📜

ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ

ວິນຍປິຏເກ

ສາຣຕ຺ຖທີປນີ-ຏີກາ (ຕຕິໂຍ ຠາໂຄ)

໕. ປາຈິຕ຺ຕິຍກຓ຺ຑໍ

໑. ມຸສາວາທວຄ຺ໂຄ

໑. ມຸສາວາທສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໑. ມຸສາວາທວຄ຺ຄສ຺ສ ປຐມສິກ຺ຂາປເທ ຂຸທ຺ທການນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຂຸທ຺ທກ-ສທ຺ໂທ ພຫຸ-ສທ຺ທປຣິຍາໂຍ. ພຫຸຠາວໂຕ ອິມານິ ຂຸທ຺ທການິ ນາມ ຊາຕານີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ເຕສຸ ນວສຸ ວຄ຺ເຄສຸ, ເຕສຸ ວາ ຂຸທ຺ທເກສຸ. ກາຣເຓນ ກາຣຓນ຺ຕຣປຏິຈ຺ຉາທນເມວ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ຣູປໍ ອນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຣູປໍ ອນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ປຏິຊານິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ວທນ຺ໂຕ ‘‘ຊານິຕພ຺ພໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ຍທິ ເອວໍ ນິພ຺ພານສ຺ສປິ ອນິຈ຺ຈຕາ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ປເຣນ ວຸຕ຺ໂຕ ຕໍ ກາຣຓໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕຸໍ ປຸນ ‘‘ຊາຕິຘມ຺ມໂຕ’’ຕິ ອຎ຺ຎໍ ກາຣຓໍ ວທຕິ.

‘‘ສມ຺ປຊານໍ ມຸສາ ຠາສຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ສມ຺ປຊານ ມຸສາ ຠາສຕີຕິ ອນຸນາສິກໂລເປນ ນິທ຺ເທໂສຕິ ອາຫ ‘‘ຊານນ຺ໂຕ ມຸສາ ຠາສຕີ’’ຕິ.

໒. ຊານິຕ຺ວາ ຊານນ຺ຕສ຺ສ ຈ ມຸສາ ຠຓເນຕິ ປຸພ຺ພຠາເຄປິ ຊານິຕ຺ວາ ວຈນກ຺ຂເຓປິ ຊານນ຺ຕສ຺ສ ມຸສາ ຠຓເນ. ຠຓນຎ຺ຈ ນາມ ອິຘ ອຠູຕສ຺ສ ວາ ຠູຕຕໍ ຠູຕສ຺ສ ວາ ອຠູຕຕໍ ກຕ຺ວາ ກາເຍນ ວາ ວາຈາຍ ວາ ວິຎ຺ຎາປນປໂຍໂຄ. ສມ຺ປຊານມຸສາວາເທຕິ ຈ ນິມິຕ຺ຕຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມວຈນໍ, ຕສ຺ມາ ໂຍ ສມ຺ປຊານ ມຸສາ ວທຕິ, ຕສ຺ສ ຕໍນິມິຕ຺ຕໍ ຕໍເຫຕຸ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ໂຫຕີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຎ຺ເຎສຸ ຈ ອີທິເສສຸ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໓. ວິສໍວາເທນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ວິສໍວາທນໍ, ວຎ຺ຈນາຘິປ຺ປາຍວສປ຺ປວຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ. ເຕນາຫ ‘‘ວິສໍວາທນຈິຕ຺ຕໍ ປຸຣໂຕ ກຕ຺ວາ ວທນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ. ວທຕິ ເອຕາຍາຕິ ວາຈາ, ວຈນສມຸຏ຺ຐາປິກາ ເຈຕນາ. ເຕນາຫ ‘‘ມິຈ຺ຉາວາຈາ…ເປ… ເຈຕນາ’’ຕິ. ປເຠທຄຕາ ວາຈາຕິ ອເນກເຠທຠິນ຺ນາ. ເອວໍ ປຐມປເທນ ສຸທ຺ຘເຈຕນາ…ເປ… ກຖິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ອິມິນາ ອິມໍ ທີເປຕິ – ສຸທ຺ຘເຈຕນາ ວາ ສຸທ຺ຘສທ຺ໂທ ວາ ສຸທ຺ຘວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ວາ ມຸສາວາໂທ ນາມ ນ ໂຫຕິ, ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ສທ຺ເທນ ຈ ສຫິຕາ ຕໍສມຸຏ຺ຐາປິກາ ເຈຕນາ ມຸສາວາໂທຕິ. ຈກ຺ຂຸວເສນ ອຄ຺ຄຫິຕາຣມ຺ມຓນ຺ຕິ ຈກ຺ຂຸສນ຺ນິສ຺ສິເຕນ ວິຎ຺ຎາເຓນ ອຄ຺ຄຫິຕມາຣມ຺ມຓໍ. ຆານາທີນໍ ຕິຓ຺ຓໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ສມ຺ປຕ຺ຕວິສຍຄ຺ຄາຫກຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕີຫິ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍຫິ ເອກາພທ຺ຘໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ. ‘‘ຘນຸນາ ວິຊ຺ຌຕີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ‘‘ຈກ຺ຂຸນາ ທິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ ອຍໍ ໂວຫາໂຣ ໂລເກ ປາກໂຏຕິ ອາຫ ‘‘ໂອຬາຣິເກເນວ ນເຍນາ’’ຕິ.

໑໑. ອວີມໍສິຕ຺ວາຕິ ອນຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ. ອນຸປຘາເຣຕ຺ວາຕິ ອວິນິຈ຺ຉິນິຕ຺ວາ. ຊຬຕ຺ຕາຕິ ອຎ຺ຎາຓຕາຍ. ທາຣຸສກຏໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ຄໂຕຕິ ທາຣຸສກຏໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ນິສີທິຕ຺ວາ ຄໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຄໂຕ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ຕເຖວ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ມຸສາວາໂທ ຊາໂຕ. ເກຈິ ປນ ‘‘ເກຬິໍ ກຸຣຸມາໂນຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອວໍ ວທນ຺ໂຕ ທຸພ຺ຠາສິຕໍ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຊາຕິອາທີຫິເຍວ ຫິ ທສຫິ ອກ຺ໂກສວຕ຺ຖູຫິ ທວກມ຺ຍຕາຍ ວທນ຺ຕສ຺ສ ທຸພ຺ຠາສິຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ຫີນຸກ຺ກຏ຺ເຐຫິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐໍ, ຫີນໍ ວາ ຊາຕິອາທິຫິ;

ອຸຊຸໍ ວາຎ຺ຎາປເທເສນ, ວເທ ທຸພ຺ຠາສິຕໍ ທວາ’’ຕິ.

ຈິຕ຺ເຕນ ໂຖກຕຣຠາວໍເຍວ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ພຫຸຠາວໍເຍວ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ຄາໂມ ເອກເຕໂລ’’ຕິອາທິນາປິ ມຸສາວາໂທ ຊາໂຕ. ຈາເຣສຸນ຺ຕິ ອຸປເນສຸໍ. ວິສໍວາທນປຸເຣກ຺ຂາຣຕາ, ວິສໍວາທນຈິຕ຺ເຕນ ຍມຕ຺ຖໍ ວຕ຺ຕຸກາໂມ, ຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວິຎ຺ຎາປນປໂຍໂຄ ຈາຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ທ຺ເວ ອງ຺ຄານິ. ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມາໂຣຈນຕ຺ຖໍ ມຸສາ ຠຓນ຺ຕສ຺ສ ປາຣາຊິກໍ, ອມູລເກນ ປາຣາຊິເກນ ອນຸທ຺ຘໍສນຕ຺ຖໍ ສງ຺ຆາທິເສໂສ, ສງ຺ຆາທິເສເສນ ອນຸທ຺ຘໍສນຕ຺ຖໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ອາຈາຣວິປຕ຺ຕິຍາ ທຸກ຺ກຏໍ, ‘‘ໂຍ ເຕ ວິຫາເຣ ວສຕີ’’ຕິອາທິປຣິຍາເຍນ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມາໂຣຈນຕ຺ຖໍ ປຏິວິຊານນ຺ຕສ຺ສ ມຸສາ ຠຓິເຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ອປ຺ປຏິວິຊານນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ, ເກວລໍ ມຸສາ ຠຓນ຺ຕສ຺ສ ອິຘ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ມຸສາວາທສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ໂອມສວາທສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໑໒. ທຸຕິເຍ ກຓ຺ຓກຏຸກຕາຍ ອມນາປໍ ວທນ຺ຕາ ກຓ຺ເຓສຸ ວິຊ຺ຌນ຺ຕາ ວິຍ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ໂອມສນ຺ຕີຕິ ໂອວິຊ຺ຌນ຺ຕີ’’ຕິ. ປຘໍເສນ຺ຕີຕິ ອຠິຠວນ຺ຕິ.

໑໓. ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ເຕນ ສມເຍນ ໂຫຕີຕິ ເຕນ ສມເຍນ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ນນ຺ທິວິສາໂລ ນາມ ອໂຫສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕີຕຕ຺ເຖ ວຕ຺ຕມານວຈນໍ, ກິຣິຍາກາລວຈນິຈ຺ຉາຍ ວາ ວຕ຺ຕມານປ຺ປໂຍໂຄ ສທ຺ທນ຺ຕຣສນ຺ນິຘາເນນ ຠູຕຕາວຄໂມ ສິຍາຕິ. ປຈ຺ເຈສີຕິ ‘‘ອມນາປໍ ອິທ’’ນ຺ຕິ ອຎ຺ຎາສິ. ເຫຏ຺ຐາຣຸກ຺ເຂ ທຕ຺ວາຕິ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠເກ ທຕ຺ວາ. ປຸພ຺ເພ ປຕິຏ຺ຐິຕາຣປ຺ປເທສໍ ປຸນ ອເຣ ປຕ຺ເຕຕິ ປຸພ຺ເພ ອຸຊຸກໍ ເຫຏ຺ຐາມຸຂໍ ປຕິຏ຺ຐິຕອຣສ຺ສ ຠູມິປ຺ປເທສໍ ປຸນ ຕສ຺ມິໍເຍວ ອເຣ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐາມຸຂຠາເວນ ສມ຺ປຕ຺ເຕ, ປຐມໍ ຠູມິຍໍ ປຕິຏ຺ຐິຕເນມິປ຺ປເທເສ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ປຸນ ຠູມິຍໍ ປຕິຏ຺ຐິເຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສິຖິລກຣຓນ຺ຕິ ສິຖິລກິຣິຍາ.

໑໕. ປຸພ຺ເພຕິ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ. ຕຈ຺ຉກກມ຺ມນ຺ຕິ ວຑ຺ຒກີກມ຺ມໍ. ໂກຏ຺ຏກກມ຺ມນ຺ຕິ ວາ ປາສາຓໂກຏ຺ຏກກມ຺ມໍ. ຫຕ຺ຖມຸທ຺ທາຄຓນາຕິ ອງ຺ຄຸລິສງ຺ໂກເຈເນວ ຄຓນາ. ປາທສິກມິລກ຺ຂກາທໂຍ ວິຍ ນວນ຺ຕວເສນ ຄຓນາ ອຈ຺ຉິທ຺ທກຄຓນາ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສງ຺ກລນປຏຸປ຺ປາທນໂວກ຺ລນຠາຄຫາຣາທິວເສນ ປວຕ຺ຕາ ປິຓ຺ຑຄຓນາ ຄຫິຕາ. ຍສ຺ສ ສາ ປຄຸຓາ ໂຫຕິ, ໂສ ຣຸກ຺ຂມ຺ປິ ທິສ຺ວາ ‘‘ເອຕ຺ຕການິ ເອຕ຺ຖ ປຓ຺ຓານີ’’ຕິ ຊານາຕິ. ຍຠ ເມຖຸເນຕິ ວຈນໂຕ ຍ-ກາຣ ຠ-ກາເຣ ເອກໂຕ ໂຍຊິເຕ ອສທ຺ຘມ຺ມວຈນໍ ໂຫຕິ.

໑໖-໒໖. ອາປຕ຺ຕິຍາ ກາເຣຕພ຺ໂພຕິ ປາຈິຕ຺ຕິເຍນ ກາເຣຕພ຺ໂພ ອຸປສຄ຺ຄາທິມຕ຺ຕວິສິຏ຺ຐານໍ ອຕິຈຓ຺ຑາລາທິປທານໍ ປາຬິຍໍ ອາຄເຕສຸເຍວ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ໂຈໂຣສີຕິອາທີນໍ ປນ ເກນຈິ ປຣິຍາເຍນ ປາຬິຍໍ ອນາຄຕຕ຺ຕາ ທຸກ຺ກຏໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຫສາຘິປ຺ປາຍຕາຕິ ປຸຣິມປທສ຺ສ ອຕ຺ຖວິວຣຓໍ. ປາຬິຍໍ ອວຸຕ຺ເຕປິ ‘‘ຊາຕິອາທີຫິ ອກ຺ໂກສວຕ຺ຖູຫິ ປຣມ຺ມຸຂາ ອກ຺ໂກສນ຺ຕສ຺ສ ວຕ຺ຖູນໍ ອນຎ຺ຎຠາວໂຕ ຍຖາ ທຸກ຺ກຏໍ, ຕຖາ ທວກມ຺ຍຕາຍ ປຣມ຺ມຸຂາ ວທນ຺ຕສ຺ສປິ ທຸພ຺ຠາສິຕເມວາ’’ຕິ ອາຈຣິຍາ ວທນ຺ຕິ. ສພ຺ພສຕ຺ຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ວຈນຕ຺ຖວິຊານນປກຕິກາ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາປິ ຄເຫຕພ຺ພາ.

໓໕. ອນຸສາສນິປຸເຣກ຺ຂາຣຕາຍ ຐຕ຺ວາ ວທນ຺ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ລຫຸປຣິວຕ຺ຕິຠາວໂຕ ອນ຺ຕຣາ ໂກເປ ອຸປ຺ປນ຺ເນປິ ອນາປຕ຺ຕິ. ຍໍ ອກ຺ໂກສຕິ, ຕສ຺ສ ອຸປສມ຺ປນ຺ນຕາ, ອນຎ຺ຎາປເທເສນ ຊາຕິອາທີຫິ ອກ຺ໂກສນໍ, ‘‘ມໍ ອກ຺ໂກສຕີ’’ຕິ ຊານນາ, ອຕ຺ຖປຸເຣກ຺ຂາຣຕາທີນໍ ອຠາວຕາຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາຣິ ອງ຺ຄານິ.

ໂອມສວາທສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ເປສຸຎ຺ຎສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໓໖. ຕຕິເຍ ຠຓ຺ຑນໍ ຊາຕໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ຠຓ຺ຑນຊາຕາ. ສມ຺ມນ຺ຕນນ຺ຕິ ຣໂຫ ສໍສນ຺ທນໍ. ຫຕ຺ຖປຣາມາສາທິວເສນ ມຕ຺ຖກໍ ປຕ຺ໂຕ ກລໂຫ ຊາໂຕ ເອເຕສນ຺ຕິ ກລຫຊາຕາ. ອນາປຕ຺ຕິຄາມິກໍ ວິຣຸທ຺ຘວາທຠູຕໍ ວິວາທໍ ອາປນ຺ນາຕິ ວິວາທາປນ຺ນາ. ວິຄ຺ຄຫສໍວຕ຺ຕນິກາ ກຖາ ວິຄ຺ຄາຫິກກຖາ. ປິສຕີຕິ ປິສຸຓາ, ວາຈາ, ສມຄ຺ເຄ ສຕ຺ເຕ ອວຍວຠູເຕ ວຄ຺ເຄ ຠິນ຺ເນ ກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປິສຸຓາ ເອວ ເປສຸຎ຺ຎໍ. ຕາຍ ວາຈາຍ ວາ ສມນ຺ນາຄໂຕ ປິສຸໂຓ, ຕສ຺ສ ກມ຺ມໍ ເປສຸຎ຺ຎໍ. ປິຍຠາວສ຺ສ ສຸຎ຺ຎກຣຓວາຈນ຺ຕິ ອິມິນາ ປນ ‘‘ປິຍສຸຎ຺ຎກຣຓໂຕ ປິສຸຓາ’’ຕິ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ອຕ຺ຖໍ ວທຕິ.

ອິຘາປິ ‘‘ທສຫາກາເຣຫິ ເປສຸຎ຺ຎໍ ອຸປສໍຫຣຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ທສວິຘອກ຺ໂກສວຕ຺ຖຸວເສເນວ ເປສຸຎ຺ຎໍ ອຸປສໍຫຣນ຺ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ປາຬິມຸຕ຺ຕການໍ ໂຈໂຣຕິອາທີນໍ ວເສນ ປນ ທຸກ຺ກຏເມວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ອນກ຺ໂກສວຕ຺ຖຸຠູຕໍ ປນ ເປສຸຎ຺ຎກຣໍ ຕສ຺ສ ກິຣິຍໍ ວຈນໍ ວາ ປິຍກມ຺ຍຕາຍ ອຸປສໍຫຣນ຺ຕສ຺ສ ກິຎ຺ຈາປິ ອິມິນາ ສິກ຺ຂາປເທນ ອາປຕ຺ຕິ ນ ທິສ຺ສຕິ, ຕຖາປິ ທຸກ຺ກເຏເນຕ຺ຖ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຊາຕິອາທີຫິ ອນຎ຺ຎາປເທເສນ ອກ຺ໂກສນ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສຸຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ອຸປສໍຫຣຓໍ, ປິຍກມ຺ຍຕາເຠທາຘິປ຺ປາເຍສຸ ອຎ຺ຎຕຣຕາ, ຕສ຺ສ ວິຊານນາຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ເປສຸຎ຺ຎສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ປທໂສຘມ຺ມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໕. ຈຕຸຕ຺ເຖ ເອກໂຕຕິ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ສທ຺ຘິໍ. ປຸຣິມພ຺ຍຎ຺ຊເນນ ສທິສໍ ປຈ຺ຉາພ຺ຍຎ຺ຊນນ຺ຕິ ‘‘ຣູປໍ ອນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອນິຈ຺ຈ-ສທ຺ເທນ ສທິສໍ ‘‘ເວທນາ ອນິຈ຺ຈາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອນິຈ຺ຈ-ສທ຺ທໍ ວທຕິ. ອກ຺ຂຣສມູໂຫຕິ ອວິຠຕ຺ຕິໂກ ອກ຺ຂຣສມູໂຫ. ອກ຺ຂຣານຸພ຺ຍຎ຺ຊນສມູໂຫ ປທນ຺ຕິ ວິຠຕ຺ຕິອນ຺ຕໍ ປທມາຫ. ວິຠຕ຺ຕິອນ຺ຕເມວ ປທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ປຐມປທໍ ປທເມວ, ທຸຕິຍໍ ອນຸປທ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອກໍ ປທນ຺ຕິ ຄາຖາປທໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ປທຄຓນາຍາຕິ ຄາຖາປທຄຓນາຍ. ອປາປຸຓິຕ຺ວາຕິ ສທ຺ຘິໍ ອກເຖຕ຺ວາ. ຣຸນ຺ຕິ ໂອປາເຕຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອນຸນາສິໂກ ອາຄມວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ, ສໍໂຍຄປຸພ຺ພສ຺ສ ຣສ຺ສຕ຺ຕໍ ກຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຣູ-ກາຣມຕ຺ຕເມວາ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ຣູປໍ ອນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ຠຓ ສາມເຓຣາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ສເຈ ຣູ-ກາຣໍ ອວຕ຺ວາ ຣຸ-ອິຕິ ຣສ຺ສໍ ກຕ຺ວາ ວທຕິ, ອຎ຺ຎໍ ຠຓິຕໍ ນາມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ອນາປຕ຺ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ‘‘ເວທນາ ອນິຈ຺ຈາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ອນິຈ຺ຈ-ສທ຺ທມຕ຺ເຕເນວ ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອສ ນໂຍຕິ ເອກເມວກ຺ຂຣໍ ວຕ຺ວາ ຐານໍ. ‘‘ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ຫິ ມ-ກາຣມຕ຺ຕເມວ ວຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ. ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕ’’ນ຺ຕິອາທິສຸຕ຺ຕໍ ຠຓາປິຍມາໂນ ເອ-ກາຣໍ ວຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ ເຈ, ອນ຺ວກ຺ຂເຣນ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ອປຣິປຸຓ຺ຓປທໍ ວຕ຺ວາ ຐິເຕ ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊເນນ. ປເທສຸ ເອກໍ ປຐມປທໍ ວິຣຊ຺ຌຕິ, ທຸຕິເຍນ ອນຸປເທນ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ.

ອນງ຺ຄຓສຸຕ຺ຕໍ (ມ. ນິ. ໑.໕໗ ອາທໂຍ) ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິສຸຕ຺ຕໍ (ມ. ນິ. ໑.໘໙ ອາທໂຍ) ມຫາເວທລ຺ລຎ຺ຈ (ມ. ນິ. ໑.໔໔໙ ອາທໂຍ) ຘມ຺ມເສນາປຕິນາ ຠາສິຕໍ, ອນຸມານສຸຕ຺ຕໍ (ມ. ນິ. ໑.໑໘໑ ອາທໂຍ) ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖເຣນ, ຈູຬເວທລ຺ລສຸຕ຺ຕໍ (ມ. ນິ. ໑.໔໖໐ ອາທໂຍ) ຘມ຺ມທິນ຺ນາຍ ເຖຣິຍາ ຠາສິຕໍ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘຠາສິຕມ຺ປິ ພຸທ຺ຘຠາສິເຕເຍວ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ອຏ຺ຐກຖານິສ຺ສິໂຕຕິ ປຸພ຺ເພ ມຄຘຠາສາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມສງ຺ຄຫາຣຸຬ຺ຫໍ ອຏ຺ຐກຖໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ອິທານິປິ ‘‘ຍຖາປິ ທີປິໂກ ນາມ, ນິລີຍິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫເຕ ມິເຄ’’ຕິ (ມິ. ປ. ໖.໑.໕) ເອວມາທິກໍ ສງ຺ຄຫາຣຸຬ຺ຫໍ ອຏ຺ຐກຖາວຈນໍ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ປາຬິນິສ຺ສິໂຕຕິ ‘‘ມກ຺ກຏີ ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕາ ຈາ’’ຕິເອວມາທິນາ (ປາຣາ. ໖໖) ປາຬິຍໍເຍວ ອາຄໂຕ. ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສິຕນ຺ຕິ ນິພ຺ພານຸປນິສ຺ສິຕໍ. ວິວຏ຺ຏນິສ຺ສິຕໍ ປນ ສາມຎ຺ຎໂຕ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ກິຎ຺ຈາປີ’’ຕິອາທິ. ເຖຣສ຺ສາຕິ ນາຄເສນຕ຺ເຖຣສ຺ສ. ມຄ຺ຄກຖາທີນິ ປກຣຓານິ. ‘‘ອກ຺ຂເຣນ ວາເຈຕິ, ອກ຺ຂຣກ຺ຂເຣ ອາປຕ຺ຕິ ປາຈິຕ຺ຕິຍສ຺ສາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ອກ຺ຂຣາຍ ວາເຈຕິ, ອກ຺ຂຣກ຺ຂຣາຍ ອາປຕ຺ຕິ ປາຈິຕ຺ຕິຍສ຺ສາ’’ຕິ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

໔໘. ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ສທ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ສຫ ນິສີທິຕ຺ວາ ອຸທ຺ເທສໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ທຫຣຠິກ຺ຂຸ ນິສິນ຺ໂນ…ເປ… ຠຓໂຕ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ທ຺ວີສຸປິ ຐິເຕສຸ ນິສິນ຺ເນສຸ ວາ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຠຓາມີຕິ ຠຓນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິເຍວ. ອຸປຈາຣໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາຕິ ປຣິສປຣິຍນ຺ຕໂຕ ທ຺ວາທສຫຕ຺ຖໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ. ‘‘ນິສິນ຺ເນ ວາເຈມີ’’ຕິ ຠຓນ຺ຕສ຺ສປິ ອຸປຈາຣໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນຕ຺ຕາ ອນາປຕ຺ຕິ. ສເຈ ປນ ທູເຣ ນິສິນ຺ນມ຺ປິ ວາເຈມີຕິ ວິສຸໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ຠຓຕິ, ອາປຕ຺ຕິເຍວ. ເອໂກ ປາໂທ ນ ອາຄຈ຺ຉຕີຕິ ປຸພ຺ເພ ປຄຸໂຓເຍວ ປຈ຺ຉາ ອສຣນ຺ຕສ຺ສ ນ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ຕໍ ‘‘ເອວໍ ຠຓາຫີ’’ຕິ ເອກໂຕ ຠຓນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ໂອປາເຕຕີຕິ ສທ຺ຘິໍ ກເຖຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ອນຸປສມ຺ປນ຺ນຕາ, ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂຓຘມ຺ມໍ ປທໂສ ວາຈນຕາ, ເອກໂຕ ຠຓນຎ຺ຈາຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ປທໂສຘມ຺ມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ສຫເສຍ຺ຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໙-໕໐. ປຎ຺ຈເມ ວິກູຊມານາຕິ ນິຕ຺ຖຸນນ຺ຕາ. ກາກຈ຺ຉມານາຕິ ໂຣທນ຺ຕາ. ຕຕ຺ຣິທໍ ວຕ຺ຖຸນິທສ຺ສນໍ ວາ. ເຕນ ນຸ ໂຂ ປາຕິຕນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉາວເສນ ກຖິຕຕ຺ຕາ ນຕ຺ຖິ ມຸສາວາໂທ. ເກຈິ ປນ ‘‘ສນ຺ເທຫວເສນ ວຈນໍ ມຸສາ ນາມ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ສນ຺ຕິກໍ ອຄນ຺ຕ຺ວາຕິ ‘‘ຍໍ ເອເຕສໍ ນ ກປ຺ປຕິ, ຕໍ ເຕສມ຺ປິ ນ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ອຄນ຺ຕ຺ວາ.

໕໑. ທິຣຕ຺ຕຕິຣຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຈນສິລິຏ຺ຐຕາມຕ຺ເຕນ ທິຣຕ຺ຕ-ຄ຺ຄຫຓໍ ກຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕິຣຕ຺ຕຎ຺ຫິ ສຫວາເສ ລພ຺ຠມາເນ ທິຣຕ຺ເຕ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖີຕິ ທິຣຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓໍ ວິສຸໍ ນ ໂຍເຊຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອຸຕ຺ຕຣິທິຣຕ຺ຕຕິຣຕ຺ຕນ຺ຕິ ຠຄວາ ສາມເຓຣານໍ ສງ຺ຄຫກຣຓຕ຺ຖາຍ ຕິຣຕ຺ຕປຣິຫາຣໍ ອທາສີ’’ຕິ. ນິຣນ຺ຕຣໍ ຕິຣຕ຺ຕທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວາ ທິຣຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ. ເກວລຎ຺ຫິ ຕິຣຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ວາເສນ ອນ຺ຕຣິກມ຺ປິ ຕິຣຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ, ທິຣຕ຺ຕວິສິຏ຺ຐໍ ປນ ຕິຣຕ຺ຕໍ ວຸຈ຺ຈມານໍ ເຕນ ອນນ຺ຕຣິກເມວ ຕິຣຕ຺ຕໍ ທີເປຕິ. ສຍນໍ ເສຍ຺ຍາ, ສຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິປິ ເສຍ຺ຍາຕິ ອາຫ ‘‘ກາຍປ຺ປສາຣຓສງ຺ຂາຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ອຸຠຍມ຺ປິ ປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ, ຕສ຺ມາ. ປຎ຺ຈຫິ ຉທເນຫີຕິ ອິຏ຺ຐກສິລາສຸຘາຕິຓປຓ຺ຓສງ຺ຂອາເຕຫິ ປຎ຺ຈຫິ ຉທເນຫິ. ວາຈຸຄ຺ຄຕວເສນາຕິ ປຄຸຓວເສນ. ທິຍຑ຺ຒຫຕ຺ຖຸພ຺ເພໂຘ ວຑ຺ຒກີຫຕ຺ເຖນ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ເອກູປຈາໂຣຕິ ວຬຎ຺ຊນທ຺ວາຣສ຺ສ ເອກຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຕຄພ຺ຠໍ ວາ ຈຕຸສ຺ສາລໍ ເອກູປຈາຣໍ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ອຸປຣິມຕເລນ ສທ຺ຘິໍ ອສມ຺ພທ຺ຘຠິຕ຺ຕິກສ຺ສາຕິ ອິທໍ ຕຸລາຍ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ສຍິຕ຺ວາ ປຸນ ເຕເນວ ສຸສິເຣນ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຠິຕ຺ຕິອນ຺ຕເຣນ ເຫຏ຺ຐິມຕລໍ ປວິສິຕຸໍ ໂຍຄ຺ເຄປິ ອຸປຣິມຕເລນ ອສມ຺ພທ຺ຘຠິຕ຺ຕິເກ ເສນາສເນ ອນາປຕ຺ຕິຍາ ວຸຕ຺ຕາຍ ຕຖາ ປວິສິຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ເຍ ສມ຺ພທ຺ຘຠິຕ຺ຕິເກ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ສມ຺ພທ຺ຘຠິຕ຺ຕິເກ ອາປຕ຺ຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຫຏ຺ຐາປາສາເທ ສຍິຕຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ອິທມ຺ປິ ຕາທິເສ ເສນາສເນ ເຫຏ຺ຐິມຕເລ ສຍິຕສ຺ເສວ ອາປຕ຺ຕິປ຺ປສງ຺ກາ ສິຍາຕິ ຕໍນິວາຣຓຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ອຸປຣິມຕເລ ສຍິຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ນານູປຈາເຣຕິ ຍຕ຺ຖ ພຫິ ນິສ຺ເສຓິໍ ກຕ຺ວາ ອຸປຣິມຕລໍ ອາໂຣຫນ຺ຕິ, ຕາທິສໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປຣິມຕເລປິ ອາກາສງ຺ຄເຓ ນິປຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອຠາວໂຕ ‘‘ຉທນພ຺ຠນ຺ຕເຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສຠາສງ຺ເຂເປນາຕິ ສຠາກາເຣນ. ອຑ຺ຒກຸຏ຺ຏເກ ເສນາສເນຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອຑ຺ຒກຸຏ຺ຏກໍ ນາມ ຍຕ຺ຖ ເອກໍ ປສ຺ສໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ຕີສຸ ປສ຺ເສສຸ ຠິຕ຺ຕິໂຍ ພທ຺ຘາ ໂຫນ຺ຕິ, ຍຕ຺ຖ ວາ ເອກສ຺ມິໍ ປສ຺ເສ ຠິຕ຺ຕິໍ ອຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ອຸປຑ຺ຒໍ ອຸປຑ຺ຒໍ ກຕ຺ວາ ຠິຕ຺ຕິໂຍ ອຸຏ຺ຐາເປນ຺ຕິ, ຕາທິສໍ ເສນາສນ’’ນ຺ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘‘ອຑ຺ຒກຸຏ຺ຏເກຕິ ຉທນໍ ອຑ຺ເຒນ ອສມ຺ປຕ຺ຕກຸຏ຺ຏເກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕມ຺ປິ ໂນ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ວາຬສງ຺ຆາໂຏ ນາມ ຖມ຺ຠານໍ ອຸປຣິ ວາຬຣູເປຫິ ກຕສງ຺ຆາໂຏ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ປຣິກ຺ເຂປສ຺ສ ພຫິຄເຕຕິ ເອຕ຺ຖ ຍສ຺ມິໍ ປສ຺ເສ ປຣິກ຺ເຂໂປ ນຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖາປິ ປຣິກ຺ເຂປາຣຫປ຺ປເທສໂຕ ພຫິຄເຕ ອນາປຕ຺ຕິເຍວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຄພ຺ຠູປຈາເຣຕິ ເອຕ຺ຖ ມຊ຺ເຌ ວິວຏງ຺ຄຓວນ຺ຕາສຸ ປມຸຂມຫາຈຕຸສ຺ສາລາສຸ ຍຖາ ອາກາສງ຺ຄຓໍ ອໂນຕຣິຕ຺ວາ ປມຸເຂເນວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສພ຺ພຄພ຺ເຠ ປວິສິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ, ເອວໍ ເອເກກຄພ຺ຠສ຺ສ ທ຺ວີສຸ ປສ຺ເສສຸ ກຸຏ຺ຏໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ກຕໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຄພ຺ຠູປຈາຣໍ ນາມ, ອິທໍ ປນ ຕາທິສໍ ນ ໂຫຕີຕິ ‘‘ອປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຄພ຺ຠູປຈາເຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພຄພ຺ເຠ ປວິສນ຺ຕີຕິ ຄພ຺ຠູປຈາຣສ຺ສ ອປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ອາກາສງ຺ຄຓໍ ອໂນຕຣິຕ຺ວາ ປມຸເຂເນວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ຕໍ ຄພ຺ຠໍ ປວິສນ຺ຕິ. ອຖ ກຸໂຕ ຕສ຺ສ ປຣິກ຺ເຂໂປເຍວ ສພ຺ພປຣິຈ຺ຉນ຺ນຕ຺ຕາຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຄພ຺ຠປຣິກ຺ເຂໂປເຍວ ຫິສ຺ສ ປຣິກ຺ເຂໂປ’’ຕິ. ອິທຎ຺ຈ ສມນ຺ຕາ ຄພ຺ຠຠິຕ຺ຕິໂຍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈຕຸສ຺ສາລວເສນ ສນ຺ນິວິຏ຺ເຐປິ ເສນາສເນ ຄພ຺ຠປມຸຂໍ ວິສຸໍ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕມ຺ປິ ສມນ຺ຕາ ຐິຕຄພ຺ຠຠິຕ຺ຕີນໍ ວເສນ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ນາມ ໂຫຕິ.

‘‘ນນຸ ຈ ‘ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ເຕ ປມຸເຂ ອນາປຕ຺ຕີ’ຕິ ອນ຺ຘກຏ຺ຐກຖາຍໍ ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຈຕຸສ຺ສາລວເສນ ສນ຺ນິວິຏ຺ເຐປິ ເສນາສເນ ວິສຸໍ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ເຕ ປມຸເຂ ອນາປຕ຺ຕິເຍວາ’’ຕິ ໂຍ ວເທຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ວາທປຣິໂມຈນຕ຺ຖໍ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍໍ ປນ…ເປ… ປາເຏກ຺ກສນ຺ນິເວສາ ເອກຈ຺ຉທນາ ຄພ຺ຠປາຬິໂຍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ‘‘ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ເຕ ປມຸເຂ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ນ ຈຕຸສ຺ສາລວເສນ ສນ຺ນິວິຏ຺ຐາ ຄພ຺ຠປາຬິໂຍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ກິຎ຺ຈຣຫິ ວິສຸໍ ສນ຺ນິວິຏ຺ຐໍ ເອກເມວ ຄພ຺ຠປາຬິໍ ສນ຺ຘາຍ. ຕາທິສາຍ ຫິ ຄພ຺ຠປາຬິຍາ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ເຕ ປມຸເຂ ອນາປຕ຺ຕິ, ນ ຈຕຸສ຺ສາລວເສນ ສນ຺ນິວິຏ຺ຐາຍາ’’ຕິ. ເອກາຍ ຈ ຄພ຺ຠປາຬິຍາ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຄພ຺ຠສ຺ສ ອຸປຈາຣໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອນ຺ຕມໂສ ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ຂຸທ຺ທກຠິຕ຺ຕີນໍ ອຸຏ຺ຐາປນມຕ຺ເຕນປິ ປມຸຂໍ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ນາມ ໂຫຕິ, ຈຕຸສ຺ສາລວເສນ ສນ຺ນິວິຏ຺ຐາສຸ ປນ ຄພ຺ຠປາຬີສຸ ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ຄພ຺ຠຠິຕ຺ຕີນໍ ວເສນປິ ປມຸຂໍ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ນາມ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ຍໍ ອິມິນາ ລກ຺ຂເຓນ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ປມຸຂໍ, ຕຕ຺ຖ ອາປຕ຺ຕິ, ອິຕຣຕ຺ຖ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ອິທເມຕ຺ຖ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ.

ອິທານິ ‘‘ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ເຕ ປມຸເຂ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕສ຺ເສວ ວຈນສ຺ສ ອຘິປ຺ປາຍໍ ປກາເສນ຺ເຕນ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຠູມິຍໍ ວິນາ ຊຄຕິຍາ ປມຸຂໍ ສນ຺ຘາຍ ກຖິຕ’’ນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ອຍຸຕ຺ຕຕາວິຠາວນຕ຺ຖໍ ‘‘ຍຎ຺ຈ ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຠູມິຍໍ ວິນາ ຊຄຕິຍາ ປມຸຂໍ ສນ຺ຘາຍ ກຖິຕນ຺ຕິ ຫິ ອິມສ຺ສ ວຈນສ຺ສ ອຍມຘິປ຺ປາໂຍ – ‘‘ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ເຕ ປມຸເຂ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ວິນາ ວຕ຺ຖຸໍ ຠູມິຍໍ ກຕເຄຫສ຺ສ ປມຸຂໍ ສນ຺ຘາຍ ກຖິຕໍ. ສເຈ ປນ ອຸຈ຺ຈວຕ຺ຖຸກໍ ປມຸຂໍ ໂຫຕິ, ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສງ຺ຂ຺ຍໍ ນ ຄຈ຺ຉຕີຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ທສຫຕ຺ຖຸພ຺ເພຘາປິ ຫິ ຊຄຕິ ປຣິກ຺ເຂປສງ຺ຂ຺ຍໍ ນ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ. ເຫຏ຺ຐາປິ ອິທເມວ ມນສິ ສນ຺ນິຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸຈ຺ຈວຕ຺ຖຸກໍ ເຈປິ ໂຫຕິ, ປມຸເຂ ສຍິໂຕ ຄພ຺ເຠ ສຍິຕານໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ນ ກໂຣຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ອນ຺ຘກຏ຺ຐກຖາຍໍ. ຊຄຕິຍາ ປມາຓໍ ວຕ຺ວາຕິ ‘‘ສເຈ ຊຄຕິຍາ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ຠູມິຍໍ ສຍິໂຕ, ຊຄຕິຍາ ອຸປຣິ ສຍິຕໍ ນ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອວໍ ຊຄຕິຍາ ອຸພ຺ເພເຘນ ປມາຓໍ ວຕ຺ວາ. ເອກສາລາທີສຸ ອຸຊຸກເມວ ທີຆໍ ກຕ຺ວາ ສນ຺ນິເວສິໂຕ ປາສາໂທ ເອກສາລສນ຺ນິເວໂສ. ທ຺ວິສາລສນ຺ນິເວສາທໂຍປິ ວຸຕ຺ຕານຸສາຣໂຕ ເວທິຕພ຺ພາ. ສາລປ຺ປເຠທທີປນເມວ ເຈຕ຺ຖ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕໂຕ ວິເສໂສ.

ມຊ຺ເຌປາກາຣໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ປຣິກ຺ເຂປສ຺ສ ເຫຏ຺ຐິມປຣິຈ຺ເຉເທນ ທິຍຑ຺ຒຫຕ຺ຖຸພ຺ເພຘຕ຺ຕາ ທິຍຑ຺ຒຫຕ຺ຖໍ ເຈປິ ມຊ຺ເຌ ປາກາຣໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ນານູປຈາຣເມວ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ຉິທ຺ເທນ ເຄຫໍ ເອກູປຈາຣໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ສເຈ ອຸພ຺ເພເຘນ ທິຍຑ຺ຒຫຕ຺ຖພ຺ຠນ຺ຕເຣ ມນຸສ຺ສານໍ ສຎ຺ຈາຣປ຺ປໂຫນກໍ ຉິທ຺ທໍ ໂຫຕິ, ຕມ຺ປິ ທ຺ວາຣເມວາຕິ ເອກູປຈາຣໍ ໂຫຕິ. ກິໍ ປຣິກ຺ເຂໂປວິທ຺ຘສ຺ໂຕຕິ ປມຸຂສ຺ສ ປຣິກ຺ເຂປໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ປຎ຺ຈນ຺ນໍເຍວ ຉທນານໍ ອາຄຕຕ຺ຕາ ວທຕິ ‘‘ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ອຎ຺ຎຕເຣນ ຉທເນນ ຉນ຺ນາ’’ຕິ.

໕໓. ປາຬິຍໍ ‘‘ເສຍ຺ຍາ ນາມ ສພ຺ພຈ຺ຉນ຺ນາ ສພ຺ພປຣິຈ຺ຉນ຺ນາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນຈ຺ຉນ຺ນາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນປຣິຈ຺ຉນ຺ນາ’’ຕິ ວທນ຺ເຕນ ເຍຠຸຍ຺ເຍນຈ຺ຉນ຺ນເຍຠຸຍ຺ເຍນປຣິຈ຺ຉນ຺ນເສນາສນໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍສ຺ສ ອວສານໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ສິຕໍ, ‘‘ອຸປຑ຺ຒຈ຺ຉນ຺ເນ ອຸປຑ຺ຒປຣິຈ຺ຉນ຺ເນ ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ວທນ຺ເຕນ ຈ ອຸປຑ຺ຒຈ຺ຉນ຺ນອຸປຑ຺ຒປຣິຈ຺ຉນ຺ນເສນາສນໍ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ສິຕໍ, ອຸຠິນ຺ນມນ຺ຕຣາ ເກນ ຠວິຕພ຺ພໍ ປາຈິຕ຺ຕິເຍນ, ອຸທາຫຸ ທຸກ຺ກເຏນາຕິ? ໂລກວຊ຺ຊສິກ຺ຂາປທສ຺ເສວ ອນວເສສໍ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ຎາປນໂຕ ອິມສ຺ສ ຈ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊຕ຺ຕາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນຈ຺ຉນ຺ນເຍຠຸຍ຺ເຍນປຣິຈ຺ຉນ຺ນສ຺ສ ອຸປຑ຺ຒຈ຺ຉນ຺ນອຸປຑ຺ຒປຣິຈ຺ຉນ຺ນສ຺ສ ຈ ອນ຺ຕຣາ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ອນິວາຣິຕເມວ, ຕສ຺ມາ ວິນຍວິນິຈ຺ຉເຍ ຈ ຄຣຸເກເຍວ ຐາຕພ຺ພຕ຺ຕາ ອຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ປາຈິຕ຺ຕິຍເມວ ທສ຺ສິຕໍ. ສຕ຺ຕ ປາຈິຕ຺ຕິຍານີຕິ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ສາມຎ຺ຎໂຕ ເອກຕ຺ເຕນ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິສຸໍ ປນ ຄຍ຺ຫມາເນ ‘‘ສພ຺ພຈ຺ຉນ຺ເນ ສພ຺ພປຣິຈ຺ຉນ຺ເນ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ເຍຠຸຍ຺ເຍນຈ຺ຉນ຺ເນ ເຍຠຸຍ຺ເຍນປຣິຈ຺ຉນ຺ເນ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ ອຏ຺ເຐວ ປາຈິຕ຺ຕິຍານິ ໂຫນ຺ຕິ.

ເສນມ຺ພມຓ຺ຑປວຓ຺ຓໍ ໂຫຕີຕິ ສີຫຬທີເປ ກິຣ ອຸຈ຺ຈວຕ຺ຖຸໂກ ສພ຺ພຈ຺ຉນ຺ໂນ ສພ຺ພອປຣິຈ຺ຉນ຺ໂນ ເອວໍນາມໂກ ສນ຺ນິປາຕມຓ຺ຑໂປ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍທິ ຊຄຕິປຣິກ຺ເຂປສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ອຸຈ຺ຈວຕ຺ຖຸກຕ຺ຕາ ມຓ຺ຑປສ຺ສ ສພ຺ພອປຣິຈ຺ຉນ຺ນຕາ ນ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອິມິນາເປຕໍ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຈູຬກຈ຺ຉນ຺ນາທີນິ ເຈຕ຺ຖ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພານິ – ຍສ຺ສ ຈຕູສຸ ຠາເຄສຸ ເອໂກ ຉນ຺ໂນ, ເສສາ ອຈ຺ຉນ຺ນາ, ອິທໍ ຈູຬກຈ຺ຉນ຺ນໍ. ຍສ຺ສ ຕີສຸ ຠາເຄສຸ ທ຺ເວ ຉນ຺ນາ, ເອໂກ ອຈ຺ຉນ຺ໂນ, ອິທໍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນຈ຺ຉນ຺ນໍ. ຍສ຺ສ ທ຺ວີສຸ ຠາເຄສຸ ເອໂກ ຉນ຺ໂນ, ເອໂກ ອຈ຺ຉນ຺ໂນ, ອິທໍ ອຸປຑ຺ຒຈ຺ຉນ຺ນໍ ນາມ ເສນາສນໍ. ຈູຬກປຣິຈ຺ຉນ຺ນາທີນິປິ ອິມິນາວ ນເຍນ ເວທິຕພ຺ພານິ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ປາຈິຕ຺ຕິຍວຕ຺ຖຸກເສນາສນໍ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ສຫ ນິປຊ຺ຊນໍ, ຈຕຸຕ຺ຖທິວເສ ສູຣິຍຕ຺ຖງ຺ຄມນນ຺ຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ສຫເສຍ຺ຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ທຸຕິຍສຫເສຍ຺ຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໕. ຉຏ຺ເຐ ‘‘ປຐມສິກ຺ຂາປເທ ‘ຠິກ຺ຂຸໍ ຐເປຕ຺ວາ ອວເສໂສ ອນຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ນາມາ’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘ມາຕຸຄາໂມປິ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິໂຕເຍວາ’ຕິ ຈຕຸຕ຺ຖທິວເສ ມາຕຸຄາເມນ ສທ຺ຘິໍ ສຍນ຺ຕສ຺ສ ທ຺ວີຫິ ສິກ຺ຂາປເທຫິ ທ຺ເວ ປາຈິຕ຺ຕິຍານິ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ປນ ຕີສຸປິ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປເທ ມາຕຸຄາມສ຺ສ ວິສຸໍ ວຸຈ຺ຈມານຕ຺ຕາ ປຐມສິກ຺ຂາປເທ ‘ຠິກ຺ຂຸໍ ຐເປຕ຺ວາ ອວເສໂສ ອນຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ນາມາ’ຕິ ປຸຣິສສ຺ເສວ ຄຫຓໍ ອນຸຈ຺ຉວິກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕເທວ ຈ ຍຸຕ຺ຕຕຣໍ.

ຍຎ຺ຈ ອິຘ ‘‘ປຐມທິວເສປີຕິ ປິ-ສທ຺ເທນ ຈຕຸຕ຺ຖທິວເສປີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ກາຣຓໍ ວທນ຺ຕິ, ຕມ຺ປິ ອກາຣຓໍ ປິ-ສທ຺ໂທ ສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖເຍວາຕິ ນິຍມາຠາວໂຕ ອວຘາຣຓຕ຺ຖສ຺ສ ຈ ສມ຺ຠວໂຕ. ສມ຺ຠາວເນ ວາ ປິ-ສທ຺ໂທ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເຕນ ອິຘ ປຐມທິວເສປິ ຕາວ ອາປຕ຺ຕິ, ທຸຕິຍາທິທິວເສ ກິເມວ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທີເປຕິ. ສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ເຖປິ ປິ-ສທ຺ເທ ຄຍ຺ຫມາເນ ອິມິນາວ ສິກ຺ຂາປເທນ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພາປຕ຺ຕິຍາ ອຎ຺ຎສ຺ມິມ຺ປິ ທິວເສ ອາປຊ຺ຊນໍ ທີເປຕິ, ນ ປຐມສິກ຺ຂາປເທນ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພາປຕ຺ຕິຍາຕິ ອກາຣຓເມວ ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ມຕິຕ຺ຖີ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸຠູຕາປິ ອນຸປາທິນ຺ນປກ຺ເຂ ຐິຕຕ຺ຕາ ສຫເສຍ຺ຍາປຕ຺ຕິໍ ນ ຊເນຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ອຕ຺ຖງ຺ຄເຕ ສູຣິເຍ ມາຕຸຄາເມ ນິປນ຺ເນ ຠິກ຺ຂຸ ນິປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ທິວາ ສຍນ຺ຕສ຺ສ ສຫເສຍ຺ຍາປຕ຺ຕິ ນ ໂຫຕິເຍວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປາຈິຕ຺ຕິຍວຕ຺ຖຸກເສນາສນໍ, ຕຕ຺ຖ ມາຕຸຄາເມນ ສຫ ນິປຊ຺ຊນໍ, ສູຣິຍຕ຺ຖງ຺ຄມນນ຺ຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ທຸຕິຍສຫເສຍ຺ຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ຘມ຺ມເທສນາສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໖໐-໖໔. ສຕ຺ຕເມ ຆຣໍ ນຍຕີຕິ ຆຣຓີ, ຆຣນາຍິກາ. ເຕນາຫ ‘‘ຆຣສາມິນີ’’ຕິ. ສຸຓ຺ຫາຕິ ສຸຓິສາ. ນ ຍກ຺ເຂນາຕິອາທີນໍ ‘‘ອຎ຺ຎຕ຺ຣາ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປຸຣິສວິຄ຺ຄຫໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຐິເຕນ ຍກ຺ເຂນ ວາ ເປເຕນ ວາ ຕິຣຈ຺ຉາເນນ ວາ ສທ຺ຘິໍ ຐິຕາຍປິ ເທເສຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ອກ຺ຂຣາຍ ເທເສຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຉປ຺ປຎ຺ຈວາຈໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ‘ອິມໍ ປທໍ ຠາສິສ຺ສາມີ’ຕິ ເອກມ຺ປິ ອກ຺ຂຣໍ ວຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ອາປຕ຺ຕິເຍວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

໖໖. ‘‘ເອໂກ ຄາຖາປາໂທຕິ ອິທໍ ຄາຖາພນ຺ຘເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ປນ ວິຠຕ຺ຕິອນ຺ຕປທເມວ ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ອຏ຺ຐກຖໍ ຘມ຺ມປທໍ ຊາຕກາທິວຕ຺ຖຸໍ ວາຕິ ອິມິນາປິ ໂປຣາຓໍ ສງ຺ຄີຕິອາຣຸຬ຺ຫເມວ ອຏ຺ຐກຖາທິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຏ຺ຐກຖາທິປາຐໍ ຐເປຕ຺ວາ ທມິຬາທິຠາສນ຺ຕເຣນ ຍຖາຣຸຈິ ກເຖຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ປທໂສຘມ຺ເມ ວຸຕ຺ຕປ຺ປເຠໂທຕິ ອິມິນາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ທີເປຕິ. ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປຸນ ນິສີທິຕ຺ວາຕິ ອິຣິຍາປຖປຣິວຕ຺ຕນນເຍນ ນານາອິຣິຍາປເຖນປິ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ທີເປຕິ. ສພ຺ພໍ ເຈປິ ທີຆນິກາຍໍ ກເຖຕີຕິ ຍາວ ນ ນິຏ຺ຐາຕິ, ຕາວ ປຸນທິວເສປິ ກເຖຕິ.

ທຸຕິຍສ຺ສ ວິຎ຺ຎູປຸຣິສສ຺ສ ອຄ຺ຄຫຓໍ ອກິຣິຍາ. ມາຕຸຄາເມນ ສທ຺ຘິໍ ຐິຕສ຺ສ ຈ ວິຎ຺ຎູປຸຣິສສ຺ສ ຈ ອຸປຈາໂຣ ອນິຍເຕສຸ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂຓສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ຉນ຺ນໍ ວາຈານໍ ອຸປຣິ ເທສນາ, ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂໂຓ ມາຕຸຄາໂມ, ອິຣິຍາປຖປອວຕ຺ຕນາຠາໂວ, ວິຎ຺ຎູປຸຣິສາຠາໂວ, ອປຎ຺ຫວິສ຺ສຊ຺ຊນາຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ປຎ຺ຈ ອງ຺ຄານິ.

ຘມ຺ມເທສນາສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ຠູຕາໂຣຈນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໗໗. ອຏ຺ຐເມ ອນ຺ຕຣາຕິ ປຣິນິພ຺ພານສມຍໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ກາເລ. ອຕິກຑ຺ຒິຍມາເນນາຕິ ‘‘ວທຖ, ຠນ຺ເຕ, ກິໍ ຕຸມ຺ເຫຫິ ອຘິຄຕ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ນິປ຺ປີຬິຍມາເນນ. ອນຕິກຑ຺ຒິຍມາເນນປິ ປຸຈ຺ຉິເຕ ວາ ອປຸຈ຺ຉິເຕ ວາ ຕຖາຣູເປ ກາຣເຓ ສຕິ ອາໂຣເຈຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິເຍວ. ເຕເນວ ອຎ຺ຎຕເຣນ ທຫຣຠິກ຺ຂຸນາ ອຸປວທິໂຕ ອຎ຺ຎຕໂຣ ເຖໂຣ ‘‘ອາວຸໂສ, ອຸປຣິມຄ຺ຄຕ຺ຖາຍ ວາຍາມໍ ມາ ອກາສິ, ຂີຓາສໂວ ຕຍາ ອຸປວທິໂຕ’’ຕິ ອາຫ. ເຖເຣນ ຈ ‘‘ອຕ຺ຖິ ເຕ, ອາວຸໂສ, ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ປຕິຏ຺ຐາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ທຫຣຠິກ຺ຂຸ ‘‘ອາມ, ຠນ຺ເຕ, ໂສຕາປນ຺ໂນ ອຫ’’ນ຺ຕິ ອໂວຈ. ‘‘ກາຣໂກ ອຍ’’ນ຺ຕິ ຎຕ຺ວາປິ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອໂມຆຠາວທສ຺ສເນນ ສມຸຕ຺ເຕຊນາຍ ສມ຺ປຫໍສນາຍ ຈ ອຣິຍາ ອຕ຺ຕານໍ ປກາເສນ຺ຕິເຍວ. ສຸຕປຣິຍຕ຺ຕິສີລຄຸຓນ຺ຕິ ສຸຕຄຸຓໍ ປຣິຍຕ຺ຕິຄຸຓໍ ສີລຄຸຓຎ຺ຈ. ອຸມ຺ມຕ຺ຕກສ຺ສ ອິຘ ອວຈເນ ກາຣຓໍ ວທນ຺ເຕນ ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕເວທນຏ຺ຏານມ຺ປິ ອວຈເນ ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕເມວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອິຕິ-ສທ຺ເທນ ວາ ອາທິອຕ຺ເຖນ ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕເວທນຏ຺ເຏ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ເຕເນວ ວທຕິ ‘‘ຈິຕ຺ຕກ຺ເຂປສ຺ສ ວາ ອຠາວາ’’ຕິ. ທິຏ຺ຐິສມ຺ປນ຺ນານນ຺ຕິ ມຄ຺ຄຜລທິຏ຺ຐິຍາ ສມນ຺ນາຄຕານໍ. ອຣິຍານເມວ ຫິ ອຸມ຺ມຕ຺ຕກາທິຠາໂວ ນຕ຺ຖິ. ຌານລາຠິໂນ ປນ ຕສ຺ມິໍ ສຕິ ຌານາ ປຣິຫາຍນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ອຠູຕາໂຣຈນປຈ຺ຈຍາ ອນາປຕ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພາ, ນ ຠູຕາໂຣຈນປຈ຺ຈຍາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຠູຕາໂຣຈນປຈ຺ຈຍາ ອນາປຕ຺ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາ’’ຕິ.

ປຸພ຺ເພ ອວຸຕ຺ເຕຫີຕິ ຈຕຸຕ຺ຖປາຣາຊິເກ ອວຸຕ຺ເຕຫິ. ອິທຎ຺ຈ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິອຊານນວເສນ ອຈິຕ຺ຕກສມຸຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ. ອຣິຍາ ເຈຕ຺ຖ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິໍ ຊານນ຺ຕາ ວີຕິກ຺ກມໍ ນ ກໂຣນ຺ຕິ, ປຸຖຸຊ຺ຊນາ ປນ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິໍ ຊານິຕ຺ວາປິ ວີຕິກ຺ກມໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ເຕ ຈ ສຕ຺ຖຸໂນ ອາຓາວີຕິກ຺ກມເຈຕນາຍ ພລວອກຸສລຠາວໂຕ ຌານາ ປຣິຫາຍນ຺ຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉເທນ ອຣິຍປຸຄ຺ຄເລ ເອວ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ກຸສລາພ຺ຍາກຕຈິຕ຺ເຕຫິ ທ຺ວິຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຓ຺ຓຕ຺ຕິໍ ອຊານນ຺ຕາ ປນ ຌານລາຠີ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ໂລຠວເສນ ອກຸສລຈິຕ຺ເຕນປິ ນ ອາໂຣເຈນ຺ຕີຕິ ນຕ຺ຖິ. ອິຘ ທຸກ຺ຂເວທນາຍ ອຠາວໂຕ ‘‘ທ຺ວິເວທນ’’ນ຺ຕິ ອິມສ຺ສ ອນຸຣູປໍ ກຕ຺ວາ ທ຺ວິຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອວໍ ວາ ເອຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມສ຺ສ ຠູຕຕາ, ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ອາໂຣຈນໍ, ຕງ຺ຂຓວິຊານນາ, ອນຎ຺ຎປ຺ປເທໂສຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາຣິ ອງ຺ຄານິ.

ຠູຕາໂຣຈນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລາໂຣຈນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໗໘. ນວເມ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລສທ຺ທຕ຺ຖທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ອຕ຺ເຖ ຫິ ທສ຺ສິເຕ ສທ຺ໂທປິ ‘‘ອຍໍ ເອເຕສຸ ອຕ຺ເຖສຸ ວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ ທສ຺ສິໂຕເຍວ ໂຫຕິ. ‘‘ຍໍ ຍໍ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລສທ຺ເທນ ອຠິຘີຍຕິ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ປາຣາຊິການິ ວຸຕ຺ຕານີ’’ຕິ ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ວິຈາຣຓາຕິ ຕຕ຺ຣ ປາຬິຍໍ ອຍໍ ວິຈາຣຓາ, ຕຕ຺ຣ ປາຬິອຏ຺ຐກຖາສຸ ວາ ອຍໍ ວິຈາຣຓາ. ຕຕ຺ຖ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ຕຕ຺ຖ ກສ຺ສຈິ ວິມຕິ ເອວໍ ຠເວຍ຺ຍ. ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລາໂຣຈເນ ວິຍ ທຸກ຺ກເຏນ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ທຸກ຺ກຏໍ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ອກ຺ໂກສນ຺ໂຕປິ ທຸກ຺ກຏໍ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ໂອມສວາເທນ ທຸກ຺ກຏໍ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ອຘິປ຺ປາຍໍ ອຊານນ຺ເຕນປິ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍານໍ ວຈເນເຍວ ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ ທີປນຕ຺ຖໍ ‘‘ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາວ ເອຕ຺ຖ ປມາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸນປິ ອຏ຺ຐກຖາວຈນເມວ ອຸປປຕ຺ຕິໂຕ ທຬ຺ຫໍ ກຕ຺ວາ ປຕິຏ຺ຐເປນ຺ໂຕ ‘‘ອິມິນາປິ ເຈຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ.

໘໐. ‘‘ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຠິກ຺ຂຸສມ຺ມຸຕິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສມ຺ມຸຕິ ອຕ຺ຖີຕິ ຄເຫຕພ຺ພາຕິ ອາຫ ‘‘ອິຘ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາເຍວາ’’ຕິອາທິ.

໘໒. ອາທິໂຕ ປຎ຺ຈ ສິກ຺ຂາປທານີຕິ ປາຓາຕິປາຕາທີນິ ປຎ຺ຈ ສິກ຺ຂາປທານິ. ‘‘ເສສານີຕິ ວິກາລໂຠຊນາທີນິ ປຎ຺ຈາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຎ຺ຈ ສິກ຺ຂາປທານີຕິ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິອາທີນິ ປຎ຺ຈາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ປາຓາຕິປາຕາທີນິ ຫິ ທເສວ ສິກ຺ຂາປທານິ ສາມເຓຣານໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕານິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ອຖ ໂຂ ສາມເຓຣານໍ ເອຕທໂຫສິ ‘ກຕິ ນຸ ໂຂ ອມ຺ຫາກໍ ສິກ຺ຂາປທານິ, ກຕ຺ຖ ຈ ອມ຺ເຫຫິ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພ’ນ຺ຕິ? ຠຄວໂຕ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ. ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສາມເຓຣານໍ ທສ ສິກ຺ຂາປທານິ, ເຕສຸ ຈ ສາມເຓເຣຫິ ສິກ຺ຂິຕຸໍ, ປາຓາຕິປາຕາ ເວຣມຓີ ອທິນ຺ນາທານາ ເວຣມຓີ’’ຕິອາທິ (ມຫາວ. ໑໐໖).

ເຕສໍ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕສຸເຍວ ສິກ຺ຂາປເທສຸ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລາທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວິຈາຣຓາ ກາຕພ຺ພາ, ນ ຈ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິອາທີນິ ວິສຸໍ ເຕສໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕານິ ອຕ຺ຖີຕິ. ອຖ ຠິກ຺ຂຸໂນ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລສງ຺ຂາຕານິ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິອາທີນິ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ກິໍ ນາມ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິ…ເປ… ອຊ຺ຌາຈາໂຣ ນາມາຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ອິມິນາປິ ເຈຕໍ ສິທ຺ຘໍ ‘‘ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິອາທິ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລໍ ນາມ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ. ອຊ຺ຌາຈາໂຣ ນາມາຕິ ຫິ ວທນ຺ໂຕ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິອາທິ ເກວລໍ ອຊ຺ຌາຈາໂຣ ນາມ ໂຫຕິ, ນ ປນ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ໂລ ນາມ ອຊ຺ຌາຈາໂຣຕິ ທີເປຕິ. ‘‘ອຊ຺ຌາຈາໂຣ ນາມາຕິ ຈ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອກຕ຺ຕພ຺ພຣູປຕ຺ຕາ ຈ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິອາທີນິ ທຓ຺ຑກມ຺ມວຕ຺ຖຸປກ຺ຂໍ ຠຊນ຺ຕິ, ຕານິ ຈ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ອວຓ຺ຓກາມຕາຍ ອາໂຣເຈນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ທຸກ຺ກຏໍ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອິຘ ປນ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນຄ຺ຄຫເຓນ ສາມເຓຣສາມເຓຣີສິກ຺ຂມານານໍ ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ອນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸໍ ອນຊ຺ຌາປນ຺ນສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສວຕ຺ຖຸໂກ ສງ຺ຆາທິເສໂສ, ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ອາໂຣຈນໍ, ຠິກ຺ຂຸສມ຺ມຸຕິຍາ ອຠາໂວຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລາໂຣຈນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ປຖວີຂຓນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໘໔-໘໖. ທສເມ ເອກິນ຺ທ຺ຣິຍນ຺ຕິ ‘‘ກາຍິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ມຎ຺ຎມານາ ວທນ຺ຕິ. ມຸຏ຺ຐິປ຺ປມາຓາຕິ ມຸຏ຺ຐິນາ ສງ຺ຄເຫຕພ຺ພປ຺ປມາຓາ. ເອຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ເຍຠຸຍ຺ຍປໍສຸໍ ອປ຺ປປໍສຸຎ຺ຈ ປຖວິໍ ວຕ຺ວາ ອຸປຑ຺ຒປໍສຸກາ ປຖວີ ນ ວຸຕ຺ຕາ, ຕຖາປິ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊສິກ຺ຂາປເທສຸ ສາວເສສປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາປິ ສມ຺ຠວໂຕ ອຸປຑ຺ຒປໍສຸກາຍປິ ປຖວິຍາ ປາຈິຕ຺ຕິຍເມວາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ສພ຺ພຈ຺ຉນ຺ນາທີສຸ ອຸປຑ຺ເຒ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິຘາປິ ທຸກ຺ກຏໍ ຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍວຕ຺ຖຸກຎ຺ຈ ອນາປຕ຺ຕິວຕ຺ຖຸກຎ຺ຈ ທຸວິຘໍ ປຖວິໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎິສ຺ສາ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸກາຍ ຕຕິຍາຍ ປຖວິຍາ ອຠາວໂຕ. ທ຺ເວເຍວ ຫິ ປຖວິໂຍ ວຸຕ຺ຕາ ‘‘ຊາຕາ ຈ ປຖວີ ອຊາຕາ ຈ ປຖວີ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ທ຺ວີສຸ ອຎ຺ຎຕຣາຍ ປຖວິຍາ ຠວິຕພ຺ພໍ, ວິນຍວິນິຈ຺ຉເຍ ຈ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ຄຣຸເກເຍວ ຐາຕພ຺ພຕ຺ຕາ ນ ສກ຺ກາ ເອຕ຺ຖ ອນາປຕ຺ຕິຍາ ຠວິຕຸໍ. ສພ຺ພຈ຺ຉນ຺ນາທີສຸ ປນ ອຸປຑ຺ເຒ ທຸກ຺ກຏໍ ຍຸຕ຺ຕໍ ຕຕ຺ຖ ຕາທິສສ຺ສ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸໂນ ສພ຺ຠາວາ.

‘‘ໂປກ຺ຂຣຓິໍ ຂຓາ’’ຕິ ວທຕິ, ວຏ຺ຏຕີຕິ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ໂອກາເສ’’ຕິ ອນິຍເມຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ອິມໍ ວລ຺ລິໍ ຂຓາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ປຖວີຂຓນໍ ສນ຺ຘາຍ ປວຕ຺ຕໂວຫາຣຕ຺ຕາ ອິມິນາວ ສິກ຺ຂາປເທນ ອາປຕ຺ຕິ, ນ ຠູຕຄາມປາຕພ຺ຍຕາຍ. ກຸເຏຫີຕິ ຆເຏຫິ. ຕນຸກກທ຺ທໂມຕິ ອຸທກມິສ຺ສກກທ຺ທໂມ. ໂສ ຈ ອຸທກຄຕິກຕ຺ຕາ ວຏ຺ຏຕິ. ໂອມກຈາຕຸມາສນ຺ຕິ ອູນຈາຕຸມາສໍ. ໂອວຏ຺ຐນ຺ຕິ ເທເວນ ໂອວຏ຺ຐໍ. ອກຕປພ຺ຠາເຣຕິ ອວຬຎ຺ຊນຏ຺ຐານທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕາທິເສ ຫິ ວມ຺ມິກສ຺ສ ສພ຺ຠາໂວຕິ. ມູສິກຸກ຺ກຸຣໍ ນາມ ມູສິກາຫິ ຂຓິຕ຺ວາ ພຫິ ກຕປໍສຸຣາສິ. ເອເສວ ນໂຍຕິ ໂອມກຈາຕຸມາສໂອວຏ຺ໂຐເຍວ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອກທິວສມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ໂອວຏ຺ຐເອກທິວສາຕິກ຺ກນ຺ໂຕປິ ວິໂກເປຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ເຫຏ຺ຐາຠູມິສມ຺ພນ຺ເຘປິ ຈ ໂຄກຓ຺ຏເກ ຠູມິໂຕ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘໍ ຐິຕຕ຺ຕາ ອຈ຺ຈຸຄ຺ຄຕມຕ຺ຖກໂຕ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ສກຏ຺ຐາເນ ອຕິຏ຺ຐມານໍ ກຕ຺ວາ ປາເທຫິ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອາໂລຬິຕກທ຺ທມມ຺ປິ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຕໂຕຕິ ຕໂຕ ປຸຣາຓເສນາສນໂຕ. ອິຏ຺ຐກໍ ຄຓ຺ຫາມີຕິອາທິ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸທເກນາຕິ ອຸຊຸກໍ ອາກາສໂຕເຍວ ປຕນກອຸທເກນ. ‘‘ສເຈ ປນ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ປຫຣິຕ຺ວາ ປຕິເຕນ ອຸທເກນ ເຕມິຕໍ ໂຫຕິ, ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຸຈ຺ຈາເລຕ຺ວາຕິ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ. ເຕນ ອປເທເສນາຕິ ເຕນ ເລເສນ.

໘໗-໘໘. ອວິສຍຕ຺ຕາ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ສເຈປິ ນິພ຺ພາເປຕຸໍ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ, ປຐມໍ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ ‘‘ທຫຕູ’’ຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາປິ ຕິຏ຺ຐຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ. ໂອວຏ຺ຐໍ ຉນ຺ນນ຺ຕິ ປຐມໍ ໂອວຏ຺ຐໍ ປຈ຺ຉາ ຉນ຺ນໍ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ຊາຕປຖວີ, ປຖວີສຎ຺ຎິຕາ, ຂຓນຂຓາປນານໍ ອຎ຺ຎຕຣນ຺ຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ປຖວີຂຓນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິຏ຺ຐິໂຕ ມຸສາວາທວຄ຺ໂຄ ປຐໂມ.

໒. ຠູຕຄາມວຄ຺ໂຄ

໑. ຠູຕຄາມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໘໙. ເສນາສນວຄ຺ຄສ຺ສ ປຐເມ ນິຄ຺ຄເຫຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕຕິ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ. ອິມິນາ ປນ ວຈເນນ ທາຣກສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ອຸປນີຕຠາໂວ ເຕນ ຈ ທິຏ຺ຐຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕເຍວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕນ ຫິ ຠິກ຺ຂຸນາ ຕໍ ຣຸກ຺ຂໍ ຉິນ຺ທິຕຸໍ ອາຣທ຺ເຘ ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ເອກາ ຕຣຸຓປຸຕ຺ຕາ ເທວຘີຕາ ປຸຕ຺ຕໍ ອງ຺ເກນາທາຍ ຐິຕາ ຕໍ ຍາຈິ ‘‘ມາ ເມ ສາມິ ວິມານໍ ຉິນ຺ທິ, ນ ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ ປຸຕ຺ຕກໍ ອາທາຍ ອນາວາສາ ວິຈຣິຕຸ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ‘‘ອຫໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ອີທິສໍ ຣຸກ຺ຂໍ ນ ລຠິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕສ຺ສາ ວຈນໍ ນາທິຍິ. ສາ ‘‘ອິມມ຺ປິ ຕາວ ທາຣກໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ໂອຣມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ປຸຕ຺ຕໍ ຣຸກ຺ຂສາຂາຍ ຐເປສິ. ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ຜຣສຸໍ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ທາຣກສ຺ສ ພາຫໍ ຉິນ຺ທິ. ເອວຎ຺ຈ ສຍິໂຕ ວິມາເນ ສຍິໂຕ ນາມ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຣຸກ຺ຂຏ຺ຐກທິພ຺ພວິມາເນ ນິປນ຺ນສ຺ສາ’’ຕິ.

ຣຸກ຺ຂຏ຺ຐກທິພ຺ພວິມາເນຕິ ຈ ສາຂຏ຺ຐກວິມານໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ອຸປຣິ ນິພ຺ພຕ຺ຕຎ຺ຫິ ວິມານໍ ຣຸກ຺ຂປຏິພທ຺ຘຕ຺ຕາ ‘‘ຣຸກ຺ຂຏ຺ຐກວິມານ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສາຂຏ຺ຐກວິມານໍ ປນ ສພ຺ພສາຂາສນ຺ນິສ຺ສິຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ຣຸກ຺ຂຏ຺ຐກວິມານໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ຍາວ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ມູລມຕ຺ຕມ຺ປິ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕາວ ນ ນສ຺ສຕິ. ສາຂຏ຺ຐກວິມານໍ ປນ ສາຂາສຸ ຠິຊ຺ຊມານາສຸ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສພ຺ພສາຂາສຸ ຠິນ຺ນາສຸ ສພ຺ພໍ ຠິຊ຺ຊຕິ, ອິທມ຺ປິ ຈ ວິມານໍ ສາຂຏ຺ຐກໍ, ຕສ຺ມາ ຣຸກ຺ເຂ ຉິນ຺ເນ ຕໍ ວິມານໍ ສພ຺ພໂສ ວິນຏ຺ຐໍ, ເຕເນວ ສາ ເທວຕາ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິກາ ລທ຺ເຘ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ວິມາເນ ວສິ. ພາຫຸໍ ຖນມູເລເຍວ ຉິນ຺ທີຕິ ອໍເສນ ສທ຺ຘິໍ ພາຫໍ ຉິນ຺ທິ. ອິມິນາ ຈ ຣຸກ຺ຂເທວຕານໍ ຄຕ຺ຕານິ ຉິຊ຺ຊນ຺ຕິ, ນ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກາທີນໍ ວິຍ ອຈ຺ເຉຊ຺ຊານີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຣຸກ຺ຂຘມ຺ເມຕິ ຣຸກ຺ຂປກຕິຍໍ, ຣຸກ຺ຂສຠາເວຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຣຸກ຺ຂານໍ ວິຍ ເຉທນາທີສຸ ອກຸປ຺ປນຎ຺ຫິ ຣຸກ຺ຂຘມ຺ໂມ ນາມ.

ອຸປ຺ປຕິຕນ຺ຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ. ຠນ຺ຕນ຺ຕິ ຘາວນ຺ຕໍ. ວາຣເຍຕິ ນິຄ຺ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍຖາ ນາມ ເຉໂກ ສາຣຖິ ອຕິເວເຄນ ຘາວນ຺ຕໍ ຣຖໍ ນິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຍຖິຈ຺ຉກໍ ເປເສຕິ, ເອວໍ ໂຍ ປຸຄ຺ຄໂລ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂກຘໍ ວາຣເຍ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ຕມຫໍ ສາຣຖິໍ ພ຺ຣູມິ. ອິຕໂຣ ປນ ຣາຊອຸປຣາຊາທີນໍ ຣຖສາຣຖິຊໂນ ຣສ຺ມິຄ຺ຄາໂຫ ນາມ ໂຫຕິ, ນ ອຸຕ຺ຕມສາຣຖີຕິ.

ທຸຕິຍຄາຖາຍ ປນ ອຍມຕ຺ໂຖ – ໂຍຕິ (ສຸ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑) ໂຍ ຍາທິໂສ ຂຕ຺ຕິຍກຸລາ ວາ ປພ຺ພຊິໂຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸລາ ວາ ປພ຺ພຊິໂຕ ນໂວ ວາ ມຊ຺ຌິໂມ ວາ ເຖໂຣ ວາ. ອຸປ຺ປຕິຕນ຺ຕິ ອຸທ຺ຘມຸທ຺ຘໍ ປຕິຕໍ, ຄຕໍ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ອຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂກຘນ຺ຕິ ‘‘ອນຕ຺ຖໍ ເມ ຈຣຕີຕິ ອາຆາໂຕ ຊາຍຕີ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໓.໓໔໐; ອ. ນິ. ໙.໒໙) ນເຍນ ສຸຕ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕານໍ ນວນ຺ນໍ, ‘‘ອຕ຺ຖໍ ເມ ນ ຈຣຕີ’’ຕິອາທີນຎ຺ຈ ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂໂຕ ສິທ຺ຘານໍ ນວນ຺ນເມວາຕິ ອຏ຺ຐາຣສນ຺ນໍ ຂາຓຸກຓ຺ຏກາທິນາ ອຏ຺ຐາເນນ ສທ຺ຘິໍ ເອກູນວີສຕິຍາ ອາຆາຕວຕ຺ຖູນໍ ອຎ຺ຎຕຣາຆາຕວຕ຺ຖຸສມ຺ຠວໍ ອາຆາຕໍ. ວິສຏນ຺ຕິ ວິຕ຺ຖຕໍ. ສປ຺ປວິສນ຺ຕິ ສປ຺ປສ຺ສ ວິສໍ. ອິວາຕິ ໂອປມ຺ມວຈນໍ. ອິ-ກາຣໂລປໍ ກຕ຺ວາ ວ-ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂອສເຘຫີຕິ ອຄເທຫິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍຖາ ວິສຕິກິຈ຺ຉໂກ ເວຊ຺ໂຊ ສປ຺ເປນ ທຏ຺ໂຐ ສພ຺ພໍ ກາຍໍ ຜຣິຕ຺ວາ ຐິຕໍ ວິສຏໍ ສປ຺ປວິສໍ ມູລຂນ຺ຘຕຈປຕ຺ຕປຸປ຺ຜາທີນໍ ອຎ຺ຎຕເຣຫິ, ນານາເຠສຊ຺ເຊຫິ ປໂຍເຊຕ຺ວາ ກເຕຫິ ວາ ໂອສເຘຫິ ຂິປ຺ປເມວ ວິເນຍ຺ຍ, ເອວເມວ ໂຍ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ອາຆາຕວຕ຺ຖຸນາ ອຸປ຺ປຕິຕໍ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕານໍ ພ຺ຍາເປຕ຺ວາ ຐິຕໍ ໂກຘໍ ວິນຍນຸປາເຍສຸ ຕທງ຺ຄວິນຍາທີສຸ ເຍນ ເກນຈິ ອຸປາເຍນ ວິເນຕິ ນາຘິວາເສຕິ ປຊຫຕິ ວິໂນເທຕິ ພ຺ຍນ຺ຕິໍ ກໂຣຕິ, ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ຊຫາຕິ ໂອຣປາຣໍ. ໂສ ເອວໍ ໂກຘໍ ວິເນນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ຍສ຺ມາ ໂກໂຘ ຕຕິຍມຄ຺ເຄນ ສພ຺ພໂສ ປຫີຍຕິ, ຕສ຺ມາ ໂອຣປາຣສຎ຺ຎິຕານິ ປຎ຺ໂຈຣມ຺ຠາຄິຍສໍໂຍຊນານິ ຊຫາຕີຕິ. ອວິເສເສນ ຫິ ປາຣນ຺ຕິ ຕີຣສ຺ສ ນາມໍ, ຕສ຺ມາ ໂອຣານິ ຈ ຕານິ ສໍສາຣສາຄຣສ຺ສ ປາຣຠູຕານິ ຈາຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ໂອຣປາຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ອຖ ວາ ໂຍ ອຸປ຺ປຕິຕໍ ວິເນຕິ ໂກຘໍ ວິສຏໍ ສປ຺ປວິສໍວ ໂອສເຘຫິ, ໂສ ຕຕິຍມຄ຺ເຄນ ສພ຺ພໂສ ໂກຘໍ ວິເນຕ຺ວາ ອນາຄາມິຜເລ ຐິໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ຊຫາຕິ ໂອຣປາຣໍ. ຕຕ຺ຖ ໂອຣນ຺ຕິ ສກຕ຺ຕຠາໂວ. ປາຣນ຺ຕິ ປຣຕ຺ຕຠາໂວ. ໂອຣໍ ວາ ຉ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິການິ ອາຍຕນານິ, ປາຣໍ ຉ ພາຫິຣາຍຕນານິ. ຕຖາ ໂອຣໍ ມນຸສ຺ສໂລໂກ, ປາຣໍ ເທວໂລໂກ. ໂອຣໍ ກາມຘາຕຸ, ປາຣໍ ຣູປາຣູປຘາຕຸ. ໂອຣໍ ກາມຣູປຠໂວ, ປາຣໍ ອຣູປຠໂວ. ໂອຣໍ ອຕ຺ຕຠາໂວ, ປາຣໍ ອຕ຺ຕຠາວສຸຂຸປກຣຓານິ. ເອວເມຕສ຺ມິໍ ໂອຣປາເຣ ຈຕຸຕ຺ຖມຄ຺ເຄນ ຉນ຺ທຣາຄໍ ປຊຫນ຺ໂຕ ‘‘ຊຫາຕິ ໂອຣປາຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກິຎ຺ຈາປິ ອນາຄາມິໂນ ກາມຣາຄສ຺ສ ປຫີນຕ຺ຕາ ອິຘຕ຺ຕຠາວາທີສຸ ຉນ຺ທຣາໂຄ ເອວ ນຕ຺ຖິ, ອປິຈ ໂຂ ປນສ຺ສ ວຓ຺ຓປ຺ປກາສນຕ຺ຖໍ ສພ຺ພເມຕໍ ໂອຣປາຣເຠທໍ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຉນ຺ທຣາຄປ຺ປຫາເນນ ‘‘ຊຫາຕິ ໂອຣປາຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອິທານິ ຕສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສ ວິຠາວນຕ຺ຖາຍ ອຸປມໍ ອາຫ ‘‘ອຸຣໂຄ ຊິຓ຺ຓມິວຕ຺ຕຈໍ ປຸຣາຓ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຸເຣນ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອຸຣໂຄ, ສປ຺ປສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ໂສ ທຸວິໂຘ ກາມຣູປີ ຈ ອກາມຣູປີ ຈ. ກາມຣູປີປິ ທຸວິໂຘ ຊລໂຊ ຖລໂຊ ຈ. ຊລໂຊ ຊເລ ເອວ ກາມຣູປໍ ລຠຕິ, ນ ຖເລ ສງ຺ຂປາລຊາຕເກ (ຊາ. ໒.໑໗.໑໔໓ ອາທໂຍ) ສງ຺ຂປາລນາຄຣາຊາ ວິຍ. ຖລໂຊ ຖເລ ເອວ, ນ ຊເລ. ໂສ ຊຊ຺ຊຣຠາເວນ ຊິຓ຺ຓໍ, ຈິຣກາລຕາຍ ປຸຣາຓຎ຺ຈາຕິ ສງ຺ຂໍ ຄຕໍ ຕຈໍ ຊຫນ຺ໂຕ ຈຕຸພ຺ພິເຘນ ຊຫຕິ ສຊາຕິຍໍ ຐິໂຕ ຊິຄຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ນິສ຺ສາຍ ຖາເມນາຕິ. ສຊາຕິ ນາມ ສປ຺ປຊາຕິ ທີຆຕ຺ຕຠາໂວ. ອຸຣຄາ ຫິ ປຎ຺ຈສຸ ຐາເນສຸ ສຊາຕິໍ ນາຕິວຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຸປປຕ຺ຕິຍໍ ຈຸຕິຍໍ ວິສ຺ສຏ຺ຐນິທ຺ໂທກ຺ກມເນ ສຊາຕິຍາ ເມຖຸນປຏິເສວເນ ຊິຓ຺ຓຕຈາປນຍເນ ຈາຕິ. ຕສ຺ມາ ຍທາ ຕຈໍ ຊຫຕິ, ຕທາ ສຊາຕິຍໍເຍວ ຐຕ຺ວາ ຊຫຕິ. ສຊາຕິຍໍ ຐິໂຕປິ ຈ ຊິຄຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຊຫຕິ. ຊິຄຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ນາມ ຍທາ ອຸປຑ຺ຒຏ຺ຐາເນ ມຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ອຸປຑ຺ຒຏ຺ຐາເນ ອມຸຕ຺ໂຕ ໂອລມ຺ພຕິ, ຕທາ ນໍ ອຏ຺ຏີຍນ຺ໂຕ ຊຫຕິ, ເອວໍ ຊິຄຸຈ຺ຉນ຺ໂຕປິ ຈ ທຓ຺ຑນ຺ຕຣໍ ວາ ມູລນ຺ຕຣໍ ວາ ປາສາຓນ຺ຕຣໍ ວາ ນິສ຺ສາຍ ຊຫຕິ. ນິສ຺ສາຍ ຊຫນ຺ໂຕປິ ຈ ຖາມໍ ຊເນຕ຺ວາ ອຸສ຺ສາຫໍ ກຣິຕ຺ວາ ວີຣິເຍນ ວງ຺ກໍ ນງ຺ຄຸຏ຺ຐໍ ກຕ຺ວາ ປສ຺ສສນ຺ໂຕວ ຜຓໍ ກຣິຕ຺ວາ ຊຫຕິ. ເອວໍ ຊຫິຕ຺ວາ ເຍນກາມໍ ປກ຺ກມຕິ.

ເອວເມວ ອຍມ຺ປິ ຠິກ຺ຂຸ ໂອຣປາຣໍ ຊຫິຕຸກາໂມ ຈຕຸພ຺ພິເຘນ ຊຫຕິ ສຊາຕິຍໍ ຐິໂຕ ຊິຄຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ນິສ຺ສາຍ ຖາເມນາຕິ. ສຊາຕິ ນາມ ຠິກ຺ຂຸໂນ ‘‘ອຣິຍາຍ ຊາຕິຍາ ຊາໂຕ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໓໕໑) ວຈນໂຕ ສີລໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ສີເລ ປຕິຏ຺ຐາຍ ນໂຣ ສປຎ຺ໂຎ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໓, ໑໙໒). ເອວເມຕິສ຺ສໍ ສຊາຕິຍໍ ຐິໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ຕໍ ສກຕ຺ຕຠາວາທິເຠທໍ ໂອຣປາຣໍ ຊິຓ຺ຓປຸຣາຓຕ຺ຕຈມິວ ຕໍ ທຸກ຺ຂໍ ຊເນນ຺ຕໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອາທີນວທສ຺ສເນນ ຊິຄຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ເຕ ນິສ຺ສາຍ ອຘິມຕ຺ຕສມ຺ມາວາຍາມສງ຺ຂາຕໍ ຖາມໍ ຊເນຕ຺ວາ ‘‘ທິວສໍ ຈງ຺ກເມນ ນິສຊ຺ຊາຍ ອາວຣຓີເຍຫິ ຘມ຺ເມຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິໂສເຘຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໑໖; ໔.໓໗) ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວໍ ຉຘາ ວິຠຊິຕ຺ວາ ຆເຏນ຺ໂຕ ວາຍມນ຺ໂຕ ອຸຣໂຄ ວິຍ ວງ຺ກໍ ນງ຺ຄຸຏ຺ຐໍ ປລ຺ລງ຺ກໍ ອາຠຸຊິຕ຺ວາ ອຸຣໂຄ ວິຍ ປສ຺ສສນ຺ໂຕ ອຍມ຺ປິ ອສິຖິລປຣກ຺ກມຕາຍ ວາຍມນ຺ໂຕ ອຸຣໂຄວ ຜຓໍ ກຣິຕ຺ວາ ອຍມ຺ປິ ຎາຓວິປ຺ຜາຣໍ ຊເນຕ຺ວາ ອຸຣໂຄວ ຕຈໍ ໂອຣປາຣໍ ຊຫຕິ, ຊຫິຕ຺ວາ ຈ ອຸຣໂຄ ວິຍ ໂອຫິຕຕໂຈ ເຍນກາມໍ ປກ຺ກມຕິ, ອຍມ຺ປິ ໂອຫິຕຠາໂຣ ອນຸປາທິເສສນິພ຺ພານຘາຕຸທິສໍ ປກ຺ກມຕີຕິ.

໙໐. ຠວນ຺ຕີຕິ ອິມິນາ ວິຣຸຬ຺ຫມູເລ ນີລຠາວໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຑ຺ຒມານເກ ຕຣຸຓຄຈ຺ເຉ ທສ຺ເສຕິ. ອຫຸວຸນ຺ຕິ ອິມິນາ ປນ ວຑ຺ຒິຕ຺ວາ ຐິເຕ ມຫນ຺ເຕ ຣຸກ຺ຂຄຈ຺ຉາທິເກ ທສ຺ເສຕິ. ຠວນ຺ຕີຕິ ອິມສ຺ສ ວິວຣຓໍ ‘‘ຊາຍນ຺ຕິ ວຑ຺ຒນ຺ຕີ’’ຕິ, ອຫຸວຸນ຺ຕິ ອິມສ຺ສ ‘‘ຊາຕາ ວຑ຺ຒິຕາ’’ຕິ. ຣາສີຕິ ສຸທ຺ຘຏ຺ຐກຘມ຺ມສມູໂຫ. ຠູຕານນ຺ຕິ ຕຖາລທ຺ຘສມຎ຺ຎານໍ ອຏ຺ຐຘມ຺ມານໍ. ‘‘ຠູຕານໍ ຄາໂມ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ອວຍວວິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ສມຸທາຍສ຺ສ ອຠາວໂຕ ຠູຕສຎ຺ຎິຕາ ເຕເຍວ ຕິຓຣຸກ຺ຂລຕາທໂຍ ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ. ‘‘ຠູມິຍໍ ປຕິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຫຣິຕຠາວມາປນ຺ນາ ຣຸກ຺ຂຄຈ຺ຉາທໂຍ ເທວຕາຫິ ປຣິຄ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຠູຕານໍ ນິວາສຏ຺ຐານຕາຍ ຠູຕານໍ ຄາໂມ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ຣຸກ຺ຂາທີນນ຺ຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ໂອສຘິຄຈ຺ຉລຕາທໂຍ ເວທິຕພ຺ພາ.

ນນຸ ຈ ຣຸກ຺ຂາທໂຍ ຈິຕ຺ຕຣຫິຕຕາຍ ນ ຊີວາ, ຈິຕ຺ຕຣຫິຕຕາ ຈ ປຣິປ຺ຜນ຺ທາຠາວໂຕ ຉິນ຺ເນປິ ຣຸຫນໂຕ ວິສທິສຊາຕິກຠາວໂຕ ຈຕຸໂຍນິອປຣິຍາປນ຺ນໂຕ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ, ວຸຑ຺ຒິ ປນ ປວາຬສິລາລວຓານມ຺ປິ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ນ ເຕສໍ ຊີວຠາເວ ກາຣຓໍ, ວິສຍຄ຺ຄຫຓຎ຺ຈ ເນສໍ ປຣິກປ຺ປນາມຕ຺ຕໍ ສຸປນໍ ວິຍ ຈິຎ຺ຈາທີນໍ, ຕຖາ ໂທຫຬາທໂຍ, ຕຕ຺ຖ ກສ຺ມາ ຠູຕຄາມສ຺ສ ເຉທນາທິປຈ຺ຈຍາ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ສມຓສາຣຸປ຺ປໂຕ ຕໍນິວາສສຕ຺ຕານຸຣກ຺ຂຓໂຕ ຈ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຊີວສຎ຺ຎິໂນ ຫິ ໂມຆປຸຣິສາ ມນຸສ຺ສາ ຣຸກ຺ຂສ຺ມິ’’ນ຺ຕິອາທິ.

໙໑. ‘‘ມູເລ ຊາຍນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ ອຕ຺ໂຖ ອຸປຣິ ອຕ຺ຕນາ ວຸຈ຺ຈມານປ຺ປກາເຣນ ສີຫຬຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ…ເປ… ນ ສເມນ຺ຕີ’’ຕິ. ວິຊາຕ-ສທ຺ໂທ ອິຘ ວິ-ສທ຺ທໂລປໍ ກຕ຺ວາ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐຕິ ອາຫ ‘‘ວິຊາຕານີ’’ຕິ. ວິຊາຕ-ສທ຺ໂທ ຈ ‘‘ວິຊາຕາ ອິຕ຺ຖີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ປສູຕວຈໂນຕິ ອາຫ ‘‘ປສູຕານີ’’ຕິ. ປສູຕິ ຈ ນາເມຕ຺ຖ ນິພ຺ພຕ຺ຕປຓ຺ຓມູລຕາຕິ ອາຫ ‘‘ນິພ຺ພຕ຺ຕປຓ຺ຓມູລານີ’’ຕິ. ອິມິນາ ອິມໍ ທີເປຕິ ‘‘ນິພ຺ພຕ຺ຕປຓ຺ຓມູລານິ ພີຊານິ ຠູຕຄາມສງ຺ຂເມວ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເຕສຸ ຈ ວຕ຺ຕມາໂນ ພີຊຊາຕ-ສທ຺ໂທ ຣຸຬ຺ຫີວເສນ ຣຸກ຺ຂາທີສຸປິ ວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ. ປຸຣິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ປນ ພີເຊຫິ ຊາຕານໍ ຣຸກ຺ຂລຕາທີນໍເຍວ ຠູຕຄາມຕາ ວຸຕ຺ຕາ.

ຕານິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕຕິ ຕານິ ພີຊານິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ. ມູລພີຊນ຺ຕິອາທີສຸ ມູລເມວ ພີຊໍ ມູລພີຊໍ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຜຬຸພີຊນ຺ຕິ ປພ຺ພພີຊໍ. ປຈ຺ຈຍນ຺ຕຣສມວາເຍ ສທິສຜລຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວິເສສກາຣຓຠາວໂຕ ວິຣຸຫນສມຕ຺ເຖ ສາຣຜເລ ນິຣຸຬ຺ໂຫ ພີຊ-ສທ຺ໂທ. ຕທຕ຺ຖສໍສິທ຺ຘິຍາ ມູລາທີສຸປິ ເກສຸຈິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ມູລາທິໂຕ ນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ເອເກນ ພີຊສທ຺ເທນ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ພີຊພີຊ’’ນ຺ຕິ ‘‘ຣູປຣູປໍ, ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ຈ ຍຖາ. ພີຊໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ ພີຊໍ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ກາຣິໂຍປຈາເຣນ ກາຣຓໍ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ທີເປຕິ.

໙໒. ພີເຊ ພີຊສຎ຺ຎີຕິ ເອຕ຺ຖ ກາຣຓູປຈາເຣນ ກາຣິຍໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຍຖາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຠູຕຄາມປຣິໂມຈນໍ ກຕ຺ວາຕິ ຠູຕຄາມໂຕ ໂມເຈຕ຺ວາ, ວິໂຍເຊຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍໍ ພີຊໍ ຠູຕຄາໂມ ນາມ ໂຫຕີຕິ ພີຊານິ ຈ ຕານິ ຊາຕານິ ຈາຕິ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ພີຊນ຺ຕິ ຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕປຓ຺ຓມູລໍ ພີຊໍ. ຕສ຺ມິໍ ພີເຊຕິ ຕສ຺ມິໍ ຠູຕຄາມສຎ຺ຎິເຕ ພີເຊ. ເອຕ຺ຖ ຈ ພີຊຊາຕ-ສທ຺ທສ຺ສ ວິຍ ຣຸຬ຺ຫີວເສນ ຣຸກ຺ຂາທີສຸ ພີຊ-ສທ຺ທສ຺ສປິ ປວຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຍຖາຣຸຕນ຺ຕິ ຍຖາປາຬິ.

ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈີຕິ ມູເລ ອຄ຺ເຄ ມຊ຺ເຌ ວາ. ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ອຸກ຺ຂິປິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ສເຈປິ ສຣີເຣ ລຄ຺ຄຠາວໍ ຊານນ຺ໂຕວ ອຸທກໂຕ ອຸຏ຺ຐຫຕິ, ‘‘ຕໍ ອຸທ຺ຘຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ອຠາວໂຕ ວຏ຺ຏຕິ. ອຸປ຺ປາຏິຕານີຕິ ອຸທ຺ຘຏານິ. ພີຊຄາເມ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ຠູຕຄາມໂຕ ປຣິໂມຈິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນນ຺ຕກ-ຄ຺ຄຫເຓນ ສາສປມຕ຺ຕິກາ ຄຫິຕາ. ນາມຎ຺ເຫຕໍ ຕສ຺ສາ ເສວາລຊາຕິຍາ. ມູລປຓ຺ຓານໍ ອສມ຺ປຸຓ຺ຓຕ຺ຕາ ‘‘ອສມ຺ປຸຓ຺ຓຠູຕຄາໂມ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຠູຕຄາມມູລຕ຺ຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ຠູຕຄາໂມ ມູລໍ ກາຣຓໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ຠູຕຄາມມູໂລ, ຠູຕຄາມສ຺ສ ວາ ມູລໍ ກາຣຓນ຺ຕິ ຠູຕຄາມມູລໍ. ພີຊຄາໂມ ຫິ ນາມ ຠູຕຄາມໂຕ ສມ຺ຠວຕິ, ຠູຕຄາມສ຺ສ ຈ ກາຣຓໍ ໂຫຕິ, ອຍໍ ປນ ຕາທິໂສ ນ ໂຫຕີຕິ ‘‘ອຠູຕຄາມມູລຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຣຏ຺ຐກຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂສ ພີຊຄາເມນ ສງ຺ຄຫິໂຕ’’ຕິ. ອິທຎ຺ຈ ‘‘ອຠູຕຄາມມູລຕ຺ຕາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕອຕ຺ຖສມ຺ຠວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ຫິ ຕາລນາຬິເກຣາທີນໍ ຂາຓຸ ອຸທ຺ຘໍ ອວຑ຺ຒນໂຕ ຠູຕຄາມສ຺ສ ກາຣຓໍ ນ ໂຫຕິ, ຕຖາປິ ຠູຕຄາມສງ຺ຂ຺ຍຸປຄຕນິພ຺ພຕ຺ຕປຓ຺ຓມູລພີຊໂຕ ສມ຺ຠູຕຕ຺ຕາ ຠູຕຄາມໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ນາມ ໂຫຕີຕິ ພີຊຄາເມນ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉຕິ.

‘‘ອງ຺ກຸເຣ ຫຣິເຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕເມວ ວິຠາເວຕິ ‘‘ນີລປຓ຺ຓວຓ຺ເຓ ຊາເຕ’’ຕິ, ນີລປຓ຺ຓສ຺ສ ວຓ຺ຓສທິເສ ວຓ຺ເຓ ຊາເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ນີລວຓ຺ເຓ ຊາເຕ’’ຕິ ວາ ປາໂຐ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ອມູລກຠູຕຄາເມ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ນາຬິເກຣສ຺ສ ອາເວຓິກໍ ກຕ຺ວາ ວທຕິ. ‘‘ປານີຍຆຏາທີນໍ ພຫິ ເສວາໂລ ອຸທເກ ອຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ພີຊຄາມານຸໂລມຕ຺ຕາ ຈ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖູ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ກຓ຺ຓກມ຺ປິ ອພ຺ໂພຫາຣິກເມວາຕິ ນີລວຓ຺ຓມ຺ປິ ອພ຺ໂພຫາຣິກເມວ. ເສເລຍ຺ຍກໍ ນາມ ສິລາຍ ສມ຺ຠູຕາ ເອກາ ສຸຄນ຺ຘຊາຕິ. ‘‘ຣຸກ຺ຂຕ຺ຕຈໍ ວິໂກເປຕີຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຣຸກ຺ເຂ ຊາຕໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຉຕ຺ຕກໍ ຣຸກ຺ຂຕ຺ຕຈໍ ອວິໂກເປຕ຺ວາ ມຕ຺ຖກໂຕ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຣຸກ຺ຂໂຕ ມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຍທິປິ ກິຎ຺ຈິມຕ຺ຕໍ ຣຸກ຺ເຂ ອລ຺ລີນາ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຣຸກ຺ຂໂຕ ຄຍ຺ຫມາໂນ ປນ ຣຸກ຺ຂຈ຺ຉວິໍ ນ ວິໂກເປຕິ, ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອລ຺ລຣຸກ຺ຂໂຕ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ຣຸກ຺ຂຕ຺ຕຈໍ ອວິໂກເປຕ຺ວາ ມຕ຺ຖກໂຕ ຕຈ຺ເຉຕ຺ວາ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຫຕ຺ຖກຸກ຺ກຸຈ຺ເຈນາຕິ ຫຕ຺ຖານໍ ອສໍຍຕຠາເວນ, ຫຕ຺ຖຈາປລ຺ເລນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປານີຍໍ ນ ວາເສຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິທໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ນາມິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກວລໍ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ອຕ຺ຖາຍ ນາມິເຕ ປນ ປຈ຺ຉາ ຕໂຕ ລຠິຕ຺ວາ ນ ວາເສຕພ຺ພນ຺ຕິ ນຕ຺ຖິ. ‘‘ເຍສໍ ຣຸກ຺ຂານໍ ສາຂາ ຣຸຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເຍສໍ ສາຂາ ນ ຣຸຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ກປ຺ປິຍກຣຓກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

໙໓. ປຎ຺ຈຫິ ສມຓກປ຺ເປຫີຕິ ປຎ຺ຈຫິ ສມຓໂວຫາເຣຫິ. ກິຎ຺ຈາປິ ຫິ ພີຊານໍ ອຄ຺ຄິນາ ຜຸຏ຺ຐມຕ຺ເຕນ ນຂາທີຫິ ວິລິຂນມຕ຺ເຕນ ຈ ອວິຣຸຬ຺ຫີຘມ຺ມຕາ ນ ໂຫຕິ, ຕຖາປິ ເອວໍ ກເຕເຍວ ສມຓານໍ ກປ຺ປຕີຕິ ອຄ຺ຄິປຣິຊິຕາທໂຍ ສມຓໂວຫາຣາ ນາມ ຊາຕາ, ຕສ຺ມາ ເຕຫິ ສມຓໂວຫາເຣຫິ ກຣຓຠູເຕຫິ ຜລໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ອນຸຊານາມີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອພີຊນິພ຺ພຏ຺ຏພີຊານິປິ ສມຓານໍ ກປ຺ປນ຺ຕີຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕປຓ຺ຓຕ຺ຕິຠາວໂຕ ສມຓໂວຫາຣາອິຈ຺ເຈວ ສງ຺ຂໍ ຄຕານິ. ອຖ ວາ ອຄ຺ຄິປຣິຊິຕາທີນໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ກປ຺ປິຍຠາວໂຕເຍວ ປຎ຺ຈຫິ ສມຓກປ຺ປິຍຠາວສງ຺ຂາເຕຫິ ກາຣເຓຫິ ຜລໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ອນຸຊານາມີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຄ຺ຄິປຣິຊິຕນ຺ຕິອາທີສຸ ‘‘ປຣິຈິຕ’’ນ຺ຕິປິ ປຐນ຺ຕິ. ອພີຊໍ ນາມ ຕຣຸຓມ຺ພຜລາທິ. ນິພ຺ພຏ຺ຏພີຊໍ ນາມ ອມ຺ພປນສາທິ, ຍໍ ພີຊໍ ນິພ຺ພຏ຺ເຏຕ຺ວາ ວິສຸໍ ກຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ. ‘‘ກປ຺ປິຍ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາວ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ໂຍ ກປ຺ປິຍໍ ກໂຣຕິ, ເຕນ ກຕ຺ຕພ຺ພາກາຣສ຺ເສວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂຸນາ ອວຸຕ຺ເຕປິ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ປຸນ ‘‘ກປ຺ປິຍໍ ກາເຣຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ກາຣາປນສ຺ສ ປຐມເມວ ກຖິຕຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂຸນາ ‘‘ກປ຺ປິຍໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕເຍວ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ‘‘ກປ຺ປິຍ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອຄ຺ຄິປຣິຊິຕາທິ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ‘‘ກປ຺ປິຍນ຺ຕິ ວຈນໍ ປນ ຍາຍ ກາຍຈິ ຠາສາຍ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ກປ຺ປິຍນ຺ຕິ ວຕ຺ວາວ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ປຐມໍ ‘‘ກປ຺ປິຍ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ອຄ຺ຄິອາທິນາ ຜຸສນາທິ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ປຐມໍ ອຄ຺ຄິໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ນຂາທິນາ ວາ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຕໍ ອນຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາວ ‘ກປ຺ປິຍ’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ເອກສ຺ມິໍ ພີເຊ ວາຕິອາທີສຸ ‘‘ເອກໍເຍວ ກາເຣມີຕິ ອຘິປ຺ປາເຍ ສຕິປິ ເອກາພທ຺ຘຕ຺ຕາ ສພ຺ພໍ ກຕເມວ ໂຫຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ທາຣຸໍ ວິຊ຺ຌຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຊານິຕ຺ວາປິ ວິຊ຺ຌຕິ ວາ ວິຊ຺ຌາເປຕິ ວາ, ວຏ຺ຏຕິເຍວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຠຕ຺ຕສິຕ຺ເຖ ວິຊ຺ຌຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ‘‘ຕໍ ວິຊ຺ຌຕິ, ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຣຊ຺ຊຸອາທີນໍ ຠາຊນຄຕິກຕ຺ຕາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ມຣິຈປກ຺ກາທີຫິ ມິສ຺ເສຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ຠຕ຺ຕສິຕ຺ຖສມ຺ພນ຺ຘວເສນ ເອກາພທ຺ຘຕາ ເວທິຕພ຺ພາ, ນ ຜລານໍເຍວ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສມ຺ພນ຺ຘວເສນ. ຠິນ຺ທາເປຕ຺ວາ ກປ຺ປິຍໍ ກາຣາເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ພີຊໂຕ ມຸຕ຺ຕສ຺ສ ກຏາຫສ຺ສ ຠາຊນຄຕິກຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ.

ນິກ຺ຂາເມຕຸນ຺ຕິ ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ນິກ຺ຂາເມຕຸໍ. ‘‘ສເຈ ເອຕສ຺ສ ອນຸໂລມ’’ນ຺ຕິ ເສນາສນຣກ຺ຂຓຕ຺ຖາຍ ອນຸຎ຺ຎາຕມ຺ປິ ປຏຄ຺ຄິທານາທິໍ ອຕ຺ຕນາປິ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອຕ຺ຕເກເນວ ອິທມ຺ປິ ເອຕສ຺ສ ອນຸໂລມນ຺ຕິ ເອວມຘິປ຺ປາໂຍ ສິຍາ. ປຏຄ຺ຄິທານໍ ປຣິຕ຺ຕກຣຓຎ຺ຈ ອຕ຺ຕໂນ ປຣສ຺ສ ວາ ເສນາສນຣກ຺ຂຓຕ຺ຖາຍ ວຏ຺ຏຕິເຍວ. ຕສ຺ມາ ສເຈ ຕສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ເອຕໍ ອນຸໂລມໍ ສິຍາ, ອຕ຺ຕໂນ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ອຎ຺ຎສ຺ສ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຍໍ ວິເສໂສ ກຸໂຕ ລພ຺ຠຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ນ ວຏ຺ຏຕິ…ເປ… ນ ສກ຺ກາ ລທ຺ຘຸ’’ນ຺ຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ຠູຕຄາໂມ, ຠູຕຄາມສຎ຺ຎິຕາ, ວິໂກປນໍ ວາ ວິໂກປາປນໍ ວາຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ຠູຕຄາມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ອຎ຺ຎວາທກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໙໔-໙໘. ທຸຕິເຍ ອຎ຺ຎໍ ວຈນນ຺ຕິ ຍໍ ໂຈທເກນ ຈຸທິຕກສ຺ສ ໂທສວິຠາວນວຈນໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຕໂຕ ອຎ຺ເຎເນວ ວຈເນນ ປຏິຈຣຕິ. ອຖ ວາ ອຎ຺ເຎນຎ຺ຎໍ ປຏິຈຣຕີຕິ ອຎ຺ເຎນ ກາຣເຓນ ອຎ຺ຎໍ ກາຣຓໍ ປຏິຈຣຕີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ, ຍໍ ໂຈທເກນ ຈຸທິຕກສ຺ສ ໂທສວິຠາວນກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໂຕ ອຎ຺ເຎນ ໂຈທນາຍ ອມູລກຠາວທີປເກນ ກາຣເຓນ ປຏິຈຣຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປຏິຈຣຕີຕິ ຈ ປຏິຈ຺ຉາທນວເສນ ຈຣຕິ, ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຏິຈ຺ຉາທນຕ຺ໂຖ ເອວ ວາ ຈຣຕິ-ສທ຺ໂທ ອເນກຕ຺ຖຕ຺ຕາ ຘາຕູນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ປຏິຈ຺ຉາເທຕີ’’ຕິ. ໂກ ອາປນ຺ໂນຕິອາທິນາ ປາຬິຍໍ ໂຈທນໍ ອວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ວິກ຺ເຂປາປຊ຺ຊນວເສນ ອຎ຺ເຎນ ອຎ຺ຎໍ ປຏິຈຣຓໍ ທສ຺ສິຕໍ. ອປຣມ຺ປິ ປນ ໂຈທນໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ພຫິທ຺ຘາ ກຖາອປນາມວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ປາຬິມຸຕ຺ຕກໍ ອຎ຺ເຎນຎ຺ຎໍ ປຏິຈຣຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ໂນສີ’’ຕິ ປຸຏ຺ໂຐ ‘‘ປາຏລິປຸຕ຺ຕໍ ຄໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ‘‘ນ ຕວ ປາຏລິປຸຕ຺ຕຄມນໍ ປຸຈ຺ຉາມ, ອາປຕ຺ຕິໍ ປຸຈ຺ຉາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ຕໂຕ ຣາຊຄຫໍ ຄໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ຣາຊຄຫໍ ວາ ຍາຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄຫໍ ວາ, ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ໂນສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ຕຕ຺ຖ ເມ ສູກຣມໍສໍ ລທ຺ຘ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ວຕ຺ວາວ ກຖໍ ພຫິທ຺ຘາ ວິກ຺ຂິປນ຺ໂຕປິ ຫິ ‘‘ອຎ຺ເຎນຎ຺ຎໍ ປຏິຈຣຕິ’’ຈ຺ເຈວ ສງ຺ຂໍ ຄຈ຺ຉຕິ.

ຍເທຕໍ ອຎ຺ເຎນ ອຎ຺ຎໍ ປຏິຈຣຓວເສນ ປວຕ຺ຕວຈນໍ, ຕເທວ ປຸຈ຺ຉິຕມຕ຺ຖໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ວທຕີຕິ ອຎ຺ຎວາທກນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຎ຺ເຎນຎ຺ຎໍ ປຏິຈຣຓສ຺ເສຕໍ ນາມ’’ນ຺ຕິ. ຕຸຓ຺ຫີຠູຕສ຺ເສຕໍ ນາມນ຺ຕິ ຕຸຓ຺ຫີຠາວສ຺ເສຕໍ ນາມໍ, ອຍເມວ ວາ ປາໂຐ. ອຎ຺ຎວາທກໍ ອາໂຣເປຕູຕິ ອຎ຺ຎວາທກກມ຺ມໍ ອາໂຣເປຕຸ, ອຎ຺ຎວາທກຕ຺ຕໍ ວາ ອິທານິ ກຣິຍມາເນນ ກມ຺ເມນ ອາໂຣເປຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິເຫສກໍ ອາໂຣເປຕູຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ວິເຫສກກມ຺ມໍ ວິເຫສກຠາວໍ ວາ ອາໂຣເປຕູຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ອນາໂຣປິເຕ ອຎ຺ຎວາທເກ ວຸຕ຺ຕທຸກ຺ກຏໍ ປາຬິຍໍ ອາຄຕອຎ຺ເຎນຎ຺ຎໍປຏິຈຣຓວເສນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອາຄເຕນ ປນ ປາຬິມຸຕ຺ຕກອຎ຺ເຎນຎ຺ຎໍປຏິຈຣຓວເສນ ອນາໂຣປິເຕ ອຎ຺ຎວາທເກ ມຸສາວາເທນ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ອາໂຣປິເຕ ອິມິນາວ ປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອາໂຣປິເຕ ອຎ຺ຎວາທເກ ມຸສາວາເທນ ອິມິນາ ຈ ປາຈິຕ຺ຕິຍທ຺ວຍໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຍາ ສາ ອາທິກມ຺ມິກສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ສາປິ ປາຬິຍໍ ອາຄຕອຎ຺ເຎນຎ຺ຎໍປຏິຈຣຓວເສນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ, ອິມິນາ ສິກ຺ຂາປເທນ ອນາປຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວາ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ຘມ຺ມກມ຺ເມນ ອາໂຣປິຕຕາ, ອາປຕ຺ຕິຍາ ວາ ວຕ຺ຖຸນາ ວາ ອນຸຍຸຎ຺ຊິຍມານຕາ, ຉາເທຕຸກາມຕາຍ ອຎ຺ເຎນຎ຺ຎໍ ປຏິຈຣຓໍ ວາ ຕຸຓ຺ຫີຠາໂວ ວາຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ອຎ຺ຎວາທກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ອຸຊ຺ຌາປນກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໑໐໓. ຕຕິເຍ ຘາຕຸປາເຐ ເຌ-ສທ຺ໂທ ຈິນ຺ຕາຍໍ ປຐິໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ລາມກໂຕ ວາ ຈິນ຺ຕາເປນ຺ຕີ’’ຕິອາທິ. ອຍເມວ ຈ ອເນກຕ຺ຖຕ຺ຕາ ຘາຕູນໍ ໂອໂລກນຕ຺ໂຖປິ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ອກ຺ຂຣາຍ ວາເຈຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຈິ. ໔໖) ວິຍ ‘‘ຉນ຺ທາຍາ’’ຕິ ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາສວເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຉນ຺ເທນາ’’ຕິ.

໑໐໕. ເຍນ ວຈເນນາຕິ ເຍນ ‘‘ຉນ຺ທາຍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ອິທໍ ນາມ ກໂຣຕີ’’ຕິອາທິວຈເນນ. ເຍນ ຈ ຂິຍ຺ຍນ຺ຕີຕິ ເຍນ ‘‘ຉນ຺ທາຍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ’’ຕິອາທິວຈເນນ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂູນໍ ສວນູປຈາເຣ ຐຕ຺ວາ ອວຓ຺ຓໍ ປກາເສນ຺ຕິ.

໑໐໖. ອຎ຺ຎໍ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນໍ ອຸຊ຺ຌາເປຕີຕິ ອຎ຺ເຎນ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ອຸຊ຺ຌາເປຕິ. ຕສ຺ສ ວາ ຕໍ ສນ຺ຕິເກ ຂິຍ຺ຍຕີຕິ ຕສ຺ສ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຕໍ ສງ຺ເຆນ ສມ຺ມຕໍ ອຸປສມ຺ປນ຺ນໍ ຂິຍ຺ຍຕິ, ອວຓ຺ຓໍ ວທນ຺ໂຕ ວາ ປກາເສຕິ. ອນຸປສມ຺ປນ຺ນໍ ສງ຺ເຆນ ສມ຺ມຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສມ຺ມຕປຸພ຺ໂພ ສມ຺ມໂຕຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ກິຎ຺ຈາປີ’’ຕິອາທິ. ຍສ຺ມາ ອຸຊ຺ຌາປນໍ ຂິຍ຺ຍນຎ຺ຈ ມຸສາວາທວເສເນວ ປວຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ອາທິກມ຺ມິກສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ປາຈິຕ຺ຕິຍຏ຺ຐາເນ ທຸກ຺ກຏຏ຺ຐາເນ ຈ ອິມິນາວ ອນາປຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ອຸຊ຺ຌາເປນ຺ຕສ຺ສ ຂິຍ຺ຍນ຺ຕສ຺ສ ຈ ເອກກ຺ຂເຓ ທ຺ເວ ທ຺ເວ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາປນ຺ນໍ. ອຖ ວາ ອີທິສໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ມຸສາວາທໂຕ ປຐມໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ຘມ຺ມກມ຺ເມນ ສມ຺ມຕຕາ, ອຸປສມ຺ປນ຺ນຕາ, ອຄຕິຄມນາຠາໂວ, ຕສ຺ສ ອວຓ຺ຓກາມຕາ, ຍສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ວທຕິ, ຕສ຺ສ ອຸປສມ຺ປນ຺ນຕາ, ອຸຊ຺ຌາປນໍ ວາ ຂິຍ຺ຍນໍ ວາຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ຉ ອງ຺ຄານິ.

ອຸຊ຺ຌາປນກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ປຐມເສນາສນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໑໐໘-໑໑໐. ຈຕຸຕ຺ເຖ ຫິມວສ຺ເສນາຕິ ຫິມເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປຎ຺ຎາເຕຕິ ອປ຺ປຕີເຕ, ອປ຺ປສິທ຺ເຘຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ມຓ຺ຑເປ ວາ ຣຸກ຺ຂມູເລ ວາຕິ ວຈນໂຕ ວິວຏງ຺ຄເຓປິ ນິກ຺ຂິປິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຄຈຣປ຺ປສຸຕາຕິ ໂຄຈຣຏ຺ຐານໍ ປຏິປນ຺ນາ. ‘‘ອຏ຺ຐ ມາເສ’’ຕິ ອິມິນາ ວສ຺ສານໍ ຈາຕຸມາສໍ ເຈປິ ເທໂວ ນ ວສ຺ສຕິ, ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ອຏ຺ຐ ມາເສຕິ ວຈນໂຕ…ເປ… ນິກ຺ຂິປິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິເຍວາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາເສຕິ ວສ຺ສານສ຺ສ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາເສ. ອວສ຺ສິກສງ຺ເກເຕຕິ ອິມິນາ ອນຸຎ຺ຎາເຕປິ ອຏ຺ຐ ມາເສ ຍຕ຺ຖ ເຫມນ຺ເຕ ເທໂວ ວສ຺ສຕິ, ຕຕ຺ຖ ອປເຣປິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາສາ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອວສ຺ສິກສງ຺ເກເຕຕິ ວຈນໂຕ’’ຕິອາທິ. ອິມິນາ ອິມໍ ທີເປຕິ ‘‘ຍສ຺ມິໍ ເທເສ ເຫມນ຺ເຕ ເທໂວ ວສ຺ສຕິ, ຕຕ຺ຖ ອຏ຺ຐ ມາເສ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາສາ ອນຸຎ຺ຎາຕາ. ຍຕ຺ຖ ປນ ວສ຺ສາເນເຍວ ວສ຺ສຕິ, ຕຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາເສ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐ ມາສາ ອນຸຎ຺ຎາຕາ’’ຕິ.

ອິມິນາວ ນເຍນ ມຊ຺ຌິມປເທເສ ຍຕ຺ຖ ເຫມນ຺ເຕ ຫິມວສ຺ສໍ ວສ຺ສຕິ, ຕຕ຺ຖາປິ ອຏ຺ເຐວ ມາສາ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕສ຺ມາ ວສ຺ສານກາເລ ປກຕິອຊ຺ໂຌກາເສ ໂອວສ຺ສກມຓ຺ຑເປ ຣຸກ຺ຂມູເລ ຈ ສນ຺ຖຣິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ເຫມນ຺ຕກາເລ ປກຕິອຊ຺ໂຌກາເສ ໂອວສ຺ສກມຓ຺ຑປາທີສຸປິ ວຏ຺ຏຕິ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ຍຕ຺ຖ ຫິມວສ຺ເສນ ເສນາສນໍ ນ ເຕມຕິ, ຄິມ຺ຫກາເລປິ ປກຕິອຊ຺ໂຌກາສາທີສຸ ວຏ຺ຏຕິເຍວ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ອກາລເມຆາທສ຺ສເນ, ກາກາທີນໍ ນິພທ຺ຘວາສຣຸກ຺ຂມູເລ ປນ ກທາຈິປິ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອິມຎ຺ຈ ປນ ອຕ຺ຖວິເສສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຠຄວຕາ ປຐມເມວ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕນ຺ຕິ ວິສຸໍ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕາ. ເຕເນວ ຫິ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ປຐມເສນາສນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິຕິ ຍຕ຺ຖ ຈ ຍທາ ຈ ສນ຺ຖຣິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຕໍ ສພ຺ພມິຘ ອຊ຺ໂຌກາສສງ຺ຂເມວ ຄຕ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ອວິເສເສນ ອຊ຺ໂຌກາເສ ສນ຺ຖຣຓສນ຺ຖຣາປນານິ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ອີທິເສ ກາເລ ອີທິເສ ຈ ປເທເສ ຐເປຖາ’’ຕິ ອນຸຊານນມຕ຺ເຕເນວ ອລນ຺ຕິ ນ ສິກ຺ຂາປເທ ວິສຸໍ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ອຸທ຺ຘຏາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ປຣິວາເຣ (ປຣິ. ໖໕-໖໗) ປນ ອິມສ຺ເສວ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ອນຸຣູປວເສນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ເອກາ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ນວວາຍິໂມ ສີຆໍ ນ ນສ຺ສຕີຕິ ອາຫ ‘‘ນວວາຍິໂມ ວາ’’ຕິ. ໂອນທ຺ຘໂກຕິ ຈມ຺ເມນ ໂອນທ຺ໂຘ. ອຸກ຺ກຏ຺ຐອພ຺ໂຠກາສິໂກຕິ ອິທໍ ຕສ຺ສ ປຣິວິຕກ຺ກທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ, ອຸກ຺ກຏ຺ຐອພ຺ໂຠກາສິກສ຺ສ ປນ ຈີວຣກຸຏິ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ນຕ຺ຖິ. ກາຍານຸຄຕິກຕ຺ຕາຕິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຕຕ຺ເຖວ ສນ຺ນິຫິຕຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມິນາ ຈ ຕສ຺ມິໍເຍວ ກາເລ ອນາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ຈີວຣກຸຏິໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປນ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິສນ຺ຕສ຺ສປິ ອາປຕ຺ຕິເຍວ. ‘‘ຍສ຺ມາ ປນ ທາຍເກຫິ ທານກາເລເຍວ ສຫສ຺ສຄ຺ຆນກມ຺ປິ ກມ຺ພລໍ ‘ປາທປຸຎ຺ຉນິໍ ກຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊຖາ’ຕິ ທິນ຺ນໍ ຕເຖວ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຕສ຺ມາ ‘ອິມໍ ມຎ຺ຈປີຐາທິເສນາສນໍ ອພ຺ໂຠກາເສປິ ຍຖາສຸຂໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊຖາ’ຕິ ທາຍເກຫິ ທິນ຺ນໍ ເຈ, ສພ຺ພສ຺ມິມ຺ປິ ກາເລ ອພ຺ໂຠກາເສ ນິກ຺ຂິປິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເປເສຕ຺ວາ ຄນ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ອິມໍ ຐານໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ວສຕິ, ຕສ຺ສ ເທຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເປເສຕພ຺ພໍ.

ວລາຫການໍ ອນຸຏ຺ຐິຕຠາວໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາຕິ ອິມິນາ ຈ ຄິມ຺ຫາເນປິ ເມເຆ ອຸຏ຺ຐິເຕ ມຎ຺ຈປີຐາທິໍ ຍໍກິຎ຺ຈິ ເສນາສນໍ ອຊ຺ໂຌກາເສ ນິກ຺ຂິປິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທີປິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ປາທຏ຺ຐານາຠິມຸຂາຕິ ນິສີທນ຺ຕານໍ ປາທປຕນຏ຺ຐານາຠິມຸຂ’’ນ຺ຕິ ເກຈິ. ‘‘ສມ຺ມຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ປາທຏ຺ຐານາຠິມຸຂ’’ນ຺ຕິ ອປເຣ. ‘‘ພຫິ ວາລຸກາຍ ອຄມນນິມິຕ຺ຕໍ ປາທຏ຺ຐານາຠິມຸຂາ ວາລິກາ ຫຣິຕພ຺ພາຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເອເກ. ກຈວຣໍ ຫຕ຺ເຖຫິ ຄເຫຕ຺ວາ ພຫິ ຉຏ຺ເຏຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິມິນາ ກຈວຣໍ ຉຑ຺ເຑສ຺ສາມີຕິ ວາລິກາ ນ ຉຑ຺ເຑຕພ຺ພາຕິ ທີເປຕິ.

໑໑໑. ອນ຺ໂຕ ສໍເວເຐຕ຺ວາ ພທ຺ຘນ຺ຕິ ເອຣກປຕ຺ຕາທີຫິ ເວຓິໍ ກຕ຺ວາ ຕາຍ ເວຓິຍາ ອຸໂຠສຸ ປສ຺ເສສຸ ວິຕ຺ຖຕຏ຺ຐາເນສຸ ພຫຸໍ ເວເຐຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ມຊ຺ຌຏ຺ຐານໍ, ຕາວ ອນ຺ໂຕ ອາກຑ຺ຒນວເສນ ເວເຐຕ຺ວາ ມຊ຺ເຌ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕິຣິຍໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ກຕໍ. ກປ຺ປໍ ລຠິຕ຺ວາຕິ ຄຈ຺ຉາຕິ ວຸຕ຺ຕວຈເນນ ກປ຺ປໍ ລຠິຕ຺ວາ. ເຖຣສ຺ສ ຫິ ອາຓຕ຺ຕິຍາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ປຸຣິມນເຍເນວາຕິ ‘‘ນິສີທິຕ຺ວາ ສຍໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິນາ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ. ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ຕໍ ມຄ຺ຄໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉຕິ. ເລຑ຺ຑຸປາຕຸປຈາຣໂຕ ພຫິ ຐິຕຕ຺ຕາ ‘‘ປາທຸທ຺ຘາເຣນ ກາເຣຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ປຐມປາທຸທ຺ຘາເຣ ທຸກ຺ກຏໍ, ທຸຕິຍປາທຸທ຺ຘາເຣ ປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປາກຕິກໍ ອກຕ຺ວາຕິ ອປ຺ປຏິສາເມຕ຺ວາ. ອນ຺ຕຣສນ຺ນິປາເຕຕິ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ສນ຺ນິປາເຕ.

ອາວາສິການໍເຍວ ປລິໂພໂຘຕິ ເອຕ຺ຖ ອາຄນ຺ຕຸເກຫິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ກິຎ຺ຈິ ອວຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ນິສິນ຺ເນປິ ອາວາສິການໍເຍວ ປລິໂພໂຘຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ມຫາປຈ຺ຈຣິວາເທ ປນ ‘‘ອຎ຺ເຎສຸ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ນິສິນ຺ເນສູ’’ຕິ ອິທໍ ອມ຺ຫາກນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ວາ ອວຕ຺ວາ ວາ ນິສິນ຺ເນສູຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ມຫາອຏ຺ຐກຖາວາເທ ‘‘ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ປາຈິຕ຺ຕິຍເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ປນ ສນ຺ຖຣຓສນ຺ຖຣາປເນ ສຕິ ປາຈິຕ຺ຕິເຍນ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອນາຓຕ຺ຕິຍາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ ທຸກ຺ກຏໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອິທໍ ອຸສ຺ສາຣກສ຺ສ, ອິທໍ ຘມ຺ມກຖິກສ຺ສາ’’ຕິ ວິສຸໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອນາຓຕ຺ຕິຍາ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕປິ ປາຈິຕ຺ຕິເຍເນວ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ຕສ຺ມິໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ນິສິນ຺ເນ ຕສ຺ສ ປລິໂພໂຘ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກຈິ ປນ ວທນ຺ຕິ ‘‘ອນາຓຕ຺ຕິຍາ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕປິ ຘມ຺ມກຖິກສ຺ສ ອນຸຏ຺ຐາປນີຍຕ຺ຕາ ປາຈິຕ຺ຕິເຍນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ອາຄນ຺ຕຸກສ຺ສ ປນ ປຈ຺ຉາ ອາຄເຕຫິ ວຸຑ຺ຒຕເຣຫິ ອຸຏ຺ຐາເປຕພ຺ພຕ຺ຕາ ທຸກ຺ກຏໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ.

໑໑໒. ຠູມິຍໍ ອຕ຺ຖຣິຕພ຺ພາຕິ ຈິມິລິກາຍ ສຕິ ຕສ຺ສາ ອຸປຣິ, ອສຕິ ສຸທ຺ຘຠູມິຍໍ ອຕ຺ຖຣິຕພ຺ພາ. ສີຫຈມ຺ມາທີນໍ ປຣິຫຣເຓເຍວ ປຏິກ຺ເຂໂປ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ອິມິນາ –

‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຫາຈມ຺ມານິ ຘາເຣຕພ຺ພານິ ສີຫຈມ຺ມໍ ພ຺ຍຄ຺ຆຈມ຺ມໍ ທີປິຈມ຺ມໍ, ໂຍ ຘາເຣຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໒໕໕) –

ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາຍ ຂນ຺ຘກປາຬິຍາ ອຘິປ຺ປາຍໍ ວິຠາເວຕິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ‘‘ອນ຺ໂຕປິ ມຎ຺ເຈ ປຎ຺ຎຕ຺ຕານິ ໂຫນ຺ຕິ, ພຫິປິ ມຎ຺ເຈ ປຎ຺ຎຕ຺ຕານິ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ ມຎ຺ຈປີເຐສຸ ອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ປຣິໂຠໂຄເຍວ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ, ຠູມຕ຺ຖຣຓວເສນ ປຣິໂຠໂຄ ປນ ອປ຺ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕຕິ. ຍທິ ເອວໍ ‘‘ປຣິຫຣເຓເຍວ ປຏິກ຺ເຂໂປ’’ຕິ ອິທໍ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ຍຖາ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສພ຺ພໍ ປາສາທປຣິໂຠຄ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໓໒໐) ວຈນໂຕ ປຸຄ຺ຄລິເກປິ ເສນາສເນ ເສນາສນປຣິໂຠຄວເສນ ນິຍມິຕໍ ສຸວຓ຺ຓຆຏາທິກໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏມານມ຺ປິ ເກວລໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ກຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ເອວມິທໍ ຠູມຕ຺ຖຣຓວເສນ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຍມານມ຺ປິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ກຕ຺ວາ ຕໍ ຕໍ ວິຫາຣໍ ຫຣິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ປຣິຫຣເຓເຍວ ປຏິກ຺ເຂໂປ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທາຣຸມຍປີຐນ຺ຕິ ຜລກມຍເມວ ປີຐໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປາທກຖລິກນ຺ຕິ ອໂຘຕປາທຏ຺ຐປນກໍ. ອຊ຺ໂຌກາເສ ຣຊນໍ ປຈິຕ຺ວາ…ເປ… ປຏິສາເມຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເຖເວ ອສຕິ ຣຊນກມ຺ເມ ນິຏ຺ຐິເຕ ປຏິສາເມຕພ຺ພໍ.

໑໑໓. ‘‘ຠິກ຺ຂຸ ວາ ສາມເຓໂຣ ວາ ອາຣາມິໂກ ວາ ລຊ຺ຊີ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອລຊ຺ຊິໍ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຄນ຺ຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ໂອຕາເປນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ກິຎ຺ຈາປິ ‘ເອຕ຺ຕກໍ ທູຣໍ ຄນ຺ຕພ຺ພ’ນ຺ຕິ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ນຕ຺ຖິ, ຕຖາປິ ເລຑ຺ຑຸປາຕໍ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ນາຕິທູຣໍ ຄນ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ມຎ຺ຈາທີນໍ ສງ຺ຆິກຕາ, ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂເຓ ເທເສ ສນ຺ຖຣຓໍ ວາ ສນ຺ຖຣາປນໍ ວາ, ອປລິພຸທ຺ຘຕາ, ອາປທາຍ ອຠາໂວ, ເລຑ຺ຑຸປາຕາຕິກ຺ກໂມຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ປຎ຺ຈ ອງ຺ຄານິ.

ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ປຐມເສນາສນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ປນ ອນາປຸຈ຺ຉໍ ວາ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ວາ ສາມເຓໂຣ ວາ ອາຣາມິໂກ ວາ ລຊ຺ຊີ ໂຫຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ປລິໂພຘໍ ວິຍ ມຎ຺ຎຕິ, ຕຖາຣູປໍ ອນາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕໍ ເສນາສນໍ ຕສ຺ສ ອນິຍ຺ຍາເຕຕ຺ວາ ນິຣເປກ຺ໂຂ ຄຈ຺ຉຕິ, ຖາມມຊ຺ຌິມສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ເລຑ຺ຑຸປາຕໍ ອຕິກ຺ກເມຍ຺ຍ, ເອເກນ ປາເທນ ເລຑ຺ຑຸປາຕາຕິກ຺ກເມ ທຸກ຺ກຏໍ, ທຸຕິຍປາທາຕິກ຺ກເມ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ອງ຺ເຄສຸປິ ນິຣເປກ຺ຂຕາຍ ສທ຺ຘິໍ ຉ ອງ຺ຄານິ ວຸຕ຺ຕານິ. ປາຬິຍໍ ປນ ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ‘‘ນິຣເປກ຺ໂຂ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ອຍໍ ວິເສໂສ ນ ທິສ຺ສຕິ. ‘‘ໂອຕາເປນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ຈ ໂອຕາປນວິສເຍ ເອວ ສາເປກ຺ຂຄມເນ ອນາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຍທິ ອຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ ສາເປກ຺ຂຄມເນ ອນາປຕ຺ຕິ ສິຍາ, ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ສາເປກ຺ໂຂ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ອວິເສເສນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ຠເວຍ຺ຍ, ຕສ຺ມາ ວີມໍສິຕ຺ວາ ຍຸຕ຺ຕຕຣໍ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ.

ປຐມເສນາສນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ທຸຕິຍເສນາສນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໑໑໖. ທຸຕິຍເສນາສນສິກ຺ຂາປເທ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອິທຎ຺ຈ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ຕຖາວຸຕ຺ຕຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຎ຺ຎມ຺ປິ ຕາທິສໍ ມຎ຺ຈປີເຐສຸ ອຕ຺ຖຣິຕໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓເມວາ’’ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓໍ ນາມ ປາວາໂຣ ໂກຊໂວຕິ ເອຕ຺ຕກເມວາ’’ຕິ ນິຍເມຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ ອິມິນາ ນ ສເມຕິ, ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເສນາສນໂຕຕິ ສພ຺ພປຈ຺ຉິມເສນາສນໂຕ. ໂຍ ໂກຈີຕິ ຕສ຺ສ ຎາຕໂກ ວາ ອຎ຺ຎາຕໂກ ວາ ໂຍ ໂກຈິ.

໑໑໗. ປຣິເວຓນ຺ຕິ ເອເກກສ຺ສ ວິຫາຣສ຺ສ ປຣິກ຺ເຂປພ຺ຠນ຺ຕຣໍ. ກຸຣຸນ຺ທຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ສວິເສສໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກິຎ຺ຈາປິ ວຸຕ຺ໂຕ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ‘‘ອປຣິຈ຺ຉນ຺ເນ ມຓ຺ຑເປ’’ຕິ ວິສຸໍ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເຕເນວ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ທຸຕິຍເສນາສນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ‘‘ອປຣິຈ຺ຉນ຺ນມຓ຺ຑເປ ວາ ປຣິຈ຺ຉນ຺ເນ ວາປິ ພຫູນໍ ສນ຺ນິປາຕຠູເຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຠຊນສາລາຍມ຺ປິ ອຍໍ ວິເສໂສ ລພ຺ຠຕິເຍວ. ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ນຕ຺ຖີຕິ ວິເສເສຕ຺ວາ ກິຎ຺ຈິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ນຕ຺ຖິ. ປລຸຊ຺ຊຕີຕິ ວິນສ຺ສຕິ. ນສ຺ເສຍ຺ຍາຕິ ໂຈຣາທີຫິ ວິນສ຺ເສຍ຺ຍ.

໑໑໘. ເຍນ ມຎ຺ຈໍ ວາ ປີຐໍ ວາ ວິນນ຺ຕິ, ຕໍ ມຎ຺ຈປີຐກວານໍ. ສິລຸຈ຺ຈຍເລຓນ຺ຕິ ສິລຸຈ຺ຈເຍ ເລຓໍ, ປພ຺ພຕຄຸຫາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ເສນາສນໍ ອຸປຈິກາຫິ ຂາຍິຕ’’ນ຺ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວຕ຺ຖຸອນຸຣູປວເສນ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອຸປຈິກາສງ຺ກາຍ ອຠາເວ ອນາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ວຕ຺ຕກ຺ຂນ຺ຘເກ ຄມິກວຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ເຕນ ‘‘ເສນາສນໍ ອາປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເກວລໍ ອິຕິກຕ຺ຕພ຺ພາກາຣມຕ຺ຕທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ອາປຸຈ຺ຉນໍ ປນ ວຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ວຕ຺ຕເຠເທນ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ເຕເນວ ອນ຺ຘກຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ເສນາສນໍ ອາປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຍໍ ປາສາຓປິຏ຺ຐິຍໍ ວາ ປາສາຓຕ຺ຖມ຺ເຠສຸ ວາ ກຕເສນາສນໍ ຍຕ຺ຖ ອຸປຈິກາ ນາໂຣຫນ຺ຕິ, ຕໍ ອນາປຸຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສປິ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວກ຺ຂຕິ, ຕສ຺ມາ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຐິປເທ ‘‘ຕາທິເສ ເສນາສເນ ອນາປຸຈ຺ຉາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ນຕ຺ຖິ, ຄມິກວຕ຺ຕວເສນ ປນ ອນາປຸຈ຺ຉາ ຄຈ຺ຉໂຕ ວຕ຺ຕເຠໂທ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ທຸກ຺ກຏໍ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ປຈ຺ຉິມສ຺ສ ອາໂຠເຄນ ມຸຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖີຕິ ຕສ຺ສ ປຈ຺ຉໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອກໍ ວາ ເປເສຕ຺ວາ ອາປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຄມນຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນຏ຺ຐານໂຕ ອນາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉໂຕ ທຸຕິຍປາທຸທ຺ຘາເຣ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ມຎ຺ຈໍ ວາ ປີຐໍ ວາ ອຊ຺ໂຌກາເສ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ອິຘ ວິສຸໍ ອາປຕ຺ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕາ, ຕຖາປິ ອກາເລ ອຊ຺ໂຌກາເສ ມຎ຺ຈປີຐານິ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ເລຑ຺ຑຸປາຕາຕິກ຺ກເມ ປຸຣິມສິກ຺ຂາປເທນ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ປຣິກ຺ເຂປາຕິກ຺ກເມ ອິມິນາ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ມຓ຺ຑເປ ວາ ຣຸກ຺ຂມູເລ ວາ’’ຕິ ອິມິນາ ອຊ຺ໂຌກາໂສປິ ສງ຺ຄຫິໂຕເຍວາຕິ ຕຕ຺ຖາປິ ທຸກ຺ກຏໍ ອິຘ ວຸຕ຺ຕເມວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເສຍ຺ຍໍ ປນ ອຊ຺ໂຌກາເສ ສນ຺ຖຣິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ອຸຠເຍນປິ ທຸກ຺ກຏເມວ. ‘‘ສງ຺ຆິເກ ວິຫາເຣ ສງ຺ຆິກໍເຍວ ເສຍ຺ຍໍ ສນ຺ຖຣິຕ຺ວາ ປກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຸໂຠສຸ ເອເກກສ຺ມິໍ ສງ຺ຆິເກ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂຓເສຍ຺ຍາ, ຕສ຺ສາ ສງ຺ຆິກຕາ, ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂເຓ ວິຫາເຣ ສນ຺ຖຣຓໍ ວາ ສນ຺ຖຣາປນໍ ວາ, ອປລິພຸທ຺ຘຕາ, ອາປທາຍ ອຠາໂວ, ອນເປກ຺ຂສ຺ສ ທິສາປກ຺ກມນໍ, ອຸປຈາຣສີມາຕິກ຺ກໂມຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ສຕ຺ຕ ອງ຺ຄານິ.

ທຸຕິຍເສນາສນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ອນຸປຂຊ຺ຊສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໑໑໙-໑໒໑. ຉຏ຺ເຐ ອນຸປວິສິຕ຺ວາຕິ ສມີປໍ ປວິສິຕ຺ວາ. ພຫູປກາຣຕໍ ຄຸຓວິສິຏ຺ຐຕຎ຺ຈ ສລ຺ລກ຺ເຂນ຺ໂຕຕິ ຠຓ຺ຑາຄາຣິກສ຺ສ ພຫູປກາຣຕໍ ຘມ຺ມກຖິກາທີນໍ ຄຸຓວິສິຏ຺ຐຕຎ຺ຈ ສລ຺ລກ຺ເຂນ຺ໂຕ. ສມນ຺ຕາ ທິຍຑ຺ໂຒ ຫຕ຺ໂຖຕິ ມຊ຺ເຌ ປຎ຺ຎຕ຺ຕມຎ຺ຈປີຐໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໒໒. ອຸປຈາຣໍ ຐເປຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂຓໍ ອຸປຈາຣໍ ຐເປຕ຺ວາ. ເອກວິຫາເຣຕິ ເອກສ຺ມິໍ ເສນາສເນ. ເອກປຣິເວເຓຕິ ຕສ຺ສ ວິຫາຣສ຺ສ ປຣິກ຺ເຂປພ຺ຠນ຺ຕເຣ. ‘‘ຄິລາໂນ ປວິສຕີຕິອາທີສຸ ອນາປຕ຺ຕິກາຣຓສພ຺ຠາວໂຕ ຄິລານາທິຕາຍ ປວິສິສ຺ສາມີຕິ ອຸປຈາຣໍ ປວິສນ຺ຕສ຺ສ ສຕິປິ ສມ຺ພາເຘຕຸກາມຕາຍ ອນາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາເຍວາ’’ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ອຄິລານາທິຠາໂວປິ ວິສຸໍ ອງ຺ເຄສຸ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ສິຍາ, ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ອນຸປຂຊ຺ຊສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ປນ ‘‘ສງ຺ຆິກວິຫາຣຕາ, ອນຸຏ຺ຐາປນີຍຠາວຊານນໍ, ສມ຺ພາເຘຕຸກາມຕາ, ອຸປຈາເຣ ນິສີທນໍ ວາ ນິປຊ຺ຊນໍ ວາຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາຣິ ອງ຺ຄານີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ວີມໍສິຕພ຺ພໍ.

ອນຸປຂຊ຺ຊສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ນິກ຺ກຑ຺ຒນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໑໒໖. ສຕ຺ຕເມ ໂກຏ຺ຐການີຕິ ທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐການິ. ‘‘ນິກ຺ຂມາຕິ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາປິ ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈິຍາ ນິກ຺ຂມຕິ, ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

໑໒໘. ອລຊ຺ຊິໍ ນິກ຺ກຑ຺ຒຕີຕິອາທີສຸ ປຐມໍ ອລຊ຺ຊີອາທິຠາເວນ ນິກ຺ກຑ຺ຒິສ຺ສາມີຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ນິກ຺ກຑ຺ຒນ຺ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ລຫຸປຣິວຕ຺ຕິຕາຍ ໂກເປ ອຸປ຺ປນ຺ເນປິ ອນາປຕ຺ຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ສງ຺ຆິກວິຫາໂຣ, ອຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຠຓ຺ຑນກາຣກຠາວາທິວິນິມຸຕ຺ຕຕາ, ໂກເປນ ນິກ຺ກຑ຺ຒນໍ ວາ ນິກ຺ກຑ຺ຒາປນໍ ວາຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ນິກ຺ກຑ຺ຒນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ເວຫາສກຸຏິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໑໒໙-໑໓໑. ອຏ຺ຐເມ ອຸປຣິມຕເລ ປທຣານໍ ອສນ຺ຖຣິຕຕ຺ຕາ ‘‘ອຸປຣິອຈ຺ຉນ຺ນຕລາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ ອນຸປຂຊ຺ຊສິກ຺ຂາປເທ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ. ເສສໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ. ສງ຺ຆິໂກ ວິຫາໂຣ, ອສີສຆຏ຺ຏາ ເວຫາສກຸຏິ, ເຫຏ຺ຐາ ສປຣິໂຠຄຕາ, ອປຏາຓິທິນ຺ເນ ອາຫຈ຺ຈປາທເກ ນິສີທນໍ ວາ ນິປຊ຺ຊນໍ ວາຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາຣິ ອງ຺ຄານິ.

ເວຫາສກຸຏິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ມຫລ຺ລກວິຫາຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໑໓໕. ນວເມ ‘‘ມຫລ຺ລໂກ ນາມ ວິຫາໂຣ ສສາມິໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສຎ຺ຎາຈິກາຍ ກຸຏິຍາ ອນາປຕ຺ຕິ. ‘‘ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍຫຕ຺ຖມ຺ປີ’’ຕິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉເທນ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ປາຬິຍາ ສເມຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຕໍ ສຸວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ປາຬິຍໍ ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉເທນ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍຫຕ຺ຖປ຺ປມາຓສ຺ສ ໂອກາສສ຺ສ ທສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ກວາຏໍ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍຫຕ຺ຖວິຕ຺ຖາຣໂຕ ອູນກໍ ວາ ໂຫຕຸ ອຘິກໍ ວາ, ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍຫຕ຺ຖປ຺ປມາຓໍເຍວ ໂອກາໂສ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ຍສ຺ສ ເວມຊ຺ເຌຕິ ຍສ຺ສ ວິຫາຣສ຺ສ ເວມຊ຺ເຌ. ສາ ອປຣິປູຣອຸປຈາຣາປິ ໂຫຕີຕິ ວິວຣິຍມານໍ ກວາຏໍ ຍໍ ຠິຕ຺ຕິໍ ອາຫນຕິ, ສາ ສມນ຺ຕາ ກວາຏວິຕ຺ຖາຣປ຺ປມາຓອຸປຈາຣຣຫິຕາປິ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາໂລກໍ ສນ຺ເຘຕິ ປິເຘຕີຕິ ອາໂລກສນ຺ຘິ. ‘‘ປຸນປ຺ປຸນໍ ຉາທາເປສິ, ປຸນປ຺ປຸນໍ ລິມ຺ປາເປສີຕິ ອິມສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໂທເສນ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເລປໍ ອນຸຊານນ຺ເຕນ ຈ ທ຺ວາຣພນ຺ຘສ຺ສ ສມນ຺ຕາ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍຫຕ຺ຖປ຺ປມາເຓເຍວ ປເທເສ ປຸນປ຺ປຸນໍ ເລປສ຺ສ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ຕໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ປຸນປ຺ປຸນໍ ລິມ຺ເປນ຺ຕສ຺ສ ວາ ລິມ຺ປາເປນ຺ຕສ຺ສ ວາ ຠິຕ຺ຕິຍໍ ມຕ຺ຕິກາຍ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ປຸນ ຈຕຸຕ຺ຖເລເປ ທິນ຺ເນ ປາຈິຕ຺ຕິເຍນ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ປນ ຕີສຸປິ ‘‘ປຸນປ຺ປຸນໍ ເລປທານສ຺ສ ວຸຕ຺ຕປ຺ປມາຓໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕມຕ຺ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ປາຈິຕ຺ຕິຍສ຺ສ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ທຸກ຺ກຏໍ ອນຸຣູປ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ ສໍວິຘາຕພ຺ພໍ. ອປ຺ປຫຣິເຕຕິ ເອຕ຺ຖ ອປ຺ປ-ສທ຺ໂທ ‘‘ອປ຺ປິຈ຺ໂຉ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ອຠາວຕ຺ໂຖຕິ ອາຫ ‘‘ອຫຣິເຕ’’ຕິ. ປຕໂນກາໂສຕິ ປຕໂນກາສຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຣ ຐິຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຸປຣິ ປເຕຍ຺ຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສເຈ ຫຣິເຕ ຐິໂຕ ອຘິຏ຺ເຐຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາຕິ ວຈເນນ ອິມມຕ຺ຖໍ ທີເປຕິ – ສເຈ ວິຫາຣສ຺ສ ສມນ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປມາເຓ ປຣິຈ຺ເຉເທ ປຸພ຺ພຓ຺ຓາທີນິ ນ ສນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ວິຫາໂຣ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ຍຕ຺ຖ ປນ ສນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ກາຣາເປນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ.

໑໓໖. ເອເກກໍ ມຄ຺ຄໍ ອຸຊຸກເມວ ອຸຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ຉາທນໍ ມຄ຺ເຄນ ຉາທນໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມຄ຺ເຄນ ຉາເທນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມິນາ ປນ ນເຍນ ສພ຺ພສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ເອກວາຣໍ ຉາທິເຕ ຕໍ ຉທນໍ ເອກມຄ຺ຄນ຺ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ທ຺ເວ ມຄ຺ເຄ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ປຣິຍາເຍນ ຉາທເນປິ ອິມິນາວ ນເຍນ ໂຍເຊຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ‘‘ປຸນປ຺ປຸນໍ ຉາທາເປສີ’’ຕິ ອິມາຍ ປາຬິຍາ ‘‘ສພ຺ພມ຺ປິ ເຈຕໍ ຉທນໍ ຉທນູປຣິ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ອຏ຺ຐກຖາວຈເນນ ຈ ສເມຕິ, ຕສ຺ມາ ທ຺ເວ ມຄ຺ເຄ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຕຕິຍາຍ ມຄ຺ຄໍ ອາຓາເປຕ຺ວາ ປກ຺ກມິຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ທ຺ເວ ຉທນານິ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຕຕິຍໍ ຉທນໍ ‘‘ເອວໍ ຉາເທຫີ’’ຕິ ອາຓາເປຕ຺ວາ ປກ຺ກມິຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ.

ເກຈິ ປນ ‘‘ປຐມໍ ຕາວ ເອກວາຣໍ ອປຣິເສສໍ ຉາເທຕ຺ວາ ປຸນ ຉທນທຓ຺ຑເກ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ທຸຕິຍວາຣໍ ຕເຖວ ຉາເທຕພ຺ພໍ, ຕຕິຍວາຣຈຕຸຕ຺ຖວາເຣ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ທ຺ເວ ມຄ຺ເຄ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ອາຓາເປຕ຺ວາ ປກ຺ກມິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອປເຣ ປນ ‘‘ປຐມວາເຣເຍວ ຕໂຍປິ ມຄ຺ເຄ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຈຕຸຕ຺ຖໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອາປຕ຺ຕິ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕທຸຠຍມ຺ປິ ປາຬິຍາ ອຏ຺ຐກຖາຍ ຈ ນ ສເມຕິ. ຕຕິຍາຍ ມຄ຺ຄນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຕຕິຍາຍາຕິ ອຸປໂຍຄຕ຺ເຖ ສມ຺ປທານວຈນໍ, ຕຕິຍໍ ມຄ຺ຄນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕິຓ຺ຓໍ ມຄ຺ຄານນ຺ຕິ ມຄ຺ຄວເສນ ຉາທິຕານໍ ຕິຓ຺ຓໍ ຉທນານໍ. ຕິຓ຺ຓໍ ປຣິຍາຍານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຈຕຸຕ຺ເຖ ມຄ຺ເຄ ວາ ປຣິຍາເຍ ວາຕິ ຈ ຕຖາ ຉາເທນ຺ຕານໍ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ຉາທນເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ມຫລ຺ລກວິຫາຣຕາ, ອຕ຺ຕໂນ ວາສາຄາຣຕາ, ອຸຕ຺ຕຣິ ອຘິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ມຫລ຺ລກວິຫາຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ສປ຺ປາຓກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໑໔໐. ທສເມ ອິມສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ‘‘ສິຎ຺ເຈຍ຺ຍ ວາ ສິຎ຺ຈາເປຍ຺ຍ ວາ’’ຕິ ພາຫິຣປຣິໂຠຄວເສນ ປຐມໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ສປ຺ປາຓກໍ ອຸທກໍ ປຣິຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍາ’’ຕິ ສິກ຺ຂາປທໍ ອຕ຺ຕໂນ ນຫານປານາທິປຣິໂຠຄວເສນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ມິໍ ວາ ປຐມໍ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕປິ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິໂຠຄວເສເນວ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຸນ ອິມໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ພາຫິຣປຣິໂຠຄວເສເນວ ປຎ຺ຎຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ສປ຺ປາຓກສຎ຺ຎິສ຺ສ ‘‘ປຣິໂຠເຄນ ປາຓກາ ມຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ປຸພ຺ພຠາເຄ ຊານນ຺ຕສ຺ສປິ ສິຎ຺ຈນສິຎ຺ຈາປນໍ ‘‘ປທີເປ ນິປຕິຕ຺ວາ ປຏງ຺ຄາທິປາຓກາ ມຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ຊານນ຺ຕສ຺ສ ປທີປຸຊ຺ຊລນໍ ວິຍ ວິນາປິ ວຘກເຈຕນາຍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ. ອຸທກສ຺ສ ສປ຺ປາຓກຕາ, ‘‘ສິຎ຺ຈເນນ ປາຓກາ ມຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ຊານນໍ, ຕາທິສເມວ ຈ ອຸທກໍ, ວິນາ ວຘກເຈຕນາຍ ເກນຈິເທວ ກຣຓີເຍນ ຕິຓາທີນໍ ສິຎ຺ຈນນ຺ຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາຣິ ອງ຺ຄານິ.

ສປ຺ປາຓກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິຏ຺ຐິໂຕ ເສນາສນວຄ຺ໂຄ ທຸຕິໂຍ.

ຠູຕຄາມວຄ຺ໂຄຕິປິ ອິມສ຺ເສວ ນາມໍ.

໓. ໂອວາທວຄ຺ໂຄ

໑. ໂອວາທສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໑໔໔. ຠິກ຺ຂຸນິວຄ຺ຄສ຺ສ ປຐມສິກ຺ຂາປເທ ກຖານຸສາເຣນາຕິ ‘‘ໂສ ເຖໂຣ ກິໍສີໂລ ກິໍສມາຈາໂຣ ກຕຣກຸລາ ປພ຺ພຊິໂຕ’’ຕິອາທິນາ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕານໍ ປຸຈ຺ຉາກຖານຸສາເຣນ. ກເຖຕຸໍ ວຏ຺ຏນ຺ຕີຕິ ນິຣາມິເສເນວ ຈິຕ຺ເຕນ ກເຖຕຸໍ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ. ອນິຍ຺ຍານິກຕ຺ຕາ ສຄ຺ຄໂມກ຺ຂມຄ຺ຄານໍ ຕິຣຈ຺ຉານຠູຕາ ກຖາ ຕິຣຈ຺ຉານກຖາຕິ ອາຫ ‘‘ສຄ຺ຄມຄ຺ຄຄມເນປີ’’ຕິອາທິ. ອປິ-ສທ຺ເທນ ປເຄວ ໂມກ຺ຂມຄ຺ຄຄມເນຕິ ທີເປຕິ. ຕິຣຈ຺ຉານຠູຕນ຺ຕິ ຕິໂຣກຣຓຠູຕໍ, ພາຘິກນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ລທ຺ຘາເສວນາ ຫິ ຕິຣຈ຺ຉານກຖາ ສຄ຺ຄໂມກ຺ຂານໍ ພາຘິກາວ ໂຫຕິ. ສມິທ຺ໂຘຕິ ປຣິປຸຓ຺ໂຓ. ສຫິຕຕ຺ໂຖຕິ ຍຸຕ຺ຕຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ຖຄມ຺ຠີຣຕາທິໂຍຄໂຕ ຄມ຺ຠີໂຣ. ພຫຸຣໂສຕິ ອຕ຺ຖຣສາທິພຫຸຣໂສ. ລກ຺ຂຓປຏິເວຘສໍຍຸຕ຺ໂຕຕິ ອນິຈ຺ຈາທິລກ຺ຂຓປຏິເວຘຣສອາວຫນໂຕ ລກ຺ຂຓປຏິເວຘສໍຍຸຕ຺ໂຕ.

໑໔໕-໑໔໗. ປຣໂຕຕິ ປຣຕ຺ຖ, ອຸຕ຺ຕຣິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກໂຣນ຺ໂຕວາຕິ ປຣິພາຫິເຣ ກໂຣນ຺ໂຕເຍວ. ປາຕິໂມກ຺ໂຂຕິ ຈາຣິຕ຺ຕວາຣິຕ຺ຕປ຺ປເຠທໍ ສິກ຺ຂາປທສີລໍ. ຕຎ຺ຫິ ໂຍ ນໍ ປາຕິ ຣກ຺ຂຕິ, ຕໍ ໂມກ຺ເຂຕິ ໂມເຈຕິ ອາປາຍິກາທີຫິ ທຸກ຺ເຂຫິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປາຕິໂມກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສໍວຣຓໍ ສໍວໂຣ, ກາຍວຈີທ຺ວາຣານໍ ປິທຫນໍ. ເຍນ ຫິ ເຕ ສໍວຸຕາ ປິຫິຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ໂສ ສໍວໂຣ, ກາຍິກວາຈສິກສ຺ສ ອວີຕິກ຺ກມສ຺ເສຕໍ ນາມໍ. ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວເຣນ ສໍວຸໂຕຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວເຣນ ປິຫິຕກາຍວຈີທ຺ວາໂຣ. ຕຖາຠູໂຕ ຈ ຍສ຺ມາ ເຕນ ສມງ຺ຄີ ນາມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສມນ຺ນາຄໂຕ’’ຕິ. ວຕ຺ຕຕີຕິ ອຕ຺ຕຠາວໍ ປວຕ຺ເຕຕິ. ວິຫຣຕີຕິ ອິມິນາ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສີເລ ຐິຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອິຣິຍາປຖວິຫາໂຣ ທສ຺ສິໂຕ.

ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປາຬິຍາ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ວິຠງ຺ເຄຕິ ຌານວິຠງ຺ເຄ. ສີລໍ ປຕິຏ຺ຐາຕິອາທີນິ ປາຕິໂມກ຺ຂສ຺ເສວ ເວວຈນານິ. ຕຕ຺ຖ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໕໑໑) ສີລນ຺ຕິ ກາມຎ຺ເຈຕໍ ສຫ ກມ຺ມວາຈາປຣິໂຍສາເນນ ອິຊ຺ຌນກສ຺ສ ປາຕິໂມກ຺ຂສ຺ເສວ ເວວຈນໍ, ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ຘມ຺ມໂຕ ເອຕໍ ສີລໍ ນາມ ປາຓາຕິປາຕາທີຫິ ວາ ວິຣມນ຺ຕສ຺ສ ວຕ຺ຕປຏິປຕ຺ຕິໍ ວາ ປູເຣນ຺ຕສ຺ສ ເຈຕນາທໂຍ ຘມ຺ມາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຍສ຺ມາ ປນ ປາຕິໂມກ຺ຂສີເລນ ຠິກ຺ຂຸ ສາສເນ ປຕິຏ຺ຐາຕິ ນາມ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ‘‘ປຕິຏ຺ຐາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຕິຏ຺ຐຫຕິ ວາ ເອຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂຸ, ກຸສລຘມ຺ມາ ເອວ ວາ ເອຕ຺ຖ ປຕິຏ຺ຐຫນ຺ຕີຕິ ປຕິຏ຺ຐາ. ອຍມຕ຺ໂຖ ‘‘ສີເລ ປຕິຏ຺ຐາຍ ນໂຣ ສປຎ຺ໂຎ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໓, ໑໙໒) ຈ ‘‘ປຕິຏ຺ຐາ, ມຫາຣາຊ, ສີລໍ ສພ຺ເພສໍ ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານ’’ນ຺ຕິ (ມິ. ປ. ໒.໑.໙) ຈ ‘‘ສີເລ ປຕິຏ຺ຐິຕສ຺ສ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ສພ຺ເພ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ນ ປຣິຫາຍນ຺ຕີ’’ຕິ ຈ ອາທິສຸຕ຺ຕວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຕເທຕໍ ປຸພ຺ພຸປ຺ປຕ຺ຕິອຕ຺ເຖນ ອາທິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ –

‘‘ຕສ຺ມາຕິຫ ຕ຺ວໍ, ອຸຕ຺ຕິຍ, ອາທິເມວ ວິໂສເຘຫິ ກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສຸ. ໂກ ຈາທິ ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ? ສີລຎ຺ຈ ສຸວິສຸທ຺ຘໍ ທິຏ຺ຐິ ຈ ອຸຊຸກາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໓໘໒).

ຍຖາ ຫິ ນຄຣວຑ຺ຒກີ ນຄຣໍ ມາເປຕຸກາໂມ ປຐມໍ ນຄຣຏ຺ຐານໍ ໂສເຘຕິ, ຕໂຕ ອປຣຠາເຄ ວີຖິຈຕຸກ຺ກສິງ຺ຆາຏກາທິປຣິຈ຺ເຉເທນ ວິຠຊິຕ຺ວາ ນຄຣໍ ມາເປຕິ, ເອວເມວ ໂຍຄາວຈໂຣ ອາທິມ຺ຫິ ສີລໍ ໂສເຘຕິ, ຕໂຕ ອປຣຠາເຄ ສມາຘິວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄຜລນິພ຺ພານານິ ສຈ຺ຉິກໂຣຕິ. ຍຖາ ວາ ປນ ຣຊໂກ ປຐມໍ ຕີຫິ ຂາເຣຫິ ວຕ຺ຖໍ ໂຘວິຕ຺ວາ ປຣິສຸທ຺ເຘ ວຕ຺ເຖ ຍທິຈ຺ຉກໍ ຣງ຺ຄຊາຕໍ ອຸປເນຕິ, ຍຖາ ວາ ປນ ເຉໂກ ຈິຕ຺ຕກາໂຣ ຣູປໍ ລິຂິຕຸກາໂມ ອາທິໂຕ ຠິຕ຺ຕິປຣິກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ຕໂຕ ອປຣຠາເຄ ຣູປໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ, ເອວເມວ ໂຍຄາວຈໂຣ ອາທິໂຕວ ສີລໍ ວິໂສເຘຕ຺ວາ ອປຣຠາເຄ ສມຖວິປສ຺ສນາທໂຍ ຘມ຺ເມ ສຈ຺ຉິກໂຣຕິ. ຕສ຺ມາ ສີລໍ ‘‘ອາທີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕເທຕໍ ຈຣຓສຣິກ຺ຂຕາຍ ຈຣຓໍ. ‘‘ຈຣຓາ’’ຕິ ປາທາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຍຖາ ຫິ ຉິນ຺ນຈຣຓສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ທິສໍຄມນາຠິສງ຺ຂາໂຣ ນ ຊາຍຕິ, ປຣິປຸຓ຺ຓປາທສ຺ເສວ ຊາຍຕິ, ເອວເມວ ຍສ຺ສ ສີລໍ ຠິນ຺ນໍ ໂຫຕິ ຂຓ຺ຑໍ ອປຣິປຸຓ຺ຓໍ, ຕສ຺ສ ນິພ຺ພານຄມນາຍ ຎາຓຄມນໍ ນ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຍສ຺ສ ປນ ຕໍ ອຠິນ຺ນໍ ໂຫຕິ ອຂຓ຺ຑໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ, ຕສ຺ສ ນິພ຺ພານຄມນາຍ ຎາຓຄມນໍ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຕສ຺ມາ ສີລໍ ‘‘ຈຣຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕເທຕໍ ສໍຍມນວເສນ ສໍຍໂມ, ສໍວຣຓວເສນ ສໍວໂຣຕິ ອຸຠເຍນປິ ສີລສໍຍໂມ ເຈວ ສີລສໍວໂຣ ຈ ກຖິໂຕ. ວຈນຕ຺ໂຖ ປເນຕ຺ຖ ສໍຍເມຕິ ວີຕິກ຺ກມວິປ຺ຜນ຺ທນໍ, ປຸຄ຺ຄລໍ ວາ ສໍຍເມຕິ ວີຕິກ຺ກມວເສນ ຕສ຺ສ ວິປ຺ຜນ຺ທິຕຸໍ ນ ເທຕີຕິ ສໍຍໂມ, ວີຕິກ຺ກມສ຺ສ ປເວສນທ຺ວາຣໍ ສໍວຣຕິ ປິທຫຕີຕິ ສໍວໂຣ. ໂມກ຺ຂນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕມໍ ມຸຂຠູຕໍ ວາ. ຍຖາ ຫິ ສຕ຺ຕານໍ ຈຕຸພ຺ພິໂຘ ອາຫາໂຣ ມຸເຂນ ປວິສິຕ຺ວາ ອງ຺ຄມງ຺ຄານິ ຜຣຕິ, ເອວໍ ໂຍຄິໂນປິ ຈຕຸຠູມກກຸສລໍ ສີລມຸເຂນ ປວິສິຕ຺ວາ ອຕ຺ຖສິທ຺ຘິໍ ສມ຺ປາເທຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂມກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ. ປມຸເຂ ສາຘູຕິ ປໂມກ຺ຂໍ, ປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ເສຏ຺ຐໍ ປຘານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ສມາປຕ຺ຕິຍາຕິ ຈຕຸຠູມກກຸສລານໍ ປຏິລາຠຕ຺ຖາຍ ປໂມກ຺ຂໍ ປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ເສຏ຺ຐໍ ປຘານນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ກາຍິໂກ ອວີຕິກ຺ກໂມຕິ ຕິວິຘໍ ກາຍສຸຈຣິຕໍ. ວາຈສິໂກຕິ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ວຈີສຸຈຣິຕໍ. ກາຍິກວາຈສິໂກຕິ ຕທຸຠຍໍ. ອິມິນາ ອາຊີວຏ຺ຐມກສີລໍ ປຣິຍາທາຍ ທສ຺ເສຕິ. ສໍວຸໂຕຕິ ປິຫິໂຕ, ສໍວຸຕິນ຺ທ຺ຣິໂຍ ປິຫິຕິນ຺ທ຺ຣິໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາ ຫິ ສໍວຸຕທ຺ວາຣໍ ເຄຫໍ ‘‘ສໍວຸຕເຄຫໍ ປິຫິຕເຄຫ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວມິຘ ສໍວຸຕິນ຺ທ຺ຣິໂຍ ‘‘ສໍວຸໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວເຣນາຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂສງ຺ຂາເຕນ ສໍວເຣນ. ອຸເປໂຕຕິອາທີນິ ສພ຺ພານິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎເວວຈນານິ.

ອິຣິຍຕີຕິອາທີຫິ ສຕ຺ຕຫິປິ ປເທຫິ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສີເລ ຐິຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອິຣິຍາປຖວິຫາໂຣ ກຖິໂຕ. ຕຕ຺ຖ ອິຣິຍຕີຕິ ຈຕຸນ຺ນໍ ອິຣິຍາປຖານໍ ອຎ຺ຎຕຣສມງ຺ຄິຠາວໂຕ ອິຣິຍຕິ. ເຕຫິ ອິຣິຍາປຖຈຕຸກ຺ເກຫິ ກາຍສກຏວຕ຺ຕເນນ ວຕ຺ຕຕິ. ເອກໍ ອິຣິຍາປຖທຸກ຺ຂໍ ອປເຣນ ອິຣິຍາປເຖນ ວິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຈິຣຏ຺ຐິຕິຠາເວນ ສຣີຣຣກ຺ຂຓໂຕ ປາເລຕິ. ເອກສ຺ມິໍ ອິຣິຍາປເຖ ອສຓ຺ຐຫິຕ຺ວາ ສພ຺ພອິຣິຍາປເຖ ວຕ຺ຕນໂຕ ຍເປຕິ. ເຕນ ເຕນ ອິຣິຍາປເຖນ ຕຖາ ຕຖາ ກາຍສ຺ສ ຍາປນໂຕ ຍາເປຕິ. ຈິຣກາລວຕ຺ຕາປນໂຕ ຈຣຕິ. ອິຣິຍາປເຖນ ອິຣິຍາປຖໍ ວິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຊີວິຕຫຣຓໂຕ ວິຫຣຕິ.

ມິຈ຺ຉາຊີວປຏິເສຘເກນາຕິ –

‘‘ອິເຘກຈ຺ໂຈ ເວຬຸທາເນນ ວາ ປຕ຺ຕທາເນນ ວາ ປຸປ຺ຜ ຜລ ສິນານທນ຺ຕກຏ຺ຐທາເນນ ວາ ຈາຏຸກມ຺ຍຕາຍ ວາ ມຸຄ຺ຄສູປ຺ຍຕາຍ ວາ ປາຣິຠຏຍຕາຍ ວາ ຊງ຺ຆເປສນິເກນ ວາ ອຎ຺ຎຕຣຎ຺ຎຕເຣນ ວາ ພຸທ຺ຘປຏິກຸຏ຺ເຐນ ມິຈ຺ຉາອາຊີເວນ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປຕິ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ອນາຈາໂຣ’’ຕິ (ວິຠ. ໕໑໓) –

ເອວໍ ວຸຕ຺ຕອນາຈາຣສງ຺ຂາຕມິຈ຺ຉາຊີວປຏິປກ຺ເຂນ.

ນ ເວຬຸທານາທິນາ ອາຈາເຣນາຕິ –

‘‘ອິເຘກຈ຺ໂຈ ນ ເວຬຸທາເນນ ນ ປຕ຺ຕ ນ ປຸປ຺ຜ ນ ຜລ ນ ສິນານ ນ ທນ຺ຕກຏ຺ຐ ນ ຈາຏຸກມ຺ຍຕາຍ ນ ມຸຄ຺ຄສູປ຺ຍຕາຍ ນ ປາຣິຠຏຍຕາຍ ນ ຊງ຺ຆເປສນິເກນ ນ ອຎ຺ຎຕຣຎ຺ຎຕເຣນ ພຸທ຺ຘປຏິກຸຏ຺ເຐນ ມິຈ຺ຉາອາຊີເວນ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປຕິ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ອາຈາໂຣ’’ຕິ (ວິຠ. ໕໑໓) –

ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕນ ນ ເວຬຸທານາທິນາ ອາຈາເຣນ.

ເວສິຍາທິອໂຄຈຣໍ ປຫາຍາຕິ –

‘‘ອິເຘກຈ຺ໂຈ ເວສິຍໂຄຈໂຣ ວາ ໂຫຕິ ວິຘວ ຖຸລ຺ລກຸມາຣິ ປຓ຺ຑກ ຠິກ຺ຂຸນິ ປານາຄາຣໂຄຈໂຣ ວາ, ສໍສຏ຺ໂຐ ວິຫຣຕິ ຣາຊູຫິ ຣາຊມຫາມຕ຺ເຕຫິ ຕິຕ຺ຖິເຍຫິ ຕິຕ຺ຖິຍສາວເກຫິ ອນນຸໂລມິເກນ ສໍສຄ຺ເຄນ, ຍານິ ປນ ຕານິ ກຸລານິ ອສ຺ສທ຺ຘານິ ອປ຺ປສນ຺ນານິ ອໂນປານຠູຕານິ ອກ຺ໂກສກປຣິຠາສການິ ອນຕ຺ຖກາມານິ ອຫິຕກາມານິ ອຜາສຸກກາມານິ ອໂຍຄກ຺ເຂມກາມານິ ຠິກ຺ຂູນໍ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ອຸປາສການໍ ອຸປາສິການໍ, ຕຖາຣູປານິ ກຸລານິ ເສວຕິ ຠຊຕິ ປຍິຣຸປາສຕິ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ອໂຄຈໂຣ’’ຕິ (ວິຠ. ໕໑໔) –

ເອວມາຄຕໍ ເວສິຍາທິອໂຄຈຣໍ ປຫາຍ.

ສທ຺ຘາສມ຺ປນ຺ນກຸລາທິນາຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອຸປນິສ຺ສຍໂຄຈຣາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕິວິໂຘ ຫິ ໂຄຈໂຣ ອຸປນິສ຺ສຍໂຄຈໂຣ ອາຣກ຺ຂໂຄຈໂຣ ອຸປນິພນ຺ຘໂຄຈໂຣຕິ. ກຕໂມ ອຸປນິສ຺ສຍໂຄຈໂຣ? ທສກຖາວຕ຺ຖຸຄຸຓສມນ຺ນາຄໂຕ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ໂຕ, ຍໍ ນິສ຺ສາຍ ອສຸຕໍ ສຸຓາຕິ, ສຸຕໍ ປຣິໂຍທເປຕິ, ກງ຺ຂໍ ວິຕຣຕິ, ທິຏ຺ຐິໍ ອຸຊຸໍ ກໂຣຕິ, ຈິຕ຺ຕໍ ປສາເທຕິ. ຍສ຺ສ ວາ ປນ ອນຸສິກ຺ຂມາໂນ ສທ຺ຘາຍ ວຑ຺ຒຕິ, ສີເລນ ສຸເຕນ ຈາເຄນ ປຎ຺ຎາຍ ວຑ຺ຒຕິ, ອຍໍ ອຸປນິສ຺ສຍໂຄຈໂຣ. ກຕໂມ ອາຣກ຺ຂໂຄຈໂຣ? ອິຘ ຠິກ຺ຂຸ ອນ຺ຕຣຆຣໍ ປວິຏ຺ໂຐ ວີຖິໍ ປຏິປນ຺ໂນ ໂອກ຺ຂິຕ຺ຕຈກ຺ຂຸ ຍຸຄມຕ຺ຕທສ຺ສາວີ ສໍວຸໂຕ ຄຈ຺ຉຕິ, ນ ຫຕ຺ຖິໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ, ນ ອສ຺ສໍ, ນ ຣຖໍ, ນ ປຕ຺ຕິໍ, ນ ອິຕ຺ຖິໍ, ນ ປຸຣິສໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ, ນ ອຸທ຺ຘໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ, ນ ອໂຘ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ, ນ ທິສາວິທິສໍ ວິເປກ຺ຂມາໂນ ຄຈ຺ຉຕິ, ອຍໍ ອາຣກ຺ຂໂຄຈໂຣ. ກຕໂມ ອຸປນິພນ຺ຘໂຄຈໂຣ? ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ, ຍຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປນິພນ຺ຘຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ ‘‘ໂກ ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ໂຄຈໂຣ ສໂກ ເປຕ຺ຕິໂກ ວິສໂຍ? ຍທິທໍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໓໗໒), ອຍໍ ອຸປນິພນ຺ຘໂຄຈໂຣ. ອິຕິ ອຍໍ ຕິວິໂຘ ໂຄຈໂຣ ອິຘ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ສງ຺ຄຫິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ອປ຺ປມຕ຺ຕເກສຸ ວຊ຺ເຊສູຕິ ອສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ອາປນ຺ນເສຂິຍອກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທາທິເຠເທສຸ ວຊ຺ເຊສຸ. ຠຍໂຕ ທສ຺ສນສີໂລຕິ ປຣມາຓຸມຕ຺ຕໍ ວຊ຺ຊໍ ອຏ຺ຐສຏ຺ຐິໂຍຊນສຕສຫສ຺ສຸພ຺ເພຘສິເນຣຸປພ຺ພຕສທິສໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ສນສຠາໂວ, ສພ຺ພລຫຸກໍ ວາ ທຸພ຺ຠາສິຕມຕ຺ຕໍ ປາຣາຊິກສທິສໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ສນສຠາໂວ. ສມ຺ມາ ອາທາຍາຕິ ສມ຺ມເທວ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ສພ຺ພໂສ ວາ ອາທິຍິຕ຺ວາ.

ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂນິສ຺ສຣຓຕ຺ຖິເກຫິ ໂສຕພ຺ພໂຕ ສຸຕໍ, ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ໂມ. ຕໍ ຘາເຣຕີຕິ ສຸຕຘໂຣ, ສຸຕສ຺ສ ອາຘາຣຠູໂຕ. ຍສ຺ສ ຫິ ອິໂຕ ຄຫິຕໍ ເອຕ຺ໂຕ ປລາຍຕິ, ຉິທ຺ທຆເຏ ອຸທກໍ ວິຍ ນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ປຣິສມຊ຺ເຌ ເອກໍ ສຸຕ຺ຕໍ ວາ ຊາຕກໍ ວາ ກເຖຕຸໍ ວາ ວາເຈຕຸໍ ວາ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ອຍໍ ນ ສຸຕຘໂຣ ນາມ. ຍສ຺ສ ປນ ອຸຄ຺ຄຫິຕໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ອຸຄ຺ຄຫິຕກາລສທິສເມວ ໂຫຕິ, ທສປິ ວີສຕິປິ ວສ຺ສານິ ສຊ຺ຌາຍໍ ອກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ນ ນສ຺ສຕິ, ອຍໍ ສຸຕຘໂຣ ນາມ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຍທສ຺ສ ຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ເອກປທມ຺ປິ ເອກກ຺ຂຣມ຺ປິ ອວິນຏ຺ຐໍ ຫຸຕ຺ວາ ສນ຺ນິຈິຍຕີຕິ ສນ຺ນິຈໂຍ, ສຸຕໍ ສນ຺ນິຈໂຍ ເອຕສ຺ມິນ຺ຕິ ສຸຕສນ຺ນິຈໂຍຕິ ອາຫ ‘‘ສຸຕໍ ສນ຺ນິຈິຕໍ ອສ຺ມິນ຺ຕິ ສຸຕສນ຺ນິຈໂຍ’’ຕິ. ຍສ຺ສ ຫິ ສຸຕໍ ຫທຍມຎ຺ຊຸສາຍໍ ສນ຺ນິຈິຕໍ ສິລາຍ ເລຂາ ວິຍ ສຸວຓ຺ຓຆເຏ ປກ຺ຂິຕ຺ຕາ ສີຫວສາ ວິຍ ຈ ສາຘຸ ຕິຏ຺ຐຕິ, ອຍໍ ສຸຕສນ຺ນິຈໂຍ ນາມ. ເຕນາຫ ‘‘ເອເຕນ…ເປ… ອວິນາສໍ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ.

ຘາຕາຕິ ປຄຸຓາ ວາຈຸຄ຺ຄຕາ. ເອກສ຺ສ ຫິ ອຸຄ຺ຄຫິຕພຸທ຺ຘວຈນໍ ນິຈ຺ຈກາລິກໍ ນ ໂຫຕິ, ‘‘ອສຸກສຸຕ຺ຕໍ ວາ ຊາຕກໍ ວາ ກເຖຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ສຊ຺ຌາຍິຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎຫິ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ປຣິປຸຈ຺ຉາວເສນ ອຕ຺ຖໍ ໂອຄາຫິຕ຺ວາ ຊານິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວທຕິ. ເອກສ຺ສ ປຄຸຓໍ ປພນ຺ຘວິຈ຺ເຉທາຠາວໂຕ ຄງ຺ຄາໂສຕສທິສໍ ຠວງ຺ຄໂສຕສທິສຎ຺ຈ ອກິຕ຺ຕິມໍ ສຸຂປ຺ປວຕ຺ຕິ ໂຫຕິ, ‘‘ອສຸກສຸຕ຺ຕໍ ວາ ຊາຕກໍ ວາ ກເຖຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ຕເມວ ກເຖຕິ. ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຘາຕາ’’ຕິ. ວາຈາຍ ປຄຸຓາ ກຕາຕິ ສຸຕ຺ຕທສກວຄ຺ຄທສກປຓ຺ຓາສທສກວເສນ ວາຈາຍ ສຊ຺ຌາຍິຕາ, ທສ ສຸຕ຺ຕານິ ຄຕານິ, ທສ ວຄ຺ຄານິ ຄຕານີຕິອາທິນາ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ວາຈາຍ ສຊ຺ຌາຍິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸຕ຺ເຕກເທສສ຺ສ ຫິ ສຸຕ຺ຕມຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ວຈສາ ປຣິຈໂຍ ອິຘ ນາຘິປ຺ເປໂຕ, ອຖ ໂຂ ວຄ຺ຄາທິວເສເນວ. ມນສາ ອນຸເປກ຺ຂິຕາຕິ ມນສາ ອນຸ ອນຸ ເປກ຺ຂິຕາ, ຠາຄໂສ ນິຊ຺ຌາຍິຕາ ຈິນ຺ຕິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາວຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສາຕິ ວາຈາຍ ສຊ຺ຌາຍິຕຸໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ມນສາ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕສ຺ສ. ສຸຏ຺ຐຸ ປຏິວິທ຺ຘາຕິ ນິຊ຺ຊຏໍ ນິຄ຺ຄຸມ຺ພໍ ກຕ຺ວາ ສຸຏ຺ຐຸ ຍາຖາວໂຕ ປຏິວິທ຺ຘາ.

ທ຺ເວ ມາຕິກາຕິ ຠິກ຺ຂຸມາຕິກາ ຠິກ຺ຂຸນີມາຕິກາ ຈ. ວາຈຸຄ຺ຄຕາຕິ ປຸຣິມສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ຕິສ຺ໂສ ອນຸໂມທນາຕິ ສງ຺ຆຠຕ຺ເຕ ທານານິສໍສປຏິສໍຍຸຕ຺ຕອນຸໂມທນາ, ວິຫາຣາທິມງ຺ຄເລ ມງ຺ຄລສຸຕ຺ຕາທິອນຸໂມທນາ, ມຕກຠຕ຺ຕາທິອວມງ຺ຄເລ ຕິໂຣກຸຏ຺ຏາທິອນຸໂມທນາຕິ ອິມາ ຕິສ຺ໂສ ອນຸໂມທນາ. ກມ຺ມາກມ຺ມວິນິຈ຺ຉໂຍຕິ ປຣິວາຣາວສາເນ ກມ຺ມວຄ຺ເຄ ວຸຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉໂຍ. ‘‘ວິປສ຺ສນາວເສນ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ເຕນ ຈຕຸຘາຕຸວວຕ຺ຖານມຸເຂນ ອຸຄ຺ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈຕູສຸ ທິສາສຸ ອປ຺ປຏິຫຕຕ຺ຕາ ຈຕສ຺ໂສ ທິສາ ເອຕສ຺ສາຕິ ຈຕຸທ຺ທິໂສ, ຈຕຸທ຺ທິໂສເຍວ ຈາຕຸທ຺ທິໂສ, ຈຕສ຺ໂສ ວາ ທິສາ ອຣຫຕິ, ຈຕູສຸ ວາ ທິສາສຸ ສາຘູຕິ ຈາຕຸທ຺ທິໂສ.

ອຠິວິນເຍຕິ ສກເລ ວິນຍປິຏເກ. ວິເນຕຸນ຺ຕິ ສິກ຺ຂາເປຕຸໍ. ‘‘ທ຺ເວ ວິຠງ຺ຄາ ປຄຸຓາ ວາຈຸຄ຺ຄຕາ ກາຕພ຺ພາຕິ ອິທໍ ປຣິປຸຈ຺ຉາວເສນ ອຸຄ຺ຄຫຓມ຺ປິ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເອກສ຺ສ ປມຸຏ຺ຐໍ, ອິຕຣສ຺ສ ປຄຸຓໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຕີຫິ ຊເນຫິ ສທ຺ຘິໍ ປຣິວຕ຺ຕນກ຺ຂມາ ກາຕພ຺ພາ’’ຕິ. ອຠິຘມ຺ເມຕິ ນາມຣູປປຣິຈ຺ເຉເທ. ເຫຏ຺ຐິມາ ວາ ຕໂຍ ວຄ຺ຄາຕິ ມຫາວຄ຺ຄໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ສຄາຖກວຄ຺ໂຄ ນິທານວຄ຺ໂຄ ຂນ຺ຘກວຄ຺ໂຄຕິ ອິເມ ຕໂຍ ວຄ຺ຄາ. ‘‘ຘມ຺ມປທມ຺ປິ ສຫ ວຕ຺ຖຸນາ ອຸຄ຺ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຊາຕກຠາຓເກນ ສາຏ຺ຐກຖໍ ຊາຕກໍ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາປິ ຘມ຺ມປທມ຺ປິ ສຫ ວຕ຺ຖຸນາ ອຸຄ຺ຄເຫຕພ຺ພເມວ.

ກລ຺ຍາຓາ ສຸນ຺ທຣາ ປຣິມຓ຺ຑລປທພ຺ຍຎ຺ຊນາ ວາຈາ ອສ຺ສາຕິ ກລ຺ຍາຓວາໂຈ. ເຕນາຫ ‘‘ສິຖິລຘນິຕາທີນໍ…ເປ… ວາຈາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຣິມຓ຺ຑລປທພ຺ຍຎ຺ຊນາຍາຕິ ຐານກຣຓສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສິກ຺ຂາສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ກຕ຺ຖຈິປິ ອນູນຕາຍ ປຣິມຓ຺ຑລປທານິ ພ຺ຍຎ຺ຊນານິ ອກ຺ຂຣານິ ເອຕິສ຺ສາຕິ ປຣິມຓ຺ຑລປທພ຺ຍຎ຺ຊນາ, ປທເມວ ວາ ອຕ຺ຖສ຺ສ ພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ປທພ຺ຍຎ຺ຊນໍ, ຕໍ ອກ຺ຂຣປາຣິປູຣິໍ ກຕ຺ວາ ສິຖິລຘນິຕາທິທສວິຘໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນພຸທ຺ຘິໍ ອປຣິຫາເປຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ປຣິມຓ຺ຑລໍ ນາມ ໂຫຕິ. ອກ຺ຂຣປາຣິປູຣິຍາ ຫິ ປທພ຺ຍຎ຺ຊນສ຺ສ ປຣິມຓ຺ຑລຕາ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສິຖິລຘນິຕາທີນໍ ຍຖາວິຘານວຈເນນາ’’ຕິ, ປຣິມຓ຺ຑລໍ ປທພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ເອຕິສ຺ສາຕິ ປຣິມຓ຺ຑລປທພ຺ຍຎ຺ຊນາ. ອຖ ວາ ປຊ຺ຊຕິ ຎາຍຕິ ອຕ຺ໂຖ ເອເຕນາຕິ ປທໍ, ນາມາທິ. ຍຖາຘິປ຺ເປຕມຕ຺ຖໍ ພ຺ຍຎ຺ເຊຕີຕິ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ, ວາກ຺ຍໍ. ເຕສໍ ປຣິປຸຓ຺ຓຕາຍ ປຣິມຓ຺ຑລປທພ຺ຍຎ຺ຊນາ.

ອປິຈ ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ປຣິສຕິ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ສຸຕ຺ຕໍ ວາ ຊາຕກໍ ວາ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ອຸປາຣມ຺ຠກຣໍ ສຸຕ຺ຕໍ ອາຫຣຕິ, ຕສ຺ສ ອຸປມໍ ກເຖຕິ, ຕທຕ຺ຖໍ ໂອຕາເຣຕິ, ເອວໍ ອິທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອຕ຺ຖ ຂິປນ຺ໂຕ ເອກປສ຺ເສເນວ ປຣິຫຣນ຺ໂຕ ກາລໍ ຎຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐຫຕິ, ນິກ຺ຂິຕ຺ຕສຸຕ຺ຕໍ ປນ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕມຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ກຖາ ອປຣິມຓ຺ຑລາ ນາມ ໂຫຕິ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອປຣິປຸຓ຺ຓຠາວໂຕ. ໂຍ ປນ ສຸຕ຺ຕໍ ວາ ຊາຕກໍ ວາ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ພຫິ ເອກປທມ຺ປິ ອຄນ຺ຕ຺ວາ ຍຖານິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນາວເສເນວ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຣມ຺ປິ ອາເນນ຺ໂຕ ປາຬິຍາ ອນຸສນ຺ຘິຎ຺ຈ ປຸພ຺ພາປຣຎ຺ຈ ອເປກ຺ຂນ຺ໂຕ ອາຈຣິເຍຫິ ທິນ຺ນນເຍ ຐຕ຺ວາ ຕຸລິກາຍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ ວິຍ ຕໍ ຕໍ ອຕ຺ຖໍ ສຸວວຕ຺ຖິຕໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຄມ຺ຠີຣມາຕິກາຍ ອຸທກໍ ເປເສນ຺ໂຕ ວິຍ ຄມ຺ຠີຣມຕ຺ຖໍ ຄເມນ຺ໂຕ ວຄ຺ຄິຫາຣິຄຕິຍາ ປເທ ປທໍ ໂກຏ຺ເຏນ຺ໂຕ ສິນ຺ຘວາຊານີໂຍ ວິຍ ເອກໍເຍວ ປທໍ ອເນເກຫິ ປຣິຍາເຍຫິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ສໍວຓ຺ຓນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ສ ກຖາ ປຣິມຓ຺ຑລາ ນາມ ໂຫຕິ ຘມ຺ມໂຕ ອຕ຺ຖໂຕ ອນຸສນ຺ຘິໂຕ ປຸພ຺ພາປຣໂຕ ອາຈຣິຍຸຄ຺ຄຫໂຕຕິ ສພ຺ພໂສ ປຣິປຸຓ຺ຓຠາວໂຕ. ເອວຣູປມ຺ປິ ກຖໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ປຣິມຓ຺ຑລປທພ຺ຍຎ຺ຊນາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຄຸຓປຣິປຸຓ຺ຓຠາເວນ ປຸເຣ ຠວາຕິ ໂປຣີ, ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເຕເນຕໍ ຠາສິຕພ຺ພໍ ອຕ຺ຖສ຺ສ ຄຸຓປຣິປຸຓ຺ຓຠາເວນ ປຸເຣ ປຸຓ຺ຓຠາເວ ຠວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸເຣ ວາ ຠວຕ຺ຕາ ໂປຣິຍາ ນາຄຣິກິຕ຺ຖິຍາ ສຸຂຸມາລຕ຺ຕເນນ ສທິສາຕິ ໂປຣີ, ປຸເຣ ສໍວຑ຺ຒນາຣີ ວິຍ ສຸກຸມາຣາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸຣສ຺ສ ເອສາຕິປິ ໂປຣີ, ປຸຣສ຺ສ ເອສາຕິ ນຄຣວາສີນໍ ກຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນຄຣວາສິໂນ ຫິ ຍຸຕ຺ຕກຖາ ໂຫນ຺ຕິ ປິຕິມຕ຺ຕໍ ‘‘ປິຕາ’’ຕິ, ຠາຕິມຕ຺ຕໍ ‘‘ຠາຕາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເອວຣູປີ ຫິ ກຖາ ພຫຸໂນ ຊນສ຺ສ ກນ຺ຕາ ໂຫຕິ ມນາປາ, ຕາຍ ໂປຣິຍາ.

ວິສ຺ສຏ຺ຐາຍາຕິ ປິຕ຺ຕເສມ຺ຫາທີຫິ ອປລິພຸທ຺ຘາຍ ສນ຺ທິຏ຺ຐວິລມ຺ພິຕາທິໂທສຣຫິຕາຍ. ອຖ ວາ ນາຕິສີຆໍ ນາຕິສຓິກໍ ນິຣນ຺ຕຣໍ ເອກຣສຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ປຣິສາຍ ອຊ຺ຌາສຍານຸຣູປໍ ຘມ຺ມໍ ກເຖນ຺ຕສ຺ສ ວາຈາ ວິສ຺ສຏ຺ຐາ ນາມ. ໂຍ ຫິ ຠິກ຺ຂຸ ຘມ຺ມໍ ກເຖນ຺ໂຕ ສຸຕ຺ຕໍ ວາ ຊາຕກໍ ວາ ອາຣຠິຕ຺ວາ ອາຣທ຺ຘກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕຸຣິຕຕຸຣິໂຕ ອຣຓິໍ ມນ຺ເຖນ຺ໂຕ ວິຍ ອຸຓ຺ຫຂາທນີຍໍ ຂາທນ຺ໂຕ ວິຍ ປາຬິຍາ ອນຸສນ຺ຘິປຸພ຺ພາປເຣສຸ ຄຫິຕໍ ຄຫິຕເມວ, ອຄ຺ຄຫິຕໍ ອຄ຺ຄຫິຕເມວ ກຕ຺ວາ ປຸຣາຓປຓ຺ຓນ຺ຕເຣສຸ ຈຣມານໍ ໂຄຘໍ ອຸຏ຺ຐາເປນ຺ໂຕ ວິຍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປຫຣນ຺ໂຕ ໂອສາເປຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍ ຄຈ຺ຉຕິ. ປຸຣາຓປຓ຺ຓນ຺ຕເຣສຸ ຫິ ປຣິປາຕິຍມານາ ໂຄຘາ ກທາຈິ ທິສ຺ສຕິ ກທາຈິ ນ ທິສ຺ສຕິ, ເອວເມກຈ຺ຈສ຺ສ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ກຕ຺ຖຈິ ທິສ຺ສຕິ ກຕ຺ຖຈິ ນ ທິສ຺ສຕິ. ໂຍປິ ຘມ຺ມໍ ກເຖນ຺ໂຕ ກາເລນ ສີຆໍ, ກາເລນ ສຓິກໍ, ກາເລນ ມນ຺ທໍ, ກາເລນ ມຫາສທ຺ທໍ, ກາເລນ ຂຸທ຺ທກສທ຺ທໍ ກໂຣຕິ, ຍຖາ ນິຊ຺ຌາມຕຓ຺ຫິກເປຕສ຺ສ ມຸຂໂຕ ນິຈ຺ຉຣຓກອຄ຺ຄິ ກາເລນ ຊລຕິ ກາເລນ ນິພ຺ພາຍຕິ, ເອວໍ ເປຕຘມ຺ມກຖິໂກ ນາມ ໂຫຕິ, ປຣິສາຍ ອຸຏ຺ຐາຕຸກາມາຍ ປຸນ ອາຣຠຕິ. ໂຍປິ ກເຖນ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວິຕ຺ຖາຍຕິ, ອປ຺ປຏິຠານຕາຍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ເກນຈິ ໂຣເຄນ ນິຕ຺ຖຸນນ຺ໂຕ ວິຍ ກນ຺ທນ຺ໂຕ ວິຍ ກເຖຕິ, ອິເມສໍ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ກຖາ ວິສ຺ສຏ຺ຐາ ນາມ ນ ໂຫຕິ ສຸເຂນ ອປ຺ປວຕ຺ຕຠາວໂຕ. ໂຍ ປນ ສຸຕ຺ຕໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອາຈຣິເຍຫິ ທິນ຺ນນເຍ ຐິໂຕ ອາຈຣິຍຸຄ຺ຄຫໍ ອມຸຎ຺ຈນ຺ໂຕ ຍຖາ ຈ ອາຈຣິຍາ ຕໍ ຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ ສໍວຓ຺ເຓສຸໍ, ເຕເນວ ນເຍນ ສໍວຓ຺ເຓນ຺ໂຕ ນາຕິສີຆໍ ນາຕິສຓິກນ຺ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ກຖາປພນ຺ຘໍ ອວິຈ຺ຉິນ຺ນໍ ກຕ຺ວາ ນທີໂສໂຕ ວິຍ ປວຕ຺ເຕຕິ, ອາກາສຄງ຺ຄາໂຕ ຠສ຺ສມານອຸທກໍ ວິຍ ນິຣນ຺ຕຣກຖໍ ປວຕ຺ເຕຕິ, ຕສ຺ສ ກຖາ ວິສ຺ສຏ຺ຐາ ນາມ ໂຫຕິ. ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວິສ຺ສຏ຺ຐາຍາ’’ຕິ.

ອເນລຄຬາຍາຕິ ເອລຄຬວິຣຫິຕາຍ. ກສ຺ສຈິ ຫິ ກເຖນ຺ຕສ຺ສ ເອລໍ ຄຬຕິ, ລາລາ ປຄ຺ຆຣຕິ, ເຂຬຜຸສິຕານິ ວາ ນິກ຺ຂມນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ວາຈາ ເອລຄຬາ ນາມ ໂຫຕິ, ຕພ຺ພິປຣີຕາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ຖສ຺ສ ວິຎ຺ຎາປນິຍາຕິ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານໍ ປາກຏໍ ກຕ຺ວາ ຠາສິຕຕ຺ຖສ຺ສ ວິຎ຺ຎາປນສມຕ຺ຖຕາຍ ອຕ຺ຖຎາປເນ ສາຘນາຍ.

ວາຈາວ ກຣຓນ຺ຕິ ວາກ຺ກຣຓໍ, ອຸທາຫາຣໂຆໂສ. ກລ຺ຍາຓໍ ມຘຸຣໍ ວາກ຺ກຣຓໍ ອສ຺ສາຕິ ກລ຺ຍາຓວາກ຺ກຣໂຓ. ເຕເນວາຫ ‘‘ມຘຸຣສ຺ສໂຣ’’ຕິ. ຫີເຬຕີຕິ ອວຊານາຕິ. ມາຕຸຄາໂມຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ມນໍ ອປາຍຕິ ວຑ຺ເຒຕີຕິ ມນາໂປ. ເຕນາຫ ‘‘ມນວຑ຺ຒນໂກ’’ຕິ. ວຏ຺ຏຠເຍນ ຕຊ຺ເຊຕ຺ວາຕິ ໂຍພ຺ພນມທາທິມຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ສໍສາຣຠເຍນ ຕາເສຕ຺ວາ. ຄິຫິກາເລຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຄິຫິກາເລ. ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ເມຖຸເນນ ຠິກ຺ຂຸນີທູສໂກ ໂຫຕີຕິ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ກາຍສໍສຄ຺ຄເມວ ວທຕິ. ສິກ຺ຂມານາສາມເຓຣີສຸ ປນ ເມຖຸເນນປິ ຠິກ຺ຂຸນີທູສໂກ ນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສິກ຺ຂມານາສາມເຓຣີສຸ ເມຖຸນຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ກາສາຍວຕ຺ຖວສນາຍາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ທຸສ຺ສີລາສຸ ຠິກ຺ຂຸນີສິກ຺ຂມານາສາມເຓຣີສຸ ຄຣຸຘມ຺ມໍ ອຊ຺ຌາປນ຺ນປຸພ຺ໂພ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕເຍວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕສ຺ສາ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ອຠາເວປິ ຍາ ຍາ ຕສ຺ສາ ວຈນໍ ອສ຺ໂສສຸໍ, ຕາ ຕາ ຕເຖວ ມຎ຺ຎນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ມາຕຸຄາໂມ ຫີ’’ຕິອາທິ.

ອິທານິ ອຏ຺ຐ ອງ຺ຄານິ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອຕ຺ຖ ຈາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ອິເມຫິ ປນ ອຏ຺ຐຫງ຺ເຄຫິ ອສມນ຺ນາຄຕໍ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ເຖນ ກມ຺ເມນ ສມ຺ມນ຺ເນນ຺ໂຕ ທຸກ຺ກຏໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຠິກ຺ຂຸ ປນ ສມ຺ມໂຕເຍວ ໂຫຕິ.

໑໔໘. ຄຣຸເກຫີຕິ ຄຣຸກາຕພ຺ເພຫິ. ເອກໂຕອຸປສມ຺ປນ຺ນາຍາຕິ ອຸປໂຍຄຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມວຈນໍ. ‘‘ໂອວທຕີ’’ຕິ ວາ ອິມສ຺ສ ‘‘ວທຕີ’’ຕິ ອຕ຺ເຖ ສຕິ ສມ຺ປທານວຈນມ຺ປິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ຠິກ຺ຂູນໍ ສນ຺ຕິເກ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາ ນາມ ປຣິວຕ຺ຕລິງ຺ຄາ ວາ ປຎ຺ຈສຕສາກິຍານິໂຍ ວາ.

໑໔໙. ອາສນໍ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ສເຈ ຠູມິ ມນາປາ ໂຫຕິ, ອາສນໍ ອປຎ຺ຎາເປຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ມາຕຸຄາມຄ຺ຄຫເຓນ ຠິກ຺ຂຸນີປິ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ອາຫ ‘‘ຘມ຺ມເທສນາປຕ຺ຕິໂມຈນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ. ສມ຺ມຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສນ຺ຕິກໍ ປາຏິປເທ ໂອວາທຕ຺ຖາຍ ສພ຺ພາຫິ ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ອາຄນ຺ຕພ຺ພໂຕ ‘‘ສມຄ຺ຄາຕ຺ຖ ຠຄິນິໂຍ’’ຕິ ອິມິນາ ສພ຺ພາສໍ ອາຄມນໍ ປຸຈ຺ຉຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສພ຺ພາ ອາຄຕາຕ຺ຖາ’’ຕິ. ຄິລານາສຸ ອນາຄຕາສຸປິ ຄິລານານໍ ອນາຄມນສ຺ສ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ອາຄນ຺ຕຸໍ ສມຕ຺ຖາຫິ ຈ ສພ຺ພາຫິ ອາຄຕຕ຺ຕາ ‘‘ສມຄ຺ຄາມ຺ຫຍ຺ຍາ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອນ຺ໂຕຄາເມ ວາຕິອາທີສຸ ຍຕ຺ຖ ປຎ຺ຈ ອງ຺ຄານິ ຠູມິຍໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ຐິຕາຍ ເອວ ກາຍໍ ປຸຣໂຕ ນາເມຕ຺ວາ ‘‘ວນ຺ທາມິ ອຍ຺ຍາ’’ຕິ ອຎ຺ຊລິໍ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ຄນ຺ຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ. ອນ຺ຕຣຆຣນ຺ຕິ ກຕ຺ຖຈິ ນຄຣທ຺ວາຣສ຺ສ ພຫິອິນ຺ທຂີລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອນ຺ໂຕຄາໂມ ວຸຈ຺ຈຕິ, ກຕ຺ຖຈິ ຆຣຸມ຺ມາຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອນ຺ໂຕເຄຫໍ. ອິຘ ປນ ‘‘ອນ຺ໂຕຄາເມ ວາ’’ຕິ ວິສຸໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ອນ຺ຕຣຆເຣ ວາ’’ຕິ ອນ຺ໂຕເຄຫໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈີຕິ ອນ຺ໂຕຄາມາທີສຸ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ.

ວຏ຺ຏຕີຕິ ‘‘ວສຖ ອຍ຺ເຍ, ມຍໍ ຠິກ຺ຂູ ອາເນສ຺ສາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ສທ຺ທຫນ຺ຕີຫິ ວສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ນ ນິມນ຺ຕິຕາ ຫຸຕ຺ວາ ຄນ຺ຕຸກາມາຕິ ມນຸສ຺ເສຫິ ນິມນ຺ຕິຕາ ຫຸຕ຺ວາ ຄນ຺ຕຸກາມາ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຕຕ຺ເຖວ ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕຸກາມາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍໂຕຕິ ຠິກ຺ຂຸນຸປສ຺ສຍໂຕ. ຍາຈິຕ຺ວາຕິ ‘‘ຕຸມ຺ເຫຫິ ອານີຕໂອວາເທເນວ ມຍມ຺ປິ ວສິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຍາຈິຕ຺ວາ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຠິກ຺ຂຸນຸປສ຺ສເຍ. ອາຄຕານໍ ສນ຺ຕິເກ ໂອວາເທນ ວສິຕພ຺ພນ຺ຕິ ປຈ຺ຉິມິກາຍ ວສ຺ສໍ ວສິຕພ຺ພໍ. ອຠິກ຺ຂຸກາວາເສ ວສນ຺ຕິຍາ ອາປຕ຺ຕີຕິ ໂຈທນາມຸເຂນ ສາມຎ຺ຎໂຕ ອາປຕ຺ຕິປ຺ປສງ຺ຄໍ ວທຕິ, ນ ປນ ຕສ຺ສາ ອາປຕ຺ຕິ. ວສ຺ສຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິຍາປິ ອາປຕ຺ຕີຕິ ວສ຺ສານຸປຄມມູລໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ວທຕິ. ອິຕຣາຍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອນາປຕ຺ຕິກາຣຓສພ຺ຠາວໂຕ ‘‘ສາ ຣກ຺ຂິຕພ຺ພາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ສາ ວສ຺ສານຸປຄມມູລາ ອາປຕ຺ຕິ ຣກ຺ຂິຕພ຺ພາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ອຠິກ຺ຂຸເກປິ ອາວາເສ ອີທິສາສຸ ອາປທາສຸ ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ອາປທາສຸ ຫິ…ເປ… ອນາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ. ອິຕຣາຍ ປນ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອນາປຕ຺ຕິ, ກາຣເຓ ອສຕິ ປຈ຺ຉິມິກາຍປິ ວສ຺ສໍ ນ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ສນ຺ເຕສຸ ຫິ ຠິກ຺ຂູສຸ ວສ຺ສໍ ອນຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕິຍາ ອາປຕ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປວາເຣຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອປວາເຣນ຺ຕີນໍ ອາປຕ຺ຕິສມ຺ຠວໂຕ. ສເຈ ທູເຣປິ ຠິກ຺ຂູນໍ ວສນຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ, ສກ຺ກາ ຈ ໂຫຕິ ນວມິຍໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປວາເຣຕຸໍ, ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປວາເຣຕພ຺ພໍ. ສເຈ ປນ ນວມິຍໍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ສມ຺ປາປຸຓິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ, ອຄຈ຺ຉນ຺ຕີນໍ ອນາປຕ຺ຕິ.

ອຸໂປສຖສ຺ສ ປຸຈ຺ຉນໍ ອຸໂປສຖປຸຈ຺ຉາ, ສາເຍວ ກ-ປ຺ປຈ຺ຈຍໍ ຣສ຺ສຕ຺ຕຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ອຸໂປສຖປຸຈ຺ຉກນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ອຸໂປສຖປຸຈ຺ຉນ’’ນ຺ຕິ. ອຸໂປສໂຖ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ໂພຕິ ‘‘ກທາ, ອຍ຺ຍ, ອຸໂປສໂຖ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ. ຠິກ຺ຂຸນາປິ ‘‘ສ຺ເວ, ຠຄິນິ, ອຸໂປສໂຖ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ຠິກ຺ຂູ ກທາຈິ ເກນຈິ ກາຣເຓນ ປນ຺ນຣສິກໍ ວາ ຈາຕຸທ຺ທສີອຸໂປສຖໍ, ຈາຕຸທ຺ທສິກໍ ວາ ປນ຺ນຣສີອຸໂປສຖໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຍສ຺ມິຎ຺ຈ ທິວເສ ຠິກ຺ຂູຫິ ອຸໂປສໂຖ ກໂຕ, ຕສ຺ມິໍເຍວ ຠິກ຺ຂຸນີຫິປິ ອຸໂປສໂຖ ກາຕພ຺ໂພຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ປກ຺ຂສ຺ສ ເຕຣສິຍໍເຍວ ຄນ຺ຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ປຸຈ຺ຉິເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ສເຈ ຈາຕຸທ຺ທສິຍໍ ອຸໂປສຖໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ‘‘ຈາຕຸທ຺ທສິໂກ ຠຄິນີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ສເຈ ປນ ປນ຺ນຣສິຍໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ‘‘ປນ຺ນຣສິໂກ ຠຄິນີ’’ຕິ ອາຈິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ. ໂອວາທຕ຺ຖາຍາຕິ ໂອວາທຍາຈນຕ຺ຖາຍ. ປາຏິປທທິວສໂຕ ປນ ປຏ຺ຐາຍ ຘມ຺ມສວນຕ຺ຖາຍ ຄນ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ປາຏິປທທິວເສ ໂອວາທຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖາຍ ທຸຕິຍທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ຘມ຺ມສວນຕ຺ຖາຍ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ໂອວາທຄ຺ຄຫຓມ຺ປິ ຫິ ‘‘ຘມ຺ມສວນເມວາ’’ຕິ ອເຠເທນ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິຣນ຺ຕຣໍ ວິຫາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິໍສູຕິ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອຸປສງ຺ກມນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕນ຺ຕິອາທິນາ ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊິສ຺ສາມາຕິ ສພ຺ພາສໍເຍວ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ອຸປສງ຺ກມນທີປນຕ຺ຖໍ ປາຬິ ນິທສ຺ສິຕາ. ໂອວາທໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ໂອວາທໍ ຍາຈິຕຸໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ທ຺ເວ ຕິສ຺ໂສຕິ ທ຺ວີຫິ ຕີຫິ. ກຣຓຕ຺ເຖ ເຈຕໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ.

ປາສາທິເກນາຕິ ປສາທຊນເກນ ນິທ຺ໂທເສນ ກາຍກມ຺ມາທິນາ. ສມ຺ປາເທຕູຕິ ຕິວິຘໍ ສິກ຺ຂໍ ສມ຺ປາເທຕຸ. ສເຈ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສກໍເຍວ ທິສ຺ວາ ຕາຫິ ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ໂອວາໂທ ຍາຈິໂຕ ຠເວຍ຺ຍ, ເຕນ ກິໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ? ອຸໂປສຖຄ຺ເຄ ສນ຺ນິປຕິເຕ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆ ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈວເສນ ‘‘ອຕ຺ຖິ ກາຈິ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ໂອວາທໍ ຍາຈມານາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຍມາເນ ‘‘ເອວໍ ວເທຫີ’’ຕິ ໂອວາທປຏິຄ຺ຄາຫເກນ ວຕ຺ຕພ຺ພວຈນໍ ອຎ຺ເຎນ ຠິກ຺ຂຸນາ ກຖາເປຕ຺ວາ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສເກນ ວຕ຺ຕພ຺ພວຈນໍ ອຕ຺ຕນາ ວຕ຺ວາ ປຸນ ສຍເມວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ອາໂຣເຈຕພ຺ພໍ, ອຎ຺ເຎນ ວາ ຠິກ຺ຂຸນາ ຕສ຺ມິໍ ທິວເສ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິສາເປຕພ຺ພໍ. ເອຕໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ຕາຫີ’’ຕິ ເອຕໍ ພຫຸວຈນໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອກາ ຠິກ຺ຂຸນີ ວາຕິ ອິທໍ ພຫູຫິ ຠິກ຺ຂຸນຸປສ຺ສເຍຫິ ເອກາຍ ເອວ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ສາສນປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ທຸຕິຍິກາຍ ອຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ. ພຫູຫິ ຠິກ຺ຂຸນຸປສ຺ສເຍຫີຕິ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ວາ ຕສ຺ມິໍເຍວ ວາ ຄາເມ ພຫູຫິ ຠິກ຺ຂຸນຸປສ຺ສເຍຫິ. ‘‘ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ໂຆ ຈ ອຍ຺ຍ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ຈ ຠິກ຺ຂຸນີ ຈາ’’ຕິ ອິມິນາ ນານາອຸປສ຺ສເຍຫິ ສາສນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄຕຠິກ຺ຂຸນິຍາ ວຕ຺ຕພ຺ພວຈນໍ ທສ຺ເສຕິ. ອິທຎ຺ຈ ເອເກນ ປກາເຣນ ມຸຂມຕ຺ຕນິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ປນ ຠິກ຺ຂຸນຸປສ຺ສເຍ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ປມາຓໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ຕທນຸຣູເປນ ນເຍນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ອຍ຺ຍານໍ ອຍ຺ຍສ຺ສາຕິ ອິທໍ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສເກນປີຕິ ອິທໍ ສງ຺ຆຸໂປສຖວເສເນວ ທສ຺ສິຕໍ. ຍຕ຺ຖ ປນ ຕິຓ຺ຓໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ວາ ວສນຏ຺ຐາເນ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທໂສ ນຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖາປິ ຎຕ຺ຕິຐປນເກນ ອິຕເຣນ ວາ ຠິກ຺ຂຸນາ ອິມິນາວ ນເຍນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ເອກປຸຄ຺ຄເລນປິ ອຸໂປສຖທິວເສ ໂອວາທຍາຈນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປາຏິປເທ ອາຄຕານໍ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ‘‘ນຕ຺ຖິ ໂກຈີ’’ຕິອາທິ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ. ສເຈ ສຍເມວ, ‘‘ສມ຺ມໂຕ ອຫ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ອິມໍ ວິຘິໍ ອຊານນ຺ໂຕ ອິຘ ພາໂລຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ.

໑໕໐. ອຘມ຺ມກມ຺ເມ ອຘມ຺ມກມ຺ມສຎ຺ຎີ ວຄ຺ຄໍ ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ຆໍ ວຄ຺ຄສຎ຺ຎີ ໂອວທຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປາຈິຕ຺ຕິຍສ຺ສາຕິອາທີສຸ ວິຊ຺ຊມາເນສຸປິ ວຄ຺ຄາທິຠາວນິມິຕ຺ເຕສຸ ທຸກ຺ກເຏສຸ ອຘມ຺ມກມ຺ມມູລກໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍເມວ ປາຬິຍໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຘມ຺ມກມ຺ເມ ທ຺ວິນ຺ນໍ ນວການໍ ວເສນ ອຏ຺ຐາຣສ ປາຈິຕ຺ຕິຍານີ’’ຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ອສມ຺ມຕຕາ, ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ປຣິປຸຓ຺ຓູປສມ຺ປນ຺ນຕາ, ໂອວາທວເສນ ອຏ຺ຐຄຣຸຘມ຺ມຠຓນນ຺ຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ໂອວາທສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ອຕ຺ຖງ຺ຄຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໑໕໓. ທຸຕິເຍ ກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ສາຕຈ຺ຈກິຣິຍາຍາຕິ ປຸພ຺ພຠາຄປ຺ປຏິປຕ຺ຕິວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຸນາຕີຕິ ຊານາຕິ. ເຕນ ຎາເຓນາຕິ ເຕນ ອຣຫຕ຺ຕຜລປຎ຺ຎາສງ຺ຂາເຕນ ຎາເຓນ. ປເຖສູຕິ ອຸປາຍມຄ຺ເຄສຸ. ອຣຫໂຕ ປຣິນິຏ຺ຐິຕສິກ຺ຂຕ຺ຕາ ອາຫ ‘‘ອິທຎ຺ຈ…ເປ… ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ‘‘ອປ຺ປມຊ຺ຊໂຕ ສິກ຺ຂໂຕ’’ຕິ ອິເມສໍ ປທານໍ ເຫຕຸອຕ຺ຖຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ, ຕສ຺ມາ ອປ຺ປມຊ຺ຊນເຫຕຸ ສິກ຺ຂນເຫຕຸ ຈ ອຘິເຈຕໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສກາຕິ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາປາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອຘິເຈຕໂສຕິ ອິມິນາ ອຘິຈິຕ຺ຕສິກ຺ຂາ, ອປ຺ປມຊ຺ຊໂຕຕິ ອິມິນາ ອຘິສີລສິກ຺ຂາ, ມຸນິໂນ ໂມນປເຖສຸ ສິກ຺ຂໂຕຕິ ເອເຕຫິ ອຘິປຎ຺ຎາສິກ຺ຂາ, ມຸນິໂນຕິ ວາ ເອເຕນ ອຘິປຎ຺ຎາສິກ຺ຂາ, ໂມນປເຖສຸ ສິກ຺ຂໂຕຕິ ເອເຕນ ຕາສໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣສິກ຺ຂານໍ ປຸພ຺ພຠາຄປ຺ປຏິປທາ, ໂສກາ ນ ຠວນ຺ຕີຕິອາທີຫິ ສິກ຺ຂາປາຣິປູຣິຍາ ອານິສໍສາ ປກາສິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ໂກກນຸທນ຺ຕິ ປທຸມວິເສສນໍ ຍຖາ ‘‘ໂກກາສຍ’’ນ຺ຕິ, ຕໍ ກິຣ ພຫຸປຕ຺ຕໍ ວຓ຺ຓສມ຺ປນ຺ນໍ ອຕິວິຍ ສຸຄນ຺ຘຎ຺ຈ ໂຫຕິ. ‘‘ໂກກນຸທໍ ນາມ ເສຕປທຸມ’’ນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ປາໂຕຕິ ປເຄວ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ – ຍຖາ ໂກກນຸທສງ຺ຂາຕໍ ປທຸມໍ ປາໂຕ ສູຣິຍຸຄ຺ຄມນເວລາຍໍ ຜຸລ຺ລໍ ວິກສິຕໍ ອວີຕຄນ຺ຘໍ ສິຍາ ວິໂຣຈມານໍ, ເອວໍ ສຣີຣຄນ຺ເຘນ ຄຸຓຄນ຺ເຘນ ຈ ສຸຄນ຺ຘໍ ສຣທກາເລ ອນ຺ຕລິກ຺ເຂ ອາທິຈ຺ຈມິວ ອຕ຺ຕໂນ ເຕຊສາ ຕປນ຺ຕໍ ອງ຺ເຄຫິ ນິຈ຺ຉຣຓຊຸຕິຕາຍ ອງ຺ຄີຣສໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໍ ປສ຺ສາຕິ.

ອຠພ຺ໂພຕິ ປຏິປຕ຺ຕິສາຣມິທໍ ສາສນໍ, ປຏິປຕ຺ຕິ ຈ ປຣິຍຕ຺ຕິມູລິກາ, ຕ຺ວຎ຺ຈ ປຣິຍຕ຺ຕິໍ ອຸຄ຺ຄເຫຕຸໍ ອສມຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ມາ ອຠພ຺ໂພຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສຸທ຺ຘໍ ປິໂລຕິກຂຓ຺ຑນ຺ຕິ ອິທ຺ຘິຍາ ອຠິສງ຺ຂຕໍ ປຣິສຸທ຺ຘໍ ໂຈຬຂຓ຺ຑໍ. ຕທາ ກິຣ ຠຄວາ ‘‘ນ ສຊ຺ຌາຍໍ ກາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ມມ ສາສເນ ອຠພ຺ໂພ ນາມ ໂຫຕິ, ມາ ໂສຈິ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ຕໍ ພາຫາຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ປວິສິຕ຺ວາ ອິທ຺ຘິຍາ ປິໂລຕິກຂຓ຺ຑໍ ອຠິນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ ‘‘ຫນ຺ທ, ຠິກ຺ຂຸ, ອິມໍ ປຣິມຊ຺ຊນ຺ໂຕ ‘ຣໂຊຫຣຓໍ ຣໂຊຫຣຓ’ນ຺ຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ສຊ຺ຌາຍໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອທາສິ ຕຕ຺ຖ ປຸພ຺ເພກຕາຘິກາຣຕ຺ຕາ.

ໂສ ກິຣ ປຸພ຺ເພ ຣາຊາ ຫຸຕ຺ວາ ນຄຣໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ນລາຏໂຕ ເສເທ ມຸຈ຺ຈນ຺ເຕ ປຣິສຸທ຺ເຘນ ສາຏເກນ ນລາຏໍ ປຸຎ຺ຉິ, ສາຏໂກ ກິລິຏ຺ໂຐ ອໂຫສິ. ໂສ ‘‘ອິມໍ ສຣີຣໍ ນິສ຺ສາຍ ເອວຣູໂປ ປຣິສຸທ຺ຘສາຏໂກ ປກຕິໍ ຊຫິຕ຺ວາ ກິລິຏ຺ໂຐ ຊາໂຕ, ອນິຈ຺ຈາ ວຕ ສງ຺ຂາຣາ’’ຕິ ອນິຈ຺ຈສຎ຺ຎໍ ປຏິລຠຕິ, ເຕນ ກາຣເຓນສ຺ສ ຣໂຊຫຣຓເມວ ປຈ຺ຈໂຍ ຊາໂຕ. ຣຊໍ ຫຣຕີຕິ ຣໂຊຫຣຓໍ. ສໍເວຄໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາຕິ ອສຸຠສຎ຺ຎໍ ອນິຈ຺ຈສຎ຺ຎຎ຺ຈ ອຸປຏ຺ຐເປນ຺ໂຕ ສໍເວຄໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ. ໂສ ຫິ ໂຍນິໂສ ອຸມ຺ມຊ຺ຊນ຺ໂຕ ‘‘ປຣິສຸທ຺ຘໍ ວຕ຺ຖໍ, ນຕ຺ເຖຕ຺ຖ ໂທໂສ, ອຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ປນາຍໍ ໂທໂສ’’ຕິ ອສຸຠສຎ຺ຎໍ ອນິຈ຺ຈສຎ຺ຎຎ຺ຈ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ນາມຣູປປຣິຄ຺ຄຫາທິນາ ປຎ຺ຈສຸ ຂນ຺ເຘສຸ ຎາຓໍ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ກລາປສມ຺ມສນາທິກ຺ກເມນ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຸທຍພ຺ພຍຎາຓາທິປອປາຏິຍາ ວິປສ຺ສນໍ ອນຸໂລມໂຄຕ຺ຣຠຸສມີປໍ ປາເປສິ. ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວິປສ຺ສນໍ ອາຣຠີ’’ຕິ. ໂອຠາສຄາຖໍ ອຠາສີຕິ ໂອຠາສວິສ຺ສຊ຺ຊນປຸພ຺ພກຠາສິຕຄາຖາ ໂອຠາສຄາຖາ, ຕໍ ອຠາສີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອຘິເຈຕໂສຕິ ອິມໍ ໂອຠາສຄາຖໍ ອຠາສີ’’ຕິ ອິເຘວ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໓໘໖) ປນ ຘມ຺ມປທຏ຺ຐກຖາຍໍ (ຘ. ປ. ອຏ຺ຐ. ໑.ຈູຬປນ຺ຖກຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ) ເຖຣຄາຖາສໍວຓ຺ຓນາຍຎ຺ຈ (ເຖຣຄາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໖໖) –

‘‘ຣາໂຄ ຣໂຊ ນ ຈ ປນ ເຣຓຸ ວຸຈ຺ຈຕິ;

ຣາຄສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ ຣໂຊຕິ;

ເອຕໍ ຣຊໍ ວິປ຺ປຊຫິຕ຺ວາ ປຓ຺ຑິຕາ;

ວິຫຣນ຺ຕິ ເຕ ວິຄຕຣຊສ຺ສ ສາສເນ.

‘‘ໂທໂສ…ເປ… ສາສເນ.

‘‘ໂມໂຫ ຣໂຊ ນ ຈ ປນ ເຣຓຸ ວຸຈ຺ຈຕິ;

ໂມຫສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ ຣໂຊຕິ;

ເອຕໍ ຣຊໍ ວິປ຺ປຊຫິຕ຺ວາ ປຓ຺ຑິຕາ;

ວິຫຣນ຺ຕິ ເຕ ວິຄຕຣຊສ຺ສ ສາສເນຕິ. –

ອິມາ ຕິສ຺ໂສ ໂອຠາສຄາຖາ ອຠາສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຘິເຈຕໂສຕິ ຈ ອຍໍ ຈູຬປນ຺ຖກຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອຸທານຄາຖາຕິ ອິມິສ຺ສາເຍວ ປາຬິຍາ ອາຄຕໍ. ເຖຣຄາຖາຍໍ ປນ ຈູຬປນ຺ຖກຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອຸທານຄາຖາສຸ ອຍໍ ອນາຣຸຬ຺ຫາ, ‘‘ເອກຸທານິຍຕ຺ເຖຣສ຺ສ ປນ ອຍໍ ອຸທານຄາຖາ’’ຕິ (ເຖຣຄາ. ອຏ຺ຐ. ໑.ເອກຸທານິຍຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ) ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ອິມິສ຺ສາ ປາຬິຍາ ອຏ຺ຐກຖາຍ ຈ ເອວມາຄຕຕ຺ຕາ ຈູຬປນ຺ຖກຕ຺ເຖຣສ຺ສປິ ອຍໍ ອຸທານຄາຖາ ໂອຠາສຄາຖາວເສນ ຈ ຠຄວຕາ ຠາສິຕາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓີຕິ ອຠິຎ຺ຎາປຏິສມ຺ຠິທາປຣິວາຣໍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ອຠພ຺ໂພ ຕ຺ວນ຺ຕິອາທິວຈນໂຕ ອນຸກມ຺ປາວເສນ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກາທິໍ ສງ຺ຆິກວິຫາຣາ ນິກ຺ກຑ຺ຒາເປນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ. ອຠພ຺ໂພ ຫິ ເຖໂຣ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ຕໍ ກາຕຸໍ, ນິກ຺ກຑ຺ຒນສິກ຺ຂາປເທ ວາ ອປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ເຖເຣນ ເອວໍ ກຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

໑໕໖. ໂອວທນ຺ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ອຕ຺ຖງ຺ຄເຕ ສູຣິເຍ ຄຣຸຘມ຺ເມຫິ ວາ ອຎ຺ເຎນ ວາ ຘມ຺ເມເນວ ໂອວທນ຺ຕສ຺ສ ສມ຺ມຕສ຺ສປິ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ອຕ຺ຖງ຺ຄຕສູຣິຍຕາ, ປຣິປຸຓ຺ຓູປສມ຺ປນ຺ນຕາ, ໂອວທນນ຺ຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ອຕ຺ຖງ຺ຄຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ຠິກ຺ຂຸນຸປສ຺ສຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໑໖໒. ຕຕິຍໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ. ອຸປສ຺ສຍູປຄມນໍ, ປຣິປຸຓ຺ຓູປສມ຺ປນ຺ນຕາ, ສມຍາຠາໂວ, ຄຣຸຘມ຺ເມຫິ ໂອວທນນ຺ຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາຣິ ອງ຺ຄານິ.

ຠິກ຺ຂຸນຸປສ຺ສຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ອາມິສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໑໖໔. ຈຕຸຕ຺ເຖ ‘‘ອຸປສມ຺ປນ຺ນໍ…ເປ… ຠິກ຺ຂຸໂນວາທກ’’ນ຺ຕິ ອິເມສໍ ‘‘ມງ຺ກຸກຕ຺ຕຸກາໂມ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ອວຓ຺ຓໍ ກຕ຺ຕຸກາໂມ ອຍສໍ ກຕ຺ຕຸກາໂມ’’ຕິ ອິເມສໍ ປນ ວເສນ ‘‘ອຸປສມ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ‘‘ອຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສາ’’ຕິ ວິຠຕ຺ຕິວິປຣິຓາໂມ ກາຕພ຺ໂພຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອຸຊ຺ຌາປນເກ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຈີວຣເຫຕຸ ໂອວທຕີ’’ຕິອາທິນາ ຠຓນ຺ຕສ຺ສ ເອເກກສ຺ມິໍ ວຈເນ ນິຏ຺ຐິເຕ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ອຸປສມ຺ປນ຺ນໍ ສງ຺ເຆນ ອສມ຺ມຕ’’ນ຺ຕິ ປາຬິວຈນໂຕ ‘‘ສມ຺ມເຕນ ວາ ສງ຺ເຆນ ວາ ຠາຣໍ ກຕ຺ວາ ຐປິໂຕ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາວຈນໂຕ ຈ ອຏ຺ຐຫິ ອງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ສມ຺ມເຕນ ວາ ວິປ຺ປວສິຕຸກາເມນ ‘‘ຍາວາຫໍ ອາຄມິສ຺ສາມິ, ຕາວ ເຕ ຠາໂຣ ໂຫຕູ’’ຕິ ຍາຈິຕ຺ວາ ຐປິໂຕ ຕສ຺ສາຠາວໂຕ ສງ຺ເຆນ ວາ ຕເຖວ ຠາຣໍ ກຕ຺ວາ ຐປິໂຕ ອຏ຺ຐຫິ ຄຣຸຘມ຺ເມຫິ ອຎ຺ເຎນ ວາ ຘມ຺ເມນ ໂອວທິຕຸໍ ລຠຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ມາ ‘‘ໂຍ ປນ, ຠິກ຺ຂຸ, ອສມ຺ມໂຕ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ໂອວເທຍ຺ຍ, ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ປເຄວ ຠາຣໍ ກຕ຺ວາ ອຏ຺ຐປິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

໑໖໘. ອນາປຕ຺ຕິ ປກຕິຍາ ຈີວຣເຫຕຸ…ເປ… ໂອວທນ຺ຕໍ ຠຓຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອາມິສເຫຕຸ ໂອວທນ຺ຕໍ ‘‘ອາມິສເຫຕຸ ໂອວທຕີ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ເອວໍ ຠຓນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ, ‘‘ນ ອາມິສເຫຕຸ ໂອວທຕີ’’ຕິ ສຎ຺ຎິໂນ ປນ ທຸກ຺ກຏໍ, ນ ອາມິສເຫຕຸ ໂອວທນ຺ຕໍ ປນ ‘‘ອາມິສເຫຕຸ ໂອວທຕີ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ຠຓນ຺ຕສ຺ສປິ ອນາປຕ຺ຕິ ສຈິຕ຺ຕກຕ຺ຕາ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ອຸປສມ຺ປນ຺ນຕາ, ຘມ຺ເມນ ລທ຺ຘສມ຺ມຸຕິຕາ, ອນາມິສນ຺ຕຣຕາ, ອວຓ຺ຓກາມຕາຍ ເອວໍ ຠຓນນ຺ຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາຣິ ອງ຺ຄານິ.

ອາມິສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໖໙. ປຎ຺ຈມໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

໖. ຈີວຣສິພ຺ພາປນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໑໗໕. ຉຏ຺ເຐ ສເຈ ສາ ຠິກ຺ຂຸນີ ຕໍ ຈີວຣໍ ອາທິໂຕວ ປາຣຸເປຍ຺ຍ, ອຎ຺ຎາ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ທິສ຺ວາ ອຸຊ຺ຌາເປຍ຺ຍຸໍ, ຕໂຕ ມຫາຊໂນ ປສ຺ສິຕຸໍ ນ ລຠຕີຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ‘‘ຍຖາສໍຫຏໍ ຫຣິຕ຺ວາ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິມາຫ.

໑໗໖. ນີຫຣຕີຕິ ສກິໍ ນີຫຣຕິ. ເຍປິ ເຕສໍ ນິສ຺ສິຕກາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກຖິນວຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີນໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອິຕິກຕ຺ຕພ຺ພຕາວເສນ ສູຈິກມ຺ມກຣຓໍ. ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍານໍ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອກປ຺ປິຍສມາທານວເສນ ທຸກ຺ກຏໍ. ວຎ຺ເຈຕ຺ວາຕິ ‘‘ຕວ ຎາຕິກາຍາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ເອກິສ຺ສາ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຕ຺ວາ. ‘‘ເອກິສ຺ສາ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ເຕ ອຎ຺ຎາຕິກສຎ຺ຎິໂນ ຠເວຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອກປ຺ປິເຍ ນິໂຍຊິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ. ‘‘ອິທໍ ເຕ ມາຕຸ ຈີວຣ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ອວຕ຺ວາປິ ‘‘ອິທໍ ຈີວຣໍ ສິພ຺ເພຫີ’’ຕິ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ສິພ຺ພາເປນ຺ຕສ຺ສປິ ອນາປຕ຺ຕິ.

໑໗໙. ອຸປາຫນຕ຺ຖວິກາທິນ຺ຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຍໍ ຈີວຣໍ ນິວາເສຕຸໍ ວາ ປາຣຸປິຕຸໍ ວາ ນ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ, ຕມ຺ປິ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ອຎ຺ຎາຕິກາຍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ສນ຺ຕກຕາ, ນິວາສນປາຣຸປນູປຄຕາ, ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສິພ຺ພນໍ ວາ ສິພ຺ພາປນໍ ວາຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ຈີວຣສິພ຺ພາປນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ສໍວິທຫນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໑໘໑. ສຕ຺ຕເມ ‘‘ປຈ຺ຉາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີນໍ ໂຈຣາ ອຈ຺ຉິນ຺ທິໍສູ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ປຕ຺ຕຈີວຣ’’ນ຺ຕິ ປາຐເສໂສຕິ ອາຫ ‘‘ປຈ຺ຉາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີນໍ ປຕ຺ຕຈີວຣ’’ນ຺ຕິ. ຕາ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍຕິ ປຈ຺ຉາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິໂຍ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ. ‘‘ປຈ຺ຉາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີນ’’ນ຺ຕິ ຈ ວິຠຕ຺ຕິວິປຣິຓາເມເນຕ຺ຖ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປາຬິຍໍ ‘‘ຄຈ຺ຉາມ ຠຄິນິ, ຄຈ຺ຉາມ ອຍ຺ຍາ’’ຕິ ຠິກ຺ຂຸປຸພ຺ພກໍ ສໍວິຘານໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ຄຈ຺ຉາມ ອຍ຺ຍ, ຄຈ຺ຉາມ ຠຄິນີ’’ຕິ ຠິກ຺ຂຸນີປຸພ຺ພກໍ. ເອກທ຺ຘານມຄ຺ຄນ຺ຕິ ເອກໍ ອທ຺ຘານສງ຺ຂາຕໍ ມຄ຺ຄໍ, ເອກໂຕ ວາ ອທ຺ຘານມຄ຺ຄໍ. ຫິຍ຺ໂຍຕິ ສຸເວ. ປເຣຕິ ຕຕິຍທິວເສ.

໑໘໒-໑໘໓. ທ຺ວິຘາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາໂຣຕິ ປາທຄມນວເສນ ປກ຺ຂຄມນວເສນ ວາຕິ ທ຺ວິຘາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປເຠໂທ. ຈຕຸນ຺ນໍ ມຄ຺ຄານໍ ສມ຺ພນ຺ຘຏ຺ຐານໍ ຈຕຸກ຺ກໍ, ຕິຓ຺ຓໍ ມຄ຺ຄານໍ ສມ຺ພນ຺ຘຏ຺ຐານໍ ສິງ຺ຆາຏກໍ. ‘‘ຄາມນ຺ຕເຣ ຄາມນ຺ຕເຣ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຎ຺ໂຎ ຄາໂມ ຄາມນ຺ຕຣນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ນິກ຺ຂມເນ ອນາປຕ຺ຕິ…ເປ… ຠິກ຺ຂຸໂນ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ສໍວິຘາຍາ’’ຕິ ປາຬິຍໍ ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ເນວ ປາຬິຍາ ສເມຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ສໍວິທຫິເຕປິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ນ ເສສອຏ຺ຐກຖາຍ ສເມຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອທ຺ຘໂຍຊນໍ ອຕິກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອສຕິ ຄາເມ ອທ຺ຘໂຍຊນໍ ອຕິກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ. ຍຕ຺ຖ ຫິ ອທ຺ຘໂຍຊນພ຺ຠນ຺ຕເຣ ອຎ຺ໂຎ ຄາໂມ ນ ໂຫຕິ, ຕໍ ອິຘ ອຄາມກໍ ອຣຎ຺ຎນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ອທ຺ຘໂຍຊນພ຺ຠນ຺ຕເຣ ປນ ຄາເມ ສຕິ ຄາມນ຺ຕຣຄຓນາຍ ເອວ ອາປຕ຺ຕິ.

໑໘໕. ຣຏ຺ຐເຠເທຕິ ຣຏ຺ຐວິໂລເປ. ຈກ຺ກສມາຣຸຬ຺ຫາຕິ ອິຣິຍາປຖຈກ຺ກໍ ສກຏຈກ຺ກໍ ວາ ສມາຣຸຬ຺ຫາ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ສໍວິທຫິຕ຺ວາ ມຄ຺ຄປ຺ປຏິປຕ຺ຕິ, ອວິສງ຺ເກຕໍ, ສມຍາຠາໂວ, ອນາປທາ, ຄາມນ຺ຕໂຣກ຺ກມນໍ ວາ ອທ຺ຘໂຍຊນາຕິກ຺ກໂມ ວາຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ປຎ຺ຈ ອງ຺ຄານິ. ເອກໂຕອຸປສມ຺ປນ຺ນາທີຫິ ສທ຺ຘິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ປນ ມາຕຸຄາມສິກ຺ຂາປເທນ ອາປຕ຺ຕິ.

ສໍວິທຫນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ນາວາຠິຣຸຫນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໑໘໘. ອຏ຺ຐເມ ໂລກສ຺ສາທມິຕ຺ຕສນ຺ຖວວເສນ ກີຬາປຸເຣກ຺ຂາຣາ ສໍວິທຫິຕ຺ວາຕິ ອຍໍ ວິເສໂສ ‘‘ເອວມິເມ…ເປ… ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ສທ຺ຘິໍ ນາວາຍ ກີຬນ຺ຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ‘‘ອຸທ຺ຘໍຄາມິນິໍ ວາ ອໂຘຄາມິນິໍ ວາ’’ຕິ ອິມິນາ ຈ ສິທ຺ໂຘ.

໑໘໙. ນທິຍາ ກຸໂຕ ຄາມນ຺ຕຣນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຍສ຺ສາ ນທິຍາ’’ຕິອາທິ. ‘‘ຕສ຺ສາ ສຄາມກຕີຣປສ຺ເສນ…ເປ… ອທ຺ຘໂຍຊນຄຓນາຍາຕິ ເອເກກປສ຺ເສເນວ ຄມນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕາທິສິກາຍ ນທິຍາ ມຊ຺ເຌນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ຄາມນ຺ຕຣຄຓນາຍ ອທ຺ຘໂຍຊນຄຓນາຍ ຈ ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ສພ຺ພອຏ຺ຐກຖາສູຕິອາທິນາ ອຕ຺ຕນາ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ສມຕ຺ເຖຕິ. ‘‘ກີຬາປຸເຣກ຺ຂາຣຕາຍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ສທ຺ຘິໍ ສໍວິຘາຍ ນາວໍ ອຠິຣຸຫນ຺ຕສ຺ສ ນທິຍໍເຍວ ປາຈິຕ຺ຕິຍສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວາປິສມຸທ຺ທາທີສຸ ກີຬາປຸເຣກ຺ຂາຣຕາຍ ທຸກ຺ກຏເມວ, ນ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ໂລກສ຺ສາທມິຕ຺ຕສນ຺ຖວວເສນ ກີຬາປຸເຣກ຺ຂາຣາ ສໍວິທຫິຕ຺ວາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ເກຈິ ‘‘ອິມໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ອກຸສລຈິຕ຺ຕໍ ໂລກວຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ກີຬາປຸເຣກ຺ຂາຣຕາຍ ຫິ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາປິ ຄາມນ຺ຕໂຣກ຺ກມເນ ອທ຺ຘໂຍຊນາຕິກ຺ກເມ ວາ ກຸສລາພ຺ຍາກຕຈິຕ຺ຕສມງ຺ຄີປິ ຫຸຕ຺ວາ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ຍທິ ຫິ ໂສ ສໍເວຄໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ວາ ສຈ຺ຉິກເຣຍ຺ຍ, ນິທ຺ທໍ ວາ ໂອກ຺ກເມຍ຺ຍ, ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ວາ ມນສິ ກໂຣນ຺ໂຕ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ກຸໂຕ ຕສ຺ສ ອກຸສລຈິຕ຺ຕສມງ຺ຄິຕາ, ເຍນິທໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ອກຸສລຈິຕ຺ຕໍ ໂລກວຊ຺ຊນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມາ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊໍ ຕິຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ສິທ຺ຘໍ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ນາວາຠິຣຸຫນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ປຣິປາຈິຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໑໙໔. ນວເມ ປຏິຍາທິຕນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຕ຺ຖາຍ ສມ຺ປາທິຕໍ. ຎາຕກາ ວາ ໂຫນ຺ຕິ ປວາຣິຕາ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ສເຈປິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຎ຺ຎາຕກາ ອປ຺ປວາຣິຕາ ຈ ສິຍຸໍ, ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຎາຕກາ ປວາຣິຕາ ເຈ, ວຏ຺ຏຕິ.

໑໙໗. ປາປຠິກ຺ຂູນໍ ປກ຺ຂຸປຈ຺ເຉທາຍ ອິທໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ປຎ຺ຈໂຠຊເນເຍວ ອາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ປຎ຺ຈ ໂຠຊນານິ ຐເປຕ຺ວາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ອິທໍ ປນ ອິມິນາ ສິກ຺ຂາປເທນ ອນາປຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ຫິ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ທຸກ຺ກຏໍ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ຠິກ຺ຂຸນິປຣິປາຈິຕຠາໂວ, ຊານນໍ, ຄິຫິສມາຣມ຺ຠາຠາໂວ, ໂອທນາທີນໍ ອຎ຺ຎຕຣຕາ, ຕສ຺ສ ອຊ຺ໂຌຫຣຓນ຺ຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ປຎ຺ຈ ອງ຺ຄານິ.

ປຣິປາຈິຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ຣໂຫນິສຊ຺ຊສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໑໙໘. ທສເມ ອຸປນນ຺ທສ຺ສ ຈຕຸຕ຺ຖສິກ຺ຂາປເທນາຕິ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ເນ ມາຕຸຄາເມນ ສທ຺ຘິໍ ຣໂຫນິສຊ຺ຊສິກ຺ຂາປທໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ຕໍ ອເຈລກວຄ຺ເຄ ປຎ຺ຈມສິກ຺ຂາປທໍ ໂຫຕິ, ອຸປນນ຺ທຕ຺ເຖຣໍ ອາຣພ຺ຠ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕສຸ ປນ ຈຕຸຕ຺ຖຠາວໂຕ ‘‘ອຸປນນ຺ທສ຺ສ ຈຕຸຕ຺ຖສິກ຺ຂາປເທນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈຕຸຕ຺ຖສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ວຕ຺ຖຸໂຕ ອິມສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ວຕ຺ຖຸໂນ ປຐມໍ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ອິທໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຐມໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ. ອິມິນາ ຈ ສິກ຺ຂາປເທນ ເກວລໍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ເອວ ຣໂຫນິສຊ຺ຊາຍ ອາປຕ຺ຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ, ອຸປຣິ ມາຕຸຄາເມນ ສທ຺ຘິໍ ຣໂຫນິສຊ຺ຊາຍ ອາປຕ຺ຕິ ວິສຸໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ຣໂຫນິສຊ຺ຊສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິຏ຺ຐິໂຕ ຠິກ຺ຂຸນິວຄ຺ໂຄ ຕຕິໂຍ.

໔. ໂຠຊນວຄ຺ໂຄ

໑. ອາວສຖປິຓ຺ຑສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໒໐໖. ໂຠຊນວຄ຺ຄສ຺ສ ປຐມສິກ຺ຂາປເທ ອທ຺ຘໂຍຊນໍ ວາ ໂຍຊນໍ ວາ ຄນ຺ຕຸໍ ສກ຺ໂກຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຕຕ຺ຕກໍ ຄນ຺ຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕສ຺ສປິ ຕາວຕກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອລທ຺ຘຠິກ຺ຂສ຺ສ ອິໂຕ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອິເມສໍເຍວາຕິ ອິເມສໍ ປາສຓ຺ຑານໍເຍວ. ເອຕ຺ຕການນ຺ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ປາສຓ຺ເຑ ເອຕ຺ຕການໍ. ເອກທິວສໍ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອກທິວສໍ ສກິໍເຍວ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ‘‘ເອກທິວສໍ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ປນ ເອກສ຺ມິໍ ທິວເສ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ປຸນ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອິມິນາ ປຐມໍ ຠຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນສຸ ປຸນ ເອກສ຺ມິມ຺ປິ ຐາເນ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

໒໐໘. ‘‘ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ວາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ວາຕິ ອິທໍ ອທ຺ຘໂຍຊນວເສນ ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ຄຕຏ຺ຐາເນຕິ ເອກສ຺ເສວ ສນ຺ຕກໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອາຄຈ຺ຉນ຺ເຕປິ ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ ສງ຺ເຂເປນ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ‘‘ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຈ຺ຈາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ’’ຕິອາທິມາຫ. ອາປຕ຺ຕິຏ຺ຐາເນເຍວ ປຸນ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພາຕິ ຄມເນ ອາຄມເນ ຈ ປຐມໍ ໂຠຊນໍ ອວຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ເອກທິວສໍ ຄຕຏ຺ຐາເນ ຈ ເອກທິວສນ຺ຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ໂຠຊນເມວ ທສ຺ສິຕໍ, ຄມນທິວເສ ປນ ອາຄມນທິວເສ ຈ ‘‘ຄມິສ຺ສາມິ ອາຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິເຍວ. ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສປິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ໂຠຊເນ ອນາປຕ຺ຕິ. ອຎ຺ຎສ຺ສຕ຺ຖາຍ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຄເຫຕຸເມວ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຠິກ຺ຂູນໍເຍວ ອຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ອາວສຖປິຓ຺ຑຕາ, ອຄິລານຕາ, ອນຸວສິຕ຺ວາ ໂຠຊນນ຺ຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ອາວສຖປິຓ຺ຑສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ຄຓໂຠຊນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໒໐໙. ທຸຕິເຍ ອຠິມາເຣຕິ ອຠິຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ມາຣຓຕ຺ຖາຍ ນິໂຍຊິເຕ ຘນຸທ຺ຘເຣ. ຄຸຬ຺ຫປຏິຈ຺ຉນ຺ໂນຕິ ອປາກໂຏ. ປວິຊ຺ຌີຕິ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ນນຸ ຣາຊານມ຺ປິ ມາຣາເປສີຕິ ວຈນໂຕ ອິທໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ອຊາຕສຕ຺ຕຸໂນ ກາເລ ປຎ຺ຎຕ຺ຕນ຺ຕິ ສິທ຺ຘໍ, ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ປຣໂຕ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍໍ –

‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຣຎ຺ໂຎ ມາຄຘສ຺ສ ເສນິຍສ຺ສ ພິມ຺ພິສາຣສ຺ສ ຎາຕິສາໂລຫິໂຕ ອາຊີວເກສຸ ປພ຺ພຊິໂຕ ໂຫຕິ. ອຖ ໂຂ ໂສ ອາຊີວໂກ ເຍນ ຣາຊາ ມາຄໂຘ ເສນິໂຍ ພິມ຺ພິສາໂຣ ເຕນຸປສງ຺ກມິ, ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຣາຊານໍ ມາຄຘໍ ເສນິຍໍ ພິມ຺ພິສາຣໍ ເອຕທໂວຈ…ເປ… ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍນ຺ຕາ ນາຘິວາເສນ຺ຕີ’’ຕິ –

ອິທໍ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ໂສ ກິຣ ອາຊີວໂກ ຕໍ ທານໍ ເທນ຺ໂຕ ພິມ຺ພິສາຣກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອທາສິ, ປຈ຺ຉາ ອຊາຕສຕ຺ຕຸກາເລ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຠິກ຺ຂູ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍນ຺ຕາ ຕໍ ທານໍ ນ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫິໍສຸ, ຕສ຺ມາ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕໍ ວຕ຺ຖຸ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ອຖ ໂຂ ໂສ ອາຊີວໂກ ຠິກ຺ຂູນໍ ສນ຺ຕິເກ ທູຕໍ ປາເຫສີ’’ຕິ ອິທຎ຺ຈ ຕໂຕ ປຠຸຕິ ໂສ ອາຊີວໂກ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ຠິກ຺ຂູ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ທານໍ ເທນ຺ໂຕ ອຊາຕສຕ຺ຕຸກາເລ ສິກ຺ຂາປເທ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ຍໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສນ຺ຕິເກ ທູຕໍ ປາເຫສິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

໒໑໕. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວິສິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ວິສທິສໍ ຣຊ຺ຊໍ ວິຣຊ຺ຊໍ, ຕໂຕ ອາຄຕາ, ຕຕ຺ຖ ວາ ຊາຕາ, ຠວາຕິ ວາ ເວຣຊ຺ຊາ, ເຕ ເອວ ເວຣຊ຺ຊກາ. ເຕ ປນ ຍສ຺ມາ ໂຄຕ຺ຕຈຣຓາທິວິຠາເຄນ ນານປ຺ປກາຣາ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນານາເວຣຊ຺ຊເກ’’ຕິ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ນານາວິເຘຫິ ອຎ຺ຎຣຊ຺ເຊຫິ ອາຄເຕຕິ ຣຊ຺ຊານໍເຍວ ວເສນ ນານປ຺ປກາຣຕາ ວຸຕ຺ຕາ.

໒໑໗-໒໑໘. ອິມສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ກຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊນວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຕ ຄຓໂຠຊນໍ ວຕ຺ຖຸວເສເນວ ປາກຏນ຺ຕິ ຕໍ ອວຕ຺ວາ ‘‘ຄຓໂຠຊນໍ ນາມ ຍຕ຺ຖ…ເປ… ນິມນ຺ຕິຕາ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ ນິມນ຺ຕນວເສເນວ ປທຠາຊເນ ຄຓໂຠຊນໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ກິຎ຺ຈິ ປນ ສິກ຺ຂາປທໍ ວຕ຺ຖຸອນນຸຣູປມ຺ປິ ສິຍາຕິ ປທຠາຊເນ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ນິມນ຺ຕນວເສເນວ ຄຓໂຠຊນໍ ໂຫຕີຕິ ເກສຎ຺ຈິ ອາສງ຺ກາ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ ຕໍນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ‘‘ຕໍ ປເນຕໍ ຄຓໂຠຊນໍ ທ຺ວີຫາກາເຣຫິ ປສວຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ໂຠຊນານໍ ນາມໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ໂຠຊນໍ ຄຓ຺ຫຖາຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ຄຓໂຠຊນໍ ໂຫຕິເຍວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ເຫຏ຺ຐາ ອທ຺ຘານຄມນວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ນາວາຠິຣຸຫນວຕ຺ຖຸສ຺ມິຎ຺ຈ ‘ອິເຘວ, ຠນ຺ເຕ, ຠຸຎ຺ຊຖາ’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຍສ຺ມາ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍນ຺ຕາ ນ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫິໍສຸ, ຕສ຺ມາ ‘ຠຸຎ຺ຊຖາ’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ຄຓໂຠຊນໍ ນ ໂຫຕິເຍວາ’’ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ໂຠຊນານໍ ນາມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນິມນ຺ເຕຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປນ ‘‘ໂອທນໍ ຠຸຎ຺ຊຖາ’’ຕິ ວາ ‘‘ຠຕ຺ຕໍ ຠຸຎ຺ຊຖາ’’ຕິ ວາ ໂຠຊນນາມໍ ຄເຫຕ຺ວາວ ວຸຕ຺ເຕ ຄຓໂຠຊນໍ ໂຫຕິ, ນ ອຎ຺ຎຖາ. ‘‘ອິເຘວ, ຠນ຺ເຕ, ຠຸຎ຺ຊຖາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ໂອທນ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ຠຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວາ ວຕ຺ວາວ ເຕ ເອວໍ ນິມນ຺ເຕສຸນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຄຓວເສນ ວາ ນິມນ຺ຕິຕຕ຺ຕາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອປກຕຎ຺ຎຸຕາຍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍນ຺ຕາ ນ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫິໍສູຕິ ອຍໍ ອມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕິ, ວີມໍສິຕ຺ວາ ຍຸຕ຺ຕຕຣໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ເອກໂຕ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ທ຺ວາທສຫຕ຺ຖໍ ອມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ຐິຕາ ເອກໂຕ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ ນາມາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ຠຕ຺ຕໍ ເທຫີຕິ ວາ ວິຎ຺ຎາເປຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ‘‘ຕ຺ວໍ ເອກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຠຕ຺ຕໍ ເທຫິ, ຕ຺ວໍ ທ຺ວິນ຺ນນ຺ຕິ ເອວໍ ວິຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ອຎ຺ເຎຫິ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕມ຺ປິ ສາທິຍນ຺ຕສ຺ສ ຄຓໂຠຊນໍ ໂຫຕິເຍວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອວໍ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຕ ປສວຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ສຕິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ຄຫເຓ ອິມິນາ ສິກ຺ຂາປເທນ ອາປຕ຺ຕິ, ວິສຸໍ ຄຫເຓ ປຓີຕໂຠຊນສູໂປທນວິຎ຺ຎຕ຺ຕີຫິ ອາປຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ວິຈາເຣຕີຕິ ປຎ຺ຈຂຓ຺ຑາທິວເສນ ສໍວິທຫຕິ. ຆຏ຺ເຏຕີຕິ ອນຸວາຕໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຫຕ຺ເຖນ ທຓ຺ຑເກນ ວາ ຆຏ຺ເຏຕິ. ສຸຕ຺ຕໍ ກໂຣຕີຕິ ສຸຕ຺ຕໍ ວຏ຺ເຏຕິ. ວເລຕີຕິ ທຓ຺ຑເກ ວາ ຫຕ຺ເຖ ວາ ອາວຏ຺ເຏຕິ. ‘‘ອຠິນວສ຺ເສວ ຈີວຣສ຺ສ ກຣຓໍ ອິຘ ຈີວຣກມ຺ມໍ ນາມ, ປຸຣາຓຈີວເຣ ສູຈິກມ຺ມໍ ນາມ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ຈຕຸຕ຺ເຖ ອາຄເຕ ນ ຍາເປນ຺ຕີຕິ ວຈນໂຕ ສເຈ ອຎ຺ໂຎ ໂກຈິ ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ນຕ຺ຖິ, ຈຕ຺ຕາໂຣເຍວ ຈ ຕຕ຺ຖ ນິສິນ຺ນາ ຍາເປຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

໒໒໐. ຄຓໂຠຊນາປຕ຺ຕິຊນກນິມນ຺ຕນຠາວໂຕ ‘‘ອກປ຺ປິຍນິມນ຺ຕນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມ຺ປເວເສຕ຺ວາຕິ ນິສີທາເປຕ຺ວາ. ຄໂຓ ຠິຊ຺ຊຕີຕິ ຄໂຓ ອາປຕ຺ຕິໍ ນ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ຍຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຠິກ຺ຂູ…ເປ… ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ ອິມາຍ ປາຬິຍາ ສໍສນ຺ທນໂຕ ‘‘ອິຕເຣສໍ ປນ ຄຓປູຣໂກ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອວິເສເສນາຕິ ‘‘ຄິລາໂນ ວາ ຈີວຣກາຣໂກ ວາ’’ຕິ ອວິເສເສຕ຺ວາ ສພ຺ພສາຘາຣຓວຈເນນ. ຕສ຺ມາຕິ ອວິເສສິຕຕ຺ຕາ. ຠຸຕ຺ວາ ຄເຕສູຕິ ເອຕ຺ຖ ອຄເຕສຸປິ ໂຠຊນກິຈ຺ເຈ ນິຏ຺ຐິເຕ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຕານິ ຈ ເຕຫິ ເອກໂຕ ນ ຄຫິຕານີຕິ ເຍຫິ ໂຠຊເນຫິ ວິສງ຺ເກໂຕ ນຕ຺ຖິ, ຕານິ ໂຠຊນານິ ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ເອກໂຕ ນ ຄຫິຕານິ ເອເກນ ປຈ຺ຉາ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ມຫາເຖເຣຕິ ຠິກ຺ຂູ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ທູຕສ຺ສ ປຸນ ປຏິປຖໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ຠຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ວຈນຠເຍນ ‘‘ຄາມທ຺ວາເຣ ອຏ຺ຐຕ຺ວາວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາຕິ ອນ຺ຕຣວີຖິອາທີສຸ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຐິຕານໍ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ. ຠິກ຺ຂູນໍ ອຕ຺ຖາຍ ຆຣທ຺ວາເຣ ຐເປຕ຺ວາ ທິຍ຺ຍມາເນປິ ເອເສວ ນໂຍ. ນິວຕ຺ຕຖາຕິ ວຸຕ຺ຕປເທ ນິວຕ຺ຕິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ‘‘ນິວຕ຺ຕຖາ’’ຕິ ວິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ‘‘ຠຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວຏ຺ຏຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ຄຓໂຠຊນຕາ, ສມຍາຠາໂວ, ອຊ຺ໂຌຫຣຓນ຺ຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ຄຓໂຠຊນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ປຣມ຺ປຣໂຠຊນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໒໒໑. ຕຕິເຍ ກຸລປຏິປາຏິຍາ ອພ຺ໂພຈ຺ຉິນ຺ນໍ ກຕ຺ວາ ນິຣນ຺ຕຣໍ ທິຍ຺ຍມານຕ຺ຕາ ‘‘ຠຕ຺ຕປຏິປາຏິ ອຏ຺ຐິຕາ ໂຫຕີ’’ຕິ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອນ຺ຕຣາ ອຏ຺ຐຕ຺ວາ ນິຣນ຺ຕຣໍ ປວຕ຺ຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຸປຈາຣວເສນາຕິ ໂວຫາຣວເສນ. ນ ຫິ ໂສ ພທຣມຕ຺ຕເມວ ເທຕິ, ອຸປຈາຣວເສນ ປນ ເອວໍ ວທຕິ. ພທຣຈຸຓ຺ຓສກ຺ຂຣາທີຫິ ປໂຍຊິຕໍ ‘‘ພທຣສາຬວ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

໒໒໖. ວິກປ຺ປນາວເສເນວ ຕໍ ຠຕ຺ຕໍ ອສນ຺ຕໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິວເສນ ວິກປ຺ປນໍ ອຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ຍຖາປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ສິກ຺ຂາປທເມວ ຐປິຕໍ. ປຣິວາເຣ ປນ ວິກປ຺ປນາຍ ອນຸຊານນມ຺ປິ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິສມານນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ຈຕສ຺ໂສ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຫາປຈ຺ຈຣິອາທີສຸ ວຸຕ຺ຕນຍໍ ປຈ຺ຉາ ວທນ຺ໂຕ ປາຬິຍາ ສໍສນ຺ທນໂຕ ປຣມ຺ມຸຂາວິກປ຺ປນເມວ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຕທາ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕິເກ ຐເປຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອຠາວໂຕ ເຖໂຣ ສມ຺ມຸຂາວິກປ຺ປນໍ ນາກາສິ, ຠຄວຕາ ຈ ວິສຸໍ ສມ຺ມຸຂາວິກປ຺ປນາ ນ ວຸຕ຺ຕາ, ຕຖາປິ ສມ຺ມຸຂາວິກປ຺ປນາປິ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເຕເນວ ມາຕິກາອຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ປຣມ຺ປຣໂຠຊນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ‘‘ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ປຎ຺ຈສຸ ສຫຘມ຺ມິເກສຸ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ‘ມຍ຺ຫໍ ຠຕ຺ຕປຈ຺ຈາສໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ທມ຺ມີ’ຕິ ວາ ‘ວິກປ຺ເປມີ’ຕິ ວາ ເອວໍ ສມ຺ມຸຂາ ວາ ‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ທມ຺ມີ’ຕິ ວາ ‘ວິກປ຺ເປມີ’ຕິ ວາ ເອວໍ ປຣມ຺ມຸຂາ ວາ ປຐມນິມນ຺ຕນໍ ອວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ນິມນ຺ຕິຕກຸເລ ລທ຺ຘຠິກ຺ຂໂຕ ເອກສິຕ຺ຖມ຺ປິ ອຊ຺ໂຌຫຣຕິ, ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໒໒໙. ປຎ຺ຈຫິ ໂຠຊເນຫິ ນິມນ຺ຕິຕສ຺ສ ເຍນ ເຍນ ປຐມໍ ນິມນ຺ຕິໂຕ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ໂຠຊນໂຕ ອຸປ຺ປຏິປາຏິຍາ ອວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ວາ ປຣສ຺ສ ປຣສ຺ສ ໂຠຊນໍ ປຣມ຺ປຣໂຠຊນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສເຈ ປນ ມູລນິມນ຺ຕນໍ ເຫຏ຺ຐາ ໂຫຕິ, ປຈ຺ຉິມໍ ປຈ຺ຉິມໍ ອຸປຣິ, ຕໍ ອຸປຣິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິ. ຫຕ຺ຖໍ ອນ຺ໂຕ ປເວເສຕ຺ວາ ສພ຺ພເຫຏ຺ຐິມໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ມຊ຺ເຌ ຐິຕມ຺ປິ ອນ຺ໂຕຫຕ຺ຖຄຕໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຫຕ຺ຖໍ ປນ…ເປ… ຍຖາ ຕຖາ ວາ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ. ຂີຣສ຺ສ ຣສສ຺ສ ຈ ຠຕ຺ເຕນ ອມິສ຺ສໍ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຣິ ຐິຕຕ຺ຕາ ‘‘ຂີຣໍ ວາ ຣສໍ ວາ ປິວໂຕ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ມຫາອຸປາສໂກຕິ ເຄຫສາມິໂກ. ‘‘ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘ອາປຕ຺ຕີ’ຕິ ວຈເນນ ກຸຣຸນ຺ທິຍໍ ‘ວຏ຺ຏຕີ’ຕິ ວຈນໍ ວິຣຸທ຺ຘໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ, ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ອຘິປ຺ປາໂຍ ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ວິຠາວິໂຕ’’ຕິ ມຫາຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ເພ ນິມນ຺ເຕນ຺ຕີຕິ ອກປ຺ປິຍນິມນ຺ຕເນນ ນິມນ຺ເຕນ຺ຕິ. ‘‘ປຣມ຺ປຣໂຠຊນໍ ນາມ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ໂຠຊນານໍ ອຎ຺ຎຕເຣນ ໂຠຊເນນ ນິມນ຺ຕິໂຕ, ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ໂຠຊນານໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊຕິ, ເອຕໍ ປຣມ຺ປຣໂຠຊນໍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສຕິປິ ຠິກ຺ຂາຈຣິຍາຍ ປຐມໍ ລທ຺ຘຠາເວ ‘‘ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ລທ຺ຘຠຕ຺ຕໍ ຠຸຎ຺ຊຕິ, ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອວິກປ຺ປວເສນ ‘‘ວຈີກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ປຣມ຺ປຣໂຠຊນຕາ, ສມຍາຠາໂວ, ອຊ຺ໂຌຫຣຓນ຺ຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ປຣມ຺ປຣໂຠຊນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ກາຓມາຕາສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໒໓໐-໒໓໑. ຈຕຸຕ຺ເຖ ກາຓາຍ ມາຕາຕິ ກາຓາຕິ ລທ຺ຘນາມາຍ ທາຣິກາຍ ມາຕາ. ກສ຺ມາ ປເນສາ ກາຓາ ນາມ ຊາຕາຕິ ອາຫ ‘‘ສາ ກິຣສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ອິມິສ຺ສາ ທຫຣກາເລ ມາຕາປິຕໂຣ ສິເນຫວເສນ ‘‘ອມ຺ມ ກາເຓ, ອມ຺ມ ກາເຓ’’ຕິ ໂວຫຣິໍສຸ, ສາ ຕທຸປາທາຍ ກາຓາ ນາມ ຊາຕາ, ຕສ຺ສາ ຈ ມາຕາ ‘‘ກາຓມາຕາ’’ຕິ ປາກຏາ ອໂຫສີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ວທນ຺ຕິ. ປຏິຍາໂລກນ຺ຕິ ປຈ຺ຉິມໍ ທິສໍ, ປຈ຺ຈາທິຈ຺ຈນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໒໓໓. ປູວຄຓນາຍ ປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ມຸຂວຏ຺ຏິຍາ ເຫຏ຺ຐິມເລຂໂຕ ອຸປຣິຏ຺ຐິຕປູວຄຓນາຍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ‘‘ທ຺ວຕ຺ຕິປຕ຺ຕປູຣາ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພາ’’ຕິ ຫິ ວຈນໂຕ ມຸຂວຏ຺ຏິຍາ ເຫຏ຺ຐິມເລຂໍ ອນຕິກ຺ກນ຺ເຕ ທ຺ເວ ວາ ຕໂຍ ວາ ປຕ຺ຕປູເຣ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

໒໓໕. ອຏ຺ຐກຖາສຸ ປນ…ເປ… ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິທໍ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ຕຖາ ອາຄຕຠາວມຕ຺ຕທີປນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ຕສ຺ສ ວາທສ຺ສ ປຕິຏ຺ຐາປນຕ຺ຖໍ. ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ປາຬິຍາ ນ ສເມຕິ. ຕຕຸຕ຺ຕຣິຄຫເຓ ອນາປຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ຫິ ‘‘ຎາຕການໍ ປວາຣິຕານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຎຖາ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ທ຺ວຕ຺ຕິປຕ຺ຕປູເຣ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ ອິມິນາວ ປມາຓຍຸຕ຺ຕຄ຺ຄຫເຓ ອນາປຕ຺ຕິສິທ຺ຘິໂຕ ‘‘ຎາຕການໍ ປວາຣິຕານ’’ນ຺ຕິ ວິສຸໍ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ຍທິ ເອວໍ ‘‘ຕໍ ປາຬິຍາ ນ ສເມຕີ’’ຕິ ກສ຺ມາ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ເຫຏ຺ຐາ ຕຕຸຕ຺ຕຣິສິກ຺ຂາປເທ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸນ຺ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໒໖) ‘‘ອຏ຺ຐກຖາສຸ ປນ ຎາຕກປວາຣິຕຏ຺ຐາເນ ປກຕິຍາວ ພຫຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ, ອຈ຺ຉິນ຺ນກາຣຓາ ປມາຓເມວ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປາຬິຍາ ນ ສເມຕີ’’ຕິ. ‘‘ອປາເຖຍ຺ຍາທິອຕ຺ຖາຍ ປຏິຍາທິຕ’’ນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສປິ ອາປຕ຺ຕິເຍວ ອຈິຕ຺ຕກຕ຺ຕາ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ. ອຕ຺ຕໂນເຍວ ຄຫຓຕ຺ຖໍ ‘‘ອິມສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ເທຫີ’’ຕິ ວຈເນນປິ ອາປຊ຺ຊນໂຕ ‘‘ວຈີກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂຓປູວມນ຺ຖຕາ, ອເສສກຕາ, ອປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘຄມນຕາ, ນ ຎາຕກາທິຕາ, ອຕິເຣກປຏິຄ຺ຄຫຓນ຺ຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ປຎ຺ຈ ອງ຺ຄານິ.

ກາຓມາຕາສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ປຐມປວາຣຓາສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໒໓໖. ປຎ຺ຈເມ ຠຸຕ຺ຕາວີຕິ ຠຸຕ຺ຕາວິໂນ ຠຸຕ຺ຕວນ຺ໂຕ, ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປວາຣິຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈຕູສຸ ປວາຣຓາສຸ ຍາວທຕ຺ຖປວາຣຓາ ປຏິກ຺ເຂປປວາຣຓາ ຈ ລພ຺ຠຕີຕິ ອາຫ ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ…ເປ… ປຏິກ຺ເຂປປວາຣຓາຍ ປວາຣິຕາ’’ຕິ. ຈຕຸພ຺ພິຘາ ຫິ ປວາຣຓາ ວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖປວາຣຓາ, ປຈ຺ຈຍປວາຣຓາ, ປຏິກ຺ເຂປປວາຣຓາ, ຍາວທຕ຺ຖປວາຣຓາຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຕີຫິ ຐາເນຫິ ປວາເຣຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໐໙) ອຍໍ ວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖປວາຣຓາ. ປກາເຣຫິ ທິຏ຺ຐາທີຫິ ວາເຣຕິ ສງ຺ຆາທິເກ ຠຊາເປຕິ ຠຕ຺ເຕ ກໂຣຕິ ເອຕາຍາຕິ ປວາຣຓາ, ອາປຕ຺ຕິວິໂສຘນາຍ ອຕ຺ຕໂວສ຺ສຄ຺ໂຄກາສທານໍ. ສາ ປນ ຍສ຺ມາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ວສ຺ສໍວຸຕ຺ເຖຫິ ກາຕພ຺ພາ ວຸຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖປວາຣຓາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ອິຈ຺ຉາມຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ຆໍ ຈາຕຸມາສໍ ເຠສຊ຺ເຊນ ປວາເຣຕຸ’’ນ຺ຕິ (ປາຈິ. ໓໐໓) ຈ, ‘‘ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ປຸນ ປວາຣຓາຍ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ນິຈ຺ຈປວາຣຓາຍາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໓໐໖) ຈ ອຍໍ ປຈ຺ຈຍປວາຣຓາ ປວາເຣຕິ ປຈ຺ຈເຍ ອິຈ຺ຉາເປຕິ ເອຕາຍາຕິ ກຕ຺ວາ, ຈີວຣາທີຫິ ອຸປນິມນ຺ຕນາເຍຕໍ ອຘິວຈນໍ. ‘‘ປວາຣິໂຕ ນາມ ອສນໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ໂຠຊນໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ຫຕ຺ຖປາເສ ຐິໂຕ ອຠິຫຣຕິ, ປຏິກ຺ເຂໂປ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ເອໂສ ປວາຣິໂຕ ນາມາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໒໓໙) ອຍໍ ປຏິກ຺ເຂປປວາຣຓາ. ວິປ຺ປກຕໂຠຊນຕາທິປຎ຺ຈງ຺ຄສຫິໂຕ ໂຠຊນປຏິກ຺ເຂໂປເຍວ ເຫຕ຺ຖ ປກາຣຍຸຕ຺ຕາ ວາຣຓາຕິ ປວາຣຓາ. ‘‘ປຓີເຕນ ຂາທນີເຍນ ໂຠຊນີເຍນ ສຫຕ຺ຖາ ສນ຺ຕປ຺ເປສິ ສມ຺ປວາເຣສີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໓໖໓) ອຍໍ ຍາວທຕ຺ຖປວາຣຓາ. ຍາວທຕ຺ຖໍ ໂຠຊນສ຺ສ ປວາຣຓາ ຍາວທຕ຺ຖປວາຣຓາ.

໒໓໗. ຕິ-ກາຣໍ ອວຕ຺ວາ…ເປ… ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອິທໍ ວຕ຺ຕພ຺ພາກາຣທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຕິ-ກາເຣ ປນ ວຸຕ຺ເຕປິ ອກຕໍ ນາມ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ.

໒໓໘-໒໓໙. ປວາຣິໂຕຕິ ປຏິກ຺ເຂປິໂຕ. ໂຍ ຫິ ຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ປຣິເວສເກນ ອຸປນີຕໍ ໂຠຊນໍ ອນິຈ຺ຉນ຺ໂຕ ປຏິກ຺ຂິປຕິ, ໂສ ເຕນ ປວາຣິໂຕ ປຏິກ຺ເຂປິໂຕ ນາມ ໂຫຕິ. ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ປນ ອນາທິຍິຕ຺ວາ ອຕ຺ຖມຕ຺ຕເມວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກຕປວາຣໂຓ ກຕປຏິກ຺ເຂໂປ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ‘‘ອສນ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາວ ປເທນ ‘‘ຠຸຕ຺ຕາວີ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ນ ຕສ຺ສ ກິຎ຺ຈິ ປໂຍຊນໍ ວິສຸໍ ອຸປລພ຺ຠຕິ. ຍທິ ຫິ ອຸປລພ຺ເຠຍ຺ຍ, ປວາຣຓາ ຉຬງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕາ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ມນສິ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ຈສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕໍເຍວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປາຬິໍ ອາຫຣຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຫຕ຺ຖປາເສ ຐິໂຕ ອຠິຫຣຕີ’’ຕິ ເອກເມວ ອງ຺ຄໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ຈຕຸຣງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕາ ປວາຣຓາ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ.

ອມ຺ພິລປາຍາສາທີສູຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຂີຣປາຍາສາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕຕ຺ຖ ອມ຺ພິລປາຍາສຄ຺ຄຫເຓນ ຕກ຺ກາທິອມ຺ພິລສໍຍຸຕ຺ຕາ ຆນຍາຄຸ ວຸຕ຺ຕາ. ຂີຣປາຍາສຄ຺ຄຫເຓນ ຂີຣສໍຍຸຕ຺ຕາ ຍາຄຸ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ. ປວາຣຓໍ ນ ຊເນຕີຕິ ອນຕິຣິຕ຺ຕໂຠຊນາປຕ຺ຕິນິພນ຺ຘນໍ ປຏິກ຺ເຂປໍ ນ ສາເຘຕິ. ກໂຕປິ ປຏິກ຺ເຂໂປ ອນຕິຣິຕ຺ຕໂຠຊນາປຕ຺ຕິນິພນ຺ຘໂນ ນ ໂຫຕີຕິ ອກຕຏ຺ຐາເນເຍວ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປວາຣຓໍ ນ ຊເນຕີ’’ຕິ. ‘‘ຍາຄຸ-ສທ຺ທສ຺ສ ປວາຣຓຊນກຍາຄຸຍາປິ ສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ‘ຍາຄຸໍ ຄຓ຺ຫຖາ’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ປວາຣຓາ ໂຫຕີຕິ ປວາຣຓໍ ຊເນຕິເຍວາຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປຣໂຕ ຕຕ຺ເຖວ ‘‘ຠຕ຺ຕມິສ຺ສກໍ ຍາຄຸໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕກາຣເຓນ ນ ສເມຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ‘‘ເຫຏ຺ຐາ ອຍາຄຸເກ ນິມນ຺ຕເນ ອຸທກກຎ຺ຊິກຂີຣາທີຫິ ສທ຺ຘິໍ ມທ຺ທິຕໍ ຠຕ຺ຕເມວ ສນ຺ຘາຍ ‘ຍາຄຸໍ ຄຓ຺ຫຖາ’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປວາຣຓາ ໂຫຕິ, ‘ຠຕ຺ຕມິສ຺ສກໍ ຍາຄຸໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ’ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ວິສຸໍ ຍາຄຸຍາ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ ປວາຣຓາ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຂີຣາທີຫິ ສໍມທ຺ທິຕໍ ຠຕ຺ຕເມວ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຍາຄຸໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຍາຄຸຍາ ຈ ຕຕ຺ຖ ອຠາວໂຕ ປວາຣຓາ ໂຫຕີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ເອວຎ຺ຫິ ສຕິ ປຣໂຕ ‘‘ເຍນາປຸຈ຺ຉິໂຕ, ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖິຕາຍາ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕກາຣເຓນປິ ສໍສນ຺ທຕິ, ອຎ຺ຎຖາ ຄຓ຺ຐິປເທສຸເຍວ ປຸພ຺ພາປຣວິໂຣໂຘ ອາປຊ຺ຊຕິ. ອຏ຺ຐກຖາວຈເນນ ຈ ນ ສເມຕິ. ສເຈ…ເປ… ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ອິມິນາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປມາຓສ຺ສ ມຈ຺ຉມໍສຂຓ຺ຑສ຺ສ ນຫາຣຸໂນ ວາ ສພ຺ຠາວມຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕາຫີຕິ ປຸຖຸກາຫິ.

ສາລິວີຫິຍເວຫິ ກຕສຕ຺ຕູຕິ ເຍຠຸຍ຺ຍນເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ, ສຕ຺ຕ ຘຎ຺ຎານິ ປນ ຠຊ຺ຊິຕ຺ວາ ກໂຕປິ ສຕ຺ຕຸເຍວ. ເຕເນວາຫ ‘‘ກງ຺ຄຸວຣກ…ເປ… ສຕ຺ຕຸສງ຺ຄຫເມວ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ. ສຕ຺ຕຸໂມທໂກຕິ ສຕ຺ຕຸໂຍ ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ກໂຕ ອປກ຺ໂກ ສຕ຺ຕຸຄຸໂຬ. ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ໂຠຊນານໍ ອຎ຺ຎຕຣວເສນ ວິປ຺ປກຕໂຠຊນຠາວສ຺ສ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ‘‘ມຸເຂ ສາສປມຕ຺ຕມ຺ປິ…ເປ… ນ ປວາເຣຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອກປ຺ປິຍມໍສໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ, ນ ປວາເຣຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ສເຈ ສງ຺ຆິກໍ ລາຠໍ ອຕ຺ຕໂນ ອປາປຸຓນ຺ຕໍ ຊານິຕ຺ວາ ວາ ອຊານິຕ຺ວາ ວາ ປຏິກ຺ຂິປຕິ, ນ ປວາເຣຕິ ປຏິກ຺ຂິປິຕພ຺ພສ຺ເສວ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອລຊ຺ຊິສນ຺ຕກໍ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ໂຕປິ ນ ປວາເຣຕິ. ອວຕ຺ຖຸຕາຍາຕິ ອນຕິຣິຕ຺ຕາປຕ຺ຕິສາຘິກາຍ ປວາຣຓາຍ ອວຕ຺ຖຸຠາວໂຕ. ເອເຕນ ປຏິກ຺ຂິປິຕພ຺ພສ຺ເສວ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຠາວໍ ທີເປຕິ. ຍຎ຺ຫິ ປຏິກ຺ຂິປິຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ປຏິກ຺ເຂໂປ ອາປຕ຺ຕິອງ຺ຄໍ ນ ໂຫຕີຕິ ຕໍ ‘‘ປວາຣຓາຍ ອວຕ຺ຖູ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ອຸປນາເມຕີຕິ ອິມິນາ ກາຍາຠິຫາຣໍ ທສ຺ເສຕິ. ຫຕ຺ຖປາສໂຕ ພຫິ ຐິຕສ຺ສ ສຕິປິ ທາຕຸກາມາຠິຫາເຣ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ຕສ຺ສ ທູຣຠາເວເນວ ປວາຣຓາຍ ອຠາວໂຕ ເຖຣສ຺ສປິ ທູຣຠາວມຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປວາຣຓາຍ ອຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ເຖຣສ຺ສ ທູຣຠາວໂຕ’’ຕິ ອາຫ, ນ ປນ ເຖຣສ຺ສ ອຠິຫາຣສພ຺ຠາວໂຕ. ສເຈປິ ຄເຫຕ຺ວາ ຄໂຕ ຫຕ຺ຖປາເສ ຐິໂຕ ໂຫຕິ, ກິຎ຺ຈິ ປນ ອວຕ຺ວາ ອາຘາຣກຏ຺ຐາເນ ຐິຕຕ຺ຕາ ອຠິຫາໂຣ ນາມ ນ ໂຫຕີຕິ ‘‘ທູຕສ຺ສ ຈ ອນຠິຫຣຓໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຄເຫຕ຺ວາ ຄເຕນ ‘ຠຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫຖາ’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອຠິຫາໂຣ ນາມ ໂຫຕີຕິ ‘ສເຈ ປນ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄໂຕ ຠິກ຺ຂຸ…ເປ… ປວາຣຓາ ໂຫຕີ’ຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ປຕ຺ຕໍ ກິຎ຺ຈິ ອຸປນາເມຕ຺ວາ ‘ອິມໍ ຠຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫຖາ’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ຍຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ ວາຈາຠິຫາຣສ຺ສ ອິຘ ອນຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ.

ປຣິເວສນາຍາຕິ ຠຕ຺ຕຄ຺ເຄ. ອຠິຫຏາວ ໂຫຕີຕິ ປຣິເວສເກເນວ ອຠິຫຏາ ໂຫຕິ. ຕໂຕ ທາຕຸກາມຕາຍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ຕສ຺ສ ປວາຣຓາ ໂຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຄຓ຺ຫນ຺ຕມ຺ປິ ປຏິກ຺ຂິປໂຕ ປວາຣຓາ ໂຫຕິເຍວ. ກສ຺ມາ? ທາຕຸກາມຕາຍ ອຠິຫຏຕ຺ຕາ. ‘‘ຕສ຺ມາ ສາ ອຠິຫຏາວ ໂຫຕີ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ‘‘ທາຕຸກາມາຠິຫາເຣ ສຕິ ເກວລໍ ‘ທສ຺ສາມີ’ຕິ ຄຫຓເມວ ອຠິຫາໂຣ ນາມ ນ ໂຫຕິ, ‘ທສ຺ສາມີ’ຕິ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕປິ ອຄຓ຺ຫນ຺ເຕປິ ທາຕຸກາມາຠິຫາໂຣວ ອຠິຫາໂຣ ນາມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຄຫຓສມເຍ ວາ ອຄ຺ຄຫຓສມເຍ ວາ ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປໂຕ ປວາຣຓາ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທານິ ອສຕິ ຕສ຺ສ ທາຕຸກາມາຠິຫາເຣ ຄຫຓສມເຍປິ ປຏິກ຺ຂິປໂຕ ປວາຣຓາ ນ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສເຈ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

‘‘ຣສໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ອປວາຣຓຊນກສ຺ສ ນາມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ປຏິກ຺ຂິປໂຕ ປວາຣຓາ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຈ຺ຉຣສໍ ມໍສຣສນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ນ ເກວລໍ ມຈ຺ຉສ຺ສ ຣສໍ ມຈ຺ຉຣສມິຈ຺ເຈວ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ອຖ ໂຂ ມຈ຺ໂຉ ຈ ມຈ຺ຉຣສຎ຺ຈ ມຈ຺ຉຣສນ຺ຕິ ເອວໍ ປວາຣຓຊນກສາຘາຣຓນາມວເສນປິ ວິຎ຺ຎາຍມານຕ຺ຕາ ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປໂຕ ປວາຣຓາວ ໂຫຕິ. ປຣໂຕ ມຈ຺ຉສູປນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ‘‘ອິທໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປີຕິ ເອຕ຺ຖ ເອວໍ ອວຕ຺ວາປິ ປວາຣຓປໂຫນກໍ ຍໍກິຎ຺ຈິ ອຠິຫຏໍ ປຏິກ຺ຂິປໂຕ ປວາຣຓາ ໂຫຕິເຍວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ກຣມ຺ພໂກຕິ ມິສ຺ສກາຘິວຈນເມຕໍ. ຍຎ຺ຫິ ອຎ຺ເຎນຎ຺ເຎນ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ກໂຣນ຺ຕິ, ໂສ ‘‘ກຣມ຺ພໂກ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂສ ສເຈປິ ມໍເສນ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ກໂຕວ ໂຫຕິ, ‘‘ກຣມ຺ພກໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ອປວາຣຓາຣຫສ຺ສ ນາເມນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຏິກ຺ຂິປໂຕ ປວາຣຓາ ນ ໂຫຕິ. ‘‘ມໍສກຣມ຺ພກໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປນ ມໍສມິສ຺ສກໍ ຄຓ຺ຫຖາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ປວາຣຓາວ ໂຫຕິ.

‘‘ອຸທ຺ທິສ຺ສກຕ’’ນ຺ຕິ ມຎ຺ຎມາໂນຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ວຕ຺ຖຸໂນ ກປ຺ປິຍຕ຺ຕາ ອກປ຺ປິຍສຎ຺ຎາຍ ປຏິກ຺ຂິປໂຕປິ ອຈິຕ຺ຕກຕ຺ຕາ ອິມສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ປວາຣຓາ ໂຫຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ເຫຏ຺ຐາ ອຍາຄຸເກ ນິມນ຺ຕເນ ອຸທກກຎ຺ຊິກຂີຣາທີຫິ ສທ຺ຘິໍ ມທ຺ທິຕໍ ຠຕ຺ຕເມວ ສນ຺ຘາຍ ‘ຍາຄຸໍ ຄຓ຺ຫຖາ’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປວາຣຓາ ໂຫຕິ, ‘ຠຕ຺ຕມິສ຺ສກໍ ຍາຄຸໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ’ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ວິສຸໍ ຍາຄຸຍາ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ ປວາຣຓາ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຍເມຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍຕິ ‘‘ເຍນາປຸຈ຺ຉິໂຕ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ກາຣຓໍ ປເນຕ຺ຖ ທຸທ຺ທສນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເອເກ ຕາວ ວທນ຺ຕິ ‘‘ຍສ຺ມາ ຍາຄຸມິສ຺ສກໍ ນາມ ຠຕ຺ຕເມວ ນ ໂຫຕິ, ຂີຣາທິກມ຺ປິ ໂຫຕິເຍວ, ຕສ຺ມາ ກຣມ຺ພເກ ວິຍ ປວາຣຓາຍ ນ ຠວິຕພ຺ພໍ. ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ຍາຄຸ ພຫຸຕຣາ ວາ ໂຫຕິ ສມສມາ ວາ, ນ ປວາເຣຕິ. ‘ຍາຄຸ ມນ຺ທາ, ຠຕ຺ຕໍ ພຫຸຕຣໍ, ປວາເຣຕີ’ຕິ ເອຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ທຸທ຺ທສ’’ນ຺ຕິ. ເກຈິ ປນ ວທນ຺ຕິ ‘‘ຍາຄຸມິສ຺ສກໍ ນາມ ຠຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປໂຕ ປວາຣຓາຍ ເອວ ຠວິຕພ຺ພໍ. ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ‘ອິຘ ປວາຣຓາ ໂຫຕິ ນ ໂຫຕີ’ຕິ ເອຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ທຸທ຺ທສ’’ນ຺ຕິ.

ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ທຸທ຺ທສໍ, ເອວໍ ປຣໂຕ ‘‘ມິສ຺ສກໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ກາຣຓໍ ທຸທ຺ທສເມວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ປວາຣຓປ຺ປໂຫນກສ຺ສ ອປ຺ປພຫຸຠາໂວ ປວາຣຓາຍ ຠາວາຠາວນິມິຕ຺ຕໍ, ກິຎ຺ຈຣຫິ ປວາຣຓຊນກສ຺ສ ນາມຄ຺ຄຫຓເມເວຕ຺ຖ ປມາຓໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອິທຎ຺ຈ ກຣມ຺ພເກນ ນ ສມາເນຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຍມ຺ປິ ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕມ຺ປິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ເຕນ ສໍສນ຺ທິຍມານໍ ນ ສເມຕິ. ຍທິ ຫິ ‘‘ມິສ຺ສກ’’ນ຺ຕິ ຠຕ຺ຕມິສ຺ສເກເຍວ ຣຸຬ຺ຫໍ ສິຍາ, ເອວໍ ສຕິ ຍຖາ ‘‘ຠຕ຺ຕມິສ຺ສກໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຠຕ຺ຕໍ ພຫຸຕຣໍ ວາ ສມໍ ວາ ອປ຺ປຕຣໍ ວາ ໂຫຕິ, ປວາເຣຕິເຍວ, ເອວໍ ‘‘ມິສ຺ສກໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ອປ຺ປຕເຣປິ ຠຕ຺ເຕ ປວາຣຓາຍ ຠວິຕພ຺ພໍ ມິສ຺ສກນ຺ຕິ ຠຕ຺ຕມິສ຺ສເກເຍວ ຣຸຬ຺ຫຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ມິສ຺ສກນ຺ຕິ ຠຕ຺ຕມິສ຺ສເກເຍວ ຣຸຬ຺ຫໂວຫາຣຕ຺ຕາ ອິທໍ ປນ ‘ຠຕ຺ຕມິສ຺ສກເມວາ’ຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ‘‘ມິສ຺ສກ’’ນ຺ຕິ ຠຕ຺ຕມິສ຺ສເກ ຣຸຬ຺ຫໍ ນ ໂຫຕິ, ມິສ຺ສກຠຕ຺ຕໍ ປນ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ມິສ຺ສກໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ເອວມ຺ປິ ຍຖາ ອຍາຄຸເກ ນິມນ຺ຕເນ ຂີຣາທີຫິ ສທ຺ຘິໍ ມທ຺ທິຕໍ ຠຕ຺ຕເມວ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຍາຄຸໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປວາຣຓາ ໂຫຕິ, ເອວມິຘາປິ ມິສ຺ສກຠຕ຺ຕເມວ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ມິສ຺ສກໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຠຕ຺ຕໍ ອປ຺ປໍ ວາ ໂຫຕຸ ພຫຸ ວາ, ປວາຣຓາ ເອວ ສິຍາ. ຕສ຺ມາ ‘‘ມິສ຺ສກ’’ນ຺ຕິ ຠຕ຺ຕມິສ຺ສເກ ຣຸຬ຺ຫໍ ວາ ໂຫຕຸ ສນ຺ຘາຍຠາສິຕໍ ວາ, ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ ປຸພ຺ເພນາປຣໍ ນ ສເມຕີຕິ ກິເມຕ຺ຖ ກາຣຓຈິນ຺ຕາຍ, ອີທິເສສຸ ປນ ຐາເນສຸ ອຏ຺ຐກຖາປມາເຓເນວ ຄນ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຍໍ ອມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕິ.

‘‘ວິສຸໍ ກຕ຺ວາ ເທຕີຕິ ຠຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປຣິ ຐິຕໍ ຣສາທິໍ ວິສຸໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເທຕີ’’ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກນຈິ ປນ ‘‘ຍຖາ ຠຕ຺ຕສິຕ຺ຖໍ ນ ປຕຕິ, ຕຖາ ຄາຬ຺ຫໍ ຫຕ຺ເຖນ ປີເຬຕ຺ວາ ປຣິສ຺ສາເວຕ຺ວາ ເທຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາປິ ກາຣຓໍ ນ ທິສ຺ສຕິ. ຍຖາ ຫິ ຠຕ຺ຕມິສ຺ສກໍ ຍາຄຸໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ‘‘ຍາຄຸໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຍາຄຸມິສ຺ສກໍ ຠຕ຺ຕມ຺ປິ ເທນ຺ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປໂຕ ປວາຣຓາ ນ ໂຫຕິ, ເອວມິຘາປິ ພຫຸຂີຣຣສາທີສຸ ຠຕ຺ເຕສຸ ‘‘ຂີຣໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິອາທີນິ ວຕ຺ວາ ຂີຣາທີນິ ວາ ເທຕຸ ຂີຣາທິມິສ຺ສກຠຕ຺ຕໍ ວາ, ອຸຠຍຖາປິ ປວາຣຓາຍ ນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ວິສຸໍ ກຕ຺ວາ ເທຕີ’’ຕິ ເຕນາກາເຣນ ເທນ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ຠຕ຺ຕມິສ຺ສກໍ ກຕ຺ວາ ທິຍ຺ຍມານໍ ປຏິກ຺ຂິປໂຕ ປວາຣຓາ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຍທິ ປນ ຠຕ຺ຕມິສ຺ສກໍ ກຕ຺ວາ ທິຍ຺ຍມາເນ ປວາຣຓາ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ວິສຸໍ ກຕ຺ວາ ເທຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ສຕິ ອຏ຺ຐກຖາເຍເວຕ຺ຖ ປມາຓນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ນ ປນ ກາຣຓນ຺ຕຣໍ ຄເວສິຕພ຺ພໍ.

ສເຈ ອຸກ຺ກຸຏິກໍ ນິສິນ຺ໂນ ປາເທ ອມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາປິ ຠູມິຍໍ ນິສີທຕິ, ອິຣິຍາປຖໍ ວິໂກເປນ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອຸກ຺ກຸຏິກາສນໍ ອວິໂກເປຕ຺ວາວ ສຸເຂນ ນິສີທິຕຸໍ ‘‘ຕສ຺ສ ປນ ເຫຏ຺ຐາ…ເປ… ນິສີທນກໍ ທາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອາສນໍ ອຈາເລຕ຺ວາຕິ ປີເຐ ຜຸຏ຺ໂຐກາສໂຕ ອານິສທມໍສໍ ອໂມເຈຕ຺ວາ, ອນຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ອທິນ຺ນາທາເນ ວິຍ ຐານາຈາວນໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອກປ຺ປິຍກຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອກປ຺ປິຍກຕສ຺ເສວ ອນຕິຣິຕ຺ຕຠາວໂຕ ກປ຺ປິຍໍ ອກາຣາເປຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ປຕ຺ເຕ ປກ຺ຂິຕ຺ຕມູລຜລາທິເຍວ ອຕິຣິຕ຺ຕໍ ນ ໂຫຕິ, ເສສໍ ປນ ປຕ຺ຕປຣິຍາປນ຺ນໍ ອຕິຣິຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ, ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຕໍ ປນ ມູລຜລາທິໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸກາເມນ ຕໂຕ ນີຫຣິຕ຺ວາ ກປ຺ປິຍໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ຠາຊເນ ຐເປຕ຺ວາ ອຕິຣິຕ຺ຕໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ.

ໂສ ປຸນ ກາຕຸໍ ນ ລຠຕີຕິ ຕສ຺ມິໍເຍວ ຠາຊເນ ກຣິຍມານໍ ປຐມໍ ກເຕນ ສທ຺ຘິໍ ກຕໍ ໂຫຕີຕິ ປຸນ ໂສເຍວ ກາຕຸໍ ນ ລຠຕິ, ອຎ຺ໂຎ ລຠຕິ. ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ປນ ຠາຊເນ ເຕນ ວາ ອຎ຺ເຎນ ວາ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ເຍນ ອກຕໍ, ເຕນ ກາຕພ຺ພໍ. ຍຎ຺ຈ ອກຕໍ, ຕໍ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ເຕນປີຕິ ເອຕ຺ຖ ປິ-ສທ຺ໂທ ນ ເກວລໍ ອຎ຺ເຎນ ວາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທີເປຕິ. ເອວໍ ກຕນ຺ຕິ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ຠາຊເນ ກຕໍ. ເປເສຕ຺ວາຕິ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ເປເສຕ຺ວາ. ອິມສ຺ສ ວິນຍກມ຺ມຠາວໂຕ ‘‘ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ຐິຕໍ ນ ກາເຣຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສເຈ ປນ ອາມິສສໍສຏ຺ຐານີຕິ ເອຕ຺ຖ ສເຈ ມຸຂຄເຕນປິ ອນຕິຣິຕ຺ເຕນ ອາມິເສນ ສໍສຏ຺ຐານິ ໂຫນ຺ຕິ, ປາຈິຕ຺ຕິຍເມວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ມາ ປວາຣິເຕນ ໂຠຊນໍ ອຕິຣິຕ຺ຕໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊນ຺ເຕນປິ ຍຖາ ອກເຕນ ມິສ຺ສໍ ນ ໂຫຕິ, ເອວໍ ມຸຂຎ຺ຈ ຫຕ຺ຖຎ຺ຈ ສຸທ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ອປ຺ປວາຣິຕສ຺ສ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ຍາມກາລິກາທີນິ ອາຫາຣຕ຺ຖາຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊໂຕປິ ອນາປຕ຺ຕິ, ປວາຣິຕສ຺ສ ປນ ປວາຣຓມູລກໍ ທຸກ຺ກຏໍ ໂຫຕິເຍວາຕິ ‘‘ຍາມກາລິກໍ…ເປ… ອຊ຺ໂຌຫາເຣ ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

໒໔໑. ກາເຍນ ຠຸຎ຺ຊນໂຕ ວາຈາຍ ອາຓາເປຕ຺ວາ ອຕິຣິຕ຺ຕໍ ອກາຣາປນໂຕ ຈ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ‘‘ກາຍວາຈໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ປວາຣິຕຠາໂວ, ອາມິສສ຺ສ ອນຕິຣິຕ຺ຕຕາ, ກາເລ ອຊ຺ໂຌຫຣຓນ຺ຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ປຐມປວາຣຓາສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ທຸຕິຍປວາຣຓາສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໒໔໓. ຉຏ຺ເຐ ສາຘາຣຓເມວາຕິ ‘‘ຫນ຺ທ ຠິກ຺ຂຸ ຂາທ ວາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕປວາຣຓາຍ ສາຘາຣຓໍ. ‘‘ຠຸຕ຺ຕສ຺ມິໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ ມາຕິກາຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ໂຠຊນປຣິໂຍສາເນ ອາປຕ຺ຕິ, ນ ອຊ຺ໂຌຫາເຣ ອຊ຺ໂຌຫາເຣ. ອຠິຫຏ຺ຐຸໍ ປວາເຣຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປາຈິຕ຺ຕິຍສ຺ສາຕິ ອິທຎ຺ຈ ໂຠຊນປຣິໂຍສານໍເຍວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ປວາຣິຕຕາ, ປວາຣິຕສຎ຺ຎິຕາ, ອາສາທນາເປກ຺ຂຕາ, ອນຕິຣິຕ຺ເຕນ ອຠິຫຏ຺ຐຸໍ ປວາຣຓາ, ໂຠຊນປຣິໂຍສານນ຺ຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ປຎ຺ຈ ອງ຺ຄານິ.

ທຸຕິຍປວາຣຓາສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ວິກາລໂຠຊນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໒໔໗. ສຕ຺ຕເມ ອຄ຺ຄສມຊ຺ໂຊຕິ ອຸຕ຺ຕມໍ ນຈ຺ຈໍ. ຕໍ ກິຣ ປພ຺ພຕມຕ຺ຖເກ ຐຕ຺ວາ ເອກໍ ເທວຕໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ກໂຣນ຺ຕິ. ນຏານໍ ນາຏການິ ນຏນາຏການິ, ສີຕາຫຣຓາທີນິ. ອປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ສິກ຺ຂາປເທຕິ ອູນວີສຕິວສ຺ສສິກ຺ຂາປເທ ອປຎ຺ຎຕ຺ເຕ. ອທໍສູຕິ ‘‘ວິຫາຣໍ ເນຕ຺ວາ ຂາທິສ຺ສຖາ’’ຕິ ອທໍສຸ.

໒໔໘-໒໔໙. ມູລກມູລາທີນິ ອຸປເທສໂຕເຍວ ເວທິຕພ຺ພານິ. ນ ຫິ ຕານິ ປຣິຍາຍນ຺ຕເຣນ ວຸຈ຺ຈມານານິປິ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ. ປຣິຍາຍນ຺ຕເຣປິ ຫິ ວຸຈ຺ຈມາເນ ຕໍ ຕໍ ນາມໍ ອຊານນ຺ຕານໍ ສມ຺ໂມໂຫເຍວ ສິຍາ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ນ ກິຎ຺ຈິ ວກ຺ຂາມ. ຂາທນີຍຕ຺ຖນ຺ຕິ ຂາທນີເຍນ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈໍ. ເນວ ຜຣນ຺ຕີຕິ ນ ນິປ຺ຜາເທນ຺ຕິ. ເຕສຸ ເຕສຸ ຊນປເທສູຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ເອກສ຺ມິໍ ຊນປເທ ອາຫາຣກິຈ຺ຈໍ ສາເຘນ຺ຕໍ ເສສຊນປເທສຸປິ ນ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຣຸກ຺ຂວລ຺ລິອາທີນນ຺ຕິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນ຺ໂຕປຖວີຄໂຕຕິ ສາລກລ຺ຍາຓີຂນ຺ຘໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພກປ຺ປິຍານີຕິ ມູລຂນ຺ຘຕຈປຕ຺ຕາທິວເສນ ສພ຺ພໂສ ກປ຺ປິຍານິ. ເຕສມ຺ປິ ນາມວເສນ ນ ສກ຺ກາ ປຣິຍນ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕຸນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຈ຺ຉິວາທີນໍ ອປຣິປກ຺ກາເນວ ຜລານິ ຍາວຊີວິການີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປຣິປກ຺ການີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຫຣີຕກາທີນໍ ອຏ຺ຐີນີຕິ ເອຕ຺ຖ ມິຎ຺ຊໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ຐິຕກປາລານິ ຍາວຊີວິການີຕິ ອາຈຣິຍາ. ມິຎ຺ຊມ຺ປິ ຍາວຊີວິກນ຺ຕິ ເອເກ. ຫິງ຺ຄູຕິ ຫິງ຺ຄຸຣຸກ຺ຂໂຕ ປຄ຺ຆຣິຕນິຍ຺ຍາໂສ. ຫິງ຺ຄຸຊຕຸອາທໂຍປິ ຫິງ຺ຄຸວິກຕິໂຍ ເອວ. ຕຕ຺ຖ ຫິງ຺ຄຸຊຕຸ ນາມ ຫິງ຺ຄຸຣຸກ຺ຂສ຺ສ ທຓ຺ຑປຕ຺ຕານິ ປຈິຕ຺ວາ ກຕນິຍ຺ຍາໂສ, ຫິງ຺ຄຸສິປາຏິກໍ ນາມ ຫິງ຺ຄຸປຕ຺ຕານິ ປຈິຕ຺ວາ ກຕນິຍ຺ຍາໂສ. ‘‘ອຎ຺ເຎນ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ກໂຕ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ຕກນ຺ຕິ ອຄ຺ຄໂກຏິຍາ ນິກ຺ຂນ຺ຕສິເລໂສ. ຕກປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ປຕ຺ຕໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕສິເລໂສ. ຕກປຓ຺ຓິນ຺ຕິ ປລາເສ ຠຊ຺ຊິຕ຺ວາ ກຕສິເລໂສ. ‘‘ທຓ຺ຑໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕສິເລໂສ ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ວິກາລຕາ, ຍາວກາລິກຕາ, ອຊ຺ໂຌຫຣຓນ຺ຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ວິກາລໂຠຊນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ສນ຺ນິຘິກາຣກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໒໕໒-໓. ອຏ຺ຐເມ ຕາທິສນ຺ຕິ ອສູປພ຺ຍຎ຺ຊນໍ. ຍໍກິຎ຺ຈິ ຍາວກາລິກໍ ວາ ຍາມກາລິກໍ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຍາມກາລິກ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ນ ເກວລໍ ຍາວກາລິເກ ເອວ ສນ຺ນິຘິປຈ຺ຈຍາ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ອຖ ໂຂ ຍາມກາລິເກປີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ນນຸ ຈ ຍາມກາລິກໍ ເນວ ຂາທນີເຍສຸ ອນ຺ໂຕຄຘໍ, ນ ໂຠຊນີເຍສຸ. ເຕເນວ ປທຠາຊນີເຍ ‘‘ຂາທນີຍໍ ນາມ ປຎ຺ຈ ໂຠຊນານິ ຍາມກາລິກໍ ສຕ຺ຕາຫກາລິກໍ ຍາວຊີວິກໍ ຐເປຕ຺ວາ ອວເສສໍ ຂາທນີຍໍ ນາມ. ໂຠຊນີຍໍ ນາມ ປຎ຺ຈ ໂຠຊນານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ສນ຺ນິຘິກາຣກໍ ຂາທນີຍໍ ວາ ໂຠຊນີຍໍ ວາ ຂາເທຍ຺ຍ ວາ ຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ ວາ, ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຍາມກາລິເກ ປາຈິຕ຺ຕິເຍນ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ກຖໍ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ປທຠາຊເນ ຂາທນີຍ-ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ຖທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ຍາມກາລິກໍ ຐເປຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ສນ຺ນິຘິປຈ຺ຈຍາ ອນາປຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ຂາທິຕພ຺ພຎ຺ຫິ ຍໍກິຎ຺ຈິ ຂາທນີຍນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ນ ຈ ຍາມກາລິເກສຸ ກິຎ຺ຈິ ຂາທິຕພ຺ພໍ ອຕ຺ຖິ ປາຕພ຺ຍຠາວໂຕ. ຕສ຺ມາ ກິຎ຺ຈາປິ ຍາມກາລິກໍ ຂາທນີຍໂຠຊນີເຍຫິ ນ ສງ຺ຄຫິຕໍ, ຕຖາປິ ອນາປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ຍາມກາລິກໍ ຍາເມ ນິທຫິຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ຍາມາຕິກ຺ກເມ ສນ຺ນິຘິປຈ຺ຈຍາ ປາຈິຕ຺ຕິເຍນ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ‘‘ຍາມກາລິເກນ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຕ຺ຕາຫກາລິກໍ ຍາວຊີວິກໍ ຕທຫຸປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ຍາເມ ກປ຺ປຕິ, ຍາມາຕິກ຺ກນ຺ເຕ ນ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ (ມຫາວ. ໓໐໕) ອິມິນາປິ ຈາຍມຕ຺ໂຖ ສິທ຺ໂຘ. ເຕເນວ ຠຄວໂຕ ອຘິປ຺ປາຍຎ຺ຎູຫິ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິເຍຫິ ຍາມກາລິເກ ປາຈິຕ຺ຕິຍເມວ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປຏິຄ຺ຄຫເຓຕິ ຄຫຓເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຏິຄ຺ຄຫິຕເມວ ຫິ ຕໍ, ປຸນ ປຏິຄ຺ຄຫຓກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ. ເຕເນວ ‘‘ອຊ຺ໂຌຫຣິຕຸກາມຕາຍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ສນ຺ນິຘິກາຣກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ປນ ‘‘ອຊ຺ໂຌຫຣິສ຺ສາມີຕິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ’’ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍນ຺ຕິ ຍໍ ປຕ຺ຕໍ. ສນ຺ທິສ຺ສຕີຕິ ຍາຄຸຍາ ອຸປຣິ ສນ຺ທິສ຺ສຕິ. ເຕລວຓ຺ເຓ ປຕ຺ເຕ ສຕິປິ ນິສ຺ເນຫຠາເວ ອງ຺ຄຸລິຍາ ຆໍສນ຺ຕສ຺ສ ວຓ຺ຓວເສເນວ ເລຂາ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ສາ ອພ຺ໂພຫາຣິກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຍໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕເມວ ຫິ ທຸຕິຍທິວເສ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ອນເປກ຺ຂວິສ຺ສຊ຺ຊເນນ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ນິຣເປກ຺ຂທາເນນ ວາ ວິຊຫິຕປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕເມວ ໂຫຕີຕິ ‘‘ອປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ອຸຠຍຖາປິ ອວິຊຫິຕປຏິຄ຺ຄຫຓເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ຍໍ ປຣສ຺ສ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ອທິນ຺ນມ຺ປິ ສເຈ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ນິຣເປກ຺ຂວິສ຺ສຊ຺ຊເນນ ວິຊຫິຕປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ໂຫຕິ, ຕມ຺ປິ ທຸຕິຍທິວເສ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຍທິ ເອວໍ ‘‘ປຕ຺ໂຕ ທຸທ຺ໂຘໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິອາທີສຸ ກສ຺ມາ ອາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ? ‘‘ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ອວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາວ ສຍໍ ວາ ອຎ຺ເຎນ ວາ ຕຸຈ຺ຉໍ ກຕ຺ວາ ນ ສມ຺ມາ ໂຘວິຕ຺ວາ ນິຏ຺ຐາປິເຕ ປຕ຺ເຕ ລຄ຺ຄມ຺ປິ ອວິຊຫິຕປຏິຄ຺ຄຫຓເມວ ໂຫຕີຕິ ຕຕ຺ຖ ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ສາມເຓຣານໍ ປຣິຈ຺ຈຊນ຺ຕີຕິ ອິມສ຺ມິໍ ອຘິກາເຣ ຐຕ຺ວາ ‘ອປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕເມວາ’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕເມວ ວຏ຺ຏຕິ, ອປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອາປນ຺ນໍ, ຕສ຺ມາ ນິຣາລຍຠາເວນ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ວິຊຫິເຕປິ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ອປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ຍຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ນ ທິສ຺ສຕິ. ຍທຄ຺ເຄນ ຫິ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ວິຊຫຕິ, ຕທຄ຺ເຄນ ສນ຺ນິຘິມ຺ປິ ນ ກໂຣຕິ ວິຊຫິຕປຏິຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕສທິສຕ຺ຕາ. ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ນິທຫິເຕເຍວ ຈ ສນ຺ນິຘິປຈ຺ຈຍາ ອາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ‘‘ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ເອກຣຕ຺ຕໍ ວີຕິນາມິຕສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປາຬິຍໍ ‘‘ສຕ຺ຕາຫກາລິກໍ ຍາວຊີວິກໍ ອາຫາຣຕ຺ຖາຍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ສນ຺ນິຫິເຕສຸ ສຕ຺ຕາຫກາລິກຍາວຊີວິເກສຸ ປຸເຣຠຕ຺ຕມ຺ປິ ອາຫາຣຕ຺ຖາຍ ອຊ຺ໂຌຫຣເຓປິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຍາມກາລິເກປິ ອາຫາຣຕ຺ຖາຍ ອຊ຺ໂຌຫຣເຓ ວິສຸໍ ທຸກ຺ກເຏນປິ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອາຫາຣຕ຺ຖາຍ ອຊ຺ໂຌຫຣໂຕ ທຸກ຺ກເຏນ ສທ຺ຘິໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ. ປກຕິອາມິເສຕິ ໂອທນາທິກປ຺ປິຍາມິເສ. ຍາມກາລິກໍ ສຕິ ປຈ຺ຈເຍ ສາມິເສນ ມຸເຂນ ອຊ຺ໂຌຫຣໂຕ ທ຺ເວຕິ ຫິຍ຺ໂຍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕຍາມກາລິກໍ ອຊ຺ຊ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ສາມິເສນ ມຸເຂນ ຠຸຎ຺ຊໂຕ ສນ຺ນິຫິຕຍາມກາລິກປຈ຺ຈຍາ ເອກໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ສນ຺ນິຫິເຕນ ສໍສຏ຺ຐອາມິສປຈ຺ຈຍາ ເອກນ຺ຕິ ທ຺ເວ ປາຈິຕ຺ຕິຍານິ. ວິກປ຺ປທ຺ວເຍປີຕິ ສາມິເສນ ນິຣາມິເສນາຕິ ວຸຕ຺ຕວິຘານທ຺ວເຍ. ທຸກ຺ກຏໍ ວຑ຺ຒຕີຕິ ອາຫາຣຕ຺ຖາຍ ອຊ຺ໂຌຫຣຓປຈ຺ຈຍາ ທຸກ຺ກຏໍ ວຑ຺ຒຕິ. ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍຎ຺ຈ ທຸກ຺ກຏຎ຺ຈ ວຑ຺ຒຕີຕິ ມນຸສ຺ສມໍເສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ເສສອກປ຺ປິຍມໍເສສຸ ທຸກ຺ກຏໍ ວຑ຺ຒຕິ.

໒໕໕. ປຏິຄ຺ຄຫຓປຈ຺ຈຍາ ຕາວ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສນ຺ນິຫິຕຕ຺ຕາ ປຸເຣຠຕ຺ຕມ຺ປິ ທຸກ຺ກຏເມວ. ສຕິ ປຈ຺ຈເຍ ປນ ສນ຺ນິຫິຕມ຺ປິ ສຕ຺ຕາຫກາລິກໍ ຍາວຊີວິກໍ ເຠສຊ຺ຊຕ຺ຖາຍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ຈ ອນາປຕ຺ຕິເຍວ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ຍາວກາລິກຍາມກາລິກຕາ, ສນ຺ນິຘິຠາໂວ, ຕສ຺ສ ອຊ຺ໂຌຫຣຓນ຺ຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ສນ຺ນິຘິກາຣກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ປຓີຕໂຠຊນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໒໕໗-໒໕໙. ນວເມ ປຓີຕສໍສຏ຺ຐານິ ໂຠຊນານິ ປຓີຕໂຠຊນານິ. ຍຖາ ຫິ ອາຊຎ຺ຎຍຸຕ຺ໂຕ ຣໂຖ ‘‘ອາຊຎ຺ຎຣໂຖ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວມິຘາປິ ປຓີຕສໍສຏ຺ຐານິ ສຕ຺ຕຘຎ຺ຎນິພ຺ພຕ຺ຕານິ ໂຠຊນານິ ‘‘ປຓີຕໂຠຊນານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕານິ. ເຍຫິ ປນ ປຓີເຕຫິ ສໍສຏ຺ຐານິ, ຕານິ ‘‘ປຓີຕໂຠຊນານີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເຕສໍ ປເຠທທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ເສຍ຺ຍຖິທໍ, ສປ຺ປິ ນວນີຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ເຍສໍ ມໍສໍ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ ອິທຎ຺ຈ ປາຈິຕ຺ຕິຍວຕ຺ຖຸປຣິຈ຺ເຉທທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸປຣິຈ຺ເຉທທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ນ ຫິ ອກປ຺ປິຍມໍສສຕ຺ຕານໍ ສປ຺ປິອາທີນິ ນ ກປ຺ປນ຺ຕິ. ເອກຎ຺ຫິ ມນຸສ຺ສວສາເຕລໍ ຐເປຕ຺ວາ ສພ຺ເພສໍ ຂີຣສປ຺ປິນວນີຕວສາເຕເລສຸ ອກປ຺ປິຍໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ສປ຺ປິຠຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ສປ຺ປິສໍສຏ຺ຐໍ ຠຕ຺ຕໍ ສປ຺ປິຠຕ຺ຕໍ, ສປ຺ປິ ຈ ຠຕ຺ຕຎ຺ຈ ສປ຺ປິຠຕ຺ຕນ຺ຕິປິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ອຏ຺ຐກຖາສຸ ປນ ‘‘ສາລິຠຕ຺ຕໍ ວິຍ ສປ຺ປິຠຕ຺ຕໍ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ກາຣຓໍ ວຕ຺ວາ ທຸກ຺ກຏສ຺ເສວ ທຬ຺ຫຕຣໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນ ສກ຺ກາ ອຎ຺ຎໍ ວຕ຺ຕຸໍ. ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ ເອວ ຫິ ອີທິເສສຸ ຐາເນສຸ ປມາຓໍ.

ມູລນ຺ຕິ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນາປຕ຺ຕີຕິ ວິສງ຺ເກຕຕ຺ຕາ ສພ຺ພາຫິເຍວ ອາປຕ຺ຕີຫິ ອນາປຕ຺ຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ປາຈິຕ຺ຕິເຍເນວ ອນາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ສູໂປທນວິຎ຺ຎຕ຺ຕິທຸກ຺ກຏໍ ປນ ໂຫຕິເຍວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ກປ຺ປິຍສປ຺ປິນາ ອກປ຺ປິຍສປ຺ປິນາຕິ ຈ ອິທໍ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍມໍສານໍ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ກປ຺ປິຍມໍສສປ຺ປິນາ ອກປ຺ປິຍມໍສສປ຺ປິນາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ນານາວຕ຺ຖຸການີຕິ ສປ຺ປິນວນີຕາທີນໍ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ.

໒໖໑. ມຫານາມສິກ຺ຂາປເທນ ກາເຣຕພ຺ໂພຕິ ເອຕ຺ຖ –

‘‘ອຄິລາເນນ ຠິກ຺ຂຸນາ ຈຕຸມາສປຈ຺ຈຍປວາຣຓາ ສາທິຕພ຺ພາ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ປຸນປວາຣຓາຍ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ນິຈ຺ຈປວາຣຓາຍ, ຕໂຕ ເຈ ອຸຕ຺ຕຣິ ສາທິເຍຍ຺ຍ, ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ (ປາຈິ. ໓໐໖) –

ອິທໍ ມຫານາມສິກ຺ຂາປທໍ ນາມ. ອິມິນາ ຈ ສິກ຺ຂາປເທນ ສງ຺ຆວເສນ ຄິລານປຈ຺ຈຍປວາຣຓາຍ ປວາຣິຕຏ຺ຐາເນ ສເຈ ຕຕ຺ຖ ຣຕ຺ຕີຫິ ວາ ເຠສຊ຺ເຊຫິ ວາ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ກໂຕ ໂຫຕິ, ເອຕ຺ຕກາເຍວ ຣຕ຺ຕິໂຍ ເອຕ຺ຕການິ ວາ ເຠສຊ຺ຊານິ ວິຎ຺ຎາເປຕພ຺ພານີຕິ. ອຖ ຕໂຕ ຣຕ຺ຕິປຣິຍນ຺ຕໂຕ ວາ ເຠສຊ຺ຊປຣິຍນ຺ຕໂຕ ວາ ອຸຕ຺ຕຣິ ນ ເຠສຊ຺ຊກຣຓີເຍນ ວາ ເຠສຊ຺ຊໍ ອຎ຺ຎເຠສຊ຺ຊກຣຓີເຍນ ວາ ອຎ຺ຎໍ ເຠສຊ຺ຊໍ ວິຎ຺ຎາເປນ຺ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ອຄິລາໂນ ຄິລານສຎ຺ຎີ ຫຸຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ເຠສຊ຺ຊານິ ວິຎ຺ຎາເປນ຺ໂຕ ນ ເຠສຊ຺ຊກຣຓີເຍນ ເຠສຊ຺ຊໍ ວິຎ຺ຎາເປນ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕີຕິ ‘‘ມຫານາມສິກ຺ຂາປເທນ ກາເຣຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕານິ ປາຏິເທສນີຍວຕ຺ຖູນີຕິ ປາຬິຍໍ ອາຄຕສປ຺ປິອາທີນິ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປາຬິຍໍ ອນາຄຕານິ ປນ ອກປ຺ປິຍສປ຺ປິອາທີນິ ຠິກ຺ຂຸນີນມ຺ປິ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖູນີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສູໂປທນວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂູນໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍວຕ຺ຖູນິ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ປາຏິເທສນີຍວຕ຺ຖູນິ ຈ ຐເປຕ຺ວາ ອວເສສວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ປຓີຕໂຠຊນຕາ, ອຄິລານຕາ, ອກຕວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ປຏິລາໂຠ, ອຊ຺ໂຌຫຣຓນ຺ຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາຣິ ອງ຺ຄານິ.

ປຓີຕໂຠຊນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ທນ຺ຕໂປນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໒໖໓. ທສເມ ອຍ຺ຍໂວສາຏິຕການີຕິ ປິຕຸປິຓ຺ຑສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອຸມ຺ມາເຣຕິ ສຸສາເນ ກຕເຄຫສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ເຄຫສ຺ສ ວາ ອຸມ຺ມາເຣ. ຆນພທ຺ໂຘຕິ ຆນມໍເສນ ສມ຺ພທ຺ໂຘ, ກຖິນສໍຫຕສຣີໂຣຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໒໖໔. ມຸຂທ຺ວາຣນ຺ຕິ ຄລນາຬິກໍ. ອາຫາຣນ຺ຕິ ອຊ຺ໂຌຫຣິຕພ຺ພໍ ຍໍກິຎ຺ຈິ ຍາວກາລິກາທິໍ. ອາຫເຣຍ຺ຍາຕິ ມຸຂທ຺ວາຣໍ ປເວເສຍ຺ຍ. ມຸເຂນ ວາ ປວິຏ຺ຐໍ ໂຫຕຸ ນາສິກາຍ ວາ, ຄເລນ ອຊ຺ໂຌຫຣຓີຍຕ຺ຕາ ສພ຺ພມ຺ປິ ຕໍ ມຸຂທ຺ວາຣໍ ປເວສິຕເມວ ໂຫຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອນາຫາເຣປິ ອຸທເກ ອາຫາຣສຎ຺ຎາຍ ທນ຺ຕໂປເນ ຈ ມຸຂທ຺ວາຣໍ ອາຫຏໍ ອິທນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍິໍສຸ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອທິນ຺ນໍ…ເປ… ສມ຺ມາ ອຕ຺ຖໍ ອສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍິໍສູ’’ຕິ. ອຸທກຎ຺ຫິ ຍຖາສຸຂໍ ປາຕຸໍ ທນ຺ຕກຏ຺ຐຎ຺ຈ ທນ຺ຕໂປນປຣິໂຠເຄນ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຕສ຺ສ ປນ ຣສໍ ຄິລິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ສເຈປິ ທນ຺ຕກຏ຺ຐຣໂສ ອຊານນ຺ຕສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ປວິສຕິ, ປາຈິຕ຺ຕິຍເມວ. ອນຊ຺ໂຌຫຣນ຺ເຕນ ປນ ທນ຺ຕກຏ຺ຐໍ ວາ ໂຫຕຸ ອຎ຺ຎໍ ວາ, ກິຎ຺ຈິ ມຸເຂ ປກ຺ຂິປິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

໒໖໕. ອກລ຺ລໂກຕິ ຄິລາໂນ ສຫຕ຺ຖາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ມຸເຂນ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ອຸຈ຺ຈາຣຓມຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຸກ຺ຂິປນມຕ຺ຕໍ. ເອກເທເສນປີຕິ ອງ຺ຄຸລິຍາປິ ຜຸຏ຺ຐມຕ຺ເຕນ. ຕໍ ເຈ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ສພ຺ພໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕເມວາຕິ ເວຓຸໂກຏິຍາ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຐປິຕຕ຺ຕາ. ສເຈປິ ຠູມິຍໍ ຐິຕເມວ ຆຏໍ ທາຍເກນ ຫຕ຺ຖປາເສ ຐຕ຺ວາ ຆຏໍ ທສ຺ສາມີຕິ ທິນ຺ນເວຓຸໂກຏິຄ຺ຄຫຓວເສນ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ອຸຠຍໂກຏິພທ຺ຘໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ປຏິຄ຺ຄຫິຕເມວ ໂຫຕິ. ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ອຕ຺ຖາຍ ອປີເຬຕ຺ວາ ປກຕິຍາ ປີຬິຍມານອຸຈ຺ຉຸຣສໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ອຠິຫາໂຣ ນ ປຎ຺ຎາຍຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຫຕ຺ຖປາເສ ຐິຕສ຺ສ ປນ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ອຕ຺ຖາຍ ປີຬິຍມານາ ອຸຈ຺ຉຸໂຕ ປຄ຺ຆຣນ຺ຕໍ ຣສໍ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ໂທຓິກາຍ ສຍໍ ປຄ຺ຆຣນ຺ຕໍ ອຸຈ຺ຉຸຣສໍ ມຊ຺ເຌ ອາວຣິຕ຺ວາ ອາວຣິຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕມ຺ປິ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ກຕ຺ຖຈິ ອຏ຺ຐກຖາສຸ.

ອສໍຫາຣິເມຕິ ຖາມມຊ຺ຌິເມນ ປຸຣິເສນ ອສໍຫາຣິເຍ. ‘‘ຕິນ຺ຕິຓິກາທິປຓ຺ເຓສູ’’ຕິ ວຈນໂຕ ສາຂາສຸ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ຣຸຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປຸຎ຺ຉິຕ຺ວາ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ປຸຎ຺ຉິເຕ ປຏິຄ຺ຄຫຓກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ປຸຎ຺ຉິຕ຺ວາ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ປຸຎ຺ຉິຕ຺ວາ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ປຕ຺ເຕ ປຕິຕຣຊນຈຸຓ຺ຓຎ຺ຫິ ອພ຺ຠນ຺ຕຣປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍ ອປຣິຫຏຠາວໂຕ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ປຸພ຺ພາໂຠຄສ຺ສ ອນຸຣູເປນ ‘‘ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ທຕ຺ວາ…ເປ… ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ຕໍ ‘‘ອຎ຺ຎສ຺ສ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທມຕ຺ເຕນ ປຣສນ຺ຕກໍ ນາມ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ອທຕ຺ວາປິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ເທຕີຕິ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ເທຕິ. ກຎ຺ຊິກນ຺ຕິ ຂີຣຣສາທິໍ ຍໍກິຎ຺ຈິ ທ຺ຣວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຫຕ຺ຖໂຕ ໂມເຈຕ຺ວາ ປຸນ ຄຓ຺ຫາຕິ, ອຸຄ຺ຄຫິຕກໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຫຕ຺ຖໂຕ ອໂມເຈນ຺ເຕເນວາ’’ຕິ. ອາລຸເລນ຺ຕານນ຺ຕິ ອາໂລເລນ຺ຕານໍ, ອຍເມວ ວາ ປາໂຐ. ອາຫຣິຕ຺ວາ ຠູມິຍໍ ຐປິຕຕ຺ຕາ ອຠິຫາໂຣ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ‘‘ປຕ຺ໂຕ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ປຐມຕຣໍ ອຸຬຸງ຺ກໂຕ ເຖວາ ປຕ຺ເຕ ປຕນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຍຖາ ປຐມຕຣໍ ປຕິຕເຖເວ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ, ຕຖາ ອາກິຣິຕ຺ວາ ອປເນນ຺ຕານໍ ປຈ຺ຉາ ປຕິຕເຖເວປິ ອຠິຫຏຕ຺ຕາ ເນວຕ຺ຖິ ໂທໂສ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຈຣຸເກນາຕິ ຂຸທ຺ທກຠາຊເນນ. ມຸຂວຏ຺ຏິຍາປິ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ມຸຂວຏ຺ຏິໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຫຕ຺ເຖ ຜຸສາປິເຕ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເກຈີຕິ ອຠຍຄິຣິວາສິໂນ. ເອສ ນໂຍຕິ ກາຍປຏິພທ຺ຘປຏິພທ຺ຘມ຺ປິ ກາຍປຏິພທ຺ຘເມວາຕິ ອຍໍ ນໂຍ. ຕຖາ ຈ ຕຕ຺ຖ ກາຍປຏິພທ຺ເຘ ຕໍປຏິພທ຺ເຘ ຈ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍເມວ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເຕນາຕິ ຍສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສນ຺ຕິກໍ ຄຕໍ, ເຕນ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ມູລຏ຺ຐສ຺ເສວ ປຣິໂຠໂຄ ອນຸຎ຺ຎາໂຕ, ຕສ຺ມາ. ຕໍ ທິວສໍ ຫຕ຺ເຖນ ຄເຫຕ຺ວາ ທຸຕິຍທິວເສ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອຸຄ຺ຄຫິຕກປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອນາມສິຕ຺ວາ’’ຕິ. ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ສນ຺ນິຘິປຈ຺ຈຍາ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປ຺ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອທິນ຺ນມຸຂທ຺ວາຣາປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປນ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ຕໍ ທິວສໍ…ເປ… ນ ຕໂຕ ປຣ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ຕໍ ທິວສໍ ຫຕ຺ເຖນ ຄເຫຕ຺ວາ ວາ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວາ ຐປິຕໍ ທຸຕິຍທິວເສ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອທິນ຺ນມຸຂທ຺ວາຣາປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ, ຫຕ຺ເຖນ ຄເຫຕ຺ວາ ຐປິຕໍ ທຸຕິຍທິວເສ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ປນ ອຸຄ຺ຄຫິຕກປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ໂຫຕິ. ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕເມວ ຫິ ຫຕ຺ເຖນ ຄເຫຕ຺ວາ ຐປິຕໍ. ‘‘ສາມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸ’’ນ຺ຕິ ຫິ ວຈນໂຕ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕສ຺ເສວ ຕສ຺ມິໍ ທິວເສ ປຣິໂຠໂຄ ອນຸຎ຺ຎາໂຕ. ຕສ຺ມາ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຐິປເທ ‘‘ຕໍ ທິຍ຺ຍມານໍ ປຕຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຍຖາ ຄຓໂຠຊນາທີສຸ ຄິລານາທີນໍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍນ຺ຕານໍ ຄຓໂຠຊນໍ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ, ເອວມິຘາປິ ຠຄວຕາ ປຏິຄ຺ຄຫິຕເມວ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈວິໂນທນຕ຺ຖໍ ອນຸຎ຺ຎາຕ’’ນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ‘‘ຕໍ ທິຍ຺ຍມານໍ ປຕຕີ’’ຕິ ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈຕູສຸປິ ກາລິເກສຸ ອຍໍ ນໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ສຕ຺ຖເກນາຕິ ປຏິຄ຺ຄຫິຕສຕ຺ຖເກນ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ອຸຄ຺ຄຫິຕປຈ຺ຈຍາ ສນ຺ນິຘິປຈ຺ຈຍາ ວາ ໂທໂສ ນ ສິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ນ ຫິ ຕໍ ປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍ ປຣິຫຣນ຺ຕີ’’ຕິ. ອິມິນາວ ພາຫິຣປຣິໂຠຄຕ຺ຖໍ ສາມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ທິນ຺ນໍ ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຫຣິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທີເປຕິ. ຕສ຺ມາ ປຕ຺ຕສມ຺ມກ຺ຂນາທິອຕ຺ຖໍ ສາມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຫຏເຕລາທິໍ ສເຈ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ອພ຺ຠນ຺ຕຣປຣິໂຠຄຕ຺ຖໍ ປນ ສາມໍ ຄຫິຕໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອຸຄ຺ຄຫິຕກປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ໂຫຕິ, ອປ຺ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອທິນ຺ນມຸຂທ຺ວາຣາປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ, ອພ຺ຠນ຺ຕຣປຣິໂຠຄຕ຺ຖເມວ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ທິນ຺ນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຫຣນ຺ຕສ຺ສ ສິງ຺ຄີໂລຓກປ຺ໂປ ວິຍ ສນ຺ນິຘິປຈ຺ຈຍາ ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຖາມມຊ຺ຌິມສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ອຸຈ຺ຈາຣຓມຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕປຎ຺ຈງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຏິຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ຣຸຫນໂຕ ພາຫິຣປຣິໂຠຄຕ຺ຖມ຺ປິ ສເຈ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ທິນ຺ນໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ປຏິຄ຺ຄຫິຕເມວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເອວໍ ສຕິ ອິຘ ພາຫິຣປຣິໂຠຄຕ຺ຖໍ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ທິນ຺ນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຫຣນ຺ຕສ຺ສ ສນ຺ນິຘິປຈ຺ຈຍາ ອາປຕ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ສິຍາ, ‘‘ນ ຫິ ຕໍ ປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍ ປຣິຫຣນ຺ຕີ’’ຕິ ຈ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ ພາຫິຣປຣິໂຠຄຕ຺ຖໍ ຄຫິຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ນາມ ນ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍທິ ເອວໍ ປຎ຺ຈສຸ ປຏິຄ຺ຄຫຓງ຺ເຄສຸ ‘‘ປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ວິເສສນໍ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ? ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ປຏິຄ຺ຄຫຓຎ຺ຫິ ປຣິໂຠຄຕ຺ຖເມວ ໂຫຕີຕິ ‘‘ປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ວິສຸໍ ອວຕ຺ວາ ‘‘ຕຎ຺ເຈ ຠິກ຺ຂຸ ກາເຍນ ວາ ກາຍປຏິພທ຺ເຘນ ວາ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປເຣ ປນ ‘‘ສຕິປິ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ‘ນ ຫິ ຕໍ ປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍ ປຣິຫຣນ຺ຕີ’ຕິ ອິຘ ອປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍ ປຣິຫຣເຓ ອນາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຸທຸກ຺ຂລມຸສລານິ ຂິຍ຺ຍນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸທຸກ຺ຂລມຸສລານໍ ຂເຍນ ປິສິຕໂກຏ຺ຏິຕເຠສຊ຺ເຊສຸ ສເຈ ອາຄນ຺ຕຸກວຓ຺ໂຓ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ນ ວຏ຺ຏຕິ.

ສຸທ຺ຘໍ ອຸທກໍ ໂຫຕີຕິ ຣຸກ຺ຂສາຂາທີຫິ ຄຬິຕ຺ວາ ປຕນອຸທກໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຕ຺ໂຕ ວາສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ປຕ຺ຕຄຕໍ ຉຸປິຕ຺ວາ ເທນ຺ຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖລຄ຺ເຄນ ອາມິເສນ ໂທສາຠາວຕ຺ຖໍ ປຕ຺ຕປຏິຄ຺ຄຫຓນ຺ຕິ ອພ຺ຠນ຺ຕຣປຣິໂຠຄຕ຺ຖເມວ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍໍ ສາມເຓຣສ຺ສ ປຕ຺ເຕ ປຕຕິ…ເປ… ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ນ ວິຊຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ເຕ ປກ຺ຂິຕ຺ຕເມວ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ ສນ຺ນິຏ຺ຐານກຣຓໂຕ ຫຕ຺ຖຄຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ນ ວິຊຫຕິ, ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ທິນ຺ນໍ ປນ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ຄຫຓສມເຍເຍວ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ ສນ຺ນິຏ຺ຐານສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ຫຕ຺ຖຄຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ວິຊຫຕິ. ເກສຎ຺ຈິ ອຕ຺ຖາຍ ໂອທນໍ ປກ຺ຂິປຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ອຕ຺ຖາຍ ປກ຺ຂິປນ຺ເຕປິ ‘‘ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສຍເມວ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຐປນໂຕ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ນ ວິຊຫຕິ, ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ປກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ປນ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນເນວ ຐປິຕໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ວິຊຫຕິ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕຠາວໂຕ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສາມເຓຣ…ເປ… ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕຕ຺ຕາ’’ຕິ.

ປຏິຄ຺ຄຫຓູປຄໍ ຠາຣໍ ນາມ ຖາມມຊ຺ຌິມສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ອຸກ຺ເຂປາຣຫໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ອວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາວ ອຎ຺ເຎນ ຫຕ຺ເຖນ ປິທຫນ຺ຕສ຺ສ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ, ຕຖາປິ ນ ປິທຫິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຏ຺ຐກຖາປມາເຓເນວ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ມຈ຺ຉິກວາຣຓຕ຺ຖນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ສເຈປິ ສາຂາຍ ລຄ຺ຄຣຊໍ ປຕ຺ເຕ ປຕຕິ, ສຸເຂນ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ສກ຺ກາຕິ ສາຂາຍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ອພ຺ຠນ຺ຕຣປຣິໂຠຄຕ຺ຖເມວິຘ ປຏິຄ຺ຄຫຓນ຺ຕິ ມູລປຏິຄ຺ຄຫຓເມວ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປເຣ ປນ ‘‘ມຈ຺ຉິກວາຣຓຕ຺ຖນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຈນມຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ພາຫິຣປຣິໂຠຄຕ຺ຖໍ ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕສ຺ມິມ຺ປິ ອສຕີຕິ ຈາຏິຍາ ວາ ກຸຓ຺ຑເກ ວາ ອສຕິ. ອນຸປສມ຺ປນ຺ນໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາຕິ ຕໍເຍວ ອຊ຺ໂຌຫຣຓີຍຠຓ຺ຑໍ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ຄາຫາເປຕ຺ວາ. ເຖຣສ຺ສ ປຕ຺ຕໍ ອນຸເຖຣສ຺ສາຕິ ເຖຣສ຺ສ ປຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕນາ ຄເຫຕ຺ວາ ອນຸເຖຣສ຺ສ ເທຕິ. ຕຸຍ຺ຫໍ ຍາຄຸໍ ມຍ຺ຫໍ ເທຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ເອວໍ ວຕ຺ວາ ສາມເຓຣສ຺ສ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນປິ ປຕ຺ຕໍ ຕສ຺ສ ເທຕິ. ເອຕ຺ຖ ປນາຕິ ປຓ຺ຑິໂຕ ສາມເຓໂຣຕິອາທິປຕ຺ຕປຣິວຕ຺ຕນກຖາຍ. ກາຣຓໍ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຍຖາ ມາຕຸອາທີນໍ ເຕລາທີນິ ຫຣນ຺ໂຕ ຕຖາຣູເປ ກິຈ຺ເຈ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ອປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາວ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ລຠຕິ, ເອວມິຘ ປຕ຺ຕປຣິວຕ຺ຕນໍ ອກຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ນ ລຠຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ວີມໍສິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອຕ຺ຖ ປນ ‘‘ສາມເຓເຣຫິ ຄຫິຕຕຓ຺ຑຸເລສຸ ປຣິກ຺ຂີເຓສຸ ອວສ຺ສໍ ອມ຺ຫາກໍ ສາມເຓຣາ ສງ຺ຄຫໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ວິຕກ຺ກຸປ຺ປຕ຺ຕິ ສມ຺ຠວຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາວ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ມາຕາປິຕູນໍ ອຕ຺ຖາຍ ປນ ຉາຍຕ຺ຖາຍ ວາ ຄຫເຓ ປຣິໂຠຄາສາ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ກາຣຓໍ ວທນ຺ຕິ. ເຕເນວ ອາຈຣິຍພຸທ຺ຘທຕ຺ຕຕ຺ເຖເຣນປິ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ມາຕາປິຕູນມຕ຺ຖາຍ, ເຕລາທິຫຣໂຕປິ ຈ;

ສາຂໍ ຉາຍາທິອຕ຺ຖາຍ, ອິເມສໍ ນ ວິເສສຕິ.

‘‘ຕສ຺ມາ ຫິສ຺ສ ວິເສສສ຺ສ, ຈິນ຺ເຕຕພ຺ພໍ ຕຸ ກາຣຓໍ;

ຕສ຺ສ ສາລຍຠາວໍ ຕຸ, ວິເສສໍ ຕກ຺ກຍາມ ຕ’’ນ຺ຕິ.

ອິທເມເວຕ຺ຖ ຍຸຕ຺ຕຕຣໍ ອວສ຺ສໍ ຕຖາວິຘວິຕກ຺ກຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສມ຺ຠວໂຕ. ນ ສກ຺ກາ ຫິ ເອຕ຺ຖ ວິຕກ຺ກໍ ໂສເຘຕຸນ຺ຕິ. ມາຕາທີນໍ ອຕ຺ຖາຍ ຫຣເຓ ປນ ນາວສ຺ສໍ ຕຖາວິຘວິຕກ຺ກຸປ຺ປຕ຺ຕີຕິ ສກ຺ກາ ວິຕກ຺ກໍ ໂສເຘຕຸໍ. ຍຕ຺ຖ ຫິ ວິຕກ຺ກໍ ໂສເຘຕຸໍ ສກ຺ກາ, ຕຕ຺ຖ ເນວຕ຺ຖິ ໂທໂສ. ເຕເນວ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ສເຈ ປນ ສກ຺ໂກຕິ ວິຕກ຺ກໍ ໂສເຘຕຸໍ, ຕໂຕ ລທ຺ຘໍ ຂາທິຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ.

ນິຈ຺ຈາເລຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕີຕິ ນິຈ຺ຈາເລຕ຺ວາ ສກ຺ຂຣາ ອປເນຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ອາຘາຣເກ ປຕ຺ໂຕ ຐປິໂຕ ໂຫຕີຕິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພປຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈາເລຕີຕິ ວິນາ ກາຣຓໍ ຈາເລຕິ. ສຕິປິ ກາຣເຓ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຣິໂຠຄາຣຫໍ ຈາເລຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອມນຸສ຺ສິກາພາເຘ ອາມກມໍສໍ ອາມກໂລຫິຕ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໖໔) ຕາທິເສ ອາພາເຘ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ອາມກມໍສປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ, ‘‘ອາມກມໍສປຏິຄ຺ຄຫຓາ ປຏິວິຣໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ ຈ ສາມຎ຺ຎໂຕ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ຕຖາປິ ອຕ຺ຕໂນ ອຎ຺ຎສ຺ສ ວາ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຕ຺ຖາຍ ອຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ສີຫວິຆາສາທິໍ…ເປ… ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສກ຺ໂກຕິ ວິຕກ຺ກໍ ໂສເຘຕຸນ຺ຕິ ມຍ຺ຫມ຺ປິ ເທຕີຕິ ວິຕກ຺ກສ຺ສ ອນຸປ຺ປນ຺ນຠາວໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ສາມເຓຣສ຺ສ ທສ຺ສາມີຕິ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ມຍາ ຄຫິຕນ຺ຕິ ວາ ສລ຺ລກ຺ເຂຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ.

ສເຈ ປນ ມູເລປິ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ໂຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຄເຫຕ຺ວາ ຄເຕ ມຍ຺ຫມ຺ປິ ທເທຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ສເຈ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ໂກຏ຺ຐາເສ ກໂຣຕີຕິ ຠິກ຺ຂຸສາມເຓຣາ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ອຠິຣຸຈິຕໍ ໂກຏ຺ຐາສໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕູຕິ ສພ຺ເພສໍ ສມເກ ໂກຏ຺ຐາເສ ກໂຣຕິ. ຄຫິຕາວເສສນ຺ຕິ ສາມເຓເຣຫິ ຄຫິຕໂກຏ຺ຐາສໂຕ ອວເສສໍ. ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາຕິ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ອິທໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ. ອິຘ ຄຫິຕາວເສສໍ ນາມ ເຕນ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ປຸນ ຐປິຕໍ. ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ຕທຫຸ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ. ເຕເນວ ‘‘ຍາວກາລິເກນ ຍາວຊີວິກສໍສຄ຺ເຄ ໂທໂສ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສເຈ ປນ ປຸຣິມທິວເສ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຐປິຕາ ໂຫຕິ, ສາມິເສນ ມຸເຂນ ຕສ຺ສາ ວຏ຺ຏິຍາ ຘູມໍ ປິວິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ສມຸທ຺ໂທທເກນາຕິ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕສມຸທ຺ໂທທເກນ. ຍສ຺ມາ ກຕກຏ຺ຐິ ອຸທກໍ ປສາເທຕ຺ວາ ວິສຸໍ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອພ຺ໂພຫາຣິກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ລຄ຺ຄຕີຕິ ມຸເຂ ຫຕ຺ເຖ ຈ ອຸທເກ ສຸກ຺ເຂ ເສຕວຓ຺ຓໍ ທສ຺ເສນ຺ຕໍ ລຄ຺ຄຕິ. ປານີຍໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ຕໂນເຍວ ອຕ຺ຖາຍ ຄເຫຕ຺ວາ. ສເຈ ປນ ປີຕາວເສສໍ ຕຕ຺ເຖວ ອາກິຣິສ຺ສາມີຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ, ປຸນ ປຏິຄ຺ຄຫຓກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ. ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕ຺ວາຕິ ວິຍູຫິຕ຺ວາ, ອປເນຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ມຫາຠູເຕສູຕິ ສຣີຣນິສ຺ສິເຕສຸ ມຫາຠູເຕສຸ. ປຕຕີຕິ ວິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ປຕຕິ. ວິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ປຕິຕເມວ ຫິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພໍ, ນ ອິຕຣໍ. ອລ຺ລທາຣຸໍ ຣຸກ຺ຂໂຕ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາປິ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ມຕ຺ຕິກຕ຺ຖາຍ ປຖວິໍ ຂຓິຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສປ຺ປທຏ຺ຐກ຺ຂເຓເຍວ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອສຕິ ກປ຺ປິຍກາຣເກ ສາມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ອຎ຺ຎທາ ປຏິຄ຺ຄຫາເປຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕຕາ, ອນນຸຎ຺ຎາຕຕາ, ຘູມາທິອພ຺ໂພຫາຣິກາຠາໂວ, ອຊ຺ໂຌຫຣຓນ຺ຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາຣິ ອງ຺ຄານິ.

ທນ຺ຕໂປນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິຏ຺ຐິໂຕ ໂຠຊນວຄ຺ໂຄ ຈຕຸຕ຺ໂຖ.

໕. ອເຈລກວຄ຺ໂຄ

໑. ອເຈລກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໒໗໓. ອເຈລກວຄ຺ຄສ຺ສ ປຐມສິກ຺ຂາປເທ ເຕສນ຺ຕິ ຕິຕ຺ຖິຍານໍ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຠາຊເນ. ອິໂຕຕິ ປຕ຺ຕໂຕ. ສເຈ ຕິຕ຺ຖິໂຍ ວທຕີຕິ ‘‘ປຐມເມວ ມໍ ສນ຺ຘາຍ ອຠິຫຣິຕ຺ວາ ຐປິຕໍ ມຍ຺ຫໍ ສນ຺ຕກໍ ໂຫຕິ, ອິມສ຺ມິໍ ຠາຊເນ ອາກິຣຖາ’’ຕິ ວທຕິ, ວຏ຺ຏຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍຕາ, ອຊ຺ໂຌຫຣຓີຍຕາ, ອຊ຺ໂຌຫຣຓຕ຺ຖາຍ ສຫຕ຺ຖາ ອນິກ຺ຂິຕ຺ຕຠາຊເນ ທານນ຺ຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ອເຈລກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ອຸຍ຺ໂຍຊນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໒໗໔. ທຸຕິຍໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ. ອນາຈາຣໍ ອາຈຣິຕຸກາມຕາ, ຕທຕ຺ຖເມວ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ອຸຍ຺ໂຍຊນາ, ເອວໍ ອຸຍ຺ໂຍເຊນ຺ຕສ຺ສ ອຸປຈາຣາຕິກ຺ກໂມຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ອຸຍ຺ໂຍຊນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ສໂຠຊນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໒໘໐. ຕຕິເຍ ປິຏ຺ຐສງ຺ຆາໂຏຕິ ທ຺ວາຣພາຫາເຍຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຂຸທ຺ທກໍ ນາມ ສຍນິຆຣໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປຎ຺ຈຫຕ຺ຖປ຺ປມາຓໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ຈ ມຊ຺ຌິມຏ຺ຐານໍ ປິຏ຺ຐສງ຺ຆາຏໂຕ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍຫຕ຺ຖປ຺ປມາຓເມວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕາທິເສ ສຍນິຆເຣ ປິຏ຺ຐສງ຺ຆາຏໂຕ ຫຕ຺ຖປາສໍ ວິຊຫິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ໂນ ປິຏ຺ຐິວໍສໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ໂນ ນາມ ໂຫຕິ. ເອວໍ ນິສິນ຺ໂນ ຈ ມຊ຺ຌໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ໂນ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອິມິນາ ມຊ຺ຌາຕິກ຺ກມໍ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ. ຍຖາ ວາ ຕຖາ ວາ ກຕສ຺ສາຕິ ປິຏ຺ຐິວໍສໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ວາ ອນາໂຣເປຕ຺ວາ ວາ ກຕສ຺ສ. ສຈິຕ຺ຕກນ຺ຕິ ອນຸປວິສິຕ຺ວາ ນິສີທນຈິຕ຺ເຕນ ສຈິຕ຺ຕກໍ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ປຣິຍຸຏ຺ຐິຕຣາຄຊາຍມ຺ປຕິການໍ ສນ຺ນິຫິຕຕາ, ສຍນິຆຣຕາ, ທຸຕິຍສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຠາໂວ, ອນຸປຂຊ຺ຊ ນິສີທນນ຺ຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາຣິ ອງ຺ຄານິ.

ສໂຠຊນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒໘໔-໒໘໙. ຈຕຸຕ຺ຖປຎ຺ຈເມສຸ ນຕ຺ຖິ ກິຎ຺ຈິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

໖. ຈາຣິຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໒໙໘. ຉຏ຺ເຐ ປກຕິວຈເນນາຕິ ເອຕ຺ຖ ຍໍ ທ຺ວາທສຫຕ຺ຖພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຐິເຕນ ໂສຕຸໍ ສກ຺ກາ ຠເວຍ຺ຍ, ຕໍ ປກຕິວຈນໍ ນາມ. ອາປຸຈ຺ຉິຕພ຺ໂພຕິ ‘‘ອຫໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ຆຣໍ ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ວາ ‘‘ຈາຣິຕ຺ຕໍ ອາປຊ຺ຊາມີ’’ຕິ ວາ ອີທິເສນ ວຈເນນ ອາປຸຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ໂຠຊນານໍ ອຎ຺ຎຕເຣນ ນິມນ຺ຕນສາທິຍນໍ, ສນ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອນາປຸຈ຺ຉນາ, ຠຕ຺ຕິຍຆຣໂຕ ອຎ຺ຎຆຣປ຺ປເວສນໍ, ມຊ຺ຌນ຺ຫິການຕິກ຺ກໂມ, ສມຍສ຺ສ ວາ ອາປທານໍ ວາ ອຠາໂວຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ປຎ຺ຈ ອງ຺ຄານິ.

ຈາຣິຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ມຫານາມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໓໐໓. ສຕ຺ຕເມ ມຫານາໂມ ນາມາຕິ ອນຸຣຸທ຺ຘຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຠາຕາ ຠຄວໂຕ ຈູຬປິຕຸ ປຸຕ຺ໂຕ. ສຸທ຺ໂຘທໂນ ສກ຺ໂກທໂນ ສຸກ຺ໂກທໂນ ໂຘໂຕທໂນ ອມິໂຕທໂນຕິ ອິເມ ຫິ ປຎ຺ຈ ຊນາ ຠາຕໂຣ. ອມິຕາ ນາມ ເທວີ ເຕສໍ ຠຄິນີ, ຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ຕສ຺ສາ ປຸຕ຺ໂຕ. ຕຖາຄໂຕ ຈ ນນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ຈ ສຸທ຺ໂຘທນສ຺ສ ປຸຕ຺ຕາ, ມຫານາໂມ ຈ ອນຸຣຸທ຺ຘຕ຺ເຖໂຣ ຈ ສຸກ຺ໂກທນສ຺ສ, ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ອມິໂຕທນສ຺ສ. ໂສ ຠຄວໂຕ ກນິຏ຺ໂຐ, ມຫານາໂມ ມຫລ຺ລກຕໂຣ ສກທາຄາມີ ອຣິຍສາວໂກ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ມຫານາໂມ ນາມ…ເປ… ອຣິຍສາວໂກ’’ຕິ.

໓໐໕-໓໐໖. ປາຬິຍໍ ອຊ຺ຊຓ຺ໂຫຕິ ອຊ຺ຊ ເອກທິວສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ‘‘ອຊ຺ຊໂນ’’ຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ, ໂນ ອມ຺ຫາກໍ. ກາລໍ ອາຫຣິສ຺ສຖາຕິ ສ຺ເວ ຫຣິສ຺ສຖ. ຕໂຕ ເຈ ອຸຕ຺ຕຣິ ສາທິເຍຍ຺ຍາຕິ ສເຈ ຕຕ຺ຖ ຣຕ຺ຕີຫິ ວາ ເຠສຊ຺ເຊຫິ ວາ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ກໂຕ ໂຫຕິ ‘‘ເອຕ຺ຕກາເຍວ ວາ ຣຕ຺ຕິໂຍ ເອຕ຺ຕການິ ວາ ເຠສຊ຺ຊານິ ວິຎ຺ຎາເປຕພ຺ພານີ’’ຕິ, ຕໂຕ ຣຕ຺ຕິປຣິຍນ຺ຕໂຕ ວາ ເຠສຊ຺ຊປຣິຍນ຺ຕໂຕ ວາ ອຸຕ຺ຕຣິ ວິຎ຺ຎາເປນ຺ໂຕ ສາທິເຍຍ຺ຍ. ‘‘ອິເມຫິ ຕຍາ ເຠສຊ຺ເຊຫິ ປວາຣິຕມ຺ຫ, ອມ຺ຫາກຎ຺ຈ ອິມິນາວ ເຠສຊ຺ເຊນ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ວິຎ຺ຎາເປຕຸມ຺ປິ ຄິລາໂນວ ລຠຕິ.

໓໑໐. ຍສ຺ມາ ສງ຺ຆປວາຣຓາຍເມວາຍໍ ວິຘິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ເຍ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຄ຺ຄລິກາຍ ປວາຣຓາຍ ປວາຣິຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ສງ຺ຆປວາຣຓຕາ, ເຠສຊ຺ຊວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ອຄິລານຕາ, ປຣິຍນ຺ຕາຕິກ຺ກໂມຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາຣິ ອງ຺ຄານິ.

ມຫານາມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ອຸຍ຺ຍຸຕ຺ຕເສນາສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໓໑໑. ອຏ຺ຐມໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ. ອຸຍ຺ຍຸຕ຺ຕເສນາ, ທສ຺ສນຕ຺ຖາຍ ຄມນໍ, ອນຸຎ຺ຎາໂຕກາສໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ທສ຺ສນໍ, ຕຖາຣູປປຈ຺ຈຍສ຺ສ ອາປທາຍ ວາ ອຠາໂວຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາຣິ ອງ຺ຄານິ.

ອຸຍ຺ຍຸຕ຺ຕເສນາສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ເສນາວາສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໓໑໗. ນວມສິກ຺ຂາປທມ຺ປິ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ຕິຣຕ຺ຕາຕິກ຺ກໂມ, ເສນາຍ ສູຣິຍສ຺ສ ອຕ຺ຖງ຺ຄໂມ, ຄິລານຕາທີນໍ ອຠາໂວຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ເສນາວາສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ອຸຍ຺ໂຍຘິກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໓໒໒. ທສເມ ກຕິ ເຕ ລກ຺ຂານິ ລທ຺ຘານີຕິ ຕວ ສຣປ຺ປຫາຣສ຺ສ ລກ຺ຂຓຠູຕາ ກິຕ຺ຕກາ ຊນາ ຕຍາ ລທ຺ຘາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ກິຕ຺ຕກາ ຕຍາ ວິທ຺ຘາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ອຸຍ຺ໂຍຘິກາທິທສ຺ສນຕ຺ຖາຍ ຄມນໍ, ອນຸຎ຺ຎາໂຕກາສໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ທສ຺ສນໍ, ຕຖາຣູປປຈ຺ຈຍສ຺ສ ອາປທາຍ ວາ ອຠາໂວຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ອຸຍ຺ໂຍຘິກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິຏ຺ຐິໂຕ ອເຈລກວຄ຺ໂຄ ປຎ຺ຈໂມ.

໖. ສຸຣາປານວຄ຺ໂຄ

໑. ສຸຣາປານສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໓໒໖-໓໒໘. ສຸຣາປານວຄ຺ຄສ຺ສ ປຐມສິກ຺ຂາປເທ ວຕິຍາຕິ ຄາມປຣິກ຺ເຂປວຕິຍາ. ປາຬິຍໍ ປິຏ຺ຐສຸຣາທີສຸ ປິຏ຺ຐໍ ຠາຊເນ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕຊ຺ຊໍ ອຸທກໍ ທຕ຺ວາ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ກຕາ ປິຏ຺ຐສຸຣາ. ເອວໍ ປູເວ ໂອທເນ ຈ ຠາຊເນ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕຊ຺ຊໍ ອຸທກໍ ທຕ຺ວາ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ກຕາ ປູວສຸຣາ ໂອທນສຸຣາຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ກິຓ຺ຓາ’’ຕິ ປນ ຕສ຺ສາ ສຸຣາຍ ພີຊໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຍ ສຸຣາໂມທກາຕິປິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເຕ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ກຕາ ກິຓ຺ຓປກ຺ຂິຕ຺ຕາ. ຫຣີຕກີສາສປາທິນານາສມ຺ຠາເຣຫິ ສໍໂຍຊິຕາ ສມ຺ຠາຣສໍຍຸຕ຺ຕາ.

ມຘຸກຕາລນາຬິເກຣາທິປຸປ຺ຜຣໂສ ຈິຣປຣິວາສິໂຕ ປຸປ຺ຜາສໂວ. ປນສາທິຜລຣໂສ ຜລາສໂວ. ມຸທ຺ທິກາຣໂສ ມຘ຺ວາສໂວ. ອຸຈ຺ຉຸຣໂສ ຄຸຬາສໂວ. ຫຣີຕກາມລກກຏຸກຠຓ຺ຑາທິນານາສມ຺ຠາຣານໍ ຣໂສ ຈິຣປຣິວາສິໂຕ ສມ຺ຠາຣສໍຍຸຕ຺ໂຕ. ພີຊໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ສມ຺ຠາເຣ ປຏິຍາເທຕ຺ວາ ຈາຏິຍໍ ປກ຺ຂິຕ຺ຕກາລໂຕ, ຕາລນາຬິເກຣາທີນໍ ປຸປ຺ຜຣສສ຺ສ ຄຫິຕອຠິນວກາລໂຕເຍວ ຈ ປຏ຺ຐາຍ.

໓໒໙. ໂລຓໂສວີຣກໍ ສຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ອເນເກຫິ ເຠສຊ຺ເຊຫິ ອຠິສງ຺ຂໂຕ ອມຊ຺ຊຠູໂຕ ອາສວວິເສໂສ. ວາສຄ຺ຄາຫາປນຕ຺ຖນ຺ຕິ ສຸຄນ຺ຘິຠາວຄ຺ຄາຫາປນຕ຺ຖໍ. ອຈິຕ຺ຕກໍ ໂລກວຊ຺ຊນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ປຐມປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ມຊ຺ຊຠາໂວ, ຕສ຺ສ ປານຎ຺ຈາຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ທ຺ເວ ອງ຺ຄານິ.

ສຸຣາປານສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ອງ຺ຄຸລິປໂຕທກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໓໓໐. ທຸຕິເຍ ຠິກ຺ຂຸນີປິ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນຏ຺ຐາເນ ຐິຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂຸປິ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນຏ຺ຐາເນ ຐິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ຫສາຘິປ຺ປາຍຕາ, ອຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ກາເຍນ ກາຍາມສນນ຺ຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ທ຺ເວ ອງ຺ຄານິ.

ອງ຺ຄຸລິປໂຕທກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ຫສຘມ຺ມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໓໓໕. ຕຕິຍໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ. ອຸປຣິໂຄປ຺ຜກຕາ, ຫສາຘິປ຺ປາເຍນ ກີຬນນ຺ຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ທ຺ເວ ອງ຺ຄານິ.

ຫສຘມ຺ມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ອນາທຣິຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໓໔໔. ຈຕຸຕ຺ເຖ ຄາຣຍ຺ໂຫ ອາຈຣິຍຸຄ຺ຄໂຫ ນ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ຍສ຺ມາ ອຸຈ຺ຉຸຣໂສ ສຕ຺ຕາຫກາລິໂກ, ຕສ຺ສ ກສໂຏ ຍາວຊີວິໂກ, ທ຺ວິນ຺ນໍເຍວ ສມວາໂຍ ອຸຈ຺ຉຸຍຏ຺ຐິ, ຕສ຺ມາ ວິກາເລ ອຸຈ຺ຉຸຍຏ຺ຐິໍ ຂາທິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ຄຸຬຫຣີຕກໍ ວິຍາຕິ ເອວມາທິໂກ ຄາຣຍ຺ຫາຈຣິຍວາໂທ ນ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ໂລກວຊ຺ເຊ ອາຈຣິຍຸຄ຺ຄໂຫ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ໂລກວຊ຺ຊສິກ຺ຂາປເທ ອາປຕ຺ຕິຏ຺ຐາເນ ໂຍ ອາຈຣິຍວາໂທ, ໂສ ນ ຄເຫຕພ຺ໂພ, ໂລກວຊ຺ຊໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ອມ຺ຫາກໍ ອາຈຣິຍຸຄ຺ຄໂຫ’’ຕິ ວທນ຺ຕສ຺ສ ອຸຄ຺ຄໂຫ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ ນາມ ອຏ຺ຐກຖາ. ປເວຓິຍາ ອາຄຕສໂມຘານໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ‘‘ປເວຓິຍາ ອາຄໂຕ ອາຈຣິຍຸຄ຺ຄໂຫວ ຄເຫຕພ຺ໂພ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ມຫາອຏ຺ຐກຖາວາເທເຍວ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ອຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕນ ວຈນໍ, ອນາທຣິຍກຣຓນ຺ຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ທ຺ເວ ອງ຺ຄານິ.

ອນາທຣິຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ຠິໍສາປນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໓໔໕. ປຎ຺ຈມໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ. ອຸປສມ຺ປນ຺ນຕາ, ຕສ຺ສ ທສ຺ສນສວນວິສເຍ ຠິໍສາເປຕຸກາມຕາຍ ວາຍມນນ຺ຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ທ຺ເວ ອງ຺ຄານິ.

ຠິໍສາປນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ໂຊຕິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໓໕໐. ຉຏ຺ເຐ ຠຄ຺ຄາ ນາມ ຊນປທິໂນ ຣາຊກຸມາຣາ, ເຕສໍ ນິວາໂສ ເອໂກປິ ຊນປໂທ ຣຸຬ຺ຫີສທ຺ເທນ ‘‘ຠຄ຺ຄາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຠຄ຺ຄາຕິ ຊນປທສ຺ສ ນາມ’’ນ຺ຕິ. ສຸສຸມາຣຄິເຣຕິ ເອວໍນາມເກ ນຄເຣ. ຕສ຺ສ ກິຣ ນຄຣສ຺ສ ມາປນຕ຺ຖໍ ວຕ຺ຖຸວິຊ຺ຊາຈຣິເຍນ ນຄຣຏ຺ຐານສ຺ສ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນທິວເສ ອວິທູເຣ ສຸສຸມາໂຣ ສທ຺ທມກາສິ ຄິຣໍ ນິຈ຺ຉາເຣສິ. ອຖ ອນນ຺ຕຣາເຍນ ນຄເຣ ມາປິເຕ ຕເມວ ສຸສຸມາຣຄິຣຓໍ ສຸຠນິມິຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ສຸສຸມາຣຄິຣໍຕ຺ເວວສ຺ສ ນາມໍ ອກໍສຸ. ເກຈິ ປນ ‘‘ສຸສຸມາຣສຓ຺ຐານຕ຺ຕາ ສຸສຸມາໂຣ ນາມ ເອໂກ ຄິຣິ, ໂສ ຕສ຺ສ ນຄຣສ຺ສ ສມີເປ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ສຸສຸມາຣຄິຣິ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ‘ສຸສຸມາຣຄິຣີ’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕຖາ ວາ ໂຫຕຸ ອຎ຺ຎຖາ ວາ, ນາມເມຕໍ ຕສ຺ສ ນຄຣສ຺ສາຕິ ອາຫ ‘‘ສຸສຸມາຣຄິຣນ຺ຕິ ນຄຣສ຺ສ ນາມ’’ນ຺ຕິ. ເຠສກຬາຕິ ຆມ຺ປຓ຺ຑນາມໂກ ຄຈ຺ຉວິເສໂສ. ເກຈິ ‘‘ເສຕຣຸກ຺ໂຂ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ເຕສໍ ພຫຸລຕາຍ ປນ ຕໍ ວນໍ ເຠສກຬາວນນ຺ຕ຺ເວວ ປຎ຺ຎາຍິຕ຺ຖ. ‘‘ເຠສຄຬາວເນ’’ຕິປິ ປາໂຐ. ‘‘ເຠໂສ ນາມ ເອໂກ ຍກ຺ໂຂ ອຍຸຕ຺ຕກາຣີ, ຕສ຺ສ ຕໂຕ ຄຬິຕຏ຺ຐານຕາຍ ຕໍ ວນໍ ເຠສຄຬາວນໍ ນາມ ຊາຕ’’ນ຺ຕິ ຫິ ເກຈິ.

໓໕໒. ໂຊຕິກຣເຓຕິ ອຄ຺ຄິກຣເຓ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ອຄິລານຕາ, ອນຸຎ຺ຎາຕກຣຓາຠາໂວ, ວິສິພ຺ເພຕຸກາມຕາ, ສມາທຫນນ຺ຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາຣິ ອງ຺ຄານິ.

ໂຊຕິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ນຫານສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໓໕໗. ສຕ຺ຕມສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ປາຬິຍໍ ອສມ຺ຠິນ຺ເນນາຕິ ອມກ຺ຂິເຕນ, ອນຏ຺ເຐນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂອເຣນທ຺ຘມາສໍ ນຫາເຍຍ຺ຍາຕິ ນຫາຕທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອທ຺ຘມາເສ ອປຣິປຸຓ຺ເຓ ນຫາເຍຍ຺ຍ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ມຊ຺ຌິມເທໂສ, ອູນກທ຺ຘມາເສ ນຫານໍ, ສມຍານໍ ວາ ນທີປາຣຄມນສ຺ສ ວາ ອາປທານໍ ວາ ອຠາໂວຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ນຫານສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ທຸພ຺ພຓ຺ຓກຣຓສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໓໖໘. ອຏ຺ຐເມ ‘‘ຈມ຺ມກາຣນີລໍ ນາມ ປກຕິນີລ’’ນ຺ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘‘ຈມ຺ມກາຣາ ອຸທເກ ຕິປຸມລໍ ອຍຄູຖຎ຺ຈ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຈມ຺ມໍ ກາຬໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕໍ ຈມ຺ມກາຣນີລ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣສ຺ສ ຈີວຣສ຺ສ ອກຕກປ຺ປຕາ, ອນຏ຺ຐຈີວຣາທິຕາ, ນິວາສນໍ ວາ ປາຣຸປນໍ ວາຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ທຸພ຺ພຓ຺ຓກຣຓສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ວິກປ຺ປນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໓໗໔. ນວເມ ອປຈ຺ຈຸທ຺ຘາຣຓນ຺ຕິ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ສນ຺ຕກໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊ ວາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຫິ ວາ’’ຕິອາທິນາ ອກຕປຈ຺ຈຸທ຺ຘາຣໍ. ເຍນ ວິນຍກມ຺ມໍ ກຕນ຺ຕິ ເຍນ ສທ຺ຘິໍ ວິນຍກມ຺ມໍ ກຕໍ. ຕິໍສກວຓ຺ຓນາຍນ຺ຕິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຓ຺ຓນາຍໍ. ປຣິໂຠເຄນ ກາຍກມ຺ມໍ, ອປຈ຺ຈຸທ຺ຘາຣາປເນນ ວຈີກມ຺ມໍ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ສາມໍ ວິກປ຺ປິຕສ຺ສ ອປຈ຺ຈຸທ຺ຘາໂຣ, ວິກປ຺ປນຸປຄຈີວຣຕາ, ປຣິໂຠໂຄຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ວິກປ຺ປນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ຈີວຣອປນິຘານສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໓໗໗. ທສມໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ. ອຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ສນ຺ຕການໍ ປຕ຺ຕາທີນໍ ອປນິຘານໍ, ວິເຫເສຕຸກາມຕາ ວາ ຫສາຘິປ຺ປາຍຕາ ວາຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ທ຺ເວ ອງ຺ຄານິ.

ຈີວຣອປນິຘານສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິຏ຺ຐິໂຕ ສຸຣາປານວຄ຺ໂຄ ຉຏ຺ໂຐ.

໗. ສປ຺ປາຓກວຄ຺ໂຄ

໑. ສຎ຺ຈິຈ຺ຈສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໓໘໒. ສປ຺ປາຓກວຄ຺ຄສ຺ສ ປຐມສິກ຺ຂາປເທ ອຸສຸໍ ສຣໍ ອສ຺ສຕິ ຂິປຕີຕິ ອິສ຺ສາໂສ, ຘນຸສິປ຺ປກຸສໂລຕິ ອາຫ ‘‘ຘນຸຄ຺ຄຫາຈຣິໂຍ’’ຕິ. ປຏິສຕ຺ຕຸວິຘມນຕ຺ຖໍ ຘນຸໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີຕິ ຘນຸຄ຺ຄຫາ, ເຕສໍ ອາຈຣິໂຍ ຘນຸຄ຺ຄຫາຈຣິໂຍ. ອປ຺ປມຕ຺ເຕນ ວຕ຺ຕໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ຍຖາ ເຕ ປາຓາ ນ ມຣນ຺ຕິ, ເອວໍ ສູປຏ຺ຐິຕສ຺ສຕິນາ ເສນາສເນ ວຕ຺ຕໍ ກາຕພ຺ພໍ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ອງ຺ຄານິປິ ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄເຫ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພານີຕິ.

ສຎ຺ຈິຈ຺ຈສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ສປ຺ປາຓກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໓໘໗. ທຸຕິເຍ ອຸທກສຓ຺ຐານກປ຺ປເທເສຕິ ຍຕ຺ຖ ຠູມິຠາເຄ ອຸທກໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ສນ຺ຕິຏ຺ຐຕິ, ນ ສຫສາ ປຣິກ຺ຂຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕາທິເສ ປເທເສ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ອງ຺ຄານິ ສິຎ຺ຈນສິກ຺ຂາປເທ ວຸຕ຺ຕນຍາເນວ.

ສປ຺ປາຓກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ອຸກ຺ໂກຏນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໓໙໒. ຕຕິເຍ ຍຖາປຕິຏ຺ຐິຕຠາເວນ ປຕິຏ຺ຐາຕຸໍ ນ ເທນ຺ຕີຕິ ເຕສໍ ປວຕ຺ຕິອາກາຣທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍໍ ປນ ຘມ຺ເມນ ອຘິກຣຓໍ ນິຫຕໍ, ຕໍ ສຸນິຫຕເມວ. ສເຈ ວິປ຺ປກເຕ ກມ຺ເມ ປຏິກ຺ໂກສຕິ, ຕໍ ສຎ຺ຎາເປຕ຺ວາວ ກາຕພ຺ພໍ. ອິຕຣຖາ ກມ຺ມຎ຺ຈ ກຸປ຺ປຕິ, ກາຣການຎ຺ຈ ອາປຕ຺ຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ຍຖາຘມ຺ມໍ ນິຫຕຠາໂວ, ຊານນາ, ອຸກ຺ໂກຏນາຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ອຸກ຺ໂກຏນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໓໙໙. ຈຕຸຕ຺ເຖ ຕສ຺ເສວາຕິ ໂຍ ອາປນ຺ໂນ, ຕສ຺ເສວ. ອາໂຣເຈຕີຕິ ປຏິຈ຺ຉາທນຕ຺ຖເມວ ມາ ກສ຺ສຈິ ອາໂຣເຈສີຕິ ວທຕິ. ວຕ຺ຖຸປຸຄ຺ຄໂລຕິ ອາປນ຺ນປຸຄ຺ຄໂລ. ເຍນສ຺ສ ອາໂຣຈິຕນ຺ຕິ ເຍນ ທຸຕິເຍນ ອສ຺ສ ຕຕິຍສ຺ສ ອາໂຣຈິຕໍ. ໂກຏິ ຉິນ຺ນາ ໂຫຕີຕິ ຍສ຺ມາ ປຏິຈ຺ຉາທນປຈ຺ຈຍາ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາວ ທຸຕິເຍນ ຕຕິຍສ຺ສ ອາໂຣຈິຕໍ, ຕສ຺ມາ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ ປຸນ ເຕນ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພາປຕ຺ຕິຍາ ອຠາວໂຕ ອາປຕ຺ຕິຍາ ໂກຏິ ຉິນ຺ນາ ນາມ ໂຫຕິ.

໔໐໐. ‘‘ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິ ຈ ກາຍສໍສຄ຺ໂຄ ຈາຕິ ອຍໍ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລອຊ຺ຌາຈາໂຣ ນາມາ’’ຕິ ອິທໍ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລາໂຣຈນສິກ຺ຂາປທຏ຺ຐກຖາຍ ນ ສເມຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໘໒) ‘‘ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລໍ ວາ ອທຸຏ຺ຐຸລ຺ລໍ ວາ ອຊ຺ຌາຈາຣນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິໂຕ ປຎ຺ຈ ສິກ຺ຂາປທານິ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ໂລ ນາມ ອຊ຺ຌາຈາໂຣ, ເສສານິ ອທຸຏ຺ຐຸລ຺ໂລ, ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິກາຍສໍສຄ຺ຄທຸຏ຺ຐຸລ຺ລອຕ຺ຕກາມາ ປນສ຺ສ ອຊ຺ຌາຈາໂຣ ນາມາ’’ຕິ. ‘‘ອາໂຣຈເນ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລໍ ອຎ຺ຎຖາ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ປຏິຈ຺ຉາທເນ ອຎ຺ຎຖາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ວິເສສກາຣຓໍ ນ ທິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ ອຏ຺ຐກຖາຍ ປຸພ຺ເພນາປຣໍ ນ ສເມຕິ. ອວິໂຣຘໍ ອິຈ຺ຉນ຺ເຕນ ປນ ວີມໍສິຕພ຺ພເມຕ຺ຖ ກາຣຓໍ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ອຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລາປຕ຺ຕິຊານນໍ, ປຏິຈ຺ຉາເທຕຸກາມຕາຍ ນາໂຣເຈສ຺ສາມີຕິ ຘຸຣນິກ຺ເຂໂປຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ທ຺ເວ ອງ຺ຄານິ.

ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ອູນວີສຕິວສ຺ສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໐໒. ປຎ຺ຈເມ ຣູປສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຫຣຎ຺ຎິການໍ ສຸຕ຺ຕໍ. ທຸຣຸຕ຺ຕານນ຺ຕິ ອກ຺ໂກສວເສນ ທຸຣຸຕ຺ຕານໍ, ທຸຣຸຕ຺ຕຕ຺ຕາເຍວ ທຸຣາຄຕານໍ. ວຈນປຖານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຈນເມວ ຕທຕ຺ຖໍ ຎາຕຸກາມານໍ ຎາເປຕຸກາມານຎ຺ຈ ປໂຖຕິ ວຈນປໂຖ. ທຸກ຺ຂມານນ຺ຕິ ທຸກ຺ເຂນ ຂມິຕພ຺ພານໍ.

໔໐໔. ຄພ຺ເຠ ສຍິຕກາເລນ ສທ຺ຘິໍ ວີສຕິມໍ ວສ຺ສໍ ອສ຺ສາຕິ ຄພ຺ຠວີໂສ. ຫາຍນວຑ຺ຒນນ຺ຕິ ຄພ຺ຠມາເສສຸ ອຘິເກສຸ ອຸຕ຺ຕຣິຫາຍນໍ, ອູເນສຸ ວຑ຺ຒນນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອກູນວີສຕິວສ຺ສນ຺ຕິ ທ຺ວາທສມາເສ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ວສິຕ຺ວາ ມຫາປວາຣຓາຍ ຊາຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເອກູນວີສຕິວສ຺ສໍ. ປາຏິປທທິວເສຕິ ປຈ຺ຉິມິກາຍ ວສ຺ສູປຄມນທິວເສ. ‘‘ຕິໍສຣຕ຺ຕິທິໂວ ມາໂສ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໗໑; ໘.໔໓; ວິຠ. ໑໐໒໓) ວຈນໂຕ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາສາ ປຣິຫາຍນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວສ຺ສໍ ອຸກ຺ກຑ຺ຒນ຺ຕີຕິ ວສ຺ສໍ ອຸທ຺ຘໍ ກຑ຺ຒນ຺ຕິ, ຕຕິເຍ ສໍວຈ຺ຉເຣ ເອກມາສໍ ອຘິກມາສວເສນ ປຣິຈ຺ຈຊນ຺ຕາ ວສ຺ສໍ ອຸທ຺ຘໍ ກຑ຺ຒນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ມາ ຕຕິໂຍ ສໍວຈ຺ຉໂຣ ເຕຣສມາສິໂກ ໂຫຕິ, ສໍວຈ຺ຉຣສ຺ສ ປນ ທ຺ວາທສມາສິກຕ຺ຕາ ອຏ຺ຐາຣສສຸ ວສ຺ເສສຸ ອຘິກມາເສ ວິສຸໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ຉ ມາສາ ວຑ຺ຒນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໂຕຕິ ຉມາສໂຕ. ນິກ຺ກງ຺ຂາ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອຘິກມາເສຫິ ສທ຺ຘິໍ ປຣິປຸຓ຺ຓວີສຕິວສ຺ສຕ຺ຕາ ນິພ຺ເພມຕິກາ ຫຸຕ຺ວາ. ຍໍ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ ຕີສຸ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ‘‘ອຏ຺ຐາຣສນ຺ນໍເຍວ ວສ຺ສານໍ ອຘິກມາເສ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຓິຕຕ຺ຕາ ເສສວສ຺ສທ຺ວຍສ຺ສປິ ອຘິການິ ທິວສານິ ໂຫນ຺ເຕວ, ຕານິ ອຘິກທິວສານິ ສນ຺ຘາຍ ‘ນິກ຺ກງ຺ຂາ ຫຸຕ຺ວາ’ຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ທ຺ວີສຸ ວສ຺ເສສຸ ອຘິກທິວສານິ ນາມ ວິສຸໍ ອຸປລພ຺ຠນ຺ຕິ ຕຕິເຍ ວສ຺ເສ ວສ຺ສຸກ຺ກຑ຺ຒນວເສນ ອຘິກມາເສ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ເຕເຍວ ອຕິເຣກມາສສມ຺ຠວໂຕ. ຕສ຺ມາ ທ຺ວີສຸ ວສ຺ເສສຸ ອຕິເຣກທິວສານິ ນາມ ວິສຸໍ ນ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ.

ນນຸ ຈ ‘‘ເຕ ທ຺ເວ ມາເສ ຄເຫຕ຺ວາ ວີສຕິວສ຺ສານິ ປຣິປຸຓ຺ຓານິ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອກູນວີສຕິວສ຺ສມ຺ຫິ ປຸນ ອປຣສ຺ມິໍ ວສ຺ເສ ປກ຺ຂິຕ຺ເຕ ວີສຕິວສ຺ສານິ ປຣິປຸຓ຺ຓານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເອຕ຺ຖ ປນ…ເປ… ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ອເນກຕ຺ຖຕ຺ຕາ ນິປາຕານໍ ປນ-ສທ຺ໂທ ຫິ-ສທ຺ທຕ຺ເຖ, ເອຕ຺ຖ ຫີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອິທຎ຺ຫິ ວຸຕ຺ຕສ຺ເສວຕ຺ຖສ຺ສ ສມຕ຺ຖນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມິນາ ຈ ອິມໍ ທີເປຕິ ‘‘ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘ເອກູນວີສຕິວສ຺ສໍ ສາມເຓຣໍ ນິກ຺ຂມນີຍປຸຓ຺ຓມາສິໍ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ປາຏິປທທິວເສ ອຸປສມ຺ປາເທນ຺ຕີ’ຕິ, ຕຕ຺ຖ ຄພ຺ຠມາເສປິ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ທ຺ວີຫິ ມາເສຫິ ອປຣິປຸຓ຺ຓວີສຕິວສ຺ສໍ ສນ຺ຘາຍ ‘ເອກູນວີສຕິວສ຺ສ’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ອຘິກມາເສສຸ ທ຺ວີສຸ ຄຫິເຕສຸ ວີສຕິວສ຺ສານິ ປຣິປຸຓ຺ຓານິ ນາມ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ຄພ຺ຠມາສາປິ ຄຓນູປຄາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ. ເອກວີສຕິວສ຺ໂສ ໂຫຕີຕິ ຊາຕທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ວີສຕິວສ຺ໂສ ສມາໂນ ຄພ຺ຠມາເສຫິ ສທ຺ຘິໍ ເອກວີສຕິວສ຺ໂສ ໂຫຕິ.

໔໐໖. ອຎ຺ຎໍ ອຸປສມ຺ປາເທຕີຕິ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ກມ຺ມວາຈາຈຣິໂຍ ວາ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປາເທຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ອູນວີສຕິວສ຺ສຕາ, ອູນກສຎ຺ຎິຕາ, ອຸປສມ຺ປາທນນ຺ຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ອູນວີສຕິວສ຺ສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ເຖຍ຺ຍສຕ຺ຖສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໐໗. ຉຏ຺ຐສິກ຺ຂາປທໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ. ເຖຍ຺ຍສຕ຺ຖກຠາໂວ, ຊານນໍ, ສໍວິຘານໍ, ອວິສງ຺ເກເຕນ ຄມນນ຺ຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາຣິ ອງ຺ຄານິ.

ເຖຍ຺ຍສຕ຺ຖສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔໑໒. ສຕ຺ຕເມ ນຕ຺ຖິ ກິຎ຺ຈິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

໘. ອຣິຏ຺ຐສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໑໗. ອຏ຺ຐເມ ພາຘຍິໍສູຕິ ຫນິໍສຸ. ຕໍຕໍສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວິພນ຺ຘນວເສນ ສຕ຺ຕສນ຺ຕານສ຺ສ ອນ຺ຕເຣ ເວມຊ຺ເຌ ເອຕິ ອາຄຈ຺ຉຕີຕິ ອນ຺ຕຣາໂຍ, ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກາທິອນຕ຺ໂຖ. ອນຕິກ຺ກມນຏ຺ເຐນ ຕສ຺ມິໍ ອນ຺ຕຣາເຍ ນິຍຸຕ຺ຕາ, ອນ຺ຕຣາຍໍ ວາ ຜລໍ ອຣຫນ຺ຕິ, ອນ຺ຕຣາຍສ຺ສ ວາ ກຣຓສີລາຕິ ອນ຺ຕຣາຍິກາ. ເຕນາຫ ‘‘ອນ຺ຕຣາຍໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ອນ຺ຕຣາຍິກາ’’ຕິ. ອານນ຺ຕຣິຍຘມ຺ມາຕິ ອານນ຺ຕຣິກສຠາວາ ເຈຕນາຘມ຺ມາ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ວຈນຕ຺ໂຖ – ຈຸຕິອນນ຺ຕຣຜລໍ ອນນ຺ຕຣໍ ນາມ, ຕສ຺ມິໍ ອນນ຺ຕເຣ ນິຍຸຕ຺ຕາ, ຕໍນິພ຺ພຕ຺ຕເນນ ອນນ຺ຕຣກຣຓສີລາ, ອນນ຺ຕຣປ຺ປໂຍຊນາຕິ ວາ ອານນ຺ຕຣິກາ, ເຕ ເອວ ອານນ຺ຕຣິຍາຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ກມ຺ມານິ ເອວ ອນ຺ຕຣາຍິກາຕິ ກມ຺ມນ຺ຕຣາຍິກາ. ໂມກ຺ຂສ຺ເສວ ອນ຺ຕຣາຍໍ ກໂຣຕິ, ນ ສຄ຺ຄສ຺ສາຕິ ມິຈ຺ຉາຈາຣລກ຺ຂຓາຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຘມ຺ມຣກ຺ຂິຕຠາໂວ ອຕ຺ຖິ. ປາກຕິກຠິກ຺ຂຸນີວເສນ ເຈຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຣິຍາຍ ປນ ປວຕ຺ຕໍ ອປາຍສໍວຕ຺ຕນິກເມວ, ນນ຺ທມາຓວໂກ ເຈຕ຺ຖ ນິທສ຺ສນໍ. ອຸຠິນ຺ນໍ ສມານຈ຺ຉນ຺ທຕາວເສນ ວາ ນ ສຄ຺ຄນ຺ຕຣາຍິກຕາ, ໂມກ຺ຂນ຺ຕຣາຍິກຕາ ປນ ໂມກ຺ຂຕ຺ຖາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ວິທູສນໂຕ. ອຠິຠວິຕ຺ວາ ປນ ປວຕ຺ຕິຍໍ ສຄ຺ຄນ຺ຕຣາຍິກຕາປິ ນ ສກ຺ກາ ນິວາເຣຕຸນ຺ຕິ.

ອເຫຕຸກທິຏ຺ຐິອກິຣິຍທິຏ຺ຐິນຕ຺ຖິກທິຏ຺ຐິໂຍວ ນິຍຕຠາວໍ ປຕ຺ຕາ ນິຍຕມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຘມ຺ມາ. ປຏິສນ຺ຘິຘມ຺ມາຕິ ປຏິສນ຺ຘິຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທມາຫ. ປຓ຺ຑກາທິຄ຺ຄຫຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ ສພ຺ພາຍປິ ອເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິຍາ ວິປາກນ຺ຕຣາຍິກຠາວໂຕ. ຍາຫິ ອຣິເຍ ອຸປວທຕິ, ຕາ ເຈຕນາ ອຣິຍູປວາທາ ຊາຕາ. ຕໂຕ ປຣນ຺ຕິ ຂມາປນໂຕ ອຸປຣິ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕເມວ. ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ອາປນ຺ນາ ອາປຕ຺ຕິໂຍຕິ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ວີຕິກ຺ກນ຺ຕາ ສຕ຺ຕ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘາ. ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ວີຕິກ຺ກນ຺ຕຎ຺ຫິ ອນ຺ຕມໂສ ທຸກ຺ກຏທຸພ຺ຠາສິຕມ຺ປິ ສຄ຺ຄມຄ຺ຄຜລານໍ ອນ຺ຕຣາຍໍ ກໂຣຕິ. ຍາວ ຠິກ຺ຂຸຠາວໍ ປຏິຊານາຕິ ປາຣາຊິກໍ ອາປນ຺ໂນ, ນ ວຸຏ຺ຐາຕິ ເສສຄຣຸກາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ໂນ, ນ ເທເສຕິ ລຫຸກາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ໂນ.

ອຍໍ ຠິກ຺ຂູຕິ ອຣິຏ຺ໂຐ ຠິກ຺ຂຸ. ຣເສນ ຣສໍ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ອນວຊ຺ເຊນ ປຈ຺ຈຍປຣິຠຸຎ຺ຊນຣເສນ ສາວຊ຺ຊກາມຄຸຓປຣິໂຠຄຣສໍ ສມາເນຕ຺ວາ. ໂຍນິໂສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂເຓນ ນຕ຺ຖິ ເອຕ຺ຖ ຉນ຺ທຣາໂຄຕິ ນິຈ຺ຉນ຺ທຣາໂຄ, ປຈ຺ຈຍປຣິໂຠໂຄ. ອຸປເນນ຺ໂຕ ວິຍາຕິ ພນ຺ຘນໍ ອຸປເນນ຺ໂຕ ວິຍ. ‘‘ຆເຏນ຺ໂຕ ວິຍາ’’ຕິປິ ປາໂຐ. ອຸປສໍຫຣນ຺ໂຕ ວິຍາຕິ ສທິສຕໍ ອຸປສໍຫຣນ຺ໂຕ ວິຍ ເອກນ຺ຕສາວຊ຺ເຊ ອນວຊ຺ຊຠາວປກ຺ເຂປນໂຕ. ປາປກນ຺ຕິ ລາມກຏ຺ເຐນ ທຸຄ຺ຄຕິສມ຺ປາປນຏ຺ເຐນ ຈ ປາປກໍ. ມຫາສມຸທ຺ທໍ ພນ຺ຘນ຺ເຕນ ວິຍາຕິ ເສຕຸກຣຓວເສນ ມຫາສາຄຣໍ ພນ຺ຘນ຺ເຕນ ວິຍ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓນ ສທ຺ຘິໍ ປຏິວິຣຸຊ຺ຌນ຺ໂຕຕິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓນ ‘‘ສາວຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐໍ ‘‘ອນວຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິ ຄຫເຓນ ເຕນ ສຫ ປຏິວິຣຸຊ຺ຌນ຺ໂຕ. ອາຓາຈກ຺ເກຕິ ປຐມປາຣາຊິກສິກ຺ຂາປທສງ຺ຂາເຕ, ‘‘ອພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ປຫາຍາ’’ຕິອາທິເທສນາສງ຺ຂາເຕ ຈ ອາຓາຈກ຺ເກ.

ອຏ຺ຐິກງ຺ກລໍ ນາມ ອຸຣຏ຺ຐິ ວາ ປິຏ຺ຐິກຓ຺ຏກໍ ວາ ສີສຏ຺ຐິ ວາ. ຕຎ຺ຫິ ນິມ຺ມໍສຕ຺ຕາ ‘‘ກງ຺ກລ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວິຄຕມໍສາຍ ຫິ ອຏ຺ຐິສງ຺ຂລິກາຍ ເອກຏ຺ຐິມ຺ຫິ ວາ ກງ຺ກລ-ສທ຺ໂທ ນິຣຸຬ຺ໂຫ. ອນຸທຫນຏ຺ເຐນາຕິ ອນຸປາຍປຏິປຕ຺ຕິຍາ ສມ຺ປຕິ ອາຍຕິຎ຺ຈ ອນຸທຫນຏ຺ເຐນ. ມຫາຠິຕາປນຏ຺ເຐນ ອນວຏ຺ຐິຕສຠາວຕາຍ, ອິຕ຺ຕຣປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານຏ຺ເຐນ ມຸຫຸຕ຺ຕກຣຓີຍຕາຍ, ຕາວກາລິກຏ຺ເຐນ ປເຣຫິ ອຠິຠວນຕາຍ, ສພ຺ພງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄປລິຠຎ຺ຊນຏ຺ເຐນ ເຠທນາທິອຘິກຣຓຠາເວນ, ອຸຄ຺ຆາຏສທິສຕາຍ ອຘິກຸຏ຺ຏນຏ຺ເຐນ, ອວເຓ ວຓໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕ ອນຸປວິສນຠາວຕາຍ ວິນິວິຊ຺ຌນຏ຺ເຐນ, ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກອນຕ຺ຖນິມິຕ຺ຕຕາຍ ສາສງ຺ກສປ຺ປຏິຠຍຏ຺ເຐນ.

ປາຬິຍໍ ‘‘ຖາມສາ ປຣາມາສາ’’ຕິອາທີສຸ ເອວມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຖາມສາຕິ ທິຏ຺ຐິຖາເມນ, ຕສ຺ສາ ທິຏ຺ຐິຍາ ຖາມຄຕຠາເວນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣາມາສາຕິ ທິຏ຺ຐິປຣາມາເສນ, ທິຏ຺ຐິສງ຺ຂາຕປຣາມາເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທິຏ຺ຐິເຍວ ຫິ ຘມ຺ມສຠາວໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ປຣໂຕ ອາມສເນນ ປຣາມາໂສ. ອຠິນິວິສ຺ສາຕິ ຕຓ຺ຫາຠິນິເວສປຸພ຺ພງ຺ຄເມນ ທິຏ຺ຐາຠິນິເວເສນ ‘‘ອິທເມຕ຺ຖ ສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ອຠິນິວິສິຕ຺ວາ. ໂວຫຣຕີຕິ ກເຖຕິ. ຍໂຕ ຈ ໂຂ ເຕ ຠິກ຺ຂູຕິ ຍທາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ. ເອວໍພ຺ຍາໂຂ ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວຕາຕິ ອິທໍ ເອສ ອຕ຺ຕໂນ ລທ຺ຘິໍ ນິຄູຫິຕຸກາມຕາຍ ນຕ຺ຖີຕິ ວຕ຺ຕຸກາໂມປິ ຠຄວໂຕ ອານຸຠາເວນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຕິ. ພຸທ຺ຘານໍ ກິຣ ສມ຺ມຸຂາ ທ຺ເວ ກຖາ ກເຖຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ກສ຺ສ ນຸ ໂຂ ນາມ ຕ຺ວໍ ໂມຆປຸຣິສາຕິ ຕ຺ວໍ ໂມຆປຸຣິສ ກສ຺ສ ຂຕ຺ຕິຍສ຺ສ ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ວາ ເວສ຺ສສ຺ສ ວາ ສຸທ຺ທສ຺ສ ວາ ຄຫຏ຺ຐສ຺ສ ວາ ປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ວາ ເທວສ຺ສ ວາ ມນຸສ຺ສສ຺ສ ວາ ມຍາ ເອວໍ ຘມ຺ມໍ ເທສິຕໍ ອາຊານາສິ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ຘມ຺ມກມ຺ມຕາ, ສມນຸຠາສນາ, ອປ຺ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊນນ຺ຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ອຣິຏ຺ຐສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕສມ຺ໂຠຄສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໒໔. ນວເມ ປໂຍຄຄຓນາຍາຕິ ທານຄ຺ຄຫຓປ຺ປໂຍຄຄຓນາຍ. ສໍວາເສ ກມ຺ມປຣິໂຍສານວເສນ, ສຫເສຍ຺ຍາຍ ເອກສ຺ມິໍ ນິປນ຺ເນ ອິຕຣສ຺ສ ນິປຊ຺ຊນປໂຍຄວເສນ ອາປຕ຺ຕິປຣິຈ຺ເຉໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປທຠາຊເນ ‘‘ເອກຈ຺ຉນ຺ເນ’’ຕິ ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນານູປຈາເຣປິ ເອກຈ຺ຉນ຺ເນ ນິປຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ. ເຕເນວ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕສມ຺ໂຠຄສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຫ ວາ ເສຍ຺ຍໍ ກປ຺ເປຍ຺ຍາຕິ ນານູປຈາເຣປິ ເອກຈ຺ຉນ຺ເນ ນິປຊ຺ເຊຍ຺ຍາ’’ຕິ. ປຓ຺ຓຕ຺ຕິໍ ອຊານນ຺ເຕນ ອຣຫຕາປິ ກິຣິຍາພ຺ຍາກຕຈິຕ຺ເຕນ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ‘‘ຕິຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍໍ ປນ ເກນຈິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕິຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວິປາກາພ຺ຍາກຕຈິຕ຺ເຕນ ສຫ ວາ ເສຍ຺ຍໍ ກປ຺ເປຍ຺ຍາຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ອຎ຺ຎຖາ ສຈິຕ຺ຕກຕ຺ຕາ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ກິຣິຍາພ຺ຍາກຕໍ ສນ຺ຘາຍ ນ ຍຸຊ຺ຊຕີ’’ຕິ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ສຈິຕ຺ຕກສິກ຺ຂາປທວີຕິກ຺ກໂມ ອຣຫໂຕ ນ ສມ຺ຠວຕິ. ເຕເນວ ປຖວີຂຓນາທີສຸ ສຈິຕ຺ຕກສິກ຺ຂາປເທສຸ ຕິຈິຕ຺ຕເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ອກຕານຸຘມ຺ມຕາ, ຊານນາ, ສມ຺ໂຠຄາທິກຣຓນ຺ຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕສມ຺ໂຠຄສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ກຓ຺ຏກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໒໘. ທສເມ ປິເຣຕິ ນິປາຕປທໍ. ສມ຺ໂພຘເນ ວຕ຺ຕມານໍ ປຣ-ສທ຺ເທນ ສມານຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຣ ອມາມກາ’’ຕິ, ອມ຺ຫາກໍ ອນຊ຺ຌຕ຺ຕິກຠູຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປິເຣຕິ ວາ ‘‘ປຣໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ສມານຕ຺ຖໍ ນິປາຕປທໍ, ຕສ຺ມາ ຈຣ ປິເຣຕິ ປຣໂຕ ຄຈ຺ຉ, ມາ ອິຘ ຕິຏ຺ຐາຕິ ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເສສເມຕ຺ຖ ປຸຣິມສິກ຺ຂາປທທ຺ວເຍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ກຓ຺ຏກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິຏ຺ຐິໂຕ ສປ຺ປາຓກວຄ຺ໂຄ ສຕ຺ຕໂມ.

໘. ສຫຘມ຺ມິກວຄ຺ໂຄ

໑. ສຫຘມ຺ມິກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໓໔. ສຫຘມ຺ມິກວຄ຺ຄສ຺ສ ປຐມສິກ຺ຂາປເທ ວາຈາຍ ວາຈາຍ ອາປຕ຺ຕີຕິ ອນາທຣິຍຠຍາ ເລເສນ ເອວໍ ວທນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ອຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕນ ວຈນໍ, ອສິກ຺ຂິຕຸກາມຕາຍ ເອວໍ ວຈນນ຺ຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ທ຺ເວ ອງ຺ຄານິ.

ສຫຘມ຺ມິກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ວິເລຂນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໓໘. ທຸຕິເຍ ວິນຍສ຺ສ ປຣິຍາປຸຓນໍ ວິນຍປຣິຍຕ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວິນຍໍ ປຣິຍາປຸຓນ຺ຕານ’’ນ຺ຕິອາທິ. ສຸຄຸຕ຺ໂຕຕິ ຍຖາ ກຣຓ຺ຑເກ ປກ຺ຂິຕ຺ຕມຓິກ຺ຂນ຺ໂຘ ວິຍ ນ ນສ຺ສຕິ ວິປຕ຺ຕິໍ ນ ປາປຸຓາຕິ, ເອວໍ ສຸຏ຺ຐຸ ໂຄປິໂຕ. ສຸຣກ຺ຂິໂຕຕິ ຕສ຺ເສວ ປຣິຍາຍວຈນໍ. ຍຖາ ຫິ ກິເລສໂຈເຣຫິ ອວິລຸມ຺ປນີໂຍ ໂຫຕິ, ເອວໍ ສພ຺ພທາ ສູປຏ຺ຐິຕສ຺ສຕິຕາຍ ສຸຏ຺ຐຸ ຣກ຺ຂິໂຕ. ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈປກຕານນ຺ຕິ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນກຸກ຺ກຸຈ຺ເຈນ ອຠິຠູຕານໍ. ສາຣຊ຺ຊນໍ ສາຣໂທ, ພ຺ຍາໂມຫຠຍໍ. ວິຄໂຕ ສາຣໂທ ເອຕສ຺ສາຕິ ວິສາຣໂທ. ສຫຘມ຺ເມນາຕິ ສກາຣເຓນ ວຈເນນ. ສຸນິຄ຺ຄຫິຕໍ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ຍຖາ ນ ປຸນ ສີສໍ ອຸກ຺ຂິປນ຺ຕິ, ອຖ ໂຂ ອປ຺ປຏິຠານາ ມງ຺ກຸຠູຕາເຍວ ໂຫນ຺ຕິ, ເອວໍ ສຸຏ຺ຐຸ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ອລຊ຺ຊິຕາຕິ ຍ-ກາຣໂລເປນ ນິທ຺ເທໂສ, ອລຊ຺ຊິຕາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຎ຺ຎາຓຕາຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ມນ຺ໂທ ໂມມູໂຫຕິ ອຎ຺ຎາຓຠາເວນ ມນ຺ໂທ, ອວິສຍໂຕ ໂມມູໂຫ, ມຫາມູຬ຺ໂຫຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຕ຺ຕປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ. ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກາ ທສວຕ຺ຖຸທີປກາ. ປຣູປຫາຣອຎ຺ຎາຓກງ຺ຂາປຣວິຕາຣຓາທິວາທາຕິ ເອຕ຺ຖ ເຍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຏິຊານນ຺ຕານໍ ອປ຺ປຕ຺ເຕ ປຕ຺ຕສຎ຺ຎີນໍ ອຘິມານິການໍ ກຸຫການໍ ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຏິຊານນ຺ຕານໍ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິໍ ທິສ຺ວາ ມາຣກາຍິກາ ເທວຕາ ‘‘ອຣຫໂຕ ອສຸຈິໍ ອຸປສໍຫຣນ຺ຕີ’’ຕິ ມຎ຺ຎນ຺ຕິ ເສຍ຺ຍຖາປິ ປຸພ຺ພເສລິຍາ ອປຣເສລິຍາ ຈ, ເຕ ປຣູປຫາຣວາທາ. ເຍສໍ ປນ ອຣຫໂຕ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສາທີນໍ ນາມໂຄຕ຺ຕາທີສຸ ຎາຓປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ອຠາເວນ ອຕ຺ຖິ ອຣຫໂຕ ອຎ຺ຎາຓໍ, ຕຕ຺ເຖວ ສນ຺ນິຏ຺ຐານາຠາເວນ ອຕ຺ຖິ ອຣຫໂຕ ກງ຺ຂາ, ຍສ຺ມາ ຈສ຺ສ ຕານິ ວຕ຺ຖູນິ ປເຣ ວິຕາເຣນ຺ຕິ ປກາເສນ຺ຕິ ອາຈິກ຺ຂນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອຕ຺ຖິ ອຣຫໂຕ ປຣວິຕາຣຓາຕິ ອິມາ ຕິສ຺ໂສ ລທ຺ຘິໂຍ ເສຍ຺ຍຖາປິ ເອຕຣຫິ ປຸພ຺ພເສລິຍານໍ, ເຕ ອຎ຺ຎາຓກງ຺ຂາປຣວິຕາຣຓວາທາ. ນິຄ຺ຄໂຫ ປນ ເນສໍ ກຖາວຕ຺ຖຸປ຺ປກຣເຓ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຄ຺ຄາ ຈ ຜລານິ ຈາຕິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐນິທ຺ເທສວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຈຕສ຺ໂສ ປຏິສມ຺ຠິທາ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ ຉ ອຠິຎ຺ຎາຕິ ອຍມ຺ປິ ອຘິຄມສທ຺ຘມ຺ໂມເຍວ. ຈ-ກາໂຣ ວາ ອວຸຕ຺ຕສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເກຈິ ເຖຣາຕິ ຘມ຺ມກຖິກາ. ອາຫໍສູຕິ ປໍສຸກູລິກຕ຺ເຖຣາ ເອວໍ ອາຫໍສຸ.

ກທາ ປນາຍໍ ກຖາ ອຸທປາທີຕິ? ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອນຸປຸພ຺ພິກຖາ (ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໑໓໐) – ອິມສ຺ມິໍ ກິຣ ທີເປ ຈຓ຺ຑາລຕິສ຺ສມຫາຠເຍ ສກ຺ໂກ ເທວຣາຊາ ມຫາອຸຬຸມ຺ປໍ ມາເປຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູນໍ ອາໂຣຈາເປສິ ‘‘ມຫນ຺ຕໍ ຠຍໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ນ ສມ຺ມາ ເທໂວ ວສ຺ສິສ຺ສຕິ, ຠິກ຺ຂູ ປຈ຺ຈເຍຫິ ກິລມນ຺ຕາ ປຣິຍຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສນ຺ຕິ, ປຣຕີຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຍ຺ເຍຫິ ຊີວິຕໍ ຣກ຺ຂິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອິມໍ ມຫາອຸຬຸມ຺ປໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ຄຈ຺ຉຖ ຠນ຺ເຕ, ເຍສໍ ເອຕ຺ຖ ນິສຊ຺ຊຏ຺ຐານໍ ນປ຺ປໂຫຕິ, ເຕ ກຏ຺ຐຂຓ຺ເຑປິ ອຸຣໍ ຐເປຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕຸ, ສພ຺ເພສໍ ຠຍໍ ນ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ຕທາ ສມຸທ຺ທຕີຣໍ ປຕ຺ວາ ສຏ຺ຐິ ຠິກ຺ຂູ ກຕິກໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ເອຕ຺ຖ ຄມນກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ມຍໍ ອິເຘວ ຫຸຕ຺ວາ ເຕປິຏກໍ ຣກ຺ຂິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຕໂຕ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ທກ຺ຂິຓມລຍຊນປທໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກນ຺ທມູລປຓ຺ເຓຫິ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປນ຺ຕາ ວສິໍສຸ, ກາເຍ ວຫນ຺ເຕ ນິສີທິຕ຺ວາ ສຊ຺ຌາຍໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ອວຫນ຺ເຕ ວາລິກໍ ອຸສ຺ສາເຣຕ຺ວາ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ສີສານິ ເອກຏ຺ຐາເນ ກຕ຺ວາ ປຣິຍຕ຺ຕິໍ ສມ຺ມສນ຺ຕິ. ອິມິນາ ນິຍາເມນ ທ຺ວາທສ ສໍວຈ຺ຉຣານິ ສາຏ຺ຐກຖໍ ເຕປິຏກໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ກຕ຺ວາ ຘາຣຍິໍສຸ.

ຠເຍ ວູປສນ຺ເຕ ສຕ຺ຕສຕາ ຠິກ຺ຂູ ອຕ຺ຕໂນ ຄຕຏ຺ຐາເນ ສາຏ຺ຐກເຖ ເຕປິຏເກ ເອກກ຺ຂຣມ຺ປິ ເອກພ຺ຍຎ຺ຊນມ຺ປິ ອວິນາເສຕ຺ວາ ອິມເມວ ທີປມາຄມ຺ມ ກລ຺ລຄາມຊນປເທ ມຓ຺ຑລາຣາມວິຫາຣໍ ປວິສິໍສຸ. ເຖຣານໍ ອາຄຕປວຕ຺ຕິໍ ສຸຕ຺ວາ ອິມສ຺ມິໍ ທີເປ ໂອຫີນາ ສຏ຺ຐິ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ເຖເຣ ປສ຺ສິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຖເຣຫິ ສທ຺ຘິໍ ເຕປິຏກໍ ໂສເຘນ຺ຕາ ເອກກ຺ຂຣມ຺ປິ ເອກພ຺ຍຎ຺ຊນມ຺ປິ ອສເມນ຺ຕໍ ນາມ ນ ປສ຺ສິໍສຸ. ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ເຖຣານໍ ອຍໍ ກຖາ ອຸທປາທິ ‘‘ປຣິຍຕ຺ຕິ ນຸ ໂຂ ສາສນສ຺ສ ມູລໍ, ອຸທາຫຸ ປຏິປຕ຺ຕີ’’ຕິ. ປໍສຸກູລິກຕ຺ເຖຣາ ‘‘ປຏິປຕ຺ຕິ ມູລ’’ນ຺ຕິ ອາຫໍສຸ, ຘມ຺ມກຖິກາ ‘‘ປຣິຍຕ຺ຕີ’’ຕິ. ອຖ ເນ ເຖຣາ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ຊນານໍ ວຈນມຕ຺ເຕເນວ ນ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ, ຊິນຠາສິຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ ອາຫຣຖາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ສຸຕ຺ຕໍ ອາຫຣິຕຸໍ ນ ຠາໂຣຕິ –

‘‘ອິເມ ຈ, ສຸຠທ຺ທ, ຠິກ຺ຂູ ສມ຺ມາ ວິຫເຣຍ຺ຍຸໍ, ອສຸຎ຺ໂຎ ໂລໂກ ອຣຫນ຺ເຕຫິ ອສ຺ສາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໒໑໔). ‘‘ປຏິປຕ຺ຕິມູລກໍ, ມຫາຣາຊ, ສຕ຺ຖຸສາສນໍ, ປຏິປຕ຺ຕິສາຣກໍ, ມຫາຣາຊ, ສຕ຺ຖຸສາສນໍ, ປຏິປຕ຺ຕິ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີ ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ (ມິ. ປ. ໔.໑.໗) –

ສຸຕ຺ຕໍ ອາຫຣິໍສຸ.

ອິມໍ ສຸຕ຺ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຘມ຺ມກຖິກາ ອຕ຺ຕໂນ ວາທຏ຺ຐປນຕ຺ຖາຍ ອິມໍ ສຸຕ຺ຕໍ ອາຫຣິໍສຸ –

‘‘ຍາວ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ, ວິນໂຍ ຍາວ ທິປ຺ປຕິ;

ຕາວ ທກ຺ຂນ຺ຕິ ອາໂລກໍ, ສູຣິເຍ ອພ຺ຠຸຏ຺ຐິເຕ ຍຖາ.

‘‘ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕສຸ ອສນ຺ເຕສຸ, ປມຸຏ຺ເຐ ວິນຍມ຺ຫິ ຈ;

ຕໂມ ຠວິສ຺ສຕິ ໂລເກ, ສູຣິເຍ ອຕ຺ຖງ຺ຄເຕ ຍຖາ.

‘‘ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ຣກ຺ຂິເຕ ສນ຺ເຕ, ປຏິປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ ຣກ຺ຂິຕາ;

ປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ຐິໂຕ ຘີໂຣ, ໂຍຄກ຺ເຂມາ ນ ຘໍສຕີ’’ຕິ.

ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ອາຫເຏ ປໍສຸກູລິກຕ຺ເຖຣາ ຕຸຓ຺ຫີ ອເຫສຸໍ. ຘມ຺ມກຖິກຕ຺ເຖຣານໍເຍວ ວຈນໍ ປຸຣໂຕ ອໂຫສິ. ຍຖາ ຫິ ຄວສຕສ຺ສ ຄວສຫສ຺ສສ຺ສ ວາ ອນ຺ຕເຣ ປເວຓິປາລິກາຍ ເຘນຸຍາ ອສຕິ ໂສ ວໍໂສ ສາ ປເວຓີ ນ ຆຏີຍຕິ, ເອວເມວ ອາຣທ຺ຘວິປສ຺ສການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສເຕປິ ສຫສ຺ເສປິ ວິຊ຺ຊມາເນ ປຣິຍຕ຺ຕິຍາ ອສຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄປຏິເວໂຘ ນາມ ນ ໂຫຕິ. ຍຖາ ຈ ນິຘິກຸມ຺ຠິຍາ ຊານນຕ຺ຖາຍ ປາສາຓປິຏ຺ເຐ ອກ຺ຂເຣສຸ ອຸປນິພທ຺ເຘສຸ ຍາວ ອກ຺ຂຣານິ ຘຣນ຺ຕິ, ຕາວ ນິຘິກຸມ຺ຠີ ນຏ຺ຐາ ນາມ ນ ໂຫຕິ, ເອວເມວ ປຣິຍຕ຺ຕິຍາ ຘຣມານາຍ ສາສນໍ ອນ຺ຕຣຫິຕໍ ນາມ ນ ໂຫຕີຕິ. ຕສ຺ສາເຘຍ຺ໂຍຕິ ຕສ຺ສາຍຕ຺ໂຕ.

໔໓໙. ໂສ ປນາຕິ ໂສ ປາຕິໂມກ຺ໂຂ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ຄຣຫິຕຸກາມຕາ, ອຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ສິກ຺ຂາປທວິວຓ຺ຓນຎ຺ຈາຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ທ຺ເວ ອງ຺ຄານິ.

ວິເລຂນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ໂມຫນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໔໓. ຕຕິຍໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ໂມຫາໂຣປນໍ, ໂມເຫຕຸກາມຕາ, ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສຸຕຠາໂວ, ໂມຫນນ຺ຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາຣິ ອງ຺ຄານິ.

ໂມຫນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ປຫາຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໕໒. ຈຕຸຕ຺ເຖ ຣຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕຕິ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄນ ຣຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ. ສເຈ ປນ ເມຖຸນຣາເຄນ ຣຕ຺ໂຕ ປຫາຣໍ ເທຕິ, ທຸກ຺ກຏເມວ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ກຸປິຕຕາ, ນ ໂມກ຺ຂາຘິປ຺ປາຍຕາ, ອຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ປຫາຣທານນ຺ຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ປຫາຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ຕລສຕ຺ຕິກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໕໗. ປຎ຺ຈເມ ນ ປຫຣິຕຸກາມຕາຍ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຫຣິຕຸກາມຕາຍ ປຫເຏ ປຸຣິມສິກ຺ຂາປເທນ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ອຸຈ຺ຈາເຣຕຸກາມຕາຍ ເກວລໍ ອຸຄ຺ຄິຣຓມຕ຺ເຕ ກເຕ ອິມິນາ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ອິມິນາ ປນ ວິຣຊ຺ຌິຕ຺ວາ ປຫາໂຣ ທິນ຺ໂນ, ຕສ຺ມາ ທຸກ຺ກຏໍ. ກິມິທໍ ທຸກ຺ກຏໍ ປຫາຣປຈ຺ຈຍາ, ອຸທາຫຸ ອຸຄ຺ຄິຣຓປຈ຺ຈຍາຕິ? ຕຕ຺ຖ ເກຈິ ຕາວ ວທນ຺ຕິ ‘‘ປຫາຣປຈ຺ຈຍາ ເອວ ທຸກ຺ກຏໍ, ອຸຄ຺ຄິຣຓປຈ຺ຈຍາ ປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ສທຸກ຺ກຏໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ປຸຣິມຎ຺ຫິ ອຸຄ຺ຄິຣຓໍ, ປຈ຺ຉາ ປຫາໂຣ, ນ ຈ ປຈ຺ຉາ ປຫາຣໍ ນິສ຺ສາຍ ປຸຣິມໍ ອຸຄ຺ຄິຣຓໍ ອນາປຕ຺ຕິວຕ຺ຖຸກໍ ຠວິຕຸມຣຫຕີ’’ຕິ.

ມຍໍ ປເນຕ຺ຖ ເອວໍ ຕກ຺ກຍາມ ‘‘ອຸຄ຺ຄິຣຓສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ສຠາເວເນວ ອສຓ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ ປາຈິຕ຺ຕິເຍນ ນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ອສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ກຕປໂຍຄຕ຺ຕາ ປນ ນ ສກ຺ກາ ເອຕ຺ຖ ອນາປຕ຺ຕິຍາ ຠວິຕຸນ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘ນ ປຫຣິຕຸກາມຕາຍ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ’ຕິ ອິມິນາ ຈ ປຫາຣປຈ຺ຈຍາ ປຸຣິມສິກ຺ຂາປເທນ ປາຈິຕ຺ຕິຍາສມ຺ຠເວ ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ປຫາຣປຈ຺ຈຍາ ທຸກ຺ກຏສມ຺ຠເວ. ນ ຫິ ອປຫຣິຕຸກາມຕາຍ ປຫາເຣ ທິນ຺ເນ ປຸຣິມສິກ຺ຂາປເທນ ປຫາຣປຈ຺ຈຍາ ປາຈິຕ຺ຕິເຍນ ທຸກ຺ກເຏນ ວາ ຠວິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ຕິຣຈ຺ຉານາທີນໍ ອສຸຈິກຣຓາທິໍ ທິສ຺ວາ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາປິ ອຸຄ຺ຄິຣນ຺ຕສ຺ສ ໂມກ຺ຂາຘິປ຺ປາໂຍ ເອວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ກຸປິຕຕາ, ນ ໂມກ຺ຂາຘິປ຺ປາຍຕາ, ອຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຕລສຕ຺ຕິອຸຄ຺ຄິຣຓນ຺ຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ຕລສຕ຺ຕິກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ອມູລກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໕໙. ຉຏ຺ຐໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ. ອຸປສມ຺ປນ຺ນຕາ, ສງ຺ຆາທິເສສສ຺ສ ອມູລກຕາ, ອນຸທ຺ຘໍສນາ, ຕງ຺ຂຓວິຊານນາຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາຣິ ອງ຺ຄານິ.

ອມູລກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ສຎ຺ຈິຈ຺ຈສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໖໔. ສຕ຺ຕມມ຺ປິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ. ອຸປສມ຺ປນ຺ນຕາ, ອຜາສຸກາມຕາ, ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈຸປ຺ປາທນນ຺ຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ສຎ຺ຈິຈ຺ຈສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ອຸປສ຺ສຸຕິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໗໑. ອຏ຺ຐເມ ສຸຕິສມີປນ຺ຕິ ສທ຺ທສມີປໍ. ສຸຍ຺ຍຕີຕິ ຫິ ສຸຕິ, ສທ຺ທສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຕສ຺ສ ສມີປໍ ອຸປສ຺ສຸຕິ, ສທ຺ທສມີປນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ຈ ສຸຍ຺ຍຕີຕິ ສຸຕີຕິ ສທ຺ໂທວ ວຸຕ຺ໂຕ. ຍຕ຺ຖ ປນ ຐິເຕນ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ ສທ຺ທໍ ໂສຕຸໍ, ຕຕ຺ຖ ຕິຏ຺ຐນ຺ໂຕ ສທ຺ທສມີເປ ຐິໂຕ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຍຕ຺ຖ ຐຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ສຸຓາຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ສຸຕິ. ຍຕ຺ຖ ຐິໂຕ ສຸຓາຕິ, ຕສ຺ສ ຐານສ຺ເສຕໍ ນາມໍ. ຕສ຺ສ ສມີປໍ ອຸປສ຺ສຸຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເອວໍ ປນ ຄຍ຺ຫມາເນ ຍສ຺ມິໍ ຐາເນ ຐິໂຕ ສຸຓາຕິ, ຕສ຺ສ ອາສນ຺ເນ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ປເທເສ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ. ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ອຸປສ຺ສຸຕິ-ສທ຺ທສ຺ເສວ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍຕ຺ຖ ຐຕ຺ວາ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ, ເຕສໍ ວຈນໍ ໂສຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ສຸຕິ-ສທ຺ທສ຺ສ. ຕສ຺ມາ ປຸພ຺ພນໂຍເວຕ຺ຖ ປສຕ຺ຖຕໂຣ. ອຖ ວາ ອຸເປຈ຺ຈ ສຸຍ຺ຍຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ອຸປສ຺ສຸຕິ, ຐານໍ. ຍໍ ຐານໍ ອຸປຄເຕນ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ ກເຖນ຺ຕານໍ ສທ຺ທໍ ໂສຕຸໍ, ຕຕ຺ຖາຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ມນ຺ເຕນ຺ຕນ຺ຕິ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ມນ຺ຕຍມາເນ’’ຕິ.

໔໗໓. ເອກປຣິຈ຺ເຉທານີຕິ ‘‘ສິຍາ ກິຣິຍໍ, ສິຍາ ອກິຣິຍ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ນເຍນ ເອກປຣິຈ຺ເຉທານິ. ອິມານິ ຫິ ຕີຓິ ສິກ຺ຂາປທານິ ກທາຈິ ກິຣິຍໂຕ ສມຸຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ກທາຈິ ອກິຣິຍໂຕ, ນ ເອກກ຺ຂເຓເຍວ ກິຣິຍາກິຣິຍໂຕ ສມຸຏ຺ຐຫນ຺ຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ອຸປສມ຺ປນ຺ນຕາ, ໂຈທນາຘິປ຺ປາໂຍ, ສວນນ຺ຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ອຸປສ຺ສຸຕິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ກມ຺ມປຏິພາຫນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໗໔. ນວມໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ. ຘມ຺ມກມ຺ມຕາ, ຘມ຺ມກມ຺ມນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາ, ຉນ຺ທໍ ທຕ຺ວາ ຂິຍ຺ຍນນ຺ຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ກມ຺ມປຏິພາຫນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ຉນ຺ທໍ ອທຕ຺ວາ ຄມນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໗໙. ທສມໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ. ວິນິຈ຺ຉຍກຖາຍ ປວຕ຺ຕມານຕາ, ຘມ຺ມກມ຺ມຕາ, ຘມ຺ມກມ຺ມສຎ຺ຎິຕາ, ສມານສີມາຍໍ ຐິຕຕາ, ສມານສໍວາສກຕາ, ໂກເປຕຸກາມຕາຍ ຫຕ຺ຖປາສວິຊຫນນ຺ຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ຉ ອງ຺ຄານິ.

ຉນ຺ທໍ ອທຕ຺ວາ ຄມນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໑. ທຸພ຺ພລສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໘໔. ເອກາທສມມ຺ປິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ. ອຸປສມ຺ປນ຺ນຕາ, ຘມ຺ເມນ ລທ຺ຘສມ຺ມຸຕິຕາ, ສງ຺ເຆນ ສທ຺ຘິໍ ວິກປ຺ປນຸປຄຈີວຣທານໍ, ປຈ຺ຉາ ຂີຍິຕຸກາມຕາຍ ຂິຍ຺ຍນາຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາຣິ ອງ຺ຄານິ.

ທຸພ຺ພລສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔໘໙. ທ຺ວາທສເມ ນຕ຺ຖິ ກິຎ຺ຈິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

ນິຏ຺ຐິໂຕ ສຫຘມ຺ມິກວຄ຺ໂຄ ອຏ຺ຐໂມ.

໙. ຣາຊວຄ຺ໂຄ

໑. ອນ຺ເຕປຸຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໙໗-໔໙໙. ຣາຊວຄ຺ຄສ຺ສ ປຐມສິກ຺ຂາປເທ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ສພ຺ພໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ. ປາຬິຍໍ ປນ ອຍມນຸຕ຺ຕານປທຕ຺ໂຖ. ກຕໍ ວາ ກຣິສ຺ສນ຺ຕິ ວາຕິ ເມຖຸນວີຕິກ຺ກມນໍ ກຕໍ ວາ ກຣິສ຺ສນ຺ຕິ ວາ. ອິເມສນ຺ຕິ ປທໍ ວິຠຕ຺ຕິວິປຣິຓາມໍ ກຕ຺ວາ ອຸຠຍຕ຺ຖ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ ‘‘ອິເມຫິ ກຕໍ ອິເມ ກຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ຣຕນນ຺ຕິ ມຓິຣຕນາທີສຸ ຍໍກິຎ຺ຈິ. ອຸຠໂຕຕິ ທ຺ວີຫິ ປກ຺ເຂຫິ. ‘‘ອຸຠໂຕ ສຸຊາໂຕ’’ຕິ ເອຕ຺ຕເກ ວຸຕ຺ເຕ ເຍຫິ ເກຫິຈິ ທ຺ວີຫິ ຠາເຄຫິ ສຸຊາຕຕາ ວິຎ຺ຎາເຍຍ຺ຍ, ສຸຊາຕ-ສທ຺ໂທ ຈ ‘‘ສຸຊາໂຕ ຈາຣຸທສ຺ສໂນ’’ຕິອາທີສຸ ອາໂຣຫສມ຺ປຕ຺ຕິປຣິຍາໂຍຕິ ຊາຕິວເສເນວ ສຸຊາຕຕໍ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ມາຕິໂຕ ຈ ປິຕິໂຕ ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອໂນຣສປຸຕ຺ຕວເສນປິ ໂລເກ ມາຕຸປິຕຸສມຎ຺ຎາ ທິສ຺ສຕິ, ອິຘ ປນ ສາ ໂອຣສປຸຕ຺ຕວເສເນວ ອິຈ຺ຉິຕາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສໍສຸທ຺ຘຄຫຓິໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫາຕິ ຘາເຣຕີຕິ ຄຫຓີ, ຄພ຺ຠາສຍສຎ຺ຎິໂຕ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິປ຺ປເທໂສ. ສໍສຸທ຺ຘາ ຄຫຓີ ອສ຺ສາຕິ ສໍສຸທ຺ຘຄຫຓິໂກ, ສໍສຸທ຺ຘາ ຕສ຺ສ ມາຕຸກຸຈ຺ຉີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ສມເວປາກິນິຍາ ຄຫຓິຍາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ຍຖາຠຸຕ຺ຕສ຺ສ ອາຫາຣສ຺ສ ວິປາຈນວເສນ ຄຓ຺ຫນໂຕ ອຉຑ຺ຑນໂຕ ກມ຺ມຊເຕໂຊຘາຕຸ ‘‘ຄຫຓີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ຍາວ ສຕ຺ຕມາ ປິຕາມຫຍຸຄາຕິ ເອຕ຺ຖ ປິຕຸ ປິຕາ ປິຕາມໂຫ, ປິຕາມຫສ຺ສ ຍຸຄໍ ປິຕາມຫຍຸຄໍ. ‘‘ຍຸຄ’’ນ຺ຕິ ອາຍຸປ຺ປມາຓໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຠິລາປມຕ຺ຕເມວ ເຈຕໍ, ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ປິຕາມໂຫເຍວ ປິຕາມຫຍຸຄໍ. ປິຕາ ຈ ມາຕາ ຈ ປິຕໂຣ, ປິຕູນໍ ປິຕໂຣ ປິຕາມຫາ, ເຕສໍ ຍຸໂຄ ປິຕາມຫຍຸໂຄ, ຕສ຺ມາ ຍາວ ສຕ຺ຕມາ ປິຕາມຫຍຸຄາ, ປິຕາມຫທ຺ວນ຺ທາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເອວຎ຺ຫິ ປິຕາມຫຄ຺ຄຫເຓເນວ ມາຕາມໂຫປິ ຄຫິໂຕ ໂຫຕິ. ຍຸຄ-ສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ເອກເສເສນ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ຍຸໂຄ ຈ ຍຸໂຄ ຈ ຍຸໂຄຕິ. ເອວຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ທ຺ວນ຺ທໍ ຄຫິຕເມວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ສພ຺ເພປິ ປຸພ຺ພປຸຣິສາ ປິຕາມຫຍຸຄຄ຺ຄຫເຓເນວ ຄຫິຕາ. ເອວໍ ຍາວ ສຕ຺ຕໂມ ປິຕາມຫຍຸໂຄ, ຕາວ ສໍສຸທ຺ຘຄຫຓິໂກ.

ອກ຺ຂິຕ຺ໂຕຕິ ‘‘ອປເນຖ ເອຕໍ, ກິໍ ອິມິນາ’’ຕິ ເອວໍ ອກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ອນວກ຺ຂິຕ຺ໂຕ. ອນຸປກຸຏ຺ໂຐຕິ ນ ອຸປກຸຏ຺ໂຐ, ນ ອກ຺ໂກສໍ ວາ ນິນ຺ທໍ ວາ ປຕ຺ຕປຸພ຺ໂພ. ເກນ ກາຣເຓນາຕິ ອາຫ ‘‘ຊາຕິວາເທນາ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອຸຠໂຕ…ເປ… ປິຕາມຫຍຸຄາ’’ຕິ ເອເຕນ ຕສ຺ສ ໂຍນິໂທສາຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ ສໍສຸທ຺ຘຄຫຓິກຠາວກິຕ຺ຕນໂຕ, ‘‘ອກ຺ຂິຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ກິຣິຍາປຣາຘາຠາໂວ. ກິຣິຍາປຣາເຘນ ຫິ ສຕ຺ຕາ ເຂປໍ ປາປຸຓນ຺ຕິ. ‘‘ອນຸປກຸຏ຺ໂຐ’’ຕິ ອິມິນາ ອຍຸຕ຺ຕສໍສຄ຺ຄາຠາໂວ. ອຍຸຕ຺ຕສໍສຄ຺ຄຎ຺ຫິ ປຏິຈ຺ຈ ສຕ຺ຕາ ອກ຺ໂກສໍ ລຠນ຺ຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ຂຕ຺ຕິຍຕາ, ອຠິສິຕ຺ຕຕາ, ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ສຍນິຆຣໂຕ ອນິກ຺ຂນ຺ຕຕາ, ອປ຺ປຏິສໍວິທິຕຕາ, ອິນ຺ທຂີລາຕິກ຺ກໂມຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ປຎ຺ຈ ອງ຺ຄານິ.

ອນ຺ເຕປຸຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ຣຕນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໐໒. ທຸຕິເຍ ມຫາລຕໍ ນາມາຕິ ປຕິກຸລໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິຍາ ກິຣ ຕສ຺ສາ ປິຕາ ມຫາລຕາປິຬນ຺ຘນໍ ນາມ ກາຣາເປສິ. ຕສ຺ມິໍ ປິຬນ຺ຘເນ ຈຕສ຺ໂສ ວຊິຣນາຬິໂຍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອປ຺ເປຕພ຺ພຏ຺ຐາເນ ອປ຺ປນວເສນ ວິນິໂຍຄໍ ອຄມໍສຸ, ມຸຕ຺ຕານໍ ເອກາທສ ນາຬິໂຍ, ປວາຬສ຺ສ ທ຺ວາວີສຕິ ນາຬິໂຍ, ມຓີນໍ ເຕຕ຺ຕິໍສ ນາຬິໂຍ. ອິຕິ ເອເຕຫິ ຈ ອຎ຺ເຎຫິ ຈ ເວຬຸຣິຍໂລຫິຕງ຺ກມສາຣຄລ຺ລາທີຫິ ສຕ຺ຕວຓ຺ເຓຫິ ຈ ຣຕເນຫິ ນິຏ຺ຐານໍ ອຄມາສິ. ຕໍ ສີເສ ປຏິມຸກ຺ກໍ ຍາວ ປາທປິຏ຺ຐິຍາ ຠສ຺ສຕິ, ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຫຕ຺ຖີນໍ ພລໍ ຘາຣຍມານາວ ອິຕ຺ຖີ ນໍ ຘາເຣຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ. ຕໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

໕໐໖. ອາວສຖສ຺ສ ປນ ສຸປ຺ປປາໂຕ ວາ ມຸສລປາໂຕ ວາ ອຸປຈາໂຣ ນາມາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອາວສໂຖຕິ ເຈຕ຺ຖ ອນ຺ໂຕອາຣາເມ ວາ ໂຫຕຸ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ວາ, ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐານໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຉນ຺ເທນປິ ຠເຍນປີຕິ ວຑ຺ຒກີອາທີສຸ ຉນ຺ເທນ, ຣາຊວລ຺ລເຠສຸ ຠເຍນ. ຕເມວ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາສງ຺ກນ຺ຕີຕິ ວິສ຺ສຣິຕ຺ວາ ຄມນກາເລ ອຕ຺ຕໂນ ປຈ຺ຉໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສາຠາວາ ອາສງ຺ກນ຺ຕິ. ປຕິຣູປໍ ນາມ ຣຕນສມ຺ມເຕ ປໍສຸກູລຄ຺ຄຫຓໍ ວາ ຣຕເນ ນິຣຸສ຺ສຸກ຺ກຄມນໍ ວາ. ຍທິ ຫິ ຕໍ ຣຕນສມ຺ມຕໍ ອາມາສໍ ເຈ, ‘‘ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສ ສາມີ’’ຕິ ປໍສຸກູລໍ ຄເຫສ຺ສຕິ. ອນາມາສໍ ເຈ, ‘‘ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສ ສາມີ’’ຕິ ປໍສຸກູລຉິນ຺ນປລິໂພໂຘ ນິຣເປກ຺ໂຂ ຄມິສ຺ສຕິ. ສມາທເປຕ຺ວາຕິ ອຎ຺ຎໍ ສມາທເປຕ຺ວາ, ‘‘ອຸທ຺ທິສ຺ສ ອຣິຍາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ເອສາ ອຣິຍານຍາຈນາ’’ຕິ (ຊາ. ໑.໗.໕໙) ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຍາຈິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ອນນຸຎ຺ຎາຕກຣຓໍ, ປຣສນ຺ຕກຕາ, ວິສ຺ສາສຄ຺ຄາຫປໍສຸກູລສຎ຺ຎານໍ ອຠາໂວ, ອຸຄ຺ຄຫຓໍ ວາ ອຸຄ຺ຄຫາປນໍ ວາຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາຣິ ອງ຺ຄານິ.

ຣຕນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ວິກາລຄາມປ຺ປວິສນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໐໘. ຕຕິເຍ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ສຄ຺ຄມຄ຺ໂຄປິ ສງ຺ຄເຫຕພ຺ໂພ. ອນິຍ຺ຍານິກຕ຺ຕາ ສຄ຺ຄໂມກ຺ຂມຄ຺ຄານໍ ຕິຣຈ຺ຉານຠູຕາ ຫິ ກຖາ ຕິຣຈ຺ຉານກຖາ. ຕິຣຈ຺ຉານຠູຕນ຺ຕິ ຕິໂຣກຣຓຠູຕໍ ວິພນ຺ຘນຠູຕໍ. ຣາຊປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ ກຖນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໗; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໒໓; ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໕.໑໐໘໐; ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໑໐.໖໙-໗໐) ຣາຊານໍ ອາຣພ຺ຠ ‘‘ມຫາສມ຺ມໂຕ ມນ຺ຘາຕາ ຘມ຺ມາໂສໂກ ເອວໍມຫານຸຠາໂວ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ປວຕ຺ຕກຖໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອສຸໂກ ຣາຊາ ອຠິຣູໂປ ທສ຺ສນີໂຍ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ເຄຫສ຺ສິຕກຖາວ ຕິຣຈ຺ຉານກຖາ ໂຫຕິ. ‘‘ໂສປິ ນາມ ເອວໍມຫານຸຠາໂວ ຂຍໍ ຄໂຕ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕາ ປນ ອນິຈ຺ຈຕາປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາ ກມ຺ມຏ຺ຐານຠາເວ ຕິຏ຺ຐຕິ. ໂຈເຣສຸປິ ‘‘ມູລເທໂວ ເອວໍມຫານຸຠາໂວ, ເມຆມາໂລ ເອວໍມຫານຸຠາໂວ’’ຕິ ເຕສໍ ກມ຺ມໍ ປຏິຈ຺ຈ ‘‘ອໂຫ ສູຣາ’’ຕິ ເຄຫສ຺ສິຕກຖາວ ຕິຣຈ຺ຉານກຖາ. ຍຸທ຺ເຘປິ ຠຣຕຍຸທ຺ຘາທີສຸ ‘‘ອສຸເກນ ອສຸໂກ ເອວໍ ມາຣິໂຕ ເອວໍ ວິທ຺ໂຘ’’ຕິ ກາມສ຺ສາທວເສເນວ ກຖາ ຕິຣຈ຺ຉານກຖາ. ‘‘ເຕປິ ນາມ ຂຍໍ ຄຕາ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕາ ປນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ກມ຺ມຏ຺ຐານເມວ ໂຫຕິ.

ອປິຈ ອນ຺ນາທີສຸ ‘‘ເອວໍ ວຓ຺ຓວນ຺ຕໍ ຄນ຺ຘວນ຺ຕໍ ຣສວນ຺ຕໍ ຜສ຺ສສມ຺ປນ຺ນໍ ຂາທິມ຺ຫ ຠຸຎ຺ຊິມ຺ຫ ປິວິມ຺ຫ ປຣິຠຸຎ຺ຊິມ຺ຫາ’’ຕິ ກາມສ຺ສາທວເສນ ກເຖຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ສາຕ຺ຖກໍ ປນ ກຕ຺ວາ ‘‘ປຸພ຺ເພ ເອວໍ ວຓ຺ຓາທິສມ຺ປນ຺ນໍ ອນ຺ນໍ ປານໍ ວຕ຺ຖໍ ສຍນໍ ມາລາຄນ຺ຘໍ ສີລວນ຺ຕານໍ ອທມ຺ຫ, ເຈຕິຍປູຊໍ ອກຣິມ຺ຫາ’’ຕິ ກເຖຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຎາຕິກຖາທີສຸປິ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ຎາຕກາ ສູຣາ ສມຕ຺ຖາ’’ຕິ ວາ ‘‘ປຸພ຺ເພ ມຍໍ ເອວໍ ວິຈິຕ຺ເຣຫິ ຍາເນຫິ ວິຈຣິມ຺ຫາ’’ຕິ ວາ ອສ຺ສາທວເສນ ວຕ຺ຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ສາຕ຺ຖກໍ ປນ ກຕ຺ວາ ‘‘ເຕປິ ໂນ ຎາຕກາ ຂຍໍ ຄຕາ’’ຕິ ວາ ‘‘ປຸພ຺ເພ ມຍໍ ເອວຣູປາ ອຸປາຫນາ ສງ຺ຆສ຺ສ ອທມ຺ຫາ’’ຕິ ວາ ກເຖຕພ຺ພໍ. ຄາມກຖາປິ ສຸນິວິຏ຺ຐທຸນ຺ນິວິຏ຺ຐສຸຠິກ຺ຂທຸພ຺ຠິກ຺ຂາທິວເສນ ວາ ‘‘ອສຸກຄາມວາສິໂນ ສູຣາ ສມຕ຺ຖາ’’ຕິ ວາ ເອວໍ ອສ຺ສາທວເສນ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ສາຕ຺ຖກໍ ປນ ກຕ຺ວາ ‘‘ສທ຺ຘາ ປສນ຺ນາ’’ຕິ ວາ ‘‘ຂຍວຍໍ ຄຕາ’’ຕິ ວາ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ນິຄມນຄຣຊນປທກຖາສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ອິຕ຺ຖິກຖາປິ ວຓ຺ຓສຓ຺ຐານາທີນິ ປຏິຈ຺ຈ ອສ຺ສາທວເສນ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ‘‘ສທ຺ຘາ ປສນ຺ນາ, ຂຍໍ ຄຕາ’’ຕິ ເອວໍ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ສູຣກຖາປິ ‘‘ນນ຺ທິມິຕ຺ໂຕ ນາມ ໂຍໂຘ ສູໂຣ ອໂຫສີ’’ຕິ ອສ຺ສາທວເສນ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ‘‘ສທ຺ໂຘ ອໂຫສິ, ຂຍໍ ຄໂຕ’’ຕິ ເອວເມວ ວຏ຺ຏຕິ. ວິສິຂາກຖາປິ ‘‘ອສຸກາ ວິສິຂາ ສຸນິວິຏ຺ຐາ ທຸນ຺ນິວິຏ຺ຐາ ສູຣາ ສມຕ຺ຖາ’’ຕິ ອສ຺ສາທວເສເນວ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ‘‘ສທ຺ຘາ ປສນ຺ນາ, ຂຍໍ ຄຕາ’’ອິຈ຺ເຈວ ວຏ຺ຏຕິ.

ກຸມ຺ຠຏ຺ຐານກຖາຕິ ກຸຏຏ຺ຐານກຖາ ອຸທກຕິຕ຺ຖກຖາ ວຸຈ຺ຈຕິ, ກຸມ຺ຠທາສີກຖາ ວາ. ສາປິ ‘‘ປາສາທິກາ ນຈ຺ຈິຕຸໍ ຄາຍິຕຸໍ ເຉກາ’’ຕິ ອສ຺ສາທວເສນ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ‘‘ສທ຺ຘາ ປສນ຺ນາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍເນວ ວຏ຺ຏຕິ. ປຸພ຺ພເປຕກຖາຕິ ອຕີຕຎາຕິກຖາ. ຕຕ຺ຖ ວຕ຺ຕມານຎາຕິກຖາສທິໂສວ ວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ນານຕ຺ຕກຖາຕິ ປຸຣິມປຈ຺ຉິມກຖາວິມຸຕ຺ຕາ ອວເສສາ ນານາສຠາວາ ນິຣຕ຺ຖກກຖາ. ໂລກກ຺ຂາຍິກາຕິ ‘‘ອຍໍ ໂລໂກ ເກນ ນິມ຺ມິໂຕ, ອສຸເກນ ປຊາປຕິນາ ພ຺ຣຫ຺ມຸນາ ອິສ຺ສເຣນ ວາ ນິມ຺ມິໂຕ, ກາໂກ ເສໂຕ ອຏ຺ຐີນໍ ເສຕຕ຺ຕາ, ພກາ ຣຕ຺ຕາ ໂລຫິຕສ຺ສ ຣຕ຺ຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ເອວມາທິກາ ໂລກາຍຕວິຕຓ຺ຑສລ຺ລາປກຖາ. ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຐິຕິສໍຫາຣາທິວເສນ ໂລກໍ ອກ຺ຂາຍຕີຕິ ໂລກກ຺ຂາຍິກາ. ສມຸທ຺ທກ຺ຂາຍິກາ ນາມ ກສ຺ມາ ສມຸທ຺ໂທ ສາຄໂຣ, ສາຄຣສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ປຸຕ຺ເຕຫິ ຂຕຕ຺ຕາ ສາຄໂຣ. ຂໂຕ ອມ຺ເຫຫີຕິ ຫຕ຺ຖມຸທ຺ທາຍ ນິເວທິຕຕ຺ຕາ ສມຸທ຺ໂທຕິ ເອວມາທິກາ ນິຣຕ຺ຖກາ ສມຸທ຺ທກ຺ຂາຍິກກຖາ.

ອິຕິ ຠໂວ ອິຕິ ອຠໂວຕິ ຍໍ ວາ ຕໍ ວາ ນິຣຕ຺ຖກກາຣຓໍ ວຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິຕກຖາ ອິຕິຠວາຠວກຖາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຠໂວຕິ ສສ຺ສຕໍ, ອຠໂວຕິ ອຸຈ຺ເຉທໍ. ຠໂວຕິ ວຸທ຺ຘິ, ອຠໂວຕິ ຫານິ. ຠໂວຕິ ກາມສຸຂໍ, ອຠໂວຕິ ອຕ຺ຕກິລມໂຖ. ອິຕິ ອິມາຍ ຉພ຺ພິຘາຍ ອິຕິຠວາຠວກຖາຍ ສທ຺ຘິໍ ພາຕ຺ຕິໍສ ຕິຣຈ຺ຉານກຖາ ນາມ ໂຫຕິ. ອຖ ວາ ປາຬິຍໍ ສຣູປໂຕ ອນາຄຕາປິ ອຣຎ຺ຎປພ຺ພຕນທີທີປກຖາ ອິຕິ-ສທ຺ເທນ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຉຕ຺ຕິໍສ ຕິຣຈ຺ຉານກຖາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິຕິ ວາຕິ ຫິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ປກາຣຕ຺ເຖ, ວາ-ສທ຺ໂທ ວິກປ຺ປຕ຺ເຖ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ‘‘ເອວໍປກາຣໍ ອິໂຕ ອຎ຺ຎໍ ວາ ຕາທິສໍ ນິຣຕ຺ຖກກຖໍ ກເຖນ຺ຕີ’’ຕິ. ອາທິອຕ຺ເຖ ວາ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ‘‘ອິຕິ ວາ ອິຕິ ເອວຣູປາ ນຈ຺ຈຄີຕວາທິຕວິສູກທສ຺ສນາ ປຏິວິຣໂຕ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໑໐, ໑໙໔) ວິຍ, ເອວມາທິໍ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ຕາທິສໍ ກຖໍ ກເຖນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໕໑໒. ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ອຸປຈາໂຣ ອທິນ຺ນາທາເນ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ອິມິນາ ທຸຕິຍເລຑ຺ຑຸປາໂຕ ອິຘ ອຸປຈາໂຣຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ສນ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອນາປຸຈ຺ຉນາ, ອນຸຎ຺ຎາຕກາຣຓາຠາໂວ, ວິກາເລ ຄາມປ຺ປວິສນນ຺ຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ວິກາລຄາມປ຺ປວິສນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ສູຈິຆຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໑໗. ຈຕຸຕ຺ເຖ ຕໍ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ປຐມໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ເທເສຕພ຺ພຕ຺ຕາ ຕໍ ເຠທນກໍ ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ເຠທນກໍ, ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ອສ຺ສຕ຺ຖິອຕ຺ເຖ ອ-ກາຣປຈ຺ຈໂຍ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ວາສິຊເຏຕິ ວາສິທຓ຺ຑເກ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ສູຈິຆຣຕາ, ອຏ຺ຐິມຍາທິຕາ, ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ກຣຓໍ ວາ ກາຣາເປຕ຺ວາ ວາ ປຏິລາໂຠຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ສູຈິຆຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ມຎ຺ຈປີຐສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໒໒. ປຎ຺ຈເມ ເຉທນກໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວາຕິ ເຉທນເມວ ເຉທນກໍ, ຕໍ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ເຉທນກນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ອຕິທິສ຺ສຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ຕມຎ຺ຈປີຐຕາ, ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ກຣຓໍ ວາ ກາຣາເປຕ຺ວາ ວາ ປຏິລາໂຠຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ທ຺ເວ ອງ຺ຄານິ.

ມຎ຺ຈປີຐສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ຕູໂລນທ຺ຘສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໒໖. ຉຏ຺ເຐ ຕູລໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາຕິ ເຫຏ຺ຐາ ຈິມິລິກໍ ປຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອຸປຣິ ຕູລໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂປຏກິຕູລນ຺ຕິ ເອຣກຕູລາທິ ຍໍກິຎ຺ຈິ ຕິຓຊາຕີນໍ ຕູລໍ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ຕູໂລນທ຺ຘມຎ຺ຈປີຐຕາ, ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ກຣຓໍ ວາ ກາຣາເປຕ຺ວາ ວາ ປຏິລາໂຠຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ທ຺ເວ ອງ຺ຄານິ. ອຕ຺ຕນາ ກາຣາປິຕສ຺ສ ຫິ ປຏິລາຠມຕ຺ເຕເນວ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ເຕເນວ ປທຠາຊເນ ‘‘ປຏິລາເຠນ ອຸທ຺ທາເລຕ຺ວາ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ເທເສຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກນຈິ ປນ ‘‘ປຏິລາເຠນ ອຸທ຺ທາເລຕ຺ວາ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ເທເສຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ປຏິລາຠມຕ຺ເຕເນວ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ, ປຣິໂຠເຄເຍວ ອາປຕ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ‘ອຎ຺ເຎນ ກຕໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’ຕິ ວຈນໍ ເອຕ຺ຖ ສາຘກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຕສ຺ສ ມຕິມຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ‘‘ອຎ຺ເຎນ ກຕໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ອິທໍ ອຕ຺ຕນາ ກາຣາປິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ກຣຓກາຣາປນປຈ຺ຈຍາ ຈ ອິມິນາ ສິກ຺ຂາປເທນ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປຣິໂຠຄປຈ຺ຈຍາ. ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕູໂລນທ຺ຘໍ ມຎ຺ຈໍ ວາ ປີຐໍ ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ໂຍ ປຣິຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ຫິ ຂນ຺ຘເກ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕນາ ວາ ກຕໍ ໂຫຕຸ ອຎ຺ເຎນ ວາ, ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ປຣິໂຠຄປຈ຺ຈຍາ ທຸກ຺ກຏເມວ, ນ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ.

ຕູໂລນທ຺ຘສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ນິສີທນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໓໑. ສຕ຺ຕເມ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ນິສີທນສນ຺ຖຕສິກ຺ຂາປເທ ວຸຕ຺ຕເມວ. ນິສີທນສ຺ສ ປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ຕຕາ, ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ກຣຓໍ ວາ ກາຣາເປຕ຺ວາ ວາ ປຏິລາໂຠຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ທ຺ເວ ອງ຺ຄານິ.

ນິສີທນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕໓໗-໕໔໒. ອຏ຺ຐມນວມທສເມສຸ ນຕ຺ຖິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ອງ຺ຄານິປິ ສຕ຺ຕເມວ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພານິ.

ນິຏ຺ຐິໂຕ ຣາຊວຄ຺ໂຄ ນວໂມ.

ອິຕິ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ

ຂຸທ຺ທກວຓ຺ຓນາ ສມຕ຺ຕາ.

ປາຈິຕ຺ຕິຍກຓ຺ຑໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ.

໖. ປາຏິເທສນີຍກຓ຺ຑໍ

ປາຏິເທສນີຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໕໒. ປາຏິເທສນີເຍສຸ ປຐເມ ‘‘ຄາຣຍ຺ຫໍ ອາວຸໂສຕິອາທິ ປຏິເທເສຕພ຺ພາກາຣທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ປາຬິຍໍ ອາຄຕນເຍເນວ ອາປຕ຺ຕິ ເທເສຕພ຺ພາ. ອສປ຺ປາຍນ຺ຕິ ສຄ຺ຄໂມກ຺ຂານໍ ອຫິຕໍ ອນນຸກູລໍ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ປຣິປຸຓ຺ຓູປສມ຺ປນ຺ນຕາ, ອຎ຺ຎາຕິກຕາ, ອນ຺ຕຣຆເຣ ຐິຕາຍ ຫຕ຺ຖໂຕ ສຫຕ຺ຖາ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ, ຍາວກາລິກຕາ, ອຊ຺ໂຌຫຣຓນ຺ຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ປຎ຺ຈ ອງ຺ຄານິ.

໕໕໗-໕໖໒. ທຸຕິຍຕຕິຍຈຕຸຕ຺ເຖສຸ ນຕ຺ຖິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ອງ຺ເຄສຸ ປນ ທຸຕິເຍ ປຣິປຸຓ຺ຓູປສມ຺ປນ຺ນຕາ, ປຎ຺ຈໂຠຊນຕາ, ອນ຺ຕຣຆເຣ ຐິຕາຍ ອນຸຎ຺ຎາຕປ຺ປກາຣໂຕ ອຎ຺ຎຖາ ໂວສາສນາ, ອນິວາຣຓາ, ອຊ຺ໂຌຫາໂຣຕິ ອິມານິ ປຎ຺ຈ ອງ຺ຄານິ.

ຕຕິເຍ ເສກ຺ຂສມ຺ມຕຕາ, ປຸພ຺ເພ ອນິມນ຺ຕິຕຕາ, ອຄິລານຕາ, ຆຣູປຈາໂຣກ຺ກມນໍ, ຐເປຕ຺ວາ ນິຈ຺ຈຠຕ຺ຕາທີນິ ອຎ຺ຎໍ ອາມິສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊນນ຺ຕິ ອິມານິ ປຎ຺ຈ ອງ຺ຄານິ.

ຈຕຸຕ຺ເຖ ຍຖາວຸຕ຺ຕອາຣຎ຺ຎກເສນາສນຕາ, ຍາວກາລິກສ຺ສ ອຕຕ຺ຖຊາຕກຕາ, ອຄິລານຕາ, ອຄິລານາວເສສກຕາ, ອປ຺ປຏິສໍວິທິຕຕາ, ອຊ຺ຌາຣາເມ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ, ອຊ຺ໂຌຫຣຓນ຺ຕິ ອິມານິ ສຕ຺ຕ ອງ຺ຄານິ.

ປາຏິເທສນີຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປາຏິເທສນີຍກຓ຺ຑໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ.

໗. ເສຂິຍກຓ຺ຑໍ

໑. ປຣິມຓ຺ຑລວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

ເສຂິເຍສຸ ສິກ຺ຂິຕສິກ຺ເຂນາຕິ ຈຕູຫິ ມຄ຺ເຄຫິ ຕິສ຺ໂສ ສິກ຺ຂາ ສິກ຺ຂິຕ຺ວາ ຐິເຕນ, ສພ຺ພໂສ ປຣິນິຏ຺ຐິຕກິຈ຺ເຈນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕາທິນາຕິ ອຏ຺ຐຫິ ໂລກຘມ຺ເມຫິ ອກມ຺ປິຍຏ຺ເຐນ ຕາທິນາ.

໕໗໖. ສິກ຺ຂາ ກຣຓີຍາຕິ ‘‘ເອວໍ ນິວາເສສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຣາເມປິ ອນ຺ຕຣຆເຣປິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສິກ຺ຂາ ກຕ຺ຕພ຺ພາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຍສ຺ມາ ວຕ຺ຕກ຺ຂນ຺ຘເກ ວຸຕ຺ຕວຕ຺ຕານິປິ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ເສຂິຍາເນວ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ປາຣາຊິກາທີສຸ ວິຍ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ນ ກໂຕ, ຈາຣິຕ຺ຕນຍທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ຈ ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ໂອລມ຺ເພນ຺ໂຕ ນິວາເສຍ຺ຍ, ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ອາປຕ຺ຕິນາເມນ ອວຕ຺ວາ ‘‘ສິກ຺ຂາ ກຣຓີຍາ’’ຕິ ເອວໍ ສພ຺ພສິກ຺ຂາປເທສຸ ປາຬິ ອາໂຣປິຕາ. ປທຠາຊເນ ປນ ‘‘ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອນາທຣິຍກຣເຓ ທຸກ຺ກຏໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລມຕ຺ຕໍ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຖເມວ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ຈຕຸຣງ຺ຄຸລມຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ອຸໂຠເປເຕ ອຏ຺ຐກຖາວາທາ ເອກປຣິຈ຺ເຉທາ. ເຕ ສພ຺ເພຕິ ນິວາສນໂທສາ.

ຕໍ ປນາຕິ ຕໍ ອນາທຣິຍໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ກຸຣຸນ຺ທິວາທໍ ປຈ຺ຉາ ວທນ຺ເຕນ ‘‘ປຣິມຓ຺ຑລໍ ນິວາເສຕຸໍ ອຊານນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ປຕິຏ຺ຐາປິໂຕ, ຕຖາປິ ນິວາສນວຕ຺ຕໍ ສາຘຸກໍ ອຸຄ຺ຄເຫຕພ຺ພເມວ. ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ອນາທຣິຍໍ ສິຍາ. ເຕເນວ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ປຣິມຓ຺ຑລສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຊານນ຺ຕສ຺ສາຕິ ປຣິມຓ຺ຑລໍ ນິວາເສຕຸໍ ອຊານນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ, ອປິຈ ນິວາສນວຕ຺ຕໍ ອຸຄ຺ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ.

ສຈິຕ຺ຕກນ຺ຕິ ວຕ຺ຖຸວິຊານນຈິຕ຺ເຕນ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວິຊານນຈິຕ຺ເຕນ ຈ ສຈິຕ຺ຕກໍ ‘‘ອນາທຣິຍໍ ປຏິຈ຺ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ‘‘ປາຓາຕິປາຕາທິ ວິຍ ນິວາສນໂທໂສ ໂລກຄຣຫິໂຕ ນ ໂຫຕີຕິ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິ ຜຸສ຺ສເທວຕ຺ເຖໂຣ ອາຫ. ອຸປຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ປນ ‘‘ຍສ຺ມາ ອນາທຣິຍວເສເນວ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ເກວລໍ ອກຸສລເມວ, ຕຎ຺ຈ ປກຕິຍາ ວຊ຺ຊໍ, ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ວີຕິກ຺ກມນຎ຺ຈ ໂທມນສ຺ສິຕສ຺ເສວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ໂລກວຊ຺ຊໍ ອກຸສລຈິຕ຺ຕໍ ທຸກ຺ຂເວທນ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ອນາທຣິຍໍ, ອນາປຕ຺ຕິກາຣຓາຠາໂວ, ອປຣິມຓ຺ຑລນິວາສນນ຺ຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ. ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ, ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ປຸຣິມານິ ທ຺ເວ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕປຏິປກ຺ຂກຣຓຎ຺ຈາຕິ ຕີຓິເຍວ ໂຫນ຺ຕິ.

໕໗໗. ທຸຕິຍາທີສຸ ອເນກປ຺ປກາຣໍ ຄິຫິປາຣຸຕນ຺ຕິ ເສຕປຏປາຣຸຕໍ ປຣິພ຺ພາຊກປາຣຸຕໍ ເອກສາຏກປາຣຸຕນ຺ຕິອາທິ ອເນກປ຺ປເຠທໍ ຄິຫິປາຣຸຕໍ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ ຂນ຺ຘເກເຍວ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ວິຫາເຣປີຕິ ພຸທ຺ຘຸປຏ຺ຐານາທິກາລໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

໕໗໘. ‘‘ສຸປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ໂນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ສສີສໍ ປາຣຸໂຕ ສພ຺ພຖາ ສຸປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຕ຺ຕາ ສຸປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ໂນ ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິ ຍສ຺ສ ສິຍາ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ນ ສສີສໍ ປາຣຸເຕນາ’’ຕິອາທິ.

໕໘໒. ເອກສ຺ມິໍ ປນ ຐາເນ ຐຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕປິ ປຣິສ຺ສຍາຠາວໍ ໂອໂລເກຕຸໍ ລຠຕິເຍວ, ຕຖາ ຄາເມ ປູຊ’’ນ຺ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປຣິມຓ຺ຑລວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ອຸຊ຺ຊຄ຺ຆິກວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໕໘໖. ທຸຕິຍວຄ຺ເຄ ຫສນີຍສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິນ຺ຕິ ຫາສຊນເກ ກາຣເຓ.

ອຸຊ຺ຊຄ຺ຆິກວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ຂມ຺ຠກຕວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໖໐໓. ຕຕິຍວຄ຺ເຄ ປຕ຺ເຕ ສຎ຺ຎາ ປຕ຺ຕສຎ຺ຎາ, ສາ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ປຕ຺ຕສຎ຺ຎີ, ອຕ຺ຕໂນ ຠາຊເນ ອຸປນິພນ຺ຘສຎ຺ຎີ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ປນ ອນາທິຍິຕ຺ວາ ອຕ຺ຖມຕ຺ຕເມວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຕ຺ເຕ ສຎ຺ຎໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໖໐໔. ໂອໂລຓີຕິ ເອກາ ພ຺ຍຎ຺ຊນວິກຕິ. ‘‘ໂຍ ໂກຈິ ສຸທ຺ໂຘ ກຎ຺ຊິກຕກ຺ກາທິຣສໂອ’’ຕິ ເກຈິ. ສາກສູເປຍ຺ຍ-ຄ຺ຄຫເຓນ ຍາ ກາຈິ ສູເປຍ຺ຍສາເກຫິ ກຕາ ພ຺ຍຎ຺ຊນວິກຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ມໍສຣສາທີນີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອວເສສາ ສພ຺ພາປິ ພ຺ຍຎ຺ຊນວິກຕິ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕເນວ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ສມສູປກປຏິຄ຺ຄຫຓສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ປນ ສູປໍ ອວເສສາ ສພ຺ພາປິ ສູເປຍ຺ຍາ ພ຺ຍຎ຺ຊນວິກຕິ ຣສຣໂສ ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິ.

໖໐໕. ສມປຸຓ຺ຓນ຺ຕິ ອຘິຏ຺ຐານຸປຄສ຺ສ ປຕ຺ຕສ຺ສ ອນ຺ໂຕມຸຂວຏ຺ຏິເລຂໍ ອນຕິກ຺ກາເມຕ຺ວາ ຣຈິຕໍ. ສມຠຣິຕນ຺ຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ຜລາຜລາທີຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ໂອທນາທິມ຺ປິ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ເຫຏ຺ຐາ ໂອໂຣຫຕີຕິ ສມນ຺ຕາ ໂອກາສສພ຺ຠາວໂຕ ຈາລິຍມານໍ ເຫຏ຺ຐາ ຠສ຺ສຕິ. ມຕ຺ຖເກ ຖູປີກຕໍ ປູວເມວ ວຏໍສກສທິສຕ຺ຕາ ‘‘ປູວວຏໍສກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸປ຺ຜວຏໍສກາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ຍສ຺ມາ ‘‘ສມຕິຕ຺ຕິໂກ ປິຓ຺ຑປາໂຕ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຈນໍ ປິຓ຺ຑປາໂຕ ສມ຺ປຸຓ຺ໂຓ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ທີເປຕິ, ຕສ຺ມາ ອຕ຺ຕໂນ ຫຕ຺ຖຄເຕ ປຕ຺ເຕ ປິຓ຺ຑປາໂຕ ທິຍ຺ຍມາໂນ ຖູປີກໂຕປິ ເຈ ໂຫຕິ, ວຏ຺ຏຕີຕິ ທີເປຕິ. ‘‘ຖູປີກຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ຫິ ວຈນໍ ປຐມໍ ຖູປີກຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ປຈ຺ຉາ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫໂຕ ອາປຕ຺ຕີຕິ ທີເປຕິ. ‘‘ປຕ຺ເຕ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫໂຕ ຈ ຖູປີກຕໍ ໂຫຕິ, ວຏ຺ຏຕິ ອຖູປີກຕສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ, ປໂຍໂຄ ປນ ນຕ຺ຖິ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ປຸພ຺ພເທສາ’’ຕິ ເກນຈິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ນ ສາຣໂຕ ປຈ຺ເຈຕພ຺ພໍ. ‘‘ນ ຖູປີກຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ ວຈນໍ ປຐມໍ ຖູປີກຕສ຺ເສວ ປຈ຺ຉາ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ ທີເປຕິ. ນ ຫິ ຫຕ຺ຖຄເຕປິ ປຕ຺ເຕ ທິຍ຺ຍມານໍ ຖູປີກຕໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຖູປີກຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ນາມ ນ ໂຫຕິ, ນ ຈ ເຕນ ສມຕິຕ຺ຕິໂກ ປິຓ຺ຑປາໂຕ ປຏິຄ຺ຄຫິໂຕຕິ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ. ‘‘ຖູປີກຕ’’ນ຺ຕິ ຈ ຠາວນປຸໍສກນິທ຺ເທເສ ຄຍ຺ຫມາເນ ອຍມຕ຺ໂຖ ສຸຏ຺ຐຸຕຣໍ ປາກໂຏເຍວາຕິ.

ຂມ຺ຠກຕວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ສກ຺ກຈ຺ຈວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໖໐໘. ຈຕຸຕ຺ຖວຄ຺ເຄ ສປທານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ທານໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ອວຂຓ຺ຑນໍ, ອເປຕໍ ທານໂຕ ອປທານໍ, ອນວຂຓ຺ຑນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຫ ອປທາເນນ ສປທານໍ, ອວຂຓ຺ຑນວິຣຫິຕໍ, ອນຸປຏິປາຏິຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ໂອຘິໍ ອກຕ຺ວາ ອນຸປຏິປາຏິຍາ’’ຕິ.

໖໑໑. ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ‘‘ປາໂຓ ນ ຫນ຺ຕພ຺ໂພ’’ຕິ ຣາຊາໂນ ເຠຣິໍ ຈຣາເປນ຺ຕິ, ອຍໍ ມາຆາຕສມໂຍ ນາມ. ອິຘ ອນາປຕ຺ຕິຍໍ ຄິລາໂນ ນ ອາຄໂຕ, ຕສ຺ມາ ຄິລານສ຺ສປິ ອາປຕ຺ຕິ. ສູໂປທນວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສິກ຺ຂາປເທ ອສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ອສ຺ສຕິຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ມຸເຂ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຸນ ວິປ຺ປຏິສາຣີ ຫຸຕ຺ວາ ຉຑ຺ເຑນ຺ຕສ຺ສ ອຣຸຈິຍາ ປວິສນ຺ເຕ ‘ອສຎ຺ຈິຈ຺ຈາ’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິມ຺ປິ ອວິຎ຺ຎຕ຺ຕິມ຺ປິ ເອຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ຐິຕໍ ສຫສາ ຄເຫຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊນ຺ເຕ ‘ອສ຺ສຕິຍາ’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ.

໖໑໔-໖໑໕. ອຸຊ຺ຌາເນ ສຎ຺ຎາ ອຸຊ຺ຌານສຎ຺ຎາ, ສາ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອຸຊ຺ຌານສຎ຺ຎີ. ‘‘ມຍູຣຓ຺ຑໍ ອຕິມຫນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ມຍູຣຓ຺ຑປ຺ປມາໂຓ ກພໂຬ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ມຍູຣຓ຺ຑໂຕ ມຫນ຺ໂຕ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ‘‘ນາຕິມຫນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຈ ອຕິມຫນ຺ຕສ຺ເສວ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຂຸທ຺ທເກ ອາປຕ຺ຕິ ນ ທິສ຺ສຕິ. ‘‘ມຍູຣຓ຺ຑໍ ອຕິມຫນ຺ຕໍ, ກຸກ຺ກຸຏຓ຺ຑໍ ອຕິຂຸທ຺ທກໍ, ເຕສໍ ເວມຊ຺ຌປ຺ປມາໂຓ’’ຕິ ອິມິນາ ປນ ສາຣຸປ຺ປວເສນ ຂຸທ຺ທກມ຺ປິ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ນ ທສ຺ສິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ສກ຺ກຈ຺ຈວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ກພຬວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໖໑໘. ປຎ຺ຈມວຄ຺ເຄ ສພ຺ພໍ ຫຕ຺ຖນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຫຕ຺ຖ-ສທ຺ໂທ ຕເທກເທເສສຸ ອງ຺ຄຸລີສຸ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ ‘‘ຫຕ຺ຖມຸທ຺ທາ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ, ສມຸທາເຍ ປວຕ຺ຕໂວຫາຣສ຺ສ ອວຍເວປິ ວຕ຺ຕນໂຕ ເອກງ຺ຄຸລິມ຺ປິ ມຸເຂ ປກ຺ຂິປິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ.

ກພຬວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ສຸຣຸສຸຣຸວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໖໒໗. ຉຏ຺ຐວຄ຺ເຄ ສີຕີກໂຕຕິ ສີຕຏ຺ໂຏ, ສີຕປີຬິໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສິລກພຸທ຺ໂຘຕິ ປຣິຫາສວຈນເມຕໍ. ສິລກຎ຺ຫິ ກຎ຺ຈິ ທິສ຺ວາ ‘‘ພຸທ຺ໂຘ ອຍ’’ນ຺ຕິ ໂວຫຣນ຺ຕິ.

໖໓໔. ວິລີວຈ຺ຉຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວຓຸວິລີເວຫິ ກຕໍ ຉຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖຊາຕກທຓ຺ຑເກນ ກຕນ຺ຕິ ຕາລປຓ຺ຓໍ ສຫ ທຓ຺ຑເກນ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຕເມວ ຉຕ຺ຕທຓ຺ຑໍ ກໂຣນ຺ຕິ ໂຄປາລກາທໂຍ ວິຍ, ຕໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຉຕ຺ຕປາທຸກາຍ ວາ ຐິຕໍ ໂຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຉຕ຺ຕປາທຸກາ ວຸຈ຺ຈຕິ ຉຕ຺ຕາຘາໂຣ. ຍສ຺ມິໍ ຉຕ຺ຕໍ ອປຕມານໍ ກຕ຺ວາ ຐເປນ຺ຕິ, ຕາທິສິກາຍ ຉຕ຺ຕປາທຸກາຍ ຐິຕໍ ຉຕ຺ຕໍ ‘‘ຉຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອຊ຺ຌາຫຣິຕພ຺ພໍ. ‘‘ຉຕ຺ຕໍ ຉຕ຺ຕປາທຸກາຍ ຐິຕ’’ນ຺ຕິປິ ປຐນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖາປິ ອຍເມວຕ຺ໂຖ.

໖໓໗. ຈາໂປຕິ ມຊ຺ເຌ ວງ຺ກາ ກາຈທຓ຺ຑສທິສາ ຘນຸວິກຕິ. ໂກທຓ຺ໂຑຕິ ວຏ຺ຏລທຓ຺ຑາ ຘນຸວິກຕິ. ປຏິມຸກ຺ກນ຺ຕິ ປເວສິຕໍ ລຄ຺ຄິຕໍ.

ສຸຣຸສຸຣຸວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ປາທຸກວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໖໔໗. ສຕ຺ຕມວຄ຺ເຄ ປຏິຈ຺ຉນ຺ໂນ ຫຸຕ຺ວາຕິ ໂສ ກິຣ ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ອຸຍ຺ຍານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອມ຺ພໍ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ສາຂາຍ ສາຂໍ ອມ຺ພໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ວິຈຣິ. ຕສ຺ສ ຕຖາ ກໂຣນ຺ຕສ຺ເສວ ຣຕ຺ຕິ ວິຠາຍິ. ໂສ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ສເຈ ອິທານິ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ຄມິສ຺ສາມິ, ທິສ຺ວາ ມໍ ໂຈໂຣຕິ ຄເຫສ຺ສນ຺ຕິ, ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ອເຖກໍ ວິຏປໍ ອຠິຣຸຫິຕ຺ວາ ນິລີໂນ ອຈ຺ຉິ. ຕໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂສ ຣຸກ຺ຂໂຕ ໂອຕຣນ຺ໂຕ ເອກໍ ໂອລມ຺ພິນິສາຂໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເຕສໍ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ອນ຺ຕເຣ ປຕິຏ຺ຐາສິ. ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຕສໍ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ອນ຺ຕຣາ ຣຸກ຺ຂໂຕ ປຕິໂຕ’’ຕິ. ປາຬິຍາ ອຕ຺ຖໍ ນ ຊານນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຄຫຓສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ນ ຊານນ຺ຕິ.

ຊາຕກປາຬິຍໍ (ຊາ. ໑.໔.໓໓) ປນ ອຍໍ ຄາຖາ –

‘‘ສພ຺ພມິທໍ ຈຣິມໍ ກຕໍ, ອຸໂຠ ຘມ຺ມໍ ນ ປສ຺ສເຣ;

ອຸໂຠ ປກຕິຍາ ຈຸຕາ, ໂຍ ຈາຍໍ ມນ຺ເຕຊ຺ຌາເປຕິ;

ໂຍ ຈ ມນ຺ຕໍ ອຘີຍຕີ’’ຕິ. –

ເອວມາຄຕາ. ຕສ຺ສາຍມຕ຺ໂຖ (ຊາ. ອຏ຺ຐ. ໓.໔.໓໓) – ສພ຺ພມິທໍ ຈຣິມໍ ກຕນ຺ຕິ ຍໍ ອມ຺ເຫຫິ ຕີຫິ ຊເນຫິ ກຕໍ, ສພ຺ພມິທໍ ກິຈ຺ຈໍ ລາມກໍ ນິມ຺ມຣິຍາທໍ ອຘມ຺ມິກໍ. ເອວໍ ອຕ຺ຕໂນ ໂຈຣຠາວໍ ເຕສຎ຺ຈ ມນ຺ເຕສຸ ອຄາຣວໍ ຄຣຫິຕ຺ວາ ປຸນ ອິຕເຣ ທ຺ເວເຍວ ຄຣຫນ຺ໂຕ ‘‘ອຸໂຠ ຘມ຺ມໍ ນ ປສ຺ສເຣ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຸໂຠຕິ ອິເມ ທ຺ເວປິ ຊນາ ຄຣຸກາຣາຣຫໍ ໂປຣາຓກຘມ຺ມໍ ນ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ຕໂຕວ ຘມ຺ມປກຕິໂຕ ຈຸຕາ. ຘມ຺ໂມ ຫິ ປຐມຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ປກຕິ ນາມ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ –

‘‘ຘມ຺ໂມ ຫເວ ປາຕຸຣໂຫສິ ປຸພ຺ເພ,

ປຈ຺ຉາ ອຘມ຺ໂມ ອຸທປາທິ ໂລເກ’’ຕິ. (ຊາ. ໑.໑໑.໒໘);

ໂຍ ຈາຍນ຺ຕິ ໂຍ ຈ ອຍໍ ນີເຈ ນິສີທິຕ຺ວາ ມນ຺ເຕ ອຊ຺ຌາເປຕິ, ໂຍ ຈ ອຸຈ຺ເຈ ນິສີທິຕ຺ວາ ອຘີຍຕີຕິ.

ສາລີນນ຺ຕິ ອຍໍ ຄາຖາປິ –

‘‘ສາລີນໍ ໂອທນໍ ຠຸຎ຺ເຊ, ສຸຈິໍ ມໍສູປເສຈນໍ;

ຕສ຺ມາ ເອຕໍ ນ ເສວາມິ, ຘມ຺ມໍ ອິສີຫິ ເສວິຕ’’ນ຺ຕິ. (ຊາ. ໑.໔.໓໔) –

ເອວໍ ຊາຕເກ ອາຄຕາ. ຕຕ຺ຖ ສຸຈິນ຺ຕິ ປຓ຺ຑຣໍ ປຣິສຸທ຺ຘໍ. ມໍສູປເສຈນນ຺ຕິ ນານປ຺ປກາຣາຍ ມໍສວິກຕິຍາ ສິຕ຺ຕໍ ຠຸຎ຺ເຊ, ຠຸຎ຺ຊາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສໍ ປາກຏເມວ.

ຘິຣຕ຺ຖູຕິ ຘິ ອຕ຺ຖຸ, ນິນ຺ທາ ຠວຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຄຣຫາມ ຕໍ ມຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ລທ຺ຘລາໂຠຕິ ຘນລາຠໍ ຍສລາຠຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ວິນິປາຕນເຫຕຸນາຕິ ວິນິປາຕນສ຺ສ ເຫຕຸຠາເວນ. ວຸຕ຺ຕິ ນາມ ໂຫຕີຕິ ຍຖາວຸຕ຺ໂຕ ທຸວິໂຘປິ ລາໂຠ ອປາຍສໍວຕ຺ຕນິກຕາຍ ສມ຺ປຣາເຍ ວິນິປາຕນເຫຕຸຠາເວນ ປວຕ຺ຕນໂຕ ສມ຺ປຕິ ອຘມ຺ມຈຣເຓນ ປວຕ຺ຕນໂຕ ຈ ວຸຕ຺ຕິ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວຣູປາ ຍາ ວຸຕ຺ຕີຕິ ເອວຣູປາ ຘນລາຠຍສລາຠສງ຺ຂາຕາ ຍາ ວຸຕ຺ຕິ. ອຘມ຺ມຈຣເຓນ ວາຕິ ວາ-ສທ຺ໂທ ສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ. ຕ຺ວນ຺ຕິ ອຸປໂຍຄຕ຺ເຖ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ, ຕໍ ອິຈ຺ເຈວ ວາ ປາໂຐ. ອສ຺ມາຕິ ປາສາຓາຘິວຈນເມຕໍ.

ປາທຸກວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ເສຂິຍກຓ຺ຑໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ.

ອຘິກຣຓສມເຖສຸ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອາຄຕຏ຺ຐາເນເຍວ ທສ຺ສຍິສ຺ສາມ.

ອິຕິ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ

ຠິກ຺ຂຸວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ມຫາວິຠງ຺ໂຄ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ

ຠິກ຺ຂຸນີວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໑. ປາຣາຊິກກຓ຺ຑໍ (ຠິກ຺ຂຸນີວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ)

໑. ປຐມປາຣາຊິກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໖໕໖. ຠິກ຺ຂຸນີວິຠງ຺ເຄ ໂຍຕິ ໂຍ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ວິຠງ຺ໂຄ. ມິຄາຣນຕ຺ຕາຕິ ມຊ຺ຌປທໂລເປເນຕໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ມິຄາຣມາຕຸຍາ ປນ ນຕ຺ຕາ ໂຫຕີ’’ຕິ. ມິຄາຣມາຕາຕິ ວິສາຂາເຍຕໍ ອຘິວຈນໍ. ນວກມ຺ມາຘິຏ຺ຐາຍິກນ຺ຕິ ນວກມ຺ມສໍວິຘາຍິກໍ. ພ຺ຍຎ຺ຊນານໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕພ຺ໂພ ອາກາໂຣ ນາຕິຄມ຺ຠີໂຣ, ຍຖາສຸຕໍ ຘາຣຓເມວ ຕຕ຺ຖ ກຣຓີຍນ຺ຕິ ສຕິຍາ ພ຺ຍາປາໂຣ ອຘິໂກ, ປຎ຺ຎາ ຕຕ຺ຖ ຄຸຓີຠູຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຕິປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍ ປຎ຺ຎາຍາ’’ຕິ. ສຕິ ປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ເອຕິສ຺ສາຕິ ສຕິປຸພ຺ພງ຺ຄມາ. ປຸພ຺ພງ຺ຄມຕາ ເຈຕ຺ຖ ປຘານຠາໂວ ‘‘ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ອຕ຺ຖຄ຺ຄຫເຓ ປນ ປຎ຺ຎາຍ ພ຺ຍາປາໂຣ ອຘິໂກ ປຏິວິຊ຺ຌິຕພ຺ພສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ອຕິຄມ຺ຠີຣຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ປຎ຺ຎາປຸພ຺ພງ຺ຄມາຍ ສຕິຍາ’’ຕິ. ອາລສິຍວິຣຫິຕາຕິ ໂກສຊ຺ຊຣຫິຕາ. ຍຖາ ອຎ຺ຎາ ກຸສີຕາ ນິສິນ຺ນຏ຺ຐາເນ ນິສິນ຺ນາວ ໂຫນ຺ຕິ, ຐິຕຏ຺ຐາເນ ຐິຕາວ, ເອວໍ ອຫຸຕ຺ວາ ວິປ຺ຜາຣິເກນ ຈິຕ຺ເຕນ ສພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ນິປ຺ຜາເທຕິ.

ສພ຺ພາ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ສຕ຺ຖຸລທ຺ຘູປສມ຺ປທາ ສງ຺ຆໂຕ ລທ຺ຘູປສມ຺ປທາຕິ ທຸວິຘາ. ຄຣຸຘມ຺ມປອຄ຺ຄຫເຓນ ຫິ ລທ຺ຘູປສມ຺ປທາ ມຫາປຊາປຕິໂຄຕມີ ສຕ຺ຖຸສນ຺ຕິກາວ ລທ຺ຘູປສມ຺ປທຕ຺ຕາ ສຕ຺ຖຸລທ຺ຘູປສມ຺ປທາ ນາມ. ເສສາ ສພ຺ພາປິ ສງ຺ຆໂຕ ລທ຺ຘູປສມ຺ປທາ. ຕາປິ ເອກໂຕອຸປສມ຺ປນ຺ນາ ອຸຠໂຕອຸປສມ຺ປນ຺ນາຕິ ທຸວິຘາ. ຕຕ຺ຖ ຍາ ຕາ ມຫາປຊາປຕິໂຄຕມິຍາ ສທ຺ຘິໍ ນິກ຺ຂນ຺ຕາ ປຎ຺ຈສຕາ ສາກິຍານິໂຍ, ຕາ ເອກໂຕອຸປສມ຺ປນ຺ນາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໂຕ ເອວ ລທ຺ຘູປສມ຺ປທຕ຺ຕາ, ອິຕຣາ ອຸຠໂຕອຸປສມ຺ປນ຺ນາ ອຸຠໂຕສງ຺ເຆ ອຸປສມ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ. ເອຫິຠິກ຺ຂຸນີຠາເວນ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາ ປນ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ນ ສນ຺ຕິ ຕາສໍ ຕຖາ ອຸປສມ຺ປທາຍ ອຠາວໂຕ. ຍທິ ເອວໍ ‘‘ເອຫິ ຠິກ຺ຂຸນີ’’ຕິ ອິຘ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ເທສນາຍ ໂສຕປຕິຕຠາວໂຕ. ອຍຎ຺ຫິ ໂສຕປຕິຕຕາ ນາມ ກຕ຺ຖຈິ ລພ຺ຠມານສ຺ສປິ ອຄ຺ຄຫເຓນ ໂຫຕິ, ຍຖາ ອຠິຘມ຺ເມ ມໂນຘາຕຸນິທ຺ເທເສ (ຘ. ສ. ໑໖໐-໑໖໑) ລພ຺ຠມານມ຺ປິ ຌານງ຺ຄໍ ປຎ຺ຈວິຎ຺ຎາຓໂສເຕ ປຕິຕາຍ ນ ອຸທ຺ຘຏໍ ກຕ຺ຖຈິ ເທສນາຍ ອສມ຺ຠວໂຕ, ຍຖາ ຕຕ຺ເຖວ ວຕ຺ຖຸນິທ຺ເທເສ (ຘ. ສ. ໙໘໔ ອາທໂຍ) ຫທຍວຕ຺ຖຸ. ກຕ຺ຖຈິ ອລພ຺ຠມານສ຺ສປິ ຄຫຓວເສນ ຍຖາຐິຕກປ຺ປີນິທ຺ເທເສ. ຍຖາຫ –

‘‘ກຕໂມ ຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ຐິຕກປ຺ປີ? ອຍຎ຺ຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ປຏິປນ຺ໂນ ອສ຺ສ, ກປ຺ປສ຺ສ ຈ ອຸຑ຺ຑຍ຺ຫນເວລາ ອສ຺ສ, ເນວ ຕາວ ກປ຺ໂປ ອຸຑ຺ຑຍ຺ເຫຍ຺ຍ, ຍາວາຍໍ ປຸຄ຺ຄໂລ ນ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ສຈ຺ຉິກເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ (ປຸ. ປ. ໑໗).

ເອວມິຘາປິ ອລພ຺ຠມານຄຫຓວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປຣິກປ຺ປວຈນຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ສເຈ ຠຄວາ ຠິກ຺ຂຸນີຠາວໂຍຄ຺ຍໍ ກຎ຺ຈິ ມາຕຸຄາມໍ ‘ເອຫິ ຠິກ຺ຂຸນີ’ຕິ ວເທຍ຺ຍ, ເອວໍ ຠິກ຺ຂຸນີຠາໂວ ສິຍາ’’ຕິ.

ກສ຺ມາ ປນ ຠຄວາ ເອວໍ ນ ກເຖສີຕິ? ຕຖາ ກຕາຘິກາຣານໍ ອຠາວໂຕ. ເຍ ປນ ‘‘ອນາສນ຺ນາສນ຺ນິຫິຕຠາວໂຕ’’ຕິ ກາຣຓໍ ວຕ຺ວາ ‘‘ຠິກ຺ຂູ ເອວ ຫິ ສຕ຺ຖຸ ອາສນ຺ນຈາຣິໂນ ສທາ ສນ຺ນິຫິຕາ ຈ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕ ເອວ ‘ເອຫິຠິກ຺ຂູ’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫນ຺ຕິ, ນ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ເຕສໍ ມຕິມຕ຺ຕໍ ສຕ຺ຖຸ ອາສນ຺ນທູຣຠາວສ຺ສ ຠພ຺ພາຠພ຺ພຠາວສິທ຺ຘຕ຺ຕາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ –

‘‘ສງ຺ຆາຏິກຓ຺ເຓ ເຈປິ ເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ຄເຫຕ຺ວາ ປິຏ຺ຐິໂຕ ປິຏ຺ຐິໂຕ ອນຸພນ຺ໂຘ ອສ຺ສ ປາເທ ປາທໍ ນິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ, ໂສ ຈ ໂຫຕິ ອຠິຊ຺ຌາລຸ ກາເມສຸ ຕິພ຺ພສາຣາໂຄ ພ຺ຍາປນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ປທຸຏ຺ຐມນສງ຺ກປ຺ໂປ ມຸຏ຺ຐສ຺ສຕິ ອສມ຺ປຊາໂນ ອສມາຫິໂຕ ວິພ຺ຠນ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ປາກຕິນ຺ທ຺ຣິໂຍ, ອຖ ໂຂ ໂສ ອາຣກາວ ມຍ຺ຫໍ, ອຫຎ຺ຈ ຕສ຺ສ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ຘມ຺ມຎ຺ຫິ ໂສ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ນ ປສ຺ສຕິ, ຘມ຺ມໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ນ ມໍ ປສ຺ສຕິ. ໂຍຊນສເຕ ເຈປິ ໂສ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ວິຫເຣຍ຺ຍ, ໂສ ຈ ໂຫຕິ ອນຠິຊ຺ຌາລຸ ກາເມສຸ ນ ຕິພ຺ພສາຣາໂຄ ອພ຺ຍາປນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ອປ຺ປທຸຏ຺ຐມນສງ຺ກປ຺ໂປ ອຸປຏ຺ຐິຕສ຺ສຕິ ສມ຺ປຊາໂນ ສມາຫິໂຕ ເອກຄ຺ຄຈິຕ຺ໂຕ ສໍວຸຕິນ຺ທ຺ຣິໂຍ, ອຖ ໂຂ ໂສ ສນ຺ຕິເກວ ມຍ຺ຫໍ, ອຫຎ຺ຈ ຕສ຺ສ. ຕໍ ກິສ຺ສ ເຫຕຸ? ຘມ຺ມຎ຺ຫິ ໂສ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ປສ຺ສຕິ, ຘມ຺ມໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ມໍ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ (ອິຕິວຸ. ໙໒).

ຕສ຺ມາ ອກາຣຓໍ ເທສໂຕ ສຕ຺ຖຸ ອາສນ຺ນານາສນ຺ນຕາ. ອກຕາຘິກາຣຕາຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ເອຫິຠິກ຺ຂຸນູປສມ຺ປທາຍ ອໂຍຄ຺ຍຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຍທິ ເອວໍ ຍໍ ຕໍ ເຖຣີຄາຖາສຸ ຠທ຺ທາຍ ກຸຓ຺ຑລເກສາຍ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ນິຫຈ຺ຈ ຊາຓຸໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ, ສມ຺ມຸຂາ ອຎ຺ຊລິໍ ອກໍ;

ເອຫິ ຠທ຺ເທຕິ ມໍ ອວຈ, ສາ ເມ ອາສູປສມ຺ປທາ’’ຕິ. (ເຖຣີຄາ. ໑໐໙);

ຕຖາ ອປທາເນປິ –

‘‘ອາຍາຈິໂຕ ຕທາ ອາຫ, ເອຫິ ຠທ຺ເທຕິ ນາຍໂກ;

ຕທາຫໍ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາ, ປຣິຕ຺ຕໍ ໂຕຍມທ຺ທສ’’ນ຺ຕິ. (ອປ. ເຖຣີ ໒.໓.໔໔);

ຕໍ ກຖນ຺ຕິ? ນຍິທໍ ເອຫິຠິກ຺ຂຸນີຠາເວນ ອຸປສມ຺ປທໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຸປສມ຺ປທາຍ ປນ ເຫຕຸຠາວໂຕ ‘‘ຍາ ສຕ຺ຖຸ ອາຓຕ຺ຕິ, ສາ ເມ ອາສູປສມ຺ປທາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ເຖຣີຄາ. ອຏ຺ຐ. ໑໑໑) ‘‘ເອຫິ ຠທ຺ເທ ຠິກ຺ຂຸນຸປສ຺ສຍໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊສ຺ສູຕິ ມໍ ອວຈ ອາຓາເປສິ, ສາ ສຕ຺ຖຸ ອາຓາ ມຍ຺ຫໍ ອຸປສມ຺ປທາຍ ກາຣຓຕ຺ຕາ ອຸປສມ຺ປທາ ອາສິ ອໂຫສີ’’ຕິ. ອປທານຄາຖາຍມ຺ປິ ເອວເມວ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ຕສ຺ມາ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ເອຫິຠິກ຺ຂຸນູປສມ຺ປທາ ນຕ຺ຖິເຍວາຕິ ນິຏ຺ຐເມຕ຺ຖ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ຍຖາ ເຈຕໍ ໂສຕປຕິຕວເສນ ‘‘ເອຫິ ຠິກ຺ຂຸນີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ‘‘ຕີຫິ ສຣຓຄມເນຫິ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາຕິ ຠິກ຺ຂຸນີ’’ຕິ ອິທມ຺ປິ ໂສຕປຕິຕວເສເນວ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ສຣຓຄມນູປສມ຺ປທາຍປິ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ອສມ຺ຠວໂຕ.

໖໕໙. ຠິກ຺ຂຸວິຠງ຺ເຄ ‘‘ກາຍສໍສຄ຺ຄໍ ສາທິເຍຍ຺ຍາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ສມາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ຠິກ຺ຂຸ ອາປຕ຺ຕິຍາ ນ ກາເຣຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕພ຺ພຫຸລນເຍນາຕິ ກິຣິຍາສມຸຏ຺ຐານສ຺ເສວ ພຫຸລຠາວໂຕ. ທິສ຺ສຕິ ຫິ ຕພ຺ພຫຸລນເຍນ ຕພ຺ໂພຫາໂຣ ຍຖາ ‘‘ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄາໂມ’’ຕິ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓຄາເມປິ ຫິ ອນ຺ຕມໂສ ຣຊກາທີນິ ປຎ຺ຈ ກຸລານິ ສນ຺ຕິ. ສາຕິ ກິຣິຍາສມຸຏ຺ຐານຕາ.

໖໖໒. ຕເຖວາຕິ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄນ ອວສ຺ສຸໂຕເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ປຐມປາຣາຊິກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ທຸຕິຍປາຣາຊິກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໖໖໖. ທຸຕິເຍ ‘‘ກິສ຺ສ ປນ ຕ຺ວໍ ອຍ຺ເຍ ຊານໍ ປາຣາຊິກໍ ຘມ຺ມໍ ອຊ຺ຌາປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ‘‘ອຸທ຺ທິຏ຺ຐາ ໂຂ ອຍ຺ຍາໂຍ ອຏ຺ຐ ປາຣາຊິກາ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ ຈ ຠິກ຺ຂຸນີວິຠງ຺ຄໍ ປຕ຺ວາ ສາຘາຣຓານິ ສິກ຺ຂາປທານິ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຸປ຺ປນ຺ນວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍເຍວ ‘‘ຍາ ປນ ຠິກ຺ຂຸນີ ຉນ຺ທໂສ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສເວຍ຺ຍ, ອນ຺ຕມໂສ ຕິຣຈ຺ຉານຄເຕນປິ, ປາຣາຊິກາ ໂຫຕິ ອສໍວາສາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ສວິເສສມ຺ປິ ອວິເສສມ຺ປິ ມາຕິກໍ ຐເປຕ຺ວາ ອນຸກ຺ກເມນ ປທຠາຊນໍ ອາປຕ຺ຕິເຠທໍ ຕິກຈ຺ເຉທໍ ອນາປຕ຺ຕິວາຣຎ຺ຈ ອນວເສສໍ ວຕ຺ວາ ວິຕ຺ຖາເຣສິ. ສງ຺ຄີຕິກາຣເກຫິ ປນ ອສາຘາຣຓປຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຍເຍວ ອິຘ ວິຕ຺ຖາຣິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອຖ ອຸປຣິເມສຸ ທ຺ວີສຸ ອປຎ຺ຎຕ຺ເຕສຸ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ປາຣາຊິການໍ ອຎ຺ຎຕຣນ຺ຕິ ອິທໍ ວຈນໍ ນ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອິທຎ຺ຈ ປາຣາຊິກໍ ປຈ຺ຉາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ຍທິ ເອວໍ ອິມສ຺ມິໍ ໂອກາເສ ກສ຺ມາ ຐປິຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຸຣິເມນ ປນ ສທ຺ຘິໍ ຍຸຄຬຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິ, ປຸຣິເມນ ສທ຺ຘິໍ ເອກສມ຺ພນ຺ຘຠາວໂຕ ອິຘ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ປາຣາຊິການໍ ອຎ຺ຎຕຣ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ຈ ວຊ຺ຊປຏິຈ຺ຉາທິກໍ ຍາ ປຏິຈ຺ຉາເທຕິ, ສາປິ ວຊ຺ຊປຏິຈ຺ຉາທິກາເຍວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ວຊ຺ຊປຏິຈ຺ຉາທນໍ ເປມວເສນ ໂຫຕິ, ຕຖາປິ ສິກ຺ຂາປທວີຕິກ຺ກມຈິຕ຺ຕໍ ໂທມນສ຺ສິຕເມວ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ທຸກ຺ຂເວທນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ທຸຕິຍປາຣາຊິກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖໖໘. ຕຕິຍໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

໔. ຈຕຸຕ຺ຖປາຣາຊິກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໖໗໕. ຈຕຸຕ຺ເຖ ໂລກສ຺ສາທມິຕ຺ຕສນ຺ຖວວເສນາຕິ ໂລກສ຺ສາທສງ຺ຂາຕສ຺ສ ມິຕ຺ຕສນ຺ຖວສ຺ສ ວເສນ. ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ປຣິຍາຍນ຺ຕເຣນ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕິສ຺ສິຕ຺ຖິໂຍ ເມຖຸນໍ ຕໍ ນ ເສເວຕິ (ປຣິ. ອຏ຺ຐ. ໔໘໑) ຍາ ຕິສ຺ໂສ ອິຕ຺ຖິໂຍ ວຸຕ຺ຕາ, ຕາສຸປິ ຍໍ ຕໍ ເມຖຸນໍ ນາມ, ຕໍ ນ ເສວຕິ. ຕໂຍ ປຸຣິເສຕິ ຕໂຍ ປຸຣິເສປິ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ເມຖຸນໍ ນ ເສວຕິ. ຕໂຍ ຈ ອນຣິຍປຓ຺ຑເກຕິ ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນສງ຺ຂາເຕ ຕໂຍ ອນຣິເຍ, ຕໂຍ ຈ ປຓ຺ຑເກຕິ ອິເມປິ ຉ ຊເນ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ເມຖຸນໍ ນ ເສວຕິ. ນ ຈາຈເຣ ເມຖຸນໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນສ຺ມິນ຺ຕິ ອນຸໂລມປາຣາຊິກວເສນປິ ອຕ຺ຕໂນ ນິມິຕ຺ເຕ ເມຖຸນໍ ນາຈຣຕິ. ເຉຊ຺ຊໍ ສິຍາ ເມຖຸນຘມ຺ມປຈ຺ຈຍາຕິ ສິຍາ ເມຖຸນຘມ຺ມປຈ຺ຈຍາ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ອຍໍ ປຎ຺ໂຫ ອຏ຺ຐວຕ຺ຖຸກໍວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕສ຺ສາ ຫິ ເມຖຸນຘມ຺ມສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາຄກາຍສໍສຄ຺ຄໍ ອາປຊ຺ຊິຕຸໍ ວາຍມນ຺ຕິຍາ ເມຖຸນຘມ຺ມປຈ຺ຈຍາ ເຉຊ຺ຊໍ ໂຫຕິ. ເຉໂທເຍວ ເຉຊ຺ຊໍ.

ເມຖຸນຘມ຺ມສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາຄຕ຺ຕາຕິ ອິມິນາ ເມຖຸນຘມ຺ມສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາຄຠູໂຕ ກາຍສໍສຄ຺ໂຄເຍວ ຕຕ຺ຖ ເມຖຸນຘມ຺ມ-ສທ຺ເທນ ວຸຕ຺ໂຕ, ນ ທ຺ວຍໍທ຺ວຍສມາປຕ຺ຕີຕິ ທີເປຕິ. ວຓ຺ຓາວຓ຺ໂຓຕິ ທ຺ວີຫິ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິ ວຸຕ຺ຕາ. ຄມນຸປ຺ປາທນນ຺ຕິ ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພປເທສູຕິ ‘‘ສງ຺ຆາຏິກຓ຺ຓຄ຺ຄຫຓໍ ສາທິເຍຍ຺ຍາ’’ຕິອາທີສຸ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາໂຄ, ສອຸສ຺ສາຫຕາ, ອຏ຺ຐມສ຺ສ ວຕ຺ຖຸສ຺ສ ປູຣຓນ຺ຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ຈຕຸຕ຺ຖປາຣາຊິກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຠິກ຺ຂຸນີວິຠງ຺ເຄ ປາຣາຊິກກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປາຣາຊິກກຓ຺ຑໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ.

໒. ສງ຺ຆາທິເສສກຓ຺ຑໍ (ຠິກ຺ຂຸນີວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ)

໑. ປຐມສງ຺ຆາທິເສສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໖໗໙. ສງ຺ຆາທິເສສກຓ຺ຑສ຺ສ ປຐມສິກ຺ຂາປເທ ທ຺ວີສຸ ຊເນສູຕິ ອຑ຺ຑກາຣເກສຸ ທ຺ວີສຸ ຊເນສຸ. ໂຍ ໂກຈີຕິ ເຕສຸເຍວ ທ຺ວີສຸ ໂຍ ໂກຈິ, ອຎ຺ໂຎ ວາ ເຕຫິ ອາຓຕ຺ໂຕ. ທຸຕິຍສ຺ສ ອາໂຣເຈຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ທ຺ວີສຸ ຊເນສຸ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ທຸຕິຍສ຺ສ ກຖໍ ໂຍ ໂກຈິ ອາໂຣເຈຕີຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ທຸຕິຍສ຺ສ ອາໂຣເຈຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ. ຄຕິຄຕນ຺ຕິ ຈິຣກາລປວຕ຺ຕໍ.

ອາປຕ຺ຕີຕິ ອາປຊ຺ຊນໍ. ສຫ ວຕ຺ຖຸຊ຺ຌາຈາຣາຕິ ວຕ຺ຖຸວີຕິກ຺ກເມນ ສຫ. ສຫໂຍເຄ ກຣຓວຈນປ຺ປສງ຺ເຄ ອິທໍ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນໍ. ຍນ຺ຕິ ຍໍ ຘມ຺ມໍ. ນິສ຺ສາເຣຕີຕິ ອາປນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ຆມ຺ຫາ ນິສ຺ສາເຣຕິ. ເຫຕຸມ຺ຫິ ຈາຍໍ ກຕ຺ຕຸໂວຫາໂຣ. ນິສ຺ສາຣຓເຫຕຸຠູໂຕ ຫິ ຘມ຺ໂມ ນິສ຺ສາຣຓີໂຍຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ຄີວາເຍວ ໂຫຕິ, ນ ປາຣາຊິກໍ ອນາຓຕ຺ຕິຍາ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ຍຖາ ທາສທາສີວາປີອາທີນິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ເອວໍ ເຕສໍ ອຕ຺ຖາຍ ອຑ຺ຑກຣຓມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຍໍ ອກປ຺ປິຍອຑ຺ໂຑ ນາມ, ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ສເຈ ອຘິກຣຓຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ເອໂສ ທາໂສ, ທາສີ, ວາປີ, ເຂຕ຺ຕໍ, ອາຣາໂມ, ອາຣາມວຕ຺ຖຸ, ຄາໂວ, ອຊາ, ກຸກ຺ກຸຏາ’’ຕິອາທິນາ ໂວຫຣຕິ, ອກປ຺ປິຍໍ. ‘‘ອຍໍ ອມ຺ຫາກໍ ອາຣາມິໂກ, ອຍໍ ວາປີ ອິຕ຺ຖນ຺ນາເມນ ສງ຺ຆສ຺ສ ຠຓ຺ຑໂຘວນຕ຺ຖາຍ ທິນ຺ນາ, ອິໂຕ ເຂຕ຺ຕໂຕ ອາຣາມໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກຈຕຸປຈ຺ຈຍາ ອິໂຕ ຄາວິໂຕ ມຫິໍສິໂຕ ອຊາໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກໂຄຣສາ ອິຕ຺ຖນ຺ນາເມນ ສງ຺ຆສ຺ສ ທິນ຺ນາຕິ ປຸຈ຺ຉິເຕ ວາ ອປຸຈ຺ຉິເຕ ວາ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ອນາກຑ຺ຒິຕາຍ ອຑ຺ຑກຣຓໍ, ອຑ຺ຑປຣິໂຍສານນ຺ຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ທ຺ເວ ອງ຺ຄານິ.

ປຐມສງ຺ຆາທິເສສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ທຸຕິຍສງ຺ຆາທິເສສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໖໘໓. ທຸຕິເຍ ມລ຺ລຄຓຠຏິປຸຕ຺ຕຄຓາທິກນ຺ຕິອາທີສຸ ມລ຺ລຄໂຓ ນາມ ນາຣາຍນຠຕ຺ຕິໂກ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປານີຍຏ຺ຐປນໂປກ຺ຂຣຓີຂຓນາທິປຸຎ຺ຎກມ຺ມກາຣໂກ ຄໂຓ, ຠຏິປຸຕ຺ຕຄໂຓ ນາມ ກຸມາຣຠຕ຺ຕິກຄໂຓ. ຘມ຺ມຄໂຓຕິ ສາສນຠຕ຺ຕິຄໂຓ ອເນກປ຺ປກາຣປຸຎ຺ຎກມ຺ມກາຣກຄໂຓ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຄນ຺ຘິກເສຓີຕິ ອເນກປ຺ປກາຣສຸຄນ຺ຘິວິກຕິກາຣໂກ ຄໂຓ. ທຸສ຺ສິກເສຓີຕິ ເປສກາຣກຄໂຓ. ກປ຺ປຄຕິກນ຺ຕິ ກປ຺ປິຍຠາວໍ ຄຕໍ.

ວຸຏ຺ຐາເປນ຺ຕິຍາຕິ ອຸປສມ຺ປາເທນ຺ຕິຍາ. ‘‘ໂຈຣິໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອນາປຸຈ຺ຉາ ປພ຺ພາເຊນ຺ຕິຍາ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ປຓ຺ຓຕ຺ຕິໍ ອຊານນ຺ຕາ ອຣິຍາປິ ວຸຏ຺ຐາເປນ຺ຕີຕິ ວາ ກມ຺ມວາຈາປຣິໂຍສາເນ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ວິປາກາພ຺ຍາກຕສມງ຺ຄິຕາວເສນ ວາ ‘‘ຕິຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ໂຈຣິຕາ, ໂຈຣິສຎ຺ຎາ, ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອນຸຎ຺ຎາຕກາຣຓາ ວຸຏ຺ຐາປນນ຺ຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ທຸຕິຍສງ຺ຆາທິເສສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ຕຕິຍສງ຺ຆາທິເສສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໖໙໒. ຕຕິເຍ ປຣິກ຺ເຂປໍ ອຕິກ຺ກາເມນ຺ຕິຍາຕິ ສກຄາມໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ປຣິກ຺ເຂປໍ ອຕິກ຺ກາເມນ຺ຕິຍາ. ‘‘ຄາມນ຺ຕຣໍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາ’’ຕິ ຫິ ວຈນໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ປຣິກ຺ເຂປໍ ອຕິກ຺ກາເມນ຺ຕິຍາ ເອວ ອາປຕ຺ຕິ, ນ ສກຄາມສ຺ສ. ອຎ຺ໂຎ ຫິ ຄາໂມ ຄາມນ຺ຕຣໍ. ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ອຸປຈາຣນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸປຈາຣ-ສທ຺ເທນ ຆຣູປຈາຣໂຕ ປຐມເລຑ຺ຑຸປາຕສງ຺ຂາຕໍ ປຣິກ຺ເຂປາຣຫຏ຺ຐານໍ ຄຫິຕໍ, ນ ຕໂຕ ທຸຕິຍເລຑ຺ຑຸປາຕສງ຺ຂາໂຕ ອຸປຈາໂຣຕິ ອາຫ ‘‘ປຣິກ຺ເຂປາຣຫຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ. ເຕເນວ ປາຬິຍໍ ‘‘ອຸປຈາຣໍ ອຕິກ຺ກາເມນ຺ຕິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຎຖາ ຍຖາ ວິກາລຄາມປ຺ປວິສນສິກ຺ຂາປເທ ‘‘ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ປຣິກ຺ເຂປໍ ອຕິກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ, ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ອຸປຈາຣໍ ໂອກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໕໑໓) ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວມິຘາປິ ‘‘ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ປຣິກ຺ເຂປໍ ອຕິກ຺ກາເມນ຺ຕິຍາ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ອຸປຈາຣໍ ໂອກ຺ກມນ຺ຕິຍາ’’ຕິ ວເທຍ຺ຍ. ສງ຺ເຂປໂຕ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອປິເຈຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິມາຫ. ວິຫາຣສ຺ສ ຈຕຸຄາມສາຘາຣຓຕ຺ຕາຕິ ອິມິນາ ‘‘ວິຫາຣໂຕ ເອກໍ ຄາມໍ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ກາຣຓມາຫ. ວິຫາຣສ຺ສ ຈຕຸຄາມສາຘາຣຓຕ຺ຕາເຍວ ຫິ ຈຕູສຸ ຄາເມສຸ ຍໍກິຎ຺ຈິ ເອກໍ ຄາມໍ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ຍຕ຺ຖາຕິ ຍສ຺ສໍ ນທິຍໍ. ‘‘ປຐມໍ ປາທໍ ອຸຕ຺ຕາເຣນ຺ຕິຍາ ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສ, ທຸຕິຍໍ ປາທໍ ອຸຕ຺ຕາເຣນ຺ຕິຍາ ອາປຕ຺ຕິ ສງ຺ຆາທິເສສສ຺ສາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ນທິໍ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ປທສາ ອຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິຍາ ເອວ ອາປຕ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເສຕຸນາ ຄຈ຺ຉຕິ, ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິອາທິ. ປຣຕີຣເມວ ອກ຺ກມນ຺ຕິຍາ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ນທິໍ ອໂນຕຣິຕ຺ວາ ຍານນາວາທີສຸ ອຎ຺ຎຕເຣນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຣຕີຣເມວ ອກ຺ກມນ຺ຕິຍາ ອນາປຕ຺ຕິ. ອຸຠຍຕີເຣສຸ ວິຈຣນ຺ຕິ, ວຏ຺ຏຕີຕິ ອິທໍ ອສຕິປິ ນທີປາຣຄມເນ ອຸປຣິ ວກ຺ຂມານສ຺ສ ວິນິຈ຺ຉຍສ຺ສ ຜລມຕ຺ຕທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ໂອຣິມຕີຣເມວ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ອາປຕ຺ຕີຕິ ປຣຕີຣໍ ຄນ຺ຕຸກາມຕາຍ ໂອຕິຓ຺ຓຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕເມວ ຕີຣນ຺ຕິ ຕເມວ ໂອຣິມຕີຣໍ. ອນາປຕ຺ຕີຕິ ປຣຕີຣໍ ຄນ຺ຕຸກາມຕາຍ ອຠາວໂຕ ອນາປຕ຺ຕິ.

ຕາທິເສ ອຣຎ຺ເຎຕິ ‘‘ພຫິອິນ຺ທຂີລາ ສພ຺ພເມຕໍ ອຣຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ (ວິຠ. ໕໒໙) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂເຓ ອຣຎ຺ເຎ. ອຖ ຕາທິສສ຺ເສວ ອຣຎ຺ຎສ຺ສ ຄຫິຕຠາໂວ ກຖໍ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເຕເນວາ’’ຕິອາທິ. ອິມິນາ ຫິ ອຏ຺ຐກຖາວຈເນນ ອີທິເສປິ ຄາມສມີເປ ທສ຺ສນູປຈາເຣ ວິຊຫິເຕ ສຕິປິ ສວນູປຈາເຣ ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ມຄ຺ຄມູຬ຺ຫາ ອຸຈ຺ຈາສທ຺ທໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ມຄ຺ຄມູຬ຺ຫສທ຺ເທນ ວິຍາ’’ຕິ. ສທ຺ທາຍນ຺ຕິຍາຕິ ສທ຺ທໍ ກໂຣນ຺ຕິຍາ. ປຸຣິມາໂຍຕິ ປຸເຣຕຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິໂຍ. ອຎ຺ຎໍ ມຄ຺ຄໍ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ມຄ຺ຄມູຬ຺ຫຕ຺ຕາ, ນ ໂອຫາຕຸໍ, ຕສ຺ມາ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ອນາປຕ຺ຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ອນນ຺ຕຣາເຍນ ເອກຠາໂວ, ຄາມນ຺ຕຣຄມນາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣຕາປຊ຺ຊນໍ, ອາປທາຍ ອຠາໂວຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ຕຕິຍສງ຺ຆາທິເສສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ຈຕຸຕ຺ຖສງ຺ຆາທິເສສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໖໙໔. ຈຕຸຕ຺ເຖ ກາຣກຄຓສ຺ສາຕິ ອຸກ຺ເຂປນີຍກມ຺ມກາຣກຄຓສ຺ສ. ເຕຈຕ຺ຕາລີສປ຺ປເຠທໍ ວຕ຺ຕໍ ຂນ຺ຘເກ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ເນຕ຺ຖາຣວຕ຺ເຕຕິ ນິຕ຺ຖຣຓເຫຕຸມ຺ຫິ ວຕ຺ເຕ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ຘມ຺ເມນ ກມ຺ເມນ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕຕາ, ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອນຸຎ຺ຎາຕກາຣຓາ ໂອສາຣຓນ຺ຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ທ຺ເວ ອງ຺ຄານິ.

ຈຕຸຕ຺ຖສງ຺ຆາທິເສສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ປຎ຺ຈມສງ຺ຆາທິເສສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໗໐໑. ປຎ຺ຈເມ ເອຕໍ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ອວສ຺ສຸຕຠາໂວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ’’ຕິ ເອຕໍ ນິຍມນໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕນ຺ຕິ ຕໍ ນິຍເມຕ຺ວາ ອວຈນໍ. ປາຬິຍາ ສເມຕີຕິ ‘‘ເອກໂຕ ອວສ຺ສຸເຕ’’ຕິ ອວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕປາຬິຍາ ‘‘ອນວສ຺ສຸໂຕຕິ ຊານນ຺ຕີ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ ອິມາຍ ຈ ປາຬິຍາ ສເມຕິ. ຍທິ ຫິ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອວສ຺ສຸຕຠາໂວ ນປ຺ປມາຓໍ, ກິໍ ‘‘ອນວສ຺ສຸໂຕຕິ ຊານນ຺ຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ວຈເນນ, ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ອຸຠໂຕອນວສ຺ສຸຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ອນວສ຺ສຸຕາ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ‘‘ອຸຠໂຕອນວສ຺ສຸຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ອນວສ຺ສຸໂຕຕິ ຊານນ຺ຕີ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ຈ ອນາປຕ຺ຕິວາຣສ຺ສ ອຍມຕ຺ໂຖ. ອຸໂຠ ເຈ ອນວສ຺ສຸຕາ, ສພ຺ພຖາປິ ອນາປຕ຺ຕິ. ອຖ ຠິກ຺ຂຸນີ ອນວສ຺ສຸຕາ ສມານາ ອວສ຺ສຸຕມ຺ປິ ‘‘ອນວສ຺ສຸໂຕ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ເອວມ຺ປິ ອນາປຕ຺ຕິ. ອຖ ສຍໍ ອນວສ຺ສຸຕາປິ ອຎ຺ຎໍ ອນວສ຺ສຸຕໍ ວາ ອວສ຺ສຸຕໍ ວາ ‘‘ອວສ຺ສຸໂຕ’’ຕິ ຊານາຕິ, ທຸກ຺ກຏເມວ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ອນນ຺ຕຣສິກ຺ຂາປເທ ‘‘ກິສ຺ສ ຕ຺ວໍ ອຍ຺ເຍ ນ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາສີຕິ. ອວສ຺ສຸຕາ ອຍ຺ເຍຕິ. ຕ຺ວໍ ປນ ອຍ຺ເຍ ອວສ຺ສຸຕາຕິ. ນາຫໍ ອຍ຺ເຍ ອວສ຺ສຸຕາ’’ຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ອຸທກທນ຺ຕໂປນໂຕ ອຎ຺ຎໍ ອຊ຺ໂຌຫຣຓີຍໍ, ອຸຠໂຕອວສ຺ສຸຕຕາ, ສຫຕ຺ຖາ ຄຫຓໍ, ອຊ຺ໂຌຫຣຓນ຺ຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາຣິ ອງ຺ຄານິ.

ປຎ຺ຈມສງ຺ຆາທິເສສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ຉຏ຺ຐສງ຺ຆາທິເສສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໗໐໕. ຉຏ຺ເຐ ປຣິວາຣຄາຖາຍ ອຍມຕ຺ໂຖ. ນ ເທຕິ ນ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີຕິ (ປຣິ. ອຏ຺ຐ. ໔໘໑) ນ ອຸຍ຺ໂຍຊິກາ ເທຕິ, ນາປິ ອຸຍ຺ໂຍຊິຕາ ຕສ຺ສາ ຫຕ຺ຖໂຕ ຄຓ຺ຫາຕິ. ປຏິຄ຺ຄໂຫ ເຕນ ນ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ເຕເນວ ກາຣເຓນ ອຸຍ຺ໂຍຊິກາຍ ຫຕ຺ຖໂຕ ອຸຍ຺ໂຍຊິຕາຍ ປຏິຄ຺ຄໂຫ ນ ວິຊ຺ຊຕິ. ອາປຊ຺ຊຕິ ຄຣຸກນ຺ຕິ ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ອວສ຺ສຸຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ປິຓ຺ຑຄ຺ຄຫເຓ ອຸຍ຺ໂຍເຊນ຺ຕີ ສງ຺ຆາທິເສສາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ຕຎ຺ຈ ປຣິໂຠຄປຈ຺ຈຍາຕິ ຕຎ຺ຈ ປນ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊມານາ ຕສ຺ສາ ອຸຍ຺ໂຍຊິຕາຍ ປຣິໂຠຄປຈ຺ຈຍາ ອາປຊ຺ຊຕິ. ຕສ຺ສາ ຫິ ໂຠຊນປຣິໂຍສາເນ ອຸຍ຺ໂຍຊິກາຍ ສງ຺ຆາທິເສໂສ ໂຫຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ມນຸສ຺ສປຸຣິສຕາ, ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອນຸຎ຺ຎາຕກາຣຓາ ຂາທນີຍໍ ໂຠຊນີຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊາຕິ ອຸຍ຺ໂຍຊນາ, ເຕນ ວຈເນນ ຄເຫຕ຺ວາ ອິຕຣິສ຺ສາ ໂຠຊນປຣິໂຍສານນ຺ຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ຉຏ຺ຐສງ຺ຆາທິເສສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ສຕ຺ຕມສງ຺ຆາທິເສສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໗໐໙. ສຕ຺ຕເມ ກິນ຺ນຸມາວ ສມຓິໂຍຕິ ກິໍ ນຸ ອິມາ ເອວ ສມຓິໂຍ. ຕາສາຫນ຺ຕິ ຕາສໍ ອຫໍ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ສຕ຺ຕມສງ຺ຆາທິເສສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗໑໕. ອຏ຺ຐມໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

໙. ນວມສງ຺ຆາທິເສສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໗໒໑. ນວເມ ວຊ຺ຊປ຺ປຏິຈ຺ຉາທິກາຕິ ຂຸທ຺ທານຸຂຸທ຺ທກວຊ຺ຊສ຺ສ ປຏິຈ຺ຉາທິກາ. ສມນຸຠາສນກມ຺ມກາເລ ເຈຕ຺ຖ ທ຺ເວ ຕິສ຺ໂສ ເອກໂຕ ສມນຸຠາສິຕພ຺ພາ.

ນວມສງ຺ຆາທິເສສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗໒໗. ທສມໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

ຠິກ຺ຂຸນີວິຠງ຺ເຄ ສງ຺ຆາທິເສສວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສງ຺ຆາທິເສສກຓ຺ຑໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ.

໓. ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍກຓ຺ຑໍ (ຠິກ຺ຂຸນີວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ)

໗໓໓. ນິສ຺ສຄ຺ຄິເຍສຸ ປຐມໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

໗໔໐. ທຸຕິເຍ ‘‘ອຍ຺ຍາຍ ທມ຺ມີຕິ ເອວໍ ປຏິລທ຺ຘນ຺ຕິ ນິສ຺ສຏ຺ຐປຏິລທ຺ຘໍ. ເຕເນວ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ‘‘ນິສ຺ສຏ຺ຐໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາປິ ຍຖາທາເນເຍວ ອຸປເນຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາທາເນເຍວ ອຸປເນຕພ຺ພນ຺ຕິ ຍຖາ ທາຍເກນ ທິນ຺ນໍ, ຕຖາ ອຸປເນຕພ຺ພໍ, ອກາລຈີວຣປກ຺ເຂເຍວ ຐເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຠາຊາປິຕາຍ ລທ຺ຘຈີວຣເມວ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ວິນຍກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາປິ ອຕ຺ຕນາ ນ ລຠຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ອກາລຈີວຣຕາ, ຕຖາສຎ຺ຎິຕາ, ກາລຈີວຣນ຺ຕິ ອຘິຏ຺ຐາຍ ເລເສນ ຠາຊາປນໍ, ປຏິລາໂຠຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາຣິ ອງ຺ຄານິ.

໗໔໓. ຕຕິເຍ ເມຕນ຺ຕິ ເມ ເອຕໍ. ສກສຎ຺ຎາຍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ທຸກ຺ກຏຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຕຣຖາ ຠຓ຺ຑຄ຺ເຆນ ກາເຣຕພ຺ພໍ. ອຸປສມ຺ປນ຺ນຕາ, ປຣິວຕ຺ຕິຕຈີວຣສ຺ສ ວິກປ຺ປນຸປຄຕາ, ສກສຎ຺ຎາຍ ອຈ຺ຉິນ຺ທນໍ ວາ ອຈ຺ຉິນ຺ທາປນໍ ວາຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

໗໔໘-໗໕໒. ຈຕຸຕ຺ເຖ ອາຫຏສປ຺ປິໍ ທຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ທຕ຺ວາ. ຍມກໍ ປຈິຕພ຺ພນ຺ຕິ ສປ຺ປິຎ຺ຈ ເຕລຎ຺ຈ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ປຈິຕພ຺ພໍ. ເລເສນ ຄເຫຕຸກາມຕາ, ອຎ຺ຎສ຺ສ ວິຎ຺ຎາປນໍ, ປຏິລາໂຠຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

໗໕໓. ປຎ຺ຈເມ ສາຕິ ຖຸລ຺ລນນ຺ທາ. ອຍນ຺ຕິ ອຍໍ ສິກ຺ຂມານາ. ເຈຕາເປຕ຺ວາຕິ ຊານາເປຕ຺ວາ ອິຈ຺ເຈວ ອຕ຺ໂຖຕິ ອິຘ ວຸຕ຺ຕໍ, ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ອຎ຺ຎເຈຕາປນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ປນ ‘‘ອຎ຺ຎໍ ເຈຕາເປຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ເຑນ ອິທໍ ນາມ ອາຫຣາຕິ ອຎ຺ຎໍ ປຣິວຕ຺ຕາເປຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ເຈຕາເປຕ຺ວາ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ປຣິວຕ຺ຕາເປຕ຺ວາຕິປິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຎ຺ຎໍ ເຈຕາເປຍ຺ຍາຕິ ‘‘ເອວໍ ເມ ອິທໍ ທຕ຺ວາ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ອາຫຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ ມຎ຺ຎມານາ ‘‘ນ ເມ ອິມິນາ ອຕ຺ໂຖ, ອິທໍ ນາມ ເມ ອາຫຣາ’’ຕິ ຕໂຕ ອຎ຺ຎໍ ເຈຕາເປຍ຺ຍ.

໗໕໘. ຉຏ຺ເຐ ຘມ຺ມກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ປຸຎ຺ຎກມ຺ມໍ. ປາວາຣິກສ຺ສາຕິ ທຸສ຺ສວາຓິຊກສ຺ສ. ຍາຍ ເຈຕາປິຕໍ, ຕສ຺ສາເຍວ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ນິສ຺ສຏ຺ຐປຏິລາໂຠ ຈ, ຕສ຺ມາ ຕາຍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ນິສ຺ສຏ຺ຐໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ຍຖາທາເນ ອຸປເນຕພ຺ພໍ, ນ ອຕ຺ຕນາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອຎ຺ຎສ຺ສຕ຺ຖາຍາຕິ ຈີວຣາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສຕ຺ຖາຍ. ອຎ຺ຎຸທ຺ທິສິເກນາຕິ ປຸຣິມສ຺ເສວຕ຺ຖທີປນໍ. ປຣິກ຺ຂາເຣນາຕິ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ເຑນ.

໗໖໔. ສຕ຺ຕເມ ສຍໍ ຍາຈິຕເກນາຕິ ສຍໍ ຍາຈິຕເກນາປີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕເນວ ປາຬິຍໍ ‘‘ເຕນ ຈ ປຣິກ຺ຂາເຣນ ສຍມ຺ປິ ຍາຈິຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໂຕເຍວ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ສຎ຺ຎາຈິເກນາຕິ ສຍໍ ຍາຈິຕເກນາປີ’’ຕິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ.

໗໖໘-໗໗໓. ອຏ຺ຐມນວມທສມານິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເນວ.

໗໘໔. ເອກາທສເມ ຍສ຺ມາ ປວາຣິຕຏ຺ຐາເນ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ນາມ ນ ປຏິເສເຘຕພ຺ພາ, ຕສ຺ມາ ຠຄວາ ຘມ຺ມນິມນ຺ຕນວເສນ ປວາຣິຕຏ຺ຐາເນ ‘‘ວເທຍ຺ຍາສິ ເຍນຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາຍ ‘‘ຈຕຸກ຺ກໍສປຣມໍ ວິຎ຺ຎາເປຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ປຣິຈ຺ເຉທໍ ທສ຺ເສຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຕເນວ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ຄຣຸປາວຸຣຓສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ‘‘ເຈຕາເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ຐເປຕ຺ວາ ສຫຘມ຺ມິເກ ຈ ຎາຕກປວາຣິເຕ ຈ ອຎ຺ເຎນ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິເທວ ຄຸເຓ ປຣິຕຸຏ຺ເຐນ ວເທຍ຺ຍາສິ ເຍນຕ຺ໂຖຕິ ວຸຕ຺ຕາຍ ວິຎ຺ຎາເປຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໗໘໘. ທ຺ວາທສມໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

ຠິກ຺ຂຸນີວິຠງ຺ເຄ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍປາຈິຕ຺ຕິຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍກຓ຺ຑໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ.

໔. ປາຈິຕ຺ຕິຍກຓ຺ຑໍ (ຠິກ຺ຂຸນີວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ)

໑. ລສຸຓວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໗໙໓-໗໙໗. ປາຈິຕ຺ຕິເຍສຸ ລສຸຓວຄ຺ຄສ຺ສ ປຐເມ ຊາຕິໍ ສຣຕີຕິ ຊາຕິສ຺ສໂຣ. ສຠາເວເນວາຕິ ສູປສມ຺ປາກາທິໍ ວິນາວ. ພທຣສາຬວໍ ນາມ ພທຣຜລານິ ສຸກ຺ຂາເປຕ຺ວາ ຈຸຓ຺ເຓຕ຺ວາ ກຕ຺ຕພ຺ພາ ຂາທນີຍວິກຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ອາມກລສຸຓຎ຺ເຈວ ອຊ຺ໂຌຫຣຓຎ຺ຈາຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ທ຺ເວ ອງ຺ຄານິ.

໗໙໘-໘໐໒. ທຸຕິຍຕຕິຍຈຕຸຕ຺ຖານິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເນວ.

໘໑໒. ປຎ຺ຈເມ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປພ຺ພານໍ ອຸປຣີຕິ ເອຕ຺ຖ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອງ຺ຄຸລີນໍ ສຫ ປເວສເນ ເອເກກາຍ ອງ຺ຄຸລິຍາ ເອເກກໍ ປພ຺ພໍ ກຕ຺ວາ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປພ຺ພານໍ ອຸປຣິ. ເອກງ຺ຄຸລິປເວສເນ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປພ຺ພານໍ ອຸປຣິ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ມຫາປຈ຺ຈຣິຍມ຺ປິ ອຍເມວ ນໂຍ ທສ຺ສິໂຕ. ອຸທກສຸທ຺ຘິປຈ຺ຈເຍນ ປນ ສຕິປິ ຜສ຺ສສາທິຍເນ ຍຖາວຸຕ຺ຕປຣິຈ຺ເຉເທ ອນາປຕ຺ຕິ.

໘໑໕-໘໑໗. ຉຏ຺ເຐ ອາສຸມ຺ຠິຕ຺ວາຕິ ປາເຕຕ຺ວາ. ທຘິມຕ຺ຖູຕິ ທຘິມຓ຺ຑໍ ທຘິມ຺ຫິ ປສນ຺ໂນທກໍ. ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຫຕ຺ຖປາເສ ຐານໍ, ປານີຍສ຺ສ ວາ ວິຘູປນສ຺ສ ວາ ຄຫຓນ຺ຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ທ຺ເວ ອງ຺ຄານິ.

໘໒໒. ສຕ຺ຕເມ ‘‘ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ອິທໍ ປຸພ຺ພປໂຍຄທຸກ຺ກຏສ຺ສ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ນ ເກວລໍ ປຏິຄ຺ຄຫເຓເຍວ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ. ປມາຓນ຺ຕິ ປາຈິຕ຺ຕິຍາປຕ຺ຕິຍາ ປມາຓໍ. ອິເມຫິເຍວ ທ຺ວີຫິ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ໂຫຕິ, ນາຎ຺ເຎຫິ ຠຊ຺ຊນາທີຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕສ຺ມາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕໍ ປຸພ຺ພາປຣວິຣຸທ຺ຘນ຺ຕິ ປຸນປິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕວາທໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ອຎ຺ຎາຍ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ລທ຺ຘມ຺ປິ ຫິ ອນາຓຕ຺ຕິຍາ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອິມິສ຺ສາ ອວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ລທ຺ຘປກ຺ຂໍ ຠຊຕິ, ຕສ຺ມາ ເຫຏ຺ຐາ ອວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ລທ຺ເຘ ກຣຓກາຣາປເນສຸ ວິເສສໍ ອວຕ຺ວາ ອິຘ ວິເສສວຈນໍ ປຸພ຺ພາປຣວິຣຸທ຺ຘໍ. ຍທິ ເຈຕ຺ຖ ກຣເຓ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ກາຣາປເນປິ ປາຈິຕ຺ຕິເຍເນວ ຠວິຕພ຺ພໍ. ອຖ ກາຣາປເນ ທຸກ຺ກຏໍ, ກຣເຓປິ ທຸກ຺ກເຏເນວ ຠວິຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ກຣເຓ ວາ ກາຣາປເນ ວາ ວິເສໂສ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ອຎ຺ຎາຍ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ລທ຺ຘໍ ສຍໍ ຠຊ຺ຊນາທີນິ ກຕ຺ວາປິ ກາຣາເປຕ຺ວາປິ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິຍາ ທຸກ຺ກຏເມວາຕິ ອິທເມຕ຺ຖ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ. ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ກຣຓກາຣາປນານໍ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ຘຎ຺ຎານໍ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ວິຎ຺ຎາປນໍ ວາ ວິຎ຺ຎາປາປນໍ ວາ, ປຏິລາໂຠ, ຠຊ຺ຊນາທີນິ ກຕ຺ວາ ວາ ກາເຣຕ຺ວາ ວາ ອຊ຺ໂຌຫຣຓນ຺ຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

໘໒໔. ອຏ຺ຐເມ ນິພ຺ພິຏ຺ໂຐຕິ ປຕິຏ຺ຐາປິໂຕ. ເກຓີຕິ ຣຎ຺ໂຎ ທາຕພ຺ພສ຺ສ ອາຍສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຐານນ຺ຕຣນ຺ຕິ ຄາມຊນປທາທິຐານນ຺ຕຣໍ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ອຸຈ຺ຈາຣາທິຠາໂວ, ອນວໂລກນໍ, ວຬຎ຺ຊນຏ຺ຐານໍ, ຕິໂຣກຸຏ຺ຏປາກາຣຕາ, ຉຑ຺ຑນໍ ວາ ຉຑ຺ຑາປນໍ ວາຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ປຎ຺ຈ ອງ຺ຄານິ.

໘໓໐. ນວເມ ສພ຺ເພສນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຈ. ອິຘ ເຂຕ຺ຕປາລກາ ອາຣາມາທິໂຄປກາ ຈ ສາມິກາ ເອວ.

໘໓໖. ທສເມ ເອກປໂຍເຄນາຕິ ເອກທິສາວໂລກນປໂຍເຄນ. ເຕສໍເຍວາຕິ ເຍສໍ ນຈ຺ຈໍ ປສ຺ສຕິ. ກິຎ຺ຈາປິ ສຍໍ ນຈ຺ຈນາທີສຸ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ປາຬິຍໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາປິ ອຏ຺ຐກຖາປມາເຓນ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສພ຺ພອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ‘‘ອາຣາເມ ຐຕ຺ວາຕິ ນ ເກວລໍ ຐຕ຺ວາ, ຕໂຕ ຕໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາປິ ສພ຺ພິຣິຍາປເຖຫິ ລຠຕິ, ‘ອາຣາເມ ຐິຕາ’ຕິ ປນ ອາຣາມປຣິຍາປນ຺ນຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຕຣຖາ ນິສິນ຺ນາປິ ນ ລເຠຍ຺ຍາ’’ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ນຈ຺ຈາທີນໍ ອຎ຺ຎຕຣຕາ, ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອນຸຎ຺ຎາຕກາຣຓາ ຄມນໍ, ທສ຺ສນໍ ວາ ສວນໍ ວາຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

ລສຸຓວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ອນ຺ຘກາຣວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໘໔໑. ອນ຺ຘກາຣວຄ຺ຄສ຺ສ ປຐເມ ທາເນ ວາ ປູຊາຍ ວາຕິ ທານນິມິຕ຺ຕໍ ວາ ປູຊານິມິຕ຺ຕໍ ວາ. ມນ຺ເຕຕີຕິ ກເຖຕິ. ຣຕ຺ຕນ຺ຘກາຣຕາ, ປຸຣິສສ຺ສ ຫຕ຺ຖປາເສ ຐານໍ ວາ ສລ຺ລປນໍ ວາ, ສຫາຍາຠາໂວ, ຣໂຫເປກ຺ຂຕາຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາຣິ ອງ຺ຄານິ.

໘໔໒-໘໔໖. ທຸຕິຍຕຕິຍຈຕຸຕ຺ຖານິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເນວ.

໘໕໖-໘໕໗. ປຎ຺ຈເມ ອໂນວສ຺ສກໍ ອຕິກ຺ກາເມນ຺ຕິຍາຕິ ຉນ຺ນສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ນິສີທິຕ຺ວາ ປກ຺ກມນ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອຸປຈາໂຣ ທ຺ວາທສຫຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ປລ຺ລງ຺ກສ຺ສ ອໂນກາເສຕິ ອູຣຸພທ຺ຘາສນສ຺ສ ອໂນກາເສ ອປ຺ປໂຫນ຺ເຕ. ປຸເຣຠຕ຺ຕຕາ, ອນ຺ຕຣຆເຣ ນິສຊ຺ຊາ, ອາສນສ຺ສ ປລ຺ລງ຺ໂກກາສຕາ, ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອນຸຎ຺ຎາຕກາຣຓາ ອນາປຸຈ຺ຉນໍ, ວຸຕ຺ຕປຣິຈ຺ເຉທາຕິກ຺ກໂມຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ປຎ຺ຈ ອງ຺ຄານິ.

໘໕໙-໘໖໔. ຉຏ຺ຐສຕ຺ຕມາທີນິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເນວ.

ອນ຺ຘກາຣວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ນຄ຺ຄວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໘໘໓-໘໘໗. ນຄ຺ຄວຄ຺ຄສ຺ສ ປຐມທຸຕິຍານິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເນວ.

໘໙໓. ຕຕິເຍ ວິສິພ຺ເພຕ຺ວາຕິ ທຸສ຺ສິພ຺ພິຕໍ ປຸນ ສິພ຺ພນຕ຺ຖາຍ ວິສິພ຺ເພຕ຺ວາ ວິຊເຏຕ຺ວາ. ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຈຕູຫປຎ຺ຈາຫາຕິ ວິສິພ຺ພິຕທິວສໂຕ ປຎ຺ຈ ທິວເສ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ. ນິວາສນປາວຸຣຓູປຄຈີວຣຕາ, ອຸປສມ຺ປນ຺ນາຍ ສນ຺ຕກຕາ, ສິພ຺ພນຕ຺ຖາຍ ວິສິພ຺ພນໍ ວາ ວິສິພ຺ພາປນໍ ວາ, ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອນຸຎ຺ຎາຕກາຣຓາ ປຎ຺ຈາຫາຕິກ຺ກໂມ, ຘຸຣນິກ຺ເຂໂປຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ປຎ຺ຈ ອງ຺ຄານິ.

໘໙໘. ຈຕຸຕ຺ເຖ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຈີວຣານນ຺ຕິ ຕິຈີວຣໍ ອຸທກສາຏິກາ ສງ຺ກຈ຺ຈິກາຕິ ອິເມສໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຈີວຣານໍ. ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຈີວຣານໍ ອຎ຺ຎຕຣຕາ, ປຎ຺ຈາຫາຕິກ຺ກໂມ, ອນຸຎ຺ຎາຕກາຣຓາຠາໂວ, ອປຣິວຕ຺ຕນນ຺ຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາຣິ ອງ຺ຄານິ.

໙໐໒. ປຎ຺ຈມໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

໙໐໗. ຉຏ຺ເຐ ຈີວຣລາຠນ຺ຕິ ລຠິຕພ຺ພຈີວຣໍ. ວິກປ຺ປນຸປຄປຈ຺ຉິມຕາ, ສງ຺ຆສ຺ສ ປຣິຓຕຠາໂວ, ວິນາ ອານິສໍສທສ຺ສເນນ ອນ຺ຕຣາຍກຣຓນ຺ຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

໙໑໑. ສຕ຺ຕມໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

໙໑໖. ອຏ຺ຐເມ ກຸມ຺ຠຖູຓໍ ນາມ ກຸມ຺ຠສທ຺ໂທ, ເຕນ ຈຣນ຺ຕິ ກີຬນ຺ຕິ, ຕໍ ວາ ສິປ຺ປໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ກຸມ຺ຠຖູຓິກາ. ເຕນາຫ ‘‘ຆຏເກນ ກີຬນກາ’’ຕິ. ທີຆນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍໍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໓) ປນ ‘‘ກຸມ຺ຠຖູຓໍ ນາມ ຈຕຸຣສ຺ສອມ຺ພຓກຕາຬ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈຕຸຣສ຺ສອມ຺ພຓກຕາຬໍ ນາມ ຣຸກ຺ຂສາຣທນ຺ຕາທີສຸ ເຍນ ເກນຈິ ຈຕຸຣສ຺ສອມ຺ພຓໍ ກຕ຺ວາ ຈຕູສຸ ປສ຺ເສສຸ ຈມ຺ເມນ ໂອນນ຺ຘິຕ຺ວາ ກຕວາທິຕຠຓ຺ຑໍ. ພິມ຺ພິສກນ຺ຕິປິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ, ຕໍ ວາເທນ຺ຕິ, ຕໍ ວາ ສິປ຺ປໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ກຸມ຺ຠຖູຓິກາ. ເຕນາຫ ‘‘ພິມ຺ພິສກວາທກາຕິປິ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ. ສມຓຈີວຣຕາ, ຐເປຕ຺ວາ ສຫຘມ຺ມິເກ ມາຕາປິຕໂຣ ຈ ອຎ຺ເຎສໍ ທານໍ, ອຕາວກາລິກຕາຕິ ອິມານິ ປເນຕ຺ຖ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ.

໙໒໐. ນວມໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

໙໒໗. ທສເມ ຘມ຺ມິກໍ ກຖິນຸທ຺ຘາຣນ຺ຕິ ສພ຺ພາສໍ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ອກາລຈີວຣໍ ທາຕຸກາເມນ ອຸປາສເກນ ຍຕ຺ຕໂກ ອຕ຺ຖາຣມູລໂກ ອານິສໍໂສ, ຕໂຕ ອຘິກໍ ວາ ສມກໍ ວາ ທຕ຺ວາ ຍາຈິຕເກນ ສມຄ຺ເຄນ ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ເຆນ ຍໍ ກຖິນໍ ຎຕ຺ຕິທຸຕິເຍນ ກມ຺ເມນ ອນ຺ຕຣາ ອຸທ຺ຘຣີຍຕິ, ຕສ຺ສ ໂສ ອຸທ຺ຘາໂຣ ຘມ຺ມິໂກຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວຣູປໍ ກຖິນຸທ຺ຘາຣນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

ນຄ຺ຄວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙໓໒. ຕຸວຏ຺ຏວຄ຺ເຄ ສພ຺ພໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

໕. ຈິຕ຺ຕາຄາຣວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໙໗໘. ຈິຕ຺ຕາຄາຣວຄ຺ຄສ຺ສ ປຐເມ ກີຬນອຸປວນນ຺ຕິ ອນ຺ໂຕນຄເຣ ຐິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ກີຬນຸຍ຺ຍານນ຺ຕິ ພຫິນຄເຣ ຐິຕໍ ສນ຺ຘາຍ. ປາເຏກ຺ກາ ອາປຕ຺ຕິໂຍຕິ ຄີວາຍ ປຣິວຏ຺ຏນປ຺ປໂຍຄຄຓນາຍ ອາປຕ຺ຕິໂຍ, ນ ອຸມ຺ມີລນຄຓນາຍ. ‘‘ອຊ຺ຌາຣາເມ ຣາຊາຄາຣາທີນິ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕານິ ປສ຺ສນ຺ຕິຍາ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ‘‘ອນ຺ໂຕອາຣາເມ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນຈ຺ຈາທີນິ ປສ຺ສິຕຸໍ ລຠຕີ’’ຕິປິ ສິທ຺ຘໍ.

໙໘໒. ທຸຕິຍາທີນິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເນວ.

໑໐໑໕. ນວເມ ຫຕ຺ຖິອາທີສຸ ສິປ຺ປ-ສທ຺ໂທ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ, ຕຖາ ອາຖພ຺ພຓາທີສຸ ມນ຺ຕ-ສທ຺ໂທ. ຕຕ຺ຖ ອາຖພ຺ພຓມນ຺ໂຕ ນາມ ອາຖພ຺ພຓເວທວິຫິໂຕ ປຣູປຆາຕກໂຣ ມນ຺ໂຕ, ຂີລນມນ຺ໂຕ ນາມ ທາຣຸສາຣຂີລໍ ມນ຺ເຕຕ຺ວາ ປຖວິຍໍ ປເວເສຕ຺ວາ ມາຣຓມນ຺ໂຕ, ອຄທປ຺ປໂຍໂຄ ວິສໂຍຊນໍ. ນາຄມຓ຺ຑລນ຺ຕິ ສປ຺ປານໍ ປເວສນິວາຣຓຕ຺ຖໍ ມຓ຺ຑລພທ຺ຘມນ຺ໂຕ.

໑໐໑໘. ທສມໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

ຈິຕ຺ຕາຄາຣວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐໒໑. ອາຣາມວຄ຺ເຄ ສພ຺ພໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

໑໐໖໗. ຄພ຺ຠິນິວຄ຺ເຄປິ ສພ຺ພໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

໘. ກຸມາຣິຠູຕວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໑໑໑໙. ກຸມາຣິຠູຕວຄ຺ຄສ຺ສ ປຐເມ ສພ຺ພປຐມາ ທ຺ເວ ມຫາສິກ຺ຂມານາຕິ ຄພ຺ຠິນິວຄ຺ເຄ ສພ຺ພປຐມໍ ວຸຕ຺ຕາ ທ຺ເວ ສິກ຺ຂມານາ. ສິກ຺ຂມານາ ອິຈ຺ເຈວ ວຕ຺ຕພ຺ພາຕິ ສມ຺ມຸຕິກມ຺ມາທີສຸ ເອວໍ ວຕ຺ຕພ຺ພາ. ຄິຫິຄຕາຕິ ວາ ກຸມາຣິຠູຕາຕິ ວາ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາຕິ ສເຈ ວທນ຺ຕິ, ກມ຺ມໍ ກຸປ຺ປຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິໂຕ ປຣໍ ນວມປຣິໂຍສານໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

໑໑໖໓. ທສເມ ອປຸພ຺ພສມຸຏ຺ຐານສີສນ຺ຕິ ປຐມປາຣາຊິກສມຸຏ຺ຐານາທີສຸ ເຕຣສສຸ ສມຸຏ຺ຐາເນສຸ ອນນຸຎ຺ຎາຕສມຸຏ຺ຐານໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຎ຺ຫິ ອິໂຕ ປຸພ຺ເພ ຕາທິສສ຺ສ ສມຸຏ຺ຐານສີສສ຺ສ ອນາຄຕຕ຺ຕາ ‘‘ອປຸພ຺ພສມຸຏ຺ຐານສີສ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໑໖໖. ເອກາທສມາທີນິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເນວ.

ກຸມາຣິຠູຕວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ຉຕ຺ຕຸປາຫນວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໑໒໑໔. ຉຕ຺ຕຸປາຫນວຄ຺ຄສ຺ສ ເອກາທສເມ ອຸປຈາຣໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ສມນ຺ຕາ ທ຺ວາທສຫຕ຺ຖຸປຈາຣໍ ສນ຺ຘາຍ. ເສສໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ຉຕ຺ຕຸປາຫນວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຄິຣຄ຺ຄສມຊ຺ຊາທີນິ ອຈິຕ຺ຕການິ ໂລກວຊ຺ຊານີຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນຈ຺ຈນ຺ຕິ ວາ ວຓ຺ຓກນ຺ຕິ ວາ ອຊານິຕ຺ວາວ ປສ຺ສນ຺ຕິຍາ ວາ ນຫາຍນ຺ຕິຍາ ວາ ອາປຕ຺ຕິສມ຺ຠວໂຕ ວຕ຺ຖຸອຊານນຈິຕ຺ເຕນ ອຈິຕ຺ຕການິ, ນຈ຺ຈນ຺ຕິ ວາ ວຓ຺ຓກນ຺ຕິ ວາ ຊານິຕ຺ວາ ປສ຺ສນ຺ຕິຍາ ວາ ນຫາຍນ຺ຕິຍາ ວາ ອກຸສເລເນວ ອາປຊ຺ຊນໂຕ ໂລກວຊ຺ຊານີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ໂຈຣີວຸຏ຺ຐາປນາທີນິ ໂຈຣີຕິອາທິນາ ວຕ຺ຖຸໍ ຊານິຕ຺ວາ ກຣເຓ ເອວ ອາປຕ຺ຕິສມ຺ຠວໂຕ ສຈິຕ຺ຕການິ, ອຸປສມ຺ປທາທີນໍ ເອກນ຺ຕອກຸສລຈິຕ຺ເຕເນວ ອກຕ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊານິ. ‘‘ອິຘ ສຈິຕ຺ຕກາຈິຕ຺ຕກຕາ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິຊານນາຊານນຕາຍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວຕ຺ຖຸຊານນາຊານນຕາຍ ຄເຫຕພ຺ພາ’’ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

ຠິກ຺ຂຸນີວິຠງ຺ເຄ ຂຸທ຺ທກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປາຈິຕ຺ຕິຍກຓ຺ຑໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ.

໕. ປາຏິເທສນີຍກຓ຺ຑໍ (ຠິກ຺ຂຸນີວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ)

ປາຏິເທສນີຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໑໒໒໘. ປາຏິເທສນີຍາ ນາມ ເຍ ອຏ຺ຐ ຘມ຺ມາ ສງ຺ເຂເປເນວ ສງ຺ຄຫໍ ອາຣຸຬ຺ຫາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປາຬິວິນິມຸຕ຺ຕເກສູຕິ ປາຬິຍໍ ອນາຄເຕສຸ ສປ຺ປິອາທີສຸ.

ປາຏິເທສນີຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປາຏິເທສນີຍກຓ຺ຑໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ.

ເຍ ປນ ປຎ຺ຈສຕ຺ຕຕິ ເສຂິຍາ ຘມ຺ມາ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐາ, ເຍ ຈ ເຕສໍ ອນນ຺ຕຣາ ສຕ຺ຕາຘິກຣຓວ຺ຫຍາ ຘມ຺ມາ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ເຕສນ຺ຕິ ເຕສໍ ເສຂິຍານໍ. ສຕ຺ຕາຘິກຣຓວ຺ຫຍາຕິ ສຕ຺ຕາຘິກຣຓສມຖສງ຺ຂາຕາ. ຕໍ ອຕ຺ຖວິນິຈ຺ຉຍໍ ຕາທິສໍເຍວ ຍສ຺ມາ ວິທູ ວທນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຍຖາ ນິຏ຺ຐິຕາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສພ຺ພາສວປຫໍ ມຄ຺ຄນ຺ຕິ ສພ຺ພາສວວິຆາຕກໍ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄໍ ປຕ຺ວາ ສສນ຺ຕາເນ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ. ປສ຺ສນ຺ຕຸ ນິພ຺ພຸຕິນ຺ຕິ ມຄ຺ຄຎາຓໂລຈເນນ ນິພ຺ພານໍ ສຈ຺ຉິກໂຣນ຺ຕຸ, ປປ຺ໂປນ຺ຕູຕິ ວາ ປາໂຐ. ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ພຸຕິນ຺ຕິ ຂນ຺ຘປຣິນິພ຺ພານໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ອິຕິ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ.

ຠິກ຺ຂຸນີວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຸຠໂຕວິຠງ຺ຄຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປາຈິຕ຺ຕິຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ

ມຫາວຄ຺ຄ-ຏີກາ

໑. ມຫາຂນ຺ຘກໍ

ໂພຘິກຖາວຓ຺ຓນາ

ອິທານິ ອຸຠໂຕວິຠງ຺ຄານນ຺ຕຣໍ ສງ຺ຄຫມາໂຣປິຕສ຺ສ ມຫາວຄ຺ຄຈູຬວຄ຺ຄສງ຺ຄຫິຕສ຺ສ ຂນ຺ຘກສ຺ສ ອຕ຺ຖສໍວຓ຺ຓນໍ ອາຣຠິຕຸກາໂມ ‘‘ອຸຠິນ຺ນໍ ປາຕິໂມກ຺ຂານ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຸຠິນ຺ນໍ ປາຕິໂມກ຺ຂານນ຺ຕິ ອຸຠິນ຺ນໍ ປາຕິໂມກ຺ຂວິຠງ຺ຄານໍ. ປາຕິໂມກ຺ຂຄ຺ຄຫເຓນ ເຫຕ຺ຖ ເຕສໍ ວິຠງ຺ໂຄ ອເຠເທນ ຄຫິໂຕ. ຍໍ ຂນ຺ຘກໍ ສງ຺ຄາຍິໍສູຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຂນ຺ຘານໍ ສມູໂຫ ຂນ຺ຘໂກ, ຂນ຺ຘານໍ ວາ ປກາສນໂຕ ທີປນໂຕ ຂນ຺ຘໂກ. ‘‘ຂນ຺ຘາ’’ຕິ ເຈຕ຺ຖ ປພ຺ພຊ຺ຊຸປສມ຺ປທາທິວິນຍກມ຺ມສງ຺ຂາຕາ ຈາຣິຕ຺ຕວາຣິຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທສງ຺ຂາຕາ ຈ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຍ ອຘິປ຺ເປຕາ. ປພ຺ພຊ຺ຊາທີນິ ຫິ ຠຄວຕາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ປຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຍ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍຎ຺ຈ ຂນ຺ຘສທ຺ໂທ ທິສ຺ສຕິ ‘‘ທາຣຸກ຺ຂນ຺ໂຘ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ໂຘ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ອປິຈ ຠາຄຣາສຏ຺ຐຕາເປຕ຺ຖ ຍຸຊ຺ຊຕິເຍວ ຕາສໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີນໍ ຠາຄໂຕ ຣາສິໂຕ ຈ ວິຠຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຂນ຺ຘໂກວິທາຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຠາຄຣາສຏ຺ຐວເສນ ຂນ຺ຘຏ຺ເຐ ໂກວິທາ.

ປທຠາຊນີເຍ ເຍສໍ ປທານໍ ອຕ຺ຖາ ເຍຫິ ອຏ຺ຐກຖານເຍຫິ ປກາສິຕາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ເຕ ເຈ ປຸນ ວເທຍ຺ຍາມາຕິ ເຕ ເຈ ອຏ຺ຐກຖານເຍ ປຸນປິ ວເທຍ຺ຍາມ. ອຖ ວາ ປທຠາຊນີເຍ ເຍສໍ ປທານໍ ເຍ ອຕ຺ຖາ ເຫຏ຺ຐາ ປກາສິຕາ, ເຕ ເຈ ອຕ຺ເຖ ປຸນ ວເທຍ຺ຍາມາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອິມສ຺ມິໍ ປກ຺ເຂ ຫິ-ສທ຺ໂທ ປທປູຣເຓ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ປຣິໂຍສານນ຺ຕິ ສໍວຓ຺ຓນາປຣິໂຍສານໍ. ອຸຕ຺ຕານາ ເຈວ ເຍ ອຕ຺ຖາຕິ ເຍ ອຕ຺ຖາ ປຸພ຺ເພ ອປກາສິຕາປິ ອຸຕ຺ຕານາ ອຄມ຺ຠີຣາ.

໑. ວິເສສກາຣຓໍ ນຕ຺ຖີຕິ ‘‘ເຍນ ສມເຍນ ອາຍສ຺ມໂຕ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາຈນເຫຕຸຠູໂຕ ປຣິວິຕກ຺ໂກ ອຸທປາທິ, ເຕນ ສມເຍນາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕກາຣຓໍ ວິຍ ອິຘ ວິເສສກາຣຓໍ ນຕ຺ຖິ. ອຍມຠິລາໂປຕິ ‘‘ເຕນ ສມເຍນາ’’ຕິ ອຍມຠິລາໂປ. ກິໍ ປເນຕສ຺ສ ວຈເນ ປໂຍຊນນ຺ຕິ ຍທິ ວິເສສກາຣຓໍ ນຕ຺ຖິ, ເອຕສ຺ສ ວຈເນ ກິໍ ປໂຍຊນນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນິທານທສ຺ສນໍ ປໂຍຊນນ຺ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຕເມວ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ຍາ ຫິ ຠຄວຕາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ມຫາເວລາ ວິຍ ມຫາເວລາ, ວິປຸລວາລຸກປຸຎ຺ຊຕາຍ ມຫນ຺ໂຕ ເວລາຕໂຏ ວິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ມຫນ຺ເຕ ວາລິກຣາສິມ຺ຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ. ອຸຣຸ ມຣຸ ສິກຕາ ວາລຸກາ ວຓ຺ຓຸ ວາລິກາຕິ ອິເມ ສທ຺ທາ ສມານຕ຺ຖາ, ພ຺ຍຎ຺ຊນເມວ ນານໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຸຣູຕິ ວາລິກາ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ.

ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຈ –

ຍສ຺ມາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປາຬີນໍ, ອຕ຺ໂຖ ສງ຺ເຂປວຓ຺ຓິໂຕ;

ຕສ຺ມາ ມຍໍ ກຣິສ຺ສາມ, ຕາສໍ ອຕ຺ຖສ຺ສ ທີປນໍ.

ນຊ຺ຊາຕິ (ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໑) ນທຕິ ສນ຺ທຕີຕິ ນທີ, ຕສ຺ສາ ນຊ຺ຊາ, ນທິຍາ ນິນ຺ນຄາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເນຣຎ຺ຊຣາຍາຕິ ‘‘ເນລຎ຺ຊລາຍາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ລ-ກາຣສ຺ສ ຣ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ເນຣຎ຺ຊຣາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ກທ຺ທມເສວາລປຓກາທິໂທສຣຫິຕສລິລາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເກຈິ ‘‘ນີລໍຊລາຍາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ເນຣຎ຺ຊຣາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ນາມເມວ ວາ ເອຕໍ ຕສ຺ສາ ນທິຍາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ສາ ນທິຍາ ຕີເຣ ຍຕ຺ຖ ຠຄວາ ວິຫາສິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂພຘິຣຸກ຺ຂມູເລ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ໂພຘິ ວຸຈ຺ຈຕິ ຈຕູສຸ ມຄ຺ເຄສຸ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ຂຄ຺ຄວິສາຓສຸຕ຺ຕນິທ຺ເທສ ໑໒໑) ເອຕ຺ຖ ມຄ຺ຄຎາຓໍ ໂພຘີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ປປ຺ໂປຕິ ໂພຘິໍ ວຣຠູຣິເມຘໂສ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໒໑໗) ເອຕ຺ຖ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ. ຕທຸຠຍມ຺ປິ ໂພຘິໍ ຠຄວາ ເອຕ຺ຖ ປຕ຺ໂຕຕິ ຣຸກ຺ໂຂປິ ‘‘ໂພຘິຣຸກ຺ໂຂ’’ຕ຺ເວວ ນາມໍ ລຠິ. ອຖ ວາ ສຕ຺ຕ ໂພຊ຺ຌງ຺ເຄ ພຸຊ຺ຌຕີຕິ ຠຄວາ ໂພຘິ. ເຕນ ພຸຊ຺ຌນ຺ເຕນ ສນ຺ນິສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ໂສ ຣຸກ຺ໂຂ ‘‘ໂພຘິຣຸກ຺ໂຂ’’ຕິ ນາມໍ ລຠິ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ເອກເທເສເນວ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂພຘິ ວຸຈ຺ຈຕິ ຈຕູສຸ ມຄ຺ເຄສຸ ຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມູເລຕິ ສມີເປ. ປຐມາຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ ອນຸນາສິກໂລເປນາຍໍ ນິທ຺ເທໂສຕິ ອາຫ ‘‘ປຐມໍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ. ປຐມນ຺ຕິ ຈ ຠາວນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສ, ຕສ຺ມາ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາ ສພ຺ພປຐມໍ ໂພຘິຣຸກ຺ຂມູເລ ວິຫຣຕີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອຖ ໂຂ ຠຄວາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ ອເນກຕ຺ຖຕ຺ຕາ ນິປາຕານໍ, ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາ ໂພຘິຣຸກ຺ຂມູເລ ວິຫຣຕິ, ຕສ຺ມິໍ ສມເຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕເນວ ອຸທານປາຬິຍໍ (ອຸທາ. ໒) ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຠຄວາ ສຕ຺ຕາຫໍ ເອກປລ຺ລງ຺ເກນ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ ວິມຸຕ຺ຕິສຸຂປຏິສໍເວທີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖາຕິ ວາ ປຈ຺ຉາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ, ຕສ຺ມາ ອຠິສມ຺ໂພຘິໂຕ ປຈ຺ຉາຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ໂຂຕິ ປທປູຣເຓ ນິປາໂຕ. ສຕ຺ຕ ອຫານິ ສຕ຺ຕາຫໍ. ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍເຄ ເຈຕໍ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ຍສ຺ມາ ຠຄວາ ຕໍ ສຕ຺ຕາຫໍ ນິຣນ຺ຕຣຕາຍ ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ຜລສມາປຕ຺ຕິສຸເຂນ ວິຫາສິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສຕ຺ຕາຫ’’ນ຺ຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍຄວເສນ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອກປລ຺ລງ຺ເກນາຕິ ວິສາຂປຸຓ຺ຓມາຍ ອນຕ຺ຖງ຺ຄເຕເຍວ ສູຣິເຍ ອປຣາຊິຕປລ຺ລງ຺ກວເສນ ວຊິຣາສເນ ນິສິນ຺ນກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສກິມ຺ປິ ອນຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຍຖາຠຸຊິເຕນ ເອເກເນວ ປລ຺ລງ຺ເກນ.

ວິມຸຕ຺ຕິສຸຂປຏິສໍເວທີຕິ ເອຕ຺ຖ ຕທງ຺ຄວິກ຺ຂມ຺ຠນສມຸຈ຺ເຉທປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິນິສ຺ສຣຓວິມຸຕ຺ຕີສຸ ປຎ຺ຈສຸ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິວິມຸຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕາ ຠຄວໂຕ ຜລວິມຸຕ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ອາຫ ‘‘ວິມຸຕ຺ຕິສຸຂໍ ຜລສມາປຕ຺ຕິສຸຂໍ ປຏິສໍເວທຍມາໂນ’’ຕິ. ວິມຸຕ຺ຕີຕິ ຈ ອຸປກ຺ກິເລເສຫິ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິວເສນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວິມຸຕ຺ຕຠາໂວ, ຈິຕ຺ຕເມວ ວາ ຕຖາ ວິມຸຕ຺ຕໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕາຍ ວິມຸຕ຺ຕິຍາ ຊາຕໍ, ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ວາ ສຸຂໍ ວິມຸຕ຺ຕິສຸຂໍ. ‘‘ຍາຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ອຸເປກ຺ຂາ ສນ຺ເຕ ສຸເຂ ວຸຕ຺ຕາ ຠຄວຕາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໘໘) ວຈນໂຕ ອຸເປກ຺ຂາປິ ເຈຕ຺ຖ ສຸຂມິຈ຺ເຈວ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ສມ຺ໂມຫວິໂນທນິຍໍ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໒໓໒) ‘‘ອຸເປກ຺ຂາ ປນ ສນ຺ຕຕ຺ຕາ, ສຸຂມິຈ຺ເຈວ ຠາສິຕາ’’ຕິ. ຠຄວາ ຫິ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານິກໍ ອຣຫຕ຺ຕຜລສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊຕິ, ນ ອິຕຣໍ. ອຖ ວາ ‘‘ເຕສໍ ວູປສໂມ ສຸໂຂ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໒໒໑, ໒໗໒) ຍຖາ ສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂວູປສໂມ ‘‘ສຸໂຂ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ສກລກິເລສທຸກ຺ຂູປສມຠາວໂຕ ອຄ຺ຄຜເລ ລພ຺ຠມານາ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິວິມຸຕ຺ຕິ ເອວ ອິຘ ‘‘ສຸຂ’’ນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອຖາຕິ ອຘິກາຣຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ, ໂຂຕິ ປທປູຣເຓ. ເຕສຸ ອຘິກາຣຕ຺ເຖນ ‘‘ອຖາ’’ຕິ ອິມິນາ ວິມຸຕ຺ຕິສຸຂປຏິສໍເວທນໂຕ ອຎ຺ຎໍ ອຘິກາຣໍ ທສ຺ເສຕິ. ໂກ ປເນໂສຕິ? ປຏິຈ຺ຈສມອຸປ຺ປາທມນສິກາໂຣ. ຣຕ຺ຕິຍາຕິ ອວຍວສມ຺ພນ຺ເຘ ສາມິວຈນໍ. ປຐມນ຺ຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍຄຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ຠຄວາ ຫິ ຕສ຺ສາ ຣຕ຺ຕິຍາ ສກລມ຺ປິ ປຐມໍ ຍາມໍ ເຕເນວ ມນສິກາເຣນ ຍຸຕ຺ໂຕ ອໂຫສີຕິ.

ປຈ຺ຈຍາກາຣນ຺ຕິ ອວິຊ຺ຊາທິປຈ຺ຈຍຘມ຺ມໍ. ປຏິຈ຺ຈາຕິ ປຏິມຸຂໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ກາຣຓສາມຄ຺ຄິໍ ອປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຏິມຸຂຄມນຎ຺ຈ ປຈ຺ຈຍສ຺ສ ກາຣຓສາມຄ຺ຄິຍາ ອງ຺ຄຠາເວນ ຜລສ຺ສ ອຸປ຺ປາທນເມວ. ອປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາຕິ ປນ ວິນາ ຕາຍ ກາຣຓສາມຄ຺ຄິຍາ ອງ຺ຄຠາວໍ ອຄນ຺ຕ຺ວາ ສຍເມວ ນ ອຸປ຺ປາເທຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອເຕນ ກາຣຓພຫຸຕາ ທສ຺ສິຕາ. ອວິຊ຺ຊາທິເອເກກເຫຕຸສີເສນ ຫິ ເຫຕຸສມູໂຫ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ. ສຫິເຕຕິ ສມຸທິເຕ, ອວິນິພ຺ຠຸຕ຺ເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອວິຊ຺ຊາທິໂກ ຫິ ປຈ຺ຈຍຘມ຺ໂມ ສຫິເຕເຍວ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອວິນິພ຺ໂຠຄວຸຕ຺ຕິຘມ຺ເມ ອຸປ຺ປາເທຕິ. ອິມິນາ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຘມ຺ມພຫຸຕາ ທສ຺ສິຕາ. ອຸຠເຍນປິ ‘‘ເອກໍ ນ ເອກໂຕ’’ຕິອາທິນໂຍ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໒໒໖ ສງ຺ຂາຣປທນິທ຺ເທສ; ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໖໑໗) ທີປິໂຕ ໂຫຕິ. ເອກໂຕ ຫິ ກາຣຓໂຕ ນ ອິຘ ກິຎ຺ຈິ ເອກໍ ຜລມຕ຺ຖິ, ນ ອເນກໍ, ນາປິ ອເນເກຫິ ກາຣເຓຫິ ເອກໍ, ອເນເກຫິ ປນ ກາຣເຓຫິ ອເນກເມວ ໂຫຕິ. ຕຖາ ຫິ ອເນເກຫິ ອຸຕຸປຖວີພີຊສລິລສງ຺ຂາເຕຫິ ກາຣເຓຫິ ອເນກເມວ ຣູປຄນ຺ຘຣສາທິອງ຺ກຸຣສງ຺ຂາຕໍ ຜລມຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ທິສ຺ສຕິ. ຍໍ ປເນຕໍ ‘‘ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ ສງ຺ຂາຣາ, ສງ຺ຂາຣປຈ຺ຈຍາ ວິຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ເອເກກເຫຕຸຜລທີປນໍ ກຕໍ, ຕຕ຺ຖ ປໂຍຊນໍ ນ ວິຊ຺ຊຕິ.

ຠຄວາ ຫິ ກຕ຺ຖຈິ ປຘານຕ຺ຕາ ກຕ຺ຖຈິ ປາກຏຕ຺ຕາ ກຕ຺ຖຈິ ອສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ເທສນາວິລາສສ຺ສ ຈ ເວເນຍ຺ຍານຎ຺ຈ ອນຸຣູປໂຕ ເອກເມວ ເຫຕຸໍ ວາ ຜລໍ ວາ ທີເປຕິ. ‘‘ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ ເວທນາ’’ຕິ ຫິ ເອກເມວ ເຫຕຸໍ ຜລຎ຺ຈາຫ. ຜສ຺ໂສ ຫິ ເວທນາຍ ປຘານເຫຕຸ ຍຖາຜສ຺ສໍ ເວທນາວວຕ຺ຖານໂຕ. ເວທນາ ຈ ຜສ຺ສສ຺ສ ປຘານຜລໍ ຍຖາເວທນໍ ຜສ຺ສວວຕ຺ຖານໂຕ. ‘‘ເສມ຺ຫສມຸຏ຺ຐານາ ອາພາຘາ’’ຕິ (ມຫານິ. ໕) ປາກຏຕ຺ຕາ ເອກໍ ເຫຕຸໍ ອາຫ. ປາກໂຏ ຫິ ເອຕ຺ຖ ເສມ຺ໂຫ, ນ ກມ຺ມາທໂຍ. ‘‘ເຍ ເກຈິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ, ສພ຺ເພເຕ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣມູລກາ’’ຕິ ອສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ເອກໍ ເຫຕຸໍ ອາຫ. ອສາຘາຣໂຓ ຫິ ອໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ ອກຸສລານໍ, ສາຘາຣຓານິ ວຕ຺ຖາຣມ຺ມຓາທີນີຕິ. ຕສ຺ມາ ອວິຊ຺ຊາ ຕາເວຕ຺ຖ ວິຊ຺ຊມາເນສຸປິ ອຎ຺ເຎສຸ ວຕ຺ຖາຣມ຺ມຓສຫຊາຕຘມ຺ມາທີສຸ ສງ຺ຂາຣກາຣເຓສຸ ‘‘ອສ຺ສາທານຸປສ຺ສິໂນ ຕຓ຺ຫາ ປວຑ຺ຒຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໕໒) ຈ ‘‘ອວິຊ຺ຊາສມຸທຍາ ອາສວສມຸທໂຍ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໐໔) ຈ ວຈນໂຕ ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ຕຓ຺ຫາທີນໍ ສງ຺ຂາຣເຫຕູນໍ ເຫຕູຕິ ປຘານຕ຺ຕາ, ‘‘ອວິທ຺ວາ, ຠິກ຺ຂເວ, ອວິຊ຺ຊາຄໂຕ ປຸຎ຺ຎາຠິສງ຺ຂາຣມ຺ປິ ອຠິສງ຺ຂໂຣຕີ’’ຕິ ປາກຏຕ຺ຕາ ອສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ຈ ສງ຺ຂາຣານໍ ເຫຕຸຠາເວນ ທີປິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ເອເກກເຫຕຸຜລທີປເນ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ນໂຍ ເນຕພ຺ໂພ. ເຕນາຫຸ ໂປຣາຓາ –

‘‘ເອກໍ ນ ເອກໂຕ ອິຘ, ນາເນກມເນກໂຕປິ ໂນ ເອກໍ;

ຜລມຕ຺ຖິ ອຕ຺ຖິ ປນ ເອກ-ເຫຕຸຜລທີປເນ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ.

ປຈ຺ເຈຕຸມຣຫຕີຕິ ປຏິຈ຺ໂຈ. ໂຍ ຫິ ນໍ ປຈ຺ເຈຕິ ອຠິສເມຕິ, ຕສ຺ສ ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ທຸກ຺ຂວູປສມາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ. ສມ຺ມາ ສຫ ຈ ອຸປ຺ປາເທຕີຕິ ສມຸປ຺ປາໂທ. ປຈ຺ຈຍຘມ຺ໂມ ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ຜລໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ໂຕ ສມ຺ປຸຓ຺ຓເມວ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ນ ວິກລໍ. ເຍ ຈ ຘມ຺ເມ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ເຕ ສພ຺ເພ ສເຫວ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ນ ເອເກກໍ. ອິຕິ ປຏິຈ຺ໂຈ ຈ ໂສ ສມຸປ຺ປາໂທ ຈາຕິ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທຕິ ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ວິຕ຺ຖາໂຣຕິ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທປທວຓ຺ຓນາປປຎ຺ໂຈ. ມຍມ຺ປິ ຕໍ ອຕິປປຎ຺ຈຠຍາ ອິຘ ນ ທສ຺ສຍິສ຺ສາມ, ເອວໍ ປຣໂຕ ວກ຺ຂມານມ຺ປິ ວິຕ຺ຖາຣໍ. ອນຸໂລມປຏິໂລມນ຺ຕິ ຠາວນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສ ‘‘ວິສມໍ ຈນ຺ທິມສູຣິຍາ ປຣິວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໔.໗໐) ວິຍ. ສ຺ເວວາຕິ ໂສ ເອວ ປຈ຺ຈຍາກາໂຣ. ປຸຣິມນເຍນ ວາ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ‘‘ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ ສງ຺ຂາຣາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວຸຕ຺ໂຕ ປຈ຺ຈຍາກາໂຣ. ປວຕ຺ຕິຍາຕິ ສໍສາຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ. ມນສິ ອກາສີຕິ ໂຍ ໂຍ ປຈ຺ຈຍຘມ຺ໂມ ຍສ຺ສ ຍສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຘມ຺ມສ຺ສ ຍຖາ ຍຖາ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍາທິນາ ປຈ຺ຈຍຠາເວນ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ອວິປຣີຕໍ ອປຣິຫາເປຕ຺ວາ ອນວເສສໂຕ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວເສນ ຈິຕ຺ເຕ ອກາສີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາຕິອາທີສຸ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໒໒໕; ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໕໘໖-໕໘໗; ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໑) ອວິນ຺ທິຍໍ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທິໍ ວິນ຺ທຕີຕິ ອວິຊ຺ຊາ, ວິນ຺ທິຍໍ ກາຍສຸຈຣິຕາທິໍ ນ ວິນ຺ທຕີຕິ ອວິຊ຺ຊາ, ຘມ຺ມານໍ ອວິປຣີຕສຠາວໍ ອວິທິຕໍ ກໂຣຕີຕິ ອວິຊ຺ຊາ, ອນ຺ຕວິຣຫິເຕ ສໍສາເຣ ຠວາທີສຸ ສຕ຺ເຕ ຊວາເປຕີຕິ ອວິຊ຺ຊາ, ອວິຊ຺ຊມາເນສຸ ຊວຕິ, ວິຊ຺ຊມາເນສຸ ນ ຊວຕີຕິ ອວິຊ຺ຊາ, ວິຊ຺ຊາປຏິປກ຺ຂາຕິ ວາ ອວິຊ຺ຊາ. ສາ ‘‘ທຸກ຺ເຂ ອຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຈຕຸພ຺ພິຘາ ເວທິຕພ຺ພາ. ປຏິຈ຺ຈ ນໍ ນ ວິນາ ຜລໍ ເອຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ເຈວ ປວຕ຺ຕຕິ ຈາຕິ ປຈ຺ຈໂຍ, ອຸປກາຣຏ຺ໂຐ ວາ ປຈ຺ຈໂຍ. ອວິຊ຺ຊາ ຈ ສາ ປຈ຺ຈໂຍ ຈາຕິ ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈໂຍ, ຕສ຺ມາ ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ. ສງ຺ຂໂຣນ຺ຕີຕິ ສງ຺ຂາຣາ, ໂລກິຍາ ກຸສລາກຸສລເຈຕນາ. ເຕ ປຸຎ຺ຎາປຸຎ຺ຎາເນຎ຺ຈາຠິສງ຺ຂາຣວເສນ ຕິວິຘາ ເວທິຕພ຺ພາ. ວິຊານາຕີຕິ ວິຎ຺ຎາຓໍ, ຕໍ ໂລກິຍວິປາກວິຎ຺ຎາຓວເສນ ພາຕ຺ຕິໍສວິຘໍ. ນມຕີຕິ ນາມໍ, ເວທນາທິກ຺ຂນ຺ຘຕ຺ຕຍໍ. ຣຸປ຺ປຕີຕິ ຣູປໍ, ຠູຕຣູປໍ ຈກ຺ຂາທິອຸປາທາຣູປຎ຺ຈ. ອາຍຕນ຺ຕິ, ອາຍຕຎ຺ຈ ສໍສາຣທຸກ຺ຂໍ ນຍຕີຕິ ອາຍຕນໍ. ຜຸສຕີຕິ ຜສ຺ໂສ. ເວທຍຕີຕິ ເວທນາ. ອິທມ຺ປິ ທ຺ວຍໍ ທ຺ວາຣວເສນ ຉພ຺ພິຘໍ, ວິປາກວເສນ ຄຫເຓ ພາຕ຺ຕິໍສວິຘໍ. ຕສ຺ສຕິ ປຣິຕສ຺ສຕີຕິ ຕຓ຺ຫາ, ສາ ກາມຕຓ຺ຫາທິວເສນ ສງ຺ເຂປໂຕ ຕິວິຘາ, ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ອຏ຺ຐສຕວິຘາ ຈ. ອຸປາທິຍຕີຕິ ອຸປາທານໍ, ຕໍ ກາມຸປາທານາທິວສເອນ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ.

ຠວຕິ ຠາວຍຕິ ຈາຕິ ຠໂວ, ໂສ ກມ຺ໂມປປຕ຺ຕິເຠທໂຕ ທຸວິໂຘ. ຊນນໍ ຊາຕິ. ຊີຣຓໍ ຊຣາ. ມຣນ຺ຕິ ເຕນາຕິ ມຣຓໍ. ໂສຈນໍ ໂສໂກ. ປຣິເທວນໍ ປຣິເທໂວ. ທຸກ຺ຂຍຕີຕິ ທຸກ຺ຂໍ. ອຸປ຺ປາທຏ຺ຐິຕິວເສນ ທ຺ເວຘາ ຂນຕີຕິ ວາ ທຸກ຺ຂໍ. ທຸມ຺ມນສ຺ສ ຠາໂວ ໂທມນສ຺ສໍ. ຠຸໂສ ອາຍາໂສ ອຸປາຍາໂສ. ສມ຺ຠວນ຺ຕີຕິ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ໂສກາທີເຫວ, ອຖ ໂຂ ສພ຺ພປເທຫິ ‘‘ສມ຺ຠວນ຺ຕີ’’ຕິ ປທສ຺ສ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ. ເອວຎ຺ຫິ ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ ສງ຺ຂາຣາ ສມ຺ຠວນ຺ຕີຕິ ປຈ຺ຈຍປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນວວຕ຺ຖານໍ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ ສງ຺ຂາຣາ ສມ຺ຠວນ຺ຕີຕິ ອິມິນາ ນເຍນ ສພ຺ພປເທສຸ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ເອວເມຕສ຺ສ…ເປ… ສມຸທໂຍ ໂຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ອຍມຕ຺ໂຖ. ເອວນ຺ຕິ ນິທ຺ທິຏ຺ຐນຍນິທສ຺ສນໍ. ເຕນ ອວິຊ຺ຊາທີເຫວ ກາຣເຓຫິ, ນ ອິສ຺ສຣນິມ຺ມານາທີຫີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເອຕສ຺ສາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ. ເກວລສ຺ສາຕິ ອສມ຺ມິສ຺ສສ຺ສ, ສກລສ຺ສ ວາ. ທຸກ຺ຂກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສາຕິ ທຸກ຺ຂສມູຫສ຺ສ, ນ ສຕ຺ຕສ຺ສ ນາປິ ສຸຠສຸຂາທີນໍ. ສມຸທໂຍ ໂຫຕີຕິ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ ສມ຺ຠວຕິ.

ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ສງ຺ຂາເຣຫິ ວິຣຊ຺ຊຕິ ເອເຕນາຕິ ວິຣາໂຄ, ອຣິຍມຄ຺ໂຄຕິ ອາຫ ‘‘ວິຣາຄສງ຺ຂາເຕນ ມຄ຺ເຄນາ’’ຕິ. ອເສສໍ ນິໂຣຘາ ອເສສນິໂຣຘາ, ອເສເສຕ຺ວາ ນິສ຺ເສເສຕ຺ວາ ນິໂຣຘາ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນາ ອນຸສຍປ຺ປຫານວເສນ ອຄ຺ຄມຄ຺ເຄນ ອວິຊ຺ຊາຍ ອຈ຺ຈນ຺ຕສມຸຄ຺ຆາຕໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍທິປິ ເຫຏ຺ຐິມມຄ຺ເຄຫິປິ ປຫີຍມານາ ອວິຊ຺ຊາ ອຈ຺ຈນ຺ຕສມຸຄ຺ຆາຕວເສເນວ ປຫີຍຕິ, ຕຖາປິ ນ ອນວເສສໂຕ ປຫີຍຕິ. ອປາຍຄມນີຍາ ຫິ ອວິຊ຺ຊາ ປຐມມຄ຺ເຄນ ປຫີຍຕິ, ຕຖາ ສກິເທວ ອິມສ຺ມິໍ ໂລເກ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຈ ອນຣິຍຠູມິຍໍ ອຸປປຕ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຈຍຠູຕາ ອວິຊ຺ຊາ ຍຖາກ຺ກມໍ ທຸຕິຍຕຕິຍມຄ຺ເຄຫິ ປຫີຍຕິ, ນ ອິຕຣາຕິ, ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄເນວ ປນ ສາ ອນວເສສໍ ປຫີຍຕີຕິ. ອນຸປ຺ປາທນິໂຣໂຘ ໂຫຕີຕິ ສພ຺ເພສໍ ສງ຺ຂາຣານໍ ອນວເສສໍ ອນຸປ຺ປາທນິໂຣໂຘ ໂຫຕິ. ເຫຏ຺ຐິເມນ ຫິ ມຄ຺ຄຕ຺ຕເຍນ ເກຈິ ສງ຺ຂາຣາ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ, ເກຈິ ນ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ ອວິຊ຺ຊາຍ ສາວເສສນິໂຣຘາ, ອຄ຺ຄມຄ຺ເຄນ ປນສ຺ສາ ອນວເສສນິໂຣຘາ ນ ເກຈິ ສງ຺ຂາຣາ ນ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ. ເອວໍ ນິຣຸທ຺ຘານນ຺ຕິ ເອວໍ ອນຸປ຺ປາທນິໂຣເຘນ ນິຣຸທ຺ຘານໍ. ເກວລ-ສທ຺ໂທ ນິຣວເສສວາຈໂກ ຈ ໂຫຕິ ‘‘ເກວລາ ອງ຺ຄມຄຘາ’’ຕິອາທີສຸ. ອສມ຺ມິສ຺ສວາຈໂກ ຈ ‘‘ເກວລາ ສາລໂຍ’’ຕິອາທີສຸ. ຕສ຺ມາ ອຸຠຍຖາປິ ອຕ຺ຖໍ ວທຕິ ‘‘ສກລສ຺ສ, ສຸທ຺ຘສ຺ສ ວາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ສກລສ຺ສາຕິ ອນວເສສສ຺ສ ສພ຺ພຠວາທິຄຕສ຺ສ. ສຕ຺ຕວິຣຫິຕສ຺ສາຕິ ປຣປຣິກປ຺ປິຕຊີວຣຫິຕສ຺ສ.

ອປິເຈຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ອວິຊ຺ຊານິໂຣຘາ ສງ຺ຂາຣນິໂຣໂຘ, ສງ຺ຂາຣນິໂຣຘາ ວິຎ຺ຎາຓນິໂຣໂຘ’’ຕິ ເອຕ຺ຕາວຕາປິ ສກລສ຺ສ ທຸກ຺ຂກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ອນວເສສໂຕ ນິໂຣໂຘ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ຕຖາປິ ຍຖາ ອນຸໂລເມ ຍສ຺ສ ຍສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຘມ຺ມສ຺ສ ອຕ຺ຖິຕາຍ ໂຍ ໂຍ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຘມ຺ໂມ ນ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ ປວຕ຺ຕຕິ ເອວາຕິ ອິມສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ ສງ຺ຂາຣາ…ເປ… ສມຸທໂຍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂໂຕ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຍສ຺ສ ອຠາເວ ໂສ ໂສ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນຘມ຺ໂມ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ ນ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອິຘ ‘‘ອວິຊ຺ຊານິໂຣຘາ ສງ຺ຂາຣນິໂຣໂຘ, ສງ຺ຂາຣນິໂຣຘາ ວິຎ຺ຎາຓນິໂຣໂຘ, ວິຎ຺ຎາຓນິໂຣຘາ ນາມຣູປນິໂຣໂຘ…ເປ… ທຸກ຺ຂກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ນິໂຣໂຘ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ອນຸໂລເມ ວິຍ ກາລຕ຺ຕຍປຣິຍາປນ຺ນສ຺ສ ທຸກ຺ຂກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ນິໂຣຘທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ອນາຄຕສ຺ເສວ ຫິ ອຣິຍມຄ຺ຄຠາວນາຍ ອສຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນາຣຫສ຺ສ ທຸກ຺ຂກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ອຣິຍມຄ຺ຄຠາວນາຍ ນິໂຣໂຘ ອິຈ຺ຉິໂຕຕິ ອຍມ຺ປິ ວິເສໂສ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຍທາ ຫເວຕິ ເອຕ຺ຖ ຫເວຕິ ພ຺ຍຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຫເວຕິ ອາຫເວ ຍຸທ຺ເຘ’’ຕິ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ, ‘‘ໂຍເຘຖ ມາຣໍ ປຎ຺ຎາວຸເຘນາ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໔໐) ຫິ ວຈນໂຕ ກິເລສມາເຣນ ຍຸຊ຺ຌນສມເຍຕິ ເຕສໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອາຣມ຺ມຓູປນິຊ຺ຌານລກ຺ຂເຓນາຕິ ອາຣມ຺ມຓູປນິຊ຺ຌານສຠາເວນ. ລກ຺ຂຓູປນິຊ຺ຌານລກ຺ຂເຓນາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕຕ຺ຖ ອາຣມ຺ມຓູປນິຊ຺ຌານໍ ນາມ ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ກສິຓາຣມ຺ມຓສ຺ສ ອຸປນິຊ຺ຌາຍນໂຕ. ລກ຺ຂຓູປນິຊ຺ຌານໍ ນາມ ວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄຜລານິ. ວິປສ຺ສນາ ຫິ ຕີຓິ ລກ຺ຂຓານິ ອຸປນິຊ຺ຌາຍຕີຕິ ລກ຺ຂຓູປນິຊ຺ຌານໍ, ມຄ຺ໂຄ ວິປສ຺ສນາຍ ອາຄຕກິຈ຺ຈໍ ສາເຘຕີຕິ ລກ຺ຂຓູປນິຊ຺ຌານໍ, ຜລໍ ຕຖລກ຺ຂຓໍ ນິໂຣຘສຈ຺ຈໍ ອຸປນິຊ຺ຌາຍຕີຕິ ລກ຺ຂຓູປນິຊ຺ຌານໍ. ໂນ ກລ຺ໂລ ປຎ຺ໂຫຕິ ອຍຸຕ຺ໂຕ ປຎ຺ໂຫ, ທຸປ຺ປຎ຺ໂຫ ເອໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາທິສທ຺ເທນ –

‘‘ຜຸສຕີຕິ ອຫໍ ນ ວທາມິ. ຜຸສຕີຕິ ຈາຫໍ ວເທຍ຺ຍໍ, ຕຕ຺ຣສ຺ສ ກລ຺ໂລ ປຎ຺ໂຫ ‘ໂກ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ຜຸສຕີ’ຕິ? ເອວຎ຺ຈາຫໍ ນ ວທາມິ, ເອວໍ ມໍ ອວທນ຺ຕໍ ໂຍ ເອວໍ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍ ‘ກິໍປຈ຺ຈຍາ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ຜສ຺ໂສ’ຕິ, ເອສ ກລ຺ໂລ ປຎ຺ໂຫ. ຕຕ຺ຣ ກລ຺ລໍ ເວຍ຺ຍາກຣຓໍ ‘ສຬາຍຕນປຈ຺ຈຍາ ຜສ຺ໂສ, ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ ເວທນາ’ຕິ. ໂກ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ເວທຍຕີຕິ? ໂນ ກລ຺ໂລ ປຎ຺ໂຫຕິ ຠຄວາ ອໂວຈ, ເວທຍຕີຕິ ອຫໍ ນ ວທາມິ, ເວທຍຕີຕິ ຈາຫໍ ວເທຍ຺ຍໍ, ຕຕ຺ຣສ຺ສ ກລ຺ໂລ ປຎ຺ໂຫ ‘ໂກ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ເວທຍຕີ’ຕິ? ເອວຎ຺ຈາຫໍ ນ ວທາມິ. ເອວໍ ມໍ ອວທນ຺ຕໍ ໂຍ ເອວໍ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍ ‘ກິໍປຈ຺ຈຍາ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ເວທນາ’ຕິ, ເອສ ກລ຺ໂລ ປຎ຺ໂຫ. ຕຕ຺ຣ ກລ຺ລໍ ເວຍ຺ຍາກຣຓໍ ‘ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ ເວທນາ, ເວທນາປຈ຺ຈຍາ ຕຓ຺ຫາ’’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໒) –

ເອວມາທິໍ ປາຬິເສສໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ອາທິນາ ຈ ນເຍນາຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ປນ ‘‘ກຕມາ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ຊາຕິ, ກສ຺ສ ຈ ປນາຍໍ ຊາຕີຕິ. ‘ໂນ ກລ຺ໂລ ປຎ຺ໂຫ’ຕິ ຠຄວາ ອໂວຈາ’’ຕິ ເອວມາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ນນຸ ເຈຕ຺ຖ ‘‘ກຕມໍ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ຊຣາມຣຓ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໓໕) ອິທໍ ສຸປຸຈ຺ຉິຕນ຺ຕິ? ກິຎ຺ຈາປິ ສຸປຸຈ຺ຉິຕໍ, ຍຖາ ປນ ສຕສຫສ຺ສຄ຺ຆນເກ ສຸວຓ຺ຓຖາລເກ ວຑ຺ຒິຕສ຺ສ ສຸໂຠຊນສ຺ສ ມຕ຺ຖເກ ອາມລກມຕ຺ເຕ ຄູຖປິຓ຺ເຑ ຐປິເຕ ສພ຺ພໍ ໂຠຊນໍ ທຸພ຺ໂຠຊນໍ ໂຫຕິ ຉຑ຺ເຑຕພ຺ພໍ, ເອວເມວ ‘‘ກສ຺ສ ຈ ປນິທໍ ຊຣາມຣຓ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສຕ຺ຕູປລທ຺ຘິວາທປເທນ ຄູຖປິຓ຺ເຑນ ຕໍ ໂຠຊນໍ ທຸພ຺ໂຠຊນໍ ວິຍ ອຍມ຺ປິ ສພ຺ໂພ ທຸປ຺ປຎ຺ໂຫ ຊາໂຕຕິ.

ໂສຬສ ກງ຺ຂາຕິ ‘‘ອໂຫສິໍ ນຸ ໂຂ ອຫໍ ອຕີຕມທ຺ຘານໍ, ນ ນຸ ໂຂ ອໂຫສິໍ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ອໂຫສິໍ, ກຖໍ ນຸ ໂຂ ອໂຫສິໍ, ກິໍ ຫຸຕ຺ວາ ກິໍ ອໂຫສິໍ ນຸ ໂຂ ອຫໍ ອຕີຕມທ຺ຘານໍ, ຠວິສ຺ສາມິ ນຸ ໂຂ ອຫໍ ອນາຄຕມທ຺ຘານໍ, ນ ນຸ ໂຂ ຠວິສ຺ສາມິ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ຠວິສ຺ສາມິ, ກຖໍ ນຸ ໂຂ ຠວິສ຺ສາມິ, ກິໍ ຫຸຕ຺ວາ ກິໍ ຠວິສ຺ສາມິ ນຸ ໂຂ ອຫໍ ອນາຄຕມທ຺ຘານໍ, ອຫໍ ນຸ ໂຂສ຺ມິ, ໂນ ນຸ ໂຂສ຺ມິ, ກິໍ ນຸ ໂຂສ຺ມິ, ກຖໍ ນຸ ໂຂສ຺ມິ, ອຍໍ ນຸ ໂຂ ສຕ຺ໂຕ ກຸໂຕ ອາຄໂຕ, ໂສ ກຸຫິໍ ຄາມີ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໒໐; ມ. ນິ. ໑.໑໘) ເອວມາຄຕາ ອຕີຕານາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນວິສຍາ ໂສຬສວິຘາ ກງ຺ຂາ.

ຕຕ຺ຖ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໘; ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒.໒໐) ອໂຫສິໍ ນຸ ໂຂ, ນ ນຸ ໂຂຕິ ສສ຺ສຕາກາຣຎ຺ຈ ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປຕ຺ຕິອາກາຣຎ຺ຈ ນິສ຺ສາຍ ອຕີເຕ ອຕ຺ຕໂນ ວິຊ຺ຊມານຕຎ຺ຈ ອວິຊ຺ຊມານຕຎ຺ຈ ກງ຺ຂຕິ, ກິໍ ກາຣຓນ຺ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ອຸມ຺ມຕ຺ຕໂກ ວິຍ ຫິ ພາລປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ຍຖາ ຕຖາ ວາ ປວຕ຺ຕຕິ. ອປິຈ ອໂຍນິໂສມນສິກາໂຣເຍເວຕ຺ຖ ກາຣຓໍ. ເອວໍ ອໂຍນິໂສມນສິກາຣສ຺ສ ປນ ກິໍ ກາຣຓນ຺ຕິ? ສ຺ເວວ ປຸຖຸຊ຺ຊນຠາໂວ ອຣິຍານໍ ອທສ຺ສນາທີນິ ວາ. ນນຸ ຈ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນປິ ໂຍນິໂສ ມນສິ ກໂຣຕີຕິ. ໂກ ວາ ເອວມາຫ ‘‘ນ ມນສິ ກໂຣຕີ’’ຕິ. ນ ປນ ຕຕ຺ຖ ປຸຖຸຊ຺ຊນຠາໂວ ກາຣຓໍ, ສທ຺ຘມ຺ມສວນກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕາທີນິ ຕຕ຺ຖ ກາຣຓານິ. ນ ຫິ ມຈ຺ຉມໍສາທີນິ ອຕ຺ຕໂນ ປກຕິຍາ ສຸຄນ຺ຘານິ, ອຠິສງ຺ຂາຣປຈ຺ຈຍາ ປນ ສຸຄນ຺ຘານິປິ ໂຫນ຺ຕິ.

ກິໍ ນຸ ໂຂ ອໂຫສິນ຺ຕິ ຊາຕິລິງ຺ຄຸປປຕ຺ຕິໂຍ ນິສ຺ສາຍ ‘‘ຂຕ຺ຕິໂຍ ນຸ ໂຂ ອໂຫສິໍ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓເວສ຺ສສຸທ຺ທຄຫຏ຺ຐປພ຺ພຊິຕເທວມນຸສ຺ສານໍ ອຎ຺ຎຕໂຣ’’ຕິ ກງ຺ຂຕິ.

ກຖໍ ນຸ ໂຂຕິ ສຓ຺ຐານາກາຣໍ ນິສ຺ສາຍ ‘‘ທີໂຆ ນຸ ໂຂ ອໂຫສິໍ, ຣສ຺ສໂອທາຕກຓ຺ຫປ຺ປມາຓິກອປ຺ປມາຓິກາທີນໍ ອຎ຺ຎຕໂຣ’’ຕິ ກງ຺ຂຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອິສ຺ສຣນິມ຺ມານາທິໍ ນິສ຺ສາຍ ‘ເກນ ນຸ ໂຂ ກາຣເຓນ ອໂຫສິ’ນ຺ຕິ ເຫຕຸໂຕ ກງ຺ຂຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ກິໍ ຫຸຕ຺ວາ ກິໍ ອໂຫສິນ຺ຕິ ຊາຕິອາທີນິ ນິສ຺ສາຍ ‘‘ຂຕ຺ຕິໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ນຸ ໂຂ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ອໂຫສິໍ…ເປ… ເທໂວ ຫຸຕ຺ວາ ມນຸສ຺ໂສ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຣມ຺ປຣໍ ກງ຺ຂຕິ. ສພ຺ພຕ຺ເຖວ ປນ ອທ຺ຘານນ຺ຕິ ກາລາຘິວຈນເມຕໍ, ຕຎ຺ຈ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ຠວິສ຺ສາມິ ນຸ ໂຂ, ນ ນຸ ໂຂຕິ ສສ຺ສຕາກາຣຎ຺ຈ ອຸຈ຺ເຉທາກາຣຎ຺ຈ ນິສ຺ສາຍ ອນາຄເຕ ອຕ຺ຕໂນ ວິຊ຺ຊມານຕຎ຺ຈ ອວິຊ຺ຊມານຕຎ຺ຈ ກງ຺ຂຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ອຫໍ ນຸ ໂຂສ຺ມີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖິຠາວໍ ກງ຺ຂຕິ. ຍຸຕ຺ຕໍ ປເນຕນ຺ຕິ? ຍຸຕ຺ຕໍ ອຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ກາ ເອຕ຺ຖ ຈິນ຺ຕາ. ອປິເຈຕ຺ຖ ອິທໍ ວຕ຺ຖຸມ຺ປິ ອຸທາຫຣນ຺ຕິ, ຈູຬມາຕາຍ ກິຣ ປຸຕ຺ໂຕ ມຸຓ຺ໂຑ, ມຫາມາຕາຍ ປຸຕ຺ໂຕ ອມຸຓ຺ໂຑ. ຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ ມຸຓ຺ເຑສຸໍ. ໂສ ອຸຏ຺ຐາຍ ‘‘ອຫໍ ນຸ ໂຂ ຈູຬມາຕາຍ ປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ເອວໍ ‘‘ອຫໍ ນຸ ໂຂສ຺ມີ’’ຕິ ກງ຺ຂາ ໂຫຕິ.

ໂນ ນຸ ໂຂສ຺ມີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ນຕ຺ຖິຠາວໍ ກງ຺ຂຕິ. ຕຕ຺ຣາປິ ອິທໍ ວຕ຺ຖຸ – ເອໂກ ກິຣ ມຈ຺ເຉ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ອຸທເກ ຈິຣຏ຺ຐາເນນ ສີຕິຠູຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ອູຣຸໍ ‘‘ມຈ຺ໂຉ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ປຫຣິ. ອປໂຣ ສຸສານປສ຺ເສ ເຂຕ຺ຕໍ ຣກ຺ຂນ຺ໂຕ ຠີໂຕ ສງ຺ກຸຏິໂຕ ສຍິ. ໂສ ປຏິພຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຊຓ຺ຓຸການິ ‘‘ທ຺ເວ ຍກ຺ຂາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ປຫຣິ, ເອວໍ ‘‘ໂນ ນຸ ໂຂສ຺ມີ’’ຕິ ກງ຺ຂຕິ.

ກິໍ ນຸ ໂຂສ຺ມີຕິ ຂຕ຺ຕິໂຍວ ສມາໂນ ອຕ຺ຕໂນ ຂຕ຺ຕິຍຠາວໍ ກງ຺ຂຕິ ກຓ຺ໂຓ ວິຍ ສູຕປຸຕ຺ຕສຎ຺ຎີ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸ. ເທໂວ ປນ ສມາໂນ ເທວຠາວໍ ອຊານນ຺ໂຕ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ໂສປິ ປນ ‘‘ອຫໍ ຣູປີ ນຸ ໂຂ ອຣູປີ ນຸ ໂຂ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ກງ຺ຂຕິ. ຂຕ຺ຕິຍາທໂຍ ກສ຺ມາ ນ ຊານນ຺ຕີຕິ ເຈ? ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາ ເຕສໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ກຸເລ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ. ຄຫຏ຺ຐາປິ ຈ ປາຕລິກາທໂຍ ປພ຺ພຊິຕສຎ຺ຎິໂນ. ປພ຺ພຊິຕາປິ ‘‘ກຸປ຺ປໍ ນຸ ໂຂ ເມ ກມ຺ມ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ຄຫຏ຺ຐສຎ຺ຎິໂນ. ມນຸສ຺ສາປິ ຈ ເອກຈ຺ເຈ ຣາຊາໂນ ວິຍ ອຕ຺ຕນິ ເທວສຎ຺ຎິໂນ ໂຫນ຺ຕິ.

ກຖໍ ນຸ ໂຂສ຺ມີຕິ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ເກວລຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຊີໂວ ນາມ ອຕ຺ຖີຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ສຓ຺ຐານາກາຣໍ ນິສ຺ສາຍ ‘‘ທີໂຆ ນຸ ໂຂສ຺ມິ, ຣສ຺ສຈຕຸຣສ຺ສຉຬໍສອຏ຺ຐໍສໂສຬສໍສາທີນໍ ອຎ຺ຎຕຣປ຺ປກາໂຣ’’ຕິ ກງ຺ຂນ຺ໂຕ ‘‘ກຖໍ ນຸ ໂຂສ຺ມີ’’ຕິ ກງ຺ຂຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສຣີຣສຓ຺ຐານໍ ປນ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ອຊານນ຺ໂຕ ນາມ ນຕ຺ຖິ.

ກຸໂຕ ອາຄໂຕ, ໂສ ກຸຫິໍ ຄາມີ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ຕຠາວສ຺ສ ອາຄຕິຄຕິຏ຺ຐານໍ ກງ຺ຂຕິ.

ວປຍນ຺ຕີຕິ ວິອປຍນ຺ຕິ, ອິກາຣໂລເປນາຍໍ ນິທ຺ເທໂສ. ພ຺ຍປຍນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ວປຍນ຺ຕິ ອປຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ. ອປຄມນຎ຺ຈ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິນິໂຣຘວເສນາຕິ ອາຫ ‘‘ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕີ’’ຕິ.

໓. ກທາ ປນສ຺ສ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມາ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມາ ວາ ປາຕຸຠວນ຺ຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ປກາສນ຺ຕີຕິ? ວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄຎາເຓສຸ ປວຕ຺ຕມາເນສຸ. ຕຕ຺ຖ ວິປສ຺ສນາຎາເຓ ຕາວ ວິປສ຺ສນາຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ສຕິອາທໂຍ ວິປສ຺ສນາຎາຓຎ຺ຈ ຍຖາຣຫໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ວິສເຍສຸ ຕທງ຺ຄປ຺ປຫານວເສນ ສຸຠສຎ຺ຎາທິເກ ປຊຫນ຺ຕາ ກາຍານຸປສ຺ສນາທິວເສນ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ປນ ເຕ ນິພ຺ພານມາລມ຺ພິຕ຺ວາ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ປຏິປກ຺ເຂ ປຊຫນ຺ຕາ ຈຕູສຸປິ ອຣິຍສຈ຺ເຈສຸ ອສມ຺ໂມຫປຏິເວຘສາຘນວເສນ ສກິເທວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ເອວໍ ຕາເວຕ຺ຖ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມານໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນຏ຺ເຐນ ປາຕຸຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຣິຍສຈ຺ຈຘມ຺ມານໍ ປນ ໂລກິຍານໍ ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓ ວິປສ຺ສນາຍ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ໂລກຸຕ຺ຕຣານໍ ຕທຘິມຸຕ຺ຕຕາວເສນ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ນິໂຣຘສຈ຺ຈສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓາຠິສມຍວເສນ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ກິຈ຺ຈາຠິສມຍວເສນ ປາກຏຠາວໂຕ ປກາສນຏ຺ເຐນ ປາຕຸຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອິຕິ ຠຄວາ ສຕິປິ ສພ຺ພາກາເຣນ ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ ອຕ຺ຕໂນ ຎາຓສ຺ສ ປາກຏຠາເວ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທມຸເຂນ ວິປສ຺ສນາຠິນິເວສສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ນິປຸຓຄມ຺ຠີຣສຸທຸທ຺ທສຕາຍ ປຈ຺ຈຍາກາຣສ຺ສ ຕໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນພລວໂສມນສ຺ໂສ ປຏິປກ຺ຂສມຸຈ຺ເຉທວິຠາວເນນ ສທ຺ຘິໍ ອຕ຺ຕໂນ ຕທຠິສມຍານຸຠາວທີປກເມເວຕ຺ຖ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ.

‘‘ກາມາ ເຕ ປຐມາ ເສນາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ມາຣເສນນ຺ຕິ –

‘‘ກາມາ ເຕ ປຐມາ ເສນາ, ທຸຕິຍາ ອຣຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ;

ຕຕິຍາ ຂຸປ຺ປິປາສາ ເຕ, ຈຕຸຕ຺ຖີ ຕຓ຺ຫາ ປວຸຈ຺ຈຕິ.

‘‘ປຎ຺ຈມີ ຖິນມິທ຺ຘໍ ເຕ, ຉຏ຺ຐາ ຠີຣູ ປວຸຈ຺ຈຕິ;

ສຕ຺ຕມີ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ເຕ, ມກ຺ໂຂ ຖມ຺ໂຠ ຈ ອຏ຺ຐມາ.

‘‘ລາໂຠ ສິໂລໂກ ສກ຺ກາໂຣ, ມິຈ຺ຉາລທ຺ໂຘ ຈ ໂຍ ຍໂສ;

ໂຍ ຈຕ຺ຕານໍ ສມຸກ຺ກໍເສ, ປເຣ ຈ ອວຊານຕິ.

‘‘ເອສາ ນມຸຈິ ເຕ ເສນາ, ກຓ຺ຫສ຺ສາຠິປ຺ປຫາຣິນີ;

ນ ນໍ ອສູໂຣ ຊິນາຕິ, ເຊຕ຺ວາ ຈ ລຠເຕ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໔໓໘-໔໔໑; ມຫານິ. ໒໘) –

ອິມິນາ ນເຍນ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ມາຣເສນໍ.

ຕຕ຺ຖ (ສຸ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໓໙-໔໑; ມຫານິ. ອຏ຺ຐ. ໒໘) ຍສ຺ມາ ອາທິໂຕວ ອຄາຣິຍຠູເຕ ສຕ຺ເຕ ວຕ຺ຖຸກາເມສຸ ກິເລສກາມາ ໂມຫຍນ຺ຕິ, ເຕ ອຠິຠຸຍ຺ຍ ອນຄາຣິຍຠາວໍ ອຸປຄຕານໍ ປນ຺ເຕສຸ ວາ ເສນາສເນສຸ ອຎ຺ຎຕຣຎ຺ຎຕເຣສຸ ວາ ອຘິກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສຸ ອຣຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ‘‘ປພ຺ພຊິເຕນ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ອຠິຣຕິ ທຸກ຺ກຣາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໓໓໑). ຕໂຕ ເຕ ປຣປຏິພທ຺ຘຊີວິກຕ຺ຕາ ຂຸປ຺ປິປາສາ ພາຘຕິ, ຕາຍ ພາຘິຕານໍ ປຣິເຍສນ ຕຓ຺ຫາ ຈິຕ຺ຕໍ ກິລມຍຕິ, ອຖ ເນສໍ ກິລນ຺ຕຈິຕ຺ຕານໍ ຖິນມິທ຺ຘໍ ໂອກ຺ກມຕິ, ຕໂຕ ວິເສສມນຘິຄຈ຺ຉນ຺ຕານໍ ທຸຣຠິສມ຺ຠເວສຸ ອຣຎ຺ຎວນປຕ຺ເຖສຸ ເສນາສເນສຸ ວິຫຣຕໍ ອຸຕ຺ຣາສສຎ຺ຎິຕາ ຠີຣຸ ຊາຍຕິ, ເຕສໍ ອຸສ຺ສງ຺ກິຕປຣິສງ຺ກິຕານໍ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ວິເວກຣສມນສ຺ສາທຍມານານໍ ວິຫຣຕໍ ‘‘ນ ສິຍາ ນຸ ໂຂ ເອສ ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ວິໂນເທຕ຺ວາ ວິຫຣຕໍ ອປ຺ປມຕ຺ຕເກນ ວິເສສາຘິຄເມນ ມານມກ຺ຂຖມ຺ຠາ ຊາຍນ຺ຕິ, ເຕປິ ວິໂນເທຕ຺ວາ ວິຫຣຕໍ ຕໂຕ ອຘິກຕຣໍ ວິເສສາຘິຄມໍ ນິສ຺ສາຍ ລາຠສກ຺ກາຣສິໂລກາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ລາຠາທິມຸຈ຺ຉິຕາ ຘມ຺ມປຕິຣູປການິ ປກາເສນ຺ຕາ ມິຈ຺ຉາຍສໍ ອຘິຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຐິຕາ ຊາຕິອາທີຫິ ອຕ຺ຕານໍ ອຸກ຺ກໍເສນ຺ຕິ ປຣໍ ວມ຺ເຠນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ກາມາທີນໍ ປຐມເສນາທິຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ເອວເມຕໍ ທສວິຘໍ ເສນໍ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ຍສ຺ມາ ສາ ກຓ຺ຫຘມ຺ມສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ກຓ຺ຫສ຺ສ ນມຸຈິໂນ ອຸປກາຣາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ນໍ ‘‘ຕວ ເສນາ’’ຕິ ນິທ຺ທິສນ຺ເຕນ ‘‘ເອສາ ນມຸຈິ ເຕ ເສນາ, ກຓ຺ຫສ຺ສາຠິປ຺ປຫາຣິນີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຠິປ຺ປຫາຣິນີຕິ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ຆາຕນີ ນິປ຺ໂປຖນີ, ອນ຺ຕຣາຍກຣີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ນໍ ອສູໂຣ ຊິນາຕິ, ເຊຕ຺ວາ ຈ ລຠເຕ ສຸຂນ຺ຕິ ເອວໍ ຕວ ເສນໍ ອສູໂຣ ກາເຍ ຈ ຊີວິເຕ ຈ ສາເປກ຺ໂຂ ປຸຣິໂສ ນ ຊິນາຕິ, ສູໂຣ ປນ ຊິນາຕິ, ເຊຕ຺ວາ ຈ ມຄ຺ຄສຸຂໍ ຜລສຸຂຎ຺ຈ ອຘິຄຈ຺ຉຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສປິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓຕິ ໂສປິ ຂີຓາສວພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ.

ອິທານິ ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຠຄວາ ສຕ຺ຕາຫໍ ເອກປລ຺ລງ຺ເກນ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ ວິມຸຕ຺ຕິສຸຂປຏິສໍເວທີ. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ຕສ຺ສ ສຕ຺ຕາຫສ຺ສ ອຈ຺ຈເຍນ ຕມ຺ຫາ ສມາຘິມ຺ຫາ ວຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕິຍາ ປຐມໍ ຍາມໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທໍ ອນຸໂລມໍ ສາຘຸກໍ ມນສາກາສິ. ຣຕ຺ຕິຍາ ມຊ຺ຌິມໍ ຍາມໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທໍ ປຏິໂລມໍ ສາຘຸກໍ ມນສາກາສິ. ຣຕ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຉິມໍ ຍາມໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທໍ ອນຸໂລມປຏິໂລມໍ ສາຘຸກໍ ມນສາກາສີ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາຍ ອຸທານປາຬິຍາ (ອຸທາ. ໑) ອິມິສ຺ສາ ຈ ຂນ຺ຘກປາຬິຍາ ອວິໂຣຘໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຸທາເນ ປນາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ເອຕ຺ຖ ຕສ຺ສ ວເສນາຕິ ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຍາກາຣປຊານນສ຺ສ ປຈ຺ຈຍກ຺ຂຍາຘິຄມສ຺ສ ຈ ວເສນ. ເອເກກເມວ ໂກຏ຺ຐາສນ຺ຕິ ອນຸໂລມປຏິໂລເມສຸ ເອເກກເມວ ໂກຏ຺ຐາສໍ. ປາຏິປທຣຕ຺ຕິຍາ ເອວໍ ມນສາກາສີຕິ ຣຕ຺ຕິຍາ ຕີສຸປິ ຍາເມສຸ ອນຸໂລມປຏິໂລມໍເຍວ ມນສາກາສິ. ຠຄວາ ກິຣ ຐເປຕ຺ວາ ຣຕນຆຣສຕ຺ຕາຫໍ ເສເສສຸ ຉສຸ ສຕ຺ຕາເຫສຸ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ຘມ຺ມໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ວິມຸຕ຺ຕິສຸຂປຏິສໍເວທີ ວິຫາສິ, ຣຕນຆຣສຕ຺ຕາເຫ ປນ ອຠິຘມ຺ມປວິຈຍວເສເນວ ວິຫາສິ. ຕສ຺ມາ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ຘມ຺ມປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວເສນ ອຸປ຺ປາທິຕມນສິກາເຣສຸ ປາຏິປທຣຕ຺ຕິຍາ ອຸປ຺ປາທິຕໍ ມນສິກາຣໍ ສນ຺ຘາຍ ອິມິສ຺ສໍ ຂນ຺ຘກປາຬິຍໍ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ໂພຘິກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຊປາລກຖາວຓ຺ຓນາ

໔. ຕສ຺ສ ສຕ຺ຕາຫສ຺ສ ອຈ຺ຈເຍນາຕິ ປລ຺ລງ຺ກສຕ຺ຕາຫສ຺ສ ອປຄມເນນ. ຕມ຺ຫາ ສມາຘິມ຺ຫາ ວຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາຕິ ຕໂຕ ອຣຫຕ຺ຕຜລສມາປຕ຺ຕິສມາຘິໂຕ ຍຖາກາລປຣິຈ຺ເຉທໍ ວຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ. ອຎ຺ເຎປິ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕກຣາຕິ ວິສາຂປຸຓ຺ຓມິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຣຕ຺ຕິນ຺ທິວໍ ເອວໍ ນິຈ຺ຈສມາຫິຕຠາວເຫຕຸຠູຕານໍ ພຸທ຺ຘຄຸຓານໍ ອຸປຣິ ອຎ຺ເຎປິ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕສາຘກາ. ‘‘ອຍໍ ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ພຸທ຺ຘຠາວສ຺ສ ປເຣສໍ ວິຠາວນາ ຘມ຺ມາ ກິໍ ນຸ ໂຂ ສນ຺ຕີຕິ ໂຍຊນາ. ເອກຈ຺ຈານໍ ເທວຕານນ຺ຕິ ຍາ ອຘິຄຕມຄ຺ຄາ ສຈ຺ຉິກຕນິໂຣຘາ ເອກປເທເສນ ພຸທ຺ຘຄຸເຓ ຊານນ຺ຕິ, ຕາ ຐເປຕ຺ວາ ຕທຎ຺ຎາສໍ ເທວຕານໍ. ອນິມິເສຫີຕິ ຘມ຺ມປີຕິວິປ຺ຜາຣວເສນ ປສາທວິຠາວນິຈ຺ຈລທລຕາຍ ນິເມສຣຫິເຕຫິ. ຣຕນຈງ຺ກເມຕິ ເທວຕາຫິ ມາປິເຕ ຣຕນມຍຈງ຺ກເມ. ‘‘ຣຕນຠູຕານໍ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ປກຣຓານໍ ຕຕ຺ຖ ຈ ອນຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ຘມ຺ມຣຕນສ຺ສ ສມ຺ມສເນນ ຕໍ ຐານໍ ຣຕນຆຣເຈຕິຍໍ ນາມ ຊາຕ’’ນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ເຕເນວ ອຏ຺ຐສາລິນິຍໍ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ນິທານກຖາ) ‘‘ຣຕນຆຣໍ ນາມ ນ ຣຕນມຍໍ ເຄຫໍ, ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ປນ ປກຣຓານໍ ສມ຺ມສິຕຏ຺ຐານໍ ຣຕນຆຣນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ກສ຺ມາ ປນາຍໍ ອຊປາລນິຄ຺ໂຣໂຘ ນາມ ຊາໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຕສ຺ສ ກິຣາ’’ຕິອາທິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຍສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ເວເທ ສຊ຺ຌາຍິຕຸໍ ອສມຕ຺ຖາ ມຫລ຺ລກພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ປາກາຣປຣິກ຺ເຂປຍຸຕ຺ຕານິ ນິເວສນານິ ກຕ຺ວາ ສພ຺ເພ ວສິໍສຸ, ຕສ຺ມາສ຺ສ ‘ອຊປາລນິຄ຺ໂຣໂຘ’ຕິ ນາມໍ ຊາຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ວຈນຕ຺ໂຖ – ນ ຊປນ຺ຕີຕິ ອຊປາ, ມນ຺ຕານໍ ອນຊ຺ຌາຍກາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຊປາ ລນ຺ຕິ ອາທິຍນ຺ຕິ ນິວາສໍ ເອຕ຺ຖາຕິ ອຊປາໂລຕິ. ອປເຣ ປນ ວທນ຺ຕິ ‘‘ຍສ຺ມາ ມຊ຺ຌນ຺ຫິເກ ສມເຍ ອນ຺ໂຕ ປວິຏ຺ເຐ ອເຊ ອຕ຺ຕໂນ ຉາຍາຍ ປາເລຕິ ຣກ຺ຂຕິ, ຕສ຺ມາ ‘ອຊປາໂລ’ຕິສ຺ສ ນາມໍ ຣຸຬ຺ຫ’’ນ຺ຕິ. ສພ຺ພຖາປິ ນາມເມຕໍ ຕສ຺ສ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ.

ວິມຸຕ຺ຕິສຸຂໍ ປຏິສໍເວເທນ຺ໂຕຕິ ຘມ຺ມໍ ວິຈິນນ຺ໂຕເຍວ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ວິມຸຕ຺ຕິສຸຂຎ຺ຈ ປຏິສໍເວເທນ຺ໂຕ. ‘‘ຘມ຺ມໍ ວິຈິນນ຺ໂຕ ວິມຸຕ຺ຕິສຸຂຎ຺ຈ ປຏິສໍເວເທນ຺ໂຕ’’ຕິ ເອວໍ ວາ ເອຕ຺ຖ ປາໂຐ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ອຸທານຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ (ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໔) ຫິ ອຍເມວ ປາໂຐ. ຘມ຺ມໍ ວິຈິນນ຺ໂຕ ເຈຕ຺ຖ ເອວໍ ອຠິຘມ຺ເມ ນຍມຄ຺ຄໍ ສມ຺ມສິ ປຐມໍ ຘມ຺ມສງ຺ຄຓີປກຣຓໍ ນາມ, ຕໂຕ ວິຠງ຺ຄປ຺ປກຣຓໍ, ຘາຕຸກຖາປກຣຓໍ, ປຸຄ຺ຄລປຎ຺ຎຕ຺ຕິປ຺ປກຣຓໍ, ກຖາວຕ຺ຖຸໍ ນາມ, ຍມກໍ ນາມ, ຕໂຕ ມຫາປກຣຓໍ ປຏ຺ຐານໍ ນາມາຕິ. ຕຕ຺ຖສ຺ສ ສຓ຺ຫສຸຂຸມຏ຺ຐານມ຺ຫິ ຈິຕ຺ເຕ ໂອຕິຓ຺ເຓ ປີຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ, ປີຕິຍາ ອຸປ຺ປນ຺ນາຍ ໂລຫິຕໍ ປສີທິ, ໂລຫິເຕ ປສນ຺ເນ ຉວິ ປສີທິ, ຉວິຍາ ປສນ຺ນາຍ ປຸຣຕ຺ຖິມກາຍໂຕ ກູຏາຄາຣາທິປ຺ປມາຓາ ຣສ຺ມິໂຍ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ອາກາເສ ປກ຺ຂນ຺ທໍ ຉທ຺ທນ຺ຕນາຄກຸລໍ ວິຍ ປາຈີນທິສາຍ ອນນ຺ຕານິ ຈກ຺ກວາຬານິ ປກ຺ຂນ຺ທາ. ປຈ຺ຉິມກາຍໂຕ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉິມທິສາຍ, ທກ຺ຂິຓໍສກູຏໂຕ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ທກ຺ຂິຓທິສາຍ, ວາມໍສກູຏໂຕ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣທິສາຍ ອນນ຺ຕານິ ຈກ຺ກວາຬານິ ປກ຺ຂນ຺ທາ. ປາທຕເລຫິ ປວາຬງ຺ກຸຣວຓ຺ຓາ ຣສ຺ມິໂຍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ມຫາປຖວິໍ ວິນິພ຺ພິຊ຺ຌ ອຸທກໍ ທ຺ວິຘາ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ວາຕກ຺ຂນ຺ຘໍ ປທາເລຕ຺ວາ ອຊຏາກາສໍ ປກ຺ຂນ຺ທາ. ສີສໂຕ ສໍປຣິວຕ຺ຕິຍມານໍ ມຓິທາມໍ ວິຍ ນີລວຓ຺ຓຣສ຺ມິວຏ຺ຏິ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຉ ເທວໂລເກ ວິນິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ນວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ອຊຏາກາສໍ ປກ຺ຂນ຺ທາ. ຕສ຺ມິໍ ທິວເສ ອປຣິມາເຓສຸ ຈກ຺ກວາເຬສຸ ອປຣິມາຓາ ສຕ຺ຕາ ສພ຺ເພ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓາວ ອເຫສຸໍ. ຕໍ ທິວສຎ຺ຈ ປນ ຠຄວໂຕ ສຣີຣາ ນິກ຺ຂນ຺ຕາ ຍາວຊ຺ຊທິວສາປິ ກິຣ ຕາ ຣສ຺ມິໂຍ ອນນ຺ຕໂລກຘາຕຸໂຍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິເຍວ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ສຕ຺ຕາເຫ ຘມ຺ມໍ ວິຈິນນ຺ຕສ຺ສ ສຣີຣໂຕ ຣສ຺ມິໂຍ ນິກ຺ຂມິໍສຸ, ອຖ ໂຂ ຣຕນຆຣສຕ຺ຕາເຫປິ ປຏ຺ຐານໍ ສມ຺ມສນ຺ຕສ຺ສ ເອວເມວ ສຣີຣໂຕ ຣສ຺ມິໂຍ ນິກ຺ຂນ຺ຕາ ເອວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ອຏ຺ຐສາລິນິຍໍ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ນິທານກຖາ) –

‘‘ອິເມສຸ ຈ ເອກວີສຕິຍາ ທິວເສສຸ ເອກທິວເສປິ ສຕ຺ຖຸ ສຣີຣໂຕ ຣສ຺ມິໂຍ ນ ນິກ຺ຂນ຺ຕາ, ຈຕຸຕ຺ເຖ ປນ ສຕ຺ຕາເຫ ປຈ຺ຉິມຸຕ຺ຕຣາຍ ທິສາຍ ຣຕນຆເຣ ນິສີທິ. ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ມສງ຺ຄຓິໍ ສມ຺ມສນ຺ຕສ຺ສປິ ສຣີຣໂຕ ຣສ຺ມິໂຍ ນ ນິກ຺ຂນ຺ຕາ. ວິຠງ຺ຄປ຺ປກຣຓໍ, ຘາຕຸກຖໍ, ປຸຄ຺ຄລປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ, ກຖາວຕ຺ຖຸປ຺ປກຣຓໍ, ຍມກປ຺ປກຣຓໍ ສມ຺ມສນ຺ຕສ຺ສປິ ຣສ຺ມິໂຍ ນ ນິກ຺ຂນ຺ຕາ. ຍທາ ປນ ມຫາປກຣຓໍ ໂອຣຸຍ຺ຫ ‘ເຫຕຸປຈ຺ຈໂຍ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈໂຍ…ເປ… ອວິຄຕປຈ຺ຈໂຍ’ຕິ ສມ຺ມສນໍ ອາຣຠິ, ອຖສ຺ສ ຈຕຸວີສຕິສມນ຺ຕປຏ຺ຐານໍ ສມ຺ມສນ຺ຕສ຺ສ ເອກນ຺ຕໂຕ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ມຫາປກຣເຓ ໂອກາສໍ ລຠິ. ຍຖາ ຫິ ຕິມິຣປິງ຺ຄລມຫາມຈ຺ໂຉ ຈຕຸຣາສີຕິໂຍຊນສຫສ຺ສຄມ຺ຠີເຣ ມຫາສມຸທ຺ເທເຍວ ໂອກາສໍ ລຠຕິ, ເອວເມວ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ເອກນ຺ຕໂຕ ມຫາປກຣເຓເຍວ ໂອກາສໍ ລຠິ.

‘‘ສຕ຺ຖຸ ເອວໍ ລທ຺ໂຘກາເສນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓນ ຍຖາສຸຂໍ ສຓ຺ຫສຸຂຸມຘມ຺ມໍ ສມ຺ມສນ຺ຕສ຺ສ ສຣີຣໂຕ ນີລປີຕໂລຫິໂຕທາຕມຎ຺ຊິຏ຺ຐປຠສ຺ສຣວເສນ ຉພ຺ພຓ຺ຓຣສ຺ມິໂຍ ນິກ຺ຂມິໍສຸ. ເກສມສ຺ສູຫິ ເຈວ ອກ຺ຂີນຎ຺ຈ ນີລຏ຺ຐາເນຫິ ນີລຣສ຺ມິໂຍ ນິກ຺ຂມິໍສຸ, ຍາສໍ ວເສນ ຄຄນຕລໍ ອຎ຺ຊນຈຸຓ຺ຓສໂມກິຓ຺ຓໍ ວິຍ ອຸມາປຸປ຺ຜນີລຸປ຺ປລທລສຎ຺ຉນ຺ນໍ ວິຍ ວີຕິປຕນ຺ຕມຓິຕາລວຓ຺ຏໍ ວິຍ ສມ຺ປສາຣິຕເມຈກປຏໍ ວິຍ ຈ ອໂຫສິ. ຉວິໂຕ ເຈວ ອກ຺ຂີນຎ຺ຈ ປີຕຏ຺ຐາເນຫິ ປີຕຣສ຺ມິໂຍ ນິກ຺ຂມິໍສຸ, ຍາສໍ ວເສນ ທິສາຠາຄາ ສຸວຓ຺ຓຣສນິສິຎ຺ຈມານາ ວິຍ ສຸວຓ຺ຓປຏປສາຣິຕາ ວິຍ ກຸງ຺ກຸມຈຸຓ຺ຓກຓິກາຣປຸປ຺ຜສມ຺ປຣິກິຓ຺ຓາ ວິຍ ຈ ວິໂຣຈິໍສຸ. ມໍສໂລຫິເຕຫິ ເຈວ ອກ຺ຂີນຎ຺ຈ ຣຕ຺ຕຏ຺ຐາເນຫິ ໂລຫິຕຣສ຺ມິໂຍ ນິກ຺ຂມິໍສຸ, ຍາສໍ ວເສນ ທິສາຠາຄາ ຈີນປິຏ຺ຐຈຸຓ຺ຓຣຎ຺ຊິຕາ ວິຍ ສຸປກ຺ກລາຂາຣສນິສິຎ຺ຈມານາ ວິຍ ຣຕ຺ຕກມ຺ພລປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕາ ວິຍ ຊຍສຸມນປາຣິພທ຺ຘກພນ຺ຘຸຊີວກກຸສຸມສມ຺ປຣິກິຓ຺ຓາ ວິຍ ຈ ວິໂຣຈິໍສຸ. ອຏ຺ຐີຫິ ເຈວ ທນ຺ເຕຫິ ຈ ອກ຺ຂີນຎ຺ຈ ເສຕຏ຺ຐາເນຫິ ໂອທາຕຣສ຺ມິໂຍ ນິກ຺ຂມິໍສຸ, ຍາສໍ ວເສນ ທິສາຠາຄາ ຣຊຕກຸເຏຫິ ອາສິຎ຺ຈມານຂີຣຘາຣາສມ຺ປຣິກິຓ຺ຓາ ວິຍ ປສາຣິຕຣຊຕປຏວິຕານາ ວິຍ ວີຕິປຕນ຺ຕຣຊຕຕາລວຓ຺ຏາ ວິຍ ກຸນ຺ທກຸມຸທສິນ຺ຘຸວາຣສຸມນມລ຺ລິກາທິກຸສຸມສຎ຺ຉນ຺ນາ ວິຍ ຈ ວິໂຣຈິໍສຸ. ມຎ຺ຊິຏ຺ຐປຠສ຺ສຣາ ປນ ຕມ຺ຫາ ຕມ຺ຫາ ສຣີຣປ຺ປເທສາ ນິກ຺ຂມິໍສຸ. ອິຕິ ຕາ ຉພ຺ພຓ຺ຓຣສ຺ມິໂຍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຆນມຫາປຖວິໍ ຄຓ຺ຫິໍສຸ.

‘‘ຈຕຸນຫຸຕາຘິກທ຺ວິໂຍຊນສຕສຫສ຺ສພຫລາ ມຫາປຖວີ ນິທ຺ຘນ຺ຕສຸວຓ຺ຓປິຓ຺ຑິ ວິຍ ອໂຫສິ. ປຖວິໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐາ ອຸທກໍ ຄຓ຺ຫິໍສຸ. ປຖວີສນ຺ຘາຣກໍ ອຏ຺ຐນຫຸຕາຘິກຈຕຸໂຍຊນສຕສຫສ຺ສພຫລໍ ອຸທກໍ ສຸວຓ຺ຓກລເສຫິ ອາສິຎ຺ຈມານວິລີນສຸວຓ຺ຓໍ ວິຍ ອໂຫສິ. ອຸທກໍ ວິນິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ວາຕໍ ອຄ຺ຄເຫສຸໍ. ຉນ຺ນວຸຕາຘິກນວໂຍຊນສຕສຫສ຺ສພຫໂລ ວາໂຕ ສມຸສ຺ສິຕສຸວຓ຺ຓກ຺ຂນ຺ໂຘ ວິຍ ອໂຫສິ. ວາຕໍ ວິນິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐາ ອຊຏາກາສໍ ປກ຺ຂນ຺ທິໍສຸ. ອຸປຣິຠາເຄນ ອຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາປິ ຈຕຸມຫາຣາຊິເກ ຄຓ຺ຫິໍສຸ. ເຕ ວິນິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຕາວຕິໍເສ, ຕໂຕ ຍາເມ, ຕໂຕ ຕຸສິເຕ, ຕໂຕ ນິມ຺ມານຣຕີ, ຕໂຕ ປຣນິມ຺ມິຕວສວຕ຺ຕີ, ຕໂຕ ນວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ, ຕໂຕ ເວຫປ຺ຜເລ, ຕໂຕ ປຎ຺ຈ ສຸທ຺ຘາວາເສ ວິນິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອາຣຸປ຺ເປ ຄຓ຺ຫິໍສຸ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ຈ ອາຣຸປ຺ເປ ວິນິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອຊຏາກາສໍ ປກ຺ຂນ຺ທິໍສຸ.

‘‘ຕິຣິຍຠາເຄຫິ ອນນ຺ຕາ ໂລກຘາຕຸໂຍ ປກ຺ຂນ຺ທິໍສຸ, ເອຕ຺ຕເກ ຐາເນ ຈນ຺ທມ຺ຫິ ຈນ຺ທປ຺ປຠາ ນຕ຺ຖິ, ສູຣິເຍ ສູຣິຍປ຺ປຠາ ນຕ຺ຖິ, ຕາຣກຣູເປສຸ ຕາຣກຣູປປ຺ປຠາ ນຕ຺ຖິ, ເທວຕານໍ ອຸຍ຺ຍານວິມານກປ຺ປຣຸກ຺ເຂສຸ ສຣີເຣ ອາຠຣເຓສູຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ປຠາ ນຕ຺ຖິ. ຕິສຫສ຺ສິມຫາສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸຍາ ອາໂລກຜຣຓສມຕ຺ໂຖ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມາປິ ສູຣິຍຸຄ຺ຄມເນ ຂຊ຺ໂຊປນໂກ ວິຍ ອໂຫສິ, ຈນ຺ທສູຣິຍຕາຣກຣູປເທວຕຸຍ຺ຍານວິມານກປ຺ປຣຸກ຺ຂານໍ ປຣິຈ຺ເຉທມຕ຺ຕກເມວ ປຎ຺ຎາຍິຕ຺ຖ. ເອຕ຺ຕກໍ ຐານໍ ພຸທ຺ຘຣສ຺ມີຫິເຍວ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຏໍ ອໂຫສິ. ອຍຎ຺ຈ ເນວ ພຸທ຺ຘານໍ ອຘິຏ຺ຐານິທ຺ຘິ, ນ ຠາວນາມຍິທ຺ຘິ. ສຓ຺ຫສຸຂຸມຘມ຺ມໍ ປນ ສມ຺ມສໂຕ ໂລກນາຖສ຺ສ ໂລຫິຕໍ ປສີທິ, ວຕ຺ຖຸຣູປໍ ປສີທິ, ຉວິວຓ຺ໂຓ ປສີທິ. ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານາ ວຓ຺ຓຘາຕຸ ສມນ຺ຕາ ອສີຕິຫຕ຺ຖມຕ຺ເຕ ປເທເສ ນິຈ຺ຈລາ ອຏ຺ຐາສີ’’ຕິ.

ເອວໍ ນິສິນ຺ເນຕິ ຕມ຺ຫາ ສມາຘິມ຺ຫາ ວຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ເນ. ເອໂກ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓຕິ ນາມໂຄຕ຺ຕວເສນ ອນຠິຎ຺ຎາໂຕ ອປາກໂຏ ເອໂກ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ. ‘‘ຫຸໍ ຫຸ’’ນ຺ຕິ ກໂຣນ຺ໂຕ ວິຈຣຕີຕິ ສພ຺ພໍ ອໂຈກ຺ຂຊາຕິກໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ຊິຄຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ‘‘ຫຸໍ ຫຸ’’ນ຺ຕິ ກໂຣນ຺ໂຕ ວິຈຣຕິ. ເອຕທໂວຈາຕິ (ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໔) ເອຕໍ ອິທານິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ‘‘ກິຕ຺ຕາວຕາ ນຸ ໂຂ’’ຕິອາທິວຈນໍ ອໂວຈ. ຕຕ຺ຖ ກິຕ຺ຕາວຕາຕິ ກິຕ຺ຕເກນ ປມາເຓນ. ນຸ-ຕິ ສໍສຍຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ, ໂຂ-ຕິ ປທປູຣເຓ. ໂຠ-ຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ຊາຕິສມຸທາຄຕໍ ອາລປນໍ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂຠວາທິ ນາມ ໂສ ໂຫຕິ, ສເຈ ໂຫຕິ ສກິຎ຺ຈໂນ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໓໙໖; ສຸ. ນິ. ໖໒໕). ໂຄຕມາຕິ ຠຄວນ຺ຕໍ ໂຄຕ຺ເຕນ ອາລປຕິ. ກຖໍ ປນາຍໍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ສມ຺ປຕິ ສມາຄໂຕ ຠຄວໂຕ ໂຄຕ຺ຕໍ ຊານາຕີຕິ? ນາຍໍ ສມ຺ປຕິ ສມາຄໂຕ, ຉພ຺ພສ຺ສານິ ປຘານກຣຓກາເລ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ເຕຫິ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິເຍຫິ ສທ຺ຘິໍ ຈຣມາໂນ ອປຣຠາເຄ ຕໍ ວຕໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ອຸຣຸເວລາຍໍ ເສນນິຄເມ ເອໂກ ອທຸຕິໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣມາໂນປິ ເຕນ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ໂພ ເຈວ ສລ຺ລປິຕປຸພ຺ໂພ ຈ, ເຕນ ໂສ ປຸພ຺ເພ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິເຍຫິ ຄຍ຺ຫມານໍ ຠຄວໂຕ ໂຄຕ຺ຕໍ ອນຸສ຺ສຣນ຺ໂຕ ‘‘ໂຠ ໂຄຕມາ’’ຕິ ຠຄວນ຺ຕໍ ໂຄຕ຺ເຕນ ອາລປຕິ. ຍໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ວາ ຠຄວາ ມຫາຠິນິກ຺ຂມນໍ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ອໂນມານທີຕີເຣ ປພ຺ພຊິ, ຕໂຕ ປຠຸຕິ ‘‘ສມໂຓ ໂຄຕໂມ’’ຕິ ຈນ຺ໂທ ວິຍ ສູຣິໂຍ ວິຍ ປາກໂຏ ປຎ຺ຎາໂຕ ໂຫຕິ, ນ ຈ ຕສ຺ສ ໂຄຕ຺ຕຊານເນ ກາຣຓໍ ຄເວສິຕພ຺ພໍ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຣຓາຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຣຓາ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓຠາວກຣາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ກິຕ຺ຕາວຕາ’’ຕິ ເອເຕນ ເຍຫິ ຘມ຺ເມຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ໂຫຕິ, ເຕສໍ ຘມ຺ມານໍ ປຣິມາຓໍ ປຸຈ຺ຉຕິ. ‘‘ກຕເມ’’ຕິ ປນ ອິມິນາ ເຕສໍ ສຣູປໍ ປຸຈ຺ຉຕິ.

ອຸທານໍ ອຸທາເນສີຕິ ‘‘ໂຍ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ’’ຕິອາທິກໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ, ນ ປນ ຕສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ກສ຺ມາ? ຘມ຺ມເທສນາຍ ອຠາຊນຠາວໂຕ. ຕຖາ ຫິ ຕສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ອິມໍ ຄາຖໍ ສຸຕ຺ວາ ນ ສຈ຺ຈາຠິສມໂຍ ອໂຫສິ. ຍຖາ ຈ ອິມສ຺ສ, ເອວໍ ອຸປກສ຺ສ ອາຊີວກສ຺ສ ພຸທ຺ຘຄຸຓປ຺ປກາສນໍ ສຸຕ຺ວາ. ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນໂຕ ຫິ ປຸພ຺ພຠາເຄ ຠຄວຕາ ຠາສິຕໍ ປເຣສໍ ສຸຓນ຺ຕານມ຺ປິ ຕປຸສ຺ສຠລ຺ລິການໍ ສຣຓທານໍ ວິຍ ວາສນາຠາຄິຍເມວ ຊາຕໍ, ນ ອເສກ຺ຂຠາຄິຍໍ ວາ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍໍ ວາ. ເອສາ ຫິ ຘມ຺ມຕາຕິ. ເວເທຫິ ວາ ອນ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອນ຺ຕໍ ນາມ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣປຣິໂຍສານໍ ນິພ຺ພານໍ. ອິເມ ອຸສ຺ສທາ ນຕ຺ຖີຕິ ສພ຺ພໂສ ອິເມ ປຫີນຕ຺ຕາ ນ ສນ຺ຕິ.

ອຊປາລກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ມຸຈລິນ຺ທກຖາວຓ຺ຓນາ

໕. ມຸຈລິນ຺ທມູເລຕິ (ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໑໑) ເອຕ຺ຖ ມຸຈລິນ຺ໂທ ວຸຈ຺ຈຕິ ນີປຣຸກ຺ໂຂ, ໂຍ ‘‘ນິຈຸໂລ’’ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ສ ສມີເປຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເກຈິ ປນ ‘‘ມຸຈໂລຕິ ຕສ຺ສ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ນາມໍ, ວນເຊຏ຺ຐກຕາຍ ປນ ມຸຈລິນ຺ໂທຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຸທປາທີຕິ ສກລຈກ຺ກວາຬຄພ຺ຠໍ ປູເຣນ຺ໂຕ ມຫາເມໂຆ ອຸທປາທິ. ເອວຣູໂປ ກິຣ ເມໂຆ ທ຺ວີສຸເຍວ ກາເລສຸ ວສ຺ສຕິ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິມ຺ຫິ ວາ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ພຸທ຺ເຘ ວາ, ອິຘ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາທກາເລ ອຸທປາທິ. ໂປກ຺ຂຣຓິຍາ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕຕິ ໂປກ຺ຂຣຓິຍາ ເຫຏ຺ຐາ ນາຄຠວນໍ ອຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ. ສກຠວນາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ນາຄຠວນໂຕ. ເອວໍ ໂຠເຄຫິ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາຕິ ສຕ຺ຕ ວາເຣ ອຕ຺ຕໂນ ສຣີຣໂຠເຄຫິ ຠຄວໂຕ ກາຍໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ. ອຸປຣິມຸທ຺ຘນິ ມຫນ຺ຕໍ ຜຓໍ ວິຫຈ຺ຈາຕິ ຠຄວໂຕ ມຸທ຺ຘປ຺ປເທສສ຺ສ ອຸປຣິ ອຕ຺ຕໂນ ມຫນ຺ຕໍ ຜຓໍ ປສາເຣຕ຺ວາ. ‘‘ຜຓໍ ກຣິຕ຺ວາ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ໂສເຍວຕ຺ໂຖ.

ຕສ຺ສ ກິຣ ນາຄຣາຊສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ ‘‘ຠຄວາ ຈ ມຍ຺ຫໍ ຠວນສມີເປ ຣຸກ຺ຂມູເລ ນິສິນ຺ໂນ, ອຍຎ຺ຈ ສຕ຺ຕາຫວທ຺ທລິກາ ວຕ຺ຕຕິ, ວາສາຄາຣມສ຺ສ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ໂສ ສຕ຺ຕຣຕນມຍໍ ປາສາທໍ ນິມ຺ມິນິຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ໂຕປິ ‘‘ເອວໍ ກເຕ ກາຍສາໂຣ ຄຫິໂຕ ນ ຠວິສ຺ສຕິ, ທສພລສ຺ສ ກາຍເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ມຫນ຺ຕໍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ກຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ໂຠເຄຫິ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຸປຣິ ຜຓໍ ຘາເຣສິ. ‘‘ຕສ຺ສ ປຣິກ຺ເຂປພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ໂລຫປາສາເທ ຠຓ຺ຑາຄາຣຄພ຺ຠປ຺ປມາຓໍ ອໂຫສີ’’ຕິ ອິຘ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຊ຺ຌິມຏ຺ຐກຖາຍໍ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒໘໔) ປນ –

‘‘ປຣິກ຺ເຂປສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ໂອກາໂສ ເຫຏ຺ຐາ ໂລຫປາສາທປ຺ປມາໂຓ ອໂຫສິ, ‘ອິຈ຺ຉິຕິຈ຺ຉິເຕນ ອິຣິຍາປເຖນ ສຕ຺ຖາ ວິຫຣິສ຺ສຕີ’ຕິ ນາຄຣາຊສ຺ສ ອຊ຺ຌາສໂຍ ອໂຫສິ, ຕສ຺ມາ ເອວໍ ມຫນ຺ຕໍ ໂອກາສໍ ປຣິກ຺ຂິປິ, ມຊ຺ເຌ ຣຕນປລ຺ລງ຺ໂກ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ອຸປຣິ ສຸວຓ຺ຓຕາຣກວິຈິຕ຺ຕໍ ສໂມສຣິຕຄນ຺ຘທາມກຸສຸມເຈລວິຕານໍ ອໂຫສິ, ຈຕູສຸ ໂກເຓສຸ ຄນ຺ຘເຕເລນ ທີປາ ຊລິຕາ, ຈຕູສຸ ທິສາສຸ ວິວຣິຕ຺ວາ ຈນ຺ທນກຣຓ຺ຑກາ ຐປິຕາ’’ຕິ –

ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຈ຺ຉິຕິຈ຺ຉິເຕນ ອິຣິຍາປເຖນ ວິຫຣິສ຺ສຕີຕິ ຈ ນາຄຣາຊສ຺ສ ອຊ຺ຌາສຍມຕ຺ຕເມຕໍ, ຠຄວາ ປນ ຍຖານິສິນ຺ໂນວ ສຕ຺ຕາຫໍ ວີຕິນາເມສິ.

ກິຎ຺ຈາປິ…ເປ… ຈິນ຺ເຕຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ ‘‘ອຸຓ຺ຫຄ຺ຄຫຓໍ ໂຠຄປຣິກ຺ເຂປສ຺ສ ວິປຸລຠາວກຣເຓ ກາຣຓກິຕ຺ຕນໍ. ຂຸທ຺ທເກ ຫິ ຕສ຺ມິໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ນາຄຣາຊສ຺ສ ສຣີຣສມ຺ຠູຕາ ອຸສ຺ມາ ພາເຘຍ຺ຍ, ວິປຸລຠາວກຣເຓນ ປນ ຕາທິສໍ ມາ ອຸຓ຺ຫໍ ພາຘຍິຕ຺ຖາ’’ຕິ. ສອຸປສຄ຺ຄປທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ອຸປສຄ຺ເຄນ ວິນາປິ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ອາຫ ‘‘ວິທ຺ຘນ຺ຕິ ອຸພ຺ພິທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ, ສາ ຈສ຺ສ ອຸພ຺ພິທ຺ຘຕາ ອຸປກ຺ກິເລສວິຄເມນ ທູຣຠາເວນ ອຸປຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເມຆວິຄເມນ ທູຣີຠູຕ’’ນ຺ຕິ. ອິນ຺ທນີລມຓິ ວິຍ ທິພ຺ພຕິ ໂຊຕຕີຕິ ເທໂວ, ອາກາໂສ. ວິທິຕ຺ວາຕິ ‘‘ອິທານິ ວິຄຕວລາຫໂກ ອາກາໂສ, ນຕ຺ຖິ ຠຄວໂຕ ສີຕາທິອຸປທ຺ທໂວ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ. ວິນິເວເຐຕ຺ວາຕິ ອປເນຕ຺ວາ. ອຕ຺ຕໂນ ຣູປນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ນາຄຣູປໍ. ປຏິສໍຫຣິຕ຺ວາຕິ ອນ຺ຕຣຘາເປຕ຺ວາ. ມາຓວກວຓ຺ຓນ຺ຕິ ກຸມາຣກຣູປໍ.

ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາຕິ ‘‘ວິເວກສຸຂປຏິສໍເວທິໂນ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ສຸຂເມວ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອຕໍ ອຕ຺ຖໍ ສພ຺ພາກາເຣນ ຊານິຕ຺ວາ. ອິມໍ ອຸທານນ຺ຕິ ອິມໍ ວິເວກສຸຂານຸຠາວທີປກໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ. ສຸຕຘມ຺ມສ຺ສາຕິ ວິສ຺ສຸຕຘມ຺ມສ຺ສ. ເຕນາຫ ‘‘ປກາສິຕຘມ຺ມສ຺ສາ’’ຕິ. ອກຸປ຺ປນຠາໂວຕິ ອກຸປ຺ປນສຠາໂວ.

ມຸຈລິນ຺ທກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຣາຊາຍຕນກຖາວຓ຺ຓນາ

໖. ໂອສຘຫຣີຕກໍ ອຸປເນສີຕິ ນ ເກວລໍ ໂອສຘຫຣີຕກເມວ, ທນ຺ຕກຏ຺ຐມ຺ປິ ອຸປເນສິ. ປຈ຺ຈຄ຺ເຆຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸຣິມໍ ອຕ຺ຖວິກປ຺ປໍ ເກຈິ ນ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເຕເນວ ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຈ຺ຈຄ຺ເຆຕິ ອຠິນເວ. ປຈ຺ເຈກໍ ມຫຄ຺ຆຕາຍ ປຈ຺ຈຄ຺ເຆຕິ ເກຈິ, ຕໍ ນ ສຸນ຺ທຣໍ. ນ ຫິ ພຸທ຺ຘາ ຠຄວນ຺ໂຕ ມຫຄ຺ຆໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ ວາ’’ຕິ.

ຣາຊາຍຕນກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ພ຺ຣຫ຺ມຍາຈນກຖາວຓ຺ຓນາ

໗. ອາຈິຓ຺ຓສມາຈິຓ຺ໂຓຕິ ອາຈຣິໂຕ ເຈວ ອາຈຣນ຺ເຕຫິ ຈ ສມ຺ມເທວ ອາຈຣິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອເຕນ ອຍໍ ປຣິວິຕກ຺ໂກ ສພ຺ພພຸທ຺ຘານໍ ປຐມາຠິສມ຺ໂພຘິຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊເຕວາຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ຘມ຺ມຕາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຄມ຺ຠີໂຣປິ ຘມ຺ໂມ ປຏິປກ຺ຂວິຘມເນນ ສຸປາກໂຏ ຠເວຍ຺ຍ, ປຏິປກ຺ຂວິຘມນໍ ປນ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິປຏິພທ຺ຘໍ, ສາ ສທ຺ຘມ຺ມສວນາຘີນາ, ຕໍ ສຕ຺ຖຣິ ຘມ຺ເມ ຈ ປສາທາຍຕ຺ຕໍ. ໂສ ວິເສສໂຕ ໂລເກ ສມ຺ຠາວນີຍສ຺ສ ຄຣຸກາຕພ຺ພສ຺ສ ອຠິປຕ຺ຖນາເຫຕຸໂກຕິ ປຣມ຺ປຣາຍ ສຕ຺ຕານໍ ຘມ຺ມສມ຺ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ຍາຈນານິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຸນາ ຍາຈິເຕ ເທເສຕຸກາມຕາຍາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ອຘິຄໂຕຕິ ປຏິວິທ຺ໂຘ, ສຍມ຺ຠູຎາເຓນ ‘‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຍຖາຠູຕໍ ອວພຸທ຺ໂຘຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຘມ຺ໂມຕິ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ໂມ ຕພ຺ພິນິມຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຏິວິຊ຺ຌິຕພ຺ພຘມ຺ມສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ຄມ຺ຠີໂຣຕິ ມຫາສມຸທ຺ໂທ ວິຍ ມກສຕຸຓ຺ຑສູຈິຍາ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສມຸປຈິຕປຣິປກ຺ກຎາຓສມ຺ຠາເຣຫິ ອຎ຺ເຎສໍ ຎາເຓນ ອລພ຺ຠເນຍ຺ຍປຕິຏ຺ໂຐ. ຄມ຺ຠີຣຕ຺ຕາວ ທຸທ຺ທໂສ ທຸກ຺ເຂນ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ນ ສກ຺ກາ ສຸເຂນ ທຏ຺ຐຸໍ. ໂຍ ຫິ ອລພ຺ຠເນຍ຺ຍປຕິຏ຺ໂຐ, ໂສ ໂອຄາຫິຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາຍ ສຣູປໂຕ ຈ ວິເສສໂຕ ຈ ສຸເຂນ ປສ຺ສິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ອຖ ໂຂ ກິຈ຺ເຉນ ເກນຈິ ກທາຈິເທວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ທຸທ຺ທສຕ຺ຕາວ ທຸຣນຸໂພໂຘ ທຸກ຺ເຂນ ອວພຸຊ຺ຌິຕພ຺ໂພ, ນ ສກ຺ກາ ສຸເຂນ ອວພຸຊ຺ຌິຕຸໍ. ຍຎ຺ຫິ ທຏ຺ຐຸເມວ ນ ສກ຺ກາ, ຕສ຺ສ ໂອຄາເຫຕ຺ວາ ອນຸພຸຊ຺ຌເນ ກຖາ ເອວ ນຕ຺ຖິ ອວໂພຘສ຺ສ ທຸກ຺ກຣຠາວໂຕ. ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ກຕມໍ ນຸ ໂຂ ທຸກ຺ກຣຕຣໍ ວາ ທຸຣຠິສມ຺ຠວຕຣໍ ວາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໑໑໕) ສຸຕ຺ຕປທໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

ສນ຺ໂຕຕິ ອນຸປສນ຺ຕສຠາວານໍ ກິເລສານໍ ສງ຺ຂາຣານຎ຺ຈ ອຠາວໂຕ ວູປສນ຺ຕສພ຺ພປຣິຬາຫຕາຍ ສນ຺ໂຕ ນິພ຺ພຸໂຕ, ສນ຺ຕາຣມ຺ມຓຕາຍ ວາ ສນ຺ໂຕ. ເອຕ຺ຖ ຈ ນິໂຣຘສຈ຺ຈໍ ສນ຺ຕໍ ອາຣມ຺ມຓນ຺ຕິ ສນ຺ຕາຣມ຺ມຓໍ, ມຄ຺ຄສຈ຺ຈໍ ສນ຺ຕໍ ສນ຺ຕາຣມ຺ມຓຎ຺ຈາຕິ ສນ຺ຕາຣມ຺ມຓໍ. ປຘານຠາວໍ ນີໂຕຕິ ປຓີໂຕ. ອຖ ວາ ປຓີໂຕຕິ ອຕິຕ຺ຕິກຣຓຏ຺ເຐນ ອຕປ຺ປໂກ ສາທຸຣສໂຠຊນໍ ວິຍ. ສນ຺ຕປຓີຕຠາເວເນວ ເຈຕ຺ຖ ອເສຈນກຕາຍ ອຕປ຺ປກຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ອິທຎ຺ຫິ ທ຺ວຍໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕກ຺ກາວຈໂຣຕິ ອຸຕ຺ຕມຎາຓວິສຍຕ຺ຕາ ຕກ຺ເກນ ອວຈຣິຕພ຺ໂພ ໂອຄາຫິຕພ຺ໂພ ນ ໂຫຕິ, ຎາເຓເນວ ອວຈຣິຕພ຺ໂພ. ຕໂຕ ເອວ ນິປຸຓຎາຓໂຄຈຣຕາຍ ສຓ຺ຫສຸຂຸມສຠາວຕ຺ຕາ ຈ ນິປຸໂຓ ສຓ຺ໂຫ. ປຓ຺ຑິຕເວທນີໂຍຕິ ພາລານໍ ອວິສຍຕ຺ຕາ ສມ຺ມາປຏິປທໍ ປຏິປນ຺ເນຫິ ປຓ຺ຑິເຕຫິ ເອວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອລ຺ລີຍນ຺ຕິ ອຠິຣມິຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ເສວິຍນ຺ຕີຕິ ອາລຍາ, ປຎ຺ຈ ກາມຄຸຓາຕິ ອາຫ ‘‘ສຕ຺ຕາ ປຎ຺ຈກາມຄຸເຓ ອລ຺ລີຍນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕ ອາລຍາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຈກາມຄຸເຓ ອລ຺ລີຍນ຺ຕີຕິ ປຎ຺ຈກາມຄຸເຓ ເສວນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕຕິ ປຎ຺ຈ ກາມຄຸຓາ. ຣມນ຺ຕີຕິ ຣຕິໍ ວິນ຺ທນ຺ຕິ ກີຬນ຺ຕິ ລຬນ຺ຕິ. ອາລີຍນ຺ຕິ ອຠິຣມຓວເສນ ເສວນ຺ຕີຕິ ອາລຍາ, ອຏ຺ຐສຕໍ ຕຓ຺ຫາວິຈຣິຕານິ, ເຕຫິ ອາລເຍຫິ ຣມນ຺ຕີຕິ ອາລຍຣາມາຕິ ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອິເມ ຫິ ສຕ຺ຕາ ຍຖາ ກາມຄຸເຓ, ເອວໍ ຣາຄມ຺ປິ ອສ຺ສາເທນ຺ຕິ ອຠິນນ຺ທນ຺ຕິເຍວ. ຍເຖວ ຫິ ສຸສຊ຺ຊິຕປຸປ຺ຜຜລຠຣິຕຣຸກ຺ຂາທິສມ຺ປນ຺ນໍ ອຸຍ຺ຍານໍ ປວິຏ຺ໂຐ ຣາຊາ ຕາຍ ຕາຍ ສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຣມຕິ, ສມ຺ມຸທິໂຕ ອາໂມທິຕປໂມທິໂຕ ໂຫຕິ, ນ ອຸກ຺ກຓ຺ຐຕິ, ສາຍມ຺ປິ ນິກ຺ຂມິຕຸໍ ນ ອິຈ຺ຉຕິ, ເອວມິເມຫິ ກາມາລຍຕຓ຺ຫາລເຍຫິ ສຕ຺ຕາ ຣມນ຺ຕິ, ສໍສາຣວຏ຺ເຏ ສມ຺ໂມທິຕາ ອນຸກ຺ກຓ຺ຐິຕາ ວສນ຺ຕິ. ເຕນ ເນສໍ ຠຄວາ ທຸວິຘມ຺ປິ ອາລຍໍ ອຸຍ຺ຍານຠູມິໍ ວິຍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອາລຍຣາມາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຣຕາຕິ ນິຣຕາ. ສຸຏ຺ຐຸ ມຸທິຕາຕິ ອຕິວິຍ ມຸທິຕາ ອນຸກ຺ກຓ຺ຐນໂຕ.

ຐານໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ຐານສທ຺ທໍ ສນ຺ຘາຍ. ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ຐານນ຺ຕິ ຈ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ ເອວ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ຕິຏ຺ຐຕິ ເອຕ຺ຖ ຜລໍ ຕທາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຕາຍາຕິ ຐານໍ, ສງ຺ຂາຣາທີນໍ ປຈ຺ຈຍຠູຕາ ອວິຊ຺ຊາທໂຍ. ອິເມສໍ ສງ຺ຂາຣາທີນໍ ປຈ຺ຈຍາຕິ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍາ, ອວິຊ຺ຊາທໂຍວ. ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍາ ເອວ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍຕາ ຍຖາ ເທໂວ ເອວ ເທວຕາ. ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍານໍ ວາ ອວິຊ຺ຊາທີນໍ ອຕ຺ຕໂນ ຜລໍ ປຏິຈ຺ຈ ປຈ຺ຈຍຠາໂວ ອຸປ຺ປາທນສມຕ຺ຖຕາ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍຕາ. ເຕນ ສມຕ຺ຖປຈ຺ຈຍລກ຺ຂໂຓ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ ທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ. ປຏິຈ຺ຈ ສມຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຜລໍ ເອຕສ຺ມາຕິ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ. ປທທ຺ວເຍນປິ ຘມ຺ມານໍ ປຈ຺ຈຍຏ຺ໂຐ ເອວ ວິຠາວິໂຕ. ສງ຺ຂາຣາທິປຈ຺ຈຍານຎ຺ຫິ ອວິຊ຺ຊາທີນໍ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ ອິທປ຺ປຈ຺ຈຍຕາປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທຕິ. ສພ຺ພສງ຺ຂາຣສມໂຖຕິອາທິ ສພ຺ພໍ ອຕ຺ຖໂຕ ນິພ຺ພານເມວ. ຍສ຺ມາ ຫິ ຕໍ ອາຄມ຺ມ ປຏິຈ຺ຈ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈຍຠາວເຫຕຸ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣວິປ຺ຜນ຺ທິຕານິ ສມ຺ມນ຺ຕິ ວູປສມ຺ມນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສພ຺ພສງ຺ຂາຣສມໂຖ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສພ຺ພສງ຺ຂຕວິສໍຍຸຕ຺ເຕ ຫິ ນິພ຺ພາເນ ສງ຺ຂາຣວູປສມປຣິຍາໂຍ ຎາຍາຄໂຕເຍວາຕິ. ອິທໍ ປເນຕ຺ຖ ນິພ຺ພຈນໍ – ສພ຺ເພ ສງ຺ຂາຣາ ສມ຺ມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ສພ຺ພສງ຺ຂາຣສມໂຖຕິ.

ຍສ຺ມາ ຈ ຕໍ ອາຄມ຺ມ ສພ຺ເພ ອຸປຘໂຍ ປຏິນິສ຺ສຏ຺ຐາ ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ອຏ຺ຐສຕປ຺ປເຠທາ ສພ຺ພາປິ ຕຓ຺ຫາ ຂີຍນ຺ຕິ, ສພ຺ເພ ກິເລສຣາຄາ ວິຣຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຊຣາມຣຓາທິເຠທໍ ສພ຺ພໍ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໍ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສພ຺ພູປຘິປຏິນິສ຺ສຄ຺ໂຄ ຕຓ຺ຫາກ຺ຂໂຍ ວິຣາໂຄ ນິໂຣໂຘ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຍາ ປເນສາ ຕຓ຺ຫາ ເຕນ ເຕນ ຠເວນ ຠວນ຺ຕຣໍ ຠວນິກນ຺ຕິຠາເວນ ວິນຕິ ສໍສິພ຺ພຕິ, ຜເລນ ວາ ສທ຺ຘິໍ ກມ຺ມໍ ວິນຕິ ສໍສິພ຺ພຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວານນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕໍ ວານໂຕຕິ ນິພ຺ພານໍ. ກິລມໂຖຕິ ກາຍກິລມໂຖ. ວິເຫສາປິ ກາຍວິເຫສາເຍວ, ຈິຕ຺ເຕ ປນ ອຸຠຍມ຺ເປຕໍ ພຸທ຺ຘານໍ ນຕ຺ຖິ ໂພຘິມູເລເຍວ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຈິຣນິສຊ຺ຊາຈິຣຠາສເນຫິ ປິຏ຺ຐິອາຄິລາຍນຕາລຸຄລໂສສາທິວເສນ ກາຍກິລມໂຖ ເຈວ ກາຍວິເຫສາ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ, ສາ ຈ ໂຂ ເທສນາຍ ອຕ຺ຖໍ ອຊານນ຺ຕານຎ຺ຈ ອປ຺ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕານຎ຺ຈ ວເສນ. ຊານນ຺ຕານໍ ປນ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕານຎ຺ຈ ເທສນາຍ ກາຍປຣິສ຺ສໂມປິ ສຕ຺ຖຸ ອປຣິສ຺ສໂມວ, ເຕນາຫ ຠຄວາ ‘‘ນ ຈ ມໍ ຘມ຺ມາຘິກຣຓໍ ວິເຫເສຕີ’’ຕິ. ເຕເນວ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍາ ອຊານນ຺ຕານໍ ເທສນາ ນາມ, ໂສ ມມ ກິລມໂຖ ອສ຺ສາ’’ຕິ.

ອປິສ຺ສູຕິ ສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ໂສ ນ ເກວລໍ ເອຕທໂຫສິ, ອິມາປິ ຄາຖາ ປຏິຠໍສູຕິ ທີເປຕິ. ຠຄວນ຺ຕນ຺ຕິ ປຏິສທ຺ທໂຍເຄນ ສາມິອຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຠຄວໂຕ’’ຕິ. ວຸທ຺ຘິປ຺ປຕ຺ຕາ ອຈ຺ຉຣິຍາ ວາ ອນຈ຺ຉຣິຍາ. ວຸທ຺ຘິອຕ຺ໂຖປິ ຫິ ອ-ກາໂຣ ໂຫຕິ ຍຖາ ‘‘ອເສກ຺ຂາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ. ກປ຺ປານໍ ຈຕ຺ຕາຣິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ສຕສຫສ຺ສຎ຺ຈ ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ຘມ຺ມສໍວິຠາຄກຣຓຕ຺ຖເມວ ປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ ອິທານິ ສມຘິຄຕຘມ຺ມຣຊ຺ຊສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ກຕາປຕ຺ຕິທີປນຕ຺ຕາ ຄາຖາຕ຺ຖສ຺ສ ອນຸອຈ຺ຉຣິຍຕາ ຕສ຺ສ ວຸທ຺ຘິປ຺ປຕ຺ຕິ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຕ຺ຖທ຺ວາເຣນ ຫິ ຄາຖານໍ ອນຈ຺ຉຣິຍຕາ. ໂຄຈຣາ ອເຫສຸນ຺ຕິ ອຸປຏ຺ຐຫໍສຸ, ອຸປຏ຺ຐານຎ຺ຈ ວິຕກ຺ກຍິຕພ຺ພຕາຕິ ອາຫ ‘‘ປຣິວິຕກ຺ກຍິຕພ຺ພຠາວໍ ປາປຸຓິໍສູ’’ຕິ.

ກິຈ຺ເຉນາຕິ ນ ທຸກ຺ຂປ຺ປຏິປທາຍ. ພຸທ຺ຘານຎ຺ຫິ ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ມຄ຺ຄາ ສຸຂປ຺ປຏິປທາວ ໂຫນ຺ຕິ. ປາຣມີປູຣຓກາເລ ປນ ສຣາຄສໂທສສໂມຫສ຺ເສວ ສໂຕ ອາຄຕາຄຕານໍ ຍາຈການໍ ອລງ຺ກຕປ຺ປຏິຍຕ຺ຕໍ ສີສໍ ກນ຺ຕິຕ຺ວາ ຄລໂລຫິຕໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ສຸອຎ຺ຊິຕານິ ອກ຺ຂີນິ ອຸປ຺ປາເຏຕ຺ວາ ກຸລວໍສປ຺ປທີປໍ ປຸຕ຺ຕໍ ມນາປຈາຣິນິໍ ຠຣິຍນ຺ຕິ ເອວມາທີນິ ເທນ຺ຕສ຺ສ ອຎ຺ຎານິ ຈ ຂນ຺ຕິວາທິສທິເສສຸ ອຕ຺ຕຠາເວສຸ ເຉຊ຺ຊເຠຊ຺ຊາທີນິ ປາປຸຓນ຺ຕສ຺ສ ອາຄມນີຍປຏິປທໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຫ-ອິຕິ ວາ ພ຺ຍຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ເອກໍສຕ຺ເຖຕິ ເກຈິ. ຫ ພ຺ຍຕ຺ຕໍ ເອກໍເສນ ວາ ອລໍ ນິປ຺ປໂຍຊນໍ ເອວໍ ກິຈ຺ເຉນ ອຘິຄຕໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕຸນ຺ຕິ ໂຍຊນາ. ຫລນ຺ຕິ ວາ ອລນ຺ຕິ ອິມິນາ ສມານຕ຺ຖໍ ປທໍ ‘‘ຫລນ຺ຕິ ວທາມີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ‘‘ປກາສິຕ’’ນ຺ຕິປິ ປຐນ຺ຕິ, ເທສິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ກິຈ຺ເຉນ ອຘິຄຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ອລໍ ເທສິຕໍ ປຣິຍຕ຺ຕໍ ເທສິຕໍ, ໂກ ອຕ຺ໂຖ ເທສິເຕນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຣາຄໂທສປເຣເຕຫີຕິ ຣາຄໂທສຜຸຏ຺ເຐຫິ, ຜຸຏ຺ຐວິເສນ ວິຍ ສປ຺ເປນ ຣາເຄນ ໂທເສນ ຈ ສມ຺ຜຸຏ຺ເຐຫິ ອຠິຠູເຕຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ຣາຄໂທສປເຣເຕຫີຕິ ຣາຄໂທສານຸຄເຕຫິ, ຣາເຄນ ຈ ໂທເສນ ຈ ອນຸພນ຺ເຘຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປຏິໂສຕຄາມິນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໕; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒໘໑; ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໑໗໒) ນິຈ຺ຈຄາຫາທີນໍ ປຏິໂສຕໍ ອນິຈ຺ຈໍ ທຸກ຺ຂມນຕ຺ຕາ ອສຸຠນ຺ຕິ ເອວໍ ຄຕໍ ປວຕ຺ຕໍ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຣາຄຣຕ຺ຕາຕິ ກາມຣາເຄນ ຠວຣາເຄນ ທິຏ຺ຐິຣາເຄນ ຈ ຣຕ຺ຕາ. ນ ທກ຺ຂນ຺ຕີຕິ ອນິຈ຺ຈໍ ທຸກ຺ຂມນຕ຺ຕາ ອສຸຠນ຺ຕິ ອິມິນາ ສຠາເວນ ນ ປສ຺ສິສ຺ສນ຺ຕິ, ເຕ ອປສ຺ສນ຺ເຕ ໂກ ສກ຺ຂິສ຺ສຕິ ອນິຈ຺ຈນ຺ຕິອາທິນາ ສຠາເວນ ຍາຖາວໂຕ ຘມ຺ມໍ ຊານາເປຕຸນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຣາຄໂທສປເຣຕຕາປິ ເນສໍ ສມ຺ມຸຬ຺ຫຠາເວເນວາຕິ ອາຫ ‘‘ຕໂມຂນ຺ເຘນ ອາວຸຏາ’’ຕິ, ອວິຊ຺ຊາຣາສິນາ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຏາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ກຕາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ນມຕີຕິ ກສ຺ມາ ປນສ຺ສ ເອວໍ ຈິຕ຺ຕໍ ນມິ, ນນຸ ເອສ ‘‘ມຸຕ຺ໂຕຫໍ ໂມເຈສ຺ສາມິ, ຕິຓ຺ໂຓຫໍ ຕາເຣສ຺ສາມິ,

ກິໍ ເມ ອຎ຺ຎາຕເວເສນ, ຘມ຺ມໍ ສຈ຺ຉິກເຕນິຘ;

ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປາປຸຓິຕ຺ວາ, ຕາຣຍິສ຺ສໍ ສເທວກ’’ນ຺ຕິ. (ພຸ. ວໍ. ໒.໕໕) –

ປຕ຺ຖນໍ ກຕ຺ວາ ປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ໂຕຕິ? ສຈ຺ຈເມວ, ຕເທວ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓານຸຠາເວນ ປນສ຺ສ ເອວໍ ຈິຕ຺ຕໍ ນມິ. ຕສ຺ສ ຫິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ວາ ສຕ຺ຕານໍ ກິເລສຄຫນຕໍ ຘມ຺ມສ຺ສ ຈ ຄມ຺ຠີຣຕໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ ສຕ຺ຕານໍ ກິເລສຄຫນຕາ ຈ ຘມ຺ມຄມ຺ຠີຣຕາ ຈ ສພ຺ພາກາເຣນ ປາກຏາ ຊາຕາ. ອຖສ຺ສ ‘‘ອິເມ ສຕ຺ຕາ ກຎ຺ຊິຍປຸຓ຺ຓລາພຸ ວິຍ ຕກ຺ກຠຣິຕຈາຏິ ວິຍ ວສາເຕລປີຕປິໂລຕິກາ ວິຍ ອຎ຺ຊນມກ຺ຂິຕຫຕ຺ໂຖ ວິຍ ຈ ກິເລສຠຣິຕາ ອຕິສໍກິລິຏ຺ຐາ ຣາຄຣຕ຺ຕາ ໂທສທຸຏ຺ຐາ ໂມຫມຸຬ຺ຫາ, ເຕ ກິໍ ນາມ ປຏິວິຊ຺ຌິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ຕຍໂຕ ກິເລສຄຫນປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓານຸຠາເວນປິ ເອວໍ ຈິຕ຺ຕໍ ນມິ.

‘‘ອຍໍ ຘມ຺ໂມ ປຖວີສນ຺ຘາຣກອຸທກກ຺ຂນ຺ໂຘ ວິຍ ຄມ຺ຠີໂຣ, ປພ຺ພເຕນ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ຐປິໂຕ ສາສໂປ ວິຍ ທຸທ຺ທໂສ, ສຕຘາ ຠິນ຺ນສ຺ສ ວາລສ຺ສ ໂກຏິ ວິຍ ອຓຸ. ມຍາ ຫິ ອິມໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕຸໍ ວາຍມນ຺ເຕນ ອທິນ຺ນໍ ທານໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ອຣກ຺ຂິຕໍ ສີລໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ອປຣິປູຣິຕາ ກາຈິ ປາຣມີ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ສ ເມ ນິຣຸສ຺ສາຫໍ ວິຍ ມາຣພລໍ ວິຘມນ຺ຕສ຺ສປິ ປຖວີ ນ ກມ຺ປິຕ຺ຖ, ປຐມຍາເມ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣນ຺ຕສ຺ສປິ ນ ກມ຺ປິຕ຺ຖ, ມຊ຺ຌິມຍາເມ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸໍ ວິໂສເຘນ຺ຕສ຺ສປິ ນ ກມ຺ປິຕ຺ຖ, ປຈ຺ຉິມຍາເມ ປນ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທໍ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕສ຺ເສວ ເມ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸ ກມ຺ປິຕ຺ຖ. ອິຕິ ມາທິເສນປິ ຕິກ຺ຂຎາເຓນ ກິຈ຺ເຉເນວາຍໍ ຘມ຺ໂມ ປຏິວິທ຺ໂຘ, ຕໍ ໂລກິຍມຫາຊນາ ກຖໍ ປຏິວິຊ຺ຌິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ຘມ຺ມຄມ຺ຠີຣຕາຍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓານຸຠາເວນປິ ເອວໍ ຈິຕ຺ຕໍ ນມີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອປິຈ ພ຺ຣຫ຺ມຸນາ ຍາຈິເຕ ເທເສຕຸກາມຕາຍປິສ຺ສ ເອວໍ ຈິຕ຺ຕໍ ນມິ. ຊານາຕິ ຫິ ຠຄວາ ‘‘ມມ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ກຕາຍ ຈິຕ຺ເຕ ນມມາເນ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມາ ຘມ຺ມເທສນໍ ຍາຈິສ຺ສຕິ, ອິເມ ຈ ສຕ຺ຕາ ພ຺ຣຫ຺ມຄຣຸກາ, ເຕ ‘ສຕ຺ຖາ ກິຣ ຘມ຺ມໍ ນ ເທເສຕຸກາໂມ ອໂຫສິ, ອຖ ນໍ ມຫາພ຺ຣຫ຺ມາ ຍາຈິຕ຺ວາ ເທສາເປຕິ, ສນ຺ໂຕ ວຕ ໂຠ ຘມ຺ໂມ ປຓີໂຕ’ຕິ ມຎ຺ຎມານາ ສຸສ຺ສູສິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ອິທມ຺ປິສ຺ສ ກາຣຓໍ ປຏິຈ຺ຈ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ກຕາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ນມິ, ໂນ ຘມ຺ມເທສນາຍາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໘. ສຫມ຺ປຕິສ຺ສາຕິ ໂສ ກິຣ ກສ຺ສປສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສາສເນ ສຫໂກ ນາມ ເຖໂຣ ປຐມຊ຺ຌານໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ປຐມຊ຺ຌານຠູມິຍໍ ກປ຺ປາຍຸກພ຺ຣຫ຺ມາ ຫຸຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ, ຕຕ຺ຣ ນໍ ສຫມ຺ປຕິ ພ຺ຣຫ຺ມາຕິ ສຎ຺ຊານນ຺ຕິ. ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມຸໂນ ສຫມ຺ປຕິສ຺ສາ’’ຕິ. ນສ຺ສຕິ ວຕາຕິ ໂສ ກິຣ ອິມໍ ສທ຺ທໍ ຕຖາ ນິຈ຺ຉາເຣຕິ, ຍຖາ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸພ຺ຣຫ຺ມາໂນ ສຸຕ຺ວາ ສພ຺ເພ ສນ຺ນິປຕິໍສຸ. ອປ຺ປຣຊກ຺ຂຊາຕິກາຕິ ປຎ຺ຎາມເຍ ອກ຺ຂິມ຺ຫິ ອປ຺ປໍ ປຣິຕ຺ຕໍ ຣາຄໂທສໂມຫຣຊໍ ເອເຕສໍ ເອວໍສຠາວາຕິ ອປ຺ປຣຊກ຺ຂຊາຕິກາ. ອປ຺ປໍ ຣາຄາທິຣຊໍ ເຍສໍ ເຕ ສຠາວາ ອປ຺ປຣຊກ຺ຂຊາຕິກາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອສ຺ສວນຕາຕິ ‘‘ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ກຣຓຕ຺ເຖ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ, ອສ຺ສວນຕາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠວິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ປຸຣິມພຸທ຺ເຘສຸ ທສປຸຎ຺ຎກິຣິຍວເສນ ກຕາຘິກາຣາ ປຣິປາກຄຕປທຸມານິ ວິຍ ສູຣິຍຣສ຺ມິສມ຺ຜສ຺ສໍ ຘມ຺ມເທສນໍເຍວ ອາກງ຺ຂມານາ ຈຕຸປ຺ປທິກຄາຖາວສາເນ ອຣິຍຠູມິໍ ໂອກ຺ກມນາຣຫາ ນ ເອໂກ, ນ ທ຺ເວ, ອເນກສຕສຫສ຺ສາ ຘມ຺ມສ຺ສ ອຎ຺ຎາຕາໂຣ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ປາຕຸຣໂຫສີຕິ ປາຕຸຠວິ. ສມເລຫິ ຈິນ຺ຕິໂຕຕິ ສມເລຫິ ປູຣຓກສ຺ສປາທີຫິ ຉຫິ ສຕ຺ຖາເຣຫິ ຈິນ຺ຕິໂຕ. ເຕ ຫິ ປຸເຣຕຣໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ກຓ຺ຏເກ ປຕ຺ຖຣມານາ ວິຍ ວິສໍ ສິຎ຺ຈມານາ ວິຍ ຈ ສມລໍ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຘມ຺ມໍ ເທສຍິໍສຸ. ເຕ ກິຣ ພຸທ຺ຘໂກລາຫລານຸສ຺ສເວນ ສຎ຺ຊາຕກຸຕູຫລາ ໂລກໍ ວຎ຺ເຈຕ຺ວາ ໂກຫຎ຺ເຎ ຐຕ຺ວາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປຏິຊານນ຺ຕາ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອຘມ຺ມໍເຍວ ຘມ຺ໂມຕິ ທີເປສຸໍ. ອປາປຸເຣຕນ຺ຕິ ວິວຣ ເອຕໍ. ອມຕສ຺ສ ທ຺ວາຣນ຺ຕິ ອມຕສ຺ສ ນິພ຺ພານສ຺ສ ທ຺ວາຣຠູຕໍ ອຣິຍມຄ຺ຄໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ເອຕໍ ກສ຺ສປສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສາສນນ຺ຕຣຘານໂຕ ປຠຸຕິ ປິຫິຕໍ ນິພ຺ພານນຄຣສ຺ສ ມຫາທ຺ວາຣໍ ອຣິຍມຄ຺ຄໍ ສທ຺ຘມ຺ມເທສນາຫຕ຺ເຖນ ອປາປຸຣ ວິວຣ ອຸຄ຺ຆາເຏຫີຕິ. ສຸຓນ຺ຕຸ ຘມ຺ມໍ ວິມເລນານຸພຸທ຺ຘນ຺ຕິ ອິເມ ສຕ຺ຕາ ຣາຄາທິມລານໍ ອຠາວໂຕ ວິມເລນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ອນຸພຸທ຺ຘໍ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ຕຸ ຕາວ ຠຄວາຕິ ຍາຈຕິ.

ເສລປພ຺ພໂຕ ອຸຈ຺ໂຈ ໂຫຕິ ຖິໂຣ ຈ, ນ ປໍສຸປພ຺ພໂຕ ມິສ຺ສກປພ຺ພໂຕ ວາຕິ ອາຫ ‘‘ເສເລ ຍຖາ ປພ຺ພຕມຸທ຺ຘນິຏ຺ຐິໂຕ’’ຕິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ ‘‘ເສລມເຍ ເອກຄ຺ຆເນ ປພ຺ພຕມຸທ຺ຘນິ ຍຖາຐິໂຕວ. ນ ຫິ ຕຕ຺ຖ ຐິຕສ຺ສ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຄີວຸກ຺ຂິປນປສາຣຓາທິກິຈ຺ຈໍ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ. ຕຖູປມນ຺ຕິ ຕປ຺ປຏິຠາຄໍ ເສລປພ຺ພຕູປມໍ. ຘມ຺ມມຍໍ ປາສາທນ຺ຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມມາຫ. ໂສ ຫິ ສພ຺ພໂສ ປສາທາວໂຫ ສພ຺ພຘມ຺ເມ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄຕຏ຺ເຐນ ປາສາທສທິໂສ ຈ, ປຎ຺ຎາປຣິຍາໂຍ ວາ ອິຘ ຘມ຺ມ-ສທ຺ໂທ. ປຎ຺ຎາ ຫິ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄຕຏ຺ເຐນ ປາສາໂທຕິ ອຠິຘມ຺ເມ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ. ຕຖາ ຈາຫ –

‘‘ປຎ຺ຎາປາສາທມາຣຸຍ຺ຫ, ອໂສໂກ ໂສກິນິໍ ປຊໍ;

ປພ຺ພຕຏ຺ໂຐວ ຠູມຏ຺ເຐ, ຘີໂຣ ພາເລ ອເວກ຺ຂຕີ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໒໘);

ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ຍຖາ ເສລປພ຺ພຕມຸທ຺ຘນິ ຍຖາຐິໂຕວ ຈກ຺ຂຸມາ ປຸຣິໂສ ສມນ຺ຕໂຕ ຊນຕໍ ປສ຺ເສຍ຺ຍ, ຕຖາ ຕ຺ວມ຺ປິ ສຸເມຘ ສຸນ຺ທຣປຎ຺ຎ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓນ ສມນ຺ຕຈກ຺ຂຸ ຠຄວາ ຘມ຺ມມຍໍ ປຎ຺ຎາມຍໍ ປາສາທມາຣຸຍ຺ຫ ສຍໍ ອເປຕໂສໂກ ໂສກາວຕິຓ຺ຓໍ ຊາຕິຊຣາຠິຠູຕໍ ຊນຕໍ ອເວກ຺ຂສ຺ສຸ ອຸປຘາຣຍ ອຸປປຣິກ຺ຂາຕິ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ຍຖາ ຫິ ປພ຺ພຕປາເທ ສມນ຺ຕາ ມຫນ຺ຕໍ ເຂຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ເກທາຣປາຬີສຸ ກຸຏິກາໂຍ ກຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕິໍ ອຄ຺ຄິໍ ຊາເລຍ຺ຍຸໍ, ຈຕຸຣງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕຎ຺ຈ ອນ຺ຘກາຣໍ ອສ຺ສ, ອຖ ຕສ຺ສ ປພ຺ພຕສ຺ສ ມຕ຺ຖເກ ຐຕ຺ວາ ຈກ຺ຂຸມໂຕ ປຸຣິສສ຺ສ ຠູມິໍ ໂອໂລກຍໂຕ ເນວ ເຂຕ຺ຕໍ, ນ ເກທາຣປາຬິໂຍ, ນ ກຸຏິໂຍ, ນ ຕຕ຺ຖ ສຍິຕມນຸສ຺ສາ ປຎ຺ຎາເຍຍ຺ຍຸໍ ອນຸຊ຺ຊລຠາວໂຕ, ກຸຏິກາສຸ ປນ ອຄ຺ຄິຊາລາມຕ຺ຕເມວ ປຎ຺ຎາເຍຍ຺ຍ ອຸຊ຺ຊລຠາວໂຕ, ເອວໍ ຘມ຺ມປາສາທໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ສຕ຺ຕນິກາຍໍ ໂອໂລກຍໂຕ ຕຖາຄຕສ຺ສ ເຍ ເຕ ອກຕກລ຺ຍາຓາ ສຕ຺ຕາ, ເຕ ເອກວິຫາເຣ ທກ຺ຂິຓຊາຓຸປສ຺ເສ ນິສິນ຺ນາປິ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸສ຺ສ ອາປາຖໍ ນາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ຎາຓຄ຺ຄິນາ ອນຸຊ຺ຊລຠາວໂຕ ອນຸຬາຣຠາວໂຕ ຈ, ຣຕ຺ຕິໍ ຂິຕ຺ຕາ ສຣາ ວິຍ ໂຫນ຺ຕິ. ເຍ ປນ ກຕກລ຺ຍາຓາ ເວເນຍ຺ຍປຸຄ຺ຄລາ, ເຕ ເອວສ຺ສ ທູເຣປິ ຐິຕາ ອາປາຖມາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ປຣິປກ຺ກຎາຓຄ຺ຄິຕາຍ ສມຸຊ຺ຊລຠາວໂຕ ອຸຬາຣສນ຺ຕານຕາຍ ຈ, ໂສ ອຄ຺ຄິ ວິຍ ຫິມວນ຺ຕປພ຺ພໂຕ ວິຍ ຈ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ –

‘‘ທູເຣ ສນ຺ໂຕ ປກາເສນ຺ຕິ, ຫິມວນ຺ໂຕວ ປພ຺ພໂຕ;

ອສນ຺ເຕຕ຺ຖ ນ ທິສ຺ສນ຺ຕິ, ຣຕ຺ຕິໍ ຂິຕ຺ຕາ ຍຖາ ສຣາ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໓໐໔);

ອຸຏ຺ເຐຫີຕິ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມເທສນຕ຺ຖໍ ຈາຣິກຈຣຓໍ ຍາຈນ຺ໂຕ ຠຓຕິ. ອຸຏ຺ເຐຫີຕິ ວາ ຘມ຺ມເທສນາຍ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ກຕາສງ຺ຂາຕສງ຺ໂກຈາປຕ຺ຕິໂຕ ກິລາສຸຠາວໂຕ ອຸຏ຺ຐຫ. ວີຣາຕິອາທີສຸ ຠຄວາ ສາຕິສຍຈຕຸພ຺ພິຘສມ຺ມປ຺ປຘານວີຣິຍວນ຺ຕຕາຍ ວີໂຣ, ເທວປຸຕ຺ຕມຈ຺ຈຸກິເລສາຠິສງ຺ຂາຣານໍ ວິຊິຕຕ຺ຕາ ວິຊິຕສງ຺ຄາໂມ, ຊາຕິກນ຺ຕາຣາທິໂຕ ເວເນຍ຺ຍສຕ຺ຖໍ ວາຫນສມຕ຺ຖຕາຍ ນິພ຺ພານສງ຺ຂາຕໍ ເຂມປ຺ປເທສໍ ສມ຺ປາປນສມຕ຺ຖຕາຍ ສຕ຺ຖວາໂຫ, ກາມຈ຺ຉນ຺ທອິຓສ຺ສ ອຠາວໂຕ ອຓໂຓຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂຍ ຫິ ປເຣສໍ ອິຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິນາເສຕິ, ໂສ ເຕຫິ ‘‘ອິຓໍ ເທຫີ’’ຕິ ຕຊ຺ຊມາໂນປິ ຜຣຸສໍ ວຸຈ຺ຈມາໂນປິ ວມ຺ຠມາໂນປິ ວຘິຍມາໂນປິ ກິຎ຺ຈິ ປຏິປ຺ປຫຣິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ສພ຺ພໍ ຕິຕິກ຺ຂຕິ. ຕິຕິກ຺ຂກາຣຓຎ຺ຫິສ຺ສ ຕໍ ອິຓໍ ໂຫຕິ, ເອວເມວ ໂຍ ຍມ຺ຫິ ກາມຈ຺ຉນ຺ເທນ ຣຊ຺ຊຕິ, ຕຓ຺ຫາຄຫເຓນ ຕໍ ວຕ຺ຖຸໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ໂສ ເຕນ ຜຣຸສໍ ວຸຈ຺ຈມາໂນປິ ວມ຺ຠມາໂນປິ ວຘິຍມາໂນປິ ກິຎ຺ຈິ ປຏິປ຺ປຫຣິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ສພ຺ພໍ ຕິຕິກ຺ຂຕິ. ຕິຕິກ຺ຂກາຣຓຎ຺ຫິສ຺ສ ໂສ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ ໂຫຕິ ຆຣສາມິເກຫິ ວິເຫຐິຍມານານໍ ອິຕ຺ຖີນໍ ວິຍ. ກສ຺ມາ? ອິຓສທິສຕ຺ຕາ ກາມຈ຺ຉນ຺ທສ຺ສ.

໙. ອຊ຺ເຌສນນ຺ຕິ ຄຣຸຏ຺ຐານີຍໍ ປຍິຣຸປາສິຕ຺ວາ ຄຣຸຕຣໍ ປໂຍຊນໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ອຠິປຕ຺ຖນາ ອຊ຺ເຌສນາ, ສາປິ ອຕ຺ຖໂຕ ຍາຈນາ ເອວ. ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸນາຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍປໂຣປຣິຍຕ຺ຕຎາເຓນ ຈ ອາສຍານຸສຍຎາເຓນ ຈ. ອິເມສຎ຺ຫິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຎາຓານໍ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂູຕິ ນາມໍ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ສ ສມນ຺ຕຈກ຺ຂູຕິ. ເຫຏ຺ຐິມານໍ ຕິຓ຺ຓໍ ມຄ຺ຄຎາຓານໍ ຘມ຺ມຈກ຺ຂູຕິ. ອປ຺ປຣຊກ຺ເຂຕິອາທີສຸ ເຍສໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸມ຺ຫິ ຣາຄາທິຣຊໍ ອປ຺ປໍ, ເຕ ອປ຺ປຣຊກ຺ຂາ. ເຍສໍ ຕໍ ມຫນ຺ຕໍ, ເຕ ມຫາຣຊກ຺ຂາ. ເຍສໍ ສທ຺ຘາທີນິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ຕິກ຺ຂານິ, ເຕ ຕິກ຺ຂິນ຺ທ຺ຣິຍາ. ເຍສໍ ຕານິ ມຸທູນິ, ເຕ ມຸທິນ຺ທ຺ຣິຍາ. ເຍສໍ ເຕເຍວ ສທ຺ຘາທໂຍ ອາກາຣາ ສຸນ຺ທຣາ, ເຕ ສ຺ວາກາຣາ. ເຍ ກຖິຕກາຣຓໍ ສລ຺ລກ຺ເຂນ຺ຕິ, ສຸເຂນ ສກ຺ກາ ໂຫນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາເປຕຸໍ, ເຕ ສຸວິຎ຺ຎາປຍາ. ເຍ ປຣໂລກຎ຺ເຈວ ວຊ຺ຊຎ຺ຈ ຠຍໂຕ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ເຕ ປຣໂລກວຊ຺ຊຠຍທສ຺ສາວິໂນ ນາມ.

ອຸປ຺ປລານິ ເອຕ຺ຖ ສນ຺ຕີຕິ ອຸປ຺ປລິນີ, ຄຈ຺ໂຉປິ ຊລາສໂຍປິ, ອິຘ ປນ ຊລາສໂຍ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ຕສ຺ມາ ອຸປ຺ປລິນິຍນ຺ຕິ ອຸປ຺ປລວເນຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ອິໂຕ ປເຣສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອນ຺ໂຕນິມຸຄ຺ຄໂປສີນີຕິ ຍານິ ອຸທກສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ນິມຸຄ຺ຄາເນວ ຫຸຕ຺ວາ ປຸສ຺ສນ຺ຕິ ວຑ຺ຒນ຺ຕິ, ຕານິ ອນ຺ໂຕນິມຸຄ຺ຄໂປສີນິ. ອຸທກໍ ອຈ຺ຈຸຄ຺ຄມ຺ມ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີຕິ ອຸທກໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍານິ ອຈ຺ຈຸຄ຺ຄມ຺ມ ຐິຕານິ ສູຣິຍຣສ຺ມິສມ຺ຜສ຺ສໍ ອາຄມຍມານານິ, ຕານິ ອຊ຺ຊ ປຸປ຺ຜນການິ. ຍານິ ສໂມທກໍ ຐິຕານິ, ຕານິ ສ຺ເວ ປຸປ຺ຜນການິ. ຍານິ ອຸທກາ ອນຸຄ຺ຄຕານິ ອນ຺ໂຕນິມຸຄ຺ຄໂປສີນິ, ຕານິ ຕຕິຍທິວເສ ປຸປ຺ຜນການິ. ອຸທກາ ປນ ອນຸຄ຺ຄຕານິ ອຎ຺ຎານິປິ ສໂຣຄອຸປ຺ປລາທີນິ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ຍານິ ເນວ ປຸປ຺ຜິສ຺ສນ຺ຕິ ມຈ຺ຉກຈ຺ຉປຠກ຺ຂາເນວ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ຕານິ ປາຬິໍ ນາຣຸຬ຺ຫານິ, ອາຫຣິຕ຺ວາ ປນ ທີເປຕພ຺ພານີຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປກາສິຕານິ. ຍເຖວ ຫິ ຕານິ ຈຕຸພ຺ພິຘານິ ປຸປ຺ຜານິ, ເອວເມວ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎູ ວິປຎ຺ຈິຕຎ຺ຎູ ເນຍ຺ໂຍ ປທປຣໂມຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຸຄ຺ຄລາ.

ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ສຫ ອຸທາຫຏເວລາຍ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ໂຫຕິ, ອຍໍ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ສງ຺ຂິຕ຺ເຕນ ມາຕິກາຍ ຐປິຍມານາຍ ເທສນານຸສາເຣນ ຎາຓໍ ເປເສຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ປຸຄ຺ຄໂລ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎູຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ສງ຺ຂິຕ຺ເຕນ ຠາສິຕສ຺ສ ວິຕ຺ຖາເຣນ ອຕ຺ເຖ ວິຠຊິຍມາເນ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ໂຫຕິ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຸຄ຺ຄໂລ ວິປຎ຺ຈິຕຎ຺ຎູ. ຍສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອຸທ຺ເທສໂຕ ປຣິປຸຈ຺ຉໂຕ ໂຍນິໂສ ມນສິກໂຣໂຕ ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ເຕ ເສວໂຕ ຠຊໂຕ ປຍິຣຸປາສໂຕ ອນຸປຸພ຺ເພນ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ໂຫຕິ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຸຄ຺ຄໂລ ເນຍ຺ໂຍ. ຍສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ພຫຸມ຺ປິ ສຸຓໂຕ ພຫຸມ຺ປິ ຠຓໂຕ ພຫຸມ຺ປິ ຘາຣຍໂຕ ພຫຸມ຺ປິ ວາຈຍໂຕ ນ ຕາຍ ຊາຕິຍາ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ໂຫຕິ, ເຕນ ອຕ຺ຕຠາເວນ ມຄ຺ຄໍ ວາ ຜລໍ ວາ ອນ຺ຕມໂສ ຌານໍ ວາ ວິປສ຺ສນໍ ວາ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ອຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ປຸຄ຺ຄໂລ ປທປຣໂມ. ຕຕ຺ຖ ຠຄວາ ອຸປ຺ປລວນາທິສທິສໍ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ອຊ຺ຊ ປຸປ຺ຜນການິ ວິຍ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎູ, ສ຺ເວ ປຸປ຺ຜນການິ ວິຍ ວິປຎ຺ຈິຕຎ຺ຎູ, ຕຕິຍທິວເສ ປຸປ຺ຜນການິ ວິຍ ເນຍ຺ເຍ, ມຈ຺ຉກຈ຺ຉປຠກ຺ຂປຸປ຺ຜານິ ວິຍ ປທປຣເມ ຈ ອທ຺ທສ, ປສ຺ສນ຺ໂຕ ຈ ‘‘ເອຕ຺ຕກາ ອປ຺ປຣຊກ຺ຂາ, ເອຕ຺ຕກາ ມຫາຣຊກ຺ຂາ, ຕຕ຺ຣາປິ ເອຕ຺ຕກາ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎູ’’ຕິ ເອວໍ ສພ຺ພາກາຣໂຕວ ອທ຺ທສ.

ຕຕ຺ຖ ຕິຓ຺ຓໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ອິມສ຺ມິຎ຺ເຎວ ອຕ຺ຕຠາເວ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມເທສນາ ອຕ຺ຖໍ ສາເຘຕິ. ປທປຣມານໍ ອນາຄຕຕ຺ຖາຍ ວາສນາ ໂຫຕິ. ອຖ ຠຄວາ ອິເມສໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ອຕ຺ຖາວຫໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ວິທິຕ຺ວາ ເທເສຕຸກມ຺ຍຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ປຸນ ສພ຺ເພປິ ຕີສຸ ຠເວສຸ ສຕ຺ເຕ ຠພ຺ພາຠພ຺ພວເສນ ທ຺ເວ ໂກຏ຺ຐາເສ ອກາສິ. ເຍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຍ ເຕ ສຕ຺ຕາ ກມ຺ມາວຣເຓນ ສມນ຺ນາຄຕາ ວິປາກາວຣເຓນ ສມນ຺ນາຄຕາ ກິເລສາວຣເຓນ ສມນ຺ນາຄຕາ ອສ຺ສທ຺ຘາ ອຈ຺ຉນ຺ທິກາ ທຸປ຺ປຎ຺ຎາ ອຠພ຺ພາ ນິຍາມໍ ໂອກ຺ກມິຕຸໍ ກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສຸ ສມ຺ມຕ຺ຕໍ, ອິເມ ເຕ ສຕ຺ຕາ ອຠພ຺ພາ. ກຕເມ ເຕ ສຕ຺ຕາ ຠພ຺ພາ? ເຍ ເຕ ສຕ຺ຕາ ນ ກມ຺ມາວຣເຓນ…ເປ… ອິເມ ເຕ ສຕ຺ຕາ ຠພ຺ພາ’’ຕິ (ວິຠ. ໘໒໖-໘໒໗). ຕຕ຺ຖ ສພ຺ເພປິ ອຠພ຺ພປຸຄ຺ຄເລ ປຫາຍ ຠພ຺ພປຸຄ຺ຄເລເຍວ ຎາເຓນ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ເອຕ຺ຕກາ ຣາຄຈຣິຕາ, ເອຕ຺ຕກາ ໂທສ, ໂມຫ, ວິຕກ຺ກ, ສທ຺ຘາ, ພຸທ຺ຘິຈຣິຕາ’’ຕິ ຉ ໂກຏ຺ຐາເສ ອກາສິ, ເອວໍ ກຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສສ຺ສາມີຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອປ຺ປຣຊກ຺ຂາທິຠພ຺ພາທິວເສນ ອາວຊ຺ເຊນ຺ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ເຕ ສຕ຺ຕາ ປຸຎ຺ຊປຸຎ຺ຊາວ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ນ ເອເກກາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ປຈ຺ຈຠາສີຕິ ປຕິອຠາສິ. ອປາຣຸຕາຕິ ວິວຏາ. ອມຕສ຺ສ ທ຺ວາຣາຕິ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ. ໂສ ຫິ ອມຕສງ຺ຂາຕສ຺ສ ນິພ຺ພານສ຺ສ ທ຺ວາຣໍ, ໂສ ມຍາ ວິວຣິຕ຺ວາ ຐປິໂຕ ມຫາກຣຸຓູປນິສ຺ສເຍນ ສຍມ຺ຠູຎາເຓນ ອຘິຄຕຕ຺ຕາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ອປາຣຸຕໍ ເຕສໍ ອມຕສ຺ສ ທ຺ວາຣ’’ນ຺ຕິ ເກຈິ ປຐນ຺ຕິ. ປມຸຎ຺ຈນ຺ຕຸ ສທ຺ຘນ຺ຕິ ສພ຺ເພ ອຕ຺ຕໂນ ສທ຺ຘໍ ມຸຎ຺ຈນ຺ຕຸ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ຕຸ ປເວເທນ຺ຕຸ, ມຍາ ເທສິເຕ ຘມ຺ເມ ມຍິ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ສທ຺ທຫນາກາຣໍ ອຸຏ຺ຐາເປນ຺ຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຈ຺ຉິມປທທ຺ວເຍ ອຍມຕ຺ໂຖ – ອຫຎ຺ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ປຄຸຓໍ ສຸປ຺ປວຕ຺ຕິຕມ຺ປິ ອິມໍ ປຓີຕໍ ອຸຕ຺ຕມໍ ຘມ຺ມໍ ກາຍວາຈາກິລມຖສຎ຺ຎີ ຫຸຕ຺ວາ ນ ຠາສິໍ, ນ ຠາສິສ຺ສາມີຕິ ຈິນ຺ເຕສິໍ, ອິທານິ ປນ ສພ຺ໂພ ຊໂນ ສທ຺ຘາຠາຊນໍ ອຸປເນຕຸ, ປູເຣສ຺ສາມິ ເນສໍ ສງ຺ກປ຺ປນ຺ຕິ. ອນ຺ຕຣຘາຍີຕິ ສຕ຺ຖາຣໍ ຄນ຺ຘມາລາທີຫິ ປູເຊຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣຫິໂຕ, ສກຏ຺ຐານເມວ ຄໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຕ຺ຖຸສນ຺ຕິກຎ຺ຫິ ອຸປຄຕານໍ ເທວານໍ ພ຺ຣຫ຺ມານຎ຺ຈ ຕສ຺ສ ປຸຣໂຕ ອນ຺ຕຣຘານໍ ນາມ ສກຏ຺ຐານຄມນເມວ.

ພ຺ຣຫ຺ມຍາຈນກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິຍກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໐. ເອຕທໂຫສີຕິ ເອຕໍ ອໂຫສິ, ‘‘ກສ຺ສ ນຸ ໂຂ ອຫໍ ປຐມໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ອຍໍ ຘມ຺ມເທສນາປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ ວິຕກ຺ໂກ ອຸທປາທີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາຬາໂຣຕິ ຕສ຺ສ ນາມໍ. ທີຆປິງ຺ຄໂລ ກິເຣສ. ໂສ ຫິ ຕຸງ຺ຄສຣີຣຕາຍ ທີໂຆ, ປິງ຺ຄລຈກ຺ຂຸຕາຍ ປິງ຺ຄໂລ, ເຕນສ຺ສ ‘‘ອາຬາໂຣ’’ຕິ ນາມໍ ອໂຫສິ. ກາລາໂມຕິ ໂຄຕ຺ຕໍ. ປຓ຺ຑິໂຕຕິ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒໘໔) ປຓ຺ຑິຈ຺ເຈນ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ສມາປຕ຺ຕິປຏິລາຠສໍສິທ຺ເຘນ ອຘິຄມພາຫຸສຈ຺ຈສງ຺ຂາເຕນ ປຓ຺ຑິຕຠາເວນ ສມນ຺ນາຄໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພ຺ຍຕ຺ໂຕຕິ ເວຍ຺ຍຕ຺ຕິເຍນ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ສມາປຕ຺ຕິປຏິລາຠປຈ຺ຈເຍນ ປາຣິຫາຣິກປຎ຺ຎາສງ຺ຂາເຕນ ພ຺ຍຕ຺ຕຠາເວນ ສມນ຺ນາຄໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເມຘາວີຕິ ຐານຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຎ຺ຎາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ອຖ ວາ ເມຘາວີຕິ ຕິເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິປຎ຺ຎາສງ຺ຂາຕາຍ ຕໍຕໍອິຕິກຕ຺ຕພ຺ພຕາປຎ຺ຎາສງ຺ຂາຕາຍ ຈ ເມຘາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອປ຺ປຣຊກ຺ຂຊາຕິໂກຕິ ສມາປຕ຺ຕິຍາ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕຕ຺ຕາ ນິກ຺ກິເລສຊາຕິໂກ ວິສຸທ຺ຘສຕ຺ໂຕ. ອາຊານິສ຺ສຕີຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂສ຺ສຕິ ປຏິວິຊ຺ຌິສ຺ສຕິ.

ຠຄວໂຕປິ ໂຂ ຎາຓໍ ອຸທປາທີຕິ ຠຄວໂຕປິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ຠຄວາ ກິຣ ເທວຕາຍ ກຖິເຕເນວ ນິຏ຺ຐໍ ອຄນ຺ຕ຺ວາ ສຍມ຺ປິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓນ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ອິໂຕ ສຕ຺ຕມທິວສມຕ຺ຖເກ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕເນ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕຕິ ອທ຺ທສ. ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ຠຄວໂຕປິ ໂຂ ຎາຓໍ ອຸທປາທີ’’ຕິ. ມຫາຊານິໂຍຕິ ສຕ຺ຕທິວສພ຺ຠນ຺ຕເຣ ປຕ຺ຕພ຺ພມຄ຺ຄຜລໂຕ ປຣິຫີນຕ຺ຕາ ມຫຕີ ຊານິ ປຣິຫານິ ອສ຺ສາຕິ ມຫາຊານິໂຍ. ອກ຺ຂເຓ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕ຺ຖາ ອິຘ ຘມ຺ມເທສນຏ຺ຐານໍ ອາຄມນປາທາປິ ນຕ຺ຖິ, ອຖາຫໍ ຕຕ຺ຖ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍໍ, ຄນ຺ຕ຺ວາ ເທສິຍມານໍ ຘມ຺ມມ຺ປິສ຺ສ ໂສຕຸໍ ໂສຕປສາໂທປິ ນຕ຺ຖິ, ເອວໍ ມຫາຊານິໂຍ ຊາໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ. ກິໍ ປນ ຠຄວຕາ ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ພຸທ຺ຘານຸຠາເວນ ຘມ຺ມໍ ຎາເປຕຸໍ ນ ສກ຺ກາຕິ? ອາມ ນ ສກ຺ກາ, ນ ຫິ ປຣໂຕໂຆສມນ຺ຕເຣນ ສາວການໍ ຘມ຺ມາຠິສມໂຍ ສມ຺ຠວຕິ, ອຎ຺ຎຖາ ອິຕຣປຈ຺ຈຍຣຫິຕສ຺ສປິ ຘມ຺ມາຠິສມເຍນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ນ ຈ ຕໍ ອຕ຺ຖິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ – ‘‘ທ຺ເວເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຈ຺ຈຍາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິຍາ ອຸປ຺ປາທາຍ ປຣໂຕ ຈ ໂຆໂສ ອຊ຺ຌຕ຺ຕຎ຺ຈ ໂຍນິໂສມນສິກາໂຣ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໒.໑໒໗).

ອຸທໂກຕິ ຕສ຺ສ ນາມໍ, ຣາມສ຺ສ ປນ ປຸຕ຺ຕຕາຍ ຣາມປຸຕ຺ໂຕ. ອຠິໂທສກາລກໂຕຕິ ອຑ຺ຒຣຕ຺ເຕ ກາລກໂຕ. ຠຄວໂຕປິ ໂຂ ຎາຓໍ ອຸທປາທີຕິ ອິຘາປິ ກິຣ ຠຄວາ ເທວຕາຍ ກຖິຕວຈເນນ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ອກຕ຺ວາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາເຓນ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ‘‘ຫິຍ຺ໂຍ ອຑ຺ຒຣຕ຺ເຕ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ອຸທໂກ ຣາມປຸຕ຺ໂຕ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕເນ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອທ຺ທສ, ຕສ຺ມາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສສໍ ປຸຣິມສທິສເມວ.

ພຫູປກາຣາຕິ ພຫຸອຸປກາຣາ. ປຘານປຫິຕຕ຺ຕໍ ອຸປຏ຺ຐຫິໍສູຕິ ປຘານຕ຺ຖາຍ ເປສິຕຕ຺ຕຠາວໍ ວສນຏ຺ຐາເນ ປຣິເວຓສມ຺ມຊ຺ຊເນນ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອນຸພນ຺ຘເນນ ມຸໂຂທກທນ຺ຕກຏ຺ຐທານາທິນາ ຈ ອຸປຏ຺ຐຫິໍສຸ. ເກ ປເນເຕ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິຍາ ນາມ? ເຍ ເຕ –

ຣາໂມ ຘໂຊ ລກ຺ຂໂຓ ຈາປິ ມນ຺ຕີ;

ໂກຓ຺ຑຎ຺ໂຎ ຈ ໂຠໂຊ ສຸຍາໂມ ສຸທຕ຺ໂຕ;

ເອເຕ ຕທາ ອຏ຺ຐ ອເຫສຸໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ;

ຉຬງ຺ຄວາ ມນ຺ຕໍ ວິຍາກຣິໍສູຕິ. (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒໘໔; ຊາ. ອຏ຺ຐ. ໑.ນິທານກຖາ; ອປ. ອຏ຺ຐ. ໑.ອວິທູເຣນິທານກຖາ);

ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ຊາຕກາເລ ສຸປິນປຏິຄ຺ຄາຫກາ ເຈວ ລກ຺ຂຓປຏິຄ຺ຄາຫກາ ຈ ອຏ຺ຐ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ. ເຕສຸ ຕໂຍ ທ຺ເວຘາ ພ຺ຍາກຣິໍສຸ ‘‘ອິເມຫິ ລກ຺ຂເຓຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ອຄາຣໍ ອຊ຺ຌາວສມາໂນ ຣາຊາ ໂຫຫິຕິ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ, ປພ຺ພຊມາໂນ ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ. ປຎ຺ຈ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ເອກໍສພ຺ຍາກຣຓາ ອເຫສຸໍ ‘‘ອິເມຫິ ລກ຺ຂເຓຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ອຄາເຣ ນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ພຸທ຺ໂຘວ ໂຫຕີ’’ຕິ. ເຕສຸ ປຸຣິມາ ຕໂຍ ຍຖາມນ຺ຕປທໍ ຄຕາ. ເອເຕ ຫິ ລກ຺ຂຓມນ຺ຕສງ຺ຂາຕເວທວຈນານຸຣູປໍ ປຏິປນ຺ນາ ທ຺ເວ ຄຕິໂຍ ຠວນ຺ຕິ ອນຎ຺ຎາຕິ ວຸຕ຺ຕນິຍາເມນ ນິຈ຺ຉິນິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕເມວ ປຏິປຊ຺ຊິໍສຸ, ນ ມຫາປຸຣິສສ຺ສ ພຸທ຺ຘຠາວປ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຈ຺ຈາສີສິໍສຸ. ອິເມ ປນ ໂກຓ຺ຑຎ຺ຎາທໂຍ ປຎ຺ຈ ‘‘ເອກໍສໂຕ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຊາຕນິຈ຺ຉຍຕ຺ຕາ ມນ຺ຕປທໍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕາ. ເຕ ອຕ຺ຕນາ ລທ຺ຘໍ ຕຸຏ຺ຐິທານໍ ຎາຕການໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ມຫາປຸຣິໂສ ອຄາເຣ ນ ອຊ຺ຌາວສິສ຺ສຕິ, ເອກນ຺ເຕນ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ນິພ຺ເພມຕິກາ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ສມຓປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິຕາ, ເຕສໍ ປຸຕ຺ຕາຕິປິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ. ເອເຕ ກິຣ ທຫຣກາເລວ ພຫູ ມນ຺ເຕ ຊານິໍສຸ, ຕສ຺ມາ ເນ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ອາຈຣິຍຏ຺ຐາເນ ຐປຍິໍສຸ. ເຕ ‘‘ປຈ຺ຉາ ອມ຺ເຫຫິ ປຸຕ຺ຕທາຣຊຏໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ນ ສກ຺ກາ ຠວິສ຺ສຕິ ປພ຺ພຊິຕຸ’’ນ຺ຕິ ທຫຣກາເລເຍວ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຣມຓີຍານິ ເສນາສນານິ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕາ ວິຈຣິໍສຸ. ກາເລນ ກາລໍ ປນ ‘‘ກິໍ ໂຠ ມຫາປຸຣິໂສ ມຫາຠິນິກ຺ຂມນໍ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ. ມນຸສ຺ສາ ‘‘ກຸຫິໍ ຕຸມ຺ເຫ ມຫາປຸຣິສໍ ປສ຺ສິສ຺ສຖ, ຕີສຸ ປາສາເທສຸ ວິວິຘນາຏກມຊ຺ເຌ ເທໂວ ວິຍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸໂຠຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເຕ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ນ ຕາວ ມຫາປຸຣິສສ຺ສ ຎາຓໍ ປຣິປາກໍ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ກາ ວິຫຣິໍສຸເຍວ.

ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ຠຄວາ ‘‘ພຫຸກາຣາ ໂຂ ເມ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິຍາ’’ຕິ ອາຫ. ກິໍ ອຸປກາຣການໍເຍວ ເອສ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ, ອນຸປກາຣການໍ ນ ເທເສຕີຕິ? ໂນ ນ ເທເສຕິ. ປຣິຈຍວເສນ ເຫສ ອາຬາຣຎ຺ເຈວ ກາລາມໍ ອຸທກຎ຺ຈ ຣາມປຸຕ຺ຕໍ ໂອໂລເກສິ. ເອຕສ຺ມິໍ ປນ ພຸທ຺ຘກ຺ເຂຕ຺ເຕ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎາສິໂກຓ຺ຑຎ຺ຎໍ ອຎ຺ໂຎ ປຐມໍ ຘມ຺ມໍ ສຈ຺ຉິກາຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ກສ຺ມາ? ຕຖາວິຘອຸປນິສ຺ສຍຕ຺ຕາ. ປຸພ຺ເພ ກິຣ ປຸຎ຺ຎກຣຓກາເລ ທ຺ເວ ຠາຕໂຣ ອເຫສຸໍ. ເຕ ຈ ເອກໂຕ ສສ຺ສໍ ອກໍສຸ. ຕຕ຺ຖ ເຊຏ຺ຐສ຺ສ ‘‘ເອກສ຺ມິໍ ສສ຺ເສ ນວ ວາເຣ ອຄ຺ຄສສ຺ສທານໍ ມຍາ ທາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອໂຫສິ. ໂສ ວປ຺ປກາເລ ພີຊຄ຺ຄໍ ນາມ ທຕ຺ວາ ຄພ຺ຠກາເລ ກນິຏ຺ເຐນ ສທ຺ຘິໍ ມນ຺ເຕສິ ‘‘ຄພ຺ຠກາເລ ຄພ຺ຠໍ ຜາເລຕ຺ວາ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ. ກນິຏ຺ໂຐ ‘‘ຕຣຸຓສສ຺ສໍ ນາເສຕຸກາໂມສີ’’ຕິ ອາຫ. ເຊຏ຺ໂຐ ກນິຏ຺ຐສ຺ສ ອນນຸວຕ຺ຕນຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ເຂຕ຺ຕໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ໂກຏ຺ຐາສໂຕ ຄພ຺ຠໍ ຜາເລຕ຺ວາ ຂີຣໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ສປ຺ປິຜາຓິເຕນ ໂຍເຊຕ຺ວາ ອທາສິ, ປຸຖຸກກາເລ ປຸຖຸກໍ ກາເຣຕ຺ວາ ອທາສິ, ລາຍເນ ລາຍນຄ຺ຄໍ, ເວຓິກຣເຓ ເວຓຄ຺ຄໍ, ເວຓິໂຍ ປຸຣິສຠາຣວເສນ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ກລາປກຣເຓ ກລາປຄ຺ຄໍ, ຂເລ ກລາປານໍ ຐປນທິວເສ ຂລຄ຺ຄໍ, ມທ຺ທິຕ຺ວາ ວີຫີນໍ ຣາສິກຣຓທິວເສ ຂລຠຓ຺ຑຄ຺ຄໍ, ໂກຏ຺ຐາຄາເຣ ຘຎ຺ຎສ຺ສ ປກ຺ຂິປນທິວເສ ໂກຏ຺ຐຄ຺ຄນ຺ຕິ ເອວໍ ເອກສ຺ມິໍ ສສ຺ເສ ນວ ວາເຣ ອຄ຺ຄທານໍ ອທາສິ. ກນິຏ຺ໂຐ ປນ ຂລໂຕ ຘຎ຺ຎໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ຄຫຓທິວເສ ອທາສິ. ເຕສຸ ເຊຏ຺ໂຐ ອຎ຺ຎາສິໂກຓ຺ຑຎ຺ຎຕ຺ເຖໂຣ ຊາໂຕ, ກນິຏ຺ໂຐ ສຸຠທ຺ທປຣິພ຺ພາຊໂກ. ອິຕິ ເອກສ຺ມິໍ ສສ຺ເສ ນວນ຺ນໍ ອຄ຺ຄທານານໍ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ ຐເປຕ຺ວາ ເຖຣໍ ອຎ຺ໂຎ ປຐມໍ ຘມ຺ມໍ ສຈ຺ຉິກາຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ‘‘ນວນ຺ນໍ ອຄ຺ຄທານານໍ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິທຎ຺ຈ ຕສ຺ສ ຣຕ຺ຕຎ຺ຎູນໍ ອຄ຺ຄຠາວຕ຺ຖາຍ ກຕາຠິນີຫາຣານຸຣູປໍ ປວຕ຺ຕິຕສາວກປາຣມິຍາ ຈິຓ຺ຓນ຺ເຕ ປວຕ຺ຕິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ຫິ ໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ຕໍຕໍປາຣມິຍາ ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕກາເລ ປວຕ຺ຕິຕໍ ປຸຎ຺ຎໍ ອປຸຎ຺ຎໍ ວາ ຄຣຸຕຣວິປາກເມວ ໂຫຕິ, ຘມ຺ມສ຺ສ ຈ ສພ຺ພປຐມໍ ສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ວິນາ ກຖໍ ຣຕ຺ຕຎ຺ຎູນໍ ອຄ຺ຄຠາວສິທ຺ຘີຕິ? ‘‘ພຫຸກາຣາ ໂຂ ເມ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິຍາ’’ຕິ ອິທໍ ປນ ອຸປກາຣານຸສ຺ສຣຓມຕ຺ຕເກເນວ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອິສິປຕເນ ມິຄທາເຍຕິ ຕສ຺ມິໍ ກິຣ ປເທເສ ອນຸປ຺ປນ຺ເນ ພຸທ຺ເຘ ປຈ຺ເຈກສມ຺ພຸທ຺ຘາ ຄນ຺ຘມາທນປພ຺ພເຕ ສຕ຺ຕາຫໍ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິຍາ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ນິໂຣຘາ ວຸຏ຺ຐາຍ ນາຄລຕາທນ຺ຕກຏ຺ຐໍ ຂາທິຕ຺ວາ ອໂນຕຕ຺ຕທເຫ ມຸຂໍ ໂຘວິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ອາກາເສນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ນິປຕນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຈີວຣໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ນຄເຣ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈາ ຄມນກາເລປິ ຕໂຕເຍວ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ອິຕິ ອິສໂຍ ເອຕ຺ຖ ນິປຕນ຺ຕິ ອຸປ຺ປຕນ຺ຕິ ຈາຕິ ຕໍ ຐານໍ ‘‘ອິສິປຕນ’’ນ຺ຕິ ສງ຺ຂໍ ຄຕໍ, ມິຄານໍ ປນ ອຠຍຕ຺ຖາຍ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ ‘‘ມິຄທາໂຍ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິສິປຕເນ ມິຄທາເຍ’’ຕິ. ອຎ຺ເຎ ພຸທ຺ຘາ ປຐມໍ ຘມ຺ມເທສນຕ຺ຖາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ອາກາເສນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ໂອຕຣນ຺ຕິ, ອມ຺ຫາກໍ ປນ ຠຄວາ ອຸປກສ຺ສ ອາຊີວກສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຸປໂກ ອິມໍ ອທ຺ຘານໍ ປຏິປນ຺ໂນ, ໂສ ມໍ ທິສ຺ວາ ສລ຺ລປິຕ຺ວາ ຄມິສ຺ສຕິ, ອຖ ປຸນ ນິພ຺ພິນ຺ໂນ ອາຄມ຺ມ ອຣຫຕ຺ຕໍ ສຈ຺ຉິກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາຣສໂຍຊນໍ ມຄ຺ຄໍ ປທສາວ ອຄມາສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຍນ ພາຣາຓສີ, ເຕນ ຈາຣິກໍ ປກ຺ກາມີ’’ຕິ.

໑໑. ອນ຺ຕຣາ ຈ ຄຍໍ ອນ຺ຕຣາ ຈ ໂພຘິນ຺ຕິ ຄຍາຍ ຈ ໂພຘິສ຺ສ ຈ ວິວເຣ ຕິຄາວຸຕນ຺ຕເຣ ຐາເນ. ໂພຘິມຓ຺ຑໂຕ ຫິ ຄຍາ ຕີຓິ ຄາວຸຕານິ, ພາຣາຓສີ ອຏ຺ຐາຣສ ໂຍຊນານິ. ອຸປໂກ ໂພຘິມຓ຺ຑສ຺ສ ຈ ຄຍາຍ ຈ ອນ຺ຕເຣ ຠຄວນ຺ຕໍ ອທ຺ທສ. ອນ຺ຕຣາ-ສທ຺ເທນ ປນ ຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ກຕໍ. ອີທິເສສຸ ຈ ຐາເນສຸ ອກ຺ຂຣຈິນ຺ຕກາ ‘‘ອນ຺ຕຣາ ຄາມຎ຺ຈ ນທິຎ຺ຈ ຍາຕີ’’ຕິ ເອວໍ ເອກເມວ ອນ຺ຕຣາ-ສທ຺ທໍ ປຍຸຊ຺ຊນ຺ຕິ, ໂສ ທຸຕິຍປເທນປິ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ ໂຫຕິ, ອໂຍຊິຍມາເນ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ນ ປາປຸຓາຕິ ສາມິວຈນສ຺ສ ປສງ຺ເຄ ອນ຺ຕຣາ-ສທ຺ທໂຍເຄນ ອຸປໂຍຄວຈນສ຺ສ ອິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ. ອິຘ ປນ ໂຍເຊຕ຺ວາ ເອວ ວຸຕ຺ໂຕ. ອທ຺ຘານມຄ຺ຄນ຺ຕິ ອທ຺ຘານສງ຺ຂາຕໍ ມຄ຺ຄໍ, ທີຆມຄ຺ຄນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອທ຺ຘານຄມນສມຍສ຺ສ ວິຠງ຺ເຄ ‘‘ອທ຺ຘໂຍຊນໍ ຄຈ຺ຉິສ຺ສາມີຕິ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິວຈນໂຕ (ປາຈິ. ໒໑໘) ອທ຺ຘໂຍຊນມ຺ປິ ອທ຺ຘານມຄ຺ໂຄ ໂຫຕິ. ໂພຘິມຓ຺ຑໂຕ ປນ ຄຍາ ຕິຄາວຸຕໍ. ວິປ຺ປສນ຺ນານີຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ປສນ຺ນານິ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍານີຕິ ມນຈ຺ຉຏ຺ຐານິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ. ປຣິສຸທ຺ໂຘຕິ ນິທ຺ໂທໂສ. ປຣິໂຍທາໂຕຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ນິຣຸປກ຺ກິເລສຕາເຍວ ຫິ ເອສ ‘‘ປຣິໂຍທາໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ນ ເສຕຠາເວນ. ເອຕສ຺ສ ປຣິໂຍທາຕຕໍ ທິສ຺ວາວ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ວິປ຺ປສນ຺ນຕໍ ອຎ຺ຎາສິ, ນຍຄ຺ຄາຫີປຎ຺ຎາ ກິເຣສາ ຕສ຺ສ ອາຊີວກສ຺ສ.

ສພ຺ພາຠິຠູຕິ ສພ຺ພໍ ເຕຠູມກຘມ຺ມໍ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ຐິໂຕ. ສພ຺ພວິທູຕິ ສພ຺ພໍ ຈຕຸຠູມກຘມ຺ມໍ ອເວທິໍ ອຎ຺ຎາສິໍ ສພ຺ພໂສ ເຎຍ຺ຍາວຣຓສ຺ສ ປຫີນຕ຺ຕາ. ສພ຺ເພສຸ ຘມ຺ເມສຸ ອນູປລິຕ຺ໂຕຕິ ສພ຺ເພສຸ ເຕຠູມກຘມ຺ເມສຸ ຣຊ຺ຊນທຸສ຺ສນມຸຍ຺ຫນາທິນາ ກິເລສເລເປນ ອລິຕ຺ໂຕ. ສພ຺ພຎ຺ຊໂຫຕິ ສພ຺ພໍ ເຕຠູມກຘມ຺ມໍ ຊຫິຕ຺ວາ ຐິໂຕ. ອປ຺ປຫາຕພ຺ພມ຺ປິ ຫິ ກຸສລາພ຺ຍາກຕໍ ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘກິເລສປ຺ປຫາເນນ ປຫີນຕ຺ຕາ ນ ໂຫຕີຕິ ຊຫິຕເມວ ໂຫຕິ. ຕຓ຺ຫກ຺ຂເຍ ວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ຕຓ຺ຫກ຺ຂເຍ ນິພ຺ພາເນ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ວິມຸຕ຺ໂຕ. ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາຍາຕິ ສພ຺ພໍ ຈຕຸຠູມກຘມ຺ມໍ ອຕ຺ຕນາວ ຊານິຕ຺ວາ. ກມຸທ຺ທິເສຍ຺ຍນ຺ຕິ ກໍ ອຎ຺ຎໍ ‘‘ອຍໍ ເມ ອາຈຣິໂຍ’’ຕິ ອຸທ຺ທິເສຍ຺ຍໍ.

ນ ເມ ອາຈຣິໂຍ ອຕ຺ຖີຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ເມ ມຍ຺ຫໍ ອາຈຣິໂຍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ກິຎ຺ຈາປິ ຫິ ໂລກິຍຘມ຺ມານມ຺ປິ ຍາທິໂສ ໂລກນາຖສ຺ສ ອຘິຄໂມ, ນ ຕາທິໂສ ອຘິຄໂມ ປຣູປເທໂສ ອຕ຺ຖິ, ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ເມ ປນສ຺ສ ເລໂສປິ ນຕ຺ຖິ. ນຕ຺ຖິ ເມ ປຏິປຸຄ຺ຄໂລຕິ ມຍ຺ຫໍ ສີລາທີຫິ ຄຸເຓຫິ ປຏິນິຘິຠູໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ ເຫຕຸນາ ນເຍນ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ ສຍໍ ພຸທ຺ໂຘ. ສີຕິຠູໂຕຕິ ສພ຺ພກິເລສຄ຺ຄິນິພ຺ພາປເນນ ສີຕິຠູໂຕ, ກິເລສານໍ ເຍວ ນິພ຺ພຸຕຕ຺ຕາ ນິພ຺ພຸໂຕ.

ກາສິນໍ ປຸຣນ຺ຕິ ກາສິຣຏ຺ເຐ ນຄຣໍ. ອາຫຎ຺ຉນ຺ຕິ ອາຫນິສ຺ສາມິ. ອມຕທຸນ຺ທຸຠິນ຺ຕິ ເວເນຍ຺ຍານໍ ອມຕາຘິຄມາຍ ອຸຄ຺ໂຆສນາທິໍ ກຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນາ ‘‘ອມຕທຸນ຺ທຸຠີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ຘມ຺ມຈກ຺ກປຏິລາຠາຍ ຕໍ ອມຕເຠຣິໍ ປຫຣິສ຺ສາມີຕິ ຄຈ຺ຉາມີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອຣຫສິ ອນນ຺ຕຊິໂນຕິ ອນນ຺ຕຊິໂນປິ ຠວິຕຸໍ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນນ຺ຕຎາໂຓ ຊິຕກິເລໂສຕິ ອນນ຺ຕຊິໂນ. ຫຸເປຍ຺ຍປາວຸໂສຕິ ອາວຸໂສ ເອວມ຺ປິ ນາມ ຠເວຍ຺ຍ, ເອວໍວິເຘ ນາມ ຣູປຣຕເນ ອີທິເສນ ຎາເຓນ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຍຎ຺ຫິສ຺ສ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ປຈ຺ຈໂຍ ຊາໂຕ. ກຕາຘິກາໂຣ ເຫສ. ຕຖາ ຫິ ຠຄວາ ເຕນ ສມາຄມນຕ຺ຖໍ ປທສາວ ຕໍ ມຄ຺ຄໍ ປຏິປຊ຺ຊິ. ປກ຺ກາມີຕິ ວງ຺ກຫາຣຊນປທໍ ນາມ ອຄມາສິ.

ຕຕ຺ເຖກໍ ມິຄລຸທ຺ທກຄາມກໍ ນິສ຺ສາຍ ວາສໍ ກປ຺ເປສິ, ເຊຏ຺ຐກລຸທ຺ທໂກ ຕໍ ອຸປຏ຺ຐາສິ. ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ຊນປເທ ຈຓ຺ຑາ ມກ຺ຂິກາ ໂຫນ຺ຕິ. ອຖ ນໍ ເອກາຍ ຈາຏິຍາ ວສາເປສຸໍ. ມິຄລຸທ຺ທໂກ ທູຣໍ ມິຄວໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ອຣຫນ຺ເຕ ມາ ປມຊ຺ຊີ’’ຕິ ຈາປໍ ນາມ ຘີຕຣໍ ອາຓາເປຕ຺ວາ ອຄມາສິ ສທ຺ຘິໍ ປຸຕ຺ຕຠາຕຸເກຫິ. ສາ ຈສ຺ສ ຘີຕາ ທສ຺ສນີຍາ ໂຫຕິ ໂກຏ຺ຐາສສມ຺ປນ຺ນາ. ທຸຕິຍທິວເສ ອຸປໂກ ຆຣໍ ອາຄໂຕ ຕໍ ທາຣິກໍ ສພ຺ພໍ ອຸປຈາຣໍ ກຕ຺ວາ ປຣິວິສິຕຸໍ ອຸປຄຕໍ ທິສ຺ວາ ຣາເຄນ ອຠິຠູໂຕ ຠຸຎ຺ຊິຕຸມ຺ປິ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ຠາຊເນນ ຠຕ຺ຕໍ ອາທາຍ ວສນຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕໍ ເອກມນ຺ຕໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ສເຈ ຈາປໍ ລຠາມິ, ຊີວາມິ. ໂນ ເຈ, ມຣາມີ’’ຕິ ນິຣາຫາໂຣ ສຍິ. ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ມາຄວິໂກ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຘີຕຣໍ ອຸປກສ຺ສ ປວຕ຺ຕິໍ ປຸຈ຺ຉິ. ສາ ‘‘ເອກທິວສເມວ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸນ ນາຄຕປຸພ຺ໂພ’’ຕິ ອາຫ.

ມາຄວິໂກ ອາຄຕເວເສເນວ ນໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມີຕິ ຕງ຺ຂຓໍເຍວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ, ຠນ຺ເຕ, ອຜາສຸກ’’ນ຺ຕິ ປາເທ ປຣາມສນ຺ໂຕ ປຸຈ຺ຉິ. ອຸປໂກ ນິຕ຺ຖຸນນ຺ໂຕ ປຣິວຕ຺ຕຕິເຍວ. ໂສ ‘‘ວທ ຠນ຺ເຕ, ຍໍ ມຍາ ສກ຺ກາ ກາຕຸໍ, ສພ຺ພໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ອຸປໂກ ‘‘ສເຈ ຈາປໍ ລຠາມິ, ຊີວາມິ, ໂນ ເຈ, ມຍ຺ຫເມວ ມຣຓໍ ເສຍ຺ໂຍ’’ຕິ ອາຫ. ຊານາສິ ກິຣ, ຠນ຺ເຕ, ກິຎ຺ຈິ ສິປ຺ປນ຺ຕິ? ນ ຊານາມີຕິ. ນ, ຠນ຺ເຕ, ກິຎ຺ຈິ ສິປ຺ປໍ ອຊານນ຺ເຕນ ສກ຺ກາ ຆຣາວາສໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸນ຺ຕິ. ໂສ ອາຫ ‘‘ນາຫໍ ກິຎ຺ຈິ ສິປ຺ປໍ ຊານາມິ, ອປິຈ ຕຸມ຺ຫາກໍ ມໍສຫາຣໂກ ຠວິສ຺ສາມິ, ມໍສຎ຺ຈ ວິກ຺ກິຓິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ມາຄວິໂກ ‘‘ອມ຺ຫາກມ຺ປິ ເອຕເທວ ຣຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ອຸຕ຺ຕຣສາຏກໍ ທຕ຺ວາ ຆຣໍ ອາເນຕ຺ວາ ຘີຕຣໍ ອທາສິ. ເຕສໍ ສໍວາສມນ຺ວາຍ ປຸຕ຺ໂຕ ວິຊາຍິ, ‘‘ສຸຠທ຺ໂທ’’ຕິສ຺ສ ນາມໍ ອກໍສຸ. ຈາປາ ຕສ຺ສ ໂຣທນກາເລ ‘‘ມໍສຫາຣກສ຺ສ ປຸຕ຺ຕ ມິຄລຸທ຺ທກສ຺ສ ປຸຕ຺ຕ ມາ ໂຣທິ ມາ ໂຣທີ’’ຕິອາທີນິ ວທມານາ ປຸຕ຺ຕໂຕສນຄີເຕນ ອຸປກໍ ອຸປ຺ປຓ຺ເຑສິ. ‘‘ຠທ຺ເທ ຕ຺ວໍ ມໍ ອນາໂຖຕິ ມຎ຺ຎສິ, ອຕ຺ຖິ ເມ ອນນ຺ຕຊິໂນ ນາມ ສຫາໂຍ, ຕສ຺ສາຫໍ ສນ຺ຕິກໍ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ຈາປາ ‘‘ເອວມຍໍ ອຏ຺ຏີຍຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ກເຖສິ. ໂສ ເອກທິວສໍ ອນາໂຣເຈຕ຺ວາວ ມຊ຺ຌິມເທສາຠິມຸໂຂ ປກ຺ກາມິ.

ຠຄວາ ຈ ເຕນ ສມເຍນ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ວິຫຣຕິ ເຊຕວເນ, ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ປຏິກຈ຺ເຈວ ຠິກ຺ຂູ ອາຓາເປສິ ‘‘ໂຍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນນ຺ຕຊິໂນຕິ ປຸຈ຺ຉມາໂນ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ສ ມໍ ທສ຺ເສຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ. ອຸປໂກປິ ໂຂ ‘‘ກຸຫິໍ ອນນ຺ຕຊິໂນ ວສຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອນຸປຸພ຺ເພນ ສາວຕ຺ຖິໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ວິຫາຣມຊ຺ເຌ ຐຕ຺ວາ ‘‘ກຸຫິໍ ອນນ຺ຕຊິໂນ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ຕໍ ຠິກ຺ຂູ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິກໍ ນຍິໍສຸ. ໂສ ຈ ຠຄວນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ສຎ຺ຊານາຖ ມໍ ຠຄວາ’’ຕິ ອາຫ. ອາມ ອຸປກ ສຎ຺ຊານາມິ, ກຸຫິໍ ປນ ຕ຺ວໍ ວສິຕ຺ຖາຕິ. ວງ຺ກຫາຣຊນປເທ, ຠນ຺ເຕຕິ. ອຸປກ ມຫລ຺ລໂກສິ ຊາໂຕ, ປພ຺ພຊິຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສສີຕິ. ປພ຺ພຊິສ຺ສາມິ, ຠນ຺ເຕຕິ. ຠຄວາ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ອທາສິ. ໂສ ກມ຺ມຏ຺ຐາເນ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອນາຄາມິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາຍ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ອວິເຫສຸ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ, ນິພ຺ພຕ຺ຕິກ຺ຂເຓເຍວ ຈ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ອວິເຫ ນິພ຺ພຕ຺ຕມຕ຺ຕາ ຫິ ສຕ຺ຕ ຊນາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິໍສຸ, ເຕສໍ ໂສ ອຎ຺ຎຕໂຣ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ອວິຫໍ ອຸປປນ຺ນາເສ, ວິມຸຕ຺ຕາ ສຕ຺ຕ ຠິກ຺ຂໂວ;

ຣາຄໂທສປຣິກ຺ຂີຓາ, ຕິຓ຺ຓາ ໂລເກ ວິສຕ຺ຕິກໍ.

‘‘ອຸປໂກ ປລຄຓ຺ໂຑ ຈ, ປຸກ຺ກຸສາຕິ ຈ ເຕ ຕໂຍ;

ຠທ຺ທິໂຍ ຂຓ຺ຑເທໂວ ຈ, ພາຫຸຣຄ຺ຄິ ຈ ສງ຺ຄິໂຍ;

ເຕ ຫິຕ຺ວາ ມານຸສໍ ເທຫໍ, ທິພ຺ພໂຍຄໍ ອຸປຈ຺ຈຄຸ’’ນ຺ຕິ. (ສໍ. ນິ. ໑.໕໐, ໑໐໕);

໑໒. ສຓ຺ຐເປສຸນ຺ຕິ ‘‘ເນວ ອຠິວາເທຕພ຺ໂພ’’ຕິອາທິນາ ກຕິກໍ ອກໍສຸ. ພາຫຸລ຺ລິໂກຕິ ຈີວຣພາຫຸລ຺ລາທີນໍ ອຕ຺ຖາຍ ປຏິປນ຺ໂນ. ປຘານວິພ຺ຠນ຺ໂຕຕິ ປຘານໂຕ ປຸພ຺ເພ ອນຸຏ຺ຐິຕທຸກ຺ກຣຈຣຓໂຕ ວິພ຺ຠນ຺ໂຕ ຠຏ຺ໂຐ ປຣິຫີໂນ. ອາວຕ຺ໂຕ ພາຫຸລ຺ລາຍາຕິ ຈີວຣາທິພຫຸຠາວຕ຺ຖາຍ ອາວຕ຺ໂຕ. ອປິຈ ໂຂ ອາສນໍ ຐເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ອປິຈ ໂຂ ປນສ຺ສ ອຸຈ຺ຈກຸເລ ນິພ຺ພຕ຺ຕສ຺ສ ອາສນມຕ຺ຕໍ ຐເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ວທິໍສຸ. ອສຓ຺ຐຫນ຺ຕາຕິ ພຸທ຺ຘານຸຠາເວນ ພຸທ຺ຘເຕເຊນ ອຠິຠູຕາ ອຕ຺ຕໂນ ກຕິກາຍ ຐາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ. ນາເມນ ຈ ອາວຸໂສວາເທນ ຈ ສມຸທາຈຣນ຺ຕີຕິ ‘‘ໂຄຕມາ’’ຕິ ຈ ‘‘ອາວຸໂສ’’ຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ, ‘‘ອາວຸໂສ ໂຄຕມ, ມຍໍ ອຸຣຸເວລາຍໍ ປຘານກາເລ ຕຸຍ຺ຫໍ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຈຣິມ຺ຫ, ມຸໂຂທກໍ ທນ຺ຕກຏ຺ຐໍ ອທມ຺ຫ, ວຸຕ຺ຖປຣິເວຓໍ ສມ຺ມຊ຺ຊິມ຺ຫ, ປຈ຺ຉາ ເຕ ໂກ ວຕ຺ຕປຏິປຕ຺ຕິໍ ອກາສິ, ກຈ຺ຈິ ອມ຺ເຫສຸ ປກ຺ກນ຺ເຕສຸ ນ ຈິນ຺ຕຍິຕ຺ຖາ’’ຕິ ເອວຣູປໍ ກຖໍ ກເຖນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ນ ຈິຣສ຺ເສວາຕິ ອຈິເຣເນວ. ກຸລປຸຕ຺ຕາຕິ ທຸວິຘາ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ຊາຕິກຸລປຸຕ຺ຕາ ອາຈາຣກຸລປຸຕ຺ຕາ ຈ, ເອເຕ ປນ ອຸຠຍຖາປິ ກຸລປຸຕ຺ຕາເຍວ. ອຄາຣສ຺ມາຕິ ຆຣາ. ອຄາຣາຍ ຫິຕໍ ອຄາຣິຍໍ, ກສິໂຄຣກ຺ຂາທິ ກຸຏຸມ຺ພໂປສນກມ຺ມໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ນຕ຺ຖິ ເອຕ຺ຖ ອຄາຣິຍນ຺ຕິ ອນຄາຣິຍໍ. ປພ຺ພຊ຺ຊາເຍຕໍ ອຘິວຈນໍ. ປພ຺ພຊນ຺ຕີຕິ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ອຸປສງ຺ກມນ຺ຕິ. ຕທນຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ຕໍ ອນຸຕ຺ຕຣໍ. ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍປຣິໂຍສານນ຺ຕິ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ປຣິໂຍສານໍ, ອຣຫຕ຺ຕຜລນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ສ ຫິ ອຕ຺ຖາຍ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ປພ຺ພຊນ຺ຕິ. ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມຕິ ຕສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ. ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ຕໂນເຍວ ປຎ຺ຎາຍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກຕ຺ວາ, ອປຣປ຺ປຈ຺ຈຍໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣິສ຺ສຖາຕິ ປາປຸຓິຕ຺ວາ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ວິຫຣິສ຺ສຖ.

ອິຣິຍາຍາຕິ ທຸກ຺ກຣອິຣິຍາຍ. ປຏິປທາຍາຕິ ທຸກ຺ກຣປຏິປຕ຺ຕິຍາ. ທຸກ຺ກຣກາຣິກາຍາຕິ ປສຕປສຕມຸຄ຺ຄຍູສາທິອາຫຣຓາທິນາ ທຸກ຺ກຣກຣເຓນ. ອຸຕ຺ຕຣິ ມນຸສ຺ສຘມ຺ມາຕິ ມນຸສ຺ສຘມ຺ມໂຕ ອຸປຣິ. ອລໍ ອຣິຍໍ ກາຕຸນ຺ຕິ ອລມຣິໂຍ, ອຣິຍຠາວາຍ ສມຕ຺ໂຖຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຎາຓທສ຺ສນເມວ ຎາຓທສ຺ສນວິເສໂສ, ອລມຣິໂຍ ຈ ໂສ ຎາຓທສ຺ສນວິເສໂສ ຈາຕິ ອລມຣິຍຎາຓທສ຺ສນວິເສໂສ. ຎາຓທສ຺ສນນ຺ຕິ ຈ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸປິ ວິປສ຺ສນາປິ ມຄ຺ໂຄປິ ຜລມ຺ປິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓມ຺ປິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓມ຺ປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ອປ຺ປມຕ຺ໂຕ ສມາໂນ ຎາຓທສ຺ສນໍ ອາຣາເຘຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໓໑໑) ຫິ ເອຕ຺ຖ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸ ຎາຓທສ຺ສນໍ ນາມ. ‘‘ຎາຓທສ຺ສນາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນີຫຣຕິ ອຠິນິນ຺ນາເມຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໒໓໕) ເອຕ຺ຖ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ. ‘‘ອຠພ຺ພາ ເຕ ຎາຓທສ຺ສນາຍ ອນຸຕ຺ຕຣາຍ ສມ຺ໂພຘາຍາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໔.໑໙໖) ເອຕ຺ຖ ມຄ຺ໂຄ. ‘‘ອຍມຎ຺ໂຎ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມາ ອລມຣິຍຎາຓທສ຺ສນວິເສໂສ ອຘິຄໂຕ ຜາສຸວິຫາໂຣ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໓໒໘) ເອຕ຺ຖ ຜລໍ. ‘‘ຎາຓຎ຺ຈ ປນ ເມ ທສ຺ສນໍ ອຸທປາທິ ‘ອກຸປ຺ປາ ເມ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິ, ອຍມນ຺ຕິມາ ຊາຕິ, ນຕ຺ຖິ ທານິ ປຸນພ຺ຠໂວ’’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໘໑; ມຫາວ. ໑໖) ເອຕ຺ຖ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓໍ. ‘‘ຎາຓຎ຺ຈ ປນ ເມ ທສ຺ສນໍ ອຸທປາທິ ‘ສຕ຺ຕາຫກາລກໂຕ ອາຬາໂຣ ກາລາໂມ’’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໘໔; ໒.໓໔໐; ມຫາວ. ໑໐) ເອຕ຺ຖ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ. ອິຘ ປນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓປທຏ຺ຐາໂນ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓເມວ ວາ ອຘິປ຺ເປຕໍ.

ອຠິຊານາຖ ເມ ໂນຕິ ອຠິຊານາຖ ນຸ ເມ. ເອວຣູປໍ ປຠາວິຕເມຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເອວຣູປໍ ວາກ຺ຍເຠທນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ອປິ ນຸ ອຫໍ ອຸຣຸເວລາຍໍ ປຘາເນ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫນຕ຺ຖໍ ອນຸກ຺ກຓ຺ຐນຕ຺ຖໍ ຣຕ຺ຕິໍ ວາ ທິວາ ວາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ອາວຸໂສ, ມຍໍ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ຄມິສ຺ສາມາຕິ ມາ ວິຕກ຺ກຍິຕ຺ຖ, ມຍ຺ຫໍ ໂອຠາໂສ ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານນິມິຕ຺ຕໍ ວາ ປຎ຺ຎາຍຕີ’’ຕິ ເອວຣູປໍ ກຎ຺ຈິ ວຈນເຠທໍ ອກາສິນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕ ເອກປເທເນວ ສຕິໍ ລຠິຕ຺ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນຄາຣວາ ‘‘ອທ຺ຘາ ເອສ ພຸທ຺ໂຘ ຊາໂຕ’’ຕິ ສທ຺ທຫິຕ຺ວາ ‘‘ໂນ ເຫຕໍ ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ອສກ຺ຂິ ໂຂ ຠຄວາ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິເຍ ຠິກ຺ຂູ ສຎ຺ຎາເປຕຸນ຺ຕິ ຠຄວາ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິເຍ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ພຸທ຺ໂຘ ອຫ’’ນ຺ຕິ ຊານາເປຕຸໍ ອສກ຺ຂິ. ອຎ຺ຎາ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປຏ຺ຐາເປສຸນ຺ຕິ ອຎ຺ຎາຍ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປຏ຺ຐເປສຸໍ ອຠິນີຫຣິໍສຸ.

ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໑໓. ທ຺ເວເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນ຺ຕາຕິ ທ຺ເວ ອິເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂກຏ຺ຐາສາ, ທ຺ເວ ຠາຄາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠາຄວຈໂນ ເຫຕ຺ຖ ອນ຺ຕ-ສທ຺ໂທ ‘‘ປຸພ຺ພນ຺ເຕ ຎາຓໍ ອປຣນ຺ເຕ ຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ໑໐໖໓) ວິຍ. ອິມສ຺ສ ປນ ປທສ຺ສ ອຸຈ຺ຈາຣຓສມກາລໍ ປວຕ຺ຕນິຄ຺ໂຆໂສ ພຸທ຺ຘານຸຠາເວນ ເຫຏ຺ຐາ ອວີຈິໍ ອຸປຣິ ຠວຄ຺ຄໍ ປຕ຺ວາ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸໍ ຜຣິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ຕສ຺ມິໍເຍວ ສມເຍ ປຣິປກ຺ກກຸສລມູລາ ສຈ຺ຈາຠິສມ຺ໂພຘາຍ ກຕາຘິກາຣາ ອຏ຺ຐາຣສໂກຏິສງ຺ຂາ ພ຺ຣຫ຺ມາໂນ ສມາຄຈ຺ຉິໍສຸ. ປຈ຺ຉິມທິສາຍ ສູຣິໂຍ ອຕ຺ຖເມຕິ, ປາຈີນທິສາຍ ອາສາຬ຺ຫນກ຺ຂຕ຺ເຕນ ຍຸຕ຺ໂຕ ປຸຓ຺ຓຈນ຺ໂທ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉຕິ. ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຠຄວາ ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນສຸຕ຺ຕໍ ອາຣຠນ຺ໂຕ ‘‘ທ຺ເວເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນ຺ຕາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ປພ຺ພຊິເຕນາຕິ ຄິຫິພນ຺ຘນໍ ເຉຕ຺ວາ ປພ຺ພຊ຺ຊຸປຄເຕນ. ນ ເສວິຕພ຺ພາຕິ ນ ວຬຎ຺ເຊຕພ຺ພາ ນານຸຍຸຎ຺ຊິຕພ຺ພາ. ໂຍ ຈາຍໍ ກາເມສຸ ກາມສຸຂລ຺ລິການຸໂຍໂຄຕິ ໂຍ ຈ ອຍໍ ວຕ຺ຖຸກາເມສຸ ກິເລສກາມສຸຂສ຺ສ ອນຸໂຍໂຄ, ກິເລສກາມສໍຍຸຕ຺ຕສ຺ສ ສຸຂສ຺ສ ອນຸຄໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຫີໂນຕິ ລາມໂກ. ຄມ຺ໂມຕິ ຄາມວາສີນໍ ສນ຺ຕໂກ ເຕຫິ ເສວິຕພ຺ພຕາຍ. ໂປຖຸຊ຺ຊນິໂກຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊເນນ ອນ຺ຘພາລຊເນນ ອາຈິຓ຺ໂຓ. ອນຣິໂຍຕິ ນ ອຣິໂຍ ນ ວິສຸທ຺ໂຘ ນ ອຸຕ຺ຕໂມ, ນ ວາ ອຣິຍານໍ ສນ຺ຕໂກ. ອນຕ຺ຖສໍຫິໂຕຕິ ນ ອຕ຺ຖສໍຫິໂຕ, ຫິຕສຸຂາວຫກາຣຓໍ ອນິສ຺ສິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍໂຄຕິ ອຕ຺ຕໂນ ກິລມຖສ຺ສ ອນຸໂຍໂຄ, ທຸກ຺ຂກຣຓໍ ທຸກ຺ຂຸປ຺ປາທນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸກ຺ໂຂຕິ ກຓ຺ຏກາປສ຺ສຍເສຍ຺ຍາທີຫິ ອຕ຺ຕພາຘເນຫິ ທຸກ຺ຂາວໂຫ. ມຊ຺ຌິມາ ປຏິປທາຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຄ຺ໂຄ ຫິ ກາມສຸຂລ຺ລິການຸໂຍໂຄ ເອໂກ ອນ຺ໂຕ, ອຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍໂຄ ເອໂກ ອນ຺ໂຕ, ເອເຕ ທ຺ເວ ອນ຺ເຕ ນ ອຸເປຕິ ນ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ, ວິມຸຕ຺ໂຕ ເອເຕຫິ ອນ຺ເຕຫິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ມຊ຺ຌິມາ ປຏິປທາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອເຕສໍ ມຊ຺ເຌ ຠວຕ຺ຕາ ມຊ຺ຌິມາ, ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂນິສ຺ສຣຓຕ຺ຖິເກຫິ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ຈ ປຏິປທາຕິ, ຕຖາ ໂລໂຠ ເອໂກ ອນ຺ໂຕ, ໂທໂສ ເອໂກ ອນ຺ໂຕ. ສສ຺ສຕໍ ເອກໍ ອນ຺ຕໍ, ອຸຈ຺ເຉໂທ ເອໂກ ອນ຺ໂຕຕິ ປຸຣິມນເຍເນວ ວິຕ຺ຖາເຣຕພ຺ພໍ.

ຈກ຺ຂຸກຣຓີຕິອາທີຫິ ຕເມວ ປຏິປທໍ ໂຖເມຕິ. ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸໍ ກໂຣຕີຕິ ຈກ຺ຂຸກຣຓີ. ສາ ຫິ ຈຕຸນ຺ນໍ ສຈ຺ຈານໍ ທສ຺ສນາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ ປຣິຎ຺ຎາຠິສມຍາທິເຠທສ຺ສ ທສ຺ສນສ຺ສ ປວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນາຕິ ‘‘ຈກ຺ຂຸກຣຓີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຍິທໍ ສຕິປິ ປຏິປທາຍ ອນຎ຺ຎຕ຺ເຕ ອວຍວວເສນ ສິຊ຺ຌມາໂນ ອຕ຺ໂຖ ສມຸທາເຍນ ກໂຕ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອຸປຈາຣວເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ທຸຕິຍປທໍ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ອຸປສມາຍາຕິ ກິເລສຸປສມຕ຺ຖາຍ. ອຠິຎ຺ຎາຍາຕິ ຈຕຸນ຺ນໍ ສຈ຺ຈານໍ ອຠິຊານນຕ຺ຖາຍ. ສມ຺ໂພຘາຍາຕິ ເຕສໍເຍວ ສມ຺ພຸຊ຺ຌນຕ຺ຖາຍ. ນິພ຺ພານາຍາຕິ ນິພ຺ພານສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ. ອຖ ວາ ນິພ຺ພານາຍາຕິ ອນຸປາທິເສສນິພ຺ພານາຍ. ‘‘ອຸປສມາຍາ’’ຕິ ຫິ ອິມິນາ ສອຸປາທິເສສນິພ຺ພານໍ ຄຫິຕໍ.

ອິທານິ ຕໍ ມຊ຺ຌິມປ຺ປຏິປທໍ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ ‘‘ກຕມາ ຈ ສາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອຍເມວາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ຕຕ຺ຖ ອຍເມວາຕິ ອວຘາຣຓວຈນໍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ນິພ຺ພານຄາມິມຄ຺ຄສ຺ສ ອຕ຺ຖິຠາວປຏິເສຘນຕ຺ຖໍ. ສຕ຺ຕາປຏິກ຺ເຂໂປ ຫິ ອິຘ ປຏິເສຘນໍ ອລພ຺ຠມານຕ຺ຕາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ. ອຣິໂຍຕິ ກິເລສານໍ ອາຣກຕ຺ຕາ ອຣິໂຍ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ. ອຣິປຫານາຍ ສໍວຕ຺ຕຕີຕິປິ ອຣິໂຍ ອຣໂຍ ປາປຘມ຺ມາ ຍນ຺ຕິ ອປຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ກຕ຺ວາ. ອຣິເຍນ ຠຄວຕາ ເທສິຕຕ຺ຕາ ອຣິຍສ຺ສ ອຍນ຺ຕິປິ ອຣິໂຍ, ອຣິຍຠາວປ຺ປຏິລາຠາຍ ສໍວຕ຺ຕຕີຕິປິ ອຣິໂຍ. ເອຕ຺ຖ ປນ ອຣິຍກໂຣ ອຣິໂຍຕິປິ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ ອຣິຍ-ສທ຺ທສິທ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຏ຺ຐຫິ ອງ຺ເຄຫິ ອຸເປຕຕ຺ຕາ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ. ມຄ຺ຄງ຺ຄສມຸທາເຍ ຫິ ມຄ຺ຄໂວຫາໂຣ, ສມຸທາໂຍ ຈ ສມຸທາຍີຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ນາມ ໂຫຕິ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວຈນຕ຺ໂຖ – ອຕ຺ຕໂນ ອວຍວຠູຕານິ ອຏ຺ຐງ຺ຄານິ ເອຕສ຺ສ ສນ຺ຕີຕິ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກຕິ. ປຣມຕ຺ຖໂຕ ປນ ອງ຺ຄານິເຍວ ມຄ຺ໂຄ ປຎ຺ຈງ຺ຄິກຕູຣິຍາທີນິ ວິຍ, ນ ຈ ອງ຺ຄວິນິມຸຕ຺ໂຕ ຉຬງ຺ໂຄ ເວໂທ ວິຍ. ກິເລເສ ມາເຣນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ມຄ຺ໂຄ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ, ນິພ຺ພານໍ ມຄ຺ຄຕິ ຄເວສຕີຕິ ວາ ມຄ຺ໂຄ. ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ຫິ ນິພ຺ພານໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຄເວສນ຺ໂຕ ວິຍ ໂຫຕິ. ນິພ຺ພານຕ຺ຖິເກຫິ ມຄ຺ຄີຍຕີຕິ ວາ ມຄ຺ໂຄ ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍປຸຎ຺ຎກຣຓໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕທຕ຺ຖປຏິປຕ຺ຕິໂຕ. ຄມ຺ມຕິ ວາ ເຕຫິ ປຏິປຊ຺ຊີຍຕີຕິ ມຄ຺ໂຄ. ເອຕ຺ຖ ປນ ອາທິອນ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ສທ຺ທສິທ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ເສຍ຺ຍຖິທນ຺ຕິ ນິປາໂຕ, ຕສ຺ສ ກຕໂມ ໂສ ອິຕິ ເຈຕິ ອຕ຺ໂຖ, ກຕມານິ ວາ ຕານິ ອຏ຺ຐງ຺ຄານີຕິ. ສພ຺ພລິງ຺ຄວິຠຕ຺ຕິວຈນສາຘາຣໂຓ ຫິ ອຍໍ ນິປາໂຕ. ເອກເມກມ຺ປິ ອງ຺ຄໍ ມຄ຺ໂຄເຍວ. ຍຖາຫ ‘‘ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ມຄ຺ໂຄ ເຈວ ເຫຕຸ ຈາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ໑໐໓໙). ໂປຣາຓາປິ ຠຓນ຺ຕິ ‘‘ທສ຺ສນມຄ຺ໂຄ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ, ອຠິນິໂຣປນມຄ຺ໂຄ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ໂປ…ເປ… ອວິກ຺ເຂປມຄ຺ໂຄ ສມ຺ມາສມາຘີ’’ຕິ. ນນຸ ຈ ອງ຺ຄານິ ສມຸທິຕານິ ມຄ຺ໂຄ ອນ຺ຕມໂສ ສຕ຺ຕງ຺ຄວິກລສ຺ສ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ອຠາວໂຕຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ ສຈ຺ຈສມ຺ປຏິເວເຘ, ມຄ຺ຄປ຺ປຈ຺ຈຍຕາຍ ປນ ຍຖາສກໍ ກິຈ຺ຈກຣເຓນ ປຈ຺ເຈກມ຺ປິ ຕານິ ມຄ຺ໂຄເຍວ, ອຎ຺ຎຖາ ສມຸທິຕານມ຺ປິ ເຕສໍ ມຄ຺ຄກິຈ຺ຈໍ ນ ສມ຺ຠເວຍ຺ຍາຕິ. ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທີສຸ ສມ຺ມາ ປສ຺ສຕີຕິ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ, ສມ຺ມາ ສງ຺ກປ຺ເປຕິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມ ນິພ຺ພານສງ຺ຂາເຕ ອາຣມ຺ມເຓ ອຠິນິໂຣເປຕີຕິ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ໂປ, ສມ຺ມາ ວທຕິ ເອຕາຍາຕິ ສມ຺ມາວາຈາ, ສມ຺ມາ ກໂຣຕິ ເອເຕນາຕິ ສມ຺ມາກມ຺ມໍ, ຕເທວ ສມ຺ມາກມ຺ມນ຺ໂຕ, ສມ຺ມາ ອາຊີວຕິ ເອເຕນາຕິ ສມ຺ມາອາຊີໂວ, ສມ຺ມາ ວາຍມຕິ ອຸສ຺ສຫຕີຕິ ສມ຺ມາວາຍາໂມ, ສມ຺ມາ ສຣຕິ ອນຸສ຺ສຣຕີຕິ ສມ຺ມາສຕິ, ສມ຺ມາ ສມາຘິຍຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ເອເຕນາຕິ ສມ຺ມາສມາຘີຕິ ເອວໍ ນິພ຺ພຈນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິທານິ ອຍໍ ໂຂ ສາ ຠິກ຺ຂເວຕິ ຕເມວ ປຏິປທໍ ນິຄເມນ຺ໂຕ ອາຫ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຍ຺ວາຍໍ ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ເຄ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ກຖິໂຕ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄ, ອຍໍ ໂຂ ສາ ຠິກ຺ຂເວ…ເປ… ນິພ຺ພານາຍ ສໍວຕ຺ຕຕີຕິ.

໑໔. ເອວໍ ມຊ຺ຌິມປຏິປທໍ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິທໍ ໂຂ ປນ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໕໓໐) ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ທຸ-ອິຕິ ອຍໍ ສທ຺ໂທ ກຸຈ຺ຉິເຕ ທິສ຺ສຕິ. ກຸຈ຺ຉິຕຎ຺ຫິ ປຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທຸປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຂໍ-ສທ຺ໂທ ປນ ຕຸຈ຺ເຉ. ຕຸຈ຺ຉຎ຺ຫິ ອາກາສໍ ‘‘ຂ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິທຎ຺ຈ ປຐມສຈ຺ຈໍ ກຸຈ຺ຉິຕໍ ອເນກອຸປທ຺ທວາຘິຏ຺ຐານໂຕ, ຕຸຈ຺ຉໍ ພາລຊນປຣິກປ຺ປິຕຘຸວສຸຠສຸຂຕ຺ຕຠາວວິຣຫິຕໂຕ, ຕສ຺ມາ ກຸຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ ຕຸຈ຺ຉຕ຺ຕາ ຈ ‘‘ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍສ຺ມາ ປເນຕໍ ພຸທ຺ຘາທໂຍ ອຣິຍາ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຣິຍສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຣິຍປຏິວິຊ຺ຌິຕພ຺ພຎ຺ຫິ ສຈ຺ຈໍ ປຸຣິມປເທ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ ‘‘ອຣິຍສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຣິຍສ຺ສ ຕຖາຄຕສ຺ສ ສຈ຺ຈນ຺ຕິປິ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ. ຕຖາຄເຕນ ຫິ ສຍໍ ອຘິຄຕຕ຺ຕາ ປເວທິຕຕ຺ຕາ ຕໂຕ ເອວ ຈ ອຎ຺ເຎຫິ ອຘິຄມນີຍຕ຺ຕາ ຕໍ ຕສ຺ສ ໂຫຕີຕິ. ອຖ ວາ ເອຕສ຺ສ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ອຣິຍຠາວສິທ຺ຘິໂຕ ອຣິຍສາຘກໍ ສຈ຺ຈນ຺ຕິປິ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ ປຸພ຺ເພ ວິຍ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ. ອວິຕຖຠາເວນ ວາ ອຣຓີຍຕ຺ຕາ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາ ອຣິຍໍ ສຈ຺ຈນ຺ຕິປິ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ. ສຈ຺ຈຕ຺ຖໍ ປນ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ສຈ຺ຈານໍ ປຣໂຕ ເອກຊ຺ຌໍ ທສ຺ສຍິສ຺ສາມ.

ອິທານິ ຕໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ ສຣູປໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຊາຕິປິ ທຸກ຺ຂາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ຊາຕິ-ສທ຺ໂທ ອເນກຕ຺ໂຖ. ຕຖາ ເຫສ ‘‘ເອກມ຺ປິ ຊາຕິໍ ທ຺ເວປິ ຊາຕິໂຍ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໓໑; ມ. ນິ. ໑.໑໔໘) ເອຕ຺ຖ ຠເວ ອາຄໂຕ. ‘‘ອຕ຺ຖິ, ວິສາເຂ, ນິຄຓ຺ຐາ ນາມ ສມຓຊາຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໗໑) ເອຕ຺ຖ ນິກາເຍ. ‘‘ຊາຕິ ທ຺ວີຫິ ຂນ຺ເຘຫິ ສງ຺ຄຫິຕາ’’ຕິ (ຘາຕຸ. ໗໑) ເອຕ຺ຖ ສງ຺ຂຕລກ຺ຂເຓ. ‘‘ຍໍ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ປຐມໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ປຐມໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ປາຕຸຠູຕໍ, ຕທຸປາທາຍ ສາວສ຺ສ ຊາຕີ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໒໔) ເອຕ຺ຖ ປຏິສນ຺ຘິຍໍ. ‘‘ສມ຺ປຕິຊາໂຕ, ອານນ຺ທ, ໂພຘິສຕ຺ໂຕ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໓໑; ມ. ນິ. ໓.໒໐໗) ເອຕ຺ຖ ປສູຕິຍໍ. ‘‘ອກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ອນຸປກຸຏ຺ໂຐ ຊາຕິວາເທນາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໓໐໓) ເອຕ຺ຖ ກຸເລ. ສ຺ວາຍມິຘ ຄພ຺ຠເສຍ຺ຍການໍ ປຏິສນ຺ຘິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິມ຺ຫາ ນິກ຺ຂມນໍ, ຕາວ ປວຕ຺ເຕສຸ ຂນ຺ເຘສຸ, ອິຕເຣສໍ ປຏິສນ຺ຘິກ຺ຂເຓສ຺ເວວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຍມ຺ປິ ຈ ປຣິຍາຍກຖາວ, ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ປນ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ນິພ຺ພຕ຺ຕມານານໍ ສຕ຺ຕານໍ ເຍ ຂນ຺ຘາ ປາຕຸຠວນ຺ຕິ, ເຕສໍ ປຐມປາຕຸຠາໂວ ຊາຕິ ນາມ.

ກສ຺ມາ ປເນສາ ທຸກ຺ຂາຕິ ເຈ? ອເນເກສໍ ທຸກ຺ຂານໍ ວຕ຺ຖຸຠາວໂຕ. ອເນການິ ຫິ ທຸກ຺ຂານິ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂໍ ວິປຣິຓາມທຸກ຺ຂໍ ສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນທຸກ຺ຂໍ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນທຸກ຺ຂໍ ປຣິຍາຍທຸກ຺ຂໍ ນິປ຺ປຣິຍາຍທຸກ຺ຂນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ກາຍິກເຈຕສິກາ ທຸກ຺ຂາ ເວທນາ ສຠາວໂຕ ຈ ນາມໂຕ ຈ ທຸກ຺ຂຕ຺ຕາ ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສຸຂາ ເວທນາ ວິປຣິຓາມທຸກ຺ຂຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸໂຕ ວິປຣິຓາມທຸກ຺ຂໍ. ອຸເປກ຺ຂາ ເວທນາ ເຈວ ເສສາ ຈ ເຕຠູມກາ ສງ຺ຂາຣາ ອຸທຍພ຺ພຍປີຬິຕຕ຺ຕາ ສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂໍ. ກຓ຺ຓສູລທນ຺ຕສູລຣາຄຊປຣິຬາຫໂທສຊປຣິຬາຫາທິກາຍິກເຈຕສິກາ ອາພາຘາ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຊານິຕພ຺ພໂຕ ອຸປກ຺ກມສ຺ສ ຈ ອປາກຏຠາວໂຕ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນທຸກ຺ຂໍ. ທ຺ວຕ຺ຕິໍສກມ຺ມກາຣຓາທິສມຸຏ຺ຐາໂນ ອາພາໂຘ ອປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາວ ຊານິຕພ຺ພໂຕ ອຸປກ຺ກມສ຺ສ ຈ ປາກຏຠາວໂຕ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນທຸກ຺ຂໍ. ຐເປຕ຺ວາ ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂໍ ເສສທຸກ຺ຂໍ ສຈ຺ຈວິຠງ຺ເຄ ອາຄຕໍ ຊາຕິອາທິ ສພ຺ພມ຺ປິ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ວຕ຺ຖຸຠາວໂຕ ປຣິຍາຍທຸກ຺ຂໍ. ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂໍ ປນ ນິປ຺ປຣິຍາຍທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ຊາຕິ ຍໍ ຕໍ ພາລປຓ຺ຑິຕສຸຕ຺ຕາທີສຸ (ມ. ນິ. ໓.໒໔໖ ອາທໂຍ) ຠຄວຕາປິ ອຸປມາວເສນ ປກາສິຕໍ ອາປາຍິກໍ ທຸກ຺ຂໍ, ຍຎ຺ຈ ສຸຄຕິຍມ຺ປິ ມນຸສ຺ສໂລເກ ຄພ຺ໂຠກ຺ກນ຺ຕິມູລກາທິເຠທໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ວຕ຺ຖຸຠາວໂຕ ທຸກ຺ຂາ. ເຕນາຫຸ ໂປຣາຓາ –

‘‘ຊາເຍຖ ໂນ ເຈ ນຣເກສຸ ສຕ຺ໂຕ;

ຕຕ຺ຖຄ຺ຄິທາຫາທິກມປ຺ປສຍ຺ຫໍ;

ລເຠຖ ທຸກ຺ຂໍ ນ ກຸຫິໍ ປຕິຏ຺ຐໍ;

ອິຈ຺ຈາຫ ທຸກ຺ຂາຕິ ມຸນີຘ ຊາຕິໍ.

‘‘ທຸກ຺ຂໍ ຕິຣຈ຺ເຉສຸ ກສາປໂຕທ-

ທຓ຺ຑາຠິຆາຕາທິຠວໍ ອເນກໍ;

ຍໍ ຕໍ ກຖໍ ຕຕ຺ຖ ຠເວຍ຺ຍ ຊາຕິໍ;

ວິນາ ຕຫິໍ ຊາຕິ ຕໂຕປິ ທຸກ຺ຂາ.

‘‘ເປເຕສຸ ທຸກ຺ຂໍ ປນ ຂຸປ຺ປິປາສາ-

ວາຕາຕປາທິປ຺ປຠວໍ ວິຈິຕ຺ຕໍ;

ຍສ຺ມາ ອຊາຕສ຺ສ ນ ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຖິ;

ຕສ຺ມາປິ ທຸກ຺ຂໍ ມຸນິ ຊາຕິມາຫ.

‘‘ຕິພ຺ພນ຺ຘກາເຣ ຈ ອສຍ຺ຫ ສີເຕ;

ໂລກນ຺ຕເຣ ຍໍ ອສຸເຣສຸ ທຸກ຺ຂໍ;

ນ ຕໍ ຠເວ ຕຕ຺ຖ ນ ຈສ຺ສ ຊາຕິ;

ຍໂຕ ອຍໍ ຊາຕິ ຕໂຕປິ ທຸກ຺ຂາ.

‘‘ຍຎ຺ຈາປິ ຄູຖນຣເກ ວິຍ ມາຕຸ ຄພ຺ເຠ;

ສຕ຺ໂຕ ວສໍ ຈິຣມໂຕ ພຫິ ນິກ຺ຂມຎ຺ຈ;

ປປ຺ໂປຕິ ທຸກ຺ຂມຕິໂຆຣມິທມ຺ປິ ນຕ຺ຖິ;

ຊາຕິໍ ວິນາ ອິຕິປິ ຊາຕິ ອຍຎ຺ຫິ ທຸກ຺ຂາ.

‘‘ກິໍ ຠາສິເຕນ ພຫຸນາ ນນຸ ຍໍ ກຸຫິຎ຺ຈິ;

ອຕ຺ຖີຘ ກິຎ຺ຈິທປິ ທຸກ຺ຂມິທໍ ກທາຈິ;

ເນວຕ຺ຖິ ຊາຕິວິຣເຫນ ຍໂຕ ມເຫສິ;

ທຸກ຺ຂາຕິ ສພ຺ພປຐມໍ ອິມມາຫ ຊາຕິ’’ນ຺ຕິ. (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໕໔໑; ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໑໙໑; ມຫານິ. ອຏ຺ຐ. ໕; ປຏິ. ມ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໓໒-໓໓);

ຊຣາປິ ທຸກ຺ຂາຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ທຸວິຘາ ຊຣາ ສງ຺ຂຕລກ຺ຂຓຎ຺ຈ ຂຓ຺ຑິຈ຺ຈາທິສມ຺ມໂຕ ສນ຺ຕຕິຍໍ ເອກຠວປຣິຍາປນ຺ນກ຺ຂນ຺ຘປຸຣາຓຠາໂວ ຈ, ສາ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕາ. ສາ ປເນສາ ຊຣາ ສງ຺ຂາຣທຸກ຺ຂຠາວໂຕ ເຈວ ທຸກ຺ຂວຕ຺ຖຸໂຕ ຈ ທຸກ຺ຂາ. ຍຎ຺ຫິ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄສິຖິລຠາວອິນ຺ທ຺ຣິຍວິກາຣວິຣູປຕາໂຍພ຺ພນວິນາສວີຣິຍາວິສາທສຕິມຕິວິປ຺ປວາສປຣປຣິຠວາທິອເນກປຈ຺ຈຍໍ ກາຍິກເຈຕສິກໍ ທຸກ຺ຂມຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຊຣາ ຕສ຺ສ ວຕ຺ຖຸ. ເຕນາຫຸ ໂປຣາຓາ –

‘‘ອງ຺ຄານໍ ສິຖິລີຠາວາ, ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ວິກາຣໂຕ;

ໂຍພ຺ພນສ຺ສ ວິນາເສນ, ພລສ຺ສ ອຸປຆາຕໂຕ.

‘‘ວິປ຺ປວາສາ ສຕາທີນໍ, ປຸຕ຺ຕທາເຣຫິ ອຕ຺ຕໂນ;

ອປ຺ປສາທນີຍໂຕ ເຈວ, ຠິຍ຺ໂຍ ພາລຕ຺ຕປຕ຺ຕິຍາ.

‘‘ປປ຺ໂປຕິ ທຸກ຺ຂໍ ຍໍ ມຈ຺ໂຈ, ກາຍິກໍ ມານສໍ ຕຖາ;

ສພ຺ພເມຕໍ ຊຣາເຫຕຸ, ຍສ຺ມາ ຕສ຺ມາ ຊຣາ ທຸຂາ’’ຕິ. (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໕໔໒; ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໑໙໒; ມຫານິ. ອຏ຺ຐ. ໕; ປຏິ. ມ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໓໒-໓໓);

ພ຺ຍາຘິປິ ທຸກ຺ໂຂຕິ ອິທໍ ປທໍ ວິຠງ຺ເຄ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈນິທ຺ເທສປາຬິຍໍ ນ ອາຄຕໍ, ເຕເນວ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄປິ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈນິທ຺ເທເສ ຕໍ ນ ອຸທ຺ຘຏໍ, ຘມ຺ມຈກ຺ກປວຕ຺ຕນສຸຕ຺ຕນ຺ຕປາຬິຍໍເຍວ ປນ ອຸປລພ຺ຠຕິ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ເຖວິມສ຺ສ ວຈເນ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຈ ອວຈເນ ກາຣຓໍ ວີມໍສິຕພ຺ພໍ.

ມຣຓມ຺ປິ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ທຸວິຘໍ ມຣຓໍ ສງ຺ຂຕລກ຺ຂຓຎ຺ຈ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຊຣາມຣຓໍ ທ຺ວີຫິ ຂນ຺ເຘຫິ ສງ຺ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ (ຘາຕຸ. ໗໑). ເອກຠວປຣິຍາປນ຺ນຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍປ຺ປພນ຺ຘວິຈ຺ເຉໂທ ຈ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນິຈ຺ຈໍ ມຣຓໂຕ ຠຍ’’ນ຺ຕິ (ສຸ. ນິ. ໕໘໑; ຊາ. ໑.໑໑.໘໘), ຕໍ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ຊາຕິປຈ຺ຈຍມຣຓໍ ອຸປກ຺ກມມຣຓໍ ສຣສມຣຓໍ ອາຍຸກ຺ຂຍມຣຓໍ ປຸຎ຺ຎກ຺ຂຍມຣຓນ຺ຕິປິ ຕສ຺ເສວ ນາມໍ. ຕຍິທໍ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ວຕ຺ຖຸຠາວໂຕ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຕນາຫຸ ໂປຣາຓາ –

‘‘ປາປສ຺ສ ປາປກມ຺ມາທິ-ນິມິຕ຺ຕມນຸປສ຺ສໂຕ;

ຠທ຺ທສ຺ສາປສຫນ຺ຕສ຺ສ, ວິໂຍຄໍ ປິຍວຕ຺ຖຸກໍ;

ມີຍມານສ຺ສ ຍໍ ທຸກ຺ຂໍ, ມານສໍ ອວິເສສໂຕ.

‘‘ສພ຺ເພສຎ຺ຈາປິ ຍໍ ສນ຺ຘິ-ພນ຺ຘນຈ຺ເຉທນາທິກໍ;

ວິຕຸຊ຺ຊມານມມ຺ມານໍ, ໂຫຕິ ທຸກ຺ຂໍ ສຣີຣຊໍ.

‘‘ອສຍ຺ຫມປ຺ປຏິກາຣໍ, ທຸກ຺ຂສ຺ເສຕສ຺ສິທໍ ຍໂຕ;

ມຣຓໍ ວຕ຺ຖຸ ເຕເນຕໍ, ທຸກ຺ຂມິຈ຺ເຈວ ຠາສິຕ’’ນ຺ຕິ. (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໕໔໓; ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໑໙໓; ມຫານິ. ອຏ຺ຐ. ໕; ປຏິ. ມ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໓໒-໓໓);

ອິມສ຺ມິຎ຺ຈ ຐາເນ ‘‘ໂສກປຣິເທວທຸກ຺ຂໂທມນສ຺ສຸປາຍາສາປິ ທຸກ຺ຂາ’’ຕິ ວິຠງ຺ເຄ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈນິທ຺ເທເສ ອາຄຕໍ, ອິຘ ປນ ຕໍ ນຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖາປິ ກາຣຓໍ ປຣິເຍສິຕພ຺ພໍ.

ອປ຺ປິເຍຫິ ສມ຺ປໂຍໂຄ ທຸກ຺ໂຂຕິ ເອຕ຺ຖ ອປ຺ປິຍສມ຺ປໂຍໂຄ ນາມ ອມນາເປຫິ ສຕ຺ຕສງ຺ຂາເຣຫິ ສໂມຘານໍ. ໂສປິ ທຸກ຺ຂວຕ຺ຖຸໂຕ ທຸກ຺ໂຂ. ເຕນາຫຸ ໂປຣາຓາ –

‘‘ທິສ຺ວາວ ອປ຺ປິເຍ ທຸກ຺ຂໍ, ປຐມໍ ໂຫຕິ ເຈຕສິ;

ຕທຸປກ຺ກມສມ຺ຠູຕ-ມຖ ກາເຍ ຍໂຕ ອິຘ.

‘‘ຕໂຕ ທຸກ຺ຂທ຺ວຍສ຺ສາປິ, ວຕ຺ຖຸໂຕ ໂສ ມເຫສິນາ;

ທຸກ຺ໂຂ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ວິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍ, ອປ຺ປິເຍຫິ ສມາຄໂມ’’ຕິ.

ປິເຍຫິ ວິປ຺ປໂຍໂຄ ທຸກ຺ໂຂຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ປິຍວິປ຺ປໂຍໂຄ ນາມ ມນາເປຫິ ສຕ຺ຕສງ຺ຂາເຣຫິ ວິນາຠາໂວ. ໂສປິ ໂສກທຸກ຺ຂສ຺ສ ວຕ຺ຖຸໂຕ ທຸກ຺ໂຂ. ເຕນາຫຸ ໂປຣາຓາ –

‘‘ຎາຕິຘນາທິວິໂຍຄາ;

ໂສກສຣສມປ຺ປິຕາ ວິຕຸຊ຺ຊນ຺ຕິ;

ພາລາ ຍໂຕ ຕໂຕຍໍ;

ທຸກ຺ໂຂຕິ ມໂຕ ປິຍວິປ຺ປໂຍໂຄ’’ຕິ.

ຍມ຺ປິຈ຺ຉໍ ນ ລຠຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອໂຫ ວຕ ມຍໍ ນ ຊາຕິຘມ຺ມາ ອສ຺ສາມາ’’ຕິອາທີສຸ ອລພ຺ຠເນຍ຺ຍວຕ຺ຖູສຸ ອິຈ຺ຉາວ ‘‘ຍມ຺ປິຈ຺ຉໍ ນ ລຠຕິ, ຕມ຺ປິ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ສາປິ ທຸກ຺ຂວຕ຺ຖຸໂຕ ທຸກ຺ຂາ. ເຕນາຫຸ ໂປຣາຓາ –

‘‘ຕໍ ຕໍ ປຕ຺ຖຍມານານໍ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອລາຠໂຕ;

ຍໍ ວິຆາຕມຍໍ ທຸກ຺ຂໍ, ສຕ຺ຕານໍ ອິຘ ຊາຍຕິ.

‘‘ອລພ຺ຠເນຍ຺ຍວຕ຺ຖູນໍ, ປຕ຺ຖນາ ຕສ຺ສ ກາຣຓໍ;

ຍສ຺ມາ ຕສ຺ມາ ຊິໂນ ທຸກ຺ຂໍ, ອິຈ຺ຉິຕາລາຠມພ຺ຣວີ’’ຕິ.

ສໍຂິຕ຺ເຕນ ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ ທຸກ຺ຂາຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ຍສ຺ມາ ອິນ຺ຘນມິວ ປາວໂກ, ລກ຺ຂມິວ ປຫຣຓານິ, ໂຄຣູປໍ ວິຍ ຑໍສມກສາທໂຍ, ເຂຕ຺ຕມິວ ລາຍກາ, ຄາມໍ ວິຍ ຄາມຆາຕກາ, ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກເມວ ຊາຕິອາທໂຍ ນານປ຺ປກາເຣຫິ ວິພາເຘນ຺ຕາ ຕິຓລຕາທີນິ ວິຍ ຠູມິຍໍ, ປຸປ຺ຜຜລປລ຺ລວານິ ວິຍ ຣຸກ຺ເຂສຸ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ເຘສຸເຍວ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ, ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘານຎ຺ຈ ອາທິທຸກ຺ຂໍ ຊາຕິ, ມຊ຺ເຌທຸກ຺ຂໍ ຊຣາ, ປຣິໂຍສານທຸກ຺ຂໍ ມຣຓໍ, ມໂນຣຖວິຆາຕປ຺ປຕ຺ຕານຎ຺ຈ ອິຈ຺ຉາວິຆາຕທຸກ຺ຂໍ ອິຈ຺ຉິຕາລາໂຠຕິ ເອວໍ ນານປ຺ປກາຣໂຕ ອຸປປຣິກ຺ຂິຍມານາ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາວ ທຸກ຺ຂາຕິ ຍເທຕໍ ເອກເມກໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ວຸຈ຺ຈມານໍ ອເນເກຫິປິ ກປ຺ເປຫິ ນ ສກ຺ກາ ອນວເສສໂຕ ວຕ຺ຕຸໍ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ທຸກ຺ຂໍ ເອກຊລພິນ຺ທຸມ຺ຫິ ສກລສມຸທ຺ທຊລຣສໍ ວິຍ ເຍສຸ ເກສຸຈິ ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ເຘສຸ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສໍຂິຕ຺ເຕນ ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ ທຸກ຺ຂາ’’ຕິ ຠຄວາ ອໂວຈ. ເຕນາຫຸ ໂປຣາຓາ –

‘‘ຊາຕິປ຺ປຠຸຕິກໍ ທຸກ຺ຂໍ, ຍໍ ວຸຕ຺ຕມິຘ ຕາທິນາ;

ອວຸຕ຺ຕໍ ຍຎ຺ຈ ຕໍ ສພ຺ພໍ, ວິນາ ເອເຕ ນ ວິຊ຺ຊຕິ.

‘‘ຍສ຺ມາ ຕສ຺ມາ ອຸປາທານ-ກ຺ຂນ຺ຘາ ສງ຺ເຂປໂຕ ອິເມ;

ທຸກ຺ຂາຕິ ວຸຕ຺ຕາ ທຸກ຺ຂນ຺ຕ-ເທສເກນ ມເຫສິນາ’’ຕິ.

ເອວໍ ສຣູປໂຕ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິທໍ ໂຂ ປນ, ຠິກ຺ຂເວ, ທຸກ຺ຂສມຸທຍ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສໍ-ອິຕິ ອຍໍ ສທ຺ໂທ ‘‘ສມາຄໂມ ສເມຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ສໍໂຍຄໍ ທີເປຕິ, ອຸ-ອິຕິ ອຍໍ ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ອຸທິຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ. ອຍ-ສທ຺ໂທ ປນ ກາຣຓໍ ທີເປຕິ. ອິທຎ຺ຈາປິ ທຸຕິຍສຈ຺ຈໍ ອວເສສປຈ຺ຈຍສມາໂຍເຄ ສຕິ ທຸກ຺ຂສ຺ສຸປ຺ປຕ຺ຕິກາຣຓນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ສໍໂຍເຄ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກາຣຓຕ຺ຕາ ‘‘ທຸກ຺ຂສມຸທຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍາຍໍ ຕຓ຺ຫາຕິ ຍາ ອຍໍ ຕຓ຺ຫາ. ໂປໂນພ຺ຠວິກາຕິ ປຸນພ຺ຠວກຣຓໍ ປຸນພ຺ຠໂວ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ, ປຸນພ຺ຠໂວ ສີລເມຕິສ຺ສາຕິ ໂປໂນພ຺ຠວິກາ. ນນ຺ທີຣາເຄນ ສຫຄຕາຕິ ນນ຺ທີຣາຄສຫຄຕາ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ‘‘ນນ຺ທນໂຕ ຣຊ຺ຊນໂຕ ຈ ນນ຺ທີຣາຄຠາວໍ ສພ຺ພາສຸ ອວຕ຺ຖາສຸ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ວຸຕ຺ຕິຍາ ນນ຺ທີຣາຄສຫຄຕາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຣຕຕ຺ຣາຠິນນ຺ທິນີຕິ ຍຕ຺ຣ ຍຕ຺ຣ ອຕ຺ຕຠາໂວ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ, ຕຕ຺ຣຕຕ຺ຣາຠິນນ຺ທິນີ.

ເສຍ຺ຍຖິທນ຺ຕິ ນິປາໂຕ, ຕສ຺ສ ສາ ກຕມາຕິ ເຈຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ. ຣູປຕຓ຺ຫາທິເຠເທນ ຉພ຺ພິຘາເຍວ ຕຓ຺ຫາ ປວຕ຺ຕິອາກາຣເຠທໂຕ ກາມຕຓ຺ຫາທິວເສນ ຕິວິຘາ ວຸຕ຺ຕາ. ຣູປຕຓ຺ຫາເຍວ ຫິ ຍທາ ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ອາປາຖມາຄຕໍ ຣູປາຣມ຺ມຓໍ ກາມສ຺ສາທວເສນ ອສ຺ສາທຍມານາ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕທາ ກາມຕຓ຺ຫາ ນາມ ໂຫຕິ. ຍທາ ຕເທວາຣມ຺ມຓໍ ຘຸວໍ ສສ຺ສຕນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕາຍ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິຍາ ສທ຺ຘິໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕທາ ຠວຕຓ຺ຫາ ນາມ ໂຫຕິ. ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິສຫຄໂຕ ຫິ ຣາໂຄ ‘‘ຠວຕຓ຺ຫາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍທາ ປນ ຕເທວາຣມ຺ມຓໍ ອຸຈ຺ຉິຊ຺ຊຕິ ວິນສ຺ສຕີຕິ ປວຕ຺ຕາຍ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິຍາ ສທ຺ຘິໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕທາ ວິຠວຕຓ຺ຫາ ນາມ ໂຫຕິ. ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິສຫຄໂຕ ຫິ ຣາໂຄ ‘‘ວິຠວຕຓ຺ຫາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອສ ນໂຍ ສທ຺ທຕຓ຺ຫາທີສຸປິ.

ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ຕຓ຺ຫາວ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ ວຸຕ຺ຕາຕິ? ວິເສສເຫຕຸຠາວໂຕ. ອວິຊ຺ຊາ ຫິ ຠເວສຸ ອາທີນວໍ ປຏິຈ຺ຉາເທນ຺ຕີ ທິຏ຺ຐິອາທິອຸປາທານຎ຺ຈ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອຠິນິວິສມານໍ ຕຓ຺ຫໍ ອຠິວຑ຺ເຒຕິ, ໂທສາທໂຍປິ ກມ຺ມສ຺ສ ກາຣຓໍ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຓ຺ຫາ ປນ ຕໍຕໍຠວໂຍນິຄຕິວິຎ຺ຎາຓຏ຺ຐິຕິສຕ຺ຕາອາວາສສຕ຺ຕນິກາຍກຸລໂຠຄິສ຺ສຣິຍາທິວິຈິຕ຺ຕຕໍ ອຠິປຕ຺ເຖນ຺ຕີ ກມ຺ມວິຈິຕ຺ຕຕາຍ ອຸປນິສ຺ສຍຕໍ ກມ຺ມສ຺ສ ຈ ສຫາຍຠາວໍ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕີ ຠວາທິວິຈິຕ຺ຕຕໍ ນິຍເມຕິ, ຕສ຺ມາ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ວິເສສເຫຕຸຠາວໂຕ ອຎ຺ເຎສຸປິ ອວິຊ຺ຊາອຸປາທານກມ຺ມາທີສຸ ສຸຕ຺ເຕ ອຠິຘມ຺ເມ ຈ ອວເສສກິເລສາກຸສລມູລາທີສຸ ວຸຕ຺ເຕສຸ ທຸກ຺ຂເຫຕູສຸ ວິຊ຺ຊມາເນສຸ ຕຓ຺ຫາວ ‘‘ສມຸທຍສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອິທານິ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘໍ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິທໍ ໂຂ ປນ, ຠິກ຺ຂເວ, ທຸກ຺ຂນິໂຣຘ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ນິ-ສທ຺ໂທ ອຠາວໍ, ໂຣຘ-ສທ຺ໂທ ຈ ຈາຣກໍ ທີເປຕິ, ຕສ຺ມາ ອຠາໂວ ເອຕ຺ຖ ສໍສາຣຈາຣກສງ຺ຂາຕສ຺ສ ທຸກ຺ຂໂຣຘສ຺ສ ສພ຺ພຄຕິສຸຎ຺ຎຕ຺ຕາ, ສມຘິຄເຕ ວາ ຕສ຺ມິໍ ສໍສາຣຈາຣກສງ຺ຂາຕສ຺ສ ທຸກ຺ຂໂຣຘສ຺ສ ອຠາໂວ ໂຫຕິ ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂຕ຺ຕາຕິປິ ‘‘ທຸກ຺ຂນິໂຣຘ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ທຸກ຺ຂສ຺ສ ວາ ອນຸປ຺ປາທນິໂຣຘປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘໍ. ທຸກ຺ຂນິໂຣຘໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ເຈຕ຺ຖ ‘‘ໂຍ ຕສ຺ສາເຍວ ຕຓ຺ຫາຍາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ສມຸທຍນິໂຣໂຘ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເຈ? ສມຸທຍນິໂຣເຘນ ທຸກ຺ຂນິໂຣໂຘ. ພ຺ຍາຘິນິມິຕ຺ຕວູປສເມນ ພ຺ຍາຘິວູປສໂມ ວິຍ ຫິ ເຫຕຸນິໂຣເຘນ ຜລນິໂຣໂຘ, ຕສ຺ມາ ສມຸທຍນິໂຣເຘເນວ ທຸກ຺ຂໍ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ, ນ ອຎ຺ຎຖາ. ເຕນາຫ –

‘‘ຍຖາປິ ມູເລ ອນຸປທ຺ທເວ ທຬ຺ເຫ;

ຉິນ຺ໂນປິ ຣຸກ຺ໂຂ ປຸນເຣວ ຣູຫຕິ;

ເອວມ຺ປິ ຕຓ຺ຫານຸສເຍ ອນູຫເຕ;

ນິພ຺ພຕ຺ຕຕີ ທຸກ຺ຂມິທໍ ປຸນປ຺ປຸນ’’ນ຺ຕິ. (ຘ. ປ. ໓໓໘);

ອິຕິ ຍສ຺ມາ ສມຸທຍນິໂຣເຘເນວ ທຸກ຺ຂໍ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ, ຕສ຺ມາ ຠຄວາ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ສມຸທຍນິໂຣເຘນ ເທເສສິ. ສີຫສມານວຸຕ຺ຕິໂນ ຫິ ຕຖາຄຕາ. ເຕ ທຸກ຺ຂໍ ນິໂຣເຘນ຺ຕາ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘຎ຺ຈ ເທເສນ຺ຕາ ເຫຕຸມ຺ຫິ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ນ ຜເລ. ຍຖາ ຫິ ສີໂຫ ເຍນຕ຺ຕນິ ສໂຣ ຂິຕ຺ໂຕ, ຕຕ຺ເຖວ ອຕ຺ຕໂນ ພລໍ ທສ຺ເສຕິ, ນ ສເຣ, ຕຖາ ພຸທ຺ຘານໍ ກາຣເຓ ປຏິປຕ຺ຕິ, ນ ຜເລ. ຕິຕ຺ຖິຍາ ປນ ສຸວານວຸຕ຺ຕິໂນ. ເຕ ທຸກ຺ຂໍ ນິໂຣເຘນ຺ຕາ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘຎ຺ຈ ເທເສນ຺ຕາ ອຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍຄເທສນາທີຫິ ຜເລ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ນ ເຫຕຸມ຺ຫິ. ຍຖາ ຫິ ສຸນຂາ ເກນຈິ ເລຑ຺ຑຸປ຺ປຫາເຣ ທິນ຺ເນ ຠຸສ຺ສນ຺ຕາ ເລຑ຺ຑຸໍ ຂາທນ຺ຕິ, ນ ປຫາຣທາຍເກ ອຸຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ເອວໍ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍາ ທຸກ຺ຂໍ ນິໂຣເຘຕຸກາມາ ກາຍເຂທມນຸຍຸຊ຺ຊນ຺ຕິ, ນ ກິເລສນິໂຣຘນໍ, ເອວໍ ຕາວ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘສ຺ສ ສມຸທຍນິໂຣຘວເສນ ເທສນາຍ ປໂຍຊນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ສາເຍວ ຕຓ຺ຫາຍາຕິ ຕສ຺ສາ ‘‘ໂປໂນພ຺ຠວິກາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ກາມຕຓ຺ຫາທິວເສນ ວິຠຕ຺ຕຕຓ຺ຫາຍ. ວິຣາໂຄ ວຸຈ຺ຈຕິ ມຄ຺ໂຄ. ‘‘ວິຣາຄາ ວິມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໔໕; ສໍ. ນິ. ໓.໑໒, ໕໙) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິຣາເຄນ ນິໂຣໂຘ ວິຣາຄນິໂຣໂຘ, ອນຸສຍສມຸຄ຺ຆາຕໂຕ ອເສໂສ ວິຣາຄນິໂຣໂຘ ອເສສວິຣາຄນິໂຣໂຘ. ອຖ ວາ ວິຣາໂຄຕິ ປຫານໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມາ ອນຸສຍສມຸຄ຺ຆາຕໂຕ ອເສໂສ ວິຣາໂຄ ອເສໂສ ນິໂຣໂຘຕິ ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ໂຍຊນາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ, ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ສພ຺ພາເນວ ເອຕານິ ນິພ຺ພານສ຺ສ ເວວຈນານິ. ປຣມຕ຺ຖໂຕ ຫິ ທຸກ຺ຂນິໂຣໂຘ ອຣິຍສຈ຺ຈນ຺ຕິ ນິພ຺ພານໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ຕໍ ອາຄມ຺ມ ຕຓ຺ຫາ ວິຣຊ຺ຊຕິ ເຈວ ນິຣຸຊ຺ຌຕິ ຈ, ຕສ຺ມາ ‘‘ວິຣາໂຄ’’ຕິ ຈ ‘‘ນິໂຣໂຘ’’ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍສ຺ມາ ຈ ຕເທວ ອາຄມ຺ມ ຕສ຺ສາ ຈາຄາທໂຍ ໂຫນ຺ຕິ, ກາມຄຸຓາລຍາທີສຸ ເຈຕ຺ຖ ເອໂກປິ ອາລໂຍ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ຈາໂຄ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ໂຄ ມຸຕ຺ຕິ ອນາລໂຍຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ອິທານິ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘຄາມິນິປຏິປທາອຣິຍສຈ຺ຈໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິທໍ ໂຂ ປນ, ຠິກ຺ຂເວ, ທຸກ຺ຂນິໂຣຘຄາມິນີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຍສ຺ມາ ປເນຕໍ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘໍ ຄຈ຺ຉຕິ ອາຣມ຺ມຓວສເອນ ຕທຠິມຸຂຠູຕຕ຺ຕາ, ປຏິປທາ ຈ ໂຫຕິ ທຸກ຺ຂນິໂຣຘປ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ທຸກ຺ຂນິໂຣຘຄາມິນີ ປຏິປທາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ໂກ ປນ ເນສໍ ທຸກ຺ຂາທີນໍ ສຈ຺ຈຏ຺ໂຐຕິ? ໂຍ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸນາ ອຸປປຣິກ຺ຂິຍມານານໍ ມາຍາວ ວິປຣີໂຕ, ມຣີຈິວ ວິສໍວາທໂກ, ຕິຕ຺ຖິຍານໍ ອຕ຺ຕາ ວິຍ ອນຸປລພ຺ຠສຠາໂວ ຈ ນ ໂຫຕິ, ອຖ ໂຂ ພາຘນປ຺ປຠວສນ຺ຕິນິຍ຺ຍານປ຺ປກາເຣນ ຕຈ຺ຉາວິປຣີຕຠູຕຠາເວນ ອຣິຍຎາຓສ຺ສ ໂຄຈໂຣ ໂຫຕິເຍວ, ເອສ ອຄ຺ຄິລກ຺ຂຓໍ ວິຍ ໂລກປກຕິ ວິຍ ຈ ຕຈ຺ຉາວິປຣີຕຠູຕຠາໂວ ສຈ຺ຈຏ຺ໂຐຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອຄ຺ຄິລກ຺ຂຓໍ ນາມ ອຸຓ຺ຫຕ຺ຕໍ. ຕຎ຺ຫິ ກຕ຺ຖຈິ ກຏ຺ຐາທິອຸປາທານເຠເທ ວິສໍວາທກໍ ວິປຣີຕໍ ອຠູຕໍ ວາ ກທາຈິປິ ນ ໂຫຕິ, ‘‘ຊາຕິຘມ຺ມາ ຊຣາຘມ຺ມາ, ອໂຖ ມຣຓຘມ຺ມິໂນ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໕.໕໗) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕຊາຕິອາທິກາ ໂລກປກຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ‘‘ເອກຈ຺ຈານໍ ຕິຣຈ຺ຉານານໍ ຕິຣິຍໍ ທີຆຕາ, ມນຸສ຺ສາທີນໍ ອຸທ຺ຘໍ ທີຆຕາ, ວຸທ຺ຘິນິຏ຺ຐປ຺ປຕ຺ຕານໍ ປຸນ ອວຑ຺ຒນນ຺ຕິ ເອວມາທິກາ ຈ ໂລກປກຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ອປິຈ –

ນາພາຘກໍ ຍໂຕ ທຸກ຺ຂໍ, ທຸກ຺ຂາ ອຎ຺ຎໍ ນ ພາຘກໍ;

ພາຘກຕ຺ຕນິຍາເມນ, ຕໂຕ ສຈ຺ຈມິທໍ ມຕໍ.

ຕໍ ວິນາ ນາຎ຺ຎໂຕ ທຸກ຺ຂໍ, ນ ໂຫຕິ ນ ຈ ຕໍ ຕໂຕ;

ທຸກ຺ຂເຫຕຸນິຍາເມນ, ອິຕິ ສຈ຺ຈໍ ວິສຕ຺ຕິກາ.

ນາຎ຺ຎາ ນິພ຺ພານໂຕ ສນ຺ຕິ, ສນ຺ຕໍ ນ ຈ ນ ຕໍ ຍໂຕ;

ສນ຺ຕຠາວນິຍາເມນ, ຕໂຕ ສຈ຺ຈມິທໍ ມຕໍ.

ມຄ຺ຄາ ອຎ຺ຎໍ ນ ນິຍ຺ຍານໍ, ອນິຍ຺ຍາໂນ ນ ຈາປິ ໂສ;

ຕຈ຺ຉນິຍ຺ຍານຠາວຕ຺ຕາ, ອິຕິ ໂສ ສຈ຺ຈສມ຺ມໂຕ.

ອິຕິ ຕຈ຺ຉາວິປລ຺ລາສ-ຠູຕຠາວໍ ຈຕູສຸປິ;

ທຸກ຺ຂາທີສ຺ວວິເສເສນ, ສຈ຺ຈຏ຺ຐໍ ອາຫຸ ປຓ຺ຑິຕາຕິ. (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໑໘໙);

໑໕. ປຸພ຺ເພ ອນນຸສ຺ສຸເຕສູຕິ ອິໂຕ ປຸພ຺ເພ ‘‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ນ ອນຸສ຺ສຸເຕສຸ ອສ຺ສຸຕປຸພ຺ເພສຸ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ເມສຸ. ຈກ຺ຂຸນ຺ຕິອາທີນິ ຎາຓເວວຈນາເນວ. ຎາຓເມວ ເຫຕ຺ຖ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ທສ຺ສນຏ຺ເຐນ ຈກ຺ຂຸ ວິຍາຕິ ຈກ຺ຂຸ, ຎາຓຏ຺ເຐນ ຎາຓໍ, ປກາຣໂຕ ຊານນຏ຺ເຐນ ປຎ຺ຎາ, ປຏິວິຊ຺ຌນຏ຺ເຐນ ວິຊ຺ຊາ, ສຈ຺ຈປ຺ປຏິຈ຺ຉາທກສ຺ສ ໂມຫນ຺ຘກາຣສ຺ສ ວິຘມນໂຕ ໂອຠາສນຏ຺ເຐນ ອາໂລໂກຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ປເນຕໍ ຈຕູສຸ ສຈ຺ເຈສຸ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣມິສ຺ສກໍ ນິທ຺ທິຏ຺ຐນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໑໖. ຍາວກີວຎ຺ຈາຕິ ຍຕ຺ຕກໍ ກາລໍ. ຕິປຣິວຏ຺ຏນ຺ຕິ ສຈ຺ຈຎາຓກິຈ຺ຈຎາຓກຕຎາຓສງ຺ຂາຕານໍ ຕິຓ຺ຓໍ ປຣິວຏ຺ຏານໍ ວເສນ ຕິປຣິວຏ຺ຏໍ. ສຈ຺ຈຎາຓາທິວເສນ ຫິ ຕໂຍ ປຣິວຏ຺ຏາ ເອຕສ຺ສາຕິ ຕິປຣິວຏ຺ຏນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ຎາຓທສ຺ສນໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ, ອິທໍ ທຸກ຺ຂສມຸທຍ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ຈຕູສຸ ສຈ຺ເຈສຸ ຍຖາຠູຕຎາຓໍ ສຈ຺ຈຎາຓໍ ນາມ. ເຕສຸເຍວ ‘‘ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ ປຫາຕພ຺ພໍ ສຈ຺ຉິກາຕພ຺ພໍ ຠາເວຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈຊານນຎາຓໍ ກິຈ຺ຈຎາຓໍ ນາມ. ‘‘ປຣິຎ຺ຎາຕໍ ປຫີນໍ ສຈ຺ຉິກຕໍ ຠາວິຕ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ຕສ຺ສ ກຕຠາວຊານນຎາຓໍ ກຕຎາຓໍ ນາມ. ທ຺ວາທສາກາຣນ຺ຕິ ເຕສໍເຍວ ເອເກກສ຺ມິໍ ສຈ຺ເຈ ຕິຓ຺ຓໍ ຕິຓ຺ຓໍ ອາກາຣານໍ ວເສນ ທ຺ວາທສາກາຣໍ. ຎາຓທສ຺ສນນ຺ຕິ ເອເຕສໍ ຕິປຣິວຏ຺ຏານໍ ທ຺ວາທສນ຺ນໍ ອາກາຣານໍ ວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນຎາຓສງ຺ຂາຕໍ ທສ຺ສນໍ.

ອນຸຕ຺ຕຣໍ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕຣວິຣຫິຕໍ ສພ຺ພເສຏ຺ຐໍ ສມ຺ມາ ສາມຎ຺ຈ ໂພຘິໍ. ອຖ ວາ ປສຕ຺ຖໍ ສຸນ຺ທຣຎ຺ຈ ໂພຘິໍ. ໂພຘີຕິ ຈ ຠຄວໂຕ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ໂຄ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕ. ສາວການໍ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ໂຄ ອນຸຕ຺ຕຣາ ໂພຘິ ໂຫຕິ, ນ ໂຫຕີຕິ? ນ ໂຫຕິ. ກສ຺ມາ? ອສພ຺ພຄຸຓທາຍກຕ຺ຕາ. ເຕສຎ຺ຫິ ກສ຺ສຈິ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ໂຄ ອຣຫຕ຺ຕຜລເມວ ເທຕິ, ກສ຺ສຈິ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ, ກສ຺ສຈິ ຉ ອຠິຎ຺ຎາ, ກສ຺ສຈິ ຈຕສ຺ໂສ ປຏິສມ຺ຠິທາ, ກສ຺ສຈິ ສາວກປາຣມີຎາຓໍ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານມ຺ປິ ປຈ຺ເຈກໂພຘິຎາຓເມວ ເທຕິ, ພຸທ຺ຘານໍ ປນ ສພ຺ພຄຸຓສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ເທຕິ ອຠິເສໂກ ວິຍ ຣຎ຺ໂຎ ສພ຺ພໂລກິສ຺ສຣິຍຠາວໍ. ຕສ຺ມາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ກສ຺ສຈິປິ ອນຸຕ຺ຕຣາ ໂພຘິ ນ ໂຫຕີຕິ. ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘຕິ ປຈ຺ຈຎ຺ຎາສິນ຺ຕິ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ອຫໍ ປຕ຺ໂຕ ປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຐິໂຕຕິ ເອວໍ ປຏິຊານິໍ. ຎາຓຎ຺ຈ ປນ ເມ ທສ຺ສນໍ ອຸທປາທີຕິ ອຘິຄຕຄຸຓານໍ ຍາຖາວໂຕ ທສ຺ສນສມຕ຺ຖໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓຎ຺ຈ ປນ ເມ ອຸທປາທິ. ອກຸປ຺ປາ ເມ ວິມຸຕ຺ຕີຕິ ອຍໍ ມຍ຺ຫໍ ອຣຫຕ຺ຕຜລວິມຸຕ຺ຕິ ອກຸປ຺ປາ ປຏິປກ຺ເຂຫິ ນ ໂກເປຕພ຺ພາຕິ ເອວໍ ຎາຓໍ ອຸທປາທິ. ຕຕ຺ຖ ທ຺ວີຫາກາເຣຫິ ອກຸປ຺ປຕາ ເວທິຕພ຺ພາ ມຄ຺ຄສງ຺ຂາຕກາຣຓໂຕ ຈ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ຈ. ສາ ຫິ ຈຕູຫິ ມຄ຺ເຄຫິ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນກິເລສານໍ ປຸນ ອນິວຕ຺ຕນຕາຍ ກາຣຓໂຕປິ ອກຸປ຺ປາ, ອກຸປ຺ປຘມ຺ມໍ ນິພ຺ພານໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕາຍ ອາຣມ຺ມຓໂຕປິ ອກຸປ຺ປາ ອນາກຸປ຺ປາຣມ຺ມຓານໍ ໂລກິຍສມາປຕ຺ຕີນໍ ຕທຠາວໂຕ. ອນ຺ຕິມາຕິ ປຈ຺ຉິມາ. ນຕ຺ຖິ ທານິ ປຸນພ຺ຠໂວຕິ ອິທານິ ປຸນ ອຎ຺ໂຎ ຠໂວ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ.

ອິມສ຺ມິຎ຺ຈ ປນ ເວຍ຺ຍາກຣຓສ຺ມິນ຺ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ນິຄ຺ຄາຖເກ ສຸຕ຺ເຕ. ນິຄ຺ຄາຖກຎ຺ຫິ ສຸຕ຺ຕໍ ປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊນສຫິຕໍ ‘‘ເວຍ຺ຍາກຣຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຠຎ຺ຎມາເນຕິ ຠຓິຍມາເນ, ເທສິຍມາເນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິຣຊນ຺ຕິ ອປາຍຄມນີຍຣາຄຣຊາທີນໍ ວິຄເມນ ວິຣຊໍ. ວີຕມລນ຺ຕິ ອນວເສສທິຏ຺ຐິວິຈິກິຈ຺ຉາມລາປຄເມນ ວີຕມລໍ. ປຐມມຄ຺ຄວຊ຺ຌກິເລສຣຊາຠາເວນ ວາ ວິຣຊໍ, ປຎ຺ຈວິຘທຸສ຺ສີລ຺ຍມລາປຄເມນ ວີຕມລໍ. ຘມ຺ມຈກ຺ຂຸນ຺ຕິ ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໒.໓໘໓ ອາທໂຍ) ເຫຏ຺ຐິມາ ຕໂຍ ມຄ຺ຄາ ວຸຕ຺ຕາ, ຈູຬຣາຫຸໂລວາເທ (ມ. ນິ. ໓.໔໑໖ ອາທໂຍ) ອາສວກ຺ຂໂຍ, ອິຘ ປນ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ໂຄ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ຈຕຸສຈ຺ຈສງ຺ຂາເຕສຸ ຘມ຺ເມສຸ ເຕສໍ ທສ຺ສນຏ຺ເຐນ ຈກ຺ຂູຕິ ຘມ຺ມຈກ຺ຂຸ, ເຫຏ຺ຐິເມສຸ ວາ ຕີສຸ ມຄ຺ຄຘມ຺ເມສຸ ເອກໍ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄສງ຺ຂາຕໍ ຈກ຺ຂູຕິ ຘມ຺ມຈກ຺ຂຸ, ສມຖວິປສ຺ສນາຘມ຺ມນິພ຺ພຕ຺ຕຕາຍ ສີລາທິຕິວິຘຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘຠູຕຕາຍ ວາ ຘມ຺ມມຍໍ ຈກ຺ຂູຕິປິ ຘມ຺ມຈກ຺ຂຸ, ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິອາກາຣທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ສມຸທຍຘມ຺ມໍ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ນິໂຣຘຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ນນຸ ຈ ມຄ຺ຄຎາຓໍ ອສງ຺ຂຕຘມ຺ມາຣມ຺ມຓໍ, ນ ສງ຺ຂຕຘມ຺ມາຣມ຺ມຓນ຺ຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ, ຍສ຺ມາ ຕໍ ນິໂຣຘໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ກິຈ຺ຈວເສນ ສພ຺ພສງ຺ຂຕໍ ອສມ຺ໂມຫປ຺ປຏິເວຘວເສນ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໗. ຘມ຺ມຈກ຺ເກຕິ ປຏິເວຘຎາຓຎ຺ເຈວ ເທສນາຎາຓຎ຺ຈ ປວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ ຈກ຺ກນ຺ຕິ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ. ໂພຘິປລ຺ລງ຺ເກ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ຫິ ຈຕູສຸ ສຈ຺ເຈສຸ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ທ຺ວາທສາກາຣໍ ປຏິເວຘຎາຓມ຺ປິ, ອິສິປຕເນ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ທ຺ວາທສາກາຣາຍ ສຈ຺ຈເທສນາຍ ປວຕ຺ຕກໍ ເທສນາຎາຓມ຺ປິ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ນາມ. ອຸຠຍມ຺ປິ ເຫຕໍ ທສພລສ຺ສ ອຸເຣ ປວຕ຺ຕຎາຓເມວ. ຕທຸຠຍໍ ອິມາຍ ເທສນາຍ ປກາເສນ຺ເຕນ ຠຄວຕາ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ປວຕ຺ຕິຕໍ ນາມ. ຕໍ ປເນຕໍ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ຍາວ ອຎ຺ຎາສິໂກຓ຺ຑຎ຺ຎຕ຺ເຖໂຣ ອຏ຺ຐາຣສຫິ ພ຺ຣຫ຺ມໂກຏີຫິ ສທ຺ຘິໍ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາຕິ, ຕາວ ຠຄວາ ປວຕ຺ເຕຕິ ນາມ ປວຕ຺ຕນກິຈ຺ຈສ຺ສ ອນິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ. ປຕິຏ຺ຐິເຕ ປວຕ຺ຕິຕໍ ນາມ ກສ຺ສປສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ສາສນນ຺ຕຣຘານໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາໂທ, ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕປຸພ຺ພສ຺ສ ປວຕ຺ຕິຕຕ຺ຕາ. ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ປວຕ຺ຕິເຕ ຈ ປນ ຠຄວຕາ ຘມ຺ມຈກ຺ເກ ຠຸມ຺ມາ ເທວາ ສທ຺ທມນຸສ຺ສາເວສຸ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຠຸມ຺ມາຕິ ຠູມຏ຺ຐກເທວຕາ. ສທ຺ທມນຸສ຺ສາເວສຸນ຺ຕິ ເອກປ຺ປຫາເຣເນວ ສາຘຸກາຣໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ເອຕໍ ຠຄວຕາ’’ຕິອາທີນິ ວທນ຺ຕາ ອນຸສ຺ສາວຍິໍສຸ. ໂອຠາໂສຕິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓານຸຠາເວນ ປວຕ຺ໂຕ ຈິຕ຺ຕປຈ຺ຈຍອຸຕຸສມຸຏ຺ຐາໂນ ໂອຠາໂສ. ໂສ ຫິ ຕທາ ເທວານໍ ເທວານຸຠາວໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ວິໂຣຈິຕ຺ຖ. ອຎ຺ຎາສິ ວຕ ໂຠ ໂກຓ຺ຑຎ຺ໂຎຕິ ອິມສ຺ສປິ ອຸທານສ຺ສ ອຸທາຫຣຓໂຆໂສ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸໍ ຜຣິຕ຺ວາ ອຏ຺ຐາສິ. ຠຄວໂຕ ຫິ ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນສ຺ສ ອາຣມ຺ເຠ ວິຍ ປຣິສມາປເນປິ ອຕິວິຍ ອຸຬາຣຕມໍ ປີຕິໂສມນສ຺ສໍ ອຸທປາທິ.

໑໘. ທິຏ຺ໂຐ ອຣິຍສຈ຺ຈຘມ຺ໂມ ເອເຕນາຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ໂມ. ເອສ ນໂຍ ເສສປເທສຸປິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ທສ຺ສນໍ ນາມ ຎາຓທສ຺ສນໂຕ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ອຕ຺ຖີຕິ ຕໍນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ‘‘ປຕ຺ຕຘມ຺ໂມ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຕ຺ຕິ ຈ ຎາຓສມ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ອຎ຺ຎາປິ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ຕໂຕ ວິເສສນຕ຺ຖໍ ‘‘ວິທິຕຘມ຺ໂມ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາ ປເນສາ ວິທິຕຘມ຺ມຕາ ເອກເທສໂຕປິ ໂຫຕີຕິ ນິປ຺ປເທສໂຕ ວິທິຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຣິໂຍຄາຬ຺ຫຘມ຺ໂມ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນສ຺ສ ສຈ຺ຈາຠິສມ຺ໂພຘິໍເຍວ ທີເປຕິ. ມຄ຺ຄຎາຓຎ຺ຫິ ເອກາຠິສມຍວເສນ ປຣິຎ຺ຎາທິກິຈ຺ຈໍ ສາເຘນ຺ຕໍ ນິປ຺ປເທເສນ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມໍ ສມນ຺ຕໂຕ ໂອຄາຬ຺ຫໍ ນາມ ໂຫຕິ. ສປ຺ປຏິຠຍກນ຺ຕາຣສທິສາ ໂສຬສວຕ຺ຖຸກາ ອຏ຺ຐວຕ຺ຖຸກາ ຈ ຕິຓ຺ຓາ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ອເນນາຕິ ຕິຓ຺ຓວິຈິກິຈ຺ໂຉ. ປວຕ຺ຕິອາທີສຸ ‘‘ເອວໍ ນຸໂຂ ນ ນຸໂຂ’’ຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕິກາ ວິຄຕາ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນາ ກຖໍກຖາ ອສ຺ສາຕິ ວິຄຕກຖໍກໂຖ. ເວສາຣຊ຺ຊປ຺ປຕ຺ໂຕຕິ ສາຣຊ຺ຊກຣານໍ ປາປຘມ຺ມານໍ ປຫີນຕ຺ຕາ ຕປ຺ປຏິປກ຺ເຂສຸ ຈ ສີລາທີສຸ ຄຸເຓສຸ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ວິສາຣທຠາວໍ ເວຍ຺ຍຕ຺ຕິຍໍ ປຕ຺ໂຕ ອຘິຄໂຕ. ສ຺ວາຍໍ ເວສາຣຊ຺ຊປ຺ປຕ຺ຕິສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕຠາໂວ ກຕ຺ຖາຕິ ອາຫ ‘‘ສຕ຺ຖຸສາສເນ’’ຕິ. ອຕ຺ຕນາ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ອຘິຄຕຕ຺ຕາ ນ ປຣໍ ປຈ຺ເຈຕິ, ປຣສ຺ສ ສທ຺ຘາຍ ເອຕ຺ຖ ນປ຺ປວຕ຺ຕຕິ, ນ ຕສ຺ສ ປໂຣ ປຈ຺ເຈຕພ຺ໂພ ອຕ຺ຖີຕິ ອປຣປ຺ປຈ຺ຈໂຍ.

ລເຠຍ຺ຍາຫນ຺ຕິ ລເຠຍ຺ຍໍ ອຫໍ, ອາຍາຈນວຈນເມຕໍ. ເອຫີຕິ ອາຍາຈິຕານໍ ປພ຺ພຊ຺ຊູປສມ຺ປທານໍ ອນຸມຕຠາວປ຺ປກາສນວຈນໍ, ຕສ຺ມາ ເອຫິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉາຫິ ຍຖາຍາຈິຕໍ ປພ຺ພຊ຺ຊູປສມ຺ປທວິເສສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ຕສ຺ສ ເອຫິຠິກ຺ຂູປສມ຺ປທາປຏິລາຠນິມິຕ຺ຕວຈນປຣິໂຍສານທສ຺ສໂນ. ຕທວສາໂນ ຫິ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸຠາໂວ. ເຕເນວາຫ ‘‘ເອຫິ ຠິກ຺ຂູຕິ ຠຄວໂຕ ວຈເນນ ອຠິນິປ຺ຜນ຺ນາ ສາວ ຕສ຺ສ ອາຍສ຺ມໂຕ ເອຫິຠິກ຺ຂູປສມ຺ປທາ ອໂຫສີ’’ຕິ. ຈຣ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິ ອຸປຣິມຄ຺ຄຕ຺ຕຍສງ຺ຂາຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ສມຘິຄຈ຺ຉ. ກິມຕ຺ຖໍ? ສມ຺ມາ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອນ຺ຕກິຣິຍາຍ. ອິຘາປິ ‘‘ອໂວຈາ’’ຕິ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ‘‘ນວ ໂກຏິສຫສ຺ສານີ’’ຕິອາທິນາ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໒໐; ປຏິ. ມ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໓໗) ວຸຕ຺ຕປ຺ປເຠທານໍ ອເນກສຫສ຺ສານໍ ສໍວຣວິນຍານໍ ສມາທິຍິຕ຺ວາ ວຕ຺ຕເນນ ອຸປຣິຠູຕາ ອຄ຺ຄຠູຕາ ສມ຺ປທາຕິ ອຸປສມ຺ປທາ.

໑໙. ນີຫາຣຠຕ຺ໂຕຕິ ນີຫຏຠຕ຺ໂຕ, ຄາມໂຕ ຠິກ຺ຂໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູຫິ ທິນ຺ນຠຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠຄວາ ຫິ ທຫຣກຸມາຣເກ ວິຍ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ປຣິຫຣນ຺ໂຕ ປາຏິປທທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປິຓ຺ຑປາຕຕ຺ຖາຍປິ ຄາມໍ ອປວິສິຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕວິຫາເຣເຍວ ວສິ.

ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອນຕ຺ຕລກ຺ຂຓສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໒໐. ອາມນ຺ເຕສີຕິ ອາສາຬ຺ຫີປຸຓ຺ຓມທິວເສ ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອນຸກ຺ກເມນ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐິເຕ ອຎ຺ຎາສິໂກຓ຺ຑຎ຺ຎປ຺ປມຸເຂ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິເຍ ‘‘ອິທານິ ເຕສໍ ອາສວກ຺ຂຍາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຎ຺ຈມິຍາ ປກ຺ຂສ຺ສ ອາມນ຺ເຕສິ. ອນຕ຺ຕາຕິ ອວສວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ ອສາມິກຏ຺ເຐນ ສຸຎ຺ຎຕຏ຺ເຐນ ອຕ຺ຕປຏິກ຺ເຂປຏ຺ເຐນາຕິ ເອວໍ ຈຕູຫິ ກາຣເຓຫິ ອນຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ຣູປໍ ຐິຕິໍ ມາ ປາປຸຓາຕຸ, ຐານປ຺ປຕ຺ຕໍ ມາ ຊີຣຕຸ, ຊຣປ຺ປຕ຺ຕໍ ມາ ຠິຊ຺ຊຕຸ, ອຸທຍພ຺ພເຍຫິ ມາ ກິລມຍຕູ’’ຕິ ນ ເອຕ຺ຖ ກສ຺ສຈິ ວສີຠາໂວ ອຕ຺ຖິ, ສ຺ວາຍມສ຺ສ ອວສວຕ຺ຕນຏ຺ໂຐ. ສາມິຠູຕສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອຠາໂວ ອສາມິກຏ຺ໂຐ. ນິວາສີກາຣກເວທກອຘິຏ຺ຐາຍກວິຣເຫນ ຕໂຕ ສຸຎ຺ຎຕາ ສຸຎ຺ຎຕຏ຺ໂຐ. ປຣປຣິກປ຺ປິຕອຕ຺ຕສຠາວາຠາໂວ ເອວ ອຕ຺ຕປຏິກ຺ເຂປຏ຺ໂຐ. ອິທານິ ອນຕ຺ຕຕໍເຍວ ວິຠາເວຕຸໍ ‘‘ຣູປຎ຺ຈ ຫິທໍ ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຕາ ອຠວິສ຺ສາຕິ ກາຣໂກ ເວທໂກ ສຍໍວສີຕິ ເອວໍຠູໂຕ ອຕ຺ຕາ ອຠວິສ຺ສາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອວຎ຺ຫິ ສຕິ ຣູປສ຺ສ ອາພາຘາຍ ສໍວຕ຺ຕນໍ ອຍຸຊ຺ຊມານກໍ ສິຍາ. ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ‘‘ຍສ຺ມາ ຈ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຣູປໍ ອນຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ຣູປໍ ອາພາຘາຍ ສໍວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ ຣູປສ຺ສ ອນຕ຺ຕຕາຍ ທຸກ຺ຂຕາ ວິຠາວິຕາ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ, ຕຖາປິ ‘‘ຍສ຺ມາ ຣູປໍ ອາພາຘາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ອນຕ຺ຕາ’’ຕິ ປາກຏາຍ ສາພາຘຕາຍ ຣູປສ຺ສ ອຕ຺ຕສາຣາຠາໂວ ວິຠາວິໂຕ, ຕໂຕ ເອວ ຈ ‘‘ນ ຈ ລພ຺ຠຕິ ຣູເປ ‘ເອວໍ ເມ ຣູປໍ ໂຫຕຸ, ເອວໍ ເມ ຣູປໍ ມາ ອໂຫສີ’ຕິ’’ ຣູເປ ກສ຺ສຈິ ອນິສ຺ສຣຕາ ຕສ຺ສ ຈ ອວສວຕ຺ຕນາກາໂຣ ທສ຺ສິໂຕ. ເວທນາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

໒໑. ຕໍ ກິໍມຎ຺ຎຖ ຠິກ຺ຂເວຕິ ອິທໍ ກສ຺ມາ ອາຣທ຺ຘໍ? ເອຕ຺ຕເກນ ຐາເນນ ອນຕ຺ຕລກ຺ຂຓເມວ ກຖິຕໍ, ນ ອນິຈ຺ຈທຸກ຺ຂລກ຺ຂຓານິ, ອິທານິ ຕານິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ຕີຓິປິ ລກ຺ຂຓານິ ທສ຺ເສຕຸໍ ອິທມາຣທ຺ຘນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອນິຈ຺ຈໍ ຠນ຺ເຕຕິ ຠນ຺ເຕ ຍສ຺ມາ ຫຸຕ຺ວາ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ອນິຈ຺ຈໍ. ຍສ຺ມາ ປຸພ຺ເພ ອສນ຺ຕໍ ປຈ຺ຈຍສມວາເຍນ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຸນ ຠງ຺ຄຸປຄມເນນ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ນ ນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ອນິຈ຺ຈໍ, ອທ຺ຘຸວນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຖ ວາ ອຸປ຺ປາທວຍວນ຺ຕຕາຍ ຕາວກາລິກຕາຍ ວິປຣິຓາມໂກຏິຍາ ນິຈ຺ຈປ຺ປຏິກ຺ເຂປໂຕຕິ ອິເມຫິປິ ກາຣເຓຫິ ອນິຈ຺ຈໍ. ເອຕ຺ຖ ຂເຓ ຂເຓ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນວເສນ ນິຣຸຊ຺ຌນວເສນ ຈ ປວຕ຺ຕນໂຕ ອຸປ຺ປາທວຍວນ຺ຕຕາ. ຕງ຺ຂຓິກຕາຍ ຕາວກາລິກຕາ. ວິປຣິຓາມວນ຺ຕຕາຍ ວິປຣິຓາມໂກຏິ. ຣູປຎ຺ຫິ ອຸປ຺ປາທາທິວິກາຣາປຊ຺ຊເນນ ວິປຣິຓາມນ຺ຕໍ ວິນາສໍ ປາປຸຓາຕິ. ນິຈ຺ຈສຠາວາຠາໂວ ເອວ ນິຈ຺ຈປຏິກ຺ເຂໂປ. ອນິຈ຺ຈາ ຫິ ຘມ຺ມາ, ເຕເນວ ອຕ຺ຕໂນ ອນິຈ຺ຈຠາເວນ ອຕ຺ຖໂຕ ນິຈ຺ຈຕໍ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ຕິ ນາມ.

ທຸກ຺ຂໍ ຠນ຺ເຕຕິ ຠນ຺ເຕ ປຏິປີຬນາກາເຣນ ທຸກ຺ຂໍ. ອຸປ຺ປາທຊຣາຠງ຺ຄວເສນ ຫິ ຣູປສ຺ສ ນິຣນ຺ຕຣໍ ພາຘຕິ, ປຏິປີຬນາກາເຣນສ຺ສ ທຸກ຺ຂຕາ. ອຖ ວາ ສນ຺ຕາປຏ຺ເຐນ ທຸກ຺ຂມຏ຺ເຐນ ທຸກ຺ຂວຕ຺ຖຸກຏ຺ເຐນ ສຸຂປຏິກ຺ເຂປຏ຺ເຐນ ຈາຕິ ຈຕູຫິ ກາຣເຓຫິ ທຸກ຺ຂໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສນ຺ຕາໂປ ນາມ ທຸກ຺ຂທຸກ຺ຂຕາທິວເສນ ສນ຺ຕາປນໍ ປຣິທຫນໍ. ຕໂຕ ເອວສ຺ສ ທຸສ຺ສຫຕາຍ ທຸກ຺ຂມຕາ. ຕິສ຺ສນ຺ນໍ ທຸກ຺ຂຕານໍ ສໍສາຣທຸກ຺ຂສ຺ສ ຈ ອຘິຏ຺ຐານຕາຍ ທຸກ຺ຂວຕ຺ຖຸກຕາ. ສຸຂສຠາວາຠາໂວ ເອວ ສຸຂປຏິກ຺ເຂໂປ. ວິປຣິຓາມຘມ຺ມນ຺ຕິ ຊຣາຍ ມຣເຓນ ຈ ວິປຣິຓາມສຠາວໍ. ກລ຺ລໍ ນູຕິ ຍຸຕ຺ຕໍ ນຸ. ຕນ຺ຕິ ເອວໍ ອນິຈ຺ຈໍ ທຸກ຺ຂໍ ວິປຣິຓາມຘມ຺ມໍ ຣູປໍ. ເອຕໍ ມມາຕິ ຕຓ຺ຫາຄາໂຫ ມມງ຺ກາຣຠາວໂຕ. ເອໂສຫມສ຺ມີຕິ ມານຄາໂຫ ອຫງ຺ກາຣຠາວໂຕ. ເອໂສ ເມ ອຕ຺ຕາຕິ ທິຏ຺ຐິຄາໂຫ ອຕ຺ຕຠາວວິປລ຺ລາສຄ຺ຄາຫໂຕ. ຕຓ຺ຫາຄາໂຫ ເຈຕ຺ຖ ອຏ຺ຐສຕຕຓ຺ຫາວິຈຣິຕວເສນ, ມານຄາໂຫ ນວວິຘມານວເສນ, ທິຏ຺ຐິຄາໂຫ ທ຺ວາສຏ຺ຐິທິຏ຺ຐິວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອິເມສໍ ຕິຓ຺ຓໍ ຕຓ຺ຫາມານທິຏ຺ຐິຄາຫານໍ ວເສນ ຍຸຕ຺ຕໍ ນຸ ຕໍ ສມນຸປສ຺ສິຕຸນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອິຕິ ຠຄວາ ອນິຈ຺ຈທຸກ຺ຂວເສນ ອນຕ຺ຕລກ຺ຂຓໍເຍວ ທສ຺ເສສິ. ຠຄວາ ຫິ ກຕ຺ຖຈິ ອນິຈ຺ຈວເສນ ອນຕ຺ຕຕໍ ທສ຺ເສຕິ, ກຕ຺ຖຈິ ທຸກ຺ຂວເສນ, ກຕ຺ຖຈິ ອຸຠຍວເສນ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ຈກ຺ຂຸ ອຕ຺ຕາຕິ ໂຍ ວເທຍ຺ຍ, ຕໍ ນ ອຸປປຊ຺ຊຕິ, ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ອຸປ຺ປາໂທປິ ວໂຍປິ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ຍສ຺ສ ໂຂ ປນ ອຸປ຺ປາໂທປິ ວໂຍປິ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ‘ອຕ຺ຕາ ເມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ເຈວ ເວຕິ ຈາ’ຕິ ອິຈ຺ຈສ຺ສ ເອວມາຄຕໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ນ ອຸປປຊ຺ຊຕິ. ‘ຈກ຺ຂຸ ອຕ຺ຕາ’ຕິ ໂຍ ວເທຍ຺ຍ, ອິຕິ ຈກ຺ຂຸ ອນຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິມສ຺ມິຎ຺ຈ ຉຉກ຺ກສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໓.໔໒໒) ອນິຈ຺ຈວເສນ ອນຕ຺ຕຕໍ ທສ຺ເສສິ. ‘‘ຣູປຎ຺ຈ ຫິທໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຕ຺ຕາ ອຠວິສ຺ສ…ເປ… ເອວໍ ເມ ຣູປໍ ມາ ອໂຫສີ’’ຕິ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ອນຕ຺ຕລກ຺ຂຓສຸຕ຺ເຕ ທຸກ຺ຂວເສນ ອນຕ຺ຕຕໍ ທສ຺ເສສິ. ‘‘ຣູປໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນິຈ຺ຈໍ, ຍທນິຈ຺ຈໍ ຕໍ ທຸກ຺ຂໍ, ຍໍ ທຸກ຺ຂໍ ຕທນຕ຺ຕາ, ຍທນຕ຺ຕາ, ຕໍ ‘ເນຕໍ ມມ, ເນໂສຫມສ຺ມິ, ນ ເມ ໂສ ອຕ຺ຕາ’ຕິ ເອວເມຕໍ ຍຖາຠູຕໍ ສມ຺ມປ຺ປຎ຺ຎາຍ ທຏ຺ຐພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ອຣຫນ຺ຕສຸຕ຺ເຕ (ສໍ. ນິ. ໓.໗໖-໗໗) ອຸຠຍວເສນ ອນຕ຺ຕຕໍ ທສ຺ເສສິ. ກສ຺ມາ? ອນິຈ຺ຈໍ ທຸກ຺ຂຎ຺ຈ ປາກຏໍ, ອນຕ຺ຕາ ອປາກຏໍ. ປຣິໂຠຄຠາຊນາທີສຸ ຫິ ຠິນ຺ເນສຸ ‘‘ອໂຫ ອນິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ‘‘ອໂຫ ອນຕ຺ຕາ’’ຕິ ປນ ວຕ຺ຕາ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ສຣີເຣ ຄຓ຺ຑປິຬກາສຸ ວາ ອຸຏ຺ຐິຕາສຸ ກຓ຺ຏເກນ ວາ ວິທ຺ຘາ ‘‘ອໂຫ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ‘‘ອໂຫ ອນຕ຺ຕາ’’ຕິ ປນ ວຕ຺ຕາ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ກສ຺ມາ? ອິທຎ຺ຫິ ອນຕ຺ຕລກ຺ຂຓໍ ນາມ ອວິຠູຕໍ ທຸທ຺ທສໍ ທຸປ຺ປຎ຺ຎາປນໍ. ຕຖາ ຫິ ສຣຠງ຺ຄາທໂຍປິ ສຕ຺ຖາໂຣ ນາທ຺ທສໍສຸ, ກຸໂຕ ປຎ຺ຎາປນາ, ເຕນ ນໍ ຠຄວາ ອນິຈ຺ຈວເສນ ວາ ທຸກ຺ຂວເສນ ວາ ອຸຠຍວເສນ ວາ ທສ຺ເສສິ. ຕຍິທໍ ອິມສ຺ມິມ຺ປິ ເຕປຣິວຏ຺ເຏ ອນິຈ຺ຈທຸກ຺ຂວເສເນວ ທສ຺ສິຕໍ. ເວທນາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

໒໒. ຕສ຺ມາຕິຫາຕິ ຕສ຺ມາ ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕິ-ກາຣ ຫ-ກາຣາ ນິປາຕາ, ຍສ຺ມາ ອິເມ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ ອນິຈ຺ຈາ ທຸກ຺ຂາ ອນຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍໍ ກິຎ຺ຈີຕິ ອນວເສສປຣິຍາທານເມຕໍ. ຍນ຺ຕິ ຫິ ສາມຎ຺ເຎນ ອນິຍມທສ຺ສນໍ, ກິຎ຺ຈີຕິ ປກາຣໂຕ ເຠທໍ ອາມສິຕ຺ວາ ອນິຍມທສ຺ສນໍ. ອຸຠເຍນປິ ອຕີຕໍ ວາ…ເປ… ສນ຺ຕິເກ ວາ ອປ຺ປໍ ວາ ພຫຸໍ ວາ ຍາທິສໍ ວາ ຕາທິສໍ ວາ ນປຸໍສກນິທ຺ເທສາຣຫໍ ສພ຺ພໍ ພ຺ຍາເປຕ຺ວາ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕສ຺ມາ ອນວເສສປຣິຍາທານເມຕໍ ‘‘ຍໍ ກິຎ຺ຈີ’’ຕິ. ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ອຎ຺ເຎສຸປິ ນປຸໍສກນິທ຺ເທສາຣເຫສຸ ປສງ຺ຄໍ ທິສ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖໍ ອຘິຈ຺ຈ ປວຕ຺ຕນໂຕ ອຕິປ຺ປສງ຺ຄສ຺ສ ນິຍມນຕ຺ຖໍ ‘‘ຣູປ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ປທທ຺ວເຍນປິ ຣູປສ຺ສ ອເສສປຣິຄ຺ຄໂຫ ກໂຕ ໂຫຕິ. ອຖສ຺ສ ອຕີຕາທິວິຠາຄໍ ອາຣຠຕິ ‘‘ອຕີຕານາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິອາທິນາ. ຕຎ຺ຫິ ກິຎ຺ຈິ ອຕີຕໍ ກິຎ຺ຈິ ອນາຄຕາທິເຠທນ຺ຕິ. ເອສ ນໂຍ ເວທນາທີສຸປິ.

ຕຕ຺ຖ ຣູປໍ ຕາວ ອທ຺ຘາສນ຺ຕຕິສມຍຂຓວເສນ ຈຕຸຘາ ອຕີຕໍ ນາມ ໂຫຕິ, ຕຖາ ອນາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ. ຕຕ຺ຖ ອທ຺ຘາວເສນ ຕາວ ເອກສ຺ສ ເອກສ຺ມິໍ ຠເວ ປຏິສນ຺ຘິໂຕ ປຸພ຺ເພ ອຕີຕໍ, ຈຸຕິໂຕ ອຸທ຺ຘມນາຄຕໍ, ອຸຠິນ຺ນມນ຺ຕເຣ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ. ສນ຺ຕຕິວເສນ ສຠາເຄກອຸຕຸສມຸຏ຺ຐານເອກາຫາຣສມອຸຏ຺ຐານຎ຺ຈ ປຸພ຺ພາປຣິຍວເສນ ວຕ຺ຕມານມ຺ປິ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ, ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ວິສຠາຄອຸຕຸອາຫາຣສມຸຏ຺ຐານໍ ອຕີຕໍ, ປຈ຺ຉາ ອນາຄຕໍ. ຈິຕ຺ຕຊໍ ເອກວີຖິເອກຊວນເອກສມາປຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐານໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ, ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ອຕີຕໍ, ປຈ຺ຉາ ອນາຄຕໍ. ກມ຺ມສມຸຏ຺ຐານສ຺ສ ປາຏິເຍກ຺ກໍ ສນ຺ຕຕິວເສນ ອຕີຕາທິເຠໂທ ນຕ຺ຖິ. ເຕສໍເຍວ ປນ ອຸຕຸອາຫາຣຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານານໍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠກວເສນ ຕສ຺ສ ອຕີຕາທິຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສມຍວເສນ ເອກມຸຫຸຕ຺ຕປຸພ຺ພຓ຺ຫສາຍນ຺ຫຣຕ຺ຕິທິວາທີສຸ ສມເຍສຸ ສນ຺ຕານວເສນ ປວຕ຺ຕມານໍ ຕໍຕໍສມຍວນ຺ຕໍ ຣູປໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ນາມ, ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ອຕີຕໍ, ປຈ຺ຉາ ອນາຄຕໍ. ຂຓວເສນ ອຸປ຺ປາທາທິກ຺ຂຓຕ຺ຕຍປຣິຍາປນ຺ນໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ, ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ອຕີຕໍ, ປຈ຺ຉາ ອນາຄຕໍ, ອິທເມເວຕ຺ຖ ນິປ຺ປຣິຍາຍໍ, ເສສາ ປຣິຍາຍກຖາ.

ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ວາ ພຫິທ຺ຘາ ວາຕິ ຈກ຺ຂາທິປຎ຺ຈວິຘໍ ຣູປໍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ອຘິກິຈ຺ຈ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ, ເສສໍ ຕໂຕ ພາຫິຣຕ຺ຕາ ພຫິທ຺ຘາ. ອປິຈ ນິຍກຊ຺ຌຕ຺ຕມ຺ປິ ອິຘ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ, ປຣປຸຄ຺ຄລິກມ຺ປິ ຈ ພຫິທ຺ຘາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ໂອຬາຣິກໍ ວາ ສຸຂຸມໍ ວາຕິ ຈກ຺ຂາທີນິ ນວ, ອາໂປຘາຕຸວຊ຺ຊາ ຕິສ຺ໂສ ຘາຕຸໂຍ ຈາຕິ ທ຺ວາທສວິຘໍ ຣູປໍ ຆຏ຺ຏນວເສນ ຄເຫຕພ຺ພໂຕ ໂອຬາຣິກໍ, ເສສໍ ຕໂຕ ວິປຣີຕຕ຺ຕາ ສຸຂຸມໍ. ຫີນໍ ວາ ປຓີຕໍ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ຫີນປຓີຕຠາໂວ ປຣິຍາຍໂຕ ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ຈ. ຕຕ຺ຖ ອກນິຏ຺ຐານໍ ຣູປໂຕ ສຸທສ຺ສີນໍ ຣູປໍ ຫີນໍ, ຕເທວ ສຸທສ຺ສານໍ ຣູປໂຕ ປຓີຕໍ. ເອວໍ ຍາວ ນຣກສຕ຺ຕານໍ ຣູປໍ, ຕາວ ປຣິຍາຍໂຕ ຫີນປຓີຕຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ນິປ຺ປຣິຍາຍໂຕ ປນ ຍໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ອກຸສລວິປາກວິຎ຺ຎາຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ຫີນໍ ອນິຏ຺ຐຠາວໂຕ. ຍໍ ປນ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ກຸສລວິປາກວິຎ຺ຎາຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ປຓີຕໍ ອິຏ຺ຐຠາວໂຕ. ຍຖາ ຫິ ອກຸສລວິປາໂກ ສຍໍ ອນິຏ຺ໂຐ ອນິຏ຺ເຐ ເອວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ນ ອິຏ຺ເຐ, ເອວໍ ກຸສລວິປາໂກປິ ສຍໍ ອິຏ຺ໂຐ ອິຏ຺ເຐເຍວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ນ ອນິຏ຺ເຐ. ຍໍ ທູເຣ ສນ຺ຕິເກ ວາຕິ ຍໍ ສຸຂຸມໍ, ຕເທວ ທຸປ຺ປຏິວິຊ຺ຌສຠາວຕ຺ຕາ ທູເຣ, ອິຕຣໍ ສຸປ຺ປຏິວິຊ຺ຌສຠາວຕ຺ຕາ ສນ຺ຕິເກ. ອປິເຈຕ຺ຖ ໂອກາສໂຕປິ ອຸປາທາຍຸປາທາຍ ທູຣສນ຺ຕິກຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕໍ ສພ຺ພນ຺ຕິ ຕໍ ອຕີຕາທີຫິ ປເທຫິ ວິສຸໍ ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ ສພ຺ພໍ ຣູປໍ. ສມ຺ມປ຺ປຎ຺ຎາຍ ທຏ຺ຐພ຺ພນ຺ຕິ ສຫວິປສ຺ສນາຍ ມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ຍາ ກາຈິ ເວທນາຕິອາທີສຸ ປນ ສນ຺ຕຕິວເສນ ຈ ຂຓວເສນ ຈ ເວທນາຍ ອຕີຕານາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໔໙໗ ອາທໂຍ) ສນ຺ຕຕິວເສນ ເອກວີຖິເອກຊວນເອກສມາປຕ຺ຕິປຣິຍາປນ຺ນາ ເອກວິຘວິສຍສມາໂຍຄປ຺ປວຕ຺ຕາ ຈ ທິວສມ຺ປິ ພຸທ຺ຘຣູປໍ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ຕສ຺ສ ປວຕ຺ຕສທ຺ຘາທິສຫິຕເວທນາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາ, ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ອຕີຕາ, ປຈ຺ຉາ ອນາຄຕາ. ຂຓວເສນ ຂຓຕ຺ຕຍປຣິຍາປນ຺ນາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາ, ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ອຕີຕາ, ປຈ຺ຉາ ອນາຄຕາ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາເຠໂທ ນິຍກຊ຺ຌຕ຺ຕວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂອຬາຣິກສຸຂຸມເຠໂທ ‘‘ອກຸສລາ ເວທນາ ໂອຬາຣິກາ, ກຸສລາພ຺ຍາກຕາ ເວທນາ ສຸຂຸມາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວິຠງ຺ເຄ (ວິຠ. ໑໑) ວຸຕ຺ເຕນ ຊາຕິສຠາວປຸຄ຺ຄລໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຊາຕິວເສນ ຕາວ ອກຸສລເວທນາ ສາວຊ຺ຊກິຣິຍເຫຕຸໂຕ ກິເລສສນ຺ຕາປສຠາວໂຕ ຈ ອວູປສນ຺ຕວຸຕ຺ຕີຕິ ກຸສລເວທນາຍ ໂອຬາຣິກາ, ສພ຺ຍາປາຣໂຕ ສອຸສ຺ສາຫໂຕ ສວິປາກໂຕ ກິເລສສນ຺ຕາປສຠາວໂຕ ສາວຊ຺ຊໂຕ ຈ ວິປາກາພ຺ຍາກຕາຍ ໂອຬາຣິກາ, ສວິປາກໂຕ ກິເລສສນ຺ຕາປສຠາວໂຕ ສພ຺ຍາປຊ຺ຊໂຕ ສາວຊ຺ຊໂຕ ຈ ກິຣິຍາພ຺ຍາກຕາຍ ໂອຬາຣິກາ, ກຸສລາພ຺ຍາກຕາ ປນ ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາຍໂຕ ອກຸສລາຍ ສຸຂຸມາ. ທ຺ເວປິ ກຸສລາກຸສລເວທນາ ສພ຺ຍາປາຣໂຕ ສອຸສ຺ສາຫໂຕ ສວິປາກໂຕ ຈ ຍຖາໂຍຄໍ ທຸວິຘາຍປິ ອພ຺ຍາກຕາຍ ໂອຬາຣິກາ, ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ທຸວິຘາປິ ອພ຺ຍາກຕາ ຕາຫິ ສຸຂຸມາ. ເອວໍ ຕາວ ຊາຕິວເສນ ໂອຬາຣິກສຸຂຸມຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ສຠາວວເສນ ປນ ທຸກ຺ຂເວທນາ ນິຣສ຺ສາທໂຕ ສວິປ຺ຜາຣໂຕ ອຸພ຺ເພຊນີຍໂຕ ອຠິຠວນໂຕ ຈ ອິຕຣາຫິ ທ຺ວີຫິ ໂອຬາຣິກາ, ອິຕຣາ ປນ ທ຺ເວ ສາຕໂຕ ສນ຺ຕໂຕ ປຓີຕໂຕ ມນາປໂຕ ມຊ຺ຌຕ຺ຕໂຕ ຈ ຍຖາໂຍຄໍ ທຸກ຺ຂາຍ ສຸຂຸມາ. ອຸໂຠ ປນ ສຸຂທຸກ຺ຂາ ສວິປ຺ຜາຣໂຕ ໂຂຠກຣຓໂຕ ປາກຏໂຕ ຈ ອທຸກ຺ຂມສຸຂາຍ ໂອຬາຣິກາ, ສາ ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ຕທຸຠຍໂຕ ສຸຂຸມາ. ເອວໍ ສຠາວວເສນ ໂອຬາຣິກສຸຂຸມຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ປຸຄ຺ຄລວເສນ ປນ ອສມາປນ຺ນສ຺ສ ເວທນາ ນານາຣມ຺ມຓວິກ຺ຂິຕ຺ຕຠາວໂຕ ສມາປນ຺ນສ຺ສ ເວທນາຍ ໂອຬາຣິກາ, ວິປຣິຍາເຍນ ອິຕຣາ ສຸຂຸມາ. ເອວໍ ປຸຄ຺ຄລວເສນ ໂອຬາຣິກສຸຂຸມຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣວເສນ ປນ ສາສວາ ເວທນາ ໂລກິຍາ. ສາ ອາສວຸປ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸໂຕ ໂອຆນິຍໂຕ ໂຍຄນິຍໂຕ ຄນ຺ຖນິຍໂຕ ນີວຣຓິຍໂຕ ອຸປາທານິຍໂຕ ສໍກິເລສິກໂຕ ປຸຖຸຊ຺ຊນສາຘາຣຓໂຕ ຈ ອນາສວາຍ ໂອຬາຣິກາ, ສາ ວິປຣິຍາເຍນ ສາສວາຍ ສຸຂຸມາ. ເອວໍ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣວເສນ ໂອຬາຣິກສຸຂຸມຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຕຕ຺ຖ ຊາຕິອາທິວເສນ ສມ຺ເຠໂທ ປຣິຫຣິຕພ຺ໂພ. ອກຸສລວິປາກກາຍວິຎ຺ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຫິ ເວທນາ ຊາຕິວເສນ ອພ຺ຍາກຕຕ຺ຕາ ສຸຂຸມາປິ ສມານາ ສຠາວາທິວເສນ ໂອຬາຣິກາ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ອພ຺ຍາກຕາ ເວທນາ ສຸຂຸມາ, ທຸກ຺ຂາ ເວທນາ ໂອຬາຣິກາ. ອສມາປນ຺ນສ຺ສ ເວທນາ ໂອຬາຣິກາ, ສາສວາ ເວທນາ ໂອຬາຣິກາ’’ຕິ (ວິຠ. ໑໑). ຍຖາ ຈ ທຸກ຺ຂເວທນາ, ເອວໍ ສຸຂາທໂຍປິ ຊາຕິວເສນ ໂອຬາຣິກາ, ສຠາວາທິວເສນ ສຸຂຸມາ ໂຫນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ຍຖາ ຊາຕິອາທິວເສນ ສມ຺ເຠໂທ ນ ໂຫຕິ, ຕຖາ ເວທນານໍ ໂອຬາຣິກສຸຂຸມຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ອພ຺ຍາກຕາ ຊາຕິວເສນ ກຸສລາກຸສລາຫິ ສຸຂຸມາ. ນ ຕຕ຺ຖ ‘‘ກຕມາ ອພ຺ຍາກຕາ, ກິໍ ທຸກ຺ຂາ, ກິໍ ສຸຂາ, ກິໍ ສມາປນ຺ນສ຺ສ, ກິໍ ອສມາປນ຺ນສ຺ສ, ກິໍ ສາສວາ, ກິໍ ອນາສວາ’’ຕິ ເອວໍ ສຠາວາທິເຠໂທ ປຣາມສິຕພ຺ໂພ. ເອສ ນໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ.

ອປິຈ ‘‘ຕໍ ຕໍ ວາ ປນ ເວທນໍ ອຸປາທາຍຸປາທາຍ ເວທນາ ໂອຬາຣິກາ ສຸຂຸມາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ອກຸສລາທີສຸປິ ໂລຠສຫຄຕາຍ ໂທສສຫຄຕເວທນາ ອຄ຺ຄິ ວິຍ ອຕ຺ຕໂນ ນິສ຺ສຍທຫນໂຕ ໂອຬາຣິກາ, ໂລຠສຫຄຕາ ສຸຂຸມາ. ໂທສສຫຄຕາປິ ນິຍຕາ ໂອຬາຣິກາ, ອນິຍຕາ ສຸຂຸມາ. ນິຍຕາປິ ກປ຺ປຏ຺ຐິຕິກາ ໂອຬາຣິກາ, ອິຕຣາ ສຸຂຸມາ. ກປ຺ປຏ຺ຐິຕິກາສຸປິ ອສງ຺ຂາຣິກາ ໂອຬາຣິກາ, ອິຕຣາ ສຸຂຸມາ. ໂລຠສຫຄຕາ ປນ ທິຏ຺ຐິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ໂອຬາຣິກາ, ອິຕຣາ ສຸຂຸມາ. ສາປິ ນິຍຕາ ກປ຺ປຏ຺ຐິຕິກາ ອສງ຺ຂາຣິກາ ໂອຬາຣິກາ, ອິຕຣາ ສຸຂຸມາ, ອວິເສເສນ ອກຸສລາ ພຫຸວິປາກາ ໂອຬາຣິກາ, ອປ຺ປວິປາກາ ສຸຂຸມາ. ກຸສລາ ປນ ອປ຺ປວິປາກາ ໂອຬາຣິກາ, ພຫຸວິປາກາ ສຸຂຸມາ.

ອປິຈ ກາມາວຈຣກຸສລາ ໂອຬາຣິກາ, ຣູປາວຈຣາ ສຸຂຸມາ, ຕໂຕ ອຣູປາວຈຣາ, ຕໂຕ ໂລກຸຕ຺ຕຣາ. ກາມາວຈຣາ ຈ ທານມຍາ ໂອຬາຣິກາ, ສີລມຍາ ສຸຂຸມາ, ຕໂຕ ຠາວນາມຍາ. ຠາວນາມຍາປິ ທຸເຫຕຸກາ ໂອຬາຣິກາ, ຕິເຫຕຸກາ ສຸຂຸມາ. ຕິເຫຕຸກາປິ ສສງ຺ຂາຣິກາ ໂອຬາຣິກາ, ອສງ຺ຂາຣິກາ ສຸຂຸມາ. ຣູປາວຈຣາ ປຐມຊ຺ຌານິກາ ໂອຬາຣິກາ…ເປ… ປຎ຺ຈມຊ຺ຌານິກາ ສຸຂຸມາວ. ອຣູປາວຈຣາ ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ໂອຬາຣິກາ…ເປ… ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ສຸຂຸມາວ. ໂລກຸຕ຺ຕຣາ ຈ ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ໂອຬາຣິກາ…ເປ… ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ສຸຂຸມາວ. ເອສ ນໂຍ ຕໍຕໍຠູມິວິປາກກິຣິຍເວທນາສຸ ທຸກ຺ຂາທິອສມາປນ຺ນາທິສາສວາທິວເສນ ວຸຕ຺ຕເວທນາສຸ ຈ.

ໂອກາສວເສນ ຈາປິ ນິຣເຍ ທຸກ຺ຂາ ໂອຬາຣິກາ, ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິຍໍ ສຸຂຸມາ…ເປ… ປຣນິມ຺ມິຕວສວຕ຺ຕີ ສຸຂຸມາວ. ຍຖາ ຈ ທຸກ຺ຂາ, ເອວໍ ສຸຂາປິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຍຖານຸຣູປໍ ໂຍເຊຕພ຺ພາ. ວຕ຺ຖຸວເສນ ຈາປິ ຫີນວຕ຺ຖຸກາ ຍາ ກາຈິ ເວທນາ ໂອຬາຣິກາ, ປຓີຕວຕ຺ຖຸກາ ສຸຂຸມາ. ຫີນປ຺ປຓີຕເຠເທ ຍາ ໂອຬາຣິກາ, ສາ ຫີນາ. ຍາ ຈ ສຸຂຸມາ, ສາ ປຓີຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ທູຣປທໍ ປນ ອກຸສລາ ເວທນາ ກຸສລາພ຺ຍາກຕາຫິ ເວທນາຫິ ທູເຣ, ສນ຺ຕິກປທໍ ອກຸສລາ ເວທນາ ອກຸສລາຍ ເວທນາຍ ສນ຺ຕິເກຕິອາທິນາ ນເຍນ ວິຠຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ອກຸສລາ ເວທນາ ວິສຠາຄໂຕ ອສໍສຏ຺ຐໂຕ ອສຣິກ຺ຂໂຕ ຈ ກຸສລາພ຺ຍາກຕາຫິ ທູເຣ, ຕຖາ ກຸສລາພ຺ຍາກຕາ ອກຸສລາຍ. ເອສ ນໂຍ ສພ຺ພວາເຣສຸ. ອກຸສລາ ປນ ເວທນາ ສຠາຄໂຕ ຈ ສໍສຏ຺ຐໂຕ ຈ ສຣິກ຺ຂໂຕ ຈ ອກຸສລາຍ ສນ຺ຕິເກຕິ. ຕໍຕໍເວທນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ ປນ ສຎ຺ຎາທີນມ຺ປິ ເອວເມວ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໒໓. ສຸຕວາຕິ ອາຄມາຘິຄມສງ຺ຂາເຕນ ພາຫຸສຈ຺ເຈນ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ສຸຕວາ. ນິພ຺ພິນ຺ທຕີຕິ ອຸກ຺ກຓ຺ຐຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ນິພ຺ພິທາຕິ ວຸຏ຺ຐານຄາມິນີວິປສ຺ສນາ ອຘິປ຺ເປຕາ. ນິພ຺ພິນ຺ທໍ ວິຣຊ຺ຊຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ວິຣາຄວເສນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຄ຺ຄາ ກຖິຕາ. ວິຣາຄາ ວິມຸຈ຺ຈຕີຕິ ວິຣາເຄນ ມຄ຺ເຄເນວ ເຫຕຸຠູເຕນ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິວິມຸຕ຺ຕິວເສນ ວິມຸຈ຺ຈຕິ. ອິມິນາ ຈຕ຺ຕາຣິ ສາມຎ຺ຎຜລານິ ກຖິຕານິ. ວິມຸຕ຺ຕສ຺ມິໍ ວິມຸຕ຺ຕມິຕິ ຎາຓໍ ໂຫຕີຕິ ອິມິນາ ປນ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓໍ ກຖິຕໍ. ຂີຓາ ຊາຕີຕິອາທີຫິ ຕສ຺ສ ຠູມິ. ເຕນ ຫິ ຎາເຓນ ອຣິຍສາວໂກ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ໂຕ ‘‘ຂີຓາ ຊາຕີ’’ຕິອາທີນິ ປຊານາຕິ. ກຕມາ ປນສ຺ສ ຊາຕິ ຂີຓາ, ກຖຎ຺ຈ ນໍ ປຊານາຕີຕິ? ນ ຕາວສ຺ສ ອຕີຕາ ຊາຕິ ຂີຓາ ປຸພ຺ເພວ ຂີຓຕ຺ຕາ, ນ ອນາຄຕາ ອນາຄເຕ ວາຍາມາຠາວໂຕ, ນ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາ. ຍາ ປນ ມຄ຺ຄສ຺ສ ອຠາວິຕຕ຺ຕາ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ ເອກຈຕຸປຎ຺ຈໂວກາຣຠເວສຸ ເອກຈຕຸປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘປ຺ປເຠທາ ຊາຕິ, ສາ ມຄ຺ຄສ຺ສ ຠາວິຕຕ຺ຕາ ອນຸປ຺ປາທຘມ຺ມຕໍ ອາປຊ຺ຊເນນ ຂີຓາ, ຕໍ ໂສ ມຄ຺ຄຠາວນາຍ ປຫີນກິເລເສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕ຺ວາ ກິເລສາຠາເວ ວິຊ຺ຊມານມ຺ປິ ກມ຺ມໍ ອາຍຕິໍ ອປ຺ປຏິສນ຺ຘິກໍ ໂຫຕີຕິ ຊານນ຺ໂຕ ປຊານາຕິ.

ວຸສິຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຖໍ ປຣິວຸຕ຺ຖໍ, ກຕໍ ຈຣິຕໍ ນິຏ຺ຐິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ. ປຸຖຸຊ຺ຊນກລ຺ຍາຓເກນ ຫິ ສທ຺ຘິໍ ສຕ຺ຕ ເສກ຺ຂາ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ວສນ຺ຕິ ນາມ, ຂີຓາສໂວ ວຸຕ຺ຖວາໂສ, ຕສ຺ມາ ອຣິຍສາວໂກ ອຕ຺ຕໂນ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາສໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ໂຕ ‘‘ວຸສິຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍ’’ນ຺ຕິ ປຊານາຕິ. ກຕໍ ກຣຓີຍນ຺ຕິ ຈຕູສຸ ສຈ຺ເຈສຸ ຈຕູຫິ ມຄ຺ເຄຫິ ປຣິຎ຺ຎາປຫານສຈ຺ຉິກິຣິຍາຠາວນາວເສນ ໂສຬສວິຘມ຺ປິ ກິຈ຺ຈໍ ນິຏ຺ຐາປິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸຖຸຊ຺ຊນກລ຺ຍາຓກາທໂຍ ຫິ ຕໍ ກິຈ຺ຈໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຂີຓາສໂວ ກຕກຣຓີໂຍ. ຕສ຺ມາ ອຣິຍສາວໂກ ອຕ຺ຕໂນ ກຣຓີຍໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ໂຕ ‘‘ກຕໍ ກຣຓີຍ’’ນ຺ຕິ ປຊານາຕິ. ນາປຣໍ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕາຍາຕິ ອິທານິ ປຸນ ອິຕ຺ຖຠາວາຍ ເອວໍໂສຬສກິຈ຺ຈຠາວາຍ, ກິເລສກ຺ຂຍາຍ ວາ ມຄ຺ຄຠາວນາກິຈ຺ຈໍ ເມ ນຕ຺ຖີຕິ ປຊານາຕິ. ອຖ ວາ ອິຕ຺ຖຕ຺ຕາຍາຕິ ອິຕ຺ຖຠາວາ ອິມສ຺ມາ ເອວໍປກາຣາ ອິທານິ ວຕ຺ຕມານກ຺ຂນ຺ຘສນ຺ຕານາ ອປຣໍ ຂນ຺ຘສນ຺ຕານໍ ມຍ຺ຫໍ ນຕ຺ຖິ, ອິເມ ປນ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ ປຣິຎ຺ຎາຕາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ ຉິນ຺ນມູລກາ ຣຸກ຺ຂາ ວິຍ. ເຕ ຈຣິມກວິຎ຺ຎາຓນິໂຣເຘນ ອນຸປາທາໂນ ວິຍ ຊາຕເວໂທ ນິພ຺ພາຍິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ປຊານາຕິ.

໒໔. ອຕ຺ຕມນາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຠຄວໂຕ ຠາສິຕໍ ອຠິນນ຺ທຸນ຺ຕິ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ສກມນາ ຕຸຏ຺ຐມນາ, ປີຕິໂສມນສ຺ເສຫິ ວາ ສມຕ຺ຕມນາ ຫຸຕ຺ວາ ກຣວີກຣຸຕມຎ຺ຊຸນາ ກຓ຺ຓສຸເຂນ ປຓ຺ຑິຕຊນຫທຍານໍ ອມຕາຠິເສກສທິເສນ ພ຺ຣຫ຺ມສ຺ສເຣນ ຠາສໂຕ ຠຄວໂຕ ວຈນໍ ສຸກຖິຕໍ ສຸລປິຕໍ ‘‘ເອວເມຕໍ ຠຄວາ, ເອວເມຕໍ ສຸຄຕາ’’ຕິ ມຕ຺ຖເກນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ຕາ ອນຸໂມທິໍສຸ ເຈວ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິໍສຸ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍຎ຺ຫິ ອຠິນນ຺ທ-ສທ຺ໂທ ‘‘ອຠິນນ຺ທຕິ ອຠິວທຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໓.໕; ໔.໑໑໔, ໑໑໘) ຕຓ຺ຫາຍປິ ອາຄໂຕ. ‘‘ອນ຺ນເມວາຠິນນ຺ທນ຺ຕິ, ອຸຠເຍ ເທວມານຸສາ’’ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໑.໔໓) ອຸປຄມເນປິ.

‘‘ຈິຣປ຺ປວາສິໍ ປຸຣິສໍ, ທູຣໂຕ ໂສຕ຺ຖິມາຄຕໍ;

ຎາຕິມິຕ຺ຕາ ສຸຫຊ຺ຊາ ຈ, ອຠິນນ຺ທນ຺ຕິ ອາຄຕ’’ນ຺ຕິ. (ຘ. ປ. ໒໑໙; ວິ. ວ. ໘໖໑) –

ອາທີສຸ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉເນປິ. ‘‘ອຠິນນ຺ທິຕ຺ວາ ອນຸໂມທິຕ຺ວາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໒໐໕) ອນຸໂມທເນປິ. ສ຺ວາຍມິຘ ອນຸໂມທນສມ຺ປຏິຈ຺ຉເນສຸ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອນຸໂມທິໍສຸ ເຈວ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິໍສຸ ຈາ’’ຕິ. ອນຸປາທາຍ ອາສເວຫິ ຈິຕ຺ຕານິ ວິມຸຈ຺ຈິໍສູຕິ ອນຸປ຺ປາທນິໂຣເຘນ ນິຣຸຊ຺ຌມາເນຫິ ອາສເວຫິ ອນຸປາທາຍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ກຎ຺ຈິ ຘມ຺ມໍ ‘‘ອຫໍ ມມາ’’ຕິ ອນາທິຍິຕ຺ວາວ ຈິຕ຺ຕານິ ວິມຸຈ຺ຈິໍສຸ. ຉ ອຣຫນ຺ໂຕຕິ ຠຄວຕາ ສທ຺ຘິໍ ຉ ຊນາ ອຣຫນ຺ໂຕ. ອຎ຺ເຎສໍ ປນ ເທວພ຺ຣຫ຺ມານມ຺ປິ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິສມ຺ຠວໂຕ ອິທໍ ມນຸສ຺ສອຣຫນ຺ເຕເຍວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຉ ມນຸສ຺ສາ ອຣຫນ຺ໂຕ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ.

ອນຕ຺ຕລກ຺ຂຓສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິຍກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຍສສ຺ສ ປພ຺ພຊ຺ຊາກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໕. ອິທານິ ຍສສ຺ສ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ອນຸຕ຺ຕານປທວຓ຺ຓນາ – ເຫມນ຺ຕິໂກຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໒; ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓.໓໙) ຍຕ຺ຖ ສຸຂໍ ໂຫຕິ ເຫມນ຺ຕກາເລ ວສິຕຸໍ, ອຍໍ ເຫມນ຺ຕິໂກ. ອິຕເຣສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວຈນຕ຺ໂຖ – ເຫມນ຺ເຕ ວາໂສ ເຫມນ຺ຕໍ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ, ເຫມນ຺ຕໍ ອຣຫຕີຕິ ເຫມນ຺ຕິໂກ. ອິຕເຣສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕຕ຺ຖ ວສ຺ສິໂກ ປາສາໂທ ນາຕິອຸຈ຺ໂຈ ໂຫຕິ ນາຕິນີໂຈ, ທ຺ວາຣວາຕປານານິປິສ຺ສ ນາຕິພຫູນິ ນາຕິຕນູນິ, ຠູມຕ຺ຖຣຓປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓຂຊ຺ຊໂຠຊ຺ຊານິເປຕ຺ຖ ມິສ຺ສກາເນວ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ. ເຫມນ຺ຕິເກ ຖມ຺ຠາປິ ຠິຕ຺ຕິໂຍປິ ນີຈາ ໂຫນ຺ຕິ, ທ຺ວາຣວາຕປານານິ ຕນຸການິ ສຸຂຸມຉິທ຺ທານິ, ອຸຓ຺ຫປ຺ປເວສນຕ຺ຖາຍ ຠິຕ຺ຕິນິຍ຺ຍູຫານິ ຫຣິຍນ຺ຕິ, ຠູມຕ຺ຖຣຓປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓນິວາສນປາຣຸປນານິ ປເນຕ຺ຖ ອຸຓ຺ຫວິກິຣິຍານິ ກມ຺ພລາທີນິ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ, ຂຊ຺ຊໂຠຊ຺ຊໍ ສິນິທ຺ຘໍ ກຏຸກສນ຺ນິສ຺ສິຕຎ຺ຈ. ຄິມ຺ຫິເກ ຖມ຺ຠາປິ ຠິຕ຺ຕິໂຍປິ ອຸຈ຺ຈາ ໂຫນ຺ຕິ, ທ຺ວາຣວາຕປານານິ ປເນຕ຺ຖ ພຫູນິ ວິປຸລຊາຕານິ ໂຫນ຺ຕິ, ຠູມຕ຺ຖຣຓານິ ສີຕວິກິຣິຍານິ ທຸກູລມຍານິ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ, ຂຊ຺ຊໂຠຊ຺ຊານິ ມຘຸຣຣສສີຕວິກິຣິຍານິ, ວາຕປານສມີເປສຸ ເຈຕ຺ຖ ນວາ ຈາຏິໂຍ ຐເປຕ຺ວາ ອຸທກສ຺ສ ປູເຣຕ຺ວາ ນີລຸປ຺ປລາທີຫິ ສຎ຺ຉາເທນ຺ຕິ, ເຕສຸ ເຕສຸ ປເທເສສຸ ອຸທກຍນ຺ຕານິ ກໂຣນ຺ຕິ, ເຍຫິ ເທເວ ວສ຺ສນ຺ເຕ ວິຍ ອຸທກຘາຣາ ນິກ຺ຂມນ຺ຕິ.

ນິປ຺ປຸຣິເສຫີຕິ ປຸຣິສວິຣຫິເຕຫິ. ນ ເກວລຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຕູຣິຍາເນວ ນິປ຺ປຸຣິສານິ, ສພ຺ພຏ຺ຐານານິປິ ນິປ຺ປຸຣິສາເນວ. ໂທວາຣິກາປິ ອິຕ຺ຖິໂຍວ, ນຫາປນາທິປຣິກມ຺ມກຣາປິ ອິຕ຺ຖິໂຍວ. ປິຕາ ກິຣ ‘‘ຕຖາຣູປໍ ອິສ຺ສຣິຍສຸຂສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວມານສ຺ສ ປຸຣິສໍ ທິສ຺ວາ ປຣິສງ຺ກາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ສາ ເມ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ມາ ອໂຫສີ’’ຕິ ສພ຺ພກິຈ຺ເຈສຸ ອິຕ຺ຖິໂຍວ ຐປາເປສິ. ປຎ຺ຈຫິ ກາມຄຸເຓຫີຕິ ຣູປສທ຺ທາທີຫິ ປຎ຺ຈຫິ ກາມໂກຏ຺ຐາເສຫິ. ສມປ຺ປິຕສ຺ສາຕິ ສມ຺ມາ ອປ຺ປິຕສ຺ສ, ອຸເປຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມງ຺ຄີຠູຕສ຺ສາຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ປຣິຈາຣຍມານສ຺ສາຕິ ປຣິໂຕ ຈາຣຍມານສ຺ສ, ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ກາມຄຸເຓ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ ຈາຣຍມານສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາຬມ຺ພຣນ຺ຕິ ປຓວໍ. ວິເກສິກນ຺ຕິ ມຸຕ຺ຕເກສໍ, ວິປ຺ປກິຓ຺ຓເກສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິກ຺ເຂຬິກນ຺ຕິ ວິສ຺ສນ຺ທມານລາລໍ. ວິປ຺ປລປນ຺ຕິໂຍຕິ ວິຣຸທ຺ຘໍ ປລປນ຺ຕິໂຍ ວາ ຣຸທນ຺ຕິໂຍ ວາ. ສຸສານໍ ມຎ຺ເຎຕິ ອາມກສຸສານໍ ວິຍ ອທ຺ທສ ສກໍ ປຣິຊນນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຸທານໍ ອຸທາເນສີຕິ ສໍເວຄວເສນ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ, ສໍເວຄວສປ຺ປວຕ຺ຕໍ ວາຈໍ ນິຈ຺ຉາເຣສີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໖. ອິທໍ ໂຂ ຍສາຕິ ຠຄວາ ນິພ຺ພານໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ຕຎ຺ຫິ ຕຓ຺ຫາທີຫິ ກິເລເສຫິ ອນຸປທ຺ທຸຕໍ ອນຸປສ຺ສຏ຺ຐຎ຺ຈ. ອນຸປຸພ຺ພິໍ ກຖນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໗໕; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໙) ທານານນ຺ຕຣໍ ສີລໍ, ສີລານນ຺ຕຣໍ ສຄ຺ຄໍ, ສຄ຺ຄານນ຺ຕຣໍ ມຄ຺ຄນ຺ຕິ ເອວມນຸປຏິປາຏິກຖໍ. ຕຕ຺ຖ ທານກຖາ ນາມ ‘‘ອິທໍ ທານໍ ນາມ ສຸຂານໍ ນິທານໍ, ສມ຺ປຕ຺ຕີນໍ ມູລໍ, ໂຠຄານໍ ປຕິຏ຺ຐາ, ວິສມຄຕສ຺ສ ຕາຓໍ ເລຓໍ ຄຕິ ປຣາຍຓໍ, ອິຘໂລກປຣໂລເກສຸ ທານສທິໂສ ອວສ຺ສໂຍ ປຕິຏ຺ຐາ ອາຣມ຺ມຓໍ ຕາຓໍ ເລຓໍ ຄຕິ ປຣາຍຓໍ ນຕ຺ຖິ. ອິທຎ຺ຫິ ອວສ຺ສຍຏ຺ເຐນ ຣຕນມຍສີຫາສນສທິສໍ, ປຕິຏ຺ຐານຏ຺ເຐນ ມຫາປຖວີສທິສໍ, ອາຣມ຺ມຓຏ຺ເຐນ ອາລມ຺ພນຣຊ຺ຊຸສທິສໍ, ອິທຎ຺ຫິ ທຸກ຺ຂນິຕ຺ຖຣຓຏ຺ເຐນ ນາວາ, ສມສ຺ສາສນຏ຺ເຐນ ສງ຺ຄາມສູໂຣ, ຠຍປຣິຕ຺ຕາຓຏ຺ເຐນ ສຸສງ຺ຂຕນຄຣໍ, ມຈ຺ເຉຣມລາທີຫິ ອນຸປລິຕ຺ຕຏ຺ເຐນ ປທຸມໍ, ເຕສໍ ນິທຫນຏ຺ເຐນ ອຄ຺ຄິ, ທຸຣາສທຏ຺ເຐນ ອາສີວິໂສ, ອສນ຺ຕາສນຏ຺ເຐນ ສີໂຫ, ພລວນ຺ຕຏ຺ເຐນ ຫຕ຺ຖີ, ອຠິມງ຺ຄລສມ຺ມຕຏ຺ເຐນ ເສຕອຸສໂຠ, ເຂມນ຺ຕຠູມິສມ຺ປາປນຏ຺ເຐນ ວລາຫໂກ ອສ຺ສຣາຊາ. ທານໍ ນາເມຕໍ ມຍາ ຄຕມຄ຺ໂຄ, ມຍ຺ເຫເວໂສ ວໍໂສ, ມຍາ ທສ ປາຣມິໂຍ ປູເຣນ຺ເຕນ ເວລາມມຫາຍຎ຺ຎາ ມຫາໂຄວິນ຺ທມຫາຍຎ຺ຎາ ມຫາສຸທສ຺ສນມຫາຍຎ຺ຎາ ເວສ຺ສນ຺ຕຣມຫາຍຎ຺ຎາຕິ ອເນເກ ມຫາຍຎ຺ຎາ ປວຕ຺ຕິຕາ, ສສຠູເຕນ ຊລິເຕ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ເຘ ອຕ຺ຕານໍ ນິຍ຺ຍາເຕນ຺ເຕນ ສມ຺ປຕ຺ຕຍາຈການໍ ຈິຕ຺ຕໍ ຄຫິຕໍ. ທານຎ຺ຫິ ໂລເກ ສກ຺ກສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ເທຕິ, ມາຣສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ພ຺ຣຫ຺ມສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ສາວກປາຣມິຎາຓໍ ປຈ຺ເຈກໂພຘິຎາຓໍ ອຠິສມ຺ໂພຘິຎາຓໍ ເທຕີ’’ຕິ ເອວມາທິນາ ທານຄຸຓປ຺ປຏິສໍຍຸຕ຺ຕກຖາ.

ຍສ຺ມາ ປນ ທານໍ ທທນ຺ໂຕ ສີລໍ ສມາທາຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ຕສ຺ມາ ຕທນນ຺ຕຣໍ ສີລກຖໍ ກເຖສິ. ທານຎ຺ຫິ ນາມ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ເຍສຸ ຫິຕຊ຺ຌາສເຍນ ປູຊນຊ຺ຌາສເຍນ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກສ຺ສ ປເຣສໍ ປຣິຈ຺ຈຊນໍ, ຕສ຺ມາ ທາຍໂກ ສຕ຺ເຕສຸ ເອກນ຺ຕຫິຕຊ຺ຌາສໂຍ ປຸຣິສປຸຄ຺ຄໂລ, ປເຣສໍ ວາ ສນ຺ຕກໍ ຫຣຕີຕິ ອຏ຺ຐານເມຕໍ. ຕສ຺ມາ ທານໍ ທທນ຺ໂຕ ສີລໍ ສມາທາຕຸໍ ສກ຺ໂກຕີຕິ ທານານນ຺ຕຣໍ ສີລໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປິຈ ທານກຖາ ຕາວ ປຈຸຣຊເນສຸປິ ປວຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ພສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ສຸກຣຕ຺ຕາ ສີເລ ປຕິຏ຺ຐານສ຺ສ ອຸປາຍຠາວໂຕ ຈ ອາທິໂຕ ກຖິຕາ. ປຣິຈ຺ຈາຄສີໂລ ຫິ ປຸຄ຺ຄໂລ ປຣິຄ຺ຄຫວຕ຺ຖູສຸ ນິສ຺ສງ຺ຄຠາວໂຕ ສຸເຂເນວ ສີລານິ ສມາທິຍຕິ, ຕຕ຺ຖ ຈ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິໂຕ ໂຫຕິ. ສີເລນ ທາຍກປຏິຄ຺ຄາຫກວິສຸທ຺ຘິໂຕ ປຣານຸຄ຺ຄຫໍ ວຕ຺ວາ ປຣປີຬານິວຕ຺ຕິວຈນໂຕ ກິຣິຍຘມ຺ມໍ ວຕ຺ວາ ອກິຣິຍຘມ຺ມວຈນໂຕ ໂຠຄຍສສມ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸໍ ວຕ຺ວາ ຠວສມ຺ປຕ຺ຕິເຫຕຸວຈນໂຕ ຈ ທານກຖານນ຺ຕຣໍ ສີລກຖາ ກຖິຕາ.

ສີລກຖາ ນາມ ‘‘ສີລໍ ນາເມຕໍ ອວສ຺ສໂຍ ປຕິຏ຺ຐາ ອາຣມ຺ມຓໍ ຕາຓໍ ເລຓໍ ຄຕິ ປຣາຍຓໍ. ສີລໍ ນາເມຕໍ ມມ ວໍໂສ, ອຫໍ ສງ຺ຂປາລນາຄຣາຊກາເລ ຠູຣິທຕ຺ຕນາຄຣາຊກາເລ ຈມ຺ເປຍ຺ຍນາຄຣາຊກາເລ ສີລວຣາຊກາເລ ມາຕຸໂປສກຫຕ຺ຖິຣາຊກາເລ ຉທ຺ທນ຺ຕຫຕ຺ຖິຣາຊກາເລຕິ ອນນ຺ເຕສຸ ອຕ຺ຕຠາເວສຸ ສີລໍ ປຣິປູເຣສິໍ. ອິຘໂລກປຣໂລກສມ຺ປຕ຺ຕີນຎ຺ຫິ ສີລສທິໂສ ອວສ຺ສໂຍ ສີລສທິສາ ປຕິຏ຺ຐາ ອາຣມ຺ມຓໍ ຕາຓໍ ເລຓໍ ຄຕິ ປຣາຍຓໍ ນຕ຺ຖິ, ສີລາລງ຺ກາຣສທິໂສ ອລງ຺ກາໂຣ ນຕ຺ຖິ, ສີລປຸປ຺ຜສທິສໍ ປຸປ຺ຜໍ ນຕ຺ຖິ, ສີລຄນ຺ຘສທິໂສ ຄນ຺ໂຘ ນຕ຺ຖິ. ສີລາລງ຺ກາເຣນ ຫິ ອລງ຺ກຕໍ ສີລກຸສຸມປິຬນ຺ຘນໍ ສີລຄນ຺ຘານຸລິຕ຺ຕໍ ສເທວໂກປິ ໂລໂກ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ຕິຕ຺ຕິໍ ນ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ເອວມາທິສີລຄຸຓປ຺ປຏິສໍຍຸຕ຺ຕກຖາ.

ອິທໍ ປນ ສີລໍ ນິສ຺ສາຍ ອຍໍ ສຄ຺ໂຄ ລພ຺ຠຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ສີລານນ຺ຕຣໍ ສຄ຺ຄກຖໍ ກເຖສິ. ສຄ຺ຄກຖາ ນາມ ‘‘ອຍໍ ສຄ຺ໂຄ ນາມ ອິຏ຺ໂຐ ກນ຺ໂຕ ມນາໂປ, ນິຈ຺ຈເມຕ຺ຖ ກີຬາ, ນິຈ຺ຈໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ລພ຺ຠນ຺ຕິ, ຈາຕຸມຫາຣາຊິກາ ເທວາ ນວຸຕິວສ຺ສສຕສຫສ຺ສານິ ທິພ຺ພສຸຂໍ ທິພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຏິລຠນ຺ຕິ, ຕາວຕິໍສາ ຕິສ຺ໂສ ຈ ວສ຺ສໂກຏິໂຍ ສຏ຺ຐິ ຈ ວສ຺ສສຕສຫສ຺ສານີ’’ຕິ ເອວມາທິສຄ຺ຄຄຸຓປຏິສໍຍຸຕ຺ຕກຖາ. ສຄ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ກຖຍນ຺ຕານຎ຺ຫິ ພຸທ຺ຘານໍ ມຸຂໍ ນປ຺ປໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ‘‘ອເນກປຣິຍາເຍນ ໂຂ ອຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຄ຺ຄກຖໍ ກເຖຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິອາທິ.

ເອວໍ ສຄ຺ຄກຖາຍ ປໂລເຠຕ຺ວາ ປຸນ ຫຕ຺ຖິໍ ອລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ໂສຓ຺ຑໍ ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ ວິຍ ອຍມ຺ປິ ສຄ຺ໂຄ ອນິຈ຺ໂຈ ອທ຺ຘຸໂວ, ນ ເອຕ຺ຖ ຉນ຺ທຣາໂຄ ກາຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ອປ຺ປສ຺ສາທາ ກາມາ ພຫຸທຸກ຺ຂາ ພຫຸປາຍາສາ, ອາທີນໂວ ເອຕ຺ຖ ຠິຍ຺ໂຍ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໑໗໗; ປາຈິ. ໔໑໗) ນເຍນ ກາມານໍ ອາທີນວໍ ໂອກາຣໍ ສໍກິເລສໍ ກເຖສິ. ຕຕ຺ຖ ອາທີນໂວຕິ ໂທໂສ, ອນິຈ຺ຈຕາທິນາ ອປ຺ປສ຺ສາທຕາທິນາ ຈ ທູສິຕຠາໂວຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ອາທີນໍ ວາຕິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອາທີນໂວ, ປຣມກປຓຕາ. ຕຖາ ຈ ກາມາ ຍຖາຠູຕໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕານໍ ປຈ຺ຈຸປຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ໂອກາໂຣຕິ ລາມກຠາໂວ ນິຫີນຠາໂວ ອເສຏ຺ເຐຫິ ເສວິຕພ຺ພຕາ ເສຏ຺ເຐຫິ ນ ເສວິຕພ຺ພຕາ ຈ. ສໍກິເລໂສຕິ ເຕຫິ ສຕ຺ຕານໍ ສໍກິລິສ຺ສນໍ, ວິພາເຘຕພ຺ພຕາ ອຸປຕາເປຕພ຺ພຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອວໍ ກາມາທີນເວນ ຕຊ຺ເຊຕ຺ວາ ເນກ຺ຂມ຺ເມ ອານິສໍສໍ ປກາເສສິ. ຍຕ຺ຕກາ ຈ ກາເມສຸ ອາທີນວາ, ປຏິປກ຺ຂໂຕ ຕຕ຺ຕກາວ ເນກ຺ຂມ຺ເມ ອານິສໍສາ. ອປິຈ ‘‘ເນກ຺ຂມ຺ມໍ ນາເມຕໍ ອສມ຺ພາຘໍ ອສໍກິລິຏ຺ຐໍ, ນິກ຺ຂນ຺ຕໍ ກາເມຫິ, ນິກ຺ຂນ຺ຕໍ ກາມສຎ຺ຎາຍ, ນິກ຺ຂນ຺ຕໍ ກາມວິຕກ຺ເກຫິ, ນິກ຺ຂນ຺ຕໍ ກາມປຣິຬາເຫຫິ, ນິກ຺ຂນ຺ຕໍ ພ຺ຍາປາຣໂຕ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ເນກ຺ຂມ຺ເມ ອານິສໍສໍ ປກາເສສິ, ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ຌານາທີສຸ ຈ ຄຸເຓ ວິຠາເວສິ ວຓ຺ເຓສິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສຄ຺ຄໍ ກເຖຕ຺ວາ ສ຺ວາຍໍ ສຄ຺ໂຄ ຣາຄາທີຫິ ອຸປກ຺ກິລິຏ຺ໂຐ, ສພ຺ພຖາປິ ອນຸປກ຺ກິລິຏ຺ໂຐ ອຣິຍມຄ຺ໂຄຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ສຄ຺ຄານນ຺ຕຣໍ ມຄ຺ໂຄ ກເຖຕພ຺ໂພ. ມຄ຺ຄຎ຺ຈ ກເຖນ຺ເຕນ ຕທຘິຄມຸປາຍສນ຺ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ສຄ຺ຄປຣິຍາປນ຺ນາປິ ປເຄວ ອິຕເຣ ສພ຺ເພປິ ກາມາ ນາມ ພຫ຺ວາທີນວາ ອນິຈ຺ຈາ ອທ຺ຘຸວາ ວິປຣິຓາມຘມ຺ມາຕິ ກາມານໍ ອາທີນໂວ, ຫີນາ ຄມ຺ມາ ໂປຖຸຊ຺ຊນິກາ ອນຣິຍາ ອນຕ຺ຖສຎ຺ຫິຕາຕິ ເຕສໍ ໂອກາໂຣ ລາມກຠາໂວ, ສພ຺ເພປິ ຠວາ ກິເລສານໍ ວຕ຺ຖຸຠູຕາຕິ ຕຕ຺ຖ ສໍກິເລໂສ, ສພ຺ພສໍກິເລສວິປ຺ປມຸຕ຺ຕໍ ນິພ຺ພານນ຺ຕິ ເນກ຺ຂມ຺ເມ ອານິສໍໂສ ຈ ກເຖຕພ຺ໂພຕິ ກາເມສຸ ອາທີນໂວ ໂອກາໂຣ ສໍກິເລໂສ ເນກ຺ຂມ຺ເມ ຈ ອານິສໍໂສ ປກາສິໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ກລ຺ລຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ກມ຺ມນິຍຈິຕ຺ຕໍ, ເຫຏ຺ຐາ ປວຕ຺ຕິຕເທສນາຍ ອສ຺ສທ຺ຘິຍາທີນໍ ຈິຕ຺ຕໂທສານໍ ວິຄຕຕ຺ຕາ ອຸປຣິເທສນາຍ ຠາຊນຠາວູປຄມເນນ ກມ຺ມກ຺ຂມຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອສ຺ສທ຺ຘິຍາທໂຍ ວາ ຍສ຺ມາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ໂຣຄຠູຕາ ຕທາ ຕສ຺ສ ວິຄຕາ, ຕສ຺ມາ ກລ຺ລຈິຕ຺ຕໍ ອໂຣຄຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທິຏ຺ຐິມານາທິກິເລສວິຄເມນ ມຸທຸຈິຕ຺ຕໍ, ກາມຈ຺ຉນ຺ທາທິວິຄເມນ ວິນີວຣຓຈິຕ຺ຕໍ, ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ອຸຬາຣປີຕິປາໂມຊ຺ຊໂຍເຄນ ອຸທຄ຺ຄຈິຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສທ຺ຘາສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປສນ຺ນຈິຕ຺ຕໍ ຍທາ ຠຄວາ ອຎ຺ຎາສີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຖ ວາ ກລ຺ລຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ກາມຈ຺ຉນ຺ທວິຄເມນ ອໂຣຄຈິຕ຺ຕໍ. ມຸທຸຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ພ຺ຍາປາທວິຄເມນ ເມຕ຺ຕາວເສນ ອກຐິນຈິຕ຺ຕໍ. ວິນີວຣຓຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈວິຄເມນ ວິກ຺ເຂປສ຺ສ ວິຄຕຕ຺ຕາ ເຕນ ອປິຫິຕຈິຕ຺ຕໍ. ອຸທຄ຺ຄຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຖິນມິທ຺ຘວິຄເມນ ສມ຺ປຄ຺ຄຫວເສນ ອລີນຈິຕ຺ຕໍ. ປສນ຺ນຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ວິຈິກິຈ຺ຉາວິຄເມນ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ອຘິມຸຕ຺ຕຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອວມ຺ເປຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສາມຸກ຺ກໍສິກາຕິ ສາມໍ ອຸກ຺ກໍສິກາ, ອຕ຺ຕນາເຍວ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ຄຫິຕາ, ສຍມ຺ຠູຎາເຓນ ທິຏ຺ຐາ ອສາຘາຣຓາ ອຎ຺ເຎສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກາ ຈ ປນ ສາຕິ? ອຣິຍສຈ຺ຈເທສນາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ທຸກ຺ຂໍ ສມຸທຍໍ ນິໂຣຘໍ ມຄ຺ຄ’’ນ຺ຕິ.

ເສຍ຺ຍຖາປີຕິອາທິນາ ອຸປມາວເສນ ຕສ຺ສ ກິເລສປ຺ປຫານໍ ອຣິຍມຄ຺ຄຸປ຺ປາທຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕິ. ອປຄຕກາຬກນ຺ຕິ ວິຄຕກາຬກໍ. ສມ຺ມເທວາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ເອວ. ຣຊນນ຺ຕິ ນີລປີຕາທິຣງ຺ຄຊາຕໍ. ປຏິຄ຺ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍາຕິ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ, ປຠສ຺ສຣໍ ຠເວຍ຺ຍ. ຕສ຺ມິໍເຍວ ອາສເນຕິ ຕສ຺ສໍເຍວ ນິສຊ຺ຊາຍໍ. ເອເຕນສ຺ສ ລຫຸວິປສ຺ສກຕາ ຕິກ຺ຂປຎ຺ຎຕາ ສຸຂປຏິປທຂິປ຺ປາຠິຎ຺ຎຕາ ຈ ທສ຺ສິຕາ ໂຫຕິ. ວິຣຊນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ຕຕ຺ຣິທໍ ອຸປມາສໍສນ຺ທນໍ – ວຕ຺ຖໍ ວິຍ ຈິຕ຺ຕໍ, ວຕ຺ຖສ຺ສ ອາຄນ຺ຕຸກມເລຫິ ກິລິຏ຺ຐຠາໂວ ວິຍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຣາຄາທິມເລຫິ ສໍກິລິຏ຺ຐຠາໂວ, ໂຘວນສິລາ ວິຍ ອນຸປຸພ຺ພິກຖາ, ອຸທກໍ ວິຍ ສທ຺ຘາ, ອຸທເກນ ເຕເມຕ຺ວາ ເຕເມຕ຺ວາ ອູສໂຄມຍຉາຣິກຂາຣເກຫິ ກາຬກປເທເສ ສມ຺ມທ຺ທິຕ຺ວາ ວຕ຺ຖສ຺ສ ໂຘວນປໂຍໂຄ ວິຍ ສທ຺ຘາສິເນເຫນ ເຕເມຕ຺ວາ ເຕເມຕ຺ວາ ສຕິສມາຘິປຎ຺ຎາຫິ ໂທເສ ສິຖິເລ ກຕ຺ວາ ສີລສຸຕາທິວິຘິນາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ໂສຘເນ ວີຣິຍາຣມ຺ໂຠ, ເຕນ ປໂຍເຄນ ວຕ຺ເຖ ກາຬກາປຄໂມ ວິຍ ວີຣິຍາຣມ຺ເຠນ ກິເລສວິກ຺ຂມ຺ຠນໍ, ຣງ຺ຄຊາຕໍ ວິຍ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ, ເຕນ ສຸທ຺ຘສ຺ສ ວຕ຺ຖສ຺ສ ປຠສ຺ສຣຠາໂວ ວິຍ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕກິເລສສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ມຄ຺ເຄນ ປຣິໂຍທປນນ຺ຕິ.

໒໗. ອສ຺ສທູເຕຕິ ອາຣຸຬ຺ຫອສ຺ເສ ທູເຕ. ອິທ຺ຘາຠິສງ຺ຂາຣນ຺ຕິ ອິທ຺ຘິກິຣິຍໍ. ອຠິສງ຺ຂເຣສີຕິ ອຠິສງ຺ຂຣິ, ອກາສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກິມຕ຺ຖນ຺ຕິ ເຈ? ອຸຠິນ຺ນໍ ປຏິລຠິຕພ຺ພວິເສສນ຺ຕຣາຍນິເສຘນຕ຺ຖໍ. ຍທິ ຫິ ໂສ ປຸຕ຺ຕໍ ປສ຺ເສຍ຺ຍ, ປຸຕ຺ຕສ຺ສປິ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິ ເສຏ຺ຐິສ຺ສປິ ຘມ຺ມຈກ຺ຂຸປຏິລາໂຠ ນ ສິຍາ. ອທິຏ຺ຐສຈ຺ໂຈປິ ຫິ ‘‘ເທຫິ ເຕ ມາຕຸຍາ ຊີວິຕ’’ນ຺ຕິ ຍາຈນ຺ໂຕ ກຖຎ຺ຫິ ນາມ ວິກ຺ເຂປໍ ປຏິພາຫິຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມເທສນານຸສາເຣນ ຎາຓໍ ເປເສຕ຺ວາ ຘມ຺ມຈກ຺ຂຸໍ ປຏິລເຠຍ຺ຍ, ຍໂສ ຈ ເອວໍ ເຕນ ຍາຈິຍມາໂນ ກຖໍ ຕໍ ວິກ຺ເຂປໍ ປຏິພາຫິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐເຫຍ຺ຍ.

ເອຕທໂວຈາຕິ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມເທສນໍ ອພ຺ຠນຸໂມທມາໂນ ເອຕໍ ‘‘ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ ຠນ຺ເຕ’’ຕິອາທິວຈນໍ ອໂວຈ. ອຠິກ຺ກນ຺ຕ-ສທ຺ໂທ ຈາຍມິຘ ອພ຺ຠນຸໂມທເນ, ຕສ຺ມາ ສາຘຸ ສາຘຸ ຠນ຺ເຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

‘‘ຠເຍ ໂກເຘ ປສໍສາຍໍ, ຕຸຣິເຕ ໂກຕູຫລຈ຺ຉເຣ;

ຫາເສ ໂສເກ ປສາເທ ຈ, ກເຣ ອາເມຑິຕໍ ພຸໂຘ’’ຕິ. –

ອິມິນາວ ລກ຺ຂເຓນ ອິຘ ປສາທວເສນ ປສໍສາວເສນ ຈາຍໍ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເສຍ຺ຍຖາປີຕິອາທິນາ ຈຕູຫິ ອຸປມາຫິ ຠຄວໂຕ ເທສນໍ ໂຖເມຕິ. ຕຕ຺ຖ ນິກ຺ກຸຊ຺ຊິຕນ຺ຕິ ອໂຘມຸຂຐປິຕໍ, ເຫຏ຺ຐາມຸຂຊາຕໍ ວາ. ອຸກ຺ກຸຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ອຸປຣິມຸຂໍ ກເຣຍ຺ຍ. ປຏິຈ຺ຉນ຺ນນ຺ຕິ ຕິຓປຓ຺ຓາທິຉາທິຕໍ. ວິວເຣຍ຺ຍາຕິ ອຸຄ຺ຆາເຏຍ຺ຍ. ມູຬ຺ຫສ຺ສາຕິ ທິສາມູຬ຺ຫສ຺ສ. ມຄ຺ຄໍ ອາຈິກ຺ເຂຍ຺ຍາຕິ ຫຕ຺ເຖ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ເອສ ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ວເທຍ຺ຍ. ອນ຺ຘກາເຣຕິ ກາຬປກ຺ຂຈາຕຸທ຺ທສີ ອຑ຺ຒຣຕ຺ຕິ ຆນວນສຓ຺ຑເມຆປຏເລຫິ ຈຕຸຣງ຺ຄຕເມ.

ເອວໍ ເທສນໍ ໂຖເມຕ຺ວາ ອິມາຍ ເທສນາຍ ຣຕນຕ຺ຕເຍ ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ປສນ຺ນາກາຣໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ເອສາຫ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເອສາຫນ຺ຕິ ເອໂສ ອຫໍ. ອຸປາສກໍ ມໍ ຠຄວາ ຘາເຣຕູຕິ ມໍ ຠຄວາ ‘‘ອຸປາສໂກ ອຍ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ຘາເຣຕຸ, ຊານາຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຊ຺ຊຕຄ຺ເຄຕິ ເອຕ຺ຖາຍໍ ອຄ຺ຄ-ສທ຺ໂທ ອາທິອຕ຺ເຖ, ຕສ຺ມາ ອຊ຺ຊຕຄ຺ເຄຕິ ອຊ຺ຊຕໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຊ຺ຊຕນ຺ຕິ ອຊ຺ຊຠາວໍ. ‘‘ອຊ຺ຊທຄ຺ເຄ’’ຕິ ວາ ປາໂຐ, ທ-ກາໂຣ ປທສນ຺ຘິກໂຣ, ອຊ຺ຊ ອຄ຺ຄໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປາຓຸເປຕນ຺ຕິ ປາເຓຫິ ອຸເປຕໍ. ຍາວ ເມ ຊີວິຕໍ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕາວ ອຸເປຕໍ, ອນຎ຺ຎສຕ຺ຖຸກໍ ຕີຫິ ສຣຓຄມເນຫິ ສຣຓໍ ຄຕໍ ອຸປາສກໍ ກປ຺ປິຍກາຣກໍ ມໍ ຠຄວາ ຘາເຣຕຸ ຊານາຕຸ. ອຫຎ຺ຫິ ສເຈປິ ເມ ຕິຂິເຓນ ອສິນາ ສີສໍ ຉິນ຺ເທຍ຺ຍ, ເນວ ພຸທ຺ຘໍ ‘‘ນ ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ວາ, ຘມ຺ມໍ ‘‘ນ ຘມ຺ໂມ’’ຕິ ວາ, ສງ຺ຆໍ ‘‘ນ ສງ຺ໂຆ’’ຕິ ວາ ວເທຍ຺ຍນ຺ຕິ ເອວໍ ອຕ຺ຕສນ຺ນິຍ຺ຍາຕເນນ ສຣຓໍ ອຄມາສິ. ເອວໍ ‘‘ອຠິກ຺ກນ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທີນໍ ອນຸຕ຺ຕານປທຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ, ວິຕ຺ຖາໂຣ ປນ ເຫຏ຺ຐາ ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາຍໍ ອາຄໂຕເຍວາຕິ ອິຘ ນ ທສ຺ສິໂຕ.

໒໘. ຠູມິໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ຕນາ ທິຏ຺ຐມຕ຺ຖໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ຕສ຺ສ. ອິທ຺ຘາຠິສງ຺ຂາຣໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ເຠສີຕິ ຍຖາ ຕໍ ເສຏ຺ຐິ ຄຫປຕິ ຕຕ຺ຖ ນິສິນ຺ໂນວ ຍສໍ ກຸລປຸຕ຺ຕໍ ປສ຺ສຕິ, ຕຖາ ອຘິຏ຺ຐາສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຘິວາເສຕູຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຕຸ. ອຊ຺ຊຕນາຍາຕິ ຍໍ ເມ ຕຸມ຺ເຫສຸ ສກ຺ກາຣໍ ກໂຣໂຕ ອຊ຺ຊ ຠວິສ຺ສຕິ ປຸຎ຺ຎຎ຺ຈ ປີຕິປາໂມຊ຺ຊຎ຺ຈ, ຕທຕ຺ຖາຍ. ອຘິວາເສສິ ຠຄວາ ຕຸຓ຺ຫີຠາເວນາຕິ ຠຄວາ ກາຍງ຺ຄໍ ວາ ວາຈງ຺ຄໍ ວາ ອໂຈເປຕ຺ວາ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣເຍວ ຂນ຺ຕິໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຕຸຓ຺ຫີຠາເວນ ອຘິວາເສສິ, ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ອນຸຄ຺ຄຫຕ຺ຖໍ ມນສາວ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ເອຫິ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ຠຄວາ ອໂວຈາຕິ ຕສ຺ສ ກິຣ ອິທ຺ຘິມຍປຕ຺ຕຈີວຣສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ອເນກາສຸ ຊາຕີສຸ ຈີວຣາທິອຏ຺ຐປຣິກ຺ຂາຣທານໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ເອຫິ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ອໂວຈ. ໂສ ຕາວເທວ ຠຓ຺ຑຸ ກາສາວວສໂນ ອຏ຺ຐຫິ ຠິກ຺ຂຸປຣິກ຺ຂາເຣຫິ ສຣີເຣ ປຏິມຸກ຺ເກເຫວ ວສ຺ສສຏ຺ຐິກຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ ຠຄວນ຺ຕໍ ນມສ຺ສມາໂນວ ນິສີທິ. ໂຍ ຫິ ຈີວຣາທິເກ ອຏ຺ຐ ປຣິກ຺ຂາເຣ ປຕ຺ຕຈີວຣເມວ ວາ ໂສຕາປນ຺ນາທິອຣິຍສ຺ສ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ເສວ ວາ ສີລສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ທຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ປຣິກ຺ຂາຣທານໍ ອນາຄເຕ ເອຫິຠິກ຺ຂຸຠາວາຍ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕູ’’ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ປຏ຺ຐເປຕິ, ຕສ຺ສ ຕໍ ສຕິ ອຘິກາຣສມ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ພຸທ຺ຘານໍ ສມ຺ມຸຂີຠາເວ ອິທ຺ຘິມຍປຣິກ຺ຂາຣລາຠາຍ ສໍວຕ຺ຕຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໒໙. ປຓີເຕນາຕິ ອຸຕ຺ຕເມນ. ສຫຕ຺ຖາຕິ ສຫຕ຺ເຖນ. ສນ຺ຕປ຺ເປຕ຺ວາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ຕປ຺ເປຕ຺ວາ, ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ສຸຫິຕໍ ຍາວທຕ຺ຖໍ ກຕ຺ວາ. ສມ຺ປວາເຣຕ຺ວາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ປວາເຣຕ຺ວາ, ອລໍ ອລນ຺ຕິ ຫຕ຺ຖສຎ຺ຎາຍ ປຏິກ຺ຂິປາເປຕ຺ວາ. ຠຸຕ຺ຕາວິນ຺ຕິ ຠຸຕ຺ຕວນ຺ຕໍ. ໂອນີຕປຕ຺ຕປາຓິນ຺ຕິ ປຕ຺ຕໂຕ ໂອນີຕປາຓິໍ, ອປນີຕຫຕ຺ຖນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ໂອນິຕ຺ຕປຕ຺ຕປາຓິ’’ນ຺ຕິປິ ປາໂຐ, ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ໂອນິຕ຺ຕໍ ນານາຠູຕໍ ວິນາຠູຕໍ ປຕ຺ຕໍ ປາຓິໂຕ ອສ຺ສາຕິ ໂອນິຕ຺ຕປຕ຺ຕປາຓິ, ຕໍ ໂອນິຕ຺ຕປຕ຺ຕປາຓິໍ, ຫຕ຺ເຖ ຈ ປຕ຺ຕຎ຺ຈ ໂຘວິຕ຺ວາ ເອກມນ຺ຕໍ ປຕ຺ຕໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອກມນ຺ຕໍ ນິສີທິໍສູຕິ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອວໍຠູຕໍ ຎຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ໂອກາເສ ນິສີທິໍສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຘມ຺ມິຍາ ກຖາຍາຕິອາທີສຸ ຕງ຺ຂຓານຸຣູປາຍ ຘມ຺ມິຍາ ກຖາຍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກອຕ຺ຖໍ ສນ຺ທສ຺ເສຕ຺ວາ ກຸສເລ ຈ ຘມ຺ເມ ສມາທເປຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຈ ນໍ ສມຸຕ຺ເຕເຊຕ຺ວາ ສອຸສ຺ສາຫໍ ກຕ຺ວາ ຕາຍ ຈ ສອຸສ຺ສາຫຕາຍ ອຎ຺ເຎຫິ ຈ ວິຊ຺ຊມານຄຸເຓຫິ ສມ຺ປຫໍເສຕ຺ວາ ຘມ຺ມຣຕນວສ຺ສໍ ວສ຺ສິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ປກ຺ກາມິ.

ຍສສ຺ສ ປພ຺ພຊ຺ຊາກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຈຕຸຄິຫິສຫາຍປພ຺ພຊ຺ຊາກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໐. ອິທານິ ຕສ຺ສ ສຫາຍານໍ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອສ຺ໂສສຸໍ ໂຂ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ອນຸຕ຺ຕານປທວຓ຺ຓນາ – ເສຏ຺ຐິໂນ ຈ ອນຸເສຏ຺ຐິໂນ ຈ ເຍສໍ ກຸລານໍ ຕານິ ເສຏ຺ຐານຸເສຏ຺ຐີນິ ກຸລານິ, ເຕສໍ ເສຏ຺ຐານຸເສຏ຺ຐີນໍ ກຸລານໍ, ປເວຓິວເສນ ອາຄເຕຫິ ເສຏ຺ຐີຫິ ຈ ອນຸເສຏ຺ຐີຫິ ຈ ສມນ຺ນາຄຕານໍ ກຸລານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິມໂລຕິອາທີນິ ເຕສໍ ປຸຕ຺ຕານໍ ນາມານິ. ເກສມສ຺ສຸໍ ໂອຫາເຣຕ຺ວາຕິ ເກສຎ຺ຈ ມສ຺ສຸຎ຺ຈ ໂອໂຣເປຕ຺ວາ. ກາສາຍານິ ວຕ຺ຖານີຕິ ກສາຍຣສປີຕານິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣນ຺ຕານໍ ອນຸຈ຺ຉວິການິ ວຕ຺ຖານິ. ໂອຣໂກຕິ ອູນໂກ ລາມໂກ. ເສສເມຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ຈຕຸຄິຫິສຫາຍປພ຺ພຊ຺ຊາກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຎ຺ຎາສຄິຫິສຫາຍປພ຺ພຊ຺ຊາກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໑. ປຎ຺ຎາສມຕ຺ຕານໍ ຄິຫິສຫາຍານໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍປິ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ວຸຕ຺ຕເມວ. ອິເມສໍ ປນ ສພ຺ເພສໍ ປຸພ຺ພໂຍໂຄ ວຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍສອາທີນໍ ກຸລປຸຕ຺ຕານໍ ອຍໍ ປຸພ຺ພໂຍໂຄ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ວຄ຺ຄພນ຺ຘເນນາຕິ ຄຓພນ຺ຘເນນ, ເອກີຠູຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອນາຖສຣີຣານີຕິ ອນາຖານິ ມຕກເຬວຣານິ. ປຏິຊຄ຺ຄນ຺ຕາຕິ ພຫິ ນີຫຣິຕ຺ວາ ຌາເປນ຺ຕາ.

ປຎ຺ຎາສຄິຫິສຫາຍປພ຺ພຊ຺ຊາກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ມາຣກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໒. ອິທານິ ສຣຓຄມນູປສມ຺ປທໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຖ ໂຂ ຠຄວາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ອນຸປຸພ຺ພປທວຓ຺ຓນາ (ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໑໔໑) – ມຸຕ຺ຕາຫນ຺ຕິ ມຸຕ຺ໂຕ ອຫໍ. ຈາຣິກນ຺ຕິ ອນຸປຸພ຺ພຄມນຈາຣິກໍ, ຄາມນິຄມຣາຊຘານີສຸ ອນຸກ຺ກເມນ ຄມນສງ຺ຂາຕໍ ຈາຣິກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈຣຖາຕິ ທິວສໍ ໂຍຊນປຣມໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ຈຣຖ. ມາ ເອເກນ ທ຺ເວ ອຄມິຕ຺ຖາຕິ ເອເກນ ມຄ຺ເຄນ ທ຺ວີສຸ ຄເຕສຸ ເອກສ຺ມິໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ເຕ ເອເກນ ຕຸຓ຺ຫີຠູເຕນ ຐາຕພ຺ພໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ເອວມາຫ. ອາທິກລ຺ຍາຓນ຺ຕິ ອາທິມ຺ຫິ ກລ຺ຍາຓໍ ສຸນ຺ທຣໍ ຠທ຺ທກໍ, ຕຖາ ມຊ຺ຌປຣິໂຍສາເນສຸ. ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານຎ຺ຈ ນາເມຕໍ ສາສນສ຺ສ ຈ ເທສນາຍ ຈ ວເສນ ທຸພ຺ພິຘໍ. ຕຕ຺ຖ ສາສນສ຺ສ ສີລໍ ອາທິ, ສມຖວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄາ ມຊ຺ຌໍ, ຜລນິພ຺ພານານິ ປຣິໂຍສານໍ. ສີລສມາຘໂຍ ວາ ອາທິ, ວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄາ ມຊ຺ຌໍ, ຜລນິພ຺ພານານິ ປຣິໂຍສານໍ. ສີລສມາຘິວິປສ຺ສນາ ວາ ອາທິ, ມຄ຺ໂຄ ມຊ຺ຌໍ, ຜລນິພ຺ພານານິ ປຣິໂຍສານໍ. ເທສນາຍ ປນ ຈຕຸປ຺ປທິກຄາຖາຍ ຕາວ ປຐມປາໂທ ອາທິ, ທຸຕິຍຕຕິຍາ ມຊ຺ຌໍ, ຈຕຸຕ຺ໂຖ ປຣິໂຍສານໍ. ປຎ຺ຈປທຉປ຺ປທານໍ ປຐມປາໂທ ອາທິ, ອວສານປາໂທ ປຣິໂຍສານໍ, ເສສາ ມຊ຺ຌໍ. ເອການຸສນ຺ຘິກສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ນິທານໍ ອາທິ, ອິທມໂວຈາຕິ ປຣິໂຍສານໍ, ເສສໍ ມຊ຺ຌໍ. ອເນການຸສນ຺ຘິກສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ມຊ຺ເຌ ພຫຸກມ຺ປິ ອນຸສນ຺ຘິ ມຊ຺ຌເມວ, ນິທານໍ ອາທິ, ອິທມໂວຈາຕິ ປຣິໂຍສານໍ. ສາຕ຺ຖນ຺ຕິ ສາຕ຺ຖກໍ ກຕ຺ວາ ເທເສຖ. ສພ຺ຍຎ຺ຊນນ຺ຕິ ພ຺ຍຎ຺ຊເນຫິ ເຈວ ປເທຫິ ຈ ປຣິປູຣໍ ກຕ຺ວາ ເທເສຖ. ເກວລປຣິປຸຓ຺ຓນ຺ຕິ ສກລປຣິປຸຓ຺ຓໍ. ປຣິສຸທ຺ຘນ຺ຕິ ນິຣຸປກ຺ກິເລສໍ. ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍສງ຺ຄຫໍ ສາສນພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ. ປກາເສຖາຕິ ອາວິ ກໂຣຖ.

ອປ຺ປຣຊກ຺ຂຊາຕິກາຕິ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸມ຺ຫິ ອປ຺ປກິເລສຣຊສຠາວາ, ທຸກູລສາຓິຍາ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາ ວິຍ ຈຕຸປ຺ປທິກຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕຸໍ ສມຕ຺ຖາ ສຕ຺ຕາ ສນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣິຫາຍນ຺ຕີຕິ ອລາຠປຣິຫານິຍາ ຘມ຺ມໂຕ ປຣິຫາຍນ຺ຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອນຘິຄຕໍ ນາຘິຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ວິເສສາຘິຄມໂຕ ປຣິຫາຍນ຺ຕີ’’ຕິ. ເສນານິຄໂມຕິ ເສນາຍ ນິຄໂມ. ປຐມກປ຺ປິການໍ ກິຣ ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ເສນານິເວໂສ ອໂຫສິ, ຕສ຺ມາ ໂສ ປເທໂສ ‘‘ເສນານິຄໂມ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ເສນານິຄາໂມ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ເສນານິ ນາມ ສຸຊາຕາຍ ປິຕາ, ຕສ຺ສ ຄາໂມຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນຸປສງ຺ກມິສ຺ສາມີຕິ ນາຫໍ ຕຸມ຺ເຫ ອຸຍ຺ໂຍເຊຕ຺ວາ ປຣິເວຓາທີນິ ກາເຣຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐາກາທີຫິ ປຣິຈຣິຍມາໂນ ວິຫຣິສ຺ສາມິ, ຕິຓ຺ຓໍ ປນ ຊຏິລານໍ ອຑ຺ຒຸຑ຺ຒານິ ປາຏິຫາຣິຍສຫສ຺ສານິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຘມ຺ມເມວ ເທເສຕຸໍ ອຸປສງ຺ກມິສ຺ສາມິ.

໓໓. ມາໂຣ ປາປິມາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວິສຍໍ ອຕິກ຺ກມິຕຸໍ ປຏິປນ຺ເນ ສຕ຺ເຕ ມາເຣຕີຕິ ມາໂຣ, ປເຣ ປາເປ ນິໂຍເຊຕິ, ສຍໍ ວາ ປາເປ ນິຍຸຕ຺ໂຕຕິ ປາປິມາ. ອຎ຺ຎານິປິສ຺ສ ກຓ຺ໂຫ ອຘິປຕິ ວສວຕ຺ຕີ ອນ຺ຕໂກ ນມຸຈິ ປມຕ຺ຕພນ຺ຘູຕິອາທີນິ ພຫູນິ ນາມານິ, ອິຘ ປນ ນາມທ຺ວຍເມວ ຄຫິຕໍ. ອຸປສງ຺ກມີຕິ ‘‘ອຍໍ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ມຫາຍຸທ຺ຘໍ ວິຈາເຣນ຺ໂຕ ວິຍ ‘ມາ ເອເກນ ທ຺ເວ ອຄມິຕ຺ຖ, ຘມ຺ມໍ ເທເສຖາ’ຕິ ສຏ຺ຐິ ຊເນ ອຸຍ຺ໂຍເຊຕິ, ອິມສ຺ມິໍ ປນ ເອກສ຺ມິມ຺ປິ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ເຕ ມຍ຺ຫໍ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ສາຕໍ ນຕ຺ຖິ, ເອວໍ ພຫູສຸ ເທເສນ຺ເຕສຸ ກຸໂຕ ຠວິສ຺ສຕິ, ປຏິພາຫາມິ ນ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອຸປສງ຺ກມິ.

ສພ຺ພປາເສຫີຕິ ສພ຺ເພຫິ ກິເລສປາເສຫິ. ເຍ ທິພ຺ພາ ເຍ ຈ ມານຸສາຕິ ເຍ ທິພ຺ພກາມຄຸຓສງ຺ຂາຕາ ມານຸສກກາມຄຸຓສງ຺ຂາຕາ ຈ ກິເລສປາສາ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ສພ຺ເພຫິ ເຕຫິ ຕ຺ວໍ ພທ຺ໂຘຕິ ວທຕິ. ມຫາພນ຺ຘນພທ຺ໂຘຕິ ມຫຕາ ກິເລສພນ຺ຘເນນ ພທ຺ໂຘ, ມຫຕິ ວາ ພນ຺ຘເນ ພທ຺ໂຘ, ກິເລສພນ຺ຘນສ຺ສ ຐານຠູເຕ ຠວຈາຣເກ ພທ຺ໂຘຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ເມ ສມຓ ໂມກ຺ຂສີຕິ ສມຓ ຕ຺ວໍ ມມ ວິສຍໂຕ ນ ມຸຈ຺ຈິສ຺ສສິ. ‘‘ນ ເມ ສມຓ ໂມກ຺ຂສີ’’ຕິ ຈ ອິທໍ ມາໂຣ ‘‘ມຸຕ຺ຕາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສພ຺ພປາເສຫີ’’ຕິ ຠຄວໂຕ ວຈນໍ ອສທ຺ທຫນ຺ໂຕ ວທຕິ, ສທ຺ທຫນ຺ໂຕປິ ວາ ‘‘ເອວມຍໍ ປເຣສໍ ສຕ຺ຕານໍ ໂມກ຺ຂາຍ ອຸສ຺ສາຫໍ ນ ກເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ ສນ຺ຕຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ໂກຫຎ຺ເຎ ຐຕ຺ວາ ວທຕິ.

ນິຫໂຕຕິ ຕ຺ວໍ ມຍາ ນິຫໂຕ, ນິພ຺ພິເສວນຠາວໍ ຄມິໂຕ ປຣາຊິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນ຺ຕລິກ຺ເຂ ຈຣນ຺ເຕ ປຎ຺ຈາຠິຎ຺ເຎປິ ພນ຺ຘຕີຕິ ອນ຺ຕລິກ຺ຂຈໂຣ. ຣາຄປາໂສ ຫິ ອນ຺ຕລິກ຺ຂຈເຣສຸປິ ກິຈ຺ຈສາຘນໂຕ ‘‘ອນ຺ຕລິກ຺ຂຈໂຣ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເຕເນວ ນໍ ມາໂຣປິ ອນ຺ຕລິກ຺ຂຈໂຣຕິ ມຎ຺ຎຕິ. ມນສິ ຊາໂຕຕິ ມານໂສ, ມນສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

ມາຣກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປພ຺ພຊ຺ຊູປສມ຺ປທາກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໔. ‘‘ອນຸຊານາມິ ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິກາຍ ປນ ປາຬິຍາ ໂຍ ປພ຺ພຊ຺ຊູປສມ຺ປທາວິນິຈ຺ຉໂຍ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ, ຕໍ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປພ຺ພຊ຺ຊາເປກ຺ຂໍ ກຸລປຸຕ຺ຕໍ ປພ຺ພາເຊນ຺ເຕນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເຍ ປຸຄ຺ຄລາ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສຍໍ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ໂພຕິ ເກສຈ຺ເຉທນາທີນິ ສຍໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ໂພ. ເກສຈ຺ເຉທນໍ ກາສາຍຈ຺ຉາທນໍ ສຣຓທານນ຺ຕິ ຫິ ອິມານິ ຕີຓິ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ປພ຺ພາເຊຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອເຕສຸ ເອກໍ ທ຺ເວ ວາປິ ກໂຣນ຺ໂຕ ຕຖາ ໂວຫຣີຍຕິເຍວ, ຕສ຺ມາ ເອຕໍ ປພ຺ພາເຊຫີຕິ ເກສຈ຺ເຉທນໍ ກາສາຍຈ຺ຉາທນຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປຊ຺ຌາຍໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ປພ຺ພາເຊຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຂຓ຺ຑສີມໍ ເນຕ຺ວາຕິ ຠຓ຺ຑຸກມ຺ມາໂຣຈນປຣິຫຣຓຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ສຠິກ຺ຂຸເກ ວິຫາເຣ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ‘‘ເອຕສ຺ສ ເກເສ ຉິນ຺ທາ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາຕິ ເກສຈ຺ເຉທນໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ຠິກ຺ຂຸໂຕ ອຎ຺ໂຎ ປພ຺ພາເຊຕຸໍ ນ ລຠຕີຕິ ສຣຓທານໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ສາມເຓໂຣ ປນາ’’ຕິອາທິ. ຠພ຺ພຣູໂປຕິ ຠພ຺ພສຠາໂວ. ຕເມວຕ຺ຖໍ ປຣິຍາຍນ຺ຕເຣນ ວິຠາເວຕິ ‘‘ສເຫຕຸໂກ’’ຕິ. ຎາໂຕຕິ ປາກໂຏ. ຍສສ຺ສີຕິ ປຣິວາຣສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສມນ຺ນາຄໂຕ.

ວຓ຺ຓສຓ຺ຐານຄນ຺ຘາສໂຍກາສວເສນ ອສຸຈິເຊຄຸຈ຺ຉປຏິກູລຠາວໍ ປາກຏໍ ກໂຣນ຺ເຕນາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ເກສາ ນາເມເຕ ວຓ຺ຓໂຕປິ ປຏິກູລາ, ສຓ຺ຐານໂຕປິ ຄນ຺ຘໂຕປິ ອາສຍໂຕປິ ໂອກາສໂຕປິ ປຏິກູລາ. ມນຸຎ຺ເຎປິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໘໓; ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໓໕໖; ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ປາຣາຊິກກຓ຺ຑ ໒.໑໖໒) ຫິ ຍາຄຸປຕ຺ເຕ ວາ ຠຕ຺ຕປຕ຺ເຕ ວາ ເກສວຓ຺ຓໍ ກິຎ຺ຈິ ທິສ຺ວາ ‘‘ເກສມິສ຺ສກມິທໍ, ຫຣຖ ນ’’ນ຺ຕິ ຊິຄຸຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເອວໍ ເກສາ ວຓ຺ຓໂຕ ປຏິກູລາ. ຣຕ຺ຕິໍ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕາປິ ເກສສຓ຺ຐານໍ ອກ຺ກວາກໍ ວາ ມກຈິວາກໍ ວາ ຉຸປິຕ຺ວາ ຕເຖວ ຊິຄຸຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເອວໍ ສຓ຺ຐານໂຕ ປຏິກູລາ. ເຕລມກ຺ຂນປຸປ຺ຜຘູມາທິສງ຺ຂາຣວິຣຫິຕານຎ຺ຈ ເກສານໍ ຄນ຺ໂຘ ປຣມເຊຄຸຈ຺ໂຉ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ເຊຄຸຈ຺ຉຕໂຣ ອຄ຺ຄິມ຺ຫິ ປກ຺ຂິຕ຺ຕານໍ. ເກສາ ຫິ ວຓ຺ຓສຓ຺ຐານໂຕ ອປ຺ປຏິກູລາປິ ສິຍຸໍ, ຄນ຺ເຘນ ປນ ປຏິກູລາເຍວ. ຍຖາ ຫິ ທຫຣສ຺ສ ກຸມາຣກສ຺ສ ວຈ຺ຈໍ ວຓ຺ຓໂຕ ຫລິທ຺ທິວຓ຺ຓໍ, ສຓ຺ຐານໂຕປິ ຫລິທ຺ທິປິຓ຺ຑິສຓ຺ຐານໍ. ສງ຺ກາຣຏ຺ຐາເນ ຉຑ຺ຑິຕຎ຺ຈ ອຸທ຺ຘຸມາຕກກາຬສຸນຂສຣີຣໍ ວຓ຺ຓໂຕ ຕາລປກ຺ກວຓ຺ຓໍ, ສຓ຺ຐານໂຕ ວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ວິສ຺ສຏ຺ຐມຸທິງ຺ຄສຓ຺ຐານໍ, ທາຐາປິສ຺ສ ສຸມນມກຸຬສທິສາ, ຕໍ ອຸຠຍມ຺ປິ ວຓ຺ຓສຓ຺ຐານໂຕ ສິຍາ ອປ຺ປຏິກູລໍ, ຄນ຺ເຘນ ປນ ປຏິກູລເມວ, ເອວໍ ເກສາປິ ສິຍຸໍ ວຓ຺ຓສຓ຺ຐານໂຕ ອປ຺ປຏິກູລາ, ຄນ຺ເຘນ ປນ ປຏິກູລາເຍວາຕິ. ຍຖາ ປນ ອສຸຈິຏ຺ຐາເນ ຄາມນິສ຺ສນ຺ເທນ ຊາຕານິ ສູເປຍ຺ຍປຓ຺ຓານິ ນາຄຣິກມນຸສ຺ສານໍ ເຊຄຸຈ຺ຉານິ ໂຫນ຺ຕິ ອປຣິໂຠຄານິ, ເອວໍ ເກສາປິ ປຸພ຺ພໂລຫິຕມຸຕ຺ຕກຣີສປິຕ຺ຕເສມ຺ຫາທິນິສ຺ສນ຺ເທນ ຊາຕຕ຺ຕາ ປຣມເຊຄຸຈ຺ຉາຕິ ເອວໍ ອາສຍໂຕ ປຏິກູລາ. ອິເມ ຈ ເກສາ ນາມ ຄູຖຣາສິມ຺ຫິ ອຸຏ຺ຐິຕກຓ຺ຓກໍ ວິຍ ເອກຕິໍສໂກຏ຺ຐາສຣາສິມ຺ຫິ ຊາຕາ, ເຕ ສຸສານສງ຺ກາຣຏ຺ຐານາທີສຸ ຊາຕສາກໍ ວິຍ ປຣິຂາທີສຸ ຊາຕກມລກຸວລຍາທິປຸປ຺ຜໍ ວິຍ ຈ ອສຸຈິຏ຺ຐາເນ ຊາຕຕ຺ຕາ ປຣມເຊຄຸຈ຺ຉາຕິ ເອວໍ ໂອກາສໂຕ ປຏິກູລາຕິອາທິນາ ນເຍນ ຕຈປຎ຺ຈກສ຺ສ ວຓ຺ຓາທິວເສນ ປຏິກູລຠາວໍ ປກາເສນ຺ເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ນິຊ຺ຊີວນິສ຺ສຕ຺ຕຠາວໍ ວາ ປາກຏໍ ກໂຣນ຺ເຕນາຕິ ອິເມ ເກສາ ນາມ ສີສກຏາຫປລິເວຐນຈມ຺ເມ ຊາຕາ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ວມ຺ມິກມຕ຺ຖເກ ຊາເຕສຸ ກຸນ຺ຖຕິເຓສຸ ນ ວມ຺ມິກມຕ຺ຖໂກ ຊານາຕິ ‘‘ມຍິ ກຸນ຺ຖຕິຓານິ ຊາຕານີ’’ຕິ, ນາປິ ກຸນ຺ຖຕິຓານິ ຊານນ຺ຕິ ‘‘ມຍໍ ວມ຺ມິກມຕ຺ຖເກ ຊາຕານີ’’ຕິ, ເອວເມວ ນ ສີສກຏາຫປລິເວຐນຈມ຺ມໍ ຊານາຕິ ‘‘ມຍິ ເກສາ ຊາຕາ’’ຕິ, ນາປິ ເກສາ ຊານນ຺ຕິ ‘‘ມຍໍ ສີສກຏາຫປລິເວຐນຈມ຺ເມ ຊາຕາ’’ຕິ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອາໂຠຄປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຣຫິຕາ ເອເຕ ຘມ຺ມາ. ອິຕິ ເກສາ ນາມ ອິມສ຺ມິໍ ສຣີເຣ ປາຏິເຍກ຺ໂກ ໂກຏ຺ຐາໂສ ອເຈຕໂນ ອພ຺ຍາກໂຕ ສຸຎ຺ໂຎ ນິສ຺ສຕ຺ໂຕ ຖທ຺ໂຘ ປຖວີຘາຕູຕິອາທິນາ ນເຍນ ນິຊ຺ຊີວນິສ຺ສຕ຺ຕຠາວໍ ປກາເສນ຺ເຕນ. ປຸພ຺ເພຕິ ປຸຣິມພຸທ຺ຘານໍ ສນ຺ຕິເກ. ມທ຺ທິຕສງ຺ຂາໂຣຕິ ນາມຣູປວວຕ຺ຖາເນນ ເຈວ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄຫວເສນ ຈ ຎາເຓນ ປຣິມທ຺ທິຕສງ຺ຂາໂຣ. ຠາວິຕຠາວໂນຕິ ກລາປສມ຺ມສນາທິນາ ສພ຺ພໂສ ກຸສລຠາວນາຍ ປູຣເຓນ ຠາວິຕຠາວໂນ.

ອທິນ຺ນໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ນ ຣຸຫຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ອນຸຎ຺ຎາຕອຸປສມ຺ປທາຕິ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ຖກມ຺ເມນ ອນຸຎ຺ຎາຕອຸປສມ຺ປທາ. ຐານກຣຓສມ຺ປທນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸຣາທີນິ ຐານານິ, ສໍວຸຕາທີນິ ກຣຓານີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ອນຸນາສິກນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ທານກາເລ ອນ຺ຕຣາ ວິຈ຺ເຉທໍ ອກຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພານີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອກສມ຺ພນ຺ຘານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ມ-ກາຣນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ທານສມເຍ ວິຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ. ສພ຺ພມສ຺ສ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍໍ ອາຈິກ຺ຂິຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສສິກ຺ຂາປທວິນິມຸຕ຺ຕໍ ປຣາມາສາປຣາມາສາທິເຠທໍ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍໍ ອາຈິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ. ອາຠິສມາຈາຣິເກສຸ ວິເນຕພ຺ໂພຕິ ອິມິນາ ເສຂິຍອຸປຊ຺ຌາຍວຕ຺ຕາທິອາຠິສມາຈາຣິກສີລມເນນ ປູເຣຕພ຺ພໍ, ຕຕ຺ຖ ຈ ກຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ອກຣເຓ ອກຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ຈ ກຣເຓ ທຓ຺ຑກມ຺ມາຣໂຫ ໂຫຕີຕິ ທີເປຕິ.

ປພ຺ພຊ຺ຊູປສມ຺ປທາກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ທຸຕິຍມາຣກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໕. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ວສ຺ສໍວຸຏ຺ໂຐຕິອາທິກາຍ ປນ ປາຬິຍາ ອຍໍ ອປຸພ຺ພປທວຓ຺ຓນາ. ໂຍນິໂສມນສິກາຣາຕິ ອຸປາຍມນສິກາເຣນ, ອນິຈ຺ຈາທີສຸ ອນິຈ຺ຈາທິໂຕ ມນສິກຣເຓນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂຍນິໂສ ສມ຺ມປ຺ປຘານາຕິ ອຸປາຍວີຣິເຍນ, ອນຸປ຺ປນ຺ນາກຸສລານຸປ຺ປາທນາທິວິຘິນາ ປວຕ຺ຕວີຣິເຍນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິມຸຕ຺ຕີຕິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐນິທ຺ເທເສນ ອຣຫຕ຺ຕຜລວິມຸຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ອຊ຺ຌຠາສີຕິ ‘‘ອຍໍ ອຕ຺ຕນາ ວີຣິຍໍ ກຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາປິ ນ ຕຸສ຺ສຕິ, ອິທານິ ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ‘ປາປຸຓາຖາ’ຕິ ອຸສ຺ສາຫໍ ກໂຣຕິ, ປຏິພາເຫສ຺ສາມິ ນ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອຠາສິ. ມາຣປາເສນາຕິ ກິເລສປາເສນ. ເສສເມຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ທຸຕິຍມາຣກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຠທ຺ທວຄ຺ຄິຍກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໖. ຕິໍສຠທ຺ທວຄ຺ຄິຍວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ຍຖາຠິຣນ຺ຕໍ ວິຫຣິຕ຺ວາຕິ ຍຖາອຊ຺ຌາສຍໍ ວິຫຣິຕ຺ວາ. ພຸທ຺ຘານຎ຺ຫິ ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ວສນ຺ຕານໍ ຉາຍູທກາທີນໍ ວິປຕ຺ຕິໍ ວາ ອຜາສຸກເສນາສນໍ ວາ ມນຸສ຺ສານໍ ອສ຺ສທ຺ຘາທິຠາວໍ ວາ ອາຄມ຺ມ ອນຠິຣຕິ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ເຕສໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ‘‘ອິຘ ຜາສຸໍ ວິຫຣາມາ’’ຕິ ອຠິຣມິຕ຺ວາ ຈິຣວິຫາໂຣປິ ນຕ຺ຖິ. ຍຕ຺ຖ ປນ ຕຖາຄເຕ ວິຫຣນ຺ເຕ ສຕ຺ຕາ ສຣເຓສຸ ວາ ຕີສຸ ປຕິຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ສີລານິ ວາ ສມາທິຍນ຺ຕິ, ປພ຺ພຊນ຺ຕິ ວາ, ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄາທີນໍ ວາ ປເຣສໍ ອຸປນິສ຺ສໂຍ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ພຸທ຺ຘາ ສຕ຺ເຕ ຕາສຸ ສມ຺ປຕ຺ຕີສຸ ປຕິຏ຺ຐາປນອຊ຺ຌາສເຍນ ວສນ຺ຕິ, ຕາສໍ ອຠາເວ ປກ຺ກມນ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍຖາອຊ຺ຌາສຍໍ ວິຫຣິຕ຺ວາ’’ຕິ. ອຊ຺ໂຌຄາເຫຕ຺ວາຕິ ປວິສິຕ຺ວາ. ຕິໍສມຕ຺ຕາຕິ ຕິໍສປມາຓາ. ເສສເມຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ຠທ຺ທວຄ຺ຄິຍກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຸຣຸເວລປາຏິຫາຣິຍກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໗-໓໘. ອຸຣຸເວລກສ຺ສປວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ຊຏິໂລຕິ ຊຏາຘໂຣ. ຊຏາ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຫິ ຊຏິໂລ. ເນຕີຕິ ນາຍໂກ, ສາມໍ ວິເນຕິ ອຕ຺ຕໂນ ລທ຺ຘິໍ ສິກ຺ຂາເປຕີຕິ ວິນາຍໂກ. ສເຈ ເຕ ກສ຺ສປ ອຄຣູຕິ ກສ຺ສປ ສເຈ ຕຸຍ຺ຫໍ ຠາຣິຍໍ ອຜາສຸກໍ ກິຎ຺ຈິ ນຕ຺ຖິ. ອຄ຺ຍາຄາເຣຕິ ອຄ຺ຄິສາລາຍໍ. ອຸຠິນ຺ນໍ ສໂຊຕິຠູຕານນ຺ຕິ ອຸໂຠສຸ ສໂຊຕິຠູເຕສຸ ປຊ຺ຊລິເຕສຸ. ຍຕ຺ຣ ຫິ ນາມາຕິ ໂຍ ນາມ.

໓໙. ອຊ຺ຊຓ຺ໂຫຕິ ອຊ຺ຊ ເອກທິວສໍ. ອຄ຺ຄິສາລມ຺ຫີຕິ ອຄ຺ຍາຄາເຣ. ສຸມນມນໂສຕິ ສຸນ຺ທຣຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຕມໂນ. ເຕໂຊຘາຕູສຸ ກຸສໂລຕິ ເຕໂຊກສິຓສມາປຕ຺ຕີສຸ ກຸສໂລ. ອຸທິຈ຺ຉເຣຕິ ອຸລ຺ໂລເກສຸໍ, ປຣິວາເຣສຸນ຺ຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ປຕ຺ຕມ຺ຫິ ໂອທຫິຕ຺ວາຕິ ປຕ຺ເຕ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ. ຘຸວຠຕ຺ເຕນາຕິ ນິຈ຺ຈຠຕ຺ເຕນ.

໔໐. ອຠິກ຺ກນ຺ຕາຍ ຣຕ຺ຕິຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຠິກ຺ກນ຺ຕ-ສທ຺ໂທ ຂເຍ ວຕ຺ຕຕິ, ເຕນ ປຣິກ຺ຂີຓາຍຣຕ຺ຕິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອເຕ ຫິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາຣາຊາໂນ ມຊ຺ຌິມຍາມສມນນ຺ຕເຣ ອາຄຕາ. ນິຍາໂມ ກິເຣສ ເທວຕານໍ, ຍທິທໍ ພຸທ຺ຘານໍ ວາ ພຸທ຺ຘສາວການໍ ວາ ອຸປຏ຺ຐານໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ມຊ຺ຌິມຍາມສມນນ຺ຕເຣ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ອຠິກ຺ກນ຺ຕວຓ຺ຓາຕິ ອຠິຣູປຉວິວຓ຺ຓາ, ອິຏ຺ຐວຓ຺ຓາ ມນາປວຓ຺ຓາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເທວຕາ ຫິ ມນຸສ຺ສໂລກໍ ອາຄຈ຺ຉມານາ ປກຕິວຓ຺ຓໍ ປກຕິອິທ຺ຘິໍ ຊຫິຕ຺ວາ ໂອຬາຣິກໍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ກຕ຺ວາ ອຕິເຣກວຓ຺ຓວຕ຺ຖາລງ຺ກາຣກາຍາທີຫິ ໂອຠາສໍ ມຸຎ຺ຈມານາທິວເສນ ຈ ທິພ຺ພໍ ອິທ຺ຘານຸຠາວຎ຺ຈ ນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ ນຏສມຊ຺ຊາທີນິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ມນຸສ຺ສາ ວິຍ ອຠິສງ຺ຂເຕນ ກາເຍນ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ກາມາວຈຣາ ອນຠິສງ຺ຂເຕນປິ ອາຄນ຺ຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ ໂອຬາຣິກຣູປຕ຺ຕາ. ຕຖາ ຫິ ເຕ ກພຬີກາຣາຫາຣຠກ຺ຂາ, ຣູປາວຈຣາ ປນ ອນຠິສງ຺ຂເຕນ ກາເຍນ ອາຄນ຺ຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ ສຸຂຸມຕຣຣູປຕ຺ຕາ. ເຕສຎ຺ຫິ ອຕິສຸຂຸໂມວ ອຕ຺ຕຠາໂວ, ນ ເຕນ ອິຣິຍາປຖກປ຺ປນໍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກປິ ພ຺ຣຫ຺ມາໂນ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ນິມ຺ມິຕຣູເປເນວ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ມູລປຏິສນ຺ຘິຣູປຎ຺ຫິ ເນສໍ ອຕິວິຍ ສຸຂຸມມຫາຣູປໍ, ເກວລໍ ຕໍ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທສ຺ສ ນິສ຺ສຍາຘິຏ຺ຐານຠູຕໍ ສຓ຺ຐານວນ຺ຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ.

ເກວລກປ຺ປນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເກວລ-ສທ຺ທສ຺ສ ອນວເສສຕ຺ຕໍ ອຕ຺ໂຖ, ກປ຺ປ-ສທ຺ທສ຺ສ ສມນ຺ຕຠາໂວ, ຕສ຺ມາ ເກວລກປ຺ປໍ ວນສຓ຺ຑນ຺ຕິ ອນວເສສໍ ສມນ຺ຕໂຕ ວນສຓ຺ຑນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນວເສສໍ ຜຣິຕຸໍ ສມຕ຺ຖສ຺ສປິ ຫິ ໂອຠາສສ຺ສ ເກນຈິ ກາຣເຓນ ເອກເທສຜຣຓມ຺ປິ ສິຍາ, ອຍໍ ປນ ສພ຺ພໂສ ຜຣຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ສມນ຺ຕຕ຺ໂຖ ກປ຺ປ-ສທ຺ໂທ ຄຫິໂຕ. ອຖ ວາ ອີສໍ ອສມຕ຺ຖໍ ເກວລກປ຺ປໍ. ຠຄວໂຕ ປຠາຍ ອໂນຠາສິຕເມວ ຫິ ປເທສໍ ເທວຕາ ອຕ຺ຕໂນ ປຠາຍ ໂອຠາເສນ຺ຕິ. ນ ຫິ ຠຄວໂຕ ປຠາ ກາຍຈິ ປຠາຍ ອຠິຠູຍຕິ, ສູຣິຍາທີນມ຺ປິ ປນ ປຠໍ ສາ ອຠິຠຸຍ຺ຍ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ. ໂອຠາເສຕ຺ວາຕິ ວຕ຺ຖາລງ຺ກາຣສຣີຣສມຸຏ຺ຐິຕາຍ ອາຠາຍ ຜຣິຕ຺ວາ, ຈນ຺ໂທ ວິຍ ສູຣິໂຍ ວິຍ ຈ ເອໂກຠາສໍ ເອກປຊ຺ໂຊຕໍ ກຣິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເທວຕານຎ຺ຫິ ສຣີຣາຠາ ທສທ຺ວາທສໂຍຊນມຕ຺ຕຏ຺ຐານໍ ຕໂຕ ຠິຍ຺ໂຍປິ ຜຣິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕຖາ ວຕ຺ຖາຠຣຓາທີສຸ ສມຸຏ຺ຐິຕາ ປຠາ. ຈຕຸທ຺ທິສາຕິ ຈຕູສຸ ທິສາສຸ. ຍຕ຺ຣ ຫິ ນາມາຕິ ຍໍ ນາມ.

໔໓. ອງ຺ຄມຄຘາຕິ ອຸໂຠ ອງ຺ຄມຄຘຣຏ຺ຐວາສິໂນ. ອິທ຺ຘິປາຏິຫາຣິຍນ຺ຕິ ອິທ຺ຘິຠູຕໍ ປາຏິຫາຣິຍໍ, ນ ອາເທສນານຸສາສນີປາຏິຫາຣິຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕິວິຘຎ຺ຫິ ປາຏິຫາຣິຍໍ ອິທ຺ຘິປາຏິຫາຣິຍໍ ອາເທສນາປາຏິຫາຣິຍໍ ອນຸສາສນີປາຏິຫາຣິຍນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອິຘ ຠິກ຺ຂຸ ເອໂກປິ ຫຸຕ຺ວາ ພຫຸຘາ ໂຫຕິ, ພຫຸຘາປິ ຫຸຕ຺ວາ ເອໂກ ໂຫຕິ ອາວິຠາວໍ ຕິໂຣຠາວ’’ນ຺ຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕໍ (ທີ. ນິ. ໑.໒໓໘-໒໓໙; ມ. ນິ. ໑.໑໔໗; ສໍ. ນິ. ໒.໗໐; ໕.໘໓໔) ອິທ຺ຘິວິຘເມວ ອິທ຺ຘິປາຏິຫາຣິຍໍ. ‘‘ອິຘ ຠິກ຺ຂຸ ປຣສຕ຺ຕານໍ ປຣປຸຄ຺ຄລານໍ ຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ອາທິສຕິ, ເຈຕສິກມ຺ປິ ອາທິສຕິ, ວິຕກ຺ກິຕມ຺ປິ ອາທິສຕິ, ວິຈາຣິຕມ຺ປິ ອາທິສຕິ ‘ເອວມ຺ປິ ເຕ ມໂນ, ອິຕ຺ຖມ຺ປິ ເຕ ມໂນ’’’ຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕໍ (ປຏິ. ມ. ໓.໓໐) ປຣສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ຎຕ຺ວາ ກຖນໍ ອາເທສນາປາຏິຫາຣິຍໍ. ‘‘ອິຘ ຠິກ຺ຂຸ ເອວມນຸສາສຕິ ‘ເອວໍ ວິຕກ຺ເກຖ, ມາ ເອວໍ ວິຕກ຺ກຍິຕ຺ຖ, ເອວໍ ມນສິ ກໂຣຖ, ມາ ເອວໍ ມານສາ ກຣິຕ຺ຖ, ອິທໍ ປຊຫຖ, ອິທໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຖາ’’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໓.໓໐) ເອວມາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕາ ສາວການໍ ພຸທ຺ຘານຎ຺ຈ ສພ຺ພກາລໍ ເທເສຕພ຺ພຘມ຺ມເທສນາ ອນຸສາສນີປາຏິຫາຣິຍໍ.

ຕຕ຺ຖ (ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໑) ປາຏິຫາຣິຍປທສ຺ສ ວຈນຕ຺ຖໍ ປຏິປກ຺ຂຫຣຓໂຕ ຣາຄາທິກິເລສາປນຍນໂຕ ປາຏິຫາຣິຍນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຠຄວໂຕ ປນ ປຏິປກ຺ຂາ ຣາຄາທໂຍ ນ ສນ຺ຕິ ເຍ ຫຣິຕພ຺ພາ, ປຸຖຸຊ຺ຊນານມ຺ປິ ວິຄຕູປກ຺ກິເລເສ ອຏ຺ຐຄຸຓສມນ຺ນາຄເຕ ຈິຕ຺ເຕ ຫຕປຏິປກ຺ເຂ ອິທ຺ຘິວິຘໍ ວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ປວຕ຺ຕໂວຫາເຣນ ຈ ນ ສກ຺ກາ ອິຘ ປາຏິຫາຣິຍນ຺ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ. ສເຈ ປນ ມຫາກາຣຸຓິກສ຺ສ ຠຄວໂຕ ເວເນຍ຺ຍຄຕາ ຈ ກິເລສາ ປຏິປກ຺ຂາ, ເຕສໍ ຫຣຓໂຕ ປາຏິຫາຣິຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ສຕິ ຍຸຕ຺ຕເມຕໍ. ອຖ ວາ ຠຄວໂຕ ຈ ສາສນສ຺ສ ຈ ປຏິປກ຺ຂາ ຕິຕ຺ຖິຍາ, ເຕສໍ ຫຣຓໂຕ ປາຏິຫາຣິຍໍ. ເຕ ຫິ ທິຏ຺ຐິຫຣຓວເສນ ທິຏ຺ຐິປ຺ປກາສເນ ອສມຕ຺ຖຠາເວນ ຈ ອິທ຺ຘິອາເທສນານຸສາສນີຫິ ຫຣິຕາ ອປນີຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ປຏີຕິ ວາ ອຍໍ ສທ຺ໂທ ປຈ຺ຉາຕິ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ໂພເຘຕິ ‘‘ຕສ຺ມິໍ ປຏິປວິຏ຺ຐມ຺ຫິ, ອຎ຺ໂຎ ອາຄຎ຺ຉິ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ’’ຕິອາທີສຸ (ຈູຬນິ. ວຕ຺ຖຸຄາຖາ ໔) ວິຍ, ຕສ຺ມາ ສມາຫິເຕ ຈິຕ຺ເຕ ວິຄຕູປກ຺ກິເລເສນ ກຕກິຈ຺ເຈນ ປຈ຺ຉາ ຫຣິຕພ຺ພໍ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພນ຺ຕິ ປຏິຫາຣິຍໍ, ອຕ຺ຕໂນ ວາ ອຸປກ຺ກິເລເສສຸ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານມຄ຺ເຄຫິ ຫຣິເຕສຸ ປຈ຺ຉາ ຫຣຓໍ ປຏິຫາຣິຍໍ, ອິທ຺ຘິອາເທສນານຸສາສນິໂຍ ຈ ວິຄຕູປກ຺ກິເລເສນ ກຕກິຈ຺ເຈນ ສຕ຺ຕຫິຕຕ຺ຖໍ ປຸນ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພາ, ຫຣິເຕສຸ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປກ຺ກິເລເສສຸ ປຣສຕ຺ຕານໍ ອຸປກ຺ກິເລສຫຣຓານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ປຏິຫາຣິຍານິ ຠວນ຺ຕິ, ປຏິຫາຣິຍເມວ ປາຏິຫາຣິຍໍ. ປຏິຫາຣິເຍ ວາ ອິທ຺ຘິອາເທສນານຸສາສນີສມຸທາເຍ ຠວໍ ເອເກກໍ ປາຏິຫາຣິຍນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຏິຫາຣິຍໍ ວາ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ມຄ຺ໂຄ ຈ ປຏິປກ຺ຂຫຣຓໂຕ, ຕຕ຺ຖ ຊາຕໍ ນິມິຕ຺ຕຠູເຕ, ຕໂຕ ວາ ອາຄຕນ຺ຕິ ປາຏິຫາຣິຍໍ. ສ຺ວາຕນາຍາຕິ ສ຺ເວ ທາຕພ຺ພສ຺ສ ອຕ຺ຖາຍ.

໔໔. ປໍສຸກູລໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂຫຕີຕິ ປຣິເຍສມານສ຺ສ ປຏິລາຠວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂຫຕິ. ວິຈິຕ຺ຕປາຏິຫາຣິຍທສ຺ສນຕ຺ຖາວ ສາ ປຣິເຍສນາ. ຍສ຺ມາ ປາຓິນາ ຜຸຏ຺ຐມຕ຺ເຕ ສາ ໂປກ຺ຂຣຓີ ນິມ຺ມິຕາ ອໂຫສິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປາຓິນາ ໂປກ຺ຂຣຓິໍ ຂຓິຕ຺ວາ’’ຕິ.

໔໖-໔໙. ຊຏິລາຕິ ຕາປສາ. ເຕ ຫິ ຊຏາຘາຣິຕາຍ ອິຘ ‘‘ຊຏິລາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ອນ຺ຕຣຏ຺ຐກາສຸ ຫິມປາຕສມເຍຕິ ເຫມນ຺ຕສ຺ສ ອຸຕຸໂນ ອພ຺ຠນ຺ຕຣຠູເຕ ມາຆມາສສ຺ສ ອວສາເນ ຈຕສ຺ໂສ, ຜຄ຺ຄຸຓມາສສ຺ສ ອາທິມ຺ຫິ ຈຕສ຺ໂສຕິ ເອວໍ ອຸຠິນ຺ນມນ຺ຕເຣ ອຏ຺ຐຣຕ຺ຕີສຸ ຫິມປຕນກາເລ. ເນຣຎ຺ຊຣາຍ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ເກຈິ ຕສ຺ມິໍ ຕິຕ຺ຖສມ຺ມເຕ ອຸທເກ ປຐມໍ ນິມຸຄ຺ຄສກລສຣີຣາ ຕໂຕ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊນ຺ຕາ ວຸຏ຺ຐຫນ຺ຕິ ອຸປ຺ປິລວນ຺ຕິ. ນິມຸຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ສສີສໍ ອຸທເກ ໂອສີທນ຺ຕິ. ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊນນິມຸຊ຺ຊນມ຺ປິ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊນນິມຸຊ຺ຊນານິປິ ກໂຣນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ເກຈິ ‘‘ເອກຸມ຺ມຸຊ຺ຊເນເນວ ປາປສຸທ຺ຘິ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອວໍທິຏ຺ຐິກາ, ເຕ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊນເມວ ກຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊນໍ ປນ ນິມຸຊ຺ຊນມນ຺ຕເຣນ ນຕ຺ຖີຕິ ອວິນາຠາວໂຕ ນິມຸຊ຺ຊນມ຺ປິ ເຕ ກໂຣນ຺ຕິເຍວ. ເຍປິ ‘‘ເອກນິມຸຊ຺ຊເນເນວ ປາປສຸທ຺ຘິ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອວໍທິຏ຺ຐິກາ, ເຕປິ ເອກວາຣເມວ ນິມຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອວິນາຠາວໂຕ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊນມ຺ປິ ກຕ຺ວາ ປກ຺ກມນ຺ຕິ. ອປເຣ ‘‘ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊນນິມຸຊ຺ຊນານິ ກຕ຺ວາ ນຫາເຕ ປາປສຸທ຺ຘິ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອວໍທິຏ຺ຐິກາ, ເຕ ກາເລນ ກາລໍ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊນນິມຸຊ຺ຊນານິ ກໂຣນ຺ຕິ. ເຕ ສພ຺ເພປິ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊນ຺ຕິປິ ນິມຸຊ຺ຊນ຺ຕິປິ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊນນິມຸຊ຺ຊນມ຺ປິ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກິຎ຺ຈາປິ ນິມຸຊ຺ຊນປຸພ຺ພກໍ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊນໍ, ນິມຸຊ຺ຊນເມວ ປນ ກໂຣນ຺ຕາ ກຕິປຍາ, ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊນໍ ຕທຸຠຍຎ຺ຈ ກໂຣນ຺ຕາ ພຫູຕິ ເຕສໍ ເຍຠຸຍ຺ຍຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊນໍ ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

໕໐-໕໑. ອຸທກວາຫໂກຕິ ອຸທໂກໂຆ. ເຣຓຸຫຕາຍາຕິ ຣໂຊຄຕາຍ, ຣໂຊກິຓ຺ຓາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເນວ ຈ ໂຂ ຕ຺ວໍ ກສ຺ສປ ອຣຫາຕິ ເອເຕນ ຕທາ ກສ຺ສປສ຺ສ ອເສກ຺ຂຠາວໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ, ນາປິ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄສມາປນ຺ໂນຕິ ເອເຕນ ເສກ຺ຂຠາວໍ. ອຸຠເຍນປິສ຺ສ ອນຣິຍຠາວເມວ ທີເປຕິ. ສາປິ ເຕ ປຏິປທາ ນຕ຺ຖິ, ຍາຍ ຕ຺ວໍ ອຣຫາ ວາ ອສ຺ສສິ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ຄໍ ວາ ສມາປນ຺ໂນຕິ ອິມິນາ ປນສ຺ສ ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊນຠາວມ຺ປິ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຏິປທາຕິ ສີລວິສຸທ຺ຘິອາທໂຍ ຉ ວິສຸທ຺ຘິໂຍ. ປຏິປຊ຺ຊຕິ ເອຕາຍ ອຣິຍມຄ຺ໂຄຕິ ປຏິປທາ. ອສ຺ສສີຕິ ຠເວຍ຺ຍາສິ. ຈິຣປຏິກາຕິ ຈິຣກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ, ນາຄທມນໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຂາຣິກາຊມິສ຺ສນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຂາຣີຕິ ອຣຓີກມຓ຺ຑລຸສູຈິອາທໂຍ ຕາປສປຣິກ຺ຂາຣາ, ຕໍ ຫຣຓກາຊໍ ຂາຣິກາຊໍ. ອຄ຺ຄິຫຸຕມິສ຺ສນ຺ຕິ ທພ຺ພິອາທິອຄ຺ຄິປູໂຊປກຣຓໍ.

໕໒-໕໓. ອຸປສຄ຺ໂຄຕິ ອຸປທ຺ທໂວ. ອິທານິ ອຑ຺ຒຸຑ຺ຒານິ ປາຏິຫາຣິຍສຫສ຺ສານິ ເອກໂຕ ຄເຓຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຠຄວໂຕ ອຘິຏ຺ຐາເນນ ປຎ຺ຈ ກຏ຺ຐສຕານິ ນ ຜາລິຍິໍສູ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ນາຄທມນາທີນິ ປນ ໂສຬສ ປາຏິຫາຣິຍານິ ອິຘ ນ ຄຓິຕານິ, ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ໂສຬສາຕິເຣກອຑ຺ຒຸຑ຺ຒປາຏິຫາຣິຍສຫສ຺ສານີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອາທິຕ຺ຕປຣິຍາຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ

໕໔. ອິທານິ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສສ຺ສ ອາທິຕ຺ຕປຣິຍາຍເທສນາຍ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຖ ໂຂ ຠຄວາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ຄຍາຍໍ ວິຫຣຕິ ຄຍາສີເສຕິ ຄຍານາມິກາຍ ນທິຍາ ອວິທູເຣ ຠວຕ຺ຕາ ຄາໂມ ຄຍາ ນາມ, ຕສ຺ສໍ ຄຍາຍໍ ວິຫຣຕິ. ສມີປຕ຺ເຖ ເຈຕໍ ຠຸມ຺ມວຈນໍ. ຄຍາຄາມສ຺ສ ຫິ ອວິທູເຣ ຄຍາຕິ ເອກາ ໂປກ຺ຂຣຓີປິ ອຕ຺ຖິ ນທີປິ ຄຍາສີສນາມໂກ ຫຕ຺ຖິກຸມ຺ຠສທິໂສ ປິຏ຺ຐິປາສາໂຓປິ. ຍຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສສ຺ສ ໂອກາໂສ ປໂຫຕິ, ຠຄວາ ຕຕ຺ຖ ວິຫຣຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຄຍາສີເສ’’ຕິ, ຄຍາຄາມສ຺ສ ອາສນ຺ເນ ຄຍາສີສນາມເກ ປິຏ຺ຐິປາສາເຓ ວິຫຣຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສີຕິ ເຕສໍ ສປ຺ປາຍຘມ຺ມເທສນໍ ວິຈິນິຕ຺ວາ ຕໍ ເທເສສ຺ສາມີຕິ ອາມນ຺ເຕສິ. ຠຄວາ ຫິ ຕໍ ອິທ຺ຘິມຍປຕ຺ຕຈີວຣຘຣໍ ສມຓສຫສ຺ສໍ ອາທາຍ ຄຍາສີສໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕນ ປຣິວາຣິໂຕ ນິສີທິຕ຺ວາ ‘‘ກຕຣາ ນຸ ໂຂ ເອເຕສໍ ຘມ຺ມກຖາ ສປ຺ປາຍາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ‘‘ອິເມ ສາຍໍ ປາຕໍ ອຄ຺ຄິໍ ປຣິຈຣນ຺ຕິ, ອິເມສໍ ທ຺ວາທສາຍຕນານິ ອາທິຕ຺ຕານິ ສມ຺ປຊ຺ຊລິຕານິ ວິຍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສສ຺ສາມິ, ເອວໍ ອິເມ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ສນ຺ນິຏ຺ຐານມກາສິ. ອຖ ເນສໍ ຕຖາ ເທເສຕຸໍ ‘‘ສພ຺ພໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາທິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອິມໍ ອາທິຕ຺ຕປຣິຍາຍໍ ອຠາສິ.

ຕຕ຺ຖ (ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໔.໒໓) ສພ຺ພໍ ນາມ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ສພ຺ພສພ຺ພໍ ອາຍຕນສພ຺ພໍ ສກ຺ກາຍສພ຺ພໍ ປເທສສພ຺ພນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ –

‘‘ນ ຕສ຺ສ ອທ຺ທິຏ຺ຐມິຘຕ຺ຖິ ກິຎ຺ຈິ;

ອໂຖ ອວິຎ຺ຎາຕມຊານິຕພ຺ພໍ;

ສພ຺ພໍ ອຠິຎ຺ຎາສິ ຍທຕ຺ຖິ ເນຍ຺ຍໍ;

ຕຖາຄໂຕ ເຕນ ສມນ຺ຕຈກ຺ຂູ’’ຕິ (ມຫານິ. ໑໕໖; ຈູຬນິ. ໂຘຕກມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໓໒; ປຏິ. ມ. ໑.໑໒໑) –

ອິທໍ ສພ຺ພສພ຺ພໍ ນາມ. ‘‘ສພ຺ພໍ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ເທເສສ຺ສາມິ, ຕໍ ສຸຓາຖາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໒໓) ອິທໍ ອາຍຕນສພ຺ພໍ ນາມ. ‘‘ສພ຺ພຘມ຺ມມູລປຣິຍາຍໍ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ເທເສສ຺ສາມີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑) ອິທໍ ສກ຺ກາຍສພ຺ພໍ ນາມ. ‘‘ສພ຺ພຘມ຺ເມສຸ ວາ ປຐມສມນ຺ນາຫາໂຣ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ມໂນ ມານສໍ ຕຊ຺ຊາ ມໂນວິຎ຺ຎາຓຘາຕູ’’ຕິ ອິທໍ ປເທສສພ຺ພໍ ນາມ. ອິຕິ ປຎ຺ຈາຣມ຺ມຓມຕ຺ຕໍ ປເທສສພ຺ພໍ, ເຕຠູມກາ ຘມ຺ມາ ສກ຺ກາຍສພ຺ພໍ, ຈຕຸຠູມກາ ຘມ຺ມາ ອາຍຕນສພ຺ພໍ, ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ເນຍ຺ຍໍ ສພ຺ພສພ຺ພໍ. ປເທສສພ຺ພໍ ສກ຺ກາຍສພ຺ພໍ ນ ປາປຸຓາຕິ ຕສ຺ສ ເຕຠູມກຘມ຺ເມສຸປິ ເອກເທສສ຺ສ ອສງ຺ຄຓ຺ຫນໂຕ. ສກ຺ກາຍສພ຺ພໍ ອາຍຕນສພ຺ພໍ ນ ປາປຸຓາຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມານໍ ອສງ຺ຄຓ຺ຫນໂຕ. ອາຍຕນສພ຺ພໍ ສພ຺ພສພ຺ພໍ ນ ປາປຸຓາຕິ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ອາຍຕນສພ຺ເພນ ຈຕຸຠູມກຘມ຺ມາວ ປຣິຄ຺ຄຫິຕາ, ນ ລກ຺ຂຓປຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຍຕິ. ອິມສ຺ມິໍ ປນ ສຸຕ຺ເຕ ອາຍຕນສພ຺ພໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ຕຕ຺ຖາປິ ອິຘ ວິປສ຺ສນຸປຄຘມ຺ມາວ ຄເຫຕພ຺ພາ.

ຈກ຺ຂູຕິ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໕໙໖; ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໔.໑) ທ຺ເວ ຈກ຺ຂູນິ ຎາຓຈກ຺ຂຸ ເຈວ ມໍສຈກ຺ຂຸ ຈ. ຕຕ຺ຖ ຎາຓຈກ຺ຂຸ ປຎ຺ຈວິຘໍ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸ ຘມ຺ມຈກ຺ຂຸ ສມນ຺ຕຈກ຺ຂຸ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂູຕິ. ເຕສຸ ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸ ນາມ ອາສຍານຸສຍຎາຓຎ຺ເຈວ ອິນ຺ທ຺ຣິຍປໂຣປຣິຍຕ຺ຕຎາຓຎ຺ຈ, ຍໍ ‘‘ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸນາ ໂລກໍ ໂວໂລເກນ຺ໂຕ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໖໙; ມ. ນິ. ໑.໒໘໓) ອາຄຕໍ. ຘມ຺ມຈກ຺ຂຸ ນາມ ເຫຏ຺ຐິມາ ຕໂຍ ມຄ຺ຄາ ຕີຓິ ຈ ຜລານິ, ຍໍ ‘‘ວິຣຊໍ ວີຕມລໍ ຘມ຺ມຈກ຺ຂຸໍ ອຸທປາທີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໓໕໕; ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໘໑) ອາຄຕໍ. ສມນ຺ຕຈກ຺ຂຸ ນາມ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ, ຍໍ ‘‘ປາສາທມາຣຸຍ຺ຫ ສມນ຺ຕຈກ຺ຂູ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໗໐; ມ. ນິ. ໑.໒໘໒) ອາຄຕໍ. ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸ ນາມ ອາໂລກວຑ຺ຒເນນ ອຸປ຺ປນ຺ນຎາຓໍ, ຍໍ ‘‘ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ວິສຸທ຺ເຘນາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໔໘, ໒໘໔) ອາຄຕໍ. ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸ ນາມ ຈຕຸສຈ຺ຈປຣິຈ຺ເຉທກຎາຓໍ, ຍໍ ‘‘ຈກ຺ຂຸໍ ອຸທປາທີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໘໑; ມຫາວ. ໑໕) ອາຄຕໍ. ມໍສຈກ຺ຂຸປິ ທຸວິຘໍ ສສມ຺ຠາຣຈກ຺ຂຸ ປສາທຈກ຺ຂູຕິ. ເຕສຸ ຍ຺ວາຍໍ ອກ຺ຂິກູປເກ ອກ຺ຂິປຏເລຫິ ປຣິວາຣິໂຕ ມໍສປິຓ຺ໂຑ, ຍຕ຺ຖ ຈຕສ຺ໂສ ຘາຕຸໂຍ ວຓ຺ຓຄນ຺ຘຣໂສຊາ ສມ຺ຠໂວ ຊີວິຕໍ ຠາໂວ ຈກ຺ຂຸປ຺ປສາໂທ ກາຍປ຺ປສາໂທຕິ ສງ຺ເຂປໂຕ ເຕຣສ ສມ຺ຠາຣາ ໂຫນ຺ຕິ, ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປນ ຈຕສ຺ໂສ ຘາຕຸໂຍ ວຓ຺ຓຄນ຺ຘຣໂສຊາ ສມ຺ຠໂວຕິ ອິເມ ນວ ຈຕຸສມຸຏ຺ຐານວເສນ ຉຕ຺ຕິໍສ, ຊີວິຕໍ ຠາໂວ ຈກ຺ຂຸປ຺ປສາໂທ ກາຍປ຺ປສາໂທຕິ ອິເມ ກມ຺ມສມຸຏ຺ຐານາ ຕາວ ຈຕ຺ຕາໂຣຕິ ຈຕ຺ຕາລີສ ສມ຺ຠາຣາ ໂຫນ຺ຕິ, ອິທໍ ສສມ຺ຠາຣຈກ຺ຂຸ ນາມ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ເສຕມຓ຺ຑລປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນນ ກຓ຺ຫມຓ຺ຑເລນ ປຣິວາຣິເຕ ທິຏ຺ຐິມຓ຺ຑເລ ສນ຺ນິວິຏ຺ຐໍ ຣູປທສ຺ສນສມຕ຺ຖໍ ປສາທມຕ຺ຕໍ, ອິທໍ ປສາທຈກ຺ຂຸ ນາມ. ຕສ຺ສ ຕໂຕ ປເຣສຎ຺ຈ ໂສຕາທີນໍ ວິຕ຺ຖາຣກຖາ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໔໓໖) ວຸຕ຺ຕາວ.

ຕຕ຺ຖ ຍທິທໍ ປສາທຈກ຺ຂຸ, ຕຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ຠຄວາ ‘‘ຈກ຺ຂຸ ອາທິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອາທິຕ຺ຕນ຺ຕິ ປທິຕ຺ຕໍ, ສມ຺ປຊ຺ຊລິຕໍ ເອກາທສຫິ ອຄ຺ຄີຫິ ເອກຊາລີຠູຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈກ຺ຂຸສນ຺ນິສ຺ສິຕໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ, ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ວາ ກາຣຓຠູຕສ຺ສ ວິຎ຺ຎາຓໍ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓໍ. ກາມໍ ຣູປາໂລກມນສິກາຣາທໂຍປິ ຕສ຺ສ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ ກາຣຓໍ, ເຕ ປນ ສາຘາຣຓກາຣຓໍ, ຈກ຺ຂຸ ອສາຘາຣຓນ຺ຕິ ອສາຘາຣຓກາຣເຓນາຍໍ ນິທ຺ເທໂສ ຍຖາ ‘‘ຍວງ຺ກຸໂຣ’’ຕິ. ໂສຕວິຎ຺ຎາຓາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຈກ຺ຂຸສນ຺ນິສ຺ສິໂຕ ຜສ຺ໂສ ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ໂສ, ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຜສ຺ສສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ໂສຕສມ຺ຜສ຺ສາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ເວທຍິຕນ຺ຕິ ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສໍ ມູລປຈ຺ຈຍໍ ກຕ຺ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນສນ຺ຕີຣຓໂວຏ຺ຐພ຺ພນຊວນເວທນາ. ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ຎາຓສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຍ ປນ ເວທນາຍ ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠາເວ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ. ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ໂສ ຫິ ສຫຊາຕາຍ ເວທນາຍ ສຫຊາຕາທິວເສນ, ອສຫຊາຕາຍ ອຸປນິສ຺ສຍາທິວເສນ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ. ເຕເນວ ‘‘ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ເວທຍິຕໍ ສຸຂໍ ວາ ທຸກ຺ຂໍ ວາ ອທຸກ຺ຂມສຸຂໍ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂສຕທ຺ວາຣເວທນາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເອຕ຺ຖ ປນ ມໂນຕິ ຠວງ຺ຄຈິຕ຺ຕໍ ມໂນທ຺ວາຣສ຺ສ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ຘມ຺ມາຕິ ຘມ຺ມາຣມ຺ມຓໍ. ມໂນວິຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ສຫາວຊ຺ຊນກໍ ຊວນໍ. ມໂນສມ຺ຜສ຺ໂສຕິ ຠວງ຺ຄສຫຊາໂຕ ຜສ຺ໂສ. ເວທຍິຕນ຺ຕິ ອາວຊ຺ຊນເວທນາຍ ສທ຺ຘິໍ ຊວນເວທນາ. ຠວງ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາຍ ປນ ເວທນາຍ ຄຫເຓ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ. ອາວຊ຺ຊນໍ ວາ ຠວງ຺ຄໂຕ ອໂມເຈຕ຺ວາ ມໂນຕິ ສາວຊ຺ຊນໍ ຠວງ຺ຄໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຘມ຺ມາຕິ ຘມ຺ມາຣມ຺ມຓເມວ. ມໂນວິຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ຊວນວິຎ຺ຎາຓໍ. ມໂນສມ຺ຜສ຺ໂສຕິ ຠວງ຺ຄາວຊ຺ຊນສຫຊາໂຕ ຜສ຺ໂສ. ເວທຍິຕນ຺ຕິ ຊວນສຫຊາຕາ ເວທນາ, ຠວງ຺ຄາວຊ຺ຊນສຫຊາຕາປິ ວຏ຺ຏຕິເຍວ.

ຣາຄຄ຺ຄິນາຕິອາທີສຸ ຣາໂຄວ ອນຸທຫນຏ຺ເຐນ ອຄ຺ຄີຕິ ຣາຄຄ຺ຄິ. ຣາໂຄ ຫິ ຕິຂິຓໍ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ສຕ຺ເຕ ອນຸທຫຕິ ຌາເປຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຄ຺ຄີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິຕເຣສຸປິ ທ຺ວີສຸ ເອເສວ ນໂຍ. ຕຕ຺ຣິມານິ ວຕ຺ຖູນິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໓໐໕; ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໙໒໔) – ເອກາ ທຫຣຠິກ຺ຂຸນີ ຈິຕ຺ຕລປພ຺ພຕວິຫາເຣ ອຸໂປສຖາຄາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ທ຺ວາຣປາລຣູປໍ ໂອໂລກຍມານາ ຐິຕາ. ອຖສ຺ສາ ອນ຺ໂຕ ຣາໂຄ ຕິຂິຓຕໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ຕສ຺ມາ ຕໍສມຸຏ຺ຐານາ ເຕໂຊຘາຕຸ ອຕິວິຍ ຕິຂິຓຠາເວນ ສທ຺ຘິໍ ອຕ຺ຕນາ ສຫຊາຕຘມ຺ເມຫິ ຫທຍປເທສໍ ຌາເປສິ ຍຖາ ຕໍ ພາຫິຣາ ເຕໂຊຘາຕຸ ສນ຺ນິສ຺ສຍໍ, ເຕນ ສາ ຠິກ຺ຂຸນີ ຌາຍິຕ຺ວາ ກາລມກາສິ. ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ຄຈ຺ຉມານາ ‘‘ອຍໍ ທຫຣາ ຐິຕາ, ປກ຺ໂກສຖ ນ’’ນ຺ຕິ ອາຫໍສຸ. ເອກາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກສ຺ມາ ຐິຕາສີ’’ຕິ ຫຕ຺ເຖ ຄຓ຺ຫິ. ຄຫິຕມຕ຺ຕາ ປຣິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ປປຕາ. ອິທໍ ຕາວ ຣາຄສ຺ສ ອນຸທຫນຕາຍ ວຕ຺ຖຸ.

ໂທສສ຺ສ ປນ ອນຸທຫນຕາຍ ມໂນປໂທສິກາ ເທວາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ເຕສຸ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໔໗-໔໘) ກິຣ ເອໂກ ເທວປຸຕ຺ໂຕ ‘‘ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ກີຬິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສປຣິວາໂຣ ຣເຖນ ວີຖິໍ ປຏິປຊ຺ຊຕິ. ອຖຎ຺ໂຎ ນິກ຺ຂມນ຺ໂຕ ຕໍ ປຸຣໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ໂຠ ອຍໍ ກປໂຓ ອທິຏ຺ຐປຸພ຺ພໍ ວິຍ ເອຕໍ ທິສ຺ວາ ປີຕິຍາ ອຸທ຺ຘຸມາໂຕ ວິຍ ຠິຊ຺ຊມາໂນ ວິຍ ຈ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ກຸຊ຺ຌຕິ. ປຸຣໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕປິ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຕໍ ກຸທ຺ຘໍ ທິສ຺ວາ ກຸທ຺ຘາ ນາມ ສຸວິຊານາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ກຸທ຺ຘຠາວມສ຺ສ ຎຕ຺ວາ ‘‘ຕ຺ວໍ ກຸທ຺ໂຘ ມຍ຺ຫໍ ກິໍ ກຣິສ຺ສສິ, ອຍໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິ ມຍາ ທານສີລາທີນໍ ວເສນ ລທ຺ຘາ, ນ ຕຸຍ຺ຫໍ ວເສນາ’’ຕິ ປຏິກຸຊ຺ຌຕິ. ເອກສ຺ມິຎ຺ຫິ ກຸທ຺ເຘ ອິຕໂຣ ອກຸທ຺ໂຘ ຣກ຺ຂຕິ. ກຸທ຺ຘສ຺ສ ຫິ ໂສ ໂກໂຘ ອິຕຣສ຺ມິໍ ອກຸຊ຺ຌນ຺ເຕ ອນຸປາທາໂນ ເອກວາຣເມວ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອນາເສວໂນ ຈາເວຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ອຸທກໍ ປຕ຺ວາ ອຄ຺ຄິ ວິຍ ນິພ຺ພາຍຕິ, ຕສ຺ມາ ອກຸທ຺ໂຘ ຕໍ ຈວນໂຕ ຣກ຺ຂຕິ. ອຸໂຠສຸ ປນ ກຸທ຺ເຘສຸ ເອກສ຺ສ ໂກໂຘ ອິຕຣສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສປິ ໂກໂຘ ອິຕຣສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕີຕິ ອຸໂຠ ກນ຺ທນ຺ຕານໍເຍວ ໂອໂຣຘານໍ ຈວນ຺ຕິ. ອຸໂຠສຸ ຫິ ກຸທ຺ເຘສຸ ຠິຍ຺ໂຍ ຠິຍ຺ໂຍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎມ຺ຫິ ປຣິວຑ຺ຒນວເສນ ຕິຂິຓສມຸທາຈາໂຣ ນິສ຺ສຍທຫນຣໂສ ໂກໂຘ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ຫທຍວຕ຺ຖຸໍ ນິທ຺ທຫນ຺ໂຕ ອຈ຺ຈນ຺ຕສຸຂຸມາລໍ ກຣຊກາຍໍ ວິນາເສຕິ, ຕໂຕ ສກໂລປິ ອຕ຺ຕຠາໂວ ອນ຺ຕຣຘາຍຕິ. ອິທໍ ໂທສສ຺ສ ອນຸທຫນຕາຍ ວຕ຺ຖຸ.

ໂມຫສ຺ສ ປນ ອນຸທຫນຕາຍ ຂິຑ຺ຑາປໂທສິກາ ເທວາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ໂມຫວເສນ ຫິ ເຕສໍ ສຕິສມ຺ໂມໂສ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຂິຑ຺ຑາວເສນ ອາຫາຣກາລໍ ອຕິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ກາລໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ເຕ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໔໕-໔໖) ກິຣ ປຸຎ຺ຎວິເສສາຘິຄເຕນ ມຫນ຺ເຕນ ອຕ຺ຕໂນ ສິຣິວິຠເວນ ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ກີຬນ຺ຕາ ຕາຍ ສມ຺ປຕ຺ຕິມຫນ຺ຕຕາຍ ‘‘ອາຫາຣໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິມ຺ຫ, ນ ປຣິຠຸຎ຺ຊິມ຺ຫາ’’ຕິປິ ນ ຊານນ຺ຕິ. ອຖ ເອກາຫາຣາຕິກ຺ກມນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນິຣນ຺ຕຣໍ ຂາທນ຺ຕາປິ ປິວນ຺ຕາປິ ຈວນ຺ຕິເຍວ ນ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ກສ຺ມາ? ກມ຺ມຊເຕຊສ຺ສ ພລວຕາຍ. ມນຸສ຺ສານຎ຺ຫິ ກມ຺ມຊເຕໂຊ ມນ຺ໂທ, ກຣຊກາໂຍ ພລວາ. ເຕສໍ ເຕຊສ຺ສ ມນ຺ທຕາຍ ກຣຊກາຍສ຺ສ ພລວຕາຍ ສຕ຺ຕາຫມ຺ປິ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ອຸຓ຺ໂຫທກອຈ຺ຉຍາຄຸອາທີຫິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຖຸໍ ອຸປຕ຺ຖມ຺ເຠຕຸໍ. ເທວານໍ ປນ ເຕໂຊ ພລວາ ໂຫຕິ ອຸຬາຣປຸຎ຺ຎນິພ຺ພຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸຬາຣຄຣຸສິນິທ຺ຘສຸຘາຫາຣຊິຣຓໂຕ ຈ, ກຣຊໍ ມນ຺ທໍ ມຸທຸສຸຂຸມາລຠາວໂຕ. ເຕເນວ ຫິ ຠຄວາ ອິນ຺ທສາລຄຸຫາຍໍ ປກຕິປຖວິຍໍ ປຕິຏ຺ຐາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕໍ ສກ຺ກໍ ເທວຣາຊານໍ ‘‘ໂອຬາຣິກກາຍໍ ອຘິຏ຺ຐາຫີ’’ຕິ ອາຫ, ຕສ຺ມາ ເຕ ເອກໍ ອາຫາຣເວລໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ສຓ຺ຐາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ. ຍຖາ ນາມ ຄິມ຺ຫານໍ ມຊ຺ຌນ຺ຫິເກ ຕຕ຺ຕປາສາເຓ ຐປິຕໍ ປທຸມໍ ວາ ອຸປ຺ປລໍ ວາ ສາຍນ຺ຫສມເຍ ຆຏສເຕນປິ ສິຎ຺ຈິຍມານໍ ປາກຕິກໍ ນ ໂຫຕິ ວິນສ຺ສຕິເຍວ, ເອວເມວ ປຈ຺ຉາ ນິຣນ຺ຕຣໍ ຂາທນ຺ຕາປິ ປິວນ຺ຕາປິ ຈວນ຺ຕິເຍວ ນ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ.

ໂກ ປນ ເຕສໍ ອາຫາໂຣ, ກາ ອາຫາຣເວລາຕິ? ສພ຺ເພສມ຺ປິ ກາມາວຈຣເທວານໍ ສຸຘາ ອາຫາໂຣ, ໂສ ເຫຏ຺ຐິເມຫິ ເຫຏ຺ຐິເມຫິ ອຸປຣິມານໍ ອຸປຣິມານໍ ປຓີຕຕໂມ ໂຫຕິ. ຕໍ ຍຖາສກໍ ທິວສວເສນ ທິວເສ ທິວເສ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ພິຬາຣປທປ຺ປມາຓໍ ສຸຘາຫາຣໍ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ. ໂສ ຊິວ຺ຫາຍ ຐປິຕມຕ຺ໂຕ ຍາວ ເກສຄ຺ຄນຂຄ຺ຄາ ກາຍໍ ຜຣຕິ, ເຕສໍເຍວ ທິວສວເສນ ສຕ຺ຕທິວສໍ ຍາປນສມຕ຺ໂຖວ ໂຫຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ເກ ປນ ເຕ ຂິຑ຺ຑາປໂທສິກາ ນາມ ເທວາຕິ? ອິເມ ນາມາຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວິຈາຣຓາ ນຕ຺ຖິ, ‘‘ກມ຺ມຊເຕໂຊ ພລວາ ໂຫຕິ, ກຣຊໍ ມນ຺ທ’’ນ຺ຕິ ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປນ ເຍ ເກຈິ ກພຬີກາຣາຫາຣູປຊີວິໂນ ເອວໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ເຕ ເອວໍ ຈວນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເກຈິ ປນາຫຸ ‘‘ນິມ຺ມານຣຕິປຣນິມ຺ມິຕວສວຕ຺ຕິໂນ ເຕ ເທວາ. ຂິຑ຺ຑາຍ ປທຸສ຺ສນມຕ຺ເຕເນວ ເຫເຕ ຂິຑ຺ຑາປໂທສິກາຕິ ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ. ມໂນປໂທສິກາ ປນ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກາຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຂິຑ຺ຑາປໂທສິກາປິ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກາເຍວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເອວໍ ຕາວ ຣາຄາທໂຍ ຕໂຍ ອນຸທຫນຏ຺ເຐນ ‘‘ອຄ຺ຄີ’’ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຊາຕິອາທິຕ຺ຕຍໍ ປນ ນານປ຺ປກາຣທຸກ຺ຂວຕ຺ຖຸຠາເວນ ອນຸທຫນໂຕ ອຄ຺ຄິ. ໂສກາທີນໍ ອນຸທຫນຕາ ປາກຏາເຍວ. ເສສເມຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ອິຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ທຸກ຺ຂລກ຺ຂຓໍ ກຖິຕໍ ຈກ຺ຂາທີນໍ ເອກາທສຫິ ອຄ຺ຄີຫິ ອາທິຕ຺ຕຠາເວນ ທຸກ຺ຂມຕາຍ ທຸກ຺ຂຠາວສ຺ສ ກຖິຕຕ຺ຕາ.

ອາທິຕ຺ຕປຣິຍາຍສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຸຣຸເວລປາຏິຫາຣິຍກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ພິມ຺ພິສາຣສມາຄມກຖາວຓ຺ຓນາ

໕໕. ອິທານິ ‘‘ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ຄຍາສີເສ ຍຖາຠິຣນ຺ຕໍ ວິຫຣິຕ຺ວາ’’ຕິອາທີສຸ ຍາ ສາ ອນຸຕ຺ຕານປທວຓ຺ຓນາ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ລຏ຺ຐິວເນຕິ ຕາລຸຍ຺ຍາເນ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ຕາລຸຍ຺ຍາເນຕິ ຕາລຣຸກ຺ຂານໍ ພຫຸຠາວໂຕ ເອວໍລທ຺ຘນາເມ ອຸຍ຺ຍາເນ. ອປ຺ເປກຈ຺ເຈ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຎ຺ຊລິໍ ປຓາເມຕ຺ວາຕິອາທີສຸ ອຎ຺ຊລິໍ ປຓາເມຕ຺ວາຕິ ເຍ ອຸຠໂຕປກ຺ຂິກາ, ເຕ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕ ກິຣ ເອວໍ ຈິນ຺ຕຍິໍສຸ ‘‘ສເຈ ໂນ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິກາ ໂຈເທສ຺ສນ຺ຕິ ‘ກສ຺ມາ ຕຸມ຺ເຫ ສມຓໍ ໂຄຕມໍ ວນ຺ທິຕ຺ຖາ’ຕິ, ເຕສໍ ‘ກິໍ ອຎ຺ຊລິມຕ຺ຕກຣເຓນປິ ວນ຺ທິຕໍ ໂຫຕີ’ຕິ ວກ຺ຂາມ. ສເຈ ໂນ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິກາ ໂຈເທສ຺ສນ຺ຕິ ‘ກສ຺ມາ ຠຄວນ຺ຕໍ ນ ວນ຺ທິຕ຺ຖາ’ຕິ, ‘ກິໍ ສີເສນ ຠູມິໍ ປຫຣນ຺ເຕເນວ ວນ຺ທິຕໍ ໂຫຕິ, ນນຸ ອຎ຺ຊລິກມ຺ມມ຺ປິ ວນ຺ທນາ ເອວາ’ຕິ ວກ຺ຂາມາ’’ຕິ. ນາມໂຄຕ຺ຕໍ ສາເວຕ຺ວາຕິ ‘‘ໂຠ ໂຄຕມ, ອຫໍ ອສຸກສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ທຕ຺ໂຕ ນາມ ມິຕ຺ໂຕ ນາມ ອິຘ ອາຄໂຕ’’ຕິ ວທນ຺ຕາ ນາມໍ ສາເວນ຺ຕິ ນາມ, ‘‘ໂຠ ໂຄຕມ, ອຫໍ ວາເສຏ຺ໂຐ ນາມ ກຈ຺ຈາໂນ ນາມ ອິຘາຄໂຕ’’ຕິ ວທນ຺ຕາ ໂຄຕ຺ຕໍ ສາເວນ຺ຕິ ນາມ. ເອເຕ ກິຣ ທລິທ຺ທາ ຊິຓ຺ຓກຸລປຸຕ຺ຕາ ປຣິສມຊ຺ເຌ ນາມໂຄຕ຺ຕວເສນ ປາກຏາ ຠວິສ຺ສາມາຕິ ເອວໍ ອກໍສຸ. ເຍ ປນ ຕຸຓ຺ຫີຠູຕາ ນິສີທິໍສຸ, ເຕ ເກຣາຏິກາ ເຈວ ອນ຺ຘພາລາ ຈ. ຕຕ຺ຖ ເກຣາຏິກາ ‘‘ເອກໍ ທ຺ເວ ກຖາສລ຺ລາເປ ກໂຣນ຺ເຕ ວິສ຺ສາສິໂກ ໂຫຕິ, ອຖ ວິສ຺ສາເສ ສຕິ ເອກໍ ທ຺ເວ ຠິກ຺ຂາ ອທາຕຸໍ ນ ຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຕໂຕ ອຕ຺ຕານໍ ໂມເຈນ຺ຕາ ຕຸຓ຺ຫີ ນິສີທນ຺ຕິ. ອນ຺ຘພາລາ ອຎ຺ຎາຓຕາເຍວ ອວກ຺ຂິຕ຺ຕາ ມຕ຺ຕິກາປິຓ຺ໂຑ ວິຍ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ຕຸຓ຺ຫີຠູຕາ ນິສີທນ຺ຕິ.

ກິສໂກວທາໂນຕິ ເອຕ຺ຖ ກິສການໍ ໂອວທາໂນ ກິສໂກວທາໂນຕິ ອິມໍ ຕາວ ອຕ຺ຖວິກປ຺ປໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຕາປສຈຣິຍາຍ ກິສສຣີຣຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຄ຺ຄິຫຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຄ຺ຄິປຣິຈຣຓໍ. ຣູປາທໂຍວ ອິຘ ກາມນີຍຏ຺ເຐນ ‘‘ກາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ເອເຕ ຣູປາທໂຍ ກາເມ’’ຕິ. ຍຎ຺ຎາ ອຠິວທນ຺ຕີຕິ ຍາຄເຫຕຸ ອິຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຸປຘີສູຕິ ເອຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຸປຘີ ກາມຸປຘິ ຂນ຺ຘຸປຘິ ກິເລສຸປຘິ ອຠິສງ຺ຂາຣຸປຘີຕິ. ກາມາປິ ຫິ ‘‘ຍໍ ປຎ຺ຈ ກາມຄຸເຓ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ສຸຂໍ ໂສມນສ຺ສໍ, ອຍໍ ກາມານໍ ອສ຺ສາໂທ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໖໗) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ສຸຂສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ ອຸປຘີຍຕິ ເອຕ຺ຖ ສຸຂນ຺ຕິ ອິມິນາ ວຈນຕ຺ເຖນ ‘‘ອຸປຘີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຂນ຺ຘາປິ ຂນ຺ຘມູລກສ຺ສ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ, ກິເລສາປິ ອປາຍທຸກ຺ຂສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ, ອຠິສງ຺ຂາຣາປິ ຠວທຸກ຺ຂສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ ‘‘ອຸປຘີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເຕສຸ ຂນ຺ຘຸປຘິ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ຂນ຺ຘຸປຘີສຸ ມລນ຺ຕິ ຎຕ຺ວາ’’ຕິ. ຍຎ຺ຎາ ມລເມວ ວທນ຺ຕີຕິ ຍາຄເຫຕຸ ມລເມວ ອິຊ຺ຌຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ຍິຏ຺ເຐຕິ ມຫາຍາເຄ. ຫຸເຕຕິ ທິວເສ ທິວເສ ກຕ຺ຕພ຺ພອຄ຺ຄິປຣິຈຣເຓ. ກາມຠເວ ອສຕ຺ຕນ຺ຕິ ກາມຠເວ ອລຄ຺ຄໍ, ຕພ຺ພິນິມຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໕໗-໕໘. ອາສີສນາຕິ ປຕ຺ຖນາ. ທິພ຺ພສຸວຓ຺ເຓສຸປິ ສິງ຺ຄີສຸວຓ຺ຓສ຺ສ ສພ຺ພເສຏ຺ຐຕ຺ຕາ ‘‘ສິງ຺ຄີນິກ຺ຂສວຓ຺ໂຓ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍເຖວ ຫິ ມນຸສ຺ສປຣິໂຠເຄ ສຸວຓ຺ເຓ ຍຸຕ຺ຕິກຕໍ ຫີນໍ, ຕໂຕ ຣສວິທ຺ຘໍ ເສຏ຺ຐໍ, ຣສວິທ຺ຘໂຕ ອາກຣຸປ຺ປນ຺ນໍ, ຕໂຕ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ທິພ຺ພໍ ເສຏ຺ຐໍ, ເອວໍ ທິພ຺ພສຸວຓ຺ເຓສຸປິ ຈາມີກຣໂຕ ສາຕກຸມ຺ຠໍ, ສາຕກຸມ຺ຠໂຕ ຊມ຺ພຸນທໍ, ຊມ຺ພຸນທໂຕ ສິງ຺ຄີສຸວຓ຺ຓໍ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ສພ຺ພເສຏ຺ຐໍ. ສິງ຺ຄີນິກ຺ຂນ຺ຕິ ຈ ນິກ຺ຂປຣິມາເຓນ ສິງ຺ຄີສຸວຓ຺ເຓນ ກຕໍ ສຸວຓ຺ຓປຏ຺ຏໍ. ອູນກນິກ຺ເຂນ ກຕຎ຺ຫິ ຆຏ຺ຏນມຊ຺ຊນກ຺ຂມໍ ນ ໂຫຕິ, ອຕິເຣເກນ ກຕໍ ຆຏ຺ຏນມຊ຺ຊນໍ ຂມຕິ, ວຓ຺ຓວນ຺ຕໍ ປນ ນ ໂຫຕິ, ຜຣຸສຘາຕຸກໍ ຂາຍຕິ, ນິກ຺ເຂນ ກຕໍ ຆຏ຺ຏນມຊ຺ຊນຎ຺ເຈວ ຂມຕິ ວຓ຺ຓວນ຺ຕຎ຺ຈ ໂຫຕິ. ນິກ຺ຂໍ ປນ ວີສຕິສຸວຓ຺ຓນ຺ຕິ ເກຈິ. ປຎ຺ຈວີສຕິສຸວຓ຺ຓນ຺ຕິ ອປເຣ. ມຊ຺ຌິມນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ນິກ຺ຂໍ ນາມ ປຎ຺ຈສຸວຓ຺ຓາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸວຓ຺ໂຓ ນາມ ຈຕຸຘຣຓນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ທສສຸ ອຣິຍວາເສສຸ ວຸຕ຺ຖວາໂສຕິ –

‘‘ອິຘ, (ທີ. ນິ. ໓.໓໔໘; ອ. ນິ. ໑໐.໒໐) ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ປຎ຺ຈງ຺ຄວິປ຺ປຫີໂນ ໂຫຕິ ຉຬງ຺ຄສມນ຺ນາຄໂຕ ເອກາຣກ຺ໂຂ ຈຕຸຣາປສ຺ເສໂນ ປນຸຓ຺ຓປຈ຺ເຈກສຈ຺ໂຈ ສມວຍສຏ຺ເຐສໂນ ອນາວິລສງ຺ກປ຺ໂປ ປສ຺ສທ຺ຘກາຍສງ຺ຂາໂຣ ສຸວິມຸຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ສຸວິມຸຕ຺ຕປຎ຺ໂຎ.

‘‘ກຖຎ຺ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ປຎ຺ຈງ຺ຄວິປ຺ປຫີໂນ ໂຫຕິ? ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ກາມຈ຺ຉນ຺ໂທ ປຫີໂນ ໂຫຕິ, ພ຺ຍາປາໂທ ປຫີໂນ ໂຫຕິ, ຖິນມິທ຺ຘໍ ປຫີນໍ ໂຫຕິ, ອຸທ຺ຘຈ຺ຈກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ປຫີນໍ ໂຫຕິ, ວິຈິກິຈ຺ຉາ ປຫີນາ ໂຫຕິ. ເອວໍ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ປຎ຺ຈງ຺ຄວິປ຺ປຫີໂນ ໂຫຕິ.

‘‘ກຖຎ຺ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ຉຬງ຺ຄສມນ຺ນາຄໂຕ ໂຫຕິ? ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ຈກ຺ຂຸນາ ຣູປໍ ທິສ຺ວາ ເນວ ສຸມໂນ ໂຫຕິ ນ ທຸມ຺ມໂນ, ອຸເປກ຺ຂໂກ ວິຫຣຕິ ສໂຕ ສມ຺ປຊາໂນ. ໂສເຕນ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ…ເປ… ຆາເນນ ຄນ຺ຘໍ ຆາຍິຕ຺ວາ… ຊິວ຺ຫາຍ ຣສໍ ສາຍິຕ຺ວາ… ກາເຍນ ໂຜຏ຺ຐພ຺ພໍ ຜຸສິຕ຺ວາ… ມນສາ ຘມ຺ມໍ ວິຎ຺ຎາຍ ເນວ ສຸມໂນ ໂຫຕິ ນ ທຸມ຺ມໂນ, ອຸເປກ຺ຂໂກ ວິຫຣຕິ ສໂຕ ສມ຺ປຊາໂນ. ເອວໍ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ຉຬງ຺ຄສມນ຺ນາຄໂຕ ໂຫຕິ.

‘‘ກຖຎ຺ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ເອກາຣກ຺ໂຂ ໂຫຕິ? ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ສຕາຣກ຺ເຂນ ເຈຕສາ ສມນ຺ນາຄໂຕ ໂຫຕິ. ເອວໍ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ເອກາຣກ຺ໂຂ ໂຫຕິ.

‘‘ກຖຎ຺ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ຈຕຸຣາປສ຺ເສໂນ ໂຫຕິ? ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ສງ຺ຂາເຍກໍ ປຏິເສວຕິ, ສງ຺ຂາເຍກໍ ອຘິວາເສຕິ, ສງ຺ຂາເຍກໍ ປຣິວຊ຺ເຊຕິ, ສງ຺ຂາເຍກໍ ວິໂນເທຕິ. ເອວໍ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ຈຕຸຣາປສ຺ເສໂນ ໂຫຕິ.

‘‘ກຖຎ຺ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ປນຸຓ຺ຓປຈ຺ເຈກສຈ຺ໂຈ ໂຫຕິ? ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ຍານິ ຕານິ ປຸຖຸສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ປຸຖຸປຈ຺ເຈກສຈ຺ຈານິ, ສພ຺ພານິ ຕານິ ນຸຓ຺ຓານິ ໂຫນ຺ຕິ ປນຸຓ຺ຓານິ ຈຕ຺ຕານິ ວນ຺ຕານິ ມຸຕ຺ຕານິ ປຫີນານິ ປຏິນິສ຺ສຏ຺ຐານິ. ເອວໍ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ປນຸຓ຺ຓປຈ຺ເຈກສຈ຺ໂຈ ໂຫຕິ.

‘‘ກຖຎ຺ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ສມວຍສຏ຺ເຐສໂນ ໂຫຕິ? ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ກາເມສນາ ປຫີນາ ໂຫຕິ, ຠເວສນາ ປຫີນາ ໂຫຕິ, ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍສນາ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘາ. ເອວໍ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ສມວຍສຏ຺ເຐສໂນ ໂຫຕິ.

‘‘ກຖຎ຺ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ອນາວິລສງ຺ກປ຺ໂປ ໂຫຕິ? ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ກາມສງ຺ກປ຺ໂປ ປຫີໂນ ໂຫຕິ, ພ຺ຍາປາທສງ຺ກປ຺ໂປ ປຫີໂນ ໂຫຕິ, ວິຫິໍສາສງ຺ກປ຺ໂປ ປຫີໂນ ໂຫຕິ. ເອວໍ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ອນາວິລສງ຺ກປ຺ໂປ ໂຫຕິ.

‘‘ກຖຎ຺ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ປສ຺ສທ຺ຘກາຍສງ຺ຂາໂຣ ໂຫຕິ? ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ສຸຂສ຺ສ ຈ ປຫານາ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຈ ປຫານາ ປຸພ຺ເພວ ໂສມນສ຺ສໂທມນສ຺ສານໍ ອຕ຺ຖງ຺ຄມາ ອທຸກ຺ຂມສຸຂໍ ອຸເປກ຺ຂາສຕິປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ. ເອວໍ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ປສ຺ສທ຺ຘກາຍສງ຺ຂາໂຣ ໂຫຕິ.

‘‘ກຖຎ຺ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ສຸວິມຸຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ? ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ຣາຄາຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ໂທສາ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ໂມຫາ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອວໍ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ສຸວິມຸຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ.

‘‘ກຖຎ຺ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ສຸວິມຸຕ຺ຕປຎ຺ໂຎ ໂຫຕິ? ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ‘ຣາໂຄ ເມ ປຫີໂນ ອຸຈ຺ຉິນ຺ນມູໂລ ຕາລາວຕ຺ຖຸກໂຕ ອນຠາວໍກໂຕ ອາຍຕິໍ ອນຸປ຺ປາທຘມ຺ໂມ’ຕິ ປຊານາຕິ, ‘ໂທໂສ ເມ ປຫີໂນ…ເປ… ໂມໂຫ ເມ ປຫີໂນ ອຸຈ຺ຉິນ຺ນມູໂລ ຕາລາວຕ຺ຖຸກໂຕ ອນຠາວໍກໂຕ ອາຍຕິໍ ອນຸປ຺ປາທຘມ຺ໂມ’ຕິ ປຊານາຕິ. ເອວໍ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ສຸວິມຸຕ຺ຕປຎ຺ໂຎ ໂຫຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໔໘; ອ. ນິ. ໑໐.໒໐) –

ເອວມາຄເຕສຸ ທສສຸ ອຣິຍວາເສສຸ ວຸຕ຺ຖວາໂສ.

ຕຕ຺ຖ ວສນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ວາສາ, ອຣິຍານໍ ເອວ ວາສາຕິ ອຣິຍວາສາ ອນຣິຍານໍ ຕາທິສານໍ ວາສານໍ ອສມ຺ຠວໂຕ. ອຣິຍາຕິ ເຈຕ຺ຖ ອຸກ຺ກຏ຺ຐນິທ຺ເທເສນ ຂີຓາສວາ ຄຫິຕາ. ເອກາຣກ຺ໂຂຕິ ເອກາ ສຕິສງ຺ຂາຕາ ອາຣກ຺ຂາ ເອຕສ຺ສາຕິ ເອກາຣກ຺ໂຂ. ຂີຓາສວສ຺ສ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໓໔໘; ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໑໐.໒໐) ຫິ ຕີສຸ ທ຺ວາເຣສຸ ສພ຺ພກາເລ ສຕິ ອາຣກ຺ຂກິຈ຺ຈໍ ສາເຘຕິ. ເຕເນວສ຺ສ ຈຣໂຕ ຈ ຕິຏ຺ຐໂຕ ຈ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ຊາຄຣສ຺ສ ຈ ສຕຕໍ ສມິຕໍ ຎາຓທສ຺ສນໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິຕໍ ໂຫຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ຈຕຸຣາປສ຺ເສໂນຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອປສ຺ເສນານິ ອປສ຺ສຍາ ເອຕສ຺ສາຕິ ຈຕຸຣາປສ຺ເສໂນ. ສງ຺ຂາຍາຕິ ຎາເຓນ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໓໐໘). ປຏິເສວຕີຕິ ຎາເຓນ ຎຕ຺ວາ ເສວິຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກເມວ ເສວຕິ. ຕສ຺ສ ວິຕ຺ຖາໂຣ ‘‘ປຏິສງ຺ຂາ ໂຍນິໂສ ຈີວຣໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕີ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໒໓; ອ. ນິ. ໖.໕໘) ນເຍນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສງ຺ຂາເຍກໍ ອຘິວາເສຕີຕິ ຎາເຓນ ຎຕ຺ວາ ອຘິວາເສຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກເມວ ອຘິວາເສຕິ. ວິຕ຺ຖາໂຣ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ປຏິສງ຺ຂາ ໂຍນິໂສ ຂໂມ ໂຫຕິ ສີຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໒໔) ນເຍນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຣິວຊ຺ເຊຕີຕິ ຎາເຓນ ຎຕ຺ວາ ປຣິວຊ຺ເຊຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກເມວ ປຣິວຊ຺ເຊຕິ. ຕສ຺ສ ວິຕ຺ຖາໂຣ ‘‘ປຏິສງ຺ຂາ ໂຍນິໂສ ຈຓ຺ຑໍ ຫຕ຺ຖິໍ ປຣິວຊ຺ເຊຕີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ວິໂນເທຕີຕິ ຎາເຓນ ຎຕ຺ວາ ວິໂນເທຕພ຺ພເມວ ວິໂນເທຕິ ນຸທຕິ ນີຫຣຕິ ອນ຺ໂຕ ວສິຕຸໍ ນ ເທຕິ. ຕສ຺ສ ວິຕ຺ຖາໂຣ ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ກາມວິຕກ຺ກໍ ນາຘິວາເສຕີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ປນຸຓ຺ຓປຈ຺ເຈກສຈ຺ໂຈຕິ (ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔.໓໘; ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໓໔໘) ‘‘ອິທເມວ ທສ຺ສນໍ ສຈ຺ຈໍ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ປາຏິເຍກ຺ກໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ປຈ຺ເຈກສງ຺ຂາຕານິ ທິຏ຺ຐິສຈ຺ຈານິ ປນຸຓ຺ຓານິ ນີຫຏານິ ປຫີນານິ ອສ຺ສາຕິ ປນຸຓ຺ຓປຈ຺ເຈກສຈ຺ໂຈ. ປຸຖຸສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານນ຺ຕິ ພຫູນໍ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສມຓາຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊຸປຄຕາ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓາຕິ ໂຠວາທິໂນ. ປຸຖຸປຈ຺ເຈກສຈ຺ຈານີຕິ ພຫູນິ ປາເຏກ຺ກສຈ຺ຈານິ, ‘‘ອິທເມວ ທສ຺ສນໍ ສຈ຺ຈໍ, ອິທເມວ ສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ປາຏິເຍກ຺ກໍ ຄຫິຕານິ ພຫູນິ ສຈ຺ຈານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນຸຓ຺ຓານີຕິ ນີຫຏານິ. ປນຸຓ຺ຓານີຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ນີຫຕານິ. ຈຕ຺ຕານີຕິ ວິສ຺ສຏ຺ຐານິ. ວນ຺ຕານີຕິ ວມິຕານິ. ມຸຕ຺ຕານີຕິ ຉິນ຺ນພນ຺ຘນານິ ກຕານິ. ປຫີນານີຕິ ປຊຫິຕານິ. ປຏິນິສ຺ສຏ຺ຐານີຕິ ຍຖາ ນ ປຸນ ຈິຕ຺ຕໍ ອາໂຣຫນ຺ຕິ, ເອວໍ ປຏິວິສ຺ສຊ຺ຊິຕານິ. ສພ຺ພາເນວ ເຈຕານິ ອຣິຍມຄ຺ຄາຘິຄມໂຕ ປຸພ຺ເພ ຄຫິຕສ຺ສ ທິຏ຺ຐິຄ຺ຄາຫສ຺ສ ວິສ຺ສຏ຺ຐຠາວເວວຈນານິ.

ສມວຍສຏ຺ເຐສໂນຕິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໓໔໘; ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໑໐.໒໐) ເອຕ຺ຖ ອວຍາຕິ ອນູນາ. ສຏ຺ຐາຕິ ນິສ຺ສຏ຺ຐາ. ສມ຺ມາ ອວຍາ ສຏ຺ຐາ ເອສນາ ອສ຺ສາຕິ ສມວຍສຏ຺ເຐສໂນ, ສມ຺ມາ ວິສ຺ສຏ຺ຐສພ຺ພເອສໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຣາຄາ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທີຫິ ມຄ຺ຄສ຺ສ ກິຈ຺ຈນິປ຺ຜຕ຺ຕິ ກຖິຕາ ຣາຄາທີນໍ ປຫີນຠາວທີປນໂຕ. ‘‘ຣາໂຄ ເມ ປຫີໂນ’’ຕິອາທີຫິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາມຸເຂນ ອຣິຍຜລໍ ກຖິຕໍ. ອຘິຄເຕ ຫິ ອຄ຺ຄຜເລ ສພ຺ພໂສ ຣາຄາທີນໍ ອນຸປ຺ປາທຘມ຺ມຕໍ ປຊານາຕິ, ຕຎ຺ຈ ປຊານນໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຈງ຺ຄວິປ຺ປຫານປຈ຺ເຈກສຈ຺ຈາປໂນທນເອສນາສມວຍສຊ຺ຊນານິ ‘‘ສງ຺ຂາເຍກໍ ປຏິເສວຕິ ອຘິວາເສຕິ ປຣິວຊ຺ເຊຕິ ວິໂນເທຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕສຸ ອປສ຺ເສເນສຸ ວິໂນທນາ ຈ ມຄ຺ຄກິຈ຺ຈາເນວ, ອິຕເຣ ຈ ມຄ຺ເຄເນວ ສມິຊ຺ຌນ຺ຕິ.

ທສພໂລຕິ ກາຍພລສງ຺ຂາຕານິ ຎາຓພລສງ຺ຂາຕານິ ຈ ທສ ພລານິ ເອຕສ຺ສາຕິ ທສພໂລ. ທຸວິຘຎ຺ຫິ ຕຖາຄຕສ຺ສ ພລໍ ກາຍພລໍ ຎາຓພລຎ຺ຈ. ເຕສຸ ກາຍພລໍ ຫຕ຺ຖິກຸລານຸສາເຣນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ໂປຣາເຓຫິ –

‘‘ກາຬາວກຎ຺ຈ ຄງ຺ເຄຍ຺ຍໍ, ປຓ຺ຑຣໍ ຕມ຺ພປິງ຺ຄລໍ;

ຄນ຺ຘມງ຺ຄລເຫມຎ຺ຈ, ອຸໂປສຖຉທ຺ທນ຺ຕິເມ ທສາ’’ຕິ. (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໔໘; ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒.໒໒; ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໑໐.໒໑; ວິຠ. ອຏ຺ຐ ໗໖; ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໗໕; ພຸ. ວໍ. ອຏ຺ຐ. ໑.໓໙; ປຏິ. ມ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒.໔໔; ຈູຬນິ. ອຏ຺ຐ. ໘໑);

ອິມານິ ຫິ ທສ ຫຕ຺ຖິກຸລານິ. ຕຕ຺ຖ ກາຬາວກນ຺ຕິ ປກຕິຫຕ຺ຖິກຸລໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍໍ ທສນ຺ນໍ ປຸຣິສານໍ ກາຍພລໍ, ຕໍ ເອກສ຺ສ ກາຬາວກສ຺ສ ຫຕ຺ຖິໂນ. ຍໍ ທສນ຺ນໍ ກາຬາວການໍ ພລໍ, ຕໍ ເອກສ຺ສ ຄງ຺ເຄຍ຺ຍສ຺ສ. ຍໍ ທສນ຺ນໍ ຄງ຺ເຄຍ຺ຍານໍ, ຕໍ ເອກສ຺ສ ປຓ຺ຑຣສ຺ສ. ຍໍ ທສນ຺ນໍ ປຓ຺ຑຣານໍ, ຕໍ ເອກສ຺ສ ຕມ຺ພສ຺ສ. ຍໍ ທສນ຺ນໍ ຕມ຺ພານໍ, ຕໍ ເອກສ຺ສ ປິງ຺ຄລສ຺ສ. ຍໍ ທສນ຺ນໍ ປິງ຺ຄລານໍ, ຕໍ ເອກສ຺ສ ຄນ຺ຘຫຕ຺ຖິໂນ. ຍໍ ທສນ຺ນໍ ຄນ຺ຘຫຕ຺ຖີນໍ, ຕໍ ເອກສ຺ສ ມງ຺ຄລສ຺ສ. ຍໍ ທສນ຺ນໍ ມງ຺ຄລານໍ, ຕໍ ເອກສ຺ສ ເຫມວຕສ຺ສ. ຍໍ ທສນ຺ນໍ ເຫມວຕານໍ, ຕໍ ເອກສ຺ສ ອຸໂປສຖສ຺ສ. ຍໍ ທສນ຺ນໍ ອຸໂປສຖານໍ, ຕໍ ເອກສ຺ສ ຉທ຺ທນ຺ຕສ຺ສ. ຍໍ ທສນ຺ນໍ ຉທ຺ທນ຺ຕານໍ, ຕໍ ເອກສ຺ສ ຕຖາຄຕສ຺ສ ກາຍພລໍ. ນາຣາຍນສງ຺ຆາຕພລນ຺ຕິປິ ອິທເມວ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຕ຺ຖ ນາຣາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ຣສ຺ມິໂຍ, ຕາ ພຫູ ນານາວິຘາ ຕໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ນາຣາຍນໍ, ວຊິຣໍ, ຕສ຺ມາ ວຊິຣສງ຺ຆາຕພລນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕເທຕໍ ປກຕິຫຕ຺ຖິຄຓນາຍ ຫຕ຺ຖີນໍ ໂກຏິສຫສ຺ສານໍ, ປຸຣິສຄຓນາຍ ທສນ຺ນໍ ປຸຣິສໂກຏິສຫສ຺ສານໍ ພລໍ ໂຫຕິ. ອິທໍ ຕາວ ຕຖາຄຕສ຺ສ ກາຍພລໍ.

ຎາຓພລໍ ປນ ປາຬິຍໍ ອາຄຕເມວ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ປາຬິ (ມ. ນິ. ໑.໑໔໘; ອ. ນິ. ໑໐.໒໑) –

‘‘ທສ ໂຂ ປນິມານິ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຕຖາຄຕສ຺ສ ຕຖາຄຕພລານິ, ເຍຫິ ພເລຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຕຖາຄໂຕ ອາສຠໍ ຐານໍ ປຏິຊານາຕິ, ປຣິສາສຸ ສີຫນາທໍ ນທຕິ, ພ຺ຣຫ຺ມຈກ຺ກໍ ປວຕ຺ເຕຕິ. ກຕມານິ ທສ? ອິຘ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຕຖາຄໂຕ ຐານຎ຺ຈ ຐານໂຕ ອຏ຺ຐານຎ຺ຈ ອຏ຺ຐານໂຕ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕິ, ຍມ຺ປິ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຕຖາຄໂຕ ຐານຎ຺ຈ ຐານໂຕ ອຏ຺ຐານຎ຺ຈ ອຏ຺ຐານໂຕ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕິ. ອິທມ຺ປິ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຕຖາຄຕສ຺ສ ຕຖາຄຕພລໍ ໂຫຕິ, ຍໍ ພລໍ ອາຄມ຺ມ ຕຖາຄໂຕ ອາສຠໍ ຐານໍ ປຏິຊານາຕິ, ປຣິສາສຸ ສີຫນາທໍ ນທຕິ, ພ຺ຣຫ຺ມຈກ຺ກໍ ປວຕ຺ເຕຕິ. (໑)

‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຕຖາຄໂຕ ອຕີຕານາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນານໍ ກມ຺ມສມາທານານໍ ຐານໂສ ເຫຕຸໂສ ວິປາກໍ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕິ…ເປ…. (໒)

‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຕຖາຄໂຕ ສພ຺ພຕ຺ຖຄາມິນິໍ ປຏິປທໍ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕິ…ເປ…. (໓)

‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຕຖາຄໂຕ ອເນກຘາຕຸໍ ນານາຘາຕຸໍ ໂລກໍ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕິ…ເປ…. (໔)

‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຕຖາຄໂຕ ສຕ຺ຕານໍ ນານາຘິມຸຕ຺ຕິກຕໍ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕິ…ເປ…. (໕)

‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຕຖາຄໂຕ ປຣສຕ຺ຕານໍ ປຣປຸຄ຺ຄລານໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍປໂຣປຣິຍຕ຺ຕໍ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕິ…ເປ…. (໖)

‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຕຖາຄໂຕ ຌານວິໂມກ຺ຂສມາຘິສມາປຕ຺ຕີນໍ ສໍກິເລສໍ ໂວທານໍ ວຸຏ຺ຐານໍ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕິ…ເປ…. (໗)

‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຕຖາຄໂຕ ອເນກວິຫິຕໍ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ? ເອກມ຺ປິ ຊາຕິໍ ທ຺ເວປິ ຊາຕິໂຍ…ເປ… ອິຕິ ສາກາຣໍ ສອຸທ຺ເທສໍ ອເນກວິຫິຕໍ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ…ເປ…. (໘)

‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຕຖາຄໂຕ ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ວິສຸທ຺ເຘນ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມານຸສເກນ ສຕ຺ເຕ ປສ຺ສຕິ ຈວມາເນ ອຸປປຊ຺ຊມາເນ ຫີເນ ປຓີເຕ ສຸວຓ຺ເຓ ທຸພ຺ພຓ຺ເຓ ສຸຄເຕ ທຸຄ຺ຄເຕ, ຍຖາກມ຺ມູປເຄ ສຕ຺ເຕ ປຊານາຕິ…ເປ…. (໙)

‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຕຖາຄໂຕ ອາສວານໍ ຂຍາ ອນາສວໍ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິໍ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິໍ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ…ເປ… ອິທມ຺ປິ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຕຖາຄຕສ຺ສ ຕຖາຄຕພລໍ ໂຫຕິ, ຍໍ ພລໍ ອາຄມ຺ມ ຕຖາຄໂຕ ອາສຠໍ ຐານໍ ປຏິຊານາຕິ, ປຣິສາສຸ ສີຫນາທໍ ນທຕິ, ພ຺ຣຫ຺ມຈກ຺ກໍ ປວຕ຺ເຕຕິ. ອິມານິ ໂຂ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ທສ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຕຖາຄຕພລານີ’’ຕິ. (໑໐)

ຕຕ຺ຖ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໔໘; ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໑໐.໒໑; ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໗໖໐) ຐານຎ຺ຈ ຐານໂຕຕິ ກາຣຓຎ຺ຈ ກາຣຓໂຕ. ‘‘ເຍ ເຍ ຘມ຺ມາ ເຍສໍ ເຍສໍ ຘມ຺ມານໍ ເຫຕູ ປຈ຺ຈຍາ ອຸປ຺ປາທາຍ, ຕໍ ຕໍ ຐານໍ. ເຍ ເຍ ຘມ຺ມາ ເຍສໍ ເຍສໍ ຘມ຺ມານໍ ນ ເຫຕູ ນ ປຈ຺ຈຍາ ອຸປ຺ປາທາຍ, ຕໍ ຕໍ ອຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ປຊານນ຺ໂຕ ຐານຎ຺ຈ ຐານໂຕ ອຏ຺ຐານຎ຺ຈ ອຏ຺ຐານໂຕ ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕິ. ຍມ຺ປີຕິ ເຍນ ຎາເຓນ.

ກມ຺ມສມາທານານນ຺ຕິ ສມາທິຍິຕ຺ວາ ກຕານໍ ກຸສລາກຸສລກມ຺ມານໍ, ກມ຺ມເມວ ວາ ກມ຺ມສມາທານໍ. ຐານໂສ ເຫຕຸໂສຕິ ປຈ຺ຈຍໂຕ ເຈວ ເຫຕຸໂຕ ຈ. ຕຕ຺ຖ ຄຕິອຸປຘິກາລປໂຍຄາ ວິປາກສ຺ສ ຐານໍ, ກມ຺ມໍ ເຫຕຸ.

ສພ຺ພຕ຺ຖຄາມິນິນ຺ຕິ ສພ຺ພຄຕິຄາມິນິຎ຺ຈ ອຄຕິຄາມິນິຎ຺ຈ. ປຏິປທນ຺ຕິ ມຄ຺ຄໍ. ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕີຕິ ພຫູສຸປິ ມນຸສ຺ເສສຸ ເອກເມວ ປາຓໍ ຆາເຕນ຺ເຕສຸ ກາມໍ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ເຈຕນາ ຕສ຺ເສເວກສ຺ສ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍາຣມ຺ມຓາ, ຕໍ ປນ ກມ຺ມໍ ເຕສໍ ນານາກາຣໍ. ເຕສຸ ຫິ ເອໂກ ອາທເຣນ ຉນ຺ທຊາໂຕ ກໂຣຕິ, ເອໂກ ‘‘ເອຫິ ຕ຺ວມ຺ປິ ກໂຣຫີ’’ຕິ ປເຣຫິ ນິປ຺ປີຬິໂຕ ກໂຣຕິ, ເອໂກ ສມານຈ຺ຉນ຺ໂທ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ອປ຺ປຏິພາຫິຍມາໂນ ວິຈຣຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕສຸ ເອໂກ ເຕເນວ ກມ຺ເມນ ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ, ເອໂກ ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິຍໍ, ເອໂກ ເປຕ຺ຕິວິສເຍ. ຕໍ ຕຖາຄໂຕ ອາຍູຫນກ຺ຂເຓເຍວ ‘‘ອິມິນາ ນີຫາເຣນ ອາຍູຫິຕຕ຺ຕາ ເອສ ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິສ຺ສຕິ, ເອສ ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິຍໍ, ເອສ ເປຕ຺ຕິວິສເຍ’’ຕິ ຊານາຕິ. ນິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕມານມ຺ປິ ‘‘ເອສ ມຫານິຣເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິສ຺ສຕິ, ເອສ ອຸສ຺ສທນິຣເຍ’’ຕິ ຊານາຕິ. ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕມານມ຺ປິ ‘‘ເອສ ອປາທໂກ ຠວິສ຺ສຕິ, ເອສ ທ຺ວິປາທໂກ, ເອສ ຈຕຸປ຺ປາໂທ, ເອສ ພຫຸປ຺ປາໂທ’’ຕິ ຊານາຕິ. ເປຕ຺ຕິວິສເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕມານມ຺ປິ ‘‘ເອສ ນິຊ຺ຌາມຕຓ຺ຫິໂກ ຠວິສ຺ສຕິ, ເອສ ຂຸປ຺ປິປາສິໂກ, ເອສ ປຣທຕ຺ຕູປຊີວີ’’ຕິ ຊານາຕິ. ເຕສຸ ຈ ກມ຺ເມສຸ ‘‘ອິທໍ ກມ຺ມໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ອາກຑ຺ຒິສ຺ສຕິ, ເອຕໍ ອຎ຺ເຎນ ທິນ຺ນາຍ ປຏິສນ຺ຘິຍາ ອຸປຘິເວປກ຺ກໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຊານາຕິ.

ຕຖາ ສກລຄາມວາສິເກສຸ ເອກໂຕ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ທທມາເນສຸ ກາມໍ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ເຈຕນາ ປິຓ຺ຑປາຕາຣມ຺ມຓາວ, ຕໍ ປນ ກມ຺ມໍ ເຕສໍ ນານາກາຣໍ. ເຕສຸ ຫິ ເອໂກ ອາທເຣນ ກໂຣຕີຕິ ສພ຺ພໍ ປຸຣິມສທິສໍ. ຕສ຺ມາ ເຕສຸ ຈ ເກຈິ ເທວໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ, ເກຈິ ມນຸສ຺ສໂລເກ. ຕໍ ຕຖາຄໂຕ ອາຍູຫນກ຺ຂເຓເຍວ ຊານາຕິ. ‘‘ອິມິນາ ນີຫາເຣນ ອາຍູຫິຕຕ຺ຕາ ເອສ ມນຸສ຺ສໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕິສ຺ສຕິ, ເອສ ເທວໂລເກ, ຕຕ຺ຖາປິ ເອສ ຂຕ຺ຕິຍກຸເລ, ເອສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸເລ, ເອສ ເວສ຺ສກຸເລ, ເອສ ສຸທ຺ທກຸເລ, ເອສ ປຣນິມ຺ມິຕວສວຕ຺ຕີສຸ, ເອສ ນິມ຺ມານຣຕີສຸ, ເອສ ຕຸສິເຕສຸ, ເອສ ຍາເມສຸ, ເອສ ຕາວຕິໍເສສຸ, ເອສ ຈາຕຸມຫາຣາຊິເກສຸ, ເອສ ຠຸມ຺ມເທເວສູ’’ຕິອາທິນາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຫີນປຓີຕສຸວຓ຺ຓທຸພ຺ພຓ຺ຓອປ຺ປປຣິວາຣມຫາປຣິວາຣຕາທິເຠທໍ ຕໍ ຕໍ ວິເສສໍ ອາຍູຫນກ຺ຂເຓເຍວ ຊານາຕິ.

ຕຖາ ວິປສ຺ສນໍ ປຏ຺ຐເປນ຺ເຕສຸເຍວ ‘‘ອິມິນາ ນີຫາເຣນ ເອສ ກິຎ຺ຈິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສຕິ, ເອສ ມຫາຠູຕມຕ຺ຕເມວ ວວຕ຺ຖເປສ຺ສຕິ, ເອສ ຣູປປຣິຄ຺ຄເຫ ເອວ ຐສ຺ສຕິ, ເອສ ອຣູປປຣິຄ຺ຄເຫເຍວ, ເອສ ນາມຣູປປຣິຄ຺ຄເຫເຍວ, ເອສ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄເຫເຍວ, ເອສ ລກ຺ຂຓາຣມ຺ມຓິກວິປສ຺ສນາຍເມວ, ເອສ ປຐມຜເລເຍວ, ເອສ ທຸຕິຍຜເລ ເອວ, ເອສ ຕຕິຍຜເລ ເອວ, ເອສ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຊານາຕິ. ກສິຓປຣິກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ເຕສຸປິ ‘‘ອິມສ຺ສ ປຣິກມ຺ມມຕ຺ຕເມວ ຠວິສ຺ສຕິ, ເອສ ນິມິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທສ຺ສຕິ, ເອສ ອປ຺ປນໍ ເອວ ປາປຸຓິສ຺ສຕິ, ເອສ ຌານໍ ປາທກໍ ກຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຊານາຕິ.

ອເນກຘາຕຸນ຺ຕິ ຈກ຺ຂຸຘາຕຸອາທີຫິ, ກາມຘາຕຸອາທີຫິ ວາ ຘາຕູຫິ ພຫຸຘາຕຸໍ. ນານາຘາຕຸນ຺ຕິ ຕາສໍເຍວ ຘາຕູນໍ ວິລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ ນານປ຺ປກາຣຘາຕຸໍ. ໂລກນ຺ຕິ ຂນ຺ຘາຍຕນຘາຕຸໂລກໍ. ຍຖາຠູຕໍ ປຊານາຕີຕິ ຕາສໍ ຘາຕູນໍ ອວິປຣີຕໂຕ ສຠາວໍ ປຏິວິຊ຺ຌຕິ.

ນານາຘິມຸຕ຺ຕິກຕນ຺ຕິ ຫີນາທີຫິ ອຘິມຸຕ຺ຕີຫິ ນານາຘິມຸຕ຺ຕິກຠາວໍ. ປຣສຕ຺ຕານນ຺ຕິ ປຘານສຕ຺ຕານໍ. ປຣປຸຄ຺ຄລານນ຺ຕິ ຕໂຕ ປເຣສໍ ຫີນສຕ຺ຕານໍ. ເອກຕ຺ຖເມວ ວາ ເອຕໍ ປທທ຺ວຍໍ, ເວເນຍ຺ຍວເສນ ປນ ທ຺ເວຘາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍປໂຣປຣິຍຕ຺ຕນ຺ຕິ ສທ຺ຘາທີນໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ປຣຠາວຎ຺ຈ ອປຣຠາວຎ຺ຈ, ວຸທ຺ຘິຎ຺ຈ ຫານິຎ຺ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຌານວິໂມກ຺ຂສມາຘິສມາປຕ຺ຕີນນ຺ຕິ ປຐມາທີນໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ຌານານໍ, ‘‘ຣູປີ ຣູປານິ ປສ຺ສຕີ’’ຕິອາທີນໍ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ວິໂມກ຺ຂານໍ, ສວິຕກ຺ກສວິຈາຣາທີນໍ ຕິຓ຺ຓໍ ສມາຘີນໍ, ປຐມຊ຺ຌານສມາປຕ຺ຕິອາທີນຎ຺ຈ ນວນ຺ນໍ ອນຸປຸພ຺ພສມາປຕ຺ຕີນໍ. ສໍກິເລສນ຺ຕິ ຫານຠາຄິຍຘມ຺ມໍ. ໂວທານນ຺ຕິ ວິເສສຠາຄິຍຘມ຺ມໍ. ວຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ‘‘ໂວທານມ຺ປິ ວຸຏ຺ຐານໍ, ຕມ຺ຫາ ຕມ຺ຫາ ສມາຘິມ຺ຫາ ວຸຏ຺ຐານມ຺ປິ ວຸຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ (ວິຠ. ໘໒໘) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ປຄຸຓຊ຺ຌານຎ຺ເຈວ ຠວງ຺ຄຜລສມາປຕ຺ຕິໂຍ ຈ. ເຫຏ຺ຐິມໍ ເຫຏ຺ຐິມຎ຺ຫິ ປຄຸຓຊ຺ຌານໍ ອຸປຣິມສ຺ສ ອຸປຣິມສ຺ສ ປທຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ໂວທານມ຺ປິ ວຸຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠວງ຺ເຄນ ສພ຺ພຌາເນຫິ ວຸຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ, ຜລສມາປຕ຺ຕິຍາ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ. ຕເມຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຕມ຺ຫາ ຕມ຺ຫາ ສມາຘິມ຺ຫາ ວຸຏ຺ຐານມ຺ປິ ວຸຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພຎາຓານຎ຺ຈ ວິຕ຺ຖາຣກຖາຍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ສມ຺ໂມຫວິໂນທນິຍໍ ວິຠງ຺ຄຏ຺ຐກຖາຍໍ (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໗໖໐) ວຸຕ຺ໂຕ. ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິທິພ຺ພຈກ຺ຂຸອາສວກ຺ຂຍຎາຓກຖາ ປນ ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ເຑ (ປາຣາ. ໑໒) ວິຕ຺ຖາຣິຕາເຍວ.

ອິມານິ ໂຂ ສາຣິປຸຕ຺ຕາຕິ ຍານິ ປຸພ຺ເພ ‘‘ທສ ໂຂ ປນິມານິ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຕຖາຄຕສ຺ສ ຕຖາຄຕພລານີ’’ຕິ ອໂວຈໍ, ອິມານິ ຕານີຕິ ອປ຺ປນໍ ກໂຣຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຣວາທິກຖາ ໂຫຕິ ‘‘ທສພລຎາຓໍ ນາມ ປາຏິເຍກ຺ກໍ ນຕ຺ຖິ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓສ຺ເສວາຍໍ ປເຠໂທ’’ຕິ, ຕໍ ນ ຕຖາ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຎ຺ຎເມວ ຫິ ທສພລຎາຓໍ, ອຎ຺ຎໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ. ທສພລຎາຓໍ ສກສກກິຈ຺ຈເມວ ຊານາຕິ, ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ຕມ຺ປິ ຕໂຕ ອວເສສມ຺ປິ ປຊານາຕິ. ທສພລຎາເຓສຸ ຫິ ປຐມໍ ກາຣຓາກາຣຓເມວ ຊານາຕິ, ທຸຕິຍໍ ກມ຺ມນ຺ຕຣວິປາກນ຺ຕຣເມວ, ຕຕິຍໍ ກມ຺ມປຣິຈ຺ເຉທເມວ, ຈຕຸຕ຺ຖໍ ຘາຕຸນານຕ຺ຕກາຣຓເມວ, ປຎ຺ຈມໍ ສຕ຺ຕານໍ ອຊ຺ຌາສຍາຘິມຸຕ຺ຕິເມວ, ຉຏ຺ຐໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ຕິກ຺ຂມຸທຸຠາວເມວ, ສຕ຺ຕມໍ ຌານາທີຫິ ສທ຺ຘິໍ ເຕສໍ ສໍກິເລສາທິເມວ, ອຏ຺ຐມໍ ປຸພ຺ເພນິວຸຕ຺ຖກ຺ຂນ຺ຘສນ຺ຕຕິເມວ, ນວມໍ ສຕ຺ຕານໍ ຈຸຕິປຏິສນ຺ຘິເມວ, ທສມໍ ສຈ຺ຈປຣິຈ຺ເຉທເມວ. ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ປນ ເອເຕຫິ ຊານິຕພ຺ພຎ຺ຈ ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິຎ຺ຈ ປຊານາຕິ, ເອເຕສໍ ປນ ກິຈ຺ຈໍ ນ ສພ຺ພໍ ກໂຣຕິ. ຕຎ຺ຫິ ຌານໍ ຫຸຕ຺ວາ ອປ຺ເປຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ອິທ຺ຘິ ຫຸຕ຺ວາ ວິກຸພ຺ພິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ມຄ຺ໂຄ ຫຸຕ຺ວາ ກິເລເສ ເຂເປຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ອິຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕກາຍພເລນ ເຈວ ຎາຓພເລນ ຈ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ຠຄວາ ‘‘ທສພໂລ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ທສຫິ ອເສກ຺ເຂຫິ ອງ຺ເຄຫິ ອຸເປໂຕຕິ ‘‘ອເສກ຺ຂາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ, ອເສກ຺ໂຂ ສມ຺ມາສງ຺ກປ຺ໂປ, ອເສກ຺ຂາ ສມ຺ມາວາຈາ, ອເສກ຺ໂຂ ສມ຺ມາກມ຺ມນ຺ໂຕ, ອເສກ຺ໂຂ ສມ຺ມາອາຊີໂວ, ອເສກ຺ໂຂ ສມ຺ມາວາຍາໂມ, ອເສກ຺ຂາ ສມ຺ມາສຕິ, ອເສກ຺ໂຂ ສມ຺ມາສມາຘິ, ອເສກ຺ຂໍ ສມ຺ມາຎາຓໍ, ອເສກ຺ຂາ ສມ຺ມາວິມຸຕ຺ຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໔໘, ໓໖໐) ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕຫິ ທສຫິ ອເສກ຺ຂຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ອເສກ຺ຂາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທໂຍ ຈ ສພ຺ເພ ຜລສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ ເອວ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ ສມ຺ມາຎາຓນ຺ຕິ ທ຺ວີສຸ ຐາເນສຸ ປຎ຺ຎາວ ກຖິຕາ ‘‘ສມ຺ມາ ທສ຺ສນຏ຺ເຐນ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ, ສມ຺ມາ ປຊານນຏ຺ເຐນ ສມ຺ມາຎາຓ’’ນ຺ຕິ. ອຕ຺ຖິ ຫິ ທສ຺ສນຊານນານໍ ວິສເຍ ປວຕ຺ຕິອາກາຣວິເສໂສ. ສມ຺ມາວິມຸຕ຺ຕີຕິ ອິມິນາ ປນ ປເທນ ວຸຕ຺ຕາວເສສາ ຜລສມາປຕ຺ຕິສຫຄຕຘມ຺ມາ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຣິຍຜລສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາປິ ຫິ ສພ຺ພໂສ ປຏິປກ຺ຂໂຕ ວິມຸຕ຺ຕຕໍ ອຸປາທາຍ ວິມຸຕ຺ຕີຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ລຠນ຺ຕິ.

໕໙. ວຈນສທ຺ເທນ ອປ຺ປສທ຺ທນ຺ຕິ ອາຣາມຸປຈາເຣນ ຄຈ຺ຉໂຕ ອທ຺ຘິກຊນສ຺ສປິ ວຈນສທ຺ເທນ ອປ຺ປສທ຺ທໍ. ນຄຣນິຄ຺ໂຆສສທ຺ເທນາຕິ ອວິຠາວິຕຕ຺ເຖນ ນຄເຣ ມນຸສ຺ສານໍ ນິຄ຺ໂຆສສທ຺ເທນ. ມນຸສ຺ເສຫິ ສມາຄມ຺ມ ເອກຊ຺ຌໍ ປວຕ຺ຕິຕສທ຺ໂທ ຫິ ນິຄ຺ໂຆໂສ. ອນຸສຎ຺ຈຣຓຊນສ຺ສາຕິ ອນ຺ໂຕສຎ຺ຈາຣິໂນ ຊນສ຺ສ. ມນຸສ຺ສານໍ ຣຫສ຺ສກິຣິຍຏ຺ຐານິຍນ຺ຕິ ມນຸສ຺ສານໍ ຣຫສ຺ສກຣຓສ຺ສ ຍຸຕ຺ຕໍ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ. ວິເວການຸຣູປນ຺ຕິ ເອກີຠາວສ຺ສ ອນຸຣູປໍ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ພິມ຺ພິສາຣສມາຄມກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສາຣິປຸຕ຺ຕໂມຄ຺ຄລ຺ລານປພ຺ພຊ຺ຊາກຖາວຓ຺ຓນາ

໖໐. ອິທານິ ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ສຎ຺ຈໂຍ ປຣິພ຺ພາຊໂກ’’ຕິອາທີສຸ ອປຸພ຺ພປທວຓ຺ຓນໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສາຣິປຸຕ຺ຕໂມຄ຺ຄລ຺ລານາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສາຣີພ຺ຣາຫ຺ມຓິຍາ ປຸຕ຺ໂຕ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ, ໂມຄ຺ຄລ຺ລີພ຺ຣາຫ຺ມຓິຍາ ປຸຕ຺ໂຕ ໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ. ອມ຺ຫາກໍ ກິຣ (ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໑໘໙-໑໙໐; ຘ. ປ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໐ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ) ຠຄວໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໂຕ ປຸເຣຕຣເມວ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ຣາຊຄຫນຄຣສ຺ສ ອວິທູເຣ ອຸປຕິສ຺ສຄາເມ ສາຣີພ຺ຣາຫ຺ມຓິຍາ ນາມ ກຸຈ຺ຉິຍໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ. ຕໍທິວສເມວສ຺ສ ສຫາໂຍປິ ຣາຊຄຫສ຺ເສວ ອວິທູເຣ ໂກລິຕຄາເມ ໂມຄ຺ຄລ຺ລີພ຺ຣາຫ຺ມຓິຍາ ກຸຈ຺ຉິຍໍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ. ຕານິ ກິຣ ທ຺ເວປິ ກຸລານິ ຍາວ ສຕ຺ຕມາ ກຸລປຣິວຏ຺ຏາ ອາພທ຺ຘປຏິພທ຺ຘສຫາຍາເນວ. ເຕສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ເອກທິວສເມວ ຄພ຺ຠປຣິຫາຣໍ ອທໍສຸ. ທສມາສຈ຺ຈເຍນ ຊາຕານມ຺ປິ ເຕສໍ ຉສຏ຺ຐິ ຘາຕິໂຍ ອຸປນຍິໍສຸ. ນາມຄ຺ຄຫຓທິວເສ ສາຣີພ຺ຣາຫ຺ມຓິຍາ ປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປຕິສ຺ສຄາເມ ເຊຏ຺ຐກຸລສ຺ສ ປຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ອຸປຕິສ຺ໂສ’’ຕິ ນາມໍ ອກໍສຸ, ອິຕຣສ຺ສ ໂກລິຕຄາເມ ເຊຏ຺ຐກຸລສ຺ສ ປຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ໂກລິໂຕ’’ຕິ ນາມໍ ອກໍສຸ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຄິຫິກາເລ ອຸປຕິສ຺ໂສ ໂກລິໂຕຕິ ເອວໍ ປຎ຺ຎາຍມານນາມາ’’ຕິ.

ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍສຕມາຓວກປຣິວາຣາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຎ຺ຈປຎ຺ຈສຕມາຓວກປຣິວາຣາຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍໍ (ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໑໘໙-໑໙໐) –

‘‘ອຸປຕິສ຺ສມາຓວກສ຺ສ ກີຬນຕ຺ຖາຍ ນທິໍ ວາ ອຸຍ຺ຍານໍ ວາ ຄມນກາເລ ປຎ຺ຈ ສຸວຓ຺ຓສິວິກາສຕານິ ປຣິວາຣານິ ໂຫນ຺ຕິ, ໂກລິຕມາຓວກສ຺ສ ປຎ຺ຈ ອາຊຎ຺ຎຣຖສຕານິ. ທ຺ເວປິ ຊນາ ປຎ຺ຈປຎ຺ຈມາຓວກສຕປຣິວາຣາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ.

ຣາຊຄເຫ ຈ ອນຸສໍວຈ຺ຉຣໍ ຄິຣຄ຺ຄສມຊ຺ຊໍ ນາມ ໂຫຕິ. ເຕສໍ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ເອກຏ຺ຐາເນເຍວ ມຎ຺ຈກໍ ພນ຺ຘນ຺ຕິ. ທ຺ເວປິ ເອກໂຕວ ນິສີທິຕ຺ວາ ສມຊ຺ຊໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ຫສິຕພ຺ພຏ຺ຐາເນ ຫສນ຺ຕິ, ສໍເວຄຏ຺ຐາເນ ສໍວິຊ຺ຊນ຺ຕິ, ທາຍໍ ທາຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ທາຍໍ ເທນ຺ຕິ. ເຕສໍ ອິມິນາວ ນິຍາເມນ ເອກທິວສໍ ສມຊ຺ຊໍ ປສ຺ສນ຺ຕານໍ ປຣິປາກຄຕຕ຺ຕາ ຎາຓສ຺ສ ປຸຣິມທິວເສສຸ ວິຍ ຫສິຕພ຺ພຏ຺ຐາເນ ຫາໂສ ວາ ສໍເວຄຏ຺ຐາເນ ສໍວິຊ຺ຊນໍ ວາ ທາຍໍ ທາຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ທາຍທານໍ ວາ ນາໂຫສິ. ທ຺ເວປິ ປນ ຊນາ ເອວໍ ຈິນ຺ຕຍິໍສຸ ‘‘ກິໍ ເອຕ຺ຖ ໂອໂລເກຕພ຺ພໍ ອຕ຺ຖິ, ສພ຺ເພປິເມ ອປ຺ປຕ຺ເຕ ວສ຺ສສເຕ ອປຓ຺ຓຕ຺ຕິກຠາວໍ ຄມິສ຺ສນ຺ຕິ, ອມ຺ເຫຫິ ປນ ເອກໍ ໂມກ຺ຂຘມ຺ມໍ ຄເວສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອາຣມ຺ມຓໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນິສີທິໍສຸ. ຕໂຕ ໂກລິໂຕ ອຸປຕິສ຺ສໍ ອາຫ ‘‘ສມ຺ມ ອຸປຕິສ຺ສ, ນ ຕ຺ວໍ ອຎ຺ຎທິວເສສຸ ວິຍ ຫຏ຺ຐປຫຏ຺ໂຐ, ອນຕ຺ຕມນຘາຕຸໂກສິ, ກິໍ ເຕ ສລ຺ລກ຺ຂິຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ສມ຺ມ ໂກລິຕ, ເອເຕສໍ ໂອໂລກເນ ສາໂຣ ນຕ຺ຖິ, ນິຣຕ຺ຖກເມຕໍ, ອຕ຺ຕໂນ ໂມກ຺ຂຘມ຺ມໍ ຄເວສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອິທໍ ຈິນ຺ຕຍນ຺ໂຕ ນິສິນ຺ໂນມ຺ຫີຕິ. ຕ຺ວໍ ປນ ກສ຺ມາ ອນຕ຺ຕມໂນຕິ. ໂສປິ ຕເຖວ ອາຫ. ອຖສ຺ສ ອຕ຺ຕນາ ສທ຺ຘິໍ ເອກຊ຺ຌາສຍຕໍ ຎຕ຺ວາ ອຸປຕິສ຺ໂສ ເອວມາຫ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ອຸຠິນ຺ນໍ ສຸຈິນ຺ຕິຕໍ, ໂມກ຺ຂຘມ຺ມໍ ປນ ຄເວສນ຺ເຕຫິ ເອກາ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ກສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊາມາ’’ຕິ.

ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ສຎ຺ຈໂຍ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ຣາຊຄເຫ ປຏິວສຕິ ມຫຕິຍາ ປຣິພ຺ພາຊກປຣິສາຍ ສທ຺ຘິໍ. ເຕ ‘‘ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມາ’’ຕິ ປຎ຺ຈຫິ ມາຓວກສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ສຎ຺ຈຍສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິໍສຸ. ເຕສໍ ປພ຺ພຊິຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສຎ຺ຈໂຍ ອຕິເຣກລາຠຄ຺ຄຍສຄ຺ຄປ຺ປຕ຺ໂຕ ອໂຫສິ. ເຕ ກຕິປາເຫເນວ ສພ຺ພໍ ສຎ຺ຈຍສ຺ສ ສມຍໍ ປຣິມທ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ອາຈຣິຍ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ຊານນສມໂຍ ເອຕ຺ຕໂກວ, ອຸທາຫຸ ອຸຕ຺ຕຣິປິ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ. ສຎ຺ຈໂຍ ‘‘ເອຕ຺ຕໂກວ, ສພ຺ພໍ ຕຸມ຺ເຫຫິ ຎາຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຕສ຺ສ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ຈິນ຺ຕຍິໍສຸ ‘‘ເອວໍ ສຕິ ອິມສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາໂສ ນິຣຕ຺ຖໂກ, ມຍໍ ໂມກ຺ຂຘມ຺ມໍ ຄເວສິຕຸໍ ນິກ຺ຂນ຺ຕາ, ໂສ ອິມສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ອຸປ຺ປາເທຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ມຫາ ໂຂ ປນ ຊມ຺ພຸທີໂປ, ຄາມນິຄມຣາຊຘານິໂຍ ຈຣນ຺ຕາ ອວສ຺ສໍ ໂມກ຺ຂຘມ຺ມເທສກໍ ອາຈຣິຍໍ ລຠິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ເຕ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ‘‘ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ປຓ຺ຑິຕາ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ສຸຓນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຎ຺ຫສາກຈ຺ຉໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ເຕຫິ ປຸຏ຺ຐໍ ປຎ຺ຫໍ ອຎ຺ໂຎ ກເຖຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ເຕ ປນ ເຕສໍ ປຎ຺ຫໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ຕິ. ເອວໍ ສກລຊມ຺ພຸທີປໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ສກຏ຺ຐານເມວ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ສມ຺ມ ໂກລິຕ, ໂຍ ປຐມໍ ອມຕໍ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ, ໂສ ອາໂຣເຈຕູ’’ຕິ ກຕິກໍ ອກໍສຸ. ອິມເມວ ວຕ຺ຖຸໍ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຣ ເນສໍ ມຫາຊນໍ ທິສ຺ວາ…ເປ… ກຕິກໍ ອກໍສູ’’ຕິ ອາຫ.

ຕຕ຺ຖ ຉນ຺ນປຣິພ຺ພາຊກສ຺ສາຕິ ເສຕປຏຘຣສ຺ສ ປຣິພ຺ພາຊກສ຺ສ. ເຕນ ນາຍໍ ນຄ຺ຄປຣິພ຺ພາຊໂກຕິ ທສ຺ເສຕິ. ປາສາທິເກນ ອຠິກ຺ກນ຺ເຕນາຕິອາທີສຸ ປາສາທິເກນາຕິ ປສາທາວເຫນ ສາຣຸປ຺ເປນ ສມຓານຸຈ຺ຉວິເກນ. ອຠິກ຺ກນ຺ເຕນາຕິ ຄມເນນ. ປຏິກ຺ກນ຺ເຕນາຕິ ນິວຕ຺ຕເນນ. ອາໂລກິເຕນາຕິ ປຸຣໂຕ ທສ຺ສເນນ. ວິໂລກິເຕນາຕິ ອິໂຕ ຈິໂຕ ທສ຺ສເນນ. ສມິຎ຺ຊິເຕນາຕິ ປພ຺ພສງ຺ໂກຈເນນ. ປສາຣິເຕນາຕິ ເຕສໍເຍວ ປສາຣເຓນ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕລກ຺ຂເຓ ກຣຓວຈນໍ, ຕສ຺ມາ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎເກຫິ ວຠິສງ຺ຂຕຕ຺ຕາ ປາສາທິກອຠິກ຺ກນ຺ຕປຏິກ຺ກນ຺ຕອາໂລກິຕວິໂລກິຕສມິຎ຺ຊິຕປສາຣິໂຕ ຫຸຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂອກ຺ຂິຕ຺ຕຈກ຺ຂູຕິ ເຫຏ຺ຐາຂິຕ຺ຕຈກ຺ຂຸ. ອິຣິຍາປຖສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ຕາຍ ປາສາທິກອຠິກ຺ກນ຺ຕາທິຕາຍ ສມ຺ປນ຺ນອິຣິຍາປໂຖ. ອຕ຺ຖິເກຫິ ອຸປຎ຺ຎາຕນ຺ຕິ ‘‘ມຣເຓ ສຕິ ອມເຕນປິ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ອນຸມານຎາເຓນ ‘‘ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ອຸປຄຕໍ ນິພ຺ພານໍ ນາມ, ຕໍ ມຄ຺ຄນ຺ໂຕ ປຣິເຍສນ຺ໂຕ ຍນ຺ນູນາຫໍ ອິມໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ປິຏ຺ຐິໂຕ ປິຏ຺ຐິໂຕ ອນຸພນ຺ເຘຍ຺ຍນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສຸທິນ຺ນກຓ຺ເຑ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣນ຺ຕິ ‘‘ທານປຕີນໍ ຆເຣສຸ ສາລາ ໂຫນ຺ຕິ, ອາສນານິ ເຈຕ຺ຖ ປຎ຺ຎຕ຺ຕານິ ໂຫນ຺ຕິ, ອຸປຏ຺ຐາປິຕໍ ອຸທກກຎ຺ຊິຍໍ, ຕຕ຺ຖ ປພ຺ພຊິຕາ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ນິສີທິຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ. ສເຈ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ທານປຕີນມ຺ປິ ສນ຺ຕກໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕມ຺ປິ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ກຸລສ຺ສ ອີທິສາຍ ສາລາຍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ກຸຏ຺ຏມູລນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ.

ອປ຺ປໍ ວາ ພຫຸໍ ວາ ຠາສສ຺ສູຕິ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ‘‘ອຫໍ ອຸປຕິສ຺ໂສ ນາມ, ຕ຺ວໍ ຍຖາສຕ຺ຕິຍາ ອປ຺ປໍ ວາ ພຫຸໍ ວາ ປາວທ, ເອຕໍ ນຍສເຕນ ນຍສຫສ຺ເສນ ປຏິວິຊ຺ຌິຕຸໍ ມຍ຺ຫໍ ຠາໂຣ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ເອວມາຫ. ນິໂຣໂຘ ຈ ນິໂຣຘຸປາໂຍ ຈ ເອກເທສສຣູເປກເສສນເຍນ ‘‘ນິໂຣໂຘ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ປຏິປາເທນ຺ໂຕຕິ ນິຄເມນ຺ໂຕ. ອິມໍ ຘມ຺ມປຣິຍາຍໍ ສຸຕ຺ວາ ວິຣຊໍ ວີຕມລໍ ຘມ຺ມຈກ຺ຂຸໍ ອຸທປາທີຕິ ເອຕ຺ຖ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ປຐມປທທ຺ວຍເມວ ສຸຕ຺ວາ ສຫສ຺ສນຍສມ຺ປນ຺ເນ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ. ອິຕຣປທທ຺ວຍໍ ໂສຕາປນ຺ນກາເລ ນິຏ຺ຐາສີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ພຫຸເກຫິ ກປ຺ປນຫຸເຕຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ທສ ທສການິ ສຕໍ, ທສ ສຕານິ ສຫສ຺ສໍ, ສຫສ຺ສານໍ ສຕໍ ສຕສຫສ຺ສໍ, ສຕສຫສ຺ສານໍ ສຕໍ ໂກຏິ, ໂກຏິສຕສຫສ຺ສານໍ ສຕໍ ປໂກຏິ, ປໂກຏິສຕສຫສ຺ສານໍ ສຕໍ ໂກຏິປໂກຏິ, ໂກຏິປໂກຏິສຕສຫສ຺ສານໍ ສຕໍ ເອກນຫຸຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໖໑. ອຖ ໂຂ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ເຍນ ໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ເຕນຸປສງ຺ກມີຕິ (ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໑໘໙-໑໙໐; ຘ. ປ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໐ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ) ໂສຕາປນ຺ໂນ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຣິວິເສເສ ອປ຺ປວຕ຺ຕນ຺ເຕ ‘‘ຠວິສ຺ສຕິ ເອຕ຺ຖ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ເຖຣໍ ອາຫ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ມາ ອຸປຣິ ຘມ຺ມເທສນໍ ວຑ຺ຒຍິຕ຺ຖ, ເອຕ຺ຕກເມວ ໂຫຕຸ, ກຫໍ ອມ຺ຫາກໍ ສຕ຺ຖາ ວສຕີ’’ຕິ. ເວຬຸວເນ ປຣິພ຺ພາຊກາຕິ. ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫ ປຸຣໂຕ ຍາຖ, ມຍ຺ຫໍ ເອໂກ ສຫາຍໂກ ອຕ຺ຖິ, ອມ຺ເຫຫິ ຈ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ກຕິກາ ກຕາ ‘ໂຍ ປຐມໍ ອມຕໍ ອຘິຄຈ຺ຉຕິ, ໂສ ອາໂຣເຈຕູ’ຕິ, ອຫໍ ຕໍ ປຏິຎ຺ຎໍ ໂມເຈຕ຺ວາ ສຫາຍກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຄຕມຄ຺ເຄເນວ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນ ເຖຣສ຺ສ ປາເທສຸ ນິປຕິຕ຺ວາ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ເຖຣໍ ອຸຍ຺ໂຍເຊຕ຺ວາ ປຣິພ຺ພາຊກາຣາມາຠິມຸໂຂ ອຄມາສິ.

໖໒. ສາຣິປຸຕ຺ຕໍ ປຣິພ຺ພາຊກໍ ເອຕທໂວຈາຕິ ‘‘ອຊ຺ຊ ມຍ຺ຫໍ ສຫາຍສ຺ສ ມຸຂວຓ຺ໂຓ ນ ອຎ຺ຎທິວເສສຸ ວິຍ, ອທ຺ຘາ ອເນນ ອມຕໍ ອຘິຄຕໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອມຕາຘິຄມໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ເອຕທໂວຈ. ໂສປິສ຺ສ ‘‘ອາມາວຸໂສ, ອມຕໍ ອຘິຄຕ’’ນ຺ຕິ ປຏິຊານິຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ຕເມວ ຄາຖໍ ອຠາສິ. ຄາຖາປຣິໂຍສາເນ ໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຖ ໂຂ ໂມຄ຺ຄລ຺ລານສ຺ສ ປຣິພ຺ພາຊກສ຺ສ…ເປ… ຘມ຺ມຈກ຺ຂຸໍ ອຸທປາທີ’’ຕິ. ຄຈ຺ຉາມ ມຍໍ, ອາວຸໂສ, ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກຕິ ‘‘ກຫໍ ສມ຺ມ ສຕ຺ຖາ ວສຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ເວຬຸວເນ ກິຣ ສມ຺ມ, ເອວໍ ໂນ ອາຈຣິເຍນ ອສ຺ສຊິຕ຺ເຖເຣນ ກຖິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ເອວມາຫ.

ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ ຈ ນາເມສ ສທາປິ ອາຈຣິຍປູຊໂກວ, ຕສ຺ມາ ສຫາຍໍ ໂມຄ຺ຄລ຺ລານໍ ປຣິພ຺ພາຊກໍ ເອວມາຫ ‘‘ອມ຺ເຫຫິ ອຘິຄຕໍ ອມຕໍ ອມ຺ຫາກໍ ອາຈຣິຍສ຺ສ ສຎ຺ຈຍປຣິພ຺ພາຊກສ຺ສປິ ກເຖສ຺ສາມ, ພຸຊ຺ຌມາໂນ ປຏິວິຊ຺ຌິສ຺ສຕິ, ອປ຺ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ໂຕ ອມ຺ຫາກໍ ສທ຺ທຫິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ຄມິສ຺ສຕິ, ພຸທ຺ຘານໍ ເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ມຄ຺ຄຜລປ຺ປຏິເວຘໍ ກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ຕໂຕ ທ຺ເວປິ ຊນາ ສຎ຺ຈຍສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອຄມໍສຸ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຖ ໂຂ ສາຣິປຸຕ຺ຕໂມຄ຺ຄລ຺ລານາ ເຍນ ສຎ຺ຈໂຍ ປຣິພ຺ພາຊໂກ ເຕນຸປສງ຺ກມິໍສູ’’ຕິ. ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ຈ ‘‘ອາຈຣິຍ, ຕ຺ວໍ ກິໍ ກໂຣສິ, ໂລເກ ພຸທ຺ໂຘ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ສ຺ວາກ຺ຂາໂຕ ຘມ຺ໂມ, ສຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ສງ຺ໂຆ, ອາຍາມ ທສພລໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ກິໍ ວທຖ ຕາຕາ’’ຕິ ເຕປິ ວາເຣຕ຺ວາ ລາຠຄ຺ຄຍສຄ຺ຄປ຺ປວຕ຺ຕິເມວ ເນສໍ ທີເປຕິ. ເຕ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ເອວຣູໂປ ອນ຺ເຕວາສິກວາໂສ ນິຈ຺ຈເມວ ໂຫຕຸ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ປນ ຄມນໍ ວາ ອຄມນໍ ວາ ຊານາຖາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ສຎ຺ຈໂຍ ‘‘ອິເມ ເອຕ຺ຕກໍ ຊານນ຺ຕາ ມມ ວຈນໍ ນ ກຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉຖ ຕຸມ຺ເຫ ຕາຕາ, ອຫໍ ມຫລ຺ລກກາເລ ອນ຺ເຕວາສິກວາສໍ ວສິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກມີ’’ຕິ ອາຫ. ເຕ ອເນເກຫິປິ ກາຣຓສເຕຫິ ຕໍ ໂພເຘຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ໂອວາເທ ວຕ຺ຕມານໍ ຊນໍ ອາທາຍ ເວຬຸວນໍ ອຄມໍສຸ. ປຎ຺ຈສຸ ອນ຺ເຕວາສິກສເຕສຸ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍສຕາ ນິວຕ຺ຕິໍສຸ, ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍສຕາ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຄມໍສຸ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຖ ໂຂ ສາຣິປຸຕ຺ຕໂມຄ຺ຄລ຺ລານາ ຕານິ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍານິ ປຣິພ຺ພາຊກສຕານິ ອາທາຍ ເຍນ ເວຬຸວນໍ ເຕນຸປສງ຺ກມິໍສູ’’ຕິ.

ວິມຸຕ຺ເຕຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕລກ຺ຂເຓ ນິພ຺ພາເນ ຕທາຣມ຺ມຓາຍ ຜລວິມຸຕ຺ຕິຍາ ອຘິມຸຕ຺ເຕ ເນ ສາຣິປຸຕ຺ຕໂມຄ຺ຄລ຺ລາເນ ພ຺ຍາກາສີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ເອວໍ ພ຺ຍາກຣິຕ຺ວາ ຈ ສຕ຺ຖາ ຈຕຸປຣິສມຊ຺ເຌ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ເນສໍ ປຣິສາຍ ຈຣິຍວເສນ ຘມ຺ມເທສນໍ ວຑ຺ເຒສິ, ຐເປຕ຺ວາ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວເກ ສພ຺ເພປິ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍສຕາ ປຣິພ຺ພາຊກາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ເອຖ ຠິກ຺ຂໂວ’’ຕິ ຫຕ຺ຖໍ ປສາເຣສິ, ສພ຺ເພສໍ ເກສມສ຺ສຸ ອນ຺ຕຣຘາຍິ, ອິທ຺ຘິມຍປຕ຺ຕຈີວຣໍ ກາຍປຏິພທ຺ຘໍ ອໂຫສິ. ອຄ຺ຄສາວການມ຺ປິ ອິທ຺ຘິມຍປຕ຺ຕຈີວຣໍ ອາຄຕໍ, ອຸປຣິມຄ຺ຄຕ຺ຕຍກິຈ຺ຈໍ ປນ ນ ນິຏ຺ຐາຕິ. ກສ຺ມາ? ສາວກປາຣມີຎາຓສ຺ສ ມຫນ຺ຕຕາຍ. ອຖາຍສ຺ມາ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ປພ຺ພຊິຕທິວສໂຕ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ມຄຘຣຏ຺ເຐ ກລ຺ລວາຬຄາມກໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຖິນມິທ຺ຘໍ ໂອກ຺ກມນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາຣາ ສໍເວຊິໂຕ ຖິນມິທ຺ຘໍ ວິໂນເທຕ຺ວາ ຕຖາຄເຕນ ທິນ຺ນໍ ຘາຕຸກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ສຸຓນ຺ໂຕວ ອຸປຣິມຄ຺ຄຕ຺ຕຍກິຈ຺ຈໍ ນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ສາວກປາຣມີຎາຓສ຺ສ ມຕ຺ຖກໍ ປຕ຺ໂຕ. ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣປິ ປພ຺ພຊິຕທິວສໂຕ ອທ຺ຘມາສໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣາ ສທ຺ຘິໍ ຕເມວ ຣາຊຄຫໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ສູກຣຂຕເລເຓ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ຠາຄິເນຍ຺ຍສ຺ສ ທີຆນຂປຣິພ຺ພາຊກສ຺ສ ເວທນາປຣິຄ຺ຄຫສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ເທສິຍມາເນ ສຸຕ຺ຕານຸສາເຣນ ຎາຓໍ ເປເສຕ຺ວາ ປຣສ຺ສ ວຑ຺ຒິຕຠຕ຺ຕໍ ຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ວິຍ ສາວກປາຣມີຎາຓສ຺ສ ມຕ຺ຖກໍ ປຕ຺ໂຕ. ເຕເນວາຫ ‘‘ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖໂຣ ສຕ຺ຕຫິ ທິວເສຫິ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ, ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ ອທ຺ຘມາເສນາ’’ຕິ.

ຍທິປິ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖໂຣ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕ, ຘມ຺ມເສນາປຕິ ຕໂຕ ຈິເຣນ, ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣວ ມຫາປຎ຺ຎຕໂຣ. ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖໂຣ ຫິ ສາວການໍ ສມ຺ມສນຈາຣໍ ຍຏ຺ຐິໂກຏິຍາ ອຸປ຺ປີເຬນ຺ໂຕ ວິຍ ເອກເທສເມວ ສມ຺ມສນ຺ໂຕ ສຕ຺ຕ ທິວເສ ວາຍມິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕ. ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖໂຣ ຐເປຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘານໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານຎ຺ຈ ສມ຺ມສນຈາຣໍ ສາວການໍ ສມ຺ມສນຈາຣໍ ນິປ຺ປເທສໍ ສມ຺ມສິ, ເອວໍ ສມ຺ມສນ຺ໂຕ ອທ຺ຘມາສໍ ວາຍມິ. ອຸກ຺ກໍສຄຕສ຺ສ ສາວການໍ ສມ຺ມສນຈາຣສ຺ສ ນິປ຺ປເທເສນ ປວຕ຺ຕິຍມານຕ຺ຕາ ສາວກປາຣມີຎາຓສ຺ສ ຈ ຕຖາ ປຣິປາເຈຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ຍຖາ ຫິ ປຸຣິໂສ ‘‘ເວຓຸຍຏ຺ຐິໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ມຫາຊຏໍ ເວຓຸໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ຊຏໍ ຉິນ຺ທນ຺ຕສ຺ສ ປປຎ຺ໂຈ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອນ຺ຕເຣນ ຫຕ຺ຖໍ ປເວເສຕ຺ວາ ສມ຺ປຕ຺ຕເມວ ຍຏ຺ຐິໍ ມູເລ ຈ ອຄ຺ເຄ ຈ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອາທາຍ ປກ຺ກເມຍ຺ຍ, ໂສ ກິຎ຺ຈາປິ ປຐມຕຣໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຍຏ຺ຐິໍ ປນ ສາຣໍ ວາ ອຸຊຸໍ ວາ ນ ລຠຕິ. ອປໂຣ ຕຖາຣູປເມວ ເວຓຸໍ ທິສ຺ວາ ສເຈ ສມ຺ປຕ຺ຕຍຏ຺ຐິໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມິ, ສາຣໍ ວາ ອຸຊຸໍ ວາ ນ ລຠິສ຺ສາມີຕິ ກຈ຺ຉໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ມຫນ຺ເຕນ ສຕ຺ເຖນ ເວຓຸຊຏໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ສາຣາ ເຈວ ອຸຊູ ຈ ຍຏ຺ຐິໂຍ ອຸຈ຺ຈິນິຕ຺ວາ ອາທາຍ ປກ຺ກເມຍ຺ຍ, ອຍໍ ກິຎ຺ຈາປິ ປຈ຺ຉາ ຄຈ຺ຉຕິ, ຍຏ຺ຐິໂຍ ປນ ສາຣາ ເຈວ ອຸຊູ ຈ ລຠຕິ, ເອວໍສມ຺ປທມິທໍ ອິເມສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ເຖຣານໍ ປຘານໍ.

ສມ຺ມສນຈາໂຣ ຈ ນາເມຕ຺ຖ ວິປສ຺ສນາຠູມິ ເວທິຕພ຺ພາ ສມ຺ມສນໍ ຈຣຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ສມ຺ມສນຈາໂຣຕິ ກຕ຺ວາ. ຕຕ຺ຖ ພຸທ຺ຘານໍ ສມ຺ມສນຈາໂຣ ທສສຫສ຺ສໂລກຘາຕຸຍໍ ສຕ຺ຕສນ຺ຕານຄຕາ ອນິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ຘາ ຈ ສງ຺ຂາຣາຕິ ວທນ຺ຕິ. ໂກຏິສຕສຫສ຺ສຈກ຺ກວາເຬສູຕິ ອປເຣ. ຕຖາ ຫິ ອຕ຺ຕນິຍວເສນ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທນຍໍ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ຉຕ຺ຕິໍສໂກຏິສຕສຫສ຺ສມຸເຂນ ພຸທ຺ຘານໍ ມຫາວຊິຣຎາຓໍ ປວຕ຺ຕໍ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານໍ ສສນ຺ຕານຄເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ມຊ຺ຌິມເທສວາສີສຕ຺ຕສນ຺ຕານຄຕາ ອນິນ຺ທ຺ຣິຍພທ຺ຘາ ຈ ສງ຺ຂາຣາ ສມ຺ມສນຈາໂຣຕິ ວທນ຺ຕິ. ຊມ຺ພຸທີປວາສີສນ຺ຕານຄຕາຕິ ເກຈິ. ສສນ຺ຕານຄເຕ ສພ຺ພຘມ຺ເມ ປຣສນ຺ຕານຄເຕ ຈ ສນ຺ຕານວິຠາຄໍ ອກຕ຺ວາ ພຫິທ຺ຘາຠາວສາມຎ຺ຎໂຕ ສມ຺ມສນໍ, ອຍໍ ສາວການໍ ສມ຺ມສນຈາໂຣ. ໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖໂຣ ປນ ພຫິທ຺ຘາ ຘມ຺ເມປິ ສສນ຺ຕານວິຠາເຄນ ເກຈິ ເກຈິ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ສມ຺ມສິ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ຎາເຓນ ຜຸຏ຺ຐມຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍຏ຺ຐິໂກຏິຍາ ອຸປ຺ປີເຬນ຺ໂຕ ວິຍ ເອກເທສເມວ ສມ຺ມສນ຺ໂຕ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຎາເຓນ ນາມ ຍາວຕາ ເນຍ຺ຍໍ ວຕ຺ຕິຕພ຺ພໍ, ຕາວຕາ ອວຕ຺ຕນໂຕ ‘‘ຍຏ຺ຐິໂກຏິຍາ ອຸປ຺ປີເຬນ຺ໂຕ ວິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອນຸປທຘມ຺ມວິປສ຺ສນາຍ ອຠາວໂຕ ‘‘ເອກເທສເມວ ສມ຺ມສນ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຘມ຺ມເສນາປຕິໂນປິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສາວການໍ ວິປສ຺ສນາຍ ຠູມິເຍວ ສມ຺ມສນຈາໂຣ. ຕຕ຺ຖ ປນ ເຖໂຣ ສາຕິສຍໍ ນິຣວເສສໍ ອນຸປທຎ຺ຈ ສມ຺ມາ ວິປສ຺ສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສາວການໍ ສມ຺ມສນຈາຣໍ ນິປ຺ປເທສໍ ສມ຺ມສີ’’ຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສກາ ໂລກິຍາຠິຎ຺ຎປ຺ປຕ຺ຕາ ປກຕິສາວກາ ມຫາສາວກາ ອຄ຺ຄສາວກາ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາຕິ ຉສຸ ຊເນສຸ ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສການໍ ຌານາຠິຎ຺ຎາຫິ ອນຘິຄຕປຎ຺ຎາເນປຸຎ຺ຎຕ຺ຕາ ອນ຺ຘານໍ ວິຍ ອິຈ຺ຉິຕປເທໂສກ຺ກມນໍ ວິປສ຺ສນາກາເລ ອິຈ຺ຉິຕິຈ຺ຉິຕຘມ຺ມຠາວນາ ນຕ຺ຖິ, ເຕ ຍຖາປຣິຄ຺ຄຫິຕຘມ຺ມມຕ຺ເຕເຍວ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒນ຺ຕິ. ໂລກິຍາຠິຎ຺ຎປ຺ປຕ຺ຕາ ປນ ປກຕິສາວກາ ເຍນ ມຸເຂນ ວິປສ຺ສນໍ ອາຣຠນ຺ຕິ, ຕໂຕ ອຎ຺ເຎນປິ ວິປສ຺ສນໍ ວິຕ຺ຖາຣິກໍ ກາຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ ວິປຸລຎາຓຕ຺ຕາ. ມຫາສາວກາ ອຠິນີຫາຣສມ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ຕໂຕ ສາຕິສຍໍ ວິປສ຺ສນໍ ວິຕ຺ຖາຣິກໍ ກາຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ. ອຄ຺ຄສາວເກສຸ ທຸຕິໂຍ ອຠິນີຫາຣສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສມາຘານສ຺ສ ສາຕິສຍຕ຺ຕາ ວິປສ຺ສນໍ ຕໂຕປິ ວິຕ຺ຖາຣິກໍ ກໂຣຕິ. ປຐໂມ ປນ ຕໂຕປິ ມຫາປຎ຺ຎຕາຍ ສາວເກຫິ ອສາຘາຣຓໍ ກຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ວິຕ຺ຖາຣິກໍ ກໂຣຕິ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ເຕຫິປິ ມຫາຠິນີຫາຣຕາຍ ອຕ຺ຕໂນ ອຠິນີຫາຣານຸຣູປໍ ຕໂຕປິ ວິຕ຺ຖາຣິກໍ ວິປສ຺ສນໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ພຸທ຺ຘານໍ ສມ຺ມເທວ ປຣິປູຣິຕປຎ຺ຎາປາຣມີປຠາວິຕາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓາຘິຄມສ຺ສ ອນຸຣູປາ ຍຖາ ນາມ ກຕວາລເວຘປຣິຈເຍນ ສຣຠງ຺ຄສທິເສນ ຘນຸຄ຺ຄເຫນ ຂິຕ຺ໂຕ ສໂຣ ອນ຺ຕຣາ ຣຸກ຺ຂລຕາທີສຸ ອສຊ຺ຊມາໂນ ລກ຺ເຂເຍວ ປຕຕິ, ນ ສຊ຺ຊຕິ ນ ວິຣຊ຺ຊຕິ, ເອວໍ ອນ຺ຕຣາ ອສຊ຺ຊມານາ ອວິຣຊ຺ຊມານາ ວິປສ຺ສນາ ສມ຺ມສນີຍຘມ຺ເມສຸ ຍາຖາວໂຕ ນານານເຍຫິ ປວຕ຺ຕຕິ, ຍໍ ‘‘ມຫາວຊິຣຎາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ເອເຕສຸ ຈ ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສການໍ ວິປສ຺ສນາຈາໂຣ ຂຊ຺ໂຊຕປ຺ປຠາສທິໂສ, ອຠິຎ຺ຎປ຺ປຕ຺ຕປກຕິສາວການໍ ທີປປ຺ປຠາສທິໂສ, ມຫາສາວການໍ ອຸກ຺ກາປ຺ປຠາສທິໂສ, ອຄ຺ຄສາວການໍ ໂອສຘິຕາຣກປ຺ປຠາສທິໂສ, ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານໍ ຈນ຺ທປ຺ປຠາສທິໂສ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘານໍ ຣສ຺ມິສຫສ຺ສປຏິມຓ຺ຑິຕສຣທສູຣິຍມຓ຺ຑລສທິໂສ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐາຕິ. ຕຖາ ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສການໍ ວິປສ຺ສນາຈາໂຣ ອນ຺ຘານໍ ຍຏ຺ຐິໂກຏິຍາ ຄມນສທິໂສ, ໂລກິຍາຠິຎ຺ຎປ຺ປຕ຺ຕປກຕິສາວການໍ ທຓ຺ຑກເສຕຸຄມນສທິໂສ, ມຫາສາວການໍ ຊງ຺ຆເສຕຸຄມນສທິໂສ, ອຄ຺ຄສາວການໍ ສກຏເສຕຸຄມນສທິໂສ, ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານໍ ມຫາຊງ຺ຆມຄ຺ຄຄມນສທິໂສ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘານໍ ມຫາສກຏມຄ຺ຄຄມນສທິໂສ. ຕຖາ ພຸທ຺ຘານໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານຎ຺ຈ ວິປສ຺ສນາ ຈິນ຺ຕາມຍຎາຓສໍວຑ຺ຒິຕຕ຺ຕາ ສຍມ຺ຠູຎາຓຠູຕາ, ອິຕເຣສໍ ສຸຕມຍຎາຓສໍວຑ຺ຒິຕຕ຺ຕາ ປໂຣປເທສສມ຺ຠູຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອິທານິ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ເຖຣານໍ ປຸພ຺ພໂຍຄໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຕີເຕ ກິຣາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕໍ ສພ຺ພໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

໖໓. ຄິຣິພ຺ພຊນຄຣນ຺ຕິ ສມນ຺ຕາ ປພ຺ພຕປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ວຊສທິສໍ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ຄິຣິພ຺ພຊນ຺ຕິ ເອວໍລທ຺ຘນາມໍ ຣາຊຄຫນຄຣໍ. ອຸສູຍນກິຣິຍາຍ ກມ຺ມຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອຸປໂຍຄຕ຺ເຖ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສາຣິປຸຕ຺ຕໂມຄ຺ຄລ຺ລານປພ຺ພຊ຺ຊາກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຸປຊ຺ຌາຍວຕ຺ຕກຖາວຓ຺ຓນາ

໖໔. ວຊ຺ຊາວຊ຺ຊໍ ອຸປນິຊ຺ຌາຍຕີຕິ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ, ນຕ຺ຖິ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ເອເຕສນ຺ຕິ ອນຸປຊ຺ຌາຍກາ. ເຕນາຫ ‘‘ວຊ຺ຊາວຊ຺ຊໍ ອຸປນິຊ຺ຌາຍເກນ ຄຣຸນາ ວິຣຫິຕາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ວຊ຺ຊາວຊ຺ຊນ຺ຕິ ຂຸທ຺ທກໍ ມຫນ຺ຕຎ຺ຈ ວຊ຺ຊໍ. ວຸທ຺ຘິອຕ຺ໂຖ ຫິ ອຍມກາໂຣ ‘‘ຜລາຜລ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ອຸຕ຺ຕິຏ຺ຐປຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸຈ຺ຉິຏ຺ຐ-ສທ຺ທສມານຕ຺ໂຖ ອຸຕ຺ຕິຏ຺ຐ-ສທ຺ໂທ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ມນຸສ຺ສາ ອຸຈ຺ຉິຏ຺ຐສຎ຺ຎິໂນ, ຕສ຺ມາ ອຸຕ຺ຕິຏ຺ຐປຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣຓກປຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິມິນາ ປນ ປຕ຺ຕສ຺ສ ສຣູປທສ຺ສນມຸເຂນ ອຸຈ຺ຉິຏ຺ຐກປ຺ປນາຍ ກາຣຓໍ ວິຠາວິຕໍ. ຕສ຺ມິນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣຓກປຕ຺ເຕ.

໖໕. ສຄາຣວາ ສປ຺ປຕິສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ຄຣຸຠາໂວ ຄາຣວໍ, ປາສາຓຈ຺ຉຕ຺ຕໍ ວິຍ ຄຣຸກຣຓີຍຕາ. ສຫ ຄາຣເວນາຕິ ສຄາຣວາ. ຄຣຸນາ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ວຸຕ຺ເຕ ຄາຣວວເສນ ປຕິສ຺ສວນໍ ປຕິສ຺ໂສ, ປຕິສ຺ສວຠູຕໍ ຕໍສຠາຄຎ຺ຈ ຍໍກິຎ຺ຈິ ຄາຣວນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຫ ປຕິສ຺ເສນາຕິ ສປ຺ປຕິສ຺ສາ, ໂອວາທໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຕິສ຺ສີຍຕີຕິ ວາ ປຕິສ຺ໂສ, ຄຣຸກາຕພ຺ໂພ. ເຕນ ສຫ ປຕິສ຺ເສນາຕິ ສປ຺ປຕິສ຺ສາ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ພ຺ຍຎ຺ຊນວິຈາຣໍ ອກຕ຺ວາ ອຕ຺ຖມຕ຺ຕເມວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຄຣຸກຠາວຎ຺ເຈວ ເຊຏ຺ຐກຠາວຎ຺ຈ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາຫູຕິ ສາຘຸ. ລຫູຕິ ອຄຣຸ, ມມ ຕຸຍ຺ຫໍ ອຸປຊ຺ຌາຍຠາເວ ຠາຣິຍໍ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂອປາຍິກນ຺ຕິ ອຸປາຍປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ ເຕ ອຸປຊ຺ຌາຍຄ຺ຄຫຓໍ ອິມິນາ ອຸປາເຍນ ຕ຺ວໍ ເມ ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຠາໂຣ ຊາໂຕສີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປຕິຣູປນ຺ຕິ ອນຸຣູປໍ ຕວ ອຸປຊ຺ຌາຍຄ຺ຄຫຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປາສາທິເກນາຕິ ປສາທາວເຫນ ກາຍວຈີປໂຍເຄນ. ສມ຺ປາເທຫີຕິ ຕິວິຘສິກ຺ຂໍ ນິປ຺ຜາເທຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກາເຍນ ວາຕິ ຫຕ຺ຖມຸທ຺ທາທິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ກາເຍນ ວາ ວິຎ຺ຎາເປຕິ. ຄຫິໂຕ ຕຍາ…ເປ… ວິຎ຺ຎາເປຕີຕິ ‘‘ສາຫູ’’ຕິອາທີສຸ ເອກໍ ວທນ຺ໂຕເຍວ ອິມມຕ຺ຖໍ ວິຎ຺ຎາເປຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອິທເມວ ຫີ’’ຕິອາທິ. ສາຘູຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ອຸປຊ຺ຌາເຍນ ‘‘ສາຫູ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກສ຺ສ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນວຈນໍ ສນ຺ຘາຍ. ກສ຺ມາ ນປ຺ປມາຓນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອາຍາຈນທານມຕ຺ເຕນ ຫີ’’ຕິອາທິ, ສທ຺ຘິວິຫາຣິກສ຺ສ ‘‘ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ໂຫຫີ’’ຕິ ອາຍາຈນມຕ຺ເຕນ, ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ຈ ‘‘ສາຫູ’’ຕິອາທິນາ ທານວຈນມຕ຺ເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ເອຕ຺ຖ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນໍ ອງ຺ຄນ຺ຕິ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກສ຺ສ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນວຈນໍ ເອຕ຺ຖ ອຸປຊ຺ຌາຍຄ຺ຄຫເຓ ອງ຺ຄໍ ນ ໂຫຕິ.

໖໖. ສມ຺ມາວຕ຺ຕນາຕິ ສມ຺ມາປວຕ຺ຕິ. ອສ຺ສາຕິ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກສ຺ສ. ຕາທິສເມວ ມຸຂໂຘວໂນທກໍ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຸຕຸມ຺ຫິ ສຣີຣສຠາເວ ຈ ເອກາກາເຣ ຕາທິສເມວ ທາຕພ຺ພໍ. ທ຺ເວ ຈີວຣານີຕິ ປາຣຸປນໍ ສງ຺ຆາຏິຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ຍທິ ເອວໍ ‘‘ສງ຺ຆາຏິໂຍ’’ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສພ຺ພຎ຺ຫິ ຈີວຣໍ ສງ຺ຆຏິຕຕ຺ຕາ ສງ຺ຆາຏີຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. ປທວີຕິຫາເຣຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ປທໍ ວີຕິຫຣຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ປທວີຕິຫາໂຣ, ປທວີຕິຫຣຓຏ຺ຐານໍ ທູຕວິລມ຺ພິຕໍ ອກຕ຺ວາ ສມຄມເນ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປທານໍ ອນ຺ຕເຣ ມຸຏ຺ຐິຣຕນມຕ຺ຕໍ. ປທານໍ ວາ ວີຕິຫຣຓໍ ອຠິມຸຂໍ ຫຣິຕ຺ວາ ນິກ຺ເຂໂປ ປທວີຕິຫາໂຣຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ‘‘ນ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ຠຓມານສ຺ສາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕ ນ-ກາຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ທຸກ຺ກຏາປຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ‘‘ອີທິເສສຸ ຄິລາໂນປິ ນ ມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຎມ຺ປິ ຫິ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ອຸປຊ຺ຌາຍວຕ຺ຕໍ ອນາທຣິເຍນ ອກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ອຄິລານສ຺ສ ວຕ຺ຕເຠເທ ສພ຺ພຕ຺ຖ ທຸກ຺ກຏເມວ. ເຕເນວ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ອຄິລາເນນ ຫິ ສທ຺ຘິວິຫາຣິເກນ ສຏ຺ຐິວສ຺ເສນປິ ສພ຺ພໍ ອຸປຊ຺ຌາຍວຕ຺ຕໍ ກາຕພ຺ພໍ, ອນາທເຣນ ອກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ວຕ຺ຕເຠເທ ທຸກ຺ກຏໍ. ນ-ກາຣປຏິສໍຍຸຕ຺ເຕສຸ ປນ ປເທສຸ ຄິລານສ຺ສປິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕກິຣິຍໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏເມວາ’’ຕິ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໖໔). ອາປຕ຺ຕິຍາ ອາສນ຺ນວາຈນ຺ຕິ ອາປຕ຺ຕິຊນກເມວ ວຈນໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ຍາຍ ຫິ ວາຈາຍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ສາ ວາຈາ ຕສ຺ສາ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອາສນ຺ນາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ຈີວເຣນ ປຕ຺ຕໍ ເວເຐຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄສ຺ສ ເອເກນ ກຓ຺ເຓນ ເວເຐຕ຺ວາ’’ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄາເມຕິ ຄາມປຣິຍາປນ຺ເນ ຕາທິເສ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ປເທເສ. ອນ຺ຕຣຆເຣຕິ ອນ຺ໂຕເຄເຫ. ປຏິກ຺ກມເນຕິ ອາສນສາລາຍໍ. ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປານີເຍນ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ໂພຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ອາທິມ຺ຫິ ມຊ຺ເຌ ອນ຺ເຕຕິ ເອວໍ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປກຏ຺ໂຐຕິ ອາສນ຺ໂນ. ໂຘຕວາລິກາຍາຕິ ນິຣຊາຍ ປຣິສຸທ຺ຘວາລິກາຍ. ສເຈ ປໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ວິຠາເວຕິ ‘‘ນ ເກນຈິ ເຄລຎ຺ເຎນ ອຠິຠູໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ. ປຣິເວຓໍ ຄນ຺ຕ຺ວາຕິ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ປຣິເວຓໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ.

ອຸປຊ຺ຌາຍວຕ຺ຕກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖໗. ສທ຺ຘິວິຫາຣິກວຕ຺ຕກຖາ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖາເຍວ.

ນສມ຺ມາວຕ຺ຕນາທິກຖາວຓ຺ຓນາ

໖໘. ນສມ຺ມາວຕ຺ຕນາທິກຖາຍໍ ເຄຫສ຺ສິຕເປມນ຺ຕິ ‘‘ປິຕາ ເມ ອຍ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ອຸປ຺ປນ຺ນເປມໍ. ອຸປຊ຺ຌາຍມ຺ຫິ ປິຕຸຈິຕ຺ຕຸປຏ຺ຐານເມວ ຫິ ອິຘ ເຄຫສ຺ສິຕເປມໍ ນາມ. ນ ຫິ ອິທໍ ອກຸສລປກ຺ຂິຍໍ ເຄຫສ຺ສິຕເປມໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ປຏິວິທ຺ຘສຈ຺ຈານໍ ປຫີນານຸເຄຘານໍ ຕທສມ຺ຠວໂຕ, ນ ຈ ຠຄວາ ຠິກ຺ຂູ ສໍກິເລເສ ນິໂຍເຊຕິ, ເຄຫສ຺ສິຕເປມສທິສຕ຺ຕາ ປນ ເປມມຸເຂນ ເມຕ຺ຕາສິເນໂຫ ອິຘ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ເຕສຸ ເອໂກ ວຕ຺ຕສມ຺ປນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂຸ…ເປ… ເຕສໍ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ສເຈ ເອໂກ ວຕ຺ຕສມ຺ປນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂຸ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ກາ ໂຫຖ, ອຫໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກໍ ອນ຺ເຕວາສິກໍ ວາ ຄິລານໍ ອຸປຏ຺ຐຫິສ຺ສາມິ, ໂອວທິຕພ຺ພໍ ໂອວທິສ຺ສາມິ, ອິຕິ ກຣຓີເຍສຸ ອຸສ຺ສຸກ຺ກໍ ອາປຊ຺ຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວທຕິ, ເຕ ເອວ ວາ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກາທໂຍ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫ ເກວລໍ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ກາ ໂຫຖາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ວຕ຺ຕໍ ວາ ນ ສາທິຍນ຺ຕິ, ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍານໍ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ນສມ຺ມາວຕ຺ຕນາທິກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຣາຘພ຺ຣາຫ຺ມຓວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໖໙. ຣາຘພ຺ຣາຫ຺ມຓວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ກິໂສ ອໂຫສີຕິ ຂາທິຕຸໍ ວາ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວາ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ຕນຸໂກ ອໂຫສິ ອປ຺ປມໍສໂລຫິໂຕ. ອຸປ຺ປຓ຺ຑຸປ຺ປຓ຺ຑຸກຊາໂຕຕິ ສຎ຺ຊາຕຸປ຺ປຓ຺ຑຸປ຺ປຓ຺ຑຸກຠາໂວ ປຓ຺ຑຸປລາສປ຺ປຏິຠາໂຄ. ຘມນິສນ຺ຖຕຄຕ຺ໂຕຕິ ປຣິຍາທິນ຺ນມໍສໂລຫິຕຕ຺ຕາ ສິຣາຊາເລເນວ ສນ຺ຖຣິຕຄຕ຺ໂຕ. ອຘິກາຣນ຺ຕິ ອຘິກິຣິຍໍ, ສກ຺ກາຣນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກຕໍ ຊານນ຺ຕີຕິ ກຕຎ຺ຎຸໂນ, ກຕໍ ປາກຏໍ ກຕ຺ວາ ຊານນ຺ຕີຕິ ກຕເວທິໂນ. ກິໍ ປນ ເຖໂຣ ຠຄວຕາ ພາຣາຓສິຍໍ ຕີຫິ ສຣຓຄມເນຫິ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອຸປສມ຺ປທຎ຺ຈ ນ ຊານາຕີຕິ? ໂນ ນ ຊານາຕິ. ຍທິ ເອວໍ ‘‘ກຖາຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຕໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ປພ຺ພາເຊມິ ອຸປສມ຺ປາເທມີ’’ຕິ ກສ຺ມາ ອາຫາຕິ ອິມໍ ອນຸໂຍຄໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ກິຎ຺ຈາປິ ອາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິອາທິ. ປຣິມຓ຺ຑເລຫີຕິ ປຣິປຸຓ຺ເຓຫິ. ອຎ຺ຎຖາ ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ອຎ຺ຎຖາ ວທຕີຕິ ‘‘ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ‘‘ພນ຺ເຘ’’ຕິ ວທຕິ.

໗໑-໗໓. ສມນນ຺ຕຣາຕິ ອນນ຺ຕຣໍ. ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວີຕິກ຺ກມໍ ກໂຣຕີຕິ ສິກ຺ຂາປທວີຕິກ຺ກມໍ ກໂຣຕິ. ອຕ຺ຕຠາວປຣິຫຣຓຕ຺ຖໍ ນິສ຺ສີຍນ຺ຕີຕິ ນິສ຺ສຍາ, ປິຓ຺ຑິຍາໂລປໂຠຊນາທິກາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈຍາ. ຕຕ຺ຖ ປິຓ຺ຑິຍາໂລປໂຠຊນນ຺ຕິ ຊງ຺ຆປິຓ຺ຑິຍພເລນ ຈຣິຕ຺ວາ ອາໂລປມຕ຺ຕໍ ລທ຺ຘໂຠຊນໍ. ອຕິເຣກລາໂຠຕິ ‘‘ປິຓ຺ຑິຍາໂລປໂຠຊນໍ ນິສ຺ສາຍາ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕຠິກ຺ຂາຫາຣລາຠໂຕ ອຘິກລາໂຠ ສງ຺ຆຠຕ຺ຕາທິ. ຕຕ຺ຖ ສກລສ຺ສ ສງ຺ຆສ຺ສ ທາຕພ຺ພຠຕ຺ຕໍ ສງ຺ຆຠຕ຺ຕໍ. ກຕິປເຍ ຠິກ຺ຂູ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພຠຕ຺ຕໍ ອຸທ຺ເທສຠຕ຺ຕໍ. ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພຠຕ຺ຕໍ ນິມນ຺ຕນໍ. ສລາກໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພຠຕ຺ຕໍ ສລາກຠຕ຺ຕໍ. ເອກສ຺ມິໍ ປກ຺ເຂ ເອກທິວສໍ ທາຕພ຺ພຠຕ຺ຕໍ ປກ຺ຂິກໍ. ອຸໂປສເຖ ທາຕພ຺ພຠຕ຺ຕໍ ອຸໂປສຖິກໍ. ປາຏິປທທິວເສ ທາຕພ຺ພຠຕ຺ຕໍ ປາຏິປທິກໍ. ວິຕ຺ຖາຣກຖາ ເນສໍ ເສນາສນກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນາຍໍ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ.

ວິຫາໂຣຕິ ປາກາຣປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ ສກໂລ ອາວາໂສ. ອຑ຺ຒໂຍໂຄຕິ

ທີຆປາສາໂທ. ຄຣຸຬສຓ຺ຐານປາສາໂທຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ປາສາໂທຕິ ຈຕຸຣສ຺ສປາສາໂທ. ຫມ຺ມິຍນ຺ຕິ ມຸຓ຺ຑຈ຺ຉທນປາສາໂທ. ອປເຣ ປນ ຠຓນ຺ຕິ ‘‘ວິຫາໂຣ ນາມ ທີຆມຸຂປາສາໂທ, ອຑ຺ຒໂຍໂຄ ເອກປສ຺ສຈ຺ຉທນກເສນາສນໍ, ຕສ຺ສ ກິຣ ເອກປສ຺ເສ ຠິຕ຺ຕິ ອຸຈ຺ຈຕຣາ ໂຫຕິ, ອິຕຣປສ຺ເສ ນີຈາ, ເຕນ ຕໍ ເອກປສ຺ສຈ຺ຉທນກໍ ໂຫຕິ, ປາສາໂທ ອາຍຕຈຕຸຣສ຺ສປາສາໂທ, ຫມ຺ມິຍໍ ມຸຓ຺ຑຈ຺ຉທນໍ ຈນ຺ທິກງ຺ຄຓຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ຄຸຫາຕິ ປພ຺ພຕຄຸຫາ. ປູຕິມຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ມຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ໂຓປິ ກາໂຍ ‘‘ປູຕິກາໂຍ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ອຠິນວມ຺ປິ ມຸຕ຺ຕໍ ປູຕິມຸຕ຺ຕເມວ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

ຣາຘພ຺ຣາຫ຺ມຓວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອາຈຣິຍວຕ຺ຕກຖາວຓ຺ຓນາ

໗໕. ອຸປເສນວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ອາຈິຓ຺ຓນ຺ຕິ ຈຣິຕໍ ວຕ຺ຕໍ ອນຸຘມ຺ມຕາ. ກຈ຺ຈິ ຠິກ຺ຂຸ ຂມນີຍນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸ ກຈ຺ຈິ ຕຸຍ຺ຫໍ ອິທໍ ຈຕຸຈກ຺ກໍ ນວທ຺ວາຣໍ ສຣີຣຍນ຺ຕໍ ຂມນີຍໍ ສກ຺ກາ ຂມິຕຸໍ ສຫິຕຸໍ ປຣິຫຣິຕຸໍ, ນ ກິຎ຺ຈິ ທຸກ຺ຂໍ ອຸປ຺ປາເທຕີຕິ. ກຈ຺ຈິ ຍາປນີຍນ຺ຕິ ກຈ຺ຈິ ສພ຺ພກິຈ຺ເຈສຸ ຍາເປຕຸໍ ສກ຺ກາ, ນ ກິຎ຺ຈິ ອນ຺ຕຣາຍໍ ທສ຺ເສຕີຕິ. ຊານນ຺ຕາປິ ຕຖາຄຕາຕິເອວມາທິ ຍໍ ປຣໂຕ ‘‘ກຕິ ວສ຺ໂສສິ ຕ຺ວໍ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິອາທິນາ ປຸຈ຺ຉິ, ຕສ຺ສ ປຣິຫາຣທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ຕຖາຄຕາ ນາມ ຊານນ຺ຕາປິ ສເຈ ຕາທິສໍ ປຸຈ຺ຉາກາຣຓໍ ໂຫຕິ, ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ. ສເຈ ປນ ຕາທິສໍ ປຸຈ຺ຉາກາຣຓໍ ນຕ຺ຖິ, ຊານນ຺ຕາປິ ນ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ພຸທ຺ຘານໍ ອຊານນໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຊານນ຺ຕາປີ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາລໍ ວິທິຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ສເຈ ຕສ຺ສາ ປຸຈ຺ຉາຍ ໂສ ກາໂລ ໂຫຕິ, ເອວໍ ຕໍ ກາລໍ ວິທິຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ. ສເຈ ນ ໂຫຕິ, ເອວມ຺ປິ ກາລໍ ວິທິຕ຺ວາວ ນ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເອວໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕາປິ ຈ ອຕ຺ຖສໍຫິຕໍ ຕຖາຄຕາ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຍໍ ອຕ຺ຖນິສ຺ສິຕໍ ກາຣຓນິສ຺ສິຕໍ, ຕເທວ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ, ໂນ ອນຕ຺ຖສໍຫິຕໍ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ອນຕ຺ຖສໍຫິເຕ ເສຕຸຆາໂຕ ຕຖາຄຕານໍ. ເສຕຸ ວຸຈ຺ຈຕິ ມຄ຺ໂຄ, ມຄ຺ເຄເນວ ຕາທິສສ຺ສ ວຈນສ຺ສ ຆາໂຕ ສມຸຈ຺ເຉໂທຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອິທານິ ອຕ຺ຖສໍຫິຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍໍ ອຕ຺ຖນິສ຺ສິຕໍ ວຈນໍ ຕຖາຄຕາ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ທ຺ວີຫິ ອາກາເຣຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອາກາເຣຫີຕິ ກາຣເຓຫິ. ຘມ຺ມໍ ວາ ເທເສສ຺ສາມາຕິ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍຸຕ຺ຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ ວາ ປຸພ຺ພຈຣິຕກາຣຓຍຸຕ຺ຕໍ ຊາຕກໍ ວາ ກຖຍິສ຺ສາມ. ສາວການໍ ວາ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປສ຺ສາມາຕິ ສາວການໍ ວາ ຕາຍ ປຸຈ຺ຉາຍ ວີຕິກ຺ກມໍ ປາກຏໍ ກຕ຺ວາ ຄຣຸກໍ ວາ ລຫຸກໍ ວາ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປສ຺ສາມ ອາຓໍ ຐເປສ຺ສາມ. ອຕິລຫຸນ຺ຕິ ອຕິສີຆໍ.

໗໖. ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍປຸພ຺ໂພຕິ ປຸພ຺ເພ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິໂຍ ຠູໂຕຕິ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍປຸພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຖ (ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓.໖໒) ຈ ຕິຕ຺ຖໍ ຊານິຕພ຺ພໍ, ຕິຕ຺ຖກໂຣ ຊານິຕພ຺ໂພ, ຕິຕ຺ຖິຍາ ຊານິຕພ຺ພາ, ຕິຕ຺ຖິຍສາວກາ ຊານິຕພ຺ພາ. ຕຕ຺ຖ ຕິຕ຺ຖໍ ນາມ ທ຺ວາສຏ຺ຐິ ທິຏ຺ຐິໂຍ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ສຕ຺ຕາ ຕຣນ຺ຕິ ອຸປ຺ປິລວນ຺ຕິ ອຸມ຺ມຸຊ຺ຊນິມຸຊ຺ຊໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຕິຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຕາສໍ ທິຏ຺ຐີນໍ ອຸປ຺ປາເທຕາ ຕິຕ຺ຖກໂຣ ນາມ ປູຣຓກສ຺ສປາທິໂກ. ຕສ຺ສ ລທ຺ຘິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕາ ຕິຕ຺ຖິຍາ ນາມ. ເຕ ຫິ ຕິຕ຺ເຖ ຊາຕາຕິ ຕິຕ຺ຖິຍາ, ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ວາ ທິຏ຺ຐິຄຕສງ຺ຂາຕໍ ຕິຕ຺ຖໍ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ຕິຕ຺ຖິກາ, ຕິຕ຺ຖິກາ ເອວ ຕິຕ຺ຖິຍາ. ເຕສໍ ປຈ຺ຈຍທາຍກາ ຕິຕ຺ຖິຍສາວກາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ສຫຘມ຺ມິກໍ ວຸຈ຺ຈມາໂນຕິ ສຫຘມ຺ມິເກນ ວຸຈ຺ຈມາໂນ, ກຣຓຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ປຎ຺ຈຫິ ສຫຘມ຺ມິເກຫິ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພຕ຺ຕາ, ເຕສໍ ວາ ສນ຺ຕກຕ຺ຕາ ‘‘ສຫຘມ຺ມິກ’’ນ຺ຕິ ລທ຺ຘນາເມນ ພຸທ຺ຘປຎ຺ຎຕ຺ເຕນ ສິກ຺ຂາປເທນ ວຸຈ຺ຈມາໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປສູໂຣຕິ ຕສ຺ສ ນາມໍ. ປຣິພ຺ພາຊໂກຕິ ຄິຫິພນ຺ຘນໍ ປຫາຍ ປພ຺ພຊ຺ຊຸປຄໂຕ.

ຕໍເຍວ ຕິຕ຺ຖາຍຕນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ທ຺ວາສຏ຺ຐິທິຏ຺ຐິສງ຺ຂາຕໍ ຕິຕ຺ຖເມວ ອາຍຕນນ຺ຕິ ຕິຕ຺ຖາຍຕນໍ, ຕິຕ຺ຖໍ ວາ ເອເຕສໍ ອຕ຺ຖີຕິ ຕິຕ຺ຖິໂນ, ຕິຕ຺ຖິຍາ, ເຕສໍ ອາຍຕນນ຺ຕິປິ ຕິຕ຺ຖາຍຕນໍ. ອາຍຕນນ຺ຕິ ຈ ‘‘ອສ຺ສານໍ ກມ຺ໂພໂຊ ອາຍຕນໍ, ຄຸນ຺ນໍ ທກ຺ຂິຓປໂຖ ອາຍຕນ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສຎ຺ຊາຕິຏ຺ຐານໍ ອາຍຕນໍ ນາມ.

‘‘ມໂນຣເມ ອາຍຕເນ, ເສວນ຺ຕິ ນໍ ວິຫງ຺ຄມາ;

ຉາຍໍ ຉາຍຕ຺ຖິໂນ ຍນ຺ຕິ, ຜລຕ຺ຖໍ ຜລໂຠຊິໂນ’’ຕິ. (ອ. ນິ. ໕.໓໘) –

ເອຕ຺ຖ ສໂມສຣຓຏ຺ຐານໍ. ‘‘ປຎ຺ຈິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ວິມຸຕ຺ຕາຍຕນານີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໕.໒໖) ເອຕ຺ຖ ກາຣຓໍ, ຕໍ ອິຘ ສພ຺ພມ຺ປິ ລພ຺ຠຕິ. ສພ຺ເພປິ ຫິ ທິຏ຺ຐິຄຕິກາ ສຎ຺ຊາຍມານາ ອິມາສຸເຍວ ທ຺ວາສຏ຺ຐິຍາ ທິຏ຺ຐີສຸ ສຎ຺ຊາຍນ຺ຕິ, ສໂມສຣມານາປິ ເອຕາສຸເຍວ ສໂມສຣນ຺ຕິ ສນ຺ນິປຕນ຺ຕິ, ທິຏ຺ຐິຄຕິກຠາເວ ຈ ເນສໍ ອິມາເຍວ ທ຺ວາສຏ຺ຐິ ທິຏ຺ຐິໂຍ ກາຣຓໍ, ຕສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ຕິຕ຺ຖເມວ ສຎ຺ຊາຕິອາທິນາ ອຕ຺ເຖນ ອາຍຕນນ຺ຕິ ຕິຕ຺ຖາຍຕນໍ, ເຕເນວຕ຺ເຖນ ຕິຕ຺ຖີນໍ ອາຍຕນນ຺ຕິປິ ຕິຕ຺ຖາຍຕນໍ.

ອາຍສ຺ມໂຕ ນິສ຺ສາຍ ວຈ຺ຉາມີຕິ ເອຕ຺ຖ ອາຍສ຺ມໂຕຕິ ອຸປໂຍຄຕ຺ເຖ ສາມິວຈນໍ, ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ວສິສ຺ສາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພ຺ຍຕ຺ໂຕ…ເປ… ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂໂຓເຍວາຕິ ປຣິສຸປຏ຺ຐາປກພຫຸສ຺ສຸຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ປຎ຺ຈຫຸປາລິ ອງ຺ເຄຫີຕິອາທີສຸ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ປຣໂຕ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ.

ອາຈຣິຍວຕ຺ຕກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຓາມນາຂມາປນາກຖາວຓ຺ຓນາ

໘໐. ຍໍ ປຸພ຺ເພ ລກ຺ຂຓໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ‘‘ເຕເນວ ລກ຺ຂເຓນ ນິສ຺ສຍນ຺ເຕວາສິກສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ’’ຕິ ໂປຕ຺ຖເກສຸ ປາໂຐ ທິສ຺ສຕິ, ‘‘ນ ເຕເນວ ລກ຺ຂເຓນ ນິສ຺ສຍນ຺ເຕວາສິກສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ’’ຕິ ເອວໍ ປເນຕ຺ຖ ປາໂຐ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສທ຺ຘິວິຫາຣິກສ຺ສ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂເຓນ ນິສ຺ສຍນ຺ເຕວາສິກສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ນ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ເອວໍ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖປິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຎ຺ຎຖາ ‘‘ນິສ຺ສຍນ຺ເຕວາສິເກນ ຫິ ຍາວ ອາຈຣິຍໍ ນິສ຺ສາຍ ວສຕິ, ຕາວ ສພ຺ພໍ ອາຈຣິຍວຕ຺ຕໍ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ວິຣຸຊ຺ເຌຍ຺ຍ. ອິທຎ຺ຫິ ວຈນໍ ນິສ຺ສຍນ຺ເຕວາສິກສ຺ສ ອມຸຕ຺ຕນິສ຺ສຍສ຺ເສວ ວຕ຺ຕໍ ອກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕີຕິ ທີເປຕິ. ຕສ຺ມາ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກສ຺ສ ຍຖາວຸຕ຺ຕວຕ຺ຕໍ ອກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ນິສ຺ສຍມຸຕ຺ຕກສ຺ສ ອມຸຕ຺ຕກສ຺ສປິ ອາປຕ຺ຕິ, ນິສ຺ສຍນ຺ເຕວາສິກສ຺ສ ປນ ອມຸຕ຺ຕນິສ຺ສຍສ຺ເສວ ອາປຕ຺ຕີຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເຕເນວ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄປິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໔໑) ຎາຕິປລິໂພຘກຖາຍໍ –

‘‘ຎາຕີຕິ ວິຫາເຣ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍສທ຺ຘິວິຫາຣິກອນ຺ເຕວາສິກສມານຸປຊ຺ຌາຍກສມານາຈຣິຍກາ, ຆເຣ ມາຕາ ປິຕາ ຠຄິນີ ຠາຕາຕິ ເອວມາທິກາ. ເຕ ຄິລານາ ອິມສ຺ສ ປລິໂພຘາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ໂສ ປລິໂພໂຘ ອຸປຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ເຕສໍ ປາກຕິກກຣເຓນ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ຕາວ ຄິລາໂນ ສເຈ ລຫຸໍ ນ ວຸຏ຺ຐາຕິ, ຍາວຊີວໍ ປຏິຊຄ຺ຄິຕພ຺ໂພ. ຕຖາ ປພ຺ພຊ຺ຊາຈຣິໂຍ ອຸປສມ຺ປທາຈຣິໂຍ ສທ຺ຘິວິຫາຣິໂກ ອຸປສມ຺ປາທິຕປພ຺ພາຊິຕອນ຺ເຕວາສິກສມານຸປຊ຺ຌາຍກາ ຈ. ນິສ຺ສຍາຈຣິຍ ອຸທ຺ເທສາຈຣິຍ ນິສ຺ສຍນ຺ເຕວາສິກ ອຸທ຺ເທສນ຺ເຕວາສິກສມານາຈຣິຍກາ ປນ ຍາວ ນິສ຺ສຍອຸທ຺ເທສາ ອນຸປຈ຺ຉິນ຺ນາ, ຕາວ ປຏິຊຄ຺ຄິຕພ຺ພາ’’ຕິ –

ວິຠາເຄນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍຎ຺ຈ ວິຠາໂຄ ‘‘ເຕເນວ ລກ຺ຂເຓນ ນິສ຺ສຍນ຺ເຕວາສິກສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ’’ຕິ ເອວໍ ປາເຐ ສຕິ ນ ຍຸຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ອຍຎ຺ຫິ ປາໂຐ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກສ຺ສ ວິຍ ນິສ຺ສຍນ຺ເຕວາສິກສ຺ສປິ ຍຖາວຸຕ຺ຕວຕ຺ຕໍ ອກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ນິສ຺ສຍມຸຕ຺ຕກສ຺ສ ອມຸຕ຺ຕກສ຺ສປິ ອາປຕ຺ຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທີເປຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນເວຕ຺ຖ ປາໂຐ ຄເຫຕພ຺ໂພ.

ປພ຺ພຊ຺ຊອຸປສມ຺ປທຘມ຺ມນ຺ເຕວາສິເກຫິ ປນ…ເປ… ຕາວ ວຕ຺ຕໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊາຈຣິຍອຸປສມ຺ປທາຈຣິຍຘມ຺ມາຈຣິຍານໍ

ເອເຕຫິ ຍຖາວຸຕ຺ຕວຕ຺ຕໍ ກາຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ເຍນ ສິກ຺ຂາປທານິ ທິນ຺ນານິ, ອຍໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາຈຣິໂຍ. ເຍນ ອຸປສມ຺ປທກມ຺ມວາຈາ ວຸຕ຺ຕາ, ອຍໍ ອຸປສມ຺ປທາຈຣິໂຍ. ໂຍ ອຸທ຺ເທສໍ ປຣິປຸຈ຺ຉໍ ວາ ເທຕິ, ອຍໍ ຘມ຺ມາຈຣິໂຍຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ປຓາມນາຂມາປນາກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິສ຺ສຍປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິກຖາວຓ຺ຓນາ

໘໓. ນິສ຺ສຍປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິກຖາຍໍ ທິສໍ ຄໂຕຕິ ປຸນ ອາຄນ຺ຕຸກາໂມ ອນາຄນ຺ຕຸກາໂມ ວາ ຫຸຕ຺ວາ ວາສຕ຺ຖາຍ ກຎ຺ຈິ ທິສໍ ຄໂຕ. ຠິກ຺ຂຸໂນ ສຠາຄຕນ຺ຕິ ເປສລຠາວໍ. ໂອໂລເກຕ຺ວາຕິ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ. ວິພ຺ຠນ຺ເຕ…ເປ… ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສເຈ ເກນຈິ ກຣຓີເຍນ ຕທເຫວ ຄນ຺ຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ກຕິປາເຫນ ຄມິສ຺ສາມີຕິ ຄມເນ ສອຸສ຺ສາໂຫ ໂຫຕິ, ຣກ຺ຂຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ມາ ອິຘ ປຏິກ຺ກມີຕິ ມາ ອິຘ ປວິສິ. ຕຕ຺ເຣວ ວສິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຕຕ຺ເຖວ ນິສ຺ສຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວສິຕພ຺ພໍ. ຕໍເຍວ ວິຫາຣໍ…ເປ… ວສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸປຊ຺ຌາເຍນ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸປຊ຺ຌາຍສໂມຘານປຣິຫາໂຣ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ອຸປຊ຺ຌາເຍນ ສໂມຘານຄຕສ຺ສປິ ອາຈຣິຍສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຄຫິຕນິສ຺ສໂຍ ນ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ.

ອາຈຣິຍມ຺ຫາ ນິສ຺ສຍປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘີສຸ ອາຈຣິໂຍ ປກ຺ກນ຺ໂຕ ວາ ໂຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ປກ຺ກນ຺ໂຕຕິ ທິສໍ ຄໂຕ’’ຕິອາທິນາ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ປກ຺ກມເນ ໂຍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອິຘາປິ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸນ຺ຕິ ຕໍ ອວຕ຺ວາ ‘‘ໂກຈິ ອາຈຣິໂຍ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປກ຺ກມຕີ’’ຕິອາທິນາ ອຎ຺ໂຎເຍວ ນໂຍ ອາຣທ຺ໂຘ, ອຍຎ຺ຈ ນໂຍ ອຸປຊ຺ຌາຍປກ຺ກມເນປິ ເວທິຕພ຺ໂພເຍວ. ອີທິເສສຸ ຫິ ຐາເນສຸ ເອກຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂຓໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສເຈ ທ຺ເວ ເລຑ຺ຑຸປາເຕ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕຕິ, ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ໂຘ ໂຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ເອຕ຺ຕາວຕາ ທິສາປກ຺ກນ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອນ຺ເຕວາສິເກ ອນິກ຺ຂິຕ຺ຕຘຸເຣປິ ນິສ຺ສໂຍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ. ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍາ ທ຺ເວ ເລຑ຺ຑຸປາເຕ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ວສນ຺ຕີຕິ ພຫິອຸປຈາຣສີມາຍໍ ອນ຺ເຕວາສິກສທ຺ຘິວິຫາຣິການໍ ວສນຏ຺ຐານໂຕ ທ຺ເວ ເລຑ຺ຑຸປາເຕ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ເສນາສເນ ວສນ຺ຕິ, ອນ຺ໂຕອຸປຈາຣສີມາຍໍ ປນ ທ຺ເວ ເລຑ຺ຑຸປາເຕ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາປິ ວສໂຕ ນິສ຺ສໂຍ ນ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ. ‘‘ສເຈປິ ອາຈຣິໂຍ ມຸຎ຺ຈິຕຸກາໂມວ ຫຸຕ຺ວາ ນິສ຺ສຍປຓາມນາຍ ປຓາເມຕີ’’ຕິອາທິ ສພ຺ພໍ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ອາຓຕ຺ຕິຍມ຺ປິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ນິສ຺ສຍປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ພປຎ຺ຈກກຖາວຓ຺ຓນາ

໘໔. ປຎ຺ຈຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄເຕນາຕິອາທີສຸ ນ ສາມເຓໂຣ ອຸປຏ຺ຐາເປຕພ຺ໂພຕິ ອຸປຊ຺ຌາເຍນ ຫຸຕ຺ວາ ສາມເຓໂຣ ນ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ອຍມຕ຺ໂຖ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍໍ (ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໕.໒໕໑-໒໕໓) ວຸຕ຺ໂຕເຍວ.

‘‘ອຕ຺ຕານເມວ ປຐມໍ, ປຕິຣູເປ ນິເວສເຍ;

ອຖຎ຺ຎມນຸສາເສຍ຺ຍ, ນ ກິລິສ຺ເສຍ຺ຍ ປຓ຺ຑິໂຕ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໑໕໘) –

ອິມສ຺ສ ອນຸຣູປວເສນ ປຐມໍ ຕາວ ອຕ຺ຕສມ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ນິໂຍເຊຕຸໍ ‘‘ນ ອເສກ຺ເຂນ ສີລກ຺ຂນ຺ເຘນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ອາປຕ຺ຕິອງ຺ຄວເສນ. ຕຕ຺ຖ ອເສກ຺ເຂນ ສີລກ຺ຂນ຺ເຘນາຕິ ອເສກ຺ຂສ຺ສ ສີລກ຺ຂນ຺ໂຘ ອເສກ຺ໂຂ ສີລກ຺ຂນ຺ໂຘ ນາມ. ອເສກ຺ຂສ຺ສ ອຍນ຺ຕິ ຫິ ອເສກ຺ໂຂ, ສີລກ຺ຂນ຺ໂຘ. ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນສງ຺ຂາຕສ຺ສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓສ຺ສປິ ອເສກ຺ຂຕາ ອຸປປນ຺ນາ. ອເສກ຺ຂສີລນ຺ຕິ ຈ ນ ມຄ຺ຄຜລເມວ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ອຖ ໂຂ ຍໍກິຎ຺ຈິ ອເສກ຺ຂສນ຺ຕາເນ ປວຕ຺ຕສີລໍ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣມິສ຺ສກສ຺ສ ສີລສ຺ສ ອິຘາຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ສມາຘິກ຺ຂນ຺ຘາທີສຸປິ ວິມຸຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘປຣິໂຍສາເນສຸ ອຍເມວ ນໂຍ. ຕສ຺ມາ ຍຖາ ສີລສມາຘິປຎ຺ຎກ຺ຂນ຺ຘາ ມິສ຺ສກາ ອຘິປ຺ເປຕາ, ເອວໍ ວິມຸຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ໂຘປີຕິ ຕທງ຺ຄວິມຸຕ຺ຕິອາທໂຍປິ ເວທິຕພ຺ພາ, ນ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິວິມຸຕ຺ຕິ ເອວ. ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນໍ ປນ ໂລກິຍເມວ. ເຕເນວ ສໍຍຸຕ຺ຕນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍໍ (ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໑໓໕) ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຸຣິເມຫິ ຈຕູຫິ ປເທຫິ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣສີລສມາຘິປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິໂຍ ກຖິຕາ, ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ໂລກິຍເມວາ’’ຕິ.

ອສ຺ສທ຺ໂຘຕິອາທີສຸ ຕີສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ສທ຺ຘາ ເອຕສ຺ສ ນຕ຺ຖີຕິ ອສ຺ສທ຺ໂຘ. ສຸກ຺ກປກ຺ເຂ ສທ຺ທຫຕີຕິ ສທ຺ໂຘ, ສທ຺ຘາ ວາ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິປິ ສທ຺ໂຘ. ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສ ຫິຣີຕິ ອຫິຣິໂກ, ອກຸສລສມາປຕ຺ຕິຍາ ອຊິຄຸຈ຺ຉມານສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຫິຣີ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ຫິຣິມາ. ນ ໂອຕ຺ຕປ຺ປຕີຕິ ອໂນຕ຺ຕປ຺ປີ, ອກຸສລສມາປຕ຺ຕິຍາ ນ ຠາຍຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕພ຺ພິປຣີໂຕ ໂອຕ຺ຕປ຺ປີ. ກຸຈ຺ຉິຕໍ ສີທຕີຕິ ກຸສີໂຕ, ຫີນວີຣິຍສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອາຣທ຺ຘໍ ວີຣິຍໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍ, ສມ຺ມປ຺ປຘານຍຸຕ຺ຕສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ມຸຏ຺ຐາ ສຕິ ເອຕສ຺ສາຕິ ມຸຏ຺ຐສ຺ສຕິ, ນຏ຺ຐສ຺ສຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຸປຏ຺ຐິຕາ ສຕິ ເອຕສ຺ສາຕິ ອຸປຏ຺ຐິຕສ຺ສຕິ, ນິຈ຺ຈໍ ອາຣມ຺ມຓາຠິມຸຂປ຺ປວຕ຺ຕສຕິສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ.

ອຘິສີເລ ສີລວິປນ຺ໂນ ຈ ອຊ຺ຌາຈາເຣ ອາຈາຣວິປນ຺ໂນ ຈ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອວຸຏ຺ຐິໂຕ. ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທສງ຺ຂາຕໍ ອນ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫາຕິ ຄາຫຍຕີຕິ ວາ ອນ຺ຕຄ຺ຄາຫິກາ, ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ. ປຸຣິມານິ ທ຺ເວ ປທານີຕິ ‘‘ນ ປຏິພໂລ ໂຫຕິ ອນ຺ເຕວາສິໍ ວາ ສທ຺ຘິວິຫາຣິໍ ວາ ຄິລານໍ ອຸປຏ຺ຐາຕຸໍ ວາ ອຸປຏ຺ຐາເປຕຸໍ ວາ, ອນຠິຣຕໍ ວູປກາເສຕຸໍ ວາ ວູປກາສາເປຕຸໍ ວາ’’ຕິ ອິມານິ ທ຺ເວ ປທານິ.

ອຠິວິສິຏ຺ໂຐ ອຸຕ຺ຕໂມ ສມາຈາໂຣຕິ ອຠິສມາຈາໂຣ, ອຠິສມາຈາໂຣວ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໂຕ ສິກ຺ຂາຕິ ອາຠິສມາຈາຣິກາ ສິກ຺ຂາ, ອຠິສມາຈາຣໍ ວາ ອາຣພ຺ຠ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ ສິກ຺ຂາ ອາຠິສມາຈາຣິກາ. ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ອາທິຠູຕາຕິ ອາທິພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍກາ, ອຸຠໂຕວິຠງ຺ຄປຣິຍາປນ຺ນສິກ຺ຂາເຍຕໍ ອຘິວຈນໍ. ເຕເນວ ‘‘ອຸຠໂຕວິຠງ຺ຄປຣິຍາປນ຺ນໍ ອາທິພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍກໍ, ຂນ຺ຘກວຕ຺ຕປຣິຍາປນ຺ນໍ ອາຠິສມາຈາຣິກ’’ນ຺ຕິ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໑໑) ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ເສກ຺ຂປຓ຺ຓຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໂຕ ສພ຺ພາປິ ອຸຠໂຕວິຠງ຺ຄປຣິຍາປນ຺ນາ ປຓ຺ຓຕ຺ຕີຕິ ຄເຫຕພ຺ພາ. ເຕເນວ ຄຓ຺ຐິປເທປິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເສກ຺ຂປຓ຺ຓຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ປາຣາຊິກມາທິໍ ກຕ຺ວາ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ພປຎ຺ຈກກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍປຸພ຺ພວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໘໖. ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ອາຊີວໂກ ອເຈລໂກຕິ ທຸວິໂຘ ນຄ຺ຄປຣິພ຺ພາຊໂກຕິ ອາຫ ‘‘ນຄ຺ຄປຣິພ຺ພາຊກສ຺ເສວ ອາຊີວກສ຺ສ ວາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອາຊີວໂກ ອຸປຣິ ເອກເມວ ວຕ຺ຖໍ ອຸປກຈ຺ຉເກ ປເວເສຕ຺ວາ ປຣິທຫຕິ, ເຫຏ຺ຐາ ນຄ຺ໂຄ. ອເຈລໂກ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ນຄ຺ໂຄເຍວ.

໘໗. ອາມິສກິຎ຺ຈິກ຺ຂສມ຺ປທານໍ ນາມ ອປ຺ປມຕ຺ຕກສ຺ເສວ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມສ຺ສ ອນຸປ຺ປທານໍ. ຣູປູປຊີວິກາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຣູປໍເຍວ ນິສ຺ສາຍ ຊີວນ຺ຕິໂຍ. ເວສິຍາ ໂຄຈໂຣ ມິຕ຺ຕສນ຺ຖວວເສນ ອຸປສງ຺ກມິຕພ຺ພຏ຺ຐານໍ ອສ຺ສາຕິ ເວສິຍາໂຄຈໂຣ. ເອສ ນໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ໂຍພ຺ພນປ຺ປຕ຺ຕາ ໂຍພ຺ພນາຕີຕາ ວາຕິ ອຸຠເຍນປິ ມຫລ຺ລິກາ ອນິວິທ຺ຘກຸມາຣິໂຍວ ວທຕິ. ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ນາມ ອຸສ຺ສນ຺ນພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍາ, ຕຖາ ຠິກ຺ຂູປິ. ເຕສໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວິສຠາຄວຕ຺ຖຸຠາວໂຕ ສນ຺ຖວວເສນ ອຸປສງ຺ກມເນ ກຕິປາເຫເນວ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕຣາໂຍ ສິຍາຕິ ອາຫ ‘‘ຕາຫິ ສທ຺ຘິໍ ຂິປ຺ປເມວ ວິສ຺ສາໂສ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ສີລໍ ຠິຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍປຸພ຺ພວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຎ຺ຈາພາຘວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໘໘. ປຎ຺ຈາພາຘວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ນຂປິຏ຺ຐິປ຺ປມາຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ກນິຏ຺ຐງ຺ຄຸລິນຂປິຏ຺ຐິ ອຘິປ຺ເປຕາ’’ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຕຎ຺ເຈ ນຂປິຏ຺ຐິປ຺ປມາຓມ຺ປິ ວຑ຺ຒນກປກ຺ເຂ ຐິຕໍ ໂຫຕິ, ນ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ໂພ’’ຕິ ອິມິນາ ສາມຎ຺ຎໂຕ ລກ຺ຂຓໍ ທສ຺ສິຕໍ, ຕສ຺ມາ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ສຣີຣາວຍເວສຸ ນຂປິຏ຺ຐິປ຺ປມາຓໍ ວຑ຺ຒນກປກ຺ເຂ ຐິຕຎ຺ເຈ, ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ. ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ນຂປິຏ຺ຐິປ຺ປມາຓມ຺ປິ ອວຑ຺ຒນກປກ຺ເຂ ຐິຕຎ຺ເຈ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອາປນ຺ນໍ, ຕຎ຺ຈ ນ ສາມຎ຺ຎໂຕ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ປເທສວິເສເສເຍວ ນິຍເມຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສເຈ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ສເຈ ຫິ ອວິເສເສນ ນຂປິຏ຺ຐິປ຺ປມາຓໍ ອວຑ຺ຒນກປກ຺ເຂ ຐິຕໍ ວຏ຺ເຏຍ຺ຍ, ‘‘ນິວາສນປາຣຸປເນຫິ ປກຕິປອຈ຺ຉນ຺ເນ ຐາເນ’’ຕິ ປເທສນິຍມໍ ນ ກເຣຍ຺ຍ, ຕສ຺ມາ ນິວາສນປາຣຸປເນຫິ ປກຕິປຏິຈ຺ຉນ຺ນຏ຺ຐານໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ນຂປິຏ຺ຐິປ຺ປມາຓໍ ອວຑ຺ຒນກປກ຺ເຂ ຐິຕມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ, ນຂປິຏ຺ຐິປ຺ປມາຓໂຕ ຂຸທ຺ທກຕຣໍ ປນ ອວຑ຺ຒນກປກ຺ເຂ ວຑ຺ຒນກປກ຺ເຂ ວາ ຐິຕໍ ໂຫຕຸ, ວຏ຺ຏຕິ ນຂປິຏ຺ຐິປ຺ປມາຓໂຕ ຂຸທ຺ທກຕຣສ຺ສ ວຑ຺ຒນກປກ຺ເຂ ອວຑ຺ຒນກປກ຺ເຂ ວາ ຐິຕສ຺ສ ມຸຂາທີສຸເຍວ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ.

ຄຓ຺ເຑປິ ອິມິນາວ ນເຍນ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ປນ ມຸຂາທີສຸ ໂກລຏ຺ຐິມຕ຺ຕໂຕ ຂຸທ຺ທກຕໂຣປິ ຄຓ຺ໂຑ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວິສຸໍ ນ ທສ຺ສິໂຕ. ‘‘ມຸຂາທິເກ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຏ຺ຐາເນ ອວຑ຺ຒນກປກ຺ເຂ ຐິໂຕປິ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ຫິ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາປິ ກຸຏ຺ເຐ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ມຸຂາທີສຸ ໂກລຏ຺ຐິປ຺ປມາຓໂຕ ຂຸທ຺ທກຕໂຣປິ ຄຓ຺ໂຑ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ຕສ຺ມາ ອວຑ຺ຒນກປກ຺ເຂ ຐິໂຕປີຕິ ເອຕ຺ຖ ປິ-ສທ຺ໂທ ອວຸຕ຺ຕສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ. ເຕນ ໂກລຏ຺ຐິມຕ຺ຕໂຕ ຂຸທ຺ທກຕໂຣປິ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕເຍວາຕິ ອຍມມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕິ. ປກຕິວຓ຺ເຓ ຊາເຕຕິ ໂຣຄເຫຕຸກສ຺ສ ວິກາຣວຓ຺ຓສ຺ສ ອຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂກລຏ຺ຐິມຕ຺ຕໂກຕິ ພທຣຏ຺ຐິປ຺ປມາໂຓ. ສຸຉວິໍ ກາເຣຕ຺ວາຕິ ສຎ຺ຊາຕຉວິໍ ກາເຣຕ຺ວາ. ‘‘ສຎ຺ຉວິໍ ກາເຣຕ຺ວາ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ວິຊ຺ຊມານຉວິໍ ກາເຣຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປທຸມປຸຓ຺ຑຣີກປຕ຺ຕວຓ຺ຓນ຺ຕິ ຣຕ຺ຕປທຸມເສຕປທຸມວເສນ ປທຸມປຕ຺ຕວຓ຺ຓໍ. ໂສສພ຺ຍາຘີຕິ ຂຍໂຣໂຄ.

ປຎ຺ຈາພາຘວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຣາຊຠຏາທິວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໙໐-໙໖. ຣາຊຠຏາທິວຕ຺ຖູສຸ ອາຫໍສູຕິ ມນຸສ຺ສາ ວທິໍສຸ. ຕສ຺ມາ…ເປ… ເອວມາຫາຕິ ຍສ຺ມາ ສຍໍ ຘມ຺ມສ຺ສາມີ, ຕສ຺ມາ ຠິກ຺ຂູຫິ ອປພ຺ພາຊິຕພ຺ພໍ ໂຈຣໍ ອງ຺ຄຸລິມາລໍ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ອາຍຕິໍ ອກຣຓຕ຺ຖາຍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ໂຕ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘຊພນ຺ໂຘ ໂຈໂຣ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ໂພ, ໂຍ ປພ຺ພາເຊຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ອາຫ. ອຸປຣມນ຺ຕີຕິ ວິຣມນ຺ຕິ ນິວຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຠິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ອນ຺ທຸພນ຺ຘນໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ. ຉິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ສງ຺ຂລິກພນ຺ຘນໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ. ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາຕິ ຣຊ຺ຊຸພນ຺ຘນໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ. ວິວຣິຕ຺ວາຕິ ຄາມພນ຺ຘນາທີສຸ ຄາມທ຺ວາຣາທີນິ ວິວຣິຕ຺ວາ. ອປສ຺ສມານານໍ ວາ ປລາຍຕີຕິ ປຸຣິສຄຸຕ຺ຕິຍໍ ປຸຣິສານໍ ອປສ຺ສມານານໍ ປລາຍຕິ. ອຸປຑ຺ຒຸປຑ຺ຒນ຺ຕິ ໂຖກໍ ໂຖກໍ.

໙໗. ອຠິເສກາທີສຸ ພນ຺ຘນາຄາຣາທີນິ ໂສເຘນ຺ຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ສພ຺ພສາຘາຣເຓນ ວາ ນເຍນາ’’ຕິ. ສເຈ ສຍເມວ ປຓ຺ຓໍ ອາໂຣເປນ຺ຕິ, ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຕາ ຠຸຊິສ຺ສິຕ຺ຖິໂຍ ‘‘ມຍມ຺ປິ ທາສິໂຍ ໂຫມາ’’ຕິ ສຍເມວ ທາສິປຓ຺ຓໍ ລິຂາເປນ຺ຕິ, ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຕກ຺ກໍ ສີເສ ອາສິຕ຺ຕກສທິສາວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຍຖາ ອທາເສ ກໂຣນ຺ຕາ ຕກ຺ເກນ ສີສໍ ໂຘວິຕ຺ວາ ອທາສໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ເອວໍ ອາຣາມິກວຈເນນ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ ອທາສາວ ເຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕກ຺ກາສິຎ຺ຈນໍ ປນ ສີຫຬທີເປ ຈາຣິຕ຺ຕນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເນວ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ໂພຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ກປ຺ປິຍວຈເນນ ທິນ຺ເນປິ ສງ຺ຆສ຺ສ ອາຣາມິກທາສຕ຺ຕາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິສ຺ສາມິກທາໂສ ນາມ ຍສ຺ສ ສາມິກາ ສປຸຕ຺ຕທາຣາທໂຍ ມຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ໂກຈິ ຕສ຺ສ ປຣິຄ຺ຄາຫໂກ, ໂສປິ ປພ຺ພາເຊຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຕໍ ປນ ອຕ຺ຕນາປິ ຠຸຊິສ຺ສໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເຍ ວາ ປນ ຕສ຺ມິໍ ຣຏ຺ເຐ ສາມິໂນ, ເຕຫິປິ ກາຣາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ເທວທາສິປຸຕ຺ຕໍ ປພ຺ພາເຊຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຕີສຸ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ທາສສ຺ສ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສາມິເກ ທິສ຺ວາ ປລາຍນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖີຕິ ວທນ຺ຕິ. ເສສໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ຣາຊຠຏາທິວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິສ຺ສຍມຸຈ຺ຈນກກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໐໓. ນິສ຺ສຍມຸຈ຺ຈນກສ຺ສ ວຕ຺ເຕສຸ ປຎ຺ຈກຉກ຺ເກສຸ ປນ ອຸຠຍານິ ໂຂ ປນ…ເປ… ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນໂສຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ສພ຺ໂພປິ ຈາຍໍ ປເຠໂທ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ ຎາຕາຍໍ ຎາໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາປຕ຺ຕິໍ ຊານາຕີຕິອາທີສຸ ຈ ‘‘ປາເຐ ອວຕ຺ຕມາເນປິ ‘ອິທໍ ນາມ ກຕ຺ວາ ອິທໍ ອາປຊ຺ຊຕີ’ຕິ ຊານາຕິ ເຈ, ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຕຕ຺ເຖວ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ປຸພ຺ເພ ປາເຐ ປຄຸເຓ ກເຕຕິ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ຈ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍານມ຺ປິ ເອເສວ ນໂຍຕິ ຈ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ນິສ຺ສຍມຸຈ຺ຈນກກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຣາຫຸລວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໐໕. ຣາຫຸລວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ຕຕ຺ເຖວ ວິຫຣິໍສູຕິ ສພ຺ເພປິ ເຕ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຣິຍາ ນາມ ມຊ຺ຌຕ຺ຕາວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຣຎ຺ໂຎ ປຫິຕສາສນໍ ທສພລສ຺ສ ອນາໂຣເຈຕ຺ວາວ ຕຕ຺ຖ ວິຫຣິໍສຸ. ເອກທິວສໍ ຊາຕໍ ກາຬຸທາຍິໍ ນາມ ອມຈ຺ຈນ຺ຕິ ອຍໍ ກິຣ (ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໒໒໕) ປທຸມຸຕ຺ຕຣພຸທ຺ຘກາເລ ຫໍສວຕີນຄເຣ ກຸລເຄເຫ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາຣໍ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ກຸລປ຺ປສາທການໍ ອຄ຺ຄຏ຺ຐາເນ ຐເປນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ອຘິກາຣກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຕໍ ຐານນ຺ຕຣໍ ປຕ຺ເຖສິ. ໂສ ຍາວຊີວໍ ກຸສລໍ ກຕ຺ວາ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ສໍສຣນ຺ໂຕ ອມ຺ຫາກໍ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິຍໍ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓທິວເສ ກປິລວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍເຍວ ອມຈ຺ຈເຄເຫ ປຏິສນ຺ຘິໍ ຄຓ຺ຫິ. ຊາຕທິວເສ ໂພຘິສຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍເຍວ ຊາໂຕຕິ ຕໍ ທິວສໍເຍວ ທຸກູລຈຸມ຺ພຏເກ ນິປຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐານຕ຺ຖາຍ ນຍິໍສຸ. ໂພຘິສຕ຺ເຕນ ຫິ ສທ຺ຘິໍ ໂພຘິຣຸກ຺ໂຂ ຣາຫຸລມາຕາ ຈຕສ຺ໂສ ນິຘິກຸມ຺ຠິໂຍ ອາໂຣຫນິຍຫຕ຺ຖີ ກຓ຺ຑໂກ ຉນ຺ໂນ ກາຬຸທາຍີຕິ ອິເມ ສຕ຺ຕ ເອກທິວເສ ຊາຕຕ຺ຕາ ສຫຊາຕາ ນາມ ອເຫສຸໍ. ອຖສ຺ສ ນາມຄ຺ຄຫຓທິວເສ ສກລນຄຣສ຺ສ ອຸທຄ຺ຄຈິຕ຺ຕທິວເສ ຊາໂຕຕິ ອຸທາຍີຕ຺ເວວ ນາມໍ ອກໍສຸ. ໂຖກໍ ກາຬຘາຕຸກຕ຺ຕາ ປນ ກາຬຸທາຍີ ນາມ ຊາໂຕ. ໂສ ໂພຘິສຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ກຸມາຣກີຬໍ ກີຬນ຺ໂຕ ວຸທ຺ຘິໍ ອຄມາສິ.

ສຏ຺ຐິມຕ຺ຕາຫິ ຄາຖາຫີຕິ –

‘‘ອງ຺ຄາຣິໂນ ທານິ ທຸມາ ຠທນ຺ເຕ;

ຜເລສິໂນ ຉທນໍ ວິປ຺ປຫາຍ;

ເຕ ອຈ຺ຈິມນ຺ໂຕວ ປຠາສຍນ຺ຕິ;

ສມໂຍ ມຫາວີຣ ຠາຄີຣສານໍ. (ເຖຣຄາ. ໕໒໗)

‘‘ນາຕິສີຕໍ ນາຕິອຸຓ຺ຫໍ, ນາຕິທຸພ຺ຠິກ຺ຂຉາຕກໍ;

ສທ຺ທລາ ຫຣິຕາ ຠູມິ, ເອສ ກາໂລ ມຫາມຸນີ’’ຕິ. –

ອາທິກາຫິ ສຏ຺ຐິມຕ຺ຕາຫິ ຄາຖາຫິ. ‘‘ໂປກ຺ຂຣວສ຺ສນ຺ຕິ ໂປກ຺ຂຣປຕ຺ຕວຓ຺ຓມຸທກ’’ນ຺ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂປກ຺ຂຣປຕ຺ຕປ຺ປມາຓໍ ມຊ຺ເຌ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ອນຸກ຺ກເມນ ສຕປຏລໍ ສຫສ຺ສປຏລໍ ຫຸຕ຺ວາ ວສ຺ສນກວສ຺ສນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ຕສ຺ມິໍ ກິຣ ວສ຺ສນ຺ເຕ ເຕເມຕຸກາມາວ ເຕເມນ຺ຕິ, ນ ອິຕເຣ. ເອໂກປິ ຣາຊາ ວາ…ເປ… ຄໂຕ ນຕ຺ຖີຕິ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ປກ຺ກນ຺ເຕສຸ ຎາຕີສຸ ເອໂກປິ ຣາຊາ ວາ ຣາຊມຫາມຕ຺ໂຕ ວາ ‘‘ສ຺ເວ ອມ຺ຫາກໍ ຠິກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ຄໂຕ ນຕ຺ຖິ. ປິຕາປິສ຺ສ ສຸທ຺ໂຘທນມຫາຣາຊາ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ປຸຕ຺ໂຕ ມມ ເຄຫໍ ອນາຄນ຺ຕ຺ວາ ກຫໍ ຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອນິມນ຺ເຕຕ຺ວາວ ອຄມາສິ, ຄນ຺ຕ຺ວາ ປນ ເຄເຫ ວີສຕິຍາ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສານໍ ຍາຄຸອາທີນິ ປຏິຍາທາເປຕ຺ວາ ອາສນານິ ປຎ຺ຎາເປສິ.

ກຸລນຄເຣຕິ ຎາຕິກຸລສ຺ສ ນຄເຣ. ອຸຓ຺ຫີສໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ສີສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ. ອຸຓ຺ຫີສນ຺ຕິ ຫິ ອຸຓ຺ຫີສສທິສຕ຺ຕາ ຠຄວໂຕ ປຣິປຸຓ຺ຓນລາຏສ຺ສ ປຣິປຸຓ຺ຓສີສສ຺ສ ຈ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຠຄວໂຕ ຫິ ທກ຺ຂິຓກຓ຺ຓຈູຬິກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມໍສປຏລໍ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ສກລນລາຏໍ ຉາທຍມານໍ ປູຣຍມານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວາມກຓ຺ຓຈູຬິກາຍ ປຕິຏ຺ຐິຕໍ ສຓ຺ຫຕມຕາຍ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓຕາຍ ປຠສ຺ສຣຕາຍ ປຣິປຸຓ຺ຓຕາຍ ຈ ຣຎ຺ໂຎ ພທ຺ຘອຸຓ຺ຫີສປຏ຺ໂຏ ວິຍ ວິໂຣຈຕິ. ຠຄວໂຕ ກິຣ ອິມໍ ລກ຺ຂຓໍ ທິສ຺ວາ ຣາຊູນໍ ອຸຓ຺ຫີສປຏ຺ຏໍ ອກໍສຸ. ອຎ຺ເຎ ປນ ຊນາ ອປຣິປຸຓ຺ຓສີສາ ໂຫນ຺ຕິ, ເກຈິ ກປ຺ປສີສາ, ເກຈິ ຜລສີສາ, ເກຈິ ອຏ຺ຐິສີສາ, ເກຈິ ຕຸມ຺ພສີສາ, ເກຈິ ກຸມ຺ຠສີສາ, ເກຈິ ປພ຺ຠາຣສີສາ, ຠຄວໂຕ ປນ ອາຣຄ຺ເຄນ ວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ຐປິຕໍ ວິຍ ສຸປຣິປຸຓ຺ຓໍ ອຸທກປຸພ຺ພຸຬສທິສມ຺ປິ ໂຫຕິ. ເຕເນວ ອຸຓ຺ຫີສເວຐິຕສີສສທິສຕ຺ຕາ ອຸຓ຺ຫີສໍ ວິຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ປຣິມຓ຺ຑລສີສຕ຺ຕາ ຈ ອຸຓ຺ຫີສສີໂສຕິ ຠຄວາ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ນຣສີຫຄາຖາຫິ ນາມ ອຏ຺ຐຫິ ຄາຖາຫີຕິ –

‘‘ສິນິທ຺ຘນີລມຸທຸກຸຎ຺ຈິຕເກໂສ;

ສູຣິຍນິມ຺ມລຕລາຠິນລາໂຏ;

ຍຸຕ຺ຕຕຸງ຺ຄມຸທຸກາຍຕນາໂສ;

ຣໍສິຊາລວິຕໂຕ ນຣສີໂຫ’’ຕິ. (ຊາ. ອຏ຺ຐ. ໑.ສນ຺ຕິເກນິທານກຖາ; ອປ. ອຏ຺ຐ. ໑.ສນ຺ຕິເກນິທານກຖາ) –

ເອວມາທິກາຫິ ອຏ຺ຐຫິ ຄາຖາຫິ. ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ປນ –

‘‘ຈກ຺ກວຣງ຺ກິຕຣຕ຺ຕສຸປາໂທ;

ລກ຺ຂຓມຓ຺ຑິຕອາຍຕປຓ຺ຫິ;

ຈາມຣຉຕ຺ຕວິຠູສິຕປາໂທ;

ເອສ ຫິ ຕຸຍ຺ຫ ປິຕາ ນຣສີໂຫ.

‘‘ສກ຺ຍກຸມາຣວໂຣ ສຸຂຸມາໂລ;

ລກ຺ຂຓຈິຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓສຣີໂຣ;

ໂລກຫິຕາຍ ຄໂຕ ນຣວີໂຣ;

ເອສ ຫິ ຕຸຍ຺ຫ ປິຕາ ນຣສີໂຫ.

‘‘ປຸຓ຺ຓສສງ຺ກນິໂຠ ມຸຂວຓ຺ໂຓ;

ເທວນຣານ ປິໂຍ ນຣນາໂຄ;

ມຕ຺ຕຄຊິນ຺ທວິລາສິຕຄາມີ;

ເອສ ຫິ ຕຸຍ຺ຫ ປິຕາ ນຣສີໂຫ.

‘‘ຂຕ຺ຕິຍສມ຺ຠວອຄ຺ຄກຸລີໂນ;

ເທວມນຸສ຺ສນມສ຺ສິຕປາໂທ;

ສີລສມາຘິປຕິຏ຺ຐິຕຈິຕ຺ໂຕ;

ເອສ ຫິ ຕຸຍ຺ຫ ປິຕາ ນຣສີໂຫ.

‘‘ອາຍຕຍຸຕ຺ຕສຸສຓ຺ຐິຕນາໂສ;

ໂຄປຂຸໂມ ອຠິນີລສຸເນຕ຺ໂຕ;

ອິນ຺ທຘນູອຠິນີລຠມູໂກ;

ເອສ ຫິ ຕຸຍ຺ຫ ປິຕາ ນຣສີໂຫ.

‘‘ວຏ຺ຏສຸວຏ຺ຏສຸສຓ຺ຐິຕຄີໂວ;

ສີຫຫນູ ມິຄຣາຊສຣີໂຣ;

ກຎ຺ຈນສຸຈ຺ຉວິອຸຕ຺ຕມວຓ຺ໂຓ;

ເອສ ຫິ ຕຸຍ຺ຫ ປິຕາ ນຣສີໂຫ.

‘‘ສິນິທ຺ຘສຸຄມ຺ຠິຣມຎ຺ຊຸສໂຆໂສ;

ຫິງ຺ຄຸລພນ຺ຘຸກຣຕ຺ຕສຸຊິວ຺ໂຫ;

ວີສຕິວີສຕິເສຕສຸທນ຺ໂຕ;

ເອສ ຫິ ຕຸຍ຺ຫ ປິຕາ ນຣສີໂຫ.

‘‘ອຎ຺ຊນວຓ຺ຓສຸນີລສຸເກໂສ;

ກຎ຺ຈນປຏ຺ຏວິສຸທ຺ຘນລາໂຏ;

ໂອສຘິປຓ຺ຑຣສຸທ຺ຘສຸອຸຓ຺ໂຓ;

ເອສ ຫິ ຕຸຍ຺ຫ ປິຕາ ນຣສີໂຫ.

‘‘ຄຈ຺ຉຕິນິລປເຖ ວິຍ ຈນ຺ໂທ;

ຕາຣຄຓາປຣິເວຐິຕຣູໂປ;

ສາວກມຊ຺ຌຄໂຕ ສມຓິນ຺ໂທ;

ເອສ ຫິ ຕຸຍ຺ຫ ປິຕາ ນຣສີໂຫ’’ຕິ. (ຊາ. ອຏ຺ຐ. ໑.ສນ຺ຕິເກນິທານກຖາ) –

ອິມາ ນວ ຄາຖາໂຍປິ ເອຕ຺ຖ ທສ຺ສິຕາ, ຕາ ປນ ‘‘ອຏ຺ຐຫິ ຄາຖາຫີ’’ຕິ ວຈເນນ ນ ສເມນ຺ຕິ. ອຸຓ຺ຫີສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ປາທຕລາຕິ ວຸຕ຺ຕານຸກ຺ກໂມປິ ຕຕ຺ຖ ນ ທິສ຺ສຕິ. ຠິກ຺ຂາຍ ຈຣຕີຕິ ຠິກ຺ຂາຈາໂຣ.

ອຸຕ຺ຕິຏ຺ເຐຕິ ອຸຕ຺ຕິຏ຺ຐິຕ຺ວາ ປເຣສໍ ຆຣທ຺ວາເຣ ຐຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພປິຓ຺ເຑ. ນປ຺ປມຊ຺ເຌຍ຺ຍາຕິ ປິຓ຺ຑຈາຣິກວຕ຺ຕໍ ຫາເປຕ຺ວາ ປຓີຕໂຠຊນານິ ປຣິເຍສນ຺ໂຕ ອຸຕ຺ຕິຏ຺ເຐ ປມຊ຺ຊຕິ ນາມ, ສປທານໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ໂຕ ປນ ນປ຺ປມຊ຺ຊຕິ ນາມ, ເອວໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອຸຕ຺ຕິຏ຺ເຐ ນປ຺ປມຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ຘມ຺ມນ຺ຕິ ອເນສນໍ ປຫາຍ ສປທານໍ ຈຣນ຺ໂຕ ຕເມວ ຠິກ຺ຂາຈຣິຍຘມ຺ມໍ ສຸຈຣິຕໍ ຈເຣ. ສຸຂໍ ເສຕີຕິ ເທສນາມຕ຺ຕເມຕໍ, ເອວໍ ປເນຕໍ ຠິກ຺ຂາຍ ຈຣິຍຘມ຺ມໍ ຈຣນ຺ໂຕ ຘມ຺ມຈາຣີ ອິຘໂລເກ ຈ ປຣໂລເກ ຈ ຈຕູຫິປິ ອິຣິຍາປເຖຫິ ສຸຂໍ ວິຫຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ທຸຕິຍຄາຖາຍ ນ ນໍ ທຸຈ຺ຈຣິຕນ຺ຕິ ເວສິຍາທິເຠເທ ອໂຄຈເຣ ຈຣນ຺ໂຕ ນໍ ຠິກ຺ຂາຈຣິຍຘມ຺ມໍ ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ຈຣຕິ ນາມ, ເອວໍ ອຈຣິຕ຺ວາ ຕໍ ຘມ຺ມໍ ຈເຣ ສຸຈຣິຕໍ, ນ ນໍ ທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ຈເຣ. ເສສເມຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖເມວ. ອິມໍ ປນ ທຸຕິຍຄາຖໍ ປິຕຸ ນິເວສນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຠາສີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຕເນວ ເຖຣຄາຖາສໍວຓ຺ຓນາຍໍ (ເຖຣຄາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໕໖ ນນ຺ທຕ຺ເຖຣຄາຖາວຓ຺ຓນາ) ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທຸຕິຍທິວເສ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິຏ຺ໂຐ ‘ອຸຕ຺ຕິຏ຺ເຐ ນປ຺ປມຊ຺ເຊຍ຺ຍາ’ຕິ ຄາຖາຍ ປິຕຣໍ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ນິເວສນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘ຘມ຺ມໍ ຈເຣ ສຸຈຣິຕ’ນ຺ຕິ ຄາຖາຍ ມຫາປຊາປຕິໍ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ຣາຊານຎ຺ຈ ສກທາຄາມິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາເປສີ’’ຕິ. ຘມ຺ມປທຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ (ຘ. ປ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໒ ນນ຺ທຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ) ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຸນທິວເສ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິຏ຺ໂຐ ‘ອຸຕ຺ຕິຏ຺ເຐ ນປ຺ປມຊ຺ເຊຍ຺ຍາ’ຕິ ຄາຖາຍ ປິຕຣໍ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ‘ຘມ຺ມໍ ຈເຣ’ຕິ ຄາຖາຍ ມຫາປຊາປຕິໍ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ຣາຊານຎ຺ຈ ສກທາຄາມິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາເປສີ’’ຕິ.

ຘມ຺ມປາລຊາຕກໍ ສຸຕ຺ວາ ອນາຄາມິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາສີຕິ ປຸເນກທິວສໍ ຣາຊນິເວສເນ ກຕປາຕຣາໂສ ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ເນນ ຣຎ຺ຎາ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ທຸກ຺ກຣກາຣິກກາເລ ເອກາ ເທວຕາ ມໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘ປຸຕ຺ໂຕ ເຕ ກາລກໂຕ’ຕິ ອາຫ. ອຫໍ ຕສ຺ສາ ວຈນໍ ອສທ຺ທຫນ຺ໂຕ ‘ນ ມຍ຺ຫໍ ປຸຕ຺ໂຕ ໂພຘິໍ ອປ຺ປຕ຺ວາ ກາລໍ ກໂຣຕີ’ຕິ ປຏິກ຺ຂິປິນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອິທານິ ກຖໍ ສທ຺ທຫິສ຺ສຖ, ປຸພ຺ເພປິ ອຏ຺ຐິການິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘ປຸຕ຺ໂຕ ເຕ ມໂຕ’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ນ ສທ຺ທຫິຕ຺ຖາ’’ຕິ ອິມິສ຺ສາ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ມຫາຘມ຺ມປາລຊາຕກໍ ກເຖສິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຣາຊາ ອນາຄາມິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິ.

ເກສວິສ຺ສຊ຺ຊນນ຺ຕິ ກຸລມຣິຍາທວເສນ ເກໂສໂຣປນໍ. ປຏ຺ຏພນ຺ໂຘຕິ ຍຸວຣາຊປຏ຺ຏພນ຺ໂຘ. ອຠິນວຆຣປ຺ປເວສນມໂຫ ຆຣມງ຺ຄລໍ, ວິວາຫກຣຓມໂຫ ອາວາຫມງ຺ຄລໍ. ຉຕ຺ຕມງ຺ຄລນ຺ຕິ ຍຸວຣາຊຉຕ຺ຕມງ຺ຄລໍ. ຊນປທກລ຺ຍາຓີຕິ (ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໒໒) ຊນປທມ຺ຫິ ກລ຺ຍາຓີ ອຸຕ຺ຕມາ ຉສຣີຣໂທສຣຫິຕາ ປຎ຺ຈກລ຺ຍາຓສມນ຺ນາຄຕາ. ສາ ຫິ ຍສ຺ມາ ນາຕິທີຆາ ນາຕິຣສ຺ສາ ນາຕິກິສາ ນາຕິຖູລາ ນາຕິກາຬາ ນາຈ຺ໂຈທາຕາຕິ ອຕິກ຺ກນ຺ຕາ ມານຸສໍ ວຓ຺ຓໍ, ອປ຺ປຕ຺ຕາ ທິພ຺ພໍ ວຓ຺ຓໍ, ຕສ຺ມາ ຉສຣີຣໂທສຣຫິຕາ. ຉວິກລ຺ຍາຓໍ ມໍສກລ຺ຍາຓໍ ນຫາຣຸກລ຺ຍາຓໍ ອຏ຺ຐິກລ຺ຍາຓໍ ວຍກລ຺ຍາຓນ຺ຕິ ອິເມຫິ ປນ ປຎ຺ຈຫິ ກລ຺ຍາເຓຫິ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ປຎ຺ຈກລ຺ຍາຓສມນ຺ນາຄຕາ ນາມ. ຕສ຺ສາ ຫິ ອາຄນ຺ຕຸໂກຠາສກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ. ອຕ຺ຕໂນ ສຣີໂຣຠາເສເນວ ທ຺ວາທສຫຕ຺ຖຏ຺ຐາເນ ອາໂລກໍ ກໂຣຕິ, ປິຍງ຺ຄຸສາມາ ວາ ໂຫຕິ ສຸວຓ຺ຓສາມາ ວາ, ອຍມສ຺ສາ ຉວິກລ຺ຍາຓຕາ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ປນສ຺ສາ ຫຕ຺ຖປາທາ ມຸຂປຣິໂຍສານຎ຺ຈ ລາຂາຣສປຣິກມ຺ມກຕໍ ວິຍ ຣຕ຺ຕປວາຬຣຕ຺ຕກມ຺ພລສທິສໍ ໂຫຕິ, ອຍມສ຺ສາ ມໍສກລ຺ຍາຓຕາ. ວີສຕິ ປນ ນຂປຕ຺ຕານິ ມໍສໂຕ ອມຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ລາຂາຣສປູຣິຕານິ ວິຍ ມຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ຂີຣຘາຣາສທິສານິ ໂຫນ຺ຕິ, ອຍມສ຺ສາ ນຫາຣຸກລ຺ຍາຓຕາ. ທ຺ວຕ຺ຕິໍສ ທນ຺ຕາ ສຸຜຸສິຕາ ສຸໂຘຕວຊິຣປນ຺ຕິ ວິຍ ຂາຍນ຺ຕິ, ອຍມສ຺ສາ ອຏ຺ຐິກລ຺ຍາຓຕາ. ວີສຕິວສ຺ສສຕິກາປິ ສມານາ ໂສຬສວສ຺ສຸທ຺ເທສິກາ ວິຍ ໂຫຕິ ນິວລິປລິຕາ, ອຍມສ຺ສາ ວຍກລ຺ຍາຓຕາ. ອິຕິ ອິເມຫິ ປຎ຺ຈຫິ ກລ຺ຍາເຓຫິ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ຊນປທກລ຺ຍາຓີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ຕຸວຏນ຺ຕິ ສີຆໍ. ໂສປິ ຠຄວນ຺ຕໍ ‘‘ປຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ອວິສຫມາໂນ ວິຫາຣໍເຍວ ອຄມາສີຕິ. ໂສ ກິຣ ຕຖາຄເຕ ຄາຣເວນ ‘‘ປຕ຺ຕໍ ໂວ ຠນ຺ເຕ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ເອວໍ ປນ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ໂສປານສີເສ ປຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ມິມ຺ປິ ຐາເນ ນ ຄຓ຺ຫິ. ອິຕໂຣ ‘‘ໂສປານປາທມູເລ ຄຓ຺ຫິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ສຕ຺ຖາ ຕຕ຺ຖາປິ ນ ຄຓ຺ຫິ. ອິຕໂຣ ‘‘ຣາຊງ຺ຄເຓ ຄຓ຺ຫິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ສຕ຺ຖາ ຕຕ຺ຖາປິ ນ ຄຓ຺ຫິ. ກຸມາໂຣ ນິວຕ຺ຕິຕຸກາໂມ ອຣຸຈິຍາ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖຸ ຄາຣເວນ ‘‘ປຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸມ຺ປິ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ‘‘ອິຘ ຄຓ຺ຫິສ຺ສຕິ, ເອຕ຺ຖ ຄຓ຺ຫິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉຕິ. ຊນປທກລ຺ຍາຓິຍາ ຈ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ຕສ຺ສ ຫທເຍ ຕິຣິຍໍ ປຕິຕ຺ວາ ວິຍ ຐິຕໍ. ນນ຺ທກຸມາຣຎ຺ຫິ ອຠິເສກມງ຺ຄລໍ ນ ຕຖາ ປີເຬສິ, ຍຖາ ຊນປທກລ຺ຍາຓິຍາ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ, ເຕນສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາໂປ ພລວາ ອໂຫສິ. ອຖ ນໍ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ນິວຕ຺ຕິສ຺ສຕິ, ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ນິວຕ຺ຕິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ຕເມວ ສຕ຺ຖາ ວິຫາຣໍ ເນຕ຺ວາ ‘‘ປພ຺ພຊິສ຺ສສິ ນນ຺ທາ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ພຸທ຺ຘຄາຣເວນ ‘‘ນ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ອາມ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ເຕນ ຫິ ນນ຺ທໍ ປພ຺ພາເຊຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປພ຺ພາເຊສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອນິຈ຺ຉມານໍເຍວ ຠຄວາ ປພ຺ພາເຊສີ’’ຕິ. ‘‘ສຕ຺ຖາ ກປິລປຸຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຕິຍທິວເສ ນນ຺ທໍ ປພ຺ພາເຊສີ’’ຕິ ຘມ຺ມປທຏ຺ຐກຖາຍໍ (ຘ. ປ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໒ ນນ຺ທຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ) ວຸຕ຺ຕໍ, ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍໍ (ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໒໓໐) ປນ –

‘‘ມຫາສຕ຺ໂຕປິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ປຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິຕວຣຘມ຺ມຈກ຺ໂກ ໂລການຸຄ຺ຄຫໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຣາຊຄຫໂຕ ກປິລວຕ຺ຖຸໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຐມທສ຺ສເນເນວ ປິຕຣໍ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ, ປຸນທິວເສ ປິຕຸ ນິເວສນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣາຫຸລມາຕາຍ ໂອວາທໍ ກຕ຺ວາ ເສສຊນສ຺ສປິ ຘມ຺ມໍ ກເຖສິ, ປຸນທິວເສ ນນ຺ທກຸມາຣສ຺ສ ອຠິເສກເຄຫປ຺ປເວສນອາວາຫມງ຺ຄເລສຸ ວຕ຺ຕມາເນສຸ ຕສ຺ສ ນິເວສນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກຸມາຣໍ ປຕ຺ຕໍ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ປພ຺ພາເຊຕຸໍ ວິຫາຣາຠິມຸໂຂ ປາຍາສີ’’ຕິ –

ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຘ ປນ ‘‘ຠຄວາ ກປິລປຸຣໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ທຸຕິຍທິວເສ ນນ຺ທໍ ປພ຺ພາເຊສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ສພ຺ພມ຺ເປຕໍ ອາຈຣິເຍນ ຕໍຕໍຠາຓການໍ ຕຖາ ຕຖາ ອນຸສ຺ສວວເສນ ປຣິຫຣິຕ຺ວາ ອາຄຕຠາວໂຕ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຕຖາ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ນຕ຺ເຖຕ຺ຖ ອາຈຣິຍວຈເນ ປຸພ຺ພາປຣວິໂຣໂຘ.

ພ຺ຣຫ຺ມຣູປວຓ຺ຓນ຺ຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຣູປສມານຣູປໍ. ຕ຺ຍສ຺ສາຕິ ເຕ ອສ຺ສ. ວຏ຺ຏານຸຄຕນ຺ຕິ ວຏ຺ຏປຣິຍາປນ຺ນໍ. ສວິຆາຕນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂສຫິຕຕ຺ຕາ ສວິຆາຕໍ, ສທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຕ຺ຕວິຘໍ ອຣິຍຘນນ຺ຕິ –

‘‘ສທ຺ຘາຘນໍ ສີລຘນໍ, ຫິຣິໂອຕ຺ຕປ຺ປິຍໍ ຘນໍ;

ສຸຕຘນຎ຺ຈ ຈາໂຄ ຈ, ປຎ຺ຎາ ເວ ສຕ຺ຕມໍ ຘນ’’ນ຺ຕິ. (ອ. ນິ. ໗.໕-໖) –

ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ສຕ຺ຕວິຘໍ ອຣິຍຘນໍ. ອຸຎ຺ຉາຈຣິຍາຍາຕິ ຠິກ຺ຂາຈຣິຍາຍ. ປຸຕ຺ຕສິເນໂຫ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ສກລສຣີຣໍ ໂຂເຠຕ຺ວາ ອຏ຺ຐິມິຎ຺ຊໍ ອາຫຈ຺ຈ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຸຕ຺ຕເປມໍ ຠນ຺ເຕ…ເປ… ອຏ຺ຐິມິຎ຺ຊໍ ອາຫຈ຺ຈ ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ. ປຸຕ຺ຕສິເນໂຫ ຫິ ພລວຠາວໂຕ ສຫຊາຕປີຕິເວຄສ຺ສ ສວິປ຺ຜາຣຕາຍ ຕໍສມຸຏ຺ຐານຣູປຘມ຺ເມຫິ ຜຣຓວເສນ ສກລສຣີຣໍ ອາໂລເຬຕ຺ວາ ອຏ຺ຐິມິຎ຺ຊໍ ອາຫຈ຺ຈ ຕິຏ຺ຐຕິ. ຍຕ຺ຣ ຫິ ນາມາຕິ ໂຍ ນາມ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ຣາຫຸລວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສິກ຺ຂາປທທຓ຺ຑກມ຺ມວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໐໖. ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສາມເຓຣານໍ ທສ ສິກ຺ຂາປທານີຕິອາທີສຸ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພານິ ປທານິ ສິກ຺ຂາປທານິ, ສິກ຺ຂາໂກຏ຺ຐາສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສິກ຺ຂາຍ ວາ ປທານິ ສິກ຺ຂາປທານິ, ອຘິສີລອຘິຈິຕ຺ຕອຘິປຎ຺ຎາສິກ຺ຂາຍ ອຘິຄມຸປາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ກາມາວຈຣກຸສລຈິຕ຺ຕສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ວິຣຕິໂຍ, ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ຕຄ຺ຄຫເຓເນວ ຄເຫຕພ຺ພາ. ສຣເສເນວ ປຕນສຠາວສ຺ສ ອນ຺ຕຣາ ເອວ ອຕິປາຕນໍ ອຕິປາໂຕ, ສຓິກໍ ປຕິຕຸໍ ອທຕ຺ວາ ສີຆໍ ປາຕນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕິກ຺ກມ຺ມ ວາ ສຕ຺ຖາທີຫິ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ປາຕນໍ ອຕິປາໂຕ, ປາຓສ຺ສ ອຕິປາໂຕ ປາຓາຕິປາໂຕ, ປາຓວໂຘ ປາຓຆາໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປາໂຓຕິ ເຈຕ຺ຖ ໂວຫາຣໂຕ ສຕ຺ໂຕ, ປຣມຕ຺ຖໂຕ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ. ຕສ຺ມິໍ ປນ ປາເຓ ປາຓສຎ຺ຎິໂນ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍຸປຈ຺ເຉທກອຸປກ຺ກມສມຸຏ຺ຐາປິກາ ກາຍວຈີທ຺ວາຣານໍ ອຎ຺ຎຕຣປ຺ປວຕ຺ຕາ ວຘກເຈຕນາ ປາຓາຕິປາໂຕ, ຕໂຕ ປາຓາຕິປາຕາ.

ເວຣມຓີຕິ ເວຣເຫຕຸຕາຍ ເວຣສຎ຺ຎິຕໍ ປາຓາຕິປາຕາທິປາປຘມ຺ມໍ ມຓຕິ, ‘‘ມຍິ ອິຘ ຐິຕາຍ ກຖມາຄຈ຺ຉສີ’’ຕິ ວາ ຕຊ຺ເຊນ຺ຕີ ວິຍ ນີຫຣຕີຕິ ເວຣມຓີ. ວິຣມຕິ ເອຕາຍາຕິ ວາ ວິຣມຓີຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ນິຣຸຕ຺ຕິນເຍນ ‘‘ເວຣມຓີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ເວຣມຓີຕິ ກາມາວຈຣກຸສລຈິຕ຺ຕສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ວິຣຕິໂຍ. ສາ ‘‘ປາຓາຕິປາຕາທິໍ ວິຣມນ຺ຕສ຺ສ ຍາ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ປາຓາຕິປາຕາ ອາຣຕິ ວິຣຕິ ປຏິວິຣຕິ ເວຣມຓີ ອກິຣິຍາ ອກຣຓໍ ອນຊ຺ຌາປຕ຺ຕິ ເວລານຕິກ຺ກໂມ ເສຕຸຆາໂຕ’’ຕິ ເອວມາທິນາ ນເຍນ ວິຠງ຺ເຄ (ວິຠ. ໗໐໔) ວຸຕ຺ຕາ. ກາມຎ຺ເຈສາ ເວຣມຓີ ນາມ ໂລກຸຕ຺ຕຣາປິ ອຕ຺ຖິ, ອິຘ ປນ ສມາທານວສປ຺ປວຕ຺ຕາ ວິຣຕິ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣາຍ ວິຣຕິຍາ ສມາທານວເສນ ປວຕ຺ຕິອສມ຺ຠວໂຕ ກາມາວຈຣກຸສລຈິຕ຺ຕສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ວິຣຕິໂຍ ຄເຫຕພ຺ພາ.

ອທິນ຺ນາທານາ ເວຣມຓີຕິອາທີສຸ ອທິນ຺ນສ຺ສ ອາທານໍ ອທິນ຺ນາທານໍ, ປຣສ຺ສຫຣຓໍ, ເຖຍ຺ຍໍ ໂຈຣິກາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ອທິນ຺ນນ຺ຕິ ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ. ຍຕ຺ຖ ປໂຣ ຍຖາກາມກາຣິຕໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ອທຓ຺ຑາຣໂຫ ອນຸປວຊ຺ໂຊ ຈ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມິໍ ປນ ປຣປຣິຄ຺ຄຫິເຕ ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕສອຎໂນ ຕທາທາຍກອຸປກ຺ກມສມຸຏ຺ຐາປິກາ ເຖຍ຺ຍເຈຕນາ ອທິນ຺ນາທານໍ.

ອພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ນາມ ອເສຏ຺ຐຈຣິຍໍ ທ຺ວຍໍທ຺ວຍສມາປຕ຺ຕິ. ສາ ຫິ ‘‘ອປ຺ປສ຺ສາທາ ກາມາ ພຫຸທຸກ຺ຂາ ພຫຸປາຍາສາ, ອາທີນໂວ ເອຕ຺ຖ ຠິຍ຺ໂຍ’’ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໑໗໗; ໒.໔໒) ຫີຬິຕຕ຺ຕາ ອເສຏ຺ຐາ ອປ຺ປສຕ຺ຖາ ຈຣິຍາຕິ ວາ ອເສຏ຺ຐານໍ ນິຫີນານໍ ອິຕ຺ຖິປຸຣິສານໍ ຈຣິຍາຕິ ວາ ອເສຏ຺ຐຈຣິຍໍ, ອເສຏ຺ຐຈຣິຍຕ຺ຕາ ອພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ອສທ຺ຘມ຺ມເສວນາຘິປ຺ປາເຍນ ກາຍທ຺ວາຣປ຺ປວຕ຺ຕາ ມຄ຺ເຄນມຄ຺ຄປ຺ປຏິປຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐາປິກາ ເຈຕນາ ອພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ.

ມຸສາຕິ ອຠູຕໍ ອຕຈ຺ຉໍ ວຕ຺ຖຸ, ວາໂທຕິ ຕສ຺ສ ຠູຕໂຕ ຕຈ຺ຉໂຕ ວິຎ຺ຎາປນໍ. ລກ຺ຂຓໂຕ ປນ ອຕຖໍ ວຕ຺ຖຸໍ ຕຖໂຕ ປຣໍ ວິຎ຺ຎາເປຕຸກາມສ຺ສ ຕຖາວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐາປິກາ ເຈຕນາ ມຸສາວາໂທ ມຸສາ ວທີຍຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ເອຕາຍາຕິ ກຕ຺ວາ.

ສຸຣາເມຣຍມຊ຺ຊປ຺ປມາທຏ຺ຐານາຕິ ເອຕ຺ຖ ສຸຣາຕິ ປູວສຸຣາ ປິຏ຺ຐສຸຣາ ໂອທນສຸຣາ ກິຓ຺ຓປກ຺ຂິຕ຺ຕາ ສມ຺ຠາຣສໍຍຸຕ຺ຕາຕິ ປຎ຺ຈ ສຸຣາ. ເມຣຍນ຺ຕິ ປຸປ຺ຜາສໂວ ຜລາສໂວ ມຘ຺ວາສໂວ ຄຸຬາສໂວ ສມ຺ຠາຣສໍຍຸຕ຺ໂຕຕິ ປຎ຺ຈ ອາສວາ. ຕຕ຺ຖ ປູເວ ຠາຊເນ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕຊ຺ຊໍ ອຸທກໍ ທຕ຺ວາ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ກຕາ ປູວສຸຣາ. ເອວໍ ເສສສຸຣາປິ. ກິຓ຺ຓາຕິ ປນ ຕສ຺ສາ ສຸຣາຍ ພີຊໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເຍ ສຸຣາໂມທກາຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເຕ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ກຕາ ກິຓ຺ຓປກ຺ຂິຕ຺ຕາ. ຫຣີຕກີສາສປາທິນານາສມ຺ຠາເຣຫິ ສໍໂຍຊິຕາ ສມ຺ຠາຣສໍຍຸຕ຺ຕາ. ມຘຸກຕາລນາຬິເກຣາທິປຸປ຺ຜຣໂສ ຈິຣປຣິວາສິໂຕ ປຸປ຺ຜາສໂວ. ປນສາທິຜລຣໂສ ຜລາສໂວ. ມຸທ຺ທິກາຣໂສ ມຘ຺ວາສໂວ. ອຸຈ຺ຉຸຣໂສ ຄຸຬາສໂວ. ຫຣີຕກອາມລກກຏຸກຠຓ຺ຑາທິນານາສມ຺ຠາຣານໍ ຣໂສ ຈິຣປຣິວາສິໂຕ ສມ຺ຠາຣສໍຍຸຕ຺ໂຕ. ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ມທກຣຓວເສນ ມຊ຺ຊໍ ປິວນ຺ຕໍ ມທຍຕີຕິ ກຕ຺ວາ. ປມາທຏ຺ຐານນ຺ຕິ ປມາທກາຣຓໍ. ຍາຍ ເຈຕນາຍ ຕໍ ມຊ຺ຊໍ ປິວນ຺ຕິ, ຕສ຺ສາ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ. ສຸຣາເມຣຍມຊ຺ເຊ ປມາທຏ຺ຐານໍ ສຸຣາເມຣຍມຊ຺ຊປ຺ປມາທຏ຺ຐານໍ, ຕສ຺ມາ ສຸຣາເມຣຍມຊ຺ຊປ຺ປມາທຏ຺ຐານາ.

ວິກາລໂຠຊນາຕິ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ມຊ຺ຌນ຺ຫິກາ. ອຍໍ ພຸທ຺ຘາທີນໍ ອຣິຍານໍ ອາຈິຓ຺ຓສມາຈິຓ຺ໂຓ ໂຠຊນສ຺ສ ກາໂລ ນາມ, ຕທຎ຺ໂຎ ວິກາໂລ. ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ໂຠຊນໍ, ຍາຄຸຠຕ຺ຕາທິ ສພ຺ພໍ ຍາວກາລິກວຕ຺ຖຸ. ຍຖາ ຈ ‘‘ຣຕ຺ຕູປຣໂຕ’’ຕິ (ທີ. ໑.໑໐, ໑໙໔; ມ. ນິ. ໑.໒໙໓; ໓.໑໔) ເອຕ຺ຖ ຣຕ຺ຕິຍາ ໂຠຊນໍ ຣຕ຺ຕີຕິ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວເມຕ຺ຖ ໂຠຊນຊ຺ໂຌຫຣຓໍ ໂຠຊນນ຺ຕິ. ວິກາເລ ໂຠຊນໍ ວິກາລໂຠຊນໍ, ຕໂຕ ວິກາລໂຠຊນາ, ວິກາເລ ຍາວກາລິກວຕ຺ຖຸສ຺ສ ອຊ຺ໂຌຫຣຓາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ນ ເອຕ຺ຖ ກມ຺ມສາຘໂນ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພຕ຺ຖວາຈໂກ ໂຠຊນສທ຺ໂທ, ອຖ ໂຂ ຠາວສາຘໂນ ອຊ຺ໂຌຫຣຓຕ຺ຖວາຈໂກ ຄເຫຕພ຺ໂພ, ຕສ຺ມາ ວິກາເລ ໂຠຊນໍ ອຊ຺ໂຌຫຣຓໍ ວິກາລໂຠຊນໍ. ກສ຺ສ ປນ ອຊ຺ໂຌຫຣຓນ຺ຕິ? ຍາມກາລິກາທີນໍ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ວິກາລໂຠຊນ-ສທ຺ທສ຺ສ ວາ ຍາວກາລິກຊ຺ໂຌຫຣເຓ ນິຣຸຬ຺ຫຕ຺ຕາ ຍາວກາລິກສ຺ສາຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ກາຍທ຺ວາຣປ຺ປວຕ຺ຕາ ວິກາເລ ຍາວກາລິກຊ຺ໂຌຫຣຓເຈຕນາ ‘‘ວິກາລໂຠຊນ’’ນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ນຈ຺ຈຄີຕວາທິຕວິສູກທສ຺ສນາຕິ ເອຕ຺ຖ ສາສນສ຺ສ ອນນຸໂລມຕ຺ຕາ ວິສູກໍ ປຏາຓີຠູຕໍ ທສ຺ສນນ຺ຕິ ວິສູກທສ຺ສນໍ. ນຈ຺ຈາທີນຎ຺ຫິ ທສ຺ສນໍ ສຉນ຺ທຣາຄປ຺ປວຕ຺ຕິໂຕ ສງ຺ເຂປໂຕ ‘‘ສພ຺ພປາປສ຺ສ ອກຣຓ’’ນ຺ຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕໍ (ທີ. ນິ. ໒.໙໐; ຘ. ປ. ໑໘໓) ຠຄວໂຕ ສາສນໍ ນ ອນຸໂລເມຕິ. ນຈ຺ຈຎ຺ຈ ຄີຕຎ຺ຈ ວາທິຕຎ຺ຈ ວິສູກທສ຺ສນຎ຺ຈ ນຈ຺ຈຄີຕວາທິຕວິສູກທສ຺ສນໍ. ອຕ຺ຕນາ ປໂຍຊິຍມານໍ ປເຣຫິ ປໂຍຊາປິຍມານຎ຺ເຈຕ຺ຖ ນຈ຺ຈໍ ນຈ຺ຈຠາວສາມຎ຺ຎໂຕ ປາຬິຍໍ ເອເກເນວ ນຈ຺ຈ-ສທ຺ເທນ ຄຫິຕໍ, ຕຖາ ຄີຕວາທິຕ-ສທ຺ເທຫິ ຄາຍນຄາຍາປນວາທນວາທາປນານິ, ຕສ຺ມາ ອຕ຺ຕນາ ນຈ຺ຈນນຈ຺ຈາປນາທິວເສນ ນຈ຺ຈາ ຈ ຄີຕາ ຈ ວາທິຕາ ຈ ອນ຺ຕມໂສ ມຍູຣນຈ຺ຈາທິວເສນປິ ປວຕ຺ຕານໍ ນຈ຺ຈາທີນໍ ວິສູກຠູຕາ ທສ຺ສນາ ຈ ເວຣມຓີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ນຈ຺ຈາທີນິ ອຕ຺ຕນາ ປໂຍເຊຕຸໍ ວາ ປເຣຫິ ປໂຍຊາເປຕຸໍ ວາ ປຍຸຕ຺ຕານິ ປສ຺ສິຕຸໍ ວາ ເນວ ຠິກ຺ຂູນໍ ນ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ວຏ຺ຏຕິ. ທສ຺ສເນນ ເຈຕ຺ຖ ສວນມ຺ປິ ສງ຺ຄຫິຕໍ ວິຣູເປກເສສນເຍນ. ຍຖາ ສກໍ ວິສຍອາໂລຈນສຠາວຕາຍ ວາ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ວິຎ຺ຎາຓານໍ ສວນກິຣິຍາຍປິ ທສ຺ສນສງ຺ເຂປສມ຺ຠວໂຕ ‘‘ທສ຺ສນາ’’ ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຎ຺ຈຫິ ວິຎ຺ຎາເຓຫິ ນ ກຎ຺ຈິ ຘມ຺ມໍ ປຏິວິຊານາຕິ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອຠິນິປາຕມຕ຺ຕາ’’ຕິ. ທສ຺ສນກມ຺ຍຕາຍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປສ຺ສໂຕ ເອວ ເຈຕ຺ຖ ວີຕິກ຺ກໂມ ໂຫຕິ, ຐິຕນິສິນ຺ນສຍໂນກາເສ ປນ ອາຄຕໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ວາ ອາປາຖຄຕໍ ປສ຺ສໂຕ ສິຍາ ສໍກິເລໂສ, ນ ວີຕິກ຺ກໂມ.

ມາລາຄນ຺ຘວິເລປນຘາຣຓມຓ຺ຑນວິຠູສນຏ຺ຐານາຕິ ເອຕ຺ຖ ມາລາຕິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ປຸປ຺ຜໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ຫິ ມາລາ-ສທ຺ໂທ ໂລເກ ພທ຺ຘມາລວາຈໂກ, ສາສເນ ປນ ຣຸຬ຺ຫິຍາ ປຸປ຺ເຜສຸປິ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ປຸປ຺ຜໍ ພທ຺ຘມພທ຺ຘໍ ວາ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ‘‘ມາລາ’’ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຄນ຺ຘນ຺ຕິ ວາສຈຸຓ຺ຓຘູມາທິກໍ ວິເລປນໂຕ ອຎ຺ຎໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຄນ຺ຘຊາຕໍ. ວິເລປນນ຺ຕິ ວິເລປນຕ຺ຖໍ ປິສິຕ຺ວາ ປຏິຍຕ຺ຕໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຉວິຣາຄກຣຓໍ. ປິຬນ຺ຘນໍ ຘາຣຓໍ, ອູນຏ຺ຐານປູຣຓໍ ມຓ຺ຑນໍ, ຄນ຺ຘວເສນ ຉວິຣາຄວເສນ ຈ ສາທິຍນໍ ວິຠູສນໍ. ເຕເນວ ທີຆນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍໍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໐) ມຊ຺ຌິມນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒໙໓) ‘‘ປິຬນ຺ຘນ຺ໂຕ ຘາເຣຕິ ນາມ, ອູນຏ຺ຐານໍ ປູເຣນ຺ໂຕ ມຓ຺ເຑຕິ ນາມ, ຄນ຺ຘວເສນ ຉວິຣາຄວເສນ ຈ ສາທິຍນ຺ໂຕ ວິຠູເສຕິ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣມຕ຺ຖໂຊຕິກາຍໍ ປນ ຂຸທ຺ທກຏ຺ຐກຖາຍໍ (ຂຸ. ປາ. ອຏ຺ຐ. ໒.ປຈ຺ຉິມປຎ຺ຈສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ‘‘ມາລາທີສຸ ຘາຣຓາທີນິ ຍຖາສງ຺ຂ຺ຍໍ ໂຍເຊຕພ຺ພານີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ຐານໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ກາຣຓໍ, ຕສ຺ມາ ຍາຍ ທຸສ຺ສີລ຺ຍເຈຕນາຍ ຕານິ ມາລາຘາຣຓາທີນິ ມຫາຊໂນ ກໂຣຕິ, ສາ ຘາຣຓມຓ຺ຑນວິຠູສນຏ຺ຐານໍ.

ອຸຈ຺ຈາສຍນມຫາສຍນາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸຈ຺ຈາຕິ ອຸຈ຺ຈ-ສທ຺ເທນ ສມານຕ຺ຖໍ ເອກໍ ສທ຺ທນ຺ຕຣໍ. ເສຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ສຍນໍ, ອຸຈ຺ຈາສຍນຎ຺ຈ ມຫາສຍນຎ຺ຈ ອຸຈ຺ຈາສຍນມຫາສຍນໍ. ອຸຈ຺ຈາສຍນໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ຕໍ ມຎ຺ຈາທິ. ມຫາສຍນໍ ອກປ຺ປິຍຕ຺ຖຣເຓຫິ ອຕ຺ຖຕໍ ອາສນ຺ທາທິ. ອາສນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ສຍເນເນວ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ອາຘາເຣ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ເຕ ຕທາຘາຣາ ກິຣິຍາ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຸຈ຺ຈາສຍນມຫາສຍນາ’’ ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ຕທຸປໂຠຄຠູຕນິສຊ຺ຊານິປຊ຺ຊເນຫິ ວິຣຕິ ທສ຺ສິຕາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ອຖ ວາ ອຸຈ຺ຈາສຍນມຫາສຍນສຍນາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ເອກເສສນເຍນ ອຍໍ ນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ ຍຖາ ‘‘ນາມຣູປປຈ຺ຈຍາ ສຬາຍຕນ’’ນ຺ຕິ, ອາສນກິຣິຍາປຸພ຺ພກຕ຺ຕາ ສຍນກິຣິຍາຍ ສຍນຄ຺ຄຫເຓເນວ ອາສນມ຺ປິ ຄຫິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຊາຕຣູປຣຊຕປຏິຄ຺ຄຫຓາຕິ ເອຕ຺ຖ ຊາຕຣູປນ຺ຕິ ສຸວຓ຺ຓໍ. ຣຊຕນ຺ຕິ ກຫາປໂຓ ໂລຫມາສໂກ ຊຕຸມາສໂກ ທາຣຸມາສໂກຕິ ເຍ ໂວຫາຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ອຸຠຍສ຺ສປິ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ຊາຕຣູປຣຊຕປຏິຄ຺ຄຫຓໍ. ຕິວິຘຎ຺ເຈຕ຺ຖ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ກາເຍນ ວາຈາຍ ມນສາຕິ. ຕຕ຺ຖ ກາເຍນ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ, ວາຈາຍ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ອຸຄ຺ຄຫາປນໍ, ມນສາ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ສາທິຍນໍ. ຕິວິຘມ຺ປິ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ສາມຎ຺ຎນິທ຺ເທເສນ ເອກເສສນເຍນ ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ປຏິຄ຺ຄຫຓາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ເນວ ອຸຄ຺ຄເຫຕຸໍ ນ ອຸຄ຺ຄຫາເປຕຸໍ ນ ອຸປນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ວາ ສາທິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອິມານິ ປນ ທສ ສິກ຺ຂາປທານິ ຄຫຏ຺ຐານມ຺ປິ ສາຘາຣຓານິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑໓) ‘‘ອຸປາສກອຸປາສິການໍ ນິຈ຺ຈສີລວເສນ ປຎ຺ຈ ສິກ຺ຂາປທານິ, ສຕິ ວາ ອຸສ຺ສາເຫ ທສ, ອຸໂປສຖງ຺ຄວເສນ ອຏ຺ຐາຕິ ອິທໍ ຄຫຏ຺ຐສີລ’’ນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ທສາຕິ ສາມເຓເຣຫິ ຣກ຺ຂິຕພ຺ພສີລມາຫ ຆຏິກາຣາທີນໍ ວິຍ. ປຣມຕ຺ຖໂຊຕິກາຍໍ ປນ ຂຸທ຺ທກຏ຺ຐກຖາຍໍ (ຂຸ. ປາ. ອຏ຺ຐ. ໒.ສາຘາຣຓວິເສສວວຕ຺ຖານ) ‘‘ອາທິໂຕ ທ຺ເວ ຈຕຸຕ຺ຖປຎ຺ຈມານິ ອຸປາສການໍ ສາມເຓຣານຎ຺ຈ ສາຘາຣຓານິ ນິຈ຺ຈສີລວເສນ, ອຸໂປສຖສີລວເສນ ປນ ອຸປາສການໍ ສຕ຺ຕມຏ຺ຐມໍ ເຈກໍ ອງ຺ຄໍ ກຕ຺ວາ ສພ຺ພປຈ຺ຉິມວຊ຺ຊານິ ສພ຺ພານິປິ ສາມເຓເຣຫິ ສາຘາຣຓານິ, ປຈ຺ຉິມໍ ປນ ສາມເຓຣານເມວ ວິເສສຠູຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ‘‘ສຕິ ວາ ອຸສ຺ສາເຫ ທສາ’’ຕິ ອິມິນາ ນ ສເມຕິ. ນາສນວຕ຺ຖູຕິ ລິງ຺ຄນາສນາຍ ວຕ຺ຖຸ, ອຘິຏ຺ຐານໍ ກາຣຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໑໐໗. ກິນ຺ຕີຕິ ເກນ ນຸ ໂຂ ອຸປາເຍນ. ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ປຣິເວຓນ຺ຕິ ອິທໍ ປຸຄ຺ຄລິກໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍເມຕ຺ຖ ຄຓ຺ຐິປທກາຣານໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ‘‘ວສ຺ສຄ຺ເຄນ ປຕ຺ຕເສນາສນ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ຕສ຺ສ ວສ຺ສຄ຺ເຄນ ປຕ຺ຕໍ ສງ຺ຆິກເສນາສນໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ປຣິເວຓ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາປິ ຕສ຺ເສວ ປຸຄ຺ຄລິກເສນາສນໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕິ – ‘‘ຍຕ຺ຖ ວາ ວສຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ສງ຺ຆິກໍ ວາ ໂຫຕຸ ປຸຄ຺ຄລິກໍ ວາ, ຕສ຺ສ ນິພທ຺ຘວສນກເສນາສນໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຍຕ຺ຖ ວາ ປຏິກ຺ກມຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ປນ ຍໍ ອາຈຣິຍສ຺ສ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ວາ ວສນຏ຺ຐານໍ ອຸປຏ຺ຐານາທິນິມິຕ຺ຕໍ ນິພທ຺ຘໍ ປວິສຕິ, ຕໍ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍານໍ ວສນຏ຺ຐານໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ຕທຸຠຍໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຸຠເຍນປິ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິເວຓຎ຺ຈ ວສ຺ສຄ຺ເຄນ ປຕ຺ຕເສນາສນຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິເວຓນ຺ຕິ ອິມິນາ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍານໍ ວສນຏ຺ຐານໍ ທສ຺ສິຕໍ, ວສ຺ສຄ຺ເຄນ ປຕ຺ຕເສນາສນນ຺ຕິ ອິມິນາ ປນ ຕສ຺ສ ວສນຏ຺ຐານໍ. ຕທຸຠຍມ຺ປິ ສງ຺ຆິກໍ ວາ ໂຫຕຸ ປຸຄ຺ຄລິກໍ ວາ, ອາວຣຓໍ ກາຕພ຺ພເມວາຕິ. ມຸຂທ຺ວາຣິກນ຺ຕິ ມຸຂທ຺ວາເຣນ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ທຓ຺ຑກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາຕິ ທຓ຺ຑກມ຺ມໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ. ທຓ຺ເຑນ຺ຕິ ວິເນນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ທຓ຺ໂຑ, ໂສເຍວ ກາຕພ຺ພຕ຺ຕາ ກມ຺ມນ຺ຕິ ທຓ຺ຑກມ຺ມໍ, ອາວຣຓາທິ.

ສິກ຺ຂາປທທຓ຺ຑກມ຺ມວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອນາປຸຈ຺ຉາວຣຓວຕ຺ຖຸອາທິກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໐໘. ທຓ຺ຑກມ຺ມມສ຺ສ ກໂຣຖາຕິ ອສ຺ສ ທຓ຺ຑກມ຺ມໍ ໂຍເຊຖ ອາຓາເປຖ. ທຓ຺ຑກມ຺ມນ຺ຕິ ວາ ນິຄ຺ຄຫກມ຺ມໍ, ຕສ຺ມາ ນິຄ຺ຄຫມສ຺ສ ກໂຣຖາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອສ ນໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອີທິເສສຸ ຐາເນສຸ. ເສນາສນຄ຺ຄາໂຫ ຈ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕີຕິ ອິມິນາ ຈ ຉິນ຺ນວສ຺ໂສ ຈ ໂຫຕີຕິ ທີເປຕິ. ສເຈ ອາກິຓ຺ຓໂທໂສວ ໂຫຕິ, ອາຍຕິໍ ສໍວເຣ ນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ນິກ຺ກຑ຺ຒິຕພ຺ໂພຕິ ເອຕ຺ຖ ສເຈ ຍາວຕຕິຍໍ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ນ ໂອຣມຕິ, ສງ຺ຆໍ ອປໂລເກຕ຺ວາ ນາເສຕພ຺ໂພ. ປຸນ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈມາໂນປິ ອປໂລເກຕ຺ວາ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ໂພຕິ ວທນ຺ຕິ. ປຈ຺ຉິມິກາຍ ວສ຺ສາວາສິກໍ ລຈ຺ຉຕີຕິ ປຈ຺ຉິມິກາຍ ປຸນ ວສ຺ສໍ ອຸປຄຕຕ຺ຕາ ລຈ຺ຉຕິ. ອປໂລເກຕ຺ວາ ລາໂຠ ທາຕພ຺ໂພຕິ ຉິນ຺ນວສ຺ສຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຕຣານິ ປຎ຺ຈ ສິກ຺ຂາປທານີຕິ ວິກາລໂຠຊນາທີນິ ປຎ຺ຈ. ອຈ຺ຈຍໍ ເທສາເປຕພ຺ໂພຕິ ‘‘ອຈ຺ຈໂຍ ມໍ, ຠນ຺ເຕ, ອຈ຺ຈຄມາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ເທສາເປຕພ຺ໂພ.

ອນາປຸຈ຺ຉາວຣຓວຕ຺ຖຸອາທິກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຓ຺ຑກວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໐໙. ປຓ຺ຑກວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ‘‘ໂຍ ກາຬປກ຺ເຂ ອິຕ຺ຖີ ໂຫຕິ, ຊຸຓ຺ຫປກ຺ເຂ ປຸຣິໂສ, ອຍໍ ປກ຺ຂປຓ຺ຑໂກ’’ຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ, ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ກາຬປກ຺ເຂ ປຓ຺ຑໂກ ໂຫຕິ, ຊຸຓ຺ຫປກ຺ເຂ ປນສ຺ສ ປຣິຬາໂຫ ວູປສມ຺ມຕີ’’ຕິ ອປຓ຺ຑກປກ຺ເຂ ປຣິຬາຫວູປສມສ຺ເສວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຓ຺ຑກປກ຺ເຂ ອຸສ຺ສນ຺ນປຣິຬາຫຕາ ປຓ຺ຑກຠາວາປຕ຺ຕີຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ຕສ຺ມາ ອິທເມເວຕ຺ຖ ສາຣໂຕ ປຈ຺ເຈຕພ຺ພໍ. ອິຕ຺ຖິຠາໂວ ປຸມ຺ຠາໂວ ວາ ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສາຕິ ອຠາວໂກ. ຕສ຺ມິໍ ເຍວສ຺ສ ປກ຺ເຂ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ວາຣິຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອປຓ຺ຑກປກ຺ເຂ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ປຓ຺ຑກປກ຺ເຂ ນາເສຕພ຺ໂພ’’ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ອປຓ຺ຑກປກ຺ເຂ ປພ຺ພຊິໂຕ ສເຈ ກິເລສກ຺ຂຍໍ ປາປຸຓາຕິ, ນ ນາເສຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ເຕສໍ ມຕິມຕ຺ຕໍ ປຓ຺ຑກສ຺ສ ກິເລສກ຺ຂຍາສມ຺ຠວໂຕ ຂີຓກິເລສສ຺ສ ຈ ປຓ຺ຑກຠາວານຸປປຕ຺ຕິໂຕ. ອເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິກຖາຍຎ຺ຫິ ອວິເສເສນ ປຓ຺ຑກສ຺ສ ອເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ອາສິຕ຺ຕອຸສູຍປກ຺ຂປຓ຺ຑການຎ຺ຈ ປຏິສນ຺ຘິໂຕ ປຏ຺ຐາເຍວ ປຓ຺ຑກສຠາໂວ, ນ ປວຕ຺ຕິຍໍເຍວາຕິ ວທນ຺ຕິ. ເຕເນວ ອເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິນິທ຺ເທເສ ຊຈ຺ຈນ຺ຘພຘິຣາທໂຍ ວິຍ ປຓ຺ຑໂກ ຊາຕິສທ຺ເທນ ວິເສເສຕ຺ວາ ນ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ. ອິຘາປິ ຈຕຸຕ຺ຖປາຣາຊິກສໍວຓ຺ຓນາຍໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໓໓) ‘‘ອຠພ຺ພປຸຄ຺ຄເລ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ປຓ຺ຑກຕິຣຈ຺ຉານຄຕອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກາ ຕໂຍ ວຕ຺ຖຸວິປນ຺ນາ ອເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິກາ, ເຕສໍ ສຄ຺ໂຄ ອວາຣິໂຕ, ມຄ຺ໂຄ ປນ ວາຣິໂຕ’’ຕິ ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປຓ຺ຑກວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ເຖຍ຺ຍສໍວາສກວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໑໐. ເຖຍ຺ຍສໍວາສກວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ໂກລຎ຺ຎາຕິ ມາຕຸວໍເສ ປິຕຸວໍເສ ຈ ຊາຕາ ມາຕາປິຕຸປ຺ປຠຸຕິສພ຺ພຎາຕໂຍ. ເຖຍ຺ຍາຍ ສໍວາໂສ ເອຕສ຺ສາຕິ ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ. ໂສ ຈ ນ ສໍວາສມຕ຺ຕສ຺ເສວ ເຖນໂກ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕ, ອຖ ໂຂ ລິງ຺ຄສ຺ສ ຕທຸຠຍສ຺ສ ຈ ເຖນໂກປີຕິ ອາຫ ‘‘ຕໂຍ ເຖຍ຺ຍສໍວາສກາ’’ຕິອາທິ. ນ ຍຖາວຸຑ຺ຒໍ ວນ຺ທນໍ ສາທິຍຕີຕິ ຍຖາວຸຑ຺ຒໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ວາ ສາມເຓຣານໍ ວາ ວນ຺ທນໍ ນ ສາທິຍຕິ. ຍຖາວຸຑ຺ຒໍ ວນ຺ທນໍ ສາທິຍຕີຕິ ອຕ຺ຕນາ ມຸສາວາທໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ສິຕວສ຺ສານຸຣູປໍ ຍຖາວຸຑ຺ຒໍ ວນ຺ທນໍ ສາທິຍຕິ. ຠິກ຺ຂຸວສ຺ສຄຓນາທິໂກຕິ ອິມິນາ ນ ເອກກມ຺ມາທິໂກວ ອິຘ ສໍວາໂສ ນາມາຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ຣາຊ…ເປ… ຠເຍນາຕິ ເອຕ຺ຖ ຠຍ-ສທ຺ໂທ ປຈ຺ເຈກໍ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ ‘‘ຣາຊຠເຍນ ທຸພ຺ຠິກ຺ຂຠເຍນາ’’ຕິອາທິນາ. ສໍວາສໍ ນາຘິວາເສຕິ, ຍາວ ໂສ ສຸທ຺ຘມານໂສຕິ ຣາຊຠຍາທີຫິ ຄຫິຕລິງ຺ຄຕາຍ ໂສ ສຸທ຺ຘມານໂສ ຍາວ ສໍວາສໍ ນາຘິວາເສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂຍ ຫິ ຣາຊຠຍາທິໍ ວິນາ ເກວລໍ ຠິກ຺ຂູ ວຎ຺ເຈຕ຺ວາ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ສໍວສິຕຸກາມຕາຍ ລິງ຺ຄໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ໂສ ອສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕຕາຍ ລິງ຺ຄຄ຺ຄຫເຓເນວ ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ ນາມ ໂຫຕິ. ອຍໍ ປນ ຕາທິເສນ ອສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ຠິກ຺ຂູ ວຎ຺ເຈຕຸກາມຕາຍ ອຠາວໂຕ ຍາວ ສໍວາສໍ ນາຘິວາເສຕິ, ຕາວ ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ ນາມ ນ ໂຫຕິ. ເຕເນວ ‘‘ຣາຊຠຍາທີຫິ ຄຫິຕລິງ຺ຄານໍ ‘ຄິຫີ ມໍ ສມໂຓຕິ ຊານນ຺ຕູ’ຕິ ວຎ຺ຈນາຈິຕ຺ເຕ ສຕິປິ ຠິກ຺ຂູນໍ ວຎ຺ເຈຕຸກາມຕາຍ ອຠາວາ ໂທໂສ ນ ຊາໂຕ’’ຕິ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ວູປສນ຺ຕຠຍຕາ ອິຘ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕຕາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ໂສ ວູປສນ຺ຕຠໂຍ ຍາວ ສໍວາສໍ ນາຘິວາເສຕິ, ຕາວ ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ ນ ໂຫຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ອິມສ຺ມິຎ຺ຈ ອຕ຺ເຖ ວິຎ຺ຎາຍມາເນ ອວູປສນ຺ຕຠຍສ຺ສ ສໍວາສສາທິຍເນປິ ເຖຍ຺ຍສໍວາສກຕາ ນ ໂຫຕີຕິ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ນ ຈ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອວູປສນ຺ຕຠຍສ຺ສ ສໍວາສສາທິຍເນປິ ອເຖຍ຺ຍສໍວາສກຕາ ທສ຺ສິຕາ. ສພ຺ພປາສຓ຺ຑິຍຠຕ຺ຕານິ ຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕຕິ ຈ ອິມິນາ ອວູປສນ຺ຕຕເຍນປິ ສໍວາສໍ ອສາທິຍນ຺ເຕເນວ ວສິຕພ຺ພນ຺ຕິ ທີເປຕິ. ເຕເນວ ຕີສຸປິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍສ຺ມາ ວິຫາຣໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສງ຺ຆິກໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ສໍວາສໍ ປຣິຫຣິຕຸໍ ທຸກ຺ກຣໍ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ພປາສຓ຺ຑິຍຠຕ຺ຕານິ ຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕຕິ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຣາຊຠຍາທີຫິ ຄຫິຕລິງ຺ຄຕາເຍເວຕ຺ຖ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕຕາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ສພ຺ພປາສຓ຺ຑິຍຠຕ຺ຕານີຕິ ສພ຺ພສາມຍິການໍ ສາຘາຣຓໍ ກຕ຺ວາ ວີຖິຈຕຸກ຺ກາທີສຸ ຐເປຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພຠຕ຺ຕານິ. ກາຍປຣິຫາຣິຍານີຕິ ກາເຍນ ປຣິຫຣິຕພ຺ພານິ. ອພ຺ຠຸຄ຺ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອຠິມຸຂໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ກມ຺ມນ຺ຕານຸຏ຺ຐາເນນາຕິ ກສິໂຄຣກ຺ຂາທິກມ຺ມກຣເຓນ. ຕເທວ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ອາທາຍ ວິຫາຣໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ຈີວຣານິ ນິວາສນປາຣຸປນວເສນ ອາທາຍ ປຕ຺ຕຎ຺ຈ ອໍສກູເຏ ລຄ຺ເຄຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ນາປິ ສຍໍ ຊານາຕີຕິ ‘‘ໂຍ ເອວໍ ປພ຺ພຊຕິ, ໂສ ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິ ວາ ‘‘ເອວໍ ກາຕຸໍ ນ ລຠຕີ’’ຕິ ວາ ‘‘ເອວໍ ປພ຺ພຊິໂຕ ສມໂຓ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ວາ ນ ຊານາຕິ. ໂຍ ເອວໍ ປພ຺ພຊຕິ, ໂສ ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອິທໍ ປນ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕໍ. ອນຸປສມ຺ປນ຺ນກາເລເຍວາຕິ ອິມິນາ ອຸປສມ຺ປນ຺ນກາເລ ສຸຕ຺ວາ ສເຈປິ ນາໂຣເຈຕິ, ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ ນ ໂຫຕີຕິ ທີເປຕິ.

ສິກ຺ຂໍ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ…ເປ… ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ ນ ໂຫຕີຕິ ອິທໍ ຠິກ຺ຂູຫິ ທິນ຺ນລິງ຺ຄສ຺ສ ອປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນ ລິງ຺ຄເຖນໂກ ໂຫຕິ, ລິງ຺ຄານຸຣູປສ຺ສ ສໍວາສສ຺ສ ສາທິຕຕ຺ຕາ ນາປິ ສໍວາສເຖນໂກ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອໂກ ຠິກ຺ຂຸ ກາສາເຍ ສອຸສ຺ສາໂຫວ ໂອທາຕໍ ນິວາເສຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ອິທເມວ ກາຣຓໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປຣໂຕ ສາມເຓໂຣ ສລິງ຺ເຄ ຐິໂຕຕິອາທິນາ ສາມເຓຣສ຺ສ ວຸຕ຺ຕວິຘາເນສຸປິ ອເຖຍ຺ຍສໍວາສກປກ຺ເຂ ອຍເມວ ນໂຍ. ຠິກ຺ຂຸນິຍາປິ ເອເສວ ນໂຍຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ‘‘ສາປິ ຫິ ຄິຫິຠາວໍ ປຕ຺ຖຍມານາ’’ຕິອາທິນາ ວິຠາເວຕິ. ໂຍ ໂກຈິ ວຸຑ຺ຒປພ຺ພຊິໂຕຕິ ສາມເຓຣໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຫາເປຬາທີສູຕິ ເອເຕນ ຄິຫິສນ຺ຕກໍ ທສ຺ສິຕໍ. ສຍໍ ສາມເຓໂຣວ…ເປ… ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ ນ ໂຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ ນ ໂຫຕິ, ປາຣາຊິກໍ ປນ ອາປຊ຺ຊຕິເຍວ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ເຖຍ຺ຍສໍວາສກວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຕິຕ຺ຖິຍປກ຺ກນ຺ຕກກຖາວຓ຺ຓນາ

ຕິຕ຺ຖິຍປກ຺ກນ຺ຕກກຖາຍໍ ເຕສໍ ລິງ຺ເຄ ອາທິນ຺ນມຕ຺ເຕ ຕິຕ຺ຖິຍປກ຺ກນ຺ຕໂກ ໂຫຕີຕິ ‘‘ຕິຕ຺ຖິໂຍ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄຕສ຺ສ ລິງ຺ຄຄ຺ຄຫເຓເນວ ເຕສໍ ລທ຺ຘິປິ ຄຫິຕາເຍວ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກນຈິ ປນ ‘‘ເຕສໍ ລິງ຺ເຄ ອາທິນ຺ນມຕ຺ເຕ ລທ຺ຘິຍາ ຄຫິຕາຍປິ ອຄ຺ຄຫິຕາຍປິ ຕິຕ຺ຖິຍປກ຺ກນ຺ຕໂກ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ‘‘ຕິຕ຺ຖິໂຍ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄຕສ຺ສ ລິງ຺ຄສມ຺ປຏິຈ຺ຉນໂຕ ອຎ຺ຎໍ ລທ຺ຘິຄ຺ຄຫຓໍ ນາມ ອຕ຺ຖິ. ລິງ຺ຄສມ຺ປຏິຈ຺ຉເນເນວ ຫິ ໂສ ຄຫິຕລທ຺ຘິໂກ ໂຫຕິ. ເຕເນວ ‘‘ວີມໍສນຕ຺ຖໍ ກຸສຈີຣາທີນິ…ເປ… ຍາວ ນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຕິ, ຕາວ ຕໍ ລທ຺ຘິ ຣກ຺ຂຕິ. ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕມຕ຺ເຕ ຕິຕ຺ຖິຍປກ຺ກນ຺ຕໂກ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນຄ຺ໂຄວ ອາຊີວການໍ ອຸປສ຺ສຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ປທວາເຣ ປທວາເຣ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ‘‘ອາຊີວໂກ ຠວິສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ອສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ຄມນປຈ຺ຈຍາ ທຸກ຺ກຏໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນຄ຺ເຄນ ຫຸຕ຺ວາ ຄມນປຈ຺ຈຍາປິ ທຸກ຺ກຏາ ນ ມຸຈ຺ຈຕິເຍວ. ກູຏວສ຺ສໍ ຄເຓນ຺ໂຕຕິ ກູຏວສ຺ສໍ ຄເຓຕ຺ວາ ສໍວາສໍ ສາທິຍນ຺ໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ຕິຕ຺ຖິຍປກ຺ກນ຺ຕກກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໑໑. ຕິຣຈ຺ຉານຄຕວຕ຺ຖຸ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ມາຕຸຆາຕກາທິວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໑໒. ມາຕຸຆາຕກາທິວຕ຺ຖູສຸ ອປວາຫນນ຺ຕິ ອປຄມນໍ, ປຕິກຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາ ສມານຊາຕິກສ຺ສ ວິໂກປເນ ກມ຺ມໍ ຄຣຸຕຣໍ, ນ ຕຖາ ວິຊາຕິກສ຺ສາຕິ ອາຫ ‘‘ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຠູຕາ’’ຕິ. ປຸຕ຺ຕສມ຺ພນ຺ເຘນ ມາຕຸປິຕຸສມຎ຺ຎາ, ທຕ຺ຕກິຕ຺ຕິມາທິວເສນປິ ປຸຕ຺ຕໂວຫາໂຣ ໂລເກ ທິສ຺ສຕິ, ໂສ ຈ ໂຂ ປຣິຍາຍໂຕຕິ ນິປ຺ປຣິຍາຍສິທ຺ຘຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຊນິກາ ມາຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ມນຸສ຺ສຕ຺ຕຠາເວ ຐິຕສ຺ເສວ ກຸສລຘມ຺ມານໍ ຕິກ຺ຂວິສທສູຣຠາວາປຕ຺ຕິ ຍຖາ ຕໍ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ໂພຘິສຕ຺ຕານໍ ໂພຘິຕ຺ຕຍນິພ຺ພຕ຺ຕິຍໍ, ເອວໍ ມນຸສ຺ສຕ຺ຕຠາເວ ຐິຕສ຺ເສວ ອກຸສລຘມ຺ມານມ຺ປິ ຕິກ຺ຂວິສທສູຣຠາວາປຕ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ສຍມ຺ປິ ມນຸສ຺ສຊາຕິເກເນວາ’’ຕິ. ຈຸຕິອນນ຺ຕຣໍ ຜລໍ ອນນ຺ຕຣໍ ນາມ, ຕສ຺ມິໍ ອນນ຺ຕເຣ ນິຍຸຕ຺ຕໍ, ຕໍນິພ຺ພຕ຺ຕເນນ ອນນ຺ຕຣກຣຓສີລໍ, ອນນ຺ຕຣປໂຍຊນໍ ວາ ອານນ຺ຕຣິຍໍ, ເຕນ ອານນ຺ຕຣິເຍນ ມາຕຸຆາຕກກມ຺ເມນ. ປິຕຸຆາຕເກປິ ເຍນ ມນຸສ຺ສຠູໂຕ ຊນໂກ ປິຕາ ສຍມ຺ປິ ມນຸສ຺ສຊາຕິເກເນວ ສຕາ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ຊີວິຕາ ໂວໂຣປິໂຕ, ອຍໍ ອານນ຺ຕຣິເຍນ ປິຕຸຆາຕກກມ຺ເມນ ປິຕຸຆາຕໂກຕິອາທິນາ ສພ຺ພໍ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປິຕຸຆາຕເກປິ ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ.

ປຣິວຕ຺ຕິຕລິງ຺ຄມ຺ປິ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໑໒໘; ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໒໗໕; ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໘໐໙) ມາຕຣໍ ປິຕຣໍ ວາ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປນ຺ຕສ຺ສ ອານນ຺ຕຣິຍກມ຺ມໍ ໂຫຕິເຍວ. ສຕິປິ ຫິ ລິງ຺ຄປຣິວຕ຺ເຕ ໂສ ເອວ ເອກກມ຺ມນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ຠວງ຺ຄປ຺ປພນ຺ໂຘ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍປ຺ປພນ຺ໂຘ ຈ, ນາຎ຺ໂຎຕິ. ໂຍ ປນ ສຍໍ ມນຸສ຺ໂສ ຕິຣຈ຺ຉານຠູຕໍ ມາຕຣໍ ວາ ປິຕຣໍ ວາ, ສຍໍ ວາ ຕິຣຈ຺ຉານຠູໂຕ ມນຸສ຺ສຠູຕໍ, ຕິຣຈ຺ຉານຠູໂຕເຍວ ວາ ຕິຣຈ຺ຉານຠູຕໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຕິ, ຕສ຺ສ ກມ຺ມໍ ອານນ຺ຕຣິຍໍ ນ ໂຫຕິ, ຠາຣິຍໍ ປນ ໂຫຕິ, ອານນ຺ຕຣິຍໍ ອາຫຈ຺ເຈວ ຕິຏ຺ຐຕິ. ເອຬກຈຕຸກ຺ກໍ ສງ຺ຄາມຈຕຸກ຺ກໍ ໂຈຣຈຕຸກ຺ກຎ຺ເຈຕ຺ຖ ກເຖຕພ຺ພໍ. ‘‘ເອຬກໍ ມາເຣມີ’’ຕິ ອຠິສນ຺ຘິນາປິ ຫິ ເອຬກຏ຺ຐາເນ ຐິຕໍ ມນຸສ຺ໂສ ມນຸສ຺ສຠູຕໍ ມາຕຣໍ ວາ ປິຕຣໍ ວາ ມາເຣນ຺ໂຕ ອານນ຺ຕຣິຍໍ ຜຸສຕິ ມຣຓາຘິປ຺ປາເຍເນວ ອານນ຺ຕຣິຍວຕ຺ຖຸໂນ ວິໂກປິຕຕ຺ຕາ. ເອຬກາຠິສນ຺ຘິນາ ປນ ມາຕາປິຕິອອສນ຺ຘິນາ ວາ ເອຬກໍ ມາເຣນ຺ໂຕ ອານນ຺ຕຣິຍໍ ນ ຜຸສຕິ ອານນ຺ຕຣິຍວຕ຺ຖຸອຠາວໂຕ. ມາຕາປິຕິອຠິສນ຺ຘິນາ ມາຕາປິຕໂຣ ມາເຣນ຺ໂຕ ຜຸສເຕວ. ເອສ ນໂຍ ອິຕຣສ຺ມິມ຺ປິ ຈຕຸກ຺ກທ຺ວເຍ. ຍຖາ ຈ ມາຕາປິຕູສຸ, ເອວໍ ອຣຫນ຺ເຕປິ ເອຕານິ ຈຕຸກ຺ການິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ຫິ ປຸຣິມໍ ອຠິສນ຺ຘິຈິຕ຺ຕໍ ອປ຺ປມາຓໍ, ວຘກຈິຕ຺ຕໍ ປນ ຕທາຣມ຺ມຓໍ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍຎ຺ຈ ອານນ຺ຕຣິຍານານນ຺ຕຣຠາເວ ປມາຓໍ. ກຕານນ຺ຕຣິຍກມ຺ໂມ ຈ ‘‘ຕສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ວິປາກໍ ປຏິພາຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສກລຈກ຺ກວາຬໍ ມຫາເຈຕິຍປ຺ປມາເຓຫິ ກຎ຺ຈນຖູເປຫິ ປູເຣຕ຺ວາປິ ສກລຈກ຺ກວາຬໍ ປູເຣຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ມຫາທານໍ ທຕ຺ວາປິ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສງ຺ຆາຏິກຓ຺ຓໍ ອມຸຎ຺ຈນ຺ໂຕ ວິຈຣິຕ຺ວາປິ ກາຍສ຺ສ ເຠທາ ນິຣຍເມວ ອຸປປຊ຺ຊຕິ, ປພ຺ພຊ຺ຊຎ຺ຈ ນ ລຠຕິ.

໑໑໕. ອິຈ຺ຉມານນ຺ຕິ ໂອທາຕວຕ຺ຖວສນໍ ອິຈ຺ຉມານໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຄິຫິຠາເວ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕມຕ຺ເຕເຍວາ’’ຕິ. ສງ຺ຆເຠທກກຖາວິຕ຺ຖາໂຣ ປຣໂຕ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ຈຕຸນ຺ນໍ ກມ຺ມານນ຺ຕິ ອປໂລກນາທີນໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ກມ຺ມານໍ. ທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ເຕນາຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ວິຠາເວຕິ ‘‘ວຘກຈິຕ຺ເຕນາ’’ຕິ. ວຘກເຈຕນາຍ ຫິ ທູສິຕຈິຕ຺ຕໍ ອິຘ ທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ຕໍ ນາມ. ໂລຫິຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຕຖາຄຕສ຺ສ ອເຠຊ຺ຊກາຍຕາຍ ປຣູປກ຺ກເມນ ຈມ຺ມຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ ໂລຫິຕປຄ຺ຆຣຓໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ສຣີຣສ຺ສ ປນ ອນ຺ໂຕເຍວ ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ໂລຫິຕໍ ສໂມສຣຕິ, ອາຆາເຕນ ປກຸປ຺ປມານໍ ສຎ຺ຈິຕໍ ໂຫຕິ. ເທວທຕ຺ເຕນ ປວິທ຺ຘສິລໂຕ ຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຄຕສກ຺ຂລິກາປິ ຕຖາຄຕສ຺ສ ປາທນ຺ຕໍ ປຫຣິ, ຜຣສຸນາ ປຫໂຏ ວິຍ ປາໂທ ອນ຺ໂຕໂລຫິໂຕເຍວ ອໂຫສິ. ຊີວໂກ ປນ ຕຖາຄຕສ຺ສ ຣຸຈິຍາ ສຕ຺ຖເກນ ຈມ຺ມໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຕມ຺ຫາ ຐານາ ທຸຏ຺ຐໂລຫິຕໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ຜາສຸມກາສິ, ເຕນສ຺ສ ປຸຎ຺ຎກມ຺ມເມວ ອໂຫສິ. ເຕນາຫ ‘‘ຊີວໂກ ວິຍາ’’ຕິອາທິ.

ອຖ ເຍ ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ຕຖາຄເຕ ເຈຕິຍໍ ຠິນ຺ທນ຺ຕິ, ໂພຘິໍ ຉິນ຺ທນ຺ຕິ, ຘາຕຸມ຺ຫິ ອຸປກ຺ກມນ຺ຕິ, ເຕສໍ ກິໍ ໂຫຕີຕິ? ຠາຣິຍໍ ກມ຺ມໍ ໂຫຕິ ອານນ຺ຕຣິຍສທິສໍ. ສຘາຕຸກໍ ປນ ຖູປໍ ວາ ປຏິມໍ ວາ ພາຘມານໍ ໂພຘິສາຂໍ ຉິນ຺ທິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ສເຈປິ ຕຕ຺ຖ ນິລີນາ ສກຸຓາ ເຈຕິເຍ ວຈ຺ຈໍ ປາເຕນ຺ຕິ, ຉິນ຺ທິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິເຍວ. ປຣິໂຠຄເຈຕິຍໂຕ ຫິ ສຣີຣເຈຕິຍໍ ຄຣຸຕຣໍ. ເຈຕິຍວຕ຺ຖຸໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ໂພຘິມູເລປິ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຫຣິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຍາ ປນ ໂພຘິສາຂາ ໂພຘິຆຣໍ ພາຘຕິ, ຕໍ ເຄຫຣກ຺ຂຓຕ຺ຖໍ ຉິນ຺ທິຕຸໍ ນ ລຠຕິ. ໂພຘິອຕ຺ຖຎ຺ຫິ ເຄຫໍ, ນ ເຄຫຕ຺ຖາຍ ໂພຘິ. ອາສນຆເຣປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຍສ຺ມິໍ ປນ ອາສນຆເຣ ຘາຕຸ ນິຫິຕາ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ຣກ຺ຂຓຕ຺ຖາຍ ໂພຘິສາຂໍ ຉິນ຺ທິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ໂພຘິຊຄ຺ຄນຕ຺ຖໍ ໂອໂຊຫຣຓສາຂໍ ວາ ປູຕິຏ຺ຐານໍ ວາ ຉິນ຺ທິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິເຍວ, ສຕ຺ຖຸ ຣູປກາຍປຏິຊຄ຺ຄເນ ວິຍ ປຸຎ຺ຎມ຺ປິ ໂຫຕິ.

ມາຕຸຆາຕກາທິວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໑໖. ອຸຠໂຕ ພ຺ຍຎ຺ຊນມສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນໂກຕິ ອິມິນາ ອສມານາຘິກຣຓວິສໂຍ ພາຫິຣຕ຺ຖສມາໂສຍໍ, ປຸຣິມປເທ ຈ ວິຠຕ຺ຕິອໂລໂປຕິ ທສ຺ເສຕິ. ພ຺ຍຎ຺ຊນນ຺ຕິ ເຈຕ຺ຖ ອິຕ຺ຖິນິມິຕ຺ຕໍ ປຸຣິສນິມິຕ຺ຕຎ຺ຈ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ອຖ ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກສ຺ສ ເອກເມວ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ອຸທາຫຸ ທ຺ເວຕິ? ເອກເມວ ‘‘ຍສ຺ສ ອິຕ຺ຖິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ? ໂນ. ຍສ຺ສ ວາ ປນ ປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ອິຕ຺ຖິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ? ໂນ’’ຕິ (ຍມ. ໓.ອິນ຺ທ຺ຣິຍຍມກ.໑໘໘) ເອກສ຺ມິໍ ສນ຺ຕາເນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍທ຺ວຍສ຺ສ ປຏິສິທ຺ຘຕ຺ຕາ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ອິຕ຺ຖິອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກສ຺ສ ອິຕ຺ຖິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ປຸຣິສອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກສ຺ສ ປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍໍ. ຍທິ ເອວໍ ທຸຕິຍພ຺ຍຎ຺ຊນກສ຺ສ ອຠາໂວ ອາປຊ຺ຊຕິ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍຎ຺ຫິ ພ຺ຍຎ຺ຊນກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຎ຺ຈ ຕສ຺ສ ນຕ຺ຖີຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ນ ຕສ຺ສ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ທຸຕິຍພ຺ຍຎ຺ຊນກາຣຓໍ. ກສ຺ມາ? ສທາ ອຠາວໂຕ. ອິຕ຺ຖິອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກສ຺ສ ຫິ ຍທາ ອິຕ຺ຖິຍາ ຣາຄຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕທາ ປຸຣິສພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ປາກຏໍ ໂຫຕິ, ອິຕ຺ຖິພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ຄຸຬ຺ຫໍ ໂຫຕິ, ຕຖາ ອິຕຣສ຺ສ ອິຕຣໍ. ຍທິ ຈ ເຕສໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ທຸຕິຍພ຺ຍຎ຺ຊນກາຣຓໍ ຠເວຍ຺ຍ, ສທາປິ ພ຺ຍຎ຺ຊນທ຺ວຍໍ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍ, ນ ປນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕສ຺ມາ ເວທິຕພ຺ພເມຕໍ ‘‘ນ ຕສ຺ສ ຕໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນກາຣຓໍ, ກມ຺ມສຫາຍໍ ປນ ຣາຄຈິຕ຺ຕເມເວຕ຺ຖ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ.

ຍສ຺ມາ ຈສ຺ສ ເອກເມວ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ອິຕ຺ຖິອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນໂກ ສຍມ຺ປິ ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ປຣມ຺ປິ ຄຓ຺ຫາເປຕິ. ປຸຣິສອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນໂກ ປຣໍ ຄຓ຺ຫາເປຕິ, ສຍໍ ປນ ນ ຄຓ຺ຫາຕິ. ຍທິ ປຏິສນ຺ຘິຍໍ ປຸຣິສລິງ຺ຄໍ, ຍທິ ປຏິສນ຺ຘິຍໍ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄນ຺ຕິ ຈ ປຏິສນ຺ຘິຍໍ ລິງ຺ຄສພ຺ຠາໂວ ກຸຣຸນ຺ທິຍໍວຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ຈ ອຍຸຕ຺ໂຕ. ປວຕ຺ຕິຍໍເຍວ ຫິ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄາທີນິ ສມຸຏ຺ຐຫນ຺ຕິ, ນ ປຏິສນ຺ຘິຍໍ. ປຏິສນ຺ຘິຍໍ ປນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍເມວ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ນ ລິງ຺ຄາທີນິ. ນ ຈ ອິນ຺ທ຺ຣິຍເມວ ລິງ຺ຄນ຺ຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍລິງ຺ຄານໍ ຠິນ຺ນສຠາວຕ຺ຕາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ອຏ຺ຐສາລິນິຍໍ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໖໓໒) –

‘‘ອິຕ຺ຖຕ຺ຕໍ ອິຕ຺ຖິຠາໂວຕິ ອຸຠຍໍ ເອກຕ຺ຖໍ, ອິຕ຺ຖິສຠາໂວຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍໍ ກມ຺ມໂຊ ປຏິສນ຺ຘິສມຸຏ຺ຐິໂຕ. ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄາທິ ປນ ອິຕ຺ຖິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປຏິຈ຺ຈ ປວຕ຺ເຕ ສມຸຏ຺ຐິຕໍ. ຍຖາ ພີເຊ ສຕິ ພີຊໍ ປຏິຈ຺ຈ ພີຊປຈ຺ຈຍາ ຣຸກ຺ໂຂ ວຑ຺ຒິຕ຺ວາ ສາຂາວິຏປສມ຺ປນ຺ໂນ ຫຸຕ຺ວາ ອາກາສໍ ປູເຣຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ເອວເມວ ອິຕ຺ຖິຠາວສງ຺ຂາເຕ ອິຕ຺ຖິນ຺ທ຺ຣິເຍ ສຕິ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄາທີນິ ໂຫນ຺ຕິ. ພີຊໍ ວິຍ ຫິ ອິຕ຺ຖິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ພີຊໍ ປຏິຈ຺ຈ ວຑ຺ຒິຕ຺ວາ ອາກາສໍ ປູເຣຕ຺ວາ ຐິຕຣຸກ຺ໂຂ ວິຍ ອິຕ຺ຖິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປຏິຈ຺ຈ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄາທີນິ ປວຕ຺ເຕ ສມຸຏ຺ຐຫນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອິຕ຺ຖິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ນ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ, ມໂນວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ. ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄາທີນິ ຈກ຺ຂຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍານິປິ ມໂນວິຎ຺ເຎຍ຺ຍານິປີ’’ຕິ.

ເຕເນວາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖ ວິຈາຣຓກ຺ກໂມ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ອຏ຺ຐສາລິນິຍາ ຘມ຺ມສງ຺ຄຫຏ຺ຐກຖາຍ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ.

ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອນຸປຊ຺ຌາຍກາທິວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໑໗. ສິກ຺ຂາປທໍ ອປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ ອິເຘວ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປຊ຺ຌໍ ອຄ຺ຄາຫາເປຕ຺ວາຕິ ‘‘ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ໂຫຫີ’’ຕິ ເອວໍ ອຸປຊ຺ຌໍ ອຄ຺ຄາຫາເປຕ຺ວາ. ກມ຺ມວາຈາຍ ປນ ອຸປຊ຺ຌາຍກິຕ຺ຕນໍ ກຕໍເຍວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຎ຺ຎຖາ ‘‘ປຸຄ຺ຄລໍ ນ ປຣາມສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕກມ຺ມວິປຕ຺ຕິສມ຺ຠວໂຕ ກມ຺ມໍ ກຸປ຺ເປຍ຺ຍ, ເຕເນວ ‘‘ອຸປຊ຺ຌາຍໍ ອກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ອຸປຊ຺ຌໍ ອຄ຺ຄາຫາເປຕ຺ວາ’’ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ຈ ອປຣິປຸຓ຺ຓປຕ຺ຕຈີວຣສ຺ສ ອຸປສມ຺ປາທນກາເລ ກມ຺ມວາຈາຍ ‘‘ປຣິປຸຓ຺ຓສ຺ສ ປຕ຺ຕຈີວຣ’’ນ຺ຕິ ອສນ຺ຕວຕ຺ຖຸໍ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ກມ຺ມວາຈາຍ ກຕາຍປິ ອຸປສມ຺ປທາ ຣຸຫຕິ, ເອວໍ ‘‘ອຍໍ ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິໂຕ ອາຍສ຺ມໂຕ ຘມ຺ມຣກ຺ຂິຕສ຺ສ ອຸປສມ຺ປທາເປກ຺ໂຂ’’ຕິ ອສນ຺ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ເກວລໍ ສນ຺ຕປທນີຫາເຣນ ກມ຺ມວາຈາຍ ກຕາຍ ອຸປສມ຺ປທາ ຣຸຫຕິເຍວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ກມ຺ມໍ ປນ ນ ກຸປ຺ປຕີ’’ຕິ. ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນຸປຊ຺ຌາຍໂກ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ໂພ, ໂຍ ອຸປສມ຺ປາເທຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຕ຺ວາ ‘‘ໂສ ຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ອນຸປສມ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ກມ຺ມວິປຕ຺ຕິລກ຺ຂຓສ຺ສ ຈ ອສມ຺ຠວໂຕ ‘‘ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ປຎ຺ຈວຄ຺ຄກຣຓຎ຺ເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ກມ຺ມໍ ປຓ຺ຑກປຎ຺ຈໂມ ກມ຺ມໍ ກເຣຍ຺ຍ, ອກມ຺ມໍ ນ ຈ ກຣຓີຍ’’ນ຺ຕິອາທິວຈນໂຕ (ມຫາວ. ໓໙໐) ປຓ຺ຑກາທີນມ຺ປິ ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກປຣິຍນ຺ຕານໍ ຄຓປູຣກຠາເວເຍວ ກມ຺ມໍ ກຸປ຺ປຕິ, ນ ອຎ຺ຎຖາຕິ ອາຫ ‘‘ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກຸປຊ຺ຌາຍປຣິໂຍສາເນສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ.

ອນຸປຊ຺ຌາຍກາທິວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອປຕ຺ຕກາທິວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໑໘. ອຎ຺ເຎ ວາ ຠິກ຺ຂູ ທາຕຸກາມາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອນາມຏ຺ຐປິຓ຺ຑປາຕນ຺ຕິ ອຄ຺ຄຫິຕອຄ຺ຄໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ. ສາມເຓຣຠາຄສມໂກ ອາມິສຠາໂຄຕິ ເອຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ສາມເຓຣານໍ ອາມິສຠາຄສ຺ສ ສມກເມວ ທິຍ຺ຍມານຕ຺ຕາ ວິສຸໍ ສາມເຓຣຠາໂຄ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ເຫຏ຺ຐາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ປນ ຠຕ຺ຕໍ ກທາຈິ ມນ຺ທໍ ຠເວຍ຺ຍ, ຕສ຺ມາ ອຸປຣິ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສາມເຓຣປາຬິຍາວ ຄເຫຕ຺ວາ ທາຕພ຺ໂພຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນິຍຕປພ຺ພຊ຺ຊສ຺ເສວ ຈາຍໍ ຠາໂຄ ທີຍຕິ. ເຕເນວ ‘‘ອປກ຺ກໍ ປຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອປຕ຺ຕກາທິວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຫຕ຺ຖຈ຺ຉິນ຺ນາທິວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໑໙. ອຊປທເກຕິ ອຊປທສຓ຺ຐາເນ ປເທເສ. ພ຺ຣຫ຺ມຸຊຸຄຕ຺ໂຕຕິ ພ຺ຣຫ຺ມາ ວິຍ ອຸຊຸຄຕ຺ໂຕ. ອວເສໂສ ສຕ຺ໂຕຕິ ອິມິນາ ລກ຺ຂເຓນ ຣຫິຕສຕ຺ໂຕ. ເອເຕນ ຐເປຕ຺ວາ ມຫາປຸຣິສໍ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຎ຺ຈ ອິຕເຣ ສຕ຺ຕາ ຂຸຊ຺ຊປກ຺ຂິກາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຫິ ສຕ຺ຕາ ຂນ຺ເຘ ກຏິຍໍ ຊາຓູສູຕິ ຕີສຸ ຐາເນສຸ ນມນ຺ຕິ. ເຕ ກຏິຍໍ ນມນ຺ຕາ ປຈ຺ຉໂຕ ນມນ຺ຕິ, ອິຕເຣສຸ ທ຺ວີສຸ ຐາເນສຸ ນມນ຺ຕາ ປຸຣໂຕ ນມນ຺ຕິ. ທີຆສຣີຣາ ປນ ເອເກນ ປສ຺ເສນ ວງ຺ກາ ໂຫນ຺ຕິ, ເອເກ ມຸຂໍ ອຸນ຺ນາເມຕ຺ວາ ນກ຺ຂຕ຺ຕານິ ຄຓຍນ຺ຕາ ວິຍ ຈຣນ຺ຕິ, ເອເກ ອປ຺ປມໍສໂລຫິຕາ ສູລສທິສາ ໂຫນ຺ຕິ, ເອເກ ປຸຣໂຕ ປພ຺ຠາຣາ ໂຫນ຺ຕິ, ປເວຘມານາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ປຣິວຏຸໂມຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ວຏ຺ຏໂລ.

ອຏ຺ຐິສິຣາຈມ຺ມສຣີໂຣຕິ ອຏ຺ຐິສິຣາຈມ຺ມມຕ຺ຕສຣີໂຣ. ກປ຺ປສີໂສຕິ ທ຺ວິຘາຠູຕສີໂສ. ເກກໂຣຕິ ຕິຣິຍໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ. ‘‘ອຸທກຕາຣກາ ນາມ ອຸທກປຸພ຺ພຸຬ’’ນ຺ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ອກ຺ຂິຕາຣກາຕິ ອກ຺ຂິຠຓ຺ຑກາ. ນິປ຺ປຂຸມກ຺ຂີຕິ ອກ຺ຂິທລໂລເມຫິ ວິຣຫິຕອກ຺ຂິໂກ. ປຂຸມ-ສທ຺ໂທ ຫິ ໂລເກ ອກ຺ຂິທລໂລເມສຸ ນິຣຸຬ຺ໂຫ. ປຏງ຺ຄມຓ຺ຑູໂກ ນາມ ມຫາມຸຂມຓ຺ຑູໂກ. ເອຬມຸໂຂຕິ ນິຈ຺ຈປຄ຺ຆຣຓກລາລມຸໂຂ. ສພ຺ພຎ຺ເຈຕນ຺ຕິ ‘‘ກຈ຺ຉຸຄຕ຺ໂຕ ວາ’’ຕິອາທິໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ວາຕຓ຺ຑິໂກຕິ ອຓ຺ຑເກສຸ ວຸທ຺ຘິໂຣເຄນ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ວິກໂຏຕິ ຕິຣິຍໍ ຄມນປາເທຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ຍສ຺ສ ຈ ຈງ຺ກມໂຕ ຊາຓຸກາ ພຫິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ປຓ຺ໂຫຕິ ປຈ຺ຉໂຕ ປຣິວຕ຺ຕປາເທຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ຍສ຺ສ ຈງ຺ກມໂຕ ຊາຓຸກາ ອນ຺ໂຕ ປວິສນ຺ຕິ.

ກຸທຓ຺ຑປາທຕາຍ ກາຣຓໍ ວິຠາເວຕິ ‘‘ມຊ຺ເຌ ສງ຺ກຸຏິຕປາທຕ຺ຕາ’’ຕິ. ອຄ຺ເຄ ສງ຺ກຸຏິຕປາທຕ຺ຕາຕິ ກຸຓ຺ຑປາທຕາຍ ກາຣຓນິທສ຺ສນໍ. ກຸຓ຺ຑປາທສ຺ເສວ ຄມນສຠາວໍ ວິຠາເວຕິ ‘‘ປິຏ຺ຐິປາທຄ຺ເຄນ ຈງ຺ກມນ຺ໂຕ’’ຕິ. ມມ຺ມນນ຺ຕິ ຂລິຕວຈນໍ. ໂຍ ເອກເມວ ອກ຺ຂຣໍ ຈຕຸປຎ຺ຈກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວທຕິ, ຕສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ.

ຫຕ຺ຖຈ຺ຉິນ຺ນາທິວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອລຊ຺ຊີນິສ຺ສຍວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໒໐. ນິສ຺ສຍປຏິສໍຍຸຕ຺ຕວຕ຺ຖູສຸ ຠິກ຺ຂູຫິ ສມາໂນ ສີລາທິຄຸຓຠາໂຄ ອສ຺ສາຕິ ຠິກ຺ຂຸສຠາໂຄ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ຠິກ຺ຂຸສຠາຄຕາ. ທ຺ເວ ຕີຓິ ທິວສານິ ວສິຕ຺ວາ ຄນ຺ຕຸກາເມນ ອນິສ຺ສິເຕນ ວສິຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຍາວ ຠິກ຺ຂຸສຠາຄຕໍ ຊານາມີ’’ຕິ ອາໂຠຄໍ ວິນາປິ ອນິສ຺ສິເຕນ ວສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຠິກ຺ຂຸສຠາຄຕໍ ປນ ຊານນ຺ໂຕ ‘‘ສ຺ເວ ຄມິສ຺ສາມິ, ກິໍ ເມ ນິສ຺ສເຍນາ’’ຕິ ອຣຸຓໍ ອຸຏ຺ຐເປຕຸໍ ນ ລຠຕິ. ‘‘ປຸຣາຣຸຓາ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາວ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາໂຠເຄນ ສຍນ຺ຕສ຺ສ ສເຈ ອຣຸໂຓ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉຕິ, ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ສຕ຺ຕາຫໍ ວສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາລຍໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ປນ ນິສ຺ສໂຍ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ‘‘ສຕ຺ຕາຫມຕ຺ຕໍ ວສິສ຺ສາມິ, ກິໍ ຠິກ຺ຂຸສຠາຄຕາຊານເນນາ’’ຕິ ຊານເນ ຘຸຣໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວສິຕຸໍ ນ ລຠຕິ, ຠິກ຺ຂຸສຠາຄຕໍ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ນິສ຺ສໂຍ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຄມິກາທິນິສ຺ສຍວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໒໑. ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ວິສ຺ສມນ຺ໂຕ ວາ…ເປ… ອນາປຕ຺ຕີຕິ ອສຕິ ນິສ຺ສຍທາຍເກ ອນາປຕ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ນິສ຺ສາຍາຕິ ປາຬິອນຸຣູປໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ນິສ຺ສາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສເຈ ປນ ອາສາຬ຺ຫີມາເສ…ເປ… ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສເຈ ໂສ ວສ຺ສູປນາຍິກາຍ ອາສນ຺ນາຍ ຄນ຺ຕຸກາໂມ ສຸຓາຕິ ‘‘ອສຸໂກ ມຫາເຖໂຣ ອາຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ, ຕຎ຺ເຈ ອາຄເມຕິ, ວຏ຺ຏຕິ. ອາຄເມນ຺ຕສ຺ເສວ ເຈ ວສ຺ສູປນາຍິກທິວໂສ ໂຫຕິ, ໂຫຕຸ, ຄນ຺ຕພ຺ພໍ ຕຕ຺ຖ, ຍຕ຺ຖ ນິສ຺ສຍທາຍກໍ ລຠຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ສເຈ ໂສ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຊີວິຕນ຺ຕຣາຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕຣາຍໍ ວາ ປສ຺ສຕິ, ຕຕ຺ເຖວ ວສິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ໂຄຕ຺ເຕນ ອນຸສ຺ສາວນານຸຊານນກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໒໒. ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ອາຍສ຺ມໂຕ’’ຕິ ນາມກິຕ຺ຕນສ຺ສ ອນຸສ຺ສາວນາຍ ອາຄຕຕ຺ຕາ ‘‘ນາຫໍ ອຸສ຺ສຫາມິ ເຖຣສ຺ສ ນາມໍ ຄເຫຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ອາຍສ຺ມໂຕ ປິປ຺ປລິສ຺ສ ອຸປສມ຺ປທາເປກ຺ໂຂ’’ຕິ ເອວໍ ນາມໍ ຄເຫຕຸໍ ນ ອຸສ຺ສຫາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ໂຄຕ຺ເຕນປິ ອນຸສ຺ສາເວຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ເຍນ ໂວຫາເຣນ ໂວຫຣຕິ, ເຕນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ. ‘‘ໂກນາໂມ ເຕ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ’’ຕິ ປຸຏ຺ເຐນປິ ໂຄຕ຺ຕເມວ ນາມໍ ກຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ສິທ຺ຘໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຈຕຸພ຺ພິເຘສຸ ນາເມສຸ ເຍນ ເກນຈິ ນາເມນ ອນຸສ຺ສາວນາ ກາຕພ຺ພາຕິ ວທນ຺ຕິ. ເອກສ຺ສ ພຫູນິ ນາມານິ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ເອກໍ ນາມໍ ຎຕ຺ຕິຍາ, ເອກໍ ອນຸສ຺ສາວນາຍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ອຕ຺ຖໂຕ ພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ຈ ອຠິນ຺ນາຫິ ອນຸສ຺ສາວນາຫິ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ. ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ອາຍສ຺ມໂຕ’’ຕິ ປາຬິຍໍ ‘‘ອາຍສ຺ມໂຕ’’ຕິ ປທໍ ປຈ຺ຉາ ວຸຕ຺ຕໍ, ກມ຺ມວາຈາປາຬິຍໍ ປນ ‘‘ອຍໍ ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິໂຕ ອາຍສ຺ມໂຕ ຘມ຺ມຣກ຺ຂິຕສ຺ສາ’’ຕິ ປຐມໍ ລິຂິຕນ຺ຕິ ຕໍ ອຸປ຺ປຏິປາຏິຍາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ນ ປຈ຺ເຈຕພ຺ພໍ. ປາຬິຍຎ຺ຫິ ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ອາຍສ຺ມໂຕ’’ຕິ ອຕ຺ຖມຕ຺ຕໍ ທສ຺ສິຕໍ, ຕສ຺ມາ ປາຬິຍໍ ອວຸຕ຺ໂຕປິ ‘‘ອຍໍ ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິໂຕ ອາຍສ຺ມໂຕ ຘມ຺ມຣກ຺ຂິຕສ຺ສາ’’ຕິ ກມ຺ມວາຈາປາຬິຍໍ ປໂຍໂຄ ທສ຺ສິໂຕ. ‘‘ນ ເມ ທິຏ຺ໂຐ ອິໂຕ ປຸພ຺ເພ ອິຈ຺ຈາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ຈ ‘‘ອາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ຖກຸສໂລ’’ຕິ ຈ ປຐມໍ ‘‘ອາຍສ຺ມາ’’ຕິ ປໂຍຄສ຺ສ ທສ຺ສນໂຕຕິ ວທນ຺ຕິ. ກຕ຺ຖຈິ ‘‘ອາຍສ຺ມໂຕ ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິຕຕ຺ເຖຣສ຺ສາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ກຕ຺ຖຈິ ເກວລໍ ‘‘ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິຕສ຺ສາ’’ຕິ ສາເວຕິ, ສາວນໍ ຫາເປຕີຕິ ນ ວຸຈ຺ຈຕິ ນາມສ຺ສ ອຫາປິຕຕ຺ຕາຕິ ເອເກ. ສເຈ ກຕ຺ຖຈິ ‘‘ອາຍສ຺ມໂຕ ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິຕສ຺ສາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ກຕ຺ຖຈິ ‘‘ພຸທ຺ຘຣອຂຕສ຺ສາຍສ຺ມໂຕ’’ຕິ ສາເວຕິ, ປາຐານຸຣູປຕ຺ຕາ ເຂຕ຺ຕເມວ ໂອຕິຓ຺ຓນ຺ຕິປິ ເອເກ. ພ຺ຍຎ຺ຊນເຠທປ຺ປສງ຺ຄໂຕ ອນຸສ຺ສາວນານໍ ຕໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ສເຈ ປນ ສພ຺ພຏ຺ຐາເນປິ ເອເຕເນວ ປກາເຣນ ວທຕິ, ວຏ຺ຏຕິ.

ທ຺ເວອຸປສມ຺ປທາເປກ຺ຂາທິວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໒໓. ເອການຸສ຺ສາວເນຕິ ເອຕ຺ຖ ເອກໂຕ ອນຸສ຺ສາວນໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ເອການຸສ຺ສາວນາຕິ ອສມານາຘິກຣຓວິສໂຍ ພາຫິຣຕ຺ຖສມາໂສຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ທ຺ເວ ເອກໂຕອນຸສ຺ສາວເນ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ເອກໂຕຕິ ເອກກ຺ຂເຓຕິ ອຕ຺ໂຖ, ວິຠຕ຺ຕິອໂລເປນ ຈາຍໍ ນິທ຺ເທໂສ. ປຸຣິມນເຍເນວ ເອກໂຕອນຸສ຺ສາວເນ ກາຕຸນ຺ຕິ ‘‘ເອເກນ ເອກສ຺ສ, ອຎ຺ເຎນ ອິຕຣສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ທ຺ວີຫິ ວາ ຕີຫິ ວາ ອາຈຣິເຍຫິ ເອເກນ ວາ ເອກໂຕອນຸສ຺ສາວເນ ກາຕຸໍ.

ອຸປສມ຺ປທາວິຘິກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໒໖. ວຊ຺ຊາວຊ຺ຊໍ ອຸປນິຊ຺ຌາຍຕີຕິ ອຸປຊ຺ຌາຕິ ອິມິນາ ອຸປຊ຺ຌາຍສທ຺ທສມານຕ຺ໂຖ ອຸປຊ຺ຌາສທ຺ໂທປີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ຈຕ຺ຕາໂຣນິສ຺ສຍາທິກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໓໐. ສມ຺ໂຠເຄຕິ ຘມ຺ມສມ຺ໂຠເຄ ອາມິສສມ຺ໂຠເຄ ຈ. ອນາປຕ຺ຕິ ສມ຺ໂຠເຄ ສໍວາເສຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ ອຍມຘິປ຺ປາໂຍ – ຍສ຺ມາ ອຍໍ ໂອສາຣຓກມ຺ມສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ປກຕຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ຐິໂຕ, ຕສ຺ມາ ນ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕເກນ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ໂຠຄາທິປຈ຺ຈຍາ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ນາປິ ອລຊ຺ຊິນາ ສທ຺ຘິໍ ປຣິໂຠຄປຈ຺ຈຍາ ທຸກ຺ກຏໍ ອລຊ຺ຊີລກ຺ຂຓານຸປປຕ຺ຕິໂຕ. ໂຍ ຫິ ອຸຈ຺ຉຸຣສກສຏານໍ ສຕ຺ຕາຫກາລິກຍາວຊີວິກຕ຺ຕາ ວຏ຺ຏຕິ ວິກາເລ ອຸຈ຺ຉຸ ຂາທິຕຸນ຺ຕິ ສຎ຺ຎໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ຕໍ ຂາທິຕ຺ວາ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ນ ປສ຺ສຕິ ‘‘ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຕຖາສຎ຺ຎິຕາຍ, ໂຍ ວາ ປນ ອາປຕ຺ຕິມາປນ຺ນຠາວໍ ປຏິຊານິຕ຺ວາ ‘‘ນ ປຏິກໂຣມີ’’ຕິ ອຠິນິວິສຕິ, ອຍໍ –

‘‘ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ອາປຕ຺ຕິໍ ປຣິຄູຫຕິ;

ອຄຕິຄມນຎ຺ຈ ຄຈ຺ຉຕິ, ເອທິໂສ ວຸຈ຺ຈຕິ ອລຊ຺ຊີປຸຄ຺ຄໂລ’’ຕິ. (ປຣິ. ໓໕໙) –

ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂເຓ ອປຕນໂຕ ອລຊ຺ຊີ ນາມ ນ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ຍຖາ ປຸພ຺ເພ ຍາວ ອຸກ຺ເຂປນີຍກມ຺ມໍ ກຕໍ, ຕາວ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ໂຠເຄ ສໍວາເສ ຈ ອນາປຕ຺ຕິ, ເອວມິຘາປີຕິ ສພ຺ພຖາ ອນາປຕ຺ຕິຏ຺ຐາເນເຍວ ອນາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ຠຄວາ ອລຊ຺ຊິນາ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ໂຠຄປຈ຺ຈຍາ ອາປຕ຺ຕິສມ຺ຠເວ ສຕິ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ສມ຺ໂຠເຄ ສໍວາເສ’’ຕິ ວທຕິ. ຕໂຕ ຍເມຕ຺ຖ ເກນຈິ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ສມ຺ໂຠເຄ ສໍວາເສ’’ຕິ ອິມິນາ ປາຈິຕ຺ຕິເຍນ ອນາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ‘‘ອລຊ຺ຊີປຣິໂຠຄປຈ຺ຈຍາ ທຸກ຺ກຏໍ ປນ ອາປຊ຺ຊຕິເຍວາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ພຫຸຘາ ປປຎ຺ຈິຕໍ, ນ ຕໍ ສາຣໂຕ ປຈ຺ເຈຕພ຺ພໍ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ອິຕິ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ

ມຫາຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ອຸໂປສຖກ຺ຂນ຺ຘກໍ

ສນ຺ນິປາຕານຸຊານນາທິກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໓໒. ອຸໂປສຖກ຺ຂນ຺ຘເກ ຕຣນ຺ຕິ ປ຺ລວນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ພາລາຕິ ຕິຕ຺ຖໍ. ອິໂຕຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ລທ຺ຘິໂຕ. ຕໍ ກເຖນ຺ຕີຕິ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ນາມ ທິວເສ ມຸຫຸຕ຺ເຕ ວາ ອິທໍ ກຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ກເຖນ຺ຕິ.

໑໓໔. ‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ ຠນ຺ເຕ’’ຕິອາທີສຸ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ນິທານວຓ຺ຓນາ) ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ອາຄຕເມວາຕິ ນ ອິຘ ວິຕ຺ຖາຣຍິສ຺ສາມ, ອຕ຺ຖິເກຫິ ປນ ຕໂຕເຍວ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

໑໓໕. ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ວາ ວຸຏ຺ຐິໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ອາໂຣຈິຕາປິ ອາປຕ຺ຕິ ອສນ຺ຕີ ນາມ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຕເນວ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ນິທານວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍສ຺ສ ປນ ເອວໍ ອນາປນ຺ນາ ວາ ອາປຕ຺ຕິ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຈ ປນ ວຸຏ຺ຐິຕາ ວາ ເທສິຕາ ວາ ອາໂຣຈິຕາ ວາ, ຕສ຺ສ ສາ ອາປຕ຺ຕິ ອສນ຺ຕີ ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິ. ມຸສາວາໂທ ນາມ ວຈີເຠທປຈ຺ຈຍາ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ນ ມຸສາວາທລກ຺ຂເຓນາ’’ຕິ. ຠຄວໂຕ ປນ ວຈເນນາຕິ ສມ຺ປຊານມຸສາວາເທ ກິໍ ໂຫຕິ? ‘‘ທຸກ຺ກຏໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ວຈເນນ. ວຈີທ຺ວາເຣ ອກິຣິຍສມຸຏ຺ຐານາ ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ຍສ຺ມາ ຍສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຘມ຺ມິກາຍ ປຏິຎ຺ຎາຍ ຕຸຓ຺ຫີຠູຕສ຺ສ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ມໂນທ຺ວາເຣ ອາປຕ຺ຕິ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຍສ຺ມາ ປນ ອາວິ ກາຕພ຺ພໍ ນ ອາວິ ອກາສິ, ເຕນສ຺ສ ວຈີທ຺ວາເຣ ອກິຣິຍສມຸຏ຺ຐານາ ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ.

ວາຈາຕິ ວາຈາຍ, ຍ-ກາຣໂລເປນາຍໍ ນິທ຺ເທໂສ. ເກນຈິ ມນຸເຊນ ວາຈາຍ ອນາລປນ຺ໂຕຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຄິຣໍ ໂນ ຈ ປເຣ ຠເຓຍ຺ຍາຕິ ‘‘ອິເມ ໂສສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ປຣປຸຄ຺ຄເລ ສນ຺ຘາຍ ສທ຺ທມ຺ປິ ນ ນິຈ຺ຉາເຣຍ຺ຍ. ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ ວາຈສິກນ຺ຕິ ວາຈໂຕ ສມຸຏ຺ຐິຕໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ.

ອນ຺ຕຣາຍກໂຣຕິ ວິປ຺ປຏິສາຣວຕ຺ຖຸຕາຍ ປາໂມຊ຺ຊາທິສມ຺ຠວໍ ນິວາເຣຕ຺ວາ ປຐມຊ຺ຌານາທີນໍ ອຘິຄມາຍ ອນ຺ຕຣາຍກໂຣ. ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຜາສຸ ໂຫຕີຕິ ອວິປ຺ປຏິສາຣມູລການໍ ປາໂມຊ຺ຊາທີນໍ ວເສນ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສຸຂາ ປຏິປທາ ສມ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສນ຺ນິປາຕານຸຊານນາທິກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສີມານຸຊານນກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໓໘. ອິຕໂຣປີຕິ ສຸທ຺ຘປໍສຸປພ຺ພຕາທິໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ຫຕ຺ຖິປ຺ປມາໂຓ ນາມ ປພ຺ພໂຕ ເຫຏ຺ຐິມໂກຏິຍາ ອຑ຺ຒຏ຺ຐມຣຕນຸພ຺ເພໂຘ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ເອເກນ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຕສ຺ມາ. ທ຺ວຕ຺ຕິໍສປລຄຸຬປິຓ຺ຑປ຺ປມາຓຕາ ຖູລຕາຍ ຄເຫຕພ຺ພາ, ນ ຕຸລຄຓນາຍ. ອນ຺ໂຕສາຣມິສ຺ສການນ຺ຕິ ອນ຺ໂຕສາຣຣຸກ຺ເຂຫິ ມິສ຺ສການໍ. ສູຈິທຓ຺ຑກປ຺ປມາໂຓຕິ ສີຫຬທີເປ ເລຂນທຓ຺ຑປ຺ປມາໂຓຕິ ວທນ຺ຕິ, ໂສ ຈ ກນິຏ຺ຐງ຺ຄຸລິປຣິມາໂຓຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອຕນ຺ຕິ ນວມູລສາຂານິຄ຺ຄມນໍ. ປຣຠາເຄ ກິຕ຺ເຕຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ພຫິ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຐິເຕສຸ ອຏ຺ຐສຸ ມຄ຺ເຄສຸ ເອກິສ຺ສາ ທິສາຍ ເອກໍ, ອປຣາຍ ເອກນ຺ຕິ ເອວໍ ຈຕູສຸ ຐາເນສຸ ກິຕ຺ເຕຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ອຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິຍາ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ອນ຺ຕຣວາສໂກ ເຕມິຍຕີຕິ ສິກ຺ຂາກຣຓີຍໍ ອາຄຕລກ຺ຂເຓນ ຕິມຓ຺ຑລໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣວາສກໍ ອນຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕິຕ຺ເຖນ ວາ ອຕິຕ຺ເຖນ ວາ ອຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິຍາ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ເອກທ຺ວງ຺ຄຸລມຕ຺ຕມ຺ປິ ອນ຺ຕຣວາສໂກ ເຕມິຍຕິ. ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ເອວ ຄຫຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂຸນີວິຠງ຺ເຄ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ວເສນ ນທີລກ຺ຂຓສ຺ສ ປາຬິຍໍ ອາຄຕຕ຺ຕາ ເຕເນວ ນເຍນ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ກຕໍ. ສີມໍ ພນ຺ຘນ຺ຕານໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ ອຍໍ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂຓາ ນທີ ສມຸທ຺ທໍ ວາ ປວິສຕຸ ຕຬາກໍ ວາ, ປຠວໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນິມິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ອາວຣຓໍ ປວຕ຺ຕຕິເຍວາຕິ ອາວຣຓໍ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ສນ຺ທຕິເຍວ. ອປ຺ປວຕ຺ຕມານາຕິ ອສນ຺ທມານຸທກາ. ອາວຣຓຎ຺ຫິ ປຕ຺ວາ ນທິຍາ ຍຕ຺ຕເກ ປເທເສ ອຸທກໍ ອສນ຺ທມານໍ ສນ຺ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕຕ຺ຖ ນທີນິມິຕ຺ຕໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ອຸປຣິ ສນ຺ທມານຏ຺ຐາເນເຍວ ວຏ຺ຏຕິ, ອສນ຺ທມານຏ຺ຐາເນ ປນ ອຸທກນິມິຕ຺ຕໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຐິຕເມວ ຫິ ອຸທກນິມິຕ຺ເຕ ວຏ຺ຏຕິ, ນ ສນ຺ທມານໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ປວຕ຺ຕນຏ຺ຐາເນ ນທີນິມິຕ຺ຕໍ, ອປ຺ປວຕ຺ຕນຏ຺ຐາເນ ອຸທກນິມິຕ຺ຕໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ນທິໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ມາຕິກາມຸຂທ຺ວາເຣນ ນທີກູລໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ. ອຸກ຺ເຂປິມນ຺ຕິ ກູປໂຕ ວິຍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ສິງ຺ຆາຏກສຓ຺ຐານາຕິ ຕິໂກຓຣຈ຺ຉາສຓ຺ຐານາ. ມຸທິງ຺ຄສຓ຺ຐານາຕິ ມຸທິງ຺ຄເຠຣີ ວິຍ ມຊ຺ເຌ ວິຕ຺ຖຕາ ອຸໂຠສຸ ໂກຏີສຸ ສງ຺ໂກຏິຕາ ໂຫຕິ. ອຸປຈາຣໍ ຐເປຕ຺ວາຕິ ປຈ຺ຉາ ສີມໍ ພນ຺ຘນ຺ຕານໍ ສີມາຍ ໂອກາສໍ ຐເປຕ຺ວາ. ອນ຺ໂຕນິມິຕ຺ຕຄເຕຫິ ປນາຕິ ເອກສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ອຸປຑ຺ຒໍ ອນ຺ໂຕ ກຕ຺ຕຸກາມຕາຍ ສຕິ ສພ຺ເພສໍ ອາຄມເນ ປໂຍຊນໍ ນຕ຺ຖີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຄນ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ຈ ສາມີຈິວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນາຍໍ ນິຍໂມ ‘‘ອາຄນ຺ຕພ຺ພເມວາ’’ຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອາຄມນມ຺ປິ ອນາຄມນມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ອພທ຺ຘາຍ ຫິ ສີມາຍ ນານາຄາມເຂຕ຺ຕານໍ ນານາສີມສຠາວຕ຺ຕາ ເຕສໍ ອນາຄມເນປິ ວຄ຺ຄກມ຺ມໍ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ອນາຄມນມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ. ພທ຺ຘາຍ ປນ ສີມາຍ ເອກສີມຠາວໂຕ ປຸນ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ກມ຺ເມ ກຣິຍມາເນ ອນ຺ໂຕ ສີມຄເຕຫິ ອາຄນ຺ຕພ຺ພເມວາຕິ ອາຫ ‘‘ອວິປ຺ປວາສສີມາ…ເປ… ອາຄນ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ນິມິຕ຺ຕກິຕ຺ຕນກາເລ ອໂສຘິຕາຍປິ ສີມາຍ ເນວຕ຺ຖິ ໂທໂສ ນິມິຕ຺ຕກິຕ຺ຕນສ຺ສ ອປໂລກນາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣາຠາວໂຕ.

ຠຓ຺ຑຸກມ຺ມາປຸຈ຺ຉນໍ ສນ຺ຘາຍ ປພ຺ພຊ຺ຊາ-ຄຫຓໍ. ສຸຂກຣຓຕ຺ຖນ຺ຕິ ສພ຺ເພສໍ ສນ຺ນິປາຕນປຣິສ຺ສມໍ ປຫາຍ ອປ຺ປຕເຣຫິ ສຸຂກຣຓຕ຺ຖໍ. ເອກວີສຕິ ຠິກ຺ຂູ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ວີສຕິວຄ຺ຄກຣຓີຍປຣມຕ຺ຕາ ສງ຺ຆກມ຺ມສ຺ສ ກມ຺ມາຣເຫນ ສທ຺ຘິໍ ເອກວີສຕິ ຠິກ຺ຂູ ຄຓ຺ຫາຕິ. ອິທຎ຺ຈ ນິສິນ຺ນານໍ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຫຏ຺ຐິມນ຺ຕໂຕ ຫິ ຍຕ຺ຖ ເອກວີສຕິ ຠິກ຺ຂູ ນິສີທິຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຕເກ ປເທເສ ສີມໍ ພນ຺ຘິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ນ ສກ຺ຂິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອວິປ຺ປວາສສີມາຍ ພທ຺ຘຠາວໍ ອສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ‘‘ສມານສໍວາສກເມວ ສມູຫນິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວາຍມນ຺ຕາ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສນ຺ຕິ. ພທ຺ຘາຍ ຫິ ອວິປ຺ປວາສສີມາຍ ຕໍ ອສມູຫນິຕ຺ວາ ‘‘ສມານສໍວາສກສີມໍ ສມູຫນິສ຺ສາມາ’’ຕິ ກຕາຍປິ ກມ຺ມວາຈາຍ ອສມູຫຕາວ ໂຫຕິ ສີມາ. ປຐມຎ຺ຫິ ອວິປ຺ປວາສໍ ສມູຫນິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ສີມາ ສມູຫນິຕພ຺ພາ. ເອກຣຕນປ຺ປມາຓາ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕຣາ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອກຣຕນປ຺ປມາຓາ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ເອກງ຺ຄຸລມຕ຺ຕາປິ ສີມນ຺ຕຣິກາ ວຏ຺ຏຕິເຍວ. ຕຕ຺ຕເກນປິ ຫິ ສີມາ ອສມ຺ຠິນ຺ນາວ ໂຫຕິ.

ອວເສສນິມິຕ຺ຕານີຕິ ມຫາສີມາຍ ພາຫິຣປສ຺ເສ ນິມິຕ຺ຕານິ. ຂຓ຺ຑສີມໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ພນ຺ຘນໍ ອາຈິຓ຺ຓໍ, ອາຈິຓ຺ຓກຣເຓເນວ ຈ ສມ຺ໂມໂຫ ນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຂຓ຺ຑສີມໂຕວ ປຏ຺ຐາຍ ພນ຺ຘິຕພ຺ພາ’’ຕິ. ກຸຏິເຄເຫຕິ ກຸຏິຆເຣ, ຠູມິຆເຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸທຸກ຺ຂລນ຺ຕິ ຂຸທ຺ທກາວາຏໍ. ນິມິຕ຺ຕໍ ນ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ຕໍ ຣາຊິໍ ວາ ອຸທຸກ຺ຂລໍ ວາ ນິມິຕ຺ຕໍ ນ ກາຕພ຺ພໍ.

ເຫຏ຺ຐາ ນ ໂອຕຣຕີຕິ ຠິຕ຺ຕິໂຕ ໂອຣໍ ນິມິຕ຺ຕານິ ຐເປຕ຺ວາ ກິຕ຺ຕິຕຕ຺ຕາ ເຫຏ຺ຐາ ອາກາສປ຺ປເທສໍ ນ ໂອຕຣຕິ. ເຫຏ຺ຐາປິ ໂອຕຣຕີຕິ ສເຈ ເຫຏ຺ຐາ ອນ຺ໂຕຠິຕ຺ຕິຍໍ ເອກວີສຕິຍາ ຠິກ຺ຂູນໍ ໂອກາໂສ ໂຫຕິ, ໂອຕຣຕິ. ໂອຕຣມານາ ຈ ອຸປຣິສີມປ຺ປມາເຓນ ນ ໂອຕຣຕິ, ສມນ຺ຕາ ຠິຕ຺ຕິປ຺ປມາເຓນ ໂອຕຣຕິ. ໂອຕຣຓາໂນຕຣຓໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ສເຈ ເຫຏ຺ຐາ ເອກວີສຕິຍາ ຠິກ຺ຂູນໍ ໂອກາໂສ ໂຫຕິ, ໂອຕຣຕິ. ໂນ ເຈ, ນ ໂອຕຣຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສພ຺ໂພ ປາສາໂທ ສີມຏ຺ໂຐ ໂຫຕີຕິ ອຸປຣິມຕເລນ ສທ຺ຘິໍ ເອກາພທ຺ຘຠິຕ຺ຕິໂກ ວາ ໂຫຕຸ ມາ ວາ, ສພ຺ໂພປິ ປາສາໂທ ສີມຏ຺ໂຐວ ໂຫຕິ.

ຕາລມູລກປພ຺ພເຕຕິ ຕາລມູລສທິເສ ປພ຺ພເຕ. ໂສ ຈ ເຫຏ຺ຐາ ມຫນ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ຕນຸໂກ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ປຓວສຓ຺ຐາໂນ ມຊ຺ເຌ ຕນຸໂກ ໂຫຕິ ມູເລ ອຄ຺ເຄ ຈ ວິຕ຺ຖໂຕ. ເຫຏ຺ຐາ ວາ ມຊ຺ເຌ ວາຕິ ມຸທິງ຺ຄສຓ຺ຐານສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ປຓວສຓ຺ຐານສ຺ສ ມຊ຺ເຌ. ອາກາສປພ຺ຠາຣນ຺ຕິ ຠິຕ຺ຕິຍາ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕປພ຺ຠາຣໍ. ອນ຺ໂຕເລຓໍ ໂຫຕີຕິ ປພ຺ພຕສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ເລຓໍ ໂຫຕິ. ສີມາມາຬເກຕິ ຂຓ຺ຑສີມາມາຬເກ. ມຫາສີມໍ ໂສເຘຕ຺ວາ ວາ ກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ມຫາສີມຄຕາ ຠິກ຺ຂູ ຫຕ຺ຖປາສໍ ວາ ອາເນຕພ຺ພາ, ສີມໂຕ ວາ ພຫິ ກາຕພ຺ພາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ປນ ‘‘ມຫາສີມຄເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ຕໍ ສາຂໍ ວາ ປາໂຣຫໍ ວາ ອນາມສິຕ຺ວາ ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ປຸຣິມນເຍປີຕິ ຂຓ຺ຑສີມາຍ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ມຫາສີມາຍ ໂອຓຕຣຸກ຺ເຂປິ. ອຸກ຺ຂິປາເປຕ຺ວາ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຂຓ຺ຑສີມາຍ ອນ຺ໂຕ ຐິຕຕ຺ຕາ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ຐິໂຕ ຫຕ຺ຖປາສໍເຍວ ອາເນຕພ຺ໂພຕິ ອຸກ຺ຂິປາເປຕ຺ວາ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ.

໑໔໐. ປາຣຍຕີຕິ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣຕິ. ປາຣາຕິ ສີມາເປກ຺ໂຂ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄນິທ຺ເທໂສ. ອສ຺ສາຕິ ຠເວຍ຺ຍ. ອິຘາຘິປ຺ເປຕນາວາຍ ປມາຓໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຍາ ສພ຺ພນ຺ຕິເມນ ປຣິຈ຺ເຉເທນ…ເປ… ຕໂຍ ຊເນ ວຫຕີ’’ຕິ. ອິມິນາ ຈ ວຸຕ຺ຕປ຺ປມາຓໂຕ ຂຸທ຺ທກາ ນາວາ ວິຊ຺ຊມານາປິ ອິຘ ອສນ຺ຕປກ຺ຂໍ ຠຊຕີຕິ ທີເປຕິ. ອວສ຺ສໍ ລພ຺ຠເນຍ຺ຍາ ຘຸວນາວາວ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຣຸກ຺ຂໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ກໂຕຕິ ປາຐເສໂສ. ປຣຕີເຣ ສມ຺ມຸຂຏ຺ຐາເນຕິ ໂອຣິມຕີເຣ ສພ຺ພປຣິຍນ຺ຕນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ສມ຺ມຸຂຏ຺ຐາເນ. ສພ຺ພນິມິຕ຺ຕານໍ ອນ຺ໂຕ ຐິເຕ ຠິກ຺ຂູ ຫຕ຺ຖປາສຄເຕ ກຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ສເຈ ເອກໍ ຄາມເຂຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ອຸໂຠສຸ ຕີເຣສຸ ສພ຺ພນິມິຕ຺ຕານໍ ອນ຺ໂຕ ຐິເຕ ຠິກ຺ຂູ ຫຕ຺ຖປາສຄເຕ ກຕ຺ວາ ສມ຺ມນ຺ນິຕພ຺ພາ. ນານາຄາມກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ເຈ, ສມານສໍວາສກສີມາພນ຺ຘນກາເລ ອນາຄນ຺ຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ. ອວິປ຺ປວາສສີມາສມ຺ມຸຕິຍໍ ປນ ອາຄນ຺ຕພ຺ພເມວ. ຍສ຺ມາ ອຸໂຠສຸ ຕີເຣສຸ ນິມິຕ຺ຕກິຕ຺ຕນມຕ຺ເຕນ ທີປໂກ ສງ຺ຄຫິໂຕ ນາມ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ທີປເກປິ ນິມິຕ຺ຕານິ ວິສຸໍ ກິຕ຺ເຕຕພ຺ພາເນວາຕິ ອາຫ ‘‘ທີປກສ຺ສ ໂອຣິມນ຺ເຕ ຈ ປາຣິມນ຺ເຕ ຈ ນິມິຕ຺ຕໍ ກິຕ຺ເຕຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ທີປກສິຂຣນ຺ຕິ ທີປກມຕ຺ຖກໍ. ປພ຺ພຕສຓ຺ຐານາຕິ ທີປກສ຺ສ ເອກໂຕ ອຘິກຕຣຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສີມານຸຊານນກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຸໂປສຖາຄາຣາທິກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໔໒. ວຕ຺ຖຸວເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ມຍຎ຺ຈມ຺ຫາ ອສມ຺ມຕາຍ ຠູມິຍາ ນິສິນ຺ນາ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອສ຺ສຸມ຺ຫາ’’ຕິ ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ປາຕິໂມກ຺ຂສວນສ຺ສ ອາຄຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸໂປສຖປ຺ປມຸຂໍ ນາມ ອຸໂປສຖາຄາຣສ຺ສ ສມ຺ມຸຂຏ຺ຐານໍ. ປາຬິຍໍ ‘‘ປຐມໍ ນິມິຕ຺ຕາ ກິຕ຺ເຕຕພ຺ພາ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຕ຺ວາ ສີມາສມ຺ມຸຕິຍໍ ວິຍ ‘‘ປພ຺ພຕນິມິຕ຺ຕໍ ປາສາຓນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວິເສເສຕ຺ວາ ນິມິຕ຺ຕານໍ ອທສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ‘‘ຂຸທ຺ທການິ ວາ…ເປ… ຍານິ ການິຈິ ນິມິຕ຺ຕານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິຕ຺ເຕຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ອວິປ຺ປວາສສີມານຸຊານນກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໔໔. ອສ຺ສາຕິ ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ຆສ຺ສ. ທ຺ເວປິ ສີມາໂຍຕິ ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕາ ອວິປ຺ປວາສສີມາ ສມານສໍວາສກສີມາ ຈ. ນ ກມ຺ມວາຈໍ ວຄ຺ຄໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ກມ຺ມວາຈໍ ນ ຠິນ຺ທນ຺ຕິ, ກມ຺ມໍ ນ ໂກເປນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອຕ຺ຖາຕິ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ຄາມຎ຺ຈ ຄາມູປຈາຣຎ຺ຈາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ. ຄາມຎ຺ຈ ຄາມູປຈາຣຎ຺ຈ ນ ໂອຕ຺ຖຣຕີຕິ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ຄາມຎ຺ຈ ຄາມູປຈາຣຎ຺ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ສີມາສງ຺ຂ຺ຍເມວ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອວິປ຺ປວາສສີມາສງ຺ຂໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ເອກມ຺ປິ ກຸລໍ ປວິຏ຺ຐໍ ວາຕິ ອຠິນວກຕເຄເຫສຸ ສພ຺ພປຐມໍ ເອກມ຺ປິ ກຸລໍ ປວິຏ຺ຐໍ ອຕ຺ຖິ. ອຄຕໍ ວາຕິ ໂປຣາຓກຄາເມ ອຎ຺ເຎສຸ ເຄຫານິ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ຄເຕສຸ ເອກມ຺ປິ ກຸລໍ ອຄຕໍ ອຕ຺ຖິ.

ອວິປ຺ປວາສສີມາ ນ ສມູຫນ຺ຕພ຺ພາຕິ ມຫາສີມໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ນິຣາສງ຺ກຏ຺ຐາເນສຸ ຐຕ຺ວາຕິ ເຈຕິຍງ຺ຄຓາທີນໍ ຂຓ຺ຑສີມາຍ ອໂນກາສຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຂຓ຺ຑສີມຎ຺ຫິ ພນ຺ຘນ຺ຕາ ຕາທິສໍ ຐານໍ ປຫາຍ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ວິວິຕ຺ເຕ ໂອກາເສ ພນ຺ຘນ຺ຕິ. ອປ຺ເປວ ນາມ ສມູຫນິຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອວິປ຺ປວາສສີມໍເຍວ ສມູຫນິຕຸໍ ສກ຺ຂິສ຺ສນ຺ຕິ, ນ ຂຓ຺ຑສີມໍ. ປຏິພນ຺ຘິຕຸໍ ປນ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສນ຺ເຕວາຕິ ຂຓ຺ຑສີມາຍ ອຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສນ຺ຕິ. ນ ສມູຫນິຕພ຺ພາຕິ ຂຓ຺ຑສີມໍ ອຊານນ຺ເຕຫິ ນ ສມູຫນິຕພ຺ພາ. ອຸໂປສຖສ຺ສ ວິສຸໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ອວເສສກມ຺ມວເສນ ສມານສໍວາສຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຄາມສີມາທິກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໔໗. ອປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາຍາຕິ ພທ຺ຘສີມາວເສນ ອກຕປຣິຈ຺ເຉທາຍ. ເຍນ ເກນຈິ ຂຓິຕ຺ວາ ອກໂຕຕິ ອນ຺ຕມໂສ ຕິຣຈ຺ຉາເນນປິ ຂຓິຕ຺ວາ ອກໂຕ. ຕສ຺ສ ອນ຺ໂຕຫຕ຺ຖປາສໍ ວິຊຫິຕ຺ວາ ຐິໂຕ ກມ຺ມໍ ໂກເປຕີຕິ ອິມິນາ ພຫິປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ຐິໂຕ ກມ຺ມໍ ນ ໂກເປຕີຕິ ທີເປຕິ. ຍໍ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ນິທານວຓ຺ຓນາ) ‘‘ປຣິຈ຺ເຉທພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຫຕ຺ຖປາສໍ ວິຊຫິຕ຺ວາ ຐິໂຕປິ ປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ພຫິ ອຎ຺ຎໍ ຕຕ຺ຕກໍເຍວ ປຣິຈ຺ເຉທໍ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຐິໂຕປິ ກມ຺ມໍ ໂກເປຕິ, ອິທໍ ສພ຺ພອຏ຺ຐກຖາສຸ ສນ຺ນິຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ‘‘ອຎ຺ຎໍ ຕຕ຺ຕກໍເຍວ ປຣິຈ຺ເຉທໍ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຐິໂຕປິ ກມ຺ມໍ ໂກເປຕີ’’ຕິ ອິທໍ ເນວ ປາຬິຍໍ, ນ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອຸປລພ຺ຠຕິ. ຍທິ ເຈຕໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ສງ຺ຆານໍ ວິສຸໍ ອຸໂປສຖາທິກມ຺ມກຣຓາຘິກາເຣ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸທກຸກ຺ເຂປໂຕ ພຫິ ອຎ຺ຎໍ ອຸທກຸກ຺ເຂປໍ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ອຸໂປສຖາທິກຣຓຕ຺ຖໍ ຐິໂຕ ສງ຺ໂຆ ສີມາສມ຺ເຠທສມ຺ຠວໂຕ ກມ຺ມໍ ໂກເປຕີຕິ ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ ສິຍາ, ເອວໍ ສຕິ ຍຸຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ເຕເນວ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍ ລີນຕ຺ຖປ຺ປກາສນິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຎ຺ຎໍ ຕຕ຺ຕກໍເຍວ ປຣິຈ຺ເຉທນ຺ຕິ ທຸຕິຍໍ ອຸທກຸກ຺ເຂປໍ ອນຕິກ຺ກນ຺ໂຕປິ ໂກເປຕິ. ກສ຺ມາ? ອຕ຺ຕໂນ ອຸທກຸກ຺ເຂປສີມາຍ ປເຣສໍ ອຸທກຸກ຺ເຂປສີມາຍ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຏຕ຺ຕາ ສີມາສມ຺ເຠໂທ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ໂກເປຕີ’’ຕິ. ‘‘ອິທໍ ສພ຺ພອຏ຺ຐກຖາສຸ ສນ຺ນິຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ຈ ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ ສພ຺ພາສຸປິ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ສີມາສມ຺ເຠທສ຺ສ ອນິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ. ເຕເນວ ຫິ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ຈ ອຎ຺ເຎສຎ຺ຈ ອຸທກຸກ຺ເຂປປຣິຈ຺ເຉທສ຺ສ ອນ຺ຕຣາ ອຎ຺ໂຎ ອຸທກຸກ຺ເຂໂປ ສີມນ຺ຕຣິກຕ຺ຖາຍ ຐເປຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ເຎ ປເນຕ຺ຖ ອຎ຺ຎຖາປິ ປປຎ຺ເຈນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ສພ຺ພຕ຺ຖ ສງ຺ໂຆ ນິສີທຕີຕິ ຫຕ຺ຖປາສໍ ອວິຊຫິຕ຺ວາ ນິສີທຕິ. ອຸທກຸກ຺ເຂປສີມາກມ຺ມໍ ນຕ຺ຖີຕິ ຍສ຺ມາ ສພ຺ໂພປິ ນທີປເທໂສ ຠິກ຺ຂູຫິ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖໂຏ, ຕສ຺ມາ ສມນ຺ຕໂຕ ນທິຍາ ອຠາວາ ອຸທກຸກ຺ເຂເປ ປໂຍຊນໍ ນຕ຺ຖິ. ອຸທກຸກ຺ເຂປປ຺ປມາຓາ ສີມນ຺ຕຣິກາ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕຣາ ໂຫຕິ, ສີມາສມ຺ເຠທສງ຺ກາ ນ ຈ ສິຍາຕິ ສາມີຈິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ອຎ຺ໂຎ ອຸທກຸກ຺ເຂໂປ ສີມນ຺ຕຣິກຕ຺ຖາຍ ຐເປຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຕ຺ຕເກນ ປນ ສີມາສມ຺ເຠໂທ ນ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຕກໍ ຐເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິເຍວ. ເຕເນວາຫຸ ໂປຣາຓາ ‘‘ຍຕ຺ຕເກນ ສີມາສງ຺ກໂຣ ນ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຕກມ຺ປິ ຐເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ອູນກໍ ປນ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອິທມ຺ປິ ອຸທກຸກ຺ເຂປສີມາຍ ປຣິສວເສນ ວຑ຺ຒນໂຕ ສີມາສມ຺ເຠທສງ຺ກາ ສິຍາຕິ ຕໍນິວາຣຓຕ຺ຖເມວ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຄຈ຺ຉນ຺ຕິຍາ ປນ ນາວາຍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸທກຸກ຺ເຂປມນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ປຣິວຕ຺ຕມານາຍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສີມໍ ວາ ໂສເຘຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ສີມໂສຘນໍ ນາມ ຄາມສີມາທີສຸ ຐິຕານໍ ຫຕ຺ຖປາສານຍນາທິ. ‘‘ນທິໍ ວິນາເສຕ຺ວາ ຕຬາກໍ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ວິຠາເວຕິ ‘‘ເຫຏ຺ຐາ ປາຬິ ພທ຺ຘາ’’ຕິ, ເຫຏ຺ຐານທິໍ ອາວຣິຕ຺ວາ ປາຬິ ພທ຺ຘາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຉຑ຺ຑິຕໂມທກນ຺ຕິ ຕຬາກຣກ຺ຂຓຕ຺ຖໍ ເອກມນ຺ເຕນ ຉຑ຺ຑິຕມຸທກໍ. ເທເວ ອວສ຺ສນ຺ເຕຕິ ທຸພ຺ພຸຏ຺ຐິກາເລ ວສ຺ສາເນປິ ເທເວ ອວສ຺ສນ຺ເຕ. ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາຕິ ອຸຕ຺ຕຣິຕ຺ວາ. ຄາມນິຄມສີມໍ ໂອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣ ວສ຺ສກາເລ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາເສ ອພ຺ໂພຈ຺ຉິນ຺ນາ ປວຕ຺ຕຕິ. ວິຫາຣສີມນ຺ຕິ ພທ຺ຘສີມໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ.

ອຄມນປເຖຕິ ຍຕ຺ຖ ຕທເຫວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຈ຺ຈາຄນ຺ຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ, ຕາທິເສ ປເທເສ ອຣຎ຺ຎສີມາສງ຺ຂເມວ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣສີມໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ເຕສນ຺ຕິ ມຈ຺ຉພນ຺ຘານໍ. ຄມນປຣິຍນ຺ຕສ຺ສ ໂອຣໂຕຕິ ຄມນປຣິຍນ຺ຕສ຺ສ ໂອຣິມຠາເຄ ທີປກໍ ປພ຺ພຕຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ສມຸທ຺ທປ຺ປເທສໍ.

໑໔໘. ສໍສຏ຺ຐວິຏປາຕິ ອິມິນາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ອາສນ຺ນຕໍ ທີເປຕິ. ພທ຺ຘາ ໂຫຕີຕິ ປຈ຺ຉິມທິສາຠາເຄ ສີມໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສາ ປເທສນ຺ຕິ ຍຕ຺ຖ ຐຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູຫິ ກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ, ຕາທິສໍ ປເທສໍ. ຍຕ຺ຖ ປນ ຐິເຕຫິ ກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ, ຕາທິສໍ ປເທສໍ ອນ຺ໂຕກຣິຕ຺ວາ ພນ຺ຘນ຺ຕາ ສີມາຍ ສີມໍ ສມ຺ຠິນ຺ທນ຺ຕິ ນາມ. ທ຺ວິນ຺ນໍ ສີມານໍ ນິມິຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ ນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ສີມໂຕ ພາຫິຣຕ຺ຕາ ສີມາສມ຺ເຠໂທ ນ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສີມາສງ຺ກຣໍ ກໂຣຕີຕິ ວຑ຺ຒິຕ຺ວາ ສີມປ຺ປເທສໍ ປວິຏ຺ເຐ ທ຺ວິນ຺ນໍ ສີມານໍ ຄຕຏ຺ຐານສ຺ສ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ຕຕ຺ຖ ກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ນ ຫິ ສີມາ ຕຕ຺ຕເກນ ອສີມາ ໂຫຕິ, ທ຺ເວ ປນ ສີມາ ປຈ຺ຉາ ວຑ຺ຒິເຕນ ຣຸກ຺ເຂນ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຏຕ຺ຕາ ເອກາພທ຺ຘາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເອກຕ຺ຖ ຐຕ຺ວາ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ເຕຫິ ອິຕຣໍ ໂສເຘຕ຺ວາ ກາຕພ຺ພໍ.

ຄາມສີມາທິກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຸໂປສຖເຠທາທິກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໔໙. ອຘມ຺ເມນ ວຄ຺ຄໍ ອຸໂປສຖກມ຺ມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວສນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທໂສ ອນຸຎ຺ຎາໂຕ. ຍຕ຺ຖ ທ຺ເວ ວາ ຕໂຍ ວາ ວສນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ປາຣິສຸທ຺ຘິອຸໂປສໂຖ. ອິຘ ປນ ຕຖາ ອກຕ຺ວາ ຈຕຸນ຺ນໍ ວສນຏ຺ຐາເນ ປາຣິສຸທ຺ຘິອຸໂປສຖສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ຕິຓ຺ຓໍ ວສນຏ຺ຐາເນ ຈ ປາຕິໂມກ຺ຂສ຺ສ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ‘‘ອຘມ຺ເມນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ສພ຺ເພວ ນ ສນ຺ນິປຕິໍສຸ, ຉນ຺ທປາຣິສຸທ຺ຘິ ຈ ສງ຺ຆມຊ຺ຌໍເຍວ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ນ ຄຓມຊ຺ຌໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ວຄ຺ຄ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໕໐. ເອວເມຕໍ ຘາຣຍາມີຕິ ‘‘ສຸຕາ ໂຂ ປນາຍສ຺ມນ຺ເຕຫີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ເອວເມຕໍ ຘາຣຍາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ອຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ ໂຂ ອາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ນິທານໍ, ສຸຕາ ໂຂ ປນາຍສ຺ມນ຺ເຕຫິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປາຣາຊິກາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ເຕເນວ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ນິທານວຓ຺ຓນາ) ‘‘ຕຕ຺ຖາຍສ຺ມນ຺ເຕ ປຸຈ຺ຉາມິ ກຈ຺ຈິຕ຺ຖ ປຣິສຸທ຺ຘາ, ທຸຕິຍມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉາມິ…ເປ… ຕສ຺ມາ ຕຸຓ຺ຫີ, ເອວເມຕໍ ຘາຣຍາມີຕິ ວຕ຺ວາ ‘ອຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ ໂຂ ອາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ນິທານ’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອວເສເສ ສຸເຕນ ສາວິເຕ ອຸທ຺ທິຏ຺ໂຐ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸເຕນາຕິ ສຸຕປເທນ. ສວຣຠຍນ຺ຕິ ວນຈຣກຠຍໍ. ເຕນາຫ ‘‘ອຏວິມນຸສ຺ສຠຍ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ອວເສສໍ ສຸເຕນ ສາເວຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ນິທານຸທ຺ເທເສ ອນິຏ຺ຐິເຕ ສຸເຕນ ສາເວຕພ຺ພໍ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ‘‘ທຸຕິຍາທີສຸ ອຸທ຺ເທເສສູ’’ຕິ. ອຸທ຺ທິຏ຺ຐອຸທ຺ເທສາເປກ຺ຂຎ຺ຫິ ອວເສສຄ຺ຄຫຓໍ, ຕສ຺ມາ ນິທາເນ ອຸທ຺ທິຏ຺ເຐ ປາຣາຊິກຸທ຺ເທສາທີສຸ ຍສ຺ມິໍ ວິປ຺ປກເຕ ອນ຺ຕຣາໂຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ອວເສສໍ ສຸເຕນ ສາເວຕພ຺ພໍ.

ຕີຫິປິ ວິຘີຫີຕິ ໂອສາຣຓກຖນສຣຠຎ຺ເຎຫິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອຕ຺ຖໍ ຠຓິຕຸກາມຕາຍ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ໂອສາຣຓາ ໂອສາຣຓໍ ນາມ. ຕສ຺ເສວ ອຕ຺ຖປ຺ປກາສນາ ກຖນໍ ນາມ. ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ຕທຕ຺ຖສ຺ສ ວາ ສເຣນ ຠຓນໍ ສຣຠຎ຺ຎໍ ນາມ. ສຊ຺ຌາຍໍ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາຕິ ‘‘ສຊ຺ຌາຍໍ ກໂຣມີ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ. ໂອສາເຣຕ຺ວາ ປນ ກເຖນ຺ເຕນາຕິ ປຐມໍ ອຸສ຺ສາເຣຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ອຕ຺ຖໍ ກເຖນ຺ເຕນ. ມນຸສ຺ສານໍ ປນ ‘‘ຠຓາຫີ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸຈ຺ຈຕເຣ ນິສິນ຺ເນນປິ ມນຸສ຺ສານໍ ຠຓາຫີຕິ ວິເສເສຕ຺ວາເຍວ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ອວິເສເສຕ຺ວາ ປນ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ສຊ຺ຌາຍໍ ກໂຣນ຺ເຕນາຕິ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ນິສີທິຕ຺ວາ ສຊ຺ຌາຍໍ ກໂຣນ຺ເຕນ. ເຖໂຣຕິ ໂຍ ໂກຈິ ອຕ຺ຕນາ ວຸຑ຺ຒຕໂຣ. ເອກໍ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາຕິ ເອກໍ ວຸຑ຺ຒຕຣໍ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ. ອປໂຣ ອາຄຈ຺ຉຕີຕິ ອປໂຣ ຕໂຕປິ ວຸຑ຺ຒຕໂຣ ອາຄຈ຺ຉຕິ.

ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສກອຊ຺ເຌສນາທິກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໕໕. ໂຈທນາວຕ຺ຖຸ ນາມ ເອກໍ ນຄຣໍ. ສງ຺ຆອຸໂປສຖາທິເຠເທນ ນວວິຘນ຺ຕິ ສງ຺ເຆ ອຸໂປສໂຖ ຄເຓ ອຸໂປສໂຖ ປຸຄ຺ຄເລ ອຸໂປສໂຖຕິ ເອວໍ ກາຣກວເສນ ຕໂຍ, ສຸຕ຺ຕຸທ຺ເທໂສ ປາຣິສຸທ຺ຘິອຸໂປສໂຖ ອຘິຏ຺ຐານຸໂປສໂຖຕິ ເອວໍ ກຕ຺ຕພ຺ພາກາຣວເສນ ຕໂຍ, ຈາຕຸທ຺ທສິໂກ ປນ຺ນຣສິໂກ ສາມຄ຺ຄີອຸໂປສໂຖຕິ ເອວໍ ທິວສວເສນ ຕໂຍຕິ ນວວິຘໍ. ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ອຸໂປສຖກມ຺ມນ຺ຕິ ອຘມ຺ເມນ ວຄ຺ຄໍ ອຸໂປສຖກມ຺ມໍ, ອຘມ຺ເມນ ສມຄ຺ຄໍ ອຸໂປສຖກມ຺ມໍ, ຘມ຺ເມນ ວຄ຺ຄໍ ອຸໂປສຖກມ຺ມໍ, ຘມ຺ເມນ ສມຄ຺ຄໍ ອຸໂປສຖກມ຺ມນ຺ຕິ ເອວໍ ຈຕຸພ຺ພິຘມ຺ປິ ອຸໂປສຖກມ຺ມໍ. ທຸວິຘໍ ປາຕິໂມກ຺ຂນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸປາຕິໂມກ຺ຂໍ ຠິກ຺ຂຸນີປາຕິໂມກ຺ຂນ຺ຕິ ທຸວິຘໍ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ. ນວວິຘໍ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຎ຺ຈ ອຸທ຺ເທສາ, ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ຐເປຕ຺ວາ ອນິຍຕຸທ຺ເທສໍ ອວເສສາ ຈຕ຺ຕາໂຣຕິ ນວວິຘໍ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສໍ.

ປກ຺ຂຄຓນາທິອຸຄ຺ຄຫຓານຸຊານນກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໕໘-໑໖໑. ສມນ຺ນາຫຣຖາຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂຖ. ປຣິເຍສິຕພ຺ພານີຕິ ຠິກ຺ຂາຈາເຣນ ປຣິເຍສິຕພ຺ພານິ.

ທິສໍຄມິກາທິວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໖໓. ອຸຕຸວສ຺ເສເຍວາຕິ ເຫມນ຺ຕຄິມ຺ເຫສຸເຍວ.

ປາຣິສຸທ຺ຘິທານກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໖໔. ເຍນ ເກນຈິ ອງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ເຄນ ວິຎ຺ຎາເປຕີຕິ ມນສາ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖປ຺ປໂຍຄາທິນາ ເຍນ ເກນຈິ ວິຎ຺ຎາເປຕິ. ສງ຺ໂຆ ນປ຺ປໂຫຕີຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອນ຺ຕຣາ ຫຕ຺ຖປາສໍ ອວິຊຫິຕ຺ວາ ປຏິປາຏິຍາ ຐາຕຸໍ ນປ຺ປໂຫຕິ. ອິຕຣາ ປນ ພິຬາລສງ຺ຂລິກປາຣິສຸທ຺ຘິ ນາມາຕິ ເອຕ຺ຖ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ ‘‘ພິຬາລສງ຺ຂລິກາ ພທ຺ຘາວ ໂຫຕິ ອນ຺ໂຕເຄເຫ ເອວ ສມ຺ປໂຍຊນຕ຺ຕາ, ຍຖາ ສາ ນ ກຕ຺ຖຈິ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕຖາ ສາປິ ນ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິຕຣຖາ ວິເສສນໍ ນິຣຕ຺ຖກໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ອປເຣ ປນ ‘‘ຍຖາ ພຫູຫິ ມນຸສ຺ເສຫິ ເອກສ຺ສ ພິຬາລສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ສງ຺ຂລິກາ ຄີວາຍ ອາພທ຺ຘາ ພິຬາເລ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ອາພທ຺ຘຕ຺ຕາ, ນ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ພິຬາເລ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ອນາພທ຺ຘຕ຺ຕາ, ເອວເມວສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ພຫູຫິ ສງ຺ຂລິກສທິສາ ຉນ຺ທປາຣິສຸທ຺ຘິ ທິນ຺ນາ, ສາ ຕສ຺ມິໍ ຠິກ຺ຂຸສ຺ມິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຄຈ຺ຉຕິ ຕສ຺ມິໍ ສງ຺ຂລິກາ ວິຍ ອາພທ຺ຘຕ຺ຕາ, ນ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ອນາພທ຺ຘຕ຺ຕາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ສພ຺ພມ຺ເປຕໍ ນ ສາຣໂຕ ປຈ຺ເຈຕພ຺ພໍ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ສາໂຣ – ຍຖາ ສງ຺ຂລິກາຍ ປຐມວລຍໍ ທຸຕິຍໍເຍວ ວລຍໍ ປາປຸຓາຕິ, ນ ຕຕິຍໍ, ເອວມຍມ຺ປິ ປາຣິສຸທ຺ຘິທາຍເກນ ຍສ຺ສ ທິນ຺ນາ, ຕໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ນ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ສງ຺ຂລິກສທິສຕ຺ຕາ ‘‘ພິຬາລສງ຺ຂລິກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ພິຬາລສງ຺ຂລິກຄຫຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຍາສໍ ກາສຎ຺ຈິ ສງ຺ຂລິການໍ ອຸປລກ຺ຂຓມຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ຉນ຺ທທານກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໖໕. ‘‘ສນ຺ຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ ກຣຓີຍານີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ວຈນວິປລ຺ລາເສນ ‘‘ກຣຓີຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສ ສມ຺ມຸຕິທານກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ. ‘‘ຫຕ຺ຖປາສໍ ອາເນຕພ຺ໂພເຍວາ’’ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສງ຺ຆຸໂປສຖາທິກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໖໘. ສງ຺ຆສນ຺ນິປາຕໂຕ ປຐມໍ ກາຕພ຺ພໍ ປຸພ຺ພກຣຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ປຸພ຺ພກຣຓໂຕ ປຈ຺ຉາ ກາຕພ຺ພມ຺ປິ ອຸໂປສຖກມ຺ມໂຕ ປຐມໍ ກາຕພ຺ພຕ຺ຕາ ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸຠຍມ຺ປິ ເຈຕໍ ອຸໂປສຖກມ຺ມໂຕ ປຐມໍ ກຕ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາ ກຕ຺ຖຈິ ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈມິຈ຺ເຈວ ໂວຫຣີຍຕິ ‘‘ກິໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍ.

ອຸໂປສໂຖຕິ ຕີສຸ ອຸໂປສຖທິວເສສຸ ອຎ຺ຎຕຣທິວໂສ. ຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ສຕິ ອິທໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ອຸໂປສຖກມ຺ມໍ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ ນາມ ໂຫຕິ, ນາສຕິ. ຍຖາຫ ‘‘ນ ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນຸໂປສເຖ ອຸໂປສໂຖ ກາຕພ຺ໂພ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໘໓). ຍາວຕິກາ ຈ ຠິກ຺ຂູ ກມ຺ມປ຺ປຕ຺ຕາຕິ ຍຕ຺ຕກາ ຠິກ຺ຂູ ຕສ຺ສ ອຸໂປສຖກມ຺ມສ຺ສ ປຕ຺ຕາ ຍຸຕ຺ຕາ ອນຸຣູປາ ສພ຺ພນ຺ຕິເມນ ປຣິຈ຺ເຉເທນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຠິກ຺ຂູ ປກຕຕ຺ຕາ, ເຕ ຈ ໂຂ ຫຕ຺ຖປາສໍ ອວິຊຫິຕ຺ວາ ເອກສີມາຍໍ ຐິຕາ. ສຠາຄາປຕ຺ຕິໂຍ ຈ ນ ວິຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຍໍ ສພ຺ໂພ ສງ຺ໂຆ ວິກາລໂຠຊນາທິນາ ສຠາຄວຕ຺ຖຸນາ ລຫຸກາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ເອວຣູປາ ‘‘ວຕ຺ຖຸສຠາຄາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເອຕາສຸ ຫິ ອວິຊ຺ຊມານາສຸ ວິສຠາຄາສຸ ວິຊ຺ຊມານາສຸປິ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ ໂຫຕິເຍວ.

ວຊ຺ຊນີຍາ ຈ ປຸຄ຺ຄລາ ຕສ຺ມິໍ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຄຫຏ຺ຐາຍ ປຣິສາຍາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໕໔) ວຈນໂຕ ຄຫຏ຺ໂຐ, ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ນິສິນ຺ນປຣິສາຍ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິສິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ມຫາວ. ໑໘໓) ນເຍນ ວຸຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂຸນີ ສິກ຺ຂມານາ ສາມເຓໂຣ ສາມເຓຣີ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂາຕໂກ ອນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸອຊ຺ຌາປນ຺ນໂກ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອທສ຺ສເນ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕໂກ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອປ຺ປຏິກມ຺ເມ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕໂກ ປາປິກາຍ ທິຏ຺ຐິຍາ ອປ຺ປຏິນິສ຺ສຄ຺ເຄ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕໂກ ປຓ຺ຑໂກ ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ ຕິຕ຺ຖິຍປກ຺ກນ຺ຕໂກ ຕິຣຈ຺ຉານຄໂຕ ມາຕຸຆາຕໂກ ປິຕຸຆາຕໂກ ອຣຫນ຺ຕຆາຕໂກ ຠິກ຺ຂຸນີທູສໂກ ສງ຺ຆເຠທໂກ ໂລຫິຕຸປ຺ປາທໂກ ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນໂກຕິ ອິເມ ວີສຕິ ຈາຕິ ເອກວີສຕິ ປຸຄ຺ຄລາ ວຊ຺ຊນີຍາ ນາມ, ເຕ ຫຕ຺ຖປາສໂຕ ພຫິກຣຓວເສນ ວຊ຺ເຊຕພ຺ພາ. ເອເຕສຸ ຫິ ຕິວິເຘ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕເກ ສຕິ ອຸໂປສຖໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ສງ຺ໂຆ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ເສເສສຸ ທຸກ຺ກຏໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຕິຣຈ຺ຉານຄໂຕຕິ ຍສ຺ສ ອຸປສມ຺ປທາ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາ, ໂສວ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ຕິຕ຺ຖິຍາ ຄຫຏ຺ເຐເນວ ສງ຺ຄຫິຕາ. ເອເຕປິ ຫິ ວຊ຺ຊນີຍາ. ເອວໍ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ ອິເມຫິ ຈຕູຫິ ອງ຺ເຄຫິ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອຊ຺ຊ ເມ ອຸໂປສໂຖ ປນ຺ນຣໂສຕິປີຕິ ປິ-ສທ຺ເທນ ປາຬິຍໍ ອາຄຕນເຍເນວ ‘‘ອຊ຺ຊ ເມ ອຸໂປສໂຖ’’ຕິປິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທີເປຕິ. ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ນິທານວຓ຺ຓນາ) ປນ ‘‘ອຊ຺ຊ ເມ ອຸໂປສໂຖ ຈາຕຸທ຺ທໂສຕິ ວາ ປນ຺ນຣໂສຕິ ວາ ວຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐາມີຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສງ຺ຆຸໂປສຖາທິກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອາປຕ຺ຕິປຏິກມ຺ມວິຘິກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໖໙. ນນຸ ຈ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ສາປຕ຺ຕິເກນ ອຸໂປສໂຖ ກາຕພ຺ໂພ, ໂຍ ກເຣຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ເອວໍ ສາປຕ຺ຕິກສ຺ສ ອຸໂປສຖກຣເຓ ວິສຸໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ ອາປຕ຺ຕິ ນ ທິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ ຠຄວຕາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ‘‘ນ ສາປຕ຺ຕິເກນ ອຸໂປສໂຖ ກາຕພ຺ໂພ’’ຕິ ອິທໍ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຍສ຺ສ ສິຍາ ອາປຕ຺ຕິ…ເປ… ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ກິຎ຺ຈາປິ ວິສຸໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ ອາປຕ຺ຕິ ນ ທິສ຺ສຕິ, ອຖ ໂຂ ‘‘ຍສ຺ສ ສິຍາ ອາປຕ຺ຕິ, ໂສ ອາວິກເຣຍ຺ຍາ’’ຕິອາທິໍ ວທນ຺ເຕນ ອຕ຺ຖໂຕ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາເຍວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ປາຣິສຸທ຺ຘິທານປຎ຺ຎາປເນນ ຈາຕິ ອິມິນາວ ‘‘ສາປຕ຺ຕິເກນ ປາຣິສຸທ຺ຘິປິ ນ ທາຕພ຺ພາ’’ຕິ ທີປິຕໍ ໂຫຕິ. ນ ຫິ ສາປຕ຺ຕິໂກ ສມາໂນ ‘‘ປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ທມ຺ມິ, ປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ເມ ຫຣ, ປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ເມ ອາໂຣເຈຫີ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸມຣຫຕິ. ຕສ຺ມາ ປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ເທນ຺ເຕນ ປຐມໍ ສນ຺ຕີ ອາປຕ຺ຕິ ເທເສຕພ຺ພາ ‘‘ອຫໍ, ອາວຸໂສ, ອິຕ຺ຖນ຺ນາມາຍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ເວມຕິໂກ, ຍທາ ນິພ຺ເພມຕິໂກ ຠວິສ຺ສາມິ, ຕທາ ຕໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ປຏິກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຸໂປສໂຖ ກາຕພ຺ໂພ. ‘‘ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ໂສຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ຍາວ ນິພ຺ເພມຕິໂກ ນ ໂຫຕິ, ຕາວ ສຠາຄາປຕ຺ຕິໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕຸໍ ນ ລຠຕິ, ອຎ຺ເຎສຎ຺ຈ ກມ຺ມານໍ ປຣິສຸທ຺ໂຘ ນາມ ໂຫຕິ. ‘‘ປຸນ ນິພ຺ເພມຕິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ເທເສຕພ຺ພໍ ນ ຈາ’’ຕິ ເນວ ປາຬິຍໍ ນ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອຕ຺ຖິ, ເທສິເຕ ປນ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ. ‘‘ອິໂຕ ວຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປຏິກຣິສ຺ສາມີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ສພ຺ໂພ ສງ຺ໂຆ ສຠາຄາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ໂຆ…ເປ… ປຏິກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ຕິໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຸໂປສຖໍ ກາຕຸໍ ລຠຕິ, ເອວໍ ຕີຫິ ‘‘ສຸຓນ຺ຕຸ ເມ ອາຍສ຺ມນ຺ຕາ, ອິເມ ຠິກ຺ຂູ ສຠາຄໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ນາ. ຍທາ ອຎ຺ຎໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ສຸທ຺ຘໍ ອນາປຕ຺ຕິກໍ ປສ຺ສິສ຺ສນ຺ຕິ, ຕທາ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຕໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ປຏິກຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ຄຓຎຕ຺ຕິໍ ຐເປຕ຺ວາ, ທ຺ວີຫິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ອຸໂປສຖໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເອເກນປິ ‘‘ປຣິສຸທ຺ຘໍ ລຠິຕ຺ວາ ປຏິກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາໂຠຄໍ ກຕ຺ວາ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ.

ອາປຕ຺ຕິປຏິກມ຺ມວິຘິກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ລິງ຺ຄາທິທສ຺ສນກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໗໙. ອາຈາຣສຓ຺ຐານນ຺ຕິ ອາຈາຣສຓ຺ຐິຕິ. ອາກຣີຍຕິ ປກາສີຍຕິ ເອເຕນາຕິ ອາກາໂຣ. ລີນໍ ຄມຍຕິ ໂພເຘຕີຕິ ລິງ຺ຄໍ. ນິມິຍນ຺ຕິ ປຣິຈ຺ຉິຊ຺ຊ ຎາຍນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ນິມິຕ຺ຕໍ. ອຸທ຺ທິສີຍນ຺ຕິ ອປທິສີຍນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ອຸທ຺ເທໂສ. ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ອິທ’’ນ຺ຕິ ອຎ຺ຎາຕໍ ອວິທິຕນ຺ຕິ ອຎ຺ຎາຕກໍ. ຕຎ຺ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ປຣສນ຺ຕກໍເຍວາຕິ ອາຫ ‘‘ອຎ຺ເຎສໍ ສນ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ.

໑໘໐. ນານາສໍວາສກຠາວນ຺ຕິ ລທ຺ຘິນານາສໍວາສກຠາວໍ. ຕສ຺ສ ອຠິຠໂວ ນາມ ເຕສໍ ລທ຺ຘິວິສ຺ສຊ຺ຊາປນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ຕໍ ທິຏ຺ຐິໍ ນ ນິສ຺ສຊ຺ຊາເປນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ.

ນຄນ຺ຕພ຺ພຄນ຺ຕພ຺ພວາຣກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໘໑. ອຸໂປສຖາຘິຏ຺ຐານຕ຺ຖໍ ສີມາປິ ນທີປິ ນ ຄນ຺ຕພ຺ພາຕິ ຄຣຸກໍ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ລຫຸກສ຺ສ ອກຕ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຣຎ຺ຎເກນາປິ ຠິກ຺ຂຸນາຕິ ເອກຈາຣິເກນ ອາຣຎ຺ຎກຠິກ຺ຂຸນາ, ຍຕ຺ຖ ວາ ສງ຺ຆປໂຫນກາ ຠິກ຺ຂູ ນ ສນ຺ຕິ, ຕາທິເສ ອຣຎ຺ເຎ ວສນ຺ເຕນ. ຕຕ຺ຖ ອຸໂປສຖໍ ກຕ຺ວາວ ຄນ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ວສນຏ຺ຐາເນ ສງ຺ຆຸໂປສຖສ຺ສ ອປ຺ປວຕ຺ຕນໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸໂປສຖນ຺ຕຣາໂຍຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຸໂປສຖນ຺ຕຣາໂຍ.

ວຊ຺ຊນີຍປຸຄ຺ຄລສນ຺ທສ຺ສນກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໘໓. ຫຕ຺ຖປາສຸປຄມນເມວ ປມາຓນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸນີອາທໂຍ ຐິຕາ ວາ ໂຫນ຺ຕຸ ນິສິນ຺ນາ ວາ, ເຕສໍ ຫຕ຺ຖປາສຸປຄມນເມວ ອາປຕ຺ຕິຍາ ປມາຓນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ, ຕສ຺ມາ ເອກສີມາຍມ຺ປິ ຫຕ຺ຖປາສໍ ຊຫາເປຕ຺ວາ ອຸໂປສຖໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ອຸໂປສຖກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ວສ຺ສູປນາຍິກກ຺ຂນ຺ຘກໍ

ວສ຺ສູປນາຍິການຸຊານນກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໘໔. ວສ຺ສູປນາຍິກກ຺ຂນ຺ຘເກ ອິຘ-ສທ຺ໂທ ນິປາຕມຕ຺ໂຕຕິ ໂອກາສປຣິທີປນສ຺ສປິ ອສມ຺ຠວໂຕ ອຕ຺ຖນ຺ຕຣສ຺ສ ອໂພຘນໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປຣຊ຺ຊຸຄຕາຍ ອສ຺ສາຕິ ອິມິນາ ອສມານາຘິກຣຓວິສໂຍ ພາຫິຣຕ຺ຖສມາໂສຍນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອປຣຊ຺ຊູຕິ ອາສາຬ຺ຫີປຸຓ຺ຓມິໂຕ ອປຣໍ ທິນໍ, ປາຏິປທນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອສ຺ສາຕິ ອາສາຬ຺ຫີປຸຓ຺ຓມິຍາ.

ວສ຺ສາເນ ຈາຣິກາປຏິກ຺ເຂປາທິກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໘໕. ອນເປກ຺ຂຄມເນນ ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ອຣຸຓໍ ອຸຏ຺ຐາປເນນ ວາ ອາປຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ເອຕ຺ຖ ອນເປກ຺ຂຄມເນນ ອຸປຈາຣາຕິກ຺ກເມ ອາປຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ, ສາເປກ຺ຂຄມເນນ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ອຣຸຓຸຏ຺ຐາປເນນ ອາປຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ສຕ຺ຕາຫກຣຓີຍານຸຊານນກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໘໗-໑໘໙. ຕີຓິ ປຣິຫີນານີຕິ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ວຈ຺ຈກຸຏິອາທີນໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຫີນານິ. ວາເຣຍ຺ຍນ຺ຕິ ອາວາຫວິວາຫມງ຺ຄລໍ. ສຸຕ຺ຕນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຄຸຓສຸຕ຺ຕນ຺ໂຕ. ນ ປລຸຊ຺ຊຕີຕິ ນ ວິນສ຺ສຕິ ນ ອນ຺ຕຣຘາຍຕິ.

ປຫິເຕເຍວ ອນຸຊານນກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໙໙. ຠິກ຺ຂຸຄຕິໂກຕິ ຠິກ຺ຂຸນິສ຺ສິຕໂກ. ໂສ ປນ ຍສ຺ມາ ຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິໍ ວສຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິໍ ວສນກປຸຣິໂສ’’ຕິ. ສຕ຺ຕາຫກຣຓີເຍນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ພຫິທ຺ຘາ ອຣຸຓຸຏ຺ຐາປນໍ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉໂທ. ອນິມນ຺ຕິເຕນ ຄນ຺ຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອນິມນ຺ຕິຕຕ຺ຕາ ສຕ຺ຕາຫກິຈ຺ຈໍ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສປິ ວສ຺ສຈ຺ເຉໂທ ເຈວ ທຸກ຺ກຏຎ຺ຈ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍຖາວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉທກາຣຓໍ ວິນາ ຕິໂຣວິຫາເຣ ວສິຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉິສ຺ສາມີຕິ ຄຈ຺ຉໂຕປິ ວສ຺ສຈ຺ເຉທໍ ວທນ຺ຕິ. ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສຕ຺ຕາຫກຣຓີເຍນ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເອວໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕນ ຈ ອນ຺ໂຕອຸປຈາຣສີມາຍໍ ຐິເຕເນວ ‘‘ອນ຺ໂຕສຕ຺ຕາເຫ ອາຄຈ຺ຉິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາໂຠຄໍ ກຕ຺ວາ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ສເຈ ອາໂຠຄໍ ອກຕ຺ວາ ອຸປຈາຣສີມໍ ອຕິກ຺ກມຕິ, ຉິນ຺ນວສ຺ໂສວ ໂຫຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ຠຓ຺ຑກນ຺ຕິ ຈີວຣໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຫິຓນ຺ຕີຕິ ຈີວຣໂຘວນາທິກມ຺ເມນ ປຫິຓນ຺ຕິ. ສມ຺ປາປຸຓິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອຊ຺ເຊວ ອາຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສາມນ຺ຕວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸນ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ສເຈ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນໍ ໂຫຕິ, ວສ຺ສຈ຺ເຉໂທປິ ນ ໂຫຕິ, ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉທທຸກ຺ກຏຎ຺ຈ ນຕ຺ຖີຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ອາຈຣິຍໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປນ ຄນ຺ຕຸໍ ລຠຕີຕິ ‘‘ອຄິລານມ຺ປິ ອາຈຣິຍໍ ອຸປຊ຺ຌາຍໍ ວາ ປສ຺ສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສຕ຺ຕາຫກຣຓີເຍນ ຄນ຺ຕຸໍ ລຠຕິ. ສເຈ ປນ ນໍ ອາຈຣິໂຍ ‘‘ອຊ຺ຊ ມາ ຄຈ຺ຉາ’’ຕິ ວທຕິ, ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອວໍ ສຕ຺ຕາຫກຣຓີເຍນ ຄຕໍ ອນ຺ໂຕສຕ຺ຕາເຫເຍວ ປຸນ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ສເຈ ອາຈຣິໂຍ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ວາ ‘‘ອຊ຺ຊ ມາ ຄຈ຺ຉາ’’ຕິ ວທຕິ, ວຏ຺ຏຕິ, ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກເມປິ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ, ວສ຺ສຈ຺ເຉໂທ ປນ ໂຫຕິເຍວາຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ສຕ຺ຕາຫສ຺ສ ພຫິທ຺ຘາ ວີຕິນາມິຕຕ຺ຕາ.

ອນ຺ຕຣາເຍ ອນາປຕ຺ຕິວສ຺ສຈ຺ເຉທກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໐໑. ສເຈ ທູຣໍ ຄໂຕ ໂຫຕິ, ສຕ຺ຕາຫວາເຣນ ອຣຸໂຓ ອຸຏ຺ຐາເປຕພ຺ໂພຕິ ອິມິນາ ວສ຺ສຈ຺ເຉທກາຣເຓ ສຕິ ສຕ຺ຕາຫກຣຓີເຍນ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທີເປຕິ.

ວຊາທີສຸ ວສ຺ສູປຄມນກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໐໓. ‘‘ອິຘ ວສ຺ສໍ ອຸເປມີ’’ຕິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ສຕ຺ຖສ຺ສາວິຫາຣຕ຺ຕາ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ອິຘ ວສ຺ສໍ ອຸເປມີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ສຕ຺ເຖ ປນ ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ກຸຏິກາທີນໍ ອຠາເວ ‘‘ອິຘ ວສ຺ສໍ ອຸເປມີ’’ຕິ ວຈີເຠທໍ ກຕ຺ວາ ອຸປຄນ຺ຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ອາລຍກຣຓມຕ຺ເຕເນວ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ວິປ຺ປກິຣຕີຕິ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ຕີສຸ ຐາເນສຸ ນຕ຺ຖິ ວສ຺ສຈ຺ເຉເທ ອາປຕ຺ຕີຕິ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ເສວ ນຕ຺ຖິ ອາປຕ຺ຕິ, ເຕຫິ ວິຍຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຄມເນ ປນ ອາປຕ຺ຕິເຍວ, ປວາເຣຕຸຎ຺ຈ ນ ລຠຕິ.

ວສ຺ສໍ ອນຸປຄນ຺ຕພ຺ພຏ຺ຐານກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໐໔. ເສຍ຺ຍຖາປິ ປິສາຈິລ຺ລິກາຕິ ເອຕ຺ຖ ປິສາຈາ ເອວ ປິສາຈິລ຺ລິກາ, ປິສາຈທາຣກາຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ປວິສນທ຺ວາຣໍ ໂຍເຊຕ຺ວາຕິ ສກວາຏພທ຺ຘເມວ ໂຍເຊຕ຺ວາ. ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຉທນານນ຺ຕິ ຕິຓປຓ຺ຓອິຏ຺ຐກສິລາສຸຘາສງ຺ຂາຕານໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຉທນານໍ. ອິທຎ຺ຈ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ ຣຸກ຺ຂາທີສຸ ປທຣຈ຺ຉທນາຍປິ ກຸຏິກາຍ ວສ຺ສູປຄມນສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອເສນາສນິເກນ ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຈີເຠທໍ ກຕ຺ວາ ວສ຺ສູປຄມນໍ ສນ຺ຘາເຍວ ປຏິກ຺ເຂໂປ, ນ ອາລຍກຣຓວເສນ ອຸປຄມນໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ວທນ຺ຕິ. ປາຬິຍໍ ປນ ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ທຸຕິຍປາຣາຊິກສໍວຓ຺ຓນາຍໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໘໔) ‘‘ວສ຺ສໍ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ເຕນ ຫິ ນາລກປຏິປທໍ ປຏິປນ຺ເນນປິ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ຉທນານໍ ອຎ຺ຎຕເຣນ ຉນ຺ເນເຍວ ສທ຺ວາຣພນ຺ເຘ ເສນາສເນ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ມາ ວສ຺ສກາເລ ສເຈ ເສນາສນໍ ລຠຕິ, ອິຈ຺ເຈຕໍ ກຸສລໍ. ໂນ ເຈ ລຠຕິ, ຫຕ຺ຖກມ຺ມໍ ປຣິເຍສິຕ຺ວາປິ ກາຕພ຺ພໍ. ຫຕ຺ຖກມ຺ມໍ ອລຠນ຺ເຕນ ສາມມ຺ປິ ກາຕພ຺ພໍ, ນ ຕ຺ເວວ ອເສນາສນິເກນ ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ທຬ຺ຫໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອເສນາສນິກສ຺ສ ນາວາທິໍ ວິນາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ອາລໂຍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕິ. ນາວາສຕ຺ຖວເຊສຸເຍວ ຫິ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ນາວາຍ ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕຸ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ສຕິ ອສຕິ ວາ ເສນາສເນ ວສ຺ສູປຄມນສ຺ສ ວິສຸໍ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອເສນາສນິເກນ ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອຍໍ ປຏິກ຺ເຂໂປ ຕຕ຺ຖ ນ ລພ຺ຠຕີຕິ ອສຕິ ເສນາສເນ ອາລຍວເສນປິ ນາວາທີສຸ ອຸປຄມນໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຏງ຺ກິຕມຎ຺ໂຈ ນາມ ທີເຆ ມຎ຺ຈປາເທ ມຊ຺ເຌ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອຏນິໂຍ ປເວເສຕ຺ວາ ກໂຕ ມຎ຺ໂຈ. ຕສ຺ສ ອິທໍ ອຸປຣິ ອິທໍ ເຫຏ຺ຐາຕິ ນຕ຺ຖິ, ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອຕ຺ຖໂຕປິ ຕາທິໂສວ ໂຫຕິ, ຕໍ ສຸສາເນ ເທວຏ຺ຐາເນ ຈ ຐເປນ຺ຕິ, ຈຕຸນ຺ນໍ ປາສາຓານໍ ອຸປຣິ ປາສາຓໍ ອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ກຕໍ ເຄຫມ຺ປິ ‘‘ຏງ຺ກິຕມຎ຺ໂຈ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ວສ຺ສໍ ອນຸປຄນ຺ຕພ຺ພຏ຺ຐານກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຘມ຺ມິກກຕິກກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໐໕. ຕສ຺ສາ ລກ຺ຂຓໍ ມຫາວິຠງ຺ເຄ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈຕຸຕ຺ຖປາຣາຊິກສໍວຓ຺ຓນາຍໍ ‘‘ໂຍ ອິມມ຺ຫາ ອາວາສາ ປຐມໍ ປກ຺ກມິສ຺ສຕິ, ຕໍ ມຍໍ ອຣຫາຕິ ຊານິສ຺ສາມາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໒໒໘) ເອຕ຺ຖ ທສ຺ສິຕໍ ອຘມ຺ມິກກຕິກວຕ຺ຕລກ຺ຂຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ, ປຣໂຕປິ ເສນາສນກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນາຍໍ ອຘມ຺ມິກໍ ກຕິກວຕ຺ຕໍ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິເຍວ.

ປຏິສ຺ສວທຸກ຺ກຏາປຕ຺ຕິກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໐໗. ຍສ຺ມາ ນານາສີມາຍໍ ທ຺ວີສຸ ອາວາເສສຸ ວສ຺ສໍ ວສນ຺ຕສ຺ສ ທຸຕິເຍ ‘‘ວສາມີ’’ຕິ ຈິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ປຐມເສນາສນຄ຺ຄາໂຫ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ, ປຸນ ປຐເມເຍວ ‘‘ວສາມີ’’ຕິ ຈິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ທຸຕິໂຍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຕສ຺ສ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ປຸຣິມິກາ ຈ ນ ປຎ຺ຎາຍຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຏິສ຺ສວສ຺ສ ວິສໍວາທນປຈ຺ຈຍາ ໂຫນ຺ຕມ຺ປິ ທຸກ຺ກຏໍ ສຕິເຍວ ປຏິສ຺ສເວ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ປຏິສ຺ສເວ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຕຎ຺ຈ ໂຂ…ເປ… ປຈ຺ຉາ ວິສໍວາທນປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ.

ອກຣຓີໂຍຕິ ສຕ຺ຕາຫກຣຓີເຍນ ອກຣຓີໂຍ. ສກຣຓີໂຍຕິ ສຕ຺ຕາຫກຣຓີເຍເນວ ສກຣຓີໂຍ. ຍທິ ເອວໍ ‘‘ສຕ຺ຕາຫກຣຓີເຍນ ອກຣຓີໂຍ ສກຣຓີໂຍ’’ຕິ ຈ ກສ຺ມາ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ‘‘ອກຣຓີໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ສຕ຺ຕາຫກຣຓີເຍນ ສກຣຓີຍາກຣຓີຍຕາ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ກຕ຺ວາ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍທິ ເອວໍ ປຣໂຕ ‘‘ສຕ຺ຕາຫກຣຓີເຍນ ປກ຺ກມຕີ’’ຕິ ວາຣທ຺ວເຍປິ ‘‘ສກຣຓີໂຍ ປກ຺ກມຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ກສ຺ມາ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ຕຕ຺ຖ ‘‘ສຕ຺ຕາຫກຣຓີເຍນາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ສກຣຓີໂຍ ປກ຺ກມຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ໂສ ຕໍ ສຕ຺ຕາຫໍ ພຫິທ຺ຘາ ວີຕິນາເມຕີຕິ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸນ຺ຕິ ‘‘ສຕ຺ຕາຫກຣຓີເຍນ ປກ຺ກມຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວຎ຺ຫິ ວຸຕ຺ເຕ ສຕ຺ຕາຫສ຺ສ ອຘິກຕຕ຺ຕາ ໂສ ຕໍ ສຕ຺ຕາຫໍ ພຫິ ວີຕິນາເມຕີຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ອາທິມ຺ຫິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວາຣາ ນິຣເປກ຺ຂຄມນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕາ, ຕຕ຺ຖາປິ ປຸຣິມາ ທ຺ເວ ວາຣາ ວສ຺ສໍ ອນຸປຄຕສ຺ສ ວເສນ ວຸຕ຺ຕາ, ປຈ຺ຉິມາ ປນ ທ຺ເວ ວາຣາ ວສ຺ສໍ ອຸປຄຕສ຺ສ ວເສນ, ຕໂຕ ປຣໍ ທ຺ເວ ວາຣາ ສາເປກ຺ຂຄມນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕາ, ຕຕ຺ຖາປິ ປຐມວາໂຣ ສາເປກ຺ຂສ຺ສປິ ສຕ຺ຕາຫກຣຓີເຍນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ສຕ຺ຕາຫໍ ພຫິທ຺ຘາ ວີຕິນາເມນ຺ຕສ຺ສ ວສ຺ສຈ຺ເຉທທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ໂຕ, ອິຕໂຣ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕສຕ຺ຕາເຫ ນິວຕ຺ຕນ຺ຕສ຺ສ ວສ຺ສຈ຺ເຉທາຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ‘‘ໂສ ສຕ຺ຕາຫໍ ອນາຄຕາຍ ປວາຣຓາຍ ສກຣຓີໂຍ ປກ຺ກມຕີ’’ຕິ ອຍໍ ປນ ວາໂຣ ນວມິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາຫໍ ພຫິທ຺ຘາ ວີຕິນາເມນ຺ຕສ຺ສປິ ວສ຺ສຈ຺ເຉທາຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ໂຕ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອກຣຓີໂຍ ປກ຺ກມຕີ’’ຕິ ທຸຕິຍວາຣສ຺ສ ອນາຄຕຕ຺ຕາ ນວມິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕນປິ ສຕິເຍວ ກຣຓີເຍ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ, ນາສຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອິເມ ຈ ສຕ຺ຕ ວາຣາ ພຫິທ຺ຘາ ກຕອຸໂປສຖິກສ຺ສ ວເສນ ອາຄຕາ, ອປເຣ ສຕ຺ຕ ອນ຺ໂຕວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກຕອຸໂປສຖສ຺ສ ວເສນາຕິ ເອວໍ ປຸຣິມິກາຍ ວເສນ ຈຸທ຺ທສ ວາຣາ ວຸຕ຺ຕາ, ຕໂຕ ປຣໍ ປຈ຺ຉິມິກາຍ ວເສນ ເຕເຍວ ຈຸທ຺ທສ ວາຣາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເອວເມເຕສໍ ນານາກຣຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອິເມຫິ ປນ ສພ຺ພວາເຣຫິ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ໂສ ຕທເຫວ ອກຣຓີໂຍຕິອາທີສູ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ໂກ ປນ ວາໂທ ທ຺ວີຫຕີຫໍ ວສິຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕສຕ຺ຕາເຫ ນິວຕ຺ຕນ຺ຕສ຺ສາຕິ ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ທ຺ວີຫຕີຫໍ ວສິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາຫກຣຓີເຍນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕສຕ຺ຕາເຫ ນິວຕ຺ຕນ຺ຕສ຺ສ ໂກ ປນ ວາໂທ, ກຖາ ເອວ ນຕ຺ຖີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອສຕິຍາ ປນ ວສ຺ສໍ ນ ອຸເປຕີຕິ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ອິມໍ ເຕມາສໍ ວສ຺ສໍ ອຸເປມີ’’ຕິ ວຈີເຠທໍ ກຕ຺ວາ ນ ອຸເປຕິ.

ໂກມຸທິຍາ ຈາຕຸມາສິນິຍາຕິ ປຈ຺ຉິມກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມາຍໍ. ສາ ຫິ ກຸມຸທານໍ ອຕ຺ຖິຕາຍ ໂກມຸທີ, ຈຕຸນ຺ນໍ ວສ຺ສິການໍ ມາສານໍ ປຣິໂຍສານຕ຺ຕາ ‘‘ຈາຕຸມາສິນີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕທາ ຫິ ກຸມຸທານິ ສຸປຸປ຺ຜິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ກຸມຸທານໍ ສມູໂຫ, ກຸມຸທານິ ເອວ ວາ ໂກມຸທາ, ເຕ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ຖີຕິ ‘‘ໂກມຸທີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ກຸມຸທວຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ປຏິສ຺ສວທຸກ຺ກຏາປຕ຺ຕິກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ວສ຺ສູປນາຍິກກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ປວາຣຓກ຺ຂນ຺ຘກໍ

ອຜາສຸກວິຫາຣກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໐໙. ປວາຣຓກ຺ຂນ຺ຘເກ ອາທິໂຕ ລາໂປ ອາລາໂປ, ວຈນປຏິວຈນວເສນ ສມໍ ລາໂປ ສລ຺ລາໂປ. ປິຓ຺ຑາຍ ປຏິກ຺ກເມຍ຺ຍາຕິ ຄາເມ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ. ອວກ຺ກາຣປາຕິໍ ໂຘວິຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐາເປຍ຺ຍາຕິ ອຕິເຣກປິຓ຺ຑປາຕໍ ອປເນຕ຺ວາ ຐປນຕ຺ຖາຍ ເອກໍ ສມຸຄ຺ຄປາຕິໍ ໂຘວິຕ຺ວາ ຐເປຍ຺ຍ. ສມຸຄ຺ຄປາຕິ ນາມ ສມຸຄ຺ຄປຸຏສທິສາ ປາຕິ. ອປ຺ປຫຣິເຕຕິ ອປຣູຬ຺ຫຫຣິເຕ, ຍສ຺ມິໍ ຐາເນ ປິຓ຺ຑປາຕຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣເຓນ ວິນສ຺ສນຘມ຺ມານິ ຕິຓານິ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ນິຕ຺ຕິຓຎ຺ຈ ມຫາຕິຓຄຫນຎ຺ຈ ຍຕ຺ຖ ສກເຏນປິ ຉຑ຺ຑິເຕ ປິຓ຺ຑປາເຕ ຕິຓານິ ນ ວິນສ຺ສນ຺ຕິ, ຕຎ຺ຈ ຐານໍ ປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ໂຫຕິ. ຠູຕຄາມສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ຫິ ອວິໂກປນຕ຺ຖເມຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປ຺ປາຓເກຕິ ນິປ຺ປາຓເກ, ປິຓ຺ຑປາຕຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣເຓນ ມຣິຕພ຺ພປາຓກຣຫິເຕ ວາ ມຫາອຸທກກ຺ຂນ຺ເຘ. ປຣິຕ຺ໂຕທເກ ເອວ ຫິ ຠຕ຺ຕປກ຺ເຂເປນ ອາລຸຬິເຕ ສຸຂຸມປາຓກາ ມຣນ຺ຕິ, ນ ມຫາຕຬາກາທີສູຕິ. ປາຓການຸຣກ຺ຂຓຕ຺ຖຎ຺ຫິ ເອຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂອປິລາເປຍ຺ຍາຕິ ນິມຸຊ຺ຊາເປຍ຺ຍ.

ວຈ຺ຈຆຏນ຺ຕິ ອາຈມນກຸມ຺ຠີ. ຣິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຣິຕ຺ຕກໍ. ຕຸຈ຺ຉນ຺ຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ອວິສຍ຺ຫນ຺ຕິ ອຸກ຺ຂິປິຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍໍ ອຕິຠາຣິກໍ. ຫຕ຺ຖວິກາເຣນາຕິ ຫຕ຺ຖສຎ຺ຎາຍ. ຫຕ຺ເຖຫິ ອຸກ຺ຂິປນໍ ຫຕ຺ຖວິລງ຺ຆນໍ. ເຕນາຫ ‘‘ຫຕ຺ຖຸກ຺ເຂປເກນາ’’ຕິ. ອຖ ວາ ວິລງ຺ເຆຕິ ເທສນ຺ຕຣໍ ປາເປຕິ ເອເຕນາຕິ ວິລງ຺ຆໂກ, ຫຕ຺ໂຖ ເອວ ວິລງ຺ຆໂກ ຫຕ຺ຖວິລງ຺ຆໂກ, ເຕນ ຫຕ຺ຖວິລງ຺ຆເກນ, ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສໍສິພ຺ພິຕຫຕ຺ເຖນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ທ຺ເວ ຫິ ຊນາ ຫຕ຺ເຖນ ຫຕ຺ຖໍ ສໍສິພ຺ເພຕ຺ວາ ທ຺ວີສຸ ຫຕ຺ເຖສຸ ຐເປຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐເປນ຺ຕາ ຫຕ຺ຖວິລງ຺ຆເກນ ອຸຏ຺ຐເປນ຺ຕິ ນາມ. ຕິຕ຺ຖິຍສມາທານນ຺ຕິ ຕິຕ຺ຖິເຍຫິ ສມາທາຕພ຺ພໍ.

ອຜາສຸກວິຫາຣກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປວາຣຓາເຠທກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໑໒. ທ຺ເວມາ, ຠິກ຺ຂເວ, ປວາຣຓາ ຈາຕຸທ຺ທສິກາ ຈ ປນ຺ນຣສິກາ ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸຣິມວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖານໍ ປຸພ຺ພກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມາ, ເຕສໍເຍວ ສເຈ ຠຓ຺ຑນກາຣເກຫິ ອຸປທ຺ທຸຕາ ປວາຣຓໍ ປຈ຺ຈຸກ຺ກຑ຺ຒນ຺ຕິ, ອຖ ກຕ຺ຕິກມາສສ຺ສ ກາຬປກ຺ຂຈາຕຸທ຺ທໂສ ວາ ປຈ຺ຉິມກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມາ ວາ, ປຈ຺ຉິມວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖານຎ຺ຈ ປຈ຺ຉິມກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມາ ເອວ ວາຕິ ອິເມ ຕໂຍ ປວາຣຓທິວສາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອິທຎ຺ຈ ປກຕິຈາຣິຕ຺ຕວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາຣູປປຈ຺ຈເຍ ປນ ສຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມານໍ ປຸຣິເມສຸ ຈາຕຸທ຺ທເສສຸປິ ປວາຣຓໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ເຕເນວ ມຫາວິຫາເຣ ຠິກ຺ຂູ ຈາຕຸທ຺ທສິຍາ ປວາເຣຕ຺ວາ ປນ຺ນຣສິຍາ ກາຍສາມຄ຺ຄິໍ ເທນ຺ຕິ, ເຈຕິຍຄິຣິມຫທສ຺ສນຕ຺ຖມ຺ປິ ອຏ຺ຐມິຍາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕມ຺ປິ ຈາຕຸທ຺ທສິຍໍ ປວາເຣຕຸກາມານຎ຺ເຎວ ໂຫຕິ.

ປວາຣຓາທານານຸຊານນກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໑໓. ສເຈ ປນ ວຸຑ຺ຒຕໂຣ ໂຫຕີຕິ ສເຈ ປວາຣຓທາຍໂກ ຠິກ຺ຂຸ ວຸຑ຺ຒຕໂຣ ໂຫຕິ. ເຕນ ຈ ຠິກ຺ຂຸນາຕິ ປວາຣຓທາຍເກນ ຠິກ຺ຂຸນາ.

ອນາປຕ຺ຕິປນ຺ນຣສກກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໒໒. ປນ຺ນຣສເກສຸ ປວາຣິຕມຕ຺ເຕຕິ ປວາຣິຕສມນນ຺ຕຣໍ. ອວຸຏ຺ຐິຕາຍ ປຣິສາຍາຕິ ປວາເຣຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ກເຖນ຺ຕິຍາ. ເອກຈ຺ຈາຍ ວຸຏ຺ຐິຕາຍາຕິ ເອກຈ຺ເຈສຸ ຍຖານິສິນ຺ເນສຸ ເອກຈ຺ເຈສຸ ສກສກຏ຺ຐານໍ ຄເຕສຸ. ປຸນ ປວາຣິຕພ຺ພນ຺ຕິ ປຸນປິ ສພ຺ເພຫິ ສມາຄນ຺ຕ຺ວາ ປວາເຣຕພ຺ພໍ. ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ສມສມາ, ເຕສໍ ສນ຺ຕິເກ ປວາເຣຕພ຺ພນ຺ຕິ ຄເຕ ອນາເນຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນານຎ຺ເຎວ ສນ຺ຕິເກ ປວາເຣຕພ຺ພໍ. ສພ຺ພາຍ ວຸຏ຺ຐິຕາຍ ປຣິສາຍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ສມສມາ, ເຕສໍ ສນ຺ຕິເກ ປວາເຣຕພ຺ພນ຺ຕິ ຍທິ ສພ຺ເພ ວຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຄຕາ ສນ຺ນິປາເຕຕຸຎ຺ຈ ນ ສກ຺ກາ, ເອກຈ຺ເຈ ສນ຺ນິປາເຕຕ຺ວາ ປວາເຣຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຎຕ຺ຕິໍ ຐເປຕ຺ວາ ກຕ຺ຕພ຺ພສງ຺ຆກມ຺ມາຠາວາ ວຄ຺ຄໍ ນ ໂຫຕິ. ອຸໂປສເຖປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ປວາຣຓາຐປນກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໓໗. ‘‘ນຕ຺ຖິ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິອາທິນຍປ຺ປວຕ຺ຕາ ທສວຕ຺ຖຸກາ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ. ‘‘ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ, ນ ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາ’’ຕິອາທິນາ ສສ຺ສຕຸຈ຺ເຉທສງ຺ຂາຕໍ ອນ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ອນ຺ຕຄ຺ຄາຫິກາ.

ຠຓ຺ຑນກາຣກວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໔໐. ຈຕຸຕ຺ເຖ ກເຕ ສຸຓນ຺ຕີຕິ ຈຕຸຕ຺ເຖ ປນ຺ນຣສິກຸໂປສເຖ ກເຕ ອມ຺ຫາກໍ ປວາຣຓໍ ຐເປສ຺ສນ຺ຕີຕິ ສຸຓນ຺ຕິ. ເອວມ຺ປິ ທ຺ເວ ຈາຕຸທ຺ທສິກາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຕຕິເຍນ ສທ຺ຘິໍ ທ຺ເວ ຈາຕຸທ຺ທສິກາ ໂຫນ຺ຕິ.

ປວາຣຓາສງ຺ຄຫກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໔໑. ອຍໍ ປວາຣຓາສງ຺ຄໂຫ ເອກສ຺ສ ທິນ຺ໂນປິ ສພ຺ເພສໍ ທິນ຺ໂນວ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເອກສ຺ສປິ ວເສນ ທາຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ອາຄນ຺ຕຸກາ ເຕສໍ ເສນາສນໍ ຄເຫຕຸໍ ນ ລຠນ຺ຕີຕິ ສເຈປິ ສຏ຺ຐິວສ຺ສຠິກ຺ຂູ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເຕສໍ ເສນາສນໍ ຄເຫຕຸໍ ນ ລຠນ຺ຕິ. ປວາເຣຕ຺ວາ ປນ ອນ຺ຕຣາປິ ຈາຣິກໍ ປກ຺ກມິຕຸໍ ລຠນ຺ຕີຕິ ປວາຣຓາສງ຺ຄເຫ ກເຕ ອນ຺ຕຣາ ປກ຺ກມິຕຸກາມາ ສງ຺ຆໍ ສນ຺ນິປາຕາເປຕ຺ວາ ປວາເຣຕຸໍ ລຠນ຺ຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ປາຬິໂຕ ອຏ຺ຐກຖາໂຕ ຈ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ປວາຣຓກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ຈມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘກໍ

ໂສຓໂກຬິວິສວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໔໒. ຈມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘເກ ອຸຓ຺ຓປາວາຣຓນ຺ຕິ ອຸຓ຺ຓາມຍໍ ປາວາຣຓໍ. ວິຫາຣປຈ຺ຉາຍາຍນ຺ຕິ ວິຫາຣປຈ຺ຈນ຺ເຕ ຉາຍາຍໍ. ວິຫາຣສ຺ສ ວຑ຺ຒມານຈ຺ຉາຍາຍນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ.

ໂສຓສ຺ສ ປພ຺ພຊ຺ຊາກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໔໓. ສຸຕ຺ຕຕ຺ໂຖ ປນ ສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາໂຕເຍວ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ເອຕ຺ຖາຍໍ ສຸຕ຺ຕວຓ຺ຓນາ. ສີຕວເນຕິ (ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໖.໕໕) ເອວໍນາມເກ ວເນ. ຕສ຺ມິໍ ກິຣ ປຏິປາຏິຍາ ປຎ຺ຈ ຈງ຺ກມນສຕານິ ມາປິຕານິ, ເຕສຸ ເຖໂຣ ອຕ຺ຕໂນ ສປ຺ປາຍໍ ຈງ຺ກມນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣຕິ. ຕສ຺ສ ອາຣທ຺ຘວີຣິຍສ຺ສ ຫຸຕ຺ວາ ຈງ຺ກມໂຕ ປາທຕລານິ ຠິຊ຺ຊິໍສຸ, ຊາຓູຫິ ຈງ຺ກມໂຕ ຊາຓຸການິປິ ຫຕ຺ຖຕລານິປິ ຠິຊ຺ຊິໍສຸ, ຉິທ຺ທານິ ອເຫສຸໍ. ເອວໍ ອາຣທ຺ຘວີຣິໂຍ ວິຫຣນ຺ໂຕ ໂອຠາສນິມິຕ຺ຕມຕ຺ຕກມ຺ປິ ທສ຺ເສຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ຕສ຺ສ ວີຣິເຍນ ກິລມິຕກາຍສ຺ສ ຈງ຺ກມນໂກຏິຍໍ ປາສາຓຜລເກ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ໂຍ ວິຕກ຺ໂກ ອຸທປາທິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມໂຕ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອາຣທ຺ຘວີຣິຍາຕິ ປຣິປຸຓ຺ຓປຄ຺ຄຫິຕວີຣິຍາ. ນ ອນຸປາທາຍ ອາສເວຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຈ຺ຈຕີຕິ ‘‘ສເຈ ອຫໍ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎູ ວາ ວິປຎ຺ຈິຕຎ຺ຎູ ວາ ເນຍ຺ໂຍ ວາ, ນ ເມ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ວິມຸຈ຺ເຈຍ຺ຍ, ອທ຺ຘາ ປນ ປທປຣໂມ, ເຍນ ເມ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ສໍວິຊ຺ຊນ຺ຕິ ໂຂ ປນາ’’ຕິອາທີນິ ຈິນ຺ເຕສິ. ຕຕ຺ຖ ໂຠຄາຕິ ອຸປໂຍຄຕ຺ເຖ ປຈ຺ຈຕ຺ຕໍ.

ປາຕຸຣໂຫສີຕິ ເຖຣສ຺ສ ຈິຕ຺ຕາຈາຣໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ໂສໂຓ ອຊ຺ຊ ສີຕວເນ ປຘານຠູມິຍໍ ນິສິນ຺ໂນ ອິມໍ ວິຕກ຺ກໍ ວິຕກ຺ເກຕິ, ຄນ຺ຕ຺ວາສ຺ສ ວິຕກ຺ກໍ ສໂຫຑ຺ຒໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ວີໂຓປມກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ກເຖສ຺ສາມີ’’ຕິ ສີຕວເນ ປາຕຸຣໂຫສິ. ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ອາສເນຕິ ປຘານິກຠິກ຺ຂູ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐາເນ ໂອວທິຕຸໍ ອາຄຕສ຺ສ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ນິສີທນຕ຺ຖໍ ຍຖາລາເຠນ ອາສນມ຺ປິ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາວ ປຘານໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ອຎ຺ຎໍ ອລຠມານາ ປຸຣາຓປຓ຺ຓານິ ສງ຺ຆຣິຕ຺ວາ ອຸປຣິ ສງ຺ຆາຏິໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ. ເຖໂຣປິ ອາສນໍ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາວ ປຘານໍ ອກາສິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ອາສເນ’’ຕິ.

ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສີຕິ ສຕ຺ຖາ ‘‘ອິມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອວເສສກມ຺ມຏ຺ຐາເນນ ອຕ຺ໂຖ ນຕ຺ຖິ, ອຍໍ ຄນ຺ຘພ຺ພສິປ຺ເປ ເຉໂກ ຈິຓ຺ຓວສີ, ອຕ຺ຕໂນ ວິສເຍ ກຖິຍມາເນ ຂິປ຺ປເມວ ສລ຺ລກ຺ເຂສ຺ສຕີ’’ຕິ ວີໂຓປມໍ ກເຖຕຸໍ ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎສີ’’ຕິອາທິມາຫ. ວີຓາຍ ຕນ຺ຕິສ຺ສເຣ ກຸສລຕາ ນາມ ວີຓາຍ ວາທນກຸສລຕາ, ໂສ ຈ ຕຕ຺ຖ ກຸສໂລ. ມາຕາປິຕໂຣ ຫິສ຺ສ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ປຸຕ຺ໂຕ ອຎ຺ຎໍ ສິປ຺ປໍ ສິກ຺ຂນ຺ໂຕ ກາເຍນ ກິລມິສ຺ສຕິ, ອິທໍ ປນ ອາສເນ ນິສິນ຺ເນເນວ ສກ຺ກາ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕຸ’’ນ຺ຕິ ຄນ຺ຘພ຺ພສິປ຺ປເມວ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາເປສຸໍ. ຕສ຺ສ –

‘‘ສຕ຺ຕ ສຣາ ຕໂຍ ຄາມາ, ມຸຈ຺ຉນາ ເອກວີສຕິ;

ຐານາ ເອກູນປຎ຺ຎາສ, ອິຈ຺ເຈເຕ ສຣມຓ຺ຑລາ’’ຕິ. –

ອາທິກໍ ຄນ຺ຘພ຺ພສິປ຺ປໍ ສພ຺ພເມວ ປຄຸຓໍ ອໂຫສິ. ອຈ຺ຈາຍຕາຕິ ອຕິອາຍຕາ ຂຣມຸຈ຺ຉນາ. ສຣວຕີຕິ ສຣສມ຺ປນ຺ນາ. ກມ຺ມຎ຺ຎາຕິ ກມ຺ມກ຺ຂມາ ກມ຺ມໂຍຄ຺ຄາ. ອຕິສິຖິລາຕິ ມນ຺ທມຸຈ຺ຉນາ. ສເມ ຄຸເຓ ປຕິຏ຺ຐິຕາຕິ ມຊ຺ຌິເມ ສເຣ ຐເປຕ຺ວາ ມຸຈ຺ຉິຕາ.

ອຈ຺ຈາຣທ຺ຘນ຺ຕິ ອຕິຄາຬ຺ຫໍ. ອຸທ຺ຘຈ຺ຈາຍ ສໍວຕ຺ຕຕີຕິ ອຸທ຺ຘຕຠາວາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ. ອຕິລີນນ຺ຕິ ອຕິສິຖິລໍ. ໂກສຊ຺ຊາຍາຕິ ກຸສີຕຠາວຕ຺ຖາຍ. ວີຣິຍສມຖໍ ອຘິຏ຺ຐາຫີຕິ ວີຣິຍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ສມຖໍ ອຘິຏ຺ຐາຫິ, ວີຣິຍໍ ສມເຖນ ໂຍເຊຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍານຎ຺ຈ ສມຕໍ ອຘິຏ຺ຐາຫີຕິ ສທ຺ຘາທີນໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ສມຕໍ ສມຠາວໍ ອຘິຏ຺ຐາຫິ. ຕຕ຺ຖ ສທ຺ຘໍ ປຎ຺ຎາຍ, ປຎ຺ຎຎ຺ຈ ສທ຺ຘາຍ, ວີຣິຍໍ ສມາຘິນາ, ສມາຘິຎ຺ຈ ວີຣິເຍນ ໂຍຊຍຕາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ສມຕາ ອຘິຏ຺ຐິຕາ ນາມ ໂຫຕິ. ສຕິ ປນ ສພ຺ພຕ຺ຖິກາ, ສາ ສທາປິ ພລວຕີເຍວ ວຏ຺ຏຕິ. ຕຎ຺ຈ ປນ ເນສໍ ໂຍຊນາວິຘານໍ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໖໐-໖໒) ອາຄຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ຈ ນິມິຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫາຫີຕິ ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ສມຠາເວ ສຕິ ເຍນ ອາທາເສ ມຸຂພິມ຺ເພເນວ ນິມິຕ຺ເຕນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ຕໍ ສມຖນິມິຕ຺ຕໍ ວິປສ຺ສນານິມິຕ຺ຕໍ ມຄ຺ຄນິມິຕ຺ຕໍ ຜລນິມິຕ຺ຕຎ຺ຈ ຄຓ຺ຫ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຫີຕິ ເອວມສ຺ສ ສຕ຺ຖາ ອຣຫຕ຺ເຕ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ກເຖສິ.

ຕຕ຺ຖ ຈ ນິມິຕ຺ຕໍ ອຄ຺ຄເຫສີຕິ ສມຖນິມິຕ຺ຕຎ຺ຈ ວິປສ຺ສນານິມິຕ຺ຕຎ຺ຈ ອຄ຺ຄເຫສິ. ເອໂກຕິ ອສຫາໂຍ. ວູປກຏ຺ໂຐຕິ ວຕ຺ຖຸກາເມຫິ ຈ ກິເລສກາເມຫິ ຈ ກາເຍນ ເຈວ ຈິຕ຺ເຕນ ຈ ວູປກຏ຺ໂຐ. ອປ຺ປມຕ຺ໂຕຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐາເນ ສຕິໍ ອວິຊຫນ຺ໂຕ. ອາຕາປີຕິ ກາຍິກເຈຕສິກວີຣິຍາຕາເປນ ອາຕາໂປ. ອາຕປ຺ປຕິ ກິເລເສຫີຕິ ອາຕາໂປ, ວີຣິຍໍ. ປຫິຕຕ຺ໂຕຕິ ກາເຍ ຈ ຊີວິເຕ ຈ ອນເປກ຺ຂຕາຍ ເປສິຕຕ຺ໂຕ ວິສ຺ສຏ຺ຐອຕ຺ຕຠາໂວ, ນິພ຺ພາເນ ວາ ເປສິຕຈິຕ຺ໂຕ. ນ ຈິຣສ຺ເສວາຕິ ກມ຺ມຏ຺ຐານາຣມ຺ຠໂຕ ນ ຈິເຣເນວ. ອຎ຺ຎຕໂຣຕິ ເອໂກ. ອຣຫຕນ຺ຕິ ຠຄວໂຕ ສາວການໍ ອຣຫນ຺ຕານໍ ອພ຺ຠນ຺ຕໂຣ ເອໂກ ມຫາສາວໂກ ອໂຫສີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໒໔໔. ວຸສິຕວາຕິ ວຸຕ຺ຖພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍວາໂສ. ກຕກຣຓີໂຍຕິ ຈຕູຫິ ມຄ຺ເຄຫິ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກຕ຺ວາ ຐິໂຕ. ໂອຫິຕຠາໂຣຕິ ຂນ຺ຘຠາຣໍ ກິເລສຠາຣໍ ອຠິສງ຺ຂາຣຠາຣຎ຺ຈ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ຐິໂຕ. ອນຸປ຺ປຕ຺ຕສທຕ຺ໂຖຕິ ສທຕ຺ໂຖ ວຸຈ຺ຈຕິ ອຣຫຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣິກ຺ຂີຓຠວສໍໂຍຊໂນຕິ ຂີຓຠວພນ຺ຘໂນ. ສມ຺ມທຎ຺ຎາ ວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ສມ຺ມາ ເຫຕຸນາ ກາຣເຓນ ຊານິຕ຺ວາ ວິມຸຕ຺ໂຕ. ຉ ຐານານີຕິ ຉ ກາຣຓານິ. ອຘິມຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕີຕິ ປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກຕ຺ວາ ຐິໂຕ ໂຫຕິ. ເນກ຺ຂມ຺ມາຘິມຸຕ຺ໂຕຕິອາທິ ສພ຺ພໍ ອຣຫຕ຺ຕວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຣຫຕ຺ຕຎ຺ຫິ ສພ຺ພກິເລເສຫິ ນິກ຺ຂນ຺ຕຕ຺ຕາ ເນກ຺ຂມ຺ມໍ, ເຕເຫວ ປວິວິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປວິເວໂກ, ພ຺ຍາປຊ຺ຊາຠາວໂຕ ອພ຺ຍາປຊ຺ຊໍ, ອຸປາທານສ຺ສ ຂຍນ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ອຸປາທານກ຺ຂໂຍ, ຕຓ຺ຫາຍ ຂຍນ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ຕຓ຺ຫກ຺ຂໂຍ, ສມ຺ໂມຫາຠາວໂຕ ອສມ຺ໂມໂຫຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ເກວລໍ ສທ຺ຘາມຕ຺ຕກນ຺ຕິ ປຏິເວຘຣຫິຕໍ ເກວລໍ ປຏິເວຘປຎ຺ຎາຍ ອສມ຺ມິສ຺ສໍ ສທ຺ຘາມຕ຺ຕກໍ. ປຏິຈຍນ຺ຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ກຣເຓນ ວຑ຺ຒິໍ. ວີຕຣາຄຕ຺ຕາຕິ ມຄ຺ຄປຏິເວເຘນ ຣາຄສ຺ສ ວິຫຕຕ຺ຕາເຍວ ເນກ຺ຂມ຺ມສງ຺ຂາຕໍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ຐິໂຕ ໂຫຕິ, ຜລສມາປຕ຺ຕິວິຫາເຣນ ວິຫຣຕິ, ຕນ຺ນິນ຺ນມານໂສເຍວ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເສສປເທສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ລາຠສກ຺ກາຣສິໂລກນ຺ຕິ ຈຕຸປຈ຺ຈຍລາຠຎ຺ຈ ເຕສໍເຍວ ສຸກຕຠາວຎ຺ຈ ວຓ຺ຓຠຓນຎ຺ຈ. ນິກາມຍມາໂນຕິ ອິຈ຺ຉມາໂນ ປຕ຺ຖຍມາໂນ. ປວິເວກາຘິມຸຕ຺ໂຕຕິ ‘‘ປວິເວເກ ອຘິມຸຕ຺ໂຕ ອຫ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ພ຺ຍາກໂຣຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສີລພ຺ພຕປຣາມາສນ຺ຕິ ສີລຎ຺ຈ ວຕຎ຺ຈ ປຣາມສິຕ຺ວາ ຄຫິຕຄ຺ຄຫຓມຕ຺ຕໍ. ສາຣໂຕ ປຈ຺ຈາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕຕິ ສາຣຠາເວນ ຊານນ຺ໂຕ. ອພ຺ຍາປຊ຺ຊາຘິມຸຕ຺ໂຕຕິ ອພ຺ຍາປຊ຺ຊໍ ອຣຫຕ຺ຕໍ ພ຺ຍາກໂຣຕິ. ອິມິນາວ ນເຍນ ສພ຺ພວາເຣສຸ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອປິເຈຕ຺ຖ ‘‘ເນກ຺ຂມ຺ມາຘິມຸຕ຺ໂຕຕິ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ກຖິຕໍ, ເສເສສຸ ປຎ຺ຈສຸ ນິພ຺ພານ’’ນ຺ຕິ ເອເກ ວທນ຺ຕິ. ອປເຣ ‘‘ອສມ຺ໂມຫາຘິມຸຕ຺ໂຕຕິ ເອຕ຺ເຖວ ນິພ຺ພານໍ ກຖິຕໍ, ເສເສສຸ ອຣຫຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ສາໂຣ – ‘‘ສພ຺ເພສ຺ເວເວເຕສຸ ອຣຫຕ຺ຕມ຺ປິ ນິພ຺ພານມ຺ປິ ກຖິຕເມວາຕິ.

ຠຸສາຕິ ພລວນ຺ໂຕ ທິພ຺ພຣູປສທິສາ. ເນວສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຍາທິຍນ຺ຕີຕິ ເອຕສ຺ສ ຂີຓາສວສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຐາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ. ກິເລສາ ຫິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ຈິຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ ນາມ. ອມິສ຺ສີກຕນ຺ຕິ ອມິສ຺ສກຕໍ. ກິເລສາ ຫິ ອາຣມ຺ມເຓນ ສທ຺ຘິໍ ຈິຕ຺ຕໍ ມິສ຺ສໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ເຕສໍ ອຠາວາ ອມິສ຺ສີກຕໍ. ຐິຕນ຺ຕິ ປຕິຏ຺ຐິຕໍ. ອາເນຎ຺ຊປ຺ປຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຈລນປ຺ປຕ຺ຕໍ. ວຍຎ຺ຈສ຺ສານຸປສ຺ສຕີຕິ ຕສ຺ສ ເຈສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປາທມ຺ປິ ວຍມ຺ປິ ປສ຺ສຕິ. ຠຸສາ ວາຕວຸຏ຺ຐີຕິ ພລວາ ວາຕກ຺ຂນ຺ໂຘ. ເນວ ນໍ ສງ຺ກມ຺ເປຍ຺ຍາຕິ ເອກຠາເຄນ ຈາເລຕຸໍ ນ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍ. ນ ສມ຺ປກມ຺ເປຍ຺ຍາຕິ ຖູຓໍ ວິຍ ສພ຺ພຠາຄໂຕ ກມ຺ເປຕຸໍ ນ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍ. ນ ສມ຺ປເວເຘຍ຺ຍາຕິ ເວເຘຕ຺ວາ ປເວເຘຕ຺ວາ ປາເຕຕຸໍ ນ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍ.

ເນກ຺ຂມ຺ມໍ ອຘິມຸຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຐິຕສ຺ສ. ເສສປເທສຸປິ ອຣຫຕ຺ຕເມວ ກຖິຕໍ. ອຸປາທານກ຺ຂຍສ຺ສ ຈາຕິ ອຸປໂຍຄຕ຺ເຖ ສາມິວຈນໍ. ອສມ຺ໂມຫຎ຺ຈ ເຈຕໂສຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ອສມ຺ໂມຫໍ ອຘິມຸຕ຺ຕສ຺ສ. ທິສ຺ວາ ອາຍຕນຸປ຺ປາທນ຺ຕິ ອາຍຕນານໍ ອຸປ຺ປາທຎ຺ຈ ວຍຎ຺ຈ ທິສ຺ວາ. ສມ຺ມາ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຈ຺ຈຕີຕິ ສມ຺ມາ ເຫຕຸນາ ນເຍນ ອິມາຍ ວິປສ຺ສນາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ຜລສມາປຕ຺ຕິວເສນ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຈ຺ຈຕິ, ນິພ຺ພານາຣມ຺ມເຓ ອຘິມຸຈ຺ຈຕິ. ອຖ ວາ ອິມິນາ ຂີຓາສວສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທາ ກຖິຕາ. ຕສ຺ສ ຫິ ອາຍຕນຸປ຺ປາທໍ ທິສ຺ວາ ອິມາຍ ວິປສ຺ສນາຍ ອຘິຄຕສ຺ສ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ອານຸຠາເວນ ສພ຺ພກິເລເສຫິ ສມ຺ມາ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຈ຺ຈຕິ. ເອວໍ ຕສ຺ສ ສມ຺ມາ ວິມຸຕ຺ຕສ຺ສ…ເປ… ນ ວິຊ຺ຊຕິ. ຕຕ຺ຖ ສນ຺ຕຈິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ນິພ຺ພຸຕຈິຕ຺ຕສ຺ສ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

ໂສຓສ຺ສ ປພ຺ພຊ຺ຊາກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສພ຺ພນີລິກາທິປຏິກ຺ເຂປກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໔໖. ອທ຺ທາຣິຏ຺ຐກວຓ຺ຓາຕິ ອຠິນວາຣິຏ຺ຐຜລວຓ຺ຓາ. ອຸທເກນ ຕິນ຺ຕກາກປຕ຺ຕວຓ຺ຓາຕິປິ ວທນ຺ຕິ.

ອຊ຺ຌາຣາເມ ອຸປາຫນປຏິກ຺ເຂປກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໔໘. ອຠິຊີວນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ອຠິຊີວນິກໍ. ກິນ຺ຕໍ? ສິປ຺ປໍ. ເຕນາຫ ‘‘ເຍນ ສິປ຺ເປນາ’’ຕິອາທິ.

ກຏ຺ຐປາທຸກາທິປຏິກ຺ເຂປກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໕໑. ອຸຓ຺ຓາຫິ ກຕປາທຸກາຕິ ອຸຓ຺ຓາໂລມມຍກມ຺ພເລຫິ, ອຸຓ຺ຓາໂລເມຫິ ເອວ ວາ ກຕປາທຸກາ. ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຄາວີນໍ ວິສາເຓສຸ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິອາທີສຸ ‘‘ໂມກ຺ຂາຘິປ຺ປາເຍນ ວິສາຓາທີສຸ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຍານາທິປຏິກ຺ເຂປກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໕໓. ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຣິສຍຸຕ຺ຕໍ ຫຕ຺ຖວຏ຺ຏກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຣິສຍຸຕ຺ຕໍ, ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຫຕ຺ຖວຏ຺ຏກ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ປຈ຺ເຈກວາກ຺ຍປຣິສມາປນໍ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປຸຣິສຍຸຕ຺ຕໍ ອິຕ຺ຖິສາຣຖິ ວາ…ເປ… ປຸຣິສາ ວາ, ວຏ຺ຏຕິເຍວາ’’ຕິ. ປີຐກສິວິກນ຺ຕິ ປີຐກຍານໍ. ປາຏງ຺ກິນ຺ຕິ ອນ຺ໂທລິກາເຍຕໍ ອຘິວຈນໍ.

ອຸຈ຺ຈາສຍນມຫາສຍນປຏິກ຺ເຂປກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໕໔. ວາຬຣູປານີຕິ ອາຫຣິມານິ ວາຬຣູປານິ. ‘‘ອກປ຺ປິຍຣູປາກຸໂລ ອກປ຺ປິຍມຎ຺ໂຈ ປລ຺ລງ຺ໂກ’’ຕິ ສາຣສມາເສ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ທີຆໂລມໂກ ມຫາໂກຊໂວຕິ ຈຕຸຣງ຺ຄຸລາຘິກໂລໂມ ກາຬໂກຊໂວ. ‘‘ຈຕຸຣງ຺ຄຸລາຘິການິ ກິຣ ຕສ຺ສ ໂລມານີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ຈຕຸຣງ຺ຄຸລໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ວານຈິຕ຺ໂຣ ອຸຓ຺ຓາມຍຕ຺ຖຣໂຓຕິ ຠິຕ຺ຕິຈ຺ເຉທາທິວເສນ ວິຈິຕ຺ໂຣ ອຸຓ຺ຓາມຍຕ຺ຖຣໂຓ. ຆນປຸປ຺ຜໂກ ອຸຓ຺ຓາມຍຕ຺ຖຣໂຓຕິ ອຸຓ຺ຓາມຍໂລຫິຕຕ຺ຖຣໂຓ. ປກຕິຕູລິກາຕິ ຣຸກ຺ຂຕູລລຕາຕູລໂປຏກີຕູລສງ຺ຂາຕານໍ ຕິຓ຺ຓໍ ຕູລານໍ ອຎ຺ຎຕຣປຸຓ຺ຓາ ຕູລິກາ. ‘‘ອຸທ຺ທໂລມີຕິ ອຸຠໂຕທສໍ ອຸຓ຺ຓາມຍຕ຺ຖຣຓໍ. ເອກນ຺ຕໂລມີຕິ ເອກໂຕທສໍ ອຸຓ຺ຓາມຍຕ຺ຖຣຓ’’ນ຺ຕິ ທີຆນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍໍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໕) ວຸຕ຺ຕໍ, ສາຣສມາເສ ປນ ‘‘ອຸທ຺ທໂລມີຕິ ເອກໂຕ ອຸຄ຺ຄຕປຸປ຺ຜໍ. ເອກນ຺ຕໂລມີຕິ ອຸຠໂຕ ອຸຄ຺ຄຕປຸປ຺ຜ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ໂກເສຍ຺ຍກຏ຺ຏິສ຺ສມຍນ຺ຕິ ໂກເສຍ຺ຍກສຏມຍ’’ນ຺ຕິ ອາຈຣິຍຘມ຺ມປາລຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸທ຺ຘໂກເສຍ຺ຍນ຺ຕິ ຣຕນປຣິສິພ຺ພນຣຫິຕໍ. ທີຆນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍໍ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ຕູລິກໍ ສພ຺ພາເນວ ໂຄນກາທີນິ ຣຕນປຣິສິພ຺ພິຕານິ ວຏ຺ຏນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ຕູລິກ’’ນ຺ຕິ ເອເຕນ ຣຕນປຣິສິພ຺ພນຣຫິຕາປິ ຕູລິກາ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທີເປຕິ. ‘‘ຣຕນປຣິສິພ຺ພິຕານິ ວຏ຺ຏນ຺ຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ປນ ຍານິ ຣຕນປຣິສິພ຺ພິຕານິ, ຕານິ ຠູມຕ຺ຖຣຓວເສນ ຍຖານຸຣູປໍ ມຎ຺ຈາທີສຸ ຈ ອຸປເນຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທີປິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ວິນຍປຣິຍາຍໍ ປຕ຺ວາ ຄຣຸເກ ຐາຕພ຺ພຕ຺ຕາ ອິຘ ວຸຕ຺ຕນເຍເນເວຕ຺ຖ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິກເທສນາຍໍ ປນ ຄຫຏ຺ຐານມ຺ປິ ວເສນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເຕສໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫນຕ຺ຖໍ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ຕູລິກໍ…ເປ… ວຏ຺ຏນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອປເຣ.

ອຊິນຈມ຺ເມຫີຕິ ອຊິນມິຄຈມ຺ເມຫິ. ຕານິ ກິຣ ຈມ຺ມານິ ສຸຂຸມຕຣານິ, ຕສ຺ມາ ທຸປຏ຺ຏຕິປຏ຺ຏານິ ກຕ຺ວາ ສິພ຺ພນ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຊິນປເວຓີ’’ຕິ. ອຸຕ຺ຕຣໍ ອຸປຣິຠາຄໍ ຉາເທຕີຕິ ອຸຕ຺ຕຣຈ຺ຉໂທ, ວິຕານໍ, ຕຎ຺ຈ ໂລຫິຕວິຕານໍ ອິຘາຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຸປຣິພທ຺ເຘນ ຣຕ຺ຕວິຕາເນນາ’’ຕິ. ‘‘ຣຕ຺ຕວິຕາເນສຸ ຈ ກາສາວໍ ວຏ຺ຏຕິ, ກຸສຸມ຺ຠາທິຣຕ຺ຕເມວ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຫາອຸປຘານນ຺ຕິ ປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ຕໍ ອຸປຘານໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກິຎ຺ຈາປິ ທີຆນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍໍ (ທີ. ນິ ອຏ຺ຐ. ໑.໑໕) ‘‘ອໂລຫິຕການິ ທ຺ເວປິ ວຏ຺ຏນ຺ຕິເຍວ, ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ລຠິຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎສໍ ທາຕພ຺ພານິ, ທາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ມຎ຺ເຈ ຕິຣິຍໍ ອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ອຸປຣິ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓໍ ທຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິຕຸມ຺ປິ ລຠຕີ’’ຕິ ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ເສນາສນກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນາຍໍ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໒໙໗) ປນ ‘‘ອຄິລານສ຺ສ ສີສຸປຘານຎ຺ຈ ປາທຸປຘານຎ຺ຈາຕິ ທ຺ວຍເມວ ວຏ຺ຏຕິ, ຄິລານສ຺ສ ພິມ຺ໂພຫນານິ ສນ຺ຖຣິຕ຺ວາ ອຸປຣິ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓໍ ທຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຄິລາໂນເຍວ ມຎ຺ເຈ ຕິຣິຍໍ ອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິຕຸໍ ລຠຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອຸຈ຺ຈາສຍນມຫາສຍນປຏິກ຺ເຂປກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຄິຫິວິກຕານຸຎ຺ຎາຕາທິກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໕໖. ອຠິນິສ຺ສາຍ ນິສີທິຕຸນ຺ຕິ ອປສ຺ສາຍ ນິສີທິຕຸໍ.

ໂສຓກຸຏິກຓ຺ຓວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໕໗. ປປຕເກ ປພ຺ພເຕຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ປວຕ຺ເຕ ປພ຺ພເຕ’’ຕິປິ ປຐນ຺ຕິ, ປວຕ຺ຕນາມເກ ປພ຺ພເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສໂຓ ອຸປາສໂກຕິອາທີສຸ (ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໔໖) ນາເມນ ໂສໂຓ ນາມ, ຕີຫິ ສຣຓຄມເນຫິ ອຸປາສກຕ຺ຕປຏິເວທເນນ ອຸປາສໂກ, ໂກຏິອຄ຺ຆນກສ຺ສ ກຓ຺ຓປິຬນ຺ຘນສ຺ສ ຘາຣເຓນ ‘‘ໂກຏິກຓ຺ໂຓ’’ຕິ ຈ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ກຸຏິກຓ຺ໂຓ’’ຕິ ເອວໍ ອຠິຎ຺ຎາໂຕ, ນ ສຸກຸມາຣໂສໂຓຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຍຎ຺ຫິ ອາຍສ຺ມໂຕ ມຫາກຈ຺ຈານສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ສາສເນ ອຠິປ຺ປສນ຺ໂນ ສຣເຓສຸ ຈ ສີເລສຸ ຈ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ ປປຕເກ ປພ຺ພເຕ ຉາຍູທກສມ຺ປນ຺ເນ ຐາເນ ວິຫາຣໍ ກາເຣຕ຺ວາ ເຖຣໍ ຕຕ຺ຖ ວສາເປຕ຺ວາ ຈຕູຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ອຸປຏ຺ຐາຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອາຍສ຺ມໂຕ ມຫາກຈ຺ຈານສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐາໂກ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ໂສ ກາເລນ ກາລໍ ເຖຣສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐານໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ເຖໂຣ ຈສ຺ສ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ, ເຕນ ສໍເວຄພຫຸໂລ ຘມ຺ມຈຣິຍາຍໍ ອຸສ຺ສາຫຊາໂຕ ວິຫຣຕິ. ໂສ ເອກທາ ສຕ຺ເຖນ ສທ຺ຘິໍ ວາຓິຊ຺ຊຕ຺ຖາຍ ອຸຊ຺ເຊນິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ອຏວິຍໍ ສຕ຺ເຖ ນິວິຏ຺ເຐ ຣຕ຺ຕິຍໍ ຊນສມ຺ພາຘຠເຍນ ເອກມນ຺ຕໍ ອປກ຺ກມ຺ມ ນິທ຺ທໍ ອຸປຄຎ຺ຉິ. ສຕ຺ໂຖ ປຈ຺ຈູສເວລາຍໍ ອຸຏ຺ຐາຍ ຄໂຕ, ນ ເອໂກປິ ໂສຓໍ ປໂພເຘສິ, ສພ຺ເພ ວິສ຺ສຣິຕ຺ວາ ອຄມິໍສຸ. ໂສ ປຠາຕາຍ ຣຕ຺ຕິຍາ ປພຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍ ກຎ຺ຈິ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ສຕ຺ເຖນ ຄຕມຄ຺ຄໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສີຆໍ ສີຆໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ເອກໍ ວຏຣຸກ຺ຂໍ ອຸປຄຎ຺ຉິ. ຕຕ຺ຖ ອທ຺ທສ ເອກໍ ມຫາກາຍໍ ວິຣູປທສ຺ສນໍ ພີຠຈ຺ຉໍ ປຸຣິສໍ ອຏ຺ຐິໂຕ ມຸຕ຺ຕານິ ອຕ຺ຕໂນ ມໍສານິ ສຍເມວ ຂາທນ຺ຕໍ, ທິສ຺ວານ ‘‘ໂກສິ ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ເປໂຕສ຺ມິ, ຠນ຺ເຕຕິ. ກສ຺ມາ ເອວໍ ກໂຣສີຕິ? ອຕ຺ຕໂນ ປຸພ຺ພກມ຺ເມນາຕິ. ກິໍ ປນ ຕໍ ກມ຺ມນ຺ຕິ? ອຫໍ ປຸພ຺ເພ ຠາຣຸກຈ຺ຉນຄຣວາສີ ກູຏວາຓິໂຊ ຫຸຕ຺ວາ ປເຣສໍ ສນ຺ຕກໍ ວຎ຺ເຈຕ຺ວາ ຂາທິໍ, ສມເຓ ຈ ຠິກ຺ຂາຍ ອຸປຄເຕ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ມໍສໍ ຂາທຖາ’’ຕິ ອກ຺ໂກສິໍ, ເຕນ ກມ຺ເມນ ເອຕຣຫິ ອິມໍ ທຸກ຺ຂໍ ອນຸຠວາມີຕິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ໂສໂຓ ອຕິວິຍ ສໍເວຄໍ ປຏິລຠິ.

ຕໂຕ ປຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ມຸຂໂຕ ປຄ຺ຆຣິຕກາຬໂລຫິເຕ ທ຺ເວ ເປຕທາຣເກ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ຕເຖວ ປຸຈ຺ຉິ, ເຕປິສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ມໍ ກເຖສຸໍ. ເຕ ກິຣ ຠາຣຸກຈ຺ຉນຄເຣ ທາຣກກາເລ ຄນ຺ຘວາຓິຊ຺ຊາຍ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປນ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ມາຕຣິ ຂີຓາສເວ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ໂຠເຊນ຺ຕິຍາ ເຄຫໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕກໍ ກສ຺ມາ ສມຓານໍ ເທສິ, ຕຍາ ທິນ຺ນໍ ໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊນກສມຓານໍ ມຸຂໂຕ ກາຬໂລຫິຕໍ ປຄ຺ຆຣຕູ’’ຕິ ອກ຺ໂກສິໍສຸ. ເຕ ເຕນ ກມ຺ເມນ ນິຣເຍ ປຈ຺ຈິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ວິປາກາວເສເສນ ເປຕໂຍນິຍໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຕທາ ອິມໍ ທຸກ຺ຂໍ ອນຸຠວນ຺ຕິ. ຕມ຺ປິ ສຸຕ຺ວາ ໂສໂຓ ອຕິວິຍ ສໍເວຄຊາໂຕ ອໂຫສິ.

ໂສ ອຸຊ຺ເຊນິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍ ກຣຓີຍໍ ຕີເຣຕ຺ວາ ກຸຣຣຆຣໍ ປຈ຺ຈາຄໂຕ ເຖຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ກຕປຏິສນ຺ຖາໂຣ ຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສິ. ເຖໂຣປິສ຺ສ ປວຕ຺ຕິນິວຕ຺ຕີສຸ ອາທີນວານິສໍເສ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ໂສ ເຖຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ເຄຫໍ ຄໂຕ ສາຍມາສໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ສຍນໍ ອຸປຄໂຕ ໂຖກໍເຍວ ນິທ຺ທາຍິຕ຺ວາ ປພຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ສຍນຕເລ ນິສຊ຺ຊ ຍຖາສຸຕໍ ຘມ຺ມໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕຸໍ ອາຣທ຺ໂຘ. ຕສ຺ສ ຕໍ ຘມ຺ມໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂໂຕ ເຕ ຈ ເປຕຕ຺ຕຠາເວ ອນຸສ຺ສຣໂຕ ສໍສາຣທຸກ຺ຂໍ ອຕິວິຍ ຠຍານກໍ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐາສິ, ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ນມິ. ໂສ ວິຠາຕາຍ ຣຕ຺ຕິຍາ ສຣີຣປຏິຊຄ຺ຄນໍ ກຕ຺ວາ ເຖຣໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຊ຺ຌາສຍໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຖ ໂຂ ໂສໂຓ ອຸປາສໂກ…ເປ… ປພ຺ພາເຊຕຸ ມໍ, ຠນ຺ເຕ, ອຍ຺ໂຍ ມຫາກຈ຺ຈາໂນ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ຍຖາຕິອາທິປທານໍ ອຍໍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ເຍນ ເຍນ ອາກາເຣນ ອຍ຺ໂຍ ມຫາກຈ຺ຈາໂນ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ ອາຈິກ຺ຂຕິ ປຎ຺ຎເປຕິ ປຏ຺ຐເປຕິ ວິວຣຕິ ວິຠຊຕິ ອຸຕ຺ຕານິໍ ກໂຣຕິ ປກາເສຕິ, ເຕນ ເຕນ ເມ ອຸປປຣິກ຺ຂໂຕ ເອວໍ ໂຫຕິ ‘‘ຍເທຕໍ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ເອກມ຺ປິ ທິວສໍ ອຂຓ຺ຑໍ ກຕ຺ວາ ຈຣິມກຈິຕ຺ຕໍ ປາເປຕພ຺ພຕາຍ ເອກນ຺ຕປຣິປຸຓ຺ຓໍ, ເອກທິວສມ຺ປິ ກິເລສມເລນ ອມລີນໍ ກຕ຺ວາ ຈຣິມກຈິຕ຺ຕໍ ປາເປຕພ຺ພຕາຍ ເອກນ຺ຕປຣິສຸທ຺ຘໍ, ສງ຺ຂລິຂິຕໍ ລິຂິຕສງ຺ຂສທິສໍ ໂຘຕສງ຺ຂສປ຺ປຏິຠາຄໍ ຈຣິຕພ຺ພໍ, ອິທໍ ນ ສຸກຣໍ ອຄາຣໍ ອຊ຺ຌາວສຕາ ອຄາຣມຊ຺ເຌ ວສນ຺ເຕນ ເອກນ຺ຕປຣິປຸຓ຺ຓໍ…ເປ… ຈຣິຕຸ’’ນ຺ຕິ.

ເອວໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິວິຕກ຺ກິຕໍ ໂສໂຓ ອຸປາສໂກ ເຖຣສ຺ສ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ຕໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕຸກາໂມ ‘‘ອິຈ຺ຉາມຫໍ ຠນ຺ເຕ’’ຕິອາທິມາຫ. ເຖໂຣ ປນ ‘‘ນ ຕາວສ຺ສ ຎາຓໍ ປຣິປາກໍ ຄຕ’’ນ຺ຕິ ອຸປຘາເຣຕ຺ວາ ຎາຓປຣິປາກໍ ອາຄມຍມາໂນ ‘‘ທຸກ຺ກຣໍ ໂຂ’’ຕິອາທິນາ ປພ຺ພຊ຺ຊາຉນ຺ທໍ ນິວາເຣສິ. ຕຕ຺ຖ ເອກເສຍ຺ຍນ຺ຕິ ອທຸຕິຍເສຍ຺ຍໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ເສຍ຺ຍາສີເສນ ‘‘ເອໂກ ຕິຏ຺ຐຕິ, ເອໂກ ຄຈ຺ຉຕິ, ເອໂກ ນິສີທຕີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ ຈຕູສຸ ອິຣິຍາປເຖສຸ ກາຍວິເວກໍ ທີເປຕິ, ນ ເອກິກາ ຫຸຕ຺ວາ ສຍນມຕ຺ຕໍ. ເອກຠຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ເອກຠຕ຺ຕິໂກ ໂຫຕິ ຣຕ຺ຕູປຣໂຕ ວິຣໂຕ ວິກາລໂຠຊນາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໐, ໑໙໔; ມ. ນິ. ໑.໒໙໓ ອ. ນິ. ໓.໗໑) ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ວິກາລໂຠຊນາ ວິຣຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິ ເມຖຸນວິຣຕິພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ, ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍານຸໂຍຄສງ຺ຂາຕໍ ສາສນພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ວາ. ອິງ຺ຆາຕິ ໂຈທນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ຕຕ຺ເຖວາຕິ ເຄເຫເຍວ. ພຸທ຺ຘານໍ ສາສນໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊາຕິ ນິຈ຺ຈສີລອຸໂປສຖສີລນິຍມາທິເຠທໍ ປຎ຺ຈງ຺ຄໍ ອຏ຺ຐງ຺ຄໍ ທສງ຺ຄຎ຺ຈ ສີລໍ ຕທນຸຣູປຎ຺ຈ ສມາຘິປຎ຺ຎາຠາວນໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊ. ເອຕຎ຺ຫິ ອຸປາສເກນ ປຸພ຺ພຠາເຄ ອນຸຍຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ ພຸທ຺ຘສາສນໍ ນາມ. ເຕນາຫ ‘‘ກາລຍຸຕ຺ຕໍ ເອກເສຍ຺ຍໍ ເອກຠຕ຺ຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍ’’ນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ກາລຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈາຕຸທ຺ທສີປຎ຺ຈທ຺ທສີອຏ຺ຐມີປາຏິຫາຣິກປກ຺ຂສງ຺ຂາເຕນ ກາເລນ ຍຸຕ຺ຕໍ, ຍຖາວຸຕ຺ຕກາເລ ວາ ຕຸຍ຺ຫໍ ອນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ຍຸຕ຺ຕໍ ປຕິຣູປໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍໍ, ນ ສພ຺ພກາລໍ ສພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສພ຺ພເມຕໍ ຎາຓສ຺ສ ອປຣິປກ຺ກຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ກາມານໍ ທຸປ຺ປຫານຕາຍ ສມ຺ມາ ປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ໂຍຄ຺ຍໍ ກາຣາເປຕຸໍ ວທຕິ, ນ ປພ຺ພຊ຺ຊາຉນ຺ທໍ ນິວາເຣຕຸໍ. ປພ຺ພຊ຺ຊາຠິສງ຺ຂາໂຣຕິ ປພ຺ພຊິຕຸໍ ອາຣມ຺ໂຠ ອຸສ຺ສາໂຫ. ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠີຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ອປຣິປກ຺ກຕ຺ຕາ ສໍເວຄສ຺ສ ຈ ນາຕິຕິກ຺ຂຠາວໂຕ ວູປສມິ. ກິຎ຺ຈາປິ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠິ, ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕວິຘິໍ ປນ ອນຸຕິຏ຺ຐນ຺ໂຕ ກາເລນ ກາລໍ ເຖຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຍິຣຸປາສນ຺ໂຕ ຘມ຺ມໍ ສຸຓາຕິ. ຕສ຺ສ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ທຸຕິຍມ຺ປິ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ, ເຖຣສ຺ສ ຈ ອາໂຣເຈສິ, ທຸຕິຍມ຺ປິ ເຖໂຣ ປຏິກ຺ຂິປິ. ຕຕິຍວາເຣ ປນ ຎາຓສ຺ສ ປຣິປກ຺ກຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ອິທານິ ນໍ ປພ຺ພາເຊຕຸໍ ກາໂລ’’ຕິ ເຖໂຣ ປພ຺ພາເຊສິ, ປພ຺ພຊິຕຎ຺ຈ ຕໍ ຕີຓິ ສໍວຈ຺ຉຣານິ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຄຓໍ ປຣິເຍສິຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປາເທສິ. ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທຸຕິຍມ຺ປິ ໂຂ ໂສໂຓ…ເປ… ອຸປສມ຺ປາເທສີ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອປ຺ປຠິກ຺ຂຸໂກຕິ ກຕິປຍຠິກ຺ຂຸໂກ. ຕທາ ກິຣ ຠິກ຺ຂູ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ມຊ຺ຌິມເທເສເຍວ ວສິໍສຸ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ກຕິປຍາ ເອວ ອເຫສຸໍ. ເຕ ຈ ເອກສ຺ມິໍ ຄາເມ ເອໂກ, ເອກສ຺ມິໍ ນິຄເມ ທ຺ເວຕິ ເອວໍ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ວສິໍສຸ. ກິຈ຺ເຉນາຕິ ທຸກ຺ເຂນ. ກສິເຣນາຕິ ອາຍາເສນ. ຕໂຕ ຕໂຕຕິ ຕສ຺ມາ ຕສ຺ມາ ຄາມນິຄມາທິໂຕ. ເຖເຣນ ຫິ ກຕິປເຍ ຠິກ຺ຂູ ອາເນຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎສຸ ອານີຍມາເນສຸ ປຸພ຺ເພ ອານີຕາ ເກນຈິເທວ ກຣຓີເຍນ ປກ຺ກມິໍສຸ, ກຎ຺ຈິ ກາລໍ ອາຄເມຕ຺ວາ ປຸນ ເຕສຸ ອານີຍມາເນສຸ ອິຕເຣ ປກ຺ກມິໍສຸ. ເອວໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອານຍເນນ ສນ຺ນິປາໂຕ ຈິເຣເນວ ອໂຫສິ. ເຖໂຣປິ ຕທາ ເອກວິຫາຣີ ອໂຫສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕິຓ຺ຓໍ ວສ຺ສານໍ…ເປ… ສນ຺ນິປາຕາເປຕ຺ວາ’’ຕິ.

ວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖສ຺ສາຕິ ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ວຸສິຕວໂຕ. ເອທິໂສ ຈ ເອທິໂສ ຈາຕິ ເອວຣູໂປ ຈ ເອວຣູໂປ ຈ. ‘‘ເອວຣູປາຍ ນາມ ຣູປກາຍສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ເອວຣູປາຍ ຘມ຺ມກາຍສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສມນ຺ນາຄໂຕ’’ຕິ ສຸໂຕເຍວ ເມ ໂສ ຠຄວາ. ນ ຈ ມຍາ ສມ຺ມຸຂາ ທິຏ຺ໂຐຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ປຸຖຸຊ຺ຊນສທ຺ຘາຍ ເອວ ອາຍສ຺ມາ ໂສໂຓ ຠຄວນ຺ຕໍ ທຏ຺ຐຸກາໂມ ອໂຫສິ. ອປຣຠາເຄ ປນ ສຕ຺ຖາຣາ ສທ຺ຘິໍ ເອກຄນ຺ຘກຸຏິຍໍ ວສິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈູສສມຍໍ ອຊ຺ຌິຏ຺ໂຐ ໂສຬສ ອຏ຺ຐກວຄ຺ຄິຍານິ ສຕ຺ຖຸ ສມ຺ມຸຂາ ອຏ຺ຐິໍ ກຕ຺ວາ ມນສິ ກຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ເຈຕສາ ສມນ຺ນາຫຣິຕ຺ວາ ອຕ຺ຖຘມ຺ມປຏິສໍເວທີ ຫຸຕ຺ວາ ຠຓນ຺ໂຕ ຘມ຺ມຸປສຎ຺ຫິຕປາໂມຊ຺ຊາທິມຸເຂນ ສມາຫິໂຕ ສຣຠຎ຺ຎປຣິໂຍສາເນ ວິປສ຺ສນໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ສງ຺ຂາເຣ ສມ຺ມສນ຺ໂຕ ອນຸປຸພ຺ເພນ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ. ເອຕທຕ຺ຖເມວ ຫິສ຺ສ ຠຄວຕາ ອຕ຺ຕນາ ສທ຺ຘິໍ ເອກຄນ຺ຘກຸຏິຍໍ ວາໂສ ອາຓຕ຺ໂຕຕິ ວທນ຺ຕິ.

ເກຈິ ປນາຫຸ ‘‘ນ ຈ ມຍາ ສມ຺ມຸຂາ ທິຏ຺ໂຐຕິ ອິທໍ ຣູປກາຍທສ຺ສນເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຍສ຺ມາ ຫິ ໂສໂຓ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຆເຏນ຺ໂຕ ວາຍມນ຺ໂຕ ອນຸປສມ຺ປນ຺ໂນວ ໂສຕາປນ຺ໂນ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ‘ອຸປາສກາປິ ໂສຕາປນ຺ນາ ໂຫນ຺ຕິ, ອຫມ຺ປິ ໂສຕາປນ຺ໂນ, ກິເມຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕ’ນ຺ຕິ ອຸປຣິມຄ຺ຄຕ຺ຖາຍ ວິປສ຺ສນໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕວສ຺ເສເຍວ ຉຬຠິຎ຺ໂຎ ຫຸຕ຺ວາ ວິສຸທ຺ຘິປວາຣຓາຍ ປວາເຣສິ. ອຣິຍສຈ຺ຈທສ຺ສເນນ ຠຄວໂຕ ຘມ຺ມກາໂຍ ທິຏ຺ໂຐ ນາມ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘ໂຍ ໂຂ, ວກ຺ກລິ, ຘມ຺ມໍ ປສ຺ສຕິ, ໂສ ມໍ ປສ຺ສຕີ’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໘໗). ຕສ຺ມາສ຺ສ ຘມ຺ມກາຍທສ຺ສນໍ ປເຄວ ສິທ຺ຘໍ, ປວາເຣຕ຺ວາ ປນ ຣູປກາຍໍ ທຏ຺ຐຸກາໂມ ອໂຫສີ’’ຕິ.

ປາສາທິກນ຺ຕິອາທິປທານໍ ອຕ຺ໂຖ ອຏ຺ຐກຖາຍເມວ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຕ຺ຖ ວິສູກາຍິກວິປ຺ຜນ຺ທິຕານນ຺ຕິ ປຏິປກ຺ຂຠູຕານໍ ທິຏ຺ຐິຈິຕ຺ຕວິປ຺ຜນ຺ທິຕານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປາສາທິກນ຺ຕິ (ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໑໐) ວາ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓອສີຕິອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນພ຺ຍາມປ຺ປຠາເກຕຸມາລາລງ຺ກຕາຍ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ ອຕ຺ຕໂນ ສຣີຣປ຺ປຠາຍ ສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຣູປກາຍທສ຺ສນພ຺ຍາວຏສ຺ສ ຊນສ຺ສ ສພ຺ພຠາຄໂຕ ປສາທາວຫໍ. ປສາທນີຍນ຺ຕິ ທສພລຈຕຸເວສາຣຊ຺ຊຉອສາຘາຣຓຎາຓອຏ຺ຐາຣສອາເວຓິກພຸທ຺ຘຘມ຺ມປ຺ປຠຸຕິອປຣິມາຓຄຸຓຄຓສມນ຺ນາຄຕາຍ ຘມ຺ມກາຍສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປຣິກ຺ຂກຊນສ຺ສ ປສາທນີຍໍ ປສີທິຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕໍ ປສາທກໍ ວາ. ສນ຺ຕິນ຺ທ຺ຣິຍນ຺ຕິ ຈກ຺ຂາທິປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍໂລລຕາວິຄເມນ ວູປສນ຺ຕປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍໍ. ສນ຺ຕມານສນ຺ຕິ ຉຏ຺ຐສ຺ສ ມນິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ນິພ຺ພິເສວນຠາວູປຄມເນນ ວູປສນ຺ຕມານສໍ. ອຸຕ຺ຕມທມຖສມຖໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕໍ ອຸຕ຺ຕມໍ ທມຖໍ ສມຖຎ຺ຈ ອນຸປ຺ປຕ຺ວາ ອຘິຄນ຺ຕ຺ວາ ຐິຕໍ. ທນ຺ຕນ຺ຕິ ສຸປຣິສຸທ຺ຘກາຍສມາຈາຣຕາຍ ຫຕ຺ຖປາທກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຠາວໂຕ ທວາທິອຠາວໂຕ ຈ ກາເຍນ ທນ຺ຕໍ. ຄຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສຸປຣິສຸທ຺ຘວຈີສມາຈາຣຕາຍ ນິຣຕ຺ຖກວາຈາຠາວໂຕ ຣວາທິອຠາວໂຕ ຈ ວາຈາຍ ຄຸຕ຺ຕໍ. ຍຕິນ຺ທ຺ຣິຍນ຺ຕິ ສຸປຣິສຸທ຺ຘມໂນສມາຈາຣຕາຍ ອຣິຍິທ຺ຘິໂຍເຄນ ອພ຺ຍາວຏອປ຺ປຏິສງ຺ຂຸເປກ຺ຂາຠາວໂຕ ຈ ມນິນ຺ທ຺ຣິຍວເສນ ຍຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ. ນາຄນ຺ຕິ ຉນ຺ທາທິວເສນ ອຄມນໂຕ, ປຫີນານໍ ຣາຄາທິກິເລສານໍ ອປຸນາຄມນໂຕ ອປຈ຺ຈາຄມນໂຕ ກສ຺ສຈິປິ ອາຄຸສ຺ສ ສພ຺ພຖາປິ ອກຣຓໂຕ, ປຸນພ຺ຠວສ຺ສ ຈ ອຄມນໂຕຕິ ອິເມຫິ ກາຣເຓຫິ ນາຄໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ປາສາທິກ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ຣູປກາເຍນ ຠຄວໂຕ ປມາຓຠູຕຕໍ ທີເປຕິ, ‘‘ປສາທນີຍ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ຘມ຺ມກາເຍນ. ‘‘ສນ຺ຕິນ຺ທ຺ຣິຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ເສເສຫິ ປມາຓຠູຕຕໍ ທີເປຕິ, ເຕນ ຈຕຸປ຺ປມາຓິເກ ໂລກສນ຺ນິວາເສ ອນວເສສໂຕ ສຕ຺ຕານໍ ຠຄວໂຕ ປມາຓຠາໂວ ປກາສິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອກວິຫາເຣຕິ ເອກຄນ຺ຘກຸຏິຍໍ. ຄນ຺ຘກຸຏິ ຫິ ອິຘ ‘‘ວິຫາໂຣ’’ຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ວຕ຺ຖຸນ຺ຕິ ວສິຕຸໍ.

໒໕໘. ອຊ຺ໂຌກາເສ ວີຕິນາເມຕ຺ວາຕິ (ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໔໖) ອຊ຺ໂຌກາເສ ນິສຊ຺ຊາຍ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ. ‘‘ຍສ຺ມາ ຠຄວາ ອາຍສ຺ມໂຕ ໂສຓສ຺ສ ສມາປຕ຺ຕິສມາປຊ຺ຊເນນ ປຏິສນ຺ຖາຣໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ສາວກສາຘາຣຓາ ສພ຺ພາ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ອນຸໂລມປຏິໂລມໍ ສມາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ພຫຸເທວ ຣຕ຺ຕິໍ ອຊ຺ໂຌກາເສ ນິສຊ຺ຊາຍ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ປາເທ ປກ຺ຂາເລຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ປາວິສິ, ຕສ຺ມາ ອາຍສ຺ມາປິ ໂສໂຓ ຠຄວໂຕ ອຘິປ຺ປາຍໍ ຎຕ຺ວາ ຕທນຸຣູປໍ ສພ຺ພາ ຕາ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ສມາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ພຫຸເທວ ຣຕ຺ຕິໍ ອຊ຺ໂຌກາເສ ນິສຊ຺ຊາຍ ວີຕິນາເມຕ຺ວາ ປາເທ ປກ຺ຂາເລຕ຺ວາ ວິຫາຣໍ ປາວິສີ’’ຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ. ປວິສິຕ຺ວາ ຈ ຠຄວຕາ ອນຸຎ຺ຎາໂຕ ຈີວຣໍ ຕິໂຣກຣຓີຍໍ ກຕ຺ວາປິ ຠຄວໂຕ ປາທປສ຺ເສ ນິສຊ຺ຊາຍ ວີຕິນາເມສິ. ອຊ຺ເຌສີຕິ ອາຓາເປສິ. ປຏິຠາຕຸ ຕໍ ຠິກ຺ຂຸ ຘມ຺ໂມ ຠາສິຕຸນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸ ຕຸຍ຺ຫໍ ຘມ຺ໂມ ຠາສິຕຸໍ ອຸປຏ຺ຐາຕຸ ຎາຓມຸຂໍ ອາຄຈ຺ຉຕຸ, ຍຖາສຸຕໍ ຍຖາປຣິຍຕ຺ຕໍ ຘມ຺ມໍ ຠຓາຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສພ຺ພາເນວ ອຏ຺ຐກວຄ຺ຄິການີຕິ ອຏ຺ຐກວຄ຺ຄຠູຕານິ ກາມສຸຕ຺ຕາທີນິ (ມຫານິ. ໑) ໂສຬສ ສຸຕ຺ຕານິ. ສເຣນ ອຠາສີຕິ ສຸຕ຺ຕຸສ຺ສາຣຓສເຣນ ອຠາສິ, ສຣຠຎ຺ຎວເສນ ກເຖສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຣຠຎ຺ຎປຣິໂຍສາເນຕິ ອຸສ຺ສາຣຓາວສາເນ. ສຸຄ຺ຄຫິຕານີຕິ ສມ຺ມາ ອຸຄ຺ຄຫິຕານິ. ສຸມນສິກຕານີຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ມນສິ ກຕານິ. ເອກຈ຺ໂຈ ອຸຄ຺ຄຫຓກາເລ ສມ຺ມາ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາປິ ປຈ຺ຉາ ສຊ຺ຌາຍາທິວເສນ ມນສິກຣຓກາເລ ພ຺ຍຎ຺ຊນານິ ວາ ມິຈ຺ຉາ ໂຣເປຕິ, ປທປຈ຺ຈາຠຏ຺ຐໍ ວາ ກໂຣຕິ, ນ ເອວມຍໍ. ອິມິນາ ປນ ສມ຺ມເທວ ຍຖຸຄ຺ຄຫິຕໍ ມນສິ ກຕານິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຸມນສິກຕານີຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ມນສິ ກຕານີ’’ຕິ. ສູປຘາຣິຕານີຕິ ອຕ຺ຖໂຕປິ ສຸຏ຺ຐຸ ອຸປຘາຣິຕານິ. ອຕ຺ເຖ ຫິ ສຸຏ຺ຐຸ ອຸປຘາຣິເຕ ສກ຺ກາ ປາຬິ ສມ຺ມາ ອຸສ຺ສາເຣຕຸໍ. ກລ຺ຍາຓິຍາປິ ວາຈາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕຕິ ສິຖິລຘນິຕາທີນໍ ຍຖາວິຘານໍ ວຈເນນ ປຣິມຓ຺ຑລປທພ຺ຍຎ຺ຊນາຍ ໂປຣິຍາ ວາຈາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ວິສ຺ສຏ຺ຐາຍາຕິ ວິມຸຕ຺ຕາຍ. ເອເຕນສ຺ສ ວິມຸຕ຺ຕວາທິຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ອເນລຄລາຍາຕິ ເອລໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ໂທໂສ, ຕໍ ນ ປຄ຺ຆຣຕີຕິ ອເນລຄລາ, ຕາຍ ນິທ຺ໂທສາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ອເນລຄລາຍາຕິ ອເນລາຍ ຈ ອຄລາຍ ຈ, ນິທ຺ໂທສາຍ ອຄລິຕປທພ຺ຍຎ຺ຊນາຍ ອປຣິຫີນປທພ຺ຍຎ຺ຊນາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຖາ ຫິ ນໍ ຠຄວາ ‘‘ເອຕທຄ຺ຄໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມມ ສາວການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ກລ຺ຍາຓວາກ຺ກຣຓານໍ ຍທິທໍ ໂສໂຓ ກຸຏິກຓ຺ໂຓ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໑໙໘, ໒໐໖) ເອຕທຄ຺ເຄ ຐເປສິ. ອຕ຺ຖສ຺ສ ວິຎ຺ຎາປນິຍາຕິ ຍຖາຘິປ຺ເປຕໍ ອຕ຺ຖໍ ຎາເປຕຸໍ ສມຕ຺ຖາຍ.

ກຕິວສ຺ໂສຕິ ໂສ ກິຣ ມຊ຺ຌິມວຍສ຺ສ ຕຕິເຍ ໂກຏ຺ຐາເສ ຐິໂຕ ອາກປ຺ປສມ຺ປນ຺ໂນ ຈ ປເຣສໍ ຈິຣຕຣປພ຺ພຊິໂຕ ວິຍ ຂາຍຕິ. ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ຠຄວາ ປຸຈ຺ຉີຕິ ເກຈິ, ຕໍ ອກາຣຓໍ. ເອວໍ ສນ຺ຕໍ ສມາຘິສຸຂໍ ອນຸຠວິຕຸໍ ຍຸຕ຺ໂຕ, ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ກສ຺ມາ ປມາທໍ ອາປນ຺ໂນສີຕິ ປນ ອນຸຍຸຎ຺ຊິຕຸໍ ສຕ຺ຖາ ‘‘ກຕິວສ຺ໂສສີ’’ຕິ ຕໍ ປຸຈ຺ຉິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ກິສ຺ສ ປນ ຕ຺ວໍ ຠິກ຺ຂຸ ເອວໍ ຈິຣໍ ອກາສີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ກິສ຺ສາຕິ ກິໍກາຣຓາ. ເອວໍ ຈິຣໍ ອກາສີຕິ ເອວໍ ຈິຣາຍິ, ເກນ ກາຣເຓນ ເອວໍ ຈິຣກາລໍ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອນຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ອຄາຣມຊ຺ເຌ ວສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈິຣໍ ທິຏ຺ໂຐ ເມຕິ ຈິເຣນ ຈິຣກາເລນ ມຍາ ທິຏ຺ໂຐ. ກາເມສູຕິ ວຕ຺ຖຸກາເມສຸ ກິເລສກາເມສຸ ຈ. ອາທີນໂວຕິ ໂທໂສ. ອປິຈາຕິ ກາເມສຸ ອາທີນເວ ເກນຈິ ປກາເຣນ ທິຏ຺ເຐປິ ນ ຕາວາຫໍ ຆຣາວາສໂຕ ນິກ຺ຂມິຕຸໍ ອສກ຺ຂິໍ. ກສ຺ມາ? ສມ຺ພາໂຘ ຆຣາວາໂສ, ອຸຈ຺ຈາວເຈຫິ ກິຈ຺ຈກຣຓີເຍຫິ ສມຸປພ຺ຍູຬ຺ໂຫ ອຄາຣິຍຠາໂວ. ເຕເນວາຫ ‘‘ພຫຸກິຈ຺ໂຈ ພຫຸກຣຓີໂຍ’’ຕິ.

ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາຕິ ກາເມສຸ ຍຖາຠູຕໍ ອາທີນວທສ຺ສິໂນ ຈິຕ຺ຕໍ ຈິຣາຍິຕ຺ວາປິ ຆຣາວາເສ ນ ປກ຺ຂນ຺ທຕິ, ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ປທຸມປລາເສ ອຸທກພິນ຺ທຸ ວິຍ ວິນິວຕ຺ຕຕິເຍວາຕິ ເອຕມຕ຺ຖໍ ສພ຺ພາກາຣໂຕ ວິທິຕ຺ວາ. ອິມໍ ອຸທານນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕິໍ ນິວຕ຺ຕິຎ຺ຈ ສມ຺ມເທວ ຊານນ຺ໂຕ ປວຕ຺ຕິຍໍ ຕໍນິມິຕ຺ເຕ ຈ ນ ກທາຈິປິ ຣມຕີຕິ ອິທມຕ຺ຖທີປກໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ.

ຕຕ຺ຖ ທິສ຺ວາ ອາທີນວໍ ໂລເກຕິ ສພ຺ພສ຺ມິມ຺ປິ ສງ຺ຂາຣໂລເກ ‘‘ອນິຈ຺ໂຈ ທຸກ຺ໂຂ ວິປຣິຓາມຘມ຺ໂມ’’ຕິອາທີນວໍ ໂທສໍ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸນາ ປສ຺ສິຕ຺ວາ. ເອເຕນ ວິປສ຺ສນາຈາໂຣ ກຖິໂຕ. ຎຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ນິຣູປຘິນ຺ຕິ ສພ຺ພູປຘິປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄຕ຺ຕາ ນິຣຸປຘິໍ ນິພ຺ພານຘມ຺ມໍ ຍຖາຠູຕໍ ຎຕ຺ວາ, ນິສ຺ສຣຓວິເວກາສງ຺ຂຕາມຕສຠາວໂຕ ມຄ຺ຄຎາເຓນ ປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ. ‘‘ທິສ຺ວາ ຎຕ຺ວາ’’ຕິ ອິເມສໍ ປທານໍ ‘‘ຆຕໍ ປິວິຕ຺ວາ ພລໍ ໂຫຕິ, ສີຫໍ ທິສ຺ວາ ຠຍໍ ໂຫຕິ, ປຎ຺ຎາຍ ຈສ຺ສ ທິສ຺ວາ ອາສວາ ປຣິກ຺ຂີຓາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໒໗໑) ວິຍ ເຫຕຸອຕ຺ຖຕາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ອຣິໂຍ ນ ຣມຕີ ປາເປຕິ ກິເລເສຫິ ອາຣກຕ຺ຕາ ອຣິໂຍ ສປ຺ປຸຣິໂສ ອຓຸມຕ຺ເຕປິ ປາເປ ນ ຣມຕິ. ກສ຺ມາ? ປາເປ ນ ຣມຕີ ສຸຈີຕິ ສຸວິສຸທ຺ຘກາຍສມາຈາຣາທິຕາຍ ສຸຈິ ສຸທ຺ຘປຸຄ຺ຄໂລ ຣາຊຫໍໂສ ວິຍ ອຸຈ຺ຈາຣຏ຺ຐາເນ ປາເປ ສໍກິລິຏ຺ຐຘມ຺ເມ ນ ຣມຕິ ນາຠິນນ຺ທຕິ. ‘‘ປາໂປ ນ ຣມຕີ ສຸຈິ’’ນ຺ຕິປິ ປາໂຐ, ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ປາໂປ ປຸຄ຺ຄໂລ ສຸຈິໍ ອນວຊ຺ຊໍ ໂວທານຘມ຺ມໍ ນ ຣມຕິ, ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ຄາມສູກຣາທໂຍ ວິຍ ອຸຈ຺ຈາຣຏ຺ຐານໍ ອສຸຈິໍ ສໍກິເລສຘມ຺ມໍເຍວ ຣມຕີຕິ ປຏິປກ຺ຂໂຕ ເທສນໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕິ.

ໂສຓກຸຏິກຓ຺ຓວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒໕໙. ກາຬສີໂຫຕິ ກາຬມຸຂວານຣຊາຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ປາຬິໂຕ ອຏ຺ຐກຖາໂຕ ຈ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວາຕິ.

ຈມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ເຠສຊ຺ຊກ຺ຂນ຺ຘກໍ

ປຎ຺ຈເຠສຊ຺ຊາທິກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໖໑. ເຠສຊ຺ຊກ຺ຂນ຺ຘເກ ນຈ຺ຉາເທນ຺ຕີຕິ ຣຸຈິໍ ນ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕິ.

໒໖໒. ສຸສຸກາຕິ ສມຸທ຺ເທ ຠວາ ເອກາ ມຈ຺ຉຊາຕິ. ກຸມ຺ຠີລາຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ສໍສຏ຺ຐນ຺ຕິ ປຣິສ຺ສາວິຕໍ. ເຕລປຣິໂຠເຄນາຕິ ສຕ຺ຕາຫກາລິກປຣິໂຠຄໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

໒໖໓. ປິຏ຺ເຐຫີຕິ ປິສິເຕຫິ. ອຸພ຺ຠິທໍ ນາມ ອູສຣປໍສຸມຍໍ.

໒໖໔. ຉກຓນ຺ຕິ ໂຄມຍໍ. ປາກຕິກຈຸຓ຺ຓໍ ນາມ ອປກ຺ກກສາວຈຸຓ຺ຓໍ. ເຕນ ຐເປຕ຺ວາ ຄນ຺ຘຈຸຓ຺ຓໍ ສພ຺ພໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕິ.

໒໖໕. ສຸວຓ຺ຓເຄຣຸໂກຕິ ສຸວຓ຺ຓຕຸຕ຺ຖາທິ. ອຎ຺ຊນູປປິສນນ຺ຕິ ອຎ຺ຊນຕ຺ຖາຍ ອຸປປິສິຕພ຺ພໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຈຸຓ຺ຓຊາຕໍ.

໒໖໘. ສາມໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ສປ຺ປທຏ຺ຐສ຺ສ ອຕ຺ຖາຍ ອຎ຺ເຎນ ຠິກ຺ຂຸນາ ຄຫິຕມ຺ປິ ສາມໍ ຄຫິຕສງ຺ຂເມວ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໒໖໙. ຆຣທິນ຺ນກາພາໂຘ ນາມ ວສີກຣຓຕ຺ຖາຍ ຆຣຓິຍາ ທິນ຺ນເຠສຊ຺ຊສມຸຏ຺ຐິໂຕ ອາພາໂຘ. ເຕນາຫ ‘‘ວສີກຣຓປາຓກສມຸຏ຺ຐິຕໂຣໂຄ’’ຕິ. ຆຣ-ສທ຺ໂທ ເຈຕ຺ຖ ອເຠເທນ ຆຣຓິຍາ ວຕ຺ຕມາໂນ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ‘‘ອກຏຍູເສນາຕິ ອນຠິສງ຺ຂເຕນ ມຸຄ຺ຄຍູເສນ. ກຏາກເຏນາຕິ ມຸຄ຺ເຄ ປຈິຕ຺ວາ ອຈາເລຕ຺ວາວ ປຣິສ຺ສາວິເຕນ ມຸຄ຺ຄສູເປນາ’’ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຄຸຬາທິອນຸຊານນກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໗໒. ຄຸຬກຣຓນ຺ຕິ ຄຸຬກຣຓຏ຺ຐານໍ, ອຸຈ຺ຉຸສາລນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໒໗໔. ອວິສ຺ສຕ຺ຖາຕິ ສາສງ຺ກາ.

໒໗໖. ອປ຺ປມຕ຺ຕເກປິ ປວາເຣນ຺ຕີຕິ ອປ຺ປມຕ຺ຕເກປິ ຄຫິເຕ ປວາເຣນ຺ຕິ, ‘‘ພຫຸມ຺ຫິ ຄຫິເຕ ອຎ຺ເຎສໍ ນປ຺ປໂຫຕີ’’ຕິ ມຎ຺ຎມານາ ອປ຺ປມຕ຺ຕກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປວາເຣນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຏິສງ຺ຂາປິ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ຕີຕິ ‘‘ທິວາ ໂຠຊນຕ຺ຖາຍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາປິ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ຕິ.

໒໗໙. ສມ຺ພາເຘ ທຫນກມ຺ມໍ ປຏິກ຺ເຂປາຠາໂວ ວຏ຺ຏຕິ.

໒໘໐. ອຸຠໂຕປສນ຺ນາຕິ ອຸຠຍໂຕ ປສນ຺ນາ. ມາຆາໂຕຕິ ‘‘ມາ ຆາເຕຖ ປາຓິໂນ’’ຕິ ເອວໍ ມາຆາຕໂຆສິຕທິວໂສ.

ຍາຄຸມຘຸໂຄຬກາທິກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໘໒. ມຘຸໂຄຬກນ຺ຕິ ສກ຺ກຣາທິສໍຍຸຕ຺ຕປູວໍ. ອາຍຸໍ ເທຕີຕິ ອາຍຸທານໍ ເທຕິ. ວຓ຺ຓນ຺ຕິ ສຣີຣວຓ຺ຓໍ. ສຸຂນ຺ຕິ ກາຍິກເຈຕສິກສຸຂໍ. ພລນ຺ຕິ ສຣີຣຖາມໍ. ປຏິຠານນ຺ຕິ ຍຸຕ຺ຕມຸຕ຺ຕປຏິຠານໍ. ວາຕໍ ອນຸໂລເມຕີຕິ ວາຕໍ ອນຸໂລເມຕ຺ວາ ຫຣຕິ. ວຕ຺ຖິໍ ໂສເຘຕີຕິ ຘມນິໂຍ ສຸທ຺ຘໍ ກໂຣຕິ. ອາມາວເສສໍ ປາເຈຕີຕິ ສເຈ ອາມາວເສສກໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ປາເຈຕິ. ອນຸປ຺ປເວຈ຺ຉຕີຕິ ເທຕິ. ວາຕຎ຺ຈ ພ຺ຍປເນຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ.

໒໘໓. ນນຸ ຈ ‘‘ປຣມ຺ປຣໂຠຊເນນ ກາເຣຕພ຺ໂພ’’ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣມ຺ປຣໂຠຊນຎ຺ຫິ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ໂຠຊນານໍ ອຎ຺ຎຕເຣນ ນິມນ຺ຕິຕສ຺ສ ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ໂຠຊນານໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ໂຫຕິ, ອິເມ ຈ ຠິກ຺ຂູ ໂຠຊ຺ຊຍາຄຸໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິໍສຸ, ປຎ຺ຈສຸ ໂຠຊເນສຸ ອຎ຺ຎຕຣນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ໂຠຊ຺ຊຍາຄຸຍາ ຫິ ປວາຣຓາ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ໂຠຊນານໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ຕສ຺ສ ວຸຕ຺ຕາ ປວາຣຓາ ໂຠຊ຺ຊຍາຄຸໍ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ຕສ຺ສປິ ໂຫຕິເຍວ, ຕສ຺ມາ ໂຠຊ຺ຊຍາຄຸປິ ໂອທນຄຕິກາເຍວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໒໘໔. ສຸຂຸໂມຊໍ ປກ຺ຂິປິໍສູຕິ ‘‘ຠຄວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິສ຺ສຕີ’’ຕິ ມຎ຺ຎມານາ ປກ຺ຂິປິໍສຸ.

ປາຏລິຄາມວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໘໕. ປາຏລິຄາໂມຕິ (ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໗໖) ເອວໍນາມໂກ ມຄຘຣຏ຺ເຐ ເອໂກ ຄາໂມ. ຕສ຺ສ ກິຣ ຄາມສ຺ສ ມາປນທິວເສ ຄາມງ຺ຄຓຏ຺ຐາເນ ທ຺ເວ ຕໂຍ ປາຏລງ຺ກຸຣາ ປຖວິໂຕ ອຸພ຺ຠິຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມິໍສຸ. ເຕນ ຕໍ ‘‘ປາຏລິຄາໂມ’’ ຕ຺ເວວ ໂວຫຣິໍສຸ. ຕທວສຣີຕິ ຕໍ ປາຏລິຄາມໍ ອວສຣິ ອນຸປາປຸຓິ. ປາຏລິຄາມິກາຕິ ປາຏລິຄາມວາສິໂນ. ອຸປາສກາຕິ ເຕ ກິຣ ຠຄວໂຕ ປຐມທສ຺ສເນນ ເກຈິ ສຣເຓສຸ ຈ ສີເລສຸ ຈ ປຕິຏ຺ຐິຕາ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸປາສກາ’’ຕິ. ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິໍສູຕິ ປາຏລິຄາເມ ກິຣ ອຊາຕສຕ຺ຕຸໂນ ລິຈ຺ຉວິຣາຊູນຎ຺ຈ ມນຸສ຺ສາ ກາເລນ ກາລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຄຫສາມິເກ ເຄຫໂຕ ນີຫຣິຕ຺ວາ ມາສມ຺ປິ ອຑ຺ຒມາສມ຺ປິ ວສນ຺ຕິ. ເຕນ ປາຏລິຄາມວາສິໂນ ມນຸສ຺ສາ ນິຈ຺ຈຸປທ຺ທຸຕາ ‘‘ເອເຕສຎ຺ເຈວ ອາຄຕກາເລ ວສນຏ຺ຐານໍ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ເອກປສ຺ເສ ອິສ຺ສຣານໍ ຠຓ຺ຑປຏິສາມນຏ຺ຐານໍ, ເອກປສ຺ເສ ວສນຏ຺ຐານໍ, ເອກປສ຺ເສ ອາຄນ຺ຕຸການໍ ອທ຺ຘິກມນຸສ຺ສານໍ, ເອກປສ຺ເສ ທລິທ຺ທານໍ ກປຓມນຸສ຺ສານໍ, ເອກປສ຺ເສ ຄິລານານໍ ວສນຏ຺ຐານໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສພ຺ເພສໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອຆຏ຺ເຏຕ຺ວາ ວສນປ຺ປໂຫນກໍ ນຄຣມຊ຺ເຌ ມຫຕິໍ ສາລໍ ກາເຣສຸໍ, ຕສ຺ສ ນາມໍ ອາວສຖາຄາຣນ຺ຕິ. ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ວສນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອາຄນ຺ຕຸກາຕິ ອາວສໂຖ, ຕເທວ ອາຄາຣໍ ອາວສຖາຄາຣໍ.

ຕໍ ທິວສຎ຺ຈ ຕໍ ນິຏ຺ຐານໍ ອຄມາສິ. ເຕ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອິຏ຺ຐກກມ຺ມສຸຘາກມ຺ມຈິຕ຺ຕກມ຺ມາທິວເສນ ສຸປຣິນິຏ຺ຐິຕໍ ສຸສຊ຺ຊິຕໍ ເທວວິມານສທິສໍ ທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ອາວສຖາຄາຣໍ ອຕິວິຍ ມໂນຣມໍ ສສ຺ສິຣິກໍ, ເກນ ນຸ ໂຂ ປຐມໍ ປຣິຠຸຕ຺ຕໍ ອມ຺ຫາກໍ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍ ອສ຺ສາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສຸໍ, ຕສ຺ມິໍເຍວ ຈ ຂເຓ ‘‘ຠຄວາ ຕໍ ຄາມໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອສ຺ໂສສຸໍ, ເຕນ ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ນປີຕິໂສມນສ຺ສາ ‘‘ອມ຺ເຫຫິ ຠຄວາ ຄນ຺ຕ຺ວາປິ ອາເນຕພ຺ໂພ ສິຍາ, ໂສ ສຍເມວ ອມ຺ຫາກໍ ວສນຏ຺ຐານໍ ສມ຺ປຕ຺ໂຕ, ອຊ຺ຊ ມຍໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ອິຘ ວສາເປຕ຺ວາ ປຐມໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊາເປສ຺ສາມ, ຕຖາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆ ອາຄເຕ ເຕປິຏກໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ອາຄຕເມວ ຠວິສ຺ສຕິ, ສຕ຺ຖາຣໍ ມງ຺ຄລໍ ວທາເປສ຺ສາມ, ຘມ຺ມໍ ກຖາເປສ຺ສາມ, ອິຕິ ຕີຫິ ຣຕເນຫິ ປຣິຠຸຕ຺ເຕ ປຈ຺ຉາ ອມ຺ຫາກໍ ປເຣສຎ຺ຈ ປຣິໂຠໂຄ ຠວິສ຺ສຕິ, ເອວໍ ໂນ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ກຕ຺ວາ ເອຕທຕ຺ຖເມວ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິໍສຸ. ຕສ຺ມາ ເອວມາຫໍສຸ ‘‘ອຘິວາເສຕຸ ໂນ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ອາວສຖາຄາຣ’’ນ຺ຕິ. ເຕນຸປສງ຺ກມິໍສູຕິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໒໙໗-໒໙໘; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໒) ກິຎ຺ຈາປິ ຕໍ ທິວສເມວ ປຣິນິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ເທວວິມານໍ ວິຍ ສຸສຊ຺ຊິຕໍ ສຸປຏິຊຄ຺ຄິຕໍ, ພຸທ຺ຘາຣຫໍ ປນ ກຕ຺ວາ ນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ. ພຸທ຺ຘາ ຫິ ນາມ ອຣຎ຺ຎຊ຺ຌາສຍາ ອຣຎ຺ຎາຣາມາ, ອນ຺ໂຕຄາເມ ວເສຍ຺ຍຸໍ ວາ ໂນ ວາ, ຕສ຺ມາ ຠຄວໂຕ ຣຸຈິໍ ຊານິຕ຺ວາວ ປຎ຺ຎເປສ຺ສາມາຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ເຕ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິໍສຸ, ອິທານິ ຠຄວໂຕ ຣຸຈິໍ ຊານິຕ຺ວາ ຕຖາ ປຎ຺ຎາເປຕຸກາມາ ເຍນາວສຖາຄາຣໍ ເຕນຸປສງ຺ກມິໍສຸ. ສພ຺ພສນ຺ຖຣິໍ ອາວສຖາຄາຣໍ ສນ຺ຖຣິຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ສນ຺ຖຣຓໍ ສນ຺ຖຣິ, ສພ຺ໂພ ສກໂລ ສນ຺ຖຣິ ເອຕ຺ຖາຕິ ສພ຺ພສນ຺ຖຣິ. ອຖ ວາ ສນ຺ຖຕນ຺ຕິ ສນ຺ຖຣິ, ສພ຺ພໍ ສນ຺ຖຣິ ສພ຺ພສນ຺ຖຣິ, ຕໍ ສພ຺ພສນ຺ຖຣິໍ. ຠາວນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສວາຍໍ, ຍຖາ ສພ຺ພເມວ ສນ຺ຖຕໍ ໂຫຕິ, ເອວໍ ສນ຺ຖຣິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສພ຺ພປຐມໍ ຕາວ ‘‘ໂຄມຍໍ ນາມ ສພ຺ພມງ຺ຄເລສຸ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ສຸຘາປຣິກມ຺ມກຕມ຺ປິ ຠູມິໍ ອລ຺ລໂຄມເຍນ ໂອປຸຎ຺ຊາເປຕ຺ວາ ປຣິສຸກ຺ຂຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ຍຖາ ອກ຺ກນ຺ຕຏ຺ຐາເນ ປທໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ເອວໍ ຈາຕຸຊ຺ຊາຕິຍຄນ຺ເຘຫິ ລິມ຺ເປຕ຺ວາ ອຸປຣິ ນານາວຓ຺ຓກຏສາຣເກ ສນ຺ຖຣິຕ຺ວາ ເຕສໍ ອຸປຣິ ມຫາປິຏ຺ຐິກໂກຊເວ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖຕ຺ຖຣຓາທີຫິ ນານາວຓ຺ເຓຫິ ອຕ຺ຖຣເຓຫິ ສນ຺ຖຣິຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກໍ ສພ຺ໂພກາສໍ ສນ຺ຖຣາເປສຸໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສພ຺ພສນ຺ຖຣິໍ ອາວສຖາຄາຣໍ ສນ຺ຖຣິຕ຺ວາ’’ຕິ.

ອາສນານີຕິ ມຊ຺ຌຏ຺ຐາເນ ຕາວ ມງ຺ຄລຕ຺ຖມ຺ຠໍ ນິສ຺ສາຍ ມຫາຣຫໍ ພຸທ຺ຘາສນໍ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຍໍ ຍໍ ມຸທຸກຎ຺ຈ ມໂນຣມຎ຺ຈ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓໍ, ຕໍ ຕໍ ອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ອຸຠໂຕໂລຫິຕກໍ ມນຸຎ຺ຎທສ຺ສນໍ ອຸປຘານໍ ອຸປທຫິຕ຺ວາ ອຸປຣິ ສຸວຓ຺ຓຣຊຕຕາຣກວິຈິຕ຺ຕວິຕານໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຄນ຺ຘທາມປຸປ຺ຜທາມປຕ຺ຕາທາມາທີຫິ ອລງ຺ກຣິຕ຺ວາ ສມນ຺ຕາ ທ຺ວາທສຫຕ຺ເຖ ຐາເນ ປຸປ຺ຜຊາລໍ ກາເຣຕ຺ວາ ຕິໍສຫຕ຺ຖມຕ຺ຕໍ ຐານໍ ປຏສາຓິຍາ ປຣິກ຺ຂິປາເປຕ຺ວາ ປຈ຺ຉິມຠິຕ຺ຕິໍ ນິສ຺ສາຍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ປລ຺ລງ຺ກປີຐອປສ຺ສຍປີຐມຸຓ຺ຑປີຐາທີນິ ປຎ຺ຎປາເປຕ຺ວາ ອຸປຣິ ເສຕປຈ຺ຈຕ຺ຖຣເຓຫິ ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣາເປຕ຺ວາ ສາລາຍ ປາຈີນປສ຺ສໍ ອຕ຺ຕໂນ ນິສຊ຺ຊາໂຍຄ຺ຄໍ ກາເຣສຸໍ. ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອາສນານິ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ’’ຕິ.

ອຸທກມຓິກນ຺ຕິ ມຫາກຸຈ຺ຉິກໍ ສເມຂລໍ ອຸທກຈາຏິໍ. ເອວໍ ຠຄວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ຈ ຍຖາຣຸຈິຍາ ຫຕ຺ຖປາເທ ໂຘວິສ຺ສນ຺ຕິ, ມຸຂໍ ວິກ຺ຂາເລສ຺ສນ຺ຕີຕິ ເຕສຸ ເຕສຸ ຐາເນສຸ ມຓິວຓ຺ຓສ຺ສ ອຸທກສ຺ສ ປູເຣຕ຺ວາ ວາສຕ຺ຖາຍ ນານາປຸປ຺ຜານິ ເຈວ ອຸທກວາສຈຸຓ຺ຓານິ ຈ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ກທລິປຓ຺ເຓຫິ ປິທຫິຕ຺ວາ ປຕິຏ຺ຐເປສຸໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸທກມຓິກໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ’’ຕິ.

ເຕລປທີປໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາຕິ ຣຊຕສຸວຓ຺ຓາທິມຍທຓ຺ຑາສຸ ທຓ຺ຑທີປິກາສຸ ໂຍນກຣູປກາທີນໍ ຫຕ຺ເຖ ຐປິຕສຸວຓ຺ຓຣຊຕາທິມຍກປລ຺ລິກາສຸ ຈ ເຕລປທີເປ ຊລຍິຕ຺ວາ. ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິໍສູຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ເຕ ປາຏລິຄາມິກອຸປາສກາ ນ ເກວລໍ ອາວສຖາຄາຣເມວ, ອຖ ໂຂ ສກລສ຺ມິມ຺ປິ ຄາເມ ວີຖິໂຍ ສຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ ຘເຊ ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາ ເຄຫທ຺ວາເຣສຸ ປຸຓ຺ຓຆເຏ ຈ ກທລິອາທໂຍ ຈ ຐປາເປຕ຺ວາ ສກລຄາມໍ ທີປມາລາຫິ ວິປ຺ປກິຓ຺ຓຕາຣກໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ ‘‘ຂີຣປເກ ທາຣເກ ຂີຣໍ ປາເຍຖ, ທຫຣກຸມາເຣ ລຫຸໍ ລຫຸໍ ໂຠເຊຕ຺ວາ ສຍາເປຖ, ອຸຈ຺ຈາສທ຺ທໍ ມາ ກຣິຕ຺ຖ, ອຊ຺ຊ ເອກຣຕ຺ຕິໍ ສຕ຺ຖາ ອນ຺ໂຕຄາເມ ວສິສ຺ສຕິ, ພຸທ຺ຘາ ນາມ ອປ຺ປສທ຺ທກາມາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ເຠຣິໍ ຈຣາເປຕ຺ວາ ສຍໍ ທຓ຺ຑທີປິກາ ອາທາຍ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິໍສຸ.

ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ນິວາເສຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ສທ຺ຘິໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ເຍນ ອາວສຖາຄາຣໍ ເຕນຸປສງ຺ກມີຕິ ‘‘ຍສ຺ສ ທານິ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ກາລໍ ມຎ຺ຎຕີ’’ຕິ ເອວໍ ກິຣ ເຕຫິ ກາເລ ອາໂຣຈິເຕ ຠຄວາ ລາຂາຣເສນ ຕິນ຺ຕຣຕ຺ຕໂກວິຬາຣປຸປ຺ຜວຓ຺ຓໍ ສຸຣຕ຺ຕໍ ທຸປຏ຺ຏໍ ກຕ຺ຕຣິຍາ ປທຸມໍ ກນ຺ເຕນ຺ໂຕ ວິຍ, ສໍວິຘາຍ ຕິມຓ຺ຑລໍ ປຏິຈ຺ຉາເທນ຺ໂຕ ນິວາເສຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓປາມງ຺ເຄນ ປທຸມກລາປໍ ປຣິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ວິຍ, ວິຊ຺ຊຸລຕາສສ຺ສິຣິກໍ ກາຍພນ຺ຘນໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕກມ຺ພເລນ ຄຊກຸມ຺ຠໍ ປຣິໂຍນນ຺ຘນ຺ໂຕ ວິຍ, ຣຕນສຕຸພ຺ເພເຘ ສຸວຓ຺ຓຄ຺ຆິເກ ປວາຬຊາລໍ ຂິປມາໂນ ວິຍ, ມຫຕິ ສຸວຓ຺ຓເຈຕິເຍ ຣຕ຺ຕກມ຺ພລກຎ຺ຈຸກໍ ປຏິມຸຎ຺ຈນ຺ໂຕ ວິຍ, ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ປຸຓ຺ຓຈນ຺ທໍ ຣຕ຺ຕວລາຫເກນ ປຏິຈ຺ຉາທຍມາໂນ ວິຍ, ກຎ຺ຈນຄິຣິມຕ຺ຖເກ ສຸປກ຺ກລາຂາຣສໍ ປຣິສິຎ຺ຈນ຺ໂຕ ວິຍ, ຈິຕ຺ຕກູຏປພ຺ພຕມຕ຺ຖກໍ ວິຊ຺ຊຸລຕາຊາເລນ ປຣິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ວິຍ ຈ ສຈກ຺ກວາຬສິເນຣຸຍຸຄນ຺ຘຣມຫາປຖວິໍ ຈາເລຕ຺ວາ ຄຫິຕນິຄ຺ໂຣຘປລ຺ລວສມານວຓ຺ຓໍ ຣຕ຺ຕວຣປໍສຸກູລໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ວນຄຫນໂຕ ເກສຣສີໂຫ ວິຍ, ອຸທຍປພ຺ພຕກູຏໂຕ ປຸຓ຺ຓຈນ຺ໂທ ວິຍ, ພາລສູຣິໂຍ ວິຍ ຈ ອຕ຺ຕນາ ນິສິນ຺ນຕຣຸສຓ຺ຑໂຕ ນິກ຺ຂມິ.

ອຖສ຺ສ ກາຍໂຕ ເມຆມຸຂໂຕ ວິຊ຺ຊຸກລາປາ ວິຍ ຣສ຺ມິໂຍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓຣສຘາຣາປຣິເສກປິຎ຺ຊຣປຕ຺ຕປຸປ຺ຜຜລສາຂາວິຏເປ ວິຍ ສມນ຺ຕໂຕ ຣຸກ຺ເຂ ກຣິໍສຸ. ຕາວເທວ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ມຫາຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ຠຄວນ຺ຕໍ ປຣິວາເຣສິ. ເຕ ຈ ນໍ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ຐິຕຠິກ຺ຂູ ເອວຣູປາ ອເຫສຸໍ ອປ຺ປິຈ຺ຉາ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐາ ປວິວິຕ຺ຕາ ອສໍສຏ຺ຐາ ອາຣທ຺ຘວີຣິຍາ ວຕ຺ຕາໂຣ ວຈນກ຺ຂມາ ໂຈທກາ ປາປຄຣຫິໂນ ສີລສມ຺ປນ຺ນາ ສມາຘິສມ຺ປນ຺ນາ ປຎ຺ຎາສມ຺ປນ຺ນາ ວິມຸຕ຺ຕິສມ຺ປນ຺ນາ ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນສມ຺ປນ຺ນາ. ເຕຫິ ປຣິວາຣິໂຕ ຠຄວາ ຣຕ຺ຕກມ຺ພລປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ວິຍ ສຸວຓ຺ຓກ຺ຂນ຺ໂຘ, ຣຕ຺ຕປທຸມສຓ຺ຑມຊ຺ຌຄຕາ ວິຍ ສຸວຓ຺ຓນາວາ, ປວາຬເວທິກາປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ວິຍ ສຸວຓ຺ຓປາສາໂທ ວິໂຣຈິຕ຺ຖ. ມຫາກສ຺ສປປ຺ປມຸຂາ ປນ ມຫາເຖຣາ ເມຆວຓ຺ຓໍ ປໍສຸກູລຈີວຣໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ມຓິວມ຺ມວມ຺ມິຕາ ວິຍ ມຫານາຄາ ປຣິວາຣຍິໍສຸ ວີຕຣາຄາ ຠິນ຺ນກິເລສາ ວິຊຏິຕຊຏາ ຉິນ຺ນພນ຺ຘນາ ກຸເລ ວາ ຄເຓ ວາ ອລຄ຺ຄາ.

ອິຕິ ຠຄວາ ສຍໍ ວີຕຣາໂຄ ວີຕຣາເຄຫິ, ວີຕໂທໂສ ວີຕໂທເສຫິ, ວີຕໂມໂຫ ວີຕໂມເຫຫິ, ນິຕ຺ຕຓ຺ໂຫ ນິຕ຺ຕຓ຺ເຫຫິ, ນິກ຺ກິເລໂສ ນິກ຺ກິເລເສຫິ, ສຍໍ ພຸທ຺ໂຘ ອນຸພຸທ຺ເຘຫິ ປຣິວາຣິໂຕ ປຕ຺ຕປຣິວາຣິຕໍ ວິຍ ເກສຣໍ, ເກສຣປຣິວາຣິຕາ ວິຍ ກຓ຺ຓິກາ, ອຏ຺ຐນາຄສຫສ຺ສປຣິວາຣິໂຕ ວິຍ ຉທ຺ທນ຺ໂຕ ນາຄຣາຊາ, ນວຸຕິຫໍສສຫສ຺ສປຣິວາຣິໂຕ ວິຍ ຘຕຣຏ຺ໂຐ ຫໍສຣາຊາ, ເສນງ຺ຄປຣິວາຣິໂຕ ວິຍ ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ, ມຣຸຄຓປຣິວາຣິໂຕ ວິຍ ສກ຺ໂກ ເທວຣາຊາ, ພ຺ຣຫ຺ມຄຓປຣິວາຣິໂຕ ວິຍ ຫາຣິຕມຫາພ຺ຣຫ຺ມາ, ຕາຣາຄຓປຣິວຸໂຕ ວິຍ ປຸຓ຺ຓຈນ຺ໂທ ອສເມນ ພຸທ຺ຘເວເສນ ອປຣິມາເຓນ ພຸທ຺ຘວິລາເສນ ປາຏລິຄາມີນໍ ມຄ຺ຄໍ ປຏິປຊ຺ຊິ.

ອຖສ຺ສ ປຸຣຕ຺ຖິມກາຍໂຕ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓາ ຆນພຸທ຺ຘຣສ຺ມິໂຍ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ອສີຕິຫຕ຺ຖໍ ຐານໍ ອຄ຺ຄເຫສຸໍ, ປຈ຺ຉິມກາຍໂຕ ທກ຺ຂິຓປສ຺ສໂຕ ວາມປສ຺ສໂຕ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓາ ຆນຣສ຺ມິໂຍ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ອສີຕິຫຕ຺ຖໍ ຐານໍ ອຄ຺ຄເຫສຸໍ, ອຸປຣິເກສນ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສພ຺ພເກສາວຕ຺ເຕຫິ ໂມຣຄີວວຓ຺ຓາ ຆນພຸທ຺ຘຣສ຺ມິໂຍ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຄຄນຕເລ ອສີຕິຫຕ຺ຖໍ ຐານໍ ອຄ຺ຄເຫສຸໍ, ເຫຏ຺ຐາປາທຕເລຫິ ປວາຬວຓ຺ຓາ ຣສ຺ມິໂຍ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຆນປຖວິຍໍ ອສີຕິຫຕ຺ຖໍ ຐານໍ ອຄ຺ຄເຫສຸໍ, ທນ຺ຕໂຕ ອກ຺ຂີນໍ ເສຕຏ຺ຐານໂຕ, ນຂານຎ຺ຈ ມໍສວິນິມຸຕ຺ຕຏ຺ຐານໂຕ ໂອທາຕາ ຆນພຸທ຺ຘຣສ຺ມິໂຍ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ອສີຕິຫຕ຺ຖໍ ຐານໍ ອຄ຺ຄເຫສຸໍ, ຣຕ຺ຕປີຕວຓ຺ຓານໍ ສມ຺ຠິນ຺ນຏ຺ຐານໂຕ ມຎ຺ຊິຏ຺ຐວຓ຺ຓາ ຣສ຺ມິໂຍ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ອສີຕິຫຕ຺ຖໍ ຐານໍ ອຄ຺ຄເຫສຸໍ, ສພ຺ພຕ຺ຖກເມວ ປຠສ຺ສຣາ ຣສ຺ມິໂຍ ອຸຏ຺ຐຫິໍສຸ. ເອວໍ ສມນ຺ຕາ ອສີຕິຫຕ຺ຖມຕ຺ຕໍ ຐານໍ ຉພ຺ພຓ຺ຓາ ພຸທ຺ຘຣສ຺ມິໂຍ ວິຊ຺ໂຊຕມານາ ວິປ຺ຜນ຺ທມານາ ວິຘາວມານາ ກຎ຺ຈນທຓ຺ຑທີປິກາຫິ ນິຈ຺ຉຣິຕ຺ວາ ອາກາສໍ ປກ຺ຂນ຺ທມານາ ມຫາປທີປຊາລາ ວິຍ, ຈາຕຸທ຺ທີປິກມຫາເມຆໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕວິຊ຺ຊຸລຕາ ວິຍ ຈ ທິໂສທິສໍ ປກ຺ຂນ຺ທິໍສຸ. ຍາຫິ ສພ຺ພທິສາຠາຄາ ສຸວຓ຺ຓຈມ຺ປກປຸປ຺ເຜຫິ ວິກິຣິຍມານາ ວິຍ, ສຸວຓ຺ຓຆຏໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕສຸວຓ຺ຓຣສຘາຣາຫິ ອາສິຎ຺ຈິຍມານາ ວິຍ, ປສາຣິຕສຸວຓ຺ຓປຏ຺ຏປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕາ ວິຍ, ເວຣມ຺ຠວາຕສມຸທ຺ຘຕກິໍສຸກກຓິກາຣກິກິຣາຕປຸປ຺ຜຈຸຓ຺ຓສໂມກິຓ຺ຓາ ວິຍ ຈີນປິຏ຺ຐຈຸຓ຺ຓສມ຺ປຣິຣຎ຺ຊິຕາ ວິຍ ຈ ວິໂຣຈິໍສຸ.

ຠຄວໂຕປິ ອສີຕິອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນພ຺ຍາມປ຺ປຠາປຣິກ຺ເຂປສມຸຊ຺ຊລໍ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓປຏິມຓ຺ຑິຕໍ ສຣີຣໍ ອພ຺ຠມຫິກາທິອຸປກ຺ກິເລສວິມຸຕ຺ຕໍ ສມຸຊ຺ຊລຕາຣກປຠາສິຕໍ ວິຍ ຄຄນຕລໍ, ວິກສິຕໍ ວິຍ ປທຸມວນໍ, ສພ຺ພປາລິຜຸລ຺ໂລ ວິຍ ໂຍຊນສຕິໂກ ປາຣິຈ຺ຉຕ຺ຕໂກ, ປຏິປາຏິຍາ ຐປິຕານໍ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສຈນ຺ທານໍ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສສູຣິຍານໍ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສຈກ຺ກວຕ຺ຕີນໍ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສເທວຣາຊານໍ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສມຫາພ຺ຣຫ຺ມານໍ ສິຣິຍາ ສິຣິໍ ອຠິຠວມານໍ ວິຍ ວິໂຣຈິຕ຺ຖ, ຍຖາ ຕໍ ທສຫິ ປາຣມີຫິ ທສຫິ ອຸປປາຣມີຫິ ທສຫິ ປຣມຕ຺ຖປາຣມີຫີຕິ ສມ຺ມເທວ ປຣິປູຣິຕາຫິ ສມຕິໍສາຍ ປາຣມີຫິ ອລງ຺ກຕໍ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສາຘິການິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ທິນ຺ເນນ ທາເນນ ຣກ຺ຂິເຕນ ສີເລນ ກເຕນ ກລ຺ຍາຓກມ຺ເມນ ເອກສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕຠາເວ ສໂມສຣິຕ຺ວາ ວິປາກໍ ທາຕຸໍ ໂອກາສໍ ອລຠມາເນນ ສມ຺ພາຘປ຺ປຕ຺ເຕນ ວິຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕໍ ນາວາສຫສ຺ສສ຺ສ ຠຓ຺ຑໍ ເອກໍ ນາວໍ ອາໂຣປນກາໂລ ວິຍ, ສກຏສຫສ຺ສສ຺ສ ຠຓ຺ຑໍ ເອກໍ ສກຏໍ ອາໂຣປນກາໂລ ວິຍ, ປຎ຺ຈວີສຕິຍາ ຄງ຺ຄານໍ ສມ຺ຠິຊ຺ຊ ມຸຂທ຺ວາເຣ ເອກໂຕ ຣາສີຠູຕກາໂລ ວິຍ ຈ ອໂຫສິ.

ອິມາຍ ພຸທ຺ຘຣສ຺ມິຍາ ໂອຠາສມານສ຺ສປິ ຠຄວໂຕ ປຸຣໂຕ ອເນການິ ທຓ຺ຑທີປິກາສຫສ຺ສານິ ອຸກ຺ຂິປິໍສຸ, ຕຖາ ປຈ຺ຉໂຕ ວາມປສ຺ເສ ທກ຺ຂິຓປສ຺ເສ. ຊາຕິສຸມນຈມ຺ປກວນມາລິກາຣຕ຺ຕຸປ຺ປລນີລຸປ຺ປລພກຸລສິນ຺ທຸວາຣາທິປຸປ຺ຜານິ ເຈວ ນີລປີຕາທິວຓ຺ຓສຸຄນ຺ຘຄນ຺ຘຈຸຓ຺ຓານິ ຈ ຈາຕຸທ຺ທີປິກມຫອາເມຆວິສ຺ສຏ຺ຐາ ສລິລວຸຏ຺ຐິໂຍ ວິຍ ວິປ຺ປກິຣິໍສຸ. ປຎ຺ຈງ຺ຄິກຕູຣິຍນິຄ຺ໂຆສາ ເຈວ ພຸທ຺ຘຘມ຺ມສງ຺ຆຄຸຓປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາ ຖຸຕິໂຆສາ ຈ ສພ຺ພາ ທິສາ ປູຣຍມານາ ມຸຂຣາ ວິຍ ອກໍສຸ. ເທວສຸປຓ຺ຓນາຄຍກ຺ຂຄນ຺ຘພ຺ພມນຸສ຺ສານໍ ອກ຺ຂີນິ ອມຕປານໍ ວິຍ ລຠິໍສຸ. ອິມສ຺ມິໍ ປນ ຐາເນ ຐຕ຺ວາ ປທສຫສ຺ເສຫິ ຄມນວຓ຺ຓໍ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຕຕ຺ຣິທໍ ມຸຂມຕ຺ຕໍ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໒; ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໗໖) –

‘‘ເອວໍ ສພ຺ພງ຺ຄສມ຺ປນ຺ໂນ, ກມ຺ປຍນ຺ໂຕ ວສຸນ຺ຘຣໍ;

ອເຫຐຍນ຺ໂຕ ປາຓານິ, ຍາຕິ ໂລກວິນາຍໂກ.

‘‘ທກ຺ຂິຓໍ ປຐມໍ ປາທໍ, ອຸທ຺ຘຣນ຺ໂຕ ນຣາສໂຠ;

ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ສິຣິສມ຺ປນ຺ໂນ, ໂສຠເຕ ທ຺ວິປທຸຕ຺ຕໂມ.

‘‘ຄຈ຺ຉໂຕ ພຸທ຺ຘເສຏ຺ຐສ຺ສ, ເຫຏ຺ຐາປາທຕລໍ ມຸທຸ;

ສມໍ ສມ຺ຜຸສເຕ ຠູມິໍ, ຣຊສານຸປລິມ຺ປຕິ.

‘‘ນິນ຺ນໍ ຐານໍ ອຸນ຺ນມຕິ, ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ໂລກນາຍເກ;

ອຸນ຺ນຕຎ຺ຈ ສມໍ ໂຫຕິ, ປຖວີ ຈ ອເຈຕນາ.

‘‘ປາສາຓາ ສກ຺ຂຣາ ເຈວ, ກຖລາ ຂາຓຸກຓ຺ຏກາ;

ສພ຺ເພ ມຄ຺ຄາ ວິວຊ຺ຊນ຺ຕິ, ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ໂລກນາຍເກ.

‘‘ນາຕິທູເຣ ອຸທ຺ຘຣຕິ, ນາຈ຺ຈາສນ຺ເນ ຈ ນິກ຺ຂິປໍ;

ອຆຏ຺ຏຍນ຺ໂຕ ນິຍ຺ຍາຕິ, ອຸໂຠ ຊາຓູ ຈ ໂຄປ຺ຜເກ.

‘‘ນາຕິສີຆໍ ປກ຺ກມຕິ, ສມ຺ປນ຺ນຈຣໂຓ ມຸນິ;

ນ ຈາຕິສຓິກໍ ຍາຕິ, ຄຈ຺ຉມາໂນ ສມາຫິໂຕ.

‘‘ອຸທ຺ຘໍ ອໂຘ ຕິຣິຍຎ຺ຈ, ທິສຎ຺ຈ ວິທິສໍ ຕຖາ;

ນ ເປກ຺ຂມາໂນ ໂສ ຍາຕິ, ຍຸຄມຕ຺ຕຎ຺ຫິ ເປກ຺ຂຕິ.

‘‘ນາຄວິກ຺ກນ຺ຕຈາໂຣ ໂສ, ຄມເນ ໂສຠເຕ ຊິໂນ;

ຈາຣຸ ຄຈ຺ຉຕິ ໂລກຄ຺ໂຄ, ຫາສຍນ຺ໂຕ ສເທວເກ.

‘‘ອຸສຠຣາຊາວ ໂສຠນ຺ໂຕ, ຈາຕຸຈາຣີວ ເກສຣີ;

ໂຕສຍນ຺ໂຕ ພຫູ ສຕ຺ເຕ, ຄາມເສຏ຺ຐໍ ອຸປາຄມີ’’ຕິ. (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໒; ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໗໖);

ວຓ຺ຓກາໂລ ນາມ ກິເຣສ. ເອວໍວິເຘສຸ ກາເລສຸ ຠຄວໂຕ ສຣີຣວຓ຺ເຓ ວາ ຄຸຓວຓ຺ເຓ ວາ ຘມ຺ມກຖິກສ຺ສ ຖາໂມເຍວ ປມາຓໍ. ຈຸຓ຺ຓິຍປເທຫິ ຄາຖາພນ຺ເຘຫິ ວາ ຍຕ຺ຕກໍ ສກ຺ໂກຕິ, ຕຕ຺ຕກໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ‘‘ທຸກ຺ກຖິຕ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ອຕິຕ຺ເຖນ ປກ຺ຂນ຺ໂທ’’ຕິ ວາ ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ອປຣິມາຓວຓ຺ຓາ ຫິ ພຸທ຺ຘາ ຠຄວນ຺ໂຕ, ເຕສໍ ພຸທ຺ຘາປິ ອນວເສສໂຕ ວຓ຺ຓໍ ວຕ຺ຕຸໍ ອສມຕ຺ຖາ. ສກລມ຺ປິ ຫິ ກປ຺ປໍ ວທນ຺ຕາ ປຣິໂຍສາເປຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ປເຄວ ອິຕຣາ ປຊາຕິ. ອິມິນາ ສິຣິວິລາເສນ ອລງ຺ກຕປຏິຍຕ຺ຕໍ ປາຏລິຄາມໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຠຄວາ ປສນ຺ນຈິຕ຺ເຕນ ຊເນນ ປຸປ຺ຜຄນ຺ຘຘູມວາສຈຸຓ຺ຓາທີຫິ ປູຊິຍມາໂນ ອາວສຖາຄາຣໍ ປາວິສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ນິວາເສຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ສທ຺ຘິໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ເຍນ ອາວສຖາຄາຣໍ ເຕນຸປສງ຺ກມີ’’ຕິ.

ປາເທ ປກ຺ຂາເລຕ຺ວາຕິ ຍທິປິ ຠຄວໂຕ ປາເທ ຣໂຊຊລ຺ລໍ ນ ອຸປລິມ຺ປຕິ, ເຕສໍ ປນ ອຸປາສການໍ ກຸສລາຠິວຸທ຺ຘິໍ ອາກງ຺ຂນ຺ໂຕ ປເຣສໍ ທິຏ຺ຐານຸຄຕິໍ ອາປຊ຺ຊນຕ຺ຖໍ ຠຄວາ ປາເທ ປກ຺ຂາເລສິ. ອປິຈ ອຸປາທິນ຺ນກສຣີຣໍ ນາມ ສີຕິກາຕພ຺ພມ຺ປິ ໂຫຕີຕິ ຕທຕ຺ຖມ຺ປິ ຠຄວາ ນຫານປາທໂຘວນານິ ກໂຣຕິເຍວ. ຠຄວນ຺ຕໍເຍວ ປຸຣກ຺ຂຕ຺ວາຕິ ຠຄວນ຺ຕໍ ປຸຣໂຕ ກຕ຺ວາ. ຕຕ຺ຖ ຠຄວາ ຠິກ຺ຂູນຎ຺ເຈວ ອຸປາສການຎ຺ຈ ມຊ຺ເຌ ນິສິນ຺ໂນ ຄນ຺ໂຘທເກນ ນຫາເປຕ຺ວາ ທຸກູລຈຸມ຺ພເຏນ ໂວທກໍ ກຕ຺ວາ ຊາຕິຫິງ຺ຄຸລເກນ ມຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕກມ຺ພລປລິເວຐິເຕ ປີເຐ ຐປິຕາ ຣຕ຺ຕສຸວຓ຺ຓຆນປຏິມາ ວິຍ ອຕິວິຍ ວິໂຣຈິຕ຺ຖ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ໂປຣາຓານໍ ວຓ຺ຓຠຓນມຄ຺ໂຄ –

‘‘ຄນ຺ຕ຺ວານ ມຓ຺ຑລມາຬໍ, ນາຄວິກ຺ກນ຺ຕຈາຣໂຓ;

ໂອຠາສຍນ຺ໂຕ ໂລກຄ຺ໂຄ, ນິສີທິ ວຣມາສເນ.

‘‘ຕຫິໍ ນິສິນ຺ໂນ ນຣທມ຺ມສາຣຖິ,

ເທວາຕິເທໂວ ສຕປຸຎ຺ຎລກ຺ຂໂຓ;

ພຸທ຺ຘາສເນ ມຊ຺ຌຄໂຕ ວິໂຣຈຕິ,

ສຸວຓ຺ຓເນກ຺ຂໍ ວິຍ ປຓ຺ຑຸກມ຺ພເລ.

‘‘ເນກ຺ຂໍ ຊມ຺ໂພນທສ຺ເສວ, ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ປຓ຺ຑຸກມ຺ພເລ;

ວິໂຣຈຕິ ວີຕມໂລ, ມຓິ ເວໂຣຈໂນ ຍຖາ.

‘‘ມຫາສາໂລວ ສມ຺ຜຸລ຺ໂລ, ເມຣຸຣາຊາວລງ຺ກໂຕ;

ສຸວຓ຺ຓຖູປສງ຺ກາໂສ, ປທຸໂມ ໂກສໂກ ຍຖາ.

‘‘ຊລນ຺ໂຕ ທີປຣຸກ຺ໂຂວ, ປພ຺ພຕຄ຺ເຄ ຍຖາ ສິຂີ;

ເທວານໍ ປາຣິຈ຺ຉຕ຺ໂຕວ, ສພ຺ພຜຸລ຺ໂລ ວິໂຣຈຖາ’’ຕິ. (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໒; ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໗໖);

ປາຏລິຄາມິເກ ອຸປາສເກ ອາມນ຺ເຕສີຕິ ຍສ຺ມາ ເຕສຸ ອຸປາສເກສຸ ພຫູ ຊນາ ສີເລ ປຕິຏ຺ຐິຕາ, ຕສ຺ມາ ປຐມໍ ຕາວ ສີລວິປຕ຺ຕິຍາ ອາທີນວໍ ປກາເສຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ສີລສມ຺ປທາຍ ອານິສໍສໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຎ຺ຈິເມ ຄຫປຕໂຍ’’ຕິອາທິນາ ຘມ຺ມເທສນຕ຺ຖໍ ອາມນ຺ເຕສິ. ຕຕ຺ຖ ທຸສ຺ສີໂລຕິ ນິສ຺ສີໂລ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໔໙; ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໕.໒໑໓; ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໗໖). ອຠາວຕ຺ໂຖ ເຫຕ຺ຖ ທຸ-ສທ຺ໂທ ‘‘ທຸປ຺ປຎ຺ໂຎ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ສີລວິປນ຺ໂນຕິ ວິປນ຺ນສີໂລ ຠິນ຺ນສໍວໂຣ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ທຸສ຺ສີໂລ’’ຕິ ປເທນ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ສີລາຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ. ໂສ ປນສ຺ສ ສີລາຠາໂວ ທຸວິໂຘ ອສມາທາເນນ ວາ ສມາທິນ຺ນສ຺ສ ເຠເທນ ວາຕິ. ເຕສຸ ປຸຣິໂມ ນ ຕຖາ ສາວຊ຺ໂຊ, ຍຖາ ທຸຕິໂຍ ສາວຊ຺ຊຕໂຣ. ຍຖາຘິປ຺ເປຕາທີນວນິມິຕ຺ຕໍ ສີລາຠາວໍ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານາຍ ເທສນາຍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສີລວິປນ຺ໂນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕນ ‘‘ທຸສ຺ສີໂລ’’ຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕິ. ປມາທາຘິກຣຓນ຺ຕິ ປມາທກາຣຓາ. ອິທຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕໍ ຄຫຏ຺ຐານໍ ວເສນ ອາຄຕໍ, ປພ຺ພຊິຕານມ຺ປິ ປນ ລພ຺ຠເຕວ. ຄຫຏ຺ໂຐ ຫິ ເຍນ ເຍນ ສິປ຺ປຏ຺ຐາເນນ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປຕິ ຍທິ ກສິຍາ ຍທິ ວຓິຊ຺ຊາຍ ຍທິ ໂຄຣກ຺ເຂນ. ປາຓາຕິປາຕາທິວເສນ ປມຕ຺ໂຕ ຕໍ ຕໍ ຍຖາກາລໍ ສມ຺ປາເທຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ອຖສ຺ສ ກມ຺ມໍ ວິນສ຺ສຕິ. ມາຆາຕກາເລ ປາຓາຕິປາຕໍ ປນ ອທິນ຺ນາທານາທີນິ ຈ ກໂຣນ຺ໂຕ ທຓ຺ຑວເສນ ມຫຕິໍ ໂຠຄຊານິໍ ນິຄຈ຺ຉຕິ. ປພ຺ພຊິໂຕ ທຸສ຺ສີໂລ ປມາທກາຣຓາ ສີລໂຕ ພຸທ຺ຘວຈນໂຕ ຌານໂຕ ສຕ຺ຕອຣິຍຘນໂຕ ຈ ຊານິໍ ນິຄຈ຺ຉຕິ.

ປາປໂກ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທຕິ ຄຫຏ຺ຐສ຺ສ ‘‘ອສຸໂກ ອສຸກກຸເລ ຊາໂຕ ທຸສ຺ສີໂລ ປາປຘມ຺ໂມ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕອິຘໂລກປຣໂລໂກ ສລາກຠຕ຺ຕມຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ເທຕີ’’ຕິ ຈຕຸປຣິສມຊ຺ເຌ ປາປໂກ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄຈ຺ຉຕິ. ປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ‘‘ອສຸໂກ ນາມ ສຕ຺ຖຸສາສເນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ນາສກ຺ຂິ ສີລານິ ຣກ຺ຂິຕຸໍ, ນ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ອຸຄ຺ຄເຫຕຸໍ, ເວຊ຺ຊກມ຺ມາທີຫິ ຊີວຕິ, ຉຫິ ອຄາຣເວຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ’’ຕິ ເອວໍ ປາປໂກ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄຈ຺ຉຕິ.

ອວິສາຣໂທຕິ ຄຫຏ຺ໂຐ ຕາວ ‘‘ອວສ຺ສໍ ພຫູນໍ ສນ຺ນິປາຕຏ຺ຐາເນ ໂກຈິ ມມ ກມ຺ມໍ ຊານິສ຺ສຕິ, ອຖ ມໍ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ວາ, ‘‘ຣາຊກຸລສ຺ສ ວາ ທສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ສຠໂຍ ອຸປສງ຺ກມຕິ, ມງ຺ກຸຠູໂຕ ປຕ຺ຕກ຺ຂນ຺ໂຘ ອໂຘມຸໂຂ ນິສີທຕິ, ວິສາຣໂທ ຫຸຕ຺ວາ ກເຖຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ປພ຺ພຊິໂຕປິ ‘‘ພຫູ ຠິກ຺ຂູ ສນ຺ນິປຕິຕາ, ອວສ຺ສໍ ໂກຈິ ມມ ກມ຺ມໍ ຊານິສ຺ສຕິ, ອຖ ເມ ອຸໂປສຖມ຺ປິ ປວາຣຓມ຺ປິ ຐເປຕ຺ວາ ສາມຎ຺ຎໂຕ ຈາເວຕ຺ວາ ນິກ຺ກຑ຺ຒິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ສຠໂຍ ອຸປສງ຺ກມຕິ, ວິສາຣໂທ ຫຸຕ຺ວາ ກເຖຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ເອກຈ຺ໂຈ ປນ ທຸສ຺ສີໂລປິ ສມາໂນ ທປ຺ປິໂຕ ວິຍ ວທຕິ, ໂສປິ ອຊ຺ຌາສເຍນ ມງ຺ກຸ ໂຫຕິເຍວ ວິປ຺ປຏິສາຣີຠາວໂຕ.

ສມ຺ມູຬ຺ໂຫ ກາລໍ ກໂຣຕີຕິ ທຸສ຺ສີລສ຺ສ ຫິ ມຣຓມຎ຺ເຈ ນິປນ຺ນສ຺ສ ທຸສ຺ສີລ຺ຍກມ຺ມານໍ ສມາທາຍ ວຕ຺ຕິຕຏ຺ຐານານິ ອາປາຖມາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ໂສ ອຸມ຺ມີເລຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຕ຺ຕທາຣາທິທສ຺ສນວເສນ ອິຘໂລກໍ ປສ຺ສຕິ, ນິມີເລຕ຺ວາ ຄຕິນິມິຕ຺ຕຸປຏ຺ຐານວເສນ ປຣໂລກໍ ປສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອປາຍາ ກມ຺ມານຸຣູປໍ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ. ສຕ຺ຕິສເຕນ ປຫຣິຍມາໂນ ວິຍ ອຄ຺ຄິຊາລາຍ ອາລິງ຺ຄິຍມາໂນ ວິຍ ຈ ໂຫຕິ. ໂສ ‘‘ວາເຣຖ ວາເຣຖາ’’ຕິ ວິຣວນ຺ໂຕວ ມຣຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສມ຺ມູຬ຺ໂຫ ກາລໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ.

ກາຍສ຺ສ ເຠທາຕິ ອຸປາທິນ຺ນກກ຺ຂນ຺ຘປຣິຈ຺ຈາຄາ. ປຣໍ ມຣຓາຕິ ຕທນນ຺ຕຣໍ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕກ຺ຂນ຺ຘຄ຺ຄຫເຓ. ອຖ ວາ ກາຍສ຺ສ ເຠທາຕິ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອຸປຈ຺ເຉທາ. ປຣໍ ມຣຓາຕິ ຈຸຕິໂຕ ອຸທ຺ຘໍ. ອປາຍນ຺ຕິອາທິ ສພ຺ພໍ ນິຣຍເວວຈນໍ. ນິຣໂຍ ຫິ ສຄ຺ຄໂມກ຺ຂເຫຕຸຠູຕາ ປຸຎ຺ຎສງ຺ຂາຕາ ອຍາ ອເປຕຕ຺ຕາ, ສຸຂານໍ ວາ ອາຍສ຺ສ ອາຄມນສ຺ສ ອຠາວາ ອປາໂຍ. ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຄຕິ ປຏິສຣຓນ຺ຕິ ທຸຄ຺ຄຕິ, ໂທສພຫຸລຕາຍ ວາ ທຸຏ຺ເຐນ ກມ຺ມຸນາ ນິພ຺ພຕ຺ຕາ ຄຕີຕິ ທຸຄ຺ຄຕິ. ວິວສາ ນິປຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ທຸກ຺ກຏກາຣິໂນຕິ ວິນິປາໂຕ, ວິນສ຺ສນ຺ຕາ ວາ ເອຕ຺ຖ ນິປຕນ຺ຕິ ສໍຠິຊ຺ຊມານງ຺ຄປຈ຺ຈງ຺ຄາຕິ ວິນິປາໂຕ. ນຕ຺ຖິ ເອຕ຺ຖ ອສ຺ສາທສຎ຺ຎິໂຕ ອໂຍຕິ ນິຣໂຍ.

ອຖ ວາ ອປາຍຄ຺ຄຫເຓນ ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິໍ ທີເປຕິ. ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິ ຫິ ອປາໂຍ ສຸຄຕິໂຕ ອເປຕຕ຺ຕາ, ນ ທຸຄ຺ຄຕິ ມເຫສກ຺ຂານໍ ນາຄຣາຊາທີນໍ ສມ຺ຠວໂຕ. ທຸຄ຺ຄຕິຄ຺ຄຫເຓນ ເປຕ຺ຕິວິສຍໍ ທີເປຕິ. ໂສ ຫິ ອປາໂຍ ເຈວ ທຸຄ຺ຄຕິ ຈ ສຸຄຕິໂຕ ອເປຕຕ຺ຕາ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຈ ຄຕິຠູຕຕ຺ຕາ, ນ ຕຸ ວິນິປາໂຕ ອສຸຣສທິສໍ ອວິນິປຕິຕຕ຺ຕາ. ເປຕມຫິທ຺ຘິການໍ ວິມານານິປິ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ. ວິນິປາຕຄ຺ຄຫເຓນ ອສຸຣກາຍໍ ທີເປຕິ. ໂສ ຫິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນຕ຺ເຖນ ອປາໂຍ ເຈວ ທຸຄ຺ຄຕິ ຈ ສພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິສມຸສ຺ສເຍຫິ ວິນິປາຕຕ຺ຕາ ວິນິປາໂຕຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ນິຣຍຄ຺ຄຫເຓນ ປນ ອວີຈິອາທິກໍ ອເນກປ຺ປກາຣໍ ນິຣຍເມວ ທີເປຕິ. ອຸປປຊ຺ຊຕີຕິ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕິ.

ອານິສໍສກຖາ ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ສີລວາຕິ ສມາທານວເສນ ສີລວາ. ສີລສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ປຣິສຸທ຺ຘໍ ປຣິປຸຓ຺ຓຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ສີລສ຺ສ ສມ຺ປາທເນນ ສີລສມ຺ປນ຺ໂນ. ໂຠຄກ຺ຂນ຺ຘນ຺ຕິ ໂຠຄຣາສິໍ. ສຸຄຕິໍ ສຄ຺ຄໍ ໂລກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສຸຄຕິຄ຺ຄຫເຓນ ມນຸສ຺ສຄຕິປິ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ, ສຄ຺ຄຄ຺ຄຫເຓນ ເທວຄຕິ ເອວ. ຕຕ຺ຖ ສຸນ຺ທຣາ ຄຕີຕິ ສຸຄຕິ, ຣູປາທີຫິ ວິສເຍຫິ ສຸຏ຺ຐຸ ອຄ຺ໂຄຕິ ສຄ຺ໂຄ, ໂສ ສພ຺ໂພປິ ລຸຊ຺ຊນປລຸຊ຺ຊນຏ຺ເຐນ ໂລໂກຕິ.

ປາຏລິຄາມິເກ ອຸປາສເກ ພຫຸເທວ ຣຕ຺ຕິໍ ຘມ຺ມິຍາ ກຖາຍາຕິ ອຎ຺ຎາຍປິ ປາຬິມຸຕ຺ຕາຍ ຘມ຺ມກຖາຍ ເຈວ ອາວສຖານຸໂມທນກຖາຍ ຈ. ຕທາ ຫິ ຠຄວາ ຍສ຺ມາ ອຊາຕສຕ຺ຕຸນາ ຕຕ຺ຖ ປາຏລິປຸຕ຺ຕນຄຣໍ ມາເປນ຺ເຕນ ອຎ຺ຎາສຸ ຄາມນິຄມຣາຊຘານີສຸ ເຍ ສີລາຈາຣສມ຺ປນ຺ນາ ກຸຏຸມ຺ພິກາ, ເຕ ອາເນຕ຺ວາ ຘນຘຎ຺ຎານິ ຆຣວຕ຺ຖຸເຂຕ຺ຕວຕ຺ຖາທີນິ ເຈວ ປຣິຫາຣຎ຺ຈ ທາເປຕ຺ວາ ນິເວສິຍນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ປາຏລິຄາມິກາ ອຸປາສກາ ອານິສໍສທສ຺ສາວິຕາຍ ວິເສສໂຕ ສີລຄຣຸກາຕິ ສພ຺ພຄຸຓານຎ຺ຈ ສີລສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານຠາວໂຕ ເຕສໍ ປຐມໍ ສີລານິສໍເສ ປກາເສຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຣໍ ອາກາສຄງ຺ຄໍ ໂອຕາເຣນ຺ໂຕ ວິຍ ປຖໂວຊໍ ອາກຑ຺ຒນ຺ໂຕ ວິຍ ມຫາຊມ຺ພຸໍ ມຕ຺ຖເກ ຄເຫຕ຺ວາ ຈາເລນ຺ໂຕ ວິຍ ໂຍຊນປ຺ປມາຓໍ ມຫາມຘຸໍ ຈກ຺ກຍນ຺ເຕນ ປີເຬຕ຺ວາ ສຸມຘຸຣຣສໍ ປາຍມາໂນ ວິຍ ຈ ປາຏລິຄາມິການໍ ອຸປາສການໍ ຫິຕສຸຂາວຫໍ ປກິຓ຺ຓກກຖໍ ກເຖນ຺ໂຕປິ ‘‘ອາວາສທານໍ ນາເມຕໍ ຄຫປຕໂຍ ມຫນ຺ຕໍ ປຸຎ຺ຎໍ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ອາວາໂສ ມຍາ ປຣິຠຸຕ຺ໂຕ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ປຣິຠຸຕ຺ໂຕ, ມຍາ ຈ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ຈ ປຣິຠຸຕ຺ເຕ ຘມ຺ມຣຕເນນປິ ປຣິຠຸຕ຺ໂຕເຍວ ໂຫຕິ, ເອວໍ ຕີຫິ ຣຕເນຫິ ປຣິຠຸຕ຺ເຕ ອປຣິເມຍ຺ໂຍວ ວິປາໂກ, ອປິຈ ອາວາສທານສ຺ມິໍ ທິນ຺ເນ ສພ຺ພທານໍ ທິນ຺ນເມວ ໂຫຕິ, ຠູມຏ຺ຐກປຓ຺ຓສາລາຍ ວາ ສາຂາມຓ຺ຑປສ຺ສ ວາ ສງ຺ຆໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ກຕສ຺ສ ອານິສໍໂສ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ. ອາວາສທານານຸຠາເວນ ຫິ ຠເວ ນິພ຺ພຕ຺ຕມານສ຺ສປິ ສມ຺ປີຬິຕຄພ຺ຠວາໂສ ນາມ ນ ໂຫຕິ, ທ຺ວາທສຫຕ຺ໂຖ ໂອວຣໂກ ວິຍສ຺ສ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິ ອສມ຺ພາໂຘວ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອວໍ ນານານຍວິຈິຕ຺ຕໍ ພຫຸໍ ຘມ຺ມກຖໍ ກເຖຕ຺ວາ –

‘‘ສີຕໍ ອຸຓ຺ຫໍ ປຏິຫນ຺ຕິ, ຕໂຕ ວາຬມິຄານິ ຈ;

ສຣີສເປ ຈ ມກເສ, ສິສິເຣ ຈາປິ ວຸຏ຺ຐິໂຍ.

‘‘ຕໂຕ ວາຕາຕໂປ ໂຆໂຣ, ສຎ຺ຊາໂຕ ປຏິຫຎ຺ຎຕິ;

ເລຓຕ຺ຖຎ຺ຈ ສຸຂຕ຺ຖຎ຺ຈ, ຌາຍິຕຸຎ຺ຈ ວິປສ຺ສິຕຸໍ.

‘‘ວິຫາຣທານໍ ສງ຺ຆສ຺ສ, ອຄ຺ຄໍ ພຸທ຺ເຘນ ວຓ຺ຓິຕໍ;

ຕສ຺ມາ ຫິ ປຓ຺ຑິໂຕ ໂປໂສ, ສມ຺ປສ຺ສໍ ອຕ຺ຖມຕ຺ຕໂນ.

‘‘ວິຫາເຣ ກາຣເຍ ຣມ຺ເມ, ວາສເຍຕ຺ຖ ພຫຸສ຺ສຸເຕ;

ເຕສໍ ອນ຺ນຎ຺ຈ ປານຎ຺ຈ, ວຕ຺ຖເສນາສນານິ ຈ.

‘‘ທເທຍ຺ຍ ອຸຊຸຠູເຕສຸ, ວິປ຺ປສນ຺ເນນ ເຈຕສາ;

ເຕ ຕສ຺ສ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕິ, ສພ຺ພທຸກ຺ຂາປນູທນໍ;

ຍໍ ໂສ ຘມ຺ມໍ ອິຘຎ຺ຎາຍ, ປຣິນິພ຺ພາຕິ ອນາສໂວ’’ຕິ. (ຈູຬວ. ໒໙໕, ໓໑໕) –

ເອວໍ ອຍມ຺ປິ ອາວາສທາເນ ອານິສໍໂສ ອຍມ຺ປິ ອາວາສທາເນ ອານິສໍໂສຕິ ພຫຸເທວ ຣຕ຺ຕິໍ ອຕິເຣກທິຍຑ຺ຒຍາມໍ ອາວາສທານານິສໍສໍ ກເຖສິ. ຕຕ຺ຖ ອິມາ ຄາຖາວ ສງ຺ຄຫໍ ອາຣຸຬ຺ຫາ, ປກິຓ຺ຓກຘມ຺ມເທສນາ ປນ ສງ຺ຄຫໍ ນ ອາໂຣຫຕິ. ສນ຺ທສ຺ເສຕ຺ວາຕິອາທີນິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖາເນວ.

ອຠິກ຺ກນ຺ຕາຕິ ອຕິກ຺ກນ຺ຕາ ທ຺ເວ ຍາມາ ຄຕາ. ຍສ຺ສທານິ ຕຸມ຺ເຫ ກາລໍ ມຎ຺ຎຖາຕິ ຍສ຺ສ ຄມນສ຺ສ ຕຸມ຺ເຫ ກາລໍ ມຎ຺ຎຖ, ຄມນກາໂລ ຕຸມ຺ຫາກໍ, ຄຈ຺ຉຖາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກສ຺ມາ ປນ ຠຄວາ ເຕ ອຸຍ຺ໂຍເຊສີຕິ? ອນຸກມ຺ປາຍ. ຕິຍາມຣຕ຺ຕິຎ຺ຫິ ນິສີທິຕ຺ວາ ວີຕິນາເມນ຺ຕານໍ ເຕສໍ ສຣີເຣ ອາພາໂຘ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆປິ ຈ ມຫາ, ຕສ຺ສ ສຍນນິສຊ຺ຊານໍ ໂອກາສໍ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ອິຕິ ອຸຠຍານຸກມ຺ປາຍ ອຸຍ຺ໂຍເຊສິ.

ສຸຎ຺ຎາຄາຣນ຺ຕິ ປາຏິເຍກ຺ກໍ ສຸຎ຺ຎາຄາຣໍ ນາມ ຕຕ຺ຖ ນຕ຺ຖິ. ເຕ ກິຣ ຄຫປຕໂຍ ຕສ຺ເສວ ອາວສຖາຄາຣສ຺ສ ເອກປສ຺ເສ ປຏສາຓິໍ ປຣິກ຺ຂິປາເປຕ຺ວາ ກປ຺ປິຍມຎ຺ຈໍ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ກປ຺ປິຍປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓານິ ອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ອຸປຣິ ສຸວຓ຺ຓຣຊຕຕາຣກຄນ຺ຘມາລາທິທາມປຏິມຓ຺ຑິຕໍ ວິຕານໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຄນ຺ຘເຕລປທີປໍ ອາໂຣປຍິໍສຸ ‘‘ອປ຺ເປວ ນາມ ສຕ຺ຖາ ຘມ຺ມາສນໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ໂຖກໍ ວິສ຺ສເມຕຸກາໂມ ອິຘ ນິປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ເອວໍ ໂນ ອິທໍ ອາວສຖາຄາຣໍ ຠຄວຕາ ຈຕູຫິ ອິຣິຍາປເຖຫິ ປຣິຠຸຕ຺ຕໍ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຫິຕາຍ ສຸຂາຍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາປິ ຕເທວ ສນ຺ຘາຍ ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຆາຏິໍ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ ສີຫເສຍ຺ຍໍ ກປ຺ເປສິ. ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຸຎ຺ຎາຄາຣໍ ປາວິສີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ປາທໂຘວນຏ຺ຐານໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ຘມ຺ມາສນາ ອຄມາສິ, ເອຕ຺ຕເກ ຐາເນ ຄມນໍ ນິປ຺ຜນ຺ນໍ. ຘມ຺ມາສນໍ ປຕ຺ວາ ໂຖກໍ ອຏ຺ຐາສິ, ອິທໍ ຕຕ຺ຖ ຐານໍ. ທ຺ເວ ຍາເມ ຘມ຺ມາສເນ ນິສີທິ, ເອຕ຺ຕເກ ຐາເນ ນິສຊ຺ຊາ ນິປ຺ຜນ຺ນາ. ອຸປາສເກ ອຸຍ຺ໂຍເຊຕ຺ວາ ຘມ຺ມາສນໂຕ ໂອຣຸຍ຺ຫ ຍຖາວຸຕ຺ເຕ ຐາເນ ສີຫເສຍ຺ຍໍ ກປ຺ເປສິ. ເອຕໍ ຐານໍ ຠຄວຕາ ຈຕູຫິ ອິຣິຍາປເຖຫິ ປຣິຠຸຕ຺ຕໍ ອໂຫສີຕິ.

ປາຏລິຄາມວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສຸນິຘວສ຺ສກາຣວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໘໖. ສຸນິຘວສ຺ສກາຣາຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໑໕໓; ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໗໖) ສຸນິໂຘ ຈ ວສ຺ສກາໂຣ ຈ ທ຺ເວ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ. ມຄຘມຫາມຕ຺ຕາຕິ ມຄຘຣຎ຺ໂຎ ມຫາອມຈ຺ຈາ, ມຄຘຣຏ຺ເຐ ວາ ມຫາມຕ຺ຕາ, ມຫຕິຍາ ອິສ຺ສຣິຍມຕ຺ຕາຍ ສມນ຺ນາຄຕາຕິ ມຄຘມຫາມຕ຺ຕາ. ປາຏລິຄາເມ ນຄຣໍ ມາເປນ຺ຕີຕິ ປາຏລິຄາມນ຺ຕສງ຺ຂາເຕ ຠູມິປ຺ປເທເສ ນຄຣໍ ມາເປນ຺ຕິ, ປຸພ຺ເພ ‘‘ປາຏລິຄາໂມ’’ຕິ ລທ຺ຘນາມໍ ຐານໍ ອິທານິ ນຄຣໍ ກຕ຺ວາ ມາເປນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຊ຺ຊີນໍ ປຏິພາຫາຍາຕິ ລິຈ຺ຉວິຣາຊູນໍ ອາຍມຸຂປຈ຺ຉິນ຺ທນຕ຺ຖໍ. ວຕ຺ຖູນີຕິ ຆຣວຕ຺ຖູນິ ຆຣປຕິຏ຺ຐາປນຏ຺ຐານານິ. ຈິຕ຺ຕານິ ນມນ຺ຕິ ນິເວສນານິ ມາເປຕຸນ຺ຕິ ຣຎ຺ໂຎ ຣາຊມຫາມຕ຺ຕານຎ຺ຈ ນິເວສນານິ ມາເປຕຸໍ ວຕ຺ຖຸວິຊ຺ຊາປາຐການໍ ຈິຕ຺ຕານິ ນມນ຺ຕິ. ເຕ ກິຣ ອຕ຺ຕໂນ ສິປ຺ປານຸຠາເວນ ເຫຏ຺ຐາປຖວິຍໍ ຕິໍສຫຕ຺ຖມຕ຺ເຕ ຐາເນ ‘‘ອິຘ ນາຄານໍ ນິວາສປຣິຄ຺ຄໂຫ, ອິຘ ຍກ຺ຂານໍ, ອິຘ ຠູຕານໍ ນິວາສປຣິຄ຺ຄໂຫ, ອິຘ ປາສາໂຓ ວາ ຂາຓຸໂກ ວາ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ຊານນ຺ຕິ, ເຕ ຕທາ ສິປ຺ປໍ ຊປ຺ປິຕ຺ວາ ຕາທິສໍ ສາຣມ຺ຠຏ຺ຐານໍ ປຣິຫຣິຕ຺ວາ ອນາຣມ຺ເຠ ຐາເນ ຕາຫິ ວຕ຺ຖຸປຣິຄ຺ຄາຫິກາຫິ ເທວຕາຫິ ສທ຺ຘິໍ ມນ຺ຕຍມານາ ວິຍ ຕໍຕໍເຄຫານິ ມາເປນ຺ຕິ.

ອຖ ວາ ເນສໍ ສຣີເຣ ເທວຕາ ອຘິມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ນິເວສນານິ ມາເປຕຸໍ ຈິຕ຺ຕໍ ນາເມນ຺ຕິ. ຕາ ຈຕູສຸ ໂກເຓສຸ ຂາຓຸເກ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ຄຫິຕມຕ຺ເຕ ປຏິວິຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ສທ຺ຘານໍ ກຸລານໍ ສທ຺ຘາ ເທວຕາ ຕຖາ ກໂຣນ຺ຕິ, ອສ຺ສທ຺ຘານໍ ກຸລານໍ ອສ຺ສທ຺ຘາ ເທວຕາ ຈ. ກິໍ ກາຣຓາ? ສທ຺ຘານຎ຺ຫິ ເອວໍ ໂຫຕິ ‘‘ອິຘ ມນຸສ຺ສາ ນິເວສນໍ ມາເປນ຺ຕາ ປຐມໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ມງ຺ຄລໍ ວທາເປສ຺ສນ຺ຕິ, ອຖ ມຍໍ ສີລວນ຺ຕານໍ ທສ຺ສນໍ ຘມ຺ມກຖໍ ປຎ຺ຫວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ອນຸໂມທນຎ຺ຈ ໂສຕຸໍ ລຠິສ຺ສາມ, ມນຸສ຺ສາທານໍ ທຕ຺ວາ ອມ຺ຫາກໍ ປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ອສ຺ສທ຺ຘາ ເທວຕາປິ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ອິຈ຺ຉານຸຣູປໍ ເຕສໍ ປຏິປຕ຺ຕິໍ ປສ຺ສິຕຸໍ ກຖຎ຺ຈ ໂສຕຸໍ ລຠິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຕຖາ ກໂຣນ຺ຕິ.

ຕາວຕິໍເສຫີຕິ ຍຖາ ຫິ ເອກສ຺ມິໍ ກຸເລ ເອກໍ ປຓ຺ຑິຕໍ ມນຸສ຺ສໍ, ເອກສ຺ມິຎ຺ຈ ວິຫາເຣ ເອກໍ ພຫຸສ຺ສຸຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອຸປາທາຍ ‘‘ອສຸກກຸເລ ມນຸສ຺ສາ ປຓ຺ຑິຕາ, ອສຸກວິຫາເຣ ຠິກ຺ຂູ ພຫຸສ຺ສຸຕາ’’ຕິ ສທ຺ໂທ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄຈ຺ຉຕິ, ເອວເມວໍ ສກ຺ກໍ ເທວຣາຊານໍ ວິສ຺ສກມ຺ມຎ຺ຈ ເທວປຸຕ຺ຕໍ ອຸປາທາຍ ‘‘ຕາວຕິໍສາ ປຓ຺ຑິຕາ’’ຕິ ສທ຺ໂທ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ຕາວຕິໍເສຫີ’’ຕິ. ເສຍ຺ຍຖາປີຕິອາທິນາ ເທເວຫິ ຕາວຕິໍເສຫິ ສທ຺ຘິໍ ມນ຺ເຕຕ຺ວາ ວິຍ ສຸນິຘວສ຺ສກາຣາ ນຄຣໍ ມາເປນ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ຍາວຕາ ອຣິຍໍ ອາຍຕນນ຺ຕິ ຍຕ຺ຕກໍ ອຣິຍມນຸສ຺ສານໍ ໂອສຣຓຏ຺ຐານໍ ນາມ ອຕ຺ຖິ. ຍາວຕາ ວຓິປ຺ປໂຖຕິ ຍຕ຺ຕກໍ ວາຓິຊານໍ ອາຫຏຠຓ຺ຑສ຺ສ ຣາສິວເສເນວ ກຍວິກ຺ກຍຏ຺ຐານໍ ນາມ, ວາຓິຊານໍ ວສນຏ຺ຐານໍ ວາ ອຕ຺ຖິ. ອິທໍ ອຄ຺ຄນຄຣນ຺ຕິ ເຕສໍ ອຣິຍາຍຕນວຓິປ຺ປຖານໍ ອິທໍ ນຄຣໍ ອຄ຺ຄໍ ຠວິສ຺ສຕິ ເຊຏ຺ຐກໍ ປາໂມກ຺ຂໍ. ປຸຏເຠທນນ຺ຕິ ຠຓ຺ຑປຸຏເຠທນຏ຺ຐານໍ, ຠຓ຺ຑຄນ຺ຖິການໍ ໂມຈນຏ຺ຐານນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ອລທ຺ຘຠຓ຺ຑມ຺ປິ ຫິ ອິເຘວ ລຠິສ຺ສຕິ, ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ວິກ຺ກຍໍ ອຄຈ຺ຉນ຺ຕມ຺ປິ ອິຘ ວິກ຺ກຍໍ ຄຈ຺ຉິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ ອິເຘວ ປຸຏໍ ຠິນ຺ທິສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາຍນ຺ຕິ ຍານິ ຈຕູສຸ ທ຺ວາເຣສຸ ຈຕ຺ຕາຣິ, ສຠາຍໍ ເອກນ຺ຕິ ເອວໍ ທິວເສ ທິວເສ ປຎ຺ຈສຕສຫສ຺ສານິ ຕຕ຺ຖ ອຸຏ຺ຐຫິສ຺ສນ຺ຕິ, ຕານິສ຺ສ ຠາວີນິ ອາຍານິ ທສ຺ເສຕິ. ອຄ຺ຄິໂຕ ວາຕິອາທີສຸ ຈ-ກາຣຕ຺ໂຖ ວາ-ສທ຺ໂທ, ອຄ຺ຄິນາ ຈ ອຸທເກນ ຈ ມິຖຸເຠເທນ ຈ ນສ຺ສິສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ສ ຫິ ເອໂກ ໂກຏ຺ຐາໂສ ອຄ຺ຄິນາ ນສ຺ສິສ຺ສຕິ, ນິພ຺ພາເປຕຸມ຺ປິ ນໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສຕິ, ເອກໍ ໂກຏ຺ຐາສໍ ຄງ຺ຄາ ຄເຫຕ຺ວາ ຄມິສ຺ສຕິ, ເອໂກ ອິມິນາ ອກຖິຕໍ ອມຸສ຺ສ, ອມຸນາ ອກຖິຕໍ ອິມສ຺ສ ວທນ຺ຕານໍ ປິສຸຓວາຈານໍ ວເສນ ຠິນ຺ນານໍ ມນຸສ຺ສານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎເຠເທນ ວິນສ຺ສິສ຺ສຕິ.

ເອວໍ ວຕ຺ວາ ຠຄວາ ປຈ຺ຈູສກາເລ ຄງ຺ຄາຕີຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກຕມຸຂໂຘວໂນ ຠິກ຺ຂາຈາຣກາລໍ ອາຄມຍມາໂນ ນິສີທິ. ສຸນິຘວສ຺ສກາຣາປິ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ຣາຊາ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ອຸປຏ຺ຐາໂກ, ໂສ ອມ຺ເຫ ອຸປຄເຕ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສຕິ ‘ສຕ຺ຖາ ກິຣ ປາຏລິຄາມໍ ອຄມາສິ, ກິໍ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ຖ, ນ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ຖາ’ຕິ, ‘ອຸປສງ຺ກມິມ຺ຫາ’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ‘ນິມນ຺ຕຍິຕ຺ຖ, ນ ນິມນ຺ຕຍິຕ຺ຖາ’ຕິ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສຕິ, ‘ນ ນິມນ຺ຕຍິມ຺ຫາ’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ອມ຺ຫາກໍ ໂທສໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫິສ຺ສຕິ, ອິທຎ຺ຈາປິ ມຍໍ ອກຕຏ຺ຐາເນ ນຄຣໍ ມາເປມ, ສມຓສ຺ສ ໂຂ ປນ ໂຄຕມສ຺ສ ຄຕຄຕຏ຺ຐາເນ ກາຬກຓ຺ຓິສຕ຺ຕາ ປຏິກ຺ກມນ຺ຕິ, ຕໍ ມຍໍ ນຄຣມງ຺ຄລໍ ວາຈາເປສ຺ສາມາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ນິມນ຺ຕຍິໍສຸ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຖ ໂຂ ສຸນິຘວສ຺ສກາຣາ’’ຕິອາທິ. ປຸພ຺ພຓ຺ຫສມຍນ຺ຕິ ປຸພ຺ພຓ຺ຫກາເລ. ນິວາເສຕ຺ວາຕິ ຄາມປ຺ປເວສນນີຫາເຣນ ນິວາສນໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ກາຍພນ຺ຘນໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ. ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍາຕິ ປຕ຺ຕຎ຺ຈ ຈີວຣຎ຺ຈ ອາທິຍິຕ຺ວາ ກາຍປຏິພທ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ, ຈີວຣໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕໍ ຫຕ຺ເຖນ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສີລວນ຺ເຕຕ຺ຖາຕິ ສີລວນ຺ເຕ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐາເນ. ສຎ຺ຎເຕຕິ ກາຍວາຈາຈິຕ຺ເຕຫິ ສຎ຺ຎເຕ. ຕາສໍ ທກ຺ຂິຓມາທິເສຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ ທິນ຺ເນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈເຍ ຕາສໍ ຆຣເທວຕານໍ ອາທິເສຍ຺ຍປຕ຺ຕິໍ ທເທຍ຺ຍ. ປູຊິຕາ ປູຊຍນ຺ຕີຕິ ‘‘ອິເມ ມນຸສ຺ສາ ອມ຺ຫາກໍ ຎາຕກາປິ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຖາປິ ໂນ ປຕ຺ຕິໍ ເທນ຺ຕີຕິ ອາຣກ຺ຂໍ ສຸສໍວິຫິຕໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ອາຣກ຺ຂໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ມານິຕາ ມານຍນ຺ຕີຕິ ກາລານຸກາລໍ ພລິກມ຺ມກຣເຓນ ມານິຕາ ‘‘ເອເຕ ມນຸສ຺ສາ ອມ຺ຫາກໍ ຎາຕກາປິ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຖາປິ ຈຕຸມາສຉມາສນ຺ຕເຣ ໂນ ພລິກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ ມາເນນ຺ຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນປຣິສ຺ສຍໍ ຫຣນ຺ຕິ. ຕໂຕ ນນ຺ຕິ ຕໂຕ ນໍ ປຓ຺ຑິຕຊາຕິກໍ ມນຸສ຺ສໍ. ໂອຣສນ຺ຕິ ອຸເຣ ຐເປຕ຺ວາ ສໍວຑ຺ຒິຕໍ, ຍຖາ ມາຕາ ໂອຣສໍ ປຸຕ຺ຕໍ ອນຸກມ຺ປຕິ, ອຸປ຺ປນ຺ນປຣິສ຺ສຍຫຣຓຕ຺ຖເມວສ຺ສ ວາຍມຕິ, ເອວໍ ອນຸກມ຺ປນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠທ຺ຣານິ ປສ຺ສຕີຕິ ສຸນ຺ທຣານິ ປສ຺ສຕິ.

ອນຸໂມທິຕ຺ວາຕິ ເຕຫິ ຕທາ ປສຸຕປຸຎ຺ຎສ຺ສ ອນຸໂມທນວເສນ ເຕສໍ ຘມ຺ມກຖໍ ກຕ຺ວາ. ສຸນິຘວສ຺ສກາຣາປິ ‘‘ຍາ ຕຕ຺ຖ ເທວຕາ ອາສຸໍ, ຕາສໍ ທກ຺ຂິຓມາທິເສ’’ຕິ ຠຄວໂຕ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ເທວຕານໍ ປຕ຺ຕິໍ ອທໍສຸ. ຕໍ ໂຄຕມທ຺ວາຣໍ ນາມ ອໂຫສີຕິ ຕສ຺ສ ນຄຣສ຺ສ ເຍນ ທ຺ວາເຣນ ຠຄວາ ນິກ຺ຂມິ, ຕໍ ໂຄຕມທ຺ວາຣໍ ນາມ ອໂຫສິ. ຄງ຺ຄາຍ ປນ ອຸຕ຺ຕຣຓຕ຺ຖໍ ອໂນຕິຓ຺ຓຕ຺ຕາ ໂຄຕມຕິຕ຺ຖໍ ນາມ ນາໂຫສິ. ປູຣາຕິ ປຸຓ຺ຓາ. ສມຕິຕ຺ຕິກາຕິ ຕີຣສມໍ ອຸທກສ຺ສ ຕິຕ຺ຕາ ຠຣິຕາ. ກາກເປຍ຺ຍາຕິ ຕີເຣ ຐິຕກາເກຫິ ປາຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍອຸທກາ. ຕີຫິປິ ປເທຫິ ອຸຠໂຕກູລສມໍ ປຣິປຸຓ຺ຓຠາວເມວ ວທຕິ. ອຸຬຸມ຺ປນ຺ຕິ ປາຣຄມນຕ຺ຖາຍ ລຫຸເກ ທາຣຸທຓ຺ເຑ ຄເຫຕ຺ວາ ກວາຏຜລເກ ວິຍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສມ຺ພນ຺ເຘ ກາຕຸໍ ອາຓິໂຍ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ນາວາສງ຺ເຂເປນ ກຕໍ. ກຸລ຺ລນ຺ຕິ ເວຬຸນຬາທິເກ ສງ຺ຆຣິຕ຺ວາ ວລ຺ລິອາທີຫິ ກລາປວເສນ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ກຕໍ.

ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາຕິ ເອຕໍ ມຫາຊນສ຺ສ ຄງ຺ຄຸທກມຕ຺ຕສ຺ສປິ ເກວລໍ ຕຣິຕຸໍ ອສມຕ຺ຖຕໍ, ອຕ຺ຕໂນ ປນ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ອຕິຄມ຺ຠີຣວິຕ຺ຖຕໍ ສໍສາຣມຫຓ຺ຓວໍ ຕຣິຕ຺ວາ ຐິຕຠາວຎ຺ຈ ສພ຺ພາກາຣໂຕ ວິທິຕ຺ວາ ຕທຕ຺ຖປຣິທີປນໍ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ. ອຸທານຄາຖາຍ ອຕ຺ໂຖ ປນ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ທສ຺ສິໂຕເຍວ. ຕຕ຺ຖ ອຸທກຏ຺ຐານສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນນ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອຸທກຏ຺ຐານສ຺ສ ເອຕໍ ອຓ຺ຓວນ຺ຕິ ອຘິວຈນໍ, ນ ສມຸທ຺ທສ຺ເສວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສຣນ຺ຕິ ອິຘ ນທີ ອຘິປ຺ເປຕາ ສຣຕິ ສນ຺ທຕີຕິ ກຕ຺ວາ. ຄມ຺ຠີຣໍ ວິຕ຺ຖຕນ຺ຕິ ອຄາຘຏ຺ເຐນ ຄມ຺ຠີຣໍ, ສກລໂລກຕ຺ຕຍພ຺ຍາປິຕາຍ ວິຕ຺ຖຕໍ. ວິສຊ຺ຊາຕິ ອນາສຊ຺ຊ ອປ຺ປຕ຺ວາ ເອວ ປລ຺ລລານິ ເຕສໍ ອຕຣຓໂຕ. ກຸລ຺ລຎ຺ຫິ ຊໂນ ພນ຺ຘຕີຕິ ກຸລ຺ລໍ ພນ຺ຘິຕຸໍ ອາຍາສໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ວິນາ ເອວ ກຸລ຺ເລນາຕິ ອີທິສໍ ອຸທກໍ ກຸລ຺ເລນ ອີທິເສນ ວິນາ ເອວ. ຕິຓ຺ຓາ ເມຘາວິໂນ ຊນາຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄຎາຓສງ຺ຂາຕາຍ ເມຘາຍ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ເມຘາວິໂນ ພຸທ຺ຘາ ຈ ພຸທ຺ຘສາວກາ ຈ ຕິຓ຺ຓາ ປຣຕີເຣ ປຕິຏ຺ຐິຕາ.

ສຸນິຘວສ຺ສກາຣວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ໂກຏິຄາເມ ສຈ຺ຈກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໘໗. ໂກຏິຄາໂມຕິ ມຫາປນາທສ຺ສ ຣຎ຺ໂຎ ປາສາທໂກຏິຍໍ ກຕຄາໂມ, ປຕິຕສ຺ສ ປາສາທສ຺ສ ຖຸປິກາຍ ປຕິຏ຺ຐິຕຏ຺ຐາເນ ນິວິຏ຺ຐຄາໂມຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຣິຍສຈ຺ຈານນ຺ຕິ ເຍ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕິ, ເຕສໍ ອຣິຍຠາວກຣານໍ ສຈ຺ຈານໍ. ອນນຸໂພຘາຕິ ອພຸຊ຺ຌເນນ ອຊານເນນ. ອປ຺ປຏິເວຘາຕິ ອປ຺ປຏິວິຊ຺ຌເນນ. ອນຸໂພໂຘ ເຈຕ຺ຖ ປຸພ຺ພຠາຄິຍຎາຓໍ, ປຏິເວໂຘ ມຄ຺ຄຎາເຓນ ອຠິສມໂຍ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ອນຸໂພຘປຸພ຺ພໂກ ປຏິເວໂຘ ອນຸໂພເຘນ ວິນາ ນ ໂຫຕິ, ອນຸໂພໂຘປິ ເອກຈ຺ໂຈ ປຏິເວຘສມ຺ພນ຺ໂຘ ຕທຸຠຍາຠາວເຫຕຸກຎ຺ຈ ວຏ຺ເຏ ສໍສຣຓໍ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອນນຸໂພຘາ…ເປ… ຕຸມ຺ຫາກຎ຺ຈາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ສນ຺ຘາວິຕນ຺ຕິ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓວເສນ ຠວໂຕ ຠວນ຺ຕຣຸປຄມເນນ ສນ຺ຘາວິຕໍ. ສໍສຣິຕນ຺ຕິ ອປຣາປຣໍ ຈວນຸປປຊ຺ຊນວເສນ ສໍສຣິຕໍ. ມມຎ຺ເຈວ ຕຸມ຺ຫາກຎ຺ຈາຕິ ມຍາ ຈ ຕຸມ຺ເຫຫິ ຈ. ອຖ ວາ ສນ຺ຘາວິຕໍ ສໍສຣິຕນ຺ຕິ ສນ຺ຘາວນໍ ສໍສຣຓໍ ມມຎ຺ເຈວ ຕຸມ຺ຫາກຎ຺ຈ ອໂຫສີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ສໍສິຕນ຺ຕິ ສໍສຣິຕໍ. ຠວເນຕ຺ຕິ ສມູຫຕາຕິ ທີຆຣຊ຺ຊຸຍາ ພທ຺ຘສກຸຓໍ ວິຍ ຣຊ຺ຊຸຫຕ຺ໂຖ ປຸຣິໂສ ເທສນ຺ຕຣໍ, ຕຓ຺ຫາຣຊ຺ຊຸຍາ ພທ຺ຘສຕ຺ຕສນ຺ຕານໍ ອຠິສງ຺ຂາໂຣ ຠວນ຺ຕຣໍ ເນຕິ ເອຕາຍາຕິ ຠວເນຕ຺ຕິ, ສາ ຠວໂຕ ຠວໍ ນຍນສມຕ຺ຖາ ຕຓ຺ຫາຣຊ຺ຊຸ ອຣິຍມຄ຺ຄສຕ຺ເຖນ ສຸຏ຺ຐຸ ຫຕາ ຉິນ຺ນາ ອປ຺ປວຕ຺ຕິກຕາຕິ ຠວເນຕ຺ຕິ ສມູຫຕາ.

ອມ຺ພປາລີວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໘໘. ຍານສ຺ສ ຠູມີຕິ ຍຕ຺ຖ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ ຍານໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ຍາເນນ ຄນ຺ຕຸໍ, ອຍໍ ຍານສ຺ສ ຠູມິ ນາມ. ຍານາ ປຈ຺ໂຈໂຣຫິຕ຺ວາຕິ ວິຫາຣສ຺ສ ພຫິທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐເກ ຍານໂຕ ໂອໂຣຫິຕ຺ວາ.

ລິຈ຺ຉວີວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໘໙. ນີລາຕິ ອິທໍ ສພ຺ພສງ຺ຄາຫກວຈນໍ. ນີລວຓ຺ຓາຕິອາທິ ຕສ຺ເສວ ວິຠາຄທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ຕຕ຺ຖ ນ ເຕສໍ ປກຕິວຓ຺ໂຓ ນີໂລ, ນີລວິເລປນວິລິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປເນຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນີລວຕ຺ຖາຕິ ປຏທຸກູລໂກເສຍ຺ຍາທີນິປິ ເນສໍ ນີລາເນວ ໂຫນ຺ຕິ. ນີລາລງ຺ກາຣາຕິ ນີລມຓິອລງ຺ກາເຣຫິ ນີລປຸປ຺ເຜຫິ ຈ ອລງ຺ກຕາ. ເຕ ກິຣ ອລງ຺ກາຣາ ສຸວຓ຺ຓວິຈິຕ຺ຕາປິ ອິນ຺ທນີລມຓິໂອຠາເສຫິ ເອກນີລາ ວິຍ ຂາຍນ຺ຕິ, ຣຖາປິ ເນສໍ ນີລມຓິຂຈິຕາ ນີລວຕ຺ຖປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕາ ນີລຘຊນີລວມ຺ມິເກຫິ ນີລາຠຣເຓຫິ ນີລອສ຺ເສຫິ ຍຸຕ຺ຕາ, ປໂຕທຍຏ຺ຐິໂຍປິ ນີລາເຍວາຕິ ອິມິນາ ນເຍນ ສພ຺ພປເທສຸ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຏິວຏ຺ເຏສີຕິ ປຫຣິ. ກິສ຺ສ ເຊ ອມ຺ພປາລີຕິ ເຊ-ຕິ ອາລປນໍ, ໂຠຕິ ອມ຺ພປາລິ ກິໍກາຣຓາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສາຫາຣນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອາຫຣນ຺ຕິ ອິມສ຺ມາ ຣາຊປຸຣິສາ ພລິນ຺ຕິ ອາຫາໂຣ, ຕພ຺ຠຸຕ຺ຕຊນປໂທ. ເຕນ ສຫິຕໍ ສາຫາຣໍ, ສຊນປທນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອງ຺ຄຸລິໍ ໂຜເຏສຸນ຺ຕິ ອງ຺ຄຸລິໍ ຈາເລສຸໍ. ອມ຺ພກາຍາຕິ ມາຕຸຄາເມນ. ອຸປຈາຣວຈນຎ຺ເຫຕໍ, ອິຕ຺ຖີສຸ ຍທິທໍ ອມ຺ພກາ ມາຕຸຄາໂມ ຊນນິກາຕິ. ໂອໂລເກຖາຕິ ປສ຺ສຖ. ອປໂລເກຖາຕິ ອປວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ໂອໂລເກຖ, ປຸນປ຺ປຸນໍ ປສ຺ສຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປສໍຫຣຖາຕິ ອຸປເນຖ, ອິມໍ ລິຈ຺ຉວີປຣິສໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຈິຕ຺ເຕນ ຕາວຕິໍສສທິສໍ ອຸປສໍຫຣຖ ອຸປເນຖ ອລ຺ລີຍາເປຖ. ຍເຖວ ຕາວຕິໍສາ ອຠິຣູປາ ປາສາທິກາ ນີລາທິນານາວຓ຺ຓາ, ເອວມິເມ ລິຈ຺ຉວີຣາຊາໂນປີຕິ ຕາວຕິໍເສຫິ ສມເກ ກຕ຺ວາ ປສ຺ສຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ກສ຺ມາ ປນ ຠຄວາ ອເນກສເຕຫິ ສຸຕ຺ເຕຫິ ຈກ຺ຂາທີນໍ ຣູປາທີສຸ ນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄາຫໍ ປຏິເສເຘຕ຺ວາ ອິຘ ມຫນ຺ເຕນ ອຸສ຺ສາເຫນ ນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄາເຫ ນິໂຍເຊຕີຕິ? ຫິຕກາມຕາຍ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຍຖາ ອາຍສ຺ມໂຕ ນນ຺ທສ຺ສ ຫິຕກາມຕາຍ ສຄ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ຕຕ຺ຣ ກິຣ ເອກຈ຺ເຈ ຠິກ຺ຂູ ໂອສນ຺ນວີຣິຍາ, ເຕ ສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປໂລເຠນ຺ໂຕ ‘‘ອປ຺ປມາເທນ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕານໍ ເອວຣູປາ ອິສ຺ສຣິຍສມ຺ປຕ຺ຕິ ສຸລຠາ’’ຕິ ສມຓຘມ຺ເມ ອຸສ຺ສາຫຊນນຕ຺ຖໍ ອາຫ. ອຖ ວາ ນຍິທໍ ນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄາເຫ ນິໂຍຊນໍ, ເກວລໍ ປນ ‘‘ທິພ຺ພສມ຺ປຕ຺ຕິສທິສາ ເອເຕສໍ ຣາຊູນໍ ອິສ຺ສຣິຍສມ຺ປຕ຺ຕີ’’ຕິ ອນຸປຸພ຺ພິກຖາຍ ສມ຺ປຕ຺ຕິກຖນໍ ວິຍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອນິຈ຺ຈລກ຺ຂຓວິຠາວນຕ຺ຖຎ຺ຈາປິ ເອວມາຫ. ນ ຈິຣສ຺ເສວ ຫິ ສພ຺ເພປິເມ ອຊາຕສຕ຺ຕຸສ຺ສ ວເສນ ວິນາສໍ ປາປຸຓິສ຺ສນ຺ຕິ, ອຖ ເນສໍ ຣຊ຺ຊສິຣິສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ຐິຕຠິກ຺ຂູ ‘‘ຕຖາຣູປາຍປິ ນາມ ສິຣິສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ວິນາໂສ ປຎ຺ຎາຍິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອນິຈ຺ຈລກ຺ຂຓໍ ຠາເວຕ຺ວາ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອນິຈ຺ຈລກ຺ຂຓວິຠາວນຕ຺ຖໍ ອາຫ.

ອຘິວາເສຕູຕິ ອມ຺ພປາລິຍາ ນິມນ຺ຕິຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາປິ ກສ຺ມາ ນິມນ຺ເຕນ຺ຕີຕິ? ອສທ຺ທຫນຕາຍ ຈ ວຕ຺ຕສີເສນ ຈ. ສາ ຫິ ຘຸຕ຺ຕາ ອິຕ຺ຖີ ອນິມນ຺ເຕຕ຺ວາປິ ‘‘ນິມນ຺ເຕສິ’’ນ຺ຕິ ວເທຍ຺ຍາຕິ ເຕສໍ ອໂຫສິ. ຘມ຺ມໍ ສຸຕ຺ວາ ຄມນກາເລ ຈ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ຄມນໍ ນາມ ມນຸສ຺ສານໍ ວຕ຺ຕເມວ.

ລິຈ຺ຉວີວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສີຫເສນາປຕິວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໙໐. ອຠິຎ຺ຎາຕາຕິ (ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໘.໑໒) ຎາຕາ ປຎ຺ຎາຕາ ປາກຏາ. ສນ຺ຖາຄາເຣຕິ ມຫາຊນສ຺ສ ສນ຺ຖມ຺ຠນາຄາເຣ ວິສ຺ສມນຕ຺ຖາຍ ກເຕ ອຄາເຣ. ສາ ກິຣ ສນ຺ຖາຄາຣສາລາ ນຄຣມຊ຺ເຌ ອໂຫສິ, ຈຕູສຸ ທ຺ວາເຣສຸ ຐິຕານໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ຈຕູຫິ ທິສາຫິ ອາຄຕມນຸສ຺ສາ ປຐມໍ ຕຕ຺ຖ ວິສ຺ສມິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ຜາສຸກຏ຺ຐານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຣາຊກຸລານໍ ຣຊ຺ຊກິຈ຺ຈສນ຺ຖຣຓຕ຺ຖໍ ກຕໍ ອຄາຣນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິເຍວ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ນິສີທິຕ຺ວາ ລິຈ຺ຉວີຣາຊາໂນ ຣຊ຺ຊກິຈ຺ຈໍ ສນ຺ຖຣນ຺ຕິ ກໂຣນ຺ຕິ ວິຈາເຣນ຺ຕິ. ສນ຺ນິສິນ຺ນາຕິ ເຕສໍ ນິສີທນຕ຺ຖໍເຍວ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕສຸ ມຫາຣຫປຈ຺ຈຕ຺ຖຣເຓສຸ ສມຸສ຺ສິຕເສຕຈ຺ຉຕ຺ເຕສຸ ອາສເນສຸ ສນ຺ນິສິນ຺ນາ. ອເນກປຣິຍາເຍນ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ວຓ຺ຓໍ ຠາສນ຺ຕີຕິ ຣາຊກຸລກິຈ຺ຈຎ຺ເຈວ ໂລກຕ຺ຖກິຣິຍຎ຺ຈ ວິຈາເຣຕ຺ວາ ອເນເກຫິ ກາຣເຓຫິ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ວຓ຺ຓໍ ຠາສນ຺ຕິ. ປຓ຺ຑິຕາ ຫິ ເຕ ຣາຊາໂນ ສທ຺ຘາສມ຺ປນ຺ນາ ໂສຕາປນ຺ນາປິ ສກທາຄາມິໂນປິ ອນາຄາມິໂນປິ ອຣິຍສາວກາ, ເຕ ສພ຺ເພປິ ໂລກິຍຊຏໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘາທີນໍ ຕິຓ຺ຓໍ ຣຕນານໍ ວຓ຺ຓໍ ຠາສນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຕິວິໂຘ ພຸທ຺ຘວຓ຺ໂຓ ນາມ ຈຣິຍວຓ຺ໂຓ ສຣີຣວຓ຺ໂຓ ຄຸຓວຓ຺ໂຓຕິ. ຕຕ຺ຣິເມ ຣາຊາໂນ ຈຣິຍາຍ ວຓ຺ຓໍ ອາຣຠິໍສຸ – ‘‘ທຸກ຺ກຣໍ ວຕ ກຕໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ກປ຺ປສຕສຫສ຺ສາຘິການິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍານິ ທສ ປາຣມິໂຍ ທສ ອຸປປາຣມິໂຍ ທສ ປຣມຕ຺ຖປາຣມິໂຍຕິ ສມຕິໍສ ປາຣມິໂຍ ປູເຣນ຺ເຕນ ຎາຕຕ຺ຖຈຣິຍໍ ໂລກຕ຺ຖຈຣິຍໍ ພຸທ຺ຘຕ຺ຖຈຣິຍໍ ມຕ຺ຖກໍ ປາເປຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ມຫາປຣິຈ຺ຈາເຄ ປຣິຈ຺ຈຊນ຺ເຕນາ’’ຕິ ອຑ຺ຒຈ຺ຉກ຺ເກຫິ ຊາຕກສເຕຫິ ພຸທ຺ຘວຓ຺ຓໍ ກເຖນ຺ຕາ ຕຸສິຕຠວນໍ ປາເປຕ຺ວາ ຐປຍິໍສຸ. ຘມ຺ມສ຺ສ ວຓ຺ຓໍ ຠາສນ຺ຕາ ປເນເຕ ‘‘ຠຄວຕາ ຘມ຺ໂມ ເທສິໂຕ, ນິກາຍໂຕ ປຎ຺ຈ ນິກາຍາ ໂຫນ຺ຕິ, ປິຏກໂຕ ຕີຓິ ປິຏການິ, ອງ຺ຄໂຕ ນວ ອງ຺ຄານິ, ຂນ຺ຘໂຕ ຈຕຸຣາສີຕິຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘສຫສ຺ສານີ’’ຕິ ໂກຏ຺ຐາສວເສນ ຘມ຺ມຄຸຓໍ ກຖຍິໍສຸ. ສງ຺ຆສ຺ສ ວຓ຺ຓໍ ຠາສນ຺ຕາ ‘‘ສຕ຺ຖຸ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ປຏິລທ຺ຘສທ຺ຘາ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ໂຠຄກ຺ຂນ຺ຘຎ຺ເຈວ ຎາຕິປຣິວຏ຺ຏຎ຺ຈ ປຫາຍ ເສຕຈ຺ຉຕ຺ຕອຸປຣຊ຺ຊເສນາປຕິເສຏ຺ຐິຠຓ຺ຑາຄາຣິກຏ຺ຐານນ຺ຕຣາທີນິ ອຄຓຍິຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມ຺ມ ສຕ຺ຖຸ ວຣສາສເນ ປພ຺ພຊນ຺ຕິ, ເສຕຈ຺ຉຕ຺ຕໍ ປຫາຍ ປພ຺ພຊິຕານໍ ຠທ຺ທິຍມຫາຣາຊມຫາກປ຺ປິນປຸກ຺ກຸສາຕິອາທິຣາຊປພ຺ພຊິຕານໍເຍວ ພຸທ຺ຘກາເລ ອສີຕິ ສຫສ຺ສານິ ອເຫສຸໍ, ອເນກໂກຏິຘນໍ ປຫາຍ ປພ຺ພຊິຕານໍ ປນ ຍສກຸລປຸຕ຺ຕໂສຓເສຏ຺ຐິປຸຕ຺ຕຣຏ຺ຐປາລປຸຕ຺ຕາທີນໍ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ນຕ຺ຖິ, ເອວຣູປາ ຈ ເອວຣູປາ ຈ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ສຕ຺ຖຸ ສາສເນ ປພ຺ພຊນ຺ຕີ’’ຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊາສງ຺ເຂປວເສນ ສງ຺ຆຄຸຓໍ ກຖຍິໍສຸ.

ສີໂຫ ເສນາປຕີຕິ ເອວໍນາມໂກ ເສນາຍ ອຘິປຕິ. ເວສາລິຍຎ຺ຫິ ສຕ຺ຕ ສຫສ຺ສານິ ສຕ຺ຕ ສຕານິ ສຕ຺ຕ ຈ ຣາຊາໂນ, ເຕ ສພ຺ເພປິ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ສພ຺ເພສໍ ມນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ຣຏ຺ຐໍ ວິຈາເຣຕຸໍ ສມຕ຺ຖໍ ເອກໍ ວິຈິນຖາ’’ຕິ ວິຈິນນ຺ຕາ ສີຫຣາຊກຸມາຣໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ສກ຺ຂິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ກຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຣຕ຺ຕມຓິວຓ຺ຓກມ຺ພລປຣິໂຍນທ຺ຘໍ ເສນາປຕິຈ຺ຉຕ຺ຕໍ ອທໍສຸ. ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສີໂຫ ເສນາປຕີ’’ຕິ. ນິຄຓ຺ຐສາວໂກຕິ ນິຄຓ຺ຐສ຺ສ ນາຏປຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຍທາຍໂກ ອຸປຏ຺ຐາໂກ. ຊມ຺ພຸທີປຕລສ຺ມິຎ຺ຫິ ຕໂຍ ຊນາ ນິຄຓ຺ຐານໍ ອຄ຺ຄຸປຏ຺ຐາກາ – ນາຬນ຺ທາຍໍ ອຸປາລິ ຄຫປຕິ, ກປິລປຸເຣ ວປ຺ໂປ ສກ຺ໂກ, ເວສາລິຍໍ ອຍໍ ສີໂຫ ເສນາປຕີຕິ. ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕີຕິ ເສສຣາຊູນມ຺ປິ ປຣິສາຍ ອນ຺ຕເຣ ອາສນານິ ປຎ຺ຎາປຍິໍສຸ, ສີຫສ຺ສ ປນ ມຊ຺ເຌ ຐາເນຕິ ຕສ຺ມິໍ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ມຫາຣເຫ ຣາຊາສເນ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ. ນິສ຺ສໍສຍນ຺ຕິ ນິພ຺ພິຈິກິຈ຺ຉໍ ອທ຺ຘາ ເອກໍເສນ. ນ ເຫເຕ ຍສ຺ສ ວາ ຕສ຺ສ ວາ ອປ຺ເປສກ຺ຂສ຺ສ ເອວໍ ອເນກສເຕຫິ ກາຣເຓຫິ ວຓ຺ຓໍ ຠາສນ຺ຕິ.

ເຍນ ນິຄຓ຺ໂຐ ນາຏປຸຕ຺ໂຕ ເຕນຸປສງ຺ກມີຕິ ນິຄຓ຺ໂຐ ກິຣ ນາຏປຸຕ຺ໂຕ ‘‘ສຈາຍໍ ສີໂຫ ກສ຺ສຈິເທວ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ວຓ຺ຓໍ ກເຖນ຺ຕສ຺ສ ສຸຕ຺ວາ ສມຓໍ ໂຄຕມໍ ທສ຺ສນາຍ ອຸປສງ຺ກມິສ຺ສຕິ, ມຍ຺ຫໍ ປຣິຫານິ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ປຐມຕຣໍເຍວ ສີຫໍ ເສນາປຕິໍ ເອຕທໂວຈ ‘‘ເສນາປຕິ ອິມສ຺ມິໍ ໂລເກ ‘ອຫໍ ພຸທ຺ໂຘ ອຫໍ ພຸທ຺ໂຘ’ຕິ ພຫູ ວທນ຺ຕິ, ສເຈ ຕ຺ວໍ ກຎ຺ຈິ ທສ຺ສນາຍ ອຸປສງ຺ກມິຕຸກາໂມ ອໂຫສິ, ມໍ ປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍາສິ, ອຫໍ ເຕ ຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐານຎ຺ເຎວ ເປເສສ຺ສາມິ, ອຍຸຕ຺ຕຏ຺ຐານໂຕ ນິວາເຣສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ຕໍ ກຖໍ ອນຸສ຺ສຣິຕ຺ວາ ‘‘ສເຈ ມໍ ເປເສສ຺ສຕິ, ຄມິສ຺ສາມິ. ໂນ ເຈ, ນ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ເຍນ ນິຄຓ຺ໂຐ ນາຏປຸຕ຺ໂຕ ເຕນຸປສງ຺ກມິ.

ອຖສ຺ສ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ນິຄຓ຺ໂຐ ມຫາປພ຺ພເຕນ ວິຍ ພລວໂສເກນ ໂອຕ຺ຖໂຏ ‘‘ຍຕ຺ຖ ທານິສ຺ສາຫໍ ຄມນໍ ນ ອິຈ຺ຉາມິ, ຕຕ຺ເຖວ ຄນ຺ຕຸກາໂມ ຊາໂຕ, ຫໂຕຫມສ຺ມີ’’ຕິ ອນຕ຺ຕມໂນ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ປຏິພາຫນຸປາຍມສ຺ສ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ປນ ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ເອວໍ ວທນ຺ໂຕ ຈຣນ຺ຕໍ ໂຄຓໍ ຕຸຓ຺ເຑ ປຫຣນ຺ໂຕ ວິຍ ຊລມານໍ ປທີປໍ ນິພ຺ພາເປນ຺ໂຕ ວິຍ ຠຕ຺ຕຠຣິຕໍ ປຕ຺ຕໍ ນິກຸຊ຺ຊນ຺ໂຕ ວິຍ ຈ ສີຫສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ປີຕິໍ ວິນາເສສິ. ຄມິກາຠິສງ຺ຂາໂຣຕິ ຫຕ຺ຖິຍານາທີນໍ ໂຍຊາປນຄນ຺ຘມາລາທິຄ຺ຄຫຓວເສນ ປວຕ຺ໂຕ ປໂຍໂຄ. ໂສ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠີຕິ ໂສ ວູປສນ຺ໂຕ.

ທຸຕິຍມ຺ປິ ໂຂຕິ ທຸຕິຍວາຣມ຺ປິ. ອິມສ຺ມິຎ຺ຈ ວາເຣ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ວຓ຺ຓໍ ຠາສນ຺ຕາ ຕຸສິຕຠວນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ມຫາໂພຘິປລ຺ລງ຺ກາ ທສພລສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ປາທຕເລຫິ ອຸປຣິ ເກສຄ຺ເຄຫິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓອສີຕິອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນພ຺ຍາມປ຺ປຠາວເສນ ສຣີຣວຓ຺ຓໍ ກຖຍິໍສຸ. ຘມ຺ມສ຺ສ ວຓ຺ຓໍ ຠາສນ຺ຕາ ‘‘ເອກປເທປິ ເອກພ຺ຍຎ຺ຊເນປິ ອວກ຺ຂລິຕໍ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ສຸກຖິຕວເສເນວ ຘມ຺ມຄຸຓໍ ກຖຍິໍສຸ. ສງ຺ຆສ຺ສ ວຓ຺ຓໍ ຠາສນ຺ຕາ ‘‘ເອວຣູປໍ ຍສສິຣິວິຠວໍ ປຫາຍ ສຕ຺ຖຸ ສາສເນ ປພ຺ພຊິຕາ ນ ໂກສຊ຺ຊປກຕິກາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕຣສສຸ ປນ ຘຸຕຄຸເຓສຸ ປຣິປູຣກາຣິໂນ ຫຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຕສຸ ອນຸປສ຺ສນາສຸ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ອຏ຺ຐຕິໍສ ອາຣມ຺ມຓວິຠຕ຺ຕິໂຍ ວຬຎ຺ເຊນ຺ຕີ’’ຕິ ປຏິປທາວເສນ ສງ຺ຆຄຸເຓ ກຖຍິໍສຸ.

ຕຕິຍວາເຣ ປນ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ວຓ຺ຓໍ ຠາສມານາ ‘‘ອິຕິປິ ໂສ ຠຄວາ’’ຕິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິຍາເຍເນວ ພຸທ຺ຘຄຸເຓ ກຖຍິໍສຸ, ‘‘ສ຺ວາກ຺ຂາໂຕ ຠຄວຕາ ຘມ຺ໂມ’’ຕິອາທິນາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິຍາເຍເນວ ຘມ຺ມຄຸເຓ, ‘‘ສຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ຠຄວໂຕ ສາວກສງ຺ໂຆ’’ຕິອາທິນາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປຣິຍາເຍເນວ ສງ຺ຆຄຸເຓ ຈ ກຖຍິໍສຸ. ຕໂຕ ສີໂຫ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ອິເມສໍ ລິຈ຺ຉວີຣາຊກຸລານໍ ຕຕິຍທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ພຸທ຺ຘຘມ຺ມສງ຺ຆຄຸເຓ ກເຖນ຺ຕານໍ ມຸຂໍ ນປ຺ປໂຫຕິ, ອທ຺ຘາ ອໂນມຄຸຓສມນ຺ນາຄໂຕ ໂສ ຠຄວາ, ອິມໍ ທານິ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ປີຕິໍ ອວິຊຫິຕ຺ວາວ ອຫໍ ອຊ຺ຊ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ອຖສ຺ສ ‘‘ກິຎ຺ຫິ ເມ ກຣິສ຺ສນ຺ຕິ ນິຄຓ຺ຐາ’’ຕິ ວິຕກ຺ໂກ ອຸທປາທິ. ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຫິ ເມ ກຣິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ກິໍ ນາມ ມຍ຺ຫໍ ນິຄຓ຺ຐາ ກຣິສ຺ສນ຺ຕິ. ອປໂລກິຕາ ວາ ອນປໂລກິຕາ ວາຕິ ອາປຸຈ຺ຉິຕາ ວາ ອນາປຸຈ຺ຉິຕາ ວາ. ນ ຫິ ເມ ເຕ ອາປຸຈ຺ຉິຕາ ຍານວາຫນສມ຺ປຕ຺ຕິອິສ຺ສຣິຍຍສວິເສສໍ ທສ຺ສນ຺ຕິ, ນາປິ ອນາປຸຈ຺ຉິຕາ ມາເຣສ຺ສນ຺ຕິ, ອຜລໍ ເອເຕສໍ ອາປຸຈ຺ຉນນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ທິວາ ທິວສ຺ສາຕິ ທິວສ຺ສ ທິວາ ມຊ຺ຌນ຺ຫິເກ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມຕ຺ເຕ. ເວສາລິຍາ ນິຍ຺ຍາສີຕິ ຍຖາ ຫິ ຄິມ຺ຫກາເລ ເທເວ ວຸຏ຺ເຐ ອຸທກໍ ສນ຺ທມານໍ ນທິໍ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ໂຖກເມວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ ນປ຺ປວຕ຺ຕຕິ, ເອວໍ ສີຫສ຺ສ ປຐມທິວເສ ‘‘ທສພລໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນາຍ ປີຕິຍາ ນິຄຓ຺ເຐນ ປຏິພາຫິຕກາໂລ, ຍຖາ ທຸຕິຍທິວເສ ເທເວ ວຸຏ຺ເຐ ອຸທກໍ ສນ຺ທມານໍ ນທິໍ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ໂຖກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວາລິກາປຸຎ຺ຊໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ອປ຺ປວຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ເອວໍ ສີຫສ຺ສ ທຸຕິຍທິວເສ ‘‘ທສພລໍ ປສ຺ສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນາຍ ປີຕິຍາ ນິຄຓ຺ເຐນ ປຏິພາຫິຕກາໂລ, ຍຖາ ຕຕິຍທິວເສ ເທເວ ວຸຏ຺ເຐ ອຸທກໍ ສນ຺ທມານໍ ນທິໍ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ປຸຣາຓປຓ຺ຓສຸກ຺ຂທຓ຺ຑກນຬກຈວຣາທີນິ ປຣິກຑ຺ຒນ຺ຕໍ ວາລິກາປຸຎ຺ຊໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ສມຸທ຺ທນິນ຺ນເມວ ໂຫຕິ, ເອວໍ ສີໂຫ ຕຕິຍທິວເສ ຕິຓ຺ຓໍ ວຕ຺ຖູນໍ ຄຸຓກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ປີຕິປາໂມຊ຺ເຊ ‘‘ອຜລາ ນິຄຓ຺ຐາ, ນິປ຺ຜລາ ນິຄຓ຺ຐາ, ກິໍ ເມ ອິເມ ກຣິສ຺ສນ຺ຕິ, ຄມິສ຺ສາມຫໍ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກ’’ນ຺ຕິ ຄມນໍ ອຠິນີຫຣິຕ຺ວາ ເວສາລິຍາ ນິຍ຺ຍາສິ. ນິຍ຺ຍນ຺ໂຕ ຈ ‘‘ຈິຣສ຺ສາຫໍ ທສພລສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕຸກາໂມ ຊາໂຕ, ນ ໂຂ ປນ ເມ ຍຸຕ຺ຕໍ ອຎ຺ຎາຕກເວເສນ ຄນ຺ຕຸ’’ນ຺ຕິ ‘‘ເຍ ເກຈິ ທສພລສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕຸກາໂມ, ສພ຺ເພ ນິກ຺ຂມນ຺ຕູ’’ຕິ ໂຆສນໍ ກາເຣຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ຣຖສຕານິ ໂຍຊາເປຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕມຣເຖ ຐິໂຕ ເຕຫິ ເຈວ ປຎ຺ຈຫິ ຣຖສເຕຫິ ມຫຕິຍາ ຈ ປຣິສາຍ ປຣິວຸໂຕ ຄນ຺ຘປຸປ຺ຜຈຸຓ຺ຓວາສາທີນິ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ນິຍ຺ຍາສິ.

ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມີຕິ ອາຣາມໍ ປວິສນ຺ໂຕ ທູຣໂຕວ ອສີຕິອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນພ຺ຍາມປ຺ປຠາທ຺ວຕ຺ຕິໍສມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓານິ ຉພ຺ພຓ຺ຓາ ຆນພຸທ຺ຘຣສ຺ມິໂຍ ທິສ຺ວາ ‘‘ເອວຣູປໍ ນາມ ປຸຣິສໍ ເອວໍ ອາສນ຺ເນ ວສນ຺ຕໍ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ນາທ຺ທສໍ, ວຎ຺ຈິໂຕ ວຕມ຺ຫິ, ອລາຠາ ວຕ ເມ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ມຫານິຘິໍ ທິສ຺ວາ ທລິທ຺ທປຸຣິໂສ ວິຍ ສຎ຺ຊາຕປີຕິປາໂມຊ຺ໂຊ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ. ຘມ຺ມສ຺ສ ຈານຸຘມ຺ມໍ ພ຺ຍາກໂຣນ຺ຕີຕິ ໂຠຕາ ໂຄຕເມນ ວຸຕ຺ຕກາຣຓສ຺ສ ອນຸກາຣຓໍ ກເຖນ຺ຕິ. ກາຣຓວຈໂນ ເຫຕ຺ຖ ຘມ຺ມ-ສທ຺ໂທ ‘‘ເຫຕຸມ຺ຫິ ຎາຓໍ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ’’ຕິອາທີສຸ (ວິຠ. ໗໒໐) ວິຍ. ກາຣຓນ຺ຕິ ເຈຕ຺ຖ ຕຖາປວຕ຺ຕສ຺ສ ສທ຺ທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ອຘິປ຺ເປໂຕ ຕສ຺ສ ປວຕ຺ຕິເຫຕຸຠາວໂຕ. ອຕ຺ຖປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ຫິ ສທ຺ທປ຺ປໂຍໂຄ. ອນຸກາຣຓນ຺ຕິ ຈ ໂສ ເອວໍ ປເຣຫິ ຕຖາ ວຸຈ຺ຈມາໂນ. ສຫຘມ຺ມິໂກ ວາທານຸວາໂທຕິ ປເຣຫິ ວຸຕ຺ຕກາຣເຓນ ສກາຣໂຓ ຫຸຕ຺ວາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ວາໂທ ວາ ຕໂຕ ປຣໍ ຕສ຺ສ ອນຸວາໂທ ວາ ໂກຈິ ອປ຺ປມຕ຺ຕໂກປິ ວິຎ຺ຎູຫິ ຄຣຫິຕພ຺ພໍ ຐານໍ ກາຣຓໍ ນ ອາຄຈ຺ຉຕິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ກິໍ ສພ຺ພາກາເຣນປິ ຕວ ວາເທ ຄາຣຍ຺ຫກາຣຓໍ ນຕ຺ຖີຕິ. ອນພ຺ຠກ຺ຂາຕຸກາມາຕິ ນ ອຠູເຕນ ວຕ຺ຕຸກາມາ.

໒໙໑-໒໙໒. ອຕ຺ຖິ ສີຫ ປຣິຍາໂຍຕິອາທີນໍ ອຕ຺ໂຖ ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ເຑ ອາຄຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຣເມນ ອສ຺ສາເສນາຕິ ຈຕຸມຄ຺ຄຈຕຸຜລສງ຺ຂາເຕນ ອຸຕ຺ຕມອສ຺ສາເສນ. ອສ຺ສາສາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕີຕິ ອສ຺ສາສນຕ຺ຖາຍ ສນ຺ຖມ຺ຠນຕ຺ຖາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ. ອິຕິ ຠຄວາ ອຏ຺ຐຫງ຺ເຄຫິ ສີຫເສນາປຕິສ຺ສ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ.

໒໙໓. ອນຸວິຈ຺ຈກາຣນ຺ຕິ ອນຸວິທິຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຕຸລຍິຕ຺ວາ ກາຕພ຺ພໍ ກໂຣຫີຕິ ວຸຕ຺ຕ ໂຫຕິ. ສາຘຸ ໂຫຕີຕິ ສຸນ຺ທໂຣ ໂຫຕິ. ຕຸມ຺ຫາທິສສ຺ມິຎ຺ຫິ ມໍ ທິສ຺ວາ ມໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ນິຄຓ຺ຐໍ ທິສ຺ວາ ນິຄຓ຺ຐໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ‘‘ກິໍ ອຍໍ ສີໂຫ ທິຏ຺ຐທິຏ຺ຐເມວ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ຄຣຫາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ອນຸວິຈ຺ຈກາໂຣ ຕຸມ຺ຫາທິສານໍ ສາຘູຕິ ທສ຺ເສຕິ. ປຏາກໍ ປຣິຫເຣຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ເຕ ກິຣ ເອວຣູປໍ ສາວກໍ ລຠິຕ຺ວາ ‘‘ອສຸໂກ ນາມ ຣາຊາ ວາ ຣາຊມຫາມຕ຺ໂຕ ວາ ເສຏ຺ຐິ ວາ ອມ຺ຫາກໍ ສຣຓໍ ຄໂຕ ສາວໂກ ຊາໂຕ’’ຕິ ປຏາກໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ນຄເຣ ໂຆເສນ຺ຕາ ອາຫິຓ຺ຑນ຺ຕິ. ກສ຺ມາ? ‘‘ເອວໍ ໂນ ມຫນ຺ຕຠາໂວ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈ, ສເຈ ປນສ຺ສ ‘‘ກິມຫໍ ເອເຕ ສຣຓໍ ຄໂຕ’’ຕິ ວິປ຺ປຏິສາໂຣ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ຕມ຺ປິ ໂສ ‘‘ເອເຕສໍ ເມ ສຣຓຄຕຠາວໍ ພຫູ ຊານນ຺ຕິ, ທຸກ຺ກຣໍ ທານິ ປຏິນິວຕ຺ຕິຕຸ’’ນ຺ຕິ ວິໂນເທຕ຺ວາ ນ ປຏິກ຺ກມິສ຺ສຕີຕິ ຈ. ເຕນາຫ ‘‘ປຏາກໍ ປຣິຫເຣຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ. ໂອປານຠູຕນ຺ຕິ ປຏິຍຕ຺ຕອຸທປາໂນ ວິຍ ຐິຕໍ. ກຸລນ຺ຕິ ຕວ ນິເວສນໍ. ທາຕພ຺ພໍ ມຎ຺ເຎຍ຺ຍາສີຕິ ປຸພ຺ເພປິ ທສປິ ວີສຕິປິ ສຏ຺ຐິປິ ຊເນ ອາຄເຕ ທິສ຺ວາ ນຕ຺ຖີຕິ ອວຕ຺ວາ ເທສິ, ອິທານິ ມໍ ສຣຓໍ ຄຕກາຣຓມຕ຺ເຕເນວ ມາ ອິເມສໍ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ຖ, ສມ຺ປຕ຺ຕານຎ຺ຫິ ທາຕພ຺ພເມວາຕິ ໂອວທຕິ. ສຸຕໍ ເມ ຕໍ ຠນ຺ເຕຕິ ກຸໂຕ ສຸຕໍ? ນິຄຓ຺ຐານໍ ສນ຺ຕິກາ. ເຕ ກິຣ ກຸລຆເຣສຸ ເອວໍ ປກາເສນ຺ຕິ ‘‘ມຍໍ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ສມ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ວທາມ, ສມໂຓ ປນ ໂຄຕໂມ ‘ມຍ຺ຫເມວ ທານໍ ທາຕພ຺ພໍ…ເປ… ນ ອຎ຺ເຎສໍ ສາວການໍ ທິນ຺ນໍ ມຫປ຺ຜລ’ນ຺ຕິ ເອວໍ ວທຕີ’’ຕິ. ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ອຍໍ ‘‘ສຸຕໍ ເມ ຕ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ.

໒໙໔. ປວຕ຺ຕມໍສນ຺ຕິ ປກຕິຍາ ປວຕ຺ຕໍ ກປ຺ປິຍມໍສໍ, ມູລໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣາປເຓ ປຣິເຍສາຫີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສມ຺ພຫຸລາ ນິຄຓ຺ຐາຕິ ປຎ຺ຈສຕມຕ຺ຕາ ນິຄຓ຺ຐາ. ຖູລໍ ປສຸນ຺ຕິ ຖູລໍ ມຫາສຣີຣໍ ໂຄກຓ຺ຓມຫິໍສສູກຣສງ຺ຂາຕໍ ປສຸໍ. ອຸທ຺ທິສ຺ສກຕນ຺ຕິ ອຕ຺ຕານໍ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ກຕໍ, ມາຣິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຏິຈ຺ຈກມ຺ມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກມ຺ມ-ສທ຺ໂທ ກມ຺ມສາຘໂນ ອຕີຕກາລິໂກຕິ ອາຫ ‘‘ອຕ຺ຕານໍ ປຏິຈ຺ຈ ກຕ’’ນ຺ຕິ. ນິມິຕ຺ຕກມ຺ມສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ ‘‘ປຏິຈ຺ຈ ກມ຺ມໍ ຜຸສຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ຊາ. ໑.໔.໗໕) ວິຍ. ນິມິຕ຺ຕກມ຺ມສ຺ສາຕິ ນິມິຕ຺ຕຠາເວນ ລທ຺ຘພ຺ພກມ຺ມສ຺ສ, ນ ກຣຓກາຣາປນວເສນ. ປຏິຈ຺ຈກມ຺ມໍ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ຖີຕິ ມໍສໍ ປຏິຈ຺ຈກມ຺ມໍ ຍຖາ ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ. ອຖ ວາ ປຏິຈ຺ຈ ກມ຺ມໍ ຜຸສຕີຕິ ປາຐເສໂສ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ສ຺ວາຍໍ ເອຕໍ ມໍສໍ ປຏິຈ຺ຈ ຕໍ ປາຓວຘກກມ຺ມໍ ຜຸສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຎ຺ຫິ ອກຸສລໍ ອຸປຑ຺ຒໍ ທາຍກສ຺ສ, ອຸປຑ຺ຒໍ ປຏິຄ຺ຄາຫກສ຺ສ ໂຫຕີຕິ ເນສໍ ລທ຺ຘິ. ອຸປກຓ຺ຓເກຕິ ກຓ຺ຓມູເລ. ອລນ຺ຕິ ປຏິກ຺ເຂປວຈນໍ, ໂຫຕຸ ກິໍ ອິມິນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ຈ ປນ ເຕຕິ ເອເຕ ອາຍສ຺ມນ຺ຕາ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ອວຓ຺ຓກາມາ ຫຸຕ຺ວາ ອວຓ຺ຓໍ ຠາສນ຺ຕາປິ ອພ຺ຠາຈິກ຺ຂນ຺ຕາ ນ ຊິຣິທນ຺ຕິ, ອພ຺ຠກ຺ຂານສ຺ສ ອນ຺ຕໍ ນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ລຊ຺ຊນຕ຺ເຖ ອິທໍ ຊິຣິທນ຺ຕີຕິ ປທໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ນ ລຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສີຫເສນາປຕິວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ກປ຺ປິຍຠູມິອນຸຊານນກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໙໕. ອຠິລາປມຕ຺ຕນ຺ຕິ ເທສນາມຕ຺ຕໍ. ອາມິສຂາທນຕ຺ຖາຍາຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຉຑ຺ຑິຕສ຺ສ ອາມິສສ຺ສ ຂາທນຕ຺ຖາຍ. ອນຸປ຺ປເຄເຍວາຕິ ປາໂຕເຍວ. ໂອຣວສທ຺ທນ຺ຕິ ມຫາສທ຺ທໍ. ຕໍ ປນ ອວຕ຺ວາປີຕິ ອນ຺ຘກຏ຺ຐກຖາຍໍວຸຕ຺ຕນເຍນ ອວຕ຺ວາປິ. ປິ-ສທ຺ເທນ ຕຖາ ວຈນມ຺ປິ ອນຸຊານາຕິ. ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ເສສອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕນເຍນ. ‘‘ກປ຺ປິຍກຸຏິໍ ກໂຣມາ’ຕິ ວາ, ‘ກປ຺ປິຍກຸຏີ’ຕິ ວາ ວຸຕ຺ເຕ ສາຘາຣຓລກ຺ຂຓ’’ນ຺ຕິ ສພ຺ພອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕອຸສ຺ສາວນນ຺ຕິກາກຸຏິກຣຓລກ຺ຂຓໍ. ຈຍນ຺ຕິ ອຘິຏ຺ຐານໍ. ຍໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ຍໂຕ ອິຏ຺ຐກໂຕ ສິລໂຕ ມຕ຺ຕິກາປິຓ຺ຑໂຕ ວາ ປຏ຺ຐາຍ. ປຐມິຏ຺ຐກາທີນໍ ເຫຏ຺ຐາ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕີຕິ ຠິຕ຺ຕິຍາ ປຐມິຏ຺ຐກາທີນໍ ເຫຏ຺ຐາ ຠູມິຍໍ ປຕິຏ຺ຐາປິຍມານາ ອິຏ຺ຐກາທໂຍ ຠູມິຄຕິກຕ຺ຕາ ‘‘ກປ຺ປິຍກຸຏິໍ ກໂຣມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຕິຏ຺ຐາເປຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ. ຍທິ ເອວໍ ຠູມິຍໍ ນິຂຓິຕ຺ວາ ປຕິຏ຺ຐາປິຍມານາ ຖມ຺ຠາ ກສ຺ມາ ຕຖາ ວຕ຺ວາ ປຕິຏ຺ຐາເປຕຸໍ ວຏ຺ຏນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ຖມ຺ຠາ ປນ…ເປ… ວຏ຺ຏນ຺ຕີ’’ຕິ. ສງ຺ຆສນ຺ຕກເມວາຕິ ວາສຕ຺ຖາຍ ກຕໍ ສງ຺ຆິກເສນາສນໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ຠິກ຺ຂຸສນ຺ຕກນ຺ຕິ ວາສຕ຺ຖາຍ ເອວ ກຕໍ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລິກເສນາສນໍ. ມຸຂສນ຺ນິຘີຕິ ອິມິນາ ອນ຺ໂຕວຸຕ຺ຖທຸກ຺ກຏເມວ ທີປິຕໍ.

ກປ຺ປິຍຠູມິອນຸຊານນກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ເກຓິຍຊຏິລວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໐໐. ເຍນ ອາປຓໍ ຕທວສຣີຕິອາທີສຸ ອາປຓນ຺ຕິ ເອກສ຺ສ ນິຄມສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຕສ຺ມິໍ ກິຣ ນິຄເມ ວີສຕິ ອາປຓມຸຂສຫສ຺ສານິ ວິຠຕ຺ຕານິ ອເຫສຸໍ. ອິຕິ ໂສ ອາປຓານໍ ອຸສ຺ສນ຺ນຕ຺ຕາ ‘‘ອາປຓ’’ນ຺ຕ຺ເວວ ສງ຺ຂໍ ຄໂຕ. ຕສ຺ສ ປນ ນິຄມສ຺ສ ອວິທູເຣ ນທີຕີເຣ ຆນຈ຺ຉາໂຍ ຣມຓີຍຠູມິຠາໂຄ ມຫາວນສຓ຺ໂຑ, ຕສ຺ມິໍ ຠຄວາ ວິຫຣຕິ. ເກຓິໂຍຕິ ຕສ຺ສ ນາມໍ. ຊຏິໂລຕິ ອາຫຣິມຊຏາຘໂຣ ຕາປໂສ. ໂສ ກິຣ ພ຺ຣາຫ຺ມຓມຫາສາໂລ, ຘນຣກ຺ຂຓຕ຺ຖາຍ ປນ ຕາປສປພ຺ພຊ຺ຊໍ ສມາທາຍ ຣຎ຺ໂຎ ປຓ຺ຓາກາຣໍ ທຕ຺ວາ ຠູມິຠາຄໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ອສ຺ສມໍ ກາເຣຕ຺ວາ ປຎ຺ຈຫິ ສກຏສເຕຫິ ວຓິຊ຺ຊໍ ປໂຍເຊຕ຺ວາ ກຸລສຫສ຺ສສ຺ສ ນິສ຺ສໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ວສຕິ. ອສ຺ສເມປິ ຈສ຺ສ ເອໂກ ຕາລຣຸກ຺ໂຂ ທິວເສ ທິວເສ ເອກໍ ໂສວຓ຺ຓມຍໍ ຜລໍ ມຸຎ຺ຈຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ໂສ ທິວາ ກາສາວານິ ຘາເຣຕິ, ຊຏາ ຈ ພນ຺ຘຕິ, ຣຕ຺ຕິໍ ກາມສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວຕິ.

ປວຕ຺ຕາໂຣຕິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໒໘໕; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໒໗; ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໕.໑໙໒) ປວຕ຺ຕຍິຕາໂຣ, ປາວຈນວເສນ ວຕ຺ຕາໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຍສນ຺ຕິ ເຍສໍ ສນ຺ຕກໍ. ມນ຺ຕປທນ຺ຕິ ມນ຺ຕສທ຺ເທ ພຫິກຕ຺ວາ ຣໂຫ ຠາສິຕພ຺ພຏ຺ເຐນ ມນ຺ຕາ ເອວ ຕໍຕໍອຕ຺ຖປຏິປຕ຺ຕິເຫຕຸຕາຍ ປທນ຺ຕິ ມນ຺ຕປທໍ, ເວທວຈນໍ. ຄີຕນ຺ຕິ ອຏ຺ຐກາທີຫິ ທສຫິ ໂປຣາຓພ຺ຣາຫ຺ມເຓຫິ ອຸທາຕ຺ຕານຸທາຕ຺ຕາທິສຣສມ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ສຊ຺ຌາຍິຕໍ. ປວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ປາວຈນວເສນ ອຎ຺ເຎສໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ວາຈິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມິຫິຕນ຺ຕິ ສມຸປພ຺ຍູຬ຺ຫໍ ຣາສິກຕໍ, ອິຣຸເວທຍຊຸເວທສາມເວທາທິວເສນ ຕຕ຺ຖາປິ ປຈ຺ເຈກໍ ມນ຺ຕພ຺ຣາຫ຺ມຓາທິວເສນ ສຊ຺ຌາຍນວາຈກາທິວເສນ ຈ ປິຓ຺ຑໍ ກຕ຺ວາ ຐປິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕທນຸຄາຍນ຺ຕີຕິ ເອຕຣຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ຕໍ ເຕຫິ ປຸພ຺ເພ ຄີຕໍ ອນຸຄາຍນ຺ຕິ ອນຸສຊ຺ຌາຍນ຺ຕິ. ຕທນຸຠາສນ຺ຕີຕິ ຕໍ ອນຸຠາສນ຺ຕິ, ອິທໍ ປຸຣິມສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ຠາສິຕມນຸຠາສນ຺ຕີຕິ ເຕຫິ ຠາສິຕໍ ສຊ຺ຌາຍິຕໍ ອນຸສຊ຺ຌາຍນ຺ຕິ. ວາຈິຕມນຸວາເຈນ຺ຕີຕິ ເຕຫິ ອຎ຺ເຎສໍ ວາຈິຕໍ ອນຸວາເຈນ຺ຕິ. ເສຍ຺ຍຖິທນ຺ຕິ ເຕ ກຕເມຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຏ຺ຐໂກຕິອາທີນິ ເຕສໍ ນາມານິ. ເຕ ກິຣ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸປຣິຠຓ຺ເຑນ ຍຖາກມ຺ມູປຄຎາເຓນ ສຕ຺ຕານໍ ກມ຺ມສ຺ສກຕາທິໍ ປຸພ຺ເພນິວາສຎາເຓນ ອຕີຕກປ຺ເປ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ມນ຺ຕຊ຺ເຌນວິຘິຎ຺ຈ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ປຣູປຆາຕໍ ອກຕ຺ວາ ກສ຺ສປສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ວຏ຺ຏສນ຺ນິສ຺ສິເຕນ ວຈເນນ ສຫ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ມນ຺ເຕ ຄນ຺ເຖສຸໍ. ອປຣາປເຣ ປນ ໂອກ຺ກາກຣາຊກາລາທີສຸ ອຸປ຺ປນ຺ນພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ປາຓາຕິປາຕາທີນິ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕໂຍ ເວເທ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘວຈເນນ ສທ຺ຘິໍ ວິຣຸທ຺ເຘ ອກໍສຸ. ຣຕ຺ຕິໂຠຊນໍ ຣຕ຺ຕິ, ຕໂຕ ອຸປຣຕາຕິ ຣຕ຺ຕູປຣຕາ. ອຕິກ຺ກນ຺ເຕ ມຊ຺ຌນ຺ຫິເກ ຍາວ ສູຣິຍຕ຺ຖງ຺ຄມນາ ໂຠຊນໍ ວິກາລໂຠຊນໍ ນາມ, ຕໂຕ ວິຣຕຕ຺ຕາ ວິຣຕາ ວິກາລໂຠຊນາ. ປຏິຍາທາເປຕ຺ວາຕິ ສປ຺ປິມຘຸສກ຺ກຣາທີຫິ ເຈວ ມຣິເຈຫິ ຈ ສຸສງ຺ຂຕໍ ປານໍ ປຏິຍາທາເປຕ຺ວາ.

‘‘ມຫາ ໂຂ ເກຓິຍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ’’ຕິ ກສ຺ມາ ຠຄວາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ປຏິກ຺ຂິປິ? ຕິຕ຺ຖິຍານໍ ປຏິກ຺ເຂປປສນ຺ນຕາຍ. ຕິຕ຺ຖິຍາ ຫິ ‘‘ອໂຫ ວຕາຍໍ ອປ຺ປິຈ຺ໂຉ, ໂຍ ນິມນ຺ຕິຍມາໂນປິ ນ ສາທິຍຕີ’’ຕິ ອຸປນິມນ຺ຕິຍມານສ຺ສ ປຏິກ຺ເຂເປ ປສີທນ຺ຕີຕິ ເກຈິ, ອກາຣຓຎ຺ເຈຕໍ. ນຕ຺ຖິ ພຸທ຺ຘານໍ ປຈ຺ຈຍເຫຕຸ ເອວຣູປໍ ໂກຫຎ຺ຎໍ, ອຍໍ ປນ ອຑ຺ຒເຕລສານິ ຠິກ຺ຂຸສຕານິ ທິສ຺ວາ ເອຕ຺ຕການໍເຍວ ຠິກ຺ຂໍ ປຏິຍາເທສ຺ສຕິ, ສ຺ເວວ ເສໂລ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຕີຫິ ປຸຣິສສເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ປພ຺ພຊິສ຺ສຕິ, ອຍຸຕ຺ຕໍ ໂຂ ປນ ນວເກ ອຎ຺ຎໂຕ ເປເສຕ຺ວາ ອິເມເຫວ ສທ຺ຘິໍ ຄນ຺ຕຸໍ, ອິເມ ວາ ອຎ຺ຎໂຕ ເປເສຕ຺ວາ ນວເກຫິ ສທ຺ຘິໍ ຄນ຺ຕຸໍ. ອຖາປິ ສພ຺ເພວ ຄເຫຕ຺ວາ ຄມິສ຺ສາມິ, ຠິກ຺ຂາຫາໂຣ ນປ຺ປໂຫສ຺ສຕິ. ຕໂຕ ຠິກ຺ຂູສຸ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ເຕສຸ ມນຸສ຺ສາ ອຸຊ຺ຌາຍິສ຺ສນ຺ຕິ ‘‘ຈິຣສ຺ສມ຺ປິ ເກຓິໂຍ ສມຓໍ ໂຄຕມໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ຍາປນມຕ຺ຕໍ ທາຕຸໍ ນາສກ຺ຂີ’’ຕິ, ສຍຎ຺ຈ ວິປ຺ປຏິສາຣີ ຠວິສ຺ສຕິ. ປຏິກ຺ເຂເປ ປນ ກເຕ ‘‘ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ປຸນປ຺ປຸນໍ ‘ຕ຺ວຎ຺ຈ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓສຸ ອຠິປ຺ປສນ຺ໂນ’ຕິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ນາມໍ ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓປິ ນິມນ຺ເຕຕຸກາໂມ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕໂຕ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓ ປາຏິເຍກ຺ກໍ ນິມນ຺ເຕສ຺ສຕິ, ເຕ ເຕນ ນິມນ຺ຕິຕາ ຠິກ຺ຂູ ຫຸຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊິສ຺ສນ຺ຕິ, ເອວມສ຺ສ ສທ຺ຘາ ອນຸຣກ຺ຂິຕາ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ປຏິກ຺ຂິປິ. ກິຎ຺ຈາປິ ໂຂ ໂຠ ໂຄຕມາຕິ ອິມິນາ ອິທໍ ທີເປຕິ ‘‘ໂຠ ໂຄຕມ, ກິໍ ຊາຕໍ, ຍທິ ອຫໍ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓສຸ ອຠິປ຺ປສນ຺ໂນ, ອຘິວາເສຕຸ ຠວໍ ໂຄຕໂມ, ອຫໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານມ຺ປິ ທາຕຸໍ ສກ຺ໂກມິ ຕຸມ຺ຫາກມ຺ປີ’’ຕິ. ຐເປຕ຺ວາ ຘຎ຺ຎຜລຣສນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຕຓ຺ຑຸລໂຘວໂນທກມ຺ປິ ຘຎ຺ຎຣໂສເຍວາຕິ ວທນ຺ຕິ. ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຸຈ຺ຉຸຣສນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ນິກ຺ກສໂຏ ອຸຈ຺ຉຸຣໂສ ສຕ຺ຕາຫກາລິໂກຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອິມາຫິ ຄາຖາຫີຕິ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໐໐) ອິມາຫິ ເກຓິຍສ຺ສ ຈິຕ຺ຕານຸກູລາຫິ ຄາຖາຫິ. ຕຕ຺ຖ ອຄ຺ຄິປຣິຈຣິຍໍ ວິນາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ຍຎ຺ຎາຠາວໂຕ ‘‘ອຄ຺ຄິຫຸຕ຺ຕມຸຂາ ຍຎ຺ຎາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຄ຺ຄິຫຸຕ຺ຕເສຏ຺ຐາ ອຄ຺ຄິຊຸຫນປ຺ປຘານາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ຫິ ‘‘ອຄ຺ຄິມຸຂາ ເທວາ’’ຕິ ອຄ຺ຄິຊຸຫນປຸພ຺ພກໍ ຍຎ຺ຎໍ ວິທຫນ຺ຕິ. ເວເທ ສຊ຺ຌາຍນ຺ເຕຫິ ປຐມໍ ສຊ຺ຌາຍິຕພ຺ພໂຕ ສາວິຕ຺ຕີ ‘‘ຉນ຺ທໂສ ມຸຂ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ສາວິຕ຺ຕີ ເວທສ຺ສ ປຸພ຺ພງ຺ຄມາຕິ ອຕ຺ໂຖ ຕໍປຸພ຺ພກຕ຺ຕາ ເວທສວນສ຺ສ. ມນຸສ຺ສານໍ ເສຏ຺ຐຠາວໂຕ ຣາຊາ ‘‘ມຸຂ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ໂອຄາຫນ຺ຕີນໍ ນທີນໍ ອາຘາຣຠາວໂຕ ຄນ຺ຕພ຺ພຏ຺ຐານຠາເວນ ປຏິສຣຓໂຕ ຈ ສາຄໂຣ ‘‘ມຸຂ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ຈນ຺ທສມາໂຍເຄນ ‘‘ອຊ຺ຊ ກຕ຺ຕິກາ, ອຊ຺ຊ ໂຣຫິຓີ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍນໂຕ ນກ຺ຂຕ຺ຕານິ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ອາໂລກກຣຓໂຕ ນກ຺ຂຕ຺ເຕຫິ ອຕິວິເສສໂສມ຺ມຠາວໂຕ ຈ ‘‘ນກ຺ຂຕ຺ຕານໍ ມຸຂໍ ຈນ຺ໂທ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ທີປສິຂາ ອຄ຺ຄິຊາລາ ອສນິວິຈກ຺ກ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທີນໍ ຕປນ຺ຕານໍ ວິຊ຺ຊຸລຕານໍ ອຄ຺ຄຕ຺ຕາ ອາທິຈ຺ໂຈ ‘‘ຕປຕໍ ມຸຂ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍານໍ ປນ ອຄ຺ຄຕ຺ຕາ ວິເສເສນ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ສງ຺ຆໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ປຸຎ຺ຎໍ ອາກງ຺ຂມານານໍ, ສງ຺ໂຆ ເວ ຍຊຕໍ ມຸຂ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ສງ຺ໂຆ ປຸຎ຺ຎສ຺ສ ອາຍມຸຂໍ ອຄ຺ຄທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍຠາເວນາຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ເກຓິຍຊຏິລວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ໂຣຊມລ຺ລວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໐໑. ໂຣຊວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ວິຫາໂຣຕິ ຄນ຺ຘກຸຏິໍ ສນ຺ຘາຍ ອາຫໍສຸ. ອຕຣມາໂນຕິ ອຕຸຣນ຺ໂຕ, ສຓິກໍ ປທປ຺ປມາຓຏ຺ຐາເນ ປທໍ ນິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ວຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ສຸສມ຺ມຏ຺ຐໍ ມຸຕ຺ຕາທລສິນ຺ທຸວາຣສນ຺ຖຣສທິສໍ ວາລິກໍ ອວິນາເສນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາຬິນ຺ທນ຺ຕິ ປມຸຂໍ. ອຸກ຺ກາສິຕ຺ວາຕິ ອຸກ຺ກາສິຕສທ຺ທໍ ກຕ຺ວາ. ອຄ຺ຄຬນ຺ຕິ ກວາຏໍ. ອາໂກເຏຫີຕິ ອຄ຺ຄນເຂນ ອີສກໍ ກຸຎ຺ຈິກຉິທ຺ທສມີເປ ໂກເຏຫີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ທ຺ວາຣໍ ກິຣ ອຕິອຸປຣິ ອມນຸສ຺ສາ, ອຕິເຫຏ຺ຐາ ຕິຣຈ຺ຉານຊາຕິກາ ໂກເຏນ຺ຕິ, ຕຖາ ອໂກເຏຕ຺ວາ ມຊ຺ເຌ ຉິທ຺ທສມີເປ ມນຸສ຺ສາ ໂກເຏນ຺ຕິ, ອິທໍ ທ຺ວາຣໂກຏກວຕ຺ຕນ຺ຕິ ທີເປນ຺ຕາ ວທນ຺ຕິ. ວິວຣິ ຠຄວາ ທ຺ວາຣນ຺ຕິ ນ ຠຄວາ ອຸຏ຺ຐາຍ ທ຺ວາຣໍ ວິວຣິ, ວິວຣຕູຕິ ປນ ຫຕ຺ຖໍ ປສາເຣສິ. ຕໂຕ ‘‘ຠຄວາ ຕຸມ຺ເຫຫິ ອເນກາສຸ ກປ຺ປໂກຏີສຸ ທານໍ ທທມາເນຫິ ນ ສຫຕ຺ຖາ ທ຺ວາຣວິວຣຓກມ຺ມໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ ສຍເມວ ທ຺ວາຣໍ ວິວຏໍ. ຕໍ ປນ ຍສ຺ມາ ຠຄວໂຕ ມເນນ ວິວຏໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ວິວຣິ ຠຄວາ ທ຺ວາຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ໂຣຊມລ຺ລວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ວຸຑ຺ຒປພ຺ພຊິຕວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໐໓. ອາຕຸມາວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ອຎ຺ຎຕໂຣ ວຸຑ຺ຒປພ຺ພຊິໂຕຕິ ສຸຠທ຺ໂທ ນາມ ອຎ຺ຎຕໂຣ ຠິກ຺ຂຸ ວຸຑ຺ຒກາເລ ປພ຺ພຊິຕຕ຺ຕາ ‘‘ວຸຑ຺ຒປພ຺ພຊິໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ທ຺ເວ ທາຣກາຕິ ສາມເຓຣຠູມິຍໍ ຐິຕາ ທ຺ເວ ປຸຕ຺ຕາ. ນາຬິຍາວາປເກນາຕິ ນາຬິຍາ ເຈວ ຖວິກາຍ ຈ. ສໍຫຣິໍສູຕິ ຍສ຺ມາ ມນຸສ຺ສາ ເຕ ທາຣເກ ມຎ຺ຊຸຠາຓິເນ ປຏິຠານວນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ກາເຣຕຸກາມາປິ ອກາເຣຕຸກາມາປິ ກາເຣນ຺ຕິເຍວ, ກຕກາເລ ຈ ‘‘ກິໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສຖ ຕາຕາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເຕ ວທນ຺ຕິ ‘‘ນ ອມ຺ຫາກໍ ອຎ຺ເຎນ ເກນຈິ ອຕ຺ໂຖ, ປິຕາ ປນ ໂນ ຠຄວໂຕ ອາຄຕກາເລ ຍາຄຸທານໍ ກາຕຸກາໂມ’’ຕິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ມນຸສ຺ສາ ອປຣິຄເຓຕ຺ວາວ ຍໍ ເຕ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ ຫຣິຕຸໍ, ສພ຺ພໍ ເທນ຺ຕິ. ຍມ຺ປິ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ມນຸສ຺ເສຫິ ເປເສນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ເຕ ທາຣກາ ພຫຸໍ ໂລຓມ຺ປິ ເຕລມ຺ປິ ສປ຺ປິມ຺ປິ ຕຓ຺ຑຸລມ຺ປິ ຂາທນີຍມ຺ປິ ສໍຫຣິໍສຸ.

ອາຕຸມາຍໍ ວິຫຣຕີຕິ ອາຕຸມໍ ນິສ຺ສາຍ ວິຫຣຕິ. ຠຸສາຄາເຣຕິ ຠຸສມເຍ ອຄາຣເກ. ຕຕ຺ຖ ກິຣ ມຫນ຺ຕໍ ປລາລປຸຎ຺ຊໍ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໂຕ ປລາລໍ ນິກ຺ກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ສາລາສທິສໍ ປພ຺ພຊິຕານໍ ວສນໂຍຄ຺ຄຏ຺ຐານສທິສໍ ກຕໍ, ຕທາ ຠຄວາ ຕຕ຺ຖ ວສິ. ອຖ ຠຄວຕິ ອາຕຸມໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຸສາຄາຣກໍ ປວິຏ຺ເຐ ສຸຠທ຺ໂທ ສາຍນ຺ຫສມຍໍ ຄາມທ຺ວາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມນຸສ຺ເສ ອາມນ຺ເຕສິ ‘‘ອຸປາສກາ ນາຫໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕິກາ ອຎ຺ຎໍ ກິຎ຺ຈິ ປຈ຺ຈາສີສາມິ, ມຍ຺ຫໍ ທາຣເກຫິ ອານີຕເຕລາທີນິເຍວ ສງ຺ຆສ຺ສ ປໂຫນ຺ຕິ, ຫຕ຺ຖກມ຺ມມຕ຺ຕໍ ເມ ເທຖາ’’ຕິ. ກິໍ, ຠນ຺ເຕ, ກໂຣມາຕິ? ‘‘ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ສພ຺ພູປກຣຓານິ ຄາເຫຕ຺ວາ ວິຫາເຣ ອຸທ຺ຘນານິ ກາເຣຕ຺ວາ ເອກໍ ກາຬກໍ ກາສາວໍ ນິວາເສຕ຺ວາ ຕາທິສເມວ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ກໂຣຖ, ອິທໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ສພ຺ພຣຕ຺ຕິໍ ວິຈາເຣນ຺ໂຕ ສຕສຫສ຺ສໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ໂຠຊ຺ຊຍາຄຸຎ຺ຈ ມຘຸໂຄຬກຎ຺ຈ ປຏິຍາທາເປສິ. ໂຠຊ຺ຊຍາຄຸ ນາມ ປຐມໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ປາຕພ຺ພຍາຄຸ, ຕຕ຺ຖ ສປ຺ປິມຘຸຜາຓິຕມຈ຺ຉມໍສປຸປ຺ຜຜລຣສາທິ ຍໍກິຎ຺ຈິ ຂາທນີຍໍ ນາມ, ສພ຺ພໍ ປວິສຕິ, ກີຬິຕຸກາມານໍ ສີສມກ຺ຂນໂຍຄ຺ຄາ ໂຫຕິ ສຸຄນ຺ຘຄນ຺ຘາ.

ອຖ ຠຄວາ ກາລສ຺ເສວ ສຣີຣປຏິຊຄ຺ຄນໍ ກຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕຸໍ ອາຕຸມຄາມນຄຣາຠິມຸໂຂ ປາຍາສິ. ມນຸສ຺ສາ ຕສ຺ສ ອາໂຣເຈສຸໍ ‘‘ຠຄວາ ປິຓ຺ຑາຍ ຄາມໍ ປວິສຕິ, ຕຍາ ກສ຺ສ ຍາຄຸ ປຏິຍາທິຕາ’’ຕິ. ໂສ ຍຖານິວຕ຺ຖປາຣຸເຕເຫວ ເຕຫິ ກາຬກກາສາເວຫິ ເອເກນ ຫຕ຺ເຖນ ທພ຺ພິຎ຺ຈ ກຏຈ຺ຉຸຎ຺ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມາ ວິຍ ທກ຺ຂິຓຊາຓຸມຓ຺ຑລໍ ຠູມິຍໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ຍາຄຸ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຖ ໂຂ ໂສ ວຸຑ຺ຒປພ຺ພຊິໂຕ ຕສ຺ສາ ຣຕ຺ຕິຍາ ອຈ຺ຈເຍນ ພຫຸຕຣໍ ຍາຄຸໍ ປຏິຍາທາເປຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ອຸປນາເມສີ’’ຕິ. ຊານນ຺ຕາປິ ຕຖາຄຕາ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕີຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ກຸຕາຍນ຺ຕິ ກຸໂຕ ອຍໍ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

໓໐໔. ທສຠາຄໍ ທຕ຺ວາຕິ ທສມຠາຄໍ ທຕ຺ວາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ທສ ໂກຏ຺ຐາເສ ກຕ຺ວາ ເອໂກ ໂກຏ຺ຐາໂສ ຠູມິສາມິການໍ ທາຕພ຺ໂພ’’ຕິ.

ວຸຑ຺ຒປພ຺ພຊິຕວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຈຕຸມຫາປເທສກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໐໕. ປຣິມທ຺ທນ຺ຕາຕິ ອຸປປຣິກ຺ຂນ຺ຕາ. ປຕ຺ຕຸຓ຺ຓເທເສ ສຎ຺ຊາຕວຕ຺ຖໍ ປຕ຺ຕຸຓ຺ຓໍ. ໂກເສຍ຺ຍວິເສໂສຕິ ຫິ ອຠິຘານໂກເສ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈີນເທເສ ໂສມາຣເທເສ ຈ ສຎ຺ຊາຕວຕ຺ຖານິ ຈີນໂສມາຣປຏານິ. ປຕ຺ຕຸຓ຺ຓາທີນິ ຕີຓິ ໂກເສຍ຺ຍສ຺ສ ອນຸໂລມານິ ປາຓເກຫິ ກຕສຸຕ຺ຕມຍຕ຺ຕາ. ອິທ຺ຘິມຍິກໍ ເອຫິຠິກ຺ຂູນໍ ປຸຎ຺ຎິທ຺ຘິຍາ ນິພ຺ພຕ຺ຕຈີວຣໍ. ຕໍ ໂຂມາທີນໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ໂຫຕີຕິ ເຕສໍເຍວ ອນຸໂລມໍ. ເທວຕາຫິ ທິນ຺ນຈີວຣໍ ເທວທຕ຺ຕິຍໍ. ຕໍ ກປ຺ປຣຸກ຺ເຂ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ຊາລິນີເທວກຎ຺ຎາຍ ອນຸຣຸທ຺ຘຕ຺ເຖຣສ຺ສ ທິນ຺ນວຕ຺ຖສທິສໍ. ຕມ຺ປິ ໂຂມາທີນຎ຺ເຎວ ອນຸໂລມໍ ໂຫຕິ ເຕສຸ ອຎ຺ຎຕຣຠາວໂຕ. ທ຺ເວ ປຏາ ເທສນາເມເນວ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເຕສໍ ສຣູປທສ຺ສນປຣເມຕໍ, ນາຎ຺ຎໍ ນິວຕ຺ຕນປຣໍ ປຕ຺ຕຸຓ຺ຓປຏສ຺ສປິ ເທສນາເມເນວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຕຸມ຺ພາຕິ ຠາຊນານິ. ຜລຕຸມ຺ໂພຕິ ລາພຸອາທິ. ອຸທກຕຸມ຺ໂພຕິ ອຸທກຸກ຺ຂິປນກກຸຏໂກ. ກິລຎ຺ຊຈ຺ຉຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວຬຸວິລີເວຫິ ວາຍິຕ຺ວາ ກຕຉຕ຺ຕໍ. ສມ຺ຠິນ຺ນຣສນ຺ຕິ ສມ຺ມິສ຺ສິຕຣສໍ. ປານກໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ໂຫຕີຕິ ອມ຺ພປານາທິປານກໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ວິກາເລປິ ກປ຺ປຕິ ອສມ຺ຠິນ຺ນຣສຕ຺ຕາ. ເຕນ ຕທຫຸປຏິຄ຺ຄຫິເຕນ ສທ຺ຘິນ຺ຕິ ເຕນ ສຕ຺ຕາຫກາລິເກນ ຕທຫຸປຏິຄ຺ຄຫິເຕນ ສທ຺ຘິໍ. ເສສເມຕ຺ຖ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ຈຕຸມຫາປເທສກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ເຠສຊ຺ຊກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ກຖິນກ຺ຂນ຺ຘກໍ

ກຖິນານຸຊານນກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໐໖. ກຖິນກ຺ຂນ຺ຘເກ ສີສວເສນາຕິ ປຘານງ຺ຄວເສນ. ‘‘ກຖິນນ຺ຕິ ປຎ຺ຈານິສໍເສ ອນ຺ໂຕກຣຓສມຕ຺ຖຕາຍ ຖິຣນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ໂສ ເນສໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ‘‘ໂສ ຕຸມ຺ຫາກ’’ນ຺ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ເນສ’’ນ຺ຕິ ວຈນໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ເຍ ອຕ຺ຖຕກຖິນາຕິ ນ ເກວລໍ ຕຸມ຺ຫາກເມວ, ເຍ ອຎ຺ເຎປິ ອຕ຺ຖຕກຖິນາ, ເຕສມ຺ປິ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ຈຣຓນ຺ຕິ ຈາຣິຕ຺ຕສິກ຺ຂາປເທ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອນາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ກຸເລສຸ ຈຣຓໍ. ມຕກຈີວຣນ຺ຕິ ມຕສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ຈີວຣໍ. ຕຕ຺ຣຸປ຺ປາເທນ ອາຠຕນ຺ຕິ ວິຫາຣສນ຺ຕເກນ ເຂຕ຺ຕວຕ຺ຖຸອາທິນາ ອານີຕໍ.

ປຐມປວາຣຓາຍ ປວາຣິຕາຕິ ອິທໍ ວສ຺ສຈ຺ເຉທໍ ອກຕ຺ວາ ວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖຠາວສນ຺ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ ອນ຺ຕຣາເຍນ ອປ຺ປວາຣິຕານມ຺ປິ ວຸຕ຺ຖວສ຺ສານໍ ກຖິນຕ຺ຖາຣສມ຺ຠວໂຕ. ເຕເນວ ‘‘ອປ຺ປວາຣິຕາ ວາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ຉິນ຺ນວສ຺ສາ ວາ ປຈ຺ຉິມິກາຍ ອຸປຄຕາ ວາ ນ ລຠນ຺ຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ວຸຕ຺ຖວສ຺ສາປິ ນ ລຠນ຺ຕີຕິ ນານາສີມາຍ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ວຸຕ຺ຖວສ຺ສາ ອິມສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ກຖິນຕ຺ຖາຣໍ ນ ລຠນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຂລິມກ຺ຂິຕສາຏໂກຕິ ອຫຕວຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ທານກມ຺ມວາຈາຕິ ກຖິນທຸສ຺ສທານກມ຺ມວາຈາ. ອກາຕຸໍ ນ ລພ຺ຠຕີຕິ ອິມິນາ ອນາທຣິເຍນ ອກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ທີເປຕິ. ກມ຺ມວາຈາ ປນ ເອກາເຍວ ວຏ຺ຏຕີຕິ ກຖິນຕ຺ຖາຣສາຏກສ຺ສ ທານກາເລ ວຸຕ຺ຕາ ເອກາເຍວ ກມ຺ມວາຈາ ວຏ຺ຏຕິ. ປຸນ ຕສ຺ສ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ວຕ຺ເຖ ທິຍ຺ຍມາເນ ກມ຺ມວາຈາຍ ທາຕພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ອປໂລກນເມວ ອລນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໓໐໘. ມຫາຠູມິກນ຺ຕິ ມຫາວິສຍໍ, ຈຕຸວີສຕິອາກາຣວນ຺ຕຕາຍ ມຫາວິຕ຺ຖາຣິກນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປຎ຺ຈກນ຺ຕິ ປຎ຺ຈຂຓ຺ຑໍ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ປຐມຈິມິລິກາຕິ ກຖິນວຕ຺ຖໂຕ ອຎ຺ຎາ ອຕ຺ຕໂນ ປກຕິຈິມິລິກາ. ‘‘ກຸຈ຺ຉິຈິມິລິກໍ ກຕ຺ວາ ສິພ຺ພິຕມຕ຺ເຕນາຕິ ຖິຣຊິຓ຺ຓານໍ ຈິມິລິການໍ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ສິພ຺ພນສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ກຸຣຸນ຺ທິຍຎ຺ຈ ‘‘ວຸຕ຺ຕວຈນນິທສ຺ສນໍ ພ຺ຍຎ຺ຊເນ ເອວ ເຠໂທ, ອຕ຺ເຖ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ປິຏ຺ຐິອນຸວາຕາໂຣປນມຕ຺ເຕນາຕິ ທີຆໂຕ ອນຸວາຕສ຺ສ ອາໂຣປນມຕ຺ເຕນ. ກຸຈ຺ຉິອນຸວາຕາໂຣປນມຕ຺ເຕນາຕິ ປຸຖຸລໂຕ ອນຸວາຕສ຺ສ ອາໂຣປນມຕ຺ເຕນ. ສາຣຸປ຺ປໍ ໂຫຕີຕິ ສມຓສາຣຸປ຺ປໍ ໂຫຕິ. ຣຕ຺ຕິນິສ຺ສຄ຺ຄິເຍນາຕິ ຣຕ຺ຕິອຕິກ຺ກນ຺ເຕນ.

ກຖິນານຸຊານນກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອາທາຍສຕ຺ຕກາທິກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໑໑. ອຍນ຺ຕິ ອາສາວຈ຺ເຉທິໂກ ກຖິນຸທ຺ຘາໂຣ. ອິຘ ນ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ປາຬິຍໍ ມາຕິກາປທຠາຊເນ ສວນນ຺ຕິການນ຺ຕຣໍ ນ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ສີມາຕິກ຺ກນ຺ຕິເກ ກຖິນຸທ຺ຘາເຣ. ‘‘ສີມາຕິກ຺ກນ຺ຕິໂກ ນາມ ຈີວຣກາລສີມາຕິກ຺ກນ຺ຕິໂກ’’ຕິ ເກນຈິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ພຫິສີມາຍໍ ຈີວຣກາລສມຍສ຺ສ ອຕິກ຺ກນ຺ຕຕ຺ຕາ ສີມາຕິກ຺ກນ຺ຕິໂກ’’ຕິ ອຍໍ ອມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕິ. ສຫຸພ຺ຠາເຣ ‘‘ໂສ ກຕຈີວໂຣ’’ຕິ ປາໂຐ ທິສ຺ສຕິ, ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ຈີວຣປລິໂພໂຘ ປຐມໍ ຉິຊ຺ຊຕີຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ອິຘ ປນ ປຣິວາຣປາຬິຍຎ຺ຈ ‘‘ທ຺ເວ ປລິໂພຘາ ອປຸພ຺ພໍ ອຈຣິມໍ ຉິຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ (ປຣິ. ໔໑໕) ວຈນໂຕ ຕໍ ນ ສເມຕິ, ຕສ຺ມາ ວີມໍສິຕພ຺ພເມຕ຺ຖ ກາຣຓໍ.

໓໑໒. ‘‘ສມາທາຍວາໂຣ ອາທາຍວາຣສທິໂສ, ອຸປສຄ຺ຄມຕ຺ຕເມຕ຺ຖ ວິເສໂສ’’ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ສພ຺ພໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິກ຺ຂາຣໍ ອນວເສເສຕ຺ວາ ປກ຺ກມນ຺ໂຕ ‘ສມາທາຍ ປກ຺ກມຕີ’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ປຸນ ສມາທາຍວາເຣປິ ເຕເຍວ ທສ຺ສິຕາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ວິປ຺ປກຕຈີວເຣ ປກ຺ກມນນ຺ຕິກສ຺ສ ກຖິນຸທ຺ຘາຣສ຺ສ ອສມ຺ຠວໂຕ ‘‘ຍຖາສມ຺ຠວ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປກ຺ກມນນ຺ຕິໂກ ຫິ ກຖິນຸທ຺ຘາໂຣ ນິຏ຺ຐິຕຈີວຣສ຺ເສວ ວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ ‘‘ຠິກ຺ຂຸ ອຕ຺ຖຕກຖິໂນ ກຕຈີວຣໍ ອາທາຍ ປກ຺ກມຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ໂສ ວິປ຺ປກຕຈີວໂຣ ນ ສມ຺ຠວຕີຕິ ຉເຬວ ອຸພ຺ຠາຣາ ຕຕ຺ຖ ທສ຺ສິຕາ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ວາຣວິຠາວນາ – ອາທາຍວາຣາ ສຕ຺ຕ, ຕຖາ ສມາທາຍວາຣາຕິ ທ຺ເວ ສຕ຺ຕກວາຣາ, ຕໂຕ ປກ຺ກມນນ຺ຕິກໍ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ວິປ຺ປກຕຈີວຣສ຺ສ ອາທາຍສມາທາຍວາຣວເສນ ທ຺ເວ ຉກ຺ກວາຣາ, ຕໂຕ ປຣໍ ນິຏ຺ຐານສນ຺ນິຏ຺ຐານນາສນນ຺ຕິການໍ ວເສນ ຕີຓິ ຕິການິ ທສ຺ສິຕານິ. ຕຕ຺ຖ ປຐມຕ຺ຕິກໍ ອນ຺ໂຕສີມາຍໍ ‘‘ປຈ຺ເຈສ຺ສໍ ນ ປຈ຺ເຈສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ອິມໍ ວິຘິໍ ອນາມສິຕ຺ວາ ພຫິສີມາຍເມວ ‘‘ນ ປຈ຺ເຈສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ປກ຺ກມນນ຺ຕິກສີມາຕິກ຺ກນ຺ຕິກສອຸພ຺ຠາຣາ ຕຕ຺ຖ ນ ຍຸຊ຺ຊນ຺ຕິ. ທຸຕິຍຕ຺ຕິກໍ ອນ຺ໂຕສີມາຍໍ ‘‘ນ ປຈ຺ເຈສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕໍ. ຕຕິຍຕ຺ຕິກໍ ອນຘິຏ຺ຐິຕ-ປເທນ ວິເສເສຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕໍ, ອຕ຺ຖໂຕ ປຐມຕ຺ຕິເກນ ສເມຕິ. ອນຘິຏ຺ຐິເຕນາຕິ ຈ ‘‘ປຈ຺ເຈສ຺ສໍ ນ ປຈ຺ເຈສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ອນຘິຏ຺ຐິເຕນ, ອນິຍມິເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕິຍຕ຺ຕິການນ຺ຕຣໍ ຈຕຸຕ຺ຖຕ຺ຕິກໍ ສມ຺ຠວນ຺ຕໍ ອນ຺ໂຕສີມາຍໍ ‘‘ປຈ຺ເຈສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ວຈນວິເສເສນ ສມ຺ຠວຕິ. ຕຖາ ຈ ໂຍຊິຍມານໍ ອິຕເຣຫິ ສວນນ຺ຕິກາທີຫິ ອວິຣຸທ຺ຘໍ ໂຫຕີຕິ ຈຕຸຕ຺ຖຕ຺ຕິກໍ ອຫຸຕ຺ວາ ຉກ຺ກໍ ຊາຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ຕີຓິ ຕິການິ ເອກໍ ຉກ຺ກຎ຺ຈາຕິ ປຐມໍ ປນ຺ນຣສກໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໓໑໖-໓໒໐. ຕໂຕ ອິທເມວ ປນ຺ນຣສກໍ ອຸປສຄ຺ຄວິເສເສນ ທຸຕິຍໍ ສມາທາຍປນ຺ນຣສກໍ ນາມ ກຕໍ. ປຸນ ‘‘ວິປ຺ປກຕຈີວຣໍ ອາທາຍາ’’ຕິ ຕຕິຍໍ ປນ຺ນຣສກໍ, ‘‘ສມາທາຍາ’’ຕິ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ປນ຺ນຣສກໍ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ເອວໍ ຈຕ຺ຕາຣິ ປນ຺ນຣສການິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ຕຕ຺ຖ ປຐມທຸຕິເຍສຸ ປນ຺ນຣສເກສຸ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ອກຕຈີວຣໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ອິຕເຣສຸ ທ຺ວີສຸ ວິປ຺ປກຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕໂຕ ປຣໍ ‘‘ຈີວຣາສາຍ ປກ຺ກມຕີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ນິຏ຺ຐານສນ຺ນິຏ຺ຐານນາສນອາສາວຈ຺ເຉທິກວເສນ ເອໂກ ວາໂຣຕິ ອິທເມກໍ ຈຕຸກ຺ກໍ ຊາຕໍ, ຕສ຺ມາ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕານິ ຕິການິ ອາສາວຈ຺ເຉທິການິ ຕີຓິ ຈ ຕິການີຕິ ເອຕໍ ອນາສາຍທ຺ວາທສກນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕທນນ຺ຕເຣ ອາສາຍທ຺ວາທສເກ ກິຎ຺ຈາປິ ປຐມໍ ທ຺ວາທສກໍ ລພ຺ຠຕິ, ຕຖາປິ ຕໍ ນິພ຺ພິເສສນ຺ຕິ ຕເມກໍ ທ຺ວາທສກໍ ອວຸຕ຺ຕສິທ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ ວິເສສໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ‘‘ອນ຺ໂຕສີມາຍໍ ປຈ຺ເຈສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ທຸຕິຍຈຕຸກ຺ເກ ‘‘ໂສ ພຫິສີມຄໂຕ ສຸຓາຕີ’’ຕິອາທິວຈນສ຺ສ ຕຕິຍຈຕຸກ຺ເກ ສວນນ຺ຕິກາທີນຎ຺ຈ ໂອກາສກຣຓຕ຺ຖນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິທໍ ປນ ທ຺ວາທສກໍ ອນາສາຍວເສນປິ ລພ຺ຠມານໍ ອິມິນາ ອວຸຕ຺ຕສິທ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ ນ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອວເມຕ຺ຖ ທ຺ເວ ທ຺ວາທສການິ ອຸທ຺ຘຣິຕພ຺ພານິ. ກຣຓີຍທ຺ວາທສເກປິ ຍຖາທສ຺ສິຕໍ ອນາສາຍທ຺ວາທສກໍ ອວຸຕ຺ຕສິທ຺ຘໍ ອາສາຍທ຺ວາທສກຎ຺ຈາຕິ ທ຺ເວ ທ຺ວາທສການິ ອຸທ຺ຘຣິຕພ຺ພານິ.

໓໒໑-໓໒໒. ຍສ຺ມາ ທິສໍຄມິກນວເກ ‘‘ທິສໍຄມິໂກ ປກ຺ກມຕີ’’ຕິ ວຈເນເນວ ‘‘ນ ປຈ຺ເຈສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ອວຸຕ຺ຕສິທ຺ຘເມວ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ ອາວາສປລິໂພຘາຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ. ຈີວຣປຏິວີສໍ ອປວິລາຍມາໂນຕິ ອິມິນາ ຈີວຣປລິໂພຘສມງ຺ຄິຕມສ຺ສ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ຈີວຣປຏິວີສນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕພ຺ພຈີວຣຠາຄໍ. ອປວິລາຍມາໂນຕິ ອາກງ຺ຂມາໂນ. ຕສ຺ສ ຈີວຣລາເຠ ສຕິ ວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖາວາເສ ນິຏ຺ຐານສນ຺ນິຏ຺ຐານນາສນນ຺ຕິການໍ ວເສນ ເອກໍ ຕິກໍ, ເຕສໍເຍວ ວເສນ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ເອກໍ, ຄຕຏ຺ຐາເນ ເອກນ຺ຕິ ຕິຓ຺ຓໍ ຕິການໍ ວເສນ ເອກໍ ນວກໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໓໒໔. ຕໂຕ ປຣໍ ນິຏ຺ຐານສນ຺ນິຏ຺ຐານນາສນນ຺ຕິກສີມາຕິກ຺ກນ຺ຕິກສອຸພ຺ຠາຣານໍ ວເສນ ຜາສຸວິຫາຣປຎ຺ຈກໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສສເມຕ຺ຖ ປາຬິໂຕ ອຏ຺ຐກຖາໂຕ ຈ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ອາທາຍສຕ຺ຕກາທິກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ກຖິນກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ຈີວຣກ຺ຂນ຺ຘກໍ

ຊີວກວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໒໙-໓໓໐. ຈີວຣກ຺ຂນ຺ຘເກ ກມ຺ມວິປາກນ຺ຕິ ກມ຺ມຊໂຣຄໍ. ສໍຍມສ຺ສາຕິ ອານິສໍສສ຺ສ, ອຸປໂຍຄຕ຺ເຖ ເຈຕໍ ສາມິວຈນໍ.

ປຊ຺ໂຊຕຣາຊວຕ຺ຖຸກຖາທິວຓ຺ຓນາ

໓໓໔-໓໓໖. ວິຈ຺ຉິກສ຺ສ ຊາໂຕຕິ ຕສ຺ສ ກິຣ ມາຕຸຍາ ອຸຕຸສມເຍ ສຍນຄຕາຍ ວິຈ຺ຉິໂກ ນາຠິປ຺ປເທສໍ ອາຣຸຬ຺ໂຫ, ສາ ຕສ຺ສ ສມ຺ຜສ຺ເສນ ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫິ. ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວິຈ຺ຉິກສ຺ສ ຊາໂຕ’’ຕິ. ອຸສ຺ສນ຺ນໂທໂສຕິ ສຎ຺ຈິຕປິຕ຺ຕາທິໂທໂສ.

ວຣຍາຈນກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໓໗. ອິຕຣີຕເຣນາຕິ ອິຕເຣນ ອິຕເຣນ. ອິຕຣ-ສທ຺ໂທ ປນ ອນິຍມວຈໂນ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ຍໍກິຎ຺ຈິ-ສທ຺ເທຫິ ສມານຕ຺ໂຖ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອປ຺ປຄ຺ເຆນປິ ມຫຄ຺ເຆນປິ ເຍນ ເກນຈີ’’ຕິ. ມຫາປິຏ຺ຐິຍໂກຊວນ຺ຕິ ຫຕ຺ຖິປິຏ຺ຐີສຸ ອຕ຺ຖຣິຕພ຺ພຕາຍ ມຫາປິຏ຺ຐິຍນ຺ຕິ ລທ຺ຘສມຎ຺ຎໍ ຈຕຸຣງ຺ຄຸລປຸປ຺ຜໍ ໂກຊວໍ.

ກມ຺ພລານຸຊານນາທິກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໔໐. ອຸປຈາເຣຕິ ສຸສານສ຺ສ ອາສນ຺ເນ ປເທເສ. ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ຄຕາຕິ ກິຎ຺ຈິ ອວຕ຺ວາເຍວ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ຄຕາ. ໂສ ເອວ ສາມີຕິ ອກຕາຍ ກຕິກາຍ ເຍນ ຄຫິຕໍ, ໂສວ ສາມີ.

ຈີວຣປຏິຄ຺ຄາຫກສມ຺ມຸຕິອາທິກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໔໒-໓໔໓. ຘຸຣວິຫາຣຏ຺ຐາເນຕິ ວິຫາຣທ຺ວາຣສ຺ສ ສມ຺ມຸຂຏ຺ຐາເນ. ວິຫາຣມຊ຺ເຌເຍວ ສມ຺ມນ຺ນິຕພ຺ພນ຺ຕິ ສພ຺ເພສໍ ຊານນຕ຺ຖາຍ ວິຫາຣມຊ຺ເຌເຍວ ນິສິນ຺ເນຫິ ສມ຺ມນ຺ນິຕພ຺ພໍ. ຕຸລາຠູໂຕຕິ ຕຸລາສທິໂສ. ວຓ຺ຓາວຓ຺ຓໍ ກຕ຺ວາຕິ ສພ຺ພໂກຏ຺ຐາເສ ອຄ຺ຆໂຕ ສມເກ ກຕ຺ວາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ສເມ ປຏິວີເສ ຐເປຕ຺ວາ’’ຕິ. ອິທນ຺ຕິ ສາມເຓຣານໍ ອຸປຑ຺ຒປຏິວີສສ຺ສ ທານໍ. ຜາຕິກມ຺ມນ຺ຕິ ສມ຺ມຸຎ຺ຊນີພນ຺ຘນາທິຫຕ຺ຖກມ຺ມໍ. ອຸກ຺ກຸຏ຺ຐິໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ມຫາສທ຺ທໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ສມປຏິວີໂສ ທາຕພ຺ໂພຕິ ກຣິສ຺ສາມາຕິ ຍາຈນ຺ຕານໍ ປຏິຎ຺ຎາມຕ຺ເຕນປິ ສມໂກຏ຺ຐາໂສ ທາຕພ຺ໂພ.

ຈີວຣຣຊນກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໔໔. ຣຊນກຸມ຺ຠິຍາ ມຊ຺ເຌ ຐເປຕ຺ວາຕິ ອນ຺ໂຕຣຊນກຸມ຺ຠິຍາ ມຊ຺ເຌ ຐເປຕ຺ວາ ເອວໍ ວຏ຺ຏາຘາຣເກ ອນ຺ໂຕຣຊນກຸມ຺ຠິຍາ ປກ຺ຂິຕ຺ເຕ ມຊ຺ເຌ ອຸທກໍ ຕິຏ຺ຐຕິ, ວຏ຺ຏາຘາຣກໂຕ ພຫິ ສມນ຺ຕາ ອນ຺ໂຕກຸມ຺ຠິຍໍ ຣຊນຈ຺ຉລ຺ລິ. ຣຊນໍ ປກ຺ຂິປິຕຸນ຺ຕິ ຣຊນຈ຺ຉລ຺ລິໍ ປກ຺ຂິປິຕຸໍ.

ຕິຈີວຣານຸຊານນກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໔໖. ອຸທ຺ຘສ຺ເຕ ອຣຸເຓຕິ ອຸຄ຺ຄເຕ ອຣຸຓສີເສ. ນນ຺ທິມຸຂິຍາຕິ ຕຸຏ຺ຐມຸຂິຍາ.

ອຕິເຣກຈີວຣາທິກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໔໘. ອຈ຺ຉຸເປຍ຺ຍນ຺ຕິ ປຕິຏ຺ຐເປຍ຺ຍໍ. ຫຕວຕ຺ຖການນ຺ຕິ ກາລາຕີຕວຕ຺ຖານໍ. ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ອລ຺ລີຍາປນຂຓ຺ຑນ຺ຕິ ທຸພ຺ພລຏ຺ຐານໍ ອປເນຕ຺ວາ ອລ຺ລີຍາປນວຕ຺ຖຂຓ຺ຑໍ.

ວິສາຂາວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໔໙-໓໕໑. ວິສາຂາວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ກລ຺ລກາຍາຕິ ອກິລນ຺ຕກາຍາ ປີຕິໂສມນສ຺ເສຫິ ຜຸຏສຣີຣາ. ຄຕີຕິ ຎາຓຄຕິ ຎາຓາຘິຄໂມ. ອຠິສມ຺ປຣາໂຍຕິ ຎາຓາຠິສມ຺ປຣາໂຍ ຎາຓສຫິໂຕ ເປຈ຺ຈຠາໂວ.

ຕໍ ຠຄວາ ພ຺ຍາກຣິສ຺ສຕີຕິ ‘‘ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ໂສຕາປນ຺ໂນ ສກທາຄາມີ’’ຕິອາທິນາ ຕສ຺ສ ຕໍ ຎາຓຄຕິໍ, ຕໂຕ ປຣໍ ‘‘ນິຍໂຕ ສມ຺ໂພຘິປຣາຍໂຓ ສກິເທວ ອິມໍ ໂລກໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕໍ ກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິນາ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໐໐໔) ຎາຓາຠິສມ຺ປຣາຍຎ຺ຈ ອາວິ ກຣິສ຺ສຕິ. ໂສວຄ຺ຄິກນ຺ຕິ ສຄ຺ຄສໍວຕ຺ຕນິກໍ. ໂສກໍ ນຸທຕິ ວິໂນເທຕີຕິ ໂສກນຸທໍ.

ນິສີທນາທິອນຸຊານນກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໕໓. ທຸກ຺ຂໍ ສຸປຕີຕິ ນານາວິຘສຸປິນໍ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ທຸກ຺ຂໍ ສຸປຕິ. ທຸກ຺ຂໍ ປຏິພຸຊ຺ຌຕີຕິ ປຏິພຸຊ຺ຌນ຺ໂຕປິ ອຸຕ຺ຕສິຕ຺ວາ ສໂລມຫໍໂສ ທຸກ຺ຂໍ ປຏິພຸຊ຺ຌຕິ.

ປຈ຺ຉິມວິກປ຺ປນຸປຄຈີວຣາທິກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໕໙-໓໖໒. ອຏ຺ຐປທກຈ຺ຉນ຺ເນນ ປຕ຺ຕມຸຂໍ ສິພ຺ພິຕຸນ຺ຕິ ອຏ຺ຐປທຜລກາກາເຣນ ປຕ຺ຕມຸເຂ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຄພ຺ຠໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ສິພ຺ພິຕຸໍ. ອຄ຺ຄຬຄຸຕ຺ຕິເຍວ ປມາຓນ຺ຕິ ອິເມຫິ ຈຕູຫິ ນິກ຺ເຂປກາຣເຓຫິ ຐເປນ຺ເຕນປິ ອຄ຺ຄຬຄຸຕ຺ຕິວິຫາເຣເຍວ ຐເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ສງ຺ຆິກຈີວຣຸປ຺ປາທກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໖໓. ປຎ຺ຈ ມາເສຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍເຄ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ວຑ຺ຒິໍ ປໂຍເຊຕ຺ວາ ຐປິຕອຸປນິກ຺ເຂປໂຕຕິ ວສ຺ສາວາສິກຕ຺ຖາຍ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈກເຣຫິ ວຑ຺ຒິໍ ປໂຍເຊຕ຺ວາ ຐປິຕອຸປນິກ຺ເຂປໂຕ. ຕຕ຺ຣຸປ຺ປາທໂຕຕິ ນາຬິເກຣອາຣາມາທິຕຕ຺ຣຸປ຺ປາທໂຕ. ‘‘ວສ຺ສາວາສິກລາຠວເສນ ວາ ມຕກຈີວຣວເສນ ວາ ຕຕ຺ຣຸປ຺ປາທວເສນ ວາ ອຎ຺ເຎນ ວາ ເກນຈິ ອາກາເຣນ ສງ຺ຆໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນຈີວຣໍ, ສພ຺ພໍ ຕສ຺ເສວ ອຕ຺ຖຕກຖິນສ຺ສ ປຎ຺ຈ ມາເສ, ອນຕ຺ຖຕກຖິນສ຺ສ ເອກໍ ຈີວຣມາສໍ ປາປຸຓາຕີ’’ຕິ ອວິເສສໂຕ ວຕ຺ວາປິ ປຸນ ວສ຺ສາວາສິກລາຠວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ລພ຺ຠມານວິເສສໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍໍ ປນ ອິທ’’ນ຺ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ອິຘາຕິ ອຠິລາປມຕ຺ຕເມຕໍ. ‘‘ວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖສງ຺ຆສ຺ສ ເທມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ໂສເຍວ ນໂຍ. ອນຕ຺ຖຕກຖິນສ຺ສປິ ປຎ຺ຈ ມາເສ ປາປຸຓາຕີຕິ ວສ຺ສາວາສິກລາຠວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ອນຕ຺ຖຕກຖິນສ຺ສປິ ວຸຕ຺ຖວສ຺ສສ຺ສ ປຎ຺ຈ ມາເສ ປາປຸຓາຕິ. ເກນຈິ ປນ ‘‘ອິຘ-ສທ຺ເທນ ນິຍມິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອກາຣຓໍ. ຕຖາ ຫິ ອິຘ-ສທ຺ເທນ ອນິຍເມຕ຺ວາປິ ‘‘ວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖສງ຺ຆສ຺ສ ເທມາ’’ຕິ ວາ ‘‘ວສ຺ສາວາສິກໍ ເທມາ’’ຕິ ວາ ອນ຺ໂຕເຫມນ຺ເຕ ວສ຺ສາວາສິກລາຠວເສນ ທິນ຺ນໍ ຈີວຣໍ ອນຕ຺ຖຕກຖິນສ຺ສປິ ວຸຕ຺ຖວສ຺ສສ຺ສ ປຎ຺ຈ ມາເສ ປາປຸຓາຕິ, ເຕເນວ ປຣໂຕ ອຏ຺ຐສຸ ມາຕິກາສຸ ‘‘ວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖສງ຺ຆສ຺ສ ເທຕີ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ມາຕິກາປທສ຺ສ ວິນິຈ຺ຉເຍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໗໙) ‘‘ຈີວຣມາສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ເຫມນ຺ຕສ຺ສ ປຈ຺ຉິໂມ ທິວໂສ, ຕາວ ວສ຺ສາວາສິກໍ ເທມາຕິ ວຸຕ຺ເຕ ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຕໍ ວາ ໂຫຕຸ ອນຕ຺ຖຕໍ ວາ, ອຕີຕວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖານເມວ ປາປຸຓາຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໂຕ ປຣນ຺ຕິ ປຎ຺ຈມາສໂຕ ປຣໍ, ຄິມ຺ຫານສ຺ສ ປຐມທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

‘‘ກສ຺ມາ? ປິຏ຺ຐິສມເຍ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິທໍ ‘‘ອຸທາຫຸ ອນາຄຕວສ຺ເສ’’ຕິ ອິມສ຺ສານນ຺ຕຣໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຄິມ຺ຫານສ຺ສ ປຐມທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນເມວ ຫິ ປິຏ຺ຐິສມເຍ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ‘‘ກິໍ ອຕີຕວສ຺ເສ ອິທໍ ວສ຺ສາວາສິກ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ, ເຕເນວ ປຣໂຕປິ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ຄິມ຺ຫານໍ ປຐມທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ວຸຕ຺ເຕ ປນ ມາຕິກາ ອາໂຣເປຕພ຺ພາ ‘ອຕີຕວສ຺ສາວາສສ຺ສ ປຎ຺ຈ ມາສາ ອຕິກ຺ກນ຺ຕາ, ອນາຄໂຕ ຈາຕຸມາສຈ຺ຈເຍນ ຠວິສ຺ສຕິ, ກຕຣວສ຺ສາວາສສ຺ສ ເທສີ’ຕິ. ສເຈ ‘ອຕີຕວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖານໍ ທມ຺ມີ’ຕິ ວທຕິ, ຕໍອນ຺ໂຕວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖານເມວ ປາປຸຓາຕີ’’ຕິ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໗໙). ໂປຕ຺ຖເກສຸ ປນ ‘‘ອນຕ຺ຖຕກຖິນສ຺ສປິ ປຎ຺ຈ ມາເສ ປາປຸຓາຕີ’’ຕິ ອິມສ຺ສານນ຺ຕຣໍ ‘‘ກສ຺ມາ? ປິຏ຺ຐິສມເຍ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິທໍ ລິຂນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ນ ຫິ ປິຏ຺ຐິສມເຍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອນຕ຺ຖຕກຖິນສ຺ສປິ ປຎ຺ຈ ມາເສ ປາປຸຓາຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຈ ປິຏ຺ຐິສມເຍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ວຸຕ຺ຖວສ຺ສສ຺ເສວ ປາປຸຓາຕິ, ສມ຺ມຸຂີຠູຕານໍ ສພ຺ເພສໍ ປາປຸຓາຕິ, ເຕເນວ ປຣໂຕ ວກ຺ຂຕິ ‘‘ອສຸກວິຫາເຣ ວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖສງ຺ຆສ຺ສາຕິ ວທຕິ, ຕຕ຺ຣ ວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖານເມວ ຍາວ ກຖິນສ຺ສຸພ຺ຠາຣາ ປາປຸຓາຕິ. ສເຈ ປນ ຄິມ຺ຫານໍ ປຐມທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເອວໍ ວທຕິ, ຕຕ຺ຣ ສມ຺ມຸຂີຠູຕານໍ ສພ຺ເພສໍ ປາປຸຓາຕິ. ກສ຺ມາ? ປິຏ຺ຐິສມເຍ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ’’ຕິ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໗໙).

ຐິຕິກາ ປນ ນ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຏ຺ຐິຕາຍ ຐິຕິກາຍ ປຸນ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ຈີວເຣ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ສເຈ ເອໂກ ຠິກ຺ຂຸ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ມຊ຺ເຌ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ທ຺ວີຫິປິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຐິຕາຍ ປນ ຐິຕິກາຍ ປຸນ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ຈີວເຣ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ສເຈ ນວກຕໂຣ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ຐິຕິກາ ເຫຏ຺ຐາ ຄຈ຺ຉຕິ. ສເຈ ວຸຑ຺ຒຕໂຣ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ຐິຕິກາ ອຸທ຺ຘມາໂຣຫຕິ. ອຖ ອຎ຺ໂຎ ນຕ຺ຖິ, ປຸນ ອຕ຺ຕໂນ ປາເປຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ທຸຄ຺ຄຫິຕານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ສງ຺ຆິກາເນວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຄຫິຕເມວ ນາມາຕິ ‘‘ອິມສ຺ສ ອິທໍ ປຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ກິຎ຺ຈາປິ ນ ວິທິຕໍ, ເຕ ປນ ຠາຄາ ອຕ຺ຖໂຕ ເຕສໍ ປຕ຺ຕາເຍວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິໂຕວາຕິ ເຖຣານໍ ທາຕພ຺ພໂຕເຍວ.

ສງ຺ຆິກຈີວຣຸປ຺ປາທກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຸປນນ຺ທສກ຺ຍປຸຕ຺ຕວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໖໔. ສຕ຺ຕາຫວາເຣນ ອຣຸຓເມວ ອຸຏ຺ຐາເປຕີຕິ ເອຕໍ ວຈນມຕ຺ຕເມວ ເອກສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ສຕ຺ຕາຫກິຈ຺ຈາຠາວໂຕ. ອິທນ຺ຕິ ເອກາຘິປ຺ປາຍທານໍ. ນານາລາເຠຫີຕິອາທີສຸ ນານາ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ລາໂຠ ເອເຕສູຕິ ນານາລາຠາ, ທ຺ເວ ວິຫາຣາ, ເຕຫິ ນານາລາເຠຫິ. ນານາ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ປາກາຣາທີຫິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ ອຸປຈາໂຣ ເອເຕສນ຺ຕິ ນານູປຈາຣາ, ເຕຫິ ນານູປຈາເຣຫິ. ເອກສີມວິຫາເຣຫີຕິ ເອກູປຈາຣສີມາຍໍ ທ຺ວີຫິ ວິຫາເຣຫິ.

ຄິລານວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໖໕. ປລິປນ຺ໂນຕິ ນິມຸຄ຺ໂຄ, ມກ຺ຂິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸຈ຺ຈາເຣຕ຺ວາຕິ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ. ສມານາຈຣິຍໂກຕິ ເອຕ຺ຖ ສເຈປິ ເອກສ຺ສ ອາຈຣິຍສ຺ສ ເອໂກ ອນ຺ເຕວາສິໂກ ໂຫຕິ, ເອໂກ ສທ຺ຘິວິຫາຣິໂກ, ເອເຕປິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສມານາຈຣິຍກາ ເອວາຕິ ວທນ຺ຕິ.

໓໖໖. ເຠສຊ຺ຊໍ ໂຍເຊຕຸໍ ອສມຕ຺ໂຖ ໂຫຕີຕິ ເວຊ຺ເຊນ ‘‘ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ເຠສຊ຺ຊໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອິມິນາ ໂຍເຊຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕຖາ ກາຕຸໍ ອສມຕ຺ໂຖຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນີຫາຕຸນ຺ຕິ ນີຫຣິຕຸໍ, ຉຑ຺ເຑຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ມຕສນ຺ຕກກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໖໗-໓໖໙. ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ກາລກເຕຕິ ເອຕ຺ຖ ກາລກຕ-ສທ຺ໂທ ຠາວສາຘໂນຕິ ອາຫ ‘‘ກາລກິຣິຍາຍາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຆສ຺ສາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ສງ຺ຆສ຺ສ.

ສງ຺ເຆ ຠິນ຺ເນ ຈີວຣຸປ຺ປາທກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໗໖. ຍຕ຺ຖ ປນ ທກ຺ຂິໂຓທກໍ ປມາຓນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂູ ຍສ຺ມິໍ ຣຏ຺ເຐ ທກ຺ຂິໂຓທກປອຄ຺ຄຫຓມຕ຺ເຕນປິ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມສ຺ສ ສາມິໂນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຣສມຸທ຺ເທຕິ ຊມ຺ພຸທີເປ.

໓໗໘. ມຕກຈີວຣໍ ອຘິຏ຺ຐາຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ມຄ຺ຄໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ກາລກິຣິຍໍ ສຸຕ຺ວາ ອວິຫາຣຏ຺ຐາເນ ເຈ ທ຺ວາທສຣຕນພ຺ຠນ຺ຕເຣ ອຎ຺ເຎສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ຈີວຣໍ ມຍ຺ຫໍ ປາປຸຓາຕີ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐາຕິ, ສ຺ວາຘິຏ຺ຐິຕໍ.

ອຏ຺ຐຈີວຣມາຕິກາກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໗໙. ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານນເຍນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ສີມາຍທານ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ສີມາຍ ເທຕີ’’ຕິອາທິ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານນເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິກ຺ເຂປາຣຫຏ຺ຐາເນນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນາຕິ ອິມິນາ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ວິຫາຣສ຺ສ ຘຸວສນ຺ນິປາຕຏ຺ຐານາທິໂຕ ປຐມເລຑ຺ຑຸປາຕສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ອຸປຈາຣສີມາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອິທານິ ທຸຕິຍເລຑ຺ຑຸປາຕສ຺ສ ອນ຺ໂຕປິ ອຸປຈາຣສີມາເຍວາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຘຸວສນ຺ນິປາຕຏ຺ຐານມ຺ປິ ປຣິຍນ຺ຕຄຕເມວ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ອາຣາມປ຺ປເວສນເສນາສນາປຸຈ຺ຉນາທິ ປຣິວາສມານຕ຺ຕາໂຣຈນວສ຺ສຈ຺ເຉທນິສ຺ສຍເສນາສນຄ຺ຄາຫາທິ ວິຘານນ຺ຕິ ອິທໍ ສພ຺ພໍ ອິມິສ຺ສາເຍວ ອຸປຈາຣສີມາຍ ວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ລາຠຕ຺ຖາຍ ຐປິຕສີມາ ລາຠສີມາ. ສມານສໍວາສອວິປ຺ປວາສສີມາສຸ ທິນ຺ນສ຺ສ ອິທໍ ນານຕ຺ຕໍ – ‘‘ອວິປ຺ປວາສສີມາຍ ທມ຺ມີ’’ຕິ ທິນ຺ນໍ ຄາມຏ຺ຐານໍ ນ ປາປຸຓາຕິ. ກສ຺ມາ? ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ຄາມຎ຺ຈ ຄາມູປຈາຣຎ຺ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ‘‘ສມານສໍວາສກສີມາຍ ທມ຺ມີ’’ຕິ ທິນ຺ນໍ ປນ ຄາເມ ຐິຕານມ຺ປິ ປາປຸຓາຕີຕິ.

ພຸທ຺ຘາຘິວຸຕ຺ໂຖຕິ ພຸທ຺ເຘນ ຠຄວຕາ ອຘິວຸຕ຺ໂຖ. ເອກສ຺ມິນ຺ຕິ ເອກສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ. ປາກວຏ຺ຏນ຺ຕິ ທານວຏ຺ຏໍ. ວຕ຺ຕຕີຕິ ປວຕ຺ຕຕິ. ປໍສຸກູລິການມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ‘‘ຕຸຍ຺ຫໍ ເທມາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ຠິກ຺ຂູນໍ ເທມ, ເຖຣານໍ ເທມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປໍສຸກູລິການໍ ວຏ຺ຏຕິ. ວິຈາຣິຕເມວາຕິ ອຸປາຫນຕ຺ຖວິກາທີນມຕ຺ຖາຍ ວິຈາຣິຕເມວ.

ອຸປຑ຺ຒໍ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ຍໍ ອຸຠໂຕສງ຺ຆສ຺ສ ທິນ຺ນໍ, ຕໂຕ ອຸປຑ຺ຒໍ ຠິກ຺ຂູນໍ, ອຸປຑ຺ຒໍ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ທາຕພ຺ພໍ. ສເຈປິ ເອໂກ ຠິກ຺ຂຸ ໂຫຕິ ເອກາ ວາ ຠິກ຺ຂຸນີ, ອນ຺ຕມໂສ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສປິ ອຸປຑ຺ຒເມວ ທາຕພ຺ພໍ. ‘‘ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ຠິກ຺ຂຸນີນຎ຺ຈ ຕຸຍ຺ຫຎ຺ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປນ ປຸຄ຺ຄໂລ ວິສຸໍ ນ ລຠຕີຕິ ອິທໍ ອຏ຺ຐກຖາປມາເຓເນວ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ນ ເຫຕ຺ຖ ວິເສສກາຣຓໍ ອຸປລພ຺ຠຕິ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ອຸຠໂຕສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ຕຸຍ຺ຫຎ຺ຈ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສາມຎ຺ຎວິເສສວຈເນຫິ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຍຖາ ປຸຄ຺ຄໂລ ວິສຸໍ ລຠຕິ, ເອວມິຘາປິ ‘‘ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ຕຸຍ຺ຫຎ຺ຈາ’’ຕິ ສາມຎ຺ຎວິເສສວຈນສພ຺ຠາວໂຕ ຠວິຕພ຺ພເມວ ວິສຸໍ ປຸຄ຺ຄລປຏິວີເສນາຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ຕສ຺ມາ ອຏ຺ຐກຖາວຈນເມເວຕ຺ຖ ປມາຓໍ. ປາປຸຓນຏ຺ຐານໂຕ ເອກເມວ ລຠຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວສ຺ສຄ຺ເຄນ ປຕ຺ຕຏ຺ຐານໂຕ ເອກເມວ ໂກຏ຺ຐາສໍ ລຠຕິ. ຕຕ຺ຖ ກາຣຓມາຫ ‘‘ກສ຺ມາ? ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆຄ຺ຄຫເຓເນວ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສປິ ຄຫິຕຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຫຣາຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ຫຣິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອີທິສໍ ຄິຫິເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈໍ ນ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ.

ລກ຺ຂຓຎ຺ຎູ ວທນ຺ຕີຕິ ອິທໍ ສນ຺ນິຏ຺ຐານວຈນໍ, ອຏ຺ຐກຖາສຸ ອນາຄຕຕ຺ຕາ ປນ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ພຫິອຸປຈາຣສີມາຍໍ…ເປ… ສພ຺ເພສໍ ປາປຸຓາຕີຕິ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ວຸຕ຺ຖວສ຺ສານໍ ສພ຺ເພສໍ ປາປຸຓາຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕເນວ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ອກາລຈີວຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ‘‘ສເຈ ປນ ພຫິອຸປຈາຣສີມາຍໍ ຐິໂຕ ‘ວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖສງ຺ຆສ຺ສາ’ຕິ ວທຕິ, ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ວຸຕ຺ຖວສ຺ສານໍ ສພ຺ເພສໍ ສມ຺ປຕ຺ຕານໍ ປາປຸຓາຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ປນ ‘‘ວສ຺ສາວາສສ຺ສ ອນນຸຣູເປ ປເທເສ ຐຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖານໍ ອວຸຕ຺ຖານຎ຺ຈ ສພ຺ເພສໍ ປາປຸຓາຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ‘‘ວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖສງ຺ຆສ຺ສ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອວຸຕ຺ຖວສ຺ສານໍ ປາປຸຓາຕິ. ເອວໍ ວທຕີຕິ ‘‘ວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖສງ຺ຆສ຺ສ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວທຕິ. ອຸທ຺ເທສໍ ຄເຫຕຸໍ ອາຄໂຕຕິ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ອຸທ຺ເທສໍ ອຄຫິຕປຸພ຺ພສ຺ສປິ ອຸທ຺ເທສໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີຕິ ອາຄຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອນ຺ເຕວາສິກຠາວູປຄມນໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສສເມຕ຺ຖ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ອຏ຺ຐຈີວຣມາຕິກາກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຈີວຣກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ຈມ຺ເປຍ຺ຍກ຺ຂນ຺ຘກໍ

ກສ຺ສປໂຄຕ຺ຕຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໘໐. ຈມ຺ເປຍ຺ຍກ຺ຂນ຺ຘເກ ຈມ຺ປາຍນ຺ຕິ ເອວໍນາມເກ ນຄເຣ. ຕສ຺ສ ຫິ ນຄຣສ຺ສ ອາຣາມໂປກ຺ຂຣຓີອາທີສຸ ເຕສຸ ເຕສຸ ຐາເນສຸ ຈມ຺ປກຣຸກ຺ຂາວ ອຸສ຺ສນ຺ນາ ອເຫສຸໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຈມ຺ປາ’’ຕິ ສງ຺ຂໍ ອຄມາສິ. ຄຄ຺ຄຣາຍ ໂປກ຺ຂຣຓິຍາ ຕີເຣຕິ ຕສ຺ສ ຈມ຺ປານຄຣສ຺ສ ອວິທູເຣ ຄຄ຺ຄຣາຍ ນາມ ຣາຊມເຫສິຍາ ຂຓິຕຕ຺ຕາ ‘‘ຄຄ຺ຄຣາ’’ຕິ ລທ຺ຘໂວຫາຣາ ໂປກ຺ຂຣຓີ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ສາ ຕີເຣ ສມນ຺ຕໂຕ ນີລາທິປຎ຺ຈວຓ຺ຓກຸສຸມປຏິມຓ຺ຑິຕໍ ມຫນ຺ຕໍ ຈມ຺ປກວນໍ, ຕສ຺ມິໍ ຠຄວາ ກຸສຸມຄນ຺ຘສຸຄນ຺ເຘ ຈມ຺ປກວເນ ວິຫຣຕິ. ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຄຄ຺ຄຣາຍ ໂປກ຺ຂຣຓິຍາ ຕີເຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕນ຺ຕິພທ຺ໂຘຕິ ຕນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ພ຺ຍາປາໂຣ, ຕຕ຺ຖ ພທ຺ໂຘ ປສຸໂຕ ອຸສ຺ສຸກ຺ກໍ ອາປນ຺ໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ມິໍ ອາວາເສ ອກຕໍ ເສນາສນໍ ກໂຣຕິ, ຊິຓ຺ຓໍ ປຏິສງ຺ຂໂຣຕິ, ກເຕ ອິສ຺ສໂຣ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕນາຫ ‘‘ຕສ຺ມິໍ ອາວາເສ ກຕ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາ ຕນ຺ຕິປຏິພທ຺ໂຘ’’ຕິ, ກຕ຺ຕພ຺ພກມ຺ເມ ອຸສ຺ສາຫມາປນ຺ໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຎຕ຺ຕິວິປນ຺ນກມ຺ມາທິກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໘໕-໓໘໗. ປຏິກ຺ໂກສນ຺ເຕສູຕິ ນິວາເຣນ຺ເຕສຸ. ຫາປນໍ ວາ ອຎ຺ຎຖາ ກຣຓໍ ວາ ນຕ຺ຖີຕິ ຎຕ຺ຕິກມ຺ມສ຺ສ ເອກາຍ ເອວ ຎຕ຺ຕິຍາ ກຕ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາ ຕໂຕ ຫາປນໍ ນ ສມ຺ຠວຕິ, ອນຸສ຺ສາວນາຍ ອຠາວໂຕ ປຈ຺ຉາ ຎຕ຺ຕິຐປນວເສນ ທ຺ວີຫິ ຎຕ຺ຕີຫິ ກຣຓວເສນ ຈ ອຎ຺ຎຖາ ກຣຓໍ ນຕ຺ຖິ.

ຈຕຸວຄ຺ຄກຣຓາທິກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໘໙. ອຸກ຺ເຂປນີຍກມ຺ມກໂຕ ກມ຺ມນານາສໍວາສໂກ, ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕານຸວຕ຺ຕໂກ ລທ຺ຘິນານາສໍວາສໂກ.

ທ຺ເວນິສ຺ສາຣຓາທິກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໙໕. ອປ຺ປຕ຺ໂຕ ນິສ຺ສາຣຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ນິສ຺ສາຣຓກມ຺ມໍ ນາມ ກຸລທູສການຎ຺ເຎວ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ, ອຍຎ຺ຈ ‘‘ພາໂລ ໂຫຕິ ອພ຺ຍຕ຺ໂຕ’’ຕິອາທິນາ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ ກຸລທູສໂກ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອປ຺ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ຍທິ ເອວໍ ກຖໍ ສຸນິສ຺ສາຣິໂຕ ໂຫຕີຕິ? ພາລອພ຺ຍຕ຺ຕຕາທິຍຸຕ຺ຕສ຺ສປິ ກມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘເກ ‘‘ອາກງ຺ຂມາໂນ ສງ຺ໂຆ ປພ຺ພາຊນີຍກມ຺ມໍ ກເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໒໗) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຕຎ຺ເຈສ…ເປ… ຕສ຺ມາ ສຸນິສ຺ສາຣິໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕນ຺ຕິ ປພ຺ພາຊນີຍກມ຺ມໍ. ເອໂສຕິ ‘‘ພາໂລ’’ຕິອາທິນາ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ. ອາເວຓິເກນ ລກ຺ຂເຓນາຕິ ປພ຺ພາຊນີຍກມ຺ມສ຺ສ ອາເວຓິກຠູເຕນ ກຸລທູສກຠາວລກ຺ຂເຓນ.

ຕຎ຺ເຈ ສງ຺ໂຆ ນິສ຺ສາເຣຕິ, ສຸນິສ຺ສາຣິໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ອຘິປ຺ເປຕສ຺ສ ປພ຺ພາຊນີຍກມ຺ມສ຺ສ ວເສນ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຍທິ ‘‘ຕຎ຺ເຈ ສງ຺ໂຆ ນິສ຺ສາເຣຕີ’’ຕິ ຕຊ຺ຊນີຍາທິກມ຺ມວເສນ ນິສ຺ສາຣຓາ ອຘິປ຺ເປຕາ, ຕທາ ນິສ຺ສາຣຓໍ ສມ຺ປຕ຺ໂຕເຍວ ຕຊ຺ຊນີຍາທິວເສນ ສຸນິສ຺ສາຣິໂຕຕິ ພ຺ຍຕິເຣກມຸເຂນ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ປຸນ ‘‘ຕຎ຺ເຈ ສງ຺ໂຆ ນິສ຺ສາເຣຕີ’’ຕິ ອຸລ຺ລິງ຺ເຄຕ຺ວາ ອຕ຺ໂຖ ກຖິໂຕ. ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ສ ອປທານໍ ອວຂຓ຺ຑນໍ ອາປຕ຺ຕິປຣິຍນ຺ໂຕຕິ ອນປທາໂນ. ເອເກເກນປິ ອງ຺ເຄນ ນິສ຺ສາຣຓາ ອນຸຎ຺ຎາຕາຕິ ກມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘເກ ອນຸຎ຺ຎາຕາ. ເສສເມຕ຺ຖ ປາຬິໂຕ ອຏ຺ຐກຖາໂຕ ຈ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ທ຺ເວນິສ຺ສາຣຓາທິກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຈມ຺ເປຍ຺ຍກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ໂກສມ຺ພກກ຺ຂນ຺ຘກໍ

ໂກສມ຺ພກວິວາທກຖາວຓ຺ຓນາ

໔໕໑. ໂກສມ຺ພກກ຺ຂນ຺ຘເກ ສເຈ ໂຫຕິ, ເທເສສ຺ສາມີຕິ ສຸພ຺ພຈຕາຍ ສິກ຺ຂາກາມຕາຍ ຈ ອາປຕ຺ຕິໍ ປສ຺ສິ. ນຕ຺ຖິ ອາປຕ຺ຕີຕິ ອນາປຕ຺ຕິປກ຺ໂຂປິ ເອຕ຺ຖ ສມ຺ຠວຕີຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນາຫ. ສາ ປນາປຕ຺ຕິ ເອວ. ເຕນາຫ ‘‘ໂສ ຕສ຺ສາ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອນາປຕ຺ຕິທິຏ຺ຐິ ອໂຫສີ’’ຕິ.

໔໕໓-໔໕໔. ສມ຺ຠມອຕ຺ຖວເສນາຕິ ຕຸຣິຕຕ຺ຖວເສນ. ‘‘ອກາຣເຓ ຕຸມ຺ເຫຫິ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ອຸກ຺ຂິຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວເທຍ຺ຍາຕິ ຍສ຺ມາ ປຸພ຺ເພ ວິນຍຘຣສ຺ສ ວຈເນນ ‘‘ສເຈ ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ, ເທເສສ຺ສາມີ’’ຕິ ອເນນ ປຏິຎ຺ຎາຕໍ, ອິທານິປິ ຕສ຺ເສວ ວຈເນນ ‘‘ອສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ອສ຺ສຕິຍາ ກຕຕ຺ຕາ ນຕ຺ເຖຕ຺ຖ ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ອນາປຕ຺ຕິສຎ຺ຎີ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອກາຣເຓ ຕຸມ຺ເຫຫິ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ອຸກ຺ຂິຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອຸກ຺ເຂປເກ ຠິກ຺ຂູ ຍທິ ວເທຍ຺ຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕານຸວຕ຺ຕເກ ວາ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ນາ’’ຕິ ວເທຍ຺ຍາຕິ ຍສ຺ມາ ວຕ຺ຖຸຊານນຈິຕ຺ເຕນາຍໍ ສຈິຕ຺ຕກາ ອາປຕ຺ຕິ, ອຍຎ຺ຈ ອຸທກາວເສເສ ອຸທກາວເສສສຎ຺ຎີ, ຕສ຺ມາ ສາປຕ຺ຕິກສ຺ເສວ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ຉນ຺ທາຄຕິໍ ຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ນາ’’ຕິ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕານຸວຕ຺ຕເກ ວເທຍ຺ຍ.

໔໕໕-໔໕໖. ກມ຺ມໍ ໂກເປຕີຕິ ‘‘ນານາສໍວາສກຈຕຸຕ຺ໂຖ ເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ກມ຺ມໍ ກເຣຍ຺ຍ, ອກມ຺ມໍ ນ ຈ ກຣຓີຍ’’ນ຺ຕິອາທິວຈນໂຕ (ມຫາວ. ໓໘໙) ສເຈ ສງ຺ໂຆ ຕໍ ຄຓປູຣກໍ ກຕ຺ວາ ກມ຺ມໍ ກເຣຍ຺ຍ, ອຍໍ ຕຕ຺ຖ ນິສິນ຺ໂນປິ ຕໍ ກມ຺ມໍ ໂກເປຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຸປຈາຣໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸປຈາໂຣ ນາມ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ຫຕ຺ເຖນ ປາປຸຓນຏ຺ຐານໍ.

໔໕໗. ຠຓ຺ຑນຊາຕາຕິອາທີສຸ ກລຫສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາໂຄ ຠຓ຺ຑນໍ ນາມ, ຕໍ ຊາຕໍ ເອເຕສນ຺ຕິ ຠຓ຺ຑນຊາຕາ, ຫຕ຺ຖປຣາມາສາທິວເສນ ມຕ຺ຖກໍ ປຕ຺ໂຕ ກລໂຫ ຊາໂຕ ເອເຕສນ຺ຕິ ກລຫຊາຕາ, ວິຣຸທ຺ຘວາທຠູຕໍ ວາທໍ ອາປນ຺ນາຕິ ວິວາທາປນ຺ນາ. ມຸຂສຕ຺ຕີຫີຕິ ວາຈາສຕ຺ຕີຫິ. ວິຕຸທນ຺ຕາຕິ ວິຊ຺ຌນ຺ຕາ. ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈາຕິ ‘‘ອິຘ, ຠນ຺ເຕ, ໂກສມ຺ພິຍໍ ຠິກ຺ຂູ ຠຓ຺ຑນຊາຕາ’’ຕິອາທິວຈນໍ ອໂວຈ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ເນວ ປິຍກມ຺ຍຕາຍ, ນ ເຠທາຘິປ຺ປາເຍນ, ອຖ ໂຂ ອຕ຺ຖກາມຕາຍ ຫິຕກາມຕາຍ. ສາມຄ຺ຄີກາຣໂກ ກິເຣສ ຠິກ຺ຂຸ, ຕສ຺ມາສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ ‘‘ຍຖາ ອິເມ ຠິກ຺ຂູ ວິວາທໍ ອາຣທ຺ຘາ, ນ ສກ຺ກາ ມຍາ, ນາປິ ອຎ຺ເຎນ ຠິກ຺ຂຸນາ ສມຄ຺ເຄ ກາຕຸໍ, ອປ຺ເປວ ນາມ ສເທວເກ ໂລເກ ອຄ຺ຄປຸຄ຺ຄໂລ ຠຄວາ ສຍໍ ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວາ ສນ຺ຕິກໍ ປກ຺ໂກສາເປຕ຺ວາ ເອເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຂນ຺ຕິເມຕ຺ຕາປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ ສາຣຓີຍຘມ຺ມເທສນໍ ກເຖຕ຺ວາ ສາມຄ຺ຄິໍ ກເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ ອຕ຺ຖກາມຕາຍ ຫິຕກາມຕາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອໂວຈ. ຕສ຺ມາ ເອວມາຫາຕິ ອຕ຺ຖກາມຕ຺ຕາ ເອວມາຫ, ນ ຠຄວໂຕ ວຈນໍ ອນາທິຍນ຺ໂຕ. ເຍ ປນ ຕທາ ສຕ຺ຖຸ ວຈນໍ ນ ຄຓ຺ຫິໍສຸ, ເຕ ກິຎ຺ຈິ ອວຕ຺ວາ ຕຸຓ຺ຫີຠູຕາ ມງ຺ກຸຠູຕາ ອຏ຺ຐໍສຸ, ຕສ຺ມາ ອຸຠເຍສມ຺ປິ ສຕ຺ຖຣິ ອຄາຣວປຏິປຕ຺ຕິ ນາໂຫສິ.

ໂກສມ຺ພກວິວາທກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ທີຆາວຸວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໔໕໘. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສີຕິອາທີສຸ ຠູຕປຸພ຺ພນ຺ຕິ ອິທໍ ຠຄວາ ປຖວີຄຕໍ ນິຘິໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ປຸຣໂຕ ຣາສິໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ວິຍ ຠວປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ປຸຣາວຸຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ. ອຑ຺ໂຒຕິ ອິສ຺ສໂຣ. ໂຍ ໂກຈິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕເກນ ວິຠເວນ ອຑ຺ໂຒ ໂຫຕິ, ອຍໍ ປນ ນ ເກວລໍ ອຑ຺ໂຒເຍວ, ມຫທ຺ຘໂນ ມຫຕາ ອປຣິມາຓສງ຺ເຂນ ຘເນນ ສມນ຺ນາຄໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ມຫທ຺ຘໂນ’’ຕິ. ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ ວິເສສໂຕ ກາມາ ໂຠຄາ ນາມ, ຕສ຺ມາ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓວເສນ ມຫນ຺ຕາ ອຸຬາຣາ ໂຠຄາ ອສ຺ສາຕິ ມຫາໂຠໂຄ. ມຫນ຺ຕໍ ເສນາພລຎ຺ເຈວ ຖາມພລຎ຺ຈ ເອຕສ຺ສາຕິ ມຫພ຺ພໂລ. ມຫນ຺ໂຕ ຫຕ຺ຖິອສ຺ສາທິວາຫໂນ ເອຕສ຺ສາຕິ ມຫາວາຫໂນ. ມຫນ຺ຕໍ ວິຊິຕໍ ຣຏ຺ຐໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ມຫາວິຊິໂຕ. ປຣິປຸຓ຺ຓໂກສໂກຏ຺ຐາຄາໂຣຕິ ໂກໂສ ວຸຈ຺ຈຕິ ຠຓ຺ຑາຄາຣສາຣຄພ຺ໂຠ, ໂກຏ຺ຐໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ຘຎ຺ຎສ຺ສ ອາຐປນຏ຺ຐານໍ, ໂກຏ຺ຐຠູຕໍ ອຄາຣໍ ໂກຏ຺ຐາຄາຣໍ, ນິທຫິຕ຺ວາ ຐປິເຕນ ຘເນນ ປຣິປຸຓ຺ຓໂກໂສ ຘຎ຺ຎານຎ຺ຈ ປຣິປຸຓ຺ຓໂກຏ຺ຐາຄາໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຖ ວາ ຈຕຸພ຺ພິໂຘ ໂກໂສ ຫຕ຺ຖີ ອສ຺ສາ ຣຖາ ປຕ຺ຕີຕິ. ຍຖາ ຫິ ອສິໂນ ຕິກ຺ຂຠາວປຣິປາລໂກ ປຣິຈ຺ຉໂທ ‘‘ໂກໂສ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ຣຎ຺ໂຎ ຕິກ຺ຂຠາວປຣິປາລກຕ຺ຕາ ຈຕຸຣງ຺ຄິນີ ເສນາ ‘‘ໂກໂສ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕິວິຘໍ ໂກຏ຺ຐາຄາຣໍ ຘນໂກຏ຺ຐາຄາຣໍ ຘຎ຺ຎໂກຏ຺ຐາຄາຣໍ ວຕ຺ຖໂກຏ຺ຐາຄາຣນ຺ຕິ. ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ປຣິປຸຓ຺ຓມສ຺ສາຕິ ປຣິປຸຓ຺ຓໂກສໂກຏ຺ຐາຄາໂຣ. ຈຕຸຣງ຺ຄິນິໍ ເສນນ຺ຕິ ຫຕ຺ຖິອສ຺ສຣຖປຕ຺ຕິສງ຺ຂາເຕຫິ ຈຕູຫິ ອງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄຕໍ ເສນໍ. ສນ຺ນຍ຺ຫິຕ຺ວາຕິ ຈມ຺ມປຏິມຸຎ຺ຈນາທີຫິ ສນ຺ນາຫໍ ກາເຣຕ຺ວາ. ອພ຺ຠຸຍ຺ຍາສີຕິ ອຠິອຸຍ຺ຍາສິ, ອຠິມຸໂຂ ຫຸຕ຺ວາ ນິກ຺ຂມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອກສງ຺ຆາຕມ຺ປີຕິ ເອກປ຺ປຫາຣມ຺ປິ. ໂຘວນນ຺ຕິ ໂຘວນຸທກໍ. ປຣິເນຕ຺ວາຕິ ນີຫຣິຕ຺ວາ. ‘‘ອນຕ຺ຖໂທ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ທ-ກາຣສ຺ສ ຕ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ອນຕ຺ຖໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອຖ ວາ’’ຕິອາທິ.

໔໖໔. ວຄ຺ຄຠາເວນ ວາ ປຸຖຸ ນານາ ສທ຺ໂທ ອສ຺ສາຕິ ປຸຖຸສທ຺ໂທ. ສມຊໂນຕິ ຠຓ຺ຑເນ ສມຊ຺ຌາສໂຍ ຊໂນ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຊນກາເຍ. ອຫໍ ພາໂລຕິ ນ ມຎ຺ຎິຕ຺ຖາຕິ ພາລລກ຺ຂເຓ ຐິໂຕປິ ‘‘ອຫໍ ພາໂລ’’ຕິ ນ ມຎ຺ຎິ. ຠິຍ຺ໂຍ ຈາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ພາລຠາວສ຺ສ ອຊານນໂຕ ຠິຍ຺ໂຍ ຈ ຠຓ຺ຑນສ຺ສ ອຸປຣິໂຜໂຏ ວິຍ ສງ຺ຆເຠທສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ກາຣຓຠາວມ຺ປິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ ນ ມຎ຺ຎິຕ຺ຖ ນາຎ຺ຎາສິ.

ກລຫວເສນ ປວຕ຺ຕວາຈາເຍວ ໂຄຈຣາ ເອເຕສນ຺ຕິ ວາຈາໂຄຈຣາ. ມຸຂາຍາມນ຺ຕິ ວິວທນວເສນ ມຸຂໍ ອາຍາເມຕ຺ວາ ຠາຓິໂນ. ນ ຕໍ ຊານນ຺ຕີຕິ ຕໍ ກລຫໍ ນ ຊານນ຺ຕິ. ກລຫໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຈ ຕໍ ນ ຊານນ຺ໂຕ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ຍຖາ ປນ ນ ຊານນ຺ຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ອາຫ ‘‘ເອວໍ ສາທີນໂວ ອຍ’’ນ຺ຕິ, ອຍໍ ກລໂຫ ນາມ ອຕ຺ຕໂນ ປເຣສຎ຺ຈ ອຕ຺ຖຫາປນໂຕ ອນຕ຺ຖຸປ຺ປາທນໂຕ ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ສມ຺ປຣາເຍ ຈ ສາທີນໂວ ສໂທໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ນ ຊານນ຺ຕີຕິ ຕໍ ກລຫໍ ນ ຊານນ຺ຕິ. ກຖໍ ນ ຊານນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເອວໍ ສາທີນໂວ ອຍ’’ນ຺ຕິ, ‘‘ເອວໍ ສາທີນໂວ ອຍໍ ກລໂຫ’’ຕິ ເອວໍ ຕໍ ກລຫໍ ນ ຊານນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອກ຺ໂກຈ຺ຉິ ມນ຺ຕິອາທີສຸ ອກ຺ໂກຈ຺ຉີຕິ ອກ຺ໂກສິ. ອວຘີຕິ ປຫຣິ. ອຊິນີຕິ ກູຏສກ຺ຂິໂອຕາຣເຓນ ວາ ວາທປຏິວາເທນ ວາ ກຣຓຸຕ຺ຕຣິຍກຣເຓນ ວາ ອເຊສິ. ອຫາສີຕິ ມມ ສນ຺ຕກໍ ປຕ຺ຕາທີສຸ ກິຎ຺ຈິເທວ ອວຫຣິ. ເຍ ຈ ຕນ຺ຕິ ເຍ ເກຈິ ເທວາ ວາ ມນຸສ຺ສາ ວາ ຄຫຏ຺ຐາ ວາ ປພ຺ພຊິຕາ ວາ ຕໍ ‘‘ອກ຺ໂກຈ຺ຉິ ມ’’ນ຺ຕິອາທິວຕ຺ຖຸກໍ ໂກຘໍ ສກຏຘຸຣໍ ວິຍ ນທ຺ຘິນາ ປູຕິມຈ຺ຉາທີນິ ວິຍ ຈ ກຸສາທີຫິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ເວເຐນ຺ຕາ ອຸປນຍ຺ຫນ຺ຕິ ອຸປນາຫວເສນ ອນຸພນ຺ຘນ຺ຕິ, ເຕສໍ ສກິໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ເວຣໍ ນ ສມ຺ມຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເຍ ຈ ຕໍ ນຸປນຍ຺ຫນ຺ຕີຕິ ອສ຺ສຕິຍາ ອມນສິກາຣວເສນ ວາ ກມ຺ມປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາທິວເສນ ວາ ເຍ ຕໍ ອກ຺ໂກສາທິວຕ຺ຖຸກໍ ໂກຘໍ ‘‘ຕຍາປິ ໂກຈິ ນິທ຺ໂທໂສ ປຸຣິມຠເວ ອກ຺ກຸຏ຺ໂຐ ຠວິສ຺ສຕິ, ປຫໂຏ ຠວິສ຺ສຕິ, ກູຏສກ຺ຂິໍ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ຊິໂຕ ຠວິສ຺ສຕິ, ກສ຺ສຈິ ເຕ ປສຍ຺ຫ ກິຎ຺ຈິ ອຈ຺ຉິນ຺ນໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ ນິທ຺ໂທໂສ ຫຸຕ຺ວາປິ ອກ຺ໂກສາທີນິ ປາປຸຓາສີ’’ຕິ ເອວໍ ນ ອຸປນຍ຺ຫນ຺ຕິ, ເຕສຸ ປມາເທນ ອຸປ຺ປນ຺ນມ຺ປິ ເວຣໍ ອິມິນາ ອນຸປນຍ຺ຫເນນ ນິຣິນ຺ຘໂນ ວິຍ ຊາຕເວໂທ ອຸປສມ຺ມຕິ.

ນ ຫິ ເວເຣນ ເວຣານີຕິ ຍຖາ ຫິ ເຂຬສິງ຺ຆາຓິກາທິອສຸຈິມກ຺ຂິຕໍ ຐານໍ ເຕເຫວ ອສຸຈີຫິ ໂຘວນ຺ໂຕ ສຸທ຺ຘໍ ນິຄ຺ຄນ຺ຘໍ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ອຖ ໂຂ ຕໍ ຐານໍ ຠິຍ຺ໂຍໂສ ມຕ຺ຕາຍ ອສຸທ຺ຘຕຣຎ຺ຈ ທຸຄ຺ຄນ຺ຘຕຣຎ຺ຈ ໂຫຕິ, ເອວເມວ ອກ຺ໂກສນ຺ຕໍ ປຈ຺ຈກ຺ໂກສນ຺ໂຕ ປຫຣນ຺ຕໍ ປຏິປຫຣນ຺ໂຕ ເວເຣນ ເວຣໍ ວູປສເມຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ອຖ ໂຂ ຠິຍ຺ໂຍ ເວຣເມວ ກໂຣຕິ. ອິຕິ ເວຣານິ ນາມ ເວເຣນ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິປິ ກາເລ ນ ສມ຺ມນ຺ຕິ, ອຖ ໂຂ ວຑ຺ຒນ຺ຕິເຍວ. ອເວເຣນ ຈ ສມ຺ມນ຺ຕີຕິ ຍຖາ ປນ ຕານິ ເຂຬາທີນິ ອສຸຈີນິ ວິປ຺ປສນ຺ເນນ ອຸທເກນ ໂຘວິຍມານານິ ນສ຺ສນ຺ຕິ, ຕໍ ຐານໍ ສຸທ຺ຘໍ ໂຫຕິ ນິຄ຺ຄນ຺ຘໍ, ເອວເມວ ອເວເຣນ ຂນ຺ຕິເມຕ຺ໂຕທເກນ ໂຍນິໂສມນສິກາເຣນ ປຏິສງ຺ຂາເນນ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂເຓນ ເວຣານິ ວູປສມ຺ມນ຺ຕິ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນ຺ຕິ ອຠາວໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ເອສ ຘມ຺ໂມ ສນນ຺ຕໂນຕິ ເອສ ອເວເຣນ ເວຣູປສມນສງ຺ຂາໂຕ ໂປຣາຓໂກ ຘມ຺ໂມ ສພ຺ເພສໍ ພຸທ຺ຘປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘຂີຓາສວານໍ ຄຕມຄ຺ໂຄ.

ນ ຊານນ຺ຕີຕິ ອນິຈ຺ຈສຎ຺ຎໍ ນ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາເປນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕໂຕ ສມ຺ມນ຺ຕິ ເມຘຄາຕິ ຕໂຕ ຕສ຺ມາ ກາຣຓາ ເມຘຄາ ກລຫາ ສມ຺ມນ຺ຕິ ວູປສມໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ກຖໍ ເຕ ສມ຺ມນ຺ຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເອວຎ຺ຫີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ເອວຎ຺ຫິ ເຕ ຊານນ຺ຕາຕິ ເຕ ປຓ຺ຑິຕາ ‘‘ມຍໍ ມຈ຺ຈຸສມີປໍ ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ ເອວໍ ຊານນ຺ຕາ ໂຍນິໂສມນສິກາຣໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ເມຘຄານໍ ກລຫານໍ ວູປສມາຍ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ອຖ ເນສໍ ຕາຍ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ເຕ ເມຘຄາ ສມ຺ມນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ເຕສມ຺ປິ ໂຫຕິ ສງ຺ຄຕີຕິ ເຍ ມາຕາປິຕູນໍ ອຏ຺ຐີນິ ຉິນ຺ທນ຺ຕິ, ປາເຓ ຫຣນ຺ຕິ, ຄວາທີນິ ຈ ປສຍ຺ຫ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ເອວໍ ຣຏ຺ຐໍ ວິລຸມ຺ປມານານໍ ເຕສມ຺ປິ ສງ຺ຄຕິ ໂຫຕິ, ກິມງ຺ຄໍ ປນ ຕຸມ຺ຫາກໍ ນ ສິຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ວຓ຺ຓາວຓ຺ຓທີປນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕາຕິ ‘‘ພາລສຫາຍຕາຍ ອິເມ ຠິກ຺ຂູ ກລຫປສຸຕາ, ປຓ຺ຑິຕສຫາຍານໍ ປນ ອິທໍ ນ ສິຍາ’’ຕິ ປຓ຺ຑິຕສຫາຍສ຺ສ ພາລສຫາຍສ຺ສ ຈ ວຓ຺ຓາວຓ຺ຓທີປນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕາ. ນິປກນ຺ຕິ ເນປກ຺ກປຎ຺ຎາຍ ສມນ຺ນາຄຕໍ. ສາຘຸວິຫາຣິ ຘີຣນ຺ຕິ ຠທ຺ທກວິຫາຣິໍ ປຓ຺ຑິຕໍ. ປາກຏປຣິສ຺ສເຍ ຈ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນປຣິສ຺ສເຍ ຈ ອຠິຠວິຕ຺ວາຕິ ສີຫພ຺ຍຄ຺ຆາທໂຍ ປາກຏປຣິສ຺ສເຍ ຈ ຣາຄຠຍໂທສຠຍາທໂຍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນປຣິສ຺ສເຍ ຈາຕິ ສພ຺ເພວ ປຣິສ຺ສເຍ ອຠິຠວິຕ຺ວາ.

ເອກກາ ຈຣິໍສູຕິ ‘‘ອິທໍ ຣຊ຺ຊໍ ນາມ ມຫນ຺ຕໍ ປມາທຏ຺ຐານໍ, ກິໍ ອມ຺ຫາກໍ ຣຊ຺ເຊນ ກາຣິເຕນາ’’ຕິ ຣຏ຺ຐໍ ປຫາຍ ຕໂຕ ມຫາອຣຎ຺ຎໍ ປວິສິຕ຺ວາ ຕາປສປພ຺ພຊ຺ຊໍ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຈຕູສຸ ອິຣິຍາປເຖສຸ ເອກກາ ຈຣິໍສູຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອກສ຺ສ ຈຣິຕໍ ເສຍ຺ໂຍຕິ ປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ປພ຺ພຊິຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເອກີຠາວາຠິຣຕສ຺ສ ເອກກສ຺ເສວ ຈຣິຕໍ ເສຍ຺ໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນຕ຺ຖິ ພາເລ ສຫາຍຕາຕິ ຈູຬສີລໍ ມຊ຺ຌິມສີລໍ ມຫາສີລໍ ທສ ກຖາວຕ຺ຖູນິ ເຕຣສ ຘຸຕຄຸຓາ ວິປສ຺ສນາຎາຓໍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຄ຺ຄາ ຈຕ຺ຕາຣິ ຜລານິ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ ຉ ອຠິຎ຺ຎາ ອມຕມຫານິພ຺ພານນ຺ຕິ ອຍໍ ສຫາຍຕາ ນາມ, ສາ ພາລໍ ນິສ຺ສາຍ ອຘິຄນ຺ຕຸໍ ນ ສກ຺ກາຕິ ນຕ຺ຖິ ພາເລ ສຫາຍຕາ. ມາຕງ຺ໂຄ ອຣຎ຺ເຎ ມາຕງ຺ຄຣຎ຺ເຎຕິ ສຣໂລເປນ ສນ຺ຘິ. ‘‘ມາຕງ຺ຄຣຎ຺ໂຎ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ອຣຎ຺ຎໂກ ມາຕງ຺ໂຄ ວິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມາຕງ຺ຄ-ສທ຺ເທເນວ ຫຕ຺ຖິຠາວສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນາຄວຈນໍ ຕສ຺ສ ມຫຕ຺ຕວິຠາວນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ນາໂຄຕິ ມຫນ຺ຕາຘິວຈນເມຕ’’ນ຺ຕິ. ມຫນ຺ຕປຣິຍາໂຍ ຫິ ນາຄ-ສທ຺ໂທ ໂຫຕິ ‘‘ເອຕໍ ນາຄສ຺ສ ນາເຄນ, ອີສາທນ຺ຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖິໂນ’’ຕິອາທີສຸ (ອຸທາ. ໓໕).

ທີຆາວຸວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ພາລກໂລຓກຄມນກຖາວຓ຺ຓນາ

໔໖໕. ພາລກໂລຓກາຣຄາໂມຕິ ອຸປາລິຄຫປຕິສ຺ສ ເອວໍນາມໂກ ໂຠຄຄາໂມ. ເຕນຸປສງ຺ກມີຕິ ຘມ຺ມເສນາປຕິມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖເຣສຸ ວາ ອສີຕິມຫາສາວເກສຸ ວາ ອນ຺ຕມໂສ ຘມ຺ມຠຓ຺ຑາຄາຣິກໍ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣມ຺ປິ ກຎ຺ຈິ ອນາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ສຍເມວ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ອນີກນິສ຺ສໂຏ ຫຕ຺ຖີ ວິຍ ຍູຖນິສ຺ສໂຏ ກາຬສີໂຫ ວິຍ ວາຕຈ຺ຉິນ຺ໂນ ວລາຫໂກ ວິຍ ຈ ເອກໂກວ ອຸປສງ຺ກມິ. ກສ຺ມາ ອຸປສງ຺ກມິ? ຄເຓ ກິຣສ຺ສ ອາທີນວໍ ທິສ຺ວາ ເອກວິຫາຣິໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ປສ຺ສິຕຸກາມຕາ ອຸທປາທິ, ຕສ຺ມາ ສີຕາທິປີຬິໂຕ ອຸຓ຺ຫາທິໍ ປຕ຺ຖຍມາໂນ ວິຍ ອຸປສງ຺ກມິ. ອຖ ວາ ຠຄວຕາ ໂສ ອາທີນໂວ ປເຄວ ປຣິຎ຺ຎາໂຕ, ນ ເຕນ ສຕ຺ຖາ ນິພ຺ພິນ຺ໂນ, ຕສ຺ມິໍ ປນ ອນ຺ໂຕວສ຺ເສ ເກຈິ ພຸທ຺ຘເວເນຍ຺ຍາ ນາເຫສຸໍ, ເຕນ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຄມນໍ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ທມນຸປາໂຍຕິ ປາລິເລຍ຺ຍກໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ເອກວິຫາຣິໍ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ຠຄຸໍ ສມ຺ປຫໍເສຕຸໍ ຕຕ຺ຖ ຄໂຕ. ເອວໍ ຄເຕ ຈ ສຕ຺ຖຣິ ປຎ຺ຈສຕາ ຠິກ຺ຂູ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ອາຫໍສຸ ‘‘ອາວຸໂສ ອານນ຺ທ ສຕ຺ຖາ ເອກໂກວ ຄໂຕ, ມຍໍ ອນຸພນ຺ຘິສ຺ສາມາ’’ຕິ. ‘‘ອາວຸໂສ, ຍທາ ຠຄວາ ສາມໍ ເສນາສນໍ ສໍສາເມຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ອນາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐາເກ ອນປໂລເກຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ອທຸຕິໂຍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕທາ ເອກຈາຣິກໍ ຈຣິຕຸໍ ຠຄວໂຕ ອຊ຺ຌາສໂຍ, ສາວເກນ ນາມ ສຕ຺ຖຸ ອຊ຺ຌາສຍານຸຣູປໍ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ ນ ອິເມສຸ ທິວເສສຸ ຠຄວາ ອນຸຄນ຺ຕພ຺ໂພ’’ຕິ ນິວາເຣສິ, ສຍມ຺ປິ ນານຸຄຎ຺ຉິ. ຘມ຺ມິຍາ ກຖາຍາຕິ ເອກີຠາເວ ອານິສໍສປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາຍ ຘມ຺ມກຖາຍ.

ພາລກໂລຓກຄມນກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປາຈີນວໍສທາຍຄມນກຖາວຓ຺ຓນາ

໔໖໖. ເຍນ ປາຈີນວໍສທາໂຍຕິ ຕຕ຺ຖ ກສ຺ມາ ອຸປສງ຺ກມິ? ຍຖາ ນາມ ຊິຆຈ຺ຉິຕສ຺ສ ໂຠຊເນ, ປິປາສິຕສ຺ສ ປານີເຍ, ສີເຕນ ຜຸຏ຺ຐສ຺ສ ອຸຓ຺ເຫ, ອຸຓ຺ເຫນ ຜຸຏ຺ຐສ຺ສ ສີເຕ, ທຸກ຺ຂິຕສ຺ສ ສຸເຂ ອຠິຣຸຈິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເອວເມວ ຠຄວໂຕ ໂກສມ຺ພເກ ຠິກ຺ຂູ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວິວາທາປນ຺ເນ ອສມຄ຺ຄວາສໍ ວສນ຺ເຕ, ສມຄ຺ຄວາສໍ ວສນ຺ເຕ ອາວຊ຺ເຊນ຺ຕສ຺ສ ອິເມ ຕໂຍ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ອາປາຖມາຄມິໍສຸ, ອຖ ເນສໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫິຕຸກາໂມ ອຸປສງ຺ກມິ ‘‘ເອວາຍໍ ປຏິປຕ຺ຕິອນຸກ຺ກເມນ ໂກສມ຺ພການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ວິນຍນູປາໂຍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ວິຫຣນ຺ຕີຕິ ສາມຄ຺ຄິຣສໍ ອນຸຠວມານາ ວິຫຣນ຺ຕິ.

ທາຍປາໂລຕິ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໓໒໕) ອຣຎ຺ຎປາໂລ. ໂສ ອຣຎ຺ຎໍ ຍຖາ ອິຈ຺ຉິຕິຈ຺ຉິຕປ຺ປເທເສນ ມນຸສ຺ສາ ປວິສິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ປຸປ຺ຜໍ ວາ ຜລໍ ວາ ນິຍ຺ຍາສໍ ວາ ທພ຺ພສມ຺ຠາຣໍ ວາ ນ ຫຣນ຺ຕິ, ເອວໍ ວຕິຍາ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ອຣຎ຺ຎສ຺ສ ໂຍຊິເຕ ທ຺ວາເຣ ນິສີທິຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎໍ ຣກ຺ຂຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ທາຍປາໂລ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຕ຺ຕກາມຣູປາ ວິຫຣນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຫິຕໍ ກາມຍມານສຠາວາ ຫຸຕ຺ວາ ວິຫຣນ຺ຕິ. ໂຍ ຫິ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາປິ ເວຊ຺ຊກມ຺ມທູຕກມ຺ມປຫິຓຄມນາທີນໍ ວເສນ ເອກວີສຕິອເນສນາຫິ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປຕິ, ອຍໍ ນ ອຕ຺ຕກາມຣູໂປ ນາມ. ໂຍ ປນ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ເອກວີສຕິອເນສນໍ ປຫາຍ ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີເລ ປຕິຏ຺ຐາຍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ສປ຺ປາຍຘຸຕງ຺ຄໍ ອຘິຏ຺ຐາຍ ອຏ຺ຐຕິໍສາຍ ອາຣມ຺ມເຓສຸ ຈິຕ຺ຕຣຸຈິຍໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄາມນ຺ຕໍ ປຫາຍ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິສິຕ຺ວາ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນາຍ ກມ຺ມໍ ກຸຣຸມາໂນ ວິຈຣຕິ, ອຍໍ ອຕ຺ຕກາໂມ ນາມ. ເຕປິ ຕໂຍ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ເອວຣູປາ ອເຫສຸໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຕ຺ຕກາມຣູປາ ວິຫຣນ຺ຕີ’’ຕິ.

ມາ ເຕສໍ ອຜາສຸມກາສີຕິ ເຕສໍ ອຜາສຸກໍ ມາ ອກາສີຕິ ຠຄວນ຺ຕໍ ວາເຣສິ. ເອວໍ ກິຣສ຺ສ ອໂຫສິ ‘‘ອິເມ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ສມຄ຺ຄາ ວິຫຣນ຺ຕິ, ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ຈ ຄຕຏ຺ຐາເນ ຠຓ຺ຑນກລຫວິວາທາ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ຕິຂິຓສິງ຺ໂຄ ຈຓ຺ຑໂຄໂຓ ວິຍ ໂອວິຊ຺ຌນ຺ໂຕ ວິຈຣຕິ, ອເຖກມຄ຺ເຄນ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຄມນໍ ນ ໂຫຕິ, ກທາຈິ ອຍມ຺ປິ ເອວໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອິເມສໍ ກຸລປຸຕ຺ຕານໍ ສມຄ຺ຄວາສໍ ຠິນ຺ເທຍ຺ຍ, ປາສາທິໂກ ຈ ປເນສ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ໂຓ ຣສຄິທ຺ໂຘ ມຎ຺ເຎ, ຄຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຓີຕທາຍການໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປຏ຺ຐາການໍ ວຓ຺ຓກຖນາທີຫິ ອິເມສໍ ກຸລປຸຕ຺ຕານໍ ອປ຺ປມາທວິຫາຣໍ ຠິນ຺ເທຍ຺ຍ, ວສນຏ຺ຐານານິ ຈາປິ ເອເຕສໍ ກຸລປຸຕ຺ຕານໍ ນິພທ຺ຘານິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນານິ ຕິສ຺ໂສວ ປຓ຺ຓສາລາ ຕໂຍ ຈງ຺ກມາ ຕີຓິ ທິວາຏ຺ຐານານິ ຕີຓິ ມຎ຺ຈປີຐານິ, ອຍໍ ປນ ສມໂຓ ມຫາກາໂຍ ວຸຑ຺ຒຕໂຣ ມຎ຺ເຎ ຠວິສ຺ສຕິ, ໂສ ອກາເລ ອິເມ ກຸລປຸຕ຺ເຕ ເສນາສນາ ວຸຏ຺ຐເປສ຺ສຕິ, ເອວໍ ສພ຺ພຖາປິ ເອເຕສໍ ອຜາສຸ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ຕໍ ອນິຈ຺ຉນ຺ໂຕ ‘‘ມາ ເຕສໍ ອຜາສຸມກາສີ’’ຕິ ຠຄວນ຺ຕໍ ວາເຣຕິ.

ກິໍ ປເນສ ຊານນ຺ໂຕ ວາເຣສິ ອຊານນ຺ໂຕຕິ? ອຊານນ຺ໂຕ. ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ຫິ ນາມ ຍທາ ອເນກຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ສປຣິວາໂຣ ພ຺ຍາມປ຺ປຠາຍ ອສີຕິອນຸພ຺ຍຎ຺ຊເນຫິ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສມຫາປຸຣິສລກ຺ຂຓສິຣິຍາ ຈ ພຸທ຺ຘານຸຠາວໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ວິຈຣຕິ, ຕທາ ‘‘ໂກ ເອໂສ’’ຕິ ອປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາວ ຊານິຕພ຺ໂພ ໂຫຕິ. ຕທາ ປນ ຠຄວາ ‘‘ມາສ຺ສຸ ໂກຈິ ມມ ພຸທ຺ຘານຸຠາວໍ ອຎ຺ຎາສີ’’ຕິ ຕຖາຣູເປນ ອິທ຺ຘາຠິສງ຺ຂາເຣນ ສພ຺ພມ຺ປິ ຕໍ ພຸທ຺ຘານຸຠາວໍ ຈີວຣຄພ຺ເຠນ ວິຍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ວລາຫກຄພ຺ເຠນ ປຏິຈ຺ຉນ຺ໂນ ປຸຓ຺ຓຈນ຺ໂທ ວິຍ ສຍເມວ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ອຎ຺ຎາຕກເວເສນ ອຄມາສິ. ອິຕິ ຕໍ ອຊານນ຺ໂຕວ ທາຍປາໂລ ວາເຣສິ.

ເອຕທໂວຈາຕິ ເຖໂຣ ກິຣ ‘‘ມາ ສມຓາ’’ຕິ ທາຍປາລສ຺ສ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ມຍໍ ຕໂຍ ຊນາ ອິຘ ວິຫຣາມ, ອຎ຺ໂຎ ປພ຺ພຊິໂຕ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ອຍຎ຺ຈ ທາຍປາໂລ ປພ຺ພຊິເຕນ ວິຍ ສທ຺ຘິໍ ກເຖຕິ, ໂກ ນຸ ໂຂ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ທິວາຏ຺ຐານໂຕ ອຸຏ຺ຐາຍ ທ຺ວາເຣ ຐຕ຺ວາ ມຄ຺ຄໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ຠຄວນ຺ຕໍ ອທ຺ທສ. ຠຄວາປິ ເຖຣສ຺ສ ສຫ ທສ຺ສເນເນວ ສຣີໂຣຠາສໍ ມຸຎ຺ຈິ, ອສີຕິອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນວິຣາຊິຕາ ພ຺ຍາມປ຺ປຠາ ປສາຣິຕສຸວຓ຺ຓປໂຏ ວິຍ ວິໂຣຈິຕ຺ຖ. ເຖໂຣ ‘‘ອຍໍ ທາຍປາໂລ ຜຓກຕອາສີວິສໍ ຄີວາຍ ຄເຫຕຸໍ ຫຕ຺ຖໍ ປສາເຣນ຺ໂຕ ວິຍ ໂລເກ ອຄ຺ຄປຸຄ຺ຄເລນ ສທ຺ຘິໍ ກເຖນ຺ໂຕວ ນ ຊານາຕິ, ອຎ຺ຎຕຣຠິກ຺ຂຸນາ ວິຍ ສທ຺ຘິໍ ກເຖຕີ’’ຕິ ນິວາເຣນ຺ໂຕ ເອຕໍ ‘‘ມາວຸໂສ, ທາຍປາລາ’’ຕິອາທິວຈນໍ ອໂວຈ.

ເຕນຸປສງ຺ກມີຕິ ກສ຺ມາ ຠຄວໂຕ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ ອກຕ຺ວາວ ອຸປສງ຺ກມິ? ເອວໍ ກິຣສ຺ສ ອໂຫສິ ‘‘ມຍໍ ຕໂຍ ຊນາ ສມຄ຺ຄວາສໍ ວສາມ, ສຈາຫໍ ເອກໂກວ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ ກຣິສ຺ສາມິ, ສມຄ຺ຄວາໂສ ນາມ ນ ຠວິສ຺ສຕິ, ປິຍມິຕ຺ເຕ ຄເຫຕ຺ວາວ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ ກຣິສ຺ສາມິ. ຍຖາ ຈ ຠຄວາ ມຍ຺ຫໍ ປິໂຍ, ເອວໍ ສຫາຍານມ຺ປິ ເມ ປິໂຍ’’ຕິ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ ກາຕຸກາໂມ ສຍໍ ອກຕ຺ວາ ອຸປສງ຺ກມິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ເຕສໍ ເຖຣານໍ ປຓ຺ຓສາລທ຺ວາເຣ ຈງ຺ກມນໂກຏິຍາ ຠຄວໂຕ ອາຄມນມຄ຺ໂຄ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ເຖໂຣ ເຕສໍ ສຎ຺ຎໍ ທທມາໂນວ ຄໂຕ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຠິກ຺ກມຖາຕິ ອິໂຕ ອາຄຈ຺ຉຖ. ປາເທ ປກ຺ຂາເລສີຕິ ວິກສິຕປທຸມສນ຺ນິເຠຫິ ຊາລຫຕ຺ເຖຫິ ມຓິວຓ຺ຓໍ ອຸທກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ເຓສຸ ປິຏ຺ຐິປາເທສຸ ອຸທກໍ ອາສິຎ຺ຈິຕ຺ວາ ປາເທນ ປາທໍ ຆໍເສນ຺ໂຕ ປກ຺ຂາເລສິ. ພຸທ຺ຘານໍ ກາເຍ ຣໂຊຊລ຺ລໍ ນາມ ນ ອຸປລິມ຺ປຕິ, ກສ຺ມາ ປກ຺ຂາເລສີຕິ? ສຣີຣສ຺ສ ອຸຕຸຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ເຕສຎ຺ຈ ຈິຕ຺ຕສມ຺ປຫໍສນຕ຺ຖໍ. ອມ຺ເຫຫິ ອຠິຫເຏນ ອຸທເກນ ຠຄວາ ປາເທ ປກ຺ຂາເລສິ, ປຣິໂຠຄໍ ອກາສີຕິ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ພລວໂສມນສ຺ສວເສນ ຈິຕ຺ຕໍ ປີຓິຕໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ປກ຺ຂາເລສິ.

ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອນຸຣຸທ຺ຘໍ ຠຄວາ ເອຕທໂວຈາຕິ ໂສ ກິຣ ເຕສໍ ວຸຑ຺ຒຕໂຣ, ຕສ຺ສ ສງ຺ຄເຫ ກເຕ ເສສານໍ ກໂຕວ ໂຫຕີຕິ ເຖຣຎ຺ເຎວ ເອຕໍ ‘‘ກຈ຺ຈິ ໂວ ອນຸຣຸທ຺ຘາ’’ຕິອາທິວຈນໍ ອໂວຈ. ອນຸຣຸທ຺ຘາຕິ ວາ ເອກເສສນເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ ວິຣູເປກເສສສ຺ສປິ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພຕ຺ຕາ, ເອວຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ພຫຸວຈນນິທ຺ເທໂສ ຈ ສມຕ຺ຖິໂຕ ໂຫຕິ. ກຈ຺ຈີຕິ ປຸຈ຺ຉນຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ໂວຕິ ສາມິວຈນໍ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ກຈ຺ຈິ ອນຸຣຸທ຺ຘາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ຂມນີຍໍ, ອິຣິຍາປໂຖ ໂວ ຂມຕິ, ກຈ຺ຈິ ຍາປນີຍໍ, ກຈ຺ຈິ ໂວ ຊີວິຕໍ ຍາເປຕິ ຆຏິຍຕິ, ກຈ຺ຈິ ປິຓ຺ຑເກນ ນ ກິລມຖ, ກຈ຺ຈິ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສຸລຠປິຓ຺ຑໍ, ສມ຺ປຕ຺ເຕ ໂວ ທິສ຺ວາ ມນຸສ຺ສາ ອຸຬຸງ຺ກຍາຄຸໍ ວາ ກຏຈ຺ຉຸຠິກ຺ຂໍ ວາ ທາຕພ຺ພໍ ມຎ຺ຎນ຺ຕີຕິ ຠິກ຺ຂາຈາຣວຕ຺ຕໍ ປຸຈ຺ຉຕິ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ປຈ຺ຈເຍນ ອກິລມນ຺ເຕນ ສກ຺ກາ ສມຓຘມ຺ໂມ ກາຕຸໍ, ວຕ຺ຕເມວ ວາ ເອຕໍ ປພ຺ພຊິຕານໍ.

ອຖ ເຕນ ປຏິວຈເນ ທິນ຺ເນ ‘‘ອນຸຣຸທ຺ຘາ ຕຸມ຺ເຫ ຣາຊປພ຺ພຊິຕາ ມຫາປຸຎ຺ຎາ, ມນຸສ຺ສາ ຕຸມ຺ຫາກໍ ອຣຎ຺ເຎ ວສນ຺ຕານໍ ອທຕ຺ວາ ກສ຺ສ ອຎ຺ຎສ຺ສ ທາຕພ຺ພໍ ມຎ຺ຎິສ຺ສນ຺ຕິ, ຕຸມ຺ເຫ ປນ ເອຕໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ກິໍ ນຸ ໂຂ ມິຄໂປຕກາ ວິຍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ຆຏ຺ເຏນ຺ຕາ ວິຫຣຖ, ອຸທາຫຸ ສາມຄ຺ຄິຠາໂວ ໂວ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ສາມຄ຺ຄິຣສໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ‘‘ກຈ຺ຈິ ປນ ໂວ ອນຸຣຸທ຺ຘາ ສມຄ຺ຄາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ຂີໂຣທກີຠູຕາຕິ ຍຖາ ຂີຣຎ຺ຈ ອຸທກຎ຺ຈ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສໍສນ຺ທຕິ, ວິສຸໍ ນ ໂຫຕິ, ເອກຕ຺ຕໍ ວິຍ ອຸເປຕິ, ກຈ຺ຈິ ເອວໍ ສາມຄ຺ຄິວເສນ ເອກຕ຺ຕຸປຄຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທາ ວິຫຣຖາຕິ ປຸຈ຺ຉຕິ. ປິຍຈກ຺ຂູຫີຕິ ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ໂອໂລກນໂຕ ປິຍຠາວທີປການິ ຈກ຺ຂູນິ ປິຍຈກ຺ຂູນິ ນາມ, ‘‘ກຈ຺ຈິ ຕຖາຣູເປຫິ ຈກ຺ຂູຫິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ປສ຺ສນ຺ຕາ ວິຫຣຖາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉຕິ. ຕຄ຺ຆາຕິ ເອກໍສຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ, ເອກໍເສນ ມຍໍ ຠນ຺ເຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຍຖາ ກຖໍ ປນາຕິ ເອຕ຺ຖ ຍຖາຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ, ກຖນ຺ຕິ ກາຣຓປຸຈ຺ຉາ, ກຖໍ ປນ ຕຸມ຺ເຫ ເອວໍ ວິຫຣຖ, ເກນ ກາຣເຓນ ວິຫຣຖ, ຕໍ ເມ ກາຣຓໍ ພ຺ຣູຫີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ເມຕ຺ຕໍ ກາຍກມ຺ມນ຺ຕິ ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ຕວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ກາຍກມ຺ມໍ. ອາວິ ເຈວ ຣໂຫ ຈາຕິ ສມ຺ມຸຂາ ເຈວ ປຣມ຺ມຸຂາ ຈ. ອິຕເຣສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕຕ຺ຖ ສມ຺ມຸຂາ ກາຍວຈີກມ຺ມານິ ສຫວາເສ ລພ຺ຠນ຺ຕິ, ອິຕຣານິ ວິປ຺ປວາເສ, ມໂນກມ຺ມໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ລພ຺ຠຕິ. ຍຎ຺ຫິ ສເຫວ ວສນ຺ເຕສຸ ເອເກນ ມຎ຺ຈປີຐໍ ວາ ທາຣຸຠຓ຺ຑໍ ວາ ມຕ຺ຕິກາຠຓ຺ຑໍ ວາ ພຫິ ທຸນ຺ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ເກນິທໍ ວຬຎ຺ຊິຕ’’ນ຺ຕິ ອວຎ຺ຎໍ ອກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາ ທຸນ຺ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ວິຍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຏິສາເມນ຺ຕສ຺ສ ປຏິຊຄ຺ຄິຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕໍ ວາ ປນ ຐານໍ ປຏິຊຄ຺ຄນ຺ຕສ຺ສ ສມ຺ມຸຂາ ເມຕ຺ຕໍ ກາຍກມ຺ມໍ ນາມ ໂຫຕິ. ເອກສ຺ມິໍ ປກ຺ກນ຺ເຕ ເຕນ ທຸນ຺ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ເສນາສນປຣິກ຺ຂາຣໍ ຕເຖວ ນິກ຺ຂິປນ຺ຕສ຺ສ ປຏິຊຄ຺ຄິຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕໍ ວາ ປນ ຐານໍ ປຏິຊຄ຺ຄນ຺ຕສ຺ສ ປຣມ຺ມຸຂາ ເມຕ຺ຕໍ ກາຍກມ຺ມໍ ນາມ ໂຫຕິ. ສຫວສນ຺ຕສ຺ສ ປນ ເຖເຣຫິ ສທ຺ຘິໍ ມຘຸຣໍ ສມ຺ໂມທນີຍກຖໍ ປຏິສນ຺ຖາຣກຖໍ ສາຣຓີຍກຖໍ ຘມ຺ມກຖໍ ສຣຠຎ຺ຎໍ ສາກຈ຺ຉໍ ປຎ຺ຫປຸຈ຺ຉນໍ ປຎ຺ຫວິສ຺ສຊ຺ຊນນ຺ຕິ ເອວມາທິກຣເຓ ສມ຺ມຸຂາ ເມຕ຺ຕໍ ວຈີກມ຺ມໍ ນາມ ໂຫຕິ. ເຖເຣສຸ ປນ ປກ຺ກນ຺ເຕສຸ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ປິຍສຫາໂຍ ນນ຺ທິຍຕ຺ເຖໂຣ ກິມິລຕ຺ເຖໂຣ ເອວໍ ສີລສມ຺ປນ຺ໂນ ເອວໍ ອາຈາຣສມ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິອາທິຄຸຓກຖເນ ປຣມ຺ມຸຂາ ເມຕ຺ຕໍ ວຈີກມ຺ມໍ ນາມ ໂຫຕິ. ‘‘ມຍ຺ຫໍ ປິຍມິຕ຺ໂຕ ນນ຺ທິຍຕ຺ເຖໂຣ ກິມິລຕ຺ເຖໂຣ ອເວໂຣ ໂຫຕຸ ອພ຺ຍາປຊ຺ໂຊ ສຸຂີ’’ຕິ ເອວໍ ສມນ຺ນາຫຣໂຕ ປນ ສມ຺ມຸຂາປິ ປຣມ຺ມຸຂາປິ ເມຕ຺ຕໍ ມໂນກມ຺ມໍ ໂຫຕິເຍວ.

ນານາ ຫິ ໂຂ ໂນ ຠນ຺ເຕ ກາຍາຕິ ອຍຎ຺ຫິ ກາໂຍ ປິຏ຺ຐໍ ວິຍ ມຕ຺ຕິກາ ວິຍ ຈ ໂອມທ຺ທິຕ຺ວາ ເອກໂຕ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ. ເອກຎ຺ຈ ປນ ມຎ຺ເຎ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ປນ ໂນ ອຕ຺ຕໂນ ວິຍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ຫິຕຠາເວນ ອວິໂຣຘຠາເວນ ເຠທາຠາເວນ ສມຄ຺ຄຠາເວນ ເອກເມວາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ກຖໍ ປເນເຕ ສກໍ ຈິຕ຺ຕໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອິຕເຣສໍ ຈິຕ຺ຕວເສນ ວຕ຺ຕິໍສູຕິ? ເອກສ຺ສ ປຕ຺ເຕ ມລໍ ອຸຏ຺ຐຫຕິ, ເອກສ຺ສ ຈີວຣໍ ກິລິຏ຺ຐໍ ໂຫຕິ, ເອກສ຺ສ ປຣິຠຓ຺ຑກມ຺ມໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ສ ປຕ຺ເຕ ມລໍ ອຸຏ຺ຐິຕໍ, ເຕນ ‘‘ມມາວຸໂສ ປຕ຺ເຕ ມລໍ ອຸຏ຺ຐິຕໍ, ປຈິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອິຕເຣ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ຈີວຣໍ ກິລິຏ຺ຐໍ ໂຘວິຕພ຺ພໍ, ມຍ຺ຫໍ ປຣິຠຓ຺ຑໍ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອວຕ຺ວາ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິສິຕ຺ວາ ທາຣູນິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕກຏາເຫ ພຫລຕນຸມຕ຺ຕິກາຫິ ເລປໍ ກຕ຺ວາ ປຕ຺ຕໍ ປຈິຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຣໍ ຈີວຣໍ ວາ ໂຘວນ຺ຕິ, ປຣິຠຓ຺ຑໍ ວາ ກໂຣນ຺ຕິ. ‘‘ມມາວຸໂສ ຈີວຣໍ ກິລິຏ຺ຐໍ, ໂຘວິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ‘‘ມມ ປຓ຺ຓສາລາ ອຸກ຺ລາປາ, ປຣິຠຓ຺ຑໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ປຐມຕຣໍ ອາໂຣຈິເຕປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ອິທານິ ເຕສໍ ອປ຺ປມາທລກ຺ຂຓໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ‘‘ກຈ຺ຈິ ປນ ໂວ ອນຸຣຸທ຺ຘາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ໂວຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ, ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ ວາ, ກຈ຺ຈິ ຕຸມ຺ເຫຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອມ຺ຫາກນ຺ຕິ ອມ຺ເຫສຸ ຕີສຸ ຊເນສຸ. ປິຓ຺ຑາຍ ປຏິກ຺ກມຕີຕິ ຄາເມ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈາຄຈ຺ຉຕິ. ອວກ຺ກາຣປາຕິນ຺ຕິ ອຕິເຣກປິຓ຺ຑປາຕໍ ອປເນຕ຺ວາ ຐປນຕ຺ຖາຍ ເອກໍ ສມຸຄ຺ຄປາຕິໍ ໂຘວິຕ຺ວາ ຐເປຕິ. ໂຍ ປຈ຺ຉາຕິ ເຕ ກິຣ ເຖຣາ ນ ເອກໂຕວ ຠິກ຺ຂາຈາຣໍ ປວິສນ຺ຕິ. ຜລສມາປຕ຺ຕິຣຕາ ເຫເຕ ປາໂຕວ ສຣີຣປຏິຊຄ຺ຄນໍ ກຕ຺ວາ ວຕ຺ຕປຏິປຕ຺ຕິໍ ປູເຣຕ຺ວາ ເສນາສນໍ ປວິສິຕ຺ວາ ກາລປຣິຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ ຜລສມາປຕ຺ຕິໍ ອປ຺ເປຕ຺ວາ ນິສີທນ຺ຕິ. ເຕສຸ ໂຍ ປຐມຕຣໍ ນິສິນ຺ໂນ ອຕ຺ຕໂນ ກາລປຣິຈ຺ເຉທວເສນ ປຐມຕຣໍ ອຸຏ຺ຐາຕິ, ໂສ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ປຏິນິວຕ຺ໂຕ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈຏ຺ຐານໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຊານາຕິ ‘‘ທ຺ເວ ຠິກ຺ຂູ ປຈ຺ຉໂຕ, ອຫໍ ປຐມຕຣໍ ອາຄໂຕ’’ຕິ. ອຖ ປຕ຺ຕໍ ປິທຫິຕ຺ວາ ອາສນປຎ຺ຎາປນາທີນິ ກຕ຺ວາ ຍທິ ປຕ຺ເຕ ປຏິວີສມຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ, ນິສີທິຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊຕິ, ຍທິ ອຕິເຣກໍ ໂຫຕິ, ອວກ຺ກາຣປາຕິຍໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປາຕິໍ ປິຘາຍ ຠຸຎ຺ຊຕິ, ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ໂຈ ປຕ຺ຕໍ ໂຘວິຕ຺ວາ ໂວທກໍ ກຕ຺ວາ ຖວິກາຍ ໂອສາເປຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐານໍ ປວິສຕິ.

ທຸຕິໂຍປິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາວ ຊານາຕິ ‘‘ເອໂກ ປຐມໍ ອາຄໂຕ, ເອໂກ ປຈ຺ຉໂຕ’’ຕິ. ໂສ ສເຈ ປຕ຺ເຕ ຠຕ຺ຕໍ ປມາຓເມວ ໂຫຕິ, ຠຸຎ຺ຊຕິ. ສເຈ ມນ຺ທໍ, ອວກ຺ກາຣປາຕິໂຕ ຄເຫຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊຕິ. ສເຈ ອຕິເຣກໍ ໂຫຕິ, ອວກ຺ກາຣປາຕິຍໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປມາຓເມວ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ປຸຣິມຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ ວສນຏ຺ຐານໍ ປວິສຕິ. ຕຕິໂຍປິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາວ ຊານາຕິ ‘‘ທ຺ເວ ປຐມໍ ອາຄຕາ, ອຫໍ ປຈ຺ຉິໂມ’’ຕິ. ໂສປິ ທຸຕິຍຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ໂຈ ປຕ຺ຕໍ ໂຘວິຕ຺ວາ ໂວທກໍ ກຕ຺ວາ ຖວິກາຍ ໂອສາເປຕ຺ວາ ອາສນານິ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຏິສາເມຕິ, ປານີຍຆເຏ ວາ ປຣິໂຠຊນີຍຆເຏ ວາ ອວເສສອຸທກໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ຆເຏ ນິກຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອວກ຺ກາຣປາຕິຍໍ ສເຈ ອວເສສຠຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຊຫິຕ຺ວາ ປາຕິໍ ໂຘວິຕ຺ວາ ປຏິສາເມຕິ, ຠຕ຺ຕຄ຺ຄໍ ສມ຺ມຊ຺ຊຕິ, ໂສ ກຈວຣໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ສມ຺ມຊ຺ຊນິໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຸປຈິກາຫິ ມຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ຐເປຕ຺ວາ ປຕ຺ຕຈີວຣມາທາຍ ວສນຏ຺ຐານໍ ປວິສຕິ. ອິທໍ ເຖຣານໍ ພຫິວິຫາເຣ ອຣຎ຺ເຎ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈກຣຓຏ຺ຐາເນ ໂຠຊນສາລາຍ ວຕ຺ຕໍ. ອິທໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ໂຍ ປຈ຺ຉາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ໂຍ ປສ຺ສຕີຕິອາທິ ປນ ເນສໍ ອນ຺ໂຕວິຫາເຣ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ວຈ຺ຈຆຏນ຺ຕິ ອາຈມນກຸມ຺ຠິໍ. ຣິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຣິຕ຺ຕກໍ. ຕຸຈ຺ຉນ຺ຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ອວິສຍ຺ຫນ຺ຕິ ອຸກ຺ຂິປິຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍໍ ອຕິຠາຣິຍໍ. ຫຕ຺ຖວິກາເຣນາຕິ ຫຕ຺ຖສຎ຺ຎາຍ. ເຕ ກິຣ ປານີຍຆຏາທີສຸ ຍໍກິຎ຺ຈິ ຕຸຈ຺ຉກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ໂປກ຺ຂຣຓິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕ ຈ ພຫິ ຈ ໂຘວິຕ຺ວາ ອຸທກໍ ປຣິສ຺ສາເວຕ຺ວາ ຕີເຣ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ຫຕ຺ຖວິກາເຣນ ອາມນ຺ເຕນ຺ຕິ, ໂອທິສ຺ສ ວາ ອໂນທິສ຺ສ ວາ ສທ຺ທໍ ນ ກໂຣນ຺ຕິ. ກສ຺ມາ ໂອທິສ຺ສ ນ ກໂຣນ຺ຕິ? ຕຎ຺ຫິ ຠິກ຺ຂຸໍ ສທ຺ໂທ ພາເຘຍ຺ຍາຕິ. ກສ຺ມາ ອໂນທິສ຺ສ ນ ກໂຣນ຺ຕິ? ອໂນທິສ຺ສ ສທ຺ເທ ທິນ຺ເນ ‘‘ອຫໍ ປຸເຣ, ອຫໍ ປຸເຣ’’ຕິ ທ຺ເວປິ ນິກ຺ຂເມຍ຺ຍຸໍ. ຕໂຕ ທ຺ວີຫິ ກຕ຺ຕພ຺ພກມ຺ເມ ຕຕິຍສ຺ສ ກມ຺ມຈ຺ເຉໂທ ຠເວຍ຺ຍ. ສໍຍຕປທສທ຺ໂທ ປນ ຫຸຕ຺ວາ ອປຣສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ທິວາຏ຺ຐານສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕນ ທິຏ຺ຐຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖສຎ຺ຎໍ ກໂຣຕິ, ຕາຍ ສຎ຺ຎາຍ ອິຕໂຣ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ຕໂຕ ທ຺ເວ ຊນາ ຫຕ຺ເຖນ ຫຕ຺ຖໍ ສໍສິພ຺ພນ຺ຕາ ທ຺ວີສຸ ຫຕ຺ເຖສຸ ຐເປຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາເປນ຺ຕິ. ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ຫຕ຺ຖວິກາເຣນ ທຸຕິຍໍ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖວິລງ຺ຆເກນ ອຸປຏ຺ຐາເປມາ’’ຕິ.

ປຎ຺ຈາຫິກໍ ໂຂ ປນາຕິ ຈາຕຸທ຺ທເສ ປນ຺ນຣເສ ອຏ຺ຐມິຍນ຺ຕິ ອິທໍ ຕາວ ປກຕິຘມ຺ມສ຺ສວນເມວ, ຕໍ ອຂຓ຺ຑໍ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ຈເມ ປຎ຺ຈເມ ທິວເສ ທ຺ເວ ເຖຣາ ນາຕິວິກາເລ ນຫາຍິຕ຺ວາ ອນຸຣຸທ຺ຘຕ຺ເຖຣສ຺ສ ວສນຏ຺ຐານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕໂຍປິ ນິສີທິຕ຺ວາ ຕິຓ຺ຓໍ ປິຏການໍ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ປຎ຺ຫໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ຕິ. ເຕສໍ ເອວໍ ກໂຣນ຺ຕານໍເຍວ ອຣຸຓໍ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉຕິ. ຕໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ເຖເຣນ ຠຄວຕາ ອປ຺ປມາທລກ຺ຂຓໍ ປຸຈ຺ຉິເຕນ ປມາທຏ຺ຐາເນສຸເຍວ ອປ຺ປມາທລກ຺ຂຓໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕໍ ໂຫຕິ. ອຎ຺ເຎສຎ຺ຫິ ຠິກ຺ຂູນໍ ຠິກ຺ຂາຈາຣປວິສນກາໂລ ນິກ຺ຂມນກາໂລ ນິວາສນປຣິວຕ຺ຕນໍ ຈີວຣປາຣຸປນໍ ອນ຺ໂຕຄາເມ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣຓໍ ຘມ຺ມກຖນໍ ອນຸໂມທນໍ ອນ຺ໂຕຄາມໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈກຣຓໍ ປຕ຺ຕໂຘວນໍ ປຕ຺ຕໂອສາປນໍ ປຕ຺ຕຈີວຣປຏິສາມນນ຺ຕິ ປປຎ຺ຈກຣຓຏ຺ຐານານິ ເອຕານິ. ຕສ຺ມາ ເຖໂຣ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ເອຕ຺ຕກໍ ຐານໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ວິສ຺ສຏ຺ຐກຖາປວຕ຺ຕເນນ ກມ຺ມຏ຺ຐາເນ ປມຊ຺ຊນຏ຺ຐານານິ, ຕຕ຺ຖາປິ ມຍໍ, ຠນ຺ເຕ, ກມ຺ມຏ຺ຐານວິຣຸທ຺ຘໍ ນ ປຏິປຊ຺ຊາມາ’’ຕິ ອຎ຺ເຎສໍ ປມາທຏ຺ຐາເນສຸເຍວ ສິຂາປ຺ປຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ອປ຺ປມາທລກ຺ຂຓໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ອິມິນາວ ເອຕານິ ຐານານິ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ວິຫາຣສມາປຕ຺ຕີນໍ ອວຬຎ຺ຊນວເສນ ປມາທກາໂລ ນາມ ອມ຺ຫາກໍ ນຕ຺ຖີຕິ ທີເປຕິ.

ປາຈີນວໍສທາຍຄມນກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປາລິເລຍ຺ຍກຄມນກຖາວຓ຺ຓນາ

໔໖໗. ຘມ຺ມິຍາ ກຖາຍາຕິ ສມຄ຺ຄວາເສ ອານິສໍສປຏິສໍຍຸຕ຺ຕາຍ ຘມ຺ມກຖາຍ. ອນຸປຸພ຺ເພນ (ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໓໕) ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນຕິ ອນຸກ຺ກເມນ ຄາມນິຄມປຏິປາຏິຍາ ຈາຣິກໍ ຈຣມາໂນ. ເຍນ ປາລິເລຍ຺ຍກໍ ຕທວສຣີຕິ ເອກໂກວ ເຍນ ປາລິເລຍ຺ຍກຄາໂມ, ຕໍ ອວສຣິ. ປາລິເລຍ຺ຍກຄາມວາສິໂນປິ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ທານໍ ທຕ຺ວາ ປາລິເລຍ຺ຍກຄາມສ຺ສ ອວິທູເຣ ຣກ຺ຂິຕວນສຓ຺ໂຑ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖ ຠຄວໂຕ ປຓ຺ຓສາລໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ເອຕ຺ຖ ຠຄວາ ວສຕູ’’ຕິ ຍາຈິຕ຺ວາ ວາສຍິໍສຸ. ຠທ຺ທສາໂລຕິ ປນ ຕຕ຺ເຖໂກ ມນາໂປ ລຏ຺ຐິໂກ ສາລຣຸກ຺ໂຂ. ຠຄວາ ຕໍ ຄາມໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວນສຓ຺ເຑ ປຓ຺ຓສາລາຍ ສມີເປ ຕສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ຂມູເລ ວິຫາສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປາລິເລຍ຺ຍເກ ວິຫຣຕິ ຣກ຺ຂິຕວນສຓ຺ເຑ ຠທ຺ທສາລມູເລ’’ຕິ.

ອຖ ໂຂ ຠຄວໂຕ ຣໂຫຄຕສ຺ສາຕິອາທິ ຠຄວໂຕ ວິເວກສຸຂປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓທສ຺ສນໍ. ອາກິຓ຺ໂຓ ນ ຜາສຸ ວິຫາສິນ຺ຕິ ສມ຺ພາຘປ຺ປຕ຺ໂຕ ອາກິຓ຺ໂຓ ວິຫາສິໍ. ກິໍ ປນ ຠຄວໂຕ ສມ຺ພາໂຘ ອຕ຺ຖິ ສໍສຄ຺ໂຄ ວາຕິ? ນຕ຺ຖິ. ນ ຫິ ໂກຈິ ຠຄວນ຺ຕໍ ອນິຈ຺ຉາຍ ອຸປສງ຺ກມິຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ. ທຸຣາສທາ ຫິ ພຸທ຺ຘາ ຠຄວນ຺ໂຕ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຈ ອນຸປລິຕ຺ຕາ, ຫິເຕສິຕາຍ ປນ ສຕ຺ເຕສຸ ອນຸກມ຺ປໍ ອຸປາທາຍ ‘‘ມຸຕ຺ໂຕ ໂມເຈສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຏິຎ຺ຎານຸຣູປໍ ຈຕຸໂຣຆນິຕ຺ຖຣຓຕ຺ຖໍ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ປຣິສານໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕິກໍ ກາເລນ ກາລໍ ອຸປສງ຺ກມນໍ ອຘິວາເສຕິ, ສຍຎ຺ຈ ມຫາກຣຸຓາສມຸສ຺ສາຫິໂຕ ກາລຎ຺ຎູ ຫຸຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ອຸປສງ຺ກມີຕິ ອິທໍ ສພ຺ພພຸທ຺ຘານໍ ອາຈິຓ຺ຓໍ. ນາຍມິຘ ອາກິຓ຺ຓວິຫາໂຣ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ອິຘ ປນ ເຕຫິ ກລຫກາຣເກຫິ ໂກສມ຺ພກຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິໍ ເອກວິຫາເຣ ວາສໍ ວິຫາສິ, ຕທາ ວິເນຕພ຺ພາຠາວໂຕ ອາກິຓ຺ຓວິຫາຣໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຫໍ ໂຂ ປຸພ຺ເພ ອາກິຓ຺ໂຓ ນ ຜາສຸ ວິຫາສິ’’ນ຺ຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ເຕຫິ ໂກສມ຺ພເກຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ຠຓ຺ຑນກາຣເກຫີ’’ຕິອາທິ.

ທຫຣໂປຕເກຫີຕິ ທຫເຣຫິ ຫຕ຺ຖິໂປຕເກຫິ, ເຍ ຠິງ຺ກາຕິປິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ເຕຫີຕິ ຫຕ຺ຖິອາທີຫິ. ກທ຺ທໂມທການີຕິ ກທ຺ທມມິສ຺ສານິ ອຸທການິ. ໂອຄາຫາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ໂອຄາຫ’’ນ຺ຕິປິ ປາຬິ. ອສ຺ສາຕິ ຫຕ຺ຖິນາຄສ຺ສ. ອຸປນິຆໍສນ຺ຕິໂຍຕິ ຆຏ຺ເຏນ຺ຕິໂຍ. ອຸປນິຆໍສິຍມາໂນປິ ອຕ຺ຕໂນ ອຸຬາຣຠາເວນ ນ ກຸຊ຺ຌຕິ, ເຕນ ຕາ ຆໍສນ຺ຕິເຍວ. ວູປກຏ຺ໂຐຕິ ວູປກຏ຺ໂຐ ທູຣີຠູໂຕ.

ຍູຖາຕິ ຫຕ຺ຖິຆຏາຍ. ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມີຕິ ໂສ ກິຣ ຫຕ຺ຖິນາໂຄ ຍູຖວາເສ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິໂຕ ຕໍ ວນສຓ຺ຑໍ ປວິຏ຺ໂຐ. ຕຕ຺ຖ ຠຄວນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ຆຏສຫສ຺ເສນ ນິພ຺ພາປິຕສນ຺ຕາໂປ ວິຍ ນິພ຺ພຸໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ປສນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກ ອຏ຺ຐາສິ, ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ວຕ຺ຕສີເສ ຐຕ຺ວາ ຠທ຺ທສາລສ຺ສ ປຓ຺ຓສາລາຍ ຈ ສມນ຺ຕໂຕ ອປ຺ປຫຣິຕໍ ກຕ຺ວາ ສາຂາຠງ຺ເຄນ ສມ຺ມຊ຺ຊຕິ, ຠຄວໂຕ ມຸຂໂຘວນໍ ເທຕິ, ນຫາໂນທກໍ ອາຫຣຕິ, ທນ຺ຕກຏ຺ຐໍ ເທຕິ, ອຣຎ຺ຎໂຕ ມຘຸຣານິ ຜລາຜລານິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຸ ອຸປເນຕິ. ສຕ຺ຖາ ຕານິ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂສຓ຺ຑາຍ ຠຄວໂຕ ປານີຍໍ ປຣິໂຠຊນີຍໍ ອຸປຏ຺ຐາເປຕີ’’ຕິອາທິ. ໂສ ກິຣ ໂສຓ຺ຑາຍ ທາຣູນິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ຆໍສິຕ຺ວາ ອຄ຺ຄິໍ ອຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ທາຣູນິ ຊາລາເປຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ປາສາຓຂຓ຺ຑານິ ຕາເປຕ຺ວາ ຕານິ ທຓ຺ຑເກຫິ ວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ໂສຓ຺ຑິຍໍ ຂິປິຕ຺ວາ ອຸທກສ຺ສ ຕຕ຺ຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິກໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ. ຠຄວາ ‘‘ຫຕ຺ຖິນາໂຄ ມມ ນຫານໍ ອິຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນຫານກິຈ຺ຈໍ ກໂຣຕິ. ປານີເຍປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕສ຺ມິໍ ປນ ສີຕເລ ຊາເຕ ອຸປສງ຺ກມຕິ. ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂສຓ຺ຑາຍ ຠຄວໂຕ ປານີຍໍ ປຣິໂຠຊນີຍໍ ອຸປຏ຺ຐາເປຕີ’’ຕິ.

ອຕ຺ຕໂນ ຈ ປວິເວກໍ ວິທິຕ຺ວາຕິ ເກຫິຈິ ອນາກິຓ຺ຓຠາວລທ຺ຘໍ ກາຍວິເວກໍ ຊານິຕ຺ວາ. ອິຕເຣ ປນ ວິເວກາ ຠຄວໂຕ ສພ຺ພກາລໍ ວິຊ຺ຊນ຺ຕິເຍວ. ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສີຕິ ອິມໍ ອຕ຺ຕໂນ ຫຕ຺ຖິນາຄສ຺ສ ຈ ວິເວກາຠິຣຕິຍາ ສມານຊ຺ຌາສຍຠາວທີປນໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ.

ຄາຖາຍ ປນ ເອວມຕ຺ຖໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ (ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໓໕) – ເອຕໍ ອີສາທນ຺ຕສ຺ສ ຣຖອີສາສທິສທນ຺ຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖິນາຄສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ນາເຄນ ພຸທ຺ຘນາຄສ຺ສ ຈິຕ຺ເຕນ ສເມຕິ ສໍສນ຺ທຕິ. ກຖໍ ສເມຕິ ເຈ? ຍເທໂກ ຣມຕີ ວເນ, ຍສ຺ມາ ພຸທ຺ຘນາໂຄ ‘‘ອຫໍ ໂຂ ປຸພ຺ເພ ອາກິຓ຺ໂຓ ວິຫາສິ’’ນ຺ຕິ ປຸຣິມໍ ອາກິຓ຺ຓວິຫາຣໍ ຊິຄຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ວິເວກໍ ອຸປພ຺ຣູຫຍມາໂນ ອິທານິ ຍຖາ ເອໂກ ອທຸຕິໂຍ ວເນ ອຣຎ຺ເຎ ຣມຕິ ອຠິຣມຕິ, ເອວໍ ອຍມ຺ປິ ຫຕ຺ຖິນາໂຄ ປຸພ຺ເພ ອຕ຺ຕໂນ ຫຕ຺ຖິອາທີຫິ ອາກິຓ຺ຓວິຫາຣໍ ຊິຄຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ອິທານິ ເອໂກ ອສຫາໂຍ ວເນ ເອກວິຫາຣໍ ຣມຕິ ອຠິນນ຺ທຕິ, ຕສ຺ມາສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ນາເຄນ ສເມຕິ, ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ເຕນ ສເມຕີຕິ ກຕ຺ວາ ເອກີຠາວຣຕິຍາ ເອກສທິສໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປາລິເລຍ຺ຍກຄມນກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຏ຺ຐາຣສວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໔໗໓. ໂຍ ປຏິພາເຫຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ໂຍ ເສນາສນາຣຫສ຺ສ ເສນາສນໍ ປຏິພາຫຕິ, ຕສ຺ເສວ ອາປຕ຺ຕິ. ກລຫກາຣກາທີນໍ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ໂອກາໂສ ນຕ຺ຖີ’’ຕິອາທິກໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ກຕິກໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ນ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕສ຺ສ ‘‘ອຫໍ ວຸຑ຺ໂຒ’’ຕິ ປສຍ຺ຫ ອຕ຺ຕນາວ ອຕ຺ຕໂນ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕໍ ‘‘ຍຸຕ຺ຕິຍາ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ວາເຣນ຺ຕສ຺ສ ຈ ນຕ຺ຖິ ອາປຕ຺ຕິ. ‘‘ຠຓ຺ຑນກາຣກໍ ນິກ຺ກຑ຺ຒຕີຕິ ວຈນໂຕ ກຸລທູສກສ຺ສ ປພ຺ພາຊນີຍກມ຺ມານຸຎ຺ຎາຍ ຈ ອິຘ ກລຫວູປສມນຕ຺ຖໍ ອາຄຕານໍ ໂກສມ຺ພການມ຺ປິ ‘ຍຖາວຸຑ຺ຒ’ນ຺ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘ວິວິຕ຺ເຕ ອສຕິ ວິວິຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາປິ ທາຕພ຺ພ’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິວິຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ເທນ຺ຕໍ ປຏິພາຫນ຺ຕສ຺ເສວ ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຸປາລິສງ຺ຆສາມຄ຺ຄີປຸຈ຺ຉາວຓ຺ຓນາ

໔໗໖. ນ ມູລາ ມູລໍ ຄນ຺ຕ຺ວາຕິ ມູລໂຕ ມູລໍ ອຄນ຺ຕ຺ວາ. ອຕ຺ຖໂຕ ອປຄຕາຕິ ສາມຄ຺ຄິສງ຺ຂາຕອຕ຺ຖໂຕ ອປຄຕາ.

໔໗໗. ເຍນ ນໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ ວເທຍ຺ຍຸໍ, ຕໍ ນ ຫິ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອນປຄຕນ຺ຕິ ກາຣຓໂຕ ອນເປຕໍ, ສກາຣຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອຸສູຍາຍາຕິ ອິມິນາ ໂທສາຄຕິຄມນສ຺ສ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ອຄຕິຄມເນນາ’’ຕິ ອວເສສອຄຕິຄມນໍ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຏ຺ຐຫິ ທູຕງ຺ເຄຫີຕິ ‘‘ໂສຕາ ຈ ໂຫຕິ ສາເວຕາ ຈ ອຸຄ຺ຄເຫຕາ ຈ ຘາເຣຕາ ຈ ວິຎ຺ຎາເປຕາ ຈ ກຸສໂລ ຈ ສຫິຕາສຫິຕທສ຺ສໂນ ຈ ອກລຫກາຣໂກ ຈາ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕຫິ ອຏ຺ຐຫິ ທູຕງ຺ເຄຫິ. ເສສເມຕ຺ຖ ປາຬິໂຕ ອຏ຺ຐກຖາໂຕ ຈ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ໂກສມ຺ພກກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອິຕິ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ

ມຫາວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ

ຈູຬວຄ຺ຄ-ຏີກາ

໑. ກມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘກໍ

ຕຊ຺ຊນີຍກມ຺ມກຖາວຓ຺ຓນາ

໑. ຈູຬວຄ຺ຄສ຺ສ ປຐເມ ກມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘເກ ຕາວ ‘‘ຍຏ຺ຐິໍ ປເວສຍ, ກຸນ຺ເຕ ປເວສຍາ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ສຫຈຣຓຎາເຍນ ‘‘ມຎ຺ຈາ ອຸກ຺ກຸຏ຺ຐິໍ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ນິສ຺ສິເຕສຸ ນິສ຺ສຍໂວຫາຣວເສນ ວາ ປຓ຺ຑຸກໂລຫິຕກນິສ຺ສິຕາ ປຓ຺ຑຸກໂລຫິຕກສທ຺ເທນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ເຕສໍ ນິສ຺ສິຕກາປິ ປຓ຺ຑຸກໂລຫິຕກາຕ຺ເວວ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕີ’’ຕິ. ປຏິວທຖາຕິ ປຏິວຈນໍ ເທຖ.

ອຘມ຺ມກມ຺ມທ຺ວາທສກກຖາວຓ຺ຓນາ

໔. ຕີຫິ ອງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄຕນ຺ຕິ ປຈ຺ເຈກໍ ສມຸທິເຕຫິ ວາ ຕີຫິ ອງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄຕໍ. ນ ຫິ ຕິຓ຺ຓໍ ເອວ ອງ຺ຄານໍ ສໂມຘາເນນ ອຘມ຺ມກມ຺ມໍ ໂຫຕິ, ເອເກນປິ ໂຫຕິເຍວ. ‘‘ອປ຺ປຏິຎ຺ຎາຍ ກຕໍ ໂຫຕີຕິ ລຊ຺ຊິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ກຖິຕໍ.

ນນຸ ຈ ‘‘ອເທສນາຄາມິນິຍາ ອາປຕ຺ຕິຍາ ກຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ອິທໍ ປຣໂຕ ‘‘ຕີຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອາກງ຺ຂມາໂນ ສງ຺ໂຆ ຕຊ຺ຊນີຍກມ຺ມໍ ກເຣຍ຺ຍ, ອຘິສີເລ ສີລວິປນ຺ໂນ ໂຫຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ອເທສນາຄາມິນິໍ ອາປນ຺ໂນ ຫິ ‘‘ອຘິສີເລ ສີລວິປນ຺ໂນ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ? ຕຕ຺ຖ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ ‘‘ຕຊ຺ຊນີຍກມ຺ມສ຺ສ ຫິ ວິເສເສນ ຠຓ຺ຑນກາຣກຕ຺ຕໍ ອງ຺ຄ’ນ຺ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປາຬິຍາ ອາຄຕນິທາເນນ ສເມຕິ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ພຕິເກສຸປິ ຠຓ຺ຑນໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ຠຓ຺ຑນປຈ຺ຈຍາ ອາປນ຺ນາປຕ຺ຕິວເສນ ອິທໍ ກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ມາ ‘ອຘິສີເລ ສີລວິປນ຺ໂນ’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ປຸພ຺ພຠາເຄ ວາ ປຣຠາເຄ ວາ ໂຈທນາສາຣຓາທິກາເລ ຠຓ຺ຑນປຈ຺ຈຍາ ອາປນ຺ນາປຕ຺ຕິວເສເນວ ກາຕພ຺ພໍ, ນ ເກວລໍ ສງ຺ຆາທິເສສປຈ຺ຈຍາ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ອປເຣ ປນ ວທນ຺ຕິ ‘‘ອເທສນາຄາມິນິຍາຕິ ອິທໍ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິໍເຍວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ສງ຺ຆາທິເສສໍ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘ອເທສນາຄາມິນິຍາຕິ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິຍາ ວາ ສງ຺ຆາທິເສສາປຕ຺ຕິຍາ ວາ’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຆາທິເສສາປຕ຺ຕິຍາ ວາຕິ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘ອຘິສີເລ ສີລວິປນ຺ໂນ’ຕິ ຈ ອິທໍ ສງ຺ຆາທິເສສໍເຍວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປາຣາຊິກໍ. ຕສ຺ມາ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິປຈ຺ຈຍາ ນ ຕຊ຺ຊນີຍກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພໍ ປໂຍຊນາຠາວາ, ສງ຺ຆາທິເສສປຈ຺ຈຍາ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ສິທ຺ໂຘ ໂຫຕິ. ສຸກ຺ກປກ຺ເຂ ‘ເທສນາຄາມິນິຍາ ອາປຕ຺ຕິຍາ ກຕໍ ໂຫຕີ’ຕິ ອິມິນາ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ເຈ? ນ ເອເກນ ປຣິຍາເຍນ ສງ຺ຆາທິເສສສ຺ສປິ ເທສນາຄາມິນີໂວຫາຣສມ຺ຠວໂຕ’’ຕິ, ຕໍ ຍຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ.

ນປ຺ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ເຠຕພ຺ພອຏ຺ຐາຣສກກຖາວຓ຺ຓນາ

໘. ໂລມໍ ປາເຕນ຺ຕີຕິອາທິ ສມ຺ມາວຕ຺ຕນາຍ ປຣິຍາຍວຈນໍ.

ນິຍສ຺ສກມ຺ມກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໑. ນິຍສ຺ສກມ຺ເມ ‘‘ນິສ຺ສາຍ ເຕ ວຕ຺ຖພ຺ພນ຺ຕິ ຄຣຸນິສ຺ສຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ອິຕຣ’’ນ຺ຕິ ເກນຈິ ລິຂິຕໍ. ຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘‘ນິຍສ຺ສກມ຺ມໍ ຍສ຺ມາ ພາລວເສນ ກຣີຍຕິ, ຕສ຺ມາ ນິສ຺ສາຍ ວຕ຺ຖພ຺ພນ຺ຕິ ນິສ຺ສຍໍ ຄາຫາເປຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ວີມໍສິຕ຺ວາ ຍຸຕ຺ຕຕຣໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອປິສ຺ສູຕິ ເອຕ຺ຖ ສຸອິຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ, ຠິກ຺ຂູ ອປິ ນິຈ຺ຈພ຺ຍາວຏາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ປພ຺ພາຊນີຍກມ຺ມກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໙. ປພ຺ພາຊນີຍກມ຺ເມ ເຕນ ຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສງ຺ໂຆ ປພ຺ພາຊນີຍກມ຺ມໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ເຠຕູຕິ ອິທໍ ເຕສຸ ວິພ຺ຠມນ຺ເຕສຸປິ ປກ຺ກມນ຺ເຕສຸປິ ສມ຺ມາວຕ຺ຕນ຺ເຕເຍວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປຏິສາຣຓີຍກມ຺ມກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໓. ສຸຘມ຺ມວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ມຈ຺ຉິກາສຓ຺ເຑຕິ ເອວໍນາມເກ ນຄເຣ. ຕຕ຺ຖ ກິຣ (ຘ. ປ. ອຏ຺ຐ. ໑.໗໒ ຈິຕ຺ຕຄຫປຕິວຕ຺ຖຸ) ຈິຕ຺ໂຕ ຄຫປຕິ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິຍານໍ ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ມຫານາມຕ຺ເຖຣໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣມານໍ ທິສ຺ວາ ຕສ຺ສ ອິຣິຍາປເຖ ປສີທິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕໍ ອາທາຍ ເຄຫໍ ປເວເສຕ຺ວາ ໂຠເຊຕ຺ວາ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈາວສາເນ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ ປຕ຺ວາ ອຈລສທ຺ໂຘ ຫຸຕ຺ວາ ອມ຺ພາຏກວນໍ ນາມ ອຕ຺ຕໂນ ອຸຍ຺ຍານໍ ສງ຺ຆາຣາມໍ ກາຕຸກາໂມ ເຖຣສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ອຸທກໍ ປາເຕຕ຺ວາ ນິຍ຺ຍາເຕສິ. ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ‘‘ປຕິຏ຺ຐິຕໍ ພຸທ຺ຘສາສນ’’ນ຺ຕິ ອຸທກປຣິຍນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ມຫາປຖວີ ກມ຺ປິ, ມຫາເສຏ຺ຐິ ອຸຍ຺ຍາເນ ມຫາວິຫາຣໍ ກາເຣສິ. ຕຕ຺ຖາຍໍ ສຸຘມ຺ໂມ ຠິກ຺ຂຸ ອາວາສິໂກ ອໂຫສິ. ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອາຍສ຺ມາ ສຸຘມ຺ໂມ ມຈ຺ຉິກາສຓ຺ເຑ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຄຫປຕິໂນ ອາວາສິໂກ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຘຸວຠຕ຺ຕິໂກຕິ ນິຈ຺ຈຠຕ຺ຕິໂກ.

ອປເຣນ ສມເຍນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຄຸຓກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸສຫສ຺ເສນ ສທ຺ຘິໍ ທ຺ເວ ອຄ຺ຄສາວກາ ຕສ຺ສ ສງ຺ຄຫໍ ກຕ຺ຕຸກາມາ ມຈ຺ຉິກາສຓ຺ຑໍ ອຄມໍສຸ. ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ສມ຺ພຫຸລາ ເຖຣາ’’ຕິອາທິ. ຈິຕ຺ໂຕ ຄຫປຕິ ເຕສໍ ອາຄມນໍ ສຸຕ຺ວາ ອທ຺ຘໂຍຊນມຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕ ອາທາຍ ອຕ຺ຕໂນ ວິຫາຣໍ ປເວເສຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕຸກວຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ໂຖກໍ ຘມ຺ມກຖໍ ໂສຕຸກາໂມມ຺ຫີ’’ຕິ ຘມ຺ມເສນາປຕິໍ ຍາຈິ. ອຖ ນໍ ເຖໂຣ ‘‘ອຸປາສກ, ອທ຺ຘາເນນາມ຺ຫາ ກິລນ຺ຕຣູປາ, ອປິຈ ໂຖກໍ ສຸຓາຫີ’’ຕິ ຕສ຺ສ ຘມ຺ມກຖໍ ກເຖສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອກມນ຺ຕໍ ນິສິນ຺ນໍ ໂຂ ຈິຕ຺ຕໍ ຄຫປຕິໍ ອາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ຘມ຺ມິຍາ ກຖາຍ ສນ຺ທສ຺ເສສີ’’ຕິອາທິ. ໂສ ເຖຣສ຺ສ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຓນ຺ໂຕວ ອນາຄາມິຜລໍ ປາປຸຓິ.

໔໑. ນາສກ຺ຂິ ຈິຕ຺ຕໍ ຄຫປຕິໍ ຂມາເປຕຸນ຺ຕິ ໂສ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ຄຫປຕິ, ມຍ຺ຫເມວ ໂສ ໂທໂສ, ຂມາຫິ ເມ’’ຕິ ວຕ຺ວາປິ ‘‘ນາຫໍ ຂມາມີ’’ຕິ ເຕນ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ມງ຺ກຸຠູໂຕ ຕໍ ຂມາເປຕຸໍ ນາສກ຺ຂິ. ປຸນເທວ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິກໍ ປຈ຺ຈາຄມາສິ. ສຕ຺ຖາ ‘‘ນາສ຺ສ ອຸປາສໂກ ຂມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຊານນ຺ໂຕປິ ‘‘ມານຖທ຺ໂຘ ເອສ ຕິໍສໂຍຊນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາວ ປຈ຺ຈາຄຈ຺ຉຕູ’’ຕິ ຂມນຸປາຍໍ ອນາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາວ ອຸຍ຺ໂຍເຊສິ. ອຖສ຺ສ ປຸນ ອາຄຕກາເລ ນິຫຕມານສ຺ສ ອນຸທູຕໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉ, ອິມິນາ ສທ຺ຘິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸປາສກໍ ຂມາເປຫີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ສມເຓນ ນາມ ‘ມຍ຺ຫໍ ວິຫາໂຣ, ມຍ຺ຫໍ ນິວາສຏ຺ຐານໍ, ມຍ຺ຫໍ ອຸປາສໂກ, ມຍ຺ຫໍ ອຸປາສິກາ’ຕິ ມານໍ ວາ ອິສ຺ສໍ ວາ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ເອວໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ຫິ ອິຈ຺ຉາມານາທໂຍ ກິເລສາ ວຑ຺ຒນ຺ຕີ’’ຕິ ໂອວທນ຺ໂຕ –

‘‘ອສນ຺ຕໍ ຠາວນມິຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ປຸເຣກ຺ຂາຣຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸສຸ;

ອາວາເສສຸ ຈ ອິສ຺ສຣິຍໍ, ປູຊາ ປຣກຸເລສຸ ຈ.

‘‘ມເມວ ກຕ ມຎ຺ຎນ຺ຕຸ, ຄິຫີ ປພ຺ພຊິຕາ ອຸໂຠ;

ມເມວາຕິວສາ ອສ຺ສຸ, ກິຈ຺ຈາກິຈ຺ເຈສຸ ກິສ຺ມິຈິ;

ອິຕິ ພາລສ຺ສ ສງ຺ກປ຺ໂປ, ອິຈ຺ຉາ ມາໂນ ຈ ວຑ຺ຒຕີ’’ຕິ. (ຘ. ປ. ໗໓-໗໔) –

ຘມ຺ມປເທ ອິມາ ຄາຖາ ອຠາສິ.

ສຸຘມ຺ມຕ຺ເຖໂຣປິ ອິມໍ ໂອວາທໍ ສຸຕ຺ວາ ສຕ຺ຖາຣໍ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ເຕນ ອນຸທູເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ສທ຺ຘິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຸປາສກສ຺ສ ຈກ຺ຂຸປເຖ ອາປຕ຺ຕິໍ ປຏິກຣິຕ຺ວາ ອຸປາສກໍ ຂມາເປສິ. ໂສ ອຸປາສເກນ ‘‘ຂມາມຫໍ ຠນ຺ເຕ, ສເຈ ມຍ຺ຫໍ ໂທໂສ ອຕ຺ຖິ, ຂມຖ ເມ’’ຕິ ປຏິຂມາປິໂຕ ສຕ຺ຖາຣາ ທິນ຺ນໂອວາເທ ຐຕ຺ວາ ກຕິປາເຫເນວ ສຫ ປຏິສມ຺ຠິທາຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ.

ອາປຕ຺ຕິຍາ ອທສ຺ສເນ ອຸກ຺ເຂປນີຍກມ຺ມກຖາວຓ຺ຓນາ

໕໐. ຕສ຺ສາ ອທສ຺ສເນເຍວ ກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ຕສ຺ສາ ອທສ຺ສເນເຍວ ອຸກ຺ເຂປນີຍກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພໍ. ຕຊ຺ຊນີຍາທິກມ຺ມໍ ປນ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ອທສ຺ສເນ ອປ຺ປຏິກມ຺ເມ ວາ ຠຓ຺ຑນກາຣກາທິອງ຺ເຄຫິ ກາຕພ຺ພໍ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ກມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ປາຣິວາສິກກ຺ຂນ຺ຘກໍ

ປາຣິວາສິກວຕ຺ຕກຖາວຓ຺ຓນາ

໗໕. ປາຣິວາສິກກ຺ຂນ຺ຘເກ ນວກຕຣໍ ປາຣິວາສິກນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ນວກຕຣໍ ປາຣິວາສິກໍ. ປາຣິວາສິກສ຺ສ ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ນວກຕຣໍ ປາຣິວາສິກໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎ ມູລາຍປຏິກສ຺ສນາຣຫມານຕ຺ຕາຣຫມານຕ຺ຕຈາຣິກອພ຺ຠານາຣຫາປິ ປກຕຕ຺ຕຏ຺ຐາເນເຍວ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ອນ຺ຕມໂສ ມູລາຍປອກສ຺ສນາຣຫາທີນມ຺ປີ’’ຕິ. ປາເທ ຆໍເສນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ປາທຆໍສນໍ, ສກ຺ຂຣກຖລາທິ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕິສ຺ໂສ ປາທຆໍສນິໂຍ ສກ຺ຂຣໍ ກຖລໍ ສມຸທ຺ທເຜຓກ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໒໖໙) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສທ຺ຘິວິຫາຣິກາທີນມ຺ປິ ສາທິຍນ຺ຕສ຺ສາຕິ ສທ຺ຘິວິຫາຣິການມ຺ປິ ອຠິວາທນາທິໍ ສາທິຍນ຺ຕສ຺ສ. ‘‘ມາ ມໍ ຄາມປ຺ປເວສນໍ ອາປຸຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອນາປຸຈ຺ຉາປິ ຄາມໍ ປວິສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ໂຍ ໂຍ ວຸຑ຺ໂຒຕິ ປາຣິວາສິເກສຸ ຠິກ຺ຂູສຸ ໂຍ ໂຍ ວຸຑ຺ໂຒ. ນວກຕຣສ຺ສ ສາທິຕຸນ຺ຕິ ປາຣິວາສິກນວກຕຣສ຺ສ ອຠິວາທນາທິໍ ສາທິຕຸໍ.

ຕຕ຺ເຖວາຕິ ສງ຺ຆນວກຏ຺ຐາເນເຍວ. ອຕ຺ຕໂນ ປາຬິຍາ ປວາເຣຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວສ຺ສຄ຺ເຄນ ປຕ຺ຕປາຬິຍາ ປວາເຣຕພ຺ພໍ, ນ ປນ ສພ຺ເພສຸ ປວາຣິເຕສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍທິ ປນ ນ ຄຓ຺ຫາຕິ ນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕີຕິ ຍທິ ປຸຣິມທິວເສ ອຕ຺ຕໂນ ນ ຄຓ຺ຫາຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ຈ ນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕິ. ຈຕຸສ຺ສາລຠຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂຠຊນສາລາຍໍ ປຏິປາຏິຍາ ທິຍ຺ຍມານຠຕ຺ຕໍ. ຫຕ຺ຖປາເສ ຐິເຕນາຕິ ທາຍກສ຺ສ ຫຕ຺ຖປາເສ ຐິເຕນ.

໗໖. ອຎ຺ໂຎ ສາມເຓໂຣ ນ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ອຸປຊ຺ຌາເຍນ ຫຸຕ຺ວາ ອຎ຺ໂຎ ສາມເຓໂຣ ນ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ອຸປຊ຺ຌໍ ທຕ຺ວາ ຄຫິຕສາມເຓຣາປີຕິ ປກຕຕ຺ຕກາເລ ອຸປຊ຺ຌໍ ທຕ຺ວາ ຄຫິຕສາມເຓຣາປິ. ລທ຺ຘສມ຺ມຸຕິເກນ ອາຓຕ຺ໂຕປິ ຄຣຸຘມ຺ເມຫິ ອຎ຺ເຎຫິ ວາ ໂອວທິຕຸໍ ລຠຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຏິພລສ຺ສ ວາ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ຠາໂຣ ກາຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ອາຄຕາ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ວຕ຺ຕພ຺ພາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສວຈນີຍນ຺ຕິ ສໂທສໍ. ເຊຏ຺ຐກຏ຺ຐານໍ ນ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ປຘານຏ຺ຐານໍ ນ ກາຕພ຺ພໍ. ກິໍ ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສເກນ ວາ’’ຕິອາທິ.

ຣເຊຫິ ຫຕາ ອຸປຫຕາ ຠູມິ ເອຕິສ຺ສາຕິ ຣໂຊຫຕຠູມິ, ຣໂຊກິຓ຺ຓຠູມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ວສ຺ສາວາສິກລາຠໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອກປສ຺ເສ ຐຕ຺ວາຕິ ປາຬິໍ ວິຫາຍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຈ຺ຉໂຕ ຐຕ຺ວາ. ເສນາສນໍ ນ ລຠຕີຕິ ເສຍ຺ຍາປຣິຍນ຺ຕຠາຄິຕາຍ ວສ຺ສຄ຺ເຄນ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ນ ລຠຕິ. ອສ຺ສາຕິ ຠເວຍ຺ຍ. ‘‘ອາຄນ຺ຕຸເກນ ອາໂຣເຈຕພ຺ພໍ, ອາຄນ຺ຕຸກສ຺ສ ອາໂຣເຈຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສເຈ ທ຺ເວ ປາຣິວາສິກາ ຄຕຏ຺ຐາເນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ອຸໂຠຫິປິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ອາໂຣເຈຕພ຺ພໍ. ຍຖາ ພຫິ ທິສ຺ວາ ອາໂຣຈິຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ວິຫາຣໍ ອາຄເຕ ປຸນ ອາໂຣຈນກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ເອວໍ ອຎ຺ຎໍ ວິຫາຣໍ ຄເຕນປິ ຕຕ຺ຖ ປຸພ຺ເພ ອາໂຣຈິຕສ຺ສ ປຸນ ອາໂຣຈນກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖີຕິ ວທນ຺ຕິ.

໘໑. ອວິເສເສນາຕິ ປາຣິວາສິກສ຺ສ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕກສ຺ສ ຈ ອວິເສເສນ. ໂອພທ຺ຘນ຺ຕິ ປລິພຸທ຺ຘໍ.

໘໓. ສຫວາໂສຕິ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣ ຉນ຺ເນ ປກຕຕ຺ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ສທ຺ຘິໍ ສຍນເມວ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ນ ເສສອິຣິຍາປຖກປ຺ປນໍ. ເສສເມຕ຺ຖ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ປາຣິວາສິກກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ສມຸຈ຺ຈຍກ຺ຂນ຺ຘກໍ

ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິກຖາວຓ຺ຓນາ

໙໗. ສມຸຈ຺ຈຍກ຺ຂນ຺ຘເກ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ວຕ຺ຕໍ ສມາທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ປາຣິວາສິກກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ທ຺ວີຫິ ປເທຫິ ເອເກນ ວາ ສມາທາຕພ຺ພໍ. ເວທິຍາມີຕິ ຈິຕ຺ເຕນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ສຸຂໍ ອນຸຠວາມິ, ນ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ ອຫໍ ທຸກ຺ຂິໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ນິກ຺ຂິປິຕພ຺ພນ຺ຕິ ປາຣິວາສິກກ຺ຂນ຺ຘເກ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ‘‘ມານຕ຺ຕໍ ນິກ຺ຂິປາມິ, ວຕ຺ຕໍ ນິກ຺ຂິປາມີ’’ຕິ ອິເມຫິ ທ຺ວີຫິ ເອເກນ ວາ ນິກ຺ຂິປິຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ສ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ນິກ຺ຂິປິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອນາໂຣຈເນນ ວຕ຺ຕເຠທທຸກ຺ກຏປຣິໂມຈນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ທ຺ເວ ເລຑ຺ຑຸປາເຕ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາຕິ ຠິກ຺ຂູນໍ ສຊ຺ຌາຍນສທ຺ທສວນູປຈາຣວິຊຫນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ມຫາມຄ຺ຄໂຕ ໂອກ຺ກມ຺ມາຕິ ມຄ຺ຄປ຺ປຏິປນ຺ນຠິກ຺ຂູນໍ ອຸປຈາຣວິຊຫນຕ຺ຖໍ, ຄຸມ຺ເພນ ວາ ວຕິຍາ ວາ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຏ຺ຐາເນຕິ ທສ຺ສນູປຈາຣວິຊຫນຕ຺ຖໍ. ອນິກ຺ຂິຕ຺ຕວຕ຺ເຕນ ອນ຺ໂຕອຸປຈາຣຄຕານໍ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ອາໂຣເຈຕພ຺ພຕ຺ຕາ ‘‘ອຍໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕວຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິຫາໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕວຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ວຕ຺ຕໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຣິວສນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ເຖຣສ຺ສ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ວຕ຺ຕໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຣິວສນ຺ຕສ຺ສ ອຸປຈາຣຄຕານໍ ສພ຺ເພສໍ ອາໂຣຈນກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ທິຏ຺ຐຣູປານໍ ສຸຕສທ຺ທານໍ ອາໂຣເຈຕພ຺ພໍ, ອທິຏ຺ຐອສຸຕານມ຺ປິ ອນ຺ໂຕທ຺ວາທສຫຕ຺ຖຄຕານໍ ອາໂຣເຈຕພ຺ພໍ. ອິທໍ ວຕ຺ຕໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຣິວສນ຺ຕສ຺ສ ລກ຺ຂຓນ຺ຕິ.

ປຣິວາສກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໐໒. ‘‘ສຕິເຍວ ອນ຺ຕຣາເຍ ອນ຺ຕຣາຍິກສຎ຺ຎີ ຉາເທຕິ, ອຈ຺ຉນ຺ນາ ໂຫຕິ. ອນ຺ຕຣາຍິກສ຺ສ ປນ ອນນ຺ຕຣາຍິກສຎ຺ຎາຍ ຉາທຍໂຕ ອຈ຺ຉນ຺ນາວາ’’ຕິປິ ປາໂຐ. ອເວຣີຕິ ຫິຕກາໂມ. ອຸທ຺ຘສ຺ເຕ ອຣຸເຓຕິ ອຸຏ຺ຐິເຕ ອຣຸເຓ. ສຸທ຺ຘສ຺ສ ສນ຺ຕິເກຕິ ສຠາຄສງ຺ຆາທິເສສໍ ອນາປນ຺ນສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ. ວຕ຺ຖຸນ຺ຕິ ອສຸຈິໂມຈນາທິວີຕິກ຺ກມໍ.

ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐີຕິ ວຕ຺ຖຸ ເຈວ ໂຄຕ຺ຕຎ຺ຈາຕິ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐີຕິ ອິທໍ ອສຸຈິໂມຈນລກ຺ຂຓສ຺ສ ວີຕິກ຺ກມສ຺ສ ປກາສນໂຕ ວຕ຺ຖຸ ເຈວ ໂຫຕິ, ສຊາຕິຍສາຘາຣຓວິຊາຕິຍວິນິວຕ຺ຕສຠາວາຍ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິຍາ ເອວ ປກາສນໂຕ ໂຄຕ຺ຕຎ຺ຈ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຄໍ ຕາຍຕີຕິ ຫິ ໂຄຕ຺ຕໍ. ສງ຺ຆາທິເສໂສຕິ ນາມຎ຺ເຈວ ອາປຕ຺ຕິ ຈາຕິ ສງ຺ຆາທິເສໂສຕິ ເຕນ ເຕນ ວີຕິກ຺ກເມນ ອາປນ຺ນສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິນິກາຍສ຺ສ ນາມປ຺ປກາສນໂຕ ນາມຎ຺ເຈວ ໂຫຕິ ອາປຕ຺ຕິສຠາຄຕ຺ຕາ ອາປຕ຺ຕິ ຈ.

ຕທນຸຣູປໍ ກມ຺ມວາຈໍ ກຕ຺ວາ ມານຕ຺ຕໍ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ –

‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ໂຆ, ອຍໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ຠິກ຺ຂຸ ເອກໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິ ສຎ຺ເຈຕນິກໍ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິໍ ເອກາຫປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ, ໂສ ສງ຺ຆໍ ເອກິສ຺ສາ ອາປຕ຺ຕິຍາ ສຎ຺ເຈຕນິກາຍ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິຍາ ເອກາຫປຏິຈ຺ຉນ຺ນາຍ ເອກາຫປຣິວາສໍ ຍາຈິ. ສງ຺ໂຆ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເອກິສ຺ສາ ອາປຕ຺ຕິຍາ ສຎ຺ເຈຕນິກາຍ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິຍາ ເອກາຫປຏິຈ຺ຉນ຺ນາຍ ເອກາຫປຣິວາສໍ ອທາສິ. ໂສ ປຣິວຸຕ຺ຖປຣິວາໂສ. ອຍໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ຠິກ຺ຂຸ ເອກໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິ ສຎ຺ເຈຕນິກໍ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິໍ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ, ໂສ ສງ຺ຆໍ ຕາສໍ ອາປຕ຺ຕີນໍ ສຎ຺ເຈຕນິການໍ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐີນໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາຍ ຈ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາຍ ຈ ຉາຣຕ຺ຕໍ ມານຕ຺ຕໍ ຍາຈຕິ. ຍທິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ສງ຺ໂຆ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອາປຕ຺ຕີນໍ ສຎ຺ເຈຕນິການໍ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐີນໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາຍ ຈ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາຍ ຈ ຉາຣຕ຺ຕໍ ມານຕ຺ຕໍ ທເທຍ຺ຍ, ເອສາ ຎຕ຺ຕິ.

ສຸຓາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ…ເປ… ໂສ ປຣິວຸຕ຺ຖປຣິວາໂສ. ອຍໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ຠິກ຺ຂຸ ເອກໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິ ສຎ຺ເຈຕນິກໍ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິໍ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ, ໂສ ສງ຺ຆໍ ຕາສໍ…ເປ… ຍາຈຕິ. ສງ຺ໂຆ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອາປຕ຺ຕີນໍ ສຎ຺ເຈຕນິການໍ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐີນໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາຍ ຈ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາຍ ຈ ຉາຣຕ຺ຕໍ ມານຕ຺ຕໍ ເທຕິ. ຍສ຺ສາຍສ຺ມໂຕ ຂມຕິ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອາປຕ຺ຕີນໍ ສຎ຺ເຈຕນິການໍ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐີນໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາຍ ຈ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາຍ ຈ ຉາຣຕ຺ຕໍ ມານຕ຺ຕສ຺ສ ທານໍ, ໂສ ຕຸຓ຺ຫສ຺ສ. ຍສ຺ສ ນກ຺ຂມຕິ, ໂສ ຠາເສຍ຺ຍ.

ທຸຕິຍມ຺ປິ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວທາມິ…ເປ… ຕຕິຍມ຺ປິ ເອຕມຕ຺ຖໍ ວທາມິ…ເປ…

ທິນ຺ນໍ ສງ຺ເຆນ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອາປຕ຺ຕີນໍ ສຎ຺ເຈຕນິການໍ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐີນໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາຍ ຈ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາຍ ຈ ຉາຣຕ຺ຕໍ ມານຕ຺ຕໍ, ຂມຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ, ຕສ຺ມາ ຕຸຓ຺ຫີ. ເອວເມຕໍ ຘາຣຍາມີຕິ –

ເອວໍ ກມ຺ມວາຈໍ ກຕ຺ວາ ມານຕ຺ຕໍ ທາຕພ຺ພໍ. ຈິຓ຺ຓມານຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ອິມິນາວ ນເຍນ ກມ຺ມວາຈໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ອພ຺ຠານໍ ກາຕພ຺ພໍ.

ອຎ຺ຎສ຺ມິນ຺ຕິ ສຸທ຺ຘນ຺ຕປຣິວາສວເສນ ອາປຕ຺ຕິວຸຏ຺ຐານໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ. ທສສຕໍ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ຣຕ຺ຕິສຕໍ ຉາທຍິຕ຺ວາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ປຣິວາສກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຕ຺ຕໂນ ສີມໍ ໂສເຘຕ຺ວາ ວິຫາຣສີມາຍາຕິ ວິຫາເຣ ພທ຺ຘສີມເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິຫາຣູປຈາຣໂຕປິ ທ຺ເວ ເລຑ຺ຑຸປາຕາ ອຕິກ຺ກມິຕພ຺ພາຕິ ຠິກ຺ຂຸວິຫາຣໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ ຄາມູປຈາຣາຕິກ຺ກເມເນວ ຠິກ຺ຂຸນີວິຫາຣູປຈາຣາຕິກ຺ກມສ຺ສ ສິທ຺ຘຕ຺ຕາ. ວິຫາຣສ຺ສ ຈາຕິ ຠິກ຺ຂຸວິຫາຣສ຺ສ. ຄາມສ຺ສາຕິ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄາມສ຺ສ ອຸປຈາຣໍ ມຸຎ຺ຈິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຄາມູປຈາເຣປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ຕຕ຺ເຖວ ຐານໍ ປຈ຺ຈາສີສນ຺ຕີຕິ ຠິກ຺ຂູນໍ ຐານໍ ປຈ຺ຈາສີສນ຺ຕິ. ປຣິວາສວຕ຺ຕາທີນນ຺ຕິ ປຣິວາສນິສ຺ສຍປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິອາທີນໍ. ຍຸຕ຺ຕຕຣໍ ທິສ຺ສຕີຕິ ອິມິນາ ອນິກ຺ຂິຕ຺ຕວຕ຺ຕຠິກ຺ຂຸນາ ວິຍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາປິ ອນ຺ໂຕອຸປຈາຣສີມຄຕານໍເຍວ ອາໂຣເຈຕພ຺ພໍ, ນ ຄາເມ ຐິຕານມ຺ປິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາໂຣເຈຕພ຺ພນ຺ຕິ ທີເປຕິ. ຕສ຺ມິໍ ຄາເມຕິ ຍສ຺ມິໍ ຄາເມ ຠິກ຺ຂຸນຸປສ຺ສໂຍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມິໍ ຄາເມ. ພຫິ ອຸປຈາຣສີມາຍ ຐຕ຺ວາຕິ ອຸປຈາຣສີມໂຕ ພຫິ ຐຕ຺ວາ. ສມ຺ມນ຺ນິຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພາຕິ ເອຕ຺ຖ ສມ຺ມນ຺ນິຕ຺ວາ ທິນ຺ນາຍ ສຫວາເສປິ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉໂທ ນ ໂຫຕິ.

ປຏິຈ຺ຉນ຺ນປຣິວາສກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໐໘. ວິສຸໍ ມານຕ຺ຕໍ ຈຣິຕພ຺ພນ຺ຕິ ມູລາຍປຏິກສ຺ສນໍ ອກຕ຺ວາ ວິສຸໍ ກມ຺ມວາຈາຍ ມານຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຈຣິຕພ຺ພໍ.

ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຄ຺ຆສໂມຘານປຣິວາສກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໓໔. ເອກາປຕ຺ຕິມູລກນ຺ຕິ ‘‘ເອກາ ອາປຕ຺ຕິ ເອກາຫປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາ, ເອກາ ອາປຕ຺ຕິ ທ຺ວີຫປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕນຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ອາປຕ຺ຕິວຑ຺ຒນກນ຺ຕິ ‘‘ເອກາ ອາປຕ຺ຕິ ເອກາຫປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາ, ທ຺ເວ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ທ຺ວີຫປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕໍ ອາປຕ຺ຕິວຑ຺ຒນກນຍໍ ສນ຺ຘາຍ.

ທ຺ເວຠິກ຺ຂຸວາຣເອກາທສກາທິກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໘໑. ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍາທີຫິ ມິສ຺ສກນ຺ຕິ ເອກວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ປຸພ຺ພຠາເຄ ອາປນ຺ນຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍທຸກ຺ກເຏຫິ ມິສ຺ສກໍ. ມກ຺ຂຘມ຺ໂມ ນາມ ຉາເທຕຸກາມຕາ.

໑໘໒. ສມ຺ພຫຸລາ ສງ຺ຆາທິເສສາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ອາປຊ຺ຊຕິ ປຣິມາຓມ຺ປີຕິອາທິ ຊາຕິວເສເນກວຈນໍ, ຠາວນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສ ວາ. ເສສເມຕ຺ຖ ປາຬິໂຕ ອຏ຺ຐກຖາໂຕ ຈ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ສມຸຈ຺ຈຍກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ສມຖກ຺ຂນ຺ຘກໍ

ສມ຺ມຸຂາວິນຍກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໘໗. ສມຖກ຺ຂນ຺ຘເກ ສຎ຺ຎາເປຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ສໍ-ສທ຺ທູປປໂທ ຎາ-ສທ຺ໂທ ໂຕສນວິສິຏ຺ເຐ ອວໂພຘເນ ວຕ຺ຕຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຣິໂຕເສຕ຺ວາ ຊານາເປຕີ’’ຕິ.

ສຕິວິນຍາທິກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໙໕-໒໐໐. ເທສນາມຕ຺ຕເມເວຕນ຺ຕິ ‘‘ປຎ຺ຈິມານີ’’ຕິ ເອຕໍ ເທສນາມຕ຺ຕໍ. ສຕິເວປຸລ຺ລປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ຂີຓາສວສ຺ສ ທາຕພ຺ໂພ ວິນໂຍ ສຕິວິນໂຍ. ອມູຬ຺ຫສ຺ສ ທາຕພ຺ໂພ ວິນໂຍ ອມູຬ຺ຫວິນໂຍ. ປຏິຎ຺ຎາເຕນ ກຣຓໍ ປຏິຎ຺ຎາຕກຣຓໍ.

໒໑໒. ຕິຓວຕ຺ຖາຣກສທິສຕ຺ຕາຕິ ຕໍສທິສຕາຍ ຕພ຺ໂພຫາໂຣຕິ ທສ຺ເສຕິ ຍຖາ ‘‘ເອສ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ໂຕ’’ຕິ.

ອຘິກຣຓກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໑໖. ວິວາທາຘິກຣຓສ຺ສ ກິໍ ມູລນ຺ຕິອາທີສຸ ວິວາທມູລານີຕິ ວິວາທສ຺ສ ມູລານິ. ໂກຘໂນຕິ ກຸຊ຺ຌນລກ຺ຂເຓນ ໂກເຘນ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ອຸປນາຫີຕິ ເວຣອປ຺ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄລກ຺ຂເຓນ ອຸປນາເຫນ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ອຄາຣໂວຕິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໓໒໓; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໔໔) ຄາຣວວິຣຫິໂຕ. ອປ຺ປຕິສ຺ໂສຕິ ອປ຺ປຕິສ຺ສໂຍ ອນີຈວຸຕ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ປນ ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ສຕ຺ຖຣິ ຘຣມາເນ ຕີສຸ ກາເລສຸ ອຸປຏ຺ຐານໍ ນ ຍາຕິ, ສຕ຺ຖຣິ ອນຸປາຫເນ ຈງ຺ກມນ຺ເຕ ສອຸປາຫໂນ ຈງ຺ກມຕິ, ນີເຈ ຈງ຺ກເມ ຈງ຺ກມນ຺ເຕ ອຸຈ຺ເຈ ຈງ຺ກມຕິ, ເຫຏ຺ຐາ ວສນ຺ເຕ ອຸປຣິ ວສຕິ, ສຕ຺ຖຸ ທສ຺ສນຏ຺ຐາເນ ອຸໂຠ ອໍເສ ປາຣຸປຕິ, ຉຕ຺ຕໍ ຘາເຣຕິ, ອຸປາຫນໍ ຘາເຣຕິ, ນຫາຍຕິ, ອຸຈ຺ຈາຣໍ ວາ ປສ຺ສາວໍ ວາ ກໂຣຕິ, ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ວາ ປນ ເຈຕິຍໍ ວນ຺ທິຕຸໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ, ເຈຕິຍສ຺ສ ປຎ຺ຎາຍນຏ຺ຐາເນ ສຕ຺ຖຸທສ຺ສນຏ຺ຐາເນ ວຸຕ຺ຕໍ ສພ຺ພໍ ກໂຣຕິ, ອຎ຺ເຎຫິ ຈ ຠິກ຺ຂູຫິ ‘‘ກສ຺ມາ ເອວໍ ກໂຣສິ, ນ ອິທໍ ວຏ຺ຏຕິ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ນາມ ລຊ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ຕຸຓ຺ຫີ ໂຫຫິ, ພຸທ຺ໂຘ ພຸທ຺ໂຘຕິ ວທສິ, ກິໍ ພຸທ຺ໂຘ ນາມາ’’ຕິ ຠຓຕິ, ອຍໍ ສຕ຺ຖຣິ ອຄາຣໂວ ນາມ.

ໂຍ ປນ ຘມ຺ມສວເນ ສງ຺ຆຸຏ຺ເຐ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ, ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ຘມ຺ມໍ ນ ສຸຓາຕິ, ນິທ຺ທາຍຕິ ວາ ສລ຺ລປນ຺ໂຕ ວາ ນິສີທຕິ, ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ນ ຄຓ຺ຫາຕິ ນ ວາເຈຕິ, ‘‘ກິໍ ຘມ຺ເມ ອຄາຣວໍ ກໂຣສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ຕຸຓ຺ຫີ ໂຫຫິ, ຘມ຺ໂມ ຘມ຺ໂມຕິ ວທສິ, ກິໍ ຘມ຺ໂມ ນາມາ’’ຕິ ວທຕິ, ອຍໍ ຘມ຺ເມ ອຄາຣໂວ ນາມ. ໂຍ ປນ ເຖເຣນ ຠິກ຺ຂຸນາ ອນຊ຺ຌິຏ຺ໂຐ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ ອຸທ຺ທິສຕິ ປຎ຺ຫໍ ກເຖຕິ, ວຸຑ຺ເຒ ຠິກ຺ຂູ ຆຏ຺ເຏນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉຕິ ຕິຏ຺ຐຕິ ນິສີທຕິ, ທຸສ຺ສປລ຺ລຕ຺ຖິກໍ ວາ ຫຕ຺ຖປລ຺ລຕ຺ຖິກໍ ວາ ກໂຣຕິ, ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ອຸໂຠ ອໍເສ ປາຣຸປຕິ, ຉຕ຺ຕຸປາຫນໍ ຘາເຣຕິ, ‘‘ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ລຊ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ‘‘ຕຸຓ຺ຫີ ໂຫຫິ, ສງ຺ໂຆ ສງ຺ໂຆຕິ ວທສິ, ກິໍ ສງ຺ໂຆ, ມິຄສງ຺ໂຆ ອຊສງ຺ໂຆ’’ຕິອາທີນິ ວທຕິ, ອຍໍ ສງ຺ເຆ ອຄາຣໂວ ນາມ. ເອກຠິກ຺ຂຸສ຺ມິມ຺ປິ ຫິ ອຄາຣເວ ກເຕ ສງ຺ເຆ ກໂຕເຍວ ໂຫຕິ. ຕິສ຺ໂສ ສິກ຺ຂາ ປນ ອປູຣຍມາໂນ ສິກ຺ຂາຍ ນ ປຣິປູຣກາຣີ ນາມ.

ອຫິຕາຍ ທຸກ຺ຂາຍ ເທວມນຸສ຺ສານນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໓໒໕; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໔໒; ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໖.໓໖) ເອກສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຸປ຺ປນ຺ນວິວາໂທ ກຖໍ ເທວມນຸສ຺ສານໍ ອຫິຕາຍ ທຸກ຺ຂາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ? ໂກສມ຺ພກກ຺ຂນ຺ຘເກ ວິຍ ຫິ ທ຺ວີສຸ ຠິກ຺ຂູສຸ ວິວາທໍ ອາປນ຺ເນສຸ ຕສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ເຕສໍ ອນ຺ເຕວາສິກາ ວິວທນ຺ຕິ, ເຕສໍ ໂອວາທໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ໂຆ ວິວທຕິ, ຕໂຕ ເຕສໍ ອຸປຏ຺ຐາກາ ວິວທນ຺ຕິ, ອຖ ມນຸສ຺ສານໍ ອາຣກ຺ຂເທວຕາ ທ຺ເວ ໂກຏ຺ຐາສາ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ມວາທີນໍ ອາຣກ຺ຂເທວຕາ ຘມ຺ມວາທິນິໂຍ ໂຫນ຺ຕິ, ອຘມ຺ມວາທີນໍ ອຘມ຺ມວາທິນິໂຍ. ຕໂຕ ອາຣກ຺ຂເທວຕານໍ ມິຕ຺ຕາ ຠຸມ຺ມເທວຕາ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕິ. ເອວໍ ປຣມ຺ປຣາຍ ຍາວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກາ ຐເປຕ຺ວາ ອຣິຍສາວເກ ສພ຺ເພ ເທວມນຸສ຺ສາ ທ຺ເວ ໂກຏ຺ຐາສາ ໂຫນ຺ຕິ. ຘມ຺ມວາທີຫິ ປນ ອຘມ຺ມວາທິໂນວ ພຫຸຕຣາ ໂຫນ຺ຕິ. ຕໂຕ ‘‘ຍໍ ພຫຸເກຫິ ຄຫິຕໍ, ຕໍ ຕຈ຺ຉ’’ນ຺ຕິ ຘມ຺ມໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ພຫຸຕຣາ ອຘມ຺ມໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ເຕ ອຘມ຺ມໍ ປຸຣກ຺ຂຕ຺ວາ ວິຫຣນ຺ຕາ ອປາເຍສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ. ເອວໍ ເອກສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ວິວາໂທ ພຫູນໍ ອຫິຕາຍ ທຸກ຺ຂາຍ ໂຫຕິ. ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ວາຕິ ອຕ຺ຕນິ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິສາຍ ວາ. ພຫິທ຺ຘາ ວາຕິ ປຣສ຺ມິໍ ວາ ປຣສ຺ສ ປຣິສາຍ ວາ. ອາຍຕິໍ ອນວສ຺ສວາຍາຕິ ອາຍຕິໍ ອນຸປ຺ປາທາຍ.

ມກ຺ຂີຕິ ປເຣສໍ ຄຸຓມກ຺ຂນລກ຺ຂເຓນ ມກ຺ເຂນ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ປຬາສີຕິ ຍຸຄຄ຺ຄາຫລກ຺ຂເຓນ ປຬາເສນ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ອິສ຺ສຸກີຕິ ປຣສກ຺ກາຣາທີນໍ ອິສ຺ສາຍນລກ຺ຂຓາຍ ອິສ຺ສາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ມຈ຺ຉຣີຕິ ອາວາສມຈ຺ຉຣິຍາທີຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ສໂຐຕິ ເກຣາຏິໂກ. ມາຍາວີຕິ ກຕປາປປຏິຈ຺ຉາທໂກ. ປາປິຈ຺ໂຉຕິ ອສນ຺ຕສມ຺ຠາວນິຈ຺ຉໂກ ທຸສ຺ສີໂລ. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐີຕິ ນຕ຺ຖິກວາທີ ອເຫຕຸກວາທີ ອກິຣິຍວາທີ. ສນ຺ທິຏ຺ຐິປຣາມາສີຕິ ສຍໍ ທິຏ຺ຐເມວ ປຣາມສຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ. ອາຘານຄ຺ຄາຫີຕິ ທຬ຺ຫຄ຺ຄາຫີ. ທຸປ຺ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄີຕິ ນ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ ຄຫິຕໍ ນິສ຺ສຊ຺ຊາເປຕຸໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ໂກຘໂນ ໂຫຕິ ອຸປນາຫີຕິອາທິນາ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານນເຍນ ໂກຘູປນາຫາທໂຍ ອກຸສລຘມ຺ມາ ວິວາທມູລານີຕິ ທສ຺ສິຕານິ, ຕຖາ ທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ຕາ ວິວທນ຺ຕີຕິອາທິນາ ໂລຠໂທສໂມຫາ. ອທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ຕາ ວິວທນ຺ຕີຕິອາທິນາ ຈ ອໂລຠາທໂຍ ວິວາທມູລານີຕິ ທສ຺ສິຕານິ.

໒໑໗. ທຸພ຺ພຓ຺ໂຓຕິ ປໍສຸປິສາຈໂກ ວິຍ ຌາມຂາຓຸວຓ຺ໂຓ. ທຸທ຺ທສ຺ສິໂກຕິ ວິຊາຕມາຕຸຍາປິ ອມນາປທສ຺ສໂນ. ໂອໂກຏິມໂກຕິ ລກຸຓ຺ຑໂກ. ກາໂຓຕິ ເອກກ຺ຂິກາໂຓ ວາ ອຸຠຍກ຺ຂິກາໂຓ ວາ. ກຸຓີຕິ ເອກຫຕ຺ຖກຸຓີ ວາ ອຸຠຍຫຕ຺ຖກຸຓີ ວາ. ຂຎ຺ໂຊຕິ ເອກປາທຂຎ຺ໂຊ ວາ ອຸຠຍປາທຂຎ຺ໂຊ ວາ. ປກ຺ຂຫໂຕຕິ ຫຕປກ຺ໂຂ ປີຐສປ຺ປີ.

໒໒໐. ວິວາທາຘິກຣຓໍ ກຸສລໍ ອກຸສລໍ ອພ຺ຍາກຕນ຺ຕິ ວິວາທາຘິກຣຓໍ ກິໍ ກຸສລໍ ອກຸສລໍ ອຸທາຫຸ ອພ຺ຍາກຕນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉຕິ. ວິວາທາຘິກຣຓໍ ສິຍາ ກຸສລນ຺ຕິອາທິ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ. ວິວທນ຺ຕິ ເອເຕນາຕິ ວິວາໂທຕິ ອາຫ ‘‘ເຍນ ວິວທນ຺ຕິ, ໂສ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ວິວາໂທ’’ຕິ. ກຖໍ ປນ ໂສ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ອຘິກຣຓໍ ນາມາຕິ ອາຫ ‘‘ສມເຖຫິ ຈ ອຘິກຣຓີຍຕາຍ ອຘິກຣຓ’’ນ຺ຕິ, ສມເຖຫິ ສເມຕພ຺ພຕາຍ ອຘິກຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິວາທເຫຕຸຠູຕສ຺ສ ຫິ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທສ຺ສ ວູປສເມນ ຕປ຺ປຠວສ຺ສ ສທ຺ທສ຺ສປິ ວູປສໂມ ໂຫຕີຕິ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທສ຺ສ ສມເຖຫິ ອຘິກຣຓີຍຕາ ປຣິຍາໂຍ ສມ຺ຠວຕິ.

໒໒໒. ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓໍ ສິຍາ ອກຸສລໍ ສິຍາ ອພ຺ຍາກຕນ຺ຕິ ອຍໍ ວິກປ຺ໂປ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິວຊ຺ຊໍເຍວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ໂຕ, ນ ໂລກວຊ຺ຊນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສນ຺ຘາຍຠາສິຕວເສນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ສນ຺ຘາຍຠາສິຕວເສນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ອາຫ ‘‘ຍສ຺ມິໍ ຫີ’’ຕິອາທິ. ປຖວີຂຓນາທິເກຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຠູຕຄາມປາຕພ຺ຍຕາທິປຎ຺ຎຕ຺ຕິວຊ຺ຊໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ໂຍ ວິນເຍ ອປກຕຎ຺ຎຸຕາຍ ວຕ຺ຕສີເສນ ສມ຺ມຸຎ຺ຊນິອາທິນາ ປຖວີຂຓນາທີນິ ກໂຣຕິ, ຕທາ ຕສ຺ສຸປ຺ປນ຺ນຈິຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກຸສລຈິຕ຺ຕໍ ອງ຺ຄໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ອງ຺ຄໍ ໂຫຕີຕິ ຈ ວຕ຺ຕສີເສນ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສປິ ‘‘ອິມໍ ປຖວິໍ ຂຓາມີ’’ຕິອາທິນາ ວີຕິກ຺ກມຊານນວເສນ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕໍ ກຸສລຈິຕ຺ຕໍ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓໍ, ກຸສລຈິຕ຺ຕໍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ກາຣຓໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ຫິ ວີຕິກ຺ກມໍ ອຊານນ຺ຕສ຺ສ ປຖວີຂຓນາທີສຸ ອາປຕ຺ຕິ ສມ຺ຠວຕິ. ຕສ຺ມິໍ ສຕີຕິ ຕສ຺ມິໍ ກຸສລຈິຕ຺ເຕ ອາປຕ຺ຕິຠາເວນ ຄຫິເຕ ສຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ກຸສລຈິຕ຺ເຕ ອາປຕ຺ຕິຠາເວນ ຄຫິເຕ ສຕິ ‘‘ນຕ຺ຖິ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓໍ ກຸສລ’’ນ຺ຕິ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ, ຕສ຺ມາ. ນຍິທໍ ອງ຺ຄປ຺ປໂຫນກຈິຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓໍ ສິຍາ ອກຸສລໍ ສິຍາ ອພ຺ຍາກຕໍ, ນຕ຺ຖິ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓໍ ກຸສລ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ອາປຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐາປກຠາເວນ ອງ຺ຄປ຺ປໂຫນກໍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ກາຣຓຠູຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິໍ ປນ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອິທໍ ປນາ’’ຕິອາທິ. ຠິກ຺ຂຸມ຺ຫິ ກມ຺ມຏ຺ຐານຄຕຈິຕ຺ເຕນ ນິປນ຺ເນ ນິທ຺ທາຍນ຺ເຕ ວາ ມາຕຸຄາໂມ ເຈ ເສຍ຺ຍໍ ກປ຺ເປຕິ, ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ເສຍ຺ຍາກາເຣນ ວຕ຺ຕມານຣູປເມວ ອາປຕ຺ຕິ, ນ ກຸສລາທິວສປ຺ປວຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ອສຎ຺ຈິຈ຺ຈ…ເປ… ສຫເສຍ຺ຍາທິວເສນ ອາປຊ຺ຊໂຕ (ປຣິ. ໓໒໓ ອຕ຺ຖໂຕ ສມານໍ) ອພ຺ຍາກຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ຂເຓ ອຸຏ຺ຐາຕພ຺ເພ ຊາເຕ ອນຸຏ຺ຐານໂຕ ຕທາກາຣປວຕ຺ໂຕ ຣູປກ຺ຂນ຺ໂຘວ ອາປຕ຺ຕິ.

‘‘ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ກຸສລຈິຕ຺ໂຕ ວາ ອາປຊ຺ຊຕິ ອກຸສລາພ຺ຍາກຕຈິຕ຺ໂຕ ວາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ກຸສລມ຺ປິ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓໍ ສິຍາຕິ ເຈ? ນ. ໂຍ ຫິ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂສ ຕີສຸ ຈິຕ຺ເຕສຸ ອຎ຺ຎຕຣຈິຕ຺ຕສມງ຺ຄີ ຫຸຕ຺ວາ ອາປຊ຺ຊຕິ, ນ ອຎ຺ຎຖາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ກຸສລຈິຕ຺ໂຕ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ – ປຖວີຂຓນາທີສຸ ກຸສລຈິຕ຺ຕກ຺ຂເຓ ວີຕິກ຺ກມາທິວເສນ ປວຕ຺ຕຣູປສມ຺ຠວໂຕ ກຸສລຈິຕ຺ໂຕ ວາ ຕຖາປວຕ຺ຕຣູປສງ຺ຂາຕໍ ອພ຺ຍາກຕາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕຖາ ອພ຺ຍາກຕຈິຕ຺ໂຕ ວາ ອພ຺ຍາກຕຣູປສງ຺ຂາຕໍ ອພ຺ຍາກຕາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ປາຓາຕິປາຕາທິໍ ອກຸສລຈິຕ຺ໂຕ ວາ ອກຸສລາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຣູປໍ ປເນຕ຺ຖ ອພ຺ໂພຫາຣິກໍ. ສຸປິນນ຺ເຕ ຈ ປາຓາຕິປາຕາທິໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ສຫເສຍ຺ຍາທິວເສນ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ອກຸສລຈິຕ຺ໂຕ ອພ຺ຍາກຕາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ.

ກຸສລຈິຕ຺ຕໍ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ເອຬກໂລມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານມນສິກາເຣນ ຕິໂຍຊນໍ ອຕິກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ອຊານິຕ຺ວາ ປທໂສ ຘມ຺ມໍ ວາເຈນ຺ຕສ຺ສ ຈ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພາປຕ຺ຕິຍາ ກຸສລຈິຕ຺ຕໍ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ນ ຈ ຕຕ຺ຖ ວິຊ຺ຊມານມ຺ປິ ກຸສລຈິຕ຺ຕໍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອງ຺ຄນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍ ວິຊ຺ຊມານມ຺ປິ ກຸສລຈິຕ຺ຕໍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອງ຺ຄໍ ນ ໂຫຕິ, ສຍໍ ອາປຕ຺ຕິ ນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈລິຕປ຺ປວຕ຺ຕານນ຺ຕິ ຈລິຕານໍ ປວຕ຺ຕານຎ຺ຈ. ຈລິໂຕ ກາໂຍ, ປວຕ຺ຕາ ວາຈາ. ອຎ຺ຎຕຣເມວ ອງ຺ຄນ຺ຕິ ກາຍວາຈານໍ ອຎ຺ຎຕຣເມວ ອາປຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຎ຺ຈ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ ອພ຺ຍາກຕນ຺ຕິ ອິມິນາ ອພ຺ຍາກຕມາປຕ຺ຕາຘິກຣຓໍ, ນາຎ຺ຎນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ຍທິ ເອວໍ ‘‘ສາປຕ຺ຕິກສ຺ສ, ຠິກ຺ຂເວ, ນິຣຍໍ ວາ ວທາມິ ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິໍ ວາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ອພ຺ຍາກຕສ຺ສປິ ວິປາກຘມ຺ມຕາ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ? ນາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ອສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ອາປນ຺ນາ ຫິ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ຍາວ ໂສ ນ ຊານາຕິ, ຕາວ ອນນ຺ຕຣາຍກຣາ, ຊານິຕ຺ວາ ຉາເທນ຺ໂຕ ປນ ຉາທນປ຺ປຈ຺ຈຍາ ອຎ຺ຎໍ ທຸກ຺ກຏສງ຺ຂາຕໍ ອກຸສລມາປຕ຺ຕາຘິກຣຓມາປຊ຺ຊຕິ, ຕຎ຺ຈ ອກຸສລສຠາວຕ຺ຕາ ສຄ຺ຄໂມກ຺ຂານໍ ອນ຺ຕຣາຍກຣຓນ຺ຕິ ສາປຕ຺ຕິກສ຺ສ ອປາຍຄາມິຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ອພ຺ຍາກຕໍ ປນ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓໍ ອວິປາກຘມ຺ມເມວາຕິ ນິຏ຺ຐເມຕ຺ຖ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ເຕເນວ ໂປຣາຓຄຓ຺ຐິປເທສຸປິ ‘‘ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ເສກ຺ໂຂ ອຣຫາຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຸຄ຺ຄເລ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ເຕສຸ ອຣຫໂຕ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓໍ ອພ຺ຍາກຕເມວ, ຕຖາ ເສກ຺ຂານໍ, ຕຖາ ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ອສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ວີຕິກ຺ກມກາເລ ອພ຺ຍາກຕເມວ. ອິຕຣສ຺ສ ອກຸສລມ຺ປິ ໂຫຕິ ອພ຺ຍາກຕມ຺ປິ. ຍສ຺ມາ ຈສ຺ສ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ວີຕິກ຺ກມກາເລ ອກຸສລເມວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘ນຕ຺ຖິ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓໍ ກຸສລ’ນ຺ຕິ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ເອວໍ ອພ຺ຍາກຕນ຺ຕິ ວິປາກາຠາວມຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ລິຂິຕໍ. ຍຎ຺ຈ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓໍ ອກຸສລໍ, ຕມ຺ປິ ເທສິຕໍ ວຸຏ຺ຐິຕໍ ວາ ອນນ຺ຕຣາຍກຣໍ. ຍຖາ ຫິ ອຣິຍູປວາທກມ຺ມໍ ອກຸສລມ຺ປິ ສມານໍ ອຈ຺ຈຍໍ ເທເສຕ຺ວາ ຂມາປເນນ ປໂຍຄສມ຺ປຕ຺ຕິປຏິພາຫິຕຕ຺ຕາ ອວິປາກຘມ຺ມຕໍ ອາປນ຺ນໍ ອໂຫສິກມ຺ມໍ ໂຫຕິ, ເອວມິທມ຺ປິ ເທສິຕໍ ວຸຏ຺ຐິຕໍ ວາ ປໂຍຄສມ຺ປຕ຺ຕິປຏິພາຫິຕຕ຺ຕາ ອວິປາກຘມ຺ມຕາຍ ອໂຫສິກມ຺ມຠາເວນ ອນນ຺ຕຣາຍກຣໍ ຊາຕໍ. ເຕເນວ ‘‘ສາປຕ຺ຕິກສ຺ສ, ຠິກ຺ຂເວ, ນິຣຍໍ ວາ ວທາມິ ຕິຣຈ຺ຉານໂຍນິໍ ວາ’’ຕິ ສາປຕ຺ຕິກສ຺ເສວ ອປາຍຄາມິຕາ ວຸຕ຺ຕາ.

ອຘິກຣຓວູປສມນສມຖກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໒໘. ວິວາທສງ຺ຂາເຕ ອຕ຺ເຖ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ ອຕ຺ຖປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ.

໒໒໙. ສມ຺ມຸຂາວິນຍສ຺ມິນ຺ຕິ ສມ຺ມຸຂາວິນຍຠາເວ.

໒໓໐. ອນ຺ຕເຣນາຕິ ກາຣເຓນ.

໒໓໑. ອຸພ຺ພາຫິກາຍ ຂີຍນເກ ປາຈິຕ຺ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ຉນ຺ທທານສ຺ສ ນຕ຺ຖິຕາຍ.

໒໓໖. ຕສ຺ສ ໂຂ ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ໂຂ ຕນ຺ຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ.

໒໓໘. ‘‘ກາ ຈ ຕຕ຺ຖ ຕສ຺ສປາປິຍສິກາຍາ’’ຕິ ໂປຕ຺ຖເກສຸ ລິຂນ຺ຕິ. ‘‘ກາ ຈ ຕສ຺ສປາປິຍສິກາ’’ຕິ ເອວໍ ປເນຕ຺ຖ ປາໂຐ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໒໔໒. ກິຈ຺ຈາຘິກຣຓໍ ເອເກນ ສມເຖນ ສມ຺ມຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ກິຈ຺ຈເມວ ກິຈ຺ຈາຘິກຣຓ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໘໕-໘໖) ວຈນໂຕ ອປໂລກນກມ຺ມາທີນເມຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຕໍ ວິວາທາຘິກຣຓາທີນິ ວິຍ ສມເຖຫິ ສເມຕພ຺ພໍ ນ ໂຫຕິ, ກິນ຺ຕຸ ສມ຺ມຸຂາວິນເຍນ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ສມ຺ມຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ສມ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ເສສເມຕ຺ຖ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ສມຖກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ຂຸທ຺ທກວຕ຺ຖຸກ຺ຂນ຺ຘກໍ

ຂຸທ຺ທກວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໔໓. ຂຸທ຺ທກວຕ຺ຖຸກ຺ຂນ຺ຘເກ ອຏ຺ຐປທາກາເຣນາຕິ ອຏ຺ຐປທຜລກາກາເຣນ, ຊູຕຜລກສທິສນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ມລ຺ລກມູລສຓ຺ຐາເນນາຕິ ເຂຬມລ຺ລກມູລສຓ຺ຐາເນນ.

໒໔໕. ມຸຕ຺ໂຕລມ຺ພກາທີນນ຺ຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ກຸຓ຺ຑລາທິໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ປລມ຺ພກສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຍຎ຺ໂຎປຈິຕາກາເຣນ ໂອລມ຺ພກສຸຕ຺ຕໍ.

໒໔໖. ຈິກ຺ກເລນາຕິ ສິເລເສນ.

໒໔໘. ສາຘຸຄີຕນ຺ຕິ ອນິຈ຺ຈຕາທິປຏິສໍຍຸຕ຺ຕຄີຕໍ.

໒໔໙. ຈຕຸຣສ຺ເສນ ວຕ຺ເຕນາຕິ ປຣິປຸຓ຺ເຓນ ອຸຈ຺ຈາຣຓວຕ຺ເຕນ. ຕຣງ຺ຄວຕ຺ຕາທີນໍ ອຸຈ຺ຈາຣຓວິຘານານິ ນຏ຺ຐປ຺ປໂຍຄານິ. ພາຫິຣໂລມິນ຺ຕິ ຠາວນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສ, ຍຖາ ຕສ຺ສ ອຸຓ຺ຓປາວາຣສ຺ສ ພຫິທ຺ຘາ ໂລມານິ ທິສ຺ສນ຺ຕິ, ຕຖາ ຘາເຣນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໒໕໑. ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອຫິຣາຊກຸລານີຕິ (ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔.໖໗) ອິທໍ ທຏ຺ຐວິເສ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຍ ຫິ ເກຈິ ທຏ຺ຐວິສາ, ສພ຺ເພ ເຕ ອິເມສໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຫິຣາຊກຸລານໍ ອພ຺ຠນ຺ຕຣຄຕາວ ໂຫນ຺ຕິ. ອຕ຺ຕຄຸຕ຺ຕິຍາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຄຸຕ຺ຕຕ຺ຖາຍ. ອຕ຺ຕຣກ຺ຂາຍາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຣກ຺ຂຓຕ຺ຖາຍ. ອຕ຺ຕປຣິຕ຺ຕໍກາຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິຕ຺ຕາຓຕ຺ຖາຍ ອຕ຺ຕປຣິຕ຺ຕໍ ນາມ ກາຕຸໍ ອນຸຊານາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອິທານິ ຍຖາ ຕໍ ປຣິຕ຺ຕໍ ກາຕພ຺ພໍ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອວຎ຺ຈ ປນ ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ (ຊາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒.໑໐໕) ວິຣູປກ຺ເຂຫີຕິ ວິຣູປກ຺ຂນາຄກຸເລຫິ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສຫໂຍເຄ ເຈຕໍ ກຣຓວຈນໍ, ເອເຕຫິ ສຫ ມຍ຺ຫໍ ມິຕ຺ຕຠາໂວຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ອປາທເກຫີຕິ ອປາທກສຕ຺ເຕຫິ. ເສເສສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາຕິ ອິໂຕ ປຸພ຺ເພ ເອຕ຺ຕເກນ ຐາເນນ ໂອທິສ຺ສກເມຕ຺ຕໍ ກເຖຕ຺ວາ ອິທານິ ອໂນທິສ຺ສກເມຕ຺ຕໍ ກເຖຕຸໍ ອິທມາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ສຕ຺ຕາ ປາຓາ ຠູຕາຕິ ສພ຺ພາເນຕານິ ປຸຄ຺ຄລເວວຈນາເນວ. ຠທ຺ຣານິ ປສ຺ສນ຺ຕູຕິ ຠທ຺ຣານິ ອາຣມ຺ມຓານິ ປສ຺ສນ຺ຕຸ. ມາ ກຎ຺ຈິ ປາປມາຄມາຕິ ກຎ຺ຈິ ສຕ຺ຕໍ ປາປກໍ ລາມກໍ ມາ ອາຄຈ຺ຉຕຸ.

ອປ຺ປມາໂຓ ພຸທ຺ໂຘຕິ ເອຕ຺ຖ ພຸທ຺ໂຘຕິ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ ເວທິຕພ຺ພາ, ເຕ ຫິ ອປ຺ປມາຓາ ນາມ. ເສສທ຺ວເຍສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ, ປມາຓວນ຺ຕານີຕິ ຄຸຓປ຺ປມາເຓນ ຍຸຕ຺ຕານິ. ອຸຓ຺ຓນາຠີຕິ ໂລມສນາຠິໂກ ມກ຺ກຏໂກ. ສຣພູຕິ ຆຣໂຄຬິກາ. ກຕາ ເມ ຣກ຺ຂາ ກຕໍ ເມ ປຣິຕ຺ຕນ຺ຕິ ມຍາ ເອຕ຺ຕກສ຺ສ ຊນສ຺ສ ຣກ຺ຂາ ຈ ປຣິຕ຺ຕາຓຎ຺ຈ ກຕໍ. ປຏິກ຺ກມນ຺ຕຸ ຠູຕານີຕິ ສພ຺ເພປິ ເມ ກຕປຣິຕ຺ຕາຓາ ສຕ຺ຕາ ອປຄຈ຺ຉນ຺ຕຸ, ມາ ມໍ ວິເຫຐຍິໍສູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສຫນ຺ຕິ ຍສ຺ສ ມມ ເອເຕຫິ ສພ຺ເພຫິປິ ເມຕ຺ຕໍ, ໂສ ອຫໍ ຠຄວໂຕ ນໂມ ກໂຣມິ, ວິປສ຺ສີອາທີນຎ຺ຈ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘານໍ ນໂມ ກໂຣມີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ອຎ຺ຎມ຺ຫິ ເຉຕພ຺ພມ຺ຫີຕິ ຣາຄານຸສຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ຕາທິສໍ ວາ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ມຸຏ຺ຐິອາທີຫິ ທຸກ຺ຂໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ຕສ຺ສ.

໒໕໒. ຊາລານິ ປຣິກ຺ຂິປາເປຕ຺ວາຕິ ປຣິສ຺ສຍໂມຈນຕ຺ຖຎ຺ເຈວ ປມາເທນ ຄຬິຕານໍ ອາຠຣຓາທີນໍ ຣກ຺ຂຓຕ຺ຖຎ຺ຈ ຊາລານິ ກຣຓ຺ຑກາກາເຣນ ປຣິກ຺ຂິປາເປຕ຺ວາ. ຈນ຺ທນຄຓ຺ຐິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຊາເລ ລຄ຺ຄາຕິ ເອໂກ ກິຣ ຣຕ຺ຕຈນ຺ທນຣຸກ຺ໂຂ ຄງ຺ຄາຍ ອຸປຣິຕີເຣ ຊາໂຕ ຄງ຺ໂຄທເກນ ໂຘຕມູໂລ ປຕິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປາສາເຓສຸ ສມ຺ຠິຊ຺ຊມາໂນ ວິປ຺ປກິຣິ. ຕໂຕ ເອກາ ຆຏປ຺ປມາຓາ ຆຏິກາ ປາສາເຓສຸ ຆໍສິຍມານາ ອຸທກອູມີຫິ ໂປຖິຍມານາ ມຏ຺ຐາ ຫຸຕ຺ວາ ອນຸປຸພ຺ເພນ ວຸຍ຺ຫມານາ ເສວາລປຣິໂຍນທ຺ຘາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ຊາເລ ລຄ຺ຄິ. ຕໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເລຂນ຺ຕິ ລິຂິຕຄຫິຕໍ ຈຸຓ຺ຓໍ. ອຸຑ຺ຑິຕ຺ວາຕິ ເວຬຸປຣມ຺ປຣາຍ ອຸທ຺ຘໍ ປາເປຕ຺ວາ, ອຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂອຫຣຕູຕິ ອິທ຺ຘິຍາ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫຕຸ.

ປູຣຓກສ຺ສປາທໂຍ ຉ ສຕ຺ຖາໂຣ. ຕຕ຺ຖ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໕໑-໑໕໒; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໓໑໒) ປູຣໂຓຕິ ຕສ຺ສ ສຕ຺ຖຸປຏິຎ຺ຎສ຺ສ ນາມໍ. ກສ຺ສໂປຕິ ໂຄຕ຺ຕໍ. ໂສ ກິຣ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ກຸລສ຺ສ ເອກູນທາສສຕໍ ປູຣຍມາໂນ ຊາໂຕ. ເຕນສ຺ສ ‘‘ປູຣໂຓ’’ຕິ ນາມໍ ອກໍສຸ. ມງ຺ຄລທາສຕ຺ຕາ ຈສ຺ສ ກຕໍ ‘‘ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕາ ນຕ຺ຖິ, ອກຕໍ ວາ ‘‘ນ ກຕ’’ນ຺ຕິ. ໂສ ‘‘ກິມຫໍ ເອຕ຺ຖ ວສາມີ’’ຕິ ປລາຍິ. ອຖສ຺ສ ໂຈຣາ ວຕ຺ຖານິ ອຈ຺ຉິນ຺ທິໍສຸ. ໂສ ປຓ຺ເຓນ ວາ ຕິເຓນ ວາ ປຏິຈ຺ຉາເທຕຸມ຺ປິ ອຊານນ຺ໂຕ ຊາຕຣູເປເນວ ເອກໍ ຄາມໍ ປາວິສິ. ມນຸສ຺ສາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ສມໂຓ ອຣຫາ ອປ຺ປິຈ຺ໂຉ, ນຕ຺ຖິ ອິມິນາ ສທິໂສ’’ຕິ ປູວຠຕ຺ຕາທີນິ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸປສງ຺ກມນ຺ຕິ. ໂສ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ສາຏກໍ ອນິວຕ຺ຖຠາເວນ ອິທໍ ອຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສາຏກໍ ລຠິຕ຺ວາປິ ນ ນິວາເສສິ, ຕເທວ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອຄ຺ຄເຫສິ. ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ອຎ຺ເຎປິ ອຎ຺ເຎປີຕິ ປຎ຺ຈສຕາ ມນຸສ຺ສາ ປພ຺ພຊິໍສຸ. ເອວມຍໍ ຄຓາຈຣິໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ສຕ຺ຖາ’’ຕິ ໂລເກ ປາກໂຏ ອໂຫສິ.

ມກ຺ຂລີຕິ ຕສ຺ສ ນາມໍ. ໂຄສາລາຍ ຊາຕຕ຺ຕາ ໂຄສາໂລຕິ ທຸຕິຍນາມໍ. ຕໍ ກິຣ ສກທ຺ທມາຍ ຠູມິຍາ ເຕລຆຏໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ‘‘ຕາຕ ມາ ຂລີ’’ຕິ ສາມິໂກ ອາຫ. ໂສ ປມາເທນ ຂລິຕ຺ວາ ປຕິຕ຺ວາ ສາມິກສ຺ສ ຠເຍນ ປລາຍິຕຸໍ ອາຣທ຺ໂຘ. ສາມິໂກ ອຸປຘາວິຕ຺ວາ ສາຏກກຓ຺ເຓ ອຄ຺ຄເຫສິ, ໂສ ສາຏກໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ອເຈລໂກ ຫຸຕ຺ວາ ປລາຍິ. ເສສໍ ປູຣຓສທິສເມວ.

ອຊິໂຕຕິ ຕສ຺ສ ນາມໍ. ເກສກມ຺ພລໍ ຘາເຣຕີຕິ ເກສກມ຺ພໂລ. ອິຕິ ນາມທ຺ວຍໍ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ອຊິໂຕ ເກສກມ຺ພໂລ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຕ຺ຖ ເກສກມ຺ພໂລ ນາມ ມນຸສ຺ສານໍ ເກເສຫິ ກຕກມ຺ພໂລ. ຕໂຕ ປຏິກິຏ຺ຐຕຣໍ ວຕ຺ຖໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ຍຖາຫ ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍານິ ການິຈິ ຕນ຺ຕາວຸຕານໍ ວຕ຺ຖານໍ, ເກສກມ຺ພໂລ ເຕສໍ ປຏິກິຏ຺ໂຐ ອກ຺ຂາຍຕິ. ເກສກມ຺ພໂລ, ຠິກ຺ຂເວ, ສີເຕ ສີໂຕ ອຸຓ຺ເຫ ອຸຓ຺ໂຫ ທຸພ຺ພຓ຺ໂຓ ທຸຄ຺ຄນ຺ໂຘ ທຸກ຺ຂສມ຺ຜສ຺ໂສ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໓.໑໓໘).

ປກຸໂຘຕິ ຕສ຺ສ ນາມໍ. ກຈ຺ຈາຍໂນຕິ ໂຄຕ຺ຕໍ. ອິຕິ ນາມໂຄຕ຺ຕໍ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ປກຸໂຘ ກຈ຺ຈາຍໂນ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສີຕູທກປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໂກ ເອສ, ວຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາປິ ອຸທກກິຈ຺ຈໍ ນ ກໂຣຕິ, ອຸຓ຺ໂຫທກໍ ວາ ກຎ຺ຊິຍໍ ວາ ລຠິຕ຺ວາ ກໂຣຕິ, ນທິໍ ວາ ມຄ຺ໂຄທກໍ ວາ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ‘‘ສີລໍ ເມ ຠິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ວາລິກຖູປໍ ກຕ຺ວາ ສີລໍ ອຘິຏ຺ຐາຍ ຄຈ຺ຉຕິ. ເອວຣູປນິສ຺ສິຣິກລທ຺ຘິໂກ ເອສ.

ສຎ຺ຈໂຍຕິ ຕສ຺ສ ນາມໍ. ເພລຏ຺ຐສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ເພລຏ຺ຐປຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ຄຓ຺ຐນກິເລໂສ ປລິພຸນ຺ຘນກິເລໂສ ນຕ຺ຖິ, ກິເລສຄຓ຺ຐິຣຫິຕາ ມຍ’’ນ຺ຕິ ເອວໍວາທິຕາຍ ລທ຺ຘນາມວເສນ ນິຄຓ຺ໂຐ. ນາຏສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕຕິ ນາຏປຸຕ຺ໂຕ.

ປິຓ຺ໂຑລຠາຣທ຺ວາໂຊຕິ (ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໓໖) ປິຓ຺ຑໍ ອຸລມາໂນ ປຣິເຍສມາໂນ ປພ຺ພຊິໂຕຕິ ປິຓ຺ໂຑໂລ. ໂສ ກິຣ ປຣິຊິຓ຺ຓໂຠໂຄ ພ຺ຣາຫ຺ມໂຓ ຫຸຕ຺ວາ ມຫນ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ລາຠສກ຺ກາຣໍ ທິສ຺ວາ ປິຓ຺ຑຕ຺ຖາຍ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິໂຕ. ໂສ ມຫນ຺ຕໍ ກປລ຺ລປຕ຺ຕໍ ‘‘ປຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ຈຣຕິ, ກປລ຺ລປູຣໍ ຍາຄຸໍ ປິວຕິ, ຠຕ຺ຕໍ ຠຸຎ຺ຊຕິ, ປູວຂຊ຺ຊກຎ຺ຈ ຂາທຕິ. ອຖສ຺ສ ມຫຄ຺ຆສຠາວໍ ສຕ຺ຖຸ ອາໂຣຈຍິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ປຕ຺ຕຕ຺ຖວິກໍ ນານຸຊານິ. ເຖໂຣ ເຫຏ຺ຐາມຎ຺ເຈ ປຕ຺ຕໍ ນິກຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຐເປຕິ. ໂສ ຐເປນ຺ໂຕປິ ຆໍເສນ຺ໂຕວ ປຓາເມຕ຺ວາ ຐເປຕິ, ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕປິ ຆໍເສນ຺ໂຕວ ອາກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ກາເລ ຆໍສເນນ ປຣິກ຺ຂີຓໍ ນາຬິໂກທນມຕ຺ຕສ຺ເສວ ຄຓ຺ຫນກໍ ຊາຕໍ. ຕໂຕ ສຕ຺ຖຸ ອາໂຣເຈສຸໍ. ອຖສ຺ສ ສຕ຺ຖາ ປຕ຺ຕຕ຺ຖວິກໍ ອນຸຊານິ. ເຖໂຣ ອປເຣນ ສມເຍນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍຠາວນໍ ຠາເວນ຺ໂຕ ອຄ຺ຄຜເລ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐາສິ. ອິຕິ ໂສ ປຸພ຺ເພ ສວິເສສໍ ປິຓ຺ຑຕ຺ຖາຍ ອຸລຕີຕິ ປິຓ຺ໂຑໂລ. ໂຄຕ຺ເຕນ ປນ ຠາຣທ຺ວາໂຊຕິ ອຸຠຍໍ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ‘‘ປິຓ຺ໂຑລຠາຣທ຺ວາໂຊ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

‘‘ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ປິຓ຺ໂຑລຠາຣທ຺ວາໂຊ…ເປ… ເອຕທໂວຈາ’’ຕິ ກສ຺ມາ ເອວມາຫໍສຸ? ໂສ ກິຣ (ຘ. ປ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໘໐ ເທໂວໂຣຫຓວຕ຺ຖຸ) ເສຏ຺ຐິ ເນວ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ, ນ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ, ມຊ຺ຌຕ຺ຕຘາຕຸໂກ. ໂສ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ເຄເຫ ຈນ຺ທນໍ ພຫຸ, ກິໍ ນຸ ໂຂ ອິມິນາ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ອຖສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ໂລເກ ‘ມຍໍ ອຣຫນ຺ໂຕ, ມຍໍ ອຣຫນ຺ໂຕ’ຕິ ວຕ຺ຕາໂຣ ພຫູ, ອຫໍ ເອກໍ ອຣຫນ຺ຕມ຺ປິ ນ ຊານາມິ, ເຄເຫ ຠມໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ປຕ຺ຕໍ ລິຂາເປຕ຺ວາ ສິກ຺ກາຍ ຐເປຕ຺ວາ ເວຬຸປຣມ຺ປຣາຍ ສຏ຺ຐິຫຕ຺ຖມຕ຺ເຕ ອາກາເສ ໂອລມ຺ພາເປຕ຺ວາ ‘ສເຈ ອຣຫາ ອຕ຺ຖິ, ອາກາເສນາຄນ຺ຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຕູ’ຕິ ວກ຺ຂາມິ. ໂຍ ຕໍ ຄເຫສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ສປຸຕ຺ຕທາໂຣ ສຣຓໍ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ໂສ ຈິນ຺ຕິຕນິຍາເມເນວ ປຕ຺ຕໍ ລິຂາເປຕ຺ວາ ເວຬຸປຣມ຺ປຣາຍ ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາ ‘‘ໂຍ ອິມສ຺ມິໍ ໂລເກ ອຣຫາ, ໂສ ອາກາເສນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອິມໍ ປຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫາຕູ’’ຕິ ອາຫ.

ຕທາ ຉ ສຕ຺ຖາໂຣ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ເອສ ອນຸຈ຺ຉວິໂກ, ອມ຺ຫາກເມວ ນໍ ເທຫີ’’ຕິ ວທິໍສຸ. ໂສ ‘‘ອາກາເສນາຄນ຺ຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ອາຫ. ຉຏ຺ເຐ ທິວເສ ນິຄຓ຺ໂຐ ນາຏປຸຕ຺ໂຕ ອນ຺ເຕວາສິເກ ເປເສສິ ‘‘ຄຈ຺ຉຖ ເສຏ຺ຐິໍ ເອວໍ ວເທຖ ‘ອມ຺ຫາກໍ ອາຈຣິຍສ຺ເສວ ອນຸຈ຺ຉວິໂກ, ມາ ອປ຺ປມຕ຺ຕກສ຺ສ ກາຣຓາ ອາກາເສນ ອາຄມນໍ ກຣິ, ເທຫິ ກິຣ ເຕ ປຕ຺ຕ’ນ຺ຕິ’’. ເຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິໍ ຕຖາ ວທິໍສຸ. ເສຏ຺ຐິ ‘‘ອາກາເສນາຄນ຺ຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖວ ຄຓ຺ຫາຕູ’’ຕິ ອາຫ. ນາຏປຸຕ຺ໂຕ ສຍໍ ຄນ຺ຕຸກາໂມ ຫຸຕ຺ວາ ອນ຺ເຕວາສິການໍ ສຎ຺ຎໍ ອທາສິ ‘‘ອຫໍ ເອກໍ ຫຕ຺ຖຎ຺ຈ ປາທຎ຺ຈ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຕິຕຸກາໂມ ວິຍ ຠວິສ຺ສາມິ, ຕຸມ຺ເຫ ມໍ ‘ອາຈຣິຍ ກິໍ ກໂຣຖ, ທາຣຸມຍປຕ຺ຕສ຺ສ ກາຣຓາ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ອຣຫຕ຺ຕຄຸຓໍ ມຫາຊນສ຺ສ ມາ ທສ຺ສຍິຕ຺ຖາ’ຕິ ວຕ຺ວາ ມໍ ຫຕ຺ເຖສຸ ຈ ປາເທສຸ ຈ ຄເຫຕ຺ວາ ອາກຑ຺ຒນ຺ຕາ ຠູມິຍໍ ປາເຕຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ. ໂສ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເສຏ຺ຐິໍ ອາຫ ‘‘ມຫາເສຏ຺ຐິ ອຍໍ ປຕ຺ໂຕ ອຎ຺ເຎສໍ ນານຸຈ຺ຉວິໂກ, ມາ ເຕ ອປ຺ປມຕ຺ຕກສ຺ສ ກາຣຓາ ມມ ອາກາເສ ອຸປ຺ປຕນໍ ຣຸຈ຺ຈິ, ເທຫິ ເມ ປຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ຠນ຺ເຕ, ອາກາເສນ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາວ ຄຓ຺ຫຖາຕິ. ຕໂຕ ນາຏປຸຕ຺ໂຕ ‘‘ເຕນ ຫິ ອເປຖ ອເປຖາ’’ຕິ ອນ຺ເຕວາສິເກ ອປເນຕ຺ວາ ‘‘ອາກາເສ ອຸປ຺ປຕິສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອກໍ ຫຕ຺ຖຎ຺ຈ ປາທຎ຺ຈ ອຸກ຺ຂິປິ. ອຖ ນໍ ອນ຺ເຕວາສິກາ ‘‘ອາຈຣິຍ, ກິໍ ນາເມຕໍ ກໂຣຖ, ຉວສ຺ສ ທາຣຸມຍປຕ຺ຕສ຺ສ ກາຣຓາ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຄຸເຓນ ຕຸມ຺ເຫຫິ ມຫາຊນສ຺ສ ທສ຺ສິເຕນ ໂກ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ຕໍ ຫຕ຺ຖປາເທສຸ ຄເຫຕ຺ວາ ອາກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ຠູມິຍໍ ປາເຕສຸໍ. ໂສ ເສຏ຺ຐິໍ ອາຫ ‘‘ມຫາເສຏ຺ຐິ, ອິເມ ເມ ອຸປ຺ປຕິຕຸໍ ນ ເທນ຺ຕິ, ເທຫິ ເມ ປຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາວ ຄຓ຺ຫຖ ຠນ຺ເຕຕິ. ເອວໍ ຕິຕ຺ຖິຍາ ຉ ທິວສານິ ວາຍມິຕ຺ວາປິ ປຕ຺ຕໍ ນ ລຠິໍສຸເຍວ.

ອຖ ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ອາຍສ຺ມໂຕ ຈ ໂມຄ຺ຄລ຺ລານສ຺ສ ອາຍສ຺ມໂຕ ຈ ປິຓ຺ໂຑລຠາຣທ຺ວາຊສ຺ສ ‘‘ຣາຊຄເຫ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ປິຏ຺ຐິປາສາເຓ ຐຕ຺ວາ ຈີວຣໍ ປາຣຸປນກາເລ ຘຸຕ຺ຕກາ ກຖໍ ສມຸຏ຺ຐາເປສຸໍ ‘‘ຫມ຺ໂຠ ປຸພ຺ເພ ຉ ສຕ຺ຖາໂຣ ‘ມຍໍ ອຣຫນ຺ຕາມ຺ຫາ’ຕິ ວິຈຣິໍສຸ, ຣາຊຄຫເສຏ຺ຐິໂນ ປນ ອຊ຺ຊ ສຕ຺ຕໂມ ທິວໂສ ປຕ຺ຕໍ ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາ ຐປຍໂຕ ‘ສເຈ ອຣຫາ ອຕ຺ຖິ, ອາກາເສນາຄນ຺ຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຕູ’ຕິ ວທນ຺ຕສ຺ສ, ເອໂກປິ ‘ອຫໍ ອຣຫາ’ຕິ ອາກາເສ ອຸປ຺ປຕນ຺ໂຕ ນຕ຺ຖິ, ອຊ຺ຊ ໂນ ໂລເກ ອຣຫນ຺ຕານໍ ນຕ຺ຖິຠາໂວ ຎາໂຕ’’ຕິ. ຕໍ ກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ອາຍສ຺ມາ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ປິຓ຺ໂຑລຠາຣທ຺ວາຊໍ ອາຫ ‘‘ສຸຕໍ ເຕ, ອາວຸໂສ ຠາຣທ຺ວາຊ, ອິເມສໍ ວຈນໍ, ອິເມ ພຸທ຺ຘສາສນໍ ປຣິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕາ ວິຍ ວທນ຺ຕິ, ຕ຺ວຎ຺ຈ ມຫິທ຺ຘິໂກ ມຫານຸຠາໂວ, ຄຈ຺ເຉຕໍ ປຕ຺ຕໍ ອາກາເສນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ. ‘‘ອາວຸໂສ ໂມຄ຺ຄລ຺ລານ, ຕ຺ວໍ ‘ອິທ຺ຘິມນ຺ຕານໍ ອຄ຺ໂຄ’ຕິ ປາກໂຏ, ຕ຺ວໍ ເອຕໍ ຄຓ຺ຫ, ຕຍິ ປນ ອຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ເຕ ອຫໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາຫ. ອຖ ອາຍສ຺ມາ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ‘‘ຄຓ຺ຫາວຸໂສ’’ຕິ ອາຫ. ອິຕິ ເຕ ໂລກສ຺ສ ອຣຫນ຺ເຕຫິ ອສຸຎ຺ຎຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ເອວມາຫໍສຸ.

ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຣາຊຄຫໍ ອນຸປຣິຍາຍີຕິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ຣາຊຄຫໍ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ປຣິພ຺ຠມິ. ‘‘ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸ’’ນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ເຖໂຣ ກິຣ ອຠິຎ຺ຎາປາທກໍ ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍ ຕິຄາວຸຕໍ ປິຏ຺ຐິປາສາຓໍ ອນ຺ຕນ຺ເຕນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທນ຺ໂຕ ຕູລປິຈຸ ວິຍ ອາກາເສ ອຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຣາຊຄຫນຄຣສ຺ສ ອຸປຣິ ສຕ຺ຕກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອນຸປຣິຍາຍິ. ໂສ ຕິຄາວຸຕປ຺ປມາຓສ຺ສ ນຄຣສ຺ສ ອປິຘານໍ ວິຍ ປຎ຺ຎາຍິ. ນຄຣວາສິໂນ ‘‘ປາສາໂຓ ໂນ ອວຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ ຠີຕາ ສຸປ຺ປາທີນິ ມຕ຺ຖເກ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ນິລີຍິໍສຸ. ສຕ຺ຕເມ ວາເຣ ເຖໂຣ ປິຏ຺ຐິປາສາຓໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕານໍ ທສ຺ເສຕິ. ມຫາຊໂນ ເຖຣໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ຠນ຺ເຕ ປິຓ຺ໂຑລຠາຣທ຺ວາຊ, ຕວ ປາສາຓໍ ຄາຬ຺ຫໍ ກຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫ, ມາ ໂນ ສພ຺ເພ ນາສຍີ’’ຕິ ອາຫ. ເຖໂຣ ປາສາຓໍ ປາທນ຺ເຕນ ຂິປິຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ. ໂສ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຍຖາຐາເນເຍວ ປຕິຏ຺ຐາສິ. ເຖໂຣ ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ເຄຫມຕ຺ຖເກ ອຏ຺ຐາສິ. ຕໍ ທິສ຺ວາ ເສຏ຺ຐິ ອຸເຣນ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ‘‘ໂອຕຣ ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອາກາສໂຕ ໂອຕິຓ຺ຓໍ ເຖຣໍ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຈຕຸມຘຸຣປຸຓ຺ຓໍ ກຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ອທາສິ. ເຖໂຣ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຫາຣາຠິມຸໂຂ ປາຍາສິ. ອຖສ຺ສ ເຍ ອຣຎ຺ຎຄຕາ ປາຏິຫາຣິຍໍ ນາທ຺ທສໍສຸ, ເຕ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອມ຺ຫາກມ຺ປິ ປາຏິຫາຣິຍໍ ທສ຺ເສຫີ’’ຕິ ເຖຣໍ ອນຸພນ຺ຘິໍສຸ. ໂສ ເຕສໍ ເຕສໍ ປາຏິຫາຣິຍໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ວິຫາຣໍ ອຄມາສິ. ສຕ຺ຖາ ຕໍ ອນຸພນ຺ຘິຕ຺ວາ ອຸນ຺ນາເທນ຺ຕສ຺ສ ມຫາຊນສ຺ສ ສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ອານນ຺ທ, ກສ຺ເສໂສ ສທ຺ໂທ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອສ຺ໂສສິ ໂຂ ຠຄວາ…ເປ… ກິໍ ນຸ ໂຂ ໂສ, ອານນ຺ທ, ອຸຈ຺ຈາສທ຺ໂທ ມຫາສທ຺ໂທ’’ຕິ.

ວິກຸພ຺ພນິທ຺ຘິຍາ ປາຏິຫາຣິຍໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວິກຸພ຺ພນິທ຺ຘິ ນາມ ‘‘ໂສ ປກຕິວຓ຺ຓໍ ວິຊຫິຕ຺ວາ ກຸມາຣກວຓ຺ຓໍ ວາ ທສ຺ເສຕິ ນາຄວຓ຺ຓໍ ວາ, ວິວິຘມ຺ປິ ເສນາພ຺ຍູຫໍ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໓.໑໓) ເອວມາຄຕາ ປກຕິວຓ຺ຓວິຊຫນວິກາຣວເສນ ປວຕ຺ຕາ ອິທ຺ຘິ. ອຘິຏ຺ຐານິທ຺ຘິ ປນ ‘‘ປກຕິຍາ ເອໂກ ພຫຸກໍ ອາວຊ຺ຊຕິ ສຕໍ ວາ ສຫສ຺ສໍ ວາ ສຕສຫສ຺ສໍ ວາ, ອາວຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຎາເຓນ ອຘິຏ຺ຐາຕິ ‘ພຫຸໂກ ໂຫມີ’’’ຕິ (ປຏິ. ມ. ໓.໑໐ ທສອິທ຺ຘິນິທ຺ເທສ) ເອວໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ສິຕາ ອຘິຏ຺ຐານວເສນ ນິປ຺ຜນ຺ນາ ອິທ຺ຘິ.

໒໕໓-໒໕໔. ນ ອຈ຺ຉຸປິຍນ຺ຕີຕິ ນ ສຸຜສ຺ສິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ. ຣູປກາກິຓ຺ຓານີຕິ ອິຕ຺ຖິຣູປາທີຫິ ອາກິຓ຺ຓານິ. ຠູມິອາຘາຣເກຕິ ວລຍາຘາຣເກ. ທາຣຸອາຘາຣກທຓ຺ຑາຘາຣເກສູຕິ ເອກທາຣຸນາ ກຕອາຘາຣເກ ພຫູຫິ ທຓ຺ຑເກຫິ ກຕອາຘາຣເກ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຕີຫິ ທຓ຺ເຑຫິ ກໂຕ ປນ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຠູມິຍໍ ປນ ນິກ຺ກຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ເອກເມວ ຐເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ທ຺ເວ ຐເປນ຺ເຕນ ອຸປຣິ ຐປິຕປຕ຺ຕໍ ເອເກນ ປສ຺ເສນ ຠູມິຍໍ ຜຸສາເປຕ຺ວາ ຐເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວທນ຺ຕິ. ອາລິນ຺ທກມິຑ຺ຒິກາທີນນ຺ຕິ ປມຸຂມິຑ຺ຒິການໍ. ປຣິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ປຕິຏ຺ຐາຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ປຣິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຕຕິຍວາເຣ ຕຕ຺ເຖວ ມິຑ຺ຒິຍາ ປຕິຏ຺ຐາຕີ’’ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິຠຓ຺ຑໍ ນາມ ເຄຫສ຺ສ ພຫິ ກຸຏ຺ຏປາທສ຺ສ ຖິຣຠາວຕ຺ຖໍ ກຕາ ຕນຸກມິຑ຺ຒິກາ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕນຸກມິຑ຺ຒິກາຍາຕິ ຂຸທ຺ທກມິຑ຺ຒິກາຍ. ມິຑ຺ຒນ຺ເຕປິ ອາຘາຣເກ ຐເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາຘາຣກ’’ນ຺ຕິ ຫິ ວຈນໂຕ ມິຑ຺ຒາທີສຸ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ອາຘາຣກໍ ຐເປຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ປຕ຺ຕໍ ຐເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ອາຘາຣເກ ຐປໂນກາສສ຺ສ ອນິຍມິຕຕ຺ຕາຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ປຕ຺ຕມາໂຬ ນາມ ວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ປຕ຺ຕານໍ ອຄມນຕ຺ຖໍ ວຏ຺ຏໍ ວາ ຈຕຸຣສ຺ສໍ ວາ ອິຏ຺ຐກາທີຫິ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ກໂຕ’’ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ.

໒໕໕. ຆຏິກນ຺ຕິ ອຸປຣິ ໂຍຊິຕໍ ອຄ຺ຄຬໍ. ຕາວກາລິກໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສກິເທວ ຄເຫຕ຺ວາ ເຕນ ອາມິສໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຉຑ຺ເຑຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຆຏິກຏາເຫຕິ ຠາຊນກປາເລ. ອຠຸໍ ເມຕິ ເອຕ຺ຖ ຠວຕີຕິ ຠູ, ວຑ຺ຒິ. ນ ຠູຕິ ອຠູ, ອວຑ຺ຒິ. ຠຍວເສນ ປນ ສາ ອິຕ຺ຖີ ‘‘ອຠຸ’’ນ຺ຕິ ອາຫ, ວິນາໂສ ມຍ຺ຫນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຉວສີສສ຺ສ ປຕ຺ຕນ຺ຕິ ຉວສີສມຍໍ ປຕ຺ຕໍ. ປກຕິວິກາຣສມ຺ພນ຺ເຘ ເຈຕໍ ສາມິວຈນໍ, ອເຠເທປິ ວາ ເຠທູປຈາເຣນາຍໍ ໂວຫາໂຣ ‘‘ສິລາປຸຕ຺ຕກສ຺ສ ສຣີຣ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍ.

ຈພ຺ເພຕ຺ວາຕິ ຂາທິຕ຺ວາ. ເອກໍ ອຸທກຄຓ຺ຑຸສໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ວາມຫຕ຺ເຖເນວ ປຕ຺ຕໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ມຸເຂນ ຄຓ຺ຑຸສໍ ຄເຫຕ຺ວາ. ອຸຈ຺ຉິຏ຺ຐຫຕ຺ເຖນາຕິ ສາມິເສນ ຫຕ຺ເຖນ. ເອຕ຺ຕາວຕາຕິ ເອກຄຓ຺ຑຸສຄຫຓມຕ຺ເຕນ. ລຸຎ຺ຈິຕ຺ວາຕິ ຕໂຕ ມໍສໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ. ເອເຕສຸ ສພ຺ເພສຸ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິໍ ຊານາຕຸ ວາ ມາ ວາ, ອາປຕ຺ຕິເຍວ.

໒໕໖. ກິຓ຺ຓຈຸຓ຺ເຓນາຕິ ສຸຣາກິຓ຺ຓຈຸຓ຺ເຓນ. ‘‘ອນຸວາຕໍ ປຣິຠຓ຺ຑນ຺ຕິ ກິລຎ຺ຊາທີສຸ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ພິທລກນ຺ຕິ ທຸຄຸຓກຣຓສງ຺ຂາຕສ຺ສ ກິຣິຍາວິເສສສ຺ສ ອຘິວຈນໍ. ກສ຺ສ ທຸຄຸຓກຣຓໍ? ເຍນ ກິລຎ຺ຊາທິນາ ມຫນ຺ຕໍ ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຕໍ, ຕສ຺ສ. ຕຎ຺ຫິ ທຓ຺ຑກຖິນປ຺ປມາເຓນ ປຣິຍນ຺ເຕ ສໍຫຣິຕ຺ວາ ທຸຄຸຓໍ ກາຕພ຺ພໍ. ປຏິຄ຺ຄຫນ຺ຕິ ອງ຺ຄຸລິກຎ຺ຈຸກໍ.

໒໕໗-໒໕໙. ປາຕິ ນາມ ປຏິຄ຺ຄຫຓສຓ຺ຐາເນນ ກໂຕ ຠາຊນວິເສໂສ. ນ ສມ຺ມຕີຕິ ນປ຺ປໂຫຕິ.

໒໖໐-໒໖໒. ນີຈວຕ຺ຖຸກໍ ຈິນິຕຸນ຺ຕິ ພຫິກຸຏ຺ຏສ຺ສ ສມນ຺ຕໂຕ ນີຈວຕ຺ຖຸກໍ ກຕ຺ວາ ຈິນິຕຸໍ. ອຣຫຏຆຏິຍນ຺ຕໍ ນາມ ສກຏຈກ຺ກສຓ຺ຐານໍ ອເຣ ອເຣ ຆຏິການິ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ເອເກນ ທ຺ວີຫິ ວາ ປຣິພ຺ຠມິຍມານໍ ຍນ຺ຕໍ.

໒໖໓. ອາວິທ຺ຘປກ຺ຂປາສກນ຺ຕິ ກຓ຺ຓິກມຓ຺ຑລສ຺ສ ສມນ຺ຕາ ຐປິຕປກ຺ຂປາສກໍ. ມຓ຺ຑເລຕິ ກຓ຺ຓິກມຓ຺ຑເລ. ປກ຺ຂປາສເກ ຐເປຕ຺ວາຕິ ສມນ຺ຕາ ປກ຺ຂປາສກຜລການິ ຐເປຕ຺ວາ.

໒໖໔. ‘‘ນມຕກໍ ສນ຺ຖຕສທິສ’’ນ຺ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈມ຺ມຂຓ຺ຑປຣິຫາເຣນ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອນຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ເຖວ ປວິຏ຺ຐານີຕິ ມໂຬຣິກາຍ ເອວ ອນ຺ໂຕຄຘານິ. ປຸພ຺ເພ ປຕ຺ຕສງ຺ໂຄປນຕ຺ຖໍ ອາຘາຣໂກ ອນຸຎ຺ຎາໂຕ, ອິທານິ ຠຸຎ຺ຊນຕ຺ຖໍ.

໒໖໕. ນິກ຺ກຸຊ຺ຊິຕພ຺ໂພຕິ ເຕນ ທິນ຺ນສ຺ສ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມສ຺ສ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ປຕ຺ຕນິກ຺ກຸຊ຺ຊນກມ຺ມວາຈາຍ ນິກ຺ກຸຊ຺ຊິຕພ຺ໂພ, ນ ອໂຘມຸຂຐປເນນ. ເຕເນວາຫ ‘‘ເອວຎ຺ຈ ປນ, ຠິກ຺ຂເວ, ນິກ຺ກຸຊ຺ຊິຕພ຺ໂພ’’ຕິອາທິ. ອລາຠາຍາຕິ ຈຕຸນ຺ນໍ ປຈ຺ຈຍານໍ ອລາຠຕ຺ຖາຍ. ອນຕ຺ຖາຍາຕິ ອຸປທ຺ທວາຍ ອວຑ຺ຒິຍາ.

໒໖໖. ປສາເທສ຺ສາມາຕິ ອາຍາຈິສ຺ສາມ. ເອຕທໂວຈາຕິ ‘‘ອປ຺ປຕິຣູປໍ ມຍາ ກຕໍ, ຠຄວາ ປນ ມຫນ຺ເຕປິ ອຄຸເຓ ອຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ມຍ຺ຫໍ ອຈ຺ຈຍໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫິສ຺ສຕີ’’ຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ເອຕໍ ‘‘ອຈ຺ຈໂຍ ມໍ ຠນ຺ເຕ’’ຕິອາທິວຈນໍ ອໂວຈ. ຕຕ຺ຖ ຎາຍປຏິປຕ຺ຕິໍ ອຕິຈ຺ຈ ເອຕິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອຈ຺ຈໂຍ, ອປຣາໂຘ. ມໍ ອຈ຺ຈຄມາຕິ ມໍ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ປວຕ຺ໂຕ. ປຸຣິເສນ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕິໂຕປິ ຫິ ອປຣາໂຘ ອຕ຺ຖໂຕ ປຸຣິສໍ ອຕິຈ຺ຈ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ປວຕ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕິ. ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕູຕິ ຂມຕຸ. ອາຍຕິໍ ສໍວຣາຍາຕິ ອນາຄເຕ ສໍວຣຓຕ຺ຖາຍ ປຸນ ເອວຣູປສ຺ສ ອປຣາຘສ຺ສ ໂທສສ຺ສ ຂລິຕສ຺ສ ອກຣຓຕ຺ຖາຍ. ຕຄ຺ຆາຕິ ເອກໍເສນ. ຍຖາຘມ຺ມໍ ປຏິກໂຣສີຕິ ຍຖາ ຘມ຺ໂມ ຐິໂຕ, ຕເຖວ ກໂຣສິ, ຂມາເປສີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕໍ ເຕ ມຍໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາມາຕິ ຕໍ ຕວ ອປຣາຘໍ ມຍໍ ຂມາມ. ວຸຑ຺ຒິ ເຫສາ, ອາວຸໂສ ວຑ຺ຒ, ອຣິຍສ຺ສ ວິນເຍຕິ ເອສາ, ອາວຸໂສ ວຑ຺ຒ, ອຣິຍສ຺ສ ວິນເຍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ສາສເນ ວຸຑ຺ຒິ ນາມ. ກຕມາ? ອຈ຺ຈຍໍ ອຈ຺ຈຍໂຕ ທິສ຺ວາ ຍຖາຘມ຺ມໍ ປຏິກຣິຕ຺ວາ ອາຍຕິໍ ສໍວຣາປຊ຺ຊນາ. ເທສນໍ ປນ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ‘‘ໂຍ ອຈ຺ຈຍໍ ອຈ຺ຈຍໂຕ ທິສ຺ວາ ຍຖາຘມ຺ມໍ ປຏິກໂຣຕິ, ອາຍຕິໍ ສໍວຣໍ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ອາຫ.

໒໖໘. ໂພຘິຣາຊກຸມາຣວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໒໔ ອາທໂຍ) ໂກກນໂທຕິ ໂກກນທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ປທຸມໍ, ໂສ ຈ ມງ຺ຄລປາສາໂທ ໂອໂລກນປທຸມໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ກໂຕ, ຕສ຺ມາ ‘‘ໂກກນໂທ’’ຕິ ສງ຺ຂໍ ລຠິ. ຍາວ ປຈ຺ຉິມໂສປານກເຬວຣາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຈ຺ຉິມໂສປານກເຬວຣນ຺ຕິ ປຐມໂສປານຜລກໍ ວຸຕ຺ຕໍ ຕສ຺ສ ສພ຺ພປຈ຺ຉາ ທຸສ຺ເສນ ສນ຺ຖຕຕ຺ຕາ. ອຸປຣິມໂສປານຜລກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຫິ ໂສປານໍ ສນ຺ຖຕໍ. ອທ຺ທສາ ໂຂຕິ ໂອໂລກນຕ຺ຖໍເຍວ ທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐເກ ຐິໂຕ ອທ຺ທສ.

ຠຄວາ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສີຕິ ‘‘ກິສ຺ສ ນຸ ໂຂ ອຕ຺ຖາຍ ຣາຊກຸມາເຣນ ອຍໍ ມຫາສກ຺ກາໂຣ ກໂຕ’’ຕິ ອາວຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ປຸຕ຺ຕປຕ຺ຖນາຍ ກຕຠາວໍ ອຎ຺ຎາສິ. ໂສ ຫິ ຣາຊປຸຕ຺ໂຕ ອປຸຕ຺ຕໂກ. ສຸຕຎ຺ຈາເນນ ອໂຫສິ ‘‘ພຸທ຺ຘານໍ ກິຣ ອຘິກາຣໍ ກຕ຺ວາ ມນສາ ອິຈ຺ຉິຕໍ ລຠນ຺ຕີ’’ຕິ. ໂສ ‘‘ສຈາຫໍ ປຸຕ຺ຕໍ ລຠິສ຺ສາມິ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ອິມໍ ເຈລປຏິກໍ ອກ຺ກມິສ຺ສຕິ. ໂນ ເຈ ລຠິສ຺ສາມິ, ນ ອກ຺ກມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ປຕ຺ຖນໍ ກຕ຺ວາ ສນ຺ຖຣາເປສິ. ອຖ ຠຄວາ ‘‘ນິພ຺ພຕ຺ຕິສ຺ສຕິ ນຸ ໂຂ ເອຕສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອາວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ‘‘ນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອທ຺ທສ. ປຸພ຺ເພ ກິຣ ໂສ ເອກສ຺ມິໍ ທີເປ ວສມາໂນ ສມານຈ຺ຉນ຺ເທນ ສກຸຓໂປຕເກ ຂາທິ. ສຈສ຺ສ ມາຕຸຄາໂມ ປຸຎ຺ຎວາ ຠເວຍ຺ຍ, ປຸຕ຺ຕໍ ລເຠຍ຺ຍ. ອຸໂຠຫິ ປນ ສມານຈ຺ຉນ຺ເທຫິ ຫຸຕ຺ວາ ປາປກມ຺ມໍ ກຕໍ, ເຕນສ຺ສ ປຸຕ຺ໂຕ ນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິສ຺ສຕີຕິ ອຎ຺ຎາສິ. ທຸສ຺ເສ ປນ ອກ຺ກນ຺ເຕ ‘‘ພຸທ຺ຘານໍ ອຘິກາຣໍ ກຕ຺ວາ ປຕ຺ຖິຕໍ ລຠນ຺ຕີຕິ ໂລເກ ອນຸສ຺ສໂວ, ມຍາ ຈ ມຫາອຘິກາໂຣ ກໂຕ, ນ ຈ ປຸຕ຺ຕໍ ລຠາມິ, ຕຸຈ຺ຉໍ ອິທໍ ວຈນ’’ນ຺ຕິ ມິຈ຺ຉາຄຫຓໍ ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ. ຕິຕ຺ຖິຍາປິ ‘‘ນຕ຺ຖິ ສມຓານໍ ອກຕ຺ຕພ຺ພໍ ນາມ, ເຈລປຏິກໍ ມທ຺ທນ຺ຕາ ອາຫິຓ຺ຑນ຺ຕີ’’ຕິ ອຸຊ຺ຌາເຍຍ຺ຍຸໍ. ເອຕຣຫິ ຈ ອກ຺ກມນ຺ເຕສຸ ພຫູ ຠິກ຺ຂູ ປຣຈິຕ຺ຕວິທຸໂນ, ເຕ ຠພ຺ພຕໍ ຊານິຕ຺ວາ ອກ຺ກມິສ຺ສນ຺ຕິ, ອຠພ຺ພຕໍ ຊານິຕ຺ວາ ນ ອກ຺ກມິສ຺ສນ຺ຕິ. ອນາຄເຕ ປນ ອຸປນິສ຺ສໂຍ ມນ຺ໂທ ຠວິສ຺ສຕິ, ອນາຄຕໍ ນ ຊານິສ຺ສນ຺ຕິ, ເຕສຸ ອກ຺ກມນ຺ເຕສຸ ສເຈ ປຕ຺ຖິຕໍ ອິຊ຺ຌິສ຺ສຕິ, ອິຈ຺ເຈຕໍ ກຸສລໍ. ໂນ ເຈ ອິຊ຺ຌິສ຺ສຕິ, ‘‘ປຸພ຺ເພ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ອຘິກາຣໍ ກຕ຺ວາ ອິຈ຺ຉິຕິຈ຺ຉິຕໍ ລຠນ຺ຕິ, ອິທານິ ນ ລຠນ຺ຕິ, ເຕເຍວ ມຎ຺ເຎ ຠິກ຺ຂູ ປຏິປຕ຺ຕິປູຣກາ ອເຫສຸໍ, ອິເມ ປນ ປຏິປຕ຺ຕິໍ ປູເຣຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕີ’’ຕິ ມນຸສ຺ສາ ວິປ຺ປຏິສາຣິໂນ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອິເມຫິ ຕີຫິ ກາຣເຓຫິ ຠຄວາ ອກ຺ກມິຕຸໍ ອນິຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ. ປຈ຺ຉິມໍ ຊນຕໍ ຕຖາຄໂຕ ອນຸກມ຺ປຕີຕິ ອິທໍ ປນ ເຖໂຣ ວຸຕ຺ເຕສຸ ກາຣເຓສຸ ຕຕິຍໍ ກາຣຓໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ມງ຺ຄລໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ມງ຺ຄລິກາ.

໒໖໙. ພີຊນິນ຺ຕິ ຈຕຸຣສ຺ສພີຊນິໍ. ຕາລວຓ຺ຏນ຺ຕິ ຕາລປຕ຺ຕາທີຫິ ກຕໍ ມຓ຺ຑລິກພີຊນິໍ.

໒໗໐-໒໗໕. ‘‘ເອກປຓ຺ຓຈ຺ຉຕ຺ຕໍ ນາມ ຕາລປຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ກມ຺ມສເຕນາຕິ ເອຕ຺ຖ ສຕ-ສທ຺ໂທ ອເນກປຣິຍາໂຍ, ອເນເກນ ກມ຺ເມນາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ມຫຕາ ອຸສ຺ສາເຫນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຣຸຘີຕິ ຂຸທ຺ທກວຓໍ.

໒໗໘. ‘‘ອກາຍພນ຺ຘເນນ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ອສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ວາ ຄາມປ຺ປເວສເນ ອາປຕ຺ຕິ. ສຣິຕຏ຺ຐານໂຕ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ປວິສິຕພ຺ພໍ ນິວຕ຺ຕິຕພ຺ພໍ ວາ’’ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຸຣຊວຏ຺ຏິສຓ຺ຐານໍ ເວເຐຕ຺ວາ ກຕນ຺ຕິ ພຫູ ຣຊ຺ຊຸເກ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ນານາວຓ຺ເຓຫິ ສຸຕ຺ເຕຫິ ເວເຐຕ຺ວາ ມຸຣຊວຏ຺ຏິສທິສໍ ກຕໍ. ເຕເນວ ທຸຕິຍປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາຍໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໘໕ ປາຬິມຸຕ຺ຕກວິນິຈ຺ຉຍ) ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ພຫູ ຣຊ຺ຊຸເກ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ເອເກນ ນິຣນ຺ຕຣໍ ເວເຐຕ຺ວາ ກຕໍ ພຫຸຣຊ຺ຊຸກນ຺ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕເມວ. ມຸທ຺ທິກກາຍພນ຺ຘນໍ ນາມ ຈຕຸຣສ຺ສໍ ອກຕ຺ວາ ສຊ຺ຊິຕໍ. ປາມງ຺ຄທສາ ຈຕຸຣສ຺ສາ. ມຸທິງ຺ຄສຓ຺ຐາເນນາຕິ ວຣກສີສາກາເຣນ. ປາສນ຺ໂຕຕິ ທສາມູລໍ.

໒໘໐-໒໘໒. ມຸຓ຺ຑວຏ຺ຏີຕິ ມລ຺ລກມ຺ມກຣາທໂຍ. ປມາຓງ຺ຄຸເລນາຕິ ວຑ຺ຒກີອງ຺ຄຸລໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສສເມຕ຺ຖ ປາຬິໂຕ ອຏ຺ຐກຖາໂຕ ຈ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ຂຸທ຺ທກວຕ຺ຖຸກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ເສນາສນກ຺ຂນ຺ຘກໍ

ວິຫາຣານຸຊານນກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໙໔. ເສນາສນກ຺ຂນ຺ຘເກ ເສນາສນໍ ອປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ ວິຫາຣເສນາສນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈຕຸພ຺ພິຘຎ຺ຫິ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຏ. ໑.໒໙໖) ເສນາສນໍ ວິຫາຣເສນາສນໍ ມຎ຺ຈປີຐເສນາສນໍ ສນ຺ຖຕເສນາສນໍ ໂອກາສເສນາສນນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ມຎ຺ໂຈປິ ເສນາສນໍ, ປີຐມ຺ປິ ຠິສິປິ ພິມ຺ໂພຫນມ຺ປິ ວິຫາໂຣປິ ອຑ຺ຒໂຍໂຄປິ ປາສາໂທປິ ຫມ຺ມິຍມ຺ປິ ຄຸຫາປິ ອຏ຺ໂຏປິ ມາໂຬປິ ເລຓມ຺ປິ ເວຬຸຄຸມ຺ໂພປິ ຣຸກ຺ຂມູລມ຺ປິ ມຓ຺ຑໂປປິ ເສນາສນໍ. ຍຕ຺ຖ ວາ ປນ ຠິກ຺ຂູ ປຏິກ຺ກມນ຺ຕິ, ສພ຺ພເມຕໍ ເສນາສນ’’ນ຺ຕິ (ວິຠ. ໕໒໗) ວຈນໂຕ ວິຫາໂຣ ອຑ຺ຒໂຍໂຄ ປາສາໂທ ຫມ຺ມິຍໍ ຄຸຫາຕິ ອິທໍ ວິຫາຣເສນາສນໍ ນາມ. ມຎ຺ໂຈ ປີຐໍ ຠິສິ ພິມ຺ໂພຫນນ຺ຕິ ອິທໍ ມຎ຺ຈປີຐເສນາສນໍ ນາມ. ຈິມິລິກາ ຈມ຺ມຂຓ຺ໂຑ ຕິຓສນ຺ຖາໂຣ ປຓ຺ຓສນ຺ຖາໂຣຕິ ອິທໍ ສນ຺ຖຕເສນາສນໍ ນາມ. ຍຕ຺ຖ ວາ ປນ ຠິກ຺ຂູ ປຏິກ຺ກມນ຺ຕີຕິ ອິທໍ ໂອກາສເສນາສນໍ ນາມ.

ຣຸກ຺ຂມູເລຕິອາທີສຸ ຣຸກ຺ຂມູລເສນາສນໍ ນາມ ຍໍກິຎ຺ຈິ ສນ຺ທຈ຺ຉາຍໍ ວິວິຕ຺ຕໍ ຣຸກ຺ຂມູລໍ. ປພ຺ພໂຕ ນາມ ເສໂລ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ອຸທກໂສຓ຺ຑີສຸ ອຸທກກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ສີຕາຍ ຣຸກ຺ຂຈ຺ຉາຍາຍ ນິສິນ຺ນາ ນານາທິສາສຸ ຂາຍມານາສຸ ສີເຕນ ວາເຕນ ພີຊິຍມານາ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ກນ຺ທເຣຕິ ກໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ອຸທກໍ, ເຕນ ທາຣິໂຕ ອຸທເກນ ຠິນ຺ໂນ ປພ຺ພຕປ຺ປເທໂສ ກນ຺ທຣໍ. ຍໍ ‘‘ນິຕມ຺ພ’’ນ຺ຕິປິ ‘‘ນທີກຸຎ຺ຊ’’ນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ຣຊຕປຏ຺ຏສທິສາ ວາລິກາ ໂຫຕິ, ມຕ຺ຖເກ ມຓິວິຕານໍ ວິຍ ວນຄຫນໍ, ມຓິກ຺ຂນ຺ຘສທິສໍ ອຸທກໍ ສນ຺ທຕິ, ເອວຣູປໍ ກນ຺ທຣໍ ໂອຣຸຍ຺ຫ ປານີຍໍ ປິວິຕ຺ວາ ຄຕ຺ຕານິ ສີຕໍ ກຕ຺ວາ ວາລິກໍ ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາ ປໍສຸກູລຈີວຣໍ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ນິສິນ຺ນາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ຄິຣິຄຸຫາ ນາມ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປພ຺ພຕານໍ ອນ຺ຕຣາ, ເອກສ຺ມິໍເຍວ ວາ ອຸມງ຺ຄສທິສໍ ມຫາວິວຣໍ.

‘‘ວນປຕ຺ຖນ຺ຕິ ທູຣານເມຕໍ ເສນາສນານໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິອາທິວຈນໂຕ (ວິຠ. ໕໓໑) ຍຕ຺ຖ ນ ກສນ຺ຕິ ນ ວປນ຺ຕິ, ຕາທິສໍ ມນຸສ຺ສານໍ ອຸປຈາຣຏ຺ຐານໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຐິຕໍ ອຣຎ຺ຎກເສນາສນໍ ‘‘ວນປຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຊ຺ໂຌກາໂສ ນາມ ເກນຈິ ອຈ຺ຉນ຺ໂນ ປເທໂສ. ອາກງ຺ຂມານາ ປເນຕ຺ຖ ຈີວຣກຸຏິໍ ກຕ຺ວາ ວສນ຺ຕິ. ປລາລປຸຎ຺ເຊຕິ ປລາລຣາສິມ຺ຫິ. ມຫາປລາລປຸຎ຺ຊໂຕ ຫິ ປລາລໍ ນິກ຺ກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ປພ຺ຠາຣເລຓສທິເສ ອາລເຍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຄຈ຺ຉຄຸມ຺ພາທີນມ຺ປິ ອຸປຣິ ປລາລໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ເຫຏ຺ຐາ ນິສິນ຺ນາ ສມຓຘມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຎ຺ຈ ເລຓານີຕິ ປຎ຺ຈ ລີຍນຏ຺ຐານານິ. ນິລີຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂູຕິ ເລຓານິ, ວິຫາຣາທີນເມຕໍ ອຘິວຈນໍ. ສຸປຓ຺ຓວງ຺ກເຄຫນ຺ຕິ ຄຣຸຬປກ຺ຂສຓ຺ຐາເນນ ກຕເຄຫໍ.

໒໙໕. ອນຸໂມທນຄາຖາສຸ ສີຕນ຺ຕິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕຘາຕຸກ຺ໂຂຠວເສນ ວາ ພຫິທ຺ຘອຸຕຸວິປຣິຓາມວສເອນ ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກສີຕໍ. ອຸຓ຺ຫນ຺ຕິ ອຄ຺ຄິສນ຺ຕາປໍ, ຕສ຺ສ ວນທາຫາທີສຸ ວາ ສມ຺ຠໂວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ປຏິຫນ຺ຕີຕິ ພາຘຕິ. ຍຖາ ຕທຸຠຍວເສນ ກາຍຈິຕ຺ຕານໍ ພາຘນໍ ນ ໂຫຕິ, ເອວໍ ກໂຣຕິ. ສີຕຸຓ຺ຫພ຺ຠາຫເຕ ຫິ ສຣີເຣ ວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ໂຍນິໂສ ປທຫິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ. ວາຬມິຄານີຕິ ສີຫພ຺ຍຄ຺ຆາທິວາຬມິເຄ. ຄຸຕ຺ຕເສນາສນຎ຺ຫິ ປວິສິຕ຺ວາ ທ຺ວາຣໍ ປິຘາຍ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ເຕ ປຣິສ຺ສຍາ ນ ໂຫນ຺ຕິ. ສຣີສເປຕິ ເຍ ເກຈິ ສຣນ຺ເຕ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ທີຆຊາຕິເກ. ມກເສຕິ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕເມຕໍ, ຑໍສາທີນມ຺ປິ ເອເຕເນວ ສງ຺ຄໂຫ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ສິສິເຣຕິ ສິສິຣກາລວເສນ ສຕ຺ຕາຫວທ຺ຘລິກາທິວເສນ ຈ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ສິສິຣສມ຺ຜສ຺ເສ. ວຸຏ຺ຐິໂຍຕິ ຍທາ ຕທາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ວສ຺ສວຸຏ຺ຐິໂຍ.

ວາຕາຕໂປ ໂຆໂຣຕິ ຣຸກ຺ຂຄຈ຺ຉາທີນໍ ອຸມ຺ມູລຠຎ຺ຊນາທິວເສນ ປວຕ຺ຕິຍາ ໂຆໂຣ ສຣຊອຣຊາທິເຠໂທ ວາໂຕ ເຈວ ຄິມ຺ຫປຣິຬາຫສມເຍສຸ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ໂຆໂຣ ສູຣິຍາຕໂປ ຈ ປຏິຫຎ຺ຎຕິ ປຏິພາຫີຍຕິ. ເລຓຕ຺ຖນ຺ຕິ ນານາຣມ຺ມຓໂຕ ຈິຕ຺ຕໍ ນິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ປຏິສລ຺ລານາຣາມຕ຺ຖໍ. ສຸຂຕ຺ຖນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕປຣິສ຺ສຍາຠາເວນ ຜາສຸວິຫາຣຕ຺ຖໍ. ຌາຍິຕຸນ຺ຕິ ອຏ຺ຐຕິໍສາຣມ຺ມເຓສຸ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປນິຊ຺ຌາຍິຕຸໍ. ວິປສ຺ສິຕຸນ຺ຕິ ອນິຈ຺ຈາທິໂຕ ສງ຺ຂາເຣ ສມ຺ມສິຕຸໍ.

ວິຫາເຣຕິ ປຕິສ຺ສເຍ. ກາຣເຍຕິ ກາຣາເປຍ຺ຍ. ຣມ຺ເມຕິ ມໂນຣເມ ນິວາສສຸເຂ. ວາສເຍຕ຺ຖ ພຫຸສ຺ສຸເຕຕິ ກາເຣຕ຺ວາ ປນ ເອຕ຺ຖ ວິຫາເຣສຸ ພຫຸສ຺ສຸເຕ ສີລວນ຺ເຕ ກລ຺ຍາຓຘມ຺ເມ ນິວາເສຍ຺ຍ. ເຕ ນິວາເສນ຺ໂຕ ປນ ເຕສໍ ພຫຸສ຺ສຸຕານໍ ຍຖາ ປຈ຺ຈເຍຫິ ກິລມໂຖ ນ ໂຫຕິ, ເອວໍ ອນ຺ນຎ຺ຈ ປານຎ຺ຈ ວຕ຺ຖເສນາສນານິ ຈ ທເທຍ຺ຍ ອຸຊຸຠູເຕສຸ ອຊ຺ຌາສຍສມ຺ປນ຺ເນສຸ ກມ຺ມຜລານໍ ຣຕນຕ຺ຕຍຄຸຓານຎ຺ຈ ສທ຺ທຫເນນ ວິປ຺ປສນ຺ເນນ ເຈຕສາ.

ອິທານິ ຄຫຏ຺ຐປພ຺ພຊິຕານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎຸປກາຣິຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຕ ຕສ຺ສາ’’ຕິ ຄາຖມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເຕຕິ ເຕ ພຫຸສ຺ສຸຕາ. ຕສ຺ສາຕິ ອຸປາສກສ຺ສ. ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕີຕິ ສກລວຏ຺ຏທຸກ຺ຂາປນູທນໍ ສທ຺ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕິ. ຍໍ ໂສ ຘມ຺ມໍ ອິຘຎ຺ຎາຍາຕິ ໂສ ປຸຄ຺ຄໂລ ຍໍ ສທ຺ຘມ຺ມໍ ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ສມ຺ມາ ປຏິປຊ຺ຊເນນ ຊານິຕ຺ວາ ອຄ຺ຄມຄ຺ຄາຘິຄເມນ ອນາສໂວ ຫຸຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍຕິ.

ໂສ ຈ ສພ຺ພທໂທ ໂຫຕີຕິ ອາວາສທານສ຺ມິໍ ທິນ຺ເນ ສພ຺ພທານໍ ທິນ຺ນເມວ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ (ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໔໒) ທ຺ເວ ຕໂຍ ຄາເມ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ກິຎ຺ຈິ ອລທ຺ຘາ ອາຄຕສ຺ສປິ ຉາຍູທກສມ຺ປນ຺ນໍ ອາຣາມໍ ປວິສິຕ຺ວາ ນຫາຍິຕ຺ວາ ປຕິສ຺ສເຍ ມຸຫຸຕ຺ຕໍ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ກາເຍ ພລໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ປກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ວິຍ ໂຫຕິ, ພຫິ ວິຈຣນ຺ຕສ຺ສ ຈ ກາເຍ ວຓ຺ຓຘາຕຸ ວາຕາຕເປຫິ ກິລມຕິ, ປຕິສ຺ສຍໍ ປວິສິຕ຺ວາ ທ຺ວາຣໍ ປິຘາຍ ມຸຫຸຕ຺ຕໍ ນິປນ຺ນສ຺ສ ວິສຠາຄສນ຺ຕຕິ ວູປສມ຺ມຕິ, ສຠາຄສນ຺ຕຕິ ປຕິຏ຺ຐາຕິ, ວຓ຺ຓຘາຕຸ ອາຫຣິຕ຺ວາ ປກ຺ຂິຕ຺ຕາ ວິຍ ໂຫຕິ, ພຫິ ວິຈຣນ຺ຕສ຺ສ ຈ ປາເທ ກຓ຺ຏໂກ ວິຊ຺ຌຕິ, ຂາຓຸ ປຫຣຕິ, ສຣີສປາທິປຣິສ຺ສຍາ ເຈວ ໂຈຣຠຍຎ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ປຕິສ຺ສຍໍ ປວິສິຕ຺ວາ ທ຺ວາຣໍ ປິຘາຍ ນິປນ຺ນສ຺ສ ສພ຺ເພ ປຣິສ຺ສຍາ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ສຊ຺ຌາຍນ຺ຕສ຺ສ ຘມ຺ມປີຕິສຸຂໍ, ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ມນສິກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ອຸປສມສຸຂຎ຺ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ພຫິທ຺ຘາວິກ຺ເຂປາຠາວໂຕ, ພຫິ ວິຈຣນ຺ຕສ຺ສ ຈ ເສທາ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ອກ຺ຂີນິ ຜນ຺ທນ຺ຕິ, ເສນາສນໍ ປວິສນກ຺ຂເຓ ມຎ຺ຈປີຐານິ ນ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕິ, ມຸຫຸຕ຺ຕໍ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ປນ ອກ຺ຂິປສາໂທ ອາຫຣິຕ຺ວາ ປກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ວິຍ ໂຫຕິ, ທ຺ວາຣວາຕປານມຎ຺ຈປີຐາທີນິ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕິ, ເອຕສ຺ມິຎ຺ຈ ອາວາເສ ວສນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ມນຸສ຺ສາ ຈຕູຫິ ປຈ຺ຈເຍຫິ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ອຸປຏ຺ຐຫນ຺ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂສ ຈ ສພ຺ພທໂທ ໂຫຕິ, ໂຍ ທທາຕິ ອຸປສ຺ສຍ’’ນ຺ຕິ.

໒໙໖. ອາວິຎ຺ຉນຈ຺ຉິທ຺ທນ຺ຕິ ຍຕ຺ຖ ອງ຺ຄຸລິໍ ປເວເສຕ຺ວາ ທ຺ວາຣໍ ອາກຑ຺ຒນ຺ຕາ ທ຺ວາຣພາຫໍ ຜຸສາເປນ຺ຕິ, ຕສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອາວິຎ຺ຉນຣຊ຺ຊຸນ຺ຕິ ກວາເຏເຍວ ຉິທ຺ທໍ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ປເວເສຕ຺ວາ ເຍນ ຣຊ຺ຊຸເກນ ກຑ຺ຒນ຺ຕາ ທ຺ວາຣໍ ຜຸສາເປນ຺ຕິ, ຕໍ ອາວິຎ຺ຉນຣຊ຺ຊຸກໍ. ເສນາສນປຣິໂຠເຄ ອກປ຺ປິຍຈມ຺ມໍ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ສເຈປິ ທີປິນງ຺ຄຸຏ຺ເຐນ ກຕາ ໂຫຕິ, ວຏ຺ຏຕິເຍວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຈຕິເຍ ເວທິກາສທິສນ຺ຕິ ວາຕປານພາຫາສຸ ເຈຕິເຍ ເວທິກາຍ ວິຍ ປຏ຺ຏິກາທີຫິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ກຕໍ. ຖມ຺ຠກວາຕປານໍ ນາມ ຕິຣິຍໍ ທາຣູນິ ອທຕ຺ວາ ອຸຊຸກໍ ຐິເຕຫິ ເອວ ເວຓຸສລາກາທີຫິ ກຕໍ.

ວິຫາຣານຸຊານນກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ມຎ຺ຈປີຐາທິອນຸຊານນກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໙໗. ໂປຏກິຕູລນ຺ຕິ ເອຣກຕິຓຕູລໍ. ໂປຏກິຄຫຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຕິຓຊາຕີນໍ ນິທສ຺ສນມຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເຍສໍ ເກສຎ຺ຈິ ຕິຓຊາຕິການ’’ນ຺ຕິ. ປຎ຺ຈວິຘໍ ອຸຓ຺ຓາທິຕູລມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ພິມ຺ໂພຫເນ’’ຕິ ອາເນຕ຺ວາ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ. ‘‘ຕູລປູຣິຕໍ ຠິສິໍ ອປສ຺ສຍິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ, ວຏ຺ຏຕີຕິ ອປເຣ. ອຸປທຫນ຺ຕີຕິ ຐເປນ຺ຕິ. ສີສປ຺ປມາຓນ຺ຕິ ຍຕ຺ຖ ຄລວາຏກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສພ຺ພສີສໍ ອຸປທຫນ຺ຕິ, ຕໍ ສີສປ຺ປມາຓໍ. ຕຎ຺ຈ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ຕິຣິຍໍ ມຸຏ຺ຐິຣຕນໍ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍສ຺ສ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ຕີສຸ ກຓ຺ເຓສູ’’ຕິອາທິມາຫ. ມຊ຺ຌຏ຺ຐານໍ ມຸຏ຺ຐິຣຕນໍ ໂຫຕີຕິ ພິມ຺ໂພຫນສ຺ສ ມຊ຺ຌຏ຺ຐານໍ ຕິຣິຍໂຕ ມຸຏ຺ຐິຣຕນປ຺ປມາຓໍ ໂຫຕິ. ມສູຣເກຕິ ຈມ຺ມມຍຠິສິຍໍ. ຜຸສິຕານິ ທາຕຸນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາກຣຓຕ຺ຖໍ ພິນ຺ທູນິ ທາຕຸໍ.

໒໙໘. ນ ນິພນ຺ຘຕີຕິ ອນິພນ຺ຘນີໂຍ, ນ ອລ຺ລີຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຏິພາເຫຕ຺ວາຕິ ມຏ຺ຐໍ ກຕ຺ວາ.

ອິຏ຺ຐກາຈຍາທິອນຸຊານນກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໐໐. ຣຸກ຺ຂໍ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາຕິ ຣຸກ຺ຂທາຣຸໍ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ. ຂາຓຸເກ ອາໂກເຏຕ຺ວາຕິ ທ຺ເວ ທ຺ເວ ຂາຓຸເກ ອາໂກເຏຕ຺ວາ. ຕໍ ອາຫຣິມໍ ຠິຕ຺ຕິປາທນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຂາຓຸເກ ອາໂກເຏຕ຺ວາ ກຕໍເຍວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠູມິຍໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕຸນ຺ຕິ ມູເລນ ຠູມິຍໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຠິຕ຺ຕິປາທສ຺ສ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠນວເສນ ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາ ຂາຓຸເກຫິ ຠິຕ຺ຕິປາທໍ ອຸສ຺ສາເປຕ຺ວາ ຐເປຕຸນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຸຠໂຕ ກຸຏ຺ຏໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ກຕປເທສສ຺ສາຕິ ຍຖາ ອນ຺ໂຕທ຺ວາຣສມີເປ ນິສິນ຺ເນຫິ ອຸຊຸກໍ ພຫິ ໂອໂລເກຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ, ເອວໍ ອຸໂຠຫິ ປສ຺ເສຫິ ກຸຏ຺ຏໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ອຠິມຸເຂ ຠິຕ຺ຕິໍ ອຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ກຕປເທສສ຺ສ. ສມນ຺ຕາ ປຣິຍາຄາໂຣຕິ ສມນ຺ຕໂຕ ອາວິທ຺ຘປມຸຂໍ. ອຸຄ຺ຆາຏນກິຏິກນ຺ຕິ ທຓ຺ເຑຫິ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຐປນກປທຣກິຏິກໍ.

ອນາຖປິຓ຺ຑິກວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໐໔. ອນາຖປິຓ຺ຑິກເສຏ຺ຐິວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ (ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໒໔໒) ເກນຈິເທວ ກຣຓີເຍນາຕິ ວາຓິຊ຺ຊກມ຺ມໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ອນາຖປິຓ຺ຑິໂກ ກິຣ ຣາຊຄຫເສຏ຺ຐິ ຈ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ຠຄິນິປຕິກາ ໂຫນ຺ຕິ. ຍທາ ຣາຊຄເຫ ອຸຏ຺ຐານກຠຓ຺ຑໍ ສມຄ຺ຆໍ ໂຫຕິ, ຕທາ ຣາຊຄຫເສຏ຺ຐິ ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສກຏສເຕຫິ ສາວຕ຺ຖິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂຍຊນມຕ຺ເຕ ຐິໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ອາຄຕຠາວໍ ຊານາເປຕິ. ອນາຖປິຓ຺ຑິໂກ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ມຫາສກ຺ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ເອກໍ ຍານໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ສາວຕ຺ຖິໍ ປວິສຕິ. ໂສ ສເຈ ຠຓ຺ຑໍ ລຫຸກໍ ວິກ຺ກີຍຕິ, ວິກ຺ກິຓາຕິ. ໂນ ເຈ, ຠຄິນິຆເຣ ຐເປຕ຺ວາ ປກ຺ກມຕິ. ອນາຖປິຓ຺ຑິໂກປິ ຕເຖວ ກໂຣຕິ. ສ຺ວາຍໍ ຕທາປິ ເຕເນວ ກຣຓີເຍນ ອຄມາສິ. ຕໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕໍ ທິວສໍ ປນ ຣາຊຄຫເສຏ຺ຐິ ໂຍຊນມຕ຺ເຕ ຐິເຕນ ອນາຖປິຓ຺ຑິເກນ ອາຄຕຠາວຊານນຕ຺ຖໍ ເປສິຕໍ ປຓ຺ຓໍ ນ ສຸຓິ, ຘມ຺ມສ຺ສວນຕ຺ຖາຍ ວິຫາຣໍ ອຄມາສິ. ໂສ ຘມ຺ມກຖໍ ສຸຕ຺ວາ ສ຺ວາຕນາຍ ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຆເຣ ອຸທ຺ຘນຂຓາປນທາຣຸຜາລນາທີນິ ກາເຣສິ. ອນາຖປິຓ຺ຑິໂກປິ ‘‘ອິທານິ ມຍ຺ຫໍ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ ກຣິສ຺ສຕິ, ອິທານິ ກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຆຣທ຺ວາເຣປິ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ ອລຠິຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕຆຣໍ ປວິຏ຺ໂຐ ປຏິສນ຺ຖາຣມ຺ປິ ນ ພຫຸໍ ອລຕ຺ຖ. ‘‘ກິໍ ມຫາເສຏ຺ຐິ ກຸສລໍ ທາຣກຣູປານໍ, ນສິ ມຄ຺ເຄ ກິລນ຺ໂຕ’’ຕິ ເອຕ຺ຕໂກວ ປຏິສນ຺ຖາໂຣ ອໂຫສິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຖ ໂຂ ອນາຖປິຓ຺ຑິກສ຺ສ ຄຫປຕິສ຺ສ ເອຕທໂຫສີ’’ຕິອາທິ.

ພຸທ຺ໂຘຕິ ຕ຺ວໍ ຄຫປຕິ ວເທສີຕິ ຕສ຺ສ ກິຣ ມຸຂໂຕ ພຸທ຺ຘສທ຺ທໍ ສຸຕ຺ວາ ອນາຖປິຓ຺ຑິໂກ ປຎ຺ຈວຓ຺ຓໍ ປີຕິໍ ປຏິລຠຕິ, ສາ ຕສ຺ສ ສີເສ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຍາວ ປາທປິຏ຺ຐິຍາ, ປາທປິຏ຺ຐິຍາ ອຸຏ຺ຐາຍ ຍາວ ສີສາ ຄຈ຺ຉຕິ, ອຸຠໂຕ ອຸຏ຺ຐາຍ ມຊ຺ເຌ ໂອສຣຕິ, ມຊ຺ເຌ ອຸຏ຺ຐາຍ ອຸຠໂຕ ຄຈ຺ຉຕິ. ໂສ ປີຕິຍາ ນິຣນ຺ຕຣໍ ຜຸໂຏ ‘‘ພຸທ຺ໂຘຕິ ຕ຺ວໍ ຄຫປຕິ ວເທສີ’’ຕິ ເອວໍ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປຸຈ຺ຉິ. ອກາໂລ ໂຂ, ຄຫປຕິ, ອິມໍ ກາລໍ ຕໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ທສ຺ສນາຍ ອຸປສງ຺ກມິຕຸນ຺ຕິ ‘‘ພຸທ຺ຘາ ນາມ ທຸຣາສທາ ອາສີວິສສທິສາ ໂຫນ຺ຕິ, ສຕ຺ຖາ ຈ ສິວຖິກາຍ ສມີເປ ວສຕິ, ນ ສກ຺ກາ ຕຕ຺ຖ ອິມາຍ ເວລາຍ ອິມິນາ ຄນ຺ຕຸ’’ນ຺ຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ເອວມາຫ. ພຸທ຺ຘຄຕາຍ ສຕິຍາ ນິປຊ຺ຊີຕິ ອຎ຺ຎໍ ກິຎ຺ຈິ ອຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘຄຕາຍ ເອວ ສຕິຍາ ນິປຊ຺ຊິ. ຕໍ ທິວສໍ ກິຣສ຺ສ ຠຓ຺ຑສກເຏສຸ ວາ ອຸປຏ຺ຐາເກສຸ ວາ ຈິຕ຺ຕມ຺ປິ ນຸປ຺ປຊ຺ຊິ, ສາຍມາສມ຺ປິ ນ ອກາສິ. ສຕ຺ຕຠູມິກໍ ປນ ປາສາທໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ສຸປຎ຺ຎຕ຺ຕາລງ຺ກຕວຣສຍເນ ‘‘ພຸທ຺ໂຘ ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ສຊ຺ຌາຍໍ ກໂຣນ຺ໂຕວ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິທ຺ທໍ ໂອກ຺ກມິ. ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຸຏ຺ຐາສິ ປຠາຕໍ ມຎ຺ຎມາໂນຕິ ປຐມຍາເມ ຕາວ ວີຕິວຕ຺ເຕ ອຸຏ຺ຐາຍ ພຸທ຺ຘໍ ອນຸສ຺ສຣິ, ອຖສ຺ສ ພລວປ຺ປສາໂທ ອຸທປາທິ, ປີຕິອາໂລໂກ ອໂຫສິ, ສພ຺ພຕມໍ ວິຄຈ຺ຉິ, ທີປສຫສ຺ສຸຊ຺ຊລນໍ ວິຍ ຈນ຺ທຸຏ຺ຐານສູຣິຍຸຏ຺ຐານໍ ວິຍ ຈ ຊາຕໍ. ໂສ ‘‘ປມາທໍ ອາປນ຺ໂນມ຺ຫິ, ວຎ຺ຈິໂຕມ຺ຫິ, ສູຣິໂຍ ອຸຄ຺ຄໂຕ’’ຕິ ອຸຏ຺ຐາຍ ອາກາສຕເລ ຐຕ຺ວາ ຈນ຺ທໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ‘‘ເອໂກວ ຍາໂມ ຄໂຕ, ອຎ຺ເຎ ທ຺ເວ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ປຸນ ປວິສິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິ, ເອເຕນຸປາເຍນ ມຊ຺ຌິມຍາມາວສາເນປິ ປຈ຺ຉິມຍາມາວສາເນປິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອຸຏ຺ຐາສິ. ປຈ຺ຉິມຍາມາວສາເນ ປນ ພລວປຈ຺ຈູເສເຍວ ອຸຏ຺ຐາຍ ອາກາສຕລໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ມຫາທ຺ວາຣາຠິມຸໂຂ ອໂຫສິ, ສຕ຺ຕຠູມິກທ຺ວາຣໍ ສຍເມວ ວິວຏໍ ອໂຫສິ, ປາສາທາ ໂອຣຸຍ຺ຫ ອນ຺ຕຣວີຖິໍ ປຏິປຊ຺ຊິ.

໓໐໕. ອມນຸສ຺ສາຕິ ອຘິຄຕວິເສສາ ເທວຕາ. ຕຖາ ຫິ ຕາ ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ຠາວິນິສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ສມ຺ປສ຺ສມານາ ‘‘ອຍໍ ມຫາເສຏ຺ຐິ ‘ພຸທ຺ຘຸປຏ຺ຐານໍ ຄມິສ຺ສາມີ’ຕິ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ປຐມທສ຺ສເນເນວ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາຍ ຕິຓ຺ຓໍ ຣຕນານໍ ອຄ຺ຄຸປຏ຺ຐາໂກ ຫຸຕ຺ວາ ອສທິສໍ ສງ຺ຆາຣາມໍ ກຕ຺ວາ ຈາຕຸທ຺ທິສສ຺ສ ອຣິຍສງ຺ຆສ຺ສ ອນາວຏທ຺ວາໂຣ ຠວິສ຺ສຕິ, ນ ຍຸຕ຺ຕມສ຺ສ ທ຺ວາຣໍ ປິທຫິຕຸ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ທ຺ວາຣໍ ວິວຣິໍສຸ. ອນ຺ຕຣຘາຍີຕິ ຣາຊຄຫໍ ກິຣ ອາກິຓ຺ຓມນຸສ຺ສໍ, ອນ຺ໂຕນຄເຣ ນວ ໂກຏິໂຍ ພຫິນຄເຣ ນວາຕິ ຕໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ອຏ຺ຐາຣສ ມນຸສ຺ສໂກຏິໂຍ ວສນ຺ຕິ. ອເວລາຍ ມຕມນຸສ຺ເສ ພຫິ ນີຫຣິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ອຏ຺ຏາລເກ ຐຕ຺ວາ ພຫິທ຺ວາເຣ ຂິປນ຺ຕິ. ມຫາເສຏ຺ຐິ ນຄຣໂຕ ພຫິ ນິກ຺ຂນ຺ຕມຕ຺ໂຕວ ອລ຺ລສຣີຣໍ ປາເທນ ອກ຺ກມິ, ອປຣມ຺ປິ ປິຏ຺ຐິປາເທນ ປຫຣິ, ມກ຺ຂິກາ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ປກິຣິໍສຸ, ທຸຄ຺ຄນ຺ໂຘ ນາສາປຸຏໍ ອຠິຫນິ, ພຸທ຺ຘປ຺ປສາໂທ ຕນຸຕ຺ຕໍ ຄໂຕ. ເຕນສ຺ສ ອາໂລໂກ ອນ຺ຕຣຘາຍິ ອນ຺ຘກາໂຣ ປາຕຸຣໂຫສິ ປີຕິເວຄສ຺ສ ຕນຸຠາເວ ຕໍສມຸຏ຺ຐິຕຣູປານໍ ປຣິທຸພ຺ພລຠາວໂຕ. ສທ຺ທມນຸສ຺ສາເວສີຕິ ‘‘ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ອຸສ຺ສາຫໍ ຊເນສ຺ສາມີ’’ຕິ ສຸວຓ຺ຓກິງ຺ກິຓິກໍ ຆຏ຺ເຏນ຺ໂຕ ວິຍ ມຘຸຣສ຺ສເຣນ ສທ຺ທໍ ອນຸສ຺ສາເວສິ.

ສຕໍ ກຎ຺ຎາສຫສ຺ສານີຕິ ປຸຣິມປທານິປິ ອິມິນາວ ສຫສ຺ສ-ປເທນ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພານິ. ຍເຖວ ຫິ ສຕໍ ກຎ຺ຎາສຫສ຺ສານິ, ເອວໍ ສຕໍ ສຫສ຺ສານິ ຫຕ຺ຖີ, ສຕໍ ສຫສ຺ສານິ ອສ຺ສາ, ສຕໍ ສຫສ຺ສານິ ຣຖາຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ, ອິຕິ ເອເກກໍ ສຕສຫສ຺ສໍ ທີປິຕໍ ໂຫຕິ. ປທວີຕິຫາຣສ຺ສາຕິ ປທໍ ວີຕິຫຣຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ປທວີຕິຫາໂຣ. ໂສ ທຸຕວິລມ຺ພິຕໍ ອກຕ຺ວາ ສມຄມເນ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປທານໍ ອນ຺ຕເຣ ມຸຏ຺ຐິຣຕນມຕ຺ຕໍ. ກລໍ ນາຄ຺ຆນ຺ຕິ ໂສຬສິນ຺ຕິ ຕໍ ເອກໍ ປທວີຕິຫາຣໍ ໂສຬສ ຠາເຄ ກຕ຺ວາ ຕໂຕ ເອໂກ ໂກຏ຺ຐາໂສ ປຸນ ໂສຬສຘາ, ຕໂຕ ເອໂກ ໂສຬສຘາຕິ ເອວໍ ໂສຬສ ວາເຣ ໂສຬສຘາ ຠິນ຺ນສ຺ສ ເອໂກ ໂກຏ຺ຐາໂສ ໂສຬສີ ກລາ ນາມ, ຕໍ ໂສຬສິໍ ກລໍ ເອຕານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຕສຫສ຺ສານິ ນ ອຄ຺ຆນ຺ຕິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ສຕໍ ຫຕ຺ຖິສຫສ຺ສານິ ສຕໍ ອສ຺ສສຫສ຺ສານິ ສຕໍ ຣຖສຫສ຺ສານິ ສຕໍ ກຎ຺ຎາສຫສ຺ສານິ, ຕາ ຈ ໂຂ ອາມຸກ຺ກມຓິກຸຓ຺ຑລາ ສກລຊມ຺ພຸທີປຣາຊຘີຕໂຣວາຕິ ອິມສ຺ມາ ເອຕ຺ຕກາ ລາຠາ ວິຫາຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ໂສຬສິກລາສງ຺ຂາເຕ ປເທເສ ລງ຺ຆນສາຘນວເສນ ປວຕ຺ຕເຈຕນາວ ອຸຕ຺ຕຣິຕຣາຕິ. ປທໍ ວາ ວີຕິຫຣຕິ ເອເຕນາຕິ ປທວີຕິຫາໂຣ, ຕຖາປວຕ຺ຕາ ກຸສລເຈຕນາ, ຕສ຺ສາ ຜລໍ ໂສຬສຘາ ກຕ຺ວາຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ. ອິທໍ ປນ ວິຫາຣຄມນໍ ກສ຺ສ ວເສນ ຄຫິຕນ຺ຕິ? ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອນນ຺ຕຣາເຍນ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫນ຺ຕສ຺ສ ວເສນ ຄຫິຕໍ. ‘‘ຄນ຺ຘມາລາທີຫິ ປູຊໍ ກຣິສ຺ສາມິ, ເຈຕິຍໍ ວນ຺ທິສ຺ສາມິ, ຘມ຺ມໍ ໂສສ຺ສາມິ, ທີປປູຊໍ ກຣິສ຺ສາມິ, ສງ຺ຆໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ທານໍ ທສ຺ສາມິ, ສິກ຺ຂາປເທສຸ ວາ ສຣເຓສຸ ວາ ປຕິຏ຺ຐຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄຈ຺ຉໂຕປິ ວເສນ ວຏ຺ຏຕິເຍວ.

ອນ຺ຘກາໂຣ ອນ຺ຕຣຘາຍີຕິ ໂສ ກິຣ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ອຫໍ ເອກໂກຕິ ສຎ຺ຎໍ ກໂຣມິ, ອມນຸສ຺ສາ ຈ ເມ ອນຸຄາມິໂນ ສຫາຍາ ອຕ຺ຖິ, ກສ຺ມາ ຠາຍາມີ’’ຕິ ສູໂຣ ອໂຫສິ. ອຖສ຺ສ ພລວາ ພຸທ຺ຘປ຺ປສາໂທ ອຸທປາທິ, ຕສ຺ມາ ອນ຺ຘກາໂຣ ອນ຺ຕຣຘາຍິ. ເສສວາເຣສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອາໂລໂກ ປາຕຸຣໂຫສີຕິ ປຸຣິມພຸທ຺ເຘສຸ ຈິຣກາລປຣິຈຍສມ຺ຠູຕສ຺ສ ພລວໂຕ ປສາທສ຺ສ ວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນາຍ ອຸຬາຣາຍ ພຸທ຺ຘາຣມ຺ມຓາຍ ປີຕິຍາ ສມຸຏ຺ຐາປິໂຕ ວິປສ຺ສໂນຠາສສທິໂສ ສາຕິສໂຍ ຈິຕ຺ຕປຈ຺ຈຍອຸຕຸສມຸຏ຺ຐາໂນ ອາໂລໂກ ປາຕຸຣໂຫສິ. ເທວຕາຫິ ກໂຕຕິປິ ວທນ຺ຕິ, ປຸຣິໂມເຍເວຕ຺ຖ ຍຸຕ຺ຕຕໂຣ. ເອຫິ ສຸທຕ຺ຕາຕິ ໂສ ກິຣ ເສຏ຺ຐິ ຄຈ຺ຉມາໂນວ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ໂລເກ ພຫູ ປູຣຓກສ຺ສປາທໂຍ ຕິຕ຺ຖິຍາ ‘ມຍໍ ພຸທ຺ຘາ, ມຍໍ ພຸທ຺ຘາ’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ກຖໍ ນຸ ໂຂ ອຫໍ ສຕ຺ຖຸ ພຸທ຺ຘຠາວໍ ຊາເນຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ອຖສ຺ສ ເອຕທໂຫສິ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ຄຸຓວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ນາມໍ ມຫາຊໂນ ຊານາຕິ, ກຸລທຕ຺ຕິຍໍ ປນ ເມ ນາມໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ມຍາ ນ ໂກຈິ ຊານາຕິ, ສເຈ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສຕິ, ກຸລທຕ຺ຕິກນາເມນ ມໍ ອາລປິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ສຕ຺ຖາ ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ຎຕ຺ວາ ເອວມາຫ.

ປຣິນິພ຺ພຸໂຕຕິ ກິເລສປຣິນິພ຺ພາເນນ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ. ອາສຕ຺ຕິໂຍຕິ ຣູປາທີສຸ ອາສຎ຺ຊນຏ຺ເຐນ ອາສຕ຺ຕິໂຍ, ຕຓ຺ຫາໂຍ. ສນ຺ຕິນ຺ຕິ ກິເລສວູປສມໍ. ປປ຺ປຸຍ຺ຍາຕິ ອຄ຺ຄມຄ຺ເຄນ ປຕ຺ວາ. ເສສເມຕ຺ຖ ປາຬິອນຸສາເຣເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍຎ຺ເຈຕ຺ຖ ອນຸຕ຺ຕານມຕ຺ຖໍ, ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕເມວ.

໓໐໖. ວຍເມວ ເວຍ຺ຍາຍິກນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເວຍ຺ຍາຍິກນ຺ຕິ ວຍກຣຓໍ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ.

ອນາຖປິຓ຺ຑິກວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຄ຺ຄາສນາທິອນຸຊານນກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໑໐-໓໑໑. ທກ຺ຂິໂຓທກນ຺ຕິ ອຄ຺ຄໂຕ ອຸປນີຍມານໍ ທກ຺ຂິໂຓທກໍ. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສີຕິ (ຊາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໓໖ ຕິຕ຺ຕິຣຊາຕກວຓ຺ຓນາ) ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈິວເສນ ອຄ຺ຄາສນາທິຣຫານໍ ກຖິຕກາເລ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຍ຺ຫໍ ສາສເນ ອຄ຺ຄາສນາທີນິ ປຕ຺ວາ ຂຕ຺ຕິຍກຸລາ ປພ຺ພຊິໂຕ ປມາຓໍ, ນ ພ຺ຣາຫ຺ມຓກຸລາ, ນ ຄຫປຕິກຸລາ ປພ຺ພຊິໂຕ, ນ ວິນຍຘໂຣ, ນ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິໂກ, ນ ອາຠິຘມ຺ມິໂກ, ນ ປຐມຊ຺ຌານາທິລາຠິໂນ, ນ ໂສຕາປນ຺ນາທໂຍ ປມາຓໍ, ອຖ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິມສ຺ມິໍ ສາສເນ ຍຖາວຸຑ຺ຒໍ ອຠິວາທນໍ ປຈ຺ຈຸຏ຺ຐານໍ ອຎ຺ຊລິກມ຺ມໍ ສາມີຈິກມ຺ມໍ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ, ອຄ຺ຄາສນໍ ອຄ຺ໂຄທກໍ ອຄ຺ຄປິຓ຺ໂຑ ລທ຺ຘພ຺ໂພ, ອິທເມຕ຺ຖ ປມາຓໍ, ຕສ຺ມາ ວຸຑ຺ຒຕໂຣ ຠິກ຺ຂຸ ເອເຕສໍ ອນຸຈ຺ຉວິໂກ. ອິທານິ ໂຂ ປນ, ຠິກ຺ຂເວ, ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ມຍ຺ຫໍ ອຄ຺ຄສາວໂກ ອນຸຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕໂກ ມມານນ຺ຕຣເສນາສນໍ ລທ຺ຘຸໍ ອຣຫຕິ. ໂສ ອິມໍ ຣຕ຺ຕິໍ ເສນາສນໍ ອລຠນ຺ໂຕ ຣຸກ຺ຂມູເລ ວີຕິນາເມສິ. ຕຸມ຺ເຫ ອິທາເນວ ເອວໍ ອຄາຣວາ ອປ຺ປຕິສ຺ສາ, ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ກາເລ ກິນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ວິຫຣິສ຺ສຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຖ ເນສໍ ໂອວາທທານຕ຺ຖາຍ ‘‘ປຸພ຺ເພ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາປິ ‘ນ ໂຂ ປເນຕໍ ອມ຺ຫາກໍ ປຕິຣູປໍ, ຍໍ ມຍໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອຄາຣວາ ອປ຺ປຕິສ຺ສາ ອສຠາຄວຸຕ຺ຕິໂນ ວິຫເຣຍ຺ຍາມ, ອມ຺ເຫສຸ ມຫລ຺ລກຕຣໍ ຊານິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອຠິວາທນາທີນິ ກຣິສ຺ສາມາ’ຕິ ສາຘຸກໍ ວີມໍສິຕ຺ວາ ‘ອຍໍ ມຫລ຺ລໂກ’ຕິ ຎຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອຠິວາທນາທີນິ ກຕ຺ວາ ເທວປຖໍ ປູຣຍມານາ ຄຕາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຕີຕໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ຠິກ຺ຂູ ອາມນ຺ເຕສິ.

ເຍ ວຸຑ຺ຒມປຈາຍນ຺ຕີຕິ ຊາຕິວຸຑ຺ໂຒ ວໂຍວຸຑ຺ໂຒ ຄຸຓວຸຑ຺ໂຒຕິ ຕໂຍ ວຸຑ຺ຒາ. ເຕສຸ ຊາຕິສມ຺ປນ຺ໂນ ຊາຕິວຸຑ຺ໂຒ ນາມ, ວເຍ ຐິໂຕ ວໂຍວຸຑ຺ໂຒ ນາມ, ຄຸຓສມ຺ປນ຺ໂນ ຄຸຓວຸຑ຺ໂຒ ນາມ. ເຕສຸ ຄຸຓສມ຺ປນ຺ໂນ ວໂຍວຸຑ຺ໂຒ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ວຸຑ຺ໂຒຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ອປຈາຍນ຺ຕີຕິ ເຊຏ຺ຐາປຈາຍິກກມ຺ເມນ ປູເຊນ຺ຕິ. ຘມ຺ມສ຺ສ ໂກວິທາຕິ ເຊຏ຺ຐາປຈາຍນຘມ຺ມສ຺ສ ໂກວິທາ ກຸສລາ. ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມຕິ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ. ປາສໍສາຕິ ປສໍສາຣຫາ. ສມ຺ປຣາເຍ ຈ ສຸຄ຺ຄຕີຕິ ສມ຺ປເຣຕພ຺ເພ ອິມໍ ໂລກໍ ຫິຕ຺ວາ ຄນ຺ຕພ຺ເພ ປຣໂລເກປິ ເຕສໍ ສຸຄຕິເຍວ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ປິຓ຺ຑຕ຺ໂຖ – ຠິກ຺ຂເວ, ຂຕ຺ຕິຍາ ວາ ໂຫນ຺ຕຸ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ວາ ເວສ຺ສາ ວາ ສຸທ຺ທາ ວາ ຄຫຏ຺ຐາ ວາ ປພ຺ພຊິຕາ ວາ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາ ວາ, ເຍ ເກຈິ ສຕ຺ຕາ ເຊຏ຺ຐາປຈິຕິກມ຺ເມ ເຉກາ ກຸສລາ ຄຸຓສມ຺ປນ຺ນານໍ ວໂຍວຸຑ຺ຒານໍ ອປຈິຕິໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ເຕ ອິມສ຺ມິຎ຺ຈ ອຕ຺ຕຠາເວ ເຊຏ຺ຐາປຈິຕິກາຣກາຕິ ປສໍສໍ ວຓ຺ຓນໍ ໂຖມນໍ ລຠນ຺ຕິ, ກາຍສ຺ສ ຈ ເຠທາ ສຄ຺ເຄ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ.

ອຄ຺ຄາສນາທິອນຸຊານນກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອາສນປ຺ປຏິພາຫນາທິກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໑໓-໔. ອຸທ຺ທິສ຺ສກຕນ຺ຕິ ຄິຫີຫິ ສງ຺ຆໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ກຕໍ. ຄິຫິວິກຕນ຺ຕິ ຄິຫີຫິ ກຕໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ, ຄິຫິສນ຺ຕກນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຕິສມີປໍ ອຄນ຺ຕ຺ວາຕິ ຠິກ຺ຂູນໍ ອາສນ຺ນຕຣໍ ຐານໍ ອຄນ຺ຕ຺ວາ.

ເສນາສນຄ຺ຄາຫາປກສມ຺ມຸຕິກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໑໘. ປຈ຺ຈເຍເນວ ຫິ ຕໍ ປຏິຊຄ຺ຄນໍ ລຠິສ຺ສຕີຕິ ຕສ຺ມິໍ ເສນາສເນ ມຫາເຖຣາ ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຍສ຺ສ ກາຣຓາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ອຄນ຺ຕ຺ວາ ວສນ຺ຕາເຍວ ນໍ ປຏິຊຄ຺ຄິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸພ຺ຠຓ຺ຑິກາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕຠຓ຺ຑາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິກ຺ຂາເຣ ຄເຫຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວິຈຣິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທີຆສາລາຕິ ຈງ຺ກມນສາລາ. ມຓ຺ຑລມາໂຬ ອຸປຏ຺ຐານສາລາ. ອນຸທຫຕີຕິ ປີເຬຕິ. ຊມ຺ພຸທີເປ ປນາຕິ ອຣິຍເທເສ ຠິກ຺ຂູ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕ ກິຣ ຕຖາ ປຎ຺ຎາເປນ຺ຕິ. ນ ໂຄຈຣຄາໂມ ຆຏ຺ເຏຕພ຺ໂພຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ວິຠາເວຕິ ‘‘ນ ຕຕ຺ຖ ມນຸສ຺ສາ ວຕ຺ຕພ຺ພາ’’ຕິອາທິນາ. ວິຕກ຺ກໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ‘‘ອິມິນາ ນີຫາເຣນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ນິວາເຣຕ຺ວາ ປຈ຺ຈເຍ ທສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ເອວຣູປໍ ວິຕກ຺ກໍ ອນຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ. ເຕສຸ ເຈ ເອໂກຕິ ເຕສຸ ມນຸສ຺ເສສຸ ເອໂກ ປຓ຺ຑິຕປຸຣິໂສ. ຠຓ຺ຑປຏິຈ຺ຉາທນນ຺ຕິ ປຏິຈ຺ຉາທນກຠຓ຺ຑໍ, ສຣີຣປຏິຈ຺ຉາທນໍ ຈີວຣນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປຏິຊຄ຺ຄິຕພ຺ພານີຕິ ສມ຺ມຊ຺ຊນາທີຫິ ປຏິຊຄ຺ຄິຕພ຺ພານິ. ມຸຓ຺ຑເວທິກາຍາຕິ ເຈຕິຍສ຺ສ ຫມ຺ມິຍເວທິກາຍ. ຫມ຺ມິຍເວທິກາຕິ ຈ ເຈຕິຍສ຺ສ ອຸປຣິ ຈຕຸຣສ຺ສເວທິໂຍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຏິກ຺ກມ຺ມາຕິ ວິຫາຣໂຕ ອປສກ຺ກິຕ຺ວາ. ອຸປນິກ຺ເຂປນ຺ຕິ ເຂຕ຺ຕໍ ວາ ນາຬິເກຣາທິອາຣາມໍ ວາ ກຫາປຓາທີນິ ວາ ອາຣາມິກາທີນໍ ນິຍ຺ຍາເຕຕ຺ວາ ‘‘ອິໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ວຑ຺ຒິ ວສ຺ສາວາສິກຕ຺ຖາຍ ໂຫຕູ’’ຕິ ທິນ຺ນໍ. ວຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາຕິ ຕສ຺ມິໍ ເສນາສເນ ກຕ຺ຕພ຺ພວຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ.

ປຸຄ຺ຄລວເສເນວ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ປຣໂຕ ວກ຺ຂມານນເຍນ ‘‘ຠິກ຺ຂູ ຈີວເຣນ ກິລມນ຺ຕິ, ເອຕ຺ຕກໍ ນາມ ຕຓ຺ຑຸລຠາຄໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຈີວຣໍ ກາຕຸໍ ຣຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິອາທິນາ ປຸຄ຺ຄລປຣາມາສວເສເນວ ກາຕພ຺ພໍ, ‘‘ສງ຺ໂຆ ຈີວເຣນ ກິລມຕີ’’ຕິອາທິນາ ປນ ສງ຺ຆປຣາມາສວເສນ ນ ກາຕພ຺ພໍ. ຈີວຣປຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ຈີວຣສງ຺ຂາຕໍ ປຈ຺ຈຍໍ. ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍວຸຕ຺ຕໍ. ກສ຺ມາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ເອວຎ຺ຫິ ນວໂກ ວຸຑ຺ຒຕຣສ຺ສ, ວຸຑ຺ໂຒ ຈ ນວກສ຺ສ ຄາເຫສ຺ສຕີ’’ຕິ, ຍສ຺ມາ ອຕ຺ຕນາວ ອຕ຺ຕໂນ ປາເປຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ຕສ຺ມາ ທ຺ວີສຸ ສມ຺ມເຕສຸ ນວໂກ ວຸຑ຺ຒຕຣສ຺ສ, ວຸຑ຺ໂຒ ຈ ນວກສ຺ສາຕິ ອຸໂຠ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ຄາເຫສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສມ຺ມຕເສນາສນຄ຺ຄາຫາປກສ຺ສ ອາຓຕ຺ຕິຍາ ອຎ຺ເຎນ ຄາຫິເຕປິ ຄາໂຫ ຣຸຫຕິເຍວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຏ຺ຐປິ ໂສຬສປິ ຊເນ ສມ຺ມນ຺ນິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ກິໍ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ສມ຺ມນ຺ນິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ອຸທາຫຸ ເອກໂຕຕິ? ເອກໂຕປິ ວຏ຺ຏຕິ. ນິຄ຺ຄຫກມ຺ມເມວ ຫິ ສງ຺ໂຆ ສງ຺ຆສ຺ສ ນ ກໂຣຕິ, ສມ຺ມຸຕິທານໍ ປນ ພຫູນມ຺ປິ ເອກໂຕ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ເຕເນວ ສຕ຺ຕສຕິກກ຺ຂນ຺ຘເກ ອຸພ຺ພາຫິກສມ຺ມຸຕິຍໍ ອຏ຺ຐປິ ຊນາ ເອກໂຕ ສມ຺ມຕາຕິ.

ມຄ຺ໂຄຕິ ມຄ຺ເຄ ກຕທີຆສາລາ. ໂປກ຺ຂຣຓີຕິ ນຫາຍນ຺ຕານໍ ໂປກ຺ຂຣຓິຍໍ ກຕສາລາ. ຣຸກ຺ຂມູລາທໂຍ ຉນ຺ນາ ກວາຏພທ຺ຘາວ ເສນາສນໍ. ວິຊເຏຕ຺ວາຕິ ວິໂຍເຊຕ຺ວາ, ວິສຸໍ ວິສຸໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາວາເສສູຕິ ເສນາສເນສຸ. ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ປກ຺ຂິປນໍ ນາມ ເຕສຸ ວສນ຺ຕານໍ ອິໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນວສ຺ສາວາສິກທານໍ. ປວິສິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຎ຺ເຎຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ຕສ຺ມິໍ ມຫາລາເຠ ປຣິເວເຓ ວສິຕ຺ວາ ເຈຕິເຍ ວຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາວ ລາໂຠ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ປຈ຺ຈຍໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕີຕິ ຈີວຣປຈ຺ຈຍໍ ນາຘິວາເສຕິ. ອຍມ຺ປີຕິ ເຕນ ວິສ຺ສຏ຺ຐປຈ຺ຈໂຍປິ. ອຸປນິພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຄາເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ຣຸກ຺ເຂ ວາ ມຓ຺ຑເປ ວາ ວສິຕ຺ວາ ເຈຕິເຍ ວຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ເອວໍ ອຸປນິພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຄາເຫຕພ຺ພໍ. ‘‘ກຕ຺ຖ ນຸ ໂຂ ວສິສ຺ສາມິ, ກຕ຺ຖ ວສນ຺ຕສ຺ສ ຜາສຸ ຠວິສ຺ສຕິ, ກຕ຺ຖ ວາ ປຈ຺ຈໂຍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອວໍ ອຸປ຺ປນ຺ເນນ ວິຕກ຺ເກນ ຈຣຕີຕິ ວິຕກ຺ກຈາຣິໂກ. ອຣຎ຺ຎວິຫາເຣສຸ ປຣິສ຺ສຍວິຊານນຕ຺ຖໍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ‘‘ປຎ຺ຈ ປຎ຺ຈ ອຸກ຺ກາ ໂກຏ຺ເຏຕພ຺ພາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ວຕ຺ຕນ຺ຕິ ກຕິກວຕ຺ຕໍ. ຕິວິຘມ຺ປີຕິ ປຣິຍຕ຺ຕິປຏິປຕ຺ຕິປຏິເວຘວເສນ ຕິວິຘມ຺ປິ. ໂສເຘຕ຺ວາ ປພ຺ພາເຊຖາຕິ ຠພ຺ເພ ອາຈາຣກຸລປຸຕ຺ເຕ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ປພ຺ພາເຊຖ. ທສວຕ຺ຖຸກກຖາ ນາມ ອປ຺ປິຈ຺ຉກຖາ ສນ຺ຕຸຏ຺ຐິກຖາ ປວິເວກກຖາ ອສໍສຄ຺ຄກຖາ ວີຣິຍາຣມ຺ຠກຖາ ສີລກຖາ ສມາຘິກຖາ ປຎ຺ຎາກຖາ ວິມຸຕ຺ຕິກຖາ ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນກຖາ.

ວິຄ຺ຄຫສໍວຕ຺ຕນິກວຈນໍ ວິຄ຺ຄາຫິກໍ. ຈຕຸຣາຣກ຺ຂໍ ອຫາເປນ຺ຕາຕິ ພຸທ຺ຘານຸສ຺ສຕິ ເມຕ຺ຕາ ອສຸຠໍ ມຣຓສ຺ສຕີຕິ ອິມໍ ຈຕຸຣາຣກ຺ຂໍ ອປຣິຫາເປນ຺ຕາ. ທນ຺ຕກຏ຺ຐຂາທນວຕ຺ຕໍ ອາຈິກ຺ຂິຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ທນ຺ຕກຏ຺ຐຂາທນວຕ຺ຕໍ ໂຍ ເທວສິກໍ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ໂອສຣຕິ, ເຕນ ສາມເຓຣາທີຫິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູນໍ ຍຖາສຸຂໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນຕ຺ຖາຍ ທນ຺ຕກຏ຺ຐມາຬເກ ນິກ຺ຂິຕ຺ເຕສຸ ທນ຺ຕກຏ຺ເຐສຸ ທິວເສ ທິວເສ ເອກເມວ ທນ຺ຕກຏ຺ຐໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ໂຍ ປນ ເທວສິກໍ ນ ໂອສຣຕິ, ປຘານຆເຣ ວສິຕ຺ວາ ຘມ຺ມສ຺ສວເນ ວາ ອຸໂປສຖຄ຺ເຄ ວາ ທິສ຺ສຕິ, ເຕນ ປມາຓໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາຣິ ປຎ຺ຈ ທນ຺ຕກຏ຺ຐານິ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐາເນ ຐເປຕ຺ວາ ຂາທິຕພ຺ພານິ. ເຕສຸ ຂີເຓສຸ ສເຈ ປຸນປິ ທນ຺ຕກຏ຺ຐມາຬເກ ພຫູນິ ໂຫນ຺ຕິເຍວ, ປຸນປິ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຂາທິຕພ຺ພານິ. ຍທິ ປນ ປມາຓໍ ອສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ອາຫຣຕິ, ເຕສຸ ອຂີເຓສຸເຍວ ມາຬເກ ຂີຍຕິ, ຕໂຕ ເກຈິ ເຖຣາ ‘‘ເຍຫິ ຄຫິຕານິ, ເຕ ປຏິຫຣນ຺ຕູ’’ຕິ ວເທຍ຺ຍຸໍ, ເກຈິ ‘‘ຂາທນ຺ຕຸ, ປຸນ ສາມເຓຣາ ອາຫຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ວິວາທປຣິຫາຣຕ຺ຖໍ ປມາຓໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕພ຺ພໍ. ຄຫເຓ ປນ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ, ມຄ຺ຄໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕນປິ ເອກໍ ວາ ທ຺ເວ ວາ ຖວິກາຍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຄນ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ. ຠິກ຺ຂາຈາຣວຕ຺ຕໍ ວຕ຺ຕກ຺ຂນ຺ຘເກ ປິຓ຺ຑຈາຣິກວຕ຺ເຕ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ.

ປຕ຺ຕຏ຺ຐາເນຕິ ວສ຺ສຄ຺ເຄນ ອາຄນ຺ຕຸກຠິກ຺ຂຸໂນ ປຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ. ເຕສໍ ຉິນ຺ນວສ຺ສຕ຺ຕາ ‘‘ສາທິຍນ຺ຕາປິ ຫິ ເຕ ເນວ ວສ຺ສາວາສິກສ຺ສ ສາມິໂນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ປຐມໍເຍວ ກຕິກາຍ ກຕຕ຺ຕາ ຂີຍນ຺ຕາປິ ຈ ອາວາສິກາ ເນວ ອທາຕຸໍ ລຠນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຠຕິນິວິຏ຺ຐນ຺ຕິ ຠຕິໍ ກຕ຺ວາ ວິຍ ນິວິຏ຺ຐໍ ປຣິຍິຏ຺ຐໍ. ສງ຺ຆິກໍ ປນ ອປໂລກນກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຄາຫິຕນ຺ຕິ ຕຕ຺ຣຸປ຺ປາທໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຈ຺ຈຍວເສນ ຄາຫິຕນ຺ຕິ ທາຍການໍ ວສ຺ສາວາສິກປຈ຺ຈຍວເສນ ຄາຫິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອິຘ, ຠິກ຺ຂເວ, ວສ຺ສໍວຸຕ຺ໂຖ ຠິກ຺ຂຸ ວິພ຺ຠມຕິ, ສງ຺ຆສ຺ເສເວຕ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໗໔-໓໗໕) ວຈນໂຕ ‘‘ຄຕຏ຺ຐາເນ…ເປ… ສງ຺ຆິກໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມນຸສ຺ເສຕິ ທາຍກມນຸສ຺ເສ. ວຣຠາຄໍ ສາມເຓຣສ຺ສາຕິ ປຐມຠາຄສ຺ສ ຄາຫິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເສນາສນຄ຺ຄາຫາປກສມ຺ມຸຕິກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຸປນນ຺ທວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໑໙. ຍໍ ຕຍາ ຕຕ຺ຖ ເສນາສນໍ ຄຫິຕໍ…ເປ… ອິຘ ມຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ ຍໍ ຕຍາ ຕຕ຺ຖ ຄາມກາວາເສ ປຈ຺ຉາ ເສນາສນໍ ຄຫິຕໍ, ຕໍ ເຕ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕເນວ ອິຘ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ປຐມຄຫິຕເສນາສນໍ ມຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອິຘ ທານາຫໍ …ເປ… ຕຕ຺ຣາປິ ມຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ອິທານາຫໍ, ອາວຸໂສ, ອິມສ຺ມິໍ ຄາມກາວາເສ ຄຫິຕເສນາສນໍ ມຸຎ຺ຈາມີ’’ຕິ ວທນ຺ເຕນ ຕຕ຺ຣາປິ ຄາມກາວາເສ ຄຫິຕເສນາສນໍ ມຸຕ຺ຕໍ.

໓໒໐. ທີຆາສນໍ ນາມ ມຎ຺ຈປີຐວິນິມຸຕ຺ຕໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ເອກໂຕ ສຸຂໍ ນິສີທິຕຸໍ ປໂຫຕິ. ຫຕ຺ຖິມ຺ຫິ ນໂຂ ອສ຺ສາຕິ ຫຕ຺ຖິນໂຂ. ‘‘ປາສາທສ຺ສ ນໂຂ ນາມ ເຫຏ຺ຐິມປຣິຈ຺ເຉໂທ, ໂສ ຈ ຫຕ຺ຖິກຸມ຺ເຠ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ’’ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄິຫິວິກຕນີຫາເຣນ ລພ຺ຠນ຺ຕີຕິ ຄິຫິວິກຕນີຫາເຣນ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ລພ຺ຠນ຺ຕິ, ເຕຫິ ອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ທິນ຺ນາເນວ ນິສີທິຕຸໍ ລພ຺ຠນ຺ຕິ, ນ ສຍໍ ອຕ຺ຖຕານິ ອຕ຺ຖຣາປິຕານິ ວາ.

ອວິສ຺ສຊ຺ຊິຍວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໒໑. ອຣຎ຺ຊໂຣຕິ ພຫຸອຸທກຄຓ຺ຫນກາ ມຫາຈາຏິ. ຊລໍ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ອລນ຺ຕິ ອຣຎ຺ຊໂຣ. ‘‘ວຏ຺ຏຈາຏິ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ໂຖກໍ ທີຆມຸໂຂ ມຊ຺ເຌ ປຣິຈ຺ເຉທໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ກໂຕ’’ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຎ຺ຈນິມ຺ມລໂລຈໂນຕິ ມໍສທິພ຺ພຘມ຺ມພຸທ຺ຘສມນ຺ຕຈກ຺ຂຸວເສນ ປຎ຺ຈໂລຈໂນ.

ຖາວເຣນ ຈ ຖາວຣໍ ຄຣຸຠຓ຺ເຑນ ຈ ຄຣຸຠຓ຺ຑນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຎ຺ຈສຸ ໂກຏ຺ຐາເສສຸ ປຸຣິມທ຺ວຍໍ ຖາວຣໍ, ປຈ຺ຉິມຕ຺ຕຍໍ ຄຣຸຠຓ຺ຑນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຊານາເປຕ຺ວາຕິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ຊານາເປຕ຺ວາ. ກປ຺ປິຍມຎ຺ຈາ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕພ຺ພາຕິ ‘‘ສງ຺ຆສ຺ສ ເທມາ’’ຕິ ທິນ຺ນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສເຈ ປນ ‘‘ວິຫາຣສ຺ສ ເທມາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ສຸວຓ຺ຓຣຊຕມຍາທິອກປ຺ປິຍມຎ຺ເຈປິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ນ ເກວລໍ…ເປ… ປຣິວຕ຺ເຕຕຸໍ ວຏ຺ຏນ຺ຕີຕິ ອິມິນາ ອຖາວເຣນ ຖາວຣມ຺ປິ ອຖາວຣມ຺ປິ ປຣິວຕ຺ເຕຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຖາວເຣນ ອຖາວຣເມວ ຫິ ປຣິວຕ຺ເຕຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ອກປ຺ປິຍໍ ວາ ມຫຄ຺ຆໍ ກປ຺ປິຍໍ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ອກປ຺ປິຍໍ ນາມ ສຸວຓ຺ຓມຍມຎ຺ຈາທິ ອກປ຺ປິຍຠິສິພິມ຺ໂພຫນານິ ຈ. ມຫຄ຺ຆໍ ກປ຺ປິຍໍ ນາມ ທນ຺ຕມຍມຎ຺ຈາທິ ປາວາຣາທິກປ຺ປິຍອຕ຺ຖຣຓາທີນິ ຈ.

ປາຣິຫາຣິຍໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ວິຍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຫຣິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ຄິຫິວິກຕນີຫາເຣເນວ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສເຈ ອາຣາມິກາທໂຍ ປຏິສາເມຕ຺ວາ ປຏິເທນ຺ຕິ, ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ປຓ຺ຓສູຈິ ນາມ ເລຂນີ’’ຕິ ມຫາຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ.

‘‘ອຑ຺ຒພາຫູຕິ ກປ຺ປຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ອໍສກູຏ’’ນ຺ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຑ຺ຒພາຫຸ ນາມ ວິທຕ຺ຖິຈຕຸຣງ຺ຄຸລນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖຊາຕກາຕິ ສງ຺ຆິກຠູມິຍໍ ຊາຕາ. ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລສູຈິທຓ຺ຑມຕ຺ໂຕຕິ ທີຆໂຕ ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລມຕ຺ໂຕ ປຣິຓາຫໂຕ ປຓ຺ຓສູຈິທຓ຺ຑມຕ຺ໂຕ. ມຸຎ຺ຊປພ຺ພຊານໍເຍວ ປາຬິຍໍ ວິສຸໍ ອາຄຕຕ຺ຕາ ‘‘ມຸຎ຺ຊໍ ປພ຺ພຊຎ຺ຈ ຐເປຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລປ຺ປມາໂຓຕິ ທີຆໂຕ ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລປ຺ປມາໂຓ. ຆຏ຺ຏນຜລກໍ ນາມ ຍຕ຺ຖ ຐເປຕ຺ວາ ຣຊິຕຈີວຣໍ ຫຕ຺ເຖນ ຆຏ຺ເຏນ຺ຕິ. ຆຏ຺ຏນມຸຄ຺ຄໂຣ ນາມ ອນຸວາຕາທິຆຏ຺ຏນຕ຺ຖໍ ກໂຕຕິ ວທນ຺ຕິ. ອມ຺ພຓນ຺ຕິ ຜລເກຫິ ໂປກ຺ຂຣຓີສທິສໍ ກຕປານີຍຠາຊນໍ. ຣຊນໂທຓີຕິ ຍຕ຺ຖ ປກ຺ກຣຊນໍ ອາກິຣິຕ຺ວາ ຐເປນ຺ຕິ. ຠູມຕ຺ຖຣຓໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອກປ຺ປິຍຈມ຺ມໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓຄຕິກນ຺ຕິ ອິມິນາ ມຎ຺ຈປີເຐປິ ອຕ຺ຖຣິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທີເປຕິ. ປາວາຣາທິປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓມ຺ປິ ຄຣຸຠຓ຺ຑນ຺ຕິ ເອເກ, ໂນຕິ ອປເຣ, ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ມຸຏ຺ຐິປຓ຺ຓນ຺ຕິ ຕາລປຓ຺ຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ນວກມ຺ມທານກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໒໓. ກິຎ຺ຈິເທວ ສມາທເປຕ຺ວາ ກາເຣສ຺ສຕີຕິ ສາມິໂກເຍວ ກຎ຺ຈິ ຠິກ຺ຂຸໍ ສມາທເປຕ຺ວາ ກາເຣສ຺ສຕິ. ອຸຕຸກາເລ ປຏິພາຫິຕຸໍ ນ ລຠຕີຕິ ເຫມນ຺ຕຄິມ຺ເຫສຸ ອຎ຺ເຎ ສມ຺ປຕ຺ຕຠິກ຺ຂູ ປຏິພາຫິຕຸໍ ນ ລຠຕິ. ຕິຠາຄນ຺ຕິ ຕຕິຍຠາຄໍ. ສເຈ ສທ຺ຘິວິຫາຣິການໍ ທາຕຸກາໂມ ໂຫຕີຕິ ສເຈ ໂສ ສງ຺ຆສ຺ສ ຠຓ຺ຑກຐປນຏ຺ຐານໍ ວາ ນວການໍ ວາ ວສນຏ຺ຐານໍ ທາຕຸໍ ນ ອິຈ຺ຉຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ສທ຺ຘິວິຫາຣິການຎ຺ເຎວ ທາຕຸກາໂມ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕຎ຺ຫິ ສທ຺ຘິວິຫາຣິການໍ ທາຕຸໍ ລຠຕີຕິ ເອຕໍ ຕຕິຍຠາຄໍ ອຸປຑ຺ຒຠາຄໍ ວາ ທາຕຸໍ ລຠຕິ. ອກຕຏ຺ຐາເນຕິ ເສນາສນໂຕ ພຫິ ຈຍາທີນໍ ອກຕຏ຺ຐາເນ. ພຫິກຸຏ຺ເຏຕິ ກຸຏ຺ຏໂຕ ພຫິ.

ອຎ຺ຎຕ຺ຣປຣິໂຠຄປຏິກ຺ເຂປາທິກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໒໔. ຈກ຺ກລິກນ຺ຕິ ກມ຺ພລາທີຫິ ເວເຐຕ຺ວາ ຈກ຺ກສຓ຺ຐາເນນ ປາທປຸຎ຺ຉນໂຍຄ຺ຄໍ ກຕໍ. ປຣິຠຓ຺ຑກຕາ ຠູມິ ນາມ ສຓ຺ຫມຕ຺ຕິກາຫິ ກຕາ ກາຬວຓ຺ຓາທິຠູມິ. ເສນາສນໍ ມຎ຺ຈປີຐາທິ. ຕເຖວ ວຬຎ຺ເຊຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຎ຺ເຎຫິ ອາວາສິກຠິກ຺ຂູຫິ ປຣິຠຸຕ຺ຕນີຫາເຣນ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ເນວາສິກາ ປກຕິຍາ ອນຕ຺ຖຕາຍ ຠູມິຍາ ຐເປນ຺ຕິ ເຈ, ເຕສມ຺ປິ ອນາປຕ຺ຕິເຍວາ’’ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ທ຺ວາຣມ຺ປີຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕທ຺ວາຣວາຕປານາທໂຍ ອປຣິກມ຺ມກຕາປິ ນ ອປສ຺ສຍິຕພ຺ພາ. ໂລເມສູຕິ ໂລເມສຸ ຜຸສນ຺ເຕສຸ.

ສງ຺ຆຠຕ຺ຕາທິອນຸຊານນກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໒໕. ອຸທ຺ເທສຠຕ຺ຕໍ ນິມນ຺ຕນນ຺ຕິ ອິມໍ ໂວຫາຣໍ ປຕ຺ຕານີຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ອາທິອຕ຺ໂຖ, ‘‘ອຸທ຺ເທສຠຕ຺ຕໍ ນິມນ຺ຕນ’’ນ຺ຕິອາທິໂວຫາຣໍ ປຕ຺ຕານີຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ. ຕມ຺ປິ ອນ຺ໂຕ ກຕ຺ວາຕິ ອາຍຕິໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈວິໂນທນຕ຺ຖາຍ ຕມ຺ປິ ສງ຺ຆຠຕ຺ຕໍ ອນ຺ໂຕ ກຕ຺ວາ.

ອຸທ຺ເທສຠຕ຺ຕກຖາວຓ຺ຓນາ

ອຕ຺ຕໂນ ວິຫາຣທ຺ວາເຣຕິ ວິຫາຣສ຺ສ ທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐກສມີປໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຠຊນສາລາຍາຕິ ຠຕ຺ຕຸທ຺ເທສຏ຺ຐານຠູຕາຍ ໂຠຊນສາລາຍ. ‘‘ທິນ຺ນໍ ປນາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຍຖາ ໂສ ທາຍໂກ ເທຕິ, ຕໍ ວິຘິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສງ຺ຆໂຕ ຠນ຺ເຕ’’ຕິອາທິມາຫ. ອນ຺ຕຣຆເຣຕິ ອນ຺ໂຕເຄເຫ. ອນ຺ໂຕອຸປຈາຣຄຕານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຄາມທ຺ວາຣວີຖິຈຕຸກ຺ເກສຸ ທ຺ວາທສຫຕ຺ຖພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ອນ຺ໂຕອຸປຈາໂຣ ນາມ. ອນ຺ຕຣຆຣສ຺ສ ອຸປຈາເຣ ປນ ລພ຺ຠມານວິເສສໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຆຣູປຈາໂຣ ເຈຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເອກວຬຎ຺ຊນ຺ຕິ ເອເກນ ທ຺ວາເຣນ ວຬຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ນານານິເວສເນສູຕິ ນານາກຸລສ຺ສ ນິເວສເນສຸ. ລຊ຺ຊີ ເປສໂລ ອຄຕິຄມນໍ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ເມຘາວີ ຈ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ອຸທ຺ທິສິສ຺ສຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເປສໂລ ລຊ຺ຊີ ເມຘາວີ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ນິສິນ຺ນສ຺ສປິ ນິທ຺ທາຍນ຺ຕສ຺ສປີຕິ ອນາທເຣ ສາມິວຈນໍ. ຕິຈີວຣປຣິວາຣນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອຸທກປຕ຺ຕລາຠີ ວິຍ ອຎ຺ໂຎປິ ອຸທ຺ເທສຠຕ຺ຕໍ ອລຠິຕ຺ວາ ວຕ຺ຖາທິມເນກປ຺ປກາຣກໍ ລຠຕິ ເຈ, ຕສ຺ເສວ ຕ’’ນ຺ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈິວເສນ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ວຕ຺ວາ ອາຫຣິຕຸໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕຕ຺ຕາ ວິສ຺ສຏ຺ຐທູໂຕ ນາມ. ຍໍ ອິຈ຺ຉຕີຕິ ‘‘ອຸທ຺ເທສປຕ຺ຕໍ ເທຖາ’’ຕິອາທີນິ ວທນ຺ໂຕ ຍໍ ອິຈ຺ຉຕິ. ປຸຈ຺ຉາສຠາເຄນາຕິ ປຸຈ຺ຉາສທິເສນ.

‘‘ເອກາ ກູຏຏ຺ຐິຕິກາ ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕເມວ ຐິຕິກໍ ວິຠາເວນ຺ໂຕ ‘‘ຣຎ຺ໂຎ ວາ ຫີ’’ຕິອາທິມາຫ. ອຎ຺ເຎຫິ ອຸທ຺ເທສຠຕ຺ເຕຫິ ອມິສ຺ເສຕ຺ວາ ວິສຸໍເຍວ ຐິຕິກາຍ ຄເຫຕພ຺ພຕ຺ຕາ ‘‘ເອກຈາຣິກຠຕ຺ຕານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຖຍ຺ຍາຍ ຫຣນ຺ຕີຕິ ປຕ຺ຕຫາຣກາ ຫຣນ຺ຕິ. ຄີວາ ໂຫຕີຕິ ອາຓາປກສ຺ສ ຄີວາ ໂຫຕິ. ‘‘ມນຸສ຺ສານໍ ວຈນໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ‘‘ມນຸສ຺ສານໍ ວຈນໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ວຸຕ຺ຕາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ອກຕຠາໂຄ ນາມາຕິ ອາຄນ຺ຕຸກຠາໂຄ ນາມ. ‘‘ສພ຺ໂພ ສງ຺ໂຆ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕູ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ປຐມເມວ ‘ສພ຺ພໍ ສງ຺ຆິກໍ ປຕ຺ຕໍ ເທຖາ’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ‘ສພ຺ໂພ ສງ຺ໂຆ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕູ’ຕິ ອວຸຕ຺ເຕປິ ຠາເຊຕ຺ວາວ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ.

ນິມນ຺ຕນຠຕ຺ຕກຖາວຓ຺ຓນາ

‘‘ເອຕ຺ຕເກ ຠິກ຺ຂູ ສງ຺ຆໂຕ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ເທຖາ’’ຕິອາທີນິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ເອຕ຺ຕການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຠຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ທິນ຺ນໍ ສງ຺ຆິກໍ ນິມນ຺ຕນໍ ນາມ. ປິຓ຺ຑປາຕິການມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຠິກ຺ຂາປຣິຍາເຍນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວຏ຺ຏຕິ. ປຏິປາຏິຍາຕິ ລທ຺ຘປຏິປາຏິຍາ. ວິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ‘‘ຠຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ປທໍ ອວຕ຺ວາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຠຕ຺ຕນ຺ຕິ ອວທນ຺ເຕນາ’’ຕິ. ອາໂລປສງ຺ເຂເປນາຕິ ເອເກກປິຓ຺ຑວເສນ. ອຍຎ຺ຈ ນໂຍ ນິມນ຺ຕເນເຍວ, ນ ອຸທ຺ເທສຠຕ຺ເຕ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ເອກສ຺ສ ປໂຫນກປ຺ປມາຓໍເຍວ ຠາເຊຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ ອຸທ຺ເທສຠຕ຺ເຕ ອາໂລປຏ຺ຐິຕິກາ ນາມ ນຕ຺ຖິ. ອຈ຺ຉຕີຕິ ຕິຏ຺ຐຕິ. ‘‘ເອກວາຣນ຺ຕິ ຍາວ ຕສ຺ມິໍ ອາວາເສ ວສນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂູ, ສພ຺ເພ ລຠນ຺ຕີ’’ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ເອກວາຣນ຺ຕິ ນ ເອກທິວສໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຍຕ຺ຕກາ ປນ ຠິກ຺ຂູ ຕສ຺ມິໍ ອາວາເສ ວສນ຺ຕິ, ເຕ ສພ຺ເພ. ເອກສ຺ມິໍ ທິວເສ ຄຫິຕຠິກ຺ຂູ ອຎ຺ຎທາ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຍາວ ເອກວາຣໍ ສພ຺ເພ ຠິກ຺ຂູ ໂຠຊິຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕາວ ເຍ ຊານນ຺ຕິ, ເຕ ຄເຫຕ຺ວາ ຄນ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ.

ສລາກຠຕ຺ຕກຖາວຓ຺ຓນາ

ອຸປນິພນ຺ຘິຕ຺ວາຕິ ລິຂິຕ຺ວາ. ນິຄ຺ຄເຫນ ທຕ຺ວາຕິ ອນິຈ຺ຉນ຺ຕມ຺ປິ ນິຄ຺ຄເຫນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉາເປຕ຺ວາ. ເອກເຄຫວເສນາຕິ ເອກາຍ ຆຣປາຬິຍາ ວເສນ. ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາຕິ ‘‘ຕຸຍ຺ຫຎ຺ຈ ຕຸຍ຺ຫຎ຺ຈ ປາປຸຓາຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ. ທູຣຕ຺ຕາ ນິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາປິ ວາເຣນ ຄາເຫຕພ຺ພຄາໂມ ວາຣຄາໂມ. ວິຫາຣວາເຣ ນິຍຸຕ຺ຕາ ວິຫາຣວາຣິກາ, ວາເຣນ ວິຫາຣຣກ຺ຂຓກາ. ອຎ຺ຎຖຕ຺ຕນ຺ຕິ ປສາທຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ. ຜາຕິກມ຺ມເມວ ຠວນ຺ຕີຕິ ວິຫາຣຣກ຺ຂຓຕ຺ຖາຍ ສງ຺ເຆນ ທາຕພ຺ພອຕິເຣກລາຠາ ໂຫນ຺ຕິ. ສງ຺ຆນວເກນ ລທ຺ຘກາເລຕິ ທິວເສ ທິວເສ ເອເກກສ຺ສ ປາປິຕານິ ທ຺ເວ ຕີຓິ ເອກຈາຣິກຠຕ຺ຕານິ ເຕເນວ ນິຍາເມນ ອຕ຺ຕໂນ ປາປຸຓນຏ຺ຐາເນ ສງ຺ຆນວເກນ ລທ຺ຘກາເລ. ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ສມ຺ມຸຂີຠູຕສ຺ສ ປາເປຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ເຈ ຠິກ຺ຂູ ພຫິສີມຄຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ສມ຺ມຸຂີຠູຕສ຺ສ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ປາເປຕພ຺ພໍ ສຠາຄຕ຺ຕາ ເອເກນ ລທ຺ຘໍ ສພ຺ເພສໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມິມ຺ປິ ອສຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປາເປຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ຣສສລາກນ຺ຕິ ອຸຈ຺ຉຸຣສສລາກໍ.

‘‘ສງ຺ຆໂຕ ນິຣາມິສສລາກາປິ ວິຫາເຣ ປກ຺ກຠຕ຺ຕມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິເຍວາ’’ຕິ ສາຘາຣຓໍ ກຕ຺ວາ ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໒໖) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ເອວໍ ຄາຫິເຕ ສາທິຕພ຺ພໍ, ເອວໍ ນ ສາທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວິເສເສຕ຺ວາ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ເຠສຊ຺ຊາທິສລາກາໂຍ ເຈຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ປິຓ຺ຑປາຕິການມ຺ປິ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ, ສລາກວເສນ ຄາຫິຕຕ຺ຕາ ປນ ນ ສາທິຕພ຺ພາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ ວີມໍສິຕພ຺ໂພ. ຍທິ ຫິ ເຠສຊ຺ຊາທິສລາກາ ສລາກວເສນ ຄາຫິຕາ ນ ສາທິຕພ຺ພາ ສິຍາ, ສງ຺ຆໂຕ ນິຣາມິສສລາກາ ວຏ຺ຏຕິເຍວາຕິ ນ ວເທຍ຺ຍ, ‘‘ອຕິເຣກລາໂຠ ສງ຺ຆຠຕ຺ຕໍ ອຸທ຺ເທສຠຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິວຈນໂຕ (ມຫາວ. ໑໒໘) ‘‘ອຕິເຣກລາຠໍ ປຏິກ຺ຂິປາມີ’’ຕິ ສລາກວເສນ ຄາເຫຕພ຺ພໍ ຠຕ຺ຕເມວ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ນ ເຠສຊ຺ຊໍ. ສງ຺ຆຠຕ຺ຕາທີນິ ຫິ ຈຸທ຺ທສ ຠຕ຺ຕານິເຍວ ເຕນ ນ ສາທິຕພ຺ພານີຕິ ວຸຕ຺ຕານິ, ຂນ຺ຘກຠາຓການໍ ວາ ມເຕນ ອິຘ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອຄ຺ຄໂຕ ທາຕພ຺ພຠິກ຺ຂາ ອຄ຺ຄຠິກ຺ຂາ. ລທ຺ຘາ ວາ ອລທ຺ຘາ ວາຕິ ລຠິຕ຺ວາ ວາ ອລຠິຕ຺ວາ ວາ. ນິພທ຺ຘາຍ ອຄ຺ຄຠິກ຺ຂາຍ ອປ຺ປມຕ຺ຕິກາຍ ເອວ ສມ຺ຠວໂຕ ລຠິຕ຺ວາປິ ປຸນທິວເສ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຄ຺ຄຠິກ຺ຂາມຕ຺ຕນ຺ຕິ ຫິ ເອຕ຺ຖ ມຕ຺ຕ-ສທ຺ໂທ ພຫຸຠາວໍ ນິວຕ຺ເຕຕິ.

ສລາກຠຕ຺ຕໍ ນາມ ວິຫາເຣເຍວ ອຸທ຺ທິສີຍຕິ ວິຫາຣເມວ ສນ຺ຘາຍ ທິຍ຺ຍມານຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ວິຫາເຣ ອປາປິຕໍ ປນາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຣ ອາສນສາລາຍາຕິ ຕສ຺ມິໍ ຄາເມ ອາສນສາລາຍ. ວິຫາຣໍ ອາເນຕ຺ວາ ຄາເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ຕຖາ ວຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ທິວເສ ທິນ຺ນຠຕ຺ຕໍ ວິຫາຣເມວ ອາເນຕ຺ວາ ຐິຕິກາຍ ຄາເຫຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ທິສາຠາເຄ. ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ຕໍ ວາຣຄາມສລາກໍ ອຕ຺ຕນາ ຄເຫຕ຺ວາ. ເຕນາຕິ ໂຍ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕໍ ວາຣຄາມສລາກໍ ທິສໍຄມິກສ຺ສ ອທາສິ, ເຕນ. ອນຕິກ຺ກນ຺ເຕເຍວ ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ສ ສລາກາ ຄາເຫຕພ຺ພາຕິ ຍສ຺ມາ ອຸປຈາຣສີມຏ຺ຐສ຺ເສວ ສລາກາ ປາປຸຓາຕິ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ມິໍ ທິສໍຄມິເກ ອຸປຈາຣສີມໍ ອນຕິກ຺ກນ຺ເຕເຍວ ຕສ຺ສ ທິສໍຄມິກສ຺ສ ປຕ຺ຕສລາກາ ອຕ຺ຕໂນ ປາເປຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພາ.

ອນາຄຕທິວເສຕິ ເອຕ຺ຖ ກຖໍ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອາຄຕານາຄຕຠາໂວ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ເຈ? ຍສ຺ມາ ຕໂຕ ຕໂຕ ອາຄຕາ ຠິກ຺ຂູ ຕສ຺ມິໍ ຄາເມ ອາສນສາລາຍ ສນ຺ນິປຕນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ອາຄຕານາຄຕຠາໂວ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ. ອມ຺ຫາກໍ ໂຄຈຣຄາເມຕິ ສລາກຠຕ຺ຕທາຍການໍ ຄາເມ. ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ‘‘ມຫາເຖໂຣ ເອກໂກວ ວິຫາເຣ ໂອຫີໂນ ອວສ຺ສໍ ສພ຺ພສລາກາ ອຕ຺ຕໂນ ປາເປຕ຺ວາ ຐິໂຕ’’ຕິ ມຎ຺ຎມານາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ.

ປກ຺ຂິກຠຕ຺ຕາທິກຖາວຓ຺ຓນາ

ອຠິລກ຺ຂິເຕສຸ ຈຕູສຸ ປກ຺ຂທິວເສສຸ ທາຕພ຺ພຠຕ຺ຕໍ ປກ຺ຂິກໍ. ອຠິລກ຺ຂິເຕສູຕິ ເອຕ຺ຖ ອຠີຕິ ອຸປສຄ຺ຄມຕ຺ຕໍ, ລກ຺ຂຓີເຍສຸ ອິຈ຺ເຈວ ອຕ຺ໂຖ, ອຸໂປສຖສມາທານຘມ຺ມສ຺ສວນປູຊາສກ຺ກາຣາທິກຣຓຕ຺ຖໍ ລກ຺ຂິຕພ຺ເພສຸ ສລ຺ລກ຺ເຂຕພ຺ເພສຸ ອຸປລກ຺ເຂຕພ຺ເພສູຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສ຺ເວ ປກ຺ໂຂຕິ ‘‘ອຊ຺ຊ ປກ຺ຂິກໍ ນ ຄາເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ປກ຺ຂິກສ຺ສ ອນິຍມຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ສ຺ເວ ອມ຺ຫາກໍ ຆເຣ ລູຂຠຕ຺ຕໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ໂປຕ຺ຖເກສຸ ລິຂນ຺ຕິ, ‘‘ປກ຺ຂຠຕ຺ຕໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ປາເຐນ ຠວິຕພ຺ພໍ. ອຸໂປສເຖ ທາຕພ຺ພໍ ຠຕ຺ຕໍ ອຸໂປສຖິກໍ. ນິພນ຺ຘາປິຕນ຺ຕິ ‘‘ອສຸກວິຫາຣສ຺ສາ’’ຕິ ນິຍມິຕໍ. ຄາເຫຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍ ເສນາສເນ ວສນ຺ເຕຫິ ຐິຕິກາຍ ຄາເຫຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ຕຓ຺ຑຸລາທີນິເປເສນ຺ຕິ…ເປ… ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຠິຫຏຠິກ຺ຂຕ຺ຕາ ວຏ຺ຏຕິ. ຕຖາ ປຏິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາຕິ ຠິກ຺ຂານາເມນ ປຏິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ປຕ຺ຕໍ ປູເຣຕ຺ວາ ຖເກຕ຺ວາ ທິນ຺ນນ຺ຕິ ‘‘ຄຸຬກຠຕ຺ຕໍ ເທມາ’’ຕິ ທິນ຺ນໍ. ຄຸຬປິຓ຺ເຑປິ…ເປ… ທາຕພ຺ໂພຕິ ເອຕ຺ຖ ຄຸຬປິຓ຺ຑໍ ຕາລປກ຺ກປ຺ປມາຓນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເສສເມຕ຺ຖ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວາຕິ.

ເສນາສນກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ສງ຺ຆເຠທກກ຺ຂນ຺ຘກໍ

ຉສກ຺ຍປພ຺ພຊ຺ຊາກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໓໐. ສງ຺ຆເຠທກກ຺ຂນ຺ຘເກ ອນຸປິຍາຍນ຺ຕິອາທີສຸ ‘‘ອນຸປິຍາ ນາມາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ອາກາຣສ຺ສ ຣສ຺ສຕ຺ຕໍ ອນຸນາສິກສ຺ສ ຈ ອາຄມໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ອນຸປິຍໍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມລ຺ລານນ຺ຕິ ມລ຺ລຣາຊູນໍ. ນ ເຫຏ຺ຐາ ປາສາທາ ໂອໂຣຫຕີຕິ ອຸປຣິປາສາທໂຕ ເຫຏ຺ຐິມຕລໍ ນ ໂອໂຣຫຕິ, ‘‘ເຫຏ຺ຐາປາສາທ’’ນ຺ຕິປິ ປຐນ຺ຕິ. ອນຸຣຸທ຺ໂຘ ວາ ປພ຺ພາເຊຍ຺ຍາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຆຣາວາສຕ຺ຖນ຺ຕິ ຆຣາວາສສ຺ສ ອນຸຈ຺ຉວິກໍ ກມ຺ມໍ. ອຸທກໍ ອຠິເນຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຸທກໍ ອາຫຣິຕພ຺ພໍ. ນິນ຺ເນຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຠຕມຸທກໍ ປຸນ ນີຫຣິຕພ຺ພໍ. ນິທ຺ຘາເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ອຸຏ຺ຐິຕຕິຓານິ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ອປເນຕພ຺ພໍ. ລວາເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ປຣິປກ຺ກກາເລ ລວາເປຕພ຺ພໍ. ອຸພ຺ພາຫາເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ຂລມຓ຺ຑລໍ ຫຣາເປຕພ຺ພໍ. ອຸຊຸໍ ກາຣາເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ປຸຎ຺ຊໍ ກາຣາເປຕພ຺ພໍ. ປລາລານິ ອຸທ຺ຘຣາເປຕພ຺ພານີຕິ ປລາລານິ ອປເນຕພ຺ພານິ. ຠຸສິກາ ອຸທ຺ຘຣາເປຕພ຺ພາຕິ ຄຸນ຺ນໍ ຂຸຣຄ຺ເຄຫິ ສຎ຺ຉິນ຺ນາ ຠຸສສງ຺ຂາຕາ ນາຬທຓ຺ຑາ ອປເນຕພ຺ພາ. ໂອປຸນາເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ວາຕມຸເຂ ໂອປຸນາເປຕ຺ວາ ປລາລໍ ອປເນຕພ຺ພໍ. ອຕິຫຣາເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ອນ຺ໂຕໂກຏ຺ຐາຄາຣໍ ອຸປເນຕພ຺ພໍ. ນ ກມ຺ມາຕິ ນ ກມ຺ມານິ. ຆຣາວາສຕ຺ເຖນາຕິ ອຸປໂຍຄຕ຺ເຖ ກຣຓວຈນໍ. ອຸປຊານາຫີຕິ ຈ ອຸປສຄ຺ຄມຕ຺ໂຕ ອຸປ-ສທ຺ໂທ. ເຕນາຫ ‘‘ຆຣາວາສຕ຺ຖໍ ຊານາຫີ’’ຕິ. ຊານາຫີຕິ ເຈຕ຺ຖ ປຏິປຊ຺ຊາຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອກາມກາຕິ ອນິຈ຺ຉມານາ.

໓໓໑-໓໓໒. ຍໍ ນ ນິວຕ຺ໂຕຕິ ຍສ຺ມາ ນ ນິວຕ຺ໂຕ. ສຸຎ຺ຎາຄາຣຄໂຕຕິ (ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໒໐) ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ຄາມຎ຺ຈ ຄາມູປຈາຣຎ຺ຈ ອວເສສໍ ອຣຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ.໙໒) ວຸຕ຺ຕໍ ອຣຎ຺ຎໍ ຣຸກ຺ຂມູລຎ຺ຈ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ປພ຺ພຕກນ຺ທຣາທິ ປພ຺ພຊິຕສາຣຸປ຺ປໍ ນິວາສຏ຺ຐານໍ ຊນສມ຺ພາຘາຠາວໂຕ ອິຘ ‘‘ສຸຎ຺ຎາຄາຣ’’ນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ອຖ ວາ ຌານກຓ຺ຏການໍ ສທ຺ທານໍ ອຠາວໂຕ ວິວິຕ຺ຕໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອຄາຣມ຺ປິ ‘‘ສຸຎ຺ຎາຄາຣ’’ນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕໍ ສຸຎ຺ຎາຄາຣໍ ອຸປຄໂຕ. ອຠິກ຺ຂຓນ຺ຕິ ພຫຸລໍ. ອຸທານໍ ອຸທາເນສີຕິ ໂສ ຫິ ອາຍສ຺ມາ ອຣຎ຺ເຎ ທິວາວິຫາຣໍ ອຸປຄໂຕປິ ຣຕ຺ຕິວາສູປຄໂຕປິ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຜລສມາປຕ຺ຕິສຸເຂນ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິສຸເຂນ ຈ ວີຕິນາເມສິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ສຸຂໍ ສນ຺ຘາຍ ປຸພ຺ເພ ອຕ຺ຕນາ ອນຸຠູຕໍ ສຠຍໍ ສປຣິຬາຫໍ ຣຊ຺ຊສຸຂໍ ຊິຄຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘‘ອໂຫ ສຸຂໍ ອໂຫ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ ໂສມນສ຺ສສຫິຕຎາຓສມຸຏ຺ຐານໍ ປີຕິສມຸຄ຺ຄາຣໍ ສມຸຄ຺ຄິຣຕິ. ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈຸນ຺ຕິ ເຕ ສມ຺ພຫຸລາ ຠິກ຺ຂູ ອຸລ຺ລຸມ຺ປນສຠາວສຓ຺ຐິຕາ ຕສ຺ສ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫນາຘິປ຺ປາເຍນ ຠຄວນ຺ຕໍ ເອຕທໂວຈຸໍ, ນ ອຸຊ຺ຌານວເສນ. ນິສ຺ສໍສຍນ຺ຕິ ອສນ຺ເທເຫນ, ເອກນ຺ເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕ ກິຣ ຠິກ຺ຂູ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ ຕສ຺ສ ອາຍສ຺ມໂຕ ວິເວກສຸຂໍ ສນ຺ຘາຍ ອຸທານໍ ອຊານນ຺ຕາ ເອວມາຫໍສຸ. ສມນຸສ຺ສຣນ຺ໂຕຕິ ອຸກ຺ກຓ຺ຐນວເສນ ອນຸສ຺ສຣນ຺ໂຕ.

ອຎ຺ຎຕຣນ຺ຕິ ນາມໂຄຕ຺ເຕນ ອປາກຏໍ ເອກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ. ອາມນ຺ເຕສີຕິ ອາຓາເປສິ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ສຎ຺ຎາເປຕຸກາໂມ. ເອວນ຺ຕິ ວຈນສມ຺ປຏິຄ຺ຄເຫ, ສາຘູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ຠນ຺ເຕຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ເອວໍ-ສທ຺ໂທ ປຏິຎ຺ຎາຍໍ. ‘‘ອຠິກ຺ຂຓໍ ‘ອໂຫ ສຸຂໍ ອໂຫ ສຸຂ’ນ຺ຕິ ອິມໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສີ’’ຕິ ຍຖາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ເອວໍ ຕເຖວາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຸທານໍ ປຏິຊານາຕິ. ‘‘ກິໍ ປນ ຕ຺ວໍ ຠທ຺ທິຍາ’’ຕິ ກສ຺ມາ ຠຄວາ ປຸຈ຺ຉຕິ, ກິໍ ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ຊານາຕີຕິ? ໂນ ນ ຊານາຕິ, ເຕເນວ ປນ ຕມຕ຺ຖໍ ວທາເປຕ຺ວາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ສຎ຺ຎາເປຕຸໍ ປຸຈ຺ຉຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ຊານນ຺ຕາປິ ຕຖາຄຕາ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຊານນ຺ຕາປິ ນ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິອາທິ (ປາຣາ. ໑໖, ໑໙໔). ອຕ຺ຖວສນ຺ຕິ ກາຣຓໍ.

ອນ຺ໂຕປິ ອນ຺ເຕປຸເຣຕິ ອິຕ຺ຖາຄາຣສ຺ສ ສຎ຺ຈຣຓຏ຺ຐານຠູເຕ ຣາຊເຄຫສ຺ສ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ, ຍຕ຺ຖ ຣາຊາ ນຫານໂຠຊນສຍນາທິໍ ກປ຺ເປຕິ. ຣກ຺ຂາ ສຸສໍວິຫິຕາຕິ ອາຣກ຺ຂາທິກຕປຸຣິເສຫິ ຄຸຕ຺ຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ສມນ຺ຕໂຕ ວິຫິຕາ. ພຫິປິ ອນ຺ເຕປຸເຣຕິ ອຏ຺ຏກຣຓຏ຺ຐານາທິເກ ອນ຺ເຕປຸຣໂຕ ພຫິຠູເຕ ຣາຊເຄເຫ. ເອວໍ ຣກ຺ຂິໂຕ ໂຄປິໂຕ ສນ຺ໂຕຕິ ເອວໍ ຣາຊເຄຫຣາຊຘານີຣຊ຺ຊເທເສສຸ ອນ຺ໂຕ ພຫິ ຈ ອເນເກສຸ ຐາເນສຸ ອເນກສເຕຫິ ສຸສໍວິຫິຕຣກ຺ຂາວຣຓຄຸຕ຺ຕິຍາ ມເມວ ນິພ຺ຠຍຕ຺ຖໍ ຜາສຸວິຫາຣຕ຺ຖໍ ຣກ຺ຂິໂຕ ໂຄປິໂຕ ສມາໂນ. ຠີໂຕຕິອາທີນິ ປທານິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎເວວຈນານິ. ອຖ ວາ ຠີໂຕຕິ ປຣຣາຊູຫິ ຠາຍມາໂນ. ອຸພ຺ພິຄ຺ໂຄຕິ ສກຣຊ຺ເຊປິ ປກຕິກ຺ໂຂຠໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກຠຍຸພ຺ເພເຄນ ອຸພ຺ພິຄ຺ໂຄ ຈລິໂຕ. ອຸສ຺ສງ຺ກີຕິ ‘‘ຣຎ຺ຎາ ນາມ ສພ຺ພກາລໍ ອວິສ຺ສຕ຺ເຖນ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອວິສ຺ສາສນວເສນ ເຕສໍ ເຕສໍ ກິຈ຺ຈກຣຓີຍານໍ ອຈ຺ຈຍໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກປຣິສງ຺ກາຍ ຈ ອຸທ຺ຘມຸທ຺ຘໍ ສງ຺ກມາໂນ. ອຸຕ຺ຣາສີຕິ ‘‘ສນ຺ຕິກາວຈເຣຫິປິ ອຊານນ຺ຕສ຺ເສວ ເມ ກທາຈິ ອນຕ຺ໂຖ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ ອຸປ຺ປນ຺ເນນ ສຣີຣກມ຺ປມ຺ປິ ອຸປ຺ປາທນສມຕ຺ເຖນ ຕາເສນ ອຸຕ຺ຣາສິ. ‘‘ອຸຕ຺ຣສ຺ໂຕ’’ຕິປິ ປຐນ຺ຕິ. ວິຫຣາມີຕິ ເອວໍຠູໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ວິຫຣາມິ.

ເອຕຣຫີຕິ ອິທານິ ປພ຺ພຊິຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ. ເອໂກຕິ ອສຫາໂຍ. ເຕນ ວິເວກຏ຺ຐກາຍຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ອຠີໂຕຕິອາທີນໍ ປທານໍ ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຠຍາທິນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິຄ຺ຄຫສ຺ສ ຕໍນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ກິເລສຄຫນສ຺ສ ອຠາເວເນວສ຺ສ ອຠີຕາທິຕາຕິ ເອເຕນ ຈິຕ຺ຕວິເວກໍ ທສ຺ເສຕິ. ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ໂກຕິ ສຣີຣຄຸຕ຺ຕິຍໍ ນິຣຸສ຺ສຸກ຺ໂກ. ປນ຺ນໂລໂມຕິ ໂລມຫໍສຸປ຺ປາທກສ຺ສ ຉມ຺ຠິຕຕ຺ຕສ຺ສ ອຠາເວນ ອນຸຄ຺ຄຕໂລໂມ. ປທທ຺ວເຍນປິ ເສຣິວິຫາຣໍ ທສ຺ເສຕິ. ປຣທຕ຺ຕວຸຕ຺ໂຕຕິ ປເຣຫິ ທິນ຺ເນນ ຈີວຣາທິນາ ວຕ຺ຕມາໂນ. ເອເຕນ ສພ຺ພໂສ ສງ຺ຄາຠາວທີປນມຸເຂນ ອນວເສສຠຍເຫຕຸວິຣຫໍ ທສ຺ເສຕິ. ມິຄຠູເຕນ ເຈຕສາຕິ ວິສ຺ສຕ຺ຖວິຫາຣິຕາຍ ມິຄສ຺ສ ວິຍ ຊາເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ. ມິໂຄ ຫິ ອມນຸສ຺ສປເຖ ອຣຎ຺ເຎ ວສມາໂນ ວິສ຺ສຕ຺ໂຖ ຕິຏ຺ຐຕິ ນິສີທຕິ ນິປຊ຺ຊຕິ ເຍນກາມຎ຺ຈ ປກ຺ກມຕິ ອປ຺ປຏິຫຕຈາໂຣ, ເອວໍ ອຫມ຺ປິ ວິຫຣາມີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ປຈ຺ເຈກສມ຺ພຸທ຺ເຘນ –

‘‘ມິໂຄ ອຣຎ຺ຎມ຺ຫິ ຍຖາ ອພທ຺ໂຘ;

ເຍນິຈ຺ຉກໍ ຄຈ຺ຉຕິ ໂຄຈຣາຍ;

ວິຎ຺ຎູ ນໂຣ ເສຣິຕ ເປກ຺ຂມາໂນ;

ເອໂກ ຈເຣ ຂຄ຺ຄວິສາຓກປ຺ໂປ’’ຕິ. (ສຸ. ນິ. ໓໙; ອປ. ເຖຣ ໑.໑.໙໕);

ອິມໍ ໂຂ ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ອຕ຺ຖວສນ຺ຕິ ຠຄວາ ຍທິທໍ ມມ ເອຕຣຫິ ປຣມໍ ວິເວກສຸຂໍ ຜລສມາປຕ຺ຕິສຸຂໍ, ອິທເມວ ກາຣຓໍ ສມ຺ປສ຺ສມາໂນ ‘‘ອໂຫ ສຸຂໍ, ອໂຫ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ ອຸທາເນມິ. ເອຕມຕ຺ຖນ຺ຕິ ເອຕໍ ຠທ຺ທິຍຕ຺ເຖຣສ຺ສ ປຸຖຸຊ຺ຊນວິສຍາຕີຕໍ ວິເວກສຸຂສງ຺ຂາຕໍ ອຕ຺ຖໍ ສພ຺ພາກາຣໂຕ ວິທິຕ຺ວາ. ອິມໍ ອຸທານນ຺ຕິ ອິມໍ ສເຫຕຸກຠຍໂສກວິຄມານຸຠາວທີປກໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ.

ຍສ຺ສນ຺ຕຣໂຕ ນ ສນ຺ຕິ ໂກປາຕິ ຍສ຺ສ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອນ຺ຕຣໂຕ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ເຕ ຈິຕ຺ຕກາລຸສ຺ສິຍກຣຓໂຕ ຈິຕ຺ຕປ຺ປໂກປາ ຣາຄາທໂຍ ອາຆາຕວຕ຺ຖຸອາທິກາຣຓເຠທໂຕ ອເນກເຠທາ ໂທສໂກປາ ເອວ ວາ ນ ສນ຺ຕິ, ມຄ຺ເຄນ ປຫີນຕ຺ຕາ ນ ວິຊ຺ຊນ຺ຕິ. ອຍຎ຺ຫິ ອນ຺ຕຣ-ສທ຺ໂທ ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ມຎ຺ຈ ຕ຺ວຎ຺ຈ ກິມນ຺ຕຣ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໒໘) ກາຣເຓ ທິສ຺ສຕິ, ‘‘ອນ຺ຕຣຏ຺ຐເກ ຫິມປາຕສມເຍ’’ຕິອາທີສຸ (ມຫາວ. ໓໔໖) ເວມຊ຺ເຌ, ‘‘ອນ຺ຕຣາ ຈ ເຊຕວນໍ ອນ຺ຕຣາ ຈ ສາວຕ຺ຖິ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ອຸທາ. ໑໓, ໔໔) ວິວເຣ, ‘‘ຠຍມນ຺ຕຣໂຕ ຊາຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ອິຕິວຸ. ໘໘; ມຫານິ. ໕) ຈິຕ຺ເຕ, ອິຘາປິ ຈິຕ຺ເຕ ເອວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຍສ຺ສ ຈິຕ຺ເຕ ໂກປາ ນ ສນ຺ຕີ’’ຕິ.

ອຠວ-ສທ຺ທສ຺ສ ວິຠວ-ສທ຺ເທນ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາເຣ ກາຣຓມາຫ ‘‘ວິຠໂວຕິ ຈ ອຠໂວຕິ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກ’’ນ຺ຕິ. ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ປກາຣວຈໂນຕິ ອາຫ ‘‘ອິຕິ ອເນກປ຺ປກາຣາ ຠວາຠວຕາ’’ຕິ. ວີຕິວຕ຺ໂຕຕິ ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ຍສ຺ສາ’’ຕິ ອິທໍ ໂຍ ວີຕິວຕ຺ໂຕຕິ ວິຠຕ຺ຕິວິປຣິຓາມວເສນ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຕໍ ວິຄຕຠຍນ຺ຕິ ຕໍ ເອວຣູປໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕຄຸຓສມນ຺ນາຄຕໍ ຂີຓາສວໍ ຈິຕ຺ຕໂກປາຠາວໂຕ ອິຕິຠວາຠວສມຕິກ຺ກມນໂຕ ຈ ຠຍເຫຕຸວິຄເມນ ວິຄຕຠຍໍ. ວິເວກສຸເຂນ ອຄ຺ຄຜລສຸເຂນ ຈ ສຸຂິໍ, ວິຄຕຠຍຕ຺ຕາ ເອວ ອໂສກໍ. ເທວາ ນານຸຠວນ຺ຕິ ທສ຺ສນາຍາຕິ ອຘິຄຕມຄ຺ເຄ ຐເປຕ຺ວາ ສພ຺ເພປິ ອຸປປຕ຺ຕິເທວາ ວາຍມນ຺ຕາປິ ຈິຕ຺ຕຈາຣທສ຺ສນວເສນ ທສ຺ສນາຍ ທຏ຺ຐຸໍ ນານຸຠວນ຺ຕິ ນ ອຠິສມ຺ຠຸຓນ຺ຕິ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ປເຄວ ມນຸສ຺ສາ. ເສກ຺ຂາປິ ຫິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ ວິຍ ອຣຫໂຕ ຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ນ ຊານນ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ທສ຺ສນໍ ເທວານມ຺ປິ ທຸລ຺ລຠນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ຈິຕ຺ຕຈາຣທສ຺ສນວເສນ ຕສ຺ສ ທສ຺ສນໍ ເທວານມ຺ປິ ທຸລ຺ລຠໍ ອລພ຺ຠນີຍໍ, ເທເວຫິປິ ຕໍ ທສ຺ສນໍ ນ ສກ຺ກາ ປາປຸຓິຕຸນ຺ຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ອຠາວຕ຺ໂຖ ເຫຕ຺ຖ ທຸ-ສທ຺ໂທ ‘‘ທຸປ຺ປຎ຺ໂຎ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ.

໓໓໓. ຠຕ຺ຕາຠິຫາໂຣຕິ ອຠິຫຣິຕພ຺ພຠຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສ ປນ ປມາຓໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຎ຺ຈ ຈ ຖາລິປາກສຕານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ເອໂກ ຖາລິປາໂກ ທສນ຺ນໍ ປຸຣິສານໍ ຠຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ລາຠສກ຺ກາຣສິໂລເກນາຕິ ເອຕ຺ຖ ລາໂຠ ນາມ ຈຕຸປຈ຺ຈຍລາໂຠ. ສກ຺ກາໂຣຕິ ເຕສໍເຍວ ສຸກຕານໍ ສຸສງ຺ຂຕານໍ ລາໂຠ. ສິໂລໂກຕິ ວຓ຺ຓໂຆໂສ. ມໂນມຍໍ ກາຍນ຺ຕິ ຌານມເນນ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມກາຍໍ. ອຸປປນ຺ໂນຕິ ອຸປຄໂຕ. ອຕ຺ຕຠາວປ຺ປຏິລາໂຠຕິ ສຣີຣປຏິລາໂຠ. ທ຺ເວ ວາ ຕີຓິ ວາ ມາຄຘການິ ຄາມເຂຕ຺ຕານີຕິ ເອຕ຺ຖ ມາຄຘກໍ ຄາມເຂຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຖິ ຂຸທ຺ທກໍ, ອຕ຺ຖິ ມຊ຺ຌິມໍ, ອຕ຺ຖິ ມຫນ຺ຕໍ. ຂຸທ຺ທກໍ ຄາມເຂຕ຺ຕໍ ອິໂຕ ຈຕ຺ຕາລີສ ອຸສຠານິ, ເອຕ຺ໂຕ ຈຕ຺ຕາລີສ ອຸສຠານີຕິ ຄາວຸຕໍ ໂຫຕິ. ມຊ຺ຌິມໍ ອິໂຕ ຄາວຸຕໍ, ເອຕ຺ໂຕ ຄາວຸຕນ຺ຕິ ອຑ຺ຒໂຍຊນໍ ໂຫຕິ. ມຫນ຺ຕໍ ອິໂຕ ທິຍຑ຺ຒຄາວຸຕໍ, ເອຕ຺ໂຕ ທິຍຑ຺ຒຄາວຸຕນ຺ຕິ ຕິຄາວຸຕໍ ໂຫຕິ. ເຕສຸ ຂຸທ຺ທເກນ ຄາມເຂຕ຺ເຕນ ຕີຓິ, ຂຸທ຺ທເກນ ຈ ມຊ຺ຌິເມນ ຈ ທ຺ເວ ຄາມເຂຕ຺ຕານິ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕຠາໂວ. ຕິຄາວຸຕຎ຺ຫິສ຺ສ ສຣີຣໍ. ປຣິຫຣິສ຺ສາມີຕິ ປຏິຊຄ຺ຄິສ຺ສາມິ ໂຄປຍິສ຺ສາມິ. ຣກ຺ຂສ຺ເສຕນ຺ຕິ ຣກ຺ຂສ຺ສຸ ເອຕໍ.

ປຎ຺ຈສຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໓໔. ສຕ຺ຖາໂຣຕິ ຄຓສຕ຺ຖາໂຣ. ນາສ຺ສສ຺ສາຕິ ນ ເອຕສ຺ສ ຠເວຍ຺ຍ. ຕນ຺ຕິ ຕໍ ສຕ຺ຖາຣໍ. ເຕນາຕິ ອມນາເປນ. ສມຸທາຈເຣຍ຺ຍາມາຕິ ກເຖຍ຺ຍາມ. ສມ຺ມນ຺ນຕີຕິ ອມ຺ຫາກໍ ສມ຺ມານໍ ກໂຣຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ສມ຺ມາເນຕີ’’ຕິ, ສມ຺ມນ຺ນຕີຕິ ວາ ປເຣຫິ ສມ຺ມານີຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໓໕. ນາສາຍ ປິຕ຺ຕໍ ຠິນ຺ເທຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ອຈ຺ຉປິຕ຺ຕໍ ວາ ມຈ຺ຉປິຕ຺ຕໍ ວາ ນາສາປຸເຏ ປກ຺ຂິເປຍ຺ຍຸໍ. ປຣາຠວາຍາຕິ ອວຑ຺ຒິຍາ ວິນາສາຍ. ອສ຺ສຕຣີຕິ ວຬວາຍ ກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ຄທ຺ຣຠສ຺ສຊາຕາ, ຕໍ ອສ຺ເສນ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ປໂຍເຊນ຺ຕິ, ສາ ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ກາເລ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ວິຊາຍິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ປາເທຫິ ຠູມິໍ ປຫຣນ຺ຕີ ຕິຏ຺ຐຕິ, ອຖສ຺ສາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປາເທ ຈຕູສຸ ຂາຓຸເກສຸ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ກຸຈ຺ຉິໍ ຜາເລຕ຺ວາ ໂປຕກໍ ນີຫຣນ຺ຕິ, ສາ ຕຕ຺ເຖວ ມຣຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຕ຺ຕວຘາຍ ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ.

໓໓໙. ໂປຕ຺ຖນິກນ຺ຕິ ຉຸຣິກໍ, ຍໍ ຂຣນ຺ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ນາຬາຄິຣິເປສນກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໔໒. ມາ ກຸຎ຺ຊຣ ນາຄມາສໂທຕິ ໂຠ, ກຸຎ຺ຊຣ, ພຸທ຺ຘນາຄໍ ວຘກຈິຕ຺ເຕນ ມາ ອຸປຄຈ຺ຉ. ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ທຸກ຺ຂກາຣຓຕ຺ຕາ ທຸກ຺ຂໍ. ກຖໍ ຕໍ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ນ ຫິ ນາຄຫຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິ. ນາຄຫຕສ຺ສ ສຸຄຕິປຏິກ຺ເຂເປນ ພຸທ຺ຘນາຄສ຺ສ ຆາໂຕ ທຸຄ຺ຄຕິທຸກ຺ຂກາຣຓນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອິໂຕຕິ ອິໂຕ ຊາຕິໂຕ. ຍໂຕຕິ ຍສ຺ມາ. ອິໂຕ ປຣໍ ຍໂຕຕິ ອິໂຕ ປຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສາຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ມໂທຕິ ມານມໂທ. ປມາໂທຕິ ປມຕ຺ຕຠາໂວ. ປຏິກຸຏິໂຕຕິ ສງ຺ກຸຏິໂຕ. ອລກ຺ຂິໂກຕິ ອຫິຣິໂກ. ຍຕ຺ຣ ຫິ ນາມາຕິ ໂຍ ນາມ.

ປຎ຺ຈວຕ຺ຖຸຍາຈນກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໔໓. ຕິກໂຠຊນນ຺ຕິ ຕີຫິ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໂຠຊນໍ, ຕິຓ຺ຓໍ ເອກໂຕ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ປຎ຺ຎເປສ຺ສາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂກກາລິໂກຕິອາທີນິ ຈຕຸນ຺ນໍ ເທວທຕ຺ຕປກ຺ຂິຍານໍ ຄຓປາໂມກ຺ຂານໍ ນາມານິ. ອາຍຸກປ຺ປນ຺ຕິ ເອກໍ ມຫາກປ຺ປໍ ອສີຕິຠາຄໍ ກຕ຺ວາ ຕໂຕ ເອກຠາຄມຕ຺ຕໍ ກາລໍ ອນ຺ຕຣກປ຺ປສຎ຺ຎິຕໍ ກາລໍ.

ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອານນ຺ທໍ ເອຕທໂວຈາຕິ (ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໔໘) ເທວທຕ຺ໂຕ ສພ຺ພໍ ສງ຺ຆເຠທສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາຄໍ ນິປ຺ຜາເທຕ຺ວາ ‘‘ເອກໍເສເນວ ອຊ຺ຊ ອາເວຓິກໍ ອຸໂປສຖໍ ສງ຺ຆກມ຺ມຎ຺ຈ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ເອຕໍ ‘‘ອຊ຺ຊຕຄ຺ເຄ’’ຕິອາທິວຈນໍ ອໂວຈ. ຕຕ຺ຖ ອຎ຺ຎຕ຺ເຣວ ຠຄວຕາຕິ ວິນາ ເອວ ຠຄວນ຺ຕໍ, ຕໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ອກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆາ ອຸໂປສຖໍ ກຣິສ຺ສາມິ ສງ຺ຆກມ຺ມານິ ຈາຕິ ຠຄວໂຕ ໂອວາທກາຣກໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ວິນາ ມໍ ອນຸວຕ຺ຕນ຺ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິໍ ອາເວຓິກໍ ອຸໂປສຖໍ ສງ຺ຆກມ຺ມານິ ຈ ກຣິສ຺ສາມິ. ອຊ຺ຊຕຄ຺ເຄ, ຠນ຺ເຕ, ເທວທຕ຺ໂຕ ສງ຺ຆໍ ຠິນ຺ທິສ຺ສຕີຕິ ເຠທກາຣການໍ ສພ຺ເພສໍ ເທວທຕ຺ເຕນ ສຊ຺ຊິຕຕ຺ຕາ ‘‘ເອກໍເສເນວ ເທວທຕ຺ໂຕ ອຊ຺ຊ ສງ຺ຆໍ ຠິນ຺ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ເອວມາຫ. ຠິນ຺ທິສ຺ສຕີຕິ ທ຺ວິຘາ ກຣິສ຺ສຕິ.

ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາຕິ ເອຕໍ ອວີຈິມຫານິຣຍຸປ຺ປຕ຺ຕິສໍວຕ຺ຕນິຍໍ ກປ຺ປຏ຺ຐິຍໍ ອເຕກິຈ຺ຉໍ ເທວທຕ຺ເຕນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຍມານໍ ສງ຺ຆເຠທກມ຺ມໍ ສພ຺ພາກາຣໂຕ ວິທິຕ຺ວາ. ອິມໍ ອຸທານນ຺ຕິ ກຸສລາກຸສເລສຸ ຍຖາກ຺ກມໍ ສປ຺ປຸຣິສາສປ຺ປຸຣິສານໍ ສຸກຣາ ປຏິປຕ຺ຕິ, ນ ປນ ເນສໍ ອກຸສລກຸສເລສູຕິ ອິທມຕ຺ຖວິຠາວນໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ.

ຕຕ຺ຖ ສຸກຣໍ ສາຘຸນາ ສາຘູຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປເຣສຎ຺ຈ ຫິຕໍ ສາເຘຕີຕິ ສາຘຸ, ສມ຺ມາປຏິປນ຺ໂນ. ເຕນ ສາຘຸນາ ສາຣິປຸຕ຺ຕາທິນາ ສາວເກນ ປຈ຺ເຈກສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ອຎ຺ເຎນ ວາ ໂລກິຍສາຘຸນາ ສາຘຸ ສຸນ຺ທຣໍ ຠທ຺ທກໍ ອຕ຺ຕໂນ ປເຣສຎ຺ຈ ຫິຕສຸຂາວຫໍ ສຸກຣໍ ສຸເຂນ ກາຕຸໍ ສກ຺ກາ. ສາຘຸ ປາເປນ ທຸກ຺ກຣນ຺ຕິ ຕເທວ ປນ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂຓໍ ສາຘຸ ປາເປນ ເທວທຕ຺ຕາທິນາ ປາປປຸຄ຺ຄເລນ ທຸກ຺ກຣໍ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ນ ໂສ ຕໍ ກາຕຸໍ ສກ຺ໂກຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປາປໍ ປາເປນ ສຸກຣນ຺ຕິ ປາປໍ ອສຸນ຺ທຣໍ ອຕ຺ຕໂນ ປເຣສຎ຺ຈ ອນຕ຺ຖາວຫໍ ປາເປນ ຍຖາວຸຕ຺ຕປາປປຸຄ຺ຄເລນ ສຸກຣໍ ສຸເຂນ ກາຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍໍ. ປາປມຣິເຍຫິ ທຸກ຺ກຣນ຺ຕິ ອຣິເຍຫິ ປນ ພຸທ຺ຘາທີຫິ ຕໍ ປາປໍ ທຸກ຺ກຣໍ ທຸຣຠິສມ຺ຠວໍ. ເສຕຸຆາໂຕເຍວ ຫິ ເຕສໍ ຕຕ຺ຖາຕິ ທີເປຕິ.

ສງ຺ຆເຠທກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໔໕. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ອາເທສນາປາຏິຫາຣິຍານຸສາສນິຍາຕິອາທີສຸ ປຣສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ຎຕ຺ວາ ກຖນໍ ອາເທສນາປາຏິຫາຣິຍໍ, ສາວການຎ຺ຈ ພຸທ຺ຘານຎ຺ຈ ສຕຕໍ ຘມ຺ມເທສນໍ ອນຸສາສນີປາຏິຫາຣິຍໍ, ອິທ຺ຘິວິຘໍ ອິທ຺ຘິປາຏິຫາຣິຍໍ. ຕຕ຺ຖ ອິທ຺ຘິປາຏິຫາຣິເຍນ ສທ຺ຘິໍ ອນຸສາສນີປາຏິຫາຣິຍໍ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອາຈິຓ຺ຓໍ, ອາເທສນາປາຏິຫາຣິເຍນ ສທ຺ຘິໍ ອນຸສາສນີປາຏິຫາຣິຍໍ ຘມ຺ມເສນາປຕິສ຺ສ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ອາເທສນາປາຏິຫາຣິຍານຸສາສນິຍາ ຠິກ຺ຂູ ຘມ຺ມິຍາ ກຖາຍ ໂອວທີ’’ຕິອາທິ. ຕທາ ຫິ ທ຺ວີສຸ ອຄ຺ຄສາວເກສຸ ຘມ຺ມເສນາປຕິ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຈິຕ຺ຕຈາຣໍ ຎຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ, ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖໂຣ ວິກຸພ຺ພນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ, ປາຬິຍຎ຺ເຈຕ຺ຖ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ເຖຣານໍ ເທສນາຍ ຘມ຺ມຈກ຺ຂຸປຏິລາໂຠວ ທສ຺ສິໂຕ. ທີຆຠາຓກາ ປນ ເອວໍ ວທນ຺ຕິ ‘‘ຠຄວຕາ ເປສິເຕສຸ ທ຺ວີສຸ ອຄ຺ຄສາວເກສຸ ຘມ຺ມເສນາປຕິ ເຕສໍ ຈິຕ຺ຕຈາຣໍ ຎຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ, ເຖຣສ຺ສ ຘມ຺ມເທສນໍ ສຸຕ຺ວາ ປຎ຺ຈສຕາປິ ຠິກ຺ຂູ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສຸ. ອຖ ເນສໍ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖໂຣ ວິກຸພ຺ພນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ, ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ສພ຺ເພ ອຣຫຕ຺ຕຜເລ ປຕິຏ຺ຐຫິໍສູ’’ຕິ. ເທວທຕ຺ຕໍ ອຸຏ຺ຐາເປສີຕິ ຊຓ຺ຓຸເກນ ຫທຍມຊ຺ເຌ ປຫຣິຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາເປສິ.

໓໔໖. ສຣສີຕິ ສໂຣ. ສຸວິກ຺ຂາລິຕນ຺ຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ວິກ຺ຂາລິຕໍ, ສຸວິໂສຘິຕໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສໍຂາທິຕ຺ວາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ຂາທິຕ຺ວາ. ມຫິໍ ວິກຸພ຺ພໂຕຕິ ມຫິໍ ທນ຺ເຕຫິ ວິລິຂນ຺ຕສ຺ສ. ນທີສຸ ຠິສໍ ຆສານສ຺ສາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ນທີຕິ ເຈຕ຺ຖ ມຫາສໂຣ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ຊຄ຺ຄໂຕຕິ ຫຕ຺ຖິຍູຖໍ ປາເລນ຺ຕສ຺ສ. ຠິງ຺ໂກວາຕິ ຫຕ຺ຖິໂປຕໂກ ວິຍ. ມມານຸກຸພ຺ພນ຺ຕິ ມໍ ອນຸກໂຣນ຺ໂຕ.

໓໔໗. ທູເຕຍ຺ຍນ຺ຕິ ທູຕກມ຺ມໍ. ຄນ຺ຕຸມຣຫຕີຕິ ທູເຕຍ຺ຍສງ຺ຂາຕໍ ສາສນໍ ຫຣິຕຸໍ ຘາເຣຕ຺ວາ ຫຣິຕຸໍ ອຣຫຕິ. ໂສຕາຕິ ຍໍ ອສ຺ສ ສາສນໍ ເທນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ໂສຕາ. ສາເວຕາຕິ ຕໍ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ນາມ ຕຸມ຺ເຫຫິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ປຏິສາເວຕາ. ອຸຄ຺ຄເຫຕາຕິ ສຸອຸຄ຺ຄຫິຕໍ ກຕ຺ວາ ອຸຄ຺ຄເຫຕາ. ຘາເຣຕາຕິ ສຸຘາຣິຕໍ ກຕ຺ວາ ຘາເຣຕາ. ວິຎ຺ຎາຕາຕິ ອຕ຺ຕນາ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ຊານິຕາ. ວິຎ຺ຎາເປຕາຕິ ປຣໍ ວິຊານາເປຕາ. ສຫິຕາສຫິຕສ຺ສາຕິ ‘‘ອິທໍ ສຫິຕໍ, ອິທໍ ອສຫິຕ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ສຫິຕາສຫິຕສ຺ສ ກຸສໂລ ອຸປຄຕານຸປຄເຕສຸ ເຉໂກ ສາສນໍ ອາໂຣເຈນ຺ໂຕ ສຫິຕາສຫິຕໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ອາໂຣເຈຕິ. ນ ພ຺ຍຖຕີຕິ ນ ເວຘຕິ ນ ຉມ຺ຠຕິ. ອຸຄ຺ຄວາທິນິນ຺ຕິ ຜຣຸສວຈເນນ ສມນ຺ນາຄຕໍ. ປຸຈ຺ຉິໂຕຕິ ປຏິຎ຺ຎຕ຺ຖາຍ ປຸຈ຺ຉິໂຕ.

໓໔໘. ອຏ຺ຐຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອສທ຺ຘມ຺ເມຫີຕິອາທີສຸ ອສທ຺ຘມ຺ເມຫີຕິ (ອິຕິວຸ. ອຏ຺ຐ. ໘໙) ອສຕໍ ຘມ຺ເມຫິ, ອສນ຺ເຕຫິ ວາ ອໂສຠເນຫິ ວາ ຘມ຺ເມຫິ. ອຠິຠູໂຕຕິ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖໂຏ. ປຣິຍາທິນ຺ນຈິຕ຺ໂຕຕິ ເຂປິຕຈິຕ຺ໂຕ ລາຠາທິເຫຕຸເກນ ອິຈ຺ຉາຈາເຣນ ມານມທາທິນາ ຈ ຂຍໍ ປາປິຕກຸສລຈິຕ຺ໂຕ. ອຖ ວາ ປຣິຍາທິນ຺ນຈິຕ຺ໂຕຕິ ປຣິໂຕ ອາທິນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ, ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ ອກຸສລໂກຏ຺ຐາເສນ ຍຖາ ກຸສລຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິວາໂຣ ນ ໂຫຕິ, ເອວໍ ສມນ຺ຕໂຕ ຄຫິຕຈິຕ຺ຕສນ຺ຕາໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປາເຍ ນິພ຺ພຕ຺ຕນາຣຫຕາຍ ອາປາຍິໂກ. ຕຕ຺ຖປິ ອວີຈິສງ຺ຂາເຕ ມຫານິຣເຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ເນຣຍິໂກ. ເອກໍ ອນ຺ຕຣກປ຺ປໍ ປຣິປຸຓ຺ຓເມວ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ກປ຺ປຏ຺ໂຐ. ອເຕກິຈ຺ໂຉຕິ ພຸທ຺ເຘຫິປິ ອນິວຕ຺ຕນີຍຕ຺ຕາ ອວີຈິນິພ຺ພຕ຺ຕິຍາ ຕິກິຈ຺ຉາຠາວໂຕ ອເຕກິຈ຺ໂຉ, ອຕິກິຈ຺ຉນີໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ລາເຠນາຕິ ລາເຠນ ເຫຕຸຠູເຕນ. ອຖ ວາ ລາຠເຫຕຸເກນ ມານາທິນາ. ລາຠຎ຺ຫິ ນິສ຺ສາຍ ອິເຘກຈ຺ເຈ ປຸຄ຺ຄລາ ປາປິຈ຺ຉາ ອິຈ຺ຉາປກຕາ ອິຈ຺ຉາຈາເຣ ຐຕ຺ວາ ‘‘ລາຠໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕສ຺ສາມາ’’ຕິ ອເນກວິຫິຕໍ ອເນສນໍ ອປ຺ປຕິຣູປໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອິໂຕ ຈຸຕາ ອປາເຍສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ. ອປເຣ ຍຖາລາຠໍ ລຠິຕ຺ວາ ຕໍນິມິຕ຺ຕໍ ມານາຕິມານມທມຈ຺ຉຣິຍາທິວເສນ ປມາທໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອິໂຕ ຈຸຕາ ອປາເຍສຸ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ, ອຍຎ຺ຈ ຕາທິໂສ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ລາເຠນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຠິຠູໂຕ ປຣິຍາທິນ຺ນຈິຕ຺ໂຕ ເທວທຕ຺ໂຕ ອາປາຍິໂກ’’ຕິອາທິ. ອສກ຺ກາເຣນາຕິ ຫີເຬຕ຺ວາ ປຣິຠວິຕ຺ວາ ປເຣຫິ ອຕ຺ຕນິ ປວຕ຺ຕິເຕນ ອສກ຺ກາເຣນ, ອສກ຺ກາຣເຫຕຸເກນ ວາ ມານາທິນາ. ອສນ຺ຕຄຸຓສມ຺ຠາວນາຘິປ຺ປາເຍນ ປວຕ຺ຕາ ປາປາ ອິຈ຺ຉາ ເອຕສ຺ສາຕິ ປາປິຈ຺ໂຉ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ປາປິຈ຺ຉຕາ, ຕາຍ. ‘‘ອຫໍ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສາມິ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ປຣິຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຫິ ຕສ຺ສ ອິຈ຺ຉາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ. ໂກກາລິກາທໂຍ ປາປາ ລາມກາ ມິຕ຺ຕາ ເອຕສ຺ສາຕິ ປາປມິຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ສ ຠາໂວ ປາປມິຕ຺ຕຕາ, ຕາຍ.

໓໔໙. ອຠິຠຸຍ຺ຍາຕິ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ມທ຺ທິຕ຺ວາ.

໓໕໐. ຕີຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອສທ຺ຘມ຺ເມຫີຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ. ໂອຣມຕ຺ຕເກນ ວິເສສາຘິຄເມນ ອນ຺ຕຣາ ໂວສານໍ ອາປາທີຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ອຍມຕ຺ໂຖ. ໂອຣມຕ຺ຕເກນາຕິ ອປ຺ປມຕ຺ຕເກນ ຌານາຠິຎ຺ຎາມຕ຺ເຕນ. ວິເສສາຘິຄເມນາຕິ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມາຘິຄເມນ. ອນ຺ຕຣາຕິ ເວມຊ຺ເຌ. ໂວສານໍ ອາປາທີຕິ ອກຕກິຈ຺ໂຈວ ສມາໂນ ‘‘ກຕກິຈ຺ໂຈມ຺ຫີ’’ຕິ ມຎ຺ຎມາໂນ ສມຓຘມ຺ມໂຕ ວິຄມໍ ອາປຊ຺ຊິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຌານາຠິຎ຺ຎາຫິ ອຸຕ຺ຕຣິກຣຓີເຍ ອຘິຄນ຺ຕພ຺ເພ ມຄ຺ຄຜເລ ອນຘິຄເຕ ສຕິເຍວ ຕໍ ອນຘິຄນ຺ຕ຺ວາ ສມຓຘມ຺ມໂຕ ວິຄມໍ ອາປຊ຺ຊີຕິ. ອິຕິ ຠຄວາ ອິມິນາ ສຸຕ຺ເຕນ ວິເສສໂຕ ປຸຖຸຊ຺ຊນຠາເວ ອາທີນວໍ ປກາເສຕິ ‘‘ຠາຣິໂຍ ປຸຖຸຊ຺ຊນຠາໂວ, ຍຕ຺ຣ ຫິ ນາມ ຌານາຠິຎ຺ຎາປຣິໂຍສານາ ສມ຺ປຕ຺ຕິໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາປິ ອເນການຕ຺ຖາວຫໍ ນານາວິຘທຸກ຺ຂເຫຕຸອສນ຺ຕຄຸຓສມ຺ຠາວນໍ ອສປ຺ປຸຣິສສໍສຄ຺ຄໍ ອາລສິຍານຸໂຍຄຎ຺ຈ ອວິຊຫນ຺ໂຕ ອວີຈິສໍວຕ຺ຕນິກໍ ກປ຺ປຏ຺ຐິຍໍ ອເຕກິຈ຺ຉໍ ກິພ຺ພິສໍ ປສວຕີ’’ຕິ.

ຄາຖາສຸ ມາຕິ ປຏິເສເຘ ນິປາໂຕ. ຊາຕູຕິ ເອກໍເສນ. ໂກຈີຕິ ສພ຺ພສງ຺ຄາຫກວຈນໍ. ໂລກສ຺ມິນ຺ຕິ ສຕ຺ຕໂລເກ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ອິມສ຺ມິໍ ສຕ຺ຕໂລເກ ໂກຈິ ປຸຄ຺ຄໂລ ເອກໍເສນ ປາປິຈ຺ໂຉ ມາ ໂຫຕູຕິ. ຕທມິນາປິ ຊານາຖ, ປາປິຈ຺ຉານໍ ຍຖາ ຄຕີຕິ ປາປິຈ຺ຉານໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ຍຖາຄຕິ ຍາທິສີ ນິພ຺ພຕ຺ຕິ ຍາທິໂສ ອຠິສມ຺ປຣາໂຍຕິ ອິມິນາປິ ກາຣເຓນ ຊານາຖາຕິ ເທວທຕ຺ຕໍ ນິທສ຺ເສນ຺ໂຕ ເອວມາຫ.

ປຓ຺ຑິໂຕຕິ ສມຎ຺ຎາໂຕຕິ ປຣິຍຕ຺ຕິພາຫຸສຈ຺ເຈນ ປຓ຺ຑິໂຕຕິ ຎາໂຕ. ຠາວິຕຕ຺ໂຕຕິ ສມ຺ມໂຕຕິ ຌານາຠິຎ຺ຎາຫິ ຠາວິຕຈິຕ຺ໂຕຕິ ສມ຺ຠາວິໂຕ. ຕຖາ ຫິ ໂສ ‘‘ມຫິທ຺ຘິໂກ ໂຄຘິປຸຕ຺ໂຕ, ມຫານຸຠາໂວ ໂຄຘິປຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ຘມ຺ມເສນາປຕິນາປິ ປສໍສິໂຕ ອໂຫສິ. ຊລໍວ ຍສສາ ອຏ຺ຐາ, ເທວທຕ຺ໂຕຕິ ວິສ຺ສຸໂຕຕິ ອຕ຺ຕໂນ ກິຕ຺ຕິຍາ ປຣິວາເຣນ ຈ ຊລນ຺ໂຕ ວິຍ ໂອຠາສນ຺ໂຕ ວິຍ ຐິໂຕ ເທວທຕ຺ໂຕຕິ ເອວໍ ວິສ຺ສຸໂຕ ປາກໂຏ ອໂຫສິ. ‘‘ເມ ສຸຕ’’ນ຺ຕິປິ ປາໂຐ, ມຍາ ສຸຕໍ ສຸຕມຕ຺ຕໍ, ກຕິປາເຫເນວ ອຕຖາຠູຕຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ຕໍ ປຓ຺ຑິຈ຺ຈາທິສວນມຕ຺ຕເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ໂສ ປມາທໍ ອນຸຈິຓ຺ໂຓ, ອາສຊ຺ຊ ນໍ ຕຖາຄຕນ຺ຕິ ໂສ ເອວໍຠູໂຕ ເທວທຕ຺ໂຕ ‘‘ພຸທ຺ໂຘປິ ສາກິຍປຸຕ຺ໂຕ, ອຫມ຺ປິ ສາກິຍປຸຕ຺ໂຕ, ພຸທ຺ໂຘປິ ສມໂຓ, ອຫມ຺ປິ ສມໂຓ, ພຸທ຺ໂຘປິ ອິທ຺ຘິມາ, ອຫມ຺ປິ ອິທ຺ຘິມາ, ພຸທ຺ໂຘປິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸໂກ, ທິພ຺ພໂສຕເຈໂຕປຣິຍຎາຓລາຠີ, ພຸທ຺ໂຘປິ ອຕີຕານາຄຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນ ຘມ຺ເມ ຊານາຕິ, ອຫມ຺ປິ ເຕ ຊານາມີ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປມາຓໍ ອຊານິຕ຺ວາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘໍ ອຕ຺ຕນາ ສມສມຏ຺ຐປເນນ ປມາທໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ‘‘ອິທານາຫໍ ພຸທ຺ໂຘ ຠວິສ຺ສາມິ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ປຣິຫຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຠິມາຣປໂຍຊນາທິນາ ຕຖາຄຕໍ ອາສຊ຺ຊ ອາສາເທຕ຺ວາ ວິເຫເຐຕ຺ວາ. ‘‘ປມາທມນຸຊິຓ຺ໂຓ’’ຕິປິ ປຐນ຺ຕິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ປມາທໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປມຊ຺ຊນ຺ໂຕ ປມາທໍ ນິສ຺ສາຍ ຠຄວຕາ ສທ຺ຘິໍ ຍຸຄຄ຺ຄາຫຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທນ ສເຫວ ຌານາຠິຎ຺ຎາຫິ ອນຸຊິຓ຺ໂຓ ປຣິຫີໂນຕິ. ອວີຈິນິຣຍໍ ປຕ຺ໂຕ, ຈຕຸທ຺ວາຣໍ ຠຍານກນ຺ຕິ ຊາລານໍ ຕຕ຺ຖ ອຸປ຺ປນ຺ນສຕ຺ຕານໍ ວາ ນິຣນ຺ຕຣຕາຍ ‘‘ອວີຈີ’’ຕິ ລທ຺ຘນາມໍ ຈຕູສຸ ປສ຺ເສສຸ ຈຕຸມຫາທ຺ວາຣໂຍເຄນ ຈຕຸທ຺ວາຣໍ ອຕິຠຍານກໍ ມຫານິຣຍໍ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓວເສນ ປຕ຺ໂຕ. ຕຖາ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ຈຕຸກ຺ກຓ຺ໂຓ ຈຕຸທ຺ວາໂຣ, ວິຠຕ຺ໂຕ ຠາຄໂສ ມິໂຕ;

ອໂຍປາກາຣປຣິຍນ຺ໂຕ, ອຍສາ ປຏິກຸຊ຺ຊິໂຕ.

‘‘ຕສ຺ສ ອໂຍມຍາ ຠູມິ, ຊລິຕາ ເຕຊສາ ຍຸຕາ;

ສມນ຺ຕາ ໂຍຊນສຕໍ, ຜຣິຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ ສພ຺ພທາ’’ຕິ. (ມ. ນິ. ໓.໒໕໐, ໒໖໗; ອ. ນິ. ໓.໓໖);

ອທຸຏ຺ຐສ຺ສາຕິ ອທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ຕສ຺ສ. ທຸພ຺ເຠຕິ ທຸສ຺ເສຍ຺ຍ. ຕເມວ ປາປໍ ຜຸສຕີຕິ ຕເມວ ອທຸຏ຺ຐທຸພ຺ຠິໍ ປາປປຸຄ຺ຄລໍ ປາປໍ ນິຫີນໍ ປາປຜລໍ ຜຸສຕິ ປາປຸຓາຕິ ອຠິຠວຕິ. ເຠສ຺ມາຕິ ວິປຸລຠາເວນ ຄມ຺ຠີຣຠາເວນ ຈ ຠິໍສາປໂນ, ຠິໍສາເປນ຺ໂຕ ວິຍ ວິປຸລຄມ຺ຠີໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວາເທນາຕິ ໂທເສນ. ອຸປຫິໍສຕີຕິ ພາຘຕິ ອາສາເທຕິ. ວາໂທ ຕມ຺ຫິ ນ ຣູຫຕີຕິ ຕສ຺ມິໍ ຕຖາຄເຕ ປເຣນ ອາໂຣປິຍມາໂນ ໂທໂສ ນ ຣຸຫຕິ ນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ວິສກຸມ຺ໂຠ ວິຍ ສມຸທ຺ທສ຺ສ ນ ຕສ຺ສ ວິກາຣໍ ຊເນຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເອວໍ ຉຫິ ຄາຖາຫິ ປາປິຈ຺ຉຕາທິສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ ນິຣຍູປຄຠາວທສ຺ສເນນ ທຸກ຺ຂໂຕ ອປຣິມຸຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂຘມ຺ມສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ ທຸກ຺ຂກ຺ຂຍໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕາທິສໍ ມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ໂອສານຄາຖມາຫ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຍສ຺ສ ສມ຺ມາ ປຏິປນ຺ນສ຺ສ ມຄ຺ຄານຸໂຄ ປຏິປຕ຺ຕິມຄ຺ຄໍ ອນຸຄໂຕ ສມ຺ມາ ປຏິປນ຺ໂນ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາທິຄຸຓສມນ຺ນາຄເມນ ສກລສ຺ສ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂສ຺ສ ຂຍໍ ປຣິໂຍສານໍ ປາປຸເຓຍ຺ຍ, ຕາທິສໍ ພຸທ຺ຘໍ ພຸທ຺ຘສາວກໍ ວາ ປຓ຺ຑິໂຕ ສປ຺ປຎ຺ໂຎ ອຕ຺ຕໂນ ມິຕ຺ຕໍ ກຸພ຺ເພຖ ເຕນ ເມຕ຺ຕິໍ ກເຣຍ຺ຍ, ຕຎ຺ຈ ເສເວຖ ຕເມວ ປຍິຣຸປາເສຍ຺ຍາຕິ.

ກິໍ ປເນຕໍ ສຸຕ຺ຕໍ ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ ນິຣຍູປປຕ຺ຕິໂຕ ປຸພ຺ເພ ຠາສິຕໍ, ອຸທາຫຸ ປຈ຺ຉາຕິ? ອິຕິວຸຕ຺ຕກຏ຺ຐກຖາຍໍ (ອິຕິວຸ. ອຏ຺ຐ. ໘໙) ຕາວ –

‘‘ເທວທຕ຺ເຕ ຫິ ອວີຈິມຫານິຣຍໍ ປວິຏ຺ເຐ ເທວທຕ຺ຕປກ຺ຂິກາ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍາ ‘ສມເຓນ ໂຄຕເມນ ອຠິສປິໂຕ ເທວທຕ຺ໂຕ ປຖວິໍ ປວິຏ຺ໂຐ’ຕິ ອພ຺ຠາຈິກ຺ຂິໍສຸ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ສາສເນ ອນຠິປ຺ປສນ຺ນາ ມນຸສ຺ສາ ‘ສິຍາ ນຸ ໂຂ ເອຕເທວໍ, ຍຖາ ອິເມ ຠຓນ຺ຕີ’ຕິ ອາສງ຺ກໍ ອຸປ຺ປາເທສຸໍ. ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ຠິກ຺ຂູ ຠຄວໂຕ ອາໂຣເຈສຸໍ. ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕຖາຄຕາ ກສ຺ສຈິ ອຠິສປໍ ເທນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ນ ເທວທຕ຺ໂຕ ມຍາ ອຠິສປິໂຕ, ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ເມເນວ ນິຣຍໍ ປວິຏ຺ໂຐ’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕສໍ ມິຈ຺ຉາຄາຫໍ ປຏິເສເຘນ຺ໂຕ ອິມາຍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ ອຠາສີ’’ຕິ –

ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ມເຕນ ຕສ຺ສ ນິຣຍູປປຕ຺ຕິໂຕ ປຈ຺ຉາປິ ຠຄວາ ອິທໍ ສຸຕ຺ຕມຠາສີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິຘ ປນ ຕສ຺ສ ນິຣຍູປປຕ຺ຕິໂຕ ປຐມເມວ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ຠາສິຕໍ ປາຬິອາຣຸຬ຺ຫນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕເນວ ‘‘ອວີຈິນິຣຍໍ ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອິທໍ ປນ ອາສໍສາຍໍ ອຕີຕວຈນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອາສໍສາຕິ ເຈຕ຺ຖ ອວສ຺ສມ຺ຠາວິນີ ອຕ຺ຖສິທ຺ຘິ ອຘິປ຺ເປຕາ. ອວສ຺ສມ຺ຠາວິນິຎ຺ຫິ ອຕ຺ຖສິທ຺ຘິມເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ອນາຄຕມ຺ປິ ຠູຕໍ ວິຍ ໂວຫຣນ຺ຕິ, ຕຎ຺ຈ ສທ຺ທລກ຺ຂຓານຸສາເຣນ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ສງ຺ຆເຠທກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຸປາລິປຎ຺ຫກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໕໑. ອຸປາລິປຎ຺ເຫ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ທສ຺ສິຕເມວ. ຕຕ຺ຖ ອນຸນຍນ຺ໂຕຕິ ອນຸຊານາເປນ຺ໂຕ, ເຠທສ຺ສ ອນຸຣູປໍ ວາ ໂພເຘນ຺ໂຕ, ຍຖາ ເຠໂທ ໂຫຕິ, ເອວໍ ຠິນ຺ທິຕພ຺ເພ ຠິກ຺ຂູ ວິຎ຺ຎາເປນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ຕຸມ຺ຫາກ’’ນ຺ຕິອາທິ.

໓໕໒. ອຏ຺ຐາຣສເຠທກຣວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ທສ ອກຸສລກມ຺ມປຖາ ສໍກິລິຏ຺ຐຘມ຺ມຕາຍ ໂວທານຘມ຺ມປອປກ຺ຂຕ຺ຕາ ‘‘ອຘມ຺ໂມ’’ຕິ ທສ຺ສິຕາ, ຕຖາ ອຸປາທານາທໂຍ, ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມານໍ ເອກນ຺ຕານວຊ຺ຊຠາວໂຕ ນຕ຺ຖິ ອຘມ຺ມຠາໂວ, ຠຄວຕາ ປນ ເທສິຕາກາເຣນ ຫາເປຕ຺ວາ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ວາ ກຖນໍ ຍຖາຘມ຺ມໍ ອກຖນນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ອຘມ຺ມຠາໂວຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ຕໂຍ ສຕິປຏ຺ຐານາ’’ຕິອາທິ. ນິຍ຺ຍານິກນ຺ຕິ ສປາຏິຫີຣໍ ອປ຺ປຏິຫຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕເຖວາຕິ ອິມິນາ ‘‘ເອວໍ ອມ຺ຫາກ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ອາກຑ຺ຒຕິ. ກາຕພ຺ພໍ ກມ຺ມໍ ຘມ຺ໂມ ນາມາຕິ ຍຖາຘມ຺ມໍ ກຣຓໂຕ ຘມ຺ໂມ ນາມ, ອິຕຣໍ ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາຍໂຕ ອຘມ຺ໂມ ນາມ.

ຣາຄວິນໂຍ…ເປ… ອຍໍ ວິນໂຍ ນາມາຕິ ຣາຄາທີນໍ ວິນຍນໂຕ ສໍວຣຓໂຕ ປຊຫນໂຕ ປຏິສງ຺ຂານໂຕ ຈ ວິນໂຍ ນາມ, ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ອິຕໂຣ ອວິນໂຍ. ວຕ຺ຖຸສມ຺ປຕ຺ຕິອາທິວເສນ ສພ຺ເພສໍ ວິນຍກມ຺ມານໍ ອກຸປ຺ປຕາຕິ ອາຫ ‘‘ວຕ຺ຖຸສມ຺ປຕ຺ຕິ…ເປ… ອຍໍ ວິນໂຍ ນາມາ’’ຕິ. ຕປ຺ປຏິປກ຺ຂໂຕ ອວິນໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເຕນາຫ ‘‘ວຕ຺ຖຸວິປຕ຺ຕີ’’ຕິອາທິ. ຍາສໍ ອາປນ຺ນສ຺ສ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ສາວເສສາ, ຕາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ສາວເສສາ.

໓໕໔. ອາປາຍິໂກຕິອາທິຄາຖາສຸ (ອິຕິວຸ. ອຏ຺ຐ. ໑໘) ສງ຺ຆສ຺ສ ເຠທສງ຺ຂາເຕ ວຄ຺ເຄ ຣໂຕຕິ ວຄ຺ຄຣໂຕ. ອຘມ຺ມິກຕາຍ ອຘມ຺ເມ ເຠທກຣວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ສງ຺ຆເຠທສງ຺ຂາເຕ ເອວ ຈ ອຘມ຺ເມ ຐິໂຕຕິ ອຘມ຺ມຏ຺ໂຐ. ໂຍຄກ຺ເຂມາ ປຘໍສຕີຕິ ຫິຕໂຕ ປຣິຫາຍຕິ, ຈຕູຫິປິ ໂຍເຄຫິ ອນຸປທ຺ທຸຕຕ຺ຕາ ໂຍຄກ຺ເຂມໍ ນາມ ອຣຫຕ຺ຕໍ ນິພ຺ພານຎ຺ຈ, ຕໂຕ ປນສ຺ສ ຘໍສເນ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ. ທິຏ຺ຐິສີລສາມຎ຺ຎໂຕ ສງ຺ຆຕຏ຺ເຐນ ສງ຺ຆໍ, ຕໂຕ ເອວ ເອກກມ຺ມາທິວິຘານໂຍເຄນ ສມຄ຺ຄໍ ສຫິຕໍ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂເຓນ ສງ຺ຆເຠເທນ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ. ກປ຺ປນ຺ຕິ ອນ຺ຕຣກປ຺ປສງ຺ຂາຕໍ ອາຍຸກປ຺ປໍ. ນິຣຍມ຺ຫີຕິ ອວີຈິມຫານິຣຍມ຺ຫິ.

ສຸຂາ ສງ຺ຆສ຺ສ ສາມຄ຺ຄີຕິ (ອິຕິວຸ. ອຏ຺ຏ. ໑໙) ສຸຂສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠາວໂຕ ສາມຄ຺ຄີ ‘‘ສຸຂາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ຍຖາ ‘‘ສຸໂຂ ພຸທ຺ຘານມຸປ຺ປາໂທ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໑໙໔). ສມຄ຺ຄານຎ຺ຈນຸຄ຺ຄໂຫຕິ ສມຄ຺ຄານໍ ສາມຄ຺ຄິອນຸໂມທເນນ ອນຸຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ ສາມຄ຺ຄິອນຸຣູປໍ ວາ, ຍຖາ ເຕ ສາມຄ຺ຄິໍ ນ ວິຊຫນ຺ຕິ, ຕຖາ ຄຫຓໍ ຐປນໍ ອນຸພລປ຺ປທານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມຄ຺ຄໍ ກຕ຺ວານາຕິ ຠິນ຺ນໍ ສງ຺ຆໍ ສງ຺ຆຣາຊິປ຺ປຕ຺ຕໍ ວາ ສມຄ຺ຄໍ ສຫິຕໍ ກຕ຺ວາ. ກປ຺ປນ຺ຕິ ອາຍຸກປ຺ປເມວ. ສຄ຺ຄມ຺ຫິ ໂມທຕີຕິ ກາມາວຈຣເທວໂລເກ ອຎ຺ເຎ ເທເວ ທສຫິ ຐາເນຫິ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ທິພ຺ພສຸຂໍ ອນຸຠວນ຺ໂຕ ອິຈ຺ຉິຕນິພ຺ພຕ຺ຕິຍາ ຈ ໂມທຕິ ປໂມທຕິ ລຬຕິ ກີຬຕິ.

໓໕໕. ສິຍາ ນຸ ໂຂ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ຆເຠທໂກຕິອາທິ ປາຬິອນຸສາເຣເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ປຎ຺ຈຫິ, ອຸປາລິ, ອາກາເຣຫິ ສງ຺ໂຆ ຠິຊ຺ຊຕິ ກມ຺ເມນ ອຸທ຺ເທເສນ ໂວຫຣນ຺ໂຕ ອນຸສ຺ສາວເນນ ສລາກຄ຺ຄາເຫນາ’’ຕິ ເອວໍ ປຣິວາເຣ (ປຣິ. ໔໕໘) ອາຄຕມ຺ປິ ສງ຺ຆເຠທລກ຺ຂຓໍ ອິຘ ວຸຕ຺ເຕນ ກິໍ ນານາກຣຓນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປຣິວາເຣ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສີມຏ຺ຐກສງ຺ເຆ ອສນ຺ນິປຕິເຕ ວິສຸໍ ປຣິສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກຕໂວຫາຣານຸສ຺ສາວນສລາກຄ຺ຄາຫສ຺ສ ກມ຺ມໍ ວາ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ອຸທ຺ເທສໍ ວາ ອຸທ຺ທິສນ຺ຕສ຺ສ ເຠໂທ ຈ ໂຫຕິ ອານນ຺ຕຣິຍກມ຺ມຎ຺ຈ. ສມຄ຺ຄສຎ຺ຎາຍ ປນ ‘‘ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ວາ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ເຠໂທວ ໂຫຕິ, ນ ອານນ຺ຕຣິຍກມ຺ມໍ. ຕໂຕ ອູນປຣິສາຍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ເນວ ສງ຺ຆເຠໂທ ນ ອານນ຺ຕຣິຍໍ. ສພ຺ພນ຺ຕິເມນ ຫິ ປຣິຈ຺ເຉເທນ ນວນ຺ນໍ ຊນານໍ ໂຍ ສງ຺ຆໍ ຠິນ຺ທຕິ, ຕສ຺ສ ອານນ຺ຕຣິຍກມ຺ມໍ ໂຫຕິ, ອນຸວຕ຺ຕການໍ ອຘມ຺ມວາທີນໍ ມຫາສາວຊ຺ຊໍ ກມ຺ມໍ, ຘມ຺ມວາທິໂນ ອນວຊ຺ຊາ. ເສສເມຕ຺ຖ ອຸຕ຺ຕານເມວາຕິ.

ອຸປາລິປຎ຺ຫກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສງ຺ຆເຠທກກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ວຕ຺ຕກ຺ຂນ຺ຘກໍ

ອາຄນ຺ຕຸກວຕ຺ຕກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໕໖-໓໕໗. ວຕ຺ຕກ຺ຂນ຺ຘເກ ອຸປຣິປິຏ຺ຐິໂຕຕິ ປິຏ຺ຐິສງ຺ຆາຏສ຺ສ ອຸປຣິຠາຄໂຕ, ທ຺ວາຣພາຫສ຺ສ ອຸປຣິປເທສໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕພ຺ພນ຺ຕິ ສຸກ຺ຂາປນຕ຺ຖໍ ອາຕເປ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ອຠິວາທາເປຕພ຺ໂພຕິ ຕສ຺ສ ວສ຺ເສ ປຸຈ຺ຉິເຕ ຍທິ ທຫໂຣ ໂຫຕິ, ສຍເມວ ວນ຺ທິສ຺ສຕິ, ຕທາ ອິມິນາວ ວນ຺ທາປິໂຕ ນາມ ໂຫຕິ. ນິລ຺ໂລເກຕພ຺ໂພຕິ ໂອໂລເກຕພ຺ໂພ. ຍຖາຠາຄນ຺ຕິ ປຸພ຺ເພ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ປເທສຠາຄໍ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ. ສນ຺ຕານກນ຺ຕິ ອຸຓ຺ຓນາຠິສຸຕ຺ຕໍ. ອຸລ຺ໂລກາຕິ ເຄຫສ຺ສ ອຸປຣິຠາຄໂຕ ປຏ຺ຐາຍ, ປຐມໍ ອຸປຣິຠາໂຄ ສມ຺ມຊ຺ຊິຕພ຺ໂພຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອາວາສິກວຕ຺ຕກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໕໙. ມຫາອາວາເສຕິ ມຫາວິຫາຣສທິເສ ມຫາອາວາເສ.

ອນຸໂມທນວຕ຺ຕກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໖໒. ປຎ຺ຈເມ ນິສິນ຺ເນຕິ ອນຸໂມທນຕ຺ຖາຍ ນິສິນ຺ເນ. ອຸປນິສິນ຺ນກຖາ ນາມ ພຫູສຸ ສນ຺ນິປຕິເຕສຸ ປຣິກຖາກຖນໍ.

ຠຕ຺ຕຄ຺ຄວຕ຺ຕກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໖໔. ມນຸສ຺ສານໍ ປຣິວິສນຏ຺ຐານນ຺ຕິ ຍຕ຺ຖ ມນຸສ຺ສາ ສປຸຕ຺ຕທາຣາ ອາວສິຕ຺ວາ ເທນ຺ຕິ. ຫຕ຺ຖໂຘວນອຸທກໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ຠຸຕ຺ຕາວິສ຺ສ ໂຠຊນາວສາເນ ຫຕ຺ຖໂຘວນອຸທກໍ ສນ຺ຘາຍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອນ຺ຕຣາ ປິປາສິເຕນ ປນ…ເປ… ຫຕ຺ຖາ ນ ໂຘວິຕພ຺ພາ’’ຕິ. ໂປຕ຺ຖເກສຸ ປນ ‘‘ປານີຍໍ ປິວິຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖາ ນ ໂຘວິຕພ຺ພາ’’ຕິ ລິຂນ຺ຕິ, ‘‘ຫຕ຺ຖາ ໂຘວິຕພ຺ພາ’’ຕິ ປາເຐນ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕິ. ອຎ຺ຎຖາ ‘‘ນ ຕາວ ອຸທກນ຺ຕິ ອິທໍ ຫຕ຺ຖໂຘວນອຸທກໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ອນ຺ຕຣາ ປິປາສິເຕນ ປນາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕວິເສໂສ ນ ອຸປລພ຺ຠຕິ. ອຖ ມຕໍ ‘‘ນ ຕາວ ເຖເຣນ ອຸທກໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິທໍ ກິໍ ປານີຍປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຸທາຫຸ ຫຕ຺ຖໂຘວນອຸທກຄ຺ຄຫຓໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ອາສງ຺ການິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ ‘ອິທໍ ຫຕ຺ຖໂຘວນອຸທກໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕ’ນ຺ຕິອາທິ ກຖິຕ’’ນ຺ຕິ, ຕຎ຺ຈ ນ, ຕຕ຺ຖ ອາສງ຺ກາຍ ເອວ ອສມ຺ຠວໂຕ. ນ ຫິ ຠຄວາ ‘‘ຍາວ ອຎ຺ເຎ ນ ຠຸຕ຺ຕາວິໂນ ໂຫນ຺ຕິ, ຕາວ ປານີຍໍ ນ ປາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວກ຺ຂຕີຕິ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ. ຍທິ ເຈຕໍ ປານີຍປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ນ ຕາວ ເຖເຣນ ອຸທກໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອຸທກສທ຺ທປ຺ປໂຍໂຄ ຈ ນ ກຕ຺ຕພ຺ໂພ ສິຍາ, ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ‘‘ອິທໍ ຫຕ຺ຖໂຘວນອຸທກໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕນ ນິວຕ຺ຕິຕພ຺ພມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ‘‘ອນ຺ຕຣາ ປິປາສິເຕນ ປນ ຄເລ ວິລຄ຺ຄາມິເສນ ວາ ປານີຍໍ ປິວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ‘‘ປານີຍໍ ປິວິຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖາ ນ ໂຘວິຕພ຺ພາ’’ຕິ ເອວໍ ປນ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ. ຘຸເຣ ນິສິນ຺ນາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ທ຺ວາຣສມີເປ ນິສິນ຺ນາ ໂຫນ຺ຕິ.

ປິຓ຺ຑຈາຣິກວຕ຺ຕກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໖໖. ປຣາມສຕີຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ. ຐເປຕິ ວາຕິ ‘‘ຕິຏ຺ຐຖ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວທນ຺ຕີ ຐເປຕິ ນາມ.

ອາຣຎ຺ຎິກວຕ຺ຕກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໖໗. ເກນຊ຺ຊ, ຠນ຺ເຕ, ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເກນ ນກ຺ຂຕ຺ເຕນ ອຊ຺ຊ ຈນ຺ໂທ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ ເອວໍ ວທນ຺ເຕນ ນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ປຸຈ຺ຉິຕໍ ໂຫຕິ.

ເສນາສນວຕ຺ຕກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໖໙-໓໗໐. ອງ຺ຄເຓຕິ ອພ຺ໂຠກາເສ. ນ ວຸຑ຺ຒໍ ອນາປຸຈ຺ຉາຕິ ເອຕ຺ຖ ຕສ຺ສ ໂອວຣເກ ຕທຸປຈາເຣ ຈ ອາປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ໂຠຊນສາລາທີສຸປິ ເອວເມວ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ ໂຠຊນສາລາທີສຸປິ ອຸທ຺ເທສທານາທິ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາວ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ວຈ຺ຈກຸຏິວຕ຺ຕກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໗໓-໓໗໔. ອິທໍ ອຕິວິວຏນ຺ຕິ ອິທໍ ຐານໍ ຄຸມ຺ພາທີຫິ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຕ຺ຕາ ອຕິວິຍ ປກາສນໍ. ນິພທ຺ຘຄມນຕ຺ຖາຍາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ນິພທ຺ຘຄມນຕ຺ຖາຍ. ປຸຄ຺ຄລິກຏ຺ຐານໍ ວາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວິຫາຣໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສສເມຕ຺ຖ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ອິມສ຺ມິໍ ວຕ຺ຕກ຺ຂນ຺ຘເກ ອາຄຕານິ ອາຄນ຺ຕຸກາວາສິກຄມິຍານຸໂມທນຠຕ຺ຕຄ຺ຄປິຓ຺ຑຈາຣິກາຣຎ຺ຎິກ ເສນາສນ ຊນ຺ຕາຆຣ ວຈ຺ຈກຸຏິ ອຸປຊ຺ຌາຈຣິຍ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກ ອນ຺ເຕວາສິກວຕ຺ຕານິ ຈຸທ຺ທສ ມຫາວຕ຺ຕານິ ນາມ, ອິໂຕ ອຎ຺ຎານິ ປນ ກທາຈິ ຕຊ຺ຊນີຍກມ຺ມກຕາທິກາເລເຍວ ຈຣິຕພ຺ພານິ ອສີຕິ ຂນ຺ຘກວຕ຺ຕານີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ປນ ‘‘ອິມານິເຍວ ຈຸທ຺ທສ ມຫາວຕ຺ຕານິ ອຄ຺ຄຫິຕຄ຺ຄຫເຓນ ຄຫິຍມານານິ ອສີຕິ ຂນ຺ຘກວຕ຺ຕາອານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ວຕ຺ຕກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ປາຕິໂມກ຺ຂຏ຺ຐປນກ຺ຂນ຺ຘກໍ

ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສຍາຈນກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໘໓. ປາຕິໂມກ຺ຂຏ຺ຐປນກ຺ຂນ຺ຘເກ ຕທຫູຕິ (ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໔໕) ຕສ຺ມິໍ ອຫນິ ຕສ຺ມິໍ ທິວເສ. ອຸໂປສເຖຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸປວສນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ອຸໂປສໂຖ, ອຸປວສນ຺ຕີຕິ ສີເລນ ວາ ອນສເນນ ວາ ອຸເປຕາ ຫຸຕ຺ວາ ວສນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍຎ຺ຫິ ອຸໂປສຖ-ສທ຺ໂທ ‘‘ອຏ຺ຐງ຺ຄສມນ຺ນາຄຕໍ ອຸໂປສຖໍ ອຸປວສາມີ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໓.໗໑; ໑໐.໔໖) ສີເລ ອາຄໂຕ. ‘‘ອຸໂປສໂຖ ວາ ປວາຣຓາ ວາ’’ຕິອາທີສຸ (ມຫາວ. ໑໕໕) ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສາທິວິນຍກມ຺ເມ. ‘‘ໂຄປາລກູໂປສໂຖ ນິຄຓ຺ຐູໂປສໂຖ’’ຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ໓.໗໑) ອຸປວາເສ. ‘‘ອຸໂປສໂຖ ນາມ ນາຄຣາຊາ’’ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໒.໒໔໖; ມ. ນິ. ໓.໒໕໘) ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍໍ. ‘‘ອຊ຺ຊຸໂປສໂຖ ປນ຺ນຣໂສ’’ຕິອາທີສຸ (ມຫາວ. ໑໖໘) ທິວເສ. ອິຘາປິ ທິວເສເຍວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຕສ຺ມາ ຕທຫຸໂປສເຖຕິ ຕສ຺ມິໍ ອຸໂປສຖທິວສຠູເຕ ອຫນີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕີຕິ ມຫາຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆປຣິວຸໂຕ ໂອວາທປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິສິຕຸໍ ອຸປາສິກາຍ ຣຕນປາສາເທ ນິສິນ຺ໂນ ໂຫຕິ. ນິສຊ຺ຊ ປນ ຠິກ຺ຂູນໍ ຈິຕ຺ຕານິ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ເອກໍ ທຸສ຺ສີລປຸຄ຺ຄລໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ສຈາຫໍ ອິມສ຺ມິໍ ປຸຄ຺ຄເລ ອິຘ ນິສິນ຺ເນເຍວ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິສິສ຺ສາມິ, ສຕ຺ຕຘາວສ຺ສ ມຸທ຺ຘາ ຜລິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຕສ຺ມິໍ ອນຸກມ຺ປາຍ ຕຸຓ຺ຫີເຍວ ອໂຫສິ.

ອຠິກ຺ກນ຺ຕາຕິ ອຕິກ຺ກນ຺ຕາ ປຣິກ຺ຂີຓາ. ອຸທ຺ຘສ຺ເຕ ອຣຸເຓຕິ ອຸຄ຺ຄເຕ ອຣຸຓສີເສ. ນນ຺ທິມຸຂິຍາຕິ ຕຸຏ຺ຐິມຸຂິຍາ. ອຸທ຺ຘສ຺ຕໍ ອຣຸຓນ຺ຕິ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນໍ ປຕ຺ວາປິ ‘‘ອຸທ຺ທິສຕຸ, ຠນ຺ເຕ, ຠຄວາ ຠິກ຺ຂູນໍ ປາຕິໂມກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ເຖໂຣ ຠຄວນ຺ຕໍ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສໍ ຍາຈິ ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນຸໂປສເຖ ອຸໂປສໂຖ ກາຕພ຺ໂພ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໘໓) ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ອປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອປຣິສຸທ຺ຘາ, ອານນ຺ທ, ປຣິສາຕິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ເຖເຣນ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສສ຺ສ ຍາຈິຕຕ຺ຕາ ອນຸທ຺ເທສສ຺ສ ກາຣຓໍ ກເຖນ຺ໂຕ ‘‘ອສຸກປຸຄ຺ຄໂລ ອປຣິສຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ອປຣິສຸທ຺ຘາ, ອານນ຺ທ, ປຣິສາ’’ຕິ ອາຫ. ກສ຺ມາ ປນ ຠຄວາ ຕິຍາມຣຕ຺ຕິໍ ຕຖາ ວີຕິນາເມສິ? ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ໂອວາທປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອນຸທ຺ທິສິຕຸກາໂມ ຕສ຺ສ ວຕ຺ຖຸໍ ປາກຏໍ ກາຕຸໍ.

ອທ຺ທສາຕິ ກຖໍ ອທ຺ທສ. ອຕ຺ຕໂນ ເຈໂຕປຣິຍຎາເຓນ ຕສ຺ສໍ ປຣິສຕິ ຠິກ຺ຂູນໍ ຈິຕ຺ຕານິ ປຣິຊານນ຺ໂຕ ຕສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ທຸສ຺ສີລ຺ຍຈິຕ຺ຕໍ ປສ຺ສິ. ຍສ຺ມາ ປນ ຈິຕ຺ເຕ ທິຏ຺ເຐ ຕໍສມງ຺ຄີປຸຄ຺ຄໂລ ທິຏ຺ໂຐ ນາມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອທ຺ທສາ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລາໂນ ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ທຸສ຺ສີລ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍເຖວ ຫິ ອນາຄເຕ ສຕ຺ຕສຸ ທິວເສສຸ ປວຕ຺ຕໍ ປເຣສໍ ຈິຕ຺ຕໍ ເຈໂຕປຣິຍຎາຓລາຠີ ປຊານາຕິ, ເອວໍ ອຕີເຕປີຕິ. ທຸສ຺ສີລນ຺ຕິ ນິສ຺ສີລໍ, ສີລວິຣຫິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປາປຘມ຺ມນ຺ຕິ ທຸສ຺ສີລຕ຺ຕາ ເອວ ຫີນຊ຺ຌາສຍຕາຍ ລາມກສຠາວໍ. ອສຸຈິນ຺ຕິ ອປຣິສຸທ຺ເຘຫິ ກາຍກມ຺ມາທີຫິ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ນ ສຸຈິໍ. ສງ຺ກສ຺ສຣສມາຈາຣນ຺ຕິ ກິຎ຺ຈິເທວ ອສາຣຸປ຺ປໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ອິມິນາ ກຕໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອວໍ ປເຣສໍ ອາສງ຺ກນີຍຕາຍ ສງ຺ກາຍ ສຣິຕພ຺ພສມາຈາຣໍ. ອຖ ວາ ເກນຈິເທວ ກຣຓີເຍນ ມນ຺ຕຍນ຺ເຕ ຠິກ຺ຂູ ທິສ຺ວາ ‘‘ກຈ຺ຈິ ນຸ ໂຂ ອິເມ ມຍາ ກຕກມ຺ມໍ ຊານິຕ຺ວາ ມນ຺ເຕນ຺ຕີ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນເຍວ ສງ຺ກາຍ ສຣິຕພ຺ພສມາຈາຣໍ. ລຊ຺ຊິຕພ຺ພຕາຍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕພ຺ພສ຺ສ ກຣຓໂຕ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ກມ຺ມນ຺ຕໍ ເອຕສ຺ສາຕິ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນກມ຺ມນ຺ຕໍ. ກຸຈ຺ຉິຕສມຓເວສຘາຣິຕາຍ ນ ສມຓນ຺ຕິ ອສ຺ສມຓໍ. ສລາກຄ຺ຄຫຓາທີສຸ ‘‘ກິຕ຺ຕກາ ສມຓາ’’ຕິ ຄຓນາຍ ‘‘ອຫມ຺ປິ ສມໂຓມ຺ຫີ’’ຕິ ມິຈ຺ຉາປຏິຎ຺ຎາຍ ສມຓປຏິຎ຺ຎໍ. ອເສຏ຺ຐຈາຣິຕາຍ ອພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິໍ. ອຎ຺ເຎ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິໂນ ສຸນິວຕ຺ເຖ ສຸປາຣຸເຕ ກຸສຸມ຺ຠກປຏຘເຣ ຄາມນິຄມາທີສຸ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປນ຺ເຕ ທິສ຺ວາ ອພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ ສມາໂນ ສຍມ຺ປິ ຕາທິເສນ ອາກາເຣນ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ອຸໂປສຖາທີສຸ ຈ ສນ຺ທິສ຺ສນ຺ໂຕ ‘‘ອຫມ຺ປິ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີ’’ຕິ ປຏິຎ຺ຎໍ ເທນ຺ໂຕ ວິຍ ໂຫຕີຕິ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິປຏິຎ຺ຎໍ. ປູຕິນາ ກມ຺ເມນ ສີລວິປຕ຺ຕິຍາ ອນ຺ໂຕ ອນຸປວິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ອນ຺ໂຕປູຕິໍ. ຉຫິ ທ຺ວາເຣຫິ ຣາຄາທິກິເລສາວສ຺ສເວນ ຕິນ຺ຕຕ຺ຕາ ອວສ຺ສຸຕໍ. ສຎ຺ຊາຕຣາຄາທິກຈວຣຕ຺ຕາ ສີລວນ຺ເຕຫິ ຉຑ຺ເຑຕພ຺ພຕ຺ຕາ ຈ ກສມ຺ພຸຊາຕໍ. ມຊ຺ເຌ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ນິສິນ຺ນນ຺ຕິ ສງ຺ຆປຣິຍາປນ຺ໂນ ວິຍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ນິສິນ຺ນໍ.

ທິຏ຺ໂຐສີຕິ ‘‘ອຍໍ ນ ປກຕຕ຺ໂຕ’’ຕິ ຠຄວຕາ ທິຏ຺ໂຐ ອສິ. ຍສ຺ມາ ຈ ເອວໍ ທິຏ຺ໂຐ, ຕສ຺ມາ ນຕ຺ຖິ ເຕ ຕວ ຠິກ຺ຂູຫິ ສທ຺ຘິໍ ເອກກມ຺ມາທິສໍວາໂສ. ຍສ຺ມາ ປນ ໂສ ສໍວາໂສ ຕວ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ອຸຏ຺ເຐຫິ ອາວຸໂສຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ປທໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕຕິຍມ຺ປິ ໂຂ ໂສ ປຸຄ຺ຄໂລ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສີຕິ ອເນກວາຣໍ ວຕ຺ວາປິ ‘‘ເຖໂຣ ສຍເມວ ນິພ຺ພິນ຺ໂນ ໂອຣມິສ຺ສຕິ, ອິທານິ ອິເມສໍ ປຏິປຕ຺ຕິໍ ຊານິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວາ ອຘິປ຺ປາເຍນ ຕຸຓ຺ຫີ ອໂຫສິ. ພາຫາຍໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ‘‘ຠຄວຕາ ມຍາ ຈ ຍາຖາວໂຕ ທິຏ຺ໂຐ, ຍາວຕຕິຍໍ ‘ອຸຏ຺ເຐຫີ’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ ນ ອຸຏ຺ຐາຕິ, ອິທານິສ຺ສ ນິກ຺ກຑ຺ຒນກາໂລ, ມາ ສງ຺ຆສ຺ສ ອຸໂປສຖນ຺ຕຣາໂຍ ອໂຫສີ’’ຕິ ພາຫາຍໍ ອຄ຺ຄເຫສິ. ພຫິ ທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐກາ ນິກ຺ຂາເມຕ຺ວາຕິ ທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐກາ ທ຺ວາຣສາລໂຕ ນິກ຺ຂາເມຕ຺ວາ, ພຫີຕິ ປນ ນິກ຺ຂາມິຕຏ຺ຐານທສ຺ສນໍ. ອຖ ວາ ພຫິທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐກາຕິ ພຫິທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐກໂຕປິ ນິກ຺ຂາເມຕ຺ວາ, ນ ອນ຺ໂຕທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐກໂຕ ເອວ. ອຸຠຍຖາປິ ວິຫາຣໂຕ ພຫິກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສູຈິຆຏິກໍ ທຕ຺ວາຕິ ອຄ຺ຄຬສູຈິຎ຺ຈ ອຸປຣິຆຏິກຎ຺ຈ ອາທຫິຕ຺ວາ, ສຸຏ຺ຐຸ ກວາຏໍ ຖເກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍາວ ພາຫາຄຫຓາປິ ນາມາຕິ ‘‘ອປຣິສຸທ຺ຘາ, ອານນ຺ທ, ປຣິສາ’’ຕິ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ເອວ ຫິ ເຕນ ປກ຺ກມິຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ເອວໍ ອປກ຺ກມິຕ຺ວາ ຍາວ ພາຫາຄຫຓາປິ ນາມ ໂສ ໂມຆປຸຣິໂສ ອາຄມິສ຺ສຕິ, ອຈ຺ຉຣິຍມິທນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອິທຎ຺ຈ ຄຣຫຓຈ຺ຉຣິຍເມວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ມຫາສມຸທ຺ເທ ອຏ຺ຐຈ຺ຉຣິຍກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໘໔. ອຏ຺ຐິເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຫາສມຸທ຺ເທຕິ (ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໔໕) ໂກ ອນຸສນ຺ຘິ? ຍ຺ວາຍໍ ອປຣິສຸທ຺ຘາຍ ປຣິສາຍ ປາຕິໂມກ຺ຂສ຺ສ ອນຸທ຺ເທໂສ, ໂສ ອິມສ຺ມິໍ ຘມ຺ມວິນເຍ ອຈ຺ຉຣິໂຍ ອພ຺ຠຸໂຕ ຘມ຺ໂມຕິ ຕໍ ອປເຣຫິ ສຕ຺ຕຫິ ອຈ຺ຉຣິຍອພ຺ຠຸຕຘມ຺ເມຫິ ສທ຺ຘິໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ ປຐມໍ ຕາວ ເຕສໍ ອຸປມາຠາເວນ ມຫາສມຸທ຺ເທ ອຈ຺ຉຣິຍອພ຺ຠຸຕຘມ຺ເມ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາ ‘‘ອຏ຺ຐິເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຫາສມຸທ຺ເທ’’ຕິອາທິມາຫ. ອສຸຣາຕິ ເທວາ ວິຍ ນ ສຸຣນ຺ຕິ ນ ອີສນ຺ຕິ ນ ວິໂຣຈນ຺ຕີຕິ ອສຸຣາ. ສຸຣາ ນາມ ເທວາ, ເຕສໍ ປຏິປກ຺ຂາຕິ ວາ ອສຸຣາ, ເວປຈິຕ຺ຕິປຫາຣາທາທໂຍ. ເຕສໍ ຠວນໍ ສິເນຣຸສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາຠາເຄ, ເຕ ຕຕ຺ຖ ປວິສນ຺ຕາ ນິກ຺ຂມນ຺ຕາ ສິເນຣຸປາເທ ມຓ຺ຑປາທີນິ ນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ ກີຬນ຺ຕາວ ອຠິຣມນ຺ຕິ. ສາ ຕຕ຺ຖ ເຕສໍ ອຠິຣຕິ ອິເມ ຄຸເຓ ທິສ຺ວາຕິ ອາຫ ‘‘ເຍ ທິສ຺ວາ ທິສ຺ວາ ອສຸຣາ ມຫາສມຸທ຺ເທ ອຠິຣມນ຺ຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຠິຣມນ຺ຕີຕິ ຣຕິໍ ວິນ຺ທນ຺ຕິ, ອນຸກ຺ກຓ຺ຐມານາ ວສນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອນຸປຸພ຺ພນິນ຺ໂນຕິອາທີນິ ສພ຺ພານິ ອນຸປຏິປາຏິຍາ ນິນ຺ນຠາວສ຺ເສວ ເວວຈນານິ. ນ ອາຍຕເກເນວ ປປາໂຕຕິ ນຈ຺ຉິນ຺ນຕຏມຫາໂສພ຺ໂຠ ວິຍ ອາທິໂຕ ເອວ ປປາໂຕ. ໂສ ຫິ ຕີຣເທສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເອກງ຺ຄຸລທ຺ວງ຺ຄຸລວິທຕ຺ຖິຣຕນຍຏ຺ຐິອຸສຠອຑ຺ຒຄາວຸຕຄາວຸຕອຑ຺ຒໂຍຊນໂຍຊນາທິວເສນ ຄມ຺ຠີໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ສິເນຣຸປາທມູເລ ຈຕຸຣາສີຕິໂຍຊນສຫສ຺ສຄມ຺ຠີໂຣ ຫຸຕ຺ວາ ຐິໂຕຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ຐິຕຘມ຺ໂມຕິ ຐິຕສຠາໂວ ອວຏ຺ຐິຕສຠາໂວ. ກຸຓເປນາຕິ ເຍນ ເກນຈິ ຫຕ຺ຖິອສ຺ສາທິກເຬວເຣນ. ວາເຫຕີຕິ ຫຕ຺ເຖນ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຍ ວີຈິປ຺ປຫາເຣເນວ ຖເລ ຂິປຕິ. ຄງ຺ຄາ ຍມຸນາຕິ ອໂນຕຕ຺ຕທຫສ຺ສ ທກ຺ຂິຓມຸຂໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕນທີ ປຎ຺ຈຘາຣາ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ຄງ຺ຄາຕິອາທິນາ ປຎ຺ຈຘາ ສງ຺ຂໍ ຄຕາ. ຕຕ຺ຖ ນທີ ນິນ຺ນຄາຕິອາທິກໍ ໂຄຕ຺ຕໍ, ຄງ຺ຄາ ຍມຸນາຕິອາທິກໍ ນາມໍ. ສວນ຺ຕິໂຍຕິ ຍາ ກາຈິ ສວມານາ ສນ຺ທມານາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິໂຍ ມຫານທິໂຍ ວາ ກຸນ຺ນທິໂຍ ວາ. ອປ຺ເປນ຺ຕີຕິ ອລ຺ລີຍນ຺ຕິ ໂອສຣນ຺ຕິ. ຘາຣາຕິ ວຸຏ຺ຐິຘາຣາ. ປູຣຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຸຓ຺ຓຠາໂວ. ມຫາສມຸທ຺ທສ຺ສ ຫິ ອຍໍ ຘມ຺ມຕາ – ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ກາເລ ເທໂວ ມນ຺ໂທ ຊາໂຕ, ຊາລກ຺ຂິປາທີນິ ອາທາຍ ມຈ຺ຉກຈ຺ຉເປ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວາ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ກາເລ ອຕິມຫນ຺ຕາ ວຸຏ຺ຐິ, ລຠິສ຺ສາມ ນຸ ໂຂ ປິຏ຺ຐິປສາຣຓຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວາ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ. ປຐມກປ຺ປິກກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຫິ ຕີຣໍ ຠສ຺ສິຕ຺ວາ ສິເນຣຸເມຂລໍ ອາຫຈ຺ຈ ອຸທກໍ ຐິຕໍ, ຕໂຕ ເອກງ຺ຄຸລມຕ຺ຕມ຺ປິ ອຸທກໍ ເນວ ເຫຏ຺ຐາ ໂອຕຣຕິ, ນ ອຸທ຺ຘໍ ອຸຕ຺ຕຣຕິ. ເອກຣໂສຕິ ອສມ຺ຠິນ຺ນຣໂສ.

ມຸຕ຺ຕາຕິ ຂຸທ຺ທກມຫນ຺ຕວຏ຺ຏທີຆາທິເຠທາ ອເນກວິຘມຸຕ຺ຕາ. ມຓີຕິ ຣຕ຺ຕນີລາທິເຠໂທ ອເນກວິໂຘ ມຓິ. ເວຬຸຣິໂຍຕິ ວໍສວຓ຺ຓສິຣີສປຸປ຺ຜວຓ຺ຓາທິສຓ຺ຐານໂຕ ອເນກວິໂຘ. ສງ຺ໂຂຕິ ທກ຺ຂິຓາວຏ຺ຏກຕຸມ຺ພກຸຈ຺ຉິຘມນສງ຺ຂາທິເຠໂທ ອເນກວິໂຘ. ສິລາຕິ ເສຕກາຬມຸຄ຺ຄວຓ຺ຓາທິເຠທາ ອເນກວິຘາ. ປວາຬມ຺ປິ ຂຸທ຺ທກມຫນ຺ຕຣຕ຺ຕຆນຣຕ຺ຕາທິເຠທໍ ອເນກວິຘໍ. ໂລຫິຕໂກ ປທຸມຣາຄາທິເຠໂທ ອເນກວິໂຘ. ມສາຣຄລ຺ລໍ ກພຣມຓິ. ຈິຕ຺ຕຜລິກນ຺ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ມຫຕໍ ຠູຕານນ຺ຕິ ມຫນ຺ຕານໍ ສຕ຺ຕານໍ. ຕິມິ ຕິມິງ຺ຄໂລ ຕິມິຕິມິງ຺ຄໂລຕິ ຕິສ຺ໂສ ມຈ຺ຉຊາຕິໂຍ. ຕິມິໍ ຄິລນສມຕ຺ໂຖ ຕິມິງ຺ຄໂລ, ຕິມິຎ຺ຈ ຕິມິງ຺ຄລຎ຺ຈ ຄິລນສມຕ຺ໂຖ ຕິມິຕິມິງ຺ຄໂລຕິ ວທນ຺ຕິ. ນາຄາຕິ ອູມິປິຏ຺ຐິວາສິໂນປິ ວິມານຏ຺ຐກນາຄາປິ.

ອິມສ຺ມິໍ ຘມ຺ມວິນເຍ ອຏ຺ຐຈ຺ຉຣິຍກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໘໕. ເອວເມວ ໂຂຕິ ກິຎ຺ຈາປິ ສຕ຺ຖາ ອິມສ຺ມິໍ ຘມ຺ມວິນເຍ ໂສຬສປິ ພາຕ຺ຕິໍສປິ ຕໂຕ ຠິຍ຺ໂຍປິ ອຈ຺ຉຣິຍພ຺ຠຸຕຘມ຺ເມ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ອຸປມາຠາເວນ ປນ ຄຫິຕານໍ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ອນຸຣູປວເສນ ອຏ຺ເຐວ ເຕ ອຸປເມຕພ຺ພຘມ຺ເມ ວິຠຊິຕ຺ວາ ທສ຺ສນ຺ໂຕ ‘‘ເອວເມວ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິມສ຺ມິໍ ຘມ຺ມວິນເຍ ອຏ຺ຐ ອຈ຺ຉຣິຍາ ອພ຺ຠຸຕາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ອນຸປຸພ຺ພສິກ຺ຂາຍ ຕິສ຺ໂສ ສິກ຺ຂາ ຄຫິຕາ, ອນຸປຸພ຺ພກິຣິຍາຍ ເຕຣສ ຘຸຕຘມ຺ມາ, ອນຸປຸພ຺ພປຏິປທາຍ ສຕ຺ຕ ອນຸປສ຺ສນາ ອຏ຺ຐາຣສ ມຫາວິປສ຺ສນາ ອຏ຺ຐຕິໍສ ອາຣມ຺ມຓວິຠຕ຺ຕິໂຍ ສຕ຺ຕຕິໍສ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມາ ຈ ຄຫິຕາ. ນ ອາຍຕເກເນວ ອຎ຺ຎາປຏິເວໂຘຕິ ມຓ຺ຑູກສ຺ສ ອຸປ຺ປຕິຕ຺ວາ ຄມນໍ ວິຍ ອາທິໂຕວ ສີລປູຣຓາທີນິ ອກຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕປຏິເວໂຘ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ປຏິປາຏິຍາ ປນ ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາໂຍ ປູເຣຕ຺ວາວ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ມມ ສາວກາຕິ ໂສຕາປນ຺ນາທິເກ ອຣິຍປຸຄ຺ຄເລ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ນ ສໍວສຕີຕິ ອຸໂປສຖກມ຺ມາທິວເສນ ສໍວາສໍ ນ ກໂຣຕິ. ອຸກ຺ຂິປຕີຕິ ອປເນຕິ. ອາຣກາວາຕິ ທູເຣ ເອວ. ຕຖາຄຕປ຺ປເວທິເຕຕິ ຕຖາຄເຕນ ຠຄວຕາ ສາວເກສຸ ເທສິເຕ ອກ຺ຂາເຕ ປກາສິເຕ. ນ ເຕນ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ອູນຕ຺ຕໍ ວາ ປູຣຕ຺ຕໍ ວາຕິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ເຍປິ ມຫາກປ຺ເປ ພຸທ຺ເຘສຸ ອນຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ເຕສຸ ເອກສຕ຺ໂຕປິ ປຣິນິພ຺ພາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກຕິ, ຕທາປິ ‘‘ຕຸຈ຺ຉາ ນິພ຺ພານຘາຕູ’’ຕິ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ, ພຸທ຺ຘກາເລ ປນ ເອເກກສ຺ມິໍ ສມາຄເມ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍາປິ ສຕ຺ຕາ ອມຕໍ ອາຣາເຘນ຺ຕິ, ຕທາປິ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ ‘‘ປູຣາ ນິພ຺ພານຘາຕູ’’ຕິ. ວິມຸຕ຺ຕິຣໂສຕິ ກິເລເສຫິ ວິມຸຈ຺ຈນຣໂສ. ສພ຺ພາ ຫິ ສາສນສມ຺ປຕ຺ຕິ ຍາວເທວ ອນຸປາທາຍ ອາສເວຫິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວິມຸຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຣຕນານີຕິ ຣຕິຊນນຏ຺ເຐນ ຣຕນານິ. ສຕິປຏ຺ຐານາທໂຍ ຫິ ຠາວິຍມານາ ປຸພ຺ພຠາເຄປິ ອເນກວິຘໍ ປີຕິປາໂມຊ຺ຊໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕິ, ປເຄວ ອປຣຠາເຄ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ຍໂຕ ຍໂຕ ສມ຺ມສຕິ, ຂນ຺ຘານໍ ອຸທຍພ຺ພຍໍ;

ລຠຕີ ປີຕິປາໂມຊ຺ຊໍ, ອມຕໍ ຕໍ ວິຊານຕ’’ນ຺ຕິ. (ຘ. ປ. ໓໗໔);

ໂລກິຍຣຕນນິມິຕ຺ຕໍ ປນ ປີຕິປາໂມຊ຺ຊໍ ນ ຕສ຺ສ ກລຠາຄມ຺ປິ ອຄ຺ຆຕິ. ອປິຈ –

ຈິຕ຺ຕີກຕໍ ມຫຄ຺ຆຎ຺ຈ, ອຕຸລໍ ທຸລ຺ລຠທສ຺ສນໍ;

ອໂນມສຕ຺ຕປຣິໂຠຄໍ, ຣຕນນ຺ຕິ ປວຸຈ຺ຈຕິ. (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໓);

ຍທິ ຈ ຈິຕ຺ຕີກຕາທິຠາເວນ ຣຕນໍ ນາມ ໂຫຕິ, ສຕິປຏ຺ຐານາທີນຎ຺ເຎວ ຠູໂຕ ຣຕນຠາໂວ. ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມານຎ຺ຫິ ໂສ ອານຸຠາໂວ, ຍໍ ສາວກາ ສາວກປາຣມີຎາຓໍ, ປຈ຺ເຈກສມ຺ພຸທ຺ຘາ ປຈ຺ເຈກໂພຘິຎາຓໍ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິໍ ອຘິຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ອາສນ຺ນກາຣຓຕ຺ຕາ. ປຣມ຺ປຣກາຣຓຎ຺ຫິ ທານາທິອຸປນິສ຺ສໂຍຕິ ເອວໍ ຣຕິຊນນຏ຺ເຐນ ຈິຕ຺ຕີກຕາທິອຕ຺ເຖນ ຈ ຣຕນຠາໂວ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມານໍ ສາຕິສໂຍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕຕ຺ຣິມານິ ຣຕນານິ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ’’ຕິອາທິ.

ອາຣມ຺ມເຓ ໂອກ຺ກນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐານຏ຺ເຐນ ປຏ຺ຐານໍ, ສຕິເຍວ ປຏ຺ຐານໍ ສຕິປຏ຺ຐານໍ. ອາຣມ຺ມຓສ຺ສ ປນ ກາຍາທິວເສນ ຈຕຸພ຺ພິຘຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຕິປຏ຺ຐານາ’’ຕິ. ຕຖາ ຫິ ກາຍເວທນາຈິຕ຺ຕຘມ຺ເມສຸ ສຸຠສຸຂນິຈ຺ຈອຕ຺ຕສຎ຺ຎານໍ ປຫານໂຕ ອສຸຠທຸກ຺ຂານິຈ຺ຈານຕ຺ຕຠາວຄ຺ຄຫຓໂຕ ຈ ເນສໍ ກາຍານຸປສ຺ສນາທິຠາໂວ ວິຠຕ຺ໂຕ.

ສມ຺ມາ ປທຫນ຺ຕິ ເອເຕນ, ສຍໍ ວາ ສມ຺ມາ ປທຫຕິ, ປສຕ຺ຖໍ ສຸນ຺ທຣໍ ວາ ປທຫນນ຺ຕິ ສມ຺ມປ຺ປຘານໍ, ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວາ ສມ຺ມເທວ ປຘານຠາວກຣຓໂຕ ສມ຺ມປ຺ປຘານໍ, ວີຣິຍສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຕມ຺ປິ ອນຸປ຺ປນ຺ນຸປ຺ປນ຺ນານໍ ອກຸສລານໍ ອນຸປ຺ປາທນປຫານວເສນ ອນຸປ຺ປນ຺ນຸປ຺ປນ຺ນານໍ ກຸສລານໍ ອຸປ຺ປາທນຐາປນວເສນ ຈ ຈຕຸກິຈ຺ຈສາຘກຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ສມ຺ມປ຺ປຘານາ’’ຕິ.

ອິຊ຺ຌຕີຕິ ອິທ຺ຘິ, ສມິຊ຺ຌຕິ ນິປ຺ຜຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຊ຺ຌນ຺ຕິ ຕາຍ ວາ ສຕ຺ຕາ ອິທ຺ຘາ ວຸທ຺ຘາ ອຸກ຺ກໍສຄຕາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອິທ຺ຘິ. ປຐເມນ ອຕ຺ເຖນ ອິທ຺ຘິ ເອວ ປາໂທ ອິທ຺ຘິປາໂທ, ອິທ຺ຘິໂກຏ຺ຐາໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸຕິເຍນ ອຕ຺ເຖນ ອິທ຺ຘິຍາ ປາໂທ ປຕິຏ຺ຐາ ອຘິຄມຸປາໂຍຕິ ອິທ຺ຘິປາໂທ. ເຕນ ຫິ ອຸປຣູປຣິວິເສສສງ຺ຂາຕໍ ອິທ຺ຘິໍ ປຊ຺ຊນ຺ຕິ ປາປຸຓນ຺ຕິ. ສ຺ວາຍໍ ອິທ຺ຘິປາໂທ ຍສ຺ມາ ຉນ຺ທາທິເກ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຘິປຕິຘມ຺ເມ ຘຸເຣ ເຊຏ຺ຐເກ ກຕ຺ວາ ນິພ຺ພຕ຺ຕີຍຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ອິທ຺ຘິປາໂທ’’ຕິ.

ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍານີຕິ ສທ຺ຘາທີນິ ປຎ຺ຈ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານິ. ຕຕ຺ຖ ອສ຺ສທ຺ຘິຍໍ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ອຘິໂມກ຺ຂລກ຺ຂເຓ ອິນ຺ທຏ຺ຐໍ ກາເຣຕີຕິ ສທ຺ຘາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ. ໂກສຊ຺ຊໍ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ປຄ຺ຄຫລກ຺ຂເຓ, ປມາທໍ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐານລກ຺ຂເຓ, ວິກ຺ເຂປໍ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ອວິກ຺ເຂປລກ຺ຂເຓ, ອຎ຺ຎາຓໍ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ທສ຺ສນລກ຺ຂເຓ ອິນ຺ທຏ຺ຐໍ ກາເຣຕີຕິ ປຎ຺ຎາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ.

ຕານິເຍວ ອສ຺ສທ຺ຘິຍາທີຫິ ອນຠິຠວນີຍໂຕ ອກມ຺ປິຍຏ຺ເຐນ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ເມສຸ ຖິຣຠາເວນ ຈ ພລານິ ເວທິຕພ຺ພານິ.

ສຕ຺ຕ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາຕິ ໂພຘິຍາ, ໂພຘິສ຺ສ ວາ ອງ຺ຄາຕິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ. ຍາ ຫິ ເອສາ ຘມ຺ມສາມຄ຺ຄີ, ຍາຍ ໂລກຸຕ຺ຕຣມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາຍ ລີນຸທ຺ຘຈ຺ຈປຕິຏ຺ຐານາຍູຫນກາມສຸຂຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍຄອຸຈ຺ເຉທສສ຺ສຕາຠິນິເວສາທີນໍ ອເນເກສໍ ອຸປທ຺ທວານໍ ປຏິປກ຺ຂຠູຕາຍ ສຕິຘມ຺ມວິຈຍວີຣິຍປີຕິປສ຺ສທ຺ຘິສມາຘິອຸເປກ຺ຂາສງ຺ຂາຕາຍ ຘມ຺ມສາມຄ຺ຄິຍາ ອຣິຍສາວໂກ ພຸຊ຺ຌຕິ ກິເລສນິທ຺ທາຍ ອຸຏ຺ຐຫຕິ, ຈຕ຺ຕາຣິ ວາ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ ປຏິວິຊ຺ຌຕິ, ນິພ຺ພານເມວ ວາ ສຈ຺ຉິກໂຣຕີຕິ ‘‘ໂພຘີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ສາ ຘມ຺ມສາມຄ຺ຄິສງ຺ຂາຕາຍ ໂພຘິຍາ ອງ຺ຄາຕິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ຌານງ຺ຄມຄ຺ຄງ຺ຄາທໂຍ ວິຍ. ໂຍເປສ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາຍ ຘມ຺ມສາມຄ຺ຄິຍາ ພຸຊ຺ຌຕີຕິ ກຕ຺ວາ ອຣິຍສາວໂກ ‘‘ໂພຘີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ສ ໂພຘິສ຺ສ ວາ ອງ຺ຄາຕິປິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ ເສນງ຺ຄຣຖງ຺ຄາທໂຍ ວິຍ. ເຕນາຫຸ ໂປຣາຓາ ‘‘ພຸຊ຺ຌນກສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອງ຺ຄາຕິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໕.໑໘໒; ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໔໖໖; ປຏິ. ມ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໒໕), ‘‘ໂພຘາຍ ສໍວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ’’ຕິອາທິນາ (ປຏິ. ມ. ໒.໑໗) ນເຍນປິ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄຏ຺ໂຐ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອຣິໂຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄຕິ ຕໍຕໍມຄ຺ຄວຊ຺ເຌຫິ ກິເລເສຫິ ອາຣກຕ຺ຕາ ອຣິຍຠາວກຣຕ຺ຕາ ອຣິຍຜລປຏິລາຠກຣຕ຺ຕາ ຈ ອຣິໂຍ. ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິອາທີນິ ອຏ຺ຐງ຺ຄານິ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖິ, ອຏ຺ຐງ຺ຄານິເຍວ ວາ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ. ມາເຣນ຺ໂຕ ກິເລເສ ຄຈ຺ຉຕິ, ນິພ຺ພານຕ຺ຖິເກຫິ ວາ ມຄ຺ຄີຍຕິ, ສຍໍ ວາ ນິພ຺ພານໍ ມຄ຺ຄຕີຕິ ມຄ຺ໂຄຕິ ເອວເມເຕສໍ ສຕິປຏ຺ຐານາທີນໍ ອຕ຺ຖວິຠາໂຄ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ໂສຕາປນ຺ໂນຕິ ມຄ຺ຄສງ຺ຂາຕໍ ໂສຕໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປາປຸຓິຕ຺ວາ ຐິໂຕ, ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລຏ຺ໂຐຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍ ປຏິປນ຺ໂນຕິ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລສ຺ສ ອຕ຺ຕປຈ຺ຈກ຺ຂກຣຓຕ຺ຖາຍ ປຏິປຊ຺ຊມາໂນ ປຐມມຄ຺ຄຏ຺ໂຐ, ໂຍ ອຏ຺ຐມໂກຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສກທາຄາມີຕິ ສກິເທວ ອິມໍ ໂລກໍ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓວເສນ ອາຄມນສີໂລ ທຸຕິຍຜລຏ຺ໂຐ. ອນາຄາມີຕິ ປຏິສນ຺ຘິຄ຺ຄຫຓວເສນ ກາມໂລກໍ ອນາຄມນສີໂລ ຕຕິຍຜລຏ຺ໂຐ. ໂຍ ປນ ສທ຺ຘານຸສາຣີ ຘມ຺ມານຸສາຣີ ເອກພີຊີຕິ ເອວມາທິໂກ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລວິຠາໂຄ, ໂສ ເຕສໍເຍວ ເຠໂທຕິ. ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ເອຕມຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາຕິ ເອຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມວິນເຍ ມຕກຸຓປສທິເສນ ທຸສ຺ສີລປຸຄ຺ຄເລນ ສທ຺ຘິໍ ສໍວາສາຠາວສງ຺ຂາຕໍ ອຕ຺ຖໍ ວິທິຕ຺ວາ. ອິມໍ ອຸທານນ຺ຕິ ອິມໍ ອສໍວາສາຣຫສໍວາສາຣຫຠາວານໍ ກາຣຓປຣິທີປນໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ.

ຕຕ຺ຖ ຉນ຺ນມຕິວສ຺ສຕີຕິ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຏິຈ຺ຉາເທນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎໍ ນວໍ ອາປຕ຺ຕິໍ

ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕໂຕ ອປຣນ຺ຕິ ເອວໍ ອາປຕ຺ຕິວສ຺ສໍ ກິເລສວສ຺ສໍ ອຕິວິຍ ວສ຺ສຕິ. ວິວຏໍ ນາຕິວສ຺ສຕີຕິ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ໂນ ຕໍ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ວິວຣນ຺ໂຕ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີນໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ຍຖາຘມ຺ມໍ ຍຖາວິນຍໍ ປຏິກໂຣນ຺ໂຕ ເທເສນ຺ໂຕ ວຸຏ຺ຐຫນ຺ໂຕ ອຎ຺ຎໍ ນວໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ນາປຊ຺ຊຕິ, ເຕນສ຺ສ ຕໍ ວິວຏໍ ປຸນ ອາປຕ຺ຕິວສ຺ສໍ ກິເລສວສ຺ສໍ ນ ວສ຺ສຕິ. ຍສ຺ມາ ຈ ເອຕເທວ, ຕສ຺ມາ ຉນ຺ນໍ ຉາທິຕໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ວິວເຣຖ. ເອວໍ ຕໍ ນາຕິວສ຺ສຕີຕິ ເອວໍ ສນ຺ເຕ ຕໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊນປຸຄ຺ຄລານໍ ອຕ຺ຕຠາວໍ ອຕິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ກິເລສວສ຺ສເນນ ນ ວສ຺ສຕິ ນ ເຕເມຕິ, ເອວໍ ໂສ ກິເລເສຫິ ອນວສ຺ສຸໂຕ ປຣິສຸທ຺ຘສີໂລ ສມາຫິໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ວິປສ຺ສນໍ ປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ສມ຺ມສນ຺ໂຕ ອນຸກ຺ກເມນ ນິພ຺ພານໍ ປາປຸຓາຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອິມສ຺ມິໍ ຘມ຺ມວິນເຍ ອຏ຺ຐຈ຺ຉຣິຍກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປາຕິໂມກ຺ຂສວນາຣຫກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໘໖. ອຖ ຠຄວາ ຈິນ຺ເຕສິ ‘‘ອິທານິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆ ອພ຺ພຸໂທ ຊາໂຕ, ອປຣິສຸທ຺ຘາ ປຸຄ຺ຄລາ ອຸໂປສຖໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ນ ຈ ຕຖາຄໂຕ ອປຣິສຸທ຺ຘາຍ ປຣິສາຍ ອຸໂປສຖໍ ອຸທ຺ທິສຕິ, ອນຸທ຺ທິສນ຺ເຕ ຈ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ອຸໂປສໂຖ ປຈ຺ຉິຊ຺ຊຕິ, ຍນ຺ນູນາຫໍ ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຠິກ຺ຂູນຎ຺ເຎວ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສໍ ອນຸຊາເນຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ, ເອວໍ ປນ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູນຎ຺ເຎວ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສໍ ອນຸຊານິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຖ ໂຂ ຠຄວາ…ເປ… ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິເສຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ນທານາຫນ຺ຕິ ນ ອິທານິ ອຫໍ. ອຸໂປສຖໍ ນ ກຣິສ຺ສາມິ, ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ນ ອຸທ຺ທິສິສ຺ສາມີຕິ ປຈ຺ເຈກໍ ນ-ກາເຣນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ທຸວິຘໍ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອາຓາປາຕິໂມກ຺ຂໍ ໂອວາທປາຕິໂມກ຺ຂນ຺ຕິ. ເຕສຸ ‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ ຠນ຺ເຕ’’ຕິອາທິກໍ ອາຓາປາຕິໂມກ຺ຂໍ, ຕໍ ສາວກາວ ອຸທ຺ທິສນ຺ຕິ, ນ ພຸທ຺ຘາ, ຍໍ ອນ຺ວທ຺ຘມາສໍ ອຸທ຺ທິສີຍຕິ. ‘‘ຂນ຺ຕີ ປຣມໍ…ເປ… ສພ຺ພປາປສ຺ສ ອກຣຓໍ…ເປ… ອນຸປວາໂທ ອນຸປຆາໂຕ…ເປ… ເອຕໍ ພຸທ຺ຘານ ສາສນ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໙໐; ຘ. ປ. ໑໘໓-໑໘໕) ອິມາ ປນ ຕິສ຺ໂສ ຄາຖາ ໂອວາທປາຕິໂມກ຺ຂໍ ນາມ, ຕໍ ພຸທ຺ຘາວ ອຸທ຺ທິສນ຺ຕິ, ນ ສາວກາ. ຉນ຺ນມ຺ປິ ວສ຺ສານໍ ອຈ຺ຈເຍນ ອຸທ຺ທິສນ຺ຕິ. ທີຆາຍຸກພຸທ຺ຘານຎ຺ຫິ ຘຣມານກາເລ ອຍເມວ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທໂສ, ອປ຺ປາຍຸກພຸທ຺ຘານໍ ປນ ປຐມໂພຘິຍໍເຍວ, ຕໂຕ ປຣໍ ອິຕໂຣ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ຠິກ຺ຂູ ເອວ ອຸທ຺ທິສນ຺ຕິ, ນ ພຸທ຺ຘາ. ຕສ຺ມາ ອມ຺ຫາກມ຺ປິ ຠຄວາ ວີສຕິວສ຺ສມຕ຺ຕໍ ອິມໍ ໂອວາທປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ອິມໍ ອນ຺ຕຣາຍໍ ທິສ຺ວາ ຕໂຕ ປຣໍ ນ ອຸທ຺ທິສິ.

ອຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອກາຣຓໍ. ອນວກາໂສຕິ ຕສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ກາຣຓຎ຺ຫິ ຕິຏ຺ຐຕິ ເອຕ຺ຖ ຜລໍ ຕທາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິຕາຍາຕິ ‘‘ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ‘‘ອວກາໂສ’’ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍນ຺ຕິ ກິຣິຍາປຣາມສນໍ. ນ ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ສາປຕ຺ຕິເກນ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ໂສຕພ຺ພນ຺ຕິອາທິ ປທຕ຺ຖໂຕ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ. ວິນິຈ຺ຉຍໂຕ ປເນຕ຺ຖ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍ ວຸຕ຺ຕເມວ. ຕຕ຺ຖ ປຸເຣ ວາ ປຈ຺ຉາ ວາຕິ ຎຕ຺ຕິໂຕ ປຸພ຺ເພ ວາ ປຈ຺ຉາ ວາ.

ຘມ຺ມິກາຘມ຺ມິກປາຕິໂມກ຺ຂຏ຺ຐປນກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໘໗. ກຕຎ຺ຈ ອກຕຎ຺ຈ ອຸຠຍໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ຍສ຺ສ ເອກນ຺ເຕນ ກຕາປິ ອຕ຺ຖິ, ອກຕາປິ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ສ ຕທຸຠຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ.

ຘມ຺ມິກປາຕິໂມກ຺ຂຏ຺ຐປນກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໘໙. ປຣິສາ ວຸຏ຺ຐາຕີຕິ ຍສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ຐປິຕໍ, ຕໍ ວຕ຺ຖຸໍ ອວິນິຈ຺ຉິນິຕ຺ວາ ເກນຈິ ອນ຺ຕຣາເຍນ ວຸຏ຺ຐາຕິ.

໓໙໓. ປຈ຺ຈາທິຍຕີຕິ ປຕິ ອາທິຍຕິ, ‘‘ອກຕໍ ກມ຺ມ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປຸນ ອາຣຠຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຕ຺ຕາທານອງ຺ຄກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໙໘. ປຣໍ ໂຈເທຕຸໍ ອຕ຺ຕນາ ອາທາຕພ຺ພໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ ອຘິກຣຓໍ ອຕ຺ຕາທານໍ. ເຕນາຫ ‘‘ສາສນໍ ໂສເຘຕຸກາໂມ’’ຕິອາທິ. ວສ຺ສາຣຕ຺ໂຕຕິ ວສ຺ສກາໂລ.

ໂຈທເກນ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພຘມ຺ມກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໙໙. ປຏິມາສິຕຸນ຺ຕິ ປຣາມສິຕຸໍ. ປລິໂພເຘ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ…ເປ… ອຘິຄຕໍ ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອິມິນາ ອປ຺ປນາປ຺ປຕ຺ຕໍ ເມຕ຺ຕາຠາວນໍ ທສ຺ເສຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ວິກ຺ຂມ຺ຠນວເສນ ວິຫຕາຆາຕ’’ນ຺ຕິ.

ໂຈທເກນ ອຸປຏ຺ຐາເປຕພ຺ພຘມ຺ມກຖາວຓ຺ຓນາ

໔໐໐. ໂນ ໂທສນ຺ຕໂຣຕິ ເອຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕປຣິຍາໂຍ ອນ຺ຕຣ-ສທ຺ໂທຕິ ອາຫ ‘‘ນ ທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ’’ຕິ.

ໂຈທກຈຸທິຕກປຏິສໍຍຸຕ຺ຕກຖາວຓ຺ຓນາ

໔໐໑. ກຣຸຓນ຺ຕິ ອປ຺ປນາປ຺ປຕ຺ຕໍ ກຣຸຓຊ຺ຌານໍ. ກຣຸຓາປຸພ຺ພຠາຄນ຺ຕິ ປຣິກມ຺ມຸປຈາຣວສປ຺ປວຕ຺ຕໍ ກຣຸຓໍ. ເມຕ຺ຕຎ຺ຈ ເມຕ຺ຕາປຸພ຺ພຠາຄຎ຺ຈາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເອເສວ ນໂຍ. ເສສເມຕ຺ຖ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວາຕິ.

ປາຕິໂມກ຺ຂຏ຺ຐປນກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ຠິກ຺ຂຸນິກ຺ຂນ຺ຘກໍ

ມຫາປຊາປຕິໂຄຕມີວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໔໐໒. ຠິກ຺ຂຸນິກ຺ຂນ຺ຘເກ ສກ຺ເກສຸ ວິຫຣຕີຕິ ປຐມຄມເນນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ວິຫຣຕິ. ມຫາປຊາປຕິ ໂຄຕມີຕິ ເອຕ຺ຖ ໂຄຕມີຕິ ໂຄຕ຺ຕໍ. ນາມກຣຓທິວເສ ປນສ຺ສາ ລທ຺ຘສກ຺ກາຣາ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ລກ຺ຂຓສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ສເຈ ອຍໍ ຘີຕຣໍ ລຠິສ຺ສຕິ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຣຎ຺ໂຎ ມເຫສີ ຠວິສ຺ສຕິ. ສເຈ ປຸຕ຺ຕໍ ລຠິສ຺ສຕິ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕິຣາຊາ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ອຸຠຍຖາປິ ມຫຕີເຍວສ຺ສາ ປຊາ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ພ຺ຍາກຣິໍສຸ, ຕສ຺ມາ ປຸຕ຺ຕປຊາຍ ເຈວ ຘີຕຸປຊາຍ ຈ ມຫນ຺ຕຕາຍ ‘‘ມຫາປຊາປຕີ’’ຕິ ນາມໍ ອກໍສຸ, ອິຘ ປນ ໂຄຕ຺ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ມຫາປຊາປຕິ ໂຄຕມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມີຕິ ຠຄວາ ກປິລປຸຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຐມເມວ ນນ຺ທໍ ປພ຺ພາເຊສິ, ສຕ຺ຕເມ ທິວເສ ຣາຫຸລກຸມາຣໍ. ຈຸມ຺ພຏກກລເຫ ປນ ອຸຠຍນຄຣວາສິເກສຸ ຍຸທ຺ຘຕ຺ຖາຍ ນິກ຺ຂນ຺ເຕສຸ ສຕ຺ຖາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕ ຣາຊາໂນ ສຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ອຕ຺ຕທຓ຺ຑສຸຕ຺ຕໍ (ສຸ. ນິ. ໙໔໑ ອາທໂຍ) ກເຖສິ. ຣາຊາໂນ ປສີທິຕ຺ວາ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍສເຕ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍສເຕ ທາຣເກ ອທໍສຸ. ຕານິ ປຎ຺ຈ ກຸມາຣສຕານິ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊິໍສຸ. ອຖ ເນສໍ ປຊາປຕິໂຍ ສາສນໍ ເປເສຕ຺ວາ ອນຠິຣຕິໍ ອຸປ຺ປາທຍິໍສຸ. ສຕ຺ຖາ ເຕສໍ ອນຠິຣຕິຍາ ອຸປ຺ປນ຺ນຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ເຕ ປຎ຺ຈສເຕ ທຫຣຠິກ຺ຂູ ກຸຓາລທຫໍ ເນຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ກຸຓາລກາເລ ນິສິນ຺ນປຸພ຺ເພ ປາສາຓຕເລ ນິສີທິຕ຺ວາ ກຸຓາລຊາຕກກຖາຍ (ຊາ. ໒.໒໑.ກຸຓາລຊາຕກ) ເຕສໍ ອນຠິຣຕິໍ ວິໂນເທຕ຺ວາ ສພ຺ເພປິ ເຕ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜເລ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ, ປຸນ ມຫາວນໍ ອາເນຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕຜເລ. ເຕສໍ ຈິຕ຺ຕຊານນຕ຺ຖໍ ປຸນປິ ປຊາປຕິໂຍ ສາສນໍ ປຫິຓິໍສຸ. ເຕ ‘‘ອຠພ຺ພາ ມຍໍ ຆຣາວາສສ຺ສາ’’ຕິ ປຏິສາສນໍ ປຫິຓິໍສຸ. ຕາ ‘‘ນ ທານິ ອມ຺ຫາກໍ ປຣຆຣໍ ຄນ຺ຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕໍ, ມຫາປຊາປຕິຍາ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອນຸຊານາເປຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິສ຺ສາມາ’’ຕິ ປຎ຺ຈສຕາປິ ມຫາປຊາປຕິໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ອຍ຺ເຍ, ອມ຺ຫາກໍ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອນຸຊານາເປຖາ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ມຫາປຊາປຕິ ຈ ຕາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ຄເຫຕ຺ວາ ເຍນ ຠຄວາ ເຕນຸປສງ຺ກມິ, ເສຕຈ຺ຉຕ຺ຕສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ຣຎ຺ໂຎ ປຣິນິພ຺ພຸຕກາເລ ອຸປສງ຺ກມີຕິປິ ວທນ຺ຕິເຍວ. ປກ຺ກາມີຕິ ປຸນ ກປິລປຸຣເມວ ປາວິສິ.

ຍຖາຠິຣນ຺ຕໍ ວິຫຣິຕ຺ວາຕິ ໂພຘເນຍ຺ຍສຕ຺ຕານໍ ອຸປນິສ຺ສຍໍ ໂອໂລເກນ຺ໂຕ ຍຖາຊ຺ຌາສເຍນ ວິຫຣິຕ຺ວາ. ຈາຣິກໍ ປກ຺ກາມີຕິ ມຫາຊນສງ຺ຄຫໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອຸຕ຺ຕມາຍ ພຸທ຺ຘສິຣິຍາ ອໂນປເມນ ພຸທ຺ຘວິລາເສນ ອຕຸຣິຕຈາຣິກໍ ປກ຺ກາມິ. ສມ຺ພຫຸລາຫິ ສາກິຍານີຫິ ສທ຺ຘິນ຺ຕິ ອນ຺ໂຕນິເວສນສ຺ມິໍເຍວ ທສພລໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ປພ຺ພຊ຺ຊາເວສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕາປິ ປຎ຺ຈສຕາ ສາກິຍານິໂຍ ປພ຺ພຊ຺ຊາເວສໍເຍວ ຄາຫາເປຕ຺ວາ ສພ຺ພາຫິປິ ຕາຫິ ສມ຺ພຫຸລາຫິ ສາກິຍານີຫິ ສທ຺ຘິໍ. ປກ຺ກາມີຕິ ຄມນໍ ອຠິນີຫຣິ. ຄມນາຠິນີຫຣຓກາເລ ປນສ຺ສາ ‘‘ສຸກຸມາຣາ ຣາຊິຕ຺ຖິໂຍ ປທສາ ຄນ຺ຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ສາກິຍໂກລິຍຣາຊາໂນ ສຸວຓ຺ຓສິວິກາໂຍ ອຸປຏ຺ຐາປຍິໍສຸ, ຕາ ປນ ‘‘ຍາເນ ອາຣຸຍ຺ຫ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຫິ ສຕ຺ຖຣິ ອຄາຣໂວ ກໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອກປຓ຺ຓາສໂຍຊນິກໍ ມຄ຺ຄໍ ປທສາວ ປຏິປຊ຺ຊິໍສຸ. ຣາຊາໂນປິ ປຸຣໂຕ ຈ ປຈ຺ຉໂຕ ຈ ອາຣກ຺ຂໍ ສໍວິທຫາເປຕ຺ວາ ຕຓ຺ຑຸລສປ຺ປິເຕລາທີນໍ ສກຏານິ ປູເຣຕ຺ວາ ‘‘ຄຕຄຕຏ຺ຐາເນ ອາຫາຣໍ ປຏິຍາເທຖາ’’ຕິ ປຸຣິເສ ເປສຍິໍສຸ. ສູເນຫິ ປາເທຫີຕິ ຕາສຎ຺ຫິ ສຸຂຸມາລຕ຺ຕາ ປາເທສຸ ເອໂກ ໂຜໂຏ ອຸຏ຺ເຐຕິ, ເອໂກ ຠິຊ຺ຊຕິ, ອຸໂຠ ປາທາ ກຏກຏ຺ຐິສມ຺ປຣິກິຓ຺ຓາ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘຸມາຕາ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສູເນຫິ ປາເທຫີ’’ຕິ. ພຫິທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐເກຕິ ທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐກສ຺ສ ພຫິ. ກສ຺ມາ ປເນວໍ ຐິຕາຕິ? ເອວໍ ກິຣສ຺ສາ ອໂຫສິ ‘‘ອຫໍ ຕຖາຄເຕນ ອນຸຎ຺ຎາຕາ ສຍເມວ ປພ຺ພຊ຺ຊາເວສໍ ອຄ຺ຄເຫສິໍ, ເອວໍ ຄຫິຕຠາໂວ ຈ ປນ ເມ ສກລຊມ຺ພຸທີເປ ປາກໂຏ ຊາໂຕ, ສເຈ ສຕ຺ຖາ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອນຸຊານິສ຺ສຕິ, ອິຈ຺ເຈຕໍ ກຸສລໍ. ສເຈ ນານຸຊານິສ຺ສຕິ, ມຫຕີ ຄຣຫາ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວິຫາຣໍ ປວິສິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕີ ໂຣທມານາ ອຏ຺ຐາສິ. ກິໍ ນຸ ຕ຺ວໍ ໂຄຕມີຕິ ກິໍ ນຸ ຣາຊກຸລານໍ ວິປຕ຺ຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນາ, ເກນ ນຸ ຕ຺ວໍ ກາຣເຓນ ເອວໍ ວິວຓ຺ຓຠາວໍ ປຕ຺ຕາ ສູເນຫິ ປາເທຫິ…ເປ… ຐິຕາຕິ.

ອຎ຺ເຎນປິ ປຣິຍາເຍນາຕິ ອຎ຺ເຎນປິ ກາຣເຓນ. ອາປາທິກາຕິ ສໍວຑ຺ຒິກາ, ຕຸມ຺ຫາກໍ ຫຕ຺ຖປາເທສຸ ຫຕ຺ຖປາທກິຈ຺ຈໍ ອສາເຘນ຺ເຕສຸ ຫຕ຺ເຖ ຈ ປາເທ ຈ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ປຏິຊຄ຺ຄິກາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂປສິກາຕິ ທິວສສ຺ສ ທ຺ເວ ຕໂຍ ວາເຣ ນຫາເປຕ຺ວາ ໂຠເຊຕ຺ວາ ປາເຍຕ຺ວາ ຕຸມ຺ເຫ ໂປເສສິ. ຖຎ຺ຎໍ ປາເຍສີຕິ ນນ຺ທກຸມາໂຣ ກິຣ ໂພຘິສຕ຺ຕໂຕ ກຕິປາເຫເນວ ທຫຣຕໂຣ. ຕສ຺ມິໍ ຊາເຕ ມຫາປຊາປຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຕ຺ຕໍ ຘາຕີນໍ ທຕ຺ວາ ສຍໍ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ຘາຕິກິຈ຺ຈໍ ສາຘຍມານາ ອຕ຺ຕໂນ ຖຎ຺ຎໍ ປາເຍສິ. ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ເຖໂຣ ເອວມາຫ. ສາຘຸ ຠນ຺ເຕຕິ ‘‘ພຫຸກາຣາ’’ຕິອາທີຫິ ຕສ຺ສາ ຄຸຓໍ ກເຖຕ຺ວາ ປຸນ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈນ຺ໂຕ ເອວມາຫ.

ມຫາປຊາປຕິໂຄຕມີວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຏ຺ຐຄຣຸຘມ຺ມກຖາວຓ຺ຓນາ

໔໐໓. ສຕ຺ຖາປິ ‘‘ອິຕ຺ຖິໂຍ ນາມ ປຣິຕ຺ຕສທ຺ຘາ, ເອກາຍາຈິຕມຕ຺ເຕເຍວ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ອນຸຎ຺ຎາຕາຍ ນ ມມ ສາສນໍ ຄຣຸໍ ກຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອິທານິ ຄຣຸໍ ກຕ຺ວາ ຄາຫາເປຕຸກາມຕາຍ ‘‘ສເຈ, ອານນ຺ທ, ມຫາປຊາປຕິ ໂຄຕມີ ອຏ຺ຐ ຄຣຸຘມ຺ເມ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ສາວສ຺ສາ ໂຫຕຸ ອຸປສມ຺ປທາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສາວສ຺ສາຕິ ສາ ເອວ ອສ຺ສາ ປພ຺ພຊ຺ຊາປິ ອຸປສມ຺ປທາປິ ໂຫຕຸ.

ຕທຫຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສາຕິ ຕໍ ທິວສມ຺ປິ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ. ອຠິວາທນໍ ປຈ຺ຈຸຏ຺ຐານໍ ອຎ຺ຊລິກມ຺ມໍ ສາມີຈິກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ມານາຕິມານໍ ອກຕ຺ວາ ປຎ຺ຈປຕິຏ຺ຐິເຕນ ອຠິວາທນໍ, ອາສນາ ອຸຏ຺ຐາຍ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນວເສນ ປຈ຺ຈຸຏ຺ຐານໍ, ທສນເຂ ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ອຎ຺ຊລິກມ຺ມໍ, ອາສນປຎ຺ຎາປນພີຊນາທິກໍ ອນຸຈ຺ຉວິກກມ຺ມສງ຺ຂາຕໍ ສາມີຈິກມ຺ມຎ຺ຈ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ. ອຠິກ຺ຂຸເກ ອາວາເສຕິ ຍຕ຺ຖ ວສນ຺ຕິຍາ ອນນ຺ຕຣາເຍນ ໂອວາທຕ຺ຖາຍ ອຸປສງ຺ກມນາຣເຫ ຐາເນ ໂອວາທທາຍໂກ ອາຈຣິໂຍ ນຕ຺ຖິ, ອຍໍ ອຠິກ຺ຂຸໂກ ອາວາໂສ ນາມ, ເອວຣູເປ ອາວາເສ ວສ຺ສໍ ນ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ອນ຺ວທ຺ຘມາສນ຺ຕິ ອນຸໂປສຖິກໍ. ໂອວາທູປສງ຺ກມນນ຺ຕິ ໂອວາທຕ຺ຖາຍ ອຸປສງ຺ກມນໍ. ທິຏ຺ເຐນາຕິ ຈກ຺ຂຸນາ ທິຏ຺ເຐນ. ສຸເຕນາຕິ ໂສເຕນ ສຸເຕນ. ປຣິສງ຺ກາຍາຕິ ທິຏ຺ຐສຸຕວເສນ ປຣິສງ຺ກິເຕນ. ຄຣຸຘມ຺ມນ຺ຕິ ຄຣຸກໍ ສງ຺ຆາທິເສສາປຕ຺ຕິໍ. ປກ຺ຂມານຕ຺ຕນ຺ຕິ ອນູນານິ ປນ຺ນຣສ ທິວສານິ ມານຕ຺ຕໍ. ຉສຸ ຘມ຺ເມສູຕິ ວິກາລໂຠຊນຈ຺ຉຏ຺ເຐສຸ ສິກ຺ຂາປເທສຸ. ສິກ຺ຂິຕສິກ຺ຂາຍາຕິ ເອກສິກ຺ຂມ຺ປິ ອຂຓ຺ຑໍ ກຕ຺ວາ ປູຣິຕສິກ຺ຂາຍ.

ນ ອກ຺ໂກສິຕພ຺ໂພ ນ ປຣິຠາສິຕພ຺ໂພຕິ ທສນ຺ນໍ ອກ຺ໂກສວຕ຺ຖູນໍ ອຎ຺ຎຕເຣນ ອກ຺ໂກສວຕ຺ຖຸນາ ນ ອກ຺ໂກສິຕພ຺ໂພ, ຠຍຸປທໍສນາຍ ກາຍຈິ ປຣິຠາສາຍ ນ ປຣິຠາສິຕພ຺ໂພ. ໂອວໂຏ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ຠິກ຺ຂູສຸ ວຈນປໂຖຕິ ໂອວາທານຸສາສນິຘມ຺ມກຖາສງ຺ຂາໂຕ ວຈນປໂຖ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ຠິກ຺ຂູສຸ ໂອວໂຏ ປິຫິໂຕ, ນ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ໂກຈິ ຠິກ຺ຂຸ ໂອວທິຕພ຺ໂພ ວາ ອນຸສາສິຕພ຺ໂພ ວາ, ‘‘ຠນ຺ເຕ ໂປຣາຓກຕ຺ເຖຣາ ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ວຕ຺ຕໍ ປູຣຍິໍສູ’’ຕິ ເອວໍ ປນ ປເວຓິວເສນ ກເຖຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອໂນວໂຏ ຠິກ຺ຂູນໍ ຠິກ຺ຂຸນີສູຕິ ຠິກ຺ຂູນໍ ປນ ຠິກ຺ຂຸນີສຸ ວຈນປໂຖ ອນິວາຣິໂຕ, ຍຖາຣຸຈິຍາ ໂອວທນ຺ຕຸ ອນຸສາສນ຺ຕຸ ຘມ຺ມກຖໍ ກເຖນ຺ຕູຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປ, ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ປເນສາ ຄຣຸຘມ຺ມກຖາ ມຫາວິຠງ຺ເຄ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອິເມ ປນ ອຏ຺ຐ ຄຣຸຘມ຺ເມ ສຕ຺ຖຸ ສນ຺ຕິເກ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ເຖເຣນ ອຕ຺ຕໂນ ອາໂຣຈິຍມາເນ ສຸຕ຺ວາ ມຫາປຊາປຕິຍາ ຕາວມຫນ຺ຕໍ ໂທມນສ຺ສໍ ຂເຓນ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠິ. ອໂນຕຕ຺ຕທຫໂຕ ອາຫເຏນ ສີຕຸທກສ຺ສ ຆຏສເຕນ ມຕ຺ຖເກ ປຣິສິຕ຺ຕາ ວິຍ ວິຄຕປຣິຬາຫາ ອຕ຺ຕມນາ ຫຸຕ຺ວາ ຄຣຸຘມ຺ມປຏິຄ຺ຄຫເຓນ ອຸປ຺ປນ຺ນປີຕິປາໂມຊ຺ຊໍ ອາວິ ກໂຣນ຺ຕີ ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິອາທິກໍ ອຸທານໍ ອຸທາເນສິ. ຕຕ຺ຖ ທຫໂຣຕິ ຕຣຸໂຓ. ຍຸວາຕິ ໂຍພ຺ພຎ຺ຎຠາເວ ຐິໂຕ. ມຓ຺ຑນກຊາຕິໂກຕິ ອລງ຺ກາຣສຠາໂວ. ຕຕ຺ຖ ໂກຈິ ຕຣຸໂຓປິ ຍຸວາ ນ ໂຫຕິ ຍຖາ ອຕິຕຣຸໂຓ. ໂກຈິ ຍຸວາປິ ມຓ຺ຑນກຊາຕິໂກ ນ ໂຫຕິ ຍຖາ ອຸປສນ຺ຕສຠາໂວ ອາລສິຍພ຺ຍສນາທີຫິ ວາ ອຠິຠູໂຕ, ອິຘ ປນ ທຫໂຣ ເຈວ ຍຸວາ ຈ ມຓ຺ຑນກຊາຕິໂກ ຈ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ຕສ຺ມາ ເອວມາຫ. ອຸປ຺ປລາທີນິ ໂລກສມ຺ມຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕານິ. ອິໂຕ ປຣໍ ຍໍ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ທສ຺ສິຕເມວ.

ຕຕ຺ຖ ມາຕຸຄາມສ຺ສ ປພ຺ພຊິຕຕ຺ຕາຕິ ອິທໍ ປຎ຺ຈວສ຺ສສຕໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ອຏ຺ຐຕ຺ວາ ປຎ຺ຈສຸເຍວ ວສ຺ສສເຕສຸ ສທ຺ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຍາ ກາຣຓນິທສ຺ສນໍ. ປຏິສມ຺ຠິທາປເຠທປ຺ປຕ຺ຕຂີຓາສວວເສເນວ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ປຏິສມ຺ຠິທາປຕ຺ຕຂີຓາສວຄ຺ຄຫເຓນ ຌານານິປິ ຄຫິຕາເນວ ໂຫນ຺ຕິ. ນ ຫິ ນິຊ຺ຌານການໍ ສພ຺ພປ຺ປກາຣສມ຺ປຕ຺ຕິ ອິຊ຺ຌຕີ’’ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສກຂີຓາສວວເສນ ວສ຺ສສຫສ຺ສນ຺ຕິອາທິນາ ຈ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ຂນ຺ຘກຠາຓການໍ ມເຕນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ທີຆນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍໍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໑໖໑) ປນ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ປຏິສມ຺ຠິທາປຕ຺ເຕຫິ ວສ຺ສສຫສ຺ສໍ ອຏ຺ຐາສິ, ຉຬຠິຎ຺ເຎຫິ ວສ຺ສສຫສ຺ສໍ, ເຕວິຊ຺ເຊຫິ ວສ຺ສສຫສ຺ສໍ, ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສເກຫິ ວສ຺ສສຫສ຺ສໍ, ປາຕິໂມກ຺ເຂນ ວສ຺ສສຫສ຺ສໍ ອຏ຺ຐາສີ’’ຕິ.

ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ (ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໑໓໐) –

‘‘ພຸທ຺ຘານຎ຺ຫິ ປຣິນິພ຺ພານໂຕ ວສ຺ສສຫສ຺ສເມວ ປຏິສມ຺ຠິທາ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ຕໂຕ ປຣໍ ຉ ອຠິຎ຺ຎາ, ຕໂຕ ຕາປິ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ຺ຕິ, ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ກາເລ ຕາປິ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ສຸກ຺ຂວິປສ຺ສກາ ໂຫນ຺ຕິ. ເອເຕເນວ ອຸປາເຍນ ອນາຄາມິໂນ ສກທາຄາມິໂນ ໂສຕາປນ຺ນາ’’ຕິ –

ວຸຕ຺ຕໍ.

ສໍຍຸຕ຺ຕນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ (ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓.໑໕໖) –

‘‘ປຐມໂພຘິຍຎ຺ຫິ ຠິກ຺ຂູ ປຏິສມ຺ຠິທາປຕ຺ຕາ ອເຫສຸໍ. ອຖ ກາເລ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ປຏິສມ຺ຠິທາ ປາປຸຓິຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິໍສຸ, ຉຬຠິຎ຺ຎາ ອເຫສຸໍ, ຕໂຕ ຉ ອຠິຎ຺ຎາ ປຕ຺ຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ ປາປຸຓິໍສຸ. ອິທານິ ກາເລ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ ປາປຸຓິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ອາສວກ຺ຂຍມຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິສ຺ສນ຺ຕິ, ຕມ຺ປິ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ອນາຄາມິຜລໍ, ຕມ຺ປິ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ສກທາຄາມິຜລໍ, ຕມ຺ປິ ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລໍ, ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ກາເລ ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລມ຺ປິ ປຕ຺ຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ –

ວຸຕ຺ຕໍ.

ຍສ຺ມາ ເຈຕໍ ສພ຺ພໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎປຏິວິຣຸທ຺ຘໍ, ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ເຕສໍ ຠາຓການໍ ມຕເມວ ອາຈຣິເຍນ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອຎ຺ຎຖາ ຫິ ອາຈຣິຍສ຺ເສວ ປຸພ຺ພາປຣວິໂຣຘປ຺ປສງ຺ໂຄ ສິຍາຕິ.

ຕານິເຍວາຕິ ຕານິເຍວ ປຎ຺ຈ ວສ຺ສສຫສ຺ສານິ. ປຣິຍຕ຺ຕິມູລກໍ ສາສນນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ນ ຫິ ປຣິຍຕ຺ຕິຍາ ອສຕິ ປຏິເວໂຘ ອຕ຺ຖີ’’ຕິອາທິ. ປຣິຍຕ຺ຕິຍາ ຫິ ອນ຺ຕຣຫິຕາຍ ປຏິປຕ຺ຕິ ອນ຺ຕຣຘາຍຕິ, ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ອນ຺ຕຣຫິຕາຍ ອຘິຄໂມ ອນ຺ຕຣຘາຍຕິ. ກິໍກາຣຓາ? ອຍຎ຺ຫິ ປຣິຍຕ຺ຕິ ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ປຏິປຕ຺ຕິ ອຘິຄມສ຺ສ, ອິຕິ ປຏິປຕ຺ຕິໂຕປິ ປຣິຍຕ຺ຕິເຍວ ປມາຓໍ. ຕຕ຺ຖ ປຏິເວໂຘ ຈ ປຏິປຕ຺ຕິ ຈ ໂຫຕິປິ ນ ໂຫຕິປິ. ເອກສ຺ມິຎ຺ຫິ ກາເລ ປຏິເວຘກຣາ ຠິກ຺ຂູ ພຫູ ໂຫນ຺ຕິ, ‘‘ເອສ ຠິກ຺ຂຸ ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ’’ຕິ ອງ຺ຄຸລິໍ ປສາເຣຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕພ຺ໂພ ໂຫຕິ, ອິມສ຺ມິໍເຍວ ທີເປ ເອກວາຣໍ ປຸຖຸຊ຺ຊນຠິກ຺ຂຸ ນາມ ນາໂຫສິ. ປຏິປຕ຺ຕິປູຣກາປິ ກທາຈິ ພຫູ ໂຫນ຺ຕິ, ກທາຈິ ອປ຺ປາ, ອິຕິ ປຏິເວໂຘ ຈ ປຏິປຕ຺ຕິ ຈ ໂຫຕິປິ ນ ໂຫຕິປິ. ສາສນຏ຺ຐິຕິຍາ ປນ ປຣິຍຕ຺ຕິເຍວ ປມາຓໍ. ປຓ຺ຑິໂຕ ຫິ ເຕປິຏກໍ ສຸຕ຺ວາ ທ຺ເວປິ ປູເຣຕິ. ຍຖາ ອມ຺ຫາກໍ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ອາຬາຣສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປຎ຺ຈາຠິຎ຺ຎາ ສຕ຺ຕ ຈ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນສມາປຕ຺ຕິຍາ ປຣິກມ຺ມໍ ປຸຈ຺ຉິ, ໂສ ‘‘ນ ຊານາມີ’’ຕິ ອາຫ, ຕໂຕ ອຸທກສ຺ສ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອຘິຄຕວິເສສໍ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ເນວສຎ຺ຎານາສຎ຺ຎາຍຕນສ຺ສ ປຣິກມ຺ມໍ ປຸຈ຺ຉິ, ໂສ ອາຈິກ຺ຂິ, ຕສ຺ສ ວຈນສມນນ຺ຕຣເມວ ມຫາສຕ຺ໂຕ ຕໍ ສມ຺ປາເທສິ, ເອວເມວ ປຎ຺ຎວາ ຠິກ຺ຂຸ ປຣິຍຕ຺ຕິໍ ສຸຕ຺ວາ ທ຺ເວປິ ປູເຣຕິ, ຕສ຺ມາ ປຣິຍຕ຺ຕິຍາ ຐິຕາຍ ສາສນໍ ຐິຕໍ ໂຫຕິ. ຍຖາປິ ມຫໂຕ ຕຬາກສ຺ສ ປາຬິຍາ ຖິຣາຍ ອຸທກໍ ນ ຐສ຺ສຕີຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ອຸທເກ ສຕິ ປທຸມາທີນິ ປຸປ຺ຜານິ ນ ປຸປ຺ຜິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ເອວເມວ ມຫາຕຬາກສ຺ສ ຖິຣປາຬິສທິເສ ເຕປິຏເກ ພຸທ຺ຘວຈເນ ສຕິ ມຫາຕຬາເກ ອຸທກສທິສາ ປຏິປຕ຺ຕິປູຣກາ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ນຕ຺ຖີຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ເຕສຸ ສຕິ ມຫາຕຬາເກ ປທຸມາທີນິ ປຸປ຺ຜານິ ວິຍ ໂສຕາປນ຺ນາທໂຍ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລາ ນຕ຺ຖີຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ເອກນ຺ຕໂຕ ປຣິຍຕ຺ຕິເຍວ ປມາຓໍ.

ປຣິຍຕ຺ຕິຍາ ອນ຺ຕຣຫິຕາຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຣິຍຕ຺ຕີຕິ (ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑.໑໓໐) ເຕປິຏກໍ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ສາຏ຺ຐກຖາ ປາຬິ. ຍາວ ສາ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕາວ ປຣິຍຕ຺ຕິ ປຣິປຸຓ຺ຓາ ນາມ ໂຫຕິ. ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ກາເລ ກລິຍຸຄຣາຊາໂນ ອຘມ຺ມິກາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕສຸ ອຘມ຺ມິເກສຸ ເຕສມ຺ປິ ອມຈ຺ຈາທໂຍ ອຘມ຺ມິກາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕໂຕ ຣຏ຺ຐຊນປທວາສິໂນຕິ ເຕສໍ ອຘມ຺ມິກຕາຍ ນ ເທໂວ ສມ຺ມາ ວສ຺ສຕິ, ຕໂຕ ສສ຺ສານິ ນ ສມ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ເຕສຸ ອສມ຺ປຊ຺ຊນ຺ເຕສຸ ປຈ຺ຈຍທາຍກາ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ປຈ຺ຈເຍ ທາຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂູ ປຈ຺ຈເຍຫິ ກິລມນ຺ຕາ ອນ຺ເຕວາສິເກ ສງ຺ຄເຫຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ. ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ກາເລ ປຣິຍຕ຺ຕິ ປຣິຫາຍຕິ, ອຕ຺ຖວເສນ ຘາເຣຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ປາຬິວເສເນວ ຘາເຣນ຺ຕິ. ຕໂຕ ກາເລ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ປາຬິມ຺ປິ ສກລໍ ຘາເຣຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ, ປຐມໍ ອຠິຘມ຺ມປິຏກໍ ປຣິຫາຍຕິ, ປຣິຫາຍມານໍ ມຕ຺ຖກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຣິຫາຍຕິ. ປຐມເມວ ຫິ ມຫາປກຣຓໍ ປຣິຫາຍຕິ, ຕສ຺ມິໍ ປຣິຫີເນ ຍມກໍ, ກຖາວຕ຺ຖຸ, ປຸຄ຺ຄລປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ຘາຕຸກຖາ, ວິຠງ຺ໂຄ, ຘມ຺ມສງ຺ຄໂຫຕິ.

ເອວໍ ອຠິຘມ຺ມປິຏເກ ປຣິຫີເນ ມຕ຺ຖກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກໍ ປຣິຫາຍຕິ. ປຐມຎ຺ຫິ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣນິກາໂຍ ປຣິຫາຍຕິ, ຕສ຺ມິມ຺ປິ ປຐມໍ ເອກາທສກນິປາໂຕ…ເປ… ຕໂຕ ເອກກນິປາໂຕຕິ. ເອວໍ ອງ຺ຄຸຕ຺ຕຣນິກາເຍ ປຣິຫີເນ ມຕ຺ຖກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສໍຍຸຕ຺ຕນິກາໂຍ ປຣິຫາຍຕິ. ປຐມຎ຺ຫິ ມຫາວຄ຺ໂຄ ປຣິຫາຍຕິ, ຕໂຕ ສຬາຍຕນວຄ຺ໂຄ, ຂນ຺ຘກວຄ຺ໂຄ, ນິທານວຄ຺ໂຄ, ສຄາຖາວຄ຺ໂຄຕິ. ເອວໍ ສໍຍຸຕ຺ຕນິກາເຍ ປຣິຫີເນ ມຕ຺ຖກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມຊ຺ຌິມນິກາໂຍ ປຣິຫາຍຕິ. ປຐມຎ຺ຫິ ອຸປຣິປຓ຺ຓາສໂກ ປຣິຫາຍຕິ, ຕໂຕ ມຊ຺ຌິມປຓ຺ຓາສໂກ, ຕໂຕ ມູລປຓ຺ຓາສໂກຕິ. ເອວໍ ມຊ຺ຌິມນິກາເຍ ປຣິຫີເນ ມຕ຺ຖກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທີຆນິກາໂຍ ປຣິຫາຍຕິ. ປຐມຎ຺ຫິ ປາຖິກວຄ຺ໂຄ ປຣິຫາຍຕິ, ຕໂຕ ມຫາວຄ຺ໂຄ, ຕໂຕ ສີລກ຺ຂນ຺ຘວຄ຺ໂຄຕິ. ເອວໍ ທີຆນິກາເຍ ປຣິຫີເນ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕປິຏກໍ ປຣິຫີນໍ ນາມ ໂຫຕິ. ວິນຍປິຏເກນ ສທ຺ຘິໍ ຊາຕກເມວ ຘາເຣນ຺ຕິ. ວິນຍປິຏກຎ຺ຫິ ລຊ຺ຊິໂນ ຘາເຣນ຺ຕິ, ລາຠກາມາ ປນ ‘‘ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ກຖິເຕປິ ສລ຺ລກ຺ເຂນ຺ຕາ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ຊາຕກເມວ ຘາເຣນ຺ຕິ. ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ກາເລ ຊາຕກມ຺ປິ ຘາເຣຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ. ອຖ ເນສໍ ປຐມໍ ເວສ຺ສນ຺ຕຣຊາຕກໍ ປຣິຫາຍຕິ, ຕໂຕ ປຏິໂລມກ຺ກເມນ ປຸຓ຺ຓກຊາຕກໍ, ມຫານາຣທຊາຕກນ຺ຕິ ປຣິໂຍສາເນ ອປຓ຺ຓກຊາຕກໍ ປຣິຫາຍຕິ, ວິນຍປິຏກເມວ ຘາເຣນ຺ຕິ.

ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ກາເລ ຕມ຺ປິ ມຕ຺ຖກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຣິຫາຍຕິ. ປຐມຎ຺ຫິ ປຣິວາໂຣ ປຣິຫາຍຕິ, ຕໂຕ ຂນ຺ຘໂກ, ຠິກ຺ຂຸນີວິຠງ຺ໂຄ, ມຫາວິຠງ຺ໂຄຕິ ອນຸກ຺ກເມນ ອຸໂປສຖກ຺ຂນ຺ຘກມຕ຺ຕເມວ ຘາເຣນ຺ຕິ. ຕທາປິ ປຣິຍຕ຺ຕິ ອນນ຺ຕຣຫິຕາວ ໂຫຕິ. ຍາວ ປນ ມນຸສ຺ເສສຸ ຈຕຸປ຺ປທິກຄາຖາປິ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕາວ ປຣິຍຕ຺ຕິ ອນນ຺ຕຣຫິຕາວ ໂຫຕິ. ຍທາ ສທ຺ໂຘ ປສນ຺ໂນ ຣາຊາ ຫຕ຺ຖິກ຺ຂນ຺ເຘ ສຸວຓ຺ຓຈງ຺ໂກຏກມ຺ຫິ ສຫສ຺ສຕ຺ຖວິກໍ ຐປາເປຕ຺ວາ ‘‘ພຸທ຺ເຘຫິ ກຖິຕໍ ຈຕຸປ຺ປທິກໍ ຄາຖໍ ຊານນ຺ໂຕ ອິມໍ ສຫສ຺ສໍ ຄຓ຺ຫຕູ’’ຕິ ນຄເຣ ເຠຣິໍ ຈຣາເປຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນກໍ ອລຠິຕ຺ວາ ‘‘ເອກວາຣໍ ຈຣາປິເຕ ນາມໍ ສຸຓນ຺ຕາປິ ໂຫນ຺ຕິ ອສຸຓນ຺ຕາປີ’’ຕິ ຍາວຕຕິຍໍ ຈຣາເປຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນກໍ ອລຠິຕ຺ວາ ຣາຊປຸຣິສາ ສຫສ຺ສຕ຺ຖວິກໍ ປຸນ ຣາຊກຸລໍ ປເວເສນ຺ຕິ, ຕທາ ປຣິຍຕ຺ຕິ ອນ຺ຕຣຫິຕາ ນາມ ໂຫຕິ.

ຈິຣໍ ປວຕ຺ຕິສ຺ສຕີຕິ ປຣິຍຕ຺ຕິຍາ ອນ຺ຕຣຫິຕາຍປິ ລິງ຺ຄມຕ຺ຕໍ ອທ຺ຘານໍ ປວຕ຺ຕິສ຺ສຕິ. ກຖໍ? ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຫິ ກາເລ ຈີວຣຄ຺ຄຫຓໍ ປຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓໍ ສມິຎ຺ຊນປສາຣຓໍ ອາໂລກິຕວິໂລກິຕໍ ນ ປາສາທິກໍ ໂຫຕິ, ນິຄຓ຺ຐສມຓາ ວິຍ ອລາພຸປຕ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂູ ປຕ຺ຕໍ ອຄ຺ຄພາຫາຍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອາທາຍ ວິຈຣນ຺ຕິ, ເອຕ຺ຕາວຕາປິ ລິງ຺ຄໍ ອນນ຺ຕຣຫິຕເມວ ໂຫຕິ. ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ປນ ກາເລ ອຄ຺ຄພາຫໂຕ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ຫຕ຺ເຖນ ວາ ສິກ຺ກາຍ ວາ ໂອລມ຺ເພຕ຺ວາ ວິຈຣນ຺ຕິ, ຈີວຣມ຺ປິ ຣຊນສາຣຸປ຺ປໍ ອກຕ຺ວາ ໂອຏ຺ຐຏ຺ຐິວຓ຺ຓໍ ກຕ຺ວາ ຣຊນ຺ຕິ. ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ກາເລ ຣຊນມ຺ປິ ນ ໂຫຕິ, ທສຈ຺ຉິນ຺ທນໍ ໂອວຏ຺ຏິກາວິຊ຺ຌນໍ ກປ຺ປມຕ຺ຕຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ວຬຎ຺ຊນ຺ຕິ, ປຸນ ໂອວຏ຺ຏິກໍ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ກປ຺ປໍ ນ ກໂຣນ຺ຕິ. ຕໂຕ ອຸຠຍມ຺ປິ ອກຕ຺ວາ ທສາ ເຉຕ຺ວາ ປຣິພ຺ພາຊກາ ວິຍ ຈຣນ຺ຕິ. ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ກາເລ ‘‘ໂກ ອິມິນາ ອມ຺ຫາກໍ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ຂຸທ຺ທກໍ ກາສາວຂຓ຺ຑໍ ຫຕ຺ເຖ ວາ ຄີວາຍໍ ວາ ພນ຺ຘນ຺ຕິ, ເກເສສຸ ວາ ອລ຺ລີຍາເປນ຺ຕິ, ທາຣຠຣຓໍ ກໂຣນ຺ຕາ ກສິຕ຺ວາ ວປິຕ຺ວາ ຊີວິກໍ ກປ຺ເປຕ຺ວາ ວິຈຣນ຺ຕິ, ຕທາ ທກ຺ຂິຓໍ ເທນ຺ໂຕ ຊໂນ ສງ຺ຆໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ເອເຕສມ຺ປິ ເທຕິ. ອິທໍ ສນ຺ຘາຍ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ ໂຂ ປນານນ຺ທ, ອນາຄຕມທ຺ຘານໍ ໂຄຕ຺ຣຠຸໂນ ກາສາວກຓ຺ຐາ ທຸສ຺ສີລາ ປາປຘມ຺ມາ, ເຕສຸ ທຸສ຺ສີເລສຸ ສງ຺ຆໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ທານໍ ທສ຺ສນ຺ຕິ, ຕທາປາຫໍ, ອານນ຺ທ, ສງ຺ຆຄຕໍ ທກ຺ຂິຓໍ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍໍ ອປ຺ປເມຍ຺ຍໍ ວທາມີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໓໘໐). ຕໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ກາເລ ນານາວິຘານິ ກມ຺ມານິ ກໂຣນ຺ຕາ ‘‘ປປຎ຺ໂຈ ເອສ, ກິໍ ອິມິນາ ອມ຺ຫາກ’’ນ຺ຕິ ກາສາວຂຓ຺ຑໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຣຎ຺ເຎ ຂິປນ຺ຕິ, ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ລິງ຺ຄໍ ອນ຺ຕຣຫິຕໍ ນາມ ໂຫຕິ. ກສ຺ສປທສພລສ຺ສ ກິຣ ກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ໂຍນການໍ ເສຕວຕ຺ຖານິ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ຈຣຓຈາຣິຕ຺ຕໍ ຊາຕໍ. ເອວໍ ປຣິຍຕ຺ຕິຍາ ອນ຺ຕຣຫິຕາຍປິ ລິງ຺ຄມຕ຺ຕໍ ຈິຣໍ ປວຕ຺ຕິສ຺ສຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອຏ຺ຐຄຣຸຘມ຺ມກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຠິກ຺ຂຸນີອຸປສມ຺ປນ຺ນານຸຊານນກຖາວຓ຺ຓນາ

໔໐໔-໔໐໕. ຍທຄ຺ເຄນາຕິ ຍໍ ທິວສໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ. ຕເທວາຕິ ຕສ຺ມິຎ຺ເຎວ ທິວເສ. ອນຸຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາຕິ ອນຸຎ຺ຎາຍ. ເອກາຫໍ, ຠນ຺ເຕ ອານນ຺ທ, ຠຄວນ຺ຕໍ ວຣໍ ຍາຈາມີຕິ ‘‘ເອວເມວ ໂຂ ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ ອານນ຺ທ, ອິເມ ອຏ຺ຐ ຄຣຸຘມ຺ເມ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາມິ ຍາວຊີວໍ ອນຕິກ຺ກມນີເຍ’’ຕິ ປຏິຊານິຕ຺ວາ ອິທານິ ກສ຺ມາ ວຣໍ ຍາຈຕີຕິ ເຈ? ປຣູປວາທວິວຊ຺ຊນຕ຺ຖໍ. ເອວຎ຺ຫິ ເກຈິ ວເທຍ຺ຍຸໍ ‘‘ມຫາປຊາປຕິຍາ ປຐມໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູນໍ ຠິກ຺ຂຸນີນຎ຺ຈ ຍຖາວຸຑ຺ຒໍ ອຠິວາທນໍ ນາໂຫສິ, ສາ ເຈ ວຣໍ ຍາເຈຍ຺ຍ, ຠຄວາ ອນຸຊາເນຍ຺ຍາ’’ຕິ.

໔໐໖. ສຣາຄາຍາຕິ ສຣາຄຠາວາຍ ກາມຣາຄຠວຣາຄປຣິພ຺ຣູຫນາຍ. ສຎ຺ໂຎຄາຍາຕິ ວຏ຺ເຏ ສໍໂຍຊນຕ຺ຖາຍ. ອາຈຍາຍາຕິ ວຏ຺ຏສ຺ສ ວຑ຺ຒນຕ຺ຖາຍ. ມຫິຈ຺ຉຕາຍາຕິ ມຫິຈ຺ຉຠາວາຍ. ອສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຍາຕິ ອສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຠາວາຍ. ສງ຺ຄຓິກາຍາຕິ ກິເລສສງ຺ຄຓຄຓສງ຺ຄຓວິຫາຣາຍ. ໂກສຊ຺ຊາຍາຕິ ກຸສີຕຠາວາຍ. ທຸພ຺ຠຣຕາຍາຕິ ທຸປ຺ໂປສຕາຍ. ວິຣາຄາຍາຕິ ສກລວຏ຺ຏໂຕ ວິຣຊ຺ຊນຕ຺ຖາຍ. ວິສຎ຺ໂຎຄາຍາຕິ ກາມຣາຄາທີຫິ ວິສໍຍຸຊ຺ຊນຕ຺ຖາຍ. ອປຈຍາຍາຕິ ສພ຺ພສ຺ສປິ ວຏ຺ຏສ຺ສ ອປຈຍຕ຺ຖາຍ, ນິພ຺ພານາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາຍາຕິ ປຈ຺ຈຍປ຺ປິຈ຺ຉຕາທິວເສນ ສພ຺ພໂສ ອິຈ຺ຉາປຄມາຍ. ສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຍາຕິ ທ຺ວາທສວິຘສນ຺ຕຸຏ຺ຐິຠາວາຍ. ປວິເວກາຍາຕິ ປວິວິຕ຺ຕຠາວາຍ ກາຍວິເວກາທິຕທງ຺ຄວິເວກາທິວິເວກສິທ຺ຘິຍາ. ວີຣິຍາຣມ຺ຠາຍາຕິ ກາຍິກສ຺ສ ເຈວ ເຈຕສິກສ຺ສ ຈ ວີຣິຍສ຺ສ ປຄ຺ຄຓ຺ຫນຕ຺ຖາຍ. ສຸຠຣຕາຍາຕິ ສຸຂໂປສນຕ຺ຖາຍ. ເອວໍ ໂຍ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ໂມ ອຸຄ຺ຄຫຓຘາຣຓປຣິປຸຈ຺ຉາມນສິກາຣວເສນ ໂຍນິໂສ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ສຣາຄາທິຠາວປຣິວຊ຺ຊນສ຺ສ ກາຣຓໍ ຫຸຕ຺ວາ ວິຣາຄາທິຠາວາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ເອກໍສໂຕ ເອໂສ ຘມ຺ໂມ, ເອໂສ ວິນໂຍ ສມ຺ມເທວ ອປາຍາທີສຸ ອປຕນວເສນ ຘາຣຓໂຕ ກິເລສານໍ ວິນຍນໂຕ, ສຕ຺ຖຸ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ ໂອວາທານຸສິຏ຺ຐິຠາວໂຕ ເອຕໍ ສຕ຺ຖຸສາສນນ຺ຕິ ຘາເຣຍ຺ຍາສິ ຊາເນຍ຺ຍາສິ, ອວພຸຊ຺ເຌຍ຺ຍາສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິມສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ເຕ ປຐມວາເຣນ ວຏ຺ຏໍ, ທຸຕິຍວາເຣນ ວິວຏ຺ຏໍ ກຖິຕໍ.

໔໐໙-໔໑໐. ວິມາເນຕ຺ວາຕິ ອປຣຊ຺ຌິຕ຺ວາ. ກມ຺ມປ຺ປຕ຺ຕາໂຍປີຕິ ກມ຺ມາຣຫາປິ. ອາປຕ຺ຕິຄາມິນິໂຍປີຕິ ອາປຕ຺ຕິອາປນ຺ນາໂຍປິ. ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ກາເຣຕພ຺ພຕໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ຕຖາກຣຓສ຺ສ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ທຸກ຺ກເຏນ ກາເຣຕພ຺ພຕໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕິ.

໔໑໓-໕. ທ຺ເວ ຕິສ຺ໂສ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍຕິ ທ຺ວີຫິ ຕີຫິ ຠິກ຺ຂຸນີຫິ. ນ ອາໂຣເຈນ຺ຕີຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສກສ຺ສ ນ ອາໂຣເຈນ຺ຕິ. ນ ປຈ຺ຈາຫຣນ຺ຕີຕິ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ນ ປຈ຺ຈາຫຣນ຺ຕິ. ວິເສສກນ຺ຕິ ວຕ຺ຕຠງ຺ຄໍ.

໔໒໐. ເຕນ ຈ ຠິກ຺ຂຸ ນິມນ຺ເຕຕພ຺ໂພຕິ ສາມີຈິທສ຺ສນເມຕໍ, ນ ປນ ອນິມນ຺ຕິຍາ ອາປຕ຺ຕິ.

໔໒໕. ຕໂຍ ນິສ຺ສເຍຕິ ເສນາສນນິສ຺ສຍໍ ອປເນຕ຺ວາ ອປເຣ ຕໂຍ ນິສ຺ສເຍ. ຣຸກ຺ຂມູລເສນາສນຎ຺ຫິ ສາ ນ ລຠຕິ.

໔໒໘. ອນຸວາທໍ ປຏ຺ຐເປນ຺ຕີຕິ ອິສ຺ສຣິຍໍ ປວຕ຺ເຕນ຺ຕິ.

໔໓໐. ຠິກ຺ຂຸທູເຕນ ອຸປສມ຺ປາເທນ຺ຕີຕິ ຠິກ຺ຂຸເຍວ ທູໂຕ ຠິກ຺ຂຸທູໂຕ, ເຕນ ຠິກ຺ຂຸທູເຕນ, ຠິກ຺ຂຸທູຕໍ ກຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປາເທນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໔໓໑. ນ ສມ຺ມຕີຕິ ນປ຺ປໂຫຕິ. ນວກມ຺ມນ຺ຕິ ນວກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ເອຕ຺ຕການິ ວສ຺ສານິ ວສຕູ’’ຕິ ອປໂລເກຕ຺ວາ ສງ຺ຆິກຠູມິທານໍ.

໔໓໒. ສນ຺ນິສິນ຺ນຄພ຺ຠາຕິ ປຕິຏ຺ຐິຕຄພ຺ຠາ.

໔໓໔. ປພ຺ພຊ຺ຊມ຺ປິ ນ ລຠຕີຕິ ຕິຕ຺ຖາຍຕນສງ຺ກນ຺ຕາຍ ອຠພ຺ພຠາວູປຄມນໂຕ ນ ລຠຕິ. ອິທໍ ໂອທິສ຺ສ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອກໂຕ ວາ ອຸຠໂຕ ວາ ອວສ຺ສເວ ສຕິປິ ໂອທິສ຺ສ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ວຏ຺ຏຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ປາຬິໂຕ ອຏ຺ຐກຖາໂຕ ຈ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວາຕິ.

ຠິກ຺ຂຸນີອຸປສມ຺ປນ຺ນານຸຊານນກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຠິກ຺ຂຸນິກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໑. ປຎ຺ຈສຕິກກ຺ຂນ຺ຘກໍ

ສງ຺ຄີຕິນິທານກຖາວຓ຺ຓນາ

໔໓໗. ປຎ຺ຈສຕິກກ຺ຂນ຺ຘເກ ປາວາຍ ກຸສິນາຣນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໓໑) ປາວານຄເຣ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ກຸສິນາຣໍ ຄມິສ຺ສາມີຕິ ອທ຺ຘານມຄ຺ຄປ຺ປຏິປນ຺ໂນ. ມນ຺ທາຣວປຸປ຺ຜໍ ຄເຫຕ຺ວາຕິ ມຫາຈາຏິປ຺ປມາຓໍ ປຸປ຺ຜໍ ອາຄນ຺ຕຸກທຓ຺ຑເກ ຐເປຕ຺ວາ ຉຕ຺ຕໍ ວິຍ ຄເຫຕ຺ວາ. ອທ຺ທສໍ ໂຂຕິ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ທູຣໂຕວ ອທ຺ທສໍ. ທິສ຺ວາ ຈ ປນ ‘‘ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມິ ນໍ ຠຄວໂຕ ປວຕ຺ຕິ’’ນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ‘‘ສເຈ ໂຂ ປນ ນິສິນ຺ນໂກວ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມິ, ສຕ຺ຖຣິ ອຄາຣໂວ ກໂຕ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຐິຕຏ຺ຐານໂຕ ອປກ຺ກມ຺ມ ຉທ຺ທນ຺ໂຕ ນາຄຣາຊາ ມຓິຈມ຺ມໍ ວິຍ ທສພລທຕ຺ຕິຍໍ ເມຆວຓ຺ຓປໍສຸກູລຈີວຣໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ທສນຂສໂມຘານສມຸຊ຺ຊລໍ ອຎ຺ຊລິໍ ສິຣສ຺ມິໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ສຕ຺ຖຣິ ກເຕນ ຄາຣເວນ ອາຊີວກສ຺ສ ອຠິມຸໂຂ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ອປາວຸໂສ ອມ຺ຫາກໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ຊານາສີ’’ຕິ ອາຫ. ກິໍ ປນ ສຕ຺ຖຸ ປຣິນິພ຺ພານໍ ຊານນ຺ໂຕ ປຸຈ຺ຉິ ອຊານນ຺ໂຕຕິ? ອາວຊ຺ຊນປ຺ປຏິພທ຺ຘໍ ຂີຓາສວານໍ ຊານນໍ. ອນາວຊ຺ຊິຕຕ຺ຕາ ປເນສ ອຊານນ຺ໂຕ ປຸຈ຺ຉີຕິ ເອເກ. ເຖໂຣ ສມາປຕ຺ຕິພຫຸໂລ ຣຕ຺ຕິຏ຺ຐານທິວາຏ຺ຐານເລຓມຓ຺ຑປາທີສຸ ນິຈ຺ຈໍ ສມາປຕ຺ຕິຜເລເນວ ຍາເປຕິ. ກຸລສນ຺ຕກມ຺ປິ ຄາມໍ ປວິສິຕ຺ວາ ທ຺ວາເຣ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສມາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐິໂຕວ ຠິກ຺ຂໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ເຖໂຣ ກິຣ ‘‘ອິມິນາ ເມ ປຈ຺ຉິເມນ ອຕ຺ຕຠາເວນ ມຫາຊນານຸຄ຺ຄຫໍ ກຣິສ຺ສາມິ, ເຍ ມຍ຺ຫໍ ຠິກ຺ຂໍ ວາ ເທນ຺ຕິ, ຄນ຺ຘມາລາທີຫິ ວາ ສກ຺ກາຣໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ເຕສໍ ຕໍ ມຫປ຺ຜລໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ເອວໍ ກໂຣຕິ. ຕສ຺ມາ ສມາປຕ຺ຕິພຫຸລຕາຍ ນ ຊານິ. ອິຕິ ອຊານນ຺ໂຕວ ປຸຈ຺ຉີຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ນ ເຫຕ຺ຖ ອຊານນກາຣຓໍ ອຕ຺ຖິ. ອຠິລກ຺ຂິຕໍ ສຕ຺ຖຸ ປຣິນິພ຺ພານໍ ອໂຫສິ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸກມ຺ປນາທີຫິ ນິມິຕ຺ເຕຫິ. ເຖຣສ຺ສ ປນ ປຣິສາຍ ເກຫິຈິ ຠິກ຺ຂູຫິ ຠຄວາ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ໂພ, ເກຫິຈິ ນ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ເຍຫິ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ໂພ, ເຕປິ ປສ຺ສິຕຸກາມາວ. ເຍຫິປິ ອທິຏ຺ຐປຸພ຺ໂພ, ເຕປິ ປສ຺ສິຕຸກາມາວ. ຕຕ຺ຖ ເຍຫິ ນ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ໂພ, ເຕ ອຠິທສ຺ສນກາມຕາຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກຸຫິໍ ຠຄວາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕາ ‘‘ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ສນ຺ຘາເຣຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສນ຺ຕິ. ຈີວຣໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ເອກວຕ຺ຖາ ວາ ທຸນ຺ນິວຕ຺ຖາ ວາ ອຸຣານິ ປຏິປິສນ຺ຕາ ປໂຣທິສ຺ສນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ມນຸສ຺ສາ ‘‘ມຫາກສ຺ສເປນ ສທ຺ຘິໍ ອາຄຕປໍສຸກູລິກາ ສຍມ຺ປິ ອິຕ຺ຖິໂຍ ວິຍ ປໂຣທນ຺ຕິ, ເຕ ກິໍ ອມ຺ເຫ ສມສ຺ສາເສນ຺ຕີ’’ຕິ ມຍ຺ຫໍ ໂທສໍ ທສ຺ສນ຺ຕິ. ອິທໍ ປນ ສຸຎ຺ຎໍ ມຫາຣຎ຺ຎໍ, ອິຘ ຍຖາ ຕຖາ ໂຣທນ຺ເຕສຸ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ. ປຸຣິມຕຣໍ ສຸຕ຺ວາ ນາມ ໂສໂກປິ ຕນຸໂກ ໂຫຕີຕິ ຠິກ຺ຂູນໍ ສຕຸປ຺ປາທລາຠຕ຺ຖໍ ຊານນ຺ໂຕວ ປຸຈ຺ຉິ.

ອຊ຺ຊ ສຕ຺ຕາຫປຣິນິພ຺ພຸໂຕຕິ ອຊ຺ຊ ທິວສໂຕ ປຏິໂລມໂຕ ສຕ຺ຕເມ ອຫນິ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ. ຕໂຕ ເມ ອິທນ຺ຕິ ຕໂຕ ສມຓສ຺ສ ໂຄຕມສ຺ສ ປຣິນິພ຺ພຸຕຏ຺ຐານໂຕ. ອວີຕຣາຄາຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນາ ເຈວ ໂສຕາປນ຺ນສກທາຄາມິໂນ ຈ. ເຕສຎ຺ຫິ ໂທມນສ຺ສໍ ອປ຺ປຫີນໍ, ຕສ຺ມາ ເຕປິ ພາຫາ ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ກນ຺ທນ຺ຕິ, ອຸໂຠ ຫຕ຺ເຖ ສີເສ ຐເປຕ຺ວາ ໂຣທນ຺ຕິ. ຉິນ຺ນປາຕໍ ປປຕນ຺ຕີຕິ ຉິນ຺ນານໍ ປາໂຕ ວິຍ ຉິນ຺ນປາໂຕ, ຕໍ ຉິນ຺ນປາຕໍ, ຠາວນປຸໍສກນິທ຺ເທໂສຍໍ, ມຊ຺ເຌ ຉິນ຺ນາ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ຍໂຕ ວາ ຕໂຕ ວາ ປຕນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາວຏ຺ຏນ຺ຕີຕິ ອຠິມຸຂຠາເວນ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ. ຍຕ຺ຖ ປຕິຕາ, ຕໂຕ ກຕິປຍຣຕນຏ຺ຐານໍ ວຏ຺ຏນວເສເນວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຸນ ຍຖາປຕິຕເມວ ຐານໍ ວຏ຺ຏນວເສນ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ວິວຏ຺ຏນ຺ຕີຕິ ຍຕ຺ຖ ປຕິຕາ, ຕໂຕ ນິວຏ຺ຏນ຺ຕິ, ປຕິຕຏ຺ຐານໂຕ ປຣຠາຄໍ ວຏ຺ຏມານາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປິຈ ປຸຣໂຕ ວຏ຺ຏນໍ ອາວຏ຺ຏນໍ, ປສ຺ສໂຕ ປຈ຺ຉໂຕ ຈ ວຏ຺ຏນໍ ວິວຏ຺ຏນໍ. ຕສ຺ມາ ທ຺ເວ ປາເທ ປສາເຣຕ຺ວາ ສກິໍ ປຸຣໂຕ ສກິໍ ປຈ຺ຉໂຕ ສກິໍ ວາມໂຕ ສກິໍ ທກ຺ຂິຓໂຕ ສມ຺ປຣິວຏ຺ຏມານາປິ ອາວຏ຺ຏນ຺ຕິ ວິວຏ຺ຏນ຺ຕີຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ວີຕຣາຄາຕິ ປຫີນໂທມນສ຺ສາ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ເຐສຸ ນິພ຺ພິກາຣຕາຍ ສິລາຖມ຺ຠສທິສາ ອນາຄາມິຂີຓາສວາ. ກາມຎ຺ຫິ ໂທມນສ຺ເສ ອສຕິປິ ເອກຈ຺ໂຈ ຣາໂຄ ໂຫຕິເຍວ, ຣາເຄ ປນ ອສຕິ ໂທມນສ຺ສສ຺ສ ອສມ຺ຠໂວເຍວ. ຕເທກຏ຺ຐຠາວໂຕ ຫິ ຣາຄປ຺ປຫາເນນ ປຫີນໂທມນສ຺ສາ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ຂີຓາສວາ ເອວ.

ສພ຺ເພເຫວ ປິເຍຫີຕິອາທີສຸ ປິຍາຍິຕພ຺ພໂຕ ປິເຍຫິ ມນວຑ຺ຒນໂຕ ມນາເປຫິ ມາຕາປິຕາຠາຕາຠຄິນີອາທິເກຫິ. ນານາຠາໂວຕິ ຊາຕິຍາ ນານາຠາໂວ, ຊາຕິອນຸຣູປຄມເນນ ວິສຸໍ ຠາໂວ, ອສມ຺ພທ຺ຘຠາໂວຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິນາຠາໂວຕິ ມຣເຓນ ວິນາຠາໂວ, ຈຸຕິຍາ ເຕນຕ຺ຕຠາເວນ ອປຸນປວຕ຺ຕນໂຕ ວິປ຺ປໂຍໂຄຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຎ຺ຎຖາຠາໂວຕິ ຠເວນ ອຎ຺ຎຖາຠາໂວ, ຠວນ຺ຕຣຄ຺ຄຫເຓນ ‘‘ກາມາວຈຣສຕ຺ໂຕ ຣູປາວຈໂຣ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ ຕຕ຺ຖາປິ ‘‘ມນຸສ຺ໂສ ເທໂວ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ ຈ ປຸຣິມາກາຣໂຕ ອຎ຺ຎາກາຣຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕນ຺ຕິ ຕສ຺ມາ. ກຸເຕຕ຺ຖ ລພ຺ຠາຕິ ກຸໂຕ ກຸຫິໍ ກສ຺ມິໍ ນາມ ຐາເນ ເອຕ຺ຖ ເອຕສ຺ມິໍ ຂນ຺ຘປ຺ປວຕ຺ເຕ ຍໍ ຕໍ ຊາຕໍ…ເປ… ມາ ປລຸຊ຺ຊີຕິ ລທ຺ຘຸໍ ສກ຺ກາ, ນ ສກ຺ກາ ເອວ ຕາທິສສ຺ສ ກາຣຓສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຍສ຺ມາ ສພ຺ເພເຫວ ປິເຍຫິ ມນາເປຫິ ນານາຠາໂວ, ຕສ຺ມາ ທສ ປາຣມິໂຍ ປູເຣຕ຺ວາປິ ສມ຺ໂພຘິໍ ປຕ຺ວາປິ ຘມ຺ມຈກ຺ກໍ ປວຕ຺ເຕຕ຺ວາປິ ຍມກປາຏິຫາຣິຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາປິ ເທໂວໂຣຫຓໍ ກຕ຺ວາປິ ຍໍ ຕໍ ຊາຕໍ ຠູຕໍ ສງ຺ຂຕໍ ປໂລກຘມ຺ມໍ, ຕຎ຺ຈ ຕຖາຄຕສ຺ສປິ ສຣີຣໍ ມາ ປລຸຊ຺ຊີຕິ ເນຕໍ ຐານໍ ວິຊ຺ຊຕິ, ໂຣທນ຺ເຕນປິ ກນ຺ທນ຺ເຕນປິ ນ ສກ຺ກາ ຕໍ ກາຣຓໍ ລທ຺ຘຸນ຺ຕິ.

ເຕນ ໂຂ ປນາວຸໂສ, ສມເຍນ ສຸຠທ຺ໂທ ນາມ ວຸຑ຺ຒປພ຺ພຊິໂຕຕິອາທີສຸ ຍໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕໍ ນິທານວຓ຺ຓນາຍໍ (ສາຣຕ຺ຖ. ຏີ. ໑.ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາ) ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ສງ຺ຄີຕິນິທານກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຂຸທ຺ທານຸຂຸທ຺ທກສິກ຺ຂາປທກຖາວຓ຺ຓນາ

໔໔໑. ສມູຫເນຍ຺ຍາຕິ ອາກງ຺ຂມາໂນ ສມູຫນຕຸ, ຍທິ ອິຈ຺ຉຕິ, ສມູຫເນຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກສ຺ມາ ປນ ‘‘ສມູຫນຖາ’’ຕິ ເອກໍເສເນວ ອວຕ຺ວາ ‘‘ອາກງ຺ຂມາໂນ ສມູຫເນຍ຺ຍາ’’ຕິ ວິກປ຺ປວຈເນເນວ ຠຄວາ ຐເປສີຕິ? ມຫາກສ຺ສປສ຺ສ ຎາຓພລສ຺ສ ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ. ປສ຺ສຕິ ຫິ ຠຄວາ ‘‘ສມູຫນຖາຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ສງ຺ຄີຕິກາເລ ກສ຺ສໂປ ນ ສມູຫນິສ຺ສຕີ’’ຕິ, ຕສ຺ມາ ວິກປ຺ເປເນວ ຐເປສິ. ຍທິ ອສມູຫນນໍ ທິຏ຺ຐໍ, ຕເທວ ຈ ອິຈ຺ຉິຕໍ, ອຖ ກສ຺ມາ ຠຄວາ ‘‘ອາກງ຺ຂມາໂນ ສມູຫນຕູ’’ຕິ ອໂວຈາຕິ? ຕຖາຣູປປຸຄ຺ຄລຊ຺ຌາສຍວເສນ. ສນ຺ຕິ ຫິ ເກຈິ ຂຸທ຺ທານຸຂຸທ຺ທການິ ສິກ຺ຂາປທານິ ສມາທາຍ ວຕ຺ຕິຕຸໍ ອນິຈ຺ຉນ຺ຕາ, ເຕສໍ ຕຖາ ອວຸຈ຺ຈມາເນ ຠຄວຕິ ວິຆາໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ຕໍ ເຕສໍ ຠວິສ຺ສຕິ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ອຫິຕາຍ ທຸກ຺ຂາຍ. ຕຖາ ປນ ວຸຕ຺ເຕ ເຕສໍ ວິຆາໂຕ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ອມ຺ຫາກເມວາຍໍ ໂທໂສ, ຍໂຕ ອມ຺ເຫສຸເຍວ ເກຈິ ສມູຫນນໍ ນ ອິຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ. ເກຈິ ‘‘ສກລສ຺ສ ປນ ສາສນສ຺ສ ສງ຺ຆາຍຕ຺ຕຠາວກຣຓຕ຺ຖໍ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ສຕ຺ຖາຣາ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສມຓາ ສກ຺ຍປຸຕ຺ຕິຍາ ສິຣສາ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຊີວິຕໍ ວິຍ ຣກ຺ຂນ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ເຕ ‘‘ຂຸທ຺ທານຸຂຸທ຺ທການິ ສິກ຺ຂາປທານິ ອາກງ຺ຂມາໂນ ສງ຺ໂຆ ສມູຫນຕູ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ນ ສມູຫນິໍສຸ. ອຎ຺ຎທຕ຺ຖຸ ປຸຣໂຕ ວິຍ ຕສ຺ສ ອຈ຺ຈເຍປິ ຣກ຺ຂິໍສຸເຍວາຕິ ສຕ຺ຖຸ ສາສນສ຺ສ ສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ມຫນ຺ຕຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖມ຺ປິ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຖາ ຫິ ອາຍສ຺ມາ ອານນ຺ໂທ ອຎ຺ເຎປິ ວາ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ກຕມໍ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ຂຸທ຺ທກໍ, ກຕມໍ ອນຸຂຸທ຺ທກ’’ນ຺ຕິ ນ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ ສມູຫນຊ຺ຌາສຍສ຺ເສວ ອຠາວໂຕ, ເຕເນວ ເອກສິກ຺ຂາປທມ຺ປິ ອປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ສພ຺ເພສໍ ອນຸຄ຺ຄເຫຕພ຺ພຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິ ປາຣາຊິການິ ຐເປຕ຺ວາ ອວເສສານິ ຂຸທ຺ທານຸຂຸທ຺ທການີ’’ຕິອາທິມາຫໍສຸ. ເອວຎ຺ຫິ ວທນ຺ເຕຫິ ‘‘ຂຸທ຺ທານຸຂຸທ຺ທກາ ອິເມ ນາມາ’’ຕິ ອວິນິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ ສພ຺ເພສໍ ອນຸຄ຺ຄເຫຕພ຺ພຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ.

໔໔໒. ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ສງ຺ຆໍ ຎາເປສີຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ ‘‘ຠນ຺ເຕ ນາຄເສນ, ກຕມໍ ຂຸທ຺ທກໍ, ກຕມໍ ອນຸຂຸທ຺ທກນ຺ຕິ ມິລິນ຺ທຣຎ຺ຎາ ປຸຈ຺ຉິເຕ ‘ທຸກ຺ກຏໍ ມຫາຣາຊ, ຂຸທ຺ທກໍ, ທຸພ຺ຠາສິຕໍ ອນຸຂຸທ຺ທກ’ນ຺ຕິ (ມິ. ປ. ໔.໒.໑) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນາຄເສນຕ຺ເຖໂຣ ຂຸທ຺ທານຸຂຸທ຺ທກໍ ຊານິ, ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖໂຣ ປນ ຕໍ ອຊານນ຺ໂຕ ‘ສຸຓາຕຸ ເມ ອາວຸໂສ’ຕິອາທິນາ ກມ຺ມວາຈໍ ສາເວສີ’’ຕິ, ນ ຕໍ ເອວໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ນາຄເສນຕ຺ເຖໂຣ ຫິ ປເຣສໍ ວາທປໂຖປຈ຺ເຉທນຕ຺ຖໍ ສງ຺ຄີຕິກາເລ ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫກມຫາເຖເຣຫິ ຄຫິຕໂກຏ຺ຐາເສສຸ ອນ຺ຕິມໂກຏ຺ຐາສເມວ ຄເຫຕ຺ວາ ມິລິນ຺ທຣາຊານໍ ສຎ຺ຎາເປສິ, ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖໂຣ ປນ ເອກສິກ຺ຂາປທມ຺ປິ ອສມູຫນິຕຸກາມຕາຍ ຕຖາ ກມ຺ມວາຈໍ ສາເວສິ.

ຕຕ຺ຖ ຄິຫິຄຕານີຕິ ຄິຫິປຏິສໍຍຸຕ຺ຕານີຕິ ວທນ຺ຕິ. ຄິຫີສຸ ຄຕານິ, ເຕຫິ ຎາຕານິ ຄິຫິຄຕານີຕິ ເອວໍ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຘູມກາໂລ ເອຕສ຺ສາຕິ ຘູມກາລິກໍ ຈິຕກຘູມວູປສມໂຕ ປຣໍ ອປ຺ປວຕ຺ຕນໂຕ. ອປ຺ປຎ຺ຎຕ຺ຕນ຺ຕິອາທີສຸ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໓໖; ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໗.໒໓) ນວໍ ອຘມ຺ມິກໍ ກຕິກວຕ຺ຕໍ ວາ ສິກ຺ຂາປທໍ ວາ ພນ຺ຘນ຺ຕາ ອປ຺ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ ນາມ ປຸຣາຓສນ຺ຖຕວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ສາວຕ຺ຖິຍໍ ຠິກ຺ຂູ ວິຍ. ອຸທ຺ຘມ຺ມໍ ອຸພ຺ພິນຍໍ ສາສນໍ ທີເປນ຺ຕາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນ຺ຕິ ນາມ ວສ຺ສສຕປຣິນິພ຺ພຸເຕ ຠຄວຕິ ເວສາລິກາ ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກາ ວິຍ. ຂຸທ຺ທານຸຂຸທ຺ທກາ ປນ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ວີຕິກ຺ກມນ຺ຕາ ຍຖາປຎ຺ຎຕ຺ເຕສຸ ສິກ຺ຂາປເທສຸ ສມາທາຍ ນ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ ນາມ ອສ຺ສຊິປຸນພ຺ພສຸກາ ວິຍ. ນວໍ ປນ ກຕິກວຕ຺ຕໍ ວາ ສິກ຺ຂາປທໍ ວາ ອພນ຺ຘນ຺ຕາ, ຘມ຺ມໂຕ ວິນຍໂຕ ສາສນໍ ທີເປນ຺ຕາ, ຂຸທ຺ທານຸຂຸທ຺ທກມ຺ປິ ຈ ສິກ຺ຂາປທໍ ອສມູຫນນ຺ຕາ ອປ຺ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ນ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ, ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ນ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນ຺ຕິ, ຍຖາປຎ຺ຎຕ຺ເຕສຸ ສິກ຺ຂາປເທສຸ ສມາທາຍ ວຕ຺ຕນ຺ຕິ ນາມ ອາຍສ຺ມາ ອຸປເສໂນ ວິຍ ອາຍສ຺ມາ ຍໂສ ກາກຓ຺ຑກປຸຕ຺ໂຕ ວິຍ ຈ.

໔໔໓. ຠຄວຕາ ໂອຬາຣິເກ ນິມິຕ຺ເຕ ກຍິຣມາເນຕິ ເວສາລິໍ ນິສ຺ສາຍ ຈາປາເລ ເຈຕິເຍ ວິຫຣນ຺ເຕນ ຠຄວຕາ –

‘‘ຣມຓີຍາ, ອານນ຺ທ, ເວສາລີ, ຣມຓີຍໍ ອຸເທນເຈຕິຍໍ, ຣມຓີຍໍ ໂຄຕມກເຈຕິຍໍ, ຣມຓີຍໍ ສຕ຺ຕມ຺ພເຈຕິຍໍ, ຣມຓີຍໍ ພຫຸປຸຕ຺ຕເຈຕິຍໍ, ຣມຓີຍໍ ສາຣນ຺ທທເຈຕິຍໍ, ຣມຓີຍໍ ຈາປາລເຈຕິຍໍ. ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ, ອານນ຺ທ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ອິທ຺ຘິປາທາ ຠາວິຕາ ພຫຸລີກຕາ ຍານີກຕາ ວຕ຺ຖຸກຕາ ອນຸຏ຺ຐິຕາ ປຣິຈິຕາ ສຸສມາຣທ຺ຘາ, ໂສ ອາກງ຺ຂມາໂນ ກປ຺ປໍ ວາ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍ ກປ຺ປາວເສສໍ ວາ. ຕຖາຄຕສ຺ສ ໂຂ ປນ, ອານນ຺ທ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ອິທ຺ຘິປາທາ ຠາວິຕາ ພຫຸລີກຕາ ຍານີກຕາ ວຕ຺ຖຸກຕາ ອນຸຏ຺ຐິຕາ ປຣິຈິຕາ ສຸສມາຣທ຺ຘາ, ໂສ ອາກງ຺ຂມາໂນ, ອານນ຺ທ, ຕຖາຄໂຕ ກປ຺ປໍ ວາ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍ ກປ຺ປາວເສສໍ ວາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໑໖໖) –

ເອວໍ ໂອຬາຣິເກ ນິມິຕ຺ເຕ ກຍິຣມາເນ.

ມາເຣນ ປຣິຍຸຏ຺ຐິຕຈິຕ຺ໂຕຕິ ມາເຣນ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຏຈິຕ຺ໂຕ. ມາໂຣ ຫິ ຍສ຺ສ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ທ຺ວາທສ ວິປລ຺ລາສາ ອປ຺ປຫີນາ, ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຍຸຏ຺ຐາຕິ. ເຖຣສ຺ສ ຈ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວິປລ຺ລາສາ ອປ຺ປຫີນາ, ເຕນສ຺ສ ມາໂຣ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຍຸຏ຺ຐາສິ. ໂສ ປນ ຈິຕ຺ຕປຣິຍຸຏ຺ຐານໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ກິໍ ກໂຣຕີຕິ? ເຠຣວໍ ຣູປາຣມ຺ມຓໍ ວາ ທສ຺ເສຕິ, ສທ຺ທາຣມ຺ມຓໍ ວາ ສາເວຕິ, ຕໂຕ ສຕ຺ຕາ ຕໍ ທິສ຺ວາ ວາ ສຸຕ຺ວາ ວາ ສຕິໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ວິວຏມຸຂາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕສໍ ມຸເຂນ ຫຕ຺ຖໍ ປເວເສຕ຺ວາ ຫທຍໍ ມທ຺ທຕິ, ຕໂຕ ວິສຎ຺ຎາວ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ເຖຣສ຺ສ ປເນສ ມຸເຂນ ຫຕ຺ຖໍ ປເວເສຕຸໍ ກິໍ ສກ຺ຂິສ຺ສຕິ, ເຠຣວາຣມ຺ມຓໍ ປນ ທສ຺ເສສິ, ຕໍ ທິສ຺ວາ ເຖໂຣ ນິມິຕ຺ໂຕຠາສໍ ນ ປຏິວິຊ຺ຌິ.

ຂຸທ຺ທານຸຂຸທ຺ທກສິກ຺ຂາປທກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ພ຺ຣຫ຺ມທຓ຺ຑກຖາວຓ຺ຓນາ

໔໔໕. ອຸຊ຺ຊວນິກາຍາຕິ ປຏິໂສຕຄາມິນິຍາ. ຣໂຊຫຣຓນ຺ຕິ ຣໂຊປຸຎ຺ຉນີ. ນ ກຸລວໍ ຄເມນ຺ຕີຕິ ນິຣຕ຺ຖກວິນາສນໍ ນ ຄເມນ຺ຕິ. ກຸຈ຺ຉິໂຕ ລໂວ ກຸລໂວ, ອນຍວິນາໂສຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ຘມ຺ມວິນຍສງ຺ຄີຕິຍາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ສງ຺ຄີຕິຍາ ວິນຍປ຺ປຘານຕ຺ຕາ ‘‘ວິນຍສງ຺ຄີຕິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິນຍປ຺ປຘານາ ສງ຺ຄີຕິ ວິນຍສງ຺ຄີຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວາຕິ.

ປຎ຺ຈສຕິກກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໒. ສຕ຺ຕສຕິກກ຺ຂນ຺ຘກໍ

ທສວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໔໔໖. ສຕ຺ຕສຕິກກ຺ຂນ຺ຘເກ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕມຓິສຸວຓ຺ຓາຕິ ຣູປິຍສິກ຺ຂາປເທເນວ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕມຓິສຸວຓ຺ຓາ. ຕຕ຺ຖ ມຓິຄ຺ຄຫເຓນ ສພ຺ພໍ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸ, ສຸວຓ຺ຓຄ຺ຄຫເຓນ ສພ຺ພໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍວຕ຺ຖຸ ຄຫິຕໍ ໂຫຕິ. ຠິກ຺ຂຄ຺ເຄນາຕິ ຠິກ຺ຂຸຄຓນາຍ.

໔໔໗. ອຸປກ຺ກິເລສາຕິ ວິໂຣຈິຕຸໍ ອທຕ຺ວາ ອຸປກ຺ກິລິຏ຺ຐຠາວກຣເຓນ ອຸປກ຺ກິເລສາ. ມຫິກາຕິ ຫິມໍ. ຘູໂມ ຈ ຣໂຊ ຈ ຘູມຣໂຊ. ເອຕ຺ຖ ປຸຣິມາ ຕໂຍ ອສມ຺ປຕ຺ຕອຸປກ຺ກິເລສາ, ຣາຫຸ ປນ ສມ຺ປຕ຺ຕອຸປກ຺ກິເລສວເສນ ກຖິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ນ ຕປນ຺ຕິ ນ ຠາສນ຺ຕິ ນ ວິໂຣຈນ຺ຕີຕິ ຄຸຓປຕາເປນ ນ ຕປນ຺ຕິ ຄຸໂຓຠາເສນ ນ ຠາສນ຺ຕິ ຄຸຓວິໂຣຈເນນ ນ ວິໂຣຈນ຺ຕິ. ສຸຣາເມຣຍປານາ ອປ຺ປຏິວິຣຕາຕິ ປຎ຺ຈວິຘາຍ ສຸຣາຍ ຈຕຸພ຺ພິຘສ຺ສ ຈ ເມຣຍສ຺ສ ປານໂຕ ອວິຣຕາ.

ອວິຊ຺ຊານິວຸຏາຕິ ອວິຊ຺ຊາຍ ນິວາຣິຕາ ປິຫິຕາ. ປິຍຣູປາຠິນນ຺ທິໂນຕິ ປິຍຣູປໍ ສາຕຣູປໍ ອຠິນນ຺ທມານາ ຕຸສ຺ສມານາ. ສາທິຍນ຺ຕີຕິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ອວິທ຺ທສູຕິ ອນ຺ຘພາລາ. ສຣຊາຕິ ສກິເລສຣຊາ. ມຄາຕິ ມິຄສທິສາ. ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ວິສເຍ ຠເວ ວາ ເນຕີຕິ ເນຕ຺ຕິ, ຕຓ຺ຫາເຍຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຕາຍ ສຫ ວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ສເນຕ຺ຕິກາ.

໔໔໘. ຕໍ ປຣິສໍ ເອຕທໂວຈາຕິ (ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໔.໓໖໒) ຕສ຺ສ ກິຣ ເອວໍ ອໂຫສິ ‘‘ກຸລປຸຕ຺ຕາ ປພ຺ພຊນ຺ຕາ ປຸຕ຺ຕທາຣຎ຺ເຈວ ຊາຕຣູປຣຊຕຎ຺ຈ ປຫາເຍວ ປພ຺ພຊນ຺ຕິ, ນ ຈ ສກ຺ກາ ຍໍ ປຫາຍ ປພ຺ພຊິຕາ ຕໍ ເອເຕຫິ ຄາເຫຕຸ’’ນ຺ຕິ ນຍຄ຺ຄາເຫ ຐຕ຺ວາ ເອຕໍ ‘‘ມາ ອຍ຺ຍາ’’ຕິອາທິວຈນໍ ອໂວຈ. ເອກໍເສເນຕນ຺ຕິ ເອຕໍ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓກປ຺ປນໍ ‘‘ອສ຺ສມຓຘມ຺ໂມ ອສກ຺ຍປຸຕ຺ຕິຍຘມ຺ໂມ’’ຕິ ເອກໍເສນ ຘາເຣຍ຺ຍາສິ.

ຕິຓນ຺ຕິ ເສນາສນຈ຺ຉທນຕິຓໍ. ປຣິເຍສິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຕິຓຈ຺ຉທເນ ວາ ອິຏ຺ຐກຈ຺ຉທເນ ວາ ເຄເຫ ປລຸຊ຺ຊນ຺ເຕ ເຍຫິ ຕໍ ກາຣິຕໍ, ເຕສໍ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ຕຸມ຺ເຫຫິ ກາຣິຕໍ ເສນາສນໍ ໂອວສ຺ສຕິ, ນ ສກ຺ກາ ຕຕ຺ຖ ວສິຕຸ’’ນ຺ຕິ ອາຈິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ. ມນຸສ຺ສາ ສກ຺ໂກນ຺ຕາ ກຣິສ຺ສນ຺ຕິ, ອສກ຺ໂກນ຺ຕາ ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ວຑ຺ຒກີ ຄເຫຕ຺ວາ ກາຣາເປຖ, ມຍໍ ເຕ ສຎ຺ຎາເປສ຺ສາມາ’’ຕິ ວກ຺ຂນ຺ຕິ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ກາເຣຕ຺ວາ ເຕສໍ ອາຈິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ, ມນຸສ຺ສາ ວຑ຺ຒກີນໍ ທາຕພ຺ພໍ ທສ຺ສນ຺ຕິ. ສເຈ ອາວາສສາມິກາ ນຕ຺ຖິ, ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ຠິກ຺ຂາຈາຣວຕ຺ເຕນ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ກາເຣຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອິມໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ປຣິເຍສິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ທາຣູຕິ ເສນາສເນ ໂຄປານສິອາທີສຸ ປລຸຊ຺ຊມາເນສຸ ຕທຕ຺ຖາຍ ທາຣຸ ປຣິເຍສິຕພ຺ພໍ. ສກຏນ຺ຕິ ຄິຫິວິກຏໍ ວາ ຕາວກາລິກໍ ວາ ກຕ຺ວາ ສກຏໍ ປຣິເຍສິຕພ຺ພໍ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ສກຏເມວ, ອຎ຺ຎມ຺ປິ ວາສິຜຣສຸກຸທາລາທິອຸປກຣຓໍ ເອວໍ ປຣິເຍສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ປຸຣິໂສຕິ ຫຕ຺ຖກມ຺ມວເສນ ປຸຣິໂສ ປຣິເຍສິຕພ຺ໂພ. ຍໍ ກຎ຺ຈິ ຫິ ປຸຣິສໍ ‘‘ຫຕ຺ຖກມ຺ມໍ ອາວຸໂສ ທສ຺ສສີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ທສ຺ສາມິ ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ກໂຣຫີ’’ຕິ ຍໍ ອິຈ຺ຉຕິ, ຕໍ ກາເຣຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ນ ຕ຺ເວວາຫໍ ຄາມຓິ ເກນຈິ ປຣິຍາເຍນາຕິ ຊາຕຣູປຣຊຕໍ ປນາຫໍ ເກນຈິປິ ກາຣເຓນ ປຣິເຍສິຕພ຺ພນ຺ຕິ ນ ວທາມິ.

໔໔໙. ປາປກໍ ກຕນ຺ຕິ ອສຸນ຺ທຣໍ ກຕໍ.

໔໕໐. ອໂຫຄງ຺ໂຄຕິ ຕສ຺ສ ປພ຺ພຕສ຺ສ ນາມໍ.

໔໕໑. ປຏິກຈ຺ເຈວ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍນ຺ຕິ ຍຕ຺ຖ ຕໍ ອຘິກຣຓໍ ວູປສເມຕຸໍ ຠິກ຺ຂູ ສນ຺ນິປຕນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ປຐມເມວ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍໍ. ສມ຺ຠາເວສຸນ຺ຕິ ປາປຸຓິໍສຸ.

໔໕໒. ອໂລຓກໍ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ອໂລຓກໍ ຠຕ຺ຕໍ ວາ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ວາ ຠວິສ຺ສຕິ. ອາສຸຕາຕິ ສພ຺ພສມ຺ຠາຣສຊ຺ຊິຕາ. ‘‘ອສຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ວາ ປາໂຐ.

໔໕໓. ອຸຊ຺ຊວິໍສູຕິ ນາວໍ ອາຣຸຍ຺ຫ ປຏິໂສເຕນ ຄຈ຺ຉິໍສຸ. ປາຈີນກາຕິ ປາຈີນເທສວາສິໂນ.

໔໕໔. ນນຸ ຕ຺ວໍ ອາວຸໂສ ວຸຑ຺ໂຒ ວີສຕິວສ຺ໂສສີຕິ ນນຸ ຕ຺ວໍ ອາວຸໂສ ວີສຕິວສ຺ໂສ, ນ ນິສ຺ສຍປຏິພທ຺ໂຘ, ກສ຺ມາ ຕໍ ເຖໂຣ ປຓາເມຕີຕິ ທີເປນ຺ຕິ. ຄຣຸນິສ຺ສຍໍ ຄຓ຺ຫາມາຕິ ກິຎ຺ຈາປິ ມຍໍ ມຫລ຺ລກາ, ເອຕໍ ປນ ເຖຣໍ ຄຣຸໍ ກຕ຺ວາ ວສິສ຺ສາມາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໔໕໕. ເມຕ຺ຕາຍ ຣູປາວຈຣສມາຘິມຕ຺ຕຠາວໂຕ ‘‘ກຸລ຺ລກວິຫາເຣນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຂຸທ຺ທເກນ ວິຫາເຣນາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຂຸທ຺ທກຕາ ຈສ຺ສ ອຄມ຺ຠີຣຠາວໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ອຸຕ຺ຕານວິຫາເຣນາ’’ຕິ. ສຸຎ຺ຎຕາວິຫາເຣນາຕິ ສຸຎ຺ຎຕາມຸເຂນ ອຘິຄຕຜລສມາປຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

໔໕໗. ສຸຕ຺ຕວິຠງ຺ເຄຕິ ປທຠາຊນີເຍ. ເຕນ ສທ຺ຘິນ຺ຕິ ປຸເຣປຏິຄ຺ຄຫິຕໂລເຓນ ສທ຺ຘິໍ. ນ ຫິ ເອຕ຺ຖ ຍາວຊີວິກໍ ຕທຫຸປຏິຄ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ‘‘ກປ຺ປຕິ ສິງ຺ຄິໂລຓກປ຺ໂປ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕສິງ຺ຄິໂລຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຎ຺ຫິ ປຸເຣ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສິງ຺ເຄນ ປຣິຫຏໍ ນ ຕທຫຸປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ. ຍາວກາລິກເມວ ຕທຫຸປຏິຄ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ສິງ຺ຄິໂລເຓນ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ ອໂລຓາມິສໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸໂປສຖສໍຍຸຕ຺ເຕຕິ ອຸໂປສຖປຏິສໍຍຸຕ຺ເຕ, ອຸໂປສຖກ຺ຂນ຺ຘເກຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຕິສຣຓໍ ອຕິສາໂຣ, ອຕິກ຺ກໂມ. ວິນຍສ຺ສ ອຕິສາໂຣ ວິນຍາຕິສາໂຣ. ຕໍ ປມາຓໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສາຕິ ທສາຍ ສທ຺ຘິໍ ນິສີທເນ ຍໍ ປມາຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ທສາຍ ວິນາ ຕໍ ປມາຓໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ. ເສສເມຕ຺ຖ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ສຕ຺ຕສຕິກກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ທ຺ວິວຄ຺ຄສງ຺ຄຫາຕິ ຈູຬວຄ຺ຄມຫາວຄ຺ຄສງ຺ຂາເຕຫິ ທ຺ວີຫິ ວຄ຺ເຄຫິ ສງ຺ຄຫິຕາ. ທ຺ວາວີສຕິປເຠທນາຕິ ມຫາວຄ຺ເຄ ທສ, ຈູຬວຄ຺ເຄ ທ຺ວາທສາຕິ ເອວໍ ທ຺ວາວີສຕິປ຺ປເຠທາ. ສາສເນຕິ ສຕ຺ຖຸສາສເນ. ເຍ ຂນ຺ຘກາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ອິຕິ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ

ຈູຬວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ

ປຣິວາຣ-ຏີກາ

ໂສຬສມຫາວາໂຣ

ປຎ຺ຎຕ຺ຕິວາຣວຓ຺ຓນາ

ວິສຸທ຺ຘປຣິວາຣສ຺ສາຕິ ສພ຺ພໂສ ປຣິສຸທ຺ຘຂີຓາສວປຣິວາຣສ຺ສ. ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘສຣີຣສ຺ສາຕິ ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນສງ຺ຂາຕຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘສຣີຣສ຺ສ ສາສເນຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕສ຺ສາຕິ ‘‘ປຣິວາໂຣ’’ຕິ ໂຍ ສງ຺ຄຫໍ ອາຣຸຬ຺ໂຫ, ຕສ຺ສ. ປຸພ຺ພາຄຕໍ ນຍນ຺ຕິ ປຸພ຺ເພ ອາຄຕໍ ວິນິຈ຺ຉຍໍ.

໑. ປກຕຕ຺ຖປຏິນິທ຺ເທໂສ ຕ-ສທ຺ໂທຕິ ຕສ຺ສ ‘‘ຠຄວຕາ’’ຕິອາທີຫິ ປເທຫິ ສມານາຘິກຣຓຠາເວນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖສ຺ສ ຍາຍ ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ຠຄວາ ປກໂຕ ອຘິກໂຕ ສຸປາກໂຏ ຈ, ຕໍ ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ສທ຺ຘິໍ ຍາຈນາຍ ອຕ຺ຖຠາເວນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂຍ ໂສ…ເປ… ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ປຎ຺ຎເປສີ’’ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິນ຺ຕິ ວິນຍຠູຕໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ.

‘‘ຊານຕາ ປສ຺ສຕາ’’ຕິ ອິເມສໍ ປທານໍ ວິນຍສ຺ສ ອຘິກຕຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຕາວ ອຕ຺ຖໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ອິທານິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕນເຍນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ສຕິປິ ຎາຓທສ຺ສນ-ສທ຺ທານໍ ປຎ຺ຎາເວວຈນຠາເວ ເຕນ ເຕນ ວິເສເສນ ເຕສໍ ວິສຍວິເສສປວຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວິຊ຺ຊຕ຺ຕຍວເສນ ອຠິຎ຺ຎານາວຣຓຎາຓວເສນ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓມໍສຈກ຺ຂຸວເສນ ປຏິເວຘເທສນາຎາຓວເສນ ຈ ອຕ຺ຖໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ປຸພ຺ເພນິວາສາທີຫີຕິ ປຸພ຺ເພນິວາສາສວກ຺ຂຍຎາເຓຫິ. ປຏິເວຘປຎ຺ຎາຍາຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄປຎ຺ຎາຍ. ເທສນາປຎ຺ຎາຍ ປສ຺ສຕາຕິ ເທເສຕພ຺ພຘມ຺ມານໍ ເທເສຕພ຺ພປ຺ປກາຣໍ ໂພຘເນຍ຺ຍປຸຄ຺ຄລານຎ຺ຈ ອາສຍານຸສຍຈຣິຕາຘິມຸຕ຺ຕິອາທິເຠທໍ ຘມ຺ມໍ ເທສນາປຎ຺ຎາຍ ຍາຖາວໂຕ ປສ຺ສຕາ. ອຣຫຕາຕິ ອຣີນໍ, ອຣານຎ຺ຈ ຫຕຕ຺ຕາ, ປຈ຺ຈຍາທີນຎ຺ຈ ອຣຫຕ຺ຕາ ອຣຫຕາ. ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນາຕິ ສມ຺ມາ ສາມຎ຺ຈ ສຈ຺ຈານໍ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ. ອຖ ວາ ອນ຺ຕຣາຍິກຘມ຺ເມ ຊານຕາ, ນິຍ຺ຍານິກຘມ຺ເມ ປສ຺ສຕາ, ກິເລສາຣີນໍ ຫຕຕ຺ຕາ ອຣຫຕາ, ສມ຺ມາ ສາມໍ ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນາຕິ ເອວໍ ຈຕຸເວສາຣຊ຺ຊວເສນເປຕ຺ຖ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອປິຈ ຐານາຏ຺ຐານາທິວິຠາຄໍ ຊານຕາ, ຍຖາກມ຺ມູປເຄ ສຕ຺ເຕ ປສ຺ສຕາ, ສວາສນອາສວານໍ ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ອຣຫຕາ, ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍາທິເຠເທ ຘມ຺ເມ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍາທິໂຕ ອວິປຣີຕາວໂພຘໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນ. ອຖ ວາ ຕີສຸ ກາເລສຸ ອປ຺ປຏິຫຕຎາຓຕາຍ ຊານຕາ, ກາຍກມ຺ມາທິວເສນ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ກມ຺ມານໍ ຎາຓານຸປຣິວຕ຺ຕິໂຕ ສມ຺ມາ ກາຣິຕາຍ ປສ຺ສຕາ, ທວາທີນໍ ອຠາວສາຘິກາຍ ປຫານສມ຺ປທາຍ ອຣຫຕາ, ຉນ຺ທາທີນໍ ອຫານິເຫຕຸຠູຕາຍ ອກ຺ຂຍປຏິຠານສາຘິກາຍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາຍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘນາຕິ ເອວໍ ທສພລອຏ຺ຐາຣສາເວຓິກພຸທ຺ຘຘມ຺ມວເສນປິ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ.

໒. ປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊເນຕິ ປຸຈ຺ຉາຍ ວິສ຺ສຊ຺ຊເນ. ເອຕ຺ຖາຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊເນ. ມຊ຺ຌິມເທເສເຍວ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ຕສ຺ມິໍເຍວ ເທເສ ຍຖາວຸຕ຺ຕວຕ຺ຖຸວີຕິກ຺ກເມ ອາປຕ຺ຕິສມ຺ຠວໂຕ. ວິນີຕກຖາຕິ ວິນີຕວຕ຺ຖຸກຖາ, ອຍເມວ ວາ ປາໂຐ.

ກາເຍນ ປນ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ປຸພ຺ພຠາເຄ ເສວນຈິຕ຺ຕໍ ອງ຺ຄໍ ກຕ຺ວາ ກາຍທ຺ວາຣສງ຺ຂາຕວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ຊນຍິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທສງ຺ຂາຕໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ກິຎ຺ຈາປິ ຫິ ຈິຕ຺ເຕນ ສມຸຏ຺ຐາປິຕາ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ຕຖາປິ ຈິຕ຺ເຕນ ອຘິປ຺ເປຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ກາຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ສາຘິຕຕ຺ຕາ ‘‘ກາຍທ຺ວາເຣນ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອິມມຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ອາປນ຺ນາຍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອນາປຕ຺ຕິຠາວາປາທນສ຺ສ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາສງ຺ຂາຕມຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ, ນ ຠຓ຺ຑນາທິວູປສມໍ.

໓. ໂປຣາຓເກຫິ ມຫາເຖເຣຫີຕິ ສີຫຬທີປວາສີຫິ ມຫາເຖເຣຫິ. ຐປິຕາຕິ ໂປຕ຺ຖກສງ຺ຄຫາໂຣຫນກາເລ ຐປິຕາ. ຈຕຸຕ຺ຖສງ຺ຄີຕິສທິສາ ຫິ ໂປຕ຺ຖກາໂຣຫສງ຺ຄີຕິ. ອຸຠໂຕວິຠງ຺ເຄ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສ ວາຣາ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາວ.

ສມຸຏ຺ຐານສີສວຓ຺ຓນາ

໒໕໗. ສມຸຏ຺ຐານກຖາຍ ປນ ກຣຸຓາສີຕລຠາເວນ ຈນ຺ທສທິສຕ຺ຕາ ‘‘ພຸທ຺ຘຈນ຺ເທ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ກິເລສຕິມິຣປຫານໂຕ ‘‘ພຸທ຺ຘາທິຈ຺ເຈ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປິຏເກ ຕີຓິ ເທສຍີຕິ ຍສ຺ມາ ເຕ ເທສຍນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອງ຺ຄິຣໂສປິ ປິຏການິ ຕີຓິ ເທສຍິ. ຕານິ ກຕມານີຕິ ອາຫ ‘‘ສຸຕ຺ຕນ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິ. ມຫາຄຸຓນ຺ຕິ ມຫານິສໍສໍ. ເອວໍ ນີຍຕິ ສທ຺ຘມ຺ໂມ, ວິນໂຍ ຍທິ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ຍທິ ວິນຍປຣິຍຕ຺ຕິ ອນນ຺ຕຣຫິຕາ ຕິຏ຺ຐຕິ ປວຕ຺ຕຕິ, ເອວໍ ສຕິ ປຏິປຕ຺ຕິປຏິເວຘສທ຺ຘມ຺ໂມ ນີຍຕິ ປວຕ຺ຕຕິ. ວິນຍປຣິຍຕ຺ຕິ ປນ ກຖໍ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອາຫ ‘‘ອຸຠໂຕຈາ’’ຕິອາທິ. ປຣິວາເຣນ ຄນ຺ຖິຕາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ເສວ ປຣິວາຣສ຺ສາຕິ ຕສ຺ມິໍເຍວ ປຣິວາເຣ.

ນິຍຕກຕນ຺ຕິ ກຕນິຍຕໍ, ນິຍມິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຎ຺ເຎຫິ ສທ຺ຘິນ຺ຕິ ເສສສິກ຺ຂາປເທຫິ ສທ຺ຘິໍ. ອສມ຺ຠິນ຺ນສມຸຏ຺ຐານານີຕິ ອສງ຺ກຣສມຸຏ຺ຐານານິ.

ຕສ຺ມາ ສິກ຺ເຂຕິ ຍສ຺ມາ ວິນເຍ ສຕິ ສທ຺ຘມ຺ໂມ ຕິຏ຺ຐຕິ, ວິນໂຍ ຈ ປຣິວາເຣນ ຄນ຺ຖິໂຕ ຕິຏ຺ຐຕິ, ປຣິວາເຣ ຈ ສມຸຏ຺ຐານາທີນິ ທິສ຺ສນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ສິກ຺ເຂຍ຺ຍ ປຣິວາຣໍ, ອຸຄ຺ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອາທິມ຺ຫິ ຕາວ ປຸຣິມນເຍຕິ ‘‘ຉນ຺ນໍ ອາປຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐານານໍ ກຕິຫິ ສມຸຏ຺ຐາເນຫິ ສມຸຏ຺ຐາຕີຕິ ເອເກນ ສມຸຏ຺ຐາເນນ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ກາຍໂຕ ຈ ຈິຕ຺ຕໂຕ ຈ ສມຸຏ຺ຐາຕີ’’ຕິອາທິນາ (ປຣິ. ໑໘໗) ປຎ຺ຎຕ຺ຕິວາເຣ ສກິໍ ອາຄຕນຍໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

໒໕໘. ນານຸພນ຺ເຘ ປວຕ຺ຕິນິນ຺ຕິ ‘‘ຍາ ປນ ຠິກ຺ຂຸນີ ວຸຏ຺ຐາປິຕໍ ປວຕ຺ຕິນິໍ ທ຺ເວ ວສ຺ສານິ ນານຸພນ຺ເຘຍ຺ຍາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໑໑໑໑) ວຸຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທໍ.

໒໗໐. ອກຕນ຺ຕິ ອຎ຺ເຎຫິ ອມິສ຺ສີກຕໍ, ນິຍຕສມຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ອນ຺ຕຣເປຍ຺ຍາລໍ

ກຕິປຸຈ຺ຉາວາຣວຓ຺ຓນາ

໒໗໑. ເວຣໍ ມຓຕີຕິ ຣາຄາທິເວຣໍ ມຓຕິ ວິນາເສຕິ. ເອຕາຍາຕິ ວິຣຕິຍາ. ນິຍ຺ຍານນ຺ຕິ ມຄ຺ຄໍ. ກາຍປາຄພ຺ພິຍນ຺ຕິ ກາຍປາຄພ຺ພິຍວເສນ ປວຕ຺ຕໍ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕໍ.

໒໗໔. ສາຣຓີຍາຕິ ສຣິຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕາ ອນຸສ຺ສຣຓາຣຫາ ອທ຺ຘາເນ ອຕິກ຺ກນ຺ເຕປິ ນ ສມ຺ມຸສ຺ສິຕພ຺ພາ. ມິຊ຺ຊຕິ ສິນິຍ຺ຫຕິ ເອຕາຍາຕິ ເມຕ຺ຕາ, ມິຕ຺ຕຠາໂວ. ເມຕ຺ຕາ ເອຕສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ເມຕ຺ຕໍ ກາຍກມ຺ມໍ, ຕໍ ປນ ຍສ຺ມາ ເມຕ຺ຕາສຫຄຕຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານໍ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕນ ກຕໍ ກາຍກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ. ອາວີຕິ ປກາສໍ. ປກາສຠາໂວ ເຈຕ຺ຖ ຍໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຕໍ ກາຍກມ຺ມໍ ກຣີຍຕິ, ຕສ຺ສ ສມ຺ມຸຂຠາວໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ສມ຺ມຸຂາ’’ຕິ. ຣໂຫຕິ ອປກາສໍ. ອປກາສຕາ ຈ ຍໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຕໍ ກມ຺ມໍ ກຣີຍຕິ, ຕສ຺ສ ອປຈ຺ຈກ຺ຂຠາວໂຕຕິ ອາຫ ‘‘ປຣມ຺ມຸຂາ’’ຕິ. ອຸຠເຍຫີຕິ ນວເກຫິ ເຖເຣຫິ ຈ. ປິຍໍ ປິຍາຍິຕພ຺ພໍ ກໂຣຕີຕິ ປິຍກຣໂຓ. ຄຣຸໍ ຄຣຸຏ຺ຐານິຍໍ ກໂຣຕີຕິ ຄຣຸກຣໂຓ. ສງ຺ຄຫາຍາຕິ ສງ຺ຄຫວຕ຺ຖຸວິເສສຠາວໂຕ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີນໍ ສງ຺ຄຫຓຕ຺ຖາຍ. ອວິວາທາຍາຕິ ສງ຺ຄຫວຕ຺ຖຸຠາວໂຕ ເອວ ນ ວິວາທາຍ. ສຕິ ຈ ອວິວາທເຫຕຸຠູຕສງ຺ຄຫກຕ຺ເຕ ເຕສໍ ວເສນ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີນໍ ສມຄ຺ຄຠາໂວ ເຠທາຠາໂວ ສິທ຺ໂຘເຍວາຕິ ອາຫ ‘‘ສມຄ຺ຄຠາວາຍາ’’ຕິອາທິ.

ປຄ຺ຄຍ຺ຫ ວຈນນ຺ຕິ ເກວລໍ ‘‘ເທໂວ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ເທວຕ຺ເຖໂຣ’’ຕິ ຄຸເຓຫິ ຖິຣຠາວໂຊຕນໍ ປຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ອຸຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ວຈນໍ. ມມຕ຺ຕໂພຘນວຈນໍ ມມາຍນວຈນໍ. ເອກນ຺ຕຕິໂຣກ຺ຂສ຺ສ ມໂນກມ຺ມສ຺ສ ສມ຺ມຸຂຕາ ນາມ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐາປນວເສເນວ ໂຫຕິ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ໂລເກ ກາຍກມ຺ມນ຺ຕິ ປາກຏໍ ປຎ຺ຎາຕໍ ຫຕ຺ຖວິກາຣາທິໍ ອນາມສິຕ຺ວາເຍວ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ນຍນານິ ອຸມ຺ມີເລຕ຺ວາ’’ຕິອາທິມາຫ. ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ເມຕ຺ຕາສິເນຫສິນິທ຺ຘານໍ ນຍນານໍ ອຸມ຺ມີລນາ ປສນ຺ເນນ ມຸເຂນ ໂອໂລກນຎ຺ຈ ເມຕ຺ຕໍ ກາຍກມ຺ມເມວ, ຍສ຺ສ ປນ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວເສນ ນຍນານໍ ເມຕ຺ຕາສິເນຫສິນິທ຺ຘຕາ ມຸຂສ຺ສ ຈ ປສນ຺ນຕາ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເມຕ຺ຕໍ ມໂນກມ຺ມໍ ນາມາ’’ຕິ.

ອິມານິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໔໑; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໔໙໒; ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໖.໑໑) ຈ ເມຕ຺ຕກາຍກມ຺ມາທີນິ ປາຬິຍໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ວເສນ ອາຄຕານິ ຄິຫີສຸປິ ລພ຺ຠນ຺ຕິເຍວ. ຠິກ຺ຂູນຎ຺ຫິ ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕນ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍວຕ຺ຕາທິອາຠິສມາຈາຣິກຘມ຺ມປູຣຓໍ ເມຕ຺ຕໍ ກາຍກມ຺ມໍ ນາມ. ສພ຺ພຎ຺ຈ ອນວຊ຺ຊກາຍກມ຺ມໍ ອາຠິສມາຈາຣິກກມ຺ມນ຺ໂຕຄຘເມວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຄິຫີນໍ ເຈຕິຍວນ຺ທນຕ຺ຖາຍ ໂພຘິວນ຺ທນຕ຺ຖາຍ ສງ຺ຆນິມນ຺ຕນຕ຺ຖາຍ ຄມນໍ, ຄາມໍ ວາ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິຏ຺ເຐ ຠິກ຺ຂູ ທິສ຺ວາ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄມນໍ, ປຕ຺ຕປຏິຄ຺ຄຫຓໍ, ອາສນປຎ຺ຎາປນໍ, ອນຸຄມນນ຺ຕິ ເອວມາທິກໍ ເມຕ຺ຕໍ ກາຍກມ຺ມໍ ນາມ. ຠິກ຺ຂູນໍ ເມຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕນ ອາຈາຣປຎ຺ຎຕ຺ຕິສິກ຺ຂາປນ ກມ຺ມຏ຺ຐານກຖນ ຘມ຺ມເທສນາ ປຣິປຸຈ຺ຉນ ອຏ຺ຐກຖາກຖນວເສນ ປວຕ຺ຕິຍມານໍ ເຕປິຏກມ຺ປິ ພຸທ຺ຘວຈນໍ ເມຕ຺ຕໍ ວຈີກມ຺ມໍ ນາມ. ຄິຫີນໍ ‘‘ເຈຕິຍວນ຺ທນຕ຺ຖາຍ ຄຈ຺ຉາມ, ໂພຘິວນ຺ທນຕ຺ຖາຍ ຄຈ຺ຉາມ, ຘມ຺ມສ຺ສວນໍ ກຣິສ຺ສາມ, ທີປມາລາປຸປ຺ຜປູຊໍ ກຣິສ຺ສາມ, ຕີຓິ ສຸຈຣິຕານິ ສມາທາຍ ວຕ຺ຕິສ຺ສາມ, ສລາກຠຕ຺ຕາທີນິ ທສ຺ສາມ, ວສ຺ສາວາສິກໍ ທສ຺ສາມ, ອຊ຺ຊ ສງ຺ຆສ຺ສ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຈ຺ຈເຍ ທສ຺ສາມ, ສງ຺ຆໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ຂາທນີຍາທີນິ ສໍວິທຫຖ, ອາສນານິ ປຎ຺ຎເປຖ, ປານີຍໍ ອຸປຏ຺ຐາເປຖ, ສງ຺ຆໍ ປຈ຺ຈຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາເນຖ, ປຎ຺ຎຕ຺ຕາສເນ ນິສີທາເປຖ, ຉນ຺ທຊາຕາ ອຸສ຺ສາຫຊາຕາ ເວຍ຺ຍາວຈ຺ຈໍ ກໂຣຖາ’’ຕິອາທິກຖນກາເລ ເມຕ຺ຕໍ ວຈີກມ຺ມໍ ນາມ. ຠິກ຺ຂູນໍ ປາໂຕວ ອຸຏ຺ຐາຍ ສຣີຣປຏິຊຄ຺ຄນໍ ເຈຕິຍງ຺ຄຓວຕ຺ຕາທີນິ ຈ ກຕ຺ວາ ວິວິຕ຺ຕາສເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ຠິກ຺ຂູ ສຸຂີ ໂຫນ຺ຕຸ ອເວຣາ ອພ຺ຍາປຊ຺ຊາ’’ຕິ ຈິນ຺ຕນໍ ເມຕ຺ຕໍ ມໂນກມ຺ມໍ ນາມ. ຄິຫີນໍ ‘‘ອຍ຺ຍາ ສຸຂີ ໂຫນ຺ຕຸ ອເວຣາ ອພ຺ຍາປຊ຺ຊາ’’ຕິ ຈິນ຺ຕນໍ ເມຕ຺ຕໍ ມໂນກມ຺ມໍ ນາມ.

ລາຠາຕິ ຈີວຣາທໂຍ ລທ຺ຘປຈ຺ຈຍາ. ຘມ຺ມິກາຕິ ກຸຫນາທິເຠທໍ ມິຈ຺ຉາຊີວໍ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ຘມ຺ເມນ ສເມນ ຠິກ຺ຂາຈຣິຍວຕ຺ເຕນ ອຸປ຺ປນ຺ນາ. ອນ຺ຕມໂສ ປຕ຺ຕປຣິຍາປນ຺ນມຕ຺ຕມ຺ປີຕິ ປຈ຺ຉິມໂກຏິຍາ ປຕ຺ເຕ ປຣິຍາປນ຺ນໍ ປຕ຺ຕສ຺ສ ອນ຺ໂຕຄຕໍ ທ຺ວຕ຺ຕິກຏຈ຺ຉຸຠິກ຺ຂາມຕ຺ຕມ຺ປິ. ເທຍ຺ຍໍ ທກ຺ຂິເຓຍ຺ຍຎ຺ຈ ອປ຺ປຏິວິຠຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊຕີຕິ ອປ຺ປຏິວິຠຕ຺ຕໂຠຄີ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ທ຺ເວ ປຏິວິຠຕ຺ຕານິ ນາມ ອາມິສປຏິວິຠຕ຺ຕໍ ປຸຄ຺ຄລປຏິວິຠຕ຺ຕຎ຺ຈ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ທສ຺ສາມິ, ເອຕ຺ຕກໍ ນ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອວໍ ຈິຕ຺ເຕນ ວິຠຊນໍ ອາມິສປຏິວິຠຕ຺ຕໍ ນາມ. ‘‘ອສຸກສ຺ສ ທສ຺ສາມິ, ອສຸກສ຺ສ ນ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ເອວໍ ຈິຕ຺ເຕນ ວິຠຊນໍ ປນ ປຸຄ຺ຄລປຏິວິຠຕ຺ຕໍ ນາມ. ຕທຸຠຍມ຺ປິ ອກຕ຺ວາ ໂຍ ອປ຺ປຏິວິຠຕ຺ຕໍ ຠຸຎ຺ຊຕິ, ອຍໍ ອປ຺ປຏິວິຠຕ຺ຕໂຠຄີ ນາມ. ເຕນາຫ ‘‘ເນວ ອາມິສໍ ປຏິວິຠຊິຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊຕີ’’ຕິອາທິ. ອທາຕຸມ຺ປີຕິ ປິ-ສທ຺ເທນ ທາຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ທານຎ຺ຫິ ນາມ ນ ກສ຺ສຈິ ນິວາຣິຕໍ, ເຕນ ທຸສ຺ສີລສ຺ສປິ ອຕ຺ຖິກສ຺ສ ສຕິ ສມ຺ຠເວ ທາຕພ຺ພໍ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ກຣຸຓາຍນວເສນ, ນ ວຕ຺ຕປູຣຓວເສນ. ສາຣຓີຍຘມ຺ມປູຣກສ຺ສ ອປ຺ປຏິວິຠຕ຺ຕໂຠຄິຕາຍ ‘‘ສພ຺ເພສໍ ທາຕພ຺ພເມວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄິລານາທີນໍ ປນ ໂອທິສ຺ສກໍ ກຕ຺ວາ ທານໍ ອປ຺ປຏິວິຠາຄປກ຺ຂິກໍ ‘‘ອສຸກສ຺ສ ນ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ປຏິກ຺ເຂປສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ພ຺ຍຕິເຣກປ຺ປຘາໂນ ຫິ ປຏິວິຠາໂຄ. ເຕນາຫ ‘‘ຄິລານຄິລານຸປຏ຺ຐາກ…ເປ… ວິເຈຍ຺ຍ ທາຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ.

ສາຘາຣຓໂຠຄີຕິ ເອຕ຺ຖ ສາຘາຣຓໂຠຄິໂນ ອິທໍ ລກ຺ຂຓໍ – ຍໍ ຍໍ ປຓີຕໍ ລຠຕິ, ຕໍ ຕໍ ເນວ ລາເຠນ ລາຠໍ ນິຊິຄີສນມຸເຂນ ຄິຫີນໍ ເທຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອາຊີວສຸທ຺ຘິໍ ຣກ຺ຂມາໂນ, ນ ອຕ຺ຕນາວ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ອສາຘາຣຓໂຠຄິຕາ ມາ ໂຫຕູ’’ຕິ. ຕໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຈ ‘‘ສງ຺ເຆນ ສາຘາຣຓໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ຆຓ຺ຏິໍ ປຫຣິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ ສງ຺ຆສນ຺ຕກໍ ວິຍ ປສ຺ສຕິ. ອິມິນາ ຈ ຕສ຺ສ ລາຠສ຺ສ ຕີສຸປິ ກາເລສຸ ສາຘາຣຓໂຕ ຐປນໍ ທສ຺ສິຕໍ. ‘‘ຕໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຈ ສງ຺ເຆນ ສາຘາຣຓໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ອິມິນາ ປຏິຄ຺ຄຫຓກາໂລ ທສ຺ສິໂຕ, ‘‘ຄເຫຕ຺ວາ…ເປ… ປສ຺ສຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ປຏິຄ຺ຄຫິຕກາໂລ. ຕທຸຠຍໍ ປນ ຕາທິເສນ ປຸພ຺ພຠາເຄນ ວິນາ ນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ຖສິທ຺ໂຘ ປຸຣິມກາໂລ. ຕຍິທມ຺ປິ ປຏິຄ຺ຄຫຓໂຕ ປຸພ຺ເພວສ຺ສ ໂຫຕິ ‘‘ສງ຺ເຆນ ສາຘາຣຓໍ ໂຫຕູຕິ ປຏິຄ຺ຄເຫສ຺ສາມີ’’ຕິ, ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ໂຫຕິ ‘‘ສງ຺ເຆນ ສາຘາຣຓໍ ໂຫຕູຕິ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາມີ’’ຕິ, ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ໂຫຕິ ‘‘ສງ຺ເຆນ ສາຘາຣຓໍ ໂຫຕູຕິ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ມຍາ’’ຕິ ເອວໍ ຕິລກ຺ຂຓສມ຺ປນ຺ນໍ ກຕ຺ວາ ລທ຺ຘລາຠໍ ໂອສານລກ຺ຂຓໍ ອວິໂກເປຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ສາຘາຣຓໂຠຄີ ອປ຺ປຏິວິຠຕ຺ຕໂຠຄີ ຈ ໂຫຕິ.

ອິມໍ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໔໑; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໔໙໒; ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໖.໑໑) ປນ ສາຣຓີຍຘມ຺ມໍ ໂກ ປູເຣຕິ, ໂກ ນ ປູເຣຕິ? ທຸສ຺ສີໂລ ຕາວ ນ ປູເຣຕິ. ນ ຫິ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ສີລວນ຺ໂຕ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ປຣິສຸທ຺ຘສີໂລ ປນ ວຕ຺ຕໍ ອຂຓ຺ເຑນ຺ໂຕ ປູເຣຕິ. ຕຕ຺ຣິທໍ ວຕ຺ຕໍ – ໂຍ ໂອທິສ຺ສກໍ ກຕ຺ວາ ມາຕຸ ວາ ປິຕຸ ວາ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍາທີນໍ ວາ ເທຕິ, ໂສ ທາຕພ຺ພໍ ເທຕຸ, ສາຣຓີຍຘມ຺ໂມ ປນສ຺ສ ນ ໂຫຕິ, ປລິໂພຘຊຄ຺ຄນໍ ນາມ ໂຫຕິ. ສາຣຓີຍຘມ຺ໂມ ຫິ ມຸຕ຺ຕປລິໂພຘສ຺ເສວ ວຏ຺ຏຕິ. ເຕນ ປນ ໂອທິສ຺ສກໍ ເທນ຺ເຕນ ຄິລານຄິລານຸປຏ຺ຐາກອາຄນ຺ຕຸກຄມິການຎ຺ເຈວ ນວປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ຈ ສງ຺ຆາຏິປຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓໍ ອຊານນ຺ຕສ຺ສ ທາຕພ຺ພໍ. ເອເຕສໍ ທຕ຺ວາ ອວເສສໍ ເຖຣາສນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ໂຖກໍ ໂຖກໍ ອທຕ຺ວາ ໂຍ ຍຕ຺ຕກໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕສ຺ສ ຕຕ຺ຕກໍ ທາຕພ຺ພໍ. ອວສິຏ຺ເຐ ອສຕິ ປຸນ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ເຖຣາສນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍໍ ຍໍ ປຓີຕໍ, ຕໍ ຕໍ ທຕ຺ວາ ເສສໍ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ.

ອຍໍ ປນ ສາຣຓີຍຘມ຺ໂມ ສາຣຓີຍຘມ຺ມປູຣຓວິຘິມ຺ຫິ ສຸສິກ຺ຂິຕາຍ ປຣິສາຍ ສຸປູໂຣ ໂຫຕິ. ສຸສິກ຺ຂິຕາຍ ຫິ ປຣິສາຍ ໂຍ ອຎ຺ຎໂຕ ລຠຕິ, ໂສ ນ ຄຓ຺ຫາຕິ. ອຎ຺ຎໂຕ ອລຠນ຺ໂຕປິ ປມາຓຍຸຕ຺ຕເມວ ຄຓ຺ຫາຕິ, ນ ອຕິເຣກໍ. ອຍຎ຺ຈ ປນ ສາຣຓີຍຘມ຺ໂມ ເອວໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ລທ຺ຘໍ ລທ຺ຘໍ ເທນ຺ຕສ຺ສປິ ທ຺ວາທສຫິ ວສ຺ເສຫິ ປູຣຕິ, ນ ຕໂຕ ໂອຣໍ. ສເຈ ຫິ ທ຺ວາທສເມປິ ວສ຺ເສ ສາຣຓີຍຘມ຺ມປູຣໂກ ປິຓ຺ຑປາຕປູຣໍ ປຕ຺ຕໍ ອາສນສາລາຍໍ ຐເປຕ຺ວາ ນຫາຍິຕຸໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ສງ຺ຆຕ຺ເຖໂຣ ຈ ‘‘ກສ຺ເສໂສ ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ສາຣຓີຍຘມ຺ມປູຣກສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອາຫຣຖ ນ’’ນ຺ຕິ ສພ຺ພໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ວິຈາເຣຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາວ ຣິຕ຺ຕປຕ຺ຕໍ ຐເປຕິ. ອຖ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ຣິຕ຺ຕປຕ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ອນວເສເສຕ຺ວາວ ປຣິຠຸຎ຺ຊິໍສູ’’ຕິ ໂທມນສ຺ສໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ສາຣຓີຍຘມ຺ໂມ ຠິຊ຺ຊຕິ, ປຸນ ທ຺ວາທສ ວສ຺ສານິ ປູເຣຕພ຺ໂພ ໂຫຕິ. ຕິຕ຺ຖິຍປຣິວາສສທິໂສ ເຫສ, ສກິໍ ຂຓ຺ເຑ ຊາເຕ ປຸນ ປູເຣຕພ຺ໂພວ. ໂຍ ປນ ‘‘ລາຠາ ວຕ ເມ, ສຸລທ຺ຘໍ ວຕ ເມ, ຍສ຺ສ ເມ ປຕ຺ຕຄຕໍ ອນາປຸຈ຺ຉາວ ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣິໂນ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ ໂສມນສ຺ສໍ ຊເນຕິ, ຕສ຺ສ ປຸຓ຺ໂຓ ນາມ ໂຫຕິ.

ເອວໍ ປູຣິຕສາຣຓີຍຘມ຺ມສ຺ສ ປນ ເນວ ອິສ຺ສາ, ນ ມຈ຺ຉຣິຍໍ ໂຫຕິ, ມນຸສ຺ສານໍ ປິໂຍ ໂຫຕິ ສຸລຠປຈ຺ຈໂຍ, ປຕ຺ຕຄຕມສ຺ສ ທິຍ຺ຍມານມ຺ປິ ນ ຂີຍຕິ, ຠາຊນີຍຠຓ຺ຑຏ຺ຐາເນ ອຄ຺ຄຠຓ຺ຑໍ ລຠຕິ, ຠເຍ ວາ ຉາຕເກ ວາ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ເທວຕາ ອຸສ຺ສຸກ຺ກໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຣິມານິ ວຕ຺ຖູນິ – ເລຓຄິຣິວາສີ ຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ກິຣ ມຫາຂີຣຄາມໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວສຕິ. ປຎ຺ຎາສມຕ຺ຕາ ເຖຣາ ນາຄທີປໍ ເຈຕິຍວນ຺ທນຕ຺ຖາຍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕາ ຂີຣຄາເມ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ກິຎ຺ຈິ ອລທ຺ຘາ ນິກ຺ຂມິໍສຸ. ເຖໂຣ ປວິສນ຺ໂຕ ເຕ ທິສ຺ວາ ປຸຈ຺ຉິ ‘‘ລທ຺ຘໍ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ. ວິຈຣິມ຺ຫ, ອາວຸໂສຕິ. ໂສ ອລທ຺ຘຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຍາວາຫໍ ອາຄຈ຺ຉາມິ, ຕາວ ອິເຘວ ໂຫຖາ’’ຕິ. ມຍໍ, ອາວຸໂສ, ປຎ຺ຎາສ ຊນາ ປຕ຺ຕເຕມນມຕ຺ຕມ຺ປິ ນ ລຠິມ຺ຫາຕິ. ຠນ຺ເຕ, ເນວາສິກາ ນາມ ປຏິພລາ ໂຫນ຺ຕິ, ອລຠນ຺ຕາປິ ຠິກ຺ຂາຈາຣມຄ຺ຄສຠາຄໍ ຊານນ຺ຕີຕິ. ເຖຣາ ອາຄມິໍສຸ. ເຖໂຣ ຄາມໍ ປາວິສິ. ຘຸຣເຄເຫເຍວ ມຫາອຸປາສິກາ ຂີຣຠຕ຺ຕໍ ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ເຖຣໍ ໂອໂລກຍມານາ ຐິຕາ ເຖຣສ຺ສ ທ຺ວາຣໍ ສມ຺ປຕ຺ຕສ຺ເສວ ປຕ຺ຕໍ ປູເຣຕ຺ວາ ອທາສິ. ໂສ ຕໍ ອາທາຍ ເຖຣານໍ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ຄຓ຺ຫຖ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ສງ຺ຆຕ຺ເຖຣໍ ອາຫ. ເຖໂຣ ‘‘ອມ຺ເຫຫິ ເອຕ຺ຕເກຫິ ກິຎ຺ຈິ ນ ລທ຺ຘໍ, ອຍໍ ສີຆເມວ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄໂຕ, ກິໍ ນຸ ໂຂ’’ຕິ ເສສານໍ ມຸຂໍ ໂອໂລເກສິ. ເຖໂຣ ໂອໂລກນາກາເຣເນວ ຎຕ຺ວາ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ຘມ຺ເມນ ສເມນ ລທ຺ໂຘ ປິຓ຺ຑປາໂຕ, ນິກ຺ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສພ຺ເພສໍ ຍາວທຕ຺ຖໍ ທຕ຺ວາ ອຕ຺ຕນາປິ ຍາວທຕ຺ຖໍ ຠຸຎ຺ຊິ. ອຖ ນໍ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈາວສາເນ ເຖຣາ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ ‘‘ກທາ, ອາວຸໂສ, ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມໍ ປຏິວິຊ຺ຌີ’’ຕິ? ນຕ຺ຖິ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ໂມຕິ. ຌານລາຠີສິ ອາວຸໂສຕິ? ເອຕມ຺ປິ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ນຕ຺ຖີຕິ. ນນຸ, ອາວຸໂສ, ປາຏິຫາຣິຍນ຺ຕິ? ສາຣຓີຍຘມ຺ໂມ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ປູຣິໂຕ, ຕສ຺ສ ເມ ປູຣິຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສເຈປິ ຠິກ຺ຂຸສຕສຫສ຺ສໍ ໂຫຕິ, ປຕ຺ຕຄຕໍ ນ ຂີຍຕີຕິ. ສາຘຸ ສາຘຸ ສປ຺ປຸຣິສ ອນຸຈ຺ຉວິກມິທໍ ຕຸຍ຺ຫນ຺ຕິ. ອິທໍ ຕາວ ປຕ຺ຕຄຕໍ ນ ຂີຍຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ວຕ຺ຖຸ.

ອຍເມວ ປນ ເຖໂຣ ເຈຕິຍປພ຺ພເຕ ຄິຣິຠຓ຺ຑມຫາປູຊາຍ ທານຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ທາເນ ກິໍ ວຣຠຓ຺ຑ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ທ຺ເວ ສາຏກາ, ຠນ຺ເຕຕິ. ເອເຕ ມຍ຺ຫໍ ປາປຸຓິສ຺ສນ຺ຕີຕິ. ຕໍ ສຸຕ຺ວາ ອມຈ຺ໂຈ ຣຎ຺ໂຎ ອາໂຣເຈສິ ‘‘ເອໂກ ທຫໂຣ ເອວໍ ວທຕີ’’ຕິ. ‘‘ທຫຣສ຺ສ ເອວໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ມຫາເຖຣານໍ ປນ ສຸຂຸມາ ສາຏກາ ວຏ຺ຏນ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ມຫາເຖຣານໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ຐເປສິ. ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆ ປຏິປາຏິຍາ ຐິເຕ ເທນ຺ຕສ຺ສ ມຕ຺ຖເກ ຐປິຕາປິ ເຕ ສາຏກາ ຫຕ຺ຖໍ ນາໂຣຫນ຺ຕິ, ອຎ຺ເຎວ ອາໂຣຫນ຺ຕິ. ທຫຣສ຺ສ ທານກາເລ ປນ ຫຕ຺ຖໍ ອາຣຸຬ຺ຫາ. ໂສ ຕສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ຐເປຕ຺ວາ ອມຈ຺ຈສ຺ສ ມຸຂໍ ໂອໂລເກຕ຺ວາ ທຫຣໍ ນິສີທາເປຕ຺ວາ ທານໍ ທຕ຺ວາ ສງ຺ຆໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ທຫຣສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ນິສີທິຕ຺ວາ ‘‘ຠນ຺ເຕ, ອິມໍ ຘມ຺ມໍ ກທາ ປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ຖາ’’ຕິ ອາຫ. ໂສ ປຣິຍາເຍນປິ ອສນ຺ຕໍ ອວທນ຺ໂຕ ‘‘ນຕ຺ຖິ ມຍ຺ຫໍ, ມຫາຣາຊ, ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ໂມ’’ຕິ ອາຫ. ນນຸ, ຠນ຺ເຕ, ປຸພ຺ເພວ ອວຈຸຕ຺ຖາຕິ. ອາມ ມຫາຣາຊ, ສາຣຓີຍຘມ຺ມປູຣໂກ ອຫໍ, ຕສ຺ສ ເມ ຘມ຺ມສ຺ສ ປູຣິຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຠາຊນີຍຏ຺ຐາເນ ອຄ຺ຄຠຓ຺ຑໍ ປາປຸຓາຕີຕິ. ‘‘ສາຘຸ ສາຘຸ ຠນ຺ເຕ, ອນຸຈ຺ຉວິກມິທໍ ຕຸມ຺ຫາກ’’ນ຺ຕິ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ປກ຺ກາມິ. ອິທໍ ຠາຊນີຍຏ຺ຐາເນ ອຄ຺ຄຠຓ຺ຑໍ ປາປຸຓາຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ວຕ຺ຖຸ.

ຈຓ຺ຑາລຕິສ຺ສຠເຍນ ປນ ຠາຕຣຄາມວາສິໂນ ນາຄຕ຺ເຖຣິຍາ ອນາໂຣເຈຕ຺ວາວ ປລາຍິໍສຸ. ເຖຣີ ປຈ຺ຈູສສມເຍ ‘‘ອຕິ ວິຍ ອປ຺ປນິຄ຺ໂຆໂສ ຄາໂມ, ອຸປຘາເຣຖ ຕາວາ’’ຕິ ທຫຣຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ອາຫ. ຕາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສພ຺ເພສໍ ຄຕຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ອາຄມ຺ມ ເຖຣິຍາ ອາໂຣເຈສຸໍ. ສາ ສຸຕ຺ວາ ‘‘ມາ ຕຸມ຺ເຫ ເຕສໍ ຄຕຠາວໍ ຈິນ຺ຕຍິຕ຺ຖ, ອຕ຺ຕໂນ ອຸທ຺ເທສປຣິປຸຈ຺ຉາໂຍນິໂສມນສິກາເຣສຸເຍວ ໂຍຄໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂາຈາຣເວລາຍໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕທ຺ວາທສມາ ຄາມທ຺ວາເຣ ນິຄ຺ໂຣຘມູເລ ອຏ຺ຐາສິ. ຣຸກ຺ເຂ ອຘິວຕ຺ຖາ ເທວຕາ ທ຺ວາທສນ຺ນມ຺ປິ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ທຕ຺ວາ ‘‘ອຍ຺ເຍ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ມາ ຄຈ຺ຉຖ, ນິຈ຺ຈໍ ອິເຘວ ເອຖາ’’ຕິ ອາຫ. ເຖຣິຍາ ປນ ກນິຏ຺ຐຠາຕາ ນາຄຕ຺ເຖໂຣ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ໂສ ‘‘ມຫນ຺ຕໍ ຠຍໍ, ນ ສກ຺ກາ ຍາເປຕຸໍ, ປຣຕີຣໍ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຕ຺ຕທ຺ວາທສໂມ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐານາ ນິກ຺ຂນ຺ໂຕ ‘‘ເຖຣິໍ ທິສ຺ວາ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຠາຕຣຄາມໍ ອາຄໂຕ. ເຖຣີ ‘‘ເຖຣາ ອາຄຕາ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ ເຕສໍ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ອຍ຺ຍາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ໂສ ຕໍ ປວຕ຺ຕິໍ ອາຈິກ຺ຂິ. ສາ ‘‘ອຊ຺ຊ ເອກທິວສໍ ວິຫາເຣ ວສິຕ຺ວາ ສ຺ເວວ ຄມິສ຺ສຖາ’’ຕິ ອາຫ. ເຖຣາ ວິຫາຣໍ ອາຄມໍສຸ.

ເຖຣີ ປຸນທິວເສ ຣຸກ຺ຂມູເລ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ເຖຣໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ‘‘ອິມໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊຖາ’’ຕິ ອາຫ. ເຖໂຣ ‘‘ວຏ຺ຏິສ຺ສຕິ ເຖຣີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕຸຓ຺ຫີ ອຏ຺ຐາສິ. ຘມ຺ມິໂກ ຕາຕ ປິຓ຺ຑປາໂຕ, ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ອກຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊຖາຕິ. ວຏ຺ຏິສ຺ສຕິ ເຖຣີຕິ. ສາ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອາກາເສ ຂິປິ. ປຕ຺ໂຕ ອາກາເສ ອຏ຺ຐາສິ. ເຖໂຣ ‘‘ສຕ຺ຕຕາລມຕ຺ເຕ ຐິຕມ຺ປິ ຠິກ຺ຂຸນີຠຕ຺ຕເມວ ເຖຣີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ຠຍໍ ນາມ ສພ຺ພກາລໍ ນ ໂຫຕິ, ຠເຍ ວູປສນ຺ເຕ ອຣິຍວໍສໍ ກຖຍມາໂນ ‘ໂຠ ປິຓ຺ຑປາຕິກ ຠິກ຺ຂຸນີຠຕ຺ຕໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ວີຕິນາມຍິຕ຺ຖາ’ຕິ ຈິຕ຺ເຕນ ອນຸວທິຍມາໂນ ສນ຺ຖມ຺ຠິຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສາມິ, ອປ຺ປມຕ຺ຕາ ໂຫຖ ເຖຣິໂຍ’’ຕິ ມຄ຺ຄໍ ອາຣຸຫິ. ຣຸກ຺ຂເທວຕາປິ ‘‘ສເຈ ເຖໂຣ ເຖຣິຍາ ຫຕ຺ຖໂຕ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິສ຺ສຕິ, ນ ນໍ ນິວຕ຺ເຕສ຺ສາມິ, ສເຈ ນ ປຣິຠຸຎ຺ຊິສ຺ສຕິ, ນິວຕ຺ເຕສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ຕຍມານາ ຐຕ຺ວາ ເຖຣສ຺ສ ຄມນໍ ທິສ຺ວາ ຣຸກ຺ຂາ ໂອຣຸຍ຺ຫ ‘‘ປຕ຺ຕໍ, ຠນ຺ເຕ, ເທຖາ’’ຕິ ປຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເຖຣໍ ຣຸກ຺ຂມູລໍເຍວ ອາເນຕ຺ວາ ອາສນໍ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ທຕ຺ວາ ກຕຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ປຏິຎ຺ຎໍ ກາເຣຕ຺ວາ ທ຺ວາທສ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ທ຺ວາທສ ຈ ຠິກ຺ຂູ ສຕ຺ຕ ວສ຺ສານິ ອຸປຏ຺ຐຫິ. ອິທໍ ເທວຕາ ອຸສ຺ສຸກ຺ກໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ວຕ຺ຖຸ. ຕຕ຺ຣ ຫິ ເຖຣີ ສາຣຓີຍຘມ຺ມປູຣິກາ ອໂຫສິ.

ນຕ຺ຖິ ເອເຕສໍ ຂຓ຺ຑນ຺ຕິ ອຂຓ຺ຑານິ, ຕໍ ປນ ເນສໍ ຂຓ຺ຑໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສີລານໍ ອຸທ຺ເທສກ຺ກເມນ ອາທິອນ຺ຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຕນາຫ ‘‘ສຕ຺ຕສູ’’ຕິອາທິ. ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສີລານໍ ປນ ສມາທານກ຺ກເມນປິ ອາທິອນ຺ຕາ ລພ຺ຠນ຺ຕິ. ປຣິຍນ຺ເຕ ຉິນ຺ນສາຏໂກ ວິຍາຕິ ວຕ຺ຖນ຺ເຕ ທສນ຺ເຕ ວາ ຉິນ຺ນວຕ຺ຖໍ ວິຍ. ວິສທິສຸທາຫຣຓຎ຺ເຈຕໍ ‘‘ອຂຓ຺ຑານີ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ອຘິກຕຕ຺ຕາ. ເອວໍ ເສສານິປິ ອຸທາຫຣຓານິ. ຂຓ຺ຑນ຺ຕິ ຂຓ຺ຑວນ຺ຕໍ, ຂຓ຺ຑິຕໍ ວາ. ຉິທ຺ທນ຺ຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ວິສຠາຄວຓ຺ເຓນ ຄາວີ ວິຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ວິສຠາຄວຓ຺ເຓນ ອຸປຑ຺ຒໍ ຕຕິຍຠາຄໍ ວາ ສມ຺ຠິນ຺ນວຓ຺ຓໍ ສພລໍ, ວິສຠາຄວຓ຺ເຓເຫວ ປນ ພິນ຺ທູຫິ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ວິມິສ຺ສໍ ກມ຺ມາສໍ. ອຍໍ ອິເມສໍ ວິເສໂສ.

ຠຸຊິສ຺ສຠາວກຣຓໂຕຕິ ຕຓ຺ຫາທາສພ຺ຍໂຕ ໂມເຈຕ຺ວາ ຠຸຊິສ຺ສຠາວກຣຓໂຕ. ສີລສ຺ສ ຈ ຕຓ຺ຫາທາສພ຺ຍໂຕ ໂມຈນໍ ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍຠາວາປາທນໍ, ເຕນສ຺ສ ວິວຏ຺ຏູປນິສ຺ສຍຕາ ທສ຺ສິຕາ. ‘‘ຠຸຊິສ຺ສຠາວກຣຓໂຕ’’ຕິ ຈ ອິມິນາ ຠຸຊິສ຺ສກຣານິ ຠຸຊິສ຺ສານີຕິ ອຸຕ຺ຕຣປທໂລເປນາຍໍ ນິທ຺ເທໂສຕິ ທສ຺ເສຕິ. ຍສ຺ມາ ຈ ຕໍສມງ຺ຄີປຸຄ຺ຄໂລ ເສຣີ ສຍໍວສີ ຠຸຊິສ຺ໂສ ນາມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາປິ ຠຸຊິສ຺ສານິ. ສຸປຣິສຸທ຺ຘຠາເວນ ປາສໍສຕ຺ຕາ ວິຎ຺ຎຸປສຕ຺ຖານິ. ອວິຎ຺ຎູນໍ ປສໍສາຍ ອປ຺ປມາຓຠາວໂຕ ວິຎ຺ຎູຄຫຓໍ ກຕໍ. ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐີຫິ ອປຣາມຏ຺ຐຕ຺ຕາຕິ ‘‘ອິມິນາຫໍ ສີເລນ ເທໂວ ວາ ຠວິສ຺ສາມິ ເທວຎ຺ຎຕໂຣ ວາ’’ຕິ ຕຓ຺ຫາປຣາມາເສນ ‘‘ອິມິນາຫໍ ສີເລນ ເທໂວ ຫຸຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ນິຈ຺ໂຈ ຘຸໂວ ສສ຺ສໂຕ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ທິຏ຺ຐິປຣາມາເສນ ຈ ອປຣາມຏ຺ຐຕ຺ຕາ. ອຖ ວາ ‘‘ອຍໍ ເຕ ສີເລສຸ ທາໂສ’’ຕິ ຈຕູສຸ ວິປຕ຺ຕີສຸ ຍໍ ວາ ຕໍ ວາ ວິປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ອິມໍ ນາມ ຕ຺ວໍ ອາປນ຺ນປຸພ຺ໂພ’’ຕິ ເກນຈິ ປຣາມຏ຺ຐຸໍ ອນຸທ຺ຘໍເສຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕ຺ຕາ ອປຣາມຏ຺ຐານີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ສີລໍ ນາມ ອວິປ຺ປຏິສາຣາທິປາຣມ຺ປຣິເຍນ ຍາວເທວ ສມາຘິສມ຺ປາທນຕ຺ຖນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ສມາຘິສໍວຕ຺ຕນິການີ’’ຕິ. ສມາຘິສໍວຕ຺ຕນປ຺ປໂຍຊນານິ ສມາຘິສໍວຕ຺ຕນິການິ.

ສມານຠາໂວ ສາມຎ຺ຎໍ, ປຣິປຸຓ຺ຓຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິຠາເວນ ມຊ຺ເຌ ຠິນ຺ນສຸວຓ຺ຓສ຺ສ ວິຍ ເຠທາຠາວໂຕ ສີເລນ ສາມຎ຺ຎໍ ສີລສາມຎ຺ຎໍ, ຕໍ ຄໂຕ ອຸປຄໂຕຕິ ສີລສາມຎ຺ຎຄໂຕ. ເຕນາຫ ‘‘ສມານຠາວູປຄຕສີໂລ’’ຕິ, ສີລສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສມານຠາວໍ ອຸປຄຕສີໂລ ສຠາຄວຸຕ຺ຕິໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂສຕາປນ຺ນາທີນຎ຺ຫິ ສີລໍ ສມຸທ຺ທນ຺ຕເຣປິ ເທວໂລເກປິ ວສນ຺ຕານໍ ອຎ຺ເຎສໍ ໂສຕາປນ຺ນາທີນໍ ສີເລນ ສມານເມວ ໂຫຕິ, ນຕ຺ຖິ ມຄ຺ຄສີເລ ນານຕ຺ຕໍ. ກາມຎ຺ຫິ ປຸຖຸຊ຺ຊນານມ຺ປິ ຈຕຸປາຣິສຸທ຺ຘິສີເລ ນານຕ຺ຕໍ ນ ສິຍາ, ຕໍ ປນ ນ ເອກນ຺ຕິກນ຺ຕິ ອິຘ ນາຘິປ຺ເປຕໍ, ມຄ຺ຄສີລໍ ປນ ເອກນ຺ຕິກໍ ນິຍຕຠາວໂຕຕິ ຕເມວ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຍານິ ຕານິ ສີລານີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຍາຍນ຺ຕິ ຍາ ອຍໍ ມຍ຺ຫຎ຺ເຈວ ຕຸມ຺ຫາກຎ຺ຈ ປຈ຺ຈກ຺ຂຠູຕາ. ທິຏ຺ຐີຕິ ມຄ຺ຄສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ. ນິທ຺ໂທສາຕິ ນິທ຺ຘຸຕໂທສາ, ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນຣາຄາທິປາປຘມ຺ມາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິຍ຺ຍາຕີຕິ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໂຕ ນິສ຺ສຣຕິ ນິຄຈ຺ຉຕິ. ສຍໍ ນິຍນ຺ຕີເຍວ ຫິ ຕໍມຄ຺ຄສມງ຺ຄີປຸຄ຺ຄລໍ ວຏ຺ຏທຸກ຺ຂໂຕ ນິຍ຺ຍາເປຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍາ ສຕ຺ຖຸ ອນຸສິຏ຺ຐິ, ຕໍ ກໂຣຕີຕິ ຕກ຺ກໂຣ, ຕສ຺ສ, ຍຖານຸສິຏ຺ຐໍ ປຏິປຊ຺ຊນກສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທິຏ຺ຐິສາມຎ຺ຎຄໂຕຕິ ສຈ຺ຈສມ຺ປຏິເວເຘນ ສມານທິຏ຺ຐິຠາວໍ ອຸປຄໂຕ.

ກຕິປຸຈ຺ຉາວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຉອາປຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐານວາຣກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໗໖. ປຐເມນ ອາປຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐາເນນາຕິອາທິ ສພ຺ພໍ ອຸທ຺ເທສນິທ຺ເທສາທິວເສນ ປວຕ຺ຕປາຬິໍ ອນຸສາເຣເນວ ສກ຺ກາ ວິຎ຺ຎາຕຸໍ.

ສມຖເຠທໍ

ອຘິກຣຓປຣິຍາຍວາຣກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໙໓. ໂລໂຠ ປຸພ຺ພງ຺ຄໂມຕິອາທີສຸ ປນ ໂລຠເຫຕຸ ວິວທນໂຕ ‘‘ໂລໂຠ ປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ. ຐານານີຕິ ກາຣຓານິ. ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ຐານໍ. ເກ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ? ວິວາທາຘິກຣຓາທໂຍ. ວສນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ວຕ຺ຖຸ. ຠວນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ຠູມິ. ກຸສລາກຸສລາພ຺ຍາກຕຈິຕ຺ຕສມງ຺ຄິໂນ ວິວທນໂຕ ‘‘ນວ ເຫຕູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທ຺ວາທສ ມູລານີຕິ ‘‘ໂກຘໂນ ໂຫຕິ ອຸປນາຫີ’’ຕິອາທີນິ ທ຺ວາທສ ມູລານິ.

໒໙໔-໒໙໕. ອິມາເນວ ທ຺ວາທສ ກາຍວາຈາຫິ ສທ຺ຘິໍ ‘‘ຈຸທ຺ທສ ມູລານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕານິ. ສຕ຺ຕ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘາ ຐານານີຕິ ເອຕ຺ຖ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຏິຈ຺ຉາເທນ຺ຕສ຺ສ ຍາ ອາປຕ຺ຕິ, ຕສ຺ສາ ປຸພ຺ເພ ອາປນ຺ນາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ຐານານີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ນຕ຺ຖິ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓໍ ກຸສລ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣເຓ ອກຸສລາພ຺ຍາກຕວເສນ ຉ ເຫຕູ ວຸຕ຺ຕາ. ກຸສລຈິຕ຺ຕໍ ປນ ອງ຺ຄໍ ໂຫຕິ, ນ ເຫຕຸ.

໒໙໖. ຈຕ຺ຕາຣິ ກມ຺ມານິ ຐານານີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ເອວໍ ກຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອິຕິກຕ຺ຕພ຺ພຕາທສ຺ສນວເສນ ປວຕ຺ຕປາຬິ ກມ຺ມໍ ນາມ, ຍຖາຐິຕປາຬິວເສນ ກໂຣນ຺ຕານໍ ກິຣິຍາ ກິຈ຺ຈາຘິກຣຓໍ ນາມ. ຎຕ຺ຕິຎຕ຺ຕິທຸຕິຍຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ຖກມ຺ມານິ ຎຕ຺ຕິໂຕ ຊາຍນ຺ຕິ, ອປໂລກນກມ຺ມໍ ອປໂລກນໂຕວາຕິ ອາຫ ‘‘ຎຕ຺ຕິໂຕ ວາ ອປໂລກນໂຕ ວາ’’ຕິ. ກິຈ຺ຈາຘິກຣຓໍ ເອເກນ ສມເຖນ ສມ຺ມຕິ, ສມ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕຫິ ສເມຕພ຺ພຕ຺ຕາ ‘‘ວິວາທາຘິກຣຓສ຺ສ ສາຘາຣຓາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕພ຺ຠາຄິຍວາຣກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໙໘. ວິວາທາຘິກຣຓສ຺ສ ຕພ຺ຠາຄິຍາຕິ ວິວາທາຘິກຣຓສ຺ສ ວູປສມໂຕ ຕປ຺ປກ຺ຂິກາ.

ສມຖາ ສມຖສ຺ສ ສາຘາຣຓວາຣກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໙໙. ເອກໍ ອຘິກຣຓໍ ສພ຺ເພ ສມຖາ ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ສເມຕຸໍ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕີຕິ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ‘‘ສມຖາ ສມຖສ຺ສ ສາຘາຣຓາ, ສມຖາ ສມຖສ຺ສ ອສາຘາຣຓາ’’ຕິ ອາຫ. ເຍຠຸຍ຺ຍສິກາຍ ສມນໍ ສມ຺ມຸຂາວິນຍໍ ວິນາ ນ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ເຍຠຸຍ຺ຍສິກາ ສມ຺ມຸຂາວິນຍສ຺ສ ສາຘາຣຓາ’’ຕິ. ສຕິວິນຍາທີຫິ ສມນສ຺ສ ເຍຠຸຍ຺ຍສິກາຍ ກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ‘‘ສຕິວິນຍສ຺ສ…ເປ… ອສາຘາຣຓາ’’ຕິ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ. ຕພ຺ຠາຄິຍວາເຣປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ວິນຍວາຣກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໐໒. ສພ຺ເພສມ຺ປິ ສມຖານໍ ວິນຍປຣິຍາໂຍ ລພ຺ຠຕີຕິ ‘‘ວິນໂຍ ສມ຺ມຸຂາວິນໂຍ’’ຕິອາທິນາ ວິນຍວາໂຣ ອຸທ຺ຘໂຏ. ສິຍາ ນ ສມ຺ມຸຂາວິນໂຍຕິ ເອຕ຺ຖ ສມ຺ມຸຂາວິນຍໍ ຐເປຕ຺ວາ ສຕິວິນຍາທໂຍ ເສສສມຖາ ອຘິປ຺ເປຕາ. ເອສ ນໂຍ ເສເສສຸປິ.

ກຸສລວາຣກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໐໓. ສງ຺ຆສ຺ສ ສມ຺ມຸຂາ ປຏິຎ຺ຎາເຕ ຕໍ ປຏິຊານນໍ ສງ຺ຆສມ຺ມຸຂຕາ ນາມ. ຕສ຺ສ ປຏິຊານນຈິຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ສມ຺ມຸຂາວິນໂຍ ກຸສໂລ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ນຕ຺ຖິ ສມ຺ມຸຂາວິນໂຍ ອກຸສໂລຕິ ຘມ຺ມວິນຍປຸຄ຺ຄລສມ຺ມຸຂຕາຫິ ຕິວງ຺ຄິໂກ ສມ຺ມຸຂາວິນໂຍ ເອເຕຫິ ວິນາ ນຕ຺ຖິ. ຕຕ຺ຖ ກຸສລຈິຕ຺ເຕຫິ ກຣຓກາເລ ກຸສໂລ, ອຣຫນ຺ເຕຫິ ກຣຓກາເລ ອພ຺ຍາກໂຕ. ເອເຕສໍ ສງ຺ຆສມ຺ມຸຂຕາທີນໍ ອກຸສລປຏິປກ຺ຂຕ຺ຕາ ອກຸສລສ຺ສ ສມ຺ຠໂວ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ນຕ຺ຖິ ສມ຺ມຸຂາວິນໂຍ ອກຸສໂລ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ເຍຠຸຍ຺ຍສິກາ ອຘມ຺ມວາທີຫິ ວູປສມນກາເລ, ຘມ຺ມວາທີນມ຺ປິ ອຘມ຺ມວາທິມ຺ຫິ ສລາກຄ຺ຄາຫາປເກ ຊາເຕ ອກຸສລາ. ສຕິວິນໂຍ ອນຣຫໂຕ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ສຕິວິນຍທາເນ ອກຸສໂລ. ອມູຬ຺ຫວິນໂຍ ອນຸມ຺ມຕ຺ຕກສ຺ສ ທາເນ, ປຏິຎ຺ຎາຕກຣຓໍ ມູຬ຺ຫສ຺ສ ອຊານໂຕ ປຏິຎ຺ຎາຍ ກຣເຓ, ຕສ຺ສປາປິຍສິກາ ສຸທ຺ຘສ຺ສ ກຣເຓ, ຕິຓວຕ຺ຖາຣກໍ ມຫາກລເຫ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ກຣເຓ ຈ ອກຸສລໍ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຣຫໂຕ ວເສເນວ ອພ຺ຍາກຕ’’ນ຺ຕິ ສພ຺ພເມຕໍ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສມຖວາຣວິສ຺ສຊ຺ຊນາວາຣກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໐໔-໓໐໕. ຍຕ຺ຖ ເຍຠຸຍ຺ຍສິກາ ລພ຺ຠຕິ, ຕຕ຺ຖ ສມ຺ມຸຂາວິນໂຍ ລພ຺ຠຕີຕິອາທິ ປຸຈ຺ຉາ. ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ສມ຺ມຸຂາວິນເຍນ ຈາຕິອາທິ ຕສ຺ສາ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ, ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ສມ຺ມຸຂາວິນເຍນ ຈ ເຍຠຸຍ຺ຍສິກາຍ ຈ ອຘິກຣຓໍ ວູປສມ຺ມຕິ, ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຍຕ຺ຖ ເຍຠຸຍ຺ຍສິກາ ລພ຺ຠຕິ, ຕຕ຺ຖ ສມ຺ມຸຂາວິນໂຍ ລພ຺ຠຕີຕິ ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຍຕ຺ຖ ປຏິຎ຺ຎາຕກຣຓໍ ລພ຺ຠຕິ, ຕຕ຺ຖ ສມ຺ມຸຂາວິນໂຍ ລພ຺ຠຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ເອກໍ ວາ ທ຺ເວ ວາ ພຫູ ວາ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ອິມໍ ນາມ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ໂນສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິເຕ ສຕິ ‘‘ອາມາ’’ຕິ ປຏິຊານເນ ທ຺ເວປິ ປຏິຎ຺ຎາຕກຣຓສມ຺ມຸຂາວິນຍາ ລພ຺ຠນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ສງ຺ຆສມ຺ມຸຂຕາ ຘມ຺ມວິນຍປຸຄ຺ຄລສມ຺ມຸຂຕາ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕສມ຺ມຸຂາວິນເຍ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຸຣໂຕ ປຏິຎ຺ຎາຕໍ ເຈ, ສງ຺ຆສມ຺ມຸຂຕາ. ຕຕ຺ເຖວ ເທສິຕໍ ເຈ, ຘມ຺ມວິນຍສມ຺ມຸຂຕາໂຍປິ ລທ຺ຘາ ໂຫນ຺ຕິ. ອຖ ວິວທນ຺ຕາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ປຏິຊານນ຺ຕິ ເຈ, ປຸຄ຺ຄລສມ຺ມຸຂຕາ. ຕສ຺ເສວ ສນ຺ຕິເກ ເທສິຕໍ ເຈ, ຘມ຺ມວິນຍສມ຺ມຸຂຕາໂຍປິ ລທ຺ຘາ ໂຫນ຺ຕິ. ເອກສ຺ເສວ ວາ ເອກສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ອາປຕ຺ຕິເທສນກາເລ ‘‘ປສ຺ສສິ, ປສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ມວິນຍປຸຄ຺ຄລສມ຺ມຸຂຕາສຎ຺ຎິໂຕ ສມ຺ມຸຂາວິນໂຍ ຈ ປຏິຎ຺ຎາຕກຣຓຎ຺ຈ ລທ຺ຘໍ ໂຫຕິ.

ສໍສຏ຺ຐວາຣກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໐໖. ອຘິກຣຓານໍ ວູປສໂມວ ສມໂຖ ນາມ, ຕສ຺ມາ ອຘິກຣເຓນ ວິນາ ສມຖາ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ‘‘ມາ ເຫວນ຺ຕິສ຺ສ ວຈນີໂຍ…ເປ… ວິນິພ຺ຠຸຊິຕ຺ວາ ນານາກຣຓໍ ປຎ຺ຎາເປຕຸ’’ນ຺ຕິ.

ສມຖາຘິກຣຓວາຣກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໐໙-໓໑໐. ສມຖາ ສມເຖຫິ ສມ຺ມນ຺ຕີຕິອາທິ ປຸຈ຺ຉາ. ສິຍາ ສມຖາ ສມເຖຫິ ສມ຺ມນ຺ຕີຕິອາທິ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ. ຕຕ຺ຖ ສມຖາ ສມເຖຫິ ສມ຺ມນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ສມ຺ມນ຺ຕີຕິ ສມ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ອຘິກຣຓາ ວາ ປນ ສມ຺ມນ຺ຕິ ວູປສມໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເຍຠຸຍ຺ຍສິກາ ສມ຺ມຸຂາວິນເຍນ ສມ຺ມຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ສມ຺ມຸຂາວິນເຍນ ສທ຺ຘິໍ ເຍຠຸຍ຺ຍສິກາ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ, ນ ສຕິວິນຍາທີຫິ ສທ຺ຘິໍ ເຕສໍ ຕສ຺ສາ ອນຸປກາຣຕ຺ຕາຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

໓໑໑. ‘‘ສມ຺ມຸຂາວິນໂຍ ວິວາທາຘິກຣເຓນ ສມ຺ມຕີ’’ຕິ ປາໂຐ. ‘‘ສມ຺ມຸຂາວິນໂຍ ນ ເກນຈິ ສມ຺ມຕີ’’ຕິ ຫິ ອວສາເນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສມ຺ມຸຂາວິນໂຍ ສຍໍ ສມເຖນ ວາ ອຘິກຣເຓນ ວາ ສເມຕພ຺ໂພ ນ ໂຫຕິ.

໓໑໓. ວິວາທາຘິກຣຓໍ…ເປ… ກິຈ຺ຈາຘິກຣເຓນ ສມ຺ມຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ ຠນ຺ເຕ …ເປ… ປຐມໍ ສລາກໍ ນິກ຺ຂິປາມີ’’ຕິ ເອວໍ ວິວາທາຘິກຣຓໍ ກິຈ຺ຈາຘິກຣເຓນ ສມ຺ມຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ສມຸຏ຺ຐາປນວາຣກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໑໔. ວິວາທາຘິກຣຓໍ ນ ກຕມໍ ອຘິກຣຓໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕີຕິ ‘‘ນາຍໍ ຘມ຺ໂມ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕເນວ ກິຎ຺ຈິ ອຘິກຣຓໍ ນ ສມຸຏ຺ຐາເປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຠຊຕິວາຣກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໑໘-໙. ກຕມໍ ອຘິກຣຓໍ ປຣິຍາປນ຺ນນ຺ຕິ ກຕມາຘິກຣຓປຣິຍາປນ຺ນໍ, ອຍເມວ ວາ ປາໂຐ. ວິວາທາຘິກຣຓໍ ວິວາທາຘິກຣຓໍ ຠຊຕີຕິ ປຐມຸປ຺ປນ຺ນວິວາທໍ ປຈ຺ຉາ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ຠຊຕິ. ວິວາທາຘິກຣຓໍ ທ຺ເວ ສມເຖ ຠຊຕີຕິ ‘‘ມໍ ວູປສເມຕຸໍ ສມຕ຺ຖາ ຕຸມ຺ເຫ’’ຕິ ວທນ຺ຕໍ ວິຍ ຠຊຕິ. ທ຺ວີຫິ ສມເຖຫິ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ‘‘ມຍໍ ຕໍ ວູປສເມສ຺ສາມາ’’ຕິ ວທນ຺ເຕຫິ ວິຍ ທ຺ວີຫິ ສມເຖຫິ ສງ຺ຄຫິຕໍ.

ຂນ຺ຘກປຸຈ຺ຉາວາໂຣ

ປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊນາວຓ຺ຓນາ

໓໒໐. ນິທາເນນ ຈ ນິທ຺ເທເສນ ຈ ສທ຺ຘິນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ນິທາເນນາຕິ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິເທສສງ຺ຂາເຕນ ນິທາເນນ. ນິທ຺ເທເສນາຕິ ປຸຄ຺ຄລາທິນິທ຺ເທເສນ. ອຸຠເຍນປິ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ວຕ຺ຖຸ ທສ຺ສິຕໍ, ຕສ຺ມາ ວຕ຺ຖຸນາ ສທ຺ຘິໍ ຂນ຺ຘກໍ ປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມີຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ອຸປສມ຺ປທກ຺ຂນ຺ຘເກ. ອຸຕ຺ຕມານິ ປທານິ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອູນວີສຕິວສ຺ໂສ ປຸຄ຺ຄໂລ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ໂພ’’ຕິອາທິນາ (ມຫາວ. ໙໙, ໑໒໔) ນເຍນ ອຸຕ຺ຕມປທານິ ວຸຕ຺ຕານິ. ຈມ຺ມສໍຍຸຕ຺ເຕຕິ ຈມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘເກ.

ເອກຸຕ຺ຕຣິກນໂຍ

ເອກກວາຣວຓ຺ຓນາ

໓໒໑. ມູລວິສຸທ຺ຘິຍາ ອນ຺ຕຣາປຕ຺ຕີຕິ ອນ຺ຕຣາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ມູລາຍປຏິກສ຺ສນໍ ກຕ຺ວາ ຐິເຕນ ອາປນ຺ນາ. ‘‘ອຄ຺ຆວິສຸທ຺ຘິຍາ ອນ຺ຕຣາປຕ຺ຕີຕິ ສມ຺ພຫຸລາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຕາສຸ ສພ຺ພຈິຣປຏິຈ຺ຉນ຺ນວເສນ ອຄ຺ຆສໂມຘານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວສນ຺ເຕນ ອາປນ຺ນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ສອຸສ຺ສາເຫເນວ ຈິຕ຺ເຕນາຕິ ‘‘ປຸນປິ ອາປຊ຺ຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສອຸສ຺ສາເຫເນວ ຈິຕ຺ເຕນ. ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ອຏ຺ຐວຕ຺ຖຸກາຍ ວເສນ ເຈຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອຏ຺ຐເມ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ປາຣາຊິກເມວ ໂຫຕີ’’ຕິ. ‘‘ຘມ຺ມິກສ຺ສ ປຏິສ຺ສວສ຺ສ ອສຈ຺ຈາປເນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຘມ຺ມິກປຏິສ຺ສວສ຺ສ ວິສໍວາເທ ທຸກ຺ກຏໍ ນ ໂຫຕິ. ‘‘ຕຸມ຺ເຫ ວິພ຺ຠມຖາ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ເຕ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ປຏິສ຺ສຸຓິຕ຺ວາ ສເຈ ນ ວິພ຺ຠມຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ. ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ປຎ຺ຈທສສຸ ຘມ຺ເມສູຕິ ‘‘ກາເລນ ວກ຺ຂາມິ, ໂນ ອກາເລນາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕປຎ຺ຈທສຘມ຺ເມສຸ. ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິຕຸໍ ຠພ຺ພຕາຍ ຠພ຺ພາປຕ຺ຕິກາ.

ເອກກວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ທຸກວາຣວຓ຺ຓນາ

໓໒໒. ທຸເກສຸ ນິທຫເນຕິ ອາຕເປ ອຕິຈິຣໍ ຐເປຕ຺ວາ ນິທຫເນ. ວຕ຺ຖຸສຠາຄໍ ເທເສນ຺ໂຕ ເທເສນ຺ໂຕ ອາປຊ຺ຊຕິ, ອາປນ຺ນໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ນ ເທເສສ຺ສາມີຕິ ຘຸຣໍ ນິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ນ ເທເສນ຺ໂຕ ອາປຊ຺ຊຕິ. ໂຣມຊນປເທ ຊາຕໍ ໂຣມກໍ. ປກ຺ກາລກນ຺ຕິ ຍວກ຺ຂາຣໍ. ອນຸຎ຺ຎາຕໂລຓຕ຺ຕາ ໂລຓານິປິ ທຸເກສຸ ວຸຕ຺ຕານິ.

ທຸກວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຕິກວາຣວຓ຺ຓນາ

໓໒໓. ຕິເກສຸ ວຈີສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ກາຍກິຣິຍໍ ກຕ຺ວາຕິ ກາເຍນ ນິປຈ຺ຈກາຣໍ ກຕ຺ວາ. ມຸຂາລມ຺ພຣກຣຓາທິເຠໂທຕິ ມຸຂເຠຣິວາທນາທິປ຺ປເຠໂທ. ຍສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ວີຕິກ຺ກເມ ກາຍສມຸຏ຺ຐານາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ, ຕໍ ກາຍທ຺ວາເຣ ປຎ຺ຎຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທໍ. ອຸປຆາເຕຕີຕິ ວິນາເສຕິ. ນ ອາທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ‘‘ອິມສ຺ມາ ວິຫາຣາ ປຣມ຺ປິ ມາ ນິກ຺ຂມ, ວິນຍຘຣານໍ ວາ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄຈ຺ຉ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ທາຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອກຸສລານິ ເຈວ ມູລານິ ຈາຕິ ອໂກສລ຺ລສມ຺ຠູຕຏ຺ເຐນ ເອກນ຺ຕາກຸສລຠາວໂຕ ອກຸສລານິ, ອຕ຺ຕນາ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມານໍ ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕຠາວສາຘນໂຕ ມູລານິ, ນ ອກຸສລຠາວສາຘນໂຕ. ນ ຫິ ມູລໂຕ ອກຸສລານໍ ອກຸສລຠາໂວ, ກຸສລາທີນໍ ວາ ກຸສລາທິຠາໂວ. ຕຖາ ຈ ສຕິ ໂມມູຫຈິຕ຺ຕທ຺ວຍໂມຫສ຺ສ ອກຸສລຠາໂວ ນ ສິຍາ.

ທຸຏ຺ຐຸ ຈຣິຕານີຕິ ປຈ຺ຈຍໂຕ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມໂຕ ປວຕ຺ຕິອາກາຣໂຕ ຈ ນ ສຸຏ຺ຐຸ ອສມ຺ມາປວຕ຺ຕິຕານິ. ວິຣູປານີຕິ ພີຠຈ຺ຉານິ ສມ຺ປຕິ ອາຍຕິຎ຺ຈ ອນິຏ຺ຐຣູປຕ຺ຕາ. ສຸຏ຺ຐຸ ຈຣິຕານີຕິອາທີສຸ ວຸຕ຺ຕວິປຣິຍາເຍນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ທ຺ເວປິ ເຈເຕ ຕິກາ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິຍາ ວາ ກມ຺ມປເຖຫິ ວາ ກເຖຕພ຺ພາ. ປຓ຺ຓຕ຺ຕິຍາ ຕາວ ກາຍທ຺ວາເຣ ປຎ຺ຎຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ວີຕິກ຺ກໂມ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕໍ, ອວີຕິກ຺ກໂມ ກາຍສຸຈຣິຕໍ. ວຈີທ຺ວາເຣ ປຎ຺ຎຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ວີຕິກ຺ກໂມ ວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕໍ, ອວີຕິກ຺ກໂມ ວຈີສຸຈຣິຕໍ. ອຸຠຍຕ຺ຖ ປຎ຺ຎຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ວີຕິກ຺ກໂມ ມໂນທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ມໂນທ຺ວາເຣ ປຎ຺ຎຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ອຠາວໂຕ. ຕຍິທໍ ທ຺ວາຣທ຺ວເຍ ອກິຣິຍສມຸຏ຺ຐານາຍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍຖາວຸຕ຺ຕາຍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອວີຕິກ຺ກໂມວ ມໂນສຸຈຣິຕໍ. ອຍໍ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິກຖາ.

ປາຓາຕິປາຕາທໂຍ ປນ ຕິສ຺ໂສ ເຈຕນາ ກາຍທ຺ວາເຣ ວຈີທ຺ວາເຣປິ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕໍ ທ຺ວາຣນ຺ຕເຣ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສປິ ກມ຺ມສ຺ສ ສນາມາປຣິຈ຺ຈາຄໂຕ ເຍຠຸຍ຺ຍວຸຕ຺ຕິຍາ ຕພ຺ພຫຸລວຸຕ຺ຕິຍາ ຈ. ເຕນາຫຸ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ –

‘‘ທ຺ວາເຣ ຈຣນ຺ຕິ ກມ຺ມານິ, ນ ທ຺ວາຣາ ທ຺ວາຣຈາຣິໂນ;

ຕສ຺ມາ ທ຺ວາເຣຫິ ກມ຺ມານິ, ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວວຕ຺ຖິຕາ’’ຕິ. (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ກາມາວຈຣກຸສລ ທ຺ວາຣກຖາ, ກາຍກມ຺ມທ຺ວາຣ);

ຕຖາ ຈຕສ຺ໂສ ມຸສາວາທາທິເຈຕນາ ກາຍທ຺ວາເຣປິ ວຈີທ຺ວາເຣປິ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕໍ, ອຠິຊ຺ຌາ ພ຺ຍາປາໂທ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐີຕິ ຕໂຍ ມໂນກມ຺ມຠູຕາຍ ເຈຕນາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ ມໂນທຸຈ຺ຈຣິຕໍ, ກາຍວຈີກມ຺ມຠູຕາຍ ປນ ເຈຕນາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ອຠິຊ຺ຌາທໂຍ ຕໍຕໍປກ຺ຂິກາ ວາ ໂຫນ຺ຕິ ອພ຺ໂພຫາຣິກາ ວາ. ປາຓາຕິປາຕາທີຫິ ວິຣມນ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ຕິສ຺ໂສ ເຈຕນາປິ ວິຣຕິໂຍປິ ກາຍສຸຈຣິຕໍ ກາຍິກສ຺ສ ວີຕິກ຺ກມສ຺ສ ອກຣຓວເສນ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ກາເຍນ ປນ ສິກ຺ຂາປທານໍ ສມາທິຍມາເນ ສີລສ຺ສ ກາຍສຸຈຣິຕຠາເວ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ. ມຸສາວາທາທີຫິ ວິຣມນ຺ຕສ຺ສ ຈຕສ຺ໂສ ເຈຕນາປິ ວິຣຕິໂຍປິ ວຈີສຸຈຣິຕໍ ວາຈສິກສ຺ສ ວີຕິກ຺ກມສ຺ສ ອກຣຓວເສນ ປວຕ຺ຕນໂຕ. ອນຠິຊ຺ຌາ ອພ຺ຍາປາໂທ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐີຕິ ຕໂຍ ເຈຕນາສມ຺ປຍຸຕ຺ຕຘມ຺ມາ ມໂນສຸຈຣິຕນ຺ຕິ ອຍໍ ກມ຺ມປຖກຖາ.

ຕິກວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຈຕຸກ຺ກວາຣວຓ຺ຓນາ

໓໒໔. ຈຕຸກ຺ເກສຸ ອນຣິຍໂວຫາຣາຕິ ອນຣິຍານໍ ລາມການໍ ໂວຫາຣາ ສໍໂວຫາຣາ ອຠິລາປວາຈາ. ອຣິຍໂວຫາຣາຕິ ອຣິຍານໍ ສປ຺ປຸຣິສານໍ ໂວຫາຣາ. ທິຏ຺ຐວາທິຕາຕິ ‘‘ທິຏ຺ຐໍ ມຍາ’’ຕິ ເອວໍວາທິຕາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ຕໍຕໍສມຸຏ຺ຐາປກເຈຕນາວເສນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ປຐມກປ຺ປິເກສຸ ປຐມໍ ປຸຣິສລິງ຺ຄເມວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຐມໍ ອຸປ຺ປນ຺ນວເສນາ’’ຕິ. ປຸຣິມໍ ປຸຣິສລິງ຺ຄໍ ປຊຫຕີຕິ ຍຖາວຸຕ຺ເຕນຕ຺ເຖນ ປຸພ຺ພງ຺ຄມຠາວໂຕ ປຸຣິມສງ຺ຂາຕໍ ປຸຣິສລິງ຺ຄໍ ຊຫຕິ. ສຕໍ ຕິໍສຎ຺ຈ ສິກ຺ຂາປທານີຕິ ຕິໍສາຘິການິ ສຕໍ ສິກ຺ຂາປທານິ.

ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ຈ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຈ ຈຕູສຸ ປາຣາຊິເກສູຕິ ສາຘາຣເຓສຸເຍວ ຈຕູສຸ ປາຣາຊິເກສຸ. ປຐໂມ ປຎ຺ໂຫຕິ ‘‘ອຕ຺ຖິ ວຕ຺ຖຸນານຕ຺ຕຕາ, ໂນ ອາປຕ຺ຕິນານຕ຺ຕຕາ’’ຕິ ອຍໍ ປຎ຺ໂຫ. ‘‘ອຕ຺ຖິ ອາປຕ຺ຕິສຠາຄຕາ, ໂນ ວຕ຺ຖຸສຠາຄຕາ’’ຕິ ອຍໍ ອິຘ ທຸຕິໂຍ ນາມ.

ອນາປຕ຺ຕິວສ຺ສຈ຺ເຉທສ຺ສາຕິ ນຕ຺ຖິ ເອຕສ຺ມິໍ ວສ຺ສຈ຺ເຉເທ ອາປຕ຺ຕີຕິ ອນາປຕ຺ຕິວສ຺ສຈ຺ເຉໂທ, ຕສ຺ສ, ອນາປຕ຺ຕິກສ຺ສ ວສ຺ສຈ຺ເຉທສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມນ຺ຕາຠາສາຕິ ມຕິຍາ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ຠາສນໂຕ ອສມ຺ຜປ຺ປລາປວາຈາ ອິຘ ‘‘ມນ຺ຕາຠາສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ.

ນວມຠິກ຺ຂຸນິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຸປຊ຺ຌາຍາປິ ອຠິວາທນາຣຫາ ໂນ ປຈ຺ຈຸຏ຺ຐານາຣຫາຕິ ຍສ຺ມາ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠຕ຺ຕຄ຺ເຄ ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ຍຖາວຸຑ຺ຒໍ ອວເສສານໍ ຍຖາຄຕິກ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ເຕນ ຠຄວຕາ ຠຕ຺ຕຄ຺ເຄ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຏ຺ຐນ຺ນໍເຍວ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ຍຖາວຸຑ຺ຒໍ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ, ອວເສສານໍ ອາຄຕປຏິປາຏິຍາ, ຕສ຺ມາ ນວມຠິກ຺ຂຸນິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສເຈ ອຸປຊ຺ຌາຍາປິ ຠິກ຺ຂຸນີ ປຈ຺ຉາ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ນ ປຈ຺ຈຸຏ຺ຐານາຣຫາ, ຍຖານິສິນ຺ນາຫິເຍວ ສີສໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຠິວາເທຕພ຺ພຕ຺ຕາ ອຠິວາທນາຣຫາ. ອາທິໂຕ ນິສິນ຺ນາສຸ ປນ ອຏ຺ຐສຸ ຍາ ອພ຺ຠນ຺ຕຣິມາ ອຎ຺ຎາ ວຸຑ຺ຒຕຣາ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ສາ ອຕ຺ຕໂນ ນວກຕຣໍ ວຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ນິສີທິຕຸໍ ລຠຕິ. ຕສ຺ມາ ສາ ຕາຫິ ອຏ຺ຐຫິ ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ປຈ຺ຈຸຏ຺ຐານາຣຫາ. ຍາ ປນ ອຏ຺ຐຫິປິ ນວກຕຣາ, ສາ ສເຈປິ ສຏ຺ຐິວສ຺ສາ ໂຫຕິ, ອາຄຕປຏິປາຏິຍາວ ນິສີທິຕຸໍ ລຠຕິ.

ອິຘ ນ ກປ຺ປນ຺ຕີຕິ ວທນ຺ໂຕຕິ ປຈ຺ຈນ຺ຕິມຊນປເທສຸ ຐຕ຺ວາ ‘‘ອິຘ ນ ກປ຺ປນ຺ຕີ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ວິນຍາຕິສາຣທຸກ຺ກຏໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ກປ຺ປິຍຎ຺ຫິ ‘‘ນ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທຕິ ນາມ. ອິຘ ກປ຺ປນ຺ຕີຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ຈຕຸກ຺ກວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຎ຺ຈກວາຣວຓ຺ຓນາ

໓໒໕. ປຎ຺ຈເກສຸ ‘‘ນິມນ຺ຕິໂຕ ສຠຕ຺ໂຕ ສມາໂນ ສນ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອນາປຸຈ຺ຉາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໒໙໔-໒໙໗) ວຈນໂຕ ອກປ຺ປິຍນິມນ຺ຕນໍ ສາທິຍນ຺ຕສ຺ເສວ ອນາມນ຺ຕຈາໂຣ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ‘‘ປິຓ຺ຑປາຕິກສ຺ສ ກປ຺ປນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄຓໂຠຊນາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ໂຠຊນນ຺ຕິ ‘‘ຄິລານສມໂຍ’’ຕິອາທິນາ ອາໂຠຄໍ ກຕ຺ວາ ໂຠຊນໍ. ອວິກປ຺ປນາຕິ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ຠຕ຺ຕປຈ຺ຈາສໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ທມ຺ມີ’’ຕິ ເອວໍ ອວິກປ຺ປນາ.

ອຍສໂຕ ວາ ຄຣຫໂຕ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຣມ຺ມຸຂາ ອຄຸຓວຈນໍ ອຍໂສ. ສມ຺ມຸຂາ ຄຣຫາ. ວິຍສຕີຕິ ພ຺ຍສນໍ, ຫິຕສຸຂໍ ຂິປຕິ ວິທ຺ຘໍເສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຎາຕີນໍ ພ຺ຍສນໍ ຎາຕິພ຺ຍສນໍ, ໂຈຣໂຣຄຠຍາທີຫິ ຎາຕິວິນາໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂຠຄານໍ ພ຺ຍສນໍ ໂຠຄພ຺ຍສນໍ, ຣາຊໂຈຣາທິວເສນ ໂຠຄວິນາໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂຣໂຄ ເອວ ພ຺ຍສນໍ ໂຣຄພ຺ຍສນໍ. ໂຣໂຄ ຫິ ອາໂຣຄ຺ຍໍ ພ຺ຍສຕິ ວິນາເສຕີຕິ ພ຺ຍສນໍ. ສີລສ຺ສ ພ຺ຍສນໍ ສີລພ຺ຍສນໍ, ທຸສ຺ສີລ຺ຍສ຺ເສຕໍ ນາມໍ. ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິໍ ວິນາສຍມານາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ທິຏ຺ຐິເຍວ ພ຺ຍສນໍ ທິຏ຺ຐິພ຺ຍສນໍ. ຎາຕິສມ຺ປທາຕິ ຎາຕີນໍ ສມ຺ປທາ ປາຣິປູຣິ ພຫຸຠາໂວ. ໂຠຄສມ຺ປທາຍປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອາໂຣຄ຺ຍສ຺ສ ສມ຺ປທາ ອາໂຣຄ຺ຍສມ຺ປທາ. ປາຣິປູຣິ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ອໂຣຄຕາ. ສີລທິຏ຺ຐິສມ຺ປທາສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ.

ວຕ຺ຕໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທີຕິ ຕສ຺ມິໍ ທິວເສ ກາຕພ຺ພວຕ຺ຕໍ ນິຏ຺ຐາເປສິ. ອຏ຺ຐ ກປ຺ເປ ອນຸສ຺ສຣີຕິອາທິນາ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ຌານໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕ຺ວາ ປຸພ຺ເພນິວາສຎາຓໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕສີຕິ ທີເປຕິ. ຎຕ຺ຕິຍາ ກມ຺ມປ຺ປຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາຕິ ຎຕ຺ຕິຍາ ຐປິຕາຍ ອນຸສ຺ສາວນກມ຺ມປ຺ປຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ມນ຺ທຕ຺ຕາ ໂມມູຫຕ຺ຕາຕິ ເນວ ສມາທານໍ ຊານາຕິ, ນ ອານິສໍສໍ, ອຕ຺ຕໂນ ປນ ມນ຺ທຕ຺ຕາ ໂມມູຫຕ຺ຕາ ອຎ຺ຎາເຓເນວ ອາຣຎ຺ຎິໂກ ໂຫຕິ. ປາປິຈ຺ໂຉ ອິຈ຺ຉາປກໂຕຕິ ‘‘ອຣຎ຺ເຎ ເມ ວິຫຣນ຺ຕສ຺ສ ‘ອຍໍ ອາຣຎ຺ຎິໂກ’ຕິ ຈຕຸປ຺ປຈ຺ຈຍສກ຺ກາຣໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕິ, ‘ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ລຊ຺ຊີ ປວິວິຕ຺ໂຕ’ຕິອາທີຫິ ຈ ຄຸເຓຫິ ສມ຺ຠາເວສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ເອວໍ ປາປິກາຍ ອິຈ຺ຉາຍ ຐຕ຺ວາ ຕາຍ ເອວ ອິຈ຺ຉາຍ ອຠິຠູໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ອາຣຎ຺ຎິໂກ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ອຣຎ຺ຎວາເສນ ປຈ຺ຈຍລາຠໍ ປຕ຺ຖຍມາໂນ’’ຕິ. ອຸມ຺ມາທວເສນ ອຣຎ຺ຎໍ ປວິສິຕ຺ວາ ວິຫຣນ຺ໂຕ ອຸມ຺ມາທາ ຈິຕ຺ຕກ຺ເຂປາ ອາຣຎ຺ຎິໂກ ນາມ ໂຫຕິ. ວຓ຺ຓິຕນ຺ຕິ ອິທໍ ອາຣຎ຺ຎິກງ຺ຄໍ ນາມ ພຸທ຺ເຘຫິ ພຸທ຺ຘສາວເກຫິ ຈ ວຓ຺ຓິຕໍ ປສຕ຺ຖນ຺ຕິ ອາຣຎ຺ຎິໂກ ໂຫຕິ.

ປຎ຺ຈກວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຉກ຺ກວາຣວຓ຺ຓນາ

໓໒໖. ຉກ຺ເກສຸ ຉພ຺ພສ຺ສປຣມຕາ ຘາເຣຕພ຺ພນ຺ຕິ ປທຠາຊນໍ ທສ຺ສິຕໍ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

ຉກ຺ກວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສຕ຺ຕກວາຣວຓ຺ຓນາ

໓໒໗. ສຕ຺ຕເກສຸ ຉກ຺ເກ ວຸຕ຺ຕານິເຍວ ສຕ຺ຕກວເສນ ໂຍເຊຕພ຺ພານີຕິ ຉກ຺ເກ ວຸຕ຺ຕຈຸທ຺ທສປຣມານິ ທ຺ວິຘາ ກຕ຺ວາ ທ຺ວິນ຺ນໍ ສຕ຺ຕການໍ ວເສນ ໂຍເຊຕພ຺ພານິ.

ອາປຕ຺ຕິໍ ຊານາຕີຕິ ອາປຕ຺ຕິໍເຍວ ‘‘ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ຊານາຕິ. ເສສປເທສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ອາຠິເຈຕສິການນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໖໖) ອຠິເຈໂຕຕິ ປາກຕິກກາມາວຈຣຈິຕ຺ເຕຫິ ສຸນ຺ທຣຕາຍ ປຏິປກ຺ຂໂຕ ວິສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ຈ ອຠິກ຺ກນ຺ຕໍ ວິສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອຸປຈາຣຊ຺ຌານຈິຕ຺ຕສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອຠິເຈຕສິ ຊາຕານິ ອາຠິເຈຕສິການິ, ອຠິເຈໂຕສນ຺ນິສ຺ສິຕານີຕິ ວາ ອາຠິເຈຕສິການິ. ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣານນ຺ຕິ ທິຏ຺ຐຘມ຺ເມ ສຸຂວິຫາຣານໍ. ທິຏ຺ຐຘມ຺ໂມຕິ ປຈ຺ຈກ຺ໂຂ ອຕ຺ຕຠາໂວ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕຕ຺ຖ ສຸຂວິຫາຣຠູຕານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຣູປາວຈຣຊ຺ຌານານເມຕໍ ອຘິວຈນໍ. ຕານິ ຫິ ອປ຺ເປຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນາ ຌາຍິໂນ ອິມສ຺ມິຎ຺ເຎວ ອຕ຺ຕຠາເວ ອສໍກິລິຏ຺ຐໍ ເນກ຺ຂມ຺ມສຸຂໍ ວິນ຺ທນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣານີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ນິກາມລາຠີຕິ ນິກາເມນ ລາຠີ, ອຕ຺ຕໂນ ອິຈ຺ຉາວເສນ ລາຠີ, ອິຈ຺ຉິຕິຈ຺ຉິຕກ຺ຂເຓ ສມາປຊ຺ຊິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອກິຈ຺ຉລາຠີຕິ ສຸເຂເນວ ປຈ຺ຈນີກຘມ຺ເມ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕ຺ວາ ສມາປຊ຺ຊິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອກສິຣລາຠີຕິ ອກສິຣານໍ ລາຠີ ວິປຸລານໍ, ຍຖາປຣິຈ຺ເຉເທເນວ ວຸຏ຺ຐາຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອກຈ຺ໂຈ ຫິ ລາຠີເຍວ ໂຫຕິ, ນ ປນ ສກ຺ໂກຕິ ອິຈ຺ຉິຕິຈ຺ຉິຕກ຺ຂເຓ ສມາປຊ຺ຊິຕຸໍ. ເອກຈ຺ໂຈ ສກ຺ໂກຕິ ຕຖາ ສມາປຊ຺ຊິຕຸໍ, ປາຣິປນ຺ຖິເກ ປນ ກິຈ຺ເຉນ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕິ. ເອກຈ຺ໂຈ ຕຖາ ຈ ສມາປຊ຺ຊຕິ, ປາຣິປນ຺ຖິເກ ຈ ອກິຈ຺ເຉເນວ ວິກ຺ຂມ຺ເຠຕິ, ນ ສກ຺ໂກຕິ ກາລມານນາຬິກຍນ຺ຕໍ ວິຍ ຍຖາປຣິຈ຺ເຉເທເຍວ ວຸຏ຺ຐາຕຸໍ.

ອາສວານໍ ຂຍາຕິ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ ສພ຺ພກິເລສານໍ ຂຍາ. ອນາສວນ຺ຕິ ອາສວວິຣຫິຕໍ. ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິໍ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເຈໂຕ-ວຈເນນ ອຣຫຕ຺ຕຜລສມ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ສມາຘິ, ປຎ຺ຎາ-ວຈເນນ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ຈ ປຎ຺ຎາ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖ ຈ ສມາຘິ ຣາຄໂຕ ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິ, ປຎ຺ຎາ ອວິຊ຺ຊາຍ ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ ‘‘ໂຍ ຫິສ຺ສ, ຠິກ຺ຂເວ, ສມາຘິ, ຕທສ຺ສ ສມາຘິນ຺ທ຺ຣິຍໍ (ສໍ. ນິ. ໕.໕໒໐). ຍາ ຫິສ຺ສ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຎ຺ຎາ, ຕທສ຺ສ ປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍໍ (ສໍ. ນິ. ໕.໕໑໖). ອິຕິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຣາຄວິຣາຄາ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິ ອວິຊ຺ຊາວິຣາຄາ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໒.໓໒). ອປິເຈຕ຺ຖ ສມຖຜລໍ ເຈໂຕວິມຸຕ຺ຕິ, ວິປສ຺ສນາຜລໍ ປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາຕິ. ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມຕິ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ອຕ຺ຕຠາເວ. ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ຕນາເຍວ ປຎ຺ຎາຍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກຕ຺ວາ, ອປຣປ຺ປຈ຺ຈເຍນ ຎຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸຕມຍຎາຓາທິນາ ວິຍ ປຣປ຺ປຈ຺ຈຍຕໍ ນຍຄ຺ຄາຫຎ຺ຈ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ປຣໂຕໂຆສານຸຄຕຠາວນາຘິຄມຠູຕາຍ ອຕ຺ຕໂນເຍວ ປຎ຺ຎາຍ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກຕ຺ວາ, ນ ສຍມ຺ຠູຎາຓຠູຕາຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕີຕິ ປາປຸຓິຕ຺ວາ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ວິຫຣຕິ.

ສຕ຺ຕກວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຏ຺ຐກວາຣວຓ຺ຓນາ

໓໒໘. ອຏ຺ຐເກສຸ ອຏ຺ຐານິສໍເສ ສມ຺ປສ຺ສມາເນນາຕິ –

‘‘ອິຘ ປນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ໂສ ຕສ຺ສາ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອນາປຕ຺ຕິທິຏ຺ຐິ ໂຫຕິ, ອຎ຺ເຎ ຠິກ຺ຂູ ຕສ຺ສາ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອາປຕ຺ຕິທິຏ຺ຐິໂນ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕ ເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂູ ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ເອວໍ ຊານນ຺ຕິ ‘ອຍໍ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ພຫຸສ຺ສຸໂຕ ອາຄຕາຄໂມ ຘມ຺ມຘໂຣ ວິນຍຘໂຣ ມາຕິກາຘໂຣ ປຓ຺ຑິໂຕ ພ຺ຍຕ຺ໂຕ ເມຘາວີ ລຊ຺ຊີ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໂກ ສິກ຺ຂາກາໂມ, ສເຈ ມຍໍ ອິມໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອທສ຺ສເນ ອຸກ຺ຂິປິສ຺ສາມ, ນ ມຍໍ ອິມິນາ ຠິກ຺ຂຸນາ ສທ຺ຘິໍ ອຸໂປສຖໍ ກຣິສ຺ສາມ, ວິນາ ອິມິນາ ຠິກ຺ຂຸນາ ອຸໂປສຖໍ ກຣິສ຺ສາມ, ຠວິສ຺ສຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ ຕໂຕນິທານໍ ຠຓ຺ຑນໍ ກລໂຫ ວິຄ຺ຄໂຫ ວິວາໂທ ສງ຺ຆເຠໂທ ສງ຺ຆຣາຊິ ສງ຺ຆວວຕ຺ຖານໍ ສງ຺ຆນານາກຣຓ’ນ຺ຕິ, ເຠທຄຣຸເກຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂູຫິ ນ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອທສ຺ສເນ ອຸກ຺ຂິປິຕພ຺ໂພ’’ຕິ (ມຫາວ. ໔໕໓) –

ອາທິນາ ວຸຕ຺ຕອຏ຺ຐານິສໍເສ ສມ຺ປສ຺ສມາເນນ. ເຕນ ຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຸໂປສຖາທິອກຣຓໍ ອາທີນໂວ ເຠທາຍ ສໍວຕ຺ຕນໂຕ, ກຣຓໍ ອານິສໍໂສ ສາມຄ຺ຄິຍາ ສໍວຕ຺ຕນໂຕ. ຕສ຺ມາ ເອເຕ ອຏ຺ຐານິສໍເສ ສມ຺ປສ຺ສມາເນນ ນ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ອຸກ຺ຂິປິຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ທຸຕິຍອຏ຺ຐເກປິ ອຏ຺ຐານິສໍເສ ສມ຺ປສ຺ສມາເນນາຕິ –

‘‘ອິຘ ປນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ໂສ ຕສ຺ສາ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອນາປຕ຺ຕິທິຏ຺ຐິ ໂຫຕິ, ອຎ຺ເຎ ຠິກ຺ຂູ ຕສ຺ສາ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອາປຕ຺ຕິທິຏ຺ຐິໂນ ໂຫນ຺ຕິ, ໂສ ເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ເອວໍ ຊານາຕິ ‘ອິເມ ໂຂ ອາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ພຫຸສ຺ສຸຕາ ອາຄຕາຄມາ ຘມ຺ມຘຣາ ວິນຍຘຣາ ມາຕິກາຘຣາ ປຓ຺ຑິຕາ ພ຺ຍຕ຺ຕາ ເມຘາວິໂນ ລຊ຺ຊິໂນ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈກາ ສິກ຺ຂາກາມາ, ນາລໍ ມມໍ ວາ ກາຣຓາ ອຎ຺ເຎສໍ ວາ ກາຣຓາ ຉນ຺ທາ ໂທສາ ໂມຫາ ຠຍາ ອຄຕິໍ ຄນ຺ຕຸໍ, ສເຈ ມໍ ອິເມ ຠິກ຺ຂູ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອທສ຺ສເນ ອຸກ຺ຂິປິສ຺ສນ຺ຕິ, ນ ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ອຸໂປສຖໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕິ, ວິນາ ມຍາ ອຸໂປສຖໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕິ, ຠວິສ຺ສຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ ຕໂຕນິທານໍ ຠຓ຺ຑນໍ ກລໂຫ ວິຄ຺ຄໂຫ ວິວາໂທ ສງ຺ຆເຠໂທ ສງ຺ຆຣາຊິ ສງ຺ຆວວຕ຺ຖານໍ ສງ຺ຆນານາກຣຓ’ນ຺ຕິ, ເຠທຄຣຸເກນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸນາ ປເຣສມ຺ປິ ສທ຺ຘາຍ ສາ ອາປຕ຺ຕິ ເທເສຕພ຺ພາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໔໕໓) –

ອາທິນາ ວຸຕ຺ຕອຏ຺ຐານິສໍເສ ສມ຺ປສ຺ສມາເນນາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປາຬິຍໍ ອາຄເຕຫິ ສຕ຺ຕຫີຕິ ‘‘ປຸພ຺ເພວສ຺ສ ໂຫຕິ ‘ມຸສາ ຠຓິສ຺ສ’ນ຺ຕິ, ຠຓນ຺ຕສ຺ສ ໂຫຕິ ‘ມຸສາ ຠຓາມີ’ຕິ, ຠຓິຕສ຺ສ ໂຫຕິ ‘ມຸສາ ມຍາ ຠຓິຕ’ນ຺ຕິ ວິນິຘາຍ ທິຏ຺ຐິໍ, ວິນິຘາຍ ຂນ຺ຕິໍ, ວິນິຘາຍ ຣຸຈິໍ, ວິນິຘາຍ ຠາວ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໒໒໐) ເອວມາຄເຕຫິ ສຕ຺ຕຫິ.

ອພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍາຕິ ອເສຏ຺ຐຈຣິຍໂຕ. ຣຕ຺ຕິໍ ນ ຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ ວິກາລໂຠຊນນ຺ຕິ ອຸໂປສຖໍ ອຸປວຸຕ຺ໂຖ ຣຕ຺ຕິໂຠຊນຎ຺ຈ ທິວາວິກາລໂຠຊນຎ຺ຈ ນ ຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ. ມຎ຺ເຈ ຉມາຍໍວ ສເຍຖ ສນ຺ຖເຕຕິ ກປ຺ປິຍມຎ຺ເຈ ວາ ສຸຘາທິປຣິກມ຺ມກຕາຍ ຠູມິຍໍ ວາ ຕິຓປຓ຺ຓປລາລາທີນິ ສນ຺ຖຣິຕ຺ວາ ກເຕ ສນ຺ຖເຕ ວາ ສເຍຖາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕຎ຺ຫິ ອຏ຺ຐງ຺ຄີກມາຫຸໂປສຖນ຺ຕິ ເອຕໍ ປາຓາຕິປາຕາທີນິ ອສມາຈຣນ຺ເຕນ ອຸປວຸຕ຺ຖອຸໂປສຖໍ ອຏ຺ຐຫິ ອງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ‘‘ອຏ຺ຐງ຺ຄິກ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ.

‘‘ອກປ຺ປິຍກຕໍ ໂຫຕິ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕກ’’ນ຺ຕິອາທໂຍ ອຏ຺ຐ ອນຕິຣິຕ຺ຕາ ນາມ. ສປ຺ປິອາທິ ອຏ຺ຐເມ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມເນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ໂຫຕິ. ອຏ຺ຐກວເສນ ໂຍເຊຕ຺ວາ ເວທິຕພ຺ພານີຕິ ປຸຣິມານິ ອຏ຺ຐ ເອກໍ ອຏ຺ຐກໍ, ຕໂຕ ເອກໍ ອປເນຕ຺ວາ ເສເສສຸປິ ເອເກກໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາຕິ ເອວມາທິນາ ນເຍນ ອຎ຺ຎານິປິ ອຏ຺ຐການິ ກາຕພ຺ພານີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ອຏ຺ຐກວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນວກວາຣວຓ຺ຓນາ

໓໒໙. ນວເກສຸ ອາຆາຕວຕ຺ຖູນີຕິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໓໔໐; ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໙.໒໙) ອາຆາຕກາຣຓານິ. ອາຆາຕປຏິວິນຍານີຕິ ອາຆາຕສ຺ສ ປຏິວິນຍກາຣຓານິ. ຕໍ ກຸເຕຕ຺ຖ ລພ຺ຠາຕິ ‘‘ຕໍ ອນຕ຺ຖຈຣຓໍ ມາ ອໂຫສີ’’ຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ປຸຄ຺ຄເລ ກຸໂຕ ລພ຺ຠາ ເກນ ກາຣເຓນ ສກ຺ກາ ລທ຺ຘຸໍ. ‘‘ປໂຣ ນາມ ປຣສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕຣຸຈິຍາ ອນຕ຺ຖໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ ເອວໍ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ອາຆາຕໍ ປຏິວິໂນເທຕິ. ອຖ ວາ ສຈາຫໍ ປຏິກ຺ໂກປໍ ກເຣຍ຺ຍໍ, ຕໍ ໂກປກຣຓໍ ເອຕ຺ຖ ປຸຄ຺ຄເລ ກຸໂຕ ລພ຺ຠາ, ເກນ ກາຣເຓນ ລທ຺ຘພ຺ພໍ ນິຣຕ຺ຖກຠາວໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກມ຺ມສ຺ສກາ ຫິ ສຕ຺ຕາ, ເຕ ກສ຺ສ ຣຸຈິຍາ ທຸກ຺ຂິຕາ ສຸຂິຕາ ວາ ຠວນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເກວລໍ ຕສ຺ມິໍ ມຍ຺ຫໍ ກຸຊ຺ຌນມຕ຺ຕເມວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຖ ວາ ຕໍ ໂກປກຣຓໍ ເອຕ຺ຖ ປຸຄ຺ຄເລ ກຸໂຕ ລພ຺ຠາ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ກຸຊ຺ຌິຕພ຺ພສ຺ສ ກຸຊ຺ຌນກສ຺ສ ຈ ອຠາວໂຕ. ສງ຺ຂາຣມຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຍທິທໍ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ ຍໍ ‘‘ສຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເຕ ຈ ສງ຺ຂາຣາ ອິຕ຺ຕຣກາລາ ຂຓິກາ, ກສ຺ສ ໂກ ກຸຊ຺ຌຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ກຸໂຕ ລາຠາ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ສຈາຫໍ ເອຕ຺ຖ ໂກປໍ ກເຣຍ຺ຍໍ, ຕສ຺ມິໍ ເມ ໂກປກຣເຓ ກຸໂຕ ລາຠາ, ລາຠາ ນາມ ເກ ສິຍຸໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອນຕ຺ຖຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິມສ຺ມິຎ຺ຈ ອຕ຺ເຖ ຕນ຺ຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ.

ຕຓ຺ຫໍ ປຏິຈ຺ຈາຕິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໐໓; ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໙.໒໓) ທ຺ເວ ຕຓ຺ຫາ ເອສນຕຓ຺ຫາ ເອສິຕຕຓ຺ຫາ ຈ. ຍາຍ ຕຓ຺ຫາຍ ອຊປຖສງ຺ກຸປຖາທີນິ ປຏິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ໂຠເຄ ເອສຕິ ຄເວສຕິ, ອຍໍ ເອສນຕຓ຺ຫາ ນາມ. ຍາ ເຕສຸ ເອສິເຕສຸ ຄເວສິເຕສຸ ປຏິລທ຺ເຘສຸ ຕຓ຺ຫາ, ອຍໍ ເອສິຕຕຓ຺ຫາ ນາມ. ອິຘ ເອສິຕຕຓ຺ຫາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ. ປຣິເຍສນາຕິ ຣູປາທິອາຣມ຺ມຓປຣິເຍສນາ. ສາ ຫິ ເອສນຕຓ຺ຫາຍ ສຕິ ໂຫຕິ. ລາໂຠຕິ ຣູປາທິອາຣມ຺ມຓປ຺ປຏິລາໂຠ. ໂສ ຫິ ປຣິເຍສນາຍ ສຕິ ໂຫຕິ. ວິນິຈ຺ຉໂຍ ປນ ຎາຓຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິວິຕກ຺ກວເສນ ຈຕຸພ຺ພິໂຘ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ສຸຂວິນິຈ຺ຉຍໍ ຊຎ຺ຎາ, ສຸຂວິນິຈ຺ຉຍໍ ຎຕ຺ວາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ສຸຂມນຸຍຸຎ຺ເຊຍ຺ຍາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໓໒໓) ອຍໍ ຎາຓວິນິຈ຺ຉໂຍ. ‘‘ວິນິຈ຺ຉໂຍຕິ ທ຺ເວ ວິນິຈ຺ຉຍາ ຕຓ຺ຫາວິນິຈ຺ຉໂຍ ຈ ທິຏ຺ຐິວິນິຈ຺ຉໂຍ ຈາ’’ຕິ (ມຫານິ. ໑໐໒) ເອວໍ ອາຄຕານິ ອຏ຺ຐສຕຕຓ຺ຫາວິຈຣິຕານິ ຕຓ຺ຫາວິນິຈ຺ຉໂຍ. ທ຺ວາສຏ຺ຐິ ທິຏ຺ຐິໂຍ ທິຏ຺ຐິວິນິຈ຺ຉໂຍ. ‘‘ຉນ຺ໂທ ໂຂ, ເທວານມິນ຺ທ, ວິຕກ຺ກນິທາໂນ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໓໕໘) ອິມສ຺ມິໍ ປນ ສຸຕ຺ເຕ ອິຘ ວິນິຈ຺ຉໂຍຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ວິຕກ຺ໂກເຍວ ອາຄໂຕ. ລາຠໍ ລຠິຕ຺ວາ ຫິ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐໍ ສຸນ຺ທຣາສຸນ຺ທຣຎ຺ຈ ວິຕກ຺ເກນ ວິນິຈ຺ຉິນາຕິ ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ເມ ຣູປາຣມ຺ມຓຕ຺ຖາຍ ຠວິສ຺ສຕິ, ເອຕ຺ຕກໍ ສທ຺ທາຣມ຺ມຓຕ຺ຖາຍ, ເອຕ຺ຕກໍ ມຍ຺ຫໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ເອຕ຺ຕກໍ ປຣສ຺ສ, ເອຕ຺ຕກໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິສ຺ສາມິ, ເອຕ຺ຕກໍ ນິທຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ລາຠໍ ປຏິຈ຺ຈ ວິນິຈ຺ຉໂຍ’’ຕິ.

ຉນ຺ທຣາໂຄຕິ ເອວໍ ອກຸສລວິຕກ຺ເກນ ວິຕກ຺ກິເຕ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ທຸພ຺ພລຣາໂຄ ຈ ພລວຣາໂຄ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ອຊ຺ໂຌສານນ຺ຕິ ‘‘ອຫໍ, ມມ’’ນ຺ຕິ ພລວສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ. ປຣິຄ຺ຄໂຫຕິ ຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິວເສນ ປຣິຄ຺ຄຫກຣຓໍ. ມຈ຺ຉຣິຍນ຺ຕິ ປເຣຫິ ສາຘາຣຓຠາວສ຺ສ ອສຫນຕາ. ເຕເນວສ຺ສ ໂປຣາຓາ ເອວໍ ວຈນຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ ‘‘ອິທໍ ອຈ຺ຉຣິຍໍ ມຍ຺ເຫວ ໂຫຕຸ, ມາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອຈ຺ຉຣິຍໍ ໂຫຕູຕິ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ມຈ຺ຉຣິຍນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. ອາຣກ຺ໂຂຕິ ທ຺ວາຣປິທຫນມຎ຺ຊູສາໂຄປນາທິວເສນ ສຸຏ຺ຐຸ ຣກ຺ຂຓໍ. ອຘິ ກໂຣຕີຕິ ອຘິກຣຓໍ, ກາຣຓສ຺ເສຕໍ ນາມໍ. ອາຣກ຺ຂາຘິກຣຓນ຺ຕິ ຠາວນປຸໍສກໍ, ອາຣກ຺ຂເຫຕູຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຓ຺ຑາທານາທີສຸ ປຣນິເສຘນຕ຺ຖໍ ທຓ຺ຑສ຺ສ ອາທານໍ ທຓ຺ຑາທານໍ. ເອກໂຕຘາຣາທິໂນ ສຕ຺ຖສ຺ສ ອາທານໍ ສຕ຺ຖາທານໍ. ກລໂຫຕິ ກາຍກລໂຫປິ ວາຈາກລໂຫປິ. ປຸຣິໂມ ປຸຣິໂມ ວິໂຣໂຘ ວິຄ຺ຄໂຫ, ປຈ຺ຉິໂມ ປຈ຺ຉິໂມ ວິວາໂທ. ຕຸວໍ ຕຸວນ຺ຕິ ອຄາຣວວເສນ ‘‘ຕຸວໍ ຕຸວ’’ນ຺ຕິ ວຈນໍ.

ອຘິຏ຺ຐິຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນ ວິກປ຺ເປຕພ຺ພານີຕິ ວິກປ຺ເປນ຺ເຕນ ອຘິຏ຺ຐານໂຕ ປຸພ຺ເພ ວາ

ວິກປ຺ເປຕພ຺ພໍ, ວິຊຫິຕາຘິຏ຺ຐານໍ ວາ ປຈ຺ຉາວິກປ຺ເປຕພ຺ພໍ. ອວິຊຫິຕາຘິຏ຺ຐານໍ ປນ ນ ວິກປ຺ເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ທຸກ຺ກຏວເສນ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ‘‘ວຄ຺ຄໍ ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ຆໍ ວຄ຺ຄສຎ຺ຎີ ໂອວທຕີ’’ຕິອາທິນາ (ປາຈິ. ໑໕໐) ນເຍນ ອຘມ຺ມກມ຺ເມ ທ຺ເວ ນວການິ ທຸກ຺ກຏວເສນ ວຸຕ຺ຕານິ.

ນວກວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ທສກວາຣວຓ຺ຓນາ

໓໓໐. ທສເກສຸ ນຕ຺ຖິ ທິນ຺ນນ຺ຕິອາທິວເສນ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ‘‘ນຕ຺ຖິ ທິນ຺ນໍ, ນຕ຺ຖິ ຍິຏ຺ຐໍ, ນຕ຺ຖິ ຫຸຕໍ, ນຕ຺ຖິ ສຸກຕທຸກ຺ກຏານໍ ກມ຺ມານໍ ຜລໍ ວິປາໂກ, ນຕ຺ຖິ ອຍໍ ໂລໂກ, ນຕ຺ຖິ ປໂຣ ໂລໂກ, ນຕ຺ຖິ ມາຕາ, ນຕ຺ຖິ ປິຕາ, ນຕ຺ຖິ ສຕ຺ຕາ ໂອປປາຕິກາ, ນຕ຺ຖິ ໂລເກ ສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ສມ຺ມຄ຺ຄຕາ ສມ຺ມາປຏິປນ຺ນາ, ເຍ ອິມຎ຺ຈ ໂລກໍ ປຣຎ຺ຈ ໂລກໍ ສຍໍ ອຠິຎ຺ຎາ ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ປເວເທນ຺ຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໙໔, ໒໒໕; ໓.໙໑, ໑໑໖; ສໍ. ນິ. ໓.໒໑໐) ເອວມາຄຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສສ຺ສໂຕ ໂລໂກຕິອາທິວເສນາຕິ ‘‘ສສ຺ສໂຕ ໂລໂກຕິ ວາ, ອສສ຺ສໂຕ ໂລໂກຕິ ວາ, ອນ຺ຕວາ ໂລໂກຕິ ວາ, ອນນ຺ຕວາ ໂລໂກຕິ ວາ, ຕໍ ຊີວໍ ຕໍ ສຣີຣນ຺ຕິ ວາ, ອຎ຺ຎໍ ຊີວໍ ອຎ຺ຎໍ ສຣີຣນ຺ຕິ ວາ, ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາຕິ ວາ, ນ ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາຕິ ວາ, ໂຫຕິ ຈ ນ ຈ ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາຕິ ວາ, ເນວ ໂຫຕິ ນ ນ ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕ ປຣໍ ມຣຓາຕິ ວາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໖໙) ເອວມາຄຕໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິອາທໂຍ ມິຈ຺ຉາວິມຸຕ຺ຕິປຣິໂຍສານາຕິ ‘‘ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ ມິຈ຺ຉາສງ຺ກປ຺ໂປ ມິຈ຺ຉາວາຈາ ມິຈ຺ຉາກມ຺ມນ຺ໂຕ ມິຈ຺ຉາອາຊີໂວ ມິຈ຺ຉາວາຍາໂມ ມິຈ຺ຉາສຕິ ມິຈ຺ຉາສມາຘິ ມິຈ຺ຉາຎາຓໍ ມິຈ຺ຉາວິມຸຕ຺ຕີ’’ຕິ (ວິຠ. ໙໗໐) ເອວມາຄຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ຕຕ຺ຖ ມິຈ຺ຉາຎາຓນ຺ຕິ ປາປກິຣິຍາສຸ ອຸປາຍຈິນ຺ຕາວເສນ ປາປກໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ສຸກຕໍ ມຍາ’’ຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາກາເຣນ ຈ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ໂມໂຫ. ມິຈ຺ຉາວິມຸຕ຺ຕີຕິ ອວິມຸຕ຺ຕສ຺ເສວ ສໂຕ ວິມຸຕ຺ຕິສຎ຺ຎິຕາ. ສມຖກ຺ຂນ຺ຘເກ ນິທ຺ທິຏ຺ຐາຕິ ‘‘ໂອຣມຕ຺ຕກໍ ອຘິກຣຓໍ ໂຫຕິ, ນ ຈ ຄຕິຄຕໍ, ນ ຈ ສຣິຕສາຣິຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ຈູຬວ. ໒໐໔) ນິທ຺ທິຏ຺ຐາ. ສມຖກ຺ຂນ຺ຘເກ ວຸຕ຺ເຕຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ມາຕຸຣກ຺ຂິຕາທໂຍ ທສ ອິຕ຺ຖິໂຍ. ຘນກ຺ກີຕາທໂຍ ທສ ຠຣິຍາໂຍ.

ທສກວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ເອກາທສກວາຣວຓ຺ຓນາ

໓໓໑. ເອກາທສເກສຸ ນ ໂວທາຍນ຺ຕີຕິ ນ ປກາສນ຺ຕິ. ສຸຍຸຕ຺ຕຍານສທິສາຍ ກຕາຍາຕິ ອິຈ຺ຉິຕິຈ຺ຉິຕກາເລ ສຸເຂນ ປວຕ຺ເຕຕພ຺ພຕ຺ຕາ ຍຸຕ຺ຕຍານໍ ວິຍ ກຕາຍ. ຍຖາ ປຕິຏ຺ຐາ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ປຕ຺ຕີນໍ ຍຖາ ປຕິຏ຺ຐາ ໂຫຕິ. ອນຸ ອນຸ ປວຕ຺ຕິຕາຍາຕິ ຠາວນາພຫຸລີກາເຣຫິ ອນຸ ອນຸ ປວຕ຺ຕິຕາຍ.

ສຸຂໍ ສຸປຕີຕິອາທີສຸ (ອ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໑໑.໑໕; ວິສຸທ຺ຘິ ໑.໒໕໘) ຍຖາ ເສສຊນາ ສມ຺ປຣິວຕ຺ຕມານາ ກາກຈ຺ຉມານາ ທຸກ຺ຂໍ ສຸປນ຺ຕິ, ເອວໍ ອສຸປິຕ຺ວາ ສຸຂໍ ສຸປຕິ, ນິທ຺ທໍ ໂອກ຺ກນ຺ໂຕປິ ສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປນ຺ໂນ ວິຍ ໂຫຕິ. ສຸຂໍ ປຏິພຸຊ຺ຌຕີຕິ ຍຖາ ອຎ຺ເຎ ນິຕ຺ຖຸນນ຺ຕາ ວິຊມ຺ຠນ຺ຕາ ສມ຺ປຣິວຕ຺ຕນ຺ຕາ ທຸກ຺ຂໍ ປຏິພຸຊ຺ຌນ຺ຕິ, ເອວໍ ອປ຺ປຏິພຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ວິກສມານມິວ ປທຸມໍ ສຸຂໍ ນິພ຺ພິກາຣໍ ປຏິພຸຊ຺ຌຕິ. ອນຸຠູຕປຸພ຺ພວເສນ ເທວຕູປສໍຫາຣວເສນ ຈສ຺ສ ຠທ຺ທກເມວ ສຸປິນໍ ໂຫຕິ, ນ ປາປກນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ປາປກເມວ ນ ປສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິ. ຘາຕຸກ຺ໂຂຠເຫຕຸກມ຺ປິ ຈສ຺ສ ພຫຸລໍ ຠທ຺ທກເມວ ສິຍາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຈິຕ຺ຕຊຣູປານຸຄຸຓຕາຍ ອຸຕຸອາຫາຣຊຣູປານໍ. ຕຕ຺ຖ ປາປກເມວ ນ ປສ຺ສຕີຕິ ຍຖາ ອຎ຺ເຎ ອຕ຺ຕານໍ ໂຈເຣຫິ ສມ຺ປຣິວາຣິຕໍ ວິຍ, ວາເຬຫິ ອຸປທ຺ທຸຕໍ ວິຍ, ປປາເຕ ປຕນ຺ຕໍ ວິຍ ຈ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ເອວໍ ປາປກເມວ ສຸປິນໍ ນ ປສ຺ສຕິ. ຠທ຺ຣກໍ ປນ ວຸຑ຺ຒິກາຣຓຠູຕໍ ປສ຺ສຕີຕິ ເຈຕິຍໍ ວນ຺ທນ຺ໂຕ ວິຍ, ປູຊໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ວິຍ, ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ໂຕ ວິຍ ຈ ໂຫຕິ.

ມນຸສ຺ສານໍ ປິໂຍ ໂຫຕີຕິ ອຸເຣ ອາມຸກ຺ກມຸຕ຺ຕາຫາໂຣ ວິຍ, ສີເສ ປິຬນ຺ຘມາລາ ວິຍ ຈ ມນຸສ຺ສານໍ ປິໂຍ ໂຫຕິ ມນາໂປ. ອມນຸສ຺ສານໍ ປິໂຍ ໂຫຕີຕິ ຍເຖວ ຈ ມນຸສ຺ສານໍ ປິໂຍ, ເອວໍ ອມນຸສ຺ສານມ຺ປິ ປິໂຍ ໂຫຕິ ວິສາຂຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ. ນາສ຺ສ ອຄ຺ຄິ ວາ ວິສໍ ວາ ສຕ຺ຖໍ ວາ ກມຕີຕິ ເມຕ຺ຕາວິຫາຣິສ຺ສ ກາເຍ ອຸຕ຺ຕຣາຍ ອຸປາສິກາຍ ວິຍ ອຄ຺ຄິ ວາ, ສໍຍຸຕ຺ຕຠາຓກຈູຬສີວຕ຺ເຖຣສ຺ເສວ ວິສໍ ວາ, ສໍກິຈ຺ຈສາມເຓຣສ຺ເສວ ສຕ຺ຖໍ ວາ ນ ກມຕິ ນ ປວິສຕິ, ນາສ຺ສ ກາຍໍ ວິໂກເປຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຘນຸວຕ຺ຖຸມ຺ປິ ເຈຕ຺ຖ ກຖຍນ຺ຕິ, ເອກາ ກິຣ ເຘນຸ ວຈ຺ຉກສ຺ສ ຂີຣຘາຣໍ ມຸຎ຺ຈມານາ ອຏ຺ຐາສິ. ເອໂກ ລຸທ຺ທໂກ ‘‘ຕໍ ວິຊ຺ຌິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຫຕ຺ເຖນ ສມ຺ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ທີຆທຓ຺ຑກໍ ສຕ຺ຕິໍ ມຸຎ຺ຈິ. ສາ ຕສ຺ສາ ສຣີຣໍ ອາຫຈ຺ຈ ຕາລປຓ຺ຓໍ ວິຍ ວິວຏ຺ຏມານາ ຄຕາ, ເນວ ອຸປຈາຣພເລນ ນ ອປ຺ປນາພເລນ, ເກວລໍ ປນ ວຈ຺ຉເກ ພລວຫິຕຈິຕ຺ຕຕາຍ. ເອວໍ ມຫານຸຠາວາ ເມຕ຺ຕາ. ຂິປ຺ປໍ ສມາຘິຍຕີຕິ ເກນຈິ ປຣິປນ຺ເຖນ ປຣິຫີນຊ຺ຌານສ຺ສ ພ຺ຍາປາທສ຺ສ ທູຣສມນຸສ຺ສຣິຕຠາວໂຕ ຂິປ຺ປເມວ ສມາຘິຍຕິ. ມຸຂວຓ຺ໂຓ ວິປ຺ປສີທຕີຕິ ພນ຺ຘນາ ປມຸຕ຺ຕຕາລປກ຺ກໍ ວິຍ ຈສ຺ສ ວິປ຺ປສນ຺ນວຓ຺ຓໍ ມຸຂໍ ໂຫຕິ. ອສມ຺ມູຬ຺ໂຫ ກາລໍ ກໂຣຕີຕິ ເມຕ຺ຕາວິຫາຣິໂນ ສມ຺ໂມຫມຣຓໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ອສມ຺ມູຬ຺ໂຫວ ນິທ຺ທໍ ໂອກ຺ກມນ຺ໂຕ ວິຍ ກາລໍ ກໂຣຕິ.

ເອກາທສກວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ເອກຸຕ຺ຕຣິກນຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຸໂປສຖາທິປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊນາວຓ຺ຓນາ

໓໓໒. ‘‘ສງ຺ຆໍ, ຠນ຺ເຕ, ປວາເຣມີຕິອາທິ ປວາຣຓາກຖາ ນາມາ’’ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຕ຺ຖວສປກຣຓວຓ຺ຓນາ

໓໓໔. ປຐມປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາຍເມວ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸຕາຍາ’’ຕິອາທີນໍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ທສກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ໂຍຊນາຍ ປທສຕໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອກມູລກນເຍ ທສກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ໂຍຊນາຍ ກຕາຍ ສງ຺ຂລິກນເຍ ວຸຕ຺ຕປເທຫິ ສທ຺ຘິໍ ປທສຕໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ອຎ຺ຎຖາ ເອກມູລເກ ເອວ ນເຍ ນ ສກ຺ກາ ປທສຕໍ ລທ຺ຘຸໍ. ເອກມູລກນເຍຫິ ປຸຣິມປຈ຺ຉິມປທານິ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ເອເກກສ຺ມິໍ ວາເຣ ນວ ນວ ປທານິ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ທສກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ໂຍຊນາຍ ນວຸຕິ ປທານິເຍວ ລພ຺ຠນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ຕານິ ນວຸຕິ ປທານິ ສງ຺ຂລິກນເຍ ພທ຺ຘຈກ຺ກວເສນ ໂຍຊິເຕ ທສ ປທານິ ລພ຺ຠນ຺ຕີຕິ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ປທສຕນ຺ຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ. ອິໂຕ ອຎ຺ຎຖາ ປນ ອຸໂຠສຸປິ ນເຍສຸ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ອຕ຺ຖສຕໍ ຘມ຺ມສຕຎ຺ຈ ຍຖາ ລພ຺ຠຕິ, ຕຖາ ປຐມປາຣາຊິກສໍວຓ຺ຓນາຍເມວ ອມ຺ເຫຫິ ທສ຺ສິຕໍ, ຕໍ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ປຸຣິມປຈ຺ຉິມປທານິ ເອກຕ຺ເຕນ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ປທສຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ຕຕ຺ຖ ປຈ຺ຉິມສ຺ສ ປຈ຺ຉິມສ຺ສ ປທສ຺ສ ວເສນ ອຕ຺ຖສຕໍ, ປຸຣິມສ຺ສ ປຸຣິມສ຺ສ ວເສນ ຘມ຺ມສຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມິໍ ປທສເຕ ‘‘ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐູ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕປຸຣິມປທານໍ ວເສນ ຘມ຺ມສຕໍ, ‘‘ສງ຺ຆຜາສູ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕປຈ຺ຉິມປທານໍ ວເສນ ອຕ຺ຖສຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ມຫາວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຐມຄາຖາສງ຺ຄຓິກໍ

ສຕ຺ຕນຄເຣສຸ ປຎ຺ຎຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໓໓໕. ອຑ຺ຒຸຑ຺ຒສຕານີຕິ ຕີຓິ ສຕານິ ປຎ຺ຎາສຎ຺ຈ ສິກ຺ຂາປທານິ. ວິຄ຺ຄຫນ຺ຕິ ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄຫໍ. ອຕິເຣກນ຺ຕິ ທສາຫປຣມໍ ອຕິເຣກຈີວຣໍ. ກາຬກນ຺ຕິ ‘‘ສຸທ຺ຘກາຬການ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕກາຬກໍ. ຠູຕນ຺ຕິ ຠູຕາໂຣຈນໍ. ປຣມ຺ປຣຠຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຣມ຺ປຣໂຠຊນໍ. ຠິກ຺ຂຸນີສຸ ຈ ອກ຺ໂກໂສຕິ ‘‘ຍາ ປນ ຠິກ຺ຂຸນີ ຠິກ຺ຂຸໍ ອກ຺ໂກເສຍ຺ຍ ວາ ປຣິຠາເສຍ຺ຍ ວາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໑໐໒໙) ວຸຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທໍ. ອນ຺ຕຣວາສກນ຺ຕິ ອຎ຺ຎາຕິກາຍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຈີວຣປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນໍ. ຣູປິຍນ຺ຕິ ຣູປິຍສໍໂວຫາຣໍ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ສາມໍ ສຸຕ຺ຕໍ ວິຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ຕນ຺ຕວາເຍຫີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໖໓໗) ວຸຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທໍ. ອຸຊ຺ຌາປນເກຕິ ອຸຊ຺ຌາປນເກ ຂິຍ຺ຍນເກ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ປາຈິຕປິຓ຺ຑນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸນີປຣິປາຈິຕໍ. ຈີວຣໍ ທຕ຺ວາຕິ ‘‘ສມຄ຺ເຄນ ສງ຺ເຆນ ຈີວຣໍ ທຕ຺ວາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໔໘໕) ວຸຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທໍ. ໂວສາສນ຺ຕີຕິ ‘‘ຠິກ຺ຂູ ປເນວ ກຸເລສຸ ນິມນ຺ຕິຕາ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຣ ເຈສາ ຠິກ຺ຂຸນີ’’ຕິ (ປາຈິ. ໕໕໘) ວຸຕ຺ຕປາຏິເທສນີຍໍ. ຄິຣຄ຺ຄນ຺ຕິ ‘‘ຍາ ປນ ຠິກ຺ຂຸນີ ນຈ຺ຈໍ ວາ ຄີຕໍ ວາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໘໓໔) ວຸຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທໍ. ຈຣິຍາຕິ ‘‘ອນ຺ໂຕວສ຺ສໍ ຈາຣິກໍ ຈເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໙໗໐) ຈ, ‘‘ວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖາ ຈາຣິກໍ ນ ປກ຺ກເມຍ຺ຍາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໙໗໔) ຈ ວຸຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທທ຺ວຍໍ. ຉນ຺ທທາເນນາຕິ ປາຣິວາສິເກນ ຉນ຺ທທາເນນ.

ປາຣາຊິການິ ຈຕ຺ຕາຣີຕິ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ຈຕ຺ຕາຣິ ປາຣາຊິການິ. ກຸຏີຕິ ກຸຏິກາຣສິກ຺ຂາປທໍ. ໂກສິຍນ຺ຕິ ໂກສິຍມິສ຺ສກສິກ຺ຂາປທໍ. ເສຍ຺ຍາຕິ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ສຫເສຍ຺ຍສິກ຺ຂາປທໍ. ຂຓເນຕິ ປຖວີຂຓນໍ. ຄຈ຺ຉ ເທວເຕຕິ ຠູຕຄາມສິກ຺ຂາປທໍ. ສິຎ຺ຈນ຺ຕິ ສປ຺ປາຓກອຸທກສິຎ຺ຈນໍ. ມຫາວິຫາໂຣຕິ ມຫລ຺ລກວິຫາໂຣ. ອຎ຺ຎນ຺ຕິ ອຎ຺ຎວາທກໍ. ທ຺ວາຣນ຺ຕິ ຍາວ ທ຺ວາຣໂກສາ. ສຫຘມ຺ໂມຕິ ສຫຘມ຺ມິກໍ ວຸຈ຺ຈມາໂນ. ປໂຍປານນ຺ຕິ ສຸຣຸສຸຣຸກາຣກໍ. ເອຬກໂລມານີຕິ ເອຬກໂລມໂຘວາປນໍ. ປຕ຺ໂຕຕິ ອູນປຎ຺ຈພນ຺ຘນປຕ຺ໂຕ. ໂອວາໂທຕິ ຠິກ຺ຂຸນຸປສ຺ສຍໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ໂອວາໂທ. ເຠສຊ຺ຊນ຺ຕິ ຕທຸຕ຺ຕຣິເຠສຊ຺ຊວິຎ຺ຎາປນໍ. ສູຈີຕິ ອຏ຺ຐິມຍາທິສູຈິຆຣໍ. ອາຣຎ຺ຎິໂກຕິ ‘‘ຍານິ ໂຂ ປນ ຕານິ ອາຣຎ຺ຎການິ ເສນາສນານີ’’ຕິອາທິນາ (ປາຈິ. ໕໗໐) ວຸຕ຺ຕປາຏິເທສນີຍໍ. ໂອວາໂທຕິ ‘‘ຍາ ປນ ຠິກ຺ຂຸນີ ໂອວາທາຍ ວາ ສໍວາສາຍ ວາ ນ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໑໐໕໕) ວຸຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທໍ.

ປາຣາຊິການິ ຈຕ຺ຕາຣີຕິອາທິນາ ຉສຸ ນຄເຣສຸ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ເອກໂຕ ສມ຺ປິຓ຺ຑິຕ຺ວາ ສາວຕ຺ຖິຍາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ວິສຸໍ ຄເຓຕ຺ວາ ສພ຺ພາເນວ ສິກ຺ຂາປທານິ ທ຺ວີຫິ ຣາສີຫິ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ.

ສຕ຺ຕນຄເຣສຸ ປຎ຺ຎຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຈຕຸວິປຕ຺ຕິວຓ຺ຓນາ

໓໓໖. ເອກຕິໍສ ຄຣຸກາ ນາມ ອຸຠໂຕ ອຏ຺ຐ ປາຣາຊິກາ, ຠິກ຺ຂູນໍ ເຕຣສ, ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ທສ ສງ຺ຆາທິເສສາ. ອຏ຺ເຐຕ຺ຖ ອນວເສສາຕິ ເອເຕສຸ ຍຖາວຸຕ຺ຕຄຣຸເກສຸ ສາຘາຣຓາສາຘາຣຓວເສນ ອຏ຺ຐ ປາຣາຊິກາ ອນວເສສາ ນາມ.

ອສາຘາຣຓາທິວຓ຺ຓນາ

໓໓໘. ‘‘ໂຘວນຎ຺ຈ ປຏິຄ຺ຄໂຫ’’ຕິ ຄາຖາ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍານໍ. ຕຕ຺ຖ ໂຘວນຎ຺ຈ ປຏິຄ຺ຄໂຫຕິ ອຎ຺ຎາຕິກາຍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຈີວຣໂຘວາປນໍ ຈີວຣປຏິຄ຺ຄຫຓຎ຺ຈ. ໂກເສຍ຺ຍ…ເປ… ທ຺ເວ ໂລມາຕິ ເອຬກໂລມວຄ຺ເຄ ອາທິໂຕ ສຕ຺ຕ ສິກ຺ຂາປທານິ ວຸຕ຺ຕານິ. ວສ຺ສິກາຕິ ວສ຺ສິກສາຏິກສິກ຺ຂາປທໍ. ອາຣຎ຺ຎເກນ ຈາຕິ ສາສງ຺ກສິກ຺ຂາປທໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຓີຕນ຺ຕິ ປຓີຕໂຠຊນວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ອູນນ຺ຕິ ອູນວີສຕິວສ຺ສສິກ຺ຂາປທໍ. ນິສີທເນ ຈ ຍາ ສິກ຺ຂາ, ວສ຺ສິກາ ຍາ ຈ ສາຏິກາຕິ ນິສີທນວສ຺ສິກສາຏິການໍ ປມາຓາຕິກ຺ກໂມ.

ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘາ ເຈວ ອຸໂປສຖາທີນິ ຈ ‘‘ປາຣາຊິກສງ຺ຆາທິເສສາ’’ຕິອາທິນາ ວິຠຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ວິຠຕ຺ຕິໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕານິ. ເຕວີສຕິ ສງ຺ຆາທິເສສາຕິ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ອາຄຕານິ ທສ, ຠິກ຺ຂູນໍ ເຕຣສາຕິ ເຕວີສຕິ. ທ຺ເວຈຕ຺ຕາລີສ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍາຕິອາທີສຸປິ ເອເສວ ນໂຍ. ທ຺ວີຫິ…ເປ… ກິຈ຺ຈໍ ເອເກນ ສມ຺ມຕີຕິ ທ຺ວີຫິ ວິວາທາຘິກຣຓໍ, ຈຕູຫິ ອນຸວາທາຘິກຣຓໍ, ຕີຫິ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓໍ, ເອເກນ ກິຈ຺ຈາຘິກຣຓໍ ສມ຺ມຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໓໙. ນິຣງ຺ກໂຕຕິ ສງ຺ຆມ຺ຫາ ອປສາຣິໂຕ.

ອຘິກຣຓເຠທວຓ຺ຓນາ

໓໔໐. ຍສ຺ມາ ອຘິກຣຓໍ ອຸກ຺ໂກເຏນ຺ໂຕ ສມຖປ຺ປຕ຺ຕເມວ ອຸກ຺ໂກເຏຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ວິວາທາຘິກຣຓໍ ອຸກ຺ໂກເຏນ຺ໂຕ ກຕິ ສມເຖ ອຸກ຺ໂກເຏຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໓໔໑. ປາຬິມຸຕ຺ຕກວິນິຈ຺ຉເຍເນວາຕິ ວິນຍລກ຺ຂຓໍ ວິນາ ເກວລໍ ຘມ຺ມເທສນາມຕ຺ຕວເສເນວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຍນາປິ ວິນິຈ຺ຉເຍນາຕິ ປາຬິມຸຕ຺ຕກວິນິຈ຺ຉຍເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຂນ຺ຘກໂຕ ຈ ປຣິວາຣໂຕ ຈ ສຸຕ຺ເຕນາຕິ ຂນ຺ຘກປຣິວາຣໂຕ ອານີຕສຸຕ຺ເຕນ. ນິຊ຺ຌາເປນ຺ຕີຕິ ປຎ຺ຎາເປນ຺ຕິ.

໓໔໒. ກິຈ຺ຈໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກກິຈ຺ຈານນ຺ຕິ ປຸພ຺ເພ ກຕອຸກ຺ເຂປນີຍາທິກິຈ຺ຈໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກກິຈ຺ຈານໍ. ກີທິສານໍ? ຍາວຕຕິຍສມນຸຠາສນາທີນໍ.

໓໔໓. ຕໍ ຫີຕິ ຕໍ ວິວາທາຘິກຣຓໍ.

໓໔໔. ອຘິກຣເຓສຸ ເຍນ ອຘິກຣເຓນ ສມ຺ມນ຺ຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຍທາ ອຘິກຣເຓຫິ ສມ຺ມນ຺ຕິ, ຕທາ ກິຈ຺ຈາຘິກຣເຓເນວ ສມ຺ມນ຺ຕິ, ນ ອຎ຺ເຎຫິ ອຘິກຣເຓຫີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໓໕໓. ‘‘ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ສມຖານໍ ກຕເມ ຉຕ຺ຕິໍສ ສມຸຏ຺ຐານາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາປິ ‘‘ກມ຺ມສ຺ສ ກິຣິຍາ ກຣຓ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ສມ຺ມຸຂາວິນຍສ຺ສ ສມຸຏ຺ຐານານິ ອວິຠຊິຕ຺ວາວ ສຕິວິນຍາທີນໍ ຉນ຺ນຎ຺ເຎວ ຉ ສມຸຏ຺ຐານານິ ວິຠຕ຺ຕານິ, ຕໍ ກສ຺ມາຕິ ອາຫ ‘‘ກິຎ຺ຈາປິ ສຕ຺ຕນ຺ນໍ ສມຖານ’’ນ຺ຕິອາທິ. ສຕິວິນຍາທີນໍ ວິຍ ສງ຺ຆສມ຺ມຸຂຕາທີນໍ ກິຈ຺ຈຍຕາ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ອາຫ ‘‘ກມ຺ມສງ຺ຄຫາຠາເວນາ’’ຕິ.

ທຸຕິຍຄາຖາສງ຺ຄຓິກວຓ຺ຓນາ

໓໕໙. ມນ຺ຕຄ຺ຄຫຓນ຺ຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສໍສນ຺ທນໍ. ອນຸ ອນຸ ສນ຺ຘານໍ ອນຸສນ຺ຘິຕນ຺ຕິ ຠາວສາຘໂນ ອນຸສນ຺ຘິຕສທ຺ໂທຕິ ອາຫ ‘‘ອນຸສນ຺ຘິຕນ຺ຕິ ກຖານຸສນ຺ຘີ’’ຕິ.

ສງ຺ຄາມທ຺ວຍວຓ຺ຓນາ

໓໖໕. ຐານນິສຊ຺ຊວຕ຺ຕາທິນິສ຺ສິຕາຕິ ‘‘ເອວໍ ຐາຕພ຺ພໍ, ເອວໍ ນິສີທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທິກາ. ສຎ຺ຎາຊນນຕ຺ຖນ຺ຕິ ຈຸທິຕກໂຈທການໍ ສຎ຺ຎຸປ຺ປາທນຕ຺ຖໍ. ອນຸໂຍຄວຕ຺ຕໍ ກຖາເປຕ຺ວາຕິ ‘‘ກິໍ ອນຸໂຍຄວຕ຺ຕໍ ຊານາສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ເຕເນວ ກຖາເປຕ຺ວາ.

໓໗໕. ນີລາທິວຓ຺ຓາວຓ຺ຓວເສນາຕິ ນີລາທິວຓ຺ຓວເສນ ອາໂຣຄ຺ຍຕ຺ຖາທິອວຓ຺ຓວເສນ ຈ.

ກຖິນເຠທວຓ຺ຓນາ

໔໐໔. ປຸເຣຊາຕປຈ຺ຈເຍ ປເນສ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐຘມ຺ເມສຸ ເອກຘມ຺ມມ຺ປິ ນ ລຠຕີຕິ ເອສ ອຸທກາຫຣຓາທິປໂຍໂຄ ອຕ຺ຕໂນ ປຸເຣຊາຕປຈ຺ຈຍຠາເວ ປຸພ຺ພກຣຓວເສນ ອຸທ຺ທິຏ຺ເຐສຸ ໂຘວນາທິຘມ຺ເມສຸ ເອກຘມ຺ມມ຺ປິ ນ ລຠຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຸເຣຊາຕສ຺ສ ປຸພ຺ພກຣຓສງ຺ຄຫິຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ນຕ຺ຖິຕາຍ.

໔໑໒. ຣູປາທີສຸ ຘມ຺ເມສູຕິ ວຓ຺ຓຄນ຺ຘາທີສຸ ສຸທ຺ຘຏ຺ຐກຘມ຺ເມສຸ.

໔໑໖. ປຸຣິມາ ທ຺ເວຕິ ອິມສ຺ມິໍ ອຘິກາເຣ ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕາ ອນ຺ຕຣຸພ຺ຠາຣສຫຸພ຺ຠາຣາ, ນ ປກ຺ກມນນ຺ຕິກາທໂຍ ທ຺ເວ ອຸທ຺ຘາຣາ.

ອຸປາລິປຎ຺ຈກວຓ຺ຓນາ

໔໒໐-໔໒໑. ໂອມທ຺ທກາຣໂກຕິ ໂອມທ຺ທິຕ຺ວາ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ກາຣໂກ. ອຸປຕ຺ຖມ຺ໂຠ ນ ທາຕພ຺ໂພຕິ ສາມຄ຺ຄິວິນາສາຍ ອນຸພລໍ ນ ທາຕພ຺ພໍ. ທິຏ຺ຐາວິກມ຺ມມ຺ປິ ກຕ຺ວາຕິ ‘‘ນ ເມຕໍ ຂມຕີ’’ຕິ ທິຏ຺ຐິໍ ອາວິ ກຕ຺ວາປິ.

ໂວຫາຣວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໔໒໔. ກາຍປ຺ປໂຍເຄນ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພາ ກາຍປ຺ປໂຍຄາ. ວຈີປໂຍເຄນ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພາ ວຈີປໂຍຄາ. ນວສຸ ຐາເນສູຕິ ໂອສາຣຓາທີສຸ ນວສຸ ຐາເນສຸ. ທ຺ວີສຸ ຐາເນສູຕິ ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ຖກມ຺ເມສຸ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຸຠໂຕວິຠງ຺ຄາ ອສງ຺ຄຫິຕາ, ຕສ຺ມາ. ຍໍ ກຸຣຸນ຺ທິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ທິຏ຺ຐາວິກມ຺ມວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໔໒໕. ‘‘ຈຕູຫິ ປຎ຺ຈຫີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ທ຺ວີຫິ ວາ ຕີຫິ ວາ ເອກໂຕ ເທເສຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຕໂຕ ປຣໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ມາຬກສີມາຍາຕິ ຂຓ຺ຑສີມາຍ. ອວິປ຺ປວາສສີມາຍາຕິ ມຫາສີມາຍ.

ມຸສາວາທວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໔໔໔. ປຣິຍາເຍນ ຊານນ຺ຕສ຺ສ ວຸຕ຺ຕມຸສາວາໂທຕິ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ຊານນ຺ຕສ຺ສ ປຣິຍາເຍນ ວຸຕ຺ຕມຸສາວາໂທຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໔໔໖. ອນຸໂຍໂຄ ນ ທາຕພ຺ໂພຕິ ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອນາທິຍິຕ຺ວາ ຕຸຓ຺ຫີ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຠິກ຺ຂຸໂນວາທວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໔໕໔. ເອກູນວີສຕິເຠທາຍາຕິ ມຄ຺ຄປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາທິວເສນ ເອກູນວີສຕິເຠທາຍ.

ອຘິກຣຓວູປສມວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໔໕໘. ປຎ຺ຈຫິ ກາຣເຓຫີຕິ ອິທໍ ອຕ຺ຖນິປ຺ຜາທນການິ ເຕສໍ ປຸພ຺ພຠາຄານິ ຈ ກາຣຓຠາວສາມຎ຺ເຎນ ເອກຊ຺ຌໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ສພ຺ເພສໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ສມານໂຍຄກ຺ເຂມຕ຺ຕາ. ອນຸສ຺ສາວເນນາຕິ ເຠທສ຺ສ ອນຸຣູປສາວເນນ. ຍຖາ ເຠໂທ ໂຫຕິ, ເອວໍ ຠິນ຺ທິຕພ຺ພານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຕ຺ຕໂນ ວຈນສ຺ສ ສາວເນນ ວິຎ຺ຎາປເນນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນາຫ ‘‘ນນຸ ຕຸມ຺ເຫ’’ຕິອາທິ. ກຓ຺ຓມູເລ ວຈີເຠທໍ ກຕ຺ວາຕິ ເອເຕນ ປາກຏໍ ກຕ຺ວາ ເຠທກຣວຕ຺ຖຸທີປນໍ ໂວຫຣຓໍ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຕນາ ວິນິຈ຺ຉິຕມຕ຺ຕໍ ຣຫສ຺ສວເສນ ວິຎ຺ຎາປນໍ ອນຸສ຺ສາວນນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ກມ຺ມເມວ ອຸທ຺ເທໂສ ວາ ປມາຓນ຺ຕິ ເຕຫິ ສງ຺ຆເຠທສິທ຺ຘິໂຕ ປມາຓໍ, ອິຕເຣ ປນ ເຕສໍ ສມ຺ຠາຣຠູຕາ. ເຕນາຫ ‘‘ໂວຫາຣາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖາຕິ ໂວຫຣເຓ.

ກຖິນຕ຺ຖາຣວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໔໖໗. ອນ຺ຕຣາ ວຸຕ຺ຕກາຣເຓນາຕິ ‘‘ຕຎ຺ຫິ ວນ຺ທນ຺ຕສ຺ສ ມຎ຺ຈປາທາທີສຸປິ ນລາຏໍ ປຏິຫຎ຺ເຎຍ຺ຍາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕກາຣເຓນ.

ສມຸຏ຺ຐານວຓ຺ຓນາ

໔໗໐. ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕເມວາຕິ ສຫເສຍ຺ຍາທິປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊໍ. ອິຕຣນ຺ຕິ ສຈິຕ຺ຕກໍ. ຠິໍສາປນາທີນິ ກຕ຺ວາຕິ ຠິໍສາປນາທິນາ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອປຣທຸຕິຍຄາຖາສງ຺ຄຓິກໍ

ກາຍິກາທິອາປຕ຺ຕິວຓ຺ຓນາ

໔໗໔. ວິນເຍ ຄຣຸກາ ວິນຍຄຣຸກາ. ກິຎ຺ຈາປິ ອິທໍ ທ຺ວີສຸ ຄາຖາສຸ ອາຄຕໍ, ອຎ຺ເຎຫິ ປນ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕຠາວໂຕ ນານາກຣຓໍ ປຈ຺ເຈຕພ຺ພໍ.

ເທສນາຄາມິນິຍາທິວຓ຺ຓນາ

໔໗໕. ທ຺ເວ ສໍວາສກຠູມິໂຍຕິ ເອຕ຺ຖ ຠູມີຕິ ອວຕ຺ຖາ. ອງ຺ຄຫີນຕາ ກາຣຓເວກລ຺ລວເສນປິ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ອາຫ ‘‘ອປິເຈຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ. ເອສ ນໂຍຕິ ‘‘ອປິເຈຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕນໂຍ. ວນປ຺ປຕິໍ ຉິນ຺ທນ຺ຕສ຺ສ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ອທິນ຺ນາທາເນ ວນປ຺ປຕິກຖາຍ ອາຄຕໍ ປຣສນ຺ຕກໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິສ຺ສຏ຺ຐິຉຑ຺ຑເນຕິ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິຍາ ໂມຈເນ. ທຸກ຺ກຏາ ກຕາຕິ ທຸກ຺ກຏໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຐມສິກ຺ຂາປທມ຺ຫິເຍວາຕິ ຠິກ຺ຂຸໂນວາທກວຄ຺ຄສ຺ສ ປຐມສິກ຺ຂາປເທເຍວ. ອາມກຘຎ຺ຎໍ ວິຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິຍາ ປຸພ຺ພປໂຍເຄ ທຸກ຺ກຏໍ, ອຊ຺ໂຌຫາເຣ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ.

ປາຈິຕ຺ຕິຍວຓ຺ຓນາ

໔໗໖. ອພ຺ຠຸຓ຺ຫສີໂລຕິ ອຠິນວສີໂລ.

໔໗໘. ອສຸຕ຺ຕກນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕວິຣຫິຕໍ, ສຸຕ຺ຕໂຕ ອປນີຕໍ ນຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເສທໂມຈນຄາຖາ

ອວິປ຺ປວາສາທິປຎ຺ຫວຓ຺ຓນາ

໔໗໙. ເສທໂມຈນຄາຖາສຸ ຕຫິນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍ ປຸຄ຺ຄເລ. ‘‘ອກປ຺ປິຍສມ຺ໂຠໂຄ ນາມ ເມຖຸນຘມ຺ມາທີ’’ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອສາ ປຎ຺ຫາ ກຸສເລຫິ ຈິນ຺ຕິຕາຕິ ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາສວເສເນຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອໂສ ປຎ຺ໂຫ ກຸສເລຫິ ຈິນ຺ຕິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ທສາຕິ ອວນ຺ທິເຍ ທສ. ເອກາທສາຕິ ປຓ຺ຑກາທໂຍ ເອກາທສ. ອຸພ຺ຠກ຺ຂເກ ນ ວທາມີຕິ ອິມິນາ ມຸເຂ ເມຖຸນຘມ຺ມາຠາວໍ ທີເປຕິ. ອໂຘນາຠິໍ ວິວຊ຺ຊິຍາຕິ ອິມິນາ ວຈ຺ຈມຄ຺ຄປສ຺ສາວມຄ຺ເຄສຸ.

ຄາມນ຺ຕຣປຣິຍາປນ຺ນໍ ນທີປາຣໍ ໂອກ຺ກນ຺ຕຠິກ຺ຂຸນິໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ນທີ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຄາມປຣິຍາປນ຺ນາ, ປຣຕີຣໍ ຄາມນ຺ຕຣປຣິຍາປນ຺ນໍ. ຕຕ຺ຖ ປຣຕີເຣ ປຐມເລຑ຺ຑຸປາຕປ຺ປມາໂຓ ຄາມູປຈາໂຣ ນທີປຣິຍນ຺ເຕນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ, ຕສ຺ມາ ປຣຕີເຣ ຣຕນມຕ຺ຕມ຺ປິ ອຣຎ຺ຎໍ ນຕ຺ຖິ, ປຣຕີຣຎ຺ຈ ຕິຓາທີຫິ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຕ຺ຕາ ທສ຺ສນູປຈາຣວິຣຫິຕໍ ກໂຣຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຕໂນ ຄາເມ ອາປຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖິ, ປຣຕີເຣ ປນ ປຐມເລຑ຺ຑຸປາຕສງ຺ຂາເຕ ຄາມູປຈາເຣເຍວ ປາທໍ ຐເປຕິ. ອນ຺ຕເຣ ອຠິຘມ຺ເມ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຣຎ຺ຎຠູຕໍ ສກຄາມໍ ອຕິກ຺ກມຕິ ນາມ, ຕສ຺ມາ ຄຓມ຺ຫາ ໂອຫີຍນາ ນາມ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຠິກ຺ຂູນໍ ສນ຺ຕິເກ ເອກໂຕອຸປສມ຺ປນ຺ນາ ນາມ ມຫາປຊາປຕິປມຸຂາ ປຎ຺ຈສຕສາກິນິໂຍ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ. ມຫາປຊາປຕິປິ ຫິ ອານນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ທິນ຺ນໂອວາທສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູນໍ ສນ຺ຕິເກ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາ ນາມ.

ປາຣາຊິກາທິປຎ຺ຫວຓ຺ຓນາ

໔໘໐. ສຫ ທຸສ຺ເສນ ເມຖຸນວີຕິກ຺ກມສ຺ສ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາຍ ‘‘ທຸສ຺ສກຸຏິອາທີນິ ສນ຺ຘາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ລິງ຺ຄປຣິວຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕາຕິ ‘‘ລິງ຺ຄປຣິວຕ຺ເຕ ສຕິ ປຏິຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ວິຊຫນໂຕ ສາມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ລິງ຺ຄປຣິວຕ຺ຕນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕາ.

໔໘໑. ສຸປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕນິຄ຺ໂຣຘສທິສນ຺ຕິ ໂຍຊນທ຺ວິໂຍຊນາທິປຣມໍ ມຫານິຄ຺ໂຣຘໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເສທໂມຈນຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຎ຺ຈວຄ຺ໂຄ

ກມ຺ມວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໔໘໓. ກມ຺ມວຄ຺ເຄ ອຸມ຺ມຕ຺ຕກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຸມ຺ມຕ຺ຕກສມ຺ມຸຕິ ອຸມ຺ມຕ຺ຕເກ ຍາຈິຕ຺ວາ ຄເຕ ອສມ຺ມຸຂາປິ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຕຕ຺ຖ ນິສິນ຺ເນປິ ນ ກຸປ຺ປຕິ ນິຍມາຠາວໂຕ. ອສມ຺ມຸຂາ ກເຕ ປນ ໂທສາຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອສມ຺ມຸຂາກຕໍ ສຸກຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທູເຕນ ອຸປສມ຺ປທາ ປນ ສມ຺ມຸຂາ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ ກມ຺ມວາຈານານຕ຺ຕສມ຺ຠວໂຕ. ປຕ຺ຕນິກ຺ກຸຊ຺ຊນາທໂຍ ຫຕ຺ຖປາສໂຕ ອປນີຕມຕ຺ເຕປິ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ. ສງ຺ຆສມ຺ມຸຂຕາຕິອາທີສຸ ຍາວຕິກາ ຠິກ຺ຂູ ກມ຺ມປ຺ປຕ຺ຕາ, ເຕ ອາຄຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ຉນ຺ທາຣຫານໍ ຉນ຺ໂທ ອາຫໂຏ ໂຫຕິ, ສມ຺ມຸຂີຠູຕາ ນ ປຏິກ຺ໂກສນ຺ຕິ, ອຍໍ ສງ຺ຆສມ຺ມຸຂຕາ. ເຍນ ຘມ຺ເມນ ເຍນ ວິນເຍນ ເຍນ ສຕ຺ຖຸສາສເນນ ສງ຺ໂຆ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ອຍໍ ຘມ຺ມສມ຺ມຸຂຕາ. ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ໂມຕິ ຠູຕໍ ວຕ຺ຖຸ. ວິນໂຍຕິ ໂຈທນາ ເຈວ ສາຣຓາ ຈ. ສຕ຺ຖຸສາສນໍ ນາມ ຎຕ຺ຕິສມ຺ປທາ ເຈວ ອນຸສ຺ສາວນສມ຺ປທາ ຈ. ຍສ຺ສ ສງ຺ໂຆ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ຕສ຺ສ ສມ຺ມຸຂຠາໂວ ປຸຄ຺ຄລສມ຺ມຸຂຕາ. ກຕ຺ຕິກມາສສ຺ສ ປວາຣຓມາສຕ຺ຕາ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ກຕ຺ຕິກມາສ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຈ຺ຈຸກ຺ກຑ຺ຒິຕ຺ວາ ຐປິຕທິວໂສ ຈາຕິ ກາຬປກ຺ເຂ ຈາຕຸທ຺ທສິໍ ວາ ປນ຺ນຣສິໍ ວາ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ທ຺ເວ ຈ ປຸຓ຺ຓມາສິໂຍຕິ ປຐມປຈ຺ຉິມວສ຺ສູປຄຕານໍ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ.

໔໘໕. ຐານກຣຓານິ ສິຖິລານິ ກຕ຺ວາ ອຸຈ຺ຈາເຣຕພ຺ພໍ ອກ຺ຂຣໍ ສິຖິລໍ, ຕານິເຍວ ຘນິຕານິ ອສິຖິລານິ ກຕ຺ວາ ອຸຈ຺ຈາເຣຕພ຺ພໍ ອກ຺ຂຣໍ ຘນິຕໍ. ທ຺ວິມຕ຺ຕກາລໍ ທີຆໍ, ເອກມຕ຺ຕກາລໍ ຣສ຺ສໍ. ທສຘາ ພ຺ຍຎ຺ຊນພຸທ຺ຘິຍາ ປເຠໂທຕິ ເອວໍ ສິຖິລາທິວເສນ ພ຺ຍຎ຺ຊນພຸທ຺ຘິຍາ ອກ຺ຂຣຸປ຺ປາທກຈິຕ຺ຕສ຺ສ ທສປ຺ປກາເຣນ ປເຠໂທ. ສພ຺ພານິ ຫິ ອກ຺ຂຣານິ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານານິ ຍຖາຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ພ຺ຍຎ຺ຊນານິ ຈ. ສໍໂຍໂຄ ປໂຣ ເອຕສ຺ມາຕິ ສໍໂຍຄປໂຣ, ນ ສໍໂຍຄປໂຣ ອສໍໂຍຄປໂຣ. ອາຍສ຺ມໂຕ ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິຕເຖຣສ຺ສ ຍສ຺ສ ນ ຂມຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຕ-ກາຣ ນ-ກາຣສຫິຕາກາໂຣ ອສໍໂຍຄປໂຣ. ກຣຓານີຕິ ກຓ຺ຐາທີນິ.

໔໘໘. ອນຸກ຺ຂິຕ຺ຕາ ປາຣາຊິກໍ ອນາປນ຺ນາ ຈ ປກຕຕ຺ຕາຕິ ອາຫ ‘‘ປກຕຕ຺ຕາ ອນຸກ຺ຂິຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ອນິສ຺ສາຣິຕາຕິ ປຸຣິມປທສ຺ເສວ ເວວຈນໍ. ປຣິສຸທ຺ຘສີລາຕິ ປາຣາຊິກໍ ອນາປນ຺ນາ. ນ ເຕສໍ ຉນ຺ໂທ ວາ ປາຣິສຸທ຺ຘິ ວາ ເອຕີຕິ ຕີສຸ ທ຺ວີສຸ ວາ ນິສິນ຺ເນສຸ ເອກສ຺ສ ວາ ທ຺ວິນ຺ນໍ ວາ ຉນ຺ທປາຣິສຸທ຺ຘິ ອາຫຏາປິ ອນາຫຏາວ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອປໂລກນກມ຺ມກຖາວຓ຺ຓນາ

໔໙໕-໔໙໖. ກາຍສມ຺ໂຠຄສາມຄ຺ຄີຕິ ສຫເສຍ຺ຍປຏິຄ຺ຄຫຓາທິ. ໂສ ຣໂຕຕິ ສຸເຠ ຣໂຕ. ສຸຏ຺ຐຸ ໂອຣໂຕຕິ ວາ ໂສຣໂຕ. ນິວາຕວຸຕ຺ຕີຕິ ນີຈວຸຕ຺ຕິ. ປຏິສງ຺ຂາຕິ ປຏິສງ຺ຂາຍ ຎາເຓນ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ. ຍໍ ຕໍ ອວນ຺ທິຍກມ຺ມໍ ອນຸຎ຺ຎາຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອິມສ຺ສ ອປໂລກນກມ຺ມສ຺ສ ຐານໍ ໂຫຕີຕິ ເອວມ຺ປິ ອປໂລກນກມ຺ມໍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກມ຺ມເມວ ລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ກມ຺ມລກ຺ຂຓໍ. ໂອສາຣຓນິສ຺ສາຣຓຠຓ຺ຑຸກມ຺ມາທໂຍ ວິຍ ກມ຺ມຎ຺ຈ ຫຸຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຎ຺ຈ ນາມໍ ນ ລຠຕິ, ກມ຺ມເມວ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປລກ຺ຂີຍຕີຕິ ‘‘ກມ຺ມລກ຺ຂຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອຕມ຺ປິ ກມ຺ມລກ຺ຂຓເມວາຕິ ວຸຕ຺ຕກມ຺ມລກ຺ຂຓໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຈ຺ຉິນ຺ນຈີວຣຊິຓ຺ຓຈີວຣນຏ຺ຐຈີວຣານ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຓປລິໂພຘມ຺ປີຕິ ອິຓເມວ ປລິໂພໂຘ ອິຓປລິໂພໂຘ, ຕມ຺ປິ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ສເຈ ຕາທິສໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອິຓາຍິກາ ປລິພຸນ຺ຘນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຣຸປ຺ປາທໂຕປິ ຕສ຺ສ ອິຓໍ ໂສເຘຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ຉຕ຺ຕໍ ວາ ເວທິກໍ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ເວທິກາຕິ ເຈຕິຍສ຺ສ ອຸປຣິ ຈຕຸຣສ຺ສຈໂຍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຉຕ຺ຕນ຺ຕິ ຕໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ວລຍານິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ກໂຕ ອຄ຺ຄຈໂຍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຈຕິຍສ຺ສ ອຸປນິກ຺ເຂປໂຕຕິ ເຈຕິເຍ ນວກມ຺ມຕ຺ຕາຍ ອຸປນິກ຺ຂິຕ຺ຕໂຕ, ເຈຕິຍສນ຺ຕກໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຎ຺ຎາ ກຕິກາ ກາຕພ຺ພາຕິ ປຸຣິມກຕິກາຍ ອສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕຫີຕິ ເຍສໍ ປຸຄ຺ຄລິກຏ຺ຐາເນ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ເຕຫິ. ທສຠາຄນ຺ຕິ ທສມຠາຄໍ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ. ມູເລຕິ ປຸພ຺ເພ. ‘‘ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຠາເຊຕ຺ວາ ຂາທນ຺ຕູ’’ຕິ ວຈເນເນວ ຍຖາສຸຂໍ ປຣິໂຠໂຄ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ໂຫຕີຕິ ອາຫ ‘‘ປຸຣິມກຕິກາ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕີ’’ຕິ.

ອນຸວິຈຣິຕ຺ວາຕິ ປຈ຺ຉໂຕ ປຈ຺ຉໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ. ອປຈ຺ຈາສີສນ຺ເຕນາຕິ ເຕສໍ ສນ຺ຕິກາ

ປຈ຺ຈຍໍ ອປຈ຺ຈາສີສນ຺ເຕນ. ມູລຠາຄນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕເມວຕ຺ຖໍ ວິຠາເວຕິ ‘‘ທສຠາຄມຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ອກຕາວາສໍ ວາ ກຕ຺ວາຕິ ຕໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນອາເຍນ ກຕ຺ວາ. ຊຄ຺ຄິຕກາເລ ຈ ນ ວາເຣຕພ຺ພາຕິ ຊຄ຺ຄິຕານໍ ປຸປ຺ຜຜລຠຣິຕກາເລ ນ ວາເຣຕພ຺ພາ. ຊຄ຺ຄນກາເລຕິ ຊຄ຺ຄິຕຸໍ ອາຣທ຺ຘກາເລ. ຎຕ຺ຕິກມ຺ມຏ຺ຐານເຠເທຕິ ຎຕ຺ຕິກມ຺ມສ຺ສ ຐານເຠເທ.

ກມ຺ມວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ປຎ຺ຎຕ຺ຕວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໕໐໐. ສຕ຺ຕ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ນາມາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກກຸສນ຺ຘໂກຓາຄມນກສ຺ສປາ ເອວ ສຕ຺ຕ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ເຘ ປຎ຺ຎເປສຸໍ, ວິປສ຺ສີອາທໂຍ ປນ ໂອວາທປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິສິໍສຸ, ນ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປສຸນ຺ຕິ ອາຫ ‘‘ກກຸສນ຺ຘຎ຺ຈ…ເປ… ອນ຺ຕຣາ ເກນຈິ ອປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ສິກ຺ຂາປເທ’’ຕິ. ເສສເມຕ຺ຖ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ອິຕິ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍ ສາຣຕ຺ຖທີປນິຍໍ

ປຣິວາຣຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ ສມຕ຺ຕາ.

ນິຄມນກຖາວຓ຺ຓນາ

ອວສານຄາຖາສຸ ປນ ອຍມຕ຺ໂຖ. ວິຠຕ຺ຕເທສນນ຺ຕິ ອຸຠໂຕວິຠງ຺ຄຂນ຺ຘກປຣິວາເຣຫິ ວິຠຕ຺ຕເທສນໍ ວິນຍປິຏກນ຺ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ສາຕິ ຕສ຺ສ ວິນຍສ຺ສ.

ຕຕ຺ຣິທນ຺ຕິອາທິ ປຐມປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາຍໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ສຕ຺ຖຸມຫາໂພຘິວິຠູສິໂຕຕິ ສຕ຺ຖຸນາ ປຣິຠຸຕ຺ຕມຫາໂພຘິວິຠູສິໂຕ ມຓ຺ຑິໂຕ, ຕສ຺ສ ມຫາວິຫາຣສ຺ສ ທກ຺ຂິຓຠາເຄ ອຸຕ຺ຕມໍ ຍໍ ປຘານຆຣນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ປຘານຆຣນ຺ຕິ ຕໍນາມກໍ ປຣິເວຓໍ. ສຸຈິຈາຣິຕ຺ຕສີເລນ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ເສວິຕນ຺ຕິ ອິທມ຺ປິ ປຘານຆຣວິເສສນໍ.

ຕຕ຺ຖາຕິ ຕສ຺ມິໍ ປຘານຆເຣ. ຈາຣຸປາກາຣສຎ຺ຈິຕນ຺ຕິ ມນາເປນ ປາກາເຣນ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ. ສີຕຈ຺ຉາຍຕຣູເປຕນ຺ຕິ ຆນນິຈິຕປຕ຺ຕສຎ຺ຉນ຺ນສາຂາປສາຂຕາຍ ສີຕຈ຺ຉາເຍຫິ ຣຸກ຺ເຂຫິ ອຸເປຕໍ. ວິກສິຕກມລກຸວລຍປຸຓ຺ຑຣີກໂສຄນ຺ຘິກາທິປຸປ຺ຜສຎ຺ຉນ຺ນມຘຸຣສີຕລຸທກປຸຓ຺ຓຕາຍ ສມ຺ປນ຺ນາ ສລິລາສຍາ ອສ຺ສາຕິ ສມ຺ປນ຺ນສລິລາສໂຍ. ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາຕິ ພຸທ຺ຘສິຣິໍ ນາມ ເຖຣໍ ນິສ຺ສາຍ, ຕສ຺ສ ອຊ຺ເຌສນໍ ນິສ຺ສາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອິທ຺ຘາຕິ ອຕ຺ຖວິນິຈ຺ຉຍາທີຫິ ອິທ຺ຘາ ຜີຕາ ປຣິປຸຓ຺ຓາ.

ສິຣິນິວາສສ຺ສາຕິ ສິຣິຍາ ນິວາສຏ຺ຐານຠູຕສ຺ສ. ຊຍສໍວຈ຺ຉເຣຕິ ຊຍປ຺ປຕ຺ຕສໍວຈ຺ຉເຣ. ອຍນ຺ຕິ ເຖຣໍ ພຸທ຺ຘສິຣິໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຍາ ວິນຍວຓ຺ຓນາ ອາຣທ຺ຘາ, ອຍໍ. ຘມ຺ມູປສໍຫິຕາຕິ ກຸສລສນ຺ນິສ຺ສິຕາ. ອິທານິ ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ອຈ຺ຈນ຺ຕສຸຂາຘິຄມາຍ ອຕ຺ຕໂນ ປຸຎ຺ຎໍ ປຣິຓາເມນ຺ໂຕ ‘‘ຈິຣຏ຺ຐິຕຕ຺ຖ ຘມ຺ມສ຺ສາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ສມາຈິຕນ຺ຕິ ອຸປຈິຕໍ. ສພ຺ພສ຺ສ ອານຸຠາເວນາຕິ ສພ຺ພສ຺ສ ຕສ຺ສ ປຸຎ຺ຎສ຺ສ ເຕເຊນ. ສພ຺ເພປິ ປາຓິໂນຕິ ກາມາວຈຣາທິເຠທາ ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາ. ສທ຺ຘມ຺ມຣສເສວິໂນຕິ ຍຖາຣຫໍ ໂພຘິຕ຺ຕຍາຘິຄມວເສນ ສທ຺ຘມ຺ມຣສເສວິໂນ ຠວນ຺ຕຸ. ເສສເມຕ຺ຖ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມວ.

ນິຄມນກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິຄມນກຖາ

ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ –

ວິນເຍ ປາຏວຕ຺ຖາຍ, ສາສນສ຺ສ ຈ ວຸຑ຺ຒິຍາ;

ວຓ຺ຓນາ ຍາ ສມາຣທ຺ຘາ, ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍ ສາ.

ສາຣຕ຺ຖທີປນີ ນາມ, ສພ຺ພໂສ ປຣິນິຏ຺ຐິຕາ;

ຕິໍສສຫສ຺ສມຕ຺ເຕຫິ, ຄນ຺ເຖຫິ ປຣິມາຓໂຕ.

ອຊ຺ເຌສິໂຕ ນຣິນ຺ເທນ, ໂສຫໍ ປຣກ຺ກມພາຫຸນາ;

ສທ຺ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິກາເມນ, ສາສນຸຊ຺ໂຊຕກາຣິນາ.

ເຕເນວ ກາຣິເຕ ຣມ຺ເມ, ປາສາທສຕມຓ຺ຑິເຕ;

ນານາທຸມຄຓາກິຓ຺ເຓ, ຠາວນາຠິຣຕາລເຍ.

ສີຕລູທກສມ຺ປນ຺ເນ, ວສໍ ເຊຕວເນ ອິມໍ;

ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນສມ຺ປນ຺ນໍ, ອກາສິໍ ສຸວິນິຈ຺ຉຍໍ.

ຍໍ ສິທ຺ຘໍ ອິມິນາ ປຸຎ຺ຎໍ, ຍໍ ຈຎ຺ຎໍ ປສຸຕໍ ມຍາ;

ເອເຕນ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມນ, ທຸຕິເຍ ອຕ຺ຕສມ຺ຠເວ.

ຕາວຕິໍເສ ປໂມເທນ຺ໂຕ, ສີລາຈາຣຄຸເຓ ຣໂຕ;

ອລຄ຺ໂຄ ປຎ຺ຈກາເມສຸ, ປຕ຺ວານ ປຐມໍ ຜລໍ.

ອນ຺ຕິເມ ອຕ຺ຕຠາວມ຺ຫິ, ເມຕ຺ເຕຍ຺ຍໍ ມຸນິປຸງ຺ຄວໍ;

ໂລກຄ຺ຄປຸຄ຺ຄລໍ ນາຖໍ, ສພ຺ພສຕ຺ຕຫິເຕ ຣຕໍ.

ທິສ຺ວານ ຕສ຺ສ ຘີຣສ຺ສ, ສຸຕ຺ວາ ສທ຺ຘມ຺ມເທສນໍ;

ອຘິຄນ຺ຕ຺ວາ ຜລໍ ອຄ຺ຄໍ, ໂສເຠຍ຺ຍໍ ຊິນສາສນໍ.

ສທາ ຣກ຺ຂນ຺ຕຸ ຣາຊາໂນ, ຘມ຺ເມເນວ ອິມໍ ປຊໍ;

ນິຣຕາ ປຸຎ຺ຎກມ຺ເມສຸ, ໂຊເຕນ຺ຕຸ ຊິນສາສນໍ.

ອິເມ ຈ ປາຓິໂນ ສພ຺ເພ, ສພ຺ພທາ ນິຣຸປທ຺ທວາ;

ນິຈ຺ຈໍ ກລ຺ຍາຓສງ຺ກປ຺ປາ, ປປ຺ໂປນ຺ຕຸ ອມຕໍ ປທນ຺ຕິ.

ສາຣຕ຺ຖທີປນີ ນາມ ວິນຍຏີກາ ນິຏ຺ຐິຕາ.