ຈ ສຕິ ອາຓາປກສ຺ສ ອາຓຕ຺ຕິກ຺ຂເຓເຍວ ອາປຕ຺ຕິ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ, ນ ອຸທ຺ຘາເຣ.

ຍທິ ເອວໍ ‘‘ເຕສຸ ເອໂກ ຠຓ຺ຑໍ ອວຫຣຕິ, ຕສ຺ສຸທ຺ຘາເຣ ສພ຺ເພສໍ ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ນາຍໍ ໂທໂສ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ສພ຺ເພສໍເຍວ ອາປຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອວຫາຣກສ຺ສປິ ອາປຕ຺ຕິສມ຺ຠວຏ຺ຐານໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕສ຺ສຸທ຺ຘາເຣ ສພ຺ເພສໍ ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ ອາຫ, ນ ປນ ອາຓາປການມ຺ປິ ອຸທ຺ຘາເຣເຍວ ອາປຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ‘‘ສມ຺ພຫຸລາ ເອກໍ ອາຓາເປນ຺ຕິ ‘ຄຈ຺ເຉຕໍ ອາຫຣາ’ຕິ, ຕສ຺ສຸທ຺ຘາເຣ ສພ຺ເພສໍ ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິອາທີສຸປິ ເອວເມວ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ອຖ ວາ ສໍວິທາວຫາເຣ ອາຓາປການມ຺ປິ ອຸທ຺ຘາເຣເຍວ ອາປຕ຺ຕິ, ນ ອາຓຕ຺ຕິກ຺ຂເຓຕິ ອາເວຓິກມິທໍ ລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍປ຺ປມາເຓນ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ອິໂຕ ວາ ອຎ຺ເຎນ ປກາເຣນ ຍຖາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປຸພ຺ເພນາປຣໍ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ, ຕຖາ ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ສໍວິຘາຍາຕິ ສໍວິທຫິຕ຺ວາ. ເຕນ ເນສໍ ທຸກ຺ກຏາປຕ຺ຕິໂຍຕິ ອາຓຕ຺ຕິວເສນ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິຍາ ອສມ຺ຠເວ ສຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍທິ ຫິ ເຕ ອາຓຕ຺ຕາ ອວສ຺ສໍ ຕໍ ຫຣນ຺ຕິ, ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິເຍວ ເນສໍ ທຏ຺ຐພ຺ພາ, ນ ທຸກ຺ກຏາປຕ຺ຕິ. ສາຫຕ຺ຖິກໍ ວາ ອາຓຕ຺ຕິກສ຺ສ ອາຓຕ຺ຕິກໍ ວາ ສາຫຕ຺ຖິກສ຺ສ ອງ຺ຄໍ ນ ໂຫຕີຕິ ຠິນ຺ນກາລວິສຍຕ຺ຕາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ອງ຺ຄໍ ນ ໂຫຕິ. ຕຖາ ຫິ ສຫຕ຺ຖາ ອວຫຣນ຺ຕສ຺ສ ຐານາຈາວເນ ອາປຕ຺ຕິ, ອາຓຕ຺ຕິຍາ ປນ ອາຓຕ຺ຕິກ຺ຂເຓເຍວາຕິ ຠິນ຺ນກາລວິສຍາ ສາຫຕ຺ຖິກາຓຕ຺ຕິເກຫິ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພາປຕ຺ຕິໂຍ.

ສໍວິທາວຫາຣກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສງ຺ເກຕກມ຺ມກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໑໙. ສງ຺ເກຕກມ຺ມກຖາຍໍ ໂອຈຣເກ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ ‘‘ອວສ຺ສໍ ຫາຣິເຍ ຠຓ຺ເຑ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ. ປາຬິຍໍ ຕໍ ສງ຺ເກຕໍ ປຸເຣ ວາ ປຈ຺ຉາ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ຕໍ ສງ຺ເກຕນ຺ຕິ ສາມິອຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ຕສ຺ສ ສງ຺ເກຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ຕໍ ສງ຺ເກຕໍ ອສມ຺ປຕ຺ວາ ປຸເຣ ວາ ຕໍ ສງ຺ເກຕໍ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ປຈ຺ຉາ ວາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ອຊ຺ຊາຕິ ນິຍາມິຕໍ ຕໍ ສງ຺ເກຕໍ ອຕິກ຺ກມ຺ມາ’’ຕິອາທິ. ຕໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ປຸເຣ ວາ ປຈ຺ຉາ ວາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ອິມິນາວ ນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ສງ຺ເກຕກມ຺ມກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິມິຕ຺ຕກມ຺ມກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໒໐. ນິມິຕ຺ຕກມ຺ມກຖາຍໍ ອກ຺ຂິນິຂຓາທິນິມິຕ຺ຕກມ຺ມໍ ປນ ລຫຸກໍ ອິຕ຺ຕຣກາລໍ, ຕສ຺ມາ ຕງ຺ຂເຓເຍວ ຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ອວຫຣິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ. ຕຖາ ຫິ ກິຎ຺ຈິ ຠຓ຺ຑໍ ທູເຣ ໂຫຕິ ກິຎ຺ຈິ ຠາຣິຍໍ, ຕໍ ຄເຫຕຸໍ ຍາວ ຄຈ຺ຉຕິ, ຍາວ ອຸກ຺ຂິປິຕຸໍ ວາຍມຕິ, ຕາວ ນິມິຕ຺ຕກມ຺ມສ຺ສ ປຈ຺ຉາ ໂຫຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ນິມິຕ຺ຕກມ຺ມໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ອາຣທ຺ຘຕ຺ຕາ ເຕເນວ ນິມິຕ຺ເຕນ ອວຫຣຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍທິ ເອວໍ ‘‘ປຸເຣຠຕ຺ຕປໂຍໂຄວ ເອໂສ’’ຕິ ວາໂທ ປມາຓຠາວໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ? ນາປຊ຺ຊຕິ. ນ ຫິ ສງ຺ເກຕກມ຺ມໍ ວິຍ ນິມິຕ຺ຕກມ຺ມໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ກາລປຣິຈ຺ເຉໂທ ອຕ຺ຖິ, ອິຘ ນຕ຺ຖິ. ກາລວເສນ ຫິ ສງ຺ເກຕກມ຺ມໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ກິຣິຍາວເສນ ນິມິຕ຺ຕກມ຺ມນ຺ຕິ ອຍເມເຕສໍ ວິເສໂສ. ‘‘ຕໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ປຸເຣ ວາ ປຈ຺ຉາ ວາ ຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ອວຫຣຕິ, ມູລຏ຺ຐສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ອິທໍ ປນ ເຕນ ນິມິຕ຺ຕກມ຺ເມ ກເຕ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ອນາຣຠິຕ຺ວາ ສຍເມວ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ.

ນິມິຕ຺ຕກມ຺ມກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອາຓຕ຺ຕິກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໒໑. ອາຓຕ຺ຕິກຖາຍໍ ອສມ຺ໂມຫຕ຺ຖນ຺ຕິ ຍສ຺ມາ ສງ຺ເກຕກມ຺ມນິມິຕ຺ຕກມ຺ມານິ ກໂຣນ຺ໂຕ ເອໂກ ປຸເຣຠຕ຺ຕາທີສຸ ວາ ອກ຺ຂິນິຂຓນາທີນິ ວາ ທິສ຺ວາ ‘‘ຄຓ຺ຫາ’’ຕິ ວທຕິ, ເອໂກ ຄເຫຕພ຺ພຠຓ຺ຑນິສ຺ສິຕໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ເອວໍວຓ຺ຓສຓ຺ຐານໍ ຠຓ຺ຑໍ ຄຓ຺ຫາ’’ຕິ ວທຕິ, ເອໂກ ‘‘ຕ຺ວໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ປາວທ, ໂສ ອຎ຺ຎສ຺ສ ປາວທຕູ’’ຕິອາທິນາ ປຸຄ຺ຄລປຏິປາຏິຍາ ຈ ອາຓາເປຕິ, ຕສ຺ມາ ກາລວເສນ ກິຣິຍາວເສນ ຠຓ຺ຑວເສນ ປຸຄ຺ຄລວເສນ ຈ ອາຓຕ຺ເຕ ວິສງ຺ເກຕາວິສງ຺ເກຕວເສນ ເອເຕສຸ ສງ຺ເກຕກມ຺ມນິມິຕ຺ຕກມ຺ເມສຸ ອສມ຺ໂມຫຕ຺ຖໍ. ນິມິຕ຺ຕສຎ຺ຎໍ ກຕ຺ວາຕິ ‘‘ອີທິສໍ ນາມ ຠຓ຺ຑ’’ນ຺ຕິ ວຓ຺ຓສຓ຺ຐານາທິວເສນ ຄຫຓສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕຠູຕໍ ສຎ຺ຎາຓໍ ກຕ຺ວາ.

ຍຖາຘິປ຺ປາຍໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ທຸຕິໂຍ ຕຕິຍສ຺ສ, ຕຕິໂຍ ຈຕຸຕ຺ຖສ຺ສາຕິ ເອວໍ ປຏິປາຏິຍາ ເຈ ວທນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສເຈ ປນ ທຸຕິໂຍ ຈຕຸຕ຺ຖສ຺ສ ອາໂຣເຈຕິ, ນ ຍຖາຘິປ຺ປາຍໍ ອາຓຕ຺ຕິ ຄຕາຕິ ເນວຕ຺ຖິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕທຸກ຺ກຏເມວ ໂຫຕິ. ຕເທວ ໂຫຕີຕິ ຠຓ຺ຑຄ຺ຄຫຓໍ ວິນາ ເກວລໍ ສາສນປ຺ປຏິຄ຺ຄຫຓມຕ຺ຕສ຺ເສວ ສິທ຺ຘຕ຺ຕາ ຕເທວ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ໂຫຕິ, ນ ທຸກ຺ກຏໍ ນາປິ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ອີທິເສສຸ ສພ຺ພຏ຺ຐາເນສຸ.

ເຕສມ຺ປິ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອາໂຣຈນປຈ຺ຈຍາ ທຸກ຺ກຏໍ. ປຏິຄ຺ຄຫິຕມຕ຺ເຕຕິ ເອຕ຺ຖ ອວສ຺ສໍ ເຈ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕໂຕ ປຸພ຺ເພວ ອາຈຣິຍສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ນ ປນ ປຏິຄ຺ຄຫິເຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ກສ຺ມາ ປນສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ອາຫ – ‘‘ມຫາຊໂນ ຫິ ເຕນ ປາເປ ນິໂຍຊິໂຕ’’ຕິ.

ມູລຏ຺ຐສ຺ເສວ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອຍໍ ຕາວ ອຏ຺ຐກຖານໂຍ, ອາຈຣິຍາ ປນ ‘‘ວິສງ຺ເກຕຕ຺ຕາ ເອວ ມູລຏ຺ຐສ຺ສາຕິ ປາຬິຍໍ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ເສວ ຕໍ ທຸກ຺ກຏໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິມິນາວ ເຫຏ຺ຐາ ອາຄຕວາເຣສຸປິ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕານໍ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ທຸກ຺ກຏໍ ເວທິຕພ຺ພໍ, ຕໍ ປນ ຕຕ຺ຖ ໂອກາສາຠາວໂຕ ອວຕ຺ວາ ອິຘ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ເອວໍ ປຸນ ອາຓຕ຺ຕິຍາປິ ທຸກ຺ກຏເມວ ໂຫຕີຕິ ປຐມໍ ອຕ຺ຖສາຘກຕ຺ຕາຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຓຕ຺ຕິກ຺ຂເຓເຍວ ປາຣາຊິໂກຕິ ມຄ຺ຄານນ຺ຕຣຜລໍ ວິຍ ອຕ຺ຖສາຘິກາຓຕ຺ຕິເຈຕນາກ຺ຂເຓເຍວ ປາຣາຊິໂກ. ພຘິຣຕາຍາຕິ ອຸຈ຺ຈໍ ຠຓນ຺ໂຕ ພຘິຣຕາຍ ວາ ນ ສາເວຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ອາຓຕ຺ໂຕ ອຫໍ ຕຍາ’’ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ວາເຣ ປຸນ ປຏິກ຺ຂິປິຕພ຺ພາຠາເວນ ອຕ຺ຖສາຘກຕ຺ຕາຠາວໂຕ ມູລຏ຺ຐສ຺ສ ນຕ຺ຖິ ປາຣາຊິກໍ. ‘‘ປຓ຺ເຓ ວາ ສິລາຍ ວາ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ‘ໂຈຣິຍໍ ກາຕພ຺ພ’ນ຺ຕິ ລິຂິຕ຺ວາ ຐປິເຕ ປາຣາຊິກເມວາ’’ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ປນ ຍສ຺ມາ ອທິນ຺ນາທານໂຕ ປຣິຍາຍກຖາຍ ມຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມາ ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຍທິ ປນ ‘‘ອສຸກສ຺ມິໍ ນາມ ຐາເນ ອສຸກໍ ນາມ ຠຓ຺ຑໍ ຐິຕໍ, ຕໍ ອວຫຣາ’’ຕິ ປຓ຺ເຓ ລິຂິຕ຺ວາ ກສ຺ສຈິ ເປເສຕິ, ໂສ ເຈ ຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ອວຫຣຕິ, ອາຓຕ຺ຕິຍາ ອວຫຏໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ຍຸຕ຺ຕໍ ອາຓາປກສ຺ສ ປາຣາຊິກໍ.

ອາຓຕ຺ຕິກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອາປຕ຺ຕິເຠທວຓ຺ຓນາ

໑໒໒. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາຕິ ຠູມຏ຺ຐຖລຏ຺ຐາທີສຸ. ອງ຺ຄຎ຺ຈ ທສ຺ເສນ຺ໂຕຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ວຕ຺ຖຸເຠເທນາຕິ ອວຫຣິຕພ຺ພສ຺ສ ວຕ຺ຖຸສ຺ສ ຄຣຸກລຫຸກເຠເທນ. ອາປຕ຺ຕິເຠທນ຺ຕິ ປາຣາຊິກຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍທຸກ຺ກຏານໍ ວເສນ ອາປຕ຺ຕິເຠທໍ. ມນຸສ຺ສຠູເຕນ ປເຣນ ປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ.

໑໒໕. ນ ຈ ສກສຎ຺ຎີຕິ ອິມິນາ ປນ ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ວຕ຺ຖຸ ກຖິຕໍ. ນ ຈ ວິສ຺ສາສຄ຺ຄາຫີ, ນ ຈ ຕາວກາລິກນ຺ຕິ ອິມິນາ ປນ ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕສຎ຺ຎາ ກຖິຕາ. ນ ວິສ຺ສາສຄ຺ຄາຫິຕາຕິ ວິສ຺ສາສຄ຺ຄາເຫນ ອຄ຺ຄຫິຕຠາໂວ. ນ ຕາວກາລິກຕາຕິ ປຈ຺ຉາ ທາຕພ຺ພຕໍ ກຕ຺ວາ ອຄ຺ຄຫິຕຠາໂວ. ອນຊ຺ຌາວຸຕ຺ຖກນ຺ຕິ ‘‘ມເມທ’’ນ຺ຕິ ປຣິຄ຺ຄຫວເສນ ອນຊ຺ຌາວຸຕ຺ຖກໍ ອຣຎ຺ເຎ ທາຣຸຕິຓປຓ຺ຓາທິ. ຉຑ຺ຑິຕນ຺ຕິ ກຏ຺ຐຫາຣາທີຫິ ອຕິຠາຣາທິຕາຍ ອນຕ຺ຖິກຠາເວນ ອຣຎ຺ຎາທີສຸ ຉຑ຺ຑິຕໍ. ຉິນ຺ນມູລກນ຺ຕິ ນຏ຺ຐໍ ປຣິເຍສິຕ຺ວາ ອາລຍສງ຺ຂາຕສ຺ສ ມູລສ຺ສ ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ຉິນ຺ນມູລໍ. ອສາມິກນ຺ຕິ ອນຊ຺ຌາວຸຕ຺ຖກາທີຫິ ຕີຫິ ອາກາເຣຫິ ທສ຺ສິຕໍ ອສາມິກວຕ຺ຖຸ. ອຸຠຍມ຺ປີຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕລກ຺ຂຓໍ ອສາມິກໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກຎ຺ຈ.

ອາປຕ຺ຕິເຠທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອນາປຕ຺ຕິເຠທວຓ຺ຓນາ

໑໓໑. ຍາຍ ເສຍ຺ຍາຍ ສຍິໂຕ ກາລໍ ກໂຣຕິ, ສາ ອນຸຏ຺ຐານເສຍ຺ຍາ ນາມ. ‘‘ຈິຕ຺ເຕນ ປນ ອຘິວາເສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ນ ກິຎ຺ຈິ ວທຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປາກຕິກໍ ກາຕຸນ຺ຕິ ຍຕ຺ຕກໍ ຄຫິຕໍ ປຣິຠຸຕ຺ຕໍ ວາ, ຕຕ຺ຕກໍ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ປຏິທສ຺ສາມີຕິ ຍໍ ຄຫິຕໍ, ຕເທວ ວາ ອຎ຺ຎໍ ວາ ຕາທິສໍ ປຸນ ທສ຺ສາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສງ຺ຆສນ຺ຕເກ ສງ຺ຆໍ ອນຸຊານາເປຕຸມສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ ກສ຺ສຈິ ວຕ຺ຖຸໂນ ອນນຸຊານິຕພ຺ພໂຕ ຈ ‘‘ສງ຺ຆສນ຺ຕກໍ ປນ ປຏິທາຕຸເມວ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ ນິພ຺ພຕ຺ຕາປີຕິ ຕສ຺ມິໍເຍວ ມຕສຣີເຣ ອຸປ຺ປນ຺ນາປິ. ວິນີຕວຕ຺ຖູສຸ ສາຏກຕຓ຺ຫາຍ ຕສ຺ມິໍເຍວ ມຕສຣີເຣ ນິພ຺ພຕ຺ຕເປໂຕ ວິຍາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຣຸກ຺ຂາທີສຸ ລຄ຺ຄິຕສາຏເກ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖີຕິ ມນຸສ຺ເສຫິ ອປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສເຈ ປນ ຕໍ ອາຣກ຺ຂເກຫິ ປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ໂຫຕິ, ຄເຫຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ.

ອນາປຕ຺ຕິເຠທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປກິຓ຺ຓກກຖາວຓ຺ຓນາ

ທາຣຸຂຓ຺ຑາທີສຸ ‘‘ຠາຣິຍມິທໍ, ຕ຺ວໍ ເອກປສ຺ສໍ ອຸກ຺ຂິປາຫິ, ອຫໍ ເອກປສ຺ສໍ ອຸກ຺ຂິປາມີ’’ຕິ ອຸຠເຍສໍ ປໂຍເຄນ ເອກສ຺ສ ວຕ຺ຖຸໂນ ຐານາຈາວນໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ສາຫຕ຺ຖິກາຓຕ຺ຕິກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທຎ຺ຈ ກາຍວາຈານໍ ອີທິເສ ຐາເນ ອງ຺ຄຠາວມຕ຺ຕທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍາຍ ປນ ເຈຕນາຍ ສມຸຏ຺ຐາປິໂຕ ປໂຍໂຄ ສາຫຕ຺ຖິໂກ ອາຓຕ຺ຕິໂກ ວາ ປຘານຠາເວນ ຐານາຈາວນໍ ສາເຘຕິ, ຕສ຺ສາ ວເສນ ອາປຕ຺ຕິ ກາເຣຕພ຺ພາ. ອຎ຺ຎຖາ ສາຫຕ຺ຖິກໍ ວາ ອາຓຕ຺ຕິກສ຺ສ ອງ຺ຄໍ ນ ໂຫຕິ, ອາຓຕ຺ຕິກໍ ວາ ສາຫຕ຺ຖິກສ຺ສາຕິ ອິທໍ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ.

ປກິຓ຺ຓກກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ວິນີຕວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໑໓໒. ວິນີຕວຕ຺ຖູສຸ ສນ຺ຘາວຕີຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ຘາວຕິ. ວິຘາວຕີຕິ ວິວິຘາ ນານປ຺ປກາເຣນ ຘາວຕິ. ກາຍວຈີທ຺ວາຣເຠທໍ ວິນາປີຕິ ກາຍໂຈປນໍ ວຈີເຠທຎ຺ຈ ວິນາ. ປຏິສງ຺ຂານພເລນາຕິ ຕຖາວິຘຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທ ອາທີນວປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓພເລນ.

໑໓໕. ປຸຈ຺ຉາສຠາເຄນາຕິ ປຸຈ຺ຉານຸຣູເປນ. ນິຣຸຕ຺ຕິ ເອວ ປໂຖ ນິຣຸຕ຺ຕິປໂຖ, ຕສ຺ມິໍ ນິຣຸຕ຺ຕິປເຖ. ເຕນາຫ ‘‘ໂວຫາຣວຈນມຕ຺ເຕ’’ຕິ.

໑໓໗. ຍຖາກມ຺ມໍ ຄໂຕຕິ ອິມິນາ ຕສ຺ສ ມຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ອພ຺ຠຸຓ຺ເຫຕິ ອິມິນາປິ ວຸຕ຺ຕເມວ ປຣິຍາຍນ຺ຕເຣນ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ອລ຺ລສຣີເຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິສຠາຄສຣີເຣຕິ ອິຕ຺ຖິສຣີເຣ. ວິສຠາຄສຣີຣຕ຺ຕາ ອຈ຺ຈາສນ຺ເນນ ນ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສີເສ ວາ’’ຕິອາທິ. ວຏ຺ຏຕີຕິ ວິສຠາຄສຣີເຣປິ ອຕ຺ຕນາວ ວຸຕ຺ຕວິຘິໍ ກາຕຸໍ ສາຏກຎ຺ຈ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ກິຎ຺ຈາປິ ອິມິນາ ສິກ຺ຂາປເທນ ອນາປຕ຺ຕິ, ອິຕ຺ຖິຣູປໍ ປນ ອາມສນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ.

໑໓໘. ກຸສໍ ສງ຺ກາເມຕ຺ວາຕິ ກຸສໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ. ກູຏມານກູຏກຫາປຓາທີຫີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຕຸລາກູຏກໍສກູຏວຎ຺ຈນາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕຕ຺ຖ ກູຏມານໍ ຫທຍເຠທສິຂາເຠທຣຊ຺ຊຸເຠທວເສນ ຕິວິຘໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ຫທຍນ຺ຕິ ນາຬິອາທິມານຠາຊນານໍ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ, ຕສ຺ສ ເຠໂທ ຉິທ຺ທກຣຓໍ ຫທຍເຠໂທ, ໂສ ສປ຺ປິເຕລາທິມິນນກາເລ ລພ຺ຠຕິ. ຕານິ ຫິ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ເຫຏ຺ຐາຉິທ຺ເທນ ມາເນນ ‘‘ສຓິກໍ ອາສິຎ຺ຈາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕຠາຊເນ ພຫຸໍ ປຄ຺ຆຣາເປຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຕິ, ທທນ຺ໂຕ ຉິທ຺ທໍ ປິຘາຍ ສີຆໍ ປູເຣຕ຺ວາ ເທຕິ. ສິຂາເຠໂທ ຕິລຕຓ຺ຑຸລາທິມິນນກາເລ ລພ຺ຠຕິ. ຕານິ ຫິ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ສຓິກໍ ສິຂໍ ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຕິ, ເທນ຺ໂຕ ເວເຄນ ປູເຣຕ຺ວາ ສິຂໍ ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ ເທຕິ. ຣຊ຺ຊຸເຠໂທ ເຂຕ຺ຕວຕ຺ຖຸມິນນກາເລ ລພ຺ຠຕິ. ເຂຕ຺ຕາທິໍ ມິນນ຺ຕາ ຫິ ອມຫນ຺ຕມ຺ປິ ມຫນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ມິນນ຺ຕິ, ມຫນ຺ຕມ຺ປິ ອມຫນ຺ຕໍ. ກູຏກຫາປໂຓ ປາກໂຏເຍວ.

ຕຸລາກູຏໍ ປນ ຣູປກູຏໍ ອງ຺ຄກູຏໍ ຄຫຓກູຏໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນກູຏນ຺ຕິ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ຣູປກູຏໍ ນາມ ທ຺ເວ ຕຸລາ ສຣູປາ ກຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ມຫຕິຍາ ຄຓ຺ຫາຕິ, ທທນ຺ໂຕ ຂຸທ຺ທິກາຍ ເທຕິ. ອງ຺ຄກູຏໍ ນາມ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ປຈ຺ຉາຠາເຄ ຫຕ຺ເຖນ ຕຸລໍ ອກ຺ກມຕິ, ທທນ຺ໂຕ ປຸພ຺ພຠາເຄ ອກ຺ກມຕິ. ຄຫຓກູຏໍ ນາມ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ມູເລ ຣຊ຺ຊຸໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ທທນ຺ໂຕ ອຄ຺ເຄ. ປຏິຈ຺ຉນ຺ນກູຏໍ ນາມ ຕຸລໍ ສຸສິຣໍ ກຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕ ອຍຈຸຓ຺ຓໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຕໍ ປຈ຺ຉາຠາເຄ ກໂຣຕິ, ທທນ຺ໂຕ ອຄ຺ຄຠາເຄ.

ກໍໂສ ວຸຈ຺ຈຕິ ສຸວຓ຺ຓປາຕິ, ຕາຍ ວຎ຺ຈນໍ ກໍສກູຏໍ. ກຖໍ? ເອກໍ ສຸວຓ຺ຓປາຕິໍ ກຕ຺ວາ ອຎ຺ຎາ ທ຺ເວ ຕິສ຺ໂສ ໂລຫປາຕິໂຍ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓາ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕໂຕ ຊນປທໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກິຎ຺ຈິເທວ ອຑ຺ຒໍ ກຸລໍ ປວິສິຕ຺ວາ ‘‘ສຸວຓ຺ຓຠາຊນານິ ກິຓຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຄ຺ເຆ ປຸຈ຺ຉິເຕ ສມຄ຺ຆຕຣໍ ທາຕຸກາມາ ໂຫນ຺ຕິ. ຕໂຕ ເຕຫິ ‘‘ກຖໍ ອິເມສໍ ສຸວຓ຺ຓຠາໂວ ຊານິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ສຸວຓ຺ຓປາຕິໍ ປາສາເຓ ຆໍສິຕ຺ວາ ສພ຺ພປາຕິໂຍ ທຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ.

ວຎ຺ຈນໍ ນາມ ເຕຫິ ເຕຫິ ອຸປາເຍຫິ ປເຣສໍ ວຎ຺ຈນໍ. ຕຕ຺ຣິທເມກໍ ວຕ຺ຖຸ – ເອໂກ ກິຣ ລຸທ຺ທໂກ ມິຄຎ຺ຈ ມິຄໂປຕກຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉຕິ. ຕເມໂກ ຘຸຕ຺ໂຕ ‘‘ກິໍ, ໂຠ, ມິໂຄ ອຄ຺ຆຕິ, ກິໍ ມິຄໂປຕໂກ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ມິໂຄ ທ຺ເວ ກຫາປເຓ, ມິຄໂປຕໂກ ເອກ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ເອກໍ ກຫາປຓໍ ທຕ຺ວາ ມິຄໂປຕກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ໂຖກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິວຕ຺ໂຕ ‘‘ນ ເມ, ໂຠ, ມິຄໂປຕເກນ ອຕ຺ໂຖ, ມິຄໍ ເມ ເທຫີ’’ຕິ ອາຫ. ເຕນ ຫິ ທ຺ເວ ກຫາປເຓ ເທຫີຕິ. ໂສ ອາຫ – ‘‘ນນຸ, ໂຠ, ມຍາ ປຐມໍ ເອໂກ ກຫາປໂຓ ທິນ຺ໂນ’’ຕິ? ‘‘ອາມ ທິນ຺ໂນ’’ຕິ. ‘‘ອິມໍ ມິຄໂປຕກໍ ຄຓ຺ຫ, ເອວໍ ໂສ ຈ ກຫາປໂຓ, ອຍຎ຺ຈ ກຫາປຓຄ຺ຆນໂກ ມິຄໂປຕໂກຕິ ທ຺ເວ ກຫາປຓາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ກາຣຓໍ ວທຕີ’’ຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ມິຄໂປຕກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ມິຄໍ ອທາສີຕິ.

ພລສາຕິ ພເລນ. ປນ຺ຖຆາຕ-ຄ຺ຄຫເຓນ ຫິມວິປຣາໂມສຄຸມ຺ພວິປຣາໂມສາປິ ສງ຺ຄຫິຕາ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ຫິມປາຕສມເຍ ຫິເມນ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາ ຫຸຕ຺ວາ ມຄ຺ຄປ຺ປຏິປນ຺ນໍ ຊນໍ ມູສນ຺ຕິ, ອຍໍ ຫິມວິປຣາໂມໂສ. ຍໍ ຄຸມ຺ມາທີຫິ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາ ຊນໍ ມູສນ຺ຕິ, ອຍໍ ຄຸມ຺ພວິປຣາໂມໂສ.

ອຸທ຺ຘາເຣເຍວ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ‘‘ສເຈ ສາຏໂກ ຠວິສ຺ສຕິ, ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຣິກປ຺ປສ຺ສ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສາຏກສ຺ສ ຈ ຕຕ຺ຖ ສພ຺ຠາວໂຕ. ປທວາເຣນ ກາເຣຕພ຺ໂພຕິ ຠູມິຍໍ ອນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາວ ວີມໍສິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິຍຸຏ຺ຐິໂຕຕິ ອນຸພທ຺ໂຘ. ທິສ຺ວາ ຫຏຕ຺ຕາ ປຣິກປ຺ປາວຫາໂຣ ນ ທິສ຺ສຕີຕິ ອິມິນາ ປຣິກປ຺ປາວຫາຣສ຺ສ ອສມ຺ຠວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ມຫາປຈ຺ຈຣິອາທີສຸ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຍຸຕ຺ຕຠາວໍ ວິຠາເວຕິ. ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍນ຺ຕິອາທິນາ ປນ ປຣິກປ຺ປາວຫາຣສມ຺ຠວໍ ປາຬິຍາ ສໍສນ຺ທນຠາວຎ຺ຈ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕເມວ ສຸວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທີເປຕິ. ເຕເນວ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ມຫາອຏ຺ຐກຖານໂຍວ ທສ຺ສິໂຕ.

ເກຈີຕິ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍເມວ ເອກຈ຺ເຈ ອາຈຣິຍາ. ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ປນາຕິ ປນ-ສທ຺ໂທ ເກຈິວາທໂຕ ມຫາປຈ຺ຈຣິວາທສ຺ສ ວິເສສສນ຺ທສ຺ສນຕ຺ໂຖ. ເຕນ ເກຈິວາໂທ ມຫາປຈ຺ຈຣິວາເທນປິ ນ ສເມຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ມຫາອຏ຺ຐກຖານໂຍ ເອວ ຈ ມຫາປຈ຺ຈຣິວາເທນປິ ສໍສນ຺ທນໂຕ ຍຸຕ຺ຕຕໂຣຕິ ວິຠາເວຕິ.

ອລງ຺ກາຣຠຓ຺ຑນ຺ຕິ ອງ຺ຄຸລິມຸທ຺ທິກາທິ ອລງ຺ກາຣຠຓ຺ຑໍ. ກຸສໍ ປາເຕຕ຺ວາຕິ ວິລີວມຍໍ ວາ ຕາລປຓ຺ຓມຍໍ ວາ ກຕສຎ຺ຎາຓໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ກຸສໍ ປາເຕຕ຺ວາ. ສມຄ຺ຆຕຣນ຺ຕິ ອປ຺ປຄ຺ຆຕຣໍ. ປຣໂກຏ຺ຐາສໂຕ ກຸເສ ອຸທ຺ຘເຏປິ ນ ຕາວ ກຸສສ຺ສ ປຣິວຕ຺ຕນໍ ຊາຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸທ຺ຘາເຣ ຣກ຺ຂຕີ’’ຕິ. ສິເວຍ຺ຍກນ຺ຕິ ສິວິຣຏ຺ເຐ ຊາຕໍ.

໑໓໙. ຊນ຺ຕາຆຣວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ຍສ຺ມາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ຕຕ຺ຖ ອນາປຕ຺ຕິຠາວໍ ຊານາຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຕສ຺ສ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ອໂຫສີ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ຈ ສຍໍ ຠຄວໂຕ ນາໂຣເຈສິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອາໂຣເຈສີ’’ຕິ ເອກວຈນໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໔໐. ວິຆາສນ຺ຕິ ຂາທິຕາວເສສໍ ອຸຈ຺ຉິຏ຺ຐໍ ວາ. ກປ຺ປິຍໍ ກາຣາເປຕ຺ວາຕິ ປຈາເປຕ຺ວາ. ອຕ຺ຕຄຸຕ຺ຕຕ຺ຖາຍາຕິ ຕໍນິມິຕ຺ຕອຸປທ຺ທວໂຕ ອຕ຺ຕານໍ ຣກ຺ຂຓຕ຺ຖາຍ. ຊິຆຈ຺ຉາຠິຠູຕາ ຫິ ສີຫາທໂຍ ອຕ຺ຕນາ ຂາທິຍມານໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕານໍ ອນຕ຺ຖມ຺ປິ ກເຣຍ຺ຍຸໍ. ປຣານຸທ຺ທຍຕາຍາຕິ ສີຫາທີສຸ ປຣສຕ຺ເຕສຸ ອນຸກມ຺ປາຍ. ຊິຆຈ຺ຉາວິໂນທນຕ຺ຖຎ຺ຫິ ເຕຫິ ຂາທິຍມານໍ ເຕ ປລາເປຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫໂຕ ເຕສຸ ອນຸກມ຺ປາ ນາມ ນ ຠວິສ຺ສຕິ.

໑໔໑. ເຕກຏຸລຍາຄຸວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ວິຍາຕິ ມຸສາວາທສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຓຕ຺ເຕຫີຕິ ສມ຺ມເຕນ ອາຓຕ຺ເຕຫິ. ອາຓຕ຺ເຕນາຕິ ສາມິເກຫິ ອາຓຕ຺ເຕນ. ອປຣສ຺ສ ຠາຄໍ ເທຫີຕິ ອສນ຺ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ເຎນາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ສມ຺ມຕາທີຫິ ຈຕູຫິ ອຎ຺ເຎນ. ‘‘ອປຣມ຺ປິ ຠາຄໍ ເທຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ສງ຺ຆສນ຺ຕກຕ຺ຕາ ອມູລກເມວ ຄຫິຕນ຺ຕິ ‘‘ອຸທ຺ຘາເຣເຍວ ຠຓ຺ຑຄ຺ເຆນ ກາເຣຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຕເຣຫິ ທີຍມານນ຺ຕິ ສມ຺ມເຕນ, ເຕນ ອາຓຕ຺ເຕນ ວາ ທີຍມານໍ. ເອວໍ ຄຓ຺ຫໂຕຕິ ‘‘ອປຣມ຺ປິ ຠາຄໍ ເທຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ວາ ກູຏວສ຺ສານິ ຄເຓຕ຺ວາ ວາ ຄຓ຺ຫໂຕ. ສຸທິນ຺ນນ຺ຕິ ເຫຏ຺ຐາ ສາມິເກນ, ເຕນ ອາຓຕ຺ເຕນ ວາ ທີຍມານໍ ຄິຫິສນ຺ຕກໍ ‘‘ອປຣສ຺ສ ຠາຄໍ ເທຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫໂຕ ອປຣສ຺ສ ອຠາວໂຕ ສາມິສນ຺ຕກເມວ ໂຫຕີຕິ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ ຊາຕໍ. ອິຘ ປນ ເຕຫິ ເອວໍ ທີຍມານໍ ‘‘ອປຣມ຺ປິ ຠາຄໍ ເທຫີຕິ ວຕ຺ວາ ວາ ກູຏວສ຺ສານິ ຄເຓຕ຺ວາ ວາ ຄຓ຺ຫໂຕ ເທຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຎ຺ຎາຕກວິຎ຺ຎຕ຺ຕິມຕ຺ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ເນວ ປາຣາຊິກໍ ນ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍນ຺ຕິ ສຸທິນ຺ນເມວ ໂຫຕິ.

໑໔໒-໓. ປຣິກ຺ຂາຣວຕ຺ຖູສຸ ວຸຕ຺ຕປຣິກ຺ຂາຣສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕຠຓ຺ຑສ຺ສ ຈ ໂກ ວິເສໂສ? ຍໍ ປຣິໂຠຄໂຍຄ຺ຄໍ ອາຠຣຓາທິຣູປໍ ອກຕ຺ວາ ຍຖາສຠາວໂຕ ຐປິຕໍ, ຕໍ ຠຓ຺ຑໍ. ຍໍ ປນ ຕຖາ ກຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ອນຸຈ຺ຉວິກາກາເຣນ ຐປິຕໍ ອາຠຣຓາທິກໍ, ຕໍ ປຣິກ຺ຂາຣນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໑໔໔-໑໔໖. ສງ຺ກາເມຕ຺ວາຕິ ຐິຕຏ຺ຐານໂຕ ອປເນຕ຺ວາ. ຖວິກນ຺ຕິ ອຸປາຫນຕ຺ຖວິກາທິ ຍໍກິຎ຺ຈິ ຖວິກໍ. ອາຫຣາເປນ຺ເຕສຸ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍນ຺ຕິ ‘‘ຄຫິເຕ ອຕ຺ຕມໂນ ໂຫຕີ’’ຕິ (ມຫາວ. ໓໕໖) ວຈນໂຕ ອນຕ຺ຕມນສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ຄຫິຕມ຺ປິ ປຸນ ທາຕພ຺ພເມວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ສມ຺ມຸຂີຠູເຕຫິ ຠາເຊຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໗໙) ວຈນໂຕ ຠາຊນີຍຠຓ຺ຑໍ ອຸປຈາຣສີມຏ຺ຐານໍເຍວ ປາປຸຓາຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຸປຈາຣສີມາຍໍ ຐິຕສ຺ເສວ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ.

໑໔໘-໙. ‘‘ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍນ຺ຕິ ອຸຠິນ຺ນໍ ສາລຍຠາເວ ສຕິ ໂຈຣສ຺ສ ວາ ສາມິກສ຺ສ ວາ ສມ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເອເສວ ນໂຍຕິ ປໍສຸກູລສຎ຺ຎາຍ ຄຫິເຕ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ, ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຄາເມສູຕິ ຄາມິເກສຸ ມນຸສ຺ເສສຸ. ຄາມ-ຄ຺ຄຫເຓນ ເຫຕ຺ຖ ຄາມຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕາ. ວຸຏ຺ຐຫນ຺ເຕສູຕິ ຄາມໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ປລາຍນ຺ເຕສຸ. ປຸນ ອາວສນ຺ເຕ ຊນປເທຕິ ຊານປທິເກສຸ ປຸນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ວສນ຺ເຕສຸ.

ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ສອຸສ຺ສາຫາ ວາ ນິຣຸສ຺ສາຫາ ວາ’’ຕິ ວິເສສໍ ອປຣາມສິຕ຺ວາ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ກຕິປຍານໍ ອນຸສ຺ສາເຫ ສຕິ ສງ຺ຆິກໍ ອສງ຺ຆິກໍ ໂຫຕີຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສອຸສ຺ສາຫມຕ຺ຕເມວ ປມາຓນ຺ຕິ ສາມິການໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໂຕຕິ ຄຓສນ຺ຕກໂຕ ປຸຄ຺ຄລສນ຺ຕກໂຕ ວາ. ເສນາສນຕ຺ຖາຍ ນິຍມິຕນ຺ຕິ ອິທໍ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ, ຈຕູສຸ ປຈ຺ຈເຍສຸ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອຕ຺ຖາຍ ນິຍມິເຕປິ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ອິສ຺ສຣວຕາຍາຕິ ປຣໍ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ວາ ອນາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ວາ ທາຕພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ອຍເມເວຕ຺ຖ ປມາຓນ຺ຕິ ເອວໍ ອຕ຺ຕໂນ ອິສ຺ສຣຠາເວນ. ອຄ຺ເຆນ ກາເຣຕພ຺ໂພຕິ ອຄ຺ຆານຸຣູປໍ ທຸກ຺ກເຏນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈເຍນ ວາ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ອິສ຺ສຣວຕາຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊໂຕ ຄີວາຕິ ນ ເກວລໍ ເອຕ຺ເຖວ ຄີວາ, ເຫຏ຺ຐາ ກຸລສງ຺ຄຫຕ຺ຖາຍ ອິສ຺ສຣວຕາຍ ວາ ທິນ຺ເນປິ ຄີວາເຍວ. ສຸຂາທິຕເມວາຕິ ອນ຺ໂຕວິຫາເຣ ນິສີທິຕ຺ວາ ຆຓ຺ຏິປ຺ປຫຣຓາທິວຸຕ຺ຕວິຘານສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ສຸຂາທິຕໍ. ສງ຺ຆິກຎ຺ຫິ ເວຠງ຺ຄິຍຠຓ຺ຑໍ ອນ຺ໂຕວິຫາເຣ ວາ ພຫິສີມາຍ ວາ ໂຫຕຸ, ພຫິສີມາຍໍ ຐິເຕຫິ ອປໂລເກຕ຺ວາ ຠາເຊຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ອຸຠຍຕ຺ຖ ຐິຕມ຺ປິ ປນ ອນ຺ໂຕສີມາຍໍ ຐິເຕຫິ ອປໂລເກຕ຺ວາ ຠາເຊຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິເຍວ. ເຕເນວ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວິຫາເຣເຍວ ນິສີທິຕ຺ວາ ເອວໍ ກຕຕ຺ຕາ ສຸຂາທິຕນ຺ຕິ ອາຫາ’’ຕິ. ອຍຎ຺ຈ ອຕ຺ໂຖ ວສ຺ສູປນາຍິກກ຺ຂນ຺ຘກຏ຺ຐກຖາຍໍ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ.

໑໕໐. ວຸຕ຺ຕວາທກວຕ຺ຖູສຸ ປາຬິຍໍ ຍຸຄສາຏກນ຺ຕິ ສາຏກຍຸຄໍ. ຕຸລນ຺ຕິ ປລສຕໍ. ໂທຓນ຺ຕິ ໂສຬສນາຬິມຕ຺ຕໍ. ປຣິຈ຺ເຉທໍ ປນ ກຕ຺ວາຕິ ຍຕ຺ຕກໍ ອິຈ຺ຉິຕໍ, ຕຕ຺ຕກໍ ອຄ຺ຆວເສນ ວາ ຈີວຣາທິປຈ຺ຈຍວເສນ ວາ ປຣິຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ. ອຸປາຣມ຺ຠາຕິ ‘‘ຠທນ຺ຕາ ອປຣິຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ເອວໍ ໂທສາໂຣປນໂຕ.

໑໕໓. ຉາຕຊ຺ຌຕ຺ຕນ຺ຕິ ຊິຆຈ຺ຉາທຸກ຺ເຂນ ປີຬິຕອຕ຺ຕສນ຺ຕານໍ. ຘນຸກນ຺ຕິ ຂຸທ຺ທກຘນຸກໍ. ພທ຺ໂຘ ໂຫຕີຕິ ຕິຣິຍໍ ພທ຺ໂຘ ໂຫຕິ. ສຸນຂທຏ຺ຐນ຺ຕິ ສາມິເກຫິ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕສຸນເຂນ ຄຫິຕໍ. ຍຏ຺ຐິຍາ ສຫ ປາເຕຕີຕິ ສູກຣສ຺ສ ອາຄມນໂຕ ປຸເຣຕຣເມວ ຕຕ຺ຖ ອພຊ຺ຌນຕ຺ຖາຍ ປາເຕຕິ. ມທ຺ທນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉຕິ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍນ຺ຕິ ເອກສູກຣຄ຺ຆນກໍ ຠຓ຺ຑໍ ທາຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ເຕນ ມຄ຺ເຄນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ສພ຺ເພວ ສູກຣາ ເຕນ ປາເສນ ພຊ຺ຌນ຺ຕິ, ເອໂກເຍວ ປຐມຕຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ພຊ຺ຌຕິ, ຕສ຺ມາ ເອກສູກຣຄ຺ຆນກໍ ຠຓ຺ຑໍ ທາຕພ຺ພໍ. ປຈ຺ຉາ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ເຕນ ກຕປໂຍເຄນ ອຄນ຺ຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ສຍເມວ ຄຈ຺ຉຕິ. ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ເຕສຸປິ ອີທິເສສຸ ຐາເນສຸ ເອເສວ ນໂຍ. ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ຉຑ຺ເຑຕີຕິ ປຸເຣຕຣເມວ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ຉຑ຺ເຑຕິ. ວິຫາຣຠູມິຍນ຺ຕິ ວິຫາຣສາມນ຺ຕາ ອຣຎ຺ຎປ຺ປເທເສ. ຣກ຺ຂໍ ຍາຈິຕ຺ວາຕິ ຣາຊຣາຊມຫາມຕ຺ຕາທີນໍ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອນຸທ຺ທິສ຺ສ ຣກ຺ຂໍ ຍາຈິຕ຺ວາ.

ກຸມີນມຸຂນ຺ຕິ ກຸມີນສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ມຈ຺ຉານໍ ປວິສນມຸຂໍ. ຄຸມ຺ເພ ຂິປຕິ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍເມວາຕິ ກຸມີນສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ປວິສິຕພ຺ພານໍ ມຈ຺ຉານໍ ອຄ຺ເຆນ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ.

໑໕໖. ວີສຕິໍສາທິວເສນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາ ຠິກ຺ຂູ ເອຕ຺ຖາຕິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຠິກ຺ຂຸກໍ. ເຖຣານນ຺ຕິ ອາຄນ຺ຕຸກຕ຺ເຖຣານໍ. ເຕສມ຺ປີຕິ ອາວາສິກຠິກ຺ຂູນມ຺ປິ. ປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍາຕິ ສງ຺ຆິກປຣິໂຠຄວເສນ ປຣິຠຸຎ຺ຊນຕ຺ຖາຍ. ຄຫເຓຕິ ປາຐເສໂສ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຍຕ຺ຖາຕິ ຍສ຺ມິໍ ອາວາເສ. ອຎ຺ເຎສໍ ອຕ຺ຖິຠາວນ຺ຕິ ອຎ຺ເຎສໍ ອາຄນ຺ຕຸກຠິກ຺ຂູນໍ ອຕ຺ຖິຠາວໍ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕາທິເສ ອາວາເສ. ຠາເຊຕ຺ວາ ຂາທນ຺ຕີຕິ ອາຄນ຺ຕຸການມ຺ປິ ສມ຺ປຕ຺ຕານໍ ຠາເຊຕ຺ວາ ຂາທນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຈຕູສຸ ປຈ຺ຈເຍສຸ ສມ຺ມາ ອຸປເນນ຺ຕີຕິ ອມ຺ພຜລາທີນິ ວິກ຺ກິຓິຕ຺ວາ ຈີວຣາທີສຸ ຈຕູສຸ ປຈ຺ຈເຍສຸ ສມ຺ມາ ອຸປເນນ຺ຕິ. ຈີວຣຕ຺ຖາຍ ນິຍເມຕ຺ວາ ທິນ຺ນາຕິ ‘‘ອິເມສໍ ຣຸກ຺ຂານໍ ຜລານິ ວິກ຺ກິຓິຕ຺ວາ ຈີວເຣສຸເຍວ ອຸປເນຕພ຺ພານິ, ນ ຠາເຊຕ຺ວາ ຂາທິຕພ຺ພານີ’’ຕິ ເອວໍ ນິຍເມຕ຺ວາ ທິນ຺ນາ. ເຕສຸປິ ອາຄນ຺ຕຸກາ ອນິສ຺ສຣາຕິ ປຈ຺ຈຍປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍ ນິຍເມຕ຺ວາ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ ຠາເຊຕ຺ວາ ຂາທິຕຸໍ ອນິສ຺ສຣາ.

ນ ເຕສຸ…ເປ… ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອາຄນ຺ຕຸເກຫິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຠາເຊຕ຺ວາ ຂາທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕສໍ ກຕິກາຍ ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ ‘‘ຠາເຊຕ຺ວາ ນ ຂາທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ເອຕ຺ຕເກສຸ ຣຸກ຺ເຂສຸ ຜລານິ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວາ ‘‘ເອຕ຺ຕການິ ຜລານິ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວາ ‘‘ເອຕ຺ຕການໍ ທິວສານໍ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວາ ‘‘ນ ກິຎ຺ຈິ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວາ ເອວໍ ກຕາຍ ອາວາສິການໍ ກຕິກາຍ ອາຄນ຺ຕຸເກຫິ ຐາຕພ຺ພໍ. ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ອນິສ຺ສຣາ’’ຕິ ວຈເນນ ທີປິໂຕເຍວ ອຕ຺ໂຖ ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ‘‘ຈຕຸນ຺ນໍ ປຈ຺ຈຍານ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ທສ຺ສິໂຕ. ປຣິໂຠຄວເສເນວາຕິ ເອຕ຺ຖ ເອວ-ສທ຺ໂທ ອຏ຺ຐານປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ. ປຣິໂຠຄວເສນ ຕເມວ ຠາເຊຕ຺ວາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ຣຏ຺ເຐ ວາ. ເສນາສນປຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ເສນາສນຎ຺ຈ ຕທຕ຺ຖາຍ ນິຍເມຕ຺ວາ ຐປິຕຎ຺ຈ.

ລາມກໂກຏິຍາຕິ ລາມກໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ, ລາມກເສນາສນໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເສນາສເນປິ ຕິຓາທີນິ ລາມກໂກຏິຍາວ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕພ຺ພານິ, ເສນາສນປຣິກ຺ຂາຣາປິ ລາມກໂກຏິຍາວ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕພ຺ພາ. ມູລວຕ຺ຖຸຈ຺ເຉທໍ ປນ ກຕ຺ວາ ນ ອຸປເນຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິມິນາ ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ? ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ຕາວ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສພ຺ພານິ ເສນາສນານິ ນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕພ຺ພານີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ລາມກໂກຏິຍາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ເຕຫິປິ ເສນາສນຠູມິໂຍ ນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕພ຺ພາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕີຕິ ໂນ ຂນ຺ຕິ, ວີມໍສິຕ຺ວາ ຍໍ ຣຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ຘມ຺ມສນ຺ຕເກນ ພຸທ຺ຘປູຊໍ ກາຕຸໍ, ພຸທ຺ຘສນ຺ຕເກນ ວາ ຘມ຺ມປູຊໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ? ‘‘ຕຖາຄຕສ຺ສ ໂຂ ເອຕໍ ວາເສຏ຺ຐ ອຘິວຈນໍ ຘມ຺ມກາໂຍ ອິຕິປີຕິ ຈ ໂຍ ໂຂ, ວກ຺ກລິ, ຘມ຺ມໍ ປສ຺ສຕິ, ໂສ ມໍ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໘໗) ຈ ວຈນໂຕ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ເອວໍ ສນ຺ເຕ ‘ໂຍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມໍ ອຸປຏ຺ຐເຫຍ຺ຍ, ໂສ ຄິລານໍ ອຸປຏ຺ຐເຫຍ຺ຍາ’ຕິ ວຈນໂຕ ພຸທ຺ຘສນ຺ຕເກນ ຄິລານສ຺ສປິ ເຠສຊ຺ຊໍ ກາຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ຕສ຺ມາ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ອກາຣຓໍ. ນ ຫິ ‘‘ໂຍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມໍ ອຸປຏ຺ຐເຫຍ຺ຍ, ໂສ ຄິລານໍ ອຸປຏ຺ຐເຫຍ຺ຍາ’’ຕິ ອິມິນາ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ຄິລານສ຺ສ ຈ ເອກສທິສຕາ ຕທຸປຏ຺ຐານສ຺ສ ວາ ສມຜລຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ‘‘ໂຍ ມໍ ໂອວາທານຸສາສນີກຣເຓນ ອຸປຏ຺ຐເຫຍ຺ຍ, ໂສ ຄິລານໍ ອຸປຏ຺ຐເຫຍ຺ຍ, ມມ ໂອວາທກຣເຓນ ຄິລາໂນ ອຸປຏ຺ຐາຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ຠຄວໂຕ ຈ ຄິລານສ຺ສ ຈ ອຸປຏ຺ຐານໍ ເອກສທິສນ຺ຕິ ເອວໍ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ນ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ຕສ຺ມາ ‘‘ໂຍ ໂວ, ອານນ຺ທ, ມຍາ ຘມ຺ໂມ ຈ ວິນໂຍ ຈ ເທສິໂຕ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ, ໂສ ໂວ ມມຈ຺ຈເຍນ ສຕ຺ຖາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ‘‘ອຫຎ຺ຈ ປນິທານິ ເອໂກ ໂອວທາມິ ອນຸສາສາມິ, ມຍິ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ອິມານິ ຈຕຸຣາສີຕິ ພຸທ຺ຘສຫສ຺ສານິ ຕຸມ຺ເຫ ໂອວທິສ຺ສນ຺ຕິ ອນຸສາສິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ພຫຸສ຺ສຸຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ປສໍສນ຺ເຕນ ຈ ‘‘ໂຍ ພຫຸສ຺ສຸໂຕ, ນ ໂສ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສາວໂກ ນາມ, ພຸທ຺ໂຘ ນາມ ເອສ ຈຸນ຺ທາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຘມ຺ມຄຣຸກຕ຺ຕາ ຈ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຸພ຺ພນໂຍ ເອວ ປສຕ຺ຖຕໂຣຕິ ອມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕິ.

ປຓ຺ຓໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາຕິ ‘‘ເອຕ຺ຕເກເຫວ ຣຸກ຺ເຂຫິ ເອຕ຺ຕກເມວ ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ປຓ຺ຓໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ, ລິຂິຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ນິມິຕ຺ຕສຎ຺ຎໍ ກຕ຺ວາຕິ ສງ຺ເກຕໍ ກຕ຺ວາ. ທາຣກາຕິ ເຕສໍ ປຸຕ຺ຕນຕ຺ຕາທໂຍ ທາຣກາ. ອຎ຺ເຎປິ ເຍ ເກຈິ ໂຄປກາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕ ສພ຺ເພປິ ວຸຕ຺ຕາ. ສພ຺ພຕ຺ຖາປິ ຄິຫີນໍ ໂຄປກທາເນ ຍຕ຺ຕກໍ ໂຄປກາ ເທນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຕກໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ສງ຺ຆິເກ ປນ ຍຖາປຣິຈ຺ເຉທເມວ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ທີປິຕຕ຺ຕາ ‘‘ອຕ຺ຖໂຕ ເອກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕໂຕຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕອຸໂປສຖາຄາຣາທິກຣຓຕ຺ຖາຍ ຐປິຕທາຣຸສມ຺ຠາຣໂຕ. ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາຕິ ກາຣກສງ຺ຆໍ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ. ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ອາຫຣິຕ຺ວາຕິ ອນາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາປິ ຕາວກາລິກໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ. ອາຫຣາເປນ຺ໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ອນາຫຣາເປນ຺ເຕປິ ທາຕພ຺ພເມວ. ອຍເມວ ຠິກ຺ຂຸ ອິສ຺ສໂຣຕິ ເອກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປາປຸຓນຏ຺ຐານໍ, ຕໂຕເຍວ ເສນາສນໂຕ ຕສ຺ສ ທາຕພ຺ພໍ, ນ ຈ ໂສ ຕໂຕ ອຸຏ຺ຐາເປຕພ຺ໂພຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

‘‘ອຸທກປູຊນ຺ຕິ ເຈຕິຍຏ຺ຐາເນສຸ ສິຎ຺ຈນ’’ນ຺ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຕ຺ຕສີເສນາຕິ ເກວລໍ ສທ຺ຘາຍ, ນ ເວຕນາທິອຕ຺ຖາຍ. ສວຕ຺ຖຸກນ຺ຕິ ສຫ ຠູມິຍາ. ຕິຓມຕ຺ຕໍ ປນ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ, ກິໍ ຕໍ ຄຣຸຠຓ຺ຑໍ ນ ໂຫຕີຕິ? ນ ໂຫຕິ. ອຣກ຺ຂິຕອໂຄປິຕຏ຺ຐາເນ ຫິ ວິນສ຺ສກຠາເວນ ຐິຕໍ ຄຣຸຠຓ຺ຑໍ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕາທິສໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຕິຓມຕ຺ຕໍ ປນ ທາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຊຄ຺ຄິຕ຺ວາຕິ ສໍວຈ຺ຉເຣ ສໍວຈ຺ຉເຣ ຊຄ຺ຄິຕ຺ວາ.

ກຸຏ຺ຏນ຺ຕິ ເຄຫຠິຕ຺ຕິໍ. ປາກາຣນ຺ຕິ ປຣິກ຺ເຂປປາກາຣໍ. ຕໂຕຕິ ຉຑ຺ຑິຕວິຫາຣໂຕ. ຕໂຕ ອາຫຣິຕ຺ວາ ເສນາສນໍ ກຕໍ ໂຫຕີຕິ ສາມນ຺ຕຄາມວາສີຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ຉຑ຺ຑິຕວິຫາຣໂຕ ທາຣຸສມ຺ຠາຣາທິໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ເສນາສນໍ ກຕໍ ໂຫຕິ.

໑໕໗. ຈຕຸຠາຄອຸທກສມ຺ຠິນ຺ເນຕິ ຈຕຸຕ຺ຖຠາເຄນ ອຸທເກນ ສມ຺ຠິນ຺ເນ. ໂອທນຠາຊນີຍວຕ຺ຖຸສ຺ມິນ຺ຕິ ‘‘ເທຫິ ອປຣສ຺ສ ຠາຄ’’ນ຺ຕິ ອາຄຕວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ.

໑໕໙. ອຍ຺ຍາ ອຕ຺ຕນາ ກາຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ກໂຣນ຺ຕິ, ອຕິວິຍ ຖທ຺ຘາຕິ ປສາທໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ຈິຕ຺ເຕນ ກຸປ຺ປນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປສາທານຸຣກ຺ຂຓຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທ຺ຘິໍ ປຏິສໍຫຣີຕິ ອິທ຺ຘິໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ສກຏ຺ຐາເນເຍວ ອຏ຺ຐາສີຕິ ອິທ຺ຘິຍາ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕຕ຺ຕາ ເອວ ‘‘ປາສາໂທ ປຸນ ອາຄຈ຺ຉຕູ’’ຕິ ອນຘິຏ຺ຐິເຕປິ ສຍເມວ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສກຏ຺ຐາເນເຍວ ອຏ຺ຐາສິ. ‘‘ຍາວ ທາຣກາ ປາສາທໍ ອາໂຣຫນ຺ຕິ, ຕາວ ປາສາໂທ ເຕສໍ ສນ຺ຕິເກ ໂຫຕູ’’ຕິ ປຸພ຺ເພ ອຘິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ເອວ ຈ ກາລປຣິຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐິເຕນ ຕໂຕ ປຣໍ ອິທ຺ຘິ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕາ ນາມ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຖໂຣ ອິທ຺ຘິໍ ປຏິສໍຫຣີ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ເຕ ທາຣກາ ເອວໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຕານໍ ສນ຺ຕກາ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ຍສ຺ມາ ຈ ອີທິເສນ ປໂຍເຄນ ເຖເຣນ ເຕ ອານີຕາ ນາມ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເຖໂຣ ເອວມກາສີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ໂວຫາຣວເສນາ’’ຕິອາທິ. ອຕ຺ຕໂນ ປກຕິວຓ຺ຓໍ ອວິຊຫິຕ຺ວາ ພຫິທ຺ຘາ ຫຕ຺ຖິອາທິທສ຺ສນໍ ‘‘ເອໂກປິ ຫຸຕ຺ວາ ພຫຸຘາ ໂຫຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໒໓໘; ມ. ນິ. ໑.໑໔໗; ສໍ. ນິ. ໕.໘໔໒) ອາຄຕຎ຺ຈ ອຘິຏ຺ຐານວເສນ ນິປ຺ຜນ຺ນຕ຺ຕາ ອຘິຏ຺ຐານິທ຺ຘິ ນາມ. ‘‘ໂສ ປກຕິວຓ຺ຓໍ ວິຊຫິຕ຺ວາ ກຸມາຣກວຓ຺ຓໍ ວາ ທສ຺ເສຕິ ນາຄວຓ຺ຓໍ ວາ…ເປ… ວິວິຘມ຺ປິ ເສນາພ຺ຍູຫໍ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໓.໑໓) ເອວໍ ອາຄຕາ ອິທ຺ຘິ ປກຕິວຓ຺ຓວິຊຫນວິກາຣວເສນ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິກຸພ຺ພນິທ຺ຘິ ນາມ. ອຕ຺ຕານໍ ອທສ຺ເສຕ຺ວາ ພຫິທ຺ຘາ ຫຕ຺ຖິອາທິທສ຺ສນມ຺ປິ ເອຕ຺ເຖວ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປກຕິວຓ຺ຓວິຊຫນຎ຺ຫິ ນາມ ອຕ຺ຕໂນ ປກຕິຣູປສ຺ສ ອຎ຺ເຎສໍ ອທສ຺ສນໍ, ນ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ຕສ຺ສ ນິໂຣຘນໍ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຕານໍ ອທສ຺ເສຕ຺ວາ ພຫິທ຺ຘາ ຫຕ຺ຖິອາທິທສ຺ສນມ຺ປິ ເອຕ຺ເຖວ ສງ຺ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ‘‘ປກຕິວຓ຺ຓໍ ວິຊຫິຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕມູລປເທນ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ.

ວິນີຕວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອິຕິ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ

ທຸຕິຍປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ ສມຕ຺ຕາ.

ອນຸສາສນີກຖາວຓ຺ຓນາ

ປຣາຊິຕກິເລເສນາຕິ ສນ຺ຕາເນ ປຸນ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຘມ຺ມຕາປາທເນນ ຈຕູຫິ ມຄ຺ຄຎາເຓຫິ ສຫ ວາສນາຍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນສພ຺ພກິເລເສນ. ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ. ເຕນ ສິກ຺ຂາປເທນ ສມໍ ອຎ຺ຎໍ ອເນກນຍໂວກິຓ຺ຓໍ ຄມ຺ຠີຣຕ຺ຖວິນິຈ຺ຉຍໍ ກິຎ຺ຈິ ສິກ຺ຂາປທໍ ນ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອຕ຺ໂຖ ຈ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ຈ ອຕ຺ຖວິນິຈ຺ຉຍາ, ຄມ຺ຠີຣາ ອຕ຺ຖວິນິຈ຺ຉຍາ ອສ຺ສາຕິ ຄມ຺ຠີຣຕ຺ຖວິນິຈ຺ຉຍໍ. ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ໂອຕິຓ຺ເຓຕິ ໂຈທນາວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ສງ຺ຆມຊ຺ຌໍ ໂອຕິຓ຺ເຓ, ເອເກນ ເອກສ຺ມິໍ ໂຈທິເຕ, ສຍເມວ ວາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ກຕວີຕິກ຺ກເມ ອາໂຣຈິເຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອຕ຺ຖາຕິ ໂອຕິຓ຺ເຓ ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ.

ວິນິຈ຺ຉຍໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ສຫສາ ‘‘ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ ອວຕ຺ວາ ຍໍ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປາຬິ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ວິນິຈ຺ຉໂຍຕິ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິວິນິຈ຺ຉໂຍ. ອວຕ຺ວາວາຕິ ‘‘ຕ຺ວໍ ປາຣາຊິກໍ ອາປນ຺ໂນ’’ຕິ ອວຕ຺ວາວ. ກປ຺ປິເຍປິ ຈ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິນ຺ຕິ ອວຕ຺ວາປິ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ກປ຺ປິເຍ ມາຕຸປິຕຸສນ຺ຕເກປິ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ. ລຫຸວຕ຺ຕິໂນຕິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທນ ລຫຸປຣິວຕ຺ຕິໂນ. ອາສີວິສນ຺ຕິ ສີຆເມວ ສກລສຣີເຣ ຜຣຓສມຕ຺ຖວິສໍ.

ອນຸສາສນີກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປາຣາຊິກກຓ຺ຑຏ຺ຐກຖາຍ ປຐມຠາຄວຓ຺ຓນາ ສມຕ຺ຕາ.

໓. ຕຕິຍປາຣາຊິກໍ

ຕີຫີຕິ ກາຍວຈີມໂນທ຺ວາເຣຫິ. ວິຠາວິຕນ຺ຕິ ປກາສິຕໍ, ເທສິຕໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ປຐມປຎ຺ຎຕ຺ຕິນິທານວຓ຺ຓນາ

໑໖໒. ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປາກາຣປຣິກ຺ເຂປວຑ຺ຒເນນາຕິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປາກາຣປຣິກ຺ເຂເປນ ນຄຣຠູມິຍາ ວຑ຺ຒເນນ. ວິສາລີຠູຕຕ຺ຕາຕິ ຄາວຸຕນ຺ຕຣໍ ຄາວຸຕນ຺ຕຣໍ ປຸຖຸຠູຕຕ຺ຕາ. ພາຣາຓສິຣຎ຺ໂຎ ກິຣ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໔໖; ຂຸ. ປາ. ອຏ຺ຐ. ໖. ຣຕນສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ) ອຄ຺ຄມເຫສິຍາ ກຸຈ຺ຉິມ຺ຫິ ຄພ຺ໂຠ ສຓ຺ຐາສິ, ສາ ຎຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ນິເວເທສິ, ຣາຊາ ຄພ຺ຠປຣິຫາຣໍ ອທາສິ. ສາ ສມ຺ມາ ປຣິຫຣິຍມານາ ຄພ຺ຠປຣິປາກກາເລ ວິຊາຍນຆຣໍ ປາວິສິ. ປຸຎ຺ຎວນ຺ຕີນໍ ປຈ຺ຈູສສມເຍ ຄພ຺ຠວຸຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ, ສາ ຈ ຕາສໍ ອຎ຺ຎຕຣາ, ເຕນ ປຈ຺ຈູສສມເຍ ອລຕ຺ຕກປຏລພນ຺ຘຸຊີວກປຸປ຺ຜສທິສໍ ມໍສເປສິໍ ວິຊາຍິ. ຕໂຕ ‘‘ອຎ຺ຎາ ເທວິໂຍ ສຸວຓ຺ຓພິມ຺ພສທິເສ ປຸຕ຺ເຕ ວິຊາຍນ຺ຕິ, ອຄ຺ຄມເຫສີ ມໍສເປສິນ຺ຕິ ຣຎ຺ໂຎ ປຸຣໂຕ ມມ ອວຓ຺ໂຓ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ເຕນ ອວຓ຺ຓຠເຍນ ຕໍ ມໍສເປສິໍ ເອກສ຺ມິໍ ຠາຊເນ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຏິກຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຣາຊມຸທ຺ທິກາຍ ລຎ຺ເຉຕ຺ວາ ຄງ຺ຄາຍ ໂສເຕ ປກ຺ຂິປາເປສິ. ມນຸສ຺ເສຫິ ຉຑ຺ຑິຕມຕ຺ເຕ ເທວຕາ ອາຣກ຺ຂໍ ສໍວິທຫິໍສຸ. ສຸວຓ຺ຓປຏ຺ຏິກຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຊາຕິຫິງ຺ຄຸລເກນ ‘‘ພາຣາຓສິຣຎ຺ໂຎ ອຄ຺ຄມເຫສິຍາ ປຊາ’’ຕິ ລິຂິຕ຺ວາ ພນ຺ຘິໍສຸ. ຕໂຕ ຕໍ ຠາຊນໍ ອູມິຠຍາທີຫິ ອນຸປທ຺ທຸຕໍ ຄງ຺ຄາໂສເຕນ ປາຍາສິ.

ເຕນ ຈ ສມເຍນ ອຎ຺ຎຕໂຣ ຕາປໂສ ໂຄປາລກກຸລໍ ນິສ຺ສາຍ ຄງ຺ຄາຕີເຣ ວິຫຣຕິ. ໂສ ປາໂຕວ ຄງ຺ຄໍ ໂອຕິຓ຺ໂຓ ຕໍ ຠາຊນໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ປໍສຸກູລສຎ຺ຎາຍ ອຄ຺ຄເຫສິ. ອເຖຕ຺ຖ ຕໍ ອກ຺ຂຣປຏ຺ຏິກໍ ຣາຊມຸທ຺ທິກາລຎ຺ຉນຎ຺ຈ ທິສ຺ວາ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ຕໍ ມໍສເປສິໍ ອທ຺ທສ. ທິສ຺ວານສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ ‘‘ສິຍາ ຄພ຺ໂຠ, ຕຖາ ຫິສ຺ສ ທຸຄ຺ຄນ຺ຘປູຕິຠາໂວ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ. ອຸທກປ຺ປວາເຫນາຄຕສ຺ສປິ ຫິ ອຸສ຺ມາ ນ ວິຄຈ຺ຉຕິ, ອຸສ຺ມາ ຈ ນາມ ອີທິສາຍ ສວິຎ຺ຎາຓກຕາຍ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ‘‘ສິຍາ ຄພ຺ໂຠ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ປຸຎ຺ຎວນ຺ຕຕາຍ ປນ ທຸຄ຺ຄນ຺ຘໍ ນາໂຫສິ ສອຸສຸມຄຕາຍ ປູຕິຠາໂວ ຈ. ເອວໍ ປນ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອສ຺ສມໍ ເນຕ຺ວາ ນໍ ສຸທ຺ເຘ ໂອກາເສ ຐເປສິ. ອຖ ອຑ຺ຒມາສຈ຺ຈເຍນ ທ຺ເວ ມໍສເປສິໂຍ ອເຫສຸໍ. ຕາປໂສ ທິສ຺ວາ ສາຘຸກຕຣໍ ຐເປສິ. ຕໂຕ ປຸນ ອຑ຺ຒມາສຈ຺ຈເຍນ ເອກເມກິສ຺ສາ ເປສິຍາ ຫຕ຺ຖປາທສີສານມຕ຺ຖາຍ ປຎ຺ຈ ປຎ຺ຈ ປິຬກາ ອຸຏ຺ຐຫິໍສຸ. ອຖ ຕໂຕ ອຑ຺ຒມາສຈ຺ຈເຍນ ເອກາ ມໍສເປສິ ສຸວຓ຺ຓພິມ຺ພສທິໂສ ທາຣໂກ, ເອກາ ທາຣິກາ ອໂຫສິ. ເຕສຸ ຕາປສສ຺ສ ປຸຕ຺ຕສິເນໂຫ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ, ທາຣການໍ ປຸຎ຺ຎຸປນິສ຺ສຍໂຕ ອງ຺ຄຸຏ຺ຐກໂຕ ຈສ຺ສ ຂີຣໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ. ຕໂຕ ປຠຸຕິ ຈ ຂີຣຠຕ຺ຕໍ ອລຠິຕ຺ຖ. ຕາປໂສ ຠຕ຺ຕໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຂີຣໍ ທາຣການໍ ມຸເຂ ອາສິຎ຺ຈຕິ. ເຕສໍ ປນ ຍໍ ຍໍ ອຸທຣໍ ປວິສຕິ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ມຓິຠາຊນຄຕໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ. ຈຣິມຠເວ ໂພຘິສຕ຺ເຕ ກຸຈ຺ຉິຄເຕ ໂພຘິສຕ຺ຕມາຕຸ ວິຍ ອຸທຣຈ຺ຉວິຍາ ອຈ຺ຉວິປ຺ປສນ຺ນຕາຍ ເອວໍ ເຕ ນິຈ຺ຉວີ ອເຫສຸໍ. ອປເຣ ອາຫຸ ‘‘ສິພ຺ພິຕ຺ວາ ຐປິຕາ ວິຍ ເນສໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ລີນາ ຉວິ ອໂຫສີ’’ຕິ. ເອວໍ ເຕ ນິຈ຺ຉວິຕາຍ ວາ ລີນຈ຺ຉວິຕາຍ ວາ ‘‘ລິຈ຺ຉວີ’’ຕິ ປຎ຺ຎາຍິໍສຸ.

ຕາປໂສ ທາຣເກ ໂປເສນ຺ໂຕ ອຸສ຺ສູເຣ ຄາມໍ ຠິກ຺ຂາຍ ປວິສຕິ, ອຕິທິວາ ປຏິກ຺ກມຕິ. ຕສ຺ສ ຕໍ ພ຺ຍາປາຣໍ ຎຕ຺ວາ ໂຄປາລກາ ອາຫໍສຸ – ‘‘ຠນ຺ເຕ, ປພ຺ພຊິຕານໍ ທາຣກໂປສນໍ ປລິໂພໂຘ, ອມ຺ຫາກໍ ທາຣເກ ເທຖ, ມຍໍ ໂປເສສ຺ສາມ, ຕຸມ຺ເຫ ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ມໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ. ຕາປໂສ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ປຏິສ຺ສຸຓິ. ໂຄປາລກາ ທຸຕິຍທິວເສ ມຄ຺ຄໍ ສມໍ ກຕ຺ວາ ປຸປ຺ເຜຫິ ໂອກິຣິຕ຺ວາ ຘຊປຏາກາ ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາ ຕູຣິເຍຫິ ວຊ຺ຊມາເນຫິ ອສ຺ສມໍ ອາຄຕາ. ຕາປໂສ ‘‘ມຫາປຸຎ຺ຎາ ທາຣກາ, ອປ຺ປມາເທເນວ ວຑ຺ເຒຖ, ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອາວາຫໍ ກໂຣຖ, ປຎ຺ຈໂຄຣເສນ ຣາຊານໍ ໂຕເສຕ຺ວາ ຠູມິຠາຄໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນຄຣໍ ມາເປຖ, ຕຕ຺ຖ ກຸມາຣໍ ອຠິສິຎ຺ຈຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ທາຣເກ ອທາສິ. ເຕ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ປຏິສ຺ສຸຓິຕ຺ວາ ທາຣເກ ເນຕ຺ວາ ໂປເສສຸໍ. ທາຣກາ ວຸຑ຺ຒິມນ຺ວາຍ ກີຬນ຺ຕາ ວິວາທຏ຺ຐາເນສຸ ອຎ຺ເຎ ໂຄປາລກທາຣເກ ຫຕ຺ເຖນປິ ປາເທນປິ ປຫຣນ຺ຕິ, ເຕ ໂຣທນ຺ຕິ. ‘‘ກິສ຺ສ ໂຣທຖາ’’ຕິ ຈ ມາຕາປິຕູຫິ ວຸຕ຺ຕາ ‘‘ອິເມ ນິມ຺ມາຕາປິຕິກາ ຕາປສໂປສິຕາ ອມ຺ເຫ ອຕີວ ປຫຣນ຺ຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕໂຕ ເນສໍ ໂປສກມາຕາປິຕໂຣປິ ‘‘ອິເມ ທາຣກາ ອຎ຺ເຎ ທາຣເກ ວິເຫເສນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂາເປນ຺ຕິ, ນ ອິເມ ສງ຺ຄເຫຕພ຺ພາ, ວຊ຺ເຊຕພ຺ພາ ອິເມ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ຕໂຕ ປຠຸຕິ ກິຣ ໂສ ປເທໂສ ‘‘ວຊ຺ຊີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ໂຍຊນສຕປຣິມາເຓນ.

ອຖ ຕໍ ປເທສໍ ໂຄປາລກາ ຣາຊານໍ ໂຕເສຕ຺ວາ ອຄ຺ຄເຫສຸໍ. ຕຕ຺ຖ ຈ ນຄຣໍ ມາເປຕ຺ວາ ໂສຬສວສ຺ສຸທ຺ເທສິກໍ ກຸມາຣໍ ອຠິສິຎ຺ຈິຕ຺ວາ ຣາຊານໍ ອກໍສຸ. ຣຊ຺ຊສມ຺ປຕ຺ຕິທາຍກສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ອສມ຺ຠິນ຺ເນ ເອວ ຣາຊກຸເລ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ຈ ຣາຊກຸມາຣສ຺ສ ປຸຎ຺ຎານຸຠາວສຎ຺ໂຈທິຕາ ເທວຕາຘິຄ຺ຄຫິຕາ ອກໍສູຕິ ເກຈິ. ທາຣກສ຺ສ ທາຣິກາຍ ສທ຺ຘິໍ ວາເຣຍ຺ຍໍ ກຕ຺ວາ ກຕິກໍ ອກໍສຸ ‘‘ພາຫິຣໂຕ ທາຣິກາ ນ ອາເນຕພ຺ພາ, ອິໂຕ ທາຣິກາ ນ ກສ຺ສຈິ ທາຕພ຺ພາ’’ຕິ. ເຕສໍ ປຐມສໍວາເສນ ທ຺ເວ ທາຣກາ ຊາຕາ ຘີຕາ ຈ ປຸຕ຺ໂຕ ຈ. ເອວໍ ໂສຬສກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ທ຺ເວ ທ຺ເວ ຊາຕາ. ຕໂຕ ເຕສໍ ທາຣການໍ ຍຖາກ຺ກມໍ ວຑ຺ຒນ຺ຕານໍ ອາຣາມຸຍ຺ຍານນິວາສຏ຺ຐານປຣິວາຣສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ຄເຫຕຸໍ ອປ຺ປໂຫນ຺ຕໍ ນຄຣໍ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຄາວຸຕນ຺ຕເຣນ ຄາວຸຕນ຺ຕເຣນ ປຣິກ຺ຂິປິໍສຸ. ຕສ຺ສ ປຸນປ຺ປຸນໍ ວິສາລີກຕຕ຺ຕາ ‘‘ເວສາລີ’’ຕ຺ເວວ ນາມໍ ຊາຕໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ – ‘‘ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປາກາຣປຣິກ຺ເຂປວຑ຺ຒເນນ ວິສາລີຠູຕຕ຺ຕາ ເວສາລີຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ.

ອິທມ຺ປິ ຈ ນຄຣນ຺ຕິ ນ ເກວລໍ ຣາຊຄຫສາວຕ຺ຖິໂຍ ເຍວາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ມຫາວນໍ ນາມາຕິອາທິ ມຊ຺ຌິມຠາຓກສໍຍຸຕ຺ຕຠາຓການໍ ສມານຏ຺ຐກຖາ. ມຊ຺ຌິມຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຫິ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໔໖) ສໍຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ (ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໕.໙໘໔-໙໘໕) ອິມິນາວ ນເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ. ທີຆນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍໍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໓໕໙) ປນ ‘‘ມຫາວເນຕິ ພຫິນຄເຣ ຫິມວນ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ເອກາພທ຺ຘໍ ຫຸຕ຺ວາ ຐິຕໍ ສຍໍຊາຕໍ ວນໍ ອຕ຺ຖິ, ຍໍ ມຫນ຺ຕຠາເວເນວ ມຫາວນນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມິໍ ມຫາວເນ. ກູຏາຄາຣສາລາຍນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍ ວນສຓ຺ເຑ ສງ຺ຆາຣາມໍ ປຕິຏ຺ຐາເປສຸໍ. ຕຕ຺ຖ ກຓ຺ຓິກໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ຖມ຺ຠານໍ ອຸປຣິ ກູຏາຄາຣສາລາສງ຺ເຂເປນ ເທວວິມານສທິສໍ ປາສາທໍ ອກໍສຸ, ຕໍ ອຸປາທາຍ ສກໂລປິ ສງ຺ຆາຣາໂມ ກູຏາຄາຣສາລາຕິ ປຎ຺ຎາຍິຕ຺ຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວນມຊ຺ເຌ ກຕຕ຺ຕາ ‘‘ວນໍ ນິສ຺ສາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຣາເມຕິ ສງ຺ຆາຣາເມ. ຫໍສວຏ຺ຏກຈ຺ຉທເນນາຕິ ຫໍສວຏ຺ຏກປຏິຈ຺ຉນ຺ເນນ, ຫໍສມຓ຺ຑລາກາເຣນາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອເນກປຣິຍາເຍນາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຣິຍາຍ-ສທ຺ໂທ ກາຣຓວຈໂນຕິ ອາຫ ‘‘ອເນເກຫິ ກາຣເຓຫີ’’ຕິ, ອຍໍ ກາໂຍ ອວິຎ຺ຎາຓໂກປິ ສວິຎ຺ຎາຓໂກປິ ເອວມ຺ປິ ອສຸໂຠ ເອວມ຺ປິ ອສຸໂຠຕິ ນານາວິເຘຫິ ກາຣເຓຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອສຸຠາກາຣສນ຺ທສ຺ສນປ຺ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ ເກສາທິວເສນ ຕຕ຺ຖາປິ ວຓ຺ຓາທິໂຕ ອສຸຠາກາຣສ຺ສ ສພ຺ພໂສ ທສ຺ສນວເສນ ປວຕ຺ຕໍ. ກາຍວິຈ຺ຉນ຺ທນິຍກຖນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຣສ຺ສ ຈ ກຣຊກາເຍ ວິຈ຺ຉນ຺ທນຸປ຺ປາທນກຖໍ. ມຸຕ຺ຕໍ ວາຕິອາທິນາ ພ຺ຍຕິເຣກມຸເຂນ ກາຍສ຺ສ ອມນຸຎ຺ຎຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ອາທິໂຕ ຕີຫິ ປເທຫິ ອທສ຺ສນີຍຕາຍ ອສາຣກຕາຍ ມຊ຺ເຌ ຈຕູຫິ ທຸຄ຺ຄນ຺ຘຕາຍ, ອນ຺ເຕ ເອເກນ ເລສມຕ຺ເຕນປິ ມນຸຎ຺ຎຕາຠາວມສ຺ສ ທສ຺ເສຕິ. ອຖ ໂຂຕິອາທິນາ ອນ຺ວຍໂຕ ສຣູເປເນວ ອມນຸຎ຺ຎຕາຍ ທສ຺ສນໍ. ຉນ຺ໂທຕິ ທຸພ຺ພລຣາໂຄ. ຣາໂຄຕິ ພລວຣາໂຄ. ‘‘ເກສາ ໂລມາທີ’’ຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິຠາເຄນ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຍປິ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອສຸຠາຕິ ອາຄນ຺ຕຸເກນ ສຸຠາກາເຣນ ວິຣຫິຕຕ຺ຕາ ອສຸຠາ. ອສຸຈິໂນຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສຠາເວເນວ ອສຸຈິໂນ. ປຏິກູລາຕິ ນາຄຣິກສ຺ສ ອສຸຈິກຏ຺ຐານໍ ວິຍ ຊິຄຸຈ຺ຉນີຍຕ຺ຕາ ປຏິກູລາ.

ເກສາ ນາເມເຕ ວຓ຺ຓໂຕປິ ປຏິກູລາ, ສຓ຺ຐານໂຕປິ ຄນ຺ຘໂຕປິ ອາສຍໂຕປິ ໂອກາສໂຕປິ ປຏິກູລາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂສ ຈ ເນສໍ…ເປ… ປຎ຺ຈຫິ ກາຣເຓຫິ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ອາຫ. ມນຸຎ຺ເຎປິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໓໘໓; ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໓໕໖) ຫິ ຍາຄຸປຕ຺ເຕ ວາ ຠຕ຺ຕປຕ຺ເຕ ວາ ເກສວຓ຺ຓໍ ກິຎ຺ຈິ ທິສ຺ວາ ‘‘ເກສມິສ຺ສກມິທໍ, ຫຣຖ ນ’’ນ຺ຕິ ຊິຄຸຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເອວໍ ເກສາ ວຓ຺ຓໂຕ ປຏິກູລາ. ຣຕ຺ຕິໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕາປິ ເກສສຓ຺ຐານໍ ອກ຺ກວາກໍ ວາ ມກຈິວາກໍ ວາ ຉຸປິຕ຺ວາ ຕເຖວ ຊິຄຸຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເອວໍ ສຓ຺ຐານໂຕປິ ປຏິກູລາ. ເຕລມກ຺ຂນປຸປ຺ຜຘູປາທິສງ຺ຂາຣວິຣຫິຕານຎ຺ຈ ເກສານໍ ຄນ຺ໂຘ ປຣມເຊຄຸຈ຺ໂຉ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ເຊຄຸຈ຺ຉຕໂຣ ອຄ຺ຄິມ຺ຫິ ປກ຺ຂິຕ຺ຕານໍ. ເກສາ ຫິ ວຓ຺ຓສຓ຺ຐານໂຕ ອປ຺ປຏິກູລາປິ ສິຍຸໍ, ຄນ຺ເຘນ ປນ ປຏິກູລາເຍວ. ຍຖາ ຫິ ທຫຣສ຺ສ ກຸມາຣກສ຺ສ ວຈ຺ຈໍ ວຓ຺ຓໂຕ ຫລິທ຺ທິວຓ຺ຓໍ, ສຓ຺ຐານໂຕປິ ຫລິທ຺ທິປິຓ຺ຑສຓ຺ຐານໍ, ສງ຺ກາຣຏ຺ຐາເນ ຉຑ຺ຑິຕຎ຺ຈ ອຸທ຺ຘຸມາຕກກາຬສຸນຂສຣີຣໍ ວຓ຺ຓໂຕ ຕາລປກ຺ກວຓ຺ຓໍ, ສຓ຺ຐານໂຕ ວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ວິສ຺ສຏ຺ຐມຸທິງ຺ຄສຓ຺ຐານໍ, ທາຐາປິສ຺ສ ສຸມນມກຸຬສທິສາຕິ ອຸຠຍມ຺ປິ ວຓ຺ຓສຓ຺ຐານໂຕ ສິຍາ ອປ຺ປຏິກູລໍ, ຄນ຺ເຘນ ປນ ປຏິກູລເມວ, ເອວໍ ເກສາປິ ສິຍຸໍ ວຓ຺ຓສຓ຺ຐານໂຕ ອປ຺ປຏິກູລາ, ຄນ຺ເຘນ ປນ ປຏິກູລາເຍວາຕິ.

ຍຖາ ປນ ອສຸຈິຏ຺ຐາເນ ຄາມນິສ຺ສນ຺ເທນ ຊາຕານິ ສູເປຍ຺ຍປຓ຺ຓານິ ນາຄຣິກມນຸສ຺ສານໍ ເຊຄຸຈ຺ຉານິ ໂຫນ຺ຕິ ອປຣິໂຠຄານິ, ເອວໍ ເກສາປິ ປຸພ຺ພໂລຫິຕມຸຕ຺ຕກຣີສປິຕ຺ຕເສມ຺ຫາທິນິສ຺ສນ຺ເທນ ຊາຕຕ຺ຕາ ເຊຄຸຈ຺ຉາຕິ ອິທໍ ເຕສໍ ອາສຍໂຕ ປາຏິກຸລ຺ຍໍ. ອິເມ ຈ ເກສາ ນາມ ຄູຖຣາສິມ຺ຫິ ອຸຏ຺ຐິຕກຓ຺ຓກໍ ວິຍ ເອກຕິໍສໂກຏ຺ຐາສຣາສິມ຺ຫິ ຊາຕາ, ເຕ ສຸສານສງ຺ກາຣຏ຺ຐານາທີສຸ ຊາຕສາກໍ ວິຍ ປຣິຂາທີສຸ ຊາຕກມລກຸວລຍາທິປຸປ຺ຜໍ ວິຍ ຈ ອສຸຈິຏ຺ຐາເນ ຊາຕຕ຺ຕາ ປຣມເຊຄຸຈ຺ຉາຕິ ອິທໍ ເຕສໍ ໂອກາສໂຕ ປາຏິກຸລ຺ຍໍ. ຍຖາ ຈ ເກສານໍ, ເອວໍ ສພ຺ພໂກຏ຺ຐາສານຎ຺ຈ ວຓ຺ຓສຓ຺ຐານຄນ຺ຘາສໂຍກາສວເສນ ປຎ຺ຈຘາ ປຏິກູລຕາ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ອາຫ ‘‘ເອວໍ ໂລມາທີນ’’ນ຺ຕິ. ປຎ຺ຈປຎ຺ຈປ຺ປເຠເທນາຕິ ເອຕ຺ຖ ພາຫິຣຕ຺ຖສມາໂສ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ປຎ຺ຈ ປຎ຺ຈ ປເຠທາ ເອຕສ຺ສາຕິ ປຎ຺ຈປຎ຺ຈປ຺ປເຠໂທຕິ.

ສໍວຓ຺ເຓນ຺ໂຕຕິ ວິຕ຺ຖາເຣນ຺ໂຕ. ອສຸຠາຍາຕິ ອສຸຠມາຕິກາຍ. ຜາຕິກມ຺ມນ຺ຕິ ພຫຸລີກາໂຣ. ປຎ຺ຈງ຺ຄວິປ຺ປຫີນໍ ປຎ຺ຈງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ ພ຺ຍາປາໂທ ຖິນມິທ຺ຘໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ວິຈິກິຈ຺ຉາຕິ ອິເມສໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ນີວຣຓານໍ ປຫານວເສນ ປຎ຺ຈງ຺ຄວິປ຺ປຫີນຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ນ ຫິ ເອເຕສຸ ອປ຺ປຫີເນສຸ ຌານໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເຕນສ຺ເສຕານິ ປຫານງ຺ຄານີຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ກິຎ຺ຈາປິ ຫິ ຌານກ຺ຂເຓ ອຎ຺ເຎປິ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ປຫີຍນ຺ຕິ, ຕຖາປິ ເອຕາເນວ ວິເສເສນ ຌານນ຺ຕຣາຍກຣານິ. ກາມຈ຺ຉນ຺ເທນ ຫິ ນານາວິສຍປໂລຠິຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ເອກຕ຺ຕາຣມ຺ມເຓ ສມາຘິຍຕິ, ກາມຈ຺ຉນ຺ທາຠິຠູຕໍ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ກາມຘາຕຸປ຺ປຫານາຍ ປຏິປທໍ ປຏິປຊ຺ຊຕິ, ພ຺ຍາປາເທນ ຈ ອາຣມ຺ມເຓ ປຏິຫຎ຺ຎມານໍ ນ ນິຣນ຺ຕຣໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ຖິນມິທ຺ຘາຠິຠູຕໍ ອກມ຺ມຎ຺ຎໍ ໂຫຕິ, ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈປເຣຕໍ ອວູປສນ຺ຕເມວ ຫຸຕ຺ວາ ປຣິພ຺ຠມຕິ, ວິຈິກິຈ຺ຉາຍ ອຸປຫຕໍ ຌານາຘິຄມສາຘິກໍ ປຏິປທໍ ນາໂຣຫຕິ. ອິຕິ ວິເສເສນ ຌານນ຺ຕຣາຍກຣຕ຺ຕາ ເອຕາເນວ ປຫານງ຺ຄານີຕິ ວຸຕ຺ຕານິ.

ຍສ຺ມາ ປນ ວິຕກ຺ໂກ ອາຣມ຺ມເຓ ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນິໂຣເປຕິ, ວິຈາໂຣ ອນຸປ຺ປພນ຺ຘຕິ, ເຕຫິ ອວິກ຺ເຂປາຍ ສມ຺ປາທິຕປໂຍຄສ຺ສ ເຈຕໂສ ປໂຍຄສມ຺ປຕ຺ຕິສມ຺ຠວາ ປີຕິ ປີນນໍ, ສຸຂຎ຺ຈ ອຸປພ຺ຣູຫນໍ ກໂຣຕິ, ອຖ ນໍ ສສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມໍ ເອເຕຫິ ອຠິນິໂຣປນານຸພນ຺ຘນປີນນອຸປພ຺ຣູຫເນຫິ ອນຸຄ຺ຄຫິຕາ ເອກຄ຺ຄຕາ ເອກຕ຺ຕາຣມ຺ມເຓ ສມໍ ສມ຺ມາ ອາຘິຍຕິ, ຕສ຺ມາ ວິຕກ຺ໂກ ວິຈາໂຣ ປີຕິ ສຸຂໍ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາຕິ ອິເມສໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ປຎ຺ຈງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ຫິ ເອເຕສຸ ປຎ຺ຈສຸ ຌານໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ນາມ ໂຫຕິ, ເຕນສ຺ສ ເອຕານິ ປຎ຺ຈ ສມນ຺ນາຄຕງ຺ຄານີຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ນ ເອເຕຫິ ສມນ຺ນາຄຕໍ ອຎ຺ຎເທວ ຌານໍ ນາມ ອຕ຺ຖີຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຍຖາ ປນ ອງ຺ຄມຕ຺ຕວເສເນວ ຈຕຸຣງ຺ຄິນີ ເສນາ, ປຎ຺ຈງ຺ຄິກໍ ຕູຣິຍໍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ຈ ມຄ຺ໂຄຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວມິທມ຺ປິ ອງ຺ຄມຕ຺ຕວເສເນວ ‘‘ປຎ຺ຈງ຺ຄິກ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ປຎ຺ຈງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕ’’ນ຺ຕິ ວາ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ເອຕານິ ຈ ປຎ຺ຈງ຺ຄານິ ກິຎ຺ຈາປິ ອຸປຈາຣກ຺ຂເຓປິ ອຕ຺ຖິ, ອຖ ໂຂ ອຸປຈາເຣ ປກຕິຈິຕ຺ຕໂຕ ພລວຕຣານິ, ອິຘ ປນ ອຸປຈາຣໂຕປິ ພລວຕຣານິ ຣູປາວຈຣກ຺ຂຓປ຺ປຕ຺ຕານິ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ວິຕກ຺ໂກ ສຸວິສເທນ ອາກາເຣນ ອາຣມ຺ມເຓ ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນິໂຣປຍມາໂນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ວິຈາໂຣ ອຕິວິຍ ອາຣມ຺ມຓໍ ອນຸມຊ຺ຊມາໂນ, ປີຕິສຸຂໍ ສພ຺ພາວນ຺ຕມ຺ປິ ກາຍໍ ຜຣມານໍ. ເຕເນວ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນາສ຺ສ ກິຎ຺ຈິ ສພ຺ພາວໂຕ ກາຍສ຺ສ ວິເວກເຊນ ປີຕິສຸເຂນ ອປ຺ຜຸຏໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາປິ ເຫຏ຺ຐິມມ຺ຫິ ສມຸຄ຺ຄປຏເລ ອຸປຣິມໍ ສມຸຄ຺ຄປຏລໍ ວິຍ ອາຣມ຺ມເຓ ສຸຜຸສິຕາ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ອຍເມເຕສໍ ອິຕເຣຫິ ວິເສໂສ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປຎ຺ຈງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕ’’ນ຺ຕິ ອປ຺ປນາຌານເມວ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕິວິຘກລ຺ຍາຓໍ ທສລກ຺ຂຓສມ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ຌານສ຺ສ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານວເສນ ຕິວິຘກລ຺ຍາຓຕາ, ເຕສໍເຍວ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານານໍ ລກ຺ຂຓວເສນ ທສລກ຺ຂຓສມ຺ປນ຺ນຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ວິຕ຺ຖາຣນຍໍ ປເນຕ຺ຖ ສຍເມວ ປກາສຍິສ຺ສຕິ. ກິເລສໂຈເຣຫິ ອນຠິຠວນີຍຕ຺ຕາ ຌານໍ ‘‘ຈິຕ຺ຕມຎ຺ຊູສ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິສ຺ສາຍາຕິ ປາທກໍ ກຕ຺ວາ.

ທສລກ຺ຂຓວິຠາວເນເນວ ຕິວິຘກລ຺ຍາຓຕາປິ ວິຠາວິຕາ ໂຫຕີຕິ ທສລກ຺ຂຓໍ ຕາວ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຣິມານີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປາຣິປນ຺ຖິກໂຕ ຈິຕ຺ຕວິສຸທ຺ຘີຕິອາທີນໍ ປທານໍ ອຕ຺ໂຖ ‘‘ຕຕ຺ຣາຍໍ ປາຬີ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕປາຬິວຓ຺ຓນາຍເມວ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ຕຕ຺ຣາຕິ ຕສ຺ມິໍ ທສລກ຺ຂຓວິຠາວເນ. ປຏິປທາວິສຸທ຺ຘີຕິ ປຏິປຊ຺ຊຕິ ຌານໍ ເອຕາຍາຕິ ປຏິປທາ, ໂຄຕ຺ຣຠຸປຣິໂຍສາໂນ ປຸພ຺ພຠາຄິໂຍ ຠາວນານໂຍ. ປຣິປນ຺ຖໂຕ ວິສຸຊ຺ຌນໍ ວິສຸທ຺ຘິ, ປຏິປທາຍ ວິສຸທ຺ຘິ ປຏິປທາວິສຸທ຺ຘິ. ສາ ປນາຍໍ ຍສ຺ມາ ຌານສ຺ສ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓ ລພ຺ຠຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຏິປທາວິສຸທ຺ຘິ ອາທີ’’ຕິ. ອຸເປກ຺ຂານຸພ຺ຣູຫນາຕິ ວິໂສເຘຕພ຺ພຕາທີນໍ ອຠາວໂຕ ຌານປຣິຍາປນ຺ນາຍ ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາຍ ກິຈ຺ຈນິປ຺ຜຕ຺ຕິຍາ ອນຸພ຺ຣູຫນາ. ສາ ປນາຍໍ ຍສ຺ມາ ວິເສສໂຕ ຌານສ຺ສ ຐິຕິກ຺ຂເຓ ລພ຺ຠຕິ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸເປກ຺ຂານຸພ຺ຣູຫນາ ມຊ຺ເຌ’’ຕິ. ສມ຺ປຫໍສນາຕິ ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ມານໍ ອນຕິວຕ຺ຕນາທິສາຘກສ຺ສ ຎາຓສ຺ສ ກິຈ຺ຈນິປ຺ຜຕ຺ຕິວເສນ ປຣິໂຍທປນາ. ສາ ປນ ຍສ຺ມາ ຌານສ຺ສ ໂອສານກ຺ຂເຓ ປາກຏາ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສມ຺ປຫໍສນາ ປຣິໂຍສານ’’ນ຺ຕິ. ອິມານິ ຕີຓິ ລກ຺ຂຓານີຕິ ປຣິປນ຺ຖໂຕ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວິສຸຊ຺ຌນາກາໂຣ, ມຊ຺ຌິມສ຺ສ ສມຖນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ປຏິປຊ຺ຊນາກາໂຣ, ຕຕ຺ຖ ປກ຺ຂນ຺ທນາກາໂຣຕິ ອິມານິ ຕີຓິ ຌານສ຺ສ ອາທິໂຕ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓ ອປ຺ປນາປ຺ປຕ຺ຕິລກ຺ຂຓານິ. ເຕຫິ ອາກາເຣຫິ ວິນາ ອປ຺ປນາປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຠາວໂຕ ອສຕິ ຈ ອປ຺ປນາຍໍ ຕທຠາວໂຕ ອາທິກລ຺ຍາຓຎ຺ເຈວ ວິສຸທ຺ຘິປຏິປທຕ຺ຕາ ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ລກ຺ຂເຓຫິ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ຈ ຕິລກ຺ຂຓສມ຺ປນ຺ນຎ຺ຈ. ອິມິນາ ນເຍນ ມຊ຺ຌປຣິໂຍສານລກ຺ຂຓານຎ຺ຈ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ເກຈິ ປນ ‘‘ປຏິປທາວິສຸທ຺ຘິ ນາມ ສສມ຺ຠາຣິໂກ ອຸປຈາໂຣ, ອຸເປກ຺ຂານຸພ຺ຣູຫນາ ນາມ ອປ຺ປນາ, ສມ຺ປຫໍສນາ ນາມ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ’’ຕິ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ສຕິ ອຌານຘມ຺ເມຫິ ຌານສ຺ສ ຄຸຓສໍກິຕ຺ຕນໍ ນາມ ກຕໍ ໂຫຕິ. ນ ຫິ ຠູມນ຺ຕຣໍ ຠູມນ຺ຕຣປຣິຍາປນ຺ນໍ ໂຫຕິ, ປາຬິຍາ ເຈຕໍ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ‘‘ເອກຕ຺ຕຄຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ປຏິປທາວິສຸທ຺ຘິປກ຺ຂນ຺ທຎ຺ເຈວ ໂຫຕິ ອຸເປກ຺ຂານຸພ຺ຣູຫິຕຎ຺ຈ ຎາເຓນ ຈ ສມ຺ປຫໍສິຕ’’ນ຺ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໕໘) ຫິ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ເອກຕ຺ຕຄຕໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ເອກຣສຠາເວນ ເອກຄ຺ຄຕາຍ ຈ ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຕທນຸຄຸຓໍ ເອກຕ຺ຕຄຕໍ ສສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ອປ຺ປນາປ຺ປຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ເສວ ຈ ປຏິປທາວິສຸທ຺ຘິປກ຺ຂນ຺ທຕາທິ ອນນ຺ຕຣໍ ວຸຈ຺ຈເຕ. ຕສ຺ມາ ປາຬິຍໍ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ອປ຺ປນາຈິຕ຺ຕກ຺ຂເຓ ປຏິປທາວິສຸທ຺ຘິອາທີນໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອນ຺ໂຕອປ຺ປນາຍເມວ ປຣິກມ຺ມາຄມນວເສນ ປຏິປທາວິສຸທ຺ຘິ, ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາຍ ກິຈ຺ຈວເສນ ອຸເປກ຺ຂານຸພ຺ຣູຫນາ, ຘມ຺ມານໍ ອນຕິວຕ຺ຕນາທິຠາວສາຘເນນ ປຣິໂຍທາປກສ຺ສ ຎາຓສ຺ສ ກິຈ຺ຈນິປ຺ຜຕ຺ຕິວເສນ ສມ຺ປຫໍສນາ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ.

ກຖໍ? ຍສ຺ມິໍ (ປຏິ. ມ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑.໑໕໘; ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໗໕) ວາເຣ ອປ຺ປນາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມິໍ ໂຍ ນີວຣຓສງ຺ຂາໂຕ ກິເລສຄໂຓ ຕສ຺ສ ຌານສ຺ສ ປຣິປນ຺ໂຖ, ຕໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ ວິສຸຊ຺ຌຕິ, ວິສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ອາວຣຓວິຣຫິຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ມຊ຺ຌິມໍ ສມຖນິມິຕ຺ຕໍ ປຏິປຊ຺ຊຕິ. ມຊ຺ຌິມໍ ສມຖນິມິຕ຺ຕໍ ນາມ ສມປ຺ປວຕ຺ໂຕ ອປ຺ປນາສມາຘິເຍວ, ລີນຸທ຺ຘຈ຺ຈສງ຺ຂາຕານໍ ອຸຠິນ຺ນໍ ອນ຺ຕານໍ ອນຸປຄມເນນ ມຊ຺ຌິໂມ, ສວິເສສໍ ປຈ຺ຈນີກຘມ຺ມານໍ ວູປສມນໂຕ ສມໂຖ, ໂຍຄິໂນ ສຸຂວິເສສານໍ ກາຣຓຠາວໂຕ ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ. ຕສ຺ສ ປນ ອປ຺ປນາຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອນນ຺ຕຣປຈ຺ຈຍຠູຕໍ ໂຄຕ຺ຣຠຸຈິຕ຺ຕໍ ສຕິປິ ປຣິຕ຺ຕມຫຄ຺ຄຕຠາວເຠເທ ປຈ຺ຈຍປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຠາວເຠເທ ຈ ເອກິສ຺ສາເຍວ ສນ຺ຕຕິຍາ ປຣິຓາມູປຄມນໂຕ ເອກສນ຺ຕຕິປຣິຓາມນເຍນ ຕຖຕ຺ຕໍ ອປ຺ປນາສມາຘິວເສນ ສມາຫິຕຠາວໍ ອຸປຄຈ຺ຉມານໍ ມຊ຺ຌິມໍ ສມຖນິມິຕ຺ຕໍ ປຏິປຊ຺ຊຕິ ນາມ. ເອວໍ ປຏິປນ຺ນຕ຺ຕາ ຕຖຕ຺ຕຸປຄມເນນ ຕຕ຺ຖ ປກ຺ຂນ຺ທຕິ ນາມ. ຍສ຺ມິຎ຺ຫິ ຂເຓ ຕຖຕ຺ຕໍ ມຊ຺ຌິມໍ ສມຖນິມິຕ຺ຕໍ ປຏິປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມິໍເຍວ ຂເຓ ຕຖຕ຺ຕຸປຄມເນນ ອປ຺ປນາສມາຘິນາ ສມາຫິຕຠາວູປຄມເນນ ຕຕ຺ຖ ປກ຺ຂນ຺ທຕິ ນາມ. ເອວໍ ຕາວ ປຸຣິມສ຺ມິໍ ໂຄຕ຺ຣຠຸຈິຕ຺ເຕ ວິຊ຺ຊມານາ ປຣິປນ຺ຖວິສຸທ຺ຘິມຊ຺ຌິມສມຖປ຺ປຏິປຕ຺ຕິປກ຺ຂນ຺ທນາກາຣາ ອາຄມນວເສນ ນິປ຺ຜຊ຺ຊມານາ ປຐມສ຺ສ ຌານສ຺ສ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓເຍວ ປຏິປທາວິສຸທ຺ຘີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຕເຍວ ຫິ ອາກາຣາ ປຈ຺ຈຍວິເສສໂຕ ຌານກ຺ຂເຓ ນິປ຺ຜຊ຺ຊມານາ ປຏິປທາວິສຸທ຺ຘີຕິ ວຸຕ຺ຕາ.

ເອວໍ ວິສຸທ຺ຘສ຺ສ ປນ ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຸນ ໂສເຘຕພ຺ພາຠາວໂຕ ວິໂສຘເນ ພ຺ຍາປາຣໍ ອກໂຣນ຺ໂຕ ວິສຸທ຺ຘໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂຕິ ນາມ. ສມຖຠາວູປຄມເນນ ສມຖປ຺ປຏິປນ຺ນສ຺ສ ປຸນ ສມາຘາເນ ພ຺ຍາປາຣໍ ອກໂຣນ຺ໂຕ ສມຖປ຺ປຏິປນ຺ນໍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂຕິ ນາມ. ສມຖປ຺ປຏິປນ຺ນຠາວໂຕ ເອວ ຈສ຺ສ ກິເລສສໍສຄ຺ຄໍ ປຫາຍ ເອກຕ຺ເຕນ ອຸປຏ຺ຐິຕສ຺ສ ປຸນ ເອກຕ຺ຕຸປຏ຺ຐາເນ ພ຺ຍາປາຣໍ ອກໂຣນ຺ໂຕ ເອກຕ຺ຕຸປຏ຺ຐານໍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂຕິ ນາມ. ເອວໍ ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາຍ ກິຈ຺ຈວເສນ ອຸເປກ຺ຂານຸພ຺ຣູຫນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ເຍ ປເນເຕ ເອວໍ ອຸເປກ຺ຂານຸພ຺ຣູຫິເຕ ຕສ຺ມິໍ ຌານຈິຕ຺ເຕ ຊາຕາ ສມາຘິປຎ຺ຎາສງ຺ຂາຕາ ຍຸຄນທ຺ຘຘມ຺ມາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອນຕິວຕ຺ຕມານາ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕາ, ຍານິ ຈ ສທ຺ຘາທີນິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ນານາກິເລເສຫິ ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິມຸຕ຺ຕິຣເສນ ເອກຣສານິ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕານິ, ຍຎ຺ເຈສ ຕທຸປຄໍ ເຕສໍ ອນຕິວຕ຺ຕນເອກຣສສຠາວານໍ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ວີຣິຍໍ ວາຫຍຕິ, ຍາ ຈສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ປວຕ຺ຕາ ອາເສວນາ, ສພ຺ເພປິ ເຕ ອາກາຣາ ຍສ຺ມາ ຎາເຓນ ສໍກິເລສໂວທາເນສຸ ຕໍ ຕໍ ອາທີນວຎ຺ຈ ອານິສໍສຎ຺ຈ ທິສ຺ວາ ຕຖາ ຕຖາ ສມ຺ປຫໍສິຕຕ຺ຕາ ວິໂສຘິຕຕ຺ຕາ ປຣິໂຍທາປິຕຕ຺ຕາ ນິປ຺ຜນ຺ນາ, ຕສ຺ມາ ຘມ຺ມານໍ ອນຕິວຕ຺ຕນາທິຠາວສາຘເນນ ປຣິໂຍທາປກສ຺ສ ຎາຓສ຺ສ ກິຈ຺ຈນິປ຺ຜຕ຺ຕິວເສນ ສມ຺ປຫໍສນາ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຖ ກສ຺ມາ ສມ຺ປຫໍສນາວ ‘‘ປຣິໂຍສານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ອຸເປກ຺ຂານຸພ຺ຣູຫນາຕິ? ຍສ຺ມາ ຕສ຺ມິໍ ຠາວນາຈິຕ຺ເຕ ອຸເປກ຺ຂາວເສນ ຎາຓໍ ປາກຏໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຎາຓກິຈ຺ຈຠູຕາ ສມ຺ປຫໍສນາ ‘‘ປຣິໂຍສານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ອປ຺ປນາກາເລ ຠາວນາຍ ສມປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ປຏິປກ຺ຂສ຺ສ ຈ ສຸປ຺ປຫານໂຕ ປຄ຺ຄຫາທີສຸ ພ຺ຍາປາຣສ຺ສ ອກາຕພ຺ພໂຕ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນາວ ໂຫຕິ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສມເຍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນາ ວິສຸທ຺ຘໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂຕີ’’ຕິ ຈ ອາທິ. ສາ ປນາຍໍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນາ ຎາຓສ຺ສ ກິຈ຺ຈສິທ຺ຘິຍາ ໂຫຕິ ວິເສສໂຕ ຎາຓສາຘນຕ຺ຕາ ອປ຺ປນາພ຺ຍາປາຣສ຺ສ, ຕສ຺ມາ ຎາຓກິຈ຺ຈຠູຕາ ສມ຺ປຫໍສນາ ‘‘ປຣິໂຍສານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ເອວໍ ຕິວິຘາຍ ປຏິປທາວິສຸທ຺ຘິຍາ ລທ຺ຘວິເສສາຍ ຕິວິຘາຍ ອຸເປກ຺ຂານຸພ຺ຣູຫນາຍ ສາຕິສຍໍ ປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອຘິມຕ຺ຕຠາເວນ ຈຕຸພ຺ພິຘາປິ ສມ຺ປຫໍສນາ ສິຊ຺ຌຕີຕິ ອາຄມນຸເປກ຺ຂາຎາຓກິຈ຺ຈວເສນ ທສປິ ອາກາຣາ ຌາເນ ເອວ ເວທິຕພ຺ພາ.

ເອວໍ ຕິວິຘຕ຺ຕຄຕໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິອາທີນິ ຕສ຺ເສວ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ໂຖມນວຈນານິ. ຕຕ຺ຖ ເອວໍ ຕິວິຘຕ຺ຕຄຕນ຺ຕິ ເອວໍ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ວິຘິນາ ປຏິປທາວິສຸທ຺ຘິປກ຺ຂນ຺ທນອຸເປກ຺ຂານຸພ຺ຣູຫນຎາຓສມ຺ປຫໍສນາວເສນ ຕິວິຘຠາວໍ ຄຕໍ. ວິຕກ຺ກສມ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ກິເລສກ຺ໂຂຠວິຣຫິຕຕ຺ຕາ ວິຕກ຺ເກນ ສຸນ຺ທຣຠາວມຸປຄຕໍ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານສມ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍເຍວ ອາຣມ຺ມເຓ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ນິຣນ຺ຕຣປ຺ປວຕ຺ຕິສງ຺ຂາເຕນ ອຘິຏ຺ຐາເນນ ສມ຺ປນ຺ນໍ ອນູນໍ. ຍຖາ ອຘິຏ຺ຐານວສິຍໍ ອຘິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ຌານປ຺ປວຕ຺ຕິ, ຕຖາ ອິຘາປິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາປິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ເຕນ ຫິ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ອາຣມ຺ມເຓ ຈິຕ຺ຕໍ ອຘິຏ຺ຐາຕິ, ນ ເອຕ຺ຖ ວິກ຺ຂິປຕີຕິ. ສມາຘິສມ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ວິສຸໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປນ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ອຖ ວາ ສມາຘິສ຺ເສວ ຌານງ຺ຄສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານສມ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ຌານງ຺ຄປຎ຺ຈກວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມາຘິສມ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍປຎ຺ຈກວເສນ.

ອສຸຠສຎ຺ຎາປຣິຈິເຕນາຕິ ສກລໍ ກາຍໍ ອສຸຠນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕາຍ ສຎ຺ຎາຍ ສຫຄຕຕ຺ຕາ ຌານໍ ອສຸຠສຎ຺ຎາ, ເຕນ ປຣິຈິເຕນ ປຣິຠາວິເຕນ. ເຈຕສາຕິ ຈິຕ຺ເຕນ. ພຫຸລນ຺ຕິ ອຠິຓ຺ຫໍ. ວິຫຣໂຕຕິ ວິຫຣນ຺ຕສ຺ສ, ອສຸຠສມາປຕ຺ຕິພຫຸລສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເມຖຸນຘມ຺ມສມາປຕ຺ຕິຍາຕິ ເມຖຸນຘມ຺ເມນ ສມງ຺ຄິຠາວໂຕ. ປຏິລີຍຕີຕິ ເອກປສ຺ເສນ ນິລີຍຕິ ນິລີນໍ ວິຍ ໂຫຕິ. ປຏິກຸຏຕີຕິ ສງ຺ກຸຈຕິ. ປຏິວຕ຺ຕຕີຕິ ນິວຕ຺ຕຕິ. ນ ສມ຺ປສາຣີຍຕີຕິ ນ ວິສຣຕິ, ອຠິຣຕິວເສນ ນ ປກ຺ຂນ຺ທຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ປຏິລີຍຕີຕິ ສງ຺ກຸຈຕິ ຕຕ຺ຖ ປຏິກູລຕາຍ ສຓ຺ຐິຕຕ຺ຕາ. ປຏິກຸຏຕີຕິ ອປສກ຺ກຕິ ນ ອຸປສກ຺ກຕິ. ປຏິວຕ຺ຕຕີຕິ ນິວຕ຺ຕຕິ, ຕໂຕ ເອວ ນ ສມ຺ປສາຣີຍຕີຕິ. ນ຺ຫາຣຸທທ຺ທຸລນ຺ຕິ ນ຺ຫາຣຸຂຓ຺ຑໍ ນ຺ຫາຣຸວິເລຂນໍ ວາ.

ອທ຺ຘມາສນ຺ຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍເຄ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ປຏິສລ຺ລີຍິຕຸນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕກາລໍ ປຏິ ປຏິ ທິວເສ ທິວເສ ສມາປຕ຺ຕິຍໍ ຘມ຺ມຈິນ຺ຕາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ນິລີຍິຕຸໍ. ປຍຸຕ຺ຕວາຈນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຍປຏິສໍຍຸຕ຺ຕວາຈໍ, ພຸທ຺ຘາ ອິເມສຸ ທິວເສສຸ ປິຓ຺ຑາຍ ນ ຈຣນ຺ຕິ, ວິຫາເຣເຍວ ນິສີທນ຺ຕິ, ເຕສໍ ທິນ຺ນໍ ມຫປ຺ຜລໍ ໂຫຕີຕິ ອາທິວຈນໍ.

ກລ຺ຍາຓູປນິສ຺ສຍວເສນາຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ອຸປນິສ຺ສຍວເສນ. ປເຣ ກິຣາຕິ ກິຣ-ສທ຺ໂທ ອຣຸຈິສູຈນຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ອິທໍ ປນ ອິຈ຺ຉາມຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ, ປວຕ຺ຕິອຊານນໍ ອາໂຣຈຍິຕາຠາໂວ ຎາເຕ ນິວາຣຓຎ຺ຈາຕິ ອິທໍ ເຕສໍ ອິຈ຺ຉາມຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ກາຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປເຣ ປນ ວທນ຺ຕິ ‘‘ເອຕສ຺ມິໍ ກິຣ ອຑ຺ຒມາເສ ນ ໂກຈິ ພຸທ຺ຘເວເນຍ຺ໂຍ ອໂຫສິ, ອຖ ສຕ຺ຖາ ອິມໍ ອຑ຺ຒມາສໍ ຜລສມາປຕ຺ຕິສຸເຂນ ວີຕິນາເມສ຺ສາມິ, ອິຕິ ມຍ຺ຫຎ຺ເຈວ ສຸຂວິຫາໂຣ ຠວິສ຺ສຕິ, ອນາຄເຕ ຈ ປຈ຺ຉິມາ ຊນຕາ ‘ສຕ຺ຖາປິ ຄຓໍ ປຫາຍ ເອກໂກ ວິຫາສິ, ກິມງ຺ຄໍ ປນ ມຍ’ນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐານຸຄຕິໍ ອາປຊ຺ຊິສ຺ສຕິ, ຕທສ຺ສ ຠວິສ຺ສຕິ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍາຕິ ອິມິນາ ກາຣເຓນ ເອວມາຫາ’’ຕິ. ເນວ ໂກຈິ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມຕີຕິ ຐເປຕ຺ວາ ປິຓ຺ຑປາຕນີຫາຣກໍ ອຎ຺ໂຎ ໂກຈິ ເນວ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມຕິ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ປນ ສຕ຺ຖຸ ວຈນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອທາສິ. ໂສ ປາໂຕວ ຄນ຺ຘກຸຏິປຣິເວຓສມ຺ມຊ຺ຊນມຸໂຂທກທນ຺ຕກຏ຺ຐທານາທີນິ ສພ຺ພກິຈ຺ຈານິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ກຕ຺ວາ ອປຄຈ຺ຉຕິ.

ອເນກກາຣຓສມ຺ມິສ຺ໂສຕິ ເອຕ຺ຖ ກາຍສ຺ສ ອສຸຈິທຸຄ຺ຄນ຺ຘເຊຄຸຈ຺ຉປຏິກູລຕາວ ອເນກກາຣຓໍ. ມຓ຺ຑນກປກຕິໂກຕິ ອລງ຺ກາຣກສຠາໂວ. ໂກຈິ ຕຣຸໂຓປິ ຍຸວາ ນ ໂຫຕິ, ໂກຈິ ຍຸວາປິ ມຓ຺ຑນກຊາຕິໂກ ນ ໂຫຕິ ຍຖາ ອຸປສນ຺ຕສຠາໂວ ອາລສິຍພ຺ຍສນາທີຫິ ວາ ອຠິຠູໂຕ, ອິຘ ປນ ທຫໂຣ ເຈວ ຍຸວາ ຈ ມຓ຺ຑນກຊາຕິໂກ ຈ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ປຐມໂຍພ຺ພນໍ ນາມ ປນ຺ນຣສວສ຺ສໂຕ ຍາວ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສ ສໍວຈ຺ຉຣານິ, ໂສຬສວສ຺ສໂຕ ວາ ຍາວ ເຕຕ຺ຕິໍສ ວສ຺ສານິ. ກຸຓປນ຺ຕິ ມຕກເຬວຣໍ, ອຫິສ຺ສ ກຸຓປໍ ອຫິກຸຓປໍ. ເອວໍ ອິຕຣານິປິ. ອຕິປຏິກູລຊິຄຸຈ຺ຉນີຍສຠາວໂຕ ເຈຕ຺ຖ ອິມາເນວ ຕີຓິ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ອຎ຺ເຎສຎ຺ຫິ ສສສູກຣາທີນໍ ກຸຓປໍ ມນຸສ຺ສາ ກຏຸກຠຓ຺ຑາທີຫິ ອຠິສງ຺ຂຣິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິປິ, ອິເມສໍ ປນ ກຸຓປໍ ອຠິນວມ຺ປິ ຊິຄຸຈ຺ຉນ຺ຕິເຍວ, ໂກ ປນ ວາໂທ ກາລາຕິກ຺ກເມນ ປູຕິຠູເຕ. ອຕິປຏິກູລຊິຄຸຈ຺ຉນີຍຕາ ຈ ເນສໍ ອຕິວິຍ ທຸຄ຺ຄນ຺ຘຕາຍ, ສາ ຈ ອຫີນໍ ຕິຂິຓໂກປຕາຍ ກຸກ຺ກຸຣມນຸສ຺ສານໍ ໂອທນກຸມ຺ມາສູປຈຍຕາຍ ຈ ສຣີຣສ຺ສ ໂຫຕີຕິ ວທນ຺ຕິ.

ສມຓກຸຕ຺ຕໂກຕິ ສມຓກິຈ຺ຈໂກ, ກາສາວນິວາສນາທິວເສນ ສມຓກິຈ຺ຈກາຣີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ສມຓເວສຘາຣໂກ’’ຕິ. ສພ຺ພມກໍສູຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ ສາວຊ຺ເຊປິ ຕຕ຺ຖ ອນວຊ຺ຊສຎ຺ຎິໂນ ຫຸຕ຺ວາ ກຣຓກາຣາປນສມນຸຎ຺ຎຕາທິເຠທໍ ສພ຺ພມກໍສຸ. ໂລຫິຕກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ໂລຫິຕຄຕ’’ນ຺ຕິປິ ປຐນ຺ຕິ. ວຄ຺ຄູຕິ ມຕາ ວຄ຺ຄຸມຕາ. ປຸຎ຺ຎສມ຺ມຕາຕິ ປຸຊ຺ຊຠວຜລນິພ຺ພຕ຺ຕເນນ ສຕ຺ຕານໍ ປຸນເນນ ວິໂສຘເນນ ປຸຎ຺ຎນ຺ຕິ ສມ຺ມຕາ. ປວາເຫສ຺ສາມີຕິ ຄມຍິສ຺ສາມິ, ວິໂສເຘສ຺ສາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໖໓. ມາຣເຘຍ຺ຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ເຕຠູມກາ ຘມ຺ມາ. ວຈນຕ຺ຖໂຕ ປນ ມາຣສ຺ສ ເຘຍ຺ຍໍ ມາຣເຘຍ຺ຍໍ. ເຘຍ຺ຍນ຺ຕິ ຐານໍ ວຕ຺ຖຸ ນິວາໂສ ໂຄຈໂຣ. ມາໂຣ ວາ ເອຕ຺ຖ ຘິຍຕິ ຕິຏ຺ຐຕິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ມາຣເຘຍ຺ຍໍ, ມາໂຣຕິ ເຈຕ຺ຖ ກິເລສມາໂຣ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ກິເລສມາຣວເສເນວ ຈ ເທວປຸຕ຺ຕມາຣສ຺ສ ກາມຠເວ ອາຘິປຈ຺ຈນ຺ຕິ. ມາຣວິສຍໍ ນາຕິກ຺ກມິສ຺ສຕີຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາຕິ ເອວມຍໍ ສໍເວຄໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ມາຣວິສຍໍ ອຕິກ຺ກເມຍ຺ຍາປິ, ມຍາ ປນ ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ສໍເວຄໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ເຠຕ຺ວາ ມາຣວິສຍໍ ນາຕິກ຺ກມິສ຺ສຕີຕິ ເອວໍ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ. ທ຺ວິວຈນນ຺ຕິ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຈນໍ, ອາເມຑິຕວຈນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ນິໂຍເຊນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຍໍ ອນ຺ຘພາລາ ເທວຕາ ເອວໍ ອຸປ຺ປນ຺ນສໍເວຄມູລກໍ ສມຓຘມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ມາຣວິສຍໍ ອຕິກ຺ກເມຍ຺ຍາປີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຎ຺ຎາຓຕາຍ ‘‘ມຕາ ສໍສາຣໂຕ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕີ’’ຕິ ເອວໍລທ຺ຘິກາປິ ສມານາ ອຕ຺ຕໂນ ລທ຺ຘິວເສນ ມຕາ ຠິກ຺ຂູ ສໍສາຣໂຕ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ອນຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ຕໍ ຕຕ຺ຖ ນິໂຍເຊສີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ກິຎ຺ຈາປິ ອສຸຠກຖໍ ກເຖນ຺ເຕນ ຠຄວຕາ ຍຖາ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ມຣຓຠຍໍ ນ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕຖາ ເທສິຕຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູນຎ຺ຈ ຕໍ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ອສຸຠຠາວນານຸໂຍເຄນ ກາເຍ ວິຄຕຉນ຺ທຣາຄຕາຍ ມຣຓສ຺ສ ອຠິປຕ຺ຖິຕຠາວໂຕ ຠຍໍ ນຕ຺ຖິ, ຕໍ ປນ ອສິຫຕ຺ຖໍ ຕຖາ ວິຈຣນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ຕທຎ຺ເຎສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກຠຍໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ໂຫຕິເຍວ ຠຍ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ອຕ຺ຕນາປິ ອຕ຺ຕານໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປນ຺ຕິ, ອຎ຺ຎມຎ຺ຎມ຺ປິ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ສພ຺ພານິປິ ຕານິ ປຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸສຕານິ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປສີ’’ຕິ ອິທໍ ເຍຠຸຍ຺ຍວເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອປ຺ປກຎ຺ຫິ ອູນມຘິກໍ ວາ ຄຓນູປຄໍ ນ ໂຫຕີຕິ ‘‘ປຎ຺ຈສຕານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ເຍ ຈ ອຕ຺ຕນາວ ອຕ຺ຕານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎຎ຺ຈ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປສຸໍ, ເຕ ຐເປຕ຺ວາ ອວເສເສ ປຸຖຸຊ຺ຊນຠິກ຺ຂູ ສພ຺ເພ ຈ ອຣິເຍ ອຍໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປສີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໑໖໔. ປຏິສລ຺ລານາ ວຸຏ຺ຐິໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ປຏິສລ຺ລານນ຺ຕິ ເຕຫິ ເຕຫິ ສຕ຺ຕສງ຺ຂາເຣຫິ ປຏິນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ອປສກ຺ກິຕ຺ວາ ສລ຺ລານໍ ນິລີຍນໍ ວິເວຈນໍ, ກາຍຈິຕ຺ເຕຫິ ຕໂຕ ວິວິຕ຺ຕຕາ ເອກີຠາໂວຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ເອກີຠາວໂຕ’’ຕິ, ປວິເວກໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອກີຠາໂວຕິ ຫິ ກາຍຈິຕ຺ຕວິເວໂກ ວຸຕ຺ໂຕ. ວຸຏ຺ຐິໂຕຕິ ຕໂຕ ທຸວິຘວິເວກໂຕ ຠວງ຺ຄຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຣູປາຣມ຺ມຓາທິສງ຺ຂາຣສມາໂຍເຄນ ຄຫຏ຺ຐປພ຺ພຊິຕາທິສຕ຺ຕສມາຄເມນ ຈ ອເປໂຕ. ອຸທ຺ເທສໍ ປຣິປຸຈ຺ຉໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ອາຈຣິຍານໍ ສນ຺ຕິເກ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ກາມໍ ທສານຸສ຺ສຕິຄ຺ຄຫເຓເນວ ອານາປານສ຺ສຕິປິ ຄຫິຕາ, ສາ ປນ ຕຕ຺ຖ ສນ຺ນິປຕິຕຠິກ຺ຂູສຸ ພຫູນໍ ສປ຺ປາຍາ ສາຕ຺ຖິກາ ຈ, ຕສ຺ມາ ປຸນ ຄຫິຕາ. ຕຖາ ຫິ ຠຄວາ ຕເມວ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ກເຖສິ. ອາຫາເຣ ປຏິກູລສຎ຺ຎາ ອສຸຠກມ຺ມຏ຺ຐານສທິສາ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ປນ ອາຣຸປ຺ປາ ອາທິກມ຺ມິການໍ ອນນຸຣູປາຕິ ເຕສໍ ອິຘ ອຄ຺ຄຫຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ເວສາລິໍ ອຸປນິສ຺ສາຍາຕິ ເວສາລີນຄຣໍ ໂຄຈຣຄາມໍ ກຕ຺ວາ. ອຸປຏ຺ຐານສາລາຍນ຺ຕິ ຘມ຺ມສຠາຍໍ. ມຸຫຸຕ຺ເຕເນວາຕິ ສຕ຺ຖຣິ ສທ຺ຘມ຺ເມ ຈ ຄາຣເວນ ອຸປຄຕຠິກ຺ຂູນໍ ວຈນສມນນ຺ຕຣເມວ ອຸຏ຺ຐຫິໍສູຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ພຸທ຺ຘກາເລ ກິຣ ຠິກ຺ຂູ ຠຄວໂຕ ສນ຺ເທສໍ ສິຣສາ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຸໍ ໂອຫິຕໂສຕາ ວິຫຣນ຺ຕິ. ຍສ຺ສາຕິ ຍສ຺ສ ກຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ. ກາລນ຺ຕິ ເທສນາກາລໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ.

ປຐມປຎ຺ຎຕ຺ຕິນິທານວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອານາປານສ຺ສຕິສມາຘິກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໖໕. ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິຍາຕິ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິອຕ຺ຖາຍ. ອຎ຺ຎໍ ປຣິຍາຍນ຺ຕິ ອຣຫຕ຺ຕາຘິຄມຕ຺ຖາຍ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ກາຣຓໍ. ອາຈິກ຺ຂນ຺ໂຕຕິ ປສໍສາປຸພ຺ພກໍ ເທເສນ຺ໂຕ, ປສໍສາ ຈ ຕຕ຺ຖ ອຠິຣຸຈິຊນເນນ ອຸສ຺ສາຫນຕ຺ຖາ. ຕຎ຺ຫິ ສຸຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ຠຄວາ ອິມໍ ສມາຘິໍ ອເນເກຫິ ອາກາເຣຫິ ປສໍສຕິ, ສນ຺ໂຕ ກິຣາຍໍ ສມາຘິ ປຓີໂຕ ຈ ອເສຈນໂກ ຈ ສຸໂຂ ຈ ວິຫາໂຣ, ປາປຘມ຺ເມ ຈ ຐານໂສ ອນ຺ຕຣຘາເປຕີ’’ຕິ ສຎ຺ຊາຕາຠິຣຸຈິໂນ ອຸສ຺ສາຫຊາຕາ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ.

ອຕ຺ຖໂຍຊນກ຺ກມນ຺ຕິ ອຕ຺ຖຎ຺ຈ ໂຍຊນກ຺ກມຎ຺ຈ. ຠຄວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈກ຺ຂຠູຕໍ ສມາຘິໍ ເທສນານຸຠາເວນ ເຕສມ຺ປິ ຠິກ຺ຂູນໍ ອາສນ຺ນໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂຎ຺ຈ ກໂຣນ຺ໂຕ ສມ຺ປິຓ຺ຑນວເສນ ‘‘ອຍມ຺ປິ ໂຂ’’ຕິອາທິມາຫ. ອສ຺ສາສປສ຺ສາສປຣິຄ຺ຄາຫິກາຕິ ທີຆຣສ຺ສາທິວິເສເສຫິ ສທ຺ຘິໍ ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊ ຄາຫິກາ, ເຕ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອິທານິ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ປາຬິຍາ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ໂນ ປສ຺ສາໂສ ໂນ ອສ຺ສາໂສຕິ ໂສ ໂສເຍວ ອຕ຺ໂຖ ປຏິເສເຘນ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ໂຕ. ອສ຺ສາສວເສນາຕິ ອສ຺ສາສໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປສ຺ສາສວເສນາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຸປຏ຺ຐານໍ ສຕີຕິ ອສມ຺ມຸສ຺ສນຕາຍ ຕເມວ ອສ຺ສາສໍ ປສ຺ສາສຎ຺ຈ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ຐານໍ ສຕິ ນາມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ອານາປາເນສຸ ສຕິ ອານາປານສ຺ສຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ອິທານິ ສຕິວເສເນວ ປຸຄ຺ຄລໍ ນິທ຺ທິສິຕຸກາເມນ ‘‘ໂຍ ອສ຺ສສຕິ, ຕສ຺ສຸປຏ຺ຐາຕິ, ໂຍ ປສ຺ສສຕິ, ຕສ຺ສຸປຏ຺ຐາຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຍ ອສ຺ສສຕິ, ຕສ຺ສ ສຕິ ອສ຺ສາສໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ. ໂຍ ປສ຺ສສຕິ, ຕສ຺ສ ສຕິ ປສ຺ສາສໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຍຸຕ຺ໂຕຕິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ. ອານາປານສ຺ສຕິຍນ຺ຕິ ອານາປານສ຺ສຕິຍໍ ປຈ຺ຈຍຠູຕາຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸຣິມສ຺ມິຎ຺ຫິ ອຕ຺ເຖ ສມາຘິສ຺ສ ສຕິຍາ ສຫຊາຕາທິປຈ຺ຈຍຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕວຈນໂຕ, ທຸຕິຍສ຺ມິໍ ປນ ອຸປນິສ຺ສຍຠາໂວປິ. ອຸປຈາຣຊ຺ຌານສຫຄຕາ ຫິ ສຕິ ອປ຺ປນາສມາຘິສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສໂຍ ໂຫຕີຕິ ອຸຠຍຖາປິ ສຫຊາຕາທີນໍ ສຕ຺ຕນ຺ນມ຺ປິ ປຈ຺ຈຍານໍ ວເສນ ປຈ຺ຈຍຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ອຸທາຍິ, ອກ຺ຂາຕາ ມຍາ ສາວການໍ ປຏິປທາ, ຍຖາປຏິປນ຺ນາ ເມ ສາວກາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐາເນ ຠາເວນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໒.໒໔໗) ອຸປ຺ປາທນວຑ຺ຒນຏ຺ເຐນ ຠາວນາຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ຕທຸຠຍວເສນ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຠາວິໂຕຕິ ອຸປ຺ປາທິໂຕ ວຑ຺ຒິໂຕ ຈາ’’ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ຠາວໍ ວິຊ຺ຊມານຕໍ ອິໂຕ ຄໂຕຕິ ຠາວິໂຕ, ອຸປ຺ປາທິໂຕ ປຏິລທ຺ຘມຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ປນ ລທ຺ຘາເສວໂນ ຠາວິໂຕ, ປຄຸຓຠາວໍ ອາປາທິໂຕ ວຑ຺ຒິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພຫຸລີກໂຕຕິ ພຫຸລໍ ປວຕ຺ຕິໂຕ. ເຕນ ອາວຊ຺ຊນາທິວສີຠາວປ຺ປຕ຺ຕິມາຫ. ໂຍ ຫິ ວສີຠາວໍ ອາປາທິໂຕ, ໂສ ອິຈ຺ຉິຕິຈ຺ຉິຕກ຺ຂເຓ ສມາປຊ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ປຸນປ຺ປຸນໍ ປວຕ຺ຕິສ຺ສຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຸນປ຺ປຸນໍ ກໂຕ’’ຕິ. ຍຖາ ‘‘ອິເຘວ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມໂຓ (ມ. ນິ. ໑.໑໓໙; ອ. ນິ. ໔.໒໔໑) ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໒໒໖; ສໍ. ນິ. ໒.໑໕໒) ຈ ເອວມາທີສຸ ປຐມປເທ ວຸຕ຺ໂຕ ເອວ-ສທ຺ໂທ ທຸຕິຍາທີສຸປິ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ ໂຫຕິ, ເອວມິຘາປີຕິ ອາຫ ‘‘ອຸຠຍຕ຺ຖ ເອວ-ສທ຺ເທນ ນິຍໂມ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ.

ອຸຠຍປທນິຍເມນ ລທ຺ຘຄຸຓໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຍໍ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອສຸຠກມ຺ມຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອສຸຠາຣມ຺ມຓໍ ຌານມາຫ. ຕຎ຺ຫິ ອສຸເຠສຸ ໂຍຄກມ຺ມຠາວໂຕ ໂຍຄິໂນ ສຸຂວິເສສານໍ ກາຣຓຠາວໂຕ ຈ ‘‘ອສຸຠກມ຺ມຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເກວລນ຺ຕິ ອິມິນາ ອາຣມ຺ມຓໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ. ປຏິເວຘວເສນາຕິ ຌານປຏິເວຘວເສນ. ຌານຎ຺ຫິ ຠາວນາວິເສເສນ ອິຊ຺ຌນ຺ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ວິສຍໍ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕເມວ ປວຕ຺ຕຕິ ຍຖາສຠາວໂຕ ປຏິວິຊ຺ຌີຍຕິ ຈາຕິ ປຏິເວໂຘຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂອຬາຣິກາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາຕິ ພີຠຈ຺ຉາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ. ປຏິກູລາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາຕິ ຊິຄຸຈ຺ຉິຕພ຺ພາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ. ປຣິຍາເຍນາຕິ ກາຣເຓນ ເລສນ຺ຕເຣນ ວາ. ອາຣມ຺ມຓສນ຺ຕຕາຍປີຕິ ອນຸກ຺ກເມນ ວິເຈຕພ຺ພຕໍ ປຕ຺ຕາຣມ຺ມຓສ຺ສ ປຣມສຸຂຸມຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ສນ຺ເຕ ຫິ ສນ຺ນິສິນ຺ເນ ອາຣມ຺ມເຓ ປວຕ຺ຕມາໂນ ຘມ຺ໂມ ສຍມ຺ປິ ສນ຺ນິສິນ຺ໂນວ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ – ‘‘ສນ຺ໂຕ ວູປສນ຺ໂຕ ນິພ຺ພຸໂຕ’’ຕິ, ນິພ຺ພຸຕສພ຺ພປຣິຬາໂຫຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາຣມ຺ມຓສນ຺ຕຕາຍ ຕທາຣມ຺ມຓານໍ ຘມ຺ມານໍ ສນ຺ຕຕາ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມາຣມ຺ມຓາຫິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຫິ ທີເປຕພ຺ພາ.

ນາສ຺ສ ສນ຺ຕປຓີຕຠາວາວຫໍ ກິຎ຺ຈິ ເສຈນນ຺ຕິ ອເສຈນໂກ, ອເສຈນກຕ຺ຕາ ອນາສິຕ຺ຕໂກ, ອນາສິຕ຺ຕກຕ຺ຕາ ເອວ ອພ຺ໂພກິຓ຺ໂຓ ອສມ຺ມິສ຺ໂສ ປຣິກມ຺ມາທິນາ, ຕໂຕເຍວ ປາຏິເຍກ຺ໂກ, ວິສຸໍເຍເວໂກ ອາເວຓິໂກ ອສາຘາຣໂຓ. ສພ຺ພເມຕໍ ສຣສໂຕ ເອວ ສນ຺ຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ປຣິກມ຺ມໍ ວາ ສນ຺ຕຠາວນິມິຕ຺ຕໍ. ປຣິກມ຺ມນ຺ຕິ ຈ ກສິຓກຣຓາທິນິມິຕ຺ຕຸປ຺ປາທປຣິໂຍສານໍ, ຕາທິສໍ ອິຘ ນຕ຺ຖີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕທາ ຫິ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ນິຣສ຺ສາທຕ຺ຕາ ອສນ຺ຕໍ ອປ຺ປຓີຕໍ ສິຍາ. ອຸປຈາເຣນ ວາ ນຕ຺ຖິ ເອຕ຺ຖ ສນ຺ຕຕາຕິ ໂຍຊນາ. ຍຖາ ອຸປຈາຣກ຺ຂເຓ ນີວຣຓວິຄເມນ ອງ຺ຄປາຕຸຠາເວນ ຈ ປເຣສໍ ສນ຺ຕຕາ ໂຫຕິ, ນ ເອວມິມສ຺ສ. ອຍໍ ປນ ອາທິມນສິ…ເປ… ປຓີໂຕ ຈາຕິ ໂຍຊນາ. ເກຈີຕິ ອຸຕ຺ຕຣວິຫາຣວາສິເກ ສນ຺ຘາຍາຫ. ອນາສິຕ຺ຕໂກຕິ ອຸປເສຈເນນ ອນາສິຕ຺ຕໂກ. ເຕນາຫ ‘‘ໂອຊວນ຺ໂຕ’’ຕິ, ໂອຊວນ຺ຕສທິໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຘຸໂຣຕິ ອິຏ຺ໂຐ. ເຈຕສິກສຸຂປ຺ປຏິລາຠສໍວຕ຺ຕນໍ ຕິກຈຕຸກ຺ກຊ຺ຌານວເສນ ອຸເປກ຺ຂາຍ ວາ ສນ຺ຕຠາເວນ ສຸຂຄຕິກຕ຺ຕາ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຌານສມຸຏ຺ຐານປຓີຕຣູປຜຸຏສຣີຣຕາວເສນ ປນ ກາຍິກສຸຂປ຺ປຏິລາຠສໍວຕ຺ຕນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ຌານໂຕ ວຸຏ຺ຐິຕກາເລ. ອິມສ຺ມິໍ ປກ຺ເຂ ອປ຺ປິຕປ຺ປິຕກ຺ຂເຓຕິ ອິທໍ ເຫຕຸມ຺ຫິ ຠຸມ຺ມວຈນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ອວິກ຺ຂມ຺ຠິເຕຕິ ຌາເນນ ສກສນ຺ຕານໂຕ ອນີຫເຏ ອປ຺ປຫີເນ. ອໂກສລ຺ລສມ຺ຠູເຕຕິ ອໂກສລ຺ລໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ອວິຊ຺ຊາ, ຕໂຕ ສມ຺ຠູເຕ. ອວິຊ຺ຊາປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ຫິ ສພ຺ເພ ປາປຘມ຺ມາ. ຂເຓເນວາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປວຕ຺ຕິກ຺ຂເຓເນວ. ອນ຺ຕຣຘາເປຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອນ຺ຕຣຘາປນໍ ວິນາສນໍ. ຕໍ ປນ ຌານກຕ຺ຕຸກສ຺ສ ອິຘາຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ປຣິຍຸຏ຺ຐານປ຺ປຫານໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕີ’’ຕິ. ວູປສເມຕີຕິ ວິເສເສນ ອຸປສເມຕິ. ວິເສເສນ ອຸປສມນໍ ປນ ສມ຺ມເທວ ອຸປສມນໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສຸຏ຺ຐຸ ອຸປສເມຕີ’’ຕິ.

ນນຸ ຈ ອຎ຺ໂຎປິ ສມາຘິ ອຕ຺ຕໂນ ປວຕ຺ຕິກ຺ຂເຓເນວ ປຏິປກ຺ຂຘມ຺ເມ ອນ຺ຕຣຘາເປຕິ ວູປສເມຕິ, ອຖ ກສ຺ມາ ອຍເມວ ສມາຘິ ເອວໍ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ໂຕຕິ? ປຸພ຺ພຠາຄໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນານາວິຕກ຺ກວູປສມນສພ຺ຠາວໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ອານາປານສ຺ສຕິ ຠາເວຕພ຺ພາ ວິຕກ຺ກຸປຈ຺ເຉທາຍາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໙.໑; ອຸທາ. ໓໑). ອປິຈ ຕິກ຺ຂປຎ຺ຎສ຺ສ ຎາຓຸຕ຺ຕຣສ຺ເສຕໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ, ຎາຓຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ຈ ກິເລສປ຺ປຫານໍ ອິຕເຣຫິ ສາຕິສຍໍ ຍຖາ ສທ຺ຘາຘິມຸຕ຺ເຕຫິ ທິຏ຺ຐິປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ, ຕສ຺ມາ ອິມໍ ວິເສສໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຐານໂສ ອນ຺ຕຣຘາເປຕິ ວູປສເມຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ນິມິຕ຺ຕປາຕຸຠາເວ ສຕິ ຂເຓເນວ ອງ຺ຄປາຕຸຠາວສພ຺ຠາວໂຕ ອຍເມວ ສມາຘິ ‘‘ຐານໂສ ອນ຺ຕຣຘາເປຕິ ວູປສເມຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ຍຖາ ຕໍ ມຫໂຕ ອກາລເມຆສ຺ສ ອຸຏ຺ຐິຕສ຺ສ ຘາຣານິປາເຕ ຂເຓເນວ ປຖວິຍໍ ຣໂຊຊລ຺ລສ຺ສ ວູປສໂມ. ເຕເນວາຫ ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຫາ ອກາລເມໂຆ ອຸຏ຺ຐິໂຕ’’ຕິອາທິ. ສາສນິກສ຺ສ ຌານຠາວນາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍາວ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍຕ຺ຕາ’’ຕິ. ພຸທ຺ຘານໍ ປນ ເອກໍເສນ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍາວ ໂຫຕິ. ອິມເມວ ຫິ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຠາເວຕ຺ວາ ສພ຺ເພປິ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຘິຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ປາທກຠູໂຕ ອຍໍ ສມາຘິ ອນຸກ຺ກເມນ ວຑ຺ຒິຕ຺ວາ ອຣິຍມຄ຺ຄຠາວໍ ອຸປຄໂຕ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອນຸປຸພ຺ເພນ ອຣິຍມຄ຺ຄວຸຑ຺ຒິປ຺ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ. ອຍໍ ປນຕ຺ໂຖ ວິຣາຄນິໂຣຘປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສນານໍ ວເສນ ສມ຺ມເທວ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

ກຖນ຺ຕິ ອິທໍ ປຸຈ຺ຉນາກາຣວິຠາວນປທໍ, ປຸຈ຺ຉາ ເຈຕ຺ຖ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາວເສນ ອຎ຺ເຎສໍ ອສມ຺ຠວໂຕ, ສາ ຈ ອຸປຣິ ເທສນໍ ອາຣຸຬ຺ຫານໍ ສພ຺ເພສໍ ປກາຣວິເສສານໍ ອາມສນວເສນາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ກຖນ຺ຕິ…ເປ… ວິຕ຺ຖາເຣຕຸກມ຺ຍຕາປຸຈ຺ຉາ’’ຕິ ອາຫ. ກຖໍ ພຫຸລີກໂຕຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ອານາປານສ຺ສຕິສມາຘີຕິ ປທໍ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ກຖນ຺ຕິ ອານາປານສ຺ສຕິສມາຘິພຫຸລີກາຣໍ ນານປ຺ປກາຣໂຕ ວິຕ຺ຖາເຣຕຸກມ຺ຍຕາປຸຈ຺ຉາ. ພຫຸລີກໂຕ ອານາປານສ຺ສຕິສມາຘີຕິ ຕຖາ ປຸຏ຺ຐຘມ຺ມນິທສ຺ສນນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ‘‘ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ ອິມິນາເຍວ ອຕິທິສ຺ສຕິ. ເຫຏ຺ຐາ ປປຎ຺ຈວເສນ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ສຸຂຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ’’ຕິ ອາຫ, ປິຓ຺ຑຕ຺ໂຖຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ຕມຕ຺ຖນ຺ຕິ ຕໍ ‘‘ກຖໍ ຠາວິໂຕ’’ຕິອາທິນາ ປຸຈ຺ຉາວເສນ ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ. ‘‘ອິຘ ຕຖາຄໂຕ ໂລເກ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໒໙໑; ອ. ນິ. ໓.໖໑) ອິຘ-ສທ຺ໂທ ໂລກໍ ອຸປາທາຍ ວຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ອິເຘວ ຕິຏ຺ຐມານສ຺ສາ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໓໖໙) ໂອກາສໍ. ‘‘ອິຘາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠຸຕ຺ຕາວີ ອສ຺ສໍ ປວາຣິໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໓໐) ປທປູຣຓມຕ຺ຕໍ. ‘‘ອິຘ ຠິກ຺ຂຸ ຘມ຺ມໍ ປຣິຍາປຸຓາຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໕.໗໓) ປນ ສາສນໍ. ‘‘ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ອິຘາປິ ສາສນເມວາຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຠິກ຺ຂເວ, ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕເມວຕ຺ຖໍ ປາກຏໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຍໍ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພປ຺ປກາຣອານາປານສ຺ສຕິສມາຘິນິພ຺ພຕ຺ຕກສ຺ສາຕິ ສພ຺ພປ຺ປກາຣຄ຺ຄຫຓໍ ໂສຬສ ປກາເຣ ສນ຺ຘາຍ. ເຕ ຫິ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ສາສເນ. ພາຫິຣກາ ຫິ ຊານນ຺ຕາ ອາທິໂຕ ຈຕຸປ຺ປກາຣເມວ ຊານນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອຎ຺ຎສາສນສ຺ສ ຕຖາຠາວປ຺ປຏິເສຘໂນ’’ຕິ, ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ນິສ຺ສຍຠາວປ຺ປຏິເສຘໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອເຕນ ‘‘ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ ອິທໍ ອນ຺ໂຕຄຘເອວ-ສທ຺ທນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສນ຺ຕິ ຫິ ເອກປທານິປິ ອວຘາຣຓານິ ຍຖາ ວາຍຸຠກ຺ໂຂຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອິເຘວ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມໂຓ’’ຕິອາທິ. ປຣິປຸຓ຺ຓສມຓກຣຓຘມ຺ໂມ ຫິ ໂຍ, ໂສ ສພ຺ພປ຺ປກາຣອານາປານສ຺ສຕິສມາຘິນິພ຺ພຕ຺ຕໂກ. ປຣປ຺ປວາທາຕິ ປເຣສໍ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍານໍ ນານປ຺ປກາຣວາທາ ຕິຕ຺ຖາຍຕນານິ.

ອຣຎ຺ຎາທິກສ຺ເສວ ຠາວນານຸຣູປເສນາສນຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິມສ຺ສ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທຸທ຺ທໂມ ທມຖໍ ອນຸປຄໂຕ ໂຄໂຓ ກູຏໂຄໂຓ. ຍຖາ ຖເນຫິ ສພ຺ພໂສ ຂີຣໍ ນ ປຄ຺ຆຣຕິ, ເອວໍ ໂທຫປຏິພນ຺ຘິນີ ກູຏເຘນຸ. ອສ຺ສາຕິ ໂຄປສ຺ສ. ຣູປສທ຺ທາທິເກ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກອສ຺ສາໂທ ຣູປາຣມ຺ມຓາທິຣໂສ. ປຸພ຺ເພ ອາຈິຓ຺ຓາຣມ຺ມຓນ຺ຕິ ປພ຺ພຊິຕໂຕ ປຸພ຺ເພ, ອນາທິມຕິ ວາ ສໍສາເຣ ປຣິຈິຕາຣມ຺ມຓໍ. ອຸປຈາຣວເສນ ອຸປນິສີທຕິ, ອປ຺ປນາວເສນ ອຸປນິປຊ຺ຊຕີຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ. ນິພນ຺ເຘຍ຺ຍາຕິ ພນ຺ເຘຍ຺ຍ. ສຕິຍາຕິ ສມ຺ມເທວ ກມ຺ມຏ຺ຐານສລ຺ລກ຺ຂຓວສປ຺ປວຕ຺ຕາຍ ສຕິຍາ. ອາຣມ຺ມເຓຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານາຣມ຺ມເຓ. ທຬ຺ຫນ຺ຕິ ຖິຣໍ, ຍຖາ ສໂຕກາຣິສ຺ສ ອຸປຈາຣປ຺ປນາເຠໂທ ສມາຘິ ອິຊ຺ຌຕິ, ຕຖາ ຖາມຄຕໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ມຸທ຺ຘຠູຕນ຺ຕິ ສນ຺ຕຕາທິວິເສສຄຸຓວນ຺ຕຕາຍ ພຸທ຺ຘາທີຫິ ອຣິເຍຫິ ສມາເສວິຕຠາວໂຕ ຈ ມຸທ຺ຘສທິສໍ, ອຸຕ຺ຕມນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິເສສາຘິຄມທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣປທຏ຺ຐານນ຺ຕິ ສພ຺ເພສໍ ພຸທ຺ຘານໍ ເອກຈ຺ຈານໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານໍ ພຸທ຺ຘສາວການຎ຺ຈ ວິເສສາຘິຄມສ຺ສ ເຈວ ອຎ຺ຎກມ຺ມຏ຺ຐາເນນ ອຘິຄຕວິເສສານໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣສ຺ສ ຈ ປທຏ຺ຐານຠູຕໍ. ວຕ຺ຖຸວິຊ຺ຊາຈຣິໂຍ ວິຍ ຠຄວາ ໂຍຄີນໍ ອນຸຣູປນິວາສຏ຺ຐານຸປທິສ຺ສນໂຕ. ຠິກ຺ຂຸ ທີປິສທິໂສ ອຣຎ຺ເຎ ເອກໂກ ວິຫຣິຕ຺ວາ ປຏິປກ຺ຂນິມ຺ມຖເນນ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຖສາຘນໂຕ. ຜລມຸຕ຺ຕມນ຺ຕິ ສາມຎ຺ຎຜລມາຫ. ປຣກ຺ກມຊວໂຍຄ຺ຄຠູມິນ຺ຕິ ຠາວນຸສ຺ສາຫຊວສ຺ສ ໂຍຄ຺ຄກຣຓຠູມິຠູຕໍ.

ເອວໍ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂເຓສູຕິ ອຠິຘມ຺ມປຣິຍາເຍນ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິຍາເຍນ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂເຓສຸ. ຣຸກ຺ຂສມີປນ຺ຕິ ‘‘ຍາວຕາ ມຊ຺ຌນ຺ຫິເກ ກາເລ ສມນ຺ຕາ ຉາຍາ ຜຣຕິ, ນິວາເຕ ປຓ຺ຓານິ ປຕນ຺ຕິ, ເອຕ຺ຕາວຕາ ຣຸກ຺ຂມູລນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ສມີປຏ຺ຐານໍ. ອວເສສສຕ຺ຕວິຘເສນາສນນ຺ຕິ ປພ຺ພຕໍ ກນ຺ທຣໍ ຄິຣິຄຸຫໍ ສຸສານໍ ວນປ຺ປຕ຺ຖໍ ອພ຺ໂຠກາສໍ ປລາລປຸຎ຺ຊນ຺ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸຕຸຕ຺ຕຍານຸກູລໍ ຘາຕຸຈຣິຍານຸກູລນ຺ຕິ ຄິມ຺ຫາທິອຸຕຸຕ຺ຕຍສ຺ສ ເສມ຺ຫາທິຘາຕຸຕ຺ຕຍສ຺ສ ໂມຫາທິຈຣິຕຕ຺ຕຍສ຺ສ ຈ ອນຸກູລໍ. ຕຖາ ຫິ ຄິມ຺ຫກາເລ ອຣຎ຺ຎໍ ອນຸກູລໍ ໂສມ຺ມສີຕລຠາວໂຕ, ເຫມນ຺ເຕ ຣຸກ຺ຂມູລໍ ຫິມປາຕນິວາຣຓໂຕ, ວສ຺ສກາເລ ສຸຎ຺ຎາຄາຣໍ ວສ຺ສນິວາຣຓເຄຫສມ຺ຠວໂຕ. ເສມ຺ຫຘາຕຸກສ຺ສ ເສມ຺ຫປກຕິກສ຺ສ ອຣຎ຺ຎໍ ອນຸກູລໍ ທູຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂາຈຣເຓນ ເສມ຺ຫສ຺ສ ວູປສມນໂຕ, ປິຕ຺ຕຘາຕຸກສ຺ສ ຣຸກ຺ຂມູລໍ ອນຸກູລໍ ສີຕວາຕສມ຺ຜສ຺ສສມ຺ຠວໂຕ, ວາຕຘາຕຸກສ຺ສ ສຸຎ຺ຎາຄາຣໍ ອນຸກູລໍ ວາຕນິວາຣຓໂຕ. ໂມຫຈຣິຕສ຺ສ ອຣຎ຺ຎໍ ອນຸກູລໍ. ມຫາອຣຎ຺ເຎ ຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ສງ຺ກຸຈຕິ ວິວຏງ຺ຄຓຠາວໂຕ, ໂທສຈຣິຕສ຺ສ ຣຸກ຺ຂມູລໍ ອນຸກູລໍ ປສາທນີຍຠາວໂຕ, ຣາຄຈຣິຕສ຺ສ ສຸຎ຺ຎາຄາຣໍ ອນຸກູລໍ ວິສຠາຄາຣມ຺ມຓານໍ ປເວສນິວາຣຓໂຕ. ອລີນານຸທ຺ຘຈ຺ຈປກ຺ຂິກນ຺ຕິ ອສງ຺ໂກຈາວິກ຺ເຂປປກ຺ຂິກໍ. ສຍນຎ຺ຫິ ໂກສຊ຺ຊປກ຺ຂິກໍ, ຐານຈງ຺ກມນານິ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈປກ຺ຂິການິ, ນ ເອວໍ ນິສຊ຺ຊາ. ຕໂຕ ເອວ ຕສ຺ສາ ສນ຺ຕຕາ. ນິສຊ຺ຊາຍ ທຬ຺ຫຠາວໍ ປລ຺ລງ຺ກາຠຸຊເນນ, ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ປວຕ຺ຕນສຸຂຕໍ ອຸປຣິມກາຍສ຺ສ ອຸຊຸກຏ຺ຐປເນນ, ອາຣມ຺ມຓປຣິຄ຺ຄຫູປາຍໍ ປຣິມຸຂໍ ສຕິຍາ ຐປເນນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ.

ອູຣຸພທ຺ຘາສນນ຺ຕິ ອູຣູນມໂຘພນ຺ຘນວເສນ ນິສຊ຺ຊາ. ເຫຏ຺ຐິມກາຍສ຺ສ ອນຸຊຸກໍ ຐປນໍ ນິສຊ຺ຊາວຈເນເນວ ໂພຘິຕນ຺ຕິ. ອຸຊຸໍ ກາຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກາຍ-ສທ຺ໂທ ອຸປຣິມກາຍວິສໂຍຕິ ອາຫ – ‘‘ອຸປຣິມໍ ສຣີຣໍ ອຸຊຸກໍ ຐເປຕ຺ວາ’’ຕິ. ຕໍ ປນ ອຸຊຸກຏ຺ຐປນໍ ສຣູປໂຕ ປໂຍຊນໂຕ ຈ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຏ຺ຐາຣສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ປຓມນ຺ຕີຕິ ນ ໂອຓມນ຺ຕິ. ນ ປຣິປຕຕີຕິ ນ ວິຄຈ຺ຉຕິ ວີຖິໍ ນ ວິລງ຺ເຆຕິ, ຕໂຕ ເອວ ປຸພ຺ເພນາປຣໍ ວິເສສຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວຸຑ຺ຒິໍ ຜາຕິໍ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ. ອິຘ ປຣິ-ສທ຺ໂທ ອຠິ-ສທ຺ເທນ ສມານຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ກມ຺ມຏ຺ຐານາຠິມຸຂ’’ນ຺ຕິ, ພຫິທ຺ຘາ ປຸຖຸຕ຺ຕາຣມ຺ມຓໂຕ ນິວາເຣຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍເຍວ ປຸຣກ຺ຂຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣີຕິ ປຣິຄ຺ຄຫຏ຺ໂຐ ‘‘ປຣິຓາຍິກາ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ໑໖, ໒໐) ວິຍ. ນິຍ຺ຍານຏ຺ໂຐ ປຏິປກ຺ຂໂຕ ນິຄ຺ຄມນຏ຺ໂຐ, ຕສ຺ມາ ປຣິຄ຺ຄຫິຕນິຍ຺ຍານນ຺ຕິ ສພ຺ພຖາ ຄຫິຕາສມ຺ໂມສໍ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕສມ຺ໂມສໍ ສຕິໍ ກຕ຺ວາ, ປຣມໍ ສຕິເນປກ຺ກໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສໂຕວາຕິ ສຕິຍາ ສມນ຺ນາຄໂຕ ເອວ ສຣນ຺ໂຕ ເອວ ອສ຺ສສຕິ, ນາສ຺ສ ກາຈິ ສຕິວິຣຫິຕາ ອສ຺ສາສປ຺ປວຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສໂຕ ປສ຺ສສຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ສໂຕວ ປສ຺ສສຕີຕິ ເອວ-ສທ຺ໂທ ອາເນຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ສໂຕກາຣີຕິ ສໂຕ ເອວ ຫຸຕ຺ວາ ສຕິຍາ ເອວ ວາ ກາຕພ຺ພສ຺ສ ກຕ຺ຕາ, ກຣຓສີໂລ ວາ.

ພາຕ຺ຕິໍສາຍ ອາກາເຣຫີຕິ ຈຕູສຸ ຈຕຸກ຺ເກສຸ ອາຄຕານິ ທີຆຣສ຺ສາທີນິ ໂສຬສ ປທານິ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສວເສນ ທ຺ວິຘາ ວິຠຊິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ເຕຫິ ທີຆມສ຺ສາສໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສິປສ຺ສາສປຣິຍນ຺ເຕຫິ ພາຕ຺ຕິໍສາກາເຣຫິ. ຍທິ ‘‘ສໂຕວ ອສ຺ສສຕິ, ສໂຕ ປສ຺ສສຕີ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ວິຠງ຺ເຄ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຖ ກສ຺ມາ ‘‘ອສ຺ສສຕິ ປສ຺ສສຕິ’’ຈ຺ເຈວ ອວຕ຺ວາ ‘‘ສໂຕກາຣີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ? ເອກຣສໍ ເທສນໍ ກາຕຸກາມຕາຍ. ປຐມຈຕຸກ຺ເກ ປທທ຺ວຍເມວ ຫິ ວຕ຺ຕມານກາລວເສນ ອາຄຕໍ, ອິຕຣານິ ອນາຄຕກາລວເສນ, ຕສ຺ມາ ເອກຣສໍ ເທສນໍ ກາຕຸກາມຕາຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ‘‘ສໂຕກາຣິ’’ຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ. ທີຆໍອສ຺ສາສວເສນາຕິ ທີຆອສ຺ສາສວເສນ, ວິຠຕ຺ຕິອໂລປໍ ກຕ຺ວາ ນິທ຺ເທໂສ. ທີຆນ຺ຕິ ວາ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕອສ຺ສາສວເສນ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ເອກຄ຺ຄຕໍ ອວິກ຺ເຂປນ຺ຕິ ວິກ຺ເຂປສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂຠາວໂຕ ອວິກ຺ເຂໂປຕິ ລທ຺ຘນາມໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ເອກຄ຺ຄຠາວໍ ປຊານໂຕ ສຕິ ອຸປຏ຺ຐິຕາ ອາຣມ຺ມຓໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ຐິຕາ ໂຫຕິ. ຕາຍ ສຕິຍາ ເຕນ ຎາເຓນາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕາຍ ສຕິຍາ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ຈ ຎາເຓນ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ທີຆໍ ອສ຺ສາສໍ ອາຣມ຺ມຓຠູຕໍ ອວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ວາ ສມ຺ປຊານນ຺ຕສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ສຕິ ອຸປຏ຺ຐິຕາວ ໂຫຕິ, ຕໍ ສມ຺ປຊານນ຺ຕສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ອສມ຺ໂມຫວເສນ ວາ ສມ຺ປຊຎ຺ຎໍ, ຕທຘີນສຕິສມ຺ປຊຎ຺ເຎນ ຕໍສມງ຺ຄີ ໂຍຄາວຈໂຣ ສໂຕກາຣີ ນາມ ໂຫຕີຕິ. ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສີ ອສ຺ສາສວເສນາຕິ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສີ ຫຸຕ຺ວາ ອສ຺ສສນສ຺ສ ວເສນ. ‘‘ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສິອສ຺ສາສວເສນາ’’ຕິ ວາ ປາໂຐ, ຕສ຺ສ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສິໂນ ອສ຺ສາສາ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສິອສ຺ສາສາ, ເຕສໍ ວເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອນ຺ໂຕ ອຸຏ຺ຐິຕສສນໍ ອສ຺ສາໂສ, ພຫິ ອຸຏ຺ຐິຕສສນໍ ປສ຺ສາໂສຕິ ອາຫ – ‘‘ອສ຺ສາໂສຕິ ພຫິນິກ຺ຂມນວາໂຕ’’ຕິອາທິ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ພຫິ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາປິ ອນ຺ໂຕ ສສນໂຕ ອສ຺ສາໂສ, ອນ຺ໂຕ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາປິ ພຫິ ສສນໂຕ ປສ຺ສາໂສຕິ ກຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຏິປາຏິຍາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິຍໍ ພຫິ ນິກ຺ຂມິຕຸໍ ອລທ຺ໂຘກາໂສ ນາສິກາວາໂຕ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕມຕ຺ເຕ ປຐມໍ ພຫິ ນິກ຺ຂມຕີຕິ ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກ຺ກເມນ ‘‘ອາທິມ຺ຫິ ສາໂສ ອສ຺ສາໂສ’’ຕິ ພຫິນິກ຺ຂມນວາໂຕ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຕເນວາຫ ‘‘ສພ຺ເພສມ຺ປິ ຄພ຺ຠເສຍ຺ຍການ’’ນ຺ຕິອາທິ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ປວຕ຺ຕິຍໍ ຠາວນາຣມ຺ຠສມເຍ ປຐມໍ ນາສິກາວາຕສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ອາກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ພຫິ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໂຕ ປວຕ຺ຕິກ຺ກເມນ ‘‘ອາທິມ຺ຫິ ສາໂສ ອສ຺ສາໂສ’’ຕິ ອນ຺ໂຕປວິສນວາໂຕ ວຸຕ຺ໂຕ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕນໂຍເຍວ ເຈຕ຺ຖ ‘‘ອສ຺ສາສາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານໍ ສຕິຍາ ອນຸຄຈ຺ຉໂຕ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ວິກ຺ເຂປຄເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ ກາໂຍປິ ຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ສາຣທ຺ຘາ ຈ ໂຫນ຺ຕິ ອິຎ຺ຊິຕາ ຈ ຜນ຺ທິຕາ ຈ, ປສ຺ສາສາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານໍ ສຕິຍາ ອນຸຄຈ຺ຉໂຕ ພຫິທ຺ຘາ ວິກ຺ເຂປຄເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ ກາໂຍປິ ຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ສາຣທ຺ຘາ ຈ ໂຫນ຺ຕິ ອິຎ຺ຊິຕາ ຈ ຜນ຺ທິຕາ ຈາ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໕໗) ອິມາຍ ປາຬິຍາ ສເມຕິ. ‘‘ຠາວນາຣມ຺ເຠ ປວຕ຺ຕິກ຺ກມສ຺ເສວ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ ສຸນ຺ທຣຕໂຣ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕາລຸໍ ອາຫຈ຺ຈ ນິພ຺ພາຍຕີຕິ ຕາລຸໍ ອາຫຈ຺ຈ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ. ເຕນ ກິຣ ສມ຺ປຕິຊາໂຕ ພາລທາຣໂກ ຂິປິຕໍ ກໂຣຕິ. ເອວໍ ຕາວາຕິອາທິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ນິຄມນໍ. ເກຈິ ‘‘ເອວໍ ຕາວາຕິ ອເນນ ປວຕ຺ຕິກ຺ກເມນ ອສ຺ສາໂສ ພຫິນິກ຺ຂມນວາໂຕຕິ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ອທ຺ຘານວເສນາຕິ ກາລທ຺ຘານວເສນ. ອຍຎ຺ຫິ ອທ຺ຘານ-ສທ຺ໂທ ກາລສ຺ສ ເທສສ຺ສ ຈ ວາຈໂກຕິ. ຕຕ຺ຖ ເທສທ຺ຘານໍ ອຸທາຫຣຓຠາເວນ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ກາລທ຺ຘານສ຺ສ ວເສນ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ທີຆຣສ຺ສຕໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ຍຖາ ຫີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ໂອກາສທ຺ຘານນ຺ຕິ ໂອກາສຠູຕໍ ອທ຺ຘານໍ. ຜຣິຕ຺ວາຕິ ພ຺ຍາເປຕ຺ວາ. ຈຸຓ຺ຓວິຈຸຓ຺ຓາປິ ອເນກກລາປຠາເວນ, ທີຆມທ຺ຘານນ຺ຕິ ທີຆໍ ປເທສໍ. ຕສ຺ມາຕິ ສຓິກໍ ປວຕ຺ຕິຍາ ທີຆສນ຺ຕານຕາຍ ທີຆາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຫຕ຺ຖິອາທິສຣີເຣ ສຸນຂາທິສຣີເຣ ຈ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ເທສທ຺ຘານວິສິຏ຺ເຐນ ກາລທ຺ຘານວເສເນວ ທີຆຣສ຺ສຕາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ ‘‘ສຓິກໍ ປູເຣຕ຺ວາ ສຓິກເມວ ນິກ຺ຂມນ຺ຕິ, ສີຆໍ ປູເຣຕ຺ວາ ສີຆເມວ ນິກ຺ຂມນ຺ຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ. ມນຸສ຺ເສສູຕິ ສມານປ຺ປມາເຓສຸປິ ມນຸສ຺ສສຣີເຣສຸ. ທີຆໍ ອສ຺ສສນ຺ຕີຕິ ທີຆໍ ອສ຺ສາສປ຺ປພນ຺ຘໍ ປວຕ຺ເຕນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປສ຺ສສນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສຸນຂສສາທໂຍ ວິຍ ຣສ຺ສໍ ອສ຺ສສນ຺ຕິ ປສ຺ສສນ຺ຕິ ຈາຕິ ໂຍຊນາ. ອິທໍ ປນ ທີຆໍ ຣສ຺ສຎ຺ຈ ອສ຺ສສນໍ ປສ຺ສສນຎ຺ຈ ເຕສໍ ສຕ຺ຕານໍ ສຣີຣສ຺ສ ສຠາໂວຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕສນ຺ຕິ ເຕສໍ ສຕ຺ຕານໍ. ເຕຕິ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ. ອິຕ຺ຕຣມທ຺ຘານນ຺ຕິ ອປ຺ປກໍ ກາລໍ. ນວຫາກາເຣຫີຕິ ຠາວນມນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ປຸພ຺ເພນາປຣໍ ອລທ຺ຘວິເສສສ຺ສ ເກວລໍ ອທ຺ຘານວເສນ ອາທິໂຕ ວຸຕ຺ຕາ ຕໂຍ ອາກາຣາ, ເຕ ຈ ໂຂ ເອກຈ຺ໂຈ ອສ຺ສາສໍ ສຸຏ຺ຐຸ ສລ຺ລກ຺ເຂຕິ, ເອກຈ຺ໂຈ ປສ຺ສາສໍ, ເອກຈ຺ໂຈ ຕທຸຠຍນ຺ຕິ ອິເມສໍ ຕິຓ຺ຓໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ວເສນ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອສ຺ສສຕິປິ ປສ຺ສສຕິປີຕິ ເອກຊ຺ຌໍ ວຈນໍ ຠາວນາຍ ນິຣນ຺ຕຣໍ ປວຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຉນ຺ທວເສນ ປຸພ຺ເພ ວິຍ ຕໂຍ, ຕຖາ ປາໂມຊ຺ຊວເສນາຕິ ອິເມຫິ ນວຫິ ອາກາເຣຫິ.

ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ເອກສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຕໂຍ ເອວ ອາກາຣາ ລພ຺ຠນ຺ຕິ, ຕນ຺ຕິວເສນ ປນ ສພ຺ເພສໍ ປາຬິອາຣຸຬ຺ຫຕ຺ຕາ ເຕສໍ ວເສນ ປຣິກມ຺ມສ຺ສ ກາຕພ຺ພຕ຺ຕາ ຈ ‘‘ຕຕ຺ຣາຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ນວຫາກາເຣຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ປຊານໂຕຕິ ເອວໍ ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ອາກາເຣຫິ ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສ ປຊານໂຕ, ຕຕ຺ຖ ມນສິກາຣໍ ປວຕ຺ເຕນ຺ຕສ຺ສ. ເອເກນາກາເຣນາຕິ ທີຆໍອສ຺ສາສາທີສຸ ຈຕູສຸ ອາກາເຣສຸ ເອເກນ ອາກາເຣນ, ນວສຸ ຕີສຸ ວາ ເອເກນ. ຕຖາ ຫິ ວກ຺ຂຕິ –

‘‘ທີໂຆ ຣສ຺ໂສ ຈ ອສ຺ສາໂສ,

ປສ຺ສາໂສປິ ຈ ຕາທິໂສ;

ຈຕ຺ຕາໂຣ ວຓ຺ຓາ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ,

ນາສິກຄ຺ເຄວ ຠິກ຺ຂຸໂນ’’ຕິ. (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໖໕);

ອຍໍ ຠາວນາ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສກາຍານຸປສ຺ສນາຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກາຍານຸປສ຺ສນາສຕິປຏ຺ຐານຠາວນາ ສມ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ.

ອິທານິ ປາຬິວເສເນວ ເຕ ນວ ອາກາເຣ ຠາວນາວິຘິຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຖາຫາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ກຖໍ ປຊານາຕີ’’ຕິ ປຊານນວິຘິໍ ກເຖຕຸກມ຺ຍຕາຍ ປຸຈ຺ຉຕິ. ທີຆໍ ອສ຺ສາສນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂຓໍ ທີຆໍ ອສ຺ສາສໍ. ອທ຺ຘານສງ຺ຂາເຕຕິ ອທ຺ຘານນ຺ຕິ ສງ຺ຂໍ ຄເຕ ທີເຆ ກາເລ, ທີຆໍ ຂຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂກຏ຺ຐາສປຣິຍາໂຍ ວາ ສງ຺ຂາຕ-ສທ຺ໂທ ‘‘ເຖຍ຺ຍສງ຺ຂາຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍ, ຕສ຺ມາ ອທ຺ຘານສງ຺ຂາເຕຕິ ອທ຺ຘານໂກຏ຺ຐາເສ ເທສຠາເຄຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຉນ຺ໂທ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ຠາວນາຍ ປຸພ຺ເພນາປຣໍ ວິເສສໍ ອາວຫນ຺ຕິຍາ ລທ຺ຘສ຺ສາທຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ສາຕິສໂຍ ກຕ຺ຕຸກາມຕາລກ຺ຂໂຓ ກຸສລຈ຺ຉນ຺ໂທ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຉນ຺ທວເສນາຕິ ຕຖາປວຕ຺ຕຉນ຺ທສ຺ສ ວເສນ ວິເສສຠາວນມນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ວຸຑ຺ຒິໍ ຜາຕິໍ ຄເມນ຺ຕສ຺ສ. ຕໂຕ ສຸຂຸມຕຣນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕຉນ຺ທປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ປຸຣິມກໂຕ ສຸຂຸມຕຣໍ. ຠາວນາພເລນ ຫິ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘທຣຖປຣິຬາຫຕາຍ ກາຍສ຺ສ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ ສຸຂຸມຕຣາ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ປາໂມຊ຺ຊໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ສຸຂຸມຕຣຠາເວນ ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ສນ຺ຕຕຣຕາຍ ກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ຈ ວີຖິປ຺ປຏິປນ຺ນຕາຍ ຠາວນາຈິຕ຺ຕສຫຄໂຕ ປໂມໂທ ຂຸທ຺ທິກາທິເຠທາ ຕຣຸຓປີຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຈິຕ຺ຕໍ ວິວຕ຺ຕຕີຕິ ອນຸກ຺ກເມນ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ອຕິວິຍ ສຸຂຸມຕຣຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອນຸປຏ຺ຐຫເນ ວິເຈຕພ຺ພາກາຣປ຺ປຕ຺ເຕຫິ ເຕຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິນິວຕ຺ຕຕີຕິ ເກຈິ. ຠາວນາພເລນ ປນ ສຸຂຸມຕຣຠາວປ຺ປຕ຺ເຕສຸ ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສສຸ ຕຕ຺ຖ ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ປກຕິອສ຺ສາສປສ຺ສາສໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ ນິວຕ຺ຕຕິ. ອຸເປກ຺ຂາ ສຓ຺ຐາຕີຕິ ຕສ຺ມິໍ ປຏິຠາຄນິມິຕ຺ເຕ ອຸປຈາຣປ຺ປນາເຠເທ ສມາຘິມ຺ຫິ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ປຸນ ຌານນິພ຺ພຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ພ຺ຍາປາຣາຠາວໂຕ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນໍ ໂຫຕິ, ສາ ປນາຍໍ ອຸເປກ຺ຂາ ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອິເມຫິ ນວຫິ ອາກາເຣຫີຕິ ອິເມຫິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕຫິ ນວຫິ ປກາເຣຫິ ປວຕ຺ຕາ. ທີຆໍ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ ກາໂຍຕິ ທີຆາກາຣາ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ ຈຸຓ຺ຓວິຈຸຓ຺ຓາປິ ສມູຫຏ຺ເຐນ ກາໂຍ. ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນນິມິຕ຺ຕມ຺ປິ ເອຕ຺ຖ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສສາມຎ຺ຎວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປຏ຺ຐານໍ ສຕີຕິ ຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ສຕິ ອຸປຏ຺ຐານໍ ນາມ. ອນຸປສ຺ສນາ ຎາຓນ຺ຕິ ສມຖວເສນ ນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ອນຸປສ຺ສນາ ວິປສ຺ສນາວເສນ ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສ ຕນ຺ນິສ຺ສຍຎ຺ຈ ກາຍໍ ‘‘ຣູປ’’ນ຺ຕິ, ຈິຕ຺ຕໍ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມ ຈ ‘‘ອຣູປ’’ນ຺ຕິ ວວຕ຺ຖເປຕ຺ວາ ນາມຣູປສ຺ສ ອນຸປສ຺ສນາ ຈ ຎາຓໍ ຕຕ຺ຖ ຍຖາຠູຕາວໂພໂຘ. ກາໂຍ ອຸປຏ຺ຐານນ຺ຕິ ໂສ ກາໂຍ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕິ ເອຕ຺ຖ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອຸປຏ຺ຐານໍ ນາມ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ກາໂຍ ອຸປຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ອິຕຣກາຍສ຺ສປິ ສງ຺ຄໂຫຕິ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕໍ ສມ຺ມສນຈາຣສ຺ສປິ ອິຘ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ. ໂນ ສຕີຕິ ໂສ ກາໂຍ ສຕິ ນາມ ນ ໂຫຕິ. ສຕິ ອຸປຏ຺ຐານຎ຺ເຈວ ສຕິ ຈ ສຣຓຏ຺ເຐນ ອຸປຏ຺ຐານຏ຺ເຐນ ຈ. ຕາຍ ສຕິຍາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕາຍ ສຕິຍາ. ເຕນ ຎາເຓນາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕເນວ ຎາເຓນ. ຕໍ ກາຍນ຺ຕິ ຕໍ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສກາຍຎ຺ເຈວ ຕນ຺ນິສ຺ສຍຣູປກາຍຎ຺ຈ. ອນຸປສ຺ສຕີຕິ ຌານສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຎາເຓນ ເຈວ ວິປສ຺ສນາຎາເຓນ ຈ ອນຸ ອນຸ ປສ຺ສຕິ. ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ ກາເຍ ກາຍານຸປສ຺ສນາ ສຕິປຏ຺ຐານຠາວນາຕິ ເຕນ ອນຸປສ຺ສເນນ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ກາເຍ ອຍໍ ກາຍານຸປສ຺ສນາສຕິປຏ຺ຐານຠາວນາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍາ ອຍໍ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສກາເຍ ຕສ຺ສ ນິສ຺ສຍຠູເຕ ກຣຊກາເຍ ຈ ກາຍສ຺ເສວ ອນຸປສ຺ສນາ ອນຸທກຠູຕາຍ ມຣີຈິຍາ ອຸທການຸປສ຺ສນາ ວິຍ ນ ອນິຈ຺ຈາທິສຠາເວ ກາເຍ ນິຈ຺ຈາທິຠາວານຸປສ຺ສນາ, ອຖ ໂຂ ຍຖາຣຫໍ ອນິຈ຺ຈທຸກ຺ຂານຕ຺ຕາ ສຸຠຠາວສ຺ເສວ ອນຸປສ຺ສນາ. ອຖ ວາ ກາເຍ ‘‘ອຫນ຺ຕິ ວາ, ມມນ຺ຕິ ວາ, ອິຕ຺ຖີຕິ ວາ, ປຸຣິໂສ’’ຕິ ວາ ຄເຫຕພ຺ພສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອຠາວໂຕ ຕາທິສໍ ອນນຸປສ຺ສິຕ຺ວາ ກາຍມຕ຺ຕສ຺ເສວ ອນຸປສ຺ສນາ ກາຍານຸປສ຺ສນາ, ຕາຍ ກາຍານຸປສ຺ສນາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ສຕິເຍວ ອຸປຏ຺ຐານໍ ສຕິປຏ຺ຐານໍ, ຕສ຺ສ ຠາວນາ ວຑ຺ຒນາ ກາຍານຸປສ຺ສນາ ສຕິປຏ຺ຐານຠາວນາຕິ.

ເອເສວ ນໂຍຕິ ‘‘ນວຫິ ອາກາເຣຫີ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕວິຘິໍ ຣສ຺ສ-ປເທ ອຕິທິສ຺ສຕິ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ຍຖາທສ຺ສິເຕ ‘‘ກຖໍ ທີຆໍ ອສ຺ສສນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິນາ ອາຄເຕ ປາຬິນເຍ. ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ຣສ຺ສປທວເສນ ອາຄເຕ ປາຬິນເຍ. ອຍນ຺ຕິ ໂຍຄາວຈໂຣ. ອທ຺ຘານວເສນາຕິ ທີຆກາລວເສນ. ອິຕ຺ຕຣວເສນາຕິ ປຣິຕ຺ຕກາລວເສນ. ອິເມຫິ ອາກາເຣຫີຕິ ອິເມຫິ ນວຫິ ອາກາເຣຫິ.

ຕາທິໂສຕິ ທີໂຆ ຣສ຺ໂສ ຈ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ວຓ຺ຓາຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາກາຣາ ເຕ ຈ ທີຆາທໂຍ ເອວ. ນາສິກຄ຺ເຄວ ຠິກ຺ຂຸໂນຕິ ຄາຖາສຸຂຕ຺ຖໍ ຣສ຺ສໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ນາສິກຄ຺ເຄ ວາຕິ ວາ-ສທ຺ໂທ ອນິຍມຕ຺ໂຖ, ເຕນ ອຸຕ຺ຕໂຣຏ຺ຐໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ສພ຺ພກາຍປ຺ປຏິສໍເວທີຕິ ສພ຺ພສ຺ສ ກາຍສ຺ສ ປຏິ ປຏິ ປຈ຺ເຈກໍ ສມ຺ມເທວ ເວທນສີໂລ ຊານນສີໂລ, ຕສ຺ສ ວາ ປຏິ ປຏິ ສມ຺ມເທວ ເວໂທ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ວາ ປຏິ ປຏິ ສມ຺ມເທວ ເວທມາໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພ-ຄ຺ຄຫເຓນ ອສ຺ສາສາທິກາຍສ຺ສ ອນວເສສປຣິຍາທາເນ ສິທ຺ເຘປິ ອເນກກລາປສມຸທາຍຠາວໂຕ ຕສ຺ສ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ຠາຄານໍ ສໍເວທນທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປຏິ-ສທ຺ທຄ຺ຄຫຓໍ, ຕຕ຺ຖ ສກ຺ກຈ຺ຈກາຣິຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ສໍ-ສທ຺ທຄ຺ຄຫຓນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສກລສ຺ສາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ສມາເນສຸປິ ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສສຸ ໂຍຄິໂນ ປຏິປຕ຺ຕິວິຘາເນ ປຈ຺ເຈກໍ ສກ຺ກຈ຺ຈໍເຍວ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ວິສຸໍ ເທສນາ ກຕາ, ເອວໍ ຕເມວຕ຺ຖໍ ທີເປຕຸໍ ສຕິປິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ສມານຕາຍ ‘‘ສກລສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ປທທ຺ວຍສ຺ສ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ກຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ປາກຏໍ ກໂຣນ຺ໂຕຕິ ວິຠູຕໍ ກໂຣນ຺ໂຕ, ສພ຺ພໂສ ວິຠາເວນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປາກຏີກຣຓໍ ວິຠາວນໍ ຕຕ຺ຖ ອສມ຺ມຸຍ຺ຫນຎາເຓເນວ ເນສໍ ປວຕ຺ຕເນນ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເອວໍ ວິທິຕໍ ກໂຣນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕເນວ ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສ ປວຕ຺ເຕຕິ, ນ ວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕນ, ຕສ຺ມາ ເອວໍຠູໂຕ ສພ຺ພກາຍປ຺ປຏິສໍເວທີ ອສ຺ສສິສ຺ສາມິ ປສ຺ສສິສ຺ສາມີຕິ ສິກ຺ຂຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ພຸທ຺ຘາທີຫີຕິ ໂຍຊນາ. ຈຸຓ຺ຓວິຈຸຓ຺ຓວິສເຏຕິ ອເນກກລາປຕາຍ ຈຸຓ຺ຓວິຈຸຓ຺ຓຠາເວນ ວິສເຏ. ອາທິ ປາກໂຏ ໂຫຕິ ສຕິຍາ ຎາຓສ຺ສ ຈ ວເສນ ກຕປຸພ຺ພາຠິສງ຺ຂາຣສ຺ສ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຕາທິເສນ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຈຕຸຕ຺ຖປຸຄ຺ຄລສທິເສນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ປເຄວ ສຕິໍ ຎາຓຎ຺ຈ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ຕີສຸປິ ຐາເນສຸ ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕເມວ ຈິຕ຺ຕໍ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ເອວນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ ສພ຺ພກາຍປ຺ປຏິສໍເວທນວເສເນວ. ຆຏຕີຕິ ອຸສ຺ສຫຕິ. ວາຍມຕີຕິ ວາຍາມໍ ກໂຣຕິ, ມນສິກາຣໍ ປວຕ຺ເຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຖາຠູຕສ຺ສາຕິ ອານາປານສ຺ສຕິໍ ຠາເວນ຺ຕສ຺ສ. ສໍວໂຣຕິ ສຕິ ວີຣິຍມ຺ປິ ວາ. ຕາຍ ສຕິຍາຕິ ຍາ ສາ ອານາປາເນ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕາ ສຕິ, ຕາຍ. ເຕນ ມນສິກາເຣນາຕິ ໂຍ ໂສ ຕຕ຺ຖ ສຕິປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ ຠາວນາມນສິກາໂຣ, ເຕນ ສທ຺ຘິນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອາເສວຕີຕິ ‘‘ຕິສ຺ໂສ ສິກ຺ຂາໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອຘິກຸສລຘມ຺ເມ ອາເສວຕິ. ຕທາເສວນຎ຺ເຫຕ຺ຖ ສິກ຺ຂນນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ປຸຣິມນເຍຕິ ປຸຣິມສ຺ມິໍ ຠາວນານເຍ, ປຐມວຕ຺ຖຸທ຺ວເຍຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕຕ຺ຖາປິ ກາມໍ ຎາຓຸປ຺ປາທນໍ ລພ຺ຠເຕວ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ຍາຖາວໂຕ ທີຆຣສ຺ສຠາວາວໂພຘສພ຺ຠາວໂຕ, ຕຖາປິ ຕໍ ນ ທຸກ຺ກຣໍ ຍຖາປວຕ຺ຕານໍ ເຕສໍ ຄຫຓມຕ຺ຕຠາວໂຕຕິ ຕຕ຺ຖ ວຕ຺ຕມານກາລປ຺ປໂຍໂຄ ກໂຕ. ອິທໍ ປນ ທຸກ຺ກຣໍ ປຸຣິສສ຺ສ ຂຸຣຘາຣາຍໍ ຄມນສທິສໍ, ຕສ຺ມາ ສາຕິສເຍເນຕ຺ຖ ປຸພ຺ພາຠິສງ຺ຂາເຣນ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ທີເປຕຸໍ ອນາຄຕກາລປ຺ປໂຍໂຄ ກໂຕຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຎາຓຸປ຺ປາທນາທີສູຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ກາຍສງ຺ຂາຣປສ຺ສມ຺ຠນປີຕິປຏິສໍເວທນາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ເກຈິ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ສໍວຣສມາທານານໍ ສງ຺ຄໂຫ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ກາຍສງ຺ຂາຣນ຺ຕິ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສໍ. ໂສ ຫິ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐາໂນປິ ສມາໂນ ກຣຊກາຍປຏິພທ຺ຘວຸຕ຺ຕິຕາຍ ເຕນ ສງ຺ຂຣີຍຕີຕິ ກາຍສງ຺ຂາໂຣຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂຍ ປນ ‘‘ກາຍສງ຺ຂາໂຣ ວຈີສງ຺ຂາໂຣ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໐໒) ເອວມາຄໂຕ ກາຍສງ຺ຂາໂຣ ເຈຕນາລກ຺ຂໂຓ ສຕິປິ ທ຺ວາຣນ຺ຕຣຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ເຍຠຸຍ຺ຍວຸຕ຺ຕິຍາ ຕພ຺ພຫຸລວຸຕ຺ຕິຍາ ຈ ກາຍທ຺ວາເຣນ ລກ຺ຂິໂຕ, ໂສ ອິຘ ນາຘິປ຺ເປໂຕ. ປສ຺ສມ຺ເຠນ຺ໂຕຕິອາທີສຸ ປຈ຺ຉິມໍ ປຈ຺ຉິມໍ ປທໍ ປຸຣິມສ຺ສ ປຸຣິມສ຺ສ ອຕ຺ຖວຈນໍ. ຕສ຺ມາ ປສ຺ສມ຺ຠນໍ ນາມ ວູປສມນໍ, ຕຎ຺ຈ ຕຖາປໂຍເຄ ອສຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣຫສ຺ສ ໂອຬາຣິກສ຺ສ ກາຍສງ຺ຂາຣສ຺ສ ປໂຍຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອນຸປ຺ປາທນນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຣາຕິ ‘‘ໂອຬາຣິກໍ ກາຍສງ຺ຂາຣໍ ປສ຺ສມ຺ເຠນ຺ໂຕ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ. ອປຣິຄ຺ຄຫິຕກາເລຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ອນາຣທ຺ຘກາເລ, ຕໂຕ ເອວ ກາຍຈິຕ຺ຕານມ຺ປິ ອປຣິຄ຺ຄຫິຕກາເລ. ‘‘ນິສີທຕິ ປລ຺ລງ຺ກໍ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ ອຸຊຸໍ ກາຍໍ ປຓິຘາຍາ’’ຕິ ຫິ ອິມິນາ ກາຍປຣິຄ຺ຄໂຫ, ‘‘ປຣິມຸຂໍ ສຕິໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ’’ຕິ ອິມິນາ ຈິຕ຺ຕປຣິຄ຺ຄໂຫ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຕເນວາຫ – ‘‘ກາໂຍປິ ຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ປຣິຄ຺ຄຫິຕາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ. ກາໂຍຕິ ກຣຊກາໂຍ. ສທຣຖາຕິ ສປຣິຬາຫາ. ສາ ຈ ເນສໍ ສທຣຖຕາ ຄຣຸຠາເວນ ວິຍ ໂອຬາຣິກຕາຍ ອວິນາຠາວິນີຕິ ອາຫ ‘‘ໂອຬາຣິກາ’’ຕິ. ພລວຕຣາຕິ ສພລາ ຖູລາ. ສນ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ຕາວ ພຫິທ຺ຘາ ວິກ຺ເຂປາຠາເວນ ເອກຄ຺ຄໍ ຫຸຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕມານໍ ສນ຺ຕໍ ໂຫຕິ ວູປສນ຺ຕໍ, ຕໂຕ ເອວ ຕໍສມຸຏ຺ຐານາ ຣູປຘມ຺ມາ ລຫຸມຸທຸກມ຺ມຎ຺ຎຠາວປ຺ປຕ຺ຕາ, ຕທນຸຄຸຓຕາຍ ເສສໍ ຕິສນ຺ຕຕິຣູປນ຺ຕິ ເອວໍ ຈິຕ຺ເຕ ກາເຍ ຈ ວູປສນ຺ເຕ ປວຕ຺ຕມາເນ ຕນ຺ນິສ຺ສິຕາ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ ສນ຺ຕສຠາວາ ອນຸກ຺ກເມນ ສຸຂຸມສຸຂຸມຕຣສຸຂຸມຕມາ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍທາ ປນສ຺ສ ກາໂຍປີ’’ຕິອາທິ. ປສ຺ສມ຺ເຠມີຕິ ປຐມາວຊ຺ຊນາ. ອາຠຸຊນໍ ອາໂຠໂຄ, ສມ຺ມາ ອນຸ ອນຸ ອາຫຣຓໍ ສມນ຺ນາຫາໂຣ, ຕສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ເຖ ອປຣາປຣໍ ປວຕ຺ຕອາວຊ຺ຊນາ ຕສ຺ເສວ ອຕ຺ຖສ຺ສ ມນສິກຣຓໍ ຈິຕ຺ເຕ ຐປນໍ ມນສິກາໂຣ, ວີມໍສາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ.

ສາຣທ຺ເຘຕິ ສທຣເຖ ສປຣິຬາເຫ. ອຘິມຕ຺ຕນ຺ຕິ ພລວໍ ໂອຬາຣິກໍ, ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາຍສງ຺ຂາໂຣ ຫິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ‘‘ອຘິມຕ຺ຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ ກິຣິຍາວິເສສນໍ ວາ ເອຕໍ. ສຸຂຸມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ກາຍມ຺ຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ຈິຕ຺ເຕ ຈາຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ.

ປຐມຊ຺ຌານໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ກຣິຍມານໍ ທຸຕິຍຊ຺ຌານສ຺ສ ນານາວຊ຺ຊນໍ ປຣິກມ຺ມໍ ປຐມຊ຺ຌານໍ ວິຍ ທູຣສມຸສ຺ສາຣິຕປຏິປກ຺ຂນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ຕໍສມຸຏ຺ຐາໂນ ກາຍສງ຺ຂາໂຣ ປຐມຊ຺ຌາເນ ຈ ທຸຕິຍຊ຺ຌານູປຈາເຣ ຈ ໂອຬາຣິໂກຕິ ສທິໂສ ວຸຕ຺ໂຕ. ເອສ ນໂຍ ເສສຸປຈາຣທ຺ວເຍປິ. ອຖ ວາ ທຸຕິຍຊ຺ຌານາທີນໍ ອຘິຄມາຍ ປຏິປຊ຺ຊໂຕ ທຸກ຺ຂາປຏິປທາທິວເສນ ກິລມໂຕ ໂຍຄິໂນ ກາຍກິລມຖຈິຕ຺ຕຸປຆາຕາທິວເສນ ວິຕກ຺ກາທິສງ຺ໂຂເຠນ ສປຣິປ຺ຜນ຺ທຕາຍ ຈ ຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ທຸຕິຍຊ຺ຌານາທິອຸປຈາເຣສຸ ກາຍສງ຺ຂາຣສ຺ສ ໂອຬາຣິກຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຕິສຸຂຸໂມຕິ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ລພ຺ຠມາໂນ ກາຍສງ຺ຂາໂຣ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌາເນ ອຕິກ຺ກນ຺ຕສຸຂຸໂມ. ສຸຂຸມຠາໂວປິສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ນຕ຺ຖິ ກຸໂຕ ໂອຬາຣິກຕາ ອປ຺ປວຕ຺ຕນໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ອປ຺ປວຕ຺ຕິເມວ ປາປຸຓາຕີ’’ຕິ.

ລາຠິສ຺ສ ສໂຕ ອນຸປຸພ຺ພສມາປຕ຺ຕິສມາປຊ຺ຊນເວລໍ ເອກາສເນເນວ ວາ ສພ຺ເພສໍ ຌານານໍ ປຏິລາຠໍ ສນ຺ຘາຍ ມຊ຺ຌິມຠາຓກາ ເຫຏ຺ຐິມເຫຏ຺ຐິມຊ຺ຌານໂຕ ອຸປຣູປຣິຌານູປຈາເຣປິ ສຸຂຸມຕຣໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ໂສປຈາຣານໍ ຌານານໍ ອຸປຣູປຣິ ວິເສສວນ຺ຕຕາ ສນ຺ຕຕາ ຈ ສມ຺ຠເວຍ຺ຍ, ເອກາວຊ຺ຊນູປຈາຣໍ ວາ ສນ຺ຘາຍ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວຎ຺ຫິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕວາເທນ ອິມສ຺ສ ວາທສ຺ສ ອວິໂຣໂຘ ສິທ຺ໂຘ ຠິນ຺ນວິສຍຕ຺ຕາ. ສພ຺ເພສໍເຍວາຕິ ອຸຠເຍສມ຺ປິ. ຍສ຺ມາ ເຕ ສພ຺ເພປິ ວຸຈ຺ຈມາເນນ ວິຘິນາ ປສ຺ສທ຺ຘິມິຈ຺ຉນ຺ຕິເຍວ. ອປຣິຄ຺ຄຫິຕກາເລ ປວຕ຺ຕກາຍສງ຺ຂາໂຣ ປຣິຄ຺ຄຫິຕກາເລ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕີຕິ ອິທໍ ສທິສສນ຺ຕານຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ເຕ ເອວ ໂອຬາຣິກາ ອສ຺ສາສາທໂຍ ສຸຂຸມາ ໂຫນ຺ຕິ. ປສ຺ສມ຺ຠນາກາໂຣ ປນ ເຕສໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ.

ມຫາຠູຕປຣິຄ຺ຄເຫ ສຸຂຸໂມຕິ ຈຕຸຘາຕຸມຸເຂນ ວິປສ຺ສນາຠິນິເວສໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສກລຣູປປຣິຄ຺ຄເຫ ສຸຂຸໂມ ຠາວນາຍ ອຸປຣູປຣິ ປຓີຕຠາວໂຕ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຣູປາຣູປປຣິຄ຺ຄເຫ ສຸຂຸໂມ’’ຕິ. ລກ຺ຂຓາຣມ຺ມຓິກວິປສ຺ສນາຍາຕິ ກລາປສມ຺ມສນມາຫ. ນິພ຺ພິທານຸປສ຺ສນາໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ພລວວິປສ຺ສນາ, ຕໂຕ ໂອຣໍ ທຸພ຺ພລວິປສ຺ສນາ. ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ‘‘ອປຣິຄ຺ຄຫິຕກາເລ’’ຕິອາທິນາ ສມຖນເຍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ. ‘‘ອປຣິຄ຺ຄເຫ ປວຕ຺ໂຕ ກາຍສງ຺ຂາໂຣ ມຫາຠູຕປຣິຄ຺ຄເຫ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕີ’’ຕິອາທິນາ ວິປສ຺ສນານເຍປິ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິ ໂຍເຊຕພ຺ພາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອສ຺ສາຕິ ອິມສ຺ສ ‘‘ປສ຺ສມ຺ຠຍໍ ກາຍສງ຺ຂາຣ’’ນ຺ຕິ ປທສ຺ສ. ໂຈທນາໂສຘນາຫີຕິ ອນຸໂຍຄປຣິຫາເຣຫິ. ເອວນ຺ຕິ ອິທານິ ວຸຈ຺ຈມານາກາເຣນ. ກຖນ຺ຕິ ຍໍ ອິທໍ ‘‘ປສ຺ສມ຺ຠຍໍ…ເປ… ສິກ຺ຂຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ກຖໍ ເກນ ປກາເຣນ ກາຍສງ຺ຂາຣສ຺ສ ປສ຺ສມ຺ຠນໍ ໂຍຄິໂນ ຈ ສິກ຺ຂນໍ ໂຫຕີຕິ ກເຖຕຸກາມຕາຍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ກາຍສງ຺ຂາເຣ ສຣູປໂຕ ໂອຬາຣິກສຸຂຸມໂຕ ວູປສມໂຕ ອນຸໂຍຄປຣິຫາຣໂຕ ຈ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກຕເມ ກາຍສງ຺ຂາຣາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ກາຍິກາຕິ ຣູປກາເຍ ຠວາ. ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ຘາຕິ ກາຍສນ຺ນິສ຺ສິຕາ. ກາເຍ ສຕິ ໂຫນ຺ຕິ, ອສຕິ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ຕໂຕ ເອວ ເຕ ອກາຍສມຸຏ຺ຐານາປິ ກາເຍນ ສງ຺ຂຣີຍນ຺ຕີຕິ ກາຍສງ຺ຂາຣາ. ປສ຺ສມ຺ເຠນ຺ໂຕຕິ ໂອຬາຣິໂກຬາຣິກໍ ປສ຺ສມ຺ເຠນ຺ໂຕ.

ເສສປທທ຺ວຍໍ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ໂອຬາຣິກຎ຺ຫິ ກາຍສງ຺ຂາຣໍ ອວູປສນ຺ຕສຠາວໍ ສນ຺ນິສີທາເປນ຺ໂຕ ‘‘ປສ຺ສມ຺ເຠນ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອນຸປ຺ປາທນິໂຣຘໍ ປາເປນ຺ໂຕ ‘‘ນິໂຣເຘນ຺ໂຕ’’ຕິ, ສຸຏ຺ຐຸ ສນ຺ຕສຠາວໍ ນຍນ຺ໂຕ ‘‘ວູປສເມນ຺ໂຕ’’ຕິ.

ຍຖາຣູເປຫີຕິ ຍາທິເສຫິ. ກາຍສງ຺ຂາເຣຫີຕິ ໂອຬາຣິເກຫິ ກາຍສງ຺ຂາເຣຫິ. ອານມນາຕິ ອຠິມຸເຂນ ກາຍສ຺ສ ນມນາ. ວິນມນາຕິ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ປສ຺ສໂຕ ນມນາ. ສນ຺ນມນາຕິ ສພ຺ພໂຕ, ສຸຏ຺ຐຸ ວາ ນມນາ. ປຓມນາຕິ ປຈ຺ຉໂຕ ນມນາ. ອິຎ຺ຊນາທີນິ ອານມນາທີນໍ ເວວຈນານິ, ອຘິມຕ຺ຕານິ ວາ ອຠິມຸຂຈລນາທີນິ ອານມນາທໂຍ, ມນ຺ທານິ ອິຎ຺ຊນາທໂຍ. ປສ຺ສມ຺ຠຍໍ ກາຍສງ຺ຂາຣນ຺ຕິ ຕຖາຣູປໍ ອານມນາທີນໍ ກາຣຓຠູຕໍ ໂອຬາຣິກໍ ກາຍສງ຺ຂາຣໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ເຠນ຺ໂຕ. ຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ປສ຺ສມ຺ຠິເຕ ອານມນາທໂຍປິ ປສ຺ສມ຺ຠິຕາ ເອວ ໂຫນ຺ຕິ.

ສນ຺ຕໍ ສຸຂຸມນ຺ຕິ ຍຖາຣູເປຫິ ກາຍສງ຺ຂາເຣຫິ ກາຍສ຺ສ ອປຣິປ຺ຜນ຺ທນເຫຕູຫິ ອານມນາທໂຍ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຖາຣູປໍ ທຣຖາຠາວໂຕ ສນ຺ຕໍ, ອໂນຬາຣິກຕາຍ ສຸຂຸມໍ. ປສ຺ສມ຺ຠຍໍ ກາຍສງ຺ຂາຣນ຺ຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ເອກໍ ກຕ຺ວາ ວທຕິ. ອຖ ວາ ປຸພ຺ເພ ໂອຬາຣິໂກຬາຣິກໍ ກາຍສງ຺ຂາຣໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ເຠນ຺ໂຕ ອນຸກ຺ກເມນ ກາຍສ຺ສ ອປຣິປ຺ຜນ຺ທນເຫຕຸຠູເຕ ສຸຂຸມສຸຂຸມຕເຣ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ເຕປິ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ເຠຕ຺ວາ ປຣມສຸຂຸມຕາຍ ໂກຏິປ຺ປຕ຺ຕໍ ຍໍ ກາຍສງ຺ຂາຣໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ເຠຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສນ຺ຕໍ ສຸຂຸມໍ ປສ຺ສມ຺ຠຍໍ ກາຍສງ຺ຂາຣ’’ນ຺ຕິ.

ອິຕີຕິອາທິ ໂຈທກວຈນໍ. ຕຕ຺ຖ ອິຕີຕິ ປກາຣຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ, ກິຣາຕິ ອຣຸຈິສູຈເນ, ເອວຎ຺ເຈຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ ‘‘ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ ຍທິ ອຕິສຸຂຸມມ຺ປິ ກາຍສງ຺ຂາຣໍ ປສ຺ສມ຺ເຠຕີ’’ຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕຕິ ເອວໍ ສຕິ ຕຍາ ວຸຕ຺ຕາກາເຣ ລພ຺ຠມາເນ. ວາຕູປລທ຺ຘິຍາຕິ ວາຕສ຺ສ ອຸປລທ຺ຘິຍາ. ຈ-ສທ຺ໂທ ສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ໂຖ, ອສ຺ສາສາທິວາຕາຣມ຺ມຓສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປຠາວນາ ອຸປ຺ປາທນາ ປວຕ຺ຕນາ ນ ໂຫຕິ, ເຕ ຈ ເຕນ ປສ຺ສມ຺ເຠຕພ຺ພາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານຎ຺ຈ ປຠາວນາຕິ ໂອຬາຣິເກ ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສ ຠາວນາຍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ເຠຕ຺ວາ ສຸຂຸມານໍ ເຕສໍ ປຠາວນາ ຈ ນ ໂຫຕິ ອຸຠເຍສໍ ເຕສໍ ເຕນ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ເຠຕພ຺ພໂຕ. ອານາປານສ຺ສຕິຍາຕິ ອານາປານາຣມ຺ມຓາຍ ສຕິຍາ ຈ ປວຕ຺ຕນໍ ນ ໂຫຕິ ອານາປານານໍ ອຠາວໂຕ. ຕໂຕ ເອວ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ອານາປານສ຺ສຕິສມາຘິສ຺ສ ຈ ປຠາວນາ ອຸປ຺ປາທນາປິ ນ ໂຫຕິ. ນ ຫິ ກທາຈິ ອາຣມ຺ມເຓນ ວິນາ ສາຣມ຺ມຓາ ຘມ຺ມາ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ. ນ ຈ ນໍ ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ນນ຺ຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ. ຕໍ ວຸຕ຺ຕວິຘານໍ ສມາປຕ຺ຕິໍ ປຓ຺ຑິຕາ ປຎ຺ຎວນ຺ໂຕ ນ ເຈວ ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕິປິ ຕໂຕ ນ ວຸຏ຺ຐຫນ຺ຕິປີຕິ ໂຍຊນາ. ເອວໍ ໂຈທໂກ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ອຠາວູປນຍນໍ ປສ຺ສມ຺ຠນນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ໂຈເທຕິ.

ປຸນ ອິຕິ ກິຣາຕິອາທິ ຍຖາວຸຕ຺ຕາຍ ໂຈທນາຍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນາ. ຕຕ຺ຖ ກິຣາຕິ ຍທີຕິ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ອິຕິ ກິຣ ສິກ຺ຂຕິ, ມຍາ ວຸຕ຺ຕາກາເຣນ ຍທິ ສິກ຺ຂຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ສນ຺ເຕຕິ ເອວໍ ປສ຺ສມ຺ຠເນ ສຕິ. ປຠາວນາ ໂຫຕີຕິ ຍທິປິ ໂອຬາຣິກາ ກາຍສງ຺ຂາຣາ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນ຺ຕິ, ສຸຂຸມາ ປນ ອຕ຺ເຖວາຕິ ອນຸກ຺ກເມນ ປຣມສຸຂຸມຠາວປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ວເສນ ນິມິຕ຺ຕຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອານາປານສ຺ສຕິຍາ ອານາປານສ຺ສຕິສມາຘິສ຺ສ ຈ ປຠາວນາ ອິຊ຺ຌເຕວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ຍຖາ ກຖໍ ວິຍາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕວິຘານໍ ຕໍ ກຖໍ ວິຍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ອຕ຺ຖິ ກິຎ຺ຈິ ຕທຕ຺ຖສມ຺ປຏິປາທເນ ໂອປມ຺ມນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິທານິ ໂອປມ຺ມໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ເສຍ຺ຍຖາປີຕິ ໂອປມ຺ມຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ກໍເສຕິ ກໍສຠາຊເນ. ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ນິມິຕ຺ຕສ຺ສ, ເຕສໍ ສທ຺ທານໍ ປວຕ຺ຕາກາຣສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສາມິອຕ຺ເຖ ຫິ ອິທໍ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ສຸຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ສຸມນສິກຕຕ຺ຕາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ຈິຕ຺ເຕ ຐປິຕຕ຺ຕາ. ສູປຘາຣິຕຕ຺ຕາຕິ ສມ຺ມເທວ ອຸປຘາຣິຕຕ຺ຕາ ສລ຺ລກ຺ຂິຕຕ຺ຕາ. ສຸຂຸມກາ ສທ຺ທາຕິ ອນຸຣເວ ອາຫ, ເຍ ອປ຺ປກາ. ອປ຺ປຕ຺ໂຖ ຫິ ອຍໍ ກ-ສທ຺ໂທ. ສຸຂຸມສທ຺ທນິມິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓຕາປີຕິ ສຸຂຸໂມ ສທ຺ໂທວ ນິມິຕ຺ຕໍ ສຸຂຸມສທ຺ທນິມິຕ຺ຕໍ, ຕທາຣມ຺ມຓຕາຍປີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກາມໍ ຕທາ ສຸຂຸມາປິ ສທ຺ທາ ນິຣຸທ຺ຘາ, ສທ຺ທນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ປນ ສຸຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ສຸຂຸມຕຣສທ຺ທນິມິຕ຺ຕາຣມ຺ມຓຠາເວນປິ ຈິຕ຺ຕໍ ປວຕ຺ຕຕິ. ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຫິ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ນິຣຸທ຺ຘສ຺ສ ສທ຺ທສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕໍ ອວິກ຺ຂິຕ຺ເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ ອຸປຘາເຣນ຺ຕສ຺ສ ອນຸກ຺ກເມນ ປຣິໂຍສາເນ ອຕິສຸຂຸມສທ຺ທນິມິຕ຺ຕມ຺ປິ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ປວຕ຺ຕເຕວ. ຈິຕ຺ຕໍ ນ ວິກ຺ເຂປໍ ຄຈ຺ຉຕິ ຕສ຺ມິໍ ຍຖາອຸປຏ຺ຐິເຕ ນິມິຕ຺ເຕ ສມາຘານສພ຺ຠາວໂຕ.

ເອວໍ ສນ຺ເຕຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕສ຺ເສວຕ຺ຖສ຺ສ ນິຄມນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ສ ສຸຕ຺ຕປທສ຺ສ ສທ຺ຘິໍ ໂຈທນາໂສຘນາຫິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ກາຍານຸປສ຺ສນາສຕິປຏ຺ຐານານິ ວິຠາຄໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປສ຺ສມ຺ຠຍ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປສ຺ສມ຺ຠຍໍ ກາຍສງ຺ຂາຣນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ ກາໂຍຕິ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຖ ວາ ປສ຺ສມ຺ຠຍໍ ກາຍສງ຺ຂາຣນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ ກາໂຍຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ມຫາສຕິປຏ຺ຐານສຸຕ຺ເຕ (ທີ. ນິ. ໒.໓໗໒ ອາທໂຍ; ມ. ນິ. ໑.໑໐໕ ອາທໂຍ) ກາຍານຸປສ຺ສນໍ ກເຖນ຺ເຕນ ປຐມຈຕຸກ຺ກສ຺ເສວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ອານາປານສ຺ສຕິສຸຕ຺ເຕປິ ‘‘ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ທີຆໍ ວາ ອສ຺ສສນ຺ໂຕ ທີຆໍ ອສ຺ສສາມີຕິ ປຊານາຕິ…ເປ… ປສ຺ສມ຺ຠຍໍ ກາຍສງ຺ຂາຣໍ ປສ຺ສສິສ຺ສາມີຕິ ສິກ຺ຂຕິ. ກາເຍ ກາຍານຸປສ຺ສີ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຠິກ຺ຂຸ ວິຫຣຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໑໔໙) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ‘‘ກາຍານຸປສ຺ສນາວເສນ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຐມຈຕຸກ຺ກສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອາທິກມ຺ມິກສ຺ສ ກມ຺ມຏ຺ຐານວເສນາຕິ ສມຖກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ວິປສ຺ສນາກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ປນ ອິຕຣຈຕຸກ຺ເກສຸປິ ລພ຺ຠເຕວ. ເອຕ຺ຖາຕິ ປຐມຈຕຸກ຺ເກ. ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫີຕິ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕເມຕໍ, ປຸຎ຺ຎວນ຺ຕານໍ ປນ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປນ຺ນານໍ ອຠິຎ຺ຎາປິ ສິຊ຺ຌຕິເຍວ. ຈຕຸພ຺ພິຘນ຺ຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣາທິວເສນ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ. ອນາປຊ຺ຊນນ຺ຕິ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘານໍ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ອນາປຊ຺ຊນໍ. ອາປນ຺ນວຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອາປນ຺ນສປ຺ປຏິກມ຺ມາປຕ຺ຕິໂຕ ຍຖາຘມ຺ມໍ ປຏິກມ຺ມກຣເຓນ ວຸຏ຺ຐານໍ, ເທສນາຄາມິນິໂຕ ເທສນາຍ, ວຸຏ຺ຐານຄາມິນິໂຕ ປຣິວາສາທິວິນຍກມ຺ມກຣເຓນ ວຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເທສນາຍປິ ຫິ ອາປນ຺ນາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐານໍ ໂຫຕີຕິ ສາປິ ວຸຏ຺ຐາເນເນວ ສງ຺ຄຫິຕາ. ກິເລເສຫິ ຈ ອປ຺ປຏິປີຬນນ຺ຕິ ໂກໂຘ ອຸປນາໂຫ ມກ຺ໂຂ ປລາໂສ ອິສ຺ສາ ມຈ຺ຉຣິຍໍ ມາຍາ ສາເຐຍ຺ຍໍ ຖມ຺ໂຠ ສາຣມ຺ໂຠ ມາໂນ ອຕິມາໂນ ມໂທ ປມາໂທຕິ ເອວມາທີຫິ ປາປຘມ຺ເມຫິ ອປ຺ປຏິປີຬນໍ, ເຕສໍ ອນຸປ຺ປາທນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ຍມິທໍ ອາຠິສມາຈາຣິກສີລໍ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ທ຺ເວອສີຕິ ຂນ຺ຘກວຕ຺ຕານິ ຈຸທ຺ທສວິຘໍ ມຫາວຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ມຫາວຕ຺ຕໍ ນາມ ວຕ຺ຕກ຺ຂນ຺ຘເກ ວຸຕ຺ຕານິ ອາຄນ຺ຕຸກວຕ຺ຕໍ ອາວາສິກຄມິກອນຸໂມທນຠຕ຺ຕຄ຺ຄປິຓ຺ຑຈາຣິກອາຣຎ຺ຎິກເສນາສນຊນ຺ຕາຆຣວຈ຺ຈກຸຏິອຸປຊ຺ຌາຍສທ຺ຘິວິຫາຣິກອາຈຣິຍອນ຺ເຕວາສິກວຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈຸທ຺ທສ ວຕ຺ຕານິ. ຕໂຕ ອຎ຺ຎານິ ປນ ກທາຈິ ຕຊ຺ຊນີຍກມ຺ມກຕາທິກາເລເຍວ ຈຣິຕພ຺ພານິ ທ຺ວາສີຕິ ຂນ຺ຘກວຕ຺ຕານິ, ນ ສພ຺ພາສຸ ອວຕ຺ຖາສຸ ຈຣິຕພ຺ພານິ, ຕສ຺ມາ ມຫາວຕ຺ເຕສຸ ອຄຓິຕານິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ປາຣິວາສິການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ວຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຎເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຣຠິຕ຺ວາ ‘‘ນ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ພໍ…ເປ… ນ ຉມາຍໍ ຈງ຺ກມນ຺ເຕ ຈງ຺ກເມ ຈງ຺ກມິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໗໖) ວຸຕ຺ຕວຕ຺ຕານິ ຉສຏ຺ຐິ, ຕໂຕ ປຣໍ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ປາຣິວາສິເກນ ຠິກ຺ຂຸນາ ປາຣິວາສິກວຸຑ຺ຒຕເຣນ ຠິກ຺ຂຸນາ ສທ຺ຘິໍ ມູລາຍປຏິກສ຺ສນາຣເຫນ, ມານຕ຺ຕາຣເຫນ, ມານຕ຺ຕຈາຣິເກນ, ອພ຺ຠານາຣເຫນ ຠິກ຺ຂຸນາ ສທ຺ຘິໍ ເອກຈ຺ຉນ຺ເນ ອາວາເສ ວຕ຺ຖພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ຈູຬວ. ໘໒) ວຸຕ຺ຕານິ ປກຕຕ຺ເຕ ຈຣິຕພ຺ເພຫິ ອນຎ຺ຎຕ຺ຕາ ວິສຸໍ ຕານິ ອຄເຓຕ຺ວາ ປາຣິວາສິກວຸຑ຺ຒຕຣາທີສຸ ປຸຄ຺ຄລນ຺ຕເຣສຸ ຈຣິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ເຕສໍ ວເສນ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ເອເກກໍ ກຕ຺ວາ ຄຓິຕານິ ປຎ຺ຈາຕິ ເອກສຕ຺ຕຕິ ວຕ຺ຕານິ, ອຸກ຺ເຂປນີຍກມ຺ມກຕວຕ຺ເຕສຸ ວຕ຺ຕປຎ຺ຎາປນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນ ປກຕຕ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຠິວາທນໍ…ເປ… ນຫາເນ ປິຏ຺ຐິປຣິກມ຺ມໍ ສາທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໕໑) ອິທໍ ອຠິວາທນາທີນໍ ອສາທິຍນໍ ເອກໍ, ‘‘ນ ປກຕຕ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ສີລວິປຕ຺ຕິຍາ ອນຸທ຺ຘໍເສຕພ຺ໂພ’’ຕິອາທີນິ (ຈູຬວ. ໕໑) ຈ ທສາຕິ ເອວເມຕານິ ທ຺ວາສີຕິ. ເອເຕສ຺ເວວ ປນ ການິຈິ ຕຊ຺ຊນີຍກມ຺ມາທິວຕ຺ຕານິ ການິຈິ ປາຣິວາສິກາທິວຕ຺ຕານີຕິ ອຄ຺ຄຫິຕຄ຺ຄຫເຓນ ທ຺ວາສີຕິ ເອວ. ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ປນ ອຏ຺ຐກຖາປເທເສ ອປ຺ປກໍ ອູນມຘິກໍ ວາ ຄຓນູປຄໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອສີຕິ ຂນ຺ຘກວຕ຺ຕານີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອາຠິສມາຈາຣິກສີລນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຠິສມາຈາໂຣຕິ ອຸຕ຺ຕມສມາຈາໂຣ, ອຠິສມາຈາໂຣວ ອາຠິສມາຈາຣິກໍ, ອຠິສມາຈາຣໍ ວາ ອາຣພ຺ຠ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ອາຠິສມາຈາຣິກໍ, ຕເທວ ສີລນ຺ຕິ ອາຠິສມາຈາຣິກສີລໍ. ຂນ຺ຘກວຕ຺ຕປຣິຍາປນ຺ນສ຺ສ ສີລສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອຫໍ ສີລໍ ຣກ຺ຂາມິ, ກິໍ ອາຠິສມາຈາຣິເກນາຕິອາທີສຸ ສີລນ຺ຕິ ອຸຠໂຕວິຠງ຺ຄປຣິຍາປນ຺ນເມວ ຄເຫຕພ຺ພໍ ຂນ຺ຘກວຕ຺ຕປຣິຍາປນ຺ນສ຺ສ ອາຠິສມາຈາຣິກຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ປຣິປູເຣຕິ ປຣິປຸຓ຺ເຓ, ປຣິປູຣິເຕຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ.

ຕໂຕຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສີລວິໂສຘນໂຕ ປຣໍ. ອາວາໂສຕິ ອາວາສປລິໂພໂຘ. ກຸລນ຺ຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕຕ຺ຖ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໔໑) ອາວາໂສຕິ ເອໂກປິ ໂອວຣໂກ ວຸຈ຺ຈຕິ ເອກມ຺ປິ ປຣິເວຓໍ ສກໂລປິ ສງ຺ຆາຣາໂມ. ສ຺ວາຍໍ ນ ສພ຺ພສ຺ເສວ ປລິໂພໂຘ ໂຫຕິ, ໂຍ ປເນຕ຺ຖ ນວກມ຺ມາທິອຸສ຺ສຸກ຺ກໍ ວາ ອາປຊ຺ຊຕິ, ພຫຸຠຓ຺ຑສນ຺ນິຈໂຍ ວາ ໂຫຕິ, ເຍນ ເກນຈິ ວາ ກາຣເຓນ ອເປກ຺ຂວາ ປຏິພທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ເສວ ປລິໂພໂຘ ໂຫຕິ, ນ ອິຕຣສ຺ສ.

ກຸລນ຺ຕິ ຎາຕິກຸລໍ ວາ ອຸປຏ຺ຐາກກຸລໍ ວາ. ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ຫິ ອຸປຏ຺ຐາກກຸລມ຺ປິ ‘‘ສຸຂິເຕ ສຸຂິໂຕ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ສໍສຏ຺ຐສ຺ສ ວິຫຣໂຕ ປລິໂພໂຘ ໂຫຕິ, ໂສ ກຸລມານຸສເກຫິ ວິນາ ຘມ຺ມສ຺ສວນາຍ ສາມນ຺ຕວິຫາຣມ຺ປິ ນ ຄຈ຺ຉຕິ. ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ມາຕາປິຕໂຣປິ ປລິໂພຘາ ນ ໂຫນ຺ຕິ ໂກຣຓ຺ຑກວິຫາຣວາສິຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຠາຄິເນຍ຺ຍທຫຣຠິກ຺ຂຸໂນ ວິຍ.

ລາໂຠຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈຍາ. ເຕ ກຖໍ ປລິໂພຘາ ໂຫນ຺ຕິ? ປຸຎ຺ຎວນ຺ຕສ຺ສ ຫິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຄຕຄຕຏ຺ຐາເນ ມນຸສ຺ສາ ມຫາປຣິວາເຣ ປຈ຺ຈເຍ ເທນ຺ຕິ, ໂສ ເຕສໍ ອນຸໂມເທນ຺ໂຕ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ສມຓຘມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ໂອກາສໍ ນ ລຠຕິ, ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນໂຕ ຍາວ ປຐມຍາໂມ, ຕາວ ມນຸສ຺ສສໍສຄ຺ໂຄ ນ ອຸປຈ຺ຉິຊ຺ຊຕິ, ປຸນ ພລວປຈ຺ຈູເສເຍວ ພາຫຸລ຺ລິກປິຓ຺ຑປາຕິກາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອສຸໂກ ອຸປຏ຺ຐາໂກ ອຸປາສໂກ ອຸປາສິກາ ອມຈ຺ໂຈ ອມຈ຺ຈຘີຕາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ທສ຺ສນກາມາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ໂສ ‘‘ຄຓ຺ຫາວຸໂສ ປຕ຺ຕຈີວຣ’’ນ຺ຕິ ຄມນສຊ຺ໂຊວ ໂຫຕິ ນິຈ຺ຈພ຺ຍາວໂຏ, ຕສ຺ເສວ ເຕ ປຈ຺ຈຍາ ປລິໂພຘາ ໂຫນ຺ຕິ. ເຕນ ຄຓໍ ປຫາຍ ຍຕ຺ຖ ນໍ ນ ຊານນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ເອກເກນ ຈຣິຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ໂສ ປລິໂພໂຘ ອຸປຈ຺ຉິຊ຺ຊຕິ.

ຄໂຓຕິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິກຄໂຓ ວາ ອາຠິຘມ຺ມິກຄໂຓ ວາ. ໂຍ ຕສ຺ສ ອຸທ຺ເທສໍ ວາ ປຣິປຸຈ຺ຉໍ ວາ ເທນ຺ໂຕ ສມຓຘມ຺ມສ຺ສ ໂອກາສໍ ນ ລຠຕິ, ຕສ຺ສ ຄໂຓ ປລິໂພໂຘ ໂຫຕິ. ເຕນ ໂສ ເອວໍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ໂພ – ສເຈ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ພຫຸ ກຕໍ ໂຫຕິ, ອປ຺ປໍ ອວສິຏ຺ຐໍ, ຕໍ ນິຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິສິຕພ຺ພໍ. ສເຈ ອປ຺ປໍ ກຕໍ, ພຫຸ ອວສິຏ຺ຐໍ, ໂຍຊນໂຕ ປຣໍ ອຄນ຺ຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕໂຍຊນປຣິຈ຺ເຉເທ ອຎ຺ຎໍ ຄຓວາຈກໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ອິເມ ອາຍສ຺ມາ ອຸທ຺ເທສາທີຫິ ສງ຺ຄຓ຺ຫຕູ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ເອວມ຺ປິ ອລຠມາເນນ ‘‘ມຍ຺ຫໍ, ອາວຸໂສ, ເອກໍ ກິຈ຺ຈໍ ອຕ຺ຖິ, ຕຸມ຺ເຫ ຍຖາຜາສຸກຏ຺ຐານານິ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ຄຓໍ ປຫາຍ ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພໍ.

ກມ຺ເມນາຕິ ກມ຺ມປລິໂພເຘນ. ‘‘ກມ຺ມຎ຺ຈ ປຎ຺ຈມ’’ນ຺ຕິປິ ປາໂຐ. ຕຕ຺ຖ ກມ຺ມນ຺ຕິ ນວກມ຺ມໍ. ຕໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ວຑ຺ຒກີອາທີຫິ ລທ຺ຘາລທ຺ຘໍ ຊານິຕພ຺ພໍ, ກຕາກເຕ ອຸສ຺ສຸກ຺ກໍ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ ສພ຺ພຖາປິ ປລິໂພໂຘ ໂຫຕິ. ໂສປິ ເອວໍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ໂພ – ສເຈ ອປ຺ປໍ ອວສິຏ຺ຐໍ ໂຫຕິ, ນິຏ຺ຐເປຕພ຺ພໍ. ສເຈ ພຫຸ, ສງ຺ຆິກໍ ເຈ, ນວກມ຺ມໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ຠາຣຫາຣກຠິກ຺ຂູນໍ ວາ ນິຍ຺ຍາເຕຕພ຺ພໍ. ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ເຈ, ອຕ຺ຕໂນ ຠາຣຫາຣການໍ ນິຍ຺ຍາເຕຕພ຺ພໍ. ຕາທິສໍ ອລຠນ຺ເຕນ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ.

ອທ຺ຘານນ຺ຕິ ມຄ຺ຄຄມນໍ. ຍສ຺ສ ຫິ ກຕ຺ຖຈິ ປພ຺ພຊ຺ຊາເປກ຺ໂຂ ວາ ໂຫຕິ, ປຈ຺ຈຍຊາຕໍ ວາ ກິຎ຺ຈິ ລທ຺ຘພ຺ພໍ ໂຫຕິ. ສເຈ ຕໍ ອລຠນ຺ໂຕ ນ ສກ຺ໂກຕິ ອຘິວາເສຕຸໍ, ອຣຎ຺ຎໍ ປວິສິຕ຺ວາ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສປິ ຄມິກຈິຕ຺ຕໍ ນາມ ທຸປ຺ປຏິວິໂນທຍໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ກິຈ຺ຈໍ ຕີເຣຕ຺ວາວ ສມຓຘມ຺ເມ ອຸສ຺ສຸກ຺ກໍ ກາຕພ຺ພໍ.

ຎາຕີຕິ ວິຫາເຣ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍສທ຺ຘິວິຫາຣິກອນ຺ເຕວາສິກສມານຸປຊ຺ຌາຍກສມານາຈຣິຍກາ, ຆເຣ ມາຕາ ປິຕາ ຠາຕາຕິ ເອວມາທິກາ. ເຕ ຄິລານາ ອິມສ຺ສ ປລິໂພຘາ ໂຫນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ໂສ ປລິໂພໂຘ ເຕ ອຸປຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ເຕສໍ ປາກຕິກກຣເຓນ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ຕາວ ຄິລາໂນ ສເຈ ລຫຸໍ ນ ວຸຏ຺ຐາຕິ, ຍາວຊີວໍ ປຏິຊຄ຺ຄິຕພ຺ໂພ, ຕຖາ ປພ຺ພຊ຺ຊາຈຣິໂຍ ອຸປສມ຺ປທາຈຣິໂຍ ສທ຺ຘິວິຫາຣິໂກ ອຸປສມ຺ປາທິຕປພ຺ພາຊິຕອນ຺ເຕວາສິກສມານຸປຊ຺ຌາຍກາ ຈ. ນິສ຺ສຍາຈຣິຍອຸທ຺ເທສາຈຣິຍນິສ຺ສຍນ຺ເຕວາສິກອຸທ຺ເທສນ຺ເຕວາສິກສມານາຈຣິຍກາ ປນ ຍາວ ນິສ຺ສຍອຸທ຺ເທສາ ອນຸປຈ຺ຉິນ຺ນາ, ຕາວ ປຏິຊຄ຺ຄິຕພ຺ພາ. ປໂຫນ຺ເຕນ ຕໂຕ ອຸທ຺ຘມ຺ປິ ປຏິຊຄ຺ຄິຕພ຺ພາ ເອວ. ມາຕາປິຕູສຸ ອຸປຊ຺ຌາເຍ ວິຍ ປຏິຊຄ຺ຄິຕພ຺ພໍ. ສເຈປິ ຫິ ເຕ ຣຊ຺ເຊ ຐິຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ປຸຕ຺ຕໂຕ ຈ ອຸປຏ຺ຐານໍ ປຈ຺ຈາສີສນ຺ຕິ, ກາຕພ຺ພເມວ. ອຖ ເຕສໍ ເຠສຊ຺ຊໍ ນຕ຺ຖິ, ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ທາຕພ຺ພໍ. ອສຕິ, ຠິກ຺ຂາຈຣິຍາຍ ປຣິເຍສິຕ຺ວາປິ ທາຕພ຺ພເມວ. ຠາຕຸຠຄິນີນໍ ປນ ເຕສໍ ສນ຺ຕກເມວ ໂຍເຊຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພໍ. ສເຈ ນຕ຺ຖິ, ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ຕາວກາລິກໍ ທຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ລຠນ຺ເຕນ ຄຓ຺ຫິຕພ຺ພໍ, ອລຠນ຺ເຕນ ນ ໂຈເທຕພ຺ພາ. ອຎ຺ຎາຕກສ຺ສ ຠຄິນິຍາ ສາມິກສ຺ສ ເຠສຊ຺ຊໍ ເນວ ກາຕຸໍ, ນ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ‘‘ຕຸຍ຺ຫໍ ສາມິກສ຺ສ ເທຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປນ ຠຄິນິຍາ ທາຕພ຺ພໍ. ຠາຕຸ ຊາຍາຍປິ ເອເສວ ນໂຍ, ເຕສໍ ປນ ປຸຕ຺ຕາ ອິມສ຺ສ ຎາຕກາເຍວາຕິ ເຕສໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ອາພາໂຘຕິ ໂຍ ໂກຈິ ໂຣໂຄ. ໂສ ພາຘຍມາໂນ ປລິໂພໂຘ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ເຠສຊ຺ຊກຣເຓນ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ໂພ. ສເຈ ປນ ກຕິປາຫໍ ເຠສຊ຺ຊໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສປິ ນ ວູປສມ຺ມຕິ, ‘‘ນາຫໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ທາໂສ, ນ ຠຕໂກ, ຕໍເຍວມ຺ຫິ ໂປເສນ຺ໂຕ ອນມຕຄ຺ເຄ ສໍສາຣວຏ຺ເຏ ທຸກ຺ຂປ຺ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອຕ຺ຕຠາວໍ ຄຣຫິຕ຺ວາ ສມຓຘມ຺ໂມ ກາຕພ຺ໂພ.

ຄນ຺ໂຖຕິ ປຣິຍຕ຺ຕິປຣິຫຣຓໍ. ຕໍ ສຊ຺ຌາຍາທີຫິ ນິຈ຺ຈພ຺ຍາວຏສ຺ເສວ ປລິໂພໂຘ ໂຫຕິ, ນ ອິຕຣສ຺ສ.

ອິທ຺ຘິຍາຕິ ອິທ຺ຘິປລິໂພເຘນ. ‘‘ອິທ຺ຘີຕິ ເຕ ທສາ’’ຕິປິ ປາໂຐ. ຕຕ຺ຖ ອິທ຺ຘີຕິ ໂປຖຸຊ຺ຊນິກາ ອິທ຺ຘິ. ສາ ຫິ ອຸຕ຺ຕານເສຍ຺ຍກທາຣໂກ ວິຍ ຕຣຸຓສສ຺ສໍ ວິຍ ຈ ທຸປ຺ປຣິຫາຣາ ໂຫຕິ, ອປ຺ປມຕ຺ຕເກນ ຈ ຠິຊ຺ຊຕິ. ສາ ປນ ວິປສ຺ສນາຍ ປລິໂພໂຘ ໂຫຕິ, ນ ສມາຘິສ຺ສ ສມາຘິໍ ປຕ຺ວາ ປຕ຺ຕພ຺ພໂຕ, ຕສ຺ມາ ວິປສ຺ສນາຕ຺ຖິເກນ ອິທ຺ຘິປລິໂພໂຘ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ໂພ, ອິຕເຣນ ອວເສສາຕິ. ກມ຺ມຏ຺ຐານຠາວນໍ ປຣິພຸນ຺ເຘຕິ ອຸປໂຣເຘຕິ ປວຕ຺ຕິຕຸໍ ນ ເທຕີຕິ ປລິໂພໂຘ, ຣ-ກາຣສ຺ສ ລ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ໂຕ, ປຣິປນ຺ໂຖຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ໂພຕິ ສມາປເນນ ສງ຺ຄຫເຓນ ອຸປຣຸນ຺ຘິຕພ຺ໂພ, ອປລິໂພໂຘ ກາຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ກມ຺ມຏ຺ຐາເນ ນິຍຸຕ຺ໂຕ ກມ຺ມຏ຺ຐານິໂກ, ຠາວນມນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ. ເຕນ ກມ຺ມຏ຺ຐານິເກນ. ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ສພ຺ເພປິ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ເອວໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ. ສຫວາສີນນ຺ຕິ ສຫວາສີນໍ ຠິກ຺ຂູນໍ. ມຸທຸຈິຕ຺ຕຕໍ ຊເນຕີຕິ ອຕ຺ຕນິ ມຸທຸຈິຕ຺ຕຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ. ອຍຎ຺ຈ ສຫວາສີນໍ ຈິຕ຺ຕມທ຺ທວຊນ