📜

ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ

ວິນຍປິຏເກ

ວຊິຣພຸທ຺ຘິ-ຏີກາ

ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ

ປຎ຺ຎາວິສຸທ຺ຘາຍ ທຍາຍ ສພ຺ເພ;

ວິໂມຈິຕາ ເຍນ ວິເນຍ຺ຍສຕ຺ຕາ;

ຕໍ ຈກ຺ຂຸຠູຕໍ ສິຣສາ ນມິຕ຺ວາ;

ໂລກສ຺ສ ໂລກນ຺ຕຄຕສ຺ສ ຘມ຺ມໍ.

ສງ຺ຆຎ຺ຈ ສີລາທິຄຸເຓຫິ ຍຸຕ຺ຕ-

ມາທາຍ ສພ຺ເພສຸ ປເທສຸ ສາຣໍ;

ສງ຺ເຂປກາເມນ ມມາສເຍນ;

ສຎ຺ໂຈທິໂຕ ຠິກ຺ຂຸຫິຕຎ຺ຈ ທິສ຺ວາ.

ສມນ຺ຕປາສາທິກສຎ຺ຎິຕາຍ;

ສມ຺ພຸທ຺ຘໂຆສາຈຣິໂຍທິຕາຍ;

ສມາສໂຕ ລີນປເທ ລິຂິສ຺ສໍ;

ສມາສໂຕ ລີນປເທ ລິຂີຕໍ.

ສຎ຺ຎາ ນິມິຕ຺ຕໍ ກຕ຺ຕາ ຈ, ປຣິມາຓໍ ປໂຍຊນໍ;

ສພ຺ພາຄມສ຺ສ ປຸພ຺ເພວ, ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ວຕ຺ຕຸມິຈ຺ຉຕາຕິ. –

ວຈນໂຕ ສມນ຺ຕປາສາທິເກຕິ ສຎ຺ຎາ. ທີປນ຺ຕເຣ ຠິກ຺ຂຸຊນສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ນາຠິສມ຺ຠຸຓາຕີຕິ ນິມິຕ຺ຕໍ. ພຸທ຺ຘໂຆໂສຕິ ຄຣູຫິ ຄຫິຕນາມເຘຍ຺ເຍນາຕິ ກຕ຺ຕາ. ສມຘິກສຕ຺ຕວີສຕິສຫສ຺ສມຕ຺ເຕນ ຕສ຺ສ ຄນ຺ເຖນາຕິ ປຣິມາຓໍ. ຈິຣຏ຺ຐິຕຕ຺ຖໍ ຘມ຺ມສ຺ສາຕິ ປໂຍຊນໍ.

ຕຕ຺ຣາຫ – ‘‘ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ວຕ຺ຕຸມິຈ຺ຉຕາຕິ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຕ຺ຖ ກຖໍວິໂຘ ວຕ຺ຕາ’’ຕິ? ອຸຈ຺ຈເຕ –

ປາຐຕ຺ຖວິທູສໍຫີໂຣ, ວຕ຺ຕາ ສຸຈິ ອມຈ຺ຉໂຣ;

ຈຕຸກ຺ກມປຣິຈ຺ຈາຄີ, ເທສກສ຺ສ ຫິຕຸສ຺ສຸໂກຕິ. (ມຫານິ. ອຏ຺ຐ. ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ);

ຕຕ຺ຣ ປຐີຍເຕຕິ ປາໂຐ. ໂສ ຫິ ອເນກປ຺ປກາໂຣ ອຕ຺ຖານຸຣູໂປ ອຕ຺ຖານນຸຣູໂປ ເຈຕິ. ກຖໍ? ສນ຺ຘາຍຠາສິໂຕ ພ຺ຍຎ຺ຊນຠາສິໂຕ ສາວເສສປາໂຐ ນິຣວເສສປາໂຐ ນີໂຕ ເນຍ຺ໂຍຕິ. ຕຕ຺ຣ ອເນກຕ຺ຖວຕ຺ຕາ ສນ຺ຘາຍຠາສິໂຕ ນາມ ‘‘ມາຕຣໍ ປິຕຣໍ ຫນ຺ຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ (ຘ. ປ. ໒໙໔). ເອກຕ຺ຖວຕ຺ຕາ ພ຺ຍຎ຺ຊນຠາສິໂຕ ນາມ ‘‘ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ຘມ຺ມາ’’ຕ຺ຍາທິ (ຘ. ປ. ໑, ໒; ເນຕ຺ຕິ. ໙໐, ໙໒; ເປຏໂກ. ໑໔). ສາວເສໂສ ນາມ ‘‘ສພ຺ພໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາທິຕ຺ຕ’’ມິຕ຺ຍາທິ (ມຫາວ. ໕໔; ສໍ. ນິ. ໔.໒໘). ວິປຣີໂຕ ນິຣວເສໂສ ນາມ ‘‘ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາ ສພ຺ພາກາເຣນ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຎາຓມຸເຂ ອາປາຖໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕ຺ຍາທິ (ມຫານິ. ໑໕໖; ປຏິ. ມ. ໓.໕). ຍຖາ ວຈນໍ, ຕຖາ ອວຄນ຺ຕພ຺ໂພ ນີໂຕ ນາມ ‘‘ອນິຈ຺ຈໍ ທຸກ຺ຂມນຕ຺ຕາ’’ຕ຺ຍາທິ. ຍຸຕ຺ຕິຍາ ອນຸສ຺ສຣິຕພ຺ໂພ ເນຍ຺ໂຍ ນາມ ‘‘ເອກປຸຄ຺ຄໂລ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕ຺ຍາທິ (ອ. ນິ. ໑.໑໗໐).

ອຕ຺ໂຖປິ ອເນກປ຺ປກາໂຣ ປາຐຕ຺ໂຖ ສຠາວຕ຺ໂຖ ເຎຍ຺ຍຕ຺ໂຖ ປາຐານຸຣູໂປ ປາຐານນຸຣູໂປ ສາວເສສຕ຺ໂຖ ນິຣວເສສຕ຺ໂຖ ນີຕຕ຺ໂຖ ເນຍ຺ຍຕ຺ໂຖຕ຺ຍາທິ. ຕຕ຺ຖ ໂຍ ຕໍຕໍສຎ຺ຎາປນຕ຺ຖມຸຈ຺ຈາຣີຍເຕ ປາໂຐ, ສ ປາຐຕ຺ໂຖ ‘‘ສາຕ຺ຖໍ ສພ຺ຍຎ຺ຊນ’’ມິຕ຺ຍາທີສຸ (ປາຣາ. ໑; ທີ. ນິ. ໑.໑໙໐) ວິຍ. ຣູປາຣູປຘມ຺ມານໍ ລກ຺ຂຓຣສາທິ ສຠາວຕ຺ໂຖ ‘‘ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິໍ ຠາເວຕີ’’ຕ຺ຍາທີສຸ (ວິຠ. ໔໘໙; ສໍ. ນິ. ໕.໓) ວິຍ. ໂຍ ຎາຍມາໂນ ຫິຕາຍ ຠວຕິ, ສ ຎາຕຸມຣຫຕ຺ຕາ ເຎຍ຺ຍຕ຺ໂຖ ‘‘ອຕ຺ຖວາທີ ຘມ຺ມວາທີ’’ຕ຺ເຍວມາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໙, ໑໙໔; ໓.໒໓໘; ມ. ນິ. ໑.໔໑໑) ວິຍ. ຍຖາປາຐໍ ຠາສິໂຕ ປາຐານຸຣູໂປ ‘‘ຈກ຺ຂຸ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຣາຓກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໑໔໖) ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕມໂຕ ຈກ຺ຂຸມປິ ກມ຺ມນ຺ຕິ. ພ຺ຍຎ຺ຊນຈ຺ຉາຍາຍ ອຕ຺ຖໍ ປຏິພາຫຍມາເນນ ວຸຕ຺ໂຕ ປາຐານນຸຣູໂປ. ວຊ຺ເຊຕພ຺ພໍ ກິຎ຺ຈິ ອປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ປຣິເສສໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ໂຕ ສາວເສສຕ຺ໂຖ ‘‘ຈກ຺ຂຸຎ຺ຈ ປຏິຈ຺ຈ ຣູເປ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໖໐; ມຫານິ. ໑໐໗) ຈ, ‘‘ສພ຺ເພ ຕສນ຺ຕິ ທຓ຺ຑສ຺ສ, ສພ຺ເພ ຠາຍນ຺ຕິ ມຈ຺ຈຸໂນ’’ຕ຺ຍາທີສຸ (ຘ. ປ. ໑໒໙) ວິຍ. ວິປຣີໂຕ ນິຣວເສສຕ຺ໂຖ ‘‘ສນ຺ຘາວິຕໍ ສໍສຣິຕໍ ມມຎ຺ເຈວ ຕຸມ຺ຫາກຎ຺ຈ (ທີ. ນິ. ໒.໑໕໕; ມຫາ. ໒໘໗; ເນຕ຺ຕິ. ໑໑໔). ຕຕ຺ຣ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂກ ມນ຺ຕາ ໂກ ສທ຺ຘາຕາ…ເປ… ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ທິຏ຺ຐປເທຫີ’’ຕ຺ຍາທິ (ອ. ນິ. ໗.໖໖). ສທ຺ທວເສເນວ ເວທນີໂຍ ນີຕຕ຺ໂຖ ‘‘ຣູປາ ສທ຺ທາ ຣສາ ຄນ຺ຘາ, ໂຜຏ຺ຐພ຺ພາ ຈ ມໂນຣມາ’’ຕ຺ຍາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໕໑, ໑໖໕; ມຫາວ. ໓໓) ວິຍ. ສມ຺ມຸຕິວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພ ເນຍ຺ຍຕ຺ໂຖ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ວລາຫກູປມາປຸຄ຺ຄລາ’’ຕ຺ຍາທີສຸ ວິຍ (ອ. ນິ. ໔.໑໐໑; ປຸ. ປ. ໑໕໗). ອາຫ ຈ –

‘‘ໂຍ ອຕ຺ໂຖ ສທ຺ທໂຕ ເຎຍ຺ໂຍ, ນີຕຕ຺ຖໍ ອິຕິ ຕໍ ວິທູ;

ອຕ຺ຖສ຺ເສວາຠິສາມຄ຺ຄີ, ເນຍ຺ຍຕ຺ໂຖ ອິຕິ ກຖ຺ຍເຕ’’ຕິ.

ເອວໍ ປເຠທຄເຕ ປາຐຕ຺ເຖ ວິຊານາຕີຕິ ປາຐຕ຺ຖວິທູ. ນ ສໍຫີຣເຕ ປຣປວາທີຫິ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຕິຕ຺ຖວາເສເນຕ຺ຍສໍຫີໂຣ. ຠາວນາຍາຄມາຘິຄມສມ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ວຕ຺ຕຸໍ ສກ຺ໂກຕີຕິ ວຕ຺ຕາ, ສງ຺ເຂປວິຕ຺ຖາຣນເຍນ ເຫຕຸທາຫຣຓາທີຫິ ອວໂພຘຍິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖຕ຺ຍຕ຺ໂຖ. ໂສຈຍຕ຺ຍຕ຺ຕານໍ ປເຣ ເຈຕິ ສຸຈິ, ທຸສ຺ສີລ຺ຍທຸທ຺ທິຏ຺ຐິມລວິຣຫິໂຕຕ຺ຍຕ຺ໂຖ. ທຸສ຺ສີໂລ ຫິ ອຕ຺ຕານມຸປຫນ຺ຕຸນາເທຍ຺ຍວາໂຈ ຈ ຠວຕ຺ຍປຕ຺ຕາຫາຣາຈາໂຣ ອິວ ນິຈ຺ຈາຕຸໂຣ ເວຊ຺ໂຊ. ທຸທ຺ທິຏ຺ຐິ ປຣໍ ອຸປຫນ຺ຕິ, ນາວສ຺ສໍ ນິສ຺ສໂຍ ຈ ຠວຕ຺ຍຫິວາຬຄຫາກຸໂລ ອິວ ກມລສຓ຺ໂຑ. ອຸຠຍວິປນ຺ໂນ ສພ຺ພຖາປ຺ຍນຸປາສນີໂຍ ຠວຕິ ຄູຖຄຕມິວ ຉວາລາຕໍ ຄູຖຄໂຕ ວິຍ ຈ ກຓ຺ຫສປ຺ໂປ. ອຸຠຍສມ຺ປນ຺ໂນ ປນ ສຸຈິ ສພ຺ພຖາປ຺ຍຸປາສນີໂຍ ເສວິຕພ຺ໂພ ຈ ວິຎ຺ຎູຫິ, ນິຣຸປທ຺ທໂວ ອິວ ຣຕນາກໂຣ. ນາສ຺ສ ມຈ຺ຉໂຣຕ຺ຍມຈ຺ຉໂຣ, ອຫີນາຈຣິຍມຸຏ຺ຐີຕ຺ຍຕ຺ໂຖ. ສຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕານຸໂລມາຈຣິຍວາທອຕ຺ຕໂນມຕິສງ຺ຂາຕສ຺ສ ຈຕຸກ຺ກສ຺ສາປຣິຈ຺ຈາຄີ, ຕທຕ຺ຖສ຺ເສວ ພ຺ຍາຂ຺ຍາເຕຕ຺ຍຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ປຈ຺ຈກ຺ຂານຸມານສທ຺ທຕ຺ຖາປຕ຺ຕິປ຺ປເຠທສ຺ສ ປມາຓຈຕຸກ຺ກສ຺ສາປຣິຈ຺ຈາຄີ.

‘‘ເອກໍສວຈນໍ ເອກໍ, ວິຠຊ຺ຊວຈນາປຣໍ;

ຕຕິຍໍ ປຏິປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ຈຕຸຕ຺ຖໍ ປນ ຐາປເຍ’’ຕິ. –

ເອວໍ ວຸຕ຺ຕຈຕຸກ຺ກສ຺ສ ວາ ອປຣິຈ຺ຈາຄີ; ຫິຕຸສ຺ສຸໂກ ອິຕິ ໂສຕູນໍ ຫິຕາໂຍສ຺ສຸໂກ, ເຕສມວໂພຘນໍ ປຕິ ປຕ຺ເຖຕີ ຕ຺ຍຕ຺ໂຖ; ໂສ ເອໂສ ສຸຈິຕ຺ຕາ ປິໂຍ; ຈຕຸກ຺ກສ຺ສ ອປຣິຈ຺ຈາຄິຕ຺ຕາ ຄຣຸ; ອສໍຫີຣຕ຺ຕາ ຠາວນີໂຍ; ເທສກຕ຺ຕາ ວຕ຺ຕາ; ຫິຕຸສ຺ສຸກຕ຺ຕາ ວຈນກ຺ຂໂມ; ປາຐຕ຺ຖວິທຸຕ຺ຕາ ຄມ຺ຠີຣກຖໍ ກຕ຺ຕາ; ອມຈ຺ຉຣຕ຺ຕາ ໂນ ຈຏ຺ຐາເນ ນິໂຍຊໂກຕິ;

‘‘ປິໂຍ ຄຣຸ ຠາວນີໂຍ, ວຕ຺ຕາ ຈ ວຈນກ຺ຂໂມ;

ຄມ຺ຠີຣຎ຺ຈ ກຖໍ ກຕ຺ຕາ, ໂນ ຈຏ຺ຐາເນ ນິໂຍຊໂກ’’. (ອ. ນິ. ໗.໓໗; ເນຕ຺ຕິ. ໑໑໓) –

ອິຕິອຠິຫິໂຕ ເທສໂກ;

ໂສຕາ ອິທານິ ອຠິຘີຍເຕ –

ຘມ຺ມາຈຣິຍຄຣຸ ສທ຺ຘາ-ປຎ຺ຎາທິຄຸຓມຓ຺ຑິໂຕ;

ອສຐາມາໂຍ ໂສຕາສ຺ສ, ສຸເມໂຘ ອມຕາມຸໂຂ.

ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ມຄຣຸຕ຺ຕາ ກຖໍ ນ ປຣິຠວຕິ, ອາຈຣິຍຄຣຸຕ຺ຕາ ກຖິກໍ ນ ປຣິຠວຕິ, ສທ຺ຘາປຎ຺ຎາທິຄຸຓປຏິມຓ຺ຑິຕຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕານໍ ນ ປຣິຠວຕິ, ອສຐາມາຍຕ຺ຕາ ອມຕາຠິມຸຂຕ຺ຕາ ຈ ອວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ຠວຕິ, ສຸເມຘຕ຺ຕາ ໂຍນິໂສມນສິກໂຣຕີຕ຺ຍຕ຺ໂຖ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ປຎ຺ຈຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ສຸຓນ຺ໂຕ ສທ຺ຘມ຺ມໍ ຠພ຺ໂພ ນິຍາມໍ ໂອກ຺ກມິຕຸໍ ກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສຸ ສມ຺ມຕ຺ຕໍ. ກຕເມຫິ ປຎ຺ຈຫິ? ນ ກຖໍ ປຣິໂຠຕິ, ນ ກຖິກໍ ປຣິໂຠຕິ, ນ ອຕ຺ຕານໍ ປຣິໂຠຕິ, ອວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ຘມ຺ມໍ ສຸຓາຕິ ເອກຄ຺ຄຈິຕ຺ໂຕ, ໂຍນິໂສ ຈ ມນສິ ກໂຣຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໕.໑໕໑).

ຕໍລກ຺ຂຓປ຺ປຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຠາວນາ ຠວຕິ ສວນສ຺ເສຕ຺ຍຸຕ຺ໂຕ ໂສຕາ.

ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາວຓ຺ຓນາ

ອິທານິ ອສ຺ສາຣມ຺ໂຠ – ຕຕ຺ຖ ໂຍຕິ ອນິຍມນິທ຺ເທໂສ, ເຕນ ວິສຸທ຺ຘຊາຕິກຸລໂຄຕ຺ຕາທີນໍ ກິເລສມລວິສຸທ຺ຘິຍາ, ປູຊາຣຫຕາຍ ວາ ອກາຣຓຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ໂຍ ໂກຈິ ອິມິສ຺ສາ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ ອາທິຄາຖາຍ ນິທ຺ທິຏ຺ຐໂລກນາຖຕ຺ຕເຫຕຸໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕເຫຕຸມູເລນ ຖິຣຕຣໍ ອຈລໍ ກຕ຺ວາ ຍຖາວຸຕ຺ຕເຫຕຸກາລໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ປູເຣນ຺ໂຕ ອວສາເນ ຍຖາວຸຕ຺ຕເຫຕຸຜລໍ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ຍຖາວຸຕ຺ຕເຫຕຸຜລປ຺ປໂຍຊນໍ ສາເຘຕິ, ໂສວ ປຣມປູຊາຣໂຫຕິ ນິຍເມຕິ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ –

ຠຍສມ຺ໂມຫທຸທ຺ທິຏ຺ຐິ-ປຓາໂມ ເນສ ສພ຺ພຖາ;

ປຎ຺ຎາປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ ເອໂສ, ປຓາໂມຕິ ນິທສ຺ສິໂຕ.

ຕຕ຺ຣ ເຫຕູຕິ ອຕິທຸກ຺ກຣານິ ຕິໍສປາຣມິຕາສງ຺ຂາຕານິ ປຸຎ຺ຎກມ຺ມານິ. ຕານິ ຫິ ອຈ຺ຈນ຺ຕທຸກ຺ເຂນ ກສິເຣນ ວຈນປຖາຕີຕານຸຠາເວນ ມຫຕາ ອຸສ຺ສາເຫນ ກຣີຍນ຺ຕີຕິ ອຕິທຸກ຺ກຣານິ ນາມ. ອຕິທຸກ຺ກຣຕ຺ຕາ ເອວ ຫິ ເຕສໍ ອຕິທຸລ຺ລຠໍ ໂລເກ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓໍ ນາຖຕ຺ຕສງ຺ຂາຕໍ ຜລໍ ຜລນ຺ຕິ, ຕໍ ຕຕ຺ຖ ເຫຕຸຜລໍ; ເຫຕຸມູລໍ ນາມ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ເຫຕຸໂນ ນິປ຺ຜາທນສມຕ຺ຖາ ມຫາກຣຸຓາ, ສາ ອາທິປຓິຘານໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ‘‘ມຸຕ຺ໂຕ ໂມເຈສ຺ສາມີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ຍາວ ເຫຕຸຜລປ຺ປໂຍຊນາ, ຕາວ ອພ຺ໂພຈ຺ຉິນ຺ນໍ ປວຕ຺ຕຕິ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ສການນາ ສຄ຺ຣິວຣາ ສສາຄຣາ,

ຄຕາ ວິນາສໍ ພຫຸໂສ ວສຸນ຺ຘຣາ;

ຍຸຄນ຺ຕກາເລ ສລິລານລານິເລ,

ນ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ມຫາຕປາ ກຸໂຕ’’ຕິ.

ຍາຍ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ‘‘ນໂມ ມຫາກາຣຸຓິກສ຺ສ ຕສ຺ສາ’’ຕິ ອາຫ. ເຫຕຸກາລໍ ນາມ ຈຕຸອຏ຺ຐໂສຬສອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍາທິປ຺ປເຠໂທ ກາໂລ, ຍໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ກປ຺ປໂກຏີຫິປິ ອປ຺ປເມຍ຺ຍໍ ກາລ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍຄຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ ‘‘ມາສໍ ອຘີເຕ, ທິວສໍ ຈຣຕີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ກາມຎ຺ຈ ໂສ ກາໂລ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍວເສນ ປເມຍ຺ໂຍ ວິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍ, ຕຖາປິ ກປ຺ປໂກຏິວເສນ ອວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ກປ຺ປໂກຏີຫິປິ ອປ຺ປເມຍ຺ຍໍ ກາລ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ກາລຍຕີຕິ ກາໂລ, ຂິປຕິ ວິທ຺ຘໍສຍຕິ ສຕ຺ຕານໍ ຊີວິຕມິຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກລ ວິກ຺ເຂເປ. ຕຕ຺ຖ ກປ຺ປີຍຕິ ສໍກປ຺ປີຍຕິ ສາສປປພ຺ພຕາທີຫິ ອຸປມາຫິ ເກວລໍ ສໍກປ຺ປີຍຕິ, ນ ມນຸສ຺ສທິວສມາສສໍວຈ຺ຉຣາທິຄຓນາຍ ຄຓີຍຕີຕິ ກປ຺ໂປ. ເອກນ຺ຕິອາທິຄຓນປຖສ຺ສ ໂກຏິຠູຕຕ຺ຕາ ໂກຏິ, ກປ຺ປານໍ ໂກຏິໂຍ ກປ຺ປໂກຏິໂຍ. ຕາຫິປິ ນ ປມີຍຕີຕິ ອປ຺ປເມຍ຺ໂຍ, ຕໍ ອປ຺ປເມຍ຺ຍໍ. ກໂຣນ຺ໂຕຕິ ນານຕ຺ຖຕ຺ຕາ ຘາຕູນໍ ທານໍ ເທນ຺ໂຕ, ສີລໍ ຣກ຺ຂນ຺ໂຕ, ໂລຠກ຺ຂນ຺ຘໂຕ ນິກ຺ຂມນ຺ໂຕ, ອຕ຺ຕຫິຕປຣຫິຕາທິເຠທໍ ຕໍ ຕໍ ຘມ຺ມໍ ປຊານນ຺ໂຕ, ວິວິເຘນ ວາຍາເມນ ຆເຏນ຺ໂຕ ວາຍມນ຺ໂຕ, ຕໍ ຕໍ ສຕ຺ຕາປຣາຘໍ ຂມນ຺ໂຕ, ປຏິຎ຺ຎາສມ຺ມຸຕິປຣມຕ຺ຖສຈ຺ຈານິ ສຈ຺ຈາຍນ຺ໂຕ, ຕໍ ຕໍ ສຕ຺ຕຫິຕໍ ອຘິຏ຺ຐຫນ຺ໂຕ, ສກລໂລກໍ ເມຕ຺ຕາຍນ຺ໂຕ, ມິຕ຺ຕາມິຕ຺ຕາທິເຠທໍ ປກ຺ຂປາຕໍ ປຫາຍ ຕໍ ຕໍ ສຕ຺ຕໍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນ຺ໂຕ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຂທໍ ຄໂຕຕິ ອນນ຺ຕປ຺ປເຠທໍ ມຫນ຺ຕໍ ສໍສາຣທຸກ຺ຂໍ ອນຸຠວນຏ຺ເຐນ ຄໂຕ, ສມ຺ປຕ຺ໂຕຕ຺ຍຕ຺ໂຖ. ສໍສາຣທຸກ຺ຂຎ຺ຫິ ສາຣີຣິກໍ ມານສິກຎ຺ຈ ສຸຂໍ ເຂທຍຕິ ປາຕຍຕີຕິ ‘‘ເຂໂທ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂລກຫິຕາຍາຕິ ອິທໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕເຫຕຸຜລປ຺ປໂຍຊນນິທສ຺ສນໍ, ‘‘ສໍສາຣທຸກ຺ຂານຸຠວນກາຣຓນິທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິປິ ເອເກ –

‘‘‘ຊາຕິສໍສາຣທຸກ຺ຂານໍ, ຄນ຺ຕຸໍ ສກ຺ໂກປິ ນິພ຺ພຸຕິໍ;

ຈິຣລ຺ລິຏ຺ໂຐປິ ສໍສາເຣ, ກຣຸຓາເຍວ ເກວລ’ນ຺ຕິ. –

ຈ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ, ຕມຍຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ຠຄວາ ໂລກຫິຕາຍ ສໍສາຣທຸກ຺ຂມນຸຠວຕິ. ນ ຫິ ກສ຺ສຈິ ທຸກ຺ຂານຸຠວນໍ ໂລກສ຺ສ ອຸປກາຣໍ ອາວຫຕິ. ເອວໍ ປເນຕໍ ທສ຺ເສຕິ ຕິໍສປາຣມິຕາປເຠທໍ ເຫຕຸໍ, ປາຣມິຕາຜລຠູຕໍ ນາຖຕ຺ຕສງ຺ຂາຕໍ ຜລຎ຺ຈ. ຍຖາ ຈາຫ ‘‘ມມຎ຺ຫິ, ອານນ຺ທ, ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕໍ ອາຄມ຺ມ ຊາຕິຘມ຺ມາ ສຕ຺ຕາ ຊາຕິຍາ ປຣິມຸຈ຺ຈນ຺ຕີ’’ຕິອາທິ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໒໙; ໕.໒). ຕຕ຺ຖ ຠຄວາ ຍຖາວຸຕ຺ຕເຫຕູຫິ ສຕ຺ຕານໍ ວິເນຍ຺ຍຠາວນິປ຺ຜາທນປຎ຺ຎາພີຊານິ ວປິ, ເຫຕຸຜເລນ ປຣິປກ຺ກິນ຺ທ຺ຣິຍຠາເວນ ປຣິນິປ຺ຜນ຺ນວິເນຍ຺ຍຠາເວ ສຕ຺ເຕ ວິນຍິ, ສໍສາຣທຸກ຺ຂໂຕ ໂມຈຍີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ເອວໍ ສໍສາຣທຸກ຺ເຂນ ໂລກສ຺ສ ອຸປກາຣໍ ກິຎ຺ຈິ ອກາສິ, ຕສ຺ມາ ກໂຣນ຺ໂຕ ອຕິທຸກ຺ກຣານິ ໂລກຫິຕາຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອິມິສ຺ສາ ໂຍຊນາຍ ສພ຺ພປຐມສ຺ສ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ນາຖຕ຺ຕສງ຺ຂາຕປາຣມິຕາເຫຕຸຜລາຘິຄໂມ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂຍ ນາໂຖຕິ ຫິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ອິມສ຺ສ ປນຕ຺ຖສ຺ສ –

‘‘ຍເທວ ປຐມໍ ຈິຕ຺ຕ-ມຸປ຺ປນ຺ນໍ ຕວ ໂພຘເຍ;

ຕ຺ວໍ ຕເທວສ຺ສ ໂລກສ຺ສ, ປູຊິເກ ປຣິວສິຕ຺ຖ’’. –

ອິຕິ ວຈນໍ ສາຘກໍ. ປຐມຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປາຣມິຕາຠາໂວ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ອງ຺ກຸຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິອຸປມາຍ ສາເຘຕພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຖາຫ – ‘‘ເຂທໍ ຄໂຕຕິ ວຈນໍ ນິຣຕ຺ຖກໍ, ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ຄຸຓສາຘນາສມ຺ຠວໂຕ’’ຕິ? ນ, ອນ຺ຕຣາ ອນິວຕ຺ຕນກຠາວທີປນໂຕ. ທຸກ຺ກຣານິ ກໂຣນ຺ໂຕ ເຂທໍ ຄໂຕ ເອວ, ນ ອນ຺ຕຣາ ເຂທໍ ອສຫນ຺ໂຕ ນິວຕ຺ຕຕີຕິ ທີເປຕິ. ໂລກທຸກ຺ຂາປນຍນກາມສ຺ສ ວາ ຠຄວໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ທຸກ຺ຂານຸຠວນສມຕ຺ຖຕໍ ທສ຺ເສຕິ.

‘‘ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ວຣໂທສ຺ສໍ, ຍາວາຫໍ ສພ຺ພສຕ຺ຕທຸກ຺ຂານິ;

ສພ຺ພານິ ສພ຺ພກາລໍ ຍຸຄໍ, ປທ຺ມສ຺ເສວ ພຸຊ຺ຌນ຺ໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ. –

ເອວໍອຘິປ຺ປາຍສ຺ສ ອຕ຺ຕມຕ຺ຕທຸກ຺ຂານຸຠວນສມຕ຺ຖຕາຍ ກາເຍວ ກຖາຕິ ອຕິສຍໍ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ເຂທໍ ຄໂຕຕິ ພ຺ຍາປາຣໍ ປຣິຈຍໍ ຄໂຕຕິປິ ອຕ຺ໂຖ ສມ຺ຠວຕິ. ກມ຺ມາທີສຸ ສພ຺ຍາປາຣໍ ປຸຣິສໍ ທິສ຺ວາ ສນ຺ຕິ ຫິ ໂລເກ ວຕ຺ຕາໂຣ ‘‘ຂິນ຺ໂນຍໍ ກມ຺ເມ, ຂິນ຺ໂນຍໍ ສຕ຺ເຕ’’ຕິອາທິ. ອິມິສ຺ສາ ໂຍຊນາຍ ນາໂຖຕິ ອິມິນາ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາຘິຄມສິທ຺ຘໍ ໂກຏິປ຺ປຕ຺ຕໍ ນາຖຠາວໍ ປຕ຺ວາ ຐິຕກາໂລ ທສ຺ສິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເກຈິ ‘‘ມຫາກາຣຸຓິກສ຺ສາຕິ ວທນ຺ໂຕ ພຸທ຺ຘຠູຕສ຺ສາຕິ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ ລິຂນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ສຸນ຺ທຣໍ ວິຍ, ໂພຘິສຕ຺ຕກາເລປິ ຕພ຺ໂພຫາຣສພ຺ຠາວໂຕ. ຕສ຺ມາ ໂສ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ທຸກ຺ກຣານິ ກໂຣນ຺ໂຕ ອວສາເນ ທຸກ຺ກຣປາຣມິຕາປາຣິປູຣິຍາ ຕາສໍ ຜລຠູຕໍ ນາຖຠາວໍ ປຕ຺ວາ ໂລກຫິຕາຍ ພ຺ຍາປາຣໍ ຄໂຕຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ນິທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ. ‘‘ໂພຘິໍ ຄໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ສຸພ຺ຍຕ຺ຕໍ ເຫຕຸຜລໍ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ. ພຸທ຺ຘຠາວປ຺ປຕ຺ຕສ຺ເສວ ຈ ນາຖສ຺ສ ນໂມ ກໂຕ ໂຫຕິ ວິເສສວຈນສພ຺ຠາວໂຕ, ນ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ວິນຍາຘິກາໂຣ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕ. ໂສ ຈ ປພ຺ພຊິຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວມຣຓກາລາ ໂຫຕິ. ຕໍ ອຕິວິຍ ປຣິຕ຺ຕໍ ກາລໍ ລຊ຺ຊິໂນ ອຕິສຸກຣໍ ສີລມຕ຺ຕໍ ເອກກສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ຫິຕາຍ ອຕ຺ຕມຕ຺ຕທຸກ຺ຂາປນຍນາຘິປ຺ປາເຍນ ປຣິປູເຣນ຺ໂຕ ໂກ ນາມ ອິຘໂລກປຣໂລກາຕິກ຺ກມສຸຂໍ ນ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ນນຸ ຠຄວາ ສກລໂລກທຸກ຺ຂາປນຍນາຘິປ຺ປາເຍນ ກປ຺ປໂກຏີຫິປິ ອປ຺ປເມຍ຺ຍໍ ກາລໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອຕິທຸກ຺ກຣນິຣສ຺ສາທໍ ເຂທໍ ຄໂຕຕິ ອຎ຺ຎາປເທເສນ ຄຸຓໍ ວຓ຺ເຓຕິ ອາຈຣິໂຍ.

ໂລກຫິຕາຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ໂລກິຍຕິ ເອຕ຺ຖ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ໂລໂກ, ລຸຍເຕ ວາ ຊາຕິຊຣາມຣຓທຸກ຺ເຂຫີຕິ ໂລໂກ, ອິມິນາ ສຕ຺ຕໂລກໍ ຊາຕິໂລກຎ຺ຈ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ສຕ຺ຕໂລກສ຺ສ ອິຘໂລກປຣໂລກຫິຕໍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕປຣໂລການໍ ວາ ອຸຈ຺ຉິນ຺ນໂລກສມຸທຍານໍ ໂລການໍ, ອິຘ ຊາຕິໂລເກ ໂອກາສໂລເກ ວາ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣສງ຺ຂາຕຎ຺ຈ ຫິຕໍ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ໂລກສ຺ສ, ໂລການໍ, ໂລເກ ວາ ຫິຕນ຺ຕິ ສຣູເປກເທເສກເສສໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ໂລກຫິຕ’’ມິຈ຺ເຈວາຫ. ນາໂຖຕິ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ອາສຍານຸສຍຈຣິຍາຘິມຸຕ຺ຕິເຠທານຸຣູປຘມ຺ມເທສນສມຕ຺ຖຕາຍ ‘‘ຘມ຺ມໍ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ເທເສສ຺ສາມິ…ເປ… ຕໍ ສຸຓາຖາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໔໒໐) ເອວໍ ຍາຈນຏ຺ເຐນາປິ ນາຖເຕຕິ ນາໂຖ. ຠິກ຺ຂູນໍ ວີຕິກ຺ກມານຸຣູປໍ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎາປເນນ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກາຍ ຈ ກຣຸຓາຍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ຕປຕິ, ສຸຕ຺ຕນ຺ຕວເສນ ວາ ເຕສໍ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ອນຸສຍິເຕ ກິເລເສ ກຣຸຓາຍ ຈ ປຎ຺ຎາຍ ຈ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ຕປຕິ, ອຠິຘມ຺ມວເສນ ວາ ເຕ ເຕ ສງ຺ຂາເຣ ອນິຈ຺ຈາທິລກ຺ຂຓວເສນ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ກິເລເສ ປຎ຺ຎາຍ ອຸເປຈ຺ຈ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຕປຕີຕິ ຕປນຏ຺ເຐນາປິ ນາຖເຕຕິ ນາໂຖ. ສເທວເກ ໂລເກ ອປ຺ປຏິປຸຄ຺ຄລຕ຺ຕາ ເກນຈິ ອປ຺ປຏິຫຕຘມ຺ມເທສນຕ຺ຕາ ປຣມຈິຕ຺ຕິສ຺ສຣິຍປ຺ປວຕ຺ຕິໂຕ ຈ ອິສ຺ສຣິຍຏ຺ເຐນາປິ ນາຖເຕຕິ ນາໂຖ. ‘‘ຘມ຺ມິຍາ ກຖາຍ ສນ຺ທສ຺ເສສິ ສມາທເປສິ ສມຸຕ຺ເຕເຊສິ ສມ຺ປຫໍເສສີ’’ຕິ (ມຫາວ. ໙໐) ວຈນໂຕ ສມ຺ປຫໍສນສງ຺ຂາເຕນ ອາສີສຏ຺ເຐນ, ປຓິຘານໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ‘‘ກຖໍ ນາມາຫໍ ມຸຕ຺ໂຕ ໂມຈຍິສ຺ສາມີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອາສີສຏ຺ເຐນ ວາ ນາຖເຕຕິ ນາໂຖຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ. ຈຕູຫິປິ ນາຖງ຺ເຄຫິ ຈຕຸເວສາຣຊ຺ຊຈຕຸປຏິສມ຺ຠິທາທໂຍ ສພ຺ເພປິ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ ໂຍເຊຕພ຺ພາ, ອຕິວິຕ຺ຖາຣິກຠຍາ ປນ ນ ໂຍຊິຕາ.

ນໂມຕິ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ພຸທ຺ຘຄຸຓພຫຸມານປພ຺ຠາຣາ ຈິຕ຺ຕນຕິ, ຈິຕ຺ຕນຕິປ຺ປຠວາ ຈ ວຈີກາຍນຕິ. ອຕ຺ຖຸ ເມຕິ ປາຐເສເສນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ມຫາກາຣຸຓິກສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ສພ຺ພສຕ຺ຕວິສຍຕ຺ຕາ ມຫຸສ຺ສາຫປ຺ປຠວຕ຺ຕາ ຈ ມຫຕີ ກຣຸຓາ ມຫາກຣຸຓາ. ຕຕ຺ຖ ປຓິຘານໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວອນຸປາທິເສສນິພ຺ພານປຸຣປ຺ປເວສາ ນິຍຸຕ຺ໂຕຕິ ມຫາກາຣຸຓິໂກ, ຠຄວາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ມຫາກາຣຸຓິກສ຺ສາຕິ ອິມິນາ ຍຖາວຸຕ຺ຕເຫຕຸມູລໍ ທສ຺ເສຕິ. ນິກ຺ກຣຸໂຓ ຫິ ປຣທຸກ຺ເຂສຸ ອຸທາສິໂນ ພຸທ຺ຘຕ຺ຖາຍ ປຓິຘານມຕ຺ຕມ຺ປິ ອຕິຠາຣິຍນ຺ຕິ ມຎ຺ຎນ຺ໂຕ ອປ຺ປເມຍ຺ຍໍ ກາລໍ ອຕິທຸກ຺ກຣໍ ເຫຕຸໍ ປູເຣຕ຺ວາ ນາຖຕ຺ຕສງ຺ຂາຕໍ ເຫຕຸຜລປ຺ປໂຍຊນຠູຕໍ ໂລກຫິຕໍ ກຖໍ ກຣິສ຺ສຕິ. ຕສ຺ມາ ສພ຺ພຄຸຓມູລຠູຕຕ຺ຕາ ມຫາກຣຸຓາຄຸຓເມວ ວຓ຺ເຓນ຺ໂຕ ‘‘ນໂມ ມຫາກາຣຸຓິກສ຺ສາ’’ຕິ ອາຫ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ເຫຕຸອນຸຣູປໍ ຜລໍ, ຜລານຸຣູໂປ ເຫຕຸ, ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ອນຸຣູປໍ ມູລໍ, ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ອນຸຣູປໍ ປໂຍຊນນ຺ຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ.

ເອວໍ ອຈ຺ຉຣິຍປຸຣິໂສ, ນາໂຖ ນາຖຄຸເຓ ຐິໂຕ;

ນໂມຣໂຫ ອນາຖສ຺ສ, ນາຖມານສ຺ສ ສມ຺ປທໍ.

ເອຕ຺ຖ ສິຍາ ‘‘ອເນເກສຸ ຠຄວໂຕ ຄຸເຓສຸ ວິຊ຺ຊມາເນສຸ ກສ຺ມາ ‘ມຫາກາຣຸຓິກສ຺ສາ’ຕິ ເອກເມວ ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ? ອຸຈ຺ຈເຕ –

ໂທສຫີນສ຺ສ ສຕ຺ຖສ຺ສ, ໂຈທນາ ຕຸ ນ ວິຊ຺ຊເຕ;

ໂທສຍຸຕ຺ຕມສຕ຺ຖຎ຺ຈ, ຕສ຺ມາ ໂຈທນາ ອປຕ຺ຕກາຕິ.

ນ ມຍາ ໂຈທນາ ກຕາ, ກິນ຺ຕຸ ປຸຈ຺ຉາ ເອວ ກຕາ. ອປິຈ –

‘‘ຜລໍ ສຕິປິ ຣຸກ຺ເຂຑ຺ເຒ, ນ ປຕຕ຺ຍວິກມ຺ປິເຕ;

ໂຈທນາ ຍາ’ຕ຺ຖຸ ສຕ຺ຖານໍ, ປຸຈ຺ຉນາຕ຺ຍຕ຺ຖຜລໍ ມຫຕາ.

‘‘ນໂຠຕ຺ຕຸໍ ກຸຣຸເຕ ສມ຺ມາ, ຄຫິຕຸໍ ນາຑ຺ຒເຕ ຆຏໍ;

ອກ຺ເຂເປ ຫິ ກເຕ ຕທິ-ຈ຺ຉິສ຺ສາຓາພຸທ຺ຘິພນ຺ຘນໍ.

‘‘ຍຖາ ຫິມປໂທ ປທ຺ໂຘ, ປພຸທ຺ໂຘ ຄນ຺ຘລິມ຺ປິຍາ;

ຠິນ຺ນຕ຺ຖວິຣມສ຺ເສວໍ, ສຕ຺ຖກຕາຕ຺ຖລິມ຺ປິຍາ’’ຕິ. –

ເອວໍ ເຈກໍ –

ສມ຺ມາປິ ໂຈທນາ ຕໍ ຂລຸ, ຄຸຣໂວ ວິວາກ຺ຍາ ວິວທ຺ຘ;

ຍຕິສິສ຺ສາ ອາຆຏ຺ຏິຕາຕິ-ວາກ຺ເຍນາຠ຺ຍຘິກໍ ໂຄປຍ.

ສຣວຕີ ອາເຈຣໍ ກິລິຏ຺ຐາ, ຕທິຈ຺ຉິສ຺ສຊິຕາຕ຺ຕານໍ;

ຊຍຕ຺ຍຕ຺ຕານມາເຈໂຣ, ສທສ຺ສສ຺ເສວ ສາຣຖີຕິ. –

ອຕ຺ໂຣຈ຺ຈເຕ –

ຍສ຺ສ ຫິ ວາກ຺ຍສຫສ຺ສໍ, ວາກ຺ເຍ ວາກ຺ເຍ ສຕຎ຺ຈ ຊິວ຺ຫາ;

ນາມໍ ທສພລຄຸຓປເທສໍ, ວຕ຺ຕຸໍ ກປ຺ເປນປິ ນ ສກ຺ກາ.

ຍຖາ –

ພຸທ຺ໂຘປິ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠເຓຍ຺ຍ ວຓ຺ຓໍ,

ກປ຺ປມ຺ປິ ເຈ ອຎ຺ຎມຠາສມາໂນ;

ຂີເຍຖ ກປ຺ໂປ ຈິຣທີຆມນ຺ຕເຣ,

ວຓ຺ໂຓ ນ ຂີເຍຖ ຕຖາຄຕສ຺ສາຕິ. (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໓໐໔; ໓.໑໔໑; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໒໕; ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໕໓; ຈຣິຍາ. ອຏ຺ຐ. ນິທານກຖາ) –

ໂຈຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນ ສກ຺ກາ ຠຄວຕໍ ຄຸຓານມວເສສາຠິຘາຕຸໍ.

ອປິຈ –

ຍຖາ ຕ຺ວໍ ສຕ຺ຕານໍ, ທສພລ ຕຖາ ຎາຓກຣຸຓາ;

ຄຸຓທ຺ວນ຺ທໍ ເສຏ຺ຐໍ, ຕວ ຄຸຓຄຓາ ນາມ ຕິຄຸຓາຕິ. –

ສພ຺ພຄຸຓເສຏ຺ຐຕ຺ຕາ ມູລຕ຺ຕາ ຈ ເອກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ‘‘ຉສຸ ອສາຘາຣຓຎາເຓສຸ ອຎ຺ຎຕຣຕ຺ຕາ ຕຄ຺ຄຫເຓນ ເສສາປິ ຄຫິຕາວ ສຫຈຣຓລກ຺ຂເຓນາ’’ຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ. ວິເສສໂຕ ປເນຕ຺ຖ ອຠິຘມ຺ມສ຺ສ ເກວລໍ ປຎ຺ຎາວິສຍຕ຺ຕາ ອຠິຘມ຺ມຏ຺ຐກຖາຣມ຺ເຠ ອາຈຣິເຍນ ‘‘ກຣຸຓາ ວິຍ ສຕ຺ເຕສຸ, ປຎ຺ຎາ ຍສ຺ສ ມເຫສິໂນ’’ຕິ ປຎ຺ຎາຄຸໂຓ ວຓ຺ຓິໂຕ ເຕສໍ ເຕສໍ ສຕ຺ຕານໍ ອາສຍານຸສຍຈອຍາຘິມຸຕ຺ຕິເຠທານຸຣູປປຣິຈ຺ຉິນ຺ທນປຎ຺ຎາຍ, ສຕ຺ເຕສຸ ມຫາກຣຸຓາຍ ຈ ອຘິກາຣຕ຺ຕາ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຏ຺ຐກຖາຣມ຺ເຠ ‘‘ກຣຸຓາສີຕລຫທຍໍ, ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕວິຫຕໂມຫຕມ’’ນ຺ຕິ ຠຄວໂຕ ອຸໂຠປິ ປຎ຺ຎາກຣຸຓາຄຸຓາ ວຓ຺ຓິຕາ. ອິຘ ປນ ວິນເຍ ອາສຍາທິນິຣເປກ຺ຂໍ ເກວລໍ ກຣຸຓາຍ ປາກຕິກສຕ຺ເຕນາປິ ອໂສຕພ຺ພາຣຫໍ ສຸຓນ຺ໂຕ, ອປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພາຣຫໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ, ອວຕ຺ຕພ຺ພາຣຫຎ຺ຈ ວທນ຺ໂຕ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປສີຕິ ກຣຸຓາຄຸໂຓເຍເວໂກ ວຓ຺ຓິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ປຎ຺ຎາທຍາ ອຕ຺ຕປຣຕ຺ຖເຫຕູ,

ຕທນ຺ວຍາ ສພ຺ພຄຸຓາ ຊິນສ຺ສ;

ອຸໂຠ ຄຸຓາ ເຕ ຄຸຓສາຄຣສ຺ສ,

ວຸຕ຺ຕາ ອິຘາຈຣິຍວເຣນ ຕສ຺ມາ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ອຏ຺ຐກຖາທິຄາຖາ,

ສມາສໂຕ ວຸຕ຺ຕປທຕ຺ຖໂສຠາ;

ອຍມ຺ປິ ວິຕ຺ຖາຣນໂຍຕິ ຈາຫໍ,

ອຸທ຺ຘໍ ອິໂຕ ເຕ ປຏິສໍຂິປາມິ.

ທຸຕິຍຄາຖາຍ ອສມ຺ພຸຘນ຺ຕິ ຘມ຺ມານໍ ຍຖາສຠາວໍ ອພຸຊ຺ຌນ຺ໂຕ. ພຸທ຺ຘນິເສວິຕນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘານຸພຸທ຺ຘປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘຫິ ໂຄຈຣຠາວນາເສວນາຫິ ຍຖາຣຫໍ ນິເສວິຕໍ. ຠວາ ຠວນ຺ຕິ ວຕ຺ຕມານຠວໂຕ ອຎ຺ຎໍ ຠວໍ ຄຈ຺ຉຕິ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ, ປຏິປຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ຠໂວຕິ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິ. ຕສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂຕ຺ຕາ ອຠໂວຕິ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິ. ຠໂວຕິ ວາ ວຸທ຺ຘິ. ອຠໂວຕິ ຫານິ. ຠໂວຕິ ວາ ທຸຄ຺ຄຕິ. ອຠໂວຕິ ສຸຄຕິ. ‘‘ອປ຺ປມາຓາ ຘມ຺ມາ, ອເສກ຺ຂາ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ຕິກມາຕິກາ ໑໓, ໑໑) ວິຍ ຫິ ວຸທ຺ຘິອຕ຺ຖຕ຺ຕາ ອກາຣສ຺ສ. ຠາວຍຕີຕິ ຠໂວ, ຊາຕິ. ຠວຕີຕິ ວາ ຠໂວ. ສວິກາຣາ ພຫຸວິຘຂນ຺ຘຸປ຺ປຕ຺ຕິ ທີປິຕາ. ອຠໂວຕິ ວິນາໂສ, ຊາຕິຠາວໍ ມຣຓຠາວຎ຺ຈ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອຕ຺ຖ ອຣຫນ຺ຕານໍ ມຣຓມ຺ປິ ຂຓິກວເສນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຠເວສຸ ອຠໂວ ຠວາຠໂວ, ຕໍ ຠວາຠວໍ, ຠເວສຸ ອຠາວປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຊີວໂລໂກຕິ ສຕ຺ຕໂລໂກ, ສງ຺ຂາຣໂລກໂອກາສໂລການໍ ຠວາຠວຄມນາສມ຺ຠວໂຕ ສຕ຺ຕໂລກໍ ຊີວໂລໂກຕິ ວິເສເສຕິ. ອວິຊ຺ຊາທິກິເລສຊາລວິທ຺ຘໍສິໂນຕິ ເອຕ຺ຖ ນວປິ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມາ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ອປຈຍຄາມິຕາ ຫິ ຈຕຸມຄ຺ຄຘມ຺ມສ຺ສ ໂອຘິໂສ ອວິຊ຺ຊາທິກິເລສຊາລວິທ຺ຘໍໂສ, ໂສ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖິ, ຕທາຣມ຺ມຓໍ ຫຸຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ສຫາຍຠາວູປຄມເນນ ນິພ຺ພານສ຺ສາປິ. ຍຖາຫ ‘‘ໂຍ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ຣາຄກ຺ຂໂຍ…ເປ… ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ນິພ຺ພານ’’ນ຺ຕິ. ອຣຫຕ຺ຕສ຺ສາປິ ຕຖາ ຣາຄາທິກ຺ຂຍວຈນສພ຺ຠາວໂຕ. ຜລສາມຎ຺ເຎນ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ຜລານໍ ອຕ຺ຖີຕິ ນວວິໂຘເປສ ‘‘ອວິຊ຺ຊາທິກິເລສຊາລວິທ຺ຘໍສີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຖ ວາ ສຫຈຣຓລກ຺ຂຓກອາຣຓຕາຍ ປຏິປກ຺ຂໂຄຈຣຄ຺ຄຫຓຕາ. ອນຠິຫິໂຕປິ ຫິ ຘມ຺ມສ຺ສ ຕຕ຺ຣາຠິຫິໂຕວ ພຸຊ຺ຌິຕພ຺ໂພ ອິຕິ ວຈນໂຕ ກາຣຓໂຄຈຣຄ຺ຄຫເຓນ ຈຕ຺ຕາຣິປິ ຜລານິ ຄຫິຕານິ. ນຣກາທີສຸ ອປຕມານໍ ຘາເຣຕິ ສຸຄຕິຍໍ ອຸປ຺ປາທເນນາຕິ ຘມ຺ໂມ. ປຸນ ສຸຄຕິມ຺ຫິ ອຊນນກາຣີ ອກຸສລຘມ຺ເມ ນິວາເຣຕ຺ວາ ໂປເສຕິ ປວຕ຺ເຕຕິ ວຑ຺ເຒຕີຕິ ຘມ຺ໂມ. ໂສ ປນ ກາມຣູປາຣູປເຠທໂຕ ຕິວິໂຘ ອຈ຺ຈນ຺ຕສຸຂາວຫນໂຕ, ຕໂຕປິ ອຸຕ຺ຕມຕ຺ຕາ ຘມ຺ມວໂຣ.

ເອຕ຺ຖາຫ – ‘‘ຈຕຸນ຺ນໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຣິຍສຈ຺ຈານໍ ອນນຸໂພຘາ ອປ຺ປຏິເວຘາ ເອວມິທໍ ທີຆມທ຺ຘານໍ ສນ຺ຘາວິຕໍ ສໍສຣິຕ’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໑໕໕; ມຫາວ. ໒໘໗) ວຈນໂຕ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມໍ ອສມ຺ພຸຘໍ ຠວາ ຠວໍ ຄຈ຺ຉຕິ ຊີວໂລໂກຕິ ສິທ຺ຘໍ. ຕສ຺ມາ ຍໍ ອສມ຺ພຸຘໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ເສວ ‘‘ຕສ຺ສາ’’ຕິ ອນ຺ເຕ ຕໍນິທ຺ເທເສນ ນິຍມນໂຕ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ໂມປິ ອວິຊ຺ຊາທິກິເລສຊາລວິທ຺ຘໍສີ ຘມ຺ມວໂຣຕິ ຈາປຊ຺ຊຕິ. ອຎ຺ຎຖາ ‘‘ນໂມ ອວິຊ຺ຊາທິກິເລສຊາລວິທ຺ຘໍສິໂນ ຘມ຺ມວຣສ຺ສ ຕສ຺ສາ’’ຕິ ຕໍນິທ຺ເທເສນ ສມານວິຠຕ຺ຕິກຣຓໍ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ ອຕິປ຺ປສງ຺ຄນິຍມນໂຕ, ‘‘ອວິຊ຺ຊາທິກິເລສຊາລວິທ຺ຘໍສິໂນ ຘມ຺ມວຣສ຺ສາ’’ຕິ ວຈນໍ ວິເສສນວຈນໍ. ຕສ຺ມາ ທຸກ຺ຂສມຸທຍສຈ຺ຈານໍ ຕພ຺ຠາວປ຺ປສງ຺ໂຄ ນຕ຺ຖີຕິ ເຈ? ນ, ຕໍນິທ຺ເທເສນ ສມານວິຠຕ຺ຕິຏ຺ຐາເນ ອວິເສສິຕຕ຺ຕາ. ອປິ ຈ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈນິໂຣຘສຈ຺ເຈສຸ ຜລານໍ ອປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ ນວ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມາ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ວຈນວິໂຣໂຘ, ຜລານໍ ອສງ຺ຄເຫ ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາຍໍ ນ ເກວລໍ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ເຈວ ນິພ຺ພານຎ຺ຈ, ອປິ ຈ ອຣິຍຜລຘມ຺ເມຫິ ສທ຺ຘິໍ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ໂມປິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ຣາຄວິຣາຄມເນຊມໂສກໍ…ເປ… ຘມ຺ມມິມໍ ສຣຓຕ຺ຖມຸເປຫີ’’ຕິ (ວິ. ວ. ໘໘໗) ວຈນວິໂຣໂຘ ຈາຕິ ປຸພ຺ພາປຣວິຣຸທ຺ຘາ ເອສາ ຄາຖາ ສາສນວິຣຸທ຺ຘາ ຈາ’’ຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ສພ຺ພເມຕມຍຸຕ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕຄາຖຕ຺ຖາຊານນໂຕ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ອາຈຣິເຍນ ປວຕ຺ຕິປວຕ຺ຕິເຫຕຸວິສຍວິຠາໂຄ ຈ ທສ຺ສິໂຕ. ກຖໍ? ຕຕ຺ຖ ອສມ຺ພຸຘນ຺ຕິ ອສມ຺ໂພໂຘ, ໂສ ອຕ຺ຖໂຕ ອວິຊ຺ຊາ, ຕາຍ ຈ ຕຓ຺ຫຸປາທານານິ ຄຫິຕານິ, ຕໂຍປິ ເຕ ຘມ຺ມາ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ, ຠວາຠວນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸຄຕິທຸຄ຺ຄຕິປ຺ປເຠໂທ ຫິ ຠໂວ ອຕ຺ຖໂຕ ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ ໂຫນ຺ຕິ. ‘‘ເອວເມຕສ຺ສ ເກວລສ຺ສ ທຸກ຺ຂກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ສມຸທໂຍ ໂຫຕີ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑) ວຈນໂຕ ທຸກ຺ຂປ຺ປວຕ຺ຕິ ປວຕ຺ຕິ ນາມ, ທຸກ຺ຂສມຸທໂຍ ປວຕ຺ຕິເຫຕຸ ນາມ, ອວິຊ຺ຊາສງ຺ຂາຕສ຺ສ ຈ ປວຕ຺ຕິເຫຕຸສ຺ສ ອຄ຺ຄຫິຕຄ຺ຄຫເຓນ ນິໂຣຘມຄ຺ຄສຈ຺ຈທ຺ວຍໍ ວິສໂຍ ນາມ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມາ ອວິຊ຺ຊາ? ທຸກ຺ເຂ ອຎ຺ຎາຓໍ…ເປ… ທຸກ຺ຂນິໂຣຘຄາມິນິຍາ ປຏິປທາຍ ອຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ (ວິຠ. ໒໒໖).

ເອຕ຺ຖ ຈ ນິໂຣຘສຈ຺ຈໍ ພຸທ຺ເຘນ ໂຄຈຣາເສວນາຍ ອາເສວິຕໍ, ມຄ຺ຄສຈ຺ຈໍ ຠາວນາເສວນາຍ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ອສມ຺ພຸຘໍ ພຸທ຺ຘນິເສວິຕໍ ຍນ຺ຕິ ອຸປໂຍຄປ຺ປຕ຺ໂຕ ໂຍ ວິສໂຍ ນິໂຣໂຘ ຈ ມຄ຺ໂຄ ຈ, ຕສ຺ສ ຍຖາວຸຕ຺ຕາວິຊ຺ຊາທິກິເລສຊາລຕ຺ຕຍວິທ຺ຘໍສິໂນ ນໂມ ຘມ຺ມວຣສ຺ສາຕິ ອຍໍ ຄາຖາຍ ອຕ຺ໂຖ. ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ໂມປິ ກິເລສວິທ຺ຘໍສນສ຺ສ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕນເຍນ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ ກິເລສວິທ຺ຘໍສນສີລຕາຍ ‘‘ອວິຊ຺ຊາທິກິເລສຊາລວິທ຺ຘໍສີ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ສມ຺ຠວຕິ. ເອວຎ຺ຫິ ສຕິ ຣາຄວິຣາຄາຕິ ຄາຖຕ຺ໂຖ, ໂສ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ…ເປ… ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ປກາເສຕີຕິ ສຸຕ຺ຕຕ຺ໂຖ ຈ ອເສສໂຕ ຄຫິໂຕ ໂຫຕິ. ອຖ ວາ ອິມາຍ ຄາຖາຍ ເກວລໍ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ໂມວ ຄຫິໂຕ ໂຫຕິ, ຍໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ໂສ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ ອາທິກລ຺ຍາຓໍ…ເປ… ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ປກາເສຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໙໐; ປາຣາ. ໑), ຕມ຺ປິ ອສມ຺ພຸຘໍ ພຸທ຺ເຘເຫວ ນິເສວິຕໍ ໂຄຈຣາເສວນາຍ ອນຎ຺ຎນິເສວິຕໍ. ຍຖາຫ ‘‘ຠຄວໍມູລກາ ໂນ, ຠນ຺ເຕ, ຘມ຺ມາ ຠຄວໍເນຕ຺ຕິກາ ຠຄວໍປຏິສຣຓາ…ເປ… ຠຄວໂຕ ສຸຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ຘາເຣສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໔໖).

ຕຕິຍຄາຖາຍ ສີລາທໂຍ ກິຎ຺ຈາປິ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣາ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ລພ຺ຠນ຺ຕິ, ຕຖາປິ ອນ຺ເຕ ‘‘ອຣິຍສງ຺ຆ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ສີລາທໂຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘາ ໂລກຸຕ຺ຕຣາວ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິວິມຸຕ຺ຕິຎາຓປ຺ປຠຸຕີຫີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ສຣູເປກເສສໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓປ຺ປຠຸຕີຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກິຎ຺ຈາປິ ວິມຸຕ຺ຕີຕິ ຜລຘມ຺ມາວ ສຸຕ຺ເຕ ອຘິປ຺ເປຕາ, ຕຖາປິ ‘‘ມຄ຺ຄາ ວຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ມຄ຺ຄໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຕິ. ປຫີເນ ກິເລເສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຕິ. ຜລໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຕິ. ນິພ຺ພານໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຕີ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໑.໔໑໐) ວຈນໂຕ ມຄ຺ຄາທິປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓໍ ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວິມຸຕ຺ຕິ ວິໂມກ຺ໂຂ ຂໂຍຕິ ຫິ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກໍ. ‘‘ຂເຍ ຎາຓໍ ອນຸປ຺ປາເທ ຎາຓນ຺ຕິ (ຘ. ສ. ທຸກມາຕິກາ ໑໔໒; ທີ. ນິ. ໓.໓໐໔) ເອຕ຺ຖ ຂໂຍ ນາມ ມຄ຺ໂຄ, ຣາຄກ຺ຂໂຍ ໂທສກ຺ຂໂຍຕິ ຜລນິພ຺ພານານໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ ສຸຕ຺ເຕ ອາຄຕເມວ. ປຫີນກິເລສານໍ ຂໂຍ ປາກຕິໂກ ຂໂຍ ເອວ. ປຠຸຕິ-ສທ຺ເທນ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ ຉ ອຠິຎ຺ຎາ ຈຕສ຺ໂສ ປຏິສມ຺ຠິທາຕິ ເອວມາທໂຍ ຄຸຓາ ສງ຺ຄຫິຕາ. ສມນ຺ນາຄມຏ຺ເຐນ ອປຣິຫີນຏ຺ເຐນ ຈ ຍຸຕ຺ໂຕ. ເຂຕ຺ຕໍ ຊນານໍ ກຸສລຕ຺ຖິການນ຺ຕິ ‘‘ອນຸຕ຺ຕຣໍ ປຸຎ຺ຎກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ໂລກສ຺ສາ’’ຕິ ສຸຕ຺ຕໂຕ ກຸສລສ຺ສ ວິຣຸຫນຏ຺ຐານຕ຺ຕາ, ສຸຕ຺ຕນ຺ຕນເຍນ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ ຈ ກາມໍ ກຸສລສ຺ສ ເຂຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ສງ຺ໂຆ, ນ ກຸສລຕ຺ຖິການໍ ຊນານໍ. ຕສ຺ມາ ນ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ເຈ? ນ, ສຸຕ຺ຕຕ຺ຖສມ຺ຠວໂຕ. ສຸຕ຺ເຕ ‘‘ອນຸຕ຺ຕຣໍ ປຸຎ຺ຎກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ໂລກສ຺ສາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໓໔໑) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ? ປຸຎ຺ຎຕ຺ຖິກສ຺ສ ເຂຕ຺ຕໍ ສງ຺ໂຆ, ປຸຎ຺ຎຸປນິສ຺ສຍຕ຺ຕາ ປຸຎ຺ຎກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ສງ຺ໂຆ, ກຸສລຕ຺ຖິການນ຺ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ໂລເກປິ ຫິ ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ ເຂຕ຺ຕໍ ຍຎ຺ຎທຕ຺ຕສ຺ສ ເຂຕ຺ຕໍ ສາລິຍວຸປນິສ຺ສຍຕ຺ຕາ ສາລິເຂຕ຺ຕໍ ຍວເຂຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຣິຍສງ຺ຆນ຺ຕິ ວິຄຕກິເລສຕ຺ຕາ ອຣິຍໍ ປຣິສຸທ຺ຘໍ ອຣິຍານໍ, ອຣິຍຠາວໍ ວາ ປຕ຺ຕໍ ສີລທິຏ຺ຐິສາມຎ຺ເຎນ ສງ຺ຆຕຕ຺ຕາ ສງ຺ຆໍ. ‘‘ອຣິຍ-ສທ຺ເທນ ສມ຺ມຸຕິສງ຺ຆໍ ນິວາເຣຕີ’’ຕິ ເກຈິ ລິຂນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ສຸນ຺ທຣໍ ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓຄຸຓຄ຺ຄຫເຓນ ວິເສສິຕຕ຺ຕາ. ສິຣສາຕິ ອິມິນາ ກາມໍ ກາຍນຕິໍ ທສ຺ເສຕິ, ຕຖາປິ ອຸຕ຺ຕມສງ຺ເຆ ຄຸຓຄາຣເວນ ອຸຕ຺ຕມງ຺ຄເມວ ນິທ຺ທິສນ຺ໂຕ ‘‘ສິຣສາ ນມາມີ’’ຕ຺ຍາຫ. ສິຣສ຺ສ ປນ ອຸຕ຺ຕມຕາ ອຸຕ຺ຕມານໍ ຈກ຺ຂຸໂສຕິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ນິສ຺ສຍຕ຺ຕາ, ເຕສໍ ອຸຕ຺ຕມຕາ ຈ ທສ຺ສນານຸຕ຺ຕຣິຍສວນານຸຕ຺ຕຣິຍເຫຕຸຕາຍ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອຕ຺ຖາຫ – ອນຸສນ຺ຘິກຸສໂລ

‘‘ອຸໂປຄ຺ຆາໂຕ ປທຎ຺ເຈວ, ປທຕ຺ໂຖ ປທວິຄ຺ຄໂຫ;

ໂຈທນາປ຺ຣຕ຺ຍວຊ຺ຊານໍ, ພ຺ຍາຂ຺ຍາ ຕນ຺ຕສ຺ສ ຉພ຺ພິຘາ’’ຕິ. –

ເອວມວຕ຺ວາ ກສ຺ມາ ຣຕນຕ຺ຕຍປຓາມໍ ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ສຕາຈາຣຕ຺ຕາ. ອາຈາໂຣ ກິເຣສ ສປ຺ປຸຣິສານໍ, ຍທິທໍ ສໍວຓ຺ຓນາຣມ຺ເຠ ຣຕນຕ຺ຕຍປູຊາວິຘານໍ. ຕສ຺ມາ ‘‘ສຕາຈາຣໂຕ ຠຏ຺ຐາ ມາ ມຍໍ ໂຫມາ’’ຕິ ກຣີຍຕິ, ຈຕຸຄມ຺ຠີຣຠາວຍຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ວິນຍປິຏກໍ ສໍວຓ຺ເຓຕຸກາມສ຺ສ ມຫາສມຸທ຺ທໍ ໂອຄາຫນ຺ຕສ຺ສ ວິຍ ປຎ຺ຎາເວຍ຺ຍຕ຺ຕິຍສມນ຺ນາຄຕສ຺ສາປິ ມຫນ຺ຕໍ ຠຍໍ ໂຫຕິ, ຠຍກ຺ຂຍາວຫຎ຺ເຈຕໍ ຣຕນຕ຺ຕຍຄຸຓານຸສ຺ສຣຓຊນິຕໍ ປຓາມປູຊາວິຘານໍ. ຍຖາຫ ‘‘ເອວໍ ພຸທ຺ຘໍ ສຣນ຺ຕານ’’ນ຺ຕິອາທິ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໔໙). ອປິຈາຈຣິໂຍ ສຕ຺ຖຸປູຊາວິຘາເນນ ອສຕ຺ຖຣິ ສຕ຺ຖາຠິນິເວສສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ຍຖາຠູຕໍ ສຕ຺ຖຣິ ເອວ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘ ສຕ຺ຖຸສມ຺ຠາວນໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ອສຕ຺ຖຣິ ສຕ຺ຖຸສມ຺ຠາວນໍ ປຣິຈ຺ຈຊາເປຕິ, ‘‘ຕຖາຄຕປ຺ປເວທິຕໍ ຘມ຺ມວິນຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ທຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໂທສໍ ປຣິຫຣຕິ. ອນ຺ຕຣາຍພຫຸລຕ຺ຕາ ຂນ຺ຘສນ຺ຕຕິຍາ ວິປ຺ປກຕາຍ ວິນຍສໍວຓ຺ຓນາຍ ອຕ຺ຕໂນ ອາຍຸວຓ຺ຓສຸຂພລານໍ ປຣິກ຺ຂຍສມ຺ຠວາສງ຺ກາຍ ‘‘ອຠິວາທນສີລິສ຺ສ…ເປ… ອາຍຸ ວຓ຺ໂຓ ສຸຂໍ ພລ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ປ. ໑໐໙) ວຸຕ຺ຕານິສໍເສ ຍາວ ສໍວຓ຺ຓນາປຣິໂຍສານາ ປຕ຺ເຖຕິ. ອປິ ເຈຕ຺ຖ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ປຓາມປູຊາວິຘານໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘຠາວາຘິຄມຕ຺ຖໍ ພຸທ຺ຘຍານໍ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕານໍ ອຸສ຺ສາຫໍ ຊເນຕິ. ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣເຠທສ຺ສ, ໂລກຸຕ຺ຕຣສ຺ເສວ ວາ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສ ປູຊາວິຘານໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘຠາວາຘິຄມຕ຺ຖໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘຍານໍ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕານໍ ອຸສ຺ສາຫໍ ຊເນຕິ. ສທ຺ຘມ຺ມປຏິເວຘມຕ຺ຕາຠິລາສິໂນ ຫິ ເຕ. ປຣມຕ຺ຖສງ຺ຆປູຊາວິຘານໍ ປຣມຕ຺ຖສງ຺ຆຠາວາຘິຄມຕ຺ຖໍ ສາວກຍານໍ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕານໍ ອຸສ຺ສາຫໍ ຊເນຕິ, ມງ຺ຄລາທີນິ ວາ ສາຕ຺ຖານິ ອນນ຺ຕຣາຍານິ ຈິຣຏ຺ຐິຕິການິ ພຫຸມຕານິ ຈ ຠວນ຺ຕີຕິ ເອວໍລທ຺ຘິການໍ ຈິຕ຺ຕປຣິໂຕສນຕ຺ຖໍ ‘‘ປູຊາ ຈ ປູຊເນຍ຺ຍານ’’ນ຺ຕິ ຠຄວຕາ ປສຕ຺ຖມງ຺ຄລໍ ກໂຣຕິ. ວຸຈ຺ຈເຕ ຈ –

‘‘ມງ຺ຄລໍ ຠຄວາ ພຸທ຺ໂຘ, ຘມ຺ໂມ ສງ຺ໂຆ ຈ ມງ຺ຄລໍ;

ມງ຺ຄລາທີນິ ສາຕ຺ຖານິ, ສີຆໍ ສິຊ຺ຌນ຺ຕິ ສພ຺ພໂສ.

‘‘ສຕ຺ຖຸ ປູຊາວິຘາເນນ, ເອວມາທີ ພຫູ ຄຸເຓ;

ລຠຕີຕິ ວິຊານນ຺ໂຕ, ສຕ຺ຖຸປູຊາປໂຣ ສິຍາ’’ຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ສຕ຺ຖຸປຘານຕ຺ຕາ ຘມ຺ມສງ຺ຆານໍ ປູຊາວິຘານໍ ສຕ຺ຖຸປູຊາວິຘານມິຈ຺ເຈວ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ສາສນໂຕ ໂລກໂຕ ຈ. ເຕເນຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ –

‘‘ສຕ຺ຖາ’’ຕິ ຘມ຺ໂມ ສຸຄເຕນ ວຸຕ຺ໂຕ;

ນິພ຺ພານກາເລ ຍມໂຕ ສ ສຕ຺ຖາ;

ສຸວຕ຺ຖິຄາຖາສຸ ‘‘ຕຖາຄໂຕ’’ຕິ;

ສງ຺ໂຆ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ ຍມໂຕ ສ ສຕ຺ຖາ.

ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍ –

ຘມ຺ມກາໂຍ ຍໂຕ ສຕ຺ຖາ, ຘມ຺ໂມ ສຕ຺ຖາ ຕໂຕ ມໂຕ;

ຘມ຺ມຏ຺ຐິໂຕ ໂສ ສງ຺ໂຆ ຈ, ສຕ຺ຖຸສງ຺ຂ຺ຍໍ ນິຄຈ຺ຉຕິ.

ສນ຺ຕິ ຫິ ໂລເກ ວຕ຺ຕາໂຣ ໂກສຄຕໍ ອສິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຐິຕໍ ປຸຣິສໍ ວິສຸໍ ອປຣາມສິຕ຺ວາ ‘‘ອສິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຐິໂຕ ເອໂສ’’ຕິ. ເຕເນວາຫ ຈາຣິຍມາຕ຺ຣຈ຺ເຈວາ –

‘‘ນມຕ຺ຖຸ ພຸທ຺ຘຣຕ຺ນາຍ, ຘມ຺ມຣຕ຺ນາຍ ເຕ ນໂມ;

ນມຕ຺ຖຸ ສງ຺ຆຣຕ຺ນາຍ, ຕິຣຕ຺ນສມວານຍີ’’ຕິ.

ອປິຈ ສພ຺ພຘມ຺ເມສຸ ອປ຺ປຏິຫຕຎາຓນິມິຕ຺ຕານຸຕ຺ຕຣວິໂມກ຺ຂປາຕຸຠາວາຠິສງ຺ຂາຕໍ ຂນ຺ຘສນ຺ຕານມຸປາທາຍ ‘‘ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ຍທິ ປຎ຺ຎາປິຍຕິ, ຘມ຺ໂມ ປຓາມາຣໂຫຕິ ກາ ເອວ ກຖາ, ສງ຺ໂຆ ຈ ‘‘ສງ຺ເຆ ໂຄຕມິ ເທຫິ, ສງ຺ເຆ ເຕ ທິນ຺ເນ ອຫຎ຺ເຈວ ປູຊິໂຕ ຠວິສ຺ສາມິ ສງ຺ໂຆ ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຠາຊນນ຺ຕິ ທີເປຕິ. ອຖ ວາ ‘‘ພຸທ຺ຘສຸໂພຘິໂຕ ຘມ຺ໂມ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາຍ ສຸວຓ຺ຓຠາຊເນ ປກ຺ຂິຕ຺ຕເຕລມິວ ອປຣິຫາເປຕ຺ວາ ຍາວຊ຺ຊຕນາ ອາຠຕຕ຺ຕາ ເອວ ມາທິສານມ຺ປິ ໂສຕທ຺ວາຣມນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ ອາຈຣິໂຍ ອຕີວ ອາທເຣນ ປຓາມໍ ກໂຣຕິ ‘‘ສິຣສາ ນມາມີ’’ຕິ.

ເອວໍ ອເນກວິຘໍ ປຓາມປ຺ປໂຍຊນໍ ວທນ຺ຕິ, ອາຈຣິເຍນ ປນ ອຘິປ຺ເປຕປ຺ປໂຍຊນໍ ອຕ຺ຕນາ ເອວ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິຈ຺ເຈວມຈ຺ຈນ຺ຕນມສ຺ສເນຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຈຕຸຕ຺ຖຄາຖາຍ. ອິຈ຺ເຈວນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ຣຕນຕ຺ຕຍປູຊາວິຘານປຣິສມຕ຺ຕຕ຺ໂຖ. ຍທິ ເອວໍ ຍຖາວິຫິຕມຕ຺ຕເມວ ປູຊາວິຘານໍ ອຣຫຕິ ຣຕນຕ຺ຕຍໍ, ນ ຕໂຕ ອຸທ຺ຘນ຺ຕິ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ອນິຏ຺ຐປ຺ປສງ຺ຄນິວາຣຓຕ຺ຖໍ ‘‘ເອວມຈ຺ຈນ຺ຕນມສ຺ສເນຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ເອວນ຺ຕິ ອິມິນາ ຍຖາວຸຕ຺ຕວິຘິໍ ທສ຺ເສຕິ. ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ວິຘິນາ, ອຎ຺ເຎນ ວາ ຕາທິເສນ ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ມຸຫຸຕ຺ຕມປິ ອຏ຺ຐຕ຺ວາ ອຠິກ຺ຂຓໍ ນິຣນ຺ຕຣໍ ນິຍເມນ ນມສ຺ສນາຣຫໍ ນມສ຺ສມານສ຺ສ ຫິຕມຫປ຺ຜລກຣຓໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍວິຘໍ ທຸລ຺ລຠຏ຺ເຐນ ມຫປ຺ຜລຏ຺ເຐນ ຈ ສິທ຺ຘໍ ຣຕນຠາວໍ ຣຕນຕ຺ຕຍໍ ນມສ຺ສມາໂນ ຍໍ ປຸຎ຺ຎາຠິສນ຺ທໍ ອລຕ຺ຖໍ ອລຠິໍ. ອກຸສລມລໍ ຕທງ຺ຄາທິປ຺ປຫາເນນ ປຸນາຕີຕິ ປຸຎ຺ຎໍ. ກິເລສທຣຖປ຺ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິຍາ ສີຕລຕ຺ຕາ ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິສນ຺ເທຕີຕິ ອຠິສນ຺ໂທ. ປຸຎ຺ຎຎ຺ຈ ຕໍ ອຠິສນ຺ໂທ ຈາຕິ ປຸຎ຺ຎາຠິສນ຺ໂທ, ຕໍ ປຸຎ຺ຎາຠິສນ຺ທໍ. ຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘‘ປຸຎ຺ຎມຫຕ຺ຕໍ’’ນ຺ຕິ ຠຓນ຺ຕິ, ‘‘ວິປຸລ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ໂສ ອຕ຺ໂຖ ນ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ອາຈຣິໂຍ. ອຖ ວາ ປຸຎ຺ຎານໍ ອຠິສນ຺ໂທ ປຸຎ຺ຎາຠິສນ຺ໂທ, ຕໍ ປຸຎ຺ຎາຠິສນ຺ທໍ. ສນ຺ທ ສວເນຕິ ຘາຕຸ. ຕສ຺ມາ ປຸຎ຺ຎໂສຕໍ ປຸຎ຺ຎຸສ຺ສຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ປນ ວິປຸລໍ, ນ ປຣິຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ສິຕໍ ວິປຸລ-ສທ຺ເທນ.

ປຎ຺ຈມຄາຖາ ຍສ຺ມິໍ ວິນຍປິຏເກ ປາຬິໂຕ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ຈ ອນູນໍ ລຊ຺ຊີປຸຄ຺ຄເລສຸ ປວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ ຐິເຕ ສກລໍ ຕິວິຘມ຺ປິ ສາສນໍ ເຕສ຺ເວວ ປຸຄ຺ຄເລສຸ ປຕິຏ຺ຐິຕໍ ໂຫຕິ. ກສ຺ສ ສາສນນ຺ຕິ ເຈ? ອຏ຺ຐິຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ. ຠຄວາ ຫິ ຐິຕິເຫຕຸຠູຕາຍ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິຍາ ອຠາເວນ ອຏ຺ຐິໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິໂກ ຫິ ປຣໂລເກ ນິຣເປກ຺ໂຂ ເກວລໍ ກາມສຸຂລ຺ລິການຸໂຍຄມນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ຕິຏ຺ຐຕິ, ນ ປຣໂລກຫິຕານິ ປຸຎ຺ຎານິ ກຕ຺ຕຸໍ ພ຺ຍາວໂຏ ໂຫຕິ, ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິໂກ ຕານິ ກຕ຺ຕຸໍ ອາຍູຫຕິ. ຠຄວາ ປນ ຕຖາ ອຕິຏ຺ຐນ຺ໂຕ ອນາຍູຫນ຺ໂຕ ມຊ຺ຌິມໍ ປຏິປທໍ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ສຍຎ຺ຈ ໂອຆໍ ຕຣິ, ປເຣ ຈ ຕາເຣສິ. ຍຖາຫ ‘‘ອປ຺ປຕິຏ຺ຐໍ ຂ຺ວາຫໍ, ອາວຸໂສ, ອນາຍູຫໍ ໂອຆມຕຣິ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໑). ຈຕຸພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣວເສນ ສຕ຺ເຕສຸ ສຸຏ຺ຐຸ ສມ຺ມາ ຈ ຐິຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ຖວເສນ ວາ ສຸສຓ຺ຐິຕສ຺ສ. ສຸສຓ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ເຫສ ເກວລໍ ສຕ຺ຕານໍ ທຸກ຺ຂໍ ອປເນຕຸກາໂມ ຫິຕໍ ອຸປສໍຫຣິຕຸກາໂມ ສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ປໂມທິໂຕ ອປກ຺ຂປຕິໂຕ ຈ ຫຸຕ຺ວາ ວິນຍໍ ເທເສຕິ, ຕສ຺ມາ ອິມສ຺ມິໍ ວິນຍສໍວຓ຺ຓນາຘິກາເຣ ສາຣຸປ຺ປາຍ ຖຸຕິຍາ ໂຖເມນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ສຸສຓ຺ຐິຕສ຺ສາ’’ຕິ. ຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘‘ມນາປິເຍ ຈ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ກມ຺ມວິປາເກ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິເຕ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໕; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໘໖) ສຸຕ຺ຕສ຺ສ, ‘‘ສຸສຓ຺ຐານາ ສຸຣູປຕາ’’ຕິ (ຂຸ. ປາ. ໘.໑໑) ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ວເສນ ສຸສຓ຺ຐິຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ອຘິປ຺ເປຕາຘິກາຣານຸຣູໂປ ນ ໂຫຕິ. ອມິສ຺ສນ຺ຕິ ກິໍ ວິນຍໍ ອມິສ຺ສໍ, ອຸທາຫຸ ປຸພ຺ພາຈຣິຍານຸຠາວນ຺ຕິ? ໂນຠຍມ຺ປິ. ອມິສ຺ສາ ເອວ ຫິ ວິນຍຏ຺ຐກຖາ. ຕສ຺ມາ ຠາວນປຸໍສກວເສນ ອມິສ຺ສໍ ຕໍ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປຸພ຺ພາຈຣິຍານຸຠາວນ຺ຕິ ອຏ຺ຐກຖາ ‘‘ຍສ຺ມາ ປຸເຣ ອຏ຺ຐກຖາ ອກໍສູ’’ຕິ ວຈນໂຕ ເຕສໍ ອານຸຠາໂວ ນາມ ໂຫຕິ. ກິຎ຺ຈິ ອປຸພ຺ພໍ ທິສ຺ວາ ສນ຺ຕິ ຫິ ໂລເກ ວຕ຺ຕາໂຣ ‘‘ກສ຺ເສສ ອານຸຠາໂວ’’ຕິ. ອຖ ວາ ຠຄວໂຕ ອຘິປ຺ປາຍໍ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍຕໍປາເຐ ອຕ຺ຖໍ ຠາວຍຕິ ວິຠາວຍຕິ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ວາ ອຕ຺ຖສ຺ສ ຠາວນາ ວິຠາວນາຕິ ອານຸຠາໂວ ວຸຈ຺ຈຕິ ອຏ຺ຐກຖາ.

ປຸພ຺ພາຈຣິຍານຸຠາເວ ສຕິ ກິໍ ປຸນ ຕໍ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສນ຺ຕິ ອິມິນາ ອາຣມ຺ເຠນາຕິ ຕໂຕ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ຉຏ຺ຐສຕ຺ຕມຏ຺ຐມນວມຄາຖາໂຍ. ຕຕ຺ຖ ອຣິຍມຄ຺ຄຎາຓມ຺ພຸນາ ນິທ຺ໂຘຕມລຕ຺ຕາ ວິສຸທ຺ຘວິຊ຺ເຊຫິ, ເຕເນວ ນິທ຺ໂຘຕາສວຕ຺ຕາ ວິສຸທ຺ຘປຏິສມ຺ຠິເທຫິ, ວິສຸທ຺ຘປຏິສມ຺ຠິທຕ຺ຕາ ຈ ສທ຺ຘມ຺ມສໍວຓ຺ຓນໂກວິເທຫີຕິ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ເກຈິ ‘‘ປຸພ຺ພາຈຣິຍາຕິ ວຸຕ຺ເຕ ໂລກາຈຣິຍາປິ, ສາສເນ ຣາຫຸລາຈຣິຍາທໂຍປິ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ, ເຕ ອປເນຕຸໍ ກາມຎ຺ຈາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ຕໍ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຸພ຺ພຏ຺ຐກຖາຍ ອູນຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕຕິ ເຈ? ນ, ຈິຕ຺ເຕຫິ ນເຍຫິ ສໍວຓ຺ຓິໂຕຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກາມຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສທ຺ຘມ຺ມໍ ສໍວຓ຺ເຓຕຸໍ ໂກວິເທຫິ, ຕາຍ ສໍວຓ຺ຓນາຍ ວາ ໂກວິເທຫິ ສທ຺ຘມ຺ມສໍວຓ຺ຓນໂກວິເທຫິ.

ສລ຺ເລຂິເຍຕິ ກິເລສຊາຕໍ ພາຫຸລ຺ລໍ ວາ ສລ຺ລິຂຕິ ຕນຸໍ ກໂຣຕີຕິ ສລ຺ເລໂຂ, ສລ຺ເລຂສ຺ສ ຠາໂວ ສລ຺ເລຂິຍໍ, ຕສ຺ມິໍ ສລ຺ເລຂິເຍ. ໂນສຸລຠູປເມຫີຕິ ອສຸລຠູປເມຫິ. ມຫາວິຫາຣສ຺ສາຕິ ມຫາວິຫາຣວໍສສ຺ສ. ປຎ຺ຎາຍ ອຈ຺ຈຸຄ຺ຄຕຏ຺ເຐນ ຘໂຊ ອຸປມາ ເອເຕສນ຺ຕິ ຘຊູປມາ, ເຕຫິ ຘຊູປເມຫິ. ສມ຺ພຸທ຺ຘວຣໍ ອນຸອເຍຫິ ອນຸຄເຕຫິ ສມ຺ພຸທ຺ຘວຣນ຺ວເຍຫິ, ພຸທ຺ຘາຘິປ຺ປາຍານຸເຄຫີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິຘ ວຣ-ສທ຺ໂທ ‘‘ສາມໍ ສຈ຺ຈານິ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ວຈນໂຕ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາປິ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ເຕ ອປເນຕຸໍ ວຸຕ຺ໂຕ.

ອຏ຺ຐກຖາຍ ອູນຠາວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອຕ຺ຕໂນ ກຣຓວິເສສໍ ຕສ຺ສ ປໂຍຊນຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສໍວຓ຺ຓນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ນ ກິຎ຺ຈິ ອຕ຺ຖໍ ອຠິສມ຺ຠຸຓາຕີຕິ ກິຎ຺ຈິ ປໂຍຊນໍ ຜລໍ ຫິຕໍ ນ ສາເຘຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ ‘‘ນ ຕໍ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ກິຎ຺ຈິ ອຕ຺ຖໍ ອນຸໂຠຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໕໓໘) ວິຍ. ອຊ຺ເຌສນໍ ພຸທ຺ຘສິຣິວ຺ຫຍສ຺ສາຕິ ອິມິນາ ຍສ຺ມາ ສຫມ຺ປຕິພ຺ຣຫ຺ມຸນາ ອຊ຺ຌິຏ຺ເຐນ ຘມ຺ໂມ ເທສິໂຕ ຠຄວຕາ, ສາຣິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຊ຺ເຌສນໍ ນິສ຺ສາຍ ວິນໂຍ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ອຍມ຺ປິ ອາຈຣິໂຍ ຕໍ ອາຈຣິຍວຕ຺ຕໍ ປູເຊນ຺ໂຕ ອິມໍ ສໍວຓ຺ຓນໍ ພຸທ຺ຘສິຣິຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຍາຈນໍ ນິສ຺ສາຍ ອກາສີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສມນຸສ຺ສຣນ຺ໂຕຕິ ຕສ຺ສາຠາວໍ ທີເປຕິ ອາທຣຎ຺ຈ.

ຕໂຕ ປຣໍ ທ຺ເວ ຄາຖາໂຍ ກຕ຺ຕພ຺ພວິຘິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕາ. ເຕນ ຕາສຸ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉຍປຈ຺ຈຍວິມຕິໍ ວິໂນເທຕິ, ເອກຏ຺ຐກຖາຍ ກຸສລສ຺ສ ວາ ‘‘ອຍໍ ນໂຍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ປຏິກ຺ເຂປໍ ນິວາເຣຕິ, ອຍຸຕ຺ຕຕ຺ຖປຣິຈ຺ຈາເຄນ ຕຕ຺ຖ ອຠິນິວິຏ຺ຐານໍ ອຠິນິເວສໍ ປຣິຈ຺ຈຊາເປຕິ, ເຖຣວາທທສ຺ສເນນ ວິນຍວິນິຈ຺ຉຍໍ ປຕິ ວິນຍຘຣານໍ ກາຣໂຓປປຕ຺ຕິໂຕ ອຸຫາໂປຫກ຺ກມໍ ທສ຺ເສຕິ, ອຍຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣວາທປຏິກ຺ເຂເປນ ປຸຄ຺ຄລປ຺ປມາຓຕໍ ປຏິກ຺ຂິປຕີຕິ ອິເມ ຈານິສໍສາ ກຕ຺ຕພ຺ພວິຘິທສ຺ສເນນ ທສ຺ສິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ສໍວຓ຺ຓນໍ ຕຎ຺ຈ ສມາຣຠນ຺ໂຕ ຕສ຺ສາ ສໍວຓ຺ຓນາຍ ມຫາອຏ຺ຐກຖໍ ສຣີຣໍ ກຕ຺ວາ ສມາຣຠິສ຺ສໍ, ມຫາປຈ຺ຈຣິຍມ຺ປິ ໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ ວິນິຈ຺ຉໂຍ, ຕເຖວ ກຸຣຸນ຺ທີນາມາທີສຸ ໂລເກ ວິສ຺ສຸຕາສຸ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ຈ ໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ ວິນິຈ຺ຉໂຍ, ຕໂຕປິ ວິນິຈ຺ຉຍໂຕ ມຫາອຏ຺ຐກຖານເຍນ, ວິນຍຍຸຕ຺ຕິຍາ ວາ ຍຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ຕສ຺ສ ສຣີຣສ຺ສ ອລງ຺ກາຣໍ ວິຍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ສມາຣຠິສ຺ສໍ. ກິໍ ສໍວຓ຺ຓນເມວ, ນ ອຎ຺ຎນ຺ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປຸນ ສໍວຓ຺ຓນາຄ຺ຄຫຓໍ. ອຖ ວາ ອນ຺ໂຕຄຘຕ຺ເຖຣວາທໍ ສໍວຓ຺ຓນໍ ກຕ຺ວາ ສມາຣຠິສ຺ສນ຺ຕິ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຖຣວາທາ ຫິ ພຫິອຏ຺ຐກຖາຍ ວິຈຣນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຈູຬປຈ຺ຈຣິອນ຺ຘກອຣິຍຏ຺ຐກຖາປນ຺ນວາຣາທໂຍປິ ສງ຺ຄຫິຕາ. ຕຕ຺ຖ ປຈ຺ຈຣີ ນາມ ສີຫຬຠາສາຍ ອຸຬຸມ຺ປໍ ກິຣ, ຕສ຺ມິໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ກຕຕ຺ຕາ ຕເມວ ນາມໍ ຊາຕໍ. ກຸຣຸນ຺ທີວລ຺ລິວິຫາໂຣ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖ ກຕຕ຺ຕາ ກຸຣຸນ຺ທີ ນາມ ຊາຕາ.

ສມ຺ມ ສມາຣຠິສ຺ສນ຺ຕິ ກຕ຺ຕພ຺ພວິຘານໍ ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອຫໍ ຐິໂຕ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ເມ ນິສາເມນ຺ຕູຕິ ຄາຖາຍ ຕໍ ສໍວຓ຺ຓນໍ ເມ ມມ, ມຍາ ວາ ວຸຈ຺ຈມານນ຺ຕິ ປາຐເສໂສ. ນິສາເມນ຺ຕຸ ປສ຺ສນ຺ຕຸ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸນາ ສຸຓນ຺ຕຸ ວາ ສທ຺ຘາວີຣິຍປີຕິປາໂມຊ຺ຊາຠິສງ຺ຂາເຣນ ສງ຺ຂຣິຕ຺ວາ ປູຊຍນ຺ຕາ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ຘມ຺ມໍ. ກສ຺ສ ຘມ຺ມໍ? ຘມ຺ມປ຺ປທີປສ຺ສ ຕຖາຄຕສ຺ສ. ກິໍ ທສ຺ເສຕິ? ປທີປຏ຺ຐານິໂຍ ຫິ ຘມ຺ໂມ ຫິຕາຫິຕປ຺ປກາສນໂຕ, ປທີປຘຣຏ຺ຐານິໂຍ ຘມ຺ມຘໂຣ ຕຖາຄໂຕ, ຕສ຺ມາ ປຣິນິພ຺ພຸເຕປິ ຕສ຺ມິໍ ຕຖາຄເຕ ຕຕ຺ຖ ໂສກໍ ອກຕ຺ວາ ສກ຺ກຈ຺ຈ ຘມ຺ມໍ ປຏິມານຍນ຺ຕາ ນິສາເມນ຺ຕູຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຖ ວາ ‘‘ຘມ຺ມກາຍາ ຕຖາຄຕາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໑໑໘) ວຈນໂຕ ຘມ຺ໂມ ຈ ໂສ ປທີໂປ ຈາຕິ ຘມ຺ມປ຺ປທີໂປ, ຠຄວາ.

ໂຍ ຘມ຺ມວິນໂຍ ຍຖາ ພຸທ຺ເຘນ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ຕເຖວ ພຸທ຺ຘປຸຕ຺ເຕຫິ ສາວເກຫິ ຎາໂຕ ອວພຸທ຺ໂຘ, ເຍຫິ ເຕສໍ ພຸທ຺ຘປຸຕ຺ຕານໍ ມຕິໍ ອຘິປ຺ປາຍໍ ອຈ຺ຈຊນ຺ຕາ ນິຣວເສສໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕາ. ປຸເຣຕິ ປຸຣາ, ໂປຣາຓຕ຺ເຖຣາ ວາ. ອຏ຺ຐກຖາຕິ ອຏ຺ຐກຖາໂຍ, ອຸປໂຍຄພຫຸວຈນໍ.

ຍໍ ອຕ຺ຖຊາຕໍ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ປມາທເລຂການໍ ປມາທເລຂມຕ຺ຕໍ ວຊ຺ຊຍິຕ຺ວາ. ກິໍ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ປມາຓໍ? ນ, ກິນ຺ຕຸ ສິກ຺ຂາສຸ ສຄາຣວານໍ ອິຘ ວິນຍມ຺ຫິ ປຓ຺ຑິຕານໍ, ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ສຈ຺ເຈປິ ອລິເກປິ ທຸກ຺ກຏເມວ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປມາທເລຂນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປມາທເລຂໍ ວຊ຺ຊຍິຕ຺ວາ ປມາຓໍ ເຫສ຺ສຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ຕໂຕ ຈາຕິ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕອຕ຺ຖຊາຕໂຕ ຕນ຺ຕິກ຺ກມໍ ປາຬິກ຺ກມໍ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ ສຸຕ຺ຕາວຍວາ. ອນ຺ໂຕຕິ ຫິທໍ ອພ຺ຠນ຺ຕຣາວຍວສມ຺ຠາວນາທີສຸ ທິສ຺ສຕິ. ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕສຸ ຠວາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິກາ, ເຕສໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິການໍ, ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຄນ຺ເຖສຸ ອາຄຕວຈນານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ອມີຍຕີຕິ ອນ຺ໂຕ, ສາຘີຍຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເກນ ສາຘີຍຕິ? ສຸຕ຺ເຕນ, ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ສຸຕ຺ຕນ຺ໂຕ, ໂກ ໂສ? ໂສ ໂສ ອຕ຺ຖວິກປ຺ໂປ, ຕສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ນິຍຸຕ຺ຕານິ ວຈນານິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິການິ. ເຕສໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິການໍ ວຈນານມຕ຺ຖໍ. ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອາຄມສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຠິຘມ຺ມວິນຍສຸຕ຺ຕສ຺ສ ຈານຸຣູປໍ ປຣິທີປຍນ຺ຕີ, ອຍໍ ຕາເວຕ຺ຖ ສມາສໂຕ ອຕ຺ຖວິຠາວນາ – ‘‘ອິຕິປິ ໂສ ຠຄວາ’’ຕິອາທີນໍ (ສໍ. ນິ. ໒.໔໑; ໕.໔໗໙; ອ. ນິ. ໖.໑໐; ປາຣາ. ໑) ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິການໍ ວຈນານມຕ຺ຖໍ ອາຄມສຸຕ຺ຕນ຺ຕານຸຣູປໍ. ‘‘ວິວາທາຘິກຣຓໍ ສິຍາ ກຸສລໍ ສິຍາ ອກຸສລໍ ສິຍາ ອພ຺ຍາກຕ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໒໒໐) ເອວມາທີນໍ ອຠິຘມ຺ມສຸຕ຺ຕນ຺ຕິການໍ ວຈນານມຕ຺ຖໍ ອຠິຘມ຺ມສຸຕ຺ຕນ຺ຕານຸຣູປນ຺ຕິ ເອວມາທິ. ເຫສ຺ສຕີຕິ ຠວິສ຺ສຕິ, ກຣີຍິສ຺ສຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ວຓ຺ຓນາປີຕິ ເອຕ຺ຖ ອປິ-ສທ຺ໂທ ສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ, ໂສ ຕສ຺ມາຕິ ປເທນ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ກຖໍ? ປຓ຺ຑິຕານໍ ປມາຓຕ຺ຕາປິ ວິຕ຺ຖາຣມຄ຺ຄສ຺ສ ສມາສິຕຕ຺ຕາປິ ວິນິຈ຺ຉຍສ຺ສ ອເສສິຕຕ຺ຕາປິ ຕນ຺ຕິກ຺ກມສ຺ສ ອໂວກ຺ກມິຕຕ຺ຕາປິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິກວຈນານໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຏ຺ຐກຖານຸຣູປໍ ທີປນໂຕປິ ຕສ຺ມາປິ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ອນຸສິກ຺ຂິຕພ຺ພາຕິ. ເອຕ຺ຖ ‘‘ຕນ຺ຕິກ຺ກມໍ ອໂວກ຺ກມິຕ຺ວາ’’ຕິ ວຈເນນ ສິທ຺ເຘປິ ‘‘ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ຑາທີສຸ ‘ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິການໍ ຠາໂຣ’ຕິ ຄຕາ, ມຍໍ ປນ ວຕ຺ວາວ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິການ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ກິຣ.

ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ພາຫິຣນິທານກຖາວຓ຺ຓນາ

ຕທງ຺ຄວິນຍາທິເຠເທນ ວິນຍສ຺ສພຫຸຕ຺ຕາ ວິນໂຍ ຕາວ ວວຕ຺ຖເປຕພ຺ໂພ. ‘‘ພຸທ຺ເຘນ ຘມ຺ໂມ ວິນໂຍ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິທານິ ‘‘ວຸຕ຺ຕໍ ເຍນາ’’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ເຈ? ຕສ຺ສ ເອວມາທິວຈນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຘາຣິຕໍ ເຍນ ຈາຠຕໍ. ຍຕ຺ຖປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕຎ຺ເຈຕນ຺ຕິ ວຈນໍ ສກລມ຺ປິ ວິນຍປິຏກໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຕປຈ຺ຈກ຺ຂວຈນໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອາຫຈ຺ຈ ຠາສິຕໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນ ຫິ ຠຄວໂຕ ອຕີຕາທີສຸ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກິຎ຺ຈິ ອຕ຺ຖິ. ຍທິ ອຕ຺ຕປຈ຺ຈກ຺ຂວຈນໍ ນ ໂຫຕິ, ປທໂສຘມ຺ມາປຕ຺ຕິໍ ນ ຊເນຍ຺ຍາຕິ ເຈ? ນ, ສາວກຠາສິຕສ຺ສປິ ປທໂສຘມ຺ມາປຕ຺ຕິຊນນໂຕ. ນິຍມາຠາວາ ອຕິປ຺ປສງ຺ໂຄຕິ ເຈ? ນ, ປທໂສຘມ຺ມສິກ຺ຂາປທຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ສງ຺ຄີຕິຕ຺ຕຍໍ ອາຣຸຬ຺ໂຫ’’ຕິ ວິເສສິຕຕ຺ຕາ. ຕຖາ ອຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ສງ຺ຄີຕິໍ ອາຣຸຬ຺ຫຕ຺ຕາ ‘‘ຂນ຺ຘານຎ຺ຈ ປຏິປາຏິ…ເປ… ສໍສາໂຣຕິ ປວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ນິທານກຖາ; ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໒໒໖ ສງ຺ຂາຣປທນິທ຺ເທສ) ເອວມາທິວຈນໍ, ຍຎ຺ຈ ສງ຺ຄີຕິອາຣຸຬ຺ຫກ຺ກມານຸຄຕໍ, ຕໍ ປທໂສຘມ຺ມາປຕ຺ຕິໍ ຊເນຕີຕິ ອາຍສ຺ມາ ອຸປຕິສ຺ໂສ.

ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ

ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິ ນາມ ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ-ສທ຺ໂທ ອຕິເຣກຕ຺ໂຖ, ເຕນ ອຎ຺ຎາປິ ອຕ຺ຖີຕິ ທີເປຕິ. ຕມ຺ປິ ສາລວນໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ມິຕ຺ຕສຸຫຊ຺ເຊ ອປໂລເກຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕນໂຕ ອຸປວຕ຺ຕນນ຺ຕິ ປາກຏໍ ຊາຕໍ ກິຣ. ຍມກສາລານນ຺ຕິ ເອກາ ກິຣ ສາລປນ຺ຕິ ສີສຠາເຄ, ເອກາ ປາທຠາເຄ. ຕຕ຺ຣາປິ ເອໂກ ຕຣຸຓສາໂລ ສີສຠາຄສ຺ສ ອາສນ຺ເນ ໂຫຕິ, ເອໂກ ປາທຠາຄສ຺ສ, ມູລຂນ຺ຘວິຏປປຕ຺ເຕຫິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສໍສິພ຺ພິຕ຺ວາ ຐິຕສາລານນ຺ຕິປິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາຕິ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕລກ຺ຂເຓ ກຣຓວຈນໍ ‘‘ກຕກິຈ຺ໂຈ ປີຕິຊ ຫາສ ເຈໂຕ ອເວຣມຸເຂນາຠຕກຸຓ຺ຑເລນາ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ປຣິນິພ຺ພາເນ ປຣິນິພ຺ພານເຫຕຸ, ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ວາ ມາ ໂສຈິຕ຺ຖ ຈິຕ຺ເຕນ, ມາ ປຣິເທວິຕ຺ຖ ວາຈາຍ ‘‘ປຣິເທວນໍ ວິລາປ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ. ມຫາສມເຓນາຕິ ນິສ຺ສກ຺ກຕ຺ເຖ ກຣຓວຈນໍ. ສູຣິຍໍ’ສູຠິ ປຏຸກຣາ’ຠາ’ຣິຓສ຺ສ ຕາຓາ ອິຕ຺ຍຕ຺ເຣວ. ຍຎ຺ຈ ຠຄວໂຕ ອນຸຄ຺ຄຫໍ, ຕສ຺ສ ອນຸຄ຺ຄຫສ຺ສາຕິ ອາຈຣິຍາ. ເອກຈ຺ເຈ ປນ ‘‘ຍໍ ຍສ຺ມາ ອຫໍ ອນຸຄ຺ຄຫິໂຕ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ນິພ຺ພສນານີຕິ ນິຏ຺ຐິຕວສນກິຈ຺ຈານິ, ມຍາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ອປນີຕານິ. ຍທິ ສຸຍຸຕ຺ຕານິ ຘາເຣສ຺ສສີຕິ ປຸຈ຺ຉຕິ, ກວຈສທິສານິ ສາຓານິ. ອິສ຺ສຣິຍສທິສາ ນວ ອນຸປຸພ຺ພວິຫາຣາທໂຍ. ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິ ຈ ປຏິລາຠກ຺ກເມນ ‘‘ອນຸປຸພ຺ພວິຫາຣາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ.

ອນາຄເຕ ສນ຺ນິກຏ຺ເຐ, ຕຖາຕີເຕ ຈິຣນ຺ຕເນ;

ກາລທ຺ວເຍປິ ກວີຫິ, ປຸຣາສທ຺ໂທ ປຍຸຊ຺ຊເຕ.

ສຕ຺ຖຸສາສນເມວ ປຣິຍຕ຺ຕິ ສຕ຺ຖຸສາສນປຣິຍຕ຺ຕິ, ສາ ສຸຕ຺ຕເຄຍ຺ຍາທິວເສນ ນວງ຺ຄາ. ຕິປິຏກເມວ ສພ຺ພປຣິຍຕ຺ຕິປ຺ປເຠທໍ ຘາເຣນ຺ຕີຕິ ຕິປິຏກສພ຺ພປຣິຍຕ຺ຕິປ຺ປເຠທຘຣາ. ‘‘ວິນາ ນ ສກ຺ກາ’’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ‘‘ຕິປິຏກສພ຺ພປຣິຍຕ຺ຕິປ຺ປເຠທຘເຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ອຕ຺ຖິ ວິເສໂສ ເຕຫິ ສມ຺ມຸຂາປິ ອສມ຺ມຸຂາປິ ສຸຕໍ, ເຖເຣນ ປນ ອສມ຺ມຸຂາປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ. ນ ວາຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວາຕິ ວິຠາສາ, ອຎ຺ຎາສິປິ ນ ອຎ຺ຎາສິປີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຣ ອຸຈ຺ຈິນເນ. ພຫຸສທ຺ໂທ ວິປຸລ຺ລຕ຺ໂຖ ‘‘ອນນ຺ຕປາຣໍ ພຫຸ ເວທິຕພ຺ພມິຕ຺ຍ’’ຕ຺ເຣວ. ປຸພ຺ເພ ‘‘ຕິປິຏກສພ຺ພປອຍຕ຺ຕິປ຺ປເຠທຘເຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ພຫຸ ຈາເນນ…ເປ… ປຣິຍຕ຺ໂຕ’’ຕິ ນ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ເຈ? ນ, ຕິປິຏກສ຺ສ ອນນ຺ຕຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ອມ຺ເຫ ອຸປາທາຍ ເຕນ ພຫຸ ປຣິຍຕ຺ໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິຕຣຖາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ເຕຫິ ອປ຺ປສ຺ສຸໂຕຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ, ‘‘ອສມ຺ມຸຂາ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຈນວິໂຣໂຘ ຈ. ອຑ຺ຒມາໂສ ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ເອໂກ ທິວໂສ ນຏ຺ໂຐ, ໂສ ປາຏິປທທິວໂສ, ໂກລາຫລທິວໂສ ນາມ ໂສ, ຕສ຺ມາ ອິຘ ນ ຄຫິໂຕ. ສໍເວຄວຕ຺ຖຸໍ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ກີຬນໂຕ ສາຘຸກີຬນໍ ນາມ. ສ຺ເວປີຕິ ອປິ-ສທ຺ໂທ ອເປກ຺ຂາມນ຺ຕານຸຎ຺ຎາຍ. ສຸຠສຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຈິຣປຣິນິພ຺ພຸເຕ ຠຄວຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໔໔໔) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈຕຸຣາສີຕິຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘສຫສ຺ເສສຸ ອນ຺ໂຕຄຘໍ ນ ໂຫຕີຕິ ເຈ? ນ, ຠຄວໂຕ ກາເລ ລທ຺ຘນຍຕ຺ຕາ ກຖາວຕ຺ຖຸ ວິຍ. ຉຑ຺ຑິຕາ ປຕິຕາ ອຸກ຺ລາປາ ຉຑ຺ຑິຕປຕິຕອຸກ຺ລາປາ. ອາຓາ ເອວ ອປ຺ປຏິຫຕຏ຺ເຐນ ຈກ຺ກນ຺ຕິ ອາຓາຈກ຺ກໍ. ເອກໂຕ ເອຕ຺ຖ ນິປຕນ຺ຕີຕິ ເອກນິປາຕນໍ. ອາກາເສນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ນິສີທີຕິ ເອເກຕິ ເອຕໍ ທຸຕິຍວາເຣ ຄມນໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ອາຍສ຺ມາ ອຸປຕິສ຺ໂສ. ປຐມໍ ວາ ອາກາເສນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຣິສໍ ປຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸປນ຺ຕິໍ ອປີເຬນ຺ໂຕ ປຖວິຍໍ ນິມຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອາສເນ ເອວ ອຕ຺ຕານໍ ທສ຺ເສສິ. ອຸຠຍຖາ ຈ ອາປາຖໍ ຄໂຕ, ເຕນ ອຸຠຍມ຺ປິ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ອຎ຺ຎຖາ ທ຺ວີສຸ ເອກໍ ອຠູຕໍ ອາປຊ຺ຊຕິ.

ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອຸປາລິໍ ປຸຈ຺ຉິ…ເປ… ອາຍສ຺ມາ ອຸປາລິຕ຺ເຖໂຣ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສີຕິ ອິທໍ ປຸພ຺ເພ ‘‘ປຐມໍ ອາວຸໂສ ອຸປາລີ’’ຕິອາທິນາ (ຈູຬວ. ໔໓໙) ວຸຕ຺ຕປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ສງ຺ຄີຕິກາຣເກຫິ ທສ຺ສິຕວຈນນ຺ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທ ລິຂິຕໍ. ຕຖາ ໂຫຕຸ, ກິມຕ຺ຖໍ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ນິທານມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉິ, ປຸຄ຺ຄລມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉິ, ວຕ຺ຖຸມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉີ’’ຕິ ເອວໍ ປຸພ຺ເພ ທສ຺ສິຕານຸກ຺ກເມນ ອວຕ຺ວາ ‘‘ວຕ຺ຖຸມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉິ, ນິທານມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉິ, ປຸຄ຺ຄລມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉີ’’ຕິ ເອວໍ ອນຸກ຺ກໂມ ກໂຕຕິ? ‘‘ວຕ຺ຖຸມູລກຕ຺ຕາ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອຸປ຺ປຏິປາຏິຍາ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ ເອເກ. ເອຕ຺ຖ ປນ ວິຈາຣຓາ ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ເຑ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ກຣີຍຕິ. ຣາຊາຄາຣເກຕິ ເອວໍນາມເກ ອຸຍ຺ຍາເນ. ອຠິຣມນາຣຫໍ ກິຣ ຣາຊາຄາຣມ຺ປິ. ຕຕ຺ຖ, ຍສ຺ສ ວເສເນຕໍ ເອວໍ ນາມໍ ລຠຕິ. ອຖ ໂຂ ‘‘ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ’’ຕິອາທິນາ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕເມວ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ ສງ຺ຄີຕິກາຣໂກ ວສີຄໂຓ. ຍທິ ເອວໍ ຍຖາ ນິທານມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉິ, ປຸຄ຺ຄລມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉີຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸຈ຺ຉາກ຺ກໂມ ທສ຺ສິໂຕ, ຕຖາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສ ວິສ຺ສຊ຺ຊນກ຺ກໂມປິ ກິມຕ຺ຖໍ ນ ທສ຺ສິໂຕຕິ ເຈ? ອິມິນານຸກ຺ກເມນ ສງ຺ຄຫໍ ປຎ຺ຈປິ ນິກາຍາ ອນາຣຸຬ຺ຫາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ກຖໍ ປນ ອາຣຸຬ຺ຫາຕິ? ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ປຎ຺ຈປິ ນິກາເຍ ອນຸກ຺ກເມເນວ ປຸຈ຺ຉິ, ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ປນ ອນຸກ຺ກເມເນວ ປຸຈ຺ຉິຕມ຺ປິ ອປຸຈ຺ຉິຕມ຺ປິ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ສຠາວໍ ອນ຺ຕຣາ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ວຕ຺ຖຸໍ ອຸທ຺ເທສນິທ຺ເທສກ຺ກມໍ ມາຕິກາວິຠງ຺ຄກ຺ກມນ຺ຕິ ເອວມາທິສພ຺ພໍ ອນຸຣູປວຈນໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ, ເຕເນວາຫ ‘‘ເອເຕເນວ ອຸປາເຍນ ປຎ຺ຈປິ ນິກາເຍ ປຸຈ຺ຉີ’’ຕິ. ອຖ ວາ ‘‘ອມ຺ພລຏ຺ຐິກາຍໍ ຣາຊາຄາຣເກ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ຣາຊາຄາຣເກ ອມ຺ພລຏ຺ຐິກາຍ’’ນ຺ຕິ ອຸປ຺ປຏິປາຏິວຈເນນປິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທີເປຕິ. ‘‘ອມ຺ພລຏ຺ຐິກາຍໍ ວິຫຣຕິ ຣາຊາຄາຣເກ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຄຫກາຣນ຺ຕິ ອິມສ຺ສ ອຕ຺ຕຠາວເຄຫສ຺ສ ກາຣກໍ ຕຓ຺ຫາວຑ຺ຒກິໍ ຄເວສນ຺ໂຕ ເຍນ ຎາເຓນ ສກ຺ກາ ໂສ ທຏ຺ຐຸໍ, ຕສ຺ສຕ຺ຖາຍ ທີປງ຺ກຣປາທມູເລ ກຕາຠິນີຫາໂຣ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ອເນກຊາຕິສໍສາຣໍ ຕໍ ຎາຓໍ ອວິນ຺ທນ຺ໂຕ ວິຈຣິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸກ຺ຂາ ຊາຕິ ປຸນປ຺ປຸນນ຺ຕິ ອິທໍ ຄຫກາຣກຄເວສນສ຺ສ ກາຣຓວຈນໍ. ສພ຺ພາ ເຕ ຜາສຸກາຕິ ຕວ ສພ຺ພາ ອນວເສສກິເລສຜາສຸກາ ມຍາ ຠຄ຺ຄາ. ຄຫກູຏໍ ນາມ ອວິຊ຺ຊາ. ໂສມນສ຺ສສຫຄຕໍ ຎາຓໍ ໂສມນສ຺ສມຍໍ. ນ ຫິ ໂສມນສ຺ສມຍໍ ຎາຓໍ ຂນ຺ຘສຠາວເຠທໂຕ. ທຬ຺ຫີກມ຺ມສິຖິລກຣຓປ຺ປໂຍຊນາຕິ ເຍຠຸຍ຺ຍຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປນ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປກາສຍິສ຺ສາມ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສງ຺ກຣວິຣຫິເຕ ຘມ຺ເມ ຈ ວິນເຍ ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ປາຓາຕິປາໂຕ ອກຸສລນ຺ຕິ ເອວມາທີສຸ ມຣຓາຘິປ຺ປາຍສ຺ສ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍຸປຈ຺ເຉທກປ຺ປໂຍຄສມຸຏ຺ຐາປິກາ ເຈຕນາ ອກຸສລໍ, ນ ປາຓສງ຺ຂາຕຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອຸປຈ຺ເຉທກສງ຺ຂາໂຕ ອຕິປາໂຕ. ຕຖາ ອທິນ຺ນສ຺ສ ປຣສນ຺ຕກສ຺ສ ອາທານສງ຺ຂາຕາ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ອພ຺ຍາກໂຕ ຘມ຺ໂມ, ຕພ຺ພິຎ຺ຎຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐາປິກາ ເຖຍ຺ຍເຈຕນາ ອກຸສໂລ ຘມ຺ໂມຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໑.໒໗) ເອວມາທິນາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສງ຺ກຣວິຣຫິເຕ ຘມ຺ເມ ປຏິພໂລ ວິເນຕຸໍ. ຊາຕຣູປຣຊຕໍ ປຣສນ຺ຕກໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ຍຖາວຕ຺ຖຸໍ ປາຣາຊິກຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍທຸກ຺ກເຏສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ, ຠຓ຺ຑາຄາຣິກສີເສນ ທິຍ຺ຍມານໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ອຕ຺ຕຕ຺ຖາຍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ເກວລໍ ໂລລຕາຍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ອນາມາສທຸກ຺ກຏໍ, ຣູປິຍຉຑ຺ຑກສມ຺ມຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ເອວໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສງ຺ກຣວິຣຫິເຕ ວິນເຍປິ ປຏິພໂລ ວິເນຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠາເວຕີຕິ ວຑ຺ເຒຕິ, ເອເຕນ ຜລວເສນ ຊວນວເສນ ຈ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວຸທ຺ຘິໍ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ອວິສິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ ປາໂຐ, ສາຘາຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທເສນ຺ຕສ຺ສ ວເສເນຕ຺ຖ, ເທສນາ ປິຏກຕ຺ຕຍໍ;

ສາສິຕພ຺ພວເສເນຕໍ, ສາສນນ຺ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ກເຖຕພ຺ພສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ, ວເສນາປິ ກຖາຕິ ຈ;

ເທສນາ ສາສນາ ກຖາ, ເຠທມ຺ເປວໍ ປກາສເຍ.

ສາສນສ຺ສ ນປຸໍສກຕ຺ຕາ ‘‘ຍຖາ…ເປ… ຘມ຺ມສາສນານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທຸຈ຺ຈຣິຕສໍກິເລສໍ ນາມ ອຕ຺ຖໂຕ ເຈຕນາ, ຕຖາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ວາ. ອນິຈ຺ຈາທິລກ຺ຂຓໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິປສ຺ສນາຈິຕ຺ຕານິ ວິສຍໂຕ ໂລກິຍາ’ຠິສມໂຍ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ໂລກຸຕ຺ຕໂຣ, ໂລກຸຕ຺ຕໂຣ ເອວ ວາ ອຠິສມໂຍ ວິສຍໂຕ ນິພ຺ພານສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ, ອິຕຣສ຺ສ ມຄ຺ຄາທິກສ຺ສ ອສມ຺ໂມຫໂຕຕິປິ ເອເກ. ເອຕ຺ຖ ‘‘ປຏິເວໂຘ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ຎາຓໍ, ຕໍ ກຖໍ ຄມ຺ຠີຣນ຺ຕິ ເຈ? ຄມ຺ຠີຣສ຺ສ ອຸທກສ຺ສ ປມາຓຄ຺ຄຫຓກາເລ ທີເຆນ ປມາເຓນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ເອວໍ ອລພ຺ຠເນຍ຺ຍຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອິທານີຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອເກ. ຍສ຺ສ ຈຕ຺ຖາຍ ມຄ຺ຄຜລຕ຺ຖາຍ. ຕຎ຺ຈ ອຕ຺ຖໍ ນານຸໂຠນ຺ຕິ ນາຘິຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ກຎ຺ຈິ ອຕ຺ຕນາ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ອິຕິວາທປໂມກ຺ຂຎ຺ຈ. ກສ຺ມາ? ອຕ຺ຖສ຺ສ ອນຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ອຘິຄຕຜລຕ຺ຕາ ປຏິວິທ຺ຘາກຸປ຺ໂປ. ປຸນ ຂີຓາສວຄ຺ຄຫເຓນ ອຣຫນ຺ຕເມວ ທສ຺ເສຕິ, ນ ເສກ຺ຂໍ. ໂສ ຫິ ຍຖາ ຠຓ຺ຑາຄາຣິໂກ ຣຎ຺ໂຎ ກຏກມກຸຏາທິໍ ໂຄເປຕ຺ວາ ອິຈ຺ຉິຕິຈ຺ຉິຕກ຺ຂເຓ ອຸປເນຕິ, ເອວໍ ສເຫຕຸການໍ ສຕ຺ຕານໍ ມຄ຺ຄຜລຕ຺ຖາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ຕາສໍເຍວ ຕຕ຺ຖ ວິນຍປິຏເກ ປເຠທໂຕ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ວາຍມິຕ຺ວາ ຕາ ເອວ ປາປຸຓາຕີຕິ ອາຈຣິຍາ. ກິມຕ຺ຖໍ ຕິສ຺ໂສວ ວິຊ຺ຊາ ຕຕ຺ຖ ວິຠຕ຺ຕາຕິ? ສີລສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເອຕປຣມຸປນິສ຺ສຍຠາວໂຕ. ‘‘ອປເຣຫິປິ ສຕ຺ຕຫງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ວິນຍຘໂຣ ໂຫຕິ. ອາປຕ຺ຕິໍ ຊານາຕິ, ອນາປຕ຺ຕິໍ, ລຫຸກໍ ອາປຕ຺ຕິໍ, ຄຣຸກໍ ອາປຕ຺ຕິໍ, ອເນກວິຫິຕໍ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ…ເປ… ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ວິສຸທ຺ເຘນ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມານຸສເກນ ສຕ຺ເຕ ປສ຺ສຕິ…ເປ… ອາສວານຎ຺ຈ ຂຍາ…ເປ… ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕີ’’ຕິ (ປຣິ. ໓໒໗) ສຸຕ຺ຕເມຕ຺ຖ ສາຘກໍ. ວິນຍໍ ປຣິຍາປຸຓິຕ຺ວາ ສີລສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ນິສ຺ສາຍ ອາສວກ຺ຂຍຎາເຓນ ສເຫວ ວິຍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓານິ ປຏິລຠຕິ. ວິສຸໍ ເອເຕສໍ ປຣິກມ຺ມກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຕາສໍເຍວາຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ ເອເກ. ອຠິຘມ຺ເມ ປນ ຕິສ຺ໂສວິຊ຺ຊາ ຉ ອຠິຎ຺ຎາ ຈຕສ຺ໂສ ຈ ປຏິສມ຺ຠິທາ ອຎ຺ເຎ ຈ ສມ຺ມປ຺ປຘານາທໂຍ ຄຸຓວິເສສາ ວິຠຕ຺ຕາ. ກິຎ຺ຈາປິ ວິຠຕ຺ຕາ, ຕຖາປິ ວິເສສໂຕ ປຎ຺ຎາຊາຕິກຕ຺ຕາ ຈຕສ຺ໂສ ປຏິສມ຺ຠິທາ ປາປຸຓາຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຕາສໍ ຕຕ຺ເຖວາຕິ ອວຘາຣຓວິປລ຺ລາໂສ ກໂຕ. ອຕ຺ຕນາ ທຸຄ຺ຄຫິເຕນ ຘມ຺ເມນາຕິ ປາຐເສໂສ. ກຕ຺ຕຣິ ເຈຕໍ ກຣຓວຈນໍ, ເຫຕຸຕ຺ເຖ ຈ, ອຕ຺ຕນາ ທຸຄ຺ຄຫິຕເຫຕູຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ກສ຺ມາ ປນາຕິ ‘‘ອນຸໂລມິໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖໍ ທີເປຕິ.

ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນານໂຍ.

ທຸຕິຍສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ

ປນ຺ນຠາຣາຕິ ປຕິຕກ຺ຂນ຺ຘຠາຣາ. ‘‘ຠາຣາ ຫເວ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໒໒) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ສມ຺ມຸຂາ ຠວິສ຺ສາມ ນ ຠວິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວຕ຺ຕາໂຣ. ເຕສຸ ທຫຣາ ກິຣ. ຊມ຺ມິນ຺ຕິ ລາມກໍ.

ທຸຕິຍສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນານໂຍ.

ຕຕິຍສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ

ພ຺ຣຫ຺ມໂລກາ ຈວິຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຄ຺ຄາ ປຎ຺ຈານນ຺ຕຣິຍານິ ນິຍຕມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐີຕິ ອິເມເຍວ ນິຍຕາ, ນ ມຫຄ຺ຄຕາ, ຕສ຺ມາ ປຓິຘິວເສນ ເຫຏ຺ຐຸປປຕ຺ຕິປິ ໂຫຕິ. ອຕິຈ຺ຉຖາຕິ ອຕິຈ຺ຈ ອິຈ຺ຉຖ, ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂໍ ປຣິເຍສຖາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເກຏຸຠໍ ນາມ ກພ຺ຍກຣຓວິຘິຍຸຕ຺ຕໍ ສຕ຺ຖໍ. ກິຣິຍາກປ຺ປໍ ອິຕ຺ເຍເກ, ກຕ຺ຕາຂ຺ຍາທິລກ຺ຂຓຍຸຕ຺ຕສຕ຺ຖໍ. ອສນ຺ຘິມິຕ຺ຕາຕິ ຕສ຺ສາ ນາມໍ. ຕສ຺ສາ ກິຣ ສຣີເຣ ສນ຺ຘໂຍ ນ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕິ, ມຘຸສິຕ຺ຖເກນ ກຕໍ ວິຍ ສຣີຣໍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ເອວໍນາມິກາ ຊາຕາ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ມາຄຘເກນ ປຕ຺ເຖນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຕ຺ຖາ ອາຬ຺ຫກໍ, ຈຕ຺ຕາຣິ ອາຬ຺ຫການິ ໂທຓໍ, ຈຕຸໂທຓາ ມານິກາ, ຈຕຸມານິກາ ຂາຣິກາ, ວີສຕິຂາຣິໂກ ວາໂຫຕິ. ເກຖຸມາລາຕິ ‘‘ສີສໂຕ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຐິໂຕ ໂອຠາສປຸຎ຺ໂຊ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຣາຊິທ຺ຘິອຘິກາຣປ຺ປສງ຺ເຄເນຕໍ ວຕ຺ຖຸ ວຸຕ຺ຕໍ, ນານຸກ຺ກເມນ. ອນຸກ຺ກເມນ ປນ ພຸທ຺ຘສາສນາວຫາຣໍ ວຕ຺ຖຸໍ ທີເປນ຺ໂຕ ‘‘ຣາຊາ ກິຣາ’’ຕິອາທິມາຫ. ກິເລສທມເນນ ທນ຺ຕໍ. ກາຍວາຈາຫິ ຄຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ປາຈີນມຸໂຂ’’ຕິປິ ປາໂຐ ອຕ຺ຖິ. ປຸພ຺ເພ ເຊຏ຺ຐຠາຕິກຕ຺ຕາ ເຕເນວ ປຣິຈເຍນ ປຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖາຍ ອາກາຣໍ ທສ຺ເສຕິ. ອຠາສີຕິ ‘‘ຠາສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວິຕກ຺ເກສິ. ອປເຣ ‘‘ອຎ຺ຎາຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ສພ຺ພໍ ອຠຓີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອມຕນ຺ຕິ ນິພ຺ພານສງ຺ຂາຕາຍ ນິວຕ຺ຕິຍາ ສຄຸຓາຘິວຈນໍ, ຕສ຺ສາ ອປ຺ປມາໂທ ປທໍ ມຄ຺ໂຄ. ມຈ຺ຈູຕິ ປວຕ຺ຕິຍາ ສໂທສາຘິວຈນໍ, ຕສ຺ສາ ປມາໂທ ປທໍ ມຄ຺ໂຄຕິ ເອວໍ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ ສນ຺ທສ຺ສິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ. ສງ຺ຆສຣຓຄຕຕ຺ຕາ ສງ຺ຆນິສ຺ສິຕາ ປພ຺ພຊ຺ຊາ, ຠຓ຺ຑຸກມ຺ມສ຺ສ ວາ ຕທາຍຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ນິຄ຺ໂຣຘຕ຺ເຖຣສ຺ສານຸຠາວກິຕ຺ຕນາຘິກາຣຕ຺ຕາ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ປຈ຺ຉາ ວຕ຺ຕພ຺ພມ຺ປິ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ປຸນ ຣາຊາ ອໂສກາຣາມໍ ນາມ ມຫາວິຫາຣໍ ກາເຣຕ຺ວາ ສຏ຺ຐິສຫສ຺ສານິ…ເປ… ຈຕຸຣາສີຕິວິຫາຣສຫສ຺ສານິ ກາຣາເປສີ’’ຕິ. ‘‘ປຸຖຸຊ຺ຊນກລ຺ຍາຓກສ຺ສ ວາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕປຣິໂຠໂຄ’’ຕິ ວຈນໂຕ ເສກ຺ຂາວ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ທາຍາທາ, ຕຖາປິ ເຖໂຣ ມຫິນ຺ທກຸມາຣສ຺ສ ປພ຺ພຊ຺ຊຕ຺ຖໍ ເອເກນ ປຣິຍາເຍນ ໂລກຘມ຺ມສິທ຺ເຘນ ເອວມາຫ ‘‘ໂຍ ໂກຈິ ມຫາຣາຊ…ເປ… ໂອຣສໍ ປຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ເວເທ –

‘‘ອງ຺ຄາ ອງ຺ຄາ ສມ຺ຠວສິ, ຫທຍາ ອຘິຊາຍເສ;

ອຕ຺ຕາ ເວ ປຸຕ຺ໂຕ ນາມາສິ, ສ ຊີວ ສຣໂທສຕ’’ນ຺ຕິ.

ຕສ຺ມາ ອິມິນາ ປຣິຍາເຍນ ໂອຣໂສ ປຸຕ຺ໂຕ ມາຕາປິຕູຫິ ປພ຺ພຊິໂຕ ເຈ, ອຕ຺ຖໂຕ ເຕ ສຍໍ ປພ຺ພຊິຕາ ວິຍ ໂຫນ຺ຕິ. ຘມ຺ມກຖິກາ ກສ຺ມາ ນາໂຣເຈນ຺ຕິ? ຣາຊາ ‘‘ເຖຣໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ອມຈ຺ເຈ ເປເສສິ, ຘມ຺ມກຖິກາ ເຖຣສ຺ສ ອາຄມນກາເລ ປຣິວາຣຕ຺ຖາຍ ເປສິຕາ, ຕສ຺ມາ. ອປິຈ ເຕນ ວຸຕ຺ຕວິຘິນາວ ວທນ຺ຕິ ຈຓ຺ຑຕ຺ຕາ, ຈຓ຺ຑຠາໂວ ຈສ຺ສ ‘‘ອມ຺ພໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ເວຬຸຍາ ວຕິໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕອມຈ຺ຈວຕ຺ຖຸນາ ວິຠາເວຕພ຺ໂພ. ກສ຺ມາ ປນ ຘມ຺ມກຖິກາ ຣາຊາຓາປນໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ? ‘‘ສາສນໍ ປຄ຺ຄເຫຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ທີປກຕິຕ຺ຕິໂຣຕິ ກູຏຕິຕ຺ຕິໂຣ. ອຍໍ ປນ ກູຏຕິຕ຺ຕິຣກມ຺ເມ ນິຍຸຕ຺ໂຕປິ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ຕາປສໍ ປຸຈ຺ຉິ. ສາຓິປາກາຣນ຺ຕິ ສາຓິປາກາເຣນ. ວິຠຊິຕ຺ວາ ວທຕີຕິ ວິຠຊ຺ຊວາທີ ‘‘ອຕ຺ຖິ ຂ຺ເວສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ປຣິຍາໂຍ’’ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໕). ອປິຈ ສສ຺ສຕວາທີ ຈ ຠຄວາ ‘‘ອຕ຺ຖິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຊາຕໍ ອຠູຕໍ ອສງ຺ຂຕ’’ນ຺ຕິອາທິ (ອິຕິວຸ. ໔໓)-ວຈນໂຕ. ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕິໂກ ຈ ‘‘ສປ຺ປຈ຺ຈຍາ ຘມ຺ມາ, ອປ຺ປຈ຺ຈຍາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ທຸກມາຕິກາ ໗) ວຈນໂຕ. ອນ຺ຕານນ຺ຕິໂກ ຈ –

‘‘ຄມເນນ ນ ປຕ຺ຕພ຺ໂພ, ໂລກສ຺ສນ຺ໂຕ ກຸທາຈນໍ;

ນ ຈ ອປ຺ປຕ຺ວາ ໂລກນ຺ຕໍ, ທຸກ຺ຂາ ອຕ຺ຖິ ປໂມຈນໍ’’. (ສໍ. ນິ. ໑.໑໐໗; ອ. ນິ. ໔.໔໕);

‘‘ອນມຕຄ຺ໂຄຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສໍສາໂຣ ປຸພ຺ພໂກຏິ ນ ປຎ຺ຎາຍຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໒໔; ຈູຬນິ. ກປ຺ປມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໖໑) ວຈນໂຕ. ອມຣາວິກ຺ເຂປິກປກ຺ຂມ຺ປິ ອີສກໍ ຠຊຕິ ຠຄວາ ‘‘ສສ຺ສໂຕ ໂລໂກຕິ ອພ຺ຍາກຕເມຕໍ ອສສ຺ສໂຕ ໂລໂກຕິ ອພ຺ຍາກຕເມຕ’’ນ຺ຕິອາທິອພ຺ຍາກຕວຕ຺ຖຸທີປນໂຕ ສມ຺ມຸຕິສຈ຺ຈທີປນໂຕ ຈ. ຕຎ຺ຫິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາທິວເສນ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ຍຖາຫ ‘‘ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນໍ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕາຣມ຺ມຓນ຺ຕິປີ’’ຕິອາທິ (ຘ. ສ. ໑໔໓໗). ຕຖາ ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນິກປກ຺ຂມ຺ປິ ຠຊຕິ ‘‘ລທ຺ຘາ ມຸຘາ ນິພ຺ພຸຕິໍ ຠຸຎ຺ຊມານາ’’ຕິ (ຂຸ. ປາ. ໖.໗; ສຸ. ນິ. ໒໓໐) ວຈນໂຕ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ມຸຘາຕິ ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນເວວຈນໍ. ສຎ຺ຎີວາທາທິໂກ ຈ ຠຄວາ ສຎ຺ຎີຠວອສຎ຺ຎີຠວເນວສຎ຺ຎີນາສຎ຺ຎີຠວວເສນ. ອຸຈ຺ເຉທວາທີ ຈ ‘‘ອຫຎ຺ຫິ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ອຸຈ຺ເຉທໍ ວທາມິ ຣາຄສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໖) ວຈນໂຕ. ທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານວາທີ ຈ ‘‘ຂີຓາ ຊາຕິ, ວຸສິຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໓; ທີ. ນິ. ໒.໒໑໕; ສໍ. ນິ. ໓.໓໕) ວຈນໂຕ, ‘‘ນຕ຺ຖິ ທານິ ປຸນພ຺ຠໂວ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໖) ວຈນໂຕ, ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິທີປນໂຕ ຈ. ເອວໍ ເຕນ ເຕນ ປຣິຍາເຍນ ຕຖາ ຕຖາ ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍານຸຣູປໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ວທຕີຕິ ວິຠຊ຺ຊວາທີ ຠຄວາຕິ.

ຕຕິຍສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນານໂຍ.

ປຸປ຺ຜນາໂມ ສຸມນຕ຺ເຖໂຣ. ມຫາປທຸມຕ຺ເຖໂຣຕິ ເອເກ. ມຫິໍສກມຓ຺ຑລໍ ອນ຺ຘຣຏ຺ຐນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຘມ຺ມຈກ຺ຂຸ ນາມ ຕໂຍ ມຄ຺ຄາ. ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄນ຺ຕິ ຈ ເອເກ. ປຎ຺ຈປິ ຣຏ຺ຐານິ ປຎ຺ຈ ຈີນຣຏ຺ຐານິ ນາມ. ຣາຊຄເຫຕິ ເທວິຍາ ກຕວິຫາເຣ. ສິລກູຏມ຺ຫີຕິ ປພ຺ພຕກູເຏ. ວຑ຺ຒມານນ຺ຕິ ອລງ຺ກຣຓຈຸຓ຺ຓໍ. ອຣິຍເທເສ ອຕີວ ສມ຺ມຕໍ ກິຣ. ເອກຣເສນ ນາຖກຣຓາ ອິຕິ ທມິຬາ. ສາຣປາມງ຺ຄນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕມໍ ປາມງ຺ຄໍ. ເປຕວຕ຺ຖຸອາທິນາ ສໍເວເຊຕ຺ວາ ອຠິສມຍຕ຺ຖໍ ສຈ຺ຈສໍຍຸຕ຺ຕຎ຺ຈ. ເມຆວນຸຍ຺ຍານໍ ນາມ ມຫາວິຫາຣຏ຺ຐານໍ. ‘‘ທ຺ວາສຏ຺ຐິຍາ ເລເຓສູ’’ຕິ ປາໂຐ. ທສຠາຕິກນ຺ຕິ ອຠຍກຸມາຣາທໂຍ ທສ, ເຕ ອິຘ ນ ວຸຕ຺ຕາ. ວຸຕ຺ຖວສ຺ໂສ ປວາເຣຕ຺ວາຕິ ຈາຕຸມາສິນິຍາ ປວາຣຓາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຐມປວາຣຓາຍ ວາ ປວາເຣຕ຺ວາ ເອກມາສໍ ຕຕ຺ເຖວ ວສິຕ຺ວາ ກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມາສິຍໍ ອໂວຈ, ອຎ຺ຎຖາ ‘‘ປຸຓ຺ຓມາຍໍ ມຫາວີໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນ ສກ຺ກາ ຄເຫຕຸໍ. ມຫາວີໂຣຕິ ພຸທ຺ໂຘປຈາເຣນ ຘາຕຸໂຍ ວທຕິ. ຊງ຺ຆປ຺ປມາຓນ຺ຕິ ‘‘ຖູປສ຺ສ ຊງ຺ຆປ຺ປມາຓ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ມາຕຸລຠາຄິເນຍ຺ຍາ ຈູໂຬທຣມໂຫທຣາ. ຘຣມານສ຺ສ ວິຍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຣສ຺ມິ ສຣສຣສ຺ມິ, ຣຎ຺ໂຎ ເລຂາສາສນໍ ອປ຺ເປສິ, ເອວຎ຺ຈ ມຸຂສາສນມໂວຈ. ໂທຓມຕ຺ຕາ ມຄຘນາຬິຍາ ທ຺ວາທສນາຬິມຕ຺ຕາ ກິຣ. ‘‘ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຏ຺ຐາເນ ຉິຊ຺ຊິຕ຺ວາ’’ຕິ ປາໂຐ. ສພ຺ພທິສາຫິ ປຎ຺ຈ ຣສ຺ມິໂຍ ອາວຏ຺ເຏຕ຺ວາຕິ ປຎ຺ຈຫິ ຜເລຫິ ນິກ຺ຂນ຺ຕຕ຺ຕາ ປຎ຺ຈ, ຕາ ປນ ຉພ຺ພຓ຺ຓາວ. ກຕ຺ຕິກຊຸຓ຺ຫປກ຺ຂສ຺ສ ປາຏິປທທິວເສຕິ ຊຸຓ຺ຫປກ຺ຂສ຺ສ ປຐມທິວເສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຫາໂພຘິຏ຺ຐາເນ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ຐິຕນາຄຍກ຺ຂາທິເທວຕາກຸລານິ. ໂຄປກາ ນາມ ຣາຊປຣິກມ຺ມິໂນ ຕຖາຠາວກິຈ຺ຈາ. ເຕສໍ ກຸລານໍ ນາມນ຺ຕິປິ ເກຈິ. ອຸທກາທິວາຫາ ກາລິງ຺ຄາ. ກາລິງ຺ເຄສຸ ຊນປເທສຸ ຊາຕິສມ຺ປນ຺ນໍ ກຸລໍ ກາລິງ຺ຄກຸລນ຺ຕິ ເກຈິ.

ປຐມປາຏິປທທິວເສຕິ ທຸຕິຍອຸໂປສຖສ຺ສ ປາຏິປທທິວເສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ຐິເຕຫິ ສມຸທ຺ທສ຺ສ ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ຕໍ ຐານໍ ສມຸທ຺ທສາລວຕ຺ຖຸ. ໂສຬສ ຊາຕິສມ຺ປນ຺ນກຸລານິ ອຏ຺ຐ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາມຈ຺ຈກຸລານິ. ມຫາອຣິຏ຺ຐຕ຺ເຖໂຣ ເຈຕິຍຄິຣິມ຺ຫິ ປພ຺ພຊິໂຕ. ອມຈ຺ຈສ຺ສ ປຣິເວຓຏ຺ຐາເນຕິ ສມ຺ປຕິກາລວເສນາຫ. ມຫິນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ທ຺ວາທສວສ຺ສິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປໍ ສມ຺ປຕ຺ໂຕ, ຕຕ຺ຖ ທ຺ເວ ວສ຺ສານິ ວສິຕ຺ວາ ວິນຍໍ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ, ທ຺ວາສຏ຺ຐິວສ຺ສິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ. ວິນໂຍ ສໍວຣຕ຺ຖາຍາຕິ ວິນຍປິຏກໍ, ຕສ຺ສ ປຣິຍາປຸຓນໍ ວາ. ຍຖາຠູຕຎາຓທສ຺ສນໍ ສປ຺ປຈ຺ຈຍນາມຣູປປຣິຄ຺ຄໂຫ. ມຄ຺ຄາທິປຈ຺ຈເວກ຺ຂເຓ ອສຕິ ອນ຺ຕຣາ ປຣິນິພ຺ພານໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ ເສກ຺ຂສ຺ສ ມຣຓໍ ວາ, ສຕິເຍວ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ອາຫ ‘‘ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ. ອນຸປາທາປຣິນິພ຺ພານຕ຺ຖາຍາຕິ ກຎ຺ຈິ ຘມ຺ມໍ ອນຸປາທາຍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອີສກມ຺ປິ ອນວເສເສຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພານຕ຺ຖາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປນິສາຕິ ‘‘ວິນໂຍ ສໍວຣຕ຺ຖາຍາ’’ຕິອາທິກາ ກາຣຓປຣມ຺ປຣາ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ອຕ຺ຕຫິຕນິປ຺ຜຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ປຣຫິຕນິປ຺ຜຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອຕທຕ຺ຖໍ ໂສຕາວຘານ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ອຕ຺ຕໂນ ວິນຍກຖນໍ ວິນຍມນ຺ຕນຎ຺ຈ ອຸຄ຺ຄເຫຕຸໍ ປເຣສໍ ໂສຕສ຺ສ ໂອທຫນໍ ໂສຕາວຘານໍ. ຕໂຕ ອຸຄ຺ຄຫິຕວິນຍກຖາມນ຺ຕນານໍ ເຕສໍ ອຸປນິສາ ຍຖາວຸຕ຺ຕກາຣຓປຣມ຺ປຣາ ສິທ຺ຘາເຍວາຕິ ນ ປຸນ ທສ຺ສິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຎ຺ຎຖາ ເອຕທຕ຺ຖາ ອຸປນິສາຕິ ອິມິນາ ວຈເນເນວ ອນຸປາທາປຣິນິພ຺ພານສ຺ສ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ອນຸປາທາປຣິນິພ຺ພານໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ໂສຕາວຘານາສມ຺ຠວໂຕ ເອຕທຕ຺ຖໍ ໂສຕາວຘານນ຺ຕິ ອນ຺ເຕ ນ ສມ຺ຠວຕີຕິ ນິຣຕ຺ຖກໍ ຠເວຍ຺ຍ, ນ ຈ ນິຣຕ຺ຖກໍ ປຣຫິຕນິປ຺ຜຕ຺ຕິຍາ ມູລກາຣຓທສ຺ສນຕ຺ຖຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ເອວໍ ຍຖາ ຍຖາ ຍໍ ຍໍ, ສມ຺ຠເວຍ຺ຍ ປທໍ ອິຘ;

ຕໍ ຕໍ ຕຖາ ຕຖາ ສພ຺ພໍ, ປໂຍເຊຍ຺ຍ ວິຈກ຺ຂໂຓຕິ.

ພາຫິຣນິທານກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ

ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ໂຑ

ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາ

‘‘ເຕນ ສມເຍນ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ ເວສາລິຍໍ ວິຫຣຕິ ມຫາວເນ ກູຏາຄາຣສາລາຍໍ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ເວສາລິຍາ ອວິທູເຣ ກລນ຺ທຄາໂມ ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິ ວິນຍນິທາເນ ອາຣຠິຕພ຺ເພ ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ຑສ຺ສ ອາຣມ຺ໂຠ ກິມຕ຺ໂຖຕິ ເຈ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ມູລໂຕ ປຠຸຕິ ວິນຍນິທານໍ ທສ຺ເສຕຸໍ. ຍທິ ເອວໍ ‘‘ປຐມໍ ອາວຸໂສ ອຸປາລິ ປາຣາຊິກໍ ກຕ຺ຖ ປຎ຺ຎຕ຺ຕນ຺ຕິ, ເວສາລິຍ’’ນ຺ຕິ ວຈເນນ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ເຈ? ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ກສ຺ມາ? ກຕ຺ຖ ປຎ຺ຎຕ຺ຕນ຺ຕິ ຫິ ນິທານປຸຈ຺ຉາ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ‘‘ປຐມສ຺ສ ປາຣາຊິກສ຺ສ ກິໍນິທານ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິເຕ ສາຘາຣຓມຫານິທານວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ອຍຸຕ຺ຕໍ ວິຍາຕິ? ນາຍຸຕ຺ຕໍ, ສພ຺ເພສໍ ສິກ຺ຂາປທານໍ ປາເຏກ຺ກໍ ນິທານສ຺ສ ປຸຏ຺ຐຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕພ຺ພຕ຺ຕາ ຈ ສພ຺ພສາຘາຣຓມຫານິທານໍ ປຐມມາຫ. ເອກນ຺ເຕນ ປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊນກ຺ກເມນ ປາຣາຊິກາທີນິ ສງ຺ຄຫໍ ອາໂຣປິຕານິ. ກຖໍ ອາໂຣປິຕານີຕິ ເຈ? ອາຍສ຺ມຕາ ມຫາກສ຺ສເປນ ອນຸກ຺ກເມນ ສພ຺ໂພປິ ວິນໂຍ ປຸຈ຺ຉິໂຕ, ປຸຏ຺ເຐນ ຈ ອາຍສ຺ມຕາ ອຸປາລິຕ຺ເຖເຣນ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ນິຣນ຺ຕຣໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕເມວ. ອປຸຈ຺ຉິຕານິປິ ວິນີຕວຕ຺ຖຸອາທີນິ ຍຸຊ຺ຊມານານິ ວຕ຺ຖູນິ ອນ຺ໂຕກຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ຊນກ຺ກເມເນວ ຄຓສຊ຺ຌາຍມກໍສູຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຎ຺ຎຖາ ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ຑໍ ປຐມປາຣາຊິກສ຺ເສວ ນິທານນ຺ຕິ ວາ ອນຘິກາຣິກໍ ວາ ນິປ຺ປໂຍຊນໍ ວາ ປາເຏກ຺ກໍ ສິກ຺ຂາປທນິທານປຸຈ຺ຉານນ຺ຕຣໍ ຕເທວ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕພ຺ພນ຺ຕິ ວາ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ອາທິໂຕ ປຠຸຕິ ວິນຍນິທານໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຕນ ສມເຍນາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ.

ອິທານິ ນິທານຠຓເນ ປໂຍຊນໍ ວກ຺ຂາມ – ວິນຍສ຺ສອາຓາເທສນຕ຺ຕາ ຠຄວໂຕ ຕາວ ອາຓາຣຫຠາວທີປນໍ, ອາຓາຠູຕສ຺ສ ຈ ວິນຍສ຺ສ ອນຎ຺ຎວິສຍຠາວທີປນໍ, ອາຓາຍ ຐິຕານໍ ສາວການໍ ມຫານຸຠາວທີປນຎ຺ຈາຕິ ຕິວິຘມສ຺ສ ປໂຍຊນໍ. ກຖໍ? ອາຓາສາສນາຣໂຫ ຫິ ຠຄວາ ປຫີນກິເລສຕ຺ຕາ, ອຘິຄຕຄຸຓວິເສສຕ຺ຕາ, ໂລກເຊຏ຺ຐເສຏ຺ຐຕ຺ຕາ, ຕາທິຠາວປ຺ປຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ, ອຣສຣູປຕາທີຫິ ອຏ຺ຐຫິ ອກ຺ໂກສວຕ຺ຖູຫິ ອກມ຺ປນໂຕ ຠຄວໂຕ ຕາທິຠາວປ຺ປຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ, ອຏ຺ຐນ຺ນມ຺ປິ ເຕສໍ ອກ຺ໂກສວຕ຺ຖູນໍ ອຕ຺ຕນິ ສມ຺ຠວປຣິຍາຍທີປນປາຬິຍາ ປຫີນກິເລສຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຈຕຸນ຺ນໍ ຌານານໍ ຕິສ຺ສນ຺ນຎ຺ຈ ວິຊ຺ຊານໍ ອຘິຄມປຣິທີປເນນ ອຘິຄຕຄຸຓວິເສສຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ‘‘ນາຫໍ ຕໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ປສ຺ສາມິ ສເທວເກ…ເປ… ມຸທ຺ຘາປິ ຕສ຺ສ ວິປເຕຍ຺ຍາ’’ຕິ ຈ ‘‘ເຊຏ຺ໂຐ ເສຏ຺ໂຐ ໂລກສ຺ສາ’’ຕິ ຈ ວຈເນນ ເຊຏ຺ຐເສຏ຺ຐຕາ ເວທິຕພ຺ພາ, ອິທຎ຺ຈ ຠຄວໂຕ ອາຓາຣຫຠາວທີປນປ຺ປໂຍຊນໍ. ‘‘ອາຄເມຫິ ຕ຺ວໍ ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ອາຄເມຫິ ຕ຺ວໍ ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຕຖາຄໂຕວ ຕຕ຺ຖ ກາລໍ ຊານິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຈນໍ ອນຎ຺ຎວິສຍຠາວທີປນໍ. ‘‘ສາຘາຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ປຖວິໍ ປຣິວຕ຺ເຕຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ຈ ‘‘ເອກາຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ປາຓິໍ ອຠິນິມ຺ມິນິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈ ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ, ສພ຺ໂພ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ອຸຕ຺ຕຣກຸຣຸໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາ’’ຕິ ຈ ອິເມຫິ ເຖຣສ຺ສ ຕີຫິ ສີຫນາເທຫິ ອາຓາຍ ຐິຕານໍ ສາວການໍ ມຫານຸຠາວຕາທີປນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສາວຕ຺ຖິຍາທີສຸ ອວິຫຣິຕ຺ວາ ກິມຕ຺ຖໍ ຠຄວາ ເວຣຎ຺ຊາຍເມວ ຕທາ ວິຫາສີຕິ ເຈ? ນເຬຣຸຍກ຺ຂສ຺ສ ປີຕິສຎ຺ຊນນຕ຺ຖໍ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຠິກ຺ຂາວເສນ ອກິລມນຕ຺ຖໍ, ເວຣຎ຺ຊພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ປສາທສຎ຺ຊນນຕ຺ຖໍ, ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອານຸຠາວທີປນຏ຺ຐານຠູຕຕ຺ຕາ, ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາຈນເຫຕຸຠູຕປຣິວິຕກ຺ກນຏ຺ຐານຠູຕຕ຺ຕາ ຈ. ເຕສຸ ປຈ຺ຉິມໍ ພລວກາຣຓໍ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ເຕນ ສມເຍນາຕິ ເຍນ ກາເລນ ອາຍສ຺ມໂຕ…ເປ… ເຕນ ກາເລນາ’’ຕິ. ປຸຣິເມສຸ ຈຕູສຸ ອສງ຺ຄຫກາຣເຓສຸ ປຐເມນ ຠຄວາ ເມຕ຺ຕາຠາວນາທິນາ ອມນຸສ຺ສານໍ ຈິຕ຺ຕສໍຣກ຺ຂເຓນ ຠິກ຺ຂູນໍ ອາທຣໍ ຊເນຕິ. ທຸຕິເຍນ ປຣິສາວຈເຣນ ຠິກ຺ຂຸນາ ເອວໍ ປຣິສາ ສງ຺ຄເຫຕພ຺ພາ, ເອວໍ ອປ຺ປິຈ຺ເຉນ ສນ຺ຕຸຏ຺ເຐນ ຈ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວາ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕິເຍນ ປຈ຺ຈເຍ ນິຣເປກ຺ເຂນ ກຸລານຸຄ຺ຄໂຫ ກາຕພ຺ໂພຕິ. ຈຕຸຕ຺ເຖນ ເອວໍ ມຫານຸຠາເວນາປິ ປຈ຺ຈຍຕ຺ຖໍ ນ ໂລລຸປ຺ປໍ ກາຕພ຺ພໍ, ເກວລໍ ປຣທຕ຺ຕຸປຊີວິນາ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ເຕນາຕິອາທິປາຐສ຺ສ…ເປ… ວິນຍສ຺ສຕ຺ຖວຓ຺ຓນ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ອຎ຺ໂຎ ເຕນາຕິອາທິປາໂຐ, ອຎ຺ໂຎ ວິນໂຍ ອາປຊ຺ຊຕິ.

‘‘ເຕນາຕິອາທິປາຐມ຺ຫາ, ໂກ ອຎ຺ໂຎ ວິນໂຍ ອິຘ;

ຕສ຺ສຕ຺ຖໍ ທສ຺ສຍນ຺ໂຕວ, ກເຣ ວິນຍວຓ຺ຓນ’’ນ຺ຕິ. –

ເຈ? ນນຸ ວຸຕ຺ຕໍ ປຸພ຺ເພວ ‘‘ອິທຎ຺ຫິ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຕ຺ຕປຈ຺ຈກ຺ຂວຈນໍ ນ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ, ຕສ຺ມາ ອຸປາລິຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ເຕນາຕິອາທິປາຐສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ນານປ຺ປກາຣໂຕ ທສ຺ສຍນ຺ໂຕ ກຣິສ຺ສາມິ ວິນຍສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຕ຺ຕປຈ຺ຈກ຺ຂວຈນຠູຕສ຺ສ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນນ຺ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຍທິ ເອວໍ ‘‘ເຕນ ສມເຍນ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ວິຫຣຕີຕິ ເອວມາທິວຈນປຏິມຓ຺ຑິຕນິທານໍ ວິນຍປິຏກໍ ເກນ ຘາຣິຕ’’ນ຺ຕິອາທິວຈນໍ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ ‘‘ເຕນ ສມເຍນາ’’ຕິອາທິວຈນສ຺ສ ວິນຍປິຏກປຣິຍາປນ຺ນຠາວທີປນໂຕຕິ ເຈ? ນ, ອຎ຺ຎຕ຺ເຖປິ ຕພ຺ໂພຫາຣສິທ຺ຘິໂຕ ‘‘ນານາວິຘຠິຕ຺ຕິກມ຺ມປຏິມຓ຺ຑິຕວສໂນ ປຸຣິໂສ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ວິນຍສ຺ສາທິຠາເວນ ສງ຺ຄີຕິກາຣເກຫິ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ວິນຍປຣິຍາປນ຺ນຕາປິ ຍຸຊ຺ຊຕິ ຕສ຺ສ ວຈນສ຺ສ. ເອຕ຺ຖາຫ – ຍຖາ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ‘‘ເອກໍ ສມຍ’’ນ຺ຕິ ຈ, ອຠິຘມ຺ເມ ຈ ‘‘ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ’’ຕິ ອນິຍມໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາ ອວຕ຺ວາ ອິຘ ‘‘ເຕນ ສມເຍນາ’’ຕິ ປຐມໍ ຕໍນິທ຺ເທໂສວ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ໂຕຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິສມຍສ຺ສ, ຍສ຺ສ ວາ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິເຫຕຸຠູຕສ຺ສ ສມຍສ຺ສ ເຫຕຸ ຠຄວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວິຫາສິ, ຕສ຺ສ ຈ ສມຍສ຺ສ ອຕີຕສ຺ສ ເຕສໍ ສງ຺ຄີຕິກາຣການໍ ວສີນໍ ສຸວິທິຕຕ຺ຕາ. ກຖໍ? ‘‘ເຍ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອປ຺ປິຈ຺ຉາ ເຕ ອຸຊ຺ຌາຍນ຺ຕີ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ, ‘‘ອຖ ໂຂ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຠຄວໂຕ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸ’’ນ຺ຕິ ຈ ‘‘ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເອຕສ຺ມິໍ ນິທາເນ ສນ຺ນິປາຕາເປຕ຺ວາ’’ຕິ ຈ ‘‘ຠິກ຺ຂູນໍ ຕທນຸຈ຺ຉວິກໍ ຕທນຸ…ເປ… ທສ ອຕ຺ຖວເສ ປຏິຈ຺ຈ ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸຕາຍາ’’ຕິ ຈ ‘‘ເອວຎ຺ຈ ປນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິມໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ອຸທ຺ທິເສຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ຈ ຂນ຺ຘເກສຸ ຈ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕີຫິ ສຣຓຄມເນຫິ ປພ຺ພຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິອາທິວິນຍກ຺ກມສ຺ສ ວຈນໂຕ ໂຍ ໂສ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິສມໂຍ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ວິນຍກ຺ກມສ຺ສ ໂສ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິສມໂຍ ຈ ສຸວິທິໂຕ ເຕສໍ ປຎ຺ຈສຕານໍ ຘມ຺ມຘຣານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ, ນາຍໍ ນໂຍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາຠິຘມ຺ເມສຸ ສມ຺ຠວຕິ. ຕສ຺ມາ ສຸວິທິຕຕ຺ຕາ ເຕນ ສມເຍນ ເຫຕຸຠູເຕນ ວິຫຣຕີຕິ ວິຫຣຕິປເທນ ເອກສມ຺ພນ຺ຘຕ຺ຕາ ຈ ປຐມໍ ຍໍນິທ຺ເທສາທິໂນ ອສມ຺ຠວໂຕ ຈ ວິນຍປິຏເກ ຕໍນິທ຺ເທໂສວ ປຐມໍ ວຸຕ຺ໂຕ. ກຖໍ? ເອຕ຺ຖ ‘‘ເຍນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ເວສາລິຍາ ອວິທູເຣ ກລນ຺ທຄາໂມ ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິ ວາ ‘‘ເຍນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ເວສາລີ…ເປ… ໂຫຕີ’’ຕິ ວາ ອສມ຺ຠວໂຕ ຍໍນິທ຺ເທເສນ ອວຕ຺ວາ ຕໍນິທ຺ເທສສ຺ເສວ ສມ຺ຠວໂຕ ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ…ເປ… ກລນ຺ທຄາໂມ ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ, ເກວລໍ ສຸວິທິຕຕ຺ຕາ ວາ. ອນິຍມນິທ຺ເທສວຈນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ນິຍມນິທ຺ເທສວຈນເມເວຕໍ ຕໍນິທ຺ເທສຕ຺ຕາ, ຕຖາປິ ສມ຺ປຕິກາລວເສນ ຕທິຕເຣສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອວິທິຕຕ຺ຕາ ‘‘ອນິຍມນິທ຺ເທສວຈນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍໍ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຍຎ຺ຫິ ສພ຺ພສ຺ມິມ຺ປິ ວິນເຍ ຍຸຕ຺ຕີ’’ຕິ, ຕໍ ຕພ຺ພຫຸເລນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຍທິ ສພ຺ພໍ ເຕນາຕິ ປທໍ ອນິຍມນິທ຺ເທສວຈນໍ ຠເວຍ຺ຍ, ເຕນ ຫິ ຠິກ຺ຂເວ ຠິກ຺ຂູນໍ ສິກ຺ຂາປທນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອິທມ຺ປິ ປຸພ຺ເພ ສິທ຺ຘຕ຺ຖໍ ເຕນາຕິ ປທໍ ອນິຍມນິທ຺ເທສວຈນໍ ຠເວຍ຺ຍ. ‘‘ເຕນ ສມເຍນ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ ອຸຣຸເວລາຍໍ ວິຫຣຕີ’’ຕິອາທີສຸ ວຸຕ຺ຕໍ ເຕນາຕິ ປທຎ຺ຈ ອນິຍມນິທ຺ເທສວຈນໍ ຠເວຍ຺ຍ, ນ ຈ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ເຍສໍ ເຕນ ຕໍນິທ຺ເທເສນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐຕ຺ໂຖ ອວິທິໂຕ, ເຕສໍ ວເສນາຫ ‘‘ອນິຍມນິທ຺ເທສວຈນເມຕ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ຕໂຕ ປຐມໍ ຕທຕ຺ຖາທສ຺ສນໂຕ ປຈ຺ຉາປິ ຕໍສມ຺ພນ຺ເຘນ ຍໍນິທ຺ເທສທສ຺ສນໂຕ ຈ ‘‘ອນິຍມນິທ຺ເທສວຈນເມຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ປຸພ຺ພຓ຺ຫາທີສຸ ອຍໍ ນາມາຕິ ອນິຍເມຕ຺ວາ ກາລປຣິທີປນສ຺ສ ສມຍສທ຺ທສ຺ສ ອຸປປທຠາເວນປິ ເອວໍ ວຕ຺ຕຸມຣຫຕິ ‘‘ຍທິທໍ ອນິຍມນິທ຺ເທສວຈນ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ‘‘ເຕນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ເຕນ ຆເຏນ ປເຏນາຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖປ຺ປສງ຺ຄນິວາຣຓຕ຺ຖໍ ນິຍມໍ ກໂຣຕິ ‘‘ສມເຍນາ’’ຕິ. ເກນ ປນ ສມເຍນ? ປຣຠາເຄ ອຕ຺ຖໂຕ ສິທ຺ເຘນ ສາຣິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິວິຕກ຺ກສມເຍນ. ເອຕ຺ຖາຫ – ວິຕກ຺ກສມໂຍ ເຈ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕ, ‘‘ປຣໂຕ ອິຘ ປນ ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ ກຣຓຕ຺ໂຖ ຈ ສມ຺ຠວຕິ. ໂຍ ຫິ ໂສ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິສມໂຍ ສາຣິປຸຕ຺ຕາທີຫິປິ ທຸພ຺ພິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍ, ເຕນ ສມເຍນ ເຫຕຸຠູເຕນ ກຣຓຠູເຕນ ຈາ’’ຕິອາທິວຈນໍ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ? ນ, ພາຫຸລ຺ເລນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາຠິຘມ຺ເມສຸ ວິຍ ອວຕ຺ວາ ອິຘ ວິນຍປິຏເກ ກຣຓວຈເນນ ກສ຺ມາ ນິທ຺ເທໂສຕິ ຫິ ໂຈທນາ. ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສາ ວິສ຺ສຊ຺ຊເນ ພາຫຸລ຺ເລນ ກຣຓວຈນປ຺ປໂຍຊນໍ ວຕ຺ຕຸກາໂມ ອາຈຣິໂຍ ອາຫ ‘‘ໂຍ ໂສ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິສມໂຍ’’ຕິອາທິ. ນ ສມ຺ປຕິ ວຸຈ຺ຈມານສ຺ເສວ ກຣຓວຈນສ຺ສ ປໂຍຊນໍ ວຕ຺ຕຸກາໂມ, ອິມສ຺ສ ປນ ເຫຕຸອຕ຺ໂຖວ ສມ຺ຠວຕິ, ນ ກຣຓຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ມາ ອາຫ ‘‘ອປຣຠາເຄ ອຕ຺ຖໂຕ ສິທ຺ເຘນາ’’ຕິອາທິ. ສມຍຎ຺ຈາຕິ ອາຄມນປຈ຺ຈຍສມວາຍໍ ຕທນຸຣູປກາລຎ຺ຈ ອຸປາທາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຈ຺ຈຍສາມຄ຺ຄິຎ຺ຈ ອາຄມນກາລຎ຺ຈ ລຠິຕ຺ວາ ຊານິສ຺ສາມາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ເອຕ຺ຖາຫ – ຍຖາ ‘‘ເອໂກວ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຂໂຓ ສມໂຍ ຈາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຂຓສມຍານໍ ເອໂກ ອຕ຺ໂຖ, ຕຖາ ກາລຎ຺ຈ ສມຍຎ຺ຈ ອຸປາທາຍາຕິ ກາລສມຍານໍ ເອໂກ ອຕ຺ໂຖ ສິຍາ, ອປິຈ ອາຄມນປຈ຺ຈຍສມວາໂຍ ເຈຕ຺ຖ ສມໂຍ ກາລສ຺ສາປິ ອາຄມນປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ ສມຍຄ຺ຄຫເຓເນວ ໂສ ຄຫິໂຕຕິ ວິສຸໍ ກາໂລ ກິມຕ຺ຖໍ ຄຫິໂຕຕິ ຈ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ອປ຺ເປວ ນາມ ສ຺ເວປີຕິ ກາລສ຺ສ ປຐມໍ ນິຍມິຕຕ຺ຕາ ນ ສມໂຍ ກາລຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມິໍ ສ຺ເວຕິ ນິຍມິຕກາເລ ອິຕເຣສໍ ອາຄມນປຈ຺ຈຍານໍ ສມວາຍໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປສງ຺ກເມຍ຺ຍາມ ຍຖານິຍມິຕກາເລປິ ປຸພ຺ພຓ຺ຫາທິປ຺ປເຠທໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕສມວາຍານຸຣູປໍ ກາລຎ຺ຈ ອຸປາທາຍາຕິ ສ຺ເວຕິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນທິວເສ ປຸພ຺ພຓ຺ຫາທິກາລນິຍຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ, ຕສ຺ມາ ກາລສມຍານໍ ນ ເອກຕ຺ຖຕ຺ຕາ ກາລສ຺ສ ວິສຸໍ ຄຫຓມ຺ປິ ສາຕ຺ຖກນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍສ຺ມາ ຂເຓ ຂເຓ ຕ຺ວໍ ຠິກ຺ຂຸ ຊາຍສິ ຈ ຊີຍສິ ຈ ມີຍສິ ເຈຕິ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ສນ຺ຕິເກ ອຠິກ຺ຂຓໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ (ປາຈິ. ໑໙໘) ຈ ຂເຓ ຂເຓ ຠາສຕິ ສຕ຺ຖຸສາສນນ຺ຕິ ຈ ຂຓສທ຺ໂທ ອເນກຕ຺ໂຖ, ຕຖາ ສມຍສທ຺ໂທ ຈ, ຕສ຺ມາ ເອກເມເກນ ນິຍເມນ຺ໂຕ ‘‘ເອໂກວ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຂໂຓ ຈ ສມໂຍ ຈາ’’ຕິ ອາຫ. ຂຓສມຍານໍ ອຕ຺ໂຖ ເອກຕ຺ໂຖ ຍຸຊ຺ຊຕິ ຂໂຓ ໂອກາສລາໂຠ, ອຏ຺ຐກ຺ຂຓວຊ຺ຊິໂຕ ນວໂມ ຂໂຓຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ອຸຈ຺ເຉທາທໂຍ ທິຏ຺ຐິຄຕສງ຺ຂາເຕ ສມເຍ ເອຕ຺ຖ ປວທນ຺ຕີຕິ ສມຍປ຺ປວາທໂກ. ສ຺ເວວ ຕິນ຺ທຸກາຈີຣສງ຺ຂາຕາຍ ຕິມ຺ພຣຸຣຸກ຺ຂປນ຺ຕິຍາ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕິນ຺ທຸກາຈີຣໍ. ເອກສາລເກຕິ ເອໂກ ສາລຣຸກ຺ໂຂ. ‘‘ກຸຏິກາ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ອຕ຺ຖາຠິສມຍາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຫິຕປຏິລາຠາ. ຘີໂຣຕິ ຈ ປຓ຺ຑິໂຕ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນາຎ຺ໂຎ. ສມ຺ມາ ມານາຠິສມຍາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ມານສ຺ສ ປຫາເນນ, ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ສຸຏ຺ຐຸ ມານປ຺ປຫາເນນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸກ຺ຂສ຺ສ ປີຬນຏ຺ໂຐຕິອາທີສຸ ‘‘ຈຕຸນ຺ນໍ ສຈ຺ຈານໍ ຈຕູຫິ ອາກາເຣຫິ ປຏິເວໂຘ’’ຕິອາທີສຸ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກສງ຺ຂາຕສ຺ສ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ທຸກ຺ຂາກາຣຕາຍຏ຺ໂຐ. ສງ຺ຂຕຏ຺ໂຐ ກາຣຓຸປ຺ປຕ຺ຕິອຕ຺ໂຖ, ທຸກ຺ຂາຍ ເວທນາຍ ສນ຺ຕາປຏ຺ໂຐ. ສຸຂາຍ ເວທນາຍ ວິປຣິຓາມຏ຺ໂຐ. ປີຬນຏ຺ຐາທິໂກວ ອຠິສມຍຏ຺ໂຐຕິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຄພ຺ໂຠກ຺ກນ຺ຕິສມໂຍຕິອາທີສຸປິ ປຖວີກມ຺ປນອາໂລກປາຕຸຠາວາທີຫິ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ປາກໂຏ. ທຸກ຺ກຣກາຣິກສມໂຍປິ ກາໂຬ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ນ ກາໂຬຕິອາທິນາ ປາກໂຏ. ສຕ຺ຕສຕ຺ຕາຫານິ ຈ ອຎ຺ຎານິ ຈ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣສມໂຍ.

ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ຕໍ ສມຍນ຺ຕິ ອາຣມ຺ຠໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ປຕ຺ຕສນ຺ນິຏ຺ຐານາ, ຕາວ ອຈ຺ຈນ຺ຕສມ຺ປໂຍເຄນ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ. ກຣຸຓາວິຫາເຣນ ວິຫາສີຕິ ກຣຸຓາກິຈ຺ຈວິຫາເຣນ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ວິຫາສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ສມຍຎ຺ຫິ ກຣຸຓາກິຈ຺ຈສມຍໍ. ຎາຓກິຈ຺ຈໍ ກຣຸຓາກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ທ຺ເວ ຠຄວໂຕ ກິຈ຺ຈານິ, ອຠິສມ຺ໂພຘິ ຎາຓກິຈ຺ຈໍ, ມຫາກຣຸຓາສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ເວເນຍ຺ຍສຕ຺ຕາວໂລກນໍ ກຕ຺ວາ ຕທນຸຣູປກຣຓໍ ກຣຸຓາກິຈ຺ຈໍ. ‘‘ສນ຺ນິປຕິຕານໍ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ທ຺ວຍໍ ກຣຓີຍ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໗໓; ອຸທາ. ໑໒, ໒໘) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຠຄວາປິ ກໂຣຕິເຍວ. ອຖ ວາ ອາຄນ຺ຕຸເກຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ອາທິສມາໂຍຄຎ຺ຈ. ຕຕ຺ຖ ກຣຸຓາກິຈ຺ຈໍ ວິຫາຣໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ກຣຸຓາວິຫາເຣນ ວິຫາສີ’’ຕິ ອາຫ. ອຘິກຣຓຎ຺ຫິ ກາລຕ຺ໂຖຕິ ເອຕ຺ຖ ຫິ-ກາໂຣ ກາຣຓຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ອຠິຘມ຺ເມ ກາລສມູຫຂຓສມວາຍເຫຕຸສງ຺ຂາຕວເສນ ປຎ຺ຈວິໂຘ ສມຍຏ຺ໂຐ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ກາລສມູຫຏ຺ໂຐ ສມໂຍ ກຖໍ ອຘິກຣຓໍ ໂຫຕິ? ອຘິກຣຓມຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ ປຸພ຺ພຓ຺ເຫ ຊາໂຕຕິ ຍຖາ, ເອວໍ ກາລຏ຺ໂຐ ສມຍສທ຺ໂທ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ກຖໍ ຣາສຏ຺ໂຐ? ຍວຣາສິມ຺ຫິ ຊາໂຕຕິ ຍຖາ. ຕສ຺ມາ ຍສ຺ມິໍ ກາເລ ປຸຎ຺ເຊ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ສມຸປ຺ປນ຺ນໍ, ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ປຸຎ຺ເຊ ວາ ຜສ຺ສາທໂຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຘິກຣຓຎ຺ຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຠິຘມ຺ເມ ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ ອຘິກຣຓໍ ກາລຏ຺ໂຐ ສມູຫຏ຺ໂຐ ຈ ໂຫຕິ, ‘‘ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ອຘິກຣຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອິທານິ ຠາເວນຠາວລກ຺ຂຓຎ຺ຈ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕານ’’ມິຈ຺ຈາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຠິຘມ຺ເມ ວຸຕ຺ຕານໍ ຠາໂວ ນາມ ກິນ຺ຕິ? ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ວິຊ຺ຊມານຕາ, ສາ ເຕສໍ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕານໍ ຜສ຺ສາທິຘມ຺ມານໍ, ສາ ປນ ສມຍສ຺ສ ຠາເວນ ຠາໂວ ລກ຺ຂີຍຕິ ຎາຍຕິ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ຠຸມ຺ມວຈນນິທ຺ເທໂສ ກໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຂໂຓ ນາມ ອຏ຺ຐກ຺ຂຓວິນິມຸຕ຺ໂຕ ນວໂມ ຂໂຓ, ຕສ຺ມິໍ ສຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ສມວາໂຍ ນາມ ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍາທິກາຣຓສາມຄ຺ຄີ, ຕສ຺ມິໍ ສຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ເຫຕຸ ນາມ ຣູປາທິອາຣມ຺ມຓໍ. ຕສ຺ມາ ຕສ຺ມິໍ ຂຓກາຣຓສມວາຍເຫຕຸມ຺ຫິ ສຕິ ເຕສໍ ຜສ຺ສາທີນໍ ຠາໂວ ວິຊ຺ຊມານຕາ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອິຘ ປນ ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ ກຣຓຕ຺ໂຖ ຈ ສມ຺ຠວຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ຖທ຺ວຍເມກສ຺ສ ສມ຺ຠວຕີຕິ ອິຘ ວິນເຍ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ສມຍສທ຺ທສ຺ສ ກຕ຺ຕຸກຣຓຕ຺ເຖ ຕຕິຍາ ເຫຕຸມ຺ຫິ ຈ ອິຕ຺ຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ໂສ ທຸພ຺ພິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍຕິ ‘‘ຕຖາຄໂຕວ ຕຕ຺ຖ ກາລໍ ຊານິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຕນ ສມເຍນາຕິ ຕສ຺ສ ສມຍສ຺ສ ກາຣຓາ ‘‘ອນ຺ເນນ ວສຕິ ວິຊ຺ຊາຍ ວສຕີ’’ຕິ ຍຖາ, ອນ຺ນໍ ວາ ວິຊ຺ຊໍ ວາ ລຠາມີຕິ ຕທຕ຺ຖໍ ວສຕີຕ຺ຍຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ‘‘ເຕນ ສມເຍນ ວິຫຣຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ເຫຕ຺ວຕ຺ເຖ ຕຕິຍາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ, ຕສ຺ມາ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ສມຍຎ຺ຈ ວີຕິກ຺ກມຎ຺ຈ ໂອໂລກຍມາໂນ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວິຫາສີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຕິຍປາຣາຊິກາທີສຸ ‘‘ອິຈ຺ຉາມຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອທ຺ຘມາສໍ, ປຏິສລ຺ລີຍິຕຸ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໑໖໒) ເອວມາທີສຸ ທຏ຺ຐພ຺ພາ, ຕສ຺ມາ ທຸຕິຍາ ກາລທ຺ຘາເນ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍເຄຕິ ທຸຕິຍາຕ຺ຣ ສມ຺ຠວຕິ ‘‘ມາສມຘີເຕ ທິວສມຘີເຕ’’ຕິ ຍຖາ. ອິຘ ປນ ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ ກຣຓຕ຺ໂຖ ຈ ສມ຺ຠວຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຍສ຺ສ ກຣຓວຈນສ຺ສ ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ ສມ຺ຠວຕິ, ເຕນ ສມເຍນ ເຫຕຸຠູເຕນ ຕໍ ຕໍ ວຕ຺ຖຸວີຕິກ຺ກມສງ຺ຂາຕໍ ວີຕິກ຺ກມສມຍສງ຺ຂາຕໍ ວາ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິເຫຕຸຎ຺ຈ ອເປກ຺ຂມາໂນ ຠຄວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວິຫາສິ. ຍສ຺ສ ກຣຓຕ຺ໂຖ ສມ຺ຠວຕິ, ເຕນ ກຣຓຠູເຕນ ສມເຍນ ສມ຺ປຕ຺ເຕນ ສິກ຺ຂາປທານິ ປຎ຺ຎາປຍນ຺ໂຕ ຠຄວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວິຫາສີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘‘ສຸທິນ຺ນາທີນໍ ວີຕິກ຺ກໂມວ ກາຣຓໍ ນາມ, ຕສ຺ສ ນິຍມຠູໂຕ ກາໂລ ປນ ກຣຓເມວ ຕໍ ກາລໍ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາວ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ປຎ຺ຎເປຕພ຺ພຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ນິທ຺ໂທສໍ. ຍໍ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິທໍ ກຣຓໍ ປຸພ຺ພຠາຄຕ຺ຕາ ປຐມໍ ວຕ຺ຕພ຺ພມ຺ປິ ປຈ຺ຉາ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ, ຕໍ ທຸວຸຕ຺ຕໍ. ເຫຕຸອຕ຺ຖໂຕ ຫິ ຍຖາ ປຈ຺ຉາ ກຣຓຕ຺ໂຖ ໂຍຊິຍມາໂນ ອນຸກ຺ກເມເນວ ໂຍຄໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕຖາ ຈ ໂຍຊິໂຕ. ຍໍ ປນ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິໂຍ ປຈ຺ຉາ ວຸຕ຺ຕໍ ອິທໍ ກຣຓຕ຺ຖໍ ປຐມໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕໍ ເຫຕຸອຕ຺ຖໍ ປຈ຺ຉາ ໂຍເຊສິ, ຕໍ ໂຍຊນາສຸຂຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຈຣິເຍນ ລິຂິຕໍ. ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ‘‘ອາຈຣິເຍນ ລິຂິຕ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ອາຈຣິຍສ຺ສ ຕກ຺ໂກ’’ຕິ ວາ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອາຈຣິໂຍ ນາມ ອານນ຺ທາຈຣິໂຍ ກລສປຸຣວາສີຕິ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຖາຫ – ຍຖາ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ‘‘ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕຖາ ‘‘ເຕນ ສມເຍນ ຠຄວາ ເວຣຎ຺ຊາຍ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ອຖ ສເວວຈນໍ ວຕ຺ຕຸກາໂມ ເຖໂຣ, ຕຖາຄໂຕ ສຸຄໂຕຕິອາທີນິປິ ວຕ຺ຕພ຺ພານິ, ອຖ ອິມສ຺ເສວ ປທທ຺ວຍສ຺ສ ຄຫເຓ ກິຎ຺ຈິ ປໂຍຊນໍ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ເກສຎ຺ຈິ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ປຣມຄມ຺ຠີຣໍ ອຊ຺ຌາສຍກ຺ກມໍ ອຊານຕໍ ‘‘ອປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ສິກ຺ຂາປເທ ອນາທີນວທສ຺ໂສ…ເປ… ອຠິວິຎ຺ຎາເປສີ’’ຕິອາທິກໍ (ປາຣາ. ໓໖) ‘‘ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ສຸທິນ຺ນໍ ປຏິປຸຈ຺ຉີ’’ຕິອາທິກຎ຺ຈ (ປາຣາ. ໓໙) ‘‘ສາທິຍິ ຕ຺ວໍ ຠິກ຺ຂູຕິ. ນາຫໍ ຠຄວາ ສາທິຍິ’’ນ຺ຕິອາທິກຎ຺ຈ (ປາຣາ. ໗໒) ຕຖາ ປຸຣາຓໂວຫາຣິກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ເຕນ ວຸຕ຺ຕປຣິຈ຺ເຉເທນ ທຸຕິຍປາຣາຊິກປຎ຺ຎາປນຎ຺ຈ ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ ປພ຺ພຊ຺ຊານຸຊານນຎ຺ຈາຕິ ເອວມາທິກໍ ວິນຍປຣິຍຕ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ພຸທ຺ຘສຸພຸທ຺ຘຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ສງ຺ກາ ສມ຺ຠເວຍ຺ຍ, ‘‘ຕຖາ ກິໍ ປນ ຕຸຍ຺ຫໍ ຉວສ຺ສ ເຂຬາສກສ຺ສາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໓໓໖) ເອວມາທິກໍ ຜຣຸສວຈນປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ ວິນຍປຣິຍຕ຺ຕິໍ ນິສ຺ສາຍ ຂີຓາສວຕ຺ຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ສງ຺ກາ ສມ຺ຠເວຍ຺ຍ, ຕທຸຠຍສງ຺ກາວິໂນທນຕ຺ຖໍ ອາຍສ຺ມຕາ ອຸປາລິຕ຺ເຖເຣນ ອິທເມວ ປທທ຺ວຍຄ຺ຄຫຓໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ກຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຕເນຕໍ ທີເປຕິ – ກາມໍ ສພ຺ພເຎຍ຺ຍພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ພຸທ຺ໂຘເຍວ, ຠຄ຺ຄສພ຺ພໂທສຕ຺ຕາ ຠຄວາວ, ໂສ ສຕ຺ຖາຕິ. ປຣໂຕປິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຊານນ຺ຕາປິ ຕຖາຄຕາ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ…ເປ… ອນຕ຺ຖສໍຫິເຕ ເສຕຸຆາໂຕ ຕຖາຄຕານ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໑໖). ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຓ຺ເຫນປິ ເກສິ ວິເນມິ ຜຣຸເສນປີ’’ຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໔.໑໑໑).

ອສາຘາຣຓເຫຕຸມ຺ຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ກຸສລມູລານິ ນ ອກຸສລານໍ ກທາຈິ ມູລານິ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຖາ ອກຸສລມູລານິ ກຸສລານໍ, ອພ຺ຍາກຕມູລານິ ນ ກທາຈິ ກຸສລານນ຺ຕິ ອຍເມວ ນໂຍ ລພ຺ຠຕິ, ຍສ຺ມາ ກຸສລາ ເຫຕູ ຕໍສມຸຏ຺ຐານານໍ ຣູປານໍ ເຫຕຸປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໑.໔໐໑ ອາທໂຍ), ຕສ຺ມາ ກຸສລານິ ກຸສລານໍເຍວາຕິອາທິນໂຍ ນ ລພ຺ຠຕິ. ປຸຈິ ວຸຈ຺ຈເຕ ກຸຏ຺ຐາ, ເຕ ມນ຺ທຍຕິ ນາສຍຕີຕິ ປຸຈິມນ຺ໂທ. ສຕ຺ຕານໍ ຫິຕສຸຂນິປ຺ຜາທນາຘິມຸຕ຺ຕຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕສຕ຺ເຕ ທ຺ວິຘາ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມນຸສ຺ສານໍ ອຸປກາຣພຫຸລຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ພຫຸຊນຫິຕາຍາຕິ ພຫຸໂນ ຊນສ຺ສ ຫິຕຕ຺ຖາຍ. ປຎ຺ຎາສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກຫິຕູປເທສໂກ ຫິ ຠຄວາ. ສຸຂາຍາຕິ ສຸຂຕ຺ຖາຍ. ຈາຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຸປກາຣກສຸຂສມ຺ປທາຍໂກ ຫິ ເອສ. ເມຕ຺ຕາກຣຸຓາສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ໂລການຸກມ຺ປາຍ ມາຕາປິຕໂຣ ວິຍ. ໂລກສ຺ສ ຣກ຺ຂິຕໂຄປິຕາ ຫິ ເອສ. ເທວມນຸສ຺ສານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຠພ຺ພປຸຄ຺ຄເລ ເວເນຍ຺ຍສຕ຺ເຕເຍວ ຄເຫຕ຺ວາ ເຕສໍ ນິພ຺ພານມຄ຺ຄຜລາຘິຄມາຍ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ອຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ເຕ ປຣມຕ຺ຖຕ຺ຖາຍ ນິພ຺ພານາຍ, ‘‘ຫິຕາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕໍສມ຺ປາປກມຄ຺ຄຕ຺ຖາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ມຄ຺ຄໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ຫິຕໍ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ. ສຸຂາຍາຕິ ຜລສມາປຕ຺ຕິສຸຂຕ຺ຖາຍ ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ສຸຂາຠາວໂຕ. ທິຏ຺ຐິສີລສງ຺ຆາເຕນາຕິ ເອຕ຺ຖ ສມາຘິໍ ປຎ຺ຎຎ຺ຈ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ທິຏ຺ຐິສີລມຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓໍ ສພ຺ພເສກ຺ຂາເສກ຺ຂສາມຎ຺ຎຕ຺ຕາ. ໂກສມ຺ພກສຸຕ຺ເຕປິ (ມ. ນິ. ໑.໔໙໒) ‘‘ສີລສາມຎ຺ຎຄໂຕ ວິຫຣຕິ, ທິຏ຺ຐິສາມຎ຺ຎຄໂຕ ວິຫຣຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທິຏ຺ຐິຄ຺ຄຫເຓນ ປຎ຺ຎາປິ ຄຫິຕາຕິ ເຈ? ນ, ໂສຕາປນ຺ນາທີນມ຺ປິ ປຎ຺ຎາຍ ປຣິປູຣກາຣິຠາວປ຺ປສງ຺ຄໂຕ, ຕສ຺ມາ ເອກລກ຺ຂຓານມ຺ປິ ຕາສໍ ປຎ຺ຎາທິຏ຺ຐີນໍ ອວຕ຺ຖນ຺ຕຣເຠໂທ ອຕ຺ຖິ ຘິຕິສມາຘິນ຺ທ຺ຣິຍສມ຺ມາສມາຘີນໍ ວິຍ. ອຎ຺ຎາສີຕິ ເອຕ຺ຖ ໂສຕທ຺ວາຣານຸສາເຣນ ຎາຕາ, ອຕ຺ຖາ ສຸຕາຕິ ຫິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ‘‘ສຸຕເມຕໍ, ໂຠ ໂຄຕມ, ປາປກາ ສມາຈາຣາ ທິສ຺ສນ຺ຕິ ເຈວ ສຸຍ຺ຍນ຺ຕິ ຈາ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ‘‘ຠິກ຺ຂຸ ໂຂ, ອຸປາລິ, ສງ຺ຆໍ ຠິນ຺ທຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ຈູຬວ. ໓໕໔) ວິຍ ອວຘາຣຓຕ຺ເຖ ວາ. ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ຠໂວ ວິຊ຺ຊມາໂນ. ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕສ຺ສ ເອວໍ ຠູຕສ຺ສ. ກຖໍ ຠູຕສ຺ສ? ສກ຺ຍປຸຕ຺ຕສ຺ສ ສກ຺ຍກຸລາ ປພ຺ພຊິຕສ຺ສ, ເອວໍ ຫຸຕ຺ວາ ຐິຕສ຺ສ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄໂຕຕິ ອຠິສທ຺ເທນ ໂຍເຄ ອຸປໂຍຄວຈນານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ກາມຸປາທານປຈ຺ຈຍາ ເອວ ເມຕ຺ຕໍ ຠາເວຕິ, ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕີຕິ ອິມິນາ ກາມຸປາທານເຫຕຸ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ກາມຠເວ ເອວ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕີຕິວາທີນໍ ວາໂທ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕຕິ ວທນ຺ຕິ, ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ປຓີຕາ ກາມາ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ, ກປ຺ເປຕ຺ວາ ວາ ປຈ຺ຉາ ‘‘ຕຕ຺ຖ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ກາມຸປາທານປຈ຺ຈຍາ ຕທຸປຄໍ ກໂຣຕີຕິ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກປິ ກາມນີຍຏ຺ເຐນ ກາມາ, ‘‘ຕທາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ ຕຓ຺ຫາ ກາມຸປາທານນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ, ວີມໍສິຕພ຺ພໍ. ກມ຺ມຎ຺ຈ ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ຊນກກາຣຓໍ, ກມ຺ມສ຺ສ ມູລກາຣຓໍ ຕຓ຺ຫາ, ຕສ຺ມາ ນ ມູລກາຣຓໍ ໂຫຕິ ຊນກໍ. ຣູປຕຓ຺ຫາທໂຍ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ ຂນ຺ຘປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ, ‘‘ຍມ຺ປິຈ຺ຉໍ ນ ລຠຕິ, ຕມ຺ປິ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໓໘໗; ມ. ນິ. ໑.໑໓໑; ວິຠ. ໑໙໐) ວຈນໂຕ ຈ. ຕສ຺ສ ມູລກາຣຓຠາເວນ ສມຸຏ຺ຐາປິກາຕິ ຕສ຺ສ ກາຣຓຠູຕສ຺ສ ອິມສ຺ສ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກສ຺ສ ສມຸຏ຺ຐາປິກາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ‘‘ອາສວສມຸທຍາ ອວິຊ຺ຊາສມຸທໂຍ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໐໓) ວຈນໂຕ ຕສ຺ສ ເອວ ກາຣຓນ຺ຕິປິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອປິຈ ‘‘ຣູປາທິ ວິຍ ຕຓ຺ຫາປິ ຕຓ຺ຫາຍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິປ຺ປຫານຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ຣູປາທິ ວິຍ ຕຓ຺ຫາປິ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ ກຕໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ຣູປຕຓ຺ຫາ ໂລເກ ປິຍຣູປໍ ສາຕຣູປໍ, ເອຕ຺ເຖສາ ຕຓ຺ຫາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໔໐໐; ວິຠ. ໒໐໓) ຈ ‘‘ເອຕ຺ເຖສາ ຕຓ຺ຫາ ປຫີຍມານາ ປຫີຍຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໔໐໑; ມ. ນິ. ໑.໑໓໔) ຈ. ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ ‘‘ສພ຺ພາກາເຣນ ປນ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ ທຸກ຺ຂຎ຺ເຈວ ອຣິຍສຈ຺ຈຎ຺ຈ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຕຓ຺ຫາຍາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ອິຘ ຣູປຕຓ຺ຫາທໂຍ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈນ຺ຕິ ວຈນໍ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ເຈ? ນ, ອຎ຺ຎມຎ຺ຎາສງ຺ກຣຠາເວນ ທສ຺ເສຕຸໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຍທິ ຕຓ຺ຫາ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘປຣິຍາປນ຺ນາ ນ ຠເວຍ຺ຍ, ສຈ຺ຈວິຠງ຺ເຄ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕເມ ສໍຂິຕ຺ເຕນ ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ ທຸກ຺ຂາ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ, ຣູປຸປາທານກ຺ຂນ຺ໂຘ ..ເປ… ວິຎ຺ຎາຓຸປາທານກ຺ຂນ຺ໂຘ’’ຕິ (ວິຠ. ໒໐໒) ເອຕ຺ຖ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ຕຓ຺ຫໍ ສງ຺ຂາຣຸປາທານກ຺ຂນ຺ໂຘ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ຠເວຍ຺ຍ, ນ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈປຣິຍາປນ຺ນາ ຕຓ຺ຫາຕິ ເຈ? ນ, ເຫຕຸຜລສງ຺ກຣໂທສປ຺ປສງ຺ຄໂຕ. ນ ສງ຺ກຣໂທໂສຕິ ເຈ? ສຈ຺ຈວິຠງ຺ຄປາຬິຍຎ຺ຫິ ປຎ຺ຈຫິ ໂກຏ຺ຐາເສຫິ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ.

ກຖໍ? ຕຓ຺ຫາຕິ ເອໂກ ວາໂຣ, ຕຓ຺ຫາ ຈ ອວເສສາ ຈ ກິເລສາຕິ ທຸຕິໂຍ, ຕຓ຺ຫາ ຈ ອວເສສາ ຈ ກິເລສາ ອວເສສາ ຈ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາຕິ ຕຕິໂຍ, ຕຓ຺ຫາ ຈ ອວເສສາ ຈ ກິເລສາ ອວເສສາ ຈ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ຕີຓິ ຈ ກຸສລມູລານິ ສາສວານີຕິ ຈຕຸຕ຺ໂຖ, ຕຓ຺ຫາ ຈ ອວເສສາ ຈ ກິເລສາ ອວເສສາ ຈ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ຕີຓິ ຈ ກຸສລມູລານິ ສາສວານິ ອວເສສາ ຈ ສາສວາ ກຸສລາ ຘມ຺ມາຕິ ປຎ຺ຈໂມ ວາໂຣຕິ. ອາມ ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ, ຕຖາປິ ອຠິຘມ຺ມຠາຊນິເຍເຍວ, ນ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ, ໂສ ຈ ນໂຍ ອຣິຍສຈ຺ຈນິທ຺ເທເສ ນ ລພ຺ຠຕິ. ຕຖາ ຫິ ຕຕ຺ຖ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ’’ຈ຺ເຈວາຫ, ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນິຍປຎ຺ຫປຸຈ຺ຉເກສຸ ວິຍ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິ ອຣິຍສຈ຺ຈານີ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນິໂຍວ ປມາຓໍ ຕຕ຺ຖ ຈ ຕຓ຺ຫາຍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຍຖາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມໍ ທຸກ຺ຂສມຸທຍໍ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ, ຍາຍໍ ຕຓ຺ຫາ ໂປໂນຠວິກາ…ເປ… ເສຍ຺ຍຖິທໍ, ກາມຕຓ຺ຫາ’’ຕິອາທິ (ວິຠ. ໒໐໓). ‘‘ຍທນິຈ຺ຈໍ ຕໍ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໑໕) ອິມິນາ ປຣິຍາເຍນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ປມາຓເມວ. ‘‘ປຐມໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ ປຖວີກສິຓ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ສ. ໑໘໖ ອາທໂຍ) ວຈນໂຕ ‘‘ກສິຓານີ’’ຕິ ຌານານິ ວຸຕ຺ຕານິ. ເກຈິ ‘‘ອຸຄ຺ຄຫນິມິຕ຺ຕປຏິຠາຄນິມິຕ຺ເຕ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ສຸນ຺ທຣໍ. ‘‘ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາຣາປິ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ປຏິກູລາຕິ ສຕິ ປຏ຺ຐເປຕພ຺ພາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ສຕິໂຄຈຣາ ຣູປາທໂຍ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ.

ສທ຺ຘາຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປພາຫຸສຈ຺ຈວີຣິຍາຣມ຺ໂຠປຏ຺ຐິຕສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎຕາຕິ ອິເມ ສຕ຺ຕ ສທ຺ຘມ຺ມາ ນາມ. ສຠາວໂຕຕິ ທຸກ຺ຂໂຕ. ນ ຈວຕີຕິ ເທເວ ສນ຺ຘາຍ. ຎາເຕຍ຺ຍນ຺ຕິ ຎາຕພ຺ພໍ. ທຏ຺ເຐຍ຺ຍນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຖ ວາ ປນ ‘‘ນາຫໍ ຄມເນນ ໂລກສ຺ສ ອນ຺ຕໍ ຎາເຕຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ວທາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂລກນ຺ຕິ ຂນ຺ຘໂລກໍ. ຄມເນນ ນ ປຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ ສຣີຣຄມເນນ, ອຄຕິຄມເນນ ວາ ນ ປຕ຺ຕພ຺ໂພ, ອຣິຍຄມເນນ ໂລກນ຺ຕໍ ປຕ຺ວາວ ທຸກ຺ຂາ ອຕ຺ຖິ ປໂມຈນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສມິຕາວີຕິ ສມິຕກິເລໂສ. ອາຫາຣຏ຺ຐິຕິກາຕິ ປຈ຺ຈຍຏ຺ຐິຕິກາ. ເຍ ເກຈິ ປຈ຺ຈຍຏ຺ຐິຕິກາ, ສພ຺ເພ ເຕ ລຸຊ຺ຊນປລຸຊ຺ຊນຏ຺ເຐນ ເອໂກ ໂລໂກຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສງ຺ຂາຣາ ຫິ ສກສກປຈ຺ຈຍາຍຕ຺ຕຕາຍ ສຕ຺ຕາ ວິສຕ຺ຕາ ສຕ຺ຕາ ນາມ. ປຣິຫຣນ຺ຕິ ປຣິຈຣນ຺ຕິ. ທິສາຕິ ອຸປໂຍຄພຫຸວຈນໍ. ຠນ຺ຕິ ປຏິຠນ຺ຕິ. ເກ ເຕ? ເຕເຍວ ວິໂຣຈມານາ ປຠສ຺ສຣາ ຈນ຺ທິມສູຣິຍາ. ອຏ຺ຐ ໂລກຘມ຺ມາ ສງ຺ຂາຣາວ. ‘‘ສິເນຣຸສ຺ສ ສມນ຺ຕໂຕ’’ຕິ ວຈນໂຕ ຍຸຄນ຺ຘຣາທໂຍ ສິເນຣຸໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຣິມຓ຺ຑລາກາເຣນ ຐິຕາຕິ ວທນ຺ຕິ. ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຈ຺ຈຸຄ຺ຄໂຕ ໂລກຘາຕຸ ອຍໍ. ‘‘ມ-ກາໂຣ ປທສນ຺ຘິກໂຣ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຎ຺ຎຖາປິ ລກ຺ຂຓາທິເຠທໂຕ ສງ຺ຂາຣໂລກໍ, ອາສຍານຸສຍເຠທໂຕ ສຕ຺ຕໂລກໍ, ຈກ຺ກວາຬາທິປຣິມາຓໂຕ ໂອກາສໂລກຎ຺ຈ ສພ຺ພຖາປິ ວິທິຕຕ຺ຕາ ໂລກວິທູ.

ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນໍ ກາມາວຈຣໍ ປຣິຕ຺ຕໍ ໂລກິຍໍ, ເຕນ ສພ຺ພໍ ໂລກໍ ກຖໍ ອຠິວຕິ? ອສທິສານຸຠາວຕ຺ຕາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ວິຍ. ຕຎ຺ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ວິສເຍ ຠຄວໂຕ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓຄຕິກໍ, ລຫຸຕຣປ຺ປວຕ຺ຕິ ຈ ຠວງ຺ຄຈິຕ຺ຕທ຺ວຍານນ຺ຕຣໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ. ນ ກສ຺ສຈິ ເອວໍລຫຸຕຣໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອປິ ອາຍສ຺ມໂຕ ສາຣິປຸຕ຺ຕສ຺ສ, ຕສ຺ສ ກິເຣສ ຈິຕ຺ຕວາໂຣ ປຎ຺ຈທສຠວງ຺ຄານນ຺ຕຣນ຺ຕິ. ອຄ຺ຄິສິຂຘູມສິຂາ ຈ ນາຄາ ກິຣ ສີຫຬທີເປ. ອຕ຺ຖສ຺ສ ທີປກໍ ປທໍ ອຕ຺ຖປທໍ. ເອກຕ຺ຖທີປກໍ ປທໍ, ສພ຺ພເມຕໍ ວາກ຺ຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຏ຺ຐ ທິສາ ນາມ ອຏ຺ຐ ວິໂມກ຺ຂາ, ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ວາ. ສຕ຺ຖວາໂຫ ສຕ຺ຖາຕິ ນິປາຕິໂຕ ຍຖາ ປິສິຕາໂສ ປິສາໂຈ. ອຸທເກ ມຓ຺ຑູໂກ ອຫໍ ອາສິໍ, ນ ຖເລ ມຓ຺ຑູໂກ, ວາຣິມຕ຺ຕເມວ ໂຄຈໂຣ, ຕສ຺ສ ເມ ຕວ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ຕສ຺ສ ສີສໍ ທຓ຺ເຑນ ສນ຺ນິຣຸມ຺ຠິຕ຺ວາຕິ ປາຐເສໂສ. ອນາທຣຕ຺ເຖ ວາ ສາມິວຈນໍ. ‘‘ເອຕ຺ຕເກນປິ ເອວຣູປາ ອິທ຺ຘິ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສິຕໍ ກຕ຺ວາ. ວິໂມກ຺ໂຂຕິ ເຈຕ຺ຖ ມຄ຺ໂຄ, ຕທນນ຺ຕຣິກໍ ຎາຓໍ ນາມ ຜລຎາຓໍ, ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ພຸທ຺ໂຘ ນາມ. ສພ຺ພສ຺ສ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາຕິ ກຕ຺ຕຣິ. ໂພເຘຕາຕິ ເຫຕຸກຕ຺ຕຣິ. ເສຏ຺ຐຕ຺ຖທີປກໍ ວຈນໍ ເສຏ຺ຐໍ ນາມ, ຕຖາ ອຸຕ຺ຕມໍ. ສຈ຺ຉິກາປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ ສຈ຺ຉິກຣຓວເສນ ສຍມ຺ຠຸຕາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ອຕ຺ຕນາ ເອວ ວາ ຎາຕາ ສຈ຺ຉິກຕາຕິປິ ສຈ຺ຉິກາປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ຠຄີ ຠຄວາ ຈີວຣປິຓ຺ຑປາຕາທີນໍ. ຠຊີ ອຣຎ຺ຎວນປຕ຺ຖານິ ປນ຺ຕານິ ເສນາສນານິ. ຠາຄີ ອຕ຺ຖຘມ຺ມວິມຸຕ຺ຕິຣສສ຺ສ. ຣາຄາທິກິເລສຄຓຠຄ຺ຄມກາສິ. ຠາວິຕຕ຺ຕໂນ ຠາວິຕກາໂຍ. ຠວສ຺ສ ອນ຺ຕໍ ນິພ຺ພານໍ ມຄ຺ຄາຘິຄເມນ ຕໍ ຄໂຕຕິ ຠວນ຺ຕໂຄ.

‘‘ໂລຠໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອກໍ ຘມ຺ມໍ ປຊຫຖາ’’ຕິອາທິນາ (ອິຕິວຸ. ໑) ນເຍນ ເອກກາທິວເສນາຄເຕ ຄເຫຕ຺ວາ ວທຕິ. ສໍກິເລສຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິທຸຈ຺ຈຣິຕສໍກິເລສວເສນ ອນິຈ຺ຈທຸກ຺ຂມນຕ຺ຕາສຸເຠສຸ ນິຈ຺ຈນ຺ຕິອາທິວິປຣິເຍສາ. ຈີວຣເຫຕຸ ວາ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ຕຓ຺ຫາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ປິຓ຺ຑປາຕ ເສນາສນອິຕິຠວາຠວເຫຕຸ ວາ (ອ. ນິ. ໔.໙). ເຈໂຕຂິລາ ສຕ຺ຖຣິ ກງ຺ຂຕິ, ຘມ຺ເມ, ສງ຺ເຆ, ສິກ຺ຂາຍ, ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີສຸ ກຸປິໂຕຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໑໙; ວິຠ. ໙໔໑) ອາຄຕາ ປຎ຺ຈ. ກາເມ ອວີຕຣາໂຄ ໂຫຕິ…ເປ… ກາເຍ, ຣູເປ, ຍາວທຕ຺ຖໍ ອຸທຣາວເທຫກໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ, ອຎ຺ຎຕຣໍ ເທວນິກາຍໍ ປຓິຘາຍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣຕີຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໒໐; ວິຠ. ໙໔໑) ອາຄຕາ ປຎ຺ຈ ວິນິພນ຺ຘາ. ວິວາທມູລານິ ໂກໂຘ ອຸປນາໂຫ ມກ຺ໂຂ ປຬາໂສ ອິສ຺ສາ ມຈ຺ຉຣິຍໍ ມາຍາ ສາເຐຍ຺ຍໍ ຖມ຺ໂຠ ສາຣມ຺ໂຠ ສນ຺ທິຏ຺ຐິປຣາມາສິຕາ ອາຘານຄ຺ຄາຫີ ທຸປ຺ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄິຕາ (ອ. ນິ. ໖.໓໖; ທີ. ນິ. ໓.໓໒໕). ວິຠງ຺ເຄ ປນ ‘‘ໂກໂຘ ມກ຺ໂຂ ອິສ຺ສາ ສາເຐຍ຺ຍໍ ປາປິຈ຺ຉຕາ ສນ຺ທິຏ຺ຐິປຣາມາສິຕາ’’ຕິ (ວິຠ. ໙໔໔) ອາຄຕໍ. ຕຓ຺ຫໍ ປຏິຈ຺ຈ ປຣິເຍສນາ, ປຣິເຍສນໍ ປຏິຈ຺ຈ ລາໂຠ, ລາຠໍ ປຏິຈ຺ຈ ວິນິຈ຺ຉໂຍ, ເອວໍ ຉນ຺ທຣາໂຄ, ອຊ຺ໂຌສານໍ, ປຣິຄ຺ຄໂຫ, ມຈ຺ຉຣິຍໍ, ອາຣກ຺ໂຂ, ອາຣກ຺ຂາຘິກຣຓໍ, ທຓ຺ຑາທານສຕ຺ຖາທານ…ເປ… ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ສມ຺ຠວນ຺ຕີຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໑໐໔; ໓.໓໕໙; ອ. ນິ. ໙.໒໓; ວິຠ. ໙໖໓) ວຸຕ຺ຕານໍ. ຣູປສທ຺ທຄນ຺ຘຣສໂຜຏ຺ຐພ຺ພຘມ຺ມຕຓ຺ຫາຕິ ຉ, ຕາ ກາມຠວວິຠວຕຓ຺ຫາວເສເນວ ອຏ຺ຐາຣສ, ຕາ ເອວ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກສ຺ສຸປາທາຍ ອຏ຺ຐາຣສ, ພາຫິຣສ຺ສຸປາທາຍ ອຏ຺ຐາຣສາຕິ ຉຕ຺ຕິໍສ, ຕາ ອຕີເຕ ຉຕ຺ຕິໍສ, ອນາຄເຕ ຉຕ຺ຕິໍສ, ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນ ຉຕ຺ຕິໍສາຕິ ເອວໍ ອຏ຺ຐສຕຕຓ຺ຫາວິຈຣິຕານີຕິ. ມາເຣຕີຕິ ມາໂຣ, ປມາໂທ ‘‘ປມາໂທ ມຈ຺ຈຸໂນ ປທ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ປ. ໒໑) ວຈນໂຕ. ສມ຺ມາອາຊີວວິນາສນໂຕ ວາ ກິເລສາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ‘‘ມາໂຣ’’ຕິ, ວຘກູປມຕ຺ຕາ ຂນ຺ຘາວ ມາຣາ. ອຠິສງ຺ຂາຣາ ຊາຕິທຸກ຺ຂາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕາປນໂຕ, ຊາຕສ຺ສ ຊຣາທິສມ຺ຠວໂຕ ຈ ມາຣາ. ເອກຠວປຣິຍາປນ຺ນຊີວິຕມາຣຓໂຕ ມຈ຺ຈຸ ມາໂຣ. ອຓິມຕາ ນາມ ປຣມາຓຸ ວິຍ ອທສ຺ສນູປຄມນໍ. ລຆິມຕາ ສຣີເຣນ, ຈິຕ຺ເຕນ ວາ ສີຆຄມນໍ. ມຫິມຕາ ຈນ຺ທິມສູຣິຍາທີນມ຺ປິປາຓິນາ ປຣາມສນາທິ. ປຕ຺ຕິ ນາມ ຍຖິຈ຺ຉິຕເທສປ຺ປຕ຺ຕິ. ປກາສນຕາ, ລາຠກສ຺ສຕ຺ຖສາຘນໍ ວາ ປາກມ຺ມໍ. ອີສຕ຺ຕໍ ນາມ ສຍໍວສິຕາ. ວສິຕ຺ຕໍ ນາມ ອປຣວສິຕາ. ຍຕ຺ຖກາມາວສາຍິຕໍ ນາມ ຍຕ຺ຖິຈ຺ຉຕິ ຍທິຈ຺ຉຕິ ຍາວທິຈ຺ຉຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕາວ ຕທຕ຺ຖສາຘນໍ. ປີຬນສງ຺ຂຕສນ຺ຕາປວິປຣິຓາມຏ຺ເຐນ ວາ ທຸກ຺ຂມຣິຍສຈ຺ຈນ຺ຕິອາທິມ຺ຫິ ອິທໍ ໂຈທນາປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ອຕ຺ຖວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ – ທຸກ຺ຂາທີນໍ ອຎ຺ເຎປິ ຣູປຕຓ຺ຫາທໂຍ ອຕ຺ຖາ ອຕ຺ຖິ, ອຖ ກສ຺ມາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ເອວ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເຈ? ອຎ຺ຎສຈ຺ຈທສ຺ສນວເສນ ອາວິຠາວໂຕ.

‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມໍ ທຸກ຺ເຂຎາຓໍ, ທຸກ຺ຂໍ ອາຣພ຺ຠ ຍາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ປຎ຺ຎາ’’ຕິອາທິນາປິ (ວິຠ. ໗໙໔) ນເຍນ ເອເກກສຈ຺ຈາຣມ຺ມຓວເສນາປິ ສຈ຺ຈຎາຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ໂຍ, ຠິກ຺ຂເວ, ທຸກ຺ຂໍ ປສ຺ສຕິ, ທຸກ຺ຂສມຸທຍມ຺ປິ ໂສ ປສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິນາ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໑໐໐) ນເຍນ ເອກໍ ສຈ຺ຈໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ເສເສສຸ ກິຈ຺ຈນິປ຺ຜຕ຺ຕິວເສນາປິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຍທາ ເອເກກໍ ສຈ຺ຈໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກໂຣຕິ, ຕທາ ສມຸທຍທສ຺ສເນນ ຕາວ ສຠາວໂຕ ປີຬນລກ຺ຂຓສ຺ສາປິ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຍສ຺ມາ ຕໍ ອາຍູຫນລກ຺ຂເຓນ ສມຸທເຍນ ອາຍູຫິຕໍ ສງ຺ຂຕໍ, ຕສ຺ມາສ຺ສ ໂສ ສງ຺ຂຕຏ຺ໂຐ ອາວິ ຠວຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ມຄ຺ໂຄ ກິເລສສນ຺ຕາປຫໂຣ ສຸສີຕໂລ, ຕສ຺ມາສ຺ສ ມຄ຺ຄທສ຺ສເນນ ສນ຺ຕາປຏ຺ໂຐ ອາວິ ຠວຕິ ນນ຺ທສ຺ສ ອຈ຺ຉຣາທສ຺ສເນນ ສຸນ຺ທຣິຍາ ອນຠິຣູປຠາໂວ ວິຍ. ອວິປຣິຓາມຘມ຺ມສ຺ສ ປນ ນິໂຣຘສ຺ສ ທສ຺ສເນນ ຕສ຺ສ ວິປຣິຓາມຏ຺ໂຐ ອາວິ ຠວຕີຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ. ສຠາວໂຕ ອາຍູຫນລກ຺ຂຓສ຺ສປິ ສມຸທຍສ຺ສ ທຸກ຺ຂທສ຺ສເນນ ນິທານຏ຺ໂຐ ອາວິ ຠວຕິ ອສປ຺ປາຍໂຠຊນໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນພ຺ຍາຘິທສ຺ສເນນ ໂຠຊນສ຺ສ ພ຺ຍາຘິນິທານຠາໂວ ວິຍ. ວິສໍໂຍຄຠູຕສ຺ສ ນິໂຣຘສ຺ສ ທສ຺ສເນນ ສໍໂຍຄຏ຺ໂຐ. ນິຍ຺ຍານຠູຕສ຺ສ ຈ ມຄ຺ຄສ຺ສ ທສ຺ສເນນ ປລິໂພຘຏ຺ໂຐຕິ. ຕຖາ ນິສ຺ສຣຓສ຺ສາປິ ນິໂຣຘສ຺ສ ອວິເວກຠູຕສ຺ສ ສມຸທຍສ຺ສ ທສ຺ສເນນ ວິເວກຏ຺ໂຐ ອາວິ ຠວຕິ. ມຄ຺ຄທສ຺ສເນນ ອສງ຺ຂຕຏ຺ໂຐ. ອິມິນາ ຫິ ອນມຕຄ຺ເຄ ສໍສາເຣ ມຄ຺ໂຄ ນ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ໂພ, ໂສປິ ຈ ສປ຺ປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ ສງ຺ຂໂຕ ເອວາຕິ ອປ຺ປຈ຺ຈຍຘມ຺ມສ຺ສ ອສງ຺ຂຕຠາໂວ ອຕິວິຍ ປາກໂຏ ໂຫຕິ. ທຸກ຺ຂທສ຺ສເນນ ປນສ຺ສ ອມຕຏ຺ໂຐ ອາວິ ຠວຕິ. ທຸກ຺ຂຎ຺ຫິ ວິສໍ, ອມຕໍ ນິພ຺ພານນ຺ຕິ. ຕຖາ ນິຍ຺ຍານລກ຺ຂຓສ຺ສາປິ ມຄ຺ຄສ຺ສ ສມຸທຍທສ຺ສເນນ ‘‘ນາຍໍ ເຫຕຸ ນິພ຺ພານສ຺ສ ປຕ຺ຕິຍາ, ອຍໍ ເຫຕູ’’ຕິ ເຫຕ຺ວຕ຺ໂຖ ອາວິ ຠວຕິ. ນິໂຣຘທສ຺ສເນນ ທສ຺ສນຏ຺ໂຐ ປຣມສຸຂຸມຣູປານິ ປສ຺ສໂຕ ‘‘ວິປ຺ປສນ຺ນໍ ວຕ ເມ ຈກ຺ຂູ’’ຕິ ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ວິປ຺ປສນ຺ນຠາໂວ ວິຍ. ທຸກ຺ຂທສ຺ສເນນ ອຘິປເຕຍ຺ຍຏ຺ໂຐ ອເນກໂຣຄາຕຸຣກປຓຊນທສ຺ສເນນ ອິສ຺ສຣຊນສ຺ສ ອຸຬາຣຠາໂວ ວິຍາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ລກ຺ຂຓວເສນ, ເອກສ຺ສ ອຎ຺ຎສຈ຺ຈທສ຺ສນວເສນ ຈ ອິຕເຣສໍ ຕິຓ຺ຓໍ ອາວິຠາວໂຕ ເອເກກສ຺ສ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຕ຺ຖາ ວຸຕ຺ຕາ. ອຸປຘິວິເວໂກ ນິກ຺ກິເລສຕາ.

ປຏິປກ຺ຂໍ ອຕ຺ຖຍນ຺ຕີຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ. ປຕິ ວິຣຸທ຺ຘາ ອມິຕ຺ຕາ ປຈ຺ຈາມິຕ຺ຕາ. ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ປເວເທຕີຕິ ເອຕ຺ຕາວຕາ ຠຄວໂຕ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ທີເປຕິ. ເຕນ ຎາຓສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທີເປຕ຺ວາ ອິທານິ ກຣຸຓາສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທີເປຕຸໍ ‘‘ໂສ ຘມ຺ມໍ ເທເສສີ’’ຕິອາທິມາຫ. ອຖ ວາ ກິໍ ໂສ ປເວເທສີຕິ? ຎາຓໍ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ຕິໂລກຫິຕຠູຕເມວ. ໂສ ຘມ຺ມໍ ເທເສສີຕິ ກີທິສໍ? ‘‘ອາທິກລ຺ຍາຓ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອເນນ ວຈເນນ ວຕ຺ຕຸໍ ອຣຫຠາວໍ ທີເປຕິ. ສາສນຘມ຺ໂມຕິ ໂອວາທປຣິຍຕ຺ຕິ. ກິຈ຺ຈສຸທ຺ຘິຍາຕິ ກິເລສປ຺ປຫານນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓກິຈ຺ຈສຸທ຺ຘິຍາ. ສາສນພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ນາມ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍໍ, ນວໂກຏິສຫສ຺ສານີຕິອາທິກໍ ວາ. ມຄ຺ຄເມວ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ. ຕສ຺ສ ປກາສກໍ ປິຏກຕ຺ຕຍໍ ອິຘ ສາຕ຺ຖໍ ສພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ນາມ. ຉສຸ ອຕ຺ຖປເທສຸ ສງ຺ເຂປໂຕ ກາສນໍ ສງ຺ກາສນໍ. ອາທິໂຕ ກາສນໍ ປກາສນໍ. ອຸຠຍມ຺ປິ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ເທສນໍ ວິວຣຓໍ. ປຸນ ວິຠາຄກຣຓໍ ວິຠຊນໍ. ໂອປມ຺ມາທິນາ ປາກຏກຣຓໍ ອຸຕ຺ຕານີກຣຓໍ. ໂສຕູນໍ ຈິຕ຺ຕປຣິໂຕສຊນເນນ, ຈິຕ຺ຕນິສາເນນ ຈ ປຎ຺ຎາປນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ພ຺ຍຎ຺ຊນປເທສຸ ອກ຺ຂຣຓໂຕ ອກ຺ຂຣໍ, ‘‘ເອກກ຺ຂຣປທມກ຺ຂຣ’’ນ຺ຕິ ເອເກ. ວິຠຕ຺ຕິອນ຺ຕໍ ປທໍ. ພ຺ຍຎ຺ຊຍຕີຕິ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ, ວາກ຺ຍໍ. ປທສມຸທາໂຍ ວາ ວາກ຺ຍໍ. ວິຠາຄປກາໂສ ອາກາໂຣ ນາມ. ຜຸສຕີຕິ ຜສ຺ໂສຕິອາທິ ນິພ຺ພຈນໍ ນິຣຸຕ຺ຕິ, ນິຣຸຕ຺ຕິຍາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐສ຺ສ ອປເທໂສ ນິທ຺ເທໂສ ນາມ. ຜຸສຕີຕິ ຜສ຺ໂສ, ໂສ ຕິວິໂຘ – ສຸຂເວທນີໂຍ ທຸກ຺ຂເວທນີໂຍ ອທຸກ຺ຂມສຸຂເວທນີໂຍຕິ. ເອເຕສຸ ອຍໍ ໂຍຊນາ – ອກ຺ຂເຣຫິ ສງ຺ກາສຍຕິ, ປເທຫິ ປກາສຍຕິ, ພ຺ຍຎ຺ຊເນຫິ ວິວຣຕິ, ອາກາເຣຫິ ວິຠຊຕິ, ນິຣຸຕ຺ຕີຫິ ອຸຕ຺ຕານິໍ ກໂຣຕິ, ນິທ຺ເທເສຫິ ປຎ຺ຎາເປຕິ. ອກ຺ຂເຣຫິ ວາ ສງ຺ກາສຍິຕ຺ວາ ປເທຫິ ປກາເສຕິ, ພ຺ຍຎ຺ຊເນຫິ ວິວຣິຕ຺ວາ ອາກາເຣຫິ ວິຠຊຕິ, ນິຣຸຕ຺ຕີຫິ ອຸຕ຺ຕານິໍ ກຕ຺ວາ ນິທ຺ເທເສຫິ ປຎ຺ຎາເປຕິ. ອກ຺ຂເຣຫິ ວາ ອຸຄ຺ຆາເຏຕ຺ວາ ປເທຫິ ວິເນຕິ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎຸໍ, ພ຺ຍຎ຺ຊເນຫິ ວິວຣິຕ຺ວາ ອາກາເຣຫິ ວິເນຕິ ວິປຎ຺ຈິຕຎ຺ຎຸໍ, ນິຣຸຕ຺ຕີຫິ ເນຕ຺ວາ ນິທ຺ເທເສຫິ ວິເນຕິ ເນຍ຺ຍນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຕ຺ໂຖຕິ ຠາສິຕຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ເສວຕ຺ຖສ຺ສ ປຏິວິຊ຺ຌິຕພ຺ໂພ ສໂກ ສໂກ ຠາໂວ ປຏິເວໂຘ ນາມ. ຕໍ ອຸຠຍມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ນາມ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຕ຺ຖຄມ຺ຠີຣຕາປຏິເວຘຄມ຺ຠີຣຕາຫິ ສາຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ. ຘມ຺ໂມຕິ ວາ ເທສນາຕິ ວາ ພ຺ຍຎ຺ຊນເມວ. ນິທ຺ໂທສຠາເວນ ປຣິສຸທ຺ຘໍ ສາສນພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ, ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍປຣິຄ຺ຄຫິໂຕ ມຄ຺ໂຄ ຈ, ອຸຠຍມ຺ປິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍປເທນ ສງ຺ຄຫິຕໍ. ປຏິປຕ຺ຕິຍາຕິ ປຏິປຕ຺ຕິເຫຕຸ. ອາຄມພ຺ຍຕ຺ຕິໂຕຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຘີຍມານາ ຂນ຺ຘາທໂຍ ປາກຏາ ໂຫນ຺ຕິ. ທຸຣຸຕ຺ຕສຕ຺ຖານິ ອຘີຍມານານິ ສມ຺ໂມຫເມວາວາຫນ຺ຕິ.

໒-໓. ກຈ຺ຈິ ຂມນີຍໍ ສີຕຸຓ຺ຫາທິ. ກຈ຺ຈິ ຍາປນີຍໍ ຍຖາລທ຺ເຘຫິ ຊີວິຕສາຘເນຫິ ຊີວິຕໍ. ອປ຺ປາພາຘນ຺ຕິ ອປ຺ໂປປສຄ຺ຄໍ, ອປ຺ປາຕງ຺ກນ຺ຕິ ອປ຺ປໂຣຄໍ. ກຈ຺ຈິ ລຫຸຏ຺ຐານໍ ສຣີຣກິຈ຺ເຈ. ກຈ຺ຈິ ພລໍ ສມຓກິຈ຺ເຈ. ກຈ຺ຈິ ຜາສຸວິຫາໂຣ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ອປ຺ປາພາຘຕາຍ, ອນຸກ຺ກຓ຺ຐນາທິວເສນ ວາ. ສຕ຺ຕສຏ຺ຐິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຈ຺ຉິມວໂຍ, ອຸຕ຺ຕຣາມຸໂຂຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂລກວິວຣເຓ ຊາເຕ ອິຘ ກິໍ ໂອໂລເກສິ, ນຕ຺ເຖຕ຺ຖ ຕຍາ ສທິໂສປີຕິ ອາຫ ‘‘ຕ຺ວໍ ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ອຄ຺ໂຄ’’ຕິອາທິ. ອາສຠິໍ ອຸຕ຺ຕມໍ. ອຸປປຕ຺ຕິວເສນ ເທວາ. ຣູປານໍ ປຣິໂຠຄວເສນ, ປຕ຺ຖນາວເສນ ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ຣາຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ໂສມນສ຺ສເວທນານຸຣູປໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຫທຍຕປ຺ປນໂຕ ອມ຺ພຣສາທໂຍ ວິຍ ‘‘ຣູປຣສາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຫີນາຕິ ອຘິກາຣວເສນາຫ. ຕຖາຄຕສ຺ສປິ ຫິ ກສ຺ສຈິ ເຕ ປຫີນາຕິ ມຕ຺ຖກຈ຺ຉິນ຺ນຕາໂລ ວິຍ ກຕາ. ກຖໍ? ຣູປຣສາທິວຈເນນ ວິປາກຘມ຺ມຘມ຺ມາ ຄຫິຕາ, ເຕ ວິຊ຺ຊມານາປິ ມຕ຺ຖກສທິສານໍ ຕຓ຺ຫາວິຊ຺ຊານໍ ມຄ຺ຄສຕ຺ເຖນ ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ອາຍຕິໍ ຕາລປນ຺ຕິສທິເສ ວິປາກກ຺ຂນ຺ເຘ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕຸໍ ອສມຕ຺ຖາ ຊາຕາ. ຕສ຺ມາ ຕາລາວຕ຺ຖຸ ວິຍ ກຕາ. ‘‘ກຸສລໂສມນສ຺ສາປິ ເອຕ຺ຖ ສງ຺ຄຫິຕາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ປຐມມຄ຺ເຄນ ປຫີນາ ກມ຺ມປຖຏ຺ຐານິຍາ, ທຸຕິເຍນ ອຸຈ຺ຉິນ຺ນມູລາ ໂອຬາຣິກາ, ຕຕິເຍນ ຕາລາວຕ຺ຖຸກຕາ ກາມຣາຄຏ຺ຐານິຍາ. ຈຕຸຕ຺ເຖນ ອນຠາວໍກຕາ ຣູປຣາຄາຣູປຣາຄຏ຺ຐານິຍາ. ອປຣິຫານຘມ຺ມຕໍ ປນ ທີເປນ຺ໂຕ ‘‘ອາຍຕິໍ ອນຸປ຺ປາທຘມ຺ມາ’’ຕິ ອາຫ. ຕທງ຺ຄປ຺ປຫາເນນ ວາ ປຫີນາ ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓ, ຌານສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາຄກ຺ຂເຓ ວາ, ວິກ຺ຂມ຺ຠນປ຺ປຫາເນນ ອຸຈ຺ຉິນ຺ນມູລາ ຌານກ຺ຂເຓ. ‘‘ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໑) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫາເນນ ຕາລາວຕ຺ຖຸກຕາ ຕຕິຍວິຊ຺ຊາຘິຄມກ຺ຂເຓ. ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕາ ປນ ເຕ ຣູປຣສາທໂຍ ອນຠາວໍກຕາ ອາຍຕິມນຸປ຺ປາທຘມ຺ມາຕິ ເອກເມວິທໍ ອຕ຺ຖປທໍ. ປຐມາຍ ວາ ອຠິນິພ຺ຠິທາຍ ປຫີນາ, ທຸຕິຍາຍ ອຸຈ຺ຉິນ຺ນມູລາ, ຕຕິຍາຍ ຕາລາວຕ຺ຖຸກຕາ. ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕາ ຍສ຺ມາ ອນຠາວໍກຕາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອາຍຕິໍອນອຸປ຺ປາທຘມ຺ມາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຖ ວາ ທຸກ຺ຂຎາເຓນ ປຫີນາ, ສມຸທຍຎາເຓນ ອຸຈ຺ຉິນ຺ນມູລາ, ນິໂຣຘຎາເຓນ ຕາລາວຕ຺ຖຸກຕາ, ມຄ຺ຄຎາເຓນ ອນຠາວໍກຕາ, ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາເຓນ ອາຍຕິໍ ອນຸປ຺ປາທຘມ຺ມາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ໂລກິຍມຄ຺ເຄນ ວາ ປຫີນາ, ທສ຺ສນມຄ຺ເຄນ ອຸຈ຺ຉິນ຺ນມູລາ, ຕິວິເຘນ ຠາວນາມຄ຺ເຄນ ຕາລາວຕ຺ຖຸກຕາຕິອາທິ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ອວິສຍຕ຺ຕາ ຘມ຺ມຣສາ ນ ອຸທ຺ຘຏາ.

໑໑. ຘມ຺ມຘາຕຸນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ຘມ຺ມຘາຕຸ ນາມ. ອນຸກມ຺ປວຈນານຸຣູປໍ ‘‘ປຸຓ຺ຓຈນ຺ໂທ ວິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ສູຣິຍວຈນໍ ‘‘ສຸປ຺ປຏິວິທ຺ຘຕ຺ຕາ’’ຕິວຈນານຸຣູປໍ, ປຖວີສມຈິຕ຺ຕຕາຍ ກາຣຓໍ ‘‘ກຣຸຓາວິປ຺ຜາຣ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ປຏິຈ຺ຉາເທຕພ຺ເພ ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ຄຸເຓ ‘‘ອາຣທ຺ຘໍ ໂຂ ປນ ເມ ວີຣິຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປກາເສນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ກຣຸຓາວິປ຺ຜາຣໍ ປກາເສຕີຕິ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ວຣຠູຣິເມຘໂສ ວຣປຸຖຸລຎາໂຓ, ຠູຣີຕິ ວາ ຠູມິ, ຠູມິ ວິຍ ປຕ຺ຖຏວຣປຎ຺ໂຎຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອພຸຊ຺ຌິ ເອຕ຺ຖາຕິປິ ອຘິກຣເຓນ ຣຸກ຺ໂຂ ໂພຘິ. ສຍໍ ພຸຊ຺ຌຕິ, ພຸຊ຺ຌນ຺ຕິ ວາ ເຕນ ຕໍສມງ຺ຄິໂນຕິ ມຄ຺ໂຄ ໂພຘິ, ເອວໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓມ຺ປິ. ພຸຊ຺ຌີຍຕີຕິ ນິພ຺ພານໍ ໂພຘິ. ຕິສ຺ສນ຺ນໍ ວິຊ຺ຊານໍ ອຸປນິສ຺ສຍວໂຕ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອກຄ຺ຄຕາວເສນ ຕິກ຺ຂຠາໂວ. ຕິກ຺ໂຂປິ ເອກຈ຺ໂຈ ສໂຣ ລກ຺ຂໍ ປຕ຺ວາ ກຸຓ຺ໂຐ ໂຫຕິ, ນ ຕຖາ ອິທໍ. ສຕິນ຺ທ຺ຣິຍວເສນສ຺ສ ຂຣຠາໂວ, ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍວເສນ ວິປ຺ປສນ຺ນຠາໂວ, ອນ຺ຕຣາ ອໂນສກ຺ກິຕ຺ວາ ກິເລສປຈ຺ຈຕ຺ຖິການໍ ສຸຏ຺ຐຸ ອຠິຠວນໂຕ ວີຣິຍິນ຺ທ຺ຣິຍວເສນສ຺ສ ສູຣຠາໂວ ຈ ເວທິຕພ຺ໂພ. ມຄ຺ຄວິຊາຍນຕ຺ຖໍ ຄພ຺ຠຄ຺ຄຫຓກາໂລ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂານນ຺ຕຣມນຸໂລມຕ຺ຕາ.

ຉນ຺ໂທຕິ ຈ ສງ຺ກປ຺ໂປຕິ ຈ ອວຕ຺ຖນ຺ຕຣເຠທຠິນ຺ໂນ ຣາໂຄວ –

‘‘ເສນຫາຕ຺ຖ຺ຍງ຺ຄມຸເປຕິ,

ຣຕ຺ຕຫທໂຍ ຣາເຄນ;

ສມ຺ມຄເຕ ຣຕ຺ຕກາມມຸເປຕິ,

ກາມປຕິຕໍ ໂລກສ຺ສ ມາຕ຺ຣາລມຕີ’’ຕິ –

ອາທີສຸ ວິຍ –

ວິຠງ຺ເຄເຍວ ກິຎ຺ຈາປິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ອຍມຘິປ຺ປາໂຍ – ວິຠງ຺ຄປາຬິໍ ອາເນຕ຺ວາ ອິຘ ວຸຕ຺ໂຕປິ ສພ຺ເພສໍ ອຸປກາຣາຍ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ອຏ຺ຐກຖານເຍເນວ ປກາສຍິສ຺ສາມີຕິ. ອິໂຕຕິ ກາເມຫິ. ກາຍວິເວກາທີສຸ ອຸປຘິວິເວໂກ ຕຕິໂຍ, ຕສ຺ມາ ຕຕິຍໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ທ຺ເວ ຄເຫຕ຺ວາ ຕທງ຺ຄາທີສຸ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວິເວກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ຕໂຍ ເອວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ເອວໍ ສຕິ ຈິຕ຺ຕວິກ຺ຂມ຺ຠນາ ເອກຕ຺ຖາ ເອວາຕິ ວິເສໂສ ນ ສິຍາຕິ ເຈ? ອປ຺ປນາວາຣຕ຺ຕາ ນ ປເນວໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ກາຍວິເວກຄ຺ຄຫເຓນ ປຸພ຺ພຠາຄຄ຺ຄຫຓໍ ຎາຍຕິ, ຕສ຺ມາ ຈິຕ຺ຕວິເວໂກຕິ ຕທງ຺ຄວິເວໂກ ວຸຕ຺ໂຕ, ວິກ຺ຂມ຺ຠເນນ ອປ຺ປນາກາເລຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ ອສງ຺ກຣໂຕ. ອຖ ວາ ຈິຕ຺ຕວິເວເກນ ຕທງ຺ຄວິກ຺ຂມ຺ຠນາ ຄຫິຕາ, ອິຕເຣນ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວິເວໂກ ເອວາຕິປິ ຍຸຕ຺ຕໍ, ກິເລສກາມຕ຺ຕາ ວາ ທ຺ວີສຸ ກມ຺ເມສຸ ປຣິຍາປນ຺ໂນ ປຸຣິໂສ ວິຍ. ຍຖາ ອວິຊ຺ຊມາເນນ ອວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕິວເສນ ໂລເກ ‘‘ສຜໂລ ຣຸກ຺ໂຂ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕເຖວ ວິຊ຺ຊມາເນນ ວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕິວເສນ ສາສເນ ‘‘ສວິຕກ຺ກໍ ສວິຈາຣໍ ຌານ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ວູປສມາຕິ ເອຕ຺ຖ ເກສໍ ວູປສມາຕິ, ກິໍ ປຐມຊ຺ຌານິການໍ, ອຸທາຫຸ ທຸຕິຍຊ຺ຌານິການນ຺ຕິ? ເອຕ຺ຖ ຍທິ ປຐມຊ຺ຌານິການໍ, ນຕ຺ຖິ ເຕສໍ ວູປສໂມ. ນ ຫິ ປຐມຊ຺ຌານໍ ວິຕກ຺ກວິຈາຣຣຫິຕໍ ອຕ຺ຖິ. ຍທິ ທຸຕິຍຊ຺ຌານິການໍ, ນຕ຺ເຖວ ວູປສໂມ ຕຕ຺ຖ ຕທຠາວາຕິ ເຈ? ເຕເນຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ສມຕິກ຺ກມາ’’ຕິ, ສມຕິກ຺ກໂມປິ ນ ເຕສໍເຍວ. ກິນ຺ຕຸ ສກລສ຺ສປິ ປຐມຊ຺ຌານຘມ຺ມຣາສິສ຺ສາຕິ ເຈ? ເຕເນຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ໂອຬາຣິກສ຺ສ ປນ ສມຕິກ຺ກມາ’’ຕິອາທິ. ສພ຺ເພປິ ປຐມຊ຺ຌານຘມ຺ມາ ໂອຬາຣິກາວ ທຸຕິຍຊ຺ຌານໂຕ, ນ ເກວລໍ ວິຕກ຺ກວິຈາຣທ຺ວຍເມວາຕິ ເຈ? ນ ວິຕກ຺ກວິຈາຣາເຍວ ເຕຫິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ ໂອຬາຣິກຠາວໂຕຕິ ເຕສ຺ເວວ ອາທີນວທສ຺ສເນນ ທຸຕິຍຊ຺ຌານກ຺ຂເຓ ເຕສໍ ອຠາໂວ ໂຫຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທຸຕິຍຊ຺ຌານກ຺ຂເຓ ອປາຕຸຠາວາ’’ຕິ, ຍສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສານຸຠາເວນ, ໂຍເຄນ ວາ ອິທໍ ຌານໍ ‘‘ສມ຺ປສາທນ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ເອໂກທິຠາວ’’ນ຺ຕິ ຈ, ຕສ຺ສ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ສທ຺ຘາສມາຘໂຍ ວິຠງ຺ເຄ ວຸຕ຺ຕາ. ປຓີຕໂຠຊນສິກ຺ຂາປເທ (ປາຈິ. ໒໕໗ ອາທໂຍ) ສປ຺ປິອາທໂຍ ວິຍາຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອຍໍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ສມໍ ປສ຺ສຕີຕິ ລີນຸທ຺ຘຈ຺ຈໍ ປຫາຍ ຂີຓາສວສ຺ສ ຉສຸ ທ຺ວາເຣສຸ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐຉຬາຣມ຺ມຓາປາເຖ ປຣິສຸທ຺ຘປກຕິຠາວາວິຊຫນາກາຣຠູຕາ ອຸເປກ຺ຂາ ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ. ນີວຣຓາທິປຏິສງ຺ຂາສນ຺ຕິຏ຺ຐນາຄຫເຓ ມຊ຺ຌຕ຺ຕຠູຕາ ອຸເປກ຺ຂາ, ອຍໍ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາ ນາມ. ວິຈິນເນ ມຊ຺ຌຕ຺ຕຠູຕາ ອຸເປກ຺ຂາ ວິປສ຺ສນຸເປກ຺ຂາ ນາມ. ຕຕ຺ຖ ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຸເປກ຺ຂາ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາ ຌານຸເປກ຺ຂາ ປາຣິສຸທ຺ຘຸເປກ຺ຂາ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກາ ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາວ, ອວຕ຺ຖາເຠເທນ ເຠໂທ ເນສໍ. ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາວິປສ຺ສນຸເປກ຺ຂານມ຺ປິ ເອກຕາ ປຎ຺ຎາວເສນ, ກິຈ຺ຈວເສນ ປນ ທຸວິຘຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ ກາມາວຈຣາ, ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຸເປກ຺ຂາ ຣູປາວຈຣາຕິອາທິນາ ຠູມິວເສນ. ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ ຂີຓາສວສ຺ເສວ, ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຸເປກ຺ຂາ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ປຸຖຸຊ຺ຊນເສກ຺ຂາເສກ຺ຂານນ຺ຕິ ເອວໍ ປຸຄ຺ຄລວເສນ. ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ ໂສມນສ຺ສຸເປກ຺ຂາສຫຄຕຈິຕ຺ຕສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ, ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຸເປກ຺ຂາ ອຸເປກ຺ຂາສຫຄຕຈິຕ຺ຕສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ເອວາຕິ ເອວໍ ຈິຕ຺ຕວເສນ. ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ ຉຬາຣມ຺ມຓາ, ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຸເປກ຺ຂາ ຘມ຺ມາຣມ຺ມຓາວາຕິ ອາຣມ຺ມຓວເສນ. ເວທນຸເປກ຺ຂາ ເວທນາກ຺ຂນ຺ເຘນ ສງ຺ຄຫິຕາ, ອິຕຣາ ນວ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ເຘນາຕິ ຂນ຺ຘສງ຺ຄຫວເສນ. ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣໂພຊ຺ຌງ຺ຄຌານຸເປກ຺ຂາ ປາຣິສຸທ຺ຘິຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກາ, ຕສ຺ມາ ເອກກ຺ຂເຓ ເອກາວ ສິຍາ, ນ ອິຕຣາ, ຕຖາ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາວິປສ຺ສນຸເປກ຺ຂາປິ. ເວທນາວີຣິຍຸເປກ຺ຂານໍ ເອກກ຺ຂເຓ ສິຍາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕີຕິ. ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ ອພ຺ຍາກຕາ, ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຸເປກ຺ຂາ ກຸສລາພ຺ຍາກຕາ, ຕຖາ ເສສາ. ເວທນຸເປກ຺ຂາ ປນ ສິຍາ ອກຸສລາປິ. ເອວໍ ກຸສລຕ຺ຕິກວເສນ. ທສເປຕາ ສງ຺ເຂເປນ ຈຕ຺ຕາໂຣວ ຘມ຺ມາ ວີຣິຍເວທນາຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຎາຓວເສນ. ‘‘ທຸກ຺ຂໂທມນສ຺ສສຸຂໂສມນສ຺ສານ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ປຫານກ຺ກເມນ ອວຕ຺ວາ ວິຠງ຺ເຄ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ເຈ? ສຸຕ຺ຕານຸຣກ຺ຂຓຕ຺ຖໍ. ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐວິປຣີຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອາຣມ຺ມຓວເສນ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐວິປຣີຕາກາເຣນ ອນຸຠວຕີຕິ ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ກສ຺ມາ? ເອກໍເຍວ ກສິຓໍ ອາຣພ຺ຠ ສພ຺ເພສໍ ປວຕ຺ຕິໂຕ. ຕຕິຍຊ຺ຌານໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຸປກາຣາ ຫຸຕ຺ວາ ອາຄຕາຕິ ສຕິສີເສນ ເທສນາ ກຕາ, ວິຄຕວລາຫກາທິນາ ໂສມ຺ມຕາຍ ຣຕ຺ຕິຍາ ວລາຫກາທິນາ ກາລຸສ຺ສິເຍ ສຕິປິ ທິວາ ວິຍ ອນຸປກາຣິກາ ນ ໂຫຕິ ຣຕ຺ຕິໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ອຸປກາຣກຕ຺ເຕນ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ສູຣິຍປ຺ປຠາຠິຠວາ, ຣຕ຺ຕິຍາ ອລາຠາຕິ ອິເມ ທ຺ເວ ເຫຕູ ອປຣິສຸທ຺ຘຕາຍ ກາຣຓໍ. ໂສມ຺ມຠາເວນ, ອຕ຺ຕໂນ ອຸປກາຣກຕ຺ເຕນ ຈາຕິ ອິເມ ທ຺ເວ ສຠາຄຕາຍ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕສ຺ສາ ອປຣິສຸທ຺ຘາຍ ຊາຕິຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ກາຣຓວຈນນ຺ຕິ ເອເກ.

ຌານກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຸພ຺ເພນິວາສກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໒. ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາສຠາຄຕ຺ຕາ ຌານານໍ ‘‘ເກສຎ຺ຈິ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕຕ຺ຖານີ’’ຕິ ອາຫ. ກຸສລານໍ ຠໂວກ຺ກມນສຠາຄຕ຺ຕາ ‘‘ເກສຎ຺ຈິ ຠໂວກ຺ກມນຕ຺ຖານີ’’ຕິ. ອສຠາຄຕ຺ຕາ ເສສຏ຺ຐາເນສຸ ‘‘ປາທກຕ຺ຖານີ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ປາທການີ’’ຕິ ອາຫ. ເຕນ ປາທກຠູຕານມ຺ປິ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາ ຠໂວກ຺ກມນຕາວຫຕໍ, ອິຕເຣສໍ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ປາທກຕາວຫຕຎ຺ຈ ທີເປຕິ. ອສຠາຄຕ຺ຕາ ຊວນວິປສ຺ສນາປາທການິ ສມານານິ ອຠິຎ຺ຎາປາທການິ ຈ ໂຫນ຺ຕິ, ອຠິຎ຺ຎາປາທການິ ຈ ວິປສ຺ສນາປາທການິ ໂຫນ຺ຕີຕິປິ ທີເປຕິ, ຕຖາ ປາທກາຠາວໍ ທີເປຕິ. ອຠິຎ຺ຎາຍ ຫິ ຈຕຸຕ຺ຖເມວ ປາທກໍ, ນ ອິຕຣານິ. ເຕສຸ ຈຕຸຕ຺ຖສ຺ສ ຕຕິຍໍ ປາທກໍ, ຕຕິຍສ຺ສ ທຸຕິຍໍ, ທຸຕິຍສ຺ສ ປຐມນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິ ຌານານີ’’ຕິ ຍຖາລາຠໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ.

ວິນຍນິທານນິມິຕ຺ຕໍ, ເວຣຎ຺ຊນິວາສກປ຺ປນໍ;

ສຕ຺ຖຸ ຍສ຺ມາ ຕສ຺ມາ ຠຄວາ, ວິຊ຺ຊຕ຺ຕຍມາຫ ເວຣຎ຺ເຊ.

ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ວິນເຍ ສຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂຸ ສີລສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ນິສ຺ສາຍາ’’ຕິອາທິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາ). ສີລວໂຕ ຫິ ສີລປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຕ຺ຖໍ ຣຕ຺ຕິຏ຺ຐານທິວາຐາເນສຸ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ນິສຊ຺ຊນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຕ຺ຕໂນ ອຕີຕກິຣິຍານຸສ຺ສຣຓພຫຸລຕາຍ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິວິຊ຺ຊາ ອປ຺ປກສິເຣນ ສມິຊ຺ຌຕິ. ຕຖາ ອຕ຺ຕານໍ ປຏິຈ຺ຈ ສຕ຺ຕານໍ ຈຸຕິປຣິຄ຺ຄຫຓສີລຕາຍ ຈຸຕູປປາຕຎາຓໍ ອປ຺ປກສິເຣນ ສມິຊ຺ຌຕິ, ອຸທກາທີສຸ ສຸຂຸມຕ຺ຕ ທສ຺ສນສີລຕາຍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓໍ ສມິຊ຺ຌຕິ. ຍສ຺ມາ ສຕ຺ຕວິຘເມຖຸນສໍໂຍຄປຣິວຊ຺ຊເນນ, ກາມາສວາທິປຣິວຊ຺ຊເນນ ວາ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ອຂຓ຺ຑາທິຠາວໍ ປາປຸຓາຕິ, ຕສ຺ມາສ຺ສ ອາສວກ຺ຂຍຎາຓໍ ອປ຺ປກສິເຣນ ສມິຊ຺ຌຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ວິນຍນິທາເນ ວິຊ຺ຊຕ຺ຕຍເມວ ທສ຺ສິຕໍ, ຕສ຺ມາ ອາຫ ‘‘ເຍສຎ຺ຈ ຄຸຓານໍ ທາຍກໍ ອໂຫສິ, ເຕສໍ ເອກເທສໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ’’ຕິ, ອຎ຺ຎຖາ ວິຊ຺ຊຕ຺ຕຍປຏິລາຠມຕ຺ຕປ຺ປສງ຺ໂຄ ສິຍາຕິ.

ໂສ ເອວນ຺ຕິ ອິມິນາ ກິຎ຺ຈາປິ ຈຕຸນ຺ນໍ ຌານານໍ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທາປິ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ນ ເກວລໍ ປຸຣິມຊ຺ຌານຕ຺ຕິກເມວ, ຕຖາປິ ເກວລໍ ປຸຣິມຊ຺ຌານຕ຺ຕິກເມວ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ‘‘ເອວນ຺ຕິ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານກ຺ກມນິທສ຺ສນເມຕໍ, ອິມິນາ ປຐມຊ຺ຌານາຘິຄມາທິນາ ກເມນ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ອາຫ, ຕໍ ກສ຺ມາຕິ ເຈ? ສມ຺ຠາຣຠູມິຕ຺ຕາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໓໘໑) ‘‘ເອຕ຺ຖ ຈ ປຸຣິມານິ ຕີຓິ ຌານານິ ຍສ຺ມາ ປີຕິຜຣເຓນ ຈ ສຸຂຜຣເຓນ ຈ ສຸຂສຎ຺ຎຎ຺ຈ ລຫຸສຎ຺ຎຎ຺ຈ ໂອກ຺ກມິຕ຺ວາ ລຫຸມຸທຸກມ຺ມຎ຺ຎກາໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ອິທ຺ຘິໍ ປາປຸຓາຕິ, ຕສ຺ມາ ອິມິນາ ປຣິຍາເຍນ ອິທ຺ຘິລາຠາຍ ສໍວຕ຺ຕນໂຕ ສມ຺ຠາຣຠູມິໂຍຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ປນ ອິທ຺ຘິລາຠາຍ ປກຕິຠູມິ ເອວາ’’ຕິ. ອິທເມວ ວາ ອຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ປຸພ຺ເພ ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ຌານານິ ເກສຎ຺ຈິ ອຠິຎ຺ຎາປາທການີ’’ຕິ. ຍທິ ເອວໍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານມ຺ປິ ອນ຺ໂຕກຕ຺ວາ ເອວນ຺ຕິ ກິມຕ຺ຖໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຎ຺ຫິ ປກຕິຠູມີຕິ ເຈ? ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໂຕ ປຣສ຺ສ ສມາຫິຕາທິຠາວປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖິຠາວປ຺ປສງ຺ຄໂຕ. ຍສ຺ມາ ຍສ຺ມິໍ ສຕິ ‘‘ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນິນ຺ນາເມສິ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ມິໍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານຈິຕ຺ເຕ ປກຕິຠູມິຠາວປ຺ປຕ຺ເຕ ອຠິຎ຺ຎາປາທເກ ຊາເຕ ປຣິກມ຺ມຈິຕ຺ຕໍ ‘‘ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓາຍ ອຠິນິນ຺ນາເມສິ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ອຠິນີຫາຣກ຺ຂມໍ ໂຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຕໍ ອິທ຺ຘິວິຘາຘິຄມຕ຺ຖາຍ ປຣິກມ຺ມຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນີຫຣຕິ. ກສິຓາຣມ຺ມຓໂຕ ອປເນຕ຺ວາ ອິທ຺ຘິວິຘາຠິມຸຂໍ ເປເສສິ. ຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘‘ອຠິຎ຺ຎາປາທກຊ຺ຌານໂຕ ອິທ຺ຘິວິຘຎາຓາທີນໍ ນີຫຣຓຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຠິນີຫາຣກ຺ຂມນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ ປກປ຺ປິໂຕ.

ໂສ ເອວໍ ສມາຫິເຕ ເອວໍ ອາເນຎ຺ຊປ຺ປຕ຺ເຕຕິ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ ທຸຕິຍວິກປ຺ເປ, ນີວຣຓທູຣີຠາເວນ ວິຕກ຺ກາທິສມຕິກ຺ກເມນາຕິ ປຐມຊ຺ຌານາທີນໍ ກິຈ຺ຈສງ຺ຄຓ຺ຫນໂຕ. ອຍໍ ໂຍຊນາ ປຐມວິກປ຺ເປ ນ ສມ຺ຠວຕິ ‘‘ປຣິສຸທ຺ເຘຕິອາທີສຸ ປນາ’’ຕິ ວຈເນນ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິ ປທສ຺ສ ອນຸປ຺ປພນ຺ຘນິວາຣຓໂຕ. ເຕເນວ ‘‘ອຸເປກ຺ຂາສຕິປາຣິສຸທ຺ຘິຠາເວນ ປຣິສຸທ຺ເຘ’’ຕິອາທິມາຫ. ອິຈ຺ຉາວຈຣານນ຺ຕິ ‘‘ອໂຫ ວຕາຫໍ ອາປຕ຺ຕິຎ຺ເຈວ ອາປນ຺ໂນ ອສ຺ສໍ, ນ ຈ ມໍ ຠິກ຺ຂູ ຊາເນຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໖໐) ນເຍນ ອຸປ຺ປນ຺ນອິຈ຺ຉາວເສນ ປວຕ຺ຕານໍ ໂກປອປຈ຺ຈຍານໍ ອຠາເວນ ອນງ຺ຄເຓຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປນ ຍຖາວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາ ອິຈ຺ຉາປິ ປຐມຊ຺ຌານາທີນໍ ອຘິຄມາຍ ອນ຺ຕຣາຍິກາ ‘‘ສມ຺ປຊານມຸສາວາໂທ ໂຂ ປນາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣາຍິໂກ ຘມ຺ໂມ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໓໔) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ປເຄວ ອິຈ຺ຉາວຈຣາ ໂກປອປຈ຺ຈຍາ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຌານປຏິລາຠປຈ຺ຈນີການໍ ປາປການໍ ອິຈ຺ຉາວຈຣານ’’ນ຺ຕິອາທິ. ກຕ຺ຖຈິ ປນ ‘‘ຌານປຏິລາຠປຈ຺ຈຍານໍ ອິຈ຺ຉາວຈຣານ’’ນ຺ຕິ ໂປຕ຺ຖເກສຸ ປາໂຐ ທິສ຺ສຕິ, ໂສ ປມາທເລໂຂ, ຄຓ຺ຐິປເທ ຈ ‘‘ອໂຫ ວຕ ສຕ຺ຖາ ມມຎ຺ເຎວ ປຏິປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສຍ຺ຍາ’’ຕິ ໂຍ ຕທຕ຺ໂຖ ລິຂິໂຕ, ໂສ ທຸລ຺ລິຂິໂຕ. ນ ຫິ ຌານປຏິລາຠປຈ຺ຈຍາ ໂກປາທໂຍ ອນງ຺ຄຓສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໑.໕໗ ອາທໂຍ) ວຸຕ຺ຕາ, ‘‘ນ ຈ ຍຸຕ຺ຕິໂຕ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ ຌານລາຠິໂນ ຕທຠາວາ’’ຕິ ອາຈຣິໂຍ ວທຕິ, ຕໍ ວີມໍສິຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖ ວິຊ຺ຊຕ຺ຕຍສ຺ສ ອຸຕ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣວິເສສທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ໂສ ເອວໍ ສມາຫິເຕ ຈິຕ຺ເຕ’’ຕິອາທິນາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຏ຺ຐງ຺ຄນິທສ຺ສນໍ ກຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຸຕ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣວິເສສາ ເຈຠາສໍ ອຕ຺ຕທຸກ຺ຂປຣທຸກ຺ຂທສ຺ສນຕທຸປສມຕ຺ຕທີປນໂຕ ເວທິຕພ຺ພາ. ຠຄວາ ຫິ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາເຓນ ອຕ຺ຕໂນ ອນນ຺ຕສໍສາຣທຸກ຺ຂໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ, ຈຸຕູປປາຕຎາເຓນ ປຣສ຺ສ ຈ ໂລກສ຺ສ ອາສວກ຺ຂຍຎາເຓນ ຕທຸຠຍວູປສມຕ຺ຕຎ຺ຈ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ຕໍ ເທເສຕິ, ປຐເມນ ວາ ອຕ຺ຕທຸກ຺ຂທສ຺ສນໂຕ ອຕ຺ຕສິເນຫປຣິຈ຺ຈາຄໍ ທີເປຕິ. ທຸຕິເຍນ ປຣທຸກ຺ຂທສ຺ສນໂຕ ປເຣສຸ ໂກປປຣິຈ຺ຈາຄໍ, ຕຕິເຍນ ອຣິຍມຄ຺ຄທສ຺ສນໂຕ ໂມຫປຣິຈ຺ຈາຄຎ຺ຈ ທີເປຕິ. ເອວໍ ນານາຄຸຓວິເສສທີປນໂຕ ອິມສ຺ເສວ ໂລກິຍາຠິຎ຺ຎາທ຺ວຍສ຺ສ ອິຘ ຄຫຓໍ ກຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຍສ຺ມາ ອຕີຕຊາຕິ ເອວ ນິວາໂສ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຕີຕຊາຕີສູ’’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ເຈ? ນ, ຊາຕິຍາ ເອກເທເສປິ ນິວາສໂວຫາຣສິທ຺ຘິທສ຺ສນໂຕ. ປາຬິຍໍ ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ເອກມ຺ປິ ຊາຕິໍ ທ຺ເວປິ ຊາຕິໂຍ’’ຕິອາທິວຈເນນ ສກລຊາຕິຍາ ອນຸສ຺ສຣຓເມວ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ, ນ ເອວໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕເທກເທສານຸສ຺ສຣຓມ຺ປິ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິ ເອວາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ, ຠຸມ຺ມວຈນໍ ກຕໍ ໂອກາສາທິສງ຺ຄຫຕ຺ຖຎ຺ຈ. ‘‘ຉິນ຺ນວຏຸມການຸສ຺ສຣຓາທີສູ’’ຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອນິວຸຕ຺ຖໂລກຘາຕຸທີປຣຏ຺ຐນຄຣຄາມາທິຄ຺ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘‘ເຕສໍ ຉິນ຺ນວຏຸມການໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣສີລາທີນິ ນ ຠຄວຕາ ໂພຘິສຕ຺ຕກາເລ ວິຎ຺ຎາຕານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຖາປຕ຺ຕິໂຕ ໂລກິຍານິ ວິຎ຺ຎາຕານີຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓາຘິກາເຣ ‘‘ອຣິຍານໍ ອຸປວາທກາ’’ຕິ ວຈເນນ ສເມນ຺ຕໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ. ນ ຫິ ອຣິເຍ ອປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ເອວໍ ໂຫຕິ. ກິມຕ຺ຖໍ ປເນຕ຺ຖ ອນຸສ຺ສຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ນນຸ ເອສ ວິຊ຺ຊາຘິກາໂຣຕິ ເຈ? ອາທິກມ຺ມິກສ຺ສ ສຕິວເສນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໂຕ, ອຕີຕຘມ຺ມານໍ ສຕິຍາ ວິເສສາຘິກາຣຕ຺ຕາ ຈ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ອນຸສ຺ສຣາມີ’’ຕິ.

‘‘ວຕ຺ຕມາເນສຸ ວິຊ຺ຊານ-ມຕີເຕສ຺ວສ຺ສ ສຣຕິ;

ອນາຄເຕສຸ ຘມ຺ເມສຸ, ສຣຕິ ວິຊ຺ຊານ ປຓິຘີ’’ຕິ.

ອາຈຣິຍກຸມາຣິເຕນ ສິໂລໂກປິ ວຸຕ຺ໂຕ.

ຕຕ຺ຖ ຣາເຄ ອຸສ຺ສນ຺ນຕເຣ ເຕໂຊສໍວຏ຺ໂຏ. ໂທເສ ອາໂປສໍວຏ຺ໂຏ. ໂມເຫ ວາໂຍສໍວຏ຺ໂຏ. ເກຈິ ‘‘ໂທເສ ເຕໂຊສໍວຏ຺ໂຏ, ຣາເຄ ອາໂປສໍວຏ຺ໂຏ, ໂມເຫ ວາໂຍສໍວຏ຺ໂຏ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ອມຸຕ຺ຣາຕິ ຈິຕ຺ຕໍ, ວຈນໍ ວາ ຠວາທິນິຍເມນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຠເວ ວາ’’ຕິອາທິ. ເອວໍນາໂມ ເອວໍໂຄຕ຺ໂຕຕິ ປທທ຺ວເຍນ ອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາມູລກໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕໍ ໂຄຈຣນິວາສໍ ທີເປຕິ. ປວຕ຺ຕຜລໂຠຊໂນ ສຍໍປຕິຕຜລາຫາໂຣ. ຈຕຸຣາສີຕິກປ຺ປສຫສ຺ສປຣມາຍຸປຣິຍນ຺ໂຕ ວາຕິ ປຓິຘານໂຕ ປຸພ຺ເພ. ປຏິນິວຕ຺ຕນ຺ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓໍ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓໍ ນ ໂຫຕິ. ‘‘ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓລາຠີນໍ ປເນຕໍ ອານຸຠາວປຣິທີປນ’’ນ຺ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ. ອມຸຕ຺ຣາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຐມໂຍຊນາຍໍ ສີໂຫກ຺ກນ຺ຕວເສນ ອນຸສ຺ສຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ອນຸໂລມວເສນ. ‘‘ປຏິໂລມວເສນາ’’ຕິປິ ລິຂນ຺ຕິ, ຕໍ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ. ສີໂຫກ຺ກນ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອເນກາສຸ ກປ຺ປໂກຏີສູ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ຕນ຺ຕິ ນິທສ຺ສເນນ ປຏິປຕ຺ຕິສາຘາຣເຓນ ຜລສາຘາຣຓຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ອາທຣໍ ຊເນຕິ, ອຕ຺ຕານເມເວກໍ ອຸກ຺ກໍເສຕີຕິ ວຈນໍ ນິວາເຣຕິ. ‘‘ສາຘຸ ໂຂ ປນ ຕຖາຣູປານໍ ອຣຫຕໍ ທສ຺ສນໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ຕສ຺ສ ປຸພ຺ເພ ອຸປ຺ປນ຺ນຈິຕ຺ເຕ ເອວ ນິໂຍເຊຕິ. ປຐມາ ອຠິນິພ຺ຠິທາຕິ ວຈເນນ ອວິຊ຺ຊຓ຺ຑໂກສສ຺ສ ພຫຸປຏລຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ, ເຕນ ອຏ຺ຐຄຸຓິສ຺ສຣິຍາທິນາ ອນຠິນິພ຺ຠິທໍ ທີເປຕິ.

ປຸພ຺ເພນິວາສກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໓. ‘‘ຈຸຕູປປາຕຎາຓາຍາ’’ຕິ ຜລູປຈາເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທຎ຺ຫິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓໍ ຣູປາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ ປຣິຕ຺ຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາຣມ຺ມຓໍ ໂຫຕິ. ນ ຈຸຕິໍ ວາ ປຏິສນ຺ຘິໍ ວາ ອາຣມ຺ມຓໍ ກໂຣຕິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ຍຖາກມ຺ມູປເຄ ສຕ຺ເຕ ປຊານາມີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໓) ວຈນໍ ວິຍ ຜລູປຈາເຣເນວ ວຸຕ຺ຕມິທນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ທິພ຺ພວິຫາຣສນ຺ນິສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ກາຣໂຓປຈາເຣນ ທິພ຺ພໍ. ອິມິນາ ປນ ເກຈິ ອາຈຣິຍາ ‘‘ກຸສລາກຸສລາ ຈກ຺ຂູ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸ ກາມາວຈຣ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເຕ ປຏິເສຘິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານປຎ຺ຎາ ຫິ ເອຕ຺ຖ ອຘິປ຺ເປຕາ. ມຫາຊຸຕິກຕ຺ຕາ ມຫາຄຕິກຕ຺ຕາຕິ ເອເຕສຸ ‘‘ສທ຺ທສຕ຺ຖານຸສາເຣນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອກາທສນ຺ນໍ ອຸປກ຺ກິເລສານໍ ເອວໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກ຺ກໂມ ອຸປກ຺ກິເລສຠາໂວ ຈ ເວທິຕພ຺ໂພ, ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ອາໂລກໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ນານາວິຘານິ ຣູປານິ ທິສ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ນຸ ໂຂ ກິ’’ນ຺ຕິ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ອຸທປາທິ, ໂສ ອຸປກ຺ກິເລໂສ ອຸປກ຺ກິເລສສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໓.໒໓໖ ອາທໂຍ) ‘‘ວິຈິກິຈ຺ຉາຘິກຣຓຎ຺ຈ ປນ ເມ ສມາຘິມ຺ຫິ ຈວິ, ສມາຘິມ຺ຫິ ຈຸເຕ ໂອຠາໂສ ອນ຺ຕຣຘາຍຕິ ທສ຺ສນຎ຺ຈ ຣູປານ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ. ຕໂຕ ‘‘ຣູປານິ ເມ ປສ຺ສໂຕ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອິທານິ ນ ກິຎ຺ຈິ ມນສິ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ຕຍໂຕ ອມນສິກາໂຣ, ຕໂຕ ກິຎ຺ຈິ ອມນສິກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ຖິນມິທ຺ຘໍ ອຸທປາທິ, ຕໂຕ ຕສ຺ສ ປຫານຕ຺ຖໍ ອາໂລກໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ຣູປານິ ປສ຺ສໂຕ ຫິມວນ຺ຕາທີສຸ ທານວຣກ຺ຂສາທໂຍ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ຉມ຺ຠິຕຕ຺ຕໍ ອຸທປາທິ, ຕໂຕ ຕສ຺ສ ປຫານຕ຺ຖໍ ‘‘ມຍາ ທິຏ຺ຐຠຍໍ ປກຕິຍາ ໂອໂລກິຍມານໍ ນຕ຺ຖິ, ອທິຏ຺ເຐ ກິໍ ນາມ ຠຍ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ຕຍໂຕ ອຸປ຺ປິລາວິຕຕ຺ຕໍ ອຸທປາທິ. ຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘‘ອຸປ຺ປິລໍ ທິພ຺ພຣູປທສ຺ເສເນນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ຕໍ ທຸວຸຕ຺ຕໍ ປຣໂຕ ອຠິຊປ຺ປາວຈເນນ ຕທຕ຺ຖສິທ຺ຘິໂຕ’’ຕິ ອາຈຣິໂຍ ວທຕິ. ຕໂຕ ຉມ຺ຠິຕຕ຺ຕປ຺ປຫານຕ຺ຖໍ ‘‘ມຍາ ວີຣິຍໍ ທຬ຺ຫໍ ປຄ຺ຄຫິຕໍ, ເຕນ ເມ ອິທໍ ອຸປ຺ປິລໍ ອຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ວີຣິຍໍ ສິຖິລໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ກາຍທຸຏ຺ຐຸລ຺ລໍ ກາຍທຣໂຖ ກາຍາລສິຍໍ ອຸທປາທິ, ຕໂຕ ຕໍ ຈຊນ຺ຕສ຺ສ ອຈ຺ຈາຣທ຺ຘວີຣິຍໍ ອຸທປາທິ, ຕຕ຺ຖ ໂທສໍ ປສ຺ສໂຕ ອຕິລີນວີຣິຍໍ ອຸປທາທິ, ຕໂຕ ຕໍ ປຫາຍ ສມປ຺ປວຕ຺ເຕນ ວີຣິເຍນ ຉມ຺ຠິຕຕ຺ຕຠຍາ ຫິມວນ຺ຕາທິຏ຺ຐານໍ ປຫາຍ ເທວໂລກາຠິມຸຂໍ ອາໂລກໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ເທວສງ຺ຆໍ ປສ຺ສໂຕ ຕຓ຺ຫາສງ຺ຂາຕາ ອຠິຊປ຺ປາ ອຸທປາທິ, ຕໂຕ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ເອກຊາຕິກຣູປໍ ມນສິ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ອຠິຊປ຺ປາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ, ຕສ຺ມາ ທານິ ນານາວິຘໍ ຣູປໍ ມນສິ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ກາເລນ ເທວໂລກາຠິມຸຂໍ, ກາເລນ ມນຸສ຺ສໂລກາຠິມຸຂໍ ອາໂລກໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ນານາວິຘານິ ຣູປານິ ມນສິ ກໂຣໂຕ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎາ ອຸທປາທິ, ຕໂຕ ‘‘ນານາວິຘຣູປານິ ເມ ມນສິ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎາ ອຸທປາທິ, ຕສ຺ມາ ທານິ ອຠິຊປ຺ປາທິຠຍາ ອິຏ຺ຐາທິນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄາຫໍ ປຫາຍ ເອກຊາຕິກເມວ ຣູປໍ ມນສິ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕຖາ ກໂຣໂຕ ອຠິນິຊ຺ຌາຍິຕຕ຺ຕໍ ຣູປານໍ ອຸທປາທິ ເອວໍ ປຫີນອຸປກ຺ກິເລສສ຺ສາປິ ອນຘິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ. ໂອຠາສຎ຺ຫິ ໂຂ ຊານາມິ, ນ ຈ ຣູປານິ ປສ຺ສາມີຕິອາທິ ຊາຕໍ.

ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຍທາ ປຣິກມ຺ໂມຠາສເມວ ມນສິ ກໂຣມິ, ຕທາ ໂອຠາສໍ ສຎ຺ຊານາມິ, ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ຣູປານິ ນ ຈ ປສ຺ສາມິ, ຣູປທສ຺ສນກາເລ ຈ ໂອຠາສໍ ນ ຊານາມີຕິ. ກິມຕ຺ຖມິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຫິ ເອຕໍ ອຸປກ຺ກິເສສຄຕນ຺ຕິ? ນ ເກວລໍ ອຸປກ຺ກິເລສປ຺ປຊຫນເມເວຕ຺ຖ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ, ເຍນ ອິທໍ ວິສຸທ຺ຘໍ ໂຫຕິ, ອຎ຺ຎມ຺ປິ ຕທຸຕ຺ຕຣິ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ອຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ວິຈິກິຈ຺ຉາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປກ຺ກິເລໂສຕິອາທີສຸ ‘‘ອິເມ ຘມ຺ມາ ອຸປກ຺ກິເລສາຕິ ອາທີນວທສ຺ສເນນ ປຊຫິໍ, ນ ມຍ຺ຫໍ ຕທາ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ’’ຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ. ມານຸສກໍ ວາຕິ ອິມິນາ ສຠາວາຕິກ຺ກມໍ ທສ຺ເສຕິ. ມໍສຈກ຺ຂຸນາ ວິຍາຕິ ອິມິນາ ປຣິຍຕ຺ຕິຄ຺ຄຫຓໍ, ວຓ຺ຓມຕ຺ຕາຣມ຺ມຓຕຎ຺ຈ ອຸປເມຕິ. ວຓ຺ຓມຕ຺ເຕ ເຫຕ຺ຖ ສຕ຺ຕ-ສທ຺ໂທ, ນ ‘‘ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາ ອາຫາຣຏ຺ຐິຕິກາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑໐.໒໗) ເອຕ຺ຖ ວິຍ ສພ຺ພສງ຺ຂເຕສຸ, ຫີນຊາຕິອາທໂຍ ໂມຫສ຺ສ ນິສ຺ສນ຺ໂທ ວິປາໂກ. ກາຍທຸຈ຺ຈຣິເຕນ ສມນ຺ນາຄຕາ ປຸພ຺ເພ ອຕີຕຠເວ ອເຫສຸໍ, ສມ຺ປຕິ ນິຣຍໍ ອຸປປນ຺ນາຕິ ເອວໍ ປາຐເສເສນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ. ‘‘ຍຖາກມ຺ມູປຄຎາຓຎ຺ຫິ ເອກນ຺ຕມຕີຕາຣມ຺ມຓໍ, ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ ອຸຠິນ຺ນໍ ກິຈ຺ຈວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຫລ຺ລໂກຕິ ສມຓານໍ ສາຣຸປ຺ປມສາຣຸປ຺ປໍ, ໂລກາຈາຣໍ ວາ ນ ຊານາຕີຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຄຸຓປຣິຘໍສເນນ ຄຣຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ນິຍໂຕ ສມ຺ໂພຘິປຣາຍໂນ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໔໑; ໕.໙໙໘, ໑໐໐໔) ວຸຕ຺ໂຕ ອຣິຍປຸຄ຺ຄໂລ ມຄ຺ຄາວຣຓໍ ກາຕຸໍ ສມຕ຺ຖໍ ຜຣຸສວຈນໍ ຍທິ ກເຖຍ຺ຍ, ອປາຍຄມນີຍມ຺ປິ ກເຣຍ຺ຍ, ເຕນ ໂສ ອປາຍຸປໂຄປິ ຠເວຍ຺ຍ, ຕສ຺ມາ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອເກ. ‘‘ວາຍາມໍ ມາ ອກາສີຕິ ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ມຄ຺ຄາວຣຓໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ປຸພ຺ເພວ ໂສຕາປນ຺ເນນ ອປາຍທ຺ວາໂຣ ປິຫິໂຕ, ຕສ຺ມາສ຺ສ ສຄ຺ຄາວຣຓໍ ນຕ຺ຖິ. ‘‘ປາກຕິກນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕິວິປາກໍ ອໂຫສີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ວຸທ຺ຘິ ເຫສາ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຣິຍສ຺ສ ວິນເຍ, ໂຍ ອຈ຺ຈຍໍ ອຈ຺ຈຍໂຕ ທິສ຺ວາ ຍຖາຘມ຺ມໍ ປຏິກໂຣຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໓໗໐; ທີ. ນິ. ໑.໒໕໑) ວຈນໂຕ ປາກຕິກໍ ອໂຫສີຕິ ເອເກ. ສເຈ ໂສ ນ ຂມຕີຕິ ໂສຕາປນ຺ນາທີນໍ ຂນ຺ຕິຄຸຓສ຺ສ ມນ຺ທຕາຍ ວາ ອາຍຕິໍ ຕສ຺ສ ສຸຏ຺ຐຸ ສໍວຣຕ຺ຖາຍ ວາ ອກ຺ຂມນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸຂານໍ ວາ ອາຍສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓາທິໂນ ອຠາວາ ກາລກຎ຺ຈິກາ ອສຸຣາ ໂຫນ຺ຕິ. ‘‘ອິໂຕ ໂຠ ສຸຄຕິໍ ຄຈ຺ຉາ’’ຕິ (ອິຕິວຸ. ໘໓) ວຈນໂຕ ມນຸສ຺ສຄຕິປິ. ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓວິຊ຺ຊາຕິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸເມວ ທສ຺ສນຏ຺ເຐນ ຎາຓໍ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວິນ຺ທນຏ຺ເຐນ ວິຊ຺ຊາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອາສວກ຺ຂຍຎາຓກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໔. ໂສ ເອວໍ ສມາຫິເຕ ຈິຕ຺ເຕຕິ ກິໍ ປຸຣິມສ຺ມິໍເຍວ, ອຸທາຫຸ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍເຍວ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານຈິຕ຺ເຕ. ອຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ຍໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ປຸຣິມວິຊ຺ຊາທ຺ວຍໍ ອຘິຄຕໍ, ຕເທວ ປຸນ ສມາປຊ຺ຊນວເສນ ອຠິນວໍ ອຠິຓ຺ຫໍ ກຕນ຺ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ໂສ ເອວໍ ສມາຫິເຕ ຈິຕ຺ເຕຕິ ອິຘ ວິປສ຺ສນາປາທກໍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານຈິຕ຺ຕໍ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖາຫ – ຍທິ ຕເທວ ປຸນ ສມາປຊ຺ຊນວເສນ ອຠິນວໍ ກຕໍ, ອຖ ກສ຺ມາ ປຸພ຺ເພ ວິຍ ‘‘ວິປສ຺ສນາປາທກໍ ອຠິຎ຺ຎາປາທກໍ ນິໂຣຘປາທກໍ ສພ຺ພກິຈ຺ຈສາຘກໍ ສພ຺ພໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣຄຸຓທາຍກໍ ອິຘ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານຈິຕ຺ຕໍ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ອິຘ ວິປສ຺ສນາປາທກໍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານຈິຕ຺ຕໍ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ອິຘ ຕຖາວຈນຏ຺ຐານເມວ ຕໍ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ ສທ຺ຘິໍ ສພ຺ພຄຸຓນິປ຺ຜາທນໂຕ, ນ ປຐມວິຊ຺ຊາທ຺ວຍມຕ຺ຕນິປ຺ຜາທນໂຕຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄມຄ຺ຄງ຺ຄຌານງ຺ຄປຏິປທາວິໂມກ຺ຂວິເສສນິຍໂມ ປຸພ຺ພຠາຄວຸຏ຺ຐານຄາມິນີວິປສ຺ສນາຍ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາສງ຺ຂາຕາຍ ນິຍເມນ ອໂຫສີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວິປສ຺ສນາປາທກມິຘ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ, ນ ຕທາຣມ຺ມຓມຕ຺ເຕນ. ປຣິຍາຍໂຕຕິ ອຎ຺ເຎນປິ ປກາເຣນ. ‘‘ອິເມ ອາສວາ’’ຕິ ອຍໍ ວາໂຣ ກິມຕ຺ຖໍ ອາຣທ຺ໂຘ? ‘‘ອາສວານໍ ຂຍຎາຓາຍາ’’ຕິ ອຘິກາຣານຸໂລມນຕ຺ຖໍ. ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຈ຺ຈຕິ, ຜລກ຺ຂເຓ ວິມຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ ອິທໍ ເອກຕ຺ຕນເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຎ຺ຫິ ວິມຸຈ຺ຈມານໍ, ຕເທວ ອປຣຠາເຄ ວິມຸຕ຺ຕໍ ນາມ ໂຫຕິ. ຍຎ຺ຈ ວິມຸຕ຺ຕໍ, ຕເທວ ປຸພ຺ພຠາເຄ ວິມຸຈ຺ຈມານໍ ນາມ ໂຫຕິ. ຠຸຎ຺ຊມາໂນ ເອວ ຫິ ໂຠຊນປຣິໂຍສາເນ ຠຸຕ຺ຕາວີ ນາມ. ‘‘ອິມິນາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓໍ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓສ຺ສ ຈ ປຏ຺ຐາເນ ‘‘ມຄ຺ຄາ ວຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ມຄ຺ຄໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຕິ, ຜລໍ, ນິພ຺ພານໍ, ປຫີເນ ກິເລເສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຕີ’’ຕິ ອຍມຸປ຺ປຕ຺ຕິກ຺ກໂມ ວຸຕ຺ໂຕ. ປວຕ຺ຕິກ຺ກໂມ ປເນຕ຺ຖ ສຣູປໂຕ ອຕ຺ຖໂຕຕິ ທ຺ວິຘາ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ວິມຸຕ຺ຕມິຕິ ຎາຓໍ ອໂຫສີ’’ຕິ ສຣູປໂຕ ຈຕຸພ຺ພິຘສ຺ສປິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓສ຺ສ ປວຕ຺ຕິກ຺ກມນິທສ຺ສນໍ. ‘‘ຂີຓາ ຊາຕີ’’ຕິອາທິ ອຕ຺ຖໂຕ. ເຕເນວ ອນ຺ເຕ ‘‘ອພ຺ຠຎ຺ຎາສິ’’ນ຺ຕິ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານໍ ເທສນໍ ອກາສິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓສ຺ສ ຕຖາ ອປ຺ປວຕ຺ຕິໂຕ. ອປ຺ປຏິສນ຺ຘິກໍ ໂຫຕີຕິ ຊານນ຺ໂຕ ‘‘ຂີຓາ ຊາຕີ’’ຕິ ຊານາຕິ ນາມ. ‘‘ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນານາຄຕໍສຎາຓ’’ນ຺ຕິ ອນາຄຕໍສຎາຓສ຺ສ ຈ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸສນ຺ນິສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອາສວກ຺ຂຍຎາຓກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຸປາສກຕ຺ຕປຏິເວທນາກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໕. ກຓ຺ຓສຸຂໂຕ ຫທຍງ຺ຄມໂຕຕິ ວຈນເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນຕ຺ຕຸກ຺ກໍສນໂຕຕິອາທິ ປຸຄ຺ຄລວເສນ, ກຓ຺ຓສຸຂໂຕຕິ ໂສຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ສນ຺ຘາຍ. ອາປາຖາຣມຓີຍໂຕຕິ ຎາຓາປາຖາຣມຓີຍໂຕ. ສຍເມວ ເຫຏ຺ຐາມຸຂຊາຕໍ ວາ, ມຄ຺ໂຄ ປນ ອໂສໂກ ໂຫຕິ. ຕທາ ຫິ ໂສໂກ ປຫີຍມາໂນ. ຈຣິຍາທິອນຸກູລໂຕ ອປ຺ປຏິກູລໍ. ‘‘ມຘຸຣມິມ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ຘມ຺ມມິມ’’ນ຺ຕິ ວຈນໍ ອຘິກໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ຣາຄວິຣາຄມິມ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ປຸນ ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ຘມ຺ມມິມໍ ອຸເປຫີຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ, ‘‘ຘມ຺ມເມວ ສຣຓຕ຺ຖມຸເປຫີ’’ຕິ ປຐນ຺ຕິ ກິຣາຕິ ທີເປຕິ. ສຣຓຄຕານໍ ເຕເນວ ສຣຓຄມເນນ ຠຍໍ ສນ຺ຕາສໍ ທຸຄ຺ຄຕິໍ ປຣິກ຺ກິເລສໍ ທຸກ຺ຂໍ ຫິໍສຕີຕິ ຣຕນຕ຺ຕຍໍ ສຣຓໍ ນາມ. ຕປ຺ປສາທຕຄ຺ຄຣຸຕາທີຫິ ວິຫຕກິເລໂສ ຕປ຺ປຣາຍນຕາກາຣປ຺ປວຕ຺ໂຕ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ສຣຓຄມນໍ. ຕໍສມງ຺ຄີສຕ຺ໂຕ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ປເຠເທນ ປນ ທຸວິຘໍ ສຣຓຄມນໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ ໂລກິຍນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ ທິຏ຺ຐສຈ຺ຈານໍ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ສຣຓຄມນຸປກ຺ກິເລສສມຸຈ຺ເຉເທນ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓໍ ຫຸຕ຺ວາ ກິຈ຺ຈໂຕ ສກເລປິ ຣຕນຕ຺ຕເຍ ອິຊ຺ຌຕິ. ໂລກິຍໍ ປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ສຣຓຄມນຸປກ຺ກິເລສໍ ຕທງ຺ຄວິກ຺ຂມ຺ຠເນນ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ພຸທ຺ຘາທິຄຸຓາຣມ຺ມຓໍ ຫຸຕ຺ວາ ອິຊ຺ຌຕິ. ຕໍ ອຕ຺ຖໂຕ ຣຕນຕ຺ຕເຍ ສທ຺ຘາປຏິລາໂຠ ສທ຺ຘາມູລິກາ ຈ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ. ໂລກຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ຈຕ຺ຕາຣິ ສາມຎ຺ຎຜລານິ ວິປາກຜລໍ, ສພ຺ພທຸກ຺ຂກ຺ຂໂຍ ອານິສໍສຜລໍ. ‘‘ໂຍ ຈ ພຸທ຺ຘຎ຺ຈ ຘມ຺ມຎ຺ຈ…ເປ… ສພ຺ພທຸກ຺ຂາ ປມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໑໙໐-໑໙໒) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂລກິຍສ຺ສ ຠວໂຠຄສມ຺ປທາ. ‘‘ເຍ ເກຈິ ພຸທ຺ຘໍ ສຣຓໍ ຄຕາເສ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໓໓໒; ສໍ. ນິ. ໑.໓໗) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂລກິຍສຣຓຄມນໍ ຕີສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ອຎ຺ຎາຓສໍສຍມິຈ຺ຉາຎາຓາທີຫິ ສໍກິລິສ຺ສຕິ, ນ ມຫາຊຸຕິກໍ ໂຫຕິ, ນ ມຫາວິປ຺ຜາຣໍ. ໂລກຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ນຕ຺ຖິ ສໍກິເລໂສ. ໂລກິຍສ຺ສ ສາວຊ຺ໂຊ ອນວຊ຺ໂຊຕິ ທຸວິໂຘ ເຠໂທ. ຕຕ຺ຖ ອຎ຺ຎສຕ຺ຖາຣາທີສຸ ອຕ຺ຕສນ຺ນິຍ຺ຍາຕນາທີຫິ ສາວຊ຺ໂຊ ໂຫຕິ, ໂສ ອນິຏ຺ຐຜໂລ. ອນວຊ຺ໂຊ ກາລກິຣິຍາຍ, ໂສ ອວິປາກຕ຺ຕາ ອຜໂລ. ໂລກຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ເນວຕ຺ຖິ ເຠໂທ. ຠວນ຺ຕເຣປິ ຫິ ອຣິຍສາວໂກ ອຎ຺ຎໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ນ ອຸທ຺ທິສຕິ. ໂຍ ໂກຈິ ສຣຓຄໂຕ ຄຫຏ຺ໂຐ ອຸປາສໂກ. ຣຕນຕ຺ຕຍອຸປາສນໂຕ ອຸປາສໂກ. ປຎ຺ຈ ເວຣມຓິໂຍ ສີລໍ. ສຕ຺ຖສຕ຺ຕມໍສມຊ຺ຊວິສວາຓິຊ຺ຊາຣຫິຕໍ ຘມ຺ເມນ ຊີວິກໍ ອາຊີໂວ. ວຸຕ຺ຕສີລາຊີວວິປຕ຺ຕິ ວິປຕ຺ຕິ ນາມ. ວິປຣີຕາ ສມ຺ປຕ຺ຕິ.

໑໖. ລຈ຺ຉາມ ນຸ ໂຂຕິ ທຸຄ຺ຄເຕ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສກ຺ຂິສ຺ສາມ ນຸໂຂ ໂນຕິ ສມິທ຺ເຘ ສນ຺ຘາຍ. ຕຕ຺ຖ ເວຣຎ຺ຊາຍໍ. ປຄ຺ຄຍ຺ຫຕີຕິ ປຕ຺ຕໍ ປຄ຺ຄໂຫ, ເຕນ ປຄ຺ຄເຫນ ປຕ຺ເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມາທາເຍວາຕິ ນິທສ຺ສນໍ. ນ ຈ ວຏ຺ຏຕີຕິ ປຸນ ປາກໍ ກິຎ຺ຈາປິ ວຏ຺ຏຕິ, ຕຖາປິ ນ ສຸຏ຺ຐຸ ປກ຺ກຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ອຸຕ຺ຕຓ຺ຑຸລຠຕ຺ຕໍ ລຠິຕ຺ວາປິ ປິເຘຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາວຈນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ສາຘກໍ. ‘‘ສາວການໍ ວາ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ອິມິນາ ວຈເນນ ອາຊີວປາຣິສຸທ຺ຘິສີລໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ປຈ຺ຉາ ສີລ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປາລິຕ຺ເຖໂຣປິ ຕໍ ຕໍ ວຕ຺ຖຸໍ ປຏິຈ຺ຈ ຠຄວຕາ ພຫູນິ ສິກ຺ຂາປທານິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕານິ ອຕ຺ຖີຕິ ທີເປຕິ. ຍທິ ເອວໍ ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ‘‘ເອຕສ຺ສ ຠຄວາ ກາໂລ’’ຕິ ວຈນໍ ນ ສເມຕີຕິ ເຈ? ນ, ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ສິກ຺ຂາປທາຠາວປ຺ປສງ຺ຄໂຕ. ເຖໂຣ ປນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕານິ ຐເປຕ຺ວາ ອິທານິ ປຎ຺ຎເປຕພ຺ພານິ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສປ຺ປໂຫນການິ ສນ຺ຘາຍາຫ. ຠຄວາປິ ‘‘ນ ຕາວ ສາຣິປຸຕ຺ຕ ສຕ຺ຖາ ສາວການໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປຕີ’’ຕິ ຠທ຺ທາລິສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໒.໑໓໔; ອາທໂຍ) ວິຍ ເອກຈ຺ເຈສຸ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕສຸປິ ຕໂຕ ປຣໍ ປຎ຺ຎເປຕພ຺ພານິ ສນ຺ຘາຍາຫ. ອິເຘວ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ສາມມ຺ປິ ປຈນໍ ສມຓສາຣຸປ຺ປໍ ນ ໂຫຕິ ນ ຈ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຈນຎ຺ຈ, ຕຖາ ‘‘ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉໂທ ວາ ວສ຺ສຈ຺ເຉໂທ ວາ’’ຕິອາທິວຈນານິ ຈ ອຕ຺ຖິ. ອຎ຺ຎຖາ ‘‘ທ຺ວີຫາກາເຣຫິ ພຸທ຺ຘາ ຠຄວນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂູ ປຏິປຸຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ ອິເຘເວທໍ ປາຬິຐປນໍ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ອາຈຣິເຍນ ວິຈາຣິຕໍ, ຕໍ ສຸນ຺ທຣໍ ປຸພ຺ເພປິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທສມ຺ຠວໂຕ. ກິນ຺ຕຸ ອິຘ ປາຬິຐປນວິໂຣຘວິຈາຣຓາ ປນ ນິປ຺ປໂຍຊນາ ວິຍ ມມ ທິສ຺ສຕິ. ກສ຺ມາ? ອຸປາລິຕ຺ເຖເຣນ ສງ຺ຄີຕິກາເລ ວຸຕ຺ຕປາຐຕ຺ຕາ. ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉໂທຕິ ສຕ຺ຕາຫກິຈ຺ຈໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ສຕ຺ຕາຫກຣຓີເຍນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉໂທ ວາ ວສ຺ສຈ຺ເຉໂທ ວາ ເອກຠິກ຺ຂຸນາປິ ນ ກໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ກິຣ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ, ຕສ຺ມາ ວສ຺ສຈ຺ເຉທສ຺ສ ກາຣເຓ ສຕິ ສຕ຺ຕາຫກິຈ຺ຈໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອເກ. ວິນຍຘຣາ ປນ ນິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອຏ຺ຐກຖາຘິປ຺ປາໂຍ ວີມໍສິຕພ຺ໂພ, ອິມາຍ ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາທິປຏິປທາຍ ປສນ຺ນາ. ສາລີນໍ ວິກຕິ ສາລິວິກຕິ.

໑໗-໘. ອຸປປນ຺ນຜໂລຕິ ພຫຸຜໂລ. ‘‘ຂຸທ຺ທໍ ມຘຸ’’ນ຺ຕິ ປາໂຐ. ເຖຣໍ ສີຫນາທໍ ນທາເປຕຸໍ ປຸຈ຺ຉີຕິ ອິມິນາ ອາຈຣິໂຍ ຍໍ ປຸພ຺ເພ ອາຓາຍ ຐິຕານໍ ສາວການໍ ມຫານຸຠາວຕາທສ຺ສນໍ ‘‘ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ນິວາສປ຺ປໂຍຊນ’’ນ຺ຕິ ອມ຺ເຫຫິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສມ຺ປາເທຕິ, ຣາຊຄເຫ ເວຣຎ຺ຊາຍຎ຺ຈາຕິ ອຸຠຍຕ຺ຖ ວິຕກ຺ກຸປ຺ປາເທ ເອກໂຕ ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມໂຕ ສາຣິປຸຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິມາຫ. ກາລໍ ສນ຺ຘາຍ ຈິຣໍ, ຐິຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ຈິຣາຕິ ວິຄ຺ຄໂຫ.

ກາມໍ ຫິໂນຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຜລນິພ຺ພຕ຺ຕິຍາ ສຫາຍໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ກຕ຺ຕຣິ ເຫຕຸ, ຕຖາປິ ອິຘ ເຕນ ກຣຓຠູເຕນ ຕສ຺ສ ຜລໍ ຫິໂນຕິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ເຫຕຸ. ຕຖາ ຆຏນ຺ຕິ ເຕນາຕິ ຆໂຏ. ກິລາສຸໂນຕິ ປໂຍຊນາຠາເວນ ອວາວຏາ. ອພ຺ໂພກິຓ຺ຓານິ ວິສຠາເຄຫິ. ອາຄາມິນິຍາ ອນາຄເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິເມສໍເຍວ ໂນຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ສພ຺ພພຸທ຺ຘານໍ ຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍາວສາສນປຣິຍນ຺ຕາຕິ ຍາວ ພຸທ຺ຘາ ຘຣນ຺ຕິ, ຕາວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຂຕ຺ຕິຍພ຺ຣາຫ຺ມຓາວ ອຸຈ຺ຈາ, ຕຕ຺ຖາປິ ວິເສສໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຸຈ຺ຈນີຈອຸຬາຣຸຬາຣໂຠຄາ’’ຕິ. ‘‘ມນສິ ກຕ຺ວາ’’ຕິປິ ປາໂຐ. ອຸປສມ຺ປາທ຺ຍອຸປສມ຺ປາທ຺ຍອິຈ຺ເຈຕໍ ທ຺ວຍໍ ມາຄເຘ ‘‘ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອນຸປາທາຍາຕິ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ. ອາສເວຫີຕິ ກຕ຺ຕຣິ ຕຕິຍາວິຠຕ຺ຕິ. ຈິຕ຺ຕານີຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ຕພຫຸວຈນໍ. ວິມຸຈ຺ຈິໍສູຕິ ກມ຺ມກາຣເກ. ວິໂມຈິຕານີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍຕິ ອາຈຣິໂຍ. ອາສເວຫີຕິ ປທຎ຺ຈ ປຈ຺ຈຕ຺ເຕ ກຣຓວຈນໍ ກຕ຺ວາ ຄຓ຺ຐິປເທ ອຕ຺ໂຖ ປກາສິໂຕ. ຍທິ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ນິຣຸທ຺ຘານໍ ອາສວານໍ ວເສນ ອນາສວຕາ, ໂລເກ ຈິຕ຺ຕານິປິ ອນາສວາ ສິຍຸໍ. ນ ຫິ ນິຣຸທ຺ຘານິ ຈິຕ຺ຕານິ ອາຣມ຺ມຓານິ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ຕານິ ອນິຣຸທ຺ຘາສວວເສນ ສາສວານີຕິ ເຈ. ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສ ມຄ຺ຄຈິຕ຺ຕໍ ອຸປຣິມຄ຺ຄວຊ຺ຌາສວວເສນ ສາສວໍ, ອວສິຏ຺ຐາສວສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນານຸຠາວຕ຺ຕາ ຜລານິ ສາສວານິ ສິຍຸນ຺ຕິ? ນ, ອາສວສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນານຸຠາວາຄຕຜລຕ຺ຕາ. ຠິໍສນສ຺ສ ກຣຓໍ ຠິໍສນກຕໍ, ຕສ຺ມິໍ ຠິໍສນກຕສ຺ມິໍ, ຠິໍສນກິຣິຍາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄໍ ວິປລ຺ລາສໍ ກຕ຺ວາ ນປຸໍສກລິງ຺ຄໍ, ປຸຣິສລິງ຺ຄໍ ວາ ກຕ຺ວາ. ນິມິຕ຺ຕຕ຺ເຖຕິ ເອຕ຺ຖ –

‘‘ຈມ຺ມນິ ທີປິນໍ ຫນ຺ຕິ, ທນ຺ເຕສຸ ຫນ຺ຕິ ກຸຎ຺ຊຣໍ;

ວາເລສຸ ຈາມຣິໍ ຫນ຺ຕິ, ສິງ຺ເຄສຸ ສຣໂຠ ຫໂຕ’’ຕິ. –

ອຘິກຣຓໍ.

໒໐-໒໑. ນຈິຣຏ຺ຐິຕິກກາຣເຓ ກຖິເຕ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກກາຣຓໍ ອຕ຺ຖໂຕ ວຸຕ຺ຕປຏິປກ຺ຂວເສນ ກິຎ຺ຈາປິ ສິທ຺ຘໍ, ຕຖາປິ ຕໍ ເຖຣສ຺ສ ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາຈນາຍ ໂອກາສກາຣຓາຘິປ຺ປາຍໂຕ ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາຈໂນກາສໍ ປາເປຕຸໍ ປຸນ ຠຄວນ຺ຕໍ ‘‘ໂກ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ເຫຕູ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ຠຄວາປິ ຍາຈນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຸກາໂມ ພ຺ຍາກາສິ. ‘‘ອາສວຏ຺ຐານີຍາ ສງ຺ເຆ ປາຕຸຠວນ຺ຕີ’’ຕິ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ສງ຺ຆປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາທຣຕ຺ຖວເສເນເວຕ຺ຖ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຍສ຺ມາ ເຖໂຣ ປຸພ຺ເພ ຣາຊຄເຫ, ສມ຺ປຕິ ເວຣຎ຺ຊາຍນ຺ຕິ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ກາຈິ, ຕສ຺ມາ ອາທເຣນ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຍາຈຍມານໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ສຍມ຺ປິ ຠຄວາ ອາທເຣເນວ ‘‘ອາຄເມຫິ ຕ຺ວໍ ສາຣິປຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ອາຫ. ເຕເນຕໍ ທີເປຕິ ‘‘ມາ ຕ຺ວໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຍາຈາຫິ, ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕາວ ມຍາ ເຕ ຍາຈນາ, ປຸພ຺ເພນນຸ ຕວຍາຈນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຕາວ ມຍາ ເອຕ຺ຕເກ ກາເລ ເອຕ຺ຕການິ ສິກ຺ຂາປທານິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕານິ, ນ ຕາວ ເມ ສາວການໍ ອາຓາປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສານຸຊານນກາໂລ ສມ຺ປຕ຺ໂຕ, ຕກ຺ການຸມານວເສນ ຕຍາ ‘ເອຕສ຺ສ ຠຄວາ ກາໂລ’ຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ນິທ຺ທິສິຍມາໂນປິ ເນສ ໂສ ກາໂລ, ກິນ຺ຕຸ ຕຖາຄໂຕວ ຕຕ຺ຖ ກາລໍ ຊານິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ‘‘ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິກາລໂຕ ປຠຸຕິ ອາຓາປາຕິໂມກ຺ຂເມວ ອຸທ຺ທິສິຍຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສປ຺ປໂຫນກສິກ຺ຂາປທເມວ ສນ຺ຘາຍາຫ. ‘‘ຕຕ຺ຖາຕິ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາຈນາເປກ຺ຂໍ ຠຸມ຺ມວຈນ’’ນ຺ຕິ ເອກເມວ ປທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ຕສ຺ສາ ສິທ຺ຘິຍາ ອິຕຣສ຺ສ ສິທ຺ຘິໂຕ. ‘‘ສາວການໍ ວິສຍຠາວນ຺ຕິ ອິມິນາ ມຫາປທຸມຕ຺ເຖຣວາໂທ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອນຸຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສຸນ຺ທຣໍ ວິຍ. ສມ຺ມຸເຂ ຄຣຫາ. ປຣມ຺ມຸເຂ ອຸປວາໂທ. ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອູນທສວສ຺ເສນ…ເປ… ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໗໕) ອິທໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ຠຄວາ ພຸທ຺ຘຕ຺ເຕນ ທສວສ຺ສິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ປຎ຺ຎເປສິ ອູນທສວສ຺ສິກສ຺ສ ຕສ຺ສ ຕຖາ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອຠາວໂຕ. ນ ຕທາ ອຕິເຣກທສວສ຺ສິໂກວ ທສວສ຺ສິການໍ ຣຕ຺ຕຎ຺ຎຸມຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ວສ຺ສາວາສໂຕ ປຸພ຺ເພ ຣາຊຄເຫ ເອວ ປຎ຺ຎຕ຺ຕນ຺ຕິ ສິທ຺ຘໍ, ຕສ຺ມິໍ ສິທ຺ເຘ ສິທ຺ຘເມວ ‘‘ຍາວ ນ ສງ຺ໂຆ ຣຕ຺ຕຎ຺ຎຸມຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕຕິ ວຈນໍ ອິໂຕ ປຸພ຺ເພ ປຐມຍາຈນາຍປິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ອຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ຣຕ຺ຕຎ຺ຎຸມຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕກາເລ ‘‘ທ຺ເວ ສິກ຺ຂາປທານີ’’ຕິ ຄຓນປຣິຈ຺ເຉທວຈນໍ ປຐມຍາຈນາຍ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຎຖາ ຣຕ຺ຕຎ຺ຎຸມຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕກາເລ ທ຺ເວ ເອວ, ນ ອຎ຺ຎນ຺ຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ.

‘‘ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມໂຕ ສາຣິປຸຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິມ຺ຫິ ອຍມາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຕ຺ຖວິຠາວນາ – ອຍໍ ກິຣາຍສ຺ມາ ອສ຺ສຊິຕ຺ເຖຣໂຕ ປຏິລທ຺ຘໍ ເອກຄາຖາມຕ຺ຕກໍ ຘມ຺ມປຣິຍາຍໍ ນຍສຕສຫສ຺ເສຫິ ວິເວເຈນ຺ໂຕ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ສາວກປາຣມີຎາເຓ ຐິໂຕ ‘‘ອໂຫ ວຕ ມຫານຸຠາໂວຍໍ ສທ຺ຘມ຺ໂມ, ໂຍ ວິນາປິ ຘມ຺ມສາມິນາ ປຣມ຺ມຸຂໂຕ ສຸຕມຕ຺ເຕປິ ມຍ຺ຫໍ ມຫນ຺ຕໍ ຄຸຓວິເສສໍ ຊເນສິ, ສາຘຸ ວຕາຍໍ ສທ຺ຘມ຺ໂມ ຈິຣໍ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ‘‘ກຕເມສານໍ ນຸ ໂຂ ພຸທ຺ຘານໍ ຠຄວນ຺ຕານໍ…ເປ… ນ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກ’’ນ຺ຕິ ຕມຕ຺ຖໍ, ກາຣຓຎ຺ຈ ອຕ຺ຕໂນ ອຄ຺ຄສາວກຎາເຓນ ປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ‘‘ສາວການໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕນ຺ຕິອາທິຈິຣຏ຺ຐິຕິກາຣຓ’’ນ຺ຕິ ນິຏ຺ຐໍ ກຕ຺ວາ ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາຈໂນກາສກຣຓຕ຺ຖໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ປຸຈ຺ຉິ. ຕໂຕ ປຎ຺ຫສ຺ສ ວິສ຺ສຊ຺ຊເນ ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາຈໂນກາເສ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ‘‘ເອຕສ຺ສ ຠຄວາ ກາໂລ, ເອຕສ຺ສ ສຸຄຕ ກາໂລ’’ຕິ ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ຍາຈິ. ຕໂຕ ຠຄວາ ຕສ຺ສາ ຍາຈນາຍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຠາວໍ, ‘‘ເອຕສ຺ສ ຠຄວາ ກາໂລ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕກາລສ຺ສ ອກາລຕໍ, ກາລສ຺ສ ຈ ອນຎ຺ຎວິສຍຕໍ ທີເປນ຺ໂຕ ‘‘ອາຄເມຫິ ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ, ຕໂຕ ຠຄວາ ຕສ຺ສ ຍາຈນໍ, ສຕ຺ເຕສຸ ກາຣຸຎ຺ຎຕຎ຺ຈ ປຏິຈ຺ຈ ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຠິກ຺ຂູ ອນຸປຊ຺ຌາຍກາ ອນາຈຣິຍກາ ອໂນວທິຍມານາ’’ຕິອາທິນາ (ມຫາວ. ໖໔) ນເຍນ ເວປຸລ຺ລມຫຕ຺ຕຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ສຕ຺ຖາ ສາວການໍ ອຸປຊ຺ຌາຍວຕ຺ຕາທີນິ ວິນຍກມ຺ມານິ, ຕທນຸຣູປສິກ຺ຂາປທານິ ຈ ປຎ຺ຎເປສິ. ຕໂຕ ອນຸກ຺ກເມນ ທ຺ວາທສມວສ຺ສໍ ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ວສິ. ຕທາ ຈ ອາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາຣາ ນິທ຺ທິຏ຺ເຐສຸ ຈິຣຏ຺ຐິຕິເຫຕູສຸ ຊາເຕສຸ ‘‘ນວງ຺ຄສຕ຺ຖຸສາສນມຫຕ຺ຕຕາ ຈ ສມ຺ປຕິ ຊາຕາ, ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ຈ ພຫຸຕຣາ ຊາຕາ, ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທໂສ ເອເວໂກ ນ ຕາວ ສາວການໍ ອນຸຎ຺ຎາໂຕ, ໂສ ຈ ປຣິສຸທ຺ເຘນ ສງ຺ເຆນ ກຣີຍຕິ. ສງ຺ໂຆປິ ເອຕຣຫິ ປຣິສຸທ຺ໂຘ ປຈ຺ຉິມກສ຺ສ ໂສຕາປນ຺ນຕ຺ຕາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສໍ ອນຸຊານາເປຕຸກາໂມ ຍຕ຺ຕເກຫິ ຈ ສິກ຺ຂາປເທຫິ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທໂສ ອນຸຊານີຍຕິ, ຕຕ຺ຕການໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາຈນປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສໍ ຍາຈນ຺ໂຕ ປຸພ຺ພຸປ຺ປນ຺ນວິຕກ຺ກສູຈນປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊນກ຺ກມວເສນ ຍາຈໂນກາເສ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ‘‘ເອຕສ຺ສ ຠຄວາ ກາໂລ’’ຕິອາທິມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ‘‘ຍໍ ຠຄວາ ສາວການໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປຍ຺ຍາ’’ຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສປ຺ປໂຫນກສິກ຺ຂາປທໍ ສນ຺ຘາຍາຫ, ອຍມຕ຺ໂຖ ຠທ຺ທາລິສຸຕ຺ເຕນ (ມ. ນິ. ໒.໑໓໔ ອາທໂຍ) ທີເປຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ພຫູສຸ ສິກ຺ຂາປເທສຸ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕສຸ, ປຎ຺ຎປິຍມາເນສຸ ຈ ‘‘ນ ຕາວ ຠທ຺ທາລິ ສຕ຺ຖາ ສາວການໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປຕີ’’ຕິອາທິ (ມ. ນິ. ໒.໑໔໕) ວຸຕ຺ຕໍ ອປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ອຸປາທາຍ, ຕຖາ ອິຘາປິ ອປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປຣິສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ສງ຺ຆສ຺ສ ສມ຺ປຕິ ສາວການໍ ອາຓາປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສໍ ນານຸຊານາມີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ນິຣພ຺ພຸໂທ’’ຕິອາທິມາຫ. ນ ຫິ ປຣິສຸທ຺ເຘ ສງ຺ເຆ ໂອວາທປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສສ຺ສ ອນຸທ຺ເທສກາຣຓໍ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມິໍ ສຕິ ອາຓາປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສານຸຊານນາຘິປ຺ປາຍໂຕ. ຕຖາ ຈ ໂສ ຕໂຕ ອຏ຺ຐນ຺ນໍວສ຺ສານໍ ອຈ຺ຈເຍນ ອນຸຎ຺ຎາໂຕ. ຍຖາຫ ປາຕິໂມກ຺ຂຐປນກ຺ຂນ຺ຘເກ (ຈູຬວ. ໓໘໖) ‘‘ນ ທານາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິໂຕ ປຣໍ ອຸໂປສຖໍ ກຣິສ຺ສາມິ…ເປ… ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິເສຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ. ຍໍ ປນ ອຸປສມ຺ປທກ຺ຂນ຺ຘເກ (ມຫາວ. ໑໒໙) ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຠິກ຺ຂູ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອຸປສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ເອກກໍ ໂອຫາຍ ປກ຺ກມິໍສຸ…ເປ… ໂສ ຕສ຺ສາ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວິຕ຺ວາ ຈິເຣນ ອຄມາສີ’’ຕິ ວຕ຺ຖຸ ອາຄຕໍ, ຕໍ ສຸທິນ຺ນວຕ຺ຖຸໂຕ ປຣໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນມ຺ປິ ຕຕ຺ຖ ຍຖາຘິກາຣໍ ສໂມຘາເນຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຕຕ຺ເຖວ ‘‘ອຸຠຍານິ ໂຂ ປນສ຺ສ ປາຕິໂມກ຺ຂານິ ວິຕ຺ຖາເຣນ ສ຺ວາຄຕານິ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ (ປາຈິ. ໑໔໗; ອ. ນິ. ໘.໕໒; ໑໐.໓໓) ອງ຺ຄານິປິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ນ ຫິ ອາທິໂຕ ເອວ ອຸຠໂຕປາຕິໂມກ຺ຂານິ ສິທ຺ຘານີຕິ. ອປິຈ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຍມນຸກ຺ກໂມ ເວທິຕພ຺ໂພ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ຣາຫຸລກຸມາເຣ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຉພ຺ພສ຺ສານິ ທຸກ຺ກຣໍ ກຕ຺ວາ ສຕ຺ຕເມ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ຕສ຺ມິໍ ເອວ ສໍວຈ຺ຉເຣ ກປິລວຕ຺ຖຸໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣາຫຸລກຸມາຣໍ ປພ຺ພາເຊສິ. ອມ຺ພລຏ຺ຐິກຣາຫຸໂລວາທສຸຕ຺ຕຏ຺ຐກຖາຍໍ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໐໗ ອາທໂຍ) ‘‘ອຍຎ຺ຫິ ອາຍສ຺ມາ ສຕ຺ຕວສ຺ສິກກາເລ ຠຄວນ຺ຕໍ ຈີວຣກຓ຺ເຓ ຄເຫຕ຺ວາ ‘ທາຍຊ຺ຊໍ ເມ ສມຓ ເທຫິ, ທາຍຊ຺ຊໍ ເມ ສມຓ ເທຫີ’ຕິ ທາຍຊ຺ຊໍ ຍາຈມາໂນ ຠຄວຕາ ຘມ຺ມເສນາປຕິສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ນິຍ຺ຍາເທຕ຺ວາ ປພ຺ພາຊິໂຕ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຣາຫຸລກຸມາຣໍ ອາຣພ຺ຠ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕີຫິ ສຣຓຄມເນຫິ ສາມເຓຣປພ຺ພຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໑໐໕) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສຣຓຄມນູປສມ຺ປທາ ປຐມວສ຺ສພ຺ຠນ຺ຕເຣ ເອວ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາ, ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ຖກມ຺ມວເສນ ອຸປສມ຺ປທາ ອນຸຎ຺ຎາຕາຕິ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ອປິຈ ຣາຫຸລວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນນຸຎ຺ຎາໂຕ ມາຕາປິຕູຫິ ປຸຕ຺ໂຕ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ໂພ, ໂຍ ປພ຺ພາເຊຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໐໕) ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ອິໂຕ ປຸພ຺ເພປິ ສິກ຺ຂາປທານິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕານີຕິ ສິທ຺ຘໍ.

ສຸຕ຺ວາ ຈ ໂຍ ເຫຕຸນິໂຣຘມຄ຺ຄໍ,

ນິໂຣຘຸປາຍໍ ປຏິວິຊ຺ຌິ ຂິປ຺ປໍ;

ຊາໂຕວເປກ຺ເຂນ ອເສສເມຕໍ,

ໂລກໍ ວິປສ຺ສີ ສຸຄຕຄ຺ຄສິສ຺ໂສ.

ໂສ ຘມ຺ມເສນາປຕິ ອຄ຺ຄສິສ຺ໂສ,

ສທ຺ຘມ຺ມຣາຊສ຺ສ ຕຖາຄຕສ຺ສ;

ສຍໍ ມຸນິນ຺ເທນ ຍສສ຺ສ ປຕ຺ໂຕ,

ອເນກໂສ ໂສຬສຘາ ປສຕ຺ໂຖ.

ຕສ຺ມາ ຫິ ສິກ຺ຂາປທພນ຺ຘກາໂລ,

ຎາຕຸມ຺ປິ ໂລເກ ອຕິຠາຣິໂຍວ;

ປເຄວ ສິກ຺ຂາປທຠາວເຠໂທ,

ປເຄວ ອຎ຺ໂຎ ອຸຠຍຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ.

ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ອປິ ຕໍ ທ຺ວຍນ຺ຕຸ,

ຎາຕຸໍ ນ ສກ຺ກາວ ປເຄວ ເນຕຸໍ;

ນິສ຺ສໍສຍໍ ຕຕ຺ຖ ຕຖາຄໂຕວ,

ຊານິສ຺ສຕິຈ຺ຈາຫ ຕຖາຄໂຕຕິ.

ອິຈ຺ເຈຕມຕ຺ຖໍ ອິຘ ຠິກ຺ຂຸ ຎຕ຺ວາ,

ສິກ຺ຂາປທານໍ ກມຠາວເຠທໍ;

ຎາຕຸໍ ສຍໍ ໂນ ນ ປເຣ ຈ ເນຕຸໍ,

ປຣິເຍສິຕພ຺ໂພ ອິຘ ຍຸຕ຺ຕິມຄ຺ໂຄ.

ຕຕ຺ຖ ກມເຠໂທ ສິກ຺ຂາປທານໍ ປຣໂຕ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ຠາວເຠໂທ ຕາວ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕການຸວຕ຺ຕນປຈ຺ຈຍາ ຠິກ຺ຂຸ ອນາປຕ຺ຕິໂກ, ຠິກ຺ຂຸນີ ປນ ສມນຸຠຏ຺ຐາ ປາຣາຊິກາ ໂຫຕິ. ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິປຏິຈ຺ຉາທເນ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ, ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ປາຣາຊິກໍ. ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລໍ ອາໂຣເຈນ຺ຕສ຺ສ, ປຏິຈ຺ຉາເທນ຺ຕສ຺ສ ຈ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ມຫາສາວຊ຺ຊໍ ປາຣາຊິກໍ ອາໂຣເຈນ຺ຕສ຺ສ, ປຏິຈ຺ຉາເທນ຺ຕສ຺ສ ຈ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ. ອິຈ຺ເຈວມາທີຫິ ອຠາວເຠທສິກ຺ຂາປທານໍ ອິຘ ຠາວເຠເທນ ຍຸຕ຺ຕິປຣິເຍສນໍ ສາຘຍມາໂນປິ ສິຍາ ອນຸມ຺ມາທວິຆາຕຠາຄີຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ສກລສ຺ສປິ ວິນຍປິຏກສ຺ສ ວິຕກ຺ກຍາຈນກາລກາລຎ຺ຎູກາຣຓຜລປໂຍຊເນຫິ ສຕ຺ຕຫິ ອງ຺ເຄຫິ ປຏິມຓ຺ຑິຕໍ ນິທານມາຍສ຺ມຕາ ອຸປາລິຕ຺ເຖເຣນ ນິທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ເຖຣສ຺ສ ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາຈນເຫຕຸຠູໂຕ ວິຕກ຺ໂກ ນາມ. ຕສ຺ເສວ ‘‘ເອຕສ຺ສ ຠຄວາ ກາໂລ’’ຕິອາທິນາ ປວຕ຺ຕາ ຍາຈນາ ນາມ. ຣຕ຺ຕຎ຺ຎູເວປຸລ຺ລລາຠຄ຺ຄພາຫຸສຈ຺ຈມຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິ ກາໂລ ນາມ. ສພ຺ພຎ຺ຎູ ເອວ ກາລຎ຺ຎູ ນາມ. ອາສວຏ຺ຐານີຍານໍ ຘມ຺ມານໍ ປາຕຸຠາໂວ ກາຣຓໍ ນາມ. ‘‘ເຕສໍເຍວ ອາສວຏ຺ຐານີຍານໍ ຘມ຺ມານໍ ປຏິຆາຕາຍາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ອາສວຏ຺ຐານີຍຘມ຺ມປຏິຆາໂຕ ຜລໍ ນາມ. ‘‘ຍຖຍິທໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ອທ຺ຘນິຍໍ ອສ຺ສາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ສາສນພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ຈິຣຏ຺ຐິຕິ ປໂຍຊນນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ໂຫຕິ ເຈຕ຺ຖ –

‘‘ວິຕກ຺ໂກ ຍາຈນາ ກາໂລ, ກາລຎ຺ຎູ ກາຣຓໍ ຜລໍ;

ປໂຍຊນນ຺ຕິ ສຕ຺ຕງ຺ຄໍ, ນິທານໍ ວິນຍສ຺ສິຘາ’’ຕິ.

໒໒. ອນ຺ຕິມມຓ຺ຑລນ຺ຕິ ອພ຺ຠນ຺ຕຣມຓ຺ຑລໍ. ຕຎ຺ຫິ ອິຕເຣສໍ ອນ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ຂຸທ຺ທກມຓ຺ຑລໍ ວາ. ອນຸມຕິທານວເສນ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ທຕ຺ວາ. ເຕສໍ ພຸທ຺ຘານໍ ຈາຣິກາຍ ວິເນຕພ຺ພາ ເວເນຍ຺ຍສຕ຺ຕາ. ໂອຈິນນ຺ຕາ ວິຍາຕິ ພຫຸປຸປ຺ຜໍ ຄຈ຺ຉໍ ມາລາກາຣາ ຈິຣໍ ໂອຈິນນ຺ຕິ, ເອວໍ ພຫຸເວເນຍ຺ເຍສຸ ຄາມາທີສຸ ຈິຣໍ ວສນ຺ຕາ ເວເນຍ຺ຍປຸຎ຺ຎໍ ປຣິຫຣນ຺ຕາ ຈຣນ຺ຕິ. ສນ຺ຕໍ ສຸຂໍ, ນ ເວທນາສຸຂໍ ວິຍ ສປຣິປ຺ຜນ຺ທໍ. ທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາເຬຕິ ເທວານໍ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ມນຸສ຺ສາ ປນ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ຈກ຺ກວາເຬ ໂພຘເນຍ຺ຍາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ມຫາກຣຸຓາຍ ຘຸວໍ ສຕ຺ຕສມວໂລກນໍ. ໂອຕິຓ຺ເຓຕິ ປຣິສມຊ຺ຌໍ ອາຄເຕ, ອາໂຣຈິເຕ ວາ. ເຍນ ກາຣເຓນ ມຍໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ທເທຍ຺ຍາມ, ຕໍ ກຸໂຕ ສກ຺ກາ ລທ຺ຘຸໍ. ພຫຸກິຈ຺ຈາ ຫິ ຆຣາວາສາຕິ. ທຸຕິຍວິກປ຺ເປ ຕນ຺ຕິ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ. ‘‘ຕຸມ຺ເຫຫິ ຕໍ ກຸໂຕ ລທ຺ຘາ’’ຕິ ອນຸຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ປຐມໍ ກິຣິຍໍ ເປກ຺ຂຕິ, ທຸຕິຍໍ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອາຈຣິໂຍ ປນ ‘‘ປຐມໂຍຊນາຍ ຍໍ ທານປຸຎ຺ຎໍ, ຕໍ ກຸໂຕ ລພ຺ຠາ. ປຸຎ຺ຎນ຺ຕຣາຍພຫຸລາ ຫິ ຆຣາວາສາຕິ. ທຸຕິຍໂຍຊນາຍ ເຕມາສພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຍມຫໍ ທເທຍ຺ຍໍ, ອຕິກ຺ກນ຺ຕກາລຕ຺ຕາ ຕມຫໍ ສມ຺ປຕິ ກຸໂຕ ທເທຍ຺ຍນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ ວທຕິ. ສີລາທິກຸສລຘມ຺ມສນ຺ທສ຺ສນາທິຘມ຺ມຣຕນວສ຺ສໍ.

໒໓. ປຕ຺ຕຸຓ຺ຓເທເສ ປຕ຺ຕຸຓ຺ຓໍ ປຏວຣໍ. ມຫາຍາຄນ຺ຕິ ມຫາທານໍ. ປຣິປຸຓ຺ຓສງ຺ກປ຺ປນ຺ຕິ ເຕມາສໍ ໂສຕພ຺ພໍ ອຊ຺ຊ ສຸຓິນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຣິທນ຺ຕິ ອິທໍ ກາຣຓໍ.

ອຸປາລິ ທາສໂກຕິ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣໂຕ. ພາຫິຣພ຺ຠນ຺ຕຣນິທານໍ, ສິກ຺ຂາປທານໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຏ຺ຐານສງ຺ຂາຕໍ ອາເວຓິກນິທານຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ນິທານສ຺ສ ປເຠທທີປນໂຕ’’ຕິ. ເຖຣວາທາທິ ວຕ຺ຖຸປ຺ປເຠໂທ. ສກາຍ ປຏິຎ຺ຎາຍ ເມຕ຺ຕິຍໍ ຠິກ຺ຂຸນິໍ ນາເສຖາຕິອາທິ ປຣສມຍວິວຊ຺ຊນໂຕຕິອາທິ. ວິຠງ຺ຄນຍເຠທທສ຺ສນໂຕຕິ ຕິສ຺ໂສ ອິຕ຺ຖິໂຍ ຠູມຏ຺ຐໍ ຖລຏ຺ຐນ຺ຕິອາທິ. ເອຕ຺ຖາຫ – ກິໍ ຠຄວໂຕ ມາຣາວຏ຺ຏນປຏິຆາຕາຍ ສຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖີຕິ? ອຕ຺ຖິ, ຕຖາປິສ຺ສ ປຈ຺ຉາ ອຸປຄຸຕ຺ຕກາເລ ປສາທເຫຕຸຕ຺ຕາ ອຘິວາເສຕິ. ເອຕ຺ຖ ອຸປຄຸຕ຺ຕາຘິຏ຺ຐານໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ພຸທ຺ຘານໍ ອາຈິຓ຺ຓນ຺ຕິ ທິຊທສ຺ສເນນ ກິໍປໂຍຊນນ຺ຕິ ເຈ? ມາຣາວຏ຺ຏນເຫຕຸ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ປຸຎ຺ຎນ຺ຕຣາໂຍຕິ ປໂຍຊນໍ.

ທິໂຊປິ ໂສ ມາຣມໂນຣຖສ຺ສ,

ຠງ຺ຄໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຊິນປຸງ຺ຄວສ຺ສ;

ສສ຺ສິສ຺ສສງ຺ຆສ຺ສ ອທາສິ ທານໍ,

ອເສສກໍ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑເຠທໍ.

ກິໍ ຠຄວາ ສສິສ຺ໂສ ຕາວ ມຫນ຺ຕໍ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑໍ ອຸພ຺ຠຓ຺ຑິກໍ ກຕ຺ວາ ອຄມາສີຕິ? ນ ອຄມາສິ, ເຕມາສິຠາຄິຍໍ ປນ ປຸຎ຺ຎຣາສິກໍ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ອປ຺ປຏິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ອຸປາຍໂຕ ສຕ຺ຖາ ອທາສິ.

ຕທຎ຺ຎຖາ ມາຣມໂນຣໂຖວ,

ປູໂຣ ສິຍາ ເນວ ທິຊສ຺ສ ຠິຍ຺ໂຍ;

ປາປໍ ມຫນ຺ຕໍ ອປິ ປາປຸເຓຍ຺ຍ,

ມິຈ຺ຉາຠິມາເນນ ຕຖາຄເຕ ໂສ.

ຕສ຺ມາ ຠຄວາ ອສ຺ສາທິຍນ຺ໂຕ ຕໍ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ອປ຺ປຏິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ອຸປາເຍນ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ປຸຎ຺ຎພຸທ຺ຘິໍ ກຕ຺ວາ, ມາຣສ຺ສ ຈ ມໂນຣຖວິຆາຕໍ ກຕ຺ວາ ອຄມາສີຕິ, ‘‘ອຍໍ ນໂຍ ອຏ຺ຐກຖໍ ວິນາປິ ປາຬິນຍານຸໂລມໂຕ ສິທ຺ໂຘ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ກຖໍ? –

‘‘ສຕ຺ຖາ ສສິສ຺ໂສ ຍທິ ອຄ຺ຄເຫສິ,

ທິຊສ຺ສ ຕໍ ຈີວຣມາທິໂຕວ;

ນາຖສ຺ສ ໂນ ວີສຕິວສ຺ສກາເລ,

ວິຣຸຊ຺ຌເຕ ຊີວກຍາຈນາປິ;

ຕຖາປິ ສພ຺ພໍ ສຸວິຈາຣຍິຕ຺ວາ,

ຍຸຕ຺ຕໍ ນຍໍ ຈິນ຺ຕຍິຕຸໍວ ຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ.

ອິທານິ ອາຍສ຺ມາ ອຸປາລິຕ຺ເຖໂຣ ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ສາຘາຣຓນິທານໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ສິກ຺ຂາປທານໍ ປາເຏກ຺ກໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຏ຺ຐານສງ຺ຂາຕໍ ນິທານມາທິໍ ກຕ຺ວາ ປຸຄ຺ຄລປຎ຺ຎຕ຺ຕິອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິວິຠາຄາປຕ຺ຕິເຠທນ຺ຕຣາປຕ຺ຕິອາທິກໍ ນານປ຺ປກາຣໍ ວິຘິໍ ນິຊ຺ຊຏໍ ນິຄ຺ຄຸມ຺ພໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ຍຖາຠິຣນ຺ຕໍ ວິຫຣິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິມາຫາຕິ. ອິຘ ຐຕ຺ວາ –

ສິກ຺ຂາປທານ ສພ຺ເພສໍ, ກມເຠທໍ ປກາສເຍ;

ຕສ຺ມິໍ ສິທ຺ເຘ ນິທານານໍ, ກມສິທ຺ຘິ ຍໂຕ ຠເວ.

ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພສິກ຺ຂາປທານໍ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ເທສນາກ຺ກໂມ ປຫານກ຺ກໂມ ປຏິປຕ຺ຕິກ຺ກໂມ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກ຺ກໂມຕິ ຈຕຸພ຺ພິໂຘ ກໂມ ລພ຺ຠຕິ. ຕຕ຺ຖ ຠຄວຕາ ຣາຊຄເຫ ຠິກ຺ຂູນໍ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສໍ ອນຸຊານນ຺ເຕນ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສສ຺ສ ໂຍ ເທສນາກ຺ກໂມ ອນຸຎ຺ຎາໂຕ, ຕໍ ເທສນາກ຺ກມມນຸໂລເມນ຺ໂຕ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ປຐມໍ ປາຣາຊິກຸທ຺ເທສໍ ປຸຈ຺ຉິ, ຕທນນ຺ຕຣໍ ສງ຺ຆາທິເສສຸທ຺ເທສໍ, ຕໂຕ ອນິຍຕຸທ຺ເທສໍ ວິຕ຺ຖາຣຸທ຺ເທສຎ຺ຈ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕທນນ຺ຕຣໍ ຠິກ຺ຂຸນີວິຠງ຺ຄຎ຺ຈ ເຕເນວ ອນຸກ຺ກເມນ ປຸຈ຺ຉິ, ນິທານຸທ຺ເທສນ຺ໂຕຄຘານຎ຺ຈ ສຣູເປນ ອນຸທ຺ທິຏ຺ຐານໍ ປຸຈ຺ຉນຕ຺ຖໍ ຂນ຺ຘເກປິ ປຸຈ຺ຉິ. ເອເຕນ ຈ ຂນ຺ຘເກ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍາ ສງ຺ຄຫິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ປຸຈ຺ຉິຕານຸກ຺ກເມເນວ ອຸປາລິຕ຺ເຖໂຣ ຕໍ ສພ຺ພໍ ສາປຕ຺ຕິເຠທາທິກໍ ເທເສນ຺ໂຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍທຸພ຺ຠາສິຕອາປຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐານາທິທີປກໍ ອນ຺ໂຕກຕ຺ວາ ເທເສສິ, ອຍເມຕ຺ຖ ເທສນາກ຺ກໂມ. ອຸຠໂຕວິຠງ຺ຄຂນ຺ຘກໂຕ ປນ ອຸຈ຺ຈິນິຕ຺ວາ ຕທາ ປຣິວາຣປາຬິ ວິສຸໍ ກຕາ. ອິມເມວ ນຍໍ ສນ຺ຘາຍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອເຕເນວ ອຸປາເຍນ ຂນ຺ຘກປຣິວາເຣປິ ອາໂຣເປສຸ’’ນ຺ຕິອາທິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາ). ອປິຈ ປາຬິຍາ ‘‘ເອເຕເນວຸປາເຍນ ອຸຠໂຕວິນເຍ ປຸຈ຺ຉິ. ປຸຏ຺ໂຐ ປຸຏ຺ໂຐ ອາຍສ຺ມາ ອຸປາລິ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ອຸຠໂຕວິຠງ຺ເຄ ເອວ ປຸຈ຺ຉິ. ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ປນ ອາຍສ຺ມາ ອຸປາລິ ນິວຣເສສໍ ເທເສນ຺ໂຕ ຂນ຺ຘກປຣິວາເຣ ອນ຺ໂຕກຕ຺ວາ ເທເສສິ. ຕທາ ຈ ຂນ຺ຘກປຣິວາຣປາຬິ ວິສຸໍ ກຕາຕິ ອຍໍ ເທສນາກ຺ກໂມ. ຍທິ ເອວໍ ນິທານຸທ຺ເທໂສ ປຐມໍ ເທເສຕພ຺ໂພຕິ ເຈ? ນ, ຕທສມ຺ຠວໂຕ. ໂສ ຫິ ‘‘ຍສ຺ສ ສິຍາ ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ (ມຫາວ. ໑໓໔) ນເຍນ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຐມໍ ສິກ຺ຂາປທສງ຺ຄຫິຕາສຸ ອາປຕ຺ຕີສຸ ອທສ຺ສິຕາສຸ ນ ສມ຺ຠວຕິ. ‘‘ຍານິ ມຍາ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕານິ ສິກ຺ຂາປທານິ, ຕານິ ເນສໍ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສໍ ອນຸຊາເນຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ສິກ຺ຂາປທາເນວ ປຐມໍ ເທເສຕພ຺ພານີຕິ ປາຣາຊິກຸທ຺ເທສກ຺ກໂມ ສມ຺ຠວຕິ.

ປາຣາຊິກຸທ຺ເທສາທິສງ຺ຄຫິຕານໍ ອາປຕ຺ຕິອກຸສລານໍ ຍໂຖຬາຣິກກ຺ກເມນ ປຫາຕພ຺ພຕ຺ຕາ ປຫານກ຺ກໂມເປຕ຺ຖ ສມ຺ຠວຕິ. ອຸປສມ຺ປນ຺ນສມນນ຺ຕຣໍ ‘‘ຕາວເທວ ຈຕ຺ຕາຣິ ອກຣຓີຍານິ ອາຈິກ຺ຂິຕພ຺ພານີ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໒໙) ວຈນໂຕ ‘‘ສມາທາຍ ສິກ຺ຂຕິ ສິກ຺ຂາປເທສູ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໙໓) ວຈນໂຕ ຈ ຍຖາ ຄຣຸກໍ ອາຈິກ຺ຂຓໍ ສິກ຺ຂເນນ ປຏິປຕ຺ຕິກ຺ກໂມເປຕ຺ຖ ສມ຺ຠວຕິ, ເອວມິເມຫິ ຕີຫິ ກເມຫິ ເທເສຕພ຺ພານມ຺ເປເຕສໍ ສິກ຺ຂາປທານໍ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກ຺ກໂມ ສມ຺ຠວຕິ. ຕຖາ ຫິ ຍໍ ຍໍ ສາຘາຣຓໍ, ຕໍ ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາຣພ຺ຠ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ເອວ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ‘‘ຍາ ປນ ຠິກ຺ຂຸນີ ຉນ຺ທໂສ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສເວຍ຺ຍາ’’ຕິ ຠິກ຺ຂຸນີນມ຺ປິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຎຖາ ຕໍ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ອນຸປ຺ປນ຺ນປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ສິຍາ. ຕໂຕ ‘‘ອນຸປ຺ປນ຺ນປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ (ປຣິ. ໒໔໗) ປຣິວາເຣ ເອຕໍ ວຈນໍ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ, ເອຕ຺ຕາວຕາ ປຸຣິເມນ ກມຕ຺ຕເຍນ ປຐມໍ ເທເສຕພ຺ພຕໍ ປຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກຸທ຺ເທເສ ປຐມຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ເມຖຸນຘມ຺ມປາຣາຊິກໍ ສພ຺ພປຐມໍ ເທເສຕຸກາໂມ ອຸປາລິຕ຺ເຖໂຣ ‘‘ຕຕ຺ຣ ສຸທໍ ຠຄວາ ເວສາລິຍ’’ນ຺ຕິ ເວສາລິເມວ ປາເປຕ຺ວາ ຐເປສິ. ອຎ຺ຎຖາ ພາຣາຓສິຍໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕານໍ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ມນຸສ຺ສມໍສໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໘໐) ເອວມາທີນໍ ເທສນາຘິປ຺ປາເຍ ສຕິ ພາຣາຓສິໍ ປາເປຕ຺ວາ ຐເປຍ຺ຍາຕິ.

ອພ຺ຠນ຺ຕຣນິທານກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑. ປາຣາຊິກກຓ຺ໂຑ

໑. ປຐມປາຣາຊິກໍ

ສຸທິນ຺ນຠາຓວາຣວຓ຺ຓນາ

ປຐມສ຺ເສຕ຺ຖ ນິທາເນ, ຐຕ຺ວາ ປາຣາຊິກສ຺ສ ວິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍ;

ໂຈທນາປຣິຫາຣນໂຍ, ປຸຄ຺ຄລວຕ຺ຖຸປ຺ປກາສເນເຍວ.

ຕຕ຺ຖ ຠຄວາ ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ວຸຕ຺ຖວສ຺ໂສ ອນຸປຸພ຺ເພນ ຈາຣິກໍ ຈຣນ຺ໂຕ ກຕ຺ຕິກຊຸຓ຺ຫປກ຺ເຂ ເອວ ເວສາລິໍ ປາປຸຓິຕ຺ວາ ຍາວ ປຐມປາຣາຊິກສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎາປນໍ, ຕາວ ອຏ຺ຐ ວສ຺ສານິ ເວສາລິຍໍເຍວ ວິຫຣນ຺ໂຕ ວິຍ ປາຬິກ຺ກເມນ ທິສ຺ສຕິ, ນ ຈ ຠຄວາ ຕາວຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ຕຕ຺ເຖວ ວິຫາສິ. ໂສ ຫິ ສຸທິນ຺ນສ຺ສ ສາວການໍ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອຸປສມ຺ປທຎ຺ຈ ອນຸຊານິຕ຺ວາ ຍຖາຠິຣນ຺ຕໍ ຕຕ຺ຖ ວິຫຣິຕ຺ວາ ຈາຣິກໍ ຈຣນ຺ໂຕ ເຠສກຬາວນໍ ປຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ເຕຣສມໍ ວສ຺ສໍ ວສິ, ເຕເນວ ອນຸກ຺ກເມນ ສາວຕ຺ຖິໍ ປຕ຺ວາ ຈຸທ຺ທສມໍ ວສ຺ສໍ ວສິ, ປນ຺ນຣສມໍ ກປິລວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ, ໂສຬສມໍ ອາຬວິຍໍ, ຕໂຕ ວຸຕ຺ຖວສ຺ໂສ ຈາຣິກໍ ຈຣນ຺ໂຕ ຣາຊຄຫໍ ປຕ຺ວາ ສຕ຺ຕຣສມໍ ວສິ, ອິມິນາ ອນຸກ຺ກເມນ ອປຣານິປິ ຕີຓິ ວສ຺ສານິ ຕຕ຺ເຖວ ວສິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ຠຄວາ ປຣິປຸຓ຺ຓວີສຕິວສ຺ໂສ ຣາຊຄຫໂຕ ອນຸປຸພ຺ເພນ ເວສາລິໍ ປາປຸຓິ, ຕໂຕ ອຸປສມ຺ປທາຍ ອຏ຺ຐວສ຺ສິໂກ ສຸທິນ຺ໂນ ເວສາລິຍໍເຍວ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ອຠິວິຎ຺ຎາເປສິ, ຕໂຕ ຠຄວາ ຕສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ປຐມໍ ປາຣາຊິກໍ ປຎ຺ຎເປສີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ອຸປາລິຕ຺ເຖໂຣ ອິໂຕ ປຐມຕຣໍ ຕຕ຺ຖ ເວສາລິຍຎ຺ຈ ປຎ຺ຎຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທານິ ອທສ຺ເສຕຸກາໂມ, ວິນຍນິທານານນ຺ຕຣໍ ປຐມປາຣາຊິກເມວ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ, ຕສ຺ມາ ເວສາລິຍໍ ປຐມໍ ນິວາສໍ, ປຈ຺ຉາ ອິມສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິກາເລ ນິວາສຎ຺ຈ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ‘‘ຕຕ຺ຣ ສຸທໍ ຠຄວາ ເວສາລິຍ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຐມສ຺ເສຕ຺ຖ ນິທາເນ, ຐຕ຺ວາ …ເປ… ປກາສເນເຍວາ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ອິມສ຺ມິໍ ປຐມປາຣາຊິກສ຺ສ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຏ຺ຐານສງ຺ຂາເຕ ນິທາເນ ຐຕ຺ວາ ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ເວສາລິຍາ ອວິທູເຣ ກລນ຺ທຄາໂມ ນາມ ໂຫຕິ…ເປ… ອຎ຺ຎຕຣໍ ວຊ຺ຊິຄາມໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫຣຕີ’’ຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ອິມສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລປ຺ປກາສເນ, ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ວຊ຺ຊີ ທຸພ຺ຠິກ຺ຂາ ໂຫຕິ…ເປ… ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ອຠິວິຎ຺ຎາເປສີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໓໐) ອິມສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸປ຺ປກາສເນ ຈ ໂຈທນານໂຍ, ປຣິຫາຣນໂຍ ຈ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ປກາສນາ – ກິມຕ຺ຖໍ ເຖເຣນ ອຎ຺ເຎສໍ ສິກ຺ຂາປທານໍ ປຸຄ຺ຄລວຕ຺ຖູນິ ວິຍ ສງ຺ເຂປໂຕ ອວຕ຺ວາ ຍຕ຺ຖ ຈ ໂສ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ຍຖາ ຈ ຘມ຺ເມ ປສນ຺ໂນ, ຍຖາ ຈ ປພ຺ພຊິໂຕ, ຍຖາ ຈ ອິມໍ ວຕ຺ຖຸໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ອນວເສເສຕ຺ວາ ປຸຄ຺ຄລວຕ຺ຖູນິ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ເຈ? ວຸຈ຺ຈເຕ –

ເອວໍ ສທ຺ຘາຍ ກິຈ຺ເຉນ, ມຫນ຺ເຕ ໂຠຄຎາຕເກ;

ຫິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕານມ຺ປິ, ເປສລານມ຺ປິ ສພ຺ພໂສ.

ສພ຺ພລາມກຘມ຺ມາຍໍ, ເມຖຸໂນ ຍທິ ສມ຺ຠເວ;

ນ ຘມ຺ມເທສນາເຍວ, ສິທ຺ຘາ ວິຣຕິ ສພ຺ພໂສ.

ຕສ຺ມາ ນວງ຺ຄສທ຺ຘມ຺ເມ, ສຕ຺ຖາຣາ ເທສິເຕປິ ຈ;

ວິນໂຍ ປຎ຺ຎເປຕພ຺ໂພ, ຕໂຕ ຘມ຺ມວິສຸທ຺ຘິຫິ.

ວິນຍາຠາວໂຕ ເອວໍ, ອຊ຺ຌາຈາໂຣ ຠວິສ຺ສຕິ;

ຕສ຺ມາ ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ສາຕ຺ຖິກາ ເປສລສ຺ສປິ.

ອນາທີນວທສ຺ສາວີ, ຍສ຺ມາ ຍໍ ປາປມາຈຣິ;

ວິນໂຍເຍວ ສທ຺ຘານໍ, ອາທີນວວິຠາວິໂນ.

ຕສ຺ມາ ສທ຺ຘານຸສາຣີນໍ, ວິນໂຍ ສາຕ຺ຖໂກວ ຍໍ;

ຘມ຺ໂມ ຘມ຺ມານຸສາຣີນໍ, ຕໂຕ ອຸຠຍເທສນາ.

ອປິ ຈ ຍທິ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວີຕິກ຺ກມໍ ອກໂຣນ຺ຕສ຺ສາປິ ຍາວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກາ ອຍໂສ ປຕ຺ຖໂຏ, ປເຄວຎ຺ເຎສນ຺ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອຊ຺ຌາຈາຣສ຺ສ ປາກຏຠາວທີປນໍ. ກຖໍ? –

ອຠພ຺ໂພ ອຣຫຕ຺ຕສ຺ສ, ສຸທິນ຺ໂນ ປຸຕ຺ຕມາຕໂຣ;

ຠພ຺ພານຸປ຺ປນ຺ນປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ຕທຕ຺ຖໍ ນ ກຕາ ອຍໍ.

ນນຸ ມາຄຓ຺ຑິກໍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ມາຕາປິຕູນມສ຺ສາ ຫິຕຕ຺ຖໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ພີຊກພີຊກມາຕູນໍ ອຣຫຕ຺ຕຸປ຺ປຕ຺ຕິ ເຖເຣນ ທີປິຕາ. ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ເວສາລິຍາ ອວິທູເຣ ກລນ຺ທຄາໂມ ນາມ ໂຫຕິ, ເຍນ ສມເຍນ ສຸທິນ຺ໂນ ປຸຣາຓທຸຕິຍິກາຍ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວີ’’ຕິ ວາ ‘‘ເຍນ ສມເຍນ ຠຄວາ ປຐມປາຣາຊິກໍ ປຎ຺ຎເປສີ’’ຕິ ວາ ວຈນໍ ອິຘ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ກສ຺ມາ? ‘‘ອິຘ ປນ ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ ກຣຓຕ຺ໂຖ ຈ ສມ຺ຠວຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາວຈນຎ຺ຫິ ອິຘ ນ ລພ຺ຠຕິ. ຈິຣນິວິຏ຺ໂຐ ຫິ ໂສ ຄາໂມ, ນ ຕສ຺ມິໍເຍວ ສມເຍຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ໂສ ຈິຣນິວິຏ຺ໂຐປິ ຈ ຄາໂມ ອຕ຺ຕໂນ ນິວິຏ຺ຐກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສພ຺ພກາລມຕ຺ຖີຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫຕິ, ເຕນ ປຣິຍາເຍນ ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ເວສາລິຍາ ອວິທູເຣ ກລນ຺ທຄາໂມ ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໒໕-໖. ອນຸຎ຺ຎາໂຕສິ ປນ ຕ຺ວນ຺ຕິ ສມຓວຕ຺ຕທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຠຄວາ ປຸຈ຺ຉຕິ. ມາຕາປິຕູຫິ ອນນຸຎ຺ຎາຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຊນເກເຫວ ອນນຸຎ຺ຎາຕທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປຸຈ຺ຉີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ໂຂ ສຸທິນ຺ນ ຕຖາຄຕາຕິ ‘‘ປພ຺ພາເຊຕຸ ມໍ ຠຄວາ’’ຕິ ຍາຈນາວເສນ ປເນວມາຫ, ນ ຠຄວາ ສຍໍ ສຣຓານິ ທຕ຺ວາ ປພ຺ພາເຊສິ. ທຸກ຺ຂສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ກລຠາຄມ຺ປີ’’ຕິ ປາຐເສໂສ. ວິກປ຺ປທ຺ວເຍປີຕິ ທຸຕິຍຕຕິຍວິກປ຺ເປສຸ. ປຸຣິມປທສ຺ສາຕິ ກິຎ຺ຈີຕິ ປທສ຺ສ. ອຸຕ຺ຕຣປເທນາຕິ ທຸກ຺ຂສ຺ສາຕິ ປເທນ. ສມານວິຠຕ຺ຕີຕິ ສາມິວຈນໍ. ຍຖາ ກິໍ? ‘‘ກສ຺ສຈິ ທຸກ຺ຂສ຺ສາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ກິຎ຺ຈິ ທຸກ຺ຂສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອກາມກາ ວິນາ ຠວິສ຺ສາມາຕິ ຕຍາ ສທ຺ຘິໍ ອມຣິຕ຺ວາ ອກາມາ ຊີວິສ຺ສາມ. ສເຈປິ ນ ມຣາມ, ອກາມກາວ ຕຍາ ວິໂຍຄໍ ປາປຸຓິສ຺ສາມ, ຕຍິ ຊີວມາເນ ເອວ ໂນ ມຣຓໍ ຠເວຍ຺ຍ, ມຣເຓນປິ ໂນ ຕຍາ ວິໂຍຄໍ ມຍໍ ອກາມກາວ ປາປຸຓິສ຺ສາມ.

໓໐. ກຕິປາຫໍ ພລໍ ຄາເຫຕ຺ວາຕິ ກສ຺ມາ ປນາຍໍ ຕຖາ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ຕິພ຺ພຈ຺ຉນ຺ໂທ ອນຸຎ຺ຎາໂຕ ສມາໂນ ກຕິປາຫໍ ຆເຣເຍວ ວິລມ຺ພິຕ຺ວາ ກາຍພລຎ຺ຈ ອຄ຺ຄເຫສີຕິ? ອນຸມຕິທາເນນ ມາຕາປິຕູສຸ ສຫາຍເກສຸ ຈ ຕຸຏ຺ໂຐ ເຕສໍ ຈິຕ຺ຕຕຸຏ຺ຐຕ຺ຖໍ. ເກສຸຈິ ອຏ຺ຐກຖາໂປຕ຺ຖເກສຸ ເກຈິ ອາຈຣິຍາ ‘‘ອຍໍ ສຸທິນ຺ໂນ ຊີວກວຕ຺ຖຸໂຕ ປຈ຺ຉາ ປໍສຸກູລິກຘຸຕງ຺ຄວເສນ ປໍສຸກູລິໂກ ຊາໂຕ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ‘‘ຄຫປຕິຈີວຣໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປໍສຸກູລິກຘຸຕງ຺ຄວເສນ ປໍສຸກູລິໂກ ໂຫຕີ’’ຕິ ລິຂນ຺ຕິ, ຕໍ ‘‘ອຈິຣູປສມ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ວຈເນນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ‘‘ຕຖາ ສຸທິນ຺ໂນ ຫິ ຠຄວໂຕ ທ຺ວາທສເມ ວສ຺ເສ ປພ຺ພຊິໂຕ, ວີສຕິເມ ວສ຺ເສ ຎາຕິກຸລໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິຏ຺ໂຐ ສຍໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ອຏ຺ຐວສ຺ສິໂກ ຫຸຕ຺ວາ’’ຕິ, ‘‘ຠຄວໂຕ ຫິ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ອິທໍ ວຕ຺ຖໍ, ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ວີສຕິ ວສ຺ສານິ ນ ໂກຈິ ຄຫປຕິຈີວຣໍ ສາທິຍິ, ສພ຺ເພ ປໍສຸກູລິກາວ ອເຫສຸ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕນ ອຏ຺ຐກຖາວຈເນນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ, ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ອຏ຺ຐວສ຺ສິໂກ, ນ ອຸປສມ຺ປທາຍ. ອຸປສມ຺ປທໍ ປນ ຊີວກວຕ຺ຖຸໂຕ (ມຫາວ. ໓໒໖) ປຈ຺ຉາ ອລຕ຺ຖ, ຕສ຺ມາ ອວສ຺ສິໂກ ຎາຕິກຸລໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິຏ຺ໂຐ ສິຍາຕິ ເຈ? ນ, ‘‘ອລຕ຺ຖ ໂຂ ສຸທິນ຺ໂນ ກລນ຺ທປຸຕ຺ໂຕ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ, ອລຕ຺ຖ ອຸປສມ຺ປທ’’ນ຺ຕິ ເອກໂຕ ອນນ຺ຕຣໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ປພ຺ພຊ຺ຊານນ຺ຕຣເມວ ຫິ ໂສ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ເຕຣສຘຸຕງ຺ຄຄຸເຓ ສມາທາຍ ວຕ຺ຕນ຺ໂຕ ອຏ຺ຐ ວສ຺ສານິ ວຊ຺ຊິຄາເມ ວິຫຣິຕ຺ວາ ນິສ຺ສຍມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສຍໍວສີ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ເອຕຣຫິ ໂຂ ວຊ຺ຊີ ທຸພ຺ຠິກ຺ຂາ’’ຕິອາທິຕກ຺ກວເສນ ເຍນ ເວສາລີ ຕທວສຣິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປໍສຸກູລິກຘຸຕງ຺ຄວເສນ ປໍສຸກູລິໂກ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕໂກເຍວ ປາໂຐ ເຍສຸ ໂປຕ຺ຖເກສຸ ທິສ຺ສຕິ, ໂສວ ປມາຓໂຕ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ‘‘ອາຣຎ຺ຎິໂກ ໂຫຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ປຎ຺ຈ ເສນາສນປຏິສໍຍຸຕ຺ຕານິ ສງ຺ຄຫິຕານິ ເນສຊ຺ຊິກງ຺ຄຎ຺ຈ ວິຫາຣສຠາຄຕ຺ຕາ, ‘‘ປິຓ຺ຑປາຕິໂກ’’ຕິ ອິມິນາ ປຎ຺ຈ ປິຓ຺ຑປາຕປຏິສໍຍຸຕ຺ຕານິ, ‘‘ປໍສຸກູລິໂກ’’ຕິ ອິມິນາ ທ຺ເວ ຈີວຣປຏິສໍຍຸຕ຺ຕານິ ສງ຺ຄຫິຕານີຕິ. ຎາຕິຆຣູປຄມນກາຣຓທີປນາຘິປ຺ປາຍໂຕ ສປທານຈາຣິກງ຺ຄໍ ວິສຸໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ມາ ອຕິຫຣາເປສຸ’’ນ຺ຕິ ກາລພ຺ຍຕ຺ຕຍວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຘມ຺ມສ຺ສນ຺ຕຣາຍກຣຕຣຕ຺ຕາ ‘‘ອິມໍ ນຍ’’ນ຺ຕິ ອນໂຍເຍວ.

ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຫິ ສຕ຺ຕານໍ, ວິນາເສ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິເຕ;

ອນໂຍ ນຍຣູເປນ, ພຸທ຺ຘິມາຄມ຺ມ ຕິຏ຺ຐຕິ.

໓໖. ອປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ສິກ຺ຂາປເທຕິ ເອຕ຺ຖ ທຸວິຘໍ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎາປນໍ. ກຖໍ? ‘‘ເອວຎ຺ຈ ປນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິມໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ອຸທ຺ທິເສຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ເອວໍ ສອຸທ຺ເທສານຸທ຺ເທສເຠທໂຕ ທຸວິຘໍ. ຕຕ຺ຖ ປາຕິໂມກ຺ເຂ ສຣູປໂຕ ອາຄຕາ ປຎ຺ຈ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘາ ສອຸທ຺ເທສປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ນາມ. ສາປິ ທຸວິຘາ ສປຸຄ຺ຄລາປຸຄ຺ຄລນິທ຺ເທສເຠທໂຕ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ສາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອນ຺ໂຕ ອາປຕ຺ຕິຍາ ສຫ, ວິນາ ວາ ປຸຄ຺ຄໂລ ທສ຺ສິໂຕ, ສາ ສປຸຄ຺ຄລນິທ຺ເທສາ. ອິຕຣາ ອປຸຄ຺ຄລນິທ຺ເທສາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ສປຸຄ຺ຄລນິທ຺ເທສາປິ ທຸວິຘາ ທສ຺ສິຕາທສ຺ສິຕາປຕ຺ຕິເຠທໂຕ. ຕຕ຺ຖ ອທສ຺ສິຕາປຕ຺ຕິກາ ນາມ ອຏ຺ຐ ປາຣາຊິກາ ຘມ຺ມາ. ‘‘ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕິ ອສໍວາໂສ’’ຕິ ຫິ ປຸຄ຺ຄໂລວ ຕຕ຺ຖ ທສ຺ສິໂຕ, ນາປຕ຺ຕິ. ທສ຺ສິຕາປຕ຺ຕິກາ ນາມ ຠິກ຺ຂຸນີປາຕິໂມກ຺ເຂ ‘‘ສຕ຺ຕຣສ ສງ຺ຆາທິເສສາ ຘມ຺ມາ ນິສ຺ສາຣຓີຍໍ ສງ຺ຆາທິເສສ’’ນ຺ຕິ ຫິ ຕຕ຺ຖ ອາປຕ຺ຕິ ທສ຺ສິຕາ ສທ຺ຘິໍ ປຸຄ຺ຄເລນ, ຕຖາ ອປຸຄ຺ຄລນິທ຺ເທສາປິ ທສ຺ສິຕາທສ຺ສິຕາປຕ຺ຕິໂຕວ ທຸວິຘາ. ຕຕ຺ຖ ອທສ຺ສິຕາປຕ຺ຕິກາ ນາມ ເສຂິຍາ ຘມ຺ມາ. ເສສາ ທສ຺ສິຕາປຕ຺ຕິກາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ສາປິ ທຸວິຘາ ອນິທ຺ທິຏ຺ຐກາຣກນິທ຺ທິຏ຺ຐກາຣກເຠທໂຕ. ຕຕ຺ຖ ອນິທ຺ທິຏ຺ຐກາຣກາ ນາມ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິ ມຸສາວາທ ໂອມສວາທ ເປສຸຎ຺ຎ ຠູຕຄາມ ອຎ຺ຎວາທກ ອຸຊ຺ຌາປນກ ຄຓໂຠຊນ ປຣມ຺ປຣໂຠຊນ ສຸຣາເມຣຍ ອງ຺ຄຸລິປໂຕທກ ຫສຘມ຺ມ ອນາທຣິຍ ຕລຆາຕກຊຕຸມຏ຺ຐກ ສິກ຺ຂາປທານໍ ວເສນ ປຎ຺ຈທສວິຘາ ໂຫນ຺ຕິ. ເສສານໍ ປຸຄ຺ຄລນິທ຺ເທສານໍ ວເສນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐກາຣກາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອນຸທ຺ເທສປຎ຺ຎຕ຺ຕິປິ ປທຠາຊນນ຺ຕຣາປຕ຺ຕິວິນີຕວຕ຺ຖຸປຏິກ຺ເຂປປຎ຺ຎຕ຺ຕິອວຸຕ຺ຕສິທ຺ຘິວເສນ ຉພ຺ພິຘາ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຂາຍິຕໍ ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໖໑) ເອວມາທິກາ ປທຠາຊນິເຍ ສນ຺ທິສ຺ສມານາປຕ຺ຕິ ປທຠາຊນສິກ຺ຂາປທໍ ນາມ. ‘‘ນ ຕ຺ເວວ ນຄ຺ເຄນ ອາຄນ຺ຕພ຺ພໍ, ໂຍ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິອາທິກາ (ປາຣາ. ໕໑໗) ອນ຺ຕຣາປຕ຺ຕິສິກ຺ຂາປທໍ ນາມ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ທິວາ ປຏິສລ຺ລີຍນ຺ເຕນ ທ຺ວາຣໍ ສໍວຣິຕ຺ວາ ປຏິສລ຺ລີຍິຕຸ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໗໕) ເອວມາທິກາ ວິນີຕວຕ຺ຖຸສິກ຺ຂາປທໍ ນາມ. ‘‘ໂລຫິຕຸປ຺ປາທໂກ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ນ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ໂພ, ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ນາເສຕພ຺ໂພ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໑໔) ເອວມາທິກາ ປຏິກ຺ເຂປສິກ຺ຂາປທໍ ນາມ. ຂນ຺ຘເກສຸ ປຎ຺ຎຕ຺ຕທຸກ຺ກຏຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍານິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິສິກ຺ຂາປທໍ ນາມ. ‘‘ຍາ ປນ ຠິກ຺ຂຸນີ ນຈ຺ຈໍ ວາ ຄີຕໍ ວາ ວາທິຕໍ ວາ ທສ຺ສນາຍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ (ປາຈິ. ໘໓໔) ອິມິນາ ວຸຕ຺ເຕນ ‘‘ຍາ ປນ ຠິກ຺ຂຸນີ ນຈ຺ເຈຍ຺ຍ ວາ ຄາເຍຍ຺ຍ ວາ ວາເທຍ຺ຍ ວາ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທິກໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອຏ຺ຐກຖາຍ ທິສ຺ສມານໍ ອາປຕ຺ຕິຊາຕໍ, ວິນຍກມ຺ມໍ ວາ ອວຸຕ຺ຕສິທ຺ຘິສິກ຺ຂາປທໍ ນາມ. ຉພ຺ພິຘມ຺ເປຕໍ ຉຫິ ກາຣເຓຫິ ອຸທ຺ເທສາຣຫໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອນຸທ຺ເທສສິກ຺ຂາປທໍ ນາມາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ປຎ຺ຈຫິ ອຸທ຺ເທເສຫິ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ວິສຠາຄຕ຺ຕາ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍທຸພ຺ຠາສິຕານໍ, ສຠາຄວຕ຺ຖຸກມ຺ປິ ທຸກ຺ກຏຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍທ຺ວຍໍ ອສຠາຄາປຕ຺ຕິກຕ຺ຕາ, ອນ຺ຕຣາປຕ຺ຕິປຎ຺ຎຕ຺ຕິສິກ຺ຂາປທານໍ ນານາວຕ຺ຖຸກາປຕ຺ຕິກຕ຺ຕາ, ປຏິກ຺ເຂປສິກ຺ຂາປທານໍ ເກສຎ຺ຈິ ວິນີຕວຕ຺ຖຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິສິກ຺ຂາປທານຎ຺ຈ ອທສ຺ສິຕາປຕ຺ຕິກຕ຺ຕາ, ອທສ຺ສິຕວຕ຺ຖຸກຕ຺ຕາ ເຠທານຸວຕ຺ຕກຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສ, ອທສ຺ສິຕາປຕ຺ຕິວຕ຺ຖຸກຕ຺ຕາ ອວຸຕ຺ຕສິທ຺ຘິສິກ຺ຂາປທານນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ‘‘ທຸວິຘໍ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎາປນໍ ອຸທ຺ເທສານຸທ຺ເທສເຠທໂຕ’’ຕິ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສມາສໂຕ ປກາສິຕໍ ໂຫຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ສິກ຺ຂາປເທຕິ ສອຸທ຺ເທສສິກ຺ຂາປທໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອກຈ຺ເຈ ອາຈຣິຍາ ເອວໍ ກິຣ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ປາຣາຊິກາ ກຕິວສ຺ສາຠິສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ຠຄວຕາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາຕິອາທິນາ ປຸຈ຺ຉໍ ກຕ຺ວາ ເຕສຸ ປຐມປາຣາຊິໂກ ເວສາລິຍໍ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ ປຎ຺ຈວສ຺ສາຠິສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ເຫມນ຺ຕານໍ ປຐເມ ມາເສ ທຸຕິເຍ ປກ຺ເຂ ທສເມ ທິວເສ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍໂປຣິສາຍ ຉາຍາຍ ປຸຣຕ຺ຖາຠິມຸເຂນ ນິສິນ຺ເນນ ອຑ຺ຒເຕຣສານໍ ຠິກ຺ຂຸສຕານໍ ມຊ຺ເຌ ສຸທິນ຺ນໍ ກລນ຺ທປຸຕ຺ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ’’ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ກສ຺ມາ? –

ຍສ຺ມາ ທ຺ວາທສມໍ ວສ຺ສໍ, ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ວສິ ຊິໂນ;

ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ສຸທ຺ໂຘ ສງ຺ໂຆຕິ, ເນວ ປາຣາຊິກໍ ຕທາ.

ເຖຣສ຺ສ ສາຣິປຸຕ຺ຕສ຺ສ, ສິກ຺ຂາປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາຈນາ;

ຕສ຺ມິໍ ສິທ຺ຘາຕິ ສິທ຺ຘາວ, ຄຣຸກາປຕ຺ຕິ ໂນ ຕທາ.

ໂອວາທປາຕິໂມກ຺ຂຎ຺ຈ, ກິໍ ສຕ຺ຖາ ຈຕຸວສ຺ສິໂກ;

ປຏິກ຺ຂິປິ ກິມາຓຎ຺ຈ, ສມຕ຺ຕໍ ອນຸຊານິ ໂສ.

ອຊາຕສຕ຺ຕຸໍ ນິສ຺ສາຍ, ສງ຺ຆເຠທມກາສິ ຍໍ;

ເທວທຕ຺ໂຕ ຕໂຕ ສງ຺ຆ-ເຠໂທ ປຈ຺ຉິມໂພຘິຍໍ.

ອາຣາຘຍິໍສຸ ມໍ ປຸພ຺ເພ, ຠິກ຺ຂູຕິ ມຸນິຠາສິຕໍ;

ສຸຕ຺ຕເມວ ປມາຓໍ ໂນ, ໂສວ ກາໂລ ອນປ຺ປໂກຕິ.

ຍໍ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຖ ຠຄວາ ອຊ຺ຌາຈາຣໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ປາຣາຊິກໍ ວາ ສງ຺ຆາທິເສສໍ ວາ ນ ປຎ຺ຎເປສີ’’ຕິ, ຕໍ ສກລສິກ຺ຂາປທໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ນ ເກວລໍ ສອຸທ຺ເທສສິກ຺ຂາປທມຕ຺ຕໍ, ເຕນ ສອຸທ຺ເທສານຸທ຺ເທສປຎ຺ຎຕ຺ຕິເຠທໍ ສກລໍ ປາຣາຊິກໍ ສນ຺ຘາຍາຫາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກິຎ຺ຈາປິ ນາຠິປຣາມສນມ຺ປິ ກາຍສໍສຄ຺ໂຄ, ຕຖາປິ ເອຕໍ ວິເສສນິຍມນໂຕ, ອຈ຺ຉນ຺ທຣາຄາຘິປ຺ປາຍໂຕ ຈ ວິສຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຉນ຺ທຣາຄຣຕ຺ຕສ຺ເສວ ຫິ ກາຍສໍສຄ຺ໂຄ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕ. ອສຸຈິປາເນ ປນ ຫຕ຺ຖິນິຍາ ຕາປສປສ຺ສາວປາເນນ ວາລກາພ຺ໂຍ ນາມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ວາລກາພ຺ຍສ຺ສ ວຕ຺ຖຸ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ມຓ຺ຑພ຺ຍສ຺ສ ນາຠິຍາ ປຣາມສເນເນວ ກິຣ. ຣູປທສ຺ສເນ ປນ ເວຊ຺ຊກາ ອາຫຸ –

‘‘ຖີນໍ ສນ຺ທສ຺ສນາ ສຸກ຺ກໍ, ກທາຈິ ຈລິໂຕວເຣ;

ຕໍ ຄາມຘມ຺ມກຣຓໍ, ທ຺ວຍສມໍ ສງ຺ຄມິຍ;

ຄພ຺ຠາທີຕິ ອຍໍ ນໂຍ, ຖີນໍ ປຸຣິສທສ຺ສນາສີຕ຺ຍູປເນຍ຺ຍ’’.

ຕຖາປ຺ຍາຫຸ –

‘‘ປຸປ຺ຜິເກ ເອຘິຍ຺ຍ ສຸທ຺ເຘ, ປສ຺ສໍ ນຣຎ຺ຈ ອິຕ຺ຖິ ຕໍ;

ຄພ຺ຠຎ຺ຈ ນເຍຕ຺ຍຸຕ຺ຕ-ມິຕິ ຕສ຺ມາ ກາໂສ ອິຕີ’’ຕິ.

ຣາໂຊໂຣໂຘ ວິຍາຕິ ສີຫຬທີເປ ເອກິສ຺ສາ ອິຕ຺ຖິຍາ ຕຖາ ອໂຫສິ, ຕສ຺ມາ ກິຣ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ຍາວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກາ ສທ຺ໂທ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄຈ຺ຉິ, ນ ຕໍ ມນຸສ຺ສານໍ ວິສໂຍ ອໂຫສິ ເຕສໍ ຣູປໍ ວິຍ. ເຕເນວ ຠິກ຺ຂູ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ ‘‘ກຈ຺ຈິ ໂນ ຕ຺ວໍ ອາວຸໂສ ສຸທິນ຺ນ ອນຠິຣໂຕ’’ຕິ.

໓໙. ກລີຕິ ໂກໂຘ, ຕສ຺ສ ສາສນໍ ກລິສາສນໍ, ກລໂຫ. ຄາມຘມ຺ມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຊນປທຘມ຺ມໍ ຊນປທວາສີນໍ ສິທ຺ຘິໍ. ອຕ຺ຕາຕິ ຈິຕ຺ຕໍ, ສຣີຣຎ຺ຈ. ອສຸຕ຺ຕນ຺ຕວິນິພທ຺ຘນ຺ຕິ ວິນຍສຸຕ຺ເຕ ອນາຄຕໍ, ສຸຕ຺ຕາຠິຘມ຺ເມສຸປິ ອນາຄຕໍ, ປາຬິວິນິມຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຸສຸມມາລນ຺ຕິ ນານາຄຸຓໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ຣຕນທາມນ຺ຕິ ອຕ຺ຖສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ປຏິກ຺ຂິປນາຘິປ຺ປາຍາ ຠທ຺ທາລິ ວິຍ. ປທນິຣຸຕ຺ຕິພ຺ຍຎ຺ຊນານິ ນາມເວວຈນາເນວ ‘‘ນາມໍ ນາມກມ຺ມໍ ນາມເຘຍ຺ຍໍ ນິຣຸຕ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ໑໓໑໕) ວິຍ. ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ວິຣຕິ ສິກ຺ຂາປທໍ ນາມ. ອກຸສລປກ຺ເຂ ທຸສ຺ສີລ຺ຍໍ ນາມ ເຈຕນາ. ກຸສລປກ຺ເຂປິ ເຈຕນາປຣິຍາຍໂຕ ວິຠງ຺ເຄ ‘‘ສິກ຺ຂາປທ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸຕາຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ໂລກວຊ຺ຊສ຺ສ ປຎ຺ຎາປເນ ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸຕາ ໂຫຕິ ປາກຏາທີນວໂຕ. ປຎ຺ຎຕ຺ຕິວຊ຺ຊສ຺ສ ປຎ຺ຎາປເນ ສງ຺ຆຜາສຸຕາ ໂຫຕິ ປາກຏານິສໍສຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖ ປຐເມນ ທຸມ຺ມງ຺ກູນໍ ນິຄ຺ຄໂຫ, ທຸຕິເຍນ ເປສລານໍ ຜາສຸວິຫາໂຣ. ປຐເມນ ສມ຺ປຣາຍິການໍ ອາສວານໍ ປຏິຆາໂຕ, ທຸຕິເຍນ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິການໍ. ຕຖາ ປຐເມນ ອປ຺ປສນ຺ນານໍ ປສາໂທ, ທຸຕິເຍນ ປສນ຺ນານໍ ຠິຍ຺ໂຍຠາໂວ. ‘‘ປຸພ຺ເພ ກຕປຸຎ຺ຎຕາຍ ໂຈທິຍມານສ຺ສ ຠພ຺ພກຸລປຸຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ສຸທິນ຺ໂນ ຕໍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ວິໂນເທຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ສຈ຺ຉາກາສິ, ເຕເນວ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ອນຸຎ຺ຎາຕາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ອຸປປຣິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ. ຕຖາ ປຐເມນ ສທ຺ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິ, ທຸຕິເຍນ ວິນຍານຸຄ຺ຄໂຫ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອປິເຈຕ຺ຖ ວຕ຺ຖຸວີຕິກ຺ກເມ ຍຕ຺ຖ ເອກນ຺ຕາກຸສລຠາເວນ, ຕໍ ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸຠາວາຍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ໂລກວຊ຺ຊໂຕ, ຍຕ຺ຖ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຊານເນ ເອວ ອຕ຺ຖາປຕ຺ຕິ, ນ ອຎ຺ຎທາ, ຕໍ ສທ຺ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຍາ ວາປິ ປສາທຸປ຺ປາທພຸທ຺ຘິຍາ ຘມ຺ມເທສນາປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ, ອິຕຣຎ຺ຈ ເສຂິຍໍ, ອິທໍ ໂລກວຊ຺ຊໍ ນາມ. ວຕ຺ຖຸໂນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ວາ ວີຕິກ຺ກມເຈຕນາຍາຠາເວປິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ກຣເຓ, ກຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ອກຣເຓ ວາ ສຕິ ຍຕ຺ຖ ອາປຕ຺ຕິປ຺ປສງ຺ໂຄ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ຐເປຕ຺ວາ ສຸຣາປານໍ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອາຄນ຺ຕຸກວຕ຺ຕໍ, ອາວາສິກ, ຄມິກ, ອນຸໂມທນ, ຠຕ຺ຕຄ຺ຄ, ປິຓ຺ຑຈາຣິກ, ອາຣຎ຺ຎກ, ເສນາສນ, ຊນ຺ຕາຆຣ, ວຈ຺ຈກຸຏິ, ສທ຺ຘິວິຫາຣິກ, ອຸປຊ຺ຌາຍ, ອນ຺ເຕວາສິກ, ອາຈຣິຍວຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕານິ ອຄ຺ຄຫິຕຄ຺ຄຫຓນເຍນ ຄຓິຍມານານິ ຈຸທ຺ທສ, ເອຕານິ ປນ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທ຺ເວອສີຕິ ມຫາວຕ຺ຕານິ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ. ສຕ຺ຕຫິ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ເຘຫິ ສໍວໂຣ ສໍວຣວິນໂຍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິສິກ຺ຂາປທເມວ. ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິວິນໂຍ ສມຖວິນຍຕ຺ຖາຍ ສມຖວິນໂຍ ສໍວຣວິນຍຕ຺ຖາຍ ສໍວຣວິນໂຍ ປຫານວິນຍຕ຺ຖາຍາຕິ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຍໍ ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸ, ຕໍ ສງ຺ຆຜາສູຕິ ເອກມິວ ວຸຕ຺ຕໍ ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸຕາຍ ສຕິ ສງ຺ຆຜາສຸ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ທີປນຕ຺ຖໍ. ປກຣີຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເຕ ເຕ ປໂຍຊນວິເສສສງ຺ຂາຕາ ອຕ຺ຖວສາຕິ ອຕ຺ຖວສໍ ‘‘ປກຣຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ທສສຸ ປເທສຸ ເອເກກໍ ມູລໍ ກຕ຺ວາ ທສກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ໂຍຊນາຍ ປທສຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປຈ຺ຉິມສ຺ສ ປທສ຺ສ ວເສນ ອຕ຺ຖສຕໍ ປຸຣິມສ຺ສ ວເສນ ຘມ຺ມສຕໍ ອຕ຺ຖໂຊຕິການໍ ນິຣຸຕ຺ຕີນໍ ວເສນ ນິຣຸຕ຺ຕິສຕໍ, ຘມ຺ມຠູຕານໍ ນິຣຸຕ຺ຕີນໍ ວເສນ ນິຣຸຕ຺ຕິສຕນ຺ຕິ ທ຺ເວ ນິຣຸຕ຺ຕິສຕານິ, ອຕ຺ຖສເຕ ຎາຓສຕໍ, ຘມ຺ມສເຕ ຎາຓສຕໍ ທ຺ວີສຸ ນິຣຸຕ຺ຕິສເຕສຸ ທ຺ເວ ຎາຓສຕານີຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ຎາຓສຕານິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ເອຕ຺ຖ ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸຕາຕິ ຘມ຺ມສງ຺ຆສ຺ສ ສຸຏ຺ຐຸຠາໂວຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອຕ຺ຖປທານີຕິ ອຏ຺ຐກຖາ. ຘມ຺ມປທານີຕິ ປາຬີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ກິຣ.

ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມນ຺ຕິ ເອວໍ ພຫຸລນເຍນ ລທ຺ຘນາມກໍ ສກສມ຺ປໂຍເຄນ, ປຣສມ຺ປໂຍເຄນ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ສກມຄ຺ເຄ ວາ ປຣມຄ຺ເຄ ວາ ປຣນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ສກມຄ຺ເຄ ເອວ ປເວສປວິຏ຺ຐຐິຕຸທ຺ຘຣເຓສຸ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ເອກໍ ປຏິສາທິຍນວເສນ ເສເວຍ຺ຍ ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕິ ອສໍວາໂສຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ປເວສາທີນິ ຈຕ຺ຕາຣິ ວາ ຕີຓິ ວາ ທ຺ເວ ວາ ເອກໍ ວາ ປຏິເສເວຍ຺ຍ, ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘ໂສ ເຈ ປເວສນໍ ສາທິຍຕິ, ປວິຏ຺ຐໍ, ຐິຕໍ, ອຸທ຺ຘຣຓໍ ສາທິຍຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສາ’ຕິອາທີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໕໙) ວທນ຺ຕິ, ເຕສໍ ມເຕນ ຈຕູສຸປິ ຈຕສ຺ໂສ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິໂຍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ເຕເຍວ ເອວໍ ວທນ຺ຕິ ‘‘ອາປຊ຺ຊຕຸ ເມຖຸນຘມ຺ມປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິ ເມຖຸນຘມ຺ມປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິຍາ ຕພ຺ຠາຄິຍາ’’ຕິ, ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ວີຕິກ຺ກເມ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິໍ, ສງ຺ຆາທິເສສາປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ຄຫຏ຺ຐກາເລ ເມຖຸນາທິປາຣາຊິກໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຸນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ເອກໍ ສງ຺ຆາທິເສສາປຕ຺ຕິໍ ເອກມເນກໍ ວາ ປຏິກຣິຕ຺ວາວ ໂສ ປຸຄ຺ຄໂລ ຍສ຺ມາ ນິຣາປຕ຺ຕິໂກ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ໂສ ຄຫຏ຺ຐກາເລ ສາປຕ຺ຕິໂກວາຕິ ອນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸໍ ອຊ຺ຌາປນ຺ນສ຺ສາປິ ອຕ຺ເຖວ ອາປຕ຺ຕິວຸຏ຺ຐານໍ. ວຸຏ຺ຐານເທສນາຫິ ປນ ອສຸຊ຺ຌນໂຕ ‘ປໂຍເຄ ປໂຍເຄ ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສາ’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ ຄຓນປໂຍຊນາຠາວໂຕ. ກິຎ຺ຈາປິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຖ ໂຂ ປທຠາຊເນ ‘ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສາ’ຕິ ວຈເນນາຍມຕ຺ໂຖ ສິທ຺ໂຘ’’ຕິ ຍຸຕ຺ຕິຎ຺ຈ ວທນ຺ຕິ. ຍທິ ເອວໍ ມາຕິກາຍມ຺ປິ ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສເວຍ຺ຍ ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ຠເວຍ຺ຍ, ປາຣາຊິກສ຺ສ ອນວເສສວຈນມ຺ປິ ນ ຍຸຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ສພ຺ເພປິ ຫິ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ເຘ ຠິກ຺ຂຸຄຓນຎ຺ຈ ອນວເສເສຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອນວເສສວຈນນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ປເວເສວ ອາປຕ຺ຕິ, ນ ປວິຏ຺ຐາທີສຸ, ຕເມເວກໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຍສ຺ສ ສິຍາ ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິມ຺ປິ ອນ຺ໂຕ ກຕ຺ວາ ນິທານຸທ຺ເທເສ ວຈນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ມາ ມາຕິກາຍໍ ‘‘ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕີ’’ຕິ ປຸຄ຺ຄລນິທ຺ເທສວຈນໍ ເຕນ ສຣີຣພນ຺ຘເນນ ອຸປສມ຺ປທາຍ ອຠພ຺ພຠາວທີປນຕ຺ຖໍ. ‘‘ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສາ’’ຕິ ປທຠາຊເນ ວຈນໍ ອນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸໍ ອຊ຺ຌາປນ຺ນສ຺ສາປິ ປາຣາຊິກສ຺ສ ອສໍວາສສ຺ສ ສໂຕ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອເຖຍ຺ຍສໍວາສກຠາວທີປນຕ຺ຖໍ. ນ ຫິ ໂສ ສໍວາສໍ ສາທິຍນ຺ໂຕປິ ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂຸ’’ຕ຺ເວວ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອສຸທ຺ໂຘ ໂຫຕິ ປຸຄ຺ຄໂລ ອຎ຺ຎຕຣໍ ປາຣາຊິກໍ ຘມ຺ມໍ ອຊ຺ຌາປນ຺ໂນ, ຕຎ຺ເຈ ສຸທ຺ຘທິຏ຺ຐິ ສມາໂນ ອໂນກາສໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ອກ຺ໂກສາຘິປ຺ປາໂຍ ວເທຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ໂອມສວາເທນ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໓໘໙). ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຕທຠາວໂຕ ສິທ຺ໂຘ ໂສ ‘‘ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂຸ’’ຕ຺ເວວ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ. ເຕນ ປທໂສຘມ຺ມໍ ສຫເສຍ຺ຍຎ຺ຈ ນ ຊເນຕິ, ຠິກ຺ຂຸເປສຸຎ຺ຎາທິຎ຺ຈ ຊເນຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ສງ຺ຆາທິເສເສສຸ ປນ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆາທິເສສໂຕ ວຸຏ຺ຐານວິຘິວິເສສທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ອຍມ຺ປິ ຠິກ຺ຂຸນີ…ເປ… ອາປນ຺ນາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໖໗໙) ປຸຄ຺ຄລນິທ຺ເທສໍ ກຕ຺ວາປິ ປາຣາຊິກໂຕ ອຘິປ຺ປາຍນ຺ຕຣທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ນິສ຺ສາຣຓີຍໍ ສງ຺ຆາທິເສສ’’ນ຺ຕິ (ປາຈິ. ໖໗໙) ອາປຕ຺ຕິນາມຄ຺ຄຫຓຎ຺ຈ ກຕໍ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ສປຸຄ຺ຄລນິທ຺ເທເສ ທສ຺ສິຕາທສ຺ສິຕາປຕ຺ຕິທຸກໍ ວິຕ຺ຖາຣິຕໍ ໂຫຕິ. ອປຸຄ຺ຄລນິທ຺ເທເສສຸ ເສຂິເຍສຸ ອາປຕ຺ຕິຍາ ທສ຺ສນກາຣຓໍ ເສຂິຍານໍ ອຏ຺ຐກຖາຍເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕທຠາວໂຕ ອິຕເຣສຸ ອາປຕ຺ຕິທສ຺ສນໍ ກຕໍ. ອປຸຄ຺ຄລນິທ຺ເທເສສຸປິ ທສ຺ສິຕາທສ຺ສິຕາປຕ຺ຕິທຸກຎ຺ຈ ວິຕ຺ຖາຣິຕໍ ໂຫຕີຕິ.

ປຐມປຎ຺ຎຕ຺ຕິກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສຸທິນ຺ນຠາຓວາຣໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ.

ມກ຺ກຏີວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໔໐-໑. ທຸຕິຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍໍ ‘‘ອິຘ ມລ຺ລາ ຍຸຊ຺ຌນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ປຏິເສວຕີຕິ ວຕ຺ຕມານວຈນໍ ປຈຸຣປຏິເສວນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ຕຎ຺ຈ ໂຂ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຍາ, ໂນ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາຍາ’’ຕິ ປຣິປຸຓ຺ຓຕ຺ຖມ຺ປິ ປຐມໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ອຕ຺ຕໂນ ມິຈ຺ຉາຄາເຫນ ວາ ເລສໂອຑ຺ຑນຕ຺ຖາຍ ວາ ເອວມາຫ. ປຣິປຸຓ຺ຓຕ຺ຖຕໍເຍວ ນິຍເມຕຸໍ ‘‘ນນຸ ອາວຸໂສ ຕເຖວ ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕເນວ ມກ຺ກຏີວຕ຺ຖຸ ວິນີຕວຕ຺ຖູສຸ ປກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ອວິເສສຕ຺ຕາ, ຕຖາ ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກວຕ຺ຖຸ. ວິຈາຣຓາ ປເນຕ຺ຖ ຕຕິຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍໍ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ‘‘ນນຸ, ອາວຸໂສ, ຠຄວຕາ ອເນກປຣິຍາເຍນາ’’ຕິອາທິ ນ ເກວລໍ ສອຸທ຺ເທສສິກ຺ຂາປເທເນວ ສິທ຺ຘໍ, ‘‘ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາທີສຸປິ ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ ອນຸທ຺ເທສສິກ຺ຂາປເທນປິ ສິທ຺ຘນ຺ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ຍທິ ສອຸທ຺ເທສສິກ຺ຂາປທໍ ສາວເສສນ຺ຕິ ປຎ຺ຎເປສິ, ອິມິນາ ອນຸທ຺ເທສສິກ຺ຂາປເທນາປິ ກິໍ ນ ສິທ຺ຘນ຺ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ເຕນ ຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂູນໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕເທວ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຐມປຎ຺ຎຕ຺ຕເມວ ເລສຕ຺ຖິການໍ ອເລໂສກາສໍ ກຕ຺ວາ ອາເມຑິຕຕ຺ຖໍ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ຎເປສ຺ສາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຎ຺ຎຖາ ‘‘ອຎ຺ຎວາທເກ ວິເຫສເກ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ປາຈິ. ໑໐໑) ວິຍ ວຕ຺ຖຸທ຺ວເຍນ ອາປຕ຺ຕິທ຺ວຍໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ນ ຈາປຊ຺ຊຕິ, ໂສ ເອວຕ຺ໂຖ ອຎ຺ເຎນາປິ ວຈເນນ ສຸປ຺ປກາສິໂຕ, ສຸປຣິພ຺ຍຕ຺ຕກຣຓຕ຺ເຖນ ທຬ຺ຫຕໂຣ ກໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕຕິຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍມ຺ປິ ອຎ຺ເຎສຸ ຈ ເອວໍ ວິສຸທ຺ໂຘ.

ຍສ຺ສ ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂຕິອາທິມ຺ຫິ ປນ ຄຓ຺ຐິປທນໂຍ ຕາວ ປຐມໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂຕິ ສຸຣາປານາທິອຈິຕ຺ຕເກ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຈິຕ຺ຕເກສຸ ປນ ຍໍ ເອກນ຺ຕມກຸສເລເນວ ສມຸຏ຺ຐາປິຕຎ຺ຈ. ອຸຠຍໍ ໂລກວຊ຺ຊໍ ນາມ. ສຸຣາປານສ຺ມິຎ຺ຫິ ‘‘ສຸຣາ’’ຕິ ວາ ‘‘ປາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວາ ຊານິຕ຺ວາ ປິວເນ ອກຸສລເມວ, ຕຖາ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ຄນ຺ຘວຓ຺ຓກຕ຺ຖາຍ ເລປເນ, ເຠສຊ຺ຊຕ຺ຖາຍ ເລປເນ ອໂທສຕ຺ຕາ ‘‘ອວິຈາຣຓີຍ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຕກໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ‘‘ຊານິຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊສ຺ສາປິ ໂລກວຊ຺ຊຠາວປ຺ປສງ຺ຄໂຕ. ອິມໍ ອນິຏ຺ຐປ຺ປສງ຺ຄໍ ປຣິຫຣິຕຸກາມຕາຍ ວຊິຣພຸທ຺ຘິຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິຘ ສຈິຕ຺ຕກນ຺ຕິ ຈ ອຈິຕ຺ຕກນ຺ຕິ ຈ ວິຈາຣຓາ ວຕ຺ຖຸວິຊານເນເຍວ ໂຫຕິ, ນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິວິຊານເນ. ຍທິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິວິຊານເນ ໂຫຕິ, ສພ຺ພສິກ຺ຂາປທານິ ໂລກວຊ຺ຊາເນວ ສິຍຸໍ, ນ ຈ ສພ຺ພສິກ຺ຂາປທານິ ໂລກວຊ຺ຊານິ, ຕສ຺ມາ ວຕ຺ຖຸວິຊານເນເຍວ ໂຫຕີ’’ຕິ, ອິທໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ເສຂິເຍສຸ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຊານນເມວ ປມາຓໍ, ນ ວຕ຺ຖຸມຕ຺ຕຊານນນ຺ຕິ, ຍໍ ປນ ຕຕ຺ເຖວ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປສຸຕ຺ຕສ຺ສ ມຸເຂ ໂກຈິ ສຸຣໍ ປກ຺ຂິເປຍ຺ຍ, ອນ຺ໂຕ ເຈ ປວິເສຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ອຘກ຺ຂກໍ ອຸພ຺ຠຊາຓຸມຓ຺ຑລໍ ປຣສ຺ສ ອາມສນາທິກາເລ ກາຍໍ ອຈາເລຕ຺ວາ ຈິຕ຺ເຕເນວ ສາທິຍນ຺ຕິຍາ ອາປຕ຺ຕິ ‘ກິຣິຍາວ ໂຫຕີ’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ກິຣິຍສມ຺ຠວໂຕ, ຕຖາ ອຍມ຺ປິ ຕທາ ກິຣິຍາວ ໂຫຕີ’’ຕິ, ຕໍ ສຸວິຈາຣິຕໍ ອເນກນ຺ຕາກຸສລຠາວສາຘນໂຕ. ສຸຣາປານາປຕ຺ຕິຍາ ເອກນ຺ຕາກຸສລຕາ ປນ ມຊ຺ຊສຎ຺ຎິໂນປິ ສກິໍ ປໂຍເຄນ ປິວໂຕ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕາ.

ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ – ສິກ຺ຂາປທສີເສນ ອາປຕ຺ຕິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຍສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ສຈິຕ຺ຕກສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ອກຸສລເມວ ໂຫຕິ, ຕໍ ໂລກວຊ຺ຊໍ. ສຈິຕ຺ຕກາຈິຕ຺ຕກສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອຈິຕ຺ຕກສ຺ສ ຈ ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ ຈິຕ຺ຕໍ ອກຸສລເມວ ໂຫຕິ, ຕມ຺ປິ ສຸຣາປານາທິ ໂລກວຊ຺ຊນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ‘‘ຍສ຺ສ ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ ຈິຕ຺ຕໍ ອກຸສລເມວ ໂຫຕິ, ຕໍ ໂລກວຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂຕິ ຫິ ອິທໍ ວຈນໍ ອຈິຕ຺ຕກໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ນ ຫິ ເອກໍສໂຕ ສຈິຕ຺ຕກສ຺ສ ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂຕິ ວິເສສເນ ປໂຍຊນໍ ອຕ຺ຖິ. ຍສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊສ຺ສ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຊານນຈິຕ຺ເຕນ ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ ຈິຕ຺ຕໍ ອກຸສລເມວ, ວຕ຺ຖຸຊານນຈິຕ຺ເຕນ ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ ຈິຕ຺ຕໍ ສິຍາ ກຸສລໍ ສິຍາ ອກຸສລໍ ສິຍາ ອພ຺ຍາກຕໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຕສ຺ສ ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ ຈິຕ຺ຕໍ ອກຸສລເມວາ’’ຕິ ນ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ‘‘ເສສໍ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຘິມາເນ ວີຕິກ຺ກມາຠາວາ, ສຸປິນນ຺ເຕ ອພ຺ໂພຫາຣິກຕ຺ຕາ ສຸປິນນ຺ເຕ ວິຊ຺ຊມານາປິ ວີຕິກ຺ກມຉາຍາ ອພ຺ໂພຫາຣິກຠາເວນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອິທໍ ປນ ວຈນໍ ທຬ຺ຫີກມ຺ມສິຖິລກຣຓປ຺ປໂຍຊນຕ຺ຕາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕນ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ພາຫິຣນິທານກຖາຘິກາເຣ ‘‘ທຬ຺ຫີກມ຺ມສິຖິລກຣຓປ຺ປໂຍຊນາຕິ ເຍຠຸຍ຺ຍຕາຍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິ, ຕໍ ສຸວຸຕ຺ຕເມວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ມກ຺ກຏີວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໔໓-໔. ວຊ຺ຊີສຸ ຊນປເທສຸ ວສນ຺ຕາ ວຊ຺ຊິໂນ ນາມ, ເຕສໍ ປຸຕ຺ຕາ. ຍາວທຕ຺ຖນ຺ຕິ ຍາວຕາ ອຕ຺ໂຖ ອຘິປ຺ປາໂຍຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສິກ຺ຂໍ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ທຸພ຺ພລ຺ຍໍອນາວິກຕ຺ວາ’’ຕິ, ຕໍ ກາມໍ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂາເນ, ຕເທກຏ຺ເຐ ຈ ທຸພ຺ພລ຺ຍາວິກຣເຓ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ສຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ນ ອຎ຺ຎຖາ. ຕຖາປິ ອິທານິ ປຎ຺ຎເປຕພ຺ພໍ ອຸປາທາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ກຖຎ຺ຫິ ນາມ ຉພ຺ພຄ຺ຄິຍາ ຠິກ຺ຂູ ອຕິເຣກຈີວຣໍ ຘາເຣສ຺ສນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໔໕໙), ອາຬວກາ ຠິກ຺ຂູ ກຸຏິໂຍ ກາຣາເປນ຺ຕິ ອປ຺ປມາຓິກາໂຍ (ປາຣາ. ໓໔໒), ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ທ຺ເວ ວສ຺ສານິ ຉສຸ ຘມ຺ເມສຸ ອສິກ຺ຂິຕສິກ຺ຂໍ ສິກ຺ຂມານໍ ວຸຏ຺ຐາເປນ຺ຕິ (ປາຈິ. ໑໐໗໗), ສງ຺ເຆນ ອສມ຺ມຕໍ ວຸຏ຺ຐາເປນ຺ຕີຕິອາທິ (ປາຈິ. ໑໐໘໔) ວິຍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນ ຫິ ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ອຘິຏ຺ຐານໍ ວິກປ຺ປນໍ ວາ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ. ຍທຠາວາ ອຕິເຣກຈີວຣນ຺ຕິ ວເທຍ຺ຍ, ປມາຓໍ ວາ ນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ, ຍທຠາວາ ອປ຺ປມາຓິກາໂຍຕິ ວເທຍ຺ຍ, ເອວໍສມ຺ປທມິທໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ອຸລ຺ລຸມ຺ປຕຸ ມໍ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ໂຆ ອນຸກມ຺ປໍ ອຸປາທາຍາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໗໑, ໑໒໖) ອຸປສມ຺ປທໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສມນນ຺ຕຣເມວ ‘‘ອຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ຠິກ຺ຂຸນາ ເມຖຸໂນ ຘມ຺ໂມ ນ ປຏິເສວິຕພ຺ໂພ, ອສກ຺ຍປຸຕ຺ຕິໂຍ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໒໙) ຈ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕນ ອສ຺ສມຓາທິຠາວໍ ອຸປຄນ຺ຕຸກາເມນ ນນຸ ປຐມໍ ອຊ຺ຌຸປຄຕາ ສິກ຺ຂາ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕພ຺ພາ, ຕຕ຺ຖ ທຸພ຺ພລ຺ຍໍ ວາ ອາວິກາຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ເຕ ປນ ‘‘ສິກ຺ຂໍ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ທຸພ຺ພລ຺ຍໍ ອນາວິກຕ຺ວາ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວິໍສູ’’ຕິ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ໂອກາສກຣຓຕ຺ຖໍ ວາ ຕໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ໂສ ອາຄໂຕ ນ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ໂພ’’ຕິ ກິຎ຺ຈາປິ ເອຕ຺ເຖວ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາປິ ອິຕເຣສຸປິ ປາຣາຊິເກສຸ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ສິກ຺ຂໍ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ທຸພ຺ພລ຺ຍໍ ອນາວິກຕ຺ວາ ໂຍ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸໍ ອທິນ຺ນໍ ເຖຍ຺ຍສງ຺ຂາຕໍ ອາທິຍຕິ, ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄຫໍ ວາ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຕິ, ປຏິວິຊານນ຺ຕສ຺ສ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມໍ ວາ ອຸລ຺ລປຕິ, ໂສ ອາຄໂຕ ນ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ໂພ. ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ຫິ ທຬ຺ຫີກມ຺ມສິຖິລກມ຺ມກຣຓປ຺ປໂຍຊນາ. ສາ ຫິ ຍສ຺ສ ປາຣາຊິກໍ ໂຫຕິ ອຎ຺ຎາ ວາ ອາປຕ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ນິຍມທສ຺ສນປ຺ປໂຍຊນາຕິລກ຺ຂຓານຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິກຕ຺ຕາ. ເອວຎ຺ຫິ ອນ຺ເຕ ອວຕ຺ວາ ອາທິມ຺ຫິ ວຸຕ຺ຕາ ‘‘ຄາມາ ວາ ອຣຎ຺ຎາ ວາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໙໑) ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ວິຍ. ປຣິປຸຓ຺ເຓ ປເນຕສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປເທ –

‘‘ນິທານາ ມາຕິກາເຠໂທ, ວິຠງ຺ໂຄ ຕໍນິຍາມໂກ;

ຕໂຕ ອາປຕ຺ຕິຍາ ເຠໂທ, ອນາປຕ຺ຕິ ຕທຎ຺ຎຖາ’’ຕິ. –

ອຍໍ ນໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ສຸທິນ຺ນວຕ຺ຖຸ ມກ຺ກຏິວຕ຺ຖຸ ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກວຕ຺ຖຸ ຈາຕິ ຕິປ຺ປເຠທໍ ວຕ຺ຖຸ ອິມສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ນິທານໍ ນາມ, ຕໂຕ ນິທານາ ‘‘ໂຍ ປນ, ຠິກ຺ຂຸ, ຠິກ຺ຂູນໍ ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນ…ເປ… ອສໍວາໂສ’’ຕິ ອິມິສ຺ສາ ມາຕິກາຍ ເຠໂທ ຊາໂຕ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ອນ຺ຕມໂສ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາຍາ’’ຕິ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄວຈເນນ ‘‘ສຈ຺ຈໍ, ອາວຸໂສ, ຠຄວຕາ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ອິຕ຺ຖິຍາ ໂນ ປຸຣິເສ ໂນ ປຓ຺ຑເກ ໂນ ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນເກ ຈາ’’ຕິ ມກ຺ກຏິປາຣາຊິໂກ ວິຍ ອຎ຺ໂຎປິ ເລສໍ ໂອຑ຺ເຑຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ຕສ຺ມາ ຕາທິສສ຺ສ ອເລໂສກາສສ຺ສ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ມກ຺ກຏິວຕ຺ຖຸສງ຺ຂາຕາ ນິທານາ ‘‘ອນ຺ຕມໂສ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາຍປີ’’ຕິ ມາຕິກາວຈນເຠໂທ ນ ອິຕ຺ຖິຍາ ເອວ ເມຖຸນສິທ຺ຘິທສ຺ສນໂຕ ກໂຕ, ຕສ຺ມາ ວິຠງ຺ໂຄ ຕໍນິຍາມໂກ ຕສ຺ສາ ມາຕິກາຍ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖນິຍາມໂກ ວິຠງ຺ໂຄ. ວິຠງ຺ເຄ ຫິ ‘‘ຕິສ຺ໂສ ອິຕ຺ຖິໂຍ. ຕໂຍ ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກາ. ຕໂຍ ປຓ຺ຑກາ. ຕໂຍ ປຸຣິສາ. ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຍາ ຕໂຍ ມຄ຺ເຄ…ເປ… ຕິຣຈ຺ຉານຄຕປຸຣິສສ຺ສ ທ຺ເວ ມຄ຺ເຄ’’ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໕໖) ນເຍນ ສພ຺ພເລໂສກາສໍ ປິທຫິຕ຺ວາ ນິຍໂມ ກໂຕ.

ເອຕ຺ຖາຫ – ຍທິ ເອວໍ ສາຘາຣຓສິກ຺ຂາປທວເສນ ວາ ລິງ຺ຄປຣິວຕ຺ຕນວເສນ ວາ ນ ເກວລໍ ຠິກ຺ຂູນໍ, ຠິກ຺ຂຸນີນມ຺ປິ ‘‘ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນ’’ຕິ ວິຠງ຺ເຄ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ຕທວຈເນນ ຠິກ຺ຂຸນີ ປຸຣິສລິງ຺ຄປາຕຸຠາເວນ ຠິກ຺ຂຸຠາເວ ຐິຕາ ເອວໍ ວເທຍ຺ຍ ‘‘ນາຫໍ ອຸປສມ຺ປທກາເລ ຠິກ຺ຂູນໍ ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ນາ, ຕສ຺ມາ ນ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕສິກ຺ຂາປິ ເມຖຸນຘມ຺ເມນ ປາຣາຊິກາ ໂຫມີ’’ຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ຕຖາ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ອນິຏ຺ຐປ຺ປສງ຺ຄໂຕ. ຠິກ຺ຂຸນີນມ຺ປິ ‘‘ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຠິກ຺ຂຸນີນມ຺ປິ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ອຕ຺ຖີຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕຎ຺ຈານິຏ຺ຐໍ. ອິທໍ ອປຣໍ ອນິຏ຺ຐປ຺ປສງ຺ໂຄຕິ ‘‘ສພ຺ພສິກ຺ຂາປທານິ ສາຘາຣຓາເນວ, ນາສາຘາຣຓານີ’’ຕິ. ອປິຈາຍໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນວາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕໍເຍວ ອຸປຊ຺ຌ’’ນ຺ຕິອາທິ (ປາຣາ. ໖໙) ວຸຕ຺ຕໍ, ອປິຈ ໂຍ ຕຖາ ເລສໍ ໂອຑ຺ເຑຕ຺ວາ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວນ຺ໂຕ ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກາ ວິຍ ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕິ. ເຕ ຫິ ‘‘ຠິກ຺ຂູນໍ ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນ’’ຕິ ວຈນາຠາເວ ສຕິ ‘‘ອາປຕ຺ຕິໍ ຕຸມ຺ເຫ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາປນ຺ນາ ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ຠຄວຕາ. ເອຕ຺ຖ ປນ ‘‘ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເກຈິ ຠິກ຺ຂຸລິງ຺ເຄ ຐິຕາ, ‘‘ອິທານິ ເຈປິ ມຍໍ, ຠນ຺ເຕ ອານນ຺ທ, ລເຠຍ຺ຍາມ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ລເຠຍ຺ຍາມ ອຸປສມ຺ປທ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເກຈິ ວິພ຺ຠນ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕໂຕ ອາປຕ຺ຕິຍາ ເຠໂທຕິ ຕໂຕ ວິຠງ຺ຄໂຕ ‘‘ອກ຺ຂາຍິເຕ ສຣີເຣ ປາຣາຊິກໍ, ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຂາຍິເຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍ’’ນ຺ຕິອາທິ ອາປຕ຺ຕິຍາ ເຠໂທ ໂຫຕິ. ອນາປຕ຺ຕິ ຕທຎ຺ຎຖາຕິ ຕໂຕ ເອວ ວິຠງ຺ຄໂຕ ເຍນາກາເຣນ ອາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ຕໂຕ ອຎ຺ເຎນາກາເຣນ ອນາປຕ຺ຕິເຠໂທວ ໂຫຕິ. ‘‘ສາທິຍຕິ ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສ, ນ ສາທິຍຕິ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ຫິ ວິຠງ຺ເຄ ອສຕິ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ສມາສໂຕ ຄາຖາຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປນ –

‘‘ນິທານມາຕິກາເຠໂທ, ວິຠງ຺ຄສ຺ສ ປໂຍຊນໍ;

ອນາປຕ຺ຕິປກາໂຣ ຈ, ປຐໂມ ນິປ຺ປໂຍຊໂນ’’ຕິ. –

ອິມໍ ນຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາວ ສພ຺ພສິກ຺ຂາປທານໍ ອຕ຺ໂຖ ປກາສິຕພ຺ໂພ. ກຖໍ? ຠຄວຕາ ປນ ເຍນາກາເຣນ ຍໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎາປິຕໍ, ຕສ຺ສ ອາກາຣສ຺ສ ສມຕ຺ຖໍ ວາ ອສມຕ຺ຖໍ ວາຕິ ທຸວິຘໍ ນິທານໍ, ອຍໍ ນິທານເຠໂທ. ມາຕິກາປິ ນິທານາເປກ຺ຂາ ນິທານານເປກ຺ຂາຕິ ທຸວິຘາ. ຕຕ຺ຖ ຈຕຸຕ຺ຖປາຣາຊິກາທິສິກ຺ຂາປທານິ ນິທານາເປກ຺ຂານິ. ນ ຫິ ວຄ຺ຄຸມຸທາຕີຣິຍາ ຠິກ຺ຂູ ສຍເມວ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ອສນ຺ຕໍ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມໍ ມຸສາວາທລກ຺ຂຓໍ ປາເປຕ຺ວາ ຠາສິໍສຸ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ຫິ ເຕ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມສ຺ສ ຄິຫີນໍ ວຓ຺ຓໍ ຠາສິໍສຸ, ນ ຈ ຕາວຕາ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ເຕນ ເລເສນ ຠຄວາ ຕໍ ວຕ຺ຖຸໍ ນິທານໍ ກຕ຺ວາ ປາຣາຊິກໍ ປຎ຺ຎເປສິ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນິທານາເປກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ. ອິມິນາ ນເຍນ ນິທານາເປກ຺ຂານິ ຎຕ຺ວາ ຕພ຺ພິປຣີຕານິ ສິກ຺ຂາປທານິ ນິທານານເປກ຺ຂານີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ, ອຍໍ ມາຕິກາເຠໂທ.

ນານປ຺ປກາຣໂຕ ມູລາປຕ຺ຕິປ຺ປໂຫນກວຕ຺ຖຸປໂຍຄຈິຕ຺ຕນິຍາມທສ຺ສນວເສນ ມາຕິກາຍ ວິຠຊນຠາວທີປນຕ຺ຖໍ ເຕສໍ ອປ຺ປໂຫນກຕາຍ ວາ ຕທຎ຺ຎຕຣເວກລ຺ລຕາຍ ວາ ວີຕິກ຺ກເມ ສຕິ ອາປຕ຺ຕິເຠທທສ຺ສນຕ຺ຖໍ, ອສຕິ ອນາປຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ຈາຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຕໂຍ ອຕ຺ຖວເສ ປຏິຈ຺ຈ ມາຕິກາຍ ວິຠຊນໍ ວິຠງ຺ໂຄ ອາຣຠີຍຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຖ ປນ ‘‘ຠິກ຺ຂໂກຕິ ຠິກ຺ຂຸ, ຠິກ຺ຂາຈຣິຍໍ ອຊ຺ຌຸປຄໂຕຕິ ຠິກ຺ຂຸ, ຠິນ຺ນປຏຘໂຣຕິ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ເກວລໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນຕ຺ຖທີປນວເສນ ປວຕ຺ໂຕ ວາ, ‘‘ສມຎ຺ຎາຍ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ຠິກ຺ຂຸຠາວສມ຺ຠວໍ ອນເປກ຺ຂິຕ຺ວາປິ ເກວລໍ ຠິກ຺ຂຸ ນາມ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານທີປນວເສນ ປວຕ຺ໂຕ ວາ, ‘‘ເອຫິ ຠິກ຺ຂູຕິ ຠິກ຺ຂຸ, ສຣຓຄມເນຫິ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ຠິກ຺ຂຸ, ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ເຖນ ກມ຺ເມນ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ອຸປສມ຺ປທານນ຺ຕເຣນາປິ ຠິກ຺ຂຸຠາວສິທ຺ຘິທີປນວເສນ ປວຕ຺ໂຕ ວາ, ‘‘ຠທ຺ໂຣ ຠິກ຺ຂຸ, ສາໂຣ ຠິກ຺ຂຸ, ເສກ຺ໂຂ ຠິກ຺ຂຸ, ອເສກ຺ໂຂ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ຠິກ຺ຂຸກຣເຓຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄຕຠິກ຺ຂຸທີປນວເສນ ປວຕ຺ໂຕ ວາ ວິຠງ຺ໂຄ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂິໂຕ ສພ຺ພສາມຎ຺ຎປທຕ຺ຕາ, ຕຖາ ອຎ຺ຎຠາຄິຍສິກ຺ຂາປທາທີສຸ ສທ຺ວາຣວເສນ, ອຘິກຣຓທສ຺ສນາທິວເສນ ປວຕ຺ໂຕ ຈ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂິໂຕ ອິຕຣຕ຺ຖ ຕທຠາວໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຕຕ຺ຖ ຕິສ຺ໂສ ອິຕ຺ຖິໂຍຕິອາທິ ວຕ຺ຖຸນິຍມທສ຺ສນວເສນ ປວຕ຺ໂຕ, ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຍາ ຕໂຍ ມຄ຺ເຄ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສາຕິອາທິ ປໂຍຄນິຍມທສ຺ສນວເສນ ປວຕ຺ໂຕ, ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ເສວນຈິຕ຺ຕໍ ອຸປຏ຺ຐິເຕຕິອາທິ ຈິຕ຺ຕນິຍມທສ຺ສນວເສນ ປວຕ຺ໂຕ, ສາທິຍຕິ ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສ, ນ ສາທິຍຕິ ອນາປຕ຺ຕີຕິອາທິ ວຕ຺ຖຸປໂຍຄນິຍເມ ສຕິ ຈິຕ຺ຕນິຍມຠາວາຠາວວເສນ ອາປຕ຺ຕານາປຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປວຕ຺ໂຕ, ມຕໍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຂາຍິຕໍ ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາຕິອາທິ ວຕ຺ຖຸສ຺ສ ອປ຺ປໂຫນກຕາຍ ວີຕິກ຺ກເມ ອາປຕ຺ຕິເຠທທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປວຕ຺ໂຕ, ນ ສາທິຍຕິ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ຈິຕ຺ຕນິຍມເວກລ຺ເຍນ ວີຕິກ຺ກມາຠາວາ ອນາປຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປວຕ຺ໂຕຕິ. ເອວໍ ອິຕເຣສຸປິ ສິກ຺ຂາປເທສຸ ຍຖາສມ຺ຠວນໂຍ ອຍນ຺ຕິ ປໂຍຊໂນ ວິຠງ຺ໂຄ.

ອນາປຕ຺ຕິວາໂຣ ປນ ມູລາປຕ຺ຕິໂຕ, ຕທຎ຺ເຎກເທສໂຕ, ສພ຺ພາປຕ຺ຕິໂຕ ຈ ອນາປຕ຺ຕິທີປນວເສນ ຕິວິໂຘ. ຕຕ຺ຖ ໂຍ ປຐໂມ, ໂສ ວິຠງ຺ໂຄ ວິຍ ຕໂຍ ອຕ຺ຖວເສ ປຏິຈ຺ຈ ປວຕ຺ໂຕ. ກຕເມ ຕໂຍ? ມາຕິກາປທານໍ ສາຕ຺ຖກນິຣຕ຺ຖການໍ ຕທຎ຺ຎຖາ ອຸທ຺ຘຣຓານຸທ຺ຘຣຓວເສນ ສປ຺ປໂຍຊນນິປ຺ປໂຍຊນຠາວທີປນຕ຺ຖໍ, ຕທຎ຺ຎຖາ ປຏິປຕ຺ຕິກ຺ກມທສ຺ສນຕ຺ຖໍ, ອາປຕ຺ຕິປ຺ປໂຫນກຏ຺ຐາເນປິ ວິສ຺ສຊ຺ຊນຕ຺ຖຎ຺ຈາຕິ. ກຖໍ? ເອຬກໂລມສິກ຺ຂາປເທ ‘‘ຠິກ຺ຂຸໂນ ປເນວ ອທ຺ຘານມຄ຺ຄປ຺ປຏິປນ຺ນສ຺ສ ເອຬກໂລມານິ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ, ອາກງ຺ຂມາເນນ ຠິກ຺ຂຸນາ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພານີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໕໗໒) ເອຕານິ ເກວລໍ ວຕ຺ຖຸມຕ຺ຕທີປນປທານີຕິ ນິຣຕ຺ຖການິ ນາມ, ເຕສໍ ອນາປຕ຺ຕິ. ‘‘ອທ຺ຘານມຄ຺ຄໍ ອປ຺ປຏິປນ຺ນສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ເອຬກໂລເມ ອນາປຕ຺ຕິ, ອາກງ຺ຂມາເນນ ປຏິຄ຺ຄຫິເຕ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ຕທຎ຺ຎຖາ ອນຸທ຺ຘຣເຓນ ນິປ຺ປໂຍຊນຠາໂວ ທີປິໂຕ ໂຫຕິ, ຍທິທໍ ມາຕິກາຍໍ ‘‘ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສເວຍ຺ຍາ’’ຕິ, ອິທໍ ສາຕ຺ຖກໍ. ຕສ຺ສ ສປ຺ປໂຍຊນຠາວທີປນຕ຺ຖໍ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ອຊານນ຺ຕສ຺ສ ອສາທິຍນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ຊານນສາທິຍນຠາເວນ ອາປຕ຺ຕິ, ອເສວນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ມາຕິກາຍໍ ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສເວຍ຺ຍ, ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕິ ອສໍວາໂສ’’ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕສຎ຺ຎິຕາ ຄຣຸປຣິກ຺ຂາໂຣ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕໍ ອວຫຣຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕານໍ ປຎ຺ຈນ຺ນມ຺ປິ ອງ຺ຄານໍ ປາຣິປູຣິຍາ ເປຕຕິຣຈ຺ຉານຄຕປຣິຄ຺ຄຫິເຕ ອາປຕ຺ຕິປ຺ປໂຫນກຏ຺ຐາເນປິ ວິສ຺ສຊ຺ຊນຕ຺ຖໍ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ເປຕປຣິຄ຺ຄຫິເຕ’’ຕິອາທິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ທຸຕິຍປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕໍ. ອນາປຕ຺ຕິ ອິມໍ ຊານ, ອິມໍ ເທຫິ, ອິມໍ ອາຫຣ, ອິມິນາ ອຕ຺ໂຖ, ອິມໍ ກປ຺ປິຍໍ ກໂຣຫີຕິ ຠຓຕີຕິອາທິ ປນ ຕທຎ຺ຎຖາ ປຏິປຕ຺ຕິກ຺ກມທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ‘‘ນິທານມາຕິກາເຠໂທ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕຄາຖາຍ ອຕ຺ໂຖ ປກາສິໂຕ ໂຫຕິ.

ເອຕ຺ຖ ປຐມປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ຕາວ ປຐມໂພຘິໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ອາຍສ຺ມໂຕ ສຸທິນ຺ນສ຺ສ ອຏ຺ຐວສ຺ສິກກາເລ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ຣຕ຺ຕຎ຺ຎຸມຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕກາເລ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ. ທຸຕິຍອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ພາຫຸສຈ຺ຈມຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕກາເລ ອຸປ຺ປນ຺ນາ. ໂສ ຫາຍສ຺ມາ ມກ຺ກຏິປາຣາຊິໂກ ຍຖາ ມາຕຸຄາມປຏິສໍຍຸຕ຺ເຕສຸ ສິກ຺ຂາປເທສຸ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕິຕ຺ຖີ ອນຘິປ຺ເປຕາ, ຕຖາ ອິຘາປີຕິ ສຎ຺ຎາຍ ‘‘ສຈ຺ຈໍ, ອາວຸໂສ, ຠຄວຕາ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຍາ, ໂນ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕິຕ຺ຖິຍາ’’ຕິ ອາຫ. ຕຕິຍານຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ລາຠຄ຺ຄມຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕກາເລ ອຸປ຺ປນ຺ນາ. ເຕ ຫິ ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກາ ລາຠຄ຺ຄມຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ຍາວທຕ຺ຖໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ນ຺ຫາຍິຕ຺ວາ ວຣສຍເນສຸ ສຍິຕ຺ວາ ຕຕິຍານຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ວຕ຺ຖຸໍ ອຸປ຺ປາເທສຸໍ, ເຕ ຈ ເວປຸລ຺ລມຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ເຕ ສງ຺ເຆ ອຸປ຺ປນ຺ນາ, ສຍຎ຺ຈ ເວປຸລ຺ລມຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕາຕິ ‘‘ເວປຸລ຺ລມຫຕ຺ຕມ຺ເປຕ຺ຖ ລພ຺ຠຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທໍ ປຐມປາຣາຊິກສິກ຺ຂາປທໍ ຕິວິຘມ຺ປິ ວຕ຺ຖຸໍ ອຸປາທາຍ ຈຕຸພ຺ພິຘມ຺ປິ ຕໍ ກາລໍ ປຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຕຕ຺ຖ ໂຍ ປນາຕິ ອນວເສສປຣິຍາທານປທໍ. ຠິກ຺ຂູຕິ ຕສ຺ສ ອຕິປ຺ປສງ຺ຄນິຍມປທໍ. ຠິກ຺ຂູນໍ ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນຕິ ຕສ຺ສ ວິເສສນວຈນໍ. ນ ຫິ ສພ຺ໂພປິ ຠິກ຺ຂຸນາມໂກ ຍາ ຠຄວຕາ ຍາຍ ກາຍຈິ ອຸປສມ຺ປທາຍ ອຸປສມ຺ປນ຺ນຠິກ຺ຂູນໍ ເຫຏ຺ຐິມປຣິຈ຺ເຉເທນ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພສິກ຺ຂາ ວິຫິຕາ, ‘‘ເອຕ຺ຖ ສຫ ຊີວນ຺ຕີ’’ຕິ ໂຍ ຈ ອາຊີໂວ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕໍ ອຸຠຍໍ ສມາປນ຺ໂນວ ໂຫຕິ. ກທາ ປນ ສມາປນ຺ໂນ ອໂຫສິ? ຍາຍ ກາຍຈິ ອຸປສມ຺ປທາຍ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສມນນ຺ຕຣເມວ ຕທຸຠຍໍ ຊານນ຺ໂຕປິ ອຊານນ຺ໂຕປິ ຕທຊ຺ຌຸປຄຕຕ຺ຕາ ສມາປນ຺ໂນ ນາມ ໂຫຕິ. ສຫ ຊີວນ຺ຕີຕິ ຍາວ ສິກ຺ຂໍ ນ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕິ, ປາຣາຊິກຠາວຎ຺ຈ ນ ປາປຸຓາຕິ, ຍໍ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ ອນ຺ຘກຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ສິກ຺ຂໍ ປຣິປູເຣນ຺ໂຕ ສິກ຺ຂາສມາປນ຺ໂນ ສາຊີວໍ ອວີຕິກ຺ກມນ຺ໂຕ ສາຊີວສມາປນ຺ໂນ ໂຫຕີ’’ຕິ, ຕໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉທວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ສິກ຺ຂໍ ອປຣິປູເຣນ຺ໂຕ ກາມວິຕກ຺ກາທິພຫຸໂລ ວາ ເອກຈ຺ຈໍ ສາວເສສໍ ສາຊີວໍ ວີຕິກ຺ກມນ຺ໂຕ ວາ ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນ ນາມ ນ ໂຫຕິ. ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉເທນ ປນ ຈຕຸກ຺ກໍ ລພ຺ຠຕິ ອຕ຺ຖິ ຠິກ຺ຂຸ ສິກ຺ຂາສມາປນ຺ໂນ ສີລານິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ໂຕ ນ ສາຊີວສມາປນ຺ໂນ ອຈິຕ຺ຕກໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ວີຕິກ຺ກມນ຺ໂຕ, ອຕ຺ຖິ ນ ສິກ຺ຂາສມາປນ຺ໂນ ກາມວິຕກ຺ກາທິພຫຸໂລ ສາຊີວສມາປນ຺ໂນ ນິຣາປຕ຺ຕິໂກ, ອຕ຺ຖິ ນ ສິກ຺ຂາສມາປນ຺ໂນ ນ ຈ ສາຊີວສມາປນ຺ໂນ ອນວເສສໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ໂນ, ອຕ຺ຖິ ສິກ຺ຂາສມາປນ຺ໂນ ຈ ສາຊີວສມາປນ຺ໂນ ຈ ສິກ຺ຂໍ ປຣິປູເຣນ຺ໂຕ ສາຊີວຎ຺ຈ ອວີຕິກ຺ກມນ຺ໂຕ, ອຍເມວ ຈຕຸຕ຺ໂຖ ຠິກ຺ຂຸ ອຸກ຺ກຏ຺ໂຐ ອິຘ ອຘິປ຺ເປໂຕ ສິຍາ. ນ ຫິ ຠຄວາ ອນຸກ຺ກຏ຺ຐໍ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ ເຈ? ນ, ‘‘ຕຕ຺ຣ ຍາຍໍ ອຘິສີລສິກ຺ຂາ, ອຍໍ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ອຘິປ຺ເປຕາ ສິກ຺ຂາ’’ຕິວຈນວິໂຣຘໂຕ. ອຸກ຺ກຏ຺ຐຄ຺ຄຫຓາຘິປ຺ປາເຍ ສຕິ ‘‘ສິກ຺ຂາຕິ ຕິສ຺ໂສ ສິກ຺ຂາ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍສມາປນ຺ໂນ ຫິ ສພ຺ພຸກ຺ກຏ຺ໂຐຕິ.

‘‘ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສເວຍ຺ຍາ’’ຕິ ປຣໂຕ ວຈນໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ອຘິສີລສິກ຺ຂາວ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເຈ? ນ, ຕສ຺ສາປິ ອຠພ຺ພຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ອຘິສີລສິກ຺ຂໍ ປຣິປູເຣນ຺ໂຕ ສາຊີວຎ຺ຈ ອວີຕິກ຺ກມນ຺ໂຕ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວິຕຸໍ ຠພ຺ໂພ, ຕໍ ສິກ຺ຂໍ ອປຣິປູເຣນ຺ໂຕ ສາຊີວຎ຺ຈ ວີຕິກ຺ກມນ຺ໂຕ ເອວ ຫິ ປຏິເສເວຍ຺ຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ, ຕສ຺ມາ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ຍສ຺ມາ ສິກ຺ຂາປທສງ຺ຂາໂຕ ສາຊີໂວ ອຘິສີລສິກ຺ຂເມວ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ເນຕຣໍ ອຘິຈິຕ຺ຕສິກ຺ຂໍ ອຘິປຎ຺ຎາສິກ຺ຂໍ ວາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຕຕ຺ຣ ຍາຍໍ ອຘິສີລສິກ຺ຂາ, ອຍໍ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ອຘິປ຺ເປຕາ ສິກ຺ຂາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ອຘິສີລສິກ຺ຂາຍ ສງ຺ຄາຫໂກ ສາຊີໂວ ສິກ຺ຂາສາຊີໂວຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ອິຕິ ສາຊີວວິເສສນຕ຺ຖໍ ສິກ຺ຂາຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ. ຕທຕ຺ຖທີປນຕ຺ຖເມວ ວິຠງ຺ເຄ ສິກ຺ຂໍ ອປຣາມສິຕ຺ວາ ‘‘ຕສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂຕິ, ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ ສາຊີວສມາປນ຺ໂນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕນ ເອກເມວິທໍ ອຕ຺ຖປທນ຺ຕິ ທີປິຕໍ ໂຫຕິ. ຕຎ຺ຈ ອຸປສມ຺ປທູປຄມນນ຺ຕຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສິກ຺ຂນາຘິກາຣຕ຺ຕາ ‘‘ສິກ຺ຂຕີ’’ຕິ ຈ ‘‘ສມາປນ຺ໂນ’’ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂຍ ເອວໍ ‘‘ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນ’’ຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄໂຕ, ຕາທິສໍ ປຈ຺ຈຍໍ ປຏິຈ຺ຈ ອປຣຠາເຄ ສາຊີວສງ຺ຂາຕເມວ ສິກ຺ຂໍ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ, ຕສ຺ມິໍເຍວ ຈ ທຸພ຺ພລ຺ຍໍ ອນາວິກຕ຺ວາ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສເວຍ຺ຍາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ກິນ຺ຕຸ ອຏ຺ຐກຖານໂຍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ໂສ ຈ ນ ປຏິກ຺ເຂປາຣໂຫຕິ ເຕນ ຕທນຸສາເຣນ ຠວິຕພ຺ພໍ.

ອຘິປ຺ປາໂຍ ປເນຕ຺ຖ ປຣິເຍສິຕພ຺ໂພ, ໂສ ທານິ ວຸຈ຺ຈຕິ – ສພ຺ເພສຸປິ ສິກ຺ຂາປເທສຸ ອິທເມວ ຠິກ຺ຂຸລກ຺ຂຓໍ ສາຘາຣຓໍ, ຍທິທໍ ‘‘ຠິກ຺ຂູນໍ ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນ’’ຕິ. ຂີຓາສໂວປິ ສາວໂກ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕິ ອຈິຕ຺ຕກໍ, ຕຖາ ເສກ຺ໂຂ. ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ປນ ສຈິຕ຺ຕກມ຺ປິ, ຕສ຺ມາ ເສກ຺ຂາເສກ຺ຂປຸຖຸຊ຺ຊນຠິກ຺ຂູນໍ ສາມຎ຺ຎມິທໍ ຠິກ຺ຂຸລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ເກວລໍ ສິກ຺ຂາສມາປນ຺ໂນ, ເກວລໍ ສາຊີວສມາປນ຺ໂນ ຈ ອຸຠຍສມາປນ຺ໂນ ຈາຕິ ສຣູເປກເທເສກເສສນເຍນ ‘‘ສິກ຺ຂາສາຊີວສມອາປນ຺ໂນ’’ຕ຺ເວວ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ອຸກ຺ກຏ຺ຐຄ຺ຄຫເຓນ ອນຸກ຺ກຏ຺ຐານໍ ຄຫຓສິທ຺ຘິໂຕ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອຸກ຺ກຏ຺ໂຐວ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕເມວ ສມ຺ປາເທຕຸໍ ‘‘ຕສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂຕິ, ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ ສາຊີວສມາປນ຺ໂນ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ອວຈເນ ປຣິຫາຣໍ ວຕ຺ວາ ຍສ຺ມາ ປນ ໂສ ອສິກ຺ຂມ຺ປິ ສມາປນ຺ໂນ, ຕສ຺ມາ ສິກ຺ຂາສມາປນ຺ໂນຕິປິ ອຕ຺ຖໂຕ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ຈ ວຕ຺ວາ ‘‘ຍໍ ສິກ຺ຂໍ ສມາປນ຺ໂນ ຕໍ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ຍຎ຺ຈ ສາຊີວໍ ສມາປນ຺ໂນ ຕຕ຺ຖ ທຸພ຺ພລ຺ຍໍ ອນາວິກຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຍມຏ຺ຐກຖາຍໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອຕສ຺ມິໍ ປນ ອຘິປ຺ປາເຍ ອຘິສີລສິກ຺ຂາຍ ເອວ ຄຫຓໍ ສພ຺ພຕ຺ຖິກຕ຺ຕາ, ສີລາຘິກາຣໂຕ ຈ ວິນຍສ຺ສາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍຖາ ຈ ສິກ຺ຂາປທໍ ສມາທິຍນ຺ໂຕ ສີລໍ ສມາທິຍຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂນ຺ໂຕ ສີລສງ຺ຂາຕໍ ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕີຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍໍ ສິກ຺ຂໍ ສມາປນ຺ໂນ, ຕໍ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍາ’’ຕິ. ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ປຏິເສວິຕເມຖຸນສ຺ສ ອຸປສມ຺ປທໍ ອນຸຊານນ຺ໂຕ ນ ສມູຫນຕິ ນາມ. ນ ຫິ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ຫຸຕ຺ວາ ປຏິເສວິ, ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ຈ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ສມາສໂຕ ‘‘ສິກ຺ຂາສາຊີວສມານ຺ໂນ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ກິໍ ອິມິນາ ວິເສສວຈເນນ ປໂຍຊນໍ, ນນຸ ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ສິກ຺ຂໍ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ທຸພ຺ພລ຺ຍໍ ອນາວິກຕ຺ວາ…ເປ… ອສໍວາໂສ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ເຈ? ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ອນິຏ຺ຐປ຺ປສງ຺ຄໂຕ. ໂຍ ປນ ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນ ເຖຍ຺ຍສໍວາສາທິໂກ ເກວເລນ ສມຎ຺ຎາມຕ຺ເຕນ, ປຏິຎ຺ຎາມຕ຺ເຕນ ວາ ຠິກ຺ຂຸ, ຕສ຺ສາປິ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ອຕ຺ຖິ. ສິກ຺ຂໍ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ຈ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວນ຺ຕສ຺ສ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິ. ໂຍ ວາ ປຈ຺ຉາ ປາຣາຊິກໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນ ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນ ຕສ຺ສ ຈ, ໂຍ ວາ ປກ຺ຂປຓ຺ຑກຕ຺ຕາ ປຓ຺ຑກຠາວູປຄມເນນ ນ ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນ ຕສ຺ສ ຈ ຕທຸຠຍໍ ອຕ຺ຖີຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ. ‘‘ປຓ຺ຑກຠາວປກ຺ເຂ ຈ ປກ຺ຂປຓ຺ຑໂກ ອຸປສມ຺ປທາຍ ນ ວຕ຺ຖູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ອິຕຣສ຺ມິໍ ປກ຺ເຂ ວຕ຺ຖູຕິ ສິທ຺ຘໍ, ຕສ຺ມິໍ ປກ຺ເຂ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ປຓ຺ຑກຠາວປກ຺ເຂ ປຓ຺ຑກຕ຺ຕາ ນ ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນ, ໂສ ປຣິຈ຺ຈຊິຕພ຺ພສິກ຺ຂາຍ ອຠາເວນ ສິກ຺ຂໍ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ມຸເຂນ ປຣສ຺ສ ອງ຺ຄຊາຕຄ຺ຄຫຓາທໂຍ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສເວຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ກຸໂຕ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຍໍ ນໂຍ ອປຓ຺ຑກປກ຺ຂໍ ອລຠມານສ຺ເສວ ປຣໂຕ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ລຠນ຺ຕສ຺ສ ປນ ອຣູປສຕ຺ຕານໍ ກຸສລານໍ ສມາປຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ຠວງ຺ຄວິຈ຺ເຉເທ ສຕິປິ ອມຣຓໍ ວິຍ ປຓ຺ຑກຠາວປກ຺ເຂປິ ຠິກ຺ຂຸຠາໂວ ອຕ຺ຖິ. ສໍວາສໍ ວາ ສາທິຍນ຺ຕສ຺ສ ນ ເຖຍ຺ຍສໍວາສກຠາໂວ ອຕ຺ຖິ ອນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸໍ ອຊ຺ຌາປນ຺ນສ຺ສ ວິຍ. ນ ຈ ສຫເສຍ຺ຍາທິກໍ ຊເນຕິ. ຄຓປູຣໂກ ປນ ນ ໂຫຕິ ອນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸໍ ອຊ຺ຌາປນ຺ໂນ ວິຍ, ນ ໂສ ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນ, ອິຕຣສ຺ມິໍ ປນ ປກ຺ເຂ ໂຫຕິ, ອຍໍ ອິມສ຺ສ ຕໂຕ ວິເສໂສ. ກິມຍໍ ສເຫຕຸໂກ, ອຸທາຫຸ ອເຫຕຸໂກຕິ? ນ ອເຫຕຸໂກ. ຍໂຕ ອຸປສມ຺ປທາ ຕສ຺ສ ອປຓ຺ຑກປກ຺ເຂ ອນຸຎ຺ຎາຕາ ສເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິກຕ຺ຕາ. ປຓ຺ຑກຠາວປກ຺ເຂປິ ກິສ຺ສ ນານຸຎ຺ຎາຕາຕິ ເຈ? ປຓ຺ຑກຠູຕຕ຺ຕາ ໂອປກ຺ກມິກປຓ຺ຑກສ຺ສ ວິຍ.

ອປິຈ ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນຕິ ອິມິນາ ຕສ຺ສ ສິກ຺ຂາສມາທານໍ ທີເປຕ຺ວາ ຕໍ ສມາທິນ຺ນສິກ຺ຂໍ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ຕຕ຺ຖ ຈ ທຸພ຺ພລ຺ຍໍ ອນາວິກຕ຺ວາຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ນ ອຎ຺ຎຖາຕິ ອິມິນາ ກາຣເຓນ ຍຖາວຸຕ຺ຕານິຏ຺ຐປ຺ປສງ຺ຄໂຕ ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ຠິກ຺ຂູນໍ ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນ ສິກ຺ຂໍ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ, ຕຖາ ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ຠິກ຺ຂູນໍ ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນ ສິກ຺ຂໍ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ທຸພ຺ພລ຺ຍໍ ອນາວິກຕ຺ວາ ຄາມາ ວາ ອຣຎ຺ຎາ ວາ ອທິນ຺ນໍ ເຖຍ຺ຍສງ຺ຂາຕໍ ອາທິເຍຍ຺ຍ (ປາຣາ. ໘໙), ສຸຄຕຈີວຣປ຺ປມາຓໍ ຈີວຣໍ ກາຣາເປຍ຺ຍ ອຕິເຣກໍ ວາ, ເຉທນກໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ປາຈິ. ໕໔໘) ນເຍນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອນ຺ຕມໂສ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາຍປີຕິ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິໍ ອຸປາທາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ‘‘ປເຄວ ປຓ຺ຑເກ ປຸຣິເສ ວາ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ເສສໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ອຍໍ ປຐມປາຣາຊິກສ຺ສ ມາຕິກາຍ ຕາວ ວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ຈຕຸພ຺ພິຘວິນຍກຖາວຓ຺ຓນາ

໔໕. ນີຫຣິຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ສາສນໂຕ ນີຫຣິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ປຎ຺ຈຫຸປາລິ, ອງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ນານຸຍຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ກຕເມຫິ ປຎ຺ຈຫິ? ສຸຕ຺ຕໍ ນ ຊານາຕິ, ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ ນ ຊານາຕີ’’ຕິ (ປຣິ. ໔໔໒) ເອວມາທິໂຕ ຫິ ປຣິຍຕ຺ຕິສາສນໂຕ ສຸຕ຺ຕໍ, ສຸຕ຺ຕານຸໂລມຎ຺ຈ ນີຫຣິຕ຺ວາ ປກາເສສຸໍ. ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ເອວໍ ອມ຺ຫາກໍ ອາຈຣິຍານໍ ອຸຄ຺ຄໂຫ ປຣິປຸຈ຺ຉາຕິ ຠຓຕີ’’ຕິ ເອວມາທິໂຕ ປຣິຍຕ຺ຕິສາສນໂຕ ອາຈຣິຍວາທໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ປກາເສສຸໍ. ຠາຣຸກຈ຺ຉກວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ‘‘ອາຍສ຺ມາ ອຸປາລິ ເອວມາຫ – ອນາປຕ຺ຕິ, ອາວຸໂສ, ສຸປິນນ຺ເຕນາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໗໘) ເອວມາທິໂຕ ປຣິຍຕ຺ຕິສາສນໂຕ ເອວ ອຕ຺ຕໂນມຕິໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ປກາເສສຸໍ. ຕາຍ ຫິ ອຕ຺ຕໂນມຕິຍາ ເຖໂຣ ເອຕທຄ຺ຄຏ຺ຐານໍ ລຠິ. ອປິ ຈ ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ ‘‘ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕນ ວາ ອປຎ຺ຎຕ຺ເຕນ ວາ ວຸຈ຺ຈມາໂນ…ເປ… ອນາທຣິຍໍ ກໂຣຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໓໔໓). ຕຕ຺ຖ ຫິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ນາມ ສຸຕ຺ຕໍ. ເສສຕ຺ຕຍໍ ອປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ນາມ. ເຕນາຍໍ ‘‘ຈຕຸພ຺ພິຘຎ຺ຫິ ວິນຍໍ, ມຫາເຖຣາ’’ຕິ ຄາຖາ ສຸວຸຕ຺ຕາ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ນາຄເສນຕ຺ເຖເຣນ. ອາຫຈ຺ຈປເທນາຕິ ອຏ຺ຐ ວຓ຺ຓຏ຺ຐານານິ ອາຫຈ຺ຈ ວຸຕ຺ເຕນ ປທນິກາເຍນາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ອຸທາຫເຏນ ກຓ຺ໂຐກ຺ກນ຺ເຕນ ປທສມູເຫນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຣເສນາຕິ ຕສ຺ສ ອາຫຈ຺ຈຠາສິຕສ຺ສ ຣເສນ, ຕໂຕ ອຸທ຺ຘເຏນ ວິນິຈ຺ຉເຍນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸຕ຺ຕຈ຺ຉາຍາ ວິຍ ຫິ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ. ອາຈຣິຍວາໂທ ‘‘ອາຈຣິຍວໍໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕານໍ ອາຈຣິຍານໍ ປຣມ຺ປຣາຍ ອາຠໂຕວ ປມາຓນ຺ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ອຘິປ຺ປາໂຍຕິ ກາຣໂຓປປຕ຺ຕິສິທ຺ໂຘ ອຸຫາໂປຫນຍປ຺ປວຕ຺ໂຕ ປຈ຺ຈກ຺ຂາທິປມາຓປຕິຣູປໂກ. ອຘິປ຺ປາໂຍຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອຕ຺ຕໂນມຕີ’’ຕິ ເກຈິ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ.

ປຣິວາຣຏ຺ຐກຖາຍໍ, ອິຘ ຈ ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ ນາມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາປເທສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຖ ໂຂ ມຫາປເທສນຍສິທ຺ຘໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ອນຸຎ຺ຎາຕານນຸຎ຺ຎາຕໍ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍນ຺ຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ຐານໍ ໂອກາໂສ ປເທໂສຕິ ກາຣຓເວວຈນານິ ‘‘ອຏ຺ຐານເມຕໍ, ອານນ຺ທ, ອນວກາໂສ’’ຕິອາທິ (ປາຣາ. ໔໓) ສາສນໂຕ, ‘‘ນິຄ຺ຄຫຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ຈ ‘‘ອສນ຺ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ຈ ‘‘ອສນ຺ທິຏ຺ຐິ ຈ ປນ ປເທໂສ’’ຕິ ຈ ໂລກໂຕ, ຕສ຺ມາ ມຫາປເທສາຕິ ມຫາກາຣຓານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກາຣຓໍ ນາມ ຎາປໂກ ເຫຕຸ ອິຘາຘິປ຺ເປຕໍ. ມຫນ຺ຕຠາໂວ ປນ ເຕສໍ ມຫາວິສຍຕ຺ຕາ ມຫາຠູຕານໍ ວິຍ. ເຕ ທຸວິຘາ ວິນຍມຫາປເທສາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິກມຫາປເທສາ ຈາຕິ. ຕຕ຺ຖ ວິນຍມຫາປເທສາ ວິນເຍ ປໂຍຄໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອິຕເຣ ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ, ເຕເນວ ປຣິວາເຣ ອນຸໂຍຄວຕ຺ເຕ ‘‘ຘມ຺ມໍ ນ ຊານາຕິ, ຘມ຺ມານຸໂລມໍ ນ ຊານາຕີ’’ຕິ (ປຣິ. ໔໔໒) ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ມນ຺ຕິ ຐເປຕ຺ວາ ວິນຍປິຏກໍ ອວເສສປິຏກທ຺ວຍໍ. ຘມ຺ມານຸໂລມນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິເກ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາປເທເສ. ຕຕ຺ຖ ໂຍ ຘມ຺ມໍ ຘມ຺ມານຸໂລມຎ຺ເຈວ ຊານາຕິ, ນ ວິນຍໍ ວິນຍານຸໂລມຎ຺ຈ, ໂສ ‘‘ຘມ຺ມໍ ຣກ຺ຂາມີ’’ຕິ ວິນຍໍ ອຸພ຺ພິນຍໍ ກໂຣຕິ, ອິຕໂຣ ‘‘ວິນຍໍ ຣກ຺ຂາມີ’’ຕິ ຘມ຺ມໍ ອຸທ຺ຘມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ອຸຠຍໍ ຊານນ຺ໂຕ ອຸຠຍມ຺ປິ ສມ຺ປາເທຕິ.

ຕຕ຺ຣິທໍ ມຸຂມຕ຺ຕໍ – ຕຕ຺ຖ ປຐໂມ ‘‘ໂສ ເຈ ປເວສນໍ ສາທິຍຕິ, ປວິຏ຺ຐໍ, ຐິຕໍ, ອຸທ຺ຘຣຓໍ ສາທິຍຕິ ອາປຕ຺ຕິ, ນ ສາທິຍຕິ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວິປ຺ປຏິປຊ຺ຊຕິ. ໂສ ຫາຍສ຺ມາ ສຸຂເວທນີຍສ຺ສ ອຸປາທິນ຺ນໂຜຏ຺ຐພ຺ພສ຺ສ, ກາຍິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ຈ ສມາໂຍເຄ ສຕິ ປຏິວິຊານນ຺ໂຕ ກາຍິກສຸຂເວທນຸປ຺ປຕ຺ຕິມຕ຺ເຕນ ສາທິຍຕິ ນາມາຕິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສາຕິ ອເສວນາຘິປ຺ປາຍສ຺ສປິ ອາປຕ຺ຕິປ຺ປສງ຺ຄໍ ກໂຣຕິ, ຕຖາ ຍສ຺ສ ສນ຺ຖຕຕ຺ຕາ ວາ ໂຍນິໂທສວເສນ ວາ ທຸກ຺ຂາ ອສາຕາ ເວທນາ, ວາໂຕປຫຏຄຕ຺ຕຕາຍ ວາ ເນວ ກາຍິກເວທນາ, ຕສ຺ສ ຊານໂຕ ອຊານໂຕປິ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ອສາທິຍນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໗໖) ສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ເສວນາຘິປ຺ປາຍສ຺ສາປິ ອນາປຕ຺ຕິປ຺ປສງ຺ຄໍ ກໂຣຕິ, ຕຖາ ຍທິ ໂມຈນຣາເຄນ ອຸປກ຺ກມໂຕ ມຸຕ຺ເຕ ສງ຺ຆາທິເສໂສ, ປເຄວ ເມຖຸນຣາເຄນາຕິ ທຸກ຺ກຏຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສງ຺ຆາທິເສສຏ຺ຐານໍ ກໂຣຕິ, ເອວໍ ວິນຍໍ ອຸພ຺ພິນຍໍ ກໂຣຕິ ນາມ. ອິຕໂຣ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ອຊານນ຺ຕສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຊານໂຕ ຊານເນເນວ ສຸຂເວທນາ ໂຫຕຸ ວາ ມາ ວາ ສາທິຍນາ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອເສວນາຘິປ຺ປາຍສ຺ສປິ ຊານໂຕ ອນາປຕ຺ຕິຏ຺ຐາເນ ອາປຕ຺ຕິໍ ກໂຣຕິ, ອນວຊ຺ຊໍ ສາວຊ຺ຊໍ ກໂຣຕີຕິ ເອວໍ ຘມ຺ມໍ ອຸທ຺ຘມ຺ມໍ ກໂຣຕິ. ອຸຠຍໍ ປນ ຊານນ຺ໂຕ ‘‘ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ເສວນຈິຕ຺ຕໍ ອຸປຏ຺ຐິເຕຕິ (ປາຣາ. ໕໗) ວຈນໂຕ ເສວນຈິຕ຺ຕເມເວຕ຺ຖ ປມາຓໍ, ຕສ຺ສ ຠາເວນ ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສ, ອຠາເວນ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຸຠຍມ຺ປິ ຣກ຺ຂຕິ ສມ຺ປາເທຕິ. ອິມິນາ ນເຍນ ສພ຺ພສິກ຺ຂາປເທສຸ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ສປ຺ປໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ.

ສງ຺ຄີຕິໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ຐປິຕປາຬິໂຕ ວິນິມຸຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ຐປິຕຕ຺ຕາ ປາຬິວິນິມຸຕ຺ຕາ ອຕ຺ຖໂຕ, ນຍໂຕ, ອນຸໂລມໂຕ ຈ ປາຬິໂອກ຺ກນ຺ຕວິນິຈ຺ຉຍປ຺ປວຕ຺ຕາ ອນຸປວິຏ຺ຐວິນິຈ຺ຉຍວເສນ ປວຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ນ ສມູຫນິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຊານນ຺ໂຕປິ ຠຄວາ ເກວລໍ ‘‘ເຕສໍ ມຕໍ ປຈ຺ຉິມາ ຊນຕາ ມມ ວຈນໍ ວິຍ ປມາຓໍ ກໂຣຕູ’’ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ຈ ປຣິນິພ຺ພານກາເລ ເອວມາຫ ‘‘ອາກງ຺ຂມາໂນ, ອານນ຺ທ, ສງ຺ໂຆ ມມຈ຺ຈເຍນ ຂຸທ຺ທານຸຂຸທ຺ທການິ ສິກ຺ຂາປທານິ ສມູຫນຕູ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໒໑໖), ເຕເນຕໍ ສິທ຺ຘໍ ‘‘ປຎ຺ຎຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈ ສິກ຺ຂາປທໍ ສມູຫນິຕຸໍ ຍສ຺ສ ສງ຺ຆສ຺ສ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ ຠຄວຕາ, ຕສ຺ສ ປຎ຺ຎຕ຺ຕານຸໂລມໍ ອຕິເຣກຕ຺ຖທີປນໍ, ປເຄວານຸຎ຺ຎາຕໍ ຠຄວຕາ’’ຕິ. ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍ ອູນາຕິຣິຕ຺ຕສິກ຺ຂາປເທສຸ ອາຈຣິຍກຸເລສຸ ວິວາໂທ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ນ ກາຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ຈ. ກສ຺ມາ ສງ຺ໂຆ ນ ສມູຫນີຕິ? ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວິວາທປ຺ປສງ຺ຄທສ຺ສນໂຕ. ຠຄວຕາ ຈ ‘‘ສພ຺ເພເຫວ ສມຄ຺ເຄຫິ ສມ຺ໂມທມາເນຫິ ອວິວທມາເນຫິ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຈ ເອກຈ຺ເຈ ເຖຣາ ເອວມາຫໍສູຕິ ຈ ອຎ຺ຎວາທທສ຺ສນໂຕ ວິວທມາເນຫິ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ ຊາຕໍ, ຕທຠາວຕ຺ຕມ຺ປິ ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ມວາຈໍ ສາເວຕ຺ວາ ອວິວທມາເນເຫວ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ ອກາສິ.

ອປິຈາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ມຕິຍາ ປາກຏກຣຓຕ຺ຖໍ ອາຣມ຺ໂຠ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາຠິຘມ຺ມວິນຍຏ຺ຐກຖາສູ’’ຕິ ວຈນໂຕ ປິຏກຕ຺ຕຍສ຺ສປິ ສາຘາຣຓາ ເອສາ ກຖາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ, ‘‘ອຖ ປນາຍໍ ກປ຺ປິຍ’’ນ຺ຕິອາທິ ວິນຍສ຺ເສວ. ກາຣກສງ຺ຆສທິສນ຺ຕິ ສງ຺ຄີຕິກາຣກສງ຺ຆສທິສໍ. ‘‘ສຸຕ຺ຕາທິຈຕຸກ຺ກໍ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ເຕນ ອວິຣຸທ຺ຘສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ກາຣກສງ຺ຆສທິສ’’ນ຺ຕິ ຘມ຺ມສິຣິຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອຍຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ສຸຕ຺ຕເມວ ພລວຕຣໍ. ສຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ອປ຺ປຏິວຕ຺ຕິຍໍ ກາຣກສງ຺ຆສທິສ’’ນ຺ຕິ ເອເຕຫິ ປເທຫິ ອຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ປາກຕິເກ ປນ ຄຓ຺ຐິປເທ ‘‘ຕມຕ຺ຖໍ ວິນິຈ຺ຉິນິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ກາຣກສງ຺ຆສທິສ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣວາທີຕິ ອມ຺ຫາກໍ ສມຍວິຊານນໂກ ອຎ຺ຎນິກາຍິໂກຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣວາທີ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມນ຺ຕິ ກຖໍ? ‘‘ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອຸທກທນ຺ຕໂປນາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໒໖໖) ສຸຕ຺ຕໍ ສກວາທິສ຺ສ, ຕທນຸໂລມໂຕ ນາຬິເກຣຜລສ຺ສ ອຸທກມ຺ປິ ອຸທກເມວ ໂຫຕີຕິ ປຣວາທີ ຈ.

‘‘ນາຬິເກຣສ຺ສ ຍໍ ໂຕຍໍ, ປຸຣາຓໍ ປິຕ຺ຕພນ຺ຘນໍ;

ຕເມວ ຕຣຸຓໍ ໂຕຍໍ, ປິຕ຺ຕຆໍ ພລພນ຺ຘນ’’ນ຺ຕິ. –

ເອວໍ ປຣວາທິນາ ວຸຕ຺ເຕ ສກວາທີ ຘຎ຺ຎຜລສ຺ສ ຄຕິກຕ຺ຕາ, ອາຫາຣຕ຺ຖສ຺ສ ຈ ຜຣຓໂຕ ‘‘ຍາວກາລິກເມວ ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ໂຕ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ປໂຣ ອາຈຣິຍວາທນ຺ຕິ ‘‘ສຸງ຺ກໍ ປຣິຫຣຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸປຈາຣໍ ໂອກ຺ກມິຕ຺ວາ ກິຎ຺ຈາປິ ປຣິຫຣຕິ, ອວຫາໂຣ ເອວາ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາວຈນໂຕ ‘‘ຕຖາ ກໂຣນ຺ໂຕ ປາຣາຊິກມາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ປຣວາທິນາ ວຸຕ຺ເຕ ສກວາທີ ‘‘ສຸງ຺ກໍ ປຣິຫຣຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ສຸຕ຺ຕໍ ຕຕ຺ເຖວ ອາຄຕມຫາອຏ຺ຐກຖາວຈເນນ ສທ຺ຘິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຏິເສເຘຕິ, ຕຖາ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏເມວາຕິ. ປໂຣ ອຕ຺ຕໂນມຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ປຣສນ຺ຕກໍ ອວຫຣາຕິ ປຸເຣຠຕ຺ຕເມວ ຫຣິສ຺ສາມີຕິ ວາຍມນ຺ຕສ຺ສ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ປຸເຣຠຕ຺ຕປໂຍໂຄວ ໂສ, ຕສ຺ມາ ມູລຏ຺ໂຐ ນ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ຕຸມ຺ຫາກໍ ເຖຣວາທຕ຺ຕາ ມູລຏ຺ຐສ຺ສ ປາຣາຊິກເມວາ’’ຕິ ປຣວາທິນາ ວຸຕ຺ເຕ ສກວາທີ ‘‘ຕໍ ສງ຺ເກຕໍ ປຸເຣ ວາ ປຈ຺ຉາ ວາ ຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ອວຫຣຕິ, ມູລຏ຺ຐສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໑໙) ສຸຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຏິກ຺ຂິປຕິ.

ປໂຣ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ອນິຍຕເຫຕຸຘມ຺ໂມ ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍຕເຫຕຸຘມ຺ມສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ ສຸຕ຺ຕໍ ປຏ຺ຐາເນ ລິຂິຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ນ ນິພ຺ພານເມວາຣມ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ ປຣວາທິນາ ວຸຕ຺ເຕ ສກວາທີ ‘‘ອາຣມ຺ມຓຕ຺ຕິກາທິສຸຕ຺ຕານຸໂລເມ ນ ໂອຕຣຕີ’’ຕິ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ສຸຕ຺ຕານຸໂລເມ ໂອຕຣນ຺ຕໍເຍວ ຫິ ສຸຕ຺ຕໍ ນາມ, ເນຕຣໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ປາຬິອາຄຕໍ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ເອຕ຺ຕເກນປິ ສິທ຺ເຘ ຕິສ຺ໂສ ສງ຺ຄີຕິໂຍ ອາຣຸຬ຺ຫປາຬິອາຄຕໍ ປຎ຺ຎາຍຕີ’’ຕິອາທິ. ຕາທິສຎ຺ຫິ ປມາທເລຂນ຺ຕິ ອາຈຣິໂຍ. ‘‘ອປ຺ປມາໂທ ອມຕໍ ປທໍ, ປມາໂທ ມຈ຺ຈຸໂນ ປທ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ປ. ໒໑; ເນຕ຺ຕິ. ໒໖) ວຈນໂຕ ທິນ຺ນໂຠຊເນ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ປຣິສ຺ສຍານິ ປຣິວຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສຕິໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ວິຫຣນ຺ໂຕ ນິຈ຺ໂຈ ໂຫຕີຕິ. ເອວຣູປສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວເສນ ອາຣຸຬ຺ຫມ຺ປິ ສຸຕ຺ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ໂນ ເຈ ຕຖາ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ສິທ຺ເຘປິ ‘‘ໂນ ເຈ ຕຖາ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ນ ໂອຕຣຕິ ນ ສເມຕີ’’ຕິ. ‘‘ພາຫິຣກສຸຕ຺ຕໍ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ສຸຕ຺ຕມ຺ປິ ອຕ຺ເຖນ ອສເມນ຺ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ປໂຣ ອາຈຣິຍວາທນ຺ຕິອາທີສຸ ທ຺ວີສຸ ນເຍສຸ ປມາທເລຂວເສນ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອາຄຕຏ຺ຐກຖາວຈນໍ ເຖຣວາເທຫິ ສທ຺ຘິໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອຖ ປນາຍໍ ອາຈຣິຍວາທໍ. ປໂຣ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຣວາທິນາ ‘‘ມູລພີຊໍ ນາມ ຫລິທ຺ທິ ສິງ຺ຄິເວຣໍ ວຈາ…ເປ… ພີເຊ ພີຊສຎ຺ຎີ ຉິນ຺ທຕິ ວາ ເຉທາເປຕິ ວາ ຠິນ຺ທຕິ ວາ…ເປ… ອາປຕ຺ຕິ ປາຈິຕ຺ຕິຍສ຺ສາຕິ (ປາຈິ. ໙໑) ຕຸມ຺ຫາກໍ ປາຐຕ຺ຕາ ຫລິທ຺ທິຄຓ຺ຐິໍ ຉິນ຺ທນ຺ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສກວາທີ ‘‘ຍານິ ວາ ປນຎ຺ຎານິ ອຕ຺ຖິ ມູເລ ສຎ຺ຊາຍນ຺ຕີ’’ຕິອາທິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອຏ຺ຐກຖາສງ຺ຂາເຕນ ອາຈຣິຍວາເທນ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ນ ຫິ ຄຓ຺ຐິມ຺ຫິ ຄຓ຺ຐິ ຊາຍຕີຕິ. ປໂຣ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມນ຺ຕິ ປຣວາທິນາ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ເອວໍ ອມ຺ຫາກໍ ອາຈຣິຍານໍ ອຸຄ຺ຄໂຫຕິ ວຈນສ຺ສານຸໂລມໂຕ ‘ອມ຺ຫາກໍ ໂປຣາຓຠິກ຺ຂູ ເອກປາສາເທ ຄພ຺ຠໍ ຖເກຕ຺ວາ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ສຍິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຕຖາ ກຕ຺ວາ ອາຄຕາ, ຕສ຺ມາ ອມ຺ຫາກໍ ວຏ຺ຏຕີ’ຕິ ຕຸມ຺ເຫສຸ ເອວ ເອກຈ຺ເຈສຸ ວທນ຺ເຕສຸ ຕຸມ຺ຫາກໍ ນ ກິຎ຺ຈິ ວຕ຺ຕຸໍ ສກ຺ກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສກວາທີ ‘‘ສຸຕ຺ຕໍ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມຎ຺ຈ ອຸຄ຺ຄຫິຕການໍເຍວ ອາຈຣິຍານໍ ອຸຄ຺ຄໂຫ ປມາຓ’’ນ຺ຕິອາທິອຏ຺ຐກຖາວຈນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຏິເສເຘຕິ. ປໂຣ ອຕ຺ຕໂນມຕິນ຺ຕິ ‘‘ທ຺ວາຣໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ອນາປຸຈ຺ຉາ ສຍິເຕສຸ ເກ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ທ຺ເວປິ ຊນາ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ໂຍ ຈ ຍກ຺ຂຄຫິຕໂກ, ໂຍ ຈ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊາປິໂຕຕິ ຕຸມ຺ຫາກໍ ເຖຣວາທຕ຺ຕາ ອຎ຺ເຎ ສພ຺ເພປິ ຍຖາ ຕຖາ ວາ ນິປນ຺ນາທໂຍປິ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ ປຏິເສເຘຕິ.

ອຖ ປນາຍໍ ອຕ຺ຕໂນມຕິໍ. ປໂຣ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ ປຣວາທິນາ ຄຸຕ຺ເຕ ສກວາທີ ‘‘ທິວາ ກິລນ຺ຕຣູໂປ ມຎ຺ເຈ ນິສິນ຺ໂນ ປາເທ ຠູມິໂຕ ອໂມເຈຕ຺ວາວ ນິທ຺ທາວເສນ ນິປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິອາທິອຏ຺ຐກຖາວຈນໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໗໗) ທສ຺ເສຕ຺ວາ ເອກຠງ຺ເຄນ ນິປນ຺ນາທໂຍປິ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ ປຏິເສເຘຕິ. ອຖາຍໍ ອຕ຺ຕໂນມຕິໍ. ປໂຣ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມນ຺ຕິ ‘‘ໂທມນສ຺ສໍ ປາຫໍ, ເທວານມິນ຺ທ, ທຸວິເຘນ ວທາມິ ເສວິຕພ຺ພມ຺ປິ ອເສວິຕພ຺ພມ຺ປີຕິອາທິວຈເນຫິ (ທີ. ນິ. ໒.໓໖໐) ສໍສນ຺ທນໂຕ ສທາຣໂປເສ ໂທໂສ ຕຸມ຺ຫາກໍ ນຕ຺ຖິ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘ປຸຕ຺ຕທາຣສ຺ສ ສງ຺ຄໂຫ’’’ຕິ (ຂຸ. ປາ. ໕.໖; ສຸ. ນິ. ໒໖໕) ປຣວາທິນາ ວຸຕ຺ເຕ ກິຎ຺ຈາປິ ສກວາທີ ພຫຸສ຺ສຸໂຕ ນ ໂຫຕິ, ອຖ ໂຂ ຣາຄສຫິເຕເນວ ອກຸສເລນ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ເສເສສຸປິ ອິມິນາ ນເຍນ ອຎ຺ຎຖາປິ ອນຸຣູປໂຕ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອິທໍ ສພ຺ພໍ ອຸປຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣາທໂຍ ອາຫຸ. ຘມ຺ມສິຣິຕ຺ເຖໂຣ ປນ ‘‘ເອຕ຺ຖ ປໂຣຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ອຎ຺ຎນິກາຍິໂກ, ໂສ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ສຸຕ຺ຕາທີນິເຍວ ອາຫຣຕິ. ຕານິ ສກວາທີ ອຕ຺ຕໂນ ສຸຕ຺ຕາທິມ຺ຫິ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ສເຈ ສເມຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ, ໂນ ເຈ ປຏິກ຺ຂິປຕີ’’ຕິ ວທຕິ.

ຈຕຸພ຺ພິຘວິນຍກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ

ສິກ຺ຂາປທວິຠງ຺ເຄ ປນ ກິຎ຺ຈາປິ ໂຍ ປນາຕິ ອນວເສສປຣິຍາທານປທໍ, ຕຖາປິ ຠິກ຺ຂູຕິ ອິມິນາ ປຣປເທນ ສມານາຘິກຣຓຕ຺ຕາ ຕທນຸຣູປາເນວສ຺ສ ວິຠງ຺ຄປທານິ ວຸຕ຺ຕານິ. ຠິກ຺ຂຸນິພ຺ພຈນປທານິ ຕີຓິ ກິຎ຺ຈາປິ ສຠິກ຺ຂຸຠາວສ຺ສ, ອຠິກ຺ຂຸຠາວສ຺ສ ຈາຕິ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ສາຘາຣຓານິ, ຕຖາປິ ‘‘ອສຸທ຺ໂຘ ໂຫຕິ ປຸຄ຺ຄໂລ ອຎ຺ຎຕຣໍ ປາຣາຊິກໍ ຘມ຺ມໍ ອຊ຺ຌາປນ຺ໂນ, ຕຎ຺ເຈ ສຸທ຺ຘທິຏ຺ຐິ ສມາໂນ ອໂນກາສໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ຈາວນາຘິປ຺ປາໂຍ ວເທຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ສງ຺ຆາທິເສເສນ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ເອວມາທິສຸຕ຺ຕໍ ນິພ຺ພຈນຕ຺ຖຍຸຕ຺ໂຕວ ປຸຄ຺ຄໂລ ‘‘ອາປຕ຺ຕິ ສງ຺ຆາທິເສເສນ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໓໘໙) ເອຕ຺ຖ ວຕ຺ຖຸ, ນ ອິຕໂຣ ຄິຫິຠູໂຕຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພສ຺ສປິ ວິນຍປິຏກສ຺ສ ສາຘາຣຓໍ ຠິກ຺ຂຸລກ຺ຂຓໍ ວຕ຺ຖຸຎ຺ຫິ ຠຄວາ ອາຣຠິ. ໂຍ ປນ ສຸທ຺ໂຘ ເອວ ສມາໂນ ເກນຈິ ກາຣເຓນ ຄິຫິລິງ຺ເຄ ຐິໂຕ, ໂສ ອຕ຺ຕໂນ ສຠິກ຺ຂຸຠາວຕ຺ຕາ ເອວ ວຕ຺ຖຸ ໂຫຕິ, ອສຸທ຺ໂຘປິ ຠິກ຺ຂຸລິງ຺ເຄ ຐິຕຕ຺ຕາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ. ອສຸທ຺ໂຘປິ ຎາຕເກຫິ, ປຈ຺ຈຕ຺ຖິເກຫິ ວາ ຣາຊຠຍາທິກາຣເຓນ ວາ ກາສາເວສຸ ສອຸສ຺ສາໂຫວ ອປນີຕກາສາໂວ ວຕ຺ຖຸ ເອວ ປຸນ ກາສາວຄ຺ຄຫເຓນ ເຖຍ຺ຍສໍວາສກຠາວານຸປຄມນໂຕ, ຠິກ຺ຂຸນິພ຺ພຈນຕ຺ເຖ ອນິກ຺ຂິຕ຺ຕຘຸຣຕ຺ຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂຍ ປນ ລິງ຺ຄຕ຺ເຖນໂກ ຠິກ຺ຂຸນິພ຺ພຈນຕ຺ຖໍ ສຍຎ຺ຈ ອຊ຺ຌຸປຄໂຕ, ສໍວາສໍ ເຖເນນ຺ໂຕ, ຕຎ຺ເຈ ສຸທ຺ຘທິຏ຺ຐິ ສມາໂນ ອໂນກາສໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ຈາວນາຘິປ຺ປາໂຍ ວເທຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ສງ຺ຆາທິເສເສນ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາຕິ ອຍມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ.

‘‘ສມຎ຺ຎາຍ ຠິກ຺ຂຸ ປຏິຎ຺ຎາຍ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ວຈນທ຺ວຍໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ອຕ຺ຖໍ ອຸປພ຺ຣູເຫຕິ, ອນ຺ຕຣາ ອຸປ຺ປນ຺ນາຍ ນິຍຕາຍ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຍາ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ນກຸສລມູໂລ ເກວລາຍ ສມຎ຺ຎາຍ, ປຏິຎ຺ຎາຍ ຈ ‘‘ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນ ປຣມຕ຺ຖໂຕຕິ ອິມໍ ອຕິເຣກຕ຺ຖໍ ທີເປຕິ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ‘‘ນາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຎ຺ຎໍ ເອກຘມ຺ມມ຺ປິ ສມນຸປສ຺ສາມິ, ຍໍ ເອວໍ ມຫາສາວຊ຺ຊໍ ຍຖຍິທໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິປຣມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຫາວຊ຺ຊານີ’’ຕິ ອາຫຈ຺ຈຠາສິຕໍ ສງ຺ຄີຕິຕ຺ຕຍາຣຸຬ຺ຫໍ ສຸຕ຺ຕໍ, ອຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິສ຺ສ ‘‘ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິປຣມາ ເອເຕສນ຺ຕິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິປຣມານີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໓໑໐) ວຸຕ຺ຕໍ. ປຎ຺ຈ ອານນ຺ຕຣິຍກມ຺ມານິ ມຫາສາວຊ຺ຊານິ, ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ ປນ ມຫາສາວຊ຺ຊຕຣາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍຕິ. ກສ຺ມາ? ເຕສຎ຺ຫິ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ອຕ຺ຖິ, ສພ຺ພພລວມ຺ປິ ກປ຺ປຏ຺ຐິຕິກເມວ ໂຫຕິ, ນິຍຕມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຍາ ປນ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ນຕ຺ຖິ, ຕາຍ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ ຠວໂຕ ວຸຏ຺ຐານໍ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອິມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸກຣຓາ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ສໍວິຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ ວາ ‘‘ສຸທ຺ໂຘວາຍ’’ນ຺ຕິ ວາ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ. ‘‘ທິຏ຺ຐິວິປຕ຺ຕິປຈ຺ຈຍາ ທ຺ເວ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນ ສກ຺ກາ ‘‘ອສຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ວາ ‘‘ອຎ຺ຎຕຣໍ ປາຣາຊິກໍ ຘມ຺ມໍ ອຊ຺ຌາປນ຺ໂນ’’ຕິ ວາ ວຕ຺ຕຸໍ. ເອສ ຫິ ອຸໂຠປິ ປກ຺ເຂ ນ ຠຊຕິ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສມຎ຺ຎາຍ, ປຏິຎ຺ຎາຍ ຈ ຠິກ຺ຂຸ, ນ ປຣມຕ຺ຖໂຕ’’ຕິ.

ກິມຕ຺ຖໍ ປເນວໍ ມຫາສາວຊ຺ຊາຍ ນິຍຕມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຍາ ປາຣາຊິກໍ ຠຄວາ ນ ປຎ຺ຎເປສີຕິ? ທຸພ຺ພິຊານຕ຺ຕາ. ປກຕິຍາເປສາ ທິຏ຺ຐິ ນາມ ‘‘ສມ຺ມາ’’ຕິ ວາ ‘‘ມິຈ຺ຉາ’’ຕິ ວາ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ, ປເຄວ ‘‘ນິຍຕາ’’ຕິ ວາ ‘‘ອນິຍຕາ’’ຕິ ວາຕິ. ຕຕ຺ຖ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິຍາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາຍ ຠິກ຺ຂູ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອສມທິຏ຺ຐິກໍ ປາຣາຊິກໍ ມຎ຺ຎມານາ ອຸໂປສຖາທີນິ ອກຕ຺ວາ ອຈິເຣເນວ ສາສນໍ ວິນາເສຍ຺ຍຸໍ, ສຍຎ຺ຈ ອປຸຎ຺ຎໍ ປສເວຍ຺ຍຸໍ ສຸທ຺ເຘສຸປິ ຠິກ຺ຂູສຸ ວິປ຺ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ປຏິປຊ຺ຊເນນ. ຕສ຺ມາ ອຸປາຍກຸສລຕາຍ ປາຣາຊິກໍ ອປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອຸກ຺ເຂປນີຍກມ຺ມໍ, ສມ຺ມາວຕ຺ຕຎ຺ຈ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ຕໍ ສງ຺ເຆນ ອສມ຺ໂຠຄໍ, ອສໍວາສຎ຺ຈ ອກາສິ. ຠຄວາ ຫິ ຕສ຺ສ ເຈ ເອສາ ທິຏ຺ຐິ ອນິຍຕາ, ສມ຺ມາວຕ຺ຕໍ ປູເຣຕ຺ວາ ໂອສາຣຓໍ ລຠິຕ຺ວາ ປກຕຕ຺ໂຕ ຠເວຍ຺ຍ. ນິຍຕາ ເຈ, ອຏ຺ຐານເມຕໍ ອນວກາໂສ, ຍໍ ໂສ ນິຍຕມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໂກ ສມ຺ມາວຕ຺ຕໍ ປູເຣຕ຺ວາ ໂອສາຣຓໍ ລຠິຕ຺ວາ ປກຕຕ຺ໂຕ ຠເວຍ຺ຍ. ເກວລໍ ‘‘ສມຎ຺ຎາຍຠິກ຺ຂຸ ປຏິຎ຺ຎາຍຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ນາມມຕ຺ຕຘາຣໂກ ຫຸຕ຺ວາ ປຣໍ ມຣຓາ ອຣິຏ຺ໂຐ ວິຍ ສໍສາຣຂາຓຸໂກວ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ອິມໍ ນຍໍ ອທ຺ທສ.

ອຏ຺ຐສຸ ອຸປສມ຺ປທາສຸ ຕິສ຺ໂສເວຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ອິຕຣາ ປາຏິປຸຄ຺ຄລຕ຺ຕາ, ຠິກ຺ຂູນໍ ອສນ຺ຕກຕ຺ຕາ ຈ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ໂອວາທປຏິຄ຺ຄຫຓປຎ຺ຫພ຺ຍາກຣຓູປສມ຺ປທາ ທ຺ວິນ຺ນໍ ເຖຣານໍ ເອວ, ເສສາ ຕິສ຺ໂສ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ສນ຺ຕກາຕິ ອິຘ ນາຘິປ຺ເປຕາ, ຕິສ຺ສນ຺ນມ຺ປິ ອຸປສມ຺ປທານໍ ມຊ຺ເຌ ‘‘ຠທ຺ໂຣ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິອາທີນິ ຈຕ຺ຕາຣິ ປທານິ ວຸຕ຺ຕານິ ຕິສ຺ສນ຺ນໍ ສາຘາຣຓຕ຺ຕາ. ເອຫິຠິກ຺ຂຸຠາເວນ ວາ ສຣຓຄມນຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ເຖນ ວາ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ຫິ ຠທ຺ໂຣ ຈ ສາໂຣ ຈ ເສກ຺ໂຂ ຈ ອເສກ຺ໂຂ ຈ ໂຫຕິ, ອຸປສມ຺ປທວຈນໍ ປນ ເນສໍ ສາວກຠາວທີປນຕ຺ຖໍ. ອິເມ ເອວ ຫິ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ, ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ຈ.

ອຍໍ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິຕຸໍ ຠພ຺ພາ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ເຖເນວ ກມ຺ເມນ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາ. ນ ຫິ ອຎ຺ເຎ ເອຫິຠິກ຺ຂຸສຣຓຄມນໂອວາທປຏິຄ຺ຄຫຓປຎ຺ຫພ຺ຍາກຣຓາຫິ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິຕຸໍ ຠພ຺ພາ, ເຕເນເຕ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ອຘິປ຺ເປໂຕ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ອນ຺ຕິໂມວ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ກິຣ ຘມ຺ມສິຣິຕ຺ເຖໂຣ, ຕໍ ອຍຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ທ຺ເວ ປຸຄ຺ຄລາ ອຠພ຺ພາ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິຕຸໍ ພຸທ຺ຘາ ຈ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ຈາ’’ຕິ (ປຣິ. ໓໒໒) ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ອຎ຺ຎຖາ ເອຫິຠິກ຺ຂຸອາທໂຍປິ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ສິຍຸໍ. ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍ ‘‘ທ຺ເວ ປຸຄ຺ຄລາ ຠພ຺ພາ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິຕຸໍ ຠິກ຺ຂູ ຈ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ຈາ’’ຕິ ສາມຎ຺ເຎນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ, ອປິຈ ອາປຕ຺ຕິຠຍຏ຺ຐານທສ຺ສນໂຕ ຈ. ກຖໍ? ອາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ອາວສຖປິຓ຺ຑໍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍນ຺ໂຕ ນ ປຏິຄ຺ຄເຫສິ, ຈີວຣວິປ຺ປວາສຠຍາ ຈ ສພ຺ພໍ ຕິຈີວຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນທິໍ ຕຣນ຺ໂຕ ມນໍ ວຸຬ຺ໂຫ ອໂຫສິ ມຫາກສ຺ສໂປ. ກິຎ຺ຈ ສຣຓຄມນູປສມ຺ປທາຍ ອຸປສມ຺ປນ຺ເນ ອາຣພ຺ຠ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກວຕ຺ຕາທີນິ ອສມ຺ມາວຕ຺ຕນ຺ຕານໍ ເນສໍ ທຸກ຺ກຏານິ ຈ ປຎ຺ຎຕ຺ຕານິ ທິສ຺ສນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ທຸພ຺ພິຈາຣິຕເມຕໍ. ອຍໍ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ອຘິປ຺ເປໂຕ ຠິກ຺ຂູຕິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາຍ ສຣຓຄມນູປສມ຺ປທາຍ ອນຸຎ຺ຎາຕປ຺ປສງ຺ຄຠຍາຕິ ອຸປຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ, ອາປຕ຺ຕິຍາ ຠພ຺ພຕໍ ສນ຺ຘາຍ ຕສ຺ມິມ຺ປິ ວຸຕ຺ເຕ ປຸພ຺ເພ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາປິ ສາ ປຸນ ເອວໍ ວທນ຺ເຕນ ອນຸຎ຺ຎາຕາຕິ ຠິກ຺ຂູນໍ ມິຈ຺ຉາຄາໂຫ ວາ ວິມຕິ ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ‘‘ຠິກ຺ຂຸນີ ນາມ ອຸຠໂຕສງ຺ເຆ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໑໖໑) ອິມິນາ ສເມຕິ. ອິທຎ຺ຫິ ສາກິຍາທີນໍ ອນຸຎ຺ຎາຕອຸປສມ຺ປທາຍ ອນຸປ຺ປພນ຺ຘຠຍາ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕິ – ຠິກ຺ຂຸ-ປທນິທ຺ເທສຕ຺ຕາ ຍຕ຺ຕການິ ເຕນ ປເທນ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເຍ ຈ ວິນຍປິຏເກ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສນ຺ທິສ຺ສນ຺ຕິ ສຍໍ ອາປຕ຺ຕາປຊ຺ຊນຏ຺ເຐນ ວາ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລາໂຣຈນປຏິຈ຺ຉາທນາທີສຸ ປເຣສໍ ອາປຕ຺ຕິກຣຓຏ຺ເຐນ ວາ, ເຕ ສພ຺ເພປິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຍທິທໍ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸ-ປທສ຺ສ ວິເສສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ ປຣປທໍ ‘‘ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນ’’ຕິ, ຕສ຺ສ ວເສນ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຍໍ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ອຘິປ຺ເປໂຕ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ. ໂສ ເອວ ຫິ ກມ຺ມວາຈານນ຺ຕຣເມວ ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນ ໂຫຕິ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສອຸທ຺ເທສສິກ຺ຂາປທານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິທສ຺ສນໂຕ, ຕສ຺ເສວ ຈ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ທິສ຺ສຕິ, ເນຕຣສ຺ສ. ຕສ຺ເສວ ຈ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ສມ຺ຠວຕິ ‘‘ອຸລ຺ລຸມ຺ປຕຸ ມໍ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ໂຆ ອນຸກມ຺ປໍ ອຸປາທາຍາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໗໑, ໑໒໖) ວຕ຺ວາ ສມາທິນ຺ນຕ຺ຕາ, ຕສ຺ເສວ ຈ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສມນນ຺ຕຣເມວ ອກຣຓີຍນິສ຺ສຍາຈິກ຺ຂນທສ຺ສນໂຕ, ວິນຍໍ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ເທສໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີຕິອາທິສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານລກ຺ຂຓປາຣິປູຣິໂຕ ຈາຕິ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ອຸປາທາຍ ໂສ ເອວ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ຍສ຺ມາ ປນສ຺ສ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ສພ຺ພຖາ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ຕໍ ຕໍ ວຕ຺ຖຸໍ ວີຕິກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ຕໂຕ ຕໂຕ ອາປຕ຺ຕິໂຕ ອນາປຕ຺ຕິ, ອິຕຣສ຺ສ ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ສາວຊ຺ຊປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ອນວຊ຺ຊປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ວາ, ອຍໍ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ອຘິປ຺ເປໂຕ ຠິກ຺ຂູຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຕທຊ຺ຌາຈາຣຕ຺ເຖນາຍເມວ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ເຖນ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ອຘິປ຺ເປໂຕ ນາມາ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍາຍ ກາຍຈິ ອຸປສມ຺ປທາຍ ອຍໍ ອິມສ຺ມິໍ ‘ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວິຕ຺ວາ ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕີ’ຕິ ອຕ຺ເຖ ຠິກ຺ຂູຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ’’ຕິ, ຕມ຺ປິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ. ກຖໍ ໂຫຕິ? ວິໂຣຘໂທໂສປິ ປຣິຫໂຕ ໂຫຕິ. ກຖໍ? ສເຈ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ເຖນ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ເອວ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕ ‘‘ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ຈ ‘‘ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ຈ, ເຕນ ນ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ອນຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ນາມາຕິ ກຕ຺ວາ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ຖກມ຺ມໂຕ ອຎ຺ຎຖາ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາ ນາມ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣາທໂຍ ອິຕເຣສໍ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນຏ຺ຐາເນ ຐຕ຺ວາ ສຫເສຍ຺ຍປທໂສຘມ຺ມາປຕ຺ຕິໍ ຊເນຍ຺ຍຸໍ, ໂອມສນາທິກາເລ ຈ ທຸກ຺ກຏເມວ ຊເນຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ເອວມາທິໂກ ວິໂຣຘໂທໂສ ປຣິຫໂຕ ໂຫຕີຕິ ສພ຺ພໍ ອາຈຣິໂຍ ວທຕິ. ມງ຺ຄຸຣຈ຺ຉວິ ນາມ ສາໂມ.

ຍສ຺ມາ ເຕ ອຕິມຫນ຺ໂຕ ຊາຕິມໂທ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຍຸຏ຺ຐາຕິ, ຕສ຺ມາ ຕຸມ຺ເຫຫິ ມມ ສາສເນ ເອວໍ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ. ‘‘ສາຕສຫຄຕາ ປຐມຊ຺ຌານສຸຂສຫຄຕາ ອສຸເຠ ຈ ອານາປາເນ ຈາ’’ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸທ຺ຘຸມາຕກສຎ຺ຎາຕິ ອຸທ຺ຘຸມາຕກນິມິຕ຺ເຕ ປຏິລທ຺ຘປຐມຊ຺ຌານສຎ຺ຎາ. ຣູປສຎ຺ຎາຕິ ປຖວີກສິຓາທິຣູປາວຈຣຊ຺ຌານສຎ຺ຎາ. ໂສ ຕໍ ພ຺ຍາກາສິ ‘‘ອວິຠູຕາ, ຠນ຺ເຕ, ອຸທ຺ຘຸມາຕກສຎ຺ຎາ ອວຑ຺ຒິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ອສຸຠານໍ, ວິຠູຕາ, ຠນ຺ເຕ, ຣູປສຎ຺ຎາ ວຑ຺ຒິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ກສິຓານ’’ນ຺ຕິ. ປຎ຺ຈອຸປສມ຺ປທກ຺ກໂມ ມຫາວຄ຺ຄາ ຄຫິໂຕ. ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ເຖນາຕິ ເອຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ຎຕ຺ຕິ ສພ຺ພປຐມໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕິສ຺ສນ຺ນໍ ປນ ອນຸສ຺ສາວນານໍ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນເຠທາຠາວໂຕ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນຠິນ຺ນາ ຎຕ຺ຕິຕາສໍ ຈຕຸຕ຺ຖາຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ພ຺ຍຎ຺ຊນານຸຣູປເມວ ອຏ຺ຐກຖາຍ ‘‘ຕີຫິ ອນຸສ຺ສາວນາຫິ ເອກາຍ ຈ ຎຕ຺ຕິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຕ຺ຖປວຕ຺ຕິກ຺ກເມນ ປເທນ ປນ ‘‘ເອກາຍ ຎຕ຺ຕິຍາ ຕີຫິ ອນຸສ຺ສາວນາຫີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ຍສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ກມ຺ມານິ (ມຫາວ. ໓໘໔), ຉ ອິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ກມ຺ມານິ ອຘມ຺ມກມ຺ມໍ ວຄ຺ຄກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໘໗) ວຈນໂຕ ກຸປ຺ປກມ຺ມມ຺ປິ ກຕ຺ຖຈິ ‘‘ກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ຕສ຺ມາ ‘‘ອກຸປ຺ເປນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຍສ຺ມາ ອກຸປ຺ປມ຺ປິ ເອກຈ຺ຈໍ ນ ຐານາຣຫໍ, ເຍນ ອປ຺ປຕ຺ໂຕ ໂອສາຣຓໍ ‘‘ໂສສາຣິໂຕ’’ຕິ ຈມ຺ເປຍ຺ຍກ຺ຂນ຺ຘເກ (ມຫາວ. ໓໙໕ ອາທໂຍ) ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຐານາຣເຫນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍທິ ເອວໍ ‘‘ຐານາຣເຫນາ’’ຕິ ອິທເມວ ປທໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ນ ປຸພ຺ພປທໍ ອິມິນາ ອກຸປ຺ປສິທ຺ຘິໂຕຕິ ເຈ? ຕໍ ນ, ອຏ຺ຐານາຣເຫນ ອກຸປ຺ເປນ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ອນຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອນິຏ຺ຐປ຺ປສງ຺ຄໂຕ. ທ຺ວີຫິ ປເນເຕຫິ ເອກໂຕ ວຸຕ຺ເຕຫິ ອຍມຕ຺ໂຖ ປຎ຺ຎາຍຕິ ‘‘ເກວລໍ ເຕນ ອກຸປ຺ເປນ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ອຍມ຺ປິ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ອຘິປ຺ເປໂຕ ‘ຠິກ຺ຂູ’ຕິ, ຐານາຣເຫນ ຈ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ອຍມ຺ປິ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ອຘິປ຺ເປໂຕ ‘ຠິກ຺ຂູ’ຕິ, ກຸປ຺ເປນ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ນາຘິປ຺ເປໂຕ’’ຕິ. ເຕນາຍມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ສາຘິໂຕ ໂຫຕິ ‘‘ໂຍ ປນ, ຠິກ຺ຂຸ, ຊານໍ ອູນວີສຕິວສ຺ສໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ອຸປສມ຺ປາເທຍ຺ຍ, ໂສ ຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ອນຸປສມ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ (ປາຈິ. ໔໐໓) ວຈນໂຕ ຍາວ ນ ຎາຍຕິ, ຕາວ ສມຎ຺ຎາຍຠິກ຺ຂຸປຏິຎ຺ຎາຍຠິກ຺ຂຸຠາວໍ ອຸປຄໂຕປິ ນ ປຸພ຺ເພ ທສ຺ສິຕສມຎ຺ຎາຍຠິກ຺ຂຸປຏິຎ຺ຎາຍຠິກ຺ຂຸ ວິຍ ອຎ຺ເຎສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຸປສມ຺ປນ຺ນຏ຺ຐາເນ ຐຕ຺ວາ ໂອມສນປາຈິຕ຺ຕິຍາທິວຕ຺ຖຸ ໂຫຕິ, ເກວລໍ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນຏ຺ຐາເນ ຐຕ຺ວາ ‘‘ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສຎ຺ຎີ ປທໂສ ຘມ຺ມໍ ວາເຈຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປາຈິຕ຺ຕິຍສ຺ສາ’’ຕິອາທິ (ປາຈິ. ໔໗) ອາປຕ຺ຕິວຕ຺ຖຸເມວ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ. ອກຸປ຺ເປນ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ປນ ປຈ຺ຉາ ປາຣາຊິໂກປິ ຊາຕິໂຕ ອຸປສມ຺ປນ຺ນຏ຺ຐາເນ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ‘‘ປຓ຺ຑໂກ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ນ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ໂພ, ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ນາເສຕພ຺ໂພ’’ຕິອາທິນາ (ມຫາວ. ໑໐໙) ນເຍນ ວຸຕ຺ເຕສຸ ປນ ວຊ຺ຊນີຍປຸຄ຺ຄເລສຸ ໂກຈິ ປຸຄ຺ຄໂລ ‘‘ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂນປິ ອຸປສມ຺ປນ຺ນຏ຺ຐາເນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ໂກຈິ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ເອຕ຺ຖ ປນ ອຕ຺ຖິ ກມ຺ມໍ ອກຸປ຺ປໍ ຐານາຣຫໍ, ອຕ຺ຖິ ຐານາຣຫໍ ນາກຸປ຺ປໍ, ອຕ຺ຖິ ອກຸປ຺ປຎ຺ເຈວ ນ ຐານາຣຫຎ຺ຈ, ອຕ຺ຖິ ນາກຸປ຺ປໍ ນ ຈ ຐານາຣຫນ຺ຕິ ອິທໍ ຈຕຸກ຺ກໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ປຐມໍ ຕາວ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຕິຍຈຕຸຕ຺ຖານິ ປາກຏານິ. ທຸຕິຍໍ ປຣິຍາເຍນ ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ຆໂຕ ເອກໂຕອຸປສມ຺ປນ຺ນາຍ ລິງ຺ຄປຣິວຕ຺ເຕ ສຕິ ລພ຺ຠຕິ. ຕສ຺ສ ຫິ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ປຸພ຺ເພ ສິກ຺ຂມານກາເລ ລທ຺ຘໍ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ຖອຸປສມ຺ປທາກມ຺ມໍ ກິຎ຺ຈາປິ ອກຸປ຺ປຎ຺ເຈວ ຐານາຣຫຎ຺ຈ, ປຸຣິສລິງ຺ເຄ ປນ ປາຕຸຠູເຕ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕໍເຍວ ອຸປຊ຺ຌໍ ຕເມວ ອຸປສມ຺ປທ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໖໙) ເອຕ຺ຖ ອປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ເກວລໍ ສາມເຓຣຠາວາປຕ຺ຕິໂຕ ກມ຺ມໍ ທານິ ກຸປ຺ປໍ ຊາຕນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ລິງ຺ຄປຣິວຕ຺ເຕນ ຈີວຣສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານວິຊຫນໍ ວິຍ ຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ເຆນ ກຕາຍ ອຸປສມ຺ປທາຍ ວິຊຫນໍ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ, ອຎ຺ຎຖາ ໂສ ປຸຄ຺ຄໂລ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂູຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ. ອຖ ວາ ລິງ຺ຄປຣິວຕ຺ເຕ ອສຕິປິຕໍ ເອກໂຕອຸປສມ຺ປທາກມ຺ມໍ ກຸປ຺ປຕິ, ຍຖາຐາເນ ນ ຕິຏ຺ຐຕິ. ຕສ຺ມາ ນ ຕາວ ສາ ‘‘ຠິກ຺ຂຸນີ’’ຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ຍສ຺ມາ ອຎ຺ຎຕຣໍ ປາຣາຊິກໍ ຘມ຺ມໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາປິ ອນາປຊ຺ຊິຕ຺ວາປິ ອຸປ຺ປພ຺ພຊິຕຸກາມຕາຍ ຄິຫິລິງ຺ຄໍ ສາທິຍນ຺ຕິຍາ ປຸນປິ ອຸປສມ຺ປທາ ອຸຠໂຕສງ຺ເຆ ລພ຺ຠຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕນ ປຣິຍາເຍນ ‘‘ກຸປ຺ປຕີຕິ ກຸປ຺ປ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຍຖາວຸຕ຺ຕກມ຺ມໂທສາຠາວໂຕ ປນ ‘‘ຐານາຣຫ’’ນ຺ຕິ. ຠິກ຺ຂຸນີ ປນ ຄິຫິລິງ຺ຄໍ ສາທິຍນ຺ຕິກາເລ ນ ປຸຣິສລິງ຺ຄປາຕຸຠາເວ ສຕິ ຠິກ຺ຂູສຸ ອຸປສມ຺ປທໍ ລພ຺ຠຕີຕິ ສາຘກໍ ກາຣຓໍ ນ ທິສ຺ສຕິ, ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ອຸປ຺ປພ຺ພຊິຕາ ເຈ, ລຠຕີຕິ ເອເກ, ຕໍ ປນາຍຸຕ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂນາຠາວໂຕຕິ ອມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕີຕິ ອາຈຣິໂຍ. ‘‘ຍຖາ ‘ກຕ຺ຕພ຺ພ’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາ ອກເຕ ກຸປ຺ປຕີຕິ ກຕ຺ວາ ກຣຓໍ ສຕ຺ຖຸສາສນ’’ນ຺ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ‘‘ຄຓ຺ຐິປເທ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ‘‘ຘມ຺ມສິຣິຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຄຓ຺ຐິປເທ’’ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ສາຊີວປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ

‘‘ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕາ ນິຍຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ອນຸຄຓ຺ຐິປເທ. ຍຕ຺ຖ ‘‘ອນຸຄຓ຺ຐິປເທ’’ຕິ, ຕຕ຺ຖ ‘‘ວຊິຣພຸທ຺ຘິຕ຺ເຖຣສ຺ສາ’’ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ສາວກໂພຘິປຈ຺ເຈກໂພຘິສມ຺ມາສມ຺ໂພຘີຕິ ວາ ຕີສຸ ໂພຘີສຸ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິຍໍ ສຕ຺ຕາ ໂພຘິສຕ຺ຕາ ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕາ ນາມ. ປາຕິໂມກ຺ຂສີລພຫຸກຕ຺ຕາ, ຠິກ຺ຂຸສີລຕ຺ຕາ, ກິເລສປິທຫນວເສນ ວຕ຺ຕນໂຕ, ອຸຕ຺ຕເມນ ຠຄວຕາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ອຘິກໍ, ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທເຍວ ປວຕ຺ຕນໂຕ ອຸຕ຺ຕມນ຺ຕິ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຄຓ຺ຐິປເທ. ກິຎ຺ຈາປິ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາປິ ຘມ຺ມຕາວເສນ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສີເລນ ສມນ຺ນາຄຕາວ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຖາປິ ‘‘ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທເຍວ ປວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ ນິຍມິຕໍ ເຕນ ປຣິຍາເຍນາຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ຫິ ຕໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣໂຕປິ ຈ ມຄ຺ຄຜລສມ຺ປຍຸຕ຺ຕເມວ ສີລໍ ອຘິສີລໍ, ຕໍ ປນ ອິຘ ອນຘິປ຺ເປຕໍ. ນ ຫິ ຕໍ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທເສນ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ. ສມນ຺ຕຠທ຺ຣກໍ ກາຣຓວຈນໍ ສພ຺ພສິກ຺ຂາປທານໍ ສາຘາຣຓລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ ອິມິສ຺ສາ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລາ ຈ ເອກຈ຺ຈໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ສາຘິຕເມຕໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ນ ຫິ ຕໍ ສມາປນ຺ໂນ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວຕີ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາວຈນໍ ອສມຕ຺ຖໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕີຕິ? ນາສມຕ຺ຖໍ, ສມຕ຺ຖເມວ ຍສ຺ມິໍ ຍສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປເທ ສາສາ ວິຈາຣຓາ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ເສວ ວເສນ ອຏ຺ຐກຖາຍ ປວຕ຺ຕິໂຕ. ຕຖາ ຫິ ກງ຺ຂາວິຕຣຓິຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ນິທານວຓ຺ຓນາ) ອຸທກຸກ຺ເຂປສີມາຘິກາເຣ ‘‘ຕິມຓ຺ຑລໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣວາສກໍ ອນຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິຍາ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂຸນິວິຠງ຺ເຄ ອາຄຕຕ຺ຕາ. ເອເສວ ນໂຍ ອຎ຺ເຎປິ ເອວຣູເປສຸ. ກິມຕ຺ຖນ຺ຕິ ເຈ ຕໍ? ປາຬິກ຺ກມານຸວຕ຺ຕເນນ ປາຬິກ຺ກມທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ຕຕ຺ຣິທໍ ສມາສໂຕ ອຘິປ຺ປາຍທີປນໍ – ປທໂສຘມ຺ມສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ຕິກປຣິຈ຺ເຉເທ ອຸປສມ຺ປນ຺ເນ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສຎ຺ຎີ, ອນາປຕ຺ຕິ, ອກຏານຸຘມ຺ມສິກ຺ຂາປທວເສນ ອຸປສມ຺ປນ຺ເນ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕເກ ສິຍາ ອາປຕ຺ຕິ, ຕຖາ ສຫເສຍ຺ຍສິກ຺ຂາປເທຕິ ເອວມາທິ. ອຕ຺ໂຖ ປເນຕ຺ຖ ປຣໂຕ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ.

ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຕໂຕປິ ຈ ມຄ຺ຄຜລຈິຕ຺ຕເມວ ອຘິຈິຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປນ ອິຘ ອນຘິປ຺ເປຕ’’ນ຺ຕິ ຈ, ‘‘ຕໂຕປິ ຈ ມຄ຺ຄຜລປຎ຺ຎາວ ອຘິປຎ຺ຎາ, ສາ ປນ ອິຘ ອນຘິປ຺ເປຕາ. ນ ຫິ ຕໍສມາປນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂຸ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວຕີ’’ຕິ. ‘‘ຕຕ຺ຣ ຍາຍໍ ອຘິສີລສິກ຺ຂາ, ອຍໍ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ອຘິປ຺ເປຕາ ສິກ຺ຂາ’’ຕິ ອິມາຍ ປາຬິຍາ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ອຍຎ຺ຫິ ປາຬິ ອຘິສີລສິກ຺ຂາວ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕາ, ນ ອິຕຣາຕິ ທີເປຕິ. ອຏ຺ຐກຖາວຈນໍ ຕາສມ຺ປິ ຕິຓ຺ຓໍ ໂລກິຍານໍ ອຘິປ຺ເປຕຕໍ ທີເປຕິ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຏ຺ຐກຖາຘິປ຺ປາໂຍ – ຕິສ຺ໂສປິ ໂລກິຍາ ສິກ຺ຂາ ອິມສ຺ມິໍ ປຐມປາຣາຊິເກ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ, ກາເລນາປິ ອຘິຈິຕ຺ຕປຎ຺ຎາລາຠີ ຠິກ຺ຂຸ ຕຖາຣູປໍ ອສປ຺ປາຍໍ ປຈ຺ຈຍໍ ປຏິຈ຺ຈ ຕໂຕ ຕໂຕ ອຘິຈິຕ຺ຕໂຕ, ອຘິປຎ຺ຎາໂຕ ຈ ອາວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ສີລເຠທໍ ປາປຸເຓຍ຺ຍາຕິ ຐານເມຕໍ ວິຊ຺ຊຕິ, ນ ໂລກຸຕ຺ຕຣຈິຕ຺ຕປຎ຺ຎາລາຠີ, ອຍໍ ນໂຍ ອິຕເຣສຸປິ ສພ຺ເພສຸ ອທິນ຺ນາທານາທີສຸ ສຈິຕ຺ຕເກສຸ ລພ຺ຠຕິ, ອຈິຕ຺ຕເກສຸ ປນ ອິຕໂຣປິ. ຕຖາປິ ເກວລໍ ວິນຍປິຏກສ຺ສ, ປາຕິໂມກ຺ຂສີລສ຺ສ ຈ ສງ຺ຄາຫກຕ຺ຕາ ‘‘ສິກ຺ຂໍ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍາ’’ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ອຸຕ຺ຕຣປເທ ປຈ຺ຈກ຺ຂານາຣຫາ ອຘິສີລສິກ຺ຂາວ ໂລກິຍາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປາຬິຍໍ ‘‘ຕຕ຺ຣ ຍາຍໍ ອຘິສີລສິກ຺ຂາ, ອຍໍ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ອຘິປ຺ເປຕາ ສິກ຺ຂາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ເອຕ຺ຖ ສິກ຺ຂາຕິ ກາຍວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕໂຕ ວິຣຕີ ຈ ເຈຕນາ ຈ, ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ເຈຕນາເຍວ ເວທິຕພ຺ພາ. ສິກ຺ຂາປທນ຺ຕິ ສອຸທ຺ເທສສິກ຺ຂາປທໍ, ເອກຈ຺ຈໍ ອນຸທ຺ເທສສິກ຺ຂາປທຎ຺ຈ ລພ຺ຠຕິ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຘິກຣຓໍ ກຕ຺ວາຕິ ຕສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂຕີຕິ ອຘິກຣຓຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມນ຺ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາສິກ຺ຂາປທນ຺ຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ສີລປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາປິ ຫິ ສີລເມວ, ຕສ຺ມາ ສຸປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາທິຈາຣິຕ຺ເຕສຸ ວິຣຕິວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕເຈຕນໍ ປວຕ຺ເຕນ຺ໂຕປິ ສິກ຺ຂໍ ປຣິປູເຣນ຺ໂຕຕ຺ເວວ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ‘‘ສມ຺ປຊານມຸສາວາເທ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ (ປາຈິ. ໒) ວຸຕ຺ຕມຣິຍາທໍ ອວີຕິກ຺ກມນ຺ໂຕ ‘‘ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ສິກ຺ຂາປເທ ສິກ຺ຂຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ປນ ຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສິກ຺ຂາຕິ ຕໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ສິກ຺ຂນຠາເວນ ປວຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ. ສາຊີວນ຺ຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ຕທຕ຺ຖທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປຸພ຺ເພ ເມຖຸນສໍວຣສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ສິກ຺ຂາຍ ຄຸຓສມ຺ມຕາຍ ປຸຎ຺ຎສມ຺ມຕາຍ ຕນ຺ຕິຍາ ອຠາວໂຕ ໂລກສ຺ສ ທຸພ຺ພລ຺ຍາວິກມ຺ມໍ ຕຕ຺ຖ ນ ສມ຺ຠວຕິ. ປຕ຺ຖນີຍາ ຫິ ສາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຍຎ຺ຈ ສາຊີວໍ ສມາປນ຺ໂນ, ຕຕ຺ຖ ທຸພ຺ພລ຺ຍໍ ອນາວິກຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຓາຍ ຫິ ທຸພ຺ພລ຺ຍໍ ສມ຺ຠວຕີຕິ ອາຍສ຺ມາ ອຸປຕິສ຺ໂສ.

ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານກຖາວຓ຺ຓນາ

ເອຕ຺ຖ ຍາມີຕິ ອມຸກສ຺ມິໍ ຕິຕ຺ຖາຍຕເນ, ຆຣາທິມ຺ຫິ ວາ. ຠາວວິກປ຺ປາກາເຣນາຕິ ‘‘ອຫໍ ອສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ອາຄຕຕ຺ຕາ ຍໍ ຍໍ ຠວິຕຸກາໂມ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຠາວສ຺ສ ວິກປ຺ປາກາເຣນ, ຠິກ຺ຂຸຠາວໂຕ ອຎ຺ຎຠາວວິກປ຺ປາກາເຣນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໔໖. ຫນ຺ທາຕິ ວຈສາເຍວ. ຄິຫິຠາວໍ ປຕ຺ຖຍມາໂນຕິອາທິປເທຫິ ຈິຕ຺ຕນິຍມໍ ທສ຺ເສຕິ. ເອເກເນວ ຈິຕ຺ເຕນ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ, ນ ຕທຠາເວນາຕິ.

໕໑. ພຸທ຺ຘໍ ຘມ຺ມນ຺ຕິອາທິປເທຫິ ເຂຕ຺ຕນິຍມໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ອາທິໂຕ ຈຸທ຺ທສຫິ ປເທຫິ ສຠາວປຣິຈ຺ຈາໂຄ, ປຈ຺ຉິເມຫິ ອຏ຺ຐຫິ ຠາວນ຺ຕຣາທານຎ຺ຈ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ. ປຈ຺ຈກ຺ຂາມິ ຘາເຣຫີຕິ ເອເຕຫິ ກາລນິຍມໍ ທສ຺ເສຕິ. ວທຕີຕິ ອິມິນາ ປເທນ ປໂຍຄນິຍມໍ ທສ຺ເສຕິ. ວິຎ຺ຎາເປຕີຕິ ອິມິນາ ວິຊານນນິຍມໍ ທສ຺ເສຕິ. ອຸມ຺ມຕ຺ຕໂກ ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕິ, ອຸມ຺ມຕ຺ຕກສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕີຕິອາທີຫິ ປຸຄ຺ຄລນິຍມໍ ທສ຺ເສຕິ. ອຣິຍເກນ ມິລກ຺ຂສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕີຕິອາທີຫິ ປນ ປຸຄ຺ຄລາທິນິຍເມປິ ສຕິ ວິຊານນນິຍມາສມ຺ຠວໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຍາຍ ມິລກ຺ຂຠາສາຍ ກາລນິຍໂມ ນຕ຺ຖິ, ຕາຍປິ ຠາສາຍ ກາລນິຍມຕ຺ຖທີປເນ ສຕິ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ຣຸຫຕີຕິ ໂນ ມຕີ’’ຕິ ອາຈຣິໂຍ. ທວາຍາຕິອາທີຫິ ເຂຕ຺ຕາທິນິຍເມ ສຕິປິ ຈິຕ຺ຕນິຍມາຠາເວນ ນ ຣຸຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສາເວຕຸກາໂມ ນ ສາເວຕີຕິ ຈິຕ຺ຕນິຍເມປິ ສຕິ ປໂຍຄນິຍມາຠາເວນ ນ ຣຸຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອວິຎ຺ຎຸສ຺ສສາເວຕິ, ວິຎ຺ຎຸສ຺ສ ນ ສາເວຕີຕິ ຈິຕ຺ຕເຂຕ຺ຕກາລປໂຍຄປຸຄ຺ຄລວິຊານນນິຍເມປິ ສຕິ ຍໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ສາເວຕິ, ຕສ຺ເສວ ສວເນ ນ ຣຸຫຕິ, ນ ອຎ຺ຎສ຺ສາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຍທິ ອຍເມວ ຊານາຕູຕິ ເອກໍ ນິຍເມຕ຺ວາ ອາໂຣເຈຕິ, ຕຎ຺ເຈ ໂສ ເອວ ຊານາຕິ, ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາ. ອຖ ໂສ ນ ຊານາຕິ…ເປ… ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາ’’ຕິ. ສພ຺ພໂສ ວາ ປນ ນ ສາເວຕິ, ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາຕິ ຈິຕ຺ຕາທິນິຍເມເນວ ສິກ຺ຂາ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາ ໂຫຕິ, ນ ອຎ຺ຎຖາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ‘‘ສິກ຺ຂາ…ເປ… ທຸພ຺ພລ຺ຍໍ ອນາວິກຕ຺ວາ’’ຕິ ປທສ຺ສ ປທຠາຊນໍ ຕີຫິ ອາກາເຣຫິ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ທ຺ເວ ອມິສ຺ສາ, ປຈ຺ຉິໂມ ເອໂກ ມິສ຺ໂສຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເຕເນວ ວຈີເຠເທນາຕິ ຕທຕ຺ຖທີປນມຕ຺ຕໍ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາວ ເຕເນວ ວຈີເຠເທນ ຊານາເປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈິຕ຺ຕສມ຺ປຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕຸກາມຕາຈິຕ຺ຕສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ. ສມຍຎ຺ຎູ ນາມ ຕທຘິປ຺ປາຍຊານນມຕ຺ເຕນ ໂຫຕິ.

໕໓. ວຓ຺ຓປຏ຺ຐານໍ ພຸທ຺ຘຄຸຓທີປກໍ ສຸຕ຺ຕໍ. ອຸປາລິຄຫປຕິນາ ວຸຕ຺ຕາ ກິຣ ອຸປາລິຄາຖາ. ປຎ຺ຎາຓໍ ສຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກໍ, ຕສ຺ມາ ໂພຘິປຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ໂພຘິສຎ຺ຎາຓໍ, ໂພຘິພີຊນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ນິຍເມຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ທ຺ວີສຸປິ ຊານນ຺ເຕສຸ ເອວ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ວຸຕ຺ເຕ ເຕສຸ ເອໂກ ເຈ ຊານາຕິ, ນ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາ ໂຫຕີ’’ຕິ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິມ຺ປິ ຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍ ນ ສເມຕິ. ‘‘ຄິຫີ ໂຫມີ’’ຕິ ວາ ‘‘ຄິຫິມ຺ຫີ’’ຕິ ວາ ວຸຕ຺ເຕ ກິຎ຺ຈາປິ ວຕ຺ຕມານວຈນໍ ໂຫຕິ. ‘‘ຘາເຣຫີ’’ຕິ ອຕ຺ຖາຠາວາ ຈ ‘‘ຘາເຣຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຈ ປຣສ຺ສຸປຣິ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ມາ ນ ໂຫຕິ. ສນ຺ທິຏ຺ຐິກໍ ຘມ຺ມນ຺ຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຘມ຺ມວຈນໍ ວຸຕ຺ຕໍ ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ສນ຺ທິຏ຺ຐິກ’’ນ຺ຕິ ວທຕິ, ຕໍ ປກາເສຕຸໍ. ອຎ຺ຎຖາ ‘‘ວິຊິຕວິຊຍໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິອາທີສຸປິ ຕປ຺ປສງ຺ຄໂຕ ພຸທ຺ຘສທ຺ໂທປິ ອວສາເນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ຠເວຍ຺ຍ. ອາຈຣິຍເວວຈເນສຸ ປນ ໂຍ ມໍ ປພ຺ພາເຊສີຕິອາທິ ອຸປຊ຺ຌໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ, ປຣໍ ວາ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ປພ຺ພຊິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ໂອກລ຺ລໂກຕິ ກປຓາຘິວຈນໍ. ໂມຬິພທ຺ໂຘຕິ ສິຂາພທ຺ໂຘ, ໂອມຸກ຺ກມກຸໂຏ ວາ. ເຈລ຺ລໂກ ອເຖໂຣ. ເຈຏໂກ ມຊ຺ຌິໂມ. ໂມຬິຄລ຺ໂລ ມຫາສາມເຓໂຣ. ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄຫນາຄາທີນໍ ນາຄຣູປາທີນໍ ວາ ສນ຺ຕິເກ, ຠາສາຊານນກິນ຺ນຣາທີນໍ ວາ. ‘‘ເທວຕາ ນາມ ມຫາປຎ຺ຎາ’’ຕິ ກິຣ ປາໂຐ. ທວາຍາຕິ ສຫສາ. ຣວາຠຎ຺ເຎນາຕິ ຂລິຕຠຎ຺ເຎນ. ອກ຺ຂຣສມຍານຎ຺ຫິ ນາຠິຎ຺ຎາຕາຍ ວາ ກຣຓານໍ ອວິສທຕາຍ ວາ ໂຫຕິ ຣວາຠຎ຺ຎໍ. ອວິເຘຍ຺ຍິນ຺ທ຺ຣິຍຕາຍ ‘‘ໂປຕ຺ຖກຣູປສທິສສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຄຣຸເມຘສ຺ສ ມນ຺ທປຎ຺ຎສ຺ສ. ກິຕ຺ຕາວຕາ ປນ ຄຣຸເມໂຘ ໂຫຕີຕິ ເຈ? ສມເຍ ອໂກວິທຕາຍ.

ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ມູລປຎ຺ຎຕ຺ຕິກຖາວຓ຺ຓນາ

໕໕. ‘‘ປຏິເສວຕິນາມາ’’ຕິ ປທໍ ມາຕິກາຍໍ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປຏິເສເວຍ຺ຍາຕິ ເອຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິມາຫ. ‘‘ເອໂສ ເມຖຸນຘມ຺ໂມ ນາມາ’’ຕິ ສພ຺ພປາຬິໂປຕ຺ຖເກສຸ, ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ເອໂສ ວຸຈ຺ຈຕິ ເມຖຸນຘມ຺ໂມ ນາມາ’’ຕິ ອຸທ຺ຘຏາ. ອິຕ຺ຖິຍາ ນິມິຕ຺ເຕນ ອຕ຺ຕໂນ ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມຕໍ ທສ຺ສິຕໍ. ອຕ຺ຕໂນ ນິມິຕ຺ເຕນ ອິຕ຺ຖິຍາ ນິມິຕ຺ຕໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕ຺ຕາ ນ ທສ຺ສິຕໍ. ຈຕ຺ຕາຣິ ຐານານິ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ອພ຺ຠນ຺ຕຣຕລໍ ຉຸປນ຺ຕໍເຍວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຈ຺ຉຸປນ຺ຕໍ ນີຫຣນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ມຊ຺ຌນ຺ຕິ ອຄ຺ຄປ຺ປເທສໍ. ອຸປຣິຠາຄມຊ຺ຌນ຺ຕິ ອຸປຣິຠາຄສ຺ສ ອຄ຺ຄປ຺ປເທສໍ. ນຏ຺ຐກາຍປ຺ປສາທນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸປຫຕິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິສມ຺ຠວໂຕ ອິຘາປິ ອາປຕ຺ຕີຕິ ເຈ? ເນຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ມຕຈມ຺ມໍ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຕຈມ຺ມຎ຺ຫິ ອນຸປາທິນ຺ນໍ, ອຸປາທິນ຺ເນ ເອວ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິ. ອປິຘາຍ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ. ຍຖາ ທນ຺ຕາ ນ ທິສ຺ສນ຺ຕິ, ຕຖາ ປິຘາເຍວ ນິສີທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ໂຄນໂສຕິ ໂຄຓປິຏ຺ຐິໂກ ມຓ຺ຑລສປ຺ໂປ, ຍສ຺ສ ປິຏ຺ເຐ ໂລຫິຕການິ ມຓ຺ຑລານິ ທິສ຺ສນ຺ຕິ. ກລລປຣິຈຍວາຣິຈາຣມຈ຺ຉຄ຺ຄຫເຓນ ກິຎ຺ຈາປິ ສມຸທ຺ເທ ມຫາມຸຂາ ຫຕ຺ຖິສຣີຣມ຺ປິ ເອກປ຺ປຫາເຣນ ຄິລິຕຸໍ ສມຕ຺ຖາ ຕໂຕ ມຫນ຺ຕຕຣາ ຈ ຄຫິຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕສໍ ມຸຂາທີສຸ ເມຖຸນຘມ຺ໂມ ນ ສມ຺ຠວຕີຕິ ຕຕ຺ຖ ຐານປຣິຈ຺ເຉໂທ ນຕ຺ຖີຕິ ເອເກ, ວິຈາເຣຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເອຕເມວ ຫີຕິ ອນນ຺ຕຣໍ ສນ຺ຘາຍ. ສທ຺ຘິໍ ໂຍຊນາຍ ອກ຺ຂຣໂຍຊນາຍ. ‘‘ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ປນ ສິກ຺ຂາປທໍ ສພ຺ເພຫິປິ ລຊ຺ຊີປຸຄ຺ຄເລຫິ ສມໍ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພຠາວໂຕ ສມສິກ຺ຂຕາ ນາມາຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສພ຺ພສິກ຺ຂາປທໍ ສພ຺ພຠິກ຺ຂູຫິ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ກສ຺ສຈິ ອູນມຘິກໍ ວາ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ຕສ຺ສ ຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິວາເຣ ປນ –

‘‘ນ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕໂກ ນ ຈ ປນ ປາຣິວາສິໂກ,

ນ ສງ຺ຆຠິນ຺ໂນ ນ ຈ ປນ ປກ຺ຂສງ຺ກນ຺ໂຕ;

ສມານສໍວາສກຠູມິຍາ ຐິໂຕ,

ກຖໍ ນຸ ສິກ຺ຂາຍ ອສາຘາຣໂຓ ສິຍາ’’ຕິ. (ປຣິ. ໔໗໙) –

ວຸຕ຺ຕໍ. ຕທຏ຺ຐກຖາຍ ຈ ‘‘ອຍໍ ປຎ຺ຫາ ນຫາປິຕປຸພ຺ພກໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕາ. ອຍຎ຺ຫິ ຂຸຣຠຓ຺ຑໍ ປຣິຫຣິຕຸໍ ນ ລຠຕິ, ອຎ຺ເຎ ລຠນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ສິກ຺ຂາຍ ອສາຘາຣໂຓ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ສພ຺ພໍ ຍຖາ ສໍສນ຺ທຕິ ສເມຕິ, ຕຖາ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຠິກ຺ຂຸນີນໍເຍວ ສາຘາຣຓານິ ສິກ຺ຂາປທານິປິ ຠິກ຺ຂຸ ສິກ຺ຂຕິ, ເອວມຎ຺ໂຎປິ ອນ຺ຫາປິຕປຸພ຺ພໂກ ຠິກ຺ຂຸ ຕໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ສິກ຺ຂຕິ ເອວ ຕທຕ຺ຖໂກສລ຺ລຕ຺ຖນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ສພ຺ພມ຺ປິ ສິກ຺ຂາປທໍ ສມສິກ຺ຂຕາ ນາມາຕິ. ຍໍ ຕໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ຕິສ຺ໂສ ອິຕ຺ຖິໂຍ’’ຕິອາທິວິຠງ຺ໂຄຕໍນິຍາມໂກຕິລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ ວຕ຺ຖຸນິຍມນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ອມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິປ຺ປສງ຺ເຄນ ກເຕ ສຸວຓ຺ຓຣຊຕາທິມເຍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເຍ ຈ ‘‘ຕໂຍ ອຕ຺ຖວເສ ປຏິຈ຺ຈ ວິຠງ຺ໂຄ ປວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕາ, ເຕ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ປຐມຈຕຸກ຺ກກຖາວຓ຺ຓນາ

໕໗. ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກາ ອສ຺ສ ໂຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ສາ ອກຸສລາ ອາປຕ຺ຕິ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສີລສມ຺ຠວໍ ອຠິຠວຕິ, ຣາຄາຠິຠເວ ຕສ຺ມິໍ ປາຣາຊິກາຕິ ລທ຺ຘນາມາ ປຸພ຺ພຠາເຄ ອາປນ຺ນາ ທຸກ຺ກຏຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍາທໂຍ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ວິນາເສຕ຺ວາ ສຍເມເວກາ ອສ຺ສ. ວຕ຺ຖຸນາ ສຠາຄາຫິ ວາ ອສຠາຄາຫິ ວາ ອຎ຺ຎາຫິ ປາຣາຊິກຕ຺ເຕນ ສມານຊາຕິກາຫິ ອາປຕ຺ຕີຫິ ສຍໍ ນາຠິຠວີຍຕີຕິ ເອເກ. ຕໍ ຕໍ ປຸພ຺ເພ ວິຈາຣິຕເມວ. ຍທາ ປນ ຈຕສ຺ໂສປິ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິໂຍ ເອກໂຕ ໂຫນ຺ຕິ, ຕທາ ຕາ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຠິກ຺ຂຸຠາວໍ ອຠິຠວນ຺ຕິ, ອຠິກ຺ຂຸໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ອນຸປສມ຺ປນ຺ນໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ສມຎ຺ຎາຍປິ ຠິກ຺ຂຸ ນ ໂຫຕິ. ໂອມສວາທປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ນ ຊເນຕີຕິ ເອເກ. ທຸຕິເຍນ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປນ ປາຣາຊິກສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ປຕ຺ຕິ ສມ຺ປຕ຺ຕິ ອາປຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ ສງ຺ຄຫິໂຕ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ອາປຕ຺ຕິສມ຺ປຕ຺ຕິວາທີນໍ ສງ຺ຄຫິໂຕ ໂຫຕິ, ຍຸຊ຺ຊຕິ ເຈສາ ປຣສາເປກ຺ຂາ. ສາປຕ຺ຕິໂກ ນາມ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ໂຫຕິ, ອຎ຺ຎຖາ ຕສ຺ສ ຂຓຠງ຺ເຄນ ອນາປຕ຺ຕິໂກ ຠເວຍ຺ຍ, ນ ຈ ໂຫຕີຕິ. ກທາ ປນ ໂຫຕີຕິ? ຍທາ ກາລໍ ກໂຣຕິ, ຍທາ ຈ ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ສາມເຓຣາທິຠູມິຍໍ ຕິຏ຺ຐຕິ. ຍທິ ເອວໍ ສິກ຺ຂາຍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາຍ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາ ຈາຕິ ອຸຠຍໍ ຕສ຺ສ ເອກໂຕ ອຕ຺ຖິ, ສງ຺ຆາທິເສສາທິອາປຕ຺ຕິ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂາເນນ ກິໍ ນ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາ, ປຸນ ອຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ເທສາເປຕພ຺ພາ. ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ອາປຕ຺ຕິວຸຏ຺ຐານໍ ຊາຕໍ, ອຠິກ຺ຂຸ ອາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐາຕິ, ຄຫຏ຺ໂຐ ວຸຏ຺ຐາຕິ, ສາມເຓໂຣ ວຸຏ຺ຐາຕິ, ຕໂຕ ວິນຍວິໂຣຘາ ນ ວຸຏ຺ຐາຕິ. ຫຎ຺ຈິ ປນ ວຸຏ຺ຐາຕິ ຄຫຏ຺ໂຐ, ສາມເຓໂຣ ວາ ສີລສມ຺ປນ຺ໂນວ ຌານລາຠີ ອສ຺ສ, ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລສ຺ສ ວາ ອຣຫຕ຺ຕຜລສ຺ສ ວາ ລາຠີ ອສ຺ສ, ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິຍາ ສາປຕ຺ຕິໂກ ອຣຫາ ອສ຺ສ. ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕໂກ ອຸປ຺ປພ຺ພຊິໂຕ ວາ ປຣິວາສາຣໂຫ ມານຕ຺ຕາຣໂຫ ອຸປ຺ປພ຺ພຊິໂຕ ວາ ສີລສມ຺ປນ຺ໂນ ຌານລາຠີ ອສ຺ສ, ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລສ຺ສ, ອຣຫຕ຺ຕຜລສ຺ສ ວາ ລາຠີ ອສ຺ສ, ສາປຕ຺ຕິໂກ ສນ຺ຕຣາຍິໂກ ອຣຫາ ອສ຺ສ, ໂສ ປຸນ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ປຣິວາສໍ, ມານຕ຺ຕໍ ວາ ທຕ຺ວາ ອພ຺ເຠຕພ຺ໂພ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕໂກ ໂອສາເຣຕພ຺ໂພຕິ ສມາໂນ ອຍໍ ອຸປລພ຺ໂຠຕິ.

ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວິນິຈ຺ຉໂຍ – ປາຣາຊິກໍ ຘມ຺ມໍ ອາປນ຺ໂນ ຍາວ ຠິກ຺ຂຸຠາວໍ ປຏິຊານາຕິ ສາທິຍຕິ ສໍວາສໍ, ສນ຺ຕຣາຍິກຕ຺ຕາ ອຸໂປສຖທິວສາທີສຸ ຄຫຏ຺ຐສ຺ສ ວິຍ ສຍເມວ ສີລໍ ສມາທິຍນ຺ຕສ຺ສປິ ນ ສີລສມາທານໍ ຣຸຫຕິ, ປເຄວ ຌານາທີນິ. ໂສ ເຈ ຠິກ຺ຂຸຠາວໍ ນ ສາທິຍຕິ ນ ປຏິຊານາຕິ ສໍວາສໍ ນ ສາທິຍຕິ, ເກວລໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອາວິກຕ຺ວາ ຣາຊເວຣິໂຈຣາທິຠເຍນ ກາສາວໍ ນ ປຣິຈ຺ຈຊຕິ, ອນຸປສມ຺ປນ຺ໂນວ ໂຫຕິ ສຫເສຍ຺ຍາທິໍ ຊເນຕິ, ສີລສ຺ສ ຈ ຌານາທີນຎ຺ຈ ຠາຄີ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ –

‘‘ອາປນ຺ເນນ ວິສຸທ຺ຘາເປກ຺ເຂນ ສນ຺ຕີ ອາປຕ຺ຕິ ອາວິກາຕພ຺ພາ, ອາວິກຕາ ຫິສ຺ສ ຜາສຸ ໂຫຕິ, ປຐມສ຺ສ ຌານສ຺ສ ອຘິຄມາຍາ’’ຕິອາທິ (ມຫາວ. ໑໓໔-໑໓໕).

ຕຕ຺ຖ ສນ຺ຕີ ອາປຕ຺ຕີຕິ ສາວເສສານວເສສປ຺ປເຠທາ ສພ຺ພາປິ ອາປຕ຺ຕິ ອາປນ຺ນາ ອຘິປ຺ເປຕາ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ປເຄວ ຄຫຏ຺ຐາທິຠູມິຍໍ ຐິໂຕ ຌານາທີນໍ ຠາຄີ ອສ຺ສ ສຸທ຺ຘນ຺ເຕ ຐິຕຕ຺ຕາ, ໂຍ ປນ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕໂກ ອໂນສາຣິໂຕ, ຄຣຸຘມ຺ມໍ ວາ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອວຸຏ຺ຐິໂຕ ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ຄຫຏ຺ຐາທິຠູມິຍໍ ຐິໂຕ, ນ ໂສ ຌານາທີນໍ ຠາຄີເຍວ ຠວຕິ ນ ສຸທ຺ຘນ຺ເຕ ຐິຕຕ຺ຕາ, ສກຣຓີຍຕ຺ຕາ ຈ, ເຕເນວ ຠຄວຕາ ‘‘ໂສ ປຸນ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ໂອສາເຣຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ເຕ ຠິກ຺ຂຸກາເລ ອາປນ຺ນາ ອນ຺ຕຣາຍິກາ ຘມ຺ມາ ວິປ຺ປຏິສາຣໍ ຊນຍິຕ຺ວາ ອວິປ຺ປຏິສາຣມູລການໍ ປາໂມຊ຺ຊາທີນໍ ສມ຺ຠວໍ ນິວາເຣນ຺ຕິ, ໂນ ສກາສາເວສຸເຍວ. ໂນ ເຈ ນິວາເຣນ຺ຕິ, ສມ຺ຠວຕິ. ຄຣຸກໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູນໍ ອາວິກຕ຺ວາ ເຈ ອຸປ຺ປພ຺ພຊິໂຕ, ປກຕຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປ຺ປພ຺ພຊິໂຕຕິ ກຕ຺ວາ ຌານາທີນໍ ຠາຄີ ອສ຺ສ ‘‘ອາວິກຕາ ຫິສ຺ສ ຜາສຸ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ປເຄວ ຠິກ຺ຂຸກາເລ, ນ ຕ຺ເວວ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕໂກ ສກຣຓີຍຕ຺ຕາຕິ ເອເກ. ຕທນຸວຕ຺ຕນໂກ ປນ ຕໍ ລທ຺ຘິໍ ປຫາຍ ຠາຄີ ອສ຺ສ. ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຄຫຏ຺ຐາຍ ປຣິສາຍ (ມຫາວ. ໑໕໔) ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂາຕກສ຺ສ ອນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸໍ ອຊ຺ຌາປນ຺ນກສ຺ສ ນິສິນ຺ນປຣິສາຍາຕິ (ມຫາວ. ໑໘໓) ເອຕ຺ຖ ຄຫຏ຺ໂຐ ນາມ ປກຕິຍາ ຄິຫິລິງ຺ເຄ ຐິໂຕ. ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ຠິກ຺ຂຸລິງ຺ເຄ ຐິໂຕ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂາຕໂກ. ໂສ ສກາສາເວສຸ ສາເປກ຺ຂຕ຺ຕາ ສາມເຓຣຠາວໍ ປຕ຺ຖຍມາໂນ ເຕເນວ ລິງ຺ເຄນ ຕີຫິ ສຣຓຄມເນຫິ ສາມເຓໂຣ ໂຫຕິ. ອນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸໍ ອຊ຺ຌາປນ຺ໂນ ສໍວາສໍ ສາທິຍນ຺ໂຕປິ ປຈ຺ຉາ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕກ຺ກເມນ ອສາທິຍິຕ຺ວາ ສາມເຓຣຠາວໍ ປຕ຺ຖຍມາໂນ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂາຕໂກ ວິຍ ຕີຫິ ສຣຓຄມເນຫິ ສາມເຓໂຣ ໂຫຕິ, ນ ປຸນ ກາສາວໍ ປຏິຄ຺ຄາຫາເປຕພ຺ໂພ ຠິກ຺ຂູຫິ ປຐມໍ ທິນ຺ນລິງ຺ເຄເຍວ ຐິຕຕ຺ຕາ. ໂຍ ປນ ປາຣາຊິໂກ ໂຈທິຍມາໂນ ປຣາຊິຕ຺ວາ ‘‘ຫນ຺ທ, ຠນ຺ເຕ, ສາມເຓໂຣ ຠວາມິ, ສຣຓານິ ເທຖາ’’ຕິ ວທຕິ, ‘‘ສາຘຸ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ, ຄິຫິລິງ຺ເຄ ຐເປຕ຺ວາ ປຸນ ກາສາຍານິ ປຏິຄ຺ຄາຫາເປຕ຺ວາ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ໂພ. ‘‘ອິທໍ ປນ ສພ຺ພໍ ອຕ຺ຕໂນ ມຕິຍາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິຈາເຣຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອາຈຣິໂຍ ວທຕິ. ປເວສນໍ ນາມ ອງ຺ຄຊາຕໍ ປເວເສນ຺ຕສ຺ສ ອງ຺ຄຊາເຕນ ສມ຺ຜຸສນໍ. ປວິຏ຺ຐໍ ນາມ ຍາວ ມູລາ ປເວເສນ຺ຕສ຺ສ ວິປ຺ປກຕກາເລ ວາຍາມກາໂລ. ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິສມເຍ ອງ຺ຄຊາຕໍ ຐິຕໍ ນາມ. ອຸທ຺ຘຣຓໍ ນາມ ນີຫຣຓກາໂລ. ຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘‘ວາຍາມໂຕ ໂອຣມິຕ຺ວາ ຐານໍ ຐິຕໍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອສງ຺ກຣໂຕ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປເວສນປວິຏ຺ຐອຸທ຺ຘຣຓກາເລສຸປິ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິ ໂຫຕິເຍວ.

ປຐມຈຕຸກ຺ກກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ເອກູນສຕ຺ຕຕິທ຺ວິສຕຈຕຸກ຺ກກຖາວຓ຺ຓນາ

໕໙-໖໐. ‘‘ມຕໍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອກ຺ຂາຍິຕ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ອມຕໍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຂາຍິຕມ຺ປິ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸເມວາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສພ຺ພໂສ ຂາຍິຕໍ, ອຸປ຺ປາຏິຕໍ ວາ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍວຕ຺ຖຸເມວາຕິ ທສ຺ເສຕິ, ຕຖາ ‘‘ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຂາຍິຕ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ມຕໍ ສພ຺ພຂາຍິຕໍ, ອຸປ຺ປາຏິຕໍ ວາ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖູຕິ ທສ຺ເສຕິ. ນ ຈ ສາວເສສໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ. ກິໍ ກາຣຓາ? ອິທຎ຺ຫິ ສິກ຺ຂາປທໍ ໂລກວຊ຺ຊໍ, ນ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊໍ. ຕຕ຺ຖ ສິກ຺ຂາປທນ຺ຕິ ປາຣາຊິກໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍມ຺ປິ ຫິ ໂລກວຊ຺ຊໍ, ນ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊໍ. ອຖ ວາ ອຸຠຍມ຺ປິ ອນວເສສໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ. ປາຣາຊິກເຂຕ຺ເຕ ຫິ ເຫຏ຺ຐິມໂກຏິໍ ປາເປຕ຺ວາ ຐປິເຕ ຕໂຕ ປຣໍ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍເຂຕ຺ຕມ຺ປິ ປາຣາຊິກເຂຕ຺ຕໍ ວິຍ ເຫຏ຺ຐິມປຣິຈ຺ເຉເທນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຸປຑ຺ຒກ຺ຂາຍິເຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ຍຕ຺ຖ ນິມິຕ຺ຕໍ ຂາຍິຕໍ, ຕໍ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖູຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖາຫ – ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊໍ ກິໍ ສາວເສສເມວ ຠຄວາ ປຎ຺ຎາເປຕີຕິ? ນ. ເອກໍສໂຕ ປນ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປກາສຍິສ຺ສາມ, ກິມຕ຺ຖໍ ປນ ຠຄວາ ອຸປຑ຺ຒກ຺ຂາຍິເຕ ປາຣາຊິກໍ ນ ປຎ຺ຎາເປສີຕິ ອຍໍ ຕາວ ອປຸຈ຺ຉາ ພຸທ຺ຘວິສຍຕ຺ຕາ ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ. ອິທໍ ປເນຕ຺ຖ ກາຣຓປຕິຣູປກໍ ‘‘ອຸປຑ຺ຒຠາວສ຺ສ ທຸພ຺ພິນິຈ຺ຉຍຕ຺ຕາ’’ຕິ. ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຂາຍິຕໍ ນາມ ວຈ຺ຈມຄ຺ຄປສ຺ສາວມຄ຺ຄມຸຂານໍ ຈຕູສຸ ໂກຏ຺ຐາເສສຸ ທ຺ເວ ໂກຏ຺ຐາເສ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ຍາວ ຕຕິຍໂກຏ຺ຐາສປຣິໂຍສານາ ຂາທິຕໍ, ຕຕິຍໂກຏ຺ຐາສໍ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ຍາວ ຈຕຸຕ຺ຖໂກຏ຺ຐາສປຣິໂຍສານາ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸ.

ຍທິປິ ນິມິຕ຺ຕໍ ສພ຺ພໂສ ຂາຍິຕນ຺ຕິ ‘‘ຊີວມານກສຣີຣໍເຍວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອລ຺ລສຣີເຣຕິ ອຠິນເວ, ອກຸຖິເຕ ວາ ມນຸສ຺ສານໍ ຊີວມານສຣີເຣ ອກ຺ຂິນາສາທີສຸ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍເມວ. ຕິຣຈ຺ຉານຄຕານໍ ຫຕ຺ຖິອສ຺ສາທີນໍ ນາສາຍ ວຕ຺ຖິໂກເສ ຈ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ‘‘ອມຄ຺ເຄນ ອມຄ຺ຄໍ ປເວເສຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາ’’ຕິ ອິມາຍ ປາຬິຍາ ອຕ຺ຖວິເສເສເນຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປກຈ຺ຉກາທີສຸ ທຸກ຺ກຏໍ, ສພ຺ເພສມ຺ປິ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕານໍ ອກ຺ຂິກຓ຺ຓວເຓສຸ ທຸກ຺ກຏໍ, ອວເສສສຣີເຣປິ ທຸກ຺ກຏເມວາຕິ ອິທໍ ວິນີຕວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ‘‘ເອຫິ, ຠນ຺ເຕ, ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວາ’’ຕິ. ‘‘ອລໍ ຠຄິນິ ເນຕໍ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໗໙) ອິມິນາ ຕາວ ເມຖຸນຣາຄາຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ. ‘‘ເອຫິ, ຠນ຺ເຕ, ອູຣຸນ຺ຕຣິກາຍ ຆຏ຺ເຏຫິ…ເປ… ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ຕຖາ ອກາສີ’’ຕິ ອິມິນາ ຕາວ ໂມຈນສ຺ສາໂທ ທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ, ເຕເນວາຫ ຠຄວາ ‘‘ອາປຕ຺ຕິ ສງ຺ຆາທິເສສສ຺ສາ’’ຕິ. ‘‘ໂຍ ປນ ເມຖຸນຣາເຄນ ອູຣຸນ຺ຕຣິກາຍ ຆຏ຺ເຏຕິ, ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ສິທ຺ຘນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ.

ມນຸສ຺ສານໍ ອກ຺ຂິກຓ຺ຓວຓາທິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍວຕ຺ຖຸ, ຕິຣຈ຺ຉານຄຕານໍ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖູຕິ ເອຕ຺ຖ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍ ປາຬິເລໂສ, ຕສ຺ມາ ‘‘ນ ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ຣຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕນ ອງ຺ຄຊາຕໍ ຉຸປິຕພ຺ພໍ, ໂຍ ຉຸເປຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ຣຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕນ ອກ຺ຂິກຓ຺ຓວຓໍ ຉຸປນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ສິທ຺ຘນ຺ຕິ ອຍໍ ຈມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘເກ ປາຬິເລໂສຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ‘‘ຊີວມານກປຸຣິສສ຺ສາຕິ ຊີວມານກສທ຺ໂທ ມເຕ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖີຕິ ຎາປນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນາຕິ ອິທໍ ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ກຕ຺ວາ ມຫາອຏ຺ຐກຖໍ ສຣີຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຖ ໂຂ ເສສອຏ຺ຐກຖາສຸ ‘‘ເມຖຸນຣາເຄນ ມຸເຂນາ’’ຕິ ວຈນາຠາວໂຕ ຕຕ຺ເຖວ ຠາວໂຕ ຕໍ ວຈນໍ ປາຬິວຈເນນ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນຸຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘‘ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປີຕິ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍເມວ ເມຖຸນຣາເຄນ ອິຕ຺ຖິຍາ ນິມິຕ຺ຕໍ ອປ຺ປເວເສນ຺ໂຕ ຉຸປຕິ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ເມຖຸນຣາເຄນ ມຸເຂນາ’’ຕິປິ ກຕ຺ຖຈິ, ປາຬິຍໍ ອວິເສເສນ ‘‘ນ ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ຣຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕນ ອງ຺ຄຊາຕໍ ຉຸປິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຕໍ ສພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸຣິມໍ ປສໍສນ຺ຕີຕິ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕິ…ເປ… ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄນ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິອາທິອຏ຺ຐກຖາວຈເນຫິ ສໍສນ຺ທນໂຕ. ‘‘ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ…ເປ… ປຸຣິມໍ ປສໍສນ຺ຕີ’’ຕິ ອິທໍ ສງ຺ຄີຕິໂຕ ປຈ຺ຉາ ສີຫຬທີປເກຫິ ອາຈຣິເຍຫິ ປາຬິຍາ, ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉໂຍຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ອິຕຣຖາ ຫີຕິ ປກຕິມຸເຂນ. ກສ຺ມາ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ເຈ? ‘‘ອງ຺ຄຸລິພີຊາທີນິ ປເວເສນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຍຸຕ຺ຕໍ. ຕິຣຈ຺ຉານຄຕິຕ຺ຖິຍາ ປສ຺ສາວມຄ຺ຄນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ປຸພ຺ເພ ‘‘ນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ເອຕ຺ຖ ‘‘ປສ຺ສາວມຄ຺ຄ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອວເສສນິມິຕ຺ເຕ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ຍຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ. ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ ເມຖຸນຣາເຄນ. ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ຈ ຂນ຺ຘເກ ປສ຺ສາວນິມິຕ຺ຕວເສເນວາຄຕຕ຺ຕາ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ເອກູນສຕ຺ຕຕິທ຺ວິສຕຈຕຸກ຺ກກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສນ຺ຖຕຈຕຸກ຺ກເຠທກກຖາວຓ຺ຓນາ

໖໑-໒. ອິຕ຺ຖິນິມິຕ຺ຕໍ ຂາຓຸໍ ກຕ຺ວາຕິ ອິຕ຺ຖິນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ຂາຓຸໍ ປເວເສຕ຺ວາ ສມຕລໍ ວາ ກຕ຺ວາ ອຕິຣິຕ຺ຕໍ ວາ ຂາຓຸໍ ຆຏ຺ເຏນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ປເວສາຠາວາ. ອີສກໍ ອນ຺ໂຕ ປເວເສຕ຺ວາ ຐິຕໍ ຂາຓຸເມວ ເຈ ອງ຺ຄຊາເຕນ ຉຸປຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ‘‘ອຸປ຺ປລຄນ຺ຘາ ອຸປ຺ປລຠາວາ’’ຕິປິ ທີປວາສິໂນ ປຐນ຺ຕິ ກິຣ. ສຸຕ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂຸມ຺ຫີຕິ ເສວນຈິຕ຺ຕໍ ອຸປຏ຺ຐິເຕຕິ (ປາຣາ. ໕໗) ເອຕ຺ຖ ວິຍ. ‘‘ສຸຕ຺ຕຠິກ຺ຂຸມ຺ຫີ’’ຕິ ຈ ປຐນ຺ຕິ, ຕໍ ອຸຊຸກເມວ.

ສນ຺ຖຕຈຕຸກ຺ກເຠທກກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປກິຓ຺ຓກກຖາວຓ຺ຓນາ

ປກິຓ຺ຓເກ ຍານິ ສິກ຺ຂາປທານິ ‘‘ກິຣິຍານີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເຕສໍ ວເສນ ກາໂຍ, ວາຈາ ຈ ສຫ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອກິຣິຍານໍ ວເສນ ວິນາ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ເວທິຕພ຺ພາ, ຈິຕ຺ຕໍ ປເນຕ຺ຖ ອປ຺ປມາຓໍ ຠູຕາໂຣຈນສມຸຏ຺ຐານສ຺ສ ກິຣິຍຕ຺ຕາ, ອຈິຕ຺ຕກຕ຺ຕາ ຈ. ຕຕ຺ຖ ກິຣິຍາ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອນນ຺ຕຣຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຊນກມ຺ປິ ເອກຈ຺ຈໍ ພາຫຸລ຺ລນເຍນ ‘‘ກິຣິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຍຖຍິທໍ ປຐມປາຣາຊິກໍ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອຠາເວປິ ‘‘ໂສ ເຈ ສາທິຍຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສາ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນ ສາທິຍຕິ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ຈ. ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕາປິ ກິຣິຍາ ວິນາ ເສວນຈິຕ຺ເຕນ ນ ໂຫຕິ ຈິຕ຺ຕຊຕ຺ຕາ, ວິກາຣຣູປຕ຺ຕາ, ຈິຕ຺ຕານຸປຣິວຕ຺ຕິກຕ຺ຕາ ຈ. ຕສ຺ມາ ກິຣິຍາສງ຺ຂາຕມິທໍ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຣູປໍ ອິຕຣໍ ຈິຕ຺ຕຊຣູປໍ ວິຍ ຊນກຈິຕ຺ເຕນ ວິນາ ນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ອິຕຣໍ ສທ຺ທາຍຕນໍ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕສ຺ມາ ກິຣິຍາຍ ສຕິ ເອກນ຺ຕໂຕ ຕຊ຺ຊນກໍ ເສວນຈິຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຖິເຍວາຕິ ກຕ຺ວາ ນ ສາທິຍຕິ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ຍສ຺ມາ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຊນກມ຺ປິ ສມານໍ ເສວນຈິຕ຺ຕໍ ນ ສພ຺ພກາລໍ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ຊເນຕິ, ຕສ຺ມາ ວິນາປິ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ສຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ສາທິຍຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ເຈ, ນ ສາທິຍຕິ ນາມ, ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ, ເຕເນວ ຠຄວາ ‘‘ກິໍຈິຕ຺ໂຕ ຕ຺ວໍ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ຈິຕ຺ເຕເນວ ອາປຕ຺ຕິໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທຕິ, ນ ກິຣິຍາຍາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ຉ ອາປຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐານານິ, ຕານິ ເອວ ອາປຕ຺ຕິກຣາ ຘມ຺ມາ ນາມາຕິ ຈ, ຈຕູຫາກາເຣຫິ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕິ ກາເຍນ ວາຈາຍ ກາຍວາຈາຫິ ກມ຺ມວາຈາຍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ຈ ເອຕານິ ສຸຕ຺ຕປທານິ ອວິໂຣຘິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ, ອຎ຺ຎຖາ ວິໂຣຘິຕານິ. ກຖໍ? ຍຎ຺ຫິ ອາປຕ຺ຕິໍ ກມ຺ມວາຈາຍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ນ ຕຕ຺ຖ ກາຍາທໂຍຕິ ອາປນ຺ນໍ, ຕໂຕ ກມ຺ມວາຈາຍ ສທ຺ຘິໍ ອາປຕ຺ຕິກຣາ ຘມ຺ມາ ສຕ຺ຕາຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ, ອຖ ຕຕ຺ຖາປິ ກາຍາທໂຍ ເອກໂຕ ວາ ນານາໂຕ ວາ ລພ຺ຠນ຺ຕິ. ‘‘ຈຕູຫິ ອາກາເຣຫີ’’ຕິ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ‘‘ຕີຫາກາເຣຫິ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາຕິ ເອວໍ ວິໂຣຘິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ. ກຖໍ ອວິໂຣຘິຕານີຕິ? ສວິຎ຺ຎຕ຺ຕິກາວິຎ຺ຎຕ຺ຕິກເຠທຠິນ຺ນຕ຺ຕາ ກາຍາທີນໍ. ຍາ ກິຣິຍາ ອາປຕ຺ຕິ, ຕໍ ເອກຈ຺ຈໍ ກາເຍນ ສວິຎ຺ຎຕ຺ຕິເກນ ອາປຊ຺ຊຕິ, ເອກຈ຺ຈໍ ສວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ວາຈາຍ, ເອກຈ຺ຈໍ ສວິຎ຺ຎຕ຺ຕິກາຫິ ກາຍວາຈາຫິ ອາປຊ຺ຊຕິ. ຍາ ປນ ອກິຣິຍາ ອາປຕ຺ຕິ, ຕໍ ເອກຈ຺ຈໍ ກມ຺ມວາຈາຍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ອວສິຏ຺ຐາຫິ ອວິຎ຺ຎຕ຺ຕິກາຫິ ກາຍວາຈາຫິເຍວ, ນ ວິນາ ‘‘ໂນ ເຈ ກາເຍນ ວາຈາຍ ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊຕິ, ກມ຺ມວາຈາປຣິໂຍສາເນ ອາປຕ຺ຕິ ສງ຺ຆາທິເສສສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໔໑໔, ໔໒໑) ວຈນໂຕ. ອວິເສເສນ ວາ ເອກຈ຺ຈໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ກາເຍນ ອາປຊ຺ຊຕິ, ເອກຈ຺ຈໍ ວາຈາຍ, ເອກຈ຺ຈໍ ກາຍວາຈາຫິ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ກາຍວາຈາຫິ, ຕໍ ເອກຈ຺ຈໍ ເກວລາຫິ ກາຍວາຈາຫິ ອາປຊ຺ຊຕິ, ເອກຈ຺ຈໍ ກມ຺ມວາຈາຍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ເອວໍ ອວິໂຣຘິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ສມາສໂຕ ອຕ຺ຖວິຠາວນາ – ກາເຍນ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ກາເຍນ ສວິຎ຺ຎຕ຺ຕິເກນ ອກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກຕ຺ວາ ເອກຈ຺ຈໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ອວິຎ຺ຎຕ຺ຕິເກນ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ອກຕ຺ວາ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕທຸຠຍມ຺ປິ ກາຍກມ຺ມໍ ນາມ. ອກຕມ຺ປິ ຫິ ໂລເກ ‘‘ກຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ອິທໍ ທຸກ຺ກຏໍ ມຍາ, ຍໍ ມຍາ ປຸຎ຺ຎໍ ນ ກຕ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທີສຸ, ສາສເນ ຈ ‘‘ອິທໍ ເຕ, ອາວຸໂສ ອານນ຺ທ, ທຸກ຺ກຏໍ, ຍໍ ຕ຺ວໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ນ ປຸຈ຺ຉີ’’ຕິອາທີສຸ (ຈູຬວ. ໔໔໓), ເອວມິຘ ວິນຍປຣິຍາເຍ ກາເຍນ ອກຣຓີຍມ຺ປິ ‘‘ກາຍກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອຍເມວ ນໂຍ ວາຈາຍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິອາທີສຸ. ຕຕ຺ຖ ສມຸຏ຺ຐານຄ຺ຄຫຓໍ ກຕ຺ຕພ຺ພໂຕ ວາ ອກຕ຺ຕພ຺ພໂຕ ວາ ກາຍາທິເຠທາເປກ຺ຂເມວ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ນ ອຎ຺ຎຖາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ກິຣິຍາຄ຺ຄຫຓໍ ກາຍາທີນໍ ສວິຎ຺ຎຕ຺ຕິກາວິຎ຺ຎຕ຺ຕິກເຠທທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ສຎ຺ຎາຄ຺ຄຫຓໍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອງ຺ຄານງ຺ຄຈິຕ຺ຕວິເສສທສ຺ສນຕ຺ຖໍ, ເຕນ ຍໍ ຈິຕ຺ຕໍ ກິຣິຍາລກ຺ຂເຓ, ອກິຣິຍາລກ຺ຂເຓ ວາ ສນ຺ນິຫິຕໍ, ຍໂຕ ວາ ກິຣິຍາ ວາ ອກິຣິຍາ ວາ ໂຫຕິ, ນ ຕໍ ອວິເສເສນ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອງ຺ຄໍ ວາ ອນງ຺ຄໍ ວາ ໂຫຕິ, ກິນ຺ຕຸ ຍາຍ ສຎ຺ຎາຍ ‘‘ສຎ຺ຎາວິໂມກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອງ຺ຄໍ, ອິຕຣໍ ອນງ຺ຄນ຺ຕິ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ. ອິທານິ ເຍນ ຈິຕ຺ເຕນ ສິກ຺ຂາປທໍ ສຈິຕ຺ຕກໍ ໂຫຕິ, ຍທຠາວາ ອຈິຕ຺ຕກໍ, ເຕນ ຕສ຺ສ ອວິເສເສນ ສາວຊ຺ຊຕ຺ຕາ ໂລກວຊ຺ຊຠາໂວວ ວຸຈ຺ຈຕິ, ກິນ຺ຕຸ ສາວຊ຺ຊໍເຍວ ສມານໍ ເອກຈ຺ຈໍ ໂລກວຊ຺ຊໍ ເອກຈ຺ຈໍ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊນ຺ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ໂລກວຊ຺ຊຄ຺ຄຫຓໍ. ຈິຕ຺ຕເມວ ຍສ຺ມາ ‘‘ໂລກວຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມາ ມໂນກມ຺ມມ຺ປິ ສິຍາ ອາປຕ຺ຕີຕິ ອນິຏ຺ຐປ຺ປສງ຺ຄນິວາຣຓຕ຺ຖໍ ກມ຺ມຄ຺ຄຫຓໍ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອກິຣິຍາລກ຺ຂຓໍ ກມ຺ມໍ, ຕໍ ກຸສລຕ຺ຕິກວິນິມຸຕ຺ຕໍ ສິຍາຕິ ອນິຏ຺ຐປ຺ປສງ຺ຄນິວາຣຓຕ຺ຖໍ ກຸສລຕ຺ຕິກຄ຺ຄຫຓໍ. ຍາ ປເນຕ຺ຖ ອພ຺ຍາກຕາ ອາປຕ຺ຕິ, ຕໍ ເອກຈ຺ຈໍ ອເວທນມ຺ປິ ສຎ຺ຎາເວທຍິຕນິໂຣຘສມາປນ຺ໂນ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ກຕ຺ວາ ເວທນາຕ຺ຕິກໍ ເອຕ຺ຖ ນ ລພ຺ຠຕີຕິ ອນິຏ຺ຐປ຺ປສງ຺ຄນິວາຣຓຕ຺ຖໍ ເວທນາຕ຺ຕິກຄ຺ຄຫຓໍ ກຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສິກ຺ຂາປທຎ຺ຫິ ສຈິຕ຺ຕກປຸຄ຺ຄລວເສນ ‘‘ຕິຈິຕ຺ຕໍ ຕິເວທນ’’ນ຺ຕິ ລທ຺ຘໂວຫາຣໍ ອຈິຕ຺ຕເກນາປນ຺ນມ຺ປິ ‘‘ຕິຈິຕ຺ຕໍ ຕິເວທນ’’ມິຈ຺ເຈວ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຕ຺ຣິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຕ຺ຖາປຕ຺ຕິ ອຈິຕ຺ຕໂກ ອາປຊ຺ຊຕິ ອຈິຕ຺ຕໂກ ວຸຏ຺ຐາຕິ (ປຣິ. ໓໒໔). ອຕ຺ຖາປຕ຺ຕິ ກຸສລຈິຕ຺ໂຕ ອາປຊ຺ຊຕິ ກຸສລຈິຕ຺ໂຕ ວຸຏ຺ຐາຕີ’’ຕິອາທິ (ປຣິ. ໔໗໐). ອນຸຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘‘ສຎ຺ຎາ ສທາ ອນາປຕ຺ຕິເມວ ກໂຣຕິ, ຈິຕ຺ຕໍ ອາປຕ຺ຕິເມວ, ອຈິຕ຺ຕກໍ ນາມ ວຕ຺ຖຸອວິຊານນໍ, ໂນສຎ຺ຎາວິໂມກ຺ຂໍ ວີຕິກ຺ກມຊານນໍ, ອິທເມເຕສໍ ນານຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສພ຺ພສງ຺ຄາຫກວເສນາຕິ ສພ຺ພສິກ຺ຂາປທານໍ ສງ຺ຄຫວເສນ. ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຈີວຣທານາທິ ກິຣິຍາກິຣິຍໂຕ. ຊາຕຣູປຣຊຕປຏິຄ຺ຄຫຓາທິ ສິຍາ ກິຣິຍໂຕ. ອຸປນິກ຺ຂິຕ຺ຕາປຏິກ຺ເຂເປ ສິຍາ ອກິຣິຍໂຕ. ເທສິຕວຕ຺ຖຸກປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ຕກຸຏິກຣເຓ ສິຍາ ກິຣິຍໂຕ, ອເທສິຕວຕ຺ຖຸກປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ຕກຣເຓ ສິຍາ ກິຣິຍາກິຣິຍໂຕ. ຍໍ ຈິຕ຺ຕງ຺ຄໍ ລຠຕິເຍວາຕິ ກາຍຈິຕ຺ຕໍ ວາຈາຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອວໍ. ວິນາປິ ຈິຕ຺ເຕນາຕິ ເອຕ຺ຖ ວິນາປິ ຈິຕ຺ເຕນ ສຫາປິ ຈິຕ຺ເຕນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ໂຍ ໂສ ສວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໂກ, ອວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໂກ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ ກາໂຍ, ຕສ຺ສ ກມ຺ມໍ ກາຍກມ຺ມໍ, ຕຖາ ວຈີກມ຺ມໍ. ຕຕ຺ຖ ສວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໂກ ກາໂຍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ກມ຺ມໍ ສາເຘຕິ, ອິຕໂຣ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ. ຕຖາ ວາຈາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ, ສິກ຺ຂາປທນ຺ຕິ ‘‘ໂຍ ຕຕ຺ຖ ນາມກາໂຍ ປທກາໂຍ’’ຕິ ວຈນໂຕ ວີຕິກ຺ກເມ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຫສິຕຸປ຺ປາທໂວຏ຺ຐພ຺ພນານິປິ ອາປຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐາປກຈິຕ຺ຕານິ. ອິທມ຺ປິ ນ ມຍາ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນນ຺ຕິ ຫສມາໂນ ປສ຺ສຕິ ຍທາ, ຕທາ ໂວຏ຺ຐພ຺ພນໍ ຊວນຄຕິກ’’ນ຺ຕິ ອນຸຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຠິຎ຺ຎາຈິຕ຺ຕານິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ອຊານິຕ຺ວາ ອິທ຺ຘິວິກຸພ຺ພນາທິກາເລ ຄເຫຕພ຺ພານິ.

ເອຕ຺ຖ ປນ ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ຠິກ຺ຂູນໍ ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນ…ເປ… ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວນ຺ໂຕ ອຕ຺ຖິ ໂກຈິ ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕິ ອສໍວາໂສ, ອຕ຺ຖິ ໂກຈິ ນ ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕິ ອສໍວາໂສ. ທຸກ຺ກຏຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍວຕ຺ຖູສຸ ປຏິເສວນ຺ໂຕ ອຕ຺ຖິ ໂກຈິ ນ ປາຣາຊິໂກ. ປກ຺ຂປຓ຺ຑໂກ ອປຓ຺ຑກປກ຺ເຂ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ປຓ຺ຑກປກ຺ເຂ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວນ຺ໂຕ ໂສ ປາຣາຊິກໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ນາປຊ຺ຊຕີຕິ ນ ປາຣາຊິໂກ ນາມ. ນ ຫິ ອຠິກ຺ຂຸໂນ ອາປຕ຺ຕິ ນາມ ອຕ຺ຖິ. ໂສ ອນາປຕ຺ຕິກຕ຺ຕາ ອປຓ຺ຑກປກ຺ເຂ ອາຄໂຕ ກິໍ ອສໍວາໂສ ໂຫຕິ ນ ໂຫຕີຕິ? ໂຫຕິ, ‘‘ອຠພ຺ໂພ ເຕນ ສຣີຣພນ຺ຘເນນາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໕໕; ມຫາວ. ໑໒໙) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ໂຍ ປນ, ຠິກ຺ຂຸ, ຠິກ຺ຂູນໍ…ເປ… ອສໍວາໂສ’’ຕິ (ປາຣາ. ໔໔) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸຠາເວນ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວຕິ, ໂສ ເອວ ອຠພ຺ໂພ. ນາຍໍ ອປາຣາຊິກຕ຺ຕາຕິ ເຈ? ນ, ‘‘ພ຺ຍຕ຺ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ປຏິພເລນ ສງ຺ໂຆ ຎາເປຕພ຺ໂພ’’ຕິ (ມຫາວ. ໘໖) ວຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ຍຖາ ອຠິກ຺ຂຸນາ ກມ຺ມວາຈາຍ ສາວິຕາຍປິ ກມ຺ມໍ ຣຸຫຕິ ກມ຺ມວິປຕ຺ຕິຍາ ອສມ຺ຠວໂຕ, ເອວໍສມ຺ປທມິທໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຣິທໍ ຍຸຕ຺ຕິ – ອຸປສມ຺ປນ຺ນປຸພ຺ໂພ ເອວ ເຈ ກມ຺ມວາຈໍ ສາເວຕິ, ສງ຺ໂຆ ຈ ຕສ຺ມິໍ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສຎ຺ຎີ, ເອວຎ຺ເຈ ກມ຺ມໍ ຣຸຫຕິ, ນ ອຎ຺ຎຖາຕິ ໂນ ຂນ຺ຕີຕິ ອາຈຣິໂຍ. ຄຫຏ຺ໂຐ ວາ ຕິຕ຺ຖິໂຍ ວາ ປຓ຺ຑໂກ ວາ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສຎ຺ຎີ ກມ຺ມວາຈໍ ສາເວຕິ, ສງ຺ເຆນ ກມ຺ມວາຈາ ນ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫຕິ, ‘‘ສງ຺ໂຆ ອຸປສມ຺ປາເທຍ຺ຍ, ສງ຺ໂຆ ອຸປສມ຺ປາເທຕິ, ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ສງ຺ເຆນາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໒໗) ຫິ ວຈນໂຕ ສງ຺ເຆນ ກມ຺ມວາຈາຍ ວຕ຺ຕພ຺ພາຍ ສງ຺ຆປຣິຍາປນ຺ເນນ, ສງ຺ຆປຣິຍາປນ຺ນສຎ຺ຎິເຕນ ວາ ເອເກນ ວຸຕ຺ຕາ ສງ຺ເຆນ ວຸຕ຺ຕາວ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ, ອຍເມວ ສພ຺ພກມ຺ເມສຸ ຍຸຕ຺ຕິ. ຕຖາ ອຕ຺ຖິ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວນ຺ໂຕ ໂກຈິ ນາເສຕພ຺ໂພ ‘‘ໂຍ ຠິກ຺ຂຸນີທູສໂກ, ອຍໍ ນາເສຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອວ, ໂສ ອນຸປສມ຺ປນ຺ໂນວ, ສຫເສຍ຺ຍາປຕ຺ຕິອາທິໍ ຊເນຕິ, ຕສ຺ສ ໂອມສເນ ຈ ທຸກ຺ກຏໍ ໂຫຕິ. ອຠິກ຺ຂຸນິຍາ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວນ຺ໂຕ ນ ນາເສຕພ຺ໂພ ‘‘ອນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸໍ ອຊ຺ຌາປນ຺ໂນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນຸປສມ຺ປນ຺ໂນ…ເປ… ນາເສຕພ຺ໂພ’’ຕິ ປາຬິຍາ ອຠາວໂຕ. ເຕເນວ ໂສ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ນ ສຫເສຍ຺ຍາປຕ຺ຕາທິໍ ຊເນຕິ, ເກວລໍ ອສໍວາໂສຕິ ກຕ຺ວາ ຄຓປູຣໂກ ນ ໂຫຕິ, ເອກກມ຺ມໍ ເອກຸທ຺ເທໂສປິ ຫິ ສໍວາໂສຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ສມສິກ຺ຂຕາປິ ສໍວາໂສຕິ ກຕ຺ວາ ໂສ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ນຕ຺ຖີຕິ ປທໂສຘມ຺ມາປຕ຺ຕິໍ ປນ ຊເນຕີຕິ ກາຣຓຈ຺ຉາຍາ ທິສ຺ສຕິ. ຍຖາ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ສທ຺ຘິໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ເອກກມ຺ມາທິໂນ ສໍວາສສ຺ສ ອຠາວາ ຠິກ຺ຂຸນີ ອສໍວາສາ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ, ຕຖາ ຠິກ຺ຂຸ ຈ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ, ປທໂສຘມ຺ມາປຕ຺ຕິໍ ປນ ຊເນຕິ. ຕຖາ ‘‘ອນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸໍ ອຊ຺ຌາປນ຺ໂນປິ ເອກຈ຺ໂຈ ໂຍ ນາເສຕພ຺ໂພ’’ຕິ ອວຸຕ຺ໂຕຕິ ອິມິນາ ນິທສ຺ສເນນ ສາ ກາຣຓຈ຺ຉາຍາ ຄຫຓໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ.

ອປິ ຈ ‘‘ຠິກ຺ຂຸ ສຸຕ຺ຕຠິກ຺ຂຸມ຺ຫິ ວິປ຺ປຏິປຊ຺ຊຕິ, ປຏິພຸທ຺ໂຘ ສາທິຍຕິ, ອຸໂຠ ນາເສຕພ຺ພາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໖໖) ຈ, ‘‘ເຕນ ຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ເມຕ຺ຕິຍໍ ຠິກ຺ຂຸນິໍ ນາເສຖາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໓໘໔) ຈ ວຈນໂຕ ໂຍ ສງ຺ຆມຊ຺ຌໍ ປວິສິຕ຺ວາ ອນຸວິຊ຺ຊເກນ ອນຸວິຊ຺ຊິຍມາໂນ ປຣາຊາປິໂຕ, ໂສປິ ອນຸປສມ຺ປນ຺ໂນວ, ນ ໂອມສວາທປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ຊເນຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ອຸປສມ຺ປນ຺ນໍ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສຎ຺ຎີ ຂຸໍເສຕຸກາໂມ’’ຕິ ປາຬິ ນຕ຺ຖິ, ກິຎ຺ຈາປິ ກງ຺ຂາວິຕຣຓິຍໍ ‘‘ຍໍ ອກ຺ໂກສຕິ, ຕສ຺ສ ອຸປສມ຺ປນ຺ນຕາ, ອນຎ຺ຎາປເທເສນ ຊາຕິອາທີຫິ ອກ຺ໂກສນໍ, ‘ມໍ ອກ຺ໂກສຕີ’ຕິ ຊານນາ, ອຕ຺ຖປຸເຣກ຺ຂາຣຕາທີນໍ ອຠາໂວຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາຣິ ອງ຺ຄານີ’’ຕິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ໂອມສວາທສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາປິ ທຸຏ຺ຐໂທສສິກ຺ຂາປເທ ‘‘ອສຸທ຺ໂຘ ໂຫຕິ ປຸຄ຺ຄໂລ ອຎ຺ຎຕຣໍ ປາຣາຊິກໍ ຘມ຺ມໍ ອຊ຺ຌາປນ຺ໂນ, ຕຎ຺ເຈ ສຸທ຺ຘທິຏ຺ຐິ ສມາໂນ ໂອກາສໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ອກ຺ໂກສາຘິປ຺ປາໂຍ ວເທຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ໂອມສວາທສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໓໘໙) ວຈນໂຕ ອສຸທ຺ເຘ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສຎ຺ຎາຍ ເອວ ໂອມສນ຺ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ອສຸທ຺ຘທິຏ຺ຐິສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ. ‘‘ສຸທ຺ໂຘ ໂຫຕິ ປຸຄ຺ຄໂລ, ອຎ຺ຎຕຣໍ ປາຣາຊິກໍ ຘມ຺ມໍ ອນຊ຺ຌາປນ຺ໂນ, ຕຎ຺ເຈ ສຸທ຺ຘທິຏ຺ຐິ ສມາໂນ ໂອກາສໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ອກ຺ໂກສາຘິປ຺ປາໂຍ ວເທຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ໂອມສວາທສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໓໘໙) ວຈນໂຕ ປນ ກງ຺ຂາວິຕຣຓິຍໍ ‘‘ຕສ຺ສ ອຸປສມ຺ປນ຺ນຕາ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສຎ຺ຎິຕາ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ ອເນກໍສິກຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ອງ຺ຄສ຺ສາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອປິ ເຈຕ຺ຖ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂາຕກຈຕຸກ຺ກໍ ເວທິຕພ຺ພໍ, ອຕ຺ຖິ ປຸຄ຺ຄໂລ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂາຕໂກ ນ ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນ, ອຕ຺ຖິ ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນ ນ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂາຕໂກ, ອຕ຺ຖິ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂາຕໂກ ເຈວ ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນ ຈ, ອຕ຺ຖິ ເນວ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂາຕໂກ ນ ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນ. ຕຕ຺ຖ ຕຕິໂຍ ຠິກ຺ຂຸນີສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂາຕໂກ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສາ ຫິ ຍາວ ນ ລິງ຺ຄໍ ປຣິຈ຺ຈຊຕິ, ກາສາເວ ສອຸສ຺ສາຫາວ ສມານາ ສາມຎ຺ຎາ ຈວິຕຸກາມາ ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂນ຺ຕີປິ ຠິກ຺ຂຸນີ ເອວ ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ນາວ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຠຄວຕາ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໔໓໔). ກທາ ຈ ປນ ສາ ອຠິກ຺ຂຸນີ ໂຫຕີຕິ? ຍທາ ສາມຎ຺ຎາ ຈວິຕຸກາມາ ຄິຫິນິວາສນໍ ນິວາເສຕິ, ສາ ‘‘ວິພ຺ຠນ຺ຕາ’’ຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຠຄວຕາ ‘‘ຍເທວ ສາ ວິພ຺ຠນ຺ຕາ, ຕເທວ ອຠິກ຺ຂຸນີ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໔໓໔). ກິຕ຺ຕາວຕາ ປນ ວິພ຺ຠນ຺ຕາ ໂຫຕີຕິ? ສາມຎ຺ຎາ ຈວິຕຸກາມາ ກາສາເວສຸ ອນາລຍາ ກາສາວໍ ວາ ອປເນຕິ, ນຄ຺ຄາ ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕິຓປຓ຺ຓາທິນາ ວາ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ກາສາວໍເຍວ ວາ ຄິຫິນິວາສນາກາເຣນ ນິວາເສຕິ, ໂອທາຕໍ ວາ ວຕ຺ຖໍ ນິວາເສຕິ, ສລິງ຺ເຄເນວ ວາ ສທ຺ຘິໍ ຕິຕ຺ຖິເຍສຸ ປວິສິຕ຺ວາ ເກສລຸຎ຺ຈນາທິວຕໍ ສມາທິຍຕິ, ຕິຕ຺ຖິຍລິງ຺ຄໍ ວາ ສມາທິຍຕິ, ຕທາ ວິພ຺ຠນ຺ຕາ ນາມ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍາ ຠິກ຺ຂຸນິລິງ຺ເຄ ຐິຕາວ ຕິຕ຺ຖິຍວຕໍ ສມາທິຍຕິ, ສາ ຕິຕ຺ຖິຍປກ຺ກນ຺ຕໂກ ຠິກ຺ຂຸ ວິຍ ປຈ຺ຉາ ປພ຺ພຊ຺ຊມ຺ປິ ນ ລຠຕິ, ເສສາ ປພ຺ພຊ຺ຊເມເວກໍ ລຠນ຺ຕິ, ນ ອຸປສມ຺ປທໍ. ປາຬິຍໍ ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ຍາ ສາ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸນີ ສກາສາວາ ຕິຕ຺ຖາຍຕນໍ ສງ຺ກນ຺ຕາ, ສາ ອາຄຕາ ນ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ພາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ຍາ ປຐມໍ ວິພ຺ຠມິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ຕິຕ຺ຖາຍຕນໍ ສງ຺ກນ຺ຕາ, ສາ ອາຄຕາ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ພາຕິ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ. ສງ຺ຄີຕິອາຈຣິເຍຫິ ປນ ‘‘ຈຕຸວີສຕິ ປາຣາຊິການີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນ ປຸນ ສາ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ພາ, ຕສ຺ມາ ເອວ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ນານຸຎ຺ຎາຕໍ ຠຄວຕາ. ອນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸອຊ຺ຌາປນ຺ນາ ປນ ຠິກ຺ຂຸນີ ເອວ. ປກ຺ຂປຓ຺ຑກີປິ ຠິກ຺ຂຸນີ ເອວ. ກິນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉາ.

ວິນີຕວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໖໗. ວິນີຕານິ ວິນິຈ຺ຉິຕານິ ວຕ຺ຖູນິ ວິນີຕວຕ຺ຖູນິ. ເຕສໍ ເຕສໍ ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອຎ຺ຎຕໂຣ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິອາທີນໍ ວຕ຺ຖູນໍ ປາເຏກ຺ກໍ ນາມຄຓນໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ອູນາຘິກໂທສໂສຘນຏ຺ເຐນ ອຸທ຺ທານາ ຈ ຕາ ມຕ຺ຣາທິສິທ຺ຘິຄາຖາຫິ ຉນ຺ໂທວິຈິຕິລກ຺ຂເຓນ ຄາຖາ ຈາຕິ ‘‘ອຸທ຺ທານຄາຖາ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເທ, ໂສຘເນ ອິຕິ ຘາຕຸສ຺ສ ຣູປໍ ອຸທ຺ທານາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິມາ ປນ ອຸທ຺ທານຄາຖາ ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫກຕ຺ເຖເຣຫິ ສງ຺ຄີຕິກາເລ ຐປິຕາ, ກຕ຺ຖາຕິ ເຈ? ປທຠາຊນີຍາວສາເນ. ‘‘ວຕ຺ຖຸຄາຖາ ນາມ ‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອຎ຺ຎຕໂຣ ຠິກ຺ຂູ’ຕິອາທີນໍ ອິເມສໍ ວິນີຕວຕ຺ຖູນໍ ນິທານານີ’’ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ວິນີຕວຕ຺ຖູນິ ເອວ ‘‘ວຕ຺ຖຸຄາຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິທເມຕ຺ຖ ສມາສໂຕ ອຘິປ຺ປາຍນິທສ຺ສນໍ – ‘‘ອາປຕ຺ຕິໍ ຕ຺ວໍ, ຠິກ຺ຂຸ, ອາປນ຺ໂນ ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ ມູລາປຕ຺ຕິທສ຺ສນວເສນ ວາ, ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂຸ, ປາຣາຊິກສ຺ສ, ອາປຕ຺ຕິ ສງ຺ຆາທິເສສສ຺ສ, ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ອາປຕ຺ຕິເຠທທສ຺ສນວເສນ ວາ, ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂຸ, ອສາທິຍນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ອນາປຕ຺ຕິທສ຺ສນວເສນ ວາ ຍານິ ວຕ຺ຖູນິ ວິນີຕານິ ວິນິຈ຺ຉິຕານິ, ຕານິ ວິນີຕວຕ຺ຖູນິ ນາມ. ເຕສໍ ວິນີຕວຕ຺ຖູນໍ ນິທານວຕ຺ຖຸທີປິກາ ຕນ຺ຕິ ວຕ຺ຖຸຄາຖາ ນາມ. ອຸທ຺ທານຄາຖາວ ‘‘ວຕ຺ຖຸຄາຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເອເກ. ເຕສໍ ‘‘ອິມິນາ ລກ຺ຂເຓນ ອາຍຕິໍ ວິນຍຘຣາ ວິນຍໍ ວິນິຈ຺ຉິນິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ວຈເນນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ນ ຫິ ອຸທ຺ທານຄາຖາຍໍ ກິຎ຺ຈິປິ ວິນິຈ຺ຉຍລກ຺ຂຓໍ ທິສ຺ສຕິ, ອຸທ຺ທານຄາຖານໍ ວິສຸໍ ປໂຍຊນໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຸຂໍ ວິນຍຘຣາ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ, ຕສ຺ມາ ປໂຍຊນນານຕ຺ຕໂຕເປຕໍ ນານຕ຺ຕໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖາຍໍ ວິຄ຺ຄໂຫ – ວຕ຺ຖູນິ ເອວ ຄາຖາ ວຕ຺ຖຸຄາຖາ. ວິນີຕວຕ຺ຖຸໂຕ ວິເສສນຕ຺ຖເມຕ຺ຖ ຄາຖາຄ຺ຄຫຓໍ. ອຸທ຺ທານຄາຖາໂຕ ວິເສສນຕ຺ຖໍ ວຕ຺ຖຸຄ຺ຄຫຓນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຄາຖານໍ ວຕ຺ຖູນີຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ວຕ຺ຖຸຄາຖາຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ມກ຺ກຏິວຕ຺ຖຸໍ ອຎ຺ເຎ ຕຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂູ ອາໂຣເຈສຸໍ, ອິຘ ສຍເມວ. ຕຕ຺ຖ ກາຣຓສ຺ສ ‘‘ຠຄວຕາ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກາປິ ອຎ຺ເຎ ເອວ. ‘‘ຕຕ຺ຖ ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ, ອິຘ ເຕ ເອວາ’’ຕິ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຈຣິຍສ຺ສ ອຘິປ຺ປາໂຍ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ.

໖໗-໘. ຎຕ຺ວາຕິ ອປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ສຍເມວ ຎຕ຺ວາ. ໂປກ຺ຂຣນ຺ຕິ ສຣີຣໍ ເຠຣິໂປກ຺ຂຣໍ ວິຍ. ໂລກິຍາ ອວິກລໍ ‘‘ສຸນ຺ທຣ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ວຓ຺ຓໂປກ຺ຂຣຕາຍາຕິ ປຐເມນຕ຺ເຖນ ວິສິຏ຺ຐກາຍຈ຺ຉວິຕາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ທຸຕິເຍນ ວຓ຺ຓສຸນ຺ທຣຕາຍາຕິ. ‘‘ອຸປ຺ປລຄພ຺ຠວຓ຺ຓຕ຺ຕາ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓາ, ຕສ຺ມາ ອຸປ຺ປລວຓ຺ຓາຕິ ນາມໍ ລຠີ’’ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ. ນີລຸປ຺ປລວຓ຺ຓາ ກາຍຈ຺ຉວີຕິ ວຈນໍ ປນ ສາມຈ຺ຉວິໍ ທີເປຕິ. ໂລເກ ປນ ‘‘ອຸປ຺ປລສມາ ປສຕ຺ຖສາມາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ‘‘ຍາ ສາມາ ສາມວຓ຺ຓາ ສາມຕນຸມຊ຺ຌາ, ສາ ປາຣິຈຣິຍາ ສຄ຺ເຄ ມມ ວາໂສ’’ຕິ ວຈນໂຕ ສາມຈ຺ຉວິກາ ອິຕ຺ຖີນໍ ປສຕ຺ຖາ. ‘‘ຍາວສ຺ສາ ນໍ ອນ຺ຘກາຣ’’ນ຺ຕິປິ ປາໂຐ. ກິເລສກາເມຫິ ວຕ຺ຖຸກາເມສຸ ໂຍ ນ ລິມ຺ປຕິ.

໖໙. ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄໍ ປາຕຸຠູຕນ຺ຕິ ອິຕ຺ຖິສຓ຺ຐານໍ ປາຕຸຠູຕໍ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອນ຺ຕຣຘາເນນ ອິຕ຺ຖິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ປາຕຸຠາເວນ. ເອວໍ ປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍປາຕຸຠາເວປິ. ເອເຕນ ຍຖາ ພ຺ຣຫ຺ມານໍ ປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ນຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເກວລໍ ປຸຣິສສຓ຺ຐານເມວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຍຖາ ຈ ກສ຺ສຈິ ປຓ຺ຑກສ຺ສ ວິນາປິ ປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິເຍນ ປຸຣິສສຓ຺ຐານໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ນ ຕຖາ ເຕສນ຺ຕິ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ປນ ອິຕ຺ຖິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ວາ ອນ຺ຕຣຘາຍນ຺ຕໍ ມຣນ຺ຕານໍ ວິຍ ປຏິໂລມກ຺ກເມນ ສຕ຺ຕຣສມຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອນ຺ຕຣຘາຍຕິ. ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍ ນິຣຸທ຺ເຘ ອິຕຣໍ ວິສຠາຄິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປາຕຸຠວຕິ. ຍສ຺ມາ ມຫານິທ຺ທໍ ໂອກ຺ກນ຺ຕສ຺ເສວ ກິຣສ຺ສ ວິສຠາຄິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປາຕຸຠວຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ນິທ຺ທໍ ໂອກ຺ກນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕໍເຍວ ອຸປຊ຺ຌໍ ຕເມວ ອຸປສມ຺ປທ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ປວຕ຺ຕິນີເຍວ ອຸປຊ຺ຌາຍາ, ອຸປສມ຺ປທາຈຣິຍາ ຠິກ຺ຂຸນີເຍວ ອາຈຣິຍາຕິ ກຕ຺ວາ ຕາສໍ ອຸປຊ຺ຌາຍວຕ຺ຕໍ, ອາຈຣິຍວຕ຺ຕຎ຺ຈ ອິມິນາ ຠິກ຺ຂຸນາສທາສາຍໍ ປາຕໍ ຠິກ຺ຂຸນຸປສ຺ສຍໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກາຕພ຺ພໍ, ຕາຫິ ຈ ອິມສ຺ສ ວິຫາຣໍ ອາຄມ຺ມ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກວຕ຺ຕາທິ ກາຕພ຺ພໍ ນຸ ໂຂຕິ ເຈ? ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ສງ຺ຄມິຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຈເນນ ວິນາຠາວທີປນໂຕ ເກວລໍ ນ ປຸນ ອຸປຊ຺ຌາ ຄເຫຕພ຺ພາ, ນ ຈ ອຸປສມ຺ປທາ ກາຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖເມວ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕໍເຍວ ອຸປຊ຺ຌ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ສງ຺ຄມິຕຸນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂູຫິ ວິນາ ຫຸຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ເອວ ສທ຺ຘິໍ ສມງ຺ຄີ ຠວິຕຸໍ ອນຸຊານາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ມາ ອິມິນາ ປາຬິເລເສນ ‘‘ຕສ຺ສາ ເອວ ຄາມນ຺ຕຣາທີຫິ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາວຈນໍ ສິທ຺ຘໍ ໂຫຕິ, ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສງ຺ຄມິຕຸໍ ສກ຺ກາ, ຍຎ຺ຈ ຠຄວຕາ ຄມນໍ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ, ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ກຸໂຕ ຄາມນ຺ຕຣາທິປຈ຺ຈຍາ ອາປຕ຺ຕິ. ນ ຫິ ຠຄວາ ອາປຕ຺ຕິຍໍ ນິໂຍເຊຕີຕິ ຍຸຕ຺ຕເມວ ຕໍ, ອຎ຺ຎຖາ ‘‘ຍາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ອສາຘາຣຓາ, ຕາຫິ ອາປຕ຺ຕີຫິ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ປາຬິວຈນໂຕ ນ ຄາມນ຺ຕຣາທີຫິ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ. ສາຘາຣຓຕາ ອາປຕ຺ຕິເຍວ ‘‘ຍາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ອສາຘາຣຓາ, ຍາ ຈ ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ສງ຺ຄມນ຺ຕິຍາ ຄາມນ຺ຕຣນທີປາຣຣຕ຺ຕິວິປ຺ປວາສຄຓໂອຫີຍນາປຕ຺ຕິໂຍ, ຕາຫິ ອາປຕ຺ຕີຫິ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ເຈ? ນ ວຸຕ຺ຕໍ ອນິຏ຺ຐປ຺ປສງ຺ຄໂຕ. ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ສທ຺ຘິໍ ສງ຺ກນ຺ຕາຍປິ ຕສ຺ສາ ຕາ ປຫາຍ ອຎ຺ຎາຫິ ສງ຺ຄມນ຺ຕິຍາ ຄາມນ຺ຕຣາທີຫິ ອນາປຕ຺ຕິ ເອວ ສພ຺ພກາລນ຺ຕິ ອິມສ຺ສ ອນິຏ຺ຐປ຺ປສງ຺ຄໂຕ ຕຖາ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ຄາມນ຺ຕຣາປຕ຺ຕາທິວຕ຺ຖຸໍ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ອຊ຺ຌາຈຣນ຺ຕີປິ ສາ ລິງ຺ຄປາຕຸຠາເວນ ກາຣເຓນ ອນາປຊ຺ຊນໂຕ ອນາປຕ຺ຕິ. ອນາປຊ຺ຊນຏ຺ເຐເນວ ວຸຏ຺ຐາຕິ ນາມາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕຖາ ໂຍຄີ ອນຸປ຺ປນ຺ເນ ເອວ ກິເລເສ ນິໂຣເຘຕິ. ອພນ຺ຘໂນປິ ປຕ຺ໂຕ ‘‘ອູນປຎ຺ຈພນ຺ຘໂນ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ສພ຺ພໂສ ວາ ປນ ນ ສາເວຕິ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາ, ເອວມິຘ ອນາປນ຺ນາປິ ອາປຕ຺ຕິ ວຸຏ຺ຐິຕາ ນາມ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຍສ຺ມາ ປນ ສາ ປຸຣິເສນ ສຫເສຍ຺ຍາປຕ຺ຕິໍ ອນາປຊ຺ຊນ຺ຕີປິ ສກ຺ໂກຕິ ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ສງ຺ຄມິຕຸໍ, ຕສ຺ມາ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ກຕ຺ວາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ສຫເສຍ຺ຍາປຕ຺ຕິ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ປຣິວາເຣ ‘‘ອປເຣຫິປິ ຈຕູຫາກາເຣຫິ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕິ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ຄຓມຊ຺ເຌ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ລິງ຺ຄປາຕຸຠາເວນາ’’ຕິ (ປຣິ. ໓໒໔). ຍໍ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ ປຣິວາເຣ ‘‘ອຕ຺ຖາປຕ຺ຕິ ອາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ວຸຏ຺ຐາຕິ ວຸຏ຺ຐຫນ຺ໂຕ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ປຣິ. ໓໒໔), ຕສ຺ສ ສຫເສຍ຺ຍາທິໍ ອາປຊ຺ຊຕິ ອສາຘາຣຓາປຕ຺ຕີຫິ ວຸຏ຺ຐາຕິ, ຕທຸຠຍມ຺ປິ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ທູເຣ ວິຫາໂຣ ໂຫຕິ ປຎ຺ຈຘນຸສຕິກໍ ປຈ຺ຉິມໍ, ວິຫາຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຄາມໍ ປວິສນ຺ຕິຍາ ຄາມນ຺ຕຣໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສໍວິທຫນໍ ປຣິໂມເຈຕ຺ວາຕິ ອທ຺ຘານຄມນສໍວິທຫນໍ ອກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕາ ໂກເປຕ຺ວາຕິ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ປຣິປຸຓ຺ຓວສ຺ສສາມເຓເຣນາປີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ອປຣິປຸຓ຺ຓວສ຺ສສ຺ສ ອຸປຊ຺ຌາຍຄ຺ຄຫຓໍ ນຕ຺ຖີຕິ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ. ວິນຍກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຐປິໂຕຕິ ວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ຐປິໂຕ. ອວິກປ຺ປິຕານໍ ທສາຫາຕິກ຺ກເມ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ປຸນ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາຫໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ປນ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂູນໍ ສນ຺ນິຘິໍ ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ປຏິຄ຺ຄາຫາເປຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໔໒໑) ວຈນໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນເປກ຺ຂວິສ຺ສຊ຺ຊເນນາຕິ ວຕ຺ຖຸໍ ອນເປກ຺ຂວິສ຺ສຊ຺ຊເນນ ວາ ປຏິຄ຺ຄຫເຓນ ວາ ປຸນ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິສ຺ສາມີຕິ. ປກ຺ຂມານຕ຺ຕກາເລ ປຸນເທວ ລິງ຺ຄໍ ປຣິວຕ຺ຕຕິ ຉາຣຕ຺ຕໍ ມານຕ຺ຕເມວ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ສເຈ, ຠິກ຺ຂຸກາເລ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາຍ ອາປຕ຺ຕິຍາ, ໂນ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາຍາຕິ ໂນ ລທ຺ຘີຕິ ອາຈຣິໂຍ.

ປຣິວາສທານໍ ປນ ນຕ຺ຖີຕິ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຉາທນາສມ຺ຠວໂຕ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສເຈ ຠິກ຺ຂຸນີ ອສາຘາຣຓໍ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຸຣິສລິງ຺ຄໍ ປຏິລຠຕິ, ຠິກ຺ຂູສຸ ອຸປສມ຺ປທໍ ນ ລຠຕິ, ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ລຠຕິ, ອນຸປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸຠາເວ ຐິໂຕ ສຫເສຍ຺ຍາປຕ຺ຕິໍ ນ ຊເນຕິ. ວິພ຺ຠນ຺ຕາຍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ປຸຣິສລິງ຺ເຄ ປາຕຸຠູເຕ ຠິກ຺ຂູສຸ ອຸປສມ຺ປທໍ ນ ລຠຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ອວິພ຺ຠນ຺ຕມານສ຺ສ ຄຫຏ຺ຐສ຺ເສວ ສໂຕ ຠິກ຺ຂຸນີທູສກສ຺ສ ສເຈ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄໍ ປາຕຸຠວຕິ, ເນວ ຠິກ຺ຂຸນີສຸ ອຸປສມ຺ປທໍ ລຠຕິ, ນ ປຸນ ລິງ຺ຄປຣິວຕ຺ເຕ ຊາເຕ ຠິກ຺ຂູສຸ ວາຕິ. ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ລິງ຺ຄປຣິວຕ຺ເຕ ສຕິ ຠິກ຺ຂຸ ໂຫຕິ, ໂສ ເຈ ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ວິພ຺ຠມິຕ຺ວາ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄໍ ປຏິລເຠຍ຺ຍ, ຠິກ຺ຂຸນີສຸ ອຸປສມ຺ປທໍ ປຏິລຠຕິ ອຸຠຍຕ຺ຖ ປຸພ຺ເພ ປາຣາຊິກຠາວໍ ອປ຺ປຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຍາ ປນ ຠິກ຺ຂຸນີ ປຣິປຸຓ຺ຓທ຺ວາທສວສ຺ສາ ປຸຣິສລິງ຺ຄໍ ປຏິລເຠຍ຺ຍ, ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂຸ ເອວ. ປຸນ ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ອາຄໂຕ ນ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ໂພ ອປຣິປຸຓ຺ຓວີສຕິວສ຺ສຕ຺ຕາ. ປຸນ ລິງ຺ຄປຣິວຕ຺ເຕ ສຕິ ຠິກ຺ຂຸນີສຸ ອຸປສມ຺ປທໍ ລຠຕິ. ເອວໍ ເຈ ກຕທ຺ວາທສສງ຺ຄຫສ຺ສ ທາຣກສ຺ສ ລິງ຺ຄປຣິວຕ຺ເຕ ສຕິ ຄິຫິຄຕາ ອິຕ຺ຖີ ໂຫຕິ, ປຣິປຸຓ຺ຓທ຺ວາທສວສ຺ສາ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ພາ ກິຣ. ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄນ຺ຕຣຘາເນນ, ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ວາ ປຸຣິສລິງ຺ຄນ຺ຕຣຘາເນນ ປກ຺ຂປຓ຺ຑກຠາໂວ ຠເວຍ຺ຍ, ນ ສາ ຠິກ຺ຂຸນີ ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ນາເສຕພ຺ພາ ຠິກ຺ຂຸ ວາ ຠິກ຺ຂູຫິ ປຸນ ປກຕິຠາວາປຕ຺ຕິສມ຺ຠວາ. ປກຕິປຓ຺ຑກໍ ປນ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ປຓ຺ຑໂກ ນາເສຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປກ຺ຂປຓ຺ຑໂກ ຫິ ສໍວາສນາສນາຍ ນາເສຕພ຺ໂພ, ອິຕໂຣ ອຸຠຍນາສນາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍທິ ເຕສໍ ປຸນ ປກຕິຠາໂວ ຠເວຍ຺ຍ, ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕໍເຍວ ອຸປຊ຺ຌໍ ຕເມວ ອຸປສມ຺ປທໍ ຕານິເຍວ ວສ຺ສານິ ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ສງ຺ຄມິຕຸ’’ນ຺ຕິ ອຍໍ ວິຘິ ສມ຺ຠວຕິ. ສເຈ ເນສໍ ລິງ຺ຄນ຺ຕຣໍ ປາຕຸຠເວຍ຺ຍ, ໂສ ຈ ວິຘິ, ຍາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ສາຘາຣຓາ, ຕາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ສນ຺ຕິເກ ວຸຏ຺ຐາຕຸໍ ອສາຘາຣຓາຫິ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ອຍມ຺ປິ ວິຘິ ສມ຺ຠວຕິ. ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ປຣິວາເຣ ‘‘ສຫ ປຏິລາເຠນ ປຸຣິມໍ ຊຫຕິ, ປຈ຺ຉິເມ ປຕິຏ຺ຐາຕິ, ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນ຺ຕິ, ປຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຍ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ, ສຫ ປຏິລາເຠນ ປຈ຺ຉິມໍ ຊຫຕິ, ປຸຣິເມ ປຕິຏ຺ຐາຕິ, ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຍ’’ຕິອາທິ, ຕໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕວິຘິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕີຕິ ອາຈຣິໂຍ. ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄໍ, ປຸຣິສລິງ຺ຄໍ ວາ ອນ຺ຕຣຘາຍນ຺ຕໍ ກິໍ ສກລມ຺ປິ ສຣີຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣຘາຍຕິ, ອຸທາຫຸ ສຍເມວ. ກິຎ຺ເຈຕ຺ຖ – ຍທິ ຕາວ ສກລໍ ສຣີຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣຘາຍຕິ, ອຍໍ ປຸຄ຺ຄໂລ ຈຸໂຕ ຠເວຍ຺ຍ. ຕສ຺ມາ ສາມຎ຺ຎາ ຈຸໂຕ ຠເວຍ຺ຍ, ປຸນ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ໂອປປາຕິໂກ ຠເວຍ຺ຍ. ອຖ ສຍເມວ ອນ຺ຕຣຘາຍຕິ, ໂສປິ ຠາໂວ ຕສ຺ສ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ອິຕ຺ຖິນ຺ທ຺ຣິຍາທີນິ ຫິ ສກລມ຺ປິ ສຣີຣໍ ພ຺ຍາເປຕ຺ວາ ຐິຕານີຕິ ຂຓນິໂຣໂຘ ວິຍ ເຕສໍ ອນ຺ຕຣຘານໍ ເວທິຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ຕໂທສປ຺ປສງ຺ຄາຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສໍສຏ຺ຐປ຺ປຠານໍ ທີປານໍ ເອກປ຺ປຠານິໂຣເຘປິ ອິຕຣິສ຺ສາ ຐານໍ ວິຍ ເສສສຣີຣຏ຺ຐານໍ ຕຕ຺ຖ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໗໑-໒. ມຸຈ຺ຈຕຸ ວາ ມາ ວາ ທຸກ຺ກຏເມວາຕິ ໂມຈນຣາຄາຠາວໂຕ. ອວິສໂຍຕິ ອສາທິຍນໍ ນາມ ເອວຣູເປ ຐາເນ ທຸກ຺ກຣນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເມຖຸນຘມ຺ໂມ ນາມ ອຸຠິນ຺ນໍ ວາຍາເມນ ນິປຊ຺ຊຕິ ‘‘ຕສ຺ສ ທ຺ວຍໍທ຺ວຍສມາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ຕ຺ວໍ ມາ ວາຍາມ, ເອວໍ ເຕ ອນາປຕ຺ຕິ ຠວິສ຺ສຕິ, ກິຣິຍຎ຺ເຫຕໍ ສິກ຺ຂາປທນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ‘‘ອາປຕ຺ຕິໍ ຕ຺ວໍ ຠິກ຺ຂຸ ອາປນ຺ໂນ ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ອກິຣິຍມ຺ເປຕໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ‘‘ກິຣິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ ໂຫຕິ.

໗໓-໔. ‘‘ປາຣາຊິກຠເຍນ ອາກາສຄຕເມວ ກຕ຺ວາ ປເວສນາທີນິ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ສຫສາ ຕາລຸກໍ ວາ ປສ຺ສໍ ວາ ອງ຺ຄຊາຕໍ ຉຸປຕິ ເຈ, ທຸກ຺ກຏເມວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ກສ຺ມາ? ນ ເມຖຸນຣາຄຕ຺ຕາຕິ, ວີມໍສິຕພ຺ພໍ. ທນ຺ຕານໍ ພາຫິຣຠາໂວ ໂອຏ຺ຐານໍ ພາຫິຣຠາໂວ ວິຍ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍວຕ຺ຖຸ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ພຫິ ນິກ຺ຂນ຺ຕທນ຺ເຕ ຊິວ຺ຫາຍ ຈ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍ’’ນ຺ຕິ. ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ວິສຎ຺ຎິໍ ກຕ຺ວາຕິ ວຈເນນ ໂສ ປຸຄ຺ຄໂລ ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ. ໂຍ ປນ ປຸຄ຺ຄໂລ ນ ວິສຎ຺ຎີກໂຕ, ໂສ ເຈ ອຕ຺ຕໂນ ອງ຺ຄຊາຕສ຺ສ ຘາຕຸຆຏ຺ຏນຈຣິຓິຊ຺ຌິຓິກາທິສຎ຺ຎາຍ ສາທິຍຕິ, ເມຖຸນສຎ຺ຎາຍ ອຠາວໂຕ ວິສຎ຺ຎີປກ຺ຂເມວ ຠຊຕີຕິ ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິຈ຺ຉາຍາ ທິສ຺ສຕິ. ‘‘ເມຖຸນເມຕໍ ມຎ຺ເຎ ກສ຺ສຈິ ອມນຸສ຺ສສ຺ສາ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ສາທິຍນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ເອວ. ປຓ຺ຑກສ຺ສ ເມຖຸນຘມ຺ມນ຺ຕິ ປຓ຺ຑກສ຺ສ ວຈ຺ຈມຄ຺ເຄ ວາ ມຸເຂ ວາ, ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ວາ ສາມິວຈນໍ. ອເວທຍນ຺ຕສ຺ສປິ ເສວນຈິຕ຺ຕວເສນ ອາປຕ຺ຕິ ສນ຺ຖເຕເນວ ເສວເນ ວິຍ.

ອຸປຫຕິນ຺ທ຺ຣິຍວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ‘‘ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ, ໂສ ອາໂຣເຈສີ’’ຕິ ທຸວິໂຘ ປາໂຐ ອຕ຺ຖິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອາໂຣເຈສຸ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕປາໂຐ ‘‘ເວທິຍິ ວາ ໂສ ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສຸນ຺ທຣໍ, ອຎ຺ຎຖາ ‘‘ອາປຕ຺ຕິໍ ຕ຺ວໍ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ‘‘ເວທິຍາ ວາ’’ຕິ ທີປວາສິໂນ ປຐນ຺ຕິ ກິຣ, ເມຖຸນຘມ຺ມສ຺ສ ປຸພ຺ພປໂຍຄາ ຫຕ຺ຖຄ຺ຄາຫາທໂຍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ທຸກ຺ກຏເມວສ຺ສ ໂຫຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ປຸຣິມປເທນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຍສ຺ມາ ປນ ທຸກ຺ກຏເມວສ຺ສ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຍາວ ສີສໍ ນ ປາປຸຓາຕິ ປຸຄ຺ຄໂລ, ຕາວ ທຸກ຺ກເຏ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສີສໍ ນາມ ມຄ຺ຄປຏິປາທນໍ. ‘‘ສີສໍ ນ ປາປຸຓາຕີຕິ ປາຣາຊິກໍ ນ ໂຫຕິ ຕາວ ປຸພ຺ພປໂຍຄທຸກ຺ກເຏ ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຄຓ຺ຐິປເທ ລິຂິຕໍ. ອຸຈ຺ຈາລິງ຺ຄປາຓກທຏ຺ເຐນາຕິ ເອຕ຺ຖ ຠາວນິຏ຺ຐາປຈ຺ຈໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ທຏ຺ເຐນ ທໍເສນ ຂາທເນນາຕິ ຫິ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກໍ.

໗໖-໗. ສງ຺ຄາມສີເສ ຍຸທ຺ຘມຸເຂ ໂຍຘປຸຣິໂສ ວິຍາຍໍ ຠິກ຺ຂູຕິ ‘‘ສງ຺ຄາມສີສໂຍໂຘ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຣຸກ຺ຂສູຈິທ຺ວາຣໍ ອຸປິລວາຍ, ເອເກນ ວາ ພຫູຫິ ວາ ກຓ຺ຏເກຫິ ຖກິຕພ຺ພໍ ກຓ຺ຏກທ຺ວາຣໍ. ທຸສ຺ສທ຺ວາຣໍ ສາຓິທ຺ວາຣຎ຺ຈ ທຸສ຺ສສາຓິທ຺ວາຣໍ. ‘‘ກິລຎ຺ຊສາຓີ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ທຸສ຺ສສາຓິຍເມວ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອກສທິສຕ຺ຕາ ‘‘ເອກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາກາສຕເລຕິ ຫມ຺ມິຍຕເລຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປຕິ ອິທານິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ກິຎ຺ຈິ ກໂຣນ຺ຕາ ນິສິນ຺ນາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນິປນ຺ນານໍ ອາປຸຈ຺ຉນໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ຍຖາປຣິຈ຺ເຉທເມວ ຈ ນ ອຸຏ຺ຐາຕິ, ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິເຍວາ’’ຕິ ກິຎ຺ຈາປິ ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອນາທຣິຍທຸກ຺ກຏາປຕ຺ຕິ ເອວ ຕຕ຺ຖ ອຘິປ຺ເປຕາ. ກຖໍ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ? ‘‘ຣຕ຺ຕິໍ ທ຺ວາຣໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ນິປນ຺ໂນ ອຣຸເຓ ອຸຄ຺ຄເຕ ອຸຏ຺ຐຫຕິ, ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ວິເສເສຕ຺ວາ ‘‘ອນາທຣິຍທຸກ຺ກຏາປິ ນ ມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ, ເຕນ ອິຕຣສ຺ມາ ທຸກ຺ກຏາ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍຖາປຣິຈ຺ເຉທເມວ ຈ ນ ອຸຏ຺ຐາຕິ, ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິເຍວາຕິ ເອຕ຺ຖ ນ ອນາທຣິຍທຸກ຺ກຏໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາປຣິຈ຺ເຉທເມວາຕິ ອວຘາຣຓຕ຺ຕາ ປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ນ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປຸນ ‘‘ສຸປຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ວິຍ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ນິປຊ຺ຊນ຺ໂຕຕິ ນິປຊ຺ຊນກາເລ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພທຸກ຺ກຏເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຍຖາປຣິຈ຺ເຉເທນ ອຸຏ຺ຐຫນ຺ຕສ຺ສ ທ຺ເວ ທຸກ຺ກຏານີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ. ອນ຺ຘກຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ‘‘ຍທິ ຣຕ຺ຕິໍ ທ຺ວາຣໍ ອສໍວຣິຕ຺ວາ ນິປນ຺ໂນ ‘ທິວາ ວຸຏ຺ຐຫິສ຺ສາມີ’ຕິ, ອນາທຣິເຍ ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ນິປນ຺ໂນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ອຣຸເຓ ອຸຏ຺ຐິເຕ ອຸຏ຺ຐາຫີ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ຊານິຕພ຺ພໍ. ‘‘ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ອນາທຣິຍທຸກ຺ກຏເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ເອເກ ວທນ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ອນິປນ຺ນຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ສເຈ ປນ ຣຕ຺ຕິໍ ສໍວຣິຕ຺ວາ ນິປນ຺ໂນ, ອຣຸຓຸຏ຺ຐານສມເຍ ໂກຈິ ວິວຣຕິ, ທ຺ວາຣຊຄ຺ຄນາທີນິ ອກຕ຺ວາ ນິປນ຺ນສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິເຍວ. ກສ຺ມາ? ອາປຕ຺ຕິເຂຕ຺ຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ຍສ຺ມາ ຍກ຺ຂຄຫິຕໂກປິ ວິສຎ຺ຎີຠູໂຕ ວິຍ ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕິ, ອສ຺ສ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິໂຕ ອນາປຕ຺ຕິ, ປເຄວ ອຎ຺ຎໂຕ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຍກ຺ຂຄຫິຕໂກ ວິຍ ວິສຎ຺ຎີຠູໂຕປິ ນ ມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ຍໍ ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປຸພ຺ເພ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ທິວາ ນິປນ຺ໂນ ປຈ຺ຉາ ຍກ຺ຂຄຫິຕໂກປິ ວິສຎ຺ຎີຠູໂຕປິ ນ ມຸຈ຺ຈຕິ ນິປຊ຺ຊນປໂຍຄກ຺ຂເຓ ເອວ ອາປນ຺ນຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ. ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊາປິໂຕວ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ນ ຍກ຺ຂຄຫິຕກາທີສ຺ເວວ, ໂສປິ ຍາວ ສຍເມວ ສຍນາຘິປ຺ປາໂຍ ນ ໂຫຕິ, ຕາວ ມຸຈ຺ຈຕິ. ຍທາ ກິລນ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ນິທ຺ທາຍິຕຸກາມຕາຍ ສຍນາຘິປ຺ປາໂຍ ໂຫຕິ, ຕທາ ສໍວຣາເປຕ຺ວາ, ຊຄ຺ຄາເປຕ຺ວາ ວາ ອາໂຠຄໍ ວາ ກຕ຺ວາ ນິທ຺ທາຍິຕພ຺ພໍ, ອຎ຺ຎຖາ ອາປຕ຺ຕິ. ສຠາໂຄ ເຈ ນຕ຺ຖິ, ນ ປສ຺ສຕິ ວາ, ນ ຄນ຺ຕຸໍ ວາ ສກ຺ໂກຕິ. ຈິຣມ຺ປິ ອຘິວາເສຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ເວທນາຏ຺ໂຏ ຫຸຕ຺ວາ ອນາໂຠເຄເນວ ສຍຕິ, ຕສ຺ສ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ເວທນາຏ຺ຏສ຺ສາ’’ຕິ ວຈເນນ ອນາປຕ຺ຕິ, ຕສ຺ສາປິ ອວິສຍຕ຺ຕາ ອາປຕ຺ຕິ ນ ທິສ຺ສຕີຕິ ວິສຎ຺ຎີຠາເວເນວ ສຸປນ຺ຕສ຺ສ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ວຈເນນ ນ ທິສ຺ສຕິ. ອາຈຣິຍາ ປນ ເອວໍ ນ ກຖຍນ຺ຕີຕິ ອວິເສເສນ ‘‘ນ ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ ນ ກຖຍນ຺ຕິ, ຍທິ ສຎ຺ຎໍ ອປ຺ປຏິລຠິຕ຺ວາ ສຍຕິ, ອວສວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອາປຕ຺ຕິ ນ ທິສ຺ສຕິ, ສເຈ ສຎ຺ຎໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາປິ ກິລນ຺ຕກາຍຕ຺ຕາ ສຍນໍ ສາທິຍນ຺ໂຕ ສຸປຕິ, ຕສ຺ສ ຍສ຺ມາ ອວສວຕ຺ຕຕ຺ຕໍ ນ ທິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ ອາປຕ຺ຕິ ເອວາຕິ ກຖຍນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ມຫາປທຸມຕ຺ເຖຣວາເທ ຍກ຺ຂຄຫິຕໂກ ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕໂກ ມຸຈ຺ຈຕິ. ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊາປິໂຕ ອສຍນາຘິປ຺ປາຍຕ຺ຕາ, ເວທນາຏ຺ຏຕ຺ຕາ ຈ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ປາຬິອຏ຺ຐກຖາ, ເຖຣວາໂທ ຈ ສເມຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ເຕສໍ ວິນິຈ຺ຉຍານໍ ອຍເມວ ອຘິປ຺ປາໂຍຕິ ໂນ ຂນ຺ຕີຕິ ອາຈຣິໂຍ, ອນຸຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ຍກ຺ຂຄຫິຕໂກປິ ວິສຎ຺ຎີຠູໂຕປິ ນ ມຸຈ຺ຈຕິ ນາມ, ປາຣາຊິກໍ ອາປຊ຺ຊິຕຸໍ ຠພ຺ໂພ ໂສ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ສຎ຺ຎາປຏິລາຠໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊາປິໂຕ ວາ’’ຕິ ກຸຣຸນ຺ທີວຈເນນ ເອກຠງ຺ເຄນ ນິປນ຺ໂນປິ ນ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ເຈ? ມຸຈ຺ຈຕິເຍວ. ກສ຺ມາ? ອຕ຺ຖໂຕ ອນິປນ຺ນຕ຺ຕາ. ກຸຣຸນ຺ທີວາເທນ ມຫາອຏ຺ຐກຖາວາໂທ ສເມຕິ. ກສ຺ມາ? ອວສວຕ຺ຕສາມຎ຺ຎໂຕ. ກິຎ຺ຈາປິ ສເມຕິ, ອາຈຣິຍາ ປນ ເອວໍ ນ ກຖຍນ຺ຕິ. ນ ເກວລໍ ເຕເຍວ, ມຫາປທຸມຕ຺ເຖໂຣປີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ມຫາປທຸມຕ຺ເຖເຣນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຫາປທຸມຕ຺ເຖຣວາເທ ‘‘ປາຣາຊິກໍ ອາປຊ຺ຊິຕຸໍ ອຠພ຺ໂພ ຍກ຺ຂຄຫິຕໂກ ນາມາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຕ຺ຖ ອາຈຣິຍາ ປນ ເອວໍ ວທນ຺ຕິ ‘‘ສເຈ ໂອກ຺ກນ຺ຕນິທ຺ໂທ ອຊານນ຺ໂຕປິ ປາເທ ມຎ຺ຈກໍ ອາໂຣເປຕິ, ອາປຕ຺ຕິເຍວາຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ໂຍ ປນ ປຕິຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ສຍຕິ ນ ວຸຏ຺ຐາຕິ, ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ຊານນ຺ຕສ຺ສາປິ ອຊານນ຺ຕສ຺ສາປິ ໂຫຕີ’’ຕິ. ສພ຺ພຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕວຈນານິ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິຘ ໂກ ມຸຈ຺ຈຕິ ໂກ ນ ມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍກ຺ຂຄຫິຕໂກ ວາ ວິສຎ຺ຎີຠູໂຕ ວາ ນ ເກວລໍ ປາຣາຊິກໍ ອາປຊ຺ຊິຕຸໍ ຠພ຺ໂພ ເອວ, ສພ຺ໂພປິ ອາປຊ຺ຊຕິ. ເອວໍ ‘‘ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊາປິໂຕວ ມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ວຈເນນ ຕສ຺ສປິ ອວສວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ອາປຕ຺ຕິ ນ ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອວໍ ນ ກຖຍນ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ອຸມ຺ມຕ຺ຕກຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕເວທນາຏ຺ເຏສຸ ອຎ຺ຎຕໂຣ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອາປຕ຺ຕິເຍວາ’’ຕິ ກຖຍນ຺ຕິ. ອິທໍ ກິຣ ສພ຺ພໍ ນ ສງ຺ຄີຕິໍ ອາຣຸຬ຺ຫໍ. ‘‘ປເວສນໍ ສາທິຍຕີຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອກິຣິຍາປິ ໂຫຕີຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ຍທາ ປນ ສາທິຍຕິ, ຕທາ ສຸຂຸມາປິ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ໂຫຕິ ເອວາຕິ ອິຘ ກິຣິຍາ ເອວາ’’ຕິ ອນຸຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປຐມປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ທຸຕິຍປາຣາຊິກໍ

ຘນິຍວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໘໔. ທຸຕິເຍ ຣາຊູຫິ ເອວ ປຣິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ຣາຊຄຫ’’ນ຺ຕິ ລທ຺ຘນາມເກ ສມີປຕ຺ເຖນ, ອຘິກຣຓຕ຺ເຖນ ຈ ປຏິລທ຺ຘຠຸມ຺ມວິຠຕ຺ຕິເກ ຄິຊ຺ຌກູເຏ ປພ຺ພເຕ ຈຕູຫິ ວິຫາເຣຫິ ວິຫຣນ຺ໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕສ຺ສ ‘‘ວສ຺ສໍ ອຸປຄຈ຺ຉິໍສູ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕໂຍ ເອວ ຫິ ຎຕ຺ຕິໍ ຐເປຕ຺ວາ ຄຓກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ນ ຕໂຕ ອູນາ ອຘິກາ ວາ ອກິຣິຍຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖ ວິນຍປຣິຍາເຍນ ສງ຺ຆຄຓປຸຄ຺ຄລກມ຺ມໂກສລ຺ລຕ຺ຖໍ ອິທໍ ປກິຓ຺ຓກໍ ເວທິຕພ຺ພໍ – ອຕ຺ຖິ ສງ຺ຆກມ຺ມໍ ສງ຺ໂຆ ເອວ ກໂຣຕິ, ນ ຄໂຓ ນ ປຸຄ຺ຄໂລ, ຕໍ ອປໂລກນກມ຺ມສ຺ສ ກມ຺ມລກ຺ຂເຓກເທສໍ ຐເປຕ຺ວາ ອິຕຣໍ ຈຕຸພ຺ພິຘມ຺ປິ ກມ຺ມໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຕ຺ຖິ ສງ຺ຆກມ຺ມໍ ສງ຺ໂຆ ຈ ກໂຣຕິ, ຄໂຓ ຈ ກໂຣຕິ, ປຸຄ຺ຄໂລ ຈ ກໂຣຕິ. ກິຎ຺ຈາຕິ? ຍໍ ປຸພ຺ເພ ຐປິຕໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ປຣິວາຣຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຍສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ທ຺ເວ ຕໂຍ ຊນາ ວສນ຺ຕິ, ເຕຫິ ນິສີທິຕ຺ວາ ກຕມ຺ປິ ສງ຺ເຆນ ກຕສທິສເມວ. ຍສ຺ມິໍ ປນ ວິຫາເຣ ເອໂກ ຠິກ຺ຂຸ ໂຫຕິ, ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ອຸໂປສຖທິວເສ ປຸພ຺ພກຣຓປຸພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ນິສິນ຺ເນນ ກຕມ຺ປິ ກຕິກວຕ຺ຕໍ ສງ຺ເຆນ ກຕສທິສເມວ ໂຫຕີ’’ຕິ (ປຣິ. ອຏ຺ຐ. ໔໙໕-໔໙໖). ປຸນປິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອກຠິກ຺ຂຸເກ ປນ ວິຫາເຣ ເອເກນ ສາວິເຕປິ ປຸຣິມກຕິກາ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ ເອວາ’’ຕິ. ອຕ຺ຖິ ຄຓກມ຺ມໍ ສງ຺ໂຆ ກໂຣຕິ, ຄໂຓ ກໂຣຕິ, ປຸຄ຺ຄໂລ ກໂຣຕິ, ຕໍ ຕໂຍ ປາຣິສຸທ຺ຘິອຸໂປສຖາ ອຎ຺ເຎສໍ ສນ຺ຕິເກ ກຣີຍນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຕ຺ຖິ ຄຓກມ຺ມໍ ຄໂຓວ ກໂຣຕິ, ນ ສງ຺ໂຆ ນ ປຸຄ຺ຄໂລ, ຕໍ ປາຣິສຸທ຺ຘິອຸໂປສໂຖ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອາໂຣຈນວເສນ ກຣີຍຕິ, ຕສ຺ສ ວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຕ຺ຖິ ປຸຄ຺ຄລກມ຺ມໍ ປຸຄ຺ຄໂລວ ກໂຣຕິ, ນ ສງ຺ໂຆ ນ ຄໂຓ, ຕໍ ອຘິຏ຺ຐານຸໂປສຖວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຕ຺ຖິ ຄຓກມ຺ມໍ ເອກຈ຺ໂຈວ ຄໂຓ ກໂຣຕິ, ເອກຈ຺ໂຈ ນ ກໂຣຕິ, ຕຕ຺ຖ ອຎຕ຺ຕິກໍ ທ຺ເວ ເອວ ກໂຣນ຺ຕິ, ນ ຕໂຍ. ສຎຕ຺ຕິກໍ ຕໂຍວ ກໂຣນ຺ຕິ, ນ ຕໂຕ ອູນາ ອຘິກາ ວາ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕໂຍ ເອວ ຫິ ຎຕ຺ຕິໍ ຐເປຕ຺ວາ ຄຓກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ນ ຕໂຕ ອູນາ ອຘິກາ ວາ ອກິຣິຍຕ຺ຕາ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ຕໂຍວ ວິນຍປຣິຍາເຍນ ສມ຺ປຫຸລາ, ນ ຕໂຕ ອຸທ຺ຘນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອນຸຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘‘ກິຎ຺ຈາປິ ກມ຺ມລກ຺ຂຓໍ ຕໂຍວ ກໂຣນ຺ຕິ, ອຖ ໂຂ ເຕຫິ ກຕໍ ສງ຺ເຆນ ກຕສທິສນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອເກນ ປຣິຍາເຍນ ຕໂຍ ຊນາ ວິນຍປຣິຍາເຍນປິ ສງ຺ໂຆ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິທໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ວິນຍກມ຺ມໍ ອຸປາທາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ລາຠໍ ປນ ອຸປາທາຍ ອນ຺ຕມໂສ ເອໂກປິ ອນຸປສມ຺ປນ຺ໂນປິ ‘‘ສງ຺ໂຆ’’ຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ ກິຣ. ປວາຣຓາທິວສສ຺ສ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນສມນນ຺ຕຣເມວ ‘‘ວຸຕ຺ຖຄສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ອຸກ຺ກໍສນເຍນ ‘‘ປາຏິປທທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕເນວ ‘‘ມຫາປວາຣຓາຍ ປວາຣິຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຎຖາ ອນ຺ຕຣາເຍນ ອປວາຣິຕາ ‘‘ວຸຕ຺ຖວສ຺ສາ’’ຕິ ນ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ. ຖມ຺ຠາທິ ກຏ຺ຐກມ຺ມນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເກຈິ ຕນຸກໍ ທາຣຸຕ຺ຖມ຺ຠໍ ອນ຺ໂຕກຕ຺ວາ ມຕ຺ຕິກາມຍໍ ຖມ຺ຠໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ອຍໍ ປນ ຕຖາ ນ ອກາສິ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສພ຺ພມຕ຺ຕິກາມຍໍ ກຸຏິກໍ ກຣິຕ຺ວາ’’ຕິ. ເຕລມິສ຺ສາຍ ຕມ຺ພມຕ຺ຕິກາຍ.

໘໕. ‘‘ມາ ປຈ຺ຉິມາ ຊນຕາ ປາເຓສຸ ປາຕພ຺ຍຕໍ ອາປຊ຺ຊີ’’ຕິ ອິມິນາ ອນຸທ຺ເທສສິກ຺ຂາປເທນ ຍຕ຺ຖ ອິຏ຺ຐກປຈນ ປຕ຺ຕປຈນ ກຸຏິກຣຓ ວິຫາຣກາຣາປນ ນວກມ຺ມກຣຓ ຂຓ຺ຑຜຸລ຺ລປຏິສງ຺ຂຣຓ ວິຫາຣສມ຺ມຊ຺ຊນ ປຏຄ຺ຄິທານ ກູປໂປກ຺ຂຣຓີຂຓາປນາທີສຸ ປາຕພ຺ຍຕໍ ຊານນ຺ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ກປ຺ປິຍວຈນມ຺ປິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ, ເຕເນວ ປຣິຍາຍໍ ອວຕ຺ວາ ເຕສໍ ສິກ຺ຂາປທານໍ ອນາປຕ຺ຕິວາເຣສຸ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ອສຕິຍາ ອຊານນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອນ຺ຕຣາປຕ຺ຕິສິກ຺ຂາປທ’’ນ຺ຕິປິ ເອຕສ຺ສ ນາມເມວ. ‘‘ຄຈ຺ຉເຖຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ກຸຏິກໍ ຠິນ຺ທຖາ’’ຕິ ອິມິນາ ກຕໍ ລຠິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ວສນ຺ຕານມ຺ປິ ທຸກ຺ກຏເມວາຕິ ຈ ສິທ຺ຘໍ. ອຎ຺ຎຖາ ຫິ ຠຄວາ ນ ຠິນ຺ທາເປຍ຺ຍ. ເອສ ນໂຍ ເຠທນກໍ ເຉທນກໍ ອຸທ຺ທາລນກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ, ອາປຕ຺ຕິເຠທາວ. ຕໂຕ ເອວ ຫິ ເຠທນກສິກ຺ຂາປທາທີສຸ ວິຍ ‘‘ອຎ຺ເຎນ ກຕໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາ ອຎ຺ຎສ຺ສຕ຺ຖາຍ ກໂຣຕິ, ເຈຕິຍາທີນໍ ອຕ຺ຖາຍ ກໂຣຕິ, ທຸກ຺ກຏເມວາຕິ ຈ ສິທ຺ຘໍ, ອຎ຺ຎຖາ ກຸຏິກາຣສິກ຺ຂາປທາທີສຸ ວິຍ ‘‘ອຎ຺ຎສ຺ສຕ຺ຖາຍ ວາສາຄາຣໍ ຐເປຕ຺ວາ ສພ຺ພຕ຺ຖ, ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ນຍເມວ ວເທຍ຺ຍ, ນ ຠິນ຺ທາເປຍ຺ຍ. ສພ຺ພມຕ຺ຕິກາມຍຠາວໍ ປນ ໂມເຈຕ຺ວາ ກຏ຺ຐປາສາຓາທິມິສ຺ສໍ ກຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ເຉທນກສິກ຺ຂາປທາທີສຸ ຠຄວຕາ ນໂຍ ທິນ຺ໂນ ‘‘ອຎ຺ເຎນ ກຕໍ ປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ຕໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕີ’’ຕິອາທີສຸ. ເກຈິ ປນ ‘‘ວຍກມ຺ມມ຺ປີຕິ ເອເຕນ ມູລໍ ທຕ຺ວາ ກາຣາປິຕມ຺ປິ ອຕ຺ຖິ, ເຕນ ຕໍ ອຎ຺ເຎນ ກຕມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສິທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ສຸນ຺ທຣໍ. ກສ຺ມາ? ສມ຺ຠາເຣ ກິຓິຕ຺ວາ ສຍເມວ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສາປິ ວຍກມ຺ມສມ຺ຠວໂຕ. ກິໍ ວາ ປາຬິເລເສ ສຕິ ອຏ຺ຐກຖາເລສນໂຍ. ອິຏ຺ຐກາຫິ ຄິຎ຺ຊກາວສຖສງ຺ເຂເປນ ກຕາ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ປກຕິອິຏ຺ຐກາຫິ ຈິນິຕ຺ວາ ກຕ຺ຕພ຺ພາວສໂຖ ຄິຎ຺ຊກາວສໂຖ ນາມ. ສາ ຫິ ‘‘ມຕ຺ຕິກາມຍາ’’ຕິ ນ ວຸຈ຺ຈຕິ, ‘‘ອິຏ຺ຐກກຸຏິກາ’’ຕ຺ເວວ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມາ ຖຸສໂຄມຍຕິຓປລາລມິສ຺ສາ ມຕ຺ຕິກາມຍາປິ ອປກ຺ກິຏ຺ຐກມຍາປິ ‘‘ສພ຺ພມຕ຺ຕິກາມຍາ’’ຕ຺ເວວ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ໂນ ຂນ຺ຕີຕິ ອາຈຣິໂຍ, ຠສ຺ມາທໂຍ ຫິ ມຕ຺ຕິກາຍ ທຬ຺ຫິຠາວຕ຺ຖເມວ ອາທີຍນ຺ຕິ, ອປກ຺ກິຏ຺ຐກມຍາປິ ຄິຎ຺ຊກາວສຖສງ຺ຂ຺ຍໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ, ນ ຈ ອາຍສ຺ມາ ຘນິໂຍ ເອກປ຺ປຫາເຣເນວ ກຸມ຺ຠກາໂຣ ວິຍ ກຸມ຺ຠໍ ຕໍ ກຸຏິກໍ ນິຏ຺ຐາເປສິ, ອນຸກ຺ກເມນ ປນ ສຸກ຺ຂາເປຕ຺ວາ ສຸກ຺ຂາເປຕ຺ວາ ມຕ຺ຕິກາປິຓ຺ເຑຫິ ຈິນິຕ຺ວາ ນິຏ຺ຐາເປສິ, ອປກ຺ກິຏ຺ຐກມຍາ ກຸຏິ ວິຍ ສພ຺ພມຕ຺ຕິກາມຍາ ກຸຏິ ເອກາພທ຺ຘາ ໂຫຕິ, ນ ຕຖາ ປກ຺ກິຏ຺ຐກມຍາ, ຕສ຺ມາ ສາ ກປ຺ປຕີຕິ ເອເກ. ສພ຺ພມຕ຺ຕິກາມຍາຍ ກຸຏິຍາ ພຫິ ເຈ ຕິຓກຸຏິກາທິໍ ກຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕ ວສຕິ, ທຸກ຺ກຏເມວ. ສເຈ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຉິທ຺ທໍ ກຕ຺ວາ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ເອກາພທ຺ຘໍ ກໂຣຕິ, ວຏ຺ຏຕິ. ອນ຺ໂຕ ເຈ ຕິຓກຸຏິກາທິໍ ກຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕ ວສຕິ, ວຏ຺ຏຕິ. ກາຣໂກ ເອວ ເຈ ວສຕິ, ກຣຓປຈ຺ຈຍາ ທຸກ຺ກຏໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ນ ວສນປຈ຺ຈຍາ. ສເຈ ອນ຺ໂຕ ວາ ພຫິ ວາ ອຸຠຍຕ຺ຖ ວາ ສຸຘາຍ ລິມ຺ປຕິ, ວຏ຺ຏຕິ. ຍສ຺ມາ ສພ຺ພມຕ຺ຕິກາມຍາ ກຸຏິ ສຸກຣາ ຠິນ຺ທິຕຸໍ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ຐປິຕໍ ປຕ຺ຕຈີວຣາທິ ອຄຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ໂຈຣາທີຫິ ອວຫຣິຕຸໍ ສກ຺ກາ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຕ຺ຕຈີວຣຄຸຕ຺ຕຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ.

ປາຬິມຸຕ຺ຕກວິນິຈ຺ຉຍວຓ຺ຓນາ

ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຉພ຺ພຄ຺ຄິຍາ ຠິກ຺ຂູ ອຸຈ຺ຈາວເຈ ປຕ຺ເຕ ຘາເຣນ຺ຕິ, ອຸຈ຺ຈາວຈານິ ປຕ຺ຕມຓ຺ຑລານິ ຘາເຣນ຺ຕີ’’ຕິ (ຈຸຬວ. ໒໕໓) ເອວມາທີນິ ວຕ຺ຖູນິ ນິສ຺ສາຍ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຸຈ຺ຈາວຈາ ປຕ຺ຕາ ຘາເຣຕພ຺ພາ, ໂຍ ຘາເຣຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອກປ຺ປິຍປຣິກ຺ຂາເຣສຸ ຈ ທຸກ຺ກຏໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ. ກສ຺ມາ? ຕທນຸໂລມຕ຺ຕາ. ຍຕ຺ຖາປິ ນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ, ຕຕ຺ຖ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຸຈ຺ຈາວຈານິ ຉຕ຺ຕານິ ຘາເຣຕພ຺ພານິ, ໂຍ ຘາເຣຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ (ຈູຬວ. ໒໖໙-໒໗໐) ນເຍນ ທຸກ຺ກຏໍ ສມ຺ຠວຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຕຕ຺ຣາຍໍ ປາຬິມຸຕ຺ຕໂກ’’ຕິ ອາຣຠິຕ຺ວາ ສພ຺ພປຣິກ຺ຂາເຣສຸ ວຓ຺ຓມຏ຺ຐໍ, ສວິກາຣໍ ວາ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ທີເປນ຺ເຕນ ‘‘ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖາຫ – ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຐເປຕ຺ວາ ປຫຣຓິໍ ສພ຺ພໍ ໂລຫຠຓ຺ຑໍ, ຐເປຕ຺ວາ ອາສນ຺ທິໍ ປລ຺ລງ຺ກໍ ທາຣຸປຕ຺ຕໍ ທາຣຸປາທຸກໍ ສພ຺ພໍ ທາຣຸຠຓ຺ຑໍ, ຐເປຕ຺ວາ ກຕກຎ຺ຈ ກຸມ຺ຠກາຣິກຎ຺ຈ ສພ຺ພໍ ມຕ຺ຕິກາຠຓ຺ຑ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໒໙໓) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຍຖາຐປິຕໍ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອິຕຣໍ ສພ຺ພໍ ວຓ຺ຓມຏ຺ຐມ຺ປິ ສວິກາຣມ຺ປິ ອວິເສເສນ ວຏ຺ຏຕີຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ຍຖາທສ຺ສິຕປາຬິວິໂຣຘໂຕ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ປຫຣຓິ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ຊາຕິວເສນ ອຍໍ ປາຬິ ປວຕ຺ຕາ, ຍຖາທສ຺ສິຕາ ປາຬິ ວຓ຺ຓມຏ຺ຐາທິວິກາຣປຏິເສຘນວເສນ ປວຕ຺ຕາຕິ ເອວໍ ອຸຠຍມ຺ປິ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ, ຕສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ຕເມວ. ອາຣຄ຺ເຄນ ນິຂາທນຄ຺ເຄນ, ‘‘ອາຣຄ຺ເຄຣິວ ສາສໂປ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໔໕໘; ຘ. ປ. ໔໐໑; ສຸ. ນິ. ໖໓໐) ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນຍໂຕ ອາຣຄ຺ເຄນ.

ປຏ຺ຏມຸເຂ ວາຕິ ປຏ຺ຏໂກຏິຍໍ. ປຣິຍນ຺ເຕຕິ ຈີວຣປຣິຍນ຺ເຕ. ເວຓິອຸຫຸມຸນິຍຸເປຎ຺ຎາມ. ອຄ຺ຆິຍນ຺ຕິ ເຈຕິຍໍ. ຄຍມຸຄ຺ຄຣນ຺ຕິ ຕຸລາທຓ຺ຑສຓ຺ຐານໍ, ຄຍາ ສີເສ ສູຈິກາ ໂຫຕິ, ມຸຂປຕ຺ຕາ ລທ຺ຣາ. ອຸກ຺ກິຣນ຺ຕິ ນີຫຣນ຺ຕິ ກໂຣນ຺ຕິ ຐເປນ຺ຕິ. ໂກຓສຸຕ຺ຕປິຬກາ ນາມ ຄຓ຺ຐິກປຏ຺ຏາທິໂກເຓສຸ ສຸຕ຺ຕມຍປິຬກາ. ຍໍ ເອຕ຺ຖ ຈີວຣໍ ວາ ປຕ຺ໂຕ ວາ ‘‘ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕຕ຺ຖ ອຘິຏ຺ຐານໍ ຣຸຫຕິ, ວິກປ຺ປນາປິ ຣຸຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເທຑ຺ຑຸໂຠຕິ ອຸທກສປ຺ໂປ. ອຈ຺ຉີຕິ ກຸຎ຺ຊຣກ຺ຂິ. ໂຄມຸຕ຺ຕກນ຺ຕິ ໂຄມຸຕ຺ຕສຓ຺ຐານາ ຣາຊິໂຍ. ກຸຎ຺ຈິກາຍ ເສນາສນປຣິກ຺ຂາຣຕ຺ຕາ ສຸວຓ຺ຓຣູປິຍມຍາປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຉາຍາ ທິສ຺ສຕິ, ‘‘ກຸຎ຺ຈິກາຍ ວຓ຺ຓມຏ຺ຐກມ຺ມໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ອຎ຺ເຎ ກປ຺ປິຍໂລຫາທິມຍາວ ກຸຎ຺ຈິກາ ກປ຺ປນ຺ຕິ ປຣິຫຣຓີຍປຣິກ຺ຂາຣຕ຺ຕາ. ອາຣກຓ຺ຏໂກ ໂປຕ຺ຖກາທິກຣຓສຕ຺ຖກຊາຕິ. ‘‘ອາມຓ຺ຑກສາຣໂກ ອາມລກຜລມໂຍ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕາລປຓ຺ຓພີຊນີອາທີສຸ ‘‘ວຓ຺ຓມຏ຺ຐກມ຺ມໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ຕານິ ກຸຎ຺ຈິກາ ວິຍ ປຣິຫຣຓີຍານິ, ອຖ ໂຂ ‘‘ອຸຈ຺ຈາວຈານິ ນ ຘາເຣຕພ຺ພານີ’’ຕິ ປຏິກ຺ເຂປາຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກວລຎ຺ຫິ ຕານິ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ວິຘູປນຎ຺ຈ ຕາລວຓ຺ຏຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິນາ (ຈູຬວ. ໒໖໙) ວຸຕ຺ຕານິ. ຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘‘ເຕລຠາຊເນສຸ ວຓ຺ຓມຏ຺ຐກມ຺ມໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເສນາສນປຣິກ຺ຂາຣຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຣາຊວລ຺ລຠາຕິ ຣາຊກຸລູປກາ. ສີມາຕິ ອິຘາຘິປ຺ເປຕາ ຠູມິ, ພທ຺ຘສີມາ ຈ. ‘‘ເຍສໍ ສນ຺ຕກາ ເຕສໍ ສີມາ, ຕຕ຺ຖ ປເຣຫິ ນ ກຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອນຸຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຠູມິ ຈ ສີມາ ຈ ເຍສໍ ສນ຺ຕກາ, ເຕຫິ ເອວ ວາເຣຕພ຺ພາ. ເຍສໍ ປນ ອຎ຺ເຎສໍ ຠູມິຍໍ ສີມາ ກຕາ, ເຕ ວາເຣຕຸໍ ນ ອິສ຺ສຣາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ສງ຺ຆເຠທາທີນໍ ກາຣຓຕ຺ຕາ ‘ມາ ກໂຣຖາ’ຕິ ປຏິເສເຘຕພ຺ພາ ເອວາ’’ຕິ ອນ຺ຘກຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ກິຣ.

໘໖-໗. ທາຣຸກຸຏິກໍ ກາຕຸໍ, ກຕ຺ຕຸນ຺ຕິ ຈ ອຕ຺ຖິ. ຂຓ຺ຑາຂຓ຺ຑິກນ຺ຕິ ຜລາຜລໍ ວິຍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອາຓາເປຫີຕິ ວຈນໍ ອນິຏ຺ເຐ ເອວ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ກຕ຺ວາ ພນ຺ຘໍ ອາຓາເປສິ. ອິສ຺ສຣິຍມຕ຺ຕາຍາຕິ ສມິທ຺ຘິຍໍ ມຕ຺ຕາສທ຺ໂທຕິ ຎາເປຕິ.

໘໘. ‘‘ເອວຣູປໍ ວາຈໍ ຠາສິຕ຺ວາ’’ຕິ ຈ ປາໂຐ. ໂລເມນ ຕ຺ວໍ ມຸຕ຺ໂຕ, ມາ ປຸນປິ ເອວຣູປມກາສີຕິ ອິທໍ ກິໍ ພ຺ຍາປາທທີປກໍ, ທາຣູສຸປິ ໂລຠກ຺ຂນ຺ຘທີປກໍ ວຈນໍ ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສ ສໂຕ ຕສ຺ສ ຣາຊສ຺ສ ປຕິຣູປໍ. ນນຸ ນາມ ‘‘ປຸພ຺ເພ ກຕໍ ສຸກຕໍ ຠນ຺ເຕ, ວເທຍ຺ຍາຖ ປຸນປິ ເຍນຕ຺ໂຖ’’ຕິ ປວາເຣຕ຺ວາ ອຕີວ ປີຕິປາໂມຊ຺ຊໍ ອຸປ຺ປາເທຕພ຺ພໍ ເຕນ ສິຍາຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ ໂສຕາປນ຺ນຕ຺ຕາ ອຕີວ ພຸທ຺ຘມາມໂກ ຘມ຺ມມາມໂກ ສງ຺ຆມາມໂກ ຈ, ຕສ຺ມາ ຠິກ຺ຂູນໍ ອກປ຺ປິຍໍ ອສຫນ຺ໂຕ, ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ຈ ໂອກາສໍ ກຕ຺ຕຸກາໂມ ‘‘ສຸປຍຸຕ຺ຕານິ ເມ ທາຣູນີ’’ຕິ ຕຸຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕປິ ເອວມາຫາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິເມຫິ ນາມ ເອວຣູເປ ຐາເນ. ‘‘ອາຄຕປທານຸຣູເປນາຕິ ອຎ຺ເຎຫິ ວາ ປເທຫິ, ອິໂຕ ໂຖກຕເຣຫິ ວາ ອາຄຕກາເລ ຕທນຸຣູປາ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ’’ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ນ ເກວລໍ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ສິກ຺ຂາປເທ, ອຎ຺ເຎສຸປິ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອາຄຕປທານຸຣູເປນ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ’’ຕິ ອນຸຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸຊ຺ຌາຍນຕ຺ໂຖ ອທິນ຺ນສ຺ສາທິນ຺ນຕ຺ຕາວ, ເຕ ອຸຊ຺ຌາຍິໍສຸ.

ຣຸທ຺ຣທາມໂກ ນາມ ຣຸທ຺ຣທາມກາທີຫິ ອຸປ຺ປາທິໂຕ. ພາຣາຓສິນຄຣາທີສຸ ເຕຫິ ເຕຫິ ຣາຊູຫິ ໂປຣາຓສຕ຺ຖານຸຣູປໍ ລກ຺ຂຓສມ຺ປນ຺ນາ ອຸປ຺ປາທິຕາ ນີລກຫາປຓາ. ເຕສໍ ກິຣ ຕິຠາຄໍ ອຄ຺ຆຕິ ຣຸທ຺ຣທາມໂກ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ປາໂທ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍວຕ຺ຖຸ ໂຫຕິ. ມາສໂກ ປນ ອິຘ ອປ຺ປມາຓໍ. ກຫາປໂຓ ກິຎ຺ຈິກາເລ ອູນວີສຕິມາສໂກ ໂຫຕິ, ກິຎ຺ຈິ ກາເລ ອຕິເຣກວີສຕິມາສໂກ. ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ກຫາປຓສ຺ສ ຈຕຸຕ຺ຖຠາໂຄ ປຎ຺ຈມາສໂກ ວິຍ ອຕິເຣກປຎ຺ຈມາສໂກ ວາ ອູນປຎ຺ຈມາສໂກ ວາ ປາໂທຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິມສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສ ທີປນຕ຺ຖໍ ‘‘ຕທາ ຣາຊຄເຫ ວີສຕິມາສໂກ ກຫາປໂຓ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຣຊຕມໂຍ ສຸວຓ຺ຓມໂຍ ຕມ຺ພມໂຍ ຈ ກຫາປໂຓ ໂຫຕິ. ສຸວຓ຺ຓຠູມິຍໍ ວິຍ ປາໂທປິ ຍຕ຺ຖ ຕມ຺ພມໂຍວ ກໂຕ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ໂສວ ປາໂທຕິ ອາຈຣິໂຍ. ຍສ຺ມາ ປາໂທ ເອກນີລກຫາປຓຄ຺ຆນໂກ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ປາທສ຺ສ ຈຕຸຕ຺ຖຠາໂຄວ ສິຍາ ປາໂທຕິ ເອເກ. ອິທໍ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ໂຍ ຈ ຕຕ຺ຖ ປາທາຣໂຫ ຠຓ຺ໂຑ, ຕສ຺ສ ຈຕຸຕ຺ຖຠາຄສ຺ເສວ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸຠາວປ຺ປສງ຺ຄໂຕ. ຍທິ ປາທາຣຫໍ ຠຓ຺ຑໍ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸ, ສິທ຺ຘໍ ‘‘ໂສວ ປາໂທ ປຈ຺ຉິມໍ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖູ’’ຕິ. ນ ຫິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຠຓ຺ຑໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນີລກຫາປຓຄ຺ເຆນ ອຄ຺ຆາເປນ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ຕສ຺ສ ຕສ຺ເສວ ກຫາປຓຄ຺ເຆນ ອຄ຺ຆາເປນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຊນປທສ຺ສ ປາໂທວ ປາໂທຕິ ຕທຄ຺ຆນກເມວ ປາທຄ຺ຆນກນ຺ຕິ ສິທ຺ຘໍ, ‘‘ໂສ ຈ ໂຂ ໂປຣາຓສ຺ສ ນີລກຫາປຓສ຺ສ ວເສນ, ນ ອິຕເຣສນ຺ຕິ ຍຕ຺ຖ ປນ ນີລກຫາປຓາ ວຬຎ຺ຊໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕຕ຺ເຖວາ’’ຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ, ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ

໙໒. ຄາມາ ວາ ອຣຎ຺ຎາ ວາຕິ ລກ຺ຂຓານຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິກຕ຺ຕາ ປຐມປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອາທິມ຺ຫິ ວຸຕ຺ຕາ. ຍໂຕ ວາ ອປກ຺ກນ຺ຕາ, ໂສ ອມນຸສ຺ໂສ ນາມ. ‘‘ອມນຸສ຺ສຄາມໍ ອປາຣຸປິຕ຺ວາ, ຄາມປ຺ປເວສນຎ຺ຈ ອນາປຸຈ຺ຉາ ປວິສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອນຸຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຍໂຕ ຄາມໂຕ ອາຄນ຺ຕຸກາມາ ເອວ ອປກ຺ກນ຺ຕາ, ຕໍ ຄາມໍ ເອວໍ ປວິສິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ ເອເກ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຍກ຺ຂປຣິຄ຺ຄຫຠູໂຕປິ ອາປຓາທີສຸ ທິສ຺ສມາເນສຸ ເອວ ‘ຄາໂມ’ຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ອທິສ຺ສມາເນສຸ ປເວສເນ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ຄາໂມ ເອວ ອຸປຈາໂຣ ຄາມູປຈາໂຣຕິ ເອວໍ ກມ຺ມຘາຣຍວເສນ ຄຫິເຕ ກຸຣຸນ຺ທຏ຺ຐກຖາທີສຸ ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ສຸວຸຕ຺ຕເມວ ໂຫຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ຕສ຺ສ ຆຣູປຈາໂຣ ຄາໂມຕິ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຈນໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ‘‘ຄາມສ຺ສຸປຈາໂຣ ຈ ຄາໂມ ຈ ຄາມູປຈາໂຣ ຈາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ, ນ. ‘‘ອິເມສໍ ລາຠາທີສຸ ລກ຺ຂຓໍ ສນ຺ຘາຍ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘ຆຣໍ ຆຣູປຈາໂຣ’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ນ ມຍໍ ປຏິກ຺ຂິປາມາ’’ຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ກຕປຣິກ຺ເຂໂປ ຈາຕິ ຆຣສ຺ສ ສມນ຺ຕໂຕ ຕຕ຺ຕໂກ ອຸປຈາໂຣ ນາມາ’’ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທ ລິຂິຕໍ. ອນຸຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘‘ໂຍ ໂຍ ອຏ຺ຐກຖາວາໂທ ວາ ເຖຣວາໂທ ວາ ປຈ຺ຉາ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອິໂຕ ອນາຄຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນາຕີຕໍ. ຍທິ ອຕີຕມ຺ປິ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ມຫາປທຸມເຖຣວາໂທວ ປມາຓໍ ຊາຕນ຺ຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ອນາຄຕເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຈຣິຍາ ກຖຍນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສສມ຺ປີຕິ ຄາມູປຈາຣລກ຺ຂຓມ຺ປິ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ນໂຍຕິ ຕສ຺ສ ຄາມູປຈາຣສ຺ສ ຄຫເຓ ອຍໍ ນໂຍ. ວິກາເລຄາມປ຺ປເວສນາທີສູຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຄາມປ຺ປເວສນຎ຺ຫິ ພຫິ ເອວ ອາປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍ ນ ສເມຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ຄາມສງ຺ຂາຕູປຈາຣໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຄຫິເຕ ສເມຕີຕິ ມມ ຕກ຺ໂກ. ‘‘ອາທິ-ສທ຺ທໂຕ ຆເຣ ຐິຕານໍ ທິນ຺ນລາຠຠາຊນາທີນີ’’ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຄາມູປຈາເຣ ຐິຕານໍ ປາປຸຓິຕພ຺ພລາຠໍ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ອເທນ຺ຕານໍ ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ ອນຸຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ກຸຣຸນ຺ທິອາທີສຸ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕວຈນານຸໂລມວເສນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ປມາທເລຂາ’’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉໂຍ ສງ຺ຄີຕິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອາຄໂຕ. ‘‘ຍຎ຺ເຈຕໍ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍ’’ນ຺ຕິອາທິ ສີຫຬທີເປ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິເຍຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວິນິຈ຺ຉຍນໂຍ’’ຕິ ຈ. ເລຑ຺ຑຸປາເຕເນວ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ໂພຕິ ປຣິກ຺ເຂປາຣຫຏ຺ຐານໍ, ນ ອຸປຈາຣໍ. ໂສ ຫິ ຕໂຕ ອປເຣນ ເລຑ຺ຑຸປາເຕນ ປຣຈ຺ຉິນ຺ໂນ. ອິມສ຺ມິໍ ອທິນ຺ນາທານສິກ຺ຂາປເທຕິ ນິຍເມນ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ອຎ຺ຎຖາຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຕນ ວາ ນິຍເມນ ຍຖາຣຸຕວເສນາປິ ອຕ຺ໂຖ ອິຘ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ອຠິຘມ຺ເມ ປນາຕິອາທິນາ ອຎ຺ຎຖາປິ ອຕ຺ຖາປຕ຺ຕິສິທ຺ຘໍ ທສ຺ເສຕິ.

‘‘ປຣິຈ຺ຈາຄາທິມ຺ຫິ ອກເຕ ‘ອິທໍ ມມ ສນ຺ຕກ’ນ຺ຕິ ອວິທິຕມ຺ປິ ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕເມວ ປຸຕ຺ຕການໍ ປິຕຸ ອຈ຺ຈເຍນ ສນ຺ຕກໍ ວິຍ, ຕໍ ອຕ຺ຖໂຕ ອປຣິຈ຺ຈຕ຺ເຕ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ເຖນສ຺ສ ກມ຺ມໍ ເຖຍ຺ຍໍ, ເຖເນນ ຄເຫຕພ຺ພຠູຕໍ ຠຓ຺ຑໍ. ເຖຍ຺ຍນ຺ຕິ ສງ຺ຂາຕນ຺ຕິ ເຖຍ຺ຍສງ຺ຂາຕ’’ນ຺ຕິ ໂປຣາຓຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ເຖຍ຺ຍໍ ຍສ຺ສ ເຖນສ຺ສ ກມ຺ມໍ, ໂສ ຍສ຺ມາ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ໂຕ ອວຫຣຓຈິຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ເຖຍ຺ຍສງ຺ຂາຕ’’ນ຺ຕິ ປທໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ‘‘ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ໂຕ ອວຫຣຓຈິຕ຺ໂຕ’’ຕິ ປທຠາຊນມ຺ປິ ເຕສໍ ໂປຣາຓານໍ ຍຸຊ຺ຊເຕວ, ຕຖາປິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ‘‘ຍຎ຺ຈ ປຸພ຺ພຠາເຄ ‘ອວຫຣິສ຺ສາມີ’ຕິ ປວຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ຍຎ຺ຈ ຄມນາທິສາຘກໍ, ປຣາມສນາທິສາຘກໍ ວາ ມຊ຺ເຌ ປວຕ຺ຕໍ, ຍຎ຺ຈ ຐານາຈາວນປໂຍຄສາຘກໍ, ເຕສຸ ອຍເມເວໂກ ປຈ຺ຉິໂມ ຈິຕ຺ຕໂກຏ຺ຐາໂສ ອິຘ ອຘິປ຺ເປໂຕ ‘ເຖໂນ’ຕິ ອປເຣ’’ຕິ ອນຸຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ. ອູນມາສກມາສປາທາທີສຸ ‘‘ອວຫຣຓຈິຕ຺ເຕສຸ ເອກຈິຕ຺ຕໂກຏ຺ຐາໂສຕິ ອາຈຣິຍາ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປຎ຺ຈວີສຕິອວຫາຣກຖາວຓ຺ຓນາ

ປຎ຺ຈວີສຕິ ອວຫາຣາ ນາມ ວຈນເຠເທເນວ ຠິນ຺ນາ, ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ອຠິນ຺ນາ. ອາກຸລາ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍວິນິຈ຺ຉຍາຕິ ອາຈຣິຍານໍ ມຸເຂ ສນ຺ຕິເກ ສພ຺ພາກາເຣນ ອຄ຺ຄຫິຕວິນິຈ຺ຉຍານໍ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ. ທຸກຕິກປຏ຺ຐານປາຬິ (ປຏ຺ຐາ. ໕.໑.໑ ອາທໂຍ, ທຸກຕິກປຏ຺ຐານປາຬິ) ວິຍ ອາກຸລາ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍວິນິຈ຺ຉຍາ, ເກວລໍ ຕໍ ອາຈຣິຍາ ປຸພ຺ພາປຣວິໂຣຘມກຕ຺ວາ ສງ຺ຄີຕິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອາຄຕນຍມວິນາເສຕ຺ວາ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕີຕິ ‘‘ປຏ຺ຐານປາຬິມິວາຕິ ອປເຣ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕາ. ໂປຣາຓາຕິ ສງ຺ຄີຕິອາຈຣິຍາ. ອຍເມຕ຺ຖ ສາມີຈິ ເອວ, ສເຈ ນ ເທຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖິ, ປາຣາຊິກຠຍາ ປນ ຍຖາ ສິກ຺ຂາກາໂມ ເທຕິ, ເອວໍ ທາຕພ຺ພເມວ. ຍານິ ປເນຕ຺ຖ ວຕ຺ຖູນິ, ຕານິ ສີຫຬທີເປ ອາຈຣິເຍຫິ ສງ຺ຆາທີນມນຸມຕິຍາ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ປກ຺ຂິຕ຺ຕານິ, ‘‘ອນາຄເຕ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີນໍ ຫິຕຕ຺ຖາຍ ໂປຕ຺ຖກາຣຸຬ຺ຫກາລໂຕ ປຈ຺ຉາປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຓຕ຺ຕິກໍ ອາຓຕ຺ຕິກ຺ຂເຓປິ ຄຓ຺ຫາຕິ, ກາລນ຺ຕເຣນາປິ ອຕ຺ຖສາຘໂກ, ກາລນ຺ຕຣໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ອິທເມເຕສໍ ນານຕ຺ຕໍ. ຠຏ຺ເຐຕິ ອປຄເຕ. ອນ຺ຕຣສມຸທ຺ເທ ອຕຸຣຸມຸຫຸເທ. ຜຣຕິ ສາເຘຕິ. ນວໂຘໂຕຕິ ນວກໂຕ. ປາສາຓສກ຺ຂຣນ຺ຕິ ປາສາຓຎ຺ຈ ສກ຺ຂຣຎ຺ຈ.

ຠູມຏ຺ຐກຖາທິວຓ຺ຓນາ

໙໔. ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ສຈ຺ເຈປິ ອລິເກປິ ທຸກ຺ກຏເມວ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປມາທລິຂິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຍເຖຕຣຫິ ຍຸຕ຺ຕິຍາ ຄເຫຕພ຺ພາ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຈຕຸວຄ຺ເຄນ ຐເປຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປທປວາຣຓອພ຺ຠານາທິສພ຺ພໍ ສງ຺ຆກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ’’ຈ຺ເຈວ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ອຸປສມ຺ປທປວາຣຓກຖິນພ຺ຠານາທີນີ’’ຕິ ລິຂນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕໍ ອາຈຣິຍາ ‘‘ປມາທເລຂາ’’ຕ຺ເວວ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປມາທລິຂິຕ’’ນ຺ຕິ. ຍໍ ຍໍ ວຈນໍ ມຸສາ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທຸກ຺ກຏສ຺ສ ວຈເນ ປໂຍຊນາຠາວາ ‘‘ອທິນ຺ນາທານສ຺ສ ປຸພ຺ພປໂຍເຄ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ປຸພ຺ພປໂຍເຄ ປາຈິຕ຺ຕິຍຏ຺ຐາເນ ປາຈິຕ຺ຕິຍເມວ. ປມາທລິຂິຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕເມວ ຄເຫຕ຺ວາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄຫິເຕ ສເມຕິ ວິຍ. ອາຈຣິຍາ ປນ ‘‘ປາຈິຕ຺ຕິຍຏ຺ຐາເນ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ທຸກ຺ກເຏ ວິສຸໍ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ສຈ຺ຈາລິເກ’’ຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ປມາທເລຂາ’’ຕິ ວທນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາຕິ. ‘‘ກຸສລຈິຕ຺ເຕນ ຄມເນ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ທານຎ຺ຈ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຈເນນ ອນາປຕ຺ຕິ ວິຍ.

ປາຈິຕ຺ຕິຍຏ຺ຐາເນ ທຸກ຺ກຏາ ນ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ປາຈິຕ຺ຕິເຍນ ສທ຺ຘິໍ ທຸກ຺ກຏມາປຊ຺ຊຕິ. ພຫຸກາປິ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ໂຫນ຺ຕູຕິ ຂຓນພ຺ຍູຫນຸທ຺ຘຣເຓສຸ ທສ ທສ ກຕ຺ວາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ອາປນ຺ໂນ, ເຕສຸ ອຸທ຺ຘຣເຓ ທສ ປາຈິຕ຺ຕິໂຍ ເທເສຕ຺ວາ ມຸຈ຺ຈຕິ, ຊາຕິວເສນ ‘‘ເອກເມວ ເທເສຕ຺ວາ ມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ກຸຣຸນ຺ທິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ປຸຣິເມນ ສເມຕິ. ‘‘ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ທສ຺ສິຕປໂຍເຄ ‘‘ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສມານປໂຍຄາ ພຫຸທຸກ຺ກຏຕ຺ຕໍ ຎາເປຕິ. ຂຓເນ ພຫຸການີຕິ ສມານປໂຍຄຕ຺ຕາ ນ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ. ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍປ຺ປມາເຓນາຕິ ຍຖາ ປເນຕ຺ຖ, ເອວໍ ອຎ຺ເຎສຸປິ ເອວຣູປານິ ອຏ຺ຐກຖາຍ ອາຄຕວຈນານິ ສງ຺ຄີຕິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອາຄຕຕ຺ຕາ ຄເຫຕພ຺ພານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອິຘ ທຸຕິຍປາຣາຊິເກ ຄເຫຕພ຺ພາ, ນ ອຎ຺ເຎສູ’’ຕິ ຘມ຺ມສິຣິຕ຺ເຖໂຣ ກິຣາຫ. ຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘‘ປຸຣິມຂຓນໍ ປຈ຺ຉິມໍ ປຕ຺ວາ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ, ເຕເນວ ເອກເມວ ເທເສຕ຺ວາ ມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ວິສຠາຄກິຣິຍໍ ວາ ປຕ຺ວາ ປຸຣິມໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕີ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອວໍ ເອກຏ຺ຐາເນ ຐິຕາຍ ກຸມ຺ຠິຍາ ຐານາຈາວນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຉຫາກາເຣຫິ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກຸມ຺ຠິຍາຕິ ຠຸມ຺ມວຈນໍ. ອຸທ຺ຘໍ ອຸກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ຠູມິໂຕ ໂມເຈຕິ, ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ມຸຂວຏ຺ຏິຍາ ຜຸຏ຺ໂຐກາສໍ ພຸນ຺ເທນ ໂມຈິເຕ ‘‘ຐານາຈາວນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຉຫາກາເຣຫິ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສເມຕິ, ຕຖາ ອວຕ຺ວາ ‘‘ຠູມິໂຕ ມຸຕ຺ເຕ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ອຕິກ຺ກນ຺ເຕ ຠູມິໂຕ ໂມຈິຕໍ ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິ ທຬ຺ຫໍ ກຕ຺ວາ ວທນ຺ຕິ, ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖ ເອກຈ຺ເຈ ເອວໍ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ ‘‘ປຸພ຺ເພ ຂຓນ຺ເຕນ ອວເສສຏ຺ຐານານິ ວິໂຍຊິຕານິ, ຕສ຺ມິໍ ວິມຸຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ. ສງ຺ເຂປມຫາປຈ຺ຈຣິຍາທີສຸ ວຸຕ຺ຕວຈນສ຺ສ ປມາທເລຂຠາໂວ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ຠາຊນຄຕໍ ວາ ກໂຣຕິ, ມຸຏ຺ຐິໍ ວາ ຉິນ຺ທຕີ’’ຕິ ວຈເນນ ທີປິໂຕ.

ຍໍ ປນ ‘‘ປີຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຍເຖຕຣຫິ ‘‘ປຎ຺ຈວິຎ຺ຎາຓາ ອຸປ຺ປນ຺ນວຕ຺ຖຸກາ ອຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມຓາ’’ຕິ ປທສ຺ສ ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນວຕ຺ຖຸກາຫິ ອນາຄຕປຏິກ຺ເຂໂປ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາວຈນໍ ‘‘ອສມ຺ຠິນ຺ນວຕ຺ຖຸກາ ອສມ຺ຠິນ຺ນາຣມ຺ມຓາ ປຸເຣຊາຕວຕ຺ຖຸກາ ປຸເຣຊາຕາຣມ຺ມຓາ’’ຕິ ວຈນມເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ອຕີຕານາຄຕປຏິກ຺ເຂໂປຕິ ປຣິວຕ຺ເຕຕິ, ຕຖາ ຕາທິເສຫິ ປຣິວຕ຺ຕ’ນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ ປຸພ຺ພາປຣວິຣຸທ຺ຘໍ ວທນ຺ຕິ. ຍໍ ປນ ອາຈຣິຍາ ‘‘ອິທໍ ປມາທລິຂິຕ’’ນ຺ຕິ ອປເນຕ຺ວາ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວຈນກາເລ ວາເຈນ຺ຕິ, ອຸທ຺ທິສນ຺ຕິ, ຕເມວ ຈ ອິມິນາປິ ອາຈຣິເຍນ ‘‘ປມາທລິຂິຕ’’ນ຺ຕິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ. ຍຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ເຕ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ຕິ, ຕເມວ ຈ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ອິມິນາ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕໍ ປນ ຕຕ຺ເຖວາ’’ຕິອາທິ.

ອນາປຕ຺ຕິມຕ຺ຕເມວ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເນວ ອວຫາໂຣ ນ ຄີວາ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕວ ເຠໂທ, ນ ອຕ຺ຖໂຕຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ຕໍ ປມາທລິຂິຕໍ ກຕເຣຫີຕິ ເຈ? ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣຫິ, ເລຂເກຫິ ວາ, ເອສ ນໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ‘‘ນ ຫິ ຕເທວ ພຫູສຸ ຐາເນສຸ ຍຸຕ຺ຕໂຕ ປາຣາຊິກມຫຸຕ຺ວາ ກຕ຺ຖຈິ ໂຫຕີ’’ຕິ ສພ຺ພໍ ອນຸຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ. ທຸຏ຺ຐປິຕໍ ວາ ຐເປຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຕໂຕ ປຄ຺ຆຣິສ຺ສຕີຕິ ຐານາຈາວນໍ ສນ຺ຘາຍ ກຕຕ຺ຕາ ປາຣາຊິກໍ ຕໍ ປນ ຄຓ຺ຫຕຸ ວາ ມາ ວາ ຕຕ຺ເຖວ ‘‘ຠິນ຺ທຕີ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ຕຕ຺ເຖວາຕິ ຐານາຈາວນໍ ອກໂຣນ຺ໂຕວ ຐານາ ອຈາເວຕຸກາໂມວ ເກວລໍ ‘ຠິນ຺ທຕີ’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາວຈນໂຕ ຈ ຎາເປຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ‘‘ປຄ຺ຆຣິເຕຫິ ຕິນ຺ຕປໍສຸໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸທເກ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຈິຕ຺ວາ ຄເຫຕຸໍ ສກ຺ກາ, ຕສ຺ມາ ຄຫຓເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອປເຣ. ‘‘ຣິຕ຺ຕກຸມ຺ຠິຍາ ອຸປຣິ ກໂຣຕິ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອາຓຕ຺ຕິຍາ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ, ‘‘ຍທາ ສກ຺ໂກສິ, ຕທາ ຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ອວຫຣາ’’ຕິ ອຕ຺ຖສາຘໂກ ອາຓຕ຺ຕິກາເລ ເອວ ປາຣາຊິກໍ. ອປິຈ ອາວາຏກາທີນິ ຖາວຣປໂຍຄານິ ຈ ເອຕ຺ຖ ສາຘການິ. ນຕ຺ຖິ ກາລກຕປໂຍຄານິ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖູນີຕິ ຕສ຺ມາ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອເກ. ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ‘‘ອປເຣ’’ຕິ ວາ ‘‘ເອເກ’’ຕິ ວາ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສຸຏ຺ຐຸ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ຍຸຕ຺ຕໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ອິຕຣໍ ຉຑ຺ເຑຕພ຺ພໍ. ວທນ຺ຕີຕິ ອາຈຣິຍາ ວທນ຺ຕິ. ນ, ອຎ຺ຎຖາ ຄເຫຕພ຺ພຕ຺ຖໂຕຕິ ປາຬິປຣິຫຣຓຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວເມເກ ວທນ຺ຕີຕິ ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ກສ຺ມາ? ‘‘ປສ຺ສາວໍ ວາ ຉຑ຺ເຑຕີ’’ຕິ ຈ ‘‘ອປຣິໂຠຄໍ ວາ ກໂຣຕີ’’ຕິ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກຕ຺ຕາ, ອຏ຺ຐກຖາຍ ‘‘ມຸຄ຺ຄເຣນ ໂປເຖຕ຺ວາ ຠິນ຺ທຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາປິ.

ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ສາໂຣຕິອາທິກຖາຍ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ອາຈຣິຍສ຺ສ ວຈນ’’ນ຺ຕິ ຘມ຺ມສິຣິຕ຺ເຖໂຣ ອາຫ. ສງ຺ຄຫາຈຣິຍານໍ ວາໂທຕິ ເອເກ. ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕາປິ ເຕ ເອວ, ຕສ຺ມາ ໂວຫາຣວເສນາຕິ ອຉຑ຺ເຑຕຸກາມມ຺ປິ ຕຖາ ກໂຣນ຺ຕໍ ‘‘ຉຑ຺ເຑຕີ’’ຕິ ໂວຫຣນ຺ຕິ. ເອວເມເຕສໍ ປທານໍ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ເອວໍ ສນ຺ເຕ ‘‘ຐານາຈາວນສ຺ສ ນຕ຺ຖິຕາຍ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ອຏ຺ຐກຖາວຈເນນ ອຕິວິຍ ສເມຕິ, ຕຕ຺ຖ ຐານາຈາວນຈິຕ຺ຕສ຺ສ ນຕ຺ຖິຕາຍ ຐານາ ຈຸຕມ຺ປິ ນ ‘‘ຐານາ ຈຸຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ອິຕຣຖາປີຕິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕາຠາວາ ຐານາ ຈາເວຕຸກາມສ຺ສປິ ທຸກ຺ກຏໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

໙໖. ສຍເມວ ປຕິຕໂມຣສ຺ເສວ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ກໂຣໂຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ອາກາສຏ຺ຐວິນິຈ຺ຉເຍ ຕປ຺ປສງ຺ເຄນ ຕສ຺ມິໍ ເວຫາສາທິຄເຕປິ ອສມ຺ໂມຫຕ຺ຖໍ ເອວໍ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ເອວມຎ຺ຎຕ຺ຣາປິ ສາມິເສ’’ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຐານາຈາວນໍ ອກໂຣນ຺ໂຕ ຈາເລຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ຐານາຈາວເນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ນຕ຺ຖີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເກຈິ ອຜນ຺ທາເປຕ຺ວາ ຐານາຈາວນາຈາວເນຫິປິ ທຸກ຺ກຏຖຸລ຺ລຈ຺ຈເຍ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ເຕ ຐານາຈາວນໍ ອກໂຣນ຺ໂຕຕິ ອິມໍ ອຏ຺ຐກຖາວຈນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຏິເສເຘຕພ຺ພາ’’ຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ, ວີມໍສິຕພ຺ພໍ.

໙໗. ເຉທນໂມຈນາທິ ອຸປຣິຠາຄໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອວສ຺ສໍ ຐານໂຕ ອາກາສຄຕໍ ກໂຣຕິ. ເອຕ຺ຖ ‘‘ເອກໂກຏິໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ຐປິເຕ ວໍເສ ຐິຕສ຺ສ ອາກາສກຣຓໍ ສນ຺ຘາຍາ’’ຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ. ເຕ ປນ ອຖ ‘‘ມູລໍ ອຈ຺ເຉຕ຺ວາ ວລຍໍ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ສາເຣຕິ, ຣກ຺ຂຕິ. ສເຈ ປນ ມູລໂຕ ອນີຫຣິຕ຺ວາປິ ຫຕ຺ເຖນ ຄເຫຕ຺ວາ ອາກາສຄຕໍ ກໂຣຕິ, ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ ອຏ຺ຐກຖາວຈນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຏິເສເຘຕພ຺ພາ. ຠິຕ຺ຕິນິສ຺ສິຕນ຺ຕິ ຠິຕ຺ຕິຍາ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອເກ. ຠິຕ຺ຕິໍ ນິສ຺ສາຍ ຐປິຕນ຺ຕິ ນາຄທນ຺ຕາທີສຸ ຐິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຉິນ຺ນມຕ຺ເຕຕິ ອຸປຣິ ອຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ຐິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

໙໘. ອຸປຣິ ຐິຕສ຺ສ ປິຏ຺ຐິຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ອໂຘ ໂອສາຣຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຫຏ຺ຐາ ໂອສາເຣນ຺ຕສ຺ສ ອຸປຣິມສ຺ສ ປິຏ຺ຐິຍາ ເຫຏ຺ຐິເມນ ຐິໂຕກາສໍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ, ອຸທ຺ຘໍ ອຸກ຺ຂິປນ຺ຕສ຺ສ ອຸທກໂຕ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕ. ‘‘ເອວໍ ຄຫິເຕ ຠູມຏ຺ເຐ ວຸຕ຺ເຕນ ສເມຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ມຕມຈ຺ຉານໍ ຐິຕຏ຺ຐານເມວ ຐານໍ ກິຣ. ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ມາເຣຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫໂຕ ອູນປາທຄ຺ຆນເກ ທຸກ຺ກຏໍ, ສຫປໂຍຄຕ຺ຕາ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ນຕ຺ຖີຕິ ເອເກ. ມທນຜລວສາທີນີຕິ ເອຕ຺ຖ ສີຫຬຠາສາ ກິຣ ວສ ອິຕິ ວິສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຄຣຸຬາກາເຣນ ກຕຸປ຺ເປຍິຕໍ ວາ.

໙໙. ປຸພ຺ເພ ປາເສ ພທ຺ຘສູກຣອຸປມາຍ ວຸຕ຺ຕາ ເອວ. ‘‘ຖເລ ຐປິຕາຍ ນາວາຍ ນ ຜຸຏ຺ໂຐກາສມຕ຺ຕເມວາ’’ຕິ ປາໂຐ. ‘‘ວາໂຕ ອາຄມ຺ມາຕິ ວຈນໂຕ ວາຕສ຺ສ ນຕ຺ຖິກາເລ ປໂຍຄສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ອວຫາໂຣ ນຕ຺ຖິ, ອຕ຺ຖິກາເລ ເຈ ກໂຕ, ອວຫາໂຣວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ ປນ ເກສນ຺ຕິ ເຈ? ເຍສໍ ຫຕ຺ເຖ ກຫາປຓານິ ຄຫິຕານິ, ເຕສໍ ວາ, ນາວາສາມິນາ ນາວາຍ ອຄ຺ຄຫິຕາຍ ນາວາສາມິກສ຺ສ ວາ’’ຕິ ອນຸຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໐໔. ນິຣມ຺ພິຕ຺ວາ ອຸປຣິ. ອກຕໍ ວາ ປນ ປຕິຏ຺ຐເປຕີຕິ ອປຸພ຺ພໍ ວາ ປຏ຺ຐເປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໐໖. ຄາມຏ຺ເຐ ວາ ‘‘ຄາໂມ ນາມາ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ ປຐມໍ ຄາມລກ຺ຂຓສ຺ສ ສພ຺ພໂສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ.

໑໐໗. ອຣຎ຺ຎຏ຺ເຐ ອຣຎ຺ຎໍ ນາມາຕິ ປຸນ ນ ເກວລໍ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ອຣຎ຺ຎນ຺ຕິ ອິຘາຘິປ຺ເປຕໍ, ກິນ຺ຕຸ ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕເມວ ເຈຕໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ອິຘາຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວ ອຕ຺ເຖປິ ອຣຎ຺ຎຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ. ອຄ຺ເຄປິ ມູເລປິ ຉິນ຺ນາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ນ ເວເຐຕ຺ວາ ຐິຕາ, ຉິນ຺ນມຕ຺ເຕ ປຕນກໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕຈ຺ເຉຕ຺ວາ ຐປິໂຕຕິ ອຣຎ຺ຎສາມິເກຫິ ປເຣຫິ ລທ຺ເຘຫິ ຕຈ຺ເຉຕ຺ວາ ຐປິໂຕ. ອທ຺ຘຄໂຕປີຕິ ຈິຣກາລິໂກປິ. ‘‘ນ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ອຣຎ຺ຎສາມິເກຫິ ອນຸຎ຺ຎາເຕນປີ’’ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ. ຉລ຺ລິຍາ ປຣິໂຍນທ຺ຘໍ ໂຫຕີຕິ ອິມິນາ ສາມິການໍ ນິຣເປກ຺ຂຕໍ ທີເປຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ຍທິ ສາມິການໍ ສາເປກ຺ຂຕາ ອຕ຺ຖິ, ນ ວຏ຺ຏຕິ.

໑໐໘. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຠາຊເນສຸ ໂປກ຺ຂຣຓີຕຬາເກສຸ ຈ ຄາໂວ ປກ຺ໂກສຕີຕິ ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕໂຍ ທສ ວາຣາ ອາທິເມວ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ສໍຂິຕ຺ຕາ’’ຕິ ອນຸຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິພ຺ພຫນອຸທກໍ ນາມ ຕຬາກຣກ຺ຂຓຕ຺ຖາຍ ອຘິໂກທກນິກ຺ຂມນທ຺ວາເຣນ ນິກ຺ຂມນອຸທກໍ. ‘‘ຄເຫຕຸໍ ນ ລຠຕີຕິ ສາມີຈິກມ຺ມໍ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ອນຸຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ‘‘ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອນຸຄຓ຺ຐິປເທຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອນິກ຺ຂນ຺ເຕ ອຸທເກຕິ ປາຐເສໂສ, ສຸກ຺ຂມາຕິກາປໂຍຄຕ຺ຕາ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍມ຺ປິ ນ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕຬາກໍ ນິສ຺ສາຍ ເຂຕ຺ຕສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາຕິ ‘‘ສພ຺ພສາຘາຣຓໍ ຕຬາກໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຍສ຺ມາ ຕຬາກຄຕໍ ອຸທກໍ ສພ຺ພສາຘາຣຓມ຺ປິ ມາຕິກາຍ ສຕິ ຕໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຄເຫຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ກຸຣຸນ຺ທິຍາທີສຸ ອວຫາໂຣຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອປເຣ ອາຫູຕິ. ອິມິນາ ລກ຺ຂເຓນ ນ ສເມຕີຕິ ຍສ຺ມາ ສພ຺ພສາຘາຣຓເທໂສ ນາມ ຕຎ຺ຈ ຕຬາກໍ ສພ຺ພສາຘາຣຓໍ, ກຕິກາຠາວາ ຈ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕເມວ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫາຈຣິໂຍ.

໑໐໙. ‘‘ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອວຫາໂຣ ນຕ຺ຖີຕິ ເຖຍ຺ຍາຍປິ ຄຓ຺ຫໂຕ, ຕສ຺ມາ ຍຖາມຸຓ຺ຑມຫາເຊຕພ຺ພຕ຺ຕາ, ອຣກ຺ຂິຕພ຺ພຕ຺ຕາ, ສພ຺ພສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ຈ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ສງ຺ຆສນ຺ຕກໍ ອິທໍ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໑໐. ອຸຊຸກເມວ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ສມີເປ ຣຸກ຺ຂສາຂາທີຫິ ສນ຺ຘາຣິຕຕ຺ຕາ ອີສກໍ ຂລິຕ຺ວາ ອຸຊຸກເມວ ຕິຏ຺ຐຕິ ເຈ, ອວຫາໂຣ. ຉິນ຺ນເວຓຸ ວິຍ ຕິຏ຺ຐຕິ ເຈ, ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສຸວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ສ ວິນິຈ຺ຉເຍ ‘‘ສເຈ ຕານິ ຣກ຺ຂນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ໂນ ອຎ຺ຎຖາຕິ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ເຈ ວາເຕ ວາຕມຸຂໂສຘນໍ ກໂຣຕິ, ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໑໑. ອຎ຺ເຎສຸ ປນ ວິຈາຣຓາ ເອວ ນຕ຺ຖີຕິ ເຕສຸ ອປ຺ປຏິກ຺ຂິປິຕຕ຺ຕາ ອຍເມວ ວິນິຈ຺ຉໂຍຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ເອເຕນ ຘຸຣນິກ຺ເຂປໍ ກຕ຺ວາປິ ໂຈເຣຫິ ອາຫຏໍ ໂຈເທຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫໂຕ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ທີປິຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໑໒. ເອເສວ ນໂຍຕິ ອຸທ຺ຘາເຣເຍວ ປາຣາຊິກໍ, ກສ຺ມາ? ອຎ຺ເຎຫິ ປຕ຺ເຕຫິ ສາຘາຣຓສ຺ສ ສຎ຺ຎາຓສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ປທວາເຣນາຕິ ໂຈເຣນ ນີຫຣິຕ຺ວາ ທິນ຺ນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉໂຕ. ຄາມທ຺ວາຣນ຺ຕິ ໂວຫາຣມຕ຺ຕເມວ, ຄາມນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ ອາຓຕ຺ຕິຍາ ທຏ຺ຐພ຺ພຕ຺ຕາ, ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ອຸທ຺ຘາເຣ ເອວ ປາຣາຊິກໍ. ອສຸກໍ ນາມ ຄາມໍ ຄນ຺ຕ຺ວາຕິ ວຈເນນ ຍາວ ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ປຣໂຕ ອຸປຈາໂຣ, ສພ຺ພເມຕໍ ອາຓຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ. ‘‘ຐຕ຺ວາ ວາ ນິສີທິຕ຺ວາ ວາ ວິສ຺ສມິຕ຺ວາ ປຸຣິມເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕໍ ວູປສມິຕ຺ວາ ຄມນຕ຺ຖຎ຺ເຈ ຠຓ຺ຑໍ ນ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ຍຖາຄຫິຕເມວ, ປທວາເຣນ ກາເຣຕພ຺ໂພຕິ, ນິກ຺ຂິຕ຺ຕຎ຺ເຈ, ອຸທ຺ຘາເຣນາ’’ຕິ ຈ ລິຂິຕໍ. ເກວລໍ ‘‘ລິຂິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຄຓ຺ຐິປເທ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕຕິ ຐານາຈາວນໍ ອກຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຖປາຣຸຕນີຫາເຣນ ‘‘ປຸພ຺ເພເວທໍ ມຍາ ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ. ‘‘ນຏ຺ເຐ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ ກິຣາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ‘‘ອຎ຺ໂຎ ວາ’’ຕິ ວຈເນນ ເຍນ ຐປິຕໍ, ເຕນ ທິນ຺ເນ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ທີປິຕໍ ໂຫຕິ ໂຄປກສ຺ສ ທາເນ ວິຍ, ‘‘ເກວລໍ ອິຘ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍນ຺ຕິ ອປເຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອຎ຺ໂຎ ວາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ເຍນ ຐປິຕໍ. ໂສ ວາຕິປິ ລພ຺ຠຕີຕິ ວິຈາເຣຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ວາ-ສທ຺ເທນ ຍສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ຐປິຕໍ, ໂສ ວາ ເທຕິ ຣາຊຄເຫ ຄຓໂກ ວິຍ ຘນິຍສ຺ສ, ຕສ຺ມາ ປາຣາຊິກໍ ຍຸຕ຺ຕໍ ວິຍ.

ຕວ ຖູລສາຏໂກ ລທ຺ໂຘຕິ ວຸຕ຺ຕກ຺ຂເຓ ມຸສາວາເທ ທຸກ຺ກຏໍ. ຕສ຺ສ ນາມໍ ລິຂິຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ເຕນ ‘ຄເຫຕ຺ວາ ຐເປຍ຺ຍາສີ’ຕິ ອາຓຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນາມເລຂນກາເລ ອນາປຕ຺ຕິ ກຸສສງ຺ກມນສທິສໍ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຊານນ຺ຕີຕິ ນ ສຸຓນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສເຈ ຊານິຕ຺ວາປິ ຈິຕ຺ເຕນ ນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ຕິ ເອເສວ ນໂຍ. ຊານນ຺ເຕນ ປນ ຣກ຺ຂິຕຸໍ ອນິຈ຺ຉນ຺ເຕ ປຏິກ຺ຂິປິຕພ຺ພເມວ ເອຕນ຺ຕິ ວຕ຺ຕໍ ຊານິຕພ຺ພໍ. ອຸມ຺ມຄ຺ເຄນາຕິ ປຸຣາປາຓໍ ຂຓິຕ຺ວາ ກຕມຄ຺ເຄນາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ນິສ຺ສິຕວາຣິກສ຺ສ ປນ ສຠາຄາ ຠຕ຺ຕໍ ເທນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຍຖາ ວິຫາເຣ ປນ຺ຕິ, ຕເຖວ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ສມ຺ປຕ຺ຕວາຣໍ ອຄ຺ຄເຫຕຸໍ ນ ລຠນ຺ຕິ, ‘‘ຕສ຺ສ ວາ ສຠາຄາ ອທາຕຸໍ ນ ລຠນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຕທຸຕິຍສ຺ສາຕິ ນ ຫິ ເອເກນານີຕໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປໂຫຕິ, ສເຈ ປໂຫຕິ ປາເປຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍສ຺ສ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ປຣິປຸຈ຺ຉໍ ເທຕີຕິ ປຸຈ຺ຉິຕປຎ຺ຫສ຺ສ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ສງ຺ຆສ຺ສ ຠາຣໍ ນາມ ‘‘ສທ຺ຘມ຺ມວາຈນາ ເອວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ນວກມ຺ມິໂກປິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ຈ, ‘‘ອິໂຕ ຠຓ຺ຑໂຕ ວຏ຺ຏນ຺ຕໍ ປຸນ ອນ຺ໂຕ ປວິສຕີຕິ ມຫາອຏ຺ຐກຖາປທສ຺ສ ກຸຣຸນ຺ທີສງ຺ເຂປຏ຺ຐກຖາຫິ ອຘິປ຺ປາໂຍ ວິວຣິໂຕ’’ຕິ ລິຂິຕໍ.

໑໑໓. ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຍາເນ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ສຸງ຺ກຏ຺ຐານສ຺ສ ພຫິ ຐິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອຸປຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ວທຕິ ກິຣ. ‘‘ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຍາເນ ວາຕິອາທິ ສຸງ຺ກຏ຺ຐານພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ພຫິ ຐິຕສ຺ສ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ, ‘‘ອນ຺ໂຕ ຐຕ຺ວາ’’ຕິ ອຘິກາເຣ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເຈຕິ ຍຸຕ຺ຕໍ – ຍານາທີສຸ ຐປິເຕ ຕສ຺ສ ປໂຍຄໍ ວິນາເຍວ ຄເຕສຸ ປາຣາຊິໂກ ນ ໂຫຕິ. ກສ຺ມາ ນ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍນ຺ຕິ ເຈ? ສຸງ຺ກຏ຺ຐານສ຺ສ ພຫິ ຐິຕຕ຺ຕາ. ອຣຎ຺ຎຏ຺ເຐ ‘‘ອສ຺ສຕິຍາ ອຕິກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສປິ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍເມວາ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໐໗) ວຸຕ຺ຕໍ ເຕສໍ ສປຣິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ອິຘ ປນ ‘‘ອຕ຺ຣ ປວິຏ຺ຐສ຺ສາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ນ ພຫິ ຐິຕສ຺ສ, ຕໍ ກິຣ ສຸງ຺ກສງ຺ເກຕໍ. ອຎ຺ຎໍ ຫຣາເປຕີຕິ ຕຕ຺ຖ ‘‘ສຫຕ຺ຖາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ອນາປຕ຺ຕິ. ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຏ຺ຐກຖາໂຕ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ອຸປຈາຣໍ ໂອກ຺ກມິຕ຺ວາ ປຣິຫຣເຓ ສາທີນວຕ຺ຕາ ທຸກ຺ກຏໍ.

ສຸງ຺ກຏ຺ຐາເນ ສຸງ຺ກໍ ທຕ຺ວາວ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອິທໍ ທານິ ວຕ຺ຕພ຺ພານໍ ມາຕິກາຕິ ຘມ຺ມສິຣິຕ຺ເຖໂຣ. ‘‘ອນຸຣາຘປຸຣສ຺ສ ຈຕູສຸ ທ຺ວາເຣສຸ ສຸງ຺ກໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ເຕສຸ ທກ຺ຂິຓທ຺ວາຣສ຺ສ ປຸຣໂຕ ມຄ຺ໂຄ ຖູປາຣາມໂຕ ອານນ຺ທເຈຕິຍໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ເຊຕວນວິຫາຣສ຺ສນ຺ຕຣປາກາຣສ຺ສາສນ຺ເນ ນິວິຏ຺ໂຐ, ໂຍ ນ ຄາມໍ ປວິສນ຺ໂຕ ອຸປຈາຣໍ ໂອກ຺ກນ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ຖູປາຣາມໂຕ ຈ ມຫາເຈຕິຍໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ຣາຊວິຫາຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ນ ໂອກ຺ກມຕີ’’ຕິ ກິຣ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອາຄຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຈາຕິ ສຸງ຺ກຆາເຕ ‘‘ທ຺ວີຫິ ເລຑ຺ຑຸປາເຕຫີຕິ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາຠຕາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ທ຺ວີຫິ ເລຑ຺ຑຸປາເຕຫີຕິ ສຸງ຺ກຆາຕສ຺ສ ປຣິຈ຺ເຉເທ ອຏ຺ຐປິເຕ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ຐປິເຕ ປນ ອຕິເຣກໂຍຊນມ຺ປິ ສຸງ຺ກຆາຕໍ ໂຫຕີຕິ ຕໂຕ ປຣໍ ທ຺ເວ ເລຑ຺ຑຸປາຕາ ອຸປຈາໂຣຕິ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ໂສ ປເນຕ຺ຖາປິ ທຸວິໂຘ ພາຫິຣພ຺ຠນ຺ຕຣເຠທໂຕ. ຕຕ຺ຖ ທຸຕິຍເລຑ຺ຑຸປາຕສງ຺ຂາຕໍ ພາຫິໂຣປຈາຣໍ ສນ຺ຘາຍ ປາຬິຍໍ, ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ທຸກ຺ກຏໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ສນ຺ຘາຍ ກຸຣຸນ຺ທິຍນ຺ຕິ ໂນ ຂນ຺ຕິ. ‘‘ອຕ຺ຣ ປວິຏ຺ຐສ຺ສ ສຸງ຺ກໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕູຕິ ຫິ ນິຍມິຕຏ຺ຐານໍ ເອກນ຺ຕໂຕ ປາຣາຊິກເຂຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຕຎ຺ຈ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ເອໂກ ເລຑ຺ຑຸປາໂຕ ທຸກ຺ກຏເຂຕ຺ຕໍ, ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕຎ຺ເຈ, ທຸຕິໂຍ ເລຑ຺ຑຸປາໂຕຕິ ໂນ ອຘິປ຺ປາໂຍ’’ຕິ ອາຈຣິໂຍ ວທຕິ.

໑໑໔. ຘນໍ ປນ ຄຕຏ຺ຐາເນ ວຑ຺ຒຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ວຑ຺ຒິຍາ ສຫ ອວຫາຣກສ຺ສ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ລິຂິຕໍ. ‘‘ຕໍ ວຑ຺ຒິໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຄ຺ຄເຫສິ, ຕຕ຺ຖ ກມ຺ມໍ ອກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ວຑ຺ຒຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກວລໍ ອາຐປິຕເຂຕ຺ຕສ຺ສ ນ ວຑ຺ຒຕິ. ‘‘ຍໍ ຘນໍ ວຑ຺ຒິ, ຕໍ ເທນ຺ຕສ຺ສ ອວຫາຣກສ຺ສ ວຑ຺ຒິຍາ ອທາເນ ປາຣາຊິກໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ນາເມນາຕິ ສປ຺ປນາເມນ ວາ ສາມິເກນ ກເຕນ ວາ.

໑໑໖. ຣາຊຆຣສ຺ສ ອນ຺ໂຕວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ, ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕຣາຊງ຺ຄຓໍ ວາ ອນ຺ໂຕວຕ຺ຖຸ. ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ເຕ ຣາຊງ຺ຄເຓ ຐິຕສ຺ສ ສກລນຄຣໍ ຐານໍ. ໂຄຓສ຺ສ ‘‘ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ເຕ ຐິຕສ຺ສ ອກ຺ກນ຺ຕຏ຺ຐານເມວ ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຂຓ຺ຑທ຺ວາຣນ຺ຕິ ອຕ຺ຕນາ ຂຓ຺ຑິຕຈ຺ຉິທ຺ທໍ. ຕຕ຺ເຖວ ຆາເຕຕີຕິ ‘‘ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ ວຘກຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ໂຫຕີຕິ? ນ ໂຫຕິ. ກສ຺ມາ? ອທິນ຺ນາທານປໂຍຄຕ຺ຕາ. ຕມ຺ປິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕໍ ສງ຺ຂາຣາຣມ຺ມຓໍວ ໂຫຕິ. ອິຘ ຕທຸຠຍໍ ລຠຕິ ສທ຺ຘິໍ ປຸພ຺ພຠາຄາປຣຠາເຄຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໑໘. ຕສ຺ສຸທ຺ຘາເຣ ສພ຺ເພສໍ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ຍທິ ໂຍ ອາຓຕ຺ໂຕ ອວສ຺ສໍ ຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ຫຣຕິ, ອາຓຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ເອວ ປາຣາຊິກໍ. ‘‘ອິຘ ຕິຓ຺ຓໍ ກສ຺ມາ ປາຣາຊິກໍ, ນນຸ ‘ຕຸມ຺ເຫ, ຠນ຺ເຕ, ຕໂຍ ຫຣຖາ’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ອິຕເຣສຎ຺ຈ ປຏິປາຏິຍາ ເອເກກສ຺ສາຓຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອເກເກນ ຈ ທຸກ຺ກເຏນ ຠວິຕພ຺ພໍ. ກຖໍ, ເອໂກ ກິຣ ມາສຄ຺ຆນກໍ ປຣິສ຺ສາວນໍ ເຖເນຕ຺ວາ ເທເສຕ຺ວາ ນິຣຸສ຺ສາໂຫ ເອວ ວາ ຫຸຕ຺ວາ ປຸນ ມາສຄ຺ຆນກໍ ສູຈິໍ ຕເຖວ ກຕ຺ວາ ປຸນ ມາສຄ຺ຆນກນ຺ຕິ ເອວໍ ສິຍາຕິ? ນ ເອວໍ, ຕໍ ຍຖາ ອຸປ຺ປລເຖນໂກ ເຍນ ວຕ຺ຖຸ ປູຣຕິ ຕາວ ສອຸສ຺ສາຫຕ຺ຕາ ປາຣາຊິໂກ ອາສິ, ເອວມິເມ ສອຸສ຺ສາຫາວ ນ ເທສຍິໍສຸ ວາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ, ປາຬິຍໍ, ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ສໍວິທຫິຕ຺ວາ ຄເຕສຸ ເອກສ຺ສຸທ຺ຘາເຣ ສພ຺ເພສໍ ປາຣາຊິກໍ ວິນາ ວິຍ ອາຓຕ຺ຕິຍາ ກິຎ຺ຈາປິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຖ ໂຂ ‘‘ຕສ຺ສາຍໍ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ວຸຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉເຍສຸ ຈ ເອກຠຓ຺ຑເອກຏ຺ຐານາທີສຸ ຈ ສມ຺ພຫຸລາ ເອກໍ ອາຓາເປນ຺ຕີຕິ ອາຓຕ຺ຕິເມວ ນິຍເມຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ອາຓຕ຺ຕິ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ ວິຍ, ວີມໍສິຕພ຺ພໍ. ‘‘‘ເອກຠຓ຺ຑໍ ເອກຏ຺ຐານ’ນ຺ຕິ ຈ ປາໂຐ ‘ເອກກຸລສ຺ສ ຠຓ຺ຑ’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

໑໑໙-໑໒໐. ໂອຈຣເກ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ ອວສ຺ສໍຫາຣິເຍ ຠຓ຺ເຑ. ຕໍ ສງ຺ເກຕນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ສງ຺ເກຕສ຺ສ. ອຖ ວາ ຕໍ ສງ຺ເກຕໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ວາ. ອປຕ຺ວາ ປຸເຣ ວາ. ເອສ ນໂຍ ຕໍ ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ອກ຺ຂິນິຂຓນາທິກມ຺ມໍ ລຫຸກໍ ອິຕ຺ຕຣກາລໍ, ຕງ຺ຂເຓ ເອວ ຠຓ຺ຑໍ ອວຫຣິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ກິຎ຺ຈິ ຠຓ຺ຑໍ ທູຣໍ ໂຫຕິ, ກິຎ຺ຈິ ຠາຣິຍໍ, ຕໍ ຄເຫຕຸໍ ຍາວ ຄຈ຺ຉຕິ ຍາວ ອຸກ຺ຂິປຕິ, ຕາວ ນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ປຈ຺ຉາ ໂຫຕິ. ສເຈ ຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ອຘິຄຕໍ ວິຍ ອາສນ຺ນໍ, ລຫຸກຎ຺ຈ, ສກ຺ກາ ນິມິຕ຺ຕກ຺ຂເຓ ອວຫຣິຕຸໍ, ຕເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ກິນ຺ຕິ? ນ, ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ‘‘ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເຕເນວ ນິມິຕ຺ເຕນ ອວຫຣຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ອາຣທ຺ຘຕ຺ຕາ. ຍທິ ເອວໍ ‘‘ປຸເຣຠຕ຺ຕປໂຍໂຄ ເອໂສ’’ຕິ ວາໂຣ ປມາຓໍ ໂຫຕິ, ນ ຈ ຕໍ ປມາຓໍ ມຫາປທຸມຕ຺ເຖຣວາທສ຺ສ ປຈ຺ຉາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ນ ສງ຺ເກຕກມ຺ມໍ ວິຍ ນິມິຕ຺ຕກມ຺ມໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ກາລປຣິຈ຺ເຉໂທ ອຕ຺ຖິ, ອິຘ ນຕ຺ຖິ, ອິທເມວ ເຕສໍ ນານຕ຺ຕໍ.

໑໒໑. ຕຎ຺ຈ ອສມ຺ໂມຫຕ຺ຖນ຺ຕິ ເອໂກ ‘‘ປຸເຣຠຕ຺ຕາທີສຸ ວາ, ອກ຺ຂິນິຂຓນາທີນິ ວາ ທິສ຺ວາ ຄຓ຺ຫາ’’ຕິ, ເອໂກ ຄເຫຕພ຺ພໍ ຠຓ຺ຑນິສ຺ສິຕໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ເອວໍ ວຓ຺ຓສຓ຺ຐານໍ ຠຓ຺ຑໍ ຄຓ຺ຫາ’’ຕິ ວທຕິ, ເອວໍວິເຘສຸ ອສມ຺ໂມຫຕ຺ຖໍ ເອວໍວິຘໍ ສງ຺ເກຕໍ ນິມິຕ຺ຕຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕຸນ຺ຕິ ຈ, ຍຖາຘິປ຺ປາຍນ຺ຕິ ທຸຕິໂຍ ຕຕິຍສ຺ສ ຕຕິໂຍ ຈຕຸຕ຺ຖສ຺ສາຕິ ເອວໍ ປຏິປາຏິຍາ ເຈ ວທນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສເຈ ທຸຕິໂຍ ຈຕຸຕ຺ຖສ຺ສ ວເທຕິ, ນ ຍຖາຘິປ຺ປາໂຍຕິ ຈ. ‘‘ປຏິຄ຺ຄຫິຕມຕ຺ເຕຕິ ອວສ຺ສໍ ເຈ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ປຸພ຺ເພວ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍ’’ນ຺ຕິ ຈ ລິຂິຕໍ. ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫການໍ ທຸກ຺ກຏໍ ສພ຺ພຕ຺ໂຖກາສາຠາວໂຕ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ປາຣາຊິກາປຊ຺ຊເນເນຕໍ ທຸກ຺ກຏໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕິ ກິຣ. ອຕ຺ຖສາຘກາຓຕ຺ຕິເຈຕນາຂເຓ ເອວ ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕຕ຺ຖ ມຄ຺ຄຏ຺ຐານິຍໍ ກຕຣໍ, ກຕຣໍ ຜລຏ຺ຐານິຍນ຺ຕິ ‘‘ອຕ຺ຖສາຘກເຈຕນາ ນາມ ມຄ຺ຄານນ຺ຕຣຜລສທິສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຜລຏ຺ຐານິຍາ ເຈຕນາຕິ ສິທ຺ຘໍ. ອາຓຕ຺ຕິ ເຈ ມຄ຺ຄຏ຺ຐານິຍາ ສິຍາ, ເຈຕນາສຫຊຕ຺ຕາ ນ ສມ຺ຠວຕິ, ຕຖາ ຠຓ຺ຑສ຺ສ ອວສ຺ສໍຫາຣິຕາ ຈ ນ ສມ຺ຠວຕິ. ອາຓຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ເອວ ຫິ ຕໍ ອວສ຺ສໍຫາຣິຕໍ ຊາຕນ຺ຕິ ອວຫາຣກສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫຎ຺ເຈ, ຕມ຺ປິ ນ ສມ຺ຠວຕິ ອນາຄຕຕ຺ຕາ. ເຈຕນາ ເຈ ມຄ຺ຄຏ຺ຐານິຍາ ໂຫຕິ, ອາຓຕ຺ຕິອາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ, ຠຓ຺ຑສ຺ສ ອວສ຺ສໍຫາຣິຕາ ເອວ ວາ ຜລຏ຺ຐານິຍາ ເຈ, ອຕ຺ໂຖ ນ ສມ຺ຠວຕິ. ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິ ເອວ ຫິ ຜລຏ຺ຐານິຍາ ຠວິຕຸມຣຫຕິ, ນ ອຎ຺ຎນ຺ຕິ ເອວໍ ຕາວ ອິຘ ໂອປມ຺ມສໍສນ຺ທນໍ ສມ຺ຠວຕິ ເຈຕນາ ມຄ຺ຄຏ຺ຐານິຍາ, ຕສ຺ສາ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິຠາໂວ ຜລຏ຺ຐານິໂຍ. ຍຖາ ກິໍ? ຍຖາ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ເຄ ‘‘ສທ຺ຘາຍ ຎາຓໍ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ. ສທ຺ຘາຍ ສທ຺ທຕ຺ເຖ ຎາຓໍ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຎ຺ໂຎ ສທ຺ໂຘ, ອຎ຺ໂຎ ສທ຺ຘາຍ ສທ຺ທຕ຺ໂຖຕິ ສິທ຺ຘໍ, ຍຖາ ຈ ‘‘ເອໂກ ອໂມຫສງ຺ຂາໂຕ ຘມ຺ໂມ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕການໍ ຘມ຺ມານໍ ເຫຕຸປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ ອຘິປຕິສຫຊາຕອຎ຺ຎມຎ຺ຎນິສ຺ສຍອິນ຺ທ຺ຣິຍມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕອຕ຺ຖິອວິຄຕປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອໂມໂຫ ຘມ຺ໂມ ອຎ຺ໂຎ, ອຎ຺ເຎ ຕສ຺ສ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍຕາທໂຍຕິ ສິທ຺ຘໍ. ຍຖາ ຈ ວິນຍປິຏເກ ຍານິ ຉ ອາປຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐານານິ, ເອວໍ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ‘‘ສຕ຺ຕ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເຕສໍ ອຎ຺ຎາ ອາປຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐານຕາ, ອຎ຺ໂຎ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘຠາໂວຕິ ສິທ຺ຘໍ. ອິມິນາ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘນເຍນ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓສ຺ສ ກຕິ ຐານານີຕິ? ສຕ຺ຕ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘາ ຐານານີຕິ. ກຕິ ວຕ຺ຖູນີຕິ? ສຕ຺ຕ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘາ ວຕ຺ຖູນີຕິ. ກຕິ ຠູມິໂຍຕິ? ສຕ຺ຕ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘາ ຠູມິໂຍຕິ ເອວມາທໂຍປິ ທສ຺ເສຕພ຺ພາ. ຕຖາ ຫິ ຕສ຺ສາ ເອວໍ ມຄ຺ຄຏ຺ຐານິຍາຍ ອຕ຺ຖສາຘິກາຍ ເຈຕນາຍ ຍສ຺ມາ ອຎ຺ຎາ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິຕາ ອນຕ຺ຖນ຺ຕຣຠູຕາ ອາກາຣວິເສສສງ຺ຂາຕາ ຜລຏ຺ຐານິຍາ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຕ຺ຖສາຘກເຈຕນາ ນາມ ມຄ຺ຄານນ຺ຕຣຜລສທິສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຖ ວາ ເກວລໍ ຘມ຺ມນິຍາມຕ຺ຕໍເຍວ ອຸປມຕ຺ເຕນ ອາຈຣິເຍນ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິປິ ສມ຺ຠວຕີຕິ ນ ຕຕ຺ຖ ໂອປມ຺ມສໍສນ຺ທນໍ ປຣິເຍສິຕພ຺ພໍ, ‘‘ອິທໍ ສພ຺ພໍ ເກວລໍ ຕກ຺ກວເສນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິຈາເຣຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອາຈຣິໂຍ.

ຠູມຏ຺ຐກຖາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອາປຕ຺ຕິເຠທວຓ຺ຓນາ

໑໒໒. ‘‘ວິຠງ຺ຄນຍທສ຺ສນໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕໍ ສມ຺ປາເທຕຸໍ ‘‘ອິທານິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ອງ຺ຄວຕ຺ຖຸເຠເທນ ຈາຕິ ອວຫາຣງ຺ຄຊານນເຠເທນ ວຕ຺ຖຸສ຺ສ ຫຣິຕພ຺ພຠຓ຺ຑສ຺ສ ຄຣຸກລຫຸກຠາວເຠເທນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ອງ຺ຄຎ຺ຈ ວຕ຺ຖຸເຠເທນ ອາປຕ຺ຕິເຠທຎ຺ຈ ທສ຺ເສນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕິເຣກມາສໂກ ອູນປຎ຺ຈມາສໂກຕິ ເອຕ຺ຖ ວາ-ສທ຺ໂທ ນ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕີຫິປິ ເອໂກ ເອວ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ວຸຕ຺ໂຕຕິ. ອນຊ຺ຌາວຸຏ຺ຐກໍ ນາມ ອຣຎ຺ຎປາລກາທິນາ ນ ເກນຈິ ມມາຍິຕໍ. ຉຑ຺ຑິຕໍ ນາມ ອນຕ຺ຖິກຠາເວນ ອຕິເຣກມຕ຺ຕາທິນາ ສາມິເກນ ຉຑ຺ຑິຕໍ. ນຏ຺ຐໍ ປຣິເຍສິຕ຺ວາ ຉິນ຺ນາລຍຕ຺ຕາ ຉິນ຺ນມູລກໍ. ອສ຺ສາມິກວຕ຺ຖູຕິ ອຈ຺ຉິນ຺ນມູລກມ຺ປິ ຍສ຺ສ ສາມິໂກ ໂກຈິ ໂນ ໂຫຕິ, ນິຣເປກ຺ຂາ ວາ ປຣິຈ຺ຈຊນ຺ຕິ, ຍໍ ວາ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ເທວຕາທີນໍ, ອິທໍ ສພ຺ພໍ ອສ຺ສາມິກວຕ຺ຖຸ ນາມ. ເທວຕາທີນໍ ວາ ພຸທ຺ຘຘມ຺ມານໍ ວາ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ປເຣຫິ ເຈ ອາຣກ຺ຂເກຫິ ປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ, ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕເມວ. ຕຖາຣູເປ ຫິ ອທິນ຺ນາທາເນ ຣາຊາໂນ ໂຈຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຫນນາທິກໍ ກເຣຍ຺ຍຸໍ, ອນາຣກ຺ຂເກ ປນ ອາວາເສ, ອຠິກ຺ຂຸເກ ອນາຣາມິກາທິເກ ຈ ຍໍ ພຸທ຺ຘຘມ຺ມສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ, ຕໍ ‘‘ອາຄຕາຄເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ຣກ຺ຂິຕພ຺ພໍ ໂຄເປຕພ຺ພໍ ມມາຍິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ອຠິກ຺ຂຸກາວາສສງ຺ຆສນ຺ຕກໍ ວິຍ ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕສງ຺ຂ຺ຍເມວ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ຉາຍາ ທິສ຺ສຕິ. ອິສ຺ສໂຣ ຫິ ໂຍ ໂກຈິ ຠິກ຺ຂຸ ຕາທິເສ ປຣິກ຺ຂາເຣ ໂຈເຣຫິປິ ຄຍ຺ຫມາເນ ວາເຣຕຸໍ ປຏິພໂລ ເຈ, ພລກ຺ກາເຣນ ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຍຖາຐາເນ ຐເປຕຸນ຺ຕິ. ອປຣິຄ຺ຄຫິເຕ ປຣສນ຺ຕກສຎ຺ຎິສ຺ສ ຉສຸ ອາກາເຣສຸ ວິຊ຺ຊມາເນສຸປິ ອນາປຕ຺ຕິ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ, ‘‘ຍໍ ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕຎ຺ຈ ໂຫຕີ’’ຕິ ອງ຺ຄຠາໂວ ກິຎ຺ຈາປິ ທິສ຺ສຕິ, ປຣສນ຺ຕເກ ຕຖາ ປຏິປນ຺ນເກ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ໂຈເຣຫິ ຫຏໍ, ໂຈຣປຣິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ປໂຣ ເຈຕໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ໂຕ ຄຓ຺ຫຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ສາມິໂກ ເອວ ເຈ ຄຓ຺ຫຕິ, ນ ປາຣາຊິກໍ, ຍສ຺ມາ ໂຈເທຕ຺ວາ, ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຈ ໂສ ‘‘ມມ ສນ຺ຕກໍ ຄຓ຺ຫາມີ’’ຕິ ຄເຫຕຸໍ ລຠຕິ. ປຐມໍ ຘຸຣໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ເຈ ປຈ຺ຉາ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ໂຕ ຄຓ຺ຫຕິ, ເອສ ນໂຍ. ສາມິເກນ ຘຸຣໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕກາເລ ໂສ ເຈ ໂຈໂຣ ກາລໍ ກໂຣຕິ, ອຎ຺ໂຎ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຄຓ຺ຫຕິ, ນ ປາຣາຊິໂກ. ອນິກ຺ຂິຕ຺ຕກາເລ ເອວ ເຈ ກາລໍ ກໂຣຕິ, ຕໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປາຣາຊິກໍ ມູລຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ສນ຺ຕກຠາເວ ຐິຕຕ຺ຕາ. ໂຈຣຠິກ຺ຂຸມ຺ຫິ ມເຕ ‘‘ມຕກປຣິກ຺ຂາຣ’’ນ຺ຕິ ສງ຺ໂຆ ວິຠຊິຕ຺ວາ ເຈ ຕໍ ຄຓ຺ຫຕິ, ມູລສາມິໂກ ‘‘ມມ ສນ຺ຕກມິທ’’ນ຺ຕິ ຄເຫຕຸໍ ລຠຕິ.

ເອຕ຺ຖາຫ – ຠູມຏ຺ຐາທິນິມິຕ຺ຕກມ຺ມປຣິໂຍສານາ ເອວ ອວຫາຣເຠທາ, ອຸທາຫຸ ອຎ຺ເຎປິ ສນ຺ຕີຕິ. ກິຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຍທິ ອຎ຺ເຎປິ ສນ຺ຕິ, ເຕປິ ວຕ຺ຕພ຺ພາ. ນ ຫິ ຠຄວາ ສາວເສສໍ ປາຣາຊິກໍ ປຎ຺ຎເປຕິ. ໂນ ເຈ ສນ຺ຕິ, ເຍ ອິເມ ຕຸລາກູຏກໍສກູຏມານກູຏອຸກ຺ໂກຏນວຎ຺ຈນນິກຕິສາຈິໂຍຄວິປຣາໂມສອາໂລປສາຫສາກາຣາ ຈ ສຸຕ຺ຕງ຺ເຄສຸ ສນ຺ທິສ຺ສມານາ, ເຕ ອິຘ ອາຄເຕສຸ ເອຕ຺ຖ ສໂມຘານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ຈ ລກ຺ຂຓໂຕ ວາ ເຕສໍ ສໂມຘານຄຕຠາໂວ ວຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ລກ຺ຂຓໂຕ ສິທ຺ໂຘວ. ກຖໍ? ‘‘ປຎ຺ຈຫິ ອາກາເຣຫີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອງ຺ຄວຕ຺ຖຸເຠເທນ. ອາປຕ຺ຕິເຠໂທ ຫິ ປາຬິຍໍ (ປາຣາ. ໑໒໘-໑໓໐) ວຸຕ຺ໂຕ ເອວ, ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ‘‘ກູຏມານກູຏກຫາປຓາທີຫິ ວາ ວຎ຺ເຈຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫຕິ, ຕສ຺ເສວໍ ຄຓ຺ຫໂຕ ອວຫາໂຣ ເຖຍ຺ຍາວຫາໂຣ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໓໘; ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ທຸຕິຍປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ) ອາຄຕຕ຺ຕາ ຕຸລາກູຏຄຫຓາທໂຍ ເຖຍ຺ຍາວຫາເຣ ສໂມຘານໍ ຄຕາຕິ ສິທ຺ຘໍ. ວິປຣາໂມສອາໂລປສາຫສາກາຣາ ຈ ອຏ຺ຐກຖາຍາຄເຕ ປສຍ຺ຫາວຫາເຣ ສໂມຘານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ອິມໍເຍວ ວາ ປສຍ຺ຫາວຫາຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຄາມຏ຺ຐໍ ອຣຎ຺ຎຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ ມາຕິກໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ຄາມຏ຺ຐໍ ນາມ ຠຓ຺ຑໍ ຈຕູຫິ ຐາເນຫິ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວິຠາໂຄ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຕເນທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຄຫຓາກາຣເຠທສນ຺ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວິສຸໍ ກຕໍ. ນ ຫິ ຠູມິຕລາທີຫິ ຄາມາຣຎ຺ຎຏ຺ຐໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈີຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ຕຸລາກູຏໍ, ຕໍ ຣູປກູຏງ຺ຄຄຫຓປຏິຈ຺ຉນ຺ນກູຏວເສນ ຈຕຸພ຺ພິຘມ຺ປິ ເວຫາສຏ຺ເຐ ສໂມຘານໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ຫທຍເຠທສິຂາເຠທຣຊ຺ຊຸເຠທວເສນ ຕິວິເຘ ມານກູເຏ ‘‘ສ຺ວາຍໍ ຫທຍເຠໂທ ມຣິຍາທໍ ຉິນ຺ທຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ສໂມຘານໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ຫທຍເຠໂທ ຫິ ສປ຺ປິເຕລາທິມິນນກາເລ ລພ຺ຠຕິ. ‘‘ຜນ຺ທາເປຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຠາຊນຄຕໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ສິຂາເຠໂທປິ ລພ຺ຠຕິ. ໂສ ‘‘ຕິລຕຓ຺ຑຸລາທິມິນນກາເລ ລພ຺ຠຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຂຕ຺ຕມິນນກາເລ ຣຊ຺ຊຸເຠໂທ ສໂມຘານໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ‘‘ຘມ຺ມໍ ຈຣນ຺ໂຕ ສາມິກໍ ປຣາເຊຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸກ຺ໂກຏນໍ ສໂມຘານໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ເຕ ຈ ຕຖາ ວຎ຺ຈນນິກຕິໂຍປິ.

ອາປຕ຺ຕິເຠທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອນາປຕ຺ຕິເຠທວຓ຺ຓນາ

໑໓໑. ນ ຈ ຄຫິເຕ ອຕ຺ຕມໂນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ວິສ຺ສາສຄາເຫນ ຄຫິຕມ຺ປິ ປຸນ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິທໍ ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ທ຺ເວ ຠິກ຺ຂູ ສຫາຍກາ ໂຫນ຺ຕິ. ເອໂກ ຄາມໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິ…ເປ… ອນາປຕ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂຸ, ວິສ຺ສາສຄ຺ຄາເຫ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໔໖) ອິມິນາ ອສເມນ຺ຕໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ໂສ ຊານິຕ຺ວາ ຕໍ ໂຈເທສິ ອສ຺ສມໂຓສິ ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິ ວຈເນນ ອນຕ຺ຕມນຕາ ທີປິຕາ. ປຸນ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂຸ, ວິສ຺ສາສຄ຺ຄາເຫ’’ຕິ ວຈເນນ ອຕ຺ຕມນຕາຍປິ ສຕິ ວິສ຺ສາສຄ຺ຄາໂຫ ຣຸຫຕີຕິ ທີປິຕນ຺ຕິ ເຈ? ຕໍ ນ, ອຎ຺ຎຖາ ຄເຫຕພ຺ພຕ຺ຖໂຕ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ – ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິຍາ ອນາປຕ຺ຕິ ວິສ຺ສາສສຎ຺ຎາຍ ຄາເຫ ສຕິ, ໂສປິ ຠິກ຺ຂຸ ສຫາຍກຕ຺ຕາ ນ ກຸທ຺ໂຘ ໂຈເທສິ, ປິໂຍ ເອວ ສມາໂນ ‘‘ກຈ຺ຈິ ອສ຺ສມໂຓສິ ຕ຺ວໍ, ຄຈ຺ຉ, ວິນິຈ຺ຉຍໍ ກຕ຺ວາ ສຸທ຺ຘນ຺ເຕ ຕິຏ຺ຐາຫີ’’ຕິ ໂຈເທສິ. ສເຈປິ ໂສ ກຸທ຺ໂຘ ເອວ ໂຈເທຍ຺ຍ, ‘‘ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ອິທໍ ເກວລໍ ປາຣາຊິກາຠາວໍ ທີເປຕິ, ນ ວິສ຺ສາສຄ຺ຄາຫສິທ຺ຘໍ. ໂຍ ປນ ປຣິສມຊ຺ເຌ ລຊ຺ຊາຍ ອຘິວາເສຕິ, ນ ກິຎ຺ຈິ ວທຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ປຸນວຕ຺ຕຸກາມຕາຘິປ຺ປາເຍ ປນ ໂສປິ ປຈ຺ຈາຫຣາເປຕຸໍ ລຠຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສເຈ ໂຈໂຣ ປສຍ຺ຫ ຄເຫຕຸກາໂມປິ ‘‘ອຘິວາເສຖ, ຠນ຺ເຕ, ອິຘ ເມ ຈີວຣານີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຈີວຣານິ ເຖເຣນ ທິນ຺ນານິ, ອທິນ຺ນານິ ວາ ສຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ເຖໂຣ ປຸນ ປກ຺ຂໍ ລຠິຕ຺ວາ ໂຈເທຕຸໍ ລຠຕິ, ປຸພ຺ເພ ອຘິວາສນາ ອຘິວາສນສງ຺ຂ຺ຍໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ ຠເຍນ ຕຸຓ຺ຫີຠູຕຕ຺ຕາ, ‘‘ຍໍ ຈີວຣໍ ອິຘ ສາມິໂກ ປຈ຺ຈາຫຣາເປຕຸໍ ລຠຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາມິກສ຺ສ ປາກຕິກໍ ກາຕພ຺ພໍ, ‘‘ອິທໍ ກິຣ ວຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສເຈ ສງ຺ຆສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ເກນຈິ ຠິກ຺ຂຸນາ ຄຫິຕໍ, ຕສ຺ສ ເຕນ ສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ຘມ຺ມສ຺ສ ວາ ອຸປກາຣິຕາ ອຕ຺ຖິ, ຄຫິຕປ຺ປມາຓໍ ອປໂລເກຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພໍ. ‘‘ໂສ ເຕນ ຍຖາຄຫິຕໍ ປາກຕິກໍ ກຕ຺ວາ ອນໂຓ ໂຫຕິ, ຄິລານາທີນມ຺ປິ ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປກິຓ຺ຓກກຖາວຓ຺ຓນາ

ສາຫຕ຺ຖິກາຓຕ຺ຕິກນ຺ຕິ ເອກຠຓ຺ຑໍ ເອວ. ‘‘ຠາຣິຍຎ຺ຫິທໍ ຕ຺ວມ຺ປິ ເອກປສ຺ສໍ ຄຓ຺ຫ, ອຫມ຺ປິ ເອກປສ຺ສໍ ຄຓ຺ຫາມີຕິ ສໍວິທຫິຕ຺ວາ ອຸຠເຍສໍ ປໂຍເຄນ ຐານາຈາວເນ ກເຕ ກາຍວາຈາຈິຕ຺ເຕຫິ ໂຫຕິ. ອຎ຺ຎຖາ ‘ສາຫຕ຺ຖິກໍ ວາ ອາຓຕ຺ຕິກສ຺ສ ອງ຺ຄໍ ນ ໂຫຕິ, ອາຓຕ຺ຕິກໍ ວາ ສາຫຕ຺ຖິກສ຺ສາ’ຕິ ອິມິນາ ວິຣຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ຘມ຺ມສິຣິຕ຺ເຖໂຣ ປນ ‘‘ນ ເກວລໍ ຠາຣິເຍ ເອວ ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ອຍໍ ນໂຍ ລພ຺ຠຕິ, ປຎ຺ຈມາສກມຕ຺ຕມ຺ປິ ທ຺ເວ ເຈ ຊນາ ສໍວິທຫິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ປາເຏກ຺ກໍ, ສາຫຕ຺ຖິກໍ ນາມ ຕໍ ກມ຺ມໍ, ສາຫຕ຺ຖິກປໂຍຄຕ຺ຕາ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ຠຓ຺ເຑ, ຕສ຺ມາ ‘ສາຫຕ຺ຖິກໍ ອາຓຕ຺ຕິກສ຺ສ ອງ຺ຄໍ ນ ໂຫຕີ’ຕິ ວຈນມິມໍ ນຍໍ ນ ປຏິພາຫຕິ. ‘ສາຫຕ຺ຖິກວຕ຺ຖຸອງ຺ຄນ຺ຕິ ສາຫຕ຺ຖິກສ຺ສ ວຕ຺ຖຸສ຺ສ ອງ຺ຄໍ ນ ໂຫຕີ’ຕິ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຘ ປນ ປໂຍຄໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຍຸຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ອາຫ ກິຣ, ຕໍ ອຍຸຕ຺ຕໍ ກາຍວຈີກມ຺ມນ຺ຕິ ວຈນາຠາວາ, ຕສ຺ມາ ສາຫຕ຺ຖິກາຓຕ຺ຕິເກສຸ ປໂຍເຄສຸ ອຎ຺ຎຕເຣນ ວາຍມາປຕ຺ຕິ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ຕຖາປິ ຕຸຣິຕຕຸຣິຕາ ຫຸຕ຺ວາ ວິໂລປນາທີສຸ ຄຫຓຄາຫາປນວເສເນຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ກາເລນ ອຕ຺ຕໂນ ກາເລນ ປຣສ຺ສ ຘມ຺ມໍ ອາຣພ຺ຠ ສີຆໍ ສີຆໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາຣມ຺ມຓາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ຕິກມາຕິກາ ໒໑) ວຸຕ຺ຕາ, ເອວໍສມ຺ປທມິທນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ຕຕ຺ຖປິ ເຍ ອນຸຕ຺ຕຣາທໂຍ ເອກນ຺ຕພຫິທ຺ຘາຣມ຺ມຓາ ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນາທໂຍ ເອກນ຺ຕອຊ຺ຌຕ຺ຕາຣມ຺ມຓາ, ອິຕເຣ ອນິຍຕາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາຣມ຺ມຓາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ນ ເອກກ຺ຂເຓ ອຸຠຍາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ. ອຍໍ ປນ ອາປຕ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ສາຫຕ຺ຖິກາ ອາຓຕ຺ຕິກາປິ ໂຫຕິເຍວ, ຕສ຺ມາ ອນິທສ຺ສນເມຕນ຺ຕິ ອຍຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຍຖາ ອນິຍຕາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ ‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາຣມ຺ມຓາ’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ຕຖາ ອນິຍຕປໂຍຄຕ຺ຕາ ອຍມ຺ປິ ອາປຕ຺ຕິ ‘ສາຫຕ຺ຖິກາຓຕ຺ຕິກາ’ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ນິທສ຺ສນເມເວຕ’’ນ຺ຕິ ເອກຈ຺ເຈ ອາຈຣິຍາ ອາຫຸ. ‘‘ອິເມ ປນາຈຣິຍາ ອຸຠິນ຺ນໍ ເອກໂຕ ອາຣມ຺ມຓກຣຓໍ ນຕ຺ຖິ. ອຕ຺ຖິ ເຈ, ‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາຣມ຺ມຓໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາຣມ຺ມໂຓ ຘມ຺ໂມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍາ’ຕິອາທິນາ (ປຏ຺ຐາ. ໒.໒໑.໑ ອຊ຺ຌຕ຺ຕາຣມ຺ມຓຕິກ) ປຏ຺ຐານປາເຐນ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ອາຫໍສຸ, ເຕສໍ ມເຕນ ‘ສິຍາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາຣມ຺ມຓາ’ຕິ ວຈນໍ ນິຣຕ຺ຖກໍ ສິຍາ, ນ ຈ ນິຣຕ຺ຖກໍ, ຕສ຺ມາ ອຕ຺ເຖວ ເອກໂຕ ອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາຣມ຺ມໂຓ ຘມ຺ໂມ. ປຸນ ‘ອຍໍ ໂສ’ຕິ ນິຍເມນ ອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາຣມ຺ມຓາ ຘມ຺ມາ ວິຍ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ພາຠາວໂຕ ນ ອຸທ຺ຘໂຏ ສິຍາ. ຕຕ຺ຖ ອນຸທ຺ຘຏຕ຺ຕາ ເອວ ຘມ຺ມສງ຺ຄຫຏ຺ຐກຖາຍໍ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາຘມ຺ມານໍ ເອກໂຕ ອາຣມ຺ມຓກຣຓຘມ຺ມວເສນ ‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາຣມ຺ມຓາ’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘ກາເລນ ອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາ ປວຕ຺ຕິຍໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາຣມ຺ມຓ’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕນໂຍວ ສາໂຣຕິ ໂນ ຕກ຺ໂກ’’ຕິ ອາຈຣິໂຍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ກາຍວຈີກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ອວຈນໍ ປນສ຺ສ ສາຫຕ຺ຖິກປໂຍຄຕ຺ຕາ ເອກປໂຍຄສ຺ສ ອເນກກມ຺ມຕ຺ຕາວ, ຍທິ ຠເວຍ຺ຍ, ມໂນກມ຺ມມ຺ປິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ຠເວຍ຺ຍ, ຍຖາ ຕຕ຺ຖ ມໂນກມ຺ມໍ ວິຊ຺ຊມານມ຺ປິ ອພ຺ໂພຫາຣິກໍ ຊາຕໍ, ເອວໍ ຕສ຺ມິໍ ສາຫຕ຺ຖິກາຓຕ຺ຕິເກ ວຈີກມ຺ມໍ ອພ຺ໂພຫາຣິກນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ, ຕໍ ປນ ເກວລໍ ກາຍກມ຺ມສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍໍ ຊາຕໍ, ຈິຕ຺ຕໍ ວິຍ ຕຕ຺ຖ ອງ຺ຄເມວ ຊາຕໍ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສາຫຕ຺ຖິກປໂຍຄຕ຺ຕາ’’ຕິ, ‘‘ອງ຺ຄຠາວມຕ຺ຕເມວ ຫິ ສນ຺ຘາຍ ‘ສາຫຕ຺ຖິກາຓຕ຺ຕິກ’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂນ ຕກ຺ໂກ’’ຕິ ຈ, ວິຈາເຣຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ກາຍວາຈາ ສມຸຏ຺ຐານາ, ຍສ຺ສາ ອາປຕ຺ຕິຍາ ສິຍຸໍ;

ຕຕ຺ຖ ກມ຺ມໍ ນ ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ກມ຺ມໍ ນສ຺ສຕິ ຂີຍຕິ.

ກິຣິຍາກິຣິຍາທິກໍ ຍຎ຺ຈ, ກມ຺ມາກມ຺ມາທິກໍ ຠເວ;

ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ຕໍ ວິຣຸທ຺ຘຕ຺ຕາ, ກມ຺ມເມກໍວ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

ວິນີຕວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໑໓໒. ອນາປຕ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂຸ, ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທຕິ ເອຕ຺ຖ ເກວລໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ເສວ ອຸປ຺ປາເທຕພ຺ພາປຕ຺ຕີຫິ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖາຫ – ອຸປນິກ຺ຂິຕ຺ຕສາທິຍນາທີສຸ, ສພ຺ເພສຸ ຈ ອກິຣິຍສິກ຺ຂາປເທສຸ ນ ກາຍງ຺ຄໂຈປນໍ ວາ ວາຈງ຺ຄໂຈປນໍ ວາ, ອປິຈາປຕ຺ຕິ, ກສ຺ມາ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ສິກ຺ຂາປເທ ອນາປຕ຺ຕິ, ນ ສພ຺ພາປຕ຺ຕີຫີຕິ? ນ, ກສ຺ມາ.

ກຕ຺ຕພ຺ພາ ສາຘິກໍ ສິກ຺ຂາ, ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ກາຍວາຈິກໍ;

ອກຕ຺ວາ ກາຍວາຈາຫິ, ອວິຎ຺ຎຕ຺ຕີຫິ ຕໍ ຜຸເສ.

ນ ເລສຠາວຕ຺ຕາ. ສປ຺ປາເຍ ອາຣມ຺ມເຓ ອຏ຺ຐຕ຺ວາ ປຏິລທ຺ຘາເສວນໍ ຫຸຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຣໍ ສຸຏ຺ຐຸ ຘາວຕີຕິ ສນ຺ຘາວຕິ. ຕໂຕ ອຠິຊ຺ຌາຍ ສຫຄຕໍ, ພ຺ຍາປາທສຫຄຕໍ ວາ ຫຸຕ຺ວາ ວິເສສໂຕ ຘາວຕີຕິ ວິຘາວຕິ.

໑໓໗. ວຓໍ ກຕ຺ວາ ຄເຫຕຸນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ອິມິນາ ສິກ຺ຂາປເທນ ອນາປຕ຺ຕິ, ອິຕ຺ຖິຣູປສ຺ສ ນາມ ຍຕ຺ຖ ອາມສນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ເກຈິ. ‘‘ກາຍປຏິພທ຺ຘຄ຺ຄຫຓໍ ຍຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຸຠຍໍ ວິຈາເຣຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ກຸສສງ຺ກາມນວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໓໘. ມຫາປຈ຺ຈຣິຍາທີສຸ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປທຸທ຺ຘາເຣເນວ ກາເຣຕພ຺ໂພ’’ຕິ, ຕໍ ສຸວຸຕ຺ຕໍ. ກິນ຺ຕຸ ຕສ຺ສ ປຣິກປ຺ປາວຫາຣກມຕ຺ຕໍ ນ ທິສ຺ສຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸທ຺ຘາເຣ ວາຍໍ ອາປນ຺ໂນ, ຕສ຺ມາ ທິສ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ‘‘ປທຸທ຺ຘາເຣເນວ ກາເຣຕພ຺ໂພ’’ຕິ ອິທໍ ຕຕ຺ຖ ທຸວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກຖໍ? ‘‘ສາຏກຕ຺ຖິໂກ ສາຏກປສິພ຺ພກເມວ ຄເຫຕ຺ວາ ພຫິ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ສາຏກຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ‘ປຈ຺ຉາ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’ຕິ ເອວໍ ປຣິກປ຺ເປຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫຕິ, ນ ອຸທ຺ຘາເຣ ເອວາປຊ຺ຊຕິ. ຍທາ ພຫິ ຐຕ຺ວາ ‘ສາຏໂກ ອຍ’ນ຺ຕິ ທິສ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕທາ ປທຸທ຺ຘາເຣເນວ ກາເຣຕພ຺ໂພ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕເມຕໍ, ກິນ຺ຕຸ ກິຎ຺ຈາປິ ປຣິກປ຺ໂປ ທິສ຺ສຕິ, ປຸພ຺ພຠາເຄ ອວຫາຣກ຺ຂເຓ ນ ທິສ຺ສຕີຕິ ນ ໂສ ປຣິກປ຺ປາວຫາໂຣ, ອຍມຕ຺ໂຖ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ໂຕວ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຎາຍເມວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ກມ຺ມນ຺ຕສາລາ ນາມ ກສ຺ສການໍ ວນຈ຺ເຉທການໍ ເຄຫານິ. ອຍໍ ຕາວາຕິ ສເຈ ອຸປຈາຣສີມນ຺ຕິອາທິ ຍາວ ເຖຣວາໂທ ມຫາອຏ຺ຐກຖານໂຍ, ຕຕ຺ຖ ເກຈິ ປນາຕິອາທິ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ ເຖຣວາທຕ຺ຕາ ຍຸຕ຺ຕິອຠາວໂຕ, ນ ຫິ ສາຫຕ຺ຖິເກ ເອວໍວິຘາ ອຕ຺ຖສາຘກເຈຕນາ ໂຫຕິ. ອາຓຕ຺ຕິເກ ເອວ ອຕ຺ຖສາຘກເຈຕນາ. ‘‘ເສສໍ ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ວຸຕ຺ເຕນຕ຺ເຖນ ສເມຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ກຸສສງ຺ກາມນກຣເຓ ສເຈ ປໂຣ ‘‘ນາຍໍ ມມ ສນ຺ຕໂກ’’ຕິ ຊານາຕິ, ອິຕຣສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິ ຂີລສງ຺ກາມເນ ວິຍ. ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ສເຈ ຊານາຕິ, ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ປຎ຺ຈການິ ສງ຺ກຣານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ.

໑໔໐. ປຣານຸທ຺ທຍຕາຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຣານຸທ຺ທຍຕາຍ ໂກຏິປ຺ປຕ຺ເຕນ ຠຄວຕາ ກສ຺ມາ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ເປຕປຣິຄ຺ຄເຫ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕປຣິຄ຺ຄເຫ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໓໑) ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຈ? ປຣານຸທ຺ທຍຕາຍ ເອວ. ຍສ຺ສ ຫິ ປຣິກ຺ຂາຣສ຺ສ ອາທາເນ ຣາຊາໂນ ໂຈຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນ ຫນນາທີນິ ກເຣຍ຺ຍຸໍ, ຕສ຺ມິມ຺ປິ ນາມ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ປາຣາຊິກໍ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸໍ ອຠິກ຺ຂຸໍ ກໂຣຕີຕິ ມຫາຊໂນ ຠຄວຕິ ປສາທຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອປາຍຸປໂຄ ໂຫຕິ. ອເປຕປຣິຄ຺ຄຫິຕາ ຣຸກ຺ຂາທີ ຈ ທຸລ຺ລຠາ, ນ ຈ ສກ຺ກາ ຎາຕຸນ຺ຕິ ຣຸກ຺ຂາທີຫິ ປາປຠີຣຸໂກ ອຸປາສກຊໂນ ປຏິມາຆຣເຈຕິຍໂພຘິຆຣວິຫາຣາທີນິ ອກຕ຺ວາ ມຫໂຕ ປຸຎ຺ຎກ຺ຂນ຺ຘໂຕ ປຣິຫາເຍຍ຺ຍ. ‘‘ຣຸກ຺ຂມູລເສນາສນໍ ປໍສຸກູລຈີວຣໍ ນິສ຺ສາຍ ປພ຺ພຊ຺ຊາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໒໘) ວຸຕ຺ຕນິສ຺ສຍາ ຈ ອນິສ຺ສຍາ ໂຫນ຺ຕິ. ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕສຎ຺ຎິໂນ ຫິ ຠິກ຺ຂູ ຣຸກ຺ຂມູລປໍສຸກູລານິ ນ ສາທິຍິສ຺ສນ຺ຕີຕິ, ປພ຺ພຊ຺ຊາ ຈ ນ ສມ຺ຠເວຍ຺ຍຸໍ, ສປ຺ປທຏ຺ຐກາເລ ຉາຣິກຕ຺ຖາຍ ຣຸກ຺ຂໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ມຣຓໍ ວາ ນິຄຈ຺ເຉຍ຺ຍຸໍ, ອຈ຺ຉິນ຺ນຈີວຣາທິກາເລ ສາຂາຠງ຺ຄາທິໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ນຄ຺ຄາ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຕ຺ຖິຍລທ຺ຘິເມວ ສຸລທ຺ຘິ ວິຍ ທີເປນ຺ຕາ ວິຈເຣຍ຺ຍຸໍ, ຕໂຕ ຕິຕ຺ຖິເຍສ຺ເວວ ໂລໂກ ປສີທິຕ຺ວາ ທິຏ຺ຐິຄ຺ຄຫຓໍ ປຕ຺ວາ ສໍສາຣຂາຓຸໂກ ຠເວຍ຺ຍ, ຕສ຺ມາ ຠຄວາ ປຣານຸທ຺ທຍຕາຍ ເອວ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ເປຕປຣິຄ຺ຄເຫ’’ຕິອາທິມາຫາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໑໔໑. ອປຣມ຺ປິ ຠາຄໍ ເທຫີຕິ ‘‘ຄຫິຕໍ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສທິສຕ຺ຕາ ເນວ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ ນ ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ ລິຂິຕໍ, ອິທໍ ປກຕິຊເນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ‘‘ສເຈ ປນ ສາມິໂກ ວາ ເຕນ ອາຓຕ຺ໂຕ ວາ ‘ອປຣສ຺ສ ສຫາຍຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ຠາຄໍ ເອສ ຄຓ຺ຫາຕິ ຍາຈຕິ ວາ’ຕິ ຍໍ ອປຣຠາຄໍ ເທຕິ, ຕໍ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ.

໑໔໘-໙. ຂາທນ຺ຕສ຺ສ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍນ຺ຕິ ໂຈຣສ຺ສ ວາ ສາມິກສ຺ສ ວາ ສມ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ທິນ຺ນໍ ສຸທິນ຺ນເມວ ກິຣ. ອວິເສເສນາຕິ ‘‘ອຸສ຺ສາຫຄຕານໍ ວາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຫິ ກຕິປຍານໍ ອນຸສ຺ສາຫຕາຍ ສງ຺ຆິກມສງ຺ຆິກໍ ໂຫຕິ. ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ‘‘ຍທິ ສອຸສ຺ສາຫາວ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ປຣິຠຸຎ຺ຊໂຕ ອວຫາໂຣ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕທຸຠຍເມກໍ. ຉຑ຺ຑິຕວິຫາເຣ ອຸປຈາຣສີມາຍ ປມາຓໍ ຊານິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ອຍໍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ອຸປຈາຣສີມາຍ ພຫິ ຐຕ຺ວາ ຆຓ຺ຏິປຫຣຓາທິໍ ກຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ ຂາທຕິ, ເຕນ ເອວໍ ຂາທິຕໍ ສຸຂາທິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອິຕຣວິຫາເຣ ຕຕ຺ຖ ທິຕ຺ຕວິຘິນາວ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ສຸຂາທິຕໍ ອນ຺ໂຕວິຫາຣຕ຺ຕາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ, ອາຄຕານາຄຕານໍ ສນ຺ຕກຕ຺ຕາຕິ ‘‘ຈາຕຸທ຺ທິສສ຺ສ ສງ຺ຆສ຺ສ ເທມີ’’ຕິ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ອວຕ຺ວາ ‘‘ສງ຺ຆສ຺ສ ເທມີ’’ຕິ ທິນ຺ນມ຺ປິ ຕາທິສເມວ. ຕຖາ ຫິ ພຫິ ຐິໂຕ ລາຠໍ ນ ລຠຕິ ຠຄວໂຕ ວຈເນນາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໑໕໓. ‘‘ມຕສູກໂຣ’’ຕິ ວຈນໂຕ ຕເມວ ຊີວນ຺ຕໍ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ທາຕຸໍ ນ ລຠຕິ. ວຊ຺ຌໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທີປິຕໍ ໂຫຕິ. ມທ຺ທນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉຕິ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກິຕ຺ຕກໍ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ, ນ ຫິ ສກ຺ກາ ‘‘ເອຕ຺ຕກາ ສູກຣາ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ຄຕາ ຄມິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ຊານິຕຸນ຺ຕິ? ຍຕ຺ຕເກ ສາມິການໍ ທິນ຺ເນ ເຕ ‘‘ທິນ຺ນໍ ມມ ຠຓ຺ຑ’’ນ຺ຕິ ຕຸສ຺ສນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຕກໍ ທາຕພ຺ພໍ. ໂນ ເຈ ຕຸສ຺ສນ຺ຕິ, ອຕິກ຺ກນ຺ຕສູກຣມູລໍ ທຕ຺ວາ ກິໍ ໂອປາໂຕ ຂຓິຕ຺ວາ ທາຕພ຺ໂພຕິ? ນ ທາຕພ຺ໂພ. ອຖ ກິໍ ໂຈທິຍມານສ຺ສ ອຸຠິນ຺ນໍ ຘຸຣນິກ຺ເຂເປນ ປາຣາຊິກໍ ໂຫຕີຕິ? ນ ໂຫຕິ, ເກວລໍ ກປ຺ປິຍປຣິກ຺ຂາຣໍ ທຕ຺ວາ ໂຕເສຕພ຺ໂພວ ສາມິໂກ, ເອເສວ ນໂຍ ອຎ຺ເຎສຸປິ ເອວຣູເປສູຕິ ໂນ ຕກ຺ໂກຕິ ອາຈຣິໂຍ. ‘‘ຕທເຫວ ວາ ທຸຕິຍທິວເສ ວາ ມທ຺ທນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄຸມ຺ເພ ຂິປຕິ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍເມວາຕິ ອວສ຺ສໍ ປວິສນເກ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ເອກສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ປຣຈກ຺ກາທິຠຍໍ ອາຄຕໍ. ມູລວຕ຺ຖຸຈ຺ເຉທນ຺ຕິ ‘‘ສພ຺ພເສນາສນໍ ເອເຕ ອິສ຺ສຣາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ອິຕເຣ ອນິສ຺ສຣາຕິ ທີປິຕໍ ໂຫຕິ.

໑໕໖. ອາຣາມຣກ຺ຂກາຕິ ວິສ຺ສຏ຺ຐວເສນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອຘິປ຺ປາຍໍ ຎຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ຍສ຺ສ ທານໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ, ຠາຄໍ ວາ ສາມິກາ ນ ຣກ຺ຂນ຺ຕິ ນ ທຓ຺ເຑນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ທານໍ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອິຘ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ. ຕມ຺ປິ ‘‘ນ ວຏ຺ຏຕິ ສງ຺ຆິເກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍເມວ ຠິກ຺ຂຸ ອິສ຺ສໂຣຕິ ຍຕ຺ຖ ໂສ ອິຈ຺ຉຕິ, ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຕຎາຕເຫຕຸໍ ລຠຕິ ກິຣ ອຕ຺ໂຖ. ອປິຈ ‘‘ທຫໂຣ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ສວຕ຺ຖຸກນ຺ຕິ ສຫ ຠູມິຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ຄຣຸຠຓ຺ຑໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ຕິຓມຕ຺ຕໍ ປນ ນ ທາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ກິນ຺ຕຸ ຄຣຸຠຓ຺ຑນ຺ຕິ ເຈ, ອຣກ຺ຂິຍອໂຄປິຍຏ຺ຐາເນ, ວິນສ຺ສນກຠາເວ ຈ ຐິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກປ຺ປິເຍປິ ຈາຕິ ວຕ຺ວາ, ອວຕ຺ວາ ວາ ຄຫຓຍຸຕ຺ເຕ ມາຕາທິສນ຺ຕເກປິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທນ. ອິທໍ ປນ ສິກ຺ຂາປທໍ ‘‘ຣາຊາປິເມສໍ ອຠິປ຺ປສນ຺ໂນ’’ຕິ (ປາຣາ. ໘໖) ວຈນໂຕ ລາຠຄ຺ຄມຫຕ຺ຕໍ, ເວປຸລ຺ລມຫຕ຺ຕຎ຺ຈ ປຕ຺ຕກາເລ ປຎ຺ຎຕ຺ຕນ຺ຕິ ສິທ຺ຘໍ.

ທຸຕິຍປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ຕຕິຍປາຣາຊິກໍ

ປຐມປຎ຺ຎຕ຺ຕິນິທານວຓ຺ຓນາ

໑໖໒. ຕີຫິ ສຸທ຺ເຘນາຕິ ເອຕ຺ຖ ຕີຫີຕິ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນໍ ວາ ໂຫຕິ, ກຣຓວຈນໍ ວາ. ນິສ຺ສກ຺ກປກ຺ເຂ ກາຍວຈີມໂນທ຺ວາເຣຫິ ສຸທ຺ເຘນ. ຕຖາ ທຸຈ຺ຈຣິຕມເລຫິ ວິສເມຫິ ປປຎ຺ເຈຫີຕິອາທິນາ ນເຍນ ສພ຺ພກິເລສຕ຺ຕິເກຫິ ໂພຘິມຓ຺ເຑ ເອວ ສຸທ຺ເຘນາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ກຣຓປກ຺ເຂ ຕີຫີຕິ ກາຍວຈີມໂນທ຺ວາເຣຫິ ສຸທ຺ເຘນ. ຕຖາ ຕີຫິ ສຸຈຣິເຕຫິ, ຕີຫິ ວິໂມກ຺ເຂຫິ, ຕີຫິ ຠາວນາຫິ, ຕີຫິ ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາຫິ ສຸທ຺ເຘນາຕິ ສພ຺ພຄຸຓຕ຺ຕິເກຫິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ວິຠາວິຕນ຺ຕິ ເທສນາຍ ວິຕ຺ຖາຣິຕໍ, ວິຠູຕໍ ວາ ກຕໍ ວິຫິຕໍ, ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ວາ ໂຫຕິ. ສໍວຓ຺ຓນາຕິ ວຕ຺ຕມານສມີເປ ວຕ຺ຕມານວຈນໍ.

ນ ເກວລໍ ຣາຊຄຫເມວ, ອິທມ຺ປິ ນຄຣໍ. ສປຣິຈ຺ເຉທນ຺ຕິ ສປຣິຍນ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສປຣິກ຺ເຂປນ຺ຕິ ເອເກ. ‘‘ຫໍສວຏ຺ຏກຈ຺ຉທເນນາຕິ ຫໍສປຣິກ຺ເຂປສຓ຺ຐາເນນາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ກາຍວິຈ຺ຉິນ຺ທນິຍກຖນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕຠາເວ, ປຣສ຺ສ ວາ ອຕ຺ຕຠາເວ ຉນ຺ທຣາຄປ຺ປຫານກຣໍ ວິຈ຺ຉິນ຺ທນກຣໍ ຘມ຺ມກຖໍ ກເຖຕິ. ອສຸຠາ ເຈວ ສຸຠາກາຣວິຣຫິຕຕ຺ຕາ. ອສຸຈິໂນ ຈ ໂທສນິສ຺ສນ຺ທນປຠວຕ຺ຕາ. ປຏິກູລາ ຈ ຊິຄຸຈ຺ຉນີຍຕ຺ຕາ ປິຕ຺ຕເສມ຺ຫາທີສຸ ອາສຍໂຕ. ອສຸຠາຍ ວຓ຺ຓນ຺ຕິ ອສຸຠາກາຣສ຺ສ, ອສຸຠກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ວາ ວິຕ຺ຖາຣໍ ຠາສຕິ. ສາມິອຕ຺ເຖ ເຫຕໍ ສມ຺ປທານວຈນໍ. ອສຸຠນ຺ຕິ ອສຸຠນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ອາວິຠາວາຍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາຍ ວິຕ຺ຖາຣກຖາສງ຺ຂາຕໍ ວຓ຺ຓໍ ຠາສຠີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕສໍເຍວ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານານໍ ທສຫິ ລກ຺ຂເຓຫິ ສມ຺ປນ຺ນໍ ກິເລສໂຈເຣຫິ ອນຠິຠວນີຍຕ຺ຕາ ຌານຈິຕ຺ຕໍ ມຎ຺ຊູສໍ ນາມ.

ຕຕ຺ຣິມານີຕິ ເອຕ຺ຖາຍໍ ປິຓ຺ຑຕ຺ໂຖ – ຍສ຺ມິໍ ວາເຣ ປຐມໍ ຌານໍ ເອກຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓິກໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ສກລມ຺ປິ ຊວນວາຣໍ ອນຸໂລມປຣິກມ຺ມອຸປຈາຣໂຄຕ຺ຣຠຸອປ຺ປນາປ຺ປເຠທໍ ເອກຕ຺ຕນເຍນ ‘‘ປຐມໍ ຌານ’’ນ຺ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປຐມຊ຺ຌານສ຺ສ ອປ຺ປນາປຏິປາທິກາຍ ຂິປ຺ປາທິເຠທາຍ ອຠິຎ຺ຎາຍ ອຘິຄຕາຍ ກິຈ຺ຈນິປ຺ຜຕ຺ຕິໍ ອຸປາທາຍ ອາຄມນວເສນ ປຏິປທາວິສຸທ຺ຘິ ອາທີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາຍ ກິຈ຺ຈນິປ຺ຜຕ຺ຕິວເສນ ອຸເປກ຺ຂານຸພ຺ຣູຫນາ ມຊ຺ເຌຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ປຣິໂຍທາປກຎາຓສ຺ສ ກິຈ຺ຈນິປ຺ຜຕ຺ຕິວເສນ ສມ຺ປຫໍສນາ ປຣິໂຍສານນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ອາທິຈິຕ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ປຐມຊ຺ຌານສ຺ສ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂຓໍ, ເອຕສ຺ມິໍ ອນ຺ຕເຣ ປຏິປທາວິສຸທ຺ຘີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຸປ຺ປາທຐິຕິກ຺ຂເຓສຸ ອຸເປກ຺ຂານຸພ຺ຣູຫນາ, ຐິຕິຠງ຺ຄກ຺ຂເຓສຸ ສມ຺ປຫໍສນາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ລກ຺ຂີຍຕິ ເອເຕນາຕິ ລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ວິສຸທ຺ຘິປຏິປຕ຺ຕິປກ຺ຂນ຺ທເນ’’ຕິອາທິນາ ປຸພ຺ພຠາໂຄ ລກ຺ຂີຍຕິ, ຕິວິເຘນ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂເນນ ມຊ຺ຌໍ ລກ຺ຂີຍຕິ, ຈຕຸພ຺ພິຘາຍ ສມ຺ປຫໍສນາຍ ປຣິໂຍສານໍ ລກ຺ຂີຍຕີຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທສ ລກ຺ຂຓານີ’’ຕິ.

ປາຣິພນ຺ຘກໂຕຕິ ນີວຣຓສງ຺ຂາຕປາຣິພນ຺ຘກໂຕ ວິສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ໂຄຕ຺ຣຠຸປຣິໂຍສານໍ ປຸພ຺ພຠາຄຊວນຈິຕ຺ຕໍ ‘‘ຈິຕ຺ຕວິສຸທ຺ຘີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຖາ ວິສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ມຊ຺ຌິມໍ ສມາຘິນິມິຕ຺ຕສງ຺ຂາຕໍ ອປ຺ປນາສມາຘິໍ ຕທຕ຺ຖາຍ ອຸປຄຈ຺ຉມານໍ ເອກສນ຺ຕຕິວເສນ ປຣິຓາເມນ຺ຕໍ ປຏິປຊ຺ຊຕິ ນາມ. ເອວໍ ປຏິປນ຺ນສ຺ສ ຕສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ສມຖນິມິຕ຺ເຕ ປກ຺ຂນ຺ທນໍ ຕພ຺ຠາວູປຄມນໍ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕປກ຺ຂນ຺ທນ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອວໍ ຕາວ ປຐມຊ຺ຌານຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓ ເອວ ອາຄມນວເສນ ປຏິປທາວິສຸທ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອວໍ ວິສຸທ຺ຘສ຺ສ ອປ຺ປນາປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ປຸນ ວິໂສຘເນ ພ຺ຍາປາຣາຠາວາ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນໍ ໂຫຕິ. ສມຖປ຺ປຏິປນ຺ນຕ຺ຕາ ປຸນ ສມາຘາເນ ພ຺ຍາປາຣາຠາວາ ຈ ສມຖປ຺ປຏິປນ຺ນສ຺ສ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນໍ ໂຫຕິ. ກິເລສສໍສຄ຺ຄໍ ປຫາຍ ເອກນ຺ເຕນ ອຸປຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ປຸນ ເອກຕ຺ຕຸປຏ຺ຐາເນ ພ຺ຍາປາຣາສມ຺ຠວໂຕ ເອກຕ຺ຕຸປຏ຺ຐານສ຺ສ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ຊາຕານນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍ ຈິຕ຺ເຕ ຊາຕານໍ ສມາຘິປຎ຺ຎານໍ ຍຸຄນທ຺ຘຠາເວນ ອນຕິວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ ນານາກິເລເສຫິ ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ສທ຺ຘາທີນໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ວິມຸຕ຺ຕິຣເສເນກຣສຏ຺ເຐນ ອນຕິວຕ຺ຕເນກສຠາວານໍ ເຕສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອຸປຄຕໍ ຕຊ຺ຊໍ ຕສ຺ສາຣຸປ຺ປໍ ຕທນຸຣູປໍ ວີຣິຍໍ ຕຖາ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຍຄີ ວາເຫຕິ ປວຕ຺ເຕຕີຕິ ກຕ຺ວາ ຕທຸປຄວີຣິຍວາຫນຏ຺ເຐນ ຈ ວິເສສຠາຄິຍຠາວຕ຺ຕາ ອາເສວນຏ຺ເຐນ ຈ ສມ຺ປຫໍສນາ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອປິເຈຕ຺ຖ ‘‘ອນນ຺ຕຣາຕີຕໍ ໂຄຕ຺ຣຠຸຈິຕ຺ຕໍ ເອກສນ຺ຕຕິວເສນ ປຣິຓາເມນ຺ຕໍ ປຏິປຊ຺ຊຕິ ນາມາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ປຣິຓາເມນ຺ຕໍ ປຏິປຊ຺ຊຕີຕິ ເອຕານິ ວຈນານິ ອຕີຕສ຺ສ ນ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ, ຍຎ຺ຈ ຕທນນ຺ຕຣໍ ລິຂິຕໍ ‘‘ອປ຺ປນາສມາຘິຈິຕ຺ຕໍ ອຸປຄຈ຺ຉມານໍ ໂຄຕ຺ຣຠຸຈິຕ຺ຕໍ ຕຕ຺ຖ ປກ຺ຂນ຺ທຕິ ນາມາ’’ຕິ. ອິມິນາປິ ຕໍ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ‘‘ປຏິປຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ເອວ ອຕີຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ໂຄຕ຺ຣຠຸຈິຕ຺ຕໍ ຕຕ຺ຖ ປກ຺ຂນ຺ທຕີ’’ຕິ ວຈນເມວ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ອາຈຣິໂຍ. ‘‘ເອກຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓິກມ຺ປິ ໂລກຸຕ຺ຕຣຈິຕ຺ຕໍ ອາເສວຕິ ຠາເວຕິ ພຫຸລີກໂຣຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ເອກຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓິກສ຺ສາປິ ຌານສ຺ສ ເອຕານິ ທສ ລກ຺ຂຓານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອາເສວນາ ຠາວນາ ເອວາ’’ຕິປິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອຘິຏ຺ຐານສມ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ອຘິຏ຺ຐາເນນ ສຫຄຕ’’ນ຺ຕິ ລິຂິຕໍ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຍຎ຺ຈ ‘‘ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານສງ຺ຂາຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ເຕສໍ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ກລ຺ຍາຓກຕາຍ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ຕິວິຘກລ຺ຍາຓກຕຎ຺ຈ. ເອວໍ ຕິວິຘຈິຕ຺ຕໍ ຕທຘິຄມມູລການໍ ຄຸຓານໍ, ອຸປຣິຌານາຘິຄມສ຺ສ ວາ ປທຏ຺ຐານຏ຺ເຐນ ອຘິຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານຠາເວນ ສມ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ອຘິຏ຺ຐານສມ຺ປນ຺ນໍ ນາມາຕິ.

ອທ຺ຘມາສໍ ປຏິສລ຺ລີຍິຕຸນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອາຈຣິຍາ ເອວມາຫຸ ‘‘ຠິກ຺ຂູນໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວຘທສ຺ສນສວນສມ຺ຠເວ ສຕ຺ຖຸໂນ ສຕິ ຕສ຺ສ ອຸປທ຺ທວສ຺ສ ອຠາເວ ອຸປາຍາຊານນໂຕ ‘ອຍໍ ອສພ຺ພຎ຺ຎູ’ຕິ ເຫຕຸປຕິຣູປກມເຫຕຸໍ ວຕ຺ວາ ຘມ຺ມິສ຺ສຣສ຺ສາປິ ຕຖາຄຕສ຺ສ ກມ຺ເມສ຺ວນິສ຺ສຣິຍໍ ອສມ຺ພຸຊ຺ຌມານາ ອສພ຺ພທສ຺ສິຕມຘິຈ຺ຈໂມຫາ ພຫຸຊນາ ອວີຈິປຣາຍນາ ຠເວຍ຺ຍຸໍ, ຕສ຺ມາ ໂສ ຠຄວາ ປເຄວ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວຘມານຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ຕທຠາໂວປາຍາຠາວໍ ປນ ສຸວິນິຈ຺ຉິນິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ສຸຄຕິລາຠເຫຕຸເມເວກໍ ກຕ຺ວາ ອສຸຠເທສນາຍ ວາ ຣູປສທ຺ທທສ຺ສນສວເນຫິ ນິປ຺ປໂຍຊເນຫິ ວິຣມິຕ຺ວາ ປເຄວ ຕໂຕ ວິຣມຓໂຕ, ສຸຄຕິລາຠເຫຕຸກຣຓໂຕ, ອວສ຺ສໍ ປຎ຺ຎາປິຕພ຺ພາຍ ຕຕິຍປາຣາຊິກປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ວຕ຺ຖາຄມທສ຺ສນໂຕ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ສພ຺ພທສ຺ສິຕໍ ປຣິກ຺ຂການໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ວິຍ ຕມທ຺ຘມາສໍ ເວເນຍ຺ຍຫິຕນິປ຺ຜຕ຺ຕິຍາ ຜລສມາປຕ຺ຕິຍາ ອວກາສໍ ກຕ຺ວາ ວິຫຣິຕຸກາໂມ ‘ອິຈ຺ຉາມຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອທ຺ຘມາສໍ ປຏິສລ຺ລີຍິຕຸ’ນ຺ຕິອາທິມາຫາ’’ຕິ. ອາຈຣິຍາ ນາມ ພຸທ຺ຘມິຕ຺ຕຕ຺ເຖຣຘມ຺ມສິຣິຕ຺ເຖຣອຸປຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣາທໂຍ ຄຓປາໂມກ຺ຂາ, ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍສ຺ສ ຈ ສນ຺ຕິເກ ສຸຕປຸພ຺ພາ. ຕໂຕ ອຎ຺ເຎ ເອເກຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ‘‘ສເກນ ກາເຍນ ອຏ຺ຏີຍນ຺ຕິ…ເປ… ຠວິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ອິທໍ ປຣໂຕ ‘‘ເຍ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອວີຕຣາຄາ, ເຕສໍ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ໂຫຕິ ເອວ ຠຍໍ, ໂຫຕິ ໂລມຫໍໂສ, ໂຫຕິ ຉມ຺ຠິຕຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ອິທຎ຺ຈ ຠຄວໂຕ ອສຸຠກຖາຣມ຺ມຓປ຺ປໂຍຊເນນ ນ ສເມຕີຕິ ເຈ? ນ, ຕທຕ຺ຖາຊານນໂຕ. ສເກນ ກາເຍນ ອຏ຺ຏີຍນ຺ຕານມ຺ປິ ເຕສໍ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ອປ຺ປຫີນສິເນຫຕ຺ຕາ ຂີຓາສວານໍ ວິຍ ມຣຓໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຠຍໍ ນ ໂຫຕິ, ຠຍຎ຺ຈ ປນ ອສຸຠຠາວນານຸໂຍຄານຸຠາເວນ ມນ຺ທີຠູຕໍ ອນຏ຺ຏີຍນ຺ຕານໍ ວິຍ ນ ມຫນ຺ຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ໂມເຫສິ. ອປາຍຸປເຄ ເຕ ສຕ຺ເຕ ນາກາສີຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຖ ວາ ອິທໍ ປຸຣິມສ຺ສ ກາຣຓວຈນໍ, ຍສ຺ມາ ເຕສໍ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ໂຫຕິ ເອວ ຠຍໍ, ຉມ຺ຠິຕຕ຺ຕໍ, ໂລມຫໍໂສ ຈ, ຕສ຺ມາ ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຠຄວາ ອສຸຠກຖໍ ກເຖຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ.

ອຖ ວາ ສເກນ ກາເຍນ ອຏ຺ຏີຍນ຺ຕານມ຺ປິ ເຕສໍ ໂຫຕິ ເອວ ຠຍໍ, ມຫານຸຠາວາ ວີຕຣາຄາຕິ ຂີຓາສວານໍ ມຫນ຺ຕໍ ວິເສສໍ ທສ຺ເສຕິ, ອຕິທຸປ຺ປສເຫຍ຺ຍມິທໍ ມຣຓຠຍໍ, ຍໂຕ ເອວໍວິຘານມ຺ປິ ອວີຕຣາຄຕ຺ຕາ ຠຍໍ ໂຫຕີຕິປິ ທສ຺ເສຕິ. ຕທຎ຺ເຎ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຎ຺ຈສຕານໍ ອຎ຺ຎຕຣາ. ເຕເນທໍ ທີເປຕິ ‘‘ຕໍ ຕຖາ ອາຄຕໍ ອສິຫຕ຺ຖໍ ວຘກໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ຕທຎ຺ເຎສມ຺ປິ ໂຫຕິ ເອວ ຠຍໍ, ປເຄວ ເຕສນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ຠຄວາ ປຐມເມວ ເຕສໍ ອສຸຠກຖໍ ກເຖສິ, ປຣໂຕ ເຕສໍ ນາໂຫສິ. ເອວໍ ມຫານິສໍສາ ເນສໍ ອສຸຠກຖາ ອາສີ’’ຕິ. ໂຍ ປເນຕ຺ຖ ປຈ຺ຉິໂມ ນໂຍ, ໂສ ‘‘ເຕສຸ ກິຣ ຠິກ຺ຂູສຸ ເກນຈິປິ ກາຍວິກາໂຣ ວາ ວຈີວິກາໂຣ ວາ ນ ກໂຕ, ສພ຺ເພ ສຕາ ສມ຺ປຊານາ ທກ຺ຂິເຓນ ປສ຺ເສນ ນິປຊ຺ຊິໍສູ’’ຕິ ອິມິນາ ອຏ຺ຐກຖາວຈເນນ ສເມຕິ.

ອປເຣ ປນາຫູຕິ ກຸລທ຺ຘິປຏິເສຘນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອຍໍ ກິຣ ລທ຺ຘີ’’ຕິ ວຈນໍ ‘‘ມາຣເຘຍ຺ຍໍນາຕິກ຺ກມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຈເນນ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ເຈ? ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ກຖໍ? ອຍໍ ຠິກ຺ຂູ ອຆາເຕນ຺ໂຕ ມາຣວິສຍໍ ອຕິກ຺ກມິສ຺ສຕິ ອກຸສລກຣຓໂຕ ຈ. ຆາເຕນ຺ໂຕ ປນ ມາຣເຘຍ຺ຍໍ ນາຕິກ຺ກມິສ຺ສຕິ ພລວຕ຺ຕາ ກມ຺ມສ຺ສາຕິ ສຍໍ ມາຣປກ຺ຂິກຕ຺ຕາ ເອວໍ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ປນ ‘‘ເຍ ນ ມຕາ, ເຕ ສໍສາຣໂຕ ນ ມຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ລທ຺ຘິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ຕຕ຺ຖ ອຸຠເຍສໍ ມຄ຺ເຄ ນິໂຍເຊນ຺ຕີ ເອວມາຫ, ເຕເນວ ‘‘ມາຣປກ຺ຂິກາ ມາເຣນ ສມານລທ຺ຘິກາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ມາຣສ຺ສາ ນຸວຕ຺ຕິກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ‘‘ອິມິນາ ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ຍສ຺ມາ ມາຣສ຺ສ ອນຸວຕ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເອວໍ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາປິ ອຕ຺ຕໂນ ລທ຺ຘິວເສນ ເອວມາຫາ’’ຕິ ເກຈິ ລິຂນ຺ຕິ. ມມ ສນ຺ຕິເກ ເອກໂຕ ອຸປຏ຺ຐານມາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍານໍ ສນ຺ຕິເກ ອຸທ຺ເທສາທິໍ ຄຓ຺ຫາຕິ.

ອານາປານສ຺ສຕິສມາຘິກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໖໕. ອຍມ຺ປິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວຕິ ອິມິນາ ກິໍ ທສ຺ເສຕິ? ເຍສໍ ເອວມສ຺ສ ‘‘ຠຄວຕາ ອາຈິກ຺ຂິຕກມ຺ມຏ຺ຐານານຸໂຍຄປຈ຺ຈຍາ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຊີວິຕກ຺ຂໂຍ ອາສີ’’ຕິ, ເຕສໍ ຕໍ ມິຈ຺ຉາຄາຫໍ ນິເສເຘຕິ. ເກວລໍ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຸພ຺ເພ ກຕກມ຺ມປຈ຺ຈຍາວ ຊີວິຕກ຺ຂໂຍ ອາສິ, ອິທໍ ປນ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ເຕສໍ ເກສຎ຺ຈິ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ເກສຎ຺ຈິ ອນາຄາມິສກທາຄາມິໂສຕາປຕ຺ຕິຜລປ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ເກສຎ຺ຈິ ປຐມຊ຺ຌານາຘິຄມາຍ, ເກສຎ຺ຈິ ວິກ຺ຂມ຺ຠນຕທງ຺ຄປ຺ປຫາເນນ ອຕ຺ຕສິເນຫປອຍາທານາຍ ອຸປນິສ຺ສໂຍ ຫຸຕ຺ວາ, ເກສຎ຺ຈິ ສຸຄຕິຍໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຸປນິສ຺ສໂຍ ອໂຫສີຕິ ສາຕ຺ຖິກາວ ເມ ອສຸຠກຖາ, ກິນ຺ຕຸ ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ ຠຄວາ, ອຎ຺ຎໍ ປຣິຍາຍໍ ອາຈິກ຺ຂຕູ’’ຕິ ອານນ຺ເທນ ຍາຈິຕຕ຺ຕາ ອຎ຺ຎໍ ປຣິຍາຍໍ ອາຈິກ຺ຂາມິ, ຍຖາ ໂວ ປຸພ຺ເພ ອາຈິກ຺ຂິຕອສຸຠກມ຺ມຏ຺ຐານານຸໂຍຄາ, ເອວໍ ອຍມ຺ປິ ໂຂ ຠິກ຺ຂເວຕິ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ‘‘ອສ຺ສາສວເສນ ອຸປຏ຺ຐານໍ ສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາ ຫິ ຕໍ ອສ຺ສາສໍ, ປສ຺ສາສໍ ວາ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ປຸພ຺ພຠາເຄ, ອປຣຠາເຄ ປນ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສປຠວນິມິຕ຺ຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐາຕີຕິ ຈ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕາ.

ອສຸເຠ ປວຕ຺ຕໍ ອສຸຠນ຺ຕິ ວາ ປວຕ຺ຕໍ ຠາວນາກມ຺ມໍ ອສຸຠກມ຺ມໍ, ຕເທວ ອຎ຺ຎສ຺ສ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກສ຺ສ ກາຣຓຏ຺ເຐນ ຐານຕ຺ຕາ ອສຸຠກມ຺ມຏ຺ຐານໍ, ອາຣມ຺ມຓໍ ວາ ອສຸຠກມ຺ມສ຺ສ ປທຏ຺ຐານຏ຺ເຐນ ຐານນ຺ຕິ ອສຸຠກມ຺ມຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອິຘ ອສຸຠຊ຺ຌານໍ, ເຕເນວ ‘‘ໂອຬາຣິກາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຏິເວຘວເສນາຕິ ວິຕກ຺ກາທິອງ຺ຄປຏິລາຠວເສນ. ອາຣມ຺ມຓສນ຺ຕຕາຍາຕິ ອນຸກ຺ກເມນ ສນ຺ຕກາລໍ ອຸປາທາຍ ວຸຕ຺ຕກາຍທຣຖປ຺ປຏິປສ຺ສທ຺ຘິວເສນ ນິພ຺ພຸໂຕ. ປຣິກມ຺ມໍ ວາຕິ ກສິຓປຣິກມ຺ມໍ ກິຣ ນິມິຕ຺ຕຸປ຺ປາທປຣິໂຍສານໍ. ຕທາ ຫິ ນິຣສ຺ສາທຕ຺ຕາ ອສນ຺ຕໍ, ອປ຺ປຓິຫິຕຎ຺ຈ. ຍຖາ ອຸປຈາເຣ ນີວຣຓວິຄເມນ, ອງ຺ຄປາຕຸຠາເວນ ຈ ສນ຺ຕຕາ ໂຫຕິ, ນ ຕຖາ ອິຘ, ອິທໍ ປນ ‘‘ອາທິສມນ຺ນາຫາຣໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທຸຕິຍວິກປ຺ເປ ອເສຈນໂກຕິ ອຕິຕ຺ຕິກໂຣ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂອຊວນ຺ໂຕ’’ຕິ. ເຈຕສິກສຸຂໍ ຌານກ຺ຂເຓປິ ອຕ຺ຖິ, ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ‘‘ອຸໂຠປິ ຌານາ ວຸຏ຺ຐິຕສ຺ເສວ ຄເຫຕພ຺ພາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມເຖນ ສກສນ຺ຕາເນ ອວິກ຺ຂມ຺ຠິເຕ. ອິຕຣຖາ ປາປການໍ ຌາເນນ ສຫຸປ຺ປຕ຺ຕິ ສິຍາ. ຂນ຺ຘາທີນໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣປາທກຕ຺ຕາ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍໍ, ວິເສເສນ ຍສ຺ສ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວາ. ‘‘ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສີຕິອາທິຈຕຸກ຺ກວເສນ ອນຸປຸພ຺ເພນ ອຣິຍມຄ຺ຄວຸຑ຺ຒິປ຺ປຕ຺ໂຕ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທຕິ, ເສສານເມຕໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ລິຂິຕໍ.

ຕຖາຠາວປຏິເສຘໂນ ຈາຕິ ໂສຬສວຕ຺ຖຸກສ຺ສ ຕິຕ຺ຖິຍານໍ ນຕ຺ຖິຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພປຐມານໍ ປນ ຈຕຸນ຺ນໍ ປທານໍ ວເສນ ໂລກິຍຊ຺ຌານເມວ ເຕສໍ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມິໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣປທຏ຺ຐານໍ ນຕ຺ຖິ ເອວ. ‘‘ຜລມຸຕ຺ຕມນ຺ຕິ ຜເລ ອຸຕ຺ຕມ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸຕຸຕ຺ຕຍານຸກູລນ຺ຕິ ຄິມ຺ເຫ ອຣຎ຺ເຎ, ເຫມນ຺ເຕ ຣຸກ຺ຂມູເລ, ວສນ຺ຕກາເລ ສຸຎ຺ຎາຄາເຣ ຄໂຕ. ເສມ຺ຫຘາຕຸກສ຺ສ ອຣຎ຺ຎໍ, ປິຕ຺ຕຘາຕຸກສ຺ສ ຣຸກ຺ຂມູລໍ, ວາຕຘາຕຸກສ຺ສ ສຸຎ຺ຎາຄາຣໍ ອນຸກູລໍ. ໂມຫຈຣິຕສ຺ສ ອຣຎ຺ຎໍ ອນຸກູລໍ ມຫາອຣຎ຺ເຎ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ສງ຺ກຸຏຕິ, ໂທສຈຣິຕສ຺ສ ຣຸກ຺ຂມູລໍ, ຣາຄຈຣິຕສ຺ສ ສຸຎ຺ຎາຄາຣໍ. ຐານຈງ຺ກມານິ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈປກ຺ຂິການິ, ສຍນໍ ລີນປກ຺ຂິກໍ, ປລ຺ລງ຺ກາຠຸຊເນນ ນິສຊ຺ຊາຍ ທຬ຺ຫຠາວໍ, ອຸຊຸກາຍໍ ປຓິຘາເນນ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ປວຕ຺ຕນສຸຂໍ ‘‘ປຣິມຸຂໍ ສຕິ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ອາຣມ຺ມຓປຣິຄ຺ຄຫູປາຍໍ ທສ຺ເສຕິ. ກາຣີຕິ ກຣຓສີໂລ. ເອຕສ຺ສ ວິຠງ຺ເຄ ‘‘ອສ຺ສສຕິ ປສ຺ສສຕີ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ສໂຕ ກາຣີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ‘‘ອສ຺ສສຕິ ປສ຺ສສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ປຐມຈຕຸກ຺ກໍ ເອວ ລພ຺ຠຕິ, ນ ເສສານີ’’ຕິ ຈ ‘‘ທີຆໍອສ຺ສາສວເສນາຕິ ອໂລປສມາສໍ ກຕ຺ວາ’’ອິຕິ ຈ ‘‘ເອກຕ຺ຖຕາຍ ອວິກ຺ເຂປ’’ນ຺ຕິ ຈ ‘‘ອສມ຺ໂຠຄວເສນ ປຊານໂຕ’’ຕິ ຈ ‘‘ເຕນ ຎາເຓນາ’’ຕິ ຈ ‘‘ປຊານໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕຎາເຓນາ’’ຕິ ຈ ‘‘ສໂຕກາຣີຕິ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎາຫິກາຣີ’’ຕິ ຈ ‘‘ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສິໂນ ອສ຺ສາສາວ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສິອສ຺ສາສາ’’ຕິ ຈ ລິຂິຕໍ. ອຸປ຺ປຏິປາຏິຍາ ອາຄຕມ຺ປິ ຍຸຊ຺ຊເຕວ, ເຕນ ຐາເນນ ປຏິສິທ຺ຘໍ. ຕາລຸໍ ອາຫຈ຺ຈ ນິພ຺ພາຍນໂຕ ກິຣ ໂປຕໂກ ສມ຺ປຕິຊາໂຕວ ຂິປິຕສທ຺ທໍ ກໂຣຕິ, ຉນ຺ທປາໂມຊ຺ຊວເສນ ຉ ປຸຣິມາ ຕໂຍຕິ ນວ. ເອເກນາກາເຣນາຕິ ອສ຺ສາສວເສນ ວາ ປສ຺ສາສວເສນ ວາ ເອວໍ ອານາປານສ຺ສຕິໍ ຠາວຍໂຕ ກາເຍ ກາຍານຸປສ຺ສນາສຕິກມ຺ມຏ຺ຐານຠາວນາ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ.

ກາໂຍຕິ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ. ອຸປຏ຺ຐານໍ ສຕິ. ທີຆນ຺ຕິ ສີຆໍ ຄຕໍ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສໍ. ອທ຺ຘານສງ຺ຂາເຕຕິ ກາລສງ຺ຂາເຕ ວິຍ ກາລໂກຏ຺ຐາເສຕິ ອຕ຺ໂຖ, ທີຆກາເລ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອໂກ ຫິ ອສ຺ສາສເມວູປລກ຺ເຂຕິ, ເອໂກ ປສ຺ສາສໍ, ເອໂກ ອຸຠຍໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ວິຠາຄໍ ອກຕ຺ວາ’’ຕິ ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ຉນ຺ໂທຕິ ເອວໍ ອສ຺ສາສໂຕ, ປສ຺ສາສໂຕ ຈ ອສ຺ສາໂທ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ວເສນ ກຕ຺ຕຸກມ຺ຍຕາຉນ຺ໂທ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຕໂຕ ປາໂມຊ຺ຊນ຺ຕິ. ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍວິສຍຕ຺ຕາ ຈິຕ຺ຕໍ ວິວຕ຺ຕຕິ, ຄຓນໍ ປຫາຍ ຜຸຏ຺ຐຏ຺ຐານເມວ ມນສິ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ເກວລໍ ອຸເປກ຺ຂາວ ສຓ຺ຐາຕິ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ວຓ຺ຓາຕິ ‘‘ປຕ຺ຕສ຺ສ ຕໂຍ ວຓ຺ຓາ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຓ຺ຐານາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕຖາຠູຕສ຺ສາຕິ ອານາປານສ຺ສຕິໍ ຠາວຍໂຕ. ສໍວໂຣຕິ ສຕິສໍວໂຣ. ອຖ ວາ ປຐເມນ ຌາເນນ ນີວຣຓານໍ, ທຸຕິເຍນ ວິຕກ຺ກວິຈາຣານໍ, ຕຕິເຍນ ປີຕິຍາ, ຈຕຸຕ຺ເຖນ ສຸຂທຸກ຺ຂານໍ, ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນສມາປຕ຺ຕິຍາ ຣູປສຎ຺ຎາຍ, ປຏິຆສຎ຺ຎາຍ, ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎາຍ ວາ ປຫານໍ. ‘‘ສີລນ຺ຕິ ເວຣມຓິ ສີລໍ, ເຈຕນາ ສີລໍ, ສໍວໂຣ ສີລໍ, ອວີຕິກ຺ກໂມ ສີລ’’ນ຺ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໓໙ ໂຖກໍ ວິສທິສໍ) ວຸຕ຺ຕວິຘິນາເປຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ‘‘ອຕ຺ຖໂຕ ຕຖາ ຕຖາ ປວຕ຺ຕຘມ຺ມາ ອຸປຘາຣຓສມາຘານສງ຺ຂາເຕນ ສີລນຏ຺ເຐນ ສີລນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ‘‘ອຍໍ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ອຘິປ຺ເປຕາ ສິກ຺ຂາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເຈຕນາສີລເມວ, ກຕ຺ຖຈິ ວິຣຕິສີລມ຺ປີຕິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຎ຺ຎຖາ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ເຊສຸປິ ສິກ຺ຂາປເທສຸ ວິຣຕິປ຺ປສງ຺ໂຄ ອໂຫສິ, ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສໍວຸໂຕ ວິຫຣຕີຕິ ກຕ຺ວາ ຕສ຺ສາປິ ວິຣຕິປ຺ປສງ຺ໂຄ. ຕສ຺ມິໍ ອາຣມ຺ມເຓຕິ ອານາປານາຣມ຺ມເຓ. ຕາຍ ສຕິຍາຕິ ຕຕ຺ຖ ອຸປ຺ປນ຺ນສຕິຍາ. ‘‘ເຕນ ມນສິກາເຣນາຕິ ອາວຊ຺ຊເນນາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ເອເຕນ ນານາວຊ຺ຊນປ຺ປວຕ຺ຕິທີປນໂຕ ນານາຊວນວາເຣຫິປິ ສິກ຺ຂຕິ ນາມາຕິ ທີປິຕໍ ໂຫຕິ, ເຍນ ປນ ມນສິກາເຣນ ວາ. ຎາຓຸປ຺ປາທນາທີສູຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິສທ຺ເທນ ຍາວ ປຣິໂຍສານໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ຕຕ຺ຣາຕິ ຕສ຺ມິໍ ອານາປານາຣມ຺ມເຓ. ເອວນ຺ຕິ ອິທານິ ວຕ຺ຕພ຺ພນເຍນາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ຕຕ຺ຣາຕິ ເຕສໍ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ວາ. ຕຎ຺ຫິ ‘‘ປຸພ຺ເພ ອປຣິຄ຺ຄຫິຕກາເລ’’ຕິ ອິມິນາ ສຸຏ຺ຐຸ ສເມຕິ. ‘‘ປຐມວາໂທ ທີຆຠາຓການໍ. ເຕ ຫິ ‘ປຐມຊ຺ຌານໍ ລຠິຕ຺ວາ ນານາສເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ທຸຕິຍຕ຺ຖາຍ ວາຍາມໂຕ ອຸປຈາເຣ ວິຕກ຺ກວິຈາຣວເສນ ໂອຬາຣິກຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິກາເລ ປວຕ຺ຕອສ຺ສາສປສ຺ສາສວເສນ ໂອຬາຣິກາ’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘ມຊ຺ຌິມຠາຓກາ ຌານລາຠິສ຺ສ ສມາປຊ຺ຊນກາເລ, ເອກາສນປຏິລາເຠ ຈ ອຸປຣູປຣິ ຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ສນ຺ຕຠາວໂຕ ປຐມໂຕ ທຸຕິຍສ຺ສຸປຈາເຣ ສຸຂຸມຕໍ ວທນ຺ຕີ’’’ຕິ ລິຂິຕໍ.

ວິປສ຺ສນາຍໍ ປນາຕິ ຈຕຸຘາຕຸວວຕ຺ຖານມຸເຂນ ອຠິນິວິຏ຺ຐສ຺ສ ອຍໍ ກໂມ, ອຎ຺ຎສ຺ສ ຈາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຕກໍ ຣູປໍ, ນ ອິໂຕ ອຎ຺ຎນ຺ຕິ ທສ຺ສນໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ສກລຣູປປຣິຄ຺ຄເຫ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຣູປາຣູປປຣິຄ຺ຄເຫຕິ ເອຕ຺ຖ ອນິຈ຺ຈຕາທິລກ຺ຂຓາຣມ຺ມຓິກຠງ຺ຄານຸປສ຺ສນໂຕ ປຠຸຕິ ພລວຕີ ວິປສ຺ສນາ. ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ສພ຺ເພສໍເຍວ ປນ ມເຕນ ອປຣິຄ຺ຄຫິຕກາເລຕິອາທິນາ. ໂສຘນາ ນາມ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ. ອສ຺ສາຕິ ‘‘ປສ຺ສມ຺ຠຍໍ ກາຍສງ຺ຂາຣ’’ນ຺ຕິ ປທສ຺ສ.

ປຸຣໂຕ ນມນາ ອານມນາ. ຕິຣິຍໍ ນມນາ ວິນມນາ. ສຸຏ຺ຐຸ ນມນາ ສນ຺ນມນາ. ປຈ຺ຉາ ນມນາ ປຓມນາ. ຊາຓຸເກ ຄເຫຕ຺ວາ ຐານໍ ວິຍ ອິຎ຺ຊນາຕິ ອານມນາທີນໍ ອາວິຠາວຕ຺ຖມຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍຖາຣູເປຫິ ອານມນາທິ ວາ ກມ຺ປນາທິ ວາ ໂຫຕິ, ຕຖາຣູເປ ປສ຺ສມ຺ຠຍນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອິຕິ ກິຣາຕິ ອິຕິ ເຈ. ເອວໍ ສນ຺ເຕຕິ ສນ຺ຕສຸຂຸມມ຺ປິ ເຈ ປສ຺ສມ຺ຠຕິ. ປຠາວນາຕິ ອຸປ຺ປາທນໍ. ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ວູປສນ຺ຕຕ຺ຕາ ອານາປານສ຺ສຕິສມາຘິສ຺ສ ຠາວນາ ນ ໂຫຕິ. ຍສ຺ມາ ຕໍ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ນ ສມາປຊ຺ຊຕິ, ສມາປຕ຺ຕິຍາ ອຠາເວນ ນ ວຸຏ຺ຐຫນ຺ຕິ. ອິຕິ ກິຣາຕິ ເອວເມຕໍ ຕາວ ວຈນນ຺ຕິ ຕເທຕໍ. ສທ຺ໂທວ ສທ຺ທນິມິຕ຺ຕໍ, ‘‘ສໂຕ ອສ຺ສສຕິ ສໂຕ ປສ຺ສສຕີ’’ຕິ ປທານິ ປຕິຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສປທານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ຈຕຸກ຺ການິ ເວທິຕພ຺ພານິ.

ອປ຺ປຏິປີຬນນ຺ຕິ ເຕສໍ ກິເລສານໍ ອນຸປ຺ປາທນໍ ກິຎ຺ຈາປິ ເຈຕິຍງ຺ຄຓວຕ຺ຕາທີນິປິ ອຕ຺ຖໂຕ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສີເລ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ‘‘ຍສ຺ສ ສິຍາ ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໓໔) ວຈນໂຕ. ຕຖາປິ ‘‘ນ ຕາວ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ສຕ຺ຖາ ສາວການໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປຕິ ອຸທ຺ທິສຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ, ຍາວ ນ ອິເຘກຈ຺ເຈ ອາສວຏ຺ຐານີຍາ ຘມ຺ມາ ສງ຺ເຆ ປາຕຸຠວນ຺ຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອນຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ‘‘ອາຠິສມາຈາຣິກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອາປຕ຺ຕິຏ຺ຐານິຍໍ ນ ໂຫຕິ, ຕໍ ອມິສ຺ສເມວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຍຖາວຸຕ຺ເຕນາຕິ ໂຍຄານຸໂຍຄກມ຺ມສ຺ສ ປທຏ຺ຐານຕ຺ຕາ. ສລ຺ລຫຸກວຸຕ຺ຕິ ອຏ຺ຐປຣິກ຺ຂາຣິໂກ. ປຎ຺ຈສນ຺ຘິກໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຌານມ຺ປິ ນິມິຕ຺ຕມ຺ປິ ຕທຕ຺ຖໂຊຕິກາປິ ປຣິຍຕ຺ຕິ ອິຘ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ນາມ. ຄມນາຄມນສມ຺ປນ຺ນຕາທິ ເສນາສນໍ. ສໍກິລິຏ຺ຐຈີວຣໂຘວນາທໂຍ ຂຸທ຺ທກປລິໂພຘາ. ‘‘ອນ຺ຕຣາ ປຕິຕໍ ນຸ ໂຂ’’ຕິ ວິກມ຺ປຕິ.

ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ວິກ຺ເຂປຄເຕນາຕິ ນິຍກຊ຺ຌຕ຺ເຕ ວິກ຺ເຂປຄເຕນ. ສາຣທ຺ຘາ ອສມາຫິຕຕ຺ຕາ. ອຸປນິພນ຺ຘນຖມ຺ຠມູລໍ ນາມ ນາສິກຄ຺ຄໍ, ມຸຂນິມິຕ຺ຕໍ ວາ. ຕຕ຺ເຖວາຕິ ນາສິກຄ຺ຄາທິນິມິຕ຺ເຕ. ‘‘ໂທລາຜລກສ຺ສ ເອກປສ຺ເສ ເອວ ອຸໂຠ ໂກຏິໂຍ ມຊ຺ຌຎ຺ຈ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ອິຘ ປນາຕິ ກກຈູປເມ. ເທສໂຕຕິ ຜຸສນກຏ຺ຐານໂຕ. ‘‘ນິມິຕ຺ຕໍ ປຏ຺ຐເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ນິມິຕ຺ເຕ ສຕິ ປຏ຺ຐເປຕພ຺ພາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄຣູຫິ ຠາເວຕພ຺ພຕ຺ຕາ ຄຣຸກຠາວນໍ. ເອກຈ຺ເຈ ອາຫູຕິ ເອກຈ຺ເຈ ຌາຍິໂນ ອາຫຸ.

‘‘ສຎ຺ຎານານຕາຍາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ເອກຈ຺ເຈຫິ ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ປມາຓເມວ, ສງ຺ຄີຕິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຏ຺ຐກຖາຍ ອນາຄຕຕ຺ຕາ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ມຍ຺ຫໍ ຕາຣກຣູປໍ ນຸ ໂຂ ອຸປຏ຺ຐາຕີ’’ຕິອາທິປຣິກປ຺ເປ ອສຕິປິ ຘາຕຸນານຕ຺ເຕນ ເອຕາສໍ ຘາຕູນໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ວິຍ ເກວລໍ ຠາວຍໂຕ ຕຖາ ຕຖາ ອຸປຏ຺ຐາຕິ. ‘‘ນ ນິມິຕ຺ຕ’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ ສມ຺ປຊານມຸສາວາທຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກມ຺ມຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອິຘ ວຸຕ຺ຕປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕເມວ.

ນິມິຕ຺ເຕ ປຏິຠາເຄ. ນານາກາຣນ຺ຕິ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ວຓ຺ຓາ ວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນານາວິຘຕໍ. ວິຠາວຍນ຺ຕິ ຊານໍ ປກາສຍໍ. ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສຕິ ຕໂຕ ສມ຺ຠູເຕ ນິມິຕ຺ເຕ, ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສ ວາ ນານາກາຣໍ. ນິມິຕ຺ເຕ ຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ຐເປນ຺ໂຕວ ນານາກາຣຕຎ຺ຈ ວິຠາເວຕິ, ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສ ວາ ສກໍ ຈິຕ຺ຕໍ ນິພນ຺ຘຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕາຣກຣູປາທິວຓ຺ຓໂຕ. ກກ຺ຂຬຕ຺ຕາທິລກ຺ຂຓໂຕ.

ອຏ຺ຐກຖາສຸ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາສນ຺ນຠວງ຺ຄຕ຺ຕາຕິ ກາຣຓໍ ວຕ຺ວາ ສີຫຬຏ຺ຐກຖາສຸ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ຉຏ຺ເຐ, ສຕ຺ຕເມ ວາ ອປ຺ປນາຍ ສຕິ ມຄ຺ຄວີຖິຍໍ ຜລສ຺ສ ໂອກາໂສ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ. ອິຘ ໂຫຕູຕິ ເຈ? ນ, ໂລກິຍປ຺ປນາປິ ຫິ ອປ຺ປນາວີຖິມ຺ຫິ ໂລກຸຕ຺ຕເຣນ ສມານຄຕິກາວາຕິ ປຏິລທ຺ຘຊ຺ຌາໂນປິ ຠິກ຺ຂຸ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣຕ຺ຖາຍ ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາຫໍ ນິສີທິຕຸກາໂມ ຈຕຸຕ຺ເຖ, ປຎ຺ຈເມ ວາ ອປ຺ເປຕ຺ວາ ນິສີທຕິ, ນ ຉຏ຺ເຐ, ສຕ຺ຕເມ ວາ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ອປ຺ປນາ. ຕໂຕ ປຣໍ ອປ຺ປນາຍ ອາຘາຣຠາວໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ. ອາສນ຺ນຠວງ຺ຄຕ຺ຕາ ຈຕຸຕ຺ຖໍ, ປຎ຺ຈມໍ ວາ ຄຈ຺ຉຕິ ຖເລ ຐິຕຆໂຏ ວິຍ ຊວນານມນ຺ຕເຣ ຐິຕຕ຺ຕາຕິ ກິຣ ອາຈຣິໂຍ.

ປຸຖຸຕ຺ຕາຣມ຺ມຓານິ ອນາວຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຌານງ຺ຄາເນວ ອາວຊ຺ຊນໍ ອາວຊ຺ຊນວສີ ນາມ. ຕໂຕ ປຣໍ ຈຕຸນ຺ນໍ, ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ວາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຈິຕ຺ຕານໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໍ, ຕໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວສີ ນາມ. ເຕເນວ ‘‘ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວສີ ປນ ອາວຊ຺ຊນວສິຍາ ເອວ ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມາປຊ຺ຊນວສີ ນາມ ຍຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ອິຈ຺ຉຕິ ຕຕ຺ຕກໍ ສມາປຊ຺ຊນໍ, ຕໍ ປນ ອິຈ຺ຉິຕກາລປຣິຈ຺ເຉທໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕຸໍ ສມຕ຺ຖຕາຕິ. ‘‘ອຘິຏ຺ຐານວສິຍາ ວຸຏ຺ຐານວສິໂນ ອຍໍ ນານຕ຺ຕໍ ອຘິຏ຺ຐານານຸຠາເວນ ຊວນໍ ຊວຕິ, ວຸຏ຺ຐານານຸຠາເວນ ປນ ອຘິປ຺ເປຕໂຕ ອຘິກໍ ຊວຕີ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ອປິຈ ປຖວີກສິຓາທິອາຣມ຺ມຓໍ ອາວຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຊວນຎ຺ຈ ຊວິຕ຺ວາ ປຸນ ອາວຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຎ຺ຈມໍ ຌານໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ອຍໍ ກິຣ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉໂທ. ຠຄວໂຕ ປນ ອາວຊ຺ຊນສມນນ຺ຕຣເມວ ຌານໍ ໂຫຕີຕິ ສພ຺ພໍ ອນຸຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ.

‘‘ວຕ຺ຖຸນ຺ຕິ ຫທຍວຕ຺ຖຸໍ. ທ຺ວາຣນ຺ຕິ ຈກ຺ຂາທິ. ອາຣມ຺ມຓນ຺ຕິ ຣູປາທີ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ຍຖາປຣິຄ຺ຄຫິຕຣູປາຣມ຺ມຓໍ ວາ ວິຎ຺ຎາຓໍ ປສ຺ສຕິ, ອຎ຺ຎຖາປິ ປສ຺ສຕິ. ກຖໍ? ‘‘ຍຖາປຣິຄ຺ຄຫິຕຣູປວຕ຺ຖຸທ຺ວາຣາຣມ຺ມຓໍ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາປຣິຄ຺ຄຫິຕຣູເປສຸ ວຕ຺ຖຸທ຺ວາຣາຣມ຺ມຓານິ ຍສ຺ສ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ, ຕໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ຍຖາປຣິຄ຺ຄຫິຕຣູປວຕ຺ຖຸທ຺ວາຣາຣມ຺ມຓໍ ຕມ຺ປິ ປສ຺ສຕິ, ເອກສ຺ສ ວາ ອາຣມ຺ມຓສທ຺ທສ຺ສ ໂລໂປ ທຏ຺ຐພ຺ໂພຕິ ຈ ມມ ຕກ຺ໂກ ວິຈາເຣຕ຺ວາວ ຄເຫຕພ຺ໂພ.

ຕໂຕ ປຣໍ ຕີສຸ ຈຕຸກ຺ເກສຸ ທ຺ເວ ທ຺ເວ ປທານິ ເອກເມກໍ ກຕ຺ວາ ຄເຓຕພ຺ພໍ. ສມເຖນ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ວິປສ຺ສນາວເສນ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ປີຕິປຏິສໍເວທນເມຕ຺ຖ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ທຸກ຺ຂເມຕໍ ຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ປນ ‘‘ອາຣມ຺ມຓໂຕ ອສມ຺ໂມຫໂຕ’’ຕິ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຘ ຕໂຕ ວຸຕ຺ຕນຍໂຕ ອຸປ຺ປຏິປາຏິຍາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ເຍນ ໂມເຫນ ຕໍ ທຸກ຺ຂໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ, ນ ອຸປຏ຺ຐາຕິ, ຕສ຺ສ ວິຫຕຕ຺ຕາ ວາ ເອວໍ ປວຕ຺ເຕ ຎາເຓ ຍຖາຣຸຈິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕຸໍ ອິຈ຺ຉິຕິຈ຺ຉິຕກາເລ ສມຕ຺ຖຠາວໂຕ ວາ ທຸກ຺ຂາທີສຸ ຕີສຸ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ຎາຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິໂຣເຘ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ປີຕິປຏິສໍເວທນາ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ນ ສມ຺ຠວຕິ ໂມຫປ຺ປຫານາຠາວາ, ປຏິສມ຺ຠິທາປາຬິວິໂຣຘໂຕ ຈ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ທີຆໍ ອສ຺ສາສວເສນາ’’ຕິອາທິ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕາຍ ສຕິຍາ ເຕນ ຎາເຓນ ສາ ປີຕິ ປຏິສໍວິທິຕາ ໂຫຕິ ຕທາຣມ຺ມຓສ຺ສ ປຏິສໍວິທິຕຕ຺ຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ອາວຊ຺ຊໂຕ’’ຕິອາທິ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ປີຕິປຏິສໍເວທນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນິຈ຺ຈາທິວເສນ ຊານໂຕ, ປສ຺ສໂຕ, ປຈ຺ຈເວກ຺ຂໂຕ ຈ. ຕທຘິມຸຕ຺ຕຕາວເສນ ອຘິຏ຺ຐຫໂຕ, ອຘິມຸຈ຺ຈໂຕ, ຕຖາ ວີຣິຍາທິໍ ສມາທຫໂຕ ຂຓິກສມາຘິນາ.

ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍນ຺ຕິ ຎາຕປຣິຎ຺ຎາຍ. ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍນ຺ຕິ ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາຍ. ສພ຺ພຎ຺ຫິ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ, ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍຎ຺ຈ. ຕຕ຺ຣ ຈາຍໍ ປີຕີຕິ ລິຂິຕໍ. ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍນ຺ຕິອາທິ ມຄ຺ຄກ຺ຂຓໍ ສນ຺ຘາຍາຫາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຄ຺ເຄນ ອສມ຺ໂມຫສງ຺ຂາຕວິປສ຺ສນາກິຈ຺ຈນິປ຺ຜຕ຺ຕິໂຕ ມຄ຺ໂຄປິ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍາທິອາຣມ຺ມຓໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ວິຍ ວຸຕ຺ໂຕ. ວິປສ຺ສນາຠູມິທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ສມເຖ ກາຍິກສຸຂາຠາວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ທ຺ວີສຸ ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣປເທສູຕິ ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣປຏິສໍເວທີ…ເປ… ສິກ຺ຂຕິ ປສ຺ສມ຺ຠຍໍ ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣປຏິສໍເວທີ…ເປ… ສິກ຺ຂຕີຕິ ເອເຕສຸ. ໂມທນາທິ ສພ຺ພໍ ປີຕິເວວຈນໍ. ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາທິ ກິເລເສ, ຕມ຺ມູລເກ ຂນ຺ຘາຠິສງ຺ຂາເຣ. ເອວໍ ຠາວິໂຕຕິ ນ ຈຕຸກ຺ກປຎ຺ຈກຊ຺ຌານນິພ຺ພຕ຺ຕເນນ ຠາວິໂຕ. ເອວໍ ສພ຺ພາກາຣປຣິປຸຓ຺ຓໍ ກຕ຺ວາ ຠາວິໂຕ. ວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓກາເລສຸປິ ປວຕ຺ຕອສ຺ສາສມຸເຂເນວ ສພ຺ພໍ ທສ຺ສິຕໍ ອຸປາຍກຸສເລນ ຠຄວຕາ.

໑໖໘. ກສ຺ມາ ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ອມ຺ເຫຫີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ

໑໗໒. ອຸສ຺ສຸກ຺ກວຈນນ຺ຕິ ປາກຏສທ຺ທສຎ຺ຎາ ກິຣ, ສມານກປທນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ສຸຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວິຍ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ໂວໂຣເປຕຸກາມສ຺ສ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈປທໍ ໂວໂຣປນປທສ຺ສ ອຸສ຺ສຸກ຺ກໍ, ສຎ຺ເຈຕນາ ຈ ຊີວິຕາ ໂວໂຣປນຎ຺ຈ ເອກສ຺ເສວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ນ ເກວລໍ ເຈຕສິກມຕ຺ເຕເນວ ໂຫຕິ, ປໂຍໂຄປິ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ ເອວາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ກິຣ ອຸປຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ. ‘‘ຊານິຕ຺ວາ ສຎ຺ຊານິຕ຺ວາ ເຈຈ຺ຈ ອຠິວິຕຣິຕ຺ວາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ຊານນ຺ໂຕ…ເປ… ວີຕິກ຺ກໂມ’’ຕິ ໂວໂຣປນມ຺ປິ ທສ຺ສິຕໍ, ຕສ຺ມາ ພ຺ຍຎ຺ຊເນ ອາທຣໍ ອກຕ຺ວາ ອຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕ. ວີຕິກ຺ກມສງ຺ຂາຕຕ຺ຖສິທ຺ຘິຍາ ຫິ ປຸຣິມເຈຕນາ ອຕ຺ຖສາຘິກາ ໂຫຕິ. ສພ຺ພສຸຂຸມອຕ຺ຕຠາວນ຺ຕິ ຣູປໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ອຣູປໍ. ອຕ຺ຕສງ຺ຂາຕານຎ຺ຫິ ອຣູປານໍ ຂນ຺ຘວິຠງ຺ເຄ (ວິຠ. ໑ ອາທໂຍ) ວິຍ ອິຘ ໂອຬາຣິກສຸຂຸມຕາ ອນຘິປ຺ເປຕາ. ມາຕຸກຸຈ຺ຉິສ຺ມິນ຺ຕິ ເຍຠຸຍ຺ຍວຈນໍ, ໂອປປາຕິກມນຸສ຺ເສປິ ປາຣາຊິກເມວ, ອຣູປກາເຍ ອຸປກ຺ກມາຠາວາ ຕຄ຺ຄຫຓໍ ກສ຺ມາຕິ ເຈ? ອຣູປກ຺ຂນ຺ເຘນ ສທ຺ຘິໍ ຕສ຺ເສວ ຣູປກາຍສ຺ສ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍສມ຺ຠວໂຕ. ເຕນ ສຊີວໂກວ ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄໂຫປິ ນາມ ໂຫຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ. ເອຕ຺ຖ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິສ຺ມິນ຺ຕິ ມນຸສ຺ສມາຕຸຍາ ວາ ຕິຣຈ຺ຉານມາຕຸຍາ ວາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ປຣິວາເຣ (ປຣິ. ໔໘໐) –

‘‘ອິຕ຺ຖິໍ ຫເນ ຈ ມາຕຣໍ, ປຸຣິສຎ຺ຈ ປິຕຣໍ ຫເນ;

ມາຕຣໍ ປິຕຣໍ ຫນ຺ຕ຺ວາ, ນ ເຕນານນ຺ຕຣໍ ຜຸເສ;

ປຎ຺ຫາ ເມສາ ກຸສເລຫິ ຈິນ຺ຕິຕາ’’ຕິ.

ປຐມນ຺ຕິ ປຏິສນ຺ຘິຈິຕ຺ຕເມວ. ເອກຠວປຣິຍາປນ຺ນາຍ ຫິ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕຕິຍາ ປຏິສນ຺ຘິຈິຕ຺ຕໍ ປຐມຈິຕ຺ຕໍ ນາມ. ຈຸຕິຈິຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຉິມໍ ນາມ. ອຎ຺ຎຖາ ອນມຕຄ຺ເຄ ສໍສາເຣ ປຐມຈິຕ຺ຕໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ ວິນາ ອນນ຺ຕຣສມນນ຺ຕຣນຕ຺ຖິວິຄຕປຈ຺ຈເຍຫິ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຠາວໂຕ. ຠາເວ ວາ ນວສຕ຺ຕປາຕຸຠາວໂທສປ຺ປສງ຺ໂຄ. ອຍໍ ສພ຺ພປຐໂມ ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄໂຫຕິ ກິຎ຺ຈາປິ ອິມໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ຕໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ສນ຺ຕຕິຍາ ຍາວ ມຣຓາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄເຫສຸ ອປຣິມາເຓສຸ ‘‘ສພ຺ພປຐໂມ’’ຕິ ທິສ຺ສຕິ. ຍທາ ປນ ໂຍ ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄໂຫ ປຸພ຺ພາປຣິຍວເສນ ສນ຺ຕຕິປ຺ປຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ຕທາ ຕໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຕຸໍ ສກ຺ກາ. ສນ຺ຕຕິໍ ວິໂກເປນ຺ໂຕ ຫິ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຕິ ນາມ. ເອຕ຺ຖ ຈ ນານຕ຺ຕນເຍ ອຘິປ຺ເປເຕ ສຕິ ‘‘ສພ຺ພປຐໂມ’’ຕິ ວຈນໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ນ ປນ ເອກຕ຺ຕນເຍ ສນ຺ຕຕິຍາ ເອກຕ຺ຕາ. ເອກຕ຺ຕນໂຍ ຈ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕ ‘‘ສນ຺ຕຕິໍ ວິໂກເປຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສພ຺ພປຐໂມ’’ຕິ ວຈນໍ ນ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ເຈ? ນ, ສນ຺ຕຕິປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນພຫຸຕ຺ຕາ. ຍສ຺ມາ ປນ ສນ຺ຕຕິ ນາມ ອເນເກສໍ ປຸພ຺ພາປຣິຍຸປ຺ປຕ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຍໍ ສພ຺ພປຐໂມ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ເອວເມຕ຺ຖ ທ຺ເວປິ ນຍາ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອຎ຺ຎຖາ ‘‘ສນ຺ຕຕິໍ ວິໂກເປຕີ’’ຕິ ອິທໍ ວຈນໍ ນ ສິຊ຺ຌຕິ. ກິຎ຺ຈາປິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ສນ຺ຕຕິໍ ວິໂກເປຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ສນ຺ຕຕິປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນເມວ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ນ ອທ຺ຘາປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ, ຕຖາປິ ຍສ຺ມາ ສນ຺ຕຕິປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນ ວິໂກປິເຕ ອທ຺ຘາປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ວິໂກປິຕເມວ ໂຫຕິ, ອທ຺ຘາປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນ ປນ ວິໂກປິເຕ ສນ຺ຕຕິປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ວິໂກປິຕໍ ໂຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ນຕ຺ຖິ. ຕສ຺ມາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຕທຸຠຍມ຺ປິ ໂວໂຣເປຕຸໍ ສກ຺ກາ, ຕສ຺ມາ ຕເທວ ສນ຺ຘາຍ ‘ສນ຺ຕຕິໍ ວິໂກເປຕີ’ຕິ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ‘‘ສນ຺ຕຕິໍ ວິໂກເປຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ປກຕິຍາ ອາຍຸປຣິຍນ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ມຣຓກສຕ຺ເຕ ວີຕິກ຺ກເມ ສຕິ ອນາປຕ຺ຕິ ວີຕິກ຺ກມປຈ຺ຈຍາ ສນ຺ຕຕິຍາ ອໂກປິຕຕ຺ຕາ. ວີຕິກ຺ກມປຈ຺ຈຍາ ເຈ ອາຍຸປຣິຍນ຺ຕໍ ອປ຺ປຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣາວ ມຣຓກສຕ຺ເຕ ວີຕິກ຺ກມປຈ຺ຈຍາ ອາປຕ຺ຕິ, ກມ຺ມພທ຺ໂຘ ຈາຕິ ໂນ ຕກ຺ໂກຕິ ອາຈຣິໂຍ. ‘‘ມຣຓວຓ຺ຓໍ ວາ ສໍວຓ຺ເຓຍ຺ຍ, ມຣຓາຍ ວາ ສມາທເປຍ຺ຍ, ອຍມ຺ປິ ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕິ ອສໍວາໂສ’’ຕິ ວຈນໂຕ ວາ ເຈຕນາກ຺ຂເຓ ເອວ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິ ເອກນ຺ຕາກຸສລຕ຺ຕາ, ທຸກ຺ຂເວທນຕ຺ຕາ, ກາຍກມ຺ມຕ຺ຕາ, ວຈີກມ຺ມຕ຺ຕາ, ກິຣິຍຕ຺ຕາ ຈາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ສຕ຺ຕຏ຺ຐຊວນວາຣມຕ຺ຕນ຺ຕິ ສຠາຄາຣມ຺ມຓວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕເນວ ‘‘ສຠາຄສນ຺ຕຕິວເສນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຕໂນ ປຏິປກ຺ເຂນ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ສມນນ຺ຕຣສ຺ສ ປຈ຺ຈຍໍ ໂຫນ຺ຕໍ ຍຖາ ປຸເຣ ວິຍ ອຫຸຕ຺ວາ ທຸພ຺ພລສ຺ສ. ຕນ຺ຕິ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍວິໂກປນໍ.

ອີຕິນ຺ຕິ ສຕ຺ຕວິຘວິຈ຺ຉິກາທີນິ ຍຸທ຺ເຘ ຑໍສິຕ຺ວາ ມາຣຓຕ຺ຖໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ຕິ. ປຊ຺ຊຣກນ຺ຕິ ສຣີຣຑາຫໍ. ສູຈິກນ຺ຕິ ສູລໍ. ວິສູຈິກນ຺ຕິ ສຸກ຺ຂມາຕິສາຣໍວສຍໍ. ປກ຺ຂນ຺ທິຍນ຺ຕິ ຣຕ຺ຕາຕິສາຣໍ. ທ຺ວຕ຺ຕິພ຺ຍາມສຕປ຺ປມາເຓ ມຫາກາເຍ ນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ ຐິຕນາຄຸທ຺ຘຣຓໍ, ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ໂອໂລກິເຕ ປເຣສໍ ກາເຍ ວິສມຣຓໍ ວາ ຑາຫຸປ຺ປາທນໍ ວາ ປໂຍໂຄ ນາມ.

ເກຈີຕິ ມຫາສງ຺ຆິກາ. ອຍໍ ອິຕ຺ຖີ. ກຸລຸມ຺ພສ຺ສາຕິ ຄພ຺ຠສ຺ສ. ກຖໍ ສາ ອິຕຣສ຺ສາຕິ ເຈ? ຕສ຺ສ ທຸຏ຺ເຐນ ມນສານຸປກ຺ຂິເຕ ໂສ ຈ ຄພ຺ໂຠ ສາ ຈ ອິທ຺ຘີຕິ ອຸຠຍມ຺ປິ ສເຫວ ນສ຺ສຕິ, ຆຏຄ຺ຄີນໍ ເຠທນິພ຺ພາຍນໍ ວິຍ ເອກກ຺ຂເຓ ໂຫຕິ. ‘‘ເຕສໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິເກສຸ ໂອຈຣິຍມານໍ ນ ສເມຕີ’’ຕິ ລິຂິຕໍ, ‘‘ເຕສໍ ມຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘ຖາວຣີນມ຺ປິ ອຍໍ ຍຸຊ຺ຊຕີ’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕິກວເສນ ປຏິເສຘິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອປເຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາຫຕ຺ຖິກນິສ຺ສຄ຺ຄິຍປໂຍເຄສຸ ສນ຺ນິຏ຺ຐາປກເຈຕນາຍ ສຕ຺ຕມາຍ ສຫຸປ຺ປນ຺ນກາຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ສາຫຕ຺ຖິກຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອາຓຕ຺ຕິເກ ປນ ສຕ຺ຕຫິປິ ເຈຕນາຫິ ສຫ ວຈີວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສມ຺ຠວໂຕ ສຕ຺ຕສຕ຺ຕ ສທ຺ທາ ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ເອເກກກ຺ຂຣຠາວໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຍຕ຺ຕເກຫິ ອກ຺ຂເຣຫິ ອຕ຺ຕໂນ ອຘິປ຺ປາຍໍ ວິຎ຺ຎາເປຕິ, ຕທວສານກ຺ຂຣສມຸຏ຺ຐາປິກາຍ ສຕ຺ຕມເຈຕນາຍ ສຫຊາຕວຈີວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອາຓຕ຺ຕິກຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕຖາ ວິຊ຺ຊາມຍປໂຍເຄ. ກາເຍນາຓຕ຺ຕິຍໍ ປນ ສາຫຕ຺ຖິເກ ວຸຕ຺ຕນໂຍວ. ຖາວຣປໂຍເຄ ຍາວຕາ ປຣສ຺ສ ມຣຓໍ ໂຫຕິ, ຕາວຕາ ກມ຺ມພທ຺ໂຘ, ອາປຕ຺ຕິ ຈ. ຕໂຕ ປຣໍ ອຕິສຎ຺ຈຣເຓ ກມ຺ມພທ຺ຘາຕິພຫຸຕ຺ຕໍ ເວທິຕພ຺ພໍ ສຕິ ປຣໍ ມຣເຓ. ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິ ປເນຕ຺ຖ ເອກາ. ອຕ຺ຖສາຘກເຈຕນາ ຍສ຺ມາ ເອຕ຺ຖ ຈ ທຸຕິຍປາຣາຊິເກ ຈ ລພ຺ຠຕິ, ນ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ, ຕສ຺ມາ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ສາຘາຣຓາ ອິມາ ຄາຖາໂຍ –

‘‘ຠູຕຘມ຺ມນິຍາມາ ເຍ, ເຕ ຘມ຺ມາ ນິຍຕາ ມຕາ;

ຠາວິຘມ຺ມນິຍາມາ ເຍ, ເຕວ ອນິຍຕາ ອິຘ.

‘‘ຠູຕຘມ຺ມນິຍາມານໍ, ຐິຕາວ ສາ ປຈ຺ຈຍຏ຺ຐິຕິ;

ຠາວິຘມ຺ມນິຍາມານໍ, ສາເປກ຺ຂາ ປຈ຺ຈຍຏ຺ຐິຕິ.

‘‘ເຕນຎ຺ຎາ ເຫຕຸຍາ ອຕ຺ຖິ, ສາປິ ຘມ຺ມນິຍາມຕາ;

ຕສ຺ສາ ຜລໍ ອນິຍຕໍ, ຜລາເປກ຺ຂາ ນິຍາມຕາ.

‘‘ເອວຎ຺ຫິ ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ, ຐິຕາ ຘມ຺ມນິຍາມຕາ;

ລທ຺ຘຘມ຺ມນິຍາມາ ຍາ, ສາຕ຺ຖສາຘກເຈຕນາ.

‘‘ເຈຕນາສິທ຺ຘິໂຕ ປຸພ຺ເພ, ປຈ຺ຉາ ຕສ຺ສາຕ຺ຖສິທ຺ຘິໂຕ;

ອວິເສເສນ ສພ຺ພາປິ, ຉພ຺ພິຘາ ອຕ຺ຖສາຘິກາ.

‘‘ອາຓຕ຺ຕິຍໍ ຍໂຕ ສກ຺ກາ, ວິຠາເວຕຸໍ ວິຠາຄໂຕ;

ຕສ຺ມາ ອາຓຕ຺ຕິຍໍເຍວ, ວຸຕ຺ຕາ ສາ ອຕ຺ຖສາຘິກາ.

‘‘ມິຈ຺ຉຕ຺ເຕ ວາປິ ສມ຺ມຕ຺ເຕ, ນິຍຕານິຍຕາ ມຕາ;

ອຠິຘມ຺ເມ ນ ສພ຺ພຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖ ສາ ນິຍຕາ ສິຍາ.

‘‘ຍາ ເຖຍ຺ຍເຈຕນາ ສພ຺ພາ, ສຫຕ຺ຖາຓຕ຺ຕິກາປິ ວາ;

ອຠິຘມ຺ມນເຍນາຍໍ, ເອກນ຺ຕນິຍຕາ ສິຍາ.

‘‘ປາຓາຕິປາຕໍ ນິສ຺ສາຍ, ສຫຕ຺ຖາຓຕ຺ຕິກາທິກາ;

ອຠິຘມ຺ມວເສເນສາ, ປຈ຺ເຈກໍ ຕໍ ທຸກໍ ຠເຊ.

‘‘ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍຸປຈ຺ເຉໂທ, ເຈຕນາ ເຈຕິ ຕໍ ທ຺ວຍໍ;

ນ ສາຫຕ຺ຖິກກມ຺ເມນ, ປເຄວາຓຕ຺ຕິກາສມໍ.

‘‘ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍຸປຈ຺ເຉໂທ, ເຈຕນາ ເຈຕິ ຕໍ ທ຺ວຍໍ;

ນ ສາຫຕ຺ຖິກກມ຺ເມນ, ປເຄວາຓຕ຺ຕິກາສມໍ.

‘‘ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍຸປຈ຺ເຉທກ຺ຂເຓ ວຘກເຈຕນາ;

ຈິຣາຐິຕາຕິ ໂກ ຘມ຺ໂມ, ນິຍາເມຕິ ອາປຕ຺ຕິກໍ.

‘‘ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍຸປຈ຺ເຉທກ຺ຂເຓ ເຈ ວຘໂກ ສິຍາ;

ມໂຕ ສຸຕ຺ໂຕ ປພຸທ຺ໂຘ ວາ, ກຸສໂລ ວຘໂກ ສິຍາ.

‘‘ກຸສລຕ຺ຕິກເຠໂທ ຈ, ເວທນາຕ຺ຕິກເຠໂທປິ;

ສິຍາ ຕຖາ ຄໂຕ ສິທ຺ໂຘ, ສຫຕ຺ຖາ ວຘກເຈຕນາ’’ຕິ.

ຍານິ ປນ ພີຊອຸຕຸກມ຺ມຘມ຺ມຈິຕ຺ຕນິຍາມານິ ປຎ຺ຈ ອຏ຺ຐກຖາຍ ອາເນຕ຺ວາ ນິທສ຺ສິຕານິ, ເຕສຸ ອຍມຕ຺ຖສາຘກເຈຕນາ ໂຍຄໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ມຎ຺ເຎ ‘‘ອຍໍ ອຕ຺ຖສາຘກເຈຕນານິຍໂມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ເຈຕນານໍ ມິຈ຺ຉຕ຺ຕສມ຺ມຕ຺ຕນິຍຕານມ຺ປິ ນຕ຺ຖິຠາວປ຺ປສງ຺ຄໂຕ. ຠຊາປິຍມານາ ເຍນ, ເຕນ ສພ຺ເພປິ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ກມ຺ມຈິຕ຺ຕນິຍາເມ ຠຊນ຺ຕິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຊີວິເຕ ອາທີນໂວ ມຣຓວຓ຺ຓທສ຺ສເນ ນ ວິຠຕ຺ໂຕວ, ອິຘ ປນ ສງ຺ກປ຺ປປເທ ອຕ຺ຖໂຕ ‘‘ມຣຓສຎ຺ຎີ ມຣຓເຈຕໂນ ມຣຓາຘິປ຺ປາໂຍ’’ຕິ ເອວໍ ອວິຠູຕຕ຺ຕາ ວິຠຕ຺ໂຕ, ອປາກຏຕ຺ຕາ, ອໂນຬາຣິກຕ຺ຕາ ວາ ອວິຠາຄາ ກາຣິຕາ ວາ. ນຍິທໍ ວິຕກ຺ກສ຺ສ ນາມນ຺ຕິ ນ ວິຕກ຺ກສ຺ເສວ ນາມໍ, ກິນ຺ຕຸ ສຎ຺ຎາເຈຕນານມ຺ປິ ນາມນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ກງ຺ຂາວິຕຣຓິຍມ຺ປິ ເອວເມວ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໗໔. ກາຍໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ສຕ຺ຕິຎສູ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ວຈນສິລິຏ຺ຐຕ຺ຖໍ ‘‘ອຸສຸສຕ຺ຕິອາທິນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນຸທ຺ເທສິເກ ກມ຺ມສ຺ສາຣມ຺ມຓໍ ໂສ ວາ ໂຫຕິ, ອຎ຺ໂຎ ວາ. ອຸຠເຍຫີຕິ ກິຎ຺ຈາປິ ປຐມປ຺ປຫາໂຣ ນ ສຍເມວ ສກ຺ໂກຕິ, ທຸຕິຍໍ ລຠິຕ຺ວາ ປນ ສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ຊີວິຕວິນາສນເຫຕຸ ອໂຫສິ, ຕທຕ຺ຖເມວ ຫິ ວຘເກນ ໂສ ທິນ຺ໂນ, ທຸຕິໂຍ ປນ ອຎ຺ເຎນ ຈິຕ຺ເຕນ ທິນ຺ໂນ, ເຕນ ສຸຏ຺ຐຸ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຐມປ຺ປຫາເຣເນວາ’’ຕິ, ‘‘ເຈຕນາ ນາມ ທາຣຸຓາຕິ ຄຣຸໍ ວຕ຺ຖຸໍ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕປຸພ຺ພຠາຄເຈຕນາ ປກຕິສຠາວວຘກເຈຕນາ, ໂນ ທາຣຸຓາ ໂຫຕີ’’ຕິ ອາຈຣິເຍນ ລິຂິຕໍ. ‘‘ປຸພ຺ພຠາຄເຈຕນາ ປຣິວາຣາ, ວຘກເຈຕນາວ ທາຣຸຓາ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາຘິປ຺ປາຍນ຺ຕິ ອຸໂຠປິ ປຏິວິຊ຺ຌຕິ, ສາຫຕ຺ຖິໂກປິ ສງ຺ເກຕຕ຺ຕາ ນ ມຸຈ຺ຈຕິ ກິຣ.

ກິຣິຍາວິເສໂສ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ອນາຄໂຕ. ‘‘ເອວໍ ວິຊ຺ຌ, ເອວໍ ປຫຣ, ເອວໍ ຆາເຫຫີ’ຕິ ປາຬິຍາ ສເມຕີຕິ ອາຈຣິເຍນ ຄຫິໂຕ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ປຸຣໂຕ ປຫຣິຕ຺ວາຕິອາທິ ວຕ຺ຖຸວິສງ຺ເກຕເມວ ກິຣ. ເອຕໍ ຄາເມ ຐິຕນ຺ຕິ ປຸຄ຺ຄໂລວ ນິຍມິໂຕ. ໂຍ ປນ ລິງ຺ຄວເສນ ‘‘ທີຆໍ…ເປ… ມາເຣຫີ’’ຕິ ອາຓາເປຕິ ອນິຍເມຕ຺ວາ. ຍທິ ນິຍເມຕ຺ວາ ວທຕິ, ‘‘ເອຕໍ ທີຆ’’ນ຺ຕິ ວເທຍ຺ຍາຕິ ອປເຣ. ອາຈຣິຍາ ປນ ‘‘ທີຆນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ນິຍມິຕໍ ໂຫຕິ, ເອວໍ ອນິຍເມຕ຺ວາ ວທຕິ, ນ ປນ ອາຓາປໂກ ທີຆາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ມາເຣຫີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ ກິຣ. ‘‘ອຕ຺ໂຖ ປນ ຈິຕ຺ເຕນ ເອກໍ ສນ຺ຘາຍປິ ອນິຍເມຕ຺ວາ ອາຓາເປຕີ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ‘‘ອິຕໂຣ ອຎ຺ຎໍ ຕາທິສໍ ມາເຣຕິ, ອາຓາປໂກ ມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ຍຖາຘິປ຺ປາຍໍ ນ ຄຕຕ຺ຕາ. ‘‘ເອວໍ ທີຆາທິວເສນາປິ ຈິຕ຺ເຕນ ອນິຍມິຕສ຺ເສວາຕິ ຍຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຄຓ຺ຐິປເທ ລິຂິຕໍ, ສຸຏ຺ຐຸ ວີມໍສິຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ໂອກາສສ຺ສ ນິຍມິຕຕ຺ຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ໂອກາສນິຍມໍ ກຕ຺ວາ ນິທ຺ທິສນ຺ໂຕ ຕສ຺ມິໍ ໂອກາເສ ນິສິນ຺ນໍ ມາເຣຕຸກາໂມວ ໂຫຕິ, ສຍໍ ປນ ຕທາ ຕຕ຺ຖ ນຕ຺ຖິ. ຕສ຺ມາ ໂອກາເສນ ສຫ ອຕ຺ຕໂນ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ນ ໂຫຕິ, ເຕນ ອຕ຺ຕນາ ມາຣາປິໂຕ ປໂຣ ເອວ ມາຣາປິໂຕ. ກຖໍ? ສຍໍ ຣສ຺ໂສ ຈ ຕນຸໂກ ຈ ຫຸຕ຺ວາ ປຸພ຺ພຠາເຄ ອຕ຺ຕານໍ ສນ຺ຘາຍ ອາຓຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ‘‘ທີຆໍ ຣສ຺ສໍ ຖູລໍ ພລວນ຺ຕໍ ມາເຣຫີ’’ຕິ ອາຓາເປນ຺ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕນິ ຕສ຺ສາກາຣສ຺ສ ນຕ຺ຖິຕາຍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຕາທິສສ຺ສ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕິ, ເຕນ ມູລຏ຺ຐສ຺ສ ກມ຺ມພທ຺ໂຘ. ເອວໍສມ຺ປທມິທນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ທູຕປຣມ຺ປຣານິທ຺ເທເສ ອາຓາເປຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ. ອິຕຣສ຺ສ ອາໂຣເຈຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາຕິ ອາຈຣິຍນ຺ເຕວາສີນໍ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ອາໂຣຈເນ, ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫເນ ທຸກ຺ກຏໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ວຘໂກ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ສິທ຺ຘໍ ໂຫຕິ. ຕໍ ປນ ໂອກາສາຠາວໂຕ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ມູລຏ຺ເຐນ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພາປຕ຺ຕິຍາ ຫິ ຕສ຺ສ ໂອກາໂສ ອປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ, ເຕນສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ໂອກາເສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຘໂກ ເຈ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ມູລຏ຺ໂຐ ອາຈຣິໂຍ ປຸພ຺ເພ ອາປນ຺ນທຸກ຺ກເຏນ ສຫ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍມ຺ປິ ອາປຊ຺ຊຕິ. ກສ຺ມາ? ມຫາຊໂນ ຫິ ເຕນ ປາເປ ນິໂຍຊິໂຕຕິ. ອິທໍ ປນ ທຸກ຺ກຏຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ວຘໂກ ເຈ ຕມຕ຺ຖໍ ນ ສາເວຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ. ຍທິ ສາເວຕິ, ປາຣາຊິກເມວາປຊ຺ຊຕິ. ກສ຺ມາ? ອຕ຺ຖສາຘກເຈຕນາຍ ອຠາວາ. ອນຸຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘‘ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫຕິ, ຕໍ ທຸກ຺ກຏໍ ໂຫຕິ. ຍທິ ເອວໍ ກສ຺ມາ ປາເຐ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຈ? ວຘໂກ ປນ ‘ສາຘຸ ກໂຣມີ’ຕິ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ຕໍ ນ ກໂຣຕິ. ເອວຎ຺ຫິ ນິຍເມ ‘ມູລຏ຺ຐສ຺ສ ກິໍ ນາມ ໂຫຕິ, ກິມສ຺ສ ທຸກ຺ກຏາປຕ຺ຕີ’ຕິ ສຎ຺ຊາຕກງ຺ຂານໍ ຕທຕ຺ຖທີປນຕ຺ຖໍ ‘ມູລຏ຺ຐສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາ’’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ວຘໂກ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ, ມູລຏ຺ຐສ຺ສ ຈ ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ນ ສິລິສ຺ສຕິ, ມູລຏ຺ເຐນ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພາປຕ຺ຕິທສ຺ສນາຘິກາຣຕ຺ຕາ ວຘໂກ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ວິສກ຺ກິຍທູຕປທນິທ຺ເທເສ ‘‘ວຕ຺ຕຸກາມຕາຍ ຈ ກິຈ຺ເຉເນຕ຺ຖ ວຕ຺ວາ ປໂຍຊນໍ ນຕ຺ຖີຕິ ຠຄວຕາ ນ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍໍ ປນ ‘‘ມູລຏ຺ຐສ຺ເສວ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ວິຈາຣຓາ – ອາຈຣິເຍນ ອາຓຕ຺ເຕນ ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິເຕນ ຕທຕ຺ເຖ ສງ຺ຆຣກ຺ຂິຕສ຺ເສວ ອາໂຣຈິເຕ ກິຎ຺ຈາປິ ໂຍ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ອຖ ໂຂ ອາຈຣິຍສ຺ເສເວຕໍ ທຸກ຺ກຏໍ ວິສງ຺ເກຕຕ຺ຕາ, ນ ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິຕສ຺ສ, ກສ຺ມາ? ອຕ຺ຖສາຘກເຈຕນາຍ ອາປນ຺ນຕ຺ຕາ. ເຕເນວ ‘‘ອາຓາປກສ຺ສ ຈ ວຘກສ຺ສ ຈ ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສາ’’ຕິ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປນ ມູລຏ຺ເຐນ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພທຸກ຺ກຏໍ ‘‘ມູລຏ຺ຐສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ອປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນກາສຕ຺ຕາ ນ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອວິສງ຺ເກເຕ ‘‘ມູລຏ຺ຐສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິສງ຺ເກເຕ ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາຕິ ສິທ຺ຘນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ວຘໂກ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ອິທໍ ປນ ທຸກ຺ກຏໍ ວຘກສ຺ເສວ. ໂສ ຫິ ປຐມໍ ອາຓາປກໍ ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິຕໍ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິໍ ປາເປຕ຺ວາ ສຍໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຕ຺ວາ ອາປຊ຺ຊິສ຺ສຕີຕິ ກິຎ຺ຈາປິ ປາຬິຍໍ ‘‘ໂສ ຕໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຕິ, ອາຓາປກສ຺ສ ຈ ວຘກສ຺ສ ຈ ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສາ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາປິ ຕໍ ອຕ຺ຖໂຕ ວຸຕ຺ຕເມວ, ‘‘ຍໂຕ ປາຣາຊິກໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາ ຈ ຕໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ໂສ ຕໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ສພ຺ເພສໍ ປາຣາຊິກສ຺ສາ’’ຕິ ຫິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ປຸພ຺ເພ ອາຈຣິຍນ຺ເຕວາສິການໍ ວຸຕ຺ຕທຸກ຺ກຏຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍາປຕ຺ຕິໂຍ ປຐມເມວ ອນາປນ຺ນາ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິຍາ ອາປນ຺ນຕ຺ຕາ. ຕຖາປິ ວຘກສ຺ສ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິຍາ ເຕສໍ ປາຣາຊິກຠາໂວ ປາກໂຏ ຊາໂຕຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ອາປຕ຺ຕິ ສພ຺ເພສໍ ປາຣາຊິກສ຺ສາ’’ຕິ ເອກໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຕຖາ ‘‘ອາຓາປກສ຺ສ, ວຘກສ຺ສ ຈ ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ. ກສ຺ມາ? ວຘກສ຺ສ ທຸກ຺ກຏາປຕ຺ຕິຍາ ອາປນ຺ນຕ຺ຕາ. ໂສ ຫິ ປຐມໍ ທຸກ຺ກຏາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ປາຣາຊິກໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ຍທິ ປນ ອນ຺ເຕວາສິກາ ເກວລໍ ອາຈຣິຍສ຺ສ ຄຣຸກຕາຍ ສາສນໍ ອາໂຣເຈນ຺ຕິ ສຍໍ ອມຣຓາຘິປ຺ປາຍາ ສມານາ ປາຣາຊິເກນ ອນາປຕ຺ຕິ. ອກປ຺ປິຍສາສນຫຣຓປຈ຺ຈຍາ ທຸກ຺ກຏາປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ ເອວ, ອິມສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສ ສາຘນຕ຺ຖໍ ຘມ຺ມປທວຕ຺ຖູຫິ ມິຄລຸທ຺ທກສ຺ສ ຠຣິຍາຍ ໂສຕາປນ຺ນາຍ ຘນຸອຸສຸສູລາທິທານໍ ນິທສ຺ສນໍ ວທນ຺ຕິ ເອເກ. ຕໍ ຕິຕ຺ຕິຣຊາຕເກນ (ຊາ. ໑.໔.໗໓ ອາທໂຍ) ສເມຕິ, ຕສ຺ມາ ສຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ອຏ຺ຐກຖຎ຺ຈ ອນຸໂລເມຕີຕິ ໂນ ຕກ຺ໂກຕິ ອາຈຣິໂຍ. ອິຘ ປນ ທູຕປຣມ຺ປຣາຍ ຈ ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ປາວທ, ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ປາວທຕູ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວາຈາຍ ວາ ອາໂຣເຈຕຸ, ຫຕ຺ຖມຸທ຺ທາຍ ວາ, ປຓ຺ເຓນ ວາ, ທູເຕນ ວາ ອາໂຣເຈຕຸ, ວິສງ຺ເກໂຕ ນຕ຺ຖິ. ສເຈ ວິເສເສຕ຺ວາ ມູລຏ຺ໂຐ, ອນ຺ຕຣາທູໂຕ ວາ ວທຕິ, ຕທຕິກ຺ກເມ ວິສງ຺ເກໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອິທານິ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ອຘິກາຣທ຺ວເຍ ອນຸຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕນໂຍ ວຸຈ຺ຈຕິ – ‘‘ວຘໂກ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ວຘກສ຺ເສວ ອາປຕ຺ຕິ, ນ ອາຓາປກສ຺ສ ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິຕສ຺ສ. ຍທິ ປນ ໂສ ວຊ຺ຌມຣຓາມຣເຓສຸ ອວສ຺ສມຎ຺ຎຕຣໍ ກໂຣຕິ, ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິຕສ຺ສາຓຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ເອວ ປາຣາຊິກທຸກ຺ກເຏສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ສິຍາ. ‘‘ອິຕິ ຈິຕ຺ຕມໂນ’’ຕິ ອຘິກາຣໂຕ ‘‘ຈິຕ຺ຕສງ຺ກປ຺ໂປ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ວິຍ ‘‘ວຘໂກ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ມູລຏ຺ຐສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາ’’ຕິ ອຘິກາຣໂຕ ‘‘ມູລຏ຺ຐສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ. ກສ຺ມາ ສຣູເປນ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຈ? ຕໂຕ ຈຸຕ຺ຕຣິ ນຍທານຕ຺ຖໍ. ‘‘ມູລຏ຺ຐສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ເຕ ມູລຏ຺ຐສ຺ເສວ ວເສນ ນິຍມິຕຕ຺ຕາ ‘‘ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ນ ຎາຍຕິ. ‘‘ວຘໂກ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ຫິ ອນິຍເມຕ຺ວາ ວຸຕ຺ເຕ ສກ຺ກາ ອຸຠເຍສໍ ວເສນ ທຸກ຺ກເຏ ໂຍເຊຕຸໍ. ຕສ຺ມາ ເອວ ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິເຍຫິ ອຘິກາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ສງ຺ຆຣກ຺ຂິເຕນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິເຕ ມູລຏ຺ຐສ຺ເສວ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ເນວ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ, ນ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ເກວລນ຺ຕຸ ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິຕສ຺ສ ອນິຍມິຕຕ຺ຕາ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ສ ປນ ປາຣາຊິກທຸກ຺ກເຏສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ທີປິໂຕ, ຕສ຺ມາ ຕມ຺ປິ ສຸວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ອຸຠເຍສໍ ວເສນ ໂຍເຊຕຸໍ ສກ຺ກາ, ຕສ຺ມາ ອາຈຣິເຍຫິ ‘‘ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ເສເວຕໍ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ມູລຏ຺ໂຐ ເນວ ອນຸຎ຺ຎາໂຕ ‘‘ມູລຏ຺ຐສ຺ສາ’’ຕິ ວຈນາຠາວໂຕ, ນ ຈ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ‘‘ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ປາຬິຍາ ອຠາວໂຕ, ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນປຈ຺ຈຍາ ວຘກສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ສິຍາຕິ ນຍໍ ທາຕຸໍ ‘‘ມູລຏ຺ຐສ຺ສາ’’ຕິ ປາຬິຍໍ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ຕໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ເສເວຕໍ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕມ຺ປິ ສຸວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຣ ຫິ ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິຕສ຺ສ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປນ ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ອນິຍຕາຕິ. ກສ຺ມາ ປນ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອນຸຕ຺ຕານໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນປຈ຺ຈຍາ ວຘກສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ອວຕ຺ວາ ມູລຏ຺ຐສ຺ເສວ ວເສນ ທຸກ຺ກຏໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຈ? ອນິຏ຺ຐນິວາຣຓຕ຺ຖໍ. ‘‘ສງ຺ຆຣກ຺ຂິເຕນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິເຕ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນປຈ຺ຈຍາ ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ເຕ ອນນ຺ຕຣນເຍນ ສຣູເປນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິຘາປິ ມູລຏ຺ຐສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕເມວ ໂຫຕີຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ. ອິຕິ ຕໍ ເອວໍ ອາປນ຺ນໍ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ອຸຕ຺ຕານນ຺ຕິ ຕໍ ອວຕ຺ວາ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນຸຕ຺ຕານຕ຺ຕາ ອຏ຺ຐກຖາຍນ຺ຕິ ອິມໍ ອນິຏ຺ຐຄ຺ຄຫຓໍ ນິວາເຣຕຸໍ ‘‘ມູລຏ຺ຐສ຺ເສເວຕໍ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຈຣິເຍນ ຫິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏມ຺ປິ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ອຸຕ຺ຕານຎ຺ຈ ກສ຺ມາ ອມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຈ? ປຏິປຕ຺ຕິທີປນຕ຺ຖໍ. ‘‘ປິຏກຕ຺ຕຍາທີສຸ ອປ຺ປຏິຫຕພຸທ຺ຘິໂຍປິ ອາຈຣິຍາ ສຣູເປນ ປາຬິຍໍ ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອວຣູເປສຸ ນາມ ຐາເນສຸ ເອວໍ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ກິມງ຺ຄໍ ປນ ມາທິໂສຕິ ສຸຫທຍາ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ອນາຄເຕ ວຸຕ຺ຕນຍມນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ສງ຺ກຣໂທສໍ ວິວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ວຓ຺ຓນາເວລຎ຺ຈ ອນຕິກ຺ກມ຺ມ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ ຈ ອປເຣຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍໍ ປນ ອຏ຺ຐກຖາຍ ວາ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອວຣູເປສຸ ນາມ ປາໂຐ ອາຈຣິເຍນ ປຈ຺ຉາ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເກສຸຈິ ໂປຕ຺ຖເກສຸ ນ ທິສ຺ສຕີຕິ ກຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ລິຂິສ຺ສາມ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ອາປຕ຺ຕິເຍວ ນ ສິຍາ, ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕປຏິຄ຺ຄຫຓມຣຓາຠິນນ຺ທເນສຸປິ ຈ ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ, ມາຣຓປຏິຄ຺ຄຫເຓ ກຖໍ ນ ສິຍາ, ຕສ຺ມາ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ເສເວຕໍ ທຸກ຺ກຏໍ, ເຕເນເວຕ຺ຖ ‘‘ມູລຏ຺ຐສ຺ສາ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸຣິມນເຍປິ ເຈຕໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ເວທິຕພ຺ພເມວ, ໂອກາສາຠາເວນ ປນ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ໂຍ ໂຍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ ອາປຕ຺ຕິເຍວາຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕິ. ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ, ເອວໍ ອທິນ຺ນາທາເນປີຕິ.

໑໗໕. ອຣໂຫ ຣໂຫສຎ຺ຎີນິທ຺ເທສາທີສຸ ກິຎ຺ຈາປິ ປາຬິຍໍ, ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ທຸກ຺ກຏເມວ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາປິ ຕຕ຺ຖ ປຣມ຺ປຣາຍ ສຸຕ຺ວາ ມຣຕູຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ອຸລ຺ລປນ຺ຕສ຺ສ ອຸທ຺ເທເສ ສຕິ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐສ຺ສ ມຣເຓນ ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສ, ອສຕິ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ມຣເຓນ ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສ. ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ສຸຕ຺ວາ ເມ ວຊ຺ຌສ຺ສ ອາໂຣເຈຕູ’’ຕິ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ອຸລ຺ລປນ຺ຕສ຺ສ ວິສງ຺ເກຕຕາ ທູຕປຣມ຺ປຣາຍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ສເຈ ‘‘ໂຍ ໂກຈິ ສຸຕ຺ວາ ວທຕູ’’ຕິ ອຸລ຺ລປຕິ, ວຊ຺ໂຌ ສຍເມວ ສຸຕ຺ວາ ມຣຕິ, ວິສງ຺ເກຕຕ຺ຕາ ນ ປາຣາຊິກໍ. ໂຍ ໂກຈິ ສຸຕ຺ວາ ວທຕິ, ໂສ ເຈ ມຣຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ‘‘ໂຍ ໂກຈິ ມມ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ຕໍ ມາເຣຕູ’’ຕິ ອຸລ຺ລປຕິ, ໂຍ ໂກຈິ ສຸຕ຺ວາ ມາເຣຕິ, ປາຣາຊິກໍ, ສຍເມວ ສຸຕ຺ວາ ມາເຣຕິ, ວິສງ຺ເກຕຕ຺ຕາ ນ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ເອວໍ ຍຖາສມ຺ຠໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໑໗໖. ມູລໍ ທຕ຺ວາ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ, ຠຎ຺ຊິຕ຺ວາ, ຈວິຕ຺ວາ, ຈຸຓ຺ເຓຕ຺ວາ, ອຄ຺ຄິມ຺ຫິ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວາ ປເຄວ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ວຸຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ. ເຍສໍ ຫຕ຺ຖໂຕ ມູລໍ ຄຫິຕນ຺ຕິ ເຍສໍ ຎາຕກປຣິວາຣິຕານໍ ຫຕ຺ຖໂຕ ມູລໍ ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ຄຫິຕໍ, ໂປຕ຺ຖກສາມິກຫຕ຺ຖໂຕ ປຸພ຺ເພ ທິນ຺ນມູລໍ ປຸນ ຄເຫຕ຺ວາ ເຕສຎ຺ເຎວ ຎາຕກາທີນໍ ທຕ຺ວາ ມຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ໂປຕ຺ຖກສາມິກສ຺ເສວ ສນ຺ຕກໍ ຊາຕໍ ໂຫຕິ. ອນຸຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘‘ສເຈປິ ໂສ ວິປ຺ປຏິສາຣີ ຫຸຕ຺ວາ ສີຆໍ ເຕສໍ ມູລໍ ທຕ຺ວາ ມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ເຍນ ຘເນນ ໂປຕ຺ຖໂກ ກີໂຕ, ຕຎ຺ຈ ຘນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກສ຺ມາ? ໂປຕ຺ຖກສາມິກຫຕ຺ຖໂຕ ຘເນ ຄຫິເຕ ໂປຕ຺ຖເກ ອທິນ຺ເນປິ ມຸຈ຺ຈນໂຕ. ສເຈ ອຎ຺ຎໍ ຘນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ໂປຕ຺ຖກສ຺ສ ອຕ຺ຕນິຍຠາວໂຕ ອໂມຈິຕຕ຺ຕາ. ສເຈ ໂປຕ຺ຖກໍ ສາມິການໍ ທຕ຺ວາ ມູລໍ ນ ຄຓ຺ຫາຕິ, ນ ມຸຈ຺ຈຕິ ອຕ຺ຕນິຍຠາວໂຕ ອໂມຈິຕຕ຺ຕາ. ສເຈ ໂປຕ຺ຖກໍ ມູລຏ຺ເຐນ ທິຍ຺ຍມານໍ ‘‘ຕເວວ ໂຫຕູ’’ຕິ ອປ຺ເປຕິ, ມຸຈ຺ຈຕິ ອຕ຺ຕນິຍຠາວໂຕ ໂມຈິຕຕ຺ຕາ. ເອຕ຺ຖາຍໍ ວິຈາຣຓາ – ຍຖາ ເຈຕິຍໍ ວາ ປຏິມໍ ໂປກ຺ຂຣຓິໍ ເສຕຸໍ ວາ ກິຓິຕ຺ວາ ຄຫິຕມ຺ປິ ກາຣກສ຺ເສເວຕໍ ປຸຎ຺ຎໍ, ນ ກິຓິຕ຺ວາ ຄຫິຕສ຺ສ, ຕຖາ ປາປມ຺ປິ ເຍນ ໂປຕ຺ຖໂກ ລິຂິໂຕ, ຕສ຺ເສວ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ນ ອິຕຣສ຺ສາຕິ ເຈ? ນ, ‘‘ສຕ຺ຖຫາຣກໍ ວາສ຺ສ ປຣິເຍເສຍ຺ຍາ’’ຕິ ວຈນໂຕ. ປເຣນ ຫິ ກຕສຕ຺ຖໍ ລຠິຕ຺ວາ ອຸປນິກ຺ຂິປນ຺ຕສ຺ສ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ສິທ຺ຘໍ. ເອວໍ ປເຣນ ລິຂິຕມ຺ປິ ໂປຕ຺ຖກໍ ລຠິຕ຺ວາ ຍຖາ ວຊ຺ໂຌ ຕໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ມຣຕິ, ຕຖາ ອຸປນິກ຺ຂິເປຍ຺ຍ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ສິທ຺ຘໍ ໂຫຕີຕິ. ເຈຕິຍາທີຕິ ເອຕມນິທສ຺ສນໍ ກຣຓປຈ຺ຈຍໍ ຫິ ຕໍ ກມ຺ມໍ ອິທໍມຣຓປຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ເອວໍ ອາຈຣິເຍນ ວິຈາຣິຕໍ. ມມ ປນ ເຈຕິຍາທິນິທສ຺ສເນເນວ ໂສປິ ອຕ຺ໂຖ ສາເຘຕພ຺ໂພ ວິຍ ປຏິຠາຕິ.

ຕຕ຺ຕກາ ປາຓາຕິປາຕາຕິ ‘‘ເອກາປິ ເຈຕນາ ກິຈ຺ຈວເສນ ‘ຕຕ຺ຕກາ’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ສຕິປຏ຺ຐານສມ຺ມປ຺ປຘານານໍ ຈຕຸກ຺ກຕາ ວິຍາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ປມາເຓ ຐເປຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ຕນາ ອຘິປ຺ເປຕປ຺ປມາເຓ. ‘‘ກຕໍ ມຍາ ເອວຣູເປ ອາວາເຏ ຂຓິເຕ ຕສ຺ມິໍ ປຕິຕ຺ວາ ມຣຕູ’’ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ວຘໂກ ອາວາຏປ຺ປມາຓໍ ນິຍເມຕ຺ວາ ສເຈ ຂຓິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ອາວາເຏ’’ຕິ. ອິທານິ ຂຓິຕພ຺ພໍ ສນ຺ຘາຍ ເອຕ຺ຕກປ຺ປມາຓສ຺ສ ອນິຍມິຕຕ຺ຕາ ‘‘ເອກສ຺ມິມ຺ປິ ກຸທາລປ຺ປຫາເຣ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິກຕ຺ເຖເຣຫິ ກິຎ຺ຈາປິ ອຸປຐຕໍ, ຕຖາປິ ສນ຺ນິຏ຺ຐາປກເຈຕນາ ອຸຠຍຕ຺ຖ ອຕ຺ເຖວາຕິ ອາຈຣິຍາ. ພຫູນໍ ມຣເຓ ອາຣມ຺ມຓນິຍເມ ກຖນ຺ຕິ ເຈ? ວຊ຺ເຌສຸ ເອກສ຺ສ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິເຍ ອາລມ຺ພິເຕ ສພ຺ເພສມາລມ຺ພິຕເມວ ໂຫຕິ. ເອກສ຺ສ ມຣເຓປິ ນ ຕສ຺ສ ສກລໍ ຊີວິຕໍ ສກ຺ກາ ອາລມ຺ພິຕຸໍ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ, ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ນິຣຸຊ຺ຌມານໍ, ອຕ຺ຖິຕາຍປາຓາຕິປາຕເຈຕນາວ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມຓາ, ປຸເຣຊາຕາຣມ຺ມຓາ ຈ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕມ຺ປິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ປຈ຺ຉິມໂກຏິຍາ ເອກຈິຕ຺ຕກ຺ຂເຓ ປຸເຣຊາຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ຐິຕໍ ຕໍ ຊີວິຕມາລມ຺ພຓໍ ກຕ຺ວາ ສຕ຺ຕມຊວນປຣິຍາປນ຺ນເຈຕນາຍ ໂອປກ຺ກເມ ກເຕ ອຕ຺ຖໂຕ ຕສ຺ສ ສຕ຺ຕສ຺ສ ສພ຺ພໍ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍມາລມ຺ພິຕໍ, ໂວໂຣປິຕຎ຺ຈ ໂຫຕິ, ອິໂຕ ປນຎ຺ຎຖາ ນ ສກ຺ກາ; ເອວເມວ ປຸພ຺ພຠາເຄ ‘‘ພຫູປິສຕ຺ເຕ ມາເຣມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ສນ຺ນິຏ຺ຐານກາເລ ວິສປກ຺ຂິປນາທີສຸ ເອກໍ ປໂຍຄໍ ສາຘຍມານາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣເຈຕນາ ເຕສຸ ເອກສ຺ສ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອາລມ຺ພຓໍ ກຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເອວໍ ອຸປ຺ປນ຺ນາຍ ປເນກາຍ ສພ຺ເພປິ ເຕ ມາຣິຕາ ໂຫນ຺ຕິ ຕາຍ ເອວ ສພ຺ເພສໍ ມຣຓສິທ຺ຘິໂຕ, ອຎ຺ຎຖາ ນ ສກ຺ກາ ໂວໂຣເປຕຸໍ, ອາລມ຺ພິຕຸໍ ວາ. ຕຕ຺ຖ ເອກາຍ ເຈຕນາຍ ພຫູນໍ ມຣເຓ ອກຸສລຣາສິ ກຖນ຺ຕິ ເຈ? ວິສຸໍ ວິສຸໍ ມຣເຓ ປວຕ຺ຕເຈຕນານໍ ກິຈ຺ຈກຣຓໂຕ. ກຖໍ? ຕາ ປນ ສພ຺ພາ ອຸປປຊ຺ຊເວທນີຍາວ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕາສຸ ຍາຍ ກາຍຈິ ທິນ຺ນາຍ ປຏິສນ຺ຘິຍາ ອິຕຣາ ສພ຺ພາປິ ‘‘ຕໂຕ ພລວຕຣກຸສລປຏິພາຫິຕາ ອໂຫສິກມ຺ມ’’ນ຺ຕິອາທິໂກຏ຺ຐາສໍ ຠຊນ຺ຕິ, ປຸນປິ ວິປາກໍ ຊນິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ. ອປຣາປຣິຍເວທນີຍາປິ ວິຍ ຕໍ ປຏິພາຫິຕ຺ວາ ກຸສລເຈຕນາ ປຏິສນ຺ຘິໍ ເທຕິ, ຕຖາ ອຍມ຺ປິ ເຈຕນາ ອນນ຺ຕຣຠເວ ເອວ ປຏິສນ຺ຘິທານາທິວເສນ ຕາສໍ ກິຈ຺ຈເລສກຣຓໂຕ ເອກາປິ ສມານາ ‘‘ຣາສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຕາຍ ປນ ທິນ຺ນາຍ ປຏິສນ຺ຘິຍາ ອຕິຕິກ຺ໂຂ ວິປາໂກ ໂຫຕິ. ອຍເມຕ຺ຖ ວິເສໂສຕິອາທິ ອນຸຄຓ຺ຐິປເທ ປປຎ຺ຈິຕໍ.

ອມຣິຕຸກາມາ ວາຕິ ອຘິປ຺ປາຍຕ຺ຕາ ໂອປປາຕິກມຣເຓປິ ອາປຕ຺ຕິ. ‘‘‘ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຕນໍ ນ ທິສ຺ສຕີຕິ ເຈ? ໂອປປາຕິກຕ຺ຕໍ, ປຕນຎ຺ຈ ເອກເມວາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ອຖ ວາ ‘‘ສພ຺ພຖາປິ ອນຸທ຺ທິສ຺ເສວາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ເອຕ຺ຖ ມຣຕູຕິ ອຘິປ຺ປາຍສມ຺ຠວໂຕ ‘‘ອຸຕ຺ຕຣິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ມຣຕິ ປາຣາຊິກເມວາ’’ຕິ ສຸວຸຕ຺ຕໍ. ສເຈ ‘‘ປຕິຕ຺ວາ ມຣຕູ’’ຕິ ນິຍເມຕ຺ວາ ຂຓິໂຕ ໂຫຕິ, ໂອປປາຕິກມນຸສ຺ໂສ ຈ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຐິຕນິຍເມເນວ ‘‘ອຸຕ຺ຕຣິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ມຣຕີຕິ ປາຣາຊິກຈ຺ຉາຍາ ນ ທິສ຺ສຕິ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸຕ຺ຕຣິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ’’ຕິ. ໂສ ຫິ ອຸຕ຺ຕຣິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ປຸນປ຺ປຸນໍ ປຕິຕ຺ວາ ມຣຕິ, ເຕນ ປາໂຕປິ ຕສ຺ສ ສິທ຺ໂຘ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕຕ຺ຖ ສິຍາ – ໂຍ ປນ ‘‘ອຸຕ຺ຕຣິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ມຣຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ໂອປາຕຂຓນກ຺ຂເຓ ອຣູປໂລເກ ຊີວຕິ. ວຘກເຈຕນາ ຈ ‘‘ອນິຍໂຕ ຘມ຺ໂມ ມິຈ຺ຉຕ຺ຕນິຍຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ, ຣູປຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ມາຕຸຆາຕິກມ຺ມສ຺ສ ປິຕຸຆາຕິກມ຺ມສ຺ສ ອຣຫນ຺ຕຆາຕິກມ຺ມສ຺ສ ຣຸຫິຣຸປ຺ປາທກມ຺ມສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໒.໑໕.໓໘ ມິຈ຺ຉຕ຺ຕນິຍຕຕ຺ຕິກ) ວຈນໂຕ ຣູປຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍາຣມ຺ມຓໍ ໂຫຕິ, ນ ຈ ຕໍ ອຣູປາວຈຣສຕ຺ຕສ຺ສຕ຺ຖິ, ນ ຈ ສາ ເຈຕນາ ‘‘ອນິຍໂຕ ຘມ຺ໂມ ມິຈ຺ຉຕ຺ຕນິຍຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ປຸເຣຊາຕປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ, ອາຣມ຺ມຓປຸເຣຊາຕໍ ວຕ຺ຖຸປຸເຣຊາຕໍ ອາຣມ຺ມຓປຸເຣຊາຕໍ. ຣູປຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ມາຕຸຆາຕິກມ຺ມສ຺ສ ປຸເຣຊາຕປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໒.໑໕.໔໘ ມິຈ຺ຉຕ຺ຕນິຍຕຕ຺ຕິກ) ວຈນໂຕ ອນາຄຕາຣມ຺ມຓາ ໂຫຕິ. ອຎ຺ໂຎ ອິຘ ປຕິຕ຺ວາ ມຣຓກສຕ຺ໂຕ ນຕ຺ຖິ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ວຘກເຈຕນາຍ ກິໍ ອາຣມ຺ມຓນ຺ຕິ ເຈ? ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອິຘ ຊີວນກສຕ຺ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອາຣມ຺ມຓໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ໂສ ນ ມຣຕິ, ອຖ ໂຂ ປາຓາຕິປາໂຕ ໂຫຕິ ເອວ. ຍຖາ ກິໍ ‘‘ຍຖາກ຺ກເມນ ຐິເຕ ສຕ຺ຕ ຊເນ ເອເກນ ກຓ຺ເຑນ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ມາເຣມີ’’ຕິ ປຸພ຺ພຠາເຄ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ສນ຺ນິຏ຺ຐານກາເລ ເຕສຸ ເອກສ຺ສ ຊີວິຕມາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ກຓ຺ຑໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕິ, ກຓ຺ໂຑ ຕໍ ວິຣຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອິຕເຣ ຉ ຊເນ ມາເຣຕິ, ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ອຍໍ ປາຓາຕິປາຕີ ເອວ ໂຫຕິ, ເອວມິຘາປິ ‘‘ໂຍ ໂກຈີ’’ຕິ ວິກປ຺ເປນ຺ຕສ຺ສ ວຘກເຈຕນາ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ຊີວິຕາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມິໍ ອມເຕປິ ອິຕຣສ຺ສ ວເສນ ປາຓາຕິປາຕີ. ສເຈ ອຣຫາ ຫຸຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍຕິ, ອຣຫນ຺ຕຆາຕໂກວ ໂຫຕິ. ເອສ ນໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ເອວຣູເປສຸ. ອຍເມວ ເຫຕ຺ຖ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາຄຕາ ຍຸຕ຺ຕິ ວິນິຈ຺ຉຍກຖາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປຕນຣູປໍ ປມາຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍຖາ ມາຕຸຍາ ປຕິຕ຺ວາ ປຣິວຕ຺ຕລິງ຺ຄາຍ ມຕາຍ ໂສ ມາຕຸຆາຕໂກ ໂຫຕິ, ນ ເກວລໍ ປຸຣິສຆາຕໂກ, ຕສ຺ມາ ປຕນສ຺ເສວ ວເສນ ອາປຕ຺ຕິ. ກສ຺ມາ? ປຕນຣູປມຣຓຣູປານໍ ເອກສນ຺ຕານຕ຺ຕາ, ຕເທວ ຫິສ຺ສ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ຕສ຺ສ ຫິ ປຣິວຕ຺ຕນໍ ນຕ຺ຖິ, ອິຕ຺ຖິປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍາເນວ ປວຕ຺ຕິຍໍ ນິຣຸຊ຺ຌນຸປ຺ປຊ຺ຊນການິ, ອິຕ຺ຖິປຸຣິໂສຕິ ຈ ຕຕ຺ຖ ໂວຫາຣມຕ຺ຕເມວ, ຕສ຺ມາ ມາຕຸຆາຕໂກວ, ນ ປຸຣິສຆາຕໂກຕິ, ຍຖາ ຕສ຺ສ ປຕນຣູປວເສນາປຕ຺ຕິ, ຕຖາ ອິຘາປິ ປຕນຣູປວເສນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ເອກສນ຺ຕານຕ຺ຕາຕິ ອຍໍ ປຐມເຖຣວາເທ ຍຸຕ຺ຕິ. ທຸຕິເຍ ກິຎ຺ຈາປິ ເປໂຕ ປຕິໂຕ, ຍກ຺ໂຂ ຈ, ອຖ ໂຂ ອເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິກຕ຺ຕາ ອກຸສລວິປາກສ຺ສ ‘‘ວາເມນ ສູກໂຣ ໂຫຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໙໖; ມຫານິ. ອຏ຺ຐ. ໑໖໖) ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕຍກ຺ຂານໍ ປຏິສນ຺ຘິ ວິຍ ສພ຺ພຣູປານໍ ສາຘາຣຓຕ຺ຕາ, ອມນຸສ຺ສຊາຕິກຕ຺ຕາ ຈ ຕິຣຈ຺ຉານຣູເປນ ມເຕ ມຣຓຣູປວເສນ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ວຕ຺ຖຸວເສນ ລຫຸກາປຕ຺ຕິຍາ ປຣິວຕ຺ຕນາ ໂຫຕິ ເອວ ຕຕ຺ຖຊາຕກຣຸກ຺ຂາທິເຉທນປາຈິຕ຺ຕິຍປຣິວຕ຺ຕນໍ ວິຍ. ອຍເມວ ຍຸຕ຺ຕຕໂຣ, ຕສ຺ມາ ປຈ຺ຉາ ວຸຕ຺ໂຕ. ປາຣາຊິກສ຺ສ ປນ ມນຸສ຺ສຊາຕິໂກ ຍຖາ ຕຖາ ວາ ປຕິຕ຺ວາ ຍຖາ ຕຖາ ວາ ມຣຕຸ, ປາຣາຊິກເມວ ຄຣຸກຕ຺ຕາ. ຄຣຸກາປຕ຺ຕິຍາ ຫິ ວິປຣິວຕ຺ຕນາ ນຕ຺ຖີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ຕິຣຈ຺ຉາເນ, ມເຕ ເຠທສ຺ສ ກາຣຓໍ;

ສຣູປມຣຓໍ ຕິສ຺ໂສ, ຜຸສ຺ໂສ ມຎ຺ເຎຕິ ອຎ຺ຎຖາ.

ຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘‘ທຸຕິຍວາເທ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ປຕິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ມຣນ຺ຕສ຺ສ ວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ‘‘ຕິຣຈ຺ຉາເນ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ ‘‘ເທວາ ອຘິປ຺ເປຕາ’’ຕິ. ‘‘ສກສກຣູເປເນວ ມຣຓໍ ຠວຕິ ນາຎ຺ຎຖາ’’ຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ. ຍກ຺ຂເປຕຣູເປນ ມເຕປິ ເອເສວ ນໂຍຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຕິຣຈ຺ຉານຄຕມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄຫມຣເຓ ວິຍາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ປຫາຣໍ ລທ຺ຘາຕິ ສຕ຺ຕານໍ ມາຣຓຕ຺ຖາຍ ກຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໗໗. ສາຘຸ ສຸຏ຺ຐຸ ມຣຕູຕິ ວຈີເຠທໍ ກໂຣຕິ. ວິສຠາຄໂຣໂຄຕິ ສຣີຣຏ຺ໂຐ ຄຓ຺ຑປີຬກາທິ.

໑໗໘. ກາຬານຸສາຣີຕິ ເອກິສ຺ສາ ລຕາຍ ມູລໍ ກິຣ. ມຫາກຈ຺ຉເປນ ກຕປຸປ຺ຜໍ ວາ. ຫໍສປຸປ຺ຜນ຺ຕິ ຫໍສານໍ ປກ຺ຂປຕ຺ຕໍ. ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສາຫຕ຺ຖິກາຓຕ຺ຕິກນຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ໂຍເຊຕ຺ວາ ກາຍວາຈາຈິຕ຺ຕໂຕ ສມຸຏ຺ຐານວິຘິ ທສ຺ເສຕພ຺ໂພ.

ປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ວິນີຕວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໑໘໐. ມຣຓຕ຺ຖິກາວ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອິມສ຺ສ ກາຍສ຺ສ ເຠເທນ ສຄ຺ຄປາປນາຘິປ຺ປາຍຕ຺ຕາ ອຕ຺ຖໂຕ ມຣຓຕ຺ຖິກາວ ຫຸຕ຺ວາ ເອວໍອຘິປ຺ປາຍິໂນ ມຣຓຕ຺ຖິກາ ນາມ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ມຣຓຕ຺ຖິກຠາວໍ ອຊານນ຺ຕາ ອາປນ຺ນາ ປາຣາຊິກໍ. ນ ຫິ ເຕ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ນ ຊານນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ໂວຫາຣວເສນາຕິ ປຸພ຺ພຠາຄໂວຫາຣວເສນ. ສນ຺ນິຏ຺ຐາເນ ປເນຕໍ ນຕ຺ຖິ. ປາເສ ພທ຺ຘສູກຣໂມຈເນ ວິຍ ນ ໂຫຕິ. ຍຖານຸສນ຺ຘິນາຕິ ອນ຺ຕຣາ ອມຣິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປ຺ປຏິເວກ຺ຂິຕ຺ວາຕິ ອວິຈາເຣຕ຺ວາ. ເຫຏ຺ຐິມຠາເຄ ຫິ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ວິຊ຺ຊມາເນ ວລິ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ທສ຺ສິເຕຕິ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ຐປິເຕ. ປຏິພນ຺ຘນ຺ຕິ ຕຍາ ປຏິພນ຺ຘໍ, ປຣິໂຠຄນ຺ຕຣາຍໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ມາ ອກາສີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໘໑-໒. ຍສ຺ມາ ກິຣິຍໍ ທາຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປຐມໍ ລທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸພ຺ເພປິ ອຕ຺ຕນາ ລທ຺ຘປິຓ຺ຑປາຕໂຕ ປຓີຕປຓີຕໍ ເທນ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖປິ ອຕ຺ຕກາຣິຍໍ ອທາສິ. ອສຎ຺ຈິຈ຺ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຎ຺ຎໍ ອາກຑ຺ຒນ຺ຕສ຺ສ ອຎ຺ຎສ຺ສ ປຕເນ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ອຠິສນ຺ຘິ ນຕ຺ຖິ. ນ ມຣຓາຘິປ຺ປາຍສ຺ສາຕິ ປຏິໂຆ ຈ ປໂຍໂຄ ຈ ອຕ຺ຖິ, ວຘກເຈຕນາ ນຕ຺ຖິ. ອຊານນ຺ຕສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ວຕ຺ຖຸອຊານນວເສນ ອຊານນ຺ຕສ຺ສ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ, ອິທໍ ກິຣ ເຕສໍ ນານຕ຺ຕໍ. ‘ອສຎ຺ຈິຈ຺ໂຈ ອຫ’ນ຺ຕິ ປາຬິຍໍ ນ ທິສ຺ສຕິ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕຖາຣູປາຍ ປາຬິຍາ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ໂນ ເຈ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ທຸກ຺ຂເວທນາ ເຈ ນຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ທຸກ຺ກຏເມວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ວີມໍສິຕພ຺ພໍ. ‘‘ມຸຄ຺ຄຣາ ນາມ ຂາທນທຓ຺ຑກາ. ເວມາ ນາມ ເຕສໍ ຂາທນທຓ຺ຑການໍ ເຫຏ຺ຐາ ຈ ອຸປຣິ ຈ ຕິຣິຍໍ ພນ຺ຘິຕພ຺ພທຓ຺ຑາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ເຫຏ຺ຐາວ ທຸວິຘາປິ ປຐນ຺ຕິ. ຫຕ຺ຖປ຺ປຕ຺ໂຕ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ ‘‘ຕສ຺ສ ວິກ຺ເຂໂປ ມາ ໂຫຕູ’’ຕິ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທຕິ. ວິເສສາຘິຄມໍ ພ຺ຍາກຣິຕ຺ວາ ຕປ຺ປຠວໍ ສກ຺ກາຣໍ ລຊ຺ຊີຍນ຺ໂຕ ອາຫາຣໍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທຕິ ສຠາຄານໍ ພ຺ຍາກຕຕ຺ຕາ. ເຕ ຫິ ກປ຺ປິຍເຂຕ຺ຕໍ ອາໂຣເຈນ຺ຕິ.

໑໘໖. ອກຕວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາຕິ ນ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ. ສາ ຫິ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ກຕາປິ ອກຕາ ວິຍາຕິ ອກຕວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ‘‘‘ວເທຍ຺ຍາຖ, ຠນ຺ເຕ ເຍນຕ຺ໂຖ’ຕິ ເອວໍ ອກຕຏ຺ຐາເນ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ອກຕວິຎ຺ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ຕິຕ຺ຖິຍຠູຕານໍ ມາຕາປິຕູນໍ ສຫຕ຺ຖາ ທາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ. ປິຕຸຈ຺ຉາ ນາມ ປິຕຸຠຄິນີ. ສເຈປິ ນ ຍາຈນ຺ຕິ ‘‘ຍາຈິຕຸໍ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ, ສຍໍ ວາ ເອວໍ ວຕ຺ຕຸມສກ຺ໂກນ຺ຕາ. ‘‘ຍທາ ເຕສໍ ອຕ຺ໂຖ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາໂຠຄໍ ກຕ຺ວາ ວາ. ‘‘‘ເວຊ຺ຊກມ຺ມໍ ວາ ນ ໂຫຕີ’ຕິ ວຈນໂຕ ຍາວ ສຕ຺ຕໂມ ກຸລປຣິວຏ຺ໂຏ, ຕາວ ເຠສຊ຺ຊໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ສພ຺ພປເທສູຕິ ມຫາມາຕຸຍາຈູຬມາຕຸຍາຕິອາທີນໍ.

ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປຣິເຍສິຕ຺ວາຕິ ‘‘ສາມເຓເຣຫິ ວາ’’ຕິອາທິນາ. ‘‘ນ ອກຕວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ປຈ຺ຈາສີສຕິ ສເຈ, ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ກປ຺ປິຍວເສນາຕິ ປຸປ຺ຜໍ ອາເນຖາຕິອາທິນາ. ‘‘ປູຊໍ ອກາສີ’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສຍໍ ຄເຫຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

‘‘ຠຓຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປນ ກາຕພ຺ພໍ. ຘມ຺ມຎ຺ຫິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ໂນ ເຈ ຊານນ຺ຕິ, ນ ປາທາ ອປເນຕພ຺ພາ. ອວມງ຺ຄລນ຺ຕິ ຫິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ.

ໂຈຣນາຄສ຺ສ ຫິ ອາມຏ຺ຐໍ ທິນ຺ເນ ກຸຊ຺ຌິສ຺ສຕິ, ອນາມຏ຺ຐໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອງ຺ຄຸລນ຺ຕເຣ ໂຖກໍ ຠຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຕ຺ເຕ ຠຕ຺ຕໍ ສພ຺ພໍ ອທາສິ, ໂສ ເຕນ ຕຸສ຺ສິ. ວຣໂປຕ຺ຖກຈິຕ຺ຕຕ຺ຖຣຓນ຺ຕິ ສິພ຺ພິຕ຺ວາ ກາຕພ຺ພຕ຺ຖຣຓວິກຕິ. ປິຕຸຣາຊາ ທມິຬສ຺ສ ປຣາຊິໂຕ ໂຣຫເຓ ໂສຬສວສ຺ສານິ ວສິຕ຺ວາ ມິຕ຺ຕາມຈ຺ຈປຣິວຸໂຕ ‘‘ຣຊ຺ຊໍ ຄຓ຺ຫາມີ’’ຕິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ອປ຺ປມຕ຺ຕກສ຺ສ ກາຣຓາ ເອກໍ ອມຈ຺ຈໍ ຆາຕາເປສິ. ເສສາ ຠເຍນ ປລາຍນ຺ຕາ ອຣຎ຺ເຎ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ໂຈເຣຫິ ວິລຸຕ຺ຕາ ຫມ຺ພຸຄລ຺ລກວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຈາຕຸນິກາຍິກຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ເຕສໍ ສງ຺ຄຫໍ ກຕ຺ວາ ປຸນ ອາເນຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ທສ຺ເສສິ, ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ຣຊ຺ຊໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຣາຊາ ຫມ຺ພຸຄລ຺ລກຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອຠຍຄິຣິວິຫາຣໍ ອກາສິ. ເສສາປິ ເອເກກວິຫາຣໍ ກາຣາເປສຸໍ ກິຣ.

໑໘໗. ໂຈຣສມີປໍ ເປເສນ຺ໂຕ ‘‘ວາຬຍກ຺ຂວິຫາຣໍ ເປເສຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ສທິໂສ. ກສ຺ມາ? ມຣຓາຘິປ຺ປາຍຕ຺ຕາ. ຕຬາກາທີສຸ ມຈ຺ຉາທິຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ເກວຏ຺ຏໍ ອຎ຺ຎາປເທເສນ ‘‘ຕຬາກຕີຣໍ ຄຈ຺ຉາ’’ຕິ ປຫິຓນ຺ຕສ຺ສ ປາຓາຕິປາເຕນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ‘‘ວາຬຍກ຺ຂວິຫາຣໍ ປາເຫສີ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ສທິໂສ. ກສ຺ມາ? ‘‘ມຣຓາຘິປ຺ປາຍຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຈນສ຺ສານຸໂລມໂຕ, ອຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ‘‘ເອວໍ ວາຬຍກ຺ຂມ຺ປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ.

໑໘໙. ຕໍ ຕຕ຺ຣຏ຺ຐິຕໍ ຉິນ຺ທນ຺ຕນ຺ຕິ ຕໍ-ສທ຺ໂທ ເອກຈ຺ເຈສຸ ນຕ຺ຖິ. ອິຕເຣສຸ ປາຣາຊິກຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ອາປນ຺ນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອິມໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ສີຆໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ກຸສລຈິຕ຺ເຕນປິ ຉິນ຺ທິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ ອນນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ. ອຎ຺ຎສ຺ສ ປນ ຠິກ຺ຂຸໂນ ວຏ຺ຏຕິ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ.

໑໙໐. ກຖໍ? ກຸຏິຣກ຺ຂຓຕ຺ຖຎ຺ຫິ ຠຄວຕາ ປຏຄ຺ຄິທານາທິ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ, ກຸຏິ ນາເມສາ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຕ຺ຖາຍ. ຕສ຺ມາ ‘‘ຠິກ຺ຂຸຣກ຺ຂຓຕ຺ຖໍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ວຏ຺ຏຕີ’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພເມຕ຺ຖ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍທິ ເອວໍ ອຈ຺ຉິນ຺ນຈີວຣສ຺ສ ນຄ຺ຄຠາວປ຺ປຏິຈ຺ຉາທນຕ຺ຖໍ ຠູຕຄາມປາຕພ຺ຍຕາ ຠຄວຕາ ອນຸຎ຺ຎາຕາ, ຊີວິຕຣກ຺ຂຓຕ຺ຖຎ຺ຈ ສປ຺ປທຏ຺ຐກາເລ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອປິ ຊີວິຕໍ ປຣິຈ຺ຈຊິຕພ຺ພໍ, ນ ຈ ຣຸກ຺ໂຂ ວາ ຉິນ຺ທິຕພ຺ໂພ’’ຕິອາທິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ນິທສ຺ສນໍ ອປ຺ປມາຓໍ, ອຏ຺ຐກຖາຈຣິໂຍ ເອເວຕ຺ຖ ປມາຓໍ. ເອຕ຺ຖ ປນາຍໍ ອາຈຣິຍສ຺ສ ຕກ຺ໂກ – ອຣິຍປຸຄ຺ຄເລສຸປິ ສຕ຺ຕາ ນຄ຺ຄິຍໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ອປ຺ປສາທໍ ກຕ຺ວາ ນິຣຍູປຄາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ຕຖາ ສປ຺ປາ ຈ ຑໍສິຕ຺ວາ, ເຕສໍ ປາປວິໂມຈນຕ຺ຖໍ ຠູຕຄາມປາຕພ຺ຍຕາ ອນຸຎ຺ຎາຕາ. ທານປຕີນໍ ຈິຕ຺ຕຣກ຺ຂຓຕ຺ຖໍ ປຏຄ຺ຄິທານາທິ. ອຎ຺ຎຖາ ໂລກສ຺ສ ປຸຎ຺ຎນ຺ຕຣາໂຍ, ສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ລາຠນ຺ຕຣາໂຍ ໂຫຕິ. ວຘກສ຺ສ ປນ ຈິຕ຺ຕຫິຕກຣຓໍ ນຕ຺ຖິ, ຕໍ ປນ ອວີຕິກ຺ກມໍ, ຊີວິຕປຣິຈ຺ຈຊນໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ວາ ‘‘ອໂຫ ທຸກ຺ກຣໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ ປສາທເມວ ລເຠຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ອຎ຺ຎສ຺ສ ວຏ຺ຏຕິ. ອຎ຺ຎຖາ ຕິຕ຺ຖິຍານໍ ອສທ຺ຘມ຺ມສິທ຺ຘິຍາຕິ. ຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘‘ຊີວິຕຕ຺ຖາຍ ຣຸກ຺ຂໍ ຉິນ຺ທນ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕສິເນຫວເສນ ຉິນ຺ທນໂຕ ອກຸສລຕ຺ຕາ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ອຎ຺ຎສ຺ສ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ອເນເກສຸ ຣຸກ຺ເຂນ ໂອຕ຺ຖເຕສຸ, ໂອປາເຕ ວາ ປຕິເຕສຸ ອຎ຺ເຎນ ອຎ຺ຎສ຺ສຕ຺ຖາຍ ຣຸກ຺ຂເຉທນາທິ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ກສ຺ມາ? ປຣປຣິຕ຺ຕາຓາຘິປ຺ປາຍໂຕຕິ. ປຣິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຣກ຺ຂຓໍ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສມນ຺ຕາ ຠູມິຕຈ຺ຉນ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໙໑. ຕີຫິ ມາຣິເຕ ປນ ວິສງ຺ເກຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຕີສຸ ເອເກນ ມາຣິເຕປິ ‘‘ເຂຕ຺ຕເມວ ໂອຕິຓ຺ຓຕ຺ຕາ ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕໂຍປິ ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ມາເຣນ຺ຕິ ເຈ, ອາປຊ຺ຊຕິ, ເຕເນວ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຣິຈ຺ເຉທພ຺ຠນ຺ຕເຣ ວາ ອວິສງ຺ເກຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ປຣິຈ຺ເຉທາຕິກ຺ກເມ ປນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ວິສງ຺ເກຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ທ຺ວິນ຺ນໍ ພລໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕຕິໂຍ ເຈ ມາເຣຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ, ວີມໍສິຕພ຺ພໍ. ‘‘ທ຺ເວ ມາເຣນ຺ຕູ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ເອເກນ ວາ ທ຺ວີຫິ ວາ ມາຣິເຕ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ‘‘ທ຺ວິນ຺ນໍ ປຫາຣານໍ ມຣເຓ ສຕິ ທ຺ເວ ມາຣິຕາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ອສຕິ ເອໂກວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວິຊານິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ຕຕິຍປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ຈຕຸຕ຺ຖປາຣາຊິກໍ

ວຄ຺ຄຸມຸທາຕີຣິຍຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໑໙໓. ຈຕຸຕ຺ເຖ ວຄ຺ຄຸ ຈ ສາ ໂມທຍຕິ ຈ ສຕ຺ເຕຕິ ວຄ຺ຄຸມຸທາ. ‘‘ວຄ຺ຄຸມທາ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ຕສ຺ສ ວຄ຺ຄຸ ຈ ສາ ປສນ຺ນສຸທ຺ຘຕຣງ຺ຄສມິທ຺ຘຕ຺ຕາ ສຸຂຸມາ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ ຊີວິຕວຄ຺ຄຸຕ຺ຖນິຕາ ຊີວິຕຕ຺ຖນ຺ຕິ ນີລຸປ຺ປລນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ມທສ຺ສາຕິ ຈ ພຫຸຂຊ຺ຊໂຠຊ຺ຊປານາທິສມິທ຺ຘາ ນທີ ຉຓທິວເສສູຕິ ນິຣຸຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ວຄ຺ຄຸ ປຣິສຸທ຺ຘາຕິ ໂລເກນ ສມ຺ມຕາຕິ ກິຣ ອຕ຺ໂຖ. ຠາສິໂຕ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ປາຐເສໂສ.

໑໙໔-໕. ວຓ຺ຓວາ ວຓ຺ຓວນ຺ໂຕ ວຓ຺ຓວນ຺ຕານີຕິປິ ສິຊ຺ຌຕິ ກິຣ ພຫຸວຈເນນ. ຍສ຺ມາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ອູນຕ຺ຕໍ, ປູຣຕ຺ຕໍ ວາ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຠິນິວິຏ຺ໂຐກາສສ຺ສ ປຣິປຸຓ຺ຓຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຉຏ຺ຐສ຺ສ ອຠິນິວິຏ຺ໂຐກາໂສ ຫທຍວຕ຺ຖຸ. ຈຕຸອິຣິຍາປຖຈກ຺ເກ ປາກຕິນ຺ທ຺ຣິເຍ. ອຕ຺ຕໂນ ທຫຕີຕິ ອຕ຺ຕນາ ທຫຕິ, ອຕ຺ຕນາ ປຏິວິທ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ ປເວເທຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສນ຺ຕນ຺ຕິ ວຕ຺ຕມານໍ. ໂຄຕ຺ຣຠຸໂນຕິ ໂຄຕ຺ຕມຕ຺ຕໍ ອນຸຠວຕ຺ຕາ ນາມມຕ຺ຕກເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສວິຠງ຺ຄສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໑໙໗. ປທຠາຊເນ ‘‘ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຣູປາວຈຣຊ຺ຌານານິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕານີຕິ ເຈ? ນ, ຕຕ຺ເຖວ ‘‘ຍໍ ຎາຓໍ, ຕໍ ທສ຺ສນໍ, ຍໍ ທສ຺ສນໍ, ຕໍ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ທສ຺ສນປເທນ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ເອວ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ວິຊ຺ຊາສີເສນ ປທຠາຊນໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຘຸຣໍ ກຕ຺ວາຕິ ປຸຣິມໍ ກຕ຺ວາ.

ປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ

໑໙໙. ອນາຄເຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກຣາຄາທີນໍ ກາຣຓຕ຺ຕາ ຣາຄາທໂຍວ ນິມິຕ຺ຕໍ ນາມ. ຕິສ຺ສນ຺ນຎ຺ຈ ວິຊ຺ຊານໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ວິຊ຺ຊານໍ ລາຠີມ຺ຫີ’’ຕິ ຠຓຕິ, ປາຣາຊິກໍ, ນ ວຕ຺ຖຸວິຊ຺ຊາທີນໍ ກິເລສນຫານເມວ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍຂຓຕ຺ຕາ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມປ຺ປວຕ຺ຕິ ນ ໂຫຕີຕິ ເຈ? ນ, ມຄ຺ຄກິຈ຺ຈທີປນໂຕ. ເຕເນວ ‘‘ມຄ຺ເຄນ ວິນາ ນຕ຺ຖີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວິຄຕນີວຣຓຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຍາວຎ຺ຈ ວິຊ຺ຊາ ອນາຄຕາ, ຕາວ ວິປສ຺ສນາຎາຓສ຺ສ ລາຠີມ຺ຫີ’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ຍທິ ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ, ໂສປິ ຈ ຕຖາ ຊານາຕິ, ປາຣາຊິກເມວ ໂລກຸຕ຺ຕຣສ຺ສປິ ຕໍນາມຕ຺ຕາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ອວິເສເສນາປິ ວທໂຕ ປາຣາຊິກໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ ສນ຺ຘາຍ ວທໂຕ ‘ປາຣາຊິກ’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ຍຖາ ກິໍ ‘ວິຊ຺ຊານໍ ລາຠີມ຺ຫີ’ຕິ ຠຓນ຺ໂຕປິ ປາຣາຊິກເມວາ’ຕິ ວຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ວຕ຺ຖຸວິຊ຺ຊາທີນໍ ສມ຺ຠເວປິ ຕາສໍ ອນຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ປາຣາຊິກໍ ໂຫຕິ, ເອວມິຘາປິ. ນ ສກ຺ກາ ອຎ຺ຎໍ ປມາຓໍ ກາຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຄຸຓມາໂຣເຈຕຸກາໂມ ໂລກິເຍນ ສມ຺ມິສ຺ສໍ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທໍ ວທໂຕ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ປມາຓໍ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ອິຕຣຖາ ໂຫຕີ’’ຕິ ອປເຣຫິ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ຕໍ ປຸພ຺ພາປຣວິຣຸທ຺ຘໍ, ຕສ຺ມາ ວິຊ຺ຊານິທສ຺ສນໍ ອິຘ ອນິທສ຺ສນໍ ສາສເນ ວຕ຺ຖຸວິຊ຺ຊາທີນໍ ວິຊ຺ຊາວິຘານາຠາວາ. ຠຄວຕາ ວິຠຕ຺ຕເຂຕ຺ຕປເທ ວາ ເຕສໍ ປຣິຍາຍວຈນານໍ ອນາມຏ຺ຐຕ຺ຕາ ນ ສກ຺ກາ ອຎ຺ຎໍ ປມາຓໍ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ ລິຂິຕໍ. ‘‘ປຏິສມ຺ຠິທານໍ ລາຠີມ຺ຫີ’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປຣິຍາເຍນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ວິຈາເຣຕພ຺ພໍ. ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ‘‘ໂຍ ເຕ ວິຫາເຣ ວສຕີ’’ຕິອາທີຫິ ສໍສນ຺ທນໂຕ ປຣິຍາຍວຈນຕ຺ຕາ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊາມີ’ຕິ ວາ ‘ລາຠີມ຺ຫາຫໍ ຕສ຺ສາ’ຕິ ວາ ວທໂຕປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕວຈນມ຺ປິ ‘‘ສເຈ ປນສ຺ເສວໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິວຈນມ຺ປິ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກເມວ, ໂສປິ ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ວິເສສໍ ອາໂຣເຈຕຸເມວ ວທຕິ. ‘‘ໂຍ ເຕ ວິຫາເຣ ວສຕີ’ຕິອາທີສຸ ອຫໍ-ວຈນາຠາວາ ປຣິຍາໂຍ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ອິຘ ປນ ‘ລາຠີມ຺ຫາຫໍ ຕສ຺ສາ’ຕິ ອຕ຺ຕານໍ ນິທ຺ທິສຕິ, ຕສ຺ມາ ປາຣາຊິກໍ ອາປຊ຺ຊິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕໍ ວິຍາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ມຫາປຈ຺ຈຣິຍາທິວຈນໍ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ເມສຸ ເອໂກປິ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ປຣິຍາເຍນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ສຸຏ຺ຐຸ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ. ຜລສຈ຺ຉິກິຣິຍາ-ປທໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເອວ ປາໂຐ ຄເຫຕພ຺ໂພ, ຜລສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍປິ ເອເກກມ຺ປິ ເອເກກຜລວເສນ ປາຣາຊິກໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຣາຄສ຺ສ ປຫານນ຺ຕິອາທິຕ຺ຕິເກ ກິເລສປ຺ປຫານເມວ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປນ ຍສ຺ມາ ມຄ຺ເຄນ ວິນາ ນຕ຺ຖິ. ຕຕິຍມຄ຺ເຄນ ຫິ ຣາຄໂທສານໍ ປຫານໍ, ຈຕຸຕ຺ເຖນ ໂມຫສ຺ສ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຣາໂຄ ເມ ປຫີໂນ’’ຕິອາທີນິ ວທໂຕປິ ປາຣາຊິກໍ. ຣາຄາ ຈິຕ຺ຕໍ ວິນີວຣຓຕາຕິອາທິຕ຺ຕິເກ ໂລກຸຕ຺ຕຣເມວ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຣາຄາ ເມ ຈິຕ຺ຕໍ ວິນີວຣຓ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ວທໂຕ ປາຣາຊິກເມວາຕິ. ອກຸປ຺ປຘມ຺ມຕ຺ຕາຕິ ເກຈິ ອຸຕ຺ຕຣວິຫາຣວາສິໂນ. ກສ຺ມາ ນ ໂຫຕີຕິ ເຈ? ‘‘ອິຕິ ຊານາມິ, ອິຕິ ປສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ຕມານວຈເນເນວ ມາຕິກາຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຍທິ ເອວໍ ປທຠາຊເນ ‘‘ສມາປຊ຺ຊິໍ, ສມາປນ຺ໂນ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ອຕີຕຕ຺ຕຠາເວ ໂສຕາປນ຺ໂນມ຺ຫີ’’ຕິ ວທໂຕປິ ໂຫຕູຕິ ເຈ? ນ, ອຎ຺ຎຖາ ອຕ຺ຖສມ຺ຠວໂຕ. ກຖໍ? ອທ຺ຘາປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນວເສນ ວຕ຺ຕມານຕາ ຄເຫຕພ຺ພາຕິ ຎາປນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ອຕີຕຕ຺ຕຠາວໍ. ອຕີຕຕ຺ຕຠາໂວ ຫິ ປຣິຍາເຍນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຈຣິຍາ.

໒໐໐. ‘‘ສເຈປິ ນ ໂຫຕິ, ປາຣາຊິກເມວາ’’ຕິ ອຏ຺ຐານປຣິກປ຺ປວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ ກິຣ. ‘‘ອິຕິ ວາຈາ ຕິວງ຺ຄິກາ’’ຕິ ວກ຺ຂຕິ. ນຕ຺ເຖຕນ຺ຕິ ປຸຣິເມ ສຕິ ປຈ຺ຉິມສ຺ສາຠາວາ ສມາປຊ຺ຊິໍ, ສມາປນ຺ໂນຕິ ອິເມສໍ ກິຎ຺ຈາປິ ອຕ຺ຖໂຕ ກາລວິເສໂສ ນຕ຺ຖິ, ວຈນວິເສໂສ ປນ ອຕ຺ຖິ ເອວ.

໒໐໗. ອຸກ຺ເຂຏິໂຕຕິ ອຸຕ຺ຕາສິໂຕ. ຂິຏ ອຸຕ຺ຣາສເນ.

ສຸທ຺ຘິກວາຣກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ວຕ຺ຕຸກາມວາຣກຖາວຓ຺ຓນາ

ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິປເຖຕິ ວິຊານນຏ຺ຐາເນ, ເຕນ ‘‘ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິປຖມຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຐິໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ທິພ຺ພາຍ ໂສຕຘາຕຸຍາ ສຸຕ຺ວາ ຊານາຕິ, ນ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ທີເປຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຌານໍ ກິຣ ສມາປຊ຺ຊິນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ໂສ ເຈ ‘‘ເອສ ຠິກ຺ຂຸ ອຕ຺ຕໂນ ຄຸຓທີປນາຘິປ຺ປາເຍນ ເອວໍ ວທຕີ’’ຕິ ຊານາຕິ, ປາຣາຊິກເມວ. ອຎ຺ຎຖາ ຊານາຕີຕິ ເຈ? ປາຣາຊິກຈ຺ຉາຍາ ນ ທິສ຺ສຕີຕິ ອາຈຣິໂຍ.

ວຕ຺ຕຸກາມວາຣກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອນາປຕ຺ຕິເຠທກຖາວຓ຺ຓນາ

ອນຸລ຺ລປນາຘິປ຺ປາໂຍຕິ ຍທິ ອຸລ຺ລປນາຘິປ຺ປາໂຍ ຠເວຍ຺ຍ, ທຸກ຺ກຏເມວາຕິ ອປເຣ. ‘‘ຕໍ ປຣໂຕ ‘ນາວຸໂສ, ສກ຺ກາ ປຸຖຸຊ຺ຊເນນ ອຘິວາເສຕຸ’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຖຸນາ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ວິນີຕວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໒໒໕-໖. ທຸກ຺ກຣ ອາຄາຣ ອາວຏກາມ ອຠິຣຕິວຕ຺ຖູສຸ ‘‘ຍທິ ອຸລ຺ລປນາຘິປ຺ປາໂຍ ຠເວຍ຺ຍ, ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ກາຣຓໍ ປນ ທຸທ຺ທສໍ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ວິຍ, ວີມໍສິຕພ຺ພໍ. ຍາເນນ ວາ ອິທ຺ຘິຍາ ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕປິ ປາຣາຊິກໍ ນາປຊ຺ຊຕີຕິ ປທສາ ຄມນວເສເນວ ກຕິກາຍ ກຕາຍ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ‘‘ອປຸພ຺ພໍອຈຣິມໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕຕິ ຫຕ຺ຖປາສໍ ອວິຊຫິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ຫຕ຺ຖໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ວິຍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸຏ຺ເຐຖ ເອຖ ຄຈ຺ຉາມາຕິ ເອວໍ ສຫຄມເນ ປຸພ຺ພາປຣາ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕປິ ນາປຊ຺ຊຕີຕິ ອາຈຣິຍສ຺ສ ຕກ຺ໂກ. ວສນ຺ຕສ຺ສາຕິ ຕຖາ ວສນ຺ໂຕ ເຈ ອຸປາສເກນ ທິສ຺ສຕິ, ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕິ. ‘‘ຣຕ຺ຕິໍ ວສິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ນ ປາຣາຊິໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນານາເວຣຊ຺ຊກາຕິ ນານາຊນປທວາສິໂນ. ສງ຺ຆລາໂຠຕິ ຍຖາວຸຑ຺ຒໍ ອຕ຺ຕໂນ ປາປຸຓນໂກຏ຺ຐາໂສ.

໒໒໘. ອິຘາຕິ ‘‘ໂກ ນຸ ໂຂ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ເຕ ປຎ຺ຫາກມ຺ເມ. ຘມ຺ມຘາຕຸ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ.

໒໓໒. ນ ອຸປ຺ປຏິປາຏິຍາຕິ ນ ສີໂຫກ຺ກນ຺ຕວເສນ ອນຸສ຺ສຣິ. ຕສ຺ມາ ອນ຺ຕຣາຠວຠູຕາ ເອກາ ເອວ ຊາຕີຕິ ປຏິວິຊ຺ຌຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ນິຄມນວຓ຺ຓນາ

໒໓໓. ຈຕຸວີສຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ມາຕຸຆາຕກປິຕຸຆາຕກອຣຫນ຺ຕຆາຕກາ ຕຕິຍປາຣາຊິກໍ ອາປນ຺ນາ. ຠິກ຺ຂຸນິທູສໂກ, ລມ຺ພິອາທໂຍ ຈ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຐມປາຣາຊິກໍ ອາປນ຺ນາ ເອວາຕິ ກຕ຺ວາ ກຸໂຕ ຈຕຸວີສຕີຕິ ເຈ? ນ, ອຘິປ຺ປາຍາຊານນໂຕ. ມາຕຸຆາຕກາທໂຍ ຫິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອິຘານຸປສມ຺ປນ຺ນາ ເອວ ອຘິປ຺ເປຕາ, ລມ຺ພິອາທໂຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ກິຎ຺ຈາປິ ປຐມປາຣາຊິເກນ ສງ຺ຄຫິຕາ, ຍສ຺ມາ ເອເກນ ປຣິຍາເຍນ ເມຖຸນຘມ຺ມປຏິເສວິໂນ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ວິສຸໍ ວຸຕ຺ຕາ. ‘‘ເອກກມ຺ມໍ ເອກຸທ຺ເທໂສ ສມສິກ຺ຂຕາ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕສໍວາສສ຺ສ ອຠພ຺ພຕາມຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍຖາ ປຸເຣ ຕຖາ ປຈ຺ຉາ’’ຕິ. ອຎ຺ຎຖາ ເນສໍ ສມຎ຺ຎາຍປຏິຎ຺ຎາຍຠິກ຺ຂຸຠາໂວປິ ນຕ຺ຖີຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ.

ຈຕຸຕ຺ຖປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປາຣາຊິກກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ສງ຺ຆາທິເສສກຓ຺ໂຑ

໑. ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໒໓໕. ‘‘ໂອກ຺ກມນ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ ປາໂຐ. ເອຕ຺ຖາຫ – ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ກາຣໂກ ອິຘ ກສ຺ມາ ນ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐຕິ? ອຠິ-ນິທ຺ເທເສນ ອິມສ຺ສ ສາເປກ຺ຂາຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ກຖໍ? ກຓ຺ຑຸວນາທິອຘິປ຺ປາຍເຈຕນາວເສນ ເຈເຕນ຺ຕສ຺ສ ກຓ຺ຑຸວນາທິອຸປກ຺ກເມນ ອຸປກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ, ເມຖຸນຣາຄວເສນ ອູຣຸອາທີສຸ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖູສຸ, ວຓາທີສຸ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍວຕ຺ຖູສຸ ຈ ອຸປກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິຍາ ສຕິປິ ນ ສງ຺ຆາທິເສໂສ. ໂມຈນສ຺ສາທສງ຺ຂາຕາຘິປ຺ປາຍາເປກ຺ຂາວ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິ ສຕິ ອຸປກ຺ກເມ, ນ ອຎ຺ຎຖາ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ນ ໂມຈນາຘິປ຺ປາຍສ຺ສາ’’ຕິ ວຈນໂຕ. ຕສ຺ມາ ຕທຕ຺ຖທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອິຘ ກາຣໂກ ນ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ, ອຎ຺ຎຖາ ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ສຎ຺ເຈຕນິກໍ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິໍ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາ’’ຕິ ກາຣເກ ນິທ຺ທິຏ຺ເຐ ‘‘ເຈເຕຕິ ນ ອຸປກ຺ກມຕິ ມຸຈ຺ຈຕິ, ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕວຈນວິໂຣໂຘ. ‘‘ສຎ຺ເຈຕນິກາຍ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິຍາ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສຸປິນນ຺ຕາ’’ຕິ ຠຸມ຺ເມ ນິທ຺ທິຏ຺ເຐປິ ໂສວ ວິໂຣໂຘ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ຕທຸຠຍວຈນກ຺ກມໍ ອວຕ຺ວາ ‘‘ສຎ຺ເຈຕນິກາ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສຸປິນນ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ນິມິຕ຺ຕຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມວຈນາຠາວໂຕ ເຫຕຸຕ຺ຖນິຍໂມ ນ ກໂຕ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມິໍ ອກເຕ ສຎ຺ເຈຕນິກາ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສຸປິນນ຺ຕາ ສງ຺ຆາທິເສສາປຕ຺ຕິ, ອຸປກ຺ກເມ ອສຕິ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ທີປິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໒໓໖-໗. ສຎ຺ເຈຕນິກາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຐມວິຄ຺ຄເຫນ ອຸປສຄ຺ຄສ຺ສ ສາຕ຺ຖກຕາ ທສ຺ສິຕາ, ທຸຕິເຍນ ອິກປຈ຺ຈຍສ຺ສ. ວາຕປິຕ຺ຕເສມ຺ຫຣຸຫິຣາທິອາສຍເຠທໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຘາຕູຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ປຖວີຘາຕຸອາທໂຍ ຈຕສ຺ໂສ, ຈກ຺ຂຸຘາຕຸອາທໂຍ ວາ ອຏ຺ຐາຣສາ’’ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທ ລິຂິຕໍ. ວຕ຺ຖິສີສນ຺ຕິ ວຕ຺ຖິປຸຏສ຺ສ ສີສໍ. ‘‘ອງ຺ຄຊາຕສ຺ສ ມູລໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ນ ອຄ຺ຄສີສ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕເຖວາຕິ ‘‘ນິມິຕ຺ເຕ ອຸປກ຺ກມໂຕ’’ຕິອາທິໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕໂຕ ມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາຕິ ‘‘ນ ສກລກາຍໂຕ, ຕສ຺ມາ ປນ ຐານາ ຈຸຕມຕ຺ເຕ ໂຫຕູ’’ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທ ລິຂິຕໍ. ‘‘ທກໂສຕໍ ໂອຕິຓ຺ຓມຕ຺ເຕ’’ຕິ ອິມິນາ ນ ສເມຕີຕິ ເຈ? ຕໂຕ ທກໂສໂຕໂຣຫຓຎ຺ເຈຕ຺ຖາຕິອາທິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ນິມິຕ຺ເຕ ອຸປກ຺ກມໍ ກຕ຺ວາ ສຸກ຺ກໍ ຐານາ ຈາເວຕ຺ວາ ປຸນ ວິປ຺ປຏິສາຣວເສນ ທກໂສໂຕໂຣຫຓໍ ນິວາເຣຕຸໍ ອຘິວາເສມີຕິ. ຕໂຕ ພຫິ ນິກ຺ຂມນ຺ເຕ ອຘິວາເສຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ຕຖາປິ ອຘິວາສນາຘິປ຺ປາເຍນ ອຘິວາເສຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣາ ທກໂສຕໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ນິວາເຣຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາຍ ‘‘ອນິກ຺ຂນ຺ເຕ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກສ຺ມາ? ຐານາ ຈຸຕຎ຺ຫິ ອວສ຺ສໍ ທກໂສຕໍ ໂອຕຣຕີຕິ ອຏ຺ຐກຖາຘິປ຺ປາໂຍ ຄຓ຺ຐິປທາຘິປ຺ປາເຍນ ສເມຕິ. ຕໂຕ ມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາຕິ ສກຏ຺ຐານໂຕ. ສກສຣີຣໂຕ ຫິ ພຫິ ນິກ຺ຂນ຺ຕເມວ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ‘‘ພຫິ ນິກ຺ຂນ຺ເຕ ວາ ອນິກ຺ຂນ຺ເຕ ວາ’’ຕິ ວຈນໍ ວິຣຸຊ຺ເຌຍ຺ຍ. ຍສ຺ມາ ປນ ຕມ຺ຫາ ຕມ຺ຫາ ສຣີຣປເທສາ ຈຸຕໍ ອວສ຺ສໍ ທກໂສຕໍ ໂອຕຣຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທກໂສຕໍ ໂອຕິຓ຺ຓມຕ຺ເຕ’’ຕິ, ອິມິນາ ຈ ອາປຕ຺ຕິຍາ ປາກຏກາລໍ ທສ຺ເສຕິ, ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ໂມຈນສ຺ສາເທນ ນິມິຕ຺ເຕ ອຸປກ຺ກມໂຕ ສຸກ຺ກໍ ພຫຸຕຣມ຺ປິ ສຣີຣປເທສາ ຈຸຕໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ລຄ຺ຄາວເສສໍ ຍຕ຺ຕກໍ ເອກາ ຂຸທ຺ທກມກ຺ຂິກາ ປິເວຍ຺ຍ, ຕຕ຺ຕເກ ທກໂສຕໍ ໂອຕິຓ຺ຓມຕ຺ເຕ ສງ຺ຆາທິເສສາປຕ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ກງ຺ຂາວິຕຣຓິຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ‘‘ທກໂສຕໍ ອໂນຕິຓ຺ເຓປິ ສງ຺ຆາທິເສໂສ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຕກສ຺ສ ພຫິ ນິກ຺ຂມນໍ ອສລ຺ລກ຺ເຂນ຺ໂຕ ‘‘ເຈເຕຕິ ອຸປກ຺ກມຕິ ນ ມຸຈ຺ຈຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ເທເສນ຺ໂຕປິ ນ ມຸຈ຺ຈຕິ, ປສ຺ສາວມ຺ປິ ວຓ຺ຓຕໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ວຕ຺ຖິໂກສຄຕສ຺ສ ປິຈ຺ຉິລຕາຍ ວາ ຎຕ຺ວາ ສງ຺ຆາທິເສສໂຕ ວຸຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ. ອຍເມຕ຺ຖ ຕຕິຍຕ຺ເຖຣວາເທ ຍຸຕ຺ຕິ. ສພ຺ພາຈຣິຍາ ອິເມ ເອວ ຕໂຍ ເຖຣາ, ເຕສມ຺ປິ ທກໂສໂຕໂຣຫຓໍ ນິມິຕ຺ເຕ ອຸປກ຺ກມນນ຺ຕິ ອຍໍ ທຸຕິໂຍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ສາຘາຣຓໂຕ ເອຕ຺ຖ, ເອວໍ ອຸປຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ວທຕິ ກິຣ.

ຐານາ ຈຸຕຎ຺ຫິ ອວສ຺ສໍ ທກໂສຕໍ ໂອຕຣຕີຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ຐານາ ຈາວນມຕ຺ເຕເນເວຕ຺ຖ ອາປຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທກໂສຕໍ ໂອຕິຓ຺ເຓ ເອວ ອາປຕ຺ຕິ. ສຸກ຺ກສ຺ສ ຫິ ສກລໍ ສຣີຣໍ ຐານໍ, ອໂນຕິຓ຺ເຓ ຐານາ ຈຸຕໍ ນາມ ນ ໂຫຕີຕິ ວີມໍສິຕພ຺ພໍ. ອາຠິຘມ຺ມິກຕ຺ຕາ ເຖຣສ຺ສ ‘‘ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິ ນາມ ຣາຄສມຸຏ຺ຐານາ ໂຫຕີ’’ຕິ (ກຖາ. ອຏ຺ຐ. ໓໐໗) ກຖາວຕ຺ຖຸຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສມ຺ຠໂວ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐາໂນ, ‘‘ຕໍ ອສຸຈິໍ ເອກເທສໍ ມຸເຂນ ອຄ຺ຄເຫສິ, ເອກເທສໍ ອງ຺ຄຊາເຕ ປກ຺ຂິປີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໕໐໓) ວຈນໂຕ ອຸຕຸສມຸຏ຺ຐາໂນ ຈ ທິສ຺ສຕິ, ໂສ ຈ ໂຂ ອວີຕຣາຄສ຺ເສວ ‘‘ອຏ຺ຐານເມຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນວກາໂສ ຍໍ ອຣຫໂຕ ອສຸຈິ ມຸຈ຺ເຈຍ຺ຍາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໓໕໓; ກຖາ. ໓໑໓) ວຈນໂຕ. ປຣູປາຫາຣຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ອຕ຺ຖິ ຕສ຺ສ ອາສໂຍຕິ ຕສ຺ສ ສຸກ຺ກສ຺ສ ອຸຈ຺ຈາຣປສ຺ສາວານໍ ວິຍ ປຕິຏ຺ຐາໂນກາໂສ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ (ກຖາ. ອຏ຺ຐ. ໓໐໙) ຈນໂຕ ຕສ຺ສ ອາສໂຍຕິ ສິທ຺ຘໍ. ປາກຕິກຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານຣູປໍ ວິຍ ອສໍສຏ຺ຐຕ຺ຕາ, ນິກ຺ຂມນໂຕ ຈ ‘‘ວຕ຺ຖິສີສໍ, ກຏິ, ກາໂຍ’’ຕິ ຕິຘາ ສຸກ຺ກສ຺ສ ຐານໍ ປກປ຺ເປນ຺ຕິ ອາຈຣິຍາ. ສປ຺ປວິສໍ ວິຍ ຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ນ ຈ ວິສສ຺ສ ຐານນິຍໂມ, ໂກຘວເສນ ຜຸສນ຺ຕສ຺ສ ໂຫຕິ, ເອວມສ຺ສ ນ ຈ ຐານນິຍໂມ, ຣາຄວເສນ ອຸປກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ໂຫຕີຕິ ຕກ຺ໂກ.

ໂຂຠກຣຓປຈ຺ຈໂຍ ນາມ ເຠສຊ຺ຊເສນາສນາຫາຣາທິປຈ຺ຈໂຍ. ສໍສຄ຺ຄເຠທໂຕປີຕິ ເອເຕສຸ ທ຺ວີຫິປິ ຕີຫິປິ. ປຫີນວິປລ຺ລາສຕ຺ຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ສຸປິນນ຺ເຕນ ເສກ຺ຂປຸຖຸຊ຺ຊນາ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ວິປລ຺ລຕ຺ຖໍ ອຠູຕເມວາຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ. ຕໂຕ ‘‘ຍໍ ປນ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໂຕ ປສ຺ສຕິ. ຕໍ ເອກນ຺ຕສຈ຺ຈເມວ ໂຫຕີ’’ຕິ ອິທໍ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ, ຕສ຺ມາ ນ ວິສຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂສ ຫິ ສຈ຺ໂຈ ວາ ໂຫຕິ, ອລິໂກ ວາຕິ ກຕ຺ວາ ຕຎ຺ເຈ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ສິຍາ, ‘‘ອເສກ຺ຂາ ປຫີນວິປລ຺ລາສຕ຺ຕາ ສຈ຺ຈເມວ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ນາສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ກິນ຺ຕຸ ທສ຺ສນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຎ຺ຫິ ອຠູຕໍ, ອປສ຺ສນ຺ໂຕປິ ຫິ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ວິຍ ອສຸຓນ຺ໂຕປິ ສຸຓນ຺ໂຕ ວິຍ ອມຸນນ຺ໂຕປິ ມຸນນ຺ໂຕ ວິຍ ໂຫຕິ. ສຈ຺ຈມ຺ປິ ວິປສ຺ສຕີຕິ ໂນ ຕກ຺ໂກຕິ ອາຈຣິໂຍ. ຕໍ ຣູປນິມິຕ຺ຕາທິອາຣມ຺ມຓໍ ນ ໂຫຕິ, ອາຄນ຺ຕຸກປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ຣູປນິມິຕ຺ຕາທິອາຣມ຺ມຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກມ຺ມນິມິຕ຺ຕຄຕິນິມິຕ຺ຕຠູຕານິ ຫິ ຣູປນິມິຕ຺ຕາທີນິ ຠວງ຺ຄສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓານິ ໂຫນ຺ຕິ ເອວ. ຕຕ຺ຖ ກມ຺ມນິມິຕ຺ຕມຕີຕເມວ, ຄຕິນິມິຕ຺ຕໍ ໂຖກໍ ກາລໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ສິຍາ.

ອີທິສານີຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ອນຸຠູຕປຸພ຺ພປຣິກປ຺ປິຕາຄນ຺ຕຸກປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຣູປນິມິຕ຺ຕາທິອາຣມ຺ມຓານິ, ຣາຄາທິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານິ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມກ຺ກຏສ຺ສ ນິທ຺ທາ ລຫຸປຣິວຕ຺ຕາ ໂຫຕິ. ໂສ ຫິ ຣຸກ຺ຂສາຂໂຕ ປຕນຠຍາ ອຠິກ຺ຂຓໍ ອຸມ຺ມີລຕິ ຈ ສຸປຕິ ຈ. ມນຸສ຺ສາ ກິຎ຺ຈາປິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຸມ຺ມີລນ຺ຕິ ສຸພ຺ຍຕ຺ຕຕຣໍ ປຏິພຸທ຺ຘາ ວິຍ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ອຖ ໂຂ ປຏິພຸທ຺ຘານໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຠວງ຺ໂຄຕຣຓໍ ວິຍ ສຸປິນກາເລປິ ເຕສໍ ຠວງ຺ໂຄຕຣຓໍ ໂຫຕິ, ເຍນ ‘‘ສຸປຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ຠວງ຺ຄຈິຕ຺ເຕນ ຫິ ສຸປຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ຠວງ຺ໂຄຕຣຓໍ ກຣຊກາຍສ຺ສ ນິຣຸສ຺ສາຫສນ຺ຕຠາວູປນິສ຺ສຍຕ຺ຕາ ‘‘ນິທ຺ທາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສາ ກຣຊກາຍສ຺ສ ທຸພ຺ພລຠາເວນ ສຸປິນທສ຺ສນກາເລ ຠວງ຺ຄໂຕ ອຸຕ຺ຕຣເຓ ສຕິປິ ນິຣຸສ຺ສາຫສນ຺ຕຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ‘‘ປວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຍໂຕ ສຕ຺ຕາ ‘‘ປຏິພຸທ຺ຘາ’’ຕິ ນ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ກຣຊກາຍສ຺ສ ນິຣຸສ຺ສາຫສນ຺ຕສຠາວປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ຈ ຕນ຺ນິສ຺ສິຕໍ ຫທຍວຕ຺ຖຸ ນ ສຸປ຺ປສນ຺ນໍ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ຕນ຺ນິສ຺ສິຕາປິ ຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິ ອສຸປ຺ປສນ຺ນວຏ຺ຏິນິສ຺ສິຕທີປປ຺ປຠາ ວິຍ. ເຕເນວ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ສ຺ວາຍໍ ທຸພ຺ພລວຕ຺ຖຸກຕ຺ຕາ ເຈຕນາຍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ອາກຑ຺ຒິຕຸໍ ອສມຕ຺ໂຖ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘‘ທຸພ຺ພລວຕ຺ຖຸກຕ຺ຕາຕິ ສຸປິເນ ອຸປຏ຺ຐິຕໍ ນິມິຕ຺ຕມ຺ປິ ທຸພ຺ພລ’’ນ຺ຕິ ລິຂິຕໍ. ຕໍ ອເນກຕ຺ຖໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ນິມິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ນ ຈ ທຸພ຺ພລາຣມ຺ມຓວຕ຺ຖຸກຕ຺ຕາ ເຈຕນາ, ຕາຍ ຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິ ທຸພ຺ພລາ ອຕີຕານາຄຕາຣມ຺ມຓາຍ, ປຎ຺ຎຕ຺ຕາຣມ຺ມຓາຍ ວາ ອທຸພ຺ພລຕ຺ຕາ, ອວຕ຺ຖຸກາຍ ທຸພ຺ພລຠາໂວ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ ເຈຕນາຍ ອວຕ຺ຖຸກາຍ ຠາວນາປຠາວາຍາຕິເຣກພລສພ຺ຠາວໂຕ. ຠາວນາພລສມປ຺ປິຕຎ຺ຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຣູປມ຺ປິ ສມານໍ ອຕິຠາຣິຍມ຺ປິ ກຣຊກາຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອກຈິຕ຺ຕກ຺ຂເຓເນວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກໍ ປາເປຕ຺ວາ ຐເປຕິ. ຕປ຺ປຏິຠາຄໍ ອນປ຺ປິຕມ຺ປິ ກາມາວຈຣຈິຕ຺ຕໍ ກຣຊກາຍໍ ອາກາເສ ລງ຺ຆນສມຕ຺ຖໍ ກໂຣຕິ, ປເຄເວຕຣໍ. ກິໍ ປເນຕ຺ຖ ຕໍ ອນຸມານກາຣຓໍ, ເຍນ ຈິຕ຺ຕສ຺ເສວ ອານຸຠາໂວຕິ ປຎ຺ຎາເຍຍ຺ຍ ຈິຕ຺ຕານຸຠາເວນ ວາ ລທ຺ຘາເສວນາທິກິຣິຍາວິເສສນິພ຺ພຕ຺ຕິທສ຺ສນໂຕ, ຕສ຺ມາ ທຸພ຺ພລວຕ຺ຖຸກຕ຺ຕາຕິ ທຸພ຺ພລຫທຍວຕ຺ຖຸກຕ຺ຕາຕິ ອາຈຣິຍສ຺ສ ຕກ຺ໂກ. ອຕ຺ຕໂນ ມນ຺ທຕິກ຺ຂາກາເຣນ ຕນ຺ນິສ຺ສິຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ມນ຺ທຕິກ຺ຂຠາວນິປ຺ຜາທນສມຕ຺ຖຎ຺ເຈ, ຫທຍວຕ຺ຖຸ ຈກ຺ຂຸໂສຕາທິວຕ຺ຖຸ ວິຍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ຠເວຍ຺ຍ, ນ ເຈຕໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ. ຍໂຕ ຘມ຺ມສງ຺ຄເຫ ອຸປາທາຍຣູປປາຬິຍໍ ອຸທ຺ເທສາຣຫໍ ນ ຊາຕໍ. ອນິນ຺ທ຺ຣິຍຕ຺ຕາ ຫິ ຕໍ ກາຍິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອນນ຺ຕຣໍ ນ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ, ວຕ຺ຖຸຣູປຕ຺ຕາ ຈ ອວຕ຺ຖຸຣູປສ຺ສ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອນນ຺ຕຣມ຺ປິ ນ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ, ຕສ຺ມາ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕສ຺ສ ອສຸປ຺ປສນ຺ນຕ຺ຕາ ຕນ຺ນິສ຺ສິຕາ ຈ ຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິ ອສຸປ຺ປສນ຺ນາ ໂຫຕີ’’ຕິ, ຕໍ ນ ສິທ຺ຘນ຺ຕິ ເຈ? ສິທ຺ຘເມວ ອນິນ຺ທ຺ຣິຍານມ຺ປິ ສປ຺ປາຍາສປ຺ປາຍອຸຕຸອາຫາຣາທີນໍ ປຈ຺ຈຍານໍ ສມາໂຍຄໂຕ, ຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ວິກາຣທສ຺ສນໂຕ, ປຈ຺ຈກ຺ຂຕ຺ຕາ ຈ. ຍສ຺ມາ ອປ຺ປຏິພຸທ຺ໂຘປິ ປຏິພຸທ຺ຘໍ ວິຍ ອຕ຺ຕານໍ ມຎ຺ຎຕີຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ກຣຊກາຍສ຺ສ ນິຣຸສ຺ສາຫສນ຺ຕຠາວາກາຣວິເສໂສ ນິທ຺ທາ ນາມ. ສາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຠວງ຺ໂຄຕຣຓາກາຣວິເສເສນ ໂຫຕິ, ຕາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ ສຕ຺ໂຕ ຠວງ຺ຄໂຕ ອຸຕ຺ຕິຓ຺ໂຓ ສຸປິນໍ ປສ຺ສຕິ, ໂສ ‘‘ກປິມິທ຺ຘປເຣໂຕ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂສ ສຸຕ຺ໂຕ ອປ຺ປຏິພຸທ຺ໂຘ ໂຫຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ສາຘິໂຕ ໂຫຕິ.

ຍສ຺ມາ ຠວງ຺ຄວາຣນິຣນ຺ຕຣຕາຍ ອຈ຺ຈນ຺ຕສຸຕ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຍທິ ຕາວ ສຸຕ຺ໂຕ ປສ຺ສຕິ, ອຠິຘມ຺ມວິໂຣໂຘ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ນິທ຺ທາກ຺ຂເຓ ນ ປຏິພຸທ຺ໂຘ ນາມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຖ ປຏິພຸທ຺ໂຘ ປສ຺ສຕິ, ວິນຍວິໂຣໂຘ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຍສ຺ມາ ຈ ອຂີຓນິທ຺ໂທ, ອໂນຕິຓ຺ຓຠວງ຺ໂຄ ຈ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ກປິມິທ຺ຘປເຣໂຕ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຎຖາ ອຍໍ ເນວ ສຸຕ຺ໂຕ ນ ປຏິພຸທ຺ໂຘ, ອຕ຺ຕນາ ຕໍ ນິທ຺ທໍ ອໂນກ຺ກນ຺ໂຕ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ ອຠິຘມ຺ໂມ, ວິນໂຍ, ນາຄເສນຕ຺ເຖຣວຈນໍ ຍຸຕ຺ຕິ ຈາຕິ ສພ຺ພໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສໍສນ຺ທິຕໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ກປິມິທ຺ຘປເຣໂຕຕິ ຠວງ຺ຄໂຕ ອຸຕ຺ຕິຓ຺ຓນິທ຺ທາປເຣໂຕ. ສາ ຫິ ອິຘ ກປິມິທ຺ຘໍ ນາມ. ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມໍ ມິທ຺ຘໍ? ຍາ ກາຍສ຺ສ ອກລ຺ຍຕາ ອກມ຺ມຎ຺ຎຕາ…ເປ… ສຸປນໍ, ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ມິທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ສ. ໑໑໖໓) ເອວມາຄຕໍ. ອິທຎ຺ຫິ ອຣູປໍ, ອິມສ຺ສ ຜລຠູໂຕ ກຣຊກາຍສ຺ສ ອກລ຺ຍຕາ’ປຈລາຍິກາສຸປິ ນິທ຺ທາວິເສໂສ ກາຣໂຓປຈາເຣນ ‘‘ກປິມິທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ປວຸຈ຺ຈຕິ. ຍຎ຺ເຈວ ‘‘ກປິມິທ຺ຘປເຣໂຕ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ສຸປິນໍ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ (ມິ. ປ. ໕.໓.໕ ໂຖກໍ ວິສທິສໍ) ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ.

ຍໍ ຕໍ ອາປຕ຺ຕິວຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເຍນ ວິນຍກມ຺ເມນ ຕໂຕ ວຸຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ອິຘ ອາປຕ຺ຕິວຸຏ຺ຐານໍ ນາມ. ອວຍເວ ສມູຫໂວຫາເຣນ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ສາຂຈ຺ເຉທໂກ ຣຸກ຺ຂຈ຺ເຉທໂກຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິອາທິ ນິທສ຺ສນໍ, ເວທນາກ຺ຂນ຺ຘາທິ ຣຸຬ຺ຫີສທ຺ທສ຺ສ ນິທສ຺ສນໍ. ນ ຈ ມຍາຕິ ວີມໍສນປທສ຺ສ ຕສ຺ສ ກິຣິຍໍ ສນ຺ຘາຍ, ໂມຈເນ ຈ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ສນ຺ຘາຍ ມຸຈ຺ຈນປກຕິຍາ ຈາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໒໔໐. ເຄຫນ຺ຕິ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓາ. ວນຠງ຺ຄິຍນ຺ຕິ ປາຠຕິກໍ. ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສຸຂເວທນາມຸເຂນ ຣາໂຄວ ‘‘ອສ຺ສາໂທ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ສຸປນ຺ຕສ຺ສ ຈາຕິ ອິທໍ ກປິມິທ຺ຘປເຣໂຕ ວິຍ ຠວງ຺ຄສນ຺ຕຕິໍ ອວິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ສຸປນ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ, ວີມໍສິຕພ຺ພໍ. ຊຄ຺ຄນຕ຺ຖາຍາຕິ ໂສຘນຕ຺ຖາຍ.

໒໖໖. ‘‘ທາຣຸຘີຕລິກເລປຈິຕ຺ຕານໍ ອງ຺ຄຊາຕປຏິນິຊ຺ຌາເນປິ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ເນ ປຣິຬາເຫ ໂມຈນຣາຄໂຊ’’ຕິ ລິຂນ຺ຕິ. ວາລິກາຍ ວາ ‘‘ຫຕ຺ຖິກາມໍ ນສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວິຍ ‘‘ອາປຕ຺ຕິ ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ປາໂຐ. ‘‘ເອຫິ ເມ ຕ຺ວໍ, ອາວຸໂສ ສາມເຓຣ, ອງ຺ຄຊາຕໍ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ອາຄຕຕ຺ຕາ ‘‘ວຈີກມ຺ມ’’ນ຺ຕິປິ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ອຎ຺ຎໍ ‘‘ເອວໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ ອາຓຕ຺ຕິຍາປິ ອາປຕ຺ຕິ ສິຍາຕິ ສງ຺ກຣໍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ເກຈິ.

໒໖໗. ‘‘ປຸປ຺ຜາວລິຍໍ ສາສວຬິຍ’’ນ຺ຕິ ທຸວິໂຘ ກິຣ.

ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ກາຍສໍສຄ຺ຄສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໒໗໐. ‘‘ໂອຕິຓ຺ໂຓ’’ຕິ ອິມິນາສ຺ສ ເສວນາຘິປ຺ປາຍຕາ ທສ຺ສິຕາ. ‘‘ວິປຣິຓເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ ມາຕຸຄາເມນ ສທ຺ຘິ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາສ຺ສ ວາຍາໂມ ທສ຺ສິໂຕ. ‘‘ສທ຺ຘິ’’ນ຺ຕິ ຫິ ປທໍ ສໍໂຍຄໍ ທີເປຕິ, ໂສ ຈ ປໂຍໂຄ ສມາຄໂມ ອລ຺ລີຍນໍ. ເກນ ຈິຕ຺ເຕນ? ວິປຣິຓເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ, ນ ປຕ຺ຕປຏິຄ຺ຄຫຓາຘິປ຺ປາຍາທິນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ກາຍສໍສຄ຺ຄໍ ສມາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາ’’ຕິ ອິມິນາສ຺ສ ວາຍມໂຕ ຜສ຺ສປຏິວິຊານນາ ທສ຺ສິຕາ ໂຫຕິ. ວາຍມິຕ຺ວາ ຜສ຺ສໍ ປຏິວິຊານນ຺ໂຕ ຫິ ສມາປຊ຺ຊຕິ ນາມ. ເອວມສ຺ສ ຕິວງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິ ທສ຺ສິຕາ ໂຫຕິ. ອຖ ວາ ໂອຕິຓ຺ໂຓ. ເກນ? ວິປຣິຓເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ ຍກ຺ຂາທິນາ ສຕ຺ໂຕ ວິຍ. ອຸປໂຍຄຕ຺ເຖ ວາ ເອຕໍ ກຣຓວຈນໍ. ໂອຕິຓ຺ໂຓ ວິປຣິຓຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ກູປາທິໍ ວິຍ ສຕ຺ໂຕ. ອຖ ວາ ‘‘ຣາຄໂຕ ອຸຕ຺ຕິຓ຺ໂຓ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຠິກ຺ຂຸຠາວໍ ອຸປຄໂຕ, ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕິຓ຺ຓາຘິປ຺ປາຍໂຕ ວິປຣິຓເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ ເຫຕຸຠູເຕນ ຕເມວ ຣາຄໍ ໂອຕິຓ຺ໂຓ. ມາຕຸຄາເມນ ອຕ຺ຕໂນ ສມີປໍ ອາຄເຕນ, ອຕ຺ຕນາ ອຸປຄເຕນ ວາ. ເອເຕນ ມາຕຸຄາມສ຺ສ ສາຣຕ຺ຕຕາ ວາ ໂຫຕຸ ວິຣຕ຺ຕຕາ ວາ, ສາ ອິຘ ອປ຺ປມາຓາ, ນ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ກາຍສໍສຄ຺ເຄ ວິຍ ອຸຠິນ຺ນໍ ສາຣຕ຺ຕຕາຍ ປໂຍຊນໍ ອຕ຺ຖິ.

ກາຍສໍສຄ຺ຄນ຺ຕິ ອຸຠິນ຺ນໍ ກາຍານໍ ສມ຺ປໂຍຄໍ. ປທຠາຊເນ ປນ ‘‘ສມາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ອຊ຺ຌາຈາໂຣ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສມາປຊ຺ຊນໍ ສນ຺ຘາຍ, ນ ກາຍສໍສຄ຺ຄໍ. ກາຍສໍສຄ຺ຄສ຺ສ ສມາປຊ຺ຊນາ ຫິ ‘‘ອຊ຺ຌາຈາໂຣ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ໂຍ ໂສ ກາຍສໍສຄ຺ໂຄ ນາມ, ໂສ ອຕ຺ຖໂຕ ອຊ຺ຌາຈາໂຣ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປຣໂຕ ປາຬິຍໍ ‘‘ເສວນາຘິປ຺ປາໂຍ, ນ ຈ ກາເຍນ ວາຍມຕິ, ຜສ຺ສໍ ປຏິວິຊານາຕິ, ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໒໗໙) ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂເຓນ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ. ຜສ຺ສປຏິວິຊານນາຍ ຫິ ສໍສຄ຺ໂຄ ທີປິໂຕ. ໂສ ເຈ ອຊ຺ຌາຈາໂຣ ໂຫຕິ, ກຖໍ ອນາປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ. ສຸວຸຕ຺ຕເມຕໍ, ກິນ຺ຕຸ ‘‘ກາຍສໍສຄ຺ຄໍ ສມາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາ’’ຕິ ປທໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ‘‘ອຊ຺ຌາຈາໂຣ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ປທານໍ ສາມຎ຺ຎຠາຊນີຍຕ຺ຕາ, ສມາປຊ຺ຊິຕພ຺ພາຠາເວ ສມາປຊ຺ຊນາຠາເວນ ‘‘ໂສ ອຕ຺ຖໂຕ ອຊ຺ຌາຈາໂຣ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ສິຍາ.

‘‘ຫຕ຺ຖຄ຺ຄາຫໍ ວາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຫຕ຺ເຖນ ສພ຺ໂພປິ ອຸປາທິນ຺ນໂກ ກາໂຍ ສງ຺ຄຫິໂຕ, ນ ຠິນ຺ນສນ຺ຕາໂນ ຕປ຺ປຏິພທ຺ໂຘ ຫຕ຺ຖາລງ຺ກາຣາທິ. ເວຓິຄ຺ຄຫເຓນ ອນຸປາທິນ຺ນໂກ ອຠິນ຺ນສນ຺ຕາໂນ ເກສໂລມນຂທນ຺ຕາທິໂກ ກມ຺ມປຈ຺ຈຍອຸຕຸສມຸຏ຺ຐາໂນ ຄຫິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຕເນວາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ອນຸປາທິນ຺ນເກນປິ ເກນຈິ ເກສາທິນາ ອຸປາທິນ຺ນກໍ ວາ ອນຸປາທິນ຺ນກໍ ວາ ຜຸສນ຺ໂຕປິ ສງ຺ຆາທິເສສໍ ອາປຊ຺ຊຕິເຍວາ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໗໔). ເຕນ ອນຸປາທິນ຺ນການມ຺ປິ ເກສໂລມາທີນໍ ອງ຺ຄຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ‘‘ຜສ຺ສໍ ປຏິຊານາຕີຕິ ຕິວງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສງ຺ຆາທິເສໂສ. ຜສ຺ສສ຺ສ ອປ຺ປຏິວິຊານນໂຕ ທຸວງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ປາຬິອຏ຺ຐກຖານເຍນ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ເຈ? ນ, ຕທຕ຺ຖຊານນໂຕ. ຜຸຏ຺ຐຠາວຎ຺ຫິ ປຏິວິຊານນ຺ໂຕປິ ຜສ຺ສໍ ປຏິວິຊານາຕິ ນາມ, ອຍເມໂກ ອຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ມາ ມາຕຸຄາມສ຺ສ, ອຕ຺ຕໂນ ຈ ກາຍປຣິຍາປນ຺ນານໍ ເກສາທີນໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ຜຸຏ຺ຐຠາວໍ ຜຸສິຕ຺ວາ ຕໍ ສາທິຍນໍ ຜສ຺ສໍ ປຏິວິຊານາຕິ ນາມ, ນ ກາຍວິຎ຺ຎາຓຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເອວ. ອເນກນ຺ຕິກຎ຺ເຫຕ຺ຖ ກາຍວິຎ຺ຎາຓໍ. ມາຕຸຄາມສ຺ສ ອຸປາທິນ຺ນເກນ ກາເຍນ, ອນຸປາທິນ຺ນເກນ ວາ ກາເຍນ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຸປາທິນ຺ນກກາເຍ ຜຸຏ຺ເຐ ປສນ຺ນກາຍິນ຺ທ຺ຣິໂຍ ເຈ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ກາຍວິຎ຺ຎາຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເຕເນວ ຜສ຺ສໍ ປຏິວິຊານາຕິ ນາມ ໂສ ໂຫຕິ. ອນຸປາທິນ຺ນກກາໂຍ, ໂລລຸປ຺ໂປ ອປ຺ປສນ຺ນກາຍິນ຺ທ຺ຣິໂຍ ວາ ໂຫຕິ, ຕິມິຣວາເຕນ ອຸປຫຕກາໂຍ ວາ ຕສ຺ສ ກາຍວິຎ຺ຎາຓໍ ນຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ນ ຈ ເຕນ ຜສ຺ສໍ ປຏິວິຊານາຕິ ນາມ, ເກວລໍ ເສວນາຘິປ຺ປາເຍນ ວາຍມິຕ຺ວາ ກາຍສໍສຄ຺ຄໍ ສມາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ຜສ຺ສໍ ປຏິວິຊານາຕິ ນາມ ມໂນວິຎ຺ຎາເຓນ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກາຍສໍສຄ຺ຄໍ ສມາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ອິມິນາສ຺ສ ວາຍມໂຕ ຜສ຺ສປຏິວິຊານນາ ທສ຺ສິຕາ’’ຕິ. ອປໂຣປິ ຠິກ຺ຂຸ ມາຕຸຄາມສ຺ສ ກາຍປຏິພທ຺ເຘນ ວາ ນິສ຺ສຄ຺ຄິເຍນ ວາ ຜຸຏ຺ໂຐ ກາຍວິຎ຺ຎາຓໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ເຕນ ຜສ຺ສໍ ປຏິວິຊານາຕິ ນາມ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອເນກນ຺ຕິກຎ຺ເຫຕ຺ຖ ກາຍວິຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ. ອປໂຣ ວຕ຺ຖໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ນິທ຺ທາຍນ຺ຕໍ ມາຕຸຄາມໍ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄນ ວຕ຺ຖສ຺ສ ອຸປຣິຠາເຄ ສຓິກໍ ຜຸສນ຺ໂຕ ວຕ຺ຖນ຺ຕເຣນ ນິກ຺ຂນ຺ຕໂລມສມ຺ຜສ຺ສໍ ອປ຺ປຏິວິຊານນ຺ໂຕປິ ເສວນາຘິປ຺ປາໂຍ ກາເຍນ ວາຍມິຕ຺ວາ ຜສ຺ສໍ ປຏິວິຊານາຕິ ນາມ, ສງ຺ຆາທິເສສໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ‘‘ນີລໍ ຆຏ຺ເຏສ຺ສາມີຕິ ກາຍໍ ຆຏ຺ເຏຕິ, ສງ຺ຆາທິເສໂສ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍໍ ທຸຕິໂຍ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ອເນກຕ຺ຖຕ຺ຕາ, ເອວໍ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາຘິປ຺ປາຍໂຕ ຈ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ ຜສ຺ສປຏິວິຊານນໍ ອງ຺ຄນ຺ຕ຺ເວວ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ວຸຕ຺ເຕ ຐານເມຕໍ ວິຊ຺ຊຕິ, ຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ສງ຺ຆາທິເສສໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາປິ ນເຂນ ໂລເມນ ສໍສຄ຺ໂຄ ທິຏ຺ໂຐ, ນ ຈ ເມ ໂລມຆຏ຺ຏເນນ ກາຍວິຎ຺ຎາຓໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ຕິມິຣວາຕຖທ຺ຘຄຕ຺ໂຕ ຈາຫໍ ນ ຜສ຺ສໍ ປຏິວິຊານາມີຕິ ອນາປນ຺ນສຎ຺ຎີ ສິຍາຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອປິຈ ‘‘ຜສ຺ສໍ ປຏິວິຊານາຕິ, ນ ຈ ຜສ຺ສໍ ປຏິວິຊານາຕີ’’ຕິ ຈ ເອເຕສໍ ປທານໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕນຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ໂສ ປຎ຺ຎາເປຕພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ນ ຕທຕ຺ຖຊານນໂຕຕິ ກາຣຓໍ ວິຕ຺ຖາຣິຕໍ ໂຫຕິ.

ປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ

໒໗໑. ‘‘ຣຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ອຘິປ຺ເປຕໍ ວິປຣິຓຕ’’ນ຺ຕິ ກິຎ຺ຈາປິ ສາມຎ຺ເຎນ ວຸຕ຺ຕໍ, ວິນີຕວຕ຺ຖູສຸ ‘‘ມາຕຸຍາ ມາຕຸເປເມນ ອາມສຕິ…ເປ… ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄເນວ ຣຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຖາ ‘‘ມາຕຸຄາໂມ ນາມ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖີ’’ຕິ ກິຎ຺ຈາປິ ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຖ ໂຂ ອວິນຏ຺ຐິນ຺ທ຺ຣິຍາວ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖີ ອິຘາຘິປ຺ເປຕາ ‘‘ມຕິຕ຺ຖິຍາ ກາຍສໍສຄ຺ຄໍ ສມາປຊ຺ຊິ…ເປ… ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ‘‘ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕາວຕາ ສິທ຺ເຘ ‘‘ນ ຍກ຺ຂີ ນ ເປຕີ ນ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາ’’ຕິ ວຈນໍ ອວິນຏ຺ຐິນ຺ທ຺ຣິຍາປິ ນ ສພ຺ພາ ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄຫາ ອິຕ຺ຖີ ອິຘ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖີ ນາມ. ຍກ຺ຂິອາທໂຍ ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ຊາຕິສິທ຺ເຘນ ອິທ຺ຘິວິເສເສນ ອິຊ຺ຌນ຺ຕິໂຍ ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄຫາປິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕາສຸ ຍກ຺ຂີ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍວຕ຺ຖຸ ໂຫຕິ ວິນີຕວຕ຺ຖູສຸ ຍກ຺ຂິຍາ ກາຍສໍສຄ຺ເຄນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຕທນຸໂລມຕ຺ຕາ ເປຕິຕ຺ຖີ, ເທວິຕ຺ຖີ ຈ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍວຕ຺ຖຸ. ຕິຣຈ຺ຉານຄຕິຕ຺ຖີ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸ. ຕິຣຈ຺ຉານຄຕມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄຫິຕ຺ຖີ ຈ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍວຕ຺ຖຸເມວາຕິ ເອເກ. ວິຠງ຺ເຄ ປນ ‘‘ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖີ ຈ ໂຫຕິ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິສຎ຺ຎີ’’ຕິ ປາຬິຍາ ອຠາເວນ ‘‘ອິຕ຺ຖີ ຈ ໂຫຕິ ຍກ຺ຂິສຎ຺ຎີ’’ຕິອາທິວຈເນ ສຕິ ຍກ຺ຂິອາທີນໍ ອນິຕ຺ຖິຕາປສງ຺ຄໂຕ, ‘‘ອິຕ຺ຖີ ຈ ໂຫຕິ ອິຕ຺ຖິສຎ຺ຎີ’’ຕິອາທິມ຺ຫິ ຍກ຺ຂິອາທີນໍ ອນ຺ໂຕກຣເຓ ສຕິ ຕາສໍ ສງ຺ຆາທິເສສວຕ຺ຖຸຠາວປ຺ປສງ຺ຄໂຕ ຈ ຍກ຺ຂິອາທໂຍ ນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອເກ ປນ ‘‘ວິນີຕວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ‘ອຎ຺ຎຕໂຣ ຠິກ຺ຂຸ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕິຕ຺ຖິຍາ ກາຍ…ເປ… ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄຫາ ປາກຕິກຕິຣຈ຺ຉານຄຕິຕ຺ຖີ ອຘິປ຺ເປຕາ, ຕສ຺ມາ ທຸກ຺ກຏໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘ອິຕ຺ຖີ ຈ ໂຫຕິ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕສຎ຺ຎີຕິ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາ ຈ ໂຫຕິ ອິຕ຺ຖິສຎ຺ຎີ’ຕິອາທິວາເຣສຸປິ ປາກຕິກຕິຣຈ຺ຉານຄໂຕວ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ໂສ ຈ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕປຸຣິໂສວ. ເຕເນວ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈາອຕ຺ຕກອາມປາຣິຈຣິຍສິກ຺ຂາປເທສຸ ມນຸສ຺ສປຸຣິສປຏິສໍຍຸຕ຺ຕວາຣາ ວິຍ ຕິຣຈ຺ຉານປຏິສໍຍຸຕ຺ຕວາຣາປິ ນາຄຕາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕຖາ ປຓ຺ຑໂກຕິ ອິຘ ມນຸສ຺ສປຓ຺ຑໂກວ, ປຸຣິໂສຕິ ຈ ອິຘ ມນຸສ຺ສປຸຣິໂສວ ອາຄໂຕ, ຕສ຺ມາ ອມນຸສ຺ສິຕ຺ຖີ ອມນຸສ຺ສປຓ຺ຑໂກ ອມນຸສ຺ສປຸຣິໂສ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕິຕ຺ຖີ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕປຓ຺ຑໂກ ມນຸສ຺ສາມນຸສ຺ສຕິຣຈ຺ຉານຄຕອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກາ ຈາຕິ ອຏ຺ຐ ຊນາ ອິຘ ນາຄຕາ, ເຕສໍ ວເສນ ວຕ຺ຖຸສຎ຺ຎາວິມຕິເຠທວເສນ ອາປຕ຺ຕິເຠທາເຠທວິນິຈ຺ຉໂຍ, ອນາຄຕວາຣຄຓນາ ຈ ອສມ຺ມຸຍ຺ຫນ຺ເຕນ ເວທິຕພ຺ພາ, ຕຖາ ເຕສໍ ທຸກມິສ຺ສກາທິວາຣາ, ອາປຕ຺ຕິອນາປຕ຺ຕິເຠທວິນິຈ຺ຉໂຍ ຈ. ‘‘ຕຕ຺ຖ ອມນຸສ຺ສປຓ຺ຑກອມນຸສ຺ສປຸຣິສຕິຣຈ຺ຉານຄຕິຕ຺ຖິຕິຣຈ຺ຉານຄຕປຓ຺ຑກາຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸກາ, ອມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິມນຸສ຺ສອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກາ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍວຕ຺ຖຸກາ, ອມນຸສ຺ສອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກາ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກາ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸກາ, ປາຬິຍໍ ປນ ອມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຍາ ອນາຄຕຕ຺ຕາ ອມນຸສ຺ສປຓ຺ຑກາ, ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກາ ປຸຣິສາ ຈ ນາຄຕາ. ຕິຣຈ຺ຉານຄຕິຕ຺ຖິປຓ຺ຑກອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກາ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕປຸຣິເສນ ສມານຄຕິກຕ຺ຕາ ນາຄຕາ, ມນຸສ຺ສອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນໂກ ມນຸສ຺ສປຓ຺ຑເກນ ສມານຄຕິກຕ຺ຕາ ອນາຄໂຕ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໘໑) ປນ ‘‘ນາຄມາຓວິກາຍປິ ສຸປຓ຺ຓມາຓວິກາຍປິ ກິນ຺ນຣິຍາປິ ຄາວິຍາປິ ທຸກ຺ກຏເມວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕເທວ ປມາຓໂຕ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ວິຈາຣຓາ – ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕິຣຈ຺ຉານຄຕສ຺ສ ນິສິນ຺ນປຣິສາຍ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິສິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໑໘໓) ເອຕ຺ຖ ‘‘ຕິຣຈ຺ຉານຄໂຕຕິ ຍສ຺ສ ອຸປສມ຺ປທາ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາ’’ຕິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ນິທານວຓ຺ຓນາ) ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄໂຫ ປາກຕິກຕິຣຈ຺ຉານຄຕໂຕ ວິສິຏ຺ໂຐ, ຕຖາ ຍກ຺ຂເປຕຕິຣຈ຺ຉານຄຕມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄຫານໍ ‘‘ຕິຣຈ຺ຉານຄຕສ຺ສ ຈ ທຸກ຺ຂຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ອປິຈ ທຸກ຺ກຏເມວາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ‘‘ປຕນຣູປໍ ປມາຓໍ, ນ ມຣຓຣູປ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອາປຕ຺ຕິວິເສສວຈນໂຕ ຈ ‘‘ອຸຠໂຕ ອວສ຺ສຸເຕ ຍກ຺ຂສ຺ສ ວາ ເປຕສ຺ສ ວາ ປຓ຺ຑກສ຺ສ ວາ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄຫສ຺ສ ວາ ອຘກ຺ຂກໍ ອຸພ຺ຠຊາຓຸມຓ຺ຑລໍ ກາເຍນ ກາຍໍ ອາມສຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໖໖໑) ສາມຎ຺ເຎນ ວຈນໂຕ ຈ ໂສ ວິສິຏ຺ໂຐຕິ ສິທ຺ຘໍ. ວິສິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ຈ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄຫິຕ຺ຖິຍາ ກາຍສໍສຄ຺ຄໍ ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສາຕິ ວິເສໂສ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ອາປຕ຺ຕິວິເສເສນ ຠວິຕພ຺ພໍ. ຍທິ ກາຍສໍສຄ຺ຄສິກ຺ຂາປເທ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄຫິຕ຺ຖີປິ ອຘິປ຺ເປຕາ, ຣູປສາມຎ຺ເຎນ ສຎ຺ຎາວິຣາຄຕ຺ຕາສມ຺ຠວໂຕ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈາອຕ຺ຕກາມປາຣິຈຣິຍສິກ຺ຂາປເທສຸປິ ສາ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ຠເວຍ຺ຍ, ສາ ຈານາຄຕາ. ສຣູເປນ ສໍຂິຕ຺ຕວາຣຕ຺ຕາ ນາຄຕາຕິ ເຈ? ອິຕ຺ຖີ ຈ ໂຫຕິ ຕິຣຈ຺ຉານຄໂຕ ຈ ອຸຠິນ຺ນໍ ອິຕ຺ຖິສຎ຺ຎີຕິ ອິຘ ອາຄຕຕ຺ຕາ ປຸຣິສລິງ຺ຄນິທ຺ເທໂສ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕປຸຣິໂສ ຈ ອິຘ ອາຄໂຕ, ຕິຣຈ຺ຉານຄຕມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄຫິຕ຺ຖິຍາ ປາຬິຍໍ ອນາຄຕາຍປິ ທຸກ຺ກຏເມວ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ອິມສ຺ສ ວຈນສ຺ສ ກາຣຓຈ຺ຉາຍາ ປຣິເຍສິຕພ຺ພາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິທໍ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ກສ຺ມາ? ອິຕ຺ຖີນໍ, ປຸຣິສານຎ຺ຈ ເອກໂຕ ວຈເນ ປຸຣິສລິງ຺ຄສພ຺ຠາວໂຕ. ອິຘ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕປຸຣິສປຓ຺ຑກິຕ຺ຖິໂຍ ຕິສ຺ໂສປິ ເອກໂຕ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ‘‘ຕິຣຈ຺ຉານຄໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຕ຺ຖ ຈ ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄຫາມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄເຫສຸ ອິຕ຺ຖິປຓ຺ຑກປຸຣິສສຎ຺ຎິຕາ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ເວທິຕພ຺ພາ. ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈາທິສິກ຺ຂາປທທ຺ວເຍ ວາຣານໍ ສໍຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຸຣິສຕິຣຈ຺ຉານຄຕາທໂຍ ນາຄຕາ. ຍຖາວຸຕ຺ເຕສຸ ອາປຕ຺ຕິ, ຕຖາ ຕຕ຺ຖາປິ. ອຎ຺ຎຖາ ປຸຣິສໍ ໂອຠາສນ຺ຕສ຺ສ ຈ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ປຓ຺ຑກໍ ໂອຠາສນ຺ຕສ຺ສ ຈ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ເຕ ວາຣາ ສໍຂິຕ຺ຕາຕິ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕີຕິ. ວິເສໂສ ຈ ປຓ຺ຑເກ, ປຸຣິເສ, ຕິຣຈ຺ຉານຄເຕ ຈ ອິຕ຺ຖິສຎ຺ຎິສ຺ສ ອຕ຺ຖິ, ຕຖາປິ ຕຕ຺ຖ ທຸກ຺ກຏໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕເມວ ປມາຓນ຺ຕິ ທ຺ວິນ຺ນເມເຕສໍ ວາທານໍ ຍຕ຺ຖ ຍຸຕ຺ຕິ ວາ ກາຣຓໍ ວາ ອຕິເຣກໍ ທິສ຺ສຕິ, ຕໍ ວິຈາເຣຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຣິຈໂຍ. ເອວຣູເປສຸ ຐາເນສຸ ສຸຏ຺ຐຸ ວິຈາເຣຕ຺ວາ ກເຖຕພ຺ພໍ.

ຕຕ຺ຖ ປາຬິຍໍ ອາຄຕວາຣຄຓນາ ຕາວ ເອວໍ ສງ຺ເຂປໂຕ ເວທິຕພ຺ພາ – ອິຕ຺ຖິມູລກາ ປຎ຺ຈ ວາຣາ ປຓ຺ຑກປຸຣິສຕິຣຈ຺ຉານຄຕມູລກາ ຈ ປຎ຺ຈ ປຎ຺ຈາຕິ ວີສຕິ ວາຣາ ເອກມູລກາ, ຕຖາ ທຸມູລກາ ວີສຕິ, ມິສ຺ສກມູລກາ ວີສຕີຕິ ສຏ຺ຐິ ວາຣາ, ຕານິ ຕີຓິ ວີສຕິການິ ໂຫນ຺ຕິ. ເອເກກສ຺ມິໍ ວີສຕິເກ ເອເກກມູລວາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກາເຍນ ກາຍປຏິພທ຺ຘວາຣາ ຕໂຍ ວຸຕ຺ຕາ. ເສສາ ສຕ຺ຕປຎ຺ຎາສ ວາຣາ ສໍຂິຕ຺ຕາ, ຕຖາ ກາຍປຏິພທ຺ເຘນ ກາຍວາຣາ ຕໂຍ ວຸຕ຺ຕາ, ເສສາ ສໍຂິຕ຺ຕາ, ເອວໍ ກາຍປຏິພທ຺ເຘນ ກາຍປຏິພທ຺ຘວາເຣປິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິເຍນ ກາຍວາເຣປິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິເຍນ ກາຍປຏິພທ຺ຘວາເຣປິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິເຍນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວາເຣປິ ຕໂຍ ຕໂຍ ວາຣາ ວຸຕ຺ຕາ, ເສສາ ສໍຂິຕ຺ຕາ. ເອວໍ ຉນ຺ນໍ ຕິການໍ ວເສນ ອຏ຺ຐາຣສ ວາຣາ ອາຄຕາຕິ ສຣູປໂຕ ວຸຕ຺ຕາ, ເສສາ ທ຺ເວຈຕ຺ຕາລີສາຘິການິ ຕີຓິ ວາຣສຕານິ ສໍຂິຕ຺ຕານິ. ຕໂຕ ປຣໍ ມາຕຸຄາມສ຺ສ ສາຣຕ຺ຕປກ຺ເຂ ກາເຍນ ກາຍນ຺ຕິ ເອກເມກໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕາ ອຏ຺ຐາຣສ ວາຣາ ອາຄຕາຕິ ເອກວີສຕິ ວາຣາ ສຣູເປນ ອາຄຕາ, ນວນວຸຕາຘິການິ ຕີຓິ ວາຣສຕານິ ສໍຂິຕ຺ຕານິ. ຕໂຕ ປຣໍ ອາປຕ຺ຕານາປຕ຺ຕິທີປກາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ເສວນາຘິປ຺ປາຍມູລກາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ໂມກ຺ຂາຘິປ຺ປາຍມູລກາຕິ ທ຺ເວ ຈຕຸກ຺ກາ ອາຄຕາ.

ຕຕ຺ຖາຍໍ ວິເສໂສ – ຍທິທໍ ມາຕິກາຍ ປຣາມສນປທໍ, ເຕນ ຍສ຺ມາ ອາມສນາທີນິ ຉຸປນປຣິໂຍສານານິ ທ຺ວາທສປິ ປທານິ ຄຫິຕານິ, ຕສ຺ມາ ປທຸທ຺ຘາຣໍ ອກຕ຺ວາ ‘‘ອາມສນາ ປຣາມສນໍ ຉຸປນ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ປຣາມສນໍ ນາມ ອາມສນາ. ‘‘ຉຸປນ’’ນ຺ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ເຕ ປຣາມສນມ຺ປິ ວິສຸໍ ເອກຕ຺ຕໍ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິຕ຺ຖີ ຈ ໂຫຕິ ອິຕ຺ຖິສຎ຺ຎີ ຈາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ປຐມວາເຣ ເອວ ທ຺ວາທສປິ ອາມສນາທີນິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ທສ຺ສິຕານິ. ຕໂຕ ປຣໍ ອາທິມ຺ຫິ ທ຺ເວ ປທານີຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ປທານິ ອາຄຕານິ, ອິຕຣານິ ສໍຂິຕ຺ຕານີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ນິສ຺ສຄ຺ຄິເຍນ ກາຍວາຣາທີສຸ ປນ ສພ຺ພາກາເຣນ ອລາຠໂຕ ອາມສນເມເວກໍ ອາຄຕໍ, ເນຕຣານິ. ‘‘ສຎ຺ໂຈເປຕິ ຫຣຕີ’’ຕິ ປາໂຐ, ສຎ຺ໂຈເປຕິ ຈ. ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ປນ ‘‘ປຸຣິມນເຍເນວາຕິ ຣຊ຺ຊຸວຕ຺ຖາທີຫິ ປຣິກ຺ຂິປເນ’’ຕິ ຈ ປຈ຺ຉາ ‘‘ປຸຣິມນເຍເນວາຕິ ສມ຺ມສນາ ໂຫຕີ’’ຕິ ຈ ‘‘ເວຓິຄ຺ຄາເຫ ອາປຕ຺ຕິຍາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ ໂລມຜຸສເນປິ ສງ຺ຆາທິເສໂສ’’ຕິ ຈ ‘‘ຕໍ ປກາເສຕຸໍ ອຸປາທິນ຺ນເກນ ຫີຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຈ ລິຂິຕໍ.

ຍຖານິທ຺ທິຏ຺ຐນິທ຺ເທເສຕິ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ຍຖານິທ຺ທິຏ຺ເຐ ນິທ຺ເທເສ. ‘‘ສທິສໍ ອຄ຺ຄເຫສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕາທິສໍ ອຄ຺ຄເຫສີຕິ ຄຣຸກໍ ຕຕ຺ຖ ກາຣເຍຕິ ອຕ຺ໂຖ, ກາຍສໍສຄ຺ຄວິຠງ຺ເຄ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຕໂຣປິ ກາຍປຏິພທ຺ຘຉຸປນໂກ. ຄຫເຓ ຈາຕິ ຄຫຓໍ ວາ. ວິຣາຄິເຕຕິ ວິຣທ຺ເຘ. ສາຣຕ຺ຕນ຺ຕິ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄນ ຣຕ຺ຕໍ, ອຕ຺ຕນາ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ມາຕຸຠຄິນິອາທິວິຣຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວິຣຕ຺ຕໍ ຎາຕິເປມວເສນ ຄຓ຺ຫິ, ເອຕ຺ຖ ທຸກ຺ກຏໍ ຍຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາຄໍ ວາ ສາຣຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວິຣຕ຺ຕໍ ມາຕຣໍ ຄຓ຺ຫິ, ອນຘິປ຺ເປຕໍ ຄຓ຺ຫິ. ເອຕ຺ຖ ມຫາສຸມຕ຺ເຖຣວາເທນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ‘‘ກາຍໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ຘໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ລທ຺ຘິກຕ຺ຕາ. ‘‘ອິຕ຺ຖີ ຈ ໂຫຕິ ອິຕ຺ຖິສຎ຺ຎີ ສາຣຕ຺ໂຕ ຈ, ຠິກ຺ຂຸ ຈ ນໍ ອິຕ຺ຖິຍາ ກາເຍນ ກາຍໍ ອາມສຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ສງ຺ຆາທິເສສສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໒໗໓) ວຈນໂຕ ສງ຺ຆາທິເສໂສປິ ຂາຍຕິ. ‘‘ວິຣຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສາຣຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ເອຕ຺ຖປິ ສງ຺ຆາທິເສໂສວ ຂາຍຕິ ‘‘ນີລໍ ຆຏ຺ເຏສ຺ສາມີ’ຕິ ກາຍໍ ຆຏ຺ເຏຕິ, ສງ຺ຆາທິເສໂສ’’ຕິ ວຈນໂຕ. ເອຕ຺ຖ ປນ ‘‘ນ ປຸພ຺ພຠາເຄ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາຄຕ຺ຕາ’’ຕິ ອນຸຄຓ຺ຐິປເທ ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຄຣຸກາປຕ຺ຕິຠເຍນ ‘ນີລເມວ ຆຏ຺ເຏສ຺ສາມີ’ຕິ ວາຍາມນ຺ໂຕ ກາຍໍ ຆຏ຺ເຏຕິ, ປຸພ຺ພຠາເຄ ຕສ຺ສ ‘ກາຍປຏິພທ຺ຘໍ ຆຏ຺ເຏສ຺ສາມີ’ຕິ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ທຸກ຺ກເຏນ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຘມ຺ມສິຣິຕ຺ເຖໂຣ ‘‘ເອວຣູເປ ສງ຺ຆາທິເສໂສ’’ຕິ ວທຕິ ກິຣ. ‘‘ອິຕ຺ຖິອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກອິຕ຺ຖິຍາ ປຸຣິສອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກປຸຣິເສ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອາປຕ຺ຕິເຠໂທ, ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄສ຺ສ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນກາເລປິ ອິຕ຺ຖິວເສເນວ ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ວິນີຕວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໒໘໑. ຕິຓຓ຺ຑຸປກນ຺ຕິ ຫິຣິເວຣາທິມູລານິ ຄເຫຕ຺ວາ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ. ຕາລປຓ຺ຓມຸທ຺ທິກນ຺ຕິ ຕາລປຓ຺ຓມຍໍ ອງ຺ຄຸລິມຸທ຺ທິກໍ, ເຕນ ຕາລປຓ຺ຓມຍໍ ກຏໍ, ກຏິສຸຕ຺ຕກໍ, ກຓ຺ຓປິຬນ຺ຘນາທິ ສພ຺ພໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ. ຕມ຺ພປຓ຺ຓິວາສິໂນ ອິຕ຺ຖິຣູປໍ ລິຂິຕໍ, ກຏິກປຏຎ຺ຈ ນ ຉຸປນ຺ຕິ ກິຣ. ອາກຣໂຕ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ໂຕ. ຣຕນມິສ຺ໂສຕິ ອລງ຺ກາຣຕ຺ຖໍ ກໂຕ ກຎ຺ຈນລຕາທິວິນທ຺ໂຘ. ສຸວຓ຺ເຓນ ສທ຺ຘິໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ປຈິຕ຺ວາຕິ ສຸວຓ຺ຓຣສໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຈິຕ຺ວາ. ພີຊໂຕ ຘາຕຸປາສາຓໂຕ ປຏ຺ຐາຍ. ເຖໂຣ ນ ກປ຺ປຕີຕິ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ເປສິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ‘‘ເຈຕິຍສ຺ສ ປູຊໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ວຏ຺ຏຕິ ກິຣ. ພຸພ຺ພຸຬກໍ ຕາຣກໍ. ອາຣກູຏໂລຫມ຺ປິ ຊາຕຣູປຄຕິກເມວ.

ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ອນ຺ຘກຏ຺ຐກຖາຍໍ –

‘‘ອາຣກູຏໂລຫໍ ສຸວຓ຺ຓສທິສເມວ, ສຸວຓ຺ຓໍ ອນຸໂລເມຕິ, ອນາມາສ’’ນ຺ຕິ.

‘‘ເຠສຊ຺ຊຕ຺ຖາຍ ປນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍກເທໂສປິ ອນຸຎ຺ຎາໂຕ ໂຫຕີຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາຍໍ ຎຕ຺ວາ ວິຠາເວຕພ຺ພໍ.

ກາຍສໍສຄ຺ຄສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈາສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໒໘໓. ຕຕິເຍ ຕໂຍ ສງ຺ຆາທິເສສວາຣາ ຕໂຍ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍວາຣາ ຕໂຍ ທຸກ຺ກຏວາຣາ ຕໂຍ ກາຍປຏິພທ຺ຘວາຣາຕິ ທ຺ວາທສ ວາຣາ ສຣູເປນ ອາຄຕາ. ຕຕ຺ຖ ຕໂຍ ສງ຺ຆາທິເສສວາຣາ ທຸຕິຍສິກ຺ຂາປເທ ວຸຕ຺ຕາຕິ ຕິຓ຺ຓໍ ວີສຕິການໍ ເອເກກມູລາ ວາຣາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ, ຕສ຺ມາ ອິຘ ວິເສສາຕິ ປຓ຺ຓາສ ວາຣາ ສໍຂິຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ອຎ຺ຎຖາ ອິຕ຺ຖີ ຈ ໂຫຕິ ເວມຕິໂກ ສາຣຕ຺ໂຕ ຈ, ຠິກ຺ຂຸ ຈ ນໍ ອິຕ຺ຖິຍາ ວຈ຺ຈມຄ຺ຄໍ ປສ຺ສາວມຄ຺ຄໍ ອາທິສ຺ສ ວຓ຺ຓມ຺ປິ ຠຓຕິ…ເປ… ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສ. ອິຕ຺ຖີ ຈ ໂຫຕິ ປຓ຺ຑກປຸຣິສສຎ຺ຎີ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕສຎ຺ຎີ ສາຣຕ຺ໂຕ ຈ, ຠິກ຺ຂຸ ຈ ນໍ ອິຕ຺ຖິຍາ ວຈ຺ຈມຄ຺ຄໍ ປສ຺ສາວມຄ຺ຄໍ ອາທິສ຺ສ ວຓ຺ຓມ຺ປິ ຠຓຕິ ອກ຺ໂກສຕິປິ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສ. ປຓ຺ຑໂກ ຈ ໂຫຕິ ປຓ຺ຑກສຎ຺ຎີ ສາຣຕ຺ໂຕ ຈ, ຠິກ຺ຂຸ ຈ ນໍ ປຓ຺ຑກສ຺ສ ວຈ຺ຈມຄ຺ຄໍ ອາທິສ຺ສ ວຓ຺ຓມ຺ປິ ຠຓຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາຕິ ເອວມາທີນໍ ອາປຕ຺ຕິຏ຺ຐານານໍ ອນາປຕ຺ຕິຏ຺ຐານຕາ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ນ ຈາປຊ຺ຊຕິ, ປຓ຺ຑເກ ອິຕ຺ຖິສຎ຺ຎິສ຺ສ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ທີເປຕຸໍ ‘‘ອິຕ຺ຖີ ຈ ປຓ຺ຑໂກ ຈ ອຸຠິນ຺ນໍ ອິຕ຺ຖິສຎ຺ຎີ ອາປຕ຺ຕິ ສງ຺ຆາທິເສເສນ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ປຓ຺ຑເກ ປຓ຺ຑກສຎ຺ຎິສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສໍຂິຕ຺ຕວາເຣສຸ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍຏ຺ຐາເນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ທຸກ຺ກຏຏ຺ຐາເນ ທຸກ຺ກຏມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕເມວ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຖາ ‘‘ອິຕ຺ຖີ ຈ ໂຫຕິ ເວມຕິໂກ ສາຣຕ຺ໂຕ ຈ, ຠິກ຺ຂຸ ຈ ນໍ ອິຕ຺ຖິຍາ ວຈ຺ຈມຄ຺ຄໍ ປສ຺ສາວມຄ຺ຄໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຘກ຺ຂກໍ ອຸພ຺ຠຊາຓຸມຓ຺ຑລໍ ອາທິສ຺ສ ວຓ຺ຓມ຺ປິ ຠຓຕິ…ເປ… ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍເຂຕ຺ເຕປິ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ອຸທ຺ຘຣິຕພ຺ພາ. ຕຖາ ‘‘ອິຕ຺ຖີ ຈ ໂຫຕິ ເວມຕິໂກ ສາຣຕ຺ໂຕ ຈ, ຠິກ຺ຂຸ ຈ ນໍ ອິຕ຺ຖິຍາ ກາຍປຏິພທ຺ຘໍ ອາທິສ຺ສ ວຓ຺ຓມ຺ປິ ຠຓຕິ…ເປ… ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ກາຍປຏິພທ຺ຘວາຣາປິ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ອຸທ຺ຘຣິຕພ຺ພາ. ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ຘວາຣຕ຺ຕິກໍ ວິຍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວາຣຕ຺ຕິກໍ ລພ຺ຠມານມ຺ປິ ອາປຕ຺ຕິວິເສສາຠາວໂຕ ນ ອຸທ຺ຘຏໍ. ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ຘວາຣຕ຺ຕິເກ ປນ ທິນ຺ນນຍຕ຺ຕາ ຕມ຺ປິ ຕທນຸໂລມາ ວາຣາ ຈ ອຸທ຺ຘຣິຕພ຺ພາ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ນ-ວິຎ຺ຎູ ຕຣຸຓທາຣິກາ, ມຫລ຺ລິກາ ອຸມ຺ມຕ຺ຕິກາທິກາ ຈ ອນຘິປ຺ເປຕາ, ປເຄວ ປາກຕິກາ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕິຕ຺ຖີນໍ, ຕຖາ ປຓ຺ຑກາທໂຍປີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເສສໍ ທຸຕິເຍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ

໒໘໕. ວຸຕ຺ຕນຍເມວາຕິ ‘‘ກາຍສໍສຄ຺ເຄ ອິຕ຺ຖິລກ຺ຂເຓນາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ‘‘ອິຕ຺ຖິລກ຺ຂເຓນາ’’ຕິ ກິຣ ມຫາອຏ຺ຐກຖາປາໂຐ. ສີສໍ ນ ເອຕີຕິ ອກ຺ໂກສນໍ ນ ໂຫຕິ, ຆຏິເຕ ປນ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ວິເສໂສ – ອິເມຫິ ຕີຫິ ຆຏິເຕ ເອວ ສງ຺ຆາທິເສໂສ ວຈ຺ຈມຄ຺ຄປສ຺ສາວມຄ຺ຄານໍ ນິຍຕວຈນຕ຺ຕາ, ອຈ຺ໂຈຬາຣິກຕ຺ຕາ ວາ, ນ ອຎ຺ເຎຫິ ອນິມິຕ຺ຕາສີຕິອາທີຫິ ອຏ຺ຐຫິ. ຕຕ຺ຖ ອໂລຫິຕາສິ, ຘຸວໂລຫິຕາສິ, ຘຸວໂຈຬາສິ, ປຄ຺ຆຣຓີສິ, ອິຕ຺ຖິປຓ຺ຑກາສິ, ເວປຸຣິສິກາສີຕິ ເອຕານິ ຉ ມຄ຺ຄານໍ ອນິຍຕວຈນານິ, ອນິມິຕ຺ຕາສິ, ນິມິຕ຺ຕມຕ຺ຕາສີຕິ ທ຺ເວ ປທານິ ອນຈ຺ໂຈຬາຣິການິ ຈ, ຍໂຕ ອຏ຺ຐປທານິ ‘‘ສງ຺ຆາທິເສສໍ ນ ຊເນນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕານິ, ຕສ຺ມາ ຕານິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍວຕ຺ຖູນິ. ປຣິພ຺ພາຊກວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ວິຍ ອກ຺ໂກສມຕ຺ຕຕ຺ຕາ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖູນີຕິ ເອເກ. ອິຕ຺ຖິປຓ຺ຑກາສິ, ເວປຸຣິສິກາສີຕິ ເອຕາເນວ ປທານິ ສກລສຣີຣສຓ຺ຐານເຠທທີປການິ ສຸທ຺ຘານິ ສງ຺ຆາທິເສສໍ ນ ຊເນນ຺ຕິ ສກລສຣີຣສາມຎ຺ຎຕ຺ຕາ, ອິຕຣານິ ຊເນນ຺ຕິ ອສາມຎ຺ຎຕ຺ຕາ. ຕານິ ຫິ ປສ຺ສາວມຄ຺ຄເມວ ທີເປນ຺ຕິ ສິຂຣຓີ-ປທໍ ວິຍ. ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນາສີຕິ ວຈນໍ ປນ ປຸຣິສນິມິຕ຺ເຕນ ອສງ຺ຆາທິເສສວຕ຺ຖຸນາ ມິສ຺ສວຈນໍ. ປຸຣິສອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກສ຺ສ ຈ ອິຕ຺ຖິນິມິຕ຺ຕໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ, ປຸຣິສນິມິຕ຺ຕໍ ປາກຏໍ ໂຫຕິ. ຍທິ ຕມ຺ປິ ຊເນຕິ, ກຖໍ ອນິມິຕ຺ຕາສີຕິອາທິປທານິ ນ ສງ຺ຆາທິເສສໍ ຊເນນ຺ຕີຕິ ເອເກ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ. ປຸຣິສສ຺ສປິ ນິມິຕ຺ຕາຘິວຈນໂຕ, ‘‘ເມຖຸນຸປສໍຫິຕາຫິ ສງ຺ຆາທິເສໂສ’’ຕິ ມາຕິກາຍ ລກ຺ຂຓສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ເມຖຸນຸປສໍຫິຕາຫິປິ ໂອຠາສເນ ປຏິວິຊານນ຺ຕິຍາ ສງ຺ຆາທິເສໂສ, ອປ຺ປຏິວິຊານນ຺ຕິຍາ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ອິຕເຣຫິ ໂອຠາສເນ ປຏິວິຊານນ຺ຕິຍາ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ອປ຺ປຏິວິຊານນ຺ຕິຍາ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ເອເກ, ສພ຺ພໍ ສຸຏ຺ຐຸ ວິຈາເຣຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

໒໘໗. ຫສນ຺ໂຕຕິ ຍໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຠຓຕິ, ສາ ເຈ ປຏິວິຊານາຕິ, ສງ຺ຆາທິເສໂສ.

ວິນີຕວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໒໘໙. ‘‘ປຏິວຸຕ຺ຕໍ ນາມາ’’ຕິ ປາໂຐ. ໂນ-ສທ຺ໂທ ອຘິໂກ. ‘‘ອກ຺ຂຣລິຂເນນປິ ໂຫຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ອາວຊ຺ຊນສມນນ຺ຕຣວິຘິນາ ສເມຕິ ເຈ, ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈາສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ອຕ຺ຕກາມປາຣິຈຣິຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໒໙໐. ຈຕຸຕ຺ເຖ ຕໂຍ ສງ຺ຆາທິເສສວາຣາ ອາຄຕາ, ເສສາ ສຕ຺ຕປຎ຺ຎາສ ວາຣາ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍທຸກ຺ກຏາປຕ຺ຕິກາຍ ສໍຂິຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ, ຕໂຕ ອຎ຺ຎຕໂຣ ອສມ຺ຠວໂຕ ອິຘ ນ ອຸທ຺ຘໂຏ. ເສສໂຍຊນກ຺ກໂມ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ນຄຣປຣິກ຺ຂາເຣຫີຕິ ປາກາຣປຣິຂາທີຫິ ນຄຣປຣິວາເຣຫິ. ເສຕປຣິກ຺ຂາໂຣຕິ ເສຕາລງ຺ກາໂຣ, ສີລາລງ຺ກາໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ (ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໕.໔). ຈກ຺ກວີຣິໂຍຕິ ວີຣິຍຈກ຺ໂກ. ວສລໍ ທຸຄ຺ຄນ຺ຘນ຺ຕິ ນິມິຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ, ຕເທວ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ກິໍ ເມ ປາປກໍ, ກິໍ ເມ ທຸຄ຺ຄນ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໒໙໑. ສນ຺ຕິເກຕິ ຍຕ຺ຖ ຐິໂຕ ວິຎ຺ຎາເປຕິ. ‘‘ປຐມວິຄ຺ຄເຫ ສເຈ ປາຬິວເສນ ໂຍເຊຕີຕິ ກາມເຫຕຸປາຣິຈຣິຍາອຕ຺ໂຖ. ເສສນ຺ຕິ ‘ອຘິປ຺ປາໂຍ’ຕິ ປທໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ອຕ຺ຖາຠາວໂຕ. ທຸຕິເຍ ປາຬິວເສນ ກາມເຫຕຸ-ປທານິ ພ຺ຍຎ຺ຊນານິ ເຕສໍ ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຖາຠາວໂຕ. ເອວໍ ຈຕ຺ຕາຣິ ປທານິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ວິຄ຺ຄຫານໍ ວເສນ ໂຍຊິຕານີຕິ ອປເຣ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໒໙໕. ເອເຕສຸ ສິກ຺ຂາປເທສຸ ເມຖຸນຣາເຄນ ວີຕິກ຺ກເມ ສຕິ ສງ຺ຆາທິເສເສນ ອນາປຕ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ກິໍ ຠນ຺ເຕ ອຄ຺ຄທານນ຺ຕິ. ເມຖຸນຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ເກວລໍ ເມຖຸນຘມ຺ມສ຺ສ ວຓ຺ຓຠຓນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ເມຖຸນຘມ຺ມາຘິປ຺ປາເຍນ ຕທຕ຺ຖິຍາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ, ປຣສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ກາມປາຣິຈຣິຍາຍ ວຓ຺ຓຠຓເນ ທຸກ຺ກຏໍ. ‘‘ໂຍ ເຕ ວິຫາເຣ ວສຕິ, ຕສ຺ສ ອຄ຺ຄທານໍ ເທຫີ’’ຕິ ປຣິຍາຍວຈເນນປິ ທຸກ຺ກຏໍ. ‘‘ອຕ຺ຕກາມປາຣິຈຣິຍາຍ ວຓ຺ຓໍ ຠາເສຍ຺ຍ. ຍາ ມາທິສໍ ສີລວນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ເອເກ. ປຎ຺ຈສຸ ອງ຺ເຄສຸ ສພ຺ຠາວາ ສງ຺ຆາທິເສໂສວາຕິ ເອເກ. ວິຈາເຣຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປທທ຺ວເຍ ກາຍສໍສຄ຺ເຄ ວິຍ ຍກ຺ຂິເປຕີສຸ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລຕ຺ຕກາມວຈເນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍ’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຏ຺ຐກຖາສຸ ປນ ນາຄຕ’’ນ຺ຕິ ລິຂິຕໍ. ‘‘ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນໂກ ປນ ປຓ຺ຑກຄຕິໂກວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ອຕ຺ຕກາມປາຣິຈຣິຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໒໙໗. ອຫມ຺ຫິ ທຸຄ຺ຄຕາຕິ ອຫໍ ອມ຺ຫິ ທຸຄ຺ຄຕາ. ອຫໍ ຂ຺ວຍ຺ໂຍຕິ ເອຕ຺ຖ ອຍ຺ໂຍຕິ ພຫຸວຈນໍ ໂຫຕິ.

໒໙໘. ໂອຍາຈນ຺ຕີຕິ ນີຈໍ ກຕ຺ວາ ເທເວ ຍາຈນ຺ຕິ. ອາຍາຈນ຺ຕີຕິ ອຸຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ອາທເຣນ ຍາຈນ຺ຕິ. ອລງ຺ກາຣາທີຫິ ມຓ຺ຑິໂຕ ເກສສໍວິຘານາທີຫິ ປສາຘິໂຕ. ‘‘ມຓ຺ຑິຕກຣເຓ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ

໓໐໓. ສຫ ປຣິທຓ຺ເຑນ ວຕ຺ຕມານາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຉນ຺ທວາສິນີ ນາມ ‘‘ປິຍາ ປິຍໍ ວເສຕີ’’ຕິ ປາຬິ, ປຸຣິສໍ ວາເສຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ປິໂຍ ປິຍໍ ວາເສຕີ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາ.

ຕໍ ກິຣິຍໍ ສມ຺ປາເທສ຺ສຕີຕິ ອວສ຺ສໍ ອາໂຣເຈນ຺ຕິຍາ ເຈ ອາໂຣເຈຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທ຺ວິນ຺ນໍ ມາຕາປິຕູນໍ ເຈ ອາໂຣເຈຕິ, ສງ຺ຆາທິເສໂສຕິ ວິນຍວິນິຈ຺ຉເຍ ‘‘ວຕ຺ຖຸ ໂອໂລເກຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ຈ ‘‘ອຸທາຍິຕ຺ເຖໂຣ ຄຓິກາຍ ອາໂຣເຈສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ‘‘ມາຕາທີນມ຺ປິ ວທໂຕ ວິສງ຺ເກໂຕ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາວຈນໂຕ ນິປ຺ປໂຍຊນໍ. ຕໍ ປເນຕນ຺ຕິ ອາຈຣິຍສ຺ສ ວຈນໍ. ມາຕຸຣກ຺ຂິຕໍ ພ຺ຣູຫີຕິ ເປສິຕສ຺ສ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມາຕາປິຕຸຣກ຺ຂິຕໍ ວທໂຕ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສາ ມາຕຸຣກ຺ຂິຕຠາເວປິ ສຕິ ວິສງ຺ເກຕເມວ, ກສ຺ມາ? ‘‘ປິຕຸຣກ຺ຂິຕາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ວທນ຺ຕສ຺ສ ວິສງ຺ເກຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິຕຣຖາ ອາທິ-ສທ຺ໂທ ນິຣຕ຺ຖໂກ ສິຍາ. ເອກໍ ທສກໍ ອິຕເຣນ ທສເກນ ໂຍເຊຕ຺ວາ ປຸພ຺ເພ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິຍໍ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາ ມາຕຸຣກ຺ຂິຕາຍ ມາຕາ ອຕ຺ຕໂນ ຘີຕຸສນ຺ຕິກໍ ປຫິຓຕີຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

໓໓໘. ອນຠິນນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ວຈນມຕ຺ຕເມວ, ຍທິປິ ອຠິນນ຺ທຕິ, ຍາວ ສາສນໍ ນາໂຣເຈຕິ, ຕາວ ‘‘ວີມໍສິໂຕ’’ຕິ ນ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສາສນາໂຣຈນກາເລຕິ ອາຓາປກສ຺ສ ສາສນວຈນກ຺ຂເຓ. ຕຕິຍປເທ ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ເອກງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຕ຺ຖຸຄຓນາຍ ສງ຺ຆາທິເສໂສຕິ ອຸຠຍວຕ຺ຖຸຄຓນາຍ ກິຣ.

໓໓໙. ຈຕຸຕ຺ເຖ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ‘‘ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ ນ ວີມໍສຕິ ນ ປຈ຺ຈາຫຣຕິ, ອນາປຕ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ວິຍ ‘ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ນ ສມ຺ປາເທຕິ, ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ວິສໍວາເທຕີ’ຕິ ອນາປຕ຺ຕິປາຬິຍາປິ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເອກຈ຺ເຈສຸ ໂປຕ຺ຖເກສຸ ‘‘ອຕ຺ຖີ’’ຕິປິ.

ວິນີຕວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໓໔໑. ອລໍວຈນີຍາຕິ ນ ວຈນີຍາ, ນິວາຣເຓ ອລໍ-ສທ຺ໂທ. ເຖຣປິຕາ ວທຕີຕິ ຊິຓ຺ຓປິຕາ ວທຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກິຎ຺ຈາປິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອິຕ຺ຖີ ນາມ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖີ ນ ຍກ຺ຂີ ນ ເປຕີ ນ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາ, ປຸຣິໂສ ນາມ ມນຸສ຺ສປຸຣິໂສ ນ ຍກ຺ໂຂ’’ຕິອາທິ ນຕ຺ຖິ, ຕຖາປິ ກາຍສໍສຄ຺ຄາທີສຸ ‘‘ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖີ’’ຕິ ອິຕ຺ຖີວວຕ຺ຖານສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ອິຘາປິ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖີ ເອວາຕິ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ເມຖຸນປຸພ຺ພຠາຄຕ຺ຕາ ມນຸສ຺ສອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນໂກ ຈ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍວຕ຺ຖຸໂກວ ໂຫຕິ, ເສສາ ມນຸສ຺ສປຓ຺ຑກອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກຕິຣຈ຺ຉານຄຕປຸຣິສາທໂຍ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸກາວ ມິຈ຺ຉາຈາຣສາສນງ຺ຄສມ຺ຠວໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍຖາສມ຺ຠວໍ ປນ ວາຣາ ອຸທ຺ຘຣິຕພ຺ພາ. ປຎ຺ຎຕ຺ຕິອຊານເນ ວິຍ ອລໍວຈນີຍຠາວາຊານເນປິ ອຈິຕ຺ຕກຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລາທີສຸປີຕິ ‘‘ອິມສ຺ມິມ຺ປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ. ‘‘ເລຂໍ ເນຕ຺ວາ ປຏິເລຂໍ ອາໂຣຈິຕສ຺ສາປິ ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕໍ ນຕ຺ຖິ ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕຠາວມຊານນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ກຸຏິກາຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໓໔໒. ຍາຈນາຕິ ‘‘ເທຖ ເທຖາ’’ຕິ ໂຈທນາ. ວິຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ອິມິນາ ໂນ ອຕ຺ໂຖຕິ ວິຎ຺ຎາປນາ. ‘‘ຫຕ຺ຖກມ຺ມໍ ຍາຈິໂຕ ອຸປກຣຓໍ, ມູລໍ ວາ ທສ຺ສຕີ’’ຕິ ຍາຈຕິ, ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ. ວຏ຺ຏຕິ ເສນາສເນ ໂອຠາສປຣິກຖາທີນໍ ລທ຺ຘຕ຺ຕາຕິ ເອເກ. ອນຊ຺ຌາວຸຕ຺ຖກນ຺ຕິ ອສ຺ສາມິກໍ. ນ ອາຫຏໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ ‘‘ສູໂປທນວິຎ຺ຎຕ຺ຕິທຸກ຺ກຏໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ກິຎ຺ຈາປິ ຄຣຸຠຓ຺ຑປ຺ປໂຫນເກສູຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາປິ ຍໍ ວຕ຺ຖຸວເສນ ອປ຺ປໍ ຫຸຕ຺ວາ ອຄ຺ຆວເສນ ມຫາ ຫຣິຕາລຫິງ຺ຄຸລິກາທິ, ຕໍ ຍາຈິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

໓໔໔. ໂສ ກິຣາຕິ ອິສິ. ຕທາ ອຊ຺ຌຄມາ ຕທຊ຺ຌຄມາ.

໓໔໘-໙. ນ ຫິ ສກ຺ກາ ຍາຈນາຍ ກາຕຸໍ, ຕສ຺ມາ ສຍໍ ຍາຈິຕເກຫິ ອຸປກຣເຓຫີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ສເມຕິ, ນ ອຕ຺ໂຖ. ກສ຺ມາ? ອິຘ ອຸຠເຍສໍ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ, ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍສ຺ມາ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອິຘ ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປທວິຠງ຺ເຄ ວຸຕ຺ຕນເຍນ. ‘‘ສຎ຺ຎາຈິກາຍາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ກໂຣນ຺ເຕນາປິ, ‘‘ປເຣຫິ ປຣິໂຍສາເປຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ກາຣາເປນ຺ເຕນາປິ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ອຸໂຠເປເຕ ກາຣກກາຣາປກາ. ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ວິໂລມິຕໍ ຠເວຍ຺ຍ, ‘‘ກາຣຍມາເນນາ’’ຕິ ຫິ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ‘‘ກໂຣນ຺ເຕນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ວິໂລມິຕໍ ໂຫຕິ ອຕທຕ຺ຖຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ກາຣາເປນ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕິ. ‘‘ອິຘ ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ເທສິຕວຕ຺ຖຸກປມາຓິກນເຍນ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ‘ກໂຣນ຺ເຕນ ວາ ກາຣາເປນ຺ເຕນ ວາ’ຕິ ວຈນໂຕ ກໂຣນ຺ເຕນາປິ ປເຣຫິ ວິປ຺ປກຕໍ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ເຈ, ຕທຕ຺ຖວິສ຺ສຊ຺ຊນຕ຺ຖໍ ‘ຍທິ ປນາຕິອາທິມາຫາ’’’ຕິ ອນຸຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ສຎ຺ຎາຈິກາຍ ກຸຏິໍ ກໂຣນ຺ໂຕ’’ຕິ ວຈນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອາຍາມໂຕ ຈ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ຈາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ວິກປ຺ປຕ຺ຖສ຺ສ ວາ-ສທ຺ທສ຺ສ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ເອກໂຕຠາເຄປິ ວຑ຺ຒິເຕ ອາປຕ຺ຕິ ເອວ. ປມາຓຍຸຕ຺ຕມຎ຺ໂຈ ກິຣ ນວວິທຕ຺ຖິ. ‘‘‘ຈຕຸຫຕ຺ຖວິຕ຺ຖາຣາ’ຕິ ວຈເນນ ‘ຕິຣິຍໍ ຕິຫຕ຺ຖາ ວາ’ຕິ ວຈນມ຺ປິ ສເມຕິ ‘ຍຕ຺ຖ ປມາຓຍຸຕ຺ໂຕ’ຕິອາທິສນ຺ນິຏ຺ຐານວຈນາສມ຺ຠວໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປມາຓໂຕ ອູນຕຣມ຺ປີຕິ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ຈຕຸປຎ຺ຈຫຕ຺ຖມ຺ປິ ທີຆໂຕ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕປມາຓເມວ ເທສິຕວຕ຺ຖຸ. ອເທສິຕວຕ຺ຖຸຎ຺ຫິ ກໂຣໂຕ ອາປຕ຺ຕິ. ປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ຕາ ກຸຏິ ເອວ ປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ຕໍ ກຸຏິໍ ກເຣຍ຺ຍາຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ‘‘ຖມ຺ຠຕຸລາ’’ຕິ ປາໂຐ. ອນຸສ຺ສາວນານເຍນາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ທມິຬຠາສາຍປິ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

໓໕໓. ຈາຣຠູມິ ໂຄຈຣຠູມິ. ນ ຄຫິຕາຕິ ນ ວາຣິຕາ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ກາຣຓາຍ ຄຸຕ຺ຕິພນ຺ຘນາຄາຣໍ, ອກຣຓຏ຺ຐານໍ ວາ ຘມ຺ມຄນ຺ຘິກາ ຫຕ຺ຖປາທຈ຺ຉິນ຺ທນກາ ຄນ຺ຘິກາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ທ຺ວີຫິ ພລິພທ຺ເທຫີຕິ ເຫຏ຺ຐິມໂກຏິຍາ ກິຣ ວຸຕ຺ຕໂຕ ອາວິຊ຺ຊິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ ຉິນ຺ນາວຏຕ຺ຕາ, ນິຄມນສ຺ສາປິ ອຕ຺ຖປ຺ປກາສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປາຈິນນ຺ຕິ ວຕ຺ຖຸ ອຘິຏ຺ຐານໍ. ຕທຕ຺ຖາຍາຕິ ຕຈ຺ຉນຕ຺ຖາຍ. ປຓ຺ຓສາລມ຺ປີຕິ ອຸລ຺ລິຕ຺ຕາວລິຕ຺ຕກຸຏິເມວ ປຓ຺ຓຈ຺ຉທນໍ. ເຕເນວ ‘‘ສຠິຕ຺ຕິຈ຺ຉທນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອລິຕ຺ຕໍ ກິຣ ສພ຺ພໍ ວຏ຺ຏຕິ. ປຸພ຺ເພ ໂຖກໍ ຐປິຕໍ ປຸນ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ. ຕສ຺ມິນ຺ຕິ ທ຺ວາຣພນ຺ຘເນ ວາ ວາຕປາເນ ວາ ຐປິເຕ. ປຐມເມວາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຕ຺ຕກາເລ ເອວາຕິ ກິຣ ຘມ຺ມສິຣິຕ຺ເຖໂຣ. ອຸປຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ຐປິຕກາເລວາຕິ ກິຣ. ປຸຣິເມນ ເລປສ຺ສ ອຆຏິຕຕ຺ຕາ ທຸຕິເຍນ ວຕ຺ຕສີເສນ ກຕຕ຺ຕາ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ອນາປຕ຺ຕິ. ສເຈ ອາຓຕ຺ເຕນ ກຕໍ, ‘‘ກໂຣຕິ ວາ ກາຣາເປຕິ ວາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ອາປຕ຺ຕິ ອຸຠິນ຺ນໍ ສຕິ ອຕ຺ຕຸທ຺ເທສິກຕາຍ, ອສຕິ ມູລຏ຺ຐສ຺ເສວ. ເຫຏ຺ຐິມປ຺ປມາຓສມ຺ຠເວ ສຕິ ສພ຺ພມຕ຺ຕິກາມຍໍ ກຸຏິໍ ກໂຣໂຕ ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກເຏນ ສງ຺ຆາທິເສໂສຕິ ອາຈຣິຍສ຺ສ ຕກ຺ໂກ.

໓໕໔. ຉຕ຺ຕິໍສ ຈຕຸກ຺ການິ ນາມ ອເທສິຕວຕ຺ຖຸກຈຕຸກ຺ກໍ ເທສິຕວຕ຺ຖຸກຈຕຸກ຺ກໍ ປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ຕຈຕຸກ຺ກໍ ປມາຓິກຈຕຸກ຺ກໍ ອເທສິຕວຕ຺ຖຸກປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ຕຈຕຸກ຺ກໍ ເທສິຕວຕ຺ຖຸກປມາຓິກຈຕຸກ຺ກນ຺ຕິ ຉ ຈຕຸກ຺ການິ, ເອວໍ ສມາທິສຕິວາຣາທີສຸປິ ປຎ຺ຈສູຕິ ຉຕ຺ຕິໍສ. ອາປຕ຺ຕິເຠທທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ‘‘ສາຣມ຺ເຠ ເຈ, ຠິກ຺ຂຸ, ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອປຣິກ຺ກມເນ…ເປ… ສງ຺ຆາທິເສໂສ’’ຕິ ມາຕິກາຍໍ ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສາຣມ຺ຠອປຣິກ຺ກມເນປິ ສງ຺ຆາທິເສໂສວາຕິ ມິຈ຺ຉາຄາຫວິວຊ຺ຊນຕ຺ຖໍ ອາປຕ຺ຕິເຠໂທ ທສ຺ສິໂຕ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ວິຠງ຺ເຄ ເອວໍ ອວຕ຺ວາ ກິມຕ຺ຖໍ ມາຕິກາຍໍ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຈ? ຠິກ຺ຂູ ອຠິເນຕພ຺ພາ ວຕ຺ຖຸເທສນາຍ, ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ວຕ຺ຖຸ ເທເສຕພ຺ພໍ. ກີທິສໍ? ອນາຣມ຺ຠໍ ສປຣິກ຺ກມນໍ, ເນຕຣໍ, ອິຕຣສ຺ມິໍ ‘‘ສາຣມ຺ເຠ ເຈ ຠິກ຺ຂຸ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອປຣິກ຺ກມເນ’’ຕິ ເອວໍ ອານິສໍສວເສນ ອາຄຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ວຕ຺ຖຸ ນາມ ອຕ຺ຖິ ສາຣມ຺ຠໍ, ອຕ຺ຖິ ອນາຣມ຺ຠໍ, ອຕ຺ຖິ ສປຣິກ຺ກມນໍ, ອຕ຺ຖິ ອປຣິກ຺ກມນໍ, ອຕ຺ຖິ ສາຣມ຺ຠໍ ສປຣິກ຺ກມນໍ, ອຕ຺ຖິ ສາຣມ຺ຠໍ ອປຣິກ຺ກມນໍ, ອຕ຺ຖິ ອນາຣມ຺ຠໍ ສປຣິກ຺ກມນໍ, ອຕ຺ຖິ ອນາຣມ຺ຠໍ ອປຣິກ຺ກມນນ຺ຕິ ພຫຸວິຘຕ຺ຕາ ວຕ຺ຖຸ ເທເສຕພ຺ພໍ ອນາຣມ຺ຠໍ ສປຣິກ຺ກມນໍ, ເນຕຣນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກິມຕ຺ຖິກາ ປເນສາ ເທສນາຕິ ເຈ? ຄຣຸກາປຕ຺ຕິປຎ຺ຎາປນເຫຕຸປຣິວຊ຺ຊນຸປາຍຕ຺ຖາ. ວຕ຺ຖຸເທສນາຍ ຫິ ຄຣຸກາປຕ຺ຕິປຎ຺ຎາປນເຫຕຸຕ຺ຕາ ອກຕວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ຄິຫີນໍ ປີຬາຊນເນນ ອຕ຺ຕທຸກ຺ຂປຣທຸກ຺ຂເຫຕຸຠູໂຕ ຈ ສາຣມ຺ຠຠາໂວຕິ ເອເຕ ວຕ຺ຖຸເທສນາປເທເສນ ອຸປາເຍນ ປຣິວຊ຺ຊິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ນ ຫິ ຠິກ຺ຂຸ ອກປ຺ປິຍກຸຏິກຣຓຕ຺ຖໍ ຄິຫີນໍ ວາ ປີຬານິມິຕ຺ຕໍ ສາຣມ຺ຠວຕ຺ຖຸ. ກຸຏິກຣຓຕ຺ຖໍ ວາ ວຕ຺ຖຸໍ ເທເສນ຺ຕີຕິ ປຐມເມວ ສາຘິຕເມຕໍ. ໂວມິສ຺ສກາປຕ຺ຕິໂຍຕິ ທຸກ຺ກຏສງ຺ຆາທິເສສມິສ຺ສກາປຕ຺ຕິໂຍ.

໓໕໕. ຕຕ຺ຖ ‘‘ທ຺ວີຫິ ສງ຺ຆາທິເສເສຫີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ທ຺ວິນ຺ນໍ ສງ຺ຆາທິເສເສນາ’’ຕິ ວິຠຕ຺ຕິພ຺ຍຕ຺ຕເຍນ, ວຈນພ຺ຍຕ຺ຕເຍນ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອາປຕ຺ຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ສງ຺ຆາທິເສສານ’’ນ຺ຕິປິ ປາໂຐ.

໓໖໔. ນ ຆຏຍຕິ ຉທນເລປາຠາວໂຕ, ອນາປຕ຺ຕິ, ຕໍ ປຣໂຕ ສາຘິຍຕິ. ຉທນເມວ ສນ຺ຘາຍ ອຸລ຺ລິຕ຺ຕາວລິຕ຺ຕຕາ ວຸຕ຺ຕາຕິ. ‘‘ກຸກ຺ກຸຏຈ຺ຉິກເຄຫໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ຉທນໍ ທຓ຺ຑເກຫີຕິອາທິນາ ນເຍນ ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕຫິ ຕິຓປຓ຺ຓຈ຺ຉທນາກຸຏິກາວ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖ ຉທນໍ ທຓ຺ຑເກຫິ ທີຆໂຕ ຕິຣິຍຎ຺ຈ ຊາລໍ ວິຍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຕິເຓຫິ ວາ ປຓ຺ເຓຫິ ວາ ຉາເທຕຸໍ ອຸລ຺ລິຕ຺ຕາທິຠາໂວ ຉທນເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ຍຸຕ຺ຕມິທໍ. ຕສ຺ມາ ມຕ຺ຕິກາມຍໍ ຠິຕ຺ຕິໍ ວຑ຺ຒາເປຕ຺ວາ ອຸປຣິ ອຸລ຺ລິຕ຺ຕໍ ວາ ອວລິຕ຺ຕໍ ວາ ອຸຠຍໍ ວາ ຠິຕ຺ຕິຍາ ຆຏິຕໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ເອວ ວິນາປິ ຠິຕ຺ຕິເລເປນາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ‘‘‘ໂສ ຈ ຉທນເມວ ສນ຺ຘາຍາ’ຕິ ປຘານວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ເຫຏ຺ຐາຠາຄໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ວີມໍສິຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖາຕິ ຕິຓກຸຏິກາຍ. ຍຖາສມາທິຏ຺ຐາຍາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ອາປຕ຺ຕິ ກາຣຸການໍ ຕິຓ຺ຓໍ ທຸກ຺ກຏານ’’ນ຺ຕິອາທິມ຺ຫິ ໂສ ສຸຓາຕິຉກ຺ກມ຺ປິ ລພ຺ຠຕິ. ອຸຠຍຕ຺ຖ ສມາທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ອາຓາປກສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ອາຓຕ຺ຕສ຺ສ ຍຖາ ສມາທິຏ຺ຐໍ ອາຓາປເກນ, ຕຖາ ອກຣຓປຈ຺ຈຍາ ທຸກ຺ກຏໍ. ສເຈ ‘‘ອຫມ຺ເປຕ຺ຖ ວສາມີ’’ຕິ ອຕ຺ຕຸທ຺ເທສມ຺ປິ ກໂຣຕິ, ສງ຺ຆາທິເສໂສວ. ‘‘ກຸຏິໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ປນ ອາຓາປກສ຺ສາປິ ສງ຺ຆາທິເສໂສ ອຈິຕ຺ຕກຕ຺ຕາ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ.

ອຫຎ຺ຈ ວສິສ຺ສາມີຕິ ເອຕ຺ຖ ປຣສ຺ສ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐສ຺ສ ອຠາວາ ອາປຕ຺ຕິ ເອວ ‘‘ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ວາ’’ຕິ ນິຍມິຕຕ຺ຕາ, ອນາປຕ຺ຕິ ອວິຠຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ‘‘ອິຘ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຊານນມຕ຺ຕເມວ ຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຈ ລິຂິຕໍ. ອນຸຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ອຫຎ຺ຈ ວສິສ຺ສາມີຕິ ເອຕ຺ຖ ໂຍ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ວາສາຄາຣຎ຺ຈ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອິຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ສາປຕ຺ຕິ. ໂຍ ປນ ອຸໂປສຖາຄາຣໍ ອິຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຸຠຍໍ ສເມຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຈ ‘‘ວິນຍວິນິຈ຺ຉເຍ ອາຄເຕ ຄຣຸເກ ຐາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ມຫາປຈ຺ຈຣິວາທໂຕ ອິຕໂຣ ປຈ຺ຉາ ວຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ ເຈ? ນ, ພລວຕ຺ຕາ. ‘‘ວາສາຄາຣໍ ຐເປຕ຺ວາ ສພ຺ພຕ຺ຖ, ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ, ໂຠຊນສາລາທີນມ຺ປິ ອຕ຺ຖາຍ ອິມິນາ ກຕຕ຺ຕາ ສງ຺ກຣາ ຊາຕາ. ຍຖາ – ທ຺ເວ ຕໂຍ ‘‘ເອກໂຕ ວສິສ຺ສາມາ’’ຕິ ກໂຣນ຺ຕິ, ຣກ຺ຂຕິ ຕາວາຕິ ເອຕ຺ຖ ວິຍ. ‘‘ອິທໍ ຐານໍ ວາສາຄາຣໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ອິທໍ ອຸໂປສຖາຄາຣ’’ນ຺ຕິ ວິຠຊິຕ຺ວາ ກເຕປິ ອາປຕ຺ຕິ ເອວ. ທ຺ວີສຸ ມຫາປຈ຺ຈຣິວາໂທ ພລວາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປຈ຺ຉາ ວຸຕ຺ໂຕ’’ຕິອາທິນາ ອຕີວ ປປຎ຺ຈິຕໍ. ກິໍ ເຕນ. ‘‘ອຕ຺ຕນາ ວິປ຺ປກຕໍ ອຕ຺ຕນາ ຈ ປເຣຫິ ຈ ປຣິໂຍສາເປຕີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອປຣານິປິ ຈຕຸກ຺ການິ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕພ຺ພານິ, ເລຓາທີສຸ ກິຎ຺ຈາປິ ສງ຺ຆາທິເສເສນ ອນາປຕ຺ຕິ, ອກຕວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ສຕິ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ ອາປຕ຺ຕິ ເອວ.

ກຸຏິກາຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ວິຫາຣກາຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໓໖໖. ສຕ຺ຕເມ ວາ-ສທ຺ໂທ ອວຘາຣຓຕ຺ໂຖຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ວິຫາຣກາຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ປຐມທຸຏ຺ຐໂທສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໓໘໐. ສາວເກນ ປຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ປກຕິສາວກໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ອຄ຺ຄສາວກໍ. ຍຖູປນິສ຺ສຍຍຖາປຸຄ຺ຄລວເສນ ‘‘ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກນຈິ ສາວເກນ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ, ເກນຈິ ຈຕສ຺ໂສ ປຏິສມ຺ຠິທາ, ເກນຈິ ຉ ອຠິຎ຺ຎາ, ເກນຈິ ເກວໂລ ນວໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ໂມຕິ ເອວໍ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໓໘໒. ‘‘ເຍ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິກາ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ ຘຣມາເນປິ ຠຄວຕິ ປິຏກຕ຺ຕຍປຣິຈ຺ເຉໂທ ອຕ຺ຖີຕິ ສິທ຺ຘໍ. ຘມ຺ມກຖິກາຕິ ອາຠິຘມ຺ມິກາ ຣຕິຍາ ອຈ຺ຉິສ຺ສນ຺ຕີຕິອາທິ ອາຍສ຺ມໂຕ ທພ຺ພສ຺ສ ເນສໍ ຕິຣຈ຺ຉານກຖາຍ ຣຕິນິໂຍຊນໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ, ນ ຕຖາ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິກາທິສໍສຄ຺ຄໂຕ ເຕສໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິກາທີນໍ ຜາສຸວິຫາຣນ຺ຕຣາຍໍ, ເຕສມ຺ປິ ຕິຣຈ຺ຉານກຖາຣຕິຍາ ອຠາເວນ ອນຠິຣຕິວາສໍ, ຕໂຕ ເນສໍ ສາມຎ຺ຎາ ຈາວນຎ຺ຈ ປຣິວຊ຺ຊນ຺ໂຕ ເອວໍ ຈິນ຺ເຕສີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ນິມ຺ມິຕານໍ ຘມ຺ມຕາຕິ ສາວເກຫິ ນິມ຺ມິຕານໍເຍວ, ນ ພຸທ຺ເຘຫີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ສາຘກຕມໍ ກຣຓ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ກຣຓຕ຺ເຖເຍວ ຕຕິຍາວິຠຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໘໓-໔. ຍນ຺ຕິ ເຍນ. ‘‘ກຕ຺ຕາຕິ ກຕ຺ຕາ, ນ ກຕ຺ຕາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ‘‘ຠຣິຍໍ ວິຍ ມໍ ອຊ຺ຌາຈຣຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິຍາ ພລວຕີ ໂຈທນາ. ເຕນ ຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ຍຖາ ຉຸປນມຕ຺ເຕ ວິປ຺ປຏິສາຣີວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາຄສມ຺ຠວາ ອປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ເອວ ສງ຺ຆາທິເສສໍ ປຎ຺ຎາເປສິ, ຕເຖວ ປຸພ຺ເພວສ຺ສາ ທຸສ຺ສີລຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍທິ ຕາວ ຠູຕາຍ ປຏິຎ຺ຎາຍ ນາສິຕາ, ເຖໂຣ ກາຣໂກ ໂຫຕິ. ອຖ ອຠູຕາຍ, ຠຄວຕາ ‘‘ນາເສຖາ’’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ວຸຕ຺ຕຎ຺ຈ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍທິ ຕາວ ປຏິຎ຺ຎາຍ ນາສິຕາ, ເຖໂຣ ກາຣໂກ ໂຫຕີ’’ຕິ.

ອຖ ອປ຺ປຏິຎ຺ຎາຍາຕິ ‘‘ອຍ຺ເຍນມ຺ຫິ ທູສິຕາ’’ຕິ ອິມໍ ປຏິຎ຺ຎໍ ວິນາ ເອວ ຕສ຺ສາ ປກຕິທຸສ຺ສີລຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ນາສິຕາ, ເຖໂຣ ອກາຣໂກ ໂຫຕິ. ອຠຍຄິຣິວາສິໂນປິ ອຕ຺ຕໂນ ສຸຕ຺ຕໍ ວຕ຺ວາ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ວາເທ ເຖໂຣ ກາຣໂກ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ກສ຺ມາ? ທຸກ຺ກຏໍ ມຸສາວາທປຈ຺ຈຍາ ລິງ຺ຄນາສນາຍ ອນາເສຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ປາຣາຊິກສ຺ເສວ ຫິ ລິງ຺ຄນາສນາຍ ນາເສຕພ຺ພາ. ‘‘ນາເສຖາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປາຣາຊິກາວ ຊາຕາ, ສາ ກິໍ ສນ຺ຘາຍ, ຕໂຕ ເຖໂຣ ກາຣໂກ ອາປຊ຺ຊຕິ. ‘‘ສກາຍ ປຏິຎ຺ຎາຍ ນາເສຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປນ ອປາຣາຊິກາປິ ອຕ຺ຕໂນ ວຈເນນ ນາເສຕພ຺ພາ ຊາຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ມຫາວິຫາຣວາສິໂນປິ ອຕ຺ຕໂນ ສຸຕ຺ຕໍ ວຕ຺ວາ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ວາເທ ເຖໂຣ ກາຣໂກ’’ຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ. ກສ຺ມາ? ‘‘ສກາຍ ປຏິຎ຺ຎາຍ ນາເສຖາ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ເຕ ປຏິຎ຺ຎາຍ ຠູຕຕາ ອາປຊ຺ຊຕິ ‘‘ນາເສຖາ’’ຕິ ວຈນໂຕ. ຠູຕາເຍວ ຫິ ປຏິຎ຺ຎາຍ ນາເສຕພ຺ພາ ໂຫຕິ, ນາຠູຕາຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຸຣິມນເຍຕິ ທຸກ຺ກຏວາເທ. ປຸຣິໂມ ຍຸຕ຺ຕິວເສນ ປວຕ຺ໂຕ, ປຈ຺ຉິໂມ ປາຬິວຈນວເສນ ປວຕ຺ໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໓໘໕-໖. ປີຕິສຸເຂຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ສຸເຂນາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ປີຕິຄ຺ຄຫຓໍ ຕຕິຍຊ຺ຌານສຸຂໍ, ກາຍິກຎ຺ຈ ອປເນຕຸໍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕປີຕິຍາ ວຸຕ຺ຕໍ. ສເຈ ຈຸທິຕກວເສນ ກຕໍ ອມູລກໍ ນາມ, ‘‘ອນຊ຺ຌາປນ຺ນໍ ອກຕ’’ນ຺ຕິ ວເທຍ຺ຍ, ອິເມ ກຣິສ຺ສນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຕາທິສໍ ທິຏ຺ຐສຎ຺ຎີ ຫຸຕ຺ວາ ໂຈເທຕີ’’ຕິ ປາໂຐ. ‘‘ເອເຕນ ນເຍນ ສຸຕມຸຕປຣິສງ຺ກິຕານິປິ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ເວທິຕພ຺ພານີ’’ຕິ ປາໂຐ. ‘‘ຈຕຸນ຺ນໍ ອຎ຺ຎຕເຣນາ’’ຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທເສ ເອວ ອາຄເຕ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຕເຣສໍ ອຎ຺ຎຕເຣນາປິ ອນຸທ຺ຘໍເສນ຺ຕສ຺ສ ສງ຺ຆາທິເສໂສວາຕິ ໂນ ຕກ຺ໂກຕິ ອາຈຣິໂຍ. ຠິກ຺ຂຸຠາວາ ຫິ ຈາວນສມຕ຺ຖໂຕ. ‘‘ສມີເປ ຐຕ຺ວາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ປຣມ຺ມຸຂາ ໂຈເທນ຺ຕສ຺ສ, ໂຈທາເປນ຺ຕສ຺ສ ວາ ສີສໍ ນ ເອຕິ. ທິຏ຺ຐຎ຺ເຈ ສຸເຕນ ປຣິສງ຺ກິເຕນ ໂຈເທຕິ ໂຈທາເປຕິ, ສຸຕປຣິສງ຺ກິຕໍ ວາ ທິຏ຺ຐາທີຫິ ໂຈທິເຕ ວາ ໂຈທາປິເຕ ວາ ສີສໍ ເອຕິ ເອວ ອມູລເກນ ໂຈທິຕຕ຺ຕາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ທິຏ຺ຐສ຺ສ ໂຫຕິ ປາຣາຊິກໍ ຘມ຺ມໍ ອຊ຺ຌາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ, ຕຎ຺ເຈ ໂຈເທຕິ ‘ສຸໂຕ ມຍາ…ເປ… ສງ຺ຆາທິເສສສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໓໘໗). ‘‘ອສຸທ຺ໂຘ ໂຫຕິ ປຸຄ຺ຄໂລ ອຎ຺ຎຕຣໍ ປາຣາຊິກໍ ຘມ຺ມໍ ອຊ຺ຌາປນ຺ໂນ, ຕຎ຺ເຈ ອສຸທ຺ຘທິຏ຺ຐິ ສມາໂນ ອໂນກາສໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ຈາວນາຘິປ຺ປາໂຍ ວເທຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ. ໂອກາສໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ຈາວນາຘິປ຺ປາໂຍ ວເທຕິ, ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໓໘໙) ອິມິນາ ນ-ສເມນ຺ຕໍ ວິຍ ຂາຍຕິ, ກຖໍ? ທິຏ຺ຐສ຺ສ ໂຫຕິ ປາຣາຊິກໍ ຘມ຺ມໍ ອຊ຺ຌາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ນາມ ອສຸທ຺ໂຘ ປຸຄ຺ຄໂລ ໂຫຕິ, ‘‘ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ອສຸທ຺ຘທິຏ຺ຐິ ສມາໂນ ຕຎ຺ເຈ ໂຈເທຕິ ‘ສຸໂຕ ມຍາ ປາຣາຊິກໍ ຘມ຺ມໍ ອຊ຺ຌາປນ຺ໂນສີ’ຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ວາຈາຍ ວາຈາຍ ສງ຺ຆາທິເສສສ຺ສາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ປຸຣິມນເຍນາປຕ຺ຕິ. ‘‘ຈາວນາຘິປ຺ປາໂຍ ວເທຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ປຈ຺ຉິມນເຍນ ສງ຺ຆາທິເສເສນ ອາປຕ຺ຕີຕິ ທ຺ເວ ປາຬິນຍາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວິຣຸທ຺ຘາ ວິຍ ທິສ຺ສນ຺ຕິ, ນ ຈ ວິຣຸທ຺ຘໍ ພຸທ຺ຘາ ກຖຍນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເອຕ຺ຖ ຍຸຕ຺ຕິ ປຣິເຍສິຕພ຺ພາ. ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ ຕາວາຫຸ ‘‘ສມູລເກນ ວາ ສຎ຺ຎາສມູລເກນ ວາ ໂຈເທນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ, ອມູລເກນ ວາ ປນ ສຎ຺ຎາອມູລເກນ ວາ ໂຈເທນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ທສ຺ສນສວນປຣິສງ຺ກນມູເລນ ສມູລເກນ ວາ ຕທຠາເວນ ອມູລເກນາປິ ສຎ຺ຎາສມູລເກນ ວາ ໂຈເທນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ, ທສ຺ສນາທິມູລາຠາເວນ ອມູລເກນ ວາ ຕພ຺ຠາເວນ ສມູລເກນາປິ ສຎ຺ຎາອມູລເກນ ວາ ໂຈເທນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ທິຏ຺ຐສ຺ສ ໂຫຕິ.

ປາຣາຊິກໍ ຘມ຺ມໍ ອຊ຺ຌາປຊ຺ຊນ຺ໂຕຕິອາທິມ຺ຫິ ທສ຺ສນມູເລນ ສມູລເກນາປິ ‘‘ສຸໂຕ ມຍາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ສຎ຺ຎາອມູລເກນ ວາ ໂຈເທຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ສງ຺ຆາທິເສສສ຺ສ. ຕທຕ຺ຖສ຺ສ ອາວິຠາວຕ຺ຖໍ ‘‘ທິຏ຺ເຐ ເວມຕິໂກ’’ຕິອາທິ ວາຣາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອສຸທ຺ໂຘ ໂຫຕິ ປຸຄ຺ຄໂລຠິອາທິມ຺ຫິ ປນ ສມູລເກນ, ສຎ຺ຎາສມູລເກນ ວາ ໂຈທິຕຕ຺ຕາ ອນາປຕ຺ຕີຕິ. ເອວເມວໍ ປນ ຕທຕ຺ຖທີປນຕ຺ຖໍ ເຕ ວາຣາ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ອທິຏ຺ຐສ຺ສ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິວາຣາ ອມູລເກນ ໂຈເທນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕາ. ‘‘ທິຏ຺ເຐ ເວມຕິໂກ’’ຕິອາທິນາ ສຎ຺ຎາອມູລເກນ ໂຈເທນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕາ. ອຎ຺ຎຖາ ‘‘ທິຏ຺ຐສ຺ສ ໂຫຕິ, ທິຏ຺ເຐ ເວມຕິໂກ’’ຕິອາທິວາຣາ ນິພ຺ພິເສສາ ຠເວຍ຺ຍຸໍ. ອິທໍ ປເນຕ຺ຖ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ-ຍຖາ ອສຸທ຺ຘໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ອໂນກາສໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ໂຈເທນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ, ອກ຺ໂກສາຘິປ຺ປາຍສ຺ສ ຈ ໂອມສວາເທນ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ, ຕຖາ ອສຸທ຺ຘທິຏ຺ຐິໂກປິ ອສຸທ຺ຘໍ ອສຸທ຺ຘທິຏ຺ຐິ ອມູລເກນ ໂຈເທຕິ, ອາປຕ຺ຕິ. ສມູລເກນ ວາ ໂຈເທຕິ, ອນາປຕ຺ຕີຕິ ຕໍ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ຍຖາ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ສຸທ຺ເຘ ອສຸທ຺ຘທິຏ຺ຐິສ຺ສ ອສຸທ຺ເຘ ອສຸທ຺ຘທິຏ຺ຐິສ຺ສາ’’ຕິ ອິມິນາ ສໍສນ຺ທຕິ, ຕຖາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອຎ຺ຎຖາ ຍຸຕ຺ຕິ ປຣິເຍສິຕພ຺ພາ.

ສີລສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ທຸສ຺ສີລສ຺ສ ວຈນໍ ອປ຺ປມາຓໍ. ຠິກ຺ຂຸນີ ຫິ ຠິກ຺ຂຸມ຺ຫິ ອນິສ຺ສຣາ, ຕສ຺ມາ ອຸກ຺ກຏ຺ຐນເຍ ວິຘິໍ ສນ຺ຘາຍ ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ. ທຸຕິຍຕ຺ເຖເຣນ ຠິກ຺ຂຸນີ ອຊານິຕ຺ວາປິ ໂຈເທຕິ, ສິກ຺ຂມານາທໂຍ ວາ ໂຈເທນ຺ຕິ, ເຕສໍ ສຸຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ເອວ ວິຈາເຣຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປຏິຎ຺ຎາຍ ກາເຣນ຺ຕິ. ໂກ ເອຕ຺ຖ ໂທໂສຕິ ອິທໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕິເຍນ ຕິຕ຺ຖິຍານໍ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາປິ ຠິກ຺ຂູ ເອວ ວິຈາເຣນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ນ ໂກຈິ ນ ລຠຕີຕິ ເອວໍ ສພ຺ພໍ ສເມຕີຕິ ອປເຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕິໍສານິ ຕິໍສວນ຺ຕານິ. ອນຸໂຍໂຄຕິ ປຏິວຈນໍ. ເອຫິຕີຕິ ອາຄມິສ຺ສຕິ. ທິຏ຺ຐສນ຺ຕາເນນາຕິ ທິຏ຺ຐນເຍນ, ທິຏ຺ຐວິຘາເນນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຕິຏ຺ຐາຍາຕິ ປຕິຏ຺ຐໍ ລຠິຕ຺ວາ. ຐາເນຕິ ລຊ຺ຊິຏ຺ຐາເນ.

ຄາຫນ຺ຕິ ‘‘ອຫໍ ໂຈເທສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຕ຺ຕາທານຄ຺ຄຫຓໍ. ເຈຕນາຕິ ອຕ຺ຕາທານຄ຺ຄຫຓເຈຕນາ. ໂວຫາໂຣຕິ ອິໂຕ, ເອຕ຺ໂຕ ຈ ຎຕ຺ວາ ປກາສນໍ. ປຓ຺ຓຕ຺ຕີຕິ ນາມປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ຍາ ວຈີໂຆສາຣມ຺ມຓສ຺ສ ໂສຕທ຺ວາຣປ຺ປວຕ຺ຕວິຎ຺ຎາຓສນ຺ຕານສ຺ສ ອນນ຺ຕຣໍ ອຸປ຺ປນ຺ເນນ ອຸປລທ຺ຘປຸພ຺ພສງ຺ເກເຕນ ມໂນທ຺ວາຣວິຎ຺ຎາເຓນ ວິຎ຺ຎາຍຕິ, ຍສ຺ສາ ວິຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ຕທຕ຺ໂຖ ປຣມຕ຺ໂຖ ວາ ອປຣມຕ຺ໂຖ ວາ ຕຕິຍວາຣໍ ອຸປ຺ປນ຺ເນນ ມໂນວິຎ຺ຎາເຓນ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ນາມາທີຫິ ຉຫິ ພ຺ຍຎ຺ຊເນຫິ ປາຬິຍາ ປກາສິຕາ, ສາ ‘‘ວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ອວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ ຉຘາ ອາຈຣິເຍຫິ ທສ຺ສິຕາ. ຕພ຺ຠາຄິຍຠາໂວ ອຕພ຺ຠາຄິຍຠາໂວ ຈ ນິປ຺ຜນ຺ນຘມ຺ມສ຺ເສວ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອຘິກຣຓີຍວຕ຺ຖຸຕ຺ຕາ, ອຘິກຣເຓ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ອຘິກຣໂຓ ມຎ຺ຈຏ຺ເຐ ມຎ຺ໂຈປຈາໂຣ ວິຍາຕິ ຈ. ‘‘ປຣິຍາເຍນາຕິ ອມູລກາ ນາມປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖິ. ປຣິຍາຍມຕ຺ຕໍ, ສຠາວໂຕ ນຕ຺ຖິ. ອຠິຘານມຕ຺ຕເມວ, ອຠິເຘຍ຺ຍໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ຈ ລິຂິຕໍ. ອິເຘວາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ເອວ ສິກ຺ຂາປເທ. ນ ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ວິວາທາຘິກຣຓາທີສຸ. ກສ຺ມາ? ນ ຫີຕິອາທິ. ວິວາທາຘິກຣຓາທີນມຕ຺ຖິຕາ ວິຍ ອມູລກໍ ອຘິກຣຓໍ ນຕ຺ຖີຕິ. ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕສມເຖຫີຕິ ‘‘ຍໍ ອຘິກິຈ຺ຈ ສມຖາ ວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕສມເຖຫີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອປິຈ ສຠາວໂຕ ນຕ຺ຖີຕິ ອປ຺ປຏິລທ຺ຘສຠາວຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນຸປ຺ປນ຺ນໍ ວິຍ ວິຎ຺ຎາຓາທິ. ນ ຫິ ວິວາທາທີນໍ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິ ອຘິກຣຓຏ຺ໂຐຕິ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິໍ ອຘິກິຈ຺ຈ ສມຖາ ນ ປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ນ ຕສ຺ສາ ອຘິກຣຓີຍຕາຕິ ນ ວິວາທາທີນໍ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິ ອຘິກຣຓຏ຺ໂຐຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ໂຫຕິ ເຈຕ຺ຖ –

‘‘ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິ ອມູລິກາ ເຈ,

ປຓ຺ຓຕ຺ຕິມຕ຺ຕາ ຜລມຄ຺ຄຘມ຺ມາ;

ຈຕຸຕ຺ຖປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸຠູຕາ,

ປຓ຺ຓຕ຺ຕິມຕ຺ຕາວ ສິຍຸໍ ຕເຖວ.

‘‘ຕໂຕ ທ຺ວິຘາ ມຄ຺ຄຜລາທິຘມ຺ມາ,

ສິຍຸໍ ຕຖາຕີຕມນາຄຕຎ຺ຈ;

ປຓ຺ຓຕ຺ຕິຉກ຺ກໍ ນ ສິຍາ ຕໂຕ ວາ,

ປຣິຍາຍໂຕ ສມ຺ມຸຕິວາທມາຫາ’’ຕິ.

ອນຸວທນ຺ຕີຕິ ອກ຺ໂກສນ຺ຕິ. ກິຈ຺ຈຍຕາຕິ ກຣຓີຍຕາ. ຕໍ ກຕມນ຺ຕິ ເຈ? ອປໂລກນກມ຺ມນ຺ຕິອາທິ. ກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐາປກຈິຕ຺ຕໍ ກິຣ ອຘິປ຺ເປຕໍ.

໓໘໗. ສຸຕາທີນໍ ອຠາເວນ ອມູລກຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ໂຍ ທິສ຺ວາປິ ‘‘ທິຏ຺ໂຐສິ ມຍາ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ທິຏ຺ຐນິຍາເມເນວ ‘‘ສຸໂຕສິ ມຍາ’’ຕິ ວທຕິ. ຕສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ອສຸທ຺ຘທິຏ຺ຐິຕ຺ຕາ ອາປຕ຺ຕິ, ອິຘ ປນ ໂຍ ປຸພ຺ເພ ສຸຕ຺ວາ ອນາປຕ຺ຕິ, ປຈ຺ຉາ ຕໍ ວິສ຺ສຣິຕ຺ວາ ສຸທ຺ຘທິຏ຺ຐິ ເອວ ສມາໂນ ວທຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ເອສ ນໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ອປເຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຊຏ຺ຐພ຺ພຕິໂກ ກາເກກປ຺ປຏິວຕ຺ຕາ. ຍທຄ຺ເຄນາຕິ ຍາວຕາ, ຍທາ ວາ. ໂນ ກປ຺ເປຕີຕິອາທິ ເວມຕິກາຠາວທີປນຕ຺ຖເມວ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນ ເວມຕິໂກວ ນສ຺ສຣຕິ ສມ຺ມຸຏ຺ໂຐ ນາມາຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ຕທນນ຺ຕຣຠາວໂຕ, ຕສ຺ມາ ທຸຕິຍຕ຺ເຖຣວາໂທ ປຈ຺ຉາ ວຸຕ຺ໂຕ.

໓໘໙. ສພ຺ພຕ຺ຖາຕິ ສພ຺ພອຏ຺ຐກຖາສຸ. ໂອກາສກມ຺ມນ຺ຕິ ໂອກາສກຣຓໍ. ‘‘ໂອກາເສນ ກມ຺ມໍ ໂອກາສກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ລິຂິຕໍ. ອສູຣິຍໍ ປສ຺ສຕິ ກຎ຺ຎາຕິ ເອຕ຺ຖ ຍຖາ ກຎ຺ຎາ ສູຣິຍໍ ນ ປສ຺ສຕີຕິ ຠວຕິ, ເອວໍ ‘‘ອໂນກາສໍ ກາເຣຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ໂອກາສໍ ນ ກາເຣຕ຺ວາຕິ ໂຫຕິ.

ປຐມທຸຏ຺ຐໂທສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ທຸຕິຍທຸຏ຺ຐໂທສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໓໙໑. ເວຬຸວເນເຍວາຕິ ອິທໍ ເຕຫິ ວຸຕ຺ຕເວລໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ປຸພ຺ເພ ມຍໍ ອາວຸໂສ ສຸເຕນ ອໂວຈຸມ຺ຫາ’’ຕິ ‘‘ອມ຺ເຫຫິ ສາ ອຸສ຺ສາຫິຕາ ກຸປິເຕຫິ ອນຕ຺ຕມເນຫີ’’ຕິອາທິວຈນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຎ຺ຎຠາຄສ຺ສ ອິທນ຺ຕິ ມນຸສ຺ສຠິກ຺ຂຸຠາວໂຕ ອຎ຺ຎຠາຄສ຺ສ ຕິຣຈ຺ຉານຉຄລກຠາຄສ຺ສ ອິທໍ ຉຄລກຊາຕໍ ອຘິກຣຓໍ. ອຎ຺ຎຠາໂຄ ວາ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ໂສ ຕິຣຈ຺ຉານຉຄລກຠາວສງ຺ຂາໂຕ ອຎ຺ຎຠາໂຄ ອສ຺ສ ຉຄລກສ຺ສ ອຕ຺ຖີຕິ ສ຺ວາຍໍ ຉຄລໂກ ອຎ຺ຎຠາຄິຍໍ ອຘິກຣຓໍ ນາມ.

ຕຕ຺ຖ ປຏິມາຍ ສຣີຣໍ, ສິລາປຸຕ຺ຕກສ຺ສ ສຣີຣນ຺ຕິ ນິທສ຺ສນໍ, ປຐມໍ ປເນຕ຺ຖ ນິພ຺ພຈນໍ ຊາຕິປທຕ຺ໂຖຕິວາທີນໍ ມເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາ ຫິ ສາມິຠາເວນ, ນິຈ຺ຈຠາເວນ ຈ ປຘານຕ຺ຕາ ສຕ຺ຕິສຠາເວ ຐິຕາ. ຕພ຺ພິປຣີຕກຕ຺ຕາ ພ຺ຍຕ຺ຕາກຕິ ຊາຕິໂຍ ຕຸ ປທຕ຺ໂຖ ອິຕິ ອິມສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ວເສນ ທຸຕິຍໍ ນິພ຺ພຈນໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ນາມກຣຓສຎ຺ຎາຍ ອາຘາໂຣຕິ ເອຕ຺ຖ ນາມເມວ ນາມກຣຓໍ. ນາມໍ ກໂຣນ຺ຕານໍ ສຎ຺ຎາ ນາມກຣຓສຎ຺ຎາ, ຕສ຺ສາ. ມນຸສ຺ສຊາຕິໂກ ຉຄລກຊາຕິອາຘາໂຣ ນາມ. ນ ຫິ ຕໍ ນາມໍ ກຈ຺ຉປໂລມໍ ວິຍ ອນາຘາຣນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕໍ ປນ ຉຄລກສ຺ສ ທພ຺ໂພຕິ ທິນ຺ນນາມໍ ‘‘ເທໂສ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕສ຺ມາ ເຖຣໍ ອມູລເກນາຕິອາທິນາ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ວຕ຺ຖຸໍ ເຖຣສ຺ສ ລິສ຺ສຕິ ສິລິສ຺ສຕິ ໂວຫາຣມຕ຺ເຕເນວ, ນ ອຕ຺ຖໂຕ, ອີສກໍ ອລ຺ລີຍຕີຕິ ເລໂສຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍສ຺ມາ ເທສເລສາ ອຕ຺ຖໂຕ ນິນ຺ນານາກຣຓາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ກຎ຺ຈິເທສໍ ເລສມຕ຺ຕໍ ອຸປາທາຍາ’’ຕິ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ‘‘ທສ ເລສາ ຊາຕິເລໂສ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍຖາ ນິທາເນ, ເອວໍ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍມ຺ປິ ມາຕິກາຍມ຺ປິ ອຍເມວຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ມາ ອຎ຺ຎຠາຄິຍສ຺ສ ອຘິກຣຓສ຺ສາຕິ ຉຄລກສ຺ສ. ກຎ຺ຈິເທສໍ ເລສມຕ຺ຕໍ ອຸປາທາຍາຕິ ທພ຺ໂພຕິ ນາມໍ ອຸປາທາຍາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສເນວ ອາວິຠູໂຕ, ຕສ຺ມາ ນ ວິຠຕ຺ໂຕ. ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍ ອນິຍມຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ເມຕ຺ຕິຍຠູມຊການໍ ວິຍ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ຉຄລກເມວ ອຎ຺ຎຠາຄິຍໍ ອຘິກຣຓໍ ໂຫຕິ. ອຎ຺ຎໍ ໂຄມຫິໍ ສາທິກມ຺ປິ ໂຫຕິ, ນ ຈ ເມຕ຺ຕິຍຠູມຊກາ ວິຍ ສພ຺ເພປິ ນາມເລສມຕ຺ຕເມວ ອຸປາທິຍນ຺ຕິ. ອຎ຺ຎມ຺ປິ ຊາຕິເລສາທິໍ ອຸປາທິຍນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອນິຍມຕ຺ຕາ ຈ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ນ ວິຠຕ຺ຕໍ. ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍ ຕຖາ ວຸຕ຺ເຕ ຉຄລກສ຺ເສວ ອຎ຺ຎຠາຄິຍຕາ ສມ຺ຠວຕິ, ນ ອຎ຺ຎສ຺ສ, ເຍນ ໂສວ ທສ຺ສິໂຕ. ເລໂສ ຈ ນາມ ເລໂສວ, ນ ຊາຕິອາທິ, ເຍນ ໂສວ ທສ຺ສິໂຕຕິ ເອວໍ ມິຈ຺ຉາຄາຫປ຺ປສງ຺ຄໂຕ ຈ ຕຖາ ນ ວິຠຕ຺ໂຕ.

໓໙໓. ອຎ຺ຎຠາຄິຍສ຺ສາຕິ ຈຸທິຕກໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ສ. ອຘິກຣຓສ຺ສາຕິ ມນຸສ຺ສສ຺ສ ວາ ອມນຸສ຺ສສ຺ສ ວາ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕສ຺ສ ວາຕິ ເອວໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ເອວຎ຺ຫິ ວຸຕ຺ເຕ ມນຸສ຺ສາທີນໍເຍວ ຊາຕິເລສາທໂຍ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ອຎ຺ຎຖາ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຘິກຣຓານໍ ເຕ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕິ ‘‘ອຘິກຣຓສ຺ສ ກຎ຺ຈິ ເທສໍ ເລສມຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ສາມິວຈນໍ ປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາຕິ ເຈ? ນ, ນາມສ຺ສ ວິຍ ຊາຕິອາທີນໍ ມນຸສ຺ສາທີນໍ ອາຘາຣຠາວນິຍມສມ຺ຠວໂຕ, ອຘິກຣຓຠາວານິຍມໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ນິຍເມ ຈ ສຕິ ຊາຕິຍາ ອາຘາໂຣ ຊາຕິ, ລິງ຺ຄສ຺ສ ຈ ລິງ຺ຄໍ, ອາປຕ຺ຕິຍາ ຈ ອາປນ຺ໂນ ອາຘາໂຣ, ວິຣຸທ຺ຘານມ຺ປິ ອສມາທິນ຺ນານມ຺ປິ ປຕ຺ຕຈີວຣານໍ ສາມິໂກ ອາຘາໂຣ, ເຍນ ອຘິກຣຓສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຕິ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ອຘິກຣຓສ຺ສາຕິ ປທໍ ອຠາເຊຕພ຺ພເມວ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ນ ອຸທ຺ຘຣິຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ອຸທ຺ຘຣິຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ມາ ‘‘ອຘິກຣຓນ຺ຕິ ວຈນສາມຎ຺ຎໂຕ’’ຕິອາທິ ສພ຺ພໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ອປາກຏາ ອິໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ທສ຺ສິຕຏ຺ຐານາຠາວໂຕ. ຊານິຕພ຺ພາ ຈ ວິນຍຘເຣຫິ ຍສ຺ມາ ອຎ຺ຎຖາ ປຣິວາເຣ ‘‘ວິວາທາຘິກຣຓໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຘິກຣຓານໍ ວິວາທາຘິກຣຓໍ ຠຊຕີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອນາຄຕຏ຺ຐາເນ ‘‘ກສ຺ມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ກາຣຓໍ ນ ປຎ຺ຎາເຍຍ຺ຍ, ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ຕພ຺ຠາຄິຍຕາ ຈ ອຎ຺ຎຠາຄິຍຕາ ຈ ຊານິຕພ຺ພາ ວິນຍຘເຣຫິ. ຕາສຸ ຫິ ວິຎ຺ຎາຕາສຸ ວິວາທາຘິກຣຓໍ ວິວາທາຘິກຣຓໍ ຠຊຕິ. ກສ຺ມາ? ຕພ຺ຠາຄິຍຕ຺ຕາ. ອິຕຣໍ ນ ຠຊຕິ ອຎ຺ຎຠາຄິຍຕ຺ຕາຕິ ສຸຂກາຣຓໂຕ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ວຈນສາມຎ຺ຎໂຕ ລທ຺ຘໍ ອຘິກຣຓໍ ນິສ຺ສາຍາຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ອາປຕ຺ຕຎ຺ຎຠາຄິຍໍ ມຫາວິສຍໍ, ອິຕເຣຫິ ອສທິສນິທ຺ເທສຎ຺ຈ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ອຘິກຣຓປຣິຍາປນ຺ນມ຺ປິ ສມານໍ ວິສຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອາປຕ຺ຕຎ຺ຎຠາຄິຍໍ ວາ ໂຫຕີ’’ຕິ. ອຘິກຣຓປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ ຈ ‘‘ອຘິກຣຓຎ຺ຎຠາຄິຍໍ ວາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖາປິ ມຫາວິສຍຕ຺ຕາ, ມາຕິກາຍໍ ອາຄຕຕ຺ຕາ ຈ ປຐມໍ ອຎ຺ຎຠາຄິຍຕາ ວຸຕ຺ຕາ, ປຈ຺ຉາ ຕພ຺ຠາຄິຍຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ອຘິກຣຓຎ຺ຎຠາຄິຍວຈເນນ ອຕ຺ຖາປຕ຺ຕິນເຍນ ສິທ຺ຘໍ. ອຘິກຣຓໍ ຕພ຺ຠາຄິຍໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຘິກຣຓໍ ຕພ຺ຠາຄິຍໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອວໍ ອຸທ຺ເທສໍ ອກຕ຺ວາ ‘‘ກຖໍ ອຘິກຣຓໍ ອຘິກຣຓສ຺ສ ຕພ຺ຠາຄິຍໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉາປຸພ຺ພງ຺ຄມນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ. ຕຕ຺ຖາປິ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓສ຺ສ ອຎ຺ຎຠາຄິຍຕາ ກິຎ຺ຈາປິ ປາຣາຊິເກນ ອນຸທ຺ຘໍສິຠາຘິກາຣຕ຺ຕາ ປາຣາຊິການໍເຍວ ວເສນ ວຸຕ຺ຕາ, ອຖ ໂຂ ເສສາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘວເສນາປິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຍາ ຈ ສາ ໂຈທນາ ‘‘ອສຸໂກ ນາມ ຠິກ຺ຂຸ ສງ຺ຆາທິເສສໍ ອຊ຺ຌາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ທິຏ຺ໂຐ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິກາ, ຕຕ຺ຖ ‘‘ສງ຺ຆາທິເສເສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍທິຏ຺ຐິ ໂຫຕິ, ທຸພ຺ຠາສິເຕ ສງ຺ຆາທິເສສທິຏ຺ຐິ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອວມາທິກາ ວິນເຍ ອປກຕຎ຺ຎຸຕາຍ, ຕໍຕໍວຕ຺ຖຸສຣິກ຺ຂຕາຍ ວາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ສພ຺ພຕ຺ຖາປິ ‘‘ປາຣາຊິກທິຏ຺ຐິ ໂຫຕີ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາສຎ຺ຎິໂນ ອນາປຕ຺ຕິໂຕ. ‘‘ຕພ຺ຠາຄິຍວິຈາຣຓາຍ’’ນ຺ຕິ ຕພ຺ຠາຄິຍປທນິທ຺ເທເສ ອຎ຺ຎຠາຄິຍຕາຍປິ ນິທ຺ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ.

ວຕ຺ຖຸສຠາຄຕາຍາຕິ ອນຸວາທວຕ຺ຖຸສຠາຄຕາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຎ຺ຎຖາ ‘‘ຈຕສ຺ໂສ ວິປຕ຺ຕິໂຍ’’ຕິ ວຈນໍ ວິຣຸຊ຺ເຌຍ຺ຍ. ສຠາວສຣິກ຺ຂາສຣິກ຺ຂໂຕ ຈາຕິ ສຠາເວນ ສທິສາສທິສໂຕ. ຕຕ຺ຖ ຌານາທິວຕ຺ຖຸວິສຠາຄຕາຍປິ ສຠາວສຣິກ຺ຂຕາຍ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິ ຕສ຺ເສວ ຕພ຺ຠາຄິຍາວ ໂຫຕິ. ຕຖາ ວຕ຺ຖຸວເສນ ອນຸວາທາຘິກຣຓໍ, ກິຈ຺ຈາຘິກຣຓຎ຺ຈ ປາເຏກ຺ກໍ ຈຕຸພ຺ພິຘມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕຎ຺ຎຠາຄິຍໍ ນ ຊາຕໍ, ຕສ຺ມາ ຕທຎ຺ຎຠາຄິຍຕາຍ ວິທິຕາຍ ຕພ຺ຠາຄິຍຕາ ປາຣິເຍສຍຸຕ຺ຕິຍາ ອວຸຕ຺ຕາປິ ສິຊ຺ຌຕີຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ອຎ຺ຎຠາຄິຍເມວ ປຐມໍ ນິທ຺ທິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິປິ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ເອກໍເສນ ຕພ຺ຠາຄິຍໍ ນ ໂຫຕີຕິ ສຣິກ຺ຂວເສນ ອຣຫຕ຺ຕໍ ອາປຕ຺ຕິ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ວິວາທສພ຺ຠາວໂຕ ອພ຺ຍາກຕຠາເວນ ວິວາທາຘິກຣຓສ຺ສປິ ອຎ຺ຎຠາຄິຍໍ ສິຍາ, ປາຬິຍໍ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ‘‘ອຎ຺ຎຠາຄິຍສ຺ສ ອຘິກຣຓສ຺ສາ’’ຕິ ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ. ‘‘ເມຖຸນຣາເຄນ ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄໂຫ ໂທເສນາຕິອາທິນາ ສຣິກ຺ຂໂຕ ຈາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ຕໍ ວຕ຺ຖຸວິສຠາຄຕາຍ ເອວ ສິທ຺ຘໍ. ອຍໍ ປນ ວຕ຺ຖຸສຠາຄຕາຍປິ ສຕິ ອາປຕ຺ຕິສຠາຄຕາ ສຣິກ຺ຂໂຕຕິ ໂນ ຕກ຺ໂກຕິ ຈ, ເອກສ຺ມິມ຺ປິ ຫິ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອາປຕ຺ຕິເຠໂທ ໂຫຕີຕິ ອາຈຣິໂຍ. ປຣໂຕ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

‘‘ກິຈ຺ຈເມວ ກິຈ຺ຈາຘິກຣຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສງ຺ຆກມ຺ມານເມຕໍ ອຘິວຈນໍ. ກມ຺ມລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ກມ຺ມານໍ ສຠາວໍ. ຕໍ ນິສ຺ສາຍາຕິ ປຸພ຺ເພວ ຫິ ສໍວິຘາຍ ສງ຺ໂຆ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ. ອຖ ວາ ປຸຣິມໍ ປຸຣິມນ຺ຕິ ປຣິວາສອຸກ຺ເຂປນິຍາທີນິ ສງ຺ຆກມ຺ມານິ ນິສ຺ສາຍ ອພ຺ຠານໂອສາຣຓາທິ ອຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ກິຎ຺ຈາປິ ສງ຺ຆກມ຺ມເມວ ກິຈ຺ຈາຘິກຣຓໍ, ຕຖາປິ ເສສວິເສໂສ ລພ຺ຠຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ.

໓໙໔. ອຕ຺ຖໂຕ ເອກໍ, ຕສ຺ມາ ເທສສ຺ສ ອຕ຺ຖມວຕ຺ວາ ‘‘ເລໂສ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ ກິຣ.

໓໙໕. ສວຕ຺ຖຸກໍ ກຕ຺ວາຕິ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອຸປຣິ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ຂຕ຺ຕິຍາທິຠາເວນ ເອກຊາຕິໂກປິ ທີຆຣສ຺ສກາຬໂກທາຕາທີນໍ ທິຏ຺ຐສຸຕປຣິສງ຺ກິຕານໍ ວເສນ ອຎ຺ຎຠາຄິຍຕາ, ທີຆໍ ຂຕ຺ຕິຍໍ ອຊ຺ຌາຈຣນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ຣສ຺ສາທິຂຕ຺ຕິຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອາຘາຣຠາວໂຕ ຊາຕິເລເສນ ໂຈເທຕິ, ເອກໍ ວາ ຂຕ຺ຕິຍໍ ອຊ຺ຌາຈຣນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ຕໂຕ ວິສິຏ຺ຐຎ຺ຎຠາຄຠູຕໍ ຂຕ຺ຕິຍໍ ຊາຕິເລສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ຂຕ຺ຕິໂຍ ທິຏ຺ໂຐ ຕ຺ວໍ ຂຕ຺ຕິໂຍສີ’’ຕິ ໂຈເທຕິ ທິຏ຺ຐາທິອຎ຺ຎຠາເຄນ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ທີຆາທໂຍ, ທິຏ຺ຐາທໂຍ ຈ ຊາຕິນາມາທີນໍ ວຕ຺ຖຸຠູຕຕ຺ຕາ ອຘິກຣຓ’’ນ຺ຕິ ລິຂິຕໍ. ຕໍ ‘‘ອຘິກຣຓຠາວານິຍມໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໂທສໍ ນາຕິກ຺ກມຕິ, ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຂຕ຺ຕິຍຊາຕິປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອາຘາຣວເສນ ອຘິກຣຓຕາ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕມ຺ປິ ນາມໂຄຕ຺ຕໂຕ ອຎ຺ຎິສ຺ສາ ນາມໂຄຕ຺ຕປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ນາມ ກສ຺ສຈິ ອຠາວໂຕ ນ ສພ຺ພສາຘາຣຓໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຘິກຣຓສ຺ສາ’’ຕິ ປທຸທ຺ຘາຣຓໍ ອຘິກຣຓຈຕຸກ຺ກທສ຺ສນຕ຺ຖໍ, ຕໍ ສມານວຈນທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ໂນ ຕກ຺ໂກຕິ. ຕຕ຺ຖ ທີຆາທິໂນ ວາ ທິຏ຺ຐາທິໂນ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ທີຆາທິຕາ, ທິຏ຺ຐາທິຕາ ຈ ອຎ຺ຎຠາໂຄ, ໂຍ ຈຸທິຕໂກ ອິຕຣສ຺ສ ວິເສໂສ ຍໂຕ ອຎ຺ໂຎຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

໓໙໙. ລຫຸກໍ ອາປຕ຺ຕິນ຺ຕິ ປາຣາຊິກໂຕ ລຫຸກາປຕ຺ຕິ ສງ຺ຆາທິເສສາທິ. ເຕເນວ ອນ຺ເຕ ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ‘‘ຠິກ຺ຂຸ ສງ຺ຆາທິເສສໍ ອຊ຺ຌາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ທິຏ຺ໂຐ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາປຕ຺ຕິເລໂສປິ ກິມຕ຺ຖໍ ຊາຕິເລສາທໂຍ ວິຍ ນ ວິຕ຺ຖາຣິໂຕຕິ ເຈ? ຕຖາ ອສມ຺ຠວໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໔໐໐. ສາຏກປຕ຺ໂຕ ສຣີຣຏ຺ຐປຕ຺ໂຕ. ອາປຕ຺ຕິຍາຕິ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິຍາ ອຎ຺ຎຠາຄິຍໍ ສງ຺ຆາທິເສສາທິ, ອຘິກຣຓຎ຺ຈ ອາປຕ຺ຕິປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ. ‘‘ເລໂສ ນາມ ອາປຕ຺ຕິຠາໂຄ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອາປຕ຺ຕິຠາວເລໂສ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ, ຕສ຺ມາ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິໂຕ ອຎ຺ຎຠາຄິຍສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອາຘາຣຓຏ຺ເຐນ ‘‘ອຘິກຣຓ’’ນ຺ຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຕສ຺ສ ສງ຺ຆາທິເສສາທິໂນ ອາປຕ຺ຕິນິກາຍສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິຠາວເລສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ໂຈທນາ ອາປຕ຺ຕິເລສໂຈທນາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

໔໐໘. ອນາປຕ຺ຕິ ຕຖາສຎ຺ຎີ ໂຈເທຕິ ວາ ໂຈທາເປຕິ ວາຕິ ອາປຕ຺ຕຎ຺ຎຠາຄິຍໂຈທນາຍເມວ, ນ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ປຐມທຸຏ຺ຐໂທເສ ວຸຕ຺ຕວິຈຣຓາຍ ສໍສນ຺ທິຕໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ອິຘ ກຖໍ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ເຈ? ກງ຺ຂາວິຕຣຓິຍາ ວຈນໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ຕຕ຺ຖ ອິຘ ຈ ອາປຕ຺ຕຎ຺ຎຠາຄິຍໂຈທນາຍ ຕຖາສຎ຺ຎິໂນປິ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ.

ອຎ຺ຎາຠາຄິຍສິກ຺ຂໍ ໂຍ, ເນວ ສິກ຺ຂຕິ ຍຸຕ຺ຕິໂຕ. ຄຈ຺ເຉ ວິນຍວິຎ຺ຎູຫິ, ອຎ຺ຎຠາຄິຍຕຎ຺ຈ

ໂສຕິ.

ທຸຕິຍທຸຏ຺ຐໂທສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ປຐມສງ຺ຆເຠທສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໐໙. ‘‘ວຊ຺ຊໍ ນ ຜຸເສຍ຺ຍາ’’ຕິ ຈ ປາໂຐ.

໔໑໐. ເຕສໍ ອນຸຣູປາຊານນໂຕ ອສພ຺ພຎ຺ຎູ ອສ຺ສ. ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອເສນາສນິເກນ ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໐໔) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕເມວ. ຕິໂກຏິປຣິສຸທ຺ຘນ຺ຕິ ປຣສ຺ສ ປາປປສງ຺ຄນິວາຣຓຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປຏິຈ຺ຈກມ຺ມນິວາຣຓຕ຺ຖໍ ໂກຏີຫີຕິ ອາກາເຣຫິ. ປຣິສຸທ຺ຘນ຺ຕິ ວິມຸຕ຺ຕໍ. ທສຫິ ເລເສຫິ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ກຕໍ ສມຓາ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ, ອສ຺ສມຓາ ອິເມຕິ ສາສນສ຺ສ ຄຣຫຠາໂວ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ຄຣຫປຈ຺ຈຍາ ໂລໂກ ວາ ອປຸຎ຺ຎໍ ອຣິຍູປວາທໍ ປສເວຍ຺ຍ, ເຕຫິ ວິມຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວາຄຸຣນ຺ຕິ ມິຄຊາລໍ. ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ວາຕິອາທິນາ ປເຣສໍ ອຕ຺ຖາຍ ກເຕ ກປ຺ປິຍຠາວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູນຎ຺ຈ ອຎ຺ເຎສຎ຺ຈ ອຕ຺ຖາຍ ກເຕ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມຕານໍ ເປຕກິຈ຺ຈຕ຺ຖາຍາ’’ຕິອາທິມາຫ.

ຍໍ ຍໍ ຫີຕິອາທິ ຕສ຺ສ ກາຣຓສ຺ສ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸນ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ສຫຘມ຺ມິການໍ ອຕ຺ຖາຍ ກຕໍ ນ ກປ຺ປຕີຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ກິຣ ຘມ຺ມສິຣິຕ຺ເຖໂຣ. ຄຓ຺ຐິປເທ ‘‘ຠິກ຺ຂູນເມວ ສຸທ຺ຘານໍ ອຕ຺ຖາຍ ກຕໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ອປເຣຫິ ປນ ‘‘ມຕານໍ ເປຕກິຈ຺ຈຕ຺ຖາຍາຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ເຕປິ ກປ຺ປຕິ, ຠິກ຺ຂູນໍເຍວ ອຕ຺ຖາຍາຕິ ອິມິນາ ‘ຠິກ຺ຂູນມ຺ປິ ທຕ຺ວາ ມຍໍ ຠຸຎ຺ຊິສ຺ສາມາ’ຕິ ກຕມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸນ ‘ປຎ຺ຈສຸ ເອກໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສກຕໍ ອິຕເຣສໍ ນ ກປ຺ປຕີ’ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘ປຎ຺ຈສຸ ຫິ ສຫຘມ຺ມິເກສູຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕ’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ປນ ຄຓ຺ຐິປເທ ‘‘ອມ຺ຫາກນ຺ຕິ ຈ ຣາຊຍຸຕ຺ຕາທີນນ຺ຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວຕ຺ວາ ‘ຕຸມ຺ຫາກ’ນ຺ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘ເປຕກິຈ຺ຈຕ຺ຖາຍາຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ວຏ຺ຏຕີ’ຕິ ຈ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕານໍ, ອາທິສທ຺ເທນ ສງ຺ຄຫິຕານຎ຺ຈ ລກ຺ຂຓໍ ຐເປນ຺ເຕນ ‘ຠິກ຺ຂູນໍເຍວາ’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ‘ຠິກ຺ຂູນໍ ອຸທ຺ທິຏ຺ເຐ ເອວາຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນາ’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ‘ຕຸມ຺ຫາກໍ, ອມ຺ຫາກຎ຺ຈາຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອນາປຕ຺ຕີ’ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ກສ຺ມາ? ມິສ຺ສກວາຣສ຺ສ ອຠາວາ. ລກ຺ຂຓໍ ນາມ ວຸຕ຺ຕານໍ, ວຸຕ຺ຕສທິສານຎ຺ຈ ໂຫຕິ. ‘ສເຈ ເປຕກິຈ຺ຈຕ຺ຖາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ຠິກ຺ຂູນໍ ໂຠຊນໍ ສນ຺ຘາຍ ກໂຣນ຺ຕີ’ຕິ ວທນ຺ຕິ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ‘ຕສ຺ມິໍ ວາເຣ ຈ ນ ຕຸມ຺ຫາກນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ວຏ຺ຏຕີ’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເຕເນວ ອິຘາປິ ‘ເປຕກິຈ຺ຈຕ຺ຖາຍ, ມງ຺ຄລາທີນໍ ວາ ອຕ຺ຖາຍ ກເຕປິ ເອເສວ ນໂຍ’ຕິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘ອວຘາຣຓຕ຺ເຖນ ມິສ຺ສເກ ວຏ຺ຏຕີ’ຕິ ເຈ? ‘ກປ຺ປິຍມໍສສ຺ສ ຫິ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ອາປຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖີ’ຕິ ວຈເນນ ອກປ຺ປິຍປຏິຄ຺ຄຫເຓ ອາປຕ຺ຕີຕິ ອາປນ຺ນໍ, ‘ຕຎ຺ຈ ຄເຫຕພ຺ພໍ ສິຍາ’ຕິ ປຏິກ຺ຂິປິຕພ຺ພາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສຸນ຺ທຣໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ, ວິຈາເຣຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຍຕ຺ຖ ຈາຕິ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຕ຺ຖາຍ ກເຕປິ. ຕມຕ຺ຖໍ ອາວິ ກາຕຸໍ ‘‘ສເຈ ປນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ປນ ‘‘ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ທຸກ຺ກຏໍ, ອິຕເຣສໍ ທຓ຺ຑກມ຺ມວຕ຺ຖູ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ກປ຺ປໍ ນິຣຍມ຺ຫີຕິ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍກປ຺ປໍ. ວິວຏ຺ຏຏ຺ຐາຍິກາເລເຍວ ສງ຺ຆເຠໂທ ໂຫຕີຕິ. ກປ຺ປນ຺ຕິ ອາຍຸກປ຺ປໍ.

໔໑໑. ກຸສລນ຺ຕິ ເຂມໍ. ອາປຕ຺ຕິຠຍາ ກຕາ ລຊ຺ຊີຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ອາປຕ຺ຕິຠເຍນ ອວສ຺ສໍ ອາໂຣເຈນ຺ຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ລຊ຺ຊີ ຣກ຺ຂິສ຺ສຕີ’’ຕິ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໑.໔໒; ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໔໕) ໂປຣາຓວຈນສ຺ສານຸຣູປໂຕ ‘‘ອຎ຺ເຎຫິ ລຊ຺ຊີຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອລຊ຺ຊິສ຺ສປິ ອນາໂຣເຈນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິເຍວ ‘‘ເຍ ປສ຺ສນ຺ຕິ ເຍ ສຸຓນ຺ຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ.

໔໑໖. ອສມນຸຠາສນ຺ຕສ຺ສາຕິ ກມ຺ມກາຣເກ ກຕ຺ຕຸນິທ຺ເທໂສ, ສມນຸຠາສນກມ຺ມໍ ອກຣິຍມານສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂອທິສ຺ສ ອນຸຎ຺ຎາໂຕ ນາມ ອຸມ຺ມຕ຺ຕກຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕເວທນຏ຺ຏາທິໂກ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ອາທິກມ຺ມິກສ຺ສາ’’ຕິ ອຣິຏ຺ຐສິກ຺ຂາປເທ ອາຄຕຕ຺ຕາ ອຕ຺ຖີຕິ ເຈ? ຍມ຺ປີຕິອາທິ. ສາ ປເນສາ ອນາປຕ຺ຕິ. ໂສ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ຕຕ຺ຖ ອາຄໂຕປິ ສກມ຺ມພ຺ຍາວໂຏປິ ເອວໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອເຕນຸປາເຍນາຕິ ອສມນຸຠາສນ຺ຕສ຺ສ ຈ ອາທິກມ຺ມິກສ຺ສ ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖວເສນ. ຐເປຕ຺ວາ ອຣິຏ຺ຐສິກ຺ຂາປທນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ອາທິກມ຺ມິກປທາຠາວາ.

ຕິວງ຺ຄິກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວາຈາຍ ເອວ ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ໂອຏ຺ຐຈລນາທິກາຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ທຸວິຘມ຺ປິ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ກເຖນ຺ຕສ຺ສ ໂຫຕິ. ວຈີເຠທໍ ກາຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕສ຺ສ ກາຍວິກາຣໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິຍາ ຠວິຕພ຺ພໍ. ກສ຺ມາ? ຕິວງ຺ເຄສຸ ເອກສ຺ສ ປຣິຫີນຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ຕິວງ຺ຄຠາໂວ ອາປຕ຺ຕິຍາ, ອງ຺ຄຫານິຠາໂວ ອນາປຕ຺ຕິຍາຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖ ສິຍາ – ຍທິ ອງ຺ຄຫານິຠາເວນ ອນາປຕ຺ຕິ, ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ວິກາຣໍ ອກຕ຺ວາ ຈິຕ຺ເຕເນວ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິຍາ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ? ຕໍ ນ, ກສ຺ມາ? ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ກາຍວິກາຣໍ ວາ ວຈີເຠທໍ ວາ ອກໂຣນ຺ຕສ຺ເສວ ປນ ອາປຊ຺ຊນໂຕ ອກິຣິຍ’’ນ຺ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ຈິຕ຺ຕໍ ວາ ອນຸປ຺ປາເທນ຺ຕສ຺ສ ວາ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຈິຕ຺ຕຎ຺ຈ ນາມ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິປຏິພທ຺ຘໍ ເອວາຕິ ວິສຸໍ ອງ຺ຄຠາເວເນວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຊານິຕພ຺ພນ຺ຕິ ເຈ? ຕໍ ນ, ທ຺ວິນ຺ນໍເຍວ ອກິຣິຍາຕິ, ຕສ຺ມາ ຈິຕ຺ເຕນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ຕສ຺ສາປິ ອາປຕ຺ຕິ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ, ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອກຸສລຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຈ? ‘‘ຈິຕ຺ຕພາຫຸລ຺ລໂຕ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເຕປິ ກິຣ ພາຫຸລ຺ລໂຕ ວທນ຺ຕິ.

ປຐມສງ຺ຆເຠທສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໑. ທຸຕິຍສງ຺ຆເຠທສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໒໒. ສຎ຺ຎີຕິ ສຎ຺ຎິໂນ.

ທຸຕິຍສງ຺ຆເຠທສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໒. ທຸພ຺ພຈສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໒໔. ປຕໍ ປຕິຕໍ ວິວຣິ ວິວຏ຺ຏຍິ. ເອກໂຕ ອຸສ຺ສາເຣຕິ ຈ ຄິຬິຕໂຕ ຐເປຕິ ຈ. ເອກປໍສຸຖຸປກນທີສງ຺ຂໍ ທີຆມູລກປຓ຺ຓເສວາລໍ ເສວາລໍ ທຓ຺ຑິສິປິປ຺ປຣິໍ ປຓກໍ ເປສິຏ຺ຐິໍ ນິສ຺ສາເຣຕິ. ຕິລພີຊກນ຺ຕິ ສຸຂຸມມູລປຓ຺ຓກໍ ຫຸຕ຺ວາ ອຸທກປິຏ຺ເຐ ປຕ຺ຖຣິກໍ ອຸທກປປ຺ປຏກໍ ນິສ຺ສາເຣຕິ.

໔໒໕-໖. ‘‘ທຸພ຺ພຈ຺ຈຊາຕິໂກ’’ຕິປິ ປຐນ຺ຕິ. ອປທາເນນາຕິ ປຸຣາຓກມ຺ເມນ. ‘‘ກິໍ ປຸພ຺ເພປິ ມຍໍ ເອວຣູປໍ ກໂຣມາຕິອາທິນາ ເອກູນວີສຕີ’’ຕິ ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ກິຣ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ອນຸມານສຸຕ຺ຕຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ‘‘ໂສຬສວຕ຺ຖຸກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສເມຕິ.

ທຸພ຺ພຈສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໓. ກຸລທູສກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໓໑. ນ ເກວລໍ ວິຫາໂຣ ເອວ ກີຏາຄິຣິ, ໂສປິ ຄາໂມ ‘‘ກີຏາຄິຣິ’’ຈ຺ເຈວ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຄາມຎ຺ຫິ ສນ຺ຘາຍ ປຣໂຕ ‘‘ນ ອສ຺ສຊິປຸນພ຺ພສຸເກຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ກີຏາຄິຣິສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອກສໍວຈ຺ຉເຣ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວສ຺ສຕິ ກິຣ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ທ຺ວີຫິ ເມເຆຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມຘິກນ຺ຕິ ຉ ຊເນ ສນ຺ຘາຍ. ອກຕວຕ຺ຖຸນ຺ຕິ ນວໍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ. ‘‘ຊາຠິສຸມນາທິຄຈ຺ຉໍ ອລ຺ລານໍ ຫຣິຕານໍ ເອວາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ຠູຕຄາມພີຊຄາມເຠທໂຕ ປເນສ ເຠໂທ. ວຕຕ຺ຖາຍາຕິ ວຕິອຕ຺ຖາຍ. ຍໍກິຎ຺ຈີຕິ ໂສທກໍ ວາ ນິຣຸທກໍ ວາ. ອາຣາມາທິອຕ຺ຖາຍາຕິ ວນຣາຊິກາທິອຕ຺ຖາຍ. ມາລາວຈ຺ຉໂຣປນໍ ກຸລທູສກໍເຍວ ສນ຺ຘາຍ, ຄນ຺ຖນາທິສພ຺ພໍ ນ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ກຖໍ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ເຈ? ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ພຸທ຺ເຘນ ຘມ຺ໂມ’’ຕິອາທິ. ‘‘ອາເວຬໍ ອາພິຬ’’ນ຺ຕິປິ ປາໂຐ.

ໂຄປ຺ຜນນ຺ຕິ ຄນ຺ຖນໍ. ເວຐິມນ຺ຕິ ຕຄ຺ຄຕິກເມວ. ເວຘິມໍ ອຎ຺ເຎນ ເກນຈິ ປຸປ຺ຜໍ ເວເຘຕ຺ວາ ກຕໍ. ກຓ຺ຏກມ຺ປິ ພນ຺ຘິຕຸນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ສຍໍ ວິຊ຺ຌນຕ຺ຖໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ອຎ຺ຎສ຺ສຕ຺ຖາຍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຊາລມຍໍ ວິຕານໍ ຊາລວິຕານໍ. ປຸປ຺ຜປຏິຈ຺ຉກໍ ຄວກ຺ຂໍ ວິຍ ສຉິທ຺ທໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ຕາລປຓ຺ຓຄຸຬກນ຺ຕິ ຕາລປຓ຺ຓມຍໍ ປຸນ ກຕມ຺ປິ ປຏິຉິຊ຺ຊກເມວ. ຘມ຺ມຣຊ຺ຊຸ ເຈຕິຍໍ ວາ ໂພຘິໍ ວາ ປຸປ຺ຜປ຺ປເວສນຕ຺ຖໍ ອາວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ພທ຺ຘຣຊ຺ຊຸ. ‘‘ກາສາເວນ ພທ຺ຘມ຺ປິ ສຸຕ຺ຕວາກາທີຫິ ພທ຺ຘໍ ຠຓ຺ຑິຕສທິສ’’ນ຺ຕິ ລິຂິຕໍ. ອໍສຠຓ຺ຑິກໍ ປສິພ຺ພເກ ປກ຺ຂິຕ຺ຕສທິສຕ຺ຕາ ເວຘິມໍ ນ ຊາຕໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສິຖິລພທ຺ຘສ຺ສ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ປກ຺ຂິປິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອຜຸສາເປຕ຺ວາ ອເນກກ຺ຂຕ຺ຕຸມ຺ປິ ປຣິກ຺ຂິປິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ປູຣິຕນ຺ຕິ ທີຆໂຕ ປສາເຣຕ຺ວາ ປູຣິຕໍ. ຆຏິກທາມໂອລມ຺ພໂກຕິ ‘‘ຍມກທາມໂອລມ຺ພໂກ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ‘‘ເຄຓ຺ຑຸຂຣປຕ຺ຕທາມານໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເຈລາທີຫິ ກຕທາມມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕິ ອກປ຺ປິຍານຸໂລມຕ຺ຕາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

‘‘ເຣຈກໍ ນາມ ຕຖາລາສິຍນາຏນຏານໍ ນຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ລິຂິຕໍ. ຕໍ ‘‘ປຣິວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ສາຣິໂຍ ນາມ ຣຸຕສຸນຂາ ສິງ຺ຄາລກມ຺ມກຸຣຸງ຺ຄເກຬິປເນ ຐິຕາ’’ຕິ ກິຣ ປາໂຐ. ‘‘ນິພຸຊ຺ຌນ຺ຕີ’’ຕິ ປາຬິ.

໔໓໒. ອພລພລາທິ-ປທານໍ ອຸປ຺ປຏິປາຏິຍາ. ຍຖາ ປາໂມກ຺ຂານໍ ວເສນ ສພ຺ເພປິ ‘‘ອສ຺ສຊິປຸນພ຺ພສຸກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ຕຖາ ປາໂມກ຺ຂປ຺ປຕ຺ຕສາວກສ຺ສ ວເສນ ຕທາຍຕ຺ຕວຸຕ຺ຕິເນ ສພ຺ເພປິ ‘‘ສາຣິປຸຕ຺ຕາ’’ຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຄຈ຺ຉຖ ຕຸມ຺ເຫ ສາຣິປຸຕ຺ຕາ’’ຕິ.

໔໓໓. ‘‘ຄາເມ ວາ ນ ວສິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາວ ຕສ຺ມິໍ ຄາເມ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ນ ວສິຕພ຺ພນ຺ຕິ ສິທ຺ຘໍ. ‘‘ຕສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ວາ’’ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຈ? ອຕ຺ຖສພ຺ຠາວໂຕ. ຍສ຺ມິຎ຺ຫິ ຄາເມ ກຸລທູສກກມ຺ມໍ ກຕໍ, ຕສ຺ມິໍ ຄາເມ, ຍສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ວສນ຺ເຕນ ກຸລທູສນໍ ກຕໍ, ຕໍ ວິຫາຣໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ວສິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ຕໍ ກຖນ຺ຕິ ເຈ? ‘‘ຄາເມ ວາ ນ ວສິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຈເນນ ຍສ຺ມິໍ ຄາເມ ກຸລທູສນກມ຺ມໍ ກຕໍ, ຕສ຺ມິໍ ວິຫາເຣປິ ວສິຕຸໍ ນ ລພ຺ຠຕີຕິ ອາປນ຺ນໍ, ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ຕສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕນ ຕສ຺ມິໍ ຄາເມ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ວສິຕຸໍ ລພ຺ຠຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ. ‘‘ຕສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ວສນ຺ເຕນາ’’ຕິ ອິມິນາ ຕສ຺ມິໍ ຄາເມ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ວສນ຺ເຕນ ສາມນ຺ຕຄາເມ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທີປິຕໍ ໂຫຕິ. ສາມນ຺ຕວິຫາເຣປີຕິ ສາມນ຺ຕວິຫາໂຣ ນາມ ຕສ຺ມິໍເຍວ ຄາເມ ຕສ຺ສ ວິຫາຣສ຺ສ ສາມນ຺ຕວິຫາໂຣ ຈ ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ສາມນ຺ຕວິຫາໂຣ ຈາຕິ ອຸຠຍໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອເຕນ ຕສ຺ມິໍ ຄາເມ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ວສນ຺ເຕນ ຕສ຺ມິໍ ຄາເມ ປິຓ຺ຑາຍ ນ ຈຣິຕພ຺ພໍ. ສາມນ຺ຕຄາເມປິ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ປຸນ ຍສ຺ມິໍ ຄາເມ ກຸລທູສນກມ຺ມໍ ກຕໍ, ຕສ຺ສ ສາມນ຺ຕຄາເມ ກຸລທູສກວິຫາຣສ຺ສ ສາມນ຺ຕວຕ຺ຖຸວິຫາເຣ ວສນ຺ເຕນ ຕສ຺ມິໍ ຄາເມປິ ຈຣິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຍສ຺ມິໍ ສາມນ຺ຕຄາເມ ກຸລທູສກໍ ນ ກຕໍ, ຕສ຺ມິມ຺ປິ ຈຣິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ເນວ ວິຫາເຣຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ນ ນຄເຣ ຈຣິຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ຕສ຺ມິໍ ຄາເມ ວສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທີປິຕໍ ໂຫຕີຕິ ເອເກ. ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ປນ ວິຈາຣຓາ ເອວ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ສຸຏ຺ຐຸ ວິຈາເຣຕ຺ວາ ກເຖຕພ຺ພໍ.

໔໓໖-໗. ທາເປຕຸໍ ນ ລຠນ຺ຕິ, ປຸປ຺ຜທານຎ຺ຫິ ສິຍາ. ຕສ຺ເສວ ນ ກປ຺ປຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຍາຄຸອາທີນິ ອາເນຕ຺ວາ ‘‘ທທນ຺ຕູ’’ຕິ ອິຈ຺ຉາວເສນ ວທຕິ ເຈ, ສພ຺ເພສໍ ນ ກປ຺ປຕິ, ເກວລໍ ປນ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ອຕ຺ຕານໍ ວາ ປເຣສໍ ວາ ອນຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ‘‘ອິເມ ມນຸສ຺ສາ ທານໍ ທຕ຺ວາ ປຸຎ຺ຎໍ ປສວນ຺ຕູ’’ຕິ ວທນ຺ຕສ຺ສ ຕສ຺ເສວ ນ ກປ຺ປຕິ ຍາຄຸອາທີນໍ ປຈ຺ຈຍປຏິສໍຍຸຕ຺ຕກຖາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ. ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ‘‘ປຎ຺ຈນ຺ນມ຺ປິ ສຫຘມ຺ມິການ’’ນ຺ຕິ ວິເສເສຕ຺ວາ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຕ຺ຖໂຕ ສຍເມວາຕິ ອປເຣ. ອາຈຣິຍາ ປນ ‘‘ຍຖາ ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ, ກຸຣຸນ຺ທິຍຎ຺ຈ ‘ຕສ຺ເສວາ’ຕິ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວິເສເສຕ຺ວາ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ເພສໍ ນ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ກຸລທູສກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ເຕຣສກກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ອນິຍຕກຓ຺ໂຑ

໑. ປຐມອນິຍຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໔໔-໕. ອຸທ຺ເທສນ຺ຕິ ອຸທ຺ທິສນໍ, ອາສາຬ຺ຫິນກ຺ຂຕ຺ຕໍ ນາມ ວສ຺ສູປຄມປູຊາ. ໂສຕສ຺ສ ຣໂຫຕິ ເອຕ຺ຖ ຣໂຫ-ວຈນສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລສາມຎ຺ຎໂຕ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລາໂຣຈນປ຺ປຏິຈ຺ຉາທນສິກ຺ຂາປເທສຸ ປາຣາຊິກວຈນໍ ວິຍ. ຕສ຺ມາ ‘‘ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ຣເຫເນວ ປນ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ກາຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຖໍ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ເຈ? ‘‘ມາຕຸຄາໂມ ນາມ ຕທຫຸຊາຕາປິ ທາຣິກາ’’ຕິ ວຈນໂຕ, ‘‘ອລໍກມ຺ມນິເຍຕິ ສກ຺ກາ ໂຫຕິ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວິຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ຈ ຣໂຫນິສຊ຺ຊສ຺ສາໂທ ເຈຕ຺ຖ ເມຖຸນສນ຺ນິສ຺ສິຕກິເລໂສ, ນ ທຸຕິເຍ ວິຍ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈສ຺ສາທກິເລໂສ, ຕສ຺ມາ ຈ ປຎ຺ຎາຍຕິ ‘‘ໂສຕສ຺ສ ຣໂຫ ນາຘິປ຺ເປໂຕ’’ຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຕຎ຺ຈ ລພ຺ຠຕີຕິ ວຈນສ຺ສ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕນ ທຸຕິເຍ ວຸຕ຺ຕາ ວິຎ຺ຎູ ປຏິພລາ ຄຫິຕາ ໂຫຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເຍນ ວາ ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ວາ-ສທ຺ໂທ ‘‘ເຕນ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ກາເຣຕພ຺ໂພ ວາ’’ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ, ໂສ ຈ ວິກປ຺ປຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ມາ ກາເຣຕພ຺ໂພ ວາ ປຏິຊານມາໂນ, ນ ວາ ກາເຣຕພ຺ໂພ ອປ຺ປຏິຊານມາໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ປຏິຊານມາໂນວ ເຕນ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ກາເຣຕພ຺ໂພ…ເປ… ນ ກາເຣຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ເອວ ປາຬິຍໍ ຕທຕ຺ຖທ຺ວຍທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ສາ ເຈ ເອວໍ ວເທຍ຺ຍາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ສທ຺ເຘຍ຺ຍວຈສາ’’ຕິ ອິມິນາ ໂສຕາປນ຺ນາ ອຕ຺ຖຠຎ຺ຊນກໍ ນ ຠຓນ຺ຕິ, ເສສໍ ຠຓນ຺ຕີຕິ ວາທີນໍ ວາໂທ ປຏິເສຘິໂຕ ໂຫຕິ. ‘‘ທິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ໂອໂລເກສີ’’ຕິ ສຸນ຺ທຣໍ. ຣກ຺ເຂຍ຺ຍາສີຕິ ມມ ວິເສສໍ ກສ຺ສຈິ ນາໂຣເຈຍ຺ຍາສີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໔໔໖. ‘‘ສາ ເຈ ເອວໍ ວເທຍ຺ຍ ‘ອຍ຺ຍສ຺ສ ມຍາ ສຸຕໍ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ມາຕຸຄາມໍ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລາຫິ ວາຈາຫິ ໂອຠາເສນ຺ຕສ຺ສາ’’’ຕິ, ອິທໍ ກິມຕ຺ຖເມຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ອຘິປ຺ເປຕຎ຺ເຫຕໍ ອິຘ ໂສຕສ຺ສ ຣໂຫ ນາຘິປ຺ເປໂຕຕິ ກຕ຺ວາຕິ ເຈ? ອລໍກມ຺ມນິຍຏ຺ຐາເນ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈາປິ ລພ຺ຠຕິ, ນ ປນ ນາລໍກມ຺ມນິຍຏ຺ຐາເນ ເມຖຸນນ຺ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ. ຍຖາ ເອຕໍ, ຕຖາ ‘‘ສາ ເຈ ເອວໍ ວເທຍ຺ຍ ‘ອຍ຺ຍສ຺ສ ມຍາ ສຸຕໍ ມາຕຸຄາມສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ອຕ຺ຕກາມປາຣິຈຣິຍາຍ ວຓ຺ຓໍ ຠາສນ຺ຕສ຺ສາ’’’ຕິ ເອຕມ຺ປິ ອິຘ ລພ຺ຠຕິ, ນ ທຸຕິເຍ ນາລໍກມ຺ມນິຍຏ຺ຐານຕ຺ຕາຕິ ເອເກ. ກງ຺ຂາວິຕຣຓິຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ທຸຕິຍານິຍຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ອິຘາປິ ທຸຕິຍານິຍຕາຘິກາເຣ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ປຣິຫາເປຕ຺ວາ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈາປຕ຺ຕິຍາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຐມານິຍເຕ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈາປຕ຺ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເຈ? ‘‘ສາ ເຈ’’ຕິ ຕສ຺ສາ ປາຬິຍາ ໂປຕ຺ຖກາ ໂສເຘຕພ຺ພາ. ຄຓ຺ຐິປເທ ຈ ‘‘ອິຘ ສິກ຺ຂາປເທ ເມຖຸນກາຍສໍສຄ຺ຄຣໂຫນິສຊ຺ຊານເມວາຄຕຕ຺ຕາ ຈກ຺ຂຸສ຺ສຣໂຫວ ປມາຓ’’ນ຺ຕິ ລິຂິຕໍ, ທຸຕິຍານິຍຕາຘິກາເຣ ຈ ‘‘ອນນ຺ໂຘ ກາຍສໍສຄ຺ຄໍ ປສ຺ສຕິ, ອພຘິໂຣ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລໍ ສຸຓາຕິ, ກາຍຈິຕ຺ຕໂຕ ກາຍສໍສຄ຺ໂຄ, ວາຈາຈິຕ຺ຕໂຕ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລໍ, ອຸຠເຍຫິ ອຸຠຍ’’ນ຺ຕິ ຈ ລິຂິຕໍ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ສມຸຏ຺ຐານາທີນິ ປຐມປາຣາຊິກສທິສາເນວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາປິ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາໂທ ນ ສຸນ຺ທໂຣ ‘‘ຕທຫຸຊາຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ.

ປຐມອນິຍຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ທຸຕິຍອນິຍຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໕໓. ທຸຕິເຍ ເກສຸຈິ ໂປຕ຺ຖເກສຸ ‘‘ນ ເຫວ ໂຂ ປນ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ອາສນໍ ໂຫຕິ ອາສນ’’ນ຺ຕິ ລິຂິຕໍ. ‘‘ອາສນນ຺ຕິ ອຘິກໍ, ອຸທ຺ຘຣິຕານຸຣູປ’’ນ຺ຕິ ລິຂິຕໍ. ທ຺ເວປິ ຣຫາ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕາ ກາຍສໍສຄ຺ຄທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈາຣໂຫນິສຊ຺ຊຄ຺ຄຫຓໂຕ. ຍທິ ເອວໍ ‘‘ມາຕຸຄາໂມ ນາມ ວິຎ຺ຎູ ປຏິພລາ’’ຕິ ກິມຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ອຍເມວ ຫິ ມາຕຸຄາໂມ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ກາຍສໍສຄ຺ຄທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈານໍ ເອກໂຕ ວຕ຺ຖຸຠູໂຕ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາຍສໍສຄ຺ຄສ຺ສ ວຕ຺ຖຸຠູໂຕ ທສ຺ສິໂຕ, ນ ອິຕຣສ຺ສາຕິ ກຕ຺ວາ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈເມວ ສນ຺ຘາຍ ຕສ຺ສາ ວຕ຺ຖຸໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ເອວມາຫ.

ເອຕ຺ຖາຫ – ຍຖາ ປຐເມ ອນຘິປ຺ເປຕາປິ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈາ ສມ຺ຠວວິເສສທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕາ, ອິຘາປິ ກາຍສໍສຄ຺ໂຄ, ກສ຺ມາ ນ ຕສ຺ສ ວເສນ ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ຣໂຫ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ? ອາມ ນ ຄເຫຕພ຺ໂພ, ນ ຈ ຄຫິໂຕ, ຄຫິໂຕ ເອວ ປນ ນິສຊ຺ຊວເສນ, ນ ຫິ ອງ຺ຄສ຺ສ ນິສຊ຺ຊາ ວິເສໂສຕິ. ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ເນ ສຕິ ກຖໍ ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ຣໂຫຕິ ເຈ? ທູຣຕ຺ຕາ. ປຐເມ ກສ຺ມາ ອິຕ຺ຖິສຕມ຺ປິ ອນາປຕ຺ຕິໍ ນ ກໂຣຕິ, ອິຘ ກສ຺ມາ ເອກາປິ ກໂຣຕີຕິ ເຈ? ໂນ ວຸຈ຺ຈຕິ ສິທ຺ຘຕ຺ຕາ. ສິທ຺ຘໍ ໂຫຕິ, ຍທິທໍ ອຎ຺ຎຕໂຣ ຠິກ຺ຂຸ ເວສາລິຍໍ ມຫາວເນ…ເປ… ທ຺ວາຣໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ນິປນ຺ໂນ ໂຫຕິ…ເປ… ສມ຺ພຫຸລາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ຍາວທຕ຺ຖໍ ກຕ຺ວາ ປກ຺ກມິໍສູຕິ (ປາຣາ. ໗໗). ຕສ຺ມາ ນ ເມຖຸນສ຺ສ ມາຕຸຄາໂມ ທຸຕິໂຍ ໂຫຕິ. ອິຕ຺ຖິໂຍ ຫິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎິສ຺ສາ ວຊ຺ຊໍ ປຏິຈ຺ຉາເທນ຺ຕິ, ເຕເນວ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ວຊ຺ຊປຏິຈ຺ຉາທເນ ປາຣາຊິກໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ‘‘ອາຍສ຺ມາ ອຸທາຍີ ຕາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ວິຫາຣໍ ເປກ຺ຂາເປຕ຺ວາ ຕາສໍ ອິຕ຺ຖີນໍ ວຈ຺ຈມຄ຺ຄ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໒໘໓) ເອຕ຺ຖ ‘‘ຍາ ປນ ຕາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ຫິຣິມນາ, ຕາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ອຸຊ຺ຌາເປນ຺ຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໒໘໓) ວຈນໂຕ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລສ຺ສ ມາຕຸຄາໂມ ທຸຕິໂຍ ໂຫຕີຕິ ສິທ຺ຘນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ ອຸມ຺ມຕ຺ຕກາທິກມ຺ມິການໍ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ເຕສໍ ປາເຏກ຺ກໍ ນິທາເນ ອາຄຕໍ, ອາທິກມ຺ມິການໍ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນຸຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘‘ອເຈລກວຄ຺ເຄ ຣໂຫປຏິຈ຺ຉນ຺ນາສນສິກ຺ຂາປເທ ‘ວິຎ຺ຎູ ປຸຣິໂສ ທຸຕິໂຍ ໂຫຕີ’ຕິ (ປາຈິ. ໒໘໘) ອິມສ຺ສ ອນຸຣູປໂຕ ‘ອິຕ຺ຖີນໍ ສຕມ຺ປິ ອນາປຕ຺ຕິໍ ນ ກໂຣຕີ’ຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຈ, ‘‘ທຸຕິຍານິຍເຕ ‘ອິຕ຺ຖີປິ ປຸຣິໂສປີ’ຕິ ອິທໍ ຠິກ຺ຂຸນີວຄ຺ເຄ ໂອສານສິກ຺ຂາປທສ຺ສ, ອເຈລກວຄ຺ເຄ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາສນສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ຈ ອນາປຕ຺ຕິວາເຣ ‘ໂຍ ໂກຈິ ວິຎ຺ຎູ ປຸຣິໂສ ທຸຕິໂຍ’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິເມສໍ ອນຸຣູປໂຕ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ.

ທຸຕິຍອນິຍຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປກິຓ຺ຓກວຓ຺ຓນາ

ອປິເຈຕ຺ຖ ອິທໍ ປກິຓ຺ຓກໍ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ອິທໍ ອນິຍຕກຓ຺ຑໍ ນິປ຺ປໂຍຊນໍ ອປຸພ຺ພາຠາວໂຕຕິ ເຈ? ນ, ຄຣຸກລຫຸກເຠທຠິນ຺ນາປຕ຺ຕິໂຣປນາໂຣປນກ຺ກມລກ຺ຂຓທີປນປ຺ປໂຍຊນໂຕ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ສາ ເຈ ເອວໍ ວເທຍ຺ຍ ‘ອຍ຺ໂຍ ມຍາ ທິຏ຺ໂຐ ນິສິນ຺ໂນ ມາຕຸຄາມສ຺ສ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວນ຺ໂຕ’ຕິ, ໂສ ຈ ຕໍ ປຏິຊານາຕິ, ອາປຕ຺ຕິຍາ ກາເຣຕພ຺ໂພ…ເປ… ນິສຊ຺ຊາຍ ກາເຣຕພ຺ໂພ’’ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໔໔໖) ອາປຕ຺ຕິຍາ ຄຣຸກາຍ ລຫຸກາຍ ຈ ໂຣປນກ຺ກມລກ຺ຂຓໍ, ກາເຣຕພ຺ໂພຕິ ອິມິນາ ອນາໂຣປນກ຺ກມລກ຺ຂຓຎ຺ຈ ທສ຺ສິຕໍ. ລກ຺ຂຓທີປນໂຕ ອາທິມ຺ຫິ, ອນ຺ເຕ ວາ ອຸທ຺ທິສິຕພ຺ພນ຺ຕິ ເຈ? ນ, ອສມ຺ຠວໂຕ. ກຖໍ? ນ ຕາວ ອາທິມ຺ຫິ ສມ຺ຠວຕິ, ເຍສມິທໍ ລກ຺ຂຓໍ, ເຕສໍ ສິກ຺ຂາປທານໍ ອທສ຺ສິຕຕ຺ຕາ. ນ ອນ຺ເຕ, ຄຣຸກມິສ຺ສກຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ຄຣຸກລຫຸການໍ ມຊ຺ເຌ ເອວ ອຸທ຺ທິສິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຣຫຕິ ອຸຠຍາມິສ຺ສກຕ຺ຕາ. ຍາ ຕຕ຺ຖ ລຫຸກາປຕ຺ຕິ ທສ຺ສິຕາ, ສາປິ ຄຣຸກາທິກາ. ເຕເນວາຫ ‘‘ເມຖຸນຘມ຺ມສນ຺ນິສ຺ສິຕກິເລສສງ຺ຂາເຕນ ຣຫສ຺ສາເທນາ’’ຕິອາທິ, ຕສ຺ມາ ຄຣຸການໍ ເອວ ອນນ຺ຕຣໍ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐາຕິປິ ເອເກ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ປຐມເມວາລໍ ຕາວຕາ ລກ຺ຂຓທີປນສິທ຺ຘິໂຕ, ກິໍ ທຸຕິເຍນາຕິ ເຈ? ນ, ໂອກາສນິຍມປຈ຺ຈຍມິຈ຺ຉາຄາຫນິວາຣຓປ຺ປໂຍຊນໂຕ. ‘‘ປຏິຈ຺ຉນ຺ເນ ອາສເນ ອລໍກມ຺ມນິເຍ’’ຕິ ໂອກາສນິຍມໂຕ ຫິ ຕພ຺ພິປຣີເຕ ໂອກາເສ ອິທໍ ລກ຺ຂຓໍ ນ ວິກປ຺ປິຕນ຺ຕິ ມິຈ຺ຉາຄາໂຫ ໂຫຕິ, ຕນ຺ນິວາຣຓໂຕ ທຸຕິຍມ຺ປິ ສາຕ຺ຖກເມວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ກສ຺ມາ? ໂອກາສເຠທໂຕ, ຣໂຫເຠທທີປນໂຕ, ຣໂຫນິສຊ຺ຊສ຺ສາທເຠທທີປນໂຕ. ໂອກາສນິຍມຠາເວ ຈ ຣໂຫນິສຊ຺ຊສ຺ສາທເຠໂທ ຊາໂຕ. ທ຺ວິນ຺ນໍ ຣໂຫນິສຊ຺ຊສິກ຺ຂາປທານໍ ນານຕາຊານນຎ຺ຈ ສິຍາ, ຕຖາ ກາຍສໍສຄ຺ຄເຠທທີປນໂຕ. ນາລໍກມ຺ມນິເຍປິ ຫິ ໂອກາເສ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ເນ, ປຏິຈ຺ຉນ຺ເນປິ ວາ ນິສິນ຺ນາຍ ວາຕປານກວາຏຉິທ຺ທາທີຫິ ນິກ຺ຂນ຺ຕເກສາທິຄ຺ຄຫເຓນ ກາຍສໍສຄ຺ໂຄ ລພ຺ຠຕີຕິ ເອວມາທໂຍປິ ນຍາ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ເວທິຕພ຺ພາ. ‘‘ຠິກ຺ຂຸປາຕິໂມກ຺ເຂ ອາຄຕນຍຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂຸນີປາຕິໂມກ຺ເຂ ອິທໍ ກຓ຺ຑໍ ປຣິຫີນນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຕ຺ຖຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຕຕ຺ຖ ອນຸປນ຺ນຕ຺ຕາຕິ ເອເກ. ຕໍ ອເນກຕ຺ຖຠາວທີປນໂຕ ອຍຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພພຸທ຺ຘກາເລ ຫິ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ, ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຈ ອຸທ຺ເທສາ ສນ຺ຕິ. ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ນິທ຺ທິຏ຺ຐສງ຺ຆາທິເສສປາຈິຕ຺ຕິຍານນ຺ຕິ ເອເກ. ຕາສໍ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ອຸພ຺ຠຊາຓຸມຓ຺ຑລິກອຏ຺ຐວຕ຺ຖຸກວເສນ ກາຍສໍສຄ຺ຄວິເສໂສ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸ, ‘‘ຫຕ຺ຖຄ຺ຄຫຓໍ ວາ ສາທິເຍຍ຺ຍ, ກາຍໍ ວາ ຕທຕ຺ຖາຍ ອຸປສໍຫເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໖໗໔-໖໗໕) ວຈນໂຕ ສາທິຍນມ຺ປິ, ‘‘ສນ຺ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍ ວາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໖໗໕) ວຈນໂຕ ຐານມ຺ປິ, ‘‘ສງ຺ເກຕໍ ວາ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໖໗໕) ວຈນໂຕ ຄມນມ຺ປິ, ‘‘ຉນ຺ນໍ ວາ ອນຸປວິເສຍ຺ຍາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໖໗໕) ວຈນໂຕ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຏ຺ຐານປເວໂສປິ, ຕຖາ ‘‘ຣຕ຺ຕນ຺ຘກາເຣ ອປ຺ປທີເປ ປຏິຈ຺ຉນ຺ເນ ໂອກາເສ ເອເກເນກາ ສນ຺ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍ ວາ ສລ຺ລເປຍ຺ຍ ວາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໘໓໘) ວຈນໂຕ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈາປິ ປາຈິຕ຺ຕິຍວຕ຺ຖຸກນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ຕາສໍ ອຎ຺ຎຖາ ອນິຍຕກຓ຺ຑສ຺ສ ອວຕ຺ຕພ຺ພຕາປຕ຺ຕິໂຕປິ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຕສໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ປກິຓ຺ຓກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອນິຍຕກຓ຺ຑໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ.

໔. ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍກຓ຺ໂຑ

໑. ຈີວຣວຄ຺ໂຄ

໑. ປຐມກຖິນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໕໙. ສມິຕາວິນາຕິ ສມິຕາ’ເນນ ກິເລສາຕິ ສມິຕາວີ, ເຕນ ສມິຕາວິນາ. ‘‘ຕີຓິ ຈີວຣານີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ຕິຈີວຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສງ຺ຂ຺ຍາປຸພ຺ໂພ ທິຄຸເນກວຈນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ລກ຺ຂຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕໍ ປນ ອຘິຏ຺ຐິຕສ຺ສປິ ອນຘິຏ຺ຐິຕສ຺ສປິ ນາມໍ ‘‘ເອກຣຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈ ຠິກ຺ຂຸ ຕິຈີວເຣນ ວິປ຺ປວເສຍ຺ຍາ’’ຕິອາທີສຸ ຕິຈີວຣາຘິຏ຺ຐາເນນ ອຘິຏ຺ຐິຕສ຺ສ ນາມໍ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕິຈີວຣໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໕໘) ເອຕ຺ຖ ອນຘິຏ຺ຐິຕສ຺ສ ນາມໍ, ອິຘ ຕທຸຠຍມ຺ປິ ສມ຺ຠວຕິ. ‘‘ຠຄວຕາ ຠິກ຺ຂູນໍ ຕິຈີວຣໍ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຘິຏ຺ຐິຕເມວ. ‘‘ອຎ຺ເຎເນວ ຕິຈີວເຣນ ຄາມໍ ປວິສນ຺ຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອນຘິຏ຺ຐິຕເມວ. ເອກສ຺ມິໍເຍວ ຫິ ຈີວເຣ ຕິຈີວຣາຘິຏ຺ຐານໍ ຣຸຫຕິ, ນ ອິຕຣສ຺ມິໍ ປຕ຺ຕາຘິຏ຺ຐານໍ ວິຍ, ຕສ຺ມາ ອິຕຣໍ ອຕິເຣກຏ຺ຐາເນ ຕິຏ຺ຐຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກຖຎ຺ຫິ ນາມ ຉພ຺ພຄ຺ຄິຍາ ຠິກ຺ຂູ ອຕິເຣກຈີວຣໍ ຘາເຣສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິອາທິ.

໔໖໐-໑. ປຐມປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ປເນຕ຺ຖ ເອກຣຕ຺ຕມ຺ປິ ອຕິເຣກຈີວຣໍ ຘາເຣຍ຺ຍ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ປຣໍ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ທສາຫປຣມໍ ອຕິເຣກຈີວຣໍ ຘາເຣຕຸໍ. ເອວຎ຺ຈ ປນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິມໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ອຸທ຺ທິເສຍ຺ຍາຖ ‘ທສາຫປຣມໍ ອຕິເຣກຈີວຣໍ ຘາເຣຕພ຺ພໍ, ຕໍ ອຕິກ຺ກາມຍໂຕ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ຠຄວາ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎາເປສິ. ອຖ ປຈ຺ຉິມໂພຘິຍໍ ອຊາຕສຕ຺ຕຸກາເລ ກຖິນໍ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ, ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຠິກ຺ຂູ ອິທໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ‘‘ນິຏ຺ຐິຕຈີວຣສ຺ມິໍ ຠິກ຺ຂຸນາ ອຸພ຺ຠຕສ຺ມິໍ ກຖິເນ ທສາຫ…ເປ… ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ ອຸທ຺ທິສນ຺ຕິ, ເອສ ນໂຍ ທຸຕິຍຕຕິຍກຖິເນສຸປິ. ຕຖາປິ ກງ຺ຂາວິຕຣຓິຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ກຖິນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ‘‘ທສາຫປຣມນ຺ຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກໍເຍວ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ນິຏ຺ຐິຕຈີວຣສ຺ມິໍ ຠິກ຺ຂຸນາ ອຸພ຺ຠຕສ຺ມິໍ ກຖິເນ’’ຕິ ວຈນໍ ນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ນ ຈ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ. ນ ຫິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ, ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ວາ ກຖິນາຘິກາໂຣ ທິສ຺ສຕີຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕນໂຍວ ສາໂຣຕິ ນິຏ຺ຐເມຕ຺ຖ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ອຖາປິ ສິຍາ ‘‘ກຖິນສ຺ສຸປ຺ປຕ຺ຕິກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຠຄວໂຕ ວຈນໍ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິຠາເວນ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ຍທິ ເອວໍ ທ຺ເວ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຍ ສິຍຸໍ, ຕໂຕ ປຣິວາເຣ (ປຣິ. ໒໔) ‘‘ເອກາ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕີ’’ຕິວຈນວິໂຣໂຘ. ອປິຈ ຍຖາວຸຕ຺ຕນຍທີປນຕ຺ຖໍ ອິຘ ຕໍ ວຈນໍ ປຐມປຎ຺ຎຕ຺ຕິກາເລ ອວຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ສາຘິຕຕ຺ຕາ ທຸຕິຍຕຕິເຍສຸ ປຈ຺ຉາ ວຸຕ຺ຕປຐມປຎ຺ຎຕ຺ຕີສຸ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຎຖາ ຕຕ຺ຖປິ ຕໍ ວຈນໍ ປຈ຺ຉາ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ອນຸຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘‘ປຈ຺ຉາ ວຸຕ຺ຕຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ນິຏ຺ຐິຕຈີວຣສ຺ມິນ຺ຕິອາທີສຸ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສກ຺ຂປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ເປມໍ, ອຣຫນ຺ຕານໍ ຄາຣໂວ. ທສມໍ ວາ ນວມໍ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນໍ.

໔໖໒-໓. ນິຏ຺ຐິຕຈີວຣສ຺ມິນ຺ຕິ ອິທໍ ເກວລໍ ຈີວຣປລິໂພຘາຠາວມຕ຺ຕທີປນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ນຏ຺ຐໍ ວາ ວິນຏ຺ຐໍ ວາ ທຑ຺ຒໍ ວາ ຈີວຣາສາ ວາ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍທິ ທສາຫປຣມໍ ຘາເຣຕພ຺ພຈີວຣທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ ສິຍາ, ນຏ຺ຐາທິກໍ ໂສ ຘາເຣຍ຺ຍ. ຘາຣຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຐປນໍ, ປຣິໂຠໂຄ ວາ. ຕໍ ທ຺ວຍໍ ກເຕປິ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ອກເຕປິ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ກຕໍ ວາ ໂຫຕີ’’ຕິປິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ກຕເມວ ອຕິກ຺ກາມຍໂຕ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຍໍ ຈີວຣໍ ອຸປາທາຍ ‘‘ນິຏ຺ຐິຕຈີວຣສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕມ຺ປິ ອຸພ຺ຠຕສ຺ມິໍ ກຖິເນ ທສາຫປຣມໍ ກາລໍ ຘາເຣຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ ນ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ຕຎ຺ຫິ ຈີວຣໍ ສນ຺ຕຎ຺ເຈ, ອຸພ຺ຠຕສ຺ມິໍ ກຖິເນ ເອກທິວສມ຺ປິ ປຣິຫາຣໍ ນ ລພ຺ຠຕິ. ອປິຈ ‘‘ຈີວຣໍ ນາມ ວິກປ຺ປນຸປຄໍ ປຈ຺ຉິມ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຈ ກຕໍ ນາມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາປິ ນ ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ຘາເຣຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ ອສມ຺ຠວໂຕ.

ອນຸຄຓ຺ຐິປເທ ປເນຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ສິຍາ – ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຈີວຣໍ ນຏ຺ຐາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຍທິ ຠເວຍ຺ຍ, ກຕມໍ ຈີວຣໍ ທສາຫປຣມໍ ຘາເຣຍ຺ຍ. ຍສ຺ມາ ຘາເຣຕພ຺ພຈີວຣໍ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣວເສນ ກຣຓປລິໂພຘທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘ນຏ຺ຐໍ ວາ’ຕິອາທິປທານິ ວຸຕ຺ຕານິ. ອຍໍ ປນຕ຺ໂຖ ‘ນຏ຺ຐໍ ວາ’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວຸຕ຺ຕຈີວຣານໍ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຈີວເຣ ອສຕິ ຄເຫຕພ຺ໂພ, ສຕິ ຕໍ ທສາຫປຣມໍ ອຕິກ຺ກາມຍໂຕ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ. ເອສ ນໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ‘ກຕໍ ວາ ໂຫຕີ’ຕິ ວຸຕ຺ຕຈີວຣເມວາຘິປ຺ເປຕໍ. ກສ຺ມາ ປນ ກຕຈີວຣໍ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຈ? ປາກຏຕ຺ຕາ. ກຖໍ? ນຏ຺ຐວິນຏ຺ຐຈີວຣາທີນໍ ຘາຣຓສ຺ສ ອຠາວໂຕ ກຕຈີວຣເມວ ອິຘາຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ປາກຏໍ. ຍຖາ ກິໍ? ຍຖາ ປຐມານິຍເຕ ເມຖຸນກາຍສໍສຄ຺ຄຣໂຫນິສຊ຺ຊານເມວາຄຕຕ຺ຕາ ໂສຕສ຺ສ ຣໂຫ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣວເສນ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ປາກໂຏ, ຕສ຺ມາ ‘ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ຣໂຫ ອິຕຣສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ອຘິປ຺ເປໂຕ’ຕິ ນ ວຸຕ຺ໂຕ. ເອວໍສມ຺ປທມິທນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘ກຕໍ ວາ ໂຫຕີ’ຕິ ອິທໍ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ກສ຺ມາ? ອກຕໍ ອຕິກ຺ກາມຍໂຕປິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍຕ຺ຕາ, ກິຎ຺ຈາປິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ໂຫຕິ, ອິຘ ປນ ຕິຈີວຣາຘິຏ຺ຐານມຘິປ຺ເປຕໍ. ຕສ຺ມິໍ ຕິຈີວຣາຘິຏ຺ຐາເນ ອກຕໍ, ອຣຊິຕໍ, ອກປ຺ປິຍກຕຎ຺ຈ ‘ອິມໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ອຘິຏ຺ຐາມີ’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຕທຕ຺ຖທີປນຕ຺ຖໍ ‘ກຕໍ ວາ ໂຫຕີ’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຕຣຖາ ‘ນິຏ຺ຐິຕຈີວຣສ຺ມິໍ ປຏິລທ຺ເຘ’ຕິ ວເທຍ຺ຍ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ຕິຈີວຣໍ ທສາຫໍ ອຕິກ຺ກາມຍໂຕ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍນ຺ຕິ ກຖໍ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ເຈ? ວຈນປ຺ປມາຓໂຕ. ‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕິຈີວຣໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ນ ວິກປ຺ເປຕຸ’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິຘາປິ ‘ອຕິເຣກຈີວຣໍ ນາມ ອນຘິຏ຺ຐິຕ’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ຍສ຺ມາ ‘ກຕໍ ວາ ໂຫຕີ’ຕິ ວຈເນນ ອິຘາຘິປ຺ເປຕຈີວເຣນ ສທ຺ຘິໍ ເສສມ຺ປິ ທສາຫປຣມໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ຘາເຣຕຸໍ ນ ລພ຺ຠຕີຕິ ອນຸຊານນ຺ໂຕ ‘ອຕິເຣກຈີວຣໍ ນາມ ອນຘິຏ຺ຐິຕໍ ອວິກປ຺ປິຕ’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ສິຍາ – ຍຖາ ‘ອວິກປ຺ປິຕ’ນ຺ຕິ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາ ‘ວິກປ຺ປນຸປຄໍ ປຈ຺ຉິມ’ນ຺ຕິປິ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ຕິຈີວຣເມວ ທສາຫປຣມໍ ຘາເຣຕພ຺ພໍ ‘ນິຏ຺ຐິຕຈີວຣສ຺ມິ’ນ຺ຕິອາທິອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິວເສນ. ອິຕຣຖາ ເອກາຫາຕິກ຺ກເມປິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ໂຫຕິ ‘ໂຍ ປນ, ຠິກ຺ຂຸ, ອຕິເຣກຈີວຣໍ ຘາເຣຍ຺ຍ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ. ນ ຕິຈີວຣໂຕ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ຈີວຣໍ ທສາຫປຣມໍ ຘາເຣຕພ຺ພໍ, ຕໂຕ ປຣໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ‘ອນ຺ໂຕທສາຫ’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຍຖາຫ ‘ອນາປຕ຺ຕິ ອນ຺ໂຕທສາຫໍ ອຘິຏ຺ເຐຕິ, ວິກປ຺ເປຕີ’ຕິ, ອິຕຣຖາ ‘ອນ຺ໂຕທສາຫໍ ອຘິຏ຺ເຐຕີ’ຕິ ວຈນມຕ຺ຕເມວ ຠເວຍ຺ຍ, ຕສ຺ມາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ອິທໍ ສພ຺ພໍ ອປເຣ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ອນ຺ໂຕກຖິເນ ອຸປ຺ປນ຺ນຈີວຣໍ ກຕເມວ ສນ຺ຕຎ຺ເຈ, ທສາຫປຣມໍ ຘາເຣຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິທຎ຺ຈິມສ຺ສ ສາຘນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕວຈນຎ຺ຈ ປຣໂຕ ອິເຘວ ວຸຕ຺ຕວິຈາຣຓາຍ ຍຖາວຸຕ຺ຕຍຸຕ຺ຕິຍາ ຈ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ອິເຘວ ວຸຕ຺ຕວິຈາຣຓາ ນາມ – ‘‘ສ຺ເວ ກຖິນຸທ຺ຘາໂຣ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອຊ຺ຊ ອຸປ຺ປນ຺ນຈີວຣໍ ຕທເຫວ ອນຘິຏ຺ຐຫນ຺ຕສ຺ສ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມເນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ. ກສ຺ມາ? ‘‘ນິຏ຺ຐິຕຈີວຣສ຺ມິ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອນ຺ໂຕກຖິເນ ອຕິເຣກທສາຫມ຺ປິ ປຣິຫາຣໍ ລຠຕິ, ກຖິນໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ເອກທິວສມ຺ປິ ນ ລຠຕິ. ຍຖາ ກິໍ? ຍຖາ ອຕ຺ຖຕກຖິໂນ ສງ຺ໂຆ ອຕ຺ຖຕທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ອຸພ຺ຠາຣາ ເອກທິວສາວເສເສປິ ກຖິນຸພ຺ຠາເຣ ອານິສໍສໍ ລຠຕິ, ປຸນທິວເສ ນ ລຠຕິ. ສເຈ ສຕິສມ຺ໂມສາ ຠາຊນີຍຈີວຣໍ ນ ຠາຊິຕໍ, ປຸນທິວເສ ອນຕ຺ຖຕກຖິນານມ຺ປິ ສາຘາຣຓໍ ໂຫຕິ. ທິວສາ ເຈ ສາວເສສາ, ອຕ຺ຖຕກຖິນສ຺ເສວ ສງ຺ຆສ຺ສ ປາປຸຓາຕິ, ເອວເມວ ອຕ຺ຖຕທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ອຸພ຺ຠາຣາ ອນຘິຏ຺ຐິຕໍ ອວິກປ຺ປິຕໍ ວຏ຺ຏຕິ ອນຸຎ຺ຎາຕທິວສພ຺ຠນ຺ຕຣຕ຺ຕາ. ກຖິນທິວໂສ ຄຓນຸປໂຄ ໂຫຕິ, ອຸພ຺ຠຕທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທສາຫປຣມໍ ກາລໍ ອຸປ຺ປນ຺ນຈີວຣໍ ປຣິຫາຣໍ ລຠຕິ, ຕໂຕ ປຣໍ ນ ລຠຕິ. ກສ຺ມາ? ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ທສາຫປຣມໍ ອຕິເຣກຈີວຣໍ ຘາເຣຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ. ອນ຺ໂຕກຖິເນປິ ເອກາທເສ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມເນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍປ຺ປສງ຺ຄໍ ‘‘ນິຏ຺ຐິຕຈີວຣສ຺ມິໍ ອຸພ຺ຠຕສ຺ມິໍ ກຖິເນ’’ຕິ ອຍໍ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ວາເຣຕ຺ວາ ຐິຕາ, ນ ຈ ເຕ ທິວເສ ອທິວເສ ອກາສີຕິ. ຕຖາ ຕຕິຍກຖິເນ ຈ ວິຈາຣິຕໍ ‘‘ນິຏ຺ຐິຕຈີວຣສ຺ມິໍ ຠິກ຺ຂຸນາ ອຸພ຺ຠຕສ຺ມິໍ ກຖິເນ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປເນວ ອກາລຈີວຣໍ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍາ’ຕິ ວທນ຺ເຕນ ຠຄວຕາ ຍໍ ມຍາ ເຫຏ຺ຐາ ປຐມສິກ຺ຂາປເທ ‘ທສາຫປຣມໍ ອຕິເຣກຈີວຣໍ ຘາເຣຕພ຺ພ’ນ຺ຕິ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ, ຕມ຺ປິ ກຖິນມາສໂຕ ພຫິ ອຸປ຺ປນ຺ນເມວ, ນ ອນ຺ໂຕຕິ ທີປິຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ຈ, ‘‘‘ກາເລປິ ອາທິສ຺ສ ທິນ຺ນໍ ເອຕໍ ອກາລຈີວຣ’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໕໐໐) ວຈນໂຕ ກຖິນຸພ຺ຠາຣໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ທສາຫປຣິຫາຣໍ ນ ລຠຕີຕິ ທີປິຕໍ ໂຫຕິ, ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ປຸນ ກຖິນຸພ຺ຠາຣໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ປຎ຺ຈ ທິວສານິ ລຠຕີຕິ ປສງ຺ໂຄປິ ‘ນິຏ຺ຐິຕຈີວຣ…ເປ… ຂິປ຺ປເມວ ກາເຣຕພ຺ພ’ນ຺ຕິ ອກາລຈີວຣສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກາລໍ ນິຍເມຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວາຣິໂຕ ໂຫຕິ. ຕທຸຠເຍນ ກຖິນພ຺ຠນ຺ຕເຣ ອຸປ຺ປນ຺ນຈີວຣໍ ກຖິນຸພ຺ຠາຣໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ເອກທິວສມ຺ປິ ປຣິຫາຣໍ ນ ລຠຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ຈ. ຕສ຺ມາ ທຸວິຘມ຺ເປຕໍ ວິຈາຣຓໍ ສນ຺ຘາຍ ອມ຺ເຫຫິ ‘‘ອິເຘວ ວຸຕ຺ຕວິຈາຣຓາຍ ຍຖາວຸຕ຺ຕຍຸຕ຺ຕິຍາ ຈ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ນ ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ເອຕ຺ຖາຫ – ‘‘ນິຏ຺ຐິຕຈີວຣສ຺ມິໍ ອຸພ຺ຠຕສ຺ມິໍ ກຖິເນ’’ຕິ ອິທໍ ຠຸມ຺ມໍ ກິໍ ຈີວຣສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ນິຍເມຕິ, ອຸທາຫຸ ຘາຣຓໍ, ອຸທາຫຸ ອຸຠຍນ຺ຕິ, ກິຎ຺ເຈຕ຺ຖ, ຍທິ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ນິຍເມຕິ, ປຈ຺ຉິມກຕ຺ຕິກມາເສ ເອວ ອຸພ຺ຠຕສ຺ມິໍ ກຖິເນ ອຸປ຺ປນ຺ນຈີວຣໍ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທສາຫໍ ຘາເຣຕພ຺ພໍ ອນິຏ຺ຐິເຕປິ ຕສ຺ມິໍ ມາເສຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ. ອຖ ຘາຣຓໍ ນິຍເມຕິ, ອນ຺ໂຕກຖິເນ ອຸປ຺ປນ຺ນຈີວຣໍ ອຸພ຺ຠເຕປິ ທສາຫປຣມໍ ຘາເຣຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ. ອຖ ອຸຠຍໍ ນິຍເມຕິ, ຕຕິຍກຖິເນ ວິຍ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ກາມໍ ອຸຠຍໍ ນິຍເມຕິ, ນ ປນ ວິເສສເນ ປໂຍຊນໍ ອຕ຺ຖິ. ຍໍ ອນ຺ໂຕກຖິເນ ອຸປ຺ປນ຺ນຈີວຣໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ນິຏ຺ຐິຕຈີວຣສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຘາເຣຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ສາຘິຕຎ຺ເຫຕໍ. ‘‘ກຕໍ ວາ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ ຕທຕ຺ຖສິທ຺ຘິ, ເຕນ ປຸນ ວິເສສເນ ປໂຍຊນໍ ນຕ຺ຖິ, ນ ຫິ ກຕເມວ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ກໂຣຕິ, ນ ຈ ນຏ຺ຐາທິກໍ ຘາເຣຕຸໍ ສກ຺ກາຕິ. ເຍນ ວາ ອຘິປ຺ປາເຍນ ຠຄວຕາ ອິທໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ, ໂສ ອຘິປ຺ປາໂຍ ຕຕິຍກຖິເນ ປກາສິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ກສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ປກາສິໂຕຕິ ເຈ? ວິເສສວິຘານທສ຺ສນາຘິປ຺ປາຍໂຕ. ວິເສສວິຘານຎ຺ຫິ ‘‘ໂນ ຈສ຺ສ ປາຣິປູຣີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖາປິ ‘‘ຈີວຣໍ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ອກາລຈີວຣໍ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍາ’’ຕິ ວິເສສເນນ ອຸພ຺ຠເຕປິ ກຖິເນ ກາລຈີວຣໍ ອຕ຺ຖີຕິ ທີເປຕິ. ກິຎ຺ເຈຕໍ? ປຈ຺ຉິມກຕ຺ຕິກມາເສ ອຸປ຺ປນ຺ນຈີວຣໍ, ເຕເນວ ຕຕ຺ຖ ‘‘ອນຕ຺ຖເຕ ກຖິເນ ເອກາທສມາເສ ອຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິນິຍເມ ວຸຕ຺ຕໂທສາຠາວສິທ຺ຘິ. ຍຎ຺ຈ ຕຕ຺ຖ ‘‘ກາເລປິ ອາທິສ຺ສ ທິນ຺ນໍ ເອຕໍ ອກາລຈີວຣໍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ສ ທ຺ເວ ອຕ຺ຖວິກປ຺ປາ. ອາເທສວເສນ ‘‘ອກາລຈີວຣ’’ນ຺ຕິ ລທ຺ຘສງ຺ຂ຺ຍມ຺ປິ ກາເລ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ກາລປຣິຫາຣໍ ລຠຕິ, ປເຄວານາເທສນ຺ຕິ ອຍໍ ປຐໂມ ວິກປ຺ໂປ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິນິຍເມ ວຸຕ຺ຕໂທສາຠາວເມວ ອຸປຕ຺ຖມ຺ເຠຕິ. ຕຖາ ອາເທສວເສນ ອກາລຈີວຣສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຕໍ ຈີວຣກາເລ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ຈີວຣກາລໂຕ ປຣໍ ທສາຫປຣິຫາຣໍ ນ ລຠຕິ, ປເຄວານາເທສນ຺ຕິ ອຍໍ ທຸຕິໂຍ ຘາຣຓນິຍເມ ວຸຕ຺ຕໂທສາຠາວເມວ ອຸປຕ຺ຖມ຺ເຠຕິ. ຍທິ ເອວໍ ອາເທສວເສນ ອກາລຈີວຣສ຺ສ ອກາລຈີວຣຕາ ກິມຕ຺ຖິກາຕິ ເຈ? ສງ຺ຆຸທ຺ເທສິກສ຺ສ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖຕກຖິນສ຺ສປິ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ສາຘາຣຓຠາວຕ຺ຖິກາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອປິຈ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ກຖິນທິວສາປິ ທິວສາວ. ເອວໍ ຄຓນຸປຄຕ຺ຕາ ອກາລຈີວຣສງ຺ຂຍາປຏິລາຠານຸຠາເວນ ‘‘ອຸພ຺ຠຕສ຺ມິໍ ກຖິເນ’’ຕິ ວຈນາເປກ຺ຂສ຺ສ ອນິສ຺ສຄ຺ຄິຍຕ຺ຕາ ຕທນຸໂລມຕ຺ຕາ ‘‘ກາລຈີວຣສ຺ສປີ’’ຕິ ເອວໍ ສພ຺ພຖາ ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ເອຕ຺ຖ ວຈນນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອປິຈ ອຕ຺ຖິ ເອກຈ຺ເຈນ ກຖິນຸທ຺ຘາເຣນ ອຸພ຺ຠເຕ ກຖິເນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ກາລຈີວຣໍ ໂຫຕິ, ເອກຈ຺ຈສ຺ສ ອກາລຈີວຣໍ, ຕໍ ສີມາຕິກ຺ກນ຺ຕສ຺ສ, ໂນ ອຸພ຺ຠາຣຄຕໍ. ຕໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ວເສນ ອຸພ຺ຠເຕ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ຐເປຕ຺ວາ ອິຕເຣສໍ ອຎ຺ຎຕເຣນ ອຸພ຺ຠເຕ ອຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຎ຺ຫິ ຍສ຺ສ ອຸພ຺ຠຕໍ, ຕສ຺ສ ອກາລຈີວຣໍ, ອິຕຣສ຺ສ ກາລຈີວຣໍ. ຕຖາ ອຕ຺ຖິ ເອກຈ຺ເຈນ ກຖິນຸທ຺ຘາເຣນ ອຸພ຺ຠເຕ ກຖິເນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ສພ຺ພສ຺ສປິ ອກາລຈີວຣເມວ ໂຫຕິ. ຕໍ ຍຖາຐປິຕໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຖາ ອຕ຺ຖິ ອຸພ຺ຠຕສ຺ມິໍ ກຖິເນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ຐເປຕ຺ວາ ວສ຺ສານສ຺ສ ປຈ຺ຉິເມ ມາເສ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ. ຕຖາ ອຕ຺ຖິ ອຸພ຺ຠຕສ຺ມິໍ ກຖິເນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ອກາລຈີວຣໍ, ຕໍ ເຫມນ຺ເຕ, ຄິມ຺ເຫ ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ປຸຄ຺ຄລກາລເຠທໂຕ ພຫຸວິຘຕ຺ຕາ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ‘‘ອຸພ຺ຠຕສ຺ມິໍ ກຖິເນ ອຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອເນກໍສິກຕ຺ຕາ ອິມມ຺ປິ ອຕ຺ຖວິກປ຺ປໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຸພ຺ຠຕສ຺ມິໍ ກຖິເນຕິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ກຖິນໍ ອຸພ຺ຠຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ສິທ຺ເຘປິ ‘‘ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ມາຕິການໍ ອຎ຺ຎຕຣາຍາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຘາຣຍາມີ’’ຕິ ຠິກ຺ຂຸນີວິຠງ຺ເຄ ອາຄໂຕຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິ ວຈເນນ ວຈນເຠໂທ ຕຕ຺ຖ ນຕ຺ຖີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

‘‘ວິກປ຺ປນຸປຄໍ ປຈ຺ຉິມ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ສພ຺ພສງ຺ຄາຫິກຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອຘິຏ຺ຐານຸປຄໍ ປຈ຺ຉິມ’’ນ຺ຕິ ອສພ຺ພສງ຺ຄາຫິກໍ. ນ ຫິ ຍຕ຺ຕກໍ ສງ຺ຆາຏິ ອຘິຏ຺ຐານຸປຄໍ ປຈ຺ຉິມໍ, ຕຕ຺ຕກໍ ອນ຺ຕຣວາສກາທິ ອຘິຏ຺ຐານຸປຄໍ ປຈ຺ຉິມໍ ໂຫຕິ ອຘິຏ຺ຐານສ຺ສ ພຫຸວິຘຕ຺ຕາ. ນ ເອວໍ ວິກປ຺ປນາຍ ເຠໂທ ຕສ຺ສາ ເອກວິຘຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ເອກາທເສ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມເນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍ’’ນ຺ຕິ ອນ຺ຕິມໍ ຐເປຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຸຣິມຕຣສ຺ມິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອນ຺ຕິມໍ ນາມ ອປຣກຕ຺ຕິກາຍ ປຐມາຣຸຓຸຄ຺ຄມນໍ. ຕຎ຺ຫິ ກາລຕ຺ຕາ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ນ ກໂຣຕິ, ເຕເນວາຫ ອຈ຺ເຈກຈີວຣສິກ຺ຂາປທຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຉຏ຺ຐິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ອນຈ຺ເຈກຈີວຣມ຺ປິ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ຐປິຕຈີວຣມ຺ປິ ເອຕໍ ປຣິຫາຣໍ ລຠຕິເຍວາ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໔໖-໙). ອິມໍເຍວ ນຍໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອຈ຺ເຈກຈີວຣສ຺ສ ອນຕ຺ຖເຕ ກຖິເນ ເອກາທສທິວສາຘິໂກ ມາໂສ, ອຕ຺ຖເຕ ກຖິເນ ເອກາທສທິວສາຘິກາ ປຎ຺ຈ ມາສາ, ຕໂຕ ປຣໍ ເອກທິວສມ຺ປິ ປຣິຫາໂຣ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ຕຕ຺ເຖວາຫ. ອິມສ຺ມິໍ ນເຍ ສິທ຺ເຘ ອນຈ຺ເຈກຈີວຣໍ ທ຺ວາທສາເຫ ນ ລຠຕີຕິ ສິທ຺ຘເມວ ໂຫຕິ. ຕໂຕ ‘‘ອນຈ຺ເຈກຈີວເຣ ອນຈ຺ເຈກຈີວຣສຎ຺ຎີ, ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໖໕໐) ເອຕ຺ຖ ອຈ຺ເຈກຈີວຣສທິເສ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ອນຘິຏ຺ຐິເຕຕິ ສິທ຺ຘໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ປນ ‘‘ປຎ຺ຈ ມາສາ’’ຕິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉທວຈນໍ. ວສ຺ສິກສາຏິກຎ຺ຈ ອວສ຺ສິກສາຏິກຠາວໍ ປຕ຺ວາ ເອກາທສມາເສ ປຣິຫາຣໍ ລຠຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ທສາຫາຕິກ຺ກນ຺ຕໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອາປຕ຺ຕິວຸຏ຺ຐາເນ ‘‘ທສາຫປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ ປກ຺ຂອຕິເຣກປກ຺ຂມາສອຕິເຣກມາສປຏິຈ຺ຉນ຺ນ’’ນ຺ຕິອາທິວຈນເຠໂທ ວິຍ, ນ ອິຘ ວຈນເຠໂທ, ຕສ຺ມາ ສໍວຈ຺ຉຣາຕິກ຺ກນ຺ຕມ຺ປິ ທສາຫາຕິກ຺ກນ຺ຕເມວ ນາມ, ຕຖາ ທຸຕິຍກຖິເນປິ ສໍວຈ຺ຉຣວິປ຺ປວຸຕ຺ຖມ຺ປິ ຣຕ຺ຕິວິປ຺ປວຸຕ຺ຖເມວ. ຕຕິເຍ ສໍວຈ຺ຉຣາຕິກ຺ກນ຺ຕມ຺ປິ ມາສາຕິກ຺ກນ຺ຕເມວ ນາມາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ອນຘິຏ຺ຐິເຕ ອຘິຏ຺ຐິຕສຎ຺ຎີ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ ອິທເມກສ຺ສ ຕິກປາຈິຕ຺ຕິຍສ຺ສ ອາທິປທທີປນໍ. ເອສ ນໂຍ ອວິກປ຺ປິເຕຕິອາທີສຸປິ, ຕສ຺ມາ ເອຕ຺ຖ ອຏ຺ຐສຸ ຕິກຈ຺ເຉເທສຸ ເອກໍ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ອິຕເຣສໍ ເອເກກມາທິປທໍ ວິຕ຺ຖາເຣຫ຺ວາ ທ຺ເວ ທ຺ເວ ຠຄວຕາວ ສງ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ພຫູສຸປິ ຕິກຈ຺ເຉເທສຸ ສມ຺ຠວນ຺ເຕສຸ ເອໂກ ເອວ ວຸຈ຺ຈຕິ, ‘‘ອຍໍ ວິນຍສ຺ສ ຘມ຺ມຕາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ທຸກ຺ກຏວາເຣສຸ ປນ ເອກໍ ທຸກ຺ກຏໍ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ເສສານິ ສຕ຺ຕ ຕເຖວ ສງ຺ຂິຕ຺ຕານິ. ຕຖາ ອນ຺ຕິມນ຺ຕິໂມ ເອເກໂກ ອນາປຕ຺ຕິໂກຏ຺ຐາໂສຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອນາປຕ຺ຕິ ອນ຺ໂຕທສາຫນ຺ຕິ ອຍໍ ສງ຺ເຂປຕ຺ໂຖ – ຕໍ ທສາຫປຣມໍ ຘາເຣຕພ຺ພໍ. ຕໍ ອຕິເຣກຈີວຣໍ ຍຖາສກໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ອນ຺ໂຕທສາຫໍ ອຘິຏ຺ເຐຕິ ວາ ວິກປ຺ເປຕິ ວາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕິ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຘມ຺ມຕາຍ ນສ຺ສຕິ ວາ ວິນສ຺ສຕິ ວາ ຑຍ຺ຫຕິ ວາ ອຎ຺ໂຎ ວາ ຕໍ ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຕິ ວິສ຺ສາສນ຺ໂຕ ວາ ຄຓ຺ຫາຕິ ປາຈິຕ຺ຕິຍໂຕ ອນາປຕ຺ຕິ. ທຸກ຺ກຏໂຕ ປນ ສິຍາ ອາປຕ຺ຕິ ສິຍາ ອນາປຕ຺ຕິ ສຎ຺ຎາເຠເທນ. ອນ຺ຕິມານໍ ປເນຕ຺ຖ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປທານໍ ວເສນ ອນຈ຺ຉິນ຺ເນ ອຈ຺ຉິນ຺ນສຎ຺ຎີ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ອວິສ຺ສາສຄ຺ຄາເຫ ວິສ຺ສາສຄ຺ຄາຫສຎ຺ຎີ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິອາທິກາ ທ຺ເວ ຕິກປາຈິຕ຺ຕິຍາ, ທ຺ເວ ຈ ທຸກ຺ກຏາ ສງ຺ຂິຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ຍທິ ອນ຺ໂຕທສາຫໍ ອຘິຏ຺ເຐຕິ, ທສາຫປຣມໍ ອຣຸຓໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ທິວສຠາເຄ ອຘິຏ຺ຐຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຍໍ ຕາວ ປາຬິວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ອິໂຕ ຄຣຸກຕຣານີຕິອາທິມ຺ຫິ ອຍໍ ໂຈທນາປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ ວິນິຈ຺ຉໂຍ – ຄຓ຺ຐິປເທ ປນສ຺ສ ອິໂຕ ນິສ຺ສຏ຺ຐຈີວຣທານໂຕ ຄຣຸກມ຺ປິ ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ມໍ ຍຖາ ອປໂລກເນນ ກໂຣນ຺ຕິ, ເອວມິທໍ ຎຕ຺ຕິຍາ ກຕ຺ຕພ຺ພມ຺ປິ ປກຕິວຈເນນ ວຏ຺ຏຕີຕິ. ຍທິ ເອວໍ ປຣິວາເຣ ກມ຺ມວຄ຺ຄສ຺ສ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຎຕ຺ຕິກມ຺ມມ຺ປິ ເອກໍ ຎຕ຺ຕິໍ ຐເປຕ຺ວາວ ກາຕພ຺ພໍ, ອປໂລກນກມ຺ມາທິວເສນ ນ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ປຣິ. ອຏ຺ຐ. ໔໘໒) ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕນ ວິຣຸຊ຺ເຌຍ຺ຍ. ເຕເນຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ເຕສໍ ເອຕໍ ອນຸໂລມ’’ນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອນຸໂລມນເຍເນວ ຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິຍມໍ ປນ ຍຖາ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປາຣິສຸທ຺ຘິອຸໂປສໂຖ ວິນາ ຎຕ຺ຕິຍາ ໂຫຕິ, ເອວໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ນິສ຺ສຏ຺ຐຈີວຣທານມ຺ປີຕິ ວທາມ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອາຍສ຺ມໂຕ ເທມາ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ກຖໍ ປເນຕໍ ຎາຕພ຺ພນ຺ຕິ? ຕທນຸໂລມຕ຺ຕາຕິ. ເອກເທເວທໍ ຎຕ຺ຕິກມ຺ມໍ ອປໂລກເນນາປິ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສາຘນນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຈຣິໂຍ. ອນຸຄຓ຺ຐິປເທ ປເນຕ຺ຖ ໂຈທນໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ເອຕໍ ສາຘິຕໍ. ຎຕ຺ຕິກມ຺ມໍ ເອກໍ ຎຕ຺ຕິໍ ຐເປຕ຺ວາວ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ປາຬິຍາ ອາຄຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິທໍ ປນ ປາຬິຍໍ ນາຄຕໍ, ເລສໂຕ ອາຫຣິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ເອຕໍ ອປໂລກເນນາປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ.

໔໖໘. ເອສ ນໂຍຕິ ອຎ຺ເຎສໍ ຈີວເຣສຸ ອຸປຈິກາທີຫິ ຂາຍິເຕສຸ ມມປິ ຂາຍິຕານີຕິອາທິ. ‘‘ອຎ຺ເຎນ ກຕໍ…ເປ… ສາຘກ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ສມານຊາຕິກໍ, ເອກຕ຺ຖຊາຕິກຎ຺ຈ ຕຕິຍກຖິນໍ ປຐມສມານເມວາຕິ ສິທ຺ຘໍ ໂຫຕິ.

໔໖໙. ຕິຈີວຣໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຕິຈີວຣໍ ຕິຈີວຣາຘິຏ຺ຐາເນນ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກໍ, ຍໍ ວາ ຕິຈີວຣາຘິຏ຺ຐາເນນ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ອວິກປ຺ເປຕຸໍ ອນຸຊານາມິ, ຕສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານກາລປຣິຈ຺ເຉທາຠາວໂຕ ສພ຺ພກາລໍ ອິຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍເຍວ ອນຸຊານາມິ, ຕໍ ກາລປຣິຈ຺ເຉທໍ ກຕ຺ວາ ວິກປ຺ເປຕຸໍ ນານຸຊານາມິ. ສຕິ ປນ ປຈ຺ຈເຍ ຍທາ ຕທາ ວາ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ວິກປ຺ເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ອນ຺ໂຕທສາຫໍ ອຘິຏ຺ເຐຕິ, ວິກປ຺ເປຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ສິທ຺ຘໍ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕເມຕໍ. ວສ຺ສິກສາຏິກໍ ຕໂຕ ປຣໍ ວິກປ຺ເປຕຸໍເຍວ ນາຘິຏ຺ຐາຕຸໍ. ວຕ຺ຖຎ຺ຫິ ກຕປຣິໂຍສິຕໍ ອນ຺ໂຕຈຕຸມາເສ ວສ຺ສານທິວສໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕທສາເຫ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ອນຸຊານາມິ, ຈຕຸມາສໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ກຕ຺ວາ ຐປິຕຸກາເມນ ວິກປ຺ເປຕຸໍ ອນຸຊານາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸຄຕຈີວຣໂຕ ອູນກນ຺ຕິ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ຈີວຣານໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉໂທ. ‘‘ຕິຈີວຣໍ ປນ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວາເທ ປນ ສຕິ ຕຖາຣູປປຈ຺ຈເຍ ວຏ຺ຏຕິ. ຍຖາ ສຕິ ປຈ຺ຈເຍ ວິກປ຺ເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສາຘິຕເມຕໍ, ປເຄວ ອຎ຺ເຎນ ອຘິຏ຺ຐາເນນ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ. ‘‘ອນ຺ໂຕທສາຫໍ ອຘິຏ຺ເຐຕິ, ວິກປ຺ເປຕີ’’ຕິ ອນິຍມໂຕ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສງ຺ຆາຏິ, ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ໂຄ, ອນ຺ຕຣວາສກນ຺ຕິ ອຘິຏ຺ຐິຕານຘິຏ຺ຐິຕານໍ ສມານເມວ ນາມໍ. ‘‘ອຍໍ ສງ຺ຆາຏີ’’ຕິອາທີສຸ (ມຫາວ. ໑໒໖) ຫິ ອນຘິຏ຺ຐິຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ‘‘ຕິຈີວເຣນ ວິປ຺ປວເສຍ຺ຍາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຘິຏ຺ຐິຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ສາມນ຺ຕວິຫາເຣ ວາຕິ ໂຄຈຣຄາມໂຕ ວິຫາເຣຕິ ຘມ຺ມສິຣິຕ຺ເຖໂຣ. ທູຣຕເຣປິ ລພ຺ຠເຕວາຕິ ອາຈຣິໂຍ. ອນຸຄຓ຺ຐິປເທປິ ‘‘ສາມນ຺ຕວິຫາເຣ ວາຕິ ເທສນາສີສມຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຐປິຕຏ຺ຐານໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ທູເຣ ຐິຕມ຺ປິ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາມນ຺ຕວິຫາໂຣ ນາມ ຍຕ຺ຖ ຕທເຫວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕິຕຸໍ ສກ຺ກາ. ຣຕ຺ຕິວິປ຺ປວາສໍ ຣກ຺ຂນ຺ເຕນ ຕໂຕ ທູເຣ ຐິຕໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ເອວໍ ກິຣ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ເກຈິ ‘‘ຈີວຣວໍເສ ຐປິຕໍ ອຎ຺ໂຎ ປຣິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ນາຄທນ຺ເຕ ຐເປຕິ, ຕໍ ອຊານິຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐຫນ຺ຕສ຺ສປິ ຣຸຫຕິ ຈີວຣສ຺ສ ສລ຺ລກ຺ຂິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາຕິ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬາທິວເສນ. ມຫນ຺ຕຕຣເມວາຕິອາທິ ສພ຺ພາຘິຏ຺ຐານສາຘາຣຓລກ຺ຂຓໍ. ຕຕ຺ຖ ປຸນ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພເມວາຕິ ອຘິຏ຺ຐິຕຈີວຣສ຺ສ ເອກເທສຠູຕຕ຺ຕາ. ອນຘິຏ຺ຐິຕຎ຺ເຈ, ອຘິຏ຺ຐິຕສ຺ສ ອປ຺ປຠາເວນ ເອກເທສຠູຕໍ ອຘິຏ຺ຐິຕສງ຺ຂ຺ຍເມວ ຄຈ຺ຉຕິ. ຕຖາ ອຘິຏ຺ຐິຕຎ຺ເຈ, ອນຘິຏ຺ຐິຕສ຺ສ ເອກເທສຠູຕໍ ອນຘິຏ຺ຐິຕສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ຫິ ລກ຺ຂຓໍ, ນ ເກວລຎ຺ເຈຕ຺ຖ ທຸຕິຍປຏ຺ຏເມວ, ຕຕິຍປຏ຺ຏາທິກມ຺ປິ. ຍຖາຫ ‘‘ອນຸຊານາມິ…ເປ… ອຸຕຸທ຺ຘຏານໍ ທຸສ຺ສານໍ ຈຕຸຄ຺ຄຸຓໍ ສງ຺ຆາຏິໍ…ເປ… ປໍສຸກູເລ ຍາວທຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໔໘).

ອວເສສາ ຠິກ຺ຂູຕິ ວກ຺ຂມານກາເລ ນິສິນ຺ນາ ຠິກ຺ຂູ. ຕສ຺ມາ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຍຖາ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕິຈີວຣໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ນ ວິກປ຺ເປຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຕສ຺ສ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉໂທ ວຸຕ຺ໂຕ, ນ ຈ ສງ຺ຂ຺ຍາປຣິຈ຺ເຉໂທ, ຕສ຺ມາ ຕີຓິປິ ຈີວຣານິ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ‘‘ອິມານິ ຈີວຣານິ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬານິ ອຘິຏ຺ຐາມີ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ນິຘານມຸຂເມຕ’’ນ຺ຕິ ກຖໍ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ເຈ? ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ໂຫຕິ ຕິຈີວຣໍ, ອຕ຺ໂຖ ຈ ໂຫຕິ ປຣິສ຺ສາວເນຫິປິ ຖວິກາຫິປີ’’ຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໕໘) ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ. ຠິກ຺ຂູນຎ຺ຈ ເອກເມວ ປຣິສ຺ສາວນໍ, ຖວິກາ ວາ ວຏ຺ຏຕິ, ນ ທ຺ເວ ວາ ຕີຓິ ວາຕິ ປຏິກ຺ເຂປາຠາວໂຕ ວິກປ຺ປນຸປຄປຈ຺ຉິມປ຺ປມາຓານິ, ອຕິເຣກປ຺ປມາຓານິ ວາ ປຣິສ຺ສາວນາທີນິ ປຣິກ຺ຂາຣານິ ກປ຺ປນ຺ຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ. ຍທິ ເອວໍ ‘‘ຍໍນູນາຫໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຈີວເຣ ສີມໍ ພນ຺ເຘຍ຺ຍໍ ມຣິຍາທໍ ຐເປຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໔໖) ວຈນວິໂຣໂຘຕິ ເຈ? ນ, ອນຸສນ຺ຘິຍາ ອຊານນໂຕ, ວິໂຣຘໂຕ ຈ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ຈີວຣກ຺ຂນ຺ຘເກ (ມຫາວ. ໓໒໖ ອາທໂຍ) ປຐມໍ ຄຫປຕິຈີວຣໍ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ, ຕໂຕ ປາວາຣໂກສິຍໂກຊວກມ຺ພລາທິ. ຕໂຕ ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ສງ຺ຆສ຺ສ ອຸຈ຺ຈາວຈານິ ຈີວຣານິ ອຸປ຺ປນ຺ນານິ ໂຫນ຺ຕິ. ອຖ ໂຂ ຠິກ຺ຂູນໍ ເອຕທໂຫສິ ‘ກິໍ ນຸ ໂຂ ຠຄວຕາ ຈີວຣໍ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ, ກິໍ ອນນຸຎ຺ຎາຕ’’’ນ຺ຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຉ ຈີວຣານິ ໂຂມ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ມຫາວ. ໓໓໙) ກປ຺ປິຍຈີວຣຊາຕິ ອນຸຎ຺ຎາຕາ, ນ ປນ ສງ຺ຂ຺ຍາປມາຓໍ. ຕໂຕ ‘‘ອທ຺ທສ ຠຄວາ…ເປ… ສມ຺ພຫຸເລ ຠິກ຺ຂູ ຈີວເຣຫິ ອຸພ຺ຠຓ຺ຑິເຕ ສີເສປິ ຈີວຣຠິສິໍ ກຣິຕ຺ວາ ຂນ຺ເຘປິ ຈີວຣຠິສິໍ ກຣິຕ຺ວາ ກຏິຍາປິ ຈີວຣຠິສິໍ ກຣິຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉນ຺ເຕ, ທິສ຺ວານ ຠຄວໂຕ ເອຕທໂຫສິ…ເປ… ເຍປິ ໂຂ ເຕ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ອິມສ຺ມິໍ ຘມ຺ມວິນເຍ ສີຕາລຸກາ ສີຕຠີຣຸກາ, ເຕປິ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ ຕິຈີວເຣນ ຍາເປຕຸໍ, ຍໍນູນາຫໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຈີວເຣ ສີມໍ ພນ຺ເຘຍ຺ຍໍ ມຣິຍາທໍ ຐເປຍ຺ຍໍ ຕິຈີວຣໍ ອນຸຊາເນຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໔໖) ຈີວຣໍ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ເອກເມວ. ຉພ຺ພຄ຺ຄິຍາ ປນ ມິຈ຺ຉາ ຄເຫຕ຺ວາ ພຫູນິ ປຣິຫຣິໍສຸ. ຕານິ ເນສໍ ອຕິເຣກຏ຺ຐາເນ ຐິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ. ຕໂຕ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ທສາຫປຣມໍ ອຕິເຣກຈີວຣໍ ຘາເຣຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໔໗) ອນຸຎ຺ຎາຕໍ, ເຕເນຕໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ອຕິເຣການິ ພຫູນິ ຈີວຣານິ ເຕ ປຣິຫຣິໍສຸ, ‘‘ຕານິ ທສາຫປຣມເມວ ຘາເຣຕຸໍ ອນຸຊານາມິ, ນ ຕເມເວກ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ເຕນ ຍາ ປຸພ຺ເພ ຕິຈີວຣາຘິຏ຺ຐານສງ຺ຂາຕາ ຈີວເຣ ສີມາພທ຺ຘາ, ມຣິຍາທາ ຈ ຐປິຕາ, ຕາຍ ສຕິປິ ຕິຈີວຣພາຫຸລ຺ລປຣິຫຣຓກ຺ກໂມ ທສ຺ສິໂຕ ທິວສປຣິຈ຺ເຉທວເສນ. ຕໂຕ ປຣໍ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຕິເຣກຈີວຣໍ ວິກປ຺ເປຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໔໗) ອນຸຊານນ຺ເຕນ ວິນາປິ ທິວສປຣິຈ຺ເຉເທນ ອຕິເຣກຈີວຣປຣິຫຣຓກ຺ກໂມ ທສ຺ສິໂຕຕິ ທ຺ເວປິ ຕານິ ນິຘານມຸຂານີຕິ ສິທ຺ຘໍ. ຕຖາ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬາຘິຏ຺ຐານມ຺ປິ ສິຍາ, ອຎ຺ຎຖາ ອິຕຣຈີວຣາຘິຏ຺ຐານານຸຊານນວິໂຣໂຘ ສິຍາ ສີມາມຣິຍາທຏ຺ຐປນວິໂຣຘໂຕ. ຕິຈີວຣາຘິຏ຺ຐານປຎ຺ຎຕ຺ຕິເຍວ ຕິຈີວຣມຣິຍາທາ ໂຫຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປາເຏກ຺ກໍ ນິຘານມຸຂເມຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ປຐມໍ ຕິຈີວຣໍ ຕິຈີວຣາຘິຏ຺ຐາເນນ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ, ປຸນ ປຣິຫຣິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ເຕນ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬໍ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ, ນ ຕ຺ເວວ ອາທິໂຕວ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຍຖາ ຕິຈີວຣໍ ປຣິຫຣິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕສ຺ສ ຄິລານສ຺ສ ວິປ຺ປວາສສມ຺ມຸຕິ ອນຸຎ຺ຎາຕາ, ອຄິລານສ຺ສປິ ສາສງ຺ກສິກ຺ຂາປເທ (ປາຣາ. ໖໕໒) ຕສ຺ສ ອນ຺ຕຣຆເຣ ນິກ຺ເຂໂປ ຈ, ຕໂຕປິ ສຕິ ປຈ຺ຈເຍ ຉາຣຕ຺ຕວິປ຺ປວາໂສ, ຕໂຕປິ ອສກ຺ໂກນ຺ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາໂຣ, ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຏມ຺ປິ ອນ຺ໂຕທສາເຫ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ, ອສກ຺ໂກນ຺ຕສ຺ສ ວິກປ຺ປນາ ຈ ອນຸຎ຺ຎາຕາ. ຕເຖວ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ສມ຺ມຸຂາປຣມ຺ມຸຂາວິກປ຺ປນານໍ ປຣສນ຺ຕກຕ຺ຕາ ວິກປ຺ປນປຈ຺ຈເຍ ອສຕິ ‘ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬ’ນ຺ຕິ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ຠຄວຕາ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ ສິຍາ, ຍໂຕ ຕທຘິປ຺ປາຍຎ຺ຎູ ເອວໍ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ມຫາປຈ຺ຈຣິຍມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸພ຺ເພຕິອາທິ ‘‘ປາເຏກ຺ກໍ ນິຘານມຸຂ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ປໂຍຄທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອພທ຺ຘສີມາຍໍ ທຸປ຺ປຣິຫາຣນ຺ຕິ ວິກປ຺ປນາທິອຕ຺ຖາຍ ອຸປຈາຣໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາປິ ຄມນສມ຺ຠວໂຕ.

ວສ຺ສິກສາຏິກາ ອນຕິຣິຕ຺ຕປ຺ປມາຓາຕິ ຕສ຺ສາ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉທສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓມ຺ປິ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພເມວາຕິ ‘‘ອິທໍ, ຠນ຺ເຕ, ອມ຺ຫາກໍ ເສນາສນສ຺ສ ອຸປຣິ ອຕ຺ຖຣິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ທິນ຺ນໍ ນາຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ, ‘‘ອິທໍ ຕຸມ຺ຫາກ’’ນ຺ຕິ ທິນ຺ນໍ ສຍໍ ອຘິປ຺ເປຕໍວ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ສກິໍ ອຘິຏ຺ຐິຕໍ ອຘິຏ຺ຐິຕເມວ ໂຫຕິ, ນ ປຸນ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣີຍຕິ ກາລປຣິຈ຺ເຉທາຠາວໂຕ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ‘‘ເອກວຈເນນປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອປເຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຠສຊ຺ຊນວກມ຺ມມາຕາປິຕຸອາທີນໍ ອຕ຺ຖາຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອິມິນາ ເຠສຊ຺ຊໍ ເຈຕາເປສ຺ສາມິ, ອິທໍ ມາຕຸຍາ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ຐເປນ຺ເຕນ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ. ‘‘‘ອິທໍ ເຠສຊ຺ຊສ຺ສ, ອິມໍ ມາຕຸຍາ’ຕິ ວິຠຊນ຺ເຕນ ອຘິຏ຺ຐານກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖີຕິ ອປເຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ສກຠາວໍ ໂມເຈຕ຺ວາ ຐປນໍ ສນ຺ຘາຍາຫາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ.

‘‘ປຸນ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຍໍ ສງ຺ຄີຕິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອາຄຕອຏ຺ຐກຖາວາໂທ. ຕໂຕ ປຣໍ ອາຈຣິຍານໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຍຸຕ຺ຕິວິຈາຣຓາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປມາຓຈີວຣສ຺ສາຕິ ປຈ຺ຉິມປ຺ປມາຓສ຺ສ. ທ຺ເວ ຈີວຣານີຕິ ສຫ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ເຄນ. ເອສ ນໂຍຕິ ປມາຓຍຸຕ຺ເຕສຸ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈີຕິອາທິນໂຍວ. ‘‘ຕໍ ອຕິກ຺ກາມຍໂຕ ເຉທນກ’’ນ຺ຕິ (ປາຈິ. ໕໓໓) ວຈນໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ປຏິສິທ຺ຘໍ, ຕໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ອປ຺ປຏິສິທ຺ຘຕ຺ຕາ ວຏ຺ຏຕິ. ຕຕ຺ຖ ສິຍາ – ຕິຈີວຣສ຺ສ ປຈ຺ຉິມປ຺ປມາຓໍ ວິສຸໍ ສຸຕ຺ເຕ ນຕ຺ຖີຕິ, ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ສິກ຺ຂາກຣຓີເຍຫິ ສິທ຺ຘຕ຺ຕາ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ‘‘‘ປຣິມຓ຺ຑລໍ ນິວາເສສ຺ສາມິ, ປາຣຸປິສ຺ສາມິ, ສຸປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ໂນ ອນ຺ຕຣຆເຣ ຄມິສ຺ສາມີ’ຕິ (ປາຈິ. ໕໗໖-໕໗໙) ວຈນໂຕ ຍຕ຺ຕເກນ ປມາເຓນ ປຣິມຓ຺ຑລຕາ, ສຸປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຕາ ຈ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕກ຺ກເມນ ສມ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ເຕສໍ ວເສນ ປຈ຺ຉິມປ຺ປມາຓນ຺ຕິ ສິທ຺ຘໍ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ມຸຏ຺ຐິປຎ຺ຈກາທິ ຍຖາວຸຕ຺ຕເມວ ວຸຈ຺ຈເຕ. ເຕເນວາຫ ເລສໍ ຐເປຕ຺ວາ ‘‘ວິສຸໍ ສຸຕ຺ເຕ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ.

ອປິເຈຕ຺ຖ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ຕຖາປິ ນ ສເມຕິເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຍທີ’’ຕິອາທິສມ຺ພນ຺ໂຘ ອທ຺ຘາ ວຸຕ຺ໂຕ. ຍສ຺ມາ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ ສເມຕິ ຈ. ອິຕເຣສຸ ປນ ເອກຈ຺ຈສ຺ມິໍ ອາຈຣິຍວາເທ ເນວ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ອຕ຺ຖິ. ເອກຈ຺ຈສ຺ມິໍ ນ ປຸພ຺ພາປຣໍ ສເມຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຘິຏ຺ຐານໍ ອຘິຏ຺ຐານເມວ, ປຣິໂຠຄກາເລ ປນ ອຣຊິຕໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ອິທໍ ສພ຺ພໍ ຕິຈີວເຣ ເອວ. ອິມສ຺ສ ປນ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ອຍໍ ສງ຺ເຂປວິນິຈ຺ຉໂຍ – ອນຕ຺ຖເຕ ກຖິເນ ເຫມນ຺ຕານໍ ປຐມທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຕ຺ຖເຕ ກຖິເນ ຄິມ຺ຫານໍ ປຐມທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນຈີວຣໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ນິຏ຺ຐິຕຈີວຣສ຺ມິ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ.

ເອຕ຺ຖາຫ – ‘‘ຣຊເກຫິ ໂຘວາເປຕ຺ວາ ເສຕໍ ກາຣາເປນ຺ຕສ຺ສາປິ ອຘິຏ຺ຐານໍ ອຘິຏ຺ຐານເມວາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ອຣຊິເຕປິ ອຘິຏ຺ຐານໍ ຣຸຫຕິ, ເຕນ ສູຈິກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຣຊິຕ຺ວາ ກປ຺ປພິນ຺ທຸໍ ທຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ ນິຍໂມ ນ ກາຕພ຺ໂພຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ, ກາຕພ຺ໂພວ ປຕ຺ໂຕ ວິຍ ອຘິຏ຺ຐິໂຕ. ຍຖາ ປຸນ ເສຕຠາວໍ, ຕມ຺ພຠາວໍ ວາ ປຕ຺ໂຕ ອຘິຏ຺ຐານໍ ນ ວິຊຫຕິ, ນ ຈ ປນ ຕາທິໂສ ອຘິຏ຺ຐານໍ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ, ເອວເມຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພນ຺ຕິ. ‘‘ຍໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຣິໂຠຄາທໂຍ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ, ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອນ຺ໂຕທສາເຫ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ຕວຈນນ຺ຕິ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ ອຘິຏ຺ເຐຕິ, ວິກປ຺ເປຕພ຺ພໍ ວິກປ຺ເປຕີຕິ ເອວໍ ສວິເສສໍ ກຕ຺ວາ ອວຈນໍ ‘‘ນ ວິກປ຺ເປຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໕໘) ອິມິນາ ວິຣຸທ຺ຘໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ. ອິທານິ ອິທໍ ອຘິຏ຺ຐານວິກປ຺ປນນຍປຏິພທ຺ຘໍ ຂນ຺ຘກໍ, ປຣິວາຣຎ຺ຈ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ປກິຓ຺ຓກໍ ວຸຈ຺ຈຕິ – ຂນ຺ຘເກ ຕາວ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕິຈີວຣໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ນ ວິກປ຺ເປຕຸໍ, ວສ຺ສິກສາຏິກໍ ວສ຺ສານໍ ຈາຕຸມາສໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ, ຕໂຕ ປຣໍ ວິກປ຺ເປຕຸ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິວາເຣ ‘‘ນ ນວ ຈີວຣານິ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພານິ, ນ ນວ ຈີວຣານິ ວິກປ຺ເປຕພ຺ພານີ’’ຕິ (ປຣິ. ໓໒໙), ‘‘ທສເກ ທສ, ເອກາທສເກ ເອກາທສ ຈີວຣານິ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພານິ, ນ ວິກປ຺ເປຕພ຺ພານີ’’ຕິ (ປຣິ. ໓໓໑) ຈ ອເນກກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຈເນນ ສຸຏ຺ຐຸ ທຬ຺ຫໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ສພ຺ພານິ ຈີວຣານິ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພານິ, ນ ວິກປ຺ເປຕພ຺ພານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ອຸໂຠປິ ເຕ ວິຣຸທ຺ຘາ ວິຍ ທິສ຺ສນ຺ຕິ, ຂນ຺ຘເກ ເອວ ຈ ‘‘ວສ຺ສິກສາຏິກໍ ວສ຺ສານໍ ຈາຕຸມາສໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ຕໂຕ ປຣໍ ວິກປ຺ເປຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໕໘) ວຸຕ຺ຕໍ. ຕທຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ວສ຺ສິກສາຏິກາ ອນຕິຣິຕ຺ຕປ຺ປມາຓາ ນາມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວສ຺ສິເກ ມາເສ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພາ, ຕໂຕ ປຣໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ວິກປ຺ເປຕພ຺ພາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທຎ຺ຈ ວິຣຸທ຺ຘໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ເຫມນ຺ເຕ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາຣສມ຺ຠວໂຕ, ວສ຺ສາເນ ວິກປ຺ປນາສມ຺ຠວໂຕ ຈ. ຕຖາ ອິຘ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ອນ຺ໂຕທສາຫໍ ອຘິຏ຺ເຐຕິ ວິກປ຺ເປຕີ’’ຕິ ວຈນປ຺ປມາຓໂຕ ສພ຺ພຕ຺ຖ ວິກປ຺ປນາຍ ອປ຺ປຏິສິທ຺ຘຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໖໙) ອຏ຺ຐກຖາວຈນໍ ປຣິວາຣວຈເນນ ວິຣຸທ຺ຘໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ, ນ ຫິ ວິຣຸທ຺ຘໍ ຕຖາຄຕາ ຠາສນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອຏ຺ຐກຖານໂຍເວຕ຺ຖ ປຏິສຣຓໍ, ເຍນ ສພ຺ພມ຺ປິ ຕໍ ເອກຣສໍ ໂຫຕິ. ປຣິວາຣຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນ ວິກປ຺ເປຕພ຺ພານີຕິ ອຘິຏ຺ຐິຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນ ວິກປ຺ເປຕພ຺ພານີ’’ຕິ (ປຣິ. ອຏ຺ຐ. ໓໒໙). ຕິຈີວຣານິ ອຘິຏ຺ຐິຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ, ວສ຺ສິກສາຏິກາທີນິ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ອຘິຏ຺ຐານເຂຕ຺ເຕ ນ ອກາມາ ວິກປ຺ເປຕພ຺ພານີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ອວເສສປາຬິ, ອຕ຺ໂຖ ຈ ອິຘ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ພມ຺ເປຕໍ ເອກຣສນ຺ຕິ.

ເອຕ຺ຖາຫ – ຍທິ ເອວໍ ‘‘ນວ ຈີວຣານິ ນາຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພານີ’’ຕິ ຈ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ວິກປ຺ປິຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຫິ ນາຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພານີຕິ? ເອຕ຺ຖ ວຸຈ຺ຈເຕ – ‘‘ຕິຈີວຣໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ນ ວິກປ຺ເປຕຸໍ…ເປ… ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ນ ວິກປ຺ເປຕຸ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຘິຏ຺ຐາເນ ປຏິເສຘາທສ຺ສນໂຕ, ວິກປ຺ປນາຍ ອທສ຺ສນໂຕ ຈ ‘‘ຕໂຕ ປຣ’’ນ຺ຕິ ທ຺ວີສ຺ເວວ ປຣິຈ຺ເຉທທສ຺ສນໂຕ ຈ ‘‘ນວ ຈີວຣານິ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພານິ, ນ ວິກປ຺ເປຕພ຺ພານິ ເຈວ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອປໂຣ ນໂຍ – ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕິຈີວຣໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ອກາມາ. ກສ຺ມາ? ກາເລ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ອນຘິຏ຺ຐຫນ຺ຕສ຺ສ ກາລາຕິກ຺ກເມ ອາປຕ຺ຕິສມ຺ຠວໂຕ, ອກາເລ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ອນຘິຏ຺ຐຫນ຺ຕສ຺ສ ທສາຫາຕິກ຺ກເມ ອາປຕ຺ຕິສມ຺ຠວໂຕ ຈ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ກາເລ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ອປ຺ປໂຫນ຺ເຕປິ ທສາເຫ ກາລາຕິກ຺ກເມ ອາປຕ຺ຕິກຣໍ, ຕໍ ນິສ຺ສຊ຺ຊນກາເລ ‘‘ອິທໍ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ອຕິເຣກຈີວຣໍ ຘາຣິຕໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ, ອິມາຫໍ ສງ຺ຆສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ອິຕຣໍ ຍຖາປາຬິເມວ. ຕຕ຺ຖ ປຐມນໂຍ ‘‘ໂຍ ປນ, ຠິກ຺ຂຸ, ອຕິເຣກຈີວຣໍ ຘາເຣຍ຺ຍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍ’’ນ຺ຕິ ອິມາຍ ປຐມປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ, ທຸຕິໂຍ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ.

ຍຖາ ຈ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕພ຺ພວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ອສຕິ ຍຖາປາຬິໍ ອວຕ຺ວາ ເກວລໍ ອາປຕ຺ຕິ ເອວ ເທເສຕພ຺ພາ, ຍຖາ ຈ ວສ຺ສິກສາຏິກນິສ຺ສຊ຺ຊເນ ເກວລໍ ປຣິຍິຏ຺ຐມຕ຺ເຕ ຍຖາປາຬິໍ ອວຕ຺ວາ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ຕຖາ ອິທມ຺ປີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍຖາ ສໍວຈ຺ຉຣາຕິກ຺ກນ຺ຕໍ ອຕິເຣກຈີວຣໍ ‘‘ທສາຫາຕິກ຺ກນ຺ຕ’’ມິຈ຺ເຈວ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສໍວຈ຺ຉຣວິປ຺ປວຸຕ຺ຖຕິຈີວຣໍ, ມາສາຕິກ຺ກນ຺ຕຎ຺ຈ ‘‘ຣຕ຺ຕິວິປ຺ປວຸຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ຈ ‘‘ຉາຣຕ຺ຕວິປ຺ປວຸຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕຖາ ອິທມ຺ປິ ‘‘ທສາຫາຕິກ຺ກນ຺ຕ’’ມິຈ຺ເຈວ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ເອເກ, ຕສ຺ມາ ສິທ຺ຘມິທໍ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕິຈີວຣໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ອກາມາ’’ຕິ, ຕຖາ ອກາມາ ນ ວິກປ຺ເປຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຈ຺ຉາຍ ຫິ ສຕິ ‘‘ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ວິປ຺ປວາສສຸຂຕ຺ຖໍ ວິກປ຺ປນາຍ ໂອກາໂສ ທິນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ທສາຫາຕິກ຺ກເມ ຈ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ວິກປ຺ເປຕຸໍ ອນຸຊານາມີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຖາ ວສ຺ສິກສາຏິກາ ອກາມາ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ທສາຫາຕິກ຺ກເມ ອາປຕ຺ຕິສມ຺ຠວໂຕ. ກິຕ຺ຕກໍ ກາລນ຺ຕິ ເຈ? ວສ຺ສານໍ ຈາຕຸມາສໍ, ອິຈ຺ຉາຍ ປນ ສຕິ ອຸທ຺ຘໍເຍວ ວິກປ຺ເປຕພ຺ພໍ. ‘‘ສພ຺ພຕ຺ຖ ວິກປ຺ປນາຍ ອປ຺ປຏິສິທ຺ຘຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອຕ຺ຖາປຕ຺ຕິ ເຫມນ຺ເຕ ອາປຊ຺ຊຕິ, ໂນ ຄິມ຺ເຫ, ໂນ ວສ຺ເສ’’ຕິ (ປຣິ. ໓໒໓) ຈ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຕໂຕ ປຣໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ວິກປ຺ເປຕພ຺ພາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ວິຈາຣຓາ – ກທາ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕພ຺ພາ, ກທາ ວິກປ຺ເປຕພ຺ພາ, ກິຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ‘‘ຕໂຕ ປຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຫມນ຺ຕຎ຺ຈ ປຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ສາ ອຘິຏ຺ຐານໍ ວິຊຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ’’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ອຘິຏ຺ຐານສ຺ສ ນຕ຺ຖິຕາຍ, ອຖ ‘‘ອນ຺ໂຕຈາຕຸມາເສ ວິກປ຺ເປຕພ຺ພາ’’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ‘‘ຕໂຕ ປຣໍ ວິກປ຺ເປຕຸ’’ນ຺ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ເອຕ຺ຖ ເອກຈ຺ເຈ ວທນ຺ຕິ ‘‘ວຕ຺ຕພ຺ພເມຕ’’ນ຺ຕິ. ຍຖາ ປຣິວຸຕ຺ຖປຣິວາໂສ, ຈິຓ຺ຓມານຕ຺ໂຕ ຈ ສນ຺ໂຕ ນິຏ຺ຐິເຕສຸປິ ປຣິວາສມານຕ຺ຕທິວເສສຸ, ຕຖາ ນິຏ຺ຐິເຕສຸປິ ອຘິຏ຺ຐານທິວເສສຸ ສາຘິຏ຺ຐານເມຕນ຺ຕິ ເອເກ. ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍານໍ ອິທໍ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ‘‘ກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມທິວເສ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ປາຏິປທທິວເສ ວິກປ຺ເປຕພ຺ພາ’’ຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ປຣິວາຣຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມາສິຍາ ປຈ຺ຉິເມ ປາຏິປທທິວເສ ວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ຐປິຕໍ ວສ຺ສິກສາຏິກໍ ນິວາເສນ຺ໂຕ ເຫມນ຺ເຕ ອາປຊ຺ຊຕິ. ກຸຣຸນ຺ທິຍໍ ປນ ‘ກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມທິວເສ ອປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ເຫມນ຺ເຕ ອາປຊ຺ຊຕີ’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕມ຺ປິ ສຸວຸຕ຺ຕໍ. ‘ຈາຕຸມາສໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ, ຕໂຕ ປຣໍ ວິກປ຺ເປຕຸ’ນ຺ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ປຣິ. ອຏ຺ຐ. ໓໒໓). ຕຕ຺ຖ ກຸຣຸນ຺ທິນໂຍ ປຈ຺ຉາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສາຣໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ, ນ ປຸຣິໂມ. ນິວາເສນ຺ໂຕ ຫິ ຄິມ຺ເຫປິ ໂອເຣນທ຺ຘມາສໍ ອາປຊ຺ຊຕິ ເອວ. ອິຘ ຈ ‘‘ອຕ຺ຖາປຕ຺ຕິ ເຫມນ຺ເຕ ອາປຊ຺ຊຕິ, ໂນ ຄິມ຺ເຫຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ກຸຣຸນ຺ທິວຈນສ຺ສາຍມຕ຺ໂຖ ທິສ຺ສຕິ.

‘‘ກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມທິວເສ ອປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍເຍວ ທິວເສ ອວິກປ຺ເປນ຺ໂຕ ປຈ຺ຉິມປາຏິປທທິວເສ ອປຈ຺ຈຸທ຺ຘາຣປຈ຺ຈຍາ ທຸກ຺ກຏໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ນ, ອວິກປ຺ປນປຈ຺ຈຍາ ທສາຫປຣິຫາຣສມ຺ຠວໂຕ’’ຕິ ກາຣຓເມເກ ວທນ຺ຕິ. ເອວໍ ສຕິ ເຫມນ຺ເຕ ປຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ອຘິຏ຺ຐານໍ ວິຊຫຕີຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕຎ຺ຈ ອຍຸຕ຺ຕໍ. ອຘິຏ຺ຐານຎ຺ຫິ ‘‘ອຎ຺ຎສ຺ສ ທາເນນ…ເປ… ຉິທ຺ທຠາເວນາຕິ ອິເມຫິ ນວຫິ ກາຣເຓຫິ ວິຊຫຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໖໙) ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ‘‘ອຘິຏ຺ຐານເຂຕ຺ຕາຕິກ຺ກເມນ ວາ’’ຕິ. ອສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຈ? ນ, ‘‘ຉິທ຺ທຠາເວນາ’’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພປ຺ປສງ຺ຄໂຕ, ຉິທ຺ທຠາເວນ ປນ ຕິຈີວຣສ຺ເສວ ສພ຺ພຏ຺ຐກຖາສຸ ອຘິຏ຺ຐານວິຊຫນສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຕສ຺ມາ ເຫມນ຺ຕສ຺ສ ປຐມທິວເສ ອປຈ຺ຈຸທ຺ຘາຣປຈ຺ຈຍາ ທຸກ຺ກຏໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ນ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ອວິກປ຺ປນປຈ຺ຈຍາ. ‘‘ວິກປ຺ເປຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ຕໂຕ ອຘິຏ຺ຐານໍ ນ ວິຊຫຕີຕິ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ນ ຫິ ກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມາສິຍາ ປຈ຺ຉິເມ ປາຏິປທທິວເສ ອວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ເຫມນ຺ເຕ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ, ຍສ຺ມາ ຕໍ ອປຈ຺ຈຸທ຺ຘາຣປຈ຺ຈຍາ ທຸກ຺ກຏໍ ເຫມນ຺ຕສ຺ສ ປຐມອຣຸຓກ຺ຂເຓ ເອວ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມທິວເສ ອປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຏໍ ປນ ເຫມນ຺ເຕ ທສາຫປຣິຫາຣໍ ລຠຕິ. ‘‘ທສາເຫ ອປ຺ປໂຫນ຺ເຕ ຈີວຣກາລໍ ນາຕິກ຺ກາເມຕພ຺ພາ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໓໐) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ສມເຍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ເຈ, ນາສມເຍ. ຕຖາ ຈ ສາຘິຕໍ ອປຈ຺ຈຸທ຺ຘຏໍ ນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ໂຫຕິ, ໂນ ຈ ຕໍ ປຣິທຫິຕໍ, ຕສ຺ມາ ກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມທິວເສ ເອວ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣຓຎ຺ຈ ວິກປ຺ປນຎ຺ຈ ກຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ສິທ຺ຘໍ, ເອຕ຺ຖ ຈ ຍຖາ ອຕິເຣກຈີວຣໍ ທສເມ ທິວເສ ວິກປ຺ເປນ຺ເຕນ ທສາຫປຣມໍ ຘາຣິຕໍ ໂຫຕິ, ອນ຺ໂຕທສາເຫ ຈ ວິກປ຺ປິຕໍ ໂຫຕິ, ຕຖາ ກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມາຍ ວິກປ຺ເປນ຺ເຕນ ວສ຺ສານໍ ຈາຕຸມາສໍ ອຘິຏ຺ຐິຕຎ຺ຈ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ປຣໍ ອນາປຕ຺ຕິເຂຕ຺ເຕ ເອວ ວິກປ຺ປນາ ຈ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ອຕ຺ຖິ ວິກປ຺ປນາເຂຕ຺ເຕ ອຘິຏ຺ຐານໍ, ອຘິຏ຺ຐານເຂຕ຺ເຕ ຈ ວິກປ຺ປນາຕິ ທີປິຕໍ ໂຫຕິ. ອຎ຺ຎຖາ ‘‘ອຕ຺ຖາປຕ຺ຕິ ອຘິຏ຺ຐາເນນ ອາປຊ຺ຊຕິ, ອນຘິຏ຺ຐາເນນ ອາປຊ຺ຊຕິ. ອຕ຺ຖາປຕ຺ຕິ ວິກປ຺ປນາຍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ອວິກປ຺ປນາຍ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ທຸເກສຸ ທ຺ເວ ທຸການິ ວຕ຺ຕພ຺ພານິ ສິຍຸໍ. ຕຕ຺ຖ ປຐມທຸເກ ປຐມປທໍ ສມ຺ຠວຕິ. ວິກປ຺ປນເຂຕ຺ເຕ ຫິ ວສ຺ສິກສາຏິກາທີນໍ ອຘິຏ຺ຐາເນນ ວິນຍາຕິສາຣທຸກ຺ກຏໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ເອເຕເນວ ທຸຕິຍທຸກ຺ກຏສ຺ສ ທຸຕິຍປທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອນຘິຏ຺ຐາເນນ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ນຕ຺ຖິ. ອນ຺ໂຕທສາເຫ ອນາປຊ຺ຊນໂຕ, ວິກປ຺ປນາທິສມ຺ຠວໂຕ ຈ ວິກປ຺ປນາຍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ນຕ຺ຖິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ວິກປ຺ປນາຍ ອປ຺ປຏິສິທ຺ຘຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ຕານິ ທຸການິ ‘‘ນ ລພ຺ຠນ຺ຕີ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕານິ. ເອຕ຺ຖາຫ – ຍາ ສາ ‘‘ອຕ຺ຖາປຕ຺ຕິ ເຫມນ຺ເຕ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ປຣິ. ໓໒໓) ວຈນປ຺ປມາຓໂຕ ທຸກ຺ກຏາປຕ຺ຕິ ສາຘິຕາ, ສາ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ອປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣນ຺ຕສ຺ສ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ອສຕິຍາ ເຈ, ກຎ຺ຈິ, ອນາປຕ຺ຕິ. ກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມາຍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຏໍ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ອວິກປ຺ປຍໂຕ ທຸກ຺ກເຏນ ສຫ ປຸນທິວເສ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ, ອສຕິຍາ ອວິກປ຺ປຍໂຕ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍເມວ ອິຘ ປຐມປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ. ຍໍ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ກຖິນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ‘‘ວສ຺ສິກສາຏິກາ ວສ຺ສານມາສາຕິກ຺ກເມນາປິ, ກຓ຺ຑຸປຏິຈ຺ຉາທິ ອາພາຘວູປສເມນາປິ ອຘິຏ຺ຐານໍ ວິຊຫຕິ, ຕສ຺ມາ ສາ ຕໂຕ ປຣໍ ວິກປ຺ເປຕພ຺ພາ’’ຕິ, ເຕເນຕໍ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ, ນ ເກວລໍ ອິທເມວ, ‘‘ຕໂຕ ປຣໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ວິກປ຺ເປຕພ຺ພາ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາວຈນຎ຺ຈ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ຕໂຕ ປຣໍ ນາມ ຫິ ເຫມນ຺ຕໍ, ຕຕ຺ຖ ເຈ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາໂຣ, ‘‘ວສ຺ສິກສາຏິກາ ວສ຺ສານມາສາຕິກ຺ກເມນາປີ’’ຕິອາທິ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ອຘິຏ຺ຐານາຠາເວນ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາຣາຠາວໂຕ. ອວິໂຣໂຘ ຈ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣຓໍ ວຕ຺ຕມຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິວາໂທ ເອຕ຺ຖາປິ ສມ຺ຠວຕີຕິ ເຈ? ນ, ກຸຣຸນ຺ທິ ວຈນວິໂຣຘໂຕ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມາຍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາໂຣ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ວສ຺ສານທິວສຕ຺ຕາ ສາຘິຏ຺ຐານາວສາ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣີຍຕີຕິ ນ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາໂຣ ວຕ຺ຕມຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຕໂຕ ປຣ’’ນ຺ຕິ ຍາວ ປຸຓ຺ຓມາ ອຘິປ຺ເປຕາ ສິຍາ. ຍຖາ ຈາຍໍ ວິກປ຺ໂປ, ຕຖາ ‘‘ວສ຺ສານມາສາຕິກ຺ກເມນາປິ ອາພາຘວູປສເມນາປີ’’ຕິ ອິທມ຺ປິ ອວສ຺ສໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕພ຺ພຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ສິຍາ. ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ອິຘ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ ຕທວຈເນນ ສເມຕິ. ອຎ຺ຎຖາ ອິຘປິ ຕໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ໂຕວ ວິຘິ ເອຕ຺ຖ ສມ຺ຠວຕິ, ກິຎ຺ຈາປິ ສມ຺ຠວຕິ, ທຸວິຎ຺ຎາປຍສ຺ສ ປນ ໂລກສ຺ສ ສຸວິຎ຺ຎາປນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕາ. ຍສ຺ມາ ປນ ສາ ວສ຺ສານາຕິກ຺ກເມນ ອຘິຏ຺ຐານໍ ວິຊຫຕິ, ເຫມນ຺ຕປຐມາຣຸເຓ ຈ ອປຈ຺ຈຸທ຺ຘາຣປຈ຺ຈຍາ ທຸກ຺ກຏາ ສາຘິຕາ, ຕສ຺ມາ ກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມາຍເມວ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ວິກປ຺ເປຕພ຺ພາ, ອວິກປ຺ປິຕາຍ ‘‘ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍາປຊ຺ຊນເມວາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຕາວຕາປິ ສນ຺ໂຕສໍ ອກຕ຺ວາ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ປຣິເຍສິຕພ຺ໂພ. ໂຫຕິ ເຈຕ຺ຖ –

‘‘ເອວໍ ອຠາວໍ ວິນຍສ຺ສ ປາຬິ,

ຠິນ຺ນໍ ອຠິນ຺ນຎ຺ຈ ຕທຕ຺ຖຍຸຕ຺ຕິໍ;

ວິຎ຺ຎາຕຸກາເມນ ຕທຕ຺ຖວິຎ຺ຎູ,

ປຣິເຍສິຕພ຺ພາ ວິນເຍ ວິຎ຺ຎາຍາ’’ຕິ.

‘‘ຕຸຍ຺ຫໍ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ວິນາປິ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ຄຓ຺ຫາມີ’’ຕິ ວຈເນນ ສຸທິນ຺ນໍ ໂຫຕິ. ອິຕໂຣ ເຈ ອຘິວາເສຕິ, ເຕນາປິ ສຸຄ຺ຄຫິຕໍ ໂຫຕິ, ໂນ ເຈ ອຘິວາເສຕິ, ເທນ຺ເຕນ ສຸທິນ຺ນໍ. ຕໍ ປນ ວຕ຺ຖຸ ນ ກສ຺ສຈິ ໂຫຕິ. ຕຖາ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ຄຓ຺ຫາມີ’’ຕິ ວທຕິ, ສາມິໂກ ເຈ ອຘິວາເສຕິ, ວິນາປິ ‘‘ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ວຈເນນ ສຸຄ຺ຄຫິຕໍ. ໂນ ເຈ ອຘິວາເສຕິ, ສາມິກສ຺ເສວ ຕໍ, ນ ຫິ ຕສ຺ເສຕໍ ວິນຍກມ຺ມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວິນຍກມ຺ມສ຺ສຕ຺ຖາຍ ເຈ ຄຓ຺ຫາຕິ, ນ ວຏ຺ຏຕິ. ນ ເກວລໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ຄຫິຕໍ, ປຸນ ຕສ຺ສປິ ເທຕິ, ວຏ຺ຏຕີຕິ ຈ. ຕຖາ ອນເປກ຺ໂຂ ຫຸຕ຺ວາ ປຣສ຺ສ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ປຸນ ເຕນ ທິນ຺ນໍ ວາ ຕສ຺ສ ວິສ຺ສາສນ຺ໂຕ ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ, ວຏ຺ຏຕິ. ຕຕ຺ຖາປິ ວິນຍກມ຺ມວເສນ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອເກ. ເຕ ເອວ ‘‘ມຫນ຺ຕໍ ວາ ຂຸທ຺ທກໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຕິຈີວເຣ ທີຆໂຕ ວິທຕ຺ຖິ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ກໂຣຕິ, ເອວໍ ເສເສສຸປີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເອວຣູເປສຸ ຐາເນສຸ ໂປຣາຓາຈຣິຍານໍ ກຖາມຄ຺ຄໍ ສຸຏ຺ຐຸ ອາຈຣິຍກຸລເສວນາຍ ສຎ຺ຊານິຕ຺ວາ ເຕນ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ສໂຕ ສມ຺ປຊາໂນ ຫຸຕ຺ວາ ໂສຕູນຎ຺ຈ ຈິຕ຺ຕໍ ອວິໂມເຫຕ຺ວາ ກເຖຕພ຺ພໍ. ເອສາ ອມ຺ຫາກໍ ອາຍາຈນາ.

ປຐມກຖິນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ອຸໂທສິຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໗໑. ສນ຺ຕຣຸຕ຺ຕເຣນ ຊນປທຈາຣິກໍ ປກ຺ກມນ຺ຕິ. ກສ຺ມາ? ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ສນ຺ຕຣຸຕ຺ຕເຣນ ຄາໂມ ປວິສິຕພ຺ໂພ, ໂຍ ປວິເສຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໓໖໒) ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຈ຺ຉາ ປນ ‘‘ປຎ຺ຈິເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຈ຺ຈຍາ ສງ຺ຆາຏິຍາ ນິກ຺ເຂປາຍ, ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄສ຺ສ, ອນ຺ຕຣວາສກສ຺ສ ນິກ຺ເຂປາຍ ຄິລາໂນ ວາ ໂຫຕິ, ວສ຺ສິກສງ຺ເກຕໍ ວາ, ນທີປາຣໍ ຄນ຺ຕຸໍ ວາ, ອຄ຺ຄຬຄຸຕ຺ຕິວິຫາໂຣ ວາ, ອຕ຺ຖຕກຖິນໍ ວາ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ອຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິສ຺ສ ‘‘ປຎ຺ຈສຸ ເປເຕສຸ ອຄ຺ຄຬຄຸຕ຺ຕິ ເອວ ປມາຓໍ. ຄຸຕ຺ເຕ ເອວ ຫິ ວິຫາເຣ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ພຫິ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ນາຄຸຕ຺ເຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອປຎ຺ຎຕ຺ເຕປິ ກຖິເນ ‘‘ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອຄ຺ຄຬຄຸຕ຺ຕິວິຫາເຣ ຐເປຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ສຠາຄານໍ ຫຕ຺ເຖ ຈີວຣໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ສນ຺ຕຣຸຕ຺ຕເຣນ ຄາມປ຺ປເວເສ ລທ຺ຘກປ຺ປິຍາ ຊນປທຈາຣິກໍ ປກ຺ກາມິໍສູຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໔໗໓. ອວິປ຺ປວາສສມ຺ມຸຕິນ຺ຕິ ອວິປ຺ປວາສຕ຺ຖໍ, ວິປ຺ປວາສປຈ຺ຈຍາ ຍາ ອາປຕ຺ຕິ, ຕທຠາວຕ຺ຖໍ ວາ ສມ຺ມຸຕິໍ ທາຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ວຏ຺ຏຕິ. ກິຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ? ມາສໍ ວາ ອຕິເຣກໍ ວາ ຍາວ ຄມເນ ສອຸສ຺ສາໂຫ, ຕາວ ວຏ຺ຏຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຘຸຣນິກ຺ເຂປໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ປຸນ ສມ຺ມຸຕິທານກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖີຕິ ສເຈ ທ຺ວາທສນ຺ນໍ ວສ຺ສານໍ ອຈ຺ຈເຍນ ອຎ຺ໂຎ ໂຣໂຄ ໂຫຕິ, ວຏ຺ຏຕິ, ອຸປສມ຺ປທກມ຺ມໍ ວິຍ ຍາວຊີວໍ ເອກາສມ຺ມຸຕິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຈ.

‘‘ກຕໍ ວາ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ ອິມສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປເທ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ກສ຺ມາ? ກຣຓປລິໂພເຘ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ເນປິ ອນຘິຏ຺ຐິຕຈີວຣໂຕ ວິປ຺ປວາສປຈ຺ຈຍາ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອສມ຺ຠວໂຕ, ຕສ຺ມາ ‘‘ນິຏ຺ຐິຕຈີວຣສ຺ມິນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຈີວຣໍ ອຘິຏ຺ຐິຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ເຈ? ນ, ຕທາຍຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອຘິຏ຺ຐານຎ຺ຫິ ກຣຓປລິໂພຘສ຺ສ ນິຏ຺ຐາປນາຍຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ກຕໍ ວາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ກຕນ຺ຕິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕເມວ.

໔໗໗-໘. ອວິປ຺ປວາສລກ຺ຂຓວວຕ຺ຖາປນຕ຺ຖນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອນ຺ໂຕຄາເມ ຈີວຣໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕຄາເມ ວຕ຺ຖພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິວຈນໂຕ ອວິປ຺ປວາສລກ຺ຂຓໍ ວວຕ຺ຖາປິຕໍ, ຕພ຺ພິປຣີຕນເຍນ ວິປ຺ປວາສລກ຺ຂຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຄາໂມ ເອກູປຈາໂຣຕິອາທິມ຺ຫິ ປນ ຐເປຕ຺ວາ ສຕ຺ຖໍ, ຣຸກ຺ຂມູລໍ, ອຊ຺ໂຌກາສຎ຺ຈ ເສເສສຸ ປຣິກ຺ເຂປາປຣິກ຺ເຂປວເສນ ເອກູປຈາຣນານູປຈາຣຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຍສ຺ມາ ປນ ສຕ຺ຖໍ ທຸວິຘໍ ນິວິຏ຺ຐໍ, ອນິວິຏ຺ຐຎ຺ຈ, ເຕສຸ ອນິວິຏ຺ຐໍ ເອກກຸລສ຺ສ ວາ ນານາກຸລສ຺ສ ວາ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ, ນິວິຏ຺ຐໍ ສິຍາ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ສິຍາ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ປຣິກ຺ເຂປາທິວເສນ ອທສ຺ເສຕ຺ວາ ອພ຺ຠນ຺ຕຣວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຖາ ອພ຺ໂຠກາເສ. ຣຸກ຺ຂມູເລ ຉາຍາວເສນ. ອຎ຺ຎຖາ ‘‘ສຕ຺ໂຖ ເອກູປຈາໂຣ ນານູປຈາໂຣ’’ຕິອາທິ ອຸທ຺ເທສວິໂຣໂຘ ສິຍາ ວິຠງ຺ເຄ ອທສ຺ສິຕຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ສຕ຺ຖສ຺ສ ປຸຣໂຕ ຈ ປຈ຺ຉໂຕ ຈ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣາ, ປສ຺ສໂຕ ຈ ເອກພ຺ຠນ຺ຕຣນ຺ຕິ ອຍເມກູປຈາໂຣ, ຕໂຕ ປຣໍ ນານູປຈາໂຣ. ຕຖາ ຣຸກ຺ຂມູລສ຺ສ ຍຕ຺ຖ ມຊ຺ຌນ຺ຫິເກ ກາເລ ຉາຍາ ຜຣຕິ, ອຍໍ ເອກູປຈາໂຣ. ອິຕໂຣ ນານູປຈາໂຣ. ກສ຺ມາ? ຕຕ຺ຖ ຫິ ປຣິກ຺ເຂໂປ ອປ຺ປມາຓໍ. ຉາຍາວ ປມາຓໍ. ອຊ຺ໂຌກາສສ຺ສ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ໂຕວ. ‘‘ສຕ຺ຖາທີນໍ ເອກກຸລສນ຺ຕກວເສນ ເອກູປຈາຣຕາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ, ຕສ຺ມາ ນິເວສເນ, ອຸໂທສິເຕ ຈ ວຸຕ຺ຕປຣິຈ຺ເຉໂທວ ອຏ຺ຏາທີສູຕິ ກຕ຺ວາ ສໍຂິຕ຺ຕໍ. ຕໂຕ ປຣໍ ເຂຕ຺ຕຘຎ຺ຎກຣຓອາຣາມວິຫາເຣສຸ ປນ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕາປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕ-ປທໍ ປຸນ ອຸທ຺ຘຏໍ ສຕ຺ຖວິຠງ຺ເຄນ ອຘິກາຣສ຺ສ ປຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ. ‘‘ນານາຄພ຺ຠາ’’ຕິອາທິວຈນໍ ປນ ອສມ຺ຠວໂຕ ເຂຕ຺ຕຘຎ຺ຎກຣຓອາຣາເມສຸ ນ ອຸທ຺ຘຏໍ. ວິຫາເຣ ສມ຺ຠວນ຺ຕມ຺ປິ ຕຕ຺ຖ ປຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ນ ອຸທ຺ຘຏໍ. ກຸລໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ສາມິໂກ, ຕສ຺ມາ ‘‘ເອກກຸລສ຺ສ ນານາກຸລສ຺ສາ’’ຕິ ອິມິນາ ຄາມາທີນໍ ຈຸທ຺ທສນ຺ນໍ ຈີວຣນິກ຺ເຂປຏ຺ຐານານໍ ສາຘາຣຓາສາຘາຣຓຠາວໍ ທີເປຕິ. ອຊ຺ໂຌກາສສ຺ສ ປນ ອສມ຺ຠວໂຕ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ເອກກຸລສ຺ສ, ນານາກຸລສ຺ສ ຈ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ເຕສຸ ຄາມາທີສຸ ປຣິຫາຣວິເສໂສ ກິຎ຺ຈາປິ ນຕ຺ຖິ, ປຣິກ຺ຂິຕ຺ເຕສຸ ປນ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ເອກນານາກຸລຄ຺ຄຫຓໍ, ເອກນານູປຈາຣຄ຺ຄຫຓຎ຺ຈ ສາຕ຺ຖກນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖປິ ອຍໍ ວິເສໂສ – ສຕ຺ເຖ, ຣຸກ຺ຂມູເລ ຈ ກຸລເຠທໂຕວ ເຠໂທ, ໂນປຈາຣເຠທໂຕ. ອຊ຺ໂຌກາເສ ອຸປຈາຣເຠທໂຕ ຈ, ໂສ ປນ ປາຬິຍໍ ນ ທສ຺ສິໂຕຕິ. ‘‘ຕໍ ປມາຓໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາຕິ ວຈນໂຕ ອາກາເສປິ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍຣຕນປ຺ປມາເຓ ໂທໂສ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

໔໗໙. ‘‘ສຠາ’’ຕິ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄໍ. ‘‘ສຠາຍ’’ນ຺ຕິ ນປຸໍສກລິງ຺ຄໍ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ລິງ຺ຄພ຺ຍຕ຺ຕນເຍນາ’’ຕິ. ນປຸໍສກລິງ຺ຄທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ກິຣ ‘‘ສຠາຍ’’ນ຺ຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວເສນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ, ຕສ຺ສ ອນຸປໂຍຄຕ຺ຕາ ‘‘ທ຺ວາຣມູລ’’ນ຺ຕິປິ. ອຕ຺ຕໂນ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ອນິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວີຖິຫຕ຺ຖປາໂສ ນ ຣກ຺ຂຕິ, ຍສ຺ມິໍ ຆເຣ ຈີວຣໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມິໍ ຆເຣ ວຕ຺ຖພ຺ພໍ. ‘‘ສຠາເຍ ວາ ວຕ຺ຖພ຺ພໍ ທ຺ວາຣມູເລ ວາ, ຫຕ຺ຖປາສາ ວາ ນ ວິຊຫິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຫຕ຺ຖປາເສເຍວ ອຣຸຓໍ ອຸຏ຺ຐເປຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ນິຍມິຕຕ຺ຕາ ຊານິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາຕິ ເຈ? ອນ຺ໂຕຆເຣ ນ ສກ຺ກາ, ຕຖາ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຍຸຕ຺ຕິ ປມາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍມຕ຺ໂຖ ອຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ປກາສິໂຕ, ປຸນປິ ຂຸທ຺ທກຄາເມ ສພ຺ພສາຘາຣຓຄາມທ຺ວາຣວເສນ. ສເຈ ຕສ຺ສ ທ຺ວາຣທ຺ວຍໍ ໂຫຕິ, ມຊ຺ເຌ ຈ ຆຣສຠາຍໍ, ຍຕ຺ຖິຈ຺ຉຕິ, ຕຕ຺ຖ ວສິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ.

໔໘໐-໑. ຍານິ ນິເວສນາທີນິ ຄາມສງ຺ຂ຺ຍໍ ນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕານິ ນິເວສນາທີນີຕິ ອຘິປ຺ເປຕານິ. ອຊ຺ໂຌກາເສ ອປຣິສງ຺ກິຕມ຺ປິ ຈີວຣໍ ອຕິເຣກສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕເຣ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ໂຫຕິ, ເອຕ຺ຖ ອນ຺ໂຕສີມຕາ ນ ຣກ຺ຂຕິ, ສຕ຺ເຖ ປນ ຣກ຺ຂຕິ. ‘‘ນທີປຣິຫາໂຣ ຈ ລພ຺ຠຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ອຸທກຸກ຺ເຂປສີມາຍໍ ປຣິຫາໂຣ ລພ຺ຠຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ. ສາມນ຺ຕວິຫາໂຣ ເຈ ເອກສີໂມ, ຈີວຣໍ ນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ.

ອິທານິ –

‘‘ຉິນ຺ນໍ ຘຸຕງ຺ຄໍ ສາສງ຺ກ-ສມ຺ມໂຕ ສນ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣໍ;

ອຈີວຣສ຺ສານາປຕ຺ຕິ, ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາຣາທິສິທ຺ຘິໂຕ’’ຕິ. –

ອິທໍ ປກິຓ຺ຓກໍ, ຕຕ຺ຖາຍໍ ໂຈທນາປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ ວິນິຈ຺ຉໂຍ – ເກຈິ ‘‘ທິຄຸຓໍ ສງ຺ຆາຏິ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໔໘) ວຈນໂຕ ‘‘ເອກຈ຺ຈິກາ ສງ຺ຆາຏິປິ ນາຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພາ. ສເຈ ອຘິຏ຺ຐາຕິ ນ ຣຸຫຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປທາເປກ຺ຂານມ຺ປິ ທິຄຸຓເມວ ສງ຺ຆາຏິໍ ທຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປາເທນ຺ຕິ, ເຕ ອິມິນາ ສຸຕ຺ຕເລເສນ ສຎ຺ຎາເປຕພ຺ພາ. ຠຄວຕາ ຫິ ‘‘ຉິນ຺ນກໍ ສງ຺ຆາຏິໍ ຉິນ຺ນກໍ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ຉິນ຺ນກໍ ອນ຺ຕຣວາສກ’’ນ຺ຕິ ປຐມໍ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ. ຕໂຕ ‘‘ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຕິຈີວເຣ ກຣິຍມາເນ ສພ຺ພໍ ຉິນ຺ນກໍ ນປ຺ປໂຫຕິ. ທ຺ເວ ຉິນ຺ນການິ ເອກໍ ອຈ຺ຉິນ຺ນກໍ ນປ຺ປໂຫຕິ. ທ຺ເວ ອຈ຺ຉິນ຺ນການິ ເອກໍ ຉິນ຺ນກໍ ນປ຺ປໂຫຕີ’’ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນ຺ວາຘິກມ຺ປິ ອາໂຣເປຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໖໐) ອນຸຎ຺ຎາຕໍ, ຕສ຺ມາ ເອກຈ຺ຈິກາປິ ສງ຺ຆາຏິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ. ຍາ ຉິຊ຺ຊມານາ ນປ຺ປໂຫຕິ, ຕສ຺ສາ ກຸໂຕ ທິຄຸຓຕາຕິ. ອຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິສ຺ສ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອນ຺ວາຘິກມ຺ປິ ອາໂຣເປຕຸນ຺ຕິ ອາຄນ຺ຕຸກປຕ຺ຕມ຺ປິ ທາຕຸໍ. ອິທໍ ປນ ອປ຺ປໂຫນເກ ອາໂຣເປຕພ຺ພໍ. ສເຈ ປໂຫຕິ, ອາຄນ຺ຕຸກປຕ຺ຕໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຉິນ຺ທິຕພ຺ພເມວາ’’ຕິ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໖໐). ກຖິນໍ ປນ ຉິນ຺ນກເມວ ວຏ຺ຏຕິ ອາເວຓິກລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ, ‘‘ຉິນ຺ນກໍ ທິຄຸຓໍ ນປ຺ປໂຫຕີ’’ຕິ ວຈນາຠາວໂຕ ຈາຕິ ສນ຺ນິຏ຺ຐານເມຕ຺ຖ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ.

ຘຸຕງ຺ຄນ຺ຕິ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນານໍ ເຕຈີວຣິກຘຸຕງ຺ຄາຠາວໂຕ ຕິຈີວເຣເນວ ເຕຈີວຣິໂກຕິ. ເຕສໍ ອຘິຏ຺ຐານາຠາວໂຕ ‘‘ອຘິຏ຺ຐິເຕເນວາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ໂຫຕູຕິ ເຈ? ນ, ຘຸຕງ຺ຄເຠເທນ ວິໂຣຘປ຺ປສງ຺ຄໂຕ. ຈຕຸຕ຺ຖຈີວຣສາທິຍເນນ ຫິ ຘຸຕງ຺ຄເຠໂທ, ນ ຕິຈີວຣວິປ຺ປວາເສນ, ນາປິ ອຕິເຣກຈີວຣສາທິຍເນນ, ນາປິ ອຕິເຣກຈີວຣຘາຣເຓນ. ຍສ຺ມາ ປນ ຠິກ຺ຂູນໍເຍວ ຠຄວຕາ ອຘິຏ຺ຐານວເສນ ນວ ຈີວຣານິ ອນຸຎ຺ຎາຕານິ, ຊາຕິວເສນ ຈ ວຸຕ຺ຕານິ, ນ ເອວໍ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນານໍ. ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ຈີວຣນິຍມາຠາວາ ນ ຕໍ ຘຸຕງ຺ຄໍ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ ຄຫຏ຺ຐານໍ ວິຍ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ສມາທານວິຘາເນ ອວຈນໂຕ ຈ ສນ຺ນິຏ຺ຐານເມຕ຺ຖ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ.

ສາສງ຺ກສມ຺ມໂຕຕິ ກງ຺ຂາວິຕຣຓິຍໍ ສາສງ຺ກສິກ຺ຂາປເທ ວິສຸໍ ອງ຺ຄານິ ນ ວຸຕ຺ຕານິ, ‘‘ເສສເມຕ຺ຖ ຈີວຣວຄ຺ຄສ຺ສ ທຸຕິຍສິກ຺ຂາປເທ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ສາສງ຺ກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຈ ປເນຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຣຕ຺ຕິວິປ຺ປວາໂສ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ອງ຺ຄໍ, ອິຘ ຉາຣຕ຺ຕວິປ຺ປວາໂສ, ອຍເມຕ຺ຖ ວິເສໂສຕິ, ຕສ຺ມາ ອງ຺ຄສາມຎ຺ຎໂຕ, ສມ຺ມຸຕິສາມຎ຺ຎໂຕ ຈ ສາສງ຺ກສິກ຺ຂາປທເມວ ວທນ຺ຕິ. ອິທໍ ນິປ຺ປເທສໍ, ຕໍ ສປ຺ປເທສໍ ມາສປຣມຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖ ພຫິຄາເມປິ ຄາມສີມໍ ໂອກ຺ກມິຕ຺ວາ ວສິຕ຺ວາ ປກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ, ອິຘ ນ ຕຖາ, ອິຘ ອນນ຺ຕເຣ ອນນ຺ຕເຣ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມເນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ, ຕຕ຺ຖ ສຕ຺ຕເມຕິ ອຍໍ ອິເມສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ວິເສໂສ. ອງ຺ຄານິ ປນ ຈີວຣນິກ຺ເຂປງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ວິປຣິຍາເຍນ, ອິຘ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຈ ສິທ຺ຘຕ຺ຕາ ນ ວຸຕ຺ຕານິ. ຕານິ ກາມໍ ນ ວຸຕ຺ຕານິ, ຕຖາປິ ຈຕຸຕ຺ຖມງ຺ຄໍ ວິເສສິຕພ຺ພໍ, ນ ປນ ວິເສສິຕໍ. ກິໍກາຣຓາ? ອິຘ ວຸຕ຺ຕນິສ຺ສຊ຺ຊນກ຺ກເມນ ນິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອາປຕ຺ຕິເທສນໂຕ, ຕຕ຺ຖາປນ຺ນາປຕ຺ຕິວິໂມກ຺ຂທີປນຕ຺ຖໍ. ສໍວຈ຺ຉຣວິປ຺ປວຸຕ຺ຖມ຺ປິ ຣຕ຺ຕິວິປ຺ປວຸຕ຺ຖເມວ, ປເຄວ ຉາຣຕ຺ຕໍ ວິປ຺ປວຸຕ຺ຖໍ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ຕຕ຺ຖ ຍຖາວຸຕ຺ຕອງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສຕິ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ເຫມນ຺ເຕ ວາ ຄິມ຺ເຫ ວາ ນິສ຺ສຊ຺ຊຕິ ເຈ? ອິຘ ວຸຕ຺ຕນເຍນາປິ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຎາປນຕ຺ຖໍ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ອງ຺ຄໍ ນ ວິເສສິຕນ຺ຕິ ໂນ ຕກ຺ໂກຕິ ອາຈຣິໂຍ. ມາສາຕິກ຺ກນ຺ຕມ຺ປິ ຈີວຣໍ ‘‘ທສາຫາຕິກ຺ກນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ນິສ຺ສຏ຺ຐເມວ. ທ຺ວເຍນ ອູນມາສໍ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ທສາຫາຕິກ຺ກນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ມາສາຕິກ຺ກນ຺ຕນ຺ຕິ ເອເກ. ຕຖາປິ ສເຈ ປຈ຺ຈາສາຈີວຣໍ ໂຫຕິ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ‘‘ທສາຫາຕິກ຺ກນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ, ມູລຈີວຣໍ ປນ ‘‘ມາສາຕິກ຺ກນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ.

‘‘ສນ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ສງ຺ຆາຏິ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ຈີວຣ’’ນ຺ຕິ ວາ ກິໍ ຕິຈີວຣໍ, ອຸທາຫຸ ອຎ຺ຎມ຺ປີຕິ. ກິຎ຺ເຈຕ຺ຖ – ຍທິ ຕິຈີວຣເມວ ປຏິສິທ຺ຘໍ, ປຣິຍາປນ຺ນວເສນ ອຈ຺ຉິນ຺ນຈີວຣຈ຺ຉິນ຺ທນໂຘວາປນວິຎ຺ຎຕ຺ຕິອາທິວິໂຣໂຘ. ອຖ ອຎ຺ຎມ຺ປິ, ‘‘ນິຏ຺ຐິຕຈີວຣສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທິນາ ວິໂຣໂຘຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ນ ນິຍມໂຕ ເວທິຕພ຺ພໍ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ຄເຫຕພ຺ພໂຕ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ຈີວຣໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ສນ຺ຕຣຸຕ຺ຕເຣນ ຊນປທຈາຣິກໍ ປກ຺ກມນ຺ຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໔໗໑) ເອວມາທີສຸ ຕິຈີວຣເມວ. ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ສນ຺ຕຣຸຕ຺ຕເຣນ ຄາໂມ ປວິສິຕພ຺ໂພ, ສນ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣປຣມໍ ຕໂຕ ຈີວຣໍ ສາຘິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທີສຸ ຍໍກິຎ຺ຈິ, ຕຖາ ສຄຸຓໍ ກຕ຺ວາ ສງ຺ຆາຏິໂຍ ທາຕພ຺ພາ, ນິວາສນໍ ທາຕພ຺ພໍ, ສງ຺ຆາຏິ ທາຕພ຺ພາ, ຫນ຺ທ ເຕ, ອາວຸໂສ, ສງ຺ຆາຏິ, ເທຫິ ເມ ປຏນ຺ຕິອາທີສຸ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ສພ຺ພຎ຺ຫິ ຈີວຣໍ ສງ຺ຆຏິຕຏ຺ເຐນ ‘ສງ຺ຆາຏີ’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ. ຕຖາ ‘‘ນິຏ຺ຐິຕຈີວຣສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປີຕິ ເອເກ. ອນ຺ໂຕສມເຍ ຫິ ຍາວທຕ຺ຖໍ ຈີວຣໍ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ກຣິຍມານໍ ກທາ ນິຏ຺ຐານໍ ຄຈ຺ຉິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ ຕິຈີວຣເມວາຕິ ເອເກ. ອຈີວຣສ຺ສານາປຕ຺ຕິ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາຣາທິສິທ຺ຘິໂຕຕິ ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ອຸໂທສິຕສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ນິປ຺ປໂຍຊນຠາວປ຺ປສງ຺ຄໂຕ ຕິຈີວຣວິປ຺ປວາເສ ເຕຈີວຣສ຺ສ ອາປຕ຺ຕີຕິ ເອເກ. ຕຕ຺ເຖຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ນ ໂຫຕິ ອາປຕ຺ຕິ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘາຣາທິສິທ຺ຘິໂຕ. ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ອນ຺ໂຕອຣຸເຓ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣຕິ, ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕີ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຎຖາ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣນ຺ຕສ຺ສ, ອນ຺ໂຕອຣຸເຓ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ຕສ຺ສ ຈ ຍາວ ອຎ຺ໂຎ ນາຘິຏ຺ຐາຕິ, ຕາວ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ. ອຎ຺ຎຖາ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕເຣນ ວິປ຺ປວາສສ຺ສາຕິ ວິປ຺ປວາສໂຕ ຍຖາຣຸຕໍເຍວ ສຕິ ວິປ຺ປວາເສ ວິປ຺ປວາສໂຕ ອວິປ຺ປວາເສ ສຕິ ອວິປ຺ປວາສໂຕຕິ.

ອຸໂທສິຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ຕຕິຍກຖິນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໙໗. ນປ຺ປໂຫຕີຕິ ລາມກປຣິຈ຺ເຉທໍ ນ ປາປຸຓາຕິ, ເຕເນວ ຕິຈີວຣສ຺ສ ມຸຏ຺ຐິປຎ຺ຈກາທິລາມກປຣິຈ຺ເຉໂທວ ຕາວ ວຸຕ຺ໂຕ. ຈີວເຣ ປຈ຺ຈາສາ ຈີວຣປຈ຺ຈາສາ. ເຕເນຕໍ ທີເປຕິ – ຕໍ ຈີວຣໍ ປຈ຺ຉາ ລພ຺ຠຕຸ ວາ ມາ ວາ, ຍາວ ສາ ປຈ຺ຈາສາ ຉິຊ຺ຊຕິ, ຕາວ ອິທໍ ມູລຈີວຣໍ ຐເປຕຸໍ ອນຸຊານາມີຕິ. ‘‘ຈີວຣປຈ຺ຈາສາ’’ຕິ ມຣິຍາທຕ຺ເຖ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນໍ, ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ວາ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ ກຕໍ.

໔໙໙-໕໐໐. ນິຏ຺ຐິຕຈີວຣສ຺ມິໍ …ເປ… ຈີວຣາສາ ວາ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ນາຕິອາທິມ຺ຫິ ຕີສຸ ຈີວເຣສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ກຕໍ ໂຫຕິ, ເສສາ ອຕ຺ຖິ, ຣກ຺ຂຕິ. ຈີວຣປລິໂພຘສ຺ສ ອຸປຈ຺ເຉເທ, ອຸພ຺ຠຕສ຺ມິຎ຺ຈ ກຖິເນ ສມເຍ ວາ ເຫມນ຺ຕສ຺ສ ສມເຍ ວາ ອກາລຈີວຣໍ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ຂິປ຺ປເມວ ກາເຣຕພ຺ພໍ. ສຕິ ປາຣິປູຣິຍາ ປຈ຺ຈາສາ ນ ຣກ຺ຂຕິ, ອສຕິ ນຕ຺ຖິ ເຈ ປຈ຺ຈາສາ, ນ ຣກ຺ຂຕິ. ‘‘ອນຕ຺ຖເຕ ກຖິເນ ເອກາທສມາເສ ອຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ອປຣກຕ຺ຕິກາ ອຕ຺ຖເຕ ວາ ອນຕ຺ຖເຕ ວາ ສມໂຍວ. ເຫມນ຺ໂຕ ສິຍາ ສມໂຍ ອຕ຺ຖເຕ, ສິຍາ ອສມໂຍ ອນຕ຺ຖເຕ. ຕໂຕ ປຣໍ ເອກໍສໂຕ ອສມໂຍ ວາຕິ. ‘‘ອາທິສ຺ສ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ອິຘ ອລພ຺ຠມານມ຺ປິ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ທຸຕິຍນິສ຺ສຄ຺ຄິເຍ (ປາຈິ. ໗໓໘ ອາທໂຍ) ເສສໍ ອກາລຈີວຣໍ ວິຍ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ຆສ຺ສ ‘‘ສມ຺ປຕ຺ຕາ ຠາເຊນ຺ຕູ’’ຕິ ເອວໍ ອາທິສ຺ສ ທິນ຺ນເມວ ‘‘ອກາລຈີວຣໍ ກາລຈີວຣ’’ນ຺ຕິ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຠາເຊນ຺ຕິຍາ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ. ຕຖາ ຫິ ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ‘‘ອກາລຈີວຣໍ ນາມ ອນຕ຺ຖເຕ ກຖິເນ ເອກາທສມາເສ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ອຕ຺ຖເຕ ກຖິເນ ສຕ຺ຕມາເສ ອຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍສມ຺ປທມິທໍ. ຍທິ ເອວໍ ‘‘ເອກປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອິທໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ທມ຺ຫີຕິ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ກິມຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຫິ ຕໍ ຠາຊນີຍນ຺ຕິ ເຈ? ອຠາຊນີຍສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຍຖາ ສງ຺ຆສ຺ສ ອາທິສ຺ສ ທິນ຺ນໍ ອຕ຺ຖຕກຖິເນຫິ ເອວ ຠິກ຺ຂູຫິ ອຠາຊນີຍຕ຺ຕາ ອກາລຈີວຣໍ ນາມ ຊາຕໍ, ເອວໍ ປຸຄ຺ຄລິກມ຺ປິ ອິຕເຣຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ກສ຺ສຈິ ສິຍາ ‘‘ອາທິສ຺ສ ທິນ຺ນມ຺ປິ ທສາຫເມວ ປຣິຫາຣໍ ລຠຕີ’’ຕິ. ຕສ຺ເສຕໍ ປາຏິກງ຺ຂໍ. ປຐມກຖິເນ ‘‘ນິຏ຺ຐິຕຈີວຣສ຺ມິໍ ຠິກ຺ຂຸນາ ອຸພ຺ຠຕສ຺ມິໍ ກຖິເນ’’ຕິ ອິທຎ຺ຫິ ນິຣຕ຺ຖກນ຺ຕິ. ອນຸພ຺ຠຕສ຺ມິມ຺ປິ ຫິ ກຖິເນ ທສາຫປຣມເມວ ຘາເຣຕພ຺ພນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ອນາທິສ຺ສ ທິນ຺ນເມວ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ ສິຍາຕິ ເຈ? ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ອນາທິສ຺ສ ທິນ຺ນມ຺ປິ ອນຕ຺ຖຕກຖິນານໍ ອປຣກຕ຺ຕິກາຍ ທສາຫເມວ ປຣິຫາຣໍ ລຠຕິ ‘‘ນິຏ຺ຐິຕຈີວຣສ຺ມິໍ ຠິກ຺ຂຸນາ ອຸພ຺ຠຕສ຺ມິໍ ກຖິເນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອາມນ຺ຕາຕິ ເຈ? ‘‘ອນຕ຺ຖເຕ ກຖິເນ ເອກາທສມາເສ ອຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ວຈເນນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ, ຕສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍເນເວຕ຺ຖ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ.

ອນຸຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຐມສິກ຺ຂາປເທ ສພ຺ພຈີວຣານໍ ຍາວທຕ຺ຖຈີວຣວເສນ ກຖິນມາສພ຺ຠນ຺ຕເຣ ທສາຫາຕິກ຺ກເມປິ ອນາປຕ຺ຕິ ປຣິຫາຣສ຺ສ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ. ຍຖາ ກຖິນມາສພ຺ຠນ຺ຕເຣ ອາທິສ຺ສ ທິນ຺ນມກາລຈີວຣໍ ກາລຈີວຣປຣິຫາຣເມວ ລຠຕິ, ຕຖາ ອິຕຣມາເສປິ ລຠຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ມາ ເອວໍ ‘ນິຏ຺ຐິຕຈີວຣສ຺ມິໍ ຠິກ຺ຂຸນາ ອຸພ຺ຠຕສ຺ມິໍ ກຖິເນ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປເນວ ຈີວຣໍ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍາ’ຕິອາທິນາ ສິກ຺ຂາປເທ ສິທ຺ເຘປິ ອນຕ຺ຖຕກຖິນານໍ ປຈ຺ຉິມກຕ຺ຕິກມາສໍ ອນຸຊານນ຺ເຕນ ‘ອກາລຈີວຣໍ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍາ’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວຎ຺ຫິ ອວຸຕ຺ເຕ ອກາລຈີວຣໍ ນາມ ‘ອນຕ຺ຖເຕ ກຖິເນ ເອກາທສມາເສ ອຸປ຺ປນ຺ນ’ນ຺ຕິ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ. ເອວຎ຺ຫິ ວຈນໂຕ ອນຕ຺ຖຕກຖິນານໍ ອຕ຺ຖຕກຖິນານໍ ວິຍ ສພ຺ພຈີວຣານໍ ປຈ຺ຉິມກຕ຺ຕິກມາເສ ທສາຫາຕິກ຺ກເມ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ນ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ.

ຠິຍ຺ໂຍປິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ – ຍໍ ປນ ມຍາ ‘‘ປຐມກຖິເນ ທສາຫປຣມໍ ອຕິເຣກຈີວຣໍ ຘາເຣຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ, ຕມ຺ປິ ກຖິນມາສໂຕ ພຫິ ອຸປ຺ປນ຺ນເມວ, ນ ອນ຺ໂຕຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ທີປິໂຕ ໂຫຕິ. ກຖໍ? ອຕິເຣກຈີວຣສ຺ສ ທສາຫປຣິຫາຣໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພາປຕ຺ຕິໍ ‘‘ນິຏ຺ຐິຕຈີວຣສ຺ມິໍ ຠິກ຺ຂຸນາ ອຸພ຺ຠຕສ຺ມິໍ ກຖິເນ’’ຕິ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ກຖິນພ຺ຠນ຺ຕເຣ ວາເຣຕ຺ວາ ຕໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ອຸປ຺ປນ຺ເນສຸ ທສາຫາຕິກ຺ກເມ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພາປຕ຺ຕິໍ ອິມິນາ ສິກ຺ຂາປເທນ ວາເຣຕຸໍ ‘‘ອກາລຈີວຣໍ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ‘‘ກາເລປິ ອາທິສ຺ສ ທິນ຺ນໍ, ເອຕໍ ອກາລຈີວຣໍ ນາມາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ກຖິນຸພ຺ຠາຣໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ທສາຫປຣິຫາຣໍ ນ ລຠຕີຕິ ທີປິຕໍ ໂຫຕິ, ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ປຸນ ກຖິນຸພ຺ຠາຣໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ປຎ຺ຈ ທິວສານິ ລຠຕີຕິ ປສງ຺ໂຄປິ ‘‘ນິຏ຺ຐິຕຈີວຣສ຺ມິໍ ຠິກ຺ຂຸນາ ອຸພ຺ຠຕສ຺ມິໍ ກຖິເນ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປເນວ ອກາລຈີວຣໍ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ…ເປ… ຂິປ຺ປເມວ ກາເຣຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອກາລຈີວຣສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກາລໍ ນິຍເມຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນິວາຣິໂຕ ໂຫຕິ, ຕທຸຠເຍນ ກຖິນພ຺ຠນ຺ຕເຣ ອຸປ຺ປນ຺ນຈີວຣໍ ກຖິນຸພ຺ຠາຣໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ເອກທິວສມ຺ປິ ປຣິຫາຣໍ ນ ລຠຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ ໂຫຕິ. ເອວໍ ອປເຣ ວທນ຺ຕີຕິ.

ປຸນປິ ວຸຕ຺ຕໍ – ອາຈຣິຍາ ປນ ເອວໍ ວເທຍ຺ຍຸໍ ‘‘ນິຏ຺ຐິຕຈີວຣສ຺ມິໍ ຠິກ຺ຂຸນາ ອຸພ຺ຠຕສ຺ມິໍ ກຖິເນ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປເນວ ອກາລຈີວຣໍ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ນິຏ຺ຐິຕຈີວຣສ຺ມິໍ ຠິກ຺ຂຸນາ ອຸພ຺ຠຕສ຺ມິໍ ກຖິເນ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ເອວໍ ວິຎ຺ຎາເປຕິ ‘‘ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ຕິຓ຺ຓນ຺ນມ຺ປິ ອກາລຈີວຣານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ອຠາວ’’ນ຺ຕິ. ກສ຺ມາ ປນ ປທຠາຊເນ ວິຕ຺ຖາຣິຕານີຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ອິທໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ອຘິຏ຺ຐານໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ກິນ຺ຕຸ ປຐເມ ທສາຫໍ ອນຸຊານິຕ຺ວາ ຕສ຺ມິໍ ອປ຺ປໂຫນ຺ເຕ ສເຈ ປຈ຺ຈາສາ ອຕ຺ຖິ, ຕເມວ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ມາສໍ ອນຸຊານນ຺ໂຕ ອິມມ຺ປິ ອຕ຺ຖວິເສສໍ ທີເປຕິ ອກາລຈີວຣໍ ນາມ ສມ຺ມຸຂີຠູເຕນ ຠາເຊຕພ຺ພນ຺ຕິປິ ທີເປຕິ. ຕໍ ປນ ‘‘ອາກງ຺ຂມາເນນ ຠິກ຺ຂຸນາ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສິກ຺ຂາປເທນ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕີຓິປິ ປທຠາຊເນ ວິຕ຺ຖາຣິຕານີຕິ.

‘‘ຂິປ຺ປເມວ ກາເຣຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສາຫາ ກາເຣຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ປນ ປໂຫນກຠາເວ ປຸຣິມສິກ຺ຂາປທລກ຺ຂເຓນາຕິ ທີເປຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ເອວໍ ສີຆນ຺ຕິ ວາ ລຫຸນ຺ຕິ ວາ’’ຕິອາທິນາ ອວຕ຺ວາ ‘‘ທສາຫາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຖຕກຖິນສ຺ສ ເອວໍ ໂຫຕຸ, ອນຕ຺ຖເຕ ປນ ກຖິເນ ກຖນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອນຕ຺ຖຕສ຺ສ ປຏິກ຺ເຂປຕໍ ທສ຺ເສຕີຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ວິຆາຕໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ. ເອກຕິໍເສ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມເນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍນ຺ຕິ ມຫນ຺ເຕນປິ ປຈ຺ຈາສາຈີວເຣນ ສຫ ຆຏິຕມ຺ປິ ຕພ຺ຠາວໍ ອນຸປຕິຕ຺ວາ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ໂຫຕິ ສຕິ ປຈ຺ຉິມປ຺ປມາຓສມ຺ຠເວ, ອສຕິ ນ ໂຫຕິ, ປຸນ ຆຏິເຕ ໂຫຕິ, ອຎ຺ເຎນ ຆຏິເຕ ນ ໂຫຕິ. ຉິນ຺ນໍ ອຎ຺ຎວຕ຺ຖຸ ໂຫຕິ. ປຸພ຺ພປຣິຈ຺ເຉທໍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕໍ ຆຏິຕໍ ປຸນ ອຎ຺ຎປຣິຈ຺ເຉທໍ ລຠຕີຕິ ເອເກ, ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘‘ສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ອິທໍ ອກາລຈີວຣນ຺ຕິ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ທິນ຺ນ’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສງ຺ຆສ຺ສ ທິນ຺ເນ ອາປຕ຺ຕິ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ‘ໂສຕສ຺ສ ຣໂຫ’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ປທຸທ຺ຘາເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ສ ລາຠໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ເຈ? ສງ຺ຆໂຕ ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ອເນນ ສິທ຺ຘຕ຺ຕາ ອຘິກເມວາ’’ຕິ ຈ ‘‘ສງ຺ໂຆ ຈີວຣານິ ລຠິສ຺ສຕິ ຄໂຓ ວາ’ຕິອາທິນາປິ ປາໂຐ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄຓ຺ຐິປເທ ໂກສລ຺ລຕ຺ຖໍ ປນ ມຍາ ສພ຺ພໍ ລິຂິຕໍ, ສຸຏ຺ຐຸ ວິຈາເຣຕ຺ວາ ກເຖຕພ຺ພໍ.

ຕຕິຍກຖິນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ປຸຣາຓຈີວຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໐໓-໕໐໕. ຠຕ຺ຕວິສ຺ສຄ຺ຄນ຺ຕິ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານໍ. ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈາຘິຏ຺ຐານວິຠາຄນ຺ຕິ ໂປຣາຓາ. ຕຕ຺ຖ ນາມ ຕ຺ວນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຍາ ກຕກມ຺ເມ ເອວໍ ອກຕ຺ຕພ຺ເພ ສຕິ ໂຘວາປິສ຺ສສິ ນາມ. ອຖ ວາ ໂສ ນາມ ຕ຺ວນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸຠໂຕສງ຺ເຆ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາຕິ ຠິກ຺ຂູນໍ ສນ຺ຕິເກ ອຸປສມ຺ປທາຍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕທນຸປສງ຺ຄຠຍາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ປຸຣາຓຈີວຣ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸຣາຓຠາວທີປນຕ຺ຖເມວ ‘‘ສກິໍ ນິວຕ຺ຖມ຺ປິ ສກິໍ ປາຣຸຕມ຺ປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຈີວຣໍ ນາມ ຉນ຺ນໍ ຈີວຣານໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຈີວຣໍ ວິກປ຺ປນຸປຄໍ ປຈ຺ຉິມ’’ນ຺ຕິ ວຈນສ຺ສ ໂອກາໂສ ນ ຊາໂຕຕິ ເອເກ. ຍສ຺ມາ ວິກປ຺ປນຸປຄປຈ຺ຉິມໍ ອິຘ ນາຘິປ຺ເປຕໍ, ນິວາສນປາຣຸປນຸປຄເມວາຘິປ຺ເປຕໍ, ເຕເນວ ນິສີທນປຈ຺ຈຕ຺ຖຣເຓ ທຸກ຺ກຏໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອເກ. ຊາຕິປ຺ປມາຓາວຈນໂຕ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ປຸຣາຓວຕ຺ຖໍ ໂຘວາເປນ຺ຕສ຺ສ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍເມວ, ເຕເນວ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ຈີວຣໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ປຣິກ຺ຂາຣໍ ໂຘວາເປຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຖວິກມ຺ປິ ຫິ ອສຸຈິມກ຺ຂິຕໍ ປຣິຠຸຕ຺ຕໍ ໂຘວາເປຕິ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍເມວ ໂອຬາຣິກຕ຺ຕາ, ອປ຺ປຕິຣູປຕ຺ຕາ ຈ. ເຕເນວ ກງ຺ຂາວິຕຣຓິຍໍ ອິມສ຺ມິໍ ຐາເນ ຈີວຣປຣິຈ຺ເຉໂທ ນ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເອເກ, ວິຈາເຣຕ຺ວາ ຍຸຕ຺ຕຕຣໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ‘‘ຣຊິຕ຺ວາ ກປ຺ປໍ ກຕ຺ວາຕິ ກປ຺ປິຍໍ ກຕເມວ ນິວາເສຕຸໍ, ປາຣຸປິຕຸໍ ວາ ວຏ຺ຏຕິ, ເນຕຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມິນາ ຈ ມຊ຺ຌິມຕ຺ເຖຣວາໂທ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠິໂຕ ໂຫຕິ, ໂນປຕ຺ຖມ຺ຠິໂຕ. ຣຊິຕ຺ວາຕິອາທິ ປນ ວິນຍວິຘິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ມມ ຕກ຺ໂກ. ຍຖາ ອຎ຺ຎາຕິກາຍ ອຎ຺ຎາຕິກສຎ຺ຎີວາເຣ ຕີຓິ ຈຕຸກ຺ການິ, ເອວໍ ເວມຕິກຎາຕິກວາເຣສຸ ຈາຕິ ນວ ຈຕຸກ຺ການິ ໂຫນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖາຫ – ເອກວາຣໍ ໂຘວິຕ຺ວາ ໂຘວເນສຸ ຘຸຣໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຸນ ‘‘ທຸທ຺ໂຘຕ’’ນ຺ຕິ ມຎ຺ຎມານາ ໂຘວຕິ, ອນາປຕ຺ຕິຍາ ຠວິຕພ຺ພໍ, ທຸຕິຍວາຣໍ ອວຸຕ຺ຕາ ໂຘວຕິ ນາມ ໂຫຕີຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ສເຈ ຠິກ຺ຂຸ ‘‘ອລໍ ເອຕ຺ຕາວຕາ ໂຘເຕນາ’’ຕິ ປຏິກ຺ຂິປຕິ, ປຸນ ໂຘວນ຺ຕີ ອວຸຕ຺ຕາ ໂຘວຕິ ນາມາຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ໂນ ເຈ, ວຸຕ຺ຕາວ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ລິງ຺ຄປຣິວຕ຺ຕເນ ເອກໂຕອຸປສມ຺ປນ຺ນາຍ ວເສນ ອາປຕ຺ຕິ ສາກິຍານີນໍ ວິຍ.

໕໐໖. ເອເກນ ວຕ຺ຖຸນາຕິ ເຍນ ເກນຈິ ປຐເມນ. ‘‘ຕິຓ຺ຓໍ ຈຕຸກ຺ການໍ ວເສນາ’’ຕິ ປາໂຐ. ຠິກ຺ຂູນໍ ສນ຺ຕິເກ ອຏ຺ຐວາຈິກາຍ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາຍ ປາກຏຕ຺ຕາ ຕໍ ອວຕ຺ວາ ສາກິຍານິໂຍວ ວຸຕ຺ຕາ ອປາກຏຕ຺ຕາ.

ປຸຣາຓຈີວຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ຈີວຣປຏິຄ຺ຄຫຓສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໐໘-໕໑໐. ອປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ສິກ຺ຂາປເທຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຄຓມ຺ຫາ ໂອຫີຍນສິກ຺ຂາປເທ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ອຣຎ຺ຎວາສີນິເສຘນສິກ຺ຂາປເທ ອປຎ຺ຎຕ຺ເຕຕິ ເອເກ, ‘‘ຕໍ ນ ສຸນ຺ທຣ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ວິຫຕ຺ຖຕາຍາຕິ ອາຍາເສນ.

໕໑໒. ອຸປຈາໂຣຕິ ທ຺ວາທສຫຕ຺ໂຖ. ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ, ກຸຣຸນ຺ທິຍຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ຘມ຺ມກຖິກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ພຫູສຸ ຈີວເຣສຸ ມຫາຊເນນ ປສາທທານວເສນ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ເຕສຸ ປຸນທິວເສ ‘‘ອຸປາສການໍ ປສາທທານານິ ເອຕານີ’’ຕິ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ, ‘‘ຠິກ຺ຂຸນີຫິປິ ທິນ຺ນານິ ອິຘ ສນ຺ຕີ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫໂຕ ໂທໂສ. ຕໍ ອຈິຕ຺ຕກຠາເວນາຕິ ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ທິນ຺ນຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ພຫູສຸ ຕສ຺ສາ ຈີວຣສ຺ສ ອຊານເນນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປໍສຸກູລໍ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາຕິ ‘‘ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ນຸ ໂຂ ທິນ຺ນໍ ສິຍາ’’ຕິ ອວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ‘‘ປໍສຸກູລໍ ຄຓ຺ຫາມີ’’ຕິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ວຏ຺ຏຕິ. ກຸຣຸນ຺ທິອາທີສຸ ວຸຕ຺ໂຕປິ ອຕ຺ໂຖ ອຍເມວ, ເອກໍ, ‘‘ອຈິຕ຺ຕກຠາເວນາ’’ຕິ ວຈເນນ ‘‘ຍຖາ ຕຖາ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອຸປ຺ປໂຖວ ປຏິເສຘິໂຕຕິ ອປເຣ. ເອວໍ ຘມ຺ມສິຣິຕ຺ເຖໂຣ ນ ວທຕິ, ອຸຊຸກເມວ ວທຕີຕິ ປປຎ຺ຈິຕໍ. ຕສ຺ເສວ ວິສໂຍ, ຕສ຺ສາຍໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ຍຖາ ‘‘ປໍສຸກູລໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສຕີຕິ ຐປິຕໍ ກາມໍ ຠິກ຺ຂຸນິສນ຺ຕກມ຺ປິ ອວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ປໍສຸກູລໍ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາ ຘມ຺ມກຖິກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ທິນ຺ນມ຺ປິ ອປຎ຺ຎາຍມານໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ, ກຸຣຸນ຺ທິຍຎ຺ຈ ອຈິຕ຺ຕກຠາເວນ ນ ສເມຕີຕິ. ປຏິກ຺ເຂໂປ ປນ ວິກປ຺ປຄ຺ຄຫເຓ ເອວ ຣຸຫຕິ. ອຎ຺ຎຖາ ປຸພ຺ພາປຣໍ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ. ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ປໍສຸກູເລນ ອສມານຕ຺ຕາ. ປໍສຸກູລຠາເວນ ສງ຺ກາຣກູຏາທີສຸ ຐປິຕໍ ຠິກ຺ຂຸນີຫິ, ນ ຕໍ ຕສ຺ສາ ສນ຺ຕກໍ ຫຸຕ຺ວາ ຐິຕໍ ໂຫຕິ. ອສ຺ສາມິກຎ຺ຫິ ປໍສຸກູລໍ ສພ຺ພສາຘາຣຓຎ຺ຈ, ອຎ຺ໂຎປິ ຄເຫຕຸໍ ລຠຕິ. ອິທໍ ປຸພ຺ເພວ ‘‘ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ຈີວຣ’’ນ຺ຕິ ຊານິຕ຺ວາປິ ປໍສຸກູລິໂກ ຄເຫຕຸໍ ລຠຕິ ຕທາ ຕສ຺ສາ ອສນ຺ຕກຕ຺ຕາ. ‘‘ປໍສຸກູລໍ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ’’ຕິ ສລ຺ເລຂກ຺ກມນິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ມໍສໍ ທທນ຺ເຕນ ຕຖາຄເຕນ ສລ຺ເລຂໂຕ ກປ຺ປິຍມ຺ປິ ຠຸຕ຺ຕໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ຈີວຣມາຫ ໂຍ ມໍສໍ ກຖນ຺ຕິ ສຍມາທິເສຍ຺ຍາຕິ.

ອຈິຕ຺ຕກຕ຺ຕາ ກຖໍ ປໍສຸກູລໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເຈ? ຕາຍ ຕສ຺ສ ອທິນ຺ນຕ຺ຕາ, ຠິກ຺ຂຸນາປິ ຕໂຕ ຠິກ຺ຂຸນິໂຕ ອຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຈ. ອສ຺ສາມິກມ຺ປິ ຫິ ປໍສຸກູລໍ ອຎ຺ຎິສ຺ສາ ຫຕ຺ຖໂຕ ຄຓ຺ຫາຕິ, ນ ວຏ຺ຏຕິ ‘‘ອຎ຺ຎາຕິກາຍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຈີວຣໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂຓສມ຺ຠວໂຕ. ອຎ຺ຎາຕິກາຍ ສນ຺ຕກໍ ຎາຕິກາຍ ຫຕ຺ຖໂຕ ຄຓ຺ຫາຕິ, ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອເກ. ຍຖາ ສິກ຺ຂມານສາມເຓຣາທີນໍ ຫຕ຺ຖໂຕ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ, ຕຖາ ກງ຺ຂາວິຕຣຓິຍຎ຺ຈ ‘‘ອຎ຺ຎາຕິກາຍ ຫຕ຺ຖໂຕ ຄຫຓ’’ນ຺ຕິ (ກງຂາ. ອຏ຺ຐ. ຈີວຣປ຺ປຏິຄ຺ຄຫຓສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ອງ຺ຄໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຎາຕິກາຍ ສນ຺ຕກໍ ສິກ຺ຂມານາຍ, ສາມເຓຣິຍາ, ອຸປາສກສ຺ສ, ອຸປາສິກາຍ, ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ, ສາມເຓຣສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ອຎ຺ຎາຕິກາຍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຫຕ຺ຖໂຕ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ຈ ອນາປຕ຺ຕິ ເອວໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕລກ຺ຂຓາສມ຺ຠວໂຕຕິ ເອເກ, ເຕເນວ ‘‘ເອກໂຕອຸປສມ຺ປນ຺ນາຍ ຈີວຣໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີ’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘ຫຕ຺ຖໂຕ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ປາຣິວຕ຺ຕກາ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’ຕິ (ປາຣາ. ໕໑໓) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ອຎ຺ຎາຕິກາຍ ສນ຺ຕກມ຺ປິ ເອກໂຕອຸປສມ຺ປນ຺ນາຍ ຫຕ຺ຖໂຕ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ອຸໂຠເປເຕ ນ ສາຣໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ພາ, ກາຣຓໍ ປຣິເຍສິຕພ຺ພໍ.

໕໑໔. ໂກ ປນ ວາໂທ ປຕ຺ຕຕ຺ຖວິກາທີສູຕິ ອນຘິຏ຺ຐາຕພ຺ເພສຸ ພຫູສຸ ປຏເລສຸ. ເຕເນວາຫ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ປຕ຺ຕຕ຺ຖວິກາທິມ຺ຫິ ອນຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພປຣິກ຺ຂາເຣ’’ຕິ. ອຘິຏ຺ຐານຸປເຄສຸ ວາ ເຕສໍ ປຣິກ຺ຂາຣຕ຺ຕາ ຠິສິຉວິຍາ ວິຍ ອນາປຕ຺ຕິ. ກິໍ ປຏປຣິສ຺ສາວນໍ ປຣິກ຺ຂາຣໍ ນ ໂຫຕີຕິ? ໂຫຕິ, ກິນ຺ຕຸ ຕໍ ກິຣ ນິວາສນາທິຈີວຣສຓ຺ຐານຕ຺ຕາ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຕສ຺ມາ ອິຘ ນິວາສນາທິຈີວຣສາຘນໍ ວິກປ຺ປນຸປຄປຈ຺ຉິມໍ ຈີວຣໍ ນາມ. ອນນ຺ຕຣາຕີເຕ ນິວາສນປາຣຸປນຸປຄເມວາຕິ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ກງ຺ຂາວິຕຣຓິຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ຈີວຣປ຺ປຏິຄ຺ຄຫຓສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ກປ຺ປນຸປຄປຈ຺ຉິມຕາ, ປາຣິວຕ຺ຕກາຠາໂວ, ອຎ຺ຎາຕິກາຍ ຫຕ຺ຖໂຕ ຄຫຓນ຺ຕິ ຕີເຓວ ອງ຺ຄານິ ອວຕ຺ວາ ອປຣິກ຺ຂາຣຕາຕິ ຈຕຸຕ຺ຖມງ຺ຄໍ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ເຈ? ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ອິມສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປເທ ປຕ຺ຕຕ຺ຖວິກາທິປຣິກ຺ຂາຣສ຺ສ ອຈີວຣສງ຺ຂ຺ຍຕ຺ຕາ. ປຐມກຖິນາທີສຸ ວິກປ຺ປນຸປຄຕາ ປມາຓໍ, ອິຘ ກາຍປຣິໂຠຄຸປຄຕາຕິ. ‘‘ອຎ຺ຎໍ ປຣິກ຺ຂາຣ’’ນ຺ຕິ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ‘‘ປຕ຺ຕຕ຺ຖວິກາທິໍ ຍໍກິຎ຺ຈີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິກປ຺ປນຸປຄມ຺ປິ ປຕ຺ຕຕ຺ຖວິກາທິໍ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ‘‘ປຏປຣິສ຺ສາວນມ຺ປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ຈ ‘‘ຈີວຣໍ ນາມ ວິກປ຺ປນຸປຄປຈ຺ຉິມ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ປຏປຣິສ຺ສາວນໍ ຈີວຣເມວ, ນ ປຣິກ຺ຂາຣໍ. ‘‘ໂກ ປນ ວາໂທຕິ ນິຄມນວຈນມ຺ປິ ສາຘກ’’ນ຺ຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ, ປຓ຺ຓຕ຺ຕິໍ ອຊານນໂຕ ອຈິຕ຺ຕກໍ, ນ ວຕ຺ຖຸໍ, ‘‘ອຎ຺ຎາຕິກາຍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ສນ຺ຕກຠາວາຊານນໂຕ, ຈີວຣຠາວາຊານນໂຕ ຈ ອຈິຕ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ ອນຸຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຈີວຣປຏິຄ຺ຄຫຓສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ອຎ຺ຎາຕກວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໑໕. ປຣິກ຺ຂາຣານນ຺ຕິ ອຸປໂຍຄຕ຺ເຖ ສາມິວຈນໍ. ເອກສາຏກນ຺ຕິ ຠາວນປຸໍສກໍ, ‘‘ອຎ຺ຎາຕໂກ ໂມຆປຸຣິສາ’’ຕິ ວຈເນນ ປວາຣິໂຕປິ ອທາຕຸກາໂມ ອຎ຺ຎາຕໂກ ອປ຺ປວາຣິຕຏ຺ຐາເນ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ທີປິຕໍ ໂຫຕິ. ອຎ຺ຎຖາ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ປວາຣິຕານ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ.

໕໑໗. ເນວ ຕາວ ວິຎ຺ຎາເປຕພ຺ພໍ, ນ ຠຎ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອນຈ຺ຉິນ຺ນານໍ ຈີວຣານໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕການໍ ອຕ຺ຖິຕາຍ, ຕຕ຺ຖ ປຈ຺ຈາສາສພ຺ຠາວໂຕ ຈ. ປຈ຺ຈາສາ ກິຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ຣກ຺ຂຕີຕິ? ຍາວ ຄາມນ຺ຕຣາ, ຍາວ ອທ຺ຘໂຍຊນາຕິ ເອເກ. ຍາວ ທສ຺ສນສວນູປຈາຣາຕິ ເອເກ. ຍາວ ອຎ຺ເຎ ນ ປສ຺ສນ຺ຕີຕິ ເອເກ. ຍາວ ປຈ຺ຈາສາ ຉິຊ຺ຊຕີຕິ ເອເກ. ຍາວ ສາຂາປລາສປຣິເຍສນຠຎ຺ຊນສຊ຺ຊນກາລປຣິຈ຺ເຉທາຕິ ເອເກ. ອິທໍ ສພ຺ພໍ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ກຖໍ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ເຈ? ‘‘ສເຈ ປນ ເອເຕສໍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣານໍ ຄິຫິວຕ຺ຖາທີນໍ ຠິສິຉວິປຣິຍນ຺ຕານໍ ກິຎ຺ຈິ ນ ລພ຺ຠຕິ, ເຕນ ຕິເຓນ ວາ ປຓ຺ເຓນ ວາ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອຏ຺ຐກຖາວຈນໂຕ.

ນ ຕາວ ເຖຣານໍ ທາຕພ຺ພານີຕິ ນ ຕາວ ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈິຍາ ທາຕພ຺ພານິ, ຍທາ ເຖຣາ ‘‘ເທຖາວຸໂສ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕທາ ທາຕພ຺ພານິ. ‘‘ເອວໍ ສຕິ ທຫຣາປິ ອຈ຺ຉິນ຺ນຈີວຣຏ຺ຐາເນ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ສາຂາປລາສໍ ຠຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ນ ອຎ຺ຎຖາ. ‘ເຍຫິ ເກຫິຈິ ວາ ອຈ຺ຉິນ຺ນໍ ໂຫຕີ’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຈຣິໂຍ ປນ ເອວໍ ວທຕິ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈິຍາປິ ທາຕຸໍ ລຠນ຺ຕີ’’ຕິ. ຕຖາ ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ປຣິໂຠຄຊິຓ຺ຓໍ ວາ’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ ‘ອຈ຺ຉິນ຺ນຈີວຣານໍ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍາທີນໍ ອຕ຺ຕນາ ຕິຓປຓ຺ເຓຫິ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ທິນ຺ນຈີວຣມ຺ປິ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉຕີ’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖາປິ ສິຍາ ອາຈຣິຍາທີຫິ ‘‘ອາຫຣາວຸໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕເຍວ, ນາວຸຕ຺ເຕຕິ, ນ, ‘‘ເກຫິຈິ ວາ ອຈ຺ຉິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕເລສໂຕ ທຸຕິຍເລສສ຺ສ ອວິເສສຠາວປ຺ປສງ຺ຄໂຕຕິ. ອຖ ກິມຕ຺ຖໍ ‘‘ນ ຕາວ ເຖຣານໍ ທາຕພ຺ພານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຈ? ຍາວ ເຖຣານໍ ອຕ຺ຖາຍ ສາຂາປລາສານິ ຠຎ຺ຊຕິ, ຕາວ ນ ທາຕພ຺ພານິ, ຕໂຕ ຕານິ ເຖຣຸທ຺ທິສ຺ສການິ ສາຂາປລາສານິ ສຍໍ ປຣິທຫິຕ຺ວາ ວິນາປິ ເຖຣາຓຕ຺ຕິຍາ ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈິຍາ ທາຕພ຺ພານິ, ຠູຕຄາມປາຕພ຺ຍຕາຍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ນ ໂຫຕິ ສຕ຺ຖຸນາປິ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ. ‘‘ຕິເຓນ ວາ ປຓ຺ເຓນ ວາ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ກປ຺ປິຍເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຈ? ນ, ‘‘ຕທລາເຠ ນ ຕ຺ເວວ…ເປ… ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ວຈນວິໂຣຘໂຕ. ເອຕ຺ຖາຫ – ທຸກ຺ກຏຠຍາ ປາຈິຕ຺ຕິຍວຕ຺ຖຸ ເຈ ອຕິກ຺ກມິຕພ຺ພໍ, ຕທລາເຠ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍວຕ຺ຖຸ ສງ຺ຆິກໍ, ຕທລາເຠ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸປິ ອຕິກ຺ກມິຕພ຺ພໍ ສິຍາຕິ? ນ, ປາຣາຊິກສ຺ສ ໂລກວຊ຺ຊຕ຺ຕາ. ອປິຈ ນ ສພ຺ພໍ ຠູຕຄາມໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍວຕ຺ຖຸເມວ, ຕໂຕ ທຸກ຺ກຏາທິວຕ຺ຖຸປິ ອຕ຺ຖິ, ອນາປຕ຺ຕິວຕ຺ຖຸປິ ກາໂລທິສກໍ, ຕສ຺ມາ ອິທໍ ຕທາ ອນາປຕ຺ຕິວຕ຺ຖຸກນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ກິຕ຺ຕາວຕາ ຠິກ຺ຂຸ ອຈ຺ຉິນ຺ນຈີວໂຣ ນຏ຺ຐຈີວໂຣ ໂຫຕີຕິ? ເອຕ຺ຕາວຕາ ນຄ຺ໂຄ ໂຫຕີຕິ ເອເກ. ວິກປ຺ປນຸປຄປຈ຺ຉິມຠາເວນ, ວິກປ຺ປນຸປຄປຈ຺ຉິມມາທິໍ ກຕ຺ວາ ວິຎ຺ຎາເປນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕີຕິ ເອເກ. ນິວາສນປາຣຸປນຸປຄາຠາເວນາຕິ ເອເກ. ຕິຈີວຣາຠາເວນາຕິ ເອເກ. ສນ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣປຣມາຠາເວນາຕິ ເອເກ. ອຍໍ ເອເກວາໂທ ຍຸຕ຺ໂຕ ‘‘ສນ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣປຣມໍ ຕໂຕ ຈີວຣໍ ສາທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຫິ ວຈນໂຕ, ຕສ຺ມາ ສນ຺ຕຣຸຕ຺ຕເຣ ສຕິ ວິກປ຺ປນຸປຄປຈ຺ຉິມໍ ວິຎ຺ຎາເປນ຺ຕສ຺ສ ປຏິລາເຠນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ. ຍທິ ເອວໍ ‘‘ວິຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ປຏິລເຠຍ຺ຍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍ’’ນ຺ຕິ ສິກ຺ຂາປເທນ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ເຈ? ຕນ຺ນ, ຕທຕ຺ຖສິທ຺ຘິໂຕ ນານຕ຺ຖຕ຺ຕາ ຘາຕູນໍ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ຍຖາ ຫິ ‘‘ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ອຠິວິຎ຺ຎາເປສີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໓໖) ວຸຕ຺ເຕ ປວຕ຺ເຕສີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຕຖາ ອິຘາປິ ‘‘ຈີວຣໍ ວິຎ຺ຎາເປຍ຺ຍາ’’ຕິ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ປວຕ຺ເຕຍ຺ຍ ອຸປ຺ປາເທຍ຺ຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເຕນ ນິວຕ຺ໂຖຕິ ຕໍນິວຕ຺ໂຖ. ອຎ຺ຎສ຺ສ ອລາເຠນ ຕເມວ ປຣິຠຸຎ຺ຊໂຕ ຊິຣຕິ, ນ ເລເສນ. ອຕ຺ຕນາຕິ ສຍເມວ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ອຍຸຕ຺ຕປຣິໂຠເຄນ ອປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ຍຸຕ຺ຕປຣິໂຠຄວເສນ ປຣິຠຸຎ຺ຊໂຕ ຊິຓ຺ຓໍ ປຣິໂຠຄຊິຓ຺ຓໍ ນາມ. ຕສ຺ສ ສຠາຄານໍ ອຈ຺ຉິນ຺ນກາເລ ທານມ຺ປິ ຍຸຕ຺ຕປຣິໂຠເຄ ເອວ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ອິເມ ກິຣ ທ຺ເວ ເລສາ ອຏ຺ຐກຖາໂຍ, ວາເຈນ຺ຕານໍ ອາຈຣິຍານໍ ມຕນ຺ຕິ ຘມ຺ມສິຣິຕ຺ເຖໂຣ ອາຫາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໕໒໑. ນິສີທິຕຸໍ ວາ ນິປຊ຺ຊິຕຸໍ ວາ ນ ລຠຕີຕິ ຍຖາສຸຂໍ ນ ລຠຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ອຎ຺ຎສ຺ສຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ຎາຕການໍ ປວາຣິຕານ’’ນ຺ຕິ ອນຸວຕ຺ຕຕິ ເອວ. ອຕ຺ຖາຍ ກສ຺ສ? ຕສ຺ເສວ ອຎ຺ຎສ຺ສ. ຍຖາ ອຎ຺ຎາຕເກ ຕິກປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ຕຖາ ອປ຺ປວາຣິເຕປີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ຎາຕການໍ ປວາຣິຕານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຎຖາ ‘‘ຎາຕເກ ຎາຕກສຎ຺ຎີ’’ຕິ ອິມິນາ ສິທ຺ຘຕ຺ຕາ ນ ນິຈ຺ຈໍ ເສສໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ອປິເຈຕ຺ຖ ອຎ຺ຎາຕກຄ຺ຄຫເຓນ ອປ຺ປວາຣິຕຄ຺ຄຫຓໍ ໂຫຕິ, ອປ຺ປວາຣິຕຄ຺ຄຫເຓນ ອຎ຺ຎາຕກຄ຺ຄຫຓໍ, ອຎ຺ຎາຕກາ ຫິ ອປ຺ປວາຣິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຖາ ຎາຕກຄ຺ຄຫເຓນ ປວາຣິຕຄ຺ຄຫຓໍ ໂຫຕິ, ກຕ຺ຖຈິ ນ ໂຫຕິ. ນ ປວາຣິຕຄ຺ຄຫເຓນ ຎາຕກຄ຺ຄຫຓໍ ໂຫຕີຕິ ອິມສ຺ສ ອຕ຺ຖວິເສສສ຺ສ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ຎາຕການໍ ປວາຣິຕານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ອຎ຺ຎາຕິກາຍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ອປ຺ປວາຣິຕາຍ ຈ ຈີວຣໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ປາຣິວຕ຺ຕກາ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ. ຎາຕິກາຍ ປນ ປວາຣິຕາຍ ຈ ວິສ຺ສາສໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ. ຕຖາ ປຸຣາຓຈີວຣໍ ຎາຕິກາຍ ອນາປຕ຺ຕິ, ປວາຣິຕາຍ ປນ ຕິກປາຈິຕ຺ຕິຍເມວ. ຎາຕການຎ຺ຈ ເອກຈ຺ຈານໍ ປຸຣາຓຈີວຣໍ ນາມ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ນ ປວາຣິຕານໍ. ຕິກຈ຺ເຉໂທ ຈ ມາຕິກາປເທເນວ ໂຫຕິ, ນ ອຎ຺ເຎນ. ຕຕ຺ຖາປິ ເອເກເນວ, ນ ທຸຕິຍາທີຫີຕິ ອຍໍ ວິນເຍ ຘມ຺ມຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອຎ຺ຎາຕກວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ຕຕຸຕ຺ຕຣິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໒໒-໔. ປຄ຺ຄາຫິກສາລໍ ວາຕິ ທຸສ຺ສປສາຣໍ ວາ. ຫຕ຺ເຖນ ປຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຐຕ຺ວາ ສາລາຍໍ ປສາເຣຕພ຺ພທຸສ຺ສໍ ປສາເຣນ຺ຕີຕິ ໂຈທນາ. ຕິຈີວຣິເກເນວາຕິ ວິນຍຕິຈີວຣິເກນ. ໂສ ຫິ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຐປິຕປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬາທີສຸ ສນ຺ເຕສຸປິ ຕິຈີວເຣ ອຈ຺ຉິນ຺ເນ ສນ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣປຣມໍ ວິຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ຄເຫຕຸໍ ລຠຕິ. ອຎ຺ຎຖາປີຕິ ‘‘ປມາຓິກໍ ຕິຈີວຣໍ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬວເສນ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊໂຕ ຕສ຺ມິໍ ນຏ຺ເຐ ພຫູນິປິ ຄເຫຕຸໍ ລຠຕິ, ນ ສນ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣປຣມ’’ນ຺ຕິ ຈ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ວິຠາຄນ຺ຕິ ‘‘ຕິຈີວຣິກສ຺ສ ຕໍ ວິຠາຄນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ນ ປຣິກ຺ຂາຣໂຈຬິກສ຺ສາ’’ຕິ ຈ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ. ອາຈຣິໂຍ ປນ ‘‘ອຎ຺ເຎນາຕິ ອຕິຈີວຣິເກນ, ອຎ຺ຎຖາຕິ ອິໂຕ ວຸຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ອຎ຺ເຎນາ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວທຕິ. ອຎ຺ຎຖາຕິ ປນ ສເຈ ຕີຓິປິ ນຏ຺ຐານິ, ສນ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣປຣມໍ ຄຓ຺ຫິຕພ຺ພໍ, ສເຈ ທ຺ເວ ວາ ເອກໍ ວາ ນຏ຺ຐໍ, ເຕນ ‘‘ອຎ຺ຎຖາປີ’’ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອເກ. ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວິຈາຣຓາ ເອວ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ປກຕິຍາ ສນ຺ຕຣຸຕ຺ຕເຣນ ຈຣຕິ, ສາສງ຺ກສິກ຺ຂາປທວເສນ ວາ ຕໍສມ຺ມຸຕິວເສນ ວາ ຕຕິຍສ຺ສ ອລາເຠນ ວາ.

໕໒໖. ‘‘ປມາຓເມວ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ສລ຺ເລຂທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ມິຈ຺ຉາ ຄເຫຕ຺ວາ ຎາຕກາທິຏ຺ຐາເນ ຕທຸຕ຺ຕຣິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕີຕິ ເຈ? ຕໍ ປາຬິຍາ ນ ສເມຕິ, ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ຎາຕການໍ ປວາຣິຕານ’’ນ຺ຕິ ຫິ ປາຬິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປວາຣິຕາ ນາມ ອຈ຺ຉິນ຺ນກາລໂຕ ປຸພ຺ເພ ເອວ ປວາຣິຕາ, ນ ອຈ຺ຉິນ຺ນກາເລ. ‘‘ອຠິຫຏ຺ຐຸໍ ປວາເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ໂຍ ອຈ຺ຉິນ຺ນກາລສ຺ສຕ຺ຖາຍ ປວາເຣຕິ, ອຸໂຠປິ ອປ຺ປວາຣິຕາ ເອວາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຕ ຫິ ອຈ຺ຉິນ຺ນກາຣຓາ ນຏ຺ຐກາຣຓາວ ເທນ຺ຕິ ນາມ. ອປິຈ ຍຖາ ປິຏ຺ຐິສມເຍ ສຕຸປ຺ປາທໍ ກຕ຺ວາ ຎາຕກປວາຣິຕຏ຺ຐານໂຕ ວສ຺ສິກສາຏິກໍ ນິປ຺ຜາເທນ຺ຕສ຺ສ ເຕນ ສິກ຺ຂາປເທນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ, ຕຖາ ອິຘາປິ ຎາຕກປວາຣິຕຏ຺ຐາເນປິ ອຈ຺ຉິນ຺ນນຏ຺ຐກາຣຓາ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຏ຺ຐກຖາສຸ ປມາຓເມວ ວຏ຺ຏຕີ’ຕິ ວຸຕ຺ຕວຈນເມວ ປມາຓ’’ນ຺ຕິ ຘມ຺ມສິຣິຕ຺ເຖໂຣ ອາຫ, ຕໍ ອຍຸຕ຺ຕໍ, ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ອິທໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ຕທຸຕ຺ຕຣິ ວິຎ຺ຎາເປນ຺ຕສ຺ສ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ‘‘ອຎ຺ຎາຕໂກ ຄຫປຕິ ວາ ຄຫປຕານີ ວາ’’ຕິ ມາຕິກາຍ ປາຬິ, ວິຠງ຺ເຄ ຈ ‘‘ອຎ຺ຎາຕໂກ ນາມ ມາຕິໂຕ ວາ…ເປ… ອສມ຺ພທ຺ໂຘ’’ຕິ ປາຬິ, ອນາປຕ຺ຕິວາເຣ ຈ ‘‘ຎາຕການໍ ປວາຣິຕານ’’ນ຺ຕິ ປາຬິ, ຕສ຺ມາ ຕິວິຘາຍປິ ປາຬິຍາ ນ ສເມຕີຕິ ອຍຸຕ຺ຕເມວ, ຕສ຺ມາ ເກວລໍ ສລ຺ເລຂເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອປເຣ. ອຸປຣິ ກາຓມາຕາສິກ຺ຂາປເທ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ປນ ‘‘ເຕສມ຺ປິ ປາເຖຍ຺ຍປເຫຓກຕ຺ຖາຍ ປຏິຍຕ຺ຕໂຕ ປມາຓເມວ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ‘‘ປາຬິຍາ ນ ສເມຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຕຕ຺ຖ ຈ ອິຘ ຈ ນານາກຣຓໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ຕສ຺ມາ ເຖຣສ຺ສ ລທ຺ຘິ ສຸນ຺ທຣາ ວິຍ ມມ ຂາຍຕິ, ວີມໍສິຕພ຺ພໍ. ຍສ຺ມາ ປນິທໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ອຎ຺ຎສ຺ສຕ຺ຖາຍ ວິຎ຺ຎາປນວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍເຍວ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ອິຘ ‘‘ອຎ຺ຎສ຺ສຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວາ’’ຕິ ປາໂຐ. ‘‘ອຎ຺ຎສ຺ສຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ນິທານວິໂຣຘໂຕ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາປິ ອນນ຺ຕເຣ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ລພ຺ຠຕີຕິ ອາຈຣິໂຍ. ເອວຣູເປສຸ ຄຫປຕິປຏິສໍຍຸຕ຺ຕສິກ຺ຂາປເທສຸ ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ຄຫປຕິ ນາມ ໂຍ ໂກຈິ ອຄາຣໍ ອຊ຺ຌາວສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາປິ ປຎ຺ຈ ສຫຘມ຺ມິເກ ຐເປຕ຺ວາ ອວເສສາ ຈ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂາຕໂກ ຈ ຕິຕ຺ຖິໂຍ ຈ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຕຕຸຕ຺ຕຣິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ປຐມອຸປກ຺ຂຏສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໒໗-໘. ອປິ ໂຫຕິ ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເມຍ຺ຍາຕິ ປາຐສ຺ສ ມຍ຺ຫນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ອິເມ ສຸກຣາ, ‘‘ນ ອິເມສໍ ສຸກຣາ’’ຕິ ວາ ປາໂຐ. ‘‘ຕສ຺ສ ນ ອິເມສໍ ສຸກຣາ ອຈ຺ຉາເທຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ‘‘ປຸພ຺ເພ ອປ຺ປວາຣິໂຕ’’ຕິ ວຈນໂຕ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ປວາຣິໂຕປິ ອປ຺ປວາຣິໂຕວ ໂຫຕີຕິ.

ປຐມອຸປກ຺ຂຏສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ທຸຕິຍອຸປກ຺ຂຏສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໓໒. ທຸຕິຍອຸປກ຺ຂເຏນ ກິໍປໂຍຊນນ຺ຕິ? ນຕ຺ຖິ, ເກວລໍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຣໂຫນິສຊ຺ຊສິກ຺ຂາປທໍ ວິຍ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ຕນ຺ຕິ ອນາໂຣເປຕພ຺ພໍ ຠເວຍ຺ຍ ວິນາປິ ເຕນ ຕທຕ຺ຖສິທ຺ຘິໂຕ, ອນິສ຺ສຣຕ຺ຕາ, ອນາໂຣເປຕຸໍ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ຈ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ອາກງ຺ຂມາໂນ, ອານນ຺ທ, ສງ຺ໂຆ…ເປ… ສມູຫເນຍ຺ຍາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໒໑໖). ອິທໍ ສພ຺ພມກາຣຓໍ. ນ ຫິ ພຸທ຺ຘາ ອປ຺ປໂຍຊນໍ ວາຈໍ ນິຈ຺ຉາເຣນ຺ຕິ, ປເຄວ ສິກ຺ຂາປທໍ, ເຕເນວາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຕຎ຺ຫິ ອິມສ຺ສ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິສທິສ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ຈ ນິປ຺ປໂຍຊນາ ນຕ຺ຖິ, ຕໍສທິສຎ຺ເຈຕໍ, ນ ນິປ຺ປໂຍຊນນ຺ຕິ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ໂກ ປເນຕ຺ຖ ວິເສໂສຕິ? ຕໂຕ ອາຫ ‘‘ປຐມສິກ຺ຂາປເທ ເອກສ຺ສ ປີຬາ ກຕາ, ທຸຕິເຍ ທ຺ວິນ຺ນໍ, ອຍເມຕ຺ຖ ວິເສໂສ’’ຕິ. ອິມິນາ ອຕ຺ຖວິເສເສນ ໂກ ປນຎ຺ໂຎ ອຕິເຣກຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕຕິ? ໂປຣາຓຄຓ຺ຐິປເທ ຕາວ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອກສ຺ມິມ຺ປິ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອຸຠິນ຺ນໍ ປີຬາ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຍມຕິເຣກຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕ’’ຕິ. ເຕເນຕໍ ທີເປຕິ ‘‘ນ ເກວລໍ ປຏິລທ຺ຘຈີວຣຄຓນາເຍວ ອາປຕ຺ຕິຄຓນາ, ປີຬິຕປຸຄ຺ຄລສງ຺ຂາຕວຕ຺ຖຸຄຓນາຍປີ’’ຕິ.

ໂຫນ຺ຕິ ເຈຕ຺ຖ –

‘‘ວຕ຺ຖຸໂຕ ຄຓນາຍາປິ, ສິຍາ ອາປຕ຺ຕິ ເນກຕາ;

ອິຕິ ສນ຺ທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ຈ, ທຸຕິຍູປກ຺ຂຏໍ ອິຘ.

‘‘ກາຍສໍສຄ຺ຄສິກ຺ຂາຍ, ວິຠງ຺ເຄ ວິຍ ກິນ຺ເຕຕໍ;

ເອກິຕ຺ຖິຍາປິ ເນກຕາ, ອາປຕ຺ຕີນໍ ປໂຍຄໂຕ’’ຕິ.

ອປິເຈຕໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ຕໍຊາຕິເກສຸ ສິກ຺ຂາປເທສຸ ສພ຺ເພສຸປິ ຄເຫຕພ຺ພວິນິຈ຺ຉຍສ຺ສ ນຍທສ຺ສນປ຺ປໂຍຊນນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອາຫ ຈ –

‘‘ອຎ຺ຎາຕິກາຍ ພຫຸຕາຍ ວິມິສ຺ສຕາຍ,

ອາປຕ຺ຕິຍາປິ ພຫຸຕາ ຈ ວິມິສ຺ສຕາ ຈ;

ອິຈ຺ເຈວມາທິວິຘິສມ຺ຠວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ,

ສຕ຺ຖາ ອຸປກ຺ຂຏມິທໍ ທຸຕິຍໍ ອໂວຈາ’’ຕິ.

ຕສ຺ສາຍໍ ສງ຺ເຂປໂຕ ອຘິປ຺ປາຍປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ວິຈາຣຓາ – ປຸຣາຓຈີວຣໍ ເອກເມວ ຠິກ຺ຂຸ ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ທ຺ວີຫິ, ພຫູຫິ ວາ ໂຘວາເປຕິ, ຠິກ຺ຂຸນິຄຓນາຍ ປາຈິຕ຺ຕິຍຄຓນາ, ຕຖາ ທ຺ວິນ຺ນໍ, ພຫູນໍ ວາ ສາຘາຣຓໍ ເອກເມວ ຈີວຣໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ປາຣິວຕ຺ຕກາ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ອິຘາປິ ຕຖາ ທ຺ວິນ຺ນໍ, ພຫູນໍ ວາ ສາຘາຣຓເມກໍ ວິຎ຺ຎາເປຕິ, ວິຎ຺ຎຕ຺ຕປຸຄ຺ຄລຄຓນາຍ ອາປຕ຺ຕິຄຓນາ. ຕຖາ ອຎ຺ເຎສຸປິ ເອວຣູເປສຸ ສິກ຺ຂາປເທສຸ ນໂຍ ເນຕພ຺ໂພ. ອຍໍ ຕາວ ພຫຸຕາຍ ນໂຍ. ມິສ຺ສຕາຍ ປນ ຎາຕິກາຍ, ອຎ຺ຎາຕິກາຍ ຈ ເອກໍ ໂຘວາເປຕິ, ເອກໂຕ ນິຏ຺ຐາປເນ ເອກໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ອຖ ຎາຕິກາ ປຐມໍ ໂຖກໍ ໂຘວິຕ຺ວາ ຐິຕາ, ປຸນ ອຎ຺ຎາຕິກາ ສຸໂຘຕໍ ກໂຣຕິ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ. ອຖ ອຎ຺ຎາຕິກາ ປຐມໍ ໂຘວຕິ, ປຈ຺ຉາ ຎາຕິກາ ສຸໂຘຕໍ ກໂຣຕິ, ອຎ຺ຎາຕິກາຍ ປໂຍຄວເສນ ຠິກ຺ຂຸໂນ ທຸກ຺ກຏເມວ. ອຎ຺ຎາຕິກາຍ ຈ ຎາຕິກາຍ ຈ ອຎ຺ຎາຕິກສຎ຺ຎີ, ເວມຕິໂກ, ຎາຕິກສຎ຺ຎີ ວາ ໂຘວາເປຕິ, ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍທຸກ຺ກຏາທິອາປຕ຺ຕິເຠທຄຓນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕຖາ ອຎ຺ຎາຕິກາຍ ຈ ຎາຕິກາຍ ຈ ສນ຺ຕກໍ ຈີວຣໍ ອຸໂຠຫິ ເອກໂຕ ທິຍ຺ຍມານໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ, ອຎ຺ຎາຕິກາຍ ເອວ ຫຕ຺ຖໂຕ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ຈ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍເມວ. ອຖ ຎາຕິກາຍ ອນາປຕ຺ຕິ. ອຖ ອຸໂຠສຸ ອຎ຺ຎາຕິກາທິສຎ຺ຎີ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍທຸກ຺ກຏາທິອາປຕ຺ຕິເຠທຄຓນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕຖາ ອຎ຺ຎາຕກວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສິກ຺ຂາປເທສຸປິ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ນໂຍ ເນຕພ຺ໂພ. ອຍໍ ມິສ຺ສຕາຍ ນໂຍ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ປນ ອເນເກ ອຎ຺ຎາຕິກາ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕາວິຎ຺ຎຕ຺ຕປຸຄ຺ຄລຄຓນາຍ ທຸກ຺ກຏໍ. ເອໂກ ເທຕິ, ເອໂກ ນ ເທຕິ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ. ອຖ ອວິຎ຺ຎຕ຺ໂຕ ເທຕິ, ນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ. ອຖ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕາວິຎ຺ຎຕ຺ຕານໍ ສາຘາຣຓໍ ວິຎ຺ຎຕ຺ໂຕ ເທຕິ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍເມວ. ອຸໂຠ ເທນ຺ຕິ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍເມວ. ອວິຎ຺ຎຕ຺ໂຕ ເທຕິ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິເຍນ ອນາປຕ຺ຕິ. ວິຎ຺ຎຕ຺ຕສ຺ສ ວຈເນນ ອວິຎ຺ຎຕ຺ໂຕ ເທຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ ເອວ. ຕຖາ ອຸປກ຺ຂຏາທີສຸປິ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ນໂຍ ເນຕພ຺ໂພ.

ທຸຕິຍອຸປກ຺ຂຏສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ຣາຊສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໓໗. ‘‘ນ ໂຂ ມຍໍ, ອາວຸໂສ, ຈີວຣເຈຕາປນ຺ນໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາມ…ເປ… ກາເລນ ກປ຺ປິຍ’’ນ຺ຕິ ອິໂຕ ປຸພ຺ເພ ເອວ ຣູປິຍປຏິຄ຺ຄຫຓສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຎຖາ ອາຍສ຺ມາ ອຸປນນ຺ໂທ ມໍສສ຺ສ ເຈຕາປນ຺ນໍ ເອກມ຺ປິ ກຫາປຓໍ ຫຕ຺ເຖນ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຕໂຕ ມຫນ຺ຕຕຣໍ ຈີວຣເຈຕາປນ຺ນໍ ກຖໍ ນ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫິສ຺ສຕິ, ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ຈີວຣປຏິສໍຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈີວຣວຄ຺ເຄ ສງ຺ຄາຍິໍສູຕິ.

໕໓໘-໙. ‘‘ອາຄຕກາຣຓໍ ຠຎ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນນຸ ປຸນ ໂຈເທຕຸໍ ນ ລຠຕີຕິ ເອເກ. ອາຄມນສ຺ສ ສາຕ຺ຖກໍ ນ ໂຫຕິ, ຈີວຣໍ ນ ລຠິສ຺ສຕິ ປຏິສນ຺ຖາຣສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາຕິ ເອເກ. ໂຈທນາລກ຺ຂຓໍ ນ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອເກ. ‘‘ຐຕ຺ວາ ໂຈເທມີ’’ຕິ ອາຄໂຕ ຕໍ ຐານໍ ຠຎ຺ຊຕິ, ກໂຣຕິ ເຈກໍ, ຕີຓິປິ ເຈ ກໂຣຕິ, ເອກເມວ, ເອກວຈນຕ຺ຕາຕິ ເອເກ. ຕີຓິ ຐານານິ ຠຎ຺ຊຕີຕິ ເອເກ. ອຸປຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ‘‘ນ ໂຈທນາທິໍ ຠຎ຺ຊຕິ, ໂຈເທຕຸກາໂມ ອກຕ຺ຕພ຺ພໍ ອກາສິ, ເຕນ ວຕ຺ຕເຠເທ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ວທຕິ. ຘມ຺ມສິຣິຕ຺ເຖໂຣ ປນ ‘‘ອາສເນ ເຈ ນິສີທຕິ, ເອກາຍ ນິສຊ຺ຊາຍ ທ຺ເວ ຐານານິ ຠຎ຺ຊຕິ. ອາມິສໍ ເຈ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ເອເກນ ປຏິຄ຺ຄເຫນ ທ຺ເວ ຐານານິ ຠຎ຺ຊຕິ. ຘມ຺ມໍ ເຈ ຠາສຕິ, ຘມ຺ມເທສນສິກ຺ຂາປເທ ວຸຕ຺ຕປຣິຈ຺ເຉທາຍ ເອກາຍ ວາຈາຍ ທ຺ເວ ຐານານິ ຠຎ຺ຊຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທຕິ. ‘‘ຍຕ຺ຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ເອວ ສນ຺ຕິກໍ ຄນ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ໂຫຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ປນ ນ ສເມຕີ’’ຕິ. ອຸປາສເກຫິ ອາຓຕ຺ຕາ ຕໍ. ມູລໍ ອສາທິຍນ຺ເຕນາຕິ ມູລສ຺ສ ອກປ຺ປິຍຠາເວ ສຕິ ອສາທິຍນ຺ເຕນ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ຈິຕ຺ເຕນ, ນ ມຸເຂນ. ສເຈ ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ອກປ຺ປິຍໍ ທສ຺ເສຕີຕິ ກຕ຺ວາ ຈິຕ຺ເຕນ ອກປ຺ປິຍໍ ອິຈ຺ຉນ຺ໂຕວ ມຸເຂນ ກປ຺ປິຍໍ ນິທ຺ທິສຕິ ‘‘ຈີວຣໍ ເມ ເທຖາ’’ຕິ, ນ ວຏ຺ຏຕິ. ປຏິລາເຠ ຣູປິຍປຏິຄ຺ຄຫຓສິກ຺ຂາປເທນ ອາປຕ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ວິຈາຣຓາ – ຈິຕ຺ເຕນ ສາທິຍນ຺ໂຕປິ ມຸເຂນ ກປ຺ປິຍໂວຫາເຣນ ເຈ ໂວຫຣຕິ ‘‘ກຫາປຓາຣເຫນ, ປາທາຣເຫນ ວາ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ເຑນ ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈ ອາຫຣາ’’ຕິ. ກິຎ຺ຈາປິ ຣູປິຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ, ວຏ຺ຏຕິ ເອວ. ກສ຺ມາ? ກຎ຺ຈິ ສສ຺ສຸຏ຺ຐານກໍ ຠູມິປເທສໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ສີມໍ ເທມາຕິ ວທນ຺ຕິ, ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ, ‘‘ວິຫາຣສ຺ສ ເທມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ປຏິກ຺ຂິປິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ຈ. ອນຸຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສງ຺ຆໍ ສນ຺ຘາຍ ‘ວິຫາຣສ຺ສ ເທມາ’ຕິ ທິນ຺ນໍ ຄຣຸຠຓ຺ຑໍ ນ ໂຫຕິ, ທກ຺ຂິໂຓທກໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຸໍ, ‘ສາຘູ’ຕິ ຈ ວຕ຺ຕຸໍ, ອນຸໂມເທຕຸຎ຺ຈ ວຏ຺ຏຕິ. ກສ຺ມາ? ສງ຺ຆສ຺ສ ‘ວິຫາໂຣ’ຕິ ນາມາຠາວໂຕ, ເຂຕ຺ຕສ຺ເສວ ‘ສີມາ’ຕິ ນາມຠາວໂຕ ຈ, ຈິຕ຺ເຕນ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕໍ ອປ຺ປມາຓໍ, ກປ຺ປິຍໂວຫາໂຣວ ປມາຓໍ. ກປ຺ປິຍເມວາຈິກ຺ຂິຕຕ຺ຕາ ‘ນ ຕ຺ເວວາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ເກນຈິ ປຣິຍາເຍນ ຊາຕຣູປຣຊຕໍ ສາທິຕພ຺ພໍ ປຣິເຍສິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວທາມີ’ຕິ (ມຫາວ. ໒໙໙) ວຈເນນປິ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ກປ຺ປິຍວຈນປຈ຺ຈຍາ ທາຍໂກ ສຍເມວ ກຕ຺ຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກໍ ຊານິສ຺ສຕີຕິ ອຘິປ຺ປາຍໂຕ ທາຍເກນ ເອຕສ຺ສ ອຘິປ຺ປາຍໍ ຎຕ຺ວາ ກປ຺ປິຍກາຣກສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ຐປິຕໍ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ສນ຺ຕກເມວ ໂຫຕີ’’ຕິ. ອິທໍ ສພ຺ພມຍຸຕ຺ຕໍ, ກສ຺ມາ? ສີມາວິຫາຣວຈນສ຺ສ ທາຍກວຈນຕ຺ຕາ. ອິຘ ຈ ຠິກ຺ຂຸໂນ ວຈນໍ ປມາຓໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອຖາປິ ‘ມມ ຕຬາກໍ ວາ ໂປກ຺ຂຣຓິໍ ວາ ສງ຺ຆສ຺ສ ທມ຺ມີ’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘ສາຘຸ, ອຸປາສກ, ສງ຺ໂຆ ປານີຍໍ ປິວິສ຺ສຕີ’ຕິອາທີນິ ວຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ເອວາ’’ຕິ. ອຎ຺ຎຖາ ເຂຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເຂຕ຺ຕປຏິພທ຺ຘວຈນານິ ສີມາວຈເນນ ກປ຺ປນ຺ຕີຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ. ອວິຫາຣສ຺ສ ຈ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ຣູປິຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ວິຫາຣສ຺ສ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ທິຍ຺ຍມານໍ ຊານນ຺ເຕນາປິ ຕໍ ອປ຺ປຏິກ຺ຂິປິຕພ຺ພໍ. ຕຖາ ກຫາປຓາຣຫາທິໂນ ອກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑຠາວໍ, ກຫາປຓາທິຠາວເມວ ວາ ຊານນ຺ຕເມວ ສນ຺ຘາຍ ຕຖາໂວຫຣນ຺ຕສ຺ສ ຈ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ. ‘‘ນ ຕ຺ເວວາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ເກນຈິ ປຣິຍາເຍນາ’’ຕິ ນິປ຺ປເທສໂຕ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນ ສກ຺ກາ ເລສໍ ໂອຑ຺ເຑຕຸນ຺ຕິ ໂນ ຕກ຺ໂກ, ວິຈາເຣຕ຺ວາ ປນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ‘‘ໂນ ເຈ ອິຈ຺ຉຕິ, ນ ກເຖຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ຍຖາວຸຕ຺ຕສາມິຈິຍາ ອກຣເຓ ອນາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາຕິ ທສ຺ເສຕິ.

‘‘ອຎ຺ຎາຕກອປ຺ປວາຣິເຕສຸ ວິຍ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ຍຖາວຸຕ຺ຕສາມິຈິມ຺ປິ ນ ກຕ຺ວາ ເຈ ນິປ຺ຜາເທຕິ, ອຎ຺ຎາຕກວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສິກ຺ຂາປເທນ ກາເຣຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສຕິ. ກປ຺ປິຍກາຣກາ ສຍເມວ ໂຈເທຕ຺ວາ ເທນ຺ຕິ, ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ສຍໍ ກຣຓເມວ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ. ປິຓ຺ຑປາຕາທີນໍ …ເປ… ເອເສວ ນໂຍຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ສຸນ຺ທຣໍ, ທທນ຺ເຕສຸປີຕິ ອປິ-ສທ຺ເທນ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍປາຈິຕ຺ຕິຍເມວ. ຊາຕຣູປຣຊຕໍ ‘‘ສງ຺ເຆ ສາທິເຕ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ຈ ວິກປ຺ເປນ຺ຕິ. ຕໍ ວິເສເສຕ຺ວາ ນວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປາຈິຕ຺ຕິຍເມວາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍເມວາຕິ ເຍວາປນກສິກ຺ຂາປເທສຸ ສິຍາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ອຸປປຣິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ. ‘‘ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ຫິ ອຎ຺ຎສ຺ສ…ເປ… ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ອປພ຺ພຊິຕານໍ ອນ຺ຕມໂສ ມາຕາປິຕູນມ຺ປິ ອຕ຺ຖາຍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏເມວາຕິ ທສ຺ເສຕິ.

ສພ຺ພຕ຺ຖ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນໍ ນາມ ‘‘ອຸຄ຺ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ ວາ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາເປຍ຺ຍວາ ອຸປນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ວາ ສາທິເຍຍ຺ຍາ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂຓເມວ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ກຕ຺ຖຈິ ປຏິກ຺ຂິປິຕພ຺ພໍ, ກຕ຺ຖຈິ ນ ປຏິກ຺ຂິປິຕພ຺ພໍ, ກຕ຺ຖຈິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ສາທິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ເອວໍ ອປ຺ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ກິຎ຺ຈິ ວຏ຺ຏຕິ, ອິທໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສເຈ ປນາ’’ຕິ ວິຕ຺ຖາໂຣ ອາຣທ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ເຈຕິຍສ຺ສ…ເປ… ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ອປ຺ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ວິຫາຣສ຺ສ ທິນ຺ນໍ ສາທິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ. ຕຖາ ເຖຣສ຺ສ ‘‘ມາຕຸຍາ ເທມາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ເຕປິ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ອາປຕ຺ຕິ ປາຈິຕ຺ຕິຍເມວ. ສາປຕ຺ຕິໂກ ໂຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ກາຍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ສາປຕ຺ຕິໂກ ໂຫຕີຕິ? ທຸກ຺ກຏາປຕ຺ຕິຍາຕິ ເອເກ. ນ ຍາຍ ກາຍຈິ, ເກວລໍ ອຏ຺ຐາເນ ໂຈເທຕີຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ສາປຕ຺ຕິໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ກຖນ຺ຕິ? ‘‘ປຎ຺ຈຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ສທ຺ຘິວິຫາຣິໂກ ປຓາເມຕພ຺ໂພ…ເປ… ປຓາເມນ຺ໂຕ ອນຕິສາໂຣ’’ຕິ (ມຫາວ. ໖໘) ເອຕ຺ຖ ນ ສມ຺ມາວຕ຺ຕນ຺ຕໍເຍວ ອປຓາເມນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາຫ – ‘‘ນ ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ອສມ຺ມາວຕ຺ຕນ຺ໂຕ ນ ປຓາເມຕພ຺ໂພ, ໂຍ ນ ປຓາເມຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໖໘), ຕສ຺ມາ ອຘິມຕ຺ຕເປມາທິອຠາເວປິ ອປຓາເມນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ ທິສ຺ສຕິ. ອປິຈ ‘‘ສາຕິສາໂຣ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍສມ຺ປທມິທໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຏ຺ຐກຖາຍ ‘‘ສາຕິສາໂຣ ໂຫຕີຕິ ສໂທໂສ ໂຫຕິ, ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໖໘) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຈ? ນ, ຕທນນ຺ຕຣເມວ ຕໍມິຈ຺ຉາຄາຫນິວຕ຺ຕນຕ຺ຖໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ນ ສມ຺ມາວຕ຺ຕນ຺ໂຕ ປຓາເມຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອນາປຕ຺ຕິກາ ກຕາຕິ. ທຸກ຺ກຏາປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ອາຈຣິໂຍ, ວີມໍສິຕພ຺ພໍ. ‘‘ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑມ຺ປິ ອກປ຺ປິຍເມວາຕິ ຕຬາກໂຕ ນິປ຺ຜນ຺ນຘຎ຺ເຎນ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ລທ຺ຘໍ ໂຄຣສມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ກປ຺ປິຍໂວຫາເຣປິ ວິຘານໍ ວກ຺ຂາມ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ‘‘ອຸທກວເສນາ’’ຕິອາທິ. ທຸພ຺ພິນິພ຺ໂຠຄໍ ໂຫຕີຕິ ອິທໍ ປຣໂຕ ‘‘ຕສ຺ເສວ ອກປ຺ປິຍໍ. ກສ຺ມາ? ຘຎ຺ຎສ຺ສ ວິຈາຣິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິມິນາ ອສທິສໍ, ຕສ຺ມາ ສຸວຸຕ຺ຕໍ. ອິທຎ຺ຫິ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ປໂຍຄວເສນ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຸປ຺ປນ຺ເນນ ມິສ຺ສນ຺ຕິ. ອກຕປຸພ຺ພໍ ນວສສ຺ສໍ ນາມ. ຂເລ ວາ ຐຕ຺ວາ ຣກ຺ຂຕີຕິ ‘‘ອິທໍ ວາ ເອຕ຺ຕກໍ ວາ ມາ ຄຓ຺ຫ, ອິທໍ ຄເຫຕຸໍ ລພ຺ຠຕີ’’ຕິ ວາ ‘‘ອິໂຕ ອປເນຫິ, ອິຘ ປຸຎ຺ຊໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ ເອວມາທິນາ ວາ ປໂຍເຄນ ເຈ ຣກ຺ຂຕິ, ຕໍ ອກປ຺ປິຍໍ. ‘‘ສເຈ ‘ມຍິຐິເຕ ຣກ຺ຂິຕໍ ໂຫຕີ’ຕິ ຣກ຺ຂຕິ, ຄຓ຺ຫນ຺ເຕ ວາ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ‘ກິໍ ກໂຣຖາ’ຕິ, ຠຓຕິ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຍຸຕ຺ຕໍ. ຣູປິຍປຏິຄ຺ຄຫຓສິກ຺ຂາປເທ ‘‘ທ຺ວາຣໍ ປິທຫິຕ຺ວາ ຣກ຺ຂນ຺ເຕນ ວສິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ເສວ ຕໍ ອກປ຺ປິຍໍ. ກສ຺ມາ? ອປຸພ຺ພສ຺ສ ອນຸປ຺ປາທິຕຕ຺ຕາ. ເຫຏ຺ຐາ ‘‘ສສ຺ສໍ ກຕ຺ວາ ອາຫຣຖາ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ປນ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ. ປຓ຺ເຓປິ ເອເສວ ນໂຍ. ‘‘ປກຕິຍາ ສຍເມວ ກໂຣນ຺ຕານໍ ອຸສ຺ສາຫຊນນໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກສ຺ມາ? ‘‘ກຫາປຓານໍ ວິຈາຣິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຈນໂຕ, ປເຄວ ອຸຏ຺ຐາປິຕຕ຺ຕາຕິ ສິທ຺ຘໍ ໂຫຕິ. ສເຈ ທາຍກາ ວາ ສງ຺ຆສ຺ສ ຄາມເຂຕ຺ຕາຣາມາທິໍ ເກຓິຍາ ຄຫິຕມນຸສ຺ສາ ວາ ຕຕ຺ຖ ກຸຏຸມ຺ພິໂນ ‘‘ອິເມ ສງ຺ຆສ຺ສ ກຫາປຓາ ອາຫຏາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ‘‘ນ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ກປ຺ປິຍກາຣກາວ ເຈ ວທນ຺ຕິ, ‘‘ສງ຺ຆສ຺ສ ກຫາປຓາ ນ ກປ຺ປນ຺ຕິ, ສປ຺ປິອາທີນິ ວຏ຺ຏນ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສງ຺ຆສ຺ສ ກປ຺ປິຍກາຣເກ ວາ ຄຸຕ຺ຕຏ຺ຐານໍ ວາ ອາຈິກ຺ຂຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕຫິ ສມ຺ປາທິຕໍ ເກນຈິ ອກຕ຺ຕພ຺ພຕາຍ ‘‘ອິມິນາ ສປ຺ປິໍ ອາຫຣາຫີ’’ຕິ ວິຈາເຣຕິ ນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ອິຕເຣສໍ ກປ຺ປິຍໍ ປຣໂຕ ປຕ຺ຕຈຕຸກ຺ເກ ຈຕຸຕ຺ຖປຕ຺ໂຕ ວິຍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ‘‘ອິເມ ກຫາປເຓ ຄເຫຕ຺ວາ ອິມໍ ເທຫີ’ຕິ ກຫາປເຓ ທາເປຕ຺ວາ ຄຫິໂຕ, ອຍໍ ປຕ຺ໂຕ ເອຕສ຺ເສວ ຠິກ຺ຂຸໂນ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ທຸພ຺ພິຈາຣິຕຕ຺ຕາ, ອຎ຺ເຎສໍ ປນ ວຏ຺ຏຕິ, ມູລສ຺ສ ອສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ’’ຕິອາທິ. ຍທິ ເອວໍ ສພ຺ເພສໍ ອກປ຺ປິຍໍ. ກສ຺ມາ? ກຫາປຓານໍ ວິຈາຣິຕຕ຺ຕາຕິ. ອິທໍ ທຸວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຈ? ນ, ມູລສ຺ສ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຏ຺ຐານໍ ສນ຺ຘາຍ ອິມສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຕ຺ຕຈຕຸກ຺ເກ ທຸຕິຍຕຕິຍປຕ຺ຕາ ວິຍ, ເຕເນວ ວຸຕ຺ຕໍ ສຍໍກາຣິວາເຣ ‘‘ນ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຕ຺ຕພ຺ພ’ນ຺ຕິ. ຕໂຕ ປຣໍ ມູລໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຕິ ນາມ.

ມຫາວິສຍສິກ຺ຂຕ຺ຕາ, ຣາຊສິກ຺ຂາປທໍ ອິທໍ;

ຣຎ຺ໂຎ ວິຍ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ, ຈິຕ຺ຕາຘິປ຺ປາຍໂຕປິ ວາ.

ຣາຊສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິຏ຺ຐິໂຕ ຈີວຣວຄ຺ໂຄ ປຐໂມ.

໒. ໂກສິຍວຄ຺ໂຄ

໑. ໂກສິຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໔໒. ໂກສິຍກາຣໂກຕິ ເອຕ຺ຖ ໂກສໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ‘‘ໂກສກາຣາ’’ຕິ ລທ຺ຘໂວຫາຣານໍ ປາຓການໍ ໂກສໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ ໂກສິຍໍ ນາມ. ອຕ຺ຕນາ ກຕໍ ເຈ? ນິສ຺ສຊ຺ຊນກາເລ ‘‘ສຍໍ ກຕໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ອຸໂຠຫິ ເຈ ກຕໍ, ຍຖາປາຐເມວ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ອຕ຺ຕນາ ຈ ປເຣຫິ ຈ ວິປ຺ປກຕໍ ອຕ຺ຕນາ ປຣິໂຍສາເປຕີຕິອາທິຈຕຸກ຺ກມ຺ປິ ສມ຺ຠວນ຺ຕໍ ນ ທສ຺ສິຕໍ. ວິນຍຘມ຺ມຕາ ເຫສາ, ຍທິທໍ ເອກສ຺ມິໍ ຕິເກ ວາ ຈຕຸກ຺ເກ ວາ ທສ຺ສິເຕ ອິຕຣໍ ສມ຺ຠວນ຺ຕມ຺ປິ ນ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ.

ໂກສິຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ສຸທ຺ຘກາຬກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໔໗. ສຸທ຺ຘກາຬການນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍຖາ ປຐເມ ‘‘ເອເກນປິ ໂກສິຍໍສຸນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາ ອິຘ ‘‘ເອເກນປິ ອຎ຺ເຎນ ອມິສ຺ເສຕ຺ວາ’’ຕິ ວຈນາຠາວໂຕ ອຎ຺ເຎຫິ ມິສ຺ສຠາເວ ສຕິປິ ອປຎ຺ຎາຍມານຣູປກໍ ‘‘ສຸທ຺ຘກາຬກ’’ມິຈ຺ເຈວ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ສຸທ຺ຘກາຬກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ທ຺ເວຠາຄສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໕໒. ‘‘ຘາຣຍິຕ຺ວາ ທ຺ເວ ຕຸລາ ອາທາຕພ຺ພາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ຍຖາ ຕຸລາຘາຣຓາຍ ກາຬກາ ອຘິກາ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຖາ ກາຬການໍ ທ຺ເວ ຠາວາ ຄເຫຕພ຺ພາ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉເທນ. ກຖໍ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ? ສຸທ຺ຘກາຬກປຏິເສຘນນິທາເນນ. ຕຕິຍໍ ໂອທາຕານໍ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ໂຄຈຣິຍານນ຺ຕິ ເຫຏ຺ຐິມປຣິຈ຺ເຉໂທ. ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ເອກສ຺ສປິ ກາຬກໂລມສ຺ສ ອຕິເຣກຠາເວ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍ’’ນ຺ຕິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ທ຺ເວຠາຄສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຕຸລາຘາຣຓາຍ ກິຎ຺ຈາປິ ນ ສເມຕິ, ອຈິຕ຺ຕກຕ຺ຕາ ປນ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ປຸພ຺ເພ ຕຸລາຍ ຘາຣຍິຕ຺ວາ ຐປິເຕສຸ ເອກມ຺ປິ ໂລມໍ ຕຕ຺ຖ ປເຕຍ຺ຍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍຕິ ໂນ ຕກ຺ໂກ. ອຎ຺ຎຖາ ທ຺ເວ ຕຸລາ ນາທາຕພ຺ພາ, ອູນກຕຣາ ອາທາຕພ຺ພາ ສິຍຸໍ. ນ ຫິ ໂລມໍ ຄເຓຕ຺ວາ ຕຸລາຘາຣຓາ ກຣີຍຕິ. ອຖ ຄເຓຕ຺ວາວ ກາຕພ຺ພໍ. ກິໍ ຕຸລາຘາຣຓາຍ ປໂຍຊນນ຺ຕິ ເກຈິ. ‘‘ໂຄຈຣິຍໂອທາເຕສຸ ເອກເມວ ທິຄຸຓໍ ກຕ຺ວາ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອວິຈາຣິຕຕ຺ຕາ ວີມໍສິຕພ຺ພໍ.

ທ຺ເວຠາຄສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ຉພ຺ພສ຺ສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໖໒. ນວໍ ນາມ ກຣຓໍ ອຸປາທາຍາຕິ ອິທໍ ອາທິກຣຓໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ວສ຺ສຄຓນໍ ທີເປຕິ. ກຣິຕ຺ວາ ວາຕິ ວຈນໍ ນິຏ຺ຐານທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ທີເປຕິ. ຘາເຣຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຈນໍ ປນ ປຣິໂຠຄໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ທີເປຕິ, ຍສ຺ມາ ລທ຺ຘສມ຺ມຸຕິກສ຺ສ ຄຕຄຕຏ຺ຐາເນ ຉນ຺ນໍ ຉນ຺ນໍ ວສ຺ສານໍ ໂອຣໂຕວ ກຕານິ ພຫູນິປິ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອຎ຺ຎໍ ນວນ຺ຕິ ກິໍ ກຕໂຕ ອຎ຺ຎໍ, ອຸທາຫຸ ຘາຣິຕໂຕ ອຎ຺ຎນ຺ຕິ? ກິຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຍທິ ກຕໂຕ ອຎ຺ຎໍ, ເຕສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ທຸກ຺ກຕໍ ວາ ປຣິໂຠຄຊິຓ຺ຓໍ ວາ ປຸນ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ວິນາປິ ປຸຣາຓສນ຺ຖຕສ຺ສ ສຸຄຕວິທຕ຺ຖິໍ ອປ຺ປຏິສິທ຺ຘປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ. ກຕໂຕ ຫິ ອຎ຺ຎໍ ປຏິສິທ຺ຘໍ, ອິທຎ຺ຈ ປຸພ຺ພກຕນ຺ຕິ ຕໂຕ ອນນ຺ຕຣສິກ຺ຂາປທວິໂຣໂຘ ໂຫຕິ. ອຖ ຘາຣິຕໂຕ ອຎ຺ຎໍ ນາມ, ສມ຺ມຸຕິ ນິຣຕ຺ຖິກາ ອາປຊ຺ຊຕິ, ປຐມກຕໍ ເຈ ອປຣິຠຸຕ຺ຕໍ, ສຕິຍາປິ ສມ຺ມຸຕິຍາ ອຎ຺ຎໍ ນວໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ? ຕຕ຺ຣິທໍ ສນ຺ນິຏ຺ຐານນິທສ຺ສນໍ – ນິຏ຺ຐານທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຉນ຺ນໍ ຉນ຺ນໍ ວສ຺ສານໍ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ຈ ສຕ຺ຕເມ ວສ຺ເສ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ຉພ຺ພສ຺ສານິ ປຣິປຸຓ຺ຓານິ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ມາສປຣິຈ຺ເຉທວເສນ, ນ ວສ຺ສປຣິຈ຺ເຉທວເສນ. ສຕ຺ຕເມ ປຣິປຸຓ຺ຓຎ຺ຈ ອູນກຎ຺ຈ ວສ຺ສໍ ນາມ, ຕສ຺ມາ ວິປ຺ປກຕສ຺ເສວ ສເຈ ຉພ຺ພສ຺ສານິ ປູເຣນ຺ຕິ, ປຸນ ນິຏ຺ຐານທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຉພ຺ພສ຺ສານິ ລຠນ຺ຕິ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ປຣິຠຸຕ຺ຕໍ ວາ ໂຫຕຸ ອປຣິຠຸຕ຺ຕໍ ວາ, ຘາຣິຕເມວ ນາມ. ຍສ຺ມາ ‘‘ນວໍ ນາມ ກຣຓໍ ອຸປາທາຍ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຉນ຺ນໍ ວສ຺ສານໍ ປຣໂຕ ຕເມວ ປຸພ຺ພກຕໍ ທຸກ຺ກຕຠາເວນ, ປຣິໂຠຄຊິຓ຺ຓຕາຍ ວາ ວິຊເຏຕ຺ວາ ປຸນ ກໂຣຕິ, ນິຏ຺ຐານທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຉພ຺ພສ຺ສປຣມຕາ ຘາເຣຕພ຺ພໍ, ອຕິເຣກໍ ວາ. ອນ຺ໂຕ ເຈ ກໂຣຕິ, ຕເທວ ອຎ຺ຎໍ ນວໍ ນາມ ໂຫຕິ ກຣຓໍ ອຸປາທາຍ, ຕສ຺ມາ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ. ອຎ຺ຎຖາ ‘‘ນວໍ ນາມ ກຣຓໍ ອຸປາທາຍາ’’ຕິ ອິມິນາ ນ ໂກຈິ ວິເສໂສ ອຕ຺ຖິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ກິໍ ໂຫຕິ? ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕີຕິ. ‘‘ຍາຈນພຫຸລາ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິພຫຸລາ ວິຫຣນ຺ຕີ’’ຕິ ຫິ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຎ຺ຈ ອຎ຺ຎສ຺ສ ກຣຓໍ ທີເປຕິ. ຍທິ ເອວໍ ຕໍ ນິພ຺ພິເສສເມວ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ? ນາປຊ຺ຊຕິ. ອຍໍ ປນສ຺ສ ວິເສໂສ, ຍສ຺ມາ ‘‘ອຎ຺ເຎນ ກຕໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ, ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ໂຖ ວິເສໂສຕິ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ‘‘ນວໍ ນາມ ກຣຓໍ ອຸປາທາຍ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອຕິເຣກຈີວຣສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ວິຍ ປຏິລາເຠນສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ນວຕາ ອາປຊ຺ຊຕິ. ຕໂຕ ປຏິລທ຺ຘທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຉພ຺ພສ຺ສປຣມຕາ ຘາເຣຕພ຺ພໍ. ໂອເຣນ ເຈ ຉນ຺ນໍ ວສ຺ສານໍ…ເປ… ກາຣາເປຍ຺ຍ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍນ຺ຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ນວໍ ນາມ ກຣຓເມວ ອຸປາທາຍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນ ປຏິລາຠໍ. ໂອເຣນ ຉນ຺ນໍ ວສ຺ສານໍ ອຕ຺ຕໂນ ອນຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ‘‘ນວ’’ນ຺ຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຕໍ, ອປ຺ປຏິລທ຺ຘໍ ເຈ ກາຣາເປຍ຺ຍ, ຍຖາ ລາໂຠ, ຕຖາ ກເຣຍ຺ຍ ວາ ກາຣາເປຍ຺ຍ ວາຕິ ຈ ນ ໂຫຕິ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ອຎ຺ເຎນ ກຕໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ, ອນາປຕ຺ຕີຕິ ວິເສໂສຕິ.

ຉພ຺ພສ຺ສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ນິສີທນສນ຺ຖຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໖໕. ນາສ຺ສຸຘ ໂກຈີຕິ ເອຕ຺ຖ ອສ຺ສຸຘ-ອິຕິ ອວຘາຣຓຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ຕຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ເອວໍ ຠນ຺ເຕຕິ ໂຂ ເຕ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ພຫຸວຈນໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາປິ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຠຄວໂຕ ປຏິສ຺ສຸຓິຕ຺ວາ ອິຘ ເຕສຸ ຠິກ຺ຂູສຸ ໂກຈິ ຠຄວນ຺ຕໍ ນາສ຺ສຸຘ ອຸປສງ຺ກມຕິ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ເອເກນາຕິ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ຕໍ ສຸຄ຺ຄາຫໍ ເອກາຫໍ ຠນ຺ເຕ ຠຄວນ຺ຕໍ ວຣນ຺ຕິອາທີສຸ (ມຫາວ. ໓໓໗) ວິຍ, ອນຸຊານາມິ…ເປ… ຍຖາສຸຂໍ ມໍ ທສ຺ສນາຍ ອຸປສງ຺ກມນ຺ຕູຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖາຍ ອຸປສງ຺ກມນ຺ຕຸ.

໕໖໖-໗. ‘‘ມຍໍ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອຸປເສນ’’ນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ຄຓປາໂມກ຺ຂຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຣຎ຺ຎິກປິຓ຺ຑປາຕິກປໍສຸກູລິກວເສນ ສພ຺ພານິ ວຸຕ຺ຕານິ. ເຕເນວາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ສນ຺ຖເຕ ຈຕຸຕ຺ຖຈີວຣສຎ຺ຎິຕາຍາ’’ຕິ. ກິໍ ສພ຺ເພປິ ເຕ ຈີວຣໍ ນ ພຸຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ເຈ? ຍຖາ ໂຫຕຸ. ກຕມໍ ຈີວຣໍ ນາມາຕິ? ຉນ຺ນໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ວິກປ຺ປນຸປຄໍ ປຈ຺ຉິມນ຺ຕິ. ກິຎ຺ຈ ວາຍິມໍ ອວາຍິມນ຺ຕິ? ວາຍິມເມວາຕິ. ກຕຣສຸຕ຺ເຕນາຕິ? ອທ຺ຘາ ໂສ ສຸຕ຺ຕເມວ ນ ປສ຺ສຕິ, ສິເວຍ຺ຍກໍ ທຸສ຺ສຍຸຄໍ, ອິທ຺ຘິມຍິກຎ຺ຈ ເທວທຕ຺ຕິຍຎ຺ຈ ອຈີວຣໍ ກໂຣຕິ. ຍທິ ເອວໍ ອວາຍິມມ຺ປີຕິ ວທາມີຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ສິທ຺ຘາ ສນ຺ຖເຕ ຈີວຣສຎ຺ຎິຕາ ກມ຺ພລສີເສນ ອຸຓ຺ຓາມຍສາມຎ຺ຎໂຕ. ກິໍ ປນ ເຕ ສນ຺ຖຕໍ ອຘິຏ຺ຐຫິໍສູຕິ? ທຸຏ຺ຐຸ ອຘິຏ຺ຐຫິໍສຸ ອຈີວຣຕ຺ຕາ, ນ ອຘິຏ຺ຐານຸປຄຕ຺ຕາ ຈ ສນ຺ຖຕສ຺ສ. ອຖ ນາຘິຏ຺ຐຫິໍສຸ, ປຸພ຺ເພວ ຕຕ຺ຖ ອຈີວຣສຎ຺ຎິໂນ ເອເຕຕິ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຈີວຣສຎ຺ຎິຕາຍ ຕທຸຠຍໍ ນ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ. ກິໍ ປເນຕໍ ອຘິຏ຺ຐານຸປຄໍ ນຕ຺ຖີຕິ? ຕຕ຺ເຖວາຄຕໍ, ອປິເຈຕໍ ອວິກປ຺ປນຸປຄໍ ເຈ, ຈີວຣໍ ນ ໂຫຕິ, ອຎ຺ຎຖາ ‘‘ຈີວຣໍ ນາມ ຉນ຺ນໍ ຈີວຣານໍ ອຎ຺ຎຕຣ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຕາວຕາ ສິທ຺ຘໍ ‘‘ວິກປ຺ປນຸປຄໍ ປຈ຺ຉິມ’’ນ຺ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ອຖ ນ ວິກປ຺ປນຸປຄມ຺ປິ ຈີວຣເມວ ສິທ຺ຘໍ, ອນຘິຏ຺ຐານຸປຄໍ, ອວິກປ຺ປນຸປຄຎ຺ຈ ເອກຊ຺ຌໍ ‘‘ຈີວຣ’’ນ຺ຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ເຕຈີວຣິກສ຺ສ ຈຕຸຕ຺ຖຈີວຣໍ ວຕ຺ຕມານໍ ອໍສກາສາວເມວ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ.

ອປິຈ ສນ຺ຖເຕ ຈີວຣສຎ຺ຎິຕາ ນ ເກວລໍ ເຕສໍເຍວ, ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ອນຸພນ຺ຘຕິ ເອວ ‘‘ປຸຣາຓສນ຺ຖຕໍ ນາມ ສກິໍ ນິວຕ຺ຖມ຺ປິ ສກິໍ ປາຣຸຕມ຺ປີ’’ຕິ ວຈນໂຕ. ອຏ຺ຐກຖາຈຣິໂຍ ປນສ຺ສ ອຈີວຣຕໍ ສນ຺ຘາຍຠາສິຕຕ຺ຖທີປເນນ ທີເປຕິ. ນິວຕ຺ຖປາຣຸຕນ຺ຕິ ເອເຕສໍ ນິສິນ຺ນຎ຺ເຈວ ນິປນ຺ນຎ຺ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປິຈ ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ສນ຺ຖເຕ ຈີວຣສຎ຺ຎິຕາ ອນຸພນ຺ຘຕິ ເອວ. ຂນ຺ຘເກ (ມຫາວ. ໓໕໘) ຫິ ‘‘ນິສີທນໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ນ ວິກປ຺ເປຕຸ’’ນ຺ຕິ ຈ, ປຣິວາເຣ (ປຣິ. ໓໒໙) ‘‘ນວ ຈີວຣານິ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພານີ’’ຕິ ຈ ນິສີທນສິກ຺ຂາປເທ ‘‘ທສາ ວິທຕ຺ຖີ’’ຕິ ຈ ອິຘ ‘‘ນິສີທນໍ ນາມ ສທສໍ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈສ຺ສ ‘‘ສນ຺ຖຕສທິສໍ ສນ຺ຖຣິຕ຺ວາ ເອກສ຺ມິໍ ອນ຺ເຕ ສຸຄຕວິທຕ຺ຖິຍາ ວິທຕ຺ຖິມຕ຺ຕປເທເສ ທ຺ວີສຸ ຐາເນສຸ ຜາເລຕ຺ວາ ຕິສ຺ໂສ ທສາ ກຣີຍນ຺ຕິ, ຕາຫິ ທສາຫິ ສທສໍ ນາມ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ຈ ‘‘ນິສີທນໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພເມວ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ປມາຓຍຸຕ຺ຕໍ ເອກເມວ, ທ຺ເວ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕີ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ນິສີທນໍ ນາມ ນວນ຺ນໍ ຈີວຣານໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຈີວຣໍ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ, ຕຎ຺ຈ ສນ຺ຖຕສທິສໍ ເອຬກໂລມມຍສນ຺ຖຕວິເສສນ຺ຕິ ສິທ຺ຘໍ, ຕຖາ ນິສີທນເມວ ນິສີທນສນ຺ຖຕຎ຺ຈ ສິທ຺ຘໍ. ໂປຣາຓຄຓ຺ຐິປເທ ຈ ‘‘ເອກເມວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມິໍ ສິທ຺ເຘ ສິທ຺ຘາ ສນ຺ຖເຕ ຈີວຣສຎ຺ຎິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກສ຺ມາ? ສນ຺ຖຕສາມຎ຺ຎໂຕ.

ເອຕ຺ຖາຫ – ກຖໍ ອທສເມວ ສນ຺ຖຕໍ ຈີວຣສງ຺ຂ຺ຍໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ. ອເນກມ຺ປິ ອນຘິຏ຺ຐິຕມ຺ປິ ມຫນ຺ຕມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ, ຍໂຕ ສທສເມວ ສນ຺ຖຕໍ ຈີວຣສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕໂຕ ອຘິຏ຺ຐານຎ຺ຈ ອຸປຄຈ຺ຉຕີຕິ. ອສນ຺ຖຕປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ ໂອເຣນ ຈ ຉນ຺ນໍ ວສ຺ສານໍ ວິນາປິ ສມ຺ມຸຕິໍ, ຕຎ຺ຈ ໂປຣາຓໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ເອວ, ນ ອວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ‘‘ຕຎ຺ຈ ໂຂ ປມາຓຍຸຕ຺ຕໍ ເອກເມວ, ທ຺ເວ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໖໙) ວຈນໂຕຕິ. ອຖາປິ ສິຍາ ສນ຺ຖຕໍ ສຍນຕ຺ຖເມວ ກຣີຍຕິ, ນິສີທນໍ ອສນ຺ຖຕເມວາຕິ. ຕຎ຺ຈ ນ ນິຍມໂຕ ‘‘ປຸຣາຓສນ຺ຖຕໍ ນາມ ສກິໍ ນິວຕ຺ຖໍ ສກິໍ ປາຣຸຕມ຺ປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ. ເອຕ຺ຖ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນ ເອຕ຺ຖ ກາຣຓໍ ປຣິເຍສິຕພ຺ພໍ ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອນຎ຺ຎວິສຍຕ຺ຕາ.

ສນ຺ຖຕສ຺ສ ປນ ອຈີວຣຠາເວ ອຍໍ ຍຸຕ຺ຕິ – ອາທິໂຕ ‘‘ຕີຓິ ສນ຺ຖຕານິ ປນ ວິນຍກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕີ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາວຈນໂຕ ຕານິ ອກປ຺ປິຍານີຕິ ສິທ຺ຘໍ, ຠຄວຕາ ຈ ໂຂມາທີນິ ຉ ອນຸຎ຺ຎາຕານີຕິ ໂກເສຍ຺ຍໍ ກປ຺ປິຍນ຺ຕິ ສິທ຺ຘໍ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ສຸທ຺ຘໂກເສຍ຺ຍມ຺ປິ ຈີວຣໍ ກປ຺ປິຍໍ ຊາຕໍ, ປເຄວ ໂກສິຍມິສ຺ສກສນ຺ຖຕຈີວຣນ຺ຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ. ຕຖາ ກມ຺ພລຎ຺ຈ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ, ຕຎ຺ຈ ສຸທ຺ຘິກມ຺ປິ ໂຫຕິ ຊາຕິກາຬກຠາເວນ, ປເຄວ ໂອທາຕໂຄຈຣິຍມິສ຺ສກສນ຺ຖຕຈີວຣນ຺ຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ. ຕໂຕ ຈ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວິໂຣໂຘ, ຕສ຺ມາ ນ ສນ຺ຖຕໍ ຈີວຣໍ ນາມ ໂຫຕິ, ນິສີທນໍ ປນ ໂຫຕິ ຕສ຺ສ ປມາຓສຓ຺ຐານປຣິຈ຺ເຉທສມ຺ຠວໂຕ. ເອຕ຺ຖາຫຸ ເກຈິ ອາຈຣິຍາ ‘‘ທຸວິຘໍ ນິສີທນໍ ສນ຺ຖຕໍ, ອສນ຺ຖຕຎ຺ຈ. ຕຕ຺ຖ ສນ຺ຖຕໍ ສນ຺ຖຕເມວ. ອສນ຺ຖຕໍ ໂຂມາທິຉພ຺ພິຘໍ, ຕທນຸໂລມໍ ວາ ໂຫຕິ, ອຍເມເຕສໍ ວິເສໂສ’’ຕິ.

ເອຕ຺ຖາຫ – ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ສນ຺ຖຕໍ ປນ ຠິກ຺ຂຸນາ’’ຕິ ສິກ຺ຂາປທໍ ອປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ‘‘ນິສີທນສນ຺ຖຕ’’ນ຺ຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕນ຺ຕິ? ຈີວຣສຎ຺ຎິຕາຍ ສນ຺ຖຕານໍ ອຸຊ຺ຌິຕຕ຺ຕາ ເຕສໍ ອຈີວຣຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຕຖາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຘຸຕງ຺ຄເຠທຠຍາ ຕານິ ອຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ເຕຣສາປິ ຘຸຕງ຺ຄານິ ສມາທິຍິໍສຸ, ສີສທສ຺ສນວເສນ ຕີເຓວ ວຸຕ຺ຕານິ, ຠຄວາ ຈ ເຕສໍ ສນ຺ຖຕໍ ອນຸຊານິ, ຕໂຕ ເນສໍ ເອວໍ ໂຫຕິ ‘‘ນິສີທນຈີວຣສຓ຺ຐານມ຺ເປຕໍ ນິສີທນສນ຺ຖຕໍ ໂນ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ, ຈຕຸຕ຺ຖຈີວຣຠາເວນ ປເຄວ ກຕສນ຺ຖຕໍ ວາ’’ຕິ. ຕໂຕ ສນ຺ຖເຕ ເນສໍ ຈີວຣສຎ຺ຎິຕາ ນ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ຕທຕ຺ຖໍ ຠຄວຕາ ນິສີທນສນ຺ຖຕນ຺ຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ປຈ຺ຉິມານິ ທ຺ເວ ວຏ຺ຏນ຺ຕີ’’ຕິ ກຖໍ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ເຈ? ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ອຎ຺ເຎນ ກຕໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕຕິ.

ນິສີທນສນ຺ຖຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ເອຬກໂລມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໗໒-໓. ອທ຺ຘານມຄ຺ຄປ຺ປຏິປນ຺ນສ຺ສາຕິ ອິມິນາ ປກຕິຍາ ທີຆມຄ຺ຄປ຺ປຏິປນ຺ນສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນານິປິ ຕິໂຍຊນປຣມເມວ ຫຣິຕພ຺ພານິ, ປເຄວ ອປ຺ປຏິປນ຺ນສ຺ສາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອທ຺ຘານມຄ຺ຄປ຺ປຏິປນ຺ນສ຺ສ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍນ຺ຕິ ວາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເຕເນວ ວາສາຘິປ຺ປາຍສ຺ສ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘຄມນຸສ຺ສາຫຕ຺ຕາ ‘‘ອປ຺ປຏິປນ຺ໂນ’’ຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ສິທ຺ຘາ. ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ຫິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປເນວ ເອຬກໂລມານິ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ…ເປ… ອສນ຺ເຕປິ ຫາຣເກ ອທ຺ຘານໍ ມຄ຺ຄປ຺ປຏິປນ຺ນສ຺ສ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອາກງ຺ຂມາເນນ ຠິກ຺ຂຸນາ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພານີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕການໍເຍວ ຕິໂຍຊນາຕິກ຺ກເມ ອາປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ. ເຕນ ອນາກງ຺ຂມາເນນ ປຣສນ຺ຕການິ ປຏິຄ຺ຄຫິຕານິ ອຕິເຣກຕິໂຍຊນໍ ຫຣນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ ສິທ຺ຘາ. ອຍມຕ຺ໂຖ ‘‘ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ, ‘‘ອຈ຺ຉິນ຺ນໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ’’ຕິ ອິມິນາ ຈ ທີປິໂຕວ ໂຫຕີຕິ. ໂປຣາຓຄຓ຺ຐິປເທ ຈ ‘‘ອຎ຺ຎໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ຫຣາເປນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉຕິ ເຈ, ທ຺ວິນ຺ນໍ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ທ຺ເວ ຠິກ຺ຂູ ຕິໂຍຊນປຣມໍ ປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ຠຓ຺ຑໍ ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ເຈ ຫຣນ຺ຕິ, ອນາປຕ຺ຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ, ເຕເນວ ອນາປຕ຺ຕິວາເຣ ‘‘ອຎ຺ຎໍ ຫຣາເປຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິໍ ຫຣາເປຕິ? ຊານນ຺ຕໍ ອຊານນ຺ຕໍ. ກິຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຍທິ ຊານນ຺ຕໍ, ‘‘ອຎ຺ໂຎ ຫຣິສ຺ສຕີຕິ ຐເປຕິ, ເຕນ ຫຣິເຕປິ ອາປຕ຺ຕິເຍວາ’’ຕິ ເອກໍສໂຕ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ຊານນ຺ໂຕປິ ຫິ ເອກຈ຺ໂຈ ຫຣຕີຕິ. ຕໂຕ ອຏ຺ຐກຖາຍ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ອຖ ອຊານນ຺ຕໍ, ‘‘ອຎ຺ຎສ຺ສ ຍາເນ ວາ ຠຓ຺ເຑ ວາ ອຊານນ຺ຕສ຺ສ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕິໂຍຊນໍ ອຕິກ຺ກາເມຕິ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍານີ’’ຕິ ປາຬິຍາ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ, ອຖ ອຸໂຠປິ ເອກໂຕ ເອກໍ ຠຓ຺ຑໍ ຫຣາເປນ຺ຕິ, ຕມ຺ປິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ສິຍາ. ອນິສ຺ສຄ຺ຄິຍນ຺ຕິ ຍຸຕ຺ຕິຍາ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ ‘‘ຕິໂຍຊນປຣມໍ ສຫຕ຺ຖາ ຫຣິຕພ຺ພານິ ອສນ຺ເຕ ຫາຣເກ’’ຕິ ອວິເສເສນ ຈ ປາຬິ ວຸຕ຺ຕາ. ຫາຣໂກປິ ສເຈຕໂນ ອເຈຕໂນຕິ ທຸວິໂຘ. ສເຈຕໂນປິ ເອຬກໂລມຠາວໍ ວາ ‘‘ອຫມິທໍ ຫຣາມີ’’ຕິ ວາ ‘‘ມໍ ເອສ ອິທໍ ຫຣາເປຕີ’’ຕິ ວາ ຊານນາຊານນວເສນ ທຸວິໂຘ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ອເຈຕໂນ ນາມ ຫາຣໂກ ນທີໂສໂຕ ວາ ນາວາ ວາ ອສ຺ສາມິກຍານໍ ວາ ໂຫຕິ. ສເຈຕໂນ ປາກໂຏວ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ມໍ ເອສ ອິທໍ ຫຣາເປຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກໍ ຊານນ຺ຕໍ ມນຸສ຺ສໍ ວາ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕໍ ວາ ອຎ຺ຎໍ ຫຣາເປຕິ, ອນາປຕ຺ຕີຕິ ອນຸຄຓ຺ຐິປທນໂຍ. ອຍໍ ປາຬິຍາ, ອຏ຺ຐກຖາຍ ຈ ເອກຣໂສ ວິນິຈ຺ຉໂຍ, ‘‘ອສນ຺ເຕ ຫາຣເກ’’ຕິ ກິຎ຺ຈາປິ ອິທໍ ອວິເສສໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ອຎ຺ຎສ຺ສ ຍາເນ ວາ ຠຓ຺ເຑ ວາ ອຊານນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ປນ ສເຈຕໂນວ ຫາຣໂກ ຕຕ຺ຖ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ໂສ ຈ ເອຬກໂລມຠາວຎ຺ຈ ‘‘ອິທໍ ຫຣາມີ’’ຕິ ຈ ຊານນ຺ໂຕ ນາຘິປ຺ເປໂຕ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຎ຺ໂຎ ຫຣິສ຺ສຕີຕິ ຐເປຕິ, ເຕນ ຫຣິເຕປິ ອາປຕ຺ຕິເຍວາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ເຫຕຸກຕ຺ຕຸໂນ ອຠາວໂຕວ. ປາຬິຍຎ຺ຫິ ‘‘ອຎ຺ຎໍ ຫຣາເປຕີ’’ຕິ ເຫຕຸກຕ຺ຕຸວເສນ ວຸຕ຺ຕາ. ອິຕເຣ ທ຺ເວ ຊານນ຺ຕາ ອິຘ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ. ‘‘ອຊານນ຺ຕສ຺ສ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ’’ຕິ ປາຬິຍໍ ‘‘ເອສ ຫຣາເປຕີ’’ຕິ ວາ ‘‘ອິທໍ ຐານໍ ອຕິກ຺ກມາເປຕີ’’ຕິ ວາ ຊານນ຺ຕສ຺ສ ຍາເນ ວາ ຠຓ຺ເຑ ວາ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຕິໂຍຊນໍ ອຕິກ຺ກມາເປຕິ, ນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ທີເປຕິ.

‘‘ຫຣາເປຕີ’’ຕິ ອິທໍ ເຫຕຸກຕ຺ຕຸວຈນຕໍ ສາເຘຕິ, ຕສ຺ມາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ສາມິກສ຺ສ ອຊານນ຺ຕສ຺ເສວາ’’ຕິ ອິທໍ ‘‘ມໍ ເອສ ຫຣາເປຕີ’’ຕິ ເອວໍ ອຊານນ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ສາເຣຕິ ໂຈເທຕິ ອນຸພນ຺ຘາເປຕີ’’ຕິ ອິທໍ ‘‘ມໍ ເອສ ອິທໍ ຐານໍ ອຕິກ຺ກມາເປຕີ’’ຕິ ເອວໍ ຊານນ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຊານນ຺ໂຕປິ ສາຣຓາທີຫິ ຐິຕຏ຺ຐານໍ ນາຕິກ຺ກມຕິ, ນ ວາ ອນຸພນ຺ຘຕິ. ອຖ ສາຣຓາທີຫິ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈິຍາ ອຕິກ຺ກມຕິ ອາປຕ຺ຕິ ເອວ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເຫຕຸກຕ຺ຕຸຠາວາສມ຺ຠວໂຕ.

ອິທານິ ຍຖາຐິຕຏ຺ຐານໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ວກ຺ຂາມ, ‘‘ອສນ຺ເຕປິ ຫາຣເກ’’ຕິ ຫາຣກາລາຠປຈ຺ຈຍາປິ ສຍໍ ຫຣຓໂຕ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍເມວ, ປເຄວ ສຕິ ຫາຣເກຕິ ອຍເມໂກ ອຕ຺ໂຖ. ອວຘາຣຓຕ຺ຖໍ ອປິ-ສທ຺ທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອສນ຺ເຕ ເອວ ຫາຣເກ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ, ສຕິ ປນ ຫາຣເກ ນ ເຕນ ຫຣາເປນ຺ຕສ຺ສ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍນ຺ຕິ ອຍໍ ທຸຕິໂຍ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ສງ຺ຆໂຕ ວາ…ເປ… ອຕ຺ຕໂນ ວາ ຘເນນາ’’ຕິ ອິມິນາ ກິຎ຺ຈາປິ ອຈິຕ຺ຕກມິທໍ ສິກ຺ຂາປທໍ, ສງ຺ຆາທິໂຕ ປນ ອຕ຺ຕນາ ອາກງ຺ຂມາເນນ ປຏິຄ຺ຄຫິຕສ຺ເສວ ເອຬກໂລມສ຺ສ ຕິໂຍຊນາຕິກ຺ກເມ ອາປຕ຺ຕິ, ນ ອຊານໂຕ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕສ຺ສ ຈີວຣາທີສຸ ກຸໂຕຈິ ລຄ຺ຄສ຺ສ ອຕິກ຺ກມເນຕິ ທີເປຕິ. ອນຸຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘‘ກມ຺ພລສ຺ສ ອຸປຣິ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ສເຈ ເອກມ຺ປິ ໂລມໍ ຈີວເຣ ລຄ຺ຄໍ ໂຫຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ເອວ ກມ຺ພລໂຕ ວິຊຏິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ກມ຺ພລສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ອິຈ຺ຉາຍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕເມວ ໂຫຕີຕິ ຍຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ກຕຠຓ຺ເຑ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ອເນກມ຺ປິ ກຕຠຓ຺ຑຏ຺ຐານິຍເມວ ໂຫຕິ. ຕຎ຺ຫິ ອເນນ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ, ນ ໂລມໍ. ອຖ ໂລມມ຺ປິ ອຄ຺ຄຫິຕເມວ ໂຫຕິ, ກຕຠຓ຺ຑໍ ທຸປ຺ປຣິຫາຣິຍໂລມວິນິພ຺ໂຠຄກຕຠຓ຺ໂຑ ນິຍໂມ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ອກຕຠຓ຺ເຑ ຕິກປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ກຕຠຓ຺ເຑ ຕິກທຸກ຺ກຏຎ຺ຈ ນຍໂຕ ທສ຺ເສຕພ຺ພໍ ຠເວຍ຺ຍ, ອຎ຺ຎຖາ ຕິກສ຺ສ ທສ຺ສິຕຕ຺ຕາ. ສອຸສ຺ສາຫຕ຺ຕາຕິ ອປ຺ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘຄມນຕ຺ຕາ. ອຈິຕ຺ຕກຕ຺ຕາ ຈາຕິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຸສ຺ສາຫານຸຣູປໍ ໂລມານໍ ຕິໂຍຊນາຕິກ຺ກມນໂຕ ວິນາປິ ປໂຍຄຈິຕ຺ເຕນ ຫຣຓຈິຕ຺ເຕນ ອາປຊ຺ຊຕິ ເອວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສາ ອນາປຕ຺ຕິ ປາຬິຍາ ນ ສເມຕີຕິ ອນ຺ໂຕ ປນ ປໂຍເຄນ ຕິໂຍຊນປຣມໍ ອຕິກ຺ກມິຕຕ຺ຕາ ອນາປຕ຺ຕິ. ‘‘ຕິໂຍຊນໍ ຫຣຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ຕິໂຍຊນໍ ປທສາ ເນຕຸກາໂມປິ ອນ຺ໂຕຕິໂຍຊເນ ປເທ ປເທ ທຸກ຺ກຏໍ ນາປຊ຺ຊຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ, ຕໍ ຍຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕິໂຍຊນໍ ວາສາຘິປ຺ປາໂຍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຣໍ ຫຣຕີ’ຕິ ວຈນສ຺ສຕ຺ຖິຕາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸນປິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຎ຺ຎໍ ຫຣາເປຕີຕິ ‘ອິທໍ ຫຣິສ຺ສາມີ’ຕິ ສອຸສ຺ສາຫເມວ ອຎ຺ຎໍ ຫຣາເປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຕຣຖາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ສີເສ ຐເປສິ, ຕສ຺ມິໍ ອຊານນ຺ເຕປິ ອນາປຕ຺ຕິ ສິຍາ’’ຕິ. ສເຈ ປນ ‘‘ອຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຍາເນ ວາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຫຣຓາທີຫິ ຊນິຕອຸສ຺ສາຫານໍ ຫຕ຺ຖິອາທີນໍ ‘ອິທໍ ກຣິສ຺ສາມາ’ຕິ ວາ ‘ຫຣິສ຺ສາມາ’ຕິ ວາ ອາໂຠເຄ ຊນິເຕ ເອວ ອນາປຕ຺ຕິ, ນ ອຊນິເຕຕິ ອຸປຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ອາຫາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຐປິເຕຕິ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ພຫິ ນິກ຺ຂິປິຕຕ຺ຕາຕິ ອຸປຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ. ພຫິສີມາຍ ຐປິຕໍ ຠຓ຺ຑິກໍ ອນ຺ໂຕ ອນ຺ໂຕສີມາຍໍ ຐປິຕໍ ພຫິ ກໂຣໂຕ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ເກຈິ, ນ ສຸນ຺ທຣໍ ວິຍ.

໕໗໕. ປຏິລຠິຕ຺ວາ ຫຣຕີຕິ ປຐມຕິໂຍຊນໂຕ ປຣໍ ຫຣຕິ, ນ ທຸຕິຍາທິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຕຠຓ຺ເຑ ອຸປ຺ປນ຺ໂນກາສາຠາວາ ອນາປຕ຺ຕິ.

ເອຬກໂລມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ເອຬກໂລມໂຘວາປນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໘໑. ກິຎ຺ຈາປິ ປຸຣາຓຈີວຣໂຘວນສິກ຺ຂາປເທ ຈີວຣໍ ຐເປຕ຺ວາ ‘‘ອຎ຺ຎໍ ປຣິກ຺ຂາຣໍ ໂຘວາເປຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໕໐໗) ອນາປຕ຺ຕິວາເຣ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມສ຺ສ ປນ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ນກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເອຬກໂລມໂຘວາປນາທິນາ ອາປຕ຺ຕີຕິ ເອເກ. ສາ ວາ ອນາປຕ຺ຕິ ມູລາປຕ຺ຕິໂຕ ເອວ, ນ ອິມມ຺ຫາຕິ ເອເກ. ເອຬກໂລມານໍ ອປຣິກ຺ຂາຣຕ຺ຕາ ຠຏ຺ຐໍ ອຄ຺ຄຫຓເມວາຕິ ເອເກ. ອິມສ຺ສ ອນ຺ຕິມນຍສ຺ສ ອຕ຺ຖປ຺ປກາສນຕ຺ຖໍ ອິທໍ ປຎ຺ຫາກມ຺ມໍ – ‘‘ໂຘວາເປຕີ’’ຕິ ອິທໍ ຣຊາປນວິຊຏາປນຄ຺ຄຫເຓນ ນິປ຺ປເທສວາຈິປທໍ, ອຸທາຫຸ ອຄ຺ຄຫເຓນ ສປ຺ປເທສວາຈິປທໍ. ກິຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຍທິ ນິປ຺ປເທສວາຈິປທໍ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ອິທເມວ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ນ ອິຕຣານິ. ອຖ ສປ຺ປເທສວາຈິປທໍ, ‘‘ອວຸຕ຺ຕາ ໂຘວຕິ, ອປຣິຠຸຕ຺ຕໍ ໂຘວາເປຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວິໂຣໂຘ. ‘‘ອວຸຕ຺ຕາ ຣຊຕິ ວິຊເຏຕິ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍ’’ນ຺ຕິ ອນິຏ຺ຐປ຺ປສງ຺ຄໂຕຕິ? ເທສນາວິລາສມຕ຺ຕໍ ຠຄວໂຕ ວຈນໍ, ກຕ຺ຖຈິ ຕິກປທວຈນໍ, ກຕ຺ຖຈິ ເອກປທວຈນໍ, ນິປ຺ປເທສປທເມວ ເຕ ວທນ຺ຕີຕິ. ສເຈ ‘‘ກຕຠຓ຺ຑໍ ໂຘວາເປຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ປຏິວິໂຣໂຘ, ‘‘ກຕຠຓ຺ຑໍ ວິຊຏາເປຕິ, ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ອນິຏ຺ຐປ຺ປສງ຺ຄໂຕ ອນາປຕ຺ຕິ ເອວາຕິ ເຈ? ນ, ອກຕຠຓ຺ຑສ຺ສ ສຸທ຺ຘໂລມສ຺ສ ວິຊຏາປນໍ ອິໂຕ ວາ ທາຕພ຺ພໍ. ອຸທກາທິໂຘວນວເສນ ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ຐິຕານໍ ວິຊຏາປນໍ ລພ຺ຠຕີຕິ ເຈ? ປຸຣາຓສນ຺ຖຕສ຺ສ ວິຊຏາປເນ ອນາປຕ຺ຕິຍາ ຠວິຕພ຺ພໍ, ນ ຈ ຕໍ ຍຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອປຣິຠຸຕ຺ຕໍ ໂຘວາເປຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ. ເຕນ ປຣິຠຸຕ຺ຕໍ ໂຘວາເປຕິ ຣຊາເປຕິ ວິຊຏາເປຕິ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍເມວາຕິ ສິທ຺ຘໍ ໂຫຕິ, ຕຎ຺ຈ ປຣິຠຸຕ຺ຕໍ ນາມ ກຕຠຓ຺ຑເມວ ໂຫຕິ. ນ ຫິ ສກ຺ກາ ເອຬກໂລມານິ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ, ອຎ຺ຎຖາ ‘‘ປຣິຠຸຕ຺ຕໍ ໂຘວາເປຕີ’’ຕິ ວຈນໍ ນິຣຕ຺ຖກໍ ໂຫຕິ. ນ ຫິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ປຸຣາຓານິ ເອຬກໂລມານິ ໂຘວາເປຍ຺ຍ ວາ’’ຕິ ວຈນໍ ອຕ຺ຖິ ປຸຣາຓຈີວຣສິກ຺ຂາປເທ ວິຍ. ຕຕ຺ຖ ອາທິນ຺ນກປ຺ປວເສນ, ອິຘ ຕໍ ລິຂິຕໍ. ເລຂໂທໂສຕິ ເຈ? ນ, ວິເສສເຫຕຸໂນ ອຠາວາ, ປຸຣາຓຈີວຣສິກ຺ຂາປເທ ອປຣິຠຸຕ຺ຕໍ ກຕຠຓ຺ຑໍ ນາມ, ‘‘ກມ຺ພລໂກຊວສນ຺ຖຕາທິ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ຈ. ກິຎ຺ຈາປິ ອິມິນາ ສທ຺ເທນ ອຍມຕ຺ໂຖ ສິທ຺ໂຘ, ‘‘ໂຘວາເປຕີ’’ຕິ ອິທໍ ປນ ສິຍາ ນິປ຺ປເທສໍ. ສິຍາ ສປ຺ປເທສໍ. ຕຎ຺ຫິ ‘‘ອວຸຕ຺ຕາ ໂຘວຕີ’’ຕິອາທີສຸ ນິປ຺ປເທສໍ. ‘‘ກຕຠຓ຺ຑໍ ໂຘວາເປຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ສປ຺ປເທສໍ. ‘‘ອກຕຠຓ຺ຑໍ ໂຘວາເປຕິ ຣຊາເປຕິ, ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ‘‘ວິຊຏາເປຕິ, ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຈນປ຺ປມາຓໂຕ ອນາປຕ຺ຕິ ເອວາຕິ ເຈ? ນ, ວຈນປ຺ປມາຓໂຕ ເອວ ອາປຕ຺ຕີຕິ ອາປຊ຺ຊນໂຕ. ‘‘ອປຣິຠຸຕ຺ຕໍ ໂຘວາເປຕີ’’ຕິ ວຈນເມວ ຫິ ຕໍ ອປຣິຠຸຕ຺ຕໍ ສນ຺ຖຕໍ ວິຊຏາເປນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ທີເປຕິ ເຈ? ສິທ຺ຘໍ ປຣິຠຸຕ຺ຕໍ ວິຊຏາເປນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ເອວາຕິ.

ເອຬກໂລມໂຘວາປນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ຣູປິຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໘໓-໔. ສພ຺ພມ຺ປີຕິ ຕິວິຘມ຺ປິ. ‘‘ມຸຕ຺ຕາ ມຓິ ເວຬຸຣິໂຍ ສງ຺ໂຂ’ຕິອາທິ ປນ ກິຎ຺ຈາປິ ຣາຊສິກ຺ຂາປເທ ‘ນ ວຏ຺ຏຕີ’ຕິ ປສງ຺ຄໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ, ສຣູປໂຕ ປນ ອາປຕ຺ຕິທສ຺ສນວເສນ ສກຏ຺ຐາເນປິ ວຕ຺ຕຸມາຣທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຖເມຕໍ? ມຸຕ຺ຕາທີນໍ ສກຏ຺ຐານໍ ຊາຕໍ, ນ ຫິ ຕານິ ອິຘ ປາຬິຍໍ ທິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອິມສ຺ສ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕານິ, ຣາຊສິກ຺ຂາປທສ຺ສປິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕານີຕິ. ນ ເກວລໍ ຫິຣຎ຺ຎສຸວຓ຺ຓເມວ, ອຎ຺ຎມ຺ປິ ເຂຕ຺ຕວຕ຺ຖາທິກໍ ‘‘ອກປ຺ປິຍໍ ນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ສາມຎ຺ເຎນ, ນ ສຣູປໂຕ. ປາຬິຍໍ ປນ ສຣູປໂຕ ‘‘ຈີວຣເຈຕາປນ຺ນໍ ນາມ ຫິຣຎ຺ຎໍ ວາ ສຸວຓ຺ຓໍ ວາ ມຸຕ຺ຕາ ວາ ມຓິ ວາ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຣາຊສິກ຺ຂາປທເມວສ຺ສ ສກຏ຺ຐານໍ. ມຸຕ຺ຕາມຓິຄ຺ຄຫເຓນ ເຈຕ຺ຖ ຕຊ຺ຊາຕິຍຄ຺ຄຫຓໍ ສິທ຺ຘເມວາຕິ ນາຄໂຕ ອິມສ຺ສ ປຐມເມວ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຍທິ ເອວໍ ອິຘ ອນາຄຕຕ຺ຕາ ກຕຣໍ ເນສໍ ສກຏ຺ຐານນ຺ຕິ? ອິທເມວ ອຕ຺ຖໂຕ, ໂນ ສຣູປໂຕ.

ກຖໍ? ເອຕານິ ຫິ ຣຕນສິກ຺ຂາປເທ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຕ຺ຖູນິ, ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖູນິ ຈ ເອກໂຕ ‘‘ຣຕນ’’ນ຺ຕິ ອາຄຕານິ, ‘‘ຣຕນສມ຺ມຕ’’ນ຺ຕິ ກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸ ອາຄຕໍ. ເຕສຸ ຈ ທສສຸ ຣຕເນສຸ ຣຊຕຊາຕຣູປທ຺ວຍໍ ອິຘ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຕ຺ຖຸ, ອວເສສໍ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖູຕິ ສິທ຺ຘໍ. ອິຘ ຈ ສິທ຺ຘຕ຺ຕາ ເອວ ຣຕນສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິວາເຣ ‘‘ຣຕນສມ຺ມຕໍ ວິສ຺ສາສໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕາວກາລິກໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ປໍສຸກູລສຎ຺ຎິສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຣຕນໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຕ຺ຕວິຘຘຎ຺ຎທາສິທາສເຂຕ຺ຕາທິ ປນ ພ຺ຣຫ຺ມຊາລາທິສຸຕ຺ຕວເສນ (ທີ. ນິ. ໑.໑ ອາທໂຍ) ອກປ຺ປິຍນ຺ຕິ ສິທ຺ຘໍ, ຕສ຺ມາ ອິຘ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖູຕິ ສິທ຺ຘໍ, ເຕເນວ ອນຸໂຍຄວຕ຺ເຕ ‘‘ຘມ຺ມໍ ຊານາຕິ, ຘມ຺ມານຸໂລມໍ, ວິນຍໍ, ວິນຍານຸໂລມໍ ຊານາຕີ’’ຕິ (ປຣິ. ໔໔໒) ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ອາມກມໍສມ຺ປິ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ? ນ, ອິຘ ວິນເຍ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອມນຸສ຺ສິກາພາເຘ ອາມກມໍສ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ມຫາວ. ໒໖໔), ຕສ຺ມາ ນ ອາມກມໍສໍ ສຸຕ຺ເຕ ອາຄຕມ຺ປິ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸ ໂຫຕິ, ຕຖາປິ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິໂຠຄຕ຺ຖາຍ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ທຸກ຺ກຏເມວາຕິ ໂນ ຕກ຺ໂກຕິ ອາຈຣິໂຍ. ‘‘ອິຘ ນິກ຺ຂິປາຫີ’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອຸປນິກ຺ຂິຕ຺ຕສາທິຍນເມວ ໂຫຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ອກປ຺ປິຍວິຈາຣຓາ ເອວ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເຈ? ກປ຺ປິຍຎ຺ຈ ອກປ຺ປິຍຎ຺ຈ ນິສ຺ສາຍ ຐິຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຕໍ ສຍໍ ອປຣິໂຠຄາຣຫໍ ຫຸຕ຺ວາ ຕທຄ຺ຆນກໍ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑໍ ປຣິໂຠຄາຣຫໍ ຫຸຕ຺ວາ ຐິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ລິຂິຕໍ, ‘‘ປໍສຸກູລຠາເວນ ຐິຕຕ຺ຕາ, ຄຸຕ຺ຕຏ຺ຐານາຈິກ຺ຂນສ຺ສ ກປ຺ປິຍຕ຺ຕາ ຈ ກປ຺ປິຍໍ ນິສ຺ສາຍ ຐິຕໍ. ‘ອິທໍ ຄຓ຺ຫາ’ຕິອາທິນາ ວທນ຺ຕສ຺ສ ອກປ຺ປິຍຕ຺ຕາ ອກປ຺ປິຍໍ ນິສ຺ສາຍ ຐິຕ’’ນ຺ຕິ ຈ. ເອວມ຺ປິ ກປ຺ປິຍຎ຺ຈ ອກປ຺ປິຍຎ຺ຈາຕິ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ໂອກາເສ ຐປິຕໍ, ກິໍ ນ ປສ຺ສສີຕິ ເຉກຕເຣ ອິເມວ ກຫາປເຓ’’ຕິອາທິວຈນສ຺ສ ກປ຺ປິຍຕ຺ຕາ ກປ຺ປິຍໍ ນິສ຺ສາຍ ຐິຕໍ. ‘‘ອິທໍ ຄຓ຺ຫາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ທຸພ຺ພິຈາຣິຕຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ອກປ຺ປິຍຕ຺ຕາ ຕໂຕ ອາຄຕໍ ອກປ຺ປິຍໍ ນິສ຺ສາຍ ຐິຕເມວ ໂຫຕິ. ‘‘ອິທໍ ຄຓ຺ຫາ’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ເຕນ ຄຫິເຕ ‘ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາເປຍ຺ຍ ວາ’ຕິ ວຸຕ຺ຕວິຘິໍ ນ ປາປຸຓາຕິ, ເກວລໍ ທຸພ຺ພິຈາຣິຕຕ຺ຕາ ຕສ຺ເສວ ຕໍ ອກປ຺ປິຍໍ ໂຫຕິ, ມູລປຏິຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ປຣໂຕ ປຕ຺ຕຈຕຸກ຺ເກ ຕຕິຍປຕ຺ໂຕ ວິຍາຕິ ຈ ເອວໍ ອຸປຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ວທຕີ’’ຕິ ອນຸຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິໍ ພຫຸນາ, ວິສຸທ຺ຘາຄມຕ຺ຕາ ກປ຺ປິຍໍ. ທຸພ຺ພິຈາຣຓາຍ ສຕິ ອກປ຺ປິຍໍ ນິສ຺ສາຍ ຐິຕໍ ໂຫຕີຕິ ໂນ ຕກ຺ໂກຕິ ອາຈຣິໂຍ. ‘‘ເອວໍ ສງ຺ຆຄຓາທີນມ຺ປິ ອຕ຺ຖາຍ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ເຕປິ ເຕນ ສມານຄຕິກຕ຺ຕາ ຐເປຕ຺ວາ ອາປຕ຺ຕິວິເສສ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ນ ກິຎ຺ຈິ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑໍ ເຈຕາປິຕນ຺ຕິ ເຈຕາປິຕຎ຺ເຈ, ອຸປາຍາຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ອຸປນິກ຺ເຂປໍ ຐເປຕ຺ວາຕິ ສເຈ ໂສ ອຸປາສໂກ ‘ອຕິພຫຸໍ ເອຕໍ ຫິຣຎ຺ຎໍ, ອິທໍ ຠນ຺ເຕ ອຊ຺ເຊວ ນ ວິນາເສຕພ຺ພ’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ສຍໍ ອຸປນິກ຺ເຂປເທເສ ຐເປຕິ, ອຎ຺ເຎນ ວາ ຐປາເປຕິ, ເອຕໍ ອຸປນິກ຺ເຂປໍ ຐເປຕ຺ວາ ຕໂຕ ລທ຺ຘໍ ອຸທຍໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ສງ຺ໂຆ ປຈ຺ຈເຍ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໕໘໕. ອຍໍ ກິຣ ອິຕ຺ຖໍລກ຺ຂຓສມ຺ປນ຺ໂນ ອຸກ຺ກໍສໂຕ. ເອວໍ ອງ຺ຄສມ຺ປນ຺ໂນປິ ອປຣຠາເຄ ໂລຠວເສນ ວາ ອຎ຺ເຎນ ວາ ກາຣເຓນ ສເຈ ນິມິຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ປາເຕຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ. ເສນາສນມ຺ປິ ປຣິໂຠເຄ ປຣິໂຠເຄຕິ ປເວເສ ປເວເສ. ໂສ ຫິ ກາຣຓນ຺ຕເຣນ ຣຸກ຺ຂມູລິກສ຺ສ, ອພ຺ໂຠກາສິກສ຺ສປິ ວຏ຺ຏຕິ ເອວ, ຐານນິສຊ຺ຊາທິວເສນ ນິວາສາຘິປ຺ປາເຍ ສຕິ ປຣິໂຠເຄ ປຣິໂຠເຄ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕພ຺ພໍ. ເຠສຊ຺ຊສ຺ສ ສຕິປຈ຺ຈຍຕາ ສພ຺ພກາລມ຺ປີຕິ ເອເກ. ອສນ຺ນິຫິຕສ຺ສ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕເມວ, ສນ຺ນິຫິຕສ຺ສ ປຸເຣຠຕ຺ຕມ຺ປີຕິ ໂນ ຕກ຺ໂກຕິ ອາຈຣິໂຍ. ‘‘ຍາມກາລິກໍ ສຕ຺ຕາຫກາລິກໍ ຍາວຊີວິກໍ ອາຫາຣຕ຺ຖາຍ…ເປ… ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ. ອຊ຺ໂຌຫາເຣ ອຊ຺ໂຌຫາເຣ ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໒໔໔) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທຸກ຺ກຏຎ຺ຫິ ວິກາລໂຠຊນສິກ຺ຂາປເທ ອາຄຕໍ ວິກາເລ ອາປຊ຺ຊຕິ, ໂນ ກາເລ ອາຫາຣກາລຕ຺ຕາ, ສນ຺ນິຘິສິກ຺ຂາປເທ ອາຄຕໍ ປນ ກາເລປິ ສນ຺ນິຘິຊາຕຕ຺ຕາ, ເຕເນວ ຕຕ຺ຖ ສຕ຺ຕາຫກາລິກຍາວຊີວິກທ຺ວຍເມວ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ‘‘ສຕິ ປຈ຺ຈເຍ’’ຕິ ວຈນໂຕ ນາຍໍ ວິເສໂສ ລພ຺ຠຕີຕິ ເຈ? ນ, ອນິຏ຺ຐປ຺ປສງ຺ຄໂຕ, ວຈນານິຍມໂຕ ຈ. ສນ຺ນິຘິສິກ຺ຂາປເທ ຫິ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ຍາວກາລິກໍ ຍາວກາລໍ ນິທຫິຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊຕິ. ຍາມກາລິກໍ ຍາເມ ນິທຫິຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊຕີ’’ຕິ (ປາຈິ. ໒໕໖) ເອຕ຺ຖ ວຈນປ຺ປມາຓໂຕ ຍາມກາລິກໍ ນ ປຸເຣຠຕ຺ເຕ, ນ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ເຕ, ນ ທິວເສ, ນ ຣຕ຺ຕິຍໍ ຍາມເມວ ນິທຫິຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ອນິຏ຺ຐປ຺ປສງ຺ໂຄ. ຕຖາ ຕຕ຺ເຖວ ‘‘ຍາມກາລິກໍ ຍາມໍ ນິທຫິຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊຕິ, ສຕ຺ຕາຫກາລິກໍ ສຕ຺ຕາຫໍ ນິທຫິຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຕິ ປຈ຺ຈເຍ’’ຕິ, ຕສ຺ມາ ສຕິປຈ຺ຈຍ-ວຈນໍ ກຕ຺ຖຈິ ໂຫຕິ, ກຕ຺ຖຈິ ນ ໂຫຕີຕິ ວຈນານິຍມໂຕ ອາປຕ຺ຕິຍາປິ ອນິຍໂມ ສິຍາ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ຍຖາວຸຕ຺ຕທຸກ຺ກຏໍ ອາປຊ຺ຊຕິ ເອວ. ນ ອນາຫາຣປ຺ປໂຍຊນຕ຺ຕາ ຍາມກາລິກາທີນນ຺ຕິ ເຈ? ນ, ສປ຺ປິອາທິມິສ຺ສໂຠຊນສ຺ສ ປຓີຕໂຠຊນຠາວປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ. ອປິຈ ສພ຺ພກາລິເກສຸ ຍາວກາລິກໍ ໂອຬາຣິກໍ, ຕໍ ອາຫາຣຕ຺ຖາຍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ກາເລ ອນາປຕ຺ຕິ, ປເຄວ ອໂນຬາຣິກໍ ຍາມກາລິກາທິໍ, ອາຫາຣຕ຺ຖາຍ ເອວ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ. ຍາວກາລິເກ ເອວ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ເຈ? ນ, ອນາຫາຣຕ຺ຖາຍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິສມ຺ຠວໂຕ ອິຕຣໍ ອາຫາຣຕ຺ຖາຍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ວິຍ, ຕສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ຕເມເວຕ຺ຖ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ປາຬິໍ, ຍຸຕ຺ຕິຎ຺ຈ ອນຸໂລເມຕີຕິ.

ເທສນາສຸທ຺ຘີຕິ ເອຕ຺ຖ ເທສນາ ນາມ ວິນຍກມ຺ມໍ, ເຕນ ວຸຏ຺ຐານມ຺ປິ ເທສນາ ເອວ ນາມ ໂຫຕີຕິ. ‘‘ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ປຏິເສວຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ປນ ສຕິໍ ອກຕ຺ວາ ປຣິໂຠເຄ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ຂີຓາສວາ ກຕກິຈ຺ຈຕ຺ຕາ ວິຠຕ຺ຕທາຍາທາ ວິຍ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕນ ເຕສໍ ສາມິປຣິໂຠຄາ ໂຫນ຺ຕິ. ອຎ຺ຎຖາ ຍາວກາລິກຠາວໍ ອນຕິກ຺ກນ຺ຕຕ຺ຕາ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ອິຓປຣິໂຠໂຄ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ເຠສຊ຺ເຊ ອາປຕ຺ຕິໂຕ, ອິຕຣສ຺ມິໍ ອຍຸຕ຺ຕປຣິໂຠຄໂຕ, ອິຓໍ ວິຍ ອນນຸຎ຺ຎາຕຠຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ. ‘‘ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຫິ ອລຊ຺ຊີ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ນ ໂກຈິ ສງ຺ກິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ຠາຣຠູຕາ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກາທໂຍ. ຍຖາທານເມວ ຄຫິຕຕ຺ຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ຫຕ຺ເຖນ ເຈ ເທຕິ, ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ອຕິເຣກຠາຄໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ອຸທ຺ຘຏຠາຄໍ ຕຕ຺ເຖວ ທາເປຕິ, ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈ. ປຣິວຕ຺ຕກໍ ເທຕິ, ຘມ຺ມິຍຎ຺ເຈ, ວຏ຺ຏຕິ. ໂນ ອຘມ຺ມິຍໍ. ‘‘ຕໍ ຘມ຺ມານຸຄ຺ຄເຫນ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກນ ເລເສນາຕິ ເຈ? ‘‘ອລພ຺ຠມານາຍ ສາມຄ຺ຄິຍາ ອນາປຕ຺ຕິ ສມ຺ໂຠເຄ ສໍວາເສ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໓໐) ອິມິນາ ອຸປສມ຺ປທກ຺ຂນ຺ຘກວຈນເລເສນ.

໕໘໖. ອສ຺ສຕິຍາ ທິນ຺ນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອສ຺ສຕິຍາ ທິນ຺ນໍ ນາມ ອປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ທຸສ຺ສນ຺ເຕ ພທ຺ຘກຫາປຓາທີນິ ສຕິໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ທາຍກາ ເຈ ປຸນ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍເມວ ເທເສຕພ຺ພໍ. ເຕນ ອກປ຺ປິຍຠຓ຺ເຑນ ເຕ ເຈ ທາຍກາ ສປ຺ປິອາທີນິ ກິຓິຕ຺ວາ ສງ຺ຆສ຺ສ ເທນ຺ຕິ, ຕສ຺ສປິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ກປ຺ປຕິ ທາຍການໍເຍວ ສນ຺ຕກຕ຺ຕາ. ຠິກ຺ຂຸນາ ຫິ ‘ວຕ຺ຖໍ ຄຓ຺ຫາມີ’ຕິ ວຕ຺ຖສຎ຺ຎາຍ ເອວ ຄຫິຕໍ, ນ ຣູປິຍສຎ຺ຎາຍ. ອິທຎ຺ຈ ສິກ຺ຂາປທໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ອຸຄ຺ຄຫຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຈ ເຕນ ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ປເຣສໍ ວາ ອຕ຺ຖາຍ ຄຫິຕໍ. ອຖ ເຕ ທາຍກາ ໂນ ເຈ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ທາຍເກ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ເຈ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕໍ, ສງ຺ເຆ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອາປຕ຺ຕິ ເທເສຕພ຺ພາ. ໂນ ເຈ, ອາປຕ຺ຕິ ເອວ ເທເສຕພ຺ພາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປຸພ຺ພາປຣວິຣຸທ຺ຘໍ. ອາປຕ຺ຕິເທສນາຍ ຫິ ສຕິ ຣູປິຍໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ສິທ຺ຘໍ, ຕສ຺ມິໍ ສິທ຺ເຘ ‘‘ຕໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ຕສ຺ສປິ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ ອິທໍ ນ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ. ກປ຺ປຕິ ເອວາຕິ ເຈ? ນ, ວຕ຺ຖຸໍ ອນິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອາປຕ຺ຕິ ເທເສຕພ຺ພາຕິ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ອຈິຕ຺ຕກຕ຺ຕາ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ເຈ? ນ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ‘‘ຣູປິຍໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ. ‘‘ຣູປິຍໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຎ຺ຎຖາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ‘‘ຣູປິຍ’’ນ຺ຕິ ປທໍ ນິຣຕ຺ຖກໍ ໂຫຕິ ວິນາປິ ເຕນ ຕທຕ຺ຖສິທ຺ຘິໂຕ. ອເນນ ຈ ວຕ຺ຖໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ, ທາຍເກນ ຈ ວຕ຺ຖເມວ ທິນ຺ນໍ, ວຕ຺ຖຄຕມ຺ປິ ຣູປິຍໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ປທວາເຣນ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ‘‘ຣູປິເຍ ອຣູປິຍສຎ຺ຎີຕິ ສຸວຓ຺ຓາທີສຸ ຂຣປຕ຺ຕາທິສຎ຺ຎີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຣູປິຍໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ ວຈນວເສນ.

‘‘ອປິຈ ປຸຎ຺ຎກາມາ’’ຕິອາທິ ປນ ວິຘານນ຺ຕຣທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕເນວ ຫິ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ເຄເຫ ອິທໍ ລທ຺ຘນ຺ຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຎຖາ ສລ຺ລກ຺ຂເຓ ວິມຕິວເສນ, ວິມຕິຍາ ຈ ສຕິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍເມວ ‘‘ຣູປິເຍ ເວມຕິໂກ’’ຕິອາທິ ວຈນໂຕຕິ. ອິທໍ ວິຘານໍ ນິຣຕ຺ຖກເມວ ອາປຊ຺ຊຕິ, ນ ຈ ນິຣຕ຺ຖກໍ. ກສ຺ມາ? ທຸສ຺ສນ຺ເຕ ພທ຺ຘກຫາປຓາທິ ອສ຺ສຕິຍາ ທິນ຺ນໍ ວຕ຺ຖສຎ຺ຎາຍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕຎ຺ຈ, ຕໂຕ ນ ຣູປິຍໍ ທິນ຺ນຎ຺ຈ ໂຫຕິ ປຏິຄ຺ຄຫິຕຎ຺ຈາຕິ. ເອຕ຺ຖ ອາປຕ຺ຕິເທສນາກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ຕໍ ປນ ທາຍການເມວ ປຏິທາຕພ຺ພໍ. ຕໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑຎ຺ຈ ສພ຺ເພສໍ ກປ຺ປຕີຕິ ອິມສ຺ສ ວິຘານນ຺ຕຣທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ອປິຈ ປຸຎ຺ຎກາມາ’’ຕິອາທີຕິ ໂນ ຕກ຺ໂກຕິ ອາຈຣິໂຍ.

ຣູປິຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ຣູປິຍສໍໂວຫາຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໘໗. ‘‘ຊາຕຣູປຣຊຕປຣິວຕ຺ຕນ’’ນ຺ຕິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉເທນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາ ‘‘ຣູປິຍໍ ນາມ ສຕ຺ຖຸວຓ຺ໂຓ ກຫາປໂຓ’’ຕິອາທິ ປາຬິວຈນຎ຺ຈ. ‘‘ອຣູປິເຍ ຣູປິຍສຎ຺ຎີ ຣູປິຍໍ ເຈຕາເປຕີ’’ຕິອາທິ ຕິກວຈນໂຕ, ‘‘ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸນາ ປນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຕ຺ຖຸໍ ເຈຕາເປນ຺ຕສ຺ສ…ເປ… ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ຄຣຸກສ຺ສ ເຈຕາປິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາວຈນໂຕ ຈ ປນ ອນຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉໂທເປຕ຺ຖ ລພ຺ຠຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ. ສຕ຺ຖຸວຓ຺ໂຓ ຈ ກຫາປໂຓ ຈ ຕໂຕ ເຍ ຈຎ຺ເຎ ໂວຫາຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ສມຸຈ຺ຈໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອິມສ຺ມິໍ ປນ ສິກ຺ຂາປເທ ‘‘ນານປ຺ປກາຣກໍ ນາມ ກຕມ຺ປິ ອກຕມ຺ປິ ກຕາກຕມ຺ປີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວິຠຕ຺ຕານໍ ຕິຓ຺ຓໍ ຣູປິຍາຣູປິຍານຎ຺ຈ ທ຺ວິນ຺ນໍ ວເສນ ປຎ຺ຈ ຕິກາ ວຸຕ຺ຕາ, ອຏ຺ຐກຖາຈຣິເຍຫິ ຕທນຸໂລມໂຕ ເອໂກ ຕິໂກ ທສ຺ສິໂຕຕິ ສພ຺ເພ ຉ ໂຫນ຺ຕິ.

ເອຕ຺ຖາຫ – ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປເທ ເອກສ຺ມິໍ ຕິກຈ຺ເຉເທ ທສ຺ສິເຕ ສຕິປິ ສມ຺ຠເວ ອິຕເຣ ນ ທສ຺ສີຍນ຺ຕິ, ອິເຘວ ກສ຺ມາ ທສ຺ສິໂຕຕິ? ‘‘ນານປ຺ປກາຣກ’’ນ຺ຕິ ມາຕິກາຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິເຘວ ນານປ຺ປກາຣຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ. ນ ກຍວິກ຺ກຍສິກ຺ຂາປເທປິ ວຕ຺ຕພ຺ພປ຺ປສງ຺ຄໂຕຕິ ເຈ? ນ, ອິຘ ທສ຺ສິຕນຍຕ຺ຕາ. ອຖ ຈ ຣູປິຍສ຺ສ ວິຠງ຺ເຄ ‘‘ເຍ ໂວຫາຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ ອນ຺ເຕ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສຕ຺ຖຸວຓ຺ຓາທໂຍ ວຬຎ຺ຊນຸປຄາ ເອວາຕິ ສິທ຺ຘໍ. ຕໂຕ ອວຬຎ຺ຊນຸປເຄຫິ ຊາຕຣູປຣຊເຕຫິ ໂວຫາເຣນ ນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍນ຺ຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ອາປຊ຺ຊນຕ຺ຖນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ‘‘ກເຕນ ກຕໍ ເຈຕາເປຕີ’’ຕິອາທໂຍ ຕິກາ ວຸຕ຺ຕາຕິ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ຣູປິຍວິຠງ຺ເຄ ‘‘ເຍ ຈ ໂວຫາຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມິໍ ປເທ ອວຸຕ຺ເຕ ອວຬຎ຺ຊນຸປຄາປິ ສງ຺ຄຫໍ ຄຕາວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ກຕາທີຫິ ຕິກຕ຺ຕຍສ຺ສ ວຕ຺ຕພ຺ພປໂຍຊນໍ ນ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ເຈ? ນ, ກປ຺ປິຍຠຓ຺ເຑນ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑປອວຕ຺ຕນສ຺ສາປິ ຣູປິຍສໍໂວຫາຣຠາວປ຺ປສງ຺ຄໂຕ. ‘‘ເຍ ໂວຫາຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ ວຈເນນປິ ກມຸກ ກຖລ ກໍສຠາຊນ ສາຏກາທິປຣິວຕ຺ຕນສ຺ສປິ ຣູປິຍສໍໂວຫາຣຠາວປ຺ປສງ຺ໂຄ ເອວາຕິ ເຈ? ນ, ກຕາທິວຈເນນ ຊາຕຣູປາທິອກປ຺ປິຍວຕ຺ຖູນຎ຺ເຎວ ອຘິປ຺ເປຕຠາວທີປນໂຕ, ຕສ຺ມາ ອຸຠເຍນປິ ຍເທຕໍ ກຕາກຕາທິເຠທໍ ປາກຕິກຣູປິຍໍ ຍຎ຺ຈ ກຫາປຓມາສກສງ຺ເຂປໍ, ຍຎ຺ຈ ກຫາປຓາທິໂວຫາຣູປຄໍ, ອຸຠຍມ຺ເປຕໍ ອິຘ ຈ ອນນ຺ຕຣາຕີຕສິກ຺ຂາປເທ ຈ ຣູປິຍໍ ນາມາຕິ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖສິທ຺ຘິ ໂຫຕິ, ນ ຕຓ຺ຑຸລາທີນິ, ຕຕ຺ຖ ກຕາທິໂວຫາຣາສມ຺ຠວໂຕ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ກຕາທິຕິກຕ຺ຕຍປ຺ປໂຍຊນໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອິທານິ ເສສຕ຺ຕິການິ ວຸຈ຺ຈຕິ – ເອຕ຺ຖ ຫິ ຍຖາວຸຕ຺ຕປ຺ປເຠທໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຕ຺ຖຸ ຣູປິຍໍ ນາມ, ເສສໍ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸປິ ກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸປິ ນ ຣູປິຍນ຺ຕິ ອຣູປິຍໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ອຣູປິເຍ ອຣູປິຍສຎ຺ຎີ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ສຫຘມ຺ມິການໍ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ອິທໍ ນ ເອກໍສິກໍ ອາປຊ຺ຊຕິ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ທຸກ຺ກຏາປຊ຺ຊນໂຕ. ອິຘ ວຈນປ຺ປມາຓໂຕ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຕ຺ຖຸໂຕ ອຎ຺ຎໍ ອນ຺ຕມໂສ ມຸຕ຺ຕາທິປິ ອຣູປິຍເມວ ນາມ. ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ສຫຘມ຺ມິການໍ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ເຈ? ນ, ຣາຊສິກ຺ຂາປທວິໂຣຘໂຕ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ມຸຕ຺ຕາ ວາ ມຓິ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ມຸຕ຺ຕາທິ ອກປ຺ປິຍໍ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖູຕິ ຈ ສິທ຺ຘໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຕ຺ຖູສຸ ອຠາວາ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ‘‘ອຣູປິເຍ ອຣູປິຍສຎ຺ຎີ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ສຫຘມ຺ມິການໍ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ສຸທ຺ຘກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ສພ຺ພໍ ອຣູປິຍໍ. ຕໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ປນ ‘‘ອຣູປິເຍ ຣູປິຍສຎ຺ຎີ’’ຕິອາທິຕິກທຸກ຺ກເຏ ຈ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ທສ຺ສິຕຕິເກ ຈ ສພ຺ພໍ ອຣູປິຍໍ ນາມາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ ອຣູປິຍຠາວທີປນຕ຺ຖໍ ທຸຕິໂຍ ຕິໂກ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕທຕ຺ຖເມວ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ທສ຺ສິໂຕ ເອໂກ ຕິໂກ. ກສ຺ມາ ນ ປາຬິຍໍ ໂສ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເຈ? ຕຕ຺ຖ ເຈຕາປິຕອຣູປິເຍ ຣູປິຍຉຑ຺ຑນກສມ຺ມຸຕິກິຈ຺ຈາຠາວໂຕ. ຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ຕິເກ ວຸຕ຺ເຕ ກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸໂນປິ ອຣູປິຍຉຑ຺ຑນກສມ຺ມຸຕິ ທາຕພ຺ພາຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ວເສນ ຣູປິຍຉຑ຺ຑນກສມ຺ມຸຕິ ເອວ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາຕິ? ນ, ຣູປິຍສ຺ສປິ ສມ຺ມຸຕິກິຈ຺ຈາຠາວປ຺ປສງ຺ຄໂຕ, ຕສ຺ມາ ຣູປິເຍ ຣູປິຍສຎ຺ຎີ ກປ຺ປິຍວຕ຺ຖຸໍ ເຈຕາເປຕິ ປຕ຺ຕຈຕຸກ຺ເກ ຕຕິຍປຕ຺ຕໍ ວິຍ, ຕໍ ສງ຺ຆາທີນໍ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ນິສ຺ສຏ຺ຐໍ ປນ ອຎ຺ເຎສໍ ກປ຺ປຕິ ຕຕິຍປຕ຺ໂຕ ວິຍ. ອຖ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຣູປິເຍນ ເຈຕາປິຕໍ ໂຫຕິ ທຸຕິຍປຕ຺ໂຕ ວິຍ, ຕໍ ວິນາປິ ສມ຺ມຸຕິຍາ ໂຍ ໂກຈິ ຠິກ຺ຂຸ ຉຑ຺ເຑຕິ, ວຏ຺ຏຕິ. ຕໂຕ ປຣໍ ‘‘ສເຈ ຕຕ຺ຖ ອາຄຈ຺ຉຕິ ອາຣາມິໂກ ວາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຣູປິເຍ’’ຕິ ວາ ‘‘ອຣູປິເຍ’’ຕິ ວາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຠຸມ຺ມປ຺ປຕ຺ເຕ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ, ອຸປໂຍຄປ຺ປຕ຺ເຕ ປຣສນ຺ຕກນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖາຫ – ອຸປຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ປຸຣິມສິກ຺ຂາປເທນ ຣູປິຍປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ວາຣິຕໍ, ອິມິນາ ສຸທ຺ຘາຄເມນ ກປ຺ປິຍກາຣກສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ກປ຺ປິຍໍ ນິສ຺ສາຍ ຐິເຕນ ສໍໂວຫາໂຣ ວາຣິໂຕຕິ.

໕໘໙. ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຕ຺ຖຸນາ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຕ຺ຖຸໍ…ເປ… ອປຣາປຣປຣິວຕ຺ຕເນ ອິມິນາຕິ ເອຕ຺ຖ ເອກສ຺ມິໍ ເອວ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ສິກ຺ຂາປທານໍ ວເສນ ເອກໂຕ ອາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ຕໍ ປນ ປຈ຺ຉິມສ຺ສ ວເສນ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ເອເຕນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ອາປນ຺ນມ຺ປິ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ເອເກ. ປຣສ຺ສ ຣູປິຍຄ຺ຄຫຓໍ ປຣິວຕ຺ຕນນ຺ຕິ ຣູປິເຍ ອຄ຺ຄຫິເຕ ຕສ຺ສ ອຠາວໂຕ ອິມິນາວ ອາປຕ຺ຕິ, ນ ປຸຣິເມນ ໂອມສວາໂທ ວິຍ. ມຸສາວາເທນ ມຸສາ ວທນ຺ຕສ຺ສາປິ ຫິ ໂອມສວາເທເນວ ອາປຕ຺ຕິ. ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຕ຺ຖຸນາ ທຸກ຺ກຏ…ເປ… ເອເສວ ນໂຍຕິ ເອຕສ຺ສ ຍຸຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ໂຍ ຫິ ອຍ’’ນ຺ຕິ ອາຫ.

ວຑ຺ຒິໍ ປໂຍເຊນ຺ຕສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ອິທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສຕິ ມາເສ, ສຕິ ສໍວຈ຺ຉເຣ ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ເທຫີ’’ຕິ ເຈ ວທຕິ. ຣູປິຍສໍໂວຫາໂຣ ໂຫຕິ. ວິນາ ກປ຺ປິຍກາຣເກນ ‘‘ເອຕ຺ຕກາ ວຸຑ຺ຒິ ໂຫຕຸ, ເອຕ຺ຕກໍ ຄຓ຺ຫາ’’ຕິ ວທໂຕ ທຸກ຺ກຏໍ ກຍວິກ຺ກຍລກ຺ຂຓາຠາວໂຕ. ‘‘ມູເລ ມູລສາມິການ’’ນ຺ຕິອາທິ ກປ຺ປິຍກຣຓູປາຍທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ເກວລໍ ນິສ຺ສຏ຺ຐໍ ອປຣິໂຠຄໍ ໂຫຕິ, ປຸນ ເອວໍ ກເຕ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຕສ຺ສປິ ປຣິໂຠເຄ ມູລສ຺ສ ກປ຺ປິຍກຣຓູປາໂຍ ເຈ ນ ໂຫຕິ, ກປ຺ປິຍໍ ອາຈິກ຺ຂິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຍຖາ ປາຬິຍາ ເຈຕ຺ຖ ກປ຺ປິຍກຣຓູປາໂຍ, ໂສ ຈ ຕຕິຍປຕ຺ເຕປິ, ‘‘ຍຖາ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ຄຫິເຕ ເອວຣູປຸປາໂຍ, ຕຖາ ສງ຺ຆາທິອຕ຺ຖາຍ ຄຫິເຕປິ ເອໂສ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິເມ ກິຣ ປຐມທຸຕິຍປຕ຺ເຕ ຍາວ ຄຫຏ຺ເຐນ ປຣິວຕ຺ເຕຕິ, ຕາວ ນ ກປ຺ປິຍກຣຓູປາໂຍ, ອເນກປຸຣິສຍຸຄມ຺ປິ ‘‘ອກປ຺ປິຍາ ເອວາ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນຸຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘‘ສງ຺ຆສນ຺ຕກໍ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑໍ ວິກ຺ກິຓິຕ຺ວາ ອາຄຕກຫາປຓານິປິ ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ໂມເຈຕ຺ວາວ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕພ຺ພານິ, ຕສ຺ມາ ກປ຺ປິຍກາຣໂກ ເຈ ອິມານິ ຕານິ ກຫາປຓານີຕິ ວທຕິ, ນ ວຏ຺ຏຕິເຍວ, ປຏິກ຺ຂິປິຕພ຺ພໍ, ນ ວິຈາເຣຕພ຺ພໍ, ວິຈາເຣຕິ ເຈ? ສພ຺ເພສໍ ນ ກປ຺ປຕິ. ປຏິຄ຺ຄຫຓໍ ໂມເຈຕ຺ວາ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕານິ ເຈ ວິຈາເຣຕິ, ຕສ຺ເສວ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອຠິກ຺ຂຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຣູປິຍສໍໂວຫາຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ກຍວິກ຺ກຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໙໓. ປຏປິໂລຕິການນ຺ຕິ ປຏປິໂລຕິເກຫິ. ‘‘ອຊ຺ຌາຈຣຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ອິທໍ ປຸຣິມສິກ຺ຂາປເທປິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ກຍິຕຎ຺ຈ ໂຫຕິ ວິກ຺ກຍິຕຎ຺ຈາ’’ຕິ ເອເຕສໍ ປທານໍ ວິປຣີຕໂຕ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ຠຓ຺ຑ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກສ຺ມາ? ‘‘ອິມິນາ ອິມ’’ນ຺ຕິ ວຈນານຸຣູປໂຕ. ສທ຺ຘາເທຍ຺ຍວິນິປາຕນໍ ປເນຕ຺ຖ ອຏ຺ຐານປທານໍ ວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ກຍວິກ຺ກຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິຏ຺ຐິໂຕ ໂກສິຍວຄ຺ໂຄ ທຸຕິໂຍ.

໓. ປຕ຺ຕວຄ຺ໂຄ

໑. ປຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໙໘. ພຫູ ປຕ຺ເຕ ສນ຺ນິຈຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສນ຺ນິຈຍນ຺ຕິ ຠາວນປຸໍສກໍ, ພຫູ ປຕ຺ເຕ ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ສນ຺ນິຈຍໍ ກຣິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອຑ຺ຒເຕຣສປລມາສານໍ ຄາຫິກາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ເອຕ຺ຖ –

‘‘ກຸຑຸໂວ ຈຕຸປເລຍ຺ໂຍ, ກຸຑຸວານໍ ຈຕຸຄ຺ຄຸຓໍ;

ປຕ຺ຖໍ ຈຕຸຄ຺ຄຸໂຓ ມາສາ-ຕິ ກມາຫຸ ຈຕຸຄ຺ຄຸຓ’’ນ຺ຕິ. –

ອາທິໍ ໂລກໂວຫາຣໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາວ ເກຈິ ປປຎ຺ເຈນ຺ຕິ.

໖໐໒. ຂາທນນ຺ຕິ ຂາທນີຍໍ ສູປາທິ. ‘‘ພ຺ຍຎ຺ຊນສ຺ສ ມຕ຺ຕາ ນາມ ໂອທນໂຕ ຈຕຸຕ຺ໂຖ ຠາໂຄ’’ຕິ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໘໗) ພ຺ຣຫ຺ມາຍຸສຸຕ຺ຕຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອາໂລປສ຺ສ ຈຕຸຕ຺ຖຠາຄໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ອນຸຣູປນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ‘‘ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ປຕ຺ຕສນ຺ນິຈຍສ຺ສ ວາຣິຕຕ຺ຕາ ຕທນຸໂລມໂຕ ຠິກ຺ຂູນມ຺ປິ ທຸຕິໂຍ ວາຣິໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ, ປາຬິຍຎ຺ຫິ ‘‘ສນ຺ນິຈຍໍ ກເຣຍ຺ຍາຕິ ອນຘິຏ຺ຐິໂຕ ອວິກປ຺ປິໂຕ’’ຕິ (ປາຈິ. ໗໓໕) ວຸຕ຺ຕໍ. ໂສ ຫິ ກຖິນກ຺ຂນ຺ຘເກ (ມຫາວ. ໓໐໖ ອາທໂຍ) ນິຈຍສນ຺ນິຘິ ວິຍ ເອໂກປິ ປຸນທິວເສ ‘‘ສນ຺ນິຈໂຍ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອນນ຺ຕຣສິກ຺ຂາປເທ ປນ ‘‘ທຸຕິໂຍ ວາຣິໂຕຕິ ອຘິຏ຺ຐານໍ ນິຍຕໍ, ຕສ຺ມາ ທ຺ເວ ປຕ຺ເຕ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ນ ລຠຕິ. ສເຈ ເອກໂຕ ອຘິຏ຺ຐາຕິ, ທ຺ເວປິ ນ ອຘິຏ຺ຐິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ວິສຸໍ ວິສຸໍ ອຘິຏ຺ຐາຕິ, ທຸຕິໂຍ ອນຘິຏ຺ຐິໂຕ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ວິກປ຺ເປຕຸໍ ປນ ພຫູປິ ລຠຕິ. ອິທານິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ນາມມຕ຺ເຕ ວິເສໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ນາມນ຺ຕິ ມຊ຺ຌິໂມ ມຊ຺ຌິໂມມໂກ ມຊ຺ຌິມຸກ຺ກຏ຺ໂຐຕິອາທິ.

໖໐໘. ‘‘ປາກສ຺ສ ຫິ ອູນຕ຺ຕາ ປຕ຺ຕສງ຺ຂ຺ຍໍ ນ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ອຘິຏ຺ຐິຕປຕ຺ໂຕປິ ຂຣປາເກນ ເສຕຕ຺ຕາ ອຘິຏ຺ຐານໍ ວິຊຫຕີຕິ ເຈ? ນ, ອຘິຏ຺ຐານວິຊຫເນສຸ ນວສຸ ອນາຄຕຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ປຐມປາການໍ ເອວ ອູນຕ຺ຕາ ປຕ຺ຕສງ຺ຂ຺ຍໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ມິໍ ສຕິ ອຎ຺ຎໍ ວິຎ຺ຎາເປຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ອູນປຎ຺ຈພນ຺ຘເນນາ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຉິທ຺ເທ, ຣາຊິຍາ ວາ ຫິ ສຕິ ເຕຫິ ອຘິຏ຺ຐານໍ ວິຊຫຕີຕິ ວິຊຫິເຕ ນາຍໍ ປຏິເສໂຘ, ຕສ຺ມາ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ, ວິກປ຺ເປຕ຺ວາປິ ອຎ຺ຎໍ ວິຎ຺ຎາເປຕຸໍ ນ ລຠຕິ.

ເອວໍ ປຕ຺ຕກາຣໂກ ມູລໍ ລຠິຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຈິຕ຺ວາ ຐປິຕທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ. ທາຕຸກາໂມ ຫຸຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ທິນ຺ນທິວສໂຕ, ສຸຕທິວສໂຕ ວາ ປຏ຺ຐາຍ ທສາຫໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ລິງ຺ຄປຣິວຕ຺ເຕນ ປນ ທສາຫາຕິກ຺ກເມ ປຕ຺ຕສາມິກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ, ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ປນ ຣຕ຺ຕາຕິກ຺ກເມ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ.

ປຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ອູນປຎ຺ຈພນ຺ຘນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໖໑໒-໓. ພຫູ ປຕ຺ເຕ ວິຎ຺ຎາເປນ຺ຕີຕິ ເອກເມກໍ ວິຎ຺ຎາເປນ຺ຕາ ພຫູ ຠິກ຺ຂູ ພຫູ ປຕ຺ເຕ ວິຎ຺ຎາເປນ຺ຕິ, ພຫູ ວາ ຠິກ຺ຂູ ປຕ຺ເຕ ວິຎ຺ຎາເປນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຕ຺ໂຕ ວິຎ຺ຎາເປຕພ຺ໂພ, ໂຍ ວິຎ຺ຎາເປຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ອິທໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ອູນປຎ຺ຈພນ຺ຘເນນ ສມູຫຕໍ ໂຫຕິ ນ ໂຫຕີຕິ? ນ ໂຫຕິ ຕເມວ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ວິຎ຺ຎາເປຕິ, ປໂຍເຄ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ເອເກ. ປຏິລາຠມ຺ປິ ປຣິຍາທິຍິຕ຺ວາ ຕໍ ທຸກ຺ກຏໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ‘‘ປຏິລາເຠນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິໂຍ ໂຫຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ສມູຫຕໍ ໂຫຕິ. ອຎ຺ຎຖາ ສທຸກ຺ກຏໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ອາປຊ຺ຊຕິ ອນາປຕ຺ຕິວາຣວິໂຣໂຘ ຈ. ຍາ ກາຈິ ປນ ອກຕວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ອນນຸຎ຺ຎາຕກາເລ ທຸກ຺ກຏເມວ. ຠິນ຺ເນນາຕິ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕລກ຺ຂເຓ, ເຠເທນາຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ, ເຫຕ຺ວຕ຺ເຖ ກຣຓວຈນໍ.

ອູນປຎ຺ຈພນ຺ຘນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ເຠສຊ຺ຊສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໖໒໐. ‘‘ສາ ອໂຫສິ ສຸວຓ຺ຓມາລາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ຐເປຕ຺ວາ ສຫຘມ຺ມິເກ ອຎ຺ເຎສໍ ຍຖາສຸຂໍ ຣູປິຍໍ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫາເປຕຸໍ, ສພ຺ໂຍຫາຣາເປຠຸຎ຺ຈາຕິ ອາຈຣິໂຍ, ວີມໍສິຕພ຺ພໍ ອິທ຺ຘິມສ຺ສ ອິທ຺ຘິວິສຍຕ຺ຕາ.

໖໒໒. ‘‘ເຍສໍ ມໍສໍ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ ວຈເນນ ເຍສໍ ມໍສໍ ນ ກປ຺ປຕິ, ເຕສໍ ສປ຺ປິອາທິ ກິຎ຺ຈາປິ ນ ກປ຺ປຕິ, ນ ປນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຕ຺ຖູຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຖາ ນ ປຓີຕໂຠຊນວຕ຺ຖູຕິ. ອຸຄ຺ຄຫິຕກໍ ກຕ຺ວາ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຊ຺ໂຌຫຣຓຕ຺ຖໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ. ອິຕຣຎ຺ຫິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອຊ຺ໂຌຫຣິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອຸຠເຍສມ຺ປີຕິ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫິເຕຫິ, ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫິເຕຫິ ຈ ກຕານໍ. ‘‘ມໍສສ຺ສ ອກປ຺ປິຍຕ຺ຕາ’’ຕິ ກາຣຓປຕິຣູປກໍ ວຕ຺ວາ. ຂາທິໍສູຕິ ‘‘ວິກາເລ ເກວລໍ ນວນີຕເມວ ຂາທິຕຸກາເມນ ທຘິຕກ຺ກຄຕານິ ອປເນຕພ຺ພານິ, ປຈິຕຸກາມສ຺ສ ສາມໍປາກໍ ນ ໂຫຕີຕິ ເຖຣສ຺ສ ອຘິປ຺ປາໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຂຍໍ ຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ຂີຣໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປກ຺ກສປ຺ປິ ວິກາເລ ກປ຺ປຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ. ເຠສຊ຺ເຊຫີຕິ ຍາວຊີວິກເຠສຊ຺ເຊຫິ. ກຕເຕລໍ ປຸເຣຠຕ຺ຕນ຺ຕິ ອປຈິຕ຺ວາ ກຕໍ ເອວ. ອຸຓ຺ໂຫທເກນາຕິ ຕາປນຠາວໍ ທີເປຕີຕິ ເກຈິ, ຕໍ ນ ສຸນ຺ທຣໍ. ນິພ຺ພຏ຺ຏິຕຕ຺ຕາຕິ ປິຎ຺ຎາກາທິໂຕ. ‘‘ເຕລຕ຺ຖາຍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕ…ເປ… ທຸກ຺ກຏເມວາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ອເຕລຕ຺ຖາຍ ປຏິຄ຺ຄຫິເຕຫິ, ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກນ຺ເຕຫິປິ ກຕເຕລໍ ກຕທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສຕ຺ຕາຫໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຉາຍາ ທິສ຺ສຕິ, ກຣມນ຺ທໍ ຣຸກ຺ຂສາໂຣຕິ ເກຈິ.

໖໒໓. ອວສກສເຏ ຍສ຺ມາ ຂີຣາທີນິ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ເຕລໍ ປຈນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ກສຏໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ເຕລເມວ ວຏ຺ຏຕິ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປກ຺ກເຕລກສເຏ ວິຍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍຕີ’’ຕິ. ວສາຍ ສທ຺ຘິໍ ປກ຺ກຕ຺ຕາ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເຈ? ວທຖ, ຠນ຺ເຕ, ນວນີເຕ ທຘິຄຸຬິກາຕິອາທິສມ຺ພນ຺ໂຘ. ມຘຸມ຺ຫິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ກາລິກາ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ໂຍເຊຕພ຺ພາ, ອຸຈ຺ຉຸມ຺ຫິ ຈ, ກຖໍ? ສມກ຺ຂິກໍ ເສຬກໍ ມຘຸ ຍາວກາລິກໍ. ອເນລກໍ ອຸທກສມ຺ຠິນ຺ນໍ ຍາມກາລິກໍ, ອສມ຺ຠິນ຺ນໍ ສຕ຺ຕາຫກາລິກໍ, ມຘຸສິຏ຺ຐໍ ປຣິສຸທ຺ຘໍ ຍາວຊີວິກໍ. ຕຖາ ອຸຈ຺ຉຸ ວາ ຣໂສ ວາ ສກສໂຏ ຍາວກາລິໂກ, ນິກ຺ກສໂຏ ອຸທກສມ຺ຠິນ຺ໂນ ຍາມກາລິໂກ, ອສມ຺ຠິນ຺ໂນ ສຕ຺ຕາຫກາລິໂກ, ສຸກ຺ຂກສຏໍ ຍາວຊີວິກນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ກສ຺ມາ? ອຸທກສມ຺ເຠທວິເສສໂຕ.

ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ຈຕູສຸ ກາລິເກສຸ ປຸພ຺ພໍ ປຸພ຺ພໍ ຄຣຸກໍ, ອປຣໍ ອປຣໍ ລຫຸກໍ. ເຕສຸ ຈາຍໍ ອຸທກສມ຺ເຠໂທ ຄຣຸກໍ ລຫຸກໍ ກໂຣຕິ, ລຫຸກຎ຺ຈ ຄຣຸກໍ. ອມ຺ພຣສາທີນິ ຫິ ຍາວກາລິກຕ຺ຕາ ຄຣຸການິ, ອຸທກສມ຺ເຠໂທ ປນ ຕານິ ອມ຺ພປານາທິສມຎ຺ຎໍ ທຕ຺ວາ ລຫຸການິ ຍາມກາລິການິ ກໂຣຕິ. ‘‘ຜາຓິຕໍ ນາມ ອຸຈ຺ຉຸມ຺ຫາ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຸຈ຺ຉຸຣສໍ ອຸປາທາຍາ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາວຈນໂຕ ອຸຈ຺ຉຸຣໂສ ສຕ຺ຕາຫກາລິໂກຕິ ສິທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອຸທກສມ຺ເຠໂທ ຕໍ ຍາມກາລິກໍ ກໂຣຕີ’’ຕິອາທິໍ ພຫຸໍ ວຕ຺ວາ ໂຍຊິຕາ.

ອປິເຈຕ຺ຖ ອຸຈ຺ຉຸຣໂສ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຸຈ຺ຉຸຣສ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໐໐) ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ຄຸໂຬທກໍ ວິຍ ອຸຈ຺ຉຸຣສສາມຎ຺ຎໂຕ ອຸທເກນ ອສມ຺ຠິນ຺ໂນປິ ອຄິລານສ຺ສ ວຏ຺ຏຕິ, ເຕເນວາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ອຸຈ຺ຉຸຣໂສ ນິກສໂຏ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ (ມຫາ. ອຏ຺ຐ. ໓໐໐). ອຍໍ ສພ຺ໂພ ໂນ ຕກ຺ໂກຕິ ອາຈຣິໂຍ. ເກຈິ ປນາຫຸ ‘‘ຜາຓິຕໍ ນາມ ອຸຈ຺ຉຸມ຺ຫາ ນິພ຺ພຕ຺ຕ’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ, ‘ອຸຈ຺ຉຸຣສໍ ອຸປາທາຍາ’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາວຈນໂຕ ຈ ອຸຈ຺ຉຸຣໂສ ຜາຓິຕເມວ, ຕສ຺ມາ ຄຸເຬ ວິຍ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ເກຈິ ‘‘ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສຕ຺ຕາຫກາລິໂກວ ສມາໂນ ‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຸຈ຺ຉຸຣສ’ນ຺ຕິ ວິສຸໍ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ອສມ຺ຠິນ຺ໂນປິ ອຄິລານສ຺ສ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເກຈິ ‘‘ວຸຕ຺ຕນເຍນ ວິສຸໍ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ເອວ ສມ຺ຠິນ຺ໂນ ວາ ອສມ຺ຠິນ຺ໂນ ວາ ຍາມກາລິໂກວ, ຄຸໂຬທກໍ ປນ ສຕ຺ຕາຫກາລິກເມວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເກຈິ ‘‘ຄຸໂຬທກໍ ວິຍ ໂສ ທຸວິໂຘປິ ສຕ຺ຕາຫກາລິໂກເຍວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຖາຍໍ ປຐມາຈຣິຍວາເທ ວິຈາຣຓາ – ຜາຓິຕານຸມຕິຍາເຍວ ອຸຈ຺ຉຸຣສານຸມຕິຍາ ສິທ຺ຘິໂຕ ວິສຸໍ ‘‘ອຸຈ຺ຉຸຣສ’’ນ຺ຕິ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ອນຸມຕິ ນິຣຕ຺ຖິກາຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕຖາ ‘‘ອຸຈ຺ຉຸຣໂສ ນິກສໂຏ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາປິ ນິຣຕ຺ຖິກາ. ‘‘ສຕ຺ຕາຫໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາຕິ, ນ ຈ ຕຖາ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ. ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ວຏ຺ຏນກຣສາຘິກາຣຕ຺ຕາຕິ ເຈ? ນ, ຕສ຺ມິໍ ອຘິກາເຣ ສຕ຺ຕາຫກາລິກສ຺ສ ອວຕ຺ຕພ຺ພປ຺ປສງ຺ຄໂຕ. ກາລເຠທໍ ອນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ຣສາຘິກາເຣ ໂອຕິຓ຺ຓຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເຈ? ນ ສກ຺ກາ ‘‘ນິກສໂຏ ສຕ຺ຕາຫໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ. ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ວຏ຺ຏນກຣສາຘິກາຣຕ຺ຕາ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ເຈ? ນ, ເອວຎ຺ຫິ ວຸຕ຺ເຕ ຕທຎ຺ຎຣໂສ ວິຍ ອຍມ຺ປິ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕເມວ ວຏ຺ຏຕິ, ນ ຕໂຕ ປຣນ຺ຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ. ຕໂຕ ປຣໍ ອປຣິໂຠຄຕ຺ຕາ ‘‘ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຈ? ນ, ຍາວກາລິກຠາວປ຺ປສງ຺ຄໂຕ. ນ ໂສ ປສງ຺ໂຄ ອາຠິໂທສິກສ຺ສາປິ ອຸຈ຺ຉຸຣສສ຺ສ ປາເກນ ຜາຓິຕາທິຠາວປ຺ປສງ຺ຄໂຕ. ອຍເມວ ຕຕິຍຈຕຸຕ຺ຖາຈຣິຍວາເທສຸ ວິຈາຣຓາ. ທຸຕິຍວາເທ ວິຈາຣຓາ ວຸຕ຺ຕາ, ວິມທ຺ໂທ ປເນຕ຺ຖ ເຠສຊ຺ຊກ຺ຂນ຺ຘເກ (ມຫາວ. ໓໐໐) ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ຜາຓິຕໍ ນາມ ອຸຈ຺ຉຸມ຺ຫາ ນິພ຺ພຕ຺ຕນ຺ຕິ ມຘຸກຕາລນາຬິເກຣຜາຓິຕາທິໂຕ ອຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸໂຕ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຕ຺ຖຸຜາຓິຕສ຺ສ ວິເສສວຈນໍ, ເຕເນຕໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ ‘‘ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຕ຺ຖຸຠູຕໍ ອິຘ ຜາຓິຕໍ ນາມ ອຸຈ຺ຉຸມ຺ຫາ ນິພ຺ພຕ຺ຕເມວ, ນ ມຘຸກາທິໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ຍໍກິຎ຺ຈິ ອຸຈ຺ຉຸມ຺ຫາ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ, ນ ຕໍ ສພ຺ພໍ ຜາຓິຕເມວ ນາມາຕິ ສາຘິຕໍ ໂຫຕິ. ເຕເນວ ຂນ຺ຘເກ ຜາຓິຕໍ ປຐມໍ ອນຸຊານິຕ຺ວາວ ປຈ຺ຉາ ອຸຈ຺ຉຸຣໂສ ອນຸຎ຺ຎາໂຕ, ຕຖາ ຕຕ຺ເຖວ ຄຸຬໍ, ຄຸໂຬທກຎ຺ຈ.

ອຸຈ຺ຉຸຣສໍ ອຸປາທາຍ ອປກ຺ກາ ວາຕິອາທິມ຺ຫິ ປນ ເຍສໍ ລທ຺ຘິ ‘‘ອຸຈ຺ຉຸຣໂສ ຍາມກາລິໂກ’’ຕິ. ‘‘ເຕ ອປກ຺ກາ ວາຕິ ສາມໍ ຠິກ຺ຂຸນາ ອປກ຺ກາ ວາ. ອວຕ຺ຖຸກປກ຺ກາ ວາຕິ ວິນາ ວຕ຺ຖຸນາ ປກ຺ກາ ວາ’’ຕິ ອຕ຺ຖໍ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸຈ຺ຉຸຣສໍ ອຸປາທາຍາ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ວຈນສ຺ສ ປໂຍຊນາຠາວປ຺ປສງ຺ຄໂຕ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ປຈນາຘິກາຣາຠາວາ. ສາມປາໂກ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕຕິ ເຈ? ສາມໍ ອປກ຺ກສ຺ສ ອຸຈ຺ຉຸຣສສ຺ສ ເຕສໍ ອຕ຺ຕໂນມຕິຍາ ຜາຓິຕຠາວສິທ຺ຘິໂຕ ຈ ປຣໂຕ ‘‘ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ປຏິຄ຺ຄຫິເຕນ ອປຣິສ຺ສາວິຕອຸຈ຺ຉຸຣເສນ ກຕຜາຓິຕ’’ນ຺ຕິອາທິນຍທສ຺ສນໂຕ ຈ ຕໍ ອຍຸຕ຺ຕໍ, ຕຕ຺ຖ ‘‘ອປຣິສ຺ສາວິຕອຸຈ຺ຉຸຣເສນ ສຍໍກຕໍ ນິຣາມິສເມວ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຈນໍ ຍໍ ຕຕ຺ຖ ກສຏໍ ສາມປາກໍ ນ ຊເນຕິ, ສວຕ຺ຖຸກປຏິຄ຺ຄຫິຕກຕໍເຍວ ຕໍ ກໂຣຕີຕິ ທີເປຕິ, ຕສ຺ມາ ປຏິຄ຺ຄເຫຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ ວິກາເລຕິ ໂປຣາຓາ. ‘‘ໂກຏ຺ຏິຕອຸຈ຺ຉຸຜາຓິຕໍ ‘ຣຊນປາກໍ ວິຍ ໂອຬາຣິກໍ ສວຕ຺ຖຸກປກ຺ກໍ ນາມ ໂຫຕີ’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ປຸເຣຠຕ຺ຕເມວ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຫາອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ ‘‘ເອວໍ ຜາຓິຕຄ຺ຄຫຓໍ ອມຘຸຣໍ, ຕສ຺ມາ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທິໍສຸ. ກິໍ ມຘຸຣຕາຍ, ອມຘຸຣຕາຍ ວາຕິ? ອຕ຺ຖເມວ ທສ຺ເສຕຸໍ ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຸປຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ອາຫ ກິຣ. ຕໍ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຸຈ຺ຉຸໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕເນວາຫ ‘‘ຂຓ຺ຑສກ຺ຂຣໍ ປນ…ເປ… ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ‘‘ຕໍ ຂີຣຆເຏ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຈນ຺ຕີ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ຊລ຺ລິກາ ນາມ ເຜຓາທິ.

ເຠສຊ຺ໂຊທິສໍ ວທນ຺ເຕນ ອິຕເຣ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣວເສນ ວຸຕ຺ຕາ. ‘‘ອາຫາຣຕ຺ຖໍ ຜຣິຕຸໍ ສມຕ຺ຖານີ’’ຕິ ຂນ຺ຘເກ (ມຫາວ. ໒໖໐) ‘‘ຍໍ ເຠສຊ຺ຊຎ຺ເຈວ ອສ຺ສ ເຠສຊ຺ຊສມ຺ມຕຎ຺ຈ ໂລກສ຺ສ, ອາຫາຣຕ຺ຖຎ຺ຈ ຜເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ວິຈາຣຓາ ເຠສຊ຺ຊກ຺ຂນ຺ຘເກ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ.

໖໒໔. ທ຺ວາຣວາຕປານກວາຏານີຕິ ທ຺ວາຣສ຺ສ ຈ ວາຕປານານຎ຺ຈ ກວາຏານິ. ກສາວປກ຺ເຂປມຕ຺ເຕນ ຫິ ຕານິ ອຕ຺ຕໂນ ສຠາວໍ ປຣິຈ຺ຈຊິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ມກ຺ເຂຕພ຺ພານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ກສາໂວ ນາມ ກນກລມ຺ພາທີນິປີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຘິຏ຺ເຐຕີຕິ ‘‘ອິທານິ ອຊ຺ໂຌຫຣຓີຍໍ ນ ຠວິສ຺ສຕິ, ພາຫິຣປຣິໂຠໂຄ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ. ອິຘ ‘‘ວິກປ຺ເປຕີ’’ຕິ ປທໍ ນຕ຺ຖິ. ອຘິຏ຺ຐານມ຺ປິ ມຸຂາຣຸຬ຺ຫິຍາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິມໍ ນວນີຕໍ ອຘິຏ຺ຐາມີ’’ຕິ ອວຕ຺ຕພ຺ພໂຕ.

໖໒໕. ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ປນ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວິສ຺ສາສາຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສເຈ ສວິສ຺ສາໂສ, ວຏ຺ຏຕີຕິ ‘‘ປຣິຠຸຎ຺ຊ ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຕາວຕາ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ອຸຠິນ຺ນໍ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສເຈ ນ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕໍ, ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ. ຕສ຺ມາ ອຸຠິນ຺ນໍ ສນ຺ຕກໍ ຈີວຣໍ ອຎ຺ຎຕເຣນ ສມ຺ມຸຂີຠູເຕນ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ. ໂນ ເຈ ອຘິຏ຺ຐາຕິ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ໂຫຕີຕິປິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ກາກນິກມຕ຺ຕຎ຺ເຈ ມູລໍ ອທິນ຺ນໍ, ‘‘ນ ອຘິຏ຺ຐານຸປຄໍ…ເປ… ສກຠາວໍ ນ ອຸເປຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ເອຕໍ ສທິສໍ ນ ໂຫຕິ, ອາຠິຘມ຺ມິກຄຓານໍ ທິນ຺ນໍ ວິຍ ຈ ນ ໂຫຕິ. ກສ຺ມາ? ອາຠິຘມ຺ມິກາ ຫິ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນາປິ ໂຫນ຺ຕິ, ປຈ຺ຉາ ອາຠິຘມ຺ມິກຠູຕານມ຺ປິ ຕໍ ສາຘາຣຓໍ ໂຫຕີຕິ. ເອຕ຺ຖ ທ຺ເວປິ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາ ເອວ, ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ຕຕ຺ຖ ຍຖາກາມກຣຓີຍຕາ ອຕ຺ຖິ ມມຕ຺ຕຎ຺ຈ, ນ ເອວໍ ຕທຎ຺ເຎສໍ ສາຘາຣຓໍ, ນ ຈ ທ຺ເວ ຕໂຍ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ເອກໂຕ ວສ຺ສິສ຺ສາມາ’’ຕິ ກໂຣນ຺ຕິ, ຣກ຺ຂຕິ ຕາວ. ‘‘ອວິຠຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ຈ ອິທໍ ສທິສໍ, ເຍນ ມູເລນ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ, ຕສ຺ສ ສເຈ ອິຕໂຣ ເທຕິ, ໂສ ວາ ຕໍ ອິຕຣສ຺ສ ເທຕິ, ສຕິ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກເມ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ຈີວຣໍ ທ຺ວີສຸ ສມ຺ມຸຂີຠູເຕນ ເອເກນ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ເອຕ຺ຖ ປໂຍໂຄ ນ ທິສ຺ສຕິ ສມານປຣິກ຺ຂາຣານໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອຘິຏ຺ຐານປໂຍຄາຠາວໂຕ, ຕຖາປິ ສມານສພ຺ພຠຓ຺ຑການໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ເຕລາທິ ເຍນ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ, ຕສ຺ສ ກາລາຕິກ຺ກເມ ອາປຕ຺ຕິສມ຺ຠວໂຕ, ອນຘິຏ຺ຐາເນ ທຸລ຺ລຠວິເສສເຫຕຸຕ຺ຕາ ຈ ‘‘ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ອຍຸຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕຈີວຣສຕ຺ຕາຫກາລິການໍ ອສທິສວິຘານຕ຺ຕາ. ເອຕ຺ຖ ປຕ຺ຕຈີວຣຎ຺ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກຠາວໍ ອຸປຄຕເມວ ອນຘິຏ຺ຐຫນ຺ຕສ຺ສ ກາລາຕິກ຺ກເມ ອາປຕ຺ຕິ, ສຕ຺ຕາຫກາລິກໍ ປນ ປຣສນ຺ຕກສາຘາຣຓມ຺ປິ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ປຏິຄ຺ຄາຫກສ຺ສ ກາລາຕິກ຺ກເມ ອາປຕ຺ຕິກຣໍ. ປຏິຄ຺ຄຫຓຎ຺ເຈຕ຺ຖ ປມາຓໍ, ນ ຕຕ຺ຖ ສກສນ຺ຕກຕາ, ສຕ຺ຕາຫກາລິກຎ຺ຈ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ, ສພ຺ເພສມ຺ປິ ອນຊ຺ໂຌຫຣຓີຍໍ. ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ປຣິຠຸຎ຺ຊໂຕ ອນາປຕ຺ຕິ. ອິທຎ຺ຈ ກາລາຕິກ຺ກນ຺ຕມ຺ປິ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ລທ຺ຘໍ ກປ຺ປຕິ. ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ປນ ຕໍ ຕສ຺ສ ວິນຍກມ຺ມນ຺ຕິ ກປ຺ປຕີຕິ. ອວິຠຕ຺ຕສ຺ສປິ ອິມສ຺ສ ທານໍ ຣຸຫຕິ, ນ ປຕ຺ຕຈີວຣສ຺ສ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ທ຺ວິນ຺ນໍ ສນ຺ຕກໍ ໂຫຕິ…ເປ… ສເຈປິ ອວິຠຊິຕ຺ວາ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກາທີນໍ ເທນ຺ຕິ, ອທິນ຺ນເມວ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຍສ຺ສ ທານເມວ ນ ຣຸຫຕິ, ຕສ຺ສ ກຸໂຕ ອຘິຏ຺ຐານໍ. ເອໂກ ເຈ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ທສເມ ທິວເສ ອິຕຣສ຺ສ ເທຕິ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ໂສ ທສ ທິວເສ ປຣິຫຣິຕຸໍ ລຠຕິ, ນ ຕຖາ ສຕ຺ຕາຫກາລິກນ຺ຕິ ສພ຺ພຖາ ອຸປປຣິກ຺ຂິຍມານໍ ສຣິກ຺ຂໍ ນກ຺ຂມຕີຕິ ນ ຕໍ ສາຣໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ພນ຺ຕິ ອາຈຣິຍສ຺ສ ຕກ຺ໂກ. ‘‘ວິນຍກມ຺ມວເສນ ປນ ອນິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສຫສາ ວິຣຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ກສ຺ສຈິ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕມ຺ປິ ປຸນ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ສເຈ ເທສນ຺ຕຣິຕໍ, ສມຸທ຺ທນ຺ຕຣິຕໍ ວາ ຈີວຣໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ຊາຕໍ, ຕໍ ອິຘ ຐິເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ເອກສ຺ສ ວນ຺ເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ ຈຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ອນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ອາປຕ຺ຕິໍ ເທເສຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ວິສ຺ສາເສນ ປຸນ ຄເຫຕ຺ວາ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ, ‘‘ປຕ຺ຕາທີສຸ ຈ ອຍເມວ ນໂຍ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ຕາລນາຬິເກຣຜາຓິຕມ຺ປິ ສຕ຺ຕາຫກາລິກໍ ເອວາ’’ຕິ ຈ. ‘‘ທ຺ວິນ຺ນໍ ສນ຺ຕກໍ ເອເກນ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ສຕ຺ຕາຫກາລິກໍ ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກເມ ອາປຕ຺ຕິໍ ນ ກໂຣຕິ, ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ປນ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈ ‘‘ປຣສນ຺ຕກໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຐປິເຕປິ ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ ຈ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ. ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸຠູຕໍ ສປ຺ປິອາທິ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ ປຸນ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວິຘານໍ ນ ທິສ຺ສຕີຕິ.

ເຠສຊ຺ຊສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ວສ຺ສິກສາຏິກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໖໒໗. ‘‘ເອກເມວ ກຕ຺ວາ’’ຕິ ວຈເນນ ວສ຺ສິກສາຏິກລກ຺ຂເຓນ ຎາຕການມ຺ປິ ສຕຸປ຺ປາທໍ ກໂຣນ຺ເຕນ ເອກເມວ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ຘມ຺ມສິຣິຕ຺ເຖໂຣ. ຈຕຸພ຺ພິຘໍ ເຂຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ຕິວິຘໍ ທິສ຺ສຕິ, ຕໍ ປນ ເອວໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ຍສ຺ມິໍ ເຂຕ຺ເຕ ປຣິເຍສິຕຸໍ ລຠຕິ, ຕໍ ປຣິເຍສນເຂຕ຺ຕໍ ນາມ, ‘‘ເອວໍ ກຣຓນິວາສນາຘິຏ຺ຐານເຂຕ຺ຕານິປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ປຈ຺ຉິເມນ ປຸຣິມຄ຺ຄາໂຫ ເວທິຕພ຺ໂພ, ນ ປຸຣິເມນ ປຈ຺ຉິມຄ຺ຄາໂຫ, ຍຖາລາຠນ຺ຕິ ອາຈຣິໂຍ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ອຘິຏ຺ຐານເຂຕ຺ເຕນ ປຈ຺ຉິເມນ ປຸຣິມານໍ ຕິຓ຺ຓໍ ຄາໂຫ ໂຫຕິ, ຕຖາ ນິວາສນເຂຕ຺ເຕນ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປຸຣິມານໍ. ກຣຓເຂຕ຺ເຕນ ປນ ເອກສ຺ເສວ ປຸຣິມສ຺ສ ຄາໂຫ ໂຫຕີຕິ. ເອຕ຺ຖ ປນ ກິຎ຺ຈາປິ ກຣຓເຂຕ຺ຕນິວາສນເຂຕ຺ຕານໍ ກາລໂຕ ນານຕ຺ຕໍ ນຕ຺ຖິ, ກິຣິຍໂຕ ປນ ‘‘ອຏ຺ຐິໍ ກຕ຺ວາ ນິວາເສຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ປາຬິວຈນໂຕ, ຕສ຺ມາ ທ຺ວິຘາ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ ອຎ຺ຎຕຣາຠາເວນ, ຕທຕ຺ຖສິທ຺ຘິໂຕ ຈ, ກຖໍ ປເນຕ຺ຖ ນານຕ຺ຕໍ ນຕ຺ຖີຕິ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ເຈ? ປາຬິໂຕ, ‘‘ອຑ຺ຒມາໂສ ເສໂສ ຄິມ຺ຫານນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ນິວາເສຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຫິ ປາຬິ, ຕຖາ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາໂຕ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ວສ຺ສິກສາຏິກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ຈ.

ຕຖາຫ ‘‘ປຈ຺ຉິໂມ ອຑ຺ຒມາໂສ ກຣຓນິວາສນເຂຕ຺ຕມ຺ປີ’’ຕິ, ອິມິນາ ນເຍນ ຕິວິຘເມວ ເຂຕ຺ຕນ຺ຕິປິ ສິທ຺ຘໍ. ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍໍ ປນ ກຕ຺ຖຈິ ໂປຕ຺ຖເກ ‘‘ເຊຏ຺ຐມູລປຸຓ຺ຓມາສິຍາ ປຈ຺ຉິມປາຏິປທທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ກາຬປກ຺ຂຸໂປສໂຖ, ອຍເມໂກ ອທ຺ຘມາໂສ ປຣິເຍສນເຂຕ຺ຕຎ຺ເຈວ ກຣຓເຂຕ຺ຕຎ຺ຈ. ເອຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ອນ຺ຕເຣ ວສ຺ສິກສາຏິກໍ ອລທ຺ຘໍ ປຣິເຍສິຕຸໍ, ລທ຺ຘໍ ກາຕຸຎ຺ຈ ວຏ຺ຏຕິ, ນິວາເສຕຸໍ, ອຘິຏ຺ຐາຕຸຎ຺ຈ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ປາໂຐ ທິສ຺ສຕິ, ໂສ ອປາໂຐ ຍຖາວຸຕ຺ຕປາຬິມາຕິກາຏ຺ຐກຖາວິໂຣຘໂຕ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ‘‘ອລທ຺ຘໍ ປຣິເຍສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ກາຕຸໍ, ນິວາເສຕຸໍ, ອຘິຏ຺ຐາຕຸຎ຺ຈ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ປາໂຐ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອວໍ ຕາວ ປຈ຺ຉິເມນ ປຸຣິມຄ຺ຄາຫສິທ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ, ນ ປຸຣິເມນ ກຣຓເຂຕ຺ຕາທີນໍ ຄາໂຫ ສມ຺ຠວຕິ. ‘‘ມາໂສ ເສໂສ ຄິມ຺ຫານນ຺ຕິ ວສ຺ສິກສາຏິກຈີວຣໍ ປຣິເຍສິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ, ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ອຍເມໂກ ອທ຺ຘມາໂສ ປຣິເຍສນເຂຕ຺ຕຎ຺ເຈວ ກຣຓເຂຕ຺ຕຎ຺ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ເຈ? ນ, ຕສ຺ສ ເລຂນໂທສຕ຺ຕາ, ຕຖາ ສາຘິຕໍ. ກຣຓເຂຕ຺ເຕນ ປນ ນິວາສນເຂຕ຺ຕຄ຺ຄາໂຫ ອຕ຺ຖິ ກາລນານຕ຺ຕາຠາວໂຕ, ເຕເນວ ປຸພ຺ເພ ຍຖາລາຠຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ, ຕຖາ ຈ ສາຘິຕເມວ, ນ ເຠໂທ ປນຕ຺ຖິ, ປໂຍຊນໍ ວຸຕ຺ຕເມວ. ນິວາສນກ຺ເຂຕ຺ເຕນ ອຘິຏ຺ຐານກ຺ເຂຕ຺ຕຄ຺ຄາໂຫ ນຕ຺ຖິ ເອວ, ນ ຫິ ປຸຣິເມນ ປຈ຺ຉິມຄ຺ຄາໂຫ ເວທິຕພ຺ໂພ. ນ ປາຬິວິໂຣຘໂຕຕິ ເຈ? ນ, ຕທຕ຺ຖາຊານນໂຕ. ‘‘ມາໂສ ເສໂສ ຄິມ຺ຫານນ຺ຕິ ອທ຺ຘມາໂສ ເສໂສ ຄິມ຺ຫານ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ທສ຺ສ ຫິ ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣໂຕ ອາປຕ຺ຕິເຂຕ຺ຕທສ຺ສນໂຕ ອິຕຣສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິເຂຕ຺ຕຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕວ ໂຫຕິ. ທິນ຺ນປຸພ຺ພໂຕປິ ຎາຕກປວາຣິຕຏ຺ຐານໂຕ ນິປ຺ຜາເທນ຺ຕສ຺ສ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປິຏ຺ຐິສມຍຕ຺ຕາ, ປກຕິຍາ ວສ຺ສິກສາຏິກທາຍກາ ນາມ ສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວາ ອປວາເຣຕ຺ວາ ອນຸສໍວຈ຺ຉຣໍ ເທນ຺ຕາ, ຕຕ຺ຖ ສຕຸປ຺ປາໂທວ ວຏ຺ຏຕິ. ວຕ຺ຕເຠເທ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ຕທຎ຺ເຎສຸ.

‘‘ສເຈ ກຕ…ເປ… ວສ຺ສູປນາຍິກທິວເສ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພາ…ເປ… ຉ ມາເສ ປຣິຫາຣໍ ລຠຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ອນ຺ໂຕວສ຺ເສປິ ຍາວ ວສ຺ສານສ຺ສ ປຈ຺ຉິມທິວສາ ອກຕາ ປຣິຫາຣໍ ລຠຕີຕິ ທີປິຕໍ ໂຫຕິ. ກສ຺ມາ ນ ວິຈາຣິຕນ຺ຕິ ເຈ? ອຕ຺ຖາປຕ຺ຕິສິທ຺ຘຕ຺ຕາ. ‘‘ຉ ມາເສ ປຣິຫາຣໍ ລຠຕີ’’ຕິ ວຈເນນ ອກຕາ ລຠຕີຕິ ສິທ຺ຘເມວ, ຕໍ ກິຎ຺ຈາປິ ສິທ຺ຘໍ, ສຣູເປນ ປນ ອນາຄຕຕ຺ຕາ ສຣູເປນ ທສ຺ເສຕຸໍ, ທຸສ຺ສທ຺ຘາປຍຕ຺ຕາ ອຸປປຕ຺ຕິໂຕ ທສ຺ເສຕຸຎ຺ຈ ອິທມາຣທ຺ຘໍ ອາຈຣິເຍນ, ‘‘ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ, ເອວໍ ກຖິນພ຺ຠນ຺ຕເຣ ອຸປ຺ປນ຺ນຈີວຣມ຺ປິ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອນຸຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ທຸວຸຕ຺ຕໍ ຕຕ຺ເຖວ ປຸພ຺ພາປຣວິໂຣຘໂຕ. ຍຎ຺ເຈຕ຺ຖ ອຏ຺ຐກຖາວຈນໍ ສາຘກຕ຺ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຕມຕ຺ຖໍ ນ ສາເຘຕິ. ‘‘ຍທິ ນປ຺ປໂຫຕິ ຍາວ ກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມາ ປຣິຫາຣໍ ລຠຕີ’’ຕິ ວຈນໍ ອປ຺ປໂຫນ຺ຕສ຺ສ ຍາວ ກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມາ ຕາວ ປຣິຫາຣເຂຕ຺ຕໍ, ຕໂຕ ປຣໍ ເອກທິວໂສປິ ນ ໂຫຕີຕິ ທີເປຕິ, ຕສ຺ມາ ອປ຺ປໂຫນກຠາເວນ ອກຕາວ ຍາວ ກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມາ ປຣິຫາຣໍ ລຠຕິ, ຕໂຕ ປຣໍ ນ ລຠຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ. ຕຖາ ຕເທວ ວຈນໍ ກຕປຣິຫາຣໍ ນ ລຠຕີຕິ ທີເປຕິ, ຕສ຺ມາ ກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມທິວເສເຍວ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພາ. ‘‘ອປ຺ປໂຫນ຺ເຕ ທສາເຫ ອນ຺ໂຕວສ຺ເສ ກຣຓປຣິໂຍສານໍເຍວ ປມາຓ’’ນ຺ຕິ ລິຂິຕໍ.

ເອຕ຺ຖາຫ – ‘‘ເອກາຫທ຺ວີຫາທິວເສນາ’’ຕິອາທິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ກສ຺ມາ? ຄິມ຺ຫທິວສານໍ ອນຘິຏ຺ຐານກາລຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ເອວ ‘‘ອນ຺ໂຕທສາເຫ ວາ ຕທເຫເຍວ ວາ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພາ’ຕິ ຈ ສາມຎ຺ຎໂຕ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ຄິມ຺ຫທິວສານໍ ອຘິຏ຺ຐານເຂຕ຺ຕຠາວປ຺ປສງ຺ຄໂຕ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ວຸຈ຺ຈຕິ – ນ, ຕທຕ຺ຖາຊານນໂຕ. ທສາຫານາຄຕາຍ ວສ຺ສູປນາຍິກາຍ ຄິມ຺ຫທິວສາ ທສາຫາ ໂຫນ຺ຕິ, ປຐມທິວເສ ຈ ລທ຺ຘາ ນິຏ຺ຐິຕາ ວສ຺ສິກສາຏິກາ ທສາຫາຕິກ຺ກນ຺ຕາປິ ວສ຺ສູປນາຍິກທິວສໍ ອຘິຏ຺ຐານເຂຕ຺ຕໍ ອປ຺ປຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນ ຈ ຕາວ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ໂຫຕິ, ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ ‘‘ວສ຺ສູປນາຍິກໂຕ ປຸພ຺ເພ ທສາຫາຕິກ຺ກເມປິ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ.

ອນ຺ໂຕທສາເຫ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພາຕິ ອິທໍ ນ ອວິເສເສນ ເອຕສ຺ມິໍ ອນ຺ຕເຣ ຄິມ຺ຫທິວເສປິ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທີເປຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ກິນ຺ຕຸ ຄິມ຺ຫທິວເສ ເຈ ອຸປ຺ປນ຺ນາ, ອຘິຏ຺ຐານເຂຕ຺ເຕ ຈ ອນ຺ໂຕທສາຫໍ ໂຫຕິ, ອນ຺ໂຕທສາເຫ ເຂຕ຺ເຕເຍວ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພາ, ນ ເຂຕ຺ຕນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ທສາຫໍ ອຕິກ຺ກມິຕພ຺ພນ຺ຕິ ທີເປຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກສ຺ມາ? ຄິມ຺ຫທິວສານມ຺ປິ ຄຓນູປຄຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ອເຂຕ຺ຕທິວເສປິ ຄເຓຕ຺ວາ ເຂຕ຺ເຕ ເອວ ‘‘ອນ຺ໂຕທສາເຫ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ.

ວສ຺ສິກສາຏິກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ຈີວຣອຈ຺ຉິນ຺ທນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໖໓໒. ສາມນ຺ຕິ ສກສຎ຺ຎິຕານິຍມນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສກສຎ຺ຎິຕາເຍວ ຫິ ອຈ຺ຉິນ຺ທາປນອຈ຺ຉິນ຺ທເນສຸ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ, ຕສ຺ມາ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍມູລງ຺ຄນິທສ຺ສນເມຕໍ. ‘‘ຈີວຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ອຈີວຣໍ ອຈ຺ຉິນ຺ທນ຺ຕສ຺ສ ນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ. ‘‘ທຕ຺ວາຕິ ທຕ຺ວາ ວາ ທາເປຕ຺ວາ ວາ’’ຕິ ກິຎ຺ຈາປິ ປທຠາຊນໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ອຎ຺ຎສ຺ສ ປນ ສນ຺ຕກໍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ທາເປຕ຺ວາ ຕໍ ສຍໍ ວາ ອຈ຺ຉິນ຺ເທຍ຺ຍ, ເຕເນວ ວາ ອຈ຺ຉິນ຺ທາເປຍ຺ຍາຕິ ອນິຏ຺ຐປ຺ປສງ຺ຄຠຍາ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ອຎ຺ເຎນ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກາທິນາ ທາເປຕ຺ວາ, ອຎ຺ຎສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ວາ ຕສ຺ສ ວິສ຺ສາສາ ທາເປຕ຺ວາ ຕໍ ອຈ຺ຉິນ຺ເທຍ຺ຍ ວາ ອຈ຺ຉິນ຺ທາເປຍ຺ຍ ວາ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ອນເປກ຺ໂຂ ທຕ຺ວາ. ຍທິ ເອວໍ ‘‘ຈຊິຕ຺ວາ ທິນ຺ນໍ ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ຠຓ຺ຑຄ຺ເຆນ ກາເຣຕພ຺ໂພ’’ຕິ ອິທໍ ກິນ຺ຕິ ເຈ? ສກສຎ຺ຎາຍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອຎ຺ຎາຍ ເຖຍ຺ຍາຍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕເນວ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສກສຎ຺ຎາຍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ປນສ຺ສ ປາຣາຊິກໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ, ອປິຈ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ໂສ ວາ ເທຕິ, ຕສ຺ສ ວາ ວິສ຺ສສນ຺ໂຕ ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕປິ ຕໍ ສິທ຺ຘເມວ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ຕາວກາລິກໍ ກຕ຺ວາ ທິນ຺ນໍ ອຈ຺ຉິນ຺ທນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ ສາຘິຕາ ໂຫຕິ. ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕິເກ ອຸປຊ຺ຌໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິວຈນໍ ສາມເຓຣສ຺ສ ທານໍ ທີເປຕິ, ຕຎ຺ຈ ອິຘ ນາຘິປ຺ເປຕໍ. ປາຬິຍໍ (ປາຣາ. ໖໓໓-໖໓໔) ອຸປສມ຺ປນ຺ເນ ຕິກປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ວິຍ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນ ຕິກທຸກ຺ກຏມ຺ປິ ອາຄຕນ຺ຕິ ເຈ? ນ, ຕທຘິປ຺ປາຍາຊານນໂຕ. ອນຸປສມ຺ປນ຺ນກາເລ ເອວໍ ທຕ຺ວາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ອຸປສມ຺ປນ຺ນໍ ທິສ຺ວາ ກຸປິໂຕ ເຈ ອຈ຺ຉິນ຺ທຕິ, ອຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ເສວ ວາ ‘‘ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສນ຺ຕິເກ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວທນ຺ຕສ຺ສ ທຕ຺ວາ ປຸນ ອຈ຺ຉິນ຺ທຕິ ເຈ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍນ຺ຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໖໓໓. ສກິໍ ອາຓຕ຺ໂຕ ພຫຸກມ຺ປິ ອຈ຺ຉິນ຺ທຕິ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍນ຺ຕິ ເອກພທ຺ຘຕ຺ຕາ ເອກໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ຕໍ ສນ຺ຘາເຍຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອາຓຕ຺ໂຕ ພຫູນິ ຄຓ຺ຫາຕິ, ເອກໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ. ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ວຕ຺ຖຸຄຓນາຍ ອາປຕ຺ຕິໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອາຓຕ຺ຕິຍາ ພຫຸຕ຺ຕາ ‘‘ສພ຺ພານິ ຄຓ຺ຫາ’’ຕິ ວທນ຺ຕສ຺ສ ຄາຫໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕເນວ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອກວາຈາຍ ສມ຺ພຫຸລາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ’’ຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ປາຬິວຈນໍ, ອຏ຺ຐກຖາວຈນທ຺ວຍຎ຺ຈ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສເມຕິ, ປຣສນ຺ຕກມ຺ປິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ໂຫຕິ ປໍສຸກູລຎ຺ຈ, ເຕນ ‘‘ທຸສ຺ສນ຺ເຕ ພທ຺ຘຣູປິຍໍ ວິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຕທຕ຺ຖນິຍມທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຍຖາວຉາທິຕໍ ອຈ຺ຉິນ຺ທນຈິຕ຺ເຕນ ສຈິຕ຺ຕກໍ, ວຈີກມ຺ມໍ ປນ ເກວລໍ ອຈ຺ຉິນ຺ທາເປນ຺ຕສ຺ເສວ ‘‘ເທຫີ’’ຕິ ພລກ຺ກາເຣນ ຄຓ຺ຫໂຕປິ ເວທິຕພ຺ພໍ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ໂສ ວາ ເທຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ. ‘‘ຕຸຏ຺ໂຐ ວາ ທຸຏ຺ໂຐ ວາ ເທຕິ, ອນາປຕ຺ຕິເຍວາ’’ຕິ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາວຈນໂຕ ວາຕິ ເຈ? ນ, ອຸຠຍຕ຺ຖ ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈິຍາ ທານໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ປສຍ຺ຫາວຫາເຣ ອນາປຕ຺ຕິປ຺ປສງ຺ຄໂຕ ຈ. ‘‘ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ສາມໍ ຈີວຣໍ ທຕ຺ວາ’ຕິ ປາຬິວຈນໂຕ ຈ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍ ອງ຺ຄວວຕ຺ຖາເນ ‘ອຸປສມ຺ປນ຺ນຕາ’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ອຸຠຍຕ຺ຖ ທານຫຣເຓສຸ ຠິກ຺ຂຸຠາໂວ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພຕິ ທີເປຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ອິທມຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂນ ຕກ຺ໂກຕິ ອາຈຣິໂຍ. ກສ຺ມາ? ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຈີວຣໍ ທຕ຺ວາ ຕໍ ອຸປສມ຺ປນ຺ນກາເລ ອຈ຺ຉິນ຺ທນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິປ຺ປສງ຺ຄໂຕ. ‘‘ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຈີວຣໍ ວາ ອຎ຺ຎໍ ວາ ປຣິກ຺ຂາຣໍ ທຕ຺ວາ…ເປ… ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ທຸກ຺ກຏໍ ຕຕ຺ຖ ໂຫຕີຕິ ເຈ? ນາສິທ຺ຘຕ຺ຕາ, ທານກາເລ ເອວ ອຸປສມ຺ປນ຺ນຕາ ປມາຓນ຺ຕິ ອສິທ຺ຘເມຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍ ວາ ປາຬິຍາ ວາ ຍຸຕ຺ຕິໂຕ ວາ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຈີວຣໍ ທຕ຺ວາ ຕສ຺ເສວ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນກາເລເຍວ ຈີວຣໍ ອຈ຺ຉິນ຺ທນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ, ອຸປສມ຺ປນ຺ນກາເລ ວາ ທຕ຺ວາ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນກາເລ ອຈ຺ຉິນ຺ທນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ວຈນສ຺ສ ອິທໍ ວິກປ຺ປນ຺ຕຣຎ຺ຈ ສມ຺ຠວຕິ, ຕສ຺ມາ (ປາຣາ. ໖໓໑ ອາທໂຍ) ວິກປ຺ປນ຺ຕຣສ຺ສ ສມ຺ຠວໂຕ ຈ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ, ຍສ຺ມາ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນກາເລ ທຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປນ຺ນກາເລ ອຈ຺ຉິນ຺ທນ຺ຕສ຺ສ ວິສຸໍ ທຸກ຺ກຏໍ ນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ປຸຣາຓຈີວຣໂຘວາປນາທິສິກ຺ຂາປເທສຸ ວິຍ ອປຣຠາເຄ ອຸປສມ຺ປນ຺ນຕາ ເຈຕ຺ຖ ປມາຓໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຸປສມ຺ປນ຺ນຕາ’’ຕິ ອງ຺ເຄສຸ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ‘‘ປຈ຺ຈາສີສນ຺ຕສ຺ເສວ ທານມຘິປ຺ເປຕໍ, ນ ນິສ຺ສຏ຺ຐທານ’’ນ຺ຕິ ຘມ຺ມສິຣິຕ຺ເຖໂຣ ວທຕິ ກິຣ, ວີມໍສິຕພ຺ພໍ.

ຈີວຣອຈ຺ຉິນ຺ທນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ສຸຕ຺ຕວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໖໓໗. ຉຏ຺ເຐ ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ສາມໍ ສຸຕ຺ຕໍ ວິຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ຈີວຣຕ຺ຖາຍ ສາມໍ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອວຕ຺ວາ ເກວລໍ ‘‘ຈີວຣຕ຺ຖາຍ ວິຎ຺ຎາປິຕສຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອງ຺ເຄສຸ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຎ຺ເຎນ ຈີວຣຕ຺ຖາຍ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ສຸຕ຺ຕມ຺ປິ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສາມນ຺ຕິ ເຈຕ຺ຖ ກສ຺ສຈິ ນິຍມນໍ. ‘‘ສາມໍ ວິຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ’’ຕິ ກິຎ຺ຈາປິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາປິ ‘‘ສາມໍ ວາຍາເປຍ຺ຍາ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຖາຍ ວາຍາເປຍ຺ຍາຕິ ເອວໍ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ອຕ຺ໂຖ ຈ ເວທິຕພ຺ໂພ, ປາຬິຍໍ ປນ ອາສນ຺ນປເທນ ໂຍຊນາ ກຕາ, ຕສ຺ມາ ສາມໍ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຎ຺ຎວິຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ກປ຺ປິຍໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຫຕ຺ຖກມ຺ມຍາຈນວເສນ ລທ຺ຘຕນ຺ຕວາໂຍປິ ກປ຺ປິໂຍ. ວິກປ຺ປນຸປຄປຈ຺ຉິມປ຺ປມາຓໍ ເຈ, ຕນ຺ເຕ ວີຕໍເຍວ ສກິໍ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ, ປຸນ ອຘິຏ຺ຐານກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ ອຘິຏ຺ຐິເຕນ ເອກີຠາວູປຄມນໂຕ. ‘‘ສເຈ ປນ ປຣິຈ຺ເຉທໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາວ ຈິນສາຏກໍ ວິຍ, ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ອຘິຏ຺ຐິຕໍ ໂຫຕິ, ປຸນ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ປຏິລາເຠນາຕິ ວຈເນນ ວາຍາເປຕ຺ວາ ຐເປສ຺ສາມີຕິອາທິ ເອກສ຺ມິໍ ອນ຺ໂຕຄຘໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ສຸຕ຺ຕວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ມຫາເປສກາຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໖໔໒. ວິສິຏ຺ຐໍ ກປ຺ປຎ຺ຈ ຕສ຺ສ ວຈເນນ ວິສິຏ຺ຐໍ ກຕຎ຺ຈ ປມາຓໍ, ນ ອາມິສທານໍ. ເກສຸຈິ ໂປຕ຺ຖເກສຸ ‘‘ຈີວຣ’’ນ຺ຕິ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ວິຠາໂຄ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕໍ ນ ສເມຕີຕິ.

ມຫາເປສກາຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ອຈ຺ເຈກຈີວຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໖໔໖. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຈ຺ເຈກຈີວຣໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ນິກ຺ຂິປິຕຸ’’ນ຺ຕິ, ‘‘ຍາວ ປວາຣຓາ ປວາຣິຕາ’’ຕິ ຈ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕ ປນ ຠິກ຺ຂູ ຕສ຺ສ ວຈນສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ມິຈ຺ຉາ ຄເຫຕ຺ວາ ອຈ຺ເຈກຈີວຣໍ ນິກ຺ຂິປນ຺ຕາ ຈີວຣກາລສມຍໍ ອຕິກ຺ກາເມສຸໍ. ກິມິທໍ ວິຠຕ຺ຕໍ, ອຸທາຫຸ ອວິຠຕ຺ຕນ຺ຕິ? ວິຠຕ຺ຕໍ, ປຸຄ຺ຄລິກໍ ວາ. ເຕເນວ ປຣໂຕ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ, ອາວຸໂສ, ອຈ຺ເຈກຈີວຣານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອວິຠຕ຺ຕໍ ປນ ສງ຺ຆິກຕ຺ຕາ ນ ກສ຺ສຈິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ກໂຣຕິ.

ອປິຈ ‘‘ອຈ຺ເຈກຈີວຣໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ນິກ຺ຂິປິຕຸ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສາມຎ຺ຎວຈເນນ ວສ຺ສູປນາຍິກທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ, ປິຏ຺ຐິສມຍໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ວາ ຍາວ ປວາຣຓາ ນິກ຺ຂິປິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ເອວ ສງ຺ຆິກຕ຺ຕາ, ປຸຄ຺ຄລິກມ຺ປິ ‘‘ວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖກາເລ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ. ຕາທິສຎ຺ຫິ ຍາວ ວສ຺ສໍວຸຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ, ຕາວ ນ ຕສ຺ເສວ, ທາຍກສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ໂຫຕິ, ຕຖາ ອິໂຕ ຕຕິຍວສ຺ເສ, ຈຕຸຕ຺ຖວສ຺ເສ ວາ ‘‘ປວາຣຓາຍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິອາທິນາ ທິນ຺ນມ຺ປິ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຍຖາທານເມວ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອຍມຕ຺ໂຖ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໔໖-໙ ອາທໂຍ) ປາກໂຏ. ຕານິ ຈີວຣກາລສມຍາຕິກ຺ກເມ ນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍານີຕິ ເຈ? ນ, ອຸທ຺ທິສ຺ສ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ. ຍສ຺ມາ ອຍໍ ສມໂຍ ‘‘ກາເລປິ ອາທິສ຺ສ ທິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ກາໂລ’’ຕິ ອາຄໂຕ, ຄຓໂຠຊນສິກ຺ຂາປທາທີສຸ ‘‘ສມໂຍ’’ຕ຺ເວວ ອາຄໂຕ, ຕສ຺ມາ ອິຘ ເຕສໍ ເອກຕ຺ຖຕາທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ເອກໂຕ ‘‘ຈີວຣກາລສມໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ມາຕິກາຍໍ ປເນຕ຺ຖ ຕາທິສໍ ຈີວຣໍ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກຠາວໍ ອຸປຄຕໍ ປຸຄ຺ຄລິກໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕເນວາຫ ‘‘ຠິກ຺ຂຸໂນ ປເນວ ອຈ຺ເຈກຈີວຣໍ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍາ’’ຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ກຸຏິຍາ ວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຫິ ທາຕຸໍ ອລຠນ຺ໂຕ ອນ຺ໂຕວສ຺ເສ ເອວ ທານກິຈ຺ຈໍ ປຣິນິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕຖາ ສງ຺ຆສ຺ສ. ຕສ຺ມາ ອິທໍ ອຈ຺ເຈກຈີວຣໍ ອຕ຺ຖິ ອຸປ຺ປນ຺ນກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວາ ສນ຺ຕກຠາວໍ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ, ຍໍ ນ ວສ຺ສາວາສິກຠາເວນ ທິນ຺ນໍ, ອຕ຺ຖິ ອຸປ຺ປນ຺ນກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອນຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖກາເລເຍວ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວາ ສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ, ຍໍ ວສ຺ສາວາສິກຠາເວນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສມເຍ ທິນ຺ນໍ, ອຕ຺ຖິ ສມເຍ ທິນ຺ນມ຺ປິ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ສນ຺ຕກຠາວໍ ອນຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ, ສງ຺ຆສນ຺ຕກຠາວໍ ວາ ທາຍກສນ຺ຕກຠາວໍ ວາ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ, ອີທິສໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ສຎ຺ຎາຓໍ ກຕ຺ວາ ນິກ຺ຂິປິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທໍ ອຕິເຣກສໍວຈ຺ຉຣມ຺ປິ ນິກ຺ຂິປິຕຸໍ ລຠຕິ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກຠາວໍ ອນຸປຄຕຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ທສາຫານາຄຕ’’ນ຺ຕິ ອິໂຕ ອຎ຺ຎໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສິທ຺ຘເມຕນ຺ຕິ. ທສາຫໂຕ ປຸເຣຕຣໍ ລຠິຕ຺ວາ ຍາວ ປວາຣຓາ ນິກ຺ຂິປິຕຸໍ ນ ລຠຕິ, ຕສ຺ມາ ສກຠາວູປຄຕເມວ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ, ຕໍເຍວ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ທສາຫານາຄຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຍໂຕ ‘‘ອນ຺ໂຕສມເຍ ອຘິຏ຺ເຐຕິ, ວິກປ຺ເປຕີ’’ຕິ ອນາປຕ຺ຕິວາເຣ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຎ຺ຎາຓໍ ກຕ຺ວາ ນິກ຺ຂິປິຕພ຺ພກໍ ປນ ປຣສ຺ສ ທາຕພ຺ພຕາຍ ສກຠາວໍ ອນຸປຄຕໍ, ນ ຫິ ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອຘິຏ຺ເຐຕິ, ວິກປ຺ເປຕີ’’ຕິ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ, ນ ຈ ຕໍ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ໂຫຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍາຠາວໂຕ, ອຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ອຍມຕ຺ໂຖ ສຸຏ຺ຐຸ ປາກໂຏວ. ກຕມໍ ສຎ຺ຎາຓໍ ກຕ຺ວາ ນິກ຺ຂິປິຕພ຺ພນ຺ຕິ ເຈ? ປຣສນ຺ຕກໍ ຈີວຣໍ ສງ຺ຆິກເມວ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ‘‘ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ສຸຂໍ ທາຕຸໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ຫິ ປຣສ຺ສ ສນ຺ຕກຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ.

‘‘ຕໂຕ ປຣໍ ເອກທິວສມ຺ປິ ປຣິຫາໂຣ ນຕ຺ຖີຕິ ທສາຫປຣມໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ອນຸປຄຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ, ອິໂຕ ສມຍໂຕ ອຸທ຺ຘເມວ ທສາຫສ຺ສ ອນຸປຄຕຕ຺ຕາ ສມຍໂຕ ປຣໍ ທສາຫໍ ນ ລຠຕີຕິ ກິຣສ຺ສ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ເອຕໍ ປຣິຫາຣໍ ລຠຕິເຍວາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ເອກາທສມໍ ອຣຸຓໍ ຈີວຣມາເສ ອຸຏ຺ເຐຕີ’’ຕິ ກາຣຓໍ ລິຂິຕໍ. ອນຸຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘‘ອນຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ເອກາທສທິວເສ ນິກ຺ຂິປິຕຸໍ ລຠຕີ’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ຠຄວາ ອິຕຣມ຺ປິ ອນຈ຺ເຈກຈີວຣາທິໍ ອນຸຊານາຕິ, ອຈ຺ເຈກຈີວຣມຸເຂນາຕິ ອປເຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ກຕຣໍ ສຸຠາສິຕໍ? ອຸຠຍມ຺ປີຕິ ເອເກ. ກຖໍ? ປຐມໍ ‘‘ອຈ຺ເຈກຈີວຣສ຺ສ ອນຕ຺ຖເຕ ກຖິເນ ທສທິວສາຘິໂກ ມາໂສ, ອຕ຺ຖເຕ ກຖິເນ ທສທິວສາຘິກາ ປຎ຺ຈມາສາ’’ຕິ ອິມິນາ ສເມຕິ, ອນຸຄຓ຺ຐິປທລທ຺ຘິຍາ ຫິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ເອກາທສທິວສາຘິໂກ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ທຸຕິຍໍ ‘‘ທສາຫານາຄຕນ຺ຕິ…ເປ… ທສາເຫນ ອສມ຺ປຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ອິມິນາ ສເມຕິ. ອິມສ຺ສ ນຍສ຺ສ ວເສນ ‘‘ປຎ຺ຈມິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຈີວຣສ຺ສ ນິຘານກາໂລ ທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ ປາໂຐ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ຕຖາ ຄຓ຺ຐິປທລທ຺ຘິຍາ ‘‘ນວາຫານາຄຕໍ ກຕ຺ຕິກເຕມາສິກປຸຓ຺ຓມ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ວເສນ ‘‘ກາມຎ຺ເຈສ ທສາຫປຣມໍ ອຕິເຣກຈີວຣໍ ຘາເຣຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິມິນາວ ສິທ຺ໂຘ, ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ປນ ອປຸພ຺ພໍ ວິຍ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ສິກ຺ຂາປທໍ ຐປິຕ’’ນ຺ຕິ ອຍໍ ປາໂຐ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ໂກ ປເນຕ຺ຖ ສາໂຣຕິ? ໂຍ ປຈ຺ຉາ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂສວ ສາໂຣ. ເຕເນວ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິເຍນ ‘‘ປຎ຺ຈມິໂຕ ປຏ຺ຐາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂປຣາຓຄຓ຺ຐິປເທຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍ ຈ ສທ຺ຘິໍ ສໍສນ຺ທນໂຕ, ‘‘ທສາຫານາຄຕ’’ນ຺ຕິ ປາຬິຍາ ສໍສນ຺ທນໂຕ ຈ ເອຕ຺ຖ ຄຓ຺ຐິປທລທ຺ຘິປິ ປາຬິຍາ ສເມຕິ.

ກຖໍ? ຍສ຺ມາ ປວາຣຓາທິວເສ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມເນ ຠິກ຺ຂຸ ວສ຺ສໍວຸຕ຺ໂຖ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ອິມິນາ ທສເມນ ອເຫນ ສທ຺ຘິໍ ຉຏ຺ຐິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນວທິວສາ ທສ ອຫານີຕິ ທສາຫໍ, ເຕນ ທສາເຫນ, ສຫໂຍຄຕ຺ເຖ ກຣຓວຈນໍ. ກຕ຺ຕິກເຕມາສິກປຸຓ຺ຓມາ ຈີວຣສມຍໍ ອສມ຺ປຕ຺ຕາຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ອນາຄຕາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍຖາ ອປຣກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມາຍ ວສ຺ສິກສາຏິກໍ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ວິກປ຺ເປນ຺ໂຕ ‘‘ຈາຕຸມາສໍ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ຕໂຕ ປຣໍ ວິກປ຺ເປຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍສມ຺ປທມິທນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ເຈ? ນ, ອິມສ຺ສ ນິປ຺ປໂຍຊນຠາວປ຺ປສງ຺ຄໂຕ. ອຈ຺ເຈກຈີວຣປຏິຄ຺ຄຫຓກາລໍ ນິຍມິຕນ຺ຕິ ເຈ? ນ, ‘‘ຉຏ຺ຐິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຸປ຺ປນ຺ນຈີວຣໍ ອຈ຺ເຈກເມວ ນ ໂຫຕິ. ປຐມກຖິເນນ ສິທ຺ຘຕ຺ຕາ’’ຕິ ໂປຣາຓຏ຺ຐກຖາຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕໂຕ ອຸປຣິ ‘‘ອຈ຺ເຈກຈີວຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິສງ຺ຄໂຫ ຈ. ນ ຈ ສາ ອາປຕ຺ຕິ ປາຬິຍາ, ອຏ຺ຐກຖາຍ, ຍຸຕ຺ຕິໂຕ ວາ ສມ຺ຠວຕິ. ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິມຕ຺ຕວເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຈ? ນ, ທສາຫາຘິຈ຺ຈກາຣິກາ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິປາຍໍ ນ ທິສ຺ສຕິ. ‘‘ຠິກ຺ຂູ ອຈ຺ເຈກຈີວຣໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຈີວຣກາລສມຍໍ ອຕິກ຺ກາເມນ຺ຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ເອຕ຺ຕິກາ ເອວ ຫິ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ປຣິວາເຣ (ປຣິ. ໔໗-໕໓) ‘‘ກິສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິ’’ນ຺ຕິ ອາຣຠິຕ຺ວາ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຈ຺ເຈກຈີວຣໍ ຈີວຣກາລໍ ນາຕິກ຺ກາເມຕພ຺ພໍ, ອິຕຣໍ ອຕິກ຺ກາເມຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອິທໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຈ? ນ, ອຈ຺ເຈກຈີວຣສ຺ເສວ ອປຣາຘທສ຺ສນໂຕ, ວິເສສກາຣຓາຠາວາ, ‘‘ກາມຎ຺ເຈສ ທສາຫປຣມໍ ອຕິເຣກຈີວຣໍ ຘາເຣຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິມິນາວ ສິທ຺ໂຘ’’ຕິອາທິວຈນວິໂຣຘໂຕ ຈ ຍຖາວຸຕ຺ຕວຈນາສມ຺ຠວໂຕ ຈ.

ກຖໍ? ທສາເຫນ ສຫ ກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມາ ‘‘ອນາຄຕາ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ເຕ ທສາຫໂຕ ອຎ຺ຎາ ສາ ປຸຓ຺ຓມາຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ. ອນຎ຺ຎາ ເຈ, ສຫ-ສທ຺ໂທ ນ ສມ຺ຠວຕິ, ນ ຫິ ອຕ຺ຕນາວ ອຕ຺ຕໂນ ໂຍໂຄ ສມ຺ຠວຕິ, ອນາຄຕ-ສທ຺ໂທ ຈ ນ ສມ຺ຠວຕິ. ອາຄຕາ ສມ຺ປຕ຺ຕາ ເອວ ຫິ ສາ ປຸຓ຺ຓມາ. ຈີວຣສມຍສ຺ສ ອນນ຺ຕຣຕ຺ຕາ ເອກີຠາວໍ ອນາຄຕຕ຺ຕາ ອນາຄຕາເຍວາຕິ ເຈ? ນ, ຕຖາປິ ອນາຄຕ-ສທ຺ທສ຺ສ ສມ຺ຠວໂຕ, ອາຄມນສມ຺ຠເວ ສຕິເຍວ ຫິ ອນາຄຕ-ສທ຺ໂທ ສມ຺ຠວຕິ, ນ ຫິ ນິພ຺ພານໍ, ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ວາ ‘‘ອນາຄຕາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ນິພ຺ພານໍ ວິຍ ຂຓຕ຺ຕຍໍ, ສາ ຈ ປຸຓ຺ຓມາ ນ ກທາຈິ ສມຍຠາວໍ ປາປຸຓາຕີຕິ ອຍຸຕ຺ຕເມວ. ‘‘ຕໂຕ ປຣໍ ວິກປ຺ເປຕຸ’’ນ຺ຕິ ປນ ວຈນໍ ປິຏ຺ຐິສມຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຐິຕຕ຺ຕາ ສມ຺ຠວຕິ. ອປິຈ ປວາຣຓາຍໍ ອຣຸເຓ ຈ ອຸຏ຺ຐິເຕ ສາ ປຸຓ຺ຓມາ ຈີວຣສມຍໍ ເອກາຫານາຄຕາ ເອວາປຊ຺ຊຕິ ປຸພ຺ເພ ສຫໂຍຄປຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ເອກີຠາວຄຕາປິ ສາ ຈີວຣສມຍໍ ອນາຄຕາ ເອວ ຊາຕາຕິ ສພ຺ພທາ ນ ຕຖາວິຄ຺ຄຫກຣຓວຈນຕ຺ຖໍ ໂກຈິເທວ ວຈນໂຕ ທີເປຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ກິມຕ຺ຖໍ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ທສທິວສາຘິໂກ ມາໂສ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ຕໍ ປາຣິປູຣິສມ຺ຠວໂຕ. ປຎ຺ຈມິຍຎ຺ຫິ ປຸເຣ ອຣຸຓໍ ອຸປ຺ປນ຺ນອຈ຺ເຈກຈີວຣສ຺ສ ທສທິວສາຘິໂກ ມາໂສເຍວ ປຣິປູໂຣຕິ ກຕ຺ວາ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອປິຈ ຕສ຺ສາ ປຎ຺ຈມິຍາ ທິວສຠາໂຄປິ ສມ຺ປຕ຺ຕາຍ ຣຕ຺ຕິຍາ ‘‘ຫິຍ຺ໂຍ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ປເຄວ ປຸເຣ ອຣຸຓໍ, ເຕເນວາຫ ‘‘ຫິຍ຺ໂຍ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ອມ຺ຫາກ’’ນ຺ຕິອາທິ. ‘‘ເອວໍ ສນ຺ເຕ ‘ຉຏ຺ຐິໂຕ ປຏ຺ຐາຍາ’ຕິ ວຸຕ຺ຕປຐມປາຐສ຺ສ ວເສນ ‘ອນຈ຺ເຈກຈີວຣມ຺ປິ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ຐປິຕໍ ຕິຈີວຣມ຺ປິ ເອຕໍ ປຣິຫາຣໍ ລຠຕິເຍວາ’’’ຕິ ຈ ‘‘ທສທິວສາຘິໂກ ມາໂສ’’ຕິອາທິ ຈ ຍໍ ລິຂິຕໍ. ຕໍ ນ, ‘‘ປຎ຺ຈມິໂຕ ປຏ຺ຐາຍາ’’ຕິ ປາເຐ ສຊ຺ຊິເຕວ ເອເຕນ ປຣິຍາເຍນ ຍຖາວຸຕ຺ຕອຕ຺ຖສມ຺ຠວໂຕ, ນ ຕານິ ຐານານິ ປຸນ ສຊ຺ຊິຕານິ. ຍຖາຐິຕວເສເນວ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂິຕພ຺ພານີຕິ ໂນ ຕກ຺ໂກຕິ ອາຈຣິໂຍ. ອິທໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຸຓ຺ຓມາຍໍ ອນິສ຺ສຄ຺ຄິຍຕ຺ຖເມວາຕິ ອຸປຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ. ‘‘ປວາຣຓາມາສສ຺ສ ຊຸຓ຺ຫປກ຺ຂປຎ຺ຈມິໂຕ ປຏ຺ຐາຍາ’’ຕິ ປາເຐ ສຊ຺ຊິເຕ ເອເຕນ ປຣິຍາເຍນ ຍຖາວຸຕ຺ໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຈີວຣສ຺ສ ນິຘານກາໂລ ທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ, ‘‘ອຈ຺ເຈກຈີວຣນ຺ຕິ ອຈ຺ຈາຍິກຈີວຣໍ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິອາທິ ປາໂຐ. ‘‘ຉຏ຺ຐິໂຕ ປຏ຺ຐາຍາ’’ຕິ ຈ ‘‘ກາມຎ຺ເຈສ ທສາຫປຣມ’’ນ຺ຕິອາທິ ຈ ຍໍ ລິຂິຕໍ, ຕໍ ນ ປາໂຐ, ຕສ຺ມາ ເອກາທສທິວສໍ ປຣິຫາຣໍ ລຠຕີຕິ ກຕ຺ວາ ອາຈຣິເຍນ ‘‘ປຎ຺ຈມິໂຕ ປຏ຺ຐາຍາ’’ຕິ ລິຂາປິໂຕ ກິຣ. ‘‘ປວາຣຓາມາສສ຺ສ ຊຸຓ຺ຫປກ຺ຂຉຏ຺ຐິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ອນຈ຺ເຈກຈີວຣມ຺ປິ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ຐປິຕໍ ຕິຈີວຣມ຺ປິ ເອຕໍ ປຣິຫາຣໍ ລຠຕິເຍວາຕິ ປາໂຐ’’ຕິ ຈ ‘‘ອຈ຺ເຈກຈີວຣສ຺ສ ອນຕ຺ຖເຕ ກຖິເນ ເອກາທສທິວສາຘິໂກ ມາໂສ, ອຕ຺ຖເຕ ກຖິເນ ເອກາທສທິວສາຘິກາ ປຎ຺ຈມາສາຕິ ປາໂຐ’’ຕິ ຈ ເອຕ຺ຖ ປປຎ຺ເຈນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ສຸຏ຺ຐຸ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ກເຖຕພ຺ພໍ, ຕຸຓ຺ຫີຠູເຕນ ວາ ຠວິຕພ຺ພໍ.

ອຈ຺ເຈກຈີວຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ສາສງ຺ກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໖໕໒. ‘‘ຕິຓ຺ຓໍ ຈີວຣານໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຈີວຣນ຺ຕິ ອິທໍ ຕິຈີວເຣ ເອວ ອຍໍ ວິຘິ, ອິຕຣສ຺ມິໍ ຍຖາສຸຂນ຺ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ອຕິເຣກຉາຣຕ຺ຕໍ ວິປ຺ປວສນ຺ຕີ’’ຕິ ຕສ຺ມິໍເຍວ ເສນາສເນ ວາໂສ ນ ວິປ຺ປວາໂສຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ກສ຺ມາ? ຈີວຣປ຺ປວຕ຺ຕິຊານນໂຕ. ເອຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ອາຣຎ຺ຎກໍ ນາມ ເສນາສນໍ ປຎ຺ຈຘນຸສຕິກໍ ປຈ຺ຉິມ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ອຕິເຣກໂຕປິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອາຣຎ຺ຎກເມວ ປນ ເສນາສນໍ ໂຫຕິ, ຘຸຕງ຺ຄໍ ຣກ຺ຂຕິ ຈີວຣປ຺ປວຕ຺ຕິຊານນປລິໂພຘສມ຺ຠວໂຕ.

໖໕໓. ‘‘ຄາວຸຕໂຕ ອຕິເຣກປ຺ປມາເຓນ ລຠຕີ’’ຕິ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ກຖໍ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ເຈ? ‘‘ສິຍາ ຈ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ໂກຈິເທວ ປຈ຺ຈໂຍ ເຕນ ຈີວເຣນ ວິປ຺ປວາສາຍາ’’ຕິ ວຈນໂຕ. ໂຍຊນປ຺ປມາເຓປິ ສິຍາຕິ ເຈ? ນ, ‘‘ປຸນ ຄາມສີມໍ ໂອກ຺ກມິຕ຺ວາ ວສິຕ຺ວາ ປກ຺ກມຕີ’’ຕິ ອນາປຕ຺ຕິວາເຣ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ. ຍທິ ເອວໍ ‘‘ໂຍຊນປ຺ປມາເຓ ນ ລຠຕີ’’ຕິ ອິທໍ ກິນ຺ຕິ? ອິທໍ ນິພທ຺ຘາວາສວເສເນວ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຘຸຕງ຺ຄໍ ຠິຊ຺ຊຕີຕິ? ນ ຠິຊ຺ຊຕິ, ກິນ຺ຕຸ ນ ອິຘ ຘຸຕງ຺ຄາຘິກາໂຣ ອຕ຺ຖີຕິ. ອຖ ກສ຺ມາ ‘‘ອຍໍ ຘຸຕງ຺ຄໂຈໂຣຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ອສມ຺ຠວໂຕ. ກຖໍ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ? ອງ຺ເຄສຸ ອຠາວໂຕ. ຘຸຕງ຺ຄຘຣສ຺ສ ປຕິຣູປເສນາສນທີປນໂຕ ຘຸຕງ຺ຄຘຣຕາ ຕສ຺ສ ສິທ຺ຘາ. ວຈນປ຺ປມາຓໂຕຕິ ເຈ? ນ, ວຈນປ຺ປມາຓໂຕ ຈ ປາຬິເຍວ ປມາຓໍ. ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ປຸນ ຄາມສີມໍ ໂອກ຺ກມິຕ຺ວາ ວສິຕ຺ວາ ປກ຺ກມຕີ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄາມສີມາ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ກິຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ວສິຕ຺ວາ ປກ຺ກມິຕພ຺ພນ຺ຕິ ເຈ? ປຸນທິວເສເຍວ, ຕສ຺ມາ ອຏ຺ຐໂມ ອຣຸໂຓ ນິພທ຺ຘາວາເສ ວາ ຄນ຺ຕພ຺ພຏ຺ຐາເນ ວາ ອຸຏ຺ເຐຕພ຺ໂພຕິ ເອເກ. ອນ຺ໂຕຉາຣຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອເກ. ຍາວ ນິພທ຺ຘາວາສໍ ນ ກປ຺ເປຕີຕິ ເອເກ. ຍາວ ມຄ຺ຄປຣິສ຺ສມວິໂນທນາຕິ ເອເກ. ສຕິ ອນ຺ຕຣາເຍ ອນ຺ໂຕຉາຣຕ຺ຕໍ ວສຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ. ນິພທ຺ຘາວາສກປ຺ປເນ ສຕິ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມເນ ອາປຕ຺ຕິ. ສເຈ ຕໍສຕ຺ຕໂມ ທິວໂສ, ຕທເຫວ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕຈີວຣໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕພ຺ພໍ ວາຕິ ເອເກ. ສເຈ ອນ຺ຕຣາ ນວມຄ຺ຄປາຕຸຠາເວນ ວາ ນວຄາມສນ຺ນິເວເສນ ວາ, ຕໍ ເສນາສນໍ ອງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ປຣິຫາຍຕິ. ຕທເຫວ ຈີວຣໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ ວາ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕພ຺ພໍ ວາ. ຉາຣຕ຺ຕໍ ວິປ຺ປວສນ຺ຕສ຺ສ ເຈ ປຣິຫາຍຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ ອນຸຎ຺ຎາຕທິວສຕ຺ຕາຕິ ເອເກ. ອາປຕ຺ຕິ ເອວ ອນງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິໂຕຕິ ເອເກ. ຍຸຕ຺ຕຕຣໍ ປເນຕ຺ຖ ວິຈາເຣຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ສເຈ ຘຸຕງ຺ຄຘໂຣ ໂຫຕິ, ຄາມສີມາຍໍ ອວສິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉິມປ຺ປມາຓຍຸຕ຺ເຕ ຐາເນ ວສິຕ຺ວາ ປກ຺ກມິຕພ຺ພໍ. ປຐມໍ ພທ຺ຘອວິປ຺ປວາສສີໂມ ເຈ ຄາໂມ ໂຫຕິ, ອຎ຺ຎສ຺ມິມ຺ປິ ມາເສ ອນ຺ໂຕສີມາຍ ວສໂຕ ອນາປຕ຺ຕິ. ໂປຣາຓຄຓ຺ຐິປເທ ‘‘ຍຖາວຸຕ຺ຕເສນາສເນ ວສນ຺ເຕນາປິ ຉາຣຕ຺ຕເມວ ຈີວຣໍ ຄາເມ ນິກ຺ຂິປິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ອຎ຺ຎໍ ອນ຺ໂຕຉາຣຕ຺ຕມ຺ປິ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ວສໂຕ ອາປຕ຺ຕິເຍວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສາສງ຺ກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ປຣິຓຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໖໕໗. ເທຖາວຸໂສ ອມ຺ຫາກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອກຕວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ໂຫຕິ ນ ໂຫຕີຕິ? ໂຫຕິ, ຍທິ ເອວໍ ອຎ຺ຎາຕກວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ຈ ອິມສ຺ສ ຈ ກິໍ ນານາກຣຓນ຺ຕິ? ຕໍ ອຎ຺ຎາຕກອປ຺ປວາຣິເຕເຍວ ວິຎ຺ຎາເປນ຺ຕສ຺ສ, ອິທໍ ຎາຕກປວາຣິເຕປິ, ຕໍ ອນຈ຺ຉິນ຺ນຈີວຣສ຺ເສວ, ອິທໍ ຕສ຺ສປິ, ຕໍ ຈີວຣໍເຍວ ວິຎ຺ຎາເປນ຺ຕສ຺ສ, ອິທໍ ອຈີວຣມ຺ປິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ອິທໍ ຕໍ ອນ຺ໂຕກຕ຺ວາ ຐິຕໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ອງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສຕິ ເກນ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ? ອິມິນາ ຠວິຕພ຺ພໍ ອິມສ຺ສ ນິປ຺ປເທສໂຕຕິ ເອເກ. ທ຺ວີຫິປິ ຠວິຕພ຺ພໍ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ອງ຺ຄສິທ຺ຘິໂຕຕິ ເອເກ. ອິມານິ ຕສ຺ສ ອງ຺ຄານິ ວິກປ຺ປນຸປຄຈີວຣຕາ, ສມຍາຠາໂວ, ອຎ຺ຎາຕກວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ຕາຍ ຈ ປຏິລາໂຠຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ. ອິມສ຺ສ ປນ ສງ຺ເຆ ປຣິຓຕຠາໂວ, ຎຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິຓາມນໍ, ປຏິລາໂຠຕິ ຕີຓິ. ເອຕ຺ຖ ປຐໂມ ວາໂທ ອຍຸຕ຺ໂຕ ກຕ຺ວາປິ ໂອກາສໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ, ປຣິວາເຣ ຈ ອວິຈາຣິຕຕ຺ຕາ. ຍທິ ເອວໍ ຕຕ຺ຖ ອງ຺ເຄສຸ ‘‘ອນຎ຺ຎປຣິຓຕຕາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ເຈ? ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ອຕ຺ຖໂຕ ສິທ຺ຘຕ຺ຕາ. ປຣິຓຕສິກ຺ຂາປທທ຺ວຍສິທ຺ຘິໂຕ, ປຣິຓຕສຎ຺ຎິໂຕ, ອາປຕ຺ຕິສມ຺ຠວໂຕ ຈ ‘‘ມຍ຺ຫມ຺ປິ ເທຖາ’’ຕິ ວທຕິ, ‘‘ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອນຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ, ‘‘ອມ຺ຫາກມ຺ປິ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ສງ຺ຆສ຺ສ ປຣິຓຕໍ…ເປ… ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ປຸຄ຺ຄລສ຺ສາ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຍໂຕ ສຸທ຺ຘປາຈິຕ຺ຕິຍວເສນ ອາຄຕຕ຺ຕາ. ‘‘ອຎ຺ຎເຈຕິຍສ຺ສາ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ອເຈຕິຍຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາເຍວ ‘‘ເຈຕິຍສ຺ສ ປຣິຓຕໍ…ເປ… ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ອຎ຺ຎສງ຺ຆສ຺ສ ອຎ຺ຎປຸຄ຺ຄລສ຺ສາ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຍໂຕ ຕຖາ ອິຘ ຈ ‘ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ປຣິຓຕໍ…ເປ… ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ ‘ອຕ຺ຕໂນປີ’ຕິ ກິຎ຺ຈາປິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາປິ ສມ຺ຠວຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕໍ ປນ ອິຘ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິຓາມນາຘິກາຣຕ຺ຕາ ອິມສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອເກ. ຕຕຸຕ຺ຕຣິສິກ຺ຂາປເທ ‘‘ອຎ຺ຎສ຺ສຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໕໒໖) ປທໍ ວິຍາຕິ ເອເກ. ຕໍ ນ, ເອຕ຺ຖ ປຸຄ຺ຄລປຣິຓາມນສິກ຺ຂາປເທ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຘມ຺ມສິຣິຕ຺ເຖໂຣ ປນາຫ –

‘‘ອຕ຺ຕໂນ ອຎ຺ຎໂຕ ລາຠໍ, ສງ຺ຆສ຺ສຎ຺ຎສ຺ສ ວາ ນຕໍ;

ປຣິຓາເມຍ຺ຍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິ, ປາຈິຕ຺ຕິຍມ຺ປິ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ.

ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ສງ຺ຆສ຺ສ ປຣິຓຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິຓາເມຍ຺ຍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ. ຕເທວ ອຎ຺ຎໂຕ ປຣິຓາເມຍ຺ຍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ອຎ຺ຎສ຺ສ ປຣິຓຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ວາ ປຣສ຺ສ ວາ ປຣິຓາເມຍ຺ຍ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອຎ຺ຎາຕກວິຎ຺ຎຕ຺ຕິອາທີສຸ ວຸຕ຺ຕາປຕ຺ຕິສມ຺ຠວໂຕ ອິຘ ປຣິຓຕທ຺ວເຍ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ’’ຕິ ປທໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ວຸຕ຺ເຕ ທຸກ຺ກຏມຕ຺ຕປ຺ປສງ຺ໂຄ ສິຍາ, ອວຸຕ຺ເຕ ປເນເຕສຸ ວຸຕ຺ຕາປຕ຺ຕີນໍ ຍຖາຄມມຎ຺ຎຕຣາ ຈ ອິຘ ອວຸຕ຺ຕສິທ຺ຘິ ທຸກ຺ກຏຎ຺ຈາຕິ ທ຺ເວ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ເອກໂຕ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວິນຍຘຣານໍ ອນວເສສຎາຓສ຺ສ ໂອກາໂສ ກໂຕ ໂຫຕີຕິ.

ອິຕິ ຕິໍສກກຓ຺ຑໍ ສາຣມຓ຺ຑໍ,

ອລເມຕໍ ວິນຍສ຺ສ ສາຣມຓ຺ເຑ;

ອິຘ ນິຏ຺ຐິຕສພ຺ພສາຣມຓ຺ຑໍ,

ວິນຍວເສນ ປຸນາຕິ ສາຣມຓ຺ຑນ຺ຕິ.

ປຣິຓຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິຏ຺ຐິໂຕ ປຕ຺ຕວຄ຺ໂຄ ຕຕິໂຍ.

ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປາຈິຕ຺ຕິຍວຓ຺ຓນາ

໕. ປາຈິຕ຺ຕິຍກຓ຺ໂຑ

໑. ມຸສາວາທວຄ຺ໂຄ

໑. ມຸສາວາທສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໑. ວາທກ຺ຂິຕ຺ໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ອວິເສເສນ ວາທຊປ຺ປວິຕຓ຺ຑສງ຺ຂາໂຕ ຕິວິໂຘປິ ກຖາມຄ຺ໂຄ ‘‘ວາໂທ’’ ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເຕສຸ ‘‘ຕິຕ຺ຖິເຍຫິ ສທ຺ຘິ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ຐເປຕ຺ວາ ວາທໍ ‘‘ເສສາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຉລຊາຕິນິຄ຺ຄຫຏ຺ຐານກຸສລຕາຍ ກທາຈິ ກຕ຺ຖຈິ ອວຊານິຕ຺ວາ ປຏິຊານາຕິ, ຕຖາ ປຸພ຺ເພ ກິຎ຺ຈິ ວຈນໍ ປຏິຊານິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ອວຊານາຕິ. ເອວໍ ວາ ອຎ຺ຎຖາ ວາ ອຎ຺ເຎນຎ຺ຎໍ ປຏິຈຣຕິ. ເອວໍ ປວຕ຺ໂຕ ສມ຺ປຊານມຸສາ ຠາສໍ ປຏິສ຺ສຸຓິຕ຺ວາ ອສຈ຺ຈາຍນ຺ໂຕ ສງ຺ເກຕໍ ກຕ຺ວາ ວິສໍວາເທນ຺ໂຕ ເອວໍ ໂສ ວາທກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ສມາໂນ ປາຈິຕ຺ຕິຍວຕ຺ຖຸຎ຺ຈ ປຣິປູເຣນ຺ໂຕ ວິຈຣຕີຕິ ເອວມຘິປ຺ປາໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຕ຺ຕໂນ ວາເທຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາ ອນຕ຺ຕາ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໒໗໙; ຈູຬນິ. ອຊິຕມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໗; ເນຕ຺ຕິ. ໕; ມຫານິ. ໒໗) ປຐມມາຣທ຺ເຘ ອຕ຺ຕໂນ ວາເທ. ‘‘ຍໍ ທຸກ຺ຂໍ ຕທນຕ຺ຕາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໑໕) ໂນ ສມໂຍ. ‘‘ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ນິພ຺ພານມ຺ປິ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ‘‘ນິພ຺ພານໍ ປຣມໍ ສຸຂ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ປ. ໒໐໓-໒໐໔; ມ. ນິ. ໒.໒໑໕) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປນ ຕໍ ນ ທຸກ຺ຂໍ. ໂນ ຐານເມຕໍ ວິຊ຺ຊຕິ. ອຍໍ ປຣວາທີ ‘‘ຍໍ ທຸກ຺ຂໍ ຕທນຕ຺ຕາ’’ຕິ ສຸຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ສິທ຺ຘນ຺ຕໍ ສມ຺ຠເມຕ຺ວາ ‘‘ວິໂຣຘິ ວິຣຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂທສໍ ອາໂຣເປສ຺ສຕີຕິ ຕສ຺ມິໍ ປຐມວາເທ ກຎ຺ຈິ ໂທສໍ ສລ຺ລກ຺ເຂນ຺ໂຕ ອາໂຣປິເຕ ວາ ໂທເສ ອນາໂຣປິເຕ ວາ ‘‘ນາຍໍ ມມ ວາໂທ’’ຕິ ຕໍ ອວຊານິຕ຺ວາ ‘‘ນິພ຺ພານນ຺ຕ຺ເວວ ສສ຺ສຕ’’ນ຺ຕິ, ‘‘ອນຕ຺ຕາ ອິຕິ ນິຈ຺ຉຍາ’’ຕິ ຈ ສຸຕ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ຕສ຺ສ ປຐມວາທສ຺ສ ນິທ຺ໂທສຕໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ‘‘ມເມວ ອຍໍ ວາໂທ’’ຕິ ຕເມວ ປຈ຺ຉາ ປຏິຊານາຕິ. ເອວໍ ຕຕ຺ຖ ຍຖາວຸຕ຺ຕມານິສໍສໍ ສລ຺ລກ຺ເຂນ຺ໂຕ ຕໍ ປຏິຊານິຕ຺ວາ ຍທິ ອນຕ຺ຕາ ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາ, ຘມ຺ມາ ເອວ ນ ເຕ ຠວນ຺ຕິ. ສຠາວໍ ຘາເຣນ຺ຕີຕິ ຫິ ‘‘ຘມ຺ມາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ.

ອຍຎ຺ຈ ອຕ຺ຕ-ສທ຺ໂທ ສຠາວວາຈີຕິ ເອວໍ ອາໂຣປິເຕ ວາ ໂທເສ ອນາໂຣປິເຕ ວາ ໂທໂສຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ‘‘ນາຍໍ ມມ ວາໂທ’’ຕິ ຕເມວ ປຐມວາທໍ ປຈ຺ຉາ ອວຊານາຕິ. ອຖ ໂສ ປຣວາທີ ສປກ຺ຂໍ ປຏິເສເຘ ປຏິຊານນຕ຺ຕາປນຍນໍ. ປຏິຊານາຕິ ປຕ຺ຍາສ຺ສ ອິຕິ ວຈນໂຕ ‘‘ປຏິຎ຺ຎາ ອຎ຺ຎາ ໂສ ນາມ ເຕ ນິຄ຺ຄໂຫ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ສຠາວາຕິຣິຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຖໍ ປຏິເສຘາຘິປ຺ປາຍໂຕ ສຠາວໂຕ ອຕິຣິຕ຺ຕໍ ພາລປຣິກປ຺ປິຕມຕ຺ຕານໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອນຕ຺ຕາ ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ເມ ປຏິຎ຺ຎາຕກຖາ, ສາ ຈ ຕທວຕ຺ຖາເຍວາຕິ ນ ເມ ຕໍ ປຏິຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາປນຍນໍ ອຕ຺ຖິ, ‘‘ນາຍໍ ມມ ວາໂທ’’ຕິ ອວຊານນໍ ປນ ສຠາວສງ຺ຂາຕໍ ອຕ຺ຕານໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອນຕ຺ຕາ ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ນ ວທາມີຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ກຕນ຺ຕິ ອິມິນາ ອຎ຺ເຎນ ກາຣເຓນ ຕໍ ປຸພ຺ເພ ປຏິຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາປນຍນໍ ກາຣຓໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕິ. ‘‘ອນຕ຺ຕາ ສພ຺ເພວ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ‘‘ອຕ຺ຕ-ສທ຺ທສ຺ສ ສຠາວວາຈິຕ຺ຕາ’’ຕິ ອິທໍ ກາຣຓໍ ປຏິຈ຺ຈ ເຕນ ປຸພ຺ເພ ປຏິຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາປນຍນໍ ກຕໍ. ຕມຎ຺ຎກາຣຓໍ ປຈ຺ຉາ ທສ຺ສິເຕນ ອຎ຺ເຎນ ກາຣເຓນ ປຏິຈ຺ຉາເທຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ຍສ຺ມາ ນ ເກວລໍ ຍຖາທສ຺ສິຕນເຍນ ໂສ ອຕ຺ຖເມວ ອວຊານາຕິ, ປຏິຊານາຕິ ຈ, ກິນ຺ຕຸ ວຈນມ຺ປິ, ຕສ຺ມາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໑) ‘‘ຊານິຕພ຺ພໂຕ’’ຕິ ປຐມໍ ກາຣຓໍ ວຕ຺ວາ ປຣວາທິນາ ‘‘ຍທິ ຊານິຕພ຺ພໂຕ ອນິຈ຺ຈໍ, ນິພ຺ພານໍ ເຕ ອນິຈ຺ຈໍ ສິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ນ ມຍາ ‘ຊານິຕພ຺ພໂຕ’ຕິ ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘ຊາຕິຘມ຺ມໂຕ’ຕິ ມຍາ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຕຍາ ພຘິຣຕາຍ ອຎ຺ເຎນ ສລ຺ລກ຺ຂິຕນ຺ຕິອາທີນິ ວທຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘ຊານິຕພ຺ພໂຕ’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ‘ຊາຕິຘມ຺ມໂຕ’ຕິອາທີນິ ວທຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອວຊານິຕ຺ວາ ປຸນ ປຏິຊານນ຺ໂຕ ຕໍ ອວຊານນໍ ອິມິນາ ປຏິຈ຺ຉາເທຕິ ນາມາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ.

໒. ຊານິຕ຺ວາ ຊານນ຺ຕສ຺ສ ຈາຕິ ຊານິຕ຺ວາ ວາ ຊານນ຺ຕສ຺ສ ວາຕິ ອຕ຺ຖທ຺ວຍໍ ທີເປຕີຕິ.

໓. ອປິຈ ມິຈ຺ຉາວາຈາປຣິຍາປນ຺ນາຕິ ຈຕຸພ຺ພິຘມິຈ຺ຉາວາຈາປຣິຍາປນ຺ນາ. ສີຫຬາທິນາມເຠທຄຕາຕິ ເກຈິ, ຕສ຺ມາ ເອວໍ ວທໂຕ ວຈນໍ, ຕໍສມຸຏ຺ຐາປິກາ ເຈຕນາຕິ ອຸຠຍໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ມາຕິກາຍໍ ອຸຠິນ຺ນໍ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ວິຠງ຺ເຄ ຕໍ ວຈນໍ ຍສ຺ມາ ວິນາ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ວາຈສິກາ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ຈ ທສ຺ສິຕາ. ‘‘ເອວໍ ວທໂຕ ວຈນ’’ນ຺ຕິ ໂລກໂວຫາເຣນ ວຕ຺ວາ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕໍສມຸຏ຺ຐາປິກາ ວາ ເຈຕນາຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຈ ວທຕິ. ໂອຬາຣິເກເນວາຕິ ເຈຕນາສມຸຏ຺ຐານວາຈານໍ ສຸຂຸມຕ຺ຕາ ວິສຍວເສເນວ ກຕາຕິ.

໙. ທິຏ຺ຐສ຺ສ ໂຫຕີຕິ ທິຏ຺ໂຐ ອສ຺ສ, ອເນນ ວາ ອຸປຈາຣຊ຺ຌານວເສນ ນ ມຍາ ອພ຺ຍາວໂຏ ມໂຕ, ‘‘ນ ມຍາ ປວນ຺ໂຕ ປໂຏ ທິຏ຺ໂຐ’’ຕິອາທິໍ ຠຓນ຺ຕສ຺ສ ຈ ປຣມຕ຺ຖສຸຎ຺ຎຕໍ ອຸປາທາຍ ເອວ ‘‘ອິຕ຺ຖິໍ ນ ປສ຺ສາມິ, ນ ຈ ປຸຣິສ’’ນ຺ຕິ ຠຓນ຺ຕສ຺ສ ຈ ນ ມຸສາວາໂທ.

໑໑. ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕິເຍວາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ທຸພ຺ຠາສິຕາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ກສ຺ມາ? ‘‘ເກຬິໍ ກຸຣຸມາໂນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ‘‘ວາຈາ ຄິຣາ…ເປ… ວາຈສິກາ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ ອຸຊຸກໍ ສນ຺ຘາຍ, ກາໂຍ ນ ອຸຊຸໂກ.

ມຸສາວາທສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ໂອມສວາທສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໑໓. ‘‘ປຸນ ອເຣ ປຕ຺ເຕຕິ ປຸນ ຕໍ ຐານໍ ປຣິວຏ຺ເຏຕ຺ວາ ອາຄເຕ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ອເຣ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ປຕິຏ຺ຐິຕາຣປ຺ປເທສນ຺ຕິ ຠູມິໍ. ປຸນ ອເຣຕິ ປຸນ ຕສ຺ມິໍເຍວ ອເຣ ຠູມິໍ ປຕ຺ເຕຕິ ອຕ຺ໂຖຕິ ເກຈິ, ຕໍ ນ ສຸນ຺ທຣໍ ວິຍ. ຊາປິໂຕຕິ ປຣາຊິໂຕ, ‘‘ປຣາຊິໂຕ’’ຕິ ວາ ປາໂຐ. ປາເປສີຕິ ອຠິຠວສິ. ມນາປໍ ຠາສມານສ຺ສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຄຣຸໍ ຠາຣໍ. ອຸທພ຺ພຫີຕິ ອາກຑ຺ຒີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ອນາທຣຕ຺ເຖ ວາ ສາມິວຈນໍ. ຘນຎ຺ຈ ນໍ ອລາເຠສີຕິ ຍຖາ ໂສ ຘນໍ ອລຠິ, ຕຖາ ອກາສີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໑໕. ປຸພ຺ເພຕິ ນິທາເນ. ອວກຓ຺ຓກນ຺ຕິ ຉິນ຺ນກຓ຺ຓກນາມໍ. ຊວກຓ຺ຓກນ຺ຕິ ວງ຺ກກຓ຺ຓກນາມໍ. ຘນິຏ຺ຐກໍ ຘນວຑ຺ຒກນາມໍ, ສິຣິວຑ຺ຒກນາມໍ ກຸລວຑ຺ຒກສ຺ເສວ ນາມໍ. ຕຈ຺ຉກກມ຺ມນ຺ຕິ ຂຓນກມ຺ມກາຣາ ໂກຏ຺ຐກາ, ປາສາຓກມ຺ມກາຣາຕິ ເກຈິ. ‘‘ມຸທ຺ທາຕິ ປພ຺ພຄຓນາ. ຄຓນາຕິ ມຫາຄຓນາ’’ຕິ ໂປຣາຓຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ມຘຸເມຫໍ ໂອເມຫ’’ນ຺ຕິ ລິຂິຕໍ. ຖູລກາຍສ຺ສ ມໍສູປຈໂຍຕິ ເອເກ. ຍຠ ເມຖຸເນ. ວີຕຣາຄຕາທີຫິ ອກ຺ໂກສນ຺ໂຕປິ ກິເລເສເຫວ ກິຣ ອກ຺ໂກສຕິ ນາມ, ຕຖາ ‘‘ໂສຕາປນ຺ໂນ’’ຕິ ອກ຺ໂກສນ຺ໂຕ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອກ຺ໂກສຕິ ນາມາຕິ ເອເກ. ລິງ຺ຄາຍຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຈ຺ໂຈທາຕາທິປິ ລິງ຺ຄເມວ ຊາຕໍ.

໑໖. ສພ຺ພຕ຺ຖ ວເທຕີຕິ ອຸທ຺ເທໂສ. ຠຓຕີຕິ ວິຕ຺ຖາໂຣ. ວເທຕີຕິ ວາ ອິມິນາ ປຣວິຎ຺ຎາປນໍ ທີເປຕິ.

໒໖. ອຎ຺ຎາປເທສວາເຣສຸ ປນ ‘‘ເອວໍ ວເທຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກສ຺ມາ? ປຸພ຺ເພ ທສ຺ສິຕອຸທ຺ເທສກ຺ກມນິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ປຸພ຺ເພປິ ‘‘ຫີເນນ ຫີນໍ, ຫີເນນ ອຸກ຺ກຏ຺ຐໍ, ອຸກ຺ກຏ຺ເຐນ ຫີນໍ, ອຸກ຺ກຏ຺ເຐນ ອຸກ຺ກຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ ຊາຕ຺ຍາທີສຸ ເອເກກສ຺ມິໍ ຈຕຸຘາ ຈຕຸຘາ ທສ຺ສິຕອຸທ຺ເທສກ຺ກມສ຺ສ ນິທສ຺ສນໍ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ກໂຣຕິ. ‘‘ຫີເນນ ຫີນໍ ວເທຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນເຍວ ຫິ ‘‘ເອວໍ ວເທຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ໂສ ອາກາໂຣ ນິທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຎ຺ຎຖາ ອຎ຺ຎາປເທເສນ ໂສ ອາກາໂຣ ນ ສມ຺ຠວຕີຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ. ນ ສມ຺ຠວຕິ ເອວາຕິ ເຈ? ນ, ວິເສສກາຣຓາຠາວາ, ຕຕ຺ຖ ອນາປຕ຺ຕິປ຺ປສງ຺ຄໂຕ, ອນິຍມນິທ຺ເທເສນ ອນິຍມຕ຺ຖສມ຺ຠວໂຕ ຈ. ‘‘ສນ຺ຕິ ອິເຘກຈ຺ເຈ ຈຓ຺ຑາລາ’’ຕິອາທິນາ ຫິ ອນິຍມນິທ຺ເທເສນ ຈຓ຺ຑາລໍ ວາ ອຈຓ຺ຑາລໍ ວາ ສນ຺ຘາຍ ຠຓນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕີຕິ ອນິຍມຕ຺ໂຖ ສມ຺ຠວຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍທິ ເອວໍ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ຕາວຕາ ປຸພ຺ເພ ທສ຺ສິຕອຸທ຺ເທສກ຺ກມນິທສ຺ສນສິທ຺ຘິໂຕຕິ? ນ, ‘‘ວເທຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ອໂຍຊິເຕ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິ ປເທ ອິມໍ ນາມ ອາກາຣໍ ທສ຺ເສຕີຕິ ອນວໂພຘໂຕ. ອຎ຺ຎາປເທສນເຍປິ ປຣວິຎ຺ຎາປເນເຍວ ທຸກ຺ກຏປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ວິຍາຕິ ນິຍມນປໂຍຊນໍ ວາ ‘‘ວເທຕີ’’ຕິ ປທນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຖ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສມີເປ ຐຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາຓາເປນ຺ໂຕ ຫີເນນ ຫີນໍ ວເທຕິ ຠຓຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປາຈິຕ຺ຕິຍສ຺ສ. ສເຈ ສຍໍ ຫີໂນ ຫີເນນ ຫີນໍ ຈຓ຺ຑາລໍ…ເປ… ປຸກ຺ກຸສໍ ‘‘ປຸກ຺ກຸໂສ’’ຕິ ຠຓຕິ ອາປຕ຺ຕິ ວາຈາຍ ວາຈາຍ ປາຈິຕ຺ຕິຍສ຺ສ, ເອສ ນໂຍ ອຎ຺ຎາປເທສວາເຣສຸປີຕິ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຍມຕ຺ໂຖ ທຸຏ຺ຐໂທເສສຸ ປຣິເຍສິຕພ຺ໂພ. ອຎ຺ຎຖາ ‘‘ວເທຕິ ຠຓຕີ’’ຕິ ເອເຕສໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ອຸຠຍຕ຺ຖ ອນຎ຺ຎາປເທສວາຣອຎ຺ຎາປເທສວາເຣສຸ, ວິເສເສນ ວາ ອຎ຺ຎາປເທສວາເຣສຸ ນິຣຕ຺ຖກໍ ອາປຊ຺ຊຕິ ວິນາເຍວ ເຕນ ວຈນສິລິຏ຺ຐຕາສມ຺ຠວໂຕ. ອຕ຺ຕໂຕ ປາຬິຍໍ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ສາຓຕ຺ຕິກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ປທສນ຺ຘິ ວເທຕີຕິ ວທ ອິຕີຕິ. ອສມ຺ມຸຂາ ວທນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ‘‘ສມ຺ມຸຂາ ປນ ສຕ຺ຕຫິປິ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ເຘຫິ ວທນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ອນ຺ຘກຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ທວກມ຺ຍຕາ ນາມ ເກຬິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຫສາຘິປ຺ປາຍຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອສມ຺ມຸຂາປິ ທວກມ຺ຍຕາຍ ວທນ຺ຕສ຺ສ ທຸພ຺ຠາສິຕເມວາ’’ຕິ ອາຈຣິຍາ ວທນ຺ຕິ. ປາປຄຣຫິຕາຍ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາປິ ວທນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ, ອສມ຺ມຸຂາ ອນາປຕ຺ຕີຕິ.

ໂອມສວາທສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ເປສຸຎ຺ຎສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໓໖-໗. ‘‘ອິມສ຺ສ ສຸຕ຺ວາ ອມຸສ຺ສາ’’ຕິ ປາໂຐ. ‘‘ອິເມສໍ ສຸຕ຺ວາ’’ຕິ ນ ສຸນ຺ທຣໍ. ເຠທາຍປີຕິ ເຠທາຍ. ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ຠິກ຺ຂຸຠາວໂຕເຍວ ນິປຊ຺ຊນໂຕ ‘‘ຠິກ຺ຂູນໍ ເປສຸຎ຺ເຎ’’ຕິ ພຫຸວຈນໍ ກຕໍ.

໓໘-໙. ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ອາຍສ຺ມາ ຈຓ຺ຑາໂລ…ເປ… ປຸກ຺ກຸໂສຕິ ຠຓຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເປສຸຎ຺ຎໍ ອຸປສໍຫຣຕີຕິ ໂຍຊນາ. ອຎ຺ຎຖາ ‘‘ປຸກ຺ກຸໂສຕິ ຠຓຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕາ ອາປຊ຺ຊຕິ. ເອຕ຺ຖ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນວາໂຣ ລພ຺ຠມາໂນປິ ນ ອຸທ຺ຘໂຏ ໂອມສວາເທ ທສ຺ສິຕນຍຕ຺ຕາ, ສງ຺ເຂປໂຕ ອນ຺ເຕ ທສ຺ເສຕຸກາມຕາຍ ວາ. ຕຖາ ຫິ ອນ຺ເຕ ຕີຓິ ທຸກ຺ກຏານິ ທສ຺ສິຕານິ. ຕານິ ປນ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ຠຄວາ ຍສ຺ມາ ‘‘ອຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ສຸຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ເປສຸຎ຺ຎໍ ອຸປສໍຫຣຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕານໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປທານໍ ອຎ຺ຎຕຣວິປລ຺ລາສວເສນ ວາ ອຸຠຍວິປລ຺ລາສວເສນ ວາ ປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ທ຺ເວປິ ຕານິ ເອກໂຕ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ພປຐມໍເຍວ ‘‘ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ສຸຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ເປສຸຎ຺ຎໍ ອຸປສໍຫຣຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປາຈິຕ຺ຕິຍສ຺ສາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ທ຺ວີສຸ ປເນເຕສຸ ຍສ຺ມາ ປາຣາຊິກໍ ອຊ຺ຌາປນ຺ໂນປິ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ຕາທິສໍເຍວ ອຸປສມ຺ປນ຺ນໍ ຂຸໍເສຕຸກາໂມ ໂອມສຕິ, ຕາທິສສ຺ສ ສຸຕ຺ວາ ຕາທິສສ຺ສ ເປສຸຎ຺ຎໍ ອຸປສໍຫຣຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປາຈິຕ຺ຕິຍສ຺ສ, ຕສ຺ມາ ‘ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ’ຕິ ອິທໍ ອາທິປທໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ, ອນວເສສອາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ນສ຺ສ ປຸນ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອສມ຺ຠວໂຕ, ຕສ຺ມາ ເກວລໍ ມາຕິກາຍໍ ຠິກ຺ຂຸປທາຠາວໂຕເຍວ ‘‘ຠຓຕິ ອຸປສໍຫຣຕີ’’ຕິ ປທານໍ ກາຣກນິທ຺ເທສາຠາເວ ອສມ຺ຠວໂຕ ເອວ ຕໍ ອາທິປທໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິທໍ ປາຬິເລສາຠາວໂຕ ອນາຓຕ຺ຕິກເມວ. ‘‘ນ ປິຍກມ຺ຍສ຺ສ, ນ ເຠທາຘິປ຺ປາຍສ຺ສາ’’ຕິ ອຸປສໍຫຣຓາເປກ຺ຂໍ ສາມິວຈນໍ ຕຸຓ຺ຫີຠູຕສ຺ສ ວຈນປ຺ປໂຍຊນາຠາວໂຕ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປາປຄຣຫິຕາຍ ຠຓນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ.

ເປສຸຎ຺ຎສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ປທໂສຘມ຺ມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໕-໖. ສພ຺ພເມຕໍ ປທໂສ ຘມ຺ໂມ ນາມາຕິ ເອຕ຺ຖ ຘມ຺ໂມ ນາມ ພຸທ຺ຘຠາສິໂຕຕິ ເອວໍ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອກ຺ຂຣສມູໂຫຕິ ອສມຕ຺ຕປເທ. ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘຠາສິຕໍ ພຸທ຺ຘຠາສິເຕ ເອວ. ອນຸປາສກຄຫຏ຺ເຐຫິ ຠາສິໂຕ ອິສິຠາສິຕາທິສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ກຕ຺ຖຈິ ໂປຕ຺ຖເກ ‘‘ເທວຕາຠາສິໂຕ’’ຕິ ປທໍ ນຕ຺ຖິ, ຍຕ຺ຖ ອຕ຺ຖິ, ສາ ປາຬິ. ຄາຖາພນ຺ເຘປິ ຈ ເອສ ນໂຍຕິ ເອກເມວ ອກ຺ຂຣໍ ວຕ຺ວາ ຐານໍ ລພ຺ຠຕິ ເອວ. ‘‘ເອວໍ ເມ ສຸຕ’’ນ຺ຕິອາທິສຸຕ຺ຕໍ ຠຓາປິຍມາໂນ ເອກາຣໍ ວຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ ເຈ, ອນ຺ວກ຺ຂເຣນ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ອປຣິປຸຓ຺ຓປທໍ ວຕ຺ວາ ຐິເຕ ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊເນນ. ປເທສຸ ເອກໍ ປຐມປທໍ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ ເຈ, ອນຸປເທນ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ອຏ຺ຐກຖານິສ຺ສິໂຕຕິ ອຏ຺ຐກຖານິສ຺ສິຕວເສນ ຐິໂຕ. ປຸພ຺ເພ ປກຕິຠາສາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐກຖໍ ສນ຺ຘາຍ. ປາຬິນິສ຺ສິໂຕຕິ ປາຬິຍໍ ເອວາຄໂຕ. ມຄ຺ຄກຖາທີນິປິ ປກຣຓານິ.

໔໘. ອຸປຈາຣນ຺ຕິ ທ຺ວາທສຫຕ຺ຖໍ. ‘‘ໂອປາເຕຕີຕິ ເອກໂຕ ຠຓຕິ ສມາຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ອປລາລທມນມ຺ປິ ສີລຸປເທໂສປິ ຠຄວໂຕ ກາເລ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ອຖ ໂຂ ເຕສຸ ຍໍ ຍໍ ພຸທ຺ຘວຈນໂຕ ອາຫຣິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຕເທວ ອາປຕ຺ຕິວຕ຺ຖຸ ໂຫຕີຕິ ວິຎ຺ຎາປນຕ຺ຖໍ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ວຈເນຫິ ສິຖິລໍ ກຕໍ. ພຸທ຺ຘວຈນໂຕ ອາຫຣິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ພຫຸລຕາຍ ຕພ຺ພຫຸລນເຍນ ເຕສຸ ອາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ຕສ຺ສາຘິປ຺ປາໂຍ ປກາສິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ສພ຺ເພສເມວ ວຈນນ຺ຕິ ອປເຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສເຈ ອາຈຣິໂຍ ຐິໂຕ ນິສິນ຺ນານໍ ປາຐໍ ເທຕິ, ‘‘ນ ຐິໂຕ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ຘມ຺ມໍ ເທເສສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາປຕ຺ຕິໍ ນາປຊ຺ຊຕີຕິ ເອເກ. ເຕສມ຺ປິ ປາຐທານໍ ຘມ຺ມເທສນໂຕ ນ ອຎ຺ຎນ຺ຕິ ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ, ຉຕ຺ຕປາຓິກາທີນໍ ປາຐທາເນນ ອນາປຕ຺ຕິປ຺ປສງ຺ຄໂຕ, ອາປຕ຺ຕິຠາໂວ ຈ ສິທ຺ໂຘ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ອຸໂຠ ອຕ຺ຖໍ ນ ຊານນ຺ຕິ, ອຸໂຠ ຘມ຺ມໍ ນ ປສ຺ສເຣ;

ໂຍ ຈາຍໍ ມນ຺ຕໍ ວາເຈຕິ, ໂຍ ຈາຘມ຺ເມນຘີຍຕີ’’ຕິ. (ປາຈິ. ໖໔໗);

ເອຕ຺ຖ ອຘີຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ມາ ປາຐທານມ຺ປິ ຘມ຺ມເທສນາວ. ເສຂິຍຏ຺ຐກຖາຍໍ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໖໓໔) ‘‘ຘມ຺ມປຣິຈ຺ເຉໂທ ປເນຕ຺ຖ ປທໂສຘມ຺ເມ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ອຍເມວ ຘມ຺ໂມ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຘມ຺ມປຏິສໍຍຸຕ຺ຕສິກ຺ຂາປເທສຸ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍທິ ເອວໍ ສງ຺ຂາຣຠາສາທິວເສນ ຈິຕ຺ຕຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ຕສ຺ສ ເສຂິຍວເສນ ອນາປຕ຺ຕິ ສິຍາ, ຕໂຕ ຉປກຊາຕກວິໂຣໂຘ. ຕຕ຺ຖ ມນ຺ຕານໍ ພາຫິຣຄນ຺ຖຕ຺ຕາຕິ ເຈ? ນ, ຕທຘິປ຺ປາຍາຊານນໂຕ. ອຍຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ ‘‘ພາຫິຣກຄນ຺ຖສງ຺ຂາຕມ຺ປິ ມນ຺ຕໍ ອຸຈ຺ເຈ ອາສເນ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ວາເຈຕຸໍ ເມ ຠິກ຺ຂເວ ອມນາປໍ, ປເຄວ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕຸ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ຕທາປິ ເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ອມນາປໍ ນີເຈ ອາສເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ອຸຈ຺ເຈ ອາສເນ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ມນ຺ຕໍ ວາເຈຕຸໍ, ກິມງ຺ຄໍ ປນ ເອຕຣຫິ…ເປ… ຘມ຺ມໍ ເທເສຕຸ’’ນ຺ຕິ (ປາຈິ. ໖໔໗) ຫິ ອຍໍ ປາຬິ ຍຖາວຸຕ຺ຕເມວ ອຘິປ຺ປາຍໍ ທີເປຕິ, ນ ອຎ຺ຎໍ. ເຕເນວ ‘‘ມນ຺ຕໍ ວາເຈຕຸໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຈນເຠໂທ ກໂຕ. ອຎ຺ຎຖາ ອຸຠຍຕ຺ຖ ‘‘ຘມ຺ມໍ ເທເສຕຸ’’ມິຈ຺ເຈວ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ.

ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ມາ ວທາຕິອາທິມ຺ຫິ ປນ ອນຸຄຓ຺ຐິປເທ ເອວໍ ວຸຕ຺ໂຕ ‘‘ສເຈ ຠິກ຺ຂຸ ສາມເຓເຣນ ສທ຺ຘິໍ ວຕ຺ຕຸກາໂມ, ຕຖາ ສາມເຓໂຣປິ ຠິກ຺ຂຸນາ ສທ຺ຘິໍ ວຕ຺ຕຸກາໂມ ສຫສາ ໂອປາເຕຕິ, ‘ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ປຄຸຓໍ ຄນ຺ຖໍ ຠຓນ຺ຕໍ ໂອປາເຕຕີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ອນາປຕ຺ຕິ, ນ ຫິ ເອຕ຺ຕາວຕາ ຠິກ຺ຂຸ ສາມເຓຣສ຺ສ ອຸທ຺ທິສຕິ ນາມ ໂຫຕິ. ຍສ຺ມາ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາປິ ຍຸຕ຺ຕເມເວຕໍ. ສເຈ ຕຕ຺ຖ ວິຈາເຣຕ຺ວາ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ສິຍາ ອາປຕ຺ຕິ, ກິຣິຍາກິຣິຍຎ຺ຈ ນາປຊ຺ຊຕິ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ຈິຕ຺ເຕນ ເອກໂຕ ວຕ຺ຕຸກາໂມ, ອຖ ໂຂ ນໍ ‘ເອກໂຕ ມາ ວທາ’ຕິ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາປິ ເອກໂຕ ວທນ຺ໂຕ ອາປຊ຺ຊຕິ. ອວຕ຺ຕຸກາມສ຺ສ ສຫສາ ວິຣຊ຺ຌິຕ຺ວາ ເອກໂຕ ວທນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ມາ ວທາຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ຍທິ ວທຕິ, ອນາປຕ຺ຕີ’ຕິ. ຕຖາປິ ອາຈຣິຍານໍ ມຕິມນຸວຕ຺ຕນ຺ເຕນ ເອວຣູເປສຸ ຐາເນສຸ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ນຕ຺ຖິ, ນຕ຺ຖິຠາວໂຕເຍວ ອາປຕ຺ຕິ. ສເຈ ຕຕ຺ຖ ອນາປຕ຺ຕິອວຈນໍ ນ ສມ຺ຠວຕິ ອຍມຏ຺ຐານຕ຺ຕາ’’ຕິ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ວິຈາຣຓາ – ‘‘ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ມາ ວທາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ຍທິ ວທຕິ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ຍຸຕ຺ຕເມຕໍ ຠິກ຺ຂຸໂນ ວຕ຺ຕຸກາມຕາຍາຠາວໂຕ, ຠາເວປິ ສຊ຺ຌາຍກຣຓາທີສຸ ຕີສຸ ອນາປຕ຺ຕິໂຕ ຈ. ອຖ ສາມເຓເຣນ ພ຺ຍຕ຺ຕຕາຍ ‘‘ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ມາ ວທາ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ອພ຺ຍຕ຺ຕຕາຍ ວທຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ເອວ ວຕ຺ຕຸກາມຕາສພ຺ຠາວໂຕ. ສຫສາ ເຈ ວທຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ ຕທຠາວໂຕ. ສເຈ ຠິກ຺ຂຸ ເອວໍ ‘‘ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ມາ ວທາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ສຍໍ ວທຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ເອວ. ນ ຫິ ເອຕໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ກິຣິຍາກິຣິຍໍ. ຍທິ ເອຕໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ກິຣິຍາກິຣິຍໍ ຠເວຍ຺ຍ, ຍຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ອິມິນາວ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ມຍາ ສທ຺ຘິໍ ມາ ວທາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ສິຍາ. ນ ຫິ ສາມເຓຣສ຺ສ ກິຣິຍາ ອິຘ ປມາຓນ຺ຕິ, ອິມສ຺ມິໍ ປນ ອຘິປ຺ປາເຍ ວຸຕ຺ເຕ ອຕິຍຸຕ຺ຕໍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອກ຺ຂຣຕ຺ໂຖ ພ຺ຍຎ຺ຊນຕ຺ໂຖ. ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ຍຎ຺ຈ ປທໍ ຍຎ຺ຈ ອນຸປທໍ ຍຎ຺ຈ ອນ຺ວກ຺ຂຣໍ ຍຎ຺ຈ ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນໍ, ສພ຺ພເມຕໍ ປທໂສຘມ຺ໂມ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາປິ ‘‘ປເທນ ວາເຈຕິ, ປເທ ປເທ ອາປຕ຺ຕິ ປາຈິຕ຺ຕິຍສ຺ສ, ອກ຺ຂຣາຍ ວາເຈຕິ, ອກ຺ຂຣກ຺ຂຣາຍ ອາປຕ຺ຕິ ປາຈິຕ຺ຕິຍສ຺ສາ’’ຕິ ອິທເມວ ທ຺ວຍໍ ໂຍຊິຕໍ, ຕໍ ກສ຺ມາຕິ ເຈ? ປເທນ ອນຸປທອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນານໍ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ອນຸປທນ຺ຕິ ທຸຕິຍປາໂທ. ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນນ຺ຕິ ປຸຣິມພ຺ຍຎ຺ຊເນນ ສທິສໍ ປຈ຺ຉາພ຺ຍຎ຺ຊນ’’ນ຺ຕິ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໔໕), ຕສ຺ມາ ອນຸປເທກເທສມຕ຺ຕເມວ ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນນ຺ຕິ ສິທ຺ຘໍ. ‘‘ອກ຺ຂຣານຸພ຺ຍຎ຺ຊນສມູໂຫ ປທ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປທມຕ຺ຕເມວ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ເຕນ ອນຸປທາທິຕ຺ຕຍຄ຺ຄຫຓໂຕຕິ ເຈ? ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ວຈນວິເສສໂຕ. ປເທນ ວາເຈນ຺ໂຕ ຫິ ປເທ ວາ ອນຸປເທ ວາ ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊເນ ວາ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ນ ອກ຺ຂເຣນ. ອກ຺ຂເຣນ ວາເຈນ຺ໂຕ ປນ ປທາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ນ ຫິ ‘‘ວໂຣ ວຣຎ຺ຎູ ວຣໂທ ວຣາຫໂຣ’’ຕິອາທິມ຺ຫິ ປຐມໍ ວ-ກາຣໍ ວາເຈນ຺ໂຕ ທຸຕິຍາທິວ-ກາເຣ ໂອປາເຕຕິ, ປຐມໍ ໂຣ-ກາຣໍ ວາເຈນ຺ໂຕ ທຸຕິຍໂຣ-ກາເຣ ໂອປາເຕຕິ, ປຐມໍ ຣ-ກາຣໍ ວາເຈນ຺ໂຕ ທຸຕິຍຣ-ກາເຣ ໂອປາເຕຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປາຈິຕ຺ຕິຍສ຺ສາຕິ ສມ຺ຠວຕິ. ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນານຸໂລມໂຕ ສມ຺ຠວຕິ ເອວາຕິ ເຈ? ນ, ‘‘ປເທ ປເທ ອາປຕ຺ຕິ ປາຈິຕ຺ຕິຍສ຺ສາ’’ຕິ ອິມິນາ ວິຣຸທ຺ຘຕ຺ຕາ. ອິທຎ຺ຫິ ວຈນໍ ເອກສ຺ມິໍ ປເທ ເອກາ ອາປຕ຺ຕີຕິ ທີເປຕິ. ‘‘ຣູປໍ ອນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ຣູຕິ ໂອປາເຕຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ສກລໍ ປາທໍ ວາເຈນ຺ຕສ຺ສ ປຐມອກ຺ຂຣມຕ຺ເຕ ເອກໂຕ ວຸຕ຺ເຕ ອາປຕ຺ຕີຕິ ສິທ຺ຘນ຺ຕິ ເຈ? ນ, ‘‘ອກ຺ຂຣກ຺ຂຣາຍ ອາປຕ຺ຕິ ປາຈິຕ຺ຕິຍສ຺ສາ’’ຕິ ອິມິນາ ວິຣຸທ຺ຘຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ຣູຕິ ໂອປາເຕຕີຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ອສມ຺ຠວໂຕ ຣູ-ກາຣສ຺ສ ຍຖາວຸຕ຺ຕຘມ຺ມປຣິຍາປນ຺ນຠາວສິທ຺ຘິໂຕ ຕໍ ອວຕ຺ວາ ເກວລໍ ອກ຺ຂຣາຍ ວາເຈນ຺ຕສ຺ສ ຍຖາວຸຕ຺ຕຘມ຺ມປຣິຍາປນ຺ນອກ຺ຂຣຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ຣູປໍ ອນິຈ຺ຈນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈມາໂນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ວຈນສິລິຏ຺ຐຕາວເສນ ວາ ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊເນ ເວທນາວຈນໍ ວິຍາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ປທໂສຘມ຺ມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ປຐມສຫເສຍ຺ຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໐. ‘‘ນ ສຫເສຍ຺ຍໍ ກປ຺ເປຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຠາວວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ເກສຸຈິ ‘‘ນ ສຫເສຍ຺ຍາ ກປ຺ເປຕພ຺ພາ’’ຕິ ປາໂຐ, ນ ກປ຺ເປຕພ຺ພາ ຠິກ຺ຂຸນາຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ອປສ຺ເສນໍ ວາຕິ ວາຍິມມຎ຺ຈກເມວ ໂຫຕີ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ຍໍ ເອເຕສໍ ນ ກປ຺ປຕິ, ຕໍ ເຕສມ຺ປີຕິ ອຸປຊ຺ຌາຍາທີນໍ ສນ຺ຕິກໍ ອຄນ຺ຕ຺ວາ ສຫເສຍ຺ຍໍ ກປ຺ເປຍ຺ຍາຕິ ປາຐເສໂສ.

໕໒. ‘‘ອນຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ນາມ ຠິກ຺ຂຸໍ ຐເປຕ຺ວາ ອວເສໂສ’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ມາຕຸຄາໂມ ອນຸປສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ຈຕຸຕ຺ຖຣຕ຺ຕິຍໍ ມາຕຸຄາໂມ ທ຺ເວປິ ສຫເສຍ຺ຍາປຕ຺ຕິໂຍ ຊເນຕີຕິ ອປເຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ຠິກ຺ຂຸໍ ຐເປຕ຺ວາ…ເປ… ປນ຺ໂນຕິ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸຠູໂຕ ຕິຣຈ຺ຉານປຸຣິໂສ ອຘິປ຺ເປໂຕ’’ຕິ ຈ, ອຸຠຍມ຺ປິ ວີມໍສິຕພ຺ພໍ. ທຸຕິຍສິກ຺ຂາປເທ ມາຕຸຄາໂມ ນາມາຕິ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິໍເຍວ ຄເຫຕ຺ວາ ຍກ຺ຂີ ເປຕີ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸຠູຕາ ນ ຄຫິຕາ ເຕສຸ ທຸກ຺ກຏຕ຺ຕາ. ‘‘ສເຈ ປນ ອຕ຺ຕໂນປິ ສິກ຺ຂາປເທ ທຸກ຺ກຏໍ ຠເວຍ຺ຍ, ອຖ ກສ຺ມາ ປຐມສິກ຺ຂາປເທ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ເຕ ປມຸເຂ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ສີຫຬຏ຺ຐກຖາວຈນໍ, ຕສ຺ສຕ຺ຖໍ ທີເປຕຸໍ ອນ຺ຘກຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຠູມິຍໍ ວິນາ ຊຄຕິຍາ ປມຸຂໍ ສນ຺ຘາຍ ກຖິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸນ ວສຕີຕິ ຈຕຸຕ຺ຖທິວເສ ວສຕິ. ຠິກ຺ຂຸນິປນ຺ເນຕິ ຠິກ຺ຂຸມ຺ຫິ ນິປນ຺ເນ. ສນ຺ນິປຕິຕມຓ຺ຑປໍ ນາມ ມຫາວິຫາເຣ ສນ຺ນິປາຕຏ຺ຐານໍ. ‘‘ຕີຓິ ຈ ທິວສານິ ທຸກ຺ກຏເຂຕ຺ເຕ ວສິຕ຺ວາ ຈຕຸຕ຺ເຖ ທິວເສ ສຫເສຍ຺ຍາປຕ຺ຕິປໂຫນເກ ສຍຕິ, ປາຈິຕ຺ຕິເຍວາ’’ຕິ ເອກຈ຺ເຈ ວທນ຺ຕິ ກິຣ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ.

ປຐມສຫເສຍ຺ຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ທຸຕິຍສຫເສຍ຺ຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໕. ‘‘ອຖ ໂຂ ເຕ ມນຸສ຺ສາ’’ຕິ ຈ ‘‘ເຕ ອທ຺ຘິກາ’’ຕິ ຈ ປາໂຐ. ‘‘ເອກຣຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິປິ ອຕ຺ຖິ, ໂສ ນ ສຸນ຺ທໂຣ. ປຓ຺ຑເກ ປາຬິຍໍ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊເນຫິ ມູລາປຕ຺ຕີຕິ ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ, ‘‘ອນິມິຕ຺ຕາທໂຍ ອິຕ຺ຖິໂຍວາ’’ຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນເກ ວຸຕ຺ຕໍ ວິຍ. ກິຎ຺ຈາປິ ມຕິຕ຺ຖີ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸ ໂຫຕິ, ອນຸປາທິນ຺ນປກ຺ເຂ ຐິຕຕ຺ຕາ ປນ ອິຘ ອາປຕ຺ຕິໍ ນ ກໂຣຕິ. ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິຏ຺ຐານຎ຺ເຈຕ຺ຖ ນ ໂອໂລເກຕພ຺ພໍ.

ທຸຕິຍສຫເສຍ຺ຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ຘມ຺ມເທສນາສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໖໖. ‘‘ວິຎ຺ຎູ ປຏິພລາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ອວິຎ຺ຎູ ອິຕ຺ຖິຍາປິ ເທເສນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ອິຘ ຍກ຺ຂີອາທໂຍ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖີ ວິຍ ອໂນຬາຣິກຕ຺ຕາ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸກາ ຊາຕາ. ຕິຣຈ຺ຉານຄຕມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄຫິຕ຺ຖິຍາ ປຏິພລຕາຍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິຕຣາປິ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸເຍວາຕິ ເອເກ. ‘‘ມາຕຸຄາມາຍາ’’ຕິ ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອຏ຺ຐກຖາທິປາຐໍ ຐເປຕ຺ວາ ທມິຬາທິນາ ຍຖາຣຸຈິ ກເຖຕຸໍ ລຠຕິ ກິຣາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ, ຍຖາ ຍກ຺ຂີອາທໂຍ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸກາ ຊາຕາ, ຕຖາ ປຸຣິສວິຄ຺ຄຫໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຐິເຕນ ຍກ຺ຂາທິນາ ສທ຺ຘິໍ ຐິຕສ຺ສ ມາຕຸຄາມສ຺ສ ຘມ຺ມໍ ເທເສນ຺ໂຕ ທຸກ຺ກຏໍ ອນາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ກສ຺ມາ ປາຈິຕ຺ຕິຍມາປຊ຺ຊຕີຕິ ເຈ? ອີສກມ຺ປິ ທຸຕິຍປກ຺ຂໍ ອຠຊນໂຕ. ມນຸສ຺ສມາຕຸຄາໂມປິ ນ ທຸຕິໂຍ, ປເຄວ ຍກ຺ຂາທໂຍຕິ. ນ ທຸຕິຍານິຍເຕ ຕສ຺ສ ທຸຕິຍຕ຺ຕາຕິ ເຈ? ນ ຕຕ຺ຖ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈາເປກ຺ຂາ ທຸຕິຍຕາ, ກິນ຺ຕຸ ນິສຊ຺ຊາເປກ຺ຂາ, ອິຘ ຈ ນ ນິສຊ຺ຊມຕ຺ຕໍ, ກິນ຺ຕຸ ເທສນາ ອິຘາຘິປ຺ເປຕາ. ສາ ຈ ນິປຊ຺ຊນໂຕ ໂອຬາຣິກາ, ຕສ຺ມາ ອສມຕ຺ຖນິທສ຺ສນໍ.

ຘມ຺ມເທສນາສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ຠູຕາໂຣຈນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໖໗. ‘‘ຈຕຸຕ຺ຖປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸ ຈ ອິທຎ຺ຈ ເອກເມວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຍຸຕ຺ຕໍ. ກສ຺ມາ? ຕຕ຺ຖ ‘‘ໂມຆປຸຣິສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເຕ ອຣິຍມິສ຺ສກາ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ທ຺ເວປິ ເອກສທິສານີຕິ ມມ ຕກ຺ໂກ. ‘‘ອຣິຍາປິ ປຏິຊານິໍສຸ, ເຕສມ຺ປິ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ວິຊ຺ຊມານຕ຺ຕາ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມສ຺ສາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ‘‘ສພ຺ເພປິ ຠູຕໍ ຠຄວາຕິ ປຸຖຸຊ຺ຊນອຣິຍານໍ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມສ຺ສ ອາໂຣຈິຕຕ຺ຕາ ‘ຠູຕ’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ອຕ຺ຕໂນ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ອປເຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໗໗. ປຸພ຺ເພ ອວຸຕ຺ເຕຫີຕິ ຈຕຸຕ຺ຖປາຣາຊິເກ ອວຸຕ຺ເຕຫີຕິ.

ຠູຕາໂຣຈນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລາໂຣຈນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໗໘-໘໐. ‘‘ເຕເນວ ຫຕ຺ເຖນ ອຸປກ຺ກມິຕ຺ວາ ອສຸຈິໍ ໂມເຈສີ’’ຕິ ປາໂຐ ສມ຺ປຕິປາໂຐ ສຸນ຺ທໂຣ. ອປໂລເກຕ຺ວາວ ກາຕພ຺ພາ. ໂນ ເຈ, ປາຬິຍໍເຍວ ວຸຕ຺ຕໍ ສິຍາ. ‘‘ໂອຕ຺ຕປ຺ເປນາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ຣຸຬ຺ຫີວເສນ ປເຣສຸ ‘‘ຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ເປນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຕາ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ປາຈິຕ຺ຕິຍາສມ຺ຠວທສ຺ສເນເນວ ຫິ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ສິທ຺ຘໍ.

໘໓. ຕຕ຺ຖ ‘‘ກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕອຊ຺ຌາຈາເຣປິ ປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ ຕໍ ຕສ຺ສ ທຓ຺ຑກມ຺ມວຕ຺ຖຸ. ‘‘ຕຕ຺ຖ ກມ຺ມໍ ອາປນ຺ໂນ’’ຕິ ປຸພ຺ເພປິ ລິຂິຕໍ. ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ອຕ຺ຕກາມໍ ອາປນ຺ໂນ’’ຕິ ປາໂຐ, ‘‘ອຍເມວ ຄເຫຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ວີມໍສິຕພ຺ພໍ.

ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລາໂຣຈນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ປຖວີຂຓນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໘໖. ກຏສກ຺ຂຣາ ເສຕມຕ຺ຕິກາ ວິຍ ມຸທຸກາ ສກ຺ຂຣຊາຕິ. ‘‘ອກຕປພ຺ຠາເຣຕິ ອວລຎ຺ຊິຕພ຺ພຏ຺ຐານທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ລິຂິຕໍ. ‘‘ອໂນວສ຺ສກຏ຺ຐານທສ຺ສນຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ມູສິກຸກ຺ກຸຣນ຺ຕິ ມູສິກາຫິ ອຸທ຺ຘຏປໍສຸ. ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕາຕິ ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ເອວໍ ປວຏ຺ຏິເຕ ປຖວີ ຠິຊ຺ຊິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຊານນ຺ຕິ, ໂນ ປນ ເຈ ປຖວີເຠທຕ຺ຖິກາ, ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ. ປໍສຸອາທໂຍ ທ຺ເວ ໂກຏ຺ຐາສາ ອາປຕ຺ຕິກຣາ. ເກຈິ ‘‘ສພ຺ພຈ຺ຉນ຺ນາທີສຸ ອຸປຑ຺ເຒ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສເຈ ທຸກ຺ກຏໍ, ຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍຸຕ຺ຕໍ ຕາທິສສ຺ສ ວຕ຺ຖຸໂນ ສມ຺ຠວາ, ອິຘ ປນ ຊາຕປຖວີ ຈ ອຊາຕປຖວີ ຈາຕິ ທ຺ເວເຍວ ວຕ຺ຖູນິ, ຕສ຺ມາ ທ຺ວິນ຺ນໍ ເອເກນ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖາປິ ທຸກ຺ກຏວຈນໍ ອຕ຺ຖີຕິ ເຈ? ຕໍ ປນ ສຎ຺ຎາວເສນ, ນ ວຕ຺ຖຸວເສນາຕິ ນ ຍຸຕ຺ຕເມວ.

໘໗. ອຄ຺ຄິໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ເອຕ຺ຕາວຕາ ອຸສຸມໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕສ຺ມາ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເກຈິ. ເອວໍ ສຕິ ປຖວິຍາ ອຄ຺ຄິມ຺ຫິ ກເຕ ທູຣໂຕປິ ຠູມິ ອຸຓ຺ຫາ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຕກໍ ໂກເປຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ນ ຈ ກປ຺ປຕິ, ຕສ຺ມາ ຍສ຺ມິໍ ຐາເນ ປຕຕິ, ຕໍ ໂສ ອຄ຺ຄິ ຑຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອເກ. ອຑຫິເຕປິ ‘‘ອທຑ຺ຒາຍ ປຖວິຍາ ອຄ຺ຄິໍ ຐເປຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕນາ ປາຕນາເຍວ ໂທໂສ ປຕິເຕ ອຸປທາເຫຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ປຖວີຂຓນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສມຕ຺ໂຕ ວຓ຺ຓນາກ຺ກເມນ ມຸສາວາທວຄ຺ໂຄ ປຐໂມ.

໒. ຠູຕຄາມວຄ຺ໂຄ

໑. ຠູຕຄາມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໘໙. ຜຣສຸໍ ນິຄ຺ຄເຫຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕຕິ ທສ຺ສິຕຠາວໍ ຊານາເປຕິ. ກສ຺ມາ ອຍໍ ຜຣສຸໍ ອຸຄ຺ຄິຣີຕິ ເຈ? ມນຸສ຺ສານນ຺ຕິອາທິ ຕສ຺ສ ປຣິຫາໂຣ. ‘‘ອາໂກເຏສິ ຉິນ຺ທີຕິ ຈ ວຈນໂຕ ຣຸກ຺ຂເທວຕານໍ ຫຕ຺ຖານິ ຉິຊ຺ຊນ຺ຕິ, ນ ຈາຕຸມຫາຣາຊິກາທີນໍ ວິຍ ອຈ຺ເຉຊ຺ຊານີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

໙໐-໙໒. ຠວນ຺ຕິ ອຫຸວຸຎ຺ຈາຕິ ທ຺ວິກາລິໂກ ຠູຕສທ຺ໂທ. ຍທິ ພີຊໂຕ ນິພ຺ພຕ຺ເຕນ ພີຊໍ ທສ຺ສິຕໍ, ຕເທວ ສນ຺ຕກໍ ຍທິທໍ. ໂສວ ກຸກ຺ກຸໂຏ ມໍສິມກ຺ຂິໂຕຕິ ອຍເມວ ຫິ ປຣິຫາໂຣ. ອຏ຺ຐກຖາສຸປິ ຫິ ‘‘ພີເຊ ພີຊສຎ຺ຎີ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ຍໍ ພີຊໍ ຠູຕຄາໂມ ນາມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມິໍ ພີເຊ ຠູຕຄາມພີເຊຕິ ໂຍເຊຕ຺ວາ. ອມູລກຕ຺ຕາ ກິຣ ສມ຺ປຸຓ຺ຓຠູຕຄາໂມ ນ ໂຫຕິ, ‘‘ສມູລປຕ຺ໂຕ ເອວ ຫິ ຠູຕຄາໂມ ນາມາ’’ຕິ ກາຣຓໍ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ອຠູຕຄາມມູລຕ຺ຕາຕິ ຠູຕຄາມໂຕ ອນຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ອຠູຕຄາມມູລໍ, ຠູຕຄາມສ຺ສ ອມູລກຕ຺ຕາ ວາ. ນ ຫິ ຕໂຕ ອຎ຺ໂຎ ຠູຕຄາໂມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ທ຺ວິຘາປິ ລິຂິຕໍ. ປິຍງ຺ຄຸ ອສນຣຸກ຺ໂຂ ວຑ຺ຒນຕ຺ຕໂຈ ຂຊ຺ຊຜໂລ, ‘‘ປີຕສາໂລ’’ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອມູລກຠູຕຄາເມ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ນາຬິເກຣສ຺ເສວາຍໍ. ຆຏປິຏ຺ຐິຊາຕຕ຺ຕາ, ພີຊຄາມານຸໂລມຕ຺ຕາ ຈ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸ. ນ ວາເສຕພ຺ພໍ ‘‘ທຸຣູປຈິຓ຺ຓຕ຺ຕາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ, ‘‘ເຍສໍ ຣຸກ຺ຂານໍ ສາຂາ ຣຸຫຕີຕິ ວຈນໂຕ ເຍສໍ ນ ຣຸຫຕິ, ເຕສໍ ສາຂາຍ ກປ຺ປິຍກຣຓກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖີຕິ ສິທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຸທ຺ທຕິຓນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ນາມໍ. ‘‘ມຸຎ຺ຊຕິຓນ຺ຕິ ປາໂຐ’’ຕິ ລິຂິຕໍ.

ສມຓກປ຺ເປຫີຕິ ສມຓໂວຫາເຣຫິ, ຕສ຺ມາ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ຠິກ຺ຂຸນາ ‘‘ກປ຺ປິຍໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ. ຕສ຺ສ ອາຓຕ຺ຕິຍາ ກໂຣນ຺ເຕນາປິ ສາມເຓຣາທິນາ ‘‘ກປ຺ປິຍ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາວ ອຄ຺ຄິປຣິຊິຕໍ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ສິທ຺ຘໍ. ອຄ຺ຄິປຣິຊິຕາທີນິ ວິຍ ກປ຺ປິຍຕ຺ຕາ ອພີຊນິພ຺ພຏ຺ຏພີຊານິປິ ‘‘ປຎ຺ຈຫິ ສມຓກປ຺ເປຫີ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໒໕໐) ເອຕ຺ຖ ປວິຏ຺ຐານິ, ຍຖາລາຠໂຕ ວາ ສມຓກປ຺ປວຈນໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ‘‘ກປ຺ປິຍ’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕຸກາໂມ ‘ກປ຺ປ’ນ຺ຕິ ເຈ ວທຕິ, ‘ວຏ຺ຏຕີ’ຕິ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ກປ຺ປິຍ’ນ຺ຕິ ວຈນໍ ສກສກຠາສາຍປິ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ກປ຺ປິຍນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂຸນາ ‘ກປ຺ປິຍໍ’ອິຈ຺ເຈວ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ‘‘ອິຕເຣນ ປນ ຍາຍ ກາຍຈິ ຠາສາຍາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ວີມໍສິຕພ຺ພໍ. ‘‘ອຸຈ຺ຉຸໍ ກປ຺ປິຍໍ ກຣິສ຺ສາມີຕິ ທາຣຸໍ ວິຊ຺ຌຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ກປ຺ປິຍໍ ກາຕພ຺ພໍ ສນ຺ຘາຍ ວິຣທ຺ເຘຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ອາຈຣິຍາ ປນ ‘‘ກປ຺ປິຍໍ ກາເຣຕພ຺ພໍ ສນ຺ຘາຍ ກປ຺ປິຍນ຺ຕິ ສິຕ຺ຖາທິໍ ກາເຣຕິ, ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ກາຣຓໍ ວທນ຺ຕາ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏນຠາເວເນວ ວິຣຊ຺ຌິຕ຺ວາ ກເຕປິ ກປ຺ປິຍໍ ຊາຕໍ. ຍທິ ນ ວຏ຺ເຏຍ຺ຍ, ສິຕ຺ຖາທິມ຺ຫິ ກເຕ ນ ວຏ຺ເຏຍ຺ຍາຕິ, ອຸປປຣິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ. ອຸຏ຺ຐິຕເສວາລຆຏໍ ອາຕເປ ນິກ຺ຂິປິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ວິໂກເປຕຸກາມຕາຍ ສຕິ ທຸກ຺ກຏໍ ຍຸຕ຺ຕໍ ວິຍ. ‘‘ປຸປ຺ຜຣຊ຺ຊຸຠາຊນຄຕິກາ, ຕສ຺ມາ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ນາເຬ ວາ ພທ຺ຘປຸປ຺ຜກລາເປ ນາຬສ຺ມິໍ ກເຕປິ ວຏ຺ຏຕິ ຕສ຺ມິໍ ປຸປ຺ຜສ຺ສ ອຕ຺ຖິຕາຍາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ໂປຣາຓຄຓ຺ຐິປເທ ‘‘ພີຊຄາເມນ ຠູຕຄາໂມ ທສ຺ສິໂຕ ອນວເສສປຣິຍາທານຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຠູຕຄາມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ອຎ຺ຎວາທກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໙໘-໙. ອຎ຺ຎໍ ວທຕີຕິ ອຎ຺ຎວາທກໍ, ‘‘ວຈນໍ ກເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ‘‘ຕຸຓ຺ຫີຠູຕສ຺ເສຕໍ ນາມ’’ນ຺ຕິ ປາໂຐ. ອຸຄ຺ຆາເຕຕຸກາໂມຕິ ສໂມຫນິຕຸກາໂມ, ອນ຺ຕຣາຍໍ ກຕ຺ຕຸກາໂມຕິ ໂປຣາຓາ.

໑໐໐. ‘‘ສຸທິຏ຺ໂຐ ຠນ຺ເຕ, ນ ປເນໂສ ກຫາປໂຓຕິອາທີສຸ ອນາໂຣປິເຕ ທຸກ຺ກເຏນ ມຸສາວາທປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ອໂຣປິເຕ ປາຈິຕ຺ຕິຍທ຺ວຍໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ວີມໍສິຕພ຺ພໍ.

໑໐໒. ອຘມ຺ເມນ ວາ ວຄ຺ເຄນ ວາ ນ ກມ຺ມາຣຫສ຺ສ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ມຍິ ວຸຕ຺ເຕ ມໍ ວາ ອຎ຺ຎໍ ວາ ສງ຺ໂຆ ອຘມ຺ເມນ ວາ ກມ຺ມໍ, ວຄ຺ເຄນ ວາ ກມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສຕິ, ນ ກມ຺ມາຣຫສ຺ສ ວາ ເມ, ອຎ຺ຎສ຺ສ ວາ ກມ຺ມໍ ກຣິສ຺ສຕີ’’ຕິ ນ ກເຖຕີຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ.

ອຎ຺ຎວາທກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ອຸຊ຺ຌາປນກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໑໐໓. ‘‘ຉນ຺ທາຍາ’’ຕິ ອກ຺ຂຣກ຺ຂຣາຍາຕິອາທິ ວິຍ ລິງ຺ຄວິປລ຺ລາເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຉນ຺ທຕ຺ຖນ຺ຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ເຍສໍ ເສນາສນານິ ປຎ຺ຎເປຕິ, ເຕສໍ ອຕ຺ຕນິ ຉນ຺ທຕ຺ຖນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໑໐໖. ອນຸປສມ຺ປນ຺ນນ຺ຕິອາທີສຸ ກຣຓຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ອຎ຺ຎໍ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ອຎ຺ເຎນ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນ. ຕສ຺ສ ວາຕິ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ. ‘‘ສມ຺ມຸຕິກາເລ ປຎ຺ຈງ຺ຄວິຣຫາທໂຍ ອສມ຺ມຕາ ນາມາ’’ຕິ, ‘‘ອຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ລທ຺ຘສມ຺ມຸຕິ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂາເນນ ວິນສ຺ສຕີ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ສງ຺ເຆນາຕິ ສພ຺ເພນ ສງ຺ເຆນ ກມ຺ມວາຈາຍ ອສ຺ສາເວຕ຺ວາ ‘‘ຕເວໂສ ຠາໂຣ’’ຕິ ເກວລໍ ອາໂຣປິຕຠາໂຣ. ເກວລ-ສທ຺ໂທ ເຫຕ຺ຖ ກມ຺ມວາຈາຍ ອສ຺ສາວິຕຠາວມຕ຺ຕເມວ ທີເປຕິ. ສຍເມວາຕິ ອິຕເຣສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອນຸມຕິຍາ. ອຠູເຕນ ຂີຍນກສ຺ສ ອາທິກມ຺ມິກສ຺ສ ກຖໍ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ເຈ? ອິມິນາ ສິກ຺ຂາປເທນ. ມຸສາວາເທ ອາປຕ຺ຕິເຍວ ທ຺ເວ ປາຈິຕ຺ຕິໂຍ ວຸຕ຺ຕາ ວິຍ ທິສ຺ສນ຺ຕິ ປຸພ຺ພປໂຍເຄ ຣຸກ຺ຂາທິຉິນ຺ທນາທີສຸ ວິຍ, ວິຈາເຣຕພ຺ພໍ.

ອຸຊ຺ຌາປນກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ປຐມເສນາສນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໑໑໐. ‘‘ເອວຎ຺ຈິທໍ ຠຄວຕາ ຠິກ຺ຂູນໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ, ປຣິວາເຣ ‘‘ເອກາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ເອກາ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ (ປຣິ. ໒໒໖) ວຈນໂຕ ຈ ອິຘ ອຕ຺ຖິ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ສິທ຺ຘໍ, ‘‘ເອວຎ຺ຈ ປນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິມໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ອຸທ຺ທິເສຍ຺ຍາຖາ’’ຕິອາທິນາ ປນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ເກວລໍ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຏ຺ຐມາເສ…ເປ… ນິກ຺ຂິປິຕຸ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ກສ຺ມາຕິ ເຈ? ປຐມປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ວຕ຺ຕພ຺ພໂຕ ອວິເສສຕ຺ຕາ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍທິ ເອວໍ ກາ ເອຕ຺ຖ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ? ອຊ຺ໂຌກາເສຕິ. ອຍມນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍມ຺ປິ ອຕ຺ຖີຕິ ເຈ? ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ປນ ໂອກາສມຕ຺ຕທີປນໍ, ທຸຕິຍໍ ຈາຕຸວສ຺ສິກມາສສງ຺ຂາຕກາລທີປນໍ. ຍສ຺ມາ ອຸຠຍມ຺ປິ ເອກໍ ກາໂລກາສໍ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ‘‘ອຊ຺ໂຌກາເສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທີເປນ຺ໂຕ ຠຄວາ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ…ເປ… ນິກ຺ຂິປິຕຸ’’ນ຺ຕິ ອາຫາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຕເນວ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ປຐມເສນາສນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍຕ຺ຖ ຈ ຍທາ ຈ ສນ຺ຖຣິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຕໍ ສພ຺ພມິຘ ອຊ຺ໂຌກາສສງ຺ຂ຺ຍເມວ ຄຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ເຫມນ຺ຕກາລສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິສມຍຕ຺ຕາ ອິທໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ນິທານານເປກ຺ຂນ຺ຕິ ສິທ຺ຘໍ, ຕຖາ ຫິ ອຊ຺ໂຌກາສປທສາມຕ຺ຖິເຍນ ອຍໍ ວິເສໂສ – ວສ຺ສານກາເລ ໂອວສ຺ສກຏ຺ຐາເນ ອຊ຺ໂຌກາເສ, ມຓ຺ຑປາທິມ຺ຫິ ຈ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ເຫມນ຺ຕກາເລ ປກຕິອຊ຺ໂຌກາເສ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ສພ຺ພມິຘ ໂອວສ຺ສເກປິ ມຓ຺ຑປາທິມ຺ຫິ ວຏ຺ຏຕິ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ຍຕ຺ຖ ຫິມວສ຺ເສນ ເສນາສນໍ ນ ເຕເມຕິ, ຄິມ຺ຫກາເລ ປກຕິອຊ຺ໂຌກາເສປິ ວຏ຺ຏຕິ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ອກາລເມຆາທສ຺ສເນເຍວາຕິ ອຍໍ ວິເສໂສ ‘‘ອຏ຺ຐ ມາເສ’’ຕິ ຈ ‘‘ອວສ຺ສິກສງ຺ເກເຕ’’ຕິ ຈ ເອເຕສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປທານໍ ສາມຕ຺ຖິຍໂຕປິ ສິທ຺ໂຘ.

ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍ – ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ສນ຺ທສ຺ສິຕວິເສໂສວ. ຈມ຺ມາທິນາ ໂອນທ຺ຘໂກ ວາ ນວວາຍິໂມ ວາ ນ ສີຆໍ ວິນສ຺ສຕິ. ກາຍານຸຄຕິກຕ຺ຕາຕິ ກາເຍ ຍຕ຺ຖ, ຕຕ຺ຖ ຄຕຕ຺ຕາ. ສງ຺ຆິກມຎ຺ຈາທິມ຺ຫິ ກາຍໍ ຜຸສາເປຕ຺ວາ ວິຫຣິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຘມ຺ມສິຣິຕ຺ເຖໂຣ. ‘‘ສງ຺ຆິກໍ ປນ ‘ອຊ຺ໂຌກາສປຣິໂຠເຄນ ປຣິຠຸຎ຺ຊຖ, ຠນ຺ເຕ, ຍຖາສຸຂ’ນ຺ຕິ ທາຍກາ ເທນ຺ຕິ ເສນາສນໍ, ເອວຣູເປ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ອນ຺ຘກຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຈນໂຕ, ອິຘ ຈ ປຏິກ຺ເຂປາຠາວໂຕ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ອຎ຺ຎຎ຺ຈ ເອວຣູປນ຺ຕິ ອປເຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ປາທຏ຺ຐານາຠິມຸຂາຕິ ນິສີທນ຺ຕສ຺ສ ປາທປຕນຏ຺ຐານາຠິມຸຂາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ສມ຺ມຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ປາທຏ຺ຐານາຠິມຸຂນ຺ຕິ ອາຈຣິຍສ຺ສ ຕກ຺ໂກ.

໑໑໑. ‘‘ປາທຸທ຺ຘາເຣນາຕິ ພຫິອຸປຈາເຣ ຐິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ທຸກ຺ກຏໍ ຘມ຺ມກຖິກສ຺ສ ວິຍ. ກສ຺ມາ ນ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ? ປຈ຺ຉາ ອາຄເຕຫິ ວຸຑ຺ຒຕເຣຫິ ອຸຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໂຕ. ຘມ຺ມກຖິກສ຺ສ ປນ ອນຸຏ຺ຐເປຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ‘‘ອນາຓຕ຺ຕິຍາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍມ຺ປິ ຕສ຺ສ ຠາໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໑໒. ປຣິຫຣເຓເຍວາຕິ ເອຕ຺ຖ ຄເຫຕ຺ວາ ວິຈາຣເຓຕິ ຘມ຺ມສິຣິຕ຺ເຖໂຣ. ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກກຣເຓຕິ ອຸປຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ. ພີຊນີປຕ຺ຕກໍ ຈຕຸຣສ຺ສພີຊນີ.

໑໑໓. ‘‘ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ວາ ສາມເຓໂຣ ວາ…ເປ… ລຊ຺ຊີ ໂຫຕີ’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອລຊ຺ຊິໍ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຄນ຺ຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ປາເຐ ‘‘ເກນຈິ ປລິພຸທ຺ຘໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ຈ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ປລິພຸທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ຈ ເສນາສນໍເຍວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຕຖາປິ ອຕ຺ຖີຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ‘‘ອນາປຸຈ຺ຉໍ ວາ’’ຕິ ປາໂຐ.

ປຐມເສນາສນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ທຸຕິຍເສນາສນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໑໑໖-໗. ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕມຏ຺ຐກຖາສຸ, ຕຖາປິ ປທຏ຺ຐາທໂຍປິ ລພ຺ຠນ຺ຕິ ເອວ. ອນຸຄຓ຺ຐິປເທ ‘‘ອຎ຺ຎໍ ອຕ຺ຖຣຓາທິ ອກປ຺ປິຍຕ຺ຕາ ນ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ມຎ຺ຈໍ ວາ ປີຐໍ ວາ ວິຫາເຣ ວາ ວິຫາຣູປຈາເຣ ວາ’ຕິ ອິມິນາປິ ສໍສນ຺ທນຕ຺ຖໍ ‘ກິຎ຺ຈາປິ ວຸຕ຺ໂຕ, ອຖ ໂຂ’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປຈາຣມຕ຺ຕຎ຺ເຈຕໍ ‘‘ຣຸກ຺ຂມູເລ’’ຕິ, ຕຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ນຕ຺ຖິ.

໑໑໘. ອນາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາປິ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອສຕິຍາ ຄຈ຺ຉໂຕປິ ອນາປຕ຺ຕິ, ອາປຸຈ຺ຉນໍ ປນ ວຕ຺ຕໍ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ອນາປຸຈ຺ຉໂຕ ວຕ຺ຕເຠທທຸກ຺ກຏຕ຺ຕາ. ປຸຄ຺ຄລິກເສນາສເນ ສງ຺ຆິກເສຍ຺ຍໍ, ສງ຺ຆິກເສນາສເນ ວາ ປຸຄ຺ຄລິກເສຍ຺ຍໍ ອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ຍຸຕ຺ຕໍ ວິຍ. ກສ຺ມາ? ‘‘ເສຍ຺ຍາມຕ຺ຕເມວ ນສ຺ເສຍ຺ຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອິຘ ປນ ‘‘ປລິພຸທ຺ຘໍ ປລິພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ທຸວິຘມ຺ປິ ອຕ຺ຖິ.

ທຸຕິຍເສນາສນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ອນຸປຂຊ຺ຊສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໑໒໑. ຉພ຺ພຄ຺ຄິເຍສຸເຍວ ເຖຣາ ຠິກ຺ຂູຕິ ເກຈິ. ປາເທ ໂຘວິຕ຺ວາຕິອາທິມ຺ຫິ ປວິສນ຺ຕສ຺ສ ວາ ປາທໂຘວນປາສາຓໂຕ ຍາວ ມຎ຺ຈປີຐໍ ປສ຺ສາວຕ຺ຖາຍ ນິກ຺ຂມນ຺ຕສ຺ສ ວາ ຍາວ ປສ຺ສາວຏ຺ຐານນ຺ຕິ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ‘‘ປສ຺ສາວຕ຺ຖາຍ ນິກ຺ຂມນ຺ຕສ຺ສ ວາ’’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ‘‘ປສ຺ສາວຏ຺ຐານໂຕ ນິກ຺ຂມນ຺ຕສ຺ສ ວາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ປສ຺ສາວຏ຺ຐານນ຺ຕິ ກຕ຺ຖຈິ ໂປຕ຺ຖເກ. ຕຖາ ຫິ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ອນຸປຂຊ຺ຊສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ‘‘ປວິສນ຺ຕສ຺ສ ປາທໂຘວນປາສາຓໂຕ ຍາວ ມຎ຺ຈປີຐໍ ນິກ຺ຂມນ຺ຕສ຺ສ ມຎ຺ຈປີຐໂຕ ຍາວ ປສ຺ສາວຏ຺ຐານໍ, ຕາວ ອຸປຈາໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປາເທ ໂຘວິຕ຺ວາ ປວິສນ຺ຕສ຺ສ, ປສ຺ສາວຕ຺ຖາຍ ນິກ຺ຂມນ຺ຕສ຺ສ ຈ ທ຺ວາເຣ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕປາທໂຘວນປາສາຓໂຕ, ປສ຺ສາວຏ຺ຐານໂຕ ຈ ມຎ຺ຈປີຐ’’ນ຺ຕິ ກຕ຺ຖຈິ ໂປຕ຺ຖເກ ປາໂຐ, ໂສ ອປາໂຐ. ກສ຺ມາ? ມຎ຺ຈປີຐານໍ ອຸປຈາຣສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ປວິສນ຺ຕສ຺ສ ຍາວ ມຎ຺ຈປີຐານໍ ອຸປຈາໂຣ, ນິກ຺ຂມນ຺ຕສ຺ສ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ປສ຺ສາວຏ຺ຐານໍ ວຈ຺ຈກຸຏິຈງ຺ກມຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອິມິນາ ອຕ຺ເຖນ ຍຖາ ສໍສນ຺ທຕິ, ຕຖາວິໂຘ ປາໂຐຕິ ອາຈຣິໂຍ.

໑໒໒. ອຸປຈາຣໍ ຐເປຕ຺ວາຕິ ອິຘ ວຸຕ຺ຕອຸປຈາຣໍ ຐເປຕ຺ວາ. ‘‘ທສ຺ສນສວນູປຈາເຣປິ ສນ຺ຖຣນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ.

ອນຸປຂຊ຺ຊສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ນິກ຺ກຑ຺ຒນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໑໒໖-໗. ຉສຕ຺ຕໂກຏ຺ຐການິ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐກໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ‘‘ນິກ຺ຂມາ’’ຕິ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາປິ ອຕ຺ຕໂນ ຣຸຈິຍາ ນິກ຺ຂມຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ; ອິຘ ອຄ຺ຄິສາລາທິ ເອວ ອຸປຈາໂຣຕິ.

ນິກ຺ກຑ຺ຒນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ເວຫາສກຸຏິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໑໒໙. ‘‘ປມາຓມຊ຺ຌິມສ຺ສ ຄລປ຺ປມາເຓ ທິນ຺ນຕຸລາປິ ເວຫາສກຸຏິເຍວາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ, ‘‘ນ ສາ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເວຫາສກຸຏິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ມຫລ຺ລກວິຫາຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໑໓໕. ຍາວ ທ຺ວາຣໂກສາຕິ ທ຺ວາຣສມີປາ, ຍາວ ຠິຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຕໍ ສຸວຸຕ຺ຕໍ. ກວາຏວິຕ຺ຖາຣປ຺ປມາໂຓຕິ ຫຕ຺ຖປາສສ຺ສາຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ, ສມນ຺ຕາ ກວາຏວິຕ຺ຖາຣປ຺ປມາຓອຸປຈາຣສ຺ສ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ອປຣິປູຣອຸປຈາຣາປິ ໂຫຕິ. ອາໂລກໍ ກໂຣຕີຕິ ອາໂລກໍ ສນ຺ເຘຕິ ປິເຘຕີຕິ ສນ຺ຘິ ເອວ ອາໂລກສນ຺ຘິນາມກາ ໂຫນ຺ຕິ. ວາຕປານກວາຏເລປກມ຺ເມ ອປ຺ປຫຣິຕຏ຺ຐານກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ.

໑໓໖. ອິຏ຺ຐກາຕິ ຉທນກປາລາສິລາທິອິຏ຺ຐກາ. ຉທນູປຣີຕິ ເອຕ຺ຖ ປຐມໍ ຕາວ ເອກວາຣໍ ອປຣິເສສໍ ຉາເທຕ຺ວາ ປຸນ ຉາທນທຓ຺ຑເກ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ທຸຕິຍວາຣໍ ຕເຖວ ຉາເທຕພ຺ພໍ. ‘‘ຕຕິຍວາຣຈຕຸຕ຺ຖວາເຣ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ທ຺ເວ ມຄ຺ເຄ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຕຕິຍມຄ຺ຄໍ ອາຓາເປຕ຺ວາ ປກ຺ກມິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ‘‘ປຸນປ຺ປຸນໍ ຉາທາເປຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

ໂປຣາຓາ ປນ ‘‘ປຐມວາເຣເຍວ ຕໂຍ ມຄ຺ເຄ ອຘິຏ຺ຐາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຈຕຸຕ຺ຖໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອາປຕ຺ຕິ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ຈຕຸຕ຺ຖເລປໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຉທເນ ວຸຕ຺ຕວິຘິນິທາເນນ ສເມຕິ, ເລເປ ວຸຕ຺ຕວິຘິຕິກຈ຺ເຉເທນ ສເມຕິ. ຕຖາປິ ໂສ ນ ຍຸຕ຺ໂຕວ. ນິທາເນ, ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ສິທ຺ຘເລປຕ຺ຕາ ສພ຺ພໂສວາປິ ອຈ຺ຉນ຺ເນ, ຉນ຺ເນວາປິ ອເນກໂສ ປຣິຍາຍສ຺ສ ຕຕິຍສ຺ເສວ ອຘິຏ຺ຐານນ຺ຕິ ໂນ ສເມຕີຕິ ອາຈຣິໂຍ. ‘‘ທ຺ເວ ມຄ຺ເຄ’’ຕິ, ‘‘ທ຺ເວ ຉທເນ’’ຕິ ຈ ‘‘ຕຕິຍວາຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເອວໍ ຉາທາເປຫີ’ຕິ ອາຓາເປຕ຺ວາ ປກ຺ກມິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຈ ອຸປຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ວທຕິ ກິຣ.

ມຫລ຺ລກວິຫາຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ສປ຺ປາຓກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໑໔໐. ສປ຺ປາຓກສິກ຺ຂາປທໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

ສມຕ຺ໂຕ ວຓ຺ຓນາກ຺ກເມນ ຠູຕຄາມວຄ຺ໂຄ ທຸຕິໂຍ.

໓. ໂອວາທວຄ຺ໂຄ

໑. ໂອວາທສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໑໔໔. ກຖານຸສາເຣນາຕິ ໂຍ ຠິກ຺ຂຸໂນວາທກຕ຺ຖິໂກ ກິໍສີໂລ ກິໍສມາຈາໂຣ ກຕຣກຸລາ ປພ຺ພຊິໂຕຕິອາທິ ກຖານຸສາເຣນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຄ຺ຄມຄ຺ຄຄມເນປີຕິ ອປິ-ສທ຺ເທນ ໂມກ຺ຂຄມເນປິ. ‘‘ລກ຺ຂຓປ຺ປຏິເວຘປຏິສໍຍຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອຏ຺ຐຄຣຸຘມ຺ມານຸສາເຣນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ຘມ຺ມກຖໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໔໕-໑໔໗. ນິສ຺ສີມນ຺ຕິ ວິຫາເຣ ພທ຺ຘສີມໂຕ ອຎ຺ຎໍ ອພທ຺ຘສີມໍ, ຄາມສີມາທິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ສຸປິນນ຺ເຕນປີ’’ຕິ ນ ສພ຺ເພສນ຺ຕິ ອິຘ ພາຫຸລ຺ລນເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຉພ຺ພຄ຺ຄິຍາ ຫິ ເກຈິ ວີສຕິວສ຺ສາປິ ອຕ຺ຖິ ອຕິເຣກວີສຕິວສ຺ສາປີຕິ ອິມິນາ ອິມໍ ມຊ຺ຌິມໂພຘິກາເລ ປຎ຺ຎຕ຺ຕນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎາຍຕິ. ‘‘ສີລວາ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຈຕຸພ຺ພິຘຕ຺ຕາ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕສີລເມວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສໍວຸໂຕ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄຓ຺ຐານຸຄຓ຺ຐິປເທສຸ ‘‘ສຕິສໍວຣາທໂຍ ອິຘ ນາຘິປ຺ເປຕາ, ເຕນ ວິຠງ຺ຄປາຐໍ ທສ຺ເສຕິ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຖໂຕຕິ ປາຬິອຕ຺ຖໂຕ. ກາຣຓໂຕຕິ ກາຣຓູປປຕ຺ຕິໂຕ, ອຏ຺ຐກຖາໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຖ ວາ ກາຣຓໂຕຕິ ຘມ຺ມໂຕ, ເຕນ ອຕ຺ຖໂຕ ຘມ຺ມໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຖ ວາ ອຕ຺ຖໂຕຕິ ຜລໂຕ. ‘‘ກາຣຓໂຕຕິ ເຫຕຸໂຕ. ຘມ຺ມປທມ຺ປິ ຊາຕເກນ ສຫາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ປຎ຺ຫໍ ກເຖຕຸນ຺ຕິ ‘‘ປຎ຺ຫໍ ປຸຏ຺ໂຐ ກເຖຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ປຸຏ຺ເຐນ ‘‘ນ ຊານາມີ’’ຕິ ນ ສກ຺ກາ ກເຖຕຸໍ. ‘‘ນ ໂຂ ປນ ຕໍ ຠຄວນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ປາໂຐ. ‘‘ນ ໂຂ ປເນຕ’’ນ຺ຕິ ຈ ລິຂນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ສຸນ຺ທຣໍ. ‘‘ກາສາຍວຕ຺ຖວສນາຍາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ປາຣາຊິກາຍປິ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ກາຍສໍສຄ຺ຄເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ເມຖຸເນນ ຫິ ຠິກ຺ຂຸນີທູສໂກ ໂຫຕິ.

໑໔໘-໙. ຠິກ຺ຂູນໍ ສນ຺ຕິເກ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາ ນາມ ປຣິວຕ຺ຕລິງ຺ຄາ, ປຎ຺ຈສຕາ ສາກິຍານິໂຍ ວາ. ‘‘ຘມ຺ມເທສນາປຕ຺ຕິໂມຈນຕ຺ຖໍ ປນາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ມາຕຸຄາມຄ຺ຄຫເຓນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂຸນີສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ. ຠິກ຺ຂຸນິຄ຺ຄຫເຓນ ປນ ມາຕຸຄາໂມ ຕິຣິຍໍ ຕຣຓສິກ຺ຂາປເທ (ປາຈິ. ໑໘໗-໑໙໐) ສງ຺ຄຫິໂຕ, ນ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ. ‘‘ໂອສາເຣຕພ຺ພາ’’ຕິ ປາຬິປາໂຐ, ປາຬິ ໂອສາເຣຕພ຺ພາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ໂອສາເຣຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອຏ຺ຐກຖາປາຬິ. ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ວນ຺ທິເຕ ໂທສາຠາວໂຕ ພຫູສຸ ເອກາຍ ວນ຺ທິເຕ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເຈ? ຠິກ຺ຂູຫິ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ນຕ຺ຖິ, ຠິກ຺ຂຸນິຍາເຍວ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ນິສິນ຺ນາຍາຕິ ອນ຺ໂຕທ຺ວາທສຫຕ຺ເຖ ນິສິນ຺ນາຍາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ນ ນິມນ຺ຕິຕາ ຫຸຕ຺ວາ ຄນ຺ຕຸກາມາຕິ ນິມນ຺ຕິຕາ ຫຸຕ຺ວາ ຄນ຺ຕຸກາມາ ຠິກ຺ຂູ ອິຘ ນາຘິປ຺ເປຕາ, ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕຸກາມາວ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍໂຕ ປນາຕິ ຠິກ຺ຂຸນີວິຫາຣໂຕ. ຕຕ຺ຖາຕິ ຠິກ຺ຂຸນີວິຫາເຣ. ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ໂອວາທທາຍກາ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ວຈນໂຕ ໂອວາທທາຍເກເຫວ ສຠິກ຺ຂຸໂກ ອາວາໂສ ໂຫຕິ, ນ ສພ຺ເພຫີຕິ ອາປນ຺ໂນ, ຕຖາປິ ອສຕິ ຠິກ຺ຂຸໂນວາທເກ ໂອວາທສໍວາສານໍ ອຕ຺ຖາຍ ຍາຈນຕ຺ຖາຍ ອວສ຺ສໍ ຄນ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາ ອຎ຺ເຎຫິປິ ຠິກ຺ຂູຫິ ສຠິກ຺ຂຸໂກປິ ສຠິກ຺ຂຸໂກ ເອວາຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສາ ຣກ຺ຂິຕພ຺ພາຕິ ວສ຺ສຈ຺ເຉທາປຕ຺ຕິ ຣກ຺ຂິຕພ຺ພາ. ກສ຺ມາ? ອາປທາສຸ ຫີຕິອາທິ. ‘‘ອຍໍ ອຸໂປສໂຖ ຈາຕຸທ຺ທສິໂກຕິ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕມ຺ປິ ເຕຣສິຍໍເຍວ, ເອຕຣຫິ ປນ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ຈາຕຸທ຺ທສິຍໍເຍວ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ກທາ ອຍ຺ຍ ອຸໂປສໂຖ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ. ‘‘ຊາຍາໂຍ ວາ ຊາຣິໂຍ ວາ’’ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ ກິຣ. ‘‘ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ ເຈ, ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ປາໂຐ. ທ຺ເວ ຕິສ຺ໂສຕິ ທ຺ວີຫິ ຕີຫິ. ເອກໂຕ ອາຄຕານໍ ວເສນ ‘‘ຕາຫີ’’ຕິ ພຫຸວຈນໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ເອກາ ຠິກ຺ຂຸນີ ວາ ພຫູ ຠິກ຺ຂຸນີ ວາ ພຫູຫິ ຠິກ຺ຂຸນຸປສ຺ສເຍຫິ ໂອວາທຕ຺ຖາຍ ເປສິຕາ’’ຕິ ວຈນສ຺ສ ວິຕ຺ຖາໂຣ ‘‘ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ໂຆ ຈ ອຍ຺ຍ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ຈາ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ໂຆ ຈ ອຍ຺ຍ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ຈາ’ຕິອາທິ ນານາອຸປສ຺ສເຍຫິ ເປສິຕາຍ ວຈນ’’ນ຺ຕິ ຈ ‘‘ອປຣິປຸຓ຺ຓສງ຺ຆປຸຄ຺ຄລນານາວາສທຸຕິຍວຈນວເສນ ປຎ຺ຈກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ອຸປສງ຺ກມນໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຈ ລິຂິຕໍ. ຍສ຺ມິໍ ອາວາເສ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທໂສ ນ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕຕ຺ຖາປິ ຍາຈນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ເຍນ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ, ເຕນ ‘‘ນຕ຺ຖິ ໂກຈິ ຠິກ຺ຂຸ ຠິກ຺ຂຸໂນວາທໂກ ສມ຺ມໂຕ’’ຕິອາທິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ອຕ຺ຖິ ເຈ ສມ຺ມໂຕ, ນິທ຺ທິສິຕພ຺ໂພ. ‘‘ສຍເມວ ເຈ ສມ຺ມໂຕ, ອຫ’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສເຈ ສມ຺ມໂຕ ວາ ໂອວາທປຏິຄ຺ຄາຫໂກ ວາ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິສຕິ, ອຎ຺ເຎນ ອາໂຣຈາເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອເກ, ‘‘ອຕ຺ຕນາປິ ອາໂຣເຈຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ. ເກສຸຈິ ໂປຕ຺ຖເກສຸ ‘‘ອຍ຺ຍານໍ ປວາເຣຕີ’’ຕິ ລິຂິຕໍ, ເອວໍ ສຕິ ‘‘ອຍ຺ຍສ຺ສ ປວາເຣມີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ໂປຕ຺ຖເກ ນຕ຺ຖິ.

ໂອວາທສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ອຕ຺ຖງ຺ຄຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໑໕໓. ມຸນາຕີຕິ ຊານາຕິ. ອນ຺ຕຣຘາຍຕິປີຕິ ເອຕ຺ຖ ຕທຸຕ຺ຕມໍ ເຈ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ປສ຺ສາມິ, ຍໍ ວິຈິຕ຺ຕໍ ວາ, ຕທຕ຺ຖຎ຺ຈ. ຕຄ຺ຆ ກາຣຓໍ. ສຫ ອຸປ຺ປາທມນນ຺ຕຣາ ກິຣິຍາ. ຍມາ ຈ ເຕ ມນສາ ກຕຕ຺ຣ ເນຕ຺ວາຕິ. ຍຖາ ປາໂຕ ສິຍາ ປາໂຕ ຠວໍ ປາໂຕວ ອຸທກໂຕ ອຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ຐິຕໍ, ຕຖາ ວິໂຣຈມານໍ ອງ຺ຄີຣສໍ ພຸທ຺ຘໍ ປສ຺ສ, ນ ເກວລໍ ປທຸມໍ ວິຍ, ວິໂຣຈມານໍ ຕປນ຺ຕມາທິຈ຺ຈມິວນ຺ຕລິກ຺ເຂຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຖ ວາ ອງ຺ຄີຣສໍ ພຸທ຺ຘໍ ປທຸມໍວ ວິໂຣຈມານໍ ສູຣິຍໍວ ຕປນ຺ຕໍ ປສ຺ສ ພຸທ຺ຘໍ. ຍຖາ ປາໂຕ ສິຍາ ຜຸລ຺ລມວີຕຄນ຺ຘໍ ໂກກນຸທສງ຺ຂາຕໍ ປທຸມໍ ປສ຺ສສິ, ຕຖາ ວິໂຣຈມານໍ ອງ຺ຄີຣສໍ ພຸທ຺ຘໍ ປສ຺ສ. ອຸຠເຍເນວ ຫິ ຠຄວໂຕ ກນ຺ຕິ ທີປິຕາຕິ ກຕ຺ວາ ທີປິຕຄຸຓສຸຠໍ ພຸທ຺ຘໍ ສກ຺ກຕ຺ວາ ຕໍ ກນ຺ຕິໍ ປູເຊຍ຺ຍ. ປູຊເນຍ຺ຍໂຕປິ ວີຕິນາເມຍ຺ຍ ອິຕິ ລກ຺ຂເຍ. ‘‘ເອກໂຕ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາຍາ’’ຕິ ປາຬິ.

໑໕໖. ‘‘ເອກໂຕ ອຸປສມ຺ປນ຺ນານ’’ນ຺ຕິ ອຏ຺ຐກຖາປາໂຐ. ‘‘ອຠພ຺ໂພ ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິອາທິວຈນໂຕ ອນຸກມ຺ປາວເສນ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກາທິໍ ສງ຺ຆິກາ ວິຫາຣາ ນິກ຺ກຑ຺ຒາເປນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ. ອຠພ຺ໂພ ຫິ ເຖໂຣ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ຕໍ ກາຕຸໍ, ຄເວສິຕພ຺ພາວ ເອຕ຺ຖ ຍຸຕ຺ຕີຕິ ເກຈິ. ເຖເຣນ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຕ ປຸພ຺ເພ ກຕນ຺ຕິ ມມ ຕກ຺ໂກ.

ອຕ຺ຖງ຺ຄຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ຠິກ຺ຂຸນຸປສ຺ສຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໑໖໒. ‘‘ເອກຣຕ຺ຕມ຺ປິ ວສນ຺ຕີ’’ຕິ (ປາຈິ. ໑໖໑) ວຈນໂຕ ຍຕ຺ຖ ຣຕ຺ຕິຍໍ ນ ວສນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂອວທິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອເກ. ຍທິ ເອວໍ ສງ຺ເກຕຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂອວທິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ. ‘‘ຕໂຕ ອທ຺ຘໂຍຊເນເຍວ ສຠິກ຺ຂຸໂກ ອາວາໂສ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ຠິກ຺ຂຸໂນວາທໂກ ເຈ ອທ຺ຘໂຍຊນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂອວທິຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ໂຆ ຈ ອທ຺ຘໂຍຊນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂສຕຸກາໂມ, ‘‘ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ຕຎ຺ຈ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ເຫຏ຺ຐິມປຣິຈ຺ເຉເທນ ປນ ‘‘ເອກຣຕ຺ຕມ຺ປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຸປສ຺ສຍໍ ໂຫຕິ, ນ ອຸປສ຺ສຍສງ຺ເຂເປນ ກຕມຕ຺ເຕນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຍຕ຺ຖ ວາສູປຄຕາ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ, ໂສ ອຸປສ຺ສຍສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕຕ຺ຖ ນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ໂອວາໂທ ທາຕພ຺ໂພ. ເອກາວາເສ ທິວາ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອເກ, ວິຈາເຣຕ຺ວາ ຍຸຕ຺ຕຕຣໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ຠິກ຺ຂຸນຸປສ຺ສຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ອາມິສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໑໖໔. ‘‘ອຸປສມ຺ປນ຺ນໍ ສງ຺ເຆນ ອສມ຺ມຕ’’ນ຺ຕິ ປາຬິວຈນໂຕ, ‘‘ສມ຺ມເຕນ ວາ ສງ຺ເຆນ ວາ ຠາຣໍ ກຕ຺ວາ ຐປິໂຕ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາວຈນໂຕ ຈ ອຏ຺ຐຫງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ສມ຺ມເຕນ ວາ ວິປ຺ປວສິຕຸກາເມນ ‘‘ຍາວາຫໍ ອາຄມິສ຺ສາມິ, ຕາວ ເຕ ຠາໂຣ ໂຫຕູ’’ຕິ ຍາຈິຕ຺ວາ ຐປິໂຕ, ຕສ຺ສາຠາວໂຕ ສງ຺ເຆນ ວາ ຕເຖວ ຠາຣໍ ກຕ຺ວາ ຐປິໂຕ ອຏ຺ຐຫິ ຄຣຸຘມ຺ເມຫິ ໂອວທິຕຸໍ ລຠຕິ, ປເຄວ ອຎ຺ເຎນ ຘມ຺ເມນາຕິ ສິທ຺ຘໍ. ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ອສມ຺ມໂຕ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ໂອວເທຍ຺ຍ, ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ ປເຄວ ຠາຣໍ ກຕ຺ວາ ອຏ຺ຐປິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຠຍຄິຣິວາສີນມ຺ປິ ອິທເມວ ມຕໍ, ອນຸຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ອິມໍ ນຍໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ນຕ຺ຖິ ໂກຈີ’’ຕິອາທິນາ ‘‘ເອຕຣຫິ ໂອວາທໂກ ອສມ຺ມໂຕ ຠິກ຺ຂຸໂນວາທໂກ ນາມາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ຍໍ ປນ ອນ຺ຘກຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘ອຸປສມ຺ປນ຺ນໍ ສງ຺ເຆນ ກມ຺ມວາຈາຍ ອສມ຺ມຕໍ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ປນ ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ຆສ຺ສ ອນຸຄ຺ຄຫໍ ກໂຣຖ, ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ໂອວທຖ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ກໂຣຖ ຜາສຸວິຫາຣນ຺ຕິ ເອວໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ຐປິໂຕ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆໍ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ, ຕໂຕ ໂສ ເຖໂຣ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ໂອວທຕິ, ເອວຣູປໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ອສມ຺ມຕນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຣ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂປຣາຓຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘‘ອສມ຺ມໂຕ ຄາມໍ ໂອວາທຕ຺ຖາຍ ອາຄຕານໍ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ປຏິວຈນໍ ເທນ຺ໂຕ ສງ຺ຆານຸມຕິຍາ, ນ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ເຖນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອນຸຄຓ຺ຐິປທມເຕນ ສເມຕິ, ອນ຺ຘກຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ເຕນ ສເມຕິ, ຕຎ຺ຈ ປາຬິວຈນໍ, ນ ຫິ ໂອວາທປຏິຄ຺ຄາຫໂກ, ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສໂກ ວາ ‘‘ປາສາທິເກນ ສມ຺ປາເທຕູ’’ຕິ ວຈນມຕ຺ເຕນ ຠິກ຺ຂຸໂນວາທໂກ ນາມ ໂຫຕິ. ໂຫຕີຕິ ເຈ, ອນຸປສມ຺ປນ຺ໂນປິ ຕຕ຺ຕເກນ ວຈເນນ ‘‘ຠິກ຺ຂຸໂນວາທໂກ ໂຫຕູ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ໂຫຕີຕິ ເຈ, ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຐານຸຄຓ຺ຐິປເທສຸ ‘‘ອສມ຺ມໂຕ ນາມ ອສມ຺ມຕຠາເວນ ‘ພຫຸສ຺ສຸໂຕ ຕ຺ວໍ ໂອວທາຫີ’ຕິ ສງ຺ເຆນ ຠາຣໍ ກຕ຺ວາ ຐປິໂຕ’’ຕິ. ເອຕ຺ຖ ພາຫຸສຈ຺ເຈນ ກິໍ ປໂຍຊນໍ. ອນຸຄຓ຺ຐິປເທເຍວ ‘‘ອຠຍຄິຣິວາສີ ວທຕີຕິ ສຸຕ຺ວາ ສມ຺ມເຕນ ວາ ອາຓຕ຺ໂຕ ໂອວທິຕຸໍ ລຠຕີຕິ ຘມ຺ມສິຣິຕ຺ເຖໂຣ ປຈ຺ຉາ ອນຸຊານາຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິໍ ພຫຸກາຍ. ‘‘ປາສາທິເກນ ສມ຺ປາເທຕູ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກມຕ຺ເຕນ ຠິກ຺ຂຸໂນວາທໂກ ໂຫຕິ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຠາຣໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ ອິມິນາ ກິໍ ປໂຍຊນໍ, ຕຕ຺ຕກມ຺ປິ ວຕ຺ຕຸໍ ອຎ຺ໂຎ ນ ລຠຕິ, ເຕນ ຈ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຐເປຕ຺ວາ ພາລໍ ຄິລານໍ ຄມິກໍ ອວເສເສຫິ ໂອວາທໍ ຄເຫຕຸ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໔໑໔) ອຍໍ ປາຬິ ວິຣຸຊ຺ເຌຍ຺ຍ. ກຖໍ? ຕສ຺ສ ຫິ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂອວາໂທ ນ ປຈ຺ຈາຫຣິຕພ຺ໂພ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໔໑໕) ຈນໂຕ ສມ຺ມຕາສມ຺ມຕຠາເວນ ນຕ຺ຖິ ໂກຈີຕິ ‘‘ປາສາທິເກນ ສມ຺ປາເທຕູ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ວທນ຺ໂຕ ຈ ອິຘ ປຐເມນ ອາປຕ຺ຕິຍາ ກາເຣຕພ຺ໂພ ໂຫຕີຕິ. ໂຫຕຸ ອສມ຺ມຕຕ຺ຕາ, ອກຕຠາຣຕ຺ຕາ ຈ. ອິມສ຺ສ ຈ ຠິກ຺ຂຸໂນວາທກຕ຺ເຕ ອິມສ຺ສ ຂີຍເນນ ທຸກ຺ກຏໍ ສິຍາ, ສພ຺ພເມຕໍ ອນິຏ຺ຐໍ, ຕສ຺ມາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ອຍເມຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂຸໂນວາທໂກ ນາມາ’’ຕິ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕຖາ ຠາຣໍ ກຕ຺ວາ ຐປິໂຕ ໂອວທິຕຸໍ ລຠຕິເຍວ, ນາຎ຺ໂຎຕິ ອາຈຣິໂຍ.

ອາມິສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ຈີວຣທານສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໑໖໙. ສາທິຍິສ຺ສສີຕິ ປຸຈ຺ຉາ.

ຈີວຣທານສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ຈີວຣສິພ຺ພນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໑໗໖. ວຎ຺ເຈຕ຺ວາຕິ ‘‘ຕວ ຎາຕິກາຍາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ເອກິສ຺ສາ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຕ຺ວາ, ເຕ ຫິ ‘‘ເອກິສ຺ສາ’’ຕິ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ອຎ຺ຎາຕິກາຍ ສນ຺ຕກສຎ຺ຎິໂນ ສິພ຺ເພສຸໍ. ອິມສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປເທ ‘‘ຈີວຣໍ ນາມ ຉນ຺ນໍ ຈີວຣານໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຈີວຣ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ປາຬິ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຈີວຣນ຺ຕິ ຍໍ ນິວາເສຕຸໍ ວາ ປາຣຸປິຕຸໍ ວາ’’ຕິອາທິ. ‘‘ວິກປ຺ປນຸປຄໍ ປຈ຺ຉິມ’’ນ຺ຕິ ຈ ລິຂິຕໍ, ໂສ ປມາທເລໂຂ.

ຈີວຣສິພ຺ພນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ສໍວິຘານສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໑໘໑. ຕາ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ທູສຍິໍສູຕິ ວິປຣິຓາໂມ ກາຕພ຺ໂພ.

໑໘໒-໔. ສມ຺ປທນ຺ຕີຕິ ປທສາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ ‘‘ສມ຺ປຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ສມ຺ປາໂຕ’’ຕິອາທິນາ. ປທຄເຕ ອຸປຈາໂຣ ນ ລພ຺ຠຕິ, ອຈ຺ຈາສນ຺ນຕ຺ຕາ ມິສ຺ສໍ ວິຍ ໂຫຕີຕິ. ກຸກ຺ກຸຏວສ຺ສິຕປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ. ‘‘ຕມ຺ປິ ໂວຫາເຣນາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ‘‘ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຕຖາ ສນ຺ນິເວໂສ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ນ ປມາທເລໂຂ’’ຕິ ຈ, ‘‘ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉເທນ ວຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ, ຕໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ອທ຺ຘໂຍຊນລກ຺ຂຓສມ຺ປຕ຺ຕໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ກປ຺ປິຍຠູມິ ກິຣາຍໍ…ເປ… ນ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທຸທ຺ທສຎ຺ເຫຕ຺ຖ ກາຣຓໍ. ກຕຣໍ ປນ ຕນ຺ຕິ? ‘‘ຄຈ຺ຉາມາຕິ ສໍວິທຫຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຄຈ຺ຉາມາ’’ຕິ ວຕ຺ຕມານວຈນນ຺ຕຎ຺ຈ, ອມຄ຺ເຄ ຠິກ຺ຂຸນຸປສ຺ສຍາທິມ຺ຫິ ນ ສມ຺ຠວຕິເຍວ ມນຸສ຺ສານໍ ອນ຺ຕຣຆຣາທິມ຺ຫິ ມຄ຺ຄສງ຺ເຂປຄມນໂຕ, ອຸຈ຺ຈາສຍນາທິອຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານຕ຺ຕາ ຈ. ນ ຕິຕ຺ຖິຍເສຍ຺ຍາຍ ວາ ປພ຺ພຊິຕາວາສຕ຺ຕາ. ທ຺ວາເຣຕິ ສມີປຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມໍ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ປຸນ ‘‘ຣຖິກາຍາ’’ຕິ ອາຫ. ເສສອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ສໍວິທຫິເຕປິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ອາຄຕຕ຺ຕາ ນ ສເມຕິ. ‘‘ຄາມນ຺ຕເຣ’’ຕິ ວຈນໂຕ ອຎ຺ຎຄາມສ຺ສ ອຸປຈາໂຣກ຺ກມເນ ເອວ ອາປຕ຺ຕິ. ‘‘ອທ຺ຘໂຍຊເນ’’ຕິ ວຈນໂຕ ອຕິກ຺ກມເນເຍວ ຍຸຕ຺ຕໍ.

໑໘໕. ຣຏ຺ຐເຠເທຕິ ວິໂລເປ. ໂປຣາຓຄຓ຺ຐິປເທ ‘‘ຕໂຍປິ ສງ຺ເກຕາ ກາລທິວສມຄ຺ຄວເສນ, ຕຕ຺ຖ ປຈ຺ຉິເມເນວ ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອິມິນາ ມຄ຺ເຄນາ’’ຕິ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎນ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ເຈ, ອາປຕ຺ຕິເຍວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສໍວິຘານສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ນາວາຠິຣຸຫນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໑໘໙. ນທິຍາ ກຸໂຕ ຄາມນ຺ຕຣນ຺ຕິ ເຈ? ‘‘ຍສ຺ສາ ນທິຍາ’’ຕິອາທິມາຫ. ຄາມນ຺ຕຣຄຓນາຍາຕິ ຍສ຺ມິໍ ຄາມຕິຕ຺ເຖ ອາຣຸຬ຺ໂຫ, ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຄາມຄຓນາຍ. ‘‘ມາຕຸຄາໂມປິ ອິຘ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ອາຈຣິຍສ຺ສ ຕກ຺ໂກ, ເຕເນວ ‘‘ອຸຠຍຕ຺ຖ ເອກໂຕ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາຍ ທຸກ຺ກຏໍ, ສິກ຺ຂມານາຍ ສາມເຓຣິຍາ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ຈ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອເສວ ນໂຍ ອຎ຺ເຎສຸປິ ເອວຣູເປສຸ.

໑໙໑. ‘‘ໂລກສ຺ສາທມິຕ຺ຕສນ຺ຖວວເສນ ເກຬິປຸເຣກ຺ຂາຣາ ສໍວິທຫິຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອກຸສລຈິຕ຺ຕໍ ໂລກວຊ຺ຊນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ? ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ‘‘ເກຬິປຸເຣກ຺ຂາຣາ’’ຕິ ວຈນໍ ເຍຠຸຍ຺ຍຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂປຣາຓຄຓ຺ຐິປເທ ຈ ‘‘ຕີຓິ ຈິຕ຺ຕານິ ຕິສ຺ໂສ ເວທນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ສໍວິທຫນກາເລ ວາ ເກຬິປຸເຣກ຺ຂາໂຣ ຠິກ຺ຂຸ ສໍວິທຫຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຄາມນ຺ຕໂຣກ຺ກມເນ, ອທ຺ຘໂຍຊນາຕິກ຺ກເມ ວາ. ກຸສລຈິຕ຺ໂຕ ວາ ໂຫຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ໂຕ, ເຈຕິຍາທີນິ ວາ ປສ຺ສນ຺ໂຕ, ອພ຺ຍາກຕຈິຕ຺ໂຕ ວາ ໂຫຕິ ກິລມຖວເສນ ນິທ຺ທາຍນ຺ໂຕຕິ ຕິຈິຕ຺ຕານິ ຄຫິຕານີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ນາວາຠິຣຸຫນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ປຣິປາຈິຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໑໙໒. ເຈຏເກຕິ ທາຣເກ. ຕຣຸຓໂປຕເກຕິ ໂປຣາຓາ. ‘‘ປາປຠິກ຺ຂູນໍ ປກ຺ຂຸປຈ຺ເຉທາຍ ອິທໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ປຎ຺ຈ ໂຠຊເນເຍວາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ.

໑໙໔-໗. ນິປ຺ຜາທິຕນ຺ຕິ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ນ ໂຫຕິ, ກິນ຺ຕຸ ປຣິກຖາທີຫິ, ຕສ຺ມາ ອິມິນາ ສິກ຺ຂາປເທນ ອນາປຕ຺ຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ສພ຺ພຕ຺ຖ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ກຖານຸສາເຣນ ຕຕ຺ຖ ປສີທິຕ຺ວາ ເທນ຺ຕິ, ອິທໍ ປຣິປາຈິຕໍ ນ ໂຫຕິ, ວຏ຺ຏນ຺ຕີ’’ຕິ ປຐມສິກ຺ຂາປເທ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ຘມ຺ມສິຣິຕ຺ເຖໂຣ, ອຸປຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ປນ ‘‘ອິຕຣມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິເຍວາ’’ຕິ ອາຫ. ໂປຣາຓຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘‘ຍສ຺ມາ ເທວທຕ຺ໂຕ ປກຕິຍາ ຕຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂຸນິປຣິປາຈິຕໍ ຠຸຎ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ອິມໍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ນິທານໍ ກຕ຺ວາ ອິທໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປຣິປາຈິຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ຣໂຫນິສຊ຺ຊສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໑໙໘. ‘‘ອຸປນນ຺ທສ຺ສ ຈຕຸຕ຺ຖສິກ຺ຂາປເທນ ຈາ’’ຕິ ປາໂຐ.

ຣໂຫນິສຊ຺ຊສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສມຕ຺ໂຕ ວຓ຺ຓນາກ຺ກເມນ ໂອວາທວຄ຺ໂຄ ຕຕິໂຍ.

໔. ໂຠຊນວຄ຺ໂຄ

໑. ອາວສຖປິຓ຺ຑສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໒໐໓-໔. ປູຄສ຺ສາຕິ ປູເຄນ. ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍນ຺ໂຕຕິ ນິສ຺ສຣເຓເນຕ຺ຖ ຠວິຕພ຺ພໍ, ຕໍ ມຍໍ ນ ຊານາມາຕິ ສນ຺ນິຏ຺ຐານສ຺ສ ກຣຓວເສນ ‘‘ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍນ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍຖາ ຫິ ອາຍສ຺ມາ ອຸປາລິ ນຍຄ຺ຄາເຫນ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ອາວຸໂສ ສຸປິນນ຺ເຕນາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໗໘) ອາຫ, ຕຖາ ເຖໂຣປິ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ຄິລານສ຺ສາ’’ຕິ ກສ຺ມາ ນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທຕີຕິ? ອນຕ຺ຕາຘິກາຣຕ຺ຕາ ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ, ‘‘ນາຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ໂອກາໂສ’’ຕິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ອປຣິປຸຓ຺ຓຕ຺ຕາ. ປຐມປາຣາຊິກສິກ຺ຂາປເທ ປຣິປຸຓ຺ຓໍ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕເຍວ ຫິ ໂສ ເຖໂຣ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ສຸປິນນ຺ເຕນາ’’ຕິ ອາຫ ‘‘ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສຸປິນນ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕປທານຸສາເຣນາຕິ. ຍສ຺ມາ ໂອທິສ຺ສ ອຍາວທຕ຺ເຖວ ທາຍການໍ ປີຬາ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອໂນທິສ຺ສ ຍາວທຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໒໐໘. ‘‘ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ເອກທິວສ’ນ຺ຕິ ເອກໍເຍວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຈ ‘‘ເອເສວ ນໂຍຕິ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ ທສ຺ເສຕຸໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຈ຺ຈາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຫີຕິອາທິມາຫາ’’ຕິ ຈ ‘‘ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ປກຕິຄມເນວ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ລຠຕີ’’ຕິ ຈ ‘‘ອຄິລານສ຺ສ ຄິລານສຎ຺ຎິໂນ ກາເຍນ ສມຸຏ຺ຐາຕີ’’ຕິ ຈ ລິຂິຕໍ.

ອາວສຖປິຓ຺ຑສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ຄຓໂຠຊນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໒໐໙-໒໑໘. ຄຸຬ຺ຫປຏິຈ຺ຉນ຺ໂນຕິ ອປາກໂຏວ. ເອໂກ ປຸຕ຺ເຕນາຕິ ເອກສ຺ເສກໍ ຠຕ຺ຕໍ ‘‘ອຫໍ ອຎ຺ເຎນ ນິມນ຺ຕິໂຕ’’ຕິ ນ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ສເຈ ເອກໂຕ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ , ຄຓໂຠຊນໍ ໂຫຕີ’’ຕິ (ປາຈິ. ອຏ຺ຐ. ໒໑໗-໒໑໘) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຸປາສກາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຠິກ຺ຂູ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖປາເສ ຐິຕານໍ ເຈ ເທນ຺ຕິ, ຄຓໂຠຊນໍ ໂຫຕິ ເອວາຕິ ເອເກ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ວິຍ. ‘‘ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຕ ປສວເນ ຄຓສ຺ສ ເອກໂຕ ຄຫເຓ ອິມິນາ ສິກ຺ຂາປເທນ ອາປຕ຺ຕິ, ວິສຸໍ ຄຫເຓ ປຓີຕໂຠຊນສູໂປທນວິຎ຺ຎຕ຺ຕີຫີ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ‘‘ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຕ ປສວນໍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິວເສນ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ. ສູໂປທນາທິວເສນ ຕຕ຺ຖ ອາປຕ຺ຕິ ເອວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ. ກສ຺ມາ? ປຣິວາເຣ (ປຣິ. ໑໖໘) ເອວ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອາກາຣານໍ ອາຄຕຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ອນຸຎ຺ຎາຕ’’ນ຺ຕິ ທຸວຸຕ຺ຕໍ. ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍເຍວ ປາກຏນ຺ຕິ ‘‘ປທຠາຊເນ ນ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ເອກໂຕ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີຕິ ຄຫິຕຠຕ຺ຕາປິ ອຎ຺ເຎ ຍາວ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ຕາວ ເຈ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ເອກໂຕ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິເຍວ ນາມ. ‘‘ຄຈ຺ຉຕິ ເຈ, ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ເອຕ຺ຖາຫ – ‘‘ປຏິຄ຺ຄຫຓເມວ ເຫຕ຺ຖ ປມາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຖ ກສ຺ມາ ປາຬິຍໍ ‘‘ຄຓໂຠຊນໍ ນາມ ຍຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາໂຣ…ເປ… ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ, ເອຕໍ ຄຓໂຠຊນໍ ນາມາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໒໑໘) ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ວຸຈ຺ຈຕິ – ຍຕ຺ຖາຕິ ອຸປໂຍຄຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມວຈນໍ. ຈຕ຺ຕາໂຣຕິ ຄຓສ຺ສ ເຫຏ຺ຐິມປຣິຈ຺ເຉທນິທສ຺ສນໍ. ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ໂຠຊນານນ຺ຕິ ອາປຕ຺ຕິປ຺ປໂຫນກໂຠຊນນິທສ຺ສນໍ. ອຎ຺ຎຕເຣນ ໂຠຊເນນ ນິມນ຺ຕິຕາຕິ ອກປ຺ປິຍນິມນ຺ຕນນິທສ຺ສນໍ. ນິມນ຺ຕນວເສເນວ ປນ ຄຓໂຠຊນສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ນິມນ຺ຕິຕາ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອຎ຺ຎຕຣໍ ໂຠຊນໍ ວິຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ ປນ ນ ວຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍເຍວ ປາກຏຕ຺ຕາ. ຍໍ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕີຕິ ເອວໍ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕີຕິ ປຏິຄ຺ຄາຫກນິຍມວຈນໍ. ນ ຫິ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕກໍ ຠິກ຺ຂູ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ. ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ‘‘ຄຓສ຺ສ ຍໂຕ ປຏິຄ຺ຄຫິຕາຫາຣໂຠຊນເຫຕຸ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ. ອາຄນ຺ຕຸກປຏ຺ຏໍ ໂມຆສຸຕ຺ເຕນ ສິພ຺ພິຕ຺ວາ ຐເປນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ອນຸວາເຕ ຍຖາ ເອກຕລໍ ໂຫຕິ, ຕຖາ ຫຕ຺ເຖຫິ ຆຏ຺ເຏຕິ. ວເລຕີຕິ ອາວຏ຺ເຏຕິ. ປຣິວຕ຺ຕນນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕານໍ ສຸຂຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ສຸຕ຺ຕປຣິວຕ຺ຕນໍ ກໂຣຕິ, ປຏ຺ຏໍ ສິພ຺ພນ຺ຕານໍ ສຸຂສິພ຺ພນຕ຺ຖໍ ປຏ຺ຏປຣິວຕ຺ຕນຎ຺ຈ. ນວຈີວຣກາຣໂກ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕ, ນ ອິຕໂຣຕິ. ‘‘ພິມ຺ພິສາຣໍ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ສມ຺ຠາເຣ ກຍິຣມາເນເຍວ ກາລາ ອຕິກ຺ກນ຺ຕາ, ປຈ຺ຉາ ຄຓໂຠຊນສິກ຺ຂາປເທ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ອຎ຺ຎຖາ ອຏ຺ຐກຖາຍ ວິຣຸຊ຺ຌນໂຕ.

໒໒໐. ‘‘ທ຺ເວ ຕໂຍ ເອກໂຕຕິ ເຍປິ ອກປ຺ປິຍນິມນ຺ຕນໍ ສາທິຍິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິວຈເນນ ອກປ຺ປິຍນິມນ຺ຕນປຈ຺ຈຍາ ເອວ ອນາປຕ຺ຕິ, ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຕ ອາປຕ຺ຕິເຍວາຕິ ທີເປຕິ. ອນິມນ຺ຕິໂຕ ຈຕຸຕ຺ໂຖ ຍສ຺ສ ຕເທຕໍ ອນິມນ຺ຕິຕຈຕຸຕ຺ຖໍ. ເອສ ນໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ປເວເສຕ຺ວາຕິ ນິສີທາເປຕ຺ວາ. ຈີວຣທານສມຍລທ຺ຘກຈຕຸກ຺ກໍ ຈີວຣກາຣສມຍລທ຺ຘກຈຕຸກ຺ກນ຺ຕິ ເອວມາທີນິ. ຕານິ ຈາຕິ ເຍຫິ ໂຠຊເນຫິ ວິສງ຺ເກໂຕ ນຕ຺ຖິ, ຕານິ. ມຫາເຖເຣຕິ ອຸປສມ຺ປນ຺ເນ. ອຏ຺ຐຕ຺ວາຕິ ຐິເຕນ ນິມິຕ຺ຕໍ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕ຺ວາຕິ ຣຖິກາທີສຸ ຠິກ຺ຂຸສມີເປ ຄນ຺ຕ຺ວາ. ອິມສ຺ມິໍ ປນ ສິກ຺ຂາປເທ ກຕ຺ຖຈິ ໂປຕ຺ຖເກ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈີວຣທານສມເຍ ຄຓໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ. ເອວຎ຺ຈິທໍ ຠຄວຕາ ຠິກ຺ຂູນ’’ນ຺ຕິ ປາໂຐ ທິສ຺ສຕິ. ກຕ຺ຖຈິ ‘‘ຠຸຎ຺ຊິຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ເອວຎ຺ຈ ປນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິມໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ອຸທ຺ທິເສຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ປາໂຐ, ອຍໍ ໂສຠໂນ.

ຄຓໂຠຊນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ປຣມ຺ປຣໂຠຊນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໒໒໑. ອຘິຏ຺ຐິຕາຕິ ນິຈ຺ຈປ຺ປວຕ຺ຕາ. ພທຣຈຸຓ຺ຓສກ຺ກຣາທີຫິ ໂຍຊິຕໍ ພທຣສາຬວໍ. ກິຣກມ຺ມກາເຣນາຕິ ກິຣສ຺ສ ກມ຺ມກາເຣນ.

໒໒໖. ‘‘ວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາຫຸ ໂປຣາຓຕ຺ເຖຣາ ‘‘ຠຄວໂຕ ສມ຺ມຸຂາ ອວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ເຄຫໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຣຖິກາຍ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສນ຺ຕິເກ ວິກປ຺ເປສິ, ວິກປ຺ເປນ຺ເຕນ ປນ ‘ມຍ຺ຫໍ ຠຕ຺ຕປຈ຺ຈາສໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ທມ຺ມີ’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ອິຕເຣນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ‘ຕສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊ ວາ ຍຖາປຈ຺ຈຍໍ ວາ ກໂຣຫີ’’’ຕິ. ປຎ຺ຈສຸສຫຘມ຺ມິເກສູຕິ ສມ຺ມຸຂາ ຐິຕສ຺ສ ສຫຘມ຺ມິກສ຺ສ ຍສ຺ສ ວິກປ຺ເປຕຸກາໂມ, ຕໍ ສຫຘມ຺ມິກໍ ອທິສ຺ວາ ຄຫຏ຺ຐສ຺ສ ວາ ສນ຺ຕິເກ, ສຍເມວ ວາ ‘‘ປຎ຺ຈສຸ ສຫຘມ຺ມິເກສຸ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ວິກປ຺ເປມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອເກ, ເອວໍ ສຕິ ເຖໂຣ ຕສ຺ມິໍເຍວ ນິສິນ຺ໂນວ ຕຖາ ວາຈໍ ນິຈ຺ຉາເຣຕ຺ວາ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ຕກ຺ໂກ ທິສ຺ສຕິ. ມຫາປຈ຺ຈຣິຍາທີສຸ ປນ ປຣມ຺ມຸຂາ ວິກປ຺ປນາວ ວຸຕ຺ຕາ, ສາ ‘‘ເຕນ ຫານນ຺ທ, ວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ອິມິນາ ສເມຕິ, ຕຖາປິ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ປຣມ຺ປຣໂຠຊນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ‘‘ຕສ຺ມາ ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ປຎ຺ຈສຸ ສຫຘມ຺ມິເກສຸ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ‘ມຍ຺ຫໍ ຠຕ຺ຕປຈ຺ຈາສໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ທມ຺ມີ’ຕິ ວາ ‘ວິກປ຺ເປມີ’ຕິ ວາ ເອວໍ ສມ຺ມຸຂາ ວາ ‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ທມ຺ມີ’ຕິ ວາ ‘ວິກປ຺ເປມີ’ຕິ ວາ ເອວໍ ປຣມ຺ມຸຂາ ວາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ສຫຘມ຺ມິກສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ເອວ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ນ ສຍເມວາຕິ ທິສ຺ສຕິ. ຍສ຺ມາ ອຍໍ ປຈ຺ຉິມນໂຍ ໂປຣາຓຄຓ຺ຐິປເທນປິ ສເມຕິ, ຕສ຺ມາ ອິຘ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖານຸສາເຣນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ເຕ ມນຸສ຺ສາ…ເປ… ໂຠຊນມທໍສູ’’ຕິ ວຈນໂຕ ອກປ຺ປິຍນິມນ຺ຕນໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ຕຖາປິ ເຖຣສ຺ສ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈຸປ຺ປຕ຺ຕິກາຣເຓນ ຠຕ຺ເຕນ ໂສ ນິມນ຺ຕິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຎ຺ຎຖາ ປຣໂຕ ‘‘ທ຺ເວ ຕໂຍ ນິມນ຺ຕເນ ເອກໂຕ ຠຸຎ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຈເນນ, ອນາປຕ຺ຕິວາເຣນ ຈ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ.

໒໒໙. ເອຕ຺ຖາຍໍ ວິຈາຣຓາ – ‘‘ອຎ຺ໂຎ ມນຸສ຺ໂສ ປຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ນ ທາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ອປຣຠາເຄ ອກປ຺ປິຍນິມນ຺ຕເນນ ນຕ຺ຖິ ປໂຍຊນໍ, ປຸພ຺ພຠາເຄເຍວ ອກປ຺ປິຍນິມນ຺ຕເນນ ປໂຍຊນນ຺ຕິ ສ຺ເວປິ ຠນ຺ເຕ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຖາຕິ ເອຕ຺ຖ ກຕຣໍ ອກປ຺ປິຍນິມນ຺ຕນໍ, ຕສ຺ມາ ອຘິປ຺ປາໂຍ ເຈຕ຺ຖ ປມາຓນ຺ຕິ. ນ, ‘‘ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ລທ຺ຘຠຕ຺ຕໍ ຠຸຎ຺ຊຕິ, ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ສ຺ເວປິ ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍຖາ ວຈນມຕ຺ຕໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອກປ຺ປິຍນິມນ຺ຕນກ຺ກເມນ ອຕ຺ໂຖ ຄຫິໂຕ, ຕຖາ ‘‘ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ອນ຺ຕຣາ ອກປ຺ປິຍນິມນ຺ຕເນນ ລທ຺ຘຠຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ປິຓ຺ຑາຍ ຫິ ຈຣນ຺ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ເອຕ຺ຖ, ຠນ຺ເຕ, ຠຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫຖາ’’ຕິ ທິນ຺ນມ຺ປິ ອກປ຺ປິຍນິມນ຺ຕເນນ ລທ຺ຘໍ ນາມ ໂຫຕິ. ໂວຫາເຣນ ປນ ‘‘ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ລທ຺ຘຠຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍສມ຺ປທມິທໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຎ຺ຎຖາ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຄຓໂຠຊເນ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ປຎ຺ຈຫິ ໂຠຊເນຫິ ນິມນ຺ຕິຕສ຺ສ…ເປ… ປຣສ຺ສ ປຣສ຺ສ ໂຠຊເນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕວຈນວິໂຣໂຘ. ອິທຎ຺ຫິ ວຈນໍ ເຍນ ປຐມໍ ນິມນ຺ຕິໂຕ, ຕໂຕ ປຐມນິມນ຺ຕິຕໍ ອາທາຍ ຄໂຕ ປຣສ຺ສ ປຣສ຺ສ ນິມນ຺ຕນກທາຍກສ຺ສ ໂຠຊເນຕິ ອຕ຺ຖປຣິທີປນໂຕ ນິມນ຺ຕນໂຕ ລທ຺ຘຠຕ຺ຕສ຺ສ ໂຠຊເນເຍວ ອາປຕ຺ຕີຕິ ທີເປຕິ. ‘‘ທ຺ເວ ຕໂຍ ນິມນ຺ຕເນ ເອກໂຕ’’ຕິ ວຈເນນປິ ສເມຕິ, ອຎ຺ຎຖາ ‘‘ເຍນ ນິມນ຺ຕິໂຕ, ຕສ຺ສ ໂຠຊນໂຕ ປຣສ຺ສ ໂຠຊເນ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ປາຬິຍໍ ວາ ‘‘ນິມນ຺ຕເນນ ເອກໂຕຠຸຎ຺ຊຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ທຸຕິຍນິມນ຺ຕນສ຺ສ ປຐມໂຠຊເນ ອາປຕ຺ຕິປ຺ປສງ຺ຄນິວາຣຓຕ຺ຖໍ ‘‘ເຍນ ເຍນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິມນ຺ຕນປຏິປາຏິຍາ ຠຸຎ຺ຊຕີຕິ ປາຬີຕິ ເຈ? ນ, ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ນິຈ຺ຈຠຕ຺ເຕ’’ຕິອາທິປາຬິວິໂຣຘໂຕ.

ຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘‘ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ລທ຺ຘຠຕ຺ຕໍ ກສ຺ມາ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ນ ລຠຕີຕິ ເຈ? ‘ປຣມ຺ປຣໂຠຊນໍ ນາມ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ໂຠຊນານໍ ອຎ຺ຎຕເຣນ ໂຠຊເນນ ນິມນ຺ຕິໂຕ, ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ໂຠຊນານໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊຕິ, ເອຕໍ ປຣມ຺ປຣໂຠຊນໍ ນາມາ’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ຍທິ ເອວໍ ນິຈ຺ຈຠຕ຺ຕາທິກມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ນິຈ຺ຈຠຕ຺ຕາທິ ໂອທິສ຺ສກນ຺ຕິ ເຈ? ຕໍ ນ, ຕທຎ຺ຎສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ຘເນນ ນິປ຺ຜນ຺ນສ຺ສ, ສງ຺ຆໂຕ ລທ຺ຘສ຺ສ ວາ ປາໂຕ ປຈນກຍາຄຸ ເຈ ຆນາ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສາປິ, ເອກກຸຏິກໍ ຄາມໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫຣໂຕ ຠິກ຺ຂາຈຣິຍວເສນ ລຠິຕພ຺ພນິຈ຺ຈຠຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ອກປ຺ປິຍຠາວປ຺ປສງ຺ຄໂຕ. ຕຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂາຈຣິຍວເສນ ລທ຺ຘໍ ນ ກປ຺ປຕິ ນິມນ຺ຕນການໍ ອປ຺ປສາທາວຫນໂຕຕິ ເຈ? ນ, ‘‘ປຎ຺ຈ ໂຠຊນານິ ຐເປຕ຺ວາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຈນວິໂຣຘໂຕ. ຂາທນີຍມ຺ປິ ຫິ ປຣສ຺ສ ຂາທິຕ຺ວາ ຠຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນິມນ຺ຕນໂຠຊນໍ ອຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ອປ຺ປສາທໍ ກໂຣຕິ ເອວ, ຕສ຺ມາ ອປ຺ປສາທາວຫໍ ອປ຺ປມາຓໍ, ຕສ຺ມາ ນິຈ຺ຈຠຕ຺ຕາທິ ໂອທິສ຺ສກໍ ນ ສມ຺ຠວຕິ. ອປິຈ ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສທ຺ຘິໍ ອິຘ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ຍໍ ຍໍ ຂມຕິ, ຕໍ ຕໍ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ສພ຺ໂພປິ ເກສຎ຺ຈິ ອາຈຣິຍານໍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ. ອາຈຣິຍສ຺ສ ປນ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ອນ຺ເຕ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ‘‘ຂີຣໍ ວາ ຣສໍ ວາ ປິວໂຕ ອມິສ຺ສມ຺ປີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄຓ຺ຐິປເທ ‘‘ເຫຏ຺ຐາ ໂອທເນນາມິສ຺ເສຕ຺ວາ ອຸປຣິ ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ ລິຂິຕໍ.

ມຫາອຸປາສໂກຕິ ເຄຫສາມິໂກ. ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຈເນນ ກຸຣຸນ຺ທິຍໍ ‘‘ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຈນໍ ວິຣຸທ຺ຘໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ. ‘‘ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ອຘິປ຺ປາໂຍ ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ວິຈາຣິໂຕ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ‘‘ຈາຣິຕ຺ຕໂຕຕິ ‘ສນ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອນາປຸຈ຺ຉາ’ຕິ ປຣໂຕ ວຕ຺ຕພ຺ພໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຈີກມ຺ມໍ ອວິກປ຺ປນໍ. ເອຕ຺ຖ ‘‘ມຫາອຸປາສໂກ ຠິກ຺ຂູ ນິມນ຺ເຕຕິ…ເປ… ປຈ຺ຉາ ລທ຺ຘໍ ຠຕ຺ຕໍ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ. ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ລທ຺ຘຠຕ຺ຕໍ ຠຸຎ຺ຊຕິ, ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຈນໂຕ, ‘‘ກາລສ຺ເສວ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊິມ຺ຫາ’’ຕິ ປາຬິໂຕ, ຂນ຺ຘເກ ‘‘ນ ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ນິມນ຺ຕເນ ອຎ຺ຎສ຺ສ ໂຠຊ຺ຊຍາຄຸ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພາ, ໂຍ ປຣິຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ, ຍຖາຘມ຺ໂມ ກາເຣຕພ຺ໂພ’’ຕິ (ມຫາວ. ໒໘໓) ວຈນໂຕ ຈ ນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ວາ ປເວເທຕຸ ອນິມນ຺ເຕຕ຺ວາ ວາ, ປຐມຄຫິຕນິມນ຺ຕນສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປຐມນິມນ຺ຕນໂຠຊນໂຕ ອຎ຺ຎໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ປຣສນ຺ຕກໍ ໂຠຊນໍ ປຣມ຺ປຣໂຠຊນາປຕ຺ຕິໍ ກໂຣຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ, ສງ຺ຆຄຓໂຕ ລທ຺ຘໍ ວາ ອຄຫຏ຺ຐສນ຺ຕກໍ ວຏ຺ຏຕິ, ນິມນ຺ຕນໂຕ ປຐມໍ ນິພທ຺ຘຕ຺ຕາ ປນ ນິຈ຺ຈຠຕ຺ຕາທິ ປຣສນ຺ຕກມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ. ຂນ຺ຘເກ ‘‘ນ ຈ, ຠິກ຺ຂເວ…ເປ… ຍຖາຘມ຺ໂມ ກາເຣຕພ຺ໂພ’’ຕິ (ມຫາວ. ໒໘໓) ວຈນໍ ປຣສນ຺ຕກໂຠຊນວຸຕ຺ຕນິຍມນໍ. ຕໂຕ ຫຕ຺ຖໂກວ ໂນ ຕກ຺ໂກຕິ ອາຈຣິໂຍ.

ປຣມ຺ປຣໂຠຊນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ກາຓມາຕາສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໓໑-໓. ປຏິຍາໂລກນ຺ຕິ ປຈ຺ຉິມໍ ເທສໍ. ປູວຄຓນາຍາຕິ ອຕິຣິຕ຺ຕປູວຄຓນາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສເຈ ‘‘ອປາເຖຍ຺ຍາທິອຕ຺ຖາຍ ສຊ຺ຊິຕ’’ນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ອຈິຕ຺ຕກຕ຺ຕາ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ເອວ. ອຖ ອຸຄ຺ຄຫິຕໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ນ ມຸຈ຺ຈຕິເຍວ. ອສໍວິຠາເຄ ປນ ອນາປຕ຺ຕິ ອກປ຺ປິຍຕ຺ຕາ. ອຈິຕ຺ຕກຕາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຊານນາຠາເວເນວ, ນ ວຕ຺ຖຸຊານນາຠາເວນາຕິ ເອເກ. ນ, ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ປາເຖຍ຺ຍາທິອຕ຺ຖາຍ ສຊ຺ຊິຕຠາວຊານນ’’ນ຺ຕິ ອງ຺ເຄສຸ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ໂປຣາຓຄຓ຺ຐິປເທ ປເນວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອເກນ ວາ ອເນເກຫິ ວາ ທ຺ວຕ຺ຕິປຕ຺ຕປູເຣສຸ ຄຫິເຕສຸ ເຕສໍ ອນາໂຣຈເນນ ວາ ສຍໍ ວາ ຊານິຕ຺ວາ ໂຍ ອຎ຺ຎໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ. ເອກໂຕ ຕີສຸ, ຈຕູສຸ ວາ ປວິຏ຺ເຐສຸ ເອເກນ ເຈ ທ຺ເວປຕ຺ຕປູຣາ ຄຫິຕາ, ທຸຕິເຍ ທ຺ເວ ຄຓ຺ຫນ຺ເຕ ປຐໂມ ເຈ ນ ນິວາເຣຕິ, ປຐມສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ນິວາເຣຕິ ເຈ, ອນາປຕ຺ຕິ, ທຸຕິຍສ຺ເສວ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ. ສເຈ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ນ ວທຕິ, ໂປຣາຓຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາວເສນ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ກາຓມາຕາສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ທຸກ຺ກຏໍ. ‘‘ອຕິເຣກປຏິຄ຺ຄຫຓ’’ນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຈມໍ ອງ຺ຄໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ນ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ກຕ຺ຕພ຺ພາກຣຓໂຕ ປນ ທຸກ຺ກຏໍ. ອຎ຺ຎຖາ ກິຣິຍາກິຣິຍໍ ອິທໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ອນິວາຣຓໍ, ອນາໂຣຈນໍ ວາ ຉຏ຺ຐງ຺ຄໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ເອກນິກາຍິການໍ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອາສນ຺ນວິຫາຣຠິກ຺ຂູ, ອາສນ຺ນອາສນສາລາຄຕາ ວາ ສເຈ ວິສຠາເຄຫິ ອານີຕໍ ນ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ‘ອາຣາມິກາທີນໍເຍວ ວາ ທາເປນ຺ຕີ’ຕິ ຊານາຕິ, ຍຕ຺ຖ ປຣິໂຠຄໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕຕ຺ຖ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ທ຺ວຕ຺ຕິປຕ຺ຕປູຣາ’ຕິ ວຈນໂຕ ປຈ຺ຉິອາທີສຸ ອຘິກມ຺ປິ ຄຓ຺ຫໂຕ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ເກຈິ ວິນຍຘຣມານິໂນ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ເຕສໍເຍວ ນິສີທຕຸ, ອາຈຣິຍາ ປນ ‘‘ປຈ຺ຉິອາທີສຸປິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຕ຺ຕສ຺ສ ປມາຓວເສນ ທ຺ວຕ຺ຕິປຕ຺ຕປູຣາ ຄເຫຕພ຺ພາ. ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉທກຖາ ເຫສາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ກາຓມາຕາສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ປຐມປວາຣຓສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໒໓໖. ຍາວທຕ຺ຖປວາຣຓາຍ ປວາຣິຕາ ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ປວາຣິຕາ’’ອິຈ຺ເຈວ ອຘິປ຺ເປຕາ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາວ, ອຖ ໂຂ ປຈ຺ຉິມາວ ອິຘາຘິປ຺ເປຕາ.

໒໓໗. ‘‘ອລເມຕໍ ສພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຕິຣິຕ຺ຕໍ ນາມ ໂຫຕິ. ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ອິທມ຺ປິ ເຕ ອຘິກໍ, ອິໂຕ ອຎ຺ຎໍ ນ ລຈ຺ຉຕີຕິ ກິຣ ອຕ຺ໂຖ.

໒໓໘-໙. ‘‘ອສນໍ ປຎ຺ຎາຍຕີ’’ຕິ ເອເຕເນວ ‘‘ຠຸຕ຺ຕາວີ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ສິທ຺ຘຕ຺ຕາ ວິສຸໍ ອຕ຺ຖສິທ຺ຘິ ນຕ຺ຖິ. ຍທິ ອຕ຺ຖິ, ອງ຺ຄານໍ ຉກ຺ກຕ຺ຕທສ຺ສນນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕນ຺ຕິອາທິ ປວາຣຓງ຺ຄານໍ ປຎ຺ຈກຕ຺ຕທສ຺ສນໍ. ວຣໂກຕິ ໂຍ ໂກຈິ ວຣໂກ. ‘‘ປວາຣຓໍ ປນ ຊເນຕິເຍວາຕິ ວິສຸໍ ສິຕ຺ຖໍ ໂວທກໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ປວາຣຓໍ ນ ຊເນຕິ. ຍາຄຸໍ ວາ ປິວນ຺ໂຕ ປຐມໍ ອຸທກໍ ປິວຕິ, ວຏ຺ຏຕິ. ອວສິຏ຺ຐໍ ເຫຏ຺ຐາສິຕ຺ຖໍ ປວາຣຓໍ ນ ຊເນຕີ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ອຸປຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ‘‘ຊເນຕິເຍວາ’’ຕິ ວທຕິ, ຕໍ ນ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ ອາຈຣິຍາ. ຠຊ຺ຊິຕປິຏ຺ຐນ຺ຕິ ຕຓ຺ຑຸລຈຸຓ຺ຓເມວ. ຠຊ຺ຊິຕສຕ຺ຕຸໂຍ ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ກຕໂມທໂກ ສຕ຺ຕຸໂມທໂກ.

‘‘ຍາຄຸສິຕ຺ຖມຕ຺ຕາເນວ ທ຺ເວ…ເປ… ປຏິກ຺ຂິປຕິ, ນ ປວາເຣຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຣຈງ຺ກມຈ຺ຉາທໂຍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປກ຺ກຍາຄຸໍ ປິວນ຺ໂຕ ສເຈ ອຎ຺ຎໍ ຕາທິສໍເຍວ ປຏິກ຺ຂິປຕິ, ປວາຣຓາ ນ ໂຫຕີຕິ ກິຣ ຘມ຺ມສິຣິຕ຺ເຖໂຣ. ສເຈ ອຎ຺ຎໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ, ນ ປວາເຣຕິ. ກສ຺ມາ? ອສນສງ຺ຂາຕສ຺ສ ວິປ຺ປກຕໂຠຊນສ຺ສາຠາວໂຕ. ໂຠຊນສາລາຍໍ ຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ເຈ, ອຕ຺ຕໂນ ອປາປຸຓນໂກຏ຺ຐາສໍ ອຠິຫຏໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ, ນ ປວາເຣຕິ. ກາມໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ, ປຕ຺ເຕ ປນ ອາຣາມິໂກ ອາກິຣຕິ, ຕໂຕ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ອິທຎ຺ຫິ ພຸທ຺ຘປ຺ປຏິກຸຏ຺ຐອເນສນາຍ ອຸປ຺ປນ຺ເນເຍວ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ຍຖາ ຫິ ສງ຺ຆໂຕ ອຸທ຺ຘຏປິຓ຺ຑໍ ທຸສ຺ສີໂລ ເທຕິ, ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ, ນ ປວາເຣຕິ, ເອວໍສມ຺ປທມິທໍ. ‘‘ວິສຠາໂຄ ລຊ຺ຊີ ເຈ ເທຕິ, ຕໍ ເຕນ ສມ຺ໂຠຄໍ ອກຕ຺ຕຸກາມຕາຍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ, ປວາເຣຕີຕິ ອປເຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິເວສນາຍາຕິ ຠຕ຺ຕຄ຺ເຄ. ‘‘ມໍເສນ ຣສໍ, ມໍສຎ຺ຈ ຣສຎ຺ຈ ມໍສຣສນ຺ຕິ ອາປຊ຺ຊນໂຕ ‘ມໍສຣສ’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປຏິກ຺ເຂປໂຕ ໂຫຕິ, ມໍສສ຺ສ ຣສໍ ມໍສຣສນ຺ຕິ ວິຄ຺ຄໂຫ ນາຘິປ຺ເປໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມໍສກຣມ຺ພໂກ ນາມ…ເປ… ວຏ຺ຏຕີຕິ ສຸທ຺ຘຍາຄຸ ເອວ ໂຫຕິ. ອປ຺ປວາຣຓມິສ຺ສກກຣມ຺ພໂກເຍວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ນ ປວາເຣຕິ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ປຣໂຕ ‘‘ອິທຎ຺ຈ ກຣມ຺ພເກນ ນ ສມາເນຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຕໍ ອຠິຫຣິຕ຺ວາ ກຎ຺ຊິຍໍ ຄຓ຺ຫຖາ’ຕິ ວທນ຺ຕໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ, ປວາຣຓາ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ຈ ‘‘ມິສ຺ສກຍາຄຸໍ ຄຓ຺ຫຖາ’ຕິ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘ສມ຺ມິສ຺ສິຕໍ ວິສຸໍ ກຕ຺ວາ ເທຕີ’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ, ຍສ຺ມາ ຍາຄຸມິສ຺ສກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປທທ຺ວເຍ ປວາຣຓາຣຫສ຺ສ ນາມຄ຺ຄຫຓໍ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຣ ເຈ ຍາຄຸ ພຫຸຕຣາ ວາ ໂຫຕິ ສມສມາ ວາ, ນ ປວາເຣຕິ. ກສ຺ມາ? ຕຕ຺ຖ ອຠິຫາຣກປຏິກ຺ເຂປການໍ ຍາຄຸສຎ຺ຎຕ຺ຕາ. ຍາຄຸ ເຈ ມນ຺ທາ, ຠຕ຺ຕໍ ພຫຸຕຣໍ, ປວາເຣຕິ. ກສ຺ມາ? ເຕສໍ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ຕຕ຺ຖ ຠິນ຺ນສຎ຺ຎຕ຺ຕາຕິ ຕກ຺ໂກ ອາຈຣິຍສ຺ສ. ຠຕ຺ຕມິສ຺ສເກ ປວາຣຓາຣຫສ຺ສ ນາມສ຺ສ ສພ຺ຠາວໂຕ ສພ຺ພທາ ປວາເຣຕິ ເອວ. ມິສ຺ສເກ ປນ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ກາຣຓໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ວິສຸໍ ກຕ຺ວາ ເທຕີຕິ ຍຖາ ຠຕ຺ຕສິຏ຺ຐໍ ນ ປຕຕິ, ຕຖາ ຄາຬ຺ຫໍ ຫຕ຺ເຖນ ປີເຬຕ຺ວາ ປຣິສ຺ສາເວຕ຺ວາ ເທຕິ.

ອກປ຺ປິຍກຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ກປ຺ປິຍໍ ອກາຣາປິເຕຫິ ກທລິປ຺ຜລາທີຫິ ສທ຺ຘິໍ ອຕິຣິຕ຺ຕໍ ກປ຺ປິຍໍ ກາຣາເປຕ຺ວາປິ ຕໍ ກທລິປ຺ຜລາທິໍ ຐເປຕ຺ວາ ອວເສສໍ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອມິສ຺ສກຣສຕ຺ຕາ ປຸນ ຕານິ ກປ຺ປິຍໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ຠາຊເນ ຐເປຕ຺ວາ ອຕິຣິຕ຺ຕໍ ກາເຣຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ກສ຺ມາ? ປຸພ຺ເພ ເຕສຸ ວິນຍກມ຺ມສ຺ສ ອນາຣຸຬ຺ຫຕ຺ຕາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ຠຸຕ຺ຕາວິນາ ຈ ປວາຣິເຕນ ອາສນາ ວຸຏ຺ຐິເຕນ ກຕ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ຠຸຕ຺ຕາວິນາ ອປ຺ປວາຣິເຕນ ອາສນາ ວຸຏ຺ຐິເຕນ ກຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ສິທ຺ຘໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປາໂຕວ ອທ຺ຘານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ເຕສຸ ທ຺ວີສຸ ເອໂກ ປວາຣິໂຕ ອວຸຏ຺ຐິໂຕ ຕຕ຺ຖ ນິສີທຕິ, ໂສ ອິຕເຣນ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ລທ຺ຘໍ ຠິກ຺ຂໍ ອຕ຺ຕນາ ອຠຸຕ຺ວາປິ ‘ອລເມຕໍ ສພ຺ພ’ນ຺ຕິ ກາຕຸໍ ລຠຕິ ເອວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສຸກ຺ກປກ຺ເຂ ‘‘ຠຸຕ຺ຕາວິນາ ກຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ອິມິນາວ ສິທ຺ຘໍ, ຕສ຺ມິໍ ປກ຺ເຂ ອຕ຺ຕໂນ ສຕ຺ຕງ຺ຄານິ ນ ປູເຣນ຺ຕິ, ກຓ຺ຫປກ຺ເຂ ປຏິຠາເຄນ ສຕ຺ຕ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຠຸຕ຺ຕາວິນາ ອປ຺ປວາຣິເຕນ ອາສນາ ວຸຏ຺ຐິເຕນ, ອວຸຏ຺ຐິເຕນ ວາ ກຕໍ ໂຫຕິ, ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ປວາຣິເຕນ ອາສນາ ອວຸຏ຺ຐິເຕເນວາ’’ຕິ ອິມໍ ປນ ອຕ຺ຖວິກປ຺ປໍ ທີເປຕຸໍ ‘‘ສຕ຺ຕງ຺ຄານິ ວຸຕ຺ຕານີ’’ຕິປິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ໂສ ປຸນ ກາຕຸໍ ນ ລຠຕິ ປຐມໍ ກຕສ຺ສ ປຸນ ເຕເນວ ກຕ຺ຕພ຺ພປ຺ປສງ຺ຄໂຕ. ຍຎ຺ຈ ອກຕໍ, ຕໍ ກຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ໂສວ ປຐໂມ ປຸນ ກຕ຺ຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ຠາຊເນ ປຸພ຺ເພ ອກຕໍ ກາຕຸໍ ລຠຕິ. ທຸຕິໂຍ ປຐມຠາຊເນປິ ກາຕຸໍ ລຠຕິ. ‘‘ເຍນ ອກຕໍ, ເຕນ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມເມວຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ເຍນ ຍໍ ປຐມໍ ກປ຺ປິຍໍ ກຕໍ, ຕເມວ ໂສ ປຸນ ກາຕຸໍ ນ ລຠຕິ, ອຎ຺ເຎນ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ລິຂິຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຕນ຺ຕິ ຕໍ ປຐມໍ ກຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເປເສຕ຺ວາ ກາເຣຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອນຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ເຈ ຄໂຕ, ຕຕ຺ຣຏ຺ເຐນ ເອເກນ ຠິກ຺ຂຸນາ ປຏິຄ຺ຄາເຫຕ຺ວາ ອປເຣນ ກາເຣຕພ຺ພນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ເອໂກວ ເອວເມວ ກາຕຸໍ ນ ລຠຕີຕິ. ‘‘ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຄິລານໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສາ’ຕິອາທິວຈນໂຕ ວິຫາຣາທີສຸ ຄິລານສ຺ສ ປາປຸຓນໂກຏ຺ຐາສມ຺ປິ ຄິລານາຕິຣິຕ຺ຕໍ ນາມ, ຕສ຺ມາ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອາຫາຣຕ຺ຖາຍາຕິ ວິກາເລ ເອວາຕິ ເອເກ.

໒໔໑. ກາຍກມ຺ມໍ ອຊ຺ໂຌຫຣຓໂຕ. ວຈີກມ຺ມໍ ວາຈາຍ ‘‘ອຕິຣິຕ຺ຕໍ ກໂຣຖ ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ອກາຣາປເນນາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ປຐມປວາຣຓສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ທຸຕິຍປວາຣຓສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໒໔໓. ສາຘາຣຓເມວາຕິ ສພ຺ພປວາຣຓານໍ ສາຘາຣຓໍ ‘‘ຍາວຕ຺ຕກໍ ອິຈ຺ຉສີ’’ຕິ ອິທໍ.

ທຸຕິຍປວາຣຓສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ວິກາລໂຠຊນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໒໔໗-໙. ນຏານໍ ນາຏການິ ນຏນາຏການິ, ສີຕາຫຣຓາທີນິ. ມູລຎ຺ຈ ຕໍ ຂາທນີຍຎ຺ຈາຕິ ມູລຂາທນີຍໍ. ເອສ ນໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ປິຏ຺ຐນ຺ຕິ ຈຸຓ຺ຓໍ. ຂາຣກມູລນ຺ຕິ ຍູປສມູລໍ. ຈຈ຺ຈຸມູລໍ ເນຬິຍມູລໍ. ຕມ຺ພກໍ ວຈໍ. ຕຓ຺ຑຸເລຍ຺ຍກໍ ຈູຬກຸຫຸ. ວຕ຺ຖຸເລຍ຺ຍກໍ ມຫາກຸຫຸ. ວຊກລິ ນິໂກຏ຺ຐໍ. ຊຊ຺ຌຣີ ຫິຣໂຕ.

ໂກຏ຺ຐໍ ຊຣຏ຺ຐໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຄຓ຺ຐິ ມຸຫຸກຸລມຸທຸ ວິຈຍຕ຺ຖ ວຊມຸຊຸ ວທຸຬວິ.

ວຊ຺ຊເຍຕິເມ ກິໍສຸກໍ, ຫລິທ຺ທິ. ກເສຣຸໂກ, ກຏິພລວນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ນາມໍ. ອມ຺ພາຏກໍ ອມູລກໍ ປິຒລ ກກ຺ກຸລ. ມສາລຸ ກິນຬ. ອາລຸວ ກຬິ ຕຑ຺ຒິອຬິ ອລສ ກຏິສ຺ສລ ນເມທຕິ ເມຣ. ສິຄ຺ຄຸ ສີຣິ ໂກຬ ກາລກໍ ເນກຬວິ. ຂີຣວລ຺ລິກນ຺ໂທ ຕຸມູໂຣຣິໂຍ ໂຫຕິ. ສງ຺ຂໂຕ ໂຘວນເມວ. ອຍໍ ‘‘ປຣິສງ຺ຂາໂຣ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ຂີຣກາໂກລີ ກິຣິກເວຬິ. ຊີວິກໍ ຊີວິຫິ. ອຸສຠກ ອຸມ຺ມສຸວິຍິ.

ຫິນ຺ຕາລໍ ກິຕິລິ. ກຸນ຺ຕາລ ໂຕໂຫ ຕິລິສຕາ ປທິກຬິໂຣ ປຏເສວລກຬິ. ກຣມນ຺ທກໍ ກຣມ຺ພ ທຓ຺ໂຑກິຣ ອຸທກໂຊຕິ ກຓ຺ຑໂກ. ‘‘ສິງ຺ຆຕໂກຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ຜຄ຺ຄວ ຫກິຬິ. ນຕ຺ຕມາລນ຺ຕິ ກຣຎ຺ຊິ.

ເສລ຺ລຸ ໂລໂຫລິຍໍ. ກາສມທ຺ທກ ກຸທຸວວລິ ອນສິກິນ. ອຸມ຺ມາທິຍ ເມເລລິທິຍ. ຈີນມຸຄ຺ໂຄ ເວນມຸຕ຺ຕິ ຫຸຣມຸຄ຺ຄ. ຣາຊມາໂສ ມາຫວິລິຕິ. ອຄ຺ຄິມນ຺ໂຕ ມຸຎ຺ຈິ. ສຸນິປຓ຺ຓໂກ ຕິປິລວນິນາຬິກາ ຕິລກ. ຠູມິຍໍ ຊາຕໂລຓີຕິ ເອຕ຺ຖ ໂລຓີນາມສ຺ສ ສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ‘‘ຠູມິຍ’’ນ຺ຕິ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ພ຺ຣຫ຺ມີປຕ຺ຕໍ ເທເມເຕເຍ ປຓສາ. ‘‘ທີປວາສິໂນ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ສິຖິລໍ ກຕ຺ວາ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຈ? ‘‘ຂາທນີຍຕ຺ຖໍ ຜຣຕີຕິ ລກ຺ຂເຓນ ອສມານຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປເທລິວິນິເຕກິ. ສຸລສິປຓ຺ຓນ຺ຕິ ຕສາປລິກໍ.

ອຄນ຺ຘິກປຸປ຺ຜໍ ກຣິສ຺ສເຍຕິ ເຈກວາທິທປຸປ຺ຜໍ ເຈເລປຕິມລໍ. ຊີວນ຺ຕີປຸປ຺ຜໍ ຊີວິຕນ຺ທິຄມລ. ພກຸລ ມຸຖຸວລ. ກຸຍ຺ຍກ ປຸນປຸນ຺ນາມປຸນ຺ນຣາ, ຊາຕິສຸມນ. ນວມາລິກາ ເຈເຫມລ.

ຕິນ຺ຕິຓິກ ກຈິນີ ວິເລຍິ. ມາຕຸລຸງ຺ຄ ລວໂນ. ປຸສ຺ສຜລ ສຸປຸລິ. ຕິມ຺ພຣູສກ ຕິຄິພ຺ເພເຣຫິຕິ ສຸສຕຸຘຸຕ. ຕິປຸສວາຕິງ຺ຄຓ ຘຸຕຕິເກຓ ປຏິຍິ. ໂຈຈ ວຣິຍິເຍລິ. ໂມຈ ອຕິເຣລິ. ໂຄຏ຺ຐຜລໍ ປູວຜລນ຺ຕິ ເອເກ. ໂກຏ຺ຐເສ ກິຣ ອຈ຺ຉິວ.

ອສມຸສ຺ສິ ພິມ຺ພ ອິຕິ ເກຈິ. ກາສ຺ມຣີຕິ ເສປຓ຺ຓິ. ອຕິເຕເມຕິ ກຣິຍເມຕິສ຺ສ. ຊາຕິຜລໍ ກຕໍເມຕິ. ກຏຸກຜລໍ ຕິຣິຣກ.

ຕຣຸຓຜລໍ ກິຣິອຸປຸລຸ. ໂປກ຺ຂຣຏ຺ຐິ ກິຎ຺ຈກ຺ຂຏ຺ຐິ. ສິທ຺ຘຕ຺ຖກໍ ສາສປໍ ເສຕວຓ຺ຓໍ. ຣາຊິກໍ ຣຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ຫິງ຺ຄຸໍ ຫິງ຺ຄຸຊຕຸນ຺ຕິ ສພ຺ພາປິ ຫິງ຺ຄຸວິກຕິໂຍ. ເອຕ຺ຖ ຫິງ຺ຄຸຊຕຸ ນາມ ປຕ຺ຕສາຂາ ປຈິຕ຺ວາ ກາຕພ຺ພາ. ສາຂາ ປຈິຕ຺ວາ ກຕາ ສິປາຏິກາ. ອຎ຺ເຎຫິ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ກຕາຕິ ເກຈິ. ຕກໍ ກຏ຺ຐຊນ຺ຕິ ອຄ຺ຄິເກຬິນິ. ນິກິຕິສ຺ສາກາເລສໂຍ. ຕິເມຣ, ຕກປຕ຺ຕິ ປສາຂາປຕ຺ເຕ ປຈິຕ຺ວາ ກາຕພ຺ພາ. ‘‘ຕກປຓ຺ຓິ ສາວຕິ ເອວ ກາຕພ຺ພາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ.

ວິກາລໂຠຊນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ສນ຺ນິຘິກາຣກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໒໕໓. ອປຣຊ຺ຊຸ ສນ຺ນິຘິ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຊ຺ຊ ປຏິຄ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ ນ ເກວລໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕເມວ, ອຖ ໂຂ ອຸຄ຺ຄຫິຕກມ຺ປິ, ເຕເນວ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາຕິ ເອວໍ ສນ຺ນິຘິກຕໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຍາວກາລິກໍ ວາ ຍາມກາລິກໍ ວາ ອຊ຺ໂຌຫຣິຕຸກາມຕາຍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ຕາວ ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍທິ ຕໍ ປຐມເມວ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ, ‘‘ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ຕາວາ’’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ ເວທິຕພ຺ພເມຕໍ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ກາເລ ຄຫິຕໍ ອຊ຺ຊ ປຏິຄ຺ຄຫິຕ’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ.

ເອຕ຺ຖາຫ – ຍຖາ ປຎ຺ຈ ເຠສຊ຺ຊານິ ອຸຄ຺ຄຫິຕການິ ອນຘິປ຺ເປຕານິ. ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກເມ ອນາປຕ຺ຕິ ອນຊ຺ໂຌຫຣຓີຍຕ຺ຕາ, ຕຖາ ອິຘາປິ ອຸຄ຺ຄຫິຕກໍ ນາຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ? ເອຕ຺ຖ ວຸຈ຺ຈຕິ – ເຠສຊ຺ຊສິກ຺ຂາປເທ (ປາຣາ. ໖໑໘ ອາທໂຍ) ອຸຄ຺ຄຫິຕກໍ ນາຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ຍຸຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ກາລາຕິກ຺ກມນມຕ຺ເຕນ ຕຕ຺ຖ ອາປຕ຺ຕິປ຺ປສງ຺ຄໂຕ. ເອຕ຺ຖ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕໂນ ກາລາຕິກ຺ກມນມຕ຺ເຕນ ອາປຕ຺ຕິປ຺ປສງ຺ຄາຠາວໂຕ. ອຊ຺ໂຌຫຣເຓເນວ ຫິ ເອຕ຺ຖ ອາປຕ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ, ຕສ຺ມາ ອນຸຄຓ຺ຐິປທມເຕນ ອຊ຺ຊ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ທ຺ເວ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ອາປຊ຺ຊຕິ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ວິຈາຣຓາ – ອຕ຺ຕນາ ຠຸຎ຺ຊິຕຸກາໂມ ອຊ຺ຊ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຸນທິວເສ ຠຸຎ຺ຊຕິ, ທ຺ເວ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ສາມເຓຣາທີນໍເຍວ ອຕ຺ຖາຍ ອຸຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຄຫິຕໍ ປຸນທິວເສ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ອາປຕ຺ຕິຍາ ນ ກາເຣຕພ຺ໂພຕິ. ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖາຍມຘິປ຺ປາໂຍ – ສເຈ ເພລຏ຺ຐສີໂສ ວິຍ ທຸຕິຍຕຕິຍາທິທິວສຕ຺ຖາຍ ອຊ຺ຊ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສາມເຓຣາທີນໍ ໂຄປນຕ຺ຖາຍ ເທຕິ, ຕສ຺ສ ປຸນທິວເສ ອຊ຺ໂຌຫຣຓຕ຺ຖໍ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາຕິ ສມ຺ຠວຕິ. ສຍເມວ ສເຈ ຕໍ ໂຄເປຕ຺ວາ ຐເປຕິ, ປຸນທິວເສ ປຕິຕໍ ກຈວຣໍ ທິສ຺ວາ ວິມຕິວເສນ ວາ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫໂຕ ປຏິຄ຺ຄຫຓໂຕວ ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາຕິ ສມ຺ຠວຕິ. ໂນ ເຈ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕໍ ທຸກ຺ກຏໍ ນຕ຺ຖິ. ‘‘ອິທຎ຺ຫິ ‘ເອກໍ ປາທໍ ອຕິກ຺ກາເມຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາ’ຕິອາທິ ວິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຍ ປນ ເອກປ຺ປຫາເຣເນວ ທ຺ເວປິ ປາເທ ອຕິກ຺ກາເມຕິ, ຕສ຺ສ ຕໍ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ນຕ຺ຖິ, ເອວໍສມ຺ປທມິທນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖ ປຏິຄ຺ຄຫິຕຠາວໍ ອວິຊຫນ຺ຕເມວ ສນ຺ນິຘິໍ ຊເນຕີຕິ ຘມ຺ມສິຣິຕ຺ເຖໂຣ, ຕໍ ‘‘ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ປາຬິຍາ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ກປາເລນ ປີໂຕ ປນ ສ຺ເນໂຫ ອພ຺ໂພຫາຣິໂກ. ກິຎ຺ຈາປິ ອຸຓ຺ເຫ ໂອຕາເປນ຺ຕສ຺ສ ປຄ຺ຆຣຕິ, ຕຖາປິ ‘‘ເຠສຊ຺ຊສິກ຺ຂາປເທ ວິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຕຣຖາ ກປາເລນ ປີຕາ ສປ຺ປິອາທໂຍປິ ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກເມ ອາປຕ຺ຕິໍ ຊເນຍ຺ຍຸນ຺ຕິ. ສຍໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາຕິ ອິຘາປິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕວິຘິເຍວ. ທຸທ຺ໂຘຕປຕ຺ຕກຖາປິ ເອເຕນ ສເມຕິ ວິຍ. ອາຫາຣຕ຺ຖາຍາຕິ ກາເລປິ ລພ຺ຠຕິ. ປກຕິອາມິເສຕິ ກປ຺ປິຍາມິເສ. ສາມິເສນ ມຸເຂນ ອຊ຺ໂຌຫຣໂຕ ທ຺ເວຕິ ‘‘ຫິຍ຺ໂຍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕຍາມກາລິກໍ ອຊ຺ຊ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ສາມິເສນ ມຸເຂນ ອຊ຺ໂຌຫຣໂຕ ທ຺ເວ ປາຈິຕ຺ຕິຍານີ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ອຊ຺ຊ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ຍາວກາລິກມ຺ປິ ຫິ ຍາມາຕິກ຺ກນ຺ຕປານເກນ ສໍສຏ຺ຐໍ ສນ຺ນິຘິໍ ກໂຣຕິ. ອກປ຺ປິຍມໍເສສຸ ມນຸສ຺ສມໍເສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ເສສມໍເສ ທຸກ຺ກຏຎ຺ຈ ວຑ຺ຒຕິ.

໒໕໕. ສຕ຺ຕາຫກາລິກໍ ຍາວຊີວິກໍ ອາຫາຣຕ຺ຖາຍາຕິ ກາເລປິ ທຸກ຺ກຏເມວ ສນ຺ນິຘິໍ ອນາປຊ຺ຊນໂຕຕິ ເກຈິ. ຕທຫຸ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ຕທຫຸ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເຈ? ນ, ປາຬິຍມ຺ປິ ອຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ວິເສສສ຺ສ ນຕ຺ຖິຕາຍ. ເຠສຊ຺ຊສິກ຺ຂາປເທ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ຍຖາສຸຂໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊນໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຈ? ອາຫາເຣ ສປ຺ປິອາທິ ສງ຺ຄຫໍ ຍາຕິ, ເຕນ ຕຄ຺ຄຕິກວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ເຠສຊ຺ຊວເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຸປຕິສ຺ໂສ.

ສນ຺ນິຘິກາຣກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ປຓີຕໂຠຊນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໒໕໙. ອກປ຺ປິຍສປ຺ປິນາຕິ ເຍສໍ ມໍສໍ ນ ກປ຺ປຕິ, ເຕສໍ ສປ຺ປິນາ. ‘‘ວສາເຕລຎ຺ຫິ ຐເປຕ຺ວາ ອກປ຺ປິຍສປ຺ປິ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ວິສງ຺ເກຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ສູໂປທນວິຎ຺ຎຕ຺ຕິປິ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກາຍິການີຕິ ກາເຍນ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພານິ.

໒໖໑. ມຫານາມສິກ຺ຂາປເທນ ກາເຣຕພ຺ໂພຕິ ສງ຺ຆວເສນ ປວາຣິເຕ ເຠສຊ຺ຊຕ຺ຖາຍ ສປ຺ປິອາທິປຎ຺ຈກໍ ວິຎ຺ຎາເປຕິ ເຈ, ຕຕ຺ຖ ‘‘ນ ເຠສຊ຺ເຊນ ກຣຓີເຍນ ເຠສຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ເຕນ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປາຬິມຸຕ຺ຕເກສຸ ‘‘ຠິກ຺ຂຸນີນມ຺ປິ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ລິຂິຕໍ.

ປຓີຕໂຠຊນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ທນ຺ຕໂປນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໒໖໔-໕. ມຸຂທ຺ວາຣນ຺ຕິ ກຓ຺ຐນາຬິ. ອຸຈ຺ຈາຣຓມຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຸກ຺ຂິປິຕພ຺ພມຕ຺ຕກໍ. ກສຏໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາຕິ ສມຸທາຈາຣວເສນ, ອຉຑ຺ຑິເຕປິ ‘‘ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຫຕ຺ຖປາສາຕິກ຺ກມນ຺ຕິ ທາຍກສ຺ສ. ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ເທຕີຕິ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ. ກຎ຺ຊິກນ຺ຕິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ທ຺ຣວໍ. ປຕ຺ໂຕ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ຠູມິຍໍ ຐປິເຕ ອຠິຫາຣາຠາວໂຕ. ‘‘ຍຖາ ປຐມຕຣໍ ປຕິຕເຖເວ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ, ຕຖາ ອາກິຣິຕ຺ວາ ອປເນນ຺ຕານໍ ປຕິຕເຖເວປິ ອຠິຫຏຕ຺ຕາ ເນວຕ຺ຖິ ໂທໂສ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ຈຣຸເກນາຕິ ຂຸທ຺ທກປິຓ຺ເຑນ. ຊາຄຣນ຺ຕສ຺ສປີຕິ ‘‘ອປິ-ສທ຺ເທນ ສຸຕ຺ຕສ຺ສປີ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ເກຈີຕິ ອຠຍຄິຣິວາສິໂນ. ເຕຫິ ກາຍສໍສຄ຺ເຄ ກາຍປຏິພທ຺ເຘນາປິ ຕປ຺ປຏິພທ຺ເຘນາປິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍາປຕ຺ຕິ ທສ຺ສິຕາ ເອວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກາຍປຏິພທ຺ຘປຏິພທ຺ເຘນາຕິ ວຈນມຕ຺ຕເມເວຕໍ. ‘‘ສຕ຺ຖເກນາຕິ ປຏິຄ຺ຄຫິຕເກນາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ, ຕໍ ທຸລ຺ລິຂິຕໍ ສຕິປິ ມເລ ປຸນ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພກິຈ຺ຈາຠາວໂຕ. ເກສຎ຺ຈິ ອຕ຺ຖາຍາຕິ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນານໍ ອຕ຺ຖາຍ. ‘‘ສາມເຓຣສ຺ສ ຫຕ຺ຖໍ ຜຸຏ຺ຐມຕ຺ຕເມວ ຕໍ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ລິຂິຕໍ.

ປຏິຄ຺ຄຫຓຸປຄຠາຣໍ ນາມ ມຊ຺ຌິມປຸຣິເສນ ອຸກ຺ຂິປິຕພ຺ພກໍ. ມູລປຏິຄ຺ຄຫຓເມວ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ມຈ຺ຉິກວາຣຓຕ຺ຖນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘ອຠຸຎ຺ຊນຕ຺ຖາຍາປິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຄຫິເຕ ວຏ຺ຏຕີ’’’ຕິ ເຍ ວທນ຺ຕິ, ເຕ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ‘‘ສີສມກ຺ຂນເຕລໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ‘ອິທໍ ສີສມກ຺ຂນ’ນ຺ຕິ ອນາໂຠເຄເນວ ສຕ຺ຕາຫໍ ອຕິກ຺ກາເມນ຺ຕສ຺ສ ກິໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິອາທິ, ສຸຕ຺ຕາຘິປ຺ປາໂຍ ປນ ເອວໍ ຄເຫຕພ຺ໂພ ‘‘ມຈ຺ຉິກວາຣຓຕ຺ຖໍ ພີຊນ຺ຕສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ລຄ຺ຄຣຊາທິມ຺ຫິ ປຕ຺ເຕ ປຕິເຕ ສຸຂໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ສກ຺ກາ’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ປຸພ຺ເພ ປຏິຄ຺ຄຫິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິວຕ຺ຕນກຖາຍໍ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ຕຓ຺ຑຸເລສຸ ຂີເຓສຸ ເອເຕຫິ ອມ຺ຫາກໍ ຫຕ຺ຖຄເຕຫິ ສາມເຓຣສນ຺ຕເກຫິປິ ສກ຺ກາ ປຕິຏ຺ຐເປຕຸ’ນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂູນໍ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ເຈ ສມ຺ຠວຕິ, ‘ປຣິວຕ຺ຕນໍ ສາຕ຺ຖກ’ນ຺ຕິ ອຸປຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍທິ ເອວໍ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕານໍ ນິຣຕ຺ຖກນ຺ຕິ ອາປນ຺ນເມວ, ຕຖາ ‘‘ປຓ຺ຑິໂຕ ເອສ ສາມເຓໂຣ ປຕ຺ຕປຣິວຕ຺ຕນໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ສຕິ, ມຍເມວ ຈ ອິມສ຺ສ ວິສ຺ສາເສນ ວາ ຍາຈິຕ຺ວາ ວາ ຠຸຎ຺ຊິສ຺ສາມາ’’ຕິ ຈິຕ຺ເຕ ສຕິ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ ກເຕປິ ປຣິວຕ຺ຕເນຕິ ຈ ອາປນ຺ນໍ, ກິໍ ພຫຸນາ. ນິຣເປກ຺ເຂເຫວ ຄຓ຺ຫິຕພ຺ພໍ, ນ ສາເປກ຺ເຂຫີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຈຣິໂຍ. ອຍເມວຕ຺ໂຖ ‘‘ສເຈ ປນ ສກ຺ໂກຕິ ວິຕກ຺ກໍ ໂສເຘຕຸໍ, ຕໂຕ ລທ຺ຘໍ ຂາທິຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຈເນນ ສິທ຺ໂຘວ. ອາຘາຣເກ ປຕ຺ໂຕ ຐປິໂຕ ໂຫຕິ ຍຖາປຏິຄ຺ຄຫິຕຠາເວ ນິຣາລໂຍ. ສມຸທ຺ໂທທເກນ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕເກນ. ເມຓ຺ຑກສ຺ສ ຂີຣໍ ຂີຣຕ຺ຕາວ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ປນ ຂີຣໍ ມຸເຂເນວ ປິວນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ສຣີຣນິສ຺ສິຕມຫາຠູຕານິ ຫິ ອິຘາຘິປ຺ເປຕານີ’’ຕິ ລິຂິຕໍ, ຕທຸຠຍມ຺ປິ ‘‘ກປ຺ປິຍມໍສຂີຣໍ ວາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ.

ອປິຈ ‘‘ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕຠາຊເນ ອຎ຺ຎຠິກ຺ຂຸສນ຺ຕເກ ອຕ຺ຕໂນ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ປກ຺ຂິປຕິ, ‘ຕໍ ໂຖກ’ນ຺ຕິ ວາ ອຎ຺ເຎນ ວາ ກາຣເຓນ ວທຕິ, ຕໍ ສພ຺ເພສໍ ນ ກປ຺ປຕິ. ກສ຺ມາ? ວິນຍທຸກ຺ກຏຕ຺ຕາ. ອຕ຺ຕນາ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປກ຺ຂິປິຕພ຺ພໍ ວິນຍວິຘິໍ ອກຕ຺ວາ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອວໍ ຕາທິສໍ ກິມຕ຺ຖໍ ນ ຠຸຎ຺ຊຕີຕິ? ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘ອຸຄ຺ຄຫິຕໂກ ໂຫຕີ’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເອວຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ ຠູມິຍໍ ວາ ຠາຊເນ ວາ ຜລໍ ວາ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອາມິສໍ ວາ ຍາວຊີວິກມ຺ປິ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕກໍ ອຊານນ຺ໂຕ ອາມສຕິ, ນ ວຏ຺ຏຕິ, ອຸຄ຺ຄຫິຕກໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ອນຸຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ອິມສ຺ສ ມເຕນ ຠິກ຺ຂຸ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ສເຈ ປຕ຺ເຕ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິເຕ ປິຓ຺ຑໍ ຐເປຕິ, ຕໍ ອກປ຺ປິຍໍ ອຸຄ຺ຄຫິຕກນ຺ຕິ ສິທ຺ຘໍ. ອຍເມວຕ຺ໂຖ ‘‘ສເຈ ອຕ຺ຕໂນ ວາ ຠິກ຺ຂູນໍ ວາ ຍາຄຸປຈນກຠາຊເນ…ເປ… ນິຣາມິສໍ ກຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຈເນນ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ກເຖຕພ຺ໂພ. ‘‘ກປ຺ປິຍມໍສຂີຣໍ ວາ’’ຕິ ປສງ຺ຄວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ທຘິ ເຈ ປຏິລທ຺ຘໍ, ຕຎ຺ຈ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ເກຈິ.

ທນ຺ຕໂປນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສມຕ຺ໂຕ ວຓ຺ຓນາກ຺ກເມນ ໂຠຊນວຄ຺ໂຄ ຈຕຸຕ຺ໂຖ.

໕. ອເຈລກວຄ຺ໂຄ

໑. ອເຈລກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໒໖໙. ວິຆາສາທານໍ ອນ຺ຕຣາ ປູວລາເຠນ ອຎ຺ຎຕຣາ ປຣິພ຺ພາຊິກາ ປວິສິຕ຺ວາ ຐິຕາ. ທາເປຕີຕິ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນ.

ອເຈລກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ອຸຍ຺ໂຍຊນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໒໗໖. ວິຊຫນ຺ຕສ຺ສາຕິ ອນາທຣຕ຺ເຖ ສາມິວຈນໍ. ອຸຍ຺ໂຍຊກສ຺ສ ວິຊຫນ຺ຕສ຺ສ ສໂຕ ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາຕິປິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຘ ອນຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ນາມ ສາມເຓໂຣວາຘິປ຺ເປໂຕ.

ອຸຍ຺ໂຍຊນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ສໂຠຊນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໒໘໐. ສໂຠຊເນຕິ ເອຕ຺ຖ ປຐມວິກປ຺ໂປ ‘‘ອິຕ຺ຖີ ຈ ປຸຣິໂສ ຈາ’’ຕິ ອິມິນາ ຕຕິຍປເທນ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ທຸຕິຍວິກປ຺ໂປ ປຐເມຫິ ທ຺ວີຫິ. ກຸເລຕິ ຆເຣ. ອນຸປວິສິຕ຺ວາ ນິສີທນຈິຕ຺ເຕນ ສຈິຕ຺ຕກໍ.

ສໂຠຊນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ຣໂຫປຏິຈ຺ຉນ຺ນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໒໘໔. ອິຘ ປຎ຺ຈມໍ ອຸປນນ຺ທສ຺ສ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຠິກ຺ຂຸນິວຄ຺ຄສ຺ສ ທສມຏ຺ຐກຖາຍໍ ອຸປຣິ ອຸປນນ຺ທສ຺ສ ‘‘ຕຕິຍສິກ຺ຂາປເທນາ’’ຕິ ນ ປາໂຐ, ‘‘ຈຕຸຕ຺ເຖນາ’’ຕິ ປາໂຐຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຣໂຫປຏິຈ຺ຉນ຺ນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ຣໂຫນິສຊ຺ຊສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໒໘໙. ຣໂຫນິສຊ຺ຊສິກ຺ຂາປທໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

໖. ຈາຣິຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໒໙໔. ສຠຕ຺ໂຕຕິ ນິມນ຺ຕນຠຕ຺ໂຕຕິ ໂປຣາຓາ.

ປຸເຣຠຕ຺ຕຎ຺ຈ ປິຓ຺ຑາຍ, ຈຣິຕ຺ວາ ຍທິ ຠຸຎ຺ຊຕິ;

ສິຍາ ປຣມ຺ປຣາປຕ຺ຕິ, ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ນ ສາ ສິຍາ.

ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕຎ຺ຈ ຄມິໂກ, ປຸພ຺ພເຄຫໍ ຍທິ ຄຈ຺ເຉ;

ເອເກ ອາປຕ຺ຕິເຍວາຕິ, ອນາປຕ຺ຕີຕິ ເອກຈ຺ເຈ.

ກຸລນ຺ຕຣສ຺ໂສກ຺ກມເນ, ອາປຕ຺ຕິມຕໂຍ ຫິ ເຕ;

ສມານຠຕ຺ຕປຈ຺ຈາສາ, ອິຕິ ອາຫຸ ອິຘາປເຣ.

ມຕາ ຄຓິກຠຕ຺ເຕນ, ສເມນ຺ຕິ ນໍ ນິມນ຺ຕເນ;

ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ສມານນ຺ຕິ, ເອເກ ສມ຺ມຸຂຕາປເຣ.

ສນ຺ນິຏ຺ຐານຕ຺ຖິເກເຫວ, ວິຈາເຣຕພ຺ພເຠທໂຕ;

ວິຎ຺ຎູ ຈາຣິຕ຺ຕມິຈ຺ເຈວ, ສິກ຺ຂາປທມິທໍ ວິທູຕິ.

ຈາຣິຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ມຫານາມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໓໑໐. ກາລນ຺ຕິ ໂສ. ຍສ຺ມາ ສງ຺ຆປວາຣຓາຍເມວາຍໍ ວິຘິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຎາຕການໍ ປວາຣິຕານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອິມິນາ ຫິ ຕຍາ ປວາຣິຕມ຺ຫ, ອມ຺ຫາກຎ຺ຈ ອິມິນາ ຈ ອິມິນາ ຈ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ຍຖາຠູຕໍ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ວິຎ຺ຎາເປຕຸໍ ຄິລາໂນວ ລຠຕິ. ຍໍ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ ປຓີຕໂຠຊນສິກ຺ຂາປເທ ‘‘ມຫານາມສິກ຺ຂາປເທນ ກາເຣຕພ຺ໂພ’’ຕິ, ຕໍ ສງ຺ຆວເສນ ປວາຣິຕໍ, ເຠສຊ຺ຊຕ຺ຖາຍ ສປ຺ປິອາທິເຠສຊ຺ຊປຎ຺ຈກໍ ວິຎ຺ຎາເປຕິ ເຈ, ‘‘ນ ເຠສຊ຺ເຊນ ກຣຓີເຍນ ເຠສຊ຺ຊໍ ວິຎ຺ຎາເປຕີ’ຕິ ວຈເນນ ປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ (ປາຈິ. ໓໐໙) ລິຂິຕໍ.

ມຫານາມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ອຸຍ຺ຍຸຕ຺ຕເສນາສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໓໑໑-໕. ມໍ ທິຏ຺ເຐນາຕິ ມຍາ ທິຏ຺ເຐນ, ມມ ທສ຺ສເນນ ວາ. ເອກມ຺ປິ ສຣຫຕ຺ຖໍ ປຸຣິສນ຺ຕິ ອງ຺ຄປຣິຍາປນ຺ນໍ.

ອຸຍ຺ຍຸຕ຺ຕເສນາສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ເສນາວາສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໓໑໙. ນວເມ ເສນາປຣິກ຺ເຂເປນ ວາ ປຣິກ຺ເຂປາຣຫຏ຺ຐາເນນ ວາ ສຎ຺ຈຣຓຏ຺ຐານປຣິຍນ຺ເຕນ ວາ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ພາ.

ເສນາວາສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ອຸຍ຺ໂຍຘິກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໓໒໔. ທສເມ ເອກເມກໍ ທສ຺ສນາຍ ຄຈ຺ຉຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ. ຍຕ຺ຖ ຐິໂຕ ປສ຺ສຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປາຈິຕ຺ຕິຍສ຺ສາຕິອາທິ. ອຏ຺ຐເມ ປນ ເອກເມກໍ ທສ຺ສນາຍ ຄຈ຺ຉຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ. ຍຕ຺ຖ ຐິໂຕ ປສ຺ສຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາຕິ ປາຬິ. ກສ຺ມາ? ອງ຺ຄປ຺ປມາຓາເຠເທປິ ອນີກວິເສສໂຕ. ທສເມ ປນ ອຏ຺ຐມງ຺ຄສ຺ສ ທສ຺ສເນນ ທຸກ຺ກຏໍ ສິຍາຕິ.

ອຸຍ຺ໂຍຘິກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສມຕ຺ໂຕ ວຓ຺ຓນາກ຺ກເມນ ອເຈລກວຄ຺ໂຄ ປຎ຺ຈໂມ.

໖. ສຸຣາປານວຄ຺ໂຄ

໑. ສຸຣາປານສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

ອາຍສ຺ມໂຕ ຍໍ ມຸນິ ສາຄຕສ຺ສ,

ມຫິທ຺ຘິກຕ຺ຕສ຺ສ ນິທສ຺ສເນນ;

ປານສ຺ສ ໂທໂສ ຕສ຺ສ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ,

ປຸພ຺ເພວ ໂສ ຠທ຺ທວຕິໍ ປຍາໂຕ.

ຕສ຺ມາ ປສ຺ສໍ ນາຄມໂປຖຍິຕ຺ວາ,

ວິນິສ຺ສຏໍ ສາຄຕໍ ອິທ຺ຘິຍາ ຈ;

ນໂຕ ສຸຣາປານນິເສຘນຕ຺ຖໍ,

ໂກສມ຺ພິເມວຊ຺ຌຄມາຕິ ເຎຍ຺ຍໍ.

໓໒໖-໘. ປສຸປາລກາຕິ ອຊປາລກາ. ເຍນ ມຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ພີຊໂຕ ປຏ຺ຐາຍ. ເກຈິ ‘‘ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ ຈິຕ຺ຕໍ ອກຸສລເມວາຕິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ປຐມປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວຕ຺ຖຸໍ ຊານິຕ຺ວາ ປິວໂຕ ອກຸສລ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເອວໍ ສຕິ ‘‘ອກຸສເລເນວ ປາຕພ຺ພຕາຍາຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ຂເມວ ສນ຺ຘາຍາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເອວໍ ສຕິ ‘‘ກຸສລາກຸສລາພ຺ຍາກຕຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕມ຺ປິ ‘‘ຕພ຺ພຫຸລນເຍນ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ກງ຺ຂາວິຕຣຓິຍມ຺ປິ ອວິເສເສຕ຺ວາ ‘‘ອກຸສລຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ສຸຣາປານສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຕໍ ອກຸສເລເນວ ປິວຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕີຕິ.

ສຸຣາປານສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ອງ຺ຄຸລິປໂຕທກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໓໓໐. ອງ຺ຄຸລິປໂຕທກສິກ຺ຂາປທໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

໓. ຫສຘມ຺ມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໓໓໖. ຕຕິເຍ ກຖໍ ຕິເວທນໍ? ຫສາຘິປ຺ປາເຍເນວ ‘‘ປຣສ຺ສ ທຸກ຺ຂໍ ອຸປ຺ປາເທສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຸທກໍ ຂິປນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ຂເວທນໍ. ເສສໍ ອຸຕ຺ຕານໍ.

ອິທໍ ສຎ຺ຎາວິໂມກ຺ຂຎ຺ເຈ, ຕິກປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ກຖໍ;

ກີຬິຕໍວ ອກີຬາຕິ, ມິຈ຺ຉາຄາເຫນ ຕໍ ສິຍາ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ກຖໍ ກີຬາ, ອິຕິ ກີຬາຍໍ ເອວາຍໍ;

ອກີຬາສຎ຺ຎີ ໂຫເຕຕ຺ຖ, ວິນຍຕ຺ຖໍ ສມາທເຍ.

ເອກນ຺ຕາກຸສໂລ ຍສ຺ມາ, ກີຬາຍາຠິຣຕມໂນ;

ຕສ຺ມາ ອກຸສລໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ເອກເມເວຕ຺ຖ ລພ຺ຠຕີຕິ.

ຫສຘມ຺ມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ອນາທຣິຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໓໔໔. ‘‘ໂລກວຊ຺ຊໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ‘ອິທໍ ອມ຺ຫາກໍ ອາຈຣິຍຸຄ຺ຄໂຫ’ຕິ ວທນ຺ຕສ຺ສ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ຍໍ ສໍກິລິຏ຺ເຐເນວ ຈິຕ຺ເຕນ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຍໍ ວາ ອຣິຍປຸຄ຺ຄໂລ ອປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ສິກ຺ຂາປເທ ອຊ຺ຌາຈຣຕິ, ອິທໍ ໂລກວຊ຺ຊນ຺ຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖິກວາທີອາທີນິ ອາຈຣິຍກຸລານິ. ຕຕ຺ຖ ທຸຕິຍຕຕິຍວິກປ຺ໂປ ອິຘ ນ ອຘິປ຺ເປໂຕ ເສຂິຍານໍ ໂລກວຊ຺ຊຕ຺ຕາ.

ຄາຣຍ຺ໂຫ ອາຈຣິຍຸຄ຺ຄໂຫຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຍສ຺ມາ ອຸຈ຺ຉຸຣໂສ ສຕ຺ຕາຫກາລິໂກ, ຕສ຺ສ ກສໂຏ ຍາວຊີວິໂກ, ທ຺ວິນ຺ນໍເຍວ ສມວາໂຍ ອຸຈ຺ຉຸຍຏ຺ຐິ, ຕສ຺ມາ ວິກາເລ ອຸຈ຺ຉຸຍຏ຺ຐິໍ ຂາທິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ຄຸຬຫຣີຏກໍ ວິຍາ’ຕິ ເອວມາທິໂກ ສມ຺ປຕິ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ ຄາຣຍ຺ຫາຈຣິຍວາໂທ ນ ຄເຫຕພ຺ໂພ’’ຕິ ຈ, ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ເຊ ປນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ‘‘ນ ປຕ຺ຕຫຕ຺ເຖນ ກວາໂຏ ປຓາເມຕພ຺ໂພ’ຕິ ອິມສ຺ສ ‘ເຍນ ຫຕ຺ເຖນ ປຕ຺ໂຕ ຄຫິໂຕ, ເຕນ ຫຕ຺ເຖນ ນ ປຓາເມຕພ຺ໂພ, ອິຕເຣນ ປຓາເມຕພ຺ໂພ’ຕິ ອຕ຺ຖໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕຖາ ອາຈຣນ຺ໂຕ ນ ອາປຕ຺ຕິຍາ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ‘ຕຖາ ພຸທ຺ຘໂພຘິເຈຕິຍານໍ ປຸປ຺ຜໍ ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຕຖາ ອາຈຣນ຺ໂຕ’’ຕິ ຈ. ຕຖາ ອາຈຣຕິ ອຠຍຄິຣິວາສິໂກ. ມຫາວິຫາຣວາສິໂນ ເຈ ເອວໍ ວທນ຺ຕິ, ‘‘ມາ ເອວໍ ວທາ’’ຕິ ອປສາເທຕພ຺ໂພ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຸຕ຺ຕໍ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມຎ຺ຈ ອຸຄ຺ຄຫິຕການໍເຍວາ’’ຕິອາທິ. ‘‘ອິທໍ ສພ຺ພໍ ອຸປຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ອາຫາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ ອຏ຺ຐກຖາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ.

ອນາທຣິຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ຠິໍສາປນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໓໔໕. ຠິໍສາປນສິກ຺ຂາປທໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

໖. ໂຊຕິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໓໕໔. ‘‘ວິສິພ຺ພນາເປກ຺ໂຂ’’ຕິ ວຈນໂຕ ຍສ຺ສ ອເປກ຺ຂາ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ.

ໂຊຕິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ນຫານສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໓໖໔. ນຫານສິກ຺ຂາປທໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

໘. ທຸພ຺ພຓ຺ຓກຣຓສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໓໖໘. ອລຠີຕິ ລໂຠ. ຍຖາ ‘‘ປຈຕີຕິ ປໂຈ, ປຖຕີຕິ ປໂຖ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ‘‘ລຠຕີຕິ ລໂຠ’’ຕິ ກສ຺ມາ ນ ວຸຕ຺ຕໍ? ປຣິນິຏ຺ຐິຕລາຠສ຺ເສວ ອິຘາຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ມຄ຺ເຄຕິ ສິພ຺ພິນິມຄ຺ເຄ. ກປ຺ປກເຕນ ສທ຺ຘິໍ ອກປ຺ປກຕໍ ສິພ຺ເພຕິ. ຍາວຕາ ອຘິຏ຺ຐານໍ ນ ວິຊຫຕິ, ຕາວຕາ ປຸພ຺ພໍ ກປ຺ປເມວ. ກປ຺ປໍ ນ ວິຊຫຕິ ເຈ, ປຸນ ກປ຺ປໍ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຈຣິຍສ຺ສ ຕກ຺ໂກ.

ທຸພ຺ພຓ຺ຓກຣຓສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ວິກປ຺ປນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໓໗໔. ປຣິໂຠໂຄ ເອຕ຺ຖ ກາຍກມ຺ມໍ. ອປຈ຺ຈຸທ຺ຘາຣຓໍ ວຈີກມ຺ມໍ.

ວິກປ຺ປນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ຈີວຣາປນິຘານສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໓໗໙. ທສເມ ຍສ຺ມາ ນິສີທນສນ຺ຖຕໍ ຈີວຣນິສີທນມ຺ປີຕິ ອຸຠຍມ຺ປິ ສທສເມວ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ອຸຠຍມ຺ປິ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ‘‘ນິສີທນໍ ນາມ ສທສໍ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖາປິ ຈີວຣຄ຺ຄຫເຓນ ຈີວຣນິສີທນໍ ຄຫິຕເມວາຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ສນ຺ຖຕນິສີທນເມວ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຍທິ ເອວໍ ‘‘ນິສີທນສນ຺ຖຕໍ ນາມ ສທສໍ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ? ນ, ອິຕຣສ຺ສ ອນິສີທນອທສຠາວປ຺ປສງ຺ຄໂຕ. ເອຕ຺ຖ ນິສີທນສນ຺ຖຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍວຕ຺ຖຸຕ຺ຕາ ອິຕຣມ຺ປິ ປາຈິຕ຺ຕິຍວຕ຺ຖຸເມວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ ຕຊ຺ຊາຕິກຕ຺ຕາ. ສສ຺ສາມິເກ ສູຈິຆເຣ ສູຈິຄຓນາຍ ອາປຕ຺ຕິໂຍຕິ ໂປຣາຓາ.

ຈີວຣາປນິຘານສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສມຕ຺ໂຕ ວຓ຺ຓນາກ຺ກເມນ ສຸຣາປານວຄ຺ໂຄ ຉຏ຺ໂຐ.

໗. ສປ຺ປາຓກວຄ຺ໂຄ

໑. ສຎ຺ຈິຈ຺ຈປາຓສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໓໘໒. ສຎ຺ຈິຈ຺ຈປາຓສິກ຺ຂາປທໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

໒. ສປ຺ປາຓກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໓໘໗. ‘‘ປາໂຓ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ຊານນ຺ໂຕປິ ‘‘ມຣິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ອວິຈາເຣຕ຺ວາ ປິວຕິເຈ, ອນາປຕ຺ຕິ.

ຊເລ ປກ຺ຂິປນໍ ປຸປ຺ຜໍ, ຊລປ຺ປເວສນໍ ອິທໍ;

ເອວໍ ອຸຠິນ຺ນໍ ນານຕ຺ຕໍ, ເຎຍ຺ຍໍ ຎາຓວຕາ ສທາຕິ.

ສປ຺ປາຓກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ອຸກ຺ໂກຏນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໓໙໒. ຕຕິເຍ ທ຺ວາທສ ອຸກ຺ໂກຏາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕຕ຺ຖ ອກຕໍ ກມ຺ມໍ, ທຸກ຺ກຏໍ ກມ຺ມໍ, ປຸນ ກາຕພ຺ພໍ ກມ຺ມນ຺ຕິ ອນຸວາທາຘິກຣເຓ ລພ຺ຠນ຺ຕິ. ອນິຫຏໍ, ທຸນ຺ນິຫຏໍ, ນ ປຸນ ຫຣິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວິວາທາຘິກຣເຓ ລພ຺ຠນ຺ຕິ, ອວິນິຈ຺ຉິຕໍ, ທຸວິນິຈ຺ຉິຕໍ, ປຸນ ວິນິຈ຺ຉິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣເຓ ລພ຺ຠນ຺ຕິ. ອວູປສນ຺ຕໍ, ທຸວູປສນ຺ຕໍ, ປຸນ ວູປສເມຕພ຺ພນ຺ຕິ ກິຈ຺ຈາຘິກຣເຓ ລພ຺ຠນ຺ຕີຕິ ອຏ຺ຐກຖານໂຍ, ປາຬິຍໍ ປເນຕ຺ຖ ມຸຂມຕ຺ຕເມວ ທສ຺ສິຕໍ.

ອຸກ຺ໂກຏນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໓໙໙. ‘‘ປາຣາຊິການີຕິ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣວເສນ ທສ຺ສິຕານີ’’ຕິ ກຖໍ ວິຎ຺ຎາຍຕີຕິ ເຈ? ປຣິວາຣປາຬິໂຕ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ‘‘ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓປຈ຺ຈຍາ ກຕິ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓປຈ຺ຈຍາ ຈຕສ຺ໂສ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ຠິກ຺ຂຸນີ ຊານໍ ປາຣາຊິກໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສ. ເວມຕິກາ ປຏິຈ຺ຉາເທຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສ. ຠິກ຺ຂຸ ສງ຺ຆາທິເສສໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປາຈິຕ຺ຕິຍສ຺ສ. ອາຈາຣວິປຕ຺ຕິໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ປຣິ. ໒໙໐). ປາຣາຊິກໍ ປຏິຈ຺ຉາເທນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ອນາປຕ຺ຕິ, ໂນ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕິ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ເຈ? ນ, ສໍກິລິຏ຺ເຐນ ຈິຕ຺ເຕນ ປຏິຈ຺ຉາທເນ ວິນາ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອສມ຺ຠວໂຕ. ທຸກ຺ກຏວາເຣ ວຕ຺ຕພ຺ພາປິ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິໂຍ ປຐມໍ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣວເສນ ສງ຺ຆາທິເສເສຫິ ສຫ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນ ສກ຺ກາ ປຸນ ວຕ຺ຕຸນ຺ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຍາວ ໂກຏິ ນ ຉິຊ຺ຊຕີຕິ ເຈຕ຺ຖ ໂຍ ອນ຺ຕມໂສ ປຏິຈ຺ຉາທນຕ຺ຖໍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອາໂຣເຈຕຸ ວາ, ມາ ວາ, ປຏິຈ຺ຉາທນຈິຕ຺ເຕເນວ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ໂນ. ຕສ຺ສ ປຸນ ອຎ຺ຎສ຺ສ ປຏິຈ຺ຉາທນຕ຺ຖໍ ອນາໂຣຈເນເນວ ນ ໂກຏິ ຉິນ຺ນາ ໂຫຕິ, ກິໍ ປຸນ ປຏິນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ວຈເນນ ປໂຍຊນນ຺ຕິ ນ ອນ຺ຕິມສ຺ສ ອນາໂຣຈເນນ ຉິນ຺ນາ ໂຫຕິ, ອປ຺ປຏິຈ຺ຉາທເນນ ເອວ ຉິນ຺ນາ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉາທນຕ຺ຖໍ ອປຸພ຺ພສ຺ສ ອາໂຣເຈຕພ຺ພໍ, ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ໂກຏິ ຉິນ຺ນາ ໂຫຕິ, ຕທຠາໂວ ປຏິນິວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉາທນຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈຕພ຺ພໍ, ເອວມ຺ປິ ໂກຏິ ຉິນ຺ນາ ໂຫຕີຕິ ເອວໍ ໂນ ປຏິຠາຕີຕິ ອາຈຣິໂຍ. ຕຕິເຍນ ທຸຕິຍສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ທຸຕິໂຍ ນາມ ປຐໂມ’’ຕິ ວທນ຺ຕານໍ ‘‘ວຕ຺ຖຸ ປຸຄ຺ຄໂລ ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວາຣິຕຕ຺ຕາ ນ ສຸນ຺ທຣໍ. ອຎ຺ຎສ຺ສ ຈຕຸຕ຺ຖສ຺ສ ອາໂຣຈເນປິ ນ ສຸນ຺ທຣໍ. ກສ຺ມາ? ປຸພ຺ເພວ ສຸຕ຺ວາ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອນາໂຣຈິຕຕ຺ຕາ. ‘‘ສຸເຕນ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອາໂຣເຈຕພ຺ພໍ ສິຍາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ອູນວີສຕິວສ຺ສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໐໔. ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ ພຫຸຘາ. ຫາຍນວຑ຺ຒນນ຺ຕິ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ເຈ ທ຺ວາທສນ຺ນໍ ມາສານໍ ອູນຕາຍ ຫາຍນໍ ກຕໍ. ປສູຕສ຺ສ ວຑ຺ຒນໍ ກາຕພ຺ພໍ. ມາຕຸກຸຈ຺ຉິສ຺ມິໍ ເຈ ວຑ຺ຒນໍ ກຕໍ. ປສູຕສ຺ສ ຫາຍນໍ ກາຕພ຺ພໍ. ນິກ຺ຂມນີຍປຸຓ຺ຓມາສີ ນາມ ສາວຓມາສສ຺ສ ປຸຓ຺ຓມາສີ. ‘‘ປາຏິປທທິວເສຕິ ທຸຕິເຍ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ ທິວເສ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ໂສ ຫິ ປສູຕທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຣິປຸຓ຺ຓວີສຕິວສ຺ໂສ ໂຫຕິ. ອວເສສານໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ວສ຺ສານໍ ອຘິກທິວສານິ ໂຫນ຺ເຕວ, ຕສ຺ມາ ນິກ຺ກງ຺ຂາ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປາເທນ຺ຕິ. ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ຄພ຺ຠວສ຺ສຎ຺ຈ ປວາເຣຕ຺ວາ ລທ຺ຘວສ຺ສຎ຺ຈ ອຄເຓຕ຺ວາ ຊາຕທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຄເຓຕ຺ວາ ເອກູນວີສຕິວສ຺ສໍ. ເອກູນວີສຕິວສ຺ໂສຕິ ‘‘ຄພ຺ຠວສ຺ສໍ ເອວ ປຫາຍາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ, ຕໍ ທຸລ຺ລິຂິຕໍ.

໔໐໖. ອຎ຺ຎໍ ອຸປສມ຺ປາເທຕີຕິ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ວາ ອາຈຣິໂຍ ວາ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປາເທຕິ. ‘‘ໂອປປາຕິກສ຺ສ ໂສຬສວສ຺ສຸທ຺ເທສິກຠາວໂຕ ປຸນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ວສ຺ເສ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປທາ ກາຕພ຺ພາ’’ຕິ ອາຈຣິຍາ ວທນ຺ຕີຕິ ເກຈິ.

ອູນວີສຕິວສ຺ສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ເຖຍ຺ຍສຕ຺ຖສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໐໙. ເຖຍ຺ຍສຕ຺ໂຖ ເຈ ສຸທ຺ຘມາຕຸຄາໂມ ທ຺ເວ ອາປຕ຺ຕິໂຍ. ອຖ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ, ສມໂຍ ຣກ຺ຂຕິ. ເຖຍ຺ຍສຕ຺ຖຠາວສ຺ສ ຐານໍ ກຕ຺ວາ ຣກ຺ຂຓີຍຕ຺ຕາ ສຫຘມ຺ມິການໍ ຣກ຺ຂຕິເຍວາຕິ ເອເກ. ເຖຍ຺ຍຠາເວ ນ ສຫຘມ຺ມິກຕາ, ຕສ຺ມາ ນ ຣກ຺ຂຕິ ເອວາຕິ ເອເກ. ອປາຣາຊິກເຖຍ຺ຍຠາເວ ສຕິ ສຫຘມ຺ມິກຠາໂວຕິ ເຈ? ອິຕຣສ຺ມິໍ ອິຕຣນ຺ຕິ ສມໂຍ ອນິສ຺ສໂຏ ອາປຊ຺ຊຕິ. ຠິກ຺ຂຸ ເຖຍ຺ຍສຕ຺ໂຖ ເຈ, ຍຖາວຕ຺ຖຸກເມວ. ເຖຍ຺ຍສຕ຺ເຖ ເຖຍ຺ຍສຕ຺ຖສຎ຺ຎີ ສທ຺ຘິໍ ສໍວິຘາຍາຕິ ຈ. ‘‘ສທ຺ຘິ’’ນ຺ຕິ ປທໍ ເກສຸຈິ ນຕ຺ຖິ, ຕໍ ອນນຸຣູປໍ. ຕຖາ ທຸຕິເຍປິ.

ເຖຍ຺ຍສຕ຺ຖສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ສໍວິຘານສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໑໒. ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອຎ຺ຎຕຣາ ອິຕ຺ຖີ’’ຕິ ຈ ປາໂຐ ອຕ຺ຖິ, ເກສຸຈິ ນຕ຺ຖິ. ນຕ຺ຖິຠາໂວ ສຸນ຺ທໂຣ ‘‘ເຕນ ໂຂ ສມເຍນາ’’ຕິ ອຘິກາຣຕ຺ຕາຕິ ເກຈິ. ອິຘ ເອກໂຕອຸປສມ຺ປນ຺ນາ, ສິກ຺ຂມານາ, ສາມເຓຣີຕິ ອິມາປິ ຕິສ຺ໂສ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ອິມາສໍ ປນ ສມໂຍ ຣກ຺ຂຕິ, ອຍມິມາສໍ, ມາຕຸຄາມສ຺ສ ຈ ວິເສໂສ.

໔໑໔. ອປິເຈຕ຺ຖ ‘‘ວິຎ຺ຎູ ປຏິພລາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ອປ຺ປຏິພລາ ອນາປຕ຺ຕິວຕ຺ຖຸກາຕິ ເອເກ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸກຕ຺ຕາ. ‘‘ຠິກ຺ຂຸ ສໍວິທຫຕິ, ມາຕຸຄາໂມ ນ ສໍວິທຫຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ.

ສໍວິຘານສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ອຣິຏ຺ຐສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໑໗. ຄຫຏ຺ຐສ຺ສາປິ ຠິກ຺ຂຸນີທູສກກມ຺ມໍ ໂມກ຺ຂນ຺ຕຣາຍິກເມວ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ປພ຺ພຊ຺ຊາປິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາ. ວິປາກນ຺ຕຣາຍິກາ ອເຫຕຸກຕ຺ຕາ. ປຸພ຺ເພ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ອາປນ຺ນາ ສມ຺ມຸຏ຺ຐາ ສຸທ຺ຘສຎ຺ຎິໂນ ອນ຺ຕຣາຍິກາ ເອວ. ເສສາຕິ ຊາຕິກາ. ຣເສນາຕິ ຠາເວນ. ອຘິກຸຏ຺ຏນຏ຺ເຐນາຕິ ອຘິກຣຓໍ ກຕ຺ວາ ກຸຏ຺ຏນຏ຺ເຐນ ຉິນ຺ທນຏ຺ເຐນ. ອສິສູນູປມາ ກຸສລຘມ຺ມຈ຺ເຉທນຏ຺ເຐນ. ສຕ຺ຕິສູລູປມາ ຈິຕ຺ຕວິຕຸທນຏ຺ເຐນາຕິ ໂປຣາຓາ. ອນາປຕ຺ຕິປາຬິຍໍ ‘‘ອາທິກມ຺ມິກສ຺ສາ’’ຕິ ມຸຂາຣຸຬ຺ຫວເສນ ລິຂິຕໍ.

ອຣິຏ຺ຐສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕສມ຺ໂຠຄສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໒໕. ‘‘ຕໍ ທິຏ຺ຐິໍ ອປ຺ປຏິນິສ຺ສຏ຺ເຐນາຕິ ອິມິນາ ລທ຺ຘິນານາສໍວາສກຕໍ ທີເປຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕິຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວິປາກາພ຺ຍາກຕຈິຕ຺ເຕນ ສຫວາເສຍ຺ຍໍ ກປ຺ເປຍ຺ຍາຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຎ຺ຎຖາ ສຈິຕ຺ຕກຕ຺ຕາ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ກິຣິຍາພ຺ຍາກຕໍ ສນ຺ຘາຍ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕສມ຺ໂຠຄສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ກຓ຺ຏກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໒໘. ຍຕ຺ຖ ເຕ ນ ປສ຺ສາມາຕິ ເຕຕິ ຕໍ. ອຖ ວາ ຕວ ຣູປາທິໍ ນ ປສ຺ສາມ. ອຍໍ ສມຓຸທ຺ເທໂສ ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕິ. ‘‘ສເຈ ຕໍ ທິຏ຺ຐິໍ ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊຕິ, ສງ຺ຆສ຺ສ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ສງ຺ຆານຸມຕິຍາ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ໂພ’’ຕິ ໂປຣາຓຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ, ທຓ຺ຑກມ຺ມນາສນາ ຫິ ອິຘາຘິປ຺ເປຕາ. ຍທິ ໂສ ປາຣາຊິໂກ, ລິງ຺ຄນາສນາ ນາມ ສິຍາ. ເຕ ປຏິເສວໂຕ ນາລໍ ອນ຺ຕຣາຍາຍາຕິ ຈ ທິຏ຺ຐິ ສຕ຺ຖຣິ ອສຕ຺ຖາທິທິຏ຺ຐິ ນ ໂຫຕິ. ສເຈ ສາ ຍສ຺ສ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ໂສ ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມິມ຺ປິ ເອວເມວ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ ສໍວເຣ ອຕິຏ຺ຐນ຺ໂຕ ລິງ຺ຄນາສນາເຍວ ນາເສຕພ຺ໂພຕິ ອາຈຣິຍສ຺ສ ຕກ຺ໂກ.

ກຓ຺ຏກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສມຕ຺ໂຕ ວຓ຺ຓນາກ຺ກເມນ ສປ຺ປາຓກວຄ຺ໂຄ ສຕ຺ຕໂມ.

໘. ສຫຘມ຺ມິກວຄ຺ໂຄ

໑. ສຫຘມ຺ມິກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໓໔. ສຫຘມ຺ມິກສິກ຺ຂາປທໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

໒. ວິເລຂນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໓໘. ອາປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ສຕິສມ຺ໂມສາຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ-ສທ຺ໂທ ກຕ຺ຕພ຺ພຎ຺ຈ ນ ກໂຣຕີຕິ ທີເປຕິ, ນ ຈຕ຺ຕາຣິ ເອວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຣຏ຺ເຐກເທໂສ ຊນປໂທ. ພຸທ຺ຘກາເລ ອຣິຏ຺ຐກຓ຺ຏກາ ສາສນປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ. ‘‘ນາລໍ ອນ຺ຕຣາຍາຍາ’’ຕິ ວຈເນນ ຫິ ເຕ ຠຄວໂຕ ອສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ທີເປນ຺ຕິ. ປຣິນິພ຺ພຸເຕ ຠຄວຕິ ທສວຕ຺ຖຸທີປກາ ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກາ. ເຕ ຫິ ວິນຍສາສນປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ. ປຣູປຫາຣາທິວາທາ ປນ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາຠິຘມ຺ມປ຺ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ. ເກ ປນ ເຕ? ເອກຈ຺ເຈ ມຫາສງ຺ຆິກາທໂຍ, ນ ສພ຺ເພຕິ ທີປນຕ຺ຖໍ ‘‘ປຣູປຫາຣາ…ເປ… ວາທາ’’ຕິ ວິເສສນວຈນມາຫ. ຕຕ຺ຖ ເຍ ກຸຫກາ ປາປິຈ຺ຉກາ ອຠູຕໍ ອຸລ຺ລປິຕ຺ວາ ປຏິລທ຺ຘວຣໂຠຊນານິ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ມຸຏ຺ຐສ຺ສຕີ ນິທ຺ທໍ ໂອກ຺ກມິຕ຺ວາ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິໍ ປຕ຺ຕາ, ອຎ຺ເຎຫິ ຕໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຖິ ອຣຫໂຕ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ມາຣກາຍິກາ ອຸປສໍຫຣນ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຊນໍ ວຎ຺ເຈນ຺ຕິ. ເຍ ຈ ສມ຺ມາປຏິປນ຺ນາ ອກຸຫກາ, ເຕປິ ຕໍ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ເກຈິ ຕໍທິຏ຺ຐິກາ ໂຫນ຺ຕິ ອຘິມານິໂນ ຈ. ອຕ຺ຕໂນ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາປິ ນາຘິມຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ອນຘິຄເຕ ອຘິກຕສຎ຺ຎິໂນວ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຖາ ອຕ຺ຖິ ອຣຫໂຕ ອຎ຺ຎາຓກງ຺ຂາວິຕຣຓາ ນາມໂຄຕ຺ຕາທີສຸ ວິຍ ສຈ຺ເຈສຸ ປຣວິຕຣຓາ ປເຣຫິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ ນາມານີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ວິນຍຘໂຣ ‘‘ອຏ຺ຐານເມຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນວກາໂສ, ຍໍ ອຣຫໂຕ ອສຸຈິ ມຸຈ຺ເຈຍ຺ຍ (ກຖາ. ໓໑໓; ມຫາວ. ໓໕໓). ທິຏ຺ຐຘມ຺ມາ…ເປ… ອປຣປ຺ປຈ຺ຈຍາ ສຕ຺ຖຸສາສເນ’’ຕິອາທີນິ (ມຫາວ. ໓໐) ສຸຕ຺ຕປທານິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ເຕ ສາສນປຈ຺ຈຕ຺ຖິເກສຸ ນິຄ຺ຄຫິຕໍ ນິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິຕເຣ ‘‘ປຣິຍຕ຺ຕິ ມູລ’’ນ຺ຕິ ວາທິໂນ. ‘‘ປາຕິໂມກ຺ເຂ ອຸທ຺ທິສ຺ສມາເນ’’ຕິ ນິທານວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາຄຕສ຺ສ ວິຠງ຺ຄປທານິ ສິທ຺ຘານິ. ສິທ຺ເຘເຍວ ກິໍ ອິມສ຺ສ ອງ຺ຄານິ? ຄຣຫິຕຸກາມຕາ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ສິກ຺ຂາປທວິວຓ຺ຓນຎ຺ຈາຕິ.

ວິເລຂນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ໂມຫນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໔໔. ໂມຫນສິກ຺ຂາປທໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

໔. ປຫາຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໕໒. ຣຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕຕິ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄນ. ວິເຫເຐຕຸກາມໍ ປນ ທິສ຺ວາ ‘‘ສເຈ ອຫໍ ອິມໍ ມາເຣມິ, ນຕ຺ຖິ ເມ ໂມກ຺ໂຂ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ກຸປິໂຕ ສຕ຺ຕສຎ຺ຎໍ ປຸເຣກ຺ຂຕ຺ວາ ປຫາຣໍ ເທຕິ, ຕສ຺ສ ຍຖາວຕ຺ຖຸກເມວ.

ປຫາຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ຕລສຕ຺ຕິກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໕໖. ‘‘ກາຍໍ ວາ ກາຍປຏິພທ຺ຘໍ ວາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໔໕໖) ວຈນໂຕ ກາຍາທີສຸ ຍໍ ອຸຈ຺ຈາເຣຕິ, ຕໍ ຕລໍ ນາມ. ຕລເມວ ຕລສຕ຺ຕິກໍ. ໂປຖນສມຕ຺ຖຏ຺ເຐນ ສຕ຺ຕິກນ຺ຕິ ເອເກ. ຕໍ ‘‘ອຸປ຺ປລປຕ຺ຕມ຺ປີ’’ຕິ ອິມິນາ ນິຍເມຕິ. ເອວໍ ກຸປິຕາ ຫິ ໂກປວເສນ ໂປຖນາສມຕ຺ຖຕໍ ອວິຈາເຣຕ຺ວາ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຫຕ຺ຖຄຕໍ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ຕິ, ສຸຂສມ຺ຜສ຺ສມ຺ປິ ໂຫຕຸ, ປາຈິຕ຺ຕິຍເມວ. ຍສ຺ມາ ປຫຣິຕຸກາມຕາຍ ປຫເຏ ປຸຣິເມນ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ເກວລໍ ອຸຈ຺ຈາເຣຕຸກາມຕາຍ ອຸຄ຺ຄິຣຓມຕ຺ເຕ ກເຕ ອິມິນາ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ອິມິນາ ປນ ວິຣຊ຺ຌິຕ຺ວາ ປຫາໂຣ ທິນ຺ໂນ, ຕສ຺ມາ ນ ປຫຣິຕຸກາມຕາຍ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ ທຸກ຺ກຏໍ. ກິມິທໍ ທຸກ຺ກຏໍ ປຫາຣປຈ຺ຈຍາ, ອຸທາຫຸ ອຸຄ຺ຄິຣຓປຈ຺ຈຍາຕິ? ປຫາຣປຈ຺ຈຍາ ເອວ ທຸກ຺ກຏໍ. ປຸຣິມໍ ອຸຄ຺ຄິຣຓປຈ຺ຈຍາ ປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ສທຸກ຺ກຏໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ປຸຣິມຎ຺ຫິ ອຸຄ຺ຄິຣຓໍ, ປຈ຺ຉາ ປຫາໂຣ. ນ ຈ ປຈ຺ຉິມປຫາຣໍ ນິສ຺ສາຍ ປຸຣິມໍ ອຸຄ຺ຄິຣຓໍ ອນາປຕ຺ຕິວຕ຺ຖຸກໍ ຠວິຕຸມຣຫຕີຕິ ໂນ ຕກ຺ໂກຕິ ອາຈຣິໂຍ. ‘‘ເຕນ ປຫາເຣນ ຫຕ຺ຖາທີສຸ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຠິຊ຺ຊຕິ, ທຸກ຺ກຏເມວາ’’ຕິ ອິມິນາປິ ປຫາຣປຈ຺ຈຍາ ທຸກ຺ກຏໍ. ອຸຄ຺ຄິຣຓໍ ຍຖາວຕ຺ຖຸກເມວາຕິ ສິທ຺ຘໍ, ສຸຏ຺ຐຸ ວີມໍສິຕພ຺ພໍ. ‘‘ຕິຣຈ຺ຉານາທີນໍ ອສຸຈິກຣຓາທີນິ ທິສ຺ວາ ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາປິ ອຸຄ຺ຄິຣນ຺ຕສ຺ສ ໂມກ຺ຂາຘິປ຺ປາໂຍ ເອວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ຕລສຕ຺ຕິກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ອມູລກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໖໒. ອຸປສມ຺ປນ຺ເນ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສຎ຺ຎີ ອມູລເກນ ສງ຺ຆາທິເສເສນາຕິ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິກາຍສໍສຄ຺ຄາທິນາ ສງ຺ຆາທິເສສາປຕ຺ຕິຍາ ວຕ຺ຖຸນາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ສງ຺ຆາທິເສສາປຕ຺ຕິ ນາມ ອຕ຺ຖິ.

ອມູລກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ສຎ຺ຈິຈ຺ຈສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໖໘. ອູນວີສຕິວສ຺ໂສ ມຎ຺ເຎຕິ ເອຕ຺ຖ ສຍໍ ສຎ຺ຎາຍ ຕຖາ ອມຎ຺ຎນ຺ໂຕ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈຸປ຺ປາທນຕ຺ຖໍ ‘‘ມຎ຺ເຎ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ກິໍ ມຸສາວາເທນ ກາເຣຕພ຺ໂພຕິ? ນ ສິຍາ ອງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ນ ຈ ເກວລໍ ‘‘ມຎ຺ເຎ’’ຕິ ອິມິນາ ນິຍມໂຕ ອງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ. ປຣມຕ຺ຖວິຫິຕໍ ກຕ຺ຖຈິ ໂຫຕິ. ‘‘ອຸທກໍ ມຎ຺ເຎ ອາທິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິມ຺ຫິ ປໂຣ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ອຸປ຺ປາເທຕຸ ວາ, ມາ ວາ, ຕໍ ອປ຺ປມາຓນ຺ຕິ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ສຎ຺ຈິຈ຺ຈສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ‘‘ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈຸປ຺ປາທນ’’ນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ອຘິປ຺ປາຍວເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ.

ສຎ຺ຈິຈ຺ຈສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ອຸປສ຺ສຸຕິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໗໓. ອິເມສໍ ສຸຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ວຈນ’’ນ຺ຕິ ປາຐເສໂສ. ເອກປຣິຈ຺ເຉທານີຕິ ສິຍາ ກິຣິຍາ ສິຍາ ອກິຣິຍາຕິ ອິມິນາ ນເຍນ ເອກປຣິຈ຺ເຉທານິ. ເອຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ອຎ຺ຎວາທກປຈ຺ຈຍາປຕ຺ຕິ ກິຣິຍາ ຈ ວິເຫສກປຈ຺ຈຍາປຕ຺ຕິ ອກິຣິຍາ ຈ, ຕທຸຠຍໍ ປນ ເອກສິກ຺ຂາປທນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ຕໍ ອຎ຺ຎວາທກສງ຺ຂາຕໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ສິຍາ ກິຣິຍາ ປຐມສ຺ສ ວເສນ, ສິຍາ ອກິຣິຍາ ທຸຕິຍສ຺ສ ວເສນາຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ.

ອຸປສ຺ສຸຕິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ກມ຺ມປຏິພາຫນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໗໔. ‘‘ຘມ຺ມິການໍ ກມ຺ມານ’’ນ຺ຕິ (ປາຈິ. ໔໗໕) ວຈນໂຕ ເອກຈ຺ເຈ ຠິກ຺ຂູ ຘມ຺ມິການໍ ກມ຺ມານໍ ‘‘ຉນ຺ທໍ ທມ຺ມີ’’ຕິ ຉນ຺ທໍ ເທນ຺ຕິ, ຕໍ ເຕສໍ ມຕິມຕ຺ຕເມວ, ນ ປຏິປຕ຺ຕິ. ອຘມ຺ມໍ ນິສ຺ສາຍ ຂິຍ຺ຍຕິ, ຕໍ ວາ ອຸກ຺ໂກເຏຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ ເນວ ໂຫຕີຕິ? ນ, ຕຖາ ຉນ຺ທທານກາເລ ອກຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ອຘມ຺ມກມ຺ມຂິຍ຺ຍນາທິປຈ຺ຈຍາ ອນາປຕ຺ຕິວາເຣ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອຘມ຺ເມນ ວາ ວຄ຺ເຄນ ວາ ນ ກມ຺ມາຣຫສ຺ສ ວາ ກມ຺ມກຣຓປຈ຺ຈຍາ ອາປຕ຺ຕິໂມກ຺ຂກຣຓໂຕ ອວິເສສເມວ ຕຖາວຈນນ຺ຕິ ເຈ? ນ, ຉນ຺ທທານກາເລ ອຘມ຺ມກມ຺ມກຣຓານຸມຕິຍາ ອຠາວໂຕ, ກາຣກສ຺ເສວ ວຊ຺ຊປ຺ປສງ຺ຄໂຕ ຈ. ຄຓສ຺ສ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ເຈ? ປາຣິສຸທ຺ຘິຉນ຺ທທາຍກາວ ເຕ, ນ ຄໂຓ ອກມ຺ມປ຺ປຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ປຣິວາເຣປິ (ປຣິ. ໔໘໒ ອາທໂຍ) ກມ຺ມວຄ຺ເຄ ກມ຺ມປ຺ປຕ຺ຕຉນ຺ທທາຍກາ ວິສຸໍ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຖາປິ ອຘມ຺ມກມ຺ມສ຺ສ ຉນ຺ໂທ ນ ທາຕພ຺ໂພ ເທນ຺ເຕ ອກປ຺ປິຍານຸມຕິທຸກ຺ກຏໂຕ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ໂຍຊນທຸກ຺ກຏໂຕ ນ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ ໂນ ຕກ຺ໂກຕິ ອາຈຣິໂຍ.

ກມ຺ມປຏິພາຫນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ຉນ຺ທໍອທຕ຺ວາຄມນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໘໑. ສນ຺ນິປາຕໍ ອນາຄນ຺ຕ຺ວາ ເຈ ຉນ຺ທໍ ນ ເທຕິ, ອນາປຕ຺ຕີຕິ ເອເກ. ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ເອເກ ຘມ຺ມກມ຺ມນ຺ຕຣາຍກຣຓາຘິປ຺ປາຍຕ຺ຕາ. ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ຉນ຺ທໍ ທາຕຸໍ ລຠຕີຕິ ເກຈິ. ທິນ຺ນຉນ຺ເທ ສງ຺ຆມຊ຺ຌໍ ປວິສິຕ຺ວາ ປຸນ ຄເຕປິ ຉນ຺ໂທ ນ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ເຠຍ຺ຍາຕິ ເຈ? ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ. ກສ຺ມາ? ‘‘ອຫຕ຺ຖປາໂສ ຉນ຺ທາຣໂຫ’’ຕິອາທີຫິ ວິຣຸຊ຺ຌນໂຕ. ປາຬິຍໍ ປນ ທາຕຸກາມຕາຍ ຫຕ຺ຖປາສໍ ອຕິກ຺ກມນ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເກຈິ.

ຉນ຺ທໍອທຕ຺ວາຄມນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໑. ທຸພ຺ພລສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໘໔-໕. ອທາສີຕິ ອປໂລເກຕ຺ວາ ອທາສິ. ຠິກ຺ຂູຕິ ເອຕ຺ຖ ເຕ ຉພ຺ພຄ຺ຄິຍາ ອຕ຺ຕານໍ ປຣິວຊ຺ຊຍິຕ຺ວາ ‘‘ສງ຺ໂຆ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ອາຫໍສຸ. ປຣິຓາເມນ຺ຕີຕິ ເນນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ລາໂຠຕິ ປທຸທ຺ຘາຣກຣຓໍ ອິຘ ອນຘິປ຺ເປຕສ຺ສປິ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣວເສນ ລາຠທີປນຕ຺ຖໍ. ຈີວຣເມວ ຫິ ອິຘາຘິປ຺ເປຕໍ, ເຕເນວ ‘‘ອຎ຺ຎໍ ປຣິກ຺ຂາຣໍ ທິນ຺ນໍ ຂີຍຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທິນ຺ນນ຺ຕິ ຈ ປຣິກ຺ຂາຣນ຺ຕິ ຈ ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນໍ.

ທຸພ຺ພລສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໒. ປຣິຓາມນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໙໑. ຎາຕກມ຺ປິ ປຣສ຺ສ ທາຕຸກາມໍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ທາເປຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ເອວ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ທາຕຸກາມໍ ຍຖາສຸຂໍ ວິຈາເຣຕຸໍ ລຠຕິ.

ປຣິຓາມນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສມຕ຺ໂຕ ວຓ຺ຓນາກ຺ກເມນ ສຫຘມ຺ມິກວຄ຺ໂຄ ອຏ຺ຐໂມ.

໙. ຣຕນວຄ຺ໂຄ

໑. ອນ຺ເຕປຸຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໔໙໔-໗. ຍຖາ ຠຄວນ຺ຕໍ ປຍິຣຸປາສຕິ, ເອວມາກາເຣນ ນາຣຫຕາຍໍ ປຸຣິໂສ ປາໂປ ໂຫຕຸໍ, ນ ໂຫຕິ ປາໂປຕິ ອຕ຺ໂຖ, ກາຣຓຕ຺ຖໍ ວາ. ຕນ຺ຕິ ນິປາຕມຕ຺ຕໍ, ຍໂຕຕິ ວາ ອຕ຺ໂຖ. ຫຕ຺ຖິສມ຺ມທ຺ທນ຺ຕິ ສງ຺ຆາຏສມ຺ມທ຺ໂທ, ອກ຺ກມນໍ ຈຸຓ຺ຓຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໔໙໘. ຣຕນໍ ນາມ ອຄ຺ຄມເຫສີ, ຕຖາປິ ອິຘ ອຎ຺ຎາປິ ເທວິໂຄຕ຺ຕາ ນ ຣກ຺ຂຕິ, ອນາປຕ຺ຕິວາເຣ ‘‘ນ ມເຫສີ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຈນາຠາວໂຕ. ສເຈ ຂຕ຺ຕິໂຍວ ໂຫຕິ, ນາຠິສິຕ຺ໂຕ. ອຠິສິຕ຺ໂຕເຍວ ໂຫຕິ, ນ ຂຕ຺ຕິໂຍ ຣກ຺ຂຕີຕິ ອາຈຣິໂຍ. ອນາປຕ຺ຕິວາເຣ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ ອງ຺ຄຠາເວນ ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຠິສິຕ຺ຕຠາໂວວປມາຓໍ. ເສສໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉໂທຕິ ເອເກ.

໕໐໐-໕໐໑. ‘‘ນ ສຍນິຆເຣ ສຍນິຆຣສຎ຺ຎີ’’ຕິ ຕິກຈ຺ເຉໂທປິ ເອຕ຺ຖ ລພ຺ຠຕິ. ນ ສຍນິຆຣໍ ນາມ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕຣຸກ຺ຂມູລາທິ.

ອນ຺ເຕປຸຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ຣຕນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໐໔. ‘‘ອຘິວາເສນ຺ຕຸ ຄຫປຕິໂນ ຠຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຈ ‘‘ເມ ຄຫປຕິໂນ’’ຕິ ຈ ອຕ຺ຖິ.

໕໐໖. ກຸຣຸນ຺ທິວຈເນນ ຆເຣປິ ຍທິ ຠິກ຺ຂູ ອາສງ຺ກນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ຐຕ຺ວາ ອາຈິກ຺ຂິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປຕິຣູປາຕິ ‘‘ຣຕນສມ຺ມເຕ ປໍສຸກູລຄ຺ຄຫຓໍ ວາ ຣຕເນ ນິຣຸສ຺ສຸກ຺ກຄມນໍ ວາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ‘‘ຕາວກາລິກວເສນປິ ອນາມາສໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫິຕຸໍ ນ ລຠຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ສມາທເປຕ຺ວາຕິ ຍາຈິຕ຺ວາ ‘‘ອຸທ຺ທິສ຺ສ ອຣິຍາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ, ເອສາ ອຣິຍານ ຍາຈນາ’’ຕິ (ຊາ. ໑.໗.໕໙) ວຸຕ຺ຕນເຍນ.

ຣຕນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ວິກາລຄາມປ຺ປວິສນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໑໑-໒. ອຫິນາ ຑຏ຺ຐວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ສນ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອນາປຸຈ຺ຉາ ຄໂຕ, ຕສ຺ສ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ອຸທປາທິ. ອທິນ຺ນາທາເນ ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ຄາໂມ ຄາມູປຈາໂຣຕິ ອິທໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ວິກາລຄາມປ຺ປວິສນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ສູຈິຆຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໑໗. ຕນ຺ຕິ ເຠທນກໍ. ອສ຺ສາຕິ ປາຈິຕ຺ຕິຍສ຺ສ ປຐມໍ ເຠທນກໍ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ເທເສຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ເອສ ນໂຍ ອິຕເຣສຸປິ.

໕໒໐. ວາສິຊເຏຕິ ວາສິທຓ຺ຑເກ.

ສູຈິຆຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ມຎ຺ຈສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໒໑-໒. ‘‘ອຸຈ຺ເຈ ມຎ຺ເຈ’’ຕິ ຈ ‘‘ອຸຈ຺ຈາ ມຎ຺ເຈ’’ຕິ ຈ ກຕ຺ຖຈິ. ອາຍໂຕຕິ ວິຕ຺ຖໂຕ. ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລປາທກນ຺ຕິ ຠາວນປຸໍສກໍ, ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລປ຺ປມາຓໍ ປາທກໍ ວາ.

ມຎ຺ຈສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ຕູໂລນທ຺ຘສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໒໘. ໂປຏກິຕູລນ຺ຕິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຕິຓຕູລໍ. ປຏິລາເຠນ ອຸທ຺ທາເລຕ຺ວາ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ເທເສຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ປຏິລາຠມຕ຺ເຕເນວ ປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ, ປຣິໂຠເຄເຍວ ປນ ອາປຕ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ, ‘‘ອຎ຺ເຎນ ກຕໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ວຈນໍ ເອຕ຺ຖ ສາຘກໍ.

ຕູໂລນທ຺ຘສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ນິສີທນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໓໑. ກິຎ຺ຈາປິ ນິສີທນສ຺ສ ຊາຕິ ນ ທິສ຺ສຕິ ເອຕ຺ຖ, ຕຖາປິ ຈີວຣກ຺ຂນ຺ຘເກ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ, ‘‘ນວ ຈີວຣານິ ອຘິຏ຺ຐາຕພ຺ພານີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ ປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ ຈີວຣຊາຕິເຍວສ຺ສ ຊາຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ‘‘ສນ຺ຖຕສທິສໍ ສນ຺ຖຣິຕ຺ວາຕິ ສທສ’’ນ຺ຕິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນິສີທນສນ຺ຖຕຕ຺ຕາ ອຸປເມຕິ. ລາເຠ ສທສໍ, ອລາເຠ ອທສມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອເກ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ນິສີທນໍ ນາມ ສທສໍ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ຕສ຺ສ ສຓ຺ຐານນິຍມນໂຕ.

ນິສີທນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ກຓ຺ຑຸປຏິຈ຺ຉາທິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໓໙. ຍທິ ກຓ຺ຑຸປຏິຈ຺ຉາທິ ນາມ ອໂຘນາຠິ ອຸພ຺ຠຊາຓຸມຓ຺ຑລາ ອຸປ຺ປນ຺ນກຓ຺ຑຸປີຬກາທິປຏິຈ຺ຉາທິກາ ອຘິປ຺ເປຕາ, ຕສ຺ສ ສຸຄຕສ຺ສ ສຸຄຕວິທຕ຺ຖິຍາ ທີຆໂສ ຈຕສ຺ໂສ ວິທຕ຺ຖິໂຍ ຕິຣິຍໍ ທ຺ເວຕິ ອິທມ຺ປິ ອຕິມຫນ຺ຕໍ ປມາຓໍ ທິສ຺ສຕິ. ສພ຺ໂພ ຫິ ປຸຣິໂສ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ວິທຕ຺ຖິຍາ ສຕ຺ຕວິທຕ຺ຖິໂກ ໂຫຕິ, ສຸຄຕສ຺ສ ຈ ເອກາວິທຕ຺ຖິ ມຊ຺ຌິມສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ຕິສ຺ໂສ ວິທຕ຺ຖິໂຍ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ກຓ຺ຑຸປຏິຈ຺ຉາທິ ປກຕິປຸຣິສສ຺ສ ປມາຓໍ ອາປຊ຺ຊຕິ ຕິຣິຍໍ, ທີຆໂສ ປນ ທິຄຸຓໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ. ອາປຊ຺ຊຕຸ, ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉໂທ ຕສ຺ສາ, ເຈ ອິຈ຺ຉຕິ, ສພ຺ພມ຺ປິ ສຣີຣໍ ປຏິຈ຺ຉາເທສ຺ສຕິ, ສພ຺ພສຣີຣຄຕສງ຺ຆາຏິ ວິຍ ພຫຸຄຸຓໍ ກຕ຺ວາ ນິວາເສຕຸກາໂມ ນິວາເສສ຺ສຕີຕິ ອຍໍ ຠຄວໂຕ ອຘິປ຺ປາໂຍ ສິຍາ.

ກຓ຺ຑຸປຏິຈ຺ຉາທິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ວສ຺ສິກສາຏິກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໔໒. ວສ຺ສິກສາຏິກາປິ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຏິຈ຺ເຉທວເສນ ອນຸຎ຺ຎາຕາ. ວສ຺ສກາເລ ເກຈິ ສງ຺ຆາຏິປຣິໂຠເຄເນວ ປຣິຠຸຎ຺ຊິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອຍໍ ຠຄວໂຕ ອຘິປ຺ປາໂຍ ສິຍາ. ກິຎ຺ຈາປິ ອິມິນາ ຕກ຺ເກນ ອນຸຎ຺ຎາຕາ, ‘‘ອປ຺ປມາຓິກາໂຍ ກຓ຺ຑຸປຏິຈ຺ຉາທິໂຍ ຘາເຣນ຺ຕິ, ວສ຺ສິກສາຏິກາໂຍ ຘາເຣນ຺ຕີ’’ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປນ ອຎ຺ຎຖາ ປຸຓ຺ຓປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ອຘິກປ຺ປມາຓາໂຍ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຘາເຣສຸນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ເອຕປຣມຕາ ຕາສໍ ອນຸຎ຺ຎາຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອເສວ ນໂຍ ທສເມປິ.

ວສ຺ສິກສາຏິກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ນນ຺ທຕ຺ເຖຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໕໑. ຕຕ຺ຖ ຠິສິໍ ວາ ພິພ຺ໂພຫນໍ ວາ ກໂຣຕີຕິ ທີຆໂສ ພຫູນໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສາຘາຣຓຕ຺ຖໍ ກໂຣຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

ນນ຺ທຕ຺ເຖຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສມຕ຺ໂຕ ວຓ຺ຓນາກ຺ກເມນ ຣຕນວຄ຺ໂຄ ນວໂມ.

ປາຈິຕ຺ຕິຍກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ປາຏິເທສນີຍກຓ຺ໂຑ

໑. ປຐມປາຏິເທສນີຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໕໓-໕. ‘‘ປຏິເທເສຕພ຺ພາກາຣທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປາຬິຍໍ ອາຄຕວເສເນວ ອາປຕ຺ຕິ ເທເສຕພ຺ພາ, ນ ອຎ຺ຎຖາ. ‘‘ອນ຺ຕຣຆເຣ ອນ຺ຕຣຆຣສຎ຺ຎີ’’ຕິອາທິນາ ຈ ‘‘ຂາທນີຍໂຠຊນີເຍ ອຂາທນີຍອໂຠຊນີຍສຎ຺ຎີ’’ຕິອາທິນາ ຈ ‘‘ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ອຠິກ຺ຂຸນິສຎ຺ຎີ’’ຕິອາທິນາ ຈ ນເຍນ ອປເຣປິ ຕໂຍ ຕິກຈ຺ເຉທາ ໂຍເຊຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕພ຺ພາ.

ປຐມປາຏິເທສນີຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ທຸຕິຍປາຏິເທສນີຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໕໕໙. ‘‘ນິມນ຺ຕິຕາ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕີຕິ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ໂຠຊນານໍ ອຎ຺ຎຕເຣນ ໂຠຊເນນ ນິມນ຺ຕິຕາ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ ກິຎ຺ຈາປິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຖ ໂຂ ອກປ຺ປິຍນິມນ຺ຕເນນ ນິມນ຺ຕິຕຕາ ເອຕ຺ຖ ນ ອງ຺ຄໍ, ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ ວາ ອິຘ ວາ ອນາປຕ຺ຕິວາເຣ ເລສາຠາວໂຕ, ຕສ຺ມາ ‘‘ນິມນ຺ຕິຕາ’’ຕິ ປທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ປຸພ຺ເພ ອາຈິຓ຺ຓວເສເນວ ວຸຕ຺ໂຕ. ອປເຣປິ ຕໂຍ ຕິກຈ຺ເຉທາ ໂຍເຊຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕພ຺ພາ ປທຠາຊເນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍຖາ ຕຖາ ຫິ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕານໍ ຕາທິສໍ ຠິກ຺ຂຸນິໍ ອວາເຣນ຺ຕານໍ ປາຏິເທສນີຍເມວ. ‘‘ເອສາ ໂວສາສຕິ ນາມ, ໂວສາສນ຺ຕີ’’ຕິ ຈ ທຸວິໂຘ ປາໂຐ. ‘‘ອຊ຺ໂຌຫາເຣ ອຊ຺ໂຌຫາເຣ’’ຕິ ວຈເນນ ປຸນ ‘‘ຄາຣຍ຺ຫໍ ອາວຸໂສ ຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ເອກວຈນໍ ວິຣຸທ຺ຘນ຺ຕິ. ປຐມໍ ອຊ຺ໂຌຫາເຣເຍວ ອາປນ຺ນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາ ອຎ຺ຎຕ຺ຣາປິ ອາຄຈ຺ຉຕິ ‘‘ອາປຊ຺ຊິມ຺ຫາ’’ຕິ ວຈນໂຕ. ເອເກນ ພຫູນມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເກຈິ, ຕໍ ນ ສຸນ຺ທຣໍ. ‘‘ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫີ’’ຕິອາທິນາ ປາເຐ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ມມ ຕກ຺ໂກ. ເອເກນ ສເຫວ ‘‘ອຫໍ ອາປຊ຺ຊິ’’ນ຺ຕິປິ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອເກນ ທ຺ວີຫິ ຕີຫິ ເທເສຕພ຺ພໂຕ, ສພ຺ເພຫິ ເອວໍ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ອາປຊ຺ຊິມ຺ຫາຕິ ສເຫວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເອເກນ ເຈ ອວາຣິໂຕ, ‘‘ອຫໍ, ອາວຸໂສ, ຄາຣຍ຺ຫໍ ຘມ຺ມໍ ອາປຊ຺ຊິ’’ນ຺ຕິປິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ.

ທຸຕິຍປາຏິເທສນີຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕໖໒-໕໗໐. ຕຕິຍຈຕຸຕ຺ຖສິກ຺ຂາປທານິ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖານິເຍວ.

ປາຏິເທສນີຍກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ເສຂິຍກຓ຺ໂຑ

໑. ປຣິມຓ຺ຑລວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໕໗໖. ‘‘ສິກ຺ຂິຕສິກ຺ເຂນາຕິ ຈຕູຫິ ມຄ຺ເຄຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລມຕ຺ຕໍ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຖເມວ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ຈຕຸຣງ຺ຄຸລມຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ອຸໂຠເປເຕ ອຏ຺ຐກຖາວາທາ ເອກປຣິຈ຺ເຉທາ, ‘‘ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍຫຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ສຸຂຸມໍ, ເອກປຕ຺ຕໍ ວາ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຎ຺ຫິ ຍຖາຐາເນນ ຕິຏ຺ຐຕິ. ທຸປຏ຺ຏໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ທ຺ວິຫຕ຺ຖປ຺ປມາຓມ຺ປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຸປຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ. ເອກປຏ຺ຏໍ, ທ຺ວິປຏ຺ຏໍ ວາ ເຫຏ຺ຐິມປຣິຈ຺ເຉເທນ ‘‘ທ຺ວິຫຕ຺ຖປ຺ປມາຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຕິຣິຍໍ ທ຺ວິຫຕ຺ໂຖປິ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ອລາເຠ ເອວ ‘‘ອລາເຠ ຕິຣິຍໍ ທ຺ວິຫຕ຺ຖປ຺ປມາຓມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອິທໍ ສພ຺ພໍ ອຘິຏ຺ຐານຸປຄໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິຣຸທ຺ຘໍ ທິສ຺ວາ ສຊ຺ເຊຕພ຺ພໍ. ໂນ ເຈ ສຊ຺ເຊຕິ, ທຸກ຺ກຏໍ. ສຈິຕ຺ຕກໍ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວິຊານນຈິຕ຺ເຕເນວ ‘‘ອນາທຣິຍໍ ປຏິຈ຺ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ນ ວຕ຺ຖຸວິຊານນຈິຕ຺ເຕນ ‘‘ອິທເມວໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ ຊານໂຕປິ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອຠາວໂຕ. ຜຸສ຺ສເທວຕ຺ເຖຣວາໂທປິ ເອເກນ ປຣິຍາເຍນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ຕຖາ ອຸປຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣວາໂທປິ. ປຎ຺ຎຕ຺ເຕປິ ສິກ຺ຂາປເທ ອປຎ຺ຎຕ຺ເຕປິ ຍໍ ປກຕິຍາ ວຊ຺ຊໍ, ຕໍ ໂລກວຊ຺ຊໍ. ອິທໍ ປນ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕເຍວ ວຊ຺ຊໍ, ນາປຎ຺ຎຕ຺ເຕ, ຕສ຺ມາ ອິຕຣໂລກວຊ຺ເຊນ ອສທິສຕ຺ຕາ ນ ໂລກວຊ຺ຊໍ. ປຓ຺ຓຕ຺ຕິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ວຊ຺ຊໂຕ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊໍ. ອນາທຣິຍຈິຕ຺ເຕເນວ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ສຈິຕ຺ຕກໍ, ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຕິເວທນຕ຺ຕາ ຕິເວທນໍ. ຍສ຺ມາ ອນາທຣິຍຈິຕ຺ຕຕາ ນາມ ເກວລໍ ອກຸສລເມວ, ຕຎ຺ຈ ປກຕິຍາ ວຊ຺ຊໍ, ຕສ຺ມາ ອິທໍ ໂລກວຊ຺ຊໍ. ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ວີຕິກ຺ກມນໍ ນາມ ໂທມນສ຺ສິກສ຺ເສວ ໂຫຕີຕິ ທຸກ຺ຂເວທນໍ. ຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘‘ປາຓາຕິປາຕາທິ ວິຍ ນິວາສນາທິໂທໂສ ໂລກຄຣຫິໂຕ ນ ໂຫຕີຕິ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊນ຺ຕິ ຜຸສ຺ສເທວຕ຺ເຖໂຣ’’ຕິ ລິຂິຕໍ.

໕໗໗. ວິຫາເຣປີຕິ ພຸທ຺ຘຸປຏ຺ຐານາທິກາເລ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປາຣຸປິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄກິຈ຺ຈວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຐມທຸຕິຍສິກ຺ຂາປເທສຸ ປຣິຬາຫາທິປຈ຺ຈຍາ ກປ຺ປຕິ, ນ ອນ຺ຕຣຆຣປຏິສໍຍຸຕ຺ເຕສຸ.

໕໘໒. ‘‘ເອກສ຺ມິໍ ປນ ຐາເນ ຐຕ຺ວາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕປິ ປຣິສ຺ສຍາຠາວໍ ໂອໂລເກຕຸໍ ລຠຕິເຍວ. ຕຖາ ຄາເມ ປູຊ’’ນ຺ຕິ ລິຂິຕໍ, ຕໍ ປນ ‘‘ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ຐຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕາທິສໍ ອນ຺ຕຣາຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ປຣິມຓ຺ຑລວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ອຸຊ຺ຊຄ຺ຆິກວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໕໘໖. ຫສນີຍສ຺ມິນ຺ຕິ ເຫຕ຺ວຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມໍ, ຫສິຕພ຺ພວຕ຺ຖຸກາຣຓາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນ຺ຕຣຆເຣ ອຸຈ຺ຈາສທ຺ເທນ ອນຸໂມທນາທິໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ ກິຣ. ຕຖາ ຫິ ມຫິນ຺ທຕ຺ເຖໂຣປິ ຫຕ຺ຖິສາລາທີສຸ ມຫາຊນສ຺ສ ກເຖສິ.

໕໙໑. ເກຈິ ຠິກ຺ຂູ ‘‘ປຣິກ຺ຂາຣຏ຺ຐປນມຕ຺ເຕນ ວາສູປຄໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ເຕສໍ ມຕິມຕ຺ຕເມວ. ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ເຈ ວາສູປຄາ ໂຫນ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂຸນຸປສ຺ສໂຍວ ກປ຺ປິຍຠູມິ. ‘‘ຍຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ເອກຣຕ຺ຕມ຺ປິ ວສນ຺ຕິ, ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸນຸປສ຺ສໂຍ’’ຕິ (ປາຈິ. ໑໖໑) ວຈນໂຕ ຕາສໍ ສມີປໍ ວາ ຕາຫິ ຄຫິຕວາສາຄາຣໍ ວາ ‘‘ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ຄຈ຺ຉໂຕ ຍຖາສຸຂໍ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ນ ຫິ ຕາວຕາ ຕໍ ຆຣໍ ອນ຺ຕຣຆຣສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ໂນ ຕກ຺ໂກຕິ ອາຈຣິໂຍ.

ອຸຊ຺ຊຄ຺ຆິກວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ຂມ຺ຠກຕວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໖໐໔. ສູໂປ ປຕ຺ຕປ຺ປມາຓວຓ຺ຓນາຍໍ ວຸຕ຺ຕາກາໂຣ. ໂອໂລຓີ ວຸຈ຺ຈຕິ ກຸຘິຕໍ, ໂຄຣສໂຕ ປູຣາ ຖູປິໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໖໐໕. ເຫຏ຺ຐາ ໂອໂຣຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ໂອໂຣຫນປ຺ປມາເຓ ສຕິ ເອກເທເສ ຖູປີກເຕປິ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ປຕ຺ຕສ຺ສ ປນ ເຫຏ຺ຐາ ຈ ອຸປຣິ ຈ ປທຸມິນິປຓ຺ຓາທີຫິ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ໂອທຫນ຺ຕິຍາ ລທ຺ຘໍ ນາມ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ‘‘ຍສ຺ມາ ‘ສມຕິຕ຺ຕິໂກ ປິຓ຺ຑປາໂຕ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ໂພ’ຕິ ວຈນໍ ປິຓ຺ຑປາໂຕ ສມປຸຓ຺ໂຓ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ທີເປຕິ, ຕສ຺ມາ ອຕ຺ຕໂນ ຫຕ຺ຖຄເຕ ປຕ຺ເຕ ປິຓ຺ຑປາໂຕ ທິຍ຺ຍມາໂນ ຖູປີກໂຕປິ ເຈ ໂຫຕິ, ວຏ຺ຏຕີຕິ ທີເປຕິ. ‘ຖູປີກຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’ຕິ ຫິ ວຈນໍ ປຐມໍ ຖູປີກຕໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ປຈ຺ຉາ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫໂຕ, ອາປຕ຺ຕີຕິ ທີເປຕິ. ປຕ຺ເຕນ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫໂຕ ເຈປິ ຖູປີກຕໍ ໂຫຕິ, ວຏ຺ຏຕິ ອຖູປີກຕສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ປໂຍໂຄ ປນ ນຕ຺ຖິ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ປຸພ຺ພເທສາ’’ຕິ ຈ ‘‘ສມຕິຕ຺ຕິກນ຺ຕິ ວາ ຠາວນປຸໍສກ’’ນ຺ຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ວິຈາເຣຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ຂມ຺ຠກຕວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ສກ຺ກຈ຺ຈວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໖໐໙. ສູໂປທນວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສິກ຺ຂາປເທ ‘‘ສູໂປ ນາມ ທ຺ເວ ສູປາ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ ສູປຄ຺ຄຫເຓນ ປຓີຕໂຠຊເນຫິ ອວເສສານໍ ສພ຺ພໂຠຊນານໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫນຕ຺ຖໍ. ອນາປຕ຺ຕິວາເຣ ຈສ຺ສ ‘‘ຎາຕການໍ ປວາຣິຕານໍ ອຎ຺ຎສ຺ສຕ຺ຖາຍ ອຕ຺ຕໂນ ຘເນນາ’’ຕິ ອິທໍ ອຘິກໍ. ກຕ຺ຖຈິ ໂປຕ຺ຖເກ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ອສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ອສຕິຍາ ອຊານນ຺ຕສ຺ສ ຄິລານສ຺ສ ອາປທາສູ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ນ, ‘‘ສມສູປກໍ ປິຓ຺ຑປາຕໍ ຠຸຎ຺ຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິວາເຣ ‘‘ອຎ຺ຎສ຺ສຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ກຕ຺ຖຈິ ລິຂິຕໍ, ຕຎ຺ຈ ປມາທວເສນ ລິຂິຕໍ. ‘‘ມຸເຂ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຸນ ວິປ຺ປຏິສາຣີ ຫຸຕ຺ວາ ໂອຄິລິຕຸກາມສ຺ສປິ ສຫສາ ເຈ ປວິສຕິ, ເອຕ຺ຖ ‘ອສຎ຺ຈິຈ຺ຈາ’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວິຎ຺ຎຕ຺ຕມ຺ປິ ອວິຎ຺ຎຕ຺ຕມ຺ປິ ເອກສ຺ມິໍ ຐາເນ ຐິຕໍ ສຫສາ ອນຸປຘາເຣຕ຺ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ‘ອສຕິຍາ’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ລິຂິຕໍ, ອນາປຕ຺ຕິວາເຣ ເອກຈ຺ເຈສຸ ໂປຕ຺ຖເກສຸ ‘‘ຣສຣເສຕິ ລິຂິຕໍ, ຕໍ ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສກ຺ກຈ຺ຈວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ກພຬວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໖໑໘. ‘‘ສພ຺ພໍ ຫຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ເອກເທສໍ ມຸເຂ ປກ຺ຂິປນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ເອກຈ຺ເຈ. ‘‘ສພ຺ພນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ເອກເທສມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ຍຸຕ຺ຕໍ ອນາປຕ຺ຕິວາເຣ ອວິເສສິຕຕ຺ຕາ.

໖໒໔. ສິຕ຺ຖາວກາຣເກ ‘‘ກຈວຣໍ ຉຑ຺ເຑນ຺ຕໍ ສິຕ຺ຖໍ ຉຑ຺ຑິຍ຺ຍຕີ’’ຕິ ຈ ‘‘ກຈວຣໍ ຉຑ຺ເຑນ຺ໂຕ’’ຕິ ຈ ປາໂຐ.

ກພຬວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ສຸຣຸສຸຣຸວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໖໒໗. ‘‘ສຸຣຸສຸຣຸ’’ນ຺ຕິ ຈ ‘‘ສຸໂຣສຸໂຣ’’ຕິ ຈ ປາໂຐ. ສີຕີກໂຕຕິ ສີຕງ຺ໂກ. ‘‘ສິລກພຸທ຺ໂຘຕິ ອຣິຍານໍ ປຣິຫາສວຈນເມເວຕ’’ນ຺ຕິ ລິຂິຕໍ.

໖໓໑. ປຏິກ຺ກູລວເສນາຕິ ເອຕ຺ຖ ຍທິ ປຏິກ຺ກູລວເສນ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ ກາມໂຠຄິໂນ’’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ເຕ ປຏິກ຺ກູລໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ເຈ? ນ, ອິສ຺ສຣິຍລິງ຺ຄວເສນ ຄຫຓສມ຺ຠວໂຕ. ເຕ ຫິ ອນາທຣາ ໂຫນ຺ຕິ. ປຕ຺ຕໂຘວນນ຺ຕິ ປຕ຺ຕໂຘວໂນທກໍ ໂຠຊນປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ.

໖໓໔. ‘‘ຉຕ຺ຕປາທຸກາຍ’’ນ຺ຕິ ຈ ‘‘ຉຕ຺ຕປາເທ’’ຕິ ຈ ປາໂຐ.

໖໓໗. ຈາໂປຕິ ສຕ຺ຕຂາທນວໂຘ. ‘‘ເສສາ ສພ຺ພາ ຘນຸວິກຕິ ໂກທຓ຺ເຑ ປວິຏ຺ຐາ’’ຕິ ຈ ລິຂິຕໍ, ປຏິມຸກ຺ກນ຺ຕິ ປເວສິຕໍ, ລຄ຺ຄິຕໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສຸຣຸສຸຣຸວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ປາທຸກວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໖໔໐. ສຍໍ ຍານຄໂຕ ຫຸຕ຺ວາ, ຍຖາ ຍານຄຕສ຺ສ ເວ.

ອລໍ ວຕ຺ຕຸໍ ຕຖາ ນາລໍ, ສຉຕ຺ໂຕ ຉຕ຺ຕປາຓິໂນ.

ຍຖາ ເອຕ຺ຖ, ເອວໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຣາປິ.

໖໔໗. ຉປກວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ‘‘ສຈາຫໍ ນ ລຠິສ຺ສາມີ’’ຕິ ປາໂຐ, ‘‘ທສ ເຈ ນ ລຠິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈ ອຕ຺ຖິ, ‘‘ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອຄິລານສ຺ສາ’’ຕິ ຈ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ຕໍ ນ ສຸນ຺ທຣໍ, ສິກ຺ຂາປເທເຍວ ສຸນ຺ທຣໍ. ໂຖມິໂຕຕິ ອຫມ຺ປິ ຊານາມີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຍາ ຘນຍສລາຠສງ຺ຂາຕາ ວຸຕ຺ຕິ ວິນິປາເຕນ ໂຫຕິ ສມ຺ປຣາເຍ ອປາເຍສຸ ວິນິປາຕເຫຕຸ ຫຸຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕິ. ອຖ ວາ ວິນິປາເຕນາຕິ ເຫຕ຺ວຕ຺ເຖ ກຣຓວຈນໍ, ວິນິປາຕນາຍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຘມ຺ມຈຣເຓນ ອຘມ຺ມຈຣຓາຍ. ‘‘ອສ຺ມາ ກຸມ຺ຠິມິວາ’’ຕິ ຈ ປຐນ຺ຕິ.

ປາທຸກວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປກິຓ຺ຓກວຓ຺ຓນາ

ກາຍວາຈາຈິຕ຺ຕໂຕ ສມຸຏ຺ຐຫນ຺ຕີຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ສມນຸຠາສນສມຸຏ຺ຐານານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕານິ. ສມນຸຠາສນໍ ກິຣິຍໍ. ອິມານິ ກິຣິຍານິ. ຘມ຺ມເທສນສມຸຏ຺ຐານານິ ວາຈາຈິຕ຺ຕໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ກາຍວຈີວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຠາວໂຕ ອຸຊ຺ຊຄ຺ຆິກອຸຈ຺ຈາສທ຺ທາທີສຸ ວິຍ ‘‘ກາຍວາຈາຈິຕ຺ຕໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພານີຕິ ເຈ? ນ ວຕ຺ຕພ຺ພານິ. ນິສີທນຄມນາຫາຣປກ຺ຂິປນາທິກາຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ສພ຺ຠາວາ ຕຕ຺ຖ ຍຸຕ຺ຕໍ, ນ ຘມ຺ມເທສເນ ຕາທິສສ຺ສາຠາວາ.

ປກິຓ຺ຓກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ເສຂິຍກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ສຕ຺ຕາຘິກຣຓສມຖວຓ຺ຓນາ

‘‘ເຍຠຸຍ຺ຍສິກາ ກາຕພ຺ພາ…ເປ… ຕິຓວຕ຺ຖາຣໂກ ກາຕພ຺ໂພ, ໂສ ປຸຄ຺ຄໂລ’’ຕິ ຈ ລິຂິຕໍ.

ສຕ຺ຕາຘິກຣຓສມຖວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຠິກ຺ຂຸວິຠງ຺ໂຄ ນິຏ຺ຐິໂຕ.

ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ

ຠິກ຺ຂຸນີວິຠງ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໑. ປາຣາຊິກກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາ

ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠວຓ຺ຓນາ

ວິຠງ຺ເຄ ວິຍ ຠິກ຺ຂູນໍ, ວິຕ຺ຖາຣມຠິສງ຺ຂຕໍ;

ອກຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸນີນມ຺ປິ, ວກ຺ເຂ ຄຓ຺ຐິປທກ຺ກມໍ.

ໂຍ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ວິຠງ຺ໂຄ ອສ຺ສ, ຕສ຺ສ ສໍວຓ຺ຓນາກ຺ກໂມ ປຕ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑. ປຐມປາຣາຊິກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໖໕໖-໗. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຐານຸປ຺ປຕ຺ຕິກປຎ຺ຎາ ວີມໍສາ. ປທປຏິປາຏິຍາ ເອວາຕິ ມາຕິກາປທປຏິປາຏິຍາ ເອວ. ‘‘ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສງ຺ຄີຕິການໍ ອຸປສງ຺ກປ຺ປນານໍ ວິຠາຊນໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ລິຂິຕໍ.

໖໕໘. ‘‘ເອຫິຠິກ຺ຂຸນີຕິ ຠິກ຺ຂຸນີ, ຕີຫິ ສຣຓຄມເນຫິ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາຕິ ຠິກ຺ຂຸນີ’’ຕິ ອິທໍ ປນ ເທສນາວິລາສວເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອເກ. ອຎ຺ຎພຸທ຺ຘກາເລ ອຕ຺ຖີຕິ ເອເກ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ ອມ຺ຫາກມ຺ປິ ພຸທ຺ຘກາເລ ສມ຺ຠວປ຺ປສງ຺ຄໂຕ, ເອຫິຠິກ຺ຂຸນິຍາ ປຏິເສຘຉາຍາທິສ຺ສນໂຕ ຈ. ຍຖາຫ ຘມ຺ມປເທ ວິສາຂາວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ (ຘ. ປ. ອຏ຺ຐ. ໑. ວິສາຂາວຕ຺ຖຸ) ‘‘ຕສ຺ສ ຈີວຣທານສ຺ສ ນິສ຺ສນ຺ເທນ ອິມໍ ມຫາລຕາປສາຘນໍ ລຠິ. ອິຕ຺ຖີນຎ຺ຫິ ຈີວຣທານໍ ມຫາລຕາປສາຘນຠຓ຺ເຑນ ມຕ຺ຖກໍ ປປ຺ໂປຕິ, ປຸຣິສານໍ ອິທ຺ຘິມຍປຕ຺ຕຈີວເຣນາ’’ຕິ. ຕີຫິ ສຣຓຄມເນຫິ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ສມ຺ຠໂວ ອຎ຺ຎພຸທ຺ຘກາເລ ກທາຈິ ສິຍາ, ນຕ຺ເຖວ ອມ຺ຫາກໍ ພຸທ຺ຘກາເລ. ເທສນາວິລາເສນ ປນ ຠິກ຺ຂຸເທສນາກ຺ກເມເນວ ຠິກ຺ຂຸນິນິທ຺ເທໂສ ວຸຕ຺ໂຕ, ເຕເນວ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆວເສນ ເອກໂຕອຸປສມ຺ປນ຺ນາ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ວິຊ຺ຊມານາປິ ຕຕ຺ຖ ນ ວຸຕ຺ຕາ. ຕາສໍ ອຕ຺ຖິຕາ ອິມາຍ ປຣິວາຣກຖາຍ ເວທິຕພ຺ພາ –

‘‘ອຸໂຠ ເອກໂຕ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາ,

ອຸຠິນ຺ນໍ ຫຕ຺ຖໂຕ ຈີວຣໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ເຫຍ຺ຍ;

ສິຍາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ນານາ,

ປຎ຺ຫາ ເມສາ ກຸສເລຫິ ຈິນ຺ຕິຕາ’’ຕິ. (ປຣິ. ໔໗໙);

ອຖ ວາ ປຸຖຸຊ຺ຊນກາເລ ເອຫິຠິກ຺ຂຸສຣຓຄມເນນ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນວ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄປາຕຸຠາເວນ ຠິກ຺ຂຸນິຠາເວ ຐິຕາ ປຸຣິສູປສມ຺ປນ຺ນໍ ອຸປາທາຍ ‘‘ເອຫິຠິກ຺ຂຸນີ’’ຕິ, ‘‘ຕີຫິ ສຣຓຄມເນຫິ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາ ຠິກ຺ຂຸນີ’’ຕິ ຈ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ໂນ ເຈ, ຕໍ ວຈນໍ ວິຣຸຊ຺ເຌຍ຺ຍາຕິ ເອເກ, ວິຈາເຣຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ‘‘ວິຎ຺ຎູ ປຏິພໂລ’’ຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອວສ຺ສວຠາວສ຺ສ ອິຊ຺ຌນໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອາມິສໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕີນໍ ອຄ຺ຄຫຕ຺ຖາ ປຸຣິສານໍ ຫຕ຺ເຖຫິ ກທາຈິ ມິສ຺ສີຠາວໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ວນ຺ທນ຺ຕານໍ ວາ ປຸຣິສານໍ ສິຣານິ ອຄ຺ຄປາເທຫິ ມິສ຺ສິຕານິ ກທາຈິ ໂຫນ຺ຕິ, ເກສຈ຺ເຉທນກາເລ ວາ ສິຣໍ ປຸຣິສານໍ ຫຕ຺ເຖຫິ ມິສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ, ຈິຕ຺ຕໍ ນາເມຕໍ ອຕິຣທ຺ຘຄເວສິ, ທຸຣກ຺ຂິຍໍ ວາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ມາ ອຕິລຫຸໍ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ໂຫຕູ’’ຕິ ພຸທ຺ຘາ ຠຄວນ຺ໂຕ ກາຣຸຎ຺ເຎນ ປາຣາຊິກກ຺ເຂຕ຺ຕປຣິຈ຺ເຉທໍ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍກ຺ເຂຕ຺ຕປຣິຈ຺ເຉທຎ຺ຈ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ເທເສສຸນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໖໕໙. ຕພ຺ພຫຸລນເຍນ ສາ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຍມນຸຄຓ຺ຐິປທກ຺ກໂມ – ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ກິຣິຍສມຸຏ຺ຐານຕ຺ຕາ ‘‘ກິຣິຍສມຸຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ກາຍສໍສຄ຺ຄໍ ສມາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ປນ ‘‘ສາທິເຍຍ຺ຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອກິຣິຍໂຕປິ ສມຸຏ຺ຐາຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ, ເອວໍ ເຫຏ຺ຐາ ‘‘ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຍາ ຕໂຍ ມຄ຺ເຄ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ກິຣິຍສມຸຏ຺ຐານຕໍ ວຕ຺ວາ ຕທນນ຺ຕຣໍ ‘‘ຠິກ຺ຂຸປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ…ເປ… ໂສ ເຈ ປເວສນໍ ສາທິຍຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໕໖) ນເຍນ ອກິຣິຍສມຸຏ຺ຐານຕາຍປິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຐມປາຣາຊິກສ຺ສາປິ ຕພ຺ພຫຸລນເຍເນວ ກິຣິຍສມຸຏ຺ຐານຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ນ ຫິ ປເວສນສາທິຍນາທິມ຺ຫິ ກິຣິຍສມຸຏ຺ຐານຕາ ທິສ຺ສຕິ. ອງ຺ຄຊາຕຈລນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ນ ສາຣໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ‘‘ໂສ ເຈ ປເວສນໍ ນ ສາທິຍຕິ, ປວິຏ຺ຐໍ ນ ສາທິຍຕິ, ຐິຕໍ ນ ສາທິຍຕິ, ອຸທ຺ຘຣຓໍ ສາທິຍຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໕໘) ເອຕ຺ຖ ຐິຕ ນ ສາທິຍເນ ປກຕິຍາປິ ປຣິປຸຓ຺ຓຈລນຕ຺ຕາ. ສາທິຍນປຈ຺ຈຍາ ຫິ ເສວນຈລນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ນ ທິສ຺ສເຕວາຕິ ຕພ຺ພຫຸລນເຍເນວ ກິຣິຍສມຸຏ຺ຐານຕາ ຄເຫຕພ຺ພາ. ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ກສ຺ມາ ຕພ຺ພຫຸລນໂຍ ອວຸຕ຺ໂຕຕິ ເຈ? ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສເວຍ຺ຍາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໓໙, ໔໒) ມາຕິກາຍໍ ກິຣິຍສມຸຏ຺ຐານສ຺ສ ສຣູເປນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕທນຸຣູປວເສນ ວິຠງ຺ຄນຍມໂນໂລເກຕ຺ວາ ‘‘ກິຣິຍສມຸຏ຺ຐານ’’ມິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ເຈເຕສຸ ຕພ຺ພຫຸລນເຍນ ກິຣິຍສມຸຏ຺ຐານຕາ ວຸຕ຺ຕາ, ຕຖາ ສຸຣາທີນໍ ອກຸສເລເນວ ປາຕພ຺ພຕາ, ນ ອິຕຣຖາ ‘‘ຍໍ ອກຸສເລເນວ ອາປຊ຺ຊຕິ, ອຍໍ ໂລກວຊ຺ຊາ, ເສສາ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊາ’’ຕິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ປຐມປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ເຕ ໂລກວຊ຺ຊປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊານໍ ນິຍມນລກ຺ຂຓສິທ຺ຘິ ໂຫຕິ, ຕຖາ ຕໍ ອວຕ຺ວາ ‘‘ຍສ຺ສາ ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ ຈິຕ຺ຕໍ ອກຸສລເມວ ໂຫຕິ, ອຍໍ ໂລກວຊ຺ຊາ. ເສສາ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ໂລກວຊ຺ຊວຈນໍ ນິຣຕ຺ຖກໍ ສິຍາ ວຕ຺ຖຸອຊານນປກ຺ເຂປິ ອກຸສເລເນວ ປາຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ຍສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ສຸຣາປານວີຕິກ຺ກມສ຺ສ ອກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ຂນ຺ຘກຏ຺ຐກຖາຍໍ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໑໐໘) ‘‘ມຊ຺ຊປາເນ ປນ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຊານິຕ຺ວາປິ ພີຊໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ມຊ຺ຊໍ ປິວນ຺ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ສາມເຓໂຣ ຊານິຕ຺ວາ ປິວນ຺ໂຕ ສີລເຠທໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ນ ອຊານິຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວຕ຺ຖຸອຊານນປກ຺ເຂ ປາຓາຕິປາຕາທີນໍ ສິທ຺ຘິກຣອກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທສທິເສ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທ ສຕິປິ ສາມເຓໂຣ ສີລເຠທໍ ນາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ອຠິນິເວສວຈນໍ ປາຓາຕິປາຕາທີຫິ ສມານຊາຕິກຕ຺ຕາ ສາມເຓຣານໍ ສຸຣາປານສ຺ສ. ‘‘ສຸຣາທໂຍ ປນິເມ’’ຕິ ວຕ຺ຖຸໍ ຊານິຕ຺ວາ ປາຕພ຺ພຕາທິວເສນ ວີຕິກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ອກຸສລສ຺ສ ອສມ຺ຠໂວ ນຕ຺ຖິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍສ຺ສ ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ’’ຕິອາທິ.

ກິຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຍຸຕ຺ຕິວຈເນນ ອຣຫນ຺ຕານໍ ອປ຺ປວິສນໂຕ ສຈິຕ຺ຕກາຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂສຸ ອກຸສລນິຍໂມຕິ ເຈ? ນ, ຘມ຺ມຕາວເສນ ເສກ຺ຂານມ຺ປິ ອປ຺ປວິສນໂຕ. ອຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ ອກຸສລນິຍມາຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ສຸປນ຺ຕສ຺ສ ມຸເຂ ປກ຺ຂິຕ຺ຕຊລພິນ຺ທຸມິວ ສຸຣາພິນ຺ທຸອາທໂຍ ອຸທາຫຣິຕພ຺ພາຕິ. ຕພ຺ພຫຸລນເຍນ ຫິ ອຕ຺ເຖ ຄຫິເຕ ປຸພ຺ເພນາປຣໍ ອຏ຺ຐກຖາຍ ສເມຕິ. ‘‘ສທ຺ຘິໍ ປາຬິຍາ ອວິເສສຕ຺ໂຖ ປຣໂຕ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ອປເຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທເມຕ຺ຖ ວິຈາເຣຕພ຺ພໍ. ຍທິ ວຕ຺ຖຸຊານນປກ຺ເຂ ວິນາ ອກຸສເລນ ມຊ຺ຊປານໍ ສິຍາ, ກສ຺ມາ ນາຬິມຊ຺ຌໍ ນາຕິກ຺ກມຕິ ອຣິຍານໍ ປານກາທິສຎ຺ຎີນນ຺ຕິ? ສີລເຠທວຕ຺ຖຸວີຕິກ຺ກໂມ ວິນາປິ ຈິຕ຺ເຕນ ອຣິຍານໍ ຘມ຺ມຕາວເສເນວ ນ ສມ຺ຠວຕີຕິ ເຈ, ນ, ຈກ຺ຂຸປາລຕ຺ເຖຣວຕ຺ຖຸ (ຘ. ປ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑) ອາທິວິໂຣຘໂຕຕິ. ອປິຈ ຠິກ຺ຂຸໂນປິ ສາມເຓຣສ຺ສ ວິຍ ສຸຣາປານໍ ສຈິຕ຺ຕກເມວ ກສ຺ມາ ນ ຊາຕນ຺ຕິ? ອປ຺ປຕິຣູປຕ຺ຕາຕິ ເຈ, ສາມເຓຣານມ຺ປິ ອປ຺ປຕິຣູປເມວ. ສຫຘມ຺ມິກາ ເອວ ຫິ ເຕ. ມຫາສາວຊ຺ຊຕ຺ຕາຕິ ເຈ? ສາມເຓຣານມ຺ປິ ຕາທິສເມວ. ສາມເຓຣານໍ ສຈິຕ຺ຕກເມວ ປາຣາຊິກໍ, ອິຕຣໍ ທຓ຺ຑກມ຺ມວຕ຺ຖູຕິ ເຈ? ຠິກ຺ຂູນມ຺ປິ ມຊ຺ຊປາເນ ນຕ຺ຖິ. ເອຕ຺ຖ ຕິກປາຈິຕ຺ຕິເຍນ ນ ຠວິຕພ຺ພໍ. ມຊ຺ເຊ ອມຊ຺ຊສຎ຺ຎິສ຺ສ ທຸກ຺ກຏາປຕ຺ຕິ ປຎ຺ຎາເປຕພ຺ພາ ສິຍາ. ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍວຕ຺ຖຸ ສາມເຓຣານໍ ປາຣາຊິກໍ ໂຫຕິ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕສາມເຓຣານໍ ວິຍາຕິ ເຈ? ອຈິຕ຺ຕກມ຺ປິ ມຊ຺ຊປານາທີນໍ ສາມເຓຣານໍ ປາຣາຊິກໍ ປຎ຺ຎາເປຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ນາຈິຕ຺ຕກໍ ປາຣາຊິກໍ ສມ຺ຠວຕີຕິ ເຈ? ນ, ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊມ຺ປິ ປາຣາຊິກໍ ສມ຺ຠວຕີຕິ. ນິກາຍນ຺ຕຣປກ຺ເຂ ອຍເມວ ໂທໂສ. ອມ຺ຫາກຎ຺ຫິ ໂລກວຊ຺ຊເມວ ມຊ຺ຊປານນ຺ຕິ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ສຸຣາປານເມວ ຘມ຺ມຕາວເສນ ອຣິຍາ ນ ກໂຣນ຺ຕີຕິ? ນ ເກວລໍ ສຸຣາປານເມວ ຘມ຺ມຕາວເສນ ອຣິຍາ ນ ກໂຣນ຺ຕິ, ປາເຓສຸປິ ໂກຘວເສນ ປາຓສຎ຺ຎິຕາຍ ສີສຈ຺ເຉທນາທີນິ ນ ກໂຣນ຺ຕິ, ສທາຣສຎ຺ຎາຍ ປຣທາຣໍ ນ ວີຕິກ຺ກມນ຺ຕິ, ອນຕ຺ຖຠຎ຺ຊກສຎ຺ຎາຍ ອຕ຺ຖຠຎ຺ຊກມຸສາ ນ ວທນ຺ຕິ, ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິສຎ຺ຎາຍ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໍ ນ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອາຈຣິຍາປິ ສຸຣາປາເນ ອກຸສລນິຍມາຠາວເມວ ວທນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເອວ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍ ຄຓ຺ຐິປເທ ໂລກວຊ຺ຊປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊາຘິກາເຣ ‘‘ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂອກຸສລນ຺ຕິ ສຸຣາປານາທິສງ຺ຄຫຕ຺ຖໍ, ອິຕຣຖາ ຍສ຺ສ ອກຸສລເມວາຕິ ວເທຍ຺ຍາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ກິຣິຍສມຸຏ຺ຐານຕາ ປນສ຺ສ ຕພ຺ພຫຸລນຍເມວ, ນ ປຐມປາຣາຊິເກ. ກຖໍ? ກາຍສໍສຄ຺ຄສິກ຺ຂາປທໍ ປຐມປາຣາຊິກສມຸຏ຺ຐານໍ. ເອຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ຈ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຈ ກາຍສໍສຄ຺ຄຠາເວ ສຕິ ຠິກ຺ຂຸນີ ກາຍງ຺ຄມໂຈປຍມານາປິ ຈິຕ຺ເຕເນວ ອຘິວາເສນ຺ຕີ ອາປຊ຺ຊຕິ, ນ ເອວໍ ຠິກ຺ຂຸ. ຠິກ຺ຂຸ ປນ ໂຈປຍມາໂນວ ອາປຊ຺ຊຕິ, ເອວເມວ ປຐມປາຣາຊິເກປິ ໂຈປເນ ສຕິ ເອວ ອາປຊ຺ຊຕິ, ນາສຕິ. ປເວສນໍ ສາທິຍຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ປເວສນສາທິຍນໍ ນາມ ເສວນຈິຕ຺ຕສ຺ສຸປ຺ປາທນນ຺ຕິ, ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ‘‘ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປຐມປາຣາຊິກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ທຸຕິຍປາຣາຊິກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

‘‘ກິສ຺ສ ປນ ຕ຺ວໍ ອຍ຺ເຍ ຊານໍ ປາຣາຊິກໍ ຘມ຺ມໍ ອຊ຺ຌາປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ, ‘‘ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ປາຣາຊິການໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ປາຣາຊິກໍ ອຊ຺ຌາປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ (ປາຈິ. ໖໖໖) ວຈນໂຕ, ອນ຺ເຕ ‘‘ອຸທ຺ທິຏ຺ຐາ ໂຂ ອຍ຺ຍາໂຍ ອຏ຺ຐ ປາຣາຊິກາ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ (ປາຈິ. ໖໗໗), ປຣິວາເຣ ‘‘ສາຘາຣຓປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ອຸຠໂຕປຎ຺ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ (ປຣິ. ໒໐໑) ວຈນໂຕ ຈ ຠິກ຺ຂຸນິວິຠງ຺ຄໍ ປຕ຺ວາ ຠຄວາ ສາຘາຣຓານິ ສິກ຺ຂາປທານິ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຸປ຺ປນ຺ນວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍເຍວ ‘‘ຍາ ປນ ຠິກ຺ຂຸນີ ຉນ຺ທໂສ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສເວຍ຺ຍ ອນ຺ຕມໂສ ຕິຣຈ຺ຉານຄເຕນປິ ປາຣາຊິກາ ໂຫຕິ ອສໍວາສາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ສວິເສສມ຺ປິ ອວິເສສມ຺ປິ ມາຕິກໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອນຸກ຺ກເມນ ປທຠາຊນໍ, ອາປຕ຺ຕິເຠທໍ, ຕິກຈ຺ເຉທໍ, ອນາປຕ຺ຕິວາຣຎ຺ຈ ອນວເສສໍ ວຕ຺ວາ ວິຕ຺ຖາເຣສິ. ສງ຺ຄີຕິກາຣເກຫິ ປນ ອສາຘາຣຓປຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຍເຍວ ອິຘ ວິຕ຺ຖາຣິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

໖໖໖. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ປາຣາຊິການ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ເກວລໍ ສງ຺ຄີຕິກາຣການໍເຍວ ນຍໂຕ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕວຈນໍ ອິໂຕ ປຸພ຺ເພ ຉຏ຺ຐສຕ຺ຕມຏ຺ຐມານໍ ປາຣາຊິການໍ ອປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຠຄວຕາ ປນ ອິທໍ ປຎ຺ຎາປິຕມາທິສິກ຺ຂາປທມ຺ປິ ອຸປາທາຍ ‘‘ຉນ຺ນໍ ປາຣາຊິການ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ສິຍາ. ອິໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕານິປິ ອຸປາທາຍ ‘‘ອຏ຺ຐນ຺ນໍ ປາຣາຊິການ’’ນ຺ຕິ ວຈນໍ ອປຣຠາເຄ ອຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ເອກຈ຺ເຈ ອາຈຣິຍາ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ອິທຎ຺ຈ ປາຣາຊິກໍ ປຈ຺ຉາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ‘ອຏ຺ຐນ຺ນ’ນ຺ຕິ ວິຠງ຺ເຄ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍານໍ ມເຕນ ສິທ຺ຘເມຕໍ ຍຖາປຎ຺ຎຕ຺ຕານຸກ຺ກມວເສເນວ ສງ຺ຄີຕານີຕິ. ‘‘ອຎ຺ຎາສິ’’ນ຺ຕິ ປາໂຐ. ອຎ຺ຎາສີຕິ ນ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ‘‘ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລສິກ຺ຂາປເທ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ວຊ຺ຊປຏິຈ຺ຉາທິກໍ ຍາ ປຏິຈ຺ຉາເທຕິ, ສາປິ ວຊ຺ຊປຏິຈ຺ຉາທິກອາເຍວາຕິ ສິທ຺ຘໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ວຊ຺ຊປຏິຈ຺ຉາທນໍ ເປມວເສນ ໂຫຕິ, ຕຖາປິ ສິກ຺ຂາປທວີຕິກ຺ກມຈິຕ຺ຕໍ ໂທມນສ຺ສິກເມວ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ທຸກ຺ຂເວທນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ທຸຕິຍປາຣາຊິກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ຕຕິຍປາຣາຊິກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໖໖໙. ອິມໍ ອຘິປ຺ປາຍມຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ໂຈເທຕ຺ວາ ສາເຣຕ຺ວາ’’ຕິ ເອຕໍ. ເອຕ຺ຖາຍໍ ວິຈາຣຓາ – ໂຍ ຠິກ຺ຂຸ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕກຠິກ຺ຂຸນາ ສມານທິຏ຺ຐິໂກ ລທ຺ຘິນານາສໍວາສໂກ ໂຫຕິ, ໂສ ອວນ຺ທນີໂຍ, ກມ຺ມາກມ຺ເມ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕໂກ ວິຍ ນ ຄຓປູຣໂຓ, ສຫເສຍ຺ຍມ຺ປິ ນ ລຠຕິ, ນ ຕຖາ ຠິກ຺ຂຸນີ. ສາ ຫິ ຍາວ ນ ສມນຸຠຏ຺ຐາ, ຕາວ ຄຓປູຣກາ ຈ ໂຫຕິ, ສໍວາສຎ຺ຈ ລຠຕິ. ລທ຺ຘິນານາສໍວາສິການຸວຕ຺ຕິກາປິ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕານຸວຕ຺ຕິກາວ ໂຫຕິ. ອຸກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ເຈ ກາລງ຺ກໂຕ, ຕທນຸວຕ຺ຕໂກ ຠິກ຺ຂຸ ລທ຺ຘິນານາສໍວາສໂກ ໂຫຕິເຍວ. ຕຖາ ວິພ຺ຠນ຺ເຕປິ ຕສ຺ມິໍ ຕິຕ຺ຖິຍປກ຺ກນ຺ຕເກປິ ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ສາມເຓຣຠູມິຍໍ ຐິເຕປີຕິ ເອເກ. ເຕສໍ ມເຕນ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕເກ ຕຖາຠູເຕປິ ຠິກ຺ຂຸນີ ຕທນຸວຕ຺ຕິກາ ສມນຸຠາສິຕພ຺ພາວາຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ. ສມນຸຠາສນກມ຺ມໍ ສງ຺ຆາຍຕ຺ຕໍ, ສງ຺ເຆນ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ປຸຣິມກາປຕ຺ຕິໍ ອປເນຕຸໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ຂາຍຕິ. ອຸກ຺ເຂປນີຍກມ຺ມຎ຺ຈ ອາປຕ຺ຕິອທສ຺ສນມຕ຺ເຕ, ອປ຺ປຏິກມ຺ມມຕ຺ເຕ, ກຸທິຏ຺ຐິອປ຺ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊນມຕ຺ເຕ ຈ ກຣິຍຕິ, ຕສ຺ສ ອນຸວຕ຺ຕນມຕ຺ເຕນ ສມນຸຠາສິຕ຺ວາ ສາສນໂຕ ຈາເວຕພ຺ພານີຕິ ນ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຈ? ນ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ, ອິທໍ ອປາຣາຊິກວຕ຺ຖູສຸປິ ຕປ຺ປສງ຺ຄໂຕ, ອນຎ຺ຎວິສຍຕ຺ຕາ ຈ ວິນຍສ຺ສ.

ຕຕິຍປາຣາຊິກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ຈຕຸຕ຺ຖປາຣາຊິກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໖໗໕. ‘‘ໂລກສ຺ສາທສງ຺ຂາຕສ຺ສ ມິຕ຺ຕສນ຺ຖວສ຺ສ ວເສນ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄນາຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ລິຂິຕໍ. ຕິສ຺ສິຕ຺ຖິໂຍຕິ ຕີສຸ ອິຕ຺ຖີສຸ, ຕິສ຺ໂສ ວາ ອິຕ຺ຖິໂຍ. ຕໍ ນ ເສເວຕິ ຕາສຸ ນ ເສວຕິ. ອນຣິຍາຕິ ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນາ. ພ຺ຍຎ຺ຊນສ຺ມິນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ພ຺ຍຎ຺ຊເນ. ນ ເສເວຕິ ນ ເສວຕິ. ນ ຈາຈເຣຕິ ນາຈຣຕິ. ວຓ຺ຓາວຓ຺ໂຓຕິ ທ຺ວີຫິປິ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິ. ຄມນຸປ຺ປາທນນ຺ຕິ ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕໍ.

໖໗໖. ‘‘ນິວຕ຺ຖໍ ວາ ປາຣຸຕໍ ວາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ນິວຕ຺ຖສ຺ສ ວາ ປາຣຸຕສ຺ສ ວາ ວຕ຺ຖສ຺ສ ຄຫຓໍ ສາທິຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຈຕຸຕ຺ຖປາຣາຊິກສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປາຣາຊິກກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ສງ຺ຆາທິເສສກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາ

໑. ປຐມສງ຺ຆາທິເສສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໖໘໑. ອາຫຕໂກຕິ ອານີໂຕ, ນິຍຕໂກຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອກປ຺ປິຍອຑ຺ໂຑ ນາມ ສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ອາຣາມິກປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວາ ວຕ຺ຖຸສ຺ສ ກາຣຓາ ສງ຺ຆສ຺ສ ວາຣິກຠາເວນ ສຍເມວ ວາ ອຘິກຣຓຏ຺ຐານໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ເອໂສ ທາໂສ, ທາສີ, ວາປີ, ເຂຕ຺ຕໍ, ອາຣາໂມ, ອາຣາມວຕ຺ຖຸ, ຄາໂວ, ຄາວີ, ມຫິໍສີ, ອຊາ, ກຸກ຺ກຸຏາ’’ຕິອາທິນາ ໂວຫຣຕິ, ອກປ຺ປິຍໍ. ‘‘ອຍໍ ອມ຺ຫາກໍ ອາຣາມິໂກ ອາຣາມິກາ, ອຍໍ ວາປີ ອິຕ຺ຖນ຺ນາເມນ ສງ຺ຆສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ໂທຫນຕ຺ຖາຍ ທິນ຺ນາ. ອິໂຕ ເຂຕ຺ຕໂຕ ອາຣາມໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກຈຕຸປຈ຺ຈຍາ ອິໂຕ ຄາວິໂຕ ມຫິໍສິໂຕ ອຊາໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກໂຄຣສາ ອິຕ຺ຖນ຺ນາເມນ ສງ຺ຆສ຺ສ ທິນ຺ນາ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິເຕ ວາ ອປຸຈ຺ຉິເຕ ວາ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ກຕ’’ນ຺ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ ວຈເນນ ກິຣ ອເນນກຕໍ ອາຣພ຺ຠ ອາຈິກ຺ຂິຕາ ນາມ ໂຫຕິ. ຄີວາຕິ ເກວລໍ ຄີວາ ເອວ ໂຫຕິ, ນ ປາຣາຊິກໍ. ກາຣາເປຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພາຕິ ເອຕ຺ຖ ສເຈ ອາວຸຘຠຓ຺ຑໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ຘາຣາ ນ ກາເຣຕພ຺ພາ, ອຎ຺ເຎນ ປນ ອາກາເຣນ ສຎ຺ຎາເປຕພ຺ພໍ. ‘‘ຕິຈິຕ຺ຕໍ ຕິເວທນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ມານຸສ຺ສຍວເສນ ໂກຘຸສ຺ສຍວເສນາ’’ຕິ ຕພ຺ພຫຸລນເຍນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ປຐມສງ຺ຆາທິເສສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ທຸຕິຍສງ຺ຆາທິເສສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໖໘໓. ຠຏິປຸຕ຺ຕການໍ ກຸມາຣຠຏິການໍ ຄຓາ ຠຏິປຸຕ຺ຕຄຓາ. ກປ຺ປນ຺ຕິ ກປ຺ປິຍໍ. ກປ຺ປຄຕິກນ຺ຕິ ກປ຺ປິຍສຠາວໍ. ປກ຺ກນ຺ຕາສຸປີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິສໍ ຐເປຕ຺ວາ ອິຕຣາສຸ ປກ຺ກນ຺ຕາສຸ. ປຓ຺ຓຕ຺ຕິໍ ອຊານນ຺ຕາ ອຣິຍາປິ ວຸຏ຺ຐາເປນ຺ຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວາ ກມ຺ມວາຈາປຣິໂຍສາເນ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ວິປາກາພ຺ຍາກຕສມງ຺ຄິຕາວເສນ ວາ ‘‘ຕິຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ປພ຺ພາຊເນ ນ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ໂປຣາຓຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ.

ທຸຕິຍສງ຺ຆາທິເສສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ຕຕິຍສງ຺ຆາທິເສສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໖໘໗. ຠທ຺ທາກາປິລານີ ມຫາກສ຺ສປສ຺ສ ປຸຣາຓທຸຕິຍາ ກິຣ. ຎາຕີນໍ ກຸລໍ ຍສ຺ມິໍ ຄາມເກ, ຕເທຕໍ ຄາມກໍ ຎາຕິກຸລໍ, ກຸລສນ຺ນິຫິຕໍ ຄາມກໍ ອຄມາສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອຊໍ ຄາມໍ ເນຕີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ວາ ທ຺ວິກມ຺ມິກໍ ກຕ຺ວາ ຄາມກໍ ອຄມາສິ ຎາຕິກຸລໍ ອຄມາສີຕິປິ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

໖໙໒. ‘‘ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ອຸປຈາຣໍ ອຕິກ຺ກາເມນ຺ຕິຍາ’’ຕິ ວຈເນນປິ ເອວໍ ເວທິຕພ຺ພໍ – ວິກາລຄາມປ຺ປເວສເນ ທ຺ວິນ຺ນໍ ເລຑ຺ຑຸປາຕານໍເຍວ ວເສນ ອຸປຈາໂຣ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ໂພ, ອິຕຣຖາ ຍຖາ ເອຕ຺ຖ ປຣິກ຺ເຂປາຣຫຏ຺ຐານໍ ປຣິກ຺ເຂປໍ ວິຍ ກຕ຺ວາ ‘‘ອຕິກ຺ກາເມນ຺ຕິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ຕຕ຺ຖາປິ ‘‘ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ອຸປຈາຣໍ ອຕິກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ວເທຍ຺ຍ. ຍສ຺ມາ ປນ ຕຕ຺ຖ ປຣິກ຺ເຂປາຣຫຏ຺ຐານໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ເອໂກ ເລຑ຺ຑຸປາໂຕ ອຸປຈາໂຣຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ຕສ຺ມາ ຕທຕ຺ຖທີປນຕ຺ຖໍ ‘‘ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ອຸປຈາຣໍ ໂອກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍໍ ປນ ອນ຺ຘກຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ປຣິກ຺ເຂປາຣຫຏ຺ຐານໍເຍວ ‘ອຸປຈາຣ’ນ຺ຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ປຣິກ຺ເຂປປຣິກ຺ເຂປາຣຫຏ຺ຐານານໍ ນິນ຺ນານາກາຣຓທີປນຕ຺ຖໍ ‘ອຸປຈາຣໍ ໂອກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສາ’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ປາຬິວິເສສມສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາວ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ອຸປຈາຣໍ ອຕິກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ອິຘ ອຸປຈາໂຣ ປຣິກ຺ເຂໂປ ຍຖາ ຠເວຍ຺ຍ, ຕໍ ອຸປຈາຣໍ ປຐມໍ ປາທໍ ອຕິກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ. ທຸຕິຍໍ ປາທໍ ອຕິກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ປາຈິຕ຺ຕິຍສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພເມວ ປາຬິຍາ ວິເສສສພ຺ຠາວໂຕຕິ. ‘‘ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ອຸປຈາຣໍ ໂອກ຺ກມນ຺ຕິຍາຕິປິ ເອກຈ຺ເຈສຸ ທິສ຺ສຕິ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ອປເຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ປາຬິວິເສສມສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ’’ຕິ ທຸວຸຕ຺ຕໍ, ກສ຺ມາ? ວິກາລຄາມປ຺ປເວສນສິກ຺ຂາປເທປິ ກຕ຺ຖຈິ ‘‘ອຸປຈາຣໍ ອຕິກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ປາໂຐ ທິສ຺ສຕີຕິ, ໂສ ອນ຺ຘກຏ຺ຐກຖາປາຐໂຕ ຄຫິໂຕຕິ ອາຈຣິໂຍ. ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປຈາໂຣກ຺ກມນເມວ ປາໂຐ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ນ ອຕິກ຺ກມນໍ. ກສ຺ມາ? ພຫູສຸ ຐາເນສຸ ປາຬິຍາ ອຏ຺ຐກຖາຫິ ວິຣຸຊ຺ຌນໂຕ, ອິມສ຺ມິໍ ວາປິ ສິກ຺ຂາປເທ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ກຖໍ? ຄຓມ຺ຫາ ໂອຫີຍມານາຍ ອຣຎ຺ເຎ ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ, ນ ຄາເມ. ອຖ ຈ ປນ ນິທສ຺ສນມ຺ປິ ‘‘ສິກ຺ຂາປທາ ພຸທ຺ຘວເຣນາ’’ຕິ (ປຣິ. ໔໗໙) ຄາຖາ ທສ຺ສິຕາ, ຕສ຺ມາ ອຸປຈາໂຣກ຺ກມນປຣິຍາປນ຺ນນທິໍ ອຕິກ຺ກາເມນ຺ຕິຍາ ໂຫຕິ. ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍ ‘‘ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ຈຕສ຺ໂສ ອາປຕ຺ຕິໂຍ, ຐິຕສ຺ສ ຈາປິ ຕຕ຺ຕກາຕິອາທີນໍ (ປຣິ. ໔໗໕) ປຣິວາຣຄາຖານໍ ອຏ຺ຐກຖາຫິ ອຸປຈາໂຣກ຺ກມນເມວ ປາໂຐຕິ ນິຏ຺ຐໍ ຄນ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ, ສຸຏ຺ຐຸ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ກເຖຕພ຺ພໍ.

‘‘ປທສາ ຄມນເມວ ຫິ ອິຘາຘິປ຺ເປຕໍ, ເຕເນວ ປຐມໍ ປາທໍ ອຕິກ຺ກາເມນ຺ຕິຍາຕິອາທິມາຫາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວິກາລຄາມປ຺ປເວສນສິກ຺ຂາປທາທີສຸ ຕທຠາວາ ຍາເນນ ວາ ອິທ຺ຘິຍາ ວາ ປວິສໂຕ, ອທ຺ຘານໍ ຄຈ຺ຉໂຕ ຈ ອາປຕ຺ຕີຕິ ທີເປຕິ. ຕຕ຺ຖ ອສາຣຸປ຺ປຕ຺ຕາ ອາປຕ຺ຕິໂມກ຺ໂຂ ນຕ຺ຖີຕິ ເອເກ, ວິຈາເຣຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຠິກ຺ຂຸນີວິຫາຣຠູມິ ‘‘ຄາມນ຺ຕຣ’’ນ຺ຕິ ນ ວຸຈ຺ຈຕິ ຄາມນ຺ຕຣປຣິຍາປນ຺ນາຍປິ ກປ຺ປິຍຠູມິຕ຺ຕາ. ‘‘ປຣໂຕ ‘ສເຈ ຠິກ຺ຂຸນີສຸ ມຫາໂພຘິຍງ຺ຄຓໍ ປວິສນ຺ຕີສຸ ເອກາ ພຫິ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕສ຺ສາ ອາປຕ຺ຕີ’ຕິອາທິວຈນໂຕ ຠິກ຺ຂຸວິຫາໂຣ ນ ກປ຺ປິຍຠູມີຕິ ສິທ຺ຘໍ, ຕສ຺ມາ ກຎ຺ຈິນຄເຣ ຂນ຺ຘຘມ຺ມວິຫາໂຣ ວິຍ, ກາວີຣປຏ຺ຏເນ ສາຣີຘມ຺ມວິຫາໂຣ ວິຍ ຈ ອຎ຺ໂຎປິ ໂສ ວິຫາໂຣ, ຕສ຺ມາ ສີມພທ຺ຘສຸຂຕ຺ຖໍ ຄາມນ຺ຕຣຠາເວ ນິຣນ຺ຕຣາ ອຘິຏ຺ຐານຕ຺ຖໍ ປວິສນ຺ຕິຍາ, ນິກ຺ຂມນ຺ຕິຍາປິ ຄາມນ຺ຕຣາປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ ອປເຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈຕຸຄາມສາຘາຣຓຕ຺ຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ເອວໍວິເຘ ວິຫາເຣ ສີມໍ ພນ຺ຘນ຺ເຕຫິ ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ເຕ ຄາມາ ໂສເຘຕພ຺ພາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ສໍວິທຫິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ວາ ມາຕຸຄາເມນ ວາ ເຖຍ຺ຍສຕ຺ເຖນ ວາ ສທ຺ຘິໍ ຕໍ ວິຫາຣໍ ໂອກ຺ກມນ຺ຕິຍາ ຈຕສ຺ໂສ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ເອກໂຕວ ໂຫນ຺ຕິ. ‘‘ຄາມນ຺ຕເຣ ຄາມນ຺ຕເຣ ອາປຕ຺ຕິ ປາຈິຕ຺ຕິຍສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເອເກ.

ທຸຕິຍປາທຸທ຺ຘາເຣ ສງ຺ຆາທິເສໂສຕິ ເອຕ຺ຖ ສເຈ ທຸຕິໂຍ ປາທຸທ຺ຘາໂຣ ກປ຺ປິຍຠູມິຍໍ ໂຫຕິ, ນ ສງ຺ຆາທິເສໂສ, ອກປ຺ປິຍຠູມິຍໍ ເອວ ສງ຺ຆາທິເສໂສ. ‘‘ອຸຠຍຕີເຣສຸ ວິຈຣນ຺ຕິ, ວຏ຺ຏຕີຕິ ທສ຺ສນູປຈາຣສ຺ເສຕ຺ຖ ສມ຺ຠວາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ, ຕໍ ຍຸຕ຺ຕໍ. ສວນູປຈາໂຣ ເຫຕ຺ຖ ນທີປາເຣ, ຄາມນ຺ຕເຣ ວາ ອປ຺ປມາຓນ຺ຕິ. ອນ຺ຘກຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ປຣຕີຣໂຕ ນທິໍ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ທສ຺ສນູປຈາຣໂຕ ທາຣູນິ, ປຓ຺ຓານິວາ ມຄ຺ຄິຕ຺ວາ ອາເນຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ. ຕິຈີວຣານິ ປຣຕີເຣ ໂອຕາເປຕິ, ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ໂອຣິມຕີຣເມວ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ອຕິກ຺ກມິຕຸກາມຕາຍ ປວິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ນ຺ຫາຍນາທິກິຈ຺ເຈນ ປວິຏ຺ຐານໍ ກຕ຺ເຖວາລຍສມ຺ຠວາ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄາມນ຺ຕເຣ ປມາຓນ຺ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປຣຕີຣໂຕ ນທິໍ ໂອຕຣິຕ຺ວາ ທສ຺ສນູປຈາຣໂຕ ທາຣູນິ ປຓ຺ຓານິ ສກຄາມໂຕ ໂຖກມ຺ປິ ຕຣຓວາເຣນ ນ ວຏ຺ຏຕິ ກິຣ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ປວິສິຕຸໍ.

ອຄາມເກ ອຣຎ຺ເຎຕິ ອຄາມລກ຺ຂເຓ ອຣຎ຺ເຎຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິມິນາ ອາປຕ຺ຕິເຂຕ຺ຕໍ ທສ຺ສິຕໍ. ຍສ຺ມາ ອິທໍ ອາປຕ຺ຕິເຂຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຍາ ຠິກ຺ຂຸນຸປສ຺ສຍໂຕ ຄາມສ຺ສ ອິນ຺ທຂີລໍ ອຕິກ຺ກມຕິ, ສາ ອສນ຺ເຕ ຄາເມ ຄຓມ຺ຫາ ໂອຫີຍນາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ທສ຺ສນສວນູປຈາຣາຠາເວປິ ປເຄວ ຄາເມ ອິນ຺ທຂີລາຕິກ຺ກມນກ຺ຂເຓເຍວ ອາປຊ຺ຊຕິ. ສເຈ ຕຕ຺ຖ ເອກາ ຠິກ຺ຂຸນີ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ສາ ທສ຺ສນສວນູປຈາຣາຕິກ຺ກມນກ຺ຂເຓ ອາປຊ຺ຊຕິ, ອຣຎ຺ຎມຄ຺ຄຄມນກາເລ ເອວາຍໍ ວິຘີຕິ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຄາມໂຕ ປນ ນິກ຺ຂມນ຺ຕີ ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ອຄາມກໍ ອຣຎ຺ຎ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ອາຣາຘິກາ ຈ ໂຫນ຺ຕິ ສງ຺ຄາຫິກາ ລຊ຺ຊິນິໂຍ, ຕາ ໂກເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ນ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ຄຈ຺ຉຕິ ເຈ, ຄາມນ຺ຕຣນທີປາຣຣຕ຺ຕິວິປ຺ປວາສຄຓມ຺ຫາ ໂອຫີຍນາປຕ຺ຕີຫິ ນ ມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຄຓມ຺ຫາ ໂອຫີຍນາປຕ຺ຕິ ສກິໍເຍວາປຊ຺ຊຕິ. ອິຕຣາ ຄາເມ ຄາເມ ປາເຣ ປາເຣ ອຣຸເຓ ອຣຸເຓ ຈາຕິ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ອສາຘການິ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ຄເຫຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ‘‘ມຫາໂພຘິຍງ຺ຄຓນ຺ຕິອາທິ ເອວໍ ຄາມສ຺ສ ອາສນ຺ນຏ຺ຐາເນປິ ອິມໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ລິຂິຕໍ.

ຕຕິຍສງ຺ຆາທິເສສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ຈຕຸຕ຺ຖສງ຺ຆາທິເສສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໖໙໔. ປຏິວຕ຺ຕາຕິ ປຏິວຈນໍ ເທນ຺ຕິ. ກມ຺ມໂທສນ຺ຕິ ‘‘ອນຎ຺ຎາຍ ຄຓສ຺ສ ຉນ຺ທນ຺ຕິ ເອວມາທີ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ກຕ຺ຕພ຺ພຏ຺ຐານໂທສນ຺ຕິ ໂປຣາຓາ. ກາຣກຄຓສ຺ສາຕິ ກາຣກສງ຺ຆສ຺ສ. ‘‘ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ຆໍ ສນ຺ນິປາເຕຕ຺ວາ’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ກາຣກສງ຺ໂຆປິ ອຍເມວາຕິ ເຈ? ປຐມເມວ ກາຣກສງ຺ຆໍ ນ ອາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ພລກ຺ກາເຣນາຍໍ ຖຸລ຺ລນນ຺ທາ ຕໍ ຠິກ຺ຂຸນິໍ ໂອສາເຣສີ’’ຕິ ໂປຣາຓຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ກາຣກຠິກ຺ຂູນໍ ສມ຺ມຸຂາປິ ເຕສໍ ອນຸມຕິໍ ປຐມໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຕໍ ກມ຺ມໍ ນ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ເຠຕພ຺ພນ຺ຕິ ສິທ຺ຘໍ ໂຫຕິ, ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘໍ ພລກ຺ກາເຣນ ນ ກາຕພ຺ພເມວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ຠິກ຺ຂຸນີປິ ທິຏ຺ຐາວິກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ລຠຕີ’’ຕິ ຈ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ.

໖໙໘. ອສນ຺ເຕ ກມ຺ມກາຣກສງ຺ເຆ ໂອສາເຣຕິ, ອນາປຕ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ກິຕ຺ຕາວຕາ ອສນ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕີຕິ? ອິທໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ນ ວິຈາຣິຕໍ. ກາຣການໍ ກາລກິຣິຍາຍາຕິ ເອເກ. ເອກສ຺ສປິ ອຠາເວນາຕິ ເອເກ. ເອກສ຺ມິໍ ຣຊ຺ເຊຕິ ເອເກ. ເອກຣຏ຺ເຐຕິ ເອເກ. ເອກຄາເມຕິ ເອເກ. ເອກສ຺ມິໍ ອາວາເສຕິ ເອເກ. ຍຕ຺ຖ ສກ຺ກາ ອປໂລເກຕຸນ຺ຕິ ເອເກ. ອນ຺ໂຕອທ຺ຘໂຍຊເນຕິ ເອເກ. ຕຕ຺ຖ ຕສ຺ມິໍ ອາວາເສ ອສນ຺ເຕ ກາຣກສງ຺ເຆ ໂອສາເຣຕິ, ອນາປຕ຺ຕີຕິ ອິທໍ ປສໍສນ຺ຕິ ອາຈຣິຍາ. ຍຕ຺ຖ ສກ຺ກາ ອປໂລເກຕຸນ຺ຕິ ສາມີຈິ.

ຈຕຸຕ຺ຖສງ຺ຆາທິເສສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ປຎ຺ຈມສງ຺ຆາທິເສສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໗໐໑. ເອຕໍ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ອວສ຺ສຸຕຠາໂວ ທຏ຺ຐພ຺ໂພຕິ ເອຕໍ ນິຍມນໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ອວຈນໍ ປາຬິຍາ ສເມຕິ. ກຕຣປາຬິຍາຕິ? ‘‘ອນວສ຺ສຸໂຕຕິ ຊານນ຺ຕີ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ ອິມາຍ. ຍທິ ຫິ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອວສ຺ສຸຕຠາໂວ ນ ປມາຓໍ, ກິໍ ອິມາຍ ປາຬິຍາ ປໂຍຊນໍ, ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ອຸໂຠ ອນວສ຺ສຸຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ອນວສ຺ສຸຕາ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ອຕ຺ຕໂນ ຫິ ອນວສ຺ສຸຕຠາໂວເຍວ ປມາຓນ຺ຕິ. ອິມສ຺ສ ປນ ອນາປຕ຺ຕິວາຣສ຺ສ ອຍມຕ຺ໂຖ – ອຸໂຠ ເຈ ອນວສ຺ສຸຕາ, ສພ຺ພຖາປິ ອນາປຕ຺ຕິ. ອຖ ຠິກ຺ຂຸນີ ອນວສ຺ສຸຕາ ສມານາ ອວສ຺ສຸຕມ຺ປິ ‘‘ອນວສ຺ສຸໂຕ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ຕສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ເອວມ຺ປິ ອນາປຕ຺ຕີຕິ. ອຖ ສາ ອນວສ຺ສຸຕາປິ ອຎ຺ຎໍ ອນວສ຺ສຸຕໍ ວາ ອວສ຺ສຸຕໍ ວາ ‘‘ອວສ຺ສຸໂຕ’’ຕິ ຊານາຕິ, ທຸກ຺ກຏເມວ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ອນນ຺ຕຣສິກ຺ຂາປເທ ‘‘ກິສ຺ສ ຕ຺ວໍ ອຍ຺ເຍ ນ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາສີຕິ. ອວສ຺ສຸໂຕ ອຍ຺ເຍຕິ…ເປ… ນາຫໍ ອວສ຺ສຸຕາ’’ຕິ.

ປຎ຺ຈມສງ຺ຆາທິເສສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ຉຏ຺ຐສງ຺ຆາທິເສສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໗໐໕. ເຕນາຕິ ຕສ຺ມາ. ຍສ຺ມາ ອຸຍ຺ໂຍຊິກາ ນ ເທຕິ ນ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕສ຺ມາ ປຏິຄ຺ຄໂຫ ນ ວິຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຕຣິສ຺ສາ ປຣິໂຠຄປຈ຺ຈຍາ. ‘‘ອກຸສລຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ພາຫຸລ຺ເລນ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ວຏ຺ຏຕີຕິ ສຎ຺ຎາຍ ວທນ຺ຕິຍາປິ ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ຉຏ຺ຐສງ຺ຆາທິເສສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ສຕ຺ຕມສງ຺ຆາທິເສສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໗໑໒-໔. ກມ຺ມວາຈໂຕ ປຸພ຺ເພ ອາປນ຺ນາປຕ຺ຕິໂຍ ນ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນ຺ຕິ. ຎຕ຺ຕິຍາ ທຸກ຺ກຏຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍາ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນ຺ຕິ ສງ຺ຆາທິເສເສ ປຕ຺ເຕຕິ ໂປຣາຓາ. ຕໍ ‘‘ອຊ຺ຌາປຊ຺ຊນ຺ຕິຍາ’’ຕິ ປາຬິຍາ ສເມຕິ. ‘‘ສຸຕ຺ວາ ນ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ສເຈ ຊີວິຕພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕຣາຍຠຍາ ນ ວທນ຺ຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ. ‘‘ອຘມ຺ມກມ຺ເມ ອຘມ຺ມກມ຺ມສຎ຺ຎາ ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ອສມນຸຠາສນ຺ຕິຍາ’’ຕິ ສງ຺ຆາທິເສສໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສຕ຺ຕມສງ຺ຆາທິເສສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ອຏ຺ຐມສງ຺ຆາທິເສສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໗໑໕. ປຈ຺ຈາກຕາຕິ ປຣາຊິຕາ. ກຸລທູສກສິກ຺ຂາປທສ຺ສ, ອິມສ຺ສ ຈ ນິທານມຕ຺ຕເມວ ນານາກຣຓໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ‘‘ຕສ຺ສ ວຈນສ຺ສ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄາຍ ເອວ ວຈນີໂຍ, ນ ກຸລທູສນນິວາຣຓຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ອຸໂຠເປຕາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສຠາຄຕ຺ຖາ, ຕສ຺ມາ ອິທໍ ຕສ຺ສ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິສທິສໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕໂຕ ອິທໍ ນິຣຕ຺ຖກເມວ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ? ນ ເອວໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ວຕ຺ຖຸວິເສສໂຕ, ກມ຺ມວາຈາວິເສສໂຕ ຈ ອຸຠິນ຺ນໍ ນານາກຣຓໍ.

ອຏ຺ຐມສງ຺ຆາທິເສສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ນວມສງ຺ຆາທິເສສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໗໒໓. ‘‘ກາຍິກວາຈສິເກນ ສໍສຄ຺ເຄນາ’’ຕິ ປາຐເສໂສ.

ນວມສງ຺ຆາທິເສສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສງ຺ຆາທິເສສກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາ

໑. ປຐມນິສ຺ສຄ຺ຄິຍປາຈິຕ຺ຕິຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໗໓໓. ປຐມນິສ຺ສຄ຺ຄິຍປາຈິຕ຺ຕິຍສິກ຺ຂາປທໍ ອຸຕ຺ຕານເມວ.

໒. ທຸຕິຍນິສ຺ສຄ຺ຄິຍປາຈິຕ຺ຕິຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໗໔໐. ວຕ຺ຖຸສມ຺ປຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວາ ນ ຕສ຺ສາ ອນາປນ຺ນກາມຕາຍ ວາ ອນາຓຕ຺ຕິກຕາຍ ວາ ອກາລຈີວຣມທໍສຸ. ຍຖາທາເນ ເອວ ອຸປເນຕພ຺ພໍ, ນ ຠາເຊຕພ຺ພໍ ປຸຄ຺ຄລິກຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຕ຺ຖໂຕ ຫິ ອິຕຣມ຺ປິ ຍຖາທາເນ ເອວ ອຸປເນຕພ຺ພເມວ. ຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘‘ອຍ຺ຍາຍ ທມ຺ມີຕິ ເອວໍ ປຏິລທ຺ຘນ຺ຕິ ນິສ຺ສຏ຺ຐປຏິລທ຺ຘໍ. ຍຖາທາເນຕິ ທາຍເກຫິ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕວິຘາເນນ. ອຸປເນຕພ຺ພນ຺ຕິ ອກາລຈີວຣຠາເວນ ຠາເຊຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິຘ ຠາຊາປິຕາຍ ລທ຺ຘຈີວຣເມວ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ວິນຍກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາປິ ອຕ຺ຕນາ ນ ລຠຕີ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ຍທິ ນິສ຺ສຏ຺ຐປຏິລທ຺ຘໍ ສນ຺ຘາຍ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ສິຍາ, ‘‘ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ຄຓສ຺ສ ວາ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ວາ ທເທຍ຺ຍ, ທເທຍ຺ຍຸໍ, ອຍ຺ຍາຍ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕີຓິເປຕານິ ປທານິ ວຕ຺ຕພ຺ພານິ ສິຍຸໍ, ຕສ຺ມາ ນ ເກວລໍ ນິສ຺ສຏ຺ຐປຏິລທ຺ຘເມວ ຍຖາທາເນ ອຸປເນຕພ຺ພໍ, ອຎ຺ຎາຫິ ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ລທ຺ຘໂກຏ຺ຐາສມ຺ປິ ຍຖາທາເນເຍວ ອຸປເນຕພ຺ພໍ.

໗໔໑. ‘‘ອກາລຈີວເຣ ກາລຈີວຣສຎ຺ຎາຍ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ປນ ຠາຊນປຈ຺ຈຍາ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພາປຕ຺ຕິໍ ນາປຊ຺ຊຕີຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ທີເປຕິ, ນ ປຏິລທ຺ຘໍ, ນ ຍຖາທາເນ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທີເປຕິ. ເລເສນ ປນ ຄຓ຺ຫາຕິ ເຈ, ຠຓ຺ຑຄ຺ເຆນ ກາເຣຕພ຺ພາ.

ທຸຕິຍນິສ຺ສຄ຺ຄິຍປາຈິຕ຺ຕິຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ຕຕິຍນິສ຺ສຄ຺ຄິຍປາຈິຕ຺ຕິຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໗໔໔. ສກສຎ຺ຎາຍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ທຸກ຺ກຏຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຕຣຖາ ຠຓ຺ຑຄ຺ເຆນ ກາເຣຕພ຺ພໍ.

ຕຕິຍນິສ຺ສຄ຺ຄິຍປາຈິຕ຺ຕິຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ຈຕຸຕ຺ຖນິສ຺ສຄ຺ຄິຍປາຈິຕ຺ຕິຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໗໕໒. ເລເສນ ຄເຫຕຸກາມຕາ, ອຎ຺ຎສ຺ສ ວິຎ຺ຎຸສ຺ສ ວິຎ຺ຎາປນໍ, ປຏິລາໂຠຕິ ຕີຓິ ອງ຺ຄານິ, ຕສ຺ມາ ປຐມໍ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ອລຠິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ຕໂຕ ອູນຕຣມ຺ປິ ລເຠຍ຺ຍ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍເມວ ອງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິໂຕ. ເອສ ນໂຍ ອຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ.

ຈຕຸຕ຺ຖນິສ຺ສຄ຺ຄິຍປາຈິຕ຺ຕິຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ປຎ຺ຈມນິສ຺ສຄ຺ຄິຍປາຈິຕ຺ຕິຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໗໕໓. ‘‘ເຕລໍ ໂຄເປຕ຺ວາ ສປ຺ປິມ຺ປິ ເມ ອຕ຺ຕໂນ ກຸລຆຣາ’’ຕິ ກິຣ ປາໂຐ.

ປຎ຺ຈມນິສ຺ສຄ຺ຄິຍປາຈິຕ຺ຕິຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ຉຏ຺ຐນິສ຺ສຄ຺ຄິຍປາຈິຕ຺ຕິຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໗໕໘-໗໖໒. ປາວາຣິກສ຺ສາຕິ ທຸສ຺ສວາຓິຊກສ຺ສ. ຍາຍ ເຈຕາປິຕໍ, ຕສ຺ສາ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ, ນິສ຺ສຏ຺ຐປຏິລາໂຠ ຈ. ‘‘ອິຕຣາສໍ ປນ ຊານິຕ຺ວາ ວສ຺ສຄ຺ເຄນ ປຕ຺ຕໂກຏ຺ຐາສໍ ສາທິຍນ຺ຕີນມ຺ປິ ນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ, ເກວລໍ ຍຖາທາເນ ເອວ ຕາຫິປິ ອຸປເນຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ນິສ຺ສຏ຺ຐໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາປິ ຍຖາທາເນ ອຸປເນຕພ຺ພ’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເສສາຫິ ຄຫິຕໍ ສຸຄ຺ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຄິລານາຍປິ ນ ໂມກ຺ໂຂ.

ຉຏ຺ຐນິສ຺ສຄ຺ຄິຍປາຈິຕ຺ຕິຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ສຕ຺ຕມນິສ຺ສຄ຺ຄິຍປາຈິຕ຺ຕິຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໗໖໔. ສຕ຺ຕເມ ‘‘ສຍໍ ຍາຈິຕເກນາ’’ຕິ ກິຎ຺ຈາປິ ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາປິ ອຎ຺ຎທຕ຺ຖິເກນ ອຕ຺ຕຸທ຺ເທສິເກນ ສຎ຺ຎາຈິເກນາຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຍມຕ຺ໂຖ ‘‘ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ເຕນ ຈ ປຣິກ຺ຂາເຣນ ສຍມ຺ປິ ຍາຈິຕ຺ວາ ເຠສຊ຺ຊໍ ເຈຕາເປຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິໍສູ’’ຕິ ອິມິສ຺ສາ ປາຬິຍາ ອຕ຺ເຖນ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕສ຺ສາຍມຕ຺ໂຖ – ເຕນ ປຣິກ຺ຂາເຣນ ເຠສຊ຺ຊໍ ເຈຕາເປຕ຺ວາ ຈ-ສທ຺ເທນ ສຎ຺ຎາຈິເກນ ຈ ເຠສຊ຺ຊໍ ເຈຕາເປຕ຺ວາຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທີເປນ຺ໂຕ ‘‘ສຍມ຺ປິ ຍາຈິຕ຺ວາ ເຠສຊ຺ຊໍ ເຈຕາເປຕ຺ວາ’’ຕິ ອາຫ. ອຎ຺ຎຖາ ‘‘ເຕນ ປຣິກ຺ຂາເຣນ ເຠສຊ຺ຊໍ ເຈຕາເປຕ຺ວາ ສຍມ຺ປິ ຍາຈິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິໍສູ’’ຕິ ອິມິນາ ອນຸກ຺ກເມນ ປາຬິ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ສິຍາ.

ປທຠາຊເນ ປນ ‘‘ສໍຍາຈິເກນາຕິ ສຍໍ ຍາຈິຕ຺ວາ’’ຕິ ຕສ຺ເສວ ປທສ຺ສ ອຘິປ຺ປາຍມຕ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາ ຫິ ປທຠາຊນຘມ຺ມຕາ. ‘‘ສງ຺ຆິກໍ ລາຠໍ ປຣິຓຕ’’ນ຺ຕິອາທິປທານໍ ຠາຊເນ ປນ ສາ ປາກຏາ. ອຎ຺ຎຖາ ສໍຍາຈິກປເທນ ໂກ ອຎ຺ໂຎ ອຕິເຣກຕ຺ໂຖ ສງ຺ຄຫິໂຕ ສິຍາ, ໂສ ນ ທິສ຺ສຕີຕິ ຕເທວ ປທໍ ນິປ຺ປໂຍຊນໍ, ອິທຎ຺ຈ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຸຣິເມນ ນິນ຺ນານາກຣຓໍ ສິຍາ. ອຕ຺ຕໂນ ຫິ ສນ຺ຕກໍ ຍຖາກາມໍ ກຣຓີຍນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ສງ຺ຆສ຺ສ ຍາຈນາຍ ວເສນ ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ຍາຈນາຍ ລທ຺ຘໍ ສໍຍາຈິກນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຎ຺ຎຖາ ອິໂຕ ປເຣນ ສໍຍາຈິກ-ສທ຺ເທນ ອິທໍ ນິພ຺ພິເສສໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ‘‘ປຸຄ຺ຄລິເກນ ສໍຍາຈິເກນາ’’ຕິ ອິທຎ຺ຈ ສິກ຺ຂາປທໍ ວິສຸໍ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ ອິເຘວ ເຕນ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພາປຕ຺ຕິຍາ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ, ນ ຈ ສງ຺ຄຫິຕາ ອາປຕ຺ຕິທ຺ວຍຠາວໂຕ. ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ເຈຕາປິຕຕ຺ຕາ ຫິ ເອກເມວ ອາປຕ຺ຕີຕິ ເຈ? ນ, ສໍຍາຈິກປທສ຺ສ ນິປ຺ປໂຍຊນຠາວປ຺ປສງ຺ຄໂຕ, ເອວໍ ສງ຺ຆິກມຫາຊນິກປຸຄ຺ຄລິການິ ມິສ຺ສິຕ຺ວາ ເຈຕາປເນ ເອກາປຕ຺ຕິຠາວປ຺ປສງ຺ຄໂຕ ຈ.

ສຕ຺ຕມນິສ຺ສຄ຺ຄິຍປາຈິຕ຺ຕິຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ອຏ຺ຐມນິສ຺ສຄ຺ຄິຍປາຈິຕ຺ຕິຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໗໖໙. ຄຓສ຺ສາຕິ ອາຠິຘມ຺ມິກາທິຄຓສ຺ສ, ອູນຈຕຸວຄ຺ຄສ຺ສ ຈ.

ອຏ຺ຐມນິສ຺ສຄ຺ຄິຍປາຈິຕ຺ຕິຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ນວມນິສ຺ສຄ຺ຄິຍປາຈິຕ຺ຕິຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໗໗໔. ສຎ຺ຎາຈິເກນາຕິ ຄຓຍາຈນາຍ ລທ຺ເຘເນວ, ນ ອຎ຺ເຎນ.

ນວມນິສ຺ສຄ຺ຄິຍປາຈິຕ຺ຕິຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ທສມນິສ຺ສຄ຺ຄິຍປາຈິຕ຺ຕິຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໗໗໙. ທສເມ ປນ ‘‘ຍາ ປນ ຠິກ຺ຂຸນີ ອຎ຺ຎທຕ຺ຖິເກນ ປຣິກ຺ຂາເຣນ ອຎ຺ຎຸທ຺ທິສິເກນ ປຸຄ຺ຄລິເກນ ອຎ຺ຎໍ ເຈຕາເປຍ຺ຍ, ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ ເອວໍວິເຘນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ‘‘ປຸຄ຺ຄລິເກນ ສໍຍາຈິເກນາ’’ຕິ ອິມິນາ ເອກາທສເມນ ຠວິຕພ຺ພໍ ສິຍາ ຍຖາກ຺ກເມນ ສມ຺ຠວໂຕ. ກາມເມວ ເຈຕໍ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຠາວໂຕ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ຄເຫຕພ຺ພເມວ. ເອຕ຺ຖ ປນ ສງ຺ຆຄຓປຸຄ຺ຄລານໍ ປວາຣິຕຏ຺ຐາເນ, ປຸຄ຺ຄລສ຺ເສວ ຎາຕກຏ຺ຐາເນ ຈ ອນາປຕ຺ຕິຉາຍາ ທິສ຺ສຕິ, ອິທໍ ສພ຺ພໍ ອມ຺ຫາກໍ ຕກ຺ການຸສາຣວເສເນວ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ນ ສາຣໂຕ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ວິຈາເຣຕ຺ວາ ຍຖາ ນິຈ຺ຈລກາຣຓໍ ທິສ຺ວາ ຍໍ ວາ ວິນຍກ຺ກມໂກວິທາ ອນຸຊານນ຺ຕິ, ຕໍ ຕເທວ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ໂປຣາຓຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘‘ອາປທາສຸປິ ອຎ຺ຎໍ ຄຣຸຠຓ຺ຑເມວ ເຈຕາເປຕພ຺ພໍ, ອິຕຣໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ປນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ທສມນິສ຺ສຄ຺ຄິຍປາຈິຕ຺ຕິຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໑. ເອກາທສມນິສ຺ສຄ຺ຄິຍປາຈິຕ຺ຕິຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໗໘໔. ‘‘ທຸຕິຍວຄ຺ຄສ຺ສ ປຐເມ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ເອກາທສເມ’’ຕິ ອິຘ ວຸຕ຺ຕໍ. ກສ຺ມາ? ຠິກ຺ຂຸນິວິຠງ຺ເຄ ຕິໍສກກຓ຺ຑໍ ປຕ຺ວາ ວຄ຺ຄກ຺ກມສ຺ສ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຍສ຺ມາ ປວາຣິຕຏ຺ຐາເນ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ນາມ ນ ປຏິເສເຘຕພ຺ພາ, ຕສ຺ມາ ຠຄວາ ອຎ຺ຎາຕິກອປ຺ປວາຣິຕຏ຺ຐາເນ ຘມ຺ມນິມນ຺ຕນວເສນ ວເທຍ຺ຍ ‘‘ເຍນຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາຍ ‘‘ຈຕຸກ຺ກໍສປຣມໍ ວິຎ຺ຎາເປຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ປຣິຈ຺ເຉທໍ ທສ຺ເສຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຎ຺ຎຖາ ‘‘ນິທາເນນ ສິກ຺ຂາປທໍ ນ ສເມຕິ, ສິກ຺ຂາປເທນ ຈ ອນາປຕ຺ຕິວາໂຣ’’ຕິ ຈ ‘‘ອກຕວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ຈຕຸກ຺ກໍສປຣມໍ ວິຎ຺ຎາເປຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຈ ອນິຏ຺ຐໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ ເຈຕາເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ຐເປຕ຺ວາ ສຫຘມ຺ມິເກ ຈ ຎາຕກປວາຣິເຕ ຈ ອຎ຺ເຎນ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິເທວ ຄຸເຓນ, ປຣິຕຸຏ຺ເຐນ ຈ ວເທຍ຺ຍ ‘‘ເຍນຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ‘‘ວິຎ຺ຎາເປຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ໂປຣາຓຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘‘ອິທໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນປວາຣຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນາປຕ຺ຕິ ຎາຕການໍ ປວາຣິຕານນ຺ຕິ ປນ ສພ຺ພປ຺ປກາເຣນ ປວຕ຺ຕໍ ນິຈ຺ຈປວາຣຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິຈ຺ຈປວາຣຓາ ນາມ ຍທາ ເຍນຕ຺ໂຖ, ຕທາ ຕໍ ວເທຍ຺ຍາຖາຕິ ເອວໍ ປວຕ຺ຕາ. ‘ຫນ຺ທ ສີຕປາວຸຣຓ’ນ຺ຕິ ເທນ຺ຕານໍ ປນ ອຕິເຣກຈຕຸກ຺ກໍສມ຺ປິ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍເມວ ນໂຍ ທສເມປີຕິ.

ເອກາທສມນິສ຺ສຄ຺ຄິຍປາຈິຕ຺ຕິຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຠິກ຺ຂຸນີວິຠງ຺ເຄ ຕິໍສກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ປາຈິຕ຺ຕິຍກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາ

໑. ລສຸຓວຄ຺ໂຄ

໑. ປຐມລສຸຓສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໗໙໓-໗. ອຫໍ ລສຸເຓນາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ປວາເຣມີ’’ຕິ ປາຐເສໂສ. ພທຣສາຬວໍ ກິຣ ພທຣຜລານິ ສຸກ຺ຂາເປຕ຺ວາ ຈຸຓ຺ເຓຕ຺ວາ ກຕ຺ຕພ຺ພາ ຂາທນີຍວິກຕິ.

ປຐມລສຸຓສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ທຸຕິຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໘໐໐. ສໍຫຣາເປຍ຺ຍາຕິ ‘‘ສໍຫຣຕິ ວາ ສໍຫຣາເປຕິ ວາ’’ຕິ ປທຠາຊນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ເອຕ຺ຖ ອາປຕ຺ຕິເຠໂທ ນ ທສ຺ສິໂຕ, ຕຖາປິ ຂຸຣສຓ຺ຑາສກຕ຺ຕຣິອາທິປຣິເຍສນຆໍສນາທີສຸ ປຸພ຺ພປໂຍເຄສຸ ທຸກ຺ກຏໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ, ເອວໍ ຕລຆາຕກາທິມ຺ຫິ ຈ ອາປຕ຺ຕິເຠໂທ ປາຬິຍໍ ນ ວຸຕ຺ໂຕ. ຍຖາສມ຺ຠວໍ ປນ ປຸພ຺ພປໂຍເຄສຸ ທຸກ຺ກຏໍ ສມ຺ຠວຕິ. ເອວໍ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ເອຕ຺ຖ ຈ ລສຸເຓ ຈ ທຸກ຺ກຏໍ. ອິທໍ ກິຣິຍາກິຣິຍນ຺ຕິ ໂປຣາຓາ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ກິຣິຍາກິຣິຍ’’ນ຺ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ.

ທຸຕິຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘໐໒-໖. ຕຕິຍຈຕຸຕ຺ຖສິກ຺ຂາປທໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

໕. ປຎ຺ຈມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໘໑໒. ປຎ຺ຈເມ ອຸທກສຸທ຺ຘິປຈ຺ຈເຍ ສຕິປິ ຜສ຺ສສາທິຍເນ ຍຖາວຸຕ຺ຕປຣິຈ຺ເຉເທ ອນາປຕ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປພ຺ພານນ຺ຕິ ‘‘ທ຺ວິນ຺ນໍ ອງ຺ຄຸລານໍ ສຫປເວສເນ ເອເກກອງ຺ຄຸລສ຺ສ ເອເກກໍ ປພ຺ພໍ ກຕ຺ວາ ທ຺ເວ ປພ຺ພາ, ເອກງ຺ຄຸລປ຺ປເວສເນ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປພ຺ພານໍ ອຸປຣິ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ມຫາປຈ຺ຈຣິຍມ຺ປິ ອຍເມວ ນໂຍ ທສ຺ສິໂຕ’’ຕິ ລິຂິຕໍ.

ປຎ຺ຈມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘໑໕. ຉຏ຺ຐສິກ຺ຂາປທໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

໗. ສຕ຺ຕມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໘໒໐-໘໒໒. ‘‘ນຄຣໍ ອຕິຫຣນ຺ຕີ’’ຕິ ປາໂຐ. ‘‘ນຄຣທ຺ວາເຣ ອຕິຫຣນ຺ຕີ’’ຕິ ກຕ຺ຖຈິ, ຕຕ຺ຖ ທ຺ວາເຣນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍເມວ ວາ ປາໂຐ. ຕໍ ປຸພ຺ພາປຣວິຣຸທ຺ຘນ຺ຕິ ‘‘ປຸນປິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ວາທໍ ສນ຺ຘາຍ, ນ ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ ວາທໍ. ເອຕ຺ຖ ‘‘ມາຕຣມ຺ປິ ວິຎ຺ຎາເປຕ຺ວາຕິ ວຈເນນ ວິຣຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ ລິຂິຕໍ, ຕໍ ທຸລ຺ລິຂິຕໍ, ນ ຫິ ເຕນ ວິໂຣຘໍ ສນ຺ຘາຍ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ກຣເຓ ເຈ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ກາຣາປເນປິ ປາຈິຕ຺ຕິເຍເນວ ຠວິຕພ຺ພໍ. ອຖ ກາຣາປເນ ທຸກ຺ກຏໍ, ກຣເຓປິ ທຸກ຺ກເຏເນວ ຠວິຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ກຣເຓ ວາ ກາຣາປເນ ວາ ວິເສໂສ ອຕ຺ຖິ ອາປຊ຺ຊເນ ສຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໘໒໓. ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອປ຺ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນ ຫິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອນາມາສຕ຺ຕາ ‘‘ອາມກຘຎ຺ຎໍ ປນ ຎາຕກປວາຣິຕຏ຺ຐາເນປິ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນຸຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘‘ກປ຺ປິເຍນ ລທ຺ຘໍ ຘຎ຺ຎໍ ຠຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິຍາ ທຸກ຺ກຏໍ. ອປຣຓ຺ເຓປິ ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ ຈ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ອາພາຘປຈ຺ຈຍາຕິ ວຈນໂຕ ສຕ຺ຕ ຘຎ຺ຎານິປິ ອນາມາສານີຕິ ສິທ຺ຘໍ, ເຕເນວ ເຫຏ຺ຐາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ສຕ຺ຕ ຘຎ຺ຎານິປິ ຄຫິຕານິ ອນາມາສານີ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕານິ. ອາມາສານິ ກປ຺ປິຍວຕ຺ຖູນິ ຈ ຍທິ ຠເວຍ຺ຍຸໍ, ຍຖາ ຎາຕກປວາຣິເຕ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອປຣຓ຺ຓໍ ວິຎ຺ຎາເປຕີ’’ຕິ ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ຎາຕການໍ ປວາຣິຕານໍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ອຕ຺ຖາຍ ວິຎ຺ຎາເປຕິ, ອຸມ຺ມຕ຺ຕິກາຍ ອາທິກມ຺ມິກາຍາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ຍສ຺ມາ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸຕ຺ຕາ ຈ ອນາມາສຕ຺ຕາ ຈ ມາຕຣມ຺ປິ ສຕ຺ຕວິຘໍ ຘຎ຺ຎໍ ວິຎ຺ຎາເປຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຕສ຺ມາ ຕທຕ຺ຖທີປນຕ຺ຖໍ ສຕ຺ຕວິຘໍ ຘຎ຺ຎໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ອາພາຘປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຍຖາ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ອາພາຘປຈ຺ຈຍາ ວຏ຺ຏຕິ, ຕຖາ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສາປີຕິ ຈ. ຍຖາ ວາ ປນ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຠຊ຺ຊນາທີນິ ກາຣາເປຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ເອວໍ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສາປິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ອນ຺ຘກຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ອຎ຺ຎຕໂຣ ພາລຠິກ຺ຂຸ ກປ຺ປິຍໍ ອຊານນ຺ໂຕ ເອຕທໂວຈ ‘ອາມກຘຎ຺ຎໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຸໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ເອຕໍ ຘຎ຺ຎໍ ຠຊ຺ຊິຕ຺ວາ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາ ປຈິຕ຺ວາ ຍາຄຸຂຊ຺ຊກໍ ຠຕ຺ຕຎ຺ຈ ເທຖາ’ຕິ, ອາຓາປກສ຺ເສວ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ, ສພ຺ເພສໍ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ສງ຺ຆວາຣິການໍ ຘຎ຺ຎໍ ໂກຏ຺ເຏຖາ’’ຕິ ອາຣາມິການໍ ວຕ຺ຕຸຎ຺ຈ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ທິວສໍ ປຣິພ຺ພຍໍ ຄຓ຺ຫຖ, ຕຓ຺ຑຸເລ ສມ຺ປາເທຖ, ຕ຺ວໍ ເອຕ຺ຕເກ ຄຓ຺ຫ, ຕ຺ວໍ ເອຕ຺ຕເກ’’ຕິ ເອວມາທີນິ ປນ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຈ. ຍໍ ປນ ‘‘ອວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ລພ຺ຠມານໍ ປນ ນວກມ຺ມຕ຺ຖາຍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕມ຺ປິ ເຫຏ຺ຐາ ‘‘ອິມໍ ຕຬາກໍ ເຂຕ຺ຕໍ ວຕ຺ຖຸໍ ວິຫາຣສ຺ສ ເທມາ’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ນຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສຸວຸຕ຺ຕເມວ. ‘‘ນວກມ຺ມຕ຺ຖາຍ ຘຎ຺ຎໍ ເທມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ຍໍ ປນ ເຫຏ຺ຐາ ‘‘ຕຕ຺ຖ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວຕ຺ຖຸໍ ອຕ຺ຕໂນ ວາ ສງ຺ຆຄຓປຸຄ຺ຄລເຈຕິຍານໍ ວາ ອຕ຺ຖາຍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ…ເປ… ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸໍ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ອຕ຺ຖາຍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉໂຕ ທຸກ຺ກຏເມວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕມ຺ປິ ສຸວຸຕ຺ຕເມວ. ກສ຺ມາ? ‘‘ເຈຕິຍສ຺ສ ອຕ຺ຖາຍ ຘຎ຺ຎໍ ທາຕຸກາໂມມ຺ຫິ, ຕຸມ຺ເຫ ຠນ຺ເຕ ຕທຕ຺ຖາຍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປຏິຄ຺ຄເຫຕຸໍ ອກປ຺ປິຍຕ຺ຕາ. ‘‘ອິທໍ ປນ ຕາທິສໍ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ໂພປາຍໍ ອຸປຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣວາໂທ ກິຣ. ຘມ຺ມສິຣິຕ຺ເຖໂຣ ປເນວມາຫ ‘‘ປຸພ຺ເພປິ ນວກມ຺ມຕ຺ຖາຍ ປຏິຄ຺ຄໂຫ ນ ວາຣິໂຕ, ສງ຺ຆສ຺ສຕ຺ຖາຍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕມ຺ປິ ປຏິຄ຺ຄາຫກສ຺ເສວ ອກປ຺ປິຍ’’ນ຺ຕິ.

ສຕ຺ຕມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ອຏ຺ຐມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໘໒໔. ໂປຣາຓາ ‘‘ນິພ຺ພິຏ຺ຐຣາຊຠໂຏ’’ຕິ ປຐນ຺ຕິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ ວາຣິຕຠຕ຺ຕເວຕໂນ ຣາຊຠໂຏຕິ. ‘‘ຕຎ຺ເຎວ ຠຏປຖນ຺ຕິ ຕໍເຍວ ຠຕ຺ຕເວຕນ’’ນ຺ຕິ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ. ອຸມ຺ມຸກນ຺ຕິ ອລາຕໍ.

໘໒໖. ເອຕ຺ຖ ຉຑ຺ຑິຕໍ ກິຣິຍາ. ອໂນໂລກນໍ ອກິຣິຍາ.

ອຏ຺ຐມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ນວມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໘໓໒. ‘‘ສາມິເກ ອປໂລເກຕ຺ວາ ຉຑ຺ເຑຕີ’’ຕິ ກຕ຺ຖຈິ ໂປຕ຺ຖເກ ນຕ຺ຖິ, ກຕ຺ຖຈິ ອຕ຺ຖິ, ອຕ຺ຖິຠາໂວວ ເສຍ຺ໂຍ ກິຣິຍາກິຣິຍຕ຺ຕາ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ. ອິຘ ເຂຕ຺ຕປາລກາ, ອາຣາມາທິໂຄປກາ ຈ ສາມິກາ ເອວ. ‘‘ສງ຺ຆສ຺ສ ເຂຕ຺ເຕ, ອາຣາເມ ຈ ຕຕ຺ຖ ກຈວຣໍ ນ ຉຑ຺ເຑຕພ຺ພນ຺ຕິ ກຕິກາ ເຈ ນຕ຺ຖິ, ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ຉຑ຺ເຑຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ສງ຺ຆປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ, ນ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ. ຕາສມ຺ປິ ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ຆສນ຺ຕເກ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ວຏ຺ຏຕິ, ນ ຕຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ, ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ສາຣຸປ຺ປວເສເນວ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ນວມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ທສມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໘໓໓. ສາຘຸກີຬິຕຄີຕໍ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ປາຈິຓ຺ຓຄີຕມ຺ປິ ໂສຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ຄີຕຸປສຎ຺ຫິຕໍ ປນ ຘມ຺ມໍ ໂສຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທີຆນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂປຣາຓຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘‘ຘມ຺ມຄີຕມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຄາຍາມ ວາເທມາຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ທຸກ຺ກຏໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ປູຊໍ ກໂຣມ, ຊາຕກໍ ວາ ວຕ຺ຖຸໍ ວາ ເທເສມາຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘ສາຘູ’ຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ.

໘໓໖. ເອກປໂຍໂຄ ນາມ ເອກທິວສາວໂລກນໍ. ເຕສໍເຍວາຕິ ເຍສໍ ນຈ຺ຈໍ ປສ຺ສຕິ. ‘‘ຠິກ຺ຂຸນີ ສຍມ຺ປິ ນຈ຺ຈິຕຸໍ ວາ ຄາຍິຕຸໍ ວາ ວາທິຕຸໍ ວາ ນ ລຠຕີ’’ຕິອາທິ ອິຘ ສິກ຺ຂາປເທ ນຕ຺ຖິ. ກສ຺ມາ? ເອຬກໂລມສມຸຏ຺ຐານຕ຺ຕາ. ຍທິ ເອວໍ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຈ? ສຸຕ຺ຕານຸໂລມມຫາປເທສໂຕ. ຍທິ ນຈ຺ຈາທີນິ ປສ຺ສິຕຸໍ ວາ ໂສຕຸໍ ວາ ນ ລຠຕິ, ປເຄວ ອຕ຺ຕນາ ກາຕຸນ຺ຕິ ນຍໂຕ ລພ຺ຠມານຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຕຣຖາ ມຫາປເທສາ ນິຣຕ຺ຖກາ ສິຍຸໍ. ເອວມຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ ນໂຍ ເນຕພ຺ໂພ. ‘‘ສມຸຏ຺ຐານມ຺ປິ ອິຘ ວຸຕ຺ຕເມວ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຉສມຸຏ຺ຐານວເສນ ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ລິຂິຕໍ. ຕໍ ‘‘ອຎ຺ເຎ ນຈ຺ຈ, ຄາຍ, ວາເທຫີ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ນ ລພ຺ຠຕີຕິອາທິວຈີກມ຺ມໍ ສນ຺ຘາຍ ລິຂິຕຎ຺ເຈ, ຕໍ ສຸລິຂິຕໍ ເອຬກໂລມສມຸຏ຺ຐາເນ ວາຈາຍ ອຠາວໂຕ. ‘‘ສຍມ຺ປິ ນຈ຺ຈິຕຸ’’ນ຺ຕິອາທິກາຍກມ຺ມຎ຺ເຈ ສນ຺ຘາຍ ລິຂິຕໍ, ທຸລ຺ລິຂິຕໍ. ເອຬກໂລມສມຸຏ຺ຐານຎ຺ຫິ ເອກນ຺ຕໂຕ ກາຍກມ຺ມໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ອຸທ຺ຘຏໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອາທິສທ຺ເທນ ສງ຺ຄຫິຕເມວ ອິຘ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ. ເອຕໍ ເອຬກໂລມສມຸຏ຺ຐານຕ຺ຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ກາຣຓວຈເນ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມມຫາປເທສໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ອຸທ຺ຘຏໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ເອວໍ ຍຖາລາຠວເສນ ຕໍ ລິຂິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ອາຫຈ຺ຈຠາສິຕສິກ຺ຂາປທວເສນ ເອຬກໂລມສມຸຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຸປຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ. ‘‘ເອຬກໂລມສມຸຏ຺ຐານຎ຺ເຈ ອິທໍ ສິກ຺ຂາປທໍ, ອາຓາປໂກ ມຸຈ຺ເຈຍ຺ຍ, ນ ຈ ມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ‘‘ກສ຺ມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ສພ຺ພອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິໂຍ ອາຫາຕິ ຘມ຺ມສິຣິຕ຺ເຖໂຣ.

໘໓໗. ອາຣາເມ ຐຕ຺ວາຕິ ນ ເກວລໍ ຐຕ຺ວາ, ຕໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປນ ສພ຺ພິຣິຍາປເຖຫິປິ ລຠຕິ. ‘‘ອາຣາເມ ຐິຕາຕິ ປນ ອາຣາມປຣິຍາປນ຺ນາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ອິຕຣຖາ ນິສິນ຺ນາປິ ນ ລເຠຍ຺ຍາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ, ຕໍ ສຸລິຂິຕເມວ.

ທສມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ລສຸຓວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ອນ຺ຘກາຣວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໑. ປຐມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໘໓໙. ‘‘ທິວາປິ ອນ຺ຘກາຣໍ ອຕ຺ຖິ, ຕປ຺ປຏິເສຘນຕ຺ຖໍ ‘ຣຕ຺ຕນ຺ຘກາເຣ’ຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ ໂປຣາຓາ. ສນ຺ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ຐານາປເທເສນ ຈຕຸພ຺ພິໂຘປິ ອິຣິຍາປໂຖ ສງ຺ຄຫິໂຕ, ຕສ຺ມາ ປຸຣິສສ຺ສ ຫຕ຺ຖປາເສ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ຈງ຺ກມນາທິໍ ກໂຣນ຺ຕິຍາ ປາຈິຕ຺ຕິຍເມວ. ‘‘ສລ຺ລເປຍ຺ຍ ວາ’’ຕິ ເກວລໍ ນິທານວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ ວິເສສາຠາວໂຕ. ‘‘ສລ຺ລເປຍ຺ຍວາຕິ ປຸຣິສສ຺ສ ຫຕ຺ຖປາເສ ຐິຕາ ສລ຺ລປຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປາຈິຕ຺ຕິຍສ຺ສາ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອເກ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ຕສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ຫຕ຺ຖປາເສ ຐິເຕເນວ ເອກໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ສລ຺ລປເນນປິ ອປຣມ຺ປິ ເອກໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ນາປຊ຺ຊຕິ, ກຖໍ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ? ອງ຺ຄວເສນ. ອິມສ຺ສ ຫິ ຣຕ຺ຕນ຺ຘກາຣຕາ, ປຸຣິສສ຺ສ ຫຕ຺ຖປາເສ ຐານໍ ວາ ສລ຺ລປນໍ ວາ, ສຫາຍາຠາໂວ, ຣໂຫເປກ຺ຂຕາຕິ ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ອງ຺ຄານິ ວຸຕ຺ຕານິ. ຕຕ຺ຖ ຍທິ ຐານປຈ຺ຈຍາ ເອກາ ອາປຕ຺ຕິ ວິສຸໍ ສິຍາ, ຕສ຺ສາ ຈຕ຺ຕາຣິ ອງ຺ຄານິ ສິຍຸໍ. ຍທິ ສລ຺ລປນປຈ຺ຈຍາ ເອກາ, ຕສ຺ສາປິ ປຎ຺ຈ ອງ຺ຄານິ ສິຍຸໍ. ຕສ຺ມາ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິ ວາ ປຎ຺ຈ ວາ ອງ຺ຄານີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ນ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ສລ຺ລປນປຈ຺ຈຍາ ວິສຸໍ ນຕ຺ຖີຕິ. ອຕ຺ຖິເຍວ, ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາວຈນຎ຺ຈ ຕທຕ຺ຖເມວາຕິ ເອເກ. ກຖໍ? ສຫຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອາປຕ຺ຕີນໍ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ສລ຺ລປເນ ສຕິ ຐານປຈ຺ຈຍາ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ ຈຕຸຣງ຺ຄິກໍ, ສລ຺ລປນປຈ຺ຈຍາ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ ຈຕຸຣງ຺ຄິກນ຺ຕິ ທ຺ເວ ປາຈິຕ຺ຕິຍານິ ສຫຸປ຺ປນ຺ນານິ ເອກໂຕ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ. ອິທໍ ອຍຸຕ຺ຕໍ ປາຬິວິໂຣຘໂຕ. ປາຬິຍຎ຺ຫິ ‘‘ສລ຺ລເປຍ຺ຍ ວາຕິ ປຸຣິສສ຺ສ ຫຕ຺ຖປາເສ ຐິຕາ ສລ຺ລປຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປາຈິຕ຺ຕິຍສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍທິ ທ຺ເວ ສິຍຸໍ, ‘‘ອາປຕ຺ຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍານ’’ນ຺ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພຕາ ສິຍາຕິ. ອຍໍ ນໂຍ ທຸຕິຍາທີສຸປິ ຍຖາໂຍຄໍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຖ ທຸຕິເຍນາປິ ສທ຺ຘິໍ ຍທິ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຣໂຫເປກ຺ຂຕາ ອຕ຺ຖິ, ໂສ ເຈ ປຸຣິໂສ, ນ ທຸຕິໂຍ, ປຸຣິສຄຓນາຍ ອາປຕ຺ຕິໂຍ. ອຖ ທຸຕິຍາ ຠິກ຺ຂຸນີ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສາ ຈ ເຕນ ປຸຣິເສນ ສທ຺ຘິໍ ຣໂຫເປກ຺ຂຕາ ອຕ຺ຖິ, ສາ ຈ ຠິກ຺ຂຸນີ ນ ທຸຕິຍາ ໂຫຕິ. ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ເອເກ, ວິຈາເຣຕ຺ວາ ປນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ໂປຣາຓຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຫຕ຺ຖປາເສ ຐາເນນ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ, ຕໍ ປາຬິຍາ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ‘‘ປຸຣິສສ຺ສ ຫຕ຺ຖປາເສ ຕິຏ຺ຐຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປາຈິຕ຺ຕິຍສ຺ສາ’’ຕິ ຫິ ປາຬິ, ກິໍພຫຸນາ. ຈຕຸຕ຺ຖສິກ຺ຂາປເທ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ທຸຕິຍິກອຸຍ຺ໂຍຊນສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ‘‘ສນ຺ຕິຏ຺ຐນາທີສຸ ຕີຓິ ປາຈິຕ຺ຕິຍານີ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ ວຕ຺ຖຸຄຓນາຍ ອາປຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ‘‘ອງ຺ຄານິ ເຈຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາຣິ ປຎ຺ຈ ວາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ.

ປຐມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒-໓-໔. ທຸຕິຍຕຕິຍຈຕຸຕ຺ຖສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໘໔໒-໖. ທຸຕິຍຕຕິຍຈຕຸຕ຺ຖານິ ອຸຕ຺ຕານານິ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ‘‘ສລ຺ລປຕີຕິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຕິຣຈ຺ຉານກຖໍ ກເຖຕີ’’ຕິ ໂປຣາຓຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ.

໘໕໒. ຈຕຸຕ຺ເຖ ປນາຍໍ ວິເສໂສ – ‘‘ເອເກເນກາ’’ຕິ ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ທຸຕິຍິກໍ ວາ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ອຸຍ຺ໂຍເຊຍ຺ຍ, ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ນ ສມ຺ຠວຕີຕິ ເຈ? ສມ຺ຠວຕິ. ກສ຺ມາ? ສນ຺ຕິຏ຺ຐນາທິຕ຺ຕຍມຕ຺ຕາເປກ຺ຂຕ຺ຕາ, ຕສ຺ສ ວຈນສ຺ສາປິ ວາ ອຎ຺ຎາຍປິ ຣໂຫເປກ຺ຂນສ຺ສາທສມ຺ຠເວ ສຕິ ອຸຠິນ຺ນໍ ເອກຕ຺ຖສມ຺ຠວໂຕ ຈ ສາຘິຕເມຕໍ. ‘‘ຫຕ຺ຖປາສໍ ວິຊຫິຕ຺ວາ ສນ຺ຕິຏ຺ຐຕິ ວາ ສລ຺ລປຕິ ວາ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ກສ຺ມາ ‘‘ນິກຓ຺ຓິກໍ ວາ ຊປ຺ເປຕີ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ? ຫຕ຺ຖປາສາຕິກ຺ກເມ ອສມ຺ຠວໂຕ. ຕສ຺ສ ຕຕິຍສ຺ສ ປທສ຺ສ ປຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ສມ຺ຠວນ຺ຕມ຺ປິ ‘‘ທຸຕິຍິກໍ ວາ ອຸຍ຺ໂຍເຊຕີ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ອຕ຺ຖໂຕ ຫຕ຺ຖປາສໍ ວິຊຫິຕ຺ວາ ສນ຺ຕິຏ຺ຐຕິ ວາ ສລ຺ລປຕິ ວາ ທຸຕິຍິກໍ ວາ ອຸຍ຺ໂຍເຊຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອສ ນໂຍ ຍກ຺ເຂນ ວາຕິອາທີສຸປິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຫຕ຺ຖປາເສ’’ຕິ ວາ ‘‘ຫຕ຺ຖປາສໍ ວິຊຫິຕ຺ວາ’’ຕິ ວາ ນ ວຸຕ຺ຕໍ ອຸຠຍຕ຺ຖ ທຸກ຺ກຏຕ຺ຕາ. ອນາປຕ຺ຕິວາເຣປິ ອສມ຺ຠວໂຕ ‘‘ນິກຓ຺ຓິກໍ ວາ ຊປ຺ເປຕີ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຈ? ສມ຺ຠວຕິ ສຕິ ກຣຓີເຍ ນິກຓ຺ຓິກໍ ວາ ຊປ຺ເປຕີຕິ ສມ຺ຠວໂຕ. ອຖ ກສ຺ມາ ເອວໍ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຈ? ອນວຊ຺ຊກຖາຍໍ ນິກຓ຺ຓິກຊປ຺ປເນ ປໂຍຊນາຠາວາ, ຘມ຺ມກຖາຍມ຺ປິ ອຸທາຍິໍ ອາຣພ຺ຠ ປຏິສິທ຺ຘຕ຺ຕາ ຈ.

ທຸຕິຍຕຕິຍຈຕຸຕ຺ຖສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ປຎ຺ຈມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໘໕໖. ‘‘ກຸລໍ ນາມ ຈຕ຺ຕາຣິ ກຸລານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕິຕ຺ຖິຍາຣາເມ ກປ຺ປຕິ ຕສ຺ສ ກຸລໂວຫາຣາຠາວໂຕຕິ ເອເກ. ຕິຕ຺ຖິຍານໍ ຂຕ຺ຕິຍາທິປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ ນ ກປ຺ປຕີຕິ ເອເກ. ຕສ຺ສ ກປ຺ປິຍຠູມິຕ຺ຕາ ນ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຈ? ນ, ຍຖາວຸຕ຺ຕຂຕ຺ຕິຍາທີນໍ ສມ຺ຠວໂຕ. ຕຖາປິ ໂຄຈຣກຸລໍ ອິຘາຘິປ຺ເປຕໍ. ‘‘ອຸປຈາໂຣ ທ຺ວາທສຫຕ຺ໂຖ’’ຕິ ລິຂິຕໍ.

ປຎ຺ຈມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ຉຏ຺ຐສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໘໖໐. ‘‘ນິສີທນ຺ຕິຍາ ເອກາ, ນິປຊ຺ຊນ຺ຕິຍາ ເອກາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ນິສີທິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິຍາ’’ຕິອາທິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ຄມນປຈ຺ຈຍາ ເອສາ ອາປຕ຺ຕີຕິ? ນ, ປຣິໂຍສານາຘິປ຺ປາຍວເສນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ‘‘ນິສີທິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊນ຺ຕິຍາ ທ຺ເວ’’ຕິ ວຈເນນປິ ຄມນໍ ອິຘ ນາຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ, ຕຖາ ‘‘ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນິສີທນ຺ຕິຍາ ທ຺ເວ’’ຕິປິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ຍທິ ເອວໍ ‘‘ຕສ຺ມິໍ ອຠິນິປຊ຺ຊຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍານ’’ນ຺ຕິ ກສ຺ມາ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຈ? ອນິສີທິຕ຺ວາປິ ນິປຊ຺ຊນສມ຺ຠວໂຕ. ນິປຊ຺ຊນຕ຺ຖາຍ ນິສີທິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊນ຺ຕິຍາ ນິປຊ຺ຊນກປໂຍຄຕ຺ຕາ ເອກາ ອາປຕ຺ຕີຕິ ເກຈິ.

ຉຏ຺ຐສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ສຕ຺ຕມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໘໖໗. ອນາປຕ຺ຕິວາເຣ ‘‘ຘຸວປຎ຺ຎຕ຺ເຕ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສນ຺ຖຣິຕ຺ວາ ວາ ສນ຺ຖຣາເປຕ຺ວາ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອິຘ ຉຏ຺ເຐ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປກຕິຍາ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ອຠິນິສີທຕິ ວາ ອຠິນິປຊ຺ຊຕິ ວາ, ປາຈິຕ຺ຕິຍເມວ. ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ຘຸວປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ. ອິຘ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສນ຺ຖຣິຕ຺ວາ ວາ ສນ຺ຖຣາເປຕ຺ວາ ວາ ອຠິນິສີທຕິ ວາ ອຠິນິປຊ຺ຊຕິ ວາ, ປາຈິຕ຺ຕິຍເມວ. ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ ປຎ຺ຈເມ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອນາປຸຈ຺ຉາ ປກ຺ກເມຍ຺ຍ, ປາຈິຕ຺ຕິຍເມວ, ອນາປຕ຺ຕິວາເຣ ມາຕິກາຍໍ ວຸຕ຺ຕກາລໂຕ ອຎ຺ຎກາລສ຺ສ ອປຣາມຏ຺ຐຕ຺ຕາຕິ ໂນ ຕກ຺ໂກຕິ ອາຈຣິໂຍ. ອປິຈ ອຕ຺ຖາປຕ຺ຕິກາເລ ອາປຊ຺ຊຕິ, ໂນ ວິກາເລຕິອາທິຕ຺ຕິເກ, ອຕ຺ຖາປຕ຺ຕິ ຣຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ໂນ ທິວາຕິອາທິຕ຺ຕິເກ ຈ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອິຘ ປຎ຺ຈມຉຏ຺ຐສຕ຺ຕມສິກ຺ຂາປເທຫິ ສງ຺ຄຫິຕາປຕ຺ຕີນໍ ອປຣາມຏ຺ຐຕ຺ຕາ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ຕິວິຘກາເລ ຕິວິຘເມຕໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ເອວ ມຫາປເທສນຍານຸໂລມໂຕ.

ສຕ຺ຕມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ອຏ຺ຐມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໘໖໙. ອຏ຺ຐເມ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ສມ຺ຠວຕິ.

ອຏ຺ຐມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ນວມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໘໗໕-໗. ທຸຄ຺ຄາຫວເສນ ວາ ສຸຄ຺ຄາຫວເສນ ວາ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ສປຖກຣເຓ ອາປຕ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍສ຺ມາ ມາຕິກາຍໍ ‘‘ອຕ຺ຕານໍ ວາ ປຣໍ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຍາ ອຕ຺ຕານເມວ ອາຣພ຺ຠ ສປຖໍ ກເຣຍ຺ຍ, ຕສ຺ສາ ເອກາ. ປຣເມວາຣພ຺ຠ ຕສ຺ສາ ເອກາ. ອຸໂຠປິ ອາຣພ຺ຠ ຕສ຺ສາ ທ຺ເວ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ. ຕິກຈ຺ເຉໂທ ປເນຕ຺ຖ ປຣເມວາຣພ຺ຠ ສປຖກຣຓໍ ສນ຺ຘາຍ ປວຕ຺ໂຕ.

ນວມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ທສມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໘໘໒. ທສເມ ອນາປຕ຺ຕິວາໂຣ ໂຣທນສ຺ເສວ, ນ ວຘສ຺ສ, ຕສ຺ມາ ຎາຕິພ຺ຍສນາທີຫິ ຜຸຏ຺ຐາປິ ອຕ຺ຕານໍ ວຘຕິ ເອວ, ນ ໂຣທຕິ, ທຸກ຺ກຏເມວ.

ທສມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອນ຺ຘກາຣວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ນຄ຺ຄວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໑-໒. ປຐມທຸຕິຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໘໘໓. ນຄ຺ຄວຄ຺ຄສ຺ສ ປຐມທຸຕິຍານິ ອຸຕ຺ຕານານິ. ປຐເມ ອຍໍ ວິເສໂສ – ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ຕຖາ ນ຺ຫາຍນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຊນ຺ຕາຆຣອຸທກປຏິຈ຺ຉາທີຫິ. ນ ຈ ວິຄຣຫິ ຕຕ຺ຖ ຠຄວາ ອຕ຺ຕນາວ ອນນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ອຸທກສາຏິກາຍາຕິ ໂປຣາຓາ. ‘‘ເອກເມວ ນິວາເສຕ຺ວາ, ປາຣຸປິຕ຺ວາ ຈ ນຫາຍິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ໂປຣາຓຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປຐມທຸຕິຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ຕຕິຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໘໙໔. ຕຕິເຍ ອນ຺ໂຕຈຕູຫປຎ຺ຈາຫໍ ຘຸຣໍ ນິກ຺ຂິປນ຺ຕິຍາປິ ອາປຕ຺ຕິ ເອວ. ລິງ຺ຄປຣິວຕ຺ເຕ ຘຸຣໍ ນິກ຺ຂິປນ຺ຕິຍາ ທຸກ຺ກຏໍ ຕິກທຸກ຺ກຏຕ຺ຕາ. ‘‘ສມ຺ພຫຸລາຫິ ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ສທ຺ຘິນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຈຕສ຺ໂສປິ ສມ຺ພຫຸລາ’’ຕິ ໂປຣາຓຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຕິຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ຈຕຸຕ຺ຖສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໘໙໘. ຈຕຸຕ຺ເຖ ສງ຺ຆາຏິຈາຣນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສງ຺ຆາຏິອາທິວເສນ ອຘິຏ຺ຐິຕານໍເຍວາຍໍ ວິຘິ, ເນຕຣາສໍ ກິຣ. ຕຕ຺ຖ ຕິຈີວເຣ ເອວ ວິປ຺ປວາສປຈ຺ຈຍາ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ. ອນ຺ໂຕຈີວຣກາເລປິ ປຎ຺ຈາຫິກໍ ສງ຺ຆາຏິຈາຣໍ ອຕິກ຺ກາເມນ຺ຕິຍາ ອາປຕ຺ຕິເຍວ. ‘‘ວິນາ ເອເຕຫິ ຈີວເຣຫິ ອຸປສມ຺ປທໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ໂປຣາຓຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຈຕຸຕ຺ຖສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ປຎ຺ຈມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໙໐໖. ປຎ຺ຈມສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິວາເຣ ຕາຍ ວາ ອວິປ຺ປວາສາຍາຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ລພ຺ຠຕິ.

ປຎ຺ຈມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙໐໗-໙໑໑. ຉຏ຺ຐສຕ຺ຕມານິ ອຸຕ຺ຕານານິ.

໘. ອຏ຺ຐມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໙໑໖. ໂສກຊ຺ຌາຍິກາ ນາມ ກິຣ ມາຍາກາຣາ. ວິລຸມ຺ປກາ ຠຓ຺ຑກາຕິ ຈ ໂປຣາຓາ.

ອຏ຺ຐມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ນວມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໙໒໐. ‘‘ກຖຎ຺ຫິ ນາມ ອຕິກ຺ກາເມສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຖຸລ຺ລນນ຺ທາ ຈີວຣກາລສມຍໍ ອາຄເມຖາຕິ ອຕິກ຺ກມາເປສີຕິ ສິທ຺ຘໍ ໂຫຕິ.

ນວມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ທສມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໙໒໗. ທສເມ ເອກກຸລໍ ເອຕທໂວຈຸນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກຸລໍ ນາມ ຕສ຺ມິໍ ມນຸສ຺ສາ, ຕສ຺ມາ ພຫຸວຈນໍ.

ທສມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນຄ຺ຄວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ຕຸວຏ຺ຏວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໑. ປຐມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໙໓໔-໕. ເອກາຍ ນິປນ຺ນາຍ ອປຣາ ນິປຊ຺ຊຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປາຈິຕ຺ຕິຍສ຺ສາຕິ ‘‘ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ປຐມນິປນ຺ນາຍ ອນຸຏ຺ຐາປນາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ເອຕ຺ຖ ກິຣິຍາກິຣິຍນ຺ຕິ ເອເກ, ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ‘‘ກິຣິຍ’’ນ຺ຕິ ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ກສ຺ສາ ອາປຕ຺ຕີຕິ? ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ນິປຊ຺ຊນກິຣິຍໍ ປຏິຈ຺ຈ. ອິມສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິວາເຣ ‘‘ວວຕ຺ຖານໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ’’ຕິ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ວວຕ຺ຖານໍ ກຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອເກ. ວິປຸລຕເຣ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອເກ. ‘‘ອນ຺ຕຣໍ ກຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ໂປຣາຓຄຓ຺ຐິປເທ ລິຂິຕໍ.

ປຐມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ທຸຕິຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໙໔໐. ວວຕ຺ຖານໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸປຣິ ປາຣຸປນມ຺ປິ ມຊ຺ເຌ ໂອໂຠຄໍ ກຕ຺ວາ ອຸຠິນ຺ນໍ ອນ຺ຕເຣ ໂອຕາເຣຕິ, ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອເກ. ວວຕ຺ຖານຎ຺ຈ ຍຖາ ຐາເນ ນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕຖາ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຕຸວຏ຺ເຏນ຺ຕິຍາ ອາປຕ຺ຕິເຍວາຕິ. ‘‘ກິຣິຍາກິຣິຍ’’ນ຺ຕິ ຈ ໂປຣາຓຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ.

ທຸຕິຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ຕຕິຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໙໔໑. ອຕ຺ຕໂນ ສຊ຺ຌາຍນຏ຺ຐາເນ ເຈ ວຸຑ຺ຒຕຣາ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ວນ຺ທນກາເລ ວາ, ອາປຸຈ຺ຉນກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ. ເອກສ຺ມິໍ ໂອວຣເກ ອາປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ. ‘‘ອຖ ໂອວຣເກ ມຫາເຖຣີ ວສຕິ, ສມ຺ມຸເຂ ອິຕຣາ, ອາປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພາ ຕສ຺ສາ ອຸປຈາຣຕ຺ຕາ’’ຕິ ໂປຣາຓຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຕິຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙໔໖-໙໕໐. ຈຕຸຕ຺ຖປຎ຺ຈມສິກ຺ຂາປທໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

໖. ຉຏ຺ຐສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໙໕໖. ຄຫປຕິ ນາມ ຐເປຕ຺ວາ ສຫຘມ຺ມິເກ ເວທິຕພ຺ໂພ, ຕສ຺ມາ ຠິກ຺ຂຸນາ ວາ ສາມເຓເຣນ ວາ ອນນຸໂລມິເກນ ສໍສຄ຺ເຄນ ສໍສຏ຺ຐາປິ ນ ສມນຸຠາສິຕພ຺ພາຕິ ສມ຺ຠວຕິ ເອວ.

ຉຏ຺ຐສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙໖໑-໕. ສຕ຺ຕມອຏ຺ຐມ ສິກ຺ຂາປທໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

໙. ນວມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໙໖໙. ເອກິນ຺ທ຺ຣິຍນ຺ຕິ ກາຍິນ຺ທ຺ຣິເຍເນວ ເອກິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ນິຄຓ຺ຐານໍ ອເຈລການໍ ມຕໍ. ກາປິລາ ປນ ‘‘ປຎ຺ຈິນ຺ທ຺ຣິຍາ’’ຕິ ມຎ຺ຎນ຺ຕາ ເອວໍ ວທນ຺ຕິ ‘‘ສຈກ຺ຂຸກຕ຺ຕາ ອລາພຸມາລຸວາທໂຍ ຍຕ຺ຖ ອາລມ຺ພນໍ, ຕຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ສໂສຕກຕ຺ຕາ ກທລິໂຍ ເມຆຄຊ຺ຊິຕໍ ສຸຕ຺ວາ ຄພ຺ຠໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ. ສຆານກຕ຺ຕາ ປນສາທໂຍ ກຸຓປຄນ຺ເຘນ ຜລນ຺ຕິ. ສຊິວ຺ຫກຕ຺ຕາ ອຸທກໍ ປິວນ຺ຕິ ເຍນ, ສພ຺ເພປິ ‘ປາທປາ’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ສກາຍປສາທຕ຺ຕາ ອິຕ຺ຖິສມ຺ຜສ຺ເສນ ອໂສກຣຸກ຺ຂາ ປຸປ຺ຜນ຺ຕີ’’ຕິ. ສງ຺ຆາຕນ຺ຕິ ວິນາສໍ.

໙໗໐. ອິຘ ຈ ວສ຺ສຈ຺ເຉເທນ ທຸກ຺ກຏໍ. ປຐມໍ ອາວສິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ຈາຣິກາ ຈຣຓປຈ຺ຈຍາ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຖ ວສ຺ສໍ ອວສິຕ຺ວາ ຈຣຕິ, ອວສ຺ສຸປຄມນປຈ຺ຈຍາ ທຸກ຺ກຏໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ໂປຣາຓຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘‘ອນ຺ໂຕສຕ຺ຕາເຫ ອນ຺ໂຕວສ຺ເສ ຈາຣິກໍ ຈຣນ຺ຕິຍາ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ສຕ຺ຕາຫກຣຓີເຍນ ປນ ວຏ຺ຏຕິ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ທຸກ຺ກຏໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໙໗໒. ເກນຈິ ອຸພ຺ພາຬ຺ຫາຕິ ວສ຺ສຈ຺ເຉທກາຣເຓນາຕິ ໂນ ຕກ຺ໂກຕິ ອາຈຣິໂຍ. ກິຕ຺ຕາວຕາ ຈາຣິກາ ໂຫຕີຕິ? ອິທໍ ນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ວິຈາຣິຕໍ. ອນນ຺ຕຣສິກ຺ຂາປເທ ‘‘ອນ຺ຕມໂສ ຉປ຺ປຎ຺ຈໂຍຊນານິປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ໂສ ຈ ມຎ຺ເຎ ເຫຏ຺ຐິມປຣິຈ຺ເຉໂທຕິ.

ນວມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ທສມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໙໗໓. ທສເມ ‘‘ອາຫຸນ຺ທຣິກາ’’ຕິ ປຐນ຺ຕິ ກິຣ.

ທສມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຕຸວຏ຺ຏວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ຈິຕ຺ຕາຄາຣວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໑. ປຐມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໙໗໘. ກີຬນອຸປວນໍ ນາມ ກຎ຺ຈິນຄຣສ຺ສ ນຄຣຸປວນໍ ວິຍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຸຍ຺ຍານໍ ນາມ ຕຕ຺ເຖວ ນນ຺ທວນອຸຍ຺ຍານໍ ວິຍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ຕຕ຺ເຖວ ຐຕ຺ວາ ຕໍ ຕໍ ທິສາຠາຄໍ ວິໂລເກຕ຺ວາ ປສ຺ສນ຺ຕິຍາ ປນ ປາເຏກ຺ກາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ’’ຕິ ປາໂຐ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ຍໍ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕໍ ປທໍ ‘‘ອນຸທ຺ຘຣມານາ’’ຕິ, ຕໍ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ທິສາຠາເຄຕິ ສິທ຺ຘນ຺ຕິ ເອເກ. ອຸປຈາໂຣ ທ຺ເວ ເລຑ຺ຑຸປາໂຕຕິ ຈ.

ປຐມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ທຸຕິຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໙໘໔. ‘‘ອາຫຣິເມຫິ ວາເຬຫີ’’ຕິ ‘‘ອສໍຫາຣິເມນາ’’ຕິ ຈ ທຸວິໂຘ ປາໂຐ. ‘‘ວິສຸໍ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ສທ຺ຘິໍ ເຕຫິ ວາເຬຫີ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ຍຖາ ຕຖາ ວາຬຣູເປ ອຸຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ກຕປາທໍ ‘‘ປລ຺ລງ຺ກ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ອນາປຕ຺ຕິວາເຣ ‘‘ອສໍຫາຣິເມຫິ ວາເຬຫິ ກຕໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຈນາຠາວໂຕ.

ທຸຕິຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ຕຕິຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໙໘໘. ‘‘ອຸຊ຺ຊວຸຊ຺ຊເວຕິ ຫຕ຺ຖປ຺ປສາຣເຓ’’ຕິ ລິຂິຕໍ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍຕ຺ຕກໍ ຫຕ຺ເຖນ ອຎ຺ຉິຕໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມິໍ ຕກ຺ກມ຺ຫິ ເວຐິເຕ ເອກາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ.

ຕຕິຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ຈຕຸຕ຺ຖສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໙໙໓. ‘‘ຍາຄຸປາເນຕິ ຍາຄຸທາເນ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ໂປຣາຓຄຓ຺ຐິປເທ ‘‘ມາຕາປິຕູນໍ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຈຕຸຕ຺ຖສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙໙໔. ປຎ຺ຈມສິກ຺ຂາປທໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

໖. ຉຏ຺ຐສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໑໐໐໑. ຉຏ຺ເຐ ຠິກ຺ຂຸວິຠງ຺ເຄ ອເຈລກສິກ຺ຂາປເທນ ເອກປຣິຈ຺ເຉທໍ. ອິຘ ອຄາຣິໂກ ວິເສໂສ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອສາຘາຣຓ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ຉຏ຺ຐສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐໐໓-໘. ສຕ຺ຕມຏ຺ຐເມສຸ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ນຕ຺ຖິ.

໙. ນວມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໑໐໑໕. ‘‘ຂີລນມນ຺ຕໍ ທາຣຸສາຣຂີລໍ ມນ຺ເຕຕ຺ວາ ປຖວິຍໍ ປເວເສຕ຺ວາ ມາຣຓມນ຺ຕໍ. ນາຄມຓ຺ຑລໍນາມ ນາຄໂຣຘມນ຺ຕໍ, ປິຏ຺ຐາທີຫິ ວາ ປຣິກ຺ເຂປໍ ກຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ມນຸສ຺ເສ ປເວເສນ຺ຕິ ຄຸຕ຺ຕຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ.

ນວມສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐໑໗. ທສມສິກ຺ຂາປທໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

ຈິຕ຺ຕາຄາຣວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ອາຣາມວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໑໐໒໑. ປຐມສິກ຺ຂາປທໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

໒. ທຸຕິຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໑໐໓໐. ຠິກ຺ຂຸນີ ເຈ ຠິກ຺ຂຸໍ ອກ຺ໂກສຕິ, ອິມິນາ ສິກ຺ຂາປເທນ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ຠິກ຺ຂຸນິໍ ເຈ ອກ຺ໂກສຕິ, ໂອມສວາເທນ ອາປຊ຺ຊຕິ. ໂອມສວາເທ ສມ຺ມຸຂາວ ຣຸຫຕິ, ອິຘ ປນ ປຣມ຺ມຸຂາປິ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ວິຈາຣຓາ – ຠິກ຺ຂຸວິຠງ຺ເຄ ໂອສມວາທສິກ຺ຂາປເທ ຠິກ຺ຂຸນີ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນຏ຺ຐາເນ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ກຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸນິວິຠງ຺ເຄປິ ໂອມສວາທສິກ຺ຂາປເທ ຠິກ຺ຂຸ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນຏ຺ຐາເນ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ. ອິຘ ຈ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ອກ຺ໂກສເນ ທຸກ຺ກຏໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ອກ຺ໂກສເນ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ອິມານິ ທ຺ເວ ສິກ຺ຂາປທານິ ຠິກ຺ຂຸມ຺ຫິ ສໍສນ຺ທິຍມານານິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ນ ສເມນ຺ຕິ. ຍຖາ ສເມນ຺ຕິ, ຕຖາ ຊານິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ໂປຣາຓຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ໂອມສວາທສິກ຺ຂາປເທ ອນຸປສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ນ ຄເຫຕພ຺ໂພ, ອິທເມຕ຺ຖ ຍຸຕ຺ຕໍ. ປຣິຠາເສຍ຺ຍາຕິ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອກ຺ໂກສວຕ຺ຖູຫິ. ເຕສຸ ຫິ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ສຕິ ໂອມສວາທປາຈິຕ຺ຕິຍເມວາຕິ ເອເກ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ. ໂອມສວາເທ ປາຬິມຸຕ຺ຕກອກ຺ໂກເສ ຫິ ທຸກ຺ກຏໍ ໂຫຕີຕິ. ທຸກ຺ກໂຏກາເສ ອິທໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ເຕຫິ ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ພາລາ ເອຕາ’’ຕິ ປາຬິຍໍ ອິຘ ອາຄຕປທານໍເຍວ ວເສນ ປຣິຠາສນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ທຸຕິຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐໓໓. ຕຕິຍສິກ຺ຂາປທໍ ອຸຕ຺ຕານຕ຺ຖເມວ.

໔. ຈຕຸຕ຺ຖສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໑໐໓໘. ນິມນ຺ຕິຕາ ວາ ປວາຣິຕາ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ໂປຣາຓຄຓ຺ຐິປເທ ຕາວ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປວາຣິຕາປິ ຍາຄຸໍ ປາຕຸໍ ລຠຕິ, ໂຠຊ຺ຊຍາຄຸໍ ນ ລຠຕິ. ຍາຄຸ ປເນຕ຺ຖ ຂາທນີຍໂຠຊນີຍສງ຺ຂ຺ຍໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ. ນິມນ຺ຕິຕາ ຠິກ຺ຂຸນີ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊິຕຸກາມາ ສາມິເກ ອປໂລເກຕ຺ວາວ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ລຠຕິ. ປຣມ຺ປຣໂຠຊນາປຕ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ນຕ຺ຖິ. ນິມນ຺ຕິຕາ ຕໍ ຠຕ຺ຕໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ວາ ອຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ວາ ປວາຣິຕາ ກປ຺ປິຍໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ນ ລຠຕິ, ອກປ຺ປິຍນິມນ຺ຕເນນ ນິມນ຺ຕິຍມານາ ທ຺ເວ ນິມນ຺ຕນານິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຸຎ຺ຈ ນ ລຠຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ປວາຣິຕາປິ ຍາຄຸໍ ປາຕຸໍ ລຠຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ປາຬິຍໍ, ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ. ‘‘ນິມນ຺ຕິຕາ ອປ຺ປວາຣິຕາ ຍາຄຸໍ ປິວຕີ’’ຕິ ຫິ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຣິທໍ ສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາປຸພ຺ພງ຺ຄມສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ – ນິມນ຺ຕິຕາ ວາ ປວາຣິຕາ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ວາສທ຺ເທນ ອກປ຺ປິຍນິມນ຺ຕເນນ ນິມນ຺ຕິຕາ ອປ຺ປວາຣິຕາ ຐເປຕ຺ວາ ຍາຄຸໍ ອຎ຺ຎໍ ຂາທນີຍໍ ວາ ໂຠຊນີຍໍ ວາ ຂາເທຍ຺ຍ ວາ ຠຸຎ຺ເຊຍ຺ຍ ວາ, ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສາມິການໍ ອປໂລກນາ. ປຣມ຺ປຣໂຠຊນາຠາເວນ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ໂກ ຄຸໂຓ ຊາໂຕຕິ? ນ ເອຕາສໍ ຄຸຓລາໂຠ, ເກວລໍ ປາກຏຕຣໍ ຊາຕໍ. ຠິກ຺ຂູປິ ວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ມິສ຺ເສຕ຺ວາວ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ລຠນ຺ຕິ. ສມເຍ ຍຖາສຸຂໍ ລຠນ຺ຕິ. ອິມິນາ ອປໂລກເນນ ກິນ຺ຕິ? ປວາຣິຕາ ວາ ອນິມນ຺ຕິຕາ ວາ ນ ກິຎ຺ຈິ ກປ຺ປິຍໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ຄິລານາຕິຣິຕ຺ຕມ຺ປິ ລຠນ຺ຕິ, ນິມນ຺ຕິຕາ ຈ ປວາຣິຕາ ຈ ຍາຄຸມ຺ປິ ນ ລຠນ຺ຕິ, ອປໂລເກຕ຺ວາປິ ນ ລຠນ຺ຕີຕິ.

ຈຕຸຕ຺ຖສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອາຣາມວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ຄພ຺ຠິນິວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໑. ປຐມາທິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໑໐໖໗. ‘‘ຄພ຺ຠິນິ’’ນ຺ຕິ ທສ຺ສນາທີຫິປິ ຄພ຺ຠສມ຺ຠວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ປທຠາຊເນປິ ປວາຣິຕຠາໂວ ນ ທິສ຺ສຕິ.

໑໐໗໔. ຘາຕິ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ທາຣກໍ ສາມິການໍ ທຕ຺ວາ ອາຫເຏ ວຑ຺ເຒຕິ, ຕຖາ ມາຕາປີຕິ ເກຈິ.

໑໐໘໐. ‘‘ສິກ຺ຂມານ’’ນ຺ຕິ ປາຐໍ ທີປວາສິໂນ ໂຣເຈນ຺ຕິ ກິຣິຍາກິຣິຍຕ຺ຕາ, ຊມ຺ພຸທີປວາສິໂນ ‘‘ສິກ຺ຂມານາ’’ຕິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ ສິກ຺ຂາຘມ຺ມມານນໂຕ ສິກ຺ຂມານາຕິ. ອິຘ ກິຣິຍາ ນ ໂຫຕິ, ສຎ຺ຎາວ ອຘິປ຺ເປຕາ. ນ ເອຕາສຸ ອສິກ຺ຂິຕາ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ພາ ອຸປຊ຺ຌາຍິນີອາທີນໍ ອາປຕ຺ຕິຠາວາ. ‘‘ຕສ຺ສາ ອຸປສມ຺ປທາ ໂຫຕິ ເອວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

໑໐໘໒. ຘມ຺ມກມ຺ເມຕິ ອຸປສມ຺ປທກມ຺ມໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ.

໑໑໑໒. ວຸຏ຺ຐາປິຕນ຺ຕິ ສາມເຓຣິຠູມິໂຕ ຍາຍ ເຖຣິຍາ ອຸປສມ຺ປທາເປກ຺ຂາ ວຸຏ຺ຐປິຕາ, ສາ ເຖຣີ ວຸຏ຺ຐາປິຕາ ນາມ, ເຕເນວ ປຸນ ວິເສສນຕ຺ຖໍ ‘‘ປວຕ຺ຕິນິ’’ນ຺ຕິ ອາຫ.

ປຐມາທິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຄພ຺ຠິນິວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ກຸມາຣິຠູຕວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໒. ທຸຕິຍາທິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໑໑໒໔. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຏ຺ຐາຣສວສ຺ສາຍ ກຸມາຣິຠູຕາຍ…ເປ… ສິກ຺ຂາສມ຺ມຸຕິໍ ທາຕຸ’’ນ຺ຕິ ອິຘ ວຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ທສວສ຺ສາຍ ຄິຫິຄຕາຍ…ເປ… ສິກ຺ຂາສມ຺ມຸຕິໍ ທາຕຸ’’ນ຺ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປຣິປຸຓ຺ຓທ຺ວາທສວສ຺ສາຍ ເອວ ຄິຫິຄຕາຍ ສິກ຺ຂາສມ຺ມຸຕິ ທາຕພ຺ພາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄິຫິຄຕາຍ ສິກ຺ຂາສມ຺ມຸຕິ ທາຕພ຺ພາຕິ ເອເກຕິ ກຕ຺ວາ ທສວສ຺ສາຍປິ ວຏ຺ຏຕິ. ກສ຺ມາ? ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ປຣິປຸຓ຺ຓທ຺ວາທສວສ຺ສໍ ປຣິປຸຓ຺ຓສຎ຺ຎາ ວຸຏ຺ຐາເປຕີ’ຕິ (ປາຈິ. ໑໐໙໓-໑໐໙໕) ຈ ‘ອນາປຕ຺ຕິ ປຣິປຸຓ຺ຓທ຺ວາທສວສ຺ສໍ ຄິຫິຄຕໍ…ເປ… ສິກ຺ຂິຕສິກ຺ຂໍ ວຸຏ຺ຐາເປຕີ’ຕິ (ປາຈິ. ໑໐໙໗-໑໑໐໑) ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ໂປຣາຓຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິໍ ອິມິນາ ປຣິຫາເຣນ. ‘‘ທສວສ຺ສາຍ ຄິຫິຄຕາຍ ສິກ຺ຂາສມ຺ມຸຕິ ທາຕພ຺ພາ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຄິຫິຄຕາຕິປິ ວຕ຺ຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’ຕິ ສເຈ ວທນ຺ຕິ, ກມ຺ມໍ ກຸປ຺ປຕີ’’ຕິ ລິຂິຕໍ.

໑໑໔໖. ອຫເມວ ນູນ…ເປ… ອລຊ຺ຊິນີ, ຍາ ສງ຺ໂຆຕິ ເອຕ຺ຖ ຍາ ອຫເມວ ນູນ ພາລາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຍໍ ສງ຺ໂຆ’’ຕິປິ ອຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖ ຍໍ ຍສ຺ມາ ເທຕິ, ຕສ຺ມາ ອຫເມວ ນູນ ພາລາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໑໕໙. ປຸຣິສສໍສຏ຺ຐາ ກຸມາຣກສໍສຏ຺ຐາ ຈຓ຺ຑີ ໂສກາວາສາວກຖໍ ສິກ຺ຂມານາຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ປທຠາຊເນ ເອວ ຈາຍໍ ສິກ຺ຂມານາ ‘‘ຉສຸ ຘມ຺ເມສຸ ສິກ຺ຂິຕສິກ຺ຂາ’’ຕິ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ປຸພ຺ເພ ຄຫິຕສິກ຺ຂຕ຺ຕາ, ປຸພ຺ເພ ປຣິປຸຓ຺ຓສິກ຺ຂຕ຺ຕາ ຈ ເອວໍ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໑໑໖໖-໗. ປຫູຕໍ ຂາທນີຍໍ ໂຠຊນີຍໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ສິກ຺ຂມານາຍ ຎາຕກາ ກິຣ ສມ຺ປາທຍິໍສຸ, ຕໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ເຖເຣ ຠິກ຺ຂູ ອຸຍ຺ໂຍເຊສິ. ອຸຍ຺ໂຍເຊຕ຺ວາ ເຕສໍ ຉນ຺ທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຸພ຺ເພ ຉນ຺ທທາຍເກ ຄຓໍ ກຕ຺ວາ ເສສານໍ ຉນ຺ທໍ ຉນ຺ທເມວ ກຕ຺ວາ ກມ຺ມໍ ກາຣາເປສີ’’ຕິ ໂປຣາຓຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ. ຉນ຺ທໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ອນຸຄຓ຺ຐິປເທ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິທໍ ກມ຺ມໍ ອຊ຺ຊ ນ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ. ‘ຍຖາສຸຂ’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ໂຍ ໂກຈິ ມຸຂໂຣ, ພາໂລ ວາ ກິຎ຺ຈາປິ ‘ຍຖາສຸຂ’ນ຺ຕິ ວທຕິ, ເຖຣາຍຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປນ ເຖຣສ຺ສ ອນຸມຕິຍາ ສຕິຍາ ວິສ຺ສຊ຺ຊິໂຕ ໂຫຕິ, ອສຕິຍາ ນ ໂຫຕິ, ຕຖາປິ ປຸນ ຉນ຺ທໍ ຄເຫຕ຺ວາວ ກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ອຍໍ ປໂຍໂຄ. ຄຫເຓ ປໂຍຊນໍ ປນ ນຕ຺ຖິ. ສງ຺ຆຕ຺ເຖໂຣ ເຈ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕິ, ຉນ຺ທໍ ຄເຫຕ຺ວາວ ກາຕພ຺ພໍ. ຉນ຺ທໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ກາເຍນ ວຸຏ຺ຐິຕາຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຘ ສມ຺ພາໂຘ, ‘ອມຸກມ຺ຫິ ຐາເນ ກຣິສ຺ສາມາ’ຕິ ຫຕ຺ຖປາສໍ ວິຊຫິຕ຺ວາປິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ເຈ, ນຕ຺ຖິ ໂທໂສ. ກິຎ຺ຈາປິ ນຕ຺ຖິ, ຕາ ປນ ຫຕ຺ຖປາສໍ ອວິຊຫິຕ຺ວາວ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອຍໍ ປໂຍໂຄ’’ຕິ. ‘‘ຣຕ຺ຕິປາຣິວາສິເຍ ອຸໂປສຖປວາຣຓາວ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ອຎ຺ຎກມ຺ມໍ ປນ ວຏ຺ຏຕິ. ອຸໂປສຖປວາຣຓາປິ ອນຸໂປສຖປວາຣຓທິວເສ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕິ, ອິຕຣໍ ສພ຺ພກາລໍ ວຏ຺ຏຕິ. ປຣິສປາຣິວາສິເຍ ຫຕ຺ຖປາສໍ ອວິຊຫິຕ຺ວາ ຈຕູສຸ ຄເຕສຸ ຈຕຸວຄ຺ຄກຣຓີເຍ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ປຎ຺ຈສຸ ທສສຸ ວີສຕີສຸ ຄເຕສຸ ເສເສຫິ ວິສຸໍ ຕຫິໍ ຕຫິໍ ຄນ຺ຕ຺ວາປິ ປຸນ ສນ຺ນິປາຕຏ຺ຐານໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອຊ຺ຌາສຍປາຣິວາສິເຍ ຫຕ຺ຖປາສໍ ອວິຊຫິຕ຺ວາ ຍຖານິສິນ຺ນາວ ນິສິນ຺ນາ ເຈ, ປຸນ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ຫຕ຺ຖປາສສ຺ສ ອວິຊຫິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ໂປຣາຓຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕສໍ ໂປຣາຓານໍ ມເຕນ ຉນ຺ທປາຣິວາສິຍເມເວກໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອາປນ຺ນງ຺ຄຎ຺ຈ ທສ຺ສິຕໍ, ອິຘາປິ ຕໍ ວິສຸໍ ນ ທສ຺ສິຕໍ ອສມ຺ຠວໂຕຕິ ເອເກ. ຉນ຺ທທາຍເກ ປຣິສໍ ປຕ຺ວາ ຄເຕ ຕສ຺ສ ປຸພ຺ພຉນ຺ທທານໍ ຉນ຺ທປາຣິວາສິຍນ຺ຕິ ໂນ ຕກ຺ໂກຕິ ອາຈຣິໂຍ.

ຕຕ຺ຣິທໍ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ – ປຣິສປາຣິວາສິເຍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຄຈ຺ຉາມາຕິ ຉນ຺ທໍ ອວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາວ ອຸຏ຺ຐຫນ຺ຕິ…ເປ… ກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕວຈເນ ຫຕ຺ຖປາສາ ວິຊຫນໍ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ເອຕ຺ຖ ປນ ກມ຺ມປ຺ປຕ຺ຕານໍ ຫຕ຺ຖປາສສ຺ສ ອວິຊຫນເມວ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ໂປຣາຓຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ອປ຺ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເຈ? ນ, ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ກຖໍ? ຉນ຺ໂທ ນາມ ກມ຺ມປ຺ປຕ຺ເຕສຸ ຠິກ຺ຂູສຸ ເອກສີມາຍ ສນ຺ນິປຕິເຕສຸ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ນາສນ຺ນິປຕິເຕສຸ. ອິຘ ຫິ ‘‘ຉນ຺ທໍ ອວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ’’ຕິ ຈ ‘‘ຉນ຺ທສ຺ສ ປນ ອວິສ຺ສຏ຺ຐຕ຺ຕາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອຊ຺ຌາສຍໍ ອວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ’’ຕິ ຈ ‘‘ອຊ຺ຌາສຍສ຺ສ ອວິສ຺ສຏ຺ຐຕ຺ຕາ’’ຕິ ຈ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຉນ຺ທສ຺ສ ອວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ກມ຺ມປ຺ປຕ຺ຕານໍ ຫຕ຺ຖປາສາວິຊຫເນເນວ ໂຫຕິ, ນ ວິຊຫເນຕິ ສິທ຺ຘໍ.

ໂຫຕິ ເຈຕ຺ຖ –

‘‘ຍໂຕ ອາຄມນໍ ຍສ຺ສ, ຕທຠາວສ຺ສ ນິຄ຺ຄເຫ;

ຕສ຺ມາ ສນ຺ນິປຕິເຕສຸ, ຠິກ຺ຂູສຸ ຕສ຺ສ ເຠທໂຕ’’ຕິ.

ຣຕ຺ຕິປາຣິວາສິຍຉນ຺ໂທ ວິຍ ຣຕ຺ຕິປາຣິວາສິຍປາຣິສຸທ຺ຘິປີຕິ ຕທນຸໂລເມນ ວຏ຺ຏຕິ ສ຺ວາຕນາຍ ຉນ຺ໂທ ວາ ປາຣິສຸທ຺ຘິ ວາ ປວາຣຓາ ວາ, ຕາຍ ກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອຸໂປສຖປວາຣຓາ ປນ ອນຸໂປສຖທິວເສ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ອິຕຣໍ ວຏ຺ຏຕິ. ປນ຺ນຣສິອຸໂປສຖໍ ຈາຕຸທ຺ທສິຍໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ເຂຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ນ ຈາຕຸທ຺ທສິອຸໂປສຖໍ ປນ຺ນຣສິຍໍ ອເຂຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອນຸໂປສຖທິວສຕ຺ຕາ ປາຏິປທທິວສຕ຺ຕາຕິ ເອກຈ຺ເຈ ອາຈຣິຍາ, ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ມເຕນ ຈາຕຸທ຺ທສິອຸໂປສຖໍ ຕຕິຍໍ, ສຕ຺ຕມໍ ວາ ປນ຺ນຣສິຍໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ສເຈ ຈາຕຸທ຺ທສິກໍ ອຸໂປສຖໍ ກຣິສ຺ສາມາຕິ ນິສິນ຺ນາ, ປນ຺ນຣໂສຕິ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ຕໂຕ ‘‘ປນ຺ນຣສິຍເມວ ‘ຈາຕຸທ຺ທສິກໍ ອຸໂປສຖໍ ກຣິສ຺ສາມາ’ຕິ ນິສິນ຺ນາ ປຸນທິວເສ ອຕ຺ຕໂນ ຕໍ ອຸໂປສຖໍ ‘ປນ຺ນຣໂສ’ຕິ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ເອວໍ ປຣິຫຣນ຺ຕິ, ຕໍ ເຕສໍ ມຕໍ ‘‘ຕຖາຣູປປຈ຺ຈເຍ ສຕິ ອຎ຺ຎສ຺ມິມ຺ປິ ຈາຕຸທ຺ທເສ ອຸໂປສຖໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ນິທານວຓ຺ຓນາ) ອິມິນາ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາວຈເນນ ນ ສເມຕິ. ນ ຫິ ຕຕ຺ຖ ‘‘ອຎ຺ຎສ຺ມິມ຺ປິ ປນ຺ນຣເສ ຈາຕຸທ຺ທສິກໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ‘‘ສກິໍ ປກ຺ຂສ຺ສ ຈາຕຸທ຺ທເສ ວາ ປນ຺ນຣເສ ວາ’’ຕິ ອນຸຎ຺ຎາຕທິວເສ ປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ ຉນ຺ນໍ ຈາຕຸທ຺ທສິການໍ ປຈ຺ຉິມາ ປນ຺ນຣສີ ອນຸໂປສຖທິວໂສ ນ ໂຫຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ ໂຫຕິ. ກິຎ຺ຈາປິ ສິທ຺ຘໍ, ອິມິນາ ປນ ‘‘ອາວາສິການໍ ປນ຺ນຣໂສ, ອາຄນ຺ຕຸການໍ ຈາຕຸທ຺ທໂສ, ອາຄນ຺ຕຸເກຫິ ອາວາສິການໍ ສມສເມຫິ ວາ ອປ຺ປຕເຣຫິ ວາ ອນຸວຕ຺ຕິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຈນເມຕ຺ຖ ນິຣຕ຺ຖກໍ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ທຸຕິຍາທິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ກຸມາຣິຠູຕວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ຉຕ຺ຕຸປາຫນວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໑໑. ເອກາທສມາທິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໑໒໑໔. ອຸປຈາຣໍ ສນ຺ຘາຍ ກຖິຕນ຺ຕິ ‘‘ທ຺ວາທສຫຕ຺ຖໍ ອຸປຈາໂຣ’’ຕິ ລິຂິຕໍ.

໑໒໒໑. ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ໂອກາສໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ວິນຍໍ ວາ ອຠິຘມ຺ມໍ ວາ ປຸຈ຺ຉຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ ຕີຓິ ປິຏການິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ນາເມນ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ກຕ຺ວາ ອຠິຘມ຺ໂມ ພຸທ຺ເຘນ ຠາສິໂຕ ເອວາຕິ ທີປິຕໍ ໂຫຕິ.

໑໒໒໔-໕. ຖໂນ ຈ ອຸທໂຣ ຈ ຖນຸທຣາ. ‘‘ສໍກຈ຺ຈິກາຍ ປມາຓໍ ຕິຣິຍໍ ທິຍຑ຺ຒຫຕ຺ຖາ’’ຕິ ໂປຣາຓຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ອຸປຈາຣໍ ໂອກ຺ກມນ຺ຕິຍາ’’ຕິ ພຫູສຸ ໂປຕ຺ຖເກສຸ, ສງ຺ຆາທິເສສກຓ຺ເຑ ວິຍ ‘‘ອຸປຈາຣໍ ອຕິກ຺ກມນ຺ຕິຍາ’’ຕິ ປາໂຐ ອປ຺ປເກສຸ, ໂສວ ປາໂຐ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ປຣິກ຺ເຂປໍ ອຕິກ຺ກມນ຺ຕິຍາຕິ ເອເກນ ປາເທນ ອຕິກ຺ກນ຺ເຕ ທຸກ຺ກຏໍ, ທຸຕິເຍນ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ອຸປຈາເຣປິ ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ ວຈນມ຺ປິ ‘‘ອຸປຈາຣໍ ອຕິກ຺ກມນ຺ຕິຍາ’’ຕິ ປາໂຐຕິ ທີເປຕີຕິ ໂນ ຕກ຺ໂກຕິ ອາຈຣິໂຍ.

ເອກາທສມາທິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຉຕ຺ຕຸປາຫນວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິຄມນວຓ຺ຓນາ

ຄິຣຄ຺ຄສມຊ຺ຊາທີນິ ‘‘ອຈິຕ຺ຕການິ ໂລກວຊ຺ຊານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ນຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ຄນ຺ໂຘ’’ຕິ ວາ ອຊານິຕ຺ວາປິ ທສ຺ສເນນ, ວິລິມ຺ປເນນ ວາ ອາປຊ຺ຊນໂຕ ວຕ຺ຖຸອຊານນຈິຕ຺ເຕນ ອຈິຕ຺ຕການິ. ‘‘ນຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ຄນ຺ໂຘ’’ຕິ ວາ ຊານິຕ຺ວາ ປສ຺ສນ຺ຕິຍາ, ວິລິມ຺ປນ຺ຕິຍາ ຈ ອກຸສລຕ຺ຕາ ເອວ ໂລກວຊ຺ຊານິ. ໂຈຣິວຸຏ຺ຐາປນາທີນິ ‘‘ໂຈຣີ’’ຕິອາທິນາ ວຕ຺ຖຸໍ ຊານິຕ຺ວາ ກຣເຓ ເອວ ອາປຕ຺ຕິສພ຺ຠາວໂຕ ສຈິຕ຺ຕການິ. ອຸປສມ຺ປທາທີນໍ ເອກນ຺ເຕນ ອກຸສລຈິຕ຺ເຕເນວ ອກຕ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊານິ. ‘‘ອິຘ ສຈິຕ຺ຕກາຈິຕ຺ຕກຕາ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິຊານນາຊານນຕາຍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວຕ຺ຖຸຊານນາຊານນຕາຍ ຄເຫຕພ຺ພາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ອນຸຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘‘ຄິຣຄ຺ຄສມຊ຺ຊາທີນິ ‘ອຈິຕ຺ຕການິ ໂລກວຊ຺ຊານີ’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘ນຈ຺ຈ’ນ຺ຕິ ວາ ‘ສງ຺ຆາຓີ’ຕິ ວາ ‘ຄນ຺ໂຘ’ຕິ ວາ ຕສ຺ສ ນາມວເສນ ອຊານິຕ຺ວາ ມາຍາກາຣສ຺ສ ມາຍານິ ສີສຏ຺ຐິອາທີນິ ປຏິສງ຺ຂາຍ ປສ຺ສນ຺ຕິຍາ, ອກ຺ຂມາລາທິອຕ຺ຖາຍ ສງ຺ຆາຓິໍ ກຏິຍາ ພນ຺ຘນ຺ຕິຍາ, ‘ເສທຄນ຺ຘໍ ອປເນຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘປູຊໍ ກຣິສ຺ສາມີ’ຕິ ອຸປ຺ປນ຺ເນນ ຈິຕ຺ເຕນ ຄນ຺ຘໍ ວິລິມ຺ເປຕ຺ວາ ນຫາຍນ຺ຕິຍາ ຈ ອາປຕ຺ຕິສພ຺ຠາວໂຕ ນາເມນ ສທ຺ຘິໍ ນາມວເສນ ວາ ວຕ຺ຖຸສ຺ສ ອຊານນຈິຕ຺ເຕນ ອຈິຕ຺ຕການິ ນາມ. ນ ອນ຺ຘກາເຣ ‘ກຏິສຸຕ຺ຕມິທ’ນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ສງ຺ຆາຓິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກຏິຍໍ ຘາຣຓກາເລ, ມຕ຺ຕິກາສຎ຺ຎາຍ ຈ ຄນ຺ຘໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວິລິມ຺ປນກາເລ ອາປຕ຺ຕິສພ຺ຠາວໂຕ ‘ອຈິຕ຺ຕການີ’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພານິ. ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ອນາປຕ຺ຕິ, ເຕເນວ ສງ຺ຆາຓິຍາ ອສງ຺ຆາຓິສຎ຺ຎາວາເຣປິ ‘ອາປຕ຺ຕິ ປາຈິຕ຺ຕິຍສ຺ສາ’ຕິ ປາຬິ ນ ວຸຕ຺ຕາ. ຍຖາ ‘ເຂຕ຺ຕອາພາຘປຈ຺ຈຍາ, ກຏິສຸຕ຺ຕກໍ ຘາເຣຕີ’ຕິ ວຈນໂຕ ວິນາປິ ອກຸສເລນ ສງ຺ຆາຓິອາທີນິ ສກ຺ກາ ຘາເຣຕຸນ຺ຕິ ສິທ຺ຘໍ, ເອວໍ ອາພາຘປຈ຺ຈຍາ ວິນາປິ ອກຸສເລນ ນ ສກ຺ກາ ສຸຣໍ ປາຕຸນ຺ຕິ ສິທ຺ຘໍ ‘ອນາປຕ຺ຕິ ອາພາຘປຈ຺ຈຍາ ມຊ຺ຊໍ ປິວຕີ’ຕິ ປາຬິຍາ ອຠາວໂຕ. ອກຸສເລນ ວິນາ ມຘຸປຸຓ຺ຓມຸຏ຺ຐິຍໍ ປກ຺ຂິຕ຺ຕມຊ຺ຊສ຺ສ ອຊ຺ໂຌຫຣຓກາລາທີສຸ ສຸຣາປານາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ຈ ສິທ຺ຘໍ ‘ມຊ຺ເຊ ອມຊ຺ຊສຎ຺ຎີ ປິວຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປາຈິຕ຺ຕິຍສ຺ສາ’ຕິ (ປາຈິ. ໓໒໘) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ກິໍພຫຸນາ, ກາມໂຠຄສຎ຺ຎາຍ ສທ຺ຘິໍ ‘ສງ຺ຆາຓີ’ຕິ ຈ ‘ຄນ຺ໂຘ’ຕິ ຈ ຊານິຕ຺ວາ ວິນາ ອນາປຕ຺ຕິກາຣເຓນ ຘາເຣນ຺ຕິຍາ ເອກນ຺ຕາກຸສລຕ຺ຕາ ໂລກວຊ຺ຊານິ ນາມ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ອິມິນາ ອຸປາເຍນ ເສເສສຸປິ ນໂຍ ເນຕພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຖ ສຸຣາປານາຘິກາເຣ ອຸປຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣວາໂທ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອສໍກຈ຺ຈິກສິກ຺ຂາປເທ ‘‘ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ອຸປຈາຣໍ ໂອກ຺ກມນ຺ຕິຍາຕິ ປາໂຐ’’ຕິ ຈ ‘‘ປຓີຕໂຠຊນວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ອເຈລກສິກ຺ຂາປທໍ, ນິມນ຺ຕິຕສ຺ສ ຈາຣິຕ຺ຕາປຊ຺ຊນໍ, ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລປ຺ປຏິຈ຺ຉາທນໍ, ອູນວີສຕິວສ຺ສຸປສມ຺ປທໍ, ມາຕຸຄາເມນ ສທ຺ຘິໍ ສໍວິຘາຍ ອທ຺ຘານຄມນໍ, ຣາຊນ຺ເຕປຸຣປ຺ປເວສນໍ, ສນ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອນາປຸຈ຺ຉາ ວິກາເລ ຄາມປ຺ປເວສນໍ, ນິສີທນໍ, ວສ຺ສິກສາຏິກນ຺ຕິ ປາໂຐ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ.

ນິຄມນວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປາຈິຕ຺ຕິຍກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຸຠໂຕວິຠງ຺ຄຏ຺ຐກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ

ມຫາວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໑. ມຫາຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນາ

ໂພຘິກຖາວຓ຺ຓນາ

ຍໍ ຂນ຺ຘເກ ລີນປທາທິເຠທ-ປກາສນໍ ທານິ ສຸປຕ຺ຕກາລໍ;

ຕສ຺ມາ ອປຸພ຺ພໍ ວິນຍຕ຺ຖເມວ, ວກ຺ຂາມິ ສງ຺ເຂປຄຫຓຕ຺ຖໍ.

ຕຕ຺ຖ ເກນຏ຺ເຐນາຍໍ ຂນ຺ຘໂກຕິ? ຂນ຺ຘານໍ ສມູຫຕ຺ຕາ ວິຠງ຺ໂຄ ວິຍ. ເຕ ປນ ກຖນ຺ຕິ? ຂນ຺ຘານໍ ປກາສນໂຕ ທີປນໂຕ. ຂນ຺ຘາຕິ ເຈຕ຺ຖ ປພ຺ພຊ຺ຊາທິວິນຍກມ຺ມສງ຺ຂາຕາ, ຈາຣິຕ຺ຕວາຣິຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທສງ຺ຂາຕາ ຈ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຍ ອຘິປ຺ເປຕາ. ປພ຺ພຊ຺ຊາທີນິ ຫິ ຠຄວຕາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ປຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຍ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍຎ຺ຈ ຂນ຺ຘ-ສທ຺ໂທ ທິສ຺ສຕິ ‘‘ທາຣຸກ຺ຂນ຺ໂຘ ອຄ຺ຄິກ຺ຂນ຺ໂຘ ອຸທກກ຺ຂນ຺ໂຘ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ເຕສໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕານໍ ຂນ຺ຘານໍ ປກາສນໂຕ ວຓ຺ຓນໂຕ ປພ຺ພຊ຺ຊກ຺ຂນ຺ຘກາທໂຍ ວີສຕິ ‘‘ຂນ຺ຘກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ອວສາເນ ທ຺ເວ ຕໍສທິສຕ຺ຕາ ເວລາຍ ສທິສຕ຺ຕາ ສີລສ຺ສ ເວລາຕິ ວຈນໍ ວິຍ. ອປິຈ ຠາຄຣາສຕ຺ຖຕາເປຕ຺ຖ ຍຸຊ຺ຊເຕ ເຕສໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕີນໍ ຠາຄໂຕ ຈ ຣາສິໂຕ ຈ ວິຠຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ກິໍ ປເນເຕສໍ ຂນ຺ຘການໍ ອນຸປຸພ຺ພກາຣຓນ຺ຕິ? ນາຍໍ ປຸຈ຺ຉາ ສມ຺ຠວຕິ, ອຎ຺ຎຖາ ວຸຕ຺ເຕສຸປິ ຕປ຺ປສງ຺ຄານຕິກ຺ກມນໂຕ. ອຖ ວາ ປພ຺ພຊ຺ຊຸປສມ຺ປທາປຸພ຺ພງ຺ຄມຕ຺ຕາ ສາສນປ຺ປເວສນສ຺ສ ຕທຕ຺ຖສງ຺ຄຫໂກ ມຫາຂນ຺ຘໂກ ປຐມໍ ວຸຕ຺ໂຕ. ເກນາຕິ ເຈ? ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫກຕ຺ເຖເຣຫິ. ຠຄວຕາ ປນ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອຸປ຺ປນ຺ນວຕ຺ຖຸໍ ປຏິຈ຺ຈ ຕຖາ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕານິ, ນ ອິມິນາ ອນຸກ຺ກເມນ. ເຖຣາ ປນ ຕໍ ຕໍ ປໂຍຊນໍ ປຏິຈ຺ຈ ສມານຊາຕິເກ ເອກຊ຺ຌໍ ກຕ຺ວາ ອນຸກ຺ກເມນ ສຊ຺ຌາຍິໍສຸ. ເສສານໍ ປໂຍຊນໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ເຖວ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ.

ຂນ຺ຘໂກວິທາຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຠາຄຣາສຏ຺ເຐນ ເນສໍ ຂນ຺ຘຕ຺ຖໂກວິທາ, ນິຣຸຕ຺ຕິປຏິສມ຺ຠິທາປາຣປ຺ປຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕສໍ ອນຸຕ຺ຕານຕ຺ຖານໍ ປທານໍ ສໍວຓ຺ຓນາ. ກສ຺ມາ ປເນວໍ ວິເສສິຕນ຺ຕິ? ຕໂຕ ເສສຠາຄາ ຍຸຕ຺ຕາ. ມາຕິກາຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຄ຺ຄຫຓມ຺ເປຕ຺ຖ ປທຠາຊນິຍຄ຺ຄຫເຓເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຍຫິ ອຕ຺ຖາ ເຍສໍ ປທວິເສສານໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປກາສິຕາ, ເຕສໍ ເຕ ປທວິເສເສ ປຸນ ອິຘ ວເທຍ຺ຍາມ, ວຓ຺ຓນາຍ ປຣິໂຍສານໍ ກທາ ຠເວ ເຕ ເຕ ອຕ຺ເຖຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຕສ຺ສ ນິທ຺ເທເສນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ອຸຕ຺ຕານາ ເຈວ ຍາ ປາຬິ, ຕສ຺ສາ ສໍວຓ຺ຓນາຍ ກິນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ? ນ ຫິ ອຕ຺ຖາ ອຸຕ຺ຕານາຕິ ສມ຺ຠວຕິ. ອຘິປ຺ປາຍານຸສນ຺ຘີຫີຕິອາທິວຈເນຫິປິ ຕໍ ວຈນໍ ສມ຺ຠວຕີຕິ ເຈ? ນ, ອຕ຺ຖຄ຺ຄຫເຓນ ເຈຕ຺ຖ ປທວິເສສານໍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ເຕ ຫິ ອຕ຺ຖໂຕ ອນເປຕຕ຺ເຖນ, ອຠິຘານຕ຺ເຖນ ວາ ອຕ຺ໂຖປຈາເຣນ ວາ ອຕ຺ຖາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ສໍວຓ຺ຓນານໂຍຕິ ສໍວຓ຺ຓນາ ນາມ ອວຸຕ຺ເຕສຸ ອຸຫາໂປຫກ຺ກມນິທສ຺ສນໂຕ ‘‘ນໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ.

໑. ອຸຣຸເວລາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕວາລິກຣາສິວເສນ ລທ຺ຘນາມໂກ ຄາໂມ, ຕສ຺ມາ ສມີປຕ຺ເຖ ເອຕໍ ຠຸມ຺ມໍ. ຕຖາຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ນຊ຺ຊາ ເນຣຎ຺ຊຣາຍ ຕີເຣ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຎຖາ ຕສ຺ມິໍ ວາລິກຣາສິມ຺ຫິ ວິຫຣຕີຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ, ‘‘ອຸຣຸເວລໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສີຕິ ເຍນ ອຸຣຸເວລເສນານິຄໂມ’’ຕິອາທິວຈນວິໂຣໂຘ ຈ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ມູລກາຣຓເມວ ທສ຺ສິຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ…ເປ… ທຏ຺ຐພ຺ໂພຕິ ນິຄມນວຈນໍ. ຕໍ ກິມຕ຺ຖນ຺ຕິ ເຈ? ຄາມໍ ສນ຺ຘາຍ ຍຖາວຸຕ຺ຕປທຕ຺ຖສມ຺ຠວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ‘‘ໂສ ປນ ຄາໂມ ຕທຸປຈາເຣນ ເອວໍ ນາມໍ ລຠຕີ’’ຕິ ວຈນໍ ປນ ອວຸຕ຺ຕສິທ຺ຘນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ, ອຖ ວາ ຍສ຺ສ ‘‘ອຸຣຸເວລາ’’ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕວາລິກຣາສິສ຺ສ, ຕສ຺ສ ສມີປຄາມສ຺ສປິ ນາມໍ. ຕຕ຺ຖ ອາຍສ຺ມາ ອຸປາລິຕ຺ເຖໂຣ ນ ອິຘ ຄາມໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອຸຣຸເວລາຍໍ ວິຫຣຕີ’’ຕິ ອາຫ ໂຄຈຣຄາມປໂຍຊນາຠາວໂຕ. ນ ຫິ ຠຄວາ ຕໍ ຄາມໍ ໂຄຈຣໍ ກຕ຺ວາ ຕທາ ຕຕ຺ຖ ວິຫາສິ, ຕສ຺ມາ ເອຕ຺ຖ ວາລິກຣາສິສ຺ສ ສມີເປ ໂພຘິຣຸກ຺ຂມູເລ ວິຫາຣໍ ສນ຺ຘາຍ ໂສ ເອວມາຫາຕິ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິໂຍ ເອວມາຫາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ ຠຄວໂຕ ຄາມໂຕ ທູຣຕເຣ ອຣຎ຺ເຎ ອຠິສມ຺ໂພຘິທີປເນນ ທຸຕິຍຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານນິຍມໍ ຕີຫິ ປເທຫິ ອກາສິ ເຖໂຣຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ, ອຎ຺ຎຖາ ປທຕ຺ຕຍວຈນປໂຍຊນາຠາວໂຕ. ຕຕ຺ຖ ນທນ຺ຕາ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ນທີ. ເນລຎ຺ຊລາຍາຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ລ-ກາຣສ຺ສ ຣ-ກາຣໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ເນຣຎ຺ຊຣາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ກທ຺ທມເສວາລວິຣຫິຕຕ຺ຕາ ນິທ຺ໂທສຊລາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ນີລຊລາຍາຕິ ຕສ຺ສາ ນາມເມວ ວາ ເອຕໍ.

ໂພຘິຣຸກ຺ຂມູເລຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ ໂພຘິ ວຸຈ຺ຈຕິ ອຠິສມ຺ໂພໂຘ. ໂສ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ຠຄວໂຕ ຈຕຸຕ຺ຖມຄ຺ຄຎາຓໍ ໂຫຕິ ‘‘ວິໂມກ຺ຂນ຺ຕິກເມຕໍ ນາມ’’ນ຺ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໑໖໒) ປຏິສມ຺ຠິທາວຈນໂຕ. ກິຎ຺ຈາປິ ຕໍ ນາມກຣຓຠູຕໍ ຈຕຸຕ຺ຖຜລຎາຓມ຺ປິ ວຕ຺ຕຸໍ ສມ຺ຠວຕິ, ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈານໍ ປນ ກຣຓໂຕ ຕໍ ຈຕຸຕ຺ຖມຄ຺ຄຎາຓເມວ ເອຕ຺ຖ ໂພຘີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຕເນວ ປາຬິຍໍ ‘‘ຕຕິຍວິຊ຺ຊາຍ ອາສວານໍ ຂຍຎາຓາຍາ’’ຕິ ຕເທວ ທສ຺ສິຕໍ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ໂພຊ຺ຌງ຺ຄາ’’ຕິ, ‘‘ໂພຘິປກ຺ຂິຍາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ ຈ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ຈຕູສຸ ມຄ຺ເຄສຸ ຎາຓໍ ‘‘ໂພຘີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມາ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຕ຺ຕຸກາມຕາຘິປ຺ປາຍວເສນ ‘‘ໂພຘິ ວຸຈ຺ຈຕິ ຈຕູສຸ ມຄ຺ເຄສຸ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬນິ. ຂຄ຺ຄວິສາຓສຸຕ຺ຕນິທ຺ເທສ ໑໒໑) ວຸຕ຺ຕໍ ອິຘາຘິປ຺ເປຕຎາຓສ຺ສປິ ຕທນ຺ໂຕຄຘຕ຺ຕາ. ອຖ ວາ ປາຬິຍໍ ຠຄວໂຕ ອາທິມຄ຺ຄຕ຺ຕຍວຈນສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຏ຺ຐານາຠາວາ ຈຕຸຕ຺ຖມຄ຺ຄຎາຓເມວ ຠຄວໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ນ ຠຄວາ ໂສຕາປນ຺ນາທິຠາວໍ ປຕ຺ວາ ພຸທ຺ໂຘ ຊາໂຕຕິ ສມຍນ຺ຕຣປ຺ປສງ຺ຄນິວາຣຓຕ຺ຖໍ ‘‘ຈຕູສູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ອາທິຕ຺ຕຍສ຺ສ ຈຕຸຕ຺ຖອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ຠເວນ ໂພຘິປຣິຍາຍສິທ຺ຘິໂຕ. ‘‘ປຸຄ຺ຄໂລປິ ເສນາສນມ຺ປິ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໑.໙ ປຈ຺ຈຍນິທ຺ເທສ) ວຈນໂຕ ຜລເຫຕຸໂກ ຜລຊນໂກ ຣຸກ຺ໂຂ ຜລຣຸກ຺ໂຂຕິ ວິຍ ໂພຘິເຫຕຸຣຸກ຺ໂຂ ໂພຘິຣຸກ຺ໂຂຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຖ ‘‘ຍສ຺ມາ ເກວລໍ ໂພຘີຕິ ຣຸກ຺ຂສ຺ສປິ ນາມໍ, ຕສ຺ມາ ໂພຘີ’’ຕິ ປຣໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິຄ຺ໂຣຘາທິຣຸກ຺ຂໂຕ ອສ຺ສ ວິເສສນວຈນໍ ປນ ຕທຎ຺ຎໂພຘິມູລປ຺ປສງ຺ຄນິວາຣຓຕ຺ຖໍ. ມຄ຺ຄຎາຓຎ຺ຫິ ກຸສລມູລຕ຺ຕາ ໂພຘິ ຈ ຕໍ ມູລຎ຺ຈາຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ລເຠຍ຺ຍ. ປຐມາຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ ນິສີທຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ເຕນ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘທິວເສນ ສທ຺ຘິໍ ອຏ຺ຐາຫໍ ເອກປລ຺ລງ຺ເກນ ນິສິນ຺ນຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ເອຕ຺ຖ ເອກ-ສທ຺ໂທ ຕສ຺ສ ນິສຊ຺ຊາສງ຺ຂາຕສ຺ສ ປພ຺ພຊ຺ຊານຸໂຍຄານຸຣູປສ຺ສ ປລ຺ລງ຺ກສ຺ສ ອຎ຺ເຎນ ອິຣິຍາປເຖນ ອນນ຺ຕຣິຍຠາວໍ ອຖສ຺ສ ອໂກປິຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ. ວິມຸຕ຺ຕິສຸຂນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວິມຸຕ຺ຕິຍໍ ວາ ສຸຂນ຺ຕິ ນ ສມ຺ຠວຕິ. ປຎ຺ຈມຊ຺ຌານິກຕ຺ຕາ ຠຄວໂຕ ຜລສມາປຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕາ ວິມຸຕ຺ຕິ ເອວ ອນຸຊງ຺ຆນຏ຺ເຐນ ນິພ຺ພານສຸຂນ຺ຕິ ວິມຸຕ຺ຕິສຸຂໍ, ຕໍ ສມາປຊ຺ຊເນນ ປຏິສໍເວທີ ອນຸຠວນ຺ໂຕ ນິສີທິ. ເວເນຍ຺ຍກາລານຕິກ຺ກມນໂຕ ຕໍ ອເປກ຺ຂມາໂນ ນິສີທິ, ນ ວິມຸຕ຺ຕິສຸຂສງ຺ເຄນ.

ອຖ ໂຂຕິ ອຘິກາຣນ຺ຕຣາຣມ຺ເຠ ນິປາຕທ຺ວຍໍ. ເຕນ ວິມຸຕ຺ຕິສຸຂໍ ປຏິສໍເວທຍມາໂນ ນ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທໍ ມນສາກາສິ, ກິນ຺ຕຸ ຕໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ປຏິເວຘວເສເນວ ສຸມນສິກຕສ຺ສ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທສ຺ສ ປຸນປ຺ປຸນໍ ມນສິກຣຓໍ ຄມ຺ຠີຣຕ຺ຕາ ອສ຺ສາທຊນນໂຕ, ນ ອປຸພ຺ພນຍທສ຺ສນາຘິປ຺ປາຍໂຕ. ປຈ຺ຈກ຺ຂຠູຕສພ຺ພຘມ຺ມຕ຺ຕາ ຠຄວໂຕ ອສມ຺ໂມຫໂຕ, ປຏິວິທ຺ຘສ຺ສ ວິສຍໂຕ ວາ ມນສິກຣຓໍ ປນ ວິຊິຕເທສປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓໍ ວິຍ ຣຎ຺ໂຎ ອປຸພ຺ພໍ ປີຕິໍ ຊເນຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ອມານຸສີ ຣຕີ ໂຫຕິ, ສມ຺ມາ ຘມ຺ມໍ ວິປສ຺ສໂຕ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໓໗໓). ຣຕ຺ຕິຍາ ປຐມໍ ຍາມນ຺ຕິ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍຄວເສນ ອຸປໂຍຄວຈນໍ, ເຕນ ຕສ຺ສ ວິກປ຺ປນານຕ຺ຕຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ອນຸໂລມປຏິໂລມໍ ມນສາກາສີ’’ຕິ ເອກໂຕວ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາປິ ອິມິນາ ອນຸກ຺ກເມນາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ອວິຊ຺ຊາປຈ຺ຈຍາ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຖ ຈ ກິຎ຺ຈາປິ ປວຕ຺ຕິມຕ຺ຕປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ ອຘິປ຺ເປຕາ ກຖໍ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ? ປຐມຠາວາຍ, ປຏິໂລມມນສິກຣຓໍ ປນ ອນຸໂລເມ ປຈ຺ຈຍານໍ, ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນານຎ຺ຈ ຕຖາຠາວສາຘນຕ຺ຖໍ. ຍສ຺ມາ ອວິຊ຺ຊາຍ ເອວ ນິໂຣຘາ ສງ຺ຂາຣນິໂຣໂຘ, ນ ອຎ຺ຎຖາ, ຕສ຺ມາ ສງ຺ຂາຣານໍ ອວິຊ຺ຊາ ປຈ຺ຈໂຍ, ຕສ຺ສາ ຈ ສງ຺ຂາຣາ ຜລນ຺ຕິ ທີປນໂຕ. ຕຖາ ນິພ຺ພານປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຍ ອນຸໂລມມນສິກຣຓໍ ກາຣຓນິໂຣຘາ ຜລນິໂຣຘສາຘນຕ຺ຖໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອນຸຠາວໂຕ ນິພ຺ພານໍ ທສ຺ສິຕໍ. ນ ຫິ ຕໍ ອວິຊ຺ຊາທິນິໂຣຘມຕ຺ຕນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຍໂຕ ຂຍໍ ປຈ຺ຈຍານໍ ອເວທີ’’ຕິ ວຈເນນ ອນຸໂລໂມ ນາຘິປ຺ເປໂຕຕິ ສິທ຺ຘໍ. ມຄ຺ຄປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ນຕ຺ຖິ, ອຸຠຍຕ຺ຖປິ ກິຈ຺ຈໂຕ, ອາຣມ຺ມຓໂຕ ຈ ຕສ຺ສ ມຄ຺ຄສ຺ສ ວິສຍໂຕ ຈ ຕຕ຺ຖ ມຄ຺ໂຄ ທສ຺ສິໂຕ.

ຕຕ຺ຖາຫ – ‘‘ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທໍ ປຏິໂລມໍ ມນສາກາສີ’’ຕິ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ນ ຫິ ປຏິໂລມາປເທເສນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ ນິພ຺ພານໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ ຠວິຕຸມຣຫຕີຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ນ, ຕທຕ຺ຖຊານນໂຕ. ອນຸໂລມປຏິໂລມນ຺ຕິ ຫິ ຠາວນປຸໍສກໍ. ອນຸໂລມໂຕ, ປຏິໂລມໂຕ ຈ ຕໍ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທໍ ມນສາກາສີຕິ ຫິ ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ. ອຎ຺ຎຖາ ນິໂຣຘສ຺ສ ປຏິໂລມປ຺ປສງ຺ຄາປຕ຺ຕິເຍວາປຊ຺ຊຕິ. ປຏິໂລເມ ຈ ປເນຕສ຺ມິໍ ອນຸກ຺ກມນິຍໂມ ອນຸໂລເມ ອນຸກ຺ກມນິຍມໂຕ ສິທ຺ໂຘຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ສຕິ ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທສ຺ສ ປຏິໂລໂມ ນາມ ອປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທຕິ ສິທ຺ຘໍ ໂຫຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ນິໂຣໂຘ ໂຫຕີຕິ ອນຸປ຺ປາໂທ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ປຸພ຺ພາປຣວິໂຣໂຘ ໂຫຕິ. ກຖໍ? ປຏິຈ຺ຈາຕິ ຫິ ອິມິນາ ຜລສ຺ສ ປຈ຺ຈຍປຣິຄ຺ຄເຫນ, ປຈ຺ຈຍານຎ຺ຈ ປຈ຺ຈຍາຍຕ຺ຕຸປຄມເນນ ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປາທາຠິມຸຂຠາວທີປນໂຕ ອສມຸປ຺ປາໂທ ນ ສມ຺ຠວຕິ, ຕສ຺ມາ ອປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທຕິ ເອວໍ ອຸຠຍປຏິກ຺ເຂເປນ ປນສ຺ສ ປຏິໂລມຕາ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ເອເກ. ຕໍ ອຍຸຕ຺ຕໍ ຕສ຺ສ ອນຸໂລມຠາວນິຍມນໂຕ, ອຕ຺ຖາຕິສຍາຠາວໂຕ, ຕສ຺ມາ ອປ຺ປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາໂທ ຕສ຺ສ ປຏິໂລໂມຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຕເນວ ຠຄວຕາ ປາຬິຍໍ ປຈ຺ຈຍປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນນິໂຣໂຘ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ອວິຊ຺ຊາຍ ຕ຺ເວວ ອເສສວິຣາຄນິໂຣຘາ’’ຕິ ເອວໍ ປຈ຺ຈຍສ຺ສ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ນປຈ຺ຈຍຠາວວເສນ ປຈ຺ຈຍນິໂຣຘໍ, ຜລສ຺ສ ປຈ຺ຈຍປຏິຄ຺ຄຫາຠາວວເສນ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນນິໂຣຘຎ຺ຈ ທີເປຕິ. ທຸວິໂຘ ປາຬິຍໍ ນິໂຣໂຘ ອຕ຺ຖໂຕ ອນຸປ຺ປາໂທ ນາມ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ນິໂຣໂຘ ໂຫຕີຕິ ອນຸປ຺ປາໂທ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ນິພ຺ພານໍ ປຈ຺ຈຍປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນານໍ ນິໂຣຘມຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ເຈ? ນ, ຕສ຺ສານຸຠາວທີປນາຘິປ຺ປາຍໂຕ. ວິທິຕເວລາຍນ຺ຕິ ມນສິກຕເວລາຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ອຎ຺ຎຖາ ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ອວິທິຕປ຺ປສງ຺ຄໂຕ.

ຌາຍໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ກາມໍ ລກ຺ຂຓູປນິຊ຺ຌາເນນ ຌາຍໂຕ ໂພຘິປກ຺ຂິຍຘມ຺ມາ ປາຕຸຠວນ຺ຕິ, ຈຕຸອຣິຍສຈ຺ຈຘມ຺ມາ ວາ ປກາສນ຺ຕິ, ຕຖາປິ ປຸພ຺ພຠາເຄ ສມຖາທິຍານິກວິຠາຄທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອາຣມ຺ມຓູປນິຊ຺ຌານຄ຺ຄຫຓໍ. ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມຄ຺ຄຫຓໍ ກາມໍ ອນຸໂລມປຏິຈ຺ຈສມຸປ຺ປາທທສ຺ສນາຘິກາເຣນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ, ຕຖາປິ ‘‘ໂຍ ທຸກ຺ຂໍ ປຣິຊານາຕິ, ໂສ ສມຸທຍໍ ປຊຫຕີ’’ຕິ ລທ຺ຘິວເສນ ກຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໒. ‘‘ປຈ຺ຈຍກ຺ຂຍສ຺ສາ’’ຕິ ກິຈ຺ຈປຣິຍາຍວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ປຈ຺ຈຍນິພ຺ພານໍ, ຕທຸປນິສ຺ສຍນິພ຺ພານຎ຺ຈາຕິ ທຸວິຘໍ ນິພ຺ພານໍ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕີຕິ. ກາມຎ຺ຈ ຕໍ ນ ເກວລໍ ປຈ຺ຈຍກ຺ຂຍມຕ຺ຕໍ ກໂຣຕິ, ອຖ ໂຂ ປຈ຺ຈຍຸປ຺ປນ຺ນກ຺ຂຍມ຺ປິ ກໂຣຕິ. ຍໂຕ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ນິໂຣໂຘ ທສ຺ສິໂຕ, ຕຖາປິ ເຫຕຸນິໂຣຘາ ຜລນິໂຣໂຘຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ປຈ຺ຈຍກ຺ຂຍສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາ ຘມ຺ມາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈຕຸສຈ຺ຈຄ຺ຄຫຓໍ ປຐມຄາຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕນຍວິປລ຺ລາເສນ ກຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໓. ສມຸທຍນິໂຣຘສງ຺ຂາໂຕ ອຕ຺ໂຖຕິ ເອຕ຺ຖ ສມຸທໂຍ ກິຈ຺ຈວເສນ, ນິໂຣໂຘ ອາຣມ຺ມຓກິຣິຍາຍ. ເອເຕນ ທ຺ວິປ຺ປກາຣາ ນິໂຣຘາ ທສ຺ສິຕາ ໂຫນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ອນຸຠາວສ຺ສ ວເສນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ມາ ປລ຺ລງ຺ກາຠຸຊິຕຏ຺ຐານຎ຺ຈ ‘‘ປລ຺ລງ຺ໂກ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມາ ຜລາຘິຄມຏ຺ຐານໍ ‘‘ປລ຺ລງ຺ກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຊປາລກຖາວຓ຺ຓນາ

໔. ສມ຺ໂມທີຕິ ຫິຕກາມຕາຍ ຠຄວາ ເຕນ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓນ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ໂມທິ. ເວເທຫິ ອນ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ນິພ຺ພານໍ ອນ຺ໂຕ ນາມ. ເວທານໍ ວາ ອນ຺ຕໍ ຄຕຕ຺ຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຣຫຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປຐເມນ ເວທນ຺ຕຄູ ຍສ຺ມາ, ຕສ຺ມາ ເອວ ວຸສິຕພ຺ຣຫ຺ມຈຣິໂຍ. ທຸຕິເຍນ ເວທນ຺ຕຄູ ຍສ຺ມາ, ຕສ຺ມາ ວຸສິຕພ຺ຣຫ຺ມຈຣິໂຍຕິ ເອວໍ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ. ກິຎ຺ຈາປິ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ຈຕຸສຈ຺ຈຍຸຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຖໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຸທານຄາຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕປຏິເວຘາຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຘມ຺ມຈກ຺ກປ຺ປວຕ຺ຕນ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ປຣິຫາໂຣ.

ອຊປາລກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ມຸຈລິນ຺ທກຖາວຓ຺ຓນາ

໕. ມຸຈລິນ຺ທວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ເອຕມຕ຺ຖນ຺ຕິ ອິທານິ ວຕ຺ຕພ຺ພມຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ວິເວກນ຺ຕິ ອຸປຘິວິເວກໍ. ‘‘ອພ຺ຍາປຊ຺ຊໍ ສຸຂໍ ໂລເກ’’ຕິ ອິມິນາ ປຐມມຄ຺ຄໍ ທສ຺ເສຕິ ເຕນ ສຕ຺ເຕສຸ ມາຣຓວເສນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກພ຺ຍາປາທປ຺ປຫານສິທ຺ຘິໂຕ. ‘‘ປາຓຠູເຕສຸ ສໍຍໂມ’’ຕິ ອິມິນາ ທຸຕິຍມຄ຺ຄໍ ທສ຺ເສຕິ. ມຄ຺ຄີ ຫິ ປຸຄ຺ຄໂລ ອວສິຏ຺ຐພ຺ຍາປາທຕນຸຕ຺ຕວເສນ ປາຓຠູເຕສຸ ສໍຍໂຕ ໂຫຕິ ວິຫິໍສາຘິປ຺ປາຍາຠາວໂຕ. ເອວໍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຫິ ມຄ຺ຄາ ອນຸກ຺ກເມນາປິ ຄຫິຕາ ໂຫນ຺ຕິ.

ມຸຈລິນ຺ທກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຣາຊາຍຕນກຖາວຓ຺ຓນາ

໖. ຣາຊາຍຕນໍ ປາຕລິ. ‘‘ຈຕຸທ຺ທິສາ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ’’ຕິ ປາຐເສໂສ. ມຸຂວຏ຺ຏິຍໍ ກິຣສ຺ສ ທິນ຺ນານໍ ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ເລຂາປຣິຈ຺ເຉໂທ ອຕ຺ຖິ, ເຕ ວາຓິຊາ ເທວຕາຍ ຄາຣວທສ຺ສເນນ ຠຄວໂຕ ຣູປກາຍທສ຺ສເນນ ປສນ຺ນຕ຺ຕາ ສຣຓໍ ອຄ຺ຄເຫສຸໍ. ເທວຕາຍ ‘‘ຠຄວາ ຣາຊາຍຕນມູເລ ປຐມາຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ສາວກສງ຺ຆາຠາວໍ, ອຠິສມ຺ພຸທ຺ຘຘມ຺ມສພ຺ຠາວຎ຺ຈ ຊານິໍສູຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຊານນ຺ຕີຕິ ພຸທ຺ຘາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ຣາຊາຍຕນກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ພ຺ຣຫ຺ມຍາຈນກຖາວຓ຺ຓນາ

໗. ອຘິຄໂຕ ໂຂ ມ຺ຍາຍນ຺ຕິອາທິມ຺ຫິ ຘມ຺ໂມຕິ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ໂມ, ຄມ຺ຠີຣຕ຺ຕາ ທຸທ຺ທໂສ. ທຸທ຺ທສຕ຺ຕາ ທຸຣນຸໂພໂຘ. ສນ຺ໂຕຕິ ນິພ຺ພຸໂຕ. ປຓີໂຕຕິ ອຕປ຺ປໂກ. ອິທໍ ທ຺ວຍໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕກ຺ກາວຈໂຣຕິ ຕກ຺ເກນ ອາກາຣປຣິວິຕກ຺ເກນ ໂອຄາຫິຕພ຺ໂພ ນ ໂຫຕິ, ຎາເຓເນວ ອວຈຣິຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຓ຺ຑິຕເວທນີໂຍຕິ ສມ຺ມາປຏິປທໍ ປຏິປນ຺ເນຫິ ປຓ຺ຑິເຕຫິ ເວທນີໂຍ. ສພ຺ພສງ຺ຂາຣສມໂຖຕິອາທິ ສພ຺ພໍ ນິພ຺ພານເມວ. ຕຎ຺ຫິ ຜລູປຈາເຣນ ເອກມ຺ປິ ສມານໍ ຕຖາ ຕຖາ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຣາມາຕິ ປຊາ. ອນຸ ອນຸ ອຈ຺ຉຣິຍາ ອນຈ຺ຉຣິຍາ. ເຕສໍ ຠຄວໂຕ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທໍ ສຸຕປຸພ຺ພານໍ, ຘມ຺ມສ຺ສ ວາ ຄມ຺ຠີຣຠາວໍ ອຘິຄຕປຸພ຺ພານໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ຠຄວໂຕ ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ມຄ຺ຄາ ສຸຂປ຺ປຏິປທາ, ຕຖາປິ ໂພຘິສຕ຺ຕປຏິປທໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ກິຈ຺ເຉນ ເມ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ປກາສິຕໍ ປກາສິຕຸ’’ນ຺ຕິ ອຸຠຍຖາປິ ປາໂຐ. ປເຣເຕຫິ ຍຸຕ຺ເຕຫິ. ຣາຄຣຕ຺ຕາຕິ ກາມຣາຄທິຏ຺ຐິຣາເຄຫິ ຣຕ຺ຕາ. ອຕ຺ຕນິຈ຺ຈາທິຄາຫກາ ນ ທກ຺ຂນ຺ຕິ ນ ປສ຺ສິສ຺ສນ຺ຕິ.

໘. ສຫໍປຕິ ກິຣ ‘‘ນສ຺ສຕິ ວຕ ໂຠ ໂລໂກ’’ຕິ ອິມໍ ສທ຺ທໍ ຕຖາ ນິຈ຺ຉາເຣຕິ, ຍຖາ ທສສຫສ຺ສິໂລກຘາຕຸພ຺ຣຫ຺ມາໂນ ສຸຕ຺ວາ ສນ຺ນິປຕິໍສຸ. ປຎ຺ຎາມເຍ ອກ຺ຂິມ຺ຫິ ສນ຺ຕານານຸສຍິຕວເສນ ອປ຺ປໍ ປຣິຕ຺ຕໍ ຣາຄາທິຣຊໍ ເອເຕສໍ, ເອວໍສຠາວາຕິ ອປ຺ປຣຊກ຺ຂຊາຕິກາ. ອສ຺ສວນຕາຕິ ອສ຺ສວນຕາຍ.

ສມເລຫິ ສຕ຺ຖາເຣຫິ. ອປາປຸເຣຕນ຺ຕິ ວິວຣ ເອຕໍ. ອມຕສ຺ສ ທ຺ວາຣນ຺ຕິ ອຣິຍມຄ຺ຄໍ, ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມໍ ວາ. ວິຊ຺ຊຕ຺ຕຍຈຕຸມຄ຺ຄຎາເຓຫິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ພຸທ຺ຘໍ ປຏິວິທ຺ຘໍ. ເສເລຕິ ສິລາມເຍ. ວິຄຕຣຊຕ຺ຕາ ສຸຂທສ຺ສນໂຍຄ຺ເຄ ອິໂຕ ຈ ເອຕ຺ໂຕ ຈ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຍຖາ ຐິໂຕ ຈກ຺ຂຸມາ ປຸຣິໂສ ສມນ຺ຕໂຕ ຊນຕໍ ປສ຺ເສຍ຺ຍ. ຕ຺ວມ຺ປິ ສຸເມຘ ສຸນ຺ທຣປຎ຺ຎ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓາຘິຄມາຍ ສມນ຺ຕຈກ຺ຂຸ. ສພ຺ພກິເລສສງ຺ຄາມານໍ ວິຊິຕຕ຺ຕາ ວິຊິຕສງ຺ຄາມ. ຊາຕິກນ຺ຕາຣາທິນິຕ຺ຖຣຓຕ຺ຖໍ ເວເນຍ຺ຍຊນສຕ຺ຖວາຫນສມຕ຺ຖຕາຍ ສຕ຺ຖວາຫ. ກາມຈ຺ຉນ຺ທອິຓສ຺ສ ອຠາວໂຕ ອຓຓ.

໙. ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂຸນາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍປໂຣປຣິຍຕ຺ຕຎາເຓນ ຈ ອາສຍານຸສຍຎາເຓນ ຈ. ອິເມສຎ຺ຫິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຎາຓານໍ ‘‘ພຸທ຺ຘຈກ຺ຂູ’’ຕິ ນາມໍ. ອຸປ຺ປລິນິຍນ຺ຕິ ອຸປ຺ປລວເນ. ເອວໍ ເສເສສຸປິ. ອນ຺ໂຕ ນິມຸຄ຺ຄໂປສີນີຕິ ຍານິ ອນ຺ໂຕ ນິມຸຄ຺ຄາເນວ ໂປສິຍນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ຍານິ ອຸທກໍ ອຈ຺ຈຸຄ຺ຄມ຺ມ ຐິຕານິ, ຕານິ ສູຣິຍຣໍສິສມ຺ຜສ຺ສໍ ອາຄມຍມານານິ ຐິຕານິ ອຊ຺ຊ ປຸປ຺ຜນການິ. ຍານິ ສໂມທກໍ ຐິຕານິ, ຕານິ ສ຺ເວ ປຸປ຺ຜນການິ. ຍານິ ອຸທການຸຄ຺ຄຕານິ, ຕານິ ຕຕິຍທິວເສ ປຸປ຺ຜນການິ. ອຸທກາ ປນ ອນຸຄ຺ຄຕານິ ອຎ຺ຎານິປິ ສໂຣຄອຸປ຺ປລາທີນິ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ. ຍານິ ເນວ ປຸປ຺ຜິສ຺ສນ຺ຕິ ມຈ຺ຉກຈ຺ຉປຠກ຺ຂາເນວ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ຕານິ ປາຬິນາຣຸຬ຺ຫານິ, ອາຫຣິຕ຺ວາ ປນ ທີເປຕພ຺ພານິ. ເອເຕຫິ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎູ ວິປຎ຺ຈິຕຎ຺ຎູ ເນຍ຺ໂຍ ປທປຣໂມຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຸຄ຺ຄລາ ໂຍເຊຕພ຺ພາ. ປຈ຺ຈຠາສີຕິ ປຕິ ອຠາສິ.

ອປາຣຸຕາຕິ ວິວຏາ. ປຈ຺ຉິມສ຺ສ ປທທ຺ວຍສ຺ສ ອຍມຕ຺ໂຖ. ອຫຎ຺ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ປຄຸຓໍ ສຸປ຺ປວຕ຺ຕມ຺ປິ ອິມໍ ປຓີຕໍ ອຸຕ຺ຕມໍ ຘມ຺ມໍ ກາຍວາຈາກິລມຖສຎ຺ຎີ ຫຸຕ຺ວາ ນາຠາສິ.

ພ຺ຣຫ຺ມຍາຈນກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິຍກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໐. ອິທານິ ປນ ສພ຺ໂພ ຊໂນ ສທ຺ຘາຠາຊນໍ ອຸປເນຕຸ, ປູເຣສ຺ສາມິ ເນສໍ ສງ຺ກປ຺ປນ຺ຕິ. ອປ຺ປຣຊກ຺ຂຊາຕິໂກຕິ ສມາປຕ຺ຕິຍາ ວິກ຺ຂມ຺ຠິຕກິເລສຕ຺ຕາ ນິກ຺ກິເລສຊາຕິໂກ. ອາຊານິສ຺ສຕີຕິ ເຈ ນ ນິຏ຺ຐານມກໍສຸ ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫກາ ເຕ ວິນຍກ຺ກມຎ຺ຎາ, ອຫໍ ເທເສຍ຺ຍໍ ປຏິວິຊ຺ຌິສ຺ສຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ, ‘‘ມຸທ຺ຘາປິ ຕສ຺ສ ວິປເຕຍ຺ຍາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໘.໑໑; ປາຣາ. ໒) ເອຕ຺ຖ ວິຍ ອຠູຕປຣິກປ຺ໂປ ກິເຣໂສ. ໂລເກ ຕສ຺ສ ອຘິມຸຕ຺ຕຠາວທີປນຕ຺ຖຎ຺ຫິ ອິທໍ ວຈນໍ ອຕ຺ຕໂນ ຕທຸປເທເສນ ອວິທິຕຠາວທີປນຕ຺ຖໍ. ຕສ຺ສ ອນນ຺ເຕວາສິກຠາວທີປນຕ຺ຖນ຺ຕິ ເອວມາທີນິ ປເນຕ຺ຖ ປໂຍຊນານິ. ຠຄວໂຕປິ ໂຂ ຎາຓນ຺ຕິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ຕສ຺ສ ມຣຓາຣມ຺ມຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິ. ເຕນ ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ຕສ຺ສ ສຕິ ຘມ຺ມເທສນາຍ ຂິປ຺ປໍ ຊານນຠາວາຣມ຺ມຓນ຺ຕິ ທີເປຕິ. ປໂຣປເທສໂຕ ອຊານິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ມຣຓສຈ຺ຉິກິຣິຍມ຺ປິ ທສ຺ເສຕິ. ພຸທ຺ຘານມ຺ປິ ອເນກຎາຓສໂມຘານາຠາວໂຕ ສຸວຸຕ຺ຕເມຕໍ. ຈິຕ຺ຕປຸພ຺ພິກາ ຫິ ຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິ, ອຎ຺ຎຖາ ນວສຕ຺ຕປາຕຸຠາວປ຺ປສງ຺ໂຄ. ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ ເອກໂຕ ຄຫເຓ ວິຣຸທ຺ຘກາລານໍ ເອກໂຕ ຊານນປ຺ປສງ຺ໂຄ. ຕໂຕ ເອກຎາຓສ຺ສ ວິຕຖຠາວປ຺ປຕ຺ຕິໂທໂສ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ພສ຺ສ ວິນາເນກຎາຓສໂມຘານໍ ອາປຊ຺ຊິຕຘມ຺ເມສຸ ອປ຺ປຏິຫຕຎາຓວນ຺ຕຕ຺ຕາ ປນ ສພ຺ພຎ຺ຎູ ເອວ ຠຄວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ, ນ ສພ຺ພກາລໍ ເອກໂຕ. ອາຬາຣາທີນໍ ມຣຓາຊານນໂຕຕິ ເຈ? ນ, ຕສ຺ສ ຊານເນນ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສາປິ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕາປຕ຺ຕິປ຺ປສງ຺ຄໂຕ. ຍທາຠາເວນ ຍທາຠາໂວ ຕພ຺ຠາເວນ ຕສ຺ສາຠາວປ຺ປສງ຺ໂຄ ໂລເກ ສິທ຺ໂຘຕິ. ‘‘ຠຄວໂຕປິ ໂຂ ຎາຓໍ ອຸທປາທີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ຕສ຺ສ ມຣຓຊານນໍ ສິທ຺ຘນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ຠວໍ ມເຕເນວ ຠຄວາ ສພ຺ພຎ຺ຎູຕິ ສິທ຺ຘໍ ນ ເທວຕາໂຣຈນໂຕ ປຸພ຺ເພ ອຊານນໂຕຕິ ເຈ? ນ, ວິເສສໍ ປຣິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣາ ປຊານນໂຕ, ເທວຕາຍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຠາວປ຺ປຕ຺ຕິໂທສໂຕ ຈ. ນ ຫິ ໂສ ກສ຺ສຈິ ວຈເນນ ອຎ຺ຎາສີຕິ.

ອປິຈ ກິມິທໍ ຕຕ຺ຖ ຊານນໍ ນາມ ຕທາຣມ຺ມຓຎາຓຸປ຺ປຕ຺ຕີຕິ ເຈ? ນ, ໂລເກ ສພ຺ພຎ຺ຎຸໂນ ອຈ຺ຈນ຺ຕາຠາວປ຺ປສງ຺ຄໂຕ. ສາຘິກາ ຫິ ມຍາ ເອກຎາຓກ຺ຂເຓ ສພ຺ພໍ ຎາຓໍ, ຕທຎ຺ເຎສຎ຺ຈ ຕທຎ຺ຎາຓານຸປ຺ປຕ຺ຕິ. ອປິຈ ສພ຺ພຎ຺ຎຸໂນ ສພ຺ພຘມ຺ມວິສເຍ ຎາຓປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານສິທ຺ຘິ ຕສ຺ສ ຎາຓສ຺ສ ອຕ຺ຕນາວ ອຕ຺ຕໂນ ອວິສໂຍຕິ ເຈ? ນ, ເຫຕຸນິທສ຺ສນານຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ. ອປິຈ ‘‘ຠຄວໂຕປິ ໂຂ ຎາຓໍ ອຸທປາທີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວິເສສວຈນໍ ອຕ຺ຖິ. ເຍນ ເທວຕາໂຣຈນຸຕ຺ຕຣກາລເມວ ຠຄວໂຕ ຎາຓໍ ອຸທປາທີຕິ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ນ ຫິ ວຈນປຸພ຺ພາປຣິຍຠາວມຕ຺ເຕນ ຕທຕ຺ຖປຸພ຺ພາປຣິຍຕາ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ອຍຸຕ຺ຕເມຕໍ. ອຠິໂທສກາລໍກໂຕຕິ ປຐມຍາເມ ກາລໍກໂຕ. ‘‘ມຊ຺ຌິມຍາເມ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ອຸຠຍຕ຺ຖປິ ມຫາຊານິໂຍ. ສຕ຺ຕທິວສພ຺ຠນ຺ຕເຣ, ເອກທິວສພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຈ ປຕ຺ຕພ຺ພມຄ຺ຄຜລໂຕ ປຣິຫີນຕ຺ຕາ ມຫຕີ ຊານິ ອສ຺ສາຕິ ມຫາຊານິ. ເຕສຸ ຫິ ທ຺ວີສຸ ອາຬາໂຣ ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນຠເວ ນິພ຺ພຕ຺ໂຕ, ອຸທໂກ ຠວຄ຺ເຄ, ຕສ຺ມາ ເນສໍ ຘມ຺ມເທສນາຍ ອກ຺ຂເຓ ນິພ຺ພຕ຺ຕຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ຠຄວາ ເອວໍ ຈິນ຺ເຕສິ, ນ ອິໂຕ ມນຸສ຺ສໂລກໂຕ ຈຸຕິຠາວໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອພຸທ຺ຘເວເນຍ຺ຍຕຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍາຕິ ໂນ ຕກ຺ໂກ, ອຎ຺ຎຖາ ອນິຏ຺ຐປ຺ປສງ຺ໂຄຕິ ອາຈຣິໂຍ.

ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ຊາຕກາເລ ສຸປິນປຏິຄ຺ຄາຫກາ ເຈວ ລກ຺ຂຓປຣິຄ຺ຄາຫກາ ຈ ອຏ຺ຐ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ. ເຕສຸ ຕໂຍ ທ຺ວິຘາ ພ຺ຍາກຣິໍສຸ ‘‘ອິເມຫິ ລກ຺ຂເຓຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ອຄາຣໍ ອຊ຺ຌາວສນ຺ໂຕ ຣາຊາ ໂຫຕິ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິ, ປພ຺ພຊນ຺ໂຕ ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ. ປຎ຺ຈ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາ ‘‘ອຄາເຣ ນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ພຸທ຺ໂຘວ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອກໍສພ຺ຍາກຣຓາວ ອເຫສຸໍ. ເຕສຸ ປຸຣິມາ ຕໂຍ ຍຖາມນ຺ຕປາຣໍ ຄຕາ. ອິເມ ປນ ມນ຺ຕປາຣໍ ອຕິກ຺ກມນ຺ຕາ ອຕ຺ຕນາ ລທ຺ຘໍ ປຸຎ຺ຎມຫຕ຺ຕໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ໂພຘິສຕ຺ຕໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ປຸເຣຕຣເມວ ປພ຺ພຊິໍສຸ. ອິເມ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິຍາ’’ຕິ. ‘‘ເຕສໍ ປຸຕ຺ຕາ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ຠຄວາ ‘‘ພຫູປກາຣາ ໂຂ ເມ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕສິ. ກິໍ ອຸປກາຣການໍ ເອວ ເອສ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ, ອິຕເຣສໍ ນ ເທເສຕີຕິ? ໂນ ນ ເທເສຕິ. ອຸປກາຣານຸສ຺ສຣຓມຕ຺ຕເກເນວ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຏ຺ຐກຖານໂຍ. ອຕ຺ຕໂນ ກຕຎ຺ຎຸກຕເວທິຠາວປ຺ປກາສນຕ຺ຖໍ, ກຕຎ຺ຎຸຕາທິປສໍສນຕ຺ຖໍ, ປເຣສຎ຺ຈ ກຕຎ຺ຎຸຠາວາທິນິໂຍຊນຕ຺ຖໍ, ຂິປ຺ປຊານນປ຺ປສງ຺ຄນິວາຣຓຕ຺ຖໍ.

໑໑. ອນ຺ຕຣາ ຈ ຄຍໍ ອນ຺ຕຣາ ຈ ໂພຘິນ຺ຕິ ຄຍາຍ ຈ ໂພຘິຍາ ຈ ມຊ຺ເຌ ຕິຄາວຸຕນ຺ຕເຣ ຐາເນ. ໂພຘິມຓ຺ຑໂຕ ຫິ ຄຍາ ຕີຓິ ຄາວຸຕານິ. ພາຣາຓສິນຄຣໍ ອຏ຺ຐາຣສ ໂຍຊນານິ. ອຸປໂກ ປນ ໂພຘິມຓ຺ຑສ຺ສ ຈ ຄຍາຍ ຈ ອນ຺ຕເຣ ຠຄວນ຺ຕໍ ອທ຺ທສ. ອນ຺ຕຣາ-ສທ຺ເທນ ປນ ຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ກຕໍ. ອີທິເສສຸ ຈ ຐາເນສຸ ອກ຺ຂຣຈິນ຺ຕກາ ເອກເມວ ອນ຺ຕຣາສທ຺ທໍ ປຍຸຊ຺ຊນ຺ຕິ, ໂສ ທຸຕິຍປເທປິ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ອໂຍຊິຍມາເນ ປນ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ນ ປາປຸຓາຕິ. ອິຘ ປນ ໂຍເຊຕ຺ວາວ ວຸຕ຺ໂຕຕິ.

ສພ຺ພາຠິຠູຕິ ສພ຺ພໍ ເຕຠູມກຘມ຺ມໍ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ຐິໂຕ. ຕຓ຺ຫກ຺ຂເຍຕິ ນິພ຺ພາເນ. ວິມຸຕ຺ໂຕຕິ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ວິມຸຕ຺ໂຕ. ນຕ຺ຖິ ເມ ປຏິປຸຄ຺ຄໂລຕິ ມຍ຺ຫໍ ປຏິປຸຄ຺ຄໂລ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ອສທິໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ, ມມ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຠາເວ ໂທສໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ໂລເກ ຐາຕຸໍ ອສມຕ຺ຖຕາຍ ມມ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກປຸຄ຺ຄໂລ ວາ ນຕ຺ຖີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາຫຎ຺ຉໍ ອມຕທຸນ຺ທຸຠິນ຺ຕິ ຘມ຺ມຈກ຺ຂຸປຏິລາຠາຍ ອມຕເຠຣິໍ ປຫຣິສ຺ສາມີຕິ ຄຈ຺ຉາມິ.

ອຣຫສິ ອນນ຺ຕຊິໂນ ຠວິຕຸໍ ຍຸຕ຺ໂຕ ຕ຺ວນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທມ຺ປິ ອຕ຺ຕໂນ ສຕ຺ຖຸນາມໍ. ຫຸເປຍ຺ຍາສີຕິ ອາວຸໂສ ເອວມ຺ປິ ນາມ ຠເວຍ຺ຍ. ປກ຺ກາມີຕິ ວງ຺ກຫາຣຊນປທໍ ນາມ ອຄມາສິ. ຠຄວາປິ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຕສ຺ສ ມິຄລຸທ຺ທກສ຺ສ ຘີຕຸຍາ ຈາປາຍ ອຸກ຺ກຓ຺ຐິຕ຺ວາ ປຸນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອນາຄາມີ ອຍໍ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອຸປນິສ຺ສຍສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ອາລປິ. ໂສ ຈ ຕເຖວາຄນ຺ຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອນາຄາມີ ຫຸຕ຺ວາ ອນຸກ຺ກເມນ ກາລໍ ກຕ຺ວາ ອວິເຫສຸ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປາປຸຓິ.

໑໒. ສຓ຺ຐເປສຸນ຺ຕິ ກຕິກໍ ອກໍສຸ. ປຘານວິພ຺ຠນ຺ໂຕຕິ ປຘານໂຕ ຠຏ຺ໂຐ ປຣິຫີໂນ. ‘‘ອຠິຊານາຖ ນຸ ຠາສິຕເມຕ’’ນ຺ຕິ, ‘‘ວາຈໍ ຠາສິຕເມວ’’ນ຺ຕິ ຈ ເອວຣູປໍ ກຎ຺ຈິ ວຈນເຠທໍ ອກາສີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຠຄວນ຺ຕໍ ສຸສ຺ສູສິໍສູຕິ ຠຄວໂຕ ວຈນໍ ໂສຕຸກາມາ ອເຫສຸໍ. ອຎ຺ຎາຕິ ອຎ຺ຎາຍ, ຊານິຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໓. ອຖ ກິມຕ຺ຖໍ ອາມນ຺ເຕສີຕິ? ຕໂຕປິ ສຸຏ຺ຐຸຕຣໍ ປຏິຊານນຕ຺ຖໍ, ຘມ຺ມສ຺ສ ອຠິຠາຣິຍທຸລ຺ລຠຠາວທີປນຕ຺ຖໍ, ອກ຺ຂຣວິກ຺ເຂປນິວາຣຓຕ຺ຖຎ຺ຈ. ຕຕ຺ຖ ທ຺ເວເມຕິ ອນ຺ຕທ຺ວຍວຈນໍ ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ຕທນ຺ໂຕຄຘຠາວໂຕ. ອປິຈ ໂຍຊນາວເສນ. ຕຓ຺ຫາອວິຊ຺ຊາຕິ ຫິ ສໍສາຣປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ສີສຠູຕາ ທ຺ເວ ກິເລສາ. ເຕ ຈ ສມຖວິປສ຺ສນານໍ ປຏິປກ຺ຂຠູຕຕ຺ຕາ ອນ຺ຕາ ນາມ. ເຕສຸ ຕຓ຺ຫາວເສນ ກາມສຸຂລ຺ລິການຸໂຍຄໍ ຠຊນ຺ໂຕ ສມຖໍ ປຣິຫາເປຕິ ພາໂລ, ຕຖາ ອວິຊ຺ຊາວເສນ ອຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍຄໍ ຠຊນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ວິປສ຺ສນນ຺ຕິ ນ ສກ຺ກາ ອຸໂຠ ທ຺ເວ ອນ຺ເຕ ອປ຺ປຫາຍ ອມຕໍ ອຘິຄນ຺ຕຸນ຺ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕາ. ອປິຈ ລີນຸທ຺ຘຈ຺ຈປຫານທສ຺ສນເມຕໍ. ລີໂນ ຫິ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕວີຣິຍາຣມ຺ໂຠ ກາມສຸຂຎ຺ຈ ຠຊຕິ, ອິຕໂຣ ອຈ຺ຈາຣທ຺ຘວີຣິໂຍ ອຕ຺ຕກິລມຖໍ. ອຸໂຠປິ ເຕ ວີຣິຍສມຕາຍ ປຏິປກ຺ຂຕ຺ຕາ ອນ຺ຕາ ນາມ. ອປິຈ ຕິສ຺ໂສ ສາສເນ ປຏິປທາ ວຸຕ຺ຕາ ອາຄາຬ຺ຫາ, ນິຊ຺ຌາມາ, ມຊ຺ຌິມາ ຈ. ຕຕ຺ຖ ອາຄາຬ຺ຫາ ‘‘ປາຓາຕິປາຕີ ໂຫຕິ, ນຕ຺ຖິ ກາເມສຸ ໂທໂສ’’ຕິ ເອວມາທິກາ. ນິຊ຺ຌາມາ ‘‘ອເຈລໂກ ໂຫຕິ, ມຸຕ຺ຕາຈາໂຣ’’ຕິ ເອວມາທິກາ, ມຊ຺ຌິມາ ‘‘ອຍເມວ ອຣິໂຍ ອຏ຺ຐງ຺ຄິໂກ ມຄ຺ໂຄ’’ຕິ ເອວມາທິກາ. ຕຕ຺ຖ ກາມສຸຂລ຺ລິການຸໂຍໂຄ ອາຄາຬ຺ຫາ ນາມ ປຏິປທາ ໂຫຕິ ສພ຺ພາກຸສລມູລຕ຺ຕາ. ອຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍໂຄ ນິຊ຺ຌາມາ ນາມ ອຕ຺ຕຊ຺ຌາປນໂຕ. ອຸໂຠເປເຕ ມຊ຺ຌິມາຍ ປຏິປທາຍ ປຏິປກ຺ຂຠູຕຕ຺ຕາ ອນ຺ຕາ ນາມ, ຕສ຺ມາ ອິເມວ ສນ຺ຘາຍ ທ຺ເວເມຕິ. ກິມຕ຺ຖໍ ຠຄວາ ‘‘ປພ຺ພຊິເຕນ ນ ເສວິຕພ຺ພາ’’ຕິ ປພ຺ພຊິເຕ ເອວ ອຘິກໂຣຕິ, ນ ຄຫຏ຺ເຐຕິ? ປພ຺ພຊິຕານໍ ຕທຘິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ສຸຂປຣິວຊ຺ຊນສມຕ຺ຖຕາຍ, ຕທຘິກຕຕ຺ຕາ ຈ ປພ຺ພຊິຕາ ເອຕ຺ຖ ອຘິກຕາ, ນ ຄຫຏ຺ຐາ. ຍທິ ເອວໍ ກິມຕ຺ຖໍ ກາມສຸຂລ຺ລິການຸໂຍຄມາຫ, ນນຸ ເຕ ປກຕິຍາປິ ກາມປຣິຈ຺ຈາຄໍ ກຕ຺ວາ ຕໍ ນິສ຺ສຣຓຕ຺ຖໍ ປພ຺ພຊິຕາຕິ? ນ, ເຕສໍ ອນ຺ຕທ຺ວຍນິສ຺ສິຕຕ຺ຕາ. ເຕ ຫິ ອິຘ ໂລເກ ກາເມນ ວິສຸທ຺ຘິມິຈ຺ຉນ຺ຕິ ອຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ຕາ ຕສ຺ເສວ ຕປສ຺ສ ຜເລນ ເປຈ຺ຈ ທິພ຺ເພ ກາເມ ອາສີສມານາ ທຬ຺ຫຕຣໍ ກາມສຸຂລ຺ລິການຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອນ຺ຕຕ຺ໂຖ ປນ ອິຘ ກຸຈ຺ຉິຕຏ຺ເຐນ ເວທິຕພ຺ໂພ ‘‘ອນ຺ຕມິທໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ຊີວິການໍ, ຍທິທໍ ປິຓ຺ໂຑລ຺ຍ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ອິຕິວຸ. ໙໑; ສໍ. ນິ. ໓.໘໐) ວິຍ.

ໂຍ ຈາຍໍ ກາເມສຸ ກາມສຸຂລ຺ລິການຸໂຍໂຄຕິ ເອຕ຺ຖ ກາເມສູຕິ ວຕ຺ຖຸກາໂມ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ທຸຕິໂຍ ກິເລສກາໂມ. ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສຸຂເມຕ຺ຖ ກາມສຸຂໍ ນາມ. ເຕນ ວິປາກສຸຂສ຺ສ ນິຣວຊ຺ຊຠາວໍ ທີເປຕີຕິ. ອລ຺ລີຍນໍ ນາມ ຕທຠິນນ຺ທນາ. ອນຸໂຍໂຄ ນາມ ຠວນ຺ຕເຣ ຕທນຸໂຍຄປຕ຺ຖນາ. ຫານຠາຄິຍກຣຕ຺ຕາ ກຸສລປກ຺ຂສ຺ສ, ຫີນປຸຄ຺ຄລຠາວິຕຕ຺ຕາ, ຫີນຘາຕຸປຠວຕ຺ຕາ ຈ ລາມກຏ຺ເຐນ ຫີໂນ. ຄາມນິວາສິສຕ຺ຕຘມ຺ມຕ຺ຕາ ຄມ຺ໂມ. ປຸຖຸຊ຺ຊນສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ໂປຖຸຊ຺ຊນິໂກ. ອນຣິໂຍຕິ ອຣິຍານໍ ອນຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ, ອຣິຍຘມ຺ມປຏິປກ຺ຂຕ຺ຕາ, ອນຣິຍກຣຕ຺ຕາ, ອນຣິຍຘມ຺ມຕ຺ຕາ, ອນຣິຍາຈິຓ຺ຓຕ຺ຕາ ຈ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອນຕ຺ຖສງ຺ຂາຕສໍສາຣຠຍາວຫຕ຺ຕາ, ອນຕ຺ຖຜລນິພ຺ພຕ຺ຕກຕ຺ຕາ ຈ ອນຕ຺ຖສໍຫິໂຕ. ອຕ຺ຕໂນ ເກວລໍ ເຂທູປຄໂມ ອຕ຺ຕກິລມໂຖ ນາມ. ໂສ ທິຏ຺ຐິຄຕປຸພ຺ພກຕ຺ຕຕປານຸກ຺ກມກິຣິຍາວິເສສໍ ນິສ຺ສາຍ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ສ ທິຏ຺ຐິວເສນ ອນຸໂຍໂຄ ອຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍໂຄ ນາມ. ອຕ຺ຕວິໂຍຄວິຕ຺ຕາປຣິສ຺ສມຕ຺ຕາ, ອນຸປາຍປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສມ຺ປຊ຺ຊມາໂນ ມິຄໂຍນິໂຄໂຍນິກຸກ຺ກຸຣໂຍນິສູກຣໂຍນີສຸ ປາຕາຍຕິ. ວິປຈ຺ຈມາໂນ ນຣກໍ ເນຕີຕິ ອນຕ຺ຖສໍຫິໂຕ. ເອເຕ ຕ຺ວາຕິ ເອເຕ ຕຸ. ຕຖາຄເຕນາຕິ ອຕ຺ຕານໍ ອວິຕຖາຄມນໍ ອາວິ ກໂຣຕິ, ເຕເນຕໍ ທສ຺ເສຕິ ‘‘ນ ມຍາ ປຣິວິຕກ຺ກິຕມຕ຺ເຕນ ວິຕກ຺ກິຕາ, ກິນ຺ຕຸ ມຍາ ຕຖາຄເຕເນວ ສຕາ ອຠິສມ຺ໂພຘິຎາເຓນ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ. ຈກ຺ຂຸກຣຓີຕິອາທີຫິ ປນ ຕເມວ ປຏິປທໍ ໂຖເມຕິ. ເຠສຊ຺ຊໍ ອາຕຸຣສ຺ສ ວິຍ ‘‘ຈກ຺ຂຸກຣຓີ’’ຕິ ອິມິນາ ຎາຓຈກ຺ຂຸວິໂສຘນໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຎາຓກຣຓີຕິ ອິມິນາ ອນ຺ຘກາຣວິຘມນໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປສມາຍາຕິ ກິເລສປຣິຬາຫປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິ ວຸຕ຺ຕາ. ອຠິຎ຺ຎາຍາຕິ ສຈ຺ຈປຏິເວຘນໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມ຺ໂພຘາຍາຕິ ສຈ຺ຈປຏິວິຊ຺ຌນໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິພ຺ພານາຍາຕິ ໂສປາທິເສສນິພ຺ພານຘາຕຸຍາ ອນຸປາທິເສສນິພ຺ພານຘາຕຸຍາຕິ ເອວໍ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ກເຖຕພ຺ພໍ.

໑໔. ກສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ຠຄວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ວິຍ ອນຸປຸພ຺ພິໍ ກຖໍ ອກເຖຕ຺ວາ ປຐມເມວ ອເສວິຕພ຺ພມນ຺ຕທ຺ວຍໍ ວຕ຺ວາ ມຊ຺ຌິມປຏິປທໍ ເທເສສີຕິ? ອຕ຺ຕາທິມິຈ຺ຉາຠິມານນິວາຣຓຕ຺ຖໍ, ກຸມ຺ມຄ຺ຄປຏິປຕ຺ຕິນິວາຣຓຕ຺ຖຎ຺ຈ ອນ຺ຕທ຺ວຍວຊ຺ຊນໍ ວຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວິເສສາຘິຄມທີປນນເຍນ ອພາຫຸລ຺ລິກາທິຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ, ເຕສຎ຺ຈ ມຊ຺ຌິມປຏິປທາທີປເນນ ຕຕ຺ຖ ອນຸໂຍຊນຕ຺ຖໍ ປຈ຺ຉາ ສມ຺ມາປຏິປທໍ ເທເສສິ, ຕໂຕ ຕສ຺ສ ມຊ຺ຌິມປຏິປທາສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ວິສຍທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມໍ ສງ຺ເຂປວິຕ຺ຖາຣວເສນ ເທເສຕຸກາໂມ ‘‘ອິທໍ ໂຂ ປນ, ຠິກ຺ຂເວ, ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ, ອຍເມຕ຺ຖ ອນຸສນ຺ຘິ. ‘‘ອິທໍ ທຸກ຺ຂໍ ອຣິຍສຈ຺ຈນ຺ຕິ ເມ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິ ສຸຕ຺ຕານຸສນ຺ຘິປກອາສນຕ຺ຖໍ ອຍມນຸກ຺ກໂມ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ປຏິປທໍ ສຸຕ຺ວາ ກິຣ ໂກຓ຺ຑຎ຺ໂຎ ອາຫ ‘‘ກຖໍ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕປຏິປທາຍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ສິຍາ. ອຍຎ຺ຫິ ປຏິປທາ ກິເລສານໍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສຕິ ສມ຺ຠວຕິ, ນ ອຎ຺ຎຖາ. ກິເລສານຎ຺ຈ ຍທິ ໂລຠໂຕ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ຂຸປ຺ປິປາສານໍ ວິຍ, ຕທາເສວນາຍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິ ສິຍາ, ຕທວຕ຺ຖຸສ຺ສ ວາ ເຕສໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ. ຕທວຕ຺ຖຸວິປຣີຕກາຍກິລມຖາເສວນາຍ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິ ສິຍາ. ອຸໂຠເປຕາ ຠຄວຕາ ‘ອນ຺ຕາ’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ກຖໍ ປເນຕິສ຺ສາຍ ສມ຺ມາປຏິປທາຍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ສມ຺ຠເວຍ຺ຍາ’’ຕິ. ຠຄວາ ອາຫ ອນຸປາຍາເສວນໂຕ. ກຖນ຺ຕິ ເຈ? –

‘‘ສໍສາຣມູລໂຕ ຎາຓໍ, ຕຎ຺ຈ ຎາຓາ ປຫິຍ຺ຍຕິ;

ຊີວິເຕ ສຕິ ຕໍ ໂຫຕິ, ຕຎ຺ຈ ຊີວິຕສາຘເນ.

‘‘ຕສ຺ມາ ຎາຓາຍ ເມຘາວີ, ຣກ຺ເຂ ຊີວິຕມຕ຺ຕໂນ;

ຎາຓສາຘນຠູຕຎ຺ຈ, ສີລຎ຺ຈ ປຣິປາລເຍ.

‘‘ຊີວິຕຎ຺ຈ ຍຖາ ໂລເກ, ຠິນ຺ເນ ກາເຍ ນ ວິຊ຺ຊຕິ;

ຕເຖວ ຠິນ຺ນສີລສ຺ສ, ນຕ຺ຖິ ຎາຓສ຺ສ ສມ຺ຠໂວ.

‘‘ຕສ຺ມາ ອາຍຸຎ຺ຈ ສີລຎ຺ຈ, ຎາຓຕ຺ຖໍ ຣກ຺ຂຕາ ສຕາ;

ເສວິຕພ຺ພາ ນ ກາມາປິ, ນາປິ ກາຍວິນາສນາ.

‘‘ກາເມສຸ ເຄຘມຸປຄມ຺ມ ຫິໂນ ຄມ຺ມຎ຺ຈ,

ອຈ຺ຈຸທ຺ຘໂນ ກິລມຖໍ ຄມຸເປຕິ ມູຬ຺ໂຫ;

ໂຍ ມຊ຺ຌິມໍ ປຏິປທໍ ປຣມໍ ອຸເປຕິ,

ໂສ ຂິປ຺ປເມວ ລຠເຕ ປຣມໍ ວິໂມກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ.

ສຸຕ຺ວາ ຕເທຕໍ ສຸຄຕສ຺ສ ວາກ຺ຍໍ,

ປຎ຺ຎໍ ມຸນີ ໂສ ສຸຕຊໍ ລຠິຕ຺ວາ;

ຈິນ຺ຕາມຍໍ ຎາຓ ປເວສມາໂນ,

ອຸຈ຺ຉິນ຺ທຍໍ ປຎ຺ຫມິມໍ ອປຸຈ຺ຉິ.

‘‘ນິພ຺ເພຘປທຏ຺ຐານໍ ປຫາຍ ໂຆຣໍ,

ຕປໍ ກຖມິວາຕິ ໂສ ຕ຺ວໍ;

ພ຺ຣູຫິ ຕເທວ ໂຫຕິ ຠິກ຺ຂຸ ຈຣ,

ວິຣາຄມຸປຍາຕິ ຈ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈສ຺ສ;

ທສ຺ສເນເນວ ທຸກ຺ຂານຸຠວນາ,

ຕມ຺ຫິ ໂທສສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ.

ສຸຕ຺ວາວ ໂກຓ຺ຑຎ຺ໂຎ ມຸນິວຈນໍ,

ວຸຏ຺ຐາຍ ຫຏ຺ໂຐ ສຫສາ ອໂວຈ;

‘‘ອຸທາຫຣ ຕ຺ວໍ ຠຄວາ ມເມຕໍ,

ຠິກ຺ຂຸ ຍຖາ ປສ຺ສຕິ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ.

ຈິນ຺ຕາມຍິສ຺ສ ປຎ຺ຎາປຣິປຸຓ຺ຓາ ຠາວນາມຍິປຎ຺ຎາສມ຺ປຕ຺ຕິ ຊານິຕພ຺ພາ ອິເມຫິ ອິຕິ ຠຄວາ ສຸຕ຺ຕມິທມາຫາຕິ ກິຣ. ກສ຺ມາ ຠຄວາ ໂກຓ຺ຑຎ຺ຎສ຺ສ ປຸຣິມເມວ ສຈ຺ຈເທສນໍ ອວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ອຘິຄຕກ຺ກມມາຫາຕິ? ນາຫໍ ກສ຺ສຈິ ອາຄມໍ ເທເສມິ, ອປິຈ ໂຂ ສຍເມວ ເອວມຘິຄໂຕມ຺ຫີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ປຸພ຺ເພ ອນນຸສ຺ສຸເຕສຸ ຘມ຺ເມສູ’’ຕິ ອິມິນາ ອິທໍ ອຕ຺ຖທ຺ວຍໍ ທສ຺ເສຕິ, ນ ມຍາ ອາຬາຣໂຕ, ອຸທກໂຕ ວາ ອຍໍ ຘມ຺ໂມ ສຸໂຕ, ກິນ຺ຕຸ ປຸພ຺ເພ ອນນຸສ຺ສຸເຕສ຺ເວວ ຎາຓໍ ເມ ອຸທປາທີຕິ ມຊ຺ຌິມາຍ ປຏິປທາຍ ອານຸຠາວໍ ປກາເສຕິ. ອປິຈ ຍສ຺ມາ ເອວໍ ປຏິປນ຺ໂນ ວິນາປິ ປໂຣປເທເສນ ອຣິຍສຈ຺ຈານິ ປສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ ກຖໍ ຕຸມ຺ເຫວ ມມາປເທເສນ ນ ປສ຺ສຖາຕິ.

໑໕. ຈກ຺ຂຸນ຺ຕິອາທີນິ ປຎ຺ຈ ປທານິ ຎາຓເວວຈນາເນວ. ຎາຓຎ຺ຫິ ສຈ຺ຈານໍ ອາໂລຈນໂຕ ຈກ຺ຂຸຠູຕຕ຺ຖຊານນໂຕ ຎາຓໍ. ປກາເຣຫິ ຊານນໂຕ ປຎ຺ຎາ. ກິເລສວິທາຣຓໂຕ, ວິຊ຺ຊນໂຕ ຈ ວິຊ຺ຊາ. ສຈ຺ຈຈ຺ຉາທກຕມວິນາສນໂຕ, ເຕສໍ ຄຕິໂກຏິປກາສນໂຕ ອາໂລໂກຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ປຐເມນ ປຣິວຏ຺ເຏນ ສຈ຺ຈານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອສງ຺ກຣໂຕ ຐປນປຎ຺ຎໍ ທສ຺ເສຕິ, ທຸຕິເຍນ ເຕສໍ ກຕ຺ຕພ຺ພາກາຣປຣິຈ຺ຉິນ຺ທນປຎ຺ຎໍ, ຕຕິເຍນ ສຈ຺ເຈສຸ ຎາຓກິຈ຺ຈສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ທສ຺ເສຕິ.

໑໖. ຍາວກີວຎ຺ຈາຕິ ທ຺ວີຫິ ປເທຫິ ຍາວອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ‘‘ອິຕິ ຈິຕ຺ຕມໂນ’’ຕິອາທິ ວິຍ. ຣາຄາທີຫິ ອກຸປ຺ປຕາຍ ອກຸປ຺ປາ ວິມຸຕ຺ຕິ. ເວຍ຺ຍາກຣຓນ຺ຕິ ຘມ຺ມເທສນາ. ສາ ຫິ ຘມ຺ມານໍ ພ຺ຍາກຣຓໂຕ ປກາສນໂຕ ‘‘ເວຍ຺ຍາກຣຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ວິຣຊໍ ວີຕມລນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວິຣຊໍ ວິສມເຫຕຸວາທວິຄມໂຕ. ວີຕມລໍ ອເຫຕຸກວາທວິຄມໂຕ. ວິຣຊໍ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິປ຺ປຫານໂຕ. ວີຕມລໍ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິປ຺ປຫານໂຕ. ວິຣຊໍ ປຣິຍຸຏ຺ຐານປ຺ປຫານໂຕ. ວີຕມລໍ ອນຸສຍປ຺ປຫານໂຕ. ຘມ຺ມຈກ຺ຂຸນ຺ຕິ ຘມ຺ມມຕ຺ຕທສ຺ສນໍ, ນ ຕຕ຺ຖ ສຕ຺ໂຕ ວາ ຊີໂວ ວາ ກາຣໂກ ວາ ເວທໂກ ວາຕິ, ເຕເນວາຫ ‘‘ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ສມຸທຍຘມ຺ມໍ, ສພ຺ພນ຺ຕໍ ນິໂຣຘຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິ. ອິທຎ຺ຫິ ຕສ຺ສ ຘມ຺ມຈກ຺ຂຸສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິອາກາຣທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຎ຺ຫິ ນິໂຣຘໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ກິຈ຺ຈວເສນ ເອວ ສງ຺ຂຕໍ ປຏິວິຊ຺ຌນ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ.

໑໗. ຘມ຺ມຈກ຺ກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເທສນາຎາຓໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ປຏິເວຘຎາຓຎ຺ຈ ລພ຺ຠເຕວ. ເອຕ຺ຖ ກິມຕ຺ຖໍ ເທວາ ສທ຺ທມນຸສ຺ສາເວສຸນ຺ຕິ? ນານາທິຏ຺ຐິຄຕນ຺ຘກາຣວິຘມນໂຕ ລທ຺ຘາໂລກຕ຺ຕາ, ອປາຍຠຍສມຕິກ຺ກມນໂຕ ອສ຺ສາສໍ ປຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ເທວກາຍວິມານທສ຺ສນໂຕ ປີຕິປາໂມຊ຺ຊຈລິຕຕ຺ຕາ ຈາຕິ ເອວມາທີເນຕ຺ຖ ກາຣຓານິ ວທນ຺ຕິ. ປຖວິກມ຺ປນມຫາສທ຺ທປາຕຸຠາໂວ ຈ ຘມ຺ມຕາວເສເນວ ໂຫຕີຕິ ເອເກ. ເທວຕານໍ ກີຬິຕຸກາມຕາຍ ປຖວິກມ຺ໂປ. ພຫຸໂນ ເທວສງ຺ຆສ຺ສ ສນ຺ນິປາຕໂຕ, ຠຄວໂຕ ສຣີຣປ຺ປຠາຊາລວິສຊ຺ຊນໂຕ ຈາຕິ ເອກຈ຺ເຈ.

໑໘. ປພ຺ພຊ຺ຊຸປສມ຺ປທາວິເສສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ຕສ຺ສ ເອຫິຠິກ຺ຂູປສມ຺ປທາປຏິລາຠນິມິຕ຺ຕວຈນປຣິໂຍສານທສ຺ສໂນ. ຕທວສາໂນ ຫິ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸຠາໂວ. ສ຺ວາກ຺ຂາໂຕຕິອາທິ ‘‘ເອຫີ’’ຕິ ອາມນ຺ຕນາຍ ປໂຍຊນທສ຺ສນວຈນໍ. ‘‘ເອຫິຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ຠຄວາ ອໂວຈ ‘‘ສ຺ວາກ຺ຂາໂຕ ຘມ຺ໂມ ຈຣ…ເປ… ກິຣິຍາຍາ’’ຕິ ຈ ອໂວຈາຕິ ປທສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕຕ຺ຖ ຈຣ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິ ອວສິຏ຺ຐໍ ມຄ຺ຄຕ຺ຕຍພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ສມຘິຄຈ຺ຉ. ກິມຕ຺ຖໍ? ສມ຺ມາທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕກິຣິຍາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ເອຫິຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ອິມິນາ ຠຄວໂຕ ວຈເນນ ນິປ຺ຜນ຺ນຕ຺ຕາ ກາຣຓູປຈາເຣນ ‘‘ເອຫິຠິກ຺ຂູປສມ຺ປທາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ສາວ ຕສ຺ສາຍສ຺ມໂຕ ຍາວຊີວໍ ອຸປສມ຺ປທາ ອໂຫສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕນ ຕສ຺ສາ ອຸປສມ຺ປທາຍ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາທິນາ ວິຈ຺ເຉທາ ວາ ຕທຎ຺ຎາຍ ອຸປສມ຺ປທາຍ ກິຈ຺ຈໍ ວາ ນຕ຺ຖີຕິ ອິທມຕ຺ຖທ຺ວຍໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ທສ຺ເສຕິ. ອຏ຺ຐນ຺ນມ຺ປິ ອຸປສມ຺ປທານໍ ເອຫິຠິກ຺ຂຸໂອວາທປຏິຄ຺ຄຫຓປຎ຺ຫພ຺ຍາກຣຓຄຣຸຘມ຺ມປຏິຄ຺ຄຫຓູປສມ຺ປທານໍ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຎ຺ຎຕຣາຍ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ອນ຺ຕຣາ ວິຈ຺ເຉໂທ ວາ ຕທຎ຺ຎູປສມ຺ປທາຍ ກິຈ຺ຈໍ ວາ ນຕ຺ຖິ, ອິຕຣສ຺ສຕ຺ຖີຕິ. ນິກາຍນ຺ຕຣິກາ ປນາຫຸ ‘‘ພຸທ຺ຘປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘານໍ ນິຍາໂມກ຺ກນ຺ຕິສງ຺ຂາຕາຍ ອຸປສມ຺ປທາຍ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ຖກມ຺ມຸປສມ຺ປທຎ຺ຈ ທສວຄ຺ຄປຎ຺ຈວຄ຺ຄກຣຓີຍວເສນ ທ຺ວິຘາ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ທສວິໂຘປສມ຺ປທາ’’ຕິ. ກາ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ຖໂຕ ອຸປສມ຺ປທາ ນາມາຕິ? ຕທຘິຄຕກິຣິຍາວເສນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຍາ ອເສກ຺ຂາ ຕທຘິວາສນເຈຕນາຍ ປຣິຠາວິຕປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘິກາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕສນ຺ຕຕິ. ກາ ປເນຕ຺ຖ ປຣິຠາວນາ ນາມ? ຕພ຺ພິປກ຺ຂຘມ຺ມຊ຺ຌາຈາຣວິຣຸທ຺ຘຠາໂວ, ຕສ຺ສ ປຕ຺ຕິຍາ ຕາຍ ປຣິຠາວນາຍ ວເສນ ກຕ຺ຖຈິ ‘‘ສມນ຺ນາຄໂຕ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຍຖາຫ ‘‘ໂລເຠນ ສມນ຺ນາຄໂຕ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຠພ຺ໂພ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຕິປຏ຺ຐານານິ ຠາເວຕຸ’’ນ຺ຕິອາທິ. ເອຕ຺ຖາຫຸ ນິກາຍນ຺ຕຣິກາ ‘‘ຍຖາວຸຕ຺ຕາຍ ອຸປສມ຺ປທາຍ ປຕ຺ຕິສງ຺ຂາໂຕ ຈິຕ຺ຕວິປ຺ປຍຸຕ຺ໂຕ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ຘປຣິຍາປນ຺ໂນ ຘມ຺ໂມ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ສ ສນ຺ຕຕິວເສນ ປຸພ຺ພາປຣິຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານສ຺ສ ຍາວ ອວິຈ຺ເຉໂທ, ຕາວ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນຕິ, ອຎ຺ຎຖາ ຕໂຕ ຘມ຺ມນ຺ຕຣຸປ຺ປຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ຕສ຺ສ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນຠາວປ຺ປສງ຺ໂຄ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ. ເຕ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ‘‘ສຸຕ຺ຕໍ ອາຫຣຖາ’’ຕິ. ເຕ ເຈ ວເທຍ຺ຍຸໍ ‘‘ໂຍ ເຕສໍ ທສນ຺ນໍ ອເສກ຺ຂານໍ ຘມ຺ມານໍ ອຸປາທາຍ ປຏິລາຠສມນ຺ນາຄໂມ ອຣິໂຍ ໂຫຕິ ວິປ຺ປຫີໂນຕິ ເອວມາທີນິ ໂນ ສຸຕ຺ຕານີ’’ຕິ. ເອວໍ ສຕິ ອສນ຺ຕຘມ຺ເມຫິ, ປຣສຕ຺ເຕຫິ ຈ ສມນ຺ນາຄມໂທສປ຺ປສງ຺ໂຄ ເນສໍ ປາປຸຓາຕິ. ກິໍກາຣຓໍ? ສຸຕ຺ຕສມ຺ຠວໂຕ. ຍຖາຫ – ‘‘ຣາຊາ, ຠິກ຺ຂເວ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕີ ສຕ຺ຕຫິ ຣຕເນຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໑໙໙-໒໐໐ ອຕ຺ຖໂຕ ສມານໍ) ວິຕ຺ຖາໂຣ. ວສິຠາໂວ ຕຕ຺ຖ ສມນ຺ນາຄຕສທ຺ເທນ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕສ຺ສຫິເຕສຸ ຣຕເນສຸ ວສິຠາໂວ ກາມຈາໂຣ ອຕ຺ຖີຕິ ເຈ? ເອຕ຺ຖ ວສິຠາໂວ ສມນ຺ນາຄມສທ຺ເທນ ວຸຕ຺ໂຕ, ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ປຕ຺ຕິສງ຺ຂາໂຕ, ຕໍ ຘມ຺ມນ຺ຕຣນ຺ຕິ. ກິເມຕ຺ຖ ວິເສສກາຣຓໍ? ນຕ຺ຖິ ຈ, ຕສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ຕລກ຺ຂຓາວ ອຸປສມ຺ປທາ. ອຍເມວ ນໂຍ ປພ຺ພຊ຺ຊາທີສຸປິ ເນຕພ຺ໂພ.

໑໙. ກິຎ຺ຈາປິ ວປ຺ປຕ຺ເຖຣສ຺ສ ປາຏິປທທິວເສ…ເປ… ອສ຺ສຊິຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຈຕຸຕ຺ຖິຍນ຺ຕິ ເອວໍ ນານາທິວເສສຸ ປາເຏກ຺ກໍ ຘມ຺ມຈກ຺ຂຸໍ ອຸທປາທິ, ຕຖາປິ ໂອວາທສາມຎ຺ເຎນ ວປ຺ປຠທ຺ທິຍານໍ, ມຫານາມອສ຺ສຊີນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ເອກໂຕ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໒໐. ‘‘ຣູປໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນຕ຺ຕາ’’ຕິ ກິມຕ຺ຖໍ ອາທິໂຕວ ອນຕ຺ຕລກ຺ຂຓໍ ທີເປຕີຕິ? ເຕສໍ ປຸຖຸຊ຺ຊນກາເລປິ ອິຕຣລກ຺ຂຓທ຺ວຍສ຺ສ ປາກຏຕ຺ຕາ. ເຕ ຫິ ມນາປານໍ ກາມານໍ ອນິຈ຺ຈຕາທສ຺ສເນນ ສໍວິຄ຺ຄາ ປພ຺ພຊິໍສູຕິ ອນິຈ຺ຈລກ຺ຂຓໍ ຕາວ ເນສໍ ເອກເທເສນ ປາກຏໍ, ປພ຺ພຊິຕານຎ຺ຈ ອຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍຄໂຕ ກາຍິກທຸກ຺ຂໍ, ຕຎ຺ຈ ມານສສ຺ສ ປຈ຺ຈໂຍຕິ ມານສິກທຸກ຺ຂຎ຺ຈ ປາກຏໍ, ຕສ຺ມາ ຕທຸຠຍໍ ວຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອນຕ຺ຕລກ຺ຂຓເມວ ທີເປຕຸໍ ອາຣຠິ. ຕຎ຺ຈ ທີເປນ຺ໂຕ ທຸກ຺ຂລກ຺ຂເຓເນວ ທີເປຕຸໍ ‘‘ຣູປຎ຺ຈ ຫິທໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຕ຺ຕາ ອຠວິສ຺ສາ’’ຕິອາທິມາຫ. ກິມຕ຺ຖນ຺ຕິ? ອນິຈ຺ຈລກ຺ຂຓໂຕປິ ເຕສໍ ທຸກ຺ຂລກ຺ຂຓສ຺ສ ສຸຏ຺ຐຸຕຣໍ ປາກຏຕ຺ຕາ. ເຕສຎ຺ຫິ ອຕ຺ຕກິລມຖານຸໂຍຄມນຸຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ຕປ຺ປຣາຍຓຠາວໂຕ ຈ ທຸກ຺ຂລກ຺ຂຓໍ ສຸຏ຺ຐຸ ປາກຏໍ, ຕສ຺ມາ ເຕນ ຕາວ ສຸຏ຺ຐຸ ປາກເຏນ ອນຕ຺ຕລກ຺ຂຓໍ ທີເປຕ຺ວາ ປຸນ ຕເທວ ຕທຸຠເຍນາປິ ທີເປຕຸໍ ‘‘ຕໍ ກິໍ ມຎ຺ຎຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ຣູປໍ ນິຈ຺ຈໍ ວາ ອນິຈ຺ຈໍ ວາ’’ຕິ ວກ຺ຂຕິ. ກລ຺ລໍ ນູຕິ ຍຸຕ຺ຕໍ ນຸ. ເອຕໍ ມມາຕິ ຕຓ຺ຫາຄ຺ຄາໂຫ. ເອໂສຫມສ຺ມີຕິ ມານຄ຺ຄາໂຫ. ເອໂສ ເມ ອຕ຺ຕາຕິ ທິຏ຺ຐິຄ຺ຄາໂຫ. ຕຓ຺ຫາຄ຺ຄາໂຫ ເຈຕ຺ຖ ອຏ຺ຐສຕຕຓ຺ຫາວິຈຣິຕວເສນ, ມານຄ຺ຄາໂຫ ນວວິຘມານວເສນ, ທິຏ຺ຐິຄ຺ຄາໂຫ ທ຺ວາສຏ຺ຐິທິຏ຺ຐິວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິຍກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປພ຺ພຊ຺ຊາກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໕. ເຍນ ສມເຍນ ຠຄວາ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄິເຍ ປຎ຺ຈມິຍໍ ອຣຫຕ຺ເຕ ປຕິຏ຺ຐາເປຕ຺ວາ ສຕ຺ຕມິຍໍ ນາຬກຕ຺ເຖຣສ຺ສ ນາຬກປຏິປທໍ ອາຈິກ຺ຂິຕ຺ວາ ຠທ຺ທປທປຸຓ຺ຓມາຍໍ ຍສສ຺ສ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ປຣິປກ຺ກຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ຕໍ ອຸທິກ຺ຂນ຺ໂຕ ພາຣາຓສິຍໍ ວິຫາສິ, ເຕນ ສມເຍນ ຍໂສ ນາມາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຕສ຺ສ ກິຣ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕສ຺ສ ກຸລສ຺ສ ກິຕ຺ຕິສທ຺ທສງ຺ຂາໂຕ, ປຣິຊນສງ຺ຂາໂຕ ວາ ຍໂສ ວິເສສໂຕ ປວຑ຺ຒຕິ. ເຕນ ຕສ຺ສ ມາຕາປິຕໂຣ ເອວໍ ນາມມກໍສຸ. ‘‘ສຸຂຸມາໂລ’’ຕິອາທິ ກິມຕ຺ຖໍ ອາຍສ຺ມຕາ ອຸປາລິຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ປຈ຺ຉິມຊນສ຺ສ ເນກ຺ຂມ຺ເມ ສມຸສ຺ສາຫນຊນນຕ຺ຖໍ. ເອວໍ ອຸຕ຺ຕມໂຠຄສມປ຺ປິຕານມ຺ປິ ອຸຕ຺ຕເມສຸ ໂຠເຄສຸ ອປ຺ປມຕ຺ຕເກນາປິ ອສຸຠນິມິຕ຺ເຕນ ວິຕຊ຺ເຊຕ຺ວາ ກາລາກາລໍ ອຄເຓຕ຺ວາ ວິເວກາຠິຣຕິຍາ ມຫນ຺ຕໍ ໂຠຄກ຺ຂນ຺ຘໍ ຕິຓໍ ວິຍ ປຫາຍ ເຄຫໂຕ ນິກ຺ຂມນາ ອໂຫສິ, ກສ຺ສ ປນຎ຺ຎສ຺ສ ນ ສິຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສມງ຺ຄີຠູຕສ຺ສາຕິ ເຕຫິ ເອກຕ຺ຕໍ ອຸປຄຕສ຺ສ, ອວິວິຕ຺ຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິທ຺ທາ ໂອກ຺ກມີຕິ ມນາເປສຸປິ ວິສເຍສຸ ປວຕ຺ຕິໍ ນິວາເຣຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ວສໍ ອຸປເນສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສພ຺ພຣຕ຺ຕິໂຍ ຈາຕິ ຕໂຍປິ ຍາເມ. ເຕນ ປຣິຊນສ຺ສ ວິກາຣທສ຺ສເນ ກາຣຓໍ ທສ຺ເສຕິ. ຣຕ຺ຕິ-ສທ຺ໂທ ປເນຕ຺ຖ ກາເລ ສູຣິຍາຠາເວ, ຍາເມ ຈ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ວິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍ. ຍາເມວິຘ ວິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍ ຕິຈີວຣວິປ຺ປວາເສ ຈ. ກຈ຺ເຉຕິ ກຈ຺ຉປສ຺ເສ. ກຓ຺ເຐຕິ ກຓ຺ຐສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ. ມຸທິງ຺ຄສ຺ສ ຫິ ອຸປຣິ ກຓ຺ຐໍ ຐເປຕ຺ວາ ສຍນ຺ຕິຍາ ກຓ຺ເຐ ມຸທິງ຺ຄໍ ອທ຺ທສາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາຬມ຺ພຣນ຺ຕິ ປຓວໍ. ອຸຠໂຕມຸຂສ຺ສ ຕນຸກາ ທີຆາ. ວິຕ຺ຖິນ຺ນສມຕລສ຺ສ ວາທິຕສ຺ສ ເອຕໍ ອຘິວຈນໍ. ວິປ຺ປລປນ຺ຕິໂຍຕິ ສຸປິນທສ຺ສນາທິວເສນ ອສມ຺ພນ຺ຘປລາປໍ ວິປ຺ປລປນ຺ຕິໂຍ. ສຸສານໍ ມຎ຺ເຎຕິ ສຸສານໍ ວິຍ ອທ຺ທສ ສກໍ ປຣິຊນນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອາທີນໂວຕິ ອສຸຠຠາໂວ. ນິພ຺ພິທາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ສຓ຺ຐາຕີຕິ ວິມຸຈ຺ຈິຕຸກາມຕາສງ຺ຂາຕາຍ ອຸກ຺ກຓ຺ຐາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ນມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸທານໍ ອຸທາເນສີຕິ ‘‘ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອິມາຫິ ອິຕ຺ຖີຫິ ສຫ ນາຫໍ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຕ຺ຕມນວາຈໍ ນິຈ຺ຉາເຣສິ. ທ຺ເວ ກິຣ ອາກາຣາ ຕສ຺ສ ປມາທສຸຕ຺ຕປຣິຊນທສ຺ສເນ ປາກຏາ ຊາຕາ ກິເລສານໍ ພລວຠາໂວ, ອສຸຠາກາຣສ຺ສ ອຕິໂອຬາຣິກຠາໂວ ຈ. ເອວໍ ສຕິ ໂອຬາຣິກຕເຣ ຈ ອສຸຠາກາເຣ ກິເລສວເສນາຍໍ ສພ຺ໂພປິ ໂລໂກ ເອຕ຺ຖ ປີຬິໂຕ ມຸຈ຺ຉິໂຕ. ອໂຫ ກິເລສາ ພລວຕຣາຕິ ຫິ ປສ຺ສໂຕ ປສ຺ສໂຕ ຕສ຺ສ ທ຺ເວປິ ເຕ ອາກາຣາ ປາກຏາ ຊາຕາ, ເຍເນວມໂວຈາຕິ.

‘‘ສຸວຓ຺ຓປາທຸກາໂຍ ອາໂຣຫິຕ຺ວາ’’ຕິ ເອເຕນສ຺ສ ນິສ຺ສງ຺ຄຕາຍ ວິສ຺ສຏ຺ຐຄມນໍ ທີເປຕິ. ໂສ ຫິ ພລວສໍເວຄາຠິຕຸນ຺ນຫທຍຕ຺ຕາ ປຣິຊນສ຺ສ ປໂພເຘ ສຕິປິ ອຕ຺ຕໂນ ຄມນນິວາຣຓສມຕ຺ຖຠາວໍ ອສຫມາໂນ ອຕ຺ຕານໍ ຕກ຺ເກນ຺ໂຕ ວິສ຺ສຏ຺ໂຐ ອຄມາສິ. ອມນຸສ຺ສາຕິ ເທວຕາ. ຕາ ຫິ ມນຸສ຺ເສຫິ ສຸຄຕິປຏິເວຘຎາຓສຓ຺ຐານາທິຄຸຓສາມຎ຺ເຎນ ‘‘ອມນຸສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ນ ຫິ ອສມານຊາຕິກາ ຕິຣຈ຺ຉານາທໂຍ ‘‘ອພ຺ຣາຫ຺ມຓາ’’ຕິ ວາ ‘‘ອວສລາ’’ຕິ ວາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ກິນ຺ຕຸ ຊາຕິສຠາຄຕາຍ ເອວ ວສລາທໂຍ ‘‘ອພ຺ຣາຫ຺ມຓາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເອວໍ ມນຸສ຺ເສຫິ ເກນຈິ ອາກາເຣນ ສຠາຄຕາຍ ເທວຕາ ‘‘ອມນຸສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ອຎ຺ຎຖາ ມນຸສ຺ສາ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາປິ ‘‘ອມນຸສ຺ສາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ຠເວຍ຺ຍຸໍ.

໒໖. ວນຄຫນໍ ທິສ຺ວາ ‘‘ສຸມຸຕ຺ໂຕຫໍ ນຄຣໂຕ’’ຕິ ປມຸທິຕຕ຺ຕາ ຠຄວໂຕ ອວິທູເຣ ອຸທາເນສິ. ອິທໍ ໂຂ ຍສາຕິ ຠຄວາ ນິພ຺ພານໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ຕຎ຺ຫິ ຕຓ຺ຫາທິກິເລເສຫິ ອນຸປທ຺ທຸຕໍ, ອນຸປສຏ຺ຐຕຎ຺ຈ ທສ຺ສນມຕ຺ເຕນາປິ ອສ຺ສາທຊນນໂຕ. ຘມ຺ມໍ ເທເສສ຺ສາມີຕິ ເຍນ ຕໍ ນິພ຺ພານໍ ອິຘ ນິສິນ຺ນມຕ຺ໂຕວ ຕ຺ວໍ ອຘິຄມິສ຺ສສີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ກິຣາຕິ ອສ຺ສທ຺ເຘຍ຺ຍອພ຺ຍຕ຺ຕິປຣິຫາເສສຸ ນິປາໂຕ, ອິຘ ອພ຺ຍຕ຺ຕິຍໍ. ສຸວຓ຺ຓປາທຸກາໂຍ ໂອໂຣຫິຕ຺ວາຕິ ຈ ສຸວຓ຺ຓປາທຸກາຫິ ໂອຕຣິຕ຺ວາ. ນິສ຺ສກ຺ກຕ຺ເຖ ຫິ ອິທໍ ປຈ຺ຈຕ຺ຕວຈນໍ. ຕສ຺ສ ນິສິນ຺ນມຕ຺ຕສ຺ເສວ ອຎ຺ຎໍ ສມ຺ໂມທນີຍໍ ກຖໍ ອກຕ຺ວາ ອນາມນ຺ເຕຕ຺ວາ ອນຸປຸພ຺ພິໍ ກຖໍ ກເຖສິ. ສຸປຣິປກ຺ກິນ຺ທ຺ຣິຍຕ຺ຕາ, ປຏິເວຘກ຺ຂຓານຕິກ຺ກມນຕ຺ຖໍ ອນຸປທ຺ທຸຕານຸປສຏ຺ຐຕານໍ ປາປກຘມ຺ມເທສນາຠິມຸຂຈິຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ເສຏ຺ຐິສ຺ສ ຄຫປຕິໂນ ອຈິຣາຄມນທສ຺ສນໂຕ ຈ. ກິມຕ຺ຖໍ ຠຄວາ ຕສ຺ສ ສຸຏ຺ຐຸຕຣໍ ສໍວິຄ຺ຄຫທຍສ຺ສ ຠວໂຕ ມຸຈ຺ຈິຕຸກາມສ຺ສ ຠວາຠວູປາຍານິສໍສກຖໍ ປຐມເມວ ກເຖສີຕິ? ສພ຺ພຠວາທີນວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ໂສ ຫິ ມນຸສ຺ສໂລກສ຺ເສວ ອຸປທ຺ທຸຕອຸປສຏ຺ຐຠາວໍ ອທ຺ທສ, ນ ສຄ຺ຄານນ຺ຕິ ກທາຈິ ສຄ຺ຄໂລກໍ ສຸຂໂຕ ມຎ຺ເຎຍ຺ຍ. ຕຕ຺ຖ ສຸຂສຎ຺ເຎນ ນິພ຺ພານາຠິມຸຂໍ ຈິຕ຺ຕໍ ເປເສຍ຺ຍາຕິ ສຄ຺ຄານມ຺ປິ ອາທີນວໍ ທສ຺ເສຕຸກາມຕາຍ ອນຸປຸພ຺ພິໍ ກຖໍ ອາຣຠິ. ເອຕ຺ຖ ທານໍ, ທານານິສໍສໍ, ສີລານິສໍສຎ຺ຈ ກເຖນ຺ໂຕ ທານສີລກຖໍ ກເຖຕິ ນາມ. ສຄ຺ຄວຓ຺ຓໍ ກເຖນ຺ໂຕ ສຄ຺ຄກຖໍ ກເຖຕິ ນາມ. ຕຕ຺ຖ ວຕ຺ຖຸກາມກິເລສກາມານໍ ອນິຈ຺ຈຕໍ, ອປສາທຕໍ, ມຫາທີນວຕຎ຺ຈ ກເຖນ຺ໂຕ ກາມານໍ ອາທີນວໍ, ໂອກາຣໍ, ສໍກິເລສຎ຺ຈ ປກາເສຕິ. ເນກ຺ຂມ຺ເມ ຕທຠາວໂຕ ຈ ຕໍນິສ຺ສຣຓໂຕ ຈ ຕພ຺ພິປຣີຕໍ ອານິສໍສໍ ກເຖນ຺ໂຕ ເນກ຺ຂມ຺ເມ ອານິສໍສໍ ປກາເສຕິ ນາມ. ຕຕ຺ຖ ໂອກາຣນ຺ຕິ ອວກາຣໍ ລາມກຠາວໍ. ສໍກິເລສນ຺ຕິ ສໍກິລິສ຺ສນໍ ພາຘນໍ ອຸປຕາປນໍ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກລ຺ລຈິຕ຺ຕໍ ປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອານຸຠາເວນ, ທິຏ຺ຐິໂຍຄວິຈິກິຈ຺ຉາໂຍຄານໍ ປຎ຺ຎິນ຺ທ຺ຣິເຍນ ວິຫຕຕ຺ຕາ. ມຸທຸຈິຕ຺ຕໍ ສຕິນ຺ທ຺ຣິຍສມາໂຍເຄນ, ວິຫິໍສາສາຣມ຺ຠາທິກິເລສປເວສໍ ນິວາເຣຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕມຸທຸຕາທິກຸສລຘມ຺ມປ຺ປເວສນໍ ກໂຣນ຺ຕໍ ສຫຊາຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ມຸທຸໍ ກໂຣຕິ. ສມາຘິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອານຸຠາເວນ ວິນີວຣຓຈິຕ຺ຕໍ. ຕຎ຺ຫິ ວິເສສໂຕ ນີວຣຓວິປກ຺ຂຠູຕນ຺ຕິ. ວີຣິຍິນ຺ທ຺ຣິຍວເສນ ອຸທຄ຺ຄຈິຕ຺ຕໍ. ຕຎ຺ຫິ ຖິນມິທ຺ຘສງ຺ຂາຕລີນຠາວວິປກ຺ຂນ຺ຕິ. ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອານຸຠາເວນ ປສນ຺ນຈິຕ຺ຕໍ ຕສ຺ສ ປສາທລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ. ສາມຸກ຺ກໍສິກາຕິ ເອຕໍ ວິສຍວເສນ ເທສນໍ ອຸປາລິຕ຺ເຖໂຣ ປກາເສຕິ. ສຈ຺ຈານິ ຫິ ສາມຸກ຺ກໍສິກເທສນາຍ ວິສຍານິ. ອຎ຺ຎຖາ ທຸກ຺ຂາທີນິ ສາມຸກ຺ກໍສິກາ ຘມ຺ມເທສນາຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ ຕສ຺ສ ວິຠາວເນ ສຈ຺ຈານໍ ນິທ຺ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ.

໒໗. ຈຕຸທ຺ທິສາຕິ ຈຕູສຸ ທິສາສຸ. ອຠິສງ຺ຂເຣສີຕິ ອຠິສງ຺ຂຣິ. ກິມຕ຺ຖນ຺ຕິ ເຈ? ອຸຠິນ຺ນໍ ປຏິລຠິຕພ຺ພວິເສສນ຺ຕຣາຍນິເສຘນຕ຺ຖໍ. ຍທິ ໂສ ປຸຕ຺ຕໍ ປສ຺ເສຍ຺ຍ, ປຸຕ຺ຕສ຺ສປິ ຘມ຺ມຈກ຺ຂຸປຏິລາໂຠ ອຣຫຕ຺ຕຸປ຺ປຕ຺ຕິ, ເສຏ຺ຐິສ຺ສປິ ຘມ຺ມຈກ຺ຂຸປຏິລາໂຠ ນ ສິຍາ. ທິຏ຺ຐສຈ຺ໂຈປິ ‘‘ເທຫິ ເຕ ມາຕຸຍາ ຊີວິຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ໂຕ ກິມຎ຺ຎໍ ນ ກເຣຍ຺ຍ. ຍໂສປິ ຕໍ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ອຣຫາປິ ສມາໂນ ສຍໍ ອປ຺ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຠຄວນ຺ຕໍ ອຸລ຺ໂລເກນ຺ໂຕ ກິມຎ຺ຎາຍ ສຓ຺ຐເຫຍ຺ຍ.

໒໘. ອຸໂຠຫິປິ ປຕ຺ຕພ຺ພວິເສສໂກຏິຍາ ປຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຠຄວາ ປຸນ ຕໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ເຠສິ. ປຸພ຺ເພ ອຄາຣິກຠູໂຕຕິ ຕສ຺ສ ໂສຕາປນ຺ນກາລໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ໂສຕາປນ຺ໂນ ຫິ ອຄາຣມຊ຺ເຌ ວສນາຣຫຕ຺ຕາ ອຄາຣິຍຠູໂຕ ນາມ ໂຫຕິ ອປພ຺ພຊິໂຕ. ສມ຺ປຕິ ປພ຺ພຊິໂຕ ສມາໂນ ອຄາຣມຊ຺ຌວສນສ຺ສ ອຠພ຺ພຕ຺ຕາ ‘‘ອຄາຣິໂກ’’ຕິ ນ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມາ ເອວມາຫ. ຍສ຺ສ ທິຏ຺ໂຐຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ, ເຍນ ທິຏ຺ໂຐຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ເສຍ຺ຍຖາປິ ປຸພ຺ເພ ອຄາຣິກຠູໂຕ’’ຕິ ວຈເນນ ລທ຺ຘນຍຕ຺ຕາ ປຈ຺ຉາ ຄຫປຕິ ຄິຫິເວສຘາຣິເມວ ຍສໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ຍເສນ ກຸລປຸຕ຺ເຕນ ປຈ຺ຉາສມເຓນາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ຈຣ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕິ ອາຠິສມາຈາຣິກສີລໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣ ປຣິປູເຣຫິ ຕາວ, ຍາວ ສມ຺ມາທຸກ຺ຂສ຺ສນ຺ຕກິຣິຍາ, ຍາວ ຈຸຕິຈິຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ລິງ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ໂປຣາຓາ, ຕຎ຺ຈ ຍຸຕ຺ຕໍ. ລິງ຺ຄມຕ຺ຕຎ຺ຫິ ສນ຺ຘາຍ ໂສ ອາຍສ຺ມາ ‘‘ລເຠຍ຺ຍາຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອຸປສມ຺ປທ’’ນ຺ຕິ ອາຫ.

ກິມຕ຺ຖໍ ຠຄວາ ຍສສ຺ສ ມາຕຸ, ປຊາປຕິຍາ ຈ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ອກຕ຺ວາວ ຘມ຺ມໍ ເທເສສີຕິ? ຍສສ຺ສ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ໂສກສລ຺ລສມປ຺ປິຕຕ຺ຕາ ທານຎ຺ຈ ໂສມນສ຺ສິກຈິຕ຺ເຕນ ນ ທເທຍ຺ຍຸໍ, ສຕ຺ຖຣິ ຈ ໂທມນສ຺ສປ຺ປຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ມຄ຺ຄປຏິເວຘມ຺ປິ ນ ລເຠຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ຠຄວາ ປຐມໍ ຕາວ ຕາ ວິຄຕໂສກສລ຺ລຫທຍາໂຍ ກຕ຺ວາ ປຸນ ຠຕ຺ຕກິຈ຺ຈໍ ອກາສິ.

໓໐. ເສຏ຺ຐານຸເສຏ຺ຐີນນ຺ຕິ ອນຸກ຺ກມເສຏ຺ຐີນນ຺ຕິ ໂປຣາຓາ. ‘‘ເສຏ຺ຐິໂນ ຈານຸເສຏ຺ຐິໂນ ຈ ຍານິ ກຸລານິ, ຕານິ ເສຏ຺ຐານຸເສຏ຺ຐານິ ກຸລານິ, ເຕສໍ ເສຏ຺ຐານຸເສຏ຺ຐີນໍ ກຸລານ’’ນ຺ຕິ ລິຂິຕໍ. ຘມ຺ມວິນໂຍຕິ ສາສນພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ປາວຈນນ຺ຕິ ອິຘ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກໍ. ອຖ ວາ ຘມ຺ເມນ ວິນໂຍ, ນ ທຓ຺ຑສຕ຺ເຖຫີຕິ ຘມ຺ມວິນໂຍ, ຘມ຺ມາຍ ວິນໂຍ, ນ ຫິໍສຕ຺ຖນ຺ຕິ ວາ ຘມ຺ມໂຕ ວິນໂຍ, ນາຘມ຺ມໂຕຕິ ວາ ຘມ຺ໂມ ວິນໂຍ, ນາຘມ຺ໂມຕິ ວາ ຘມ຺ມານໍ ວິນໂຍ, ນ ອຎ຺ເຎສນ຺ຕິ ວາ ຘມ຺ມກາຍຕ຺ຕາ, ຘມ຺ມສາມິຕ຺ຕາ ວາ ຘມ຺ໂມ ຠຄວາ, ຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ວິນໂຍ, ນ ຕກ຺ກິການນ຺ຕິ ວາ ຘມ຺ມວິນໂຍ. ສມານາຘິກຣຓວເສນ ວາ ຘມ຺ມວິນໂຍ ນີລຸປ຺ປລໍ ວິຍ, ຘມ຺ໂມ ຈ ວິນໂຍ ຈາຕິ ຘມ຺ມວິນໂຍ ຜລາຜລໍ ວິຍ ນປຸໍສກມິຕິ ປຸລ຺ລິງ຺ຄາປເທສໂຕ ອສ຺ສ ລິງ຺ຄຠາໂວ ສິທ຺ໂຘ, ຍສ຺ສ ວາ ຘມ຺ໂມ ວິນໂຍ, ໂສ ຘມ຺ມວິນໂຍ ເສຕປໂຏ ປຸຣິໂສ ວິຍ, ຘມ຺ເມນ ຍຸຕ຺ໂຕ ວາ ວິນໂຍ ຘມ຺ມວິນໂຍ ອສ຺ສຣໂຖ ວິຍາຕິ ເອວມາທິນາ ນເຍນ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ.

໓໔. ‘‘ຂຓ຺ຑສີມໍ ເນຕ຺ວາ’’ຕິ ຠຓ຺ຑຸກມ຺ມາໂຣຈນປຏິຫຣຓຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ‘‘ສຠິກ຺ຂຸເກ ວິຫາເຣ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ເອຕສ຺ສ ເກເສ ຉິນ຺ທາ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ. ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາຕິ ອິມສ຺ສ ອຘິປ຺ປາຍປກາສນຕ຺ຖໍ ‘‘ກາສາຍານິ ອຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ເອຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ເຈ ເກສມສ຺ສຸໂອໂຣປນາທີນິ ອກຕ຺ວາ ປພ຺ພຊຕ຺ຖໍ ສຣຓານິ ເທຕິ, ນ ຣຸຫຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊາ. ກມ຺ມວາຈໍ ສາເວຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປາເທຕິ, ຣຸຫຕິ ອຸປສມ຺ປທາ. ອປ຺ປຕ຺ຕຈີວຣານໍ ອຸປສມ຺ປທາສິທ຺ຘິທສ຺ສນໂຕ, ກມ຺ມວິປຕ຺ຕິຍາ ອຠາວໂຕ ເຈຕໍ ຍຸຊ຺ຊເຕວາຕິ ເອເກ. ໂຫຕິ ເຈຕ຺ຖ –

‘‘ສລິງ຺ຄສ຺ເສວ ປພ຺ພຊ຺ຊາ, ວິລິງ຺ຄສ຺ສາປິ ເຈຕຣາ;

ອເປຕປຸພ຺ພເວສສ຺ສ, ຕໍ ທ຺ວຍໍ ອິຕິ ຈາປເຣ’’ຕິ.

ຠິກ຺ຂຸນາ ຫິ ສຫຕ຺ເຖນ ວາ ອາຓຕ຺ຕິຍາ ວາ ທິນ຺ນເມວ ກາສາວໍ ວຏ຺ຏຕິ, ອທິນ຺ນໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ປນ ສນ຺ເຕສ຺ເວວ ກາສາເວສຸ, ນາສນ຺ເຕສຸ ອສມ຺ຠວໂຕຕິ ເຕສໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອວຎ຺ຈ ປນ, ຠິກ຺ຂເວ, ປພ຺ພາເຊຕພ຺ໂພ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ໂພ. ປຐມໍ…ເປ…ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິເມຫິ ຕີຫິ ສຣຓຄມເນຫິ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອຸປສມ຺ປທນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອິມິນາ ອນຸກ຺ກເມນ ທິນ຺ເນຫິ ຕີຫິ ສຣຓຄມເນຫິ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອຸປສມ຺ປທໍ ອນຸຊານາມິ ເກວເລຫີຕິ ອຘິປ຺ປາຍທສ຺ສນໂຕ –

ອາທິນ຺ນປຸພ຺ພລິງ຺ຄສ຺ສ, ນຄ຺ຄສ຺ສາປິ ທ຺ວຍໍ ຠເວ;

ເນຕຣສ຺ສາຕິ ໂນ ຂນ຺ຕິ, ສພ຺ພປາຐານຸໂລມໂຕຕິ. –

ອາຈຣິໂຍ. ອາຈຣິເຍນ ອທິນ຺ນໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ປພ຺ພຊ຺ຊາ ນ ຣຸຫຕີຕິ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ໂປຣາຓຄຓ຺ຐິປເທປິ ຕເຖວ ລິຂິຕໍ. ອຸຣາທີນິ ຐານານິ ນາມ. ສໍວຸຕາທີນິ ກຣຓານິ ນາມ. ‘‘ອນຸນາສິກນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ເອກສມ຺ພນ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ ທານກາເລ ອນ຺ຕຣາ ອຏ຺ຐຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ວິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ທາເນປິ ຍຖາວຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ເອວ ວິຈ຺ເຉໂທ, ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ອນຸນາສິກນ຺ເຕ ທິຍ຺ຍມາເນ ຂລິຕ຺ວາ ‘‘ພຸທ຺ຘໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ມກາເຣນ ມິສ຺ສີຠູເຕ ເຂຕ຺ເຕ ໂອຕິຓ຺ຓຕ຺ຕາ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຸປຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ. ມິສ຺ສໍ ກຕ຺ວາ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ວຈນກາເລ ປນ ອນຸນາສິກຏ຺ຐາເນ ວິຈ຺ເຉທໍ ອກຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ຘມ຺ມສິຣິຕ຺ເຖໂຣ. ‘‘ເອວໍ ກມ຺ມວາຈາຍມ຺ປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸຠໂຕສຸທ຺ຘິຍາວ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ມຫາເຖໂຣ ປຕິຕທນ຺ຕາທິກາຣຓຕາຍ ອຈຕຸຣສ຺ສໍ ກຕ຺ວາ ວທຕິ, ພ຺ຍຕ຺ຕສາມເຓໂຣ ສມີເປ ຐິໂຕ ປພ຺ພຊ຺ຊາເປກ຺ຂໍ ພ຺ຍຕ຺ຕໍ ວທາເປຕິ. ມຫາເຖເຣນ ອວຸຕ຺ຕໍ ວທາເປຕີຕິ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ກມ຺ມວາຈາຍ ອິຕໂຣ ຠິກ຺ຂຸ ເຈ ວທຕິ, ວຏ຺ຏຕີຕິ. ສງ຺ໂຆ ຫິ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ນ ປຸຄ຺ຄໂລຕິ. ນ ນານາສີມປວຕ຺ຕກມ຺ມວາຈາສາມຎ຺ຎນເຍນ ປຏິກ຺ຂິປິຕພ຺ພຕ຺ຕາ. ອຖ ເຖເຣນ ຈຕຸຣສ຺ສໍ ວຸຕ຺ຕໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາເປກ຺ຂໍ ວຕ຺ຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ຕໍ ສາມເຓໂຣ ສຍໍ ວຕ຺ວາ ວທາເປຕິ, ອຸຠໂຕສຸທ຺ຘິ ເອວ ໂຫຕິ ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕສ຺ເສວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ພຸທ຺ຘໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ອສາຘາຣເຓ ພຸທ຺ຘຄຸເຓ, ຘມ຺ມໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ນິພ຺ພານໍ, ສງ຺ຆໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ເສກ຺ຂຘມ຺ມໍ, ອເສກ຺ຂຘມ຺ມຎ຺ຈ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອຄ຺ຄຫິຕຄ຺ຄຫຓວເສນ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ. ອຎ຺ຎຖາ ສຣຓຕ຺ຕຍສງ຺ກຣໂທໂສ. ສພ຺ພມສ຺ສ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍນ຺ຕິ ທສສິກ຺ຂາປທວິນິມຸຕ຺ຕໍ ປຣາມາສາປຣາມາສາທິ. ‘‘ອາຠິສມາຈາຣິເກສຸ ວິເນຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຈນໂຕ ເສຂິຍອຸປຊ຺ຌາຍວຕ຺ຕາທິອາຠິສມາຈາຣິກສີລມເນນ ປູເຣຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ຈາຣິຕ຺ຕສ຺ສ ອກຣເຓ ວາຣິຕ຺ຕສ຺ສ ກຣເຓ ທຓ຺ຑກມ຺ມາຣໂຫ ໂຫຕີຕິ ທີເປຕິ.

ປພ຺ພຊ຺ຊາກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ທຸຕິຍມາຣກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໕. ‘‘ເຕນ ເຫຕຸນາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ປາຬິຍໍ ‘‘ໂຍນິໂສມນສິກາຣາສມ຺ມປ຺ປຘານາ’’ຕິ ເຫຕ຺ວຕ຺ເຖ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ທຸຕິຍມາຣກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຸຣຸເວລປາຏິຫາຣິຍກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໗-໘. ວເສຍ຺ຍາມາຕິ ‘‘ຕ຺ວຎ຺ຈ ອຫຎ຺ຈ ວເສຍ຺ຍາມາ’’ຕິ ປິຍວຈເນນ ຕສ຺ສ ສງ຺ຄຓ຺ຫນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ ກິຣ. ເຕຊສາ ເຕຊນ຺ຕິ ອານຸຠາເວນ ອານຸຠາວໍ. ເຕໂຊຘາຕຸຍາ ວາ ເຕໂຊຘາຕຸໍ. ອຸຠິນ຺ນໍ ສໂຊຕິຠູຕານນ຺ຕິ ອນາທຣຕ຺ເຖ ສາມິວຈນໍ, ຠາວສຕ຺ຕມີອຕ຺ເຖ ວາ. ອຄ຺ຍາຄາຣເມວ ອາທິຕ຺ຕໍ, ນ ຕຕ຺ຖ ວສນໂກ ສຕ຺ຕຊາຕິໂກ. ອຈິນ຺ເຕຍ຺ໂຍ ຫິ ອິທ຺ຘິວິສໂຍ. ກສ຺ມາ ປນ ຠຄວາ ອຄ຺ຍາຄາຣມ຺ປິ ອນາທິຕ຺ຕໍ ນາຘິຏ຺ຐາສີຕິ? ອຕ຺ຕໂນ ທຸກ຺ຂຸປ຺ປາທາຠາວສ຺ສ ອນຕິວິມ຺ຫາທິຠາວປ຺ປສງ຺ຄໂຕ. ກິມຕ຺ຖໍ ປຣສນ຺ຕກໍ ມຫາສມ຺ຠາຣປວຕ຺ຕໍ ຕໍ ວິນາເສຕີຕິ? ປຸນ ຍຖາໂປຣາຓໍ ອິທ຺ຘານຸຠາເວນ ກຕ຺ຕຸກາມຕາຘິປ຺ປາຍໂຕ. ປຣິຍາທິນ຺ໂນຕິ ຂຍໍ ນີໂຕ. ເຕຊສາ ເຕຊນ຺ຕິ ອານຸຠາເວນ ອານຸຠາວໍ. ອຄ຺ຍາຄາຣສ຺ສ ປຣິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິຕໂຣ ອຕ຺ໂຖ ນ ສມ຺ຠວຕິ. ອຍມຕ຺ໂຖ ‘‘ມກ຺ຂໍ ອສຫມາໂນ’’ຕິ ອິມິນາ ອຕິວິຍ ສເມຕິ. ອິທ຺ຘານຸຠາວມກ຺ຂນຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ມກ຺ໂຂ ນາມ. ປຕ຺ເຕນາຕິ ປທຸມປຕ຺ເຕນາຕິປິ ໂປຣາຓາ. ປທຸມິນິສຓ຺ເຑ ຐິໂຕ ຫິ ຠຄວາ ຕຕ຺ຖ ອໂຫສີຕິ ເຕສໍ ມຕິ.

໓໙. ທິນ຺ນນ຺ຕິ ອນຸມຕິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຠີໂຕ ນິພ຺ຠໂຍ. ກສ຺ມາ? ຍໂຕ ໂສ ມຄ຺ເຄນ ຠຍມຕີໂຕ. ‘‘ສຸມນມນໂສຕິ ສຸນ຺ທຣຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຕມໂນ. ສຸມໂນ ເອວ ວາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ເຕໂຊວາຕິ ອຄ຺ຄິ ວິຍ. ຘາຕຸກຸສໂລຕິ ເຕໂຊຘາຕຸມ຺ຫິ ກຸສໂລ. ‘‘ພ຺ຍວຫິຕາ ເຈ’’ຕິ ສທ຺ທລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ ຈ ອຸປສຄ຺ໂຄ. ເຕໂຊຘາຕຸສມາປຕ຺ຕີສຸ ກຸສໂລ ອິຈ຺ເຈວຕ຺ໂຖ. ອຸທິຈ຺ຉເຣຕິ ອຸລ຺ໂລເກສຸໍ. ‘‘ສໍປຣິວາເຣສຸ’’ນ຺ຕິ ຈ ລິຂິຕໍ. ອິຕິ ເອວໍ ຠຓນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຫຕາຕິ ສມາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ກາຬກາວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ກິເຣຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອີສກມ຺ປິ ພ຺ຍາປາຣໍ ອກຕ຺ວາ ອຸປສມານຸຣູປໍ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ເຍ ຈ ອເນກວຓ຺ຓາ ອຈ຺ຈິໂຍ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນີລາ ອຖ ໂລຫິຕິກາ’’ຕິອາທິມາຫ.

໔໐. ຈຕຸທ຺ທິສາຕິ ຈຕູສຸ ທິສາສຸ.

໔໔. ປໍສຸກູລໍ ອຸປ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ປຣິເຍສມານສ຺ສ ປຏິລາຠວເສນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂຫຕິ. ຈິຕ຺ຕວິຈິຕ຺ຕປາຏິຫີຣທສ຺ສນຕ຺ຖາຍ ຈ ສາ ປຣິເຍສນາ. ສາ ອຍໍ ສາຍໍ. ຕາ ອິມາ ຕຍິມາ. ທ຺ເວ ເອກໂຕ ຄເຫຕ຺ວາ ວທຕິ. ອາຍາມິ ອຫໍ ອາຍມຫໍ. ເອຕນ຺ຕິ ເອຕສ຺ສ. ຍຖາ ມຍນ຺ຕິ ຍສ຺ມາ ມຍໍ.

໕໐-໕໑. ອຸທກວາຫໂກຕິ ອຸທໂກໂຆ. ອຸທກໂສໂຕຕິ ໂປຣາຓາ. ‘‘ຍາຍ ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິ ປຸພ຺ພຠາຄວິປສ຺ສນາປຏິປທໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈິຣປຏິກາຕິ ຈິຣປຠຸຕິ, ນາຄທມນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຈິຣປຏິກາ. ‘‘ຈິຣປຏິສງ຺ຂາ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ເກສມິສ຺ສນ຺ຕິອາທິມ຺ຫິ ອພ຺ໂພກິຓ຺ຓໍ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ປກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເກສາທໂຍວ ເກສມິສ຺ສາຕິ ໂປຣາຓາ. ຂາຣິກາຊມິສ຺ສນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຂາຣີ ວຸຈ຺ຈຕິ ຕາປສປຣິກ຺ຂາໂຣ. ຊຏິເລ ປາເຫສີຕິ ທ຺ເວ ຕໂຍ ຕາປເສ ປາເຫສິ. ‘‘ໂສຬສາຕິເຣກອຑ຺ຒອຸຑ຺ຒານິ ປາຏິຫາຣິຍສຫສ຺ສານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໕໔. ອຄ຺ຄິຫຸຕ຺ເຕ ກຕປຣິຈຍຕ຺ຕາ ຠຄວາ ເຕສໍ ອາທິຕ຺ຕປຣິຍາຍ-ມຠາສິ (ສໍ. ນິ. ໔.໒໘). ຕຕ຺ຖ ເອກຈ຺ຈໍ ອາຣມ຺ມຓວເສນ ອາທິຕ຺ຕໍ ຈກ຺ຂາທິ ຣາຄຄ຺ຄິນາ, ເອກຈ຺ຈໍ ສມ຺ປໂຍຄວເສນ ຈກ຺ຂຸສມ຺ຜສ຺ສປຈ຺ຈຍາ ເວທຍິຕາທິເກເນວ, ເອກຈ຺ຈໍ ອຠິຠູຕຕ຺ເຖນ ຈກ຺ຂາທິ ເອວ ຊາຕິອາທິນາ, ເອກຈ຺ຈໍ ປຈ຺ຈຍຕ຺ເຖນ, ຕເທວ ໂສກາທິນາຕິ ຍຖາສມ຺ຠວເມຕ຺ຖ ອາທິຕ຺ຕຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ທຸກ຺ຂລກ຺ຂຓເມເວກໍ ປາກຏໍ, ຕທນຸສາເຣນ ປນ ອິຕຣໍ ລກ຺ຂຓທ຺ວຍມ຺ປິ ເຕຫິ ທິຏ຺ຐນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ ທຸກ຺ຂາກາຣສ຺ສ ອິຕຣາກາຣທີປນໂຕ. ສນ຺ຕສຸຂຕຓ຺ຫາຠິນິວິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ປເນສໍ ທຸກ຺ຂລກ຺ຂຓປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ເທສນາ ກຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອຸຣຸເວລປາຏິຫາຣິຍກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ພິມ຺ພິສາຣສມາຄມກຖາວຓ຺ຓນາ

໕໕-໗. ວຕ຺ຖຸກາມຠູຕາ ອິຕ຺ຖິໂຍ ກາມິຕ຺ຖິໂຍ. ທຸຕິຍາທໂຍ ອສ຺ສາສກາ. ຍສ຺ມາ ອນຸປ຺ປນ຺ເນ ເອວ ຠຄວຕິ ພຸທ຺ຘໂກລາຫລໍ ໂລເກ ປຐມເມວ ວສ຺ສສຫສ຺ສໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ພ຺ຣຫ຺ມາໂນ ຈ ພ຺ຣາຫ຺ມຓວຓ຺ຓໍ ອຠິນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ ເວເທສຸ ສຫສ຺ສຕ຺ຕຍມຕ຺ຕໍ ພຸທ຺ຘປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ ປຣິຍຕ຺ຕິໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວາເຈນ຺ຕິ, ຠຄວໂຕ ຊາຕິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຈ ພຸທ຺ຘກຖາ ລກ຺ຂຓຎ຺ຎູຫິ ພ຺ຣາຫ຺ມເຓຫິ ອຸປ຺ປາທິຕາ, ປຕ຺ຖຏາ ໂລເກ, ຕສ຺ມາ ຍຸຊ຺ຊນ຺ຕິ, ນ ອຎ຺ຎຖາ. ‘‘ຕມທ຺ທສ ພິມ຺ພິສາໂຣ, ປາສາທສ຺ມິໍ ປຕິຏ຺ຐິໂຕ’’ຕິອາທິຄາຖາຫິ ໂພຘິສຕ຺ຕກາເລ ເອວ ອຠິສິຕ຺ຕຕາ ພິມ຺ພິສາຣສ຺ສ ສິທ຺ຘາ.

໕໘. ອິຘາວຸໂສ ຂີຓາສໂວ ຠິກ຺ຂຸ ປຎ຺ຈງ຺ຄວິປ຺ປຫີໂນ ໂຫຕິ ຉຬງ຺ຄສມນ຺ນາຄໂຕ ເອກາຣກ຺ໂຂ ຈຕຸຣາປສ຺ເສໂນ ປຓຸນ຺ນປຈ຺ເຈກສຈ຺ໂຈ ສມວຍສຏ຺ເຐສໂນ ອນາວິລສງ຺ກປ຺ໂປ ປສ຺ສທ຺ຘກາຍສງ຺ຂາໂຣ ສຸວິມຸຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ສຸວິມຸຕ຺ຕປຎ຺ໂຎຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໔໘, ໓໖໐; ອ. ນິ. ໑໐.໑໙) ທສ ອຣິຍວາສາ ນາມ. ຣູປາຣູປສມາປຕ຺ຕິໂຍ ອຏ຺ຐ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິ ມຫາກຣຸຓາສມາປຕ຺ຕີຕິປິ ໂປຣາຓາ. ຕຕ຺ຖ ນີວຣຓາ ປຎ຺ຈງ຺ຄາ ຈ. ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ ຉຬງ຺ຄາ. ສຕາຣກ຺ເຂນ ເອກາຣກ຺ຂາ. ສງ຺ຂາຍ ເອກໍ ປຏິເສວຕິ, ອຘິວາເສຕິ, ປຣິວຊ຺ເຊຕິ, ສງ຺ຂາຍ ເອກໍ ວິໂນເທຕີຕິ ອຍໍ ຈຕຸຣາປສ຺ເສໂນ. ປຸຖຸສມຓພ຺ຣາຫ຺ມຓານໍ ປຸຖຸປຈ຺ເຈກສຈ຺ຈານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ປຫີນານິ, ເອວໍ ປຓຸນ຺ນປຈ຺ເຈກສຈ຺ໂຈ. ກາເມສນາ ຠເວສນາ ປຫີນາ ໂຫຕິ, ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິເຍສນາ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘາ, ເອວໍ ສມວຍສຏ຺ເຐສໂນ. ກາມພ຺ຍາປາທວິຫິໍສາສງ຺ກປ຺ໂປ ປຫີໂນ ໂຫຕິ, ເອວໍ ອນາວິລສງ຺ກປ຺ໂປ, ສຸຂສ຺ສ ຈ ປຫານາ…ເປ… ຈຕຸຕ຺ຖໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ ເອວໍ ສຸວິມຸຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ຣາໂຄ ປຫີໂນ ອຸຈ຺ຉິນ຺ນມູໂລ…ເປ… ອນຸປ຺ປາທຘມ຺ໂມຕິ ປຊານາຕິ, ໂທໂສ, ໂມໂຫ ອນຸປ຺ປາທຘມ຺ໂມຕິ ປຊານາຕິ, ເອວໍ ສຸວິມຸຕ຺ຕປຎ຺ໂຎຕິ.

‘‘ຐານາຐານໍ ວິປາກຎ຺ຈ, ຎາຓໍ ສພ຺ພຕ຺ຖຄາມິນິໍ;

ອເນກຘາຕຸໂຍ ໂລກໍ, ອຘິມຸຕ຺ຕິຎ຺ຈ ປາຓິນໍ.

‘‘ຊານາຕິ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານຎ຺ຈ, ປໂຣປຣິຍຕໍ ມຸນິ;

ຌານາທິສໍກິເລສາທິ-ຎາຓໍ ວິຊ຺ຊຕ຺ຕຍໍ ຕຖາ’’ຕິ. –

ອິມານິ ທສ ພລານິ. ອເສກ຺ຂງ຺ຄານິ ນາມ ອເສກ຺ຂາ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ…ເປ… ອເສກ຺ຂວິມຸຕ຺ຕິ ອເສກ຺ຂວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ທສມໍ ອເສກ຺ຂໍ. ເອເຕຫິ ທສຫິ ຈຸເປໂຕ ປາຣມີຫີຕິ ໂປຣາຓາ.

ພິມ຺ພິສາຣສມາຄມກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສາຣິປຸຕ຺ຕໂມຄ຺ຄລ຺ລານປພ຺ພຊ຺ຊາກຖາວຓ຺ຓນາ

໖໐. ກິໍ ກາຫສີຕິ ກິໍ ກາຫຕິ. ‘‘ກິໍ ກໂຣຕິ, ກິໍ ກໂຣສີ’’ຕິ ວາ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ພຫຸໍ ວຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຏິປາເທນ຺ໂຕຕິ ນິຄເມນ຺ໂຕ. ‘‘ປຈ຺ຈພ຺ຍຖາ, ປຈ຺ຈພ຺ຍຖ’’ນ຺ຕິປິ ປຐນ຺ຕິ. ກປ຺ປນຫຸເຕຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ທສການໍ ສຕໍ ສຫສ຺ສໍ, ສຫສ຺ສານໍ ສຕໍ ສຕສຫສ຺ສໍ, ສຕສຫສ຺ສານໍ ສຕໍ ໂກຏິ, ໂກຏິສຕສຫສ຺ສານໍ ສຕໍ ປໂກຏິ, ປໂກຏິສຕສຫສ຺ສານໍ ສຕໍ ໂກຏິປໂກຏິ, ໂກຏິປໂກຏິສຕສຫສ຺ສານໍ ສຕໍ ນຫຸຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ກປ຺ປນຫຸເຕຫີຕິ ເອວມນຸສາຣໂຕ ອພ຺ຠຕີຕໍ ນາມາຕິ ຂນ຺ຘກຠາຓການໍ ປາໂຐຕິ.

໖໓. ‘‘ກຸລຈ຺ເຉທາຍາ’’ຕິ ປາໂຐ, ກຸລຸປຈ຺ເຉທາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມນຸສ຺ສາ ‘‘ຘມ຺ເມນ ກິຣ ສມຓາ ສກ຺ຍປຸຕ຺ຕິຍາ ນຍນ຺ຕິ, ນາຘມ຺ເມນາ’’ຕິ ນ ປຸນ ໂຈເທສຸນ຺ຕິ ເອວໍ ປາຐເສເສນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ກາຕພ຺ໂພ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ເຖໂຣ ນິທານໍ ນິຏ຺ຐເປສີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ໂຫນ຺ຕິ ເຈຕ຺ຖ –

‘‘ຍໍ ຘມ຺ມເສນາປຕິ ເອຕ຺ຖ ມູລ-

ຄນ຺ຖສ຺ສ ສິທ຺ຘິກ຺ກມທສ຺ສເນນ;

ນິທານນິຏ຺ຐານມກໍສຸ ຘມ຺ມ-

ສງ຺ຄາຫກາ ເຕ ວິນຍກ຺ກມຎ຺ຎູ.

‘‘ນິທານລີນຕ຺ຖປທານເມວ,

ນິທານິຏ຺ຐານມິທໍ ວິທິຕ຺ວາ;

ອິໂຕ ປຣໍ ເຈ ວິນຍຕ຺ຖຍຸຕ຺ຕ-

ປທານິ ວີມໍສນເມວ ເຎຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ.

ສາຣິປຸຕ຺ຕໂມຄ຺ຄລ຺ລານປພ຺ພຊ຺ຊາກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຸປຊ຺ຌາຍວຕ຺ຕກຖາວຓ຺ຓນາ

໖໔. ພຸທ຺ຘຸປຊ຺ຌາຍການໍ ອິຕເຣສໍ ເອຫິຠິກ຺ຂູນໍ ນິວາສນປາຣຸປນກປ຺ປໂຕ ເນສໍ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ສທິສຕ຺ຕາ ‘‘ທຸນ຺ນິວຕ຺ຖາ ທຸປ຺ປາຣຸຕາ ອນາກປ຺ປສມ຺ປນ຺ນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ນ ເກວລຎ຺ຈ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕາ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣນ຺ຕິ, ອປິຈ ມນຸສ຺ສານໍ ຠຸຎ຺ຊມານານໍ ອຸປຣີຕິອາທິ. ມນຸສ຺ສາ ອຸຊ຺ຌາຍນ຺ຕິ ປິປາສາສຫນໂຕ, ອິຕເຣສໍ ອາກປ຺ປສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ປສນ຺ນຕ຺ຕາ ຈ.

໖໕. ເກນ ໂກ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ? ‘‘ຕທາ ໂສ ຍສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພາຊິໂຕ, ເອຕຣຫິ ຍສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ອຸປສມ຺ປທາເປກ຺ໂຂ ໂຫຕິ. ອຸປຊ຺ຌາເຍນ ຈ ສາຘູຕິ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນໍ ສນ຺ຘາຍາ’’ຕິ ເກຫິຈິ ລິຂິຕໍ. ຕໍ ເຕ ເອວໍ ຊານນ຺ຕິ ‘‘ອຸປຊ຺ຌາເຍນ ‘ສາຫູ’ຕິອາທິນາ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິເຕ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກສ຺ສ ‘ສາຘຸ ສຸຏ຺ຐຸ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉາມີ’ຕິ ວຈນໍ ເກວລໍ ຠິກ຺ຂູຫິ ອາຈິຓ຺ຓເມວ, ນ ກຕ຺ຖຈິ ທິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ ວິນາປິ ເຕນ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ຄຫິໂຕວ ໂຫຕີ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ສາຫູຕິ ສາຘູຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ລຫູຕິ ລຫຸ, ຕ຺ວໍ ມມ ນ ຠາຣິໂຍສີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂອປາຍິກນ຺ຕິ ອຸປາຍປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ, ອິມິນາ ອຸປາເຍນ ຕ຺ວໍ ເມ ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຠາໂຣ ຊາໂຕສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຕິຣູປນ຺ຕິ ອນຸຣູປໍ ເຕ ອຸປຊ຺ຌາຍຄ຺ຄຫຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໖໖. ຕາທິສເມວ ມຸຂໂຘວໂນທກໍ ອຸຕຸມ຺ຫິ ເອກສຠາເຄຕິ. ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ‘‘ນ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ຠຓມານສ຺ສາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນ-ກາຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ. ເຕນ ‘‘ນາຕິທູເຣ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ, ນາຈ຺ຈາສນ຺ເນ ຄນ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນ-ກາເຣນ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ທີເປຕີຕິ ເອເກ. ສຈິຕ຺ຕກາ ອຍໍ ອາປຕ຺ຕິ, ອຸທາຫຸ ອຈິຕ຺ຕກາຕິ? ອນາທຣິຍປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ ສຈິຕ຺ຕກາ. ອນາທຣິຍປຈ຺ຈຍຕາ ກຖໍ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ເຈ? ອນາທຣິຍປຈ຺ຈເຍຫິ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ. ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທເສ ເສຂິຍານໍ ຄຓປຣິຈ຺ເຉທາກຣຓຎ຺ຫິ ຂນ຺ຘກປຣິຍາປນ຺ນາປຕ຺ຕິຍາ ສງ຺ຄຓ຺ຫນຕ຺ຖໍ. ອິທໍ ປນ ລກ຺ຂຓໍ ຈາຣິຕ຺ເຕເຍວ ເວທິຕພ຺ພໍ, ນ ວາຣິຕ຺ເຕ ອກປ຺ປິຍມໍສຂາທນາທິອາປຕ຺ຕີນໍ ອຈິຕ຺ຕກຕ຺ຕາ. ຂນ຺ຘກວາຣິຕ຺ຕານໍ ເຕຫິ ສງ຺ຄໂຫ, ເສຂິຍວາຣິຕ຺ເຕເຍວ ອຈິຕ຺ຕເກຫິ ສູໂປທນວິຎ຺ຎຕ຺ຕິປຈ຺ຈຍາທີຫີຕິ ອາຈຣິໂຍ. ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ນ-ກາເຣນ ປຏິເສໂຘ ກຣີຍຕິ, ກິໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ທຸກ຺ກຏາປຕ຺ຕີຕິ? ອາມ. ຍຕ຺ຖ ອຏ຺ຐກຖາຍ ນໂຍ ນ ທສ຺ສິໂຕ, ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ປຣໂຕ ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ສເຈ ປນ ກາຬວຓ຺ຓກຕາ ວາ ສຸຘາພທ຺ຘາ ວາ ໂຫຕິ ນິຣຊມຕ຺ຕິກາ, ຕຖາຣູປາຍ ຠູມິຍາ ຐເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ນໂຍ ທສ຺ສິໂຕ.

ເອຕ຺ຖາຫ – ຍສ຺ມາ ປາຬິຍໍເຍວ ‘‘ສເຈ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ອນຠິຣຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ໂຫຕິ, ທິຏ຺ຐິຄຕໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ໂຫຕີ’’ຕິ (ມຫາວ. ໖໖) ຠຄວໂຕ ວຈນວເສນ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕນໂຍ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນາຕິທູເຣ ນາຈ຺ຈາສນ຺ເນ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ໂກ ຠຄວໂຕ ວຈນເລໂສຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ‘‘ປຐມຕຣໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອາສນໍ ປຎ຺ຎາເປຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ວທນ຺ຕິ ເທສນິຍມນໂຕ. ອຸປຊ຺ຌາເຍນ ອນຸມຕໍເຍວ ປຐມຄມນນ຺ຕິ ເຈ? ນ, ອສິທ຺ຘຕ຺ຕາ, ສິທ຺ເຘປິ ຍຖາວຸຕ຺ຕນຍສິທ຺ຘິໂຕ ຈ. ນ ຫິ ວາຣິຕ຺ຕສ຺ສ ອນຸມຕິ ອນາປຕ຺ຕິກຣາ ໂຫຕິ, ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ວິຈາເຣຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ໂກຏ຺ຐກນ຺ຕິ ທ຺ວາຣໂກຏ຺ຐກໍ. ນ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ນ ນິທຫິຕພ຺ພໍ ວາ.

ອຸປຊ຺ຌາຍວຕ຺ຕກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນສມ຺ມາວຕ຺ຕນາທິກຖາວຓ຺ຓນາ

໖໘. ອຘິມຕ຺ຕໍ ເຄຫສ຺ສິຕເປມໍ ນ ໂຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ເຄຫສ຺ສິຕເປມໍ ນ ອກຸສລມິຈ຺ເຈວ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ຂີຓາສວານມ຺ປິ ສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ອິມສ຺ສ ລກ຺ຂຓສ຺ສ. ນ ຂີຓາສວານໍ ອສມ຺ມາວຕ຺ຕນາຠາວໂຕຕິ ເຈ? ນ, ເຕສໍ ນ ປຓາເມຕພ຺ພໍ ຕໍສມນ຺ນາຄມນສິທ຺ຘິໂຕ, ຕສ຺ມາ ‘‘ມເມສ ຠາໂຣ’’ຕິ ມມຕ຺ຕກຣຓໍ ຕຕ຺ຖ ເປມນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ເອໂກ ວຕ຺ຕສມ຺ປນ຺ໂນ…ເປ… ເຕສໍ ອນາປຕ຺ຕີ’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວິຍ ສເຈ ເອໂກ ວຕ຺ຕສມ຺ປນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂຸ ‘ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ກາ ໂຫຖ, ອຫໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກໍ, ອນ຺ເຕວາສິກໍ ວາ ຄິລານໍ ວາ ອຸປຏ຺ຐຫິສ຺ສາມິ, ໂອວທິຕພ຺ພໍ ໂອວທິສ຺ສາມິ, ອິຕິ ກຣຓີເຍສຸ ອຸສ຺ສຸກ຺ກໍ ອາປຊ຺ຊິສ຺ສາມີ’ຕິ ວທຕິ, ເຕ ເອວາສທ຺ຘິວິຫາຣິກາທໂຍ ‘ຠນ຺ເຕ, ຕຸມ຺ເຫວ ເກວລໍ ອປ຺ໂປສ຺ສຸກ຺ກາ ໂຫຖາ’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ວຕ຺ຕໍ ວາ ນ ສາທິຍນ຺ຕິ, ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍານໍ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ນສມ຺ມາວຕ຺ຕນາທິກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຣາຘພ຺ຣາຫ຺ມຓວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໗໓. ‘‘ປູຕິມຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ມຸຕ຺ຕໍ ປູຕິກາໂຍ ວິຍາ’’ຕິ ວຕ຺ວາປິ ‘‘ປູຕິຠາເວນ ມຸຕ຺ຕໍ ປຏິນິສ຺ສຏ຺ຐໍ ເຠສຊ຺ຊໍ ປູຕິມຸຕ຺ຕເຠສຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິ ລິຂິຕໍ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມຕິ ເອໂກວ ນ-ກາໂຣ ໂຫຕິ.

ຣາຘພ຺ຣາຫ຺ມຓວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອາຈຣິຍວຕ຺ຕກຖາວຓ຺ຓນາ

໗໖. ‘‘ອາຍສ຺ມໂຕ ນິສ຺ສາຍ ວຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອາຍສ຺ມໂຕ ໂອວາທໍ ນິສ຺ສາຍ ວສາມີ’’ຕິ ປາຐເສສວເສນ ເວທິຕພ຺ພາ. ນິສ຺ສາຍາຕິ ວາ ນິສ຺ສຍາ, ນິສ຺ສເຍນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອາຍສ຺ມໂຕຕິ ວາ ອຸປໂຍຄຕ຺ເຖ ສາມິວຈນໍ.

ອາຈຣິຍວຕ຺ຕກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນິສ຺ສຍປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິກຖາວຓ຺ຓນາ

໘໓. ທິສໍ ຄໂຕຕິ ຕຕ຺ຖ ຘຸຣນິກ຺ຂິຕ຺ຕວາໂສ ຫຸຕ຺ວາ ຕິໂຣຄາມໍ ຄໂຕ. ຍຕ຺ຖ ນິສ຺ສໂຍ ລພ຺ຠຕິ, ຕຕ຺ຖ ຄນ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ອຸປຊ຺ຌາເຍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ‘‘ກຕິປາເຫນ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຄມເນ ເຈສ ອຸສ຺ສາໂຫ ຣກ຺ຂຕິ. ມາ ອິຘ ປຏິກ຺ກມີຕິ ມາ ອິຘ ຄຈ຺ຉ. ສຠາຄາ ນາມ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ສິສ຺ສາ. ຕຕ຺ຖ ນິສ຺ສຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ. ຍທິ ເອວໍ ໂກ ວິເສໂສຕິ ເຈ? ເຕນ ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ອປ຺ເປວ ນາມ ຂເມຍ຺ຍາ’’ຕິ. ວສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຸປຊ຺ຌາເຍນ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸປຊ຺ຌາຍສໂມຘານໍ ນິຣຕ຺ຖກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສເຈ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ຈິເຣນ ອນຸຄ຺ຄເຫຕຸກາໂມ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຸປຊ຺ຌາໂຍວ ນິສ຺ສໂຍ. ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ເຈ ອລຊ຺ຊີ ໂຫຕິ, ສທ຺ຘິວິຫາຣິເກນ ອເນກກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວາເຣຕ຺ວາ ອວິຣມນ຺ຕໍ ອຸປຊ຺ຌາຍໍ ປຫາຍ ວິນາປິ ນິສ຺ສຍປຓາມເນນ ອຎ຺ຎສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ນິສ຺ສຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວສິຕພ຺ພໍ. ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ເຈ ລິງ຺ຄໍ ປຣິວຕ຺ຕຕິ, ເອກທິວສມ຺ປິ ນ ຣກ຺ຂຕິ. ປກ຺ຂປຓ຺ຑໂກ ເຈ ໂຫຕິ, ນິສ຺ສຍຊາຕິໂກ ເຈ ‘‘ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ສຸກ຺ກປກ຺ຂໍ ອາຄເມຫີ’’ຕິ ວທຕິ, ສຍເມວ ວາ ອາຄເມຕິ, ວຏ຺ຏຕິ. ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ເຈ ອຸກ຺ເຂປນິຍກມ຺ມກໂຕ ໂຫຕິ, ນານາສໍວາສກຠູມິຍໍ ຐິຕຕ຺ຕາ ນິສ຺ສໂຍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ. ສມ຺ມາວຕ຺ຕນ຺ຕໍ ປນ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ກມ຺ມປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິໍ ອາຄເມຕຸໍ ລຠຕິ. ມານຕ຺ຕາຈາຣີ ເຈ ໂຫຕິ, ອພ຺ຠານໍ ອາຄເມຕພ຺ພໍ. ທີຆໍ ເຈ ປຣິວາສໍ ຈຣຕິ, ອຎ຺ຎສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ນິສ຺ສໂຍ ຄເຫຕພ຺ໂພ, ອຸປຊ຺ຌາຍສໂມຘານໍ ອປ຺ປມາຓໍ. ປຣິວາສມານຕ຺ຕຈາຣິນາ ຫິ ນ ນິສ຺ສໂຍ ທາຕພ຺ໂພ. ຍໍ ປນ ປາຣິວາສິກກ຺ຂນ຺ຘກຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສທ຺ຘິວິຫາຣິການມ຺ປິ ສາທິຍນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏເມວາ’’ຕິອາທິ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໗໕), ຕໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ສາເຘຕິ ເອວ. ຍໍ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສເຈ ສທ຺ຘາປພ຺ພຊິຕາ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ‘ຕຸມ຺ເຫ, ຠນ຺ເຕ, ວິນຍກມ຺ມມຕ຺ຕໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ວຕ຺ຕໍ ກໂຣນ຺ຕິເຍວ, ຄາມປ຺ປເວສນໍ ອາປຸຈ຺ຉນ຺ຕິເຍວ, ຕໍ ວາຣິຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ. ຕໍ ວຕ຺ຕສາທິຍນປຈ຺ຈຍາ ທຸກ຺ກຏາຠາວມຕ຺ຕທີປນຕ຺ຖໍ, ສທ຺ຘິວິຫາຣິການໍ ສາເປກ຺ຂຕໍ ວາ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ມາ ເຕ ເຈ ອຸປຊ຺ຌາເຍນ ວາຣິຕານຸຣູປເມວ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ນິສ຺ສໂຍ ເຕສໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ໂຘຕິ ສິທ຺ຘໍ ໂຫຕິ.

ທ຺ເວ ເລຑ຺ຑຸປາເຕ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕຕີຕິ ‘‘ເອຕ຺ຕາວຕາ ທິສາປກ຺ກນ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ອນ຺ເຕວາສິເກ ອນິກ຺ຂິຕ຺ຕຘຸເຣປິ ນິສ຺ສໂຍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ. ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍາ ທ຺ເວ ເລຑ຺ຑຸປາເຕ ອນຕິກ຺ກມ຺ມ ເລຑ຺ຑຸປາຕທ຺ວຍພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຕິໂຣວິຫາເຣປິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ເຕ, ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ເຕ ວາ ວສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ເຕເຍວາຕິ ໂນ ຕກ຺ໂກຕິ ອາຈຣິໂຍ, ເອຕ຺ຖ ປນ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິກ຺ເຂປາຣຫຏ຺ຐານໂຕ ວິມຸຕ຺ເຕ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ວສນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ວິຫາໂຣຕິ ເຈຕ຺ຖ ‘‘ຕາທິສສ຺ສ ວິຫາຣສ຺ສ ອນ຺ເຕ ຐິຕາ ເອກາ ກຸຏິກາ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ ອຸປຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ສເຈ ອຸໂຠປິ ອາຈຣິຍນ຺ເຕວາສິກາ ເກນຈິ…ເປ… ນິສ຺ສໂຍ ນ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ເຕນ ອຏ຺ຐກຖາວຈເນນ ຘມ຺ມສິຣິຕ຺ເຖຣວາໂທ ສເມຕິ. ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ເຕ ວາຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ເລຑ຺ຑຸປາຕານໍ ອນ຺ໂຕ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ວາ ໂຫຕິ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ວາ. ‘‘ພຫິສີມ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອນ຺ໂຕວິຫາຣສີມາຍໍ ທ຺ເວ ເລຑ຺ຑຸປາເຕ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາປິ ວສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສິທ຺ຘຕ຺ຕາ ປນ ອຸປຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣວາໂທ ນ ສເມຕິ. ເອກາວາເສ ຫິ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ເຕ ວາ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ເຕ ວາ ອນ຺ຕມໂສ ອນ຺ໂຕຕິໂຍຊເນປິ ວສໂຕ ນິສ຺ສໂຍ ນ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ. ໂສ ຈ ອຸປຈາຣສີມາຍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ, ສາ ຈ ອຸປຈາຣສີມາ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ວິຫາຣສ຺ສ ປຣິກ຺ເຂເປນ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິກ຺ເຂປາຣຫຏ຺ຐາເນນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ ເອກາວາໂສ.

ອຸໂປສຖກ຺ຂນ຺ຘເກ ເອກາວາສວິມຕິຍໍ ສີມາຍ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາຕິ ເຈ? ນ, ຈີວຣກ຺ຂນ຺ຘກຏ຺ຐກຖາຍ ວິຈາຣິຕຕ຺ຕາ. ຍຖາຫ ‘‘ສີມຏ຺ຐກສງ຺ໂຆ ຠາເຊຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຕູ’’ຕິ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໗໙). ກຕຣສີມາຍ ຠາເຊຕພ຺ພໍ? ມຫາສິວຕ຺ເຖໂຣ ກິຣາຫ ‘‘ອວິປ຺ປວາສສີມາຍາ’’ຕິ. ຕໂຕ ນໍ ອາຫໍສຸ ‘‘ອວິປ຺ປວາສສີມາ ນາມ ຕິໂຍຊນາປິ ໂຫຕິ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ຕິໂຍຊເນ ຐິຕາ ລາຠໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສນ຺ຕິ, ຕິໂຍຊເນ ຐຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕຸກວຕ຺ຕໍ ປູເຣຕ຺ວາ ອາຣາມໍ ປວິສິຕພ຺ພໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ຄມິໂກ ຕິໂຍຊນໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເສນາສນໍ ອາປຸຈ຺ຉິສ຺ສຕິ, ນິສ຺ສຍປຏິປ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຕິໂຍຊນາຕິກ຺ກເມ ນິສ຺ສໂຍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠິສ຺ສຕິ, ປາຣິວາສິເກນ ຕິໂຍຊນໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ອຣຸຓໍ ອຸຏ຺ຐາເປຕພ຺ພໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຕິໂຍຊເນ ຐຕ຺ວາ ອາຣາມປ຺ປເວສນາ ອາປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພາ ຠວິສ຺ສຕິ, ສພ຺ພເມຕໍ ອຸປຈາຣສີມາປຣິຈ຺ເຉທວເສນ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ. ຕສ຺ມາ ອນ຺ໂຕອຸປຈາຣສີມາຍ ເລຑ຺ຑຸປາຕທ຺ວຍໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາປິ ວສໂຕ ນິສ຺ສໂຍ ຕິໂຍຊນາຕິກ຺ກເມ ນິສ຺ສໂຍ ນ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ. ກາມຎ຺ເຈຕ຺ຖ ອຸປຈາຣສີມາຍ ຕິໂຍຊນປ຺ປມາຓາຍ, ອຕິເຣກາຍ ວາ ຍຖາວຸຕ຺ຕໂທສປ຺ປສງ຺ໂຄ ສິຍາຕິ. ສາ ຫິ ອາວາເສສຸ ວຑ຺ຒນ຺ເຕສຸ ວຑ຺ຒຕິ, ປຣິຫາຍນ຺ເຕສຸ ປຣິຫາຍຕີຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ຕາທິສສ຺ສ ວິຫາຣສ຺ສ ອນ຺ເຕ ຐິຕາ ເອກາ ກຸຏິ ວິຫາໂຣຕິ ອິຘາຘິປ຺ເປຕາ. ສາປິ ຕສ຺ເສວ ວິຫາຣສ຺ສ ກຸຏິກາວ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ໂສ ອາວາໂສ ໂຫຕິ. ນານາວາໂສ ເອວ ເຈ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ‘‘ອນ຺ເຕ ຐິຕາ ກຸຏິກາ’’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ທ຺ວິນ຺ນໍ ເລຑ຺ຑຸປາຕານໍ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ປນ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ເຕ ນານາວາເສ ນິສ຺ສໂຍ ນ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕີຕິ ຍ຺ວາຍໍ ‘‘ໂນ ຕກ຺ໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ຕາທິເສ ນານາວາເສ ເສນາສນຄ຺ຄາຫສ຺ສ ອປ຺ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິນເຍນ ວຸຕ຺ໂຕ. ເສນາສນຄ຺ຄາໂຫ ຫິ ‘‘ຄຫເຓນ ຄຫຓໍ ອາລໂຍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕີ’’ຕິ ລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ ອິຕຣຕ຺ຖ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ປາຬິ ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອາຍສ຺ມາ ອຸປນນ຺ໂທ ສກ຺ຍປຸຕ຺ໂຕ ເອໂກ ທ຺ວີສຸ ອາວາເສສຸ ວສ຺ສໍ ວສິ…ເປ… ເທຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂມຆປຸຣິສສ຺ສ ເອກາຘິປ຺ປາຍ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໖໔). ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈສ຺ສ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິທຎ຺ຈ ນານາລາເຠຫິ ນານູປຈາເຣຫິ ເອກສີມວິຫາເຣຫິ ກຖິຕໍ, ນານາສີມວິຫາເຣ ປນ ເສນາສນຄ຺ຄາໂຫ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕີ’’ຕິ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໖໔). ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕາ ນານາວາສາ ເອກູປຈາຣສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕຎ຺ຈ ເອກູປຈາຣໍ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ເລຑ຺ຑຸປາຕທ຺ວຍພ຺ຠນ຺ຕເຣ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ເຕ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ວສໂຕ ນິສ຺ສໂຍ ປນ ນ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ, ປຣິກ຺ຂິຕ຺ເຕ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ ເອວາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ສາຘິໂຕຕິ. ເອຕ຺ຖາຫ – ທ຺ເວ ເລຑ຺ຑຸປາເຕ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາວ ສໂຕປິ ນິສ຺ສໂຍ ນ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ສເຈ ຄຈ຺ຉນ຺ຕານໍເຍວ ອສມ຺ປຕ຺ເຕສຸ ທຫເຣສຸ ອຣຸຓໍ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉຕິ, ຈີວຣໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ໂຫຕິ, ນິສ຺ສໂຍ ປນ ນ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໙໕)? ວຸຈ຺ຈເຕ – ຕໍ ອຸປຊ຺ຌາເຍນ ສມາຄເມ ສອຸສ຺ສາຫຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຘ ຘຸວວາສໍ ສນ຺ຘາຍ, ຕສ຺ມາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ນ ວິໂລເມນ຺ຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ທ຺ເວ ເລຑ຺ຑຸປາຕໍ ອຕິກ຺ກມ຺ມາຕິ ອິທໍ ເທວສິກໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ວສນວເສນ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ເຕສໍ ມຕິມຕ຺ຕເມວາຕິ ມມ ຕກ຺ໂກ. ເທວສິກໍ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ວຕ຺ຖພ຺ພນ຺ຕິ ຫິ ເນວ ປາຬິຍໍ ນ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ທິສ຺ສຕິ, ຕຎ຺ຈ ປນ ອປກຕຎ຺ຎູຫິ ອາຈິຓ຺ຓນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ນິສ຺ສຍປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ພປຎ຺ຈກກຖາວຓ຺ຓນາ

໘໔. ນ ອເສກ຺ເຂນ ສີລກ຺ຂນ຺ເຘນາຕິອາທິ ‘‘ອຕ຺ຕານເມວ ປຐມໍ, ປຕິຣູເປ ນິເວສເຍ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໑໕໘) ວຈນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ອາປຕ຺ຕິອງ຺ຄວເສນ. ນີລສມາໂຍຄໂຕ ນີລໍ ວິຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອເສກ຺ເຂນ ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນກ຺ຂນ຺ເຘນາ’’ຕິ. ອຘິສີເລ ສີລວິປນ຺ໂນ ນາມ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອວຸຏ຺ຐິໂຕ.

ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ພປຎ຺ຈກກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍປຸພ຺ພວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໘໖. ໂຍ ໂສ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍປຸພ຺ໂພຕິ ເອຕ຺ຖ ທ຺ເວ ອຕ຺ຖວິກປ຺ປາ – ຕສ຺ສ ປສູຣສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍປຸພ຺ໂພ, ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ຕໍເຍວ ຕິຕ຺ຖາຍຕນໍ ສງ຺ກມີຕິ ອຍເມໂກ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ຕິຕ຺ຖິຍປກ຺ກນ຺ຕໂກ ປຸນ ຄິຫິເວເສນ ອາຄໂຕ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍປຸພ຺ໂພ, ໂສ ອາຄໂຕ ນ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ໂພຕິ ອຍເມໂກ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍປກ຺ກນ຺ຕກໍ ຐເປຕ຺ວາ ‘‘ໂຍ ໂສ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍປຸພ຺ໂພ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ນ ຄິຫິເວສຘາຣໂຓວ ປຸພ຺ພສທ຺ເທນ ວຸຕ຺ໂຕ, ກິນ຺ຕຸ ຕສ຺ມິໍ ອຕ຺ຕໂນ ຍຖາສມາທິນ຺ນຕິຕ຺ຖິຍເວເສ ຐິໂຕປິ. ທິຏ຺ຐິວເສນ ອຕິຕ຺ຖິຍຠູຕຕ຺ຕາ ອຕິຕ຺ຖິຍປຸພ຺ໂພ, ໂສ ປນາຄໂຕ ວິພ຺ຠນ຺ໂຕ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ສ ປຣິວາສທານກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ. ກິໍ ອິມສ຺ສ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍປຸພ຺ພສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸເວສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສຣຓຄມເນນ ສາມເຓຣປພ຺ພຊ຺ຊາ ຊາຕາ, ນ ຊາຕາຕິ? ກິຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຍທິ ຊາຕາ, ‘‘ໂຍ ໂສ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຎ຺ໂຎປິ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍປຸພ຺ໂພ ອິມສ຺ມິໍ ຘມ຺ມວິນເຍ ອາກງ຺ຂຕິ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ, ອາກງ຺ຂຕິ ອຸປສມ຺ປທໍ, ຕສ຺ສ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາເສ ປຣິວາໂສ ທາຕພ຺ໂພ’’ຕິ (ມຫາວ. ໘໖) ວຈນໍ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ອຖ ນ ຊາຕາ, ປຣິວາສກມ຺ມວາຈາຍ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ອປຣາມສນໍ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ. ຕຕ຺ຖ ມຫາວິຫາຣວາສິໂນ ‘‘ສາມເຓຣສ຺ເສວ ສໂຕ ປຣິວາໂສ ທາຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອິຕເຣ ຕຖາ ນ ວທນ຺ຕິ. ເຕ ຫິ ‘‘ເອວໍ ອາຣາຘໂກ ໂຂ ຠິກ຺ຂເວ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍປຸພ຺ໂພ ອາຄໂຕ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ໂພ’ຕິ (ມຫາວ. ໘໗) ສຸຕ຺ຕປທໍ ປຣິຫຣິຕພ຺ພໍ, ປຸເຣ ຈ ປຈ຺ຉາ ຈ ‘ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍປຸພ຺ໂພ’ຕິ ວຈນສາມຎ຺ຎໂຕ ນ ສາມເຓໂຣ ຊາໂຕຕິ ເຈ, ຍທິ ເອວໍ ອປພ຺ພາເຊຕ຺ວາວ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ໂພຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ. ຕໂຕ ຈ ສພ຺ພປຐມໍ ວຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕໍ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ‘ຕິຕ຺ຖາຍຕນໍ ສງ຺ກນ຺ໂຕ’ຕິ ປາໂຐປິ ນ ສຸນ຺ທຣໍ. ປາຓາຕິປາຕາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ສເຈ ຠິນ຺ທຕິ, ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາເສ ປຣິປຸຓ຺ເຓປິ ປຸນ ປຣິປູເຣຕພ຺ພໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ຕສ຺ສ ສໍວຣໍ ຠິກ຺ຂຸກຣຓຕ຺ຖາຍ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ສີເລ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ວິຈາເຣຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ສຣຓານິ ສເຈ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕິ ສາມເຓຣສ຺ເສວ.

ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍປຸພ຺ພວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຎ຺ຈາພາຘວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໘໘. ນຂປິຏ຺ຐີຕິ ຈູຬງ຺ຄຸລິນຂປິຏ຺ຐິ ອຘິປ຺ເປຕາ. ‘‘ປຏິຈ຺ຉນ຺ເນ ນຂປິຏ຺ຐິໂຕ ມຫນ຺ຕມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ, ເອວໍ ເສເສສຸປີ’’ຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍ ນ ສເມຕິ ວິຍ. ປທຸມກຓ຺ຓິກາປິ ອາຣຸຬ຺ເຫ ຣຕ຺ຕປທຸມວຓ຺ຓຈິຕ຺ຣໍ.

ປຎ຺ຈາພາຘວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ໂຈຣວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໙໑-໒. ຘມ຺ມສາມີຕິ ຍສ຺ມາ ສຍໍ ຘມ຺ມສາມີ, ຕສ຺ມາ ຠິກ຺ຂູຫິ ອປພ຺ພາເຊຕພ຺ພກມ຺ປິ ໂຈຣໍ ອງ຺ຄຸລິມາລໍ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ອາຍຕິໍ ເອວມາຫາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປາຬິໂປຕ຺ຖເກສຸ ‘‘ຂຣເຠທໂກ’’ຕິປິ ລິຂິຕໍ. ສນ຺ນິສິນ຺ນາສູຕິ ວູປສນ຺ຕາສຸ.

ໂຈຣວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອິຓາຍິກທາສວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໙໖. ປສ຺ສ ເມ ປຕ຺ຕຈີວຣມຕ຺ຕໍ, ອຫໍ ອິທໍ ທສ຺ສາມີຕິ ສາມີຈິ, ຍໂຕ ນຕ຺ຖິ ອາປຕ຺ຕິ. ອຸປຑ຺ຒຸປຑ຺ຒນ຺ຕິ ໂຖກໍ ໂຖກໍ.

໙໗. ເທສຈາຣິຕ຺ຕນ຺ຕິ ສາວນປຓ຺ຓາໂຣປນາທິ ຕໍ ຕໍ ເທສຈາຣິຕ຺ຕໍ. ‘‘ເທວທາສິປຸຕ຺ເຕ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ‘‘ອາຣາມິກໍ ເຈ ປພ຺ພາເຊຕຸກາໂມ, ອຎ຺ຎເມກໍ ທຕ຺ວາ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຫາປຈ຺ຈຣິວາທສ຺ສ ອຍມິຘ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ອາຣາມິເກ ເທມາ’’ຕິ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ ນ ເຕ ເຕສໍ ທາສາ. ‘‘ອາຣາມິໂກ ຈ ເນວ ທາໂສ ນ ຠຸຊິສ຺ໂສຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໂຕ ນ ທາໂສ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ຕກ຺ກາສິຎ຺ຈນໍ ສີຫຬທີເປ ຈາຣິຕ຺ຕໍ. ເຕ ຈ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ພາ ສງ຺ຆສ຺ສາຣາມິກຕ຺ຕາ. ນິສ຺ສາມິກໍ ທາສໍ ອຕ຺ຕນາປິ ຠຸຊິສ຺ສໍ ກາຕຸໍ ລຠຕິ. ‘‘ທາສສ຺ສ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສາມິເກ ທິສ຺ວາ ປລາຍນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖີຕິ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ຈ ລິຂິຕໍ. ອຕ຺ຕໂນ ວາ ທາໂສ ອສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິສ຺ສາມິກສ຺ສ ທາສສ຺ສ ຣາຊາ ສາມິ, ຕສ຺ມາ ຣາຊານໍ ວາ ຕສ຺ມິໍ ຄາເມ ມນຸສ຺ເສ ວາ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ໂພຕິ ເອເກ. ‘‘ຠຸຊິສ຺ສໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ຕສ຺ສ ປຣິຫາຣໍ ຠຓນ຺ຕິ ‘‘ຍຖາ ຠຸຊິສ຺ໂສ ໂຫຕິ, ຕຖາ ກຕ຺ຕພ຺ໂພ’’ຕິ. ເອວໍ ສງ຺ກປ຺ເປນ ວຕ຺ວາ ‘‘ປໂຍຊນໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ເກຫິຈິ ລິຂິຕໍ. ຠຸຊິສ຺ສໍ ກາຕຸເມວ ວຏ຺ຏຕີຕິ ‘‘ສເຈ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ອນຸພນ຺ຘິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາປຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖິ. ‘‘ອສຸທ຺ຘາ ກິຣ ເມຕິປິ ຕໍ ສນ຺ຘາເຍວ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ອິຓາຍິກທາສວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ກມ຺ມາຣຠຓ຺ຑຸວຕ຺ຖາທິກຖາວຓ຺ຓນາ

໙໘. ກມ຺ມາຣຠຓ຺ຑູຕິ ເອຕ຺ຖ ທາຣໂກ ຈູຬາມຕ຺ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ມາ ອາປຸຈ຺ຉິຕຸໍ ລຠຕິ. ຕຎ຺ເຈ ໂສ ວາ ອຎ຺ໂຎ ວາ ອວຫຣຕິ, ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ. ‘‘ເກສມສ຺ສຸໂອໂຣຫນໍ ອກຕ຺ວາ ອສຕິຍາ ສຣຓານິ ທຕ຺ວາ ປພ຺ພາເຊຕິ, ຣຸຫເຕວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

໑໐໑-໓. ເອຕ຺ຖ ກຸເລ. ‘‘ອຸຠຍານິ ໂຂ ປນສ຺ສ…ເປ… ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນໂສຕິ ສພ຺ໂພປາຍໍ ປເຠໂທ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ ຎາໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ ຈ ‘‘ອາປຕ຺ຕິໍ ຊານາຕີຕິ ປາເຐ ອວຕ຺ຕມາເນປິ ອິທໍ ນາມ ກຕ຺ວາ ອິທໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ຊານາຕິ ເຈ, ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈ ລິຂິຕໍ. ‘‘ຕຎ຺ຈ ໂຂ ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ປາເຐ ປຄຸເຓ ກເຕຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍານມ຺ປິ ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ກມ຺ມາຣຠຓ຺ຑຸວຕ຺ຖາທິກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຣາຫຸລວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໐໕. ‘‘ອງ຺ຄາຣິໂນ ທານິ ທຸມາ ຠທນ຺ເຕ’’ຕິອາທີຫິ (ເຖຣຄາ. ໕໒໗) ສຏ຺ຐິມຕ຺ຕາຫິ. ທສ຺ເສຫິ ອິຕິ ມໍ ອາຓາເປສິ. ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ອາຫຣິຕພ຺ໂພ. ໂປກ຺ຂຣວສ຺ສນ຺ຕິ ໂປກ຺ຂຣປຕ຺ຕວຓ຺ຓໍ ອຸທກໍ, ຕມ຺ຫິ ວສ຺ສນ຺ເຕ ເຕມິຕຸກາມາວ ເຕເມນ຺ຕິ. ອຸຓ຺ຫີສໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ມຸທ຺ຘໂຕ ປຏ຺ຐາຍ.

‘‘ສິນິທ຺ຘນີລມຸທຸກຸຎ຺ຈິຕເກໂສ,

ສູຣິຍນິມ຺ມລຕລາຠິນລາໂຏ;

ຍຸຕ຺ຕຕຸງ຺ຄມຸທຸກາຍຕນາໂສ,

ຣໍສິຊາລວິຕໂຕ ນຣສີໂຫ’’ຕິ. (ອປ. ອຏ຺ຐ. ໑.ສນ຺ຕິເກນິທານກຖາ; ຊາ. ອຏ຺ຐ. ໑.ສນ຺ຕິເກນິທານກຖາ) –

ອາທິຄາຖາຫິ. ອຖ ວາ –

‘‘ຈກ຺ກວຣງ຺ກິຕຣຕ຺ຕສຸປາໂທ,

ລກ຺ຂຓມຓ຺ຑິຕອາຍຕປຓ຺ຫິ;

ຈາມຣຉຕ຺ຕວິຠູສິຕປາໂທ,

ເອສ ຫິ ຕຸຍ຺ຫ ປິຕາ ນຣສີໂຫ.

‘‘ສກ຺ຍກຸມາຣວໂຣ ສຸຂຸມາໂລ,

ລກ຺ຂຓຈິຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓສຣີໂຣ;

ໂລກຫິຕາຍ ຄໂຕ ນຣວີໂຣ,

ເອສ ຫິ ຕຸຍ຺ຫ ປິຕາ ນຣສີໂຫ.

‘‘ປຸຓ຺ຓສສງ຺ກນິໂຠ ມຸຂວຓ຺ໂຓ,

ເທວນຣານ ປິໂຍ ນຣນາໂຄ;

ມຕ຺ຕຄຊິນ຺ທວິລາສິຕຄາມີ,

ເອສ ຫິ ຕຸຍ຺ຫ ປິຕາ ນຣສີໂຫ.

‘‘ຂຕ຺ຕິຍສມ຺ຠວອຄ຺ຄກຸລີໂນ,

ເທວມນຸສ຺ສນມສ຺ສິຕປາໂທ;

ສີລສມາຘິປຕິຏ຺ຐິຕຈິຕ຺ໂຕ,

ເອສ ຫິ ຕຸຍ຺ຫ ປິຕາ ນຣສີໂຫ.

‘‘ອາຍຕຍຸຕ຺ຕສຸສຓ຺ຐິຕນາໂສ,

ໂຄປຂຸໂມ ອຠິນີລສຸເນຕ຺ໂຕ;

ອິນ຺ທຘນູ ອຠິນີລຠມູໂກ,

ເອສ ຫິ ຕຸຍ຺ຫ ປິຕາ ນຣສີໂຫ.

‘‘ວຏ຺ຏສຸວຏ຺ຏສຸສຓ຺ຐິຕຄີໂວ,

ສີຫຫນູ ມິຄຣາຊສຣີໂຣ;

ກຎ຺ຈນສຸຈ຺ຉວິອຸຕ຺ຕມວຓ຺ໂຓ,

ເອສ ຫິ ຕຸຍ຺ຫ ປິຕາ ນຣສີໂຫ.

‘‘ສຸທ຺ຘສຸຄມ຺ຠີຣມຎ຺ຊຸສໂຆໂສ,

ຫິງ຺ຄຸລພທ຺ຘສຸຣຕ຺ຕສຸຊິວ຺ໂຫ;

ວີສຕິ ວີສຕິ ເສຕສຸທນ຺ໂຕ,

ເອສ ຫິ ຕຸຍ຺ຫ ປິຕາ ນຣສີໂຫ.

‘‘ອຎ຺ຊນວຓ຺ຓສຸນີລສຸເກໂສ,

ກຎ຺ຈນປຏ຺ຏວິສຸທ຺ຘນລາໂຏ;

ໂອສຘິປຓ຺ຑຣສຸທ຺ຘສຸອຸຓ຺ໂຓ,

ເອສ ຫິ ຕຸຍ຺ຫ ປິຕາ ນຣສີໂຫ.

‘‘ຄຈ຺ຉຕິນີລປເຖ ວິຍ ຈນ຺ໂທ,

ຕາຣຄຓາປຣິເວຐິຕຣູໂປ;

ສາວກມຊ຺ຌຄໂຕ ສມຓິນ຺ໂທ,

ເອສ ຫິ ຕຸຍ຺ຫ ປິຕາ ນຣສີໂຫ’’ຕິ. (ຊາ. ອຏ຺ຐ. ໑.ສນ຺ຕິເກນິທານກຖາ) –

ອິມາຫິ.

ອຸທ຺ທິຏ຺ເຐຕິ ເອວໍ ຈຣິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ, ‘‘ອຸຕ຺ຕິຏ຺ເຐ’’ຕິ ຘມ຺ມປທປາໂຐ. ຘມ຺ມນ຺ຕິ ສປທານຈາຣິກວຕ຺ຕໍ. ອເນສນໍ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ສຸຈຣິຕໍ ຈເຣ.

ເກສວິສ຺ສຊ຺ຊນນ຺ຕິ ປຎ຺ຈສິຂາກາຣໍ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ເອກສິຂາກາຣໍ. ປຏ຺ຏພນ຺ໂຘຕິ ເອຕ຺ຖ ປຏ຺ໂຏຕິ ຕສ຺ມິໍ ກຸເລ ອາຈິຓ຺ໂຓ ອລງ຺ກາຣວິເສໂສ. ຆຣມງ຺ຄລນ຺ຕິ ຆຣມໂຫ. ຉຕ຺ຕມງ຺ຄລນ຺ຕິ ຍຸວຣາຊຉຕ຺ຕປຏ຺ຏິ. ວຏ຺ຏານຸຄຕນ຺ຕິ ກິເລສວຏ຺ຏານຸຄຕໍ. ວິຆາຕປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ ສວິຆາຕກໍ. ເຖໂຣ ຣາຘໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓໍ ປຸພ຺ເພ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ກສ຺ມາ ອິທານິ ‘‘ກຖາຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ຣາຫຸລໍ ປພ຺ພາເຊມີ’’ຕິ ອາຫາຕິ ເຈ? ຕຕ຺ຖ ອຸປສມ຺ປທາປຏິກ຺ເຂໂປ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຠຄວາ ອຸປສມ຺ປທເມວ ປຏິກ຺ຂິປິ, ອິທານິ ອນາຄເຕ ສໍສຍາປນຍນາຘິປ຺ປາໂຍ ຠຄວາ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ອາຫ. ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານຣູປວເສນ ‘‘ອຏ຺ຐິມິຎ຺ຊໍ ອາຫຈ຺ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ກິຣ. ພຸທ຺ຘານໍ, ຈກ຺ກວຕ຺ຕີນຎ຺ຈ ພ຺ຍຕ຺ຕາທິວເສນ ນານຕ຺ຕໍ ເວທິຕພ຺ພໍ, ອຎ຺ຎຖາ ນນ຺ທາທໂຍປິ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ພຸທ຺ຘາ ສິຍຸໍ ‘‘ສເຈ ປພ຺ພຊຕິ, ພຸທ຺ໂຘ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ.

ເປເສຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ອາປຸຈ຺ຉິສ຺ສາມາຕິ ປພ຺ພາເຊຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຈ ອິທໍ ຍສ຺ມາ ວິເທສປ຺ປຕ຺ໂຕ ນາມ ໂລກສງ຺ເກເຕນາປິ ມາຕາປິຕຸວາສໂຕ ມຸຕ຺ໂຕ ເສຣິວິຫາຣີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມາສ຺ສ ເຕ ອສນ຺ຕປກ຺ເຂ ຐິຕາ ວິຍ ໂຫນ຺ຕີຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ນ ຕສ຺ສ ປພ຺ພຊ຺ຊາຈຣິເຍ ວາ ອປ຺ປສາທໍ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ນຏ຺ຐເມວ. ປພ຺ພຊິຕາ ສມຄຕິກາຕິ ໂລກໂວຫາໂຣ. ເຕເນວ ເຈຕ຺ຖ ທຸກ຺ຂປ຺ປຕ຺ຕາທິນາ ເທສນ຺ຕຣຄມນຎ຺ຈ ສມຄຕິກໍ ກຕໍ. ວິເທສໍ ຄນ຺ຕ຺ວາຕິ ເຈຕ຺ຖ ວິເທໂສ ນາມ ມາຕາປິຕຸວາສໂຕ ອຎ຺ໂຎ ເທໂສ, ນ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິເທສໂຕ. ພ຺ຍຎ຺ຊນຕ຺ໂຖ ເອວ ເຈ ປມາຓໍ, ນ ຍຸຕ຺ຕິ. ມຕມາຕາປິຕິໂກປິ ນ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ໂພຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕພ຺ພຏ຺ຐາເນ ຐິເຕຫິເຍວ ມາຕາປິຕູຫິ ອນນຸຎ຺ຎາໂຕ ປຸຕ຺ໂຕ ນ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ໂພຕິ ເອວມິຘາຘິປ຺ປາໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ, ອຎ຺ຎຖາ ປາຬິຍາ ວິຣຸຊ຺ເຌຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິຏ຺ຐານສ຺ສ ຈ ສິຖິລກຣຓໍ ອຏ຺ຐກຖາຍ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ອິທໍ ຕາວ ເອວໍ ໂຫຕຸ, ‘‘ວິຫາຣໍ ວາ ຌາເປມີ’’ຕິອາທິນໂຍ ກຖໍ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ເຈ? ອຕ຺ຕປຣູປທ຺ທວປ຺ປສງ຺ຄຠເຍນ ອວເສນ ປພ຺ພຊິຕຕ຺ຕາ, ປຸຕ຺ຕຣກ຺ຂຓຕ຺ຖໍ ປພ຺ພຊິຕຕ຺ຕາ ຈ. ເອວຎ຺ຫິ ສຕິ ສຍເມວ ໂສ ອຕ຺ຕນາ ປພ຺ພຊິໂຕ ໂຫຕິ, ນ ເກນຈິ ອຸປລາເປຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິໂຕ. ‘‘ປຸຕ຺ຕເປມໍ ວາ ປຸຕ຺ຕຣກ຺ເຂ ປິໂຍ ໂຫຕີ’’ຕິ ນິທານານຸໂລມໂຕ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ.

ຣາຫຸລວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສິກ຺ຂາປທທຓ຺ຑກມ຺ມວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໐໗. ອຕ຺ຕໂນ ປຣິເວຓຎ຺ຈາຕິ ປຸຄ຺ຄລິກໍ. ມຸຂທ຺ວາຣິກນ຺ຕິ ມຸຂທ຺ວາເຣນ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ນິໂຍຊິຕພ຺ພກໍ, ຕສ຺ສ ອາວຣຓໍ ນິວາຣຓໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາວຣຓໍ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ ຍໍ ອາວຣຓໍ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ, ຕໍ ອາວຣຓໍ ມຸຂທ຺ວາຣິກໍ ອາຫາຣໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ສິກ຺ຂາປທທຓ຺ຑກມ຺ມວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອນາປຸຈ຺ຉາວຣຓວຕ຺ຖຸອາທິກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໐໘. ປຣສ຺ສ ທຸສ຺ສີລຠິກ຺ຂຸສ຺ສປີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເກຈິ ‘‘ທຸສ຺ສີລຠິກ຺ຂູປີ’’ຕິ ລິຂນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ສຸນ຺ທຣໍ. ໂປຣາຓາ ປນ ‘‘ຍາວຕຕິຍໍ ວຸຈ຺ຈມາໂນ ເຈ ນ ໂອຣມຕິ, ສງ຺ຆໍ ອປໂລເກຕ຺ວາ ນາເສຕພ຺ໂພ, ປຸນ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ຍາຈມາໂນປິ ອປໂລເກຕ຺ວາ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຠິກ຺ຂູນໍ ອຸປສມ຺ປທກມ຺ມວາຈາສທິສນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຍຖາ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ຍຖານິວຕ຺ຖປາຣຸໂຕວ ຫຸຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ປຸພ຺ເພ ອຕ຺ຕໂນ ນວກຕຣສ຺ສ ສມານວສ຺ສິກສ຺ສ ປຸນ ວນ຺ທນາທີນິ ກໂຣຕິ, ເອວໍ ສາມເຓໂຣປິ ປຸນ ຄຫິຕສຣໂຓ ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ອຕ຺ຕໂນ ນວກຕຣສ຺ສ ສມານວສ຺ສິກສ຺ສ ສາມເຓຣສ຺ສ ປຸນ ວນ຺ທນາທີນິ ກໂຣຕິ. ລິງ຺ຄໍ ປເນຕ຺ຖ ວຸຑ຺ຒຕຣຠາວໍ ນ ສາເຘຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິກາລໂຠຊນໍ ສາມເຓຣານໍ ວີຕິກ຺ກເມວາຕິ ເອເກ. ‘‘ອຈ຺ຈໂຍ ມໍ, ຠນ຺ເຕ, ອຈ຺ຈາຄມາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອຈ຺ຈຍໍ ເທສາເປຕພ຺ໂພ. ‘‘ທິຏ຺ຐິຍາ ອນິສ຺ສຊ຺ຊເນນ ‘ຕ຺ວໍ, ສາມເຓຣ, ຄຈ຺ຉາ’ຕິ ວຸຕ຺ເຕເຍວ ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ຍາວຕຕິຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ພຸທ຺ຘາທີນໍ ອວຓ຺ຓຠາສິຕມຕ຺ເຕນ ຈ ທິຏ຺ຐິຄ຺ຄຫິຕມຕ຺ເຕນ ຈ ສຣຓານິ ນ ຠິຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ປາຓາຕິປາຕາທິໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສາປິ ຕໍ ສມ຺ໂຠຕີຕິ ມມ ຕກ຺ໂກ. ‘‘ນິສ຺ສີລສ຺ສ ປຸນ ນາສນາ ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ຈ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ຍຸຕ຺ຕໍ ວິຍ. ນ ຫິ ຠຄວາ ສີລວນ຺ຕສ຺ສ ລິງ຺ຄນາສນໍ ອນຸຊານາຕີຕິ ວິຈາເຣຕພ຺ພໍ, ຠິກ຺ຂຸນິທູສກາປເທເສນ ຠພ຺ພາຠພ຺ເພ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕີຕິ ໂປຣາຓາ. ‘‘ປພ຺ພຊ຺ຊມ຺ປິ ນ ລຠຕີຕິ ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ ອຍມຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕ, ຕຖາ ‘ປຓ຺ຑໂກ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ນ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ໂພ, ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ນາເສຕພ຺ໂພ’ຕິ (ມຫາວ. ໑໐໙) ອາທິນາ ນເຍນ ວຸຕ຺ຕານມ຺ປິ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ນຕ຺ຖີຕິ ທີປິຕໍ ໂຫຕິ. ນ ຫິ ອິທໍ ຐານໍ ຐເປຕ຺ວາ ເຕສໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ວາຣິຕຏ຺ຐານໍ ອຕ຺ຖິ. ‘ຠິກ຺ຂຸນິທູສໂກ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ນ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ໂພ, ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ນາເສຕພ຺ໂພ’ຕິ (ມຫາວ. ໑໑໔) ວຸຕ຺ເຕນປິ ສມານຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ວິຍ ເຕສມ຺ປິ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ວາຣິຕາວ ໂຫຕີຕິປິ ທສ຺ເສຕຸໍ ປຸນ ຠິກ຺ຂຸນິທູສໂກຕິ ຄຫິຕນ຺ຕິ ອປເຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິໍ ອິມິນາ? ນນຸ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍສ຺ສ ເຈຕ຺ຖ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ວາຣິຕາ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ອນຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ນ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ໂພ, ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ນາເສຕພ຺ໂພ’’ຕິ.

ອນາປຸຈ຺ຉາວຣຓວຕ຺ຖຸອາທິກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຓ຺ຑກວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໐໙. ໂອປກ຺ກມິກປຓ຺ຑກສ຺ສ ຫີນງ຺ຄຕ຺ຕາ ອປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ວາຣິຕາ, ປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ອຸປສມ຺ປທາ ນ ກາຕພ຺ພາ. ປຸພ຺ເພ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ເຈ ອຸປຈຣຓໍ ອຕ຺ຖິ, ນ ນາສນາ ກາຕພ຺ພາຕິ ໂນ ຕກ຺ໂກຕິ ອາຈຣິໂຍ. ຉິນ຺ນງ຺ຄຊາໂຕ ນ ປຓ຺ຑໂກ. ປຎ຺ຈສຸ ນປຸໍສກປຓ຺ຑໂກວ ອຠາວໂກ. ອິຕເຣ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຠາວກາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຠາໂວ ປນ ເຕສໍ ປຓ຺ຑໂກ ໂຫຕິ. ເອເຕ ຈຕ຺ຕາໂຣປິ ກິຣ ປຸຣິສາວາຕິ ເອເກ. ອິຕ຺ຖີປິ ປກ຺ຂປຓ຺ຑກີ ໂຫຕີຕິ ເອເກ. ອຸປກ຺ກເມ ກເຕ ປຓ຺ຑກຠາໂວ ອວສ຺ສໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ນ ລຠຕິ. ‘‘ຍທິ ປນ ກສ຺ສຈິ ນ ໂຫຕິ, ປພ຺ພຊ຺ຊາ ນ ວາຣິຕາຕິ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

‘‘ປພ຺ພຊ຺ຊາ ວາຣິຕາຕິ ອປຓ຺ຑກປກ຺ເຂ ປພ຺ພາເຊຕ຺ວາ ປຓ຺ຑກປກ຺ເຂ ນາເສຕພ຺ໂພຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ໂປຣາຓຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ມາສປຓ຺ຑກເລຂປຓ຺ຑເກຫິ ສຫ ສຕ຺ຕ ປຓ຺ຑກາ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖ ເລຂປຓ຺ຑໂກ ນາມ ກິຣ ມນ຺ຕວເສນ ອຸປຫຕພີໂຊ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ໂອປກ຺ກມິກເລຂປຓ຺ຑກາ ປພ຺ພຊິຕາ ນ ນາເສຕພ຺ພາ. ໂຍ ປພ຺ພາເຊຕິ, ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປຓ຺ຑກວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ເຖຍ຺ຍສໍວາສກວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໑໐. ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກຕິ ເອຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ພ຺ຍຎ຺ຊນຕ຺ຖວເສນ ສໍວາສຕ຺ເຖນໂກວ ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກຕິ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ອຖ ໂຂ ຕໂຍ ເຖຍ຺ຍສໍວາສກາ. ສໍວາໂສຕິ ເຈຕ຺ຖ ນ ເອກກມ຺ມາທິໂກ ສໍວາໂສ, ກິນ຺ຕຸ ຠິກ຺ຂຸວສ຺ສຄຓນາທິໂກ ກິຣິຍເຠໂທ ອິຘ ສໍວາໂສ ນາມ. ອິມຎ຺ຫິ ສກ຺ກາ ເຖຍ຺ຍາຍ ກາຕຸໍ, ເນຕຣນ຺ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ວິເທສໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິເຕຫິ ປຸຈ຺ຉິເຕ ‘‘ທສວສ຺ໂສ’’ຕິອາທິໍ ຠຓນ຺ຕສ຺ສ ໂທໂສ. ຄິຫີນໍ ວຸຕ຺ເຕ ໂທໂສ ນຕ຺ຖີຕິ ເກຈິ. ຣາຊຠຍາທີຫິ ຄຫິຕລິງ຺ຄານໍ ‘‘ຄິຫີ ມໍ ສມໂຓຕິ ຊານາຕູ’’ຕິ ວຎ຺ຈນຈິຕ຺ເຕ ສຕິປິ ຠິກ຺ຂູນໍ ວຎ຺ເຈຕຸກາມຕາຍ, ເຕຫິ ສໍວສິຕຸກາມຕາຍ ຈ ອຠາວາ ໂທໂສ ນ ຊາໂຕ. ‘‘ສພ຺ພປາສຓ຺ຑິຍຠຕ຺ຕານີຕິ ວິຫາຣໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສງ຺ຆິກໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ສໍວາສໍ ປຣິຫຣິຕຸໍ ທຸກ຺ກຣໍ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຈ ລິຂິຕໍ. ‘‘ສູປສມ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຄຫຏ຺ຐມ຺ປິ ສເຈ ອຸປສມ຺ປາເທນ຺ຕິ, ສູປສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ອາປນ຺ນໍ, ‘‘ອນຸປສມ຺ປນ຺ນກາເລເຍວາ’’ຕິ ອິມິນາ ສເຈ ອຸປສມ຺ປນ຺ນກາເລ ສຸຓາຕິ, ສູປສມ຺ປນ຺ໂນ ເອວ ອນາໂຣເຈນ຺ໂຕປີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອນ຺ຘກຏ຺ຐກຖາຍໍ, ໂປຣາຓຄຓ຺ຐິປເທສຸ ຈ ທຸສ຺ສີລຠິກ຺ຂຸ ‘‘ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ‘‘ເຖຍ຺ຍາຍ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ຣຏ຺ຐປິຓ຺ໂຑ ຠຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໙໕) ອິມິນາ ກິຣ ປຣິຍາເຍນາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ມຫາເປຬາທີສູ’’ຕິ ເອເຕນ ຄິຫິສນ຺ຕກໍ ທສ຺ສິຕໍ.

ສຍໍ ສາມເຓໂຣວ ກູຏວສ຺ສານິ ຄເຓຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕິ, ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ ປນ ນ ໂຫຕິ, ຕຖາ ຠິກ຺ຂຸປິ, ໂສ ປນ ຠຓ຺ຑຄ຺ເຆນ ກາເຣຕພ຺ໂພຕິ ອິມິນາ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ສຍໍ ສາມເຓໂຣວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍໍ ປນ ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ ນາມ ຍສ຺ມາ ປພ຺ພຊິໂຕວ ໂຫຕິ, ນາປພ຺ພຊິໂຕ, ຕສ຺ມາ ‘‘ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ, ຠິກ຺ຂເວ, ອປພ຺ພຊິໂຕ ນ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ໂພ, ປພ຺ພຊິໂຕ ນາເສຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ນ ສກ຺ກາຕິ ກຕ຺ວາ ອິມສ຺ສ ວເສນ ປຓ຺ຑກໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ‘‘ອນຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ນ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ໂພ’’ຕິອາທິນາ ປາຬິ ຐປິຕາ, ນ ອຸປສມ຺ປທາມຕ຺ຕສ຺ເສວ ອຠພ຺ພຕ຺ຕາ ເອກາທສນ຺ນມ຺ປິ ເນສໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາຣຫຠາວປ຺ປສງ຺ຄໂຕ. ອປິຈ ອນິຏ຺ຐໂທສປ຺ປສງ຺ຄໂຕ ຕຖາ ເອວ ປາຬິ ຐປິຕາ. ຍສ຺ມາ ຕິຕ຺ຖິຍປກ຺ກມນໍ, ສງ຺ຆເຠທນຎ຺ຈ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ເສວ ໂຫຕິ, ນານຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ, ໂສ ທຸວິໂຘປິ ປພ຺ພຊິໂຕວ ໂຫຕິ, ນາປພ຺ພຊິໂຕ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຕິຕ຺ຖິຍປກ຺ກນ຺ຕໂກ, ຠິກ຺ຂເວ, ອປພ຺ພຊິໂຕ ນ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ໂພ’’ຕິອາທິປາຬິຍາ ສຕິ ເຕ ອຸໂຠປິ ອປພ຺ພາເຊຕພ຺ພາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອນິຏ຺ຐປ຺ປສງ຺ໂຄ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ. ຕີສຸ ປນ ເຖຍ຺ຍສໍວາສເກສຸ ສາມເຓຣາລຍໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ລິງ຺ຄຕ຺ເຖນໂກ, ອຸປສມ຺ປນ຺ນາລຍໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ສໍວາສຕ຺ເຖນໂກ, ອຸຠຍຕ຺ເຖນໂກ ຈ. ນ ຫິ ສາມເຓຣສໍວາໂສ ອິຘ ສໍວາໂສ ນາມ, ເຕເນວ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຠິກ຺ຂຸວສ຺ສຄຓນາທິໂກ ຫິ ສພ຺ໂພປິ ກິຣິຍເຠໂທ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ສໍວາໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອເກ. ຍຖາວຸຑ຺ຒໍ ວນ຺ທນສາທິຍນາສນປຏິພາຫນານໍ ສາມເຓຣສໍວາສສາມຎ຺ຎໂຕ ເນວາຕິ ອາຈຣິໂຍ.

ເຖຍ຺ຍສໍວາສກວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຕິຕ຺ຖິຍປກ຺ກນ຺ຕກກຖາວຓ຺ຓນາ

ຕິຕ຺ຖິຍປກ຺ກນ຺ຕໂກ, ຠິກ຺ຂເວຕິອາທິ ອຕ຺ຕໂນ ນິທານຠູເຕ ປສູຣວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ເອວ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສມານມ຺ປິ ຕຕ຺ຖ ວາຣິຕອຘິກາຣາຠາວາ ອຠພ຺ພາ. ອິເຘວ ເຖຍ຺ຍສໍວາສເກນ ວິນາ ສມ຺ຠວໂຕ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອຖ ໂຂ ນ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ໂພປີ’’ຕິ ອິເຘວ ວຈນໍ ປສູຣສ຺ສ ອຸປສມ຺ປທາຍ ເອວ ຍາຈນິຈ຺ຉາຍ ທສ຺ສເນນ, ‘‘ໂສ ອາຄໂຕ ນ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ໂພ’’ຕິ ຠຄວໂຕ ອຸປສມ຺ປທາມຕ຺ຕປຏິເສຘເນນ ຈ ປພ຺ພຊ຺ຊານຸມຕິໂທສປ຺ປສງ຺ຄຠຍາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຕສໍ ລິງ຺ເຄ ອາທິນ຺ນມຕ຺ເຕ ລທ຺ຘິຍາ ຄຫິຕາຍປິ ອຄ຺ຄຫິຕາຍປິ ຕິຕ຺ຖິຍປກ຺ກນ຺ຕໂກ ໂຫຕິ, ອວນ຺ທນີຍສ຺ເສວ ນຄ຺ຄລິງ຺ຄສ຺ສ ເສຏ຺ຐຠາວໍ ວາ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ, ນ ມຸຈ຺ຈຕິ, ເອຕ຺ຖ ‘‘ປທວາເຣ ທຸກ຺ກຏໍ, ອາຊີວໂກ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ ວິສມຈິຕ຺ຕວເສນ ຄຕຕ຺ຕາ ນຄ຺ໂຄ ຫຸຕ຺ວາ ນ ຄມເນນາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ວເສນ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ມມ ຕກ຺ໂກ. ຕາວ ນໍ ລທ຺ຘິ ຣກ຺ຂຕິ ອສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ. ອຸປສມ຺ປນ຺ນຠິກ຺ຂຸນາ ກຖິໂຕຕິ ກຖໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ? ອຏ຺ຐກຖາວຈນປ຺ປມາຓໂຕວາຕິ ເອເກ. ນິທານວເສນາຕິ ເອເກ. ປສູຣສ຺ສ ອຸປສມ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ອຸປສມ຺ປນ຺ນານໍ ເອວ ຕິຕ຺ຖິຍປກ຺ກນ຺ຕຕາວຈນໂຕຕິ ເອເກ. ຍຖາຫ ‘‘ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ປກ຺ກນ຺ໂຕວາ ໂຫຕິ, ວິພ຺ຠນ຺ໂຕ ວາ, ກາລໍກໂຕ ວາ, ປກ຺ຂສງ຺ກນ຺ໂຕ ວາ’’ຕິ ອາຈຣິໂຍ. ປກ຺ຂສງ຺ກນ຺ໂຕ ວາຕິ ສາມເຓຣນາສນາວຕ຺ຖູສຸ ອຠາວໂຕຕິ ເອເກ. ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍປຸພ຺ພສ຺ສ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ສໂຕ ປກ຺ຂສງ຺ກນ຺ຕຠຍາ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນກາເລ ອຸປສມ຺ປທຕ຺ຖໍ ປຣິວາສປຎ຺ຎາປເນນາຕິ ເອເກ. ປພ຺ພຊ຺ຊຕ຺ຖມ຺ປີຕິ ເຈ? ນ, ປຸພ຺ເພ ວິຈາຣິຕຕ຺ຕາ, ອປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ອຘິສີລາຠາວໂຕ ຈ. ປາຕິໂມກ຺ຂສີລຎ຺ຫິ ອຘິສີລໍ ນາມ, ຕຎ຺ຈ ອປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ນຕ຺ຖິ. ອິມສ຺ສ ຈ ປຣິວາສວຕ຺ເຕ ອຘິສີລໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາຫ ‘‘ປຸນ ຈປຣໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍປຸພ຺ໂພ ຕິພ຺ພຈ຺ຉນ຺ໂທ ໂຫຕິ ອຸທ຺ເທເສ ປຣິປຸຈ຺ຉາຍ ອຘິສີເລ’’ຕິ (ມຫາວ. ໘໗). ອປິຈ ‘‘ສເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ຊາຕິຍາ ສາກິໂຍ ອຎ຺ຎຕິຕ຺ຖິຍປຸພ຺ໂພ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ໂສ ອາຄໂຕ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ໂພ’’ຕິ (ມຫາວ. ໘໗) ເອຕ຺ຖ ອຸປສມ຺ປທາມຕ຺ຕປຣິທີປນໂຕ. ອຸປສມ຺ປທາມຕ຺ຕປຣິທີປນຎ຺ເຫຕ຺ຖ ຕສ຺ເສວ ປຣິວາສທານສິທ຺ຘິໂຕ. ປຣິວາສທານຕ຺ຕນິທສ຺ສນຕ຺ເຖ ເຫສາ ປາຬິ.

ຕິຕ຺ຖິຍປກ຺ກນ຺ຕກກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຕິຣຈ຺ຉານຄຕວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໑໑. ນາຄໂຍນິຍາຕິ ນາຄໂຍນິໂຕ, ອຕ຺ຕໂນ ນາຄຊາຕິເຫຕູຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ກິໍກາຣຓາ? ອຠິກ຺ຂຓໍ ສກຊາຕິຍາ ເມຖຸນປຏິເສວເນ, ວິສ຺ສຏ຺ຐນິທ຺ໂທກ຺ກມເນ ຈ ສພ຺ເພສມ຺ປິ.

ຕິຣຈ຺ຉານຄຕວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ມາຕຸຆາຕກາທິວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໑໒-໕. ອປວາຫນນ຺ຕິ ປກ຺ຂລນໍ, ກາສາຍວຕ຺ຖນິວາສນໍ ອິຈ຺ຉມານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ເຕນ. ກີທິເສນ? ວຘກຈິຕ຺ເຕນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ໂລຫິຕຸປ຺ປາທນວເສນ ທຸຏ຺ຐຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ເກຈິ, ຕໍ ນ ສຸນ຺ທຣໍ.

ມາຕຸຆາຕກາທິວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໑໖. ‘‘ຍທິ ປຏິສນ຺ຘິຍໍ ອຸປ຺ປນ຺ນລິງ຺ເຄນ ເອຕໍ ນາມໍ ລຠນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ’’ຕິ ລິຂິຕໍ.

ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອນຸປຊ຺ຌາຍກາທິວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໑໗. ‘‘ເກຈິ ‘ກຸປ຺ປຕີ’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ‘ນ ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ‘‘ປຎ຺ຈວຄ຺ຄກຣຓີຍຎ຺ເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ກມ຺ມໍ ຠິກ຺ຂຸນິປຎ຺ຈໂມ ກມ຺ມໍ ກເຣຍ຺ຍ, ອກມ຺ມໍ ນ ຈ ກຣຓີຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ມຫາວ. ໓໙໐) ນເຍນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຓ຺ຑກາທີນໍ ຄຓປູຣຓຠາເວ ເອວ ກມ຺ມໍ ກຸປ຺ປຕິ, ນ ສພ຺ພນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ສຸວຸຕ຺ຕໍ, ອິຕຣຖາ ‘‘ປຓ຺ຑກຸປຊ຺ຌາເຍນ ກມ຺ມໍ ກເຣຍ຺ຍ, ອກມ຺ມໍ ນ ຈ ກຣຓີຍ’’ນ຺ຕິອາທິກາຍ ປາຬິຍາ ຠວິຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ຍຖາ ອປຣິປຸຓ຺ຓປຕ຺ຕຈີວຣສ຺ສ ອຸປສມ຺ປາທນກາເລ ກມ຺ມວາຈາຍໍ ‘‘ປຣິປຸຓ຺ຓສ຺ສ ປຕ຺ຕຈີວຣ’’ນ຺ຕິ ອສນ຺ຕໍ ວຕ຺ຖຸໍ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປທາຍ ກຕາຍ ຕສ຺ມິໍ ອສນ຺ເຕປິ ອຸປສມ຺ປທາ ຣຸຫຕິ, ເອວໍ ‘‘ອຍໍ ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິໂຕ ອາຍສ຺ມໂຕ ຘມ຺ມຣກ຺ຂິຕສ຺ສ ອຸປສມ຺ປທາເປກ຺ໂຂ’’ຕິ ອວຕ຺ຖຸໍ ປຓ຺ຑກຸປຊ຺ຌາຍາທິໍ, ອສນ຺ຕໍ ວາ, ວຕ຺ຖຸໍ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ກຕາຍປິ ຄຓປູຣການມຕ຺ຖິຕາຍ ອຸປສມ຺ປທາ ຣຸຫເຕວ. ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຓ຺ຑກຸປຊ຺ຌາເຍນ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ໂພ, ໂຍ ອຸປສມ຺ປາເທຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ, ໂສ ຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ອນຸປສມ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິອາທິວຈນສ຺ສາຠາວາ ອຍມຕ຺ໂຖ ສິທ຺ໂຘວ ໂຫຕິ. ນ ຫິ ພຸທ຺ຘາ ວຕ຺ຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕໍ ນ ວທນ຺ຕິ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂຍ ປນ, ຠິກ຺ຂຸ, ຊານໍ ອູນວີສຕິວສ຺ສໍ…ເປ… ໂສ ຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ອນຸປສມ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິອາທິ (ປາຈິ. ໔໐໓). ຕຖາ ‘‘ພ຺ຍຕ຺ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ປຏິພເລນ ສງ຺ໂຆ ຎາເປຕພ຺ໂພ’ຕິ (ມຫາວ. ໗໑) ວຈນໂຕ ເຖຍ຺ຍສໍວາສກາທິອາຈຣິເຍຫິ ອນຸສ຺ສາວນາຍ ກຕາຍ ອຸປສມ຺ປທາ ນ ຣຸຫຕິ ເຕສໍ ອຠິກ຺ຂຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຈນມ຺ປິ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍ ‘‘ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ກມ຺ມານິ ປຎ຺ຈຫາກາເຣຫິ ວິປຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ (ປຣິ. ໔໘໒) ນເຍນ ກມ຺ມານໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິວິປຕ຺ຕິຍາ ກຖິຍມານາຍ ‘‘ສຕ຺ຕຫິ ອາກາເຣຫິ ກມ຺ມານິ ວິປຊ຺ຊນ຺ຕິ ວຕ຺ຖຸໂຕ ວາ ຎຕ຺ຕິໂຕ ວາ ອນຸສ຺ສາວນໂຕ ວາ ສີມໂຕ ວາ ປຣິສໂຕ ວາ ອຸປຊ຺ຌາຍໂຕ ວາ ອາຈຣິຍໂຕ ວາ’’ຕິ ອກຖິຕຕ຺ຕາ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ‘‘ປຣິສໂຕ ວາ’’ຕິ ວຈເນນ ອາຈຣິຍອຸປຊ຺ຌາຍານໍ ວາ ສງ຺ຄໂຫ ກໂຕຕິ ເຈ? ນ, ‘‘ທ຺ວາທສຫາກາເຣຫິ ປຣິສໂຕ ກມ຺ມານິ ວິປຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ ເອຕສ຺ສ ວິຠງ຺ເຄ ເຕສມນາມຏ຺ຐຕ຺ຕາ. ອຍມຕ຺ໂຖ ‘‘ຍສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສຣູເປນ ວຸຕ຺ຕປາຬິວເສເນວ ສກ຺ກາ ຊານິຕຸໍ, ຕສ຺ມາ ນຍມຸຂໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ສໍຂິຕ຺ໂຕຕິ ອຍມສ຺ສ ຍຸຕ຺ຕິຄເວສນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຣິທໍ ວິຈາເຣຕພ຺ພໍ – ອນຸປຊ຺ຌາຍກໍ ອຸປສມ຺ປາເທນ຺ຕາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຠູຕໍ ຕໍ ວຕ຺ຖຸໍ ກິຕ຺ຕຍິໍສຸ, ອຸທາຫຸ ມຸສາວາທຠຍາ ຕາເນວ ປທານິ ນ ສາເວສຸນ຺ຕິ. ກິຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຍທິ ຕາວ ອຸປຊ຺ຌາຍາຠາວຕ ນ ສາເວສຸໍ, ‘‘ປຸຄ຺ຄລໍ ນ ປຣາມສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕວິປຕ຺ຕິປ຺ປສງ຺ໂຄ ໂຫຕິ, ອຖ ສາເວສຸໍ, ມຸສາວາໂທ ເນສໍ ຠວຕີຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ສາເວສຸໍເຍວ ຍຖາວຸຕ຺ຕວິປຕ຺ຕິປ຺ປສງ຺ຄຠຍາ, ‘‘ກມ຺ມໍ ປນ ນ ກຸປ຺ປຕີ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ, ນ ມຸສາວາທສ຺ສ ອສມ຺ຠວໂຕ, ມຸສາວາເທນາປິ ກມ຺ມສມ຺ຠວໂຕ ຈ. ນ ຫິ ສກ຺ກາ ມຸສາວາເທນ ກມ຺ມວິປຕ຺ຕິສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ກາຕຸນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ອນຸປຊ຺ຌາຍກໍ ອຸປສມ຺ປາເທນ຺ຕີ’’ຕິ ວຈນສ຺ສ ອຸຠຍໂທສວິນິມຸຕ຺ໂຕ ອຕ຺ໂຖ ປຣິເຍສິຕພ຺ໂພ.

ອຍຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຍຸຕ຺ຕິ – ‘‘ຍຖາ ປຸພ຺ເພ ປພ຺ພຊ຺ຊຸປສມ຺ປທຸປຊ຺ຌາເຍສຸ ວິຊ຺ຊມາເນສຸປິ ອຸປຊ຺ຌາຍຄ຺ຄຫຓກ຺ກເມນ ອຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຠິກ຺ຂູ ອນຸປຊ຺ຌາຍກ’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາ ອິຘາປິ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ວິຊ຺ຊມານສ຺ເສວ ສໂຕ ອຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ‘ອນຸປຊ຺ຌາຍກໍ ອຸປສມ຺ປາເທນ຺ຕີ’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກມ຺ມວາຈາຈຣິເຍນ ປນ ຄຫິໂຕ ເຕນ ອຸປຊ຺ຌາໂຍຕິ ສຎ຺ຎາຍ ອຸປຊ຺ຌາຍໍ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ກມ຺ມວາຈໍ ສາເວຕພ຺ພໍ, ເກນຈິ ວາ ກາຣເຓນ ກາຍສາມຄ຺ຄິໍ ອເທນ຺ຕສ຺ສ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ຉນ຺ທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກມ຺ມວາຈໍ ສາເວຕິ, ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ວາ ອຸປສມ຺ປທາເປກ຺ຂສ຺ສ ອຸປຊ຺ຌໍ ທຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ອຸປສມ຺ປນ຺ເນ ຕສ຺ມິໍ ຕາທິເສ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ສມນຸຍຸຎ຺ຊິຍມາໂນ ວາ ອສມນຸຍຸຎ຺ຊິຍມາໂນ ວາ ອຸປຊ຺ຌາຍທານໂຕ ປຸພ຺ເພ ເອວ ສາມເຓໂຣ ປຏິຊານາຕິ, ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂາຕໂກ ວາ ອນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸອຊ຺ຌາປນ຺ນໂກ ວາ ປຏິຊານາຕິ, ຉນ຺ທຫາຣກາທໂຍ ວິຍ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ວາ ອຎ຺ຎສີມາຄໂຕ ໂຫຕິ, ‘ກມ຺ມວາຈາ ຣຸຫຕີ’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຈ຺ຈນ຺ຕິເມສຸ ຊນປເທສຸ ວິນຍຘຣປຎ຺ຈເມນ ຄເຓນ ອຸປສມ຺ປທ’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໕໙) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເກຈິ ‘ວິນຍຘຣປຎ຺ຈເມນ ອຸປຊ຺ຌາເຍນ ສນ຺ນິຫິເຕເນວ ຠວິຕພ຺ພ’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ໂປຣາຓຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂສ ເຈ ປາໂຐ ປມາໂຓ ມຊ຺ຌິເມສຸ ຊນປເທສຸ ຕສ຺ສ ວຈນສ຺ສາຠາວໂຕ. ອສນ຺ນິຫິເຕປິ ອຸປຊ຺ຌາເຍ ກມ຺ມວາຈາ ຣຸຫຕີຕິ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ເຈ? ນ, ກສ຺ມາ? ກມ຺ມສມ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ‘‘ປຸຄ຺ຄລໍ ປຣາມສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕປາໂຐວ ໂນ ປມາຓໍ. ນ ຫິ ຕຕ຺ຖ ອສນ຺ນິຫິໂຕ ອຸປຊ຺ຌາຍສງ຺ຂາໂຕ ປຸຄ຺ຄໂລ ປຣາມສນໍ ອຣຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຆປຣາມສນໍ ວິຍ ປຸຄ຺ຄລປຣາມສນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສງ຺ເຆນ ຄເຓນ ອຸປຊ຺ຌາເຍນ ອຸປສມ຺ປາເທນ຺ຕິ ເຕສໍ ອຕ຺ຖໂຕ ປຸຄ຺ຄລຕ຺ຕາ. ປຓ຺ຑກາທິອຸປຊ຺ຌາເຍນ ອຸປສມ຺ປາເທນ຺ຕິ ອຸປສມ຺ປາທນກາເລ ອວິທິຕຕ຺ຕາຕິ ໂປຣາຓາ.

ອປຕ຺ຕກາທິວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໑໘. ອປຕ຺ຕຈີວຣໍ ອຸປສມ຺ປາເທນ຺ຕີຕິ ກມ຺ມວາຈາຈຣິໂຍ ‘‘ປຣິປຸຓ຺ຓສ຺ສ ປຕ຺ຕຈີວຣ’’ນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາຍ, ເກວລໍ ອຕ຺ຖສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ສນ຺ຕປທນິຫາເຣນ ວາ ‘‘ປຣິປຸຓ຺ຓສ຺ສ ປຕ຺ຕຈີວຣ’’ນ຺ຕິ ກມ຺ມວາຈໍ ສາເວຕິ. ຍຖາ ເອຕຣຫິ ມຕວິປ຺ປວຸຕ຺ຖມາຕາປິຕິໂກປິ ‘‘ອນຸຎ຺ຎາໂຕສິ ມາຕາປິຕູຫີ’’ຕິ ປຸຏ຺ໂຐ ‘‘ອາມ ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວທຕິ. ກິໍ ພຫຸນາ, ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ສາໂຣ – ‘‘ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຈຕ຺ຕາຣິ ກມ຺ມານິ ປຎ຺ຈຫາກາເຣຫິ ວິປຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ ລກ຺ຂຓສ຺ສ ນ ຕາວ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອນຸປຊ຺ຌາຍກາທິໍ ອຸປສມ຺ປາເທນ຺ຕິ, ວຊ຺ຊນີຍປຸຄ຺ຄລານໍ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຓ຺ຑກຸປຊ຺ຌາຍາທິໍ ອຸປສມ຺ປາເທນ຺ຕິ. ເຕຣສນ຺ຕຣາຍປຸຈ຺ຉາຍ ອທສ຺ສນຕ຺ຕາ ອປຕ຺ຕຈີວຣກໍ ອຸປສມ຺ປາເທນ຺ຕິ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ເຖນ ກມ຺ເມນ ອຸປສມ຺ປາເທຕຸ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໖໙) ເອວໍ ສພ຺ພປຐມໍ ອນຸຎ຺ຎາຕກມ຺ມວາຈາຍ ‘‘ປຣິປຸຓ຺ຓສ຺ສ ປຕ຺ຕຈີວຣ’’ນ຺ຕິ ອວຈນເມຕ຺ຖ ສາຘກນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຎ຺ຫິ ວຈນໍ ອນຸກ຺ກເມນານຸຎ຺ຎາຕນ຺ຕິ.

ຫຕ຺ຖຈ຺ຉິນ຺ນາທິວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໑໙. ອິທໍ ຕາວ ສພ຺ພຖາ ໂຫຕຸ, ‘‘ມູຄໍ ປພ຺ພາເຊນ຺ຕິ, ພຘິຣໍ ປພ຺ພາເຊນ຺ຕີ’’ຕິ ອິທໍ ກຖໍ ສມ຺ຠວິຕຸມຣຫຕິ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິເມຫິ ຕີຫິ ສຣຓຄມເນຫິ ປພ຺ພຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ມຫາວ. ໓໔) ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ‘‘ເອວຎ຺ຈ ປນ, ຠິກ຺ຂເວ, ປພ຺ພາເຊຕພ຺ໂພຕິ. ເອວໍ ວເທຫີຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ…ເປ… ຕຕິຍມ຺ປິ ສງ຺ຆໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ເອວໍ ວເທຫີຕິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ວຈນສ຺ສ ມິຈ຺ຉາ ອຕ຺ຖໍ ຄເຫຕ຺ວາ ມູຄໍ ປພ຺ພາເຊສຸໍ. ‘‘ເອວໍ ວເທຫີ’’ຕິ ຕໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາເປກ຺ຂໍ ອາຓາເປຕ຺ວາ ສຍໍ ອຸປຊ຺ຌາເຍນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ‘‘ຕຕິຍໍ ສງ຺ຆໍ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉາມີ’’ຕິ, ໂສ ປພ຺ພຊ຺ຊາເປກ຺ໂຂ ຕຖາ ອາຓຕ຺ໂຕ ອຸປຊ຺ຌາຍວຈນສ຺ສ ອນຸ ອນຸ ວທຕຸ ວາ, ມາ ວາ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຠຄວາ ‘‘ກາເຍນ ວິຎ຺ຎາເປຕິ, ວາຈາຍ ວິຎ຺ຎາເປຕິ, ກາເຍນ ວາຈາຍ ວິຎ຺ຎາເປຕິ, ຄຫິໂຕ ໂຫຕິ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ. ທິນ຺ໂນ ໂຫຕິ ຉນ຺ໂທ. ທິນ຺ນາ ໂຫຕິ ປາຣິສຸທ຺ຘິ. ທິນ຺ນາ ໂຫຕິ ປວາຣຓາ’’ຕິ ວທຕິ. ຕທນຸມາເນນ ວາ ກາເຍນ ເຕນ ປພ຺ພຊ຺ຊາເປກ຺ເຂນ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ສຣຓຄມນນ຺ຕິ ວາ ໂລເກປິ ກາເຍນ ວິຎ຺ຎາເປນ຺ໂຕ ‘‘ເອວໍ ວທຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕໍ ປຣິຍາຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ມູຄໍ ປພ຺ພາເຊນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ໂປຣາຓຄຓ຺ຐິປເທ ‘‘ມູຄໍ ກຖໍ ປພ຺ພາເຊນ຺ຕີ’ຕິ ປຸຈ຺ຉໍ ກຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ກາຍປ຺ປສາທສມ຺ຠວໂຕ ກາເຍນ ປຫາຣໍ ທຕ຺ວາ ຫຕ຺ຖມຸທ຺ທາຍ ວິຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ປພ຺ພາເຊສຸ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິໍ ພຫຸນາ, ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ສາໂຣ – ຍຖາ ປຸພ຺ເພ ປພ຺ພຊ຺ຊາຘິກາເຣ ວຕ຺ຕມາເນ ປພ຺ພຊ຺ຊາຠິລາປໍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ປຓ຺ຑໂກ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ນ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ໂພ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອຸປສມ຺ປທວເສເນວ ອຠິລາໂປ ກໂຕ. ເຖຍ຺ຍສໍວາສກປເທ ອສມ຺ຠວໂຕ ກິຎ຺ຈາປິ ໂສ ນ ກໂຕ ປພ຺ພຊ຺ຊາວ ຕຕ຺ຖ ກຕາ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ປນ ອຸປສມ຺ປທາຠິລາເປນ ອຘິປ຺ເປຕາ ຕທນຸຠາວໂຕ. ອຸປສມ຺ປທາຍ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ວາຣິຕາຍ ອຸປສມ຺ປທາ ວາຣິຕາ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ. ຕຖາ ອິຘ ອຸປສມ຺ປທາຘິກາເຣ ວຕ຺ຕມາເນ ອຸປສມ຺ປທາຠິລາປໍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປທເມວ ສນ຺ຘາຍ ປພ຺ພຊ຺ຊາຠິລາໂປ ກໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ກາມໍ ໂສ ນ ກຕ຺ຕພ຺ໂພ, ມູຄປເທ ອສມ຺ຠວໂຕ ຕສ຺ສ ວເສນ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຸປສມ຺ປທາຠິລາໂປວ ກຕ຺ຕພ຺ໂພ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ, ຕຖາປິ ຕສ຺ເສວ ມູຄປທສ຺ສ ວເສນ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປພ຺ພຊ຺ຊາຠິລາໂປວ ກໂຕ ມິຈ຺ຉາຄຫຓນິວາຣຓຕ຺ຖໍ. ກຖໍ? ‘‘ມູໂຄ, ຠິກ຺ຂເວ, ອປ຺ປຕ຺ໂຕ ໂອສາຣຓໍ, ຕຎ຺ເຈ ສງ຺ໂຆ ໂອສາເຣຕິ, ໂສສາຣິໂຕ’’ຕິ (ມຫາວ. ໓໙໖) ວຈນໂຕ ມູໂຄ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ໂຫຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ. ໂສ ‘‘ເກວລໍ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນວ ໂຫຕິ, ນ ປນ ປພ຺ພຊິໂຕ ຕສ຺ສ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ອສມ຺ຠວໂຕ’’ຕິ ມິຈ຺ຉາຄາໂຫ ໂຫຕິ. ຕໍ ປຣິຈ຺ຈຊາເປຕ຺ວາ ໂຍ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ, ໂສ ປພ຺ພຊິໂຕວ ໂຫຕິ. ປພ຺ພຊິໂຕ ປນ ອຕ຺ຖິ ໂກຈິ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ, ອຕ຺ຖິ ໂກຈິ ອນຸປສມ຺ປນ຺ໂນ. ອິມໍ ສມ຺ມາຄາຫໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ ຠຄວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອປິຈ ເຕສໍ ຫຕ຺ຖຈ຺ຉິນ຺ນາທີນໍ ປພ຺ພຊິຕານໍ ສຸປພ຺ພຊິຕຠາວທີປນຕ຺ຖໍ, ປພ຺ພຊ຺ຊາຠາວາສງ຺ການິວາຣຓຕ຺ຖຎ຺ເຈຕ຺ຖ ປພ຺ພຊ຺ຊາຠິລາໂປ ກໂຕ. ກຖໍ? ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຫຕ຺ຖຈ຺ຉິນ຺ໂນ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ໂພ’’ຕິອາທິນາ ປຏິກ຺ເຂເປນ, ‘‘ປພ຺ພຊິຕາ ສຸປພ຺ພຊິຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຏ຺ຐານາຠາເວນ ຈ ເຕສໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາຠາວປ຺ປສງ຺ກາ ຠເວຍ຺ຍ. ຍຖາ ປສງ຺ກາຠເວ, ຕຖາ ປສງ຺ກໍ ຐເປຍ຺ຍ. ຂນ຺ຘເກ ອຸປສມ຺ປທໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຫຕ຺ຖຈ຺ຉິນ຺ໂນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອປ຺ປຕ຺ໂຕ ໂອສາຣຓໍ, ຕຎ຺ເຈ ສງ຺ໂຆ ໂອສາເຣຕິ, ໂສສາຣິໂຕ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ຠຄວາ ນິວາເຣຕິ. ເຕເນວ ປນ ນເຍນ ປພ຺ພຊິຕາ ເຕ ສພ຺ເພປິ ສຸປພ຺ພຊິຕາ ເອວາຕິ ທີເປຕິ, ອຎ຺ຎຖາ ສພ຺ເພເປເຕ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາວ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ປພ຺ພຊິຕາຕິ ອຍມນິຏ຺ຐປ຺ປສງ຺ໂຄ ອາປຊ຺ຊຕິ. ກຖໍ? ‘‘ຫຕ຺ຖຈ຺ຉິນ຺ໂນ, ຠິກ຺ຂເວ, ນ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ໂພ, ປພ຺ພຊິໂຕ ນາເສຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວາ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຫຕ຺ຖຈ຺ຉິນ຺ໂນ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ໂພ, ໂຍ ປພ຺ພາເຊຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ, ໂສ ຈ ອປພ຺ພຊິໂຕ’’ຕິ ວາ ຕນ຺ຕິຍາ ຐປິຕາຍ ຈມ຺ເປຍ຺ຍກ຺ຂນ຺ຘເກ ‘‘ໂສສາຣິໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເກວລໍ ‘‘ອິເມ ຫຕ຺ຖຈ຺ຉິນ຺ນາທໂຍ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາວ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ປພ຺ພຊິຕາ’’ຕິ ວາ ‘‘ອຸປສມ຺ປນ຺ນາປິ ເຈ ປພ຺ພຊິຕາ, ນາເສຕພ຺ພາ’’ຕິ ວາ ອນິຏ຺ຐໂກຏ຺ຐາໂສ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອິທໍ ປເນຕ຺ຖ ວິຈາເຣຕພ຺ພໍ – ‘‘ໂສ ຈ ອປພ຺ພຊິໂຕ’’ຕິ ວຈນາຠາວໂຕ ມູຄສ຺ສ ປພ຺ພຊ຺ຊສິທ຺ຘິປ຺ປສງ຺ຄໂຕ ປພ຺ພຊ຺ຊາປິ ເອກໂຕສຸທ຺ຘິຍາ ໂຫຕີຕິ ອຍມນິຏ຺ຐໂກຏ຺ຐາໂສ ກຖໍ ນາປຊ຺ຊຕີຕິ? ປພ຺ພຊ຺ຊາຠິລາເປນ ອຸປສມ຺ປທາ ອິຘາຘິປ຺ເປຕາຕິ ສມ຺ມາຄາເຫນ ນາປຊ຺ຊຕິ, ອຎ຺ຎຖາ ຍຖາພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ອຕ຺ເຖ ຄຫິເຕ ຍຖາປຎ຺ຎຕ຺ຕທຸກ຺ກຏາຠາວສງ຺ຂາໂຕ ອປໂຣປິ ອນິຏ຺ຐໂກຏ຺ຐາໂສ ອາປຊ຺ຊຕິ. ກຖໍ? ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ມູໂຄ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ໂພ, ໂຍ ປພ຺ພາເຊຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕທຸກ຺ກຏໍ ປພ຺ພຊ຺ຊປຣິໂຍສາເນ ໂຫຕິ, ນ ຕສ຺ສາວິປ຺ປກຕາຍ. ປຸພ຺ພປໂຍຄທຸກ຺ກຏເມວ ຫິ ປຐມໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ມູຄສ຺ສ ປພ຺ພຊ຺ຊປຣິໂຍສານສ຺ເສວ ອຠາວໂຕ ອິມສ຺ສ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ ໂອກາໂສ ຈ ສພ຺ພກາລໍ ນ ສມ຺ຠເວຍ຺ຍ. ອຸປສມ຺ປທາວເສນ ປນ ອຕ຺ເຖ ຄຫິເຕ ສມ຺ຠວຕິ ກມ຺ມນິປ຺ຜຕ຺ຕິໂຕ. ເຕເນວ ປາຬິຍໍ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຓ຺ຑໂກ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ໂພ, ໂຍ ອຸປສມ຺ປາເທຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ທຸກ຺ກຏໍ ນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ. ອປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຸພ຺ພປໂຍຄທຸກ຺ກຏເມວ ເຈຕ຺ຖ ສມ຺ຠວຕິ, ເນຕຣໍ, ເອຕ຺ຕາວຕາ ສິທ຺ຘເມຕໍ ‘‘ປພ຺ພຊ຺ຊາຠິລາເປນ ອຸປສມ຺ປທາ ຈ ຕຕ຺ຖ ອຘິປ຺ເປຕາ, ນ ປພ຺ພຊ຺ຊາ’’ຕິ.

ເອຕ຺ຖາຫ – ສາມເຓຣປພ຺ພຊ຺ຊາ ນ ກາຍປໂຍຄໂຕ ໂຫຕີຕິ ກຖໍ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ກາເຍນ ວິຎ຺ຎາເປຕີຕິອາທິຕ຺ຕິກາທສ຺ສນໂຕ. ໂຫຕິ ເຈຕ຺ຖ –

‘‘ອປ຺ເປວ ສສໂກ ໂກຈິ, ປຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍ ມຫຓ຺ຓເວ;

ນ ຕ຺ເວວ ຈຕຸຄມ຺ຠີເຣ, ທຸຄ຺ຄາໂຫ ວິນຍຓ຺ຓເວ’’ຕິ.

ພ຺ຣຫ຺ມຸຊຸຄຕ຺ໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ນິທ຺ໂທສຕ຺ເຖ, ເສຏ຺ຐຕ຺ເຖ ຈ ພ຺ຣຫ຺ມ-ສທ຺ທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນິທ຺ໂທສໍ ຫຸຕ຺ວາ ອຸຊຸ ຄຕ຺ຕໍ ຍສ຺ສ ໂສ ພ຺ຣຫ຺ມຸຊຸຄຕ຺ໂຕ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ອຖ ວາ ກາມໂຠຄິຕ຺ຕາ ເທວິນ຺ທາທໂຍ ອຸປມາວເສນ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ພ຺ຣຫ຺ມາ ວິຍ ອຸຊຸຄຕ຺ໂຕ ພ຺ຣຫ຺ມຸຊຸຄຕ຺ໂຕ. ມຫາກຸຈ຺ຉິໂຕ ຆໂຏ ມຫາກຸຈ຺ຉິຆໂຏ. ເຕນ ສມາໂນ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ມຫາກຸຈ຺ຉິຆຏສທິໂສ’’ຕິ. ຄລຄຓ຺ຑີຕິ ເທສນາມຕ຺ຕເມເວຕນ຺ຕິ ກຖໍ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ? ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຎ຺ຈຫິ ອາພາເຘຫິ ຜຸຏ຺ໂຐ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຈນໂຕ. ກິລາໂສປິ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕຕິ ນ ເກວລໍ ໂສ ເອເວໂກ, ກິນ຺ຕຸ ປຎ຺ຈຫິ ອາພາເຘຫິ ຜຸຏ຺ໂຐ, ປາຬິຍໍ ອາຄຕາ ຣາຊຠຏາທໂຍ ທາສປຣິໂຍສານາ, ຣາຫຸລວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ອາຄຕາ ອນນຸຎ຺ຎາຕມາຕາປິຕໂຣ ຈາຕິ ທສປິ ຊນາ ອິຘາຘິປ຺ເປຕາ. ຕທຕ຺ຖທີປນຕ຺ຖເມວ ລິຂິຕກກສາຫຕລກ຺ຂຓາຫເຕ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ເຕປິ ອາເນຕ຺ວາ ອຸປາລິຕ຺ເຖໂຣ ອິຘ ຫຕ຺ຖຈ຺ຉິນ຺ນປາຬິຍໍ ອາຫ. ເຕເນວ ຈມ຺ເປຍ຺ຍກ຺ຂນ຺ຘເກ ‘‘ອຕ຺ຖິ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຄ຺ຄໂລ ອປ຺ປຕ຺ໂຕ ໂອສາຣຓໍ, ຕຎ຺ເຈ ສງ຺ໂຆ ໂອສາເຣຕິ, ເອກຈ຺ໂຈ ໂສສາຣິໂຕ, ເອກຈ຺ໂຈ ໂທສາຣິໂຕ’’ຕິ (ມຫາວ. ໓໙໖) ອິມສ຺ສ ວິຠງ຺ເຄ ‘‘ປຎ຺ຈຫິ ອາພາເຘຫິ ຜຸຏ຺ຐາ, ຣາຊຠຏາ, ໂຈຣກາຣເຠທກອິຓາຍິກທາສາ, ອນນຸຎ຺ຎາຕມາຕາປິຕໂຣ ຈາ’’ຕິ ສຕ຺ຕ ຊນາ ນ ຄຫິຕາ, ນ ຈ ລພ຺ຠນ຺ຕິ, ອຎ຺ຎຖາ ອິເມປິ ຕສ຺ສ ວິຠງ຺ເຄ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ສິຍຸໍ. ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ຕຕ຺ຖ ອຠພ຺ພຕ຺ຕາຕິ ເຈ? ເອວໍ ສນ຺ເຕ ‘‘ສງ຺ໂຆ ໂອສາເຣຕິ, ເອກຈ຺ໂຈ ໂທສາຣິໂຕ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ວິຠງ຺ເຄ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ປຓ຺ຑກາທໂຍ ວິຍ, ນ ຈ ວຸຕ຺ຕາ. ອຸຠຍຕ຺ຖ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນ ຈິເມ ອນຸຠຍາ ຠວິຕຸມຣຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອວຸຕ຺ຕານເມວ ທສນ຺ນໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕານໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫນຕ຺ຖໍ ປຸນ ລິຂິຕກາທໂຍ ວຸຕ຺ຕາຕິ. ອຖ ກິມຕ຺ຖໍ ເຕ ອິຘ ອຸປ຺ປຏິປາຏິຍາ ວຸຕ຺ຕາຕິ? ອິຓາຍິກທາສານໍ ໂສສາຣິຕຠາເວປິ ອິຓາຍິກທາສາ ສາມິການໍ ທາຕພ຺ພາຕິ ຕທຘີນຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ເຕເນວ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປລາໂຕປິ ອາເນຕ຺ວາ ທາຕພ຺ໂພ’’ຕິອາທິ. ໂຍ ປເນຕ຺ຖ ໂຈໂຣ ກຕກມ຺ໂມ ປພ຺ພຊຕິ, ຣາຊຠໂຏ ວາ ສເຈ ກຕໂທໂສ, ອິຓາຍິກຄ຺ຄຫເຓເນວ ຄຫິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຖ ວາ ຍຖາວຸຕ຺ຕລກ຺ຂໂຓ ສພ຺ໂພປິ ອິຓາຍິກທາສານໍ ‘‘ໂສສາຣິໂຕ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພາຣໂຫ ນ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ເຕສໍ ປຣິວຊ຺ຊນຕ຺ຖໍ ອຸປ຺ປຏິປາຏິຍາ ເທສນາ ອຸປຣິ ອາໂຣຫຕິ, ນ ເຫຏ຺ຐາຕິ ທີປນໂຕ. ລິຂິຕໂກ ‘‘ໂສສາຣິໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເທສນ຺ຕຣໍ ເນຕພ຺ໂພ. ຕຖາກາຣເຠທກາທໂຍປີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ຠຄວຕາ ອຕ຺ຕໂນ ເທສນາກຸສລຕາຍ ປຸພ຺ເພ ຄຫິຕຄ຺ຄຫເຓນ ຍຖາວຸຕ຺ຕານໍ ທສນ຺ນມ຺ປິ ປພ຺ພຊ຺ຊຸປສມ຺ປທາກມ຺ມນິປ຺ຜຕ຺ຕິ, ອຸປ຺ປຏິປາຏິວຈເນນ ປຸຄ຺ຄລເວມຕ຺ຕຕຎ຺ຈ ເທສນາຍ ໂກວິທານໍ ທີປິຕໍ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ໂຫຕິ ເຈຕ຺ຖ –

‘‘ວຕ຺ຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕໍ ວຈເນນ ວຕ຺ວາ, ອຍຸຕ຺ຕມິຏ຺ຐໍ ນຍເທສນາຍ;

ສນ຺ທີປຍນ຺ຕໍ ສຸຄຕສ຺ສ ວາກ຺ຍໍ, ຈິຕ຺ຕໍ ວິຈິຕ຺ຕໍວ ກໂຣຕິປີ’’ຕິ.

ເອຕ຺ຖາຫ – ຈມ຺ເປຍ຺ຍກ຺ຂນ຺ຘເກ ອູນວີສຕິວສ຺ໂສ ອຸຠຍຕ຺ຖ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອນຸຠໂຍ ສິຍາຕິ? ນ ສິຍາ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອວ. ຍທິ ຫິ ຕຕິຍາຍ ໂກຏິຍາ ຠວິຕພ຺ພໍ, ສາ ອວສ຺ສໍ ຠຄວຕາ ວຕ຺ຕພ຺ພາວ ໂຫຕິ, ນ ຈ ວຸຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ນ ໂສ ອນຸຠໂຍ ໂຫຕິ. ອຖ ກຕຣໍ ປກ຺ຂໍ ຠຊຕີຕິ? ໂທສາຣິຕປກ຺ຂໍ ຠຊຕິ. ອຖ ກສ຺ມາ ນ ວຸຕ຺ໂຕຕິ? ສິກ຺ຂາປເທນ ປຏິສິທ຺ຘຕ຺ຕາ. ອຸປນາຫໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາຕິ ປຸນ ພນ຺ຘນໍ ກຕ຺ວາ. ‘‘ນານາວິເຘຫິ ໂອສເຘຫິ ປາທໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ອາວາຏເກ ປເວເສຕ຺ວາ ກຕ຺ຕພ຺ພວິຘານສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ ລິຂິຕໍ. ກປ຺ປສີໂສ ວາ ຫຕ຺ຖີ ວິຍ. ໂຄຠຕ຺ຕນາຬິກາ ນາມ ຄຸນ຺ນໍ ຠຕ຺ຕປານຕ຺ຖໍ ກຕນາຬິກາ. ອຸປກ຺ກມຸໂຂ ນາມ ກຸຘິຕມຸໂຂ ວຸຈ຺ຈຕິ, ວາຕຓ຺ຑິໂກ ນາມ ອຓ຺ຑເກສຸ ວຸຑ຺ຒິໂຣເຄນ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ວິກໂຏ ນາມ ຕິຣິຍໍ ຄມນກປາເທຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ. ‘‘ຄຸຓິ ກຸຓີ’’ຕິ ທຸວິໂຘ ກິຣ ປາໂຐ. ເຍສຎ຺ຈ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາ, ອຸປສມ຺ປທາປິ ເຕສໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາວາຕິອາທິ ຍສ຺ມາ ຫຕ຺ຖຈ຺ຉິນ຺ນາທໂຍ ອຸປສມ຺ປທາວເສເນວ ວຸຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ເຕ ເອວ ຫຕ຺ຖຈ຺ຉິນ຺ນາທໂຍ ສນ຺ຘາຍາຫ.

ຫຕ຺ຖຈ຺ຉິນ຺ນາທິວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອລຊ຺ຊີນິສ຺ສຍວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໒໐. ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອລຊ຺ຊີນໍ ນິສ຺ສໂຍ ທາຕພ຺ໂພ’’ຕິ ອິມິນາ ອລຊ຺ຊີຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ, ສາມເຓເຣຫິ ວາ ສທ຺ຘິໍ ທ຺ເວປິ ຘມ຺ມາມິສປຣິໂຠຄາ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ ນິສ຺ສຍຠາເວ ຠາວໂຕ ເຕສໍ. ຍຖາຫ ‘‘ອາຈຣິເຍນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນ຺ເຕວາສິໂກ ສງ຺ຄເຫຕພ຺ໂພ ອນຸຄ຺ຄເຫຕພ຺ໂພ ອຸທ຺ເທເສນ ປຣິປຸຈ຺ຉາຍ ໂອວາເທນ ອນຸສາສນິຍາ’’ຕິອາທິ (ມຫາວ. ໗໙) ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສປິ ນິສ຺ສຍປ຺ປຓາມນສມ຺ຠວໂຕ, ໂສປິ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກສ຺ສ ນິສ຺ສໂຍຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ ເຈ ອລຊ຺ຊີ ໂຫຕິ, ນ ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ວສິຕພ຺ພນ຺ຕິ ສິທ຺ຘໍ ໂຫຕິ. ຠິກ຺ຂູນໍ ສມ຺ມາປຏິປຕ຺ຕິຍາ ສມານຠາໂຄ ຠິກ຺ຂຸ ສຠາໂຄ. ຕສ຺ສຠາໂວ ຠິກ຺ຂຸສຠາຄຕາ. ຕໍ ຠິກ຺ຂຸສຠາຄຕໍ. ຍາວ ຊານາມີຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ວສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຠິກ຺ຂູຫິ ສຠາຄຕໍ. ກິໍ ຕໍ? ລຊ຺ຊິຠາວໍ. ‘‘ສຕ຺ຕາຫໍ…ເປ… ຄເຫຕພ຺ໂພ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ສຕ຺ຕາຫມຕ຺ຕໍ ວສິສ຺ສາມິ, ກິໍ ຠິກ຺ຂຸສຠາຄຕາຊານເນນາຕິ ຊານເນ ຘຸຣໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວສິຕຸໍ ນ ລຠຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ‘‘ຠິກ຺ຂຸສຠາຄຕໍ ປນ ຊານນ຺ໂຕ ສ຺ເວວ ຄມິສ຺ສາມິ, ກິໍ ເມ ນິສ຺ສຍາໂຣຈເນນາ’’ຕິ ອຣຸຓໍ ອຸຏ຺ຐເປຕຸໍ ນ ລຠຕິ. ‘‘ປຸເຣ ອຣຸຓໍ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຄມິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອາໂຠເຄນ ສຍນ຺ຕສ຺ສ ເຈ ອຣຸໂຓ ອຸຄ຺ຄຈ຺ຉຕິ, ວຏ຺ຏຕິ.

ຄມິກາທິນິສ຺ສຍວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໒໑. ‘‘ອທ຺ຘານມຄ຺ຄປ຺ປຏິປນ຺ເນນ ຠິກ຺ຂຸນາ ນິສ຺ສຍໍ ອລຠມາເນນ ອນິສ຺ສິເຕນ ວຕ຺ຖຸນ຺ຕິ ອວສ຺ສກາເລເຍວ ວສ຺ສກາເລ ອທ຺ຘານຄມນສ຺ສ ປາຬິຍໍເຍວ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອປ຺ປມາຓໍ ສຕ຺ຕາຫໍ ວສ຺ສຈ຺ເຉທາທິວເສນ ອທ຺ຘານຄມນສມ຺ຠວໂຕ, ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ເສວ ວສ຺ສກາລຄມນສມ຺ຠວໂຕ ຈ. ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ…ເປ… ອນາປຕ຺ຕີຕິ ນິສ຺ສຍທາຍກາຠາເວເຍວ. ‘‘ຕສ຺ສ ນິສ຺ສາຍາ’’ຕິ ປາຐານຸຣູປໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ນິສ຺ສາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຍທາ ປຕິຣູໂປ ນິສ຺ສຍທາຍໂກ ອາຄຈ຺ຉິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຈເນນ ອຍໍ ວິຘິ ອວສ຺ສກາເລ ເອວາຕິ ສິທ຺ຘໍ. ‘‘ອນ຺ໂຕວສ຺ເສ ປນ ກສ຺ສຈິ ອາຄມນາຠາວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສເຈ ໂສ ຊລປຏ຺ຏເນ ວາ ຖລປຏ຺ຏເນ ວາ ວສນ຺ໂຕ ວສ຺ສູປນາຍິກາຍ ອາສນ຺ນາຍ ຄນ຺ຕຸກາໂມ ສຸຓາຕິ ‘‘ອສຸໂກ ມຫາເຖໂຣ ອາຄມິສ຺ສຕີ’’ຕິ, ຕໍ ເຈ ອາຄເມຕິ, ວຏ຺ຏຕິ. ອາຄເມນ຺ຕສ຺ເສວ ເຈ ວສ຺ສູປນາຍິກທິວໂສ ໂຫຕິ, ໂຫຕຸ, ຄນ຺ຕພ຺ພໍ ຕຕ຺ຖ, ຍຕ຺ຖ ນິສ຺ສຍທາຍກໍ ລຠຕີຕິ. ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສກາຠາເວນ ເຈ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ປເຄວ ນິສ຺ສຍທາຍກາຠາເວນ. ສເຈ ໂສ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຊີວິຕນ຺ຕຣາຍໍ, ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍນ຺ຕຣາຍໍ ວາ ປສ຺ສຕິ, ຕຕ຺ເຖວ ວສິຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອເກ.

໑໒໒. ‘‘ນາຫໍ ອຸສ຺ສຫາມິ ເຖຣສ຺ສ ນາມໍ ຄເຫຕຸ’’ນ຺ຕິ ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ອາຍສ຺ມໂຕຕິ ລກ຺ຂຓໂຕ ອາຫ. ‘‘ໂຄຕ຺ເຕນາປີ’ຕິ ວຈນໂຕ ເຍນ ໂວຫາເຣນ ໂວຫຣິຍນ຺ຕິ, ເຕນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ, ຕສ຺ມາ ‘ໂກ ນາໂມ ເຕ ອຸປຊ຺ຌາໂຍ’ຕິ ປຸຏ຺ເຐນາປິ ໂຄຕ຺ຕເມວ ນາມໍ ກຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ສິທ຺ຘໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຈຕຸພ຺ພິເຘສຸ ນາເມສຸ ເຍນ ເກນຈິ ນາເມນ ອນຸສ຺ສາວນາ ກາຕພ຺ພາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເອກສ຺ສ ພຫູນິ ນາມານິ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ເອກໍ ນາມໍ ຎຕ຺ຕິຍາ, ເອກໍ ອນຸສ຺ສາວນາຍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ອຕ຺ຖໂຕ, ພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕ ຈ ອຠິນ຺ນາຫິ ອນຸສ຺ສາວນາຫິ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ. ກຕ຺ຖຈິ ‘‘ອາຍສ຺ມໂຕ ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິຕຕ຺ເຖຣສ຺ສາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ກຕ຺ຖຈິ ເກວລໍ ‘‘ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິຕສ຺ສາ’’ຕິ ສາເວຕິ, ‘‘ສາວນໍ ຫາເປຕີ’’ຕິ ນ ວຸຈ຺ຈຕິ ນາມສ຺ສ ອຫາປິຕຕ຺ຕາຕິ ເອເກ. ສເຈ ກຕ຺ຖຈິ ‘‘ອາຍສ຺ມໂຕ ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິຕສ຺ສາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ກຕ຺ຖຈິ ‘‘ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິຕສ຺ສາຍສ຺ມໂຕ’’ຕິ ສາເວຕິ, ປາຐານຸຣູປຕ຺ຕາ ເຂຕ຺ຕເມວ ໂອຕິຓ຺ຓນ຺ຕິປິ ເອເກ. ພ຺ຍຎ຺ຊນເຠທປ຺ປສງ຺ຄໂຕ ອນຸສ຺ສາວເນ ຕໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອເກ. ສເຈ ປນ ສພ຺ພຏ຺ຐາເນປິ ຕເຖວ ວທຕິ, ວຏ຺ຏຕິ ຠຄວຕາ ທິນ຺ນລກ຺ຂຓານຸຣູປຕ຺ຕາ. ລກ຺ຂຓວິໂຣຘໂຕ ອຎ຺ຎຖາ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເຈ? ນ, ປໂຍຄານຸຣູປຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖ ຕຖາ, ອິຘ ອຎ຺ຎຖາ ປໂຍໂຄຕິ ເຈ? ນ, ວິປຕ຺ຕິລກ຺ຂຓານໍ ວິໂຣຘໂຕ. ນ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ, ສາວນາຫາປນາ ເອວ ຫິ ປາຬິຍໍ ຕທຕ຺ຖວິຠາວເນ ອາຄຕາຕິ ອຎ຺ຎປເທສຸ ສາວເນສຸ ປຣິຫາໂຣ ນ ສມ຺ຠວຕິ ອາຈິຓ຺ຓກປ຺ປວິໂຣຘໂຕ. ໂສປິ ກິໍປມາຓນ຺ຕິ ເຈ? ປມາຓໍ ອາຈຣິຍຸຄ຺ຄຫສ຺ສ ປມາຓຕ຺ຕາ.

໑໒໓. ທ຺ເວ ເອການຸສ຺ສາວເນຕິ ເອຕ຺ຖ ຄຓ຺ຐິປເທ ຕາວ ເອວໍ ລິຂິຕໍ ‘‘ເອກໂຕ ປວຕ຺ຕອນຸສ຺ສາວເນ’’. ອິທໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ນານຸປຊ຺ຌາຍໍ ເອກາຈຣິຍໍ ອນຸສ຺ສາວນກິຣິຍໍ ສນ຺ຘາຍ, ຕຎ຺ຈ ອນຸສ຺ສາວນກິຣິຍໍ ເອເກນຸປຊ຺ຌາເຍນ ນານາຈຣິເຍຫິ ອນຸຊານາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນານຸປຊ຺ຌາເຍຫິ ເອເກນາຈຣິເຍນ ນ ຕ຺ເວວ ອນຸຊານາມີຕິ ອຕ຺ໂຖຕິ. ໂປຣາຓຄຓ຺ຐິປເທປິ ຕເຖວ ວຕ຺ວາ ‘‘ຕິຓ຺ຓໍ ອຸທ຺ຘໍ ນ ເກນຈິ ອາກາເຣນ ເອກໂຕ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຍຸຕ຺ຕໍ, ນ ຫິ ສງ຺ໂຆ ສງ຺ຆສ຺ສ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕີຕິ ອາຈຣິໂຍ. ອິທໍ ປເນຕ຺ຖ ຈິນ຺ເຕຕພ຺ພໍ. ກຖໍ? ຈຕ຺ຕາໂຣ ວາ ອຕິເຣກາ ວາ ອຸປສມ຺ປທາເປກ຺ຂາ ສງ຺ຆໂວຫາຣໍ ນ ລຠນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸຠາວໍ ອປ຺ປຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເກວລໍ ຠຄວຕາ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ‘‘ຕໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ໂນ ຕກ຺ໂກຕິ ອາຈຣິໂຍ. ອນຸຄຓ຺ຐິປເທປິ ອຍເມວຕ຺ໂຖ ພຫຸຘາ ວິຈາເຣຕ຺ວາ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຖາ ອນ຺ຘກຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ. ນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ມຕິເຠໂທ ອຕ຺ຖິ. ຍາ ປເນສາ ອຸໂຠ ປຣິປຸຓ຺ຓວີສຕິວສ຺ສາ, ອຸຠິນ຺ນເມກຸປຊ຺ຌາໂຍ, ເອກາຈຣິໂຍ, ເອກາ ກມ຺ມວາຈາ, ເອໂກ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ, ເອໂກ ອນຸປສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ປຣິວາຣກຖາ, ຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ເອໂກ ເຈ ອາຈຣິໂຍ ທ຺ວິນ຺ນໍ, ຕິຓ຺ຓໍ ວາ ອຸປສມ຺ປທາເປກ຺ຂານໍ ເອກໍ ກມ຺ມວາຈໍ ເອເກນຸປຊ຺ຌາເຍນ ສາເວຕິ, ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອເກ. ຕໍ ອຍຸຕ຺ຕໍ, ນ ຫິ ສກ຺ກາ ສິຖິລຘນິຕາທິພ຺ຍຎ຺ຊນລກ຺ຂຓສມ຺ປນ຺ນໍ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ກມ຺ມວາຈໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວິມຸຕ຺ຕໂທສາທີສຸ ປຕນໂຕ. ວິສຸໍ ວິສຸໍ ກຣຓໍ ສນ຺ຘາຍ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທີປນຕ຺ຖໍ ‘‘ຕໂຍ ປຣິປຸຓ຺ຓວີສຕິວສ຺ສາ, ຕິຓ຺ຓເມກຸປຊ຺ຌາໂຍ, ເອກາຈຣິໂຍ, ເອກາ ກມ຺ມວາຈາ, ທ຺ເວ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາ, ເອໂກ ອນຸປສມ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ໂຕ. ເອວຎ຺ຫິ ວຸຕ຺ເຕ ສກ຺ກາ ຕີສຸ ອາກາສຏ຺ຐມປເນຕ຺ວາ ສີມຏ຺ຐານໍ ທ຺ວິນ຺ນມນຸຣູປໍ ກມ຺ມວາຈໍ ທສ຺ເສຕຸໍ, ຕມນິຏ຺ຐປ຺ປສງ຺ຄໍ ນິວາເຣຕຸໍ ‘‘ອຸໂຠ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຕຕ຺ຖ ປຣິປຸຓ຺ຓວີສຕິວສ຺ສວຈເນນ ວຕ຺ຖຸສມ຺ປຕ຺ຕິ, ປຣິສາຍ ປຘານຕ຺ຕາ, ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍວຈເນນ ປຣິສສມ຺ປຕ຺ຕິ, ກມ຺ມວາຈາຍ ອນຸສ຺ສາວນສມ຺ປຕ຺ຕິ ທສ຺ສິຕາ, ສີມສມ຺ປຕ຺ຕິ ເອເວກາ ນ ທສ຺ສິຕາ. ຕໂຕ ວິປຕ຺ຕິ ຊາຕາ ກມ຺ມວາຈານໍ ນານາກ຺ຂຓິກຕ຺ຕາ. ເອກກ຺ຂຓຠາເວ ສຕິ ອຸຠິນ຺ນໍ ສມ຺ປຕ຺ຕິ ວາ ສິຍາ ວິປຕ຺ຕິ ວາ, ນ ເອກສ຺ເສວ ສມ຺ປຕ຺ຕິ ເອກສ຺ສ ວິປຕ຺ຕີຕິ ສມ຺ຠວຕິ ວິມຸຕ຺ຕາທິພ຺ຍຎ຺ຊນໂທສປ຺ປສງ຺ຄໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ວຈນໍ ອຸໂຠປິ ເຈເຕ ສີມຄຕາວ ໂຫນ຺ຕິ, ອຸຠິນ຺ນໍ ເອກໂຕ ກມ຺ມສມ຺ປຕ຺ຕິທີປນໂຕ ທ຺ວິນ຺ນໍ ເອກໂຕ ອນຸສ຺ສາວນໍ ເອເກນ ອຸປຊ຺ຌາເຍນ ເອເກນາຈຣິເຍນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສາເຘຕິ. ທ຺ວິນ຺ນໍ, ຕິຓ຺ຓຎ຺ຈ ເອກໂຕ ສສມນຸຠາສນາ ຈ ປາຬິຍໍເຍວ ທສ຺ສິຕາ, ຕຎ຺ຈ ອນຸໂລເມຕິ. ອຏ຺ຐກຖາຈຣິເຍຫິ ນານຸຎ຺ຎາຕໍ, ນ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ວິຈາເຣຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຈຣິໂຍ, ຕໍ ຘມ຺ມຕາຍ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ.

ອຍຎ຺ຫິ ພຸທ຺ຘານໍ ຘມ຺ມຕາ – ຍທິທໍ ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ວຈນນານຕ຺ຕມຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຄຣຸເກສຸ ຐາເນສຸ ວຕ຺ຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕໍ ວທນ຺ຕິ. ທູເຕນ ອຸປສມ຺ປທາທໂຍ ເຈຕ຺ຖ ນິທສ຺ສນໍ. ຍສ຺ມາ ເຈຕ຺ຖ ປຸພ຺ເພ ອນຸຎ຺ຎາຕກມ຺ມວາຈາຍ ນານຕ຺ຕໍ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ທ຺ເວ ຕໂຍ ເອການຸສ຺ສາວເນ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ເອວຎ຺ຈ ປນ, ຠິກ຺ຂເວ, ກາຕພ຺ໂພ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ນານຕ຺ເຕ ສຕິປິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ທ຺ວິນ຺ນໍ, ພຫູນໍ ວາ ວເສນ ວຸຕ຺ຕກມ຺ມວາຈານຸສາເຣນ ຄເຫຕພ຺ພໂຕ ອວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຈ? ນ ຫິ ລຫຸເກສຸ ຐາເນສຸ ວຕ຺ວາ ຄຣຸເກສຸ ອວຈນໍ ຘມ຺ມຕາຕິ ອາຈຣິໂຍ. ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ປນ ຄຓ຺ຐິປເທ ເອວໍ ປປຎ຺ຈິຕໍ ທ຺ເວ ເອການຸສ຺ສາວເນຕິ ທ຺ເວ ເອກໂຕ ອນຸສ຺ສາວເນ. ‘‘ເອເກນ’’ ອິຕິ ປາໂຐ, ເອເກນ ອາຈຣິເຍນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸຣິມນເຍເນວາຕິ ‘‘ເອເກນ ວາ ທ຺ວີຫິ ວາ ອາຈຣິເຍຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເອວ, ຕສ຺ມາ ເອເກນາຈຣິເຍນ ທ຺ເວ ວາ ຕໂຍ ວາ ອນຸສ຺ສາເວຕພ຺ພາ. ‘‘ທ຺ວີຫິ ວາ ຕີຫິ ວາ’’ຕິ ປາໂຐ. ນານາຈຣິຍາ ນານຸປຊ຺ຌາຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຕຎ຺ຈ ໂຂ ເອເກນ ອຸປຊ຺ຌາເຍນ, ນ ຕ຺ເວວ ນານຸປຊ຺ຌາເຍນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເຈ? ວຏ຺ຏຕິ. ກຖໍ? ເອເກນ ອນຸສ຺ສາວເນ ເອການຸສ຺ສາວເນຕິ ວິຄ຺ຄຫສ຺ສ ປາກຏຕ຺ຕາ ລີນເມວ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອກໂຕ ອນຸສ຺ສາວເນ’’ຕິ ວິຄ຺ຄໂຫວ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ອຸຊຸກຕ຺ຕເມວ ສນ຺ຘາຍ ຕຎ຺ຈ ໂຂ ເອເກນ ອນຸສ຺ສາວນໍ ເອການຸສ຺ສາວນໍ, ເອເກນ ອຸປຊ຺ຌາເຍນ ອນຸຊານາມິ, ນ ຕ຺ເວວ ນານຸປຊ຺ຌາເຍນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທໍ ສນ຺ຘາຍ ຫິ ທ຺ວິຘາ ວິຄ຺ຄໂຫ, ຕສ຺ມາ ‘‘ນານາຈຣິເຍຫິ ນານຸປຊ຺ຌາຍາ ນ ວຏ຺ຏນ຺ຕີຕິ ສິທ຺ຘເມວາ’’ຕິ ອຎ຺ຎຖາປິ ວທນ຺ຕິ. ຕຎ຺ຈ ໂຂ ເອເກນ ອຸປຊ຺ຌາເຍນ ເອກສ຺ສ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ອນຸສ຺ສາວນໍ, ນ ຕ຺ເວວ ນານຸປຊ຺ຌາເຍນ ອນຸຊານາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ‘‘ເອໂກ ອາຈຣິໂຍ, ທ຺ເວ ວາ ຕໂຍ ວາ ອຸປສມ຺ປທາເປກ຺ຂາ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຕິຓ຺ຓໍ ວາ ອຸປຊ຺ຌາຍານໍ ນ ຕ຺ເວວ ອນຸຊານາມີ’’ຕິ ກິຣ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ອປຣສ຺ມິໍ ປນ ຄຓ຺ຐິປເທ ‘‘ເອເກນ ອນຸສ຺ສາວເນຕິ ວິຄ຺ຄຫສ຺ສ ປາກຏຕ຺ຕາ ຕໍ ປກາເສຕຸໍ ‘ເອເກນາ’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ວຸຕ຺ເຕ ອວສ຺ສໍ ປຓ຺ຑິຕາ ຊານນ຺ຕິ. ຕໍປາກຏຕ຺ຕາ ເຈ ຊານນ຺ຕິ, ເອເກນາຕິ ອິມິນາ ກິນ຺ຕິ ເຈ? ກິຎ຺ຈາປິ ຊານນ຺ຕິ, ວິວາໂທ ປນ ໂຫຕິ ອລທ຺ຘເລສຕ຺ຕາ, ຊານິຕຸຎ຺ຈ ນ ສກ຺ກາ, ‘ເອເກນາ’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປນ ຕໍ ສພ຺ພໍ ນ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ລິຂິຕໍ. ເອວໍ ເອຕ຺ຖ ອເນເກ ອາຈຣິຍາ ຈ ຕກ຺ກິກາ ຈ ອເນກຘາ ປປຎ຺ເຈນ຺ຕິ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ສຸຏ຺ຐຸ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ຄຣຸກຸລໍ ປຍິຣຸປາສິຕ຺ວາ ວໍສານຸຄໂຕວ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ‘‘ນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປ ມຕິເຠໂທ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕເມວ.

ອຸປສມ຺ປທາວິຘິກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໒໕. ກຸຏ຺ຐໍ ຄຓ຺ໂຑຕິ ເອຕ຺ຖ ກຸຏ຺ຐາທິຄ຺ຄຫເຓນ ຫຕ຺ຖຈ຺ຉິນ຺ນາທໂຍປິ ຄຫິຕາວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ໂປຣາຓາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ມນຸສ຺ໂສສິ ປຸຣິໂສສີ’’ຕິ ເອເຕຫິ ຠພ຺ພາຠພ຺ພປຸຄ຺ຄລປຣິວຊ຺ຊນໍ ກໂຣຕິ. ‘‘ຠຸຊິສ຺ໂສສິ ອຓໂຓສີ’’ຕິອາທີຫິ ປຸພ຺ເພ ຫຕ຺ຖຈ຺ຉິນ຺ນາຘິກາເຣ ວຸຕ຺ຕອຕ຺ຖວິກປ຺ເປສຸ ທຸຕິຍໍ ວິກປ຺ປໍ ອຸປຖມ຺ເຠຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອຓໂຓສິ ຠຸຊິສ຺ໂສສີ’’ຕິ ອນຸກ຺ກເມນ ອວຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຏິປາຏິຍາ ວຈເນນ ຠຸຊິສ຺ໂສ ໂຫຕິ, ນ ຈ ຣຎ຺ໂຎ ຠຕ຺ຕເວຕນວເສນ ຠໂຏ. ຣາຊາຘີນຕ຺ຕາ ປນ ໂສ ຣາຊຠຏປກ຺ຂໍ ຠຊຕີຕິ ຕພ຺ພິປກ຺ຂຠາວປຸຈ຺ຉນຕ຺ຖໍ ‘‘ນສິ ຣາຊຠໂຏ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຎຖາ ປຎ຺ຈຫິ ອາພາເຘຫິ ຜຸຏ຺ຐານໍ ຄຫເຓເນວ ສພ຺ເພສໍ ຄຫເຓ ສິທ຺ເຘ ອິຕເຣ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາ. ອຖ ວຕ຺ຕພ຺ພາ, ສພ຺ເພປິ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ສິຍຸໍ.

ຈຕ຺ຕາໂຣນິສ຺ສຍາທິກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໒໘-໙. ‘‘ຕາວເທວ ຉາຍາ ເມຕພ຺ພາ’’ຕິອາທິ ‘‘ຠິກ຺ຂູນໍ ປາເທ ວນ຺ທາເປຕ຺ວາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ເຖຣາເຖຣຠາວຊານນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຈິເຣນ ອຄມາສີ’’ຕິ ກິຣ ໂປຣາຓປາໂຐ, ຈິຣໍ ອກາສີຕິ ຈຕ຺ຖິ.

໑໓໐. ອນາປຕ຺ຕິ ສມ຺ໂຠເຄ ສໍວາເສຕິ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕເກນ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ໂຠຄສໍວາສປຈ຺ຈຍາ ປາຈິຕ຺ຕິຍາປຕ຺ຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ, ຕໂຕ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຖໍ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ? ສໍວາສຄ຺ຄຫເຓ. ອລຊ຺ຊິນາ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ໂຠຄປຈ຺ຈຍາ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ ທຸກ຺ກຏໍ ປນ ອາປຊ຺ຊຕິ ເອວ, ນ ສໍວາສປຈ຺ຈຍາ. ນ ຫິ ອລຊ຺ຊິນາ ສທ຺ຘິໍ ສໍວາໂສ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ. ສໍວາໂສ ປເນຕ຺ຖ ສຫເສຍ຺ຍປ຺ປໂຫນເກ ອາວາເສ ສຫວາໂສ, ນ ‘‘ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕິ ອສໍວາໂສ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕສໍວາໂສ. ອຍໍ ສໍວາໂສ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕເກນ ສທ຺ຘິໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ອລຊ຺ຊິນາ ສທ຺ຘິໍ ເອກຈ຺ໂຈ ວຏ຺ຏຕິ. ຘມ຺ມສມ຺ໂຠຄວິນິມຸຕ຺ໂຕເວຕໂຣ. ອິທໍ ປນ ‘‘ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕໂກ ວິພ຺ຠມີ’’ຕິອາທິສຸຕ຺ຕໍ ອິມສ຺ມິໍ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ພານຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ພທີປນສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍ ປຏິປຕ຺ຕິກ຺ກມໂຕວ ອາປຕ຺ຕິໂຕ ສຸທ຺ຘິ ໂຫຕິ, ນ ວິພ຺ຠເມນ, ຕສ຺ມາ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂຸ ອນ຺ຕມໂສ ທຸພ຺ຠາສິຕມ຺ປິ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອປຣຠາເຄ ວິພ຺ຠມິຕ຺ວາ ອາຄໂຕ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ເທເສຕ຺ວາວ ສຸຊ຺ຌຕິ, ນ ອຎ຺ຎຖາຕິ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ສຸທ຺ຘິກ຺ກມທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ອສາຘາຣຓາປຕ຺ຕິຍາ ອທສ຺ສນປຈ຺ຈຍາ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕກສ຺ສ ລິງ຺ຄປຣິວຕ຺ຕເນນ ອາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐິຕສ຺ສ ປຸນ ເຈ ປກຕິລິງ຺ຄເມວຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ນານາສໍວາສກຕາວ, ວິພ຺ຠມິຕ຺ວາ ອາຄເຕປິ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຸປສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ນ ວຸຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາຕິ ເຈ? ນ ລິງ຺ຄນ຺ຕຣປາຕຸຠາວາ. ນ ວິພ຺ຠເມນ ກມ຺ມາສຸຊ຺ຌນໂຕ. ນ ກມ຺ມາສຸຊ຺ຌເນ ປຸນ ອຸປສມ຺ປທາກມ຺ມວິປຕ຺ຕິປ຺ປສງ຺ຄໂຕ. ນ ຈ ກມ຺ມວິປຕ຺ຕິ, ນ ຈ ກມ຺ມປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິ. ວິພ຺ຠເມນ ຈ ອນຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ນານາສໍວາສກຠາເວນ ກມ຺ມໍ ໂກເປຕິ ຘມ຺ມິສ຺ສເຣນ ອາຫຈ຺ຈ ຠາສິຕຕ຺ຕາ. ເຕເນວ ‘‘ປສ຺ສິສ຺ສສີ’’ຕິ ອນາຄຕວຈນໍ ກຕໍ. ຕາທິໂສ ປນ ຄຫຏ຺ໂຐ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕວຕ຺ຕປາຣິວາສິໂກ ວິຍ ປກຕຕ຺ຕຠູມິຍໍ ວິພ຺ຠມາທິນາ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນປກຕິຍໍເຍວ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອິມສ຺ສ ສພ຺ພສ຺ສປິ ອຕ຺ຖວິກປ຺ປສ຺ສ ທສ຺ສນຕ຺ຖມິທໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາໂຣ ປນ ປຣິວຕ຺ຕິຕລິງ຺ໂຄ ຫຸຕ຺ວາ ປຸນ ປກຕິລິງ຺ເຄ ຐິຕອຸກ຺ຂິຕ຺ຕໂກ ປຸນ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ ‘‘ປສ຺ສສີ’’ຕິ. ‘‘ອາມ ປສ຺ສາມີ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ໂອສາເຣຕພ຺ໂພ. ‘‘ເທເສຫີ’’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ລິງ຺ຄປຣິວຕ຺ຕເນນ ວຸຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ. ຕປ຺ປຏິກມ຺ໂມ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕໂກ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ ‘‘ປຏິກມ຺ມໍ ກິໍ ເຕ ກຕ’’ນ຺ຕິ, ‘‘ອາມ ກຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ໂຕ ໂອສາເຣຕພ຺ໂພ. ‘‘ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ເມ ປຏິກມ຺ມໍ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ນ ໂອສາເຣຕພ຺ໂພຕິ ເອເກ. ອສາຘາຣຓາປຕ຺ຕິມ຺ຫິ ອິທໍ ວິຘານໍ, ນ ສາຘາຣຓາຍ. ຕຕ຺ຖ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕໂກ ລິງ຺ຄປຣິວຕ຺ຕເນເນວ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘກມ຺ໂມຕິ ເອເກ. ວິຈາເຣຕ຺ວາ ຍຸຕ຺ຕຕຣໍ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຈຣິໂຍ. ອນຸຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘‘ອລຊ຺ຊິປຣິໂຠໂຄ ສຫຕ຺ຖທານາທິວເສນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ໂພ, ‘ສາຣຓີຍຘມ຺ມປູຣກາທໂຍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອລຊ຺ຊິສ຺ສ ສຫຕ຺ຖາ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’ຕິ ວທນ຺ຕານໍ ວາໂທ ປຏິເສເຘຕພ຺ໂພ. ກຖໍ? ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕກສ຺ສ ສຫຕ຺ຖາ ທາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວິນິຈ຺ຉຍານຸສາເຣນ. ທາເປຕຸໍ ປນ ວຏ຺ຏເຕວາຕິ ຈ. ກິຎ຺ຈາປິ ອລຊ຺ຊິປຣິໂຠຄວເສນ ທຸກ຺ກຏໍ, ອຖ ໂຂ ອຍໍ ອລຊ຺ຊີ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ພາກາເຣນ ນິຣາປຕ຺ຕິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘ອນາປຕ຺ຕິ ສມ຺ໂຠເຄ ສໍວາເສ’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຖໍ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ? ວິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍ ອຕ຺ຖໂຕ ອຸຈ຺ຉຸຣສກສຏານໍ ສຕ຺ຕາຫກາລິກຍາວຊີວິກຕ຺ຕາ ‘ວຏ຺ຏຕິ ວິກາເລ ອຸຈ຺ຉຸໍ ຂາທິຕຸ’ນ຺ຕິ ສຎ຺ຎໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ຕໍ ຂາທິຕ຺ວາ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ນ ປສ຺ສຕິ, ວຏ຺ຏຕີຕິ ຕຖາສຎ຺ຎິຕາຍ. ໂຍ ວາ ປນ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ນຠາວໍ ປຏິຊານິຕ຺ວາ ‘ນ ປຏິກໂຣມີ’ຕິ ອຠິນິວິສຕິ, ອິເມ ທ຺ເວ –

‘ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ອາປຕ຺ຕິໍ ປຣິຄູຫຕິ;

ອຄຕິຄມນຎ຺ຈ ຄຈ຺ຉຕິ, ເອທິໂສ ວຸຈ຺ຈຕິ ອລຊ຺ຊີປຸຄ຺ຄໂລ’ຕິ. (ປຣິ. ໓໕໙) –

ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂເຓ ອປຕນໂຕ ອລຊ຺ຊິໂນ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘ໂຍ ອາປຕ຺ຕິເທສນປຏິກມ຺ມານິ ນ ກໂຣຕິ, ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ໂຠຄາທິກຣເຓ ອນາປຕ຺ຕີ’ຕິ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕວຈເນນ, ອິຕເຣນປິ ສທ຺ຘິໍ ກິຎ຺ຈາປິ ຣູປິຍສໍໂວຫາໂຣ ນ ໂຫຕິ, ອຖ ໂຂ ກຍວິກ຺ກເຍນ ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕິເຍວາຕິ ນໂຍ ທິນ຺ໂນ ໂຫຕິ, ປຎ຺ຈຫິ ສທ຺ຘິໍ ສພ຺ພຖາປິ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ນໂຍ ຈ. ເອວໍ ສາປຕ຺ຕິຏ຺ຐາເນສຸ ວິເສເສຕ຺ວາ ຈ ວຈນໂຕ ອິຘ ຕຖາ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເຕນ ສຫ ອລຊ຺ຊິປຣິໂຠໂຄ ນຕ຺ຖິ. ຠຊາປິຍມາໂນ ປນ ອລຊ຺ຊິປກ຺ຂໍ ຠຊຕີຕິ ອິມິນາປິ ອຸປາເຍນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຕໍ ຕໍ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ອຕ຺ໂຖ ປຣິເຍສິຕພ຺ໂພຕິ ອປເຣ. ອາຈຣິຍາ ປນ ເອວໍ ນ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ສຈາຫໍ ນ ປສ຺ສິສ຺ສາມີຕິ ວທຕິ, ນ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຸພ຺ເພ ອາປນ຺ນາປຕ຺ຕິໂຍ ອຸປ຺ປພ຺ພຊິຕສ຺ສາປິ ນ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນ຺ຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ, ເຕເນວ ອາຈຣິຍາ ອາປຕ຺ຕິໍ ເທສາເປຕ຺ວາວ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ກາຣາເປນ຺ຕີຕິ ຈ ອນາປຕ຺ຕິ ສມ຺ໂຠເຄ ສໍວາເສຕິ ອິທໍ ປຸພ຺ເພ ອາປນ຺ນໍ ສນ຺ຕິໍ ເອວ ອາປຕ຺ຕິໍ ນ ປສ຺ສຕີຕິ ອາສງ຺ກິຕພ຺ໂພ. ສາ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘາຕິ ຎາປນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈ ເອເກ. ‘‘ປສ຺ສິສ຺ສສີ’’ຕິ ຄຫຏ຺ຐຕ຺ຕາ ເທເສຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອນາຄຕວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອຸປສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ປສ຺ສິສ຺ສສີ’’ຕິ ປຣິວາສາທິນາ ກຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ອຕ຺ຖິຠາເວນ ‘‘ປສ຺ສສີ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ອນາຄຕວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ໂອສາເຣຕ຺ວາຕິ ອພ຺ຠານວເສນ. ຕຕ຺ຖ ປຸນ ກາຕພ຺ພສ຺ສ ອຠາວາ ‘‘ປສ຺ສສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທໍ ສພ຺ພໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ປຏິຊານນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອກຕ຺ຣາປິ ປຸນ ນ ປຏິຊານາຕິ, ເອເຕນ ສຫ ຕສ຺ສາ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອນຸຣູເປນ ສໍວາໂສ ນ ກາຕພ຺ໂພ, ອລຊ຺ຊິຠາເວນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ທິຏ຺ຐິຍາຕິອາທີສຸ ໂອສາຣຓໍ ນາມ ສມານກມ຺ມາທິນາ ກຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນາປຕ຺ຕິ ສມ຺ໂຠເຄຕິ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕເກນ ສມ຺ໂຠເຄ ອນາປຕ຺ຕິ. ກສ຺ມາ? ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕກກມ຺ມສ຺ສ ຄຫຏ຺ຐຠາເວນ ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘຕ຺ຕາ, ເຕເນວ ‘‘ອລພ຺ຠມານາຍ ສາມຄ຺ຄິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທານິ ຠິກ຺ຂຸຠາເວ ກຕ຺ຕພ຺ພໂຕຕິ ເກຈິ. ທ຺ວີສຸປິ ວາເຣສຸ ກມ຺ມປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິວິຘານໍ ເຕເຍວ ຊານນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ພວາເຣສຸ ຍຸຕ຺ຕມຍຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ສຸຏ຺ຐຸ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ກເຖຕພ຺ພໍ.

ໂຍ ຂນ຺ຘກໍ ປພ຺ພຊ຺ຊນາມເຘຍ຺ຍໍ,

ນານານຍໍ ສາສນມູລຠູຕໍ;

ຎຕ຺ວາ ປກາເສຕິ ປຣສ຺ສ ສມ຺ມາ,

ຕສ຺ສາຘິປຈ຺ຈໍ ມຸນິສາສນສ຺ມິນ຺ຕິ.

ມຫາຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ອຸໂປສຖກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນາ

ສນ຺ນິປາຕານຸຊານນາທິກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໓໒-໓. ເຕນ ສມເຍນາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ໂອວາທປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທເສ ຘຸຣໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູນໍເຍວ ວິສຸໍ ອຸໂປສຖກຣຓໍ ອນຸຊານິຕ຺ວາ ຐິຕສມເຍນ. ໂກ ປນ ໂສຕິ? ມຊ຺ຌິມໂພຘິຍໍ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສປ຺ປໂຫນກສິກ຺ຂາປທານໍ ປຣິນິຏ຺ຐານກາໂລ. ເຕເນວາຫ ‘‘ຕານິ ເນສໍ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສໍ ອນຸຊາເນຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ເອວຎ຺ຈ ປນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຸທ຺ທິສິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ນິທານຸທ຺ເທສໍ ປຎ຺ຎາເປຕຸກາມຕາຍ ຈ ສິກ຺ຂາປທານໍ ອຸທ຺ເທສປຣິຈ຺ເຉທນິທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຎຖາ ‘‘ເອວຎ຺ຈ ປນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິມໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ອຸທ຺ທິເສຍ຺ຍຖາ’’ຕິ ສພ຺ພສິກ຺ຂາປທານໍ ອຸທ຺ທິສິຕພ຺ພກ຺ກມສ຺ສ ທສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ອິທານິ ‘‘ເອວຎ຺ຈ ປນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຸທ຺ທິສິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ນິຣຕ຺ຖກໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ອິທຎ຺ຈ ສພ຺ພສງ຺ຆຸໂປສຖໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໓໔. ‘‘ຍໍນູນ ອຍ຺ຍາປິ…ເປ… ສນ຺ນິປເຕຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ພຫູນໍ ອຘິກາຣປ຺ປວຕ຺ຕິ. ຕຕ຺ຣາປິ ວິນຍໍ ອາຄມ຺ມ ວຸຕ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ສາມິ, ນ ເກວລໍ ສງ຺ຆຕ຺ເຖໂຣຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ, ສງ຺ຆສ຺ສ ຄາຣວຍຸຕ຺ຕວຈນາຣຫຕາທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ຈ ‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ສຍໍ ເຈ ເຖໂຣ, ຠິກ຺ຂຸໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອາວຸໂສ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ກຖໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ? ພຸທ຺ຘກາເລ ສງ຺ຆຕ຺ເຖໂຣ ອພ຺ຍຕ຺ໂຕ ນາມ ທຸລ຺ລໂຠ. ສພ຺ພກມ຺ມວາຈາຍ ປໂຍຄນິທສ຺ສເນ ຈ ‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ໂຆ’’ ອິຈ຺ເຈວ ຠຄວາ ທສ຺ເສຕີຕິ ເຈ? ເອວເມຕໍ ຕຖາ ທສ຺ສນໂຕ. ສງ຺ຆໍ ອຸປາທາຍ ສງ຺ຆຕ຺ເຖເຣນາປິ ‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ໂຆ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຠິກ຺ຂຸໍ ອຸປາທາຍ ‘‘ອາວຸໂສ’’ຕິ ມຫາກສ຺ສປສ຺ສ ກມ຺ມວາຈາຍ ປໂຍຄທສ຺ສນໂຕ, ປາຣິສຸທ຺ຘິອຸໂປສເຖ ຈ ເຖເຣນ ຠິກ຺ຂຸນາ ‘‘ປຣິສຸທ຺ໂຘ ອຫໍ, ອາວຸໂສ’’ຕິ ປໂຍຄທສ຺ສນໂຕ ຈ. ‘‘ຍທິ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລ’’ນ຺ຕິ ປຣໂຕ ປຎ຺ຎາເປຕພ຺ເພ ອຸໂປສຖກຣຓນ຺ຕຣາເຍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ອຸໂປສຖສ຺ສ ພຫຸວິຘຕ຺ຕາ ສຣູປໂຕ ວຕ຺ຕຸໍ ‘‘ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິເສຍ຺ຍາ’’ຕິ ອາຫ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ຎຕ຺ຕິໍ ນິຏ຺ຐເປສິ. ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ມໂຕ ເອວ ຫິ ອຸໂປສຖກມ຺ມໍ. ນ, ຕຕິຍານຸສ຺ສາວນສມ຺ຠວໂຕຕິ ເຈ? ນ, ອຎ຺ເຎຫິ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ຖກມ຺ເມຫິ ອສທິສຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ເອຕ຺ຖ ຈຕຸກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ’’ຕິ ອາຣຠີຍຕີຕິ. ອຎ຺ເຎຫິ ຎຕ຺ຕິທຸຕິເຍຫິ ອສທິສຕ຺ຕາ ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍມ຺ປິ ມາໂຫຕູຕິ ເຈ? ນ, ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ມສ຺ສ ອຎ຺ຎຖາປິ ກຕ຺ຕພ຺ພໂຕ. ຕຖາ ຫິ ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ມໍ ເອກຈ຺ຈໍ ອປໂລກນວເສນປິ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ນ ອຎ຺ຎໍ ອຎ຺ຎຖາ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ກຖໍ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ? ອິທເມວ ອຸໂປສຖກມ຺ມໍ ຎາປກໍ.

‘‘ກິໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ນ ຎຕ຺ຕິ ນິຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕຎ຺ຫິ ຎຕ຺ຕິໂຕ ປຸເຣຕຣເມວ ກຣີຍຕີຕິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ໂຆ, ກິໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈໍ, ຍທິ ສງ຺ຆສ຺ສາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາຕິ? ຕຖາປິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ນ ຫິ ຕໍ ຎຕ຺ຕິຍາ ອນ຺ໂຕກຣີຍຕີຕິ. ຍທິ ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ປໂຍຊນາຠາວາຕິ ເຈ? ນ, ຍຖາຄຕຏ຺ຐາເນເຍວ ວຕ຺ຕພ຺ພໂຕ, ປຣປທາເປກ຺ຂຕາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອິທໍ ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ອກຕ຺ວາ ອຸໂປສຖໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ສງ຺ໂຆ, ປຸຄ຺ຄໂລ ວາ ຐປນກ຺ເຂຕ຺ຕາຕິກ຺ກເມ ອາປຊ຺ຊຕິ. ນ ຫິ ຕສ຺ມິໍ ເຂຕ຺ເຕ ອຕິກ຺ກນ຺ເຕ ສມ຺ມຊ຺ຊນາສໂນທກປທີປກຣເຓ ອາປຕ຺ຕິໂມກ຺ໂຂ ໂຫຕິ. ອຸໂປສຖກມ຺ມໂຕ ປຸພ຺ເພ ກຕ຺ຕພ຺ພກິຈ຺ຈາກຣຓປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ ຕສ຺ສາ ອາປຕ຺ຕິຍາ, ນ ສາ ກມ຺ມປຣິໂຍສານາເປກ຺ຂາ ເອຕ຺ຖາຄຕສມ຺ປຊານມຸສາວາທາປຕ຺ຕິ ວິຍ, ຕສ຺ມາ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສໂກ ຠິກ຺ຂຸ ‘‘ປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ອາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ອາໂຣເຈຖາ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸກາໂມ ປຐມໍເຍວ ປຣິສຸທ຺ຘາປຣິສຸທ຺ຘປຈ຺ຈຍໍ ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ສຣາເປຕິ. ຕຎ຺ຫິ ກຕໍ ປຣິສຸທ຺ຘປຈ຺ຈໂຍ ໂຫຕິ, ອກຕໍ ອປຣິສຸທ຺ຘປຈ຺ຈໂຍ, ເຕເນວ ອຸຠຍາເປກ຺ຂາຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ກຕໍ ນ ກຕ’’ນ຺ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ກິໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈ’’ ມິຈ຺ເຈວາຫ. ຕຕ຺ຖ ອກຕປກ຺ເຂ ຕາວ ປາຣິສຸທ຺ຘິອາໂຣຈນກ຺ກມນິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປຣໂຕ ‘‘ຍສ຺ສ ສິຍາ ອາປຕ຺ຕິ, ໂສ ອາວິ ກເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ ຈ, ກຕປກ຺ເຂ ‘‘ອສນ຺ຕິຍາ ອາປຕ຺ຕິຍາ ຕຸຓ຺ຫີ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຈ ວກ຺ຂຕິ.

ປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ອາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ອາໂຣເຈຖ. ກິໍກາຣຓາ? ຍສ຺ມາ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິສິສ຺ສາມິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອຸທ຺ທິສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ຕມານກາລໍ ອປຣາມສິຕ຺ວາ ‘‘ອຸທ຺ທິສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອນາຄຕກາລປຣາມສເນນ ຍ຺ວາຍໍ ‘‘ທານິ ເນສໍ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສໍ ອນຸຊາເນຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໑໕໐) ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທໂສ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອເກ. ຍສ຺ມາ ‘‘ປຎ຺ຈິເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ວຕ຺ຕມານສ຺ສ ນິທານຸທ຺ເທສສງ຺ຂາຕສ຺ສ ປາຕິໂມກ຺ຂສ຺ສ ຍເທຕໍ ອນ຺ເຕ ‘‘ກຈ຺ຈິຕ຺ຖ ປຣິສຸທ຺ຘາ’’ຕິອາທິກໍ ຍາວຕຕິຍານຸສ຺ສາວນໍ, ຕສ຺ເສວ ອາປຕ຺ຕິເຂຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ອວຍເວປິ ອວຍວີໂວຫາຣສມ຺ຠວໂຕ ຈ ອິຘ ອາປຕ຺ຕິເຂຕ຺ຕເມວ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວຎ຺ຫິ ວຸຕ຺ເຕ ຍສ຺ມາ ປຣໂຕ ອາປຕ຺ຕິເຂຕ຺ຕໍ ອາຄມິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ ອາປຕ຺ຕິຠີຣຸກາ ຕຸມ຺ເຫ ສພ຺ເພວ ປຐມເມວ ປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ອາໂຣເຈຖາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ສມ຺ຠວຕິ. ວຕ຺ຕມານກາລວເສນ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ອາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ອາໂຣເຈຖາ’’ຕິ ວຈນເມວ ນ ສມ຺ຠວຕິ ຕທາໂຣຈນສ຺ສ ປຐມໍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພຕ຺ຕາ, ປເຄວ ຕສ຺ສ ກຣຓາຠາເວນ ‘‘ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຈນໍ. ອຍໍ ນໂຍ ສນ຺ຕິຍາ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອາໂຣຈເນ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ນ ຕຸຓ຺ຫີຠາເວ, ອກມ຺ມປຣິໂຍສານາ ຕຸຓ຺ຫີຠາວປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ, ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ຕສ຺ມິໍ ຍຸຊ຺ຊເຕວ. ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສໂກ ຫິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອາປຕ຺ຕິອາວິກຣຓໍ ອກຕ຺ວາ ຕຸຓ຺ຫີຠູເຕ ຠິກ຺ຂູ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ເຕເນວ ຕຸຓ຺ຫີຠາເວນ ອາໂຣຈິຕປາຣິສຸທ຺ຘິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສໍ ອາຣຠິ.

ເອຕ຺ຖາຫ – ປຐມໍ ‘‘ສງ຺ໂຆ ອຸໂປສຖໍ ກເຣຍ຺ຍ, ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິເສຍ຺ຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິຘາປິ ‘‘ສງ຺ໂຆ ອຸໂປສຖໍ ກຣິສ຺ສຕິ, ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິສິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ອຖ ‘‘ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອຸທ຺ເທສາ’’ຕິ ລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ ຍຖາຣຸຕເມວ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕຖາປິ ‘‘ອຸໂປສຖໍ ກຣິສ຺ສາມິ, ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ? ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ລກ຺ຂຓວິໂຣຘໂຕ, ອນິຏ຺ຐປ຺ປສງ຺ຄໂຕ ຈ. ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອຸທ຺ເທສາ ເອວ ຫິ ສງ຺ຆສ຺ສ ອຸໂປສໂຖ ກໂຕ ໂຫຕິ, ນ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອຸໂປສຖກຣເຓນ. ຕຎ຺ຈ ໂສວ ກຣິສ຺ສຕິ, ນ ສງ຺ໂຆຕິ ອນິຏ຺ຐປ຺ປສງ຺ໂຄວ ອາປຊ຺ຊຕິ. ‘‘ສຸຓາຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອຈິຕ຺ຕສາມຄ຺ຄິປ຺ປສງ຺ຄຠຍາ ‘‘ສຸໂຓມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ສຸຓິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ‘‘ອຸທ຺ທິສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ເຈ? ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ອາປຕ຺ຕິເຂຕ຺ຕທສ຺ສນາຘິປ຺ປາຍນິຣເປກ຺ຂຕາຍ ‘‘ສຸໂຓມ’’ ອິຈ຺ເຈວ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ເອກປເທເນວ ຫິສ຺ສ ຕທຘິປ຺ປາໂຍ ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕຕິ. ຍທິ ເອວໍ ກິມຕ຺ຖໍ ຕໍ ສພ຺ເພເຫວ ອາຣທ຺ຘນ຺ຕິ ເຈ? ‘‘ອຸທ຺ທິສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ອິມິນາ ອສາຘາຣຓວຈເນນ ອາປນ຺ນສ຺ສ ອຈິຕ຺ຕສາມຄ຺ຄິປ຺ປສງ຺ຄນິວາຣຓຕ຺ຖໍ. ສຣມາເນນາຕິ ອິມິນາ ຈສ຺ສ ສມ຺ປຊານມຸສາວາທສ຺ສ ສຈິຕ຺ຕກຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ອນ຺ຕຣາຍິໂກ ຘມ຺ໂມ ວຸຕ຺ໂຕ ຠຄວຕາຕິ ເອວໍ ອກິຣິຍສມຸຏ຺ຐານສ຺ສາປິ ເອວໍ ປຣິຕ຺ຕກສ຺ສ ອິມສ຺ສ ມຸສາວາທສ຺ສ ມຫາທີນວຕໍ ທສ຺ເສຕິ. ວິສຸທ຺ຘາເປກ຺ເຂນາຕິ ສາວເສສໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອຸປາທາຍ ອນາປຕ຺ຕິຠາວສງ຺ຂາຕໍ ອນວເສສຎ຺ຈ ອຸປາທາຍ ຄິຫິຠາວສງ຺ຂາຕໍ ວິສຸທ຺ຘິໍ ອິຈ຺ຉນ຺ເຕນ ກສ຺ມາ ອາວິ ກາຕພ຺ພາ? ອນ຺ຕຣາຍຠາວານຸປຄມເນນ ຜາສຸວິຫາຣປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ. ອິຘ ‘‘ອຊ຺ຊຸໂປສໂຖ ປນ຺ນຣໂສ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ ປຣໂຕ ທິວສນິຍມສ຺ສ ກຕ຺ຕຸກາມຕາຘິປ຺ປາເຍນ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ເອວໍ ປນ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ສພ຺ພທິວເສສຸ ອຸທ຺ທິສິໍສຸ.

໑໓໕. ‘‘ອາທິເມຕ’’ນ຺ຕິ ສີລປາຕິໂມກ຺ຂເມວ ວຸຕ຺ຕໍ, ກິຎ຺ຈາປິ ຄນ຺ຖປາຕິໂມກ຺ໂຂ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ‘‘ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ວາ’’ຕິ ມາຕິກາຍໍ ວຸຕ຺ຕານໍ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນຊ຺ຌາປນ຺ໂນ ວາຕິ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານເທສນາ. ໂປຣາຓຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘‘‘ອຸໂປສຖໍ ກເຣຍ຺ຍາ’ຕິ ເອຕ຺ຕາວຕາ ຎຕ຺ຕິ ໂຫຕິ. ຍາວຕຕິຍານຸສ຺ສາວນາ ນາມ ‘ຍສ຺ສ ສິຍາ ອາປຕ຺ຕີ’ຕິອາທິວຈນຕ຺ຕຍໍ, ອນ຺ເຕ ‘ທຸຕິຍມ຺ປິ ຕຕິຍມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉາມີ’ຕິ ອິທຎ຺ຈາຕິ ທຸວິຘໍ. ຕຕ຺ຖ ປຐມໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ສຣິຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນສ຺ສ, ທຸຕິຍໍ ອສຣນ຺ຕສ຺ສ ສາຣຓຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ວຈີທ຺ວາເຣ’’ຕິ ປາກຏວເສນ ອຸຊຸກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ກາຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາປິ ກຣີຍຕິ, ກາຍກມ຺ມາຠາວາ ປນ ວຈີວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາເຍວ ອາວິ ກາຕພ຺ພາ. ‘‘ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ວາ’’ຕິອາທິ ລກ຺ຂຓວຈນໍ ກິຣ. ສງ຺ຆຸໂປສຖກຣຓຕ຺ຖໍ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ເຈ ນິສິນ຺ໂນ, ຕສ຺ມິໍ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ. ຄຓຸໂປສຖກຣຓຕ຺ຖຎ຺ເຈ ຄຓມຊ຺ເຌ ນິສິນ຺ໂນ, ຕສ຺ມິໍ ຄຓມຊ຺ເຌ. ເອກສ຺ເສວ ສນ຺ຕິເກ ເຈ ປາຣິສຸທ຺ຘິອຸໂປສຖໍ ກຕ຺ຕຸກາໂມ, ຕສ຺ມິໍ ເອກປຸຄ຺ຄເລ ອາວິ ກາຕພ຺ພາຕິ, ‘‘ເອເຕນ ນ ເກວລໍ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ເອວາຍໍ ມຸສາວາໂທ ສມ຺ຠວຕິ, ອຖ ໂຂ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂເຓນ ອສຕິປິ ‘ປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ອາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ອາໂຣເຈຖາ’ຕິອາທິວິຘາເນ ຄຓຸໂປສເຖປິ ສາປຕ຺ຕິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ອຸໂປສຖໍ ກຕ຺ຕຸກາໂມ ອນາໂຣເຈຕ຺ວາ ຕຸຓ຺ຫີຠູໂຕວ ກໂຣຕິ ເຈ, ສມ຺ປຊານມຸສາວາທາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ອິມສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສ ອາວິກຣຓໂຕ ລກ຺ຂຓວຈນໍ ກິເຣຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ ຕກ຺ກິກາ. ອຎ຺ຎຖາ ‘‘ຄຓມຊ຺ເຌວາ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຕສໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອາໂຣຈນາຘິປ຺ປາຍວເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂນ ຕກ຺ໂກຕິ ອາຈຣິໂຍ. ອາໂຣເຈນ຺ໂຕ ຫິ ສງ຺ຆສ຺ສ ອາໂຣເຈມີຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ອາວິ ກໂຣນ຺ໂຕ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ອາວິ ກໂຣຕິ ນາມ. ອຕ຺ຕໂນ ອຸຠໂຕປສ຺ເສ ນິສິນ຺ນານໍ ອາໂຣເຈນ຺ໂຕ ຄຓມຊ຺ເຌ. ເອກສ຺ເສວາໂຣເຈສ຺ສາມິ ສຠາຄສ຺ສາຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ອາໂຣເຈນ຺ໂຕ ເອກປຸຄ຺ຄເລ ອາໂຣເຈຕິ ນາມ. ປຸພ຺ເພ ວິຠຕ຺ຕປທສ຺ສ ປຸນ ວິຠຊນໍ ອຕ຺ຖວິເສສາຠາວທີປນຕ຺ຖນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໑໓໖-໗. ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ເທວສິກໍ…ເປ… ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຸໂປສເຖ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິສິຕຸ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ອນຸໂປສເຖ ເອວ ຕໍ ທຸກ຺ກຏໍ, ອຸໂປສເຖ ປນ ເທວສິກມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທີເປຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຈາຕຸທ຺ທສິຍໍ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາປິ ປນ຺ນຣສິຍໍ ອຸທ຺ທິສິໍສຸ, ເຕນາຫ ‘‘ສກິໍ ປກ຺ຂສ຺ສາ’’ຕິ. ຕຕ຺ຖ ປຸຣິເມນ ສາມຄ຺ຄີທິວໂສ ອຸໂປສຖທິວໂສ ເອວາຕິ ທີເປຕິ. ອຸຠເຍນ ອຏ຺ຐມິໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ເທວສິກໍ ປຏິກ຺ເຂປສ຺ສ ອຕິປ຺ປສງ຺ຄໍ ນິວາເຣຕິ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ຠິນ຺ໂນ ເຈ ສງ຺ໂຆ ປາຏິປທທິວເສ ສມຄ຺ໂຄ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມິໍ ທິວເສ ສາມຄ຺ຄີອຸໂປສຖໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອຸຠຍມ຺ປິ ທຸກ຺ກຏໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ອຸຠເຍນ ເອກີຠູເຕນ ນິວາຣິໂຕ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຎ຺ຎຖາ ສາມຄ຺ຄີອຸໂປສໂຖ ນ ເທວສິໂກ. ເຈ, ອໂຫຣຕ຺ຕໍ ກາຕພ຺ໂພ. ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ປກ຺ເຂ ປກຕິອຸໂປສໂຖ ນ ເທວສິໂກ. ເຈ, ອໂຫຣຕ຺ຕໍ ກາຕພ຺ໂພ. ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ປກ຺ເຂ ປກຕິອຸໂປສໂຖ ອນຸທ຺ທິຏ຺ໂຐ. ເຈ ໂຫຕິ, ສາມຄ຺ຄີອຸໂປສໂຖ ກາຕພ຺ໂພຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ. ນ ອປວາທນເຍນ ຄເຫຕພ຺ພຕ຺ຕາຕິ ເຈ? ນ, ອນິຏ຺ຐປ຺ປສງ຺ຄໂຕ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ສາມຄ຺ຄີທິວເສ ສາມຄ຺ຄີອຸໂປສຖໍ ກຕ຺ວາ ປຸນ ຕສ຺ມິໍ ປກ຺ເຂ ປກຕິອຸໂປສຖທິວເສ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ປກຕິອຸໂປສໂຖ ນ ກາຕພ຺ໂພຕິ. ອປວາໂທຕິ. ອປວາທິຕພ຺ພຏ຺ຐານໂຕ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ອຸສ຺ສຄ຺ຄວິຘານໍ ນິວາເຣຕິ.

ກິຕ຺ຕາວຕາ ນຸ ໂຂ ສາມຄ຺ຄີຕິ ເອຕ຺ຖາຍມຘິປ຺ປາໂຍ – ສາມຄ຺ຄີ ນາເມສາ ສຠາຄານໍ ສນ຺ນິປາໂຕ. ສຠາຄາ ຈ ນາມ ຍຕ຺ຕກາ ສຫຘມ຺ມິກາ, ເຕ ສພ຺ເພປິ ໂຫນ຺ຕິ, ອຸທາຫຸ ອາວາສສຠາຄຕາຍ ສຠາຄາ ນາມ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍທິ ສຫຘມ຺ມິການໍ ສາມຄ຺ຄີ ສາມຄ຺ຄີ ນາມ, ສພ຺ເພສໍ ປຸຖຸວິຠຕ຺ຕານໍ ສາມຄ຺ຄີ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ. ອຖາວສຖວເສນ, ເອກາວາສສຠາຄານນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຎ຺ຎຖາ ເອກາວາເສ ສາມຄ຺ຄີຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ. ມາ ໂນ ອຄມາສີຕິ ອຄໂຕ ມາ ໂຫຕິ.

ສີມານຸຊານນກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໓໘. ເອກາວາສຄຕານໍ ວເສນ ສາມຄ຺ຄິໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ເອກສີມຄຕານໍ ວເສນ ອນຸຊານິຕຸກາໂມ ຠຄວາ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສີມໍ ສມ຺ມນ຺ນິຕຸ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ອຖ ອາວາສປຣິຈ຺ເຉທໍ ວຕ຺ຕຸກາໂມ ຠເວຍ຺ຍ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ເອກາວາໂສ ຍາວຕາ ເອກາສີມາ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສີມໍ ສມ຺ມນ຺ນິຕຸ’’ນ຺ຕິ ວເທຍ຺ຍ. ຕສ຺ມາ ນ ອິຘ ອນຸຎ຺ຎາຕພທ຺ຘສີມາວເສນ ເອກາວາສປຣິຈ຺ເຉໂທ ໂຫຕິ, ອຸປຈາຣສີມາວເສເນວ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ກຖໍ ຊານິຕພ຺ພນ຺ຕິ ເຈ? ປາຬິໂຕວ, ຍຖາຫ ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອາຍສ຺ມາ ອຸປນນ຺ໂທ ສກ຺ຍປຸຕ຺ໂຕ ເອໂກ ທ຺ວີສຸ ອາວາເສສຸ ວສ຺ສໍ ວສິ…ເປ… ເອກາຘິປ຺ປາຍ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໖໔). ອຎ຺ຎຖາ ວສ຺ສຈ຺ເຉໂທຕິ ອນິຏ຺ຐປ຺ປສງ຺ໂຄວ, ກຖໍ? ເອກາວາສວເສເນວ ເຈ ສາມຄ຺ຄີ, ພຫຸອາວາສອນາວາເສສຸ ນ ສມ຺ຠເວຍ຺ຍ. ຕໂຕ ໂສ ຕໍ ອາວາສໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ພຫິທ຺ຘາ ອຸໂປສຖໍ ກໂຣຕິ. ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕທຫຸໂປສເຖ ສຠິກ຺ຂຸໂກ ອນາວາໂສ ຄນ຺ຕພ຺ໂພ’’ຕິອາທິ (ມຫາວ. ໑໘໑)-ປາຬິວິໂຣໂຘ ສຕິປິ ສງ຺ເຆ ອນາວາເສ ອຸໂປສຖສ຺ສ ອກຕ຺ຕພ຺ພໂຕ. ອນາວາເສປິ ເຈ ສາມຄ຺ຄີ ລພ຺ຠຕິ, ‘‘ເອຕ຺ຕາວຕາ ສາມຄ຺ຄີ, ຍາວຕາ ເອກາວາໂສ’’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ພຖາ ປຸຣິມນໂຍ ປຈ຺ຉິເມເນວ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕຕິ ກຕ຺ວາ ນານາວາສວເສນປິ ສາມຄ຺ຄີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ຕໍ ກມ຺ມໍ ກໂຣມາຕິ ວຕ຺ວາ ນ ອກໍສູ’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ອນາຄຕມ຺ປິ ອເປກ຺ຂຕິ, ຕສ຺ມາ ‘ກໂຣມາ’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ສີມໍ ອໂສເຘຕ຺ວາປິ ນິມິຕ຺ຕໍ ກິຕ຺ເຕຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ເຫຏ຺ຐິມໂກຏິຍາ ອຑ຺ຒຏ຺ຐມຣຕນຸພ຺ເພໂຘ ຫຕ຺ຖິປ຺ປມາໂຓ. ສເຈ ເອໂກ ພທ຺ໂຘ ໂຫຕິ, ນ ກາຕພ຺ໂພຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຈຕູສຸ ທິສາສຸ ຈຕຸນ຺ນໍ ປພ຺ພຕກູຏານໍ ເຫຏ຺ຐາ ປິຏ຺ຐິປາສາຓສທິເສ ປາສາເຓ ຐິຕຕ຺ຕາ ເອກາພທ຺ຘຠາເວ ສຕິປິ ປຖວິໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ເຕສໍ ສມ຺ພນ຺ເຘ ອສຕິ ເຫຏ຺ຐາ ປຖວິຄຕສມ຺ພນ຺ຘມຕ຺ເຕ ອພ຺ໂພຫາຣິກໍ ກຕ຺ວາ ກິຕ຺ເຕຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເຕເນວ ‘ປິຏ຺ຐິປາສາໂຓ ອຕິມຫນ຺ໂຕປິ ປາສາຓສງ຺ຂ຺ຍເມວ ຄຈ຺ຉຕີ’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຖວິໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ຕສ຺ສ ມຫນ຺ຕຠາເວ ຄຍ຺ຫມາເນ ປພ຺ພຕເມວ ໂຫຕີ’’ຕິ ອນຸຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຈິນິຕ຺ວາ ກຕປໍສຸປຸຎ຺ເຊ ຕິຓຄຸມ຺ພຣຸກ຺ຂາ ເຈ ຊາຍນ຺ຕິ, ປພ຺ພໂຕ ໂຫຕີຕິ ຘມ຺ມສິຣິຕ຺ເຖໂຣ. ເນວາຕິ ອຸປຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປາສາໂຓຕິ ‘‘ສຸຘາມຍປາສາໂຓປິ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ວີມໍສິຕພ຺ພໍ ອິຏ຺ຐກາຍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ທ຺ວຕ຺ຕິໍສປລຄຸຬປິຓ຺ຑປ຺ປມາໂຓ ຕຸລຕາຍ, ນ ຕຸລຄຓນາຍ. ໂສປີຕິ ຂາຓຸໂກ ວິຍ ອຸຏ຺ຐິຕປາສາໂຓ.

ຈຕຸປຎ຺ຈຣຸກ຺ຂນິມິຕ຺ຕມຕ຺ຕມ຺ປີຕິ ເອກຈ຺ເຈສຸ ນິມິຕ຺ຕສທ຺ໂທ ນຕ຺ຖິ. ເອຕ຺ຖ ຕໂຍ ເຈ ສາຣຣຸກ຺ຂາ ໂຫນ຺ຕິ, ທ຺ເວ ອສາຣຣຸກ຺ຂາ, ສາຣຣຸກ຺ຂານໍ ພຫຸຕ຺ຕໍ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ. ‘‘ສຸສານມ຺ປິ ອິຘ ‘ວນເມວາ’ຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ ສຍໍຊາຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຈຕູສຸ ທ຺ເວ ອນ຺ໂຕສາຣາ ເຈ, ວຏ຺ຏຕິ. ອນ຺ໂຕສາຣາ ອຘິກາ, ສມາ ວາ, ວຏ຺ຏຕິ. ຕສ຺ມາ ພຫູສຸປິ ທ຺ເວ ເຈ ອນ຺ໂຕສາຣາ ອຕ຺ຖິ, ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ປຣຠາເຄຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ເອເຕຫິ ພທ຺ຘຏ຺ຐານໂຕ ຄຕຕ຺ຕາ ວຏ຺ຏຕິ. ຕຖາ ທີຆມຄ຺ເຄປິ ຄຫິຕຏ຺ຐານໂຕ ຄຕຏ຺ຐານສ຺ສ ອຎ຺ຎຕ຺ຕາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ອນ຺ວທ຺ຘມາສນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອນຸພທ຺ໂຘ ອທ຺ຘມາໂສ, ອທ຺ຘມາສສ຺ສ ວາ ອນູ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ‘‘ອນ຺ຕຣວາສໂກ ເຕມິຍຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຕກປ຺ປມາຓອຸທເກເຍວ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເກຈິ. ເຕມິຍຕີຕິ ອິມິນາ ເຫຏ຺ຐິມໂກຏິຍາ ນທິລກ຺ຂຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວຣູປາຍ ນທິຍາ ຍສ຺ມິໍ ຐາເນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມາເສ ອປ຺ປໍ ວາ ພຫຸໍ ວາ ອຸທກໍ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ອປ຺ໂປທເກປິ ຐຕ຺ວາ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອເກ. ‘‘ປວຕ຺ຕນຏ຺ຐາເນ ນທິນິມິຕ຺ຕ’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເສຕຸໂຕ ປຣໂຕ ຕຕ຺ຕກໍ ອຸທກໍ ຍທິ ປວຕ຺ຕຕິ, ນທີ ເອວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ຊາຕສ຺ສຣາທີສຸ ຐິໂຕທກໍ ຊາຕສ຺ສຣາທິປເທເສນ ອນນ຺ຕຣິກມ຺ປິ ນິມິຕ຺ຕໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ນທິປາຣສີມາຍ ນິມິຕ຺ຕໍ ວິຍ. ສເຈ ໂສ ປເທໂສ ກາລນ຺ຕເຣນ ຄາມເຂຕ຺ຕຠາວໍ ປາປຸຓາຕິ, ຕຕ຺ຖ ອຎ຺ຎໍ ສີມໍ ສມ຺ມນ຺ນິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອຸກ຺ເຂປິມນ຺ຕິ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພກໍ.

ອພທ຺ຘສີມວິຫາຣານໍ ສີມາຍ ອຸປຈາຣໍ ຐເປຕ຺ວາຕິ ‘‘ອາຍຕິໍ ສມ຺ມນ຺ນິຕພ຺ພາຍ ໂອກາສໍ ຐເປຕ຺ວາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ອນ຺ໂຕນິມິຕ຺ຕຄເຕຫິ ປນາຕິ ‘‘ເອກສ຺ສ ອຸປຑ຺ຒໍ ອນ຺ໂຕກຕ຺ຕຸກາມຕາຍ ສຕິ ສພ຺ເພສໍ ອາຄມເນ ປໂຍຊນໍ ນຕ຺ຖີຕິ ກຕ຺ວາ ‘ອນ຺ໂຕນິມິຕ຺ຕຄເຕຫີ’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຎ຺ຈ ສາມີຈິວເສນາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອນາຄມນມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ‘‘ສີມາຍ ອພທ຺ຘຕ຺ຕາ ວຄ຺ຄໍ ນາມ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ‘‘ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ຄາມເຂຕ຺ເຕ ຐຕ຺ວາ ນິມິຕ຺ຕກິຕ຺ຕນກາເລ, ສມານສໍວາສກສີມາຍ ສມ຺ມນ຺ນນກາເລ ຈ ອາຄມນປໂຍຊນໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຠຣິສຎ຺ຎໍ ວາຕິ ‘‘ສມ຺ມນ຺ນນປຣິໂຍສານໍ ກໂຣມາຕິ ວຕ຺ວາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ, ເຕນ ຕາທິເສ ກາເລ ຕໍ ກປ຺ປຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ ໂຫຕິ. ກິໍ ອິມິນາ? ສຸຂກຣຓຕ຺ຖນ຺ຕິ ມຫາຊນສນ຺ນິປາຕນປຣິສ຺ສມໍ ອກຕ຺ວາ ອປ຺ປຕເຣຫິ ສຸຂກຣຓຕ຺ຖໍ. ຍທິ ມຫາສີມາພນ຺ຘນກາເລ ອນ຺ຕຣາໂຍ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຕເກນປິ ສຸຂວິຫາໂຣຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ປຐມ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອເກ. ຕໂຕ ໂອຣໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ກຖໍ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ? ວີສຕິວຄ຺ຄກຣຓີຍປຣມຕ຺ຕາ ສງ຺ຆກມ຺ມສ຺ສ. ກມ຺ມາຣເຫນ ສທ຺ຘິໍ ເອກວີສຕິ ຠິກ຺ຂູ ເຈ ຄຓ຺ຫາຕິ, ວຏ຺ຏຕິ. ຕຕ຺ຕກປ຺ປມາຓໍ ສຸຂນິສຊ຺ຊວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕເມວ ນິມິຕ຺ຕໍ ອຎ຺ເຎປິ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ສເຈ ພນ຺ຘນ຺ຕິ, ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອເກ.

‘‘ເອວໍ ພທ຺ຘາສຸ ປນ…ເປ… ສີມນ຺ຕຣິກາ ຫິ ຄາມເຂຕ຺ຕໍ ຠຊຕີ’’ຕິ ນ ອາວາສວເສນ ສາມຄ຺ຄີປຣິຈ຺ເຉໂທ, ກິນ຺ຕຸ ສີມາວເສເນວາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ນິມິຕ຺ຕຸປຄປາສາເຓ ຐເປຕ຺ວາ’’ຕິ ສຎ຺ຈາຣິມນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ຕປ຺ປຣໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຄຓ຺ຐິປທກ຺ກໂມ ໂຫຕິ – ນ ສກ຺ຂິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ເຕ ອວິປ຺ປວາສໍ ອສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ‘‘ສມານສໍວາສກເມວ ສມູຫນິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວາຍາມນ຺ຕາ ສມູຫນິຕຸໍ ນ ສກ຺ຂິສ຺ສນ຺ຕິ. ‘‘ເອກຣຕນປ຺ປມາຓາ’’ຕິ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍນ຺ຕຣາ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອກງ຺ຄຸລມຕ຺ຕມ຺ປິ ວຏ຺ຏເຕວ. ຂຓ຺ຑສີມໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ພນ຺ຘນໍ ອາຈິຓ຺ຓໍ. ອາຈິຓ຺ຓກຣເຓນ ວິຄຕສມ຺ໂມໂຫ ໂຫຕີຕິ. ກຸຏິເຄເຫຕິ ກຸຏິຆເຣ ຠູມິຆເຣ. ອຸທຸກ຺ຂລໍວາຕິ ຠູມິອຸທຸກ຺ຂລໍ ວິຍ ຂຸທ຺ທກາວາຏໍ. ‘‘ປມຸເຂ’’ຕິ ຠູມິກຸຏິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອເກ. ເຫຏ຺ຐາ ນ ໂອຕຣຕີຕິ ຠິຕ຺ຕິໂຕ ໂອຣໍ ນິມິຕ຺ຕານິ ຐເປຕ຺ວາ ກິຕ຺ຕິຕຕ຺ຕາ ເຫຏ຺ຐາ ອາກາເສ ນ ໂອຕຣຕິ, ອຸປຣິ ກເຕ ປາສາເທຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠິຕ຺ຕິລຄ຺ເຄຕິ ຠິຕ຺ຕິນິສ຺ສິຕເກ. ອິເມ ກິຣ ຠິຕ຺ຕິລຄ຺ຄາປິ ‘‘ເອກາພທ຺ຘາ’’ຕິ ນ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ສພ຺ໂພ ປາສາໂທ ສີມຏ຺ໂຐ ໂຫຕີຕິ ເອກາພທ຺ໂຘ ວາ ໂຫຕຸ, ມາ ວາ. ຕາລມູລກປພ຺ພໂຕ ນາມ ອນຸປຸພ຺ເພນ ຕນຸໂກ. ອາກາສປພ຺ຠາຣນ຺ຕິ ອປຣິກ຺ເຂປປພ຺ຠາຣໍ. ສຸສິຣປາສາໂຓ ນາມ ເລຓໍ ໂຫຕິ. ອນ຺ໂຕເລຓນ຺ຕິ ປພ຺ພຕສ຺ສ ອນ຺ໂຕເລຓໍ. ທ຺ວາຣໍ ປນ ສນ຺ຘາຍ ປຣໂຕ ‘‘ໂອຣໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ສພ຺ພຖາປິ ສີມໂຕ ພຫິເລເຓນ ໂອຕຣຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ມຫາສີມໍ ໂສເຘຕ຺ວາຕິ ສີມຏ຺ຐໍ ທູຣຄຕມ຺ປິ ສີມຄຕໍ ສີມສມ຺ພນ຺ຘໍວ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ອນາມສິຕ຺ວາ ຐາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍທິ ເອວໍ ‘‘ຕນ຺ນິສ຺ສິຕກໍ ອປເນຕ຺ວາ ກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ‘‘ສີມໍ ໂສເຘຕ຺ວາ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຫາເຖຣາປິ ‘‘ໂສເຘຕພ຺ພ’’ມິຈ຺ເຈວ ວທນ຺ຕີຕິ ເອເກ. ‘‘ມຫາສີມໍ ໂສເຘຕ຺ວາ ວາ ກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຈ ປາໂຐ ອຕ຺ຖິ. ‘‘ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາ’’ຕິ ຈ ປຣໂຕ ວກ຺ຂຕິ, ຕສ຺ມາ ສາຘາຣຓປາໂຐວ ສຸນ຺ທໂຣຕິ ເອເກ. ປຸຣິມນເຍປີຕິ ຂຓ຺ຑສີມາຍ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ມຫາສີມາຍ ໂອນເຕປີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸກ຺ຂິປາເປຕ຺ວາ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ກສ຺ມາ? ອນ຺ໂຕ ຐິຕຕ຺ຕາ. ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ປຖວິຄຕໍ ມູລໍ ຂຓ຺ຑສີມາວ ໂຫຕິ, ອພ຺ໂພຫາຣິກໍ ວາຕິ ອປເຣ. ‘‘ມຊ຺ເຌ ປນ ຉິນ຺ເນ ມຫາສີມາຍ ຐິຕມູລໍ ມຫາສີມເມວ ຠຊຕິ, ຂຓ຺ຑສີມາຍ ຐິຕໍ ຂຓ຺ຑສີມເມວ ຠຊຕິ ຕທາຍຕ຺ຕປຖວິຣສາທີຫິ ອນຸຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ສີມາຍ ປຈ຺ຉາ ອຸຏ຺ຐິຕຣຸກ຺ເຂ ນິສີທິຕ຺ວາ ກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ປຈ຺ຉາສີມາຍໍ ກຕເຄເຫ ວິຍາ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ພນ຺ຘນກາເລ ຐິຕຣຸກ຺ເຂ ນິສີທິຕ຺ວາ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ ອຸປຣິສີມາຍ ອຄມນໂຕ’’ຕິ ກາຣຓໍ ວທນ຺ຕິ. ເອວໍ ສຕິ ພນ຺ຘນກາເລ ປຸນ ອາໂຣຫຓໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ພນ຺ຘິຕກາເລ ເອວ ອາຣຸຫຕີຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ. ປຈ຺ຉາ ອຸຏ຺ຐິຕຣຸກ຺ໂຂ ປນ ຕປ຺ປຏິພທ຺ຘຕ຺ຕາ ສີມສງ຺ຂ຺ຍເມວ ຄໂຕ, ເອວໍ ປຸພ຺ເພ ອຸຏ຺ຐິຕຣຸກ຺ໂຂປີຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ‘‘ຍໍ ກິຎ຺ຈິປີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ຕິຓາທິປິ ສງ຺ຄຫິຕໍ. ມຫາເຖຣາປິ ຕິຓໍ ໂສເຘຕ຺ວາວ ກໂຣນ຺ຕີຕິ.

໑໔໐. ຍສ຺ມາ ມຊ຺ຌໂຕ ໂກຓໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ໂກຓໂຕ ໂກຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອາປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ອາປຊ຺ຊຕິ ອຈິຕ຺ຕກຕ຺ຕາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ປາຣຍຕີຕິ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣຕິ. ກາ ສາ? ສີມາ. ‘‘ຍາ ສພ຺ພນ຺ຕິເມນ…ເປ… ວຫຕີ’’ຕິ ຕໂຕ ເຫຏ຺ຐິມາ ນາວາສງ຺ຂ຺ຍໍ ນ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອເກ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ທຸຕິຍປາຣາຊິເກ ນາວຏ຺ຐຠຓ຺ຑາຘິກາເຣ ຕສ຺ສາປິ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ. ມຊ຺ຌິມປຸຣິສສ຺ສ ຠາຣປ຺ປມາເຓນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອເກ. ຠິກ຺ຂຸນີນມ຺ປິ ນທີປາຣສີມາສມ຺ຠວໂຕ ຕາສໍ ‘‘ເອກາ ວາ ນທີປາຣໍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໂທສປຣິຫຣຓຕ຺ຖນ຺ຕິ ອາຈຣິຍສ຺ສ ຕກ຺ໂກ. ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ ຘຸວ-ສທ຺ໂທ ຄຫິໂຕ. ເຕນ ອຸໂປສຖນ຺ຕຣາຍ ປຣິຫຣຓຕ຺ຖໍ ອຸໂປສຖທິວໂສ ນິຍມໂຕວ ວຸຕ຺ໂຕ. ເອຕ຺ຖ ຈ ນາວາ ນາມ ປມາຓຍຸຕ຺ຕາ ສພ຺ພສາຘາຣຓາ ຖມ຺ຠນາວາ ອຘິປ຺ເປຕາ, ນ ກຸລ຺ລນາວາຕິ ໂນ ຕກ຺ໂກຕິ ອາຈຣິໂຍ. ຣຸກ຺ຂໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ກໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສເຈ ເອກໍ ຄາມເຂຕ຺ຕໍ, ສພ຺ພນິມິຕ຺ຕານໍ ອນ຺ໂຕ ຐິເຕ ຠິກ຺ຂູ ຫຕ຺ຖປາສຄເຕ ກຕ຺ວາ ສມ຺ມນ຺ນິຕພ຺ພາ. ນານາຄາມເຂຕ຺ຕໍ ເຈ, ອນາຄມນມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ. ອຸຠຍຕີເຣ ນິມິຕ຺ຕກິຕ຺ຕນມຕ຺ເຕນ ທີປໂກ ສງ຺ຄຫິໂຕ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ທີປເກ ນິມິຕ຺ຕານິ ກິຕ຺ເຕຕພ຺ພາເນວ. ‘‘ນທິຍາ ເຫຏ຺ຐາ ນິສິນ຺ນຠິກ຺ຂຸ ກມ຺ມໍ ໂກເປຕິ. ອຸປຣິເຍວ ຫິ ນທີ ໂຫຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ສີມານຸຊານນກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຸໂປສຖາຄາຣາທິກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໔໑. ‘‘ຍໍ ສງ຺ໂຆ ອາກງ຺ຂຕິ ວິຫາຣໍ ວາ…ເປ… ຄຸຫໍ ວາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ນ ເກວລໍ ປຖວິຍໍເຍວ, ວິຫາຣາທີນໍ ອຸປຣິປິ ສີມາ ອນຸຎ຺ຎາຕາ ໂຫຕິ ອຸໂປສຖກມ຺ມປຘານຕ຺ຕາຕິ ສິທ຺ຘໍ. ຕປ຺ປຘານາ ສີມາຕິ ກຖໍ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ເຈ? ຕທຘິກາຣານຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ, ສມ຺ມຸຕິຍໍ ‘‘ສມານສໍວາສາ’’ຕິ ເອຕ຺ຕາວຕາ ສິທ຺ເຘ ວິສຸໍ ‘‘ເອກູໂປສຖາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ຈ. ‘‘ອຸໂປສຖໍ ຐເປຕ຺ວາ ເສສກມ຺ມານິ ສມານສໍວາສາ ນາມາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ‘‘ເອກໍ ສມູຫນິຕ຺ວາ’’ຕິ ປາຬິປາໂຐ.

໑໔໒. ກໂຕວສ຺ສາຕິ ເອກສີມາຍ ສມຄ຺ເຄ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຎຖາ ນານາສີມາຍໍ ຐິຕານໍ ສວນໍ ປມາຓໍ, ເອກສີມາຍປິ ຫຕ຺ຖປາສໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາ ຐິຕານໍ ວາ ສວນເມວ ປມາຓນ຺ຕິ ອນິຏ຺ຐໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ຕຕ຺ຖ ສມ຺ມຕາຍ ວາ ອສມ຺ມຕາຍ ວາຕິ ອຸໂປສຖາຄາຣສມ຺ມຸຕິຍາ, ນ ສີມາສມ຺ມຸຕິຍາ. ກຖໍ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ? ອຘິກາຣໂຕ, ປຣໂຕ ຉນ຺ທທານປຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຕ, ປາຣິສຸທ຺ຘິທານປຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຕ ຈ. ຕຕ຺ຖ ປຸຣິມໍ ກາຣຓໍ ປຸຣິມໍ ອນິຏ຺ຐໍ ນິວາເຣຕິ, ປຈ຺ຉິມໍ ປຈ຺ຉິມນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຸໂປສຖມຸຂນ຺ຕິ ອຸໂປສຖຏ຺ຐານໍ. ‘‘ອຸໂປສຖມຸຂສ຺ສາຕິ ອຸໂປສຖາຄາຣຏ຺ຐານສ຺ສາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ຍານິ ການິຈິ ນິມິຕ຺ຕານິ ກິຕ຺ເຕຕຸໍ ວຏ຺ເຏຕີຕິ ອິທໍ ກຖໍ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ? ‘‘ປຐມໍ ນິມິຕ຺ຕາ ກິຕ຺ເຕຕພ຺ພາ ນິມິຕ຺ເຕ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ ເຈ? ຕໍ ປນ ອກາຣຓໍ, ນ ຫິ ພຸທ຺ຘານໍ ເທສນາຍ ອາລສິຍໍ ອຕ຺ຖິ. ສີມາສມູຫນນກາເລ ອຸໂປສຖາຄາຣໍ ສມູຫນິຕ຺ວາວ ສີມາສມູຫນນໍ ອິຊ຺ຌຕີຕິ ເອເກ. ຕໍ ອຍຸຕ຺ຕໍ ອພທ຺ຘາຍ ສີມາຍ ອຸໂປສຖາຄາຣສມ຺ມຸຕິສິທ຺ຘິໂຕຕິ ໂນ ຕກ຺ໂກຕິ ອາຈຣິໂຍ. ອຸໂປສຖມຸຂນ຺ຕິ ອຸໂປສຖາຄາຣສ຺ສ ມຸຂນ຺ຕິ ອາຈຣິຍາ. ອຸໂປສຖມຸຂສ຺ສ ນິມິຕ຺ຕກິຕ຺ຕນາ ສີມາຍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ກາຕພ຺ພາ. ເອເກນາປິ ກິຕ຺ເຕຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອເກ. ‘‘ປາສາໂທ ວາ ໂຫຕຸ, ມຓ຺ຑປາທີສຸ ວາ ອຎ຺ຎຕໂຣ. ກມ຺ມວາຈາຍ ປນ ‘ອຸໂປສຖມຸຂ’ມິຈ຺ເຈວ ວຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ໂປຣາຓໂກ ອາວາໂສ ນາມ ມູລາວາໂສ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ວທຕິ ຆຏມຕ຺ຕາ ອິຕິ ຫິ ລກ຺ຂຓໍ.

ອວິປ຺ປວາສສີມານຸຊານນກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໔໓-໔. ‘‘ມນມ຺ຫິ ວູຬ຺ໂຫ’’ຕິ ວາ ປາໂຐ. ຕຕ຺ຖ ມນມ຺ຫິ ວູຬ຺ໂຫຕິ ມນໍ ວູຬ຺ໂຫ ອມ຺ຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຐເປຕ຺ວາ ຄາມຎ຺ຈ ຄາມູປຈາຣຎ຺ຈາຕິ ອນ຺ຕຣຆຣສງ຺ຂາຕໍ ຄາມຎ຺ຈ ຄາມູປຈາຣຎ຺ຈ ຐເປຕ຺ວາ. ເກຈິ ‘‘ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ຄາມໍ ສນ຺ຘາຍ ‘ຄາມ’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘ຄາມູປຈາຣ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ປນ ອຏ຺ຐກຖາຍ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ຕສ຺ມາ ນິເວສນຣຈ຺ຉາທໂຍ ສນ຺ຘາຍ ຄາມໍ, ປຣິກ຺ເຂປາຣຫຏ຺ຐານານິ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຄາມູປຈາຣ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ປນ ອເນກຘາ ປຐນ຺ຕິ. ກິໍ ເຕນ, ປາຬິຎ຺ຈ ອຏ຺ຐກຖຎ຺ຈ ສຸຏ຺ຐຸ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ຍຖາ ສເມນ຺ຕິ, ຕຖາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຠິກ຺ຂູນໍ ປຸຣິມກມ຺ມວາຈາ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຄາມຄາມູປຈາເຣ ອນ຺ໂຕກຕ຺ວາ ສມານສໍວາສກສີມາຍ ສມ຺ມຕາຍ ອຸປຣິ ອວິປ຺ປວາສສີມາສມ຺ມຸຕິຍໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ຍຕ຺ຖ ປນ ເກວລໍ ອຣຎ຺ຎໍເຍວ ສມ຺ມຕໍ, ຕຕ຺ຖ ກຖໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ຄາມຎ຺ຈ ຄາມູປຈາຣຎ຺ຈາ’’ຕິ ວຈນໍ ນ ສາຕ຺ຖກນ຺ຕິ ເຈ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ເອວເມຕໍ, ກິນ຺ຕຸ ອນຸສ຺ສາວນຫານິປ຺ປສງ຺ຄໂຕ ຕໍ ວຈນໍ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວາຕິ ອິມິນາວ ອຘິປ຺ປາເຍນ ‘‘ປຸຣິມກມ຺ມວາຈາ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ສິຍາ. ເອກສ຺ມິໍ ວາ ອຕ຺ເຖ ກມ຺ມວາຈາທ຺ວຍອາຠາວໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ນ ຫິ ເຕ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ກມ຺ເມ ຄຓປູຣກາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸຠິນ຺ນໍ ນານາສໍວາສກສງ຺ຆານມ຺ປິ ອຍເມວ ວິຘິ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ເຈ? ນາປຊ຺ຊຕິ ປຏິຄ຺ຄຫສນ຺ນິຘີນໍ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ, ໂອມສນາທິປຈ຺ຈຍາ ອວິເສສໂຕ, ກມ຺ມປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິມຕ຺ຕາເປກ຺ຂຕາຍ ຈ. ຕສ຺ສາຕິ ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ຆສ຺ສ. ນ ກມ຺ມວາຈໍ ວຄ຺ຄໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ກມ຺ມໍ ນ ໂກເປນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖາຕິ ຐເປຕ຺ວາ ຄາມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ. ‘‘ຍທິ ຠິກ຺ຂູນໍ ອວິປ຺ປວາສສີມາ ຄາມຎ຺ຈ ຄາມູປຈາຣຎ຺ຈ ນ ໂອຕຣຕິ, ອຖ ກສ຺ມາ ຄາເມ ສີມາພນ຺ຘນກາເລ ອວິປ຺ປວາສໍ ສມ຺ມນ຺ນນ຺ຕີຕິ ເຈ? ອາຈິຓ຺ຓກປ຺ເປນ, ນ ຕໂຕ ອຎ຺ຎໍ ກຎ຺ຈິ ອຕ຺ຖໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ‘‘ອຕ຺ຖໂຕ ຫິ ສາ ພຫິທ຺ຘາປິ ອພທ຺ຘາ ເອວ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນ຺ຕຣຄາເມ ພທ຺ຘາ ສມານສໍວາສສີມາ ຍສ຺ມາ ຄາມສງ຺ຂ຺ຍໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ມາຕິ ເອເກ. ໂສປິ ສີມາສງ຺ຂ຺ຍເມວ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອວິປ຺ປວາສສີມາສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທໍ ປເນຕ຺ຖ ວິຈາເຣຕພ຺ພໍ – ຄາມໍ ອນ຺ໂຕກຕ຺ວາ ພທ຺ຘາຍ ສີມາຍ ປຸນ ອວິປ຺ປວາສສມ຺ມຸຕິຍໍ ອຣຎ຺ຎປເທເສ ຐຕ຺ວາ ອວິປ຺ປວາສກມ຺ມວາຈາ ກາຕພ຺ພາ, ອຸທາຫຸ ຄາເມ ຐຕ຺ວາຕິ? ຄາເມ ຐຕ຺ວາ ກຕາຍປິ ກປ຺ປິຍຠູມິຍາ ຜຣຕີຕິ. ພຫິສີເມ ຐິຕສມ຺ມຕໂທສານຸໂລມຕ຺ຕາ ອກປ຺ປິຍຠູມິຍໍ ຐຕ຺ວາ ນ ກາຕພ຺ພາຕິ ໂນ ຕກ຺ໂກ, ເອສ ນໂຍ ສມູຫນເນປີຕິ ອາຈຣິໂຍ. ຂຓ຺ຑສີມາຍໍ ຐຕ຺ວາ ອວິປ຺ປວາສສີມາຕິອາທີສຸ ມຫາສີມາ ກິຣ ‘‘ອວິປ຺ປວາສສີມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ.

໑໔໖. ‘‘ຍສ຺ສາຍສ຺ມໂຕ ຂມຕິ ເອຕິສ຺ສາ ສີມາຍ ສມານສໍວາສາຍ ເອກູໂປສຖາຍ ສມຸຄ຺ຆາໂຕ, ໂສ ຕຸຓ຺ຫສ຺ສາ’’ຕິ ອນ຺ຘກໂປຕ຺ຖເກ, ສີຫຬໂປຕ຺ຖເກສຸ ຈ ເກສຸຈິ ປາໂຐ ອຕ຺ຖິ. ເກສຸຈິ ‘‘ສມຸຄ຺ຆາໂຕ ເອຕິສ຺ສາ ສີມາຍາ’’ຕິ ປຐມໍ ລິຂນ຺ຕິ, ເກສຸຈິ ‘‘ເອຕິສ຺ສາ ສີມາຍ ສມຸຄ຺ຆາໂຕ’’ຕິ ຈ.

ຄາມສີມາທິກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໔໗. ສາ ຈາຕິ ສາ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ທິນ຺ນຄາມສີມາ ຈ ອິຕຣາ ຈ. ສາ ກຕມາຕິ ເຈ? ‘‘ປກຕິຄາມາ’’ຕິອາທິມາຫ. ພທ຺ຘສີມາສທິສາເຍວ ໂຫນ຺ຕີຕິ ສາ ຈ ໂຫຕິ ອິຕຣາ ຈ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ, ຕສ຺ມາເຍວ ‘‘ຕິຈີວຣວິປ຺ປວາສປຣິຫາຣໍ ລຠຕີ’’ຕິ ເອກວຈນໍ ກຕໍ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ຄາມຕ຺ຕາຕິ ເອເກ. ‘‘ໂຫນ຺ຕິ, ນ ລຠນ຺ຕີ’’ຕິ ຈ ພຫຸວຈນມ຺ປິ ກໂຣນ຺ຕີຕິ. ‘‘ສາ ຈ ອິຕຣາ ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ‘‘ມຊ຺ເຌ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ທິນ຺ນຄາມສີມາ ປກຕິຄາມາທໂຍ ອຠິນ຺ນາ’’ຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ຠິກ຺ຂຸວສຕີ’’ຕິ ປາໂຐ, ‘‘ວສນ຺ຕີ’’ຕິ ຈ ລິຂິຕໍ. ‘‘ອຖສ຺ສ ຐິໂຕກາສໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອກວຈນເມວ ຍຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພາ, ຠິກ຺ຂເວ, ນທີ ອສີມາຕິ ກຕຣໍ ສີມໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ? ພທ຺ຘສີມໍ, ເອກາທສວິປຕ຺ຕິສີມຎ຺ຎຕຣປ຺ປສງ຺ຄໂຕຕິ ອາຈຣິຍາ. ສເຈ ປຐມໍ ສີມາຍ ພທ຺ຘາຍ ປຈ຺ຉາ ນທິອາທໂຍ ໂຫນ຺ຕິ, ປຏິກ຺ເຂໂປຕິ ປສງ຺ໂຄ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ອພທ຺ຘສີມເມວ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ຍຖາ ສພ຺ໂພ ຄາໂມ ຄາມສີມາ, ຕຖາ ສພ຺ພາ ນທີ ອສີມາ. ກິນ຺ຕຸ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຸທກຸກ຺ເຂປສີມາຕິ ສີມານານຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕີຕິ ໂນ ຕກ຺ໂກຕິ ອາຈຣິໂຍ. ຍໍ ມຊ຺ຌິມສ຺ສ ປຸຣິສສ຺ສ ສມນ຺ຕາ ອຸທກຸກ຺ເຂປາຕິ ປນ ເອກິສ຺ສາ ນທິຍາ ຈຕຸວຄ຺ຄາທີນໍ ສງ຺ຆານໍ ວິສຸໍ ຈຕຸວຄ຺ຄກຣຓີຍາທິກມ຺ມກຣຓກາເລ ສີມາປຣິຈ຺ເຉທທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕິຈີວເຣນ ວິປ຺ປວາສາວິປ຺ປວາສປຣິຈ຺ເຉທທສ຺ສນຕ຺ຖມ຺ປິ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣສີມາຍ ປຣິຈ຺ເຉທທສ຺ສນໍ ວິຍາຕິ ອາຈຣິຍາ, ຕສ຺ມາ ອຸທກຸກ຺ເຂປປຣິຈ຺ເຉທາຠາເວປິ ອນ຺ໂຕນທິຍໍ ກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ.

ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ – ຕຕ຺ຖ ນາວາຄໂຕ ເຈ, ນາວາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍນ. ສຕ຺ຖຄໂຕ ເຈ, ສຕ຺ເຖ ວຸຕ຺ຕນເຍນ. ໂສ ເຈ ອຕິເຣກຈາຕຸມາສນິວິຏ຺ໂຐ, ຄາເມ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ຕິຈີວຣາວິປ຺ປວາໂສ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖາປິ ອຍໍ ວິເສໂສ – ສເຈ ສຕ຺ໂຖ ອຸທກຸກ຺ເຂປສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ອຸທກຸກ຺ເຂປສີມາປມາຓນ຺ຕິ ເອເກ. ສຕ຺ໂຖວ ປມາຓນ຺ຕິ ອາຈຣິຍາ. ສເຈ ປເນຕ຺ຖ ພຫູ ຠິກ຺ຂູຕິອາທິມ຺ຫິ ເກຈິ ອຘິຏ຺ຐານຸໂປສຖໍ, ເກຈິ ຄຓຸໂປສຖໍ, ເກຈິ ສງ຺ຆຸໂປສຖນ຺ຕິ ວຕ຺ຕຸກາມຕາຍ ‘‘ພຫູ ສງ຺ຆາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອູນກໍ ປນ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ສີມາສມ຺ເຠທສມ຺ຠວໂຕຕິ ອຸປຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ. ຐເປນ຺ເຕ ຫິ ອູນກໍ ນ ຐເປຕພ຺ພໍ. ‘‘ອຐເປຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕິ ເອວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄຈ຺ຉນ຺ຕິຍາ ປນາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອຸທກຸກ຺ເຂປມນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ປຣິວຕ຺ຕມານາຍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ອຎ຺ຎິສ຺ສາ ສີມາຍ ຎຕ຺ຕີຕິອາທິ ກິໍ ສີມໂຕ ກມ຺ມວິປຕ຺ຕິຠຍາ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຸທາຫຸ ປຣິສໂຕຕິ? ເອກກມ຺ມສ຺ສ ນານາສີມາຍ ອສມ຺ຠວໂຕ ສີມໂຕຕິ. ເອກກມ຺ມສ຺ສ ນານາສີມຏ຺ຐສງ຺ເຆນ ອສມ຺ຠວໂຕ ປຣິສໂຕຕິປິ ເອເກ. ‘‘ສວນໍ ຫາເປຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໂທສປ຺ປສງ຺ຄໂຕຕິ ໂນ ຕກ຺ໂກ. ເອກິສ຺ສາ ຫິ ສີມາຍ ເອກໍ ກມ຺ມໍ ອນິຏ຺ຐເປນ຺ໂຕ ຫາເປຕີຕິ ອາຈຣິໂຍ.

ພຫິນທິຕີເຣ ຊາຕຣຸກ຺ຂສ຺ສ ອນ຺ໂຕນທິຍໍ ປວິຏ຺ຐສາຂາຍ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ ນທິຕີເຣ ຂາຓຸກໍ ໂກຏ຺ເຏຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ ສເຈ ປນ ເສຕຸ ວາ ເສຕຸປາທາ ວາ ພຫິຕີເຣ ປຕິຏ຺ຐິຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ ສີມາໂສຘນໍ ນາມ ຄາມສີມຏ຺ເຐ ຫຕ຺ຖປາສານຍນໍ. ຂຓ຺ຑສີມາຍ ອຸຏ຺ຐິຕຣຸກ຺ຂໂຕ ວິໂຍເຊຕ຺ວາ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ກສ຺ມາ? ຕີຣຏ຺ເຐ ຣຸກ຺ເຂ ພທ຺ຘນາວາຍ ຄາໂມ ອາຘາໂຣຕິ. ‘‘ອຸຠໂຕຠາເຄນ ຄາມສີມໍ ຜຸສິຕ຺ວາ ຐິຕເສຕຸ ຂຓ຺ຑສີມາມຫາສີມາໂຍ ຜຸສິຕ຺ວາ ຐິຕຣຸກ຺ເຂນ ອຸປເມຕພ຺ໂພ’’ຕິ ຈ ລິຂິຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປຸຣິມນເຍ ຕາວ ອິທໍ ວິຈາເຣຕພ຺ພໍ – ຕາທິເສ ຐາເນ ກຕກມ຺ມໍ ກິໍ ນທິຍໍ ກຕສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ອຸທາຫຸ ຄາມສີມາຍໍ, ອຖ ອຸຠຍຕ຺ຖາຕິ? ກິຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຕໍ ເຈ ນທິຍໍ ກຕສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ອຸທກຸກ຺ເຂປສີມາວ ໂສເຘຕພ຺ພາ, ນ ອິຕຣາ. ອຖ ຄາມສີມາຍໍ ກຕສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ອຸທກຸກ຺ເຂປສີມາ ນ ໂສເຘຕພ຺ພາ. ຍທິ ອຸຠຍຕ຺ຖ ກຕສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ທ຺ວີສຸ ສີມາສຸ ເອກກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອນິຏ຺ຐປ຺ປສງ຺ໂຄ ອາປຊ຺ຊຕິ. ຕໂຕ ‘‘ອຎ຺ຎິສ຺ສາ ສີມາຍ ຎຕ຺ຕິ, ອຎ຺ຎິສ຺ສາ ອນຸສ຺ສາວນາ ໂຫຕີ’’ຕິ ອິທຎ຺ຈ ‘‘ຂຓ຺ຑສີມາມຫາສີມຏ຺ຐານໍ ກາຍສາມຄ຺ຄິຍາ ກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອິທຎ຺ຈານິຏ຺ຐໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ? ເອຕ຺ຖ ວຸຈ຺ຈເຕ – ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ກມ຺ມໍ ອຸຠຍຕ຺ຖ ກຕສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ນ ຈ ຍຖາວຸຕ຺ຕໍ ອນິຏ຺ຐໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ກສ຺ມາ? ‘‘ຎຕ຺ຕິອນຸສ຺ສາວນານໍ ເອເກກສີມາຍໍ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ກາຣກຠິກ຺ຂູນໍ ວາ ເອເກກສີມາຍໍ ຐິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ ຐາຕຸໍ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາຍ ປນ ຕໍ ອກາຣຓໍ. ເອກີຠາວໍ ອຸປຄຕສີມຏ຺ຐາເນ ກຕຕ຺ຕາຕິ ອິທໍ ອຈລກາຣຓໍ. ເອກີຠາວໍ ອຸປຄຕາສຸ ຫິ ທ຺ວີສຸ ນທີຄາມສີມາສຸ ກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຈ. ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣສີມາຍໍ ເຈ ນທີ ໂຫຕິ, ສມຸທ຺ໂທ ວາ, ຊາຕສ຺ສໂຣ ວາ. ເຕສຸ ຐິຕຠິກ຺ຂຸ ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣສີມາຍໍ ຐິຕສງ຺ຂ຺ຍໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ. ຕຕ຺ຖ ເຈ ນທິອາທິລກ຺ຂຓໍ ອປ຺ປຕ຺ໂຕ ທີປໂກ, ປາສາໂຓ, ຣຸກ຺ໂຂ ວາ ໂຫຕິ, ສຕ຺ຕພ຺ຠນ຺ຕຣສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ມນຸສ຺ເສຫິ ວຬຎ຺ຊນຏ຺ຐານໍ ເຈ ຕໍ ໂຫຕິ, ຄາມເຂຕ຺ຕສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ກຕຣຄາມເຂຕ຺ຕໍ? ຍໂຕ ມນຸສ຺ສາ ສຎ຺ຈຣນ຺ຕິ, ສພ຺ເພ ເຈ ສຎ຺ຈຣນ຺ຕິ, ວິສຸໍ ຄາມເຂຕ຺ຕສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ຈ ອາຈຣິຍາ.

ປຈ຺ຉິມນເຍ ສເຈ ເສຕຸ ນທີລກ຺ຂຓຏ຺ຐານໍ ອຜຸສິຕ຺ວາ ຐິໂຕ, ຄາມສີມາສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ຕຕ຺ຖ ເອໂກ ເຈ ຄາໂມ, ຕໍ ໂສເຘຕ຺ວາ, ທ຺ວີສຸ ຕີເຣສຸ ສເຈ ທ຺ເວ, ທ຺ເວປິ ຄາເມ ໂສເຘຕ຺ວາ ກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພໍ. ເອວຎ຺ຫິ ກຕໍ ອຸຠຍຕ຺ຣ ກຕໍ ໂຫຕິ. ອິມິນາ ນເຍນ ທ຺ວີສຸ ນທີສຸ, ຊາຕສ຺ສເຣສຸ ຈ ເອກກມ຺ມປສິທ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຍໍ ປນ ນໂຍ ຂຓ຺ຑສີມາມຫາສີມານມ຺ປິ ລພ຺ຠເຕວ. ສເຈ ເສຕຸ ນທີລກ຺ຂຓຏ຺ຐານໍ ຜຸສິຕ຺ວາ ຐິໂຕ, ອຸທກຸກ຺ເຂປສີມາປິ ໂສເຘຕພ຺ພາ.

ສີມານເມວ ເຈກຕ຺ຕໍ, ເວຫາສຏ຺ຐໍ ວິນາ ຄໂຕ;

ວິທິຕ຺ວາ ເອກກມ຺ມສ຺ສ, ສີມໂຕ ອິທມາທິເສ.

ເອກສີມໍ ທ຺ວິສີມໍ ວາ, ຕິສີມໍ ຈຕຸສີມກໍ;

ເອກກມ຺ມໍ ສິຍາ ຕສ຺ສ, ໂກໂປ ປຣິສໂຕ ສິຍາຕິ.

ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວິເສໂສ – ນທິຍໍ ກໂຣນ຺ຕານໍ ອຸທກຸກ຺ເຂປໂຕ ພຫິ ຣຸກ຺ຂາທິສມ຺ພນ຺ໂຘ ອປ຺ປມາຓໍ. ຄາເມ ກໂຣນ຺ຕານໍ ນທິຍໍ ສມ຺ພນ຺ຘຣຸກ຺ຂສ຺ສ ອຸທກຸກ຺ເຂປໂຕ ພຫິ ຐິຕຠິກ຺ຂຸ ອປ຺ປມາຓໍ, ຕໂຕ ໂອຣໍ ປມາຓໍ. ພທ຺ຘສີມາຍ ສມ຺ພນ຺ຘຣຸກ຺ຂສ຺ສ ພທ຺ຘສີມາຍ ຐິຕຠິກ຺ຂຸ ປມາຓນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ, ເຕເນວ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສີມໍ ໂສເຘຕ຺ວາ ກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ສເຈ ປນ ເສຕຸ ວາ ເສຕຸປາທາ ວາ ພຫິຕີເຣ ປຕິຏ຺ຐິຕາ ກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຈນມ຺ປິ ປາໂຣຫາທີສຸ ວິຍ ສກລສີມາໂສຘນເມວ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ສາເຘຕິ, ວີມໍສິຕພ຺ພໍ. ອຕິວຸຏ຺ຐິກາເລ ປນາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຕິວຸຏ຺ຐິ ນາມ ຍຖາ ຈາຕຸມາສິກາຍາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ, ຕສ຺ມາ ຈຕຸມາສໍ ອຕິວຸຏ຺ຐິເຍວ ສເຈ ໂຫຕິ, ສພ຺ໂພປິ ໂອເຆນ ໂອຕ຺ຖໂຏກາໂສ ນທີ ເອວ. ອຖ ເອກິສ຺ສາປິ ອຕິວຸຏ຺ຐິຍາ ໂອໂຆ ຈຕຸມາສໍ ຕິຏ຺ຐຕິ, ສນ຺ທຕິ ວາ, ພຫິຕີເຣ ປຕິຏ຺ຐິຕໂອເຆນ ໂອຕ຺ຖໂຏກາໂສ ສພ຺ໂພປິ ນທີ ເອວ. ນທິໍ ໂອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ສນ຺ທນຏ຺ຐານໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ຕເມວ ວາ ນທິໍ ອຎ຺ຎໍ ວາ ອປຸພ຺ພໍ ວາ ປເທສໍ ອຕ຺ຕໂນ ປວຕ຺ຕວເສນ ນທິລກ຺ຂຓປ຺ປຕ຺ຕໍ ໂອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ສນ຺ທນຏ຺ຐານໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ວຏ຺ຏຕິ. ຄາມນິຄມສີມໍ ໂອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາຕິ ຈຕຸມາສປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອຄມນປເຖຕິ ຕທຫຸ ຄຕປຈ຺ຈາຄຕໍ ກາຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍເກ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ຍໍ ປນ ອນ຺ຘກຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ກສ຺ມາ? ນທິຍມ຺ປິ ຕໍໂທສປ຺ປສງ຺ຄໂຕ. ຕິປຸສກາທີຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ກມລຸປ຺ປລາທີນິປິ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ສພ຺ໂພປິ ອຊາຕສ຺ສໂຣ ໂຫຕິ, ຄາມສີມາສງ຺ຂ຺ຍເມວ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ເຍຫິ ກຕໍ, ເຕສໍ ຄາມສີມາສງ຺ຂ຺ຍໍ ວາ, ສມນ຺ຕໂຕ ຕີຣຏ຺ຐຄາເມຫິ ເຈ ກຕໍ, ສພ຺ພຄາມສງ຺ຂ຺ຍໍ ວາ, ອຎ຺ເຎຫິ ຄາມເຂຕ຺ເຕຫິ ອສມ຺ພນ຺ຘຏ຺ຐານໍ ເຈ, ວິສຸໍຄາມສີມາສງ຺ຂ຺ຍໍ ວາ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໔໘. ສໍສຏ຺ຐວິຏປາຕິ ອິມິນາ ອາສນ຺ນຕ຺ຕໍ ທີເປຕິ, ເຕນ ປເທສສມ຺ຠິນ຺ທນາ ອິຘ ສມ຺ເຠໂທຕິ ທີເປຕິ. ໂສ ປນ ວຑ຺ຒນ຺ໂຕ ສີມາສງ຺ກຣໍ ກໂຣຕີຕິ ພທ຺ຘສີມຏ຺ຐານປ຺ປເວສນວເສນ ‘‘ເອກເທສພທ຺ຘສີມາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໂຕ ສງ຺ກຣໂທໂສ ໂຫຕິ. ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ສີມາຍ ສີມາ ສມ຺ຠິນ຺ທິຕພ຺ພາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ປຐມໍ ພທ຺ຘສີມາຍ ປຈ຺ຉາ ອຕ຺ຕນາ ພນ຺ຘິຕພ຺ພສີມາ ນ ສມ຺ຠິນ຺ທິຕພ຺ພາ’’ຕິ ເອເກ ອຘິປ຺ປາຍໍ ສໍວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ. ປຐມໍ ສມ຺ມຕສີມາຍໍ ສມ຺ເຠທາຠາວໂຕ ສ຺ວາຘິປ຺ປາໂຍ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣເຓນ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ປຈ຺ຉາ ພນ຺ຘິຕພ຺ພສີມາຍ ປຐມໍ ພທ຺ຘສີມາ ນ ສມ຺ຠິນ຺ທິຕພ຺ພາ. ສກລໍ ວາ ເອກເທສໂຕ ວາ ນິມິຕ຺ຕານໍ ອນ຺ໂຕກຣເຓນ ປຐມໍ ພທ຺ຘສີມາຍ ສີມນ຺ຕຣິເກ ອກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ສມ຺ມນ຺ນນໂຕ ຫິ ສມ຺ຠິນ຺ທຕິ ນາມ, ປເຣສໍ ພທ຺ຘສີມໍ ສກລໍ ວາ ເອກເທສໂຕ ວາ ນິມິຕ຺ຕານໍ ອນ຺ໂຕກຣເຓນ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣຕິ ນາມ, ເຕເນວາຫ ‘‘ສີມໍ ສມ຺ມນ຺ນນ຺ເຕນ ສີມນ຺ຕຣິກໍ ຐເປຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ປຐມໍ ພທ຺ຘສີມາຍ ສີມນ຺ຕຣິກໍ ປຈ຺ຉາ ພນ຺ຘິຕພ຺ພສີມາຍ ນິມິຕ຺ຕຠູຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ສີມໍ ສມ຺ມນ຺ນິຕຸນ຺ຕິ. ອິມາ ທ຺ເວປິ ວິປຕ຺ຕິໂຍ ຠິກ຺ຂຸຠິກ຺ຂຸນີສີມານໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ນ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ. ໂສ ປນ ວຑ຺ຒນ຺ໂຕ ສີມາສງ຺ກຣໍ ກໂຣຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ເກວລໍ ສີມາສງ຺ກຣເມວ ກໂຣຕິ. ຕສ຺ມິໍ ກຕກມ຺ມານິ ນ ກຸປ຺ປນ຺ຕີຕິ ເກຈິ, ຕໍ ນຍຸຕ຺ຕໍ ສາຂາປາໂຣຫເຉທນສີມາໂສຘນານໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອິທໍ ສພ຺ພໍ ສຸຏ຺ຐຸ ວິຈາເຣຕ຺ວາ ຄຣຸກຸເລ ປຍິຣຸປາສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພຍຸຕ຺ຕກໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ອິຕຣໍ ຉຑ຺ເຑຕພ຺ພໍ.

ອຸໂປສຖເຠທາທິກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໔໙. ‘‘ທ຺ເວເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຸໂປສຖາ’’ຕິ ຕທາ ສາມຄ຺ຄີອຸໂປສຖສ຺ສ ອນນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາມຄ຺ຄີອຸໂປສຖສ຺ສ ປຸພ຺ພກິຈ຺ເຈ ‘‘ອຊ຺ຊຸໂປສໂຖ ສາມຄ຺ຄີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ນ ຈ ກມ຺ມວາຈາຍ ຠຄວຕາ ປໂຍໂຄ ທສ຺ສິໂຕ, ປາຬິນຍໂຕ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິເຍຫິ ອຸທ຺ທິສິຕພ຺ພກ຺ກໂມ ທສ຺ສິໂຕ. ຕຖາ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສານໍ ອຸທ຺ເທສກ຺ກໂມ ສິທ຺ໂຘຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕໂຍ ວາ ທ຺ເວ ວາ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິສນ຺ຕິ, ອຘມ຺ເມນ ສມຄ຺ຄໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ກາມໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ສາມຄ຺ຄີ ນາມ ໂຫຕິ ວຄ຺ຄກຖາຍ ຍຖາກມ຺ມໍ ສາມຄ຺ຄີວວຕ຺ຖານໂຕ. ຕຖາປິ ວຄ຺ຄປຏິປກ຺ຂຠາເວນ ສມຄ຺ຄໍ, ສມຄ຺ຄປຏິປກ຺ຂຠາເວນ ຈ ວຄ຺ຄໍ ນາມ ກຕໍ. ອາເວຓິກໂຕ ວາ ຄຓກມ຺ມາທິສມ຺ຠວໂຕ, ຕສ຺ສ ຈ ສມຄ຺ຄວຄ຺ຄຠາວສມ຺ຠວໂຕ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຘມ຺ເມນ ວຄ຺ຄນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປາຣິສຸທ຺ຘິກຣຓໍ ຘມ຺ມິກໍ, ສງ຺ຆສ຺ເສວ ຉນ຺ທາຄມນໍ, ນ ຄຓສ຺ສາຕິ ກຕ຺ວາ ວຄ຺ຄໍ ນາມ ໂຫຕິ. ‘‘ເອກວາຣໍ ກຕໍ ສຸກຕໍ, ອາປຕ຺ຕິໍ ປນ ອາປຊ຺ຊຕິ, ປຸນ ກາຕຸໍ ນ ລຠນ຺ຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ປຎ຺ຈສຸ ເອກສ຺ສ ຉນ຺ທໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ຈຕູຫິ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ຍຸຕ຺ຕໍ, ຉນ຺ທຫາຣເກ ຠິກ຺ຂູນໍ ສນ຺ຕິກໍ ປຕ຺ເຕ ເຕນ ສງ຺ໂຆ ປໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຉນ຺ໂທ ສງ຺ຆປ຺ປຕ຺ໂຕ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໕໐. ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ນິທານວຓ຺ຓນາ) ‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ໂຆ…ເປ… ອາວິກຕາ ຫິສ຺ສ ຜາສຸ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖາຍສ຺ມນ຺ເຕ ປຸຈ຺ຉາມິ…ເປ… ຕສ຺ມາ ຕຸຓ຺ຫີ. ເອວເມຕໍ ຘາຣຍາມີ’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘ອຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ ໂຂ ອາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ນິທານ’ນ຺ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອວເສເສ ສຸເຕນ ສາວິເຕ ອຸທ຺ທິຏ຺ໂຐ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ເອວເມຕໍ ຘາຣຍາມີຕິ ສຸຕາ ໂຂ ປນາຍສ຺ມນ຺ເຕຫີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຘາຣຍາມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ອຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ ໂຂ ອາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ນິທານ’’ນ຺ຕິ ວຈນໍ ສໍຂິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ເຕເນວ ຂຸທ຺ທກເປຍ຺ຍາລວເສນ ລິຂິຕໍ. ເອວໍ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ‘‘ອາວິກຕາ ຫິສ຺ສ ຜາສຸ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖາຍສ຺ມນ຺ເຕ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ອຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ ໂຂ ອາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ນິທານ’’ນ຺ຕິ ວຈນໍ ສໍຂິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອເກ. ເກຈິ ‘‘ອວິວທມາເນຫິ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພ’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ນິທານຸທ຺ເທໂສ ນິຏ຺ຐິໂຕ ນາມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ອນາວິກໂຣນ຺ໂຕ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ. ກສ຺ມາ? ‘‘ນິທານໍ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ’’ຕິ ນິຏ຺ຐານວຈເນນ ຫິ ນິທານສ຺ສ ນິຏ຺ຐິຕຠາໂວ ວຸຕ຺ໂຕ, ນິທານາວສາເນ ຈ ອາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ. ‘‘ສຣຠຎ຺ຎໍ ນາມ ສເຣນ ຠຓນ’’ນ຺ຕິ ລິຂິຕໍ. ສຊ຺ຌາຍໍ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາຕິ ‘‘ສຊ຺ຌາຍໍ ກໂຣມີ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ. ‘‘ອາປຸຈ຺ຉາມີຕິ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕນ ກເຖຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕໍ ຕຸຓ຺ຫີຠາເວ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ‘‘ອຖາປິ ລາຠາທິນາ ອຠິຠູໂຕ ວາເຣຕິ, ຕໍ ນ ປມາຓ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເອເສວ ນໂຍຕິ ກເຖນ຺ໂຕ ຍທິ ວິຈ຺ຉິນ຺ທຕິ, ປຸນ ອາປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພນ຺ຕິ.

ອຘມ຺ມກມ຺ມປຏິກ຺ໂກສນາທິກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໕໔. ‘‘ເຕສໍ ອນຸປທ຺ທວຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ສງ຺ໂຆ ສງ຺ຆສ຺ສ ກມ຺ມໍ ນ ກໂຣຕິ, ອຎ຺ໂຎປິ ອຸປທ຺ທໂວ ພຫູນໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສກອຊ຺ເຌສນາທິກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໕໕. ‘‘ເຖຣາຘິກໍ ປາຕິໂມກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາປິ ປຈ຺ຉາ ອວິເສເສນ ‘‘ໂຍ ຕຕ຺ຖ ພ຺ຍຕ຺ໂຕ ປຏິພໂລ, ຕສ຺ສາເຘຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ຠນ຺ເຕ’’ຕິ ວຈນໍ ເຖຣສ຺ສາປິ ອຕ຺ຖີຕິ ສິທ຺ຘໍ ໂຫຕິ. ‘‘ຄຈ຺ຉາວຸໂສ ສໍຂິຕ຺ເຕນ ວາ ວິຕ຺ຖາເຣນ ວາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ອສຕິປິ ອນ຺ຕຣາເຍ ຖາມໍ ປມາຓນ຺ຕິ ສິທ຺ຘໍ ໂຫຕິ.

ທິສໍຄມິກາທິວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໖໓. ‘‘ສຈສ຺ສ ສທ຺ຘິໍຈຣາ ຠິກ຺ຂຸອຸປຏ຺ຐາກາ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ປາໂຐ. ‘‘ອຸຕຸວສ຺ເສຕິ ອຸຕຸສໍວຈ຺ຉເຣ ເຫມນ຺ຕຄິມ຺ເຫສູ’’ຕິ ລິຂິຕໍ.

ປາຣິສຸທ຺ຘິທານກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໖໔. ປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ທມ຺ມີຕິ ‘‘ສາປຕ຺ຕິໂກ ເຖຣານໍ ເທຕິ, ສມ຺ປຊານມຸສາວາເທ ທຸກ຺ກຏໍ ສມ຺ຠວຕີ’’ຕິ ອາຈຣິເຍນ ລິຂິຕໍ. ກິໍ ນຸ ໂຂ ກາຣຓໍ? ສມ຺ປຊານມຸສາວາເທນ ທຸກ຺ກຏາປຕ຺ຕິ ນາມ ເກວລໍ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອກິຣິຍສມຸຏ຺ຐານາ ໂຫຕີຕິ. ‘‘ປາຣິສຸທ຺ຘິໍ ທມ຺ມີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ກິຣິຍາ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ຕສ຺ມາ ສມ຺ປຊານມຸສາວາເທ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ, ສຸຏ຺ຐຸ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ. ມຫນ຺ຕາ ຫິ ເຕ ອາຈຣິຍາ ນາມ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ທມ຺ມີ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຸໂປສຖກມ຺ມນິພ຺ພຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຫຣາ’’ຕິ ຈ ‘‘ອາໂຣເຈຫີ’’ຕິ ຈ ຫາຣກສ຺ສ ອນາໂຣຈນປຈ຺ຈຍາ ທຸກ຺ກຏໂມຈນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອເສວ ນໂຍ ຉນ຺ທທາເນປິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ທມ຺ມີ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕສາມຄ຺ຄິທີປນວຈນໍ, ເສສໍ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ, ເອວໍ ອຸປຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ວຓ຺ເຓຕິ. ອຖ ວາ ປຐມໍ ສມຄ຺ຄຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ, ທຸຕິຍໍ ປຈ຺ຉາ ວິຘາຕພ຺ພຠາວໍ, ຕຕິຍໍ ຉນ຺ທຫາຣກສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໂມຈນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ ‘‘ສງ຺ຆປ຺ປຕ຺ໂຕ ປກ຺ກມຕີ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ ສງ຺ເຆ ສມຄ຺ເຄ ເອວ ຉນ຺ທປາຣິສຸທ຺ຘິທານໍ ຣຸຫຕິ, ນາສມຄ຺ເຄຕິ ສິທ຺ຘໍ. ‘‘ສງ຺ຆປ຺ປຕ຺ໂຕ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕໂກ ປຏິຊານາຕິ, ອາຫຏາ ໂຫຕິ ປາຣິສຸທ຺ຘີ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕກາທີນມ຺ປິ ຉນ຺ທປາຣິສຸທ຺ຘິທານໍ ຣຸຫຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ປກຕຕ຺ຕສຎ຺ຎາຍ, ໂນ ອຎ຺ຎຖາຕິ ຕກ຺ໂກ. ຊານິຕ຺ວາ ສາມເຓຣສ຺ສ ທິນ຺ເນ ນ ຍາຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ຈ, ອຊານິຕ຺ວາ ທິນ຺ເນ ຍາຕິ ຈ, ອນາປຕ຺ຕີຕິ ເອເກ. ພິຬາລສງ຺ຂລິກາ ນາມ ປາຣິສຸທ຺ຘີຕິ ເອຕ຺ຖ ສງ຺ຂລິກາ ນາມ ອນນ຺ຕເຣນ ສມ຺ພຊ຺ຌຕິ, ອຎ຺ເຎນ ຈ ສງ຺ຂລິເກນາຕິ ເກວລໍ ສງ຺ຂລິກາ ປາຣິສຸທ຺ຘິ ນາມ ໂຫຕີຕິ ອຸປຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ວິເສສນໍ ນິຣຕ຺ຖກໍ ໂຫຕິ. ພິຬາລສງ຺ຂລິກາ ພທ຺ຘາວ ໂຫຕິ ອນ຺ໂຕເຄເຫ ເອວ ສມ຺ປໂຍຊນຕ຺ຕາ. ຍຖາ ສາ ນ ກຕ຺ຖຈິ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕຖາ ສາປິ ນ ກຕ຺ຖຈິ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ກິຣ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ຉນ຺ທທານາທິກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໖໕-໗. ‘‘ຉນ຺ທໍ ທຕ຺ວາ ຂຓ຺ຑສີມໍ ວາ ສີມນ຺ຕຣິກໍ ວາ ພຫິສີມໍ ວາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາຄໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ກມ຺ມໍ ນ ໂກເປຕິ, ຕສ຺ມາ ຄມິກຠິກ຺ຂູນໍ ຉນ຺ທໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ຂຓ຺ຑສີມໍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ປຸນ ວິຫາຣສີມໍ ພນ຺ຘິຕຸໍ ເຕສໍ ຉນ຺ທໍ ນ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ມຸຫຸຕ຺ຕໍ ເອກມນ຺ຕໍ ໂຫຖາ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຠິກ຺ຂຸກມ຺ມໍ ຄຫຏ຺ຐາທີສຸ ຫຕ຺ຖປາສຄເຕສຸ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ. ນິສ຺ສີມນ຺ຕິ ພຫິສີມໍ. ຕສ຺ສ ສມ຺ມຸຕິທານກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖີຕິ ຕສ຺ມິໍ ສຕິປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອາສເນນ ສຫ ອຸທກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປນ຺ນຣໂສປີຕິ ອປິ-ສທ຺ໂທ ຈາຕຸທ຺ທສິໍ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕິ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຍທິ ໂນ ເອຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ອຊ຺ຊ ເມ ອຸໂປສໂຖ ປນ຺ນຣໂສ’’ຕິ ອຘິຏ຺ຐານໍ ສທາ ນ ກິຎ຺ຈິ, ນ ອຎ຺ຎຖາຕິ ເອເກ.

ອາປຕ຺ຕິປຏິກມ຺ມວິຘິກຖາທິວຓ຺ຓນາ

໑໖໙-໑໗໐. ປຏິເທເສມີຕິ ຍາຍ ກາຍຈິ ຠາສາຍ ວຸຕ຺ເຕ ເທສນາ ຈ ປຏິຄ຺ຄໂຫ ຈ ໂຫຕິເຍວ ທິຏ຺ຐາວິກມ຺ເມນ ວິສຸທ຺ຘິຍາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ເກຈິ. ເວມຕິເກນ ‘‘ອຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ເອກິສ຺ສາ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍາປຕ຺ຕິຍາ ເວມຕິໂກ, ຍທາ ນິພ຺ເພມຕິໂກ ຠວິສ຺ສາມິ, ຕທາ ຕໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ປຏິກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ກເຕ ຍາວ ນິພ຺ເພມຕິໂກ ນ ໂຫຕິ, ຕາວ ສຠາຄາປຕ຺ຕິໍ ປຏິຄ຺ຄເຫຕຸໍ ນ ລຠຕິ, ອຎ຺ເຎສຎ຺ຈ ກມ຺ມານໍ ປຣິສຸທ຺ໂຘ ນາມ ໂຫຕິ. ປຸນ ນິພ຺ເພມຕິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ເທເສຕພ຺ພໍ. ນ ຈາຕິ ເນວ ປາຬິຍໍ ນ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອຕ຺ຖິ, ເທສິເຕ ປນ ໂທໂສ ນຕ຺ຖີຕິ. ຕຖາ ອິໂຕ ວຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຕໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ປຏິກຣິສ຺ສາມີຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ ສກລສງ຺ເຆ ສຠາຄາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ເນ, ເວມຕິເກ ຈ. ຕຖາ ຈ ‘‘ສພ຺ໂພ ສງ຺ໂຆ ສຠາຄາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຍທາ ສຸທ຺ຘໍ ປສ຺ສິສ຺ສຕີ’’ຕິ, ‘‘ຕທາ ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຕໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ປຏິກຣິສ຺ສຕີ’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘ອຸໂປສຖໍ ກາຕຸໍ ລຠຕີ’’ຕິ ຈ ລິຂິຕໍ.

ອນາປຕ຺ຕິປນ຺ນຣສກາທິກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໗໒-໓. ‘‘ອຕ຺ຖຎ຺ເຎ’’ຕິ ປຸພ຺ພວາເຣ, ‘‘ອຖຎ຺ເຎ’’ຕິ ປຈ຺ຉາວາເຣ ປາໂຐ. ສີມໍ ໂອກ຺ກນ຺ເຕ ວາ ໂອກ຺ກມນ຺ເຕ ວາ ປສ຺ສນ຺ຕິ. ຘມ຺ມສຎ຺ຎິໂນ ປນ ອຎ຺ຎາເຓນ ໂຫນ຺ຕິ. ‘‘ເວມຕິກປນ຺ນຣສກໍ ອຸຕ຺ຕານເມວາ’’ຕິ ປາໂຐ.

ສີໂມກ຺ກນ຺ຕິກເປຍ຺ຍາລກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໗໘. ‘‘ນ ອກາມາ ທາຕພ຺ພາ’’ຕິວຈນໂຕ ອິຈ຺ຉາຍ ສຕິ ທາຕພ຺ພາຕິ ສິທ຺ຘໍ.

ລິງ຺ຄາທິທສ຺ສນກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໘໐. ນາຠິວິຕຣນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ລທ຺ຘິນານາສໍວາສກາ ກິຣ ເຕ. ກມ຺ມນານາສໍວາສກຎ຺ຫິ ທິຏ຺ຐິໍ ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊາເປຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ໂອສາຣຓກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພໍ. ເອວຎ຺ຫິ ກເຕ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ອຸໂປສຖໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອິຕເຣນ ລທ຺ຘິນິສ຺ສຊ຺ຊນມຕ຺ເຕນ ກາຕຸນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາປຕ຺ຕິຍາ ອທສ຺ສເນ ອປ຺ປຏິກມ຺ເມ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕກຎ຺ຈ ທິຏ຺ຐິຍາ ອປ຺ປຏິນິສ຺ສຄ຺ເຄ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕກຎ຺ຈ ຊານິຕ຺ວາ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ຕສ຺ມາ ອິເມ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕານຸວຕ຺ຕກາຕິ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ເອເກ.

ນຄນ຺ຕພ຺ພຄນ຺ຕພ຺ພວາຣກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໘໑. ນ ຄນ຺ຕພ຺ໂພຕິ ກິໍ ສນ຺ຘາຍ? ‘‘ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສງ຺ເຆນາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ຍສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ສຕໍ ຠິກ຺ຂູ ວິຫຣນ຺ຕິ, ເຕ ສພ຺ເພ ເກນຈິເທວ ກຣຓີເຍນ ທສ ທສ ຫຸຕ຺ວາ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ນານາອຸທກຸກ຺ເຂປສີມາທີສຸ ຐຕ຺ວາ ອຸໂປສຖໍ ກາຕຸໍ ລຠນ຺ຕິ. ນວກມ຺ມສາລາທິກາ ນານາສີມາໂກຏິ ອຸໂປສຖາຘິຏ຺ຐານຕ຺ຖໍ ສີມາປິ ນທີປິ ນ ຄນ຺ຕພ຺ພາ. ຄຣຸກໍ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕ຺ວາ ລຫຸກສ຺ສ ອກຕ຺ຕພ຺ພຕ຺ຕາ ‘‘ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສງ຺ເຆນາ’’ຕິ ວຈນໍ ສາເຘຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຍສ຺ມິໍ ອາວາເສ ອຸໂປສຖກາຣກາ …ເປ… ອກຕ຺ວາ ນ ຄນ຺ຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຈນໂຕ ວິສ຺ສຏ຺ຐອຸໂປສຖາປິ ອາວາສາ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ. ‘‘ຕໂຕ ປາຣິສຸທ຺ຘິອຸໂປສຖກຣຓຕ຺ຖໍ ວິສ຺ສຏ຺ຐອຸໂປສຖາ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຂຓ຺ຑສີມໍ ວາ ປວິສິຕຸນ຺ຕິ ອປເຣ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມິນາ ເນວ ອຸໂປສຖນ຺ຕຣາໂຍຕິ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ອຸໂປສຖນ຺ຕຣາໂຍ’’ຕິ ລິຂິຕໍ.

ວຊ຺ຊນີຍປຸຄ຺ຄລສນ຺ທສ຺ສນກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໘໓. ‘‘ອນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸໍ ອຊ຺ຌາປນ຺ນສ຺ສ ນິສິນ຺ນປຣິສາຍ ກລຫາທິຠເຍນ ນາຫໍ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປາເທຕ຺ວາ ນິສີທິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອຎ຺ຎກມ຺ເມ ຕສ຺ສ ນິສິນ຺ນປຣິສາຍ ອາປຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖີຕິ ເອເກ. ‘‘ນ ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນຸໂປສເຖ ອຸໂປສໂຖ ກາຕພ຺ໂພ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສງ຺ຆສາມຄ຺ຄິຍາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໘໓) ວຈນໂຕ ສາມຄ຺ຄີທິວໂສ ອນຸໂປສຖທິວໂສຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ. ‘‘ທ຺ເວເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຸໂປສຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕວຈນວເສເນຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຎ຺ຎຖາ ປຣິວາຣປາຬິຍາ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ອາຈຣິຍາ. ຈາຕຸທ຺ທສິຍໍ, ປນ຺ນຣສິຍໍ ວາ ເຈ ສງ຺ໂຆ ສມຄ຺ໂຄ ໂຫຕິ, ‘‘ອຊ຺ຊຸໂປສໂຖ ສາມຄ຺ຄີ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ປກຕິນີຫາເຣເນວ ກຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຍຖາເທສນາ ກຕາຕິ ໂນ ຕກ຺ໂກ. ອຎ຺ຎຖາ ຍຖາວຸຕ຺ຕທ຺ວເຍ ເຈ ສາມຄ຺ຄີ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ອຸໂປສຖໍ ອກຕ຺ວາ ອນຸໂປສຖທິວເສ ເອວ ສາມຄ຺ຄີອຸໂປສໂຖ ກາຕພ຺ໂພຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ. ອຎ຺ຎຖາ ປຸພ຺ເພ ປຏິສິທ຺ຘຕ຺ຕາ ອິທານິ ປຏິເສຘນກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ. ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ເທວສິກໍ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິສິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໑໓໖) ປຸພ຺ເພ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຸໂປສເຖ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິສິຕຸ’’ນ຺ຕິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ສກິໍ ປກ຺ຂສ຺ສ ຈາຕຸທ຺ທເສ ວາ ປນ຺ນຣເສ ວາ’’ຕິ ຈ ‘‘ທ຺ເວເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຸໂປສຖາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໔໙) ຈ ປຈ຺ຉາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕໂຕ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ທິວເສ ອຸໂປສໂຖ ນ ກາຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ອາປນ຺ນໍ ອນິຏ຺ຐໍ, ສຕິ ສງ຺ຆສາມຄ຺ຄິຍາ ອຎ຺ໂຎ ທິວໂສ ປກຕິວເສນ ອນຸໂປສໂຖປິ ອຸໂປສຖທິວໂສ ນາມ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ສນວເສນ ນິວາເຣຕຸມ຺ປິ ເອວໍເທສນາ ກຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອຸໂປສຖກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ວສ຺ສູປນາຍິກກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນາ

ວສ຺ສູປນາຍິການຸຊານນກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໘໔. ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ‘‘ສງ຺ກາສຍິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ປາໂຐ, ທີປວາສິໂນ ‘‘ສງ຺ກາປຍິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ປຐນ຺ຕິ ກິຣ. ‘‘ກຕິ ນຸ ໂຂ ວສ຺ສູປນາຍິກາ’’ຕິ ຈິນ຺ຕາຍໍ ‘‘ກິໍ ນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕຸ’’ນ຺ຕິ ຍໍ ວສ຺ສູປຄມນໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ‘‘ອິມໍ ເຕມາສໍ ວສ຺ສໍ ອຸເປມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພໍ. ວສ຺ສານມາສາ ຈ ຈຕ຺ຕາໂຣ. ຕຕ຺ຖ ປຐມໍ ເຕມາສໍ, ປຈ຺ຉິມໍ ເຕມາສນ຺ຕິ ທຸວິຘໍ ເຕມາສໍ. ເຕນາຍໍ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຈິນ຺ຕາ ອໂຫສິ.

ວສ຺ສາເນຈາຣິກາປຏິກ຺ເຂປາທິກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໘໕. ອນເປກ຺ຂຄມເນນ ວາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ອຣຸຓໍ ອຸຏ຺ຐາປເນນ ວາ ອາປຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຐມໍ ຕາວ ໂສ ສຕ຺ຕາຫໍ ອນາຄຕາຍ ປວາຣຓາຍ ສກຣຓີໂຍ ປກ຺ກມຕິ. ‘‘ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ ວາ ໂສ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸ ຕໍ ອາວາສໍ ນ ວາ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ປຸຣິມິກາ ຈ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ປຏິສ຺ສເວ ຈ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ໂອຣໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ໂສ ຕທເຫວ ອກຣຓີໂຍ ປກ຺ກມຕິ, ສກຣຓີໂຍ ປກ຺ກມຕິ, ຕສ຺ສ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ປຸຣິມິກາ ຈ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ປຏິສ຺ສເວ ຈ ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໒໐໗) ວຸຕ຺ຕໍ.

ສຕ຺ຕາຫກຣຓີຍານຸຊານນກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໘໗-໘. ທຸຕິຍໍ ປນ ‘‘ໂສ ຕໍ ສຕ຺ຕາຫໍ ພຫິທ຺ຘາ ວີຕິນາເມຕິ, ຕສ຺ສ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ປຸຣິມິກາ ຈ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ປຏິສ຺ສເວ ຈ ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ສຕ຺ຕາຫໂຕ ປຣໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຖາ ຫິ ‘‘ໂສ ຕໍ ສຕ຺ຕາຫໍ ອນ຺ໂຕ ສນ຺ນິວຕ຺ຕໍ ກໂຣຕິ, ຕສ຺ສ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ປຸຣິມິກາ ຈ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ປຏິສ຺ສເວ ຈ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ (ມຫາວ. ໒໐໗) ວຸຕ຺ຕໍ. ສຕິປິ ກາຣຓທ຺ວເຍ ວສ຺ສຈ຺ເຉທກາຣຓາຠາເວ ອາປຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ, ຕສ຺ມາ ຕີຓິປິ ເອຕານິ ວຈນານິ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ໂຍຊິຕານິ ວິຄ຺ຄຫານິ ໂຫນ຺ຕິ. ຕີຓິ ປຣິຫີນານີຕິ ຕາສໍ ນຕ຺ຖິຕາຍ.

ປຫິເຕເຍວອນຸຊານນກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໙໙. ‘‘ອນຸຊານາມິ ຠິກ຺ຂເວ, ສງ຺ຆກຣຓີເຍນ ຄນ຺ຕຸໍ, ສຕ຺ຕາຫໍ ສນ຺ນິວຕ຺ໂຕ ກາຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຈນໂຕ ອນ຺ໂຕວສ຺ເສ ສໍຫາຣິກຠາເວນ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ມຉນ຺ທວເສນປິ ອາຄເຕ ສງ຺ຆສ຺ສ ອາຍມຸຂໍ ວິນສ຺ສຕິ. ຕໂຕ ‘‘ເສນາສນານິ ກຕ຺ວາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຄຕນ຺ຕິ ອາຄມນໍ. ຠາເວຕ຺ຖ ຕປຈ຺ຈໂຍຍໍ. ສງ຺ຆກຣຓີເຍນ ຄນ຺ຕຸນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ເສນາສນປຏິສໍຍຸຕ຺ເຕສຸ ເອວ ສງ຺ຆກຣຓີເຍສຸ, ນ ອຎ຺ເຎສູ’’ຕິ ຘມ຺ມສິຣິຕ຺ເຖໂຣ ວທຕິ ກິຣ. ອຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ຕໍ ປທໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ‘‘ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອຸໂປສຖາຄາຣາທີສຸ ເສນາສເນສູ’’ຕິອາທິນາ ເສນາສນເມວ ທສ຺ສິຕໍ, ຕສ຺ມາ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ.

ອນິມນ຺ຕິເຕນ ຄນ຺ຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຕສ຺ສ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉໂທ ຈ ທຸກ຺ກຏາປຕ຺ຕິ ຈ ໂຫຕິ, ຕໍ ‘‘ວສ຺ສຈ຺ເຉໂທ’’ຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ. ນິມນ຺ຕິໂຕເຍວ ນາມ ໂຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸປາສເກຫິ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ນາມ ທິວເສ ທານາທີນິ ກໂຣມ, ສພ຺ເພ ສນ຺ນິປຕນ຺ຕູ’’ຕິ ກຕາຍປິ ກຕິກາຍ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ປວາຣຓາຍ ນວມິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປໍສຸກູລິກຈີວຣໍ ປຣິເຍສິຕຸໍ ກາວີຣປຏ຺ຏເນ ວິຍ ສພ຺ເພສໍ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ອນຸສໍວຈ຺ຉຣໍ ນິຍມໂຕ ອຸປາສເກຫິ ສຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຐປນໂຕ. ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈຕໍ ອນ຺ຘກຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ ວາ ກຕິກາ ກຕາ ‘ສມນ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູ ຄຈ຺ຉນ຺ຕູ’ຕິ, ໂຆສນໍ ວາ ກຕໍ ອຸປາສເກຫິ, ຕຕ຺ຖ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ສ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉໂທ ນຕ຺ຖີຕິ ຕຖາ ‘ອນຸສໍວຈ຺ຉຣໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕູ’ຕິ ສກິໍ ນິມນ຺ຕິເຕປິ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈ ‘‘ຈີວຣກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນິຍມໍ ກຕ຺ວາ ສມນ຺ຕໂຕ ອາຄຕານໍ ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ທານໂຕ ກາວີຣປຏ຺ຏເນ ໂຆເສຕ຺ວາ ກຣຓາກາໂຣ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ອປເຣ’’ຕິ ຈ. ອາຈຣິຍາ ປນ ເອວໍ ນ ວທນ຺ຕິ.

ອນ຺ຕຣາເຍອນາປຕ຺ຕິວສ຺ສຈ຺ເຉທກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໐໑. ‘‘ສເຈ ທູຣໍ ຄໂຕ ໂຫຕິ, ສຕ຺ຕາຫວາເຣນ ອຣຸໂຓ ອຸຏ຺ຐາເປຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຈນໂຕ ‘ຍສ຺ມິໍ ອນ຺ຕຣາເຍ ສຕິ ວສ຺ສຈ຺ເຉທໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຕສ຺ມິໍ ອນ຺ຕຣາເຍວ ວສ຺ສຈ຺ເຉທມກຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາຫກຣຓີເຍນ ວີຕິນາເມຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທີປິຕນ຺ຕິ ອປເຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິນຍຘຣາ ປນ ນ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສຕ຺ຕາຫວາເຣນ ອຣຸໂຓ ອຸຏ຺ຐາເປຕພ຺ໂພ’’ຕິ ອິທໍ ຕຕ຺ຣຸປ຺ປາທາທິນິມິຕ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອາຈຣິຍາ ປນ ເອວໍ ນ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄາວຸໍ ວາຕິ ພລິພທ຺ຘໍ ວາ. ພຫິສີມາຍ ຐິຕານນ຺ຕິ ເຕຫິ ຂຓ຺ຑສີມາຍ ຐິເຕຫິປີຕິ ອຸປຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ. ວສ຺ສຈ຺ເຉເທ ອສ຺ສ ວສ຺ສຈ຺ເຉທສ຺ສ. ວິຫາຣາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ວຸຏ຺ຐາເປນ຺ເຕຫິ ຕຕ຺ເຖວ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ ‘‘ອິມິນາ ຈ ອິມິນາ ຈ ກາຣເຓນ ອິມສ຺ມິໍ ນາມ ປເທເສ ອິມໍ ວິຫາຣໍ ເນຕ຺ວາ ວຸຏ຺ຐາເປມາ’’ຕິ ອນຸສ຺ສາເວຕ຺ວາວ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ.

ວຊາທີສຸວສ຺ສູປຄມນກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໐໓. ວເຊນ ສທ຺ຘິໍ ຄຕສ຺ສ ວສ຺ສຈ຺ເຉເທ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ວສ຺ສຈ຺ເຉໂທ ນ ໂຫຕີຕິ ກິຣ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສຕ຺ຖສ຺ສ ອວິຫາຣຕ຺ຕາ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ອິຘ ວສ຺ສໍ ອຸເປມີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ‘‘ສຕ຺ເຖ ປນ ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ‘ອິມສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ອິມໍ ເຕມາສ’ນ຺ຕິ ວາ ‘ອິຘ ວສ຺ສໍ ອຸເປມີ’ຕິ ວາ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ອາລຍກຣຓມຕ຺ເຕເນວ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ຕໍ ປນ ອຏ຺ຐກຖາຍ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ‘‘ອິຘ ວສ຺ສໍ ອຸເປມີຕິ ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຏ຺ຐກຖາວຈນມ຺ປິ ປຸພ຺ພາປຣໍ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ເຈ? ນ, ອຘິປ຺ປາຍາຊານນໂຕ. ສຕ຺ໂຖ ທຸວິໂຘ ຐິໂຕ, ສຎ຺ຈາໂຣຕິ. ຕຕ຺ຖ ຐິເຕ ກຸຏິກາຍ ‘‘ອິຘ ວສ຺ສໍ ອຸເປມີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ວສິຕພ຺ພໍ. ອິທຎ຺ຫິ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຕ຺ເຖ ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ສຎ຺ຈາຣິມ຺ຫິ ປນ ສຕ຺ເຖ ກຸຏິກາຍ ອຠາວໂຕ ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ສຕິ ສິວິກາຍ ວາ ສກຏກຸຏິກາຍ ວາ ວຏ຺ຏຕິ, ຕຖາ ວເຊປິ. ຕີສຸ ຐາເນສຸ ຠິກ຺ຂຸໂນ ນຕ຺ຖິ ວສ຺ສຈ຺ເຉເທ ອາປຕ຺ຕິ.

ປວາເຣຕຸຎ຺ຈ ລຠຕີຕິ ເອຕ຺ຖາຍໍ ວິຈາຣຓາ – ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ເຍນ ວໂຊ, ເຕນ ຄນ຺ຕຸ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ກິໍ ວສ຺ສຣກ຺ຂຓຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຸທາຫຸ ວສ຺ສຈ຺ເຉທາປຕ຺ຕິຣກ຺ຂຓຕ຺ຖນ຺ຕິ? ກິຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຍທິ ວສ຺ສຣກ຺ຂຓຕ຺ຖໍ, ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອເສນາສນິເກນ ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ອຖ ວສ຺ສຈ຺ເຉທາປຕ຺ຕິຣກ຺ຂຓຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສິທ຺ຘໍ ນ ໂສ ປວາເຣຕຸໍ ລຠຕີຕິ, ກາ ປເນຕ຺ຖ ຍຸຕ຺ຕິ? ຍໂຕ ອຍເມວ ຕິວິໂຘ ປວາເຣຕຸໍ ລຠຕິ, ເນຕໂຣ. ວາເຬຫິ ອຸພ຺ພາຬ຺ຫາທິໂກ ຫິ ອຸປຄຕຏ຺ຐານາປຣິຈ຺ຈາຄາ ລຠຕິ. ປຣິຈ຺ຈາຄາ ນ ລຠຕີຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ຍຸຕ຺ຕິ. ເຍນ ຄາໂມ, ຕຕ຺ຖ ຄໂຕປິ ປວາເຣຕຸໍ ລຠຕີຕິ ເອເກນາຕິ ອາຈຣິໂຍ. ໂຍ ຫິ ປຸພ຺ເພ ‘‘ອິຘ ວສ຺ສໍ ອຸເປມີ’’ຕິ ນ ອຸປຄໂຕ, ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ’’ຕິ ອຸປຄໂຕ, ໂສ ຈ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ໂຕ. ອຎ຺ຎຖາ ວິນາ ວິຫາເຣນ ເກວລໍ ຄາມໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອິຘ ວສ຺ສໍ ອຸເປມີ’’ຕິ ອຸປຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ. ອາປຊ຺ຊຕູຕິ ເຈ? ນ, ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ວເຊ ສຕ຺ເຖ ນາວາຍ ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຈນໍ ວິຍ ‘‘ຄາເມ ອຸປຄນ຺ຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຈນາຠາວໂຕ. ຍສ຺ມາ ‘‘ຕີສຸ ຐາເນສຸ ຠິກ຺ຂຸໂນ ນຕ຺ຖິ ວສ຺ສຈ຺ເຉເທ ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຈນໍ ຕຕ຺ຖ ວສ຺ສູປຄມນໍ ອຕ຺ຖີຕິ ທີເປຕິ ຕທຠາເວ ເຉທາຠາວາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສຕ຺ເຖ ປນ ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ກຸຏິຍາ ອຠາວກາລໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສິທ຺ຘໍ. ຕີສຸ ຐາເນສຸ ຠິກ຺ຂຸໂນ ນຕ຺ຖິ ວສ຺ສຈ຺ເຉເທ ອາປຕ຺ຕີຕິ ‘‘ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕສ຺ເສວ ນຕ຺ຖິ, ວິຣຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຄມເນ ອາປຕ຺ຕິ ຈ, ປວາເຣຕຸຎ຺ຈ ນ ລຠຕີ’’ຕິ ລິຂິຕໍ, ຕສ຺ມາ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ອຖ ສຕ຺ໂຖ ອນ຺ໂຕວສ຺ເສເຍວ ຠິກ຺ຂຸນາ ປຕ຺ຖິຕຏ຺ຐານໍ ປຕ຺ວາ ອຕິກ຺ກມຕິ…ເປ… ອນ຺ຕຣາ ເອກສ຺ມິໍ ຄາເມ ຕິຏ຺ຐຕິ ວາ ວິປ຺ປກິຣຕິ ວາ’’ຕິອາທິ, ຕໍ ເອຕ຺ຕາວຕາ ວິຣຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຄຕານມ຺ປິ ວິຣຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ຄມນໍ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ປວາເຣຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຕຕ຺ຖ ‘‘ປທຣຈ຺ຉທນໍ ກຸຏິໍ ກຕ຺ວາ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ເສນາສນຕ຺ຖາຍ ຣຸກ຺ຂໍ ອາຣຸຫິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ ໂຫຕິ, ນ ປາຬິວິໂຣຘໂຕຕິ ເຈ? ນ, ຕປ຺ປຏິກ຺ເຂເປເນວ ສິທ຺ຘຕ຺ຕາ, ອິມສ຺ສ ອິຘ ປຸນປິ ປຏິກ຺ເຂປນໂຕ. ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອເສນາສນິເກນ ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ປຏິກ຺ເຂເປນ ສິທ຺ເຘ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຊ຺ໂຌກາເສ ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ປຏິກ຺ເຂໂປ ວິຍ ສິຍາຕິ ເຈ? ນ, ອຊ຺ໂຌກາສສ຺ສ ອເສນາສນຠາວານຸມຕິປ຺ປສງ຺ຄໂຕ. ອຊ຺ໂຌກາໂສ ຫິ ‘‘ອຊ຺ໂຌກາເສ ປລາລປຸຎ຺ເຊ’’ຕິ ວຈນໂຕ ເສນາສນນ຺ຕິ ສິທ຺ຘໍ. ຈຕຸສາລອຊ຺ໂຌກາເສ ວສນ຺ໂຕປິ ‘‘ຈຕຸສາລາຍ ວສຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ອິຘ ອເສນາສນິໂກ ນາມ ອຕ຺ຕນາ ວາ ປເຣນ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ນິພທ຺ຘວາສຕ຺ຖໍ ອປາປິຕເສນາສນິໂກຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຎ຺ຎຖາ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປຏິກ຺ເຂປານໍ ອຎ຺ຎຕຣາຕິເຣກຕາ ຈ ຣຸກ຺ຂມູເລປິ ນິພ຺ພໂກເສປິ ວສ຺ສໍ ອຸປຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຈ, ອປາປິຕເສນາສນິເກນາປິ ຄພ຺ເຠ ວສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຈ ອາປຊ຺ຊຕິ, ສທ຺ວາຣພນ຺ຘເມວ ເສນາສນໍ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ກຖໍ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ເຈ? ນິທານໂຕ. ອຍຎ຺ຫິ ອເສນາສນິກວສ຺ສູປຄມນາປຕ຺ຕິ ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຠິກ຺ຂູ ອເສນາສນິກາ ວສ຺ສໍ ອຸປຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ສີເຕນປິ ອຸຓ຺ເຫນປິ ກິລມນ຺ຕີ’’ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ນິທາເນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ສີຕາທິປຏິກ຺ເຂປເມວ ອິຘ ເສນາສນນ຺ຕິ ອຘິປ຺ເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ສິທ຺ຘໍ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ສິທ຺ຘໍ ປຸພ຺ພປກ຺ຂນິທສ຺ສນນ຺ຕິ ເຈ? ນ, ປຸພ຺ເພ ອປຣຕ຺ຖປວຕ຺ຕິສູຈນໂຕ. ທຸຕິຍຊ຺ຌານນິທ຺ເທເສ ‘‘ວິຕກ຺ກວິຈາຣານໍ ວູປສມາ ອວິຕກ຺ກໍ ອວິຈາຣ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໒໒໘; ມ. ນິ. ໑.໒໗໑) ວຈນານິ ນິທສ຺ສນໍ. ອຊ຺ໂຌກາສປຏິກ຺ເຂປນິທາເນນ ພຫິອຊ຺ໂຌກາໂສວ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ, ນ ຈຕຸສາລາທິມຊ຺ຌຄໂຕ ອຊ຺ໂຌກາໂສຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ນ ນິທານໍ ປມາຓນ຺ຕິ ເຈ? ນ, ນິຍມໂຕ. ກິຎ຺ຈິ ຫິ ສິກ຺ຂາປທໍ ນິທານາເປກ຺ຂໍ ໂຫຕີຕິ ສາຘິຕເມຕໍ. ອິທໍ ສາເປກ຺ຂໍ, ອິທໍ ອນເປກ຺ຂນ຺ຕິ ກຖໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ນ ຫິ ເອຕ຺ຖ ອຸຠໂຕວິຠງ຺ເຄ ວິຍ ສິກ຺ຂາປທານໍ ປທຠາຊນໍ, ອນາປຕ຺ຕິວາໂຣ ວາ ອຕ຺ຖີຕິ? ອິຘາປິ ເທສນາວິຘານໂຕ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ‘‘ເທເວ ວສ຺ສນ຺ເຕ ຣຸກ຺ຂມູລມ຺ປິ ນິພ຺ພໂກສມ຺ປິ ອຸປຘາວນ຺ຕີ’’ຕິ ຫິ ອິເມຫິ ທ຺ວີຫິ ນິທານວຈເນຫິ ພຫິ ວາ ອນ຺ໂຕ ວາ ສພ຺ພໍ ໂອວສ຺ສກຏ຺ຐານໍ ອິຘ ອຊ຺ໂຌກາໂສ ນາມ. ອໂນວສ຺ສກຏ຺ຐານມ຺ປິ ອນິພ຺ພໂກສເມວ ອິຘ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພນ຺ຕິ ສິທ຺ຘໍ ໂຫຕິ. ເຕນ ນ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ນ ອາລຍກຣຓປຏິກ຺ເຂໂປ, ‘‘ອິຘ ວສ຺ສໍ ອຸເປມີ’’ຕິ ວຈນປຏິກ຺ເຂໂປ. ຉວສຣີຣໍ ທຫິຕ຺ວາ ຉາຣິກາຍ, ອຏ຺ຐິການຎ຺ຈ ອຕ຺ຖາຍ ກຸຏິກາ ກຣີຍຕີຕິ ອນ຺ຘກຏ຺ຐກຖາວຈນໍ. ‘‘ຏງ຺ກິຕມຎ຺ໂຈຕິ ກສິກຸຏິກາປາສາຓຆຣ’’ນ຺ຕິ ລິຂິຕໍ. ‘‘ອກວາຏພທ຺ຘເສນາສເນ ອຕ຺ຕໂນ ປາປິເຕ ສຠາຄຏ຺ຐາເນ ສກວາຏພທ຺ເຘ ວສຕິ ເຈ, ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປໂຍໂຄປິ ອຕ຺ຖິ, ‘‘ອເສນາສນິເກນ ວສ຺ສໍ ນ ອຸປຄນ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ປາຬິ ຈ ອຏ຺ຐກຖາ ຈ, ຕສ຺ມາ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ.

ອຘມ຺ມິກກຕິກາທິກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໐໕. ມຫາວິຠງ຺ເຄ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຍໍ ອນ຺ຘກຏ຺ຐກຖາວຈນໍ ອູນປນ຺ນຣສວສ຺ເສນ ສາມເຓເຣນ ອິຘ ວິຫາເຣ ນ ວຕ຺ຖພ຺ພາ, ນ ປໍສຸກູລໍ ອາຫິຓ຺ຑິຕພ຺ພໍ, ນ ໂຈຬຠິກ຺ຂາ ຄເຫຕພ຺ພາ, ນ ອຎ຺ຎວິຫາເຣ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ນ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ວາ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ວາ ສນ຺ຕກໍ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ, ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ເນວ ອາລເປຍ຺ຍາມ ນ ສລ຺ລເປຍ຺ຍາມ, ນ ສຊ຺ຌາຍິຕພ຺ພໍ, ມຕ຺ຕິກາປຕ຺ເຕນ ວຏ຺ຏຕິ, ນ ອປຣິປຸຓ຺ຓປຣິກ຺ຂາຣສ຺ສ ວາໂສຕິ.

໒໐໖. ມຸສາວາໂທຕິ ວິສໍວາໂທ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ເກຈິ ‘‘ວິສໍວາທນວເສນ ປຏິສ຺ສຸຓິຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຈ, ‘‘ຣຎ຺ໂຎ ວຸຕ຺ຕວຈນານຸຣູປໂຕ ມຸສາວາໂທຕິ ຄຫຏ຺ຐາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ.

໒໐໗. ‘‘ປຸຣິມິກາ ຈ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ກສ຺ມາ? ‘ທຸຕິເຍ ວສາມີ’ຕິ ຈິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ປຐມເສນາສນຄ຺ຄາໂຫ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ. ປຸນ ‘ປຐເມ ເອວ ວສາມີ’ຕິ ຈິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ທຸຕິໂຍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ. ອຸຠຍາວາເສ ວິຘານໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ໂປຣາຓຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘‘ປຐມໍ ຄຫິຕຏ຺ຐາເນ ອວສິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ເສນາສນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ທ຺ວີຫຕີຫໍ ວສຕິ, ຕໂຕ ປຐມຄ຺ຄາໂຫ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕີຕິ ປຸຣິມິກາ ຈ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ປຈ຺ຉິມຄ຺ຄາໂຫ ນ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ. ອິທຎ຺ຫິ ທິວສວເສນ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນໍ ນາມ ໂຫຕິ. ອຖ ປຈ຺ຉິມໍ ເຕມາສໍ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ວສຕິ, ປຸຣິມິກາ ຈ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ອິທໍ ເສນາສນຄ຺ຄາຫານໍ ວເສນ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນໍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸໂຠເປເຕ ອຕ຺ຖວິກປ຺ປາ ອິຘ ນາຘິປ຺ເປຕາ. ຍຕ຺ຖາຍໍ ປຏິສ຺ສຸໂຕ, ຕຕ຺ຖ ປຸຣິມິກາ ຈ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ປຏິສ຺ສເວ ຈ ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ. ກຕ຺ຖ ປນ ປຸຣິມິກາ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ? ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ທ຺ວີສຸ ອາວາເສສຸ ຍຕ຺ຖ ຕທເຫວ ປຈ຺ຉິມຄ຺ຄາໂຫ, ຕຕ຺ຖ ປຐມໍ ຄຫິຕຏ຺ຐາເນ ສຕ຺ຕາຫກຣຓີເຍນ ຄຈ຺ຉໂຕ ນ ວສ຺ສຈ຺ເຉໂທ, ໂສ ຕທເຫວ ອກຣຓີໂຍ ປກ຺ກມຕີຕິອາທິມ຺ຫິ ‘‘ກຣຓີຍໍ ນາມ ສຕ຺ຕາຫກຣຓີຍ’’ນ຺ຕິ ລິຂິຕໍ.

ປາຬິມຸຕ຺ຕກຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉທວິນິຈ຺ຉເຍ ‘‘ຘມ຺ມສ຺ສວນາທີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາທິມ຺ຫິ ຈຕູສຸ ວາເຣສຸ ນິຣເປກ຺ຂປກ຺ກມນສ຺ສາຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ‘‘ສຕ຺ຕາຫກຣຓີເຍນາ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ ຕສ຺ມິໍ ສຕິ ນິຣເປກ຺ຂຄມນາຠາວໂຕ. ຕຕ຺ຖ ປຸຣິມາ ທ຺ເວ ວາຣາ ວສ຺ສໍ ອນຸປຄຕສ຺ສ ວເສນ ວຸຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ອຸປຄຕສ຺ສ ຕທເຫວ ສຕ຺ຕາຫກຣຓີເຍນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕສຕ຺ຕາຫໍ ອາຄຈ຺ຉໂຕ ນ ວສ຺ສຈ຺ເຉໂທຕິ ສິທ຺ຘໍ. ປຈ຺ຉິມາ ທ຺ເວ ວາຣາ ອຸປຄຕສ຺ສ ນິຣເປກ຺ຂຄມນວເສນ ວຸຕ຺ຕາ, ‘‘ສຕ຺ຕາຫໍ ອນາຄຕາຍ ປວາຣຓາຍ ສກຣຓີໂຍ ປກ຺ກມຕີ’’ຕິ ຕໂຕ ພຫິທ຺ຘາ ສຕ຺ຕາຫໍ ວີຕິນາເມນ຺ຕສ຺ສ ວສ຺ສຈ຺ເຉໂທຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອກຣຓີໂຍ ປກ຺ກມຕີ’’ຕິ ວຈນາຠາວາ ວິນາ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉທກາຣເຓນ ຄນ຺ຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ. ປວາເຣຕ຺ວາ ປນ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ປວາຣຓາຍ ຕໍທິວສສນ຺ນິສ຺ສິຕຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖ ນ ວາ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາຕິ ອນ຺ຕຣາເຍນ. ອາຈຣິໂຍ ປນ ‘‘ນ ປຸນ ອິຘາຄຈ຺ຉາມີ’ຕິ ນິຣເປກ຺ໂຂປິ ສກຣຓີໂຍວ ຄນ຺ຕຸໍ ລຠຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອກຣຓີໂຍ’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທຕິ. ‘‘ສີຫຬທີເປ ກິຣ ຈູຬປວາຣຓາ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ປວາຣຓໍ ກຕ຺ວາ ຍຖາສຸຂໍ ສກຣຓີຍາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ປໂຍຄຎ຺ຈ ທສ຺ເສນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຕຕ຺ຖ ຉ ອຣຸຓາ ອນ຺ໂຕວສ຺ເສ ໂຫນ຺ຕິ, ເອໂກ ພຫິ, ຕສ຺ມາ ໂສ ເຕມາສໍ ວຸຕ຺ໂຖ ໂຫຕີຕິ ອປເຣ’’ຕິ ຈ, ‘‘ອາຈຣິໂຍ ເອວໍ ນ ວທຕີ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ວິຫາຣໍ ອຸເປຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວສ຺ສຄ຺ເຄນ ປຕ຺ຕຄພ຺ຠໍ ອຸເປຕີຕິ ໂປຣາຓາ. ອສຕິຍາ ປນ ວສ຺ສໍ ນ ອຸເປຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ອິມໍ ເຕມາສ’’ນ຺ຕິ ອວຈເນນ. ‘‘ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉທກາຣຓໍ ວິນາ ຕິໂຣວິຫາເຣ ວສິຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉິສ຺ສາມີຕິ ຄຈ຺ຉໂຕປິ ວສ຺ສຈ຺ເຉທ’’ນ຺ຕິ ລິຂິຕໍ.

໒໐໘. ປຏິສ຺ສຸໂຕ ໂຫຕິ ປຈ຺ຉິມິກາຍາຕິ ອນ຺ຕຣາ ປພ຺ພຊິຕຠິກ຺ຂຸນາ, ຉິນ຺ນວສ຺ເສນ ວາ ປຏິສ຺ສຸໂຕ, ອຎ຺ເຎນ ປນ ປຸຣິມໍ ອນຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ປຈ຺ຉິມິກາຍໍ ປຏິສ຺ສໂວ ນ ກາຕພ຺ໂພ. ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉເທ ສພ຺ພຕ຺ຖ ວສ຺ສຈ຺ເຉໂທຕິ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ກຕ຺ວາ ວທນ຺ຕິ. ເກຈິ ປນ ນ ອິຈ຺ຉນ຺ຕິ. ຕໍ ສາເຘຕຸໍ ອເນກຘາ ປປຎ຺ເຈນ຺ຕິ. ກິໍ ເຕນ.

ວສ຺ສູປນາຍິກກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ປວາຣຓາກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນາ

ອຜາສຸກວິຫາຣກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໑໐. ‘‘ສງ຺ຆໍ ອາວຸໂສ ປວາເຣມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຈ຺ຉາປິ ‘‘ວທຕຸ ມໍ ສງ຺ໂຆ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ຍສ຺ມາ ອຫໍ ສງ຺ຆໍ ປວາເຣມິ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ປຣິຍາປນ຺ນາ ເຖຣາ, ມຊ຺ຌິມາ, ນວາ ວາ ອວິເສເສນາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ສພ຺ເພປິ ມໍ ວທນ຺ຕູຕິ.

ປວາຣຓາເຠທວຓ຺ຓນາ

໒໑໒. ທ຺ເວມາ, ຠິກ຺ຂເວ, ປວາຣຓາຕິ ເອຕ຺ຖ ຕາທິເສ ກິຈ຺ເຈ ສຕິ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ປວາເຣຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ເຕເນວ ມຫາວິຫາເຣ ຠິກ຺ຂູ ຈາຕຸທ຺ທສິຍໍ ປວາເຣຕ຺ວາ ປນ຺ນຣສິຍໍ ກາຍສາມຄ຺ຄິໍ ອິທານິປິ ເທນ຺ຕິ. ເຈຕິຍຄິຣິ ມຫາທສ຺ສນຕ຺ຖມ຺ປິ ອຏ຺ຐມິຍໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕມ຺ປິ ຈາຕຸທ຺ທສິຍໍ ປວາເຣຕຸກາມານໍເຍວ ໂຫຕິ. ‘‘ສຕ຺ຕາຫໍ ອນາຄຕາຍ ປວາຣຓາຍ ສກຣຓີໂຍ ປກ຺ກມຕິ, ອນາປຕ຺ຕີຕິ ວຈນໂຕ ອິທໍ ອາຈິຓ຺ຓ’’ນ຺ຕິ ລິຂິຕໍ. ‘‘ໂນ ເຈ ອຘິຏ຺ຐເຫຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ເອກສ຺ສ ວຸຕ຺ຕທຸກ຺ກຏໍ, ຕສ຺ເສວ ວຸຕ຺ຕໍ ປຸພ຺ພກິຈ຺ຈຎ຺ຈ ສງ຺ຆຄຓານມ຺ປິ ເນຕພ຺ພໍ.

ປວາຣຓາທານານຸຊານນກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໑໓. ເຕນ ຈ ຠິກ຺ຂຸນາຕິ ປວາຣຓາທາຍເກນ.

ອນາປຕ຺ຕິປນ຺ນຣສກາທິກຖາວຓ຺ຓນາ

‘‘ຕສ຺ສາ ຈ ປວາຣຓາຍ ອາໂຣຈິຕາຍ ສງ຺ເຆນ ຈ ປວາຣິເຕ ສພ຺ເພສໍ ສຸປ຺ປວາຣິຕໍ ໂຫຕີຕິ ວຈນໂຕ ເກວລໍ ປວາຣຓາຍ ປວາຣຓາທາຍໂກປິ ປວາຣິໂຕວ ໂຫຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕີຕິ.

໒໒໒. ອວຸຏ຺ຐິຕາຍ ປຣິສາຍາຕິ ປວາເຣຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ກເຖນ຺ຕິຍາ. ເອກຈ຺ຈາຍ ວຸຏ຺ຐິຕາຍາຕິ ເອກຈ຺ເຈສຸ ຍຖານິສິນ຺ເນສຸ ເອກຈ຺ເຈສຸ ສກສກຏ຺ຐານໍ ຄເຕສຸ. ປຸນ ປວາເຣຕພ຺ພນ຺ຕິ ປຸນປິ ສພ຺ເພຫິ ສມາຄນ຺ຕ຺ວາ ປວາເຣຕພ຺ພໍ. ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ສມສມາ, ເຕສໍ ສນ຺ຕິເກ ປວາເຣຕພ຺ພນ຺ຕິ ‘‘ຄເຕ ອນາເນຕ຺ວາ ນິສິນ຺ນານໍເຍວ ສນ຺ຕິເກ ປວາເຣຕພ຺ພໍ, ອຸໂປສຖກ຺ຂນ຺ຘເກປິ ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ສພ຺ພາຍ ວຸຏ຺ຐິຕາຍ ປຣິສາຍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ສມສມາ, ເຕສໍ ສນ຺ຕິເກ ປວາເຣຕພ຺ພນ຺ຕິ ‘‘ຍທິ ສພ຺ເພ ວຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຄຕາ, ສນ຺ນິປາເຕຕຸຎ຺ຈ ນ ສກ຺ກາ, ເອກຈ຺ເຈ ສນ຺ນິປາຕາເປຕ຺ວາ ປວາເຣຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ກສ຺ມາ? ຎຕ຺ຕິໍ ຐເປຕ຺ວາ ກຕ຺ຕພ຺ພສງ຺ຆກມ຺ມາຠາວາ ວຄ຺ຄໍ ນ ໂຫຕິ ກິຣ. ເອຕ຺ຖ ປນ ເອກຈ຺ເຈສຸ ຄເຕສຸປິ ສພ຺ເພສຸ ຄເຕສຸປິ ສພ຺ເພ ສນ຺ນິປາຕາເປຕ຺ວາ ຎຕ຺ຕິໍ ອຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ເກວລໍ ປວາເຣຕພ຺ພໍ. ເອກຈ຺ເຈ ສນ຺ນິປາຕາເປຕ຺ວາ ປວາເຣຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ ‘‘ສງ຺ຆໍ, ຠນ຺ເຕ, ປວາເຣມີ’’ຕິ ວຈນໂຕ. ສພ຺ເພປິ ຫິ ສນ຺ນິປຕິຕາ ປຈ຺ຉາ ທິຏ຺ຐໍ ວາ ສຸຕໍ ວາ ປຣິສງ຺ກິຕໍ ວາ ວຕ຺ຕາໂຣ ໂຫນ຺ຕິ. ອນາຄຕານໍ ອຕ຺ຖິຠາວໍ ຎຕ຺ວາປິ ເອກຈ຺ຈານໍ ສນ຺ຕິເກ ປວາຣຓາວຈນໍ ວິຍ ໂຫຕິ. ສມ຺ມຸຂີຠູເຕ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສນ຺ນິປາຕາເປຕ຺ວາ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ອາປນ຺ນຈີວຣາທິນິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ວິຍ ປວາຣຓາ ນ ໂຫຕິ ສພ຺ພາຍຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ‘‘ສມຄ຺ຄານໍ ປວາຣຓາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຈນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ສາຘກໍ. ‘‘ອິໂຕ ອຎ຺ຎຖາ ນ ວຏ຺ຏຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອນນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ອຸປຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ວທຕິ. ‘‘ໂຖກຕເຣຫິ ເຕສໍ ສນ຺ຕິເກ ປວາເຣຕພ຺ພໍ ຎຕ຺ຕິໍ ອຏ຺ຐເປຕ຺ວາວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຄນ຺ຕຸກາ ນາມ ນວມິໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຄຕາ ວາ ວຊສຕ຺ຖນາວາສຸ ວຸຕ຺ຖວສ຺ສາ ວາ ໂຫນ຺ຕິ.

໒໓໗. ‘‘ທສວຕ຺ຖຸກາ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ ໂຫຕິ ຕຖາຄໂຕຕິອາທີ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ‘‘ນຕ຺ຖິ ທິນ຺ນນ຺ຕິອາທີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໒໓໙. ‘‘ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ຊານິສ຺ສາມາຕິ ເຕນ ສຫ ປວາເຣຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ລິຂິຕໍ.

ປວາຣຓາກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ຈມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນາ

ໂສຓໂກຬິວິສວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໔໒. ອສີຕິຍາ …ເປ… ກາເຣຕີຕິ ‘‘ອສີຕິ ຄາມິກສຫສ຺ສານິ ສນ຺ນິປາຕາເປຕ຺ວາ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ກາຣຓວຈນໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຄາມານໍ ອສີຕິຍາ ສຫສ຺ເສສູ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ອສີຕິຍາ ຄາມສຫສ຺ເສສູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄາມປ຺ປມຸຂາ ຄາມິກາ, ເຕສໍ ສຫສ຺ສານິ. ‘‘ກມ຺ມຈິຕ຺ຕີກຕານີ’’ຕິ ອຸປຈາເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ. ກມ຺ມປຈ຺ຈຍອຸຕຸສມຸຏ຺ຐາເນ ຫິ ເຕສໍ ອຎ຺ຊນວຓ຺ຓຠາໂວ. ‘‘ເກນຈິເທວ ກຣຓີເຍນາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ເກນຈິເທວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ເອວໍ-ສທ຺ໂທ ໂອປມ຺ເມ ປວຕ຺ຕຕິ. ເອວມຸປມາໂນປເທສປຸຈ຺ຉາວຘາຣຓປຏິຎ຺ຎາຕໂອປມ຺ເມ. ປຸຣໂຕ ເປກ຺ຂມານານນ຺ຕິ ອນາທຣຕ຺ເຖ ສາມິວຈນໍ. ຕໂຕ ປນ ຠຄວໂຕ ຄນ຺ຘກຸຏິຍາ ກວາຏໍ ສຸພທ຺ຘໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ອິຈ຺ຉິຕາກາຣກຸສລຕາຍ ອິທ຺ຘິຍາ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກຸຏິໍ ປວິສິຕ຺ວາ ອາໂຣເຈສິ. ວິຫາຣປຈ຺ຉາຍາຍນ຺ຕິ ວິຫາຣສ຺ສ ວຑ຺ຒມານຈ຺ຉາຍາຍໍ. ‘‘ອໂຫ ນູນາຕິ ອໂຫ ມຫນ຺ໂຕ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ຠຄວໂຕ ສມ຺ພຫຸເລຫິ ສທ຺ຘິໍ ອາຫິຓ຺ຑນໍ ອາຍສ຺ມໂຕ ໂສຓສ຺ສ ວີຣິຍາຣມ຺ຠນິທສ຺ສເນນ ອນາຣທ຺ຘວີຣິຍານໍ ອຸຕ຺ເຕຊນຕ຺ຖໍ, ເອວໍ ສຸຂຸມາລານໍ ປາທຣກ຺ຂຓຕ຺ຖໍ ອຸປາຫນາ ອນຸຎ຺ຎາຕາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ຈ.

ໂສຓສ຺ສປພ຺ພຊ຺ຊາກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໔໓. ຕຕ຺ຖ ຈ ນິມິຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫາຫີຕິ ເຕສໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ອາກາຣໍ ອຸປລກ຺ເຂຫິ.

໒໔໔. ອຘິມຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕີຕິ ປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກຕ຺ວາ ຐິໂຕ ໂຫຕິ. ເນກ຺ຂມ຺ມາຘິມຸຕ຺ໂຕຕິອາທີຫິ ນິພ຺ພານໍ, ອຣຫຕ຺ຕຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຕຎ຺ຫິ ສພ຺ພກິເລເສຫິ ນິກ຺ຂນ຺ຕຕ຺ຕາ ‘ເນກ຺ຂມ຺ມ’ນ຺ຕິ ຈ ເຄຫໂຕ ປວິວິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘ປວິເວໂກ’ຕິ ຈ ພ຺ຍາປຊ຺ຊາຠາວໂຕ ‘ອພ຺ຍາປຊ຺ຊ’ນ຺ຕິ ຈ ອຣຫຕ຺ຕໍ ອຸປາທານສ຺ສ ຂຍນ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ‘ອຸປາທານກ຺ຂໂຍ’ຕິ ຈ ຕຓ຺ຫາຍ ຂຍນ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ‘ຕຓ຺ຫກ຺ຂໂຍ’ຕິ ຈ ສມ຺ໂມຫາຠາວໂຕ ‘ອສມ຺ໂມໂຫ’ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ເພຫິ ອຣຫຕ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເກຈິ. ສິຍາ ໂຂ ເອວມສ຺ສາຕິ ກທາຈິ ເອວມສ຺ສ, ອສ຺ສ ວາ ອາຍສ຺ມໂຕ ເອວໍ ສິຍາ. ປຈ຺ຈາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ຊານນ຺ໂຕ. ກຣຓີຍມຕ຺ຕານນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ. ໂສ ເອວ ວາ ປາໂຐ. ເນກ຺ຂມ຺ມາຘິມຸຕ຺ໂຕຕິ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ອຣຫຕ຺ຕໍ ກຖິຕໍ. ເສເສສຸ ນິພ຺ພານນ຺ຕິ ເກຈິ. ອສມ຺ໂມຫາຘິມຸຕ຺ໂຕຕິ ເອຕ຺ເຖວ ນິພ຺ພານໍ. ເສເສສຸ ອຣຫຕ຺ຕນ຺ຕິ ເກຈິ. ‘‘ສພ຺ເພສ຺ເວເວເຕສຸ ອຸຠຍມ຺ປີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ປວິເວກຎ຺ຈ ເຈຕໂສ, ອຘິມຸຕ຺ຕສ຺ສ, ອຸປາທານກ຺ຂຍສ຺ສ ຈາຕິ ອຸປໂຍຄຕ຺ເຖ ສາມິວຈນໍ. ອາຍຕນານໍ ອຸປ຺ປາທຎ຺ຈ ວຍຎ຺ຈ ທິສ຺ວາ.

ສພ຺ພນີລິກາທິປຏິກ຺ເຂປກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໔໖. ‘‘ຣຎ຺ຊນໂຈຬເກນ ປຸຎ຺ຉິຕ຺ວາ’’ຕິ ປາໂຐ. ‘‘ຂລ຺ລກາທີນິ ອປເນຕ຺ວາ’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ທ຺ເວ ຕີຓິ ຉິທ຺ທານິ ກຕ຺ວາ ວຬຎ຺ເຊຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕານໍ ວາໂທ ນ ຄເຫຕພ຺ໂພ.

ຍານາທິປຏິກ຺ເຂປກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໕໔. ‘‘ຈຕຸຣງ຺ຄຸລາຘິການີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈຕຸຣງ຺ຄຸລໂຕ ເຫຏ຺ຐາ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອເກ. ອຸຠໂຕໂລຫິຕກູປຘານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ກາສາວໍ ປນ ວຏ຺ຏຕິ, ກຸສຸມ຺ຠາທິຣຕ຺ຕເມວ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ລິຂິຕໍ.

ສພ຺ພຈມ຺ມປຏິກ຺ເຂປາທິກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໕໕. ກິສ຺ສ ຕ຺ຍາຍນ຺ຕິ ກິສ຺ສ ເຕ ອຍໍ.

໒໕໖. ຄິຫິວິກຕນ຺ຕິ ຄິຫີນໍ ອຕ຺ຖາຍ ກຕໍ. ‘‘ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ນິສີທິຕຸໍ ອນຸຊານາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ທີຆນິກາຍຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ຕູລິກໍ ສພ຺ພາເນວ ໂຄນກາທີນິ ຣຕນປຣິສິພ຺ພິຕານິ ວຏ຺ຏນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຖ ໂຂ ວິນຍປຣິຍາຍໍ ປຕ຺ວາ ຄຣຸເກ ຐາຕພ຺ພໂຕ ອິຘ ວຸຕ຺ຕນເຍເນເວຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ‘‘ຕຕ຺ຖ ປນ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິກເທສນາຍ ຄຫຏ຺ຐາທີນມ຺ປິ ວເສນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເຕສໍ ສງ຺ຄຓ຺ຫນຕ຺ຖໍ ຐເປຕ຺ວາ ‘ຕູລິກໍ…ເປ… ວຏ຺ຏນ຺ຕີ’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ຂາຍຕີຕິ ອປເຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໒໕໙. ມິຄມາຕຸໂກຕິ ຕສ຺ສ ນາມໍ. ວາຕມິໂຄຕິ ຈ ຕສ຺ສ ນາມໍ. ‘‘ກາຬສີໂຫ ກາຬມຸໂຂ ກປີ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ຈມ຺ມໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເຍນ ປຣິຍາເຍນ ຈມ຺ມໍ ວຏ຺ຏິສ຺ສຕິ, ໂສ ປຣໂຕ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ປຸຄ຺ຄລິກວເສນ ປຣິຫາໂຣ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ກິຎ຺ຈິ ຈມ຺ມໍ ຘາເຣຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຕາວຕາ ສິທ຺ເຘ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂຄຈມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ປຣໂຕ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ສພ຺ພປຈ຺ຈນ຺ຕິເມສຸ ຊນປເທສຸ ຈມ຺ມານິ ອຕ຺ຖຣຓານີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອນຸມຕິປ຺ປສງ຺ຄຠຍາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຈມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ເຠສຊ຺ຊກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນາ

ປຎ຺ຈເຠສຊ຺ຊາທິກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໖໐. ‘‘ຍໍ ເຠສຊ຺ຊຎ຺ເຈວ ອສ຺ສາ’’ຕິ ປຣໂຕ ‘‘ຕທຸຠເຍນ ຠິຍ຺ໂຍໂສ ມຕ຺ຕາຍ ກິສ຺ສາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ ວິໂຣຘທສ຺ສນໂຕ ນິທານານເປກ຺ຂໍ ຍຖາລາຠວເສນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍຖານິທານໍ ກສ຺ມາ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຈ? ຕທຎ຺ຎາເປກ຺ຂາຘິປ຺ປາຍໂຕ. ສພ຺ພພຸທ຺ຘກາເລປິ ຫິ ສປ຺ປິອາທີນໍ ສຕ຺ຕາຫກາລິກຠາວາເປກ຺ຂາຕິ ຕຖາ ວຈເນນ ຠຄວໂຕ ອຘິປ຺ປາໂຍ, ເຕເນວ ‘‘ອາຫາຣຕ຺ຖຎ຺ຈ ຜເຣຍ຺ຍ, ນ ຈ ໂອຬາຣິໂກ ອາຫາໂຣ ປຎ຺ຎາເຍຍ຺ຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຫິ ກາເລ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ກາເລ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ ກາລປຣິຈ຺ເຉໂທ ນ ກໂຕ. ກຸໂຕເຍວ ປນ ລພ຺ຠາ ຕທຎ຺ຎາເປກ຺ຂາຘິປ຺ປາໂຍ ຠຄວໂຕ ມູລເຠສຊ຺ຊາທີນິ ຕານິ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ຍາວຊີວນ຺ຕິ ກາລປຣິຈ຺ເຉໂທ. ຍໍ ປນ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕານິ ປຎ຺ຈ ເຠສຊ຺ຊານິ ກາເລ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ກາເລ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຈນໍ, ຕໍ ‘‘ສນ຺ນິຘິໍ ກຕ຺ວາ ອປຣາປຣສ຺ມິໍ ທິວເສ ກາເລ ເອວ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ອນຸຊານາມີ’’ຕິ ອຘິປ຺ປາຍໂຕ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຎ຺ຎຖາ ອຕິສຍຕ຺ຕາຠາວໂຕ ‘‘ຍໍ ເຠສຊ຺ຊຎ຺ເຈວ ອສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ວິຕກ຺ກຸປ຺ປາໂທ ນ ສມ຺ຠວຕິ. ປຓີຕໂຠຊນານຸມຕິຍາ ປສິທ຺ຘຕ຺ຕາ ອາພາຘານຸຣູປສປ຺ປາຍາເປກ຺ຂາຍ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ເຈ? ຕຎ຺ຈ ນ, ຠິຍ຺ໂຍໂສ ມຕ຺ຕາຍ ກິສາທິຠາວາປຕ຺ຕິທສ຺ສນໂຕ. ຍຖາ ‘‘ອຸຈ຺ຉຸຣສໍ ອຸປາທາຍ ຜາຓິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາ ‘‘ນວນີຕໍ ອຸປາທາຍ ສປ຺ປິ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໂຕ ນວນີຕໍ ວິສຸໍ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ເຈ? ນ, ວິເສສທສ຺ສນາຘິປ຺ປາຍໂຕ. ຍຖາ ຜາຓິຕຄ຺ຄຫເຓນ ສິທ຺ເຘປິ ປຣໂຕ ອຸຈ຺ຉຸຣໂສ ວິສຸໍ ອນຸຎ຺ຎາໂຕ ອຸຈ຺ຉຸສາມຎ຺ຎໂຕ ຄຸໂຬທກຏ຺ຐາເນ ຐປນາຘິປ຺ປາຍໂຕ. ຕຖາ ນວນີເຕ ວິເສສວິຘິທສ຺ສນາຘິປ຺ປາຍໂຕ ນວນີຕໍ ວິສຸໍ ອນຸຎ຺ຎາຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວິເສສວິຘິ ປນສ຺ສ ເຠສຊ຺ຊສິກ຺ຂາປທຏ຺ຐກຖາວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຕຕ຺ຖ ‘‘ປຈິຕ຺ວາ ສປ຺ປິໍ ກຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸກາເມນ ອໂຘຕມ຺ປິ ປຈິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໒໒). ຕຕ຺ຖ ສປ຺ປິ ປກ຺ກາວ ໂຫຕິ, ນາປກ຺ກາ. ຕຖາ ຜາຓິຕມ຺ປິ. ນວນີຕໍ ອປກ຺ກເມວ.

ເອຕ຺ຖາຫ – ນວນີຕໍ ວິຍ ອຸຈ຺ຉຸຣໂສປິ ສຕ຺ຕາຫກາລິກປາຬິຍໍ ເອວ ວຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ? ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ. ກສ຺ມາ? ສຕ຺ຕາຫກາລິກປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ເຕ ອຸຈ຺ຉຸຣໂສ ຄຸຬາປເທເສນ ຍຖາ ອຄິລານສ຺ສ ຜາຓິຕໍ ປຏິສິທ຺ຘໍ, ຕຖາ ອຸຈ຺ຉຸຣໂສປີຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ, ອວຸຕ຺ເຕ ປນ ຄຸຬໍ ວິຍ ໂສ ຜາຓິຕສງ຺ຂ຺ຍໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ. ອິຘ ອວຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ວຈເນນ ຄຸໂຬທກຏ຺ຐາເນວ ຐປິໂຕ ໂຫຕິ. ຕທຕ຺ຖເມວ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ວຏ຺ຏນກປານກາຘິກາເຣ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ເອວ ຍາມກາລິໂກຕິ ເຈ? ນ, ອຏ຺ຐກຖາວິໂຣຘໂຕ. ນ ອຸປາທາຍຕ຺ຖສ຺ສ ນິສ຺ສຍຕ຺ຖຕ຺ຕາຕິ ເຈ? ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ‘‘ອຸຈ຺ຉຸຣສໍ ອຸປາທາຍ ອຸຈ຺ຉຸວິກຕິ ຜາຓິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໒໓) ຍເທຕໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍຏ຺ຐກຖາວຈນໍ, ຕຕ຺ຖ ‘‘ອຸປາທາຍາ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ນິສ຺ສາຍ ປຈ຺ຈຍໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖຕິ. ນ, ປຣໂຕ ອປຣກິຣິຍາຍ ອທສ຺ສນໂຕ. ຍຖາ ‘‘ຈກ຺ຂຸຎ຺ຈ ປຏິຈ຺ຈ ຣູເປ ຈາ’’ຕິອາທີສຸ (ມ. ນິ. ໑.໒໐໔, ໔໐໐; ໓.໔໒໑, ໔໒໕; ສໍ. ນິ. ໒.໔໓) ‘‘ປຏິຈ຺ຈາ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ອຸສ຺ສຸກ຺ກວຈນສ຺ສ ‘‘ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ອປຣກິຣິຍາ ທິສ຺ສຕິ, ນ ຕຖາ ‘‘ອຸຈ຺ຉຸຣສໍ ອຸປາທາຍາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອປຣກິຣິຍາ ທິສ຺ສຕີຕິ. ອຍຸຕ຺ຕເມຕໍ ຕຕ຺ຖ ຕທຠາເວປິ ສິທ຺ຘຕ຺ຕາ. ຍຖາ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ຈ ມຫາຠູຕາ ຈຕຸນ຺ນຎ຺ຈ ມຫາຠູຕານໍ ອຸປາທາຍ ຣູປ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ສ. ໕໘໔) ເອຕ຺ຖ ອປຣກິຣິຍາຍ ອຠາເວປິ ອຸສ຺ສຸກ຺ກວຈນໍ ສິທ຺ຘໍ, ຕຖາ ເອຕ຺ຖາປິ ສິຍາຕິ? ນ, ຕຕ຺ຖ ປາຐເສສາເປກ຺ຂຕ຺ຕາ. ຍຖາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາຠູຕາ ອຸປາທາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ປວຕ຺ຕກໍ ວາ ຣູປນ຺ຕິ ອິມໍ ປາຐເສສໍ ສາ ປາຬິ ອເປກ຺ຂຕິ, ນ ຕຖາ ອິທໍ ອຏ຺ຐກຖາວຈນໍ ກຎ຺ຈິ ປາຐໍ ອເປກ຺ຂຕິ. ປຣິປຸຓ຺ຓວາທິໂນ ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ. ສຎ຺ຎາກຣຓມຕ຺ຕໍ ວາ ຕສ຺ສ ຣູປສ຺ສ. ‘‘ອຕ຺ຖິ ຣູປໍ ອຸປາທາຍາ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ໕໘໔) ຫິ ສຎ຺ຎາກຣຓມຕ຺ຕໍ, ເອວມິຘາປີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິຘ ປນ ‘‘ອຸຈ຺ຉຸຣສໍ ອຸປາທາຍາ’’ຕິ ອຸຈ຺ຉຸຣສໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ, ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຸຈ຺ຉຸຣເສນ ສໍສຏ຺ຐໍ ຠຕ຺ຕໍ ອຄິລາໂນ ຠິກ຺ຂຸ ວິຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ປຓີຕໂຠຊນສິກ຺ຂາປເທນ ກາເຣຕພ຺ໂພ, ຠິກ຺ຂຸນີ ປາຏິເທສນິເຍນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອເກ. ເຕ ວິເສສເຫຕຸໂນ ອຠາວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຎ຺ຎາເປຕພ຺ພາ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ‘‘ອຸຈ຺ຉຸຣສໍ ອຸປາທາຍາຕິ ອຸຈ຺ຉຸຣສໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິອາທີນໍ ປທານໍ ອຕ຺ຖໍ ມິຈ຺ຉາ ຄເຫຕ຺ວາ ຍທິ ‘‘ອຸຈ຺ຉຸຣສໍ ອຸປາທາຍາ’’ຕິ ວຈເນນ ອຸຈ຺ຉຸຣໂສ ຜາຓິຕໍ ສິຍາ, ‘‘ອປກ຺ກາ ວາ’’ຕິ ວຈນໍ ນິຣຕ຺ຖກໍ ອປກ຺ກວຈເນນ ອຸຈ຺ຉຸຣສສ຺ສ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ອຖ ‘‘ປກ຺ກາ ວາ’’ຕິ ວຈເນນ ອຸຈ຺ຉຸຣໂສ ຜາຓິຕນ຺ຕິ ສິທ຺ຘໍ, ‘‘ອຸຈ຺ຉຸຣສໍ ອຸປາທາຍາ’’ຕິ ວຈນໍ ນິຣຕ຺ຖກນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕຣໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອນຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິ ສາຘິຕໍ ໂຫຕິ. ໂສ ເຈເຕຫິ ອປກ຺ກາ ວາຕິ ສາມໍ ຠິກ຺ຂຸນາ ອປກ຺ກາ ວາ. ອວຕ຺ຖຸກປກ຺ກາ ວາຕິ ຠິກ຺ຂຸນາວ ສາມໍ ວິນາ ວຕ຺ຖຸນາ ປກ຺ກາ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມາ ອຎ຺ຎຖາ ‘‘ສວຕ຺ຖຸກປກ຺ກາ ວາ’’ຕິ ຈ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕ, ໂສ ທຸຏ຺ຐຸ ທສ຺ສິໂຕ. ກສ຺ມາ? ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຌາມອຸຈ຺ຉຸຜາຓິຕໍ ວາ ໂກຏ຺ຏິຕອຸຈ຺ຉຸຜາຓິຕໍ ວາ ປຸເຣຠຕ຺ຕເມວ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ‘‘ສວຕ຺ຖຸກປກ຺ກາ ວາ’’ຕິ ວຈນສ຺ສ ຈ ລທ຺ຘິວິໂຣຘໂຕ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ‘‘ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ປນ ‘ເອຕໍ ສວຕ຺ຖຸກປກ຺ກໍ ວຏ຺ຏຕິ ໂນ ວຏ຺ຏຕີ’ຕິ ປຸຈ຺ຉໍ ກຕ຺ວາ ‘ອຸຈ຺ຉຸຜາຓິຕໍ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ໂນ ວຏ຺ຏນກໍ ນາມ ນຕ຺ຖີ’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໖໒໓) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ສວຕ຺ຖຸກປກ຺ກາ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ ຈ ວຸຕ຺ໂຕເຍວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ທຸທ຺ທສ຺ສິໂຕຕິ ສິທ຺ຘໍ. ອາຫາຣຕ຺ຖນ຺ຕິ ອາຫາຣປໂຍຊນໍ. ອາຫາຣກິຈ຺ຈໍ ຍາປນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖຕິ ຈ.

໒໖໒. ເຕລປຣິໂຠເຄນາຕິ ສຕ຺ຕາຫກາລິກປຣິໂຠເຄນ.

໒໖໓. ສຕິ ປຈ຺ຈເຍຕິ ເອຕ຺ຖ ສຕິປຈ຺ຈຍຕາ ຄິລານາຄິລານວເສນ ທ຺ວິຘາ ເວທິຕພ຺ພາ. ວິກາລໂຠຊນສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ຫິ ອນາປຕ຺ຕິວາເຣ ຍາມກາລິກາທີນໍ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ອວິເສເສນ ສຕິປຈ຺ຈຍຕາ ວຸຕ຺ຕາ. ອິມສ຺ມິໍ ຂນ຺ຘເກ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຄິລານສ຺ສ ຄຸຬໍ, ອຄິລານສ຺ສ ຄຸໂຬທກໍ, ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຄິລານສ຺ສ ໂລຓໂສວີຣກໍ, ອຄິລານສ຺ສ ອຸທກສມ຺ຠິນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ສິທ຺ຘໍ ສຕິປຈ຺ຈຍຕາ ຄິລານາຄິລານວເສນ ທຸວິຘາຕິ. ອຎ຺ຎຖາ ອສຕິ ປຈ຺ຈເຍ ຄຸໂຬທກາທີສຸ ອາປຊ຺ຊຕິ. ຕໂຕ ຈ ປາຬິວິໂຣໂຘ.

ປິຏ຺ເຐຫີຕິ ປິສິຕເຕເລຫິ. ໂກຏ຺ຐຜລນ຺ຕິ ໂກຏ຺ຐຣຸກ຺ຂສ຺ສ ຜລໍ. ‘‘ມທນຜລໍ ວາ’’ຕິ ຈ ລິຂິຕໍ. ຫິງ຺ຄຸຊຕຸ ນາມ ຫິງ຺ຄຸຣຸກ຺ຂສ຺ສ ທຓ຺ຑປລ຺ລວປວາຬປາກນິປ຺ຜນ຺ນາ. ຫິງ຺ຄຸສິປາຏິກາ ນາມ ຕສ຺ສ ມູລສາຂປາກນິປ຺ຜນ຺ນາ. ຕກໍ ນາມ ຕສ຺ສ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ຕຈປາໂກທກໍ. ຕກປຕ຺ຕີຕິ ຕສ຺ສ ປຕ຺ຕປາໂກທກໍ. ຕກປຓ຺ຓີຕິ ຕສ຺ສ ຜລປາໂກທກໍ. ອຖ ວາ ‘‘ຕກໍ ນາມ ລາຂາ. ຕກປຕ຺ຕີຕິ ກິຕ຺ຕິມໂລມລາຂາ. ຕກປຓ຺ຓີຕິ ປກ຺ກລາຂາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ອຸພ຺ຠິທໍ ນາມ ອູສປໍສຸມຍໍ.

໒໖໔. ຉກຓໍ ໂຄມຍໍ. ປາກຕິກຈຸຓ຺ຓໍ ນາມ ອປກ຺ກກສາວຈຸຓ຺ຓໍ, ເຕນ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ຄນ຺ຘຈຸຓ຺ຓໍ ສພ຺ພໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຈາລິເຕຫີຕິ ປຣິສ຺ສາວິເຕຫິ.

໒໖໕. ນານາສມ຺ຠາເຣຫິ ກຕນ຺ຕິ ນາໂນສເຘຫິ.

ຄຸຬາທິອນຸຊານນກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໗໔. ສາມໍ ປກ຺ກໍ ສມປກ຺ກນ຺ຕິ ທຸວິຘໍ ວິຍ ທີເປຕິ, ຕສ຺ມາ ຂີຣາທີສຸ ອຸຓ຺ຫມຕ຺ຕເມວ ປາໂກ. ເຕນ ອຸຕ຺ຕຓ຺ຑຸລາທິສມານາ ໂຫນ຺ຕິ.

໒໗໖-໘. ‘‘ພຸທ຺ຘປ຺ປມຸຂ’ນ຺ຕິ ອາຄຕຏ຺ຐາເນ ‘ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘ສງ຺ໂຆ’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ຠຄວນ຺ຕມ຺ປິ ສງ຺ຄເຫຕຸ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ນາໂຄຕິ ຫຕ຺ຖີ.

໒໗໙. ສມ຺ພາເຘຕິ ວຈ຺ຈມຄ຺ເຄ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຈ ປສ຺ສາວມຄ຺ເຄປິ ອນຸໂລມໂຕ. ທຫນໍ ປຏິກ຺ເຂປາຠາວາ ວຏ຺ຏຕິ. ສຕ຺ຖວຕ຺ຕິກມ຺ມານຸໂລມໂຕ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເຈ? ນ, ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕປຏິກ຺ເຂປາ, ປຏິກ຺ຂິປິຕພ຺ພສ຺ສ ຕປ຺ປຣມຕາທີປນໂຕ, ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ປຸພ຺ເພ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕມ຺ປິ ສຕ຺ຖກມ຺ມໍ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ…ເປ… ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາ’’ຕິ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ສຕ຺ຖກມ຺ມສ຺ສ ປຏິກ຺ເຂໂປ ກໂຕ. ເຕນ ສມ຺ພາຘສ຺ສ ສາມນ຺ຕາ ທ຺ວງ຺ຄຸລໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕພ຺ພໍ ນາມ. ສຕ຺ຖວຕ຺ຕິກມ຺ມໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ນຕ຺ຖີຕິ ທີເປຕິ. ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍ ປຸພ຺ເພ ສມ຺ພາເຘເຍວ ສຕ຺ຖກມ຺ມໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ປຈ຺ຉາ ສມ຺ພາຘສ຺ສ ສາມນ຺ຕາ ທ຺ວງ຺ຄຸລມ຺ປິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ເສວ ປຏິກ຺ເຂໂປ, ເນຕຣສ຺ສາຕິ ສິທ຺ຘໍ. ເອຕ຺ຖ ‘‘ສຕ຺ຖໍ ນາມ ສຕ຺ຖຫາຣກໍ ວາສ຺ສ ປຣິເຍເສຍ຺ຍາ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ເຍນ ຉິນ຺ທຕິ, ຕໍ ສພ຺ພໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກຓ຺ຏເກນ ວາ’’ຕິອາທິ. ຂາຣທານໍ ປເນຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂຸນິວິຠງ຺ເຄ ປສາເຂ ເລປມຸເຂນ ອນຸຎ຺ຎາຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອເກ ປນ ‘‘ສຕ຺ຖກມ຺ມໍ ວາ’’ຕິ ປາຐໍ ວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ວຕ຺ຖິກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ‘‘ວຕ຺ຖີ’’ຕິ ກິຣ ອຄ຺ຆິກາ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕາຍ ຉິນ຺ທນໍ ວຕ຺ຖິກມ຺ມໍ ນາມາຕິ ຈ ອຕ຺ຖໍ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ, ເຕ ‘‘ສຕ຺ຖຫາຣກໍ ວາສ຺ສ ປຣິເຍເສຍ຺ຍາ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ປທຠາຊນີຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຏິກ຺ຂິປິຕພ຺ພາ. ອຓ຺ຑວຸຑ຺ຒີຕິ ວາຕຓ຺ຑໂກ. ອາທານວຕ຺ຕີຕິ ອານຫວຕ຺ຕິ.

ມນຸສ຺ສມໍສປຏິກ຺ເຂປກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໘໐. ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ມນຸສ຺ສມໍສໍ…ເປ… ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ‘‘ນ ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ອປ຺ປຏິ…ເປ… ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອປ຺ປຏິເວກ຺ຂຓທຸກ຺ກຏຎ຺ຈ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍຎ຺ຈາຕິ ທ຺ເວ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ກປ຺ປິຍມໍເສປິ ອປ຺ປຏິເວກ຺ຂຓປຈ຺ຈຍາ ທຸກ຺ກຏເມວ. ເກຈິ ‘‘ມໍສຠາວໍ ຊານນ຺ໂຕວ ອາປຊ຺ຊຕິ. ປູວາທີສຸ ອຊານນ຺ຕສ຺ສ ກາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຊານນ຺ໂຕປິ ອາປຊ຺ຊຕິ ສາມຎ຺ເຎນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ເກຈິ.

ຫຕ຺ຖິມໍສາທິປຏິກ຺ເຂປກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໘໑. ອິເມສໍ …ເປ… ສພ຺ພໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອິທໍ ທສນ຺ນມ຺ປິ ມນຸສ຺ສມໍສາທີນໍ ອກປ຺ປິຍຠາວມຕ຺ຕປຣິທີປນວຈນໍ, ນາປຕ຺ຕິວິຠາຄທສ຺ສນວຈນໍ. ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ຎຕ຺ວາ ວາ ອຎຕ຺ວາ ວາ ຂາທນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິເຍວາຕິ ອິທມ຺ປິ ອນິຍມິຕວຈນເມວ ‘‘ອຍໍ ນາມ ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຕທຸຠຍມ຺ປິ ເຫຏ຺ຐາ ມນຸສ຺ສາທີນໍ ມໍສາທີສຸ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍທຸກ຺ກຏາປຕ຺ຕິໂຍ ໂຫນ຺ຕີຕິ ຄຫິຕນເຍຫິ ອຘິປ຺ປາໂຍ ຊານິຕຸໍ ສກ຺ກາຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ຍສ຺ມາ ເອເຕສໍ ມນຸສ຺ສາທີນໍ ມໍສາທີນິ ອກປ຺ປິຍານິ, ຕສ຺ມາ ມນຸສ຺ສານໍ ມໍສາທີສຸ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍາປຕ຺ຕິ. ເສສານໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ທຸກ຺ກຏາປຕ຺ຕີຕິ. ປາເຐເຍວ ຫິ ໂລຫິຕາທິໍ ມໍສຄຕິກໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ມນຸສ຺ສມໍສໍ…ເປ… ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ເຖວ ຫຕ຺ຖາທີນໍ ມໍສາທີສຸປິ ທຸກ຺ກຏາປຕ຺ຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ສີຫຬຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ມນຸສ຺ສມໍເສ ວາ ເກເສ ວາ ນເຂ ວາ ອຏ຺ຐິມ຺ຫິ ວາ ໂລຫິເຕ ວາ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍເມວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມິນາ ເອວ –

‘‘ອຏ຺ຐິປິ ໂລຫິຕໍ ຈມ຺ມໍ, ໂລມເມສໍ ນ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ. –

ຂຸທ຺ທສິກ຺ຂາຄາຖາປທສ຺ສ ອຕ຺ໂຖ ຈ ອຘິປ຺ປາໂຍ ຈ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍຕິ. ປຏິຄ຺ຄຫເຓຕິ ເອຕ຺ຖ ອນາທຣິຍທຸກ຺ກຏໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອຸທກມນຸສ຺ສາທິມໍສມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ນາຄຣາເຊນ ວຸຕ຺ຕາທີນເວ ສຕິປິ ອຸຊ຺ຌາຍນາຘິກາຣເມວ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ປຏິກູລຕາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຍາຄຸມຘຸໂຄຬກາທິກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໘໓. ຍຖາຘມ຺ໂມ ກາເຣຕພ຺ໂພຕິ ອິທໍ ສງ຺ຄີຕິກາຣກວຈນໍ. ນ ຫິ ຠຄວາ ຕເມວ ສິກ຺ຂາປທໍ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ປຎ຺ຎເປສິ, ເອວໍ ເອວຣູເປສູຕິ ເອເກ. ປຐມປຎ຺ຎຕ຺ຕເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາປິ ນ ຈ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ສາປຕ຺ຕິກາ ຊາຕາ. ກຖໍ? ປຣມ຺ປຣໂຠຊນສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ. ‘‘ອປິຈ ມຍໍ ກາລສ຺ເສວ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊິມ຺ຫາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມາຕິກາວິຠງ຺ເຄ (ປາຈິ. ໒໒໗) ຈ ‘‘ປຣມ຺ປຣໂຠຊນໍ ນາມ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ໂຠຊນານໍ ອຎ຺ຎຕເຣນ ໂຠຊເນນ ນິມນ຺ຕິໂຕ, ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ຎໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ໂຠຊນານໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊຕິ, ເອຕໍ ປຣມ຺ປຣໂຠຊນໍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ອຎ຺ຎໍ ໂຠຊນໍ ນາມ ນິມນ຺ຕນໂຕ ລທ຺ຘໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈີຕິ ສິທ຺ຘໍ. ຍສ຺ມາ ນ ໂຠຊ຺ຊຍາຄຸນິມນ຺ຕນໂຕ ລທ຺ຘໂຠຊນໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ເອຕ຺ຖ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ປຣິຠຸຎ຺ຊິໍສູຕິ. ເອຕ຺ຖ ‘‘ຍຖາຘມ຺ໂມ ກາເຣຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປນ ອຎ຺ຎນິມນ຺ຕນໂຕ ລທ຺ຘໂຠຊນເມວ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ, ເນຕຣນ຺ຕິ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ. ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິວາເຣ ‘‘ນິຈ຺ຈຠຕ຺ເຕ ສລາກຠຕ຺ເຕ ປກ຺ຂິເກ ອຸໂປສຖິເກ ປາຏິປທິເກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸພ຺ເພ ເວສາລິຍາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕກາເລ ນຕ຺ຖິ, ຍທິ ອຕ຺ຖິ, ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິມາຕິກາວິຠງ຺ຄວິໂຣໂຘ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອປິຈ ມຍໍ ກາລສ຺ເສວ ປິຓ຺ຑາຍ ຈຣິຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊິມ຺ຫາ’’ຕິ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ປທຠາຊເນປິ ‘‘ອຎ຺ຎໍ ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ໂຠຊນານໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊຕີ’’ຕິ ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ປຐມໍ ວາ ປຈ຺ຉາ ວາ ນິມນ຺ຕິຕໍ ໂຠຊນໍ ຐເປຕ຺ວາ ອນິມນ຺ຕິຕເມວ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ, ເນຕຣນ຺ຕິ ກິຎ຺ຈາປິ ອາປນ຺ນໍ, ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ນິມນ຺ຕິເຕນ ອຎ຺ຎສ຺ສ ໂຠຊ຺ຊຍາຄຸ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປນ ປຐມນິມນ຺ຕິຕໂຠຊນໂຕ ອຎ຺ຎໍ ປຈ຺ຉາ ລທ຺ຘໍ ນິມນ຺ຕິຕໂຠຊນໍ, ນິຈ຺ຈຠຕ຺ຕາທີນິ ຈ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕີຕິ ອາປຊ຺ຊມານໍ ວິຍ ຊາຕນ຺ຕິ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິປ຺ປສງ຺ຄນິວາຣຓໍ, ອນິມນ຺ຕນໂຠຊເນ ອາປຕ຺ຕິປ຺ປສງ຺ຄນິວາຣຓຎ຺ຈ ກໂຣນ຺ໂຕ, ປຐມປຎ຺ຎຕ຺ຕິສິກ຺ຂາປທເມວ ອິມິນາ ອຕ຺ເຖນ ປຣິຓາເມນ຺ໂຕ ຈ ‘‘ຍຖາຘມ຺ໂມ ກາເຣຕພ຺ໂພ’’ຕິ ຠຄວາ ອາຫ, ຕສ຺ມາ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຈ຺ຉາ ນິມນ຺ຕນໂຠຊນໍ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕສ຺ເສວ ອາປຕ຺ຕິ. ເຕສຸ ນ ນິຈ຺ຈຠຕ຺ຕາທີນີຕິ ອາປນ຺ນໍ. ເຕເນວາຍສ຺ມາ ອຸປາລິຕ຺ເຖໂຣ ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິວາເຣ ‘‘ນິຈ຺ຈຠຕ຺ເຕ’’ຕິອາທີນິ ປຎ຺ຈ ປທານິ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ສງ຺ຄາຍິ. ອຘິປ຺ປາຍຎ຺ຎູ ຫິ ເຕ ມຫານາຄາ, ຕສ຺ມາ ປຐມເມວ ຍໍ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຎ຺ຈ ໂຠຊນານິ ຐເປຕ຺ວາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຈນໍ, ປຈ຺ຉາປິ ຕໍ ອນຸຣກ຺ຂນ຺ເຕນ ອໂຠຊນໍ ມຘຸໂຄຬກໍ ອປຣາມສິຕ຺ວາ ໂຠຊ຺ຊຍາຄຸ ເອວ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເອວໍ ອາຈຣິໂຍ.

ເອຕ຺ຖາຫ – ຍຖາ ປຈ຺ຉາລທ຺ຘເລເສນ ເຖເຣນ ນິຈ຺ຈຠຕ຺ຕາທິປກ຺ເຂໂປ ກໂຕ, ເອວໍ ກຖິນກ຺ຂນ຺ຘເກ ປຣມ຺ປຣໂຠຊນໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ອຕ຺ຖຕກຖິນານໍ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ຉ ກປ຺ປິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ກິມຕ຺ຖໍ ນ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ຍຖາວຸຕ຺ຕເລສນິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ອຎ຺ຎຖາ ອິທໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ເວສາລິຍໍ, ອນ຺ຘກວິນ຺ເທ ຈາຕິ ອຸຠຍຕ຺ຖ ອຸປຑ຺ຒຸປຑ຺ເຒນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ສິຍາ. ໂນ ເຈ, ສາປຕ຺ຕິກາ ຠິກ຺ຂູ ສິຍຸໍ, ນ ຈ ເຕ ສາປຕ຺ຕິກາ ອປ຺ປຏິກ຺ຂິຕ຺ເຕປິ ເຕສໍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈທສ຺ສນໂຕ. ‘‘ເຕນ ຫິ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ຠິກ຺ຂູນໍ ເທຫີຕິ. ຠິກ຺ຂູ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍນ຺ຕາ ນ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕີ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕສຎ຺ຫິ ‘‘ປຣິຠຸຎ຺ຊຖາ’’ຕິ ຠຄວໂຕ ອາຓຕ຺ຕິຍາ ປຣິຠຸຕ຺ຕານມ຺ປິ ‘‘ໂອທິສ຺ສກໍ ນຸ ໂຂ ອິທໍ ອມ຺ຫາກ’’ນ຺ຕິ ວິມຕິປ຺ປຕ຺ຕານໍ ວິມຕິວິໂນທນຕ຺ຖໍ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍາຄຸຎ຺ຈ ມຘຸໂຄຬກຎ຺ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວມິຘາເປເຕ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ປຣມ຺ປຣໂຠຊນສິກ຺ຂາປທໍ ໂອມທ຺ທິຕ຺ວາ ປຣມ຺ປຣໂຠຊນໍ ກຖໍ ຠຸຎ຺ຊິສ຺ສນ຺ຕີຕິ. ເອຕ຺ຖາຫຸ ເກຈິ ອາຈຣິຍາ ປຣມ຺ປຣໂຠຊນສິກ຺ຂາປເທເນວ ‘‘ອຎ຺ຎສ຺ສ ໂຠຊນໍ ນ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ ຊານນ຺ຕາປິ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍາຄຸຎ຺ຈາ’’ຕິ ວິສຸໍ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ‘‘ປຏຄ຺ຄິທານມຫາວິກຏາທິ ວິຍ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ຠຸຎ຺ຊິໍສຸ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອປິຈ ມຍໍ ກາລສ຺ເສວ ໂຠຊ຺ຊຍາຄຸຍາ ຘາຕາ’’ຕິອາທິ, ຕໍ ອຍຸຕ຺ຕໍ ຕຕ຺ຖ ອຏ຺ຐຸປ຺ປຕ຺ຕິມາຕິກາວິຠງ຺ຄວິໂຣເຘນ ອນາປຕ຺ຕິວາເຣ ນິຈ຺ຈຠຕ຺ຕາທີນໍ ອສມ຺ຠວປ຺ປສງ຺ຄໂຕ, ຠິກ຺ຂູນໍ ສາປຕ຺ຕິກຠາວານຕິກ຺ກມນໂຕ, ມິຈ຺ຉາຄາຫເຫຕຸປ຺ປສງ຺ເຄນ ຠຄວຕາ ອນຸຎ຺ຎາຕປ຺ປສງ຺ຄໂຕ ຈ. ເຕ ຫິ ຠິກ຺ຂູ ຍສ຺ມາ ຠຄວາ ກຕ຺ຖຈິ ວິນຍວເສນ ກປ຺ປິຍມ຺ປິ ‘‘ຄາຖາຠິຄີຕໍ ເມ ອໂຠຊເນຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໙໔; ສຸ. ນິ. ໘໑; ມິ. ປ. ໔.໕.໙) ປຏິກ຺ຂິປຕິ, ຕສ຺ມາ ຠຄວໂຕ ອຘິປ຺ປາຍໍ ປຕິ ‘‘ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍນ຺ຕາ ນ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ສິກ຺ຂາປທໍ ປຕິ ຠຄວາປິ ອຕ຺ຕໂນ ອຘິປ຺ປາຍປ຺ປກາສນຕ຺ຖເມວ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍາຄຸຎ຺ຈາ’’ຕິ ອາຫ. ທຸຣວຄ຺ຄາໂຫ ຫິ ຠຄວໂຕ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕຖາ ຫິ ຠາຣທ຺ວາຊສ຺ສ ປາຍາສໍ ອໂຠຊເນຍ຺ຍນ຺ຕິ ອກຕວິຎ຺ຎຕ຺ຕິປ຺ປສງ຺ຄໂຕ ປຏິກ຺ຂິປິ. ອານນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ວິຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ສຊ຺ຊິຕໍ ເຕກຏຸລຍາຄຸໍ ປນ ‘‘ຍທປິ, ອານນ຺ທ, ວິຎ຺ຎຕ຺ຕໍ, ຕທປິ ອກປ຺ປິຍ’’ນ຺ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ຍທປິ, ອານນ຺ທ, ອນ຺ໂຕວຸຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິອາທິເມວາຫ. ເຕນ ໂນ ເຈ ຕໍ ອນ຺ໂຕວຸຕ຺ຖໍ ກປ຺ປຕີຕິ ອຘິປ຺ປາຍທສ຺ສເນນ ປຓີຕໂຠຊນສູໂປທນວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສິກ຺ຂາປທານິ ອຸປຕ຺ຖມ຺ເຠຕິ ຠຄວໂຕປິ ກປ຺ປຕິ, ປເຄວ ອມ຺ຫາກນ຺ຕິ.

໒໘໔. ຄິລານສ຺ເສວ ຠຄວຕາ ຄຸໂຬ ອນຸຎ຺ຎາໂຕຕິ ‘‘ຍານິ ໂຂ ປນ ຕານິ ຄິລານານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຏິສາຍນີຍານີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໖໒໒) ວຈນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕເນວ ເຕ ອິຘ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍິໍສຸ. ອິຘ ປນ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຄິລານສ຺ສ ຄຸໂຬທກ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ຄຸຬາຘິກາຣຕ຺ຕາ ປຸພ຺ເພ ອນຸຎ຺ຎາຕຎ຺ຈ ວຕ຺ວາ ອຄິລານສ຺ສ ຄຸໂຬທກໍ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ, ເຕນ ຄິລາເນນ ສຕິ ປຈ຺ຈເຍ ຄຸໂຬ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ໂພ, ຄຸໂຬທກໍ ອສຕິ ປຈ຺ຈເຍປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອິມໍ ວິເສສໍ ທີເປຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຄຸໂຬທກໍ ກາລິເກສຸ ສຕ຺ຕາຫກາລິກໍ, ຠຄວຕາ ໂອທິສ຺ສານຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກເມນ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ, ອຸທກສມ຺ຠິນ຺ນຕ຺ຕາ ສຕ຺ຕາຫກາລິກຠາວໍ ຊຫຕິ. ‘‘ຍຖາ ອມ຺ພາທິ ອຸທກສມ຺ຠິນ຺ນໍ ຍາມກາລິກໍ ຊາຕໍ, ຕຖາ ສຕ຺ຕາຫກາລິກໍ ຊຫິຕ຺ວາ ຕທນນ຺ຕເຣ ຍາວຊີວິເກ ຐິຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ຍຸຕ຺ຕໍ, ຕຎ຺ຈ ຠຄວຕາ ໂອທິສ຺ສານຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາຠາເວ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ. ‘‘ຄຸໂຬທກ’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸທກຄຕິກ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຍທິ ອຸທກມິສ຺ສໍ ອຸທກຄຕິກໍ ໂຫຕິ, ມຘຸປິ ສິຍາ ຕໍ ຕຖາ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ. ມາ ໂຫຕຸ, ອປ຺ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ ສິຍາ ອຸທກຄຕິກຕ຺ຕາ, ຕຎ຺ຈ ນ ໂຫຕິ, ‘‘ສພ຺ພຕ຺ຖາປິ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ.

໒໘໕. ສຸຎ຺ຎາຄາຣນ຺ຕິ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ.

ກປ຺ປິຍຠູມິອນຸຊານນກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໙໕. ໂອຣວສທ຺ທນ຺ຕິ ມຫາສທ຺ທໍ. ພຫູຫິ ສມ຺ປຣິວາເຣຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ເອເກນາປິ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ພຫູສຸ ເອກສ຺ສປິ ວຈເນນ ສຫ ສິຍາຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ອາມສິຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອນາມສິເຕ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ໂທໂສ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຈເນນ ເສສາປິ ອນຸຎ຺ຎາຕາ. ‘‘ຠິຕ຺ຕິຎ຺ເຈ ອຸປສນ຺ເຕ ປຈ຺ຉາ ຕໍ ປູເຣນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ປກຕິຠູມິຍໍເຍວ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕໍ ອຸປຣິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ອິຏ຺ຐກາທີຫິ ກຕາຈຍສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ ວິຍ. ມຕ຺ຕິກາປິຓ຺ຑໍ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອສຕິຍາ ອນຘິຏ຺ຐິຕາຍ ສຣິຕຏ຺ຐານໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເຈ ອຸປຣິ ອຘິຏ຺ຐິຕາ, ເຫຏ຺ຐາ ຐິຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ອກປ຺ປິຍໍ, ອຸປຣິຏ຺ຐິຕເມວ ກປ຺ປິຍໍ, ອຍເມຕ຺ຖ ວິເສໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ກປ຺ປິຍກຸຏິ ລທ຺ຘຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອວໍວິເຘ ປຸນ ກາຕພ຺ພາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກປ຺ປິຍກຸຏິໍ ກາຕຸໍ ເທມາຕິ ເອຕ຺ຖ ກປ຺ປິຍກຸຏິກິຈ຺ຈໍ ກາຕຸນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ໂຠຊນສາລາ ປນ ເສນາສນເມວ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອປເຣ. ‘‘ອກເຕປິ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

‘‘ມຸຂສນ຺ນິຘິ ນາມ ໂຠຊນກາເລ ສນ຺ນິຘີ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ມຸຂສນ຺ນິຘີຕິ ຕສ຺ສ ນາມໍ. ‘‘ຍທິ ສນ຺ນິຘິ ໂຫຕິ, ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ຠເວຍ຺ຍ, ມຸຂສນ຺ນິຘິ ປນ ທຸກ຺ກຏໍ, ຕສ຺ມາ ສນ຺ນິຘິ ອນຘິປ຺ເປຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຕສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ກຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອນເປກ຺ຂວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ນາຘິປ຺ເປຕໍ. ຈີວຣວິກປ຺ປເນ ວິຍ ກປ຺ປິຍມຕ຺ຕໍ ຎາຕພ຺ພນ຺ຕິ ເກຈິ.

ເກຓິຍຊຏິລວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໐໐. ‘‘ອຕ຺ຕນາ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ປຸເຣຠຕ຺ຕເມວ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ສາມເຓຣາທີຫິ ປານກໍ ກຕ຺ວາ ທິນ຺ເນ ປຸເຣຠຕ຺ຕເມວ ວຏ຺ຏຕິ, ນ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ສວຕ຺ຖຸກປຏິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ປຸນ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ນິທ຺ໂທສຕ຺ຕາ, ປຸເຣຠຕ຺ຕເມວ ປຏິຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ນິສ຺ສຏ຺ຐຕ຺ຕາ, ອຕ຺ຕນາ ຈ ອຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ໂທໂສ ນ ທິສ຺ສຕິ, ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ສາລູກາ ນາມ ກນ຺ທາ, ‘‘ອິໂຕ ກິຎ຺ຈິຕກ’’ນ຺ຕິ ໂວຫຣນ຺ຕິ. ‘‘ຜາຣຸສກນ຺ຕິ ໂຄຬວິສເຍ ເອໂກ ຣຸກ຺ໂຂ’’ຕິ ຈ ລິຂິຕໍ. ‘‘ປກ຺ກຑາກຣສ’’ນ຺ຕິ ວິເສສິຕຕ຺ຕາ ‘‘ອປກ຺ກໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຸຣຸນ຺ທິວຈເນນປິ ສິທ຺ຘເມວ. ຕຓ຺ຑຸລໂຘວໂນທກມ຺ປິ ຘຎ຺ຎຣໂສ ເອວ. ‘‘ນິກ຺ກສໂຏ ອຸຈ຺ຉຸຣໂສ ສຕ຺ຕາຫກາລິໂກ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ສາວິຕ຺ຕີຕິ ຄາຍຕ຺ຕິ. ຉນ຺ທໂສຕິ ເວທສ຺ສ. ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ປພ຺ພຊິເຕນ ອກປ຺ປິເຍ ສມາທເປຕພ຺ພ’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສາປິ ນ ເກວລໍ ທສສຸ ເອວ ສິກ຺ຂາປເທສຸ, ອຖ ໂຂ ຍໍ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ນ ກປ຺ປຕິ, ຕສ຺ມິມ຺ປີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໓໐໕. ທ຺ເວ ປຏາ ເທສນາເມເນວາຕິ ຈີນປຏ຺ຏໂສມາຣປຏ຺ຏານິ. ຕີຓີຕິ ປຕ຺ຕຸຓ຺ເຓນ ສຫ ຕີຓິ. ອິທ຺ຘິມຍິກໍ ເອຫິຠິກ຺ຂູນໍ ນິພ຺ພຕ຺ຕໍ. ເທວທຕ຺ຕິຍໍ ອນຸຣຸທ຺ຘຕ຺ເຖເຣນ ລທ຺ຘໍ. ‘‘ຍາມາຕິກ຺ກເມ ສນ຺ນິຘິວເສນ ສຕ຺ຕາຫາຕິກ຺ກເມ ເຠສຊ຺ຊສິກ຺ຂາປທວເສນາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ.

ເຠສຊ຺ຊກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ກຖິນກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນາ

ກຖິນານຸຊານນກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໐໖. ‘‘ກຖິນນ຺ຕິ ປຎ຺ຈານິສໍເສ ອນ຺ໂຕກຣຓສມຕ຺ຖຕາຍ ຖິຣນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ‘‘ປຎ຺ຈ ກປ຺ປນ຺ຕີ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ກປ຺ປິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ອນາຄຕວຈນໍ ‘‘ໂວ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ສາມິວຈນປກ຺ເຂ ຍຸຊ຺ຊຕິ ເຕສໍ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ອນຕ຺ຖຕກຖິນຕ຺ຕາ. ທ຺ວີສຸ ປເນເຕສຸ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປສຸ ປຈ຺ຉິໂມ ຍຸຕ຺ໂຕ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ເຕສໍ ປາເວຍ຺ຍການໍ ສພ຺ພຘຸຕງ຺ຄຘຣຕ຺ຕາ. ນິມນ຺ຕນໍ ສາທິຍນ຺ຕສ຺ເສວ ຫິ ອນາມນ຺ຕຈາໂຣ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ, ຕຖາ ຄຓໂຠຊນໍ. ອສມາທານຈາໂຣ ອນຘິຏ຺ຐິຕຕິຈີວຣສ຺ສ ນຕ຺ຖິ ອເຕຈີວຣິກສ຺ສ ຍາວທຕ຺ຖຈີວຣຈຕຸຕ຺ຖາທິຈີວຣຄ຺ຄຫຓສມ຺ຠວໂຕ. ອິຕຣສ຺ສາປິ ອນຘິຏ຺ຐານມຸເຂນ ລພ຺ຠຕິ. ຈີວຣຸປ຺ປາໂທ ອປໍສຸກູລິກສ຺ເສວ. ‘‘ກຖິນຕ຺ຖຕສີມາຍ’’ນ຺ຕິ ອຸປຈາຣສີມໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປຈາຣສີມຏ຺ຐສ຺ສ ມຕກຈີວຣາທິຠາຄິຍຕາຍ ພທ຺ຘສີມາຍ ຕຕ຺ຣຸປ຺ປາທາຠາວໂຕ ວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມຕໍ ອຸປຈາຣສີມາເວຕ຺ຖ ອຘິປ຺ເປຕາຕິ. ກຖິນຕ຺ຖາຣໍ ເກ ລຠນ຺ຕີຕິ ເກ ສາເຘນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຎ຺ຈ ຊນາ ສາເຘນ຺ຕິ. ກຖິນທຸສ຺ສສ຺ສ ຫິ ທາຍກາ ປຈ຺ຉິມໂກຏິຍາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ໂຫນ຺ຕິ. ເອໂກ ປຏິຄ຺ຄາຫໂກຕິ. ‘‘ຕຕ຺ຣ ເຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍ຺ວາຍໍ ຈຕຸວຄ຺ໂຄ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ຐເປຕ຺ວາ ຕີຓິ ກມ຺ມານິ ອຸປສມ຺ປທໍ ປວາຣຓໍ ອພ຺ຠານ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໘໘) ຈມ຺ເປຍ຺ຍກ຺ຂນ຺ຘເກ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ນ ປຎ຺ຈວຄ຺ຄກຣຓີຍ’’ນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ‘‘ຍສ຺ສ ສງ຺ໂຆ ກຖິນທຸສ຺ສໍ ເທຕິ, ຕໍ ຫຕ຺ຖປາເສ ອກຕ຺ວາປິ ພຫິສີມາຍ ຐິຕສ຺ສປິ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ຫຕ຺ຖປາເສ ກຕ຺ວາ ເອວ ທາຕພ຺ພໍ. ກສ຺ມາ? ‘‘ຕສ຺ສ ກມ຺ມປ຺ປຕ຺ຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຕຕ຺ຣຸປ຺ປາເທນ ຕຓ຺ຑຸລາທິນາ ວຕ຺ເຖສຸ ເຈຕາປິເຕສຸ ອຕ຺ຖຕກຖິນານເມວ ຕານິ ວຕ຺ຖານິ ປາປຸຓນ຺ຕິ. ວຕ຺ເຖຫິ ປນ ຕຓ຺ຑຸລາທີສຸ ເຈຕາປິເຕສຸ ສພ຺ເພສໍ ຕານິ ປາປຸຓນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຐມປວາຣຓາຍ ປວາຣິຕາ ລຠນ຺ຕີຕິ ອິທໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐໂກຏິຍາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນ຺ຕຣາເຍນ ອປ຺ປວາຣິຕານມ຺ປິ ວຸຕ຺ຖວສ຺ສານໍ ກຖິນຕ຺ຖາຣສມ຺ຠວໂຕ ອິຕເຣ ຄຓປູຣເກ ກຕ຺ວາ ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຣິຕພ຺ພນ຺ຕິ ກຖໍ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ເຈ? ‘‘ທ຺ວິນ຺ນໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ອຕ຺ຖຕໍ ໂຫຕິ ກຖິນໍ ອຕ຺ຖາຣກສ຺ສ ຈ ອນຸໂມທກສ຺ສ ຈາ’’ຕິ (ປຣິ. ໔໐໓) ປຣິວາເຣ ເອກວຈນກຣຓໂຕ, ຕຕ຺ເຖວ ‘‘ສງ຺ຆສ຺ສ ອຕ຺ຖຕໍ ໂຫຕິ ກຖິນໍ, ຄຓສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອຕ຺ຖຕໍ ໂຫຕິ ກຖິນ’’ນ຺ຕິ (ປຣິ. ໔໑໔) ວຈນໂຕ ຈ.

ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ວຸຕ຺ຖວສ຺ສາປິ ນ ລຠນ຺ຕີຕິ ອິທໍ ກິໍ ເອກສີມສ຺ມິໍ, ອຸທາຫຸ ນານາສີມສ຺ມິນ຺ຕິ? ກິຎ຺ເຈຕ຺ຖ – ຍທິ ຕາວ ເອກສີມສ຺ມິໍ, ປຣໂຕ ‘‘ສເຈ ປນ ເອກສີມາຍ ພຫູ ວິຫາຣາ ໂຫນ຺ຕິ, ສພ຺ເພ ຠິກ຺ຂູ ສນ຺ນິປາເຕຕ຺ວາ ເອກຕ຺ຖ ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຣິຕພ຺ພໍ, ວິສຸໍ ວິສຸໍ ອຕ຺ຖຣິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ອຏ຺ຐກຖາວຈເນນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ອິທຎ຺ຫິ ວຈນໍ ສພ຺ເພສໍເຍວ ເອໂກ ກຖິນຕ຺ຖາໂຣຕິ ທີເປຕິ. ອຖ ນານາສີມສ຺ມິໍ, ອຸປນນ຺ທສ຺ສ ເອກາຘິປ຺ປາຍທານານຸມຕິຍາ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ເທຖ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂມຆປຸຣິສສ຺ສ ເອກາຘິປ຺ປາຍ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໖໔). ອິທຎ຺ຫິ ວຈນໍ ທ຺ວີສຸປິ ອາວາເສສຸ ຕສ຺ສ ກຖິນຕ຺ຖາຣສິທ຺ຘິໍ ທີເປຕີຕິ. ອວິໂຣໂຘວ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ ອປ຺ປຏິສິທ຺ຘຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ເອກສີມສ຺ມິໍ ວາ ນານາສີມສ຺ມິໍ ວາ ນານູປຈາເຣ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ວຸຕ຺ຖວສ຺ສາປິ ນ ລຠນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ‘‘ປຈ຺ຉິມິກາຍ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ປຐມປວາຣຓາຍ ປວາເຣຕຸມ຺ປິ ລຠຕິ, ວສ຺ສິໂກ ຈ ໂຫຕິ ອານິສໍສຎ຺ຈ ລຠຕີຕິ ສາມເຓຣານໍ ວສ຺ສູປຄມນໍ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ ໂຫຕິ, ສາມເຓຣາ ກຖິນານິສໍສໍ ລຠນ຺ຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ຕິຓ຺ຓໍ ຈີວຣານໍ ອຎ຺ຎຕຣປ຺ປໂຫນກນ຺ຕິ ອິທໍ ‘‘ນ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສງ຺ຆາຏິຍາ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ເຄນ ອນ຺ຕຣວາສເກນ ອຕ຺ຖຕໍ ໂຫຕິ ກຖິນ’’ນ຺ຕິ ອິມາຍ ປາຬິຍາ ວິຣຸຊ຺ຌນໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ. ອຍຎ຺ຫິ ປາຬິ ຕິຓ຺ຓໍ ຈີວຣານໍ ອຎ຺ຎຕຣວິຣເຫນາປິ ນ ອຕ຺ຖຕໍ ໂຫຕິ ກຖິນນ຺ຕິ ທີເປຕີຕິ ເຈ? ນ, ຕທຕ຺ຖຊານນໂຕ, ນ ຕິຓ຺ຓໍ ຈີວຣານໍ ອຎ຺ຎຕຣວິຣເຫນ ນ ອຕ຺ຖຕໍ ໂຫຕິ ກຖິນນ຺ຕິ ຫິ ທີເປຕຸກາໂມ ຠຄວາ ຕໍ ປາຬິມາຫ. ຍທິ ເອວໍ ‘‘ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສງ຺ຆາຏິຍາ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ເຄນ ອນ຺ຕຣວາສເກນາ’’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ສິຍາຕິ ເຈ? ນ, ອຘິປ຺ປາຍຊານນໂຕວ. ໂຍ ສງ຺ຆາຏິຍາ ອຕ຺ຖຣິຕຸກາໂມ, ຕສ຺ສ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສງ຺ຆາຏິຍາ ນ ອຕ຺ຖຕໍ ໂຫຕິ. ເອສ ນໂຍ ອິຕຣຕ຺ຖາປີຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເຕເນວ ສຸກ຺ກປກ຺ເຂ ‘‘ສງ຺ຆາຏິຍາ ອຕ຺ຖຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ເອກເມວ ຈີວຣໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ‘‘ຈຕຸວີສຕິຍາ ອາກາເຣຫິ ອນຕ຺ຖຕໍ ໂຫຕິ ກຖິນໍ, ສຕ຺ຕຣສຫິ ອາກາເຣຫິ ອຕ຺ຖຕໍ ໂຫຕິ ກຖິນ’’ນ຺ຕິ ຍຖາຣຫໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐໂກຏິຍາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ ກຓ຺ຫປກ຺ເຂ ອຸລ຺ລິຂິຕ…ເປ… ນິສ຺ສີມຏ຺ຐານຸໂມທນານໍ ຈຕຸວີສຕິຍາ ອາກາຣານໍ ສມ຺ຠວນ຺ຕານໍ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ອຠາເວນປິ ນິມິຕ຺ຕກຕາທີນໍ ອສມ຺ຠວນ຺ຕານໍ ອຎ຺ຎຕຣຠາເວນປິ ນ ອຕ຺ຖຕໍ ໂຫຕິ ກຖິນນ຺ຕິ ເອວມຘິປ຺ປາໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສຸກ຺ກປກ຺ເຂປິ ອຫຕາຫຕກປ຺ປ…ເປ… ສີມຏ຺ຐານຸໂມທນານໍ ສຕ຺ຕຣສນ຺ນໍ ອາກາຣານໍ ສມ຺ຠວນ຺ຕານໍ ອຎ຺ຎຕຣຠາເວນປິ ອິຕເຣສໍ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ອຠາເວນປິ ອຕ຺ຖຕໍ ໂຫຕິ ກຖິນນ຺ຕິ ເອວມຘິປ຺ປາໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຎ຺ຎຖາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວິໂຣໂຘ, ຍຖາສມ຺ຠວໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຕຕ຺ຣິທໍ ມຸຂມຕ຺ຕນິທສ຺ສນໍ – ກຓ຺ຫປກ຺ເຂ ‘‘ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ເຄນ ອຕ຺ຖເຕ ກຖິເນ ນ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສງ຺ຆາຏິຍາ ນ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອນ຺ຕຣວາສເກນ ອຕ຺ຖຕໍ ໂຫຕິ ກຖິນ’’ນ຺ຕິ ວຈນປ຺ປມາຓໂຕ ຕໍ ກຖິນໍ ອນຕ຺ຖຕໍ ສິຍາ. ສຸກ຺ກປກ຺ເຂ ຈ ‘‘ອນິມິຕ຺ຕກເຕນ ອຕ຺ຖຕໍ ໂຫຕິ ກຖິນ’’ນ຺ຕິ ວຈນປ຺ປມາຓໂຕ ອນິມິຕ຺ຕກເຕນ ກຖິເນ ອຕ຺ຖເຕ ຕຎ຺ເຈ ປຣິກຖາ ກຕໍ, ຕຖາປິ ອຕ຺ຖຕເມວ ກຖິນໍ ໂຫຕີຕິ ອຍໍ ທຸວິໂຘປິ ວິໂຣໂຘ. ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ອຘິປ຺ປາເຍ ຄຫິເຕ ປຣິຫາໂຣ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ໂຍ ອານິສໍສໍ ພຫຸໍ ເທຕີຕິ ອິມິນາ ປຈ຺ຈຍໂລລຠາວໍ ວິຍ ທີເປຕິ, ຕຖາປິ ຠຄວຕາ ຍາວທຕ຺ຖຈີວຣປຣິເຍສນປຎ຺ຎາປນມຸເຂນ ທ຺ວາຣໍ ທິນ຺ນນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ສງ຺ຆານຸຄ຺ຄຫຕ຺ຖໍ ໂຫຕິ. ‘‘ອກາຕຸໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອນາທຣິເຍນ ອກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ລິຂິຕໍ. ອນຸໂມທາມາຕິ ເອຕ຺ຖ ສພ຺ພສງ຺ຄາຫິກວເສນ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອນຸໂມທາມີ’’ຕິ ເອກເກນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ອິຕຣຖາ ‘‘ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ກິຣ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຖິນຈີວຣໍ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ‘‘ອິມາຍ ສງ຺ຆາຏິຍາ ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຣາມີ’’ຕິ ວາຈາຍ ຠິນ຺ນມຕ຺ຕາຍ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອຕ຺ຖຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ກມ຺ມວາຈາ ປນ ເອກາເຍວ ວຏ຺ຏຕີຕິ ກຖິນທຸສ຺ສສ຺ສ ເອວ ກມ຺ມວາຈາ, ເສສຈີວຣທາເນ ອປໂລກນເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ເອກສີມາຍາຕິ ເອກອຸປຈາຣສີມາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ພທ຺ຘສີມາ ອຘິປ຺ເປຕາ ເອກສີມາຍ ເອກຏ຺ຐາເນ ອຕ຺ຖຣິເຕ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຕ຺ຖຣິຕໍ ໂຫຕິ ‘ສພ຺ເພ ຠິກ຺ຂູ ສນ຺ນິປຕິຕ຺ວາ’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ເຕຫິປິ ອນຸໂມທນ຺ເຕຫິ ອຕ຺ຖຣິຕເມວ ໂຫຕິ, ອຸປຈາຣປຣິຈ຺ຉິນ຺ເນ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ລທ຺ຘໍ ເຕຫິ ເຕຫິ ລທ຺ຘພ຺ພໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ປວິຏ຺ເຐຫິປິ ລຠິຕພ຺ພໍ ສພ຺ເພຫິປິ ອຕ຺ຖຣິຕຕ຺ຕາ, ອຍໍ ວິເສໂສ. ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ເອວເມວ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ວີມໍສິຕພ຺ພໍ.

໓໐໘. ຈຕຸວີສຕິ ອາກາຣວນ຺ຕຕາຍ ມຫາຠູມິກໍ. ‘‘ທີຆສິພ຺ພິຕນ຺ຕິ ປຈ຺ຉາກຕສິພ຺ພນໍ, ໂອວຏ຺ຏິຕ຺ວາ ສິພ຺ພນໍ ວາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ກຓ຺ຑຸສໍ ນາມ ປຸພ຺ພພນ຺ຘນໍ. ປຐມຈິມິລິກາ ຆເຏຕ຺ວາ ຐປິຕາ ໂຫຕີຕິ ກຖິນທຸສ຺ສໍ ທຸພ຺ພລໍ ທິສ຺ວາ ຕໍ ພລວຕາ ອຕ຺ຕໂນ ປກຕິທຸສ຺ເສນ ສທ຺ຘິໍ ຆເຏຕ຺ວາ ທຸປຏ຺ຏໍ ກຕ຺ວາ ສິພ຺ພິຕຸກາເມຫິ ກຖິນທຸສ຺ສໂຕ ປກຕິທຸສ຺ສສ຺ສ ມຫນ຺ຕຕາຍ ປຐມໍ ຕປ຺ປມາຓານຸຣູປໍ ພນ຺ຘກຓ຺ຑຸເສ ຆເຏຕ຺ວາ ຣຊ຺ຊຸເກຫິ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ກຕໍ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ກຖິນຈີວຣສ຺ສ ອປ຺ປຕາຍ ປຐມໍ ພທ຺ຘທຸສ຺ສໍ ກຸຈ຺ຉິຈິມິລິກາ ໂຫຕິ, ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ, ກຸຣຸນ຺ທິຍຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕວຈນນິທສ຺ສນໍ, ພ຺ຍຎ຺ຊເນ ເອວ ເຠໂທ, ອຕ຺ເຖ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ກຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ອິມິນາ ກິໍ ທີເປຕີຕິ ເຈ? ຕຖາກຕໍ ທຸປຏ຺ຏຈີວຣໍ ປກຕິຈີວຣສ຺ສ ມຫນ຺ຕຕາຍ ປກຕິຈີວຣສງ຺ຂ຺ຍເມວ ຄຈ຺ຉຕິ, ນ ກຖິນຈີວຣສງ຺ຂ຺ຍນ຺ຕິ ກສ຺ສຈິ ສິຍາ, ເນວໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເອວໍ ກຸຈ຺ຉິຈິມິລິກຠາເວນ ຐິຕມ຺ປິ ກຖິນຈີວຣໍ. ມຫນ຺ຕມ຺ປິ ຕໍ ປກຕິຈີວຣໍ ອຕ຺ຕໂນ ກຖິນຈີວຣເມວາຕິ. ເຫຏ຺ຐິມໂກຏິຍາ ປຎ຺ຈກສ຺ສ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ກຖິນທຸສ຺ສໍ ຂຓ຺ຑາຂຓ຺ຑໍ ພຫຸຘາ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ສິພ຺ພິຕຸກາໂມ ກຖິນຈີວຣໂຕ ປຏ຺ຏໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ອກຖິນຈີວເຣ ປຏ຺ຏມາໂຣເປຕີ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ອຖ ວາ ພຫູນິ ກຖິນທຸສ຺ສານິ ປໍສຸກູລານິ ຂຸທ຺ທກຂຸທ຺ທການິ ເອກຈີວຣຕ຺ຖາຍ, ມຫນ຺ຕານິ ຈ ອູນຕ຺ຖາຍ ທິນ຺ນານິ ໂຫນ຺ຕິ. ກຖິນຈີວຣໂຕຕິ ຠິກ຺ຂຸ ເອກຈ຺ຈໂຕ ກຖິນຈີວຣໂຕ ປຏ຺ຏໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ອາໂຣເປຕິ. ເອຕ຺ຖາຫ – ກິໍ ປໍສຸກູລານິ ກຖິນທຸສ຺ສານິ ວິກປ຺ປນຸປຄປຈ຺ຉິມານິ ທາຕພ຺ພານິ, ອຸທາຫຸ ຂຸທ຺ທການິປີຕິ? ເອຕ຺ຖ ອຈີວຣສງ຺ຂ຺ຍຕ຺ຕາ ຂຸທ຺ທການິ ທາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ກມ຺ມວາຈາ ຕຕ຺ຖ ນ ຣຸຫຕີຕິ ເອເກ. ‘‘ປໍສຸກູເລນ ອຕ຺ຖຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ປາຬິຍໍ ນຍທານໂຕ ກຸຈ຺ຉິຈິມິລິກຠາເວນ ຐິຕສ຺ສ ກຖິນທຸສ຺ສສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ສຠາເວນ ອນຘິຏ຺ຐານຸປຄສ຺ສ ປຸຣາຓຈີວຣຠາເວເນວ ອຘິຏ຺ຐານາຣຫສ຺ສປິ ກຖິນຈີວຣຠາວານຸມຕິມຸເຂນ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປທານໂຕ ຈ ຂຸທ຺ທການິປິ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຕຎ຺ຫິ ກຖິນຕ຺ຖາຣໂກ ຆເຏຕ຺ວາ ກຖິນຈີວຣໍ ກຣິສ຺ສຕີຕິ ກຕ຺ວາ ກປ຺ປຕີຕິ ເອເກ, ຍຸຕ຺ຕຕຣໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ນິຈຍສນ຺ນິຘິ ສງ຺ຆາຍຕ຺ຕາ ສງ຺ເຆນ ກຕຕ຺ຕາ. ຣຕ຺ຕາຕິກ຺ກນ຺ຕໍ ນິສ຺ສຊ຺ຊິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ‘‘ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຎ຺ຈ ຂຓ຺ຑານິ ປຏ຺ຏານິ ປມາຓໍ ອສ຺ສາຕິ ປຎ຺ຈກໍ. ເຕນ ວາ ອຕິຣິຕ຺ເຕນ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕທເຫວ ສຎ຺ຉິນ຺ເນນາຕິ ສງ຺ເຆນ ກຖິນຕ຺ຖາຣກສ຺ສ ກມ຺ມວາຈໍ ວຕ຺ວາ ທິນ຺ເນເນວ ຕທເຫວ ສຎ຺ຉິນ຺ເນນ ສມຓ຺ຑລິກເຕນ ຠວິຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ທິນ຺ນໍເຍວ ຫິ ປຣິວາເຣ ‘‘ປຸພ຺ພກຣຓໍ ສຕ຺ຕຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສງ຺ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ທາຍເກນ ທິຍ຺ຍມານໍ, ຕສ຺ມາ ປຣິນິຏ຺ຐິຕປຸພ຺ພກຣຓເມວ ເຈ ທາຍໂກ ສງ຺ຆສ຺ສ ເທຕິ, ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ກມ຺ມວາຈາຍ ທາຕພ຺ພໍ. ເຕນ ຈ ຕສ຺ມິໍເຍວ ສີມາມຓ຺ຑເລ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ສງ຺ໂຆ ອນຸໂມທາເປຕພ຺ໂພ ກຕປຸພ຺ພກຣຓສ຺ສ ປຸນ ກຕ຺ຕພ຺ພາຠາວໂຕ. ອຕ຺ຖາຣກສ຺ສ ຫຕ຺ຖຄຕເມວ ຫິ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ນ ອຸລ຺ລິຂິຕມຕ຺ເຕນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິນິຏ຺ຐິຕປຸພ຺ພກຣຓມ຺ປິ ປຸນ ໂຘວິຕ຺ວາ ວິສິພ຺ພິຕ຺ວາ ກາຕພ຺ພເມວ ວຈນປມາຓໂຕຕິ ເຈ? ນ, ຉິນ຺ນສ຺ສ ປຸນ ເຉທາສມ຺ຠວໂຕ. ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ຐາເນ ຉິນ຺ທິຕພ຺ພເມວາຕິ ເຈ? ນ, ປພ຺ພຊ຺ຊາຘິກາເຣ ‘‘ເກສມສ຺ສຸໍ ໂອຫາຣາເປຕ຺ວາ’’ຕິ ວຈນປ຺ປມາຓໂຕ ມຸຓ຺ຑິກສ຺ສ ຉິນ຺ເນປິ ເກເສ ປຣິເຍສິຕ຺ວາ ສິຣສ຺ມິໍ ຐເປຕ຺ວາ ປຸນ ໂອຫາຣາເປຕ຺ວາ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ພປ຺ປສງ຺ຄໂຕ, ນ ອິຘ ນ-ກາເຣນ ປຏິສິທ຺ຘຕ຺ຕາຕິ ເຈ? ນ, ‘‘ນ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສງ຺ຆາຏິຍາ’’ຕິ ນ-ກາເຣນ ປຏິສິທ຺ຘຕ຺ຕາ ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ເຄນ ອຕ຺ຖເຕ ອນຕ຺ຖຕໍ ໂຫຕີຕິ ອນິຏ຺ຐປ຺ປສງ຺ຄໂຕ, ຕສ຺ມາ ອຠິນິເວໂສ ນ ກາຕພ຺ໂພ. ‘‘ພຫິອຸປຈາຣສີມາຍ ຐິໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາປິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉໂຍວ ຄເຫຕພ຺ໂພ.

໓໐໙. ອສນ຺ນິຘິກເຕນ ອຕ຺ຖຕໍ ໂຫຕິ ກຖິນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກິໍ ກຖິນຕ຺ຖາຣມາເສເຍວ ທຸວິໂຘປິ ສນ຺ນິຘິ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ອຸທາຫຸ ຕໂຕ ປຸພ຺ເພປິ, ທາຍເກນ ວາ ກທາ ທາຕພ຺ພໍ, ກິໍ ກຖິນຕ຺ຖາຣມາເສເຍວ, ອຸທາຫຸ ຕໂຕ ປຸພ຺ເພປິ, ກຖິນຕ຺ຖາຣມາເສປິ ອສຸກສ຺ມິໍ ທິວເສເຍວ ອຕ຺ຖາຣຕ຺ຖາຍ ທມ຺ມີຕິ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອິທໍ ວິຈາເຣຕພ຺ພໍ. ກຖິນຕ຺ຖາຣມາເສ ເອວ ທຸວິໂຘປິ ສນ຺ນິຘິ. ທາຍເກນາປິ ວສ຺ສາວາສິກໍ ວິຍ ກຖິນຈີວຣໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ທິນ຺ນໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ກສ຺ມາ? ‘‘ກຖິນທາຍກສ຺ສ ວຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຖີ’’ຕິອາທິນາ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໐໖) ນເຍນ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອຸກ຺ກຏ຺ຐມຕ຺ຕເມຕນ຺ຕິ ເຈ? ນ, ‘‘ກຖິນໍ ນາມ ອຕິອຸກ຺ກຏ຺ຐໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໐໘) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ນ ອາຄມນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຈ? ນ, ອິທມ຺ປິ ອາຄມນເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ປຸພ຺ເພ ທິນ຺ນໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ.

໓໑໐. ກຖິນສ຺ສາຕິ ກຖິນຕ຺ຖາຣສ຺ສ. ອຸພ຺ຠາຣາຍາຕິ ວູປສມາຍ, ອປ຺ປວຕ຺ຕິຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກິມຕ຺ຖິຍໍ ອຸພ຺ຠາຣນິທສ຺ສນນ຺ຕິ ເຈ? ປຎ຺ຈຫິ ອນາປຕ຺ຕິກາລປຣິຍນ຺ຕທສ຺ສເນນ ເຕສຸ ສໍວຣຸປ຺ປາທນຕ຺ຖໍ. ອຎ຺ຎຖາ ‘‘ຈີວຣກາລສມໂຍ ນາມ ອນຕ຺ຖເຕ ກຖິເນ ວສ຺ສານສ຺ສ ປຈ຺ຉິໂມ ມາໂສ, ອຕ຺ຖເຕ ກຖິເນ ປຎ຺ຈ ມາສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໖໔໙) ວິຠງ຺ເຄ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອນ຺ຕຣາປກ຺ກມນນ຺ຕິກາທິອຸພ຺ຠາຣາຠາເວປິ ປຎ຺ຈຫິ ປຎ຺ຈສຸ ມາເສສຸ ອນາປຕ຺ຕິເຍວາຕິ ມິຈ຺ຉາຄາໂຫ ສິຍາ. ຕໂຕ ອາປຕ຺ຕິເຂຕ຺ເຕ ອນາປຕ຺ຕິເຂຕ຺ຕສຎ຺ຎາຍ ຕໍ ຕໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ອິຕເຣສຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂູນໍ ລາຠນ຺ຕຣາຍໍ ກໂຣຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອາທາຍສຕ຺ຕກກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໑໑. ສນ຺ນິຏ຺ຐານນ຺ຕິເກ ທ຺ເວປິ ປລິໂພຘາ ເອກໂຕ ຉິຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ອິຘ, ປຣິວາຣຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ອິມິສ຺ສາ ຂນ຺ຘກປາຬິຍາ ສເມຕິ ເອກໂຕ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ຘຸຣນິກ຺ເຂປສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ. ‘‘ອິທໍ ພຫິສີມາຍເມວ ວຸຕ຺ຕໍ ສນ຺ນິຏ຺ຐານນ຺ຕິກໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍໍ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ ປຣິວາເຣ ‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ກຖິນຸທ຺ຘາຣາ ສິຍາ ອນ຺ໂຕສີມາຍ ອຸທ຺ຘຣິຍ຺ຍນ຺ຕິ, ສິຍາ ພຫິສີມາຍ ອຸທ຺ຘຣິຍ຺ຍນ຺ຕິ, ນິຏ຺ຐານນ຺ຕິໂກ ສນ຺ນິຏ຺ຐານນ຺ຕິໂກ ນາສນນ຺ຕິໂກ ອາສາວຈ຺ເຉທິໂກ’ຕິ (ປຣິ. ໔໑໖). ຕຕ຺ຖ ພຫິສີມາຍ ສນ຺ນິຏ຺ຐານນ຺ຕິໂກ ອຸທ຺ຘຣິຍ຺ຍຕີຕິ ອິຘ ທສ຺ສິຕນໂຍວ. ກຖໍ ອນ຺ໂຕສີມາຍ ສນ຺ນິຏ຺ຐານນ຺ຕິໂກ? ອກຕຈີວຣມາທາຍ ‘ນ ປຈ຺ເຈສ຺ສ’ນ຺ຕິ ຄໂຕ, ຄຕຄຕຏ຺ຐາເນ ຜາສຸວິຫາຣໍ ອລຠນ຺ໂຕ ຕເມວ ວິຫາຣໍ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ສ ຈີວຣປລິໂພໂຘ ຐິໂຕ. ໂສ ຈ ‘ເນວິມໍ ຈີວຣໍ ກາເຣສ຺ສ’ນ຺ຕິ ຈິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ນມຕ຺ເຕ ຉິຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ອນ຺ໂຕສີມາຍ ອຸທ຺ຘຣິຍ຺ຍຕິ, ຕສ຺ມາ ທຸວິໂຘ ສນ຺ນິຏ຺ຐານນ຺ຕິໂກ’’ຕິ ໂປຣາຓຄຓ຺ຐິປເທ ລິຂິຕໍ, ຕໍ ຍຸຕ຺ຕໍ, ອຎ຺ຎຖາ ອນ຺ໂຕສີມາຍ ‘‘ເນວິມໍ ຈີວຣໍ ກາເຣສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕອຸພ຺ຠາໂຣ ອິຕເຣສຸ ສໂມຘານໍ ນ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອຕິຣິຕ຺ໂຕ ສິຍາ. ສີມາຕິກ຺ກນ຺ຕິໂກຕິ ຈີວຣກາລສີມາຕິກ຺ກນ຺ຕິໂກ. ສອຸພ຺ຠາເຣ ຈີວຣປລິໂພໂຘ ປຐມໍ ຉິຊ຺ຊນ຺ໂຕ ວິຍ ຂາຍຕິ, ອຖ ໂຂ ສາເປກ຺ຂຕາຍ ຈີວຣກຣເຓ ສອຸສ຺ສາໂຫວ ໂຫຕີຕິ ເລສໍ ສນ຺ຘາຍ ປຣິວາຣວເສນ ‘‘ທ຺ເວ ປລິໂພຘາ ອປຸພ຺ພໍ ອຈຣິມໍ ຉິຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໓໑໑) ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ກຕຈີວໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິຘ ນ ສມ຺ຠວຕິ.

໓໑໖. ສພ຺ພໍ ອຕ຺ຕໂນ ປຣິກ຺ຂາຣໍ ອນວເສເສຕ຺ວາ ປກ຺ກມນ຺ໂຕ ‘‘ສມາທາຍ ປກ຺ກມຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ກຖິນຸທ຺ຘາເຣ ວິເສໂສ ນຕ຺ຖິ. ປຸຄ຺ຄລາຘິປ຺ປາຍວິເສເສນ ເກວລໍ ວາຣທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ສມາທາຍວາຣາ ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ສພ຺ເພສຸ ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ລິຂິຕໍ. ອິຘ ປນ ປຸຄ຺ຄລາຘິປ຺ປາເຍນ ປໂຍຊນໍ ວີມໍສິຕພ຺ພໍ. ປກ຺ກມນນ຺ຕິກສ຺ສ ອຠາວາ ‘‘ຍຖາສມ຺ຠວ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິປ຺ປກເຕປິ ຘຸຣນິກ຺ເຂປວເສນ ປກ຺ກມນນ຺ຕິກຕາ ສມ຺ຠວຕິ, ຕສ຺ມາ ປກ຺ກມນນ຺ຕິກວາໂຣປິ ວຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ ເຈ? ນ, ສນ຺ນິຏ຺ຐານນ຺ຕິກລກ຺ຂຓປ຺ປສງ຺ຄໂຕ. ອກຕຈີວຣສ຺ສ ນ ສວນນ຺ຕິກຕາ ຈ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ວາຣວິຠາວນາ – ອາທາຍວາຣາ ສຕ຺ຕ, ຕຖາ ສມາທາຍວາຣາຕິ ທ຺ເວ ສຕ຺ຕກວາຣາ. ຕໂຕ ປກ຺ກມນນ຺ຕິກໍ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ວິປ຺ປກຕຈີວຣສ຺ສ ອາທາຍວາຣາ, ສມາທາຍວາຣາ ຈາຕິ ທ຺ເວ ຉກ຺ກວາຣາ. ຕໂຕ ປຣໍ ນິຏ຺ຐານສນ຺ນິຏ຺ຐານນາສນນ຺ຕິການໍ ວເສນ ຕີຓິ ຕິການິ ທສ຺ສິຕານິ, ຕຕ຺ຖ ປຐມຕ຺ຕິກໍ ອນ຺ໂຕສີມາຍ ‘‘ນ ປຈ຺ເຈສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ອິມໍ ວິຘິໍ ອນາມສິຕ຺ວາ ພຫິສີມາຍໍ ເອວ ‘‘ນ ປຈ຺ເຈສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ປກ຺ກມນນ຺ຕິກສີມາຕິກ຺ກນ຺ຕິກສອຸພ຺ຠາຣາ ຕຕ຺ຖ ນ ຍຸຊ຺ຊນ຺ຕິ. ‘‘ອາສາວຈ຺ເຉທິໂກ ສມ຺ຠວນ຺ໂຕປິ ຍຖາວຸຕ຺ຕກາຣເຓນ ນ ວຸຕ຺ໂຕ. ທຸຕິຍຕ຺ຕິກໍ ອນ຺ໂຕສີມາຍ ‘ນ ປຈ຺ເຈສ຺ສ’ນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕໍ, ເອຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ປກ຺ກມນນ຺ຕິໂກ ສມ຺ຠວຕິ, ຕຖາປິ ເຍຫິ ຈີວຣປລິໂພໂຘ ຉິຊ຺ຊຕິ, ເຕສໍເຍວາຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ນ ວຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ໂປຣາຓຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພສ຺ມິມ຺ປິ ປນ຺ນຣສເກ ວິປ຺ປກຕຈີວຣສ຺ເສວາຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາຕິ ຕກ຺ໂກ. ອຘິຏ຺ຐານຸປເຄ ຈ ວິປ຺ປກເຕ ສຕິ ນ ນິຏ຺ຐານນ຺ຕິໂກ. ນິຏ຺ຐານາວເສເສ ສຕິ ນ ນາສນນ຺ຕິໂກຕິ ໂປຣາຓາ. ຕຕິຍຕ຺ຕິກໍ ອນຘິຏ຺ຐິຕ-ປເທນ ວິເສເສຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕໍ, ອຕ຺ຖໂຕ ປຐມຕ຺ຕິເກນ ສເມຕິ. ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖທສ຺ສນປໂຍຊນໍ ກິຣ ຕໍ. ຍສ຺ມາ ອິເມ ຕໂຍ ອຕ຺ຖວິກປ຺ປາ ອິເມຫິ ເອວ ຕີຫິ ກຖິນຸທ຺ຘາເຣຫິ ສກ຺ກາ ທສ຺ເສຕຸໍ, ຕສ຺ມາ ອິເມວ ໂຍຊິຕາ ເອກສມ຺ພນ຺ຘວເສນ, ອຎ຺ຎຖາ ປຐມຕ຺ຕິກໍ ຉກ຺ກໍ ຠເວຍ຺ຍ ອິມສ຺ສ ປນ຺ນຣສກສ຺ສ ອນ຺ເຕ ຉກ຺ກໍ ວິຍ. ຕຕິຍຕ຺ຕິການນ຺ຕຣໍ ຈຕຸຕ຺ຖຕ຺ຕິກໍ ສມ຺ຠວນ຺ຕໍ ‘‘ອນ຺ໂຕສີມາຍໍ ‘ປຈ຺ເຈສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ວຈນວິເສເສນ ສມ຺ຠວຕິ. ຕຖາ ຈ ໂຍຊິຍມານໍ ອິຕເຣຫິ ສວນນ຺ຕິກາທີຫິ ອວິຣຸທ຺ຘກ຺ກມໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຈຕຸຕ຺ຖຕ຺ຕິກໍ ອຫຸຕ຺ວາ ຉກ຺ກໍ ຊາຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ຕີຓິ ຕິການິ ເອກໍ ຉກ຺ກຎ຺ຈາຕິ ປຐມໍ ປນ຺ນຣສກໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິທານິ ອິທເມວ ປນ຺ນຣສກໍ ອຸປສຄ຺ຄວິເສເສນ ທຸຕິຍໍ ສມາທາຍປນ຺ນຣສກໍ ນາມ ກຕໍ. ປຸນ ວິປ຺ປກຕຈີວຣໍ ອາທາຍາຕິ ຕຕິຍໍ ປນ຺ນຣສກໍ, ສມາທາຍາຕິ ຈຕຸຕ຺ຖໍ ປນ຺ນຣສກໍ ທສ຺ສິຕໍ. ເອວໍ ຈຕ຺ຕາຣິ ປນ຺ນຣສການິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ຕຕ຺ຖ ປຐມທຸຕິເຍສຸ ປນ຺ນຣສເກສຸ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ອກຕຈີວຣໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ອິຕເຣສຸ ທ຺ວີສຸ ວິປ຺ປກຕນ຺ຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ‘‘ປຸພ຺ເພ ນິພທ຺ຘຏ຺ຐາເນ ຈີວຣາສາຍ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ອຸປຈ຺ຉິນ຺ນາຍ ເຈ ຈີວຣາສາຍ ຈີວຣໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ນ ຕໍ ຈີວຣປລິໂພຘໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ ໂປຣາຓຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິສ຺ສຄ຺ຄິເຍສຸ ຕຕິຍກຖິເນ ອາຄຕຈີວຣປຈ຺ຈາສາ ອິຘ ຈີວຣາສາຕິ ຕກ຺ໂກ. ຍຕ຺ຖ ຈີວຣາສາ, ຕໍ ຐານໍ ອຘິກຣຓູປຈາເຣນ ‘‘ຈີວຣາສາ’’ຕ຺ເວວ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ຕໍ ຈີວຣາສໍ ປຍິຣຸປາສຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ອນາສາຍ ລຠຕີຕິ ອນາສາຍິຕຏ຺ຐາເນ ລຠຕີຕິອາທິນາ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຖ ນິຏ຺ຐານສນ຺ນິຏ຺ຐານນາສນອາສາວຈ຺ເຉທິກວເສນ ເອໂກ ວາໂຣຕິ ອິທເມກໍ ຈຕຸກ຺ກໍ ຊາຕໍ, ຕສ຺ມາ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕານິ ຕີຓິ ຕິການິ ອາສາວຈ຺ເຉທິກາຘິການິ ຕີຓິ ຈຕຸກ຺ການີຕິ ເອກໍ ອນາສາຍທ຺ວາທສກນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕທນນ຺ຕເຣ ອາສາຍທ຺ວາທສເກ ກິຎ຺ຈາປິ ປຐມທ຺ວາທສກ຺ກໂມ ລພ຺ຠຕິ, ຕຖາປິ ຕໍ ນິພ຺ພິເສສນ຺ຕິ ຕເມກໍ ທ຺ວາທສກໍ ອວຸຕ຺ຕສິທ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ ວິເສສໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ‘‘ອນ຺ໂຕສີມາຍ ປຈ຺ເຈສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ທຸຕິຍຈຕຸກ຺ເກ ‘‘ໂສ ພຫິສີມຄໂຕ ສຸຓາຕີ’’ຕິອາທິວຈນສ຺ສ ຕຕິຍຈຕຸກ຺ເກ ສວນນ຺ຕິກາທີນຎ຺ຈ ໂອກາສກຣຓຕ຺ຖນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິທໍ ປນ ທ຺ວາທສກໍ ອນາສາຍ ວເສນ ລພ຺ຠມານມ຺ປິ ອິມິນາ ອວຸຕ຺ຕສິທ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ ນ ທສ຺ສິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອວເມຕ຺ຖ ທ຺ເວ ທ຺ວາທສການິ ອຸທ຺ຘຣິຕານິ. ກຣຓີຍທ຺ວາທສເກປິ ຍຖາທສ຺ສິຕອນາສາຍທ຺ວາທສກໍ, ອວຸຕ຺ຕສິທ຺ຘໍ ອາສາຍທ຺ວາທສກຎ຺ຈາຕິ ທ຺ເວ ທ຺ວາທສການິ ອຸທ຺ຘຣິຕພ຺ພານິ. ອິທານິ ທິສໍຄມິກນວກໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ‘‘ທິສໍຄມິໂກ ປກ຺ກມຕີ’’ຕິ ວຈເນເນວ ‘‘ນ ປຈ຺ເຈສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ອວຸຕ຺ຕສິທ຺ຘເມວ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ອາວາສປລິໂພຘາຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ.

໓໒໑. ‘‘ຈີວຣປຏິວີສໍ ອປວິລາຍມາໂນ’’ຕິ ອິມິນາ ຈີວຣປລິໂພຘສມງ຺ຄິຕມສ຺ສ ທສ຺ເສຕິ. ປຏິວີໂສຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕພ຺ໂພ ຈີວຣຠາໂຄ. ອປວິລາຍມາໂນຕິ ອາກງ຺ຂມາໂນ. ຕສ຺ສ ຈີວຣລາເຠ ສຕິ ວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖາວາເສ ນິຏ຺ຐານສນ຺ນິຏ຺ຐານນາສນນ຺ຕິການໍ ວເສນ ເອກໍ ຕິກໍ, ເຕສໍເຍວ ວເສນ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ເອກໍ, ຄຕຏ຺ຐາເນ ເອກນ຺ຕິ ຕິຓ຺ຓໍ ຕິການໍ ວເສນ ເອກໍ ນວກໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕໂຕ ປຣໍ ນິຏ຺ຐານສນ຺ນິຏ຺ຐານນາສນນ຺ຕິ ກສີມາຕິກ຺ກນ຺ຕິກສອຸພ຺ຠາຣານໍ ວເສນ ຜາສຸວິຫາຣປຎ຺ຈກໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸຠຍຕ຺ຖ ເສສກຖິນຸທ຺ຘາຣາສມ຺ຠໂວ ປາກໂຏວ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ປຎ຺ຈເກ ວິເສໂສ – ສມາທາຍວາໂຣ ນ ສມ຺ຠວຕິ ‘‘ປຈ຺ເຈສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ປຈ຺ຈາຄມນາຘິປ຺ປາຍໂຕ.

໓໒໕. ທ຺ເວເມ ຠິກ຺ຂເວ ກຖິນສ຺ສ ປລິໂພຘາຕິ ກຖິນຕ຺ຖາຣສ຺ສ ອນຸປພນ຺ຘນປຈ຺ຈຍາຕິ.

ກຖິນກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ຈີວຣກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນາ

ຊີວກວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໒໖. ຣາຊຄຫໂກຕິ ຣາຊຄຫວາສີ.

໓໒໘. ອໂມຫຊາຕິກຕ຺ຕາ ນ ຈິຣສ຺ເສວ ວິຎ຺ຎຸຕໍ ປາປຸຓິ. ອຫໍ ເຕ ປິຕາ, ເກນຏ຺ເຐນ? ຍສ຺ມາ ຕ຺ວໍ ມຍາ ໂປສາປິໂຕ.

໓໒໙. ‘‘ສກ຺ເກ ວິສ຺ສຏ຺ຐມຕ຺ເຕ’’ຕິ ປາໂຐ, ອຏ຺ຐມສິກ຺ຂາປເທ ວິສ຺ສຏ຺ຐມຕ຺ໂຕວ.

ປຊ຺ໂຊຕຣາຊວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໓໔. ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ນິສິນ຺ນສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຘມ຺ມປເທ ‘ພຫິນຄເຣ ທິສ຺ວາ’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ທ຺ວີສຸ ທິວເສສຸ ທິນ຺ນໍ ເຕນ ເຕສຸ ເອເກກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ທ຺ວີສຸ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຍຸຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ສມຕ຺ຕິໍສວິເຣຈນກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໓໖. ກພເຬ ກພເຬຕິ ເອຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ຄຸຬາທີສຸ ປກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປນ ຠຄວາວ ປຣິຠຸຎ຺ຊິ, ຕສ຺ມາ ນຕ຺ຖິ ໂທໂສ.

ວຣຍາຈນກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໓໗. ມຫາປິຏ຺ຐິຍໂກຊວໍ ນາມ ອຕິເຣກຈຕຸຣງ຺ຄຸລປຸປ຺ຜໍ ກິຣ.

ກມ຺ພລານຸຊານນາທິກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໔໐. ອຸປຈາເຣຕິ ສຸສານສ຺ສ ອຸປຈາເຣ. ພຫິປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອເກ. ກຕິກກຣຓໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ສນ຺ຕກໍ ຕວ ຈ ມມ ຈ ໂຫຕູຕິ ວຕ຺ວາ ອິຕເຣນ ຈ ຕຖາວຸຕ຺ເຕ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ສມານປຣິກ຺ຂາຣວິຘິໍ ວທນ຺ຕິ.

໓໔໒. ‘‘ຂຓ຺ຑສີມາຍປິ ສມ຺ມນ຺ນິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເສສກມ຺ມານິປິ ຕຕ຺ຖ ນິສີທິຕ຺ວາ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ເອວໍ ສນ຺ເຕ ໂຈຣິກາຍ ກຕສທິສໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ທີປວາສິໂນ ວທນ຺ຕິ ກິຣ. ‘‘ໂຈຣິກາຍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ນ ປາປຸຓາຕີຕິ ເສນາສນກ຺ຂນ຺ຘເກ ອາຄຕສຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ສາຘກ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ມເຕນ ອິທໍ ອາເວຓິກລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຠຓ຺ຑາຄາຣສມ຺ມຸຕິອາທິກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໔໓. ‘‘ອິທໍ ປນ ຠຓ຺ຑາຄາຣນ຺ຕິ ອາເວຓິກລກ຺ຂຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຈີວຣຣຊນກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໔໔. ໂຄມເຍ ອາປຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖິ, ວິຣູປຕ຺ຕາວາຣິຕໍ. ‘‘ກຸງ຺ກຸມປຸປ຺ຜໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ອລ຺ລິກາຍາ’’ຕິປິ ປາໂຐ ອຕ຺ຖິ.

ນິສີທນາທິອນຸຊານນກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໕໓. ອຏ຺ຐານເມຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຣູປກຓ຺ເຑ ‘‘ຈຕຸສມຸຏ຺ຐານິກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ກມ຺ມສມຸຏ຺ຐານໍ ຣາຄຈິຕ຺ຕາຠາວາ ນ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ວາ ຣາຄປຈ຺ຈເຍ ສຕິ ກມ຺ມສມຸຏ຺ຐານໍ ໂຫຕີຕິ ວາ ວິຈາເຣຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ ກຖາວຕ຺ຖຸນາ ຈ.

໓໖໒. ອຄ຺ຄຬຄຸຕ຺ຕິເຍວ ປມາຓນ຺ຕິ ອິເມຫິ ຈຕູຫິ ນິກ຺ເຂປກາຣເຓຫິ ຐເປນ຺ເຕນ ອຄ຺ຄຬຄຸຕ຺ຕິວິຫາເຣເຍວ ຐເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ສງ຺ຆິກຈີວຣຸປ຺ປາທກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໖໓. ໂນ ເຈ ອຕ຺ຖຕໍ ໂຫຕິ ‘‘ເອກໍ ຈີວຣມາສ’’ນ຺ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ກສ຺ມາ? ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕສ຺ເສວ ຕານິ ຈີວຣານິ ຍາວ ຈີວຣມາສາ’’ຕິ ວຈນສ຺ສ ອຠາວໂຕ, ຕສ຺ມາ ອນຕ຺ຖຕກຖິນສ຺ສ ອນນຸຎ຺ຎາຕນ຺ຕິ ເຈ? ນ, ເຫຏ຺ຐາ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ, ຕໂຕ ລີນຕ຺ຖທີປນຕ຺ຖມິຘ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ. ເຫຏ຺ຐາ ຫິ ‘‘ອກາລຈີວຣໍ ນາມ ອນຕ຺ຖເຕ ກຖິເນ ເອກາທສມາເສ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ອຕ຺ຖເຕ ກຖິເນ ສຕ຺ຕມາເສ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ກາເລປິ ອາທິສ຺ສ ທິນ຺ນໍ, ເອຕໍ ອກາລຈີວຣໍ ນາມາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໕໐໐) ວຈນໂຕ ອນຕ຺ຖຕກຖິນານໍ ເອກຈີວຣມາເສ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ເຕສໍເຍວ ໂຫຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ, ຕສ຺ມາ ອິຘ ຕໍ ອວຕ຺ວາ ເອໂກປິ ຕໂຍ ຄຓປູຣເກ ລຠິຕ຺ວາ ກຖິນໍ ອຕ຺ຖຣິຕຸໍ ລຠຕີຕິ ອິມໍ ລີນຕ຺ຖໍ ປກາເສຕຸໍ ‘‘ຍາວ ກຖິນສ຺ສ ອຸພ຺ຠາຣາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຕຣຖາ ອຍມຕ຺ໂຖ ນ ຎາຍຕິ. ‘‘ຊານິຕພ຺ໂພ ຈ ວິນຍຘເຣຫີຕິ ຕຖາ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ອປເຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຖຕໍ ໂຫຕິ, ປຎ຺ຈ ມາເສ ສພ຺ພໍ ຕສ຺ເສວ ຠິກ຺ຂຸໂນ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍຄວເສນ ອຸປໂຍຄວຈນໍ. ‘‘ອິຘ ວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖສງ຺ຆສ຺ສາ’’ຕິ ນິຍມິຕຕ຺ຕາ ‘‘ວສ຺ສາວາສິກໍ ເທມາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ອິຘາ’’ຕິ ອຘິກາຣຕ຺ຕາ ຕສ຺ມິໍ ວຸຕ຺ເຕ ລຠຕິ. ‘‘ປິຏ຺ຐິສມເຍ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາຕິ ຈີວຣກາລສ຺ສາສນ຺ນຕ຺ຕາ ຈ ອນຕ຺ຖຕກຖິນານມ຺ປິ ວຸຕ຺ຖວສ຺ສານຎ຺ຈ ອນຸຎ຺ຎາຕຏ຺ຐານຕ຺ຕາ ເອວ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຄຓ຺ຐິປເທ ລິຂິຕໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຍໍ ປນ ອິທໍ ‘ອິຘ ວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖສງ຺ຆສ຺ສາ’ຕິອາທິໍ ກຕ຺ວາ ຍາວ ‘ອນາຄຕວສ຺ເສ’ຕິ ປທໍ, ຕາວ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ‘ກສ຺ມາ? ປິຏ຺ຐິສມເຍ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ’ຕິ ອິທໍ ປຣໂຕ ‘ຕຕ຺ຣ ສມ຺ມຸຂີຠູຕານໍ ສພ຺ເພສໍ ປາປຸຓາຕີ’ຕິ ອິມສ຺ສ ປຣິໂຍສາເນ ‘ກສ຺ມາ? ປິຏ຺ຐິສມເຍ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ’ຕິ ລິຂິຕພ຺ພໍ. ກສ຺ມາຕິ ເຈ? ປຣໂຕ ‘ຈີວຣມາສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ເຫມນ຺ຕສ຺ສາ’ຕິ ວຸຕ຺ເຕນ ນິພ຺ພິເສສຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ເອວ ເອກຈ຺ເຈສຸ ປຓ຺ຑິຕນ຺ຕິ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອິຘ ປນ ອິຘ-ສທ຺ເທນ ວິເສສິຕໍ, ຕຕ຺ຖ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວິໂຣໂຘ ນຕ຺ຖີຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ‘‘ມຍ຺ຫິມານິ ຈີວຣານິ ປາປຸຓນ຺ຕີ’’ຕິ ວຈນເມວາຘິຏ຺ຐານໍ, ອິທເມຕ຺ຖ ອຸກ຺ກຏ຺ຐວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ມຍ຺ຫິມານິ ຈີວຣານີ’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ອຘິຏ຺ຐິຕເມວ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ມຍ຺ຫິມານີ’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕສ຺ສ ຈີວຣານິ ນາມ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ‘ຈີວຣານິ ປາປຸຓນ຺ຕີ’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ທຸຄ຺ຄຫິຕານີຕິ ສງ຺ຆິກາເນວ ໂຫນ຺ຕິ. ‘‘ຄຫິຕເມວ ນາມາ’ຕິ ອິມສ຺ສ ອິທໍ ປຕ຺ຕນ຺ຕິ ກິຎ຺ຈາປິ ນ ວິທິຕໍ, ເຕ ປນ ຠາຄາ ເຕສໍ ອຕ຺ຖໂຕ ປຕ຺ຕາເຍວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ‘‘ເອກສ຺ມິໍ ອປຕິເຕ ປຸນ ອາຄຕາ ລຠນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຸປນນ຺ທສກ຺ຍປຸຕ຺ຕວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໖໔. ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ວສ຺ສໍວຸຕ຺ເຖນາ’’ຕິ ຈີວຣສມຍໍ ອຸປາທາຍ ປຏິກ຺ເຂໂປ ກໂຕ.ເອກສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ‘‘ຣາຊວິຫາເຣ ວິຍ ນານາປຣິເວເຓສຸ ວາ ອິຘ ວາ ວຸຕ຺ຖາ ລຠຕູ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ທິນ຺ນໍ. ‘‘ສຕ຺ຕາຫວາເຣນ ອຣຸຓເມວ ອຸຏ຺ຐາເປຕີຕິ ເອຕໍ ວຈນມຕ຺ຕເມວ ເອກວິຫາເຣ ສຕ຺ຕາຫກິຈ຺ຈາຠາວາ’’ຕິ ຈ ລິຂິຕໍ.

ມຕສນ຺ຕກກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໖໙. ຠິກ຺ຂຸສ຺ສາຕິ ຠິກ຺ຂຸສ຺ມິໍ ກາລໍກເຕ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ປຕ຺ຕຈີວເຣ’’ຕິ ປຘານປຣິກ຺ຂາຣທສ຺ສນມຸເຂນ ສພ຺ພປຣິກ຺ຂາຣນິທສ຺ສນນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຘມ຺ເມນ ອຸປ຺ປນ຺ນຎ຺ເຈຕໍ ໂຫຕິ, ສງ຺ຆສ຺ສ ກປ຺ປິຍເມວ ມຕຕ຺ຕາຕິ ເອເກ. ໂນຕິ ຕກ຺ໂກ ປຕ຺ຕຈຕຸກ຺ເກ ສພ຺ພຖາ ອກປ຺ປິຍປຕ຺ຕນຍວິໂຣຘໂຕ. ອຘມ຺ເມນ ອຸປ຺ປນ຺ນເສນາສເນ ຈ ວສໂຕ ອນາປຕ຺ຕິ. ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ອາວາເສ ທ຺ເວ ຠິກ຺ຂູ ວສນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ເຈໂກ ກາລໍກໂຕ, ອິຕໂຣ ຕສ຺ສ ປຣິກ຺ຂາຣໍ ອປາເປຕ຺ວາ ຕໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຄຓ຺ຫາຕິ, ສງ຺ຆສນ຺ຕກໍ ຄຫິຕໍ ໂຫຕິ, ຠຓ຺ຑຄ຺ເຆນ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ອນາວາເສ ຄຓ຺ຫາຕິ, ນ ກາເຣຕພ຺ໂພ ອສ຺ສາມິກສ຺ສ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ມຣຓສມເຍ ວຕ຺ຕຸໍ ອສຫນ຺ໂຕ ເຈ ຈິຕ຺ເຕເນວ ເທຕິ, ປຸຎ຺ຎໍ ປສວຕິ, ສງ຺ໂຆວ ຕສ຺ສ ສາມີ. ປໂຣ ວາ ອວິສ຺ສາສິໂກ ສຍເມວ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຄຫຓໍ ນ ຣຸຫຕິ, ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ເຈ, ຠຓ຺ຑຄ຺ເຆນ ກາເຣຕພ຺ໂພ. ຕສ຺ສ ຈ ອາວາສຄຕສ຺ສ ໂກ ສາມີ. ‘‘ສງ຺ໂຆ ສາມີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ສງ຺ເຆນ ພລກ຺ກາເຣນ ໂສ ວາເຣຕພ຺ໂພຕິ ເອເກ. ຊີວມານກາເລ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ນ ສງ຺ໂຆ ສາມີຕິ ເອເກ. ສາມິໂກ ເຈ ສຍໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕຸໍ ລຠຕິ, ສງ຺ໂຆປິ ລຠຕິ ສາມິຐາເນ ຐິຕຕ຺ຕາຕິ ອິຕເຣ, ວິຈາເຣຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ມຕກສ຺ສ ຫິຣຎ຺ຎາທິອກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑໍ ໂຫຕິ. ອຸຄ຺ຄຫິຕຎ຺ເຈຕໍ ໂຫຕິ, ອຸຄ຺ຄຫິເຕ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ຘມ຺ເມນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ເຈ, ກປ຺ປິຍກາຣໂກ ອາຈິກ຺ຂິຕພ຺ໂພ. ທາໂສ ເຈ ຄຫິໂຕ ໂຫຕິ, ນ ສງ຺ໂຆ ສາມີ, ອາຣາມິໂກ ເຈ, ສງ຺ໂຆ ສາມີ. ຄາວີມຫິໍສີອາທໂຍ ໂຫນ຺ຕິ, ອາວາສຄຕານໍ ສງ຺ໂຆ ສາມີ, ອນາວາສຄຕານໍ ນ ສງ຺ໂຆ ສາມີ. ສງ຺ໂຆ ເຈ ອາວາສໍ ອາເນຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ກຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ສມີເປ ພຫິສີມາຍ ຐເປຕິ, ກາຣກສງ຺ໂຆ ສາມີ, ຕຖາ ອາຣາມິເກ. ມຕກສ຺ສ ປຣິກ຺ຂາໂຣ ນິກ຺ເຂປວເສນ ຐປິໂຕ ໂຫຕິ, ເອໂສວ ສາມີ. ມຫຄ຺ໂຆ ເຈ ໂຫຕິ, ເສສສ຺ສ ສງ຺ໂຆ ສາມີ. ‘‘ເກນຈິ ຄິລານຸປຏ຺ຐາເກນາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພກ຺ກໂມ ເອເຕນ ທສ຺ສິໂຕ. ປຸນ ອຸປຏ຺ຐາການໍ ພຫຸຠາເວ ສຕິ ສພ຺ເພສໍ ທາຕພ຺ພກມ຺ມໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ຠຄວຕາ ກມ຺ມວາຈາຍໍ ‘‘ຄິລານຸປຏ຺ຐາການ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາມເຓຣວາເຣ ‘‘ຈີວຣ’’ນ຺ຕິ ປາໂຐ. ‘‘ອິມໍ ຕຸຍ຺ຫໍ ເທມິ ທທາມິ ທຊ຺ຊາມິ ໂອໂຓເຊມິ ປຣິຈ຺ຈຊາມິ ວິສ຺ສຊ຺ຊາມິ ນິສ຺ສຊ຺ຊາມີ’ຕິ ວາ ‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ເທມິ…ເປ… ນິສ຺ສຊ຺ຊາມີ’ຕິ ວາ ວທຕິ, ‘ສມ຺ມຸຂາ ວາ ປຣມ຺ມຸຂາ ວາ ວຸຕ຺ເຕ ທິນ຺ນໍເຍວ ໂຫຕີ’ຕິ ທານລກ຺ຂຓສ຺ສ ຈ ‘ຕຸຍ຺ຫໍ ຄຓ຺ຫາຫີ’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘ມຍ຺ຫໍ ຄຓ຺ຫາມີ’ຕິ ວທຕິ, ‘ສຸທິນ຺ນໍ ສຸຄ຺ຄຫິຕຎ຺ຈາ’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໖໙) ຄຫຓລກ຺ຂຓສ຺ສ ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘ມມ ສນ຺ຕກໍ ຕວ ຈ ມມ ຈ ໂຫຕູ’ຕິ ເອວມາທິວຈເນນ ສມານປຣິກ຺ຂາຣໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອາຈຣິຍາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ.

ອນຸຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ອຕີວ ປປຎ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ປຸນ ‘‘ອິທເມຕ຺ຖ ອາຈຣິຍານໍ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ – ສເຈສມ຺ພຫຸລາ, ທ຺ເວ ວາ ສມານປຣິກ຺ຂາຣໍ ກຕ຺ຕຸກາມາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕ ສພ຺ເພ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ວຕ຺ຕມານໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນເກນ ສທ຺ຘິໍ ເປສລສ຺ສ ເອກສ຺ສ ປຣິຈ຺ຈຊນ຺ຕິ, ໂສ ປຸນ ເຕສເມວ ປຣິຈ຺ຈຊຕິ, ເອຕ຺ຕາວຕາ ເຕ ສມານປຣິກ຺ຂາຣິກາ ໂຫນ຺ຕີຕິ. ອິທໍ ສມານປຣິກ຺ຂາຣລກ຺ຂຓໍ ປາຬິອາທີສຸ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂເຓເຍວ ປຕນໂຕ ອຈລປ຺ປຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຕຖາປິ ໂປຣາຓວິຘິໍ ອຊ຺ໂຌຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ວຕ຺ຕນໂຕ ປຏິເສເຘຕພ຺ໂພ, ອາຈຣິຍານໍ ມຕານຸສາເຣນ ກາຕພ຺ພໍ ກາຕຸກາເມນາຕິ ອປເຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖສາມເຓໂຣ ປຎ຺ຈສຸ ສິກ຺ຂາປເທສຸ ເອກໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ປຸນ ຄຫິໂຕ ລາຠໍ ນ ລຠຕິ, ອນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸໍ ອຊ຺ຌາປນ຺ໂນ ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖານໍອນຸປ຺ປນ຺ນຈີວຣກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໗໕. ອຸປ຺ປນ຺ເນ ຈີວເຣ ອຠາຊິເຕ ປກ຺ກມຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ສງ຺ເຆນ ຕຕ຺ຣຸປ຺ປາທໂຕ ເອເກກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເອຕ຺ຕກໍ ວສ຺ສາວາສິກໍ ທາຕຸໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ຣຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ສາວິເຕປິ ວິພ຺ຠມຕິ, ຕໂຕ ນ ລຠຕິ, ປຸນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຈີວຣຠາຊນໍ ສມ຺ຠາເວນ຺ໂຕປິ ນ ລຠຕິເຍວ ປຸພ຺ພປກຕິໂຕ ຠຏ຺ຐຕ຺ຕາ. ອຖ ປາປິເຕ ວິພ຺ຠມຕິ, ລຠຕີ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສງ຺ເຆຠິນ຺ເນຈີວຣຸປ຺ປາທກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໗໖. ປຣສມຸທ຺ເທຕິ ຊມ຺ພຸທີເປ.

ອຏ຺ຐຈີວຣມາຕິກາກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໗໙. ຍສ຺ມາ ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິກ຺ເຂປາຣຫຏ຺ຐານໍ ທຸພ຺ພິຊານໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອປິຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຘຸວສນ຺ນິປາຕຏ຺ຐານມ຺ປິ ປຣິຍນ຺ຕຄຕເມວ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ‘‘ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ປນ ຠິກ຺ຂູສຸປິ…ເປ… ປາປຸຓາຕີຕິ ‘ອຸປຈາຣສີມາຍ ເທມາ’ຕິ ເອວໍ ທິນ຺ນເມວ ສນ຺ຘາຍາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ‘‘ສມານສໍວາສກສີມາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຂຓ຺ຑສີມາທີສຸ ຐິຕານໍ ນ ປາປຸຓາຕິ ຕາສໍ ວິສຸໍ ສມານສໍວາສກສີມຕ຺ຕາ. ສມານສໍວາສກອວິປ຺ປວາສສີມານໍ ອິທໍ ນານຕ຺ຕໍ – ‘‘ອວິປ຺ປວາສສີມາຍ ທມ຺ມີ’’ຕິ ທິນ຺ນໍ ຄາມຏ຺ຐານໍ ນ ປາປຸຓາຕິ. ກສ຺ມາ? ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ຄາມຎ຺ຈ ຄາມູປຈາຣຎ຺ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ‘‘ສມານສໍວາສກສີມາຍາ’’ຕິ ທິນ຺ນໍ ປນ ຍສ຺ມິໍ ຐາເນ ອວິປ຺ປວາສສີມາ ອຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖ ຐິຕານໍ, ອິຕຣຕ຺ຣ ຐິຕານຎ຺ຈ ປາປຸຓາຕິ. ‘‘ຂຓ຺ຑສີມາຍໍ ຐຕ຺ວາ ‘ສີມຏ຺ຐກສງ຺ຆສ຺ສ ທມ຺ມີ’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອຸປຈາຣສີມາຍ ເອວ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອວິປ຺ປວາສສີມາຍ ເທມາ’’ຕິ ຂຓ຺ຑສີມາຍໍ ຐຕ຺ວາ ທິນ຺ເນ ຕຕ຺ເຖວ ປາປຸຓາຕີຕິ ເກຈິ. ໂຍຊນສຕມ຺ປິ ປູເຣຕ຺ວາ ນິສີທນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ວິຫາຣູປຈາເຣ ຫຕ຺ຖປາເສນ, ພຫິຄາມາທີສຸ ທ຺ວາທສຫຕ຺ເຖນ ອຸປຈາໂຣຕິ ເອເກ. ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ສງ຺ຆສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ເອກາພທ຺ຘາ ຫຸຕ຺ວາປິ ປຣິກ຺ເຂປປຣິກ຺ເຂປາຣຫຏ຺ຐານໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຐິຕານໍ ນ ປາປຸຓາຕີຕິ ເອເກ. ‘‘ຠິກ຺ຂຸນິວິຫາຣໂຕ ພຫິ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ຐຕ຺ວາ ‘ສງ຺ຆສ຺ສາ’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆວ ສາມີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເອໂກປິ ຄນ຺ຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ສພ຺ເພສໍ ວາ ປາເປຕ຺ວາ ຄນ຺ຕພ຺ພໍ, ອາເນຕ຺ວາ ວາ ປາເປຕພ຺ພໍ, ອິຕຣຖາ ຄຕສ຺ສ ນ ປາປຸຓາຕິ. ສມານລາຠກຕິກາ ມູລາວາເສ ສຕິ ສິຍາ, ມູລາວາສວິນາເສນ ກຕິກາປິ ວິນສ຺ສຕິ. ສມານລາຠວຈນໍ ສຕິ ທ຺ວີສຸ, ພຫູສຸ ວາ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ເຕເນວ ເອກສ຺ມິໍ ອວສິຏ຺ເຐ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ໂນ ມຕິ.

‘‘ຕາວກາລິກກາເລນ, ມູລຈ຺ເຉທວເສນ ວາ;

ອຎ຺ເຎສໍ ກມ຺ມໍ ອຎ຺ຎສ຺ສ, ສິຍາ ນາວາສສງ຺ຄໂມ’’ຕິ. –

ອາຈຣິໂຍ.

ສພ຺ພຕ຺ຖ ທິນ຺ນເມວາຕິ ‘‘ສມານຠາໂຄວ ໂຫຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ເອກເມກໍ ອມ຺ຫາກໍ ປາປຸຓາຕີຕິ ເຈ ວທຕິ, ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ ວິຠາຄສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ. ‘‘ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຈີວເຣ ທິນ຺ເນ ປໍສຸກູລິການໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ອຸຠໂຕສງ຺ຆສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສາ’’ຕິ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ເຆນ ມິສ຺ສິຕຕ຺ຕາ, ຕຕ຺ຖ ອປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ ຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ວິສຸໍ ລຠຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ‘‘ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ທມ຺ມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ‘‘ອຸຠໂຕສງ຺ຆສ຺ສ ທິນ຺ນເມວ ໂຫຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ເຈ? ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ, ຕໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ສງ຺ຆານໍ ທິນ຺ນຠາວເມວ ທີເປຕິ, ນ ອຸຠໂຕສງ຺ຆປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ, ຕສ຺ມາ ເອວ ‘‘ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ຕຸຍ຺ຫຎ຺ຈາ’’ຕິ ວາໂຣ ນ ວຸຕ຺ໂຕ. ອຖ ວາ ອຏ຺ຐກຖາວຈນເມວ ປມາຓໍ, ນ ວິຈາຣຓາຕິ ເອເກ. ຍສ຺ມາ ເອໂກ ອທ຺ຘານາທິຍໂກ ວິຍ ທຸວິໂຘ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ອຸຠໂຕສງ຺ຆຄ຺ຄຫເຓນ ເອໂກ ຠິກ຺ຂຸ ນ ຄຫິໂຕຕິ. ‘‘ສພ຺ພາວາສສ຺ສ ຈ ເຈຕິຍສ຺ສ ຈ ຘມ຺ມສ຺ສ ຈາ’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສພ຺ພວິຫາເຣສຸ ເຈຕິຍຘມ຺ມານໍ ເອເກກສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຠາໂຄ ທາຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ເຈຕິຍສ຺ສ ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ເຈ? ນ, ຕຕ຺ຖ ‘‘ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ອິຘ ວິຫາເຣນ ຆຏິຕຕ຺ຕາ ຈ ຕມ຺ຫິ ຕມ຺ຫິ ວິຫາເຣ ເອກຠາຄໍ ລຠິຕພ຺ພເມວາຕິ ປຣິຫຣນ຺ຕິ. ອຕ຺ຕໂນ ປາເປຕ຺ວາຕິ ວິກາເລ ອປຣິໂຠຄຕ຺ຕາ ສກໂລປິ ວຏ຺ເຏຍ຺ຍາຕິ ເຈ? ‘‘ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຫຣາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ເຕນ ‘‘ຫຣາມີ’’ຕິ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຈ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ປຈ຺ຉິມວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖານມ຺ປີຕິ ເອຕ຺ຖ ອປິ-ສທ຺ໂທ ອວຘາຣຓຕ຺ໂຖ, ປຈ຺ຉິມວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖານເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ອິຕຣຖາ ສມຸຈ຺ຈຍຕ຺ເຖ ຄຫິເຕ ‘‘ລກ຺ຂຓຎ຺ຎູ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ວຈນໍ ນິຣຕ຺ຖກໍ ສິຍາ. ກສ຺ມາຕິ ອາຣຠິຕ຺ວາ ປປຎ຺ຈໍ ກໂຣນ຺ຕິ. ກິໍ ເຕນ, ປຣໂຕ ‘‘ຈີວຣມາສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ…ເປ… ອຕີຕວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖານເມວ ປາປຸຓາຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ສິທ຺ຘຕ຺ຕາ ນ ວິຈາຣິຕໍ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ລກ຺ຂຓຎ຺ຎູ’’ຕິ ອຈລວເສນ. ສເຈ ປນ ພຫິອຸປຈາຣສີມາຍ ຐິໂຕ…ເປ… ສມ຺ປຕ຺ຕານໍ ສພ຺ເພສໍ ປາປຸຓາຕີຕິ ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ວຸຕ຺ຖວສ຺ສານນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ ‘‘ຍຕ຺ຖ ກຕ຺ຖຈິ ວຸຕ຺ຖວສ຺ສານໍ ສພ຺ເພສໍ ສມ຺ປຕ຺ຕານໍ ປາປຸຓາຕີ’’ຕິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ອກາລຈີວຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ກງ຺ຂາວິຕຣຓິຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຄິມ຺ຫານໍ ປຐມທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ວຸຕ຺ເຕ ປນ ຍສ຺ມາ ອນນ຺ຕຣາຕີຕໍ ເຫມນ຺ຕໍ ເອວ ວຸຕ຺ຖາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ນ ວສ຺ສໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ມາຕິກາ ອາໂຣເປຕພ຺ພາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຍ ວາ ເຖເຣຫິ ເປສິຕາ, ເຕສໍ ປາປຸຓາຕີຕິ ກິຣ ອຕ຺ໂຖ.

ຈີວຣກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ຈມ຺ເປຍ຺ຍກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນາ

ທ຺ເວນິສ຺ສາຣຓາທິກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໙໕. ອປ຺ປຕ຺ໂຕ ນິສ຺ສາຣຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ນິສ຺ສາຣຓໍ ນາມ ກຸລທູສການໍເຍວ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ, ອຍໍ ປນ ກຸລທູສໂກ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອປ຺ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ຍທິ ເອວໍ ກຖໍ ສຸນິສ຺ສາຣິໂຕ ໂຫຕີຕິ? ຈູຬວຄ຺ເຄ ‘‘ອາກງ຺ຂມາໂນ ສງ຺ໂຆ ປພ຺ພາຊນີຍກມ຺ມໍ ກເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໒໗) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ‘‘ຕສ຺ສປາປິຍສິກກມ຺ມາຣຫສ຺ສ ຕສ຺ສປາປິຍສິກກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ຈກ຺ກໍ ພນ຺ຘນ຺ຕິ ຎາຕພ຺ພໍ.

ອຸປາລິປຸຈ຺ຉາກຖາວຓ຺ຓນາ

໔໐໐. ‘‘ປຣໂຕຕິ ອຸປາລິປຸຈ຺ຉໂຕ ປຣ’’ນ຺ຕິ ລິຂິຕໍ. ໂທສາຣິຕປາຬິຍໍ ‘‘ອູນວີສຕິວສ຺ໂສ ນ ອາຄໂຕ ວິປ຺ປນ຺ນວຕ຺ຖຸກຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມສ຺ມິໍ ຈມ຺ເປຍ຺ຍກ຺ຂນ຺ຘເກ ອຘມ຺ມກມ຺ມານິເຍວ ທ຺ວິຘາ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ຈາຄຕານີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຕເນວ ປຣິວາເຣ ອິມສ຺ມິໍ ຂນ຺ຘເກ ‘‘ປຎ຺ຈ ອຘມ຺ມິການີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອນ຺ຘມູຄພຘິໂຣ ໂສສາຣິໂຕ’’ຕິ ອິມິນາ ອປພ຺ພຊິຕສ຺ສປິ ອຸປສມ຺ປທາ ຣຸຫຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ.

ຈມ຺ເປຍ຺ຍກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ໂກສມ຺ພກກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນາ

ໂກສມ຺ພກວິວາທກຖາວຓ຺ຓນາ

໔໕໑. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິໂກຕິ ເອຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ວິນຍຘໂຣ ມາຕິກາຘໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຸຠໂຕວິຠງ຺ຄໍ ປນ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຂນ຺ຘກຠາຓໂກ ໂຫຕິ. ອາວຸໂສ ເອຕ຺ຖ ອາປຕ຺ຕີຕິ ວຈນໍ ອຸປາທາຍ ‘‘ໂສ ຕສ຺ສາ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອາປຕ຺ຕິທິຏ຺ຐິ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ປຈ຺ຉາ ວິນຍຘໂຣ ‘‘ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ສຕິ ປມາຓໍ, ນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ ສຕິໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອາປຕ຺ຕິທິຏ຺ຐິ ອໂຫສິ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອນ຺ເຕ ‘‘ອຎ຺ເຎ ຠິກ຺ຂູ ຕສ຺ສາ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອາປຕ຺ຕິທິຏ຺ຐິໂນ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ.

໔໕໕. ‘‘ຍຖາ ມຍາ ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ ລິຂນ຺ຕິ ‘‘ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ’’ຕິ ເອກວຈນຕ຺ຕາ.

ທີຆາວຸວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໔໕໘. ‘‘ຠູຕປຸພ຺ພໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ພາຣາຓສິຍໍ ພ຺ຣຫ຺ມທຕ຺ໂຕ’’ຕິ ລິຂນ຺ຕິ. ປຸຣາຓໂປຕ຺ຖເກສຸ ‘‘ພາຣາຓສິຍ’’ນ຺ຕິ ນຕ຺ຖິ, ‘‘ນຕ຺ຖິຠາໂວວ ສຸນ຺ທໂຣ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ປາລິເລຍ຺ຍກຄມນກຖາວຓ຺ຓນາ

໔໖໗. ຣກ຺ຂິຕວນສຓ຺ເຑຕິ ສງ຺ຄີຕິຕ຺ເຖເຣຫິ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ປາລິເລຍ຺ໂຍຕິ ຄາໂມ, ຕສ຺ສ ວເສນາ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ຘມ຺ມປທຏ຺ຐກຖາຍ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ.

ອຏ຺ຐາຣສວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໔໗໓. ນ ຕ຺ເວວ…ເປ… ປຏິພາຫິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວທາມີຕິ ເອຕ຺ຖ ເສນາສນາຣຫສ຺ສ ໂຍ ເສນາສນໍ ປຏິພາຫຕິ, ຕສ຺ເສວ ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ. ‘‘ກລຫກາຣກາທີນເມຕ຺ຖ ໂອກາໂສ ນຕ຺ຖີຕິອາທິກໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ກຕິກໍ ວຕ຺ວາ ຕໍ ນ ປຎ຺ຎາເປນ຺ຕສ຺ສ ວາ ‘ອຫໍ ພຸທ຺ໂຘ’ຕິ ປສຍ຺ຫ ອຕ຺ຕນາ ອຕ຺ຕໂນ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕໍ ‘ຍຸຕ຺ຕິຍາ ຄຓ຺ຫຖາ’ຕິ ວຕ຺ວາ ວາເຣນ຺ຕສ຺ສ ວາ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ. ອິຘ ກລຫວູປສມນຕ຺ຖໍ ອາຄຕານໍ ໂກສມ຺ພິການມ຺ປິ ‘ຍຖາວຸຑ຺ຒ’ນ຺ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘ວິວິຕ຺ເຕ ອສຕິ ວິວິຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາປິ ທາຕພ຺ພ’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິວິຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ເທນ຺ຕໍ ປຏິພາເຫນ຺ຕສ຺ເສວ ອາປຕ຺ຕີຕິ ກິຣ ອຍມຕ຺ໂຖ ປາຣິວາສິກາທີນໍ ວິຫາຣປຣິຍນ຺ຕທາປເນນ ສາຘິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ລິຂິຕໍ.

ສງ຺ຆສາມຄ຺ຄີກຖາວຓ຺ຓນາ

໔໗໕. ‘‘ອຖ ໂຂ ເຕ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕານຸວຕ຺ຕກາ ຠິກ຺ຂູ ຕໍ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ໂອສາເຣຕ຺ວາ ເຍນ ອຸກ຺ເຂປກາ ຠິກ຺ຂູ…ເປ… ຕສ຺ສ ວຕ຺ຖຸສ຺ສ ວູປສມາຍ ສງ຺ຆສາມຄ຺ຄິໍ ກໂຣມາ’’ຕິ ວຈນໍ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍວິນິຈ຺ຉຍໍ ວິນຍລກ຺ຂຓກຸສລສ຺ສ. ວິຊ຺ຊມາເນ ຫິ ກາຣກສງ຺ເຆ ອິຕໂຣ ສງ຺ໂຆ ໂອສາຣິຕຸໍ ນ ລຠຕິ. ໂອສາເຣນ຺ໂຕ ເຈ, ເຕ ຠິກ຺ຂູ ກາຣກສງ຺ເຆນ ສມານລທ຺ຘິກຠາວໍ ປຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເຕນ ສມານສໍວາສກາ ໂຫນ຺ຕິ, ຕໂຕ ອຸກ຺ເຂປການໍ ຉນ຺ທໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ໂອສາເຣນ຺ຕານໍ ກມ຺ມໍ ກຸປ຺ປຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ເຕນ ຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ໂອສາເຣຖາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໔໗໔) ຠຄວໂຕ ວຈເນນ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕານຸວຕ຺ຕກາ ໂອສາເຣສຸໍ, ອຸທາຫຸ ນິສ຺ສີມໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ, ອຸທາຫຸ ອິຕເຣສໍ ຉນ຺ທໍ ຄເຫຕ຺ວາ ໂອສາເຣສຸໍ, ນນຸ ເອເຕສມຎ຺ຎຕເຣເນຕ຺ຖ ຠວິຕພ຺ພໍ, ນ ຈ ປເນຕໍ ສພ຺ພຄຓ຺ຐິປເທສຸ ວິຈາຣິຕໍ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ຕກ຺ໂກ –

‘‘ຍສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ສງ຺ເຆນ, ກຕກມ຺ມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ;

ສຕິ ຕສ຺ມິໍ ນ ອຎ຺ຎສ຺ສ, ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນໍ ຂມໍ.

‘‘ວິຣມນ຺ເຕ ຕໂຕ ໂທໂສ, ອປິ ສງ຺ໂຆ ອກາຣໂກ;

ໂອສາເຣຕຸໍ ອລໍ ຍສ຺ມາ, ກາຣໂກ ອນຸໂລມິໂກ’’ຕິ.

໔໗໗. ‘‘ອຏ຺ຐ ທູຕງ຺ຄານິ ນາມ ໂສຕາ ຈ ໂຫຕິ, ສາເວຕາ ຈ ອຸຄ຺ຄເຫຕາ ຈ ຘາເຣຕາ ຈ ວິຎ຺ຎາຕາ ຈ ວິຎ຺ຎາເປຕາ ຈ ກຸສໂລ ຈ ສຫິຕາສຫິຕທສ຺ສໂນ ຈ ອກລຫກາຣໂກ ຈາຕິ ເອຕານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ໂກສມ຺ພກກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ມຫາວຄ຺ຄສ຺ສ ລີນຕ຺ຖປກາສນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ

ຈູຬວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໑. ກມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນາ

ອຘມ຺ມກມ຺ມທ຺ວາທສກກຖາວຓ຺ຓນາ

໔. ອສມ຺ມຸຂາ ກຕໍ ໂຫຕີຕິອາທໂຍ ຕິກາ ເກວລໍ ເທສນາມຕ຺ຕເມວ. ນ ຫິ ຕີຫິ ເອວ ອງ຺ເຄຫິ ສໂມຘາເນຫິ ອຘມ຺ມກມ຺ມໍ ໂຫຕິ, ເອເກນປິ ໂຫຕິ ເອວ, ອຍມຕ຺ໂຖ ‘‘ຕິຓ຺ຓໍ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິອາທິປາຬິຍາ (ຈູຬວ. ໖) ສາເຘຕພ຺ໂພ. ‘‘ອປ຺ປຏິຎ຺ຎາຍ ກຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ລຊ຺ຊິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຓ຺ຫປກ຺ເຂ ‘‘ອເທສນາຄາມິນິຍາ ອາປຕ຺ຕິຍາ ກຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ສຸກ຺ກປກ຺ເຂ ‘‘ເທສນາຄາມິນິຍາ ອາປຕ຺ຕິຍາ ກຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ອິທໍ ທ຺ວຍໍ ປຣໂຕ ‘‘ຕີຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອາກງ຺ຂມາໂນ ສງ຺ໂຆ ຕຊ຺ຊນີຍກມ຺ມໍ ກເຣຍ຺ຍ. ອຘິສີເລ ສີລວິປນ຺ໂນ ໂຫຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ, ອເທສນາຄາມິນິໍ ອາປນ຺ໂນ ຫິ ‘‘ອຘິສີເລ ສີລວິປນ຺ໂນ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ. ຍຸຕ຺ຕເມຕໍ, ກຕ຺ຕຸ ອຘິປ຺ປາໂຍ ເອຕ຺ຖ ຈິນ຺ເຕຕພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຖາຫ ອຸປຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ‘‘ຕຊ຺ຊນີຍກມ຺ມສ຺ສ ຫິ ວິເສເສນ ຠຓ຺ຑນກາຣກຕ຺ຕໍ ອງ຺ຄ’ນ຺ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປາຬິຍາ ອາຄຕນິທາເນນ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ພຕ຺ຕິເກສຸປິ ຠຓ຺ຑນໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ຠຓ຺ຑນປຈ຺ຈຍາ ອາປນ຺ນາປຕ຺ຕິວເສນ ອິທໍ ກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ ‘ອຘິສີເລ ສີລວິປນ຺ໂນ’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ປຸພ຺ພຠາເຄ ວາ ອປຣຠາເຄ ວາ ໂຈທນາສາຣຓາທິກາເລ ຠຓ຺ຑນປຈ຺ຈຍາ ອາປນ຺ນາປຕ຺ຕິວເສເນວ ກາເຣຕພ຺ພໍ, ນ ເກວລໍ ສງ຺ຆາທິເສສປຈ຺ຈຍາ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ອເທສນາຄາມິນິຍາ ອາປຕ຺ຕິຍາຕິ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິຍາ’ຕິ ເອຕ຺ຕກມຕ຺ຕໍ ວຕ຺ວາ ປຣໂຕ ‘ອຘິສີເລ ປາຣາຊິກສງ຺ຆາທິເສເສ ອຊ຺ຌາຈາຣາ’ຕິ ໂປຣາຓຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ລິຂິຕໍ. ‘‘ອຘິສີເລ ສີລວິປນ຺ໂນ’ຕິ ສງ຺ຆາທິເສສໍ ສນ຺ຘາຍາ’’ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທ ລິຂິຕໍ. ອິທໍ ໂປຣາຓຄຓ຺ຐິປເທ ປຸຣິມວຈເນນ ສເມຕິ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ປຈ຺ຉິມໍ ປາຣາຊິກປທໍ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ ສິຍາ, ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ‘‘ອເທສນາຄາມິນິຍາຕິ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິຍາ ວາ ສງ຺ຆາທິເສສາປຕ຺ຕິຍາ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຕ຺ຖ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣວເສນ ວຸຕ຺ຕາ ສິຍາ. ຍໂຕ ຄຓ຺ຐິປເທ ‘‘ອຘິສີເລ ສີລວິປນ຺ໂນ’ຕິ ສງ຺ຆາທິເສສໍ ສນ຺ຘາຍາ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ລິຂິຕໍ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຄຓ຺ຐິປເທ ສກເລນ ນເຍນ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິປຈ຺ຈຍາ ອຸປ຺ປນ຺ນຠຓ຺ຑນເຫຕຸ ນ ຕຊ຺ຊນີຍກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພໍ ປໂຍຊນາຠາວາ, ສງ຺ຆາທິເສສປຈ຺ຈຍາ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ສິທ຺ໂຘ ໂຫຕິ. ນ, ສຸກ຺ກປກ຺ເຂ ‘‘ເທສນາຄາມິນິຍາ ອາປຕ຺ຕິຍາ ກຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໕) ວຈນໂຕຕິ ເຈ? ນ, ເອເກນ ປຣິຍາເຍນ ສງ຺ຆາທິເສສສ຺ສປິ ເທສນາຄາມິນິໂວຫາຣສມ຺ຠວໂຕ,

ເຍນ ກມ຺ເມນ ສນ຺ຕຊ຺ຊນໍ ກຣີຍຕິ, ຕໍ ຕຊ຺ຊນີຍກມ຺ມໍ ນາມ. ເຍນ ກມ຺ເມນ ນິສ຺ສາຍ ເຕ ວຕ຺ຖພ຺ພນ຺ຕິ ນິສ຺ສິຍຕິ ຠຊາປິຍຕິ ນິຍສ຺ໂສ, ຕໍ ນິຍສກມ຺ມໍ ນາມ. ເຍນ ຕໂຕ ອາວາສໂຕ, ຄາມໂຕ ຈ ປພ຺ພາເຊນ຺ຕິ ກຸລທູສກໍ, ຕໍ ປພ຺ພາຊນີຍກມ຺ມໍ ນາມ. ເຍນ ກມ຺ເມນ ອກ຺ກຸຏ຺ຐຄຫຏ຺ຐສມອີປເມວ ປຏິສາຣິຍຕິ ໂສ ອກ຺ໂກສໂກ ປຈ຺ຉາ ເປສິຍຕິ, ຕໍ ປຏິສາຣຓີຍກມ຺ມໍ ນາມ. ເຍນ ສມານສໍວາສກຠູມິໂຕ ອຸກ຺ຂິປິຍຕິ. ຉຑ຺ຑີຍຕິ ສາຕິສາໂຣ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ເຆນ, ຕໍ ກມ຺ມໍ ອຸກ຺ເຂປນີຍກມ຺ມໍ ນາມາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໑໑. ‘‘ນິສ຺ສາຍ ເຕ ວຕ຺ຖພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຄຣຸນິສ຺ສຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ອິຕຣນ຺ຕິ.

໒໑. ອສ຺ສຊິປຸນພ຺ພສຸກວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ‘‘ເຕສຸ ວິພ຺ຠນ຺ເຕສຸປິ ກມ຺ມໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ເຠຕຸໍ ອນຸຎ຺ຎາຕມ຺ປິ ສມ຺ມາວຕ຺ຕນ຺ຕານໍເຍວາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ສມ຺ມຸຂາ ວຸຕ຺ຕເມວ ຄິຫິປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ ນາມ. ປຣມ຺ມຸຂາ ວຸຕ຺ຕໍ ເທສນໍ ຄຈ຺ຉຕິ.

໔໑. ຂມາເປນ຺ເຕນ ‘‘ຂມາຫີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພມຕ຺ຕເມວ, ນ ອຸກ຺ກຸຏິກາທິສາມີຈິນາ ປໂຍຊນນ຺ຕິ. ອນຸທູຕນ຺ຕິ ສຫາຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໕໐. ອທສ຺ສເນເຍວ ອຸກ຺ເຂປນີຍໍ ກາຕພ຺ພໍ, ນ ອຎ຺ຎຖາ. ‘‘ຕຊ຺ຊນີຍາທິກຣຓກາເລ ອາປຕ຺ຕິໍ ໂຣເປຕ຺ວາ ຕສ຺ສາ ອທສ຺ສເນ, ອປ຺ປຏິກມ຺ເມ ວາ ຠຓ຺ຑນກາຣກາທິອງ຺ເຄຫິ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ລິຂິຕໍ.

ຕຊ຺ຊນີຍກມ຺ມາທີສຸ ອຍໍ ປກິຓ຺ຓກວິນິຈ຺ຉໂຍຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ກິໍ ຕຊ຺ຊນີຍກມ຺ມໍ, ຕຊ຺ຊນີຍກມ຺ມສ຺ສ ກິໍ ມູລໍ, ກິໍ ວຕ຺ຖຸ, ກິໍ ປຣິໂຍສານໍ, ກສ຺ມາ ‘‘ຕຊ຺ຊນີຍກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ? ກິໍ ຕຊ຺ຊນີຍກມ຺ມນ຺ຕິ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ສຕິ ກຣຓສມ຺ປຕ຺ຕິ. ຕຊ຺ຊນີຍກມ຺ມສ຺ສ ກິໍ ມູລນ຺ຕິ ສງ຺ໂຆ ມູລໍ. ຕຊ຺ຊນີຍກມ຺ມສ຺ສ ກິໍ ວຕ຺ຖູຕິ ກລຫຊາຕາປຕ຺ຕິວຕ຺ຖຸ. ກິໍ ປຣິໂຍສານນ຺ຕິ ຠາວນາປຣິໂຍສານໍ. ກສ຺ມາ ຕຊ຺ຊນີຍກມ຺ມນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ສງ຺ໂຆ ກລຫກາຣກປຸຄ຺ຄລໍ ກລເຫ ຈ ເຠເທ ຈ ຠຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຂນ຺ຕິຍາ ຊເນຕິ, ອຸປສເມ ຊເນຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຕຊ຺ຊນີຍກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ກຖໍ ຕຊ຺ຊນີຍກມ຺ມໍ ກຕໍ ໂຫຕິ, ກຖໍ ອກຕໍ. ກິນ຺ຕິ ຈ ຕຊ຺ຊນີຍກມ຺ມໍ ກຕໍ ໂຫຕິ, ກິນ຺ຕິ ຈ ອກຕໍ. ເກນ ຈ ຕຊ຺ຊນີຍກມ຺ມໍ ກຕໍ ໂຫຕິ, ເກນ ຈ ອກຕໍ. ກຕ຺ຖ ຈ ຕຊ຺ຊນີຍກມ຺ມໍ ກຕໍ ໂຫຕິ, ກຕ຺ຖ ຈ ອກຕໍ. ກາຍ ເວລາຍ ຕຊ຺ຊນີຍກມ຺ມໍ ກຕໍ ໂຫຕິ, ກາຍ ເວລາຍ ອກຕໍ ໂຫຕິ? ກຖໍ ຕຊ຺ຊນີຍກມ຺ມໍ ກຕໍ ໂຫຕີຕິ ສມຄ຺ເຄນ ສງ຺ເຆນ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ເຖນ ກມ຺ເມນ. ກຖໍ ອກຕໍ ໂຫຕີຕິ ວຄ຺ເຄນ ສງ຺ເຆນ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ເຖນ ກມ຺ເມນ. ກິນ຺ຕິ ຈ ກຕໍ ໂຫຕີຕິ ກຣຓສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ. ກິນ຺ຕິ ຈ ອກຕໍ ໂຫຕີຕິ ກຣຓວິປຕ຺ຕິຍາ. ເກນ ຈ ກຕໍ ໂຫຕີຕິ ສງ຺ເຆນ. ເກນ ຈ ອກຕໍ ໂຫຕີຕິ ຄເຓນ ປຸຄ຺ຄເລນ. ກຕ຺ຖ ຈ ກຕໍ ໂຫຕີຕິ ຍສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ສງ຺ໂຆ ຕຊ຺ຊນີຍກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ສມ຺ມຸຂີຠູເຕ. ກຕ຺ຖ ຈ ອກຕໍ ໂຫຕີຕິ ຍສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ສງ຺ໂຆ ຕຊ຺ຊນີຍກມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອສມ຺ມຸຂີຠູເຕ. ກາຍ ເວລາຍ ກຕໍ ໂຫຕີຕິ ຍທາ ກລຫຊາຕາປຕ຺ຕິ ສໍວິຊ຺ຊຕິ. ກາຍ ເວລາຍ ອກຕໍ ໂຫຕີຕິ ຍທາ ກລຫຊາຕາປຕ຺ຕິ ນ ສໍວິຊ຺ຊຕິ. ກຕິຫາກາເຣຫິ ຕຊ຺ຊນີຍກມ຺ມສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ ໂຫຕິ, ກຕິຫາກາເຣຫິ ອປຕ຺ຕກລ຺ລໍ? ສຕ຺ຕຫາກາເຣຫິ ຕຊ຺ຊນີຍກມ຺ມສ຺ສ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ ໂຫຕິ, ສຕ຺ຕຫາກາເຣຫິ ອປຕ຺ຕກລ຺ລໍ. ກຕເມຫິ ສຕ຺ຕຫາກາເຣຫິ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ, ກຕເມຫິ ສຕ຺ຕຫາກາເຣຫິ ອປຕ຺ຕກລ຺ລໍ ໂຫຕິ? ກລຫຊາຕາປຕ຺ຕິ ນ ສໍວິຊ຺ຊຕິ, ໂສ ວາ ປຸຄ຺ຄໂລ ອສມ຺ມຸຂີຠູໂຕ ໂຫຕິ, ສງ຺ໂຆ ວາ ວຄ຺ໂຄ ໂຫຕິ, ອສໍວາສິໂກ ວາ ປຸຄ຺ຄໂລ ຕສ຺ສໍ ປຣິສາຍໍ ສໍວິຊ຺ຊຕິ, ອໂຈທິໂຕ ວາ ໂຫຕິ ອສາຣິໂຕ ວາ, ອາປຕ຺ຕິໍ ວາ ອນາໂຣປິໂຕ. ອິເມຫິ ສຕ຺ຕຫາກາເຣຫິ ຕຊ຺ຊນີຍກມ຺ມສ຺ສ ອປຕ຺ຕກລ຺ລໍ ໂຫຕິ, ອິຕເຣຫິ ສຕ຺ຕຫາກາເຣຫິ ປຕ຺ຕກລ຺ລໍ ໂຫຕິ. ເອວໍ ເສສກມ຺ເມສູຕິ.

ກມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ປາຣິວາສິກກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນາ

ປາຣິວາສິກວຕ຺ຕກຖາວຓ຺ຓນາ

໗໕. ປາຣິວາສິກກ຺ຂນ຺ຘເກ ‘‘ມາ ມໍ ຄາມປ຺ປເວສນໍ ອາປຸຈ຺ຉຖາຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອນາປຸຈ຺ຉາປິ ຄາມໍ ປວິສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ສງ຺ໂຆ ອຕ຺ຕໂນ ປຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ໂອໂຓຊນໍ ນາມ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ. ‘‘ຕໍ ປນ ປາຣິວາສິເກນ ປາປິຕສ຺ສ ອຕ຺ຕນາ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕສ຺ເສວ ປຸນທິວສາທິອຕ຺ຖາຍ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ກາຕພ຺ພໍ, ອສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາເຍວ ເຈ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕິ, ນ ລຠຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໗໖. ປກຕິຍາວ ນິສ຺ສໂຍຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອນ຺ເຕວາສິການໍ ອາລຍສພ຺ຠາເວ ຍາວ ວສ຺ສູປນາຍິກທິວໂສ, ຕາວ ກປ຺ປຕິ, ຕສ຺ສ ອາລຍສ຺ສ ສພ຺ຠາເວ ນິສ຺ສໂຍ ນ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕີຕິ ເຈ? ນ ວຏ຺ຏຕິ. ຕຕ຺ຖ ອິທານິ ຂມາເປຍ຺ຍາມີຕິອາທິນາ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ເອກນ຺ເຕນ ວິສ຺ສຏ຺ຐຕ຺ຕາ, ອິຘ ປນ ເອກນ຺ເຕເນວ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ສມຠາໂວ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ ເອວາຕິ ເອເກ. ປຏິພລສ຺ສ ວາ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ລທ຺ຘສມ຺ມຸຕິເກນ ອາຓຕ຺ໂຕປິ ຄຣຸຘມ຺ເມຫິ, ອຎ຺ເຎຫິ ວາ ໂອວທິຕຸໍ ນ ລຠຕີ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ຕໂຕ ວາ ປາປິຏ຺ຐຕຣາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ອາປນ຺ນສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕໂຕ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິ ປາປິຏ຺ຐຕຣາຕິ ອຍມ຺ປິ ນໂຍ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ວສ຺ສາວາສິກໍ. ເສນາສນໍ ນ ລຠຕິ ເສຍ຺ຍປຣິຍນ຺ຕຠາຄິຕາຍ. ‘‘ອຸທ຺ເທສາທີນິ ທາຕຸມ຺ປິ ນ ລຠຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ສເຈ ທ຺ເວ ປາຣິວາສິກາ ຄຕຏ຺ຐາເນ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ອຸໂຠຫິປິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ອາໂຣເຈຕພ຺ພໍ ອວິເສເສນ ‘ອາຄນ຺ຕຸເກນ ອາໂຣເຈຕພ຺ພໍ, ອາຄນ຺ຕຸກສ຺ສ ອາໂຣເຈຕພ຺ພ’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຎວິຫາຣຄເຕນາປິ ຕຕ຺ຖ ປຸພ຺ເພ ອາໂຣຈິຕສ຺ສ ປຸນາໂຣຈນກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ. ‘‘ອນິກ຺ຂິຕ຺ຕວຕ຺ຕສ຺ສ ພຫິ ອາໂຣຈິຕສ຺ສ ຍຖາ ປຸນ ວິຫາເຣ ອາໂຣຈນກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ເອວໍ ‘ອາຄນ຺ຕຸກໂສຘນຕ຺ຖໍ ອຸໂປສຖທິວເສ ອາໂຣເຈຕພ຺ພ’ນ຺ຕິ ວຈນຎ຺ເຫຕ຺ຖ ສາຘກ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ.

໘໑. ເອກຈ຺ຉນ຺ເນ ນິສິນ຺ນສ຺ສາປິ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉທທຸກ຺ກຏາປຕ຺ຕິໂຍ ໂຫນ຺ຕີຕິ ເອເກ. ອວິເສເສນາຕິ ປາຣິວາສິກສ຺ສ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕກສ຺ສາຕິ ອິມໍ ເຠທໍ ອກຕ຺ວາ. ‘‘ຕທຫຸປສມ຺ປນ຺ເນປິ ປກຕຕ຺ເຕ’’ຕິ ວຈນໂຕ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນຫິ ວສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ສມວສ຺ສາຕິ ເອເຕນ ອປຈ຺ຉາ ອປຸຣິມໍ ນິປຊ຺ຊເນ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ວຕ຺ຕເຠທາປຕ຺ຕິຠາວໍ ທີເປຕີ’’ຕິ ລິຂິຕໍ.

ປາຣິວາສິກວຕ຺ຕກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ມູລາຍປຏິກສ຺ສນາຣຫວຕ຺ຕກຖາວຓ຺ຓນາ

໘໖. ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ນວກຕຣນ຺ຕິ ປາຣິວາສິກາທິນວກຕຣໍ. ປຐມໍ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ປຣິວາສໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕວຕ຺ເຕນ ປຸນ ເອກສ຺ສປິ ສນ຺ຕິເກ ສມາທິຍິຕຸໍ, ນິກ຺ຂິປິຕຸຎ຺ຈ ວຏ຺ຏຕິ. ມານຕ຺ເຕ ປນ ນິກ຺ຂິປິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອູເນ ຄເຓ ຈຣຓໂທສຕ຺ຕາ ນ ຄເຫຕຸນ຺ຕິ ເອເກ. ປຐມໍ ອາທິນ຺ນວຕ຺ຕໍ ເອກສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຍຖາ ນິກ຺ຂິປິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ຕຖາ ສມາທິຍິຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ໂປຣາຓຄຓ຺ຐິປເທ.

ປາຣິວາສິກກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ສມຸຈ຺ຈຍກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນາ

ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິກຖາວຓ຺ຓນາ

໙໗. ‘‘ເວທຍາມີຕິ ຊານາມິ, ຈິຕ຺ເຕນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕ຺ວາ ສຸຂໍ ອນຸຠວາມິ, ນ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ ອຫໍ ທຸກ຺ຂິໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ຍສ຺ສ ມາຬເກ ນາໂຣຈິຕໍ, ຕສ຺ສ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ນິກ຺ຂິປິຕພ຺ພໍ. ຍສ຺ສ ອາໂຣຈິຕໍ, ຕສ຺ສ ປຸນ ອາໂຣຈນກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ, ເກວລໍ ນິກ຺ຂິປິຕພ຺ພເມວ. ວຕ຺ຕໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວສນ຺ຕສ຺ສ ອຸປຈາຣສີມາຄຕານໍ ສພ຺ເພສໍ ອາໂຣຈນກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖິ. ທິຏ຺ຐຣູປານໍ ສຸຕສທ຺ທານໍ ອາໂຣເຈຕພ຺ພໍ, ອທິຏ຺ຐອສ຺ສຸຕານມ຺ປິ ອນ຺ໂຕທ຺ວາທສຫຕ຺ຖຄຕານໍ ອາໂຣເຈຕພ຺ພໍ. ‘‘ອິທໍ ວຕ຺ຕໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວສນ຺ຕສ຺ສ ລກ຺ຂຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ວິຫາຣສ຺ສ ປຣິກ຺ເຂປໂຕ’ຕິອາທິ ກິຎ຺ຈາປິ ປາຬິຍໍ ນຕ຺ຖິ, ອຖ ໂຂ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍານໍ ວຈເນນ ຕຖາ ເອວ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອຕ຺ຖິຠາວໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາຕິ ທ຺ວາທສຫຕ຺ເຖ ອຸປຈາເຣ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ, ອນິກ຺ຂິຕ຺ຕວຕ຺ຕານໍ ອຸປຈາຣສີມາຍ ອາຄຕຠາວໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ສຫວາສາທິກໍ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ນິກ຺ຂິປນ຺ເຕນ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ນິກ຺ຂິປິຕພ຺ພໍ, ປໂຍຊນໍ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ປນ ຕໍ ປໂຍຊນໍ ທສ຺ສິຕໍ. ຈິຓ຺ຓມານຕ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ອພ຺ເຠຕພ຺ໂພຕິ ຈິຓ຺ຓມານຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ອພ຺ຠານາຣຫສ຺ສ ຈ ນິນ຺ນານາກາຣຓຕ຺ຕາ ອຎ຺ຎຖາ ‘‘ອພ຺ຠານາຣໂຫ ອພ຺ເຠຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ອຸກ຺ເຂປນີຍກມ຺ມກໂຕປິ ອຕ຺ຕໂນ ລທ຺ຘິຄ຺ຄຫຓວເສນ ສຠາຄຠິກ຺ຂຸມ຺ຫິ ສຕິ ຕສ຺ສ ອນາໂຣຈາເປຕຸໍ ນ ລຠຕິ.

ປຣິວາສກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໐໒. ‘‘ອນນ຺ຕຣາຍິກສ຺ສ ປນ ອນ຺ຕຣາຍິກສຎ຺ຎາຍ ຉາທຍໂຕ ອຈ຺ຉນ຺ນາວາ’’ຕິ ປາໂຐ. ອເວຣິຠາເວນ ສຠາໂຄ ອເວຣິສຠາໂຄ. ‘‘ສຠາຄສງ຺ຆາທິເສສໍ ອາປນ຺ນສ຺ສ ປນ ສນ຺ຕິເກ ອາວິ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ປສງ຺ຄໂຕ ອິເຘວ ປກາສິຕໍ. ລຫຸເກສຸ ປຏິກ຺ເຂໂປ ນຕ຺ຖິ. ຕຕ຺ຖ ຎຕ຺ຕິຍາ ອາວິ ກຕ຺ວາ ອຸໂປສຖໍ ກາຕຸໍ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ລຫຸກສຠາຄໍ ອາວິ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ. ສຠາຄສງ຺ຆາທິເສສໍ ປນ ຎຕ຺ຕິຍາ ອາໂຣຈນໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ກິຣ. ‘‘ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ຕໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ປຏິກຣິສ຺ສຕີ’ຕິ (ມຫາວ. ໑໗໑) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ລຫຸກສ຺ເສວາຍມນຸຎ຺ຎາຕາ. ນ ຫິ ສກ຺ກາ ສຸທ຺ຘສ຺ສ ເອກສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ສງ຺ຆາທິເສສສ຺ສ ປຏິກຣຓໍ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ ລິຂິຕໍ. ລຫຸເກສຸປິ ສຠາຄໍ ອາວິ ກາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ, ຕສ຺ມາ ເອວ ຫິ ຎຕ຺ຕິຍາ ອາວິກຣຓໍ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ, ອິຕຣຖາ ຕໍ ນິຣຕ຺ຖກໍ ສິຍາ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎາໂຣຈນສ຺ສ ວຏ຺ຏຕິ, ຕໂຕ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທີປນຕ຺ຖເມວ ຎຕ຺ຕິຍາ ອາວິກຣຓມນຸຎ຺ຎາຕໍ, ເຕເນວ ອິຘ ‘‘ສຠາຄສງ຺ຆາທິເສສໍ ອາປນ຺ນສ຺ສາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍມຕ຺ໂຖ ‘‘ເອຕ຺ຕາວຕາ ເຕ ທ຺ເວ ນິຣາປຕ຺ຕິກາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕສໍ ສນ຺ຕິເກ ເສເສຫິ ສຠາຄາປຕ຺ຕິໂຍ ເທເສຕພ຺ພາ’’ຕິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ນິທານວຓ຺ຓນາ) ວຈເນນ ກງ຺ຂາວິຕຣຓິຍໍ ປກາສິໂຕວ. ສງ຺ຆາທິເສສໍ ປນ ຎຕ຺ຕິຍາ ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ອຸໂປສຖໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ຕສ຺ສາ ຎຕ຺ຕິຍາ ອຍມຕ຺ໂຖ ຍທາ ສຸທ຺ຘໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ປສ຺ສິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ອາໂຣຈນວເສນ ປຏິກຣິສ຺ສຕິ. ເອວໍ ປຏິກເຕ ‘‘ນ ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ສາປຕ຺ຕິເກນ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ໂສຕພ຺ພໍ, ໂຍ ສຸເຓຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໓໘໖) ວຸຕ຺ຕາປຕ຺ຕິໂຕ ໂມກ຺ໂຂ ໂຫຕີຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຄຣຸກໍ ວາ ໂຫຕຸ ລຫຸກໍ ວາ, ຎຕ຺ຕິຍາ ອາວິ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຸໂຠສຸ ນເຍສຸ ຍຸຕ຺ຕຕຣໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ນາມຎ຺ເຈວ ອາປຕ຺ຕິ ຈາຕິ ‘‘ເຕນ ເຕນ ວີຕິກ຺ກເມນາປນ຺ນາປຕ຺ຕິ ອາປຕ຺ຕິ. ນາມນ຺ຕິ ຕສ຺ສາ ອາປຕ຺ຕິຍາ ນາມ’’ນ຺ຕິ ລິຂິຕໍ. ອາໂຣເຈຕ຺ວາ ນິກ຺ຂິປິຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອາໂຣຈນໍ ວຕ຺ຕເຠທທຸກ຺ກຏປອຫຣຓປ຺ປໂຍຊນນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອກາຣຓເມຕນ຺ຕິ ‘‘ສມ຺ພຫຸລາ ສງ຺ຆາທິເສສາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ອາປຊ຺ຊິ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ວຸຏ຺ຐານໂຕ.

ທສສຕໍ ຣຕ຺ຕິສຕນ຺ຕິ ທສສຕໍ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ຣຕ຺ຕິສຕໍ ຉາເທຕ຺ວາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອຄ຺ຆສໂມຘາໂນ ນາມ ສຠາຄວຕ຺ຖຸກາໂຍ ສມ຺ພຫຸລາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ອາປນ຺ນສ຺ສ ພຫຸຣຕ຺ຕິໍ ປຏິຈ຺ຉາທິຕາປຕ຺ຕິຍໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ທາຕພ຺ໂພ, ອິຕໂຣ ນານາວຕ຺ຖຸການໍ ວເສນາຕິ ອຍເມເຕສໍ ວິເສໂສຕິ.

ປຣິວາສກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

‘‘ຄາມສ຺ສາຕິ ນ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ກິຣ ຄາມູປຈາເຣປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍຕິ ລິຂິຕໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ‘‘ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ’’ຕິ. ‘‘ເອຕ຺ຖ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາວ ປມາຓໍ. ຍຸຕ຺ຕໍ ນ ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ອນຸຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘‘ອຍໍ ປນ ວິເສໂສ, ອາຄນ຺ຕຸກສ຺ສ…ເປ… ໂອກ຺ກມິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉໂທ ໂຫຕິເຍວາ’’ຕິ ວຈເນ ເຫຏ຺ຐາ ‘‘ອນ຺ໂຕອຣຸເຓ ເອວ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຄາມູປຈາຣໂຕ ທ຺ເວ ເລຑ຺ຑຸປາເຕ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ຄຣຸໍ ກຕ຺ວາ ວຈນໂຕ, ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ຄຣຸກວເສເນວ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສິກ຺ຂາປທານໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ຕທນຸຣູປວເສເນວ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິເຍນ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ຄຣຸໍ ກຕ຺ວາ ມານຕ຺ຕຈຣຓວິຘິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ຍຕ຺ຕກາ ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຸຣຸນ຺ທິອາທີສຸ ວຸຕ຺ຕວຈເນນ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສປິ ໂທໂສ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ເກວລໍ ລກ຺ຂຓມຕ຺ຕເມວ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕທຸຠຍມ຺ປິ ເຕນ ເຕນ ປຣິຍາເຍນ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ວິນິຈ຺ຉເຍ ປຕ຺ເຕ ລກ຺ຂເຓ ເອວ ຐາຕພ຺ພໂຕ ກຸຣຸນ຺ທິອາທີສຸ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ປຈ຺ຉາ ວຸຕ຺ຕໍ. ປໂຍໂຄ ປນ ປຸຣິໂມວ. ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ, ຕຖາ ສເຈ ກາຈິ ຠິກ຺ຂຸນີ ທ຺ເວ ເລຑ຺ຑຸປາເຕ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ອຣຸຓໍ ອຸຏ຺ຐເປຕິ, ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ, ຕຖາປິ ສພ຺ພຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ປຸຣິມເມວ ອາຈິຓ຺ຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິວາສວຕ຺ຕາທີນນ຺ຕິ ‘‘ປຣິວາສນິສ຺ສຍປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິອາທີນໍ ອຸປຈາຣສີມາຍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂຸນຸປສ຺ສຍສ຺ສ ອຸປຈາຣສີມາວ ຄເຫຕພ຺ພາ, ນ ຄາໂມ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ‘‘ຕສ຺ມິໍ ຄາເມ ຠິກ຺ຂາຈາໂຣ ສມ຺ປຊ຺ຊຕີ’ຕິອາທິ ປວາຣິຕວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ຕຕ຺ຖ ອນ຺ໂຕຄາເມ ວິຫາໂຣ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ຈ ລິຂິຕໍ, ‘‘ຕມ຺ປິ ເຕນ ປຣິຍາເຍນ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ນ ອຕ຺ຖໂຕ’’ຕິ ຈ.

ປຏິຈ຺ຉນ຺ນປຣິວາສາທິກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໐໘. ‘‘ວິສຸໍ ມານຕ຺ຖໍ ຈຣິຕພ຺ພນ຺ຕິ ມູລາຍ ປຏິກສ຺ສນໍ ອກຕ຺ວາ ວິສຸໍ ກມ຺ມວາຈາຍາ’’ຕິ ຈ ລິຂິຕໍ. ‘‘ສງ຺ຆາທິເສສາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອໂກວ, ເອກວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ອາປນ຺ນາ ສງ຺ຆາທິເສສາ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍທຸກ຺ກຏມິສ຺ສກາ ນາມ. ມກ຺ຂຘມ຺ໂມ ນາມ ຉາເທຕຸກາມຕາ.

໑໔໓. ຘມ຺ມຕາຕິ ຘມ຺ມຕາຍ, ຕຖາຕາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ ‘‘ອລຊ຺ຊິຕາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວິຍ.

໑໔໘. ປຸຣິມໍ ອຸປາທາຍ ທ຺ເວ ມາສາ ປຣິວສິຕພ຺ພາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ປຣິວສິຕທິວສາປິ ຄຓນູປຄາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ລິຂິຕໍ.

໑໘໔. ຕສ຺ມິໍ ຠູມິຍນ຺ຕິ ຕສ຺ສໍ ຠູມິຍໍ. ສມ຺ພຫຸລາ ສງ຺ຆາທິເສສາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ອາປຊ຺ຊຕິ ປຣິມາຓມ຺ປີຕິອາທິ ຊາຕິວເສເນກວຈນໍ.

ສມຸຈ຺ຈຍກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ສມຖກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນາ

ສມ຺ມຸຂາວິນຍກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໘໖-໑໘໗. ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ກມ຺ມວາຈາຍ ‘‘ອຍ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ອິເມ’’ຕິ ວາ ສມ຺ມຸຂານິທ຺ເທສນິຍໂມ ອຕ຺ຖິ, ສພ຺ພໍ ຕໍ ກມ຺ມໍ ສມ຺ມຸຂາກຣຓີຍເມວ, ນ ເກວລໍ ຕຊ຺ຊນີຍາທິປຎ຺ຈວິຘເມວ. ປຎ຺ຈວິຘສ຺ເສວ ປນ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ທສ຺ສນໍ ກມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘເກ ຕາວ ຕສ຺ເສວ ປາຬິອາຣຸຬ຺ຫຕ຺ຕາ, ຈຕຸວີສຕິຍາ ປາຣາຊິເກສຸ ວິຊ຺ຊມາເນສຸ ປາຣາຊິກກຓ຺ເຑ ອາຄຕານໍເຍວ ຈຕຸນ຺ນໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ທສ຺ສນໍ ວິຍາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ສມ຺ມຸຂຕາ ຫຕ຺ຖປາສູປຄມນເມວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ກາຣຓໍ ສມ຺ມຸຂາກຣຓີຍສ຺ສປິ ສມ຺ມຸຂານິທ຺ເທສນິຍມາຠາວໂຕ. ກາມໍ ອຍມຕ຺ໂຖ ກມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘເກເຍວ ‘‘ຕີຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄຕໍ ຕຊ຺ຊນີຍກມ຺ມໍ ອຘມ຺ມກມ຺ມຎ຺ຈ ໂຫຕິ…ເປ… ອສມ຺ມຸຂາກຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໔) ວຈເນເນວ ສິທ຺ໂຘ, ຕຕ຺ຖ ປນ ອາປຕ຺ຕິ ນ ທສ຺ສິຕາ. ອິຘ ‘‘ໂຍ ກເຣຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ຕຕ຺ຖ ຠວິຕພ຺ພາປຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອິທໍ ອາຣທ຺ຘນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ສມ຺ມຸຂາວິນຍປຕິຣູປເກນ ວູປສນ຺ຕມ຺ປິ ສມ຺ມຸຂາວິນເຍເນວ ວູປສນ຺ຕຄຓນໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘ອຘມ຺ມວາທີ ປຸຄ຺ຄໂລ’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ລິຂິຕຎ຺ຈ. ເອວໍ ວູປສນ຺ຕໍ ສມ຺ມຸຂາວິນຍປຕິຣູປເກນ ວູປສນ຺ຕໍ ນາມ ໂຫຕິ, ນ ສມ຺ມຸຂາວິນເຍນ ຈ ອຎ຺ເຎນ ເກນຈີຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ອິທມາຣທ຺ຘນ຺ຕິ ອາຈຣິໂຍ.

ສຕິວິນຍກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໙໕. ທພ຺ພສ຺ສ ກມ຺ມວາຈາຍ ‘‘ສງ຺ໂຆ ອິມໍ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ທພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ສມ຺ມຸຂານິທ຺ເທໂສ ນຕ຺ຖິ, ຕຖາປິ ‘‘ປຐມໍ ທພ຺ໂພ ຍາຈິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຈເນນ ສມ຺ມຸຂາກຣຓີຍຕາ ຕສ຺ສ ສິທ຺ຘາ. ຕຖາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖາປິ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ເລໂສ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສຕິເວປຸລ຺ລປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ທາຕພ຺ໂພ ວິນໂຍ ສຕິວິນໂຍ.

ອມູຬ຺ຫວິນຍກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໙໖-໗. ‘‘ຍສ຺ສ ອຸມ຺ມຕ຺ຕກສ຺ສ ຕໍຕໍວີຕິກ຺ກມໂຕ ອນາປຕ຺ຕິ, ຕາທິສສ຺ເສວ ອມູຬ຺ຫວິນຍໍ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອມູຬ຺ຫສ຺ສ ກຕ຺ຕພ຺ພວິນໂຍ ອມູຬ຺ຫວິນໂຍ’’ຕິ ລິຂິຕໍ, ຕໍ ຍຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສງ຺ໂຆ ຄຄ຺ຄສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອມູຬ຺ຫສ຺ສ ອມູຬ຺ຫວິນຍໍ ເທຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ. ‘‘ຕີຓິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຘມ຺ມິການິ ອມູຬ຺ຫວິນຍສ຺ສ ທານານີ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ວິຠງ຺ເຄ ‘‘ນ ສຣາມີ’’ຕິ ວຈນໍ ວີຕິກ຺ກມກາລໍ ສນ຺ຘາຍ ຕສ຺ສ ວິຠງ຺ຄສ຺ສ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ອມູຬ຺ຫວິນຍທານກາເລ ປນສ຺ສ ອມູຬ຺ຫຕາ ວິນິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ.

ປຏິຎ຺ຎາຕກຣຓກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໐໐. ‘‘ອປ຺ປຏິຎ຺ຎາຍ ຠິກ຺ຂູນໍ ກມ຺ມານິ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ ອາຣຠນ຺ຕສ຺ສ ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕເມວ. ປຏິຎ຺ຎາເຕນ ກຣຓໍ ປຏິຎ຺ຎາຕກຣຓໍ.

ຕສ຺ສປາປິຍສິກາກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໐໗. ‘‘ຕີຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄຕໍ ຕສ຺ສປາປິຍສິກາກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ອາຣຠິຕ຺ວາ ປຎ຺ຈ ອງ຺ຄານິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປາຬິ ຄຕາ, ‘‘ສາ ເປຍ຺ຍາເລນ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຄຕາຕິ ຎາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ລິຂິຕໍ. ຕຖາ ສຸກ຺ກປກ຺ເຂປິ.

ຕິຓວຕ຺ຖາຣກາທິກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໑໔. ‘‘ສພ຺ເພເຫວ ເອກຊ຺ຌໍ ສນ຺ນິປຕິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຉນ຺ທທານສ຺ສ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປວາຣຓກ຺ຂນ຺ຘກຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ‘‘ຠິນ຺ນສ຺ສ ຫິ ສງ຺ຆສ຺ສ ສມຄ຺ຄກຣຓກາເລ, ຕິຓວຕ຺ຖາຣກສມເຖ, ອິມສ຺ມິຎ຺ຈ ປວາຣຓສງ຺ຄເຫຕິ ອິເມສຸ ຕີສຸ ຐາເນສຸ ຉນ຺ທໍ ທາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໒໔໑) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິຘ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ວາ ຉນ຺ທໍ ທຕ຺ວາ ປຣິເວຓາທີສຸ ນິສິນ຺ນາຕິ ອິທໍ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ ວິຍ ຂາຍຕີຕິ ເຈ? ນ ຂາຍຕິ ອຘິປ຺ປາຍຎ຺ຎູນໍ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ – ວິສຸຊ຺ຌິຕຸກາເມຫິ ສພ຺ເພເຫວ ສນ຺ນິປຕິຕພ຺ພໍ, ອສນ຺ນິປຕິຕສ຺ສ ນຕ຺ຖິ ສຸທ຺ຘິ ຉນ຺ທທາຍກສ຺ສ. ເກວລໍ ຕໍ ກມ຺ມໍ ສນ຺ນິປຕິຕານໍ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວິສຸຊ຺ຌິຕຸກາມານໍ ຉນ຺ທໍ ທາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິຕຣຖາ ປາຬິຍາ ຈ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ເຍ ນ ຕຕ຺ຖ ໂຫຕີ’’ຕິ ຫິ ອຍໍ ປາຬິ ສນ຺ນິປາຕໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ຉນ຺ທໍ ທຕ຺ວາ ຐິຕານໍ ອຕ຺ຖິຕໍ ທີເປຕິ. ນິສ຺ສີມຄເຕ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ສິຍາຕິ ເຈ? ນິສ຺ສີມຄເຕ ຐເປຕ຺ວາ ອິຘ ກິໍ, ຕສ຺ມາ ໂຍ ສາມຄ຺ຄີອຸໂປສເຖ ຉນ຺ທໍ ທຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ ເຈ, ນານາສໍວາສກຠູມິຍໍເຍວ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕສ຺ສ ຉນ຺ທທາຍກສ຺ສ ປວາຣຓສງ຺ຄໂຫປິ ນຕ຺ຖິ. ໂຍ ຈ ຕິຓວຕ຺ຖາຣກກມ຺ເມ ນາຄຈ຺ຉຕິ, ໂສ ຕາຫິ ອາປຕ຺ຕີຫິ ນ ສຸຊ຺ຌຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍສ຺ສ ເອຕໍ ນ ຣຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ສ ປຣິວາເຣ ວຸຕ຺ຕປຣິສໂຕ ກມ຺ມວິປຕ຺ຕິລກ຺ຂຓໍ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ, ຕຕ຺ຖ ຫິ ເກວລໍ ຉນ຺ທາຣຫານໍ ຉນ຺ໂທ ອນາຫໂຏ ໂຫຕິ ສເຈ, ອກຕໍ ຕພ຺ພິປຣີເຕນ ສມ຺ປຕ຺ຕິທີປນໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຖາ ປຕ຺ຕກລ຺ລລກ຺ຂຓມ຺ປິ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ເຕສຸ ຕີສຸ ຐາເນສຸ ກມ຺ມປ຺ປຕ຺ຕາເຍວ ສພ຺ເພ, ນ ຕຕ຺ຖ ຉນ຺ທາຣໂຫ ອຕ຺ຖີຕິ ເຈ? ນ, ຈຕຸວຄ຺ຄາທິກຣຓວິຠາຊເນ ອວິເສເສຕ຺ວາ ຉນ຺ທາຣຫສ຺ສ ອາຄຕຕ຺ຕາ, ຕໍ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທຎ຺ຈ ອາເວຓິກລກ຺ຂຓໍ, ເຕເນວ ສຕິປິ ທິຏ຺ຐາວິກມ຺ເມ ອິທໍ ປຏິກຸຏ຺ຐກຕໍ ນ ໂຫຕີຕິ ເຈ? ນ, ນານຕ຺ຕສຠາວໂຕ. ອິຘ ຫິ ເຍ ປນ ‘‘ນ ເມຕໍ ຂມຕີ’ຕິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ທິຏ຺ຐາວິກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕີ’’ຕິ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໒໑໔) ວຈນໂຕ ນ ສງ຺ຆສ຺ສ ທິຏ຺ຐາວິກມ຺ມໍ ກຕໍ. ຕສ຺ມິໍ ສຕິ ປຏິກຸຏ຺ຐກຕເມວ ໂຫຕິ. ອຎ຺ຎຖາ ປຸພ຺ພຠາຄາ ຕາ ຎຕ຺ຕິໂຍ ນິຣຕ຺ຖິກາ ສິຍຸໍ, ນ ຈ ປຣິວາຣຏ຺ຐກຖາຍໍ ຉນ຺ທາຣຫາຘິກາເຣ ນໂຍ ທິນ຺ໂນ. ປວາຣຓກ຺ຂນ຺ຘກຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຕີສຸ ຐາເນສຸ ຉນ຺ທໍ ທາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ (ມຫາວ. ອຏ຺ຐ. ໒໔໑) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ເຈ? ນ, ອຏ຺ຐກຖາຍ ປມາຓຠາເວ ສຕິ ‘‘ອິຘ ຉນ຺ທໍ ທຕ຺ວາ ປຣິເວຓາທີສຸ ນິສິນ຺ນາ’’ຕິອາທິ ວຈເນ ສຸທ຺ຘິກາມໂຕ ເອວ ຄຫິເຕ ສພ຺ພໍ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ເອເກ. ‘‘ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ວາ ຉນ຺ທໍ ທຕ຺ວາ ປຣິເວຓາທີສຸ ນິສິນ຺ນາ, ເຕ ອາປຕ຺ຕີຫິ ນ ວຸຏ຺ຐຫນ຺ຕີ’’ຕິ ອິທໍ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ກສ຺ມາ? ເຫຏ຺ຐາ ‘‘ສພ຺ເພເຫວ ເອກຊ຺ຌໍ ສນ຺ນິປຕິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຉນ຺ທທານສ຺ສ ປຏິກ຺ເຂປວຈນໂຕ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຕີສຸ ຐາເນສຸ ຉນ຺ທໍ ທາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ອນ຺ຘກຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ຕເຖວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈາຕິ? ນ, ເອກຊ຺ຌເມວ ກມ຺ເມ ກຣີຍມາເນ ໂຍ ອິຘ ‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ໂຆ, ອມ຺ຫາກໍ…ເປ… ຄິຫິປຏິສໍຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ສາຘາຣຓຎຕ຺ຕິໍ ຐເປຕ຺ວາ ປຸນ ‘‘ສຸຓນ຺ຕຸ ເມ, ອາຍສ຺ມນ຺ຕາ’’ຕິອາທິນາ ອສາຘາຣຓຎຕ຺ຕິໂຍ ຐເປຕ຺ວາ ‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ ສງ຺ໂຆ, ອມ຺ຫາກໍ…ເປ… ເອວເມຕໍ ຘາຣຍາມີ’’ຕິ ເອກໂຕປກ຺ຂິການໍ ສນ຺ຘິຍາ ກຕາຍ ຕທນນ຺ຕເຣ ເກນຈິ ກຣຓີເຍນ ຉນ຺ທໍ ທຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕີຫິ ວຸຏ຺ຐານໍ ນຕ຺ຖິ. ອປເຣສມ຺ປິ ເອກໂຕປກ຺ຂິການໍ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຐິຕຕ຺ຕາ ວິຠູຕຕ຺ຕາ ກຣຓສ຺ສ ອຍມຕ຺ໂຖວ ວຸຕ຺ໂຕ. ສາຘາຣຓວເສນ ທຸຕິຍາຍ ຎຕ຺ຕິຍາ ຐປິຕາຍ ເຍ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ມວາຈາສຸ ອນາຣທ຺ຘາສຸ, ອປຣິໂຍສິຕາສຸ ວາ ຉນ຺ທໍ ທຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເຕສມ຺ປິ ນ ວຸຏ຺ຐາຕິ ເອວ. ເຍ ນ ຕຕ຺ຖ ໂຫນ຺ຕີຕິ ປທສ຺ສ ຈ ເຍ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣນ ນເຍນ ຕຕ຺ຖ ນ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣຕ຺ຖທີປນຕ຺ຖຎ຺ຈ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຉນ຺ທໍ ທຕ຺ວາ ປຣິເວຓາທີສຸ ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ອິທເມວ ອວຕ຺ວາ ‘‘ເຍ ປນ ເຕຫິ ວາ ສທ຺ຘິໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາປິ ຕຕ຺ຖ ອນາຄຕາ, ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ວາ ຉນ຺ທໍ ທຕ຺ວາ ປຣິເວຓາທີສຸ ນິສິນ຺ນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ ປຸພ຺ເພນາປຣໍ ສນ຺ຘີຍຕິ. ‘‘ປາຬິຍາ ຈ ຕຕ຺ຖ ທິຏ຺ຐາວິກມ຺ເມນ ກມ຺ມສ຺ສ ອກຸປ຺ປຕາ ເວທິຕພ຺ພາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຘິກຣຓກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໒໐. ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ວິວາໂທ. ວິວາທສທ຺ໂທປິ ກາຣຓູປຈາເຣນ ກຸສລາທິສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ສມເຖຫິ ຈ ອຘິກຣຓີຍຕາຍ ອຘິກຣຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ວິວາທເຫຕຸຠູຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທສ຺ສ ວູປສເມນ ສມ຺ຠວສ຺ສ ສທ຺ທສ຺ສປິ ວູປສໂມ ໂຫຕີຕິ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທສ຺ສປິ ສມເຖຫິ ອຘິກຣຓີຍຕາ ປຣິຍາໂຍ ສມ຺ຠວຕິ. ‘‘ກຸສລຈິຕ຺ຕາ ວິວທນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕວິວາເທປິ ‘‘ວິປຈ຺ຈຕາຍ ໂວຫາໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ວຸຕ຺ຕວຈນເຫຕຸວເສນາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໒໒໒. ‘‘ອາປຕ຺ຕິຎ຺ຫິ ອາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ກຸສລຈິຕ຺ໂຕ ວາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ກຸສລມ຺ປິ ສິຍາຕິ ເຈ? ນ ຕໍ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ໂຍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ໂສ ຕີສຸ ຈິຕ຺ເຕສຸ ອຎ຺ຎຕຣຈິຕ຺ຕສມງ຺ຄີ ຫຸຕ຺ວາ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ຍໍ ກຸສລຈິຕ຺ໂຕ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຍ ‘‘ປຎ຺ຎຕ຺ຕິມຕ຺ຕໍ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓ’’ນ຺ຕິ ວເທຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ອກຸສລາທິຠາໂວປິ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓສ຺ສ ນ ຍຸຊ຺ຊເຕວ ວິວາທາຘິກຣຓາທີນໍ ວິຍາຕິ ເຈ? ນ, ‘‘ນຕ຺ຖາປຕ຺ຕາຘິກຣຓໍ ກຸສລ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ວິໂຣຘສມ຺ຠວໂຕ. ອນຸຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘‘ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓໍ ນາມ ຕຖາປວຕ຺ຕມານອກອຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທຣູປກ຺ຂນ຺ຘານເມຕໍ ອຘິວຈນໍ. ອວສິຏ຺ເຐສຸ ກຸສລາພ຺ຍາກຕປຎ຺ຎຕ຺ຕີສຸ ‘ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓໍ ສິຍາ ອກຸສລໍ ສິຍາ ອພ຺ຍາກຕ’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຕາວ ປຏິສິທ຺ຘາ ກຸສລຕ຺ຕິເກ ອປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ. ກຸສລປຏິເສເຘເນວ ເຕນ ສມານຄຕິກຕ຺ຕາ ກິຣິຍາພ຺ຍາກຕານມ຺ປິ ປຏິເສໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ, ກິຣິຍາພ຺ຍາກຕານໍ ວິຍ ອນຸຄມນໂຕ ວິປາກາພ຺ຍາກຕານມ຺ປິ ປຏິເສໂຘ ກໂຕວ ໂຫຕິ, ຕຖາປິ ອພ຺ຍາກຕສາມຎ຺ຎໂຕ ຣູປກ຺ຂນ຺ເຘນ ສທ຺ຘິໍ ວິປາກກິຣິຍາພ຺ຍາກຕານມ຺ປິ ອຘິວຈນນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ກຸສລຈິຕ຺ຕໍ ອງ຺ຄໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວິນເຍ ອປກຕຎ຺ຎຸໂນ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ອປ຺ປຫຣິຕກຣຓາທິເກ ສຕິ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ‘‘ນຕ຺ຖິ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓໍ ກຸສລ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ຕສ຺ມາ ກຸສລຈິຕ຺ຕໍ ອງ຺ຄໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍທິ ເອວໍ ກສ຺ມາ ‘‘ຕິຈິຕ຺ຕໍ ຕິເວທນ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ເຈ? ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນຍິທ’’ນ຺ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘນ຺ຕິ ເອເກ. ອາປຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐາປກຈິຕ຺ຕໍ ອງ຺ຄປ຺ປໂຫນກຈິຕ຺ຕໍ ນາມ. ‘‘ເອກນ຺ຕໂຕຕິ ເຍຠຸຍ຺ເຍນາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ອິຕຣຖາ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ກສ຺ມາ? ‘ຍສ຺ສາ ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ ຈິຕ຺ຕໍ ອກຸສລເມວ ໂຫຕີ’ຕິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ປຐມປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເຕນ ກິໍ? ວິປາໂກ ນຕ຺ຖິ, ກສ຺ມາ? ເອກນ຺ຕາກຸສລຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ກຖາວ ຕຕ຺ຖ ນຕ຺ຖິ. ຍຕ຺ຖ ປນ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍໍ ປນ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ. ອສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ປນ ກິຎ຺ຈິ ອຊານນ຺ຕສ຺ສ…ເປ… ອພ຺ຍາກຕໍ ໂຫຕີຕິ ຠິກ຺ຂຸມ຺ຫິ ກມ຺ມຏ຺ຐານຄຕຈິຕ຺ເຕນ ນິປນ຺ເນ, ນິທ຺ທາຍນ຺ເຕ ວາ ມາຕຸຄາໂມ ເຈ ເສຍ຺ຍໍ ກປ຺ເປຕິ, ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ວິຊ຺ຊມານມ຺ປິ ກຸສລຈິຕ຺ຕໍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອງ຺ຄໍ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ເສຍ຺ຍາກາເຣນ ວຕ຺ຕມານຣູປເມວ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓໍ ນາມ. ຠວງ຺ຄຈິຕ຺ເຕ ວິຊ຺ຊມາເນປິ ເອເສວ ນໂຍ. ຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ຂເຓ ອຸຏ຺ຐາຕພ຺ເພ ຊາເຕ ອນຸຏ຺ຐານໂຕ ຣູປກ຺ຂນ຺ໂຘວ ອາປຕ຺ຕິ ນາມ, ນ ວິປາເກນ ສທ຺ຘິໍ. ສເຈ ປນ ວເທຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ເອວໍວາທິໂນ ອຈິຕ຺ຕການໍ ກຸສລຈິຕ຺ຕໍ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ເອຬກໂລມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກມ຺ມຏ຺ຐານມນສິກາເຣນ ຕິໂຍຊນໍ ອຕິກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ, ປຓ຺ຓຕ຺ຕິໍ ອຊານິຕ຺ວາ ປທໂສ ຘມ຺ມໍ ວາເຈນ຺ຕສ຺ສ ຈ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພາປຕ຺ຕິຍາ ກຸສລຈິຕ຺ຕໍ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ. ອາປຊ຺ຊຕິເຍວາຕິ ເຈ? ນາປຊ຺ຊຕິ. ກສ຺ມາ? ‘‘ນຕ຺ຖິ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓໍ ກຸສລ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ.

ຈລິໂຕ ກາໂຍ, ປວຕ຺ຕາ ວາຈາ, ອຎ຺ຎຕຣເມວ ອງ຺ຄນ຺ຕິ ອຎ຺ຎຕຣເມວ ອາປຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເກວລໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອກຸສລາທິຠາວາສມ຺ຠວໂຕ ອາປຕ຺ຕິຕາ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ຕີສຸ ອຎ຺ຎຕຣສມງ຺ຄີ ຫຸຕ຺ວາ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ຍໍ ກຸສລຈິຕ຺ໂຕ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ປຖວີຂຓນາທີສຸ ກຸສລຈິຕ຺ຕກ຺ຂເຓ ວີຕິກ຺ກມວເສນ ປວຕ຺ຕຣູປສມ຺ຠວໂຕ ກຸສລຈິຕ຺ໂຕ ວາ ອພ຺ຍາກຕາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ຕຖາ ອພ຺ຍາກຕຈິຕ຺ໂຕ ວາ ອພ຺ຍາກຕຣູປສງ຺ຂາຕໍ ອພ຺ຍາກຕາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ປາຓາຕິປາຕາທີສຸ ອກຸສລຈິຕ຺ໂຕ ວາ ອກຸສລາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຣູປໍ ປເນຕ຺ຖ ອພ຺ໂພຫາຣິກໍ. ສຸປິນປສ຺ສນກາລາທີສຸ ປາຓາຕິປາຕາທິໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ສຫເສຍ຺ຍາທິວເສນ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ອກຸສລຈິຕ຺ໂຕ ອພ຺ຍາກຕາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓໍ ອກຸສລນ຺ຕິ ອກຸສລຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ. ໂປຣາຓຄຓ຺ຐິປເທສຸ ປນ ‘‘ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ເສກ຺ໂຂ ອຣຫາຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຸຄ຺ຄເລ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ເຕສຸ ອຣຫໂຕ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓໍ ອພ຺ຍາກຕເມວ, ຕຖາ ເສກ຺ຂານໍ, ຕຖາ ກລ຺ຍາຓປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ອສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ວີຕິກ຺ກມກາເລ ອພ຺ຍາກຕເມວ. ອິຕຣສ຺ສ ອກຸສລມ຺ປິ ໂຫຕິ ອພ຺ຍາກຕມ຺ປິ. ຍສ຺ມາ ຈສ຺ສ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ວີຕິກ຺ກມກາເລ ອກຸສລເມວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘ນຕ຺ຖິ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓໍ ກຸສລ’ນ຺ຕິ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ອພ຺ຍາກຕໍ ນາມ ຕສ຺ສ ວິປາກາຠາວມຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ເອວໍນາມກໍ ຊາຕ’’ນ຺ຕິ ລິຂິຕໍ, ວິຈາເຣຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

໒໒໔. ວິວາໂທ ວິວາທາຘິກຣຓນ຺ຕິ ໂຍ ໂກຈິ ວິວາໂທ, ໂສ ສພ຺ໂພ ກິໍ ວິວາທາຘິກຣຓໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ເອກປຸຈ຺ຉາ. ‘‘ວິວາໂທ ອຘິກຣຓນ຺ຕິ ວິວາທາຘິກຣຓເມວ ວິວາໂທ ຈ ອຘິກຣຓຎ຺ຈາຕິ ປຸຈ຺ຉຕິ. ຕທຸຠຍໍ ວິວາທາຘິກຣຓເມວາຕິ ປຸຈ຺ຉຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ໂປຣາຓຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກສຸຈິ ໂປຕ຺ຖເກສຸ ອຍໍ ປຸຈ຺ຉາ ນຕ຺ຖິ. ຍທິ ເອວໍ ອິມາຍ ນ ຠວິຕພ຺ພໍ ວິວາໂທ ວິວາທາຘິກຣຓໍ, ວິວາທາຘິກຣຓໍ ວິວາໂທ, ວິວາທາຘິກຣຓໍ ວິວາໂທ ເຈວ ອຘິກຣຓຎ຺ຈາຕິ ປຎ຺ຈປຎ຺ຫາຫິ ຠວິຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ເກສຸຈິ ໂປຕ຺ຖເກສຸ ຕິສ຺ໂສ, ເກສຸຈິ ຈຕສ຺ໂສ, ປຎ຺ຈ ນຕ຺ຖິ. ຕຕ຺ຖ ທ຺ເວ ວິຠຕ຺ຕາ. ອິຕຣາສຸ ອຘິກຣຓໍ ວິວາໂທຕິ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອຘິກຣຓໍ, ວິວາທສງ຺ຂ຺ຍເມວ ຄຈ຺ຉຕິ, ວິວາໂທ ອຘິກຣຓນ຺ຕິ ໂຍ ໂກຈິ ວິວາໂທ, ໂສ ສພ຺ໂພ ອຘິກຣຓສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ປຸຈ຺ຉຕິ. ເອສ ນໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ.

໒໒໘. ສມ຺ມຸຂາວິນຍສ຺ມິນ຺ຕິ ສມ຺ມຸຂາວິນຍຠາເວ.

໒໓໐. ‘‘ອນ຺ຕເຣນາຕິ ກາຣເຓນາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ.

໒໓໓. ອຸພ຺ພາຫິກາຍ ຂິຍ຺ຍນເກ ປາຈິຕ຺ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ຉນ຺ທທານສ຺ສ ນຕ຺ຖິຕາຍ.

໒໓໖. ຕສ຺ສ ໂຂ ເອຕນ຺ຕິ ເອໂສຕິ ອຕ຺ໂຖ ‘‘ເອຕທຄ຺ຄ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວິຍ.

໒໓໘. ‘‘ກາ ຈ ຕສ຺ສ ປາປິຍສິກາ’’ຕິ ກິຣ ປາໂຐ.

໒໔໒. ‘‘ກິຈ຺ຈເມວ ກິຈ຺ຈາຘິກຣຓ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ອປໂລກນກມ຺ມາທີນເມຕໍ ອຘິວຈນໍ, ຕໍ ວິວາທາຘິກຣຓາທີນິ ວິຍ ສມເຖຫິ ສເມຕພ຺ພໍ ນ ໂຫຕິ, ກິນ຺ຕຸ ສມ຺ມຸຂາວິນເຍນ ສມ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສມຖກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ຂຸທ຺ທກວຕ຺ຖຸກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນາ

ຂຸທ຺ທກວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໔໔. ປຸຖຸປາຓິນາ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກມ຺ມໍ ປຸຖຸປາຓິກໍ.

໒໔໕. ‘‘ກຓ຺ຓໂຕ ນິກ຺ຂນ຺ຕມຸຕ຺ໂຕລມ຺ພກາທີນໍ ກຸຓ຺ຑລາທີນ’’ນ຺ຕິ ລິຂິຕໍ. ‘‘ກາຍູຣ’’ນ຺ຕິ ປາຬິປາໂຐ. ‘‘ເກຍູຣາທີນີ’’ຕິ ອາຈຣິເຍນຸທ຺ຘຏໍ.

໒໔໘. ‘‘ສາຘຸຄີຕໍ ນາມ ປຣິນິພ຺ພຸຕຏ຺ຐາເນ ຄີຕ’’ນ຺ຕິ ລິຂິຕໍ. ທນ຺ຕຄີຕໍ ຄາຍິຕຸກາມານໍ ວາກ຺ກກຣຓີຍໍ. ທນ຺ຕຄີຕສ຺ສ ວິຠາວນຕ຺ຖໍ ‘‘ຍໍ ຄາຍິສ຺ສາມາ’’ຕິອາທິມາຫ.

໒໔໙. ຈຕຸຣສ຺ສວຕ຺ຕໍ ນາມ ຈຕຸປ຺ປາທຄາຖາວຕ຺ຕໍ. ‘‘ຕຣງ຺ຄວຕ຺ຕາທີນິ ອຸຈ຺ຈາຣຓວິຘານານິ ນຏ຺ຐປໂຍຄານີ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ພາຫິຣໂລມິນ຺ຕິ ຠາວນປຸໍສກໍ, ຍຖາ ຕສ຺ສ ອຸຓ຺ຓປາວາຣສ຺ສ ພຫິທ຺ຘາ ໂລມານິ ທິສ຺ສນ຺ຕິ, ຕຖາ ຘາເຣນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໒໕໑. ວິຣູປກ຺ເຂຫີຕິອາທິ ສຫໂຍຄກຣຓວຈນໍ. ສຣພູຕິ ເຄຫໂຄຬິກາ. ສາ ກິຣ ເສຕາ ສວິສາ ໂຫຕິ. ໂສຫນ຺ຕິ ຍສ຺ສ ເມ ເອເຕຫິ ເມຕ຺ຕໍ, ໂສຫໍ ນໂມ ກໂຣມິ ຠຄວໂຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອຎ຺ຎມ຺ຫິ…ເປ… ເຉຕພ຺ພມ຺ຫີຕິ ຣາຄານຸສເຍ.

໒໕໒. ອຸຏ຺ຏິຕ຺ວາຕິ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ. ໂອຕຣຕູຕິ ອິທ຺ຘິຍາ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫາຕຸ. ອນຸປຣິຍາຍີຕິ ອນຸປຣິພ຺ຠມິ.

໒໕໓. ນ ອຈ຺ຉຸປິຍນ຺ຕີຕິ ນ ລຄ຺ຄນ຺ຕິ. ຣູປກາກິຓ຺ຓານີຕິ ອິຕ຺ຖິຣູປາທີຫິ ໂວກິຓ຺ຓານິ.

໒໕໔. ອາລິນ຺ທກມິຑ຺ຒິກາທີນນ຺ຕິ ປມຸຂມິຑ຺ຒິກາທີນໍ. ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ປຣິວຕ຺ເຕຕ຺ວາ ຕຕິຍວາເຣ ຕຕ຺ເຖວ ມິຑ຺ຒິຍາ ປຕິຏ຺ຐາຕີ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ປຣິຠຓ຺ຑໍ ນາມ ເຄຫສ຺ສ ພຫິ ກຸຏ຺ຏປາທສ຺ສ ຖິຣຠາວຕ຺ຖໍ ກຕາ ຕນຸກມິຑ຺ຒິກາ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອຕ຺ຖ ‘‘ປຣິວຏ຺ຏິຕ຺ວາ ປຕ຺ໂຕ ຠິຊ຺ຊຕີຕິ ອຘິກຣຓເຠທາສງ຺ກາຍ ອຠາເວ ຐາເນ ຐເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ປຕ຺ຕມາຬໂກ ວຏ຺ຏິຕ຺ວາ ປຕ຺ຕານໍ ອປຕນຕ຺ຖໍ ວຏ຺ຏໍ ວາ ຈຕຸຣສ຺ສໍ ວາ ອິຏ຺ຐກາທີຫິ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ມາຬກຈ຺ຉນ຺ເນນ ກໂຕ. ‘‘ປຕ຺ຕມຓ຺ຑລິກາ ປຕ຺ຕປຈ຺ຉິກາ ຕາລປຕ຺ຕາທີຫິ ກຕາ’’ຕິ ຈ ລິຂິຕໍ. ມິຑ຺ຒນ຺ເຕ ອາຘາຣເກ ຐເປຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ ປຕ຺ຕສນ຺ຘາຣຓຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ມຎ຺ເຈ ອາຘາຣເກປິ ນ ວຏ຺ຏຕິ ນິສີທນປຈ຺ຈຍາ ວາຣິຕຕ຺ຕາ. ອາສນ຺ນຠູມິກຕ຺ຕາ ໂອລມ຺ເພຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ.

໒໕໕. ‘‘ອໍສກູເຏ ລຄ຺ເຄຕ຺ວາຕິ ວຈນໂຕ ອຄ຺ຄຫຕ຺ເຖ ລຄ຺ເຄຕ຺ວາ ອງ຺ເກ ຐເປຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ, ນ ສຸນ຺ທຣໍ, ‘‘ນ ເກວລໍ ຍສ຺ສ ປຕ຺ໂຕ’’ຕິອາທິ ຍທິ ຫຕ຺ເຖນ ຄຫິຕປຕ຺ເຕ ເຠທສຎ຺ຎາ, ປເຄວ ອຎ຺ເຎນ ສຣີຣາວຍເວນາຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ປາຬິຍໍ ປນ ປຈຸຣໂວຫາຣວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຆຏິກປາລມຍໍ ຆຏິກຏາຫໍ. ຉວສີສສ຺ສ ປຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ສິລາປຸຕ຺ຕກສ຺ສ ສຣີຣໍ, ຂີຣສ຺ສ ຘາຣາຕິອາທິໂວຫາຣວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຎ຺ເຈ ນິສີທິຕຸໍ ອາຄໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ປິສາຈິລ຺ລິກາຕິ ປິສາຈທາຣກາ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ທິນ຺ນກເມວ ປຏິຄ຺ຄຫິຕເມວ. ຈພ຺ເພຕ຺ວາຕິ ຂາທິຕ຺ວາ. ອຏ຺ຐິການິ ຈ ກຓ຺ຏການິ ຈ ອຏ຺ຐິກກຓ຺ຏການິ. ‘‘ເອເຕສຸ ສພ຺ເພສຸ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິໍ ຊານາຕຸ ວາ, ມາ ວາ, ອາປຕ຺ຕິເຍວາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ.

໒໕໖. ວິປ຺ຜາເຬຕ຺ວາຕິ ຜາເຬຕ຺ວາ. ກິຓ຺ເຓນ ປູເຣຕຸນ຺ຕິ ສຸຣາກິຓ຺ເຓນ ປູເຣຕຸໍ. ພິທລກໍ ນາມ ທິຄຸຓກຣຓສງ຺ຂາຕສ຺ສ ກິຣິຍາວິເສສສ຺ສ ອຘິວຈນໍ. ກສ຺ສ ທິຄຸຓກຣຓໍ? ເຍນ ກິລຎ຺ຊາທິນາ ມຫນ຺ຕໍ ກຖິນມຕ຺ຖຕໍ, ຕສ຺ສ. ຕຎ຺ຫິ ທຓ຺ຑກຖິນປ຺ປມາເຓນ ປຣິຍນ຺ເຕ ສໍຫຣິຕ຺ວາ ທິຄຸຓໍ ກາຕພ຺ພໍ. ອຎ຺ຎຖາ ຂຸທ຺ທກຈີວຣສ຺ສ ອນຸວາຕປຣິຠຓ຺ຑາທິວິຘານກຣເຓ ຫຕ຺ຖສ຺ສ ໂອກາໂສ ນ ໂຫຕິ. ສລາກາຍ ສຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຈີວຣານໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຎຕ຺ວາ ສິພ຺ພິຕາສິພ຺ພິຕໍ ສຸຂໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ທຓ຺ຑກຖິເນ ກເຕ ນ ພຫູຫິ ສຫາເຍຫິ ປໂຍຊນໍ. ‘‘ອສໍກຸຏິຕ຺ວາ ຈີວຣໍ ສມໍ ໂຫຕິ. ໂກຓາປິ ສມາ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ລິຂິຕໍ, ‘‘ຫລິທ຺ທິສຸຕ຺ເຕນ ສຎ຺ຎາກຣຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຫລິທ຺ທິສຸຕ຺ເຕນ ຈີວຣໍ ສິພ຺ເພຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ເກຈິ ອກປ຺ປິຍສຎ຺ຎິໂນ. ປຏິຄ຺ຄໂຫ ນາມ ອງ຺ຄຸລິໂກໂສ.

໒໕໗-໘. ປາຕີຕິ ປຏິຄ຺ຄຫສຓ຺ຐານໍ. ປຏິຄ຺ຄຫຕ຺ຖວິກນ຺ຕິ ອງ຺ຄຸລິໂກສຕ຺ຖວິກໍ. ສູຈິສຕ຺ຖການໍ ປຸພ຺ເພ ອາເວສນຕ຺ຖວິກາຍ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ເຠສຊ຺ຊຕ຺ຖວິກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ສູຈິສຕ຺ຖກາທີນິປິ ຐເປຕພ຺ພານີຕິ ນິທານໍ ສູເຈຕິ. ສເຈປິ ອຸປນນ຺ໂທ ຠິກ຺ຂຸ ອລຊ຺ຊີ, ຕຖາປິ ສນ຺ຕກເມຕໍ ອມູລຈ຺ເຉທກຕຠິກ຺ຂຸໂນ ລຊ຺ຊິໂນປິ ສມານສ຺ສ ກປ຺ປຕີຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ນ ສມ຺ມຕີຕິ ນ ປໂຫຕິ.

໒໖໐-໑. ພຫິ ກຸຏ຺ຏສ຺ສ ສມນ຺ຕໂຕ ນີຈວຕ຺ຖຸກໍ ກຕ຺ວາ ຐິຕໍ ‘‘ມຓ຺ຑລິກ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຊນ຺ຕາຆຣປ຺ປຏິຈ຺ຉາທິນາ ຉນ຺ນສ຺ສ ນຄ຺ຄິຍໍ ຍສ຺ສ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ຕສ຺ເສວ ປຣິກມ຺ມໍ ກາຕພ຺ພໍ. ເອສ ນໂຍ ອຸທກວຕ຺ຖປຏິຈ຺ຉາທີສຸປິ.

໒໖໒-໓. ປຓິຍາ ນາມ ປຓິຍກາຣກາ. ອາກຑ຺ຒນຍນ຺ຕໍ ອາກຑ຺ຒິຍມານໍ ກູປສ຺ສ ອຸປຣິຠາເຄ ປຣິພ຺ຠມຕິ. ອຣຫຏຆຏິຍນ຺ຕໍ ສກຏຈກ຺ກສຓ຺ຐານຍນ຺ຕໍ. ຕສ຺ສ ອເຣ ອເຣ ຆຏິການິ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ເອເກນ, ທ຺ວີຫິ ວາ ປຣິພ຺ຠມິຍມານສ຺ສ ອຸທກນິພ຺ພາຫນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອາວິທ຺ຘປກ຺ຂປາສໍ ນາມ ຍຕ຺ຖ ມຓ຺ຑລາກາເຣນ ປກ຺ຂປາສາ ພຊ຺ຌນ຺ຕິ ອາວິທ຺ຘວຕ຺ຖຕາ ວິຍ ອາວິທ຺ຘປກ຺ຂປາສກາ. ປຸພ຺ເພ ປຕ຺ຕສງ຺ໂຄປນຕ຺ຖໍ, ອິທານິ ຐເປຕພ຺ພໍ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ອາຘາຣໂກ ອນຸຎ຺ຎາໂຕ.

໒໗໓. ປຣຄລໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອິມສ຺ສ ປໂຍຄາຠາວາ ວຏ຺ຏຕິ. ກມ຺ມສເຕນາຕິ ມຫຕາ ອຸສ຺ສາເຫນ.

໒໗໗-໘. ໂລຫຠຓ຺ຑໍ ນາມ ກໍສໂຕ ເສສໂລຫຠຓ຺ຑໍ. ມຸທ຺ທິກກາຍພນ຺ຘນໍ ນາມ ຈຕຸຣສ຺ສໍ ອກຕ຺ວາ ສຊ຺ຊິຕໍ. ປາມງ຺ຄທສາ ຈຕຸຣສ຺ສາ. ມຸທິງ຺ຄສຓ຺ຐາເນນາຕິ ສງ຺ຆາຏິຍາ ມຸທິງ຺ຄສິພ຺ພນາກາເຣນ ວຣກສີສາກາເຣນ. ປວນນ຺ໂຕຕິ ປາສນ຺ໂຕ. ‘‘ທສາມູລ’’ນ຺ຕິ ຈ ລິຂິຕໍ. ອກາຍພນ຺ຘເນນ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ວາ ອສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ວາ ຄາມປ຺ປເວສເນ ອາປຕ຺ຕິ. ‘‘ສຣິຕຏ຺ຐານໂຕ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ປວິສິຕພ຺ພໍ, ນິວຕ຺ຕິຕພ຺ພໍ ວາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ.

໒໗໙. ສຕ຺ຕງ຺ຄຸລໍ ວາ ອຏ຺ຐງ຺ຄຸລໍ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ສຸຄຕງ຺ຄຸເລນາ’’ຕິ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປກຕິອງ຺ຄຸເລນ ສາຣຸປ຺ປຕ຺ຖາຍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາປິ ກໂຣນ຺ຕິ ເຈ, ນ ໂທໂສ.

໒໘໐. ຕາລວຓ຺ຏາກາເຣນ ສີຫຬິຕ຺ຖີນໍ ວິຍ.

ຂຸທ຺ທກວຕ຺ຖຸກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ເສນາສນກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນາ

ວິຫາຣານຸຊານນກຖາວຓ຺ຓນາ

໒໙໔. ນິລີຍນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂູ ເອຕ຺ຖາຕິ ວິຫາຣາທໂຍ ເລຓານິ ນາມ. ອາຄຕ-ວຈເນນ ຕສ຺ສາຄຕສງ຺ໂຆວ ສາມີ, ນ ອນາຄໂຕຕິ ເກຈິ, ຕໍ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ ສມານລາຠກຕິກາຍ ສິທ຺ຘຕ຺ຕາ.

໒໙໖-໗. ທີປິນງ຺ຄຸຏ຺ເຐນາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ທີປິນາ ອກປ຺ປິຍຈມ຺ມໍ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ຖມ຺ຠກວາຕປານໍ ນາມ ຕິຣິຍໍ ທາຣູນິ ອທຕ຺ວາ ອຸຊຸກໍ ຐິເຕເຫວ ທາຣູຫິ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ. ຠິສີນໍ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ພິມ຺ໂພຫເນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕູລປູຣິຕໍ ຠິສິໍ ອປສ຺ສຍິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ ອຸຓ຺ຓາທີນໍເຍວ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ. ນິສີທນນິປຊ຺ຊນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ອປສ຺ສຍິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເຈ? ອກປ຺ປິຍນ຺ຕິ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເກຈິ. ຍທິ ເອວໍ ອກປ຺ປິຍມຎ຺ຈຎ຺ຈ ອປສ຺ສຍິຕຸໍ ນ ວຏ຺ເຏຍ຺ຍ. ຍສ຺ມາ ວຏ຺ຏຕິ, ຕສ຺ມາ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ. ອປິຈ ຄິລານສ຺ສ ພິມ຺ໂພຫນໍ ນິປຊ຺ຊິຕຸມ຺ປິ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ, ຕສ຺ມາ ຠິສິປິ ວຏ຺ຏຕິ ອປສ຺ສຍິຕຸໍ. ອາຈຣິຍາ ຈ ອນຸຊານນ຺ຕິ, ວຬຎ຺ເຊນ຺ຕິ ຈາຕິ ເອເກ. ສິມ຺ພລິຕູລສຸຕ຺ເຕນ ສິພ຺ພິຕໍ ຈີວຣໍ ວຏ຺ຏຕິ. ກສ຺ມາ? ກປ຺ປາສສ຺ສ ອນຸໂລມໂຕ. ‘‘ອກ຺ກຜລສຸຕ຺ຕມຍມ຺ປິ ອກ຺ກວາກມຍເມວ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ເຕ ເອວ ວທນ຺ຕິ.

໒໙໘. ອນິພນ຺ຘນີໂຍ ອລຄ຺ໂຄ. ປຏິພາເຫຕ຺ວາຕິ ມຏ຺ຐໍ ກຕ຺ວາ. ‘‘ເສຕວຓ຺ຓາທີນໍ ຍຖາສງ຺ຂ຺ຍໍ ອິກ຺ກາສາທໂຍ ພນ຺ຘນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ.

໓໐໐. ປກຸຏ຺ຏໍ ສມນ຺ຕໂຕ ອາວິທ຺ຘປມຸຂໍ.

໓໐໓. ສຸຘາເລໂປຕິ ສຸຘາມຕ຺ຕິກາເລໂປ.

໓໐໕. ອາສຕ຺ຕິ ຕຓ຺ຫາ. ສນ຺ຕິໍ ອທຣໍ.

໓໐໗. ເກຕຸນ຺ຕິ ກເຍນ ຄເຫຕຸໍ.

໓໐໘. ຈິຕາຕິ ອິຏ຺ຐກາໂຍ ກພເຬນ ນິທ຺ຘມນວເສນ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ກຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໑໐. ຉພ຺ພຄ຺ຄິຍານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອນ຺ເຕວາສິກາຕິ ເອຕ຺ຖ ວີສຕິວສ຺ສໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຉພ຺ພຄ຺ຄິຍາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ. ‘‘ອາຣາຘຍິໍສຸ ເມ ຠິກ຺ຂູ ຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໒໕) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ ກາເລ ສາວຕ຺ຖິຄມເນ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ວຕ຺ຖຸໍ ອິຘ ອາປຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອາຫຣິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຍຸຕ຺ຕໍ ວິຍ, ວິຈາເຣຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ວຸທ຺ຘນ຺ຕິ ວຸທ຺ຘຕຣໍ.

໓໑໓. ສນ຺ຖເຣຕິ ຕິຓສນ຺ຖຣາທໂຍ.

ເສນາສນຄ຺ຄາຫກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໑໘. ‘‘ເສຍ຺ຍຄ຺ເຄນາຕິ ມຎ຺ຈຏ຺ຐານປຣິຈ຺ເຉເທນ. ວິຫາຣຄ຺ເຄນາຕິ ໂອວຣກຄ຺ເຄນາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ຖາວຣາຕິ ນິຍຕາ. ປຈ຺ຈເຍເນວ ຫິ ຕນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍ ເສນາສເນ ມຫາເຖຣາ ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຍສ຺ສ ກາຣຓາ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ອຄນ຺ຕ຺ວາ ວສນ຺ຕາເຍວ ນໍ ປຏິຊຄ຺ຄິສ຺ສນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຆຏ຺ຏນກມ຺ມໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ນ ຕຕ຺ຖ ມນຸສ຺ສາ’’ຕິອາທິມາຫ. ‘‘ວິຕກ຺ກໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ເຕນ ຄມນວຕ຺ເຕເນວ ຄນ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ປາໂຐ. ມຸທ຺ທເວທິກາ ນາມ ເຈຕິຍສ຺ສ ຫມ຺ມິຍເວທິກາ. ປຏິກ຺ກມ຺ມາຕິ ອປສກ຺ກິຕ຺ວາ. ສມານລາຠກຕິກາ ມູລາວາເສ ສຕິ ສິຍາ, ມູລາວາສວິນາເສນ ກຕິກາປິ ວິນສ຺ສຕິ. ສມານລາຠ-ວຈນໍ ສຕິ ທ຺ວີສຸ, ພຫູສຸ ວາ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ເຕເນວ ເອກສ຺ມິໍ ອວສິຏ຺ເຐຕິ ໂນ ມຕິ. ຕາວກາລິກໍ ກາເລນ ມູລຈ຺ເຉທນວເສນ ວາ ອຎ຺ເຎສໍ ວາ ກມ຺ມໍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ສິຍາ ນາວາຍໍ ສງ຺ຄໂມຕິ ອາຈຣິໂຍ. ປຸຄ຺ຄລວເສເນວ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອປໂລກນກາເລ ສງ຺ໂຆ ວສ຺ສໍວຸຕ຺ຖຠິກ຺ຂູນໍ ປາເຏກ຺ກໍ ‘‘ເອຕ຺ຕກໍ ວສ຺ສາວາສິກໍ ວຕ຺ຖໍ ເທຕິ, ຣຸຈ຺ຈຕິ ສງ຺ຆສ຺ສາ’’ຕິ ປຸຄ຺ຄລເມວ ປຣາມສິຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພໍ, ນ ສງ຺ຆວເສນ ກາຕພ຺ພໍ. ນ ສງ຺ໂຆ ສງ຺ຆສ຺ສ ເອຕ຺ຕກໍ ເທຕີຕິ. ‘‘ເອກສ຺ມິໍ ອາວາເສ ສງ຺ຆສ຺ສ ກມ຺ມໍ ກໂຣຕີ’ຕິ ວຈນໂຕ ສງ຺ຆວເສນ ກາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ລິຂິຕໍ. ນ ຫິ ຕຖາ ວຸຕ຺ເຕ ສງ຺ຆສ຺ສ ກິຎ຺ຈິ ກມ຺ມໍ ກຕໍ ນາມ ໂຫຕິ. ‘‘ສມ຺ມຕເສນາສນຄ຺ຄາຫາປກໂຕ ອຎ຺ເຎນ ຄາຫິເຕປິ ຄາໂຫ ຣຸຫຕິ ອຄ຺ຄຫິຕຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ ອຸປສມ຺ປທາ ວິຍາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ‘‘ກມ຺ມວາຈາຍປິ ສມ຺ມຸຕິ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ລິຂິຕໍ.

ອຏ຺ຐປິ ໂສຬສປິ ຊເນຕິ ເອຕ຺ຖ ກິໍ ວິສຸໍ ວິສຸໍ, ອຸທາຫຸ ເອກໂຕຕິ? ເອກໂຕປິ ວຏ຺ຏຕິ. ນ ຫິ ເຕ ຕຖາ ສມ຺ມຕາ ສງ຺ເຆນ ກມ຺ມກຕາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕເນວ ສຕ຺ຕສຕິກກ຺ຂນ຺ຘເກ ເອກໂຕ ອຏ຺ຐ ຊນາ ສມ຺ມຕາຕິ. ເຕສໍ ສມ຺ມຸຕິ ກມ຺ມວາຈາຍປີຕິ ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ມວາຈາຍປິ. ອປໂລກນກມ຺ມສ຺ສ ວຕ຺ຖູຫິ ສາ ເອວ ກມ຺ມວາຈາ ລພ຺ຠມານາ ລພ຺ຠຕິ, ຕສ຺ສາ ຈ ວຕ຺ຖູຫິ ອປໂລກນກມ຺ມເມວ ລພ຺ຠມານໍ ລພ຺ຠຕິ, ນ ອຎ຺ຎນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິມໍ ນຍໍ ມິຈ຺ຉາ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ‘‘ອປໂລກນກມ຺ມໍ ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ, ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ມຎ຺ຈ ອປໂລກນກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ, ເອວຎ຺ຈ ສຕິ ກມ຺ມສງ຺ກຣໂທໂສ ອາປຊ຺ຊຕິ. ມຄ຺ໂຄ ໂປກ຺ຂຣຓີຕິ ເອຕ຺ຖ ມຄ຺ໂຄ ນາມ ມຄ຺ເຄ ກຕທີຆສາລາ, ໂປກ຺ຂຣຓີຕິ ນຫາຍິຕຸໍ ກຕໂປກ຺ຂຣຓີ. ເອຕານິ ຫິ ອເສນາສນານີຕິ ເອຕ຺ຖ ຠຕ຺ຕສາລາ ນ ອາຄຕາ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ເສນາສນນ຺ຕິ ເຈ? ສາປິ ເອຕ຺ເຖວ ປວິຏ຺ຐາ ວາສຕ຺ຖາຍ ອກຕຕ຺ຕາ. ໂຠຊນສາລາ ປນ ອຸຠຍຕ຺ຖ ນາຄຕາ. ກິຎ຺ຈາປິ ນາຄຕາ, ອຸປຣິ ‘‘ໂຠຊນສາລາ ປນ ເສນາສນເມວາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ອຏ຺ຐ. ໓໑໘) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເສນາສນໍ. ‘‘ກປ຺ປິຍກຸຏິ ຈ ເອຕ຺ຖ ກາຕພ຺ພາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ເນຕິ ເອເກ. ຣຸກ຺ຂມູລເວຬຸຄຸມ຺ພາ ຉນ຺ນາ ກວາຏພທ຺ຘາວ ເສນາສນໍ. ‘‘ອລາຠເກສຸ ອາວາເສສູຕິ ອລາຠເກສຸ ເສນາສເນສູ’’ຕິ ລິຂິຕໍ, ຕໍ ຍຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ປາເຏກ຺ກໍ ເສນາສນໍ ໂຫຕິ. ຕໍ ສຎ຺ຎາເປຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ອຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ພລກ຺ກາເຣນປິ ວຏ຺ຏຕິ. ອຍມ຺ປີຕິ ປຈ຺ຈໂຍປິ.

ອຸປນິພນ຺ຘິຕ຺ວາຕິ ຕສ຺ສ ສມີເປ ຣຸກ຺ຂມູລາທີສຸ ວສິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ວຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປຣິຍຕ຺ຕິປຏິປຕ຺ຕິປຏິເວຘວເສນ ຕິວິຘມ຺ປິ. ‘‘ທສກຖາວຕ຺ຖຸກໍ ທສອສຸຠໍ ທສອນຸສ຺ສຕິ’’ນ຺ຕິ ປາໂຐ. ‘‘ປຐມຠາຄໍ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາຕິ ອິທໍ ເຈ ປຐມຄາຫິຕວຕ຺ຖຸໂຕ ມຫຄ຺ຆໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ຉິນ຺ນວສ຺ສານໍ ວສ຺ສາວາສິກໍ ນາມ ປຸພ຺ເພ ຄຫິຕວສ຺ສາວາສິການໍ ປຈ຺ຉາ ຉິນ຺ນວສ຺ສານໍ. ຠຕິນິວິຏ຺ຐນ຺ຕິ ຠຕິໍ ກຕ຺ວາ ວິຍ ນິວິຏ຺ຐໍ ປຣິຍິຏ຺ຐໍ. ‘‘ສງ຺ຆິກໍ ປນ…ເປ… ວິພ຺ຠນ຺ໂຕປິ ລຠເຕວາ’’ຕິ ອິທໍ ຕຕ຺ຣຸປ຺ປາທໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິມິນາ ອປໂລກນເມວ ປມາຓໍ, ນ ຄາຫາປນນ຺ຕິ ເກຈິ. ວິນຍຘຣາ ປນ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ວິຫາເຣ ວສ຺ສໍ ອຸປຄຕານໍ ເອເກກສ຺ສ ຕິຈີວຣໍ ສງ຺ໂຆ ທສ຺ສຕີ’ຕິອາທິນາ ອປໂລກິເຕປິ ອຠາຊິຕໍ ວິພ຺ຠນ຺ຕໂກ ນ ລຠຕິ. ‘ອປໂລກນກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຄາຫິຕ’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ‘ອຠາຊິເຕ ວິພ຺ຠມຕີ’ຕິ ເອວໍ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ປຈ຺ຈຍວເສນາຕິ ຄຫປຕິກໍ ວາ ອຎ຺ຎໍ ວາ ວສ຺ສາວາສິກໍ ປຈ຺ຈຍວເສນ ຄາຫິຕ’’ນ຺ຕິ ລິຂິຕໍ. ‘‘ເອກເມວ ວຕ຺ຖໍ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ຕຕ຺ຖ ນິສິນ຺ນານໍ ເອກເມກໍ ວຕ຺ຖໍ ປາປຸຓາຕີ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ທຸຕິໂຍ ເຖຣາສເນຕິ ອນຸຠາໂຄ. ປຐມຠາໂຄ ອຎ຺ຎຖາ ເຖເຣນ ຄຫິໂຕຕິ ຊານິຕພ຺ພໍ.

ອຸປນນ຺ທວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໒໐. ຕິວສ຺ສນ຺ຕເຣນາຕິ ຕິຓ຺ຓໍ ວສ຺ສານໍ ອນ຺ໂຕ ຐິເຕນ. ຫຕ຺ຖິມ຺ຫິ ນໂຂ ອສ຺ສາຕິ ຫຕ຺ຖິນໂຂ. ປາສາທສ຺ສ ນໂຂ ນາມ ເຫຏ຺ຐິມປຣິຈ຺ເຉໂທ. ຄິຫິວິກຏນີຫາເຣນາຕິ ຄິຫີຫິ ກຕນີຫາເຣເນວ. ‘‘ເຕຫິ ອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ທິນ຺ນາເນວ ນິສີທິຕຸໍ ລພ຺ຠນ຺ຕິ, ນ ຠິກ຺ຂຸນາ ສຍໍ ອຕ຺ຖຣິຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ ສງ຺ເຆນ ອຕ຺ຖຣາເປຕ຺ວາ ວາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ.

ອວິສ຺ສຊ຺ຊິຍວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໒໑. ‘‘ນ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕພ຺ພໍ ສງ຺ເຆນ ວາ ຄເຓນ ວາ ປຸຄ຺ຄເລນ ວາ’’ຕິ ວຈນໍ ‘‘ຍໍ ອຄຣຸຠຓ຺ຑໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຍໍ ເວຠງ຺ຄິຍໍ ສງ຺ຆິກໍ, ຕໍ ຄໂຓ ເຈ ຕສ຺ມິໍ ອາວາເສ ວສຕິ ປຸຄ຺ຄໂລປິ ວາ, ຄເຓນ ວາ ປຸຄ຺ຄເລນ ວາ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕໍ ສງ຺ເຆນ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕສທິສເມວ ໂຫຕີ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ສາເຘຕິ, ອຎ຺ຎຖາ ເອຕ຺ຖ ຄຓປຸຄ຺ຄລຄ຺ຄຫຓໍ ນິຣຕ຺ຖກໍ. ອຣຎ຺ຊໂຣ ອຸທກຈາຏິ, ອລຎ຺ຊໂລ, ພຫຸອຸທກຄຓ຺ຫນໂກຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ວຏ຺ຏຈາຏິ ວິຍ ຫຸຕ຺ວາ ໂຖກໍ ທີຆມຸໂຂ ມຊ຺ເຌ ປຣິຈ຺ເຉທໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ກໂຕ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ມໍສທິພ຺ພຘມ຺ມພຸທ຺ຘສມນ຺ຕຈກ຺ຂຸວເສນ ປຎ຺ຈ.

ຄຣຸຠຓ຺ເຑນ ຈ ຄຣຸຠຓ຺ຑນ຺ຕິ ສໍຫາຣິມໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ນິກ຺ຂິປິຕຸນ຺ຕິ ອຏ຺ຏກຈ຺ຉນ຺ເນນ ກເຕ ມຎ຺ເຈ. ວຏ຺ຏໂລຫໍ ນາມ ປີຕວຓ຺ຓໍ. ປາຣິຫາຣິຍໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອາຄນ຺ຕຸກສ຺ສ ອທຕ຺ວາ ປຣິຈາຣິກຫຕ຺ຖໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ນາມໍ ລິຂາເປຕ຺ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ຍຖາສຸຂໍ ປຣິຫຣິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ຄິຫິວິກຏນີຫາເຣເນວາຕິ ຍາວ ອຕ຺ຕໂນ ກມ຺ມນິພ຺ພຕ຺ຕິ, ຕາວ ຄເຫຕ຺ວາ ເທຕີ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ສິຂຣໍ ນາມ ເຍນ ປຣິພ຺ຠມນ຺ຕາ ຉິນ຺ທນ຺ຕິ. ປຕ຺ຕພນ຺ຘໂກ ນາມ ປຕ຺ຕສ຺ສ ຄຓ຺ຐິອາທິກາຣໂກ. ‘‘ປຏິມານໍ ສຸວຓ຺ຓາທິປຕ຺ຕກາຣໂກ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ອຑ຺ຒພາຫູຕິ ກປ຺ປຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ອໍສກູຏ’’ນ຺ຕິ ລິຂິຕໍ. ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍາຕິ ອິມໍ ປາຬິໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ. ທຓ຺ຑມຸຄ຺ຄໂຣ ນາມ ເຍນ ຣຊິຕຈີວຣໍ ໂປເຖນ຺ຕິ. ‘ປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓຄຕິກ’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ‘‘ຕມ຺ປິ ຄຣຸຠຓ຺ຑເມວາຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ອປິ-ສທ຺ເທນ ປາວາຣາທິປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓໍ ສພ຺ພໍ ຄຣຸຠຓ຺ຑເມວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເອເຕເນວ ສຸຕ຺ເຕນ ອຎ຺ຎຖາ ອຕ຺ຖໍ ວຕ຺ວາ ‘‘ປາວາຣາທິປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓໍ ນ ຄຣຸຠຓ຺ຑໍ, ຠາຊນີຍເມວ, ເສນາສນຕ຺ຖາຍ ທິນ຺ນປຈ຺ຈຕ຺ຖຣຓເມວ ຄຣຸຠຓ຺ຑ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ອຸປປຣິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ. ຄຓ຺ຐິກາຕິ ຈີວຣຄຓ຺ຐິກາ. ຠຎ຺ຈໂກ ນາມ ສຣໂກ.

ນວກມ຺ມທານກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໒໓-໔. ອຄ຺ຄຬພນ຺ຘສູຈິທ຺ວາຣກຣຓມຕ຺ເຕນປິ. ‘‘ກໂປຕຠຓ຺ຑິກາ ນາມ ວຬຠິຍາ ອຸປຣິ ຐເປຕພ຺ພວລຍໍ ວາ ຕິຓຈ຺ຉທນເຄຫສ຺ສ ປິຏ຺ຐິວໍສສ຺ສ ເຫຏ຺ຐາ ຐເປຕພ຺ພໍ ວາ ອຸຠຍມສ຺ສ ຄຕາ ທາຣູ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ກາຣນ຺ຕຣາຕິ ຕທາ ປຸນ ປວິສຏ຺ຐໍ ປຸພ຺ພປໂຍຊິຕານານໍ ວຈນປາຕເສນາສນວາໂສ. ນ ປນ ປຕິສຏ຺ຐໂຕຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ວິນຏ຺ຐວາໂສ ນ ຈ ປຏິເສຘໂກ ໂຫຕີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ທ຺ວາຣວາຕປານາທີນິ ອປຫຣິຕ຺ວາ ທາຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍໂຕ ‘‘ປຏິທາຕພ຺ພານິເຍວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂຄປານສິອາທໂຍ ເທນ຺ຕສ຺ສ ວິຫາໂຣ ປລຸຊ຺ຊຕີຕິ ‘‘ມູລໍ ວາ ທາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອເກ. ‘‘ເນວາສິກາ ປກຕິຍາ ອນຕ຺ຖຕາຍ ຠູມິຍາ ຐເປນ຺ຕິ ເຈ, ເຕສມ຺ປິ ອນາປຕ຺ຕິເຍວາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ‘‘ທ຺ວາຣວາຕປານາທໂຍ ອປຣິກມ຺ມກຕາປິ ອປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ນ ອປສ຺ສຍິຕພ຺ພາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ.

ສງ຺ຆຠຕ຺ຕາທິອນຸຊານນກຖາວຓ຺ຓນາ

ອຸທ຺ເທສຠຕ຺ຕກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໒໕. ຍາ ຠຕ຺ຕຸທ຺ເທສຏ຺ຐານຠູຕາຍ ໂຠຊນສາລາຍ ປກຕິຐິຕິກາ. ທິນ຺ນໍ ປນາຕິ ຍຖາ ໂສ ທາຍໂກ ເທຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ສງ຺ຆໂຕ ຠນ຺ເຕ’’ຕິອາທິມາຫ. ເອກວຬຎ຺ຊນ຺ຕິ ເອກທ຺ວາເຣນ ວຬຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ຕິຈີວຣປຣິວາຣນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອຸທກມຕ຺ຕລາຠີ ວິຍ ອຎ຺ໂຎປິ ອຸທ຺ເທສຠຕ຺ຕໍ ອລຠິຕ຺ວາ ວຕ຺ຖາທິມເນກປ຺ປກາຣໍ ລຠຕິ ເຈ, ຕສ຺ເສວ ຕ’’ນ຺ຕິ ລິຂິຕໍ. ‘‘ອຸທ຺ເທສປຕ຺ເຕ ເທຖາ’ຕິ ວຕ຺ວາ ຄເຫຕ຺ວາ ອາຄຕຠາເວນ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ນ ໂຫຕິເຍວ ຕສ຺ເສວ ຫຕ຺ເຖ ຄຕຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ເຕຫິ ວຸຕ຺ຕກ຺ກເມນ ສພ຺ເພຫິ ຠາເຊຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຏິປາຏິປຕ຺ຕໍ ວາ ຐິຕິກາຍ ຐິຕປຕ຺ຕໍ ວາ. ‘‘ກູຏຏ຺ຐິຕິກາ ນາມ ອຄ຺ຄເຫຕພ຺ພານມ຺ປິ ຄາຫິຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ, ‘‘ປຓີຕຠຕ຺ຕຏ຺ຐິຕິກຎ຺ຈ ອຊານິຕ຺ວາ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ຄາຫິເຕປິ ເອວເມວ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຈ ລິຂິຕໍ. ຕຎ຺ເຈ ເຖຍ຺ຍາຍ ຫຣນ຺ຕິ ປຕ຺ຕຫາຣກາ, ອາຓາປກສ຺ສ ຄີວາ ໂຫຕິ. ອຕິກ຺ກນ຺ຕມ຺ປິ ຐິຕິກໍ ຐເປຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຕໍທິວສເມວ ເຈ ຠິກ຺ຂາ ລພ຺ຠຕິ, ອປຣທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນ ລພ຺ຠຕິ ກິຣາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ປຈ຺ຉາ ‘‘ສພ຺ໂພ ສງ຺ໂຆ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕູ’’ຕິ ອວຸຕ຺ເຕປິ ຠາເຊຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ‘‘ເອຕ຺ຕເກ ຠິກ຺ຂູ ສງ຺ຆໂຕ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ເທຖາ’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘ເອຕ຺ຕການໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຠຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫຖາ’ຕິ ທິນ຺ນໍ ສງ຺ຆິກນິມນ຺ຕນໍ ນາມາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ.

ນິມນ຺ຕນຠຕ຺ຕກຖາວຓ຺ຓນາ

ປຏິປາຏິຍາຕິ ຍຖາລທ຺ຘປຏິປາຏິຍາ. ວິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ຠຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫຖາຕິ ປທໍ ອວຕ຺ວາ. ອາໂລປສງ຺ເຂເປນາຕິ ອຍໍ ນໂຍ ນິມນ຺ຕນາຍເມວ, ອຸທ຺ເທສຠຕ຺ເຕ ປນ ເອກສ຺ສ ປໂຫນກປ຺ປມາເຓ ເອວ ຐິຕິກາ ຕິຏ຺ຐຕິ. ‘‘ເອກວາຣນ຺ຕິ ຍາວ ຕສ຺ມິໍ ອາວາເສ ວສນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂູ, ສພ຺ເພວ ລຠນ຺ຕີ’’ຕິ ລິຂິຕໍ.

ສລາກຠຕ຺ຕກຖາວຓ຺ຓນາ

ນ ຫິ ພຫິສີມາຍ ສງ຺ຆລາໂຠຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອຸທ຺ເທສຠຕ຺ຕາທີສຸ ພຫິສີມາຍ ຐິຕສ຺ສປິ ເຈ ອຸປາສກາ ເທນ຺ຕິ, ຄເຫຕຸໍ ລຠນ຺ຕິ, ອຕ຺ຕໂນປິ ປາເປຕ຺ວາ ຄຫຓໍ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ, ຕຖາ ອິຘ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ປາປຸຓນ຺ຕີຕິ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາປິ. ວາຣຄາມນ຺ຕິ ທູຣຕ຺ຕາ ວາເຣນ ນິຄ຺ຄເຫນ ຄນ຺ຕພ຺ພຄາເມ. ຜາຕິກມ຺ມເມວາຕິ ອຕິເຣກລາຠາ ຈ ຠວນ຺ຕິ. ສມ຺ມຸຂີຠູຕສ຺ສາຕິ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ເຈ ຠິກ຺ຂູ ພຫິສີມໍ ຄຕາ, ສມ຺ມຸຂີຠູຕສ຺ສ ປາເປຕພ຺ພໍ. ສຠາຄຕ຺ຕາ ຫິ ເອເກນ ລທ຺ຘໍ ສພ຺ເພສໍ ປໂຫຕິ, ຕສ຺ມິມ຺ປິ ອສຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປາເປຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພໍ. ‘‘ລທ຺ຘາ ວາ ອລທ຺ຘາ ວາ’’ຕິ ວຈນສິລິຏ຺ຐວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິຫາເຣ ອປາປິຕໍ ປນ…ເປ… ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສລາກຠຕ຺ຕໍ ວິຫາເຣ ອຸທ຺ທິສິຍຕິ. ເຕນ ປນ ທິນ຺ນສລາເກນ. ຕສ຺ສາຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຕສ຺ສ. ສລາກາ ຄເຫຕພ຺ພາຕິ ຍຸຕ຺ຕໍ ວິຍ. ສພ຺ພໂປຕ຺ຖເກສຸ ‘‘ຄາເຫຕພ຺ພາ’’ຕິ ປາໂຐ, ຕສ຺ມາ ເຕນາຕິ ສລາກຄ຺ຄາຫາປເກນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ໂຈຣິກາຍ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ນ ປາປຸຓາຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ‘‘ກຸຏິໂສຘນໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຈ ທີປວາສິໂນ ວທນ຺ຕິ ກິຣ. ເອກໍ ມຫາເຖຣສ຺ສາຕິ ມຫາເຖໂຣ ວິຫາຣໂຕ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ນ ຄຈ຺ຉຕິ, ອິຕເຣ ກທາຈິ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ມາ ສຠາຄາ ເຈ, ອຕ຺ຕໂນ ປາເປຕ຺ວາ ປຸນ ອິຕເຣສໍ ທິຍ຺ຍຕິ. ວິຫາເຣ ເຖຣສ຺ສ ປຕ຺ຕສລາກຠຕ຺ຕນ຺ຕິ ມຫາເຖໂຣ ເອກໂກວ ວິຫາເຣ ໂອຫີໂນ, ‘‘ອວສ຺ສໍ ສພ຺ພສລາກາ ອຕ຺ຕໂນ ປາເປຕ຺ວາ ຐິໂຕ’’ຕິ ປຏິສ຺ສຍໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ອາຄນ຺ຕຸກຠິກ຺ຂູນມ຺ປິ ອທສ຺ສນໂຕ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ອກຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ.

ປກ຺ຂິກຠຕ຺ຕກຖາວຓ຺ຓນາ

ອຸໂປສຖທິວເສ ອາປຕ຺ຕິເທສນໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ປຣິສຸທ຺ຘສີລານ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ເລຂໍ ກຕ຺ວາ ນິພທ຺ຘາປິຕໍ. ‘‘ອາຄນ຺ຕຸກຠຕ຺ຕມ຺ປິ ຄມິກຠຕ຺ຕມ຺ປີ’’ຕິ ອາຄນ຺ຕຸໂກວ ຫຸຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນາຖຄິລານຸປຏ຺ຐາໂກປິ ເຕນ ທິນ຺ນໍ ຠຸຎ຺ຊຕິ ເຈ, ຕສ຺ສປິ ປາເປຕພ຺ພເມວ. ຄຸຬປິຓ຺ຑໍ ຕາລປກ຺ກມຕ຺ຕໍ.

ເສນາສນກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ສງ຺ຆເຠທກກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນາ

ຉສກ຺ຍປພ຺ພຊ຺ຊາກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໓໐. ‘‘ອນຸປິຍໍ ນາມາ’’ຕິ ເອກວຈເນນ ທິສ຺ສຕິ, ສຕ຺ຕມິຍໍ ປນ ‘‘ອນຸປິຍາຍ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ກາຬຸທາຍິປ຺ປຠຸຕໂຍ ທສ ທູຕາ’’ຕິ ປາໂຐ. ‘‘ນ ເຫຏ຺ຐາປາສາທາ ນ ເຫຏ຺ຐາປາສາທໍ ວາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ.

໓໓໒. ປຸພ຺ເພ ປຸພ຺ພກາເລ. ‘‘ຣຎ຺ໂຎ ສໂຕ’’ຕິ ຈ ‘‘ຣຎ຺ໂຎວສໂຕ’’ຕິ ຈ ປາໂຐ.

໓໓໓. ນ ລາຠຕຓ຺ຫາ ອິຘ ກາມຕຓ຺ຫາ, ຌານສ຺ສ ເນສາ ປຣິຫານິ ເຫຕຸ. ພຸທ຺ຘຕ຺ຕສີລໍ ປນ ປຕ຺ຖຍນ຺ໂຕ ຌານາປິ ນຏ຺ໂຐຕິ. ນນຸ ປຕ຺ຕຠາວນາ. ມໂນມຍນ຺ຕິ ຌານມໂນມຍໍ.

໓໓໔. ສຕ຺ຖາໂຣຕິ ຄຓສຕ຺ຖາໂຣ.

໓໓໙. ໂປຕ຺ຖນິກນ຺ຕິ ຉຸຣິກໍ.

໓໔໐. ມນຸສ຺ເສຕິ ປຸຣິເສ.

໓໔໑. ເອກຣຕ຺ຕາຘິກາເຣນ ຣກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈາສີສນ຺ຕາ ອີທິສາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ປຎ຺ຈິເມ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ປຸພ຺ເພ ຣກ຺ຂສ຺ເສຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ມຍ຺ຫໍ ປນ ຣກ຺ຂເຓ ກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣູປກ຺ກເມນ ຕຖາຄຕໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຍ຺ຍາຕິ ອິທໍ ອາຓຕ຺ຕິຍາ ອາຄຕຕ຺ຕາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

໓໔໒. ມາ ອາສໂທຕິ ມາ ວຘກຈິຕ຺ເຕນ ອຸປຄຈ຺ຉ. ອິໂຕຕິ ອິມມ຺ຫາ ຊີວິຕມ຺ຫາ. ‘‘ຍໂຕຕິ ຍສ຺ມາ, ຍໂຕຕິ ວາ ຄຕສ຺ສາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ‘‘ປຏິກຸຏິໂຕຕິ ອປສກ຺ກິຕ຺ວາ ສງ຺ກຸຈິໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ວາ ປຏິສກ຺ກຕີ’’ຕິ ລິຂິຕໍ.

໓໔໓. ຕິກໂຠຊນນ຺ຕິ ຕີຫິ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໂຠຊນໍ. ‘‘ຕິກໂຠຊນີຍ’’ນ຺ຕິປິ ປາໂຐ. ປຣິກປ຺ປໂຕ ຫິ ຕິຓ຺ຓໍ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ອນຸຊານາມິ, ຕໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ຄຓໂຠຊນເມວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສາປິ ອິທເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຘ ອປຸພ຺ພໍ ນຕ຺ຖິ. ‘‘ອກຕວິຎ຺ຎຕ຺ຕິລທ຺ຘໍ ຕິຓ຺ຓໍ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕານໍ ກິຎ຺ຈາປິ ຕໍ ຄຓໂຠຊນໍ ນາມ ນ ໂຫຕິ, ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິວເສນ ປນ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ຕໂຍ ອຕ຺ຖວເສ ປຏິຈ຺ຈາຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ມາ ປາປິຈ຺ຉາປກ຺ຂໍ ນິສ຺ສາຍ ສງ຺ຆໍ ຠິນ຺ເທຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິ ເປສລານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຜາສຸວິຫາຣາຍາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ກຸລານຸທ຺ທຍຕາຍ ຈາຕິ ກຸລານໍ ປສາທຣກ຺ຂຓຕ຺ຖໍ. ວຊ຺ຊນ຺ຕິ ວຊ຺ຊເມວ. ‘‘ວຊ຺ຊມິມໍ ຜຸເສຍ຺ຍາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ‘‘ວຊ຺ຊນີຍໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ຜຸເສຍ຺ຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອິມສ຺ສ ມໂນ ນ ຜຸເສຍ຺ຍາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພມ຺ປິ ສິຍາ. ຈກ຺ກເຠທນ຺ຕິ ສາສນເຠທໍ. ອາຍຸກປ຺ປນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ອວີຈິມ຺ຫິ ອາຍຸປຣິມາຓໍ ນຕ຺ຖິ, ເຍນ ປນ ກມ຺ເມນ ຍຕ຺ຕກໍ ອນຸຠວິຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ສ ອາຍຸກປ຺ປນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໓໔໕. ‘‘ອຎ຺ຎຕຣໍ ອາສນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນິສີທີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ວິສຠາຄຏ຺ຐານໍ ຄຕສ຺ສ ເປສລສ຺ສປິ ຠິກ຺ຂຸໂນ ເຕສໍ ອາສເນ ນິສີທິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ. ອາຄິລາຍຕີຕິ ຣຸຊ຺ຊຕິ. ອາເທສນາປາຏິຫາຣິຍານຸສາສນິຍາຕິ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕາຈາຣໍ ອາທິສ຺ສ ອາທິສ຺ສ ເທສນາ, ອາເທສນາປາຏິຫາຣິຍານຸສາສນີ. ອິທ຺ຘິ ເອວ ປາຏິຫາຣິຍໍ ອິທ຺ຘິປາຏິຫາຣິຍໍ, ອິທ຺ຘິປາຏິຫາຣິຍສໍຍຸຕ຺ຕາຍ ອນຸສາສນິຍາ ໂອວທຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນນຸ ຕໍ ອາວຸໂສຕິ ເອຕ຺ຖ ຕໍ ວຈນໍ ນນຸ ມຍາ ວຸຕ຺ໂຕສີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໔໖-໙. ສຸວິກ຺ຂາລິຕນ຺ຕິ ສຸໂຘຕໍ. ສໍຂາທິຕ຺ວາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ຂາທິຕ຺ວາ. ‘‘ມຫິໍ ວິກຸພ຺ພໂຕຕິ ມຫາວິສາໂລ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ຕສ຺ສ ຠິສໍ ຆສມານສ຺ສ. ຕຕ຺ຖ ນທີສຸ ຊຄ຺ຄໂຕຕິ ປາເລນ຺ຕສ຺ສ. ‘‘ກິໍ? ຫຕ຺ຖິຍູຖໍ ຄນ຺ຕຸ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ອສໍປາໂຕ’ຕິ ປາໂຐ, ອປຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ‘‘ອປາຍພຫຸຕ຺ຕາ ປຸນ ທສ຺ສິໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ເອວໍສເຕຕິ ເອວໍ ອສ຺ສ ເຕ ອາສວາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ.

໓໕໐. ‘‘ໂວສານໍ ປຣິນິຏ຺ຐານໍ ວາ’’ຕິ ຈ ລິຂິຕໍ. ຊາຕູຕິ ທຬ຺ຫຕ຺ເຖ ນິປາໂຕ. ມາ ອຸທປຊ຺ຊຖາຕິ ມາ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ‘‘ໂສ ປມາທມນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ’’ຕິ ປາໂຐ. ອນາທຣໍ ກຸສເລສຸ. ອຸທຘິ ມຫາຕິ ກິຕ຺ຕໂກ ມຫາ? ເຠສ຺ມາ ຍາວ ຠຍານໂກ, ຕາວ ມຫາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໓໕໑. ນ ໂຂ, ອຸປາລິ, ຠິກ຺ຂຸນີ ສງ຺ຆໍ ຠິນ຺ທຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂຸ ສງ຺ຆໍ ນ ຠິນ຺ທຕິ, ຠິກ຺ຂຸນີ ສງ຺ຆໍ ຠິນ຺ທຕີຕິ ເກຈິ, ເນຕໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເກວລໍ ‘‘ສງ຺ໂຆ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆວ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ‘‘ສງ຺ຆສ຺ສ ເທຕິ, ອຸຠໂຕສງ຺ຆສ຺ສ ເທຕິ ຈາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໓໗໙) ມາຕິກາວຈນມ຺ປິ ສາເຘຕິ. ຕສ຺ມິໍ ອຘມ຺ມທິຏ຺ຐິເຠເທ ຘມ຺ມທິຏ຺ຐິ ສິຍາ. ‘‘ສີລສຕິເຠເທສຸປິ ສມາໂນ ຘມ຺ມໍ ກາຕຸນ຺ຕິ ສງ຺ຆເຠເທ ເວມຕິໂກປິ ຕາທິໂສ ວາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ວິນິຘາຍາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ວຎ຺ຈນາຘິປ຺ປາຍຕໍ ຉາເທຕ຺ວາ.

ສງ຺ຆເຠທກກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ວຕ຺ຕກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນາ

ອາຄນ຺ຕຸກວຕ຺ຕກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໕໗. ເອກສ຺ມິໍ ຄາເມ ອຎ຺ຎວິຫາຣໂຕ ອາຄໂຕປິ ອາຄນ຺ຕຸໂກວ. ຕຕ຺ຖ ເກຈິ ເອວໍ ວທນ຺ຕິ ‘‘ອາວາສິໂກ ກຕ຺ຖຈິ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສເຈ ອາຄໂຕ, ‘ເຕນາປິ ອາຄນ຺ຕຸກຠຕ຺ຕໍ ຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພ’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ທູຣາຄມນໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ນ ຄາເມ, ຕສ຺ມາ ນ ຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ເຕ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ‘‘ອາຄນ຺ຕຸກຠຕ຺ຕໍ ນາມ ຄຫຏ຺ເຐຫິ ຐປິຕໍ. ຍສ຺ມິໍ ນິພທ຺ຘໍ, ຕໂຕ ອຎ຺ຎຄາມໂຕຕິ ອາປນ຺ນໍ. ຕຖາ ວິຫາຣາຘິກາຣຕ຺ຕາ ອຎ຺ຎວິຫາຣໂຕ ອາຄໂຕປິ ອາຄນ຺ຕຸໂກ ວາ’’ຕິ ອາຈຣິຍານໍ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ. ປານີຍໍ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພໍ, ປຣິໂຠຊນີຍໍ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ຆຏສຣາວາທິຄຕໍ ສນ຺ຘາຍ ປຐມໍ, ທຸຕິຍໍ ກູປຕຬາກາທິຄຕນ຺ຕິ ອາຈຣິໂຍ. ທຸຕິຍວາເຣ ອຕ຺ຕໂນ ວສນຏ຺ຐານຕ຺ຕາ ວິສຸໍ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພເມວ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ເອຕໍ ‘‘ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຠິກ຺ໂຂ ວາ ຄາໂມ’’ຕິ. ພຫູສຸ ໂປຕ຺ຖເກສຸ ທຸວິຘາປິ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

ອນຸໂມທນວຕ຺ຕກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໖໒-໔. ປຎ຺ຈເມ ອນຸໂມທນຕ຺ຖາຍ ນິສິນ຺ເນ. ‘‘ມນຸສ຺ສານໍ ປຣິວິສນຏ຺ຐານນ຺ຕິ ຍຕ຺ຖ ມນຸສ຺ສາ ສປຸຕ຺ຕທາຣາ ອາວສິຕ຺ວາ ເທນ຺ຕີ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ອິມສ຺ມິໍ ຂນ຺ຘເກ ອາຄນ຺ຕຸກາວາສິກຄມິການຸໂມທນຠຕ຺ຕຄ຺ຄປິຓ຺ຑຈາຣິກາຣຎ຺ຎກເສນາສນຊນ຺ຕາຆຣວຈ຺ຈກຸຏິອຸປຊ຺ຌາຈຣິຍສທ຺ຘິວິຫາຣິກນ຺ເຕວາສິກວຕ຺ຕານິ ຈຸທ຺ທສ ມຫາວຕ຺ຕານິ ນາມ. ອຄ຺ຄຫິຕຄ຺ຄຫເຓນ ຄຓິຍມານານິ ອສີຕິ ຂນ຺ຘກວຕ຺ຕານິ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ.

ວຕ຺ຕກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໙. ປາຕິໂມກ຺ຂຏ຺ຐປນກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນາ

ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສຍາຈນກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໘໓-໔. ‘‘ນນ຺ທິມຸຂີ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ອາຍຕເກເນວາຕິ ອາທິມ຺ຫິ ເອວ. ຍນ຺ຕິ ຍສ຺ມາ. ສວນ຺ຕິໂຍ ມຫານທິໂຍ. ‘‘ມຫນ຺ຕຠູຕານ’’ນ຺ຕິ ປາໂຐ. ປຕ຺ຕາຕິ ປຕ຺ວາ. ‘‘ສມູລິກາຍ ຐເປຕິ ອກຕາຍາ’’ຕິ ຐປນກສ຺ສ ສຎ຺ຎາມູລວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ວຕ຺ຖຸໍ ອວິນິຈ຺ຉິນິຕ຺ວາວ ປຣິສາ ວຸຏ຺ຐາຕິ.

ອຕ຺ຕາທານອງ຺ຄກຖາວຓ຺ຓນາ

໓໙໘-໙. ‘‘ອຕ຺ຕາທານນ຺ຕິ ສຍໍ ປເຣຫິ ໂຈທິໂຕ ອຕ຺ຕານໍ ໂສເຘຕຸໍ ອນາທິຍິຕ຺ວາ ປເຣສໍ ວິປ຺ປຏິປຕ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ສາສນໍ ໂສເຘຕຸໍ ອຕ຺ຕນາ ອາທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ລິຂິຕໍ. ວສ຺ສາຣຕ຺ໂຕຕິ ວສ຺ສກາໂລ. ສປ຺ປຏິມາໂສຕິ ອາກຑ຺ຒນຍຸຕ຺ໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໔໐໑. ອຸປທຫາຕພ຺ໂພຕິ ອຸປ຺ປາເທຕພ຺ໂພ, ວິປ຺ປຏິສາຣມຸເຂນ ຘາເຣຕພ຺ໂພຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ປາຕິໂມກ຺ຂຏ຺ຐປນກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໐. ຠິກ຺ຂຸນິກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນາ

ມຫາປຊາປຕິໂຄຕມີວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໔໐໒-໓. ສູເນຫີຕິ ສຸເຕຫິ. ‘‘ເສຕຏ຺ຏິກາ ນາມ ໂຣຄຊາຕີ’’ຕິ ປາຬິ. ‘‘ເສຕຏ຺ຐິກາ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາ. ‘‘ປຏິສມ຺ຠິທາປຕ຺ຕຂີຓາສວຄ຺ຄຫເຓນ ຌານານິປິ ຄຫິຕາເນວ ໂຫນ຺ຕິ. ນ ຫິ ນິຊ຺ຌານິການໍ ສພ຺ພປ຺ປກາຣາ ສມ຺ປຕ຺ຕິ ອິຊ຺ຌຕີ’’ຕິ ລິຂິຕໍ.

ຠິກ຺ຂຸນີອຸປສມ຺ປທານຸຊານນກຖາວຓ຺ຓນາ

໔໐໔. ຍທຄ຺ເຄນ ຍໍ ທິວສໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ. ຕເທວາຕິ ຕສ຺ມິໍ ເອວ ທິວເສ. ‘‘ອນຸຎຕ຺ຕິຍາ’’ຕິ ປາໂຐ. ‘‘ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ’’ຕິ ນ ສຸນ຺ທຣໍ.

໔໐໕. ‘‘ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາມິ ຍາວຊີວໍ ອນຕິກ຺ກມນີໂຍ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອິທານິ ກິໍ ກາຣຓາ ວຣໍ ຍາຈຕີຕິ ເຈ? ປຣູປວາທວິວຊ຺ຊນຕ຺ຖໍ. ທຸພ຺ພຸທ຺ຘິໂນ ຫິ ເກຈິ ວເທຍ຺ຍຸໍ ‘‘ມຫາປຊາປຕິຍາ ປຐມໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ ອຸຠໂຕສງ຺ຆສ຺ສ ຍຖາວຸຑ຺ຒອຠິວາທນໍ ນ ຊາຕໍ. ໂຄຕມີ ເຈ ວຣໍ ຍາເຈຍ຺ຍ, ຠຄວາ ອນຸຊາເນຍ຺ຍາ’’ຕິ.

໔໐໘. ວິມາເນຕ຺ວາຕິ ອປຣຊ຺ຌິຕ຺ວາ.

໔໑໐-໓. ກມ຺ມປ຺ປຕ຺ຕາໂຍປີຕິ ກມ຺ມາຣຫາປິ. ອາປຕ຺ຕິຄາມິນິໂຍປີຕິ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ນາໂຍປິ. ທ຺ເວ ຕິສ຺ໂສ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍຕິ ທ຺ວີຫິ ຕີຫິ ຠິກ຺ຂຸນີຫິ. ‘‘ມໂນສິລິກາຍາ’’ຕິ ປາໂຐ.

໔໒໐. ‘‘ເຕນ ຈ ຠິກ຺ຂຸ ນິມນ຺ເຕຕພ຺ໂພ’’ຕິ ສາມີຈິວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ.

໔໒໒-໓. ‘‘ອນຸຊານາມິ…ເປ… ຕາວກາລິກ’’ນ຺ຕິ ປຸຄ຺ຄລິກໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ສງ຺ຆິກນ຺ຕິ ອາຈຣິໂຍ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຸຕຸນິຍາ ກຏິສຸຕ຺ຕກ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ວິນິພນ຺ຘໍ ກຏິສຸຕ຺ຕກໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ປຄ຺ຆຣນ຺ຕີ ວິສວິຓາ. ເວປຸຣິສິກາ ມສ຺ສຸທາຐີ.

໔໒໕. ຕໂຍ ນິສ຺ສເຍຕິ ຣຸກ຺ຂມູລຎ຺ຫິ ສາ ນ ລຠຕິ.

໔໒໖. ຠຕ຺ຕຄ຺ເຄ ສເຈ ທາຍກາ ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ຆສ຺ສ ຠຸຕ຺ຕວໂຕ ຈຕຸປຈ຺ຈເຍ ທາຕຸກາມາ ໂຫນ຺ຕິ, ຍຖາວຸຑ຺ຒເມວ.

໔໒໗. ວິກາເລຕິ ຍາວ ວິກາເລ ໂຫນ຺ຕິ, ຕາວ ປວາເຣສຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຊ຺ຊຕ຺ຕນາຕິ ອຊ຺ຊຕນາ.

໔໒໘. ອນຸວາທນ຺ຕິ ອິສ຺ສຣິຍຏ຺ຐານໍ. ອິທໍ ສພ຺ພໍ ‘‘ອຊ຺ຊຕຄ຺ເຄ ໂອວໂຏ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ຠິກ຺ຂູສຸ ວຈນປໂຖ’’ຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕສ຺ສ ຄຣຸຘມ຺ມສ຺ສ ວີຕິກ຺ກມອາປຕ຺ຕິປຎ຺ຎາປນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ, ອຎ຺ຎຖາ ເຍສໍ ຄຣຸຘມ຺ມານໍ ປຏິຄ຺ຄຫເຓນ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ອຸປສມ຺ປທາ ອນຸຎ຺ຎາຕາ, ເຕສໍ ວີຕິກ຺ກເມ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນາວ ສິຍາຕິ ອາສງ຺ກາ ຠເວຍ຺ຍ.

໔໒໙. ອິຕ຺ຖິຍຸຕ຺ເຕນາຕິ ອິຕ຺ຖີຫິ ຄາວີອາທີຫິ ຘຸຣຏ຺ຐາເນ ຍຸຕ຺ເຕນ. ປຸຣິສນ຺ຕເຣນາຕິ ປຸຣິເສນ ອນ຺ຕຣິເກນ. ‘‘ປຸຣິສທຸຕິເຍນາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ, ປຸຣິສສາຣຖິນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ພາຬ຺ຫຕຣໍ ອຜາສູ’’ຕິ ວຈນໂຕ ຄິລານາຍ ວຏ຺ຏຕິຈ຺ເຈວ ສິທ຺ຘໍ, ຠຄວນ຺ຕໍ ອາປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ອນຸຎ຺ຎາຕຏ຺ຐາເນ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊິສ຺ສາມີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໔໓໐. ສາ ເກນຈິເທວ ອນ຺ຕຣາເຍນາຕິ ສພ຺ພນ຺ຕຣາຍສງ຺ຄຫນວຈນໍ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ນ ອນ຺ຕຣາຍໍ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ, ວຸຕ຺ຕນ຺ຕຣາເຍນ ‘‘ຣາຊນ຺ຕຣາເຍນາ’’ຕິ ສາເຘຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຈຣິໂຍ.

໔໓໑-໒. ‘‘ນວກມ຺ມນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ‘ເອຕ຺ຕການິ ວສ຺ສານິ ວສຕູ’ຕິ ອປໂລເກຕ຺ວາ ສງ຺ຆິກຠູມິທານ’’ນ຺ຕິ ລິຂິຕໍ. ‘‘ສາຄາຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຄາຣປຏິສໍຍຸຕ຺ຕຣໂຫນິສຊ຺ຊສິກ຺ຂາທິວຊ຺ຊິຕາຕິ ເກຈິ, ຍຸຕ຺ຕເມຕໍ. ກສ຺ມາ? ‘‘ສຫາຄາຣເສຍ຺ຍມຕ຺ຕໍ ຐເປຕ຺ວາ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂປເສຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ໂປສນຍຸຕ຺ຕກມ຺ມໍ ສພ຺ພໍ ວຏ຺ຏຕິ ມາຕຸຍາ, ນ ອຎ຺ເຎສໍ. ວສິຕຸໍ ເຈ ນ ສກ຺ໂກຕິ ທຸຕິຍໍ ວິນາ, ສມ຺ມນ຺ນິຕ຺ວາວ ທາຕພ຺ພາ ຕາຍ ອິຕິ ໂນ ມຕິ. ກິຕ຺ຕກໍ ກາລໍ? ວສິຕ຺ວາ ເຈ ທຸຕິຍາ ຄນ຺ຕຸມິຈ຺ຉຕິ, ອຎ຺ຎໍ ສມ຺ມນ຺ນິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕາວ. ສາ ວິຊາຕາ ລເຠຕິ ອາຈຣິໂຍ.

໔໓໔. ‘‘ອິທໍ ໂອທິສ຺ສ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອກໂຕ ວາ ອຸຠໂຕ ວາ ອວສ຺ສເວ ສຕິປິ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ‘‘ເກສຈ຺ເຉທາທິກໍ ກມ຺ມໍ ອນຸຊານາມິ ສາທິຕຸໍ ’’ອິຈ຺ເຈວ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕທຎ຺ເຎ ສາທິຕຸ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ເກສຈ຺ເຉທາທິກໍ ກມ຺ມໍ ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ເອຕ຺ຕກໍ ຍສ຺ມາ ‘‘ສາທິຕຸ’’ນ຺ຕິ ຠາສິຕໍ, ຕສ຺ມາ ສາ ວິຈິກິຈ຺ຉາຍ ອຸຠໂຕປິ ອວສ຺ສເວ ອປິ ປາຣາຊິກເຂຕ຺ເຕນ ສາ ປາຣາຊິກໍ ຜຸສຕິ. ອິຕິ ອຏ຺ຐກຖາສ຺ເວຕໍ ສພ຺ພາສຸປິ ວິນິຈ຺ຉິຕໍ. ໂອທິສ຺ສກາຠິລາໂປ ຫິ ອຎ຺ຎຖາ ນິພ຺ພິເສສໂຕ ຕໍ ປມາຓໍ. ຍທິ ຕຖາ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ກປ຺ປຕິ ວິຈິກິຈ຺ຉາ.

ກາລໂມທິສ຺ສ ນໍ ປທໍ, ນ ສຕ຺ໂຕທິສ຺ສກຎ຺ຫິ ຕໍ;

ອຖ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ເອວ, ກາລໂມທິສ຺ສ ຠາສິຕໍ.

ເອວໍ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິ, ສິຖິລາວ ກຕາ ສິຍາ;

ສພ຺ພໂສ ປິຫິຕໍ ທ຺ວາຣໍ, ສພ຺ພປາຣາຊິກສ຺ມິນ຺ຕິ.

ນິຣຕ຺ຖກຠາວໂຕ, ອຸພ຺ຠຊາຓຸມຓ຺ຑເລ;

ຕສ຺ມາ ນ ສາທິຍນ຺ຕີຕິ, ນິທານວຈນກ຺ກມໍ.

ນິສ຺ສາຍ ສຕ຺ຖຸນາ ວຸຕ຺ຕໍ, ສາທິຕຸນ຺ຕິ ນ ອຎ຺ຎຖາ;

ອຕ຺ຕໂນ ປຓ຺ຫິສມ຺ຜສ຺ສໍ, ສາທິຕຸໍ ເຍນ ວາຣິຕໍ.

ອປິ ປາຣາຊິກກ຺ເຂຕ຺ເຕ, ກຖໍ ທ຺ວາຣໍ ທເທຍ຺ຍ ໂສ;

ຕຖາປິ ພຸທ຺ຘປຸຕ຺ຕານໍ, ພຸທ຺ຘຠາສິຕຠາສິຕໍ.

ວຈນຎ຺ຈ ສມາເນນ຺ໂຕ, ໂນ ເຈຕ຺ຖ ຍຸຕ຺ຕິກຖາ ຘີຣາ;

ເກສຈ຺ເຉທາທິກມ຺ມສ຺ສ, ອວສ຺ສໍ ກຣຓີຍໂຕ.

ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຈາຕິໂລລຕ຺ຕາ, ຄຓສ຺ສ ຈ ອງ຺ຄສມ຺ປທາ-

ຠາວາ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ມເຫສິນາ, ຣກ຺ຂິຕຸຎ຺ຈ ອສງ຺ກຕ຺ຕາ;

ນນຸ ໂມທິສ຺ສກໍ ກຕນ຺ຕິ.

ຠິກ຺ຂຸນິກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໑. ປຎ຺ຈສຕິກກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນາ

ສງ຺ຄີຕິນິທານກຖາວຓ຺ຓນາ

໔໓໗. ຉິນ຺ນປາຕນ຺ຕິ ຠາວນປຸໍສກໍ, ເຕນາກາເຣນ ປຕນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປທ຺ທຸຕາ ຈ ມຍໍ ໂຫມາຕິ ອຕີຕຕ຺ເຖ ວຕ຺ຕມານວຈນໍ, ອຫຸມ຺ຫາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ຕສ຺ມິໍ ສຕິ ໂຫມ. ‘‘ປຎ຺ຈ ຠິກ຺ຂຸສຕານີ’’ຕິ ຄຓນວເສນ ວຕ຺ວາ ‘‘ວສ຺ສໍ ວສນ຺ຕາ’’ຕິ ປຸຄ຺ຄລນິທ຺ເທໂສ ກໂຕ.

ຂຸທ຺ທານຸຂຸທ຺ທກກຖາວຓ຺ຓນາ

໔໔໓. ‘‘ວສ຺ສິກສາຏິກໍ ອກ຺ກມິຕ຺ວາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ຠຄວໂຕ ຈຕຸຕ຺ຖຈີວຣມ຺ປິ ອຕ຺ຖີຕິ ສິທ຺ຘໍ. ເຕເນວາຫ ຈີວຣກ຺ຂນ຺ຘເກ ‘‘ຈຕຸຕ຺ຖໍ ຈີວຣໍ ປາຣຸປີ’’ຕິ.

໔໔໔. ‘‘ອປິຈ ຍເຖວ ມຍາ’’ຕິອາທິ ສງ຺ຄີຕິຍາ ອຄ຺ຄຫຓາຘິປ຺ປາຍວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ກິນ຺ຕຸ ສຸສງ຺ຄີຕາ ອາວຸໂສ ເຖເຣຫິ ຘມ຺ໂມ ຈ ວິນໂຍ ຈ. ອປິຈາຫໍ ນາມ ຕເຖວາຫໍ ຘາເຣສ຺ສາມີຕິ ຍເຖວ ມຍາ ຠຄວໂຕ ສມ຺ມຸຂາ ສຸຕໍ ສມ຺ມຸຂາ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ, ຕເຖວ ເຖເຣຫິ ຠຄວຕາ ສຍເມວ ເອຕທຄ຺ຄໍ ອາໂຣປິເຕຫິ, ຕສ຺ມາ ສຸສງ຺ຄຫິຕາ ສງ຺ຄີຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ພ຺ຣຫ຺ມທຓ຺ຑກຖາວຓ຺ຓນາ

໔໔໕. ‘‘ຕ຺ວໍເຍວ ອາຓາເປຫີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຖຣາ ປນ ພ຺ຣຫ຺ມທຓ຺ຑໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍເຍວ ‘‘ຉນ຺ນສ຺ສາ’’ຕິອາທິມາຫໍສູຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ວິຍ ອຎ຺ໂຎປິ ສງ຺ເຆນ ອາຓຕ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ພ຺ຣຫ຺ມທຓ຺ຑກເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ອາລປິຕຸໍ ລຠຕິ, ນ ອຎ຺ໂຎ. ອຸຊ຺ຊວນິກາຍາຕິ ປຏິໂສຕຄາມິນິຍາ. ອາຄມາ ນຸ ໂຂ ອິຘ ອາຄມາ ນຸ ຂ຺ວິຘ. ອາຄມາ ໂຂ ອິຘ, ເຕ ໂອໂຣຘາ ອິຘ ອາຄມາ ໂຂ. ‘‘ຠິສິຈ຺ຉວີຕິ ຠິສິຕ຺ຖວິກາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ສພ຺ເພວິເມຕິ ສພ຺ພເມວ. ກຸລວໍ ຄເມນ຺ຕີຕິ ນິຣຕ຺ຖກວິນາສໍ ຄເມນ຺ຕິ. ກຸຈ຺ຉິໂຕ ລໂວ ກຸລໂວ, ອນຍວິນາໂສຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອິມາຍ ໂຂ ປນ ‘‘ຘມ຺ມວິນຍສງ຺ຄີຕິຍາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ວິເສເສນ ວິນຍສ຺ສ ສາສນມູລຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ, ຕສ຺ມິໍ ຐິເຕ ສກລສາສນຐິຕິສິທ຺ຘິທີປນຕ຺ຖຎ຺ຈ ‘‘ອິທໍ ໂວ ກປ຺ປຕິ, ອິທໍ ໂວ ນ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອາຣທ຺ຘຕ຺ຕາ, ອິມິສ຺ສາ ຈ ປຣິຍຕ຺ຕິຍາ ວິນຍປິຏກຕ຺ຕາ ‘‘ວິນຍສງ຺ຄີຕິຍາ’’ຕິ ອິຘ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປຎ຺ຈສຕິກກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑໒. ສຕ຺ຕສຕິກກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນາ

ທສວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໔໔໖. ນິກ຺ຂິຕ຺ຕມຓິສຸວຓ຺ຓາຕິ ສິກ຺ຂາປເທເນວ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕມຓິສຸວຓ຺ຓາ. ຕຕ຺ຖ ມຓິຄ຺ຄຫເຓນ ສພ຺ພໍ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸ, ສຸວຓ຺ຓຄ຺ຄຫເຓນ ສພ຺ພໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍວຕ຺ຖຸ ຄຫິຕໍ ໂຫຕິ. ຠິກ຺ຂຄ຺ເຄນ ຠິກ຺ຂຸຄຓນາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

໔໔໗. ມຫິກາຕິ ຫິມໍ. ໂປສາຕິ ສຕ຺ຕາ. ສຣຊາຕິ ສກິເລສຣຊາ. ມຄາຕິ ມຄສທິສາ. ຕສ຺ມິໍ ຕສ຺ມິໍ ວິສເຍ, ຠເວ ວາ ເນຕີຕິ ເນຕ຺ຕິ, ຕຓ຺ຫາເຍຕໍ ອຘິວຈນໍ, ຕາຍ ສຫ ວຕ຺ຕນ຺ຕີຕິ ສເນຕ຺ຕິກາ.

໔໕໐-໒. ອໂຫຄງ຺ໂຄຕິ ປພ຺ພຕສ຺ສ ນາມໍ. ອນຸມາເນສ຺ສາມາຕິ ປຎ຺ຎາເປສ຺ສາມ. ອາສຸຕາຕິ ສຊ຺ຊິຕາ, ‘‘ອສຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ວາ ປາໂຐ, ອນາວິລາ ອປກ຺ກາ ຕຣຸຓາ.

໔໕໓. ອຸຊ຺ຊວິໍສຸ ປຏິໂສເຕນ ຄຈ຺ຉິໍສຸ.

໔໕໕. ອປ຺ເປວ ນາມາຕິ ສາຘຸ ນາມ. ມູລາ ທາຍກາ ເປສລກາ. ‘‘ກຸລ຺ລກວິຫາເຣນາຕິ ຂຸທ຺ທກວິຫາເຣນາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ຣູປາວຕາຣຕ຺ຕາ ກຸລ຺ລກວິຫາໂຣ ນາມ. ກຖໍ ປເນຕໍ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ເຍນ ສນ຺ນິຘິກຕໍ ຍາວຊີວິກໍ ຍາວກາລິເກນ ຕທຫຸປຏິຄ຺ຄຫິເຕນ ສມ຺ຠິນ຺ນຣສໍ ຕທຫຸປຏິຄ຺ຄຫິຕສງ຺ຂຍໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສນ຺ນິຘິກຕາມິສສງ຺ຂ຺ຍເມວ ຄຈ຺ຉຕີຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ‘‘ຍາວກາລິເກນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍາວຊີວິກໍ ຕທຫຸປຏິຄ຺ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ປຸເຣປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ຍາວຊີວິກໍ ຕທຫຸປຏິຄ຺ຄຫິເຕນາມິເສນ ເຈ ສມ຺ຠິນ຺ນໍ, ປຸເຣປຏິຄ຺ຄຫິຕສງ຺ຂ຺ຍເມວ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ. ອຎ຺ຎຖາ ‘‘ສຕ຺ຕາຫກາລິເກນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍາວຊີວິກໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ສຕ຺ຕາຫໍ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ (ມຫາວ. ໓໐໕) ວຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ວິຍ ອິຘາປິ ‘‘ຍາວກາລິເກນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຍາວຊີວິກໍ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ກາເລ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ ວເທຍ຺ຍ, ຕຎ຺ຈາວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ປຸເຣປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ຕໍ ອາມິສສມ຺ຠິນ຺ນໍ ອາມິສຄຕິກເມວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘‘ສນ຺ນິຘິກາຣກໍ ຂາທນີຍໍ ວາ ໂຠຊນີຍໍ ວາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໒໕໓) ວຸຕ຺ຕໍ. ພ຺ຍຎ຺ຊນມຕ຺ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

໔໕໗. ອິຘາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ປາເຐ. ‘‘‘ກາເລ ກປ຺ປຕິ, ວິກາເລ ນ ກປ຺ປຕີ’ຕິ (ມຫາວ. ໓໐໕) ວຸຕ຺ຕວຈນມຕ຺ເຕນ ‘ວິກາເລ ກປ຺ປຕີ’ຕິ ວິກາລໂຠຊນປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ອາວຫໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ‘ນ ກປ຺ປຕີ’ຕິ ສນ຺ນິຘິໂຠຊນປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ອາວຫໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຍທິ ສມ຺ຠິນ຺ນຣສໍ ອຊ຺ຊປຏິຄ຺ຄຫິຕມ຺ປິ ຍາວຊີວິກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ສຸຕ຺ຕວິຠງ຺ເຄຕິ ມາຕິກາສງ຺ຂາເຕ ສຸຕ຺ເຕ ຈ ຕສ຺ສ ປທຠາຊນີຍສງ຺ຂາເຕ ວິຠງ຺ເຄ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິທໍ ອາຄຕເມວ. ກຕຣນ຺ຕິ? ‘‘ອຕິກ຺ກາມຍໂຕ ເຉທນກ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ.

ຕິວິທຕ຺ຖິປມາຓຎ຺ເຈ, ອທສໍ ຕໍ ນິສີທນໍ;

ນິສີທນໍ ກຖໍ ໂຫຕິ, ສທສໍ ຕຎ຺ຫິ ລກ຺ຂຓໍ.

ຕິວິທຕ຺ຖິປມາຓໍ ຕໍ, ທສາ ຕຕ຺ຖ ວິທຕ຺ຖິ ເຈ;

ຕໍນິສີທນນາມຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມິໍ ເຉທນກໍ ສິຍາ.

ອນິສີທນນາມມ຺ຫິ, ກຖໍ ເຉທນກໍ ຠເວ;

ອິຕິ ເຈ ເນວ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ນິສີທນວິທຕ຺ຖິໂຕ.

ກປ຺ປເຕ ສທສາມຕ຺ຕໍ, ນິສີທນມິຕິ ກາຣຓໍ;

ກຖໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ ໂນ ເຈຕໍ, ນິສີທນສ຺ສ ນາມກໍ.

ນິສີທນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ປມາຓສມຕິກ຺ກມາ;

ຕສ຺ສານຸມຕິເຫຕຸຕ຺ຕາ, ຕຕ຺ຖ ເຉທນກໍ ຠເວ.

ຊາຕຣູປກປ຺ເປ –

ຊາຕຣູປໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ປຸຄ຺ຄລສ຺ເສວ ປາຬິຍໍ;

ນ ສງ຺ຆສ຺ສາຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ, ຕຎ຺ເຈ ກປ຺ປຕິ ສພ຺ພໂສ.

ວິກາລໂຠຊນຎ຺ຈາປິ, ປຸຄ຺ຄລສ຺ເສວ ວາຣິຕໍ;

ນ ສງ຺ຆສ຺ສາຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ, ກປ຺ປຕີຕິ ກຖໍ ສມໍ.

ສຕ຺ຕສຕິກກ຺ຂນ຺ຘກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຈູຬວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ

ປຣິວາຣວຓ຺ຓນາ

ໂສຬສມຫາວາຣວຓ຺ຓນາ

ປຎ຺ຎຕ຺ຕິວາຣວຓ຺ຓນາ

໑-໒. ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນສງ຺ຂາຕສ຺ສ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘສຣີຣສ຺ສ ສາສເນຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຣິວາໂຣຕິ ສງ຺ຄຫໍ ໂຍ ສມາຣຸຬ຺ໂຫ, ຕສ຺ສ ປຣິວາຣສ຺ສ. ວິນຍຠູຕາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ‘‘ປຎ຺ຎຕ຺ຕິກາລໍ ຊານຕາ’’ຕິ ທຸກນຍວເສນ ວຕ຺ວາ ປຸນ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕນເຍນ ວຕ຺ຕຸໍ ‘‘ອປິຈ ປຸພ຺ເພນິວາສາທີຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປສ຺ສນໍ ນາມ ທສ຺ສນຕ຺ຕາ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ໂຍຊິຕໍ ປຏິເວຘຎາຓທສ຺ສນໍ. ເທສນາປຎ຺ຎາຍ ປສ຺ສຕາຕິ ອາສຍານຸສຍາທິເກ. ປຸຈ຺ຉາຍາຕິ ສຕ຺ຕມີ. ປຸນປິ ເອຕ຺ຖາຕິ ປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊເນ. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐີຕິ ນຕ຺ຖິກທິຏ຺ຐິ ອນ຺ຕຄ຺ຄາຫິກທິຏ຺ຐິ. ‘‘ອາຊີວເຫຕຸ ປຎ຺ຎຕ຺ຕານີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ອິມານິ ຉ ສິກ຺ຂາປທານິ ຐເປຕ຺ວາ ເສສາ ອາຈາຣວິປຕ຺ຕິ ນາມາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ກາເຍນ ປນ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ປຸພ຺ພຠາເຄ ເສວນຈິຕ຺ຕມງ຺ຄໍ ກຕ຺ວາ ກາຍທ຺ວາຣສງ຺ຂາຕໍ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ຊນຍິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາທສງ຺ຂາຕໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ກິຎ຺ຈາປິ ຈິຕ຺ເຕນ ສມຸຏ຺ຐາປິຕາ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ຕຖາປິ ຈິຕ຺ເຕນ ອຘິປ຺ເປຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ສາຘິຕຕ຺ຕາ ‘ກາຍທ຺ວາເຣນ ອາປຊ຺ຊຕີ’ຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຠຓ຺ຑນາທິຕ຺ຕຍວູປສມໍ. ອາປາຓໂກຏິກນ຺ຕິ ຊີວິຕປຣິຍນ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ. ໂປຣາຓເກຫິ ມຫາເຖເຣຫີຕິ ສີຫຬທີເປ ມຫາເຖເຣຫິ ໂປຕ຺ຖກໍ ອາໂຣປິຕກາເລ ຐປິຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຈຕຸຕ຺ຖສງ຺ຄີຕິສທິສາ ໂປຕ຺ຖກາຣຸຬ຺ຫສງ຺ຄີຕິ ອໂຫສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ມຫາວິຠງ຺ເຄ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ກຕາປຕ຺ຕິວາຣາທິວຓ຺ຓນາ

໑໖໖. ກຕາປຕ຺ຕິວາເຣ ‘‘ສງ຺ຆິກໍ ມຎ຺ຈໍ ວາ’’ຕິອາທິ ອຊ຺ໂຌກາສຕ຺ຕາ ວິຫາຣພ຺ຠນ຺ຕເຣປິ ອາປຊ຺ຊນໂຕ ເລຑ຺ຑຸປາຕາຕິກ຺ກມວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ທຸຕິເຍ ເສຍ຺ຍໍ ສນ຺ຖຣິຕ຺ວາຕິ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ສນ຺ຖຣິຕຠາວໂຕ ວິຫາຣໂຕ ພຫິຄມເນປິ ຕໍທິວສານາຄເມ ອາປຊ຺ຊນໂຕ ‘‘ປຣິກ຺ເຂປໍ ອຕິກ຺ກາເມຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໗໑. ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ປາຓໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປນ຺ໂຕ ຈຕສ຺ໂສ ອາປຕ຺ຕິໂຍຕິ ເອຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ຕສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປເທ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕປາໂຓວ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ອຖ ໂຂ ປາໂຓຕິ ໂວຫາຣສາມຎ຺ຎໂຕ ອຕ຺ຖຸທ຺ຘາຣວເສນ ‘‘ຈຕສ຺ໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອສ ນໂຍ ອຎ຺ເຎສຸປິ ເອວຣູເປສຸ ຐາເນສຸ.

໑໗໓. ວິກາເລ ຄາມປ຺ປເວສເນ ‘‘ປຐມໍ ປາທໍ ປຣິກ຺ເຂປໍ ອຕິກ຺ກາເມຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸປຈາເຣ ນາປຊ຺ຊຕິ, ປຣິກ຺ເຂປໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາວ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ສິທ຺ຘເມວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

໑໙໓. ປຈ຺ຈຍວາເຣ ປຸຣິມວາຣໂຕ ວິເສໂສ ອຕ຺ຖິເຍວ, ‘‘ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວນ຺ໂຕ ກຕິ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຊຕຸມຏ຺ຐກສ຺ໂສກາໂສ ນ ຊາໂຕ, ອິຘ ປນ ‘‘ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວນປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປຸຄ຺ຄລນິທ຺ເທສາຠາວາ ຊຕຸມຏ຺ຐກຎ຺ຈ ປວິຏ຺ຐໍ, ເອວໍ ວິເສໂສ ອຕ຺ຖິ. ຕຖາ ເອວຣູເປສຸ ຐາເນສຸ.

ມຫາວິຠງ຺ເຄ ຈ ຠິກ຺ຂຸນິວິຠງ຺ເຄ ໂສຬສມຫາວາຣວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສມຸຏ຺ຐານສີສວຓ຺ຓນາ

໒໕໗. ອນຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ຕວິຣຫິຕາ ‘‘ອລວຓໂຠຊນ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ກຣຸຓາສີຕລຠາເວນ ຈນ຺ທສທິໂສ. ກິເລສຕິມິຣປ຺ປຫານໂຕ ອາທິຈ຺ໂຈ. ຍສ຺ມາ ເຕ ເທສຍນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອງ຺ຄີຣໂສປິ. ປິຏເກ ຕີຓິ ເທສຍິ ເຕສໍ ອຎ຺ຎຕຣຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິນໂຍ ຍທິ ຕິຏ຺ຐຕິ, ເອວໍ ປຏິປຕ຺ຕິສທ຺ຘມ຺ມາທິ ນີຍຕິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍໍ ປນ ກຖໍ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ? ອາຫ ‘‘ອຸຠໂຕ ຈາ’’ຕິອາທິ. ປຣິວາເຣນ ຄນ຺ຖິຕາ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ເສວ ປຣິວາຣສ຺ສ ສຸຕ຺ເຕ. ນິຍຕສມຸຏ຺ຐານໍ ກຕໍ, ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອສມ຺ຠິນ຺ນສມຸຏ຺ຐານານິ ອສງ຺ກຣສມຸຏ຺ຐານານິ, ອຎ຺ເຎຫິ ອສທິສສມຸຏ຺ຐານານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍສ຺ມາ ປຣິວາເຣ ສຕິ ວິນໂຍ ຕິຏ຺ຐຕິ, ວິນເຍ ສຕິ ສທ຺ຘມ຺ໂມ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຍສ຺ມາ ສມຸຏ຺ຐານານິ ຈ ສຸຕ຺ເຕ ທິສ຺ສນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ສິກ຺ເຂຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຘມ຺ມກາໂມ ສຸເປສໂລ’’ຕິ ປຣິວາເຣ ຄາຣວຊນນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖາຕິ ‘‘ທິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ຕຕ຺ຖ. ‘‘ເອເກນ ສມຸຏ຺ຐາເນນ ສມຸຏ຺ຐາຕີຕິ ປຐມປາຣາຊິກໍ ເອເກນ ສມຸຏ຺ຐາເນນ ສມຸຏ຺ຐາຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປາຬິຍຎ຺ຫິ ນິທ຺ທິຏ຺ຐສມຸຏ຺ຐານຎ຺ຈ ທິສ຺ສຕິ. ‘‘ຕສ຺ເສວ ປຣິວາຣສ຺ສ, ສມຸຏ຺ຐານໍ ນິຍໂຕ ກຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ປຸຣິມນເຍຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍຖາຎາຍນ຺ຕິ ຍຖາຠູຕໍ. ‘‘ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕາຠາສນຎ຺ຈາ’’ຕິ ປາໂຐ. ‘‘ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕານຸຠາສນຎ຺ຈາ’’ຕິປິ ອຕ຺ຖິ. ນຍວຊ຺ເຊຫິ ວິນຍວຊ຺ເຊຫີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປຐມປາຣາຊິກສມຸຏ຺ຐານວຓ຺ຓນາ

໒໕໘. ນານຸພນ຺ເຘ ປວຕ຺ຕິນິນ຺ຕິ ‘‘ຍາ ປນ ຠິກ຺ຂຸນີ ວຸຕ຺ຖາປິຕໍ ປວຕ຺ຕິນິໍ ທ຺ເວ ວສ຺ສານິ ນານຸພນ຺ເຘຍ຺ຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທຎ຺ຈ. ອຍໍ ປາໂຐ ເອກຈ຺ເຈສຸ ໂປຕ຺ຖເກສຸ ນ ທິສ຺ສຕິ. ຉສຕ຺ຕຕິ ປຐມປາຣາຊິກສມຸຏ຺ຐານາ.

ທຸຕິຍປາຣາຊິກສມຸຏ຺ຐານວຓ຺ຓນາ

໒໕໙. ‘‘ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ຈີວຣໍ ທຕ຺ວາຕິ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈຸປ຺ປາທນຎ຺ຈ ຘມ຺ມິການໍ ກມ຺ມານໍ ຉນ຺ທໍ ທຕ຺ວາ ຂີຍນຎ຺ຈ ຈີວຣໍ ທຕ຺ວາ ຂີຍນຎ຺ຈາ’’ຕິ ປາໂຐ. ‘‘ທຕ຺ວາ’’ຕິ ອຸປ຺ປຏິປາຏິຍາ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ຘມ຺ມິກໍ ທຕ຺ວາຕິ ປາໂຐ ສຸນ຺ທໂຣ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ວິຈາເຣຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

໒໖໙. ອກຕນ຺ຕິ ອຠິນວໍ.

ອນ຺ຕຣເປຍ຺ຍາລໍ

ກຕິປຸຈ຺ຉາວາຣວຓ຺ຓນາ

໒໗໑. ປຏິນິທ຺ເທສນ຺ຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ນິທ຺ທິສນໍ. ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ເຘຫິ ວິນີຕານິ ສໍວຣານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອເຕຫິ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ເຘຫິ. ‘‘ອາຣກາ’’ຕິ ນິວຕ຺ຕິອຕ຺ເຖນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕໍ ປຸນ ສຣູເປນ ວຕ຺ຕຸກາໂມ ‘‘ຠຸສາ ວາ’’ຕິ ອາຫ. ‘‘ເຄຫໍ ຘູເມນ ປຸຓ຺ຓໍ ອາຘູມິຕ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍ ຣາຄາທິເວຣໍ ມຓຕິ ວິນາເສຕິ. ເອຕາຍາຕິ ວິຣຕິຍາ. ເວລ ຈລເນ. ນິຍ຺ຍານໍ ມຄ຺ຄໍ ສິໂນຕິ ພນ຺ຘຕີຕິ ເສຕຸ. ‘‘ເສຕຸຆາໂຕຕິ ວີຕິກ຺ກມປຏິປກ຺ຂຠູຕາ ວິຣຕິ, ຕທຕ຺ຖນິພ຺ພຕ຺ຕິກຣຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຘມ຺ມສ຺ສວນຄ຺ຄນ຺ຕິ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ຕານໍ ສມູຫ’’ນ຺ຕິ ລິຂິຕໍ. ສເຈ ນ ຄຈ຺ຉຕິ, ວິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ວາ ນິສີທຕິ. ກາຍປ຺ປາຄພ຺ຠິຍໍ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕໍ. ‘‘ປມາເທ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຕທຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສຕິວິປ຺ປວາເສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໒໗໒-໓. ສປຣສນ຺ຕາເນ ວາຕິ ສສນ຺ຕາເນ ວາ ປຣສນ຺ຕາເນ ວາ. ຕຖາ ວິວທນ຺ຕາ ປນາຕິ ເຠທກຣວຕ຺ຖູນິ ນິສ຺ສາຍ ວິວທນ຺ຕາ. ອຸຠເຍຫິປີຕິ ເຖຣນເວຫິ. ນນ຺ຕິ ເມຕ຺ຕໍ ກາຍກມ຺ມໍ. ເຍສໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ປິຍໍ ກໂຣຕິ, ເຕສໍ ເມຕ຺ຕາກາຍກມ຺ມສງ຺ຂາໂຕ ຘມ຺ໂມ. ເອຕ຺ຕກນ຺ຕິ ອາມິສວິຠຕ຺ຕິທສ຺ສນໍ. ອສຸກສ຺ສ ຈາຕິ ປຸຄ຺ຄລວິຠຕ຺ຕິທສ຺ສນໍ. ‘‘ທຸສ຺ສີລສ຺ສ ອທາຕຸມ຺ປິ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອວ ອລຊ຺ຊິປຣິໂຠໂຄ ວາຣິໂຕ. ສພ຺ເພສໍ ທາຕພ຺ພເມວາຕິ ສນ຺ນິຏ຺ຐາເນນ ອຊານນ຺ເຕນ ວິຠາຄໍ ອກຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພຠາວໍ ທີເປຕີຕິ ເອເກ. ‘‘ສພ຺ເພສໍ ທາຕພ຺ພເມວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາສຸ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອລຊ຺ຊິອຸກ຺ຂິຕ຺ຕການໍ ປຣິໂຠຄສີເສນ ສຫຕ຺ຖາ ນ ທາຕພ຺ພໍ, ທາເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ອປເຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິຈິນິຕ຺ວາ ທານໍ ວິເຈຍ຺ຍ ທານໍ. ຍສ຺ມາ ອຍໍ ວິເສໂສ ກາຕພ຺ໂພເຍວາຕິ ອຍໍ ກໂຣຕິ, ຕສ຺ມາ ປຸຄ຺ຄລວິຠາໂຄ ນ ກໂຕຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປກຕິວຓ຺ເຓນ ວິສຠາຄວຓ຺ເຓນ. ‘‘ອິທໍ ນາມ ອາປນ຺ໂນ’’ຕິ ປເຣຫິ ອປຣາມສິຕພ຺ພໂຕ ອປຣາມຏ຺ຐານິ. ອນຸໂລເມຫິ ຄຫິຕສງ຺ຂາຣາຣມ຺ມເຓຫິ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ນິຍ຺ຍາຕິ.

ຉອາປຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐານວາຣາທິວຓ຺ຓນາ

໒໗໖. ‘‘ປຐເມນ ອາປຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐາເນນ ທຸພ຺ຠາສິຕໍ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ນ ຫີຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ວາຈາຈິຕ຺ຕວເສເນວາປຊ຺ຊິຕພ຺ພໂຕ.

໒໗໗. ກຸຏິໍ ກໂຣຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕມວຕ຺ວາ ທຸກ຺ກຏຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສງ຺ຆາທິເສສານໍ ເອກສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ປຏິປາຏິຍາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖມິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ສຎ຺ຈຣິຕ຺ເຕ ເອວ ອາປຊ຺ຊຕິ. ‘‘ອິມິນາ ປນ ນເຍນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ປຏິປາຏິຍາ ອຄ຺ຄຫເຓ ກາຣຓໍ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໒໘໓. ວິເວກທສ຺ສິນາຕິ ຕທງ຺ຄວິເວກາທິປຎ຺ຈວິຘວິເວກທສ຺ສິນາ.

໒໘໔. ອຕ຺ຕໂນ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລນ຺ຕິ ສງ຺ຆາທິເສສໍ.

໒໘໘. ວິວາທາຘິກຣຓປຈ຺ຈຍາຕິ ອຎ຺ເຎຫິ, ອຕ຺ຕນາ ວາ ປຸພ຺ພຠາເຄ ອາປນ຺ນປຈ຺ຈຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂອມສຕີຕິ ‘‘ອຍໍ ຘມ຺ໂມ, ອຍໍ ວິນໂຍ’’ຕິ ວິວທນ຺ໂຕ ‘‘ຕ຺ວໍ ກິໍ ຊານາສີ’’ຕິອາທິນາ ໂອມສຕິ. ຕີຫິ ສມເຖຫິ ສມ຺ມຸຂາວິນຍປຏິຎ຺ຎາຕກຣຓຕິຓວຕ຺ຖາຣເກຫິ. ‘‘ສມ຺ມຸຂາວິນຍຎ຺ເຈຕ຺ຖ ສພ຺ພຕ຺ຖ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພໂຕ ‘ສມ຺ມຸຂາວິນເຍນ ເຈວ ປຏິຎ຺ຎາຕກຣເຓນ ຈາ’ຕິອາທິນາ ທ຺ວີຫິປິ ໂຍຊິຕໍ. ເອສ ນໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໒໙໑. ຐເປຕ຺ວາ ສຕ຺ຕ ອາປຕ຺ຕິໂຍຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ກິຎ຺ຈາປິ ອວເສສາ ນຕ຺ຖິ, ຕຖາປິ ປຏິປາຏິຍາ ປາຏວຊນນຕ຺ຖໍ ປຸຈ຺ຉາ ກຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອນ຺ຕຣເປຍ຺ຍາລໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ.

ສມຖເຠທວຓ຺ຓນາ

ອຘິກຣຓປຣິຍາຍວາຣາທິວຓ຺ຓນາ

໒໙໓-໔. ໂລຠກາຣຓາ ວິວາທນໂຕ ‘‘ໂລໂຠ ປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ເສເສສຸ. ຐານານີຕິອາທີນິ ກາຣຓເວວຈນານິ. ກາຣຓຎ຺ຫິ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ຐານໍ, ວສນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ວຕ຺ຖຸ, ຠວນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາຕິ ຠູມີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເກ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ ວສນ຺ຕິ ຠວນ຺ຕິ ຈາຕິ? ວິວາທາຘິກຣຓາທໂຍ. ກຸສລາກຸສລາພ຺ຍາກຕຈິຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ວິວທນໂຕ ‘‘ນວ ເຫຕູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂກຘໂນ ໂຫຕິ ອຸປນາຫີຕິອາທີນິ ທ຺ວາທສ ມູລານິ. ອກ຺ໂກສນ຺ເຕນ ຫິ ຈຕູສຸ ວິປຕ຺ຕີສຸ ເອເກນ ອນຸວທນໂຕ ‘‘ຈຕສ຺ໂສ ວິປຕ຺ຕິໂຍ ຐານານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈຸທ຺ທສ ມູລານີຕິ ວິວາທາຘິກຣເຓ ວຸຕ຺ຕາ ທ຺ວາທສ, ກາໂຍ, ວາຈາ ຈ.

໒໙໕-໖. ສຕ຺ຕ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘາ ຐານານີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຏິຈ຺ຉາເທນ຺ຕສ຺ສ ຍາ ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສາ ອາປຕ຺ຕິຍາ ປຸພ຺ເພ ອາປນ຺ນາ ອາປຕ຺ຕິ ຐານໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ນຕ຺ຖິ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓໍ ກຸສລນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ນຕ຺ຖິ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓສ຺ສ ກຸສລເຫຕຸ, ກຸສລຈິຕ຺ຕໍ ປນ ອງ຺ຄໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ຈຕ຺ຕາຣິ ກມ຺ມານິ ຐານານີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ເອວໍ ກຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ຐິຕປາຬິ ກມ຺ມໍ ນາມ. ‘ຍຖາຐິຕປາຬິວເສນ ກໂຣນ຺ຕານໍ ກິຣິຍາ ກິຈ຺ຈາຘິກຣຓໍ ນາມາ’’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ປາຬິອນຸສາເຣນ ປຏິກາຕພ຺ພລກ຺ຂຓໍ ວາ ກມ຺ມໍ. ຕເຖວ ກຣຓໍ ກິຈ຺ຈາຘິກຣຓ’’ນ຺ຕິ ຈ. ຎຕ຺ຕິຎຕ຺ຕິທຸຕິຍຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ຖກມ຺ມານິ ຎຕ຺ຕິໂຕ ຊາຍນ຺ຕິ, ອປໂລກນກມ຺ມໍ ອປໂລກນໂຕ, ‘‘ກິຈ຺ຈາຘິກຣຓໍ ເອເກນ ສມເຖນ ສມ຺ມຕິ ສມ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ສິຍຸນ຺ຕິ ໂຫນ຺ຕິ. ກຖຎ຺ຈ ສິຍາຕິ ກຖໍ ໂຫຕິ. ວິວາທາຘິກຣຓສ຺ສ ທ຺ເວຕິ ເຕ ທ຺ເວ ຐເປຕ຺ວາ ອຎ຺ເຎຫິ ນ ສມ຺ມຕິ.

໒໙໗. ສາຘາຣຓາຕິ ຕໍ ສເມຕພ຺ພາ.

໒໙໘. ຕພ຺ຠາຄິຍາຕິ ຕໍໂກຏ຺ຐາສາ.

໒໙໙. ເອກາຘິກຣຓໍ ສພ຺ເພ ສມຖາ ສມຄ຺ຄາ ຫຸຕ຺ວາ ສເມຕຸໍ ຠພ຺ພາຕິ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ ‘‘ສມຖາ ສມຖສ຺ສ ສາຘາຣຓາ’’ຕິ ອາຫ. ສມຖາ ສມຖສ຺ສາ ສິຍາ ສາຘາຣຓາ ສິຍາ ອສາຘາຣຓາ.

໓໐໐. ສມຖາ ສມຖສ຺ສ ຕພ຺ຠາຄິຍວາເຣປິ ເອເສວ ນໂຍ.

໓໐໑. ອິເມ ສມຖາ ສມຖາ, ນ ສມ຺ມຸຂາວິນໂຍຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໐໒. ‘‘ສມຖາ ວິນໂຍ’’ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມາ ວິນໂຍ ສມ຺ມຸຂາວິນໂຍຕິ ວິນຍວາໂຣ ອຸທ຺ຘໂຏ ສິຍາ. ນ ສມ຺ມຸຂາວິນໂຍຕິ ສມ຺ມຸຂາວິນຍໍ ຐເປຕ຺ວາ ສຕິວິນຍາທໂຍ ເສສສມຖາ.

໓໐໓. ສງ຺ຆສ຺ສ ສມ຺ມຸຂາ ປຏິຎ຺ຎາເຕ ຕໍ ປຏິຊານນໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ສມ຺ມຸຂຕາ ນາມ ໂຫຕີຕິ ‘‘ຕສ຺ສ ປຏິຊານນຈິຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘ສມ຺ມຸຂາວິນໂຍ ກຸສໂລ’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ນຕ຺ຖິ ສມ຺ມຸຂາວິນໂຍ ອກຸສໂລຕິ ‘‘ຘມ຺ມວິນຍປຸຄ຺ຄລສມ຺ມຸຂຕາຫິ ຕິວງ຺ຄິໂກ ສມ຺ມຸຂາວິນໂຍ ເອເຕຫິ ວິນາ ນຕ຺ຖິ. ຕຕ຺ຖ ກຸສລຈິຕ຺ເຕຫິ ກຣຓກາເລ ກຸສໂລ, ອຣຫນ຺ຕານໍ ກຣຓກາເລ ອພ຺ຍາກໂຕ, ເອເຕສໍ ອກຸສລປຏິປກ຺ຂຕ຺ຕາ ອກຸສລສ຺ສ ສມ຺ຠໂວ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ‘ນຕ຺ຖິ ສມ຺ມຸຂາວິນໂຍ ອກຸສໂລ’ຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ລິຂິຕໍ. ‘‘ເຍຠຸຍ຺ຍສິກາ ອຘມ຺ມວາທີຫິ ວູປສມນກາເລ ສລາກຄ຺ຄາຫາປເກ ຘມ຺ມວາທິມ຺ຫິ ກຸສລາ, ຘມ຺ມວາທີນມ຺ປິ ອຘມ຺ມວາທິມ຺ຫິ ສລາກຄ຺ຄາຫາປເກ ຊາເຕ ອກຸສລາ, ສພ຺ພຕ຺ຖ ອຣຫໂຕ ວເສເນວ ອພ຺ຍາກຕຕາ, ອນຣຫໂຕ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ສຕິວິນຍທາເນ ສຕິວິນໂຍ ອກຸສໂລ, ອມູຬ຺ຫວິນໂຍ ອນຸມ຺ມຕ຺ຕກສ຺ສ ທາເນ, ປຏິຎ຺ຎາຕກຣຓໍ ມູຬ຺ຫສ຺ສ ອຊານນໂຕ ປຏິຎ຺ຎາຍກຣເຓ, ຕສ຺ສປາປິຍສິກາ ສຸທ຺ຘສ຺ສ ກຣເຓ, ຕິຓວຕ຺ຖາຣກໍ ມຫາກລເຫ, ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ກຣເຓ ຈ ອກຸສລ’’ນ຺ຕິ ລິຂິຕໍ.

ຍຕ຺ຖວາຣປຸຈ຺ຉາວາຣວຓ຺ຓນາ

໓໐໔. ລພ຺ຠຕີຕິ ປຸຈ຺ຉາ.

ສມຖວາຣວິສ຺ສຊ຺ຊນາວາຣວຓ຺ຓນາ

໓໐໕. ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ສມ຺ມຸຂາວິນເຍນ ຈາຕິອາທິ ຕສ຺ສາ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ. ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ ສມ຺ມຸຂາວິນເຍນ ຈ ເຍຠຸຍ຺ຍສິກາຍ ຈ ອຘິກຣຓໍ ວູປສມ຺ມຕິ, ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ຍຕ຺ຖ ເຍຠຸຍ຺ຍສິກາ ລພ຺ຠຕິ, ຕຕ຺ຖ ສມ຺ມຸຂາວິນໂຍ ລພ຺ຠຕີຕິ ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຍຕ຺ຖ ປຏິຎ຺ຎາຕກຣຓໍ ລພ຺ຠຕິ, ຕຕ຺ຖ ສມ຺ມຸຂາວິນໂຍ ລພ຺ຠຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ເອກໍ ວາ ທ຺ເວ ວາ ພຫູ ວາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ອາປນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂຸ ‘‘ອິມໍ ນາມ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ໂນສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິໂຕ ‘‘ອາມາ’’ຕິ ອາປຕ຺ຕິໍ ປຏິຊານາຕິ, ທ຺ເວປິ ລພ຺ຠນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຆສມ຺ມຸຂຕາ ຘມ຺ມວິນຍປຸຄ຺ຄລສມ຺ມຸຂຕາຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕສມ຺ມຸຂາວິນເຍ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຸຣໂຕ ປຏິຎ຺ຎາຕໍ ກຕໍ ເຈ, ສງ຺ຆສມ຺ມຸຂຕາ. ຕຕ຺ເຖວ ເທສິຕໍ ເຈ, ຘມ຺ມວິນຍສມ຺ມຸຂຕາໂຍປິ ລທ຺ຘາ ໂຫນ຺ຕິ. ອວິວທນ຺ຕາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ປຏິຊານນ຺ຕິ ເຈ, ປຸຄ຺ຄລສມ຺ມຸຂຕາ. ຕສ຺ເສວ ສນ຺ຕິເກ ເທສິຕໍ ເຈ, ຘມ຺ມວິນຍສມ຺ມຸຂຕາໂຍປິ ລທ຺ຘາ ໂຫນ຺ຕິ. ເອກສ຺ເສວ ວາ ເອກສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ອາປຕ຺ຕິເທສນກາເລ ‘‘ປສ຺ສສິ, ປສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ມວິນຍປຸຄ຺ຄລສມ຺ມຸຂຕາສຎ຺ຎິໂຕ ສມ຺ມຸຂາວິນໂຍ ຈ ປຏິຎ຺ຎາຕກຣຓຎ຺ຈ ລທ຺ຘໍ ໂຫຕິ.

ສໍສຏ຺ຐວາຣາທິວຓ຺ຓນາ

໓໐໖. ອຘິກຣຓານໍ ວູປສໂມວ ສມໂຖ ນາມ, ໂສ ອຘິກຣຓໍ ວິນາ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ນ ຈ ລພ຺ຠາ ວິນິຠຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນານາກຣຓໍ ກາຕຸໍ.

໓໐໙-໓໑໐. ສມຖາ ສມເຖຫິ ສມ຺ມນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ສມ຺ມນ຺ຕີຕິ ສມ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ອຘິກຣຓາ ວາ ປນ ສມ຺ມນ຺ຕິ ວູປສມ຺ມນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ມາ ‘‘ເຍຠຸຍ຺ຍສິກາ ສມ຺ມຸຂາວິນເຍນ ສມ຺ມຕີ’’ຕິ ອິມາຍ ສມ຺ມຸຂາວິນເຍນ ສທ຺ຘິໍ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ, ນ ສຕິວິນຍາທີຫິ ເຕສໍ ຕສ຺ສາ ອນຸປກາຣຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມຖາ ອຘິກຣເຓຫິ ສມ຺ມນ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ສມຖາ ອຠາວໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໓໑໑. ‘‘ສມ຺ມຸຂາວິນໂຍ ວິວາທາຘິກຣເຓນ ນ ສມ຺ມຕີ’’ຕິ ປາໂຐ. ເຍຠຸຍ຺ຍສິກາຍ ສມານຠາວໂຕ ຈ ອວສາເນ ‘‘ສມ຺ມຸຂາວິນໂຍ ນ ເກນຈິ ສມ຺ມຕີ’’ຕິ (ປຣິ. ໓໑໓) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ສມ຺ມຸຂາວິນໂຍ ສຍໍ ສມເຖນ ວາ ອຘິກຣເຓນ ວາ ສເມຕພ຺ໂພ ນ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ໂຕ. ສຕິວິນໂຍ ກິຈ຺ຈາຘິກຣເຓນ ສມ຺ມຕິ. ອມູຬ຺ຫວິນຍຕສ຺ສປາປິຍສິກຕິຓວຕ຺ຖາຣກາປິ ກິຈ຺ຈາຘິກຣເຓນ ສມ຺ມນ຺ຕິ.

໓໑໓. ວິວາທາຘິກຣຓໍ ກິຈ຺ຈາຘິກຣເຓນ ສມ຺ມຕີຕິ ‘‘ສຸຓາຕຸ ເມ, ຠນ຺ເຕ…ເປ… ປຐມໍ ສລາກໍ ນິກ຺ຂິປາມີ’’ຕິ ເອວໍ ວິວາທາຘິກຣຓໍ ກິຈ຺ຈາຘິກຣເຓນ ສມ຺ມຕິ. ອນຸວາທາຘິກຣຓອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓາປິ ກິຈ຺ຈາຘິກຣເຓນ ສມ຺ມນ຺ຕິ. ‘‘‘ອກຕໍ ກມ຺ມໍ ທຸກ຺ກຏໍ ກມ຺ມ’ນ຺ຕິ ເອວໍ ກິຈ຺ຈາຘິກຣຓມ຺ປິ ກິຈ຺ຈາຘິກຣເຓນ ສມ຺ມຕີຕິ ເອວໍ ປາໂຐ ເວທິຕພ຺ໂພ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ປນ ຄຓ຺ຐິປເທ ‘‘‘ສມຖາ ອຘິກຣເຓຫິ ສມ຺ມນ຺ຕີ’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ສພ຺ເພ ສມຖາ ກິຈ຺ຈາຘິກຣເຓນ ສມ຺ມນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘ສມຖາ ກິຈ຺ຈາຘິກຣເຓນ ສມ຺ມນ຺ຕີ’ຕິ ປາໂຐ ຄເຫຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໓໑໔. ວິວາທາຘິກຣຓໍ ກຕມໍ ອຘິກຣຓໍ ສມຸຏ຺ຐາເປຕີຕິ ‘‘ນາຍໍ ຘມ຺ໂມ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕນ ກິຎ຺ຈິ ອຘິກຣຓໍ ນ ສມຸຏ຺ຐາເປຕິ.

໓໑໘-໙. ‘‘ກຕມາຘິກຣຓປຣິຍາປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ປາໂຐ. ວິວາທາຘິກຣຓໍ ວິວາທາຘິກຣຓໍ ຠຊຕີຕິ ປຐມຸປ຺ປນ຺ນວິວາທໍ ປຈ຺ຉາ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ ຠຊຕິ. ວິວາທາຘິກຣຓໍ ທ຺ເວ ສມເຖ ຠຊຕີຕິ ‘‘ອິມໍ ວູປສເມຕຸໍ ສມຕ຺ຖາ ຕຸມ຺ເຫ’’ຕິ ວທນ຺ຕໍ ວິຍ ຠຊຕິ ‘‘ມຍໍ ຕໍ ວູປສເມສ຺ສາມາ’’ຕິ ວທນ຺ເຕຫິ ວິຍ ທ຺ວີຫິ ສມເຖຫິ ສງ຺ຄຫິຕໍ.

ສມຖເຠທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ຂນ຺ຘກປຸຈ຺ຉາວາຣວຓ຺ຓນາ

ປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊນາວຓ຺ຓນາ

໓໒໐. ນິທານໍ ນາມ ກາລຎ຺ຈ ນຄຣຎ຺ຈ ເທໂສ ຈ ຠຄວາ ຈ. ວຕ຺ຖຸປຸຄ຺ຄລາທິ ນິທ຺ເທໂສ. ຍານິ ຕຕ຺ຖ ອຸປສມ຺ປທກ຺ຂນ຺ຘເກ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອູນວີສຕິວສ຺ໂສ ປຸຄ຺ຄໂລ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ໂພ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອຸຕ຺ຕມານິ ປທານິ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ສາ ສາ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ປທສ຺ສ ອາປຕ຺ຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ຍາ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອູນວີສຕິວສ຺ໂສ ປຸຄ຺ຄໂລ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ໂພ’’ຕິ ປເທນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ ອາປຕ຺ຕິ, ສາ ຕສ຺ສ ປທສ຺ສາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຈມ຺ມສໍຍຸຕ຺ເຕຕິ ຈມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘເກ.

ເອກຸຕ຺ຕຣິກນຍວຓ຺ຓນາ

ເອກກວາຣວຓ຺ຓນາ

໓໒໑. ເອກຸຕ຺ຕຣິກນເຍ ອາປຕ຺ຕິ ຊານິຕພ຺ພາຕິ ເອຕ຺ຖ ອາປຕ຺ຕິ ນາມ ກິໍ ປຣມຕ຺ຖສຠາວາ, ອຸທາຫຸ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພສຠາວາຕິ? ນ ວຕ຺ຕພ຺ພສຠາວາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ປຣິວາເຣ ‘‘ວຕ຺ຖຸ ຊານິຕພ຺ພໍ, ໂຄຕ຺ຕໍ ຊານິຕພ຺ພໍ, ນາມໍ ຊານິຕພ຺ພໍ, ອາປຕ຺ຕິ ຊານິຕພ຺ພາ’’ຕິ ເອເຕສໍ ປທານໍ ວິຠງ຺ເຄ ‘‘ເມຖຸນຘມ຺ໂມຕິ ວຕ຺ຖຸ ຈ ໂຄຕ຺ຕຎ຺ຈ. ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ນາມຎ຺ເຈວ ອາປຕ຺ຕິ ຈາ’’ຕິ. ນາມຎ຺ຈ ໂຄຕ຺ຕຎ຺ຈ ‘‘ນາມໂຄຕ຺ຕໍ ນ ຊີຣຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໗໖) ວຈນໂຕ ສມ຺ມຸຕິມຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ກຸສລຕ຺ຕິກວິນິມຸຕ຺ຕາ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພຘມ຺ມຠູຕາ ເອກຈ຺ຈາ ສມ຺ມຸຕິ ເອວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍໍ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ ສມຖກ຺ຂນ຺ຘເກ ‘‘ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓໍ ສິຍາ ອກຸສລໍ, ສິຍາ ອພ຺ຍາກຕ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໒໒໒), ຕໍ ‘‘ວິວາທາຘິກຣຓໍ ສິຍາ ກຸສລໍ, ສິຍາ ອກຸສລໍ, ສິຍາ ອພ຺ຍາກຕ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໒໒໐) ເອຕ຺ຖ ວິຍ ປຣິຍາຍໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຖໂຕ ຫິ ວິວາໂທ ນາມ ເອກຈ຺ໂຈ ສມ຺ມຸຕິວິເສໂສ. ໂຍ ຈິຕ຺ຕສມງ຺ຄິໂນ, ໂສ ‘‘ຕໍ ຈິຕ຺ຕປຣິຍາເຍນ ປນ ສິຍາ ກຸສລ’’ນ຺ຕິອາທິ ໂວຫາຣລທ຺ໂຘ, ຕຖາ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓມ຺ປີຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ເຕເນວ ວຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊມາໂນ ຫິ ອກຸສລຈິຕ຺ໂຕ ວາ ອາປຊ຺ຊຕິ ກຸສລາພ຺ຍາກຕຈິຕ຺ໂຕ ວາ’’ຕິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ປຐມປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ). ອຎ຺ຎຖາ ສມເຖຫິ ອຘິກຣຓີຍຕາ ນ ສມ຺ຠວຕິ. ນ ຫິ ສມຖາ ກຸສລາທິໍ ອກຸສລາທິໍ ວາ ອຘິກິຈ຺ຈປວຕ຺ຕນ຺ຕິ, ສມຖວເສນ ວາ ກຸສລາທິ ສມ຺ມຕິ. ນ ຈ ກຸສລສ຺ສ ວິວາທສ຺ສ, ອນຸວາທສ຺ສ ວາ ກຸສລາທິສມເຖຫິ ວູປສເມຕພ຺ພຕາ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ເຕສໍ ອຘິກຣຓມຕ຺ຕເມວ ນ ສມ຺ຠເວຍ຺ຍ, ຕສ຺ມາ ອຘິກຣຓານໍ, ສມຖານຎ຺ຈ ກຸສລາທິຠາໂວ ປຣິຍາຍເທສນາຍ ລພ຺ຠຕິ, ໂນ ອຎ຺ຎຖາ, ເຕເນວ ສມ຺ມຸຂາວິນເຍ ວິຍ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣເຓ ຕິກໍ ນ ປູຣິຕໍ. ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊມານສ຺ສ ຍສ຺ມາ ສຎ຺ເຈຕນາ ເອກນ຺ຕໂຕ ອກຸສລາວ ໂຫຕິ. ອິຕຣສ຺ສ ສຈິຕ຺ຕກສ຺ສ ວາ ອຈິຕ຺ຕກສ຺ສ ວາ ຕທາຠາວມຕ຺ຕໍ ອຸປາທາຍ ‘‘ອພ຺ຍາກຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ຫິ ‘‘ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ໂຈທຍມາໂນ ຕໍ ຈີວຣໍ ອຠິນິປ຺ຜາເທຍ຺ຍ, ອິຈ຺ເຈຕໍ ກຸສລ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໕໓໘) ນ ກຸສລສທ຺ໂທ ສຸຂວິປາໂກ, ‘‘ສມ຺ປຣາຍິການໍ ອກຸສລານໍ ຘມ຺ມານໍ ປຏິຆາຕາຍາ’’ຕິອາທີສຸ (ປຣິ. ໔໙໘) ນ ອກຸສລາ ວາ ໂຫຕິ. ອິຕຣສ຺ສ ສຈິຕ຺ຕກສ຺ສ ວາ ອຈິຕ຺ຕກສ຺ສ ວາ ຕທາຠາວມຕ຺ຕໍ ອຸປາທາຍ ‘‘ອພ຺ຍາກຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ຫິ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ໂຈທຍມາໂນ ຕໍ ຈີວຣໍ ອຠິນິປ຺ຜາເທຍ຺ຍ, ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓໍ ອກຸສລ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ສ ວເສນ ຕທກຸສລໂຕ ສຕ຺ຕ ວິນີຕວຕ຺ຖູນິ ເວທິຕພ຺ພານິ, ຕໂຕ ຈີວຣນ຺ຕິ ສມ຺ຠວໂຕ ອຈີວຣກາ, ອນ຺ຕຣາປຕ຺ຕິກາ ຈ. ອນນ຺ຕຣິກລກ຺ຂຓປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ວເສນ ນິຍຕາ ຈ ນາມາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສມ຺ມຸຕິນິທ຺ເທເສ ຄຣຸກລຫຸກນິທ຺ເທໂສປິ ສມ຺ຠວຕິ. ອຎ຺ຎຖາ ‘‘ອນນ຺ຕຣາຍິກາ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊາ, ອນວຊ຺ຊາປຓ຺ຓຕ຺ຕີ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕາ. ກຸຏິກາຣມຫລ຺ລກາປຕ຺ຕິ ອນ຺ຕຣາຍິກາ ໂລກວຊ຺ຊສາວຊ຺ຊປຓ຺ຓຕ຺ຕິໂຕ. ສມ຺ປຊານມຸສາວາໂທ ໂອມສວາທາທິໂຕ ຄຣຸກາທິ ນ ສມ຺ຠເວຍ຺ຍ, ຕໂຕ ວາ ອຍໍ ລຫຸກາທີຕິ ອິທໍ ສພ຺ພໍ ເອກຈ຺ຈານໍ ອາຈຣິຍານໍ ມຕໍ, ‘‘ສພ຺ພໍ ອຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ‘‘ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ນາມຎ຺ເຈວ ອາປຕ຺ຕິຈາ’’ຕິ ວຈເນນ ເຈ ອາປຕ຺ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພຘມ຺ໂມ ສິຍາ, ວຕ຺ຖຸ ຈ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພຘມ຺ໂມ ສິຍາ ໂຄຕ຺ເຕນ ສມານາຘິກຣຓຠາເວນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ເມຖຸນຘມ຺ໂມ’’ຕິ ປທໍ ອຊ຺ຌາຈາຣສງ຺ຂາຕໍ ວຕ຺ຖຸຎ຺ຈ ທີເປຕິ. ອຊ຺ຌາຈາຣວເສເນວ ອາປຕ຺ຕິຍາ ລທ຺ຘນາມໍ ອສາຘາຣຓນາມຕ຺ຕາ ‘‘ໂຄຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຍໍ ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ.

‘‘ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓສ຺ສ ກິໍ ປຸພ຺ພງ຺ຄມນ຺ຕິ? ໂລໂຠ ປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ, ໂທໂສ, ໂມໂຫ, ອໂລໂຠ, ອໂທໂສ, ອໂມໂຫ ປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ’’ຕິ ‘‘ກຕິ ເຫຕູຕິ? ຉ ເຫຕູ ຕໂຍ ອກຸສລເຫຕູ, ຕໂຍ ອພ຺ຍາກຕເຫຕູ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນິປ຺ປຣິຍາເຍເນວ ‘‘ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓໍ ສິຍາ ອກຸສລໍ, ສິຍາ ອພ຺ຍາກຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມຖກ຺ຂນ຺ຘເກ ປນ ສນ຺ຘາຍຠາສິຕວເສນ ຕຖາ ເອວ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓໍ ສຠາວໂຕ ນິປ຺ປຣິຍາເຍເນວ ອກຸສລາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຂນ຺ຘາ, ຣູປອພ຺ຍາກຕາ ຈ ໂຫນ຺ຕິ. ‘‘ນຕ຺ຖິ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓໍ ກຸສລ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໒໒໒) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ກຸສລເມວ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ຂີຓາສວານໍ ກິຣິຍາພ຺ຍາກຕໍ ນາມ ໂຫຕີຕິ ກຸສເລ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ເຕ ກິຣິຍາພ຺ຍາກຕມ຺ປິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມິໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ເຕ ສພ຺ພຖາ ອວາວຏໍ ວິປາກາພ຺ຍາກຕໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ. ນິພ຺ພານາພ຺ຍາກເຕ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖີຕິ ເອເກ, ຕໍ ອຍຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຉ ເຫຕຸໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ກິຎ຺ຈາປິ ວຸຕ຺ຕໍ ສາມຎ຺ເຎນ, ຕຖາປິ ວິປາກເຫຕຸເຍວ ຕຕ຺ຖ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ນ ກິຣິຍາເຫຕຸ, ເຕ ຫິ ກຸສລສຠາວາ ຈ, ຕສ຺ມາ ຣູປໍ, ວິປາກາພ຺ຍາກຕຎ຺ຈາປຕ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອກຸສລາປຕ຺ຕິໂຕ ວິນີຕວຕ຺ຖູນິ. ອິຕຣສ຺ສາປິ ອາທິໂຕ ຉາທນາ ກຸສລຈິຕ຺ຕໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອນ຺ຕຣາຍິກນິຍຕສາວຊ຺ຊປຎ຺ຎຕ຺ຕິຠາໂວປິ ຈສ຺ສາ ເວວຈນວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊາຍ, ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ອາປນ຺ນາຍ ຈ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ສິຍາ ສາຣມ຺ມຓໍ ສິຍາ ອນາຣມ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ ວຈນໍ ວິຍ ເອກນ຺ຕາກຸສລໍ ອເນກນ຺ຕາກຸສລຎ຺ຈ ໂລກວຊ຺ຊໍ, ເອກນ຺ຕາພ຺ຍາກຕໍ ຠູຕາໂຣຈນໍ ອເນກນ຺ຕາພ຺ຍາກຕຎ຺ຈ ເສສໍ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊໍ ເອກໂຕ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ‘‘ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓໍ ສິຍາ ອກຸສລໍ ສິຍາພ຺ຍາກຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມຖກ຺ຂນ຺ຘເກ ປນ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊເມວ ສນ຺ຘາຍ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ, ຄຓ຺ຐິປເທ ຈ ‘‘ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓໍ ສິຍາ ອກຸສລໍ, ສິຍາ ອພ຺ຍາກຕໍ, ນຕ຺ຖິ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓໍ ກຸສລ’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສນ຺ຘາຍຠາສິຕວເສນ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຍສ຺ມິຎ຺ຫິ ປຖວິຂຓນາທິເກ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣເຓ ອປກຕຎ຺ຎຸໂນ ສນ຺ຘາຍ ອປ຺ປຫຣິຕກຣຓາທິກາເລ ກຸສລຈິຕ຺ຕໍ ອງ຺ຄໍ ໂຫຕິ, ຂຓນາທິປໂຍຄສງ຺ຂາຕໍ ຣູປາພ຺ຍາກຕໍ ອາປຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐາເປນ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ’’ຕິ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຕ຺ຖາປຕ຺ຕິ ກຸສລຈິຕ຺ໂຕ ອາປຊ຺ຊຕິ, ກຸສລຈິຕ຺ໂຕ ວຸຏ຺ຐາຕີ’’ຕິອາທິ. ຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ສຕິ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ ‘‘ນຕ຺ຖິ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓໍ ກຸສລ’’ນ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ອາປຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐາປກໍ ຈິຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ນ ຍິທໍ ອງ຺ຄປ຺ປໂຫນກຈິຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍທິ ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ສິຍາ ກຸສລ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ຠເວຍ຺ຍ, ນ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ອິທໍ ປນ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ – ຍໍ ຕາວ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓໍ ໂລກວຊ຺ຊໍ, ຕໍ ເອກນ຺ຕໂຕ ອກຸສລເມວ, ຕຕ຺ຖ ‘‘ສິຍາ ອກຸສລ’’ນ຺ຕິ ວິກປ຺ໂປ ນຕ຺ຖິ. ຍໍ ປນ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊໍ, ຕໍ ຍສ຺ມາ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ‘‘ອິມໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ວີຕິກ຺ກມາມີ’’ຕິ ວີຕິກ຺ກມນ຺ຕສ຺ເສວ ອກຸສລໍ ໂຫຕິ, ອສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ປນ ກິຎ຺ຈິ ອຊານນ຺ຕສ຺ສ ສຫເສຍ຺ຍາທິວເສນ ອາປຊ຺ຊໂຕ ຣູປວິປາກໍ ອພ຺ຍາກຕໍ ໂຫຕິ ອນຸຏ຺ຐານໂຕ. ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊສ຺ສ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈາສຎ຺ຈິຈ຺ຈວເສນ ອິມໍ ວິກປ຺ປຠາວໍ ສນ຺ຘາຍ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓໍ ສິຍາ ອກຸສລໍ, ສິຍາ ອພ຺ຍາກຕໍ, ນຕ຺ຖິ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓໍ ກຸສລ’’ນ຺ຕິ.

ສເຈ ປນ ໂກຈິ ວິນເຍ ອປກຕຎ຺ຎູ ‘‘ຍໍ ກຸສລຈິຕ຺ໂຕ ອາປຊ຺ຊຕິ, ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓໍ ກຸສລ’’ນ຺ຕິ ວເທຍ຺ຍ, ຕສ຺ເສວໍວາທິໂນ ອຈິຕ຺ຕການໍ ເອຬກໂລມາທິສມຸຏ຺ຐານານມ຺ປິ ກຸສລຈິຕ຺ຕສມງ຺ຄິກາເລ ຕາສໍ ອາປຕ຺ຕີນໍ ກຸສລຈິຕ຺ໂຕ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ນ ວາ ອາປຊ຺ຊຕິ. ກິໍກາຣຓໍ? ນ ຈ ຕຕ຺ຖ ວິຊ຺ຊມານມ຺ປິ ກຸສລຈິຕ຺ຕໍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອງ຺ຄໍ. ອຕ຺ຕຠາໂວ ສຠາໂວ ປກຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກຕຣໍ ປນ ຕສ຺ສາ ອາປຕ຺ຕິຍາ ຕທາ ອງ຺ຄສຠາໂວຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ກາຍວຈີວິຎ຺ຎຕ຺ຕິວເສນ ປນ ຈລິຕສ຺ສ ກາຍສ຺ສ, ປວຕ຺ຕາຍ ວາຈາຍ ຈາຕິ ເອເຕສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ຈລິຕປ຺ປວຕ຺ຕານໍ ກາຍວາຈານໍ ອຎ຺ຎຕຣເມວ ອງ຺ຄສຠາໂວ, ຕຎ຺ຈ ຣູປກ຺ຂນ຺ຘປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ ອພ຺ຍາກຕນ຺ຕິ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ກາໂຍ, ວາຈາ ຈ ຕທາ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຍາ ປເນຕ຺ຖ ອກຸສລາປຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ກາຍວາຈາໂຍ ອພ຺ຍາກຕຠາໂວ, ຕາ ອພ຺ໂພຫາຣິກາ ໂຫນ຺ຕິ ກາຍວຈີກມ຺ມກາເລ ມໂນກມ຺ມໍ ວິຍ. ຕທາ ຫິ ກາຍວາຈາໂຍ ອາປຕ຺ຕິກຣາທິຏ຺ຐາເນ ຕິຏ຺ຐນ຺ຕິ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອາປຕ຺ຕິກຣາ ຘມ຺ມາ ຊານິຕພ຺ພາ. ກຕິ ມູລານີຕິ ຉ ອາປຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐານານິ ມູລານີ’’ຕິອາທິ. ຍທາ ປນ ກາຍວາຈາໂຍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອງ຺ຄເມວ ໂຫນ຺ຕິ, ຕທາ ‘‘ຈິຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕາຘິປເຕຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ໑ ກາມາວຈຣກຸສລວຓ຺ຓນາ) ວຈນໍ ວິຍ ປຸພ຺ພປໂຍຄານໍ ອປຣປໂຍຄສ຺ສ ປຈ຺ຈຍຠາວໂຕ ອາປຕ຺ຕິກຣາທິປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ນ ວິຊຫນ຺ຕິ. ຍຖາ ຕພ຺ຠາເວປິ ‘‘ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓສ຺ສ ກຕິ ວຕ຺ຖູນີຕິ? ສຕ຺ຕ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘາ ວຕ຺ຖູນິ. ກຕິ ຠູມິໂຍຕິ? ສຕ຺ຕ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘາ ຠູມິໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຕພ຺ຠາເວປິ ອາປຕ຺ຕິກຣາ ‘‘ອາປຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐານາ’’ອິຈ຺ເຈວ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ອາປຕ຺ຕິ ນາມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອກຸສລກ຺ຂນ຺ຘາ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ວີຕິກ຺ກມກາເລ ຠູຕາໂຣຈນໍ ຐເປຕ຺ວາ ສພ຺ພາປິ ອວິເສສໂຕ, ວິເສສໂຕ ປນ ສພ຺ພາປິ ເອກນ຺ຕາກຸສລາ ອກຸສລາ, ອເນກນ຺ຕາກຸສລາ ປນ ຄິຣຄ຺ຄສມຊ຺ຊຈິຕ຺ຕາຄາຣສງ຺ຆານິອິຕ຺ຖາລງ຺ກາຣຄນ຺ຘວຓ຺ຓກວາສິຕປິຎ຺ຎາກປ຺ປເຠທາ, ຠິກ຺ຂຸນິອາທີນໍ ອຸມ຺ມທ຺ທນປຣິມທ຺ທນປ຺ປເຠທາ ຈາຕິ ທສປ຺ປເຠທາ ສກນາເມຫິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ວຕ຺ຖຸຊານນສຈິຕ຺ຕກກາເລ ເອວ ອກຸສລາ, ຕທຠາວໂຕ ອຈິຕ຺ຕກກາເລ ວິນາ ອນາປຕ຺ຕາຘິກຣເຓນ ກມ຺ມຏ຺ຐານາທິສີເສນ ກຸສລຈິຕ຺ເຕນ ຕໍ ຕໍ ວຕ຺ຖຸໍ ວີຕິກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ເກວລໍ ຣູປອພ຺ຍາກຕເມວ.

ເກຈິ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ອປ຺ປກາເສ ຐາເນ ກຏິສຸຕ຺ຕກສຎ຺ຎາຍ ສງ຺ຆາຓິໍ, ມຕ຺ຕິກາສຎ຺ຎາຍ ຄນ຺ຘວຓ຺ຓກາທິໍ ວາ ຘາເຣນ຺ຕິຍາປິ ອາປຕ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອຈິຕ຺ຕກາເຍວາ’’ຕິ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ. ເຕ ‘‘ສງ຺ຆາຓິຍາ ອສງ຺ຆາຓິສຎ຺ຎາຍ ຘາເຣຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປາຈິຕ຺ຕິຍສ຺ສາ’’ຕິ ປາຐາຠາວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຏິກ຺ຂິປິຕພ຺ພາ. ສຸຣາປານາປຕ຺ຕິ ປນ ອຈິຕ຺ຕກາປິ ເອກນ຺ຕາກຸສລາວ. ເຕເນວ ‘‘ມຊ຺ເຊ ອມຊ຺ຊສຎ຺ຎີ ປິວຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປາຈິຕ຺ຕິຍສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໓໒໘) ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ອາພາຘປຈ຺ຈຍາປິ ນ ສກ຺ກາ ວິນາ ອກຸສເລນ ສຸຣາປານໍ ປາຕຸໍ, ຕສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ເຕສຸ ອເນກນ຺ຕາກຸສເລສຸ ວິຍ ໂລກວຊ຺ເຊສຸ ອິຘ ‘‘ສຸຣາປາເນສຸ ອນາປຕ຺ຕິ ອາພາຘປຈ຺ຈຍາ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ສູປສໍປາກາທິ ປນ ອມຊ຺ຊເມວ. ຕຕ຺ຖ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈວິໂນທນຕ຺ຖໍ ‘‘ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ອຸທກທນ຺ຕໂປເຓ ວິຍ. ຠູຕາໂຣຈນາປຕ຺ຕິ ຣູປາພ຺ຍາກຕເມວ, ອຈິຕ຺ຕກກາເລ ສຫເສຍ຺ຍາທິ ຣູປວິປາກາພ຺ຍາກຕເມວ, ຕຕ຺ຖ ສຸປິນນ຺ໂຕ ວິຊ຺ຊມານມ຺ປິ ອກຸສລໍ ອນງ຺ຄຕ຺ຕາ ອພ຺ໂພຫາຣິກໍ ໂຫຕິ. ກຸສເລ ກຖາວ ນຕ຺ຖິ ອນາປຕ຺ຕິ ສຠາວຕ຺ຕາ ກຸສລສ຺ສ. ຕຖາ ກິຣິຍາຕິ ອິມິນາ ນເຍນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ອກຸສລໍ ວາ ສຸທ຺ຘຣູປໍ ວາ ສວິປາກໍ ວາຕິ ຕິຘາ ຠິຊ຺ຊຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຐເປຕ຺ວາ ສຸຣາປານໍ ເອກຈ຺ຈຎ຺ຈ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊໍ, ເອກນ຺ຕາກຸສລຎ຺ຈ ສຈິຕ຺ຕກເມວ, ຠູຕາໂຣຈນໍ ອຈິຕ຺ຕກເມວ, ເສສໍ ສຫ ສຸຣາປາເນນ ອເນກນ຺ຕາກຸສລໍ ໂລກວຊ຺ຊຎ຺ຈ ອເນກນ຺ຕາພ຺ຍາກຕໍ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊຎ຺ຈ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ສຈິຕ຺ຕກາຈິຕ຺ຕກນ຺ຕິ ສພ຺ພສິກ຺ຂາປທໍ ຕິປ຺ປເຠທໍ ໂຫຕິ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ສຈິຕ຺ຕກເມວ, ຕໍ ເມຖຸນາທິວຕ຺ຖຸຊານນຈິຕ຺ເຕເນວ ສຈິຕ຺ຕກໍ, ສພ຺ພໍ ເສຂິຍໍ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິຊານນຈິຕ຺ເຕເນວ ສຈິຕ຺ຕກໍ ‘‘ອນາທຣິຍໍ ປຏິຈ຺ຈາ’’ຕິ ວຈນໂຕຕິ ສຈິຕ຺ຕກໍ ທຸວິຘໍ ໂຫຕິ. ເອກນ຺ຕາຈິຕ຺ຕກໍ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິຊານນຈິຕ຺ຕາຠາເວນ, ນ ວຕ຺ຖຸຊານນຈິຕ຺ຕາຠາເວນ. ຕທຠາວໂຕ ເອກນ຺ຕາກຸສລໍ ສຸຣາປານໍ, ເອກນ຺ຕາພ຺ຍາກຕໍ ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕໍ, ວຕ຺ຖຸຊານນຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວາ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິຊານນຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວາ ອຸຠິນ຺ນໍ ອຠາເວນ ອຈິຕ຺ຕກຠາເວນ ອຈິຕ຺ຕກໍ ໂຫຕິ. ສຸຣາປານໍ ປນ ສຈິຕ຺ຕກໍ ໂຫຕິ ວຕ຺ຖຸຊານນຈິຕ຺ເຕເນວ. ອຣິຍປຸຄ຺ຄລານໍ ອິຕເຣສໍ ອຸຠິນ຺ນໍ ວາ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ສ ຠາເວນ ເສສໍ ຈິຕ຺ຕກາຈິຕ຺ຕກໍ. ວິເສສໂຕ ຈ ວຕ຺ຖຸຊານນຈິຕ຺ຕາຠາເວນ, ອປກຕຎ຺ຎຸໂນ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິຊານນຈິຕ຺ຕາຠາເວນ ວາ ອຈິຕ຺ຕກຠາເວນ ອຈິຕ຺ຕກໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ເອກນ຺ຕາຈິຕ຺ຕກຎ຺ຈ ສຈິຕ຺ຕກຎ຺ຈ ‘‘ອຈິຕ຺ຕກ’’ມິຈ຺ເຈວ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຍໍ ຕາວ ‘‘ອາປຕ຺ຕິ ຊານິຕພ຺ພາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ມູລວິສຸທ຺ຘິຍາ ອນ຺ຕຣາປຕ຺ຕີຕິ ອນ຺ຕຣາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ມູລາຍປຏິກສ຺ສນໍ ກຕ຺ວາ ຐິເຕນ ອາປນ຺ນາປຕ຺ຕິ. ອຍໍ ອຄ຺ຆວິສຸທ຺ຘິຍາ ອນ຺ຕຣາປຕ຺ຕີຕິ ສມ຺ພຫຸລາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຕາສຸ ສພ຺ພຈິຣປຏິຈ຺ຉນ຺ນວເສນ ອຄ຺ຆສໂມຘານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວສນ຺ເຕນ ອາປນ຺ນາປຕ຺ຕິ. ‘‘ປຸນປິ ອາປຊ຺ຊິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສອຸສ຺ສາເຫເນວ ຈິຕ຺ເຕນ. ‘‘ອຍໍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ເອວາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ‘‘ປາຣາຊິກເມວາ’’ຕິ ອິທຎ຺ຈ ຠູຕວເສນ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ເອວໍ ເທສິເຕ ປນ ຍາ ກາຈິ ອາປຕ຺ຕິ ນ ວຸຏ຺ຐາຕີຕິ ອປເຣ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຘມ຺ມິກສ຺ສ ປຏິສ຺ສວສ຺ສ ອສຈ຺ຈາປເນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຘມ຺ມິກປຏິສ຺ສເວ ທຸກ຺ກຏໍ ນ ໂຫຕິ. ‘‘ປຸພ຺ເພ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ຕສ຺ສ ‘ຕຸມ຺ເຫ ວິພ຺ຠມຖາ’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘ສາຘູ’ຕິ ປຏິສ຺ສຸຓິຕ຺ວາ ສເຈ ນ ວິພ຺ຠມຕິ ອນາປຕ຺ຕິ, ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອາວິກໂຣ ຊານິຕພ຺ໂພ’’ຕິປິ ປາຬິ. ກາເລນ ວກ຺ຂາມິ, ໂນ ອກາເລນາ’’ຕິອາທີສຸ ປຎ຺ຈທສສຸ ຘມ຺ເມສຸ. ຠພ຺ພາປຕ຺ຕິກາ ນາມ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິຕຸໍ ຠພ຺ພາ.

ທຸກວາຣວຓ຺ຓນາ

໓໒໒. ນິທຫເນ ອາຕເປ. ‘‘ເອກຣຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈ ຠິກ຺ຂຸ ຕິຈີວເຣນ ວິປ຺ປວເສຍ຺ຍ (ປາຣາ. ໔໗໒). ຉາຣຕ຺ຕປຣມໍ ເຕນາ’’ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໖໕໓) ວຸຕ຺ຕາປຕ຺ຕິໂກ ຄຓປູຣໂກ ຫຸຕ຺ວາປິ ກມ຺ມໍ ໂກເປຕິ ນານາສໍວາສກຕ຺ຕາ. ກມ຺ເມນ ວາ ສລາກຄ຺ຄາເຫນ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸທ຺ເທໂສ ເຈວ ກມ຺ມຎ຺ຈ ເອກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທໂສຕິ ວາ ກມ຺ມນ຺ຕິ ວາ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກເມວ, ເຕສຸ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ກເຕ ສງ຺ຆເຠໂທ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຸພ຺ພຠາຄາຕິ ສງ຺ຆເຠທໂຕ ປຸພ຺ພຠາຄາ. ‘‘ປມາຓ’’ນ຺ຕິ ອິເມສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອຎ຺ຎຕເຣນ ເຠໂທ ໂຫຕິ, ນ ອິຕເຣຫີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິນເຍ ສິທ຺ຘາ ວິນຍສິທ຺ຘາ, ໂຣມຊນປເທ ຊາຕໍ ໂຣມກໍ, ອນຸຎ຺ຎາຕໂລຓຕ຺ຕາ ທຸເກສຸ ວຸຕ຺ຕາຕິ.

ຕິກວາຣວຓ຺ຓນາ

໓໒໓. ໂວ ຕຸມ຺ເຫຫິ ນ ສມຸທາຈຣິຕພ຺ພໍ. ວຈີສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ກາຍກິຣິຍໍ ກຕ຺ວາຕິ ກາເຍນ ນິປຈ຺ຈກາຣໍ ກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປຆາເຕຕິ ວິນາເສຕິ. ໂອມທ຺ທິຕ຺ວາຕິ ອຠິຠວິຕ຺ວາ. ວທໂຕຕິ ວທນ຺ຕສ຺ສ. ‘‘ພາລສ຺ສ ນິສ຺ສໂຍ ທາຕພ຺ໂພ’’ຕິ ທຸເກ ອາຄຕໍ, ອິຘ ປນ ‘‘ນ ທາຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອາປຕ຺ຕິພາຫຸລ຺ລໍ ສນ຺ຘາຍ ນາທາຕພ຺ພໍ, ‘‘ອິມສ຺ມາ ວິຫາຣາ ປຣໍ ມາ ນິກ຺ຂມາຫິ, ວິນຍຘຣານໍ ວາ ສນ຺ຕິກໍ ອາຄຈ຺ຉ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ທາຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕສ຺ສ ວຈນໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕິກໂຠຊນໍ ນາມ ສເຈ ຕໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ, ຄຓໂຠຊເນນ ອນາປຕ຺ຕິ, ອິທໍ ສນ຺ຘາຍ ຕິກໍ. ‘‘ປສຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ພາຫຸລ຺ລໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ນິປຊ຺ຊິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອິທໍ ຐເປຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉາມິ, ຕາວກາລິກໍ ຠນ຺ເຕ ເທຖາຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘ນວກມ຺ມາທິອຕ຺ຖໍ ວິນາ ທາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ຐປິຕໍ ວສ຺ສິກສາຏິກໍ ປຈ຺ຉິເມ ປາຏິປທທິວເສ ນິວາເສນ຺ໂຕ ທຸກ຺ກຏໍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາຕິ ປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣຓໍ ອກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ວິກປ຺ເປຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ອວິກປ຺ປນປຈ຺ຈຍາ ອາປຕ຺ຕິ ເຫມນ຺ເຕ ອາປຊ຺ຊຕິ, ວິກປ຺ປນາ ປນ ກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມທິວເສ ກາຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຎາຕພ຺ພໍ. ອຍໍ ນໂຍ ອວິກປ຺ປນໍ ສນ຺ຘາຍ, ປຸຣິໂມ ວິກປ຺ປິຕປຣິໂຠຄປຈ຺ຈຍາປຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍ. ວຕ຺ຖປຏິຈ຺ຉາທິ ສພ຺ພກປ຺ປິຍຕາຍາຕິ ວຕ຺ຖປຏິຈ຺ຉາທິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ກປ຺ປິຍຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເກຈິ ອິມມຕ຺ຖໍ ອສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ‘‘ວຕ຺ຖປຏິຈ຺ຉາທິ ສພ຺ພກປ຺ປິຍຕາ ຕາຍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ເນນາ’’ຕິ ລິຂນ຺ຕິ. ‘‘ວຕ຺ຖເມວ ປຏິຈ຺ຉາທິ ວຕ຺ຖປຏິຈ຺ຉາທີ’’ຕິ ວິຄ຺ຄຫຕ຺ຕາ ‘‘ຕາຍາ’’ຕິ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ‘‘ເຕນາ’’ຕິ ຠວິຕພ຺ພຕ຺ຕາຕິ ອິທໍ ສພ຺ພໍ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຄຓ຺ຐິປເທ ລິຂິຕໍ, ວິຈາເຣຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ຈຕຸກ຺ກວາຣວຓ຺ຓນາ

໓໒໔. ຈຕູຫາກາເຣຫິ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕິ…ເປ… ກມ຺ມວາຈາຍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຍຎ຺ຫິ ອາປຕ຺ຕິໍ ກມ຺ມວາຈາຍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ນ ຕຕ຺ຖ ກາຍາທໂຍຕິ ອາປນ຺ນໍ, ຕໂຕ ກມ຺ມວາຈາຍ ສທ຺ຘິໍ ອາປຕ຺ຕິກຣາ ຘມ຺ມາ ສຕ຺ຕາຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ, ເອວໍ ສຕິ ‘‘ຉ ອາປຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐານານີ’’ຕິ ວຈນວິໂຣໂຘ, ຕານິ ເອວ ອາປຕ຺ຕິກຣາ ຘມ຺ມາ ນາມ. ອຖ ຕຕ຺ຖາປິ ກາຍາທໂຍ ເອກໂຕ ວາ ນານາໂຕ ວາ ລພ຺ຠນ຺ຕິ, ຈຕູຫາກາເຣຫີຕິ ນ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ‘‘ຉຫາກາເຣຫິ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາຕິ ເອວໍ ເອຕານິ ສຸຕ຺ຕປທານິ ວິໂຣຘິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ. ກຖໍ ອວິໂຣຘິຕານິ? ສວິຎ຺ຎຕ຺ຕິກາວິຎ຺ຎຕ຺ຕິກເຠທຠິນ຺ນຕ຺ຕາ. ກາຍາທີນໍ ຍາ ກິຣິຍາ ອາປຕ຺ຕິ, ນໍ ເອກຈ຺ຈໍ ກາເຍນ ສວິຎ຺ຎຕ຺ຕິເກນ ອາປຊ຺ຊຕິ, ເອກຈ຺ຈໍ ສວິຎ຺ຎຕ຺ຕິກາຍ ວາຈາຍ, ເອກຈ຺ຈໍ ສວິຎ຺ຎຕ຺ຕິກາຫິ ກາຍວາຈາຫິ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຍາ ປນ ອກິຣິຍາ ອາປຕ຺ຕິ, ຕໍ ເອກຈ຺ຈໍ ກມ຺ມວາຈາຍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ອວສິຏ຺ຐາຫິ ອວິຎ຺ຎຕ຺ຕິກາຫິ ກາຍວາຈາຫິເຍວ, ນ ວິນາ ‘‘ໂນ ເຈ ກາເຍນ ວາຈາຍ ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊຕິ, ກມ຺ມວາຈາປຣິໂຍສາເນ ອາປຕ຺ຕິ ສງ຺ຆາທິເສສສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໔໑໔) ວຈນໂຕ, ອວິເສເສນ ວາ ເອກຈ຺ຈໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ກາເຍນ ອາປຊ຺ຊຕິ, ເອກຈ຺ຈໍ ວາຈາຍ, ເອກຈ຺ຈໍ ກາຍວາຈາຫິ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ກາຍວາຈາຫິ, ຕໍ ເອກຈ຺ຈໍ ເກວລາຫິ ກາຍວາຈາຫິ ອາປຊ຺ຊຕິ, ເອກຈ຺ຈໍ ກມ຺ມວາຈາຍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ເອວໍ ອວິໂຣຘິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ສມາສໂຕ ອຕ຺ຖວິຠາວນາ – ກາເຍນ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ກາເຍນ ສວິຎ຺ຎຕ຺ຕິເກນ ອກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກຕ຺ວາ ເອກຈ຺ຈໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ອວິຎ຺ຎຕ຺ຕິເກນ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ອກຕ຺ວາ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕທຸຠຍມ຺ປິ ກາຍກມ຺ມໍ ນາມ. ອກຕມ຺ປິ ຫິ ໂລເກ ‘‘ກຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ທຸກ຺ກຏໍ ມຍາ, ຍໍ ມຍາ ປຸຎ຺ຎໍ ນ ກຕ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທີສຸ, ສາສເນ ຈ ‘‘ອິທໍ ເຕ, ອາວຸໂສ ອານນ຺ທ, ທຸກ຺ກຏໍ, ຍໍ ຕ຺ວໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ນ ປຸຈ຺ຉີ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໔໔໓) ເອວມາທີສຸ, ເອວມິຘ ວິນຍປຣິຍາເຍນ ກາເຍນ ອກຣຓມ຺ປິ ‘‘ກາຍກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຍເມວ ນໂຍ ‘‘ວາຈາຍ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທີສຸ. ປຸຣຕີຕິ ປຸຣິໂສ, ປຸຣ ອຄ຺ຄຄມເນ. ປຸຣຕີຕິ ປຸຣໂຕ ຄຈ຺ຉຕິ ສພ຺ພກມ຺ເມສຸ ປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ ໂຫຕິ. ປຐມຸປ຺ປນ຺ນວເສນາຕິ ປຐມກປ຺ປິເຍສຸ ຫິ ປຐມໍ ປຸຣິສລິງ຺ຄໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ‘‘ປຸຣິມ’’ນ຺ຕິ ສງ຺ຂໍ ຄຕໍ ປຸຣິສລິງ຺ຄໍ ຊາຍຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຕໍ ຕິໍສ ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ອສາຘາຣຓາປິ ປາຣາຊິກາ ໂນ ອນ຺ໂຕຄຘາເຍວ ຊາຕາ ປາຣາຊິກາປນ຺ນານໍ ຠິກ຺ຂຸຠາວາຍ ອຠພ຺ພຕ຺ຕາ. ‘‘ອສາຘາຣຓວຈເນນ ປນ ສາມຎ຺ເຎນ ອຸທ຺ຘຏານີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ສຕຎ຺ເຈວ ຕິໍສຎ຺ຈ ສິກ຺ຂາປທານີຕິ ປາໂຐ’’ຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ. ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ຈ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຈ ຈຕູສຸ ປາຣາຊິເກສູຕິ ສາຘາຣເຓສຸ ເອວ. ອຕ຺ຖິ ວຕ຺ຖຸນານຕ຺ຕຕາ ໂນ ອາປຕ຺ຕິນານຕ຺ຕຕາຕິ ປຐມປຎ຺ໂຫ ອິຘ ທຸຕິໂຍ ນາມ. ອຕ຺ຖິ ອາປຕ຺ຕິສຠາຄຕາ ໂນ ວຕ຺ຖຸສຠາຄຕາຕິ ເອເຕນ ວິເສໂສ ນຕ຺ຖິ. ມນ຺ຕາຠາສາຕິ ມຕິຍາ ຠາສາ. ‘‘ອຠິວາທນາຣຫາຕິ ຍຖານິສິນ຺ນາວ ສີສໍ ອຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວນ຺ທນ຺ຕິ. ນວມຠິກ຺ຂຸນິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອນຸຏ຺ຐິຕພ຺ພໂຕ ອາສນາ ນ ປຈ຺ຈຸຏ຺ເຐນ຺ຕິ. ອວິເສເສນາຕິ ອຸປຊ຺ຌາຍສ຺ສ, ອິຕຣສ຺ສ ວາ ວິປ຺ປກຕໂຠຊນສ຺ສ, ສມີປຄໂຕ ໂຍ ໂກຈິ ວຸຑ຺ຒຕໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິປ຺ປກຕໂຠຊເນນາປິ ຫິ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ອາສນໍ ທາຕພ຺ພໍ. ອິຘ ນ ກປ຺ປນ຺ຕີຕິ ວທນ຺ໂຕປີຕິ ປຈ຺ຈນ຺ຕິມຊນປເທສຸ ຐຕ຺ວາ ‘‘ອິຘ ນ ກປ຺ປນ຺ຕີ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ວິນຍາຕິສາຣທຸກ຺ກຏໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ກປ຺ປິຍຎ຺ຫິ ‘‘ນ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທຕິ ນາມ. ຕຖາ ອິຘ ກປ຺ປນ຺ຕີຕິອາທີສຸປິ ຐຕ຺ວາ ‘‘ອິຘ ກປ຺ປນ຺ຕີ’’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ວິນຍາຄຕຠິກ຺ຂຸ ວິນໂຍ ປຸຈ຺ຉິຕພ຺ໂພຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປຎ຺ຈກວາຣວຓ຺ຓນາ

໓໒໕. ນ ອຸເປຕິ ປຸຄ຺ຄໂລ. ‘‘ນິມນ຺ຕິໂຕ ສຠຕ຺ໂຕ ສມາໂນ ສນ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອນາປຸຈ຺ຉາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໒໙໙) ວຈນໂຕ ນິມນ຺ຕນາຠາວາ ປິຓ຺ຑປາຕິກສ຺ສ ອນາມນ຺ຕຈາໂຣ ວຏ຺ຏຕິ. ‘‘ຄິລານສມໂຍ’’ຕິອາທິນາ ອາໂຠຄໍ ກຕ຺ວາ ໂຠຊນໍ ອຘິຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ໂຠຊນໍ ນາມ. ‘‘ມຍ຺ຫໍ ຠຕ຺ຕປຈ຺ຈາສໍ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ທມ຺ມີ’’ຕິ ເອວໍ ອວິກປ຺ປນາ. ປຣມ຺ມຸເຂ ອຄຸຓວຈນໍ ອຍໂສ. ສມ຺ມຸຂາ ຄຣຫາ. ສີລທິຏ຺ຐິພ຺ຍສນານໍ ວິນຍປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ອິຕເຣ ປຎ຺ຈກໍ ປູເຣຕຸໍ ວຸຕ຺ຕາ. ‘‘ວິນຍຘຣປຎ຺ຈເມນ ຄເຓນາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໒໕໙) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຎ຺ຈກໍ ຊາຕໍ. ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ເອໂກ ເຖໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ໂຍນກວິສຍໂຕຕິ ຈີນຏ຺ຐານາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ອຏ຺ຐ ກປ຺ເປ ອນຸສ຺ສຣີຕິ ປຸພ຺ເພນິວາສຎາຓໍ ນິພ຺ພຕ຺ເຕສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອນນ຺ຕເຣ ຐາເນ ຐຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຎຕ຺ຕິຍາ ກມ຺ມປ຺ປຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາຕິ ຎຕ຺ຕິຏ຺ຐປິຕກາເລ ກມ຺ມປ຺ປຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ປຸນ ກມ຺ມວາຈາຍ ກມ຺ມສິທ຺ຘິ. ຎຕ຺ຕິເຂຕ຺ຕນ຺ຕິ ຎຕ຺ຕິຍາວ ກາຕພ຺ພຏ຺ຐານໍ ຕສ຺ສາ ເຂຕ຺ຕໍ, ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍາທິກມ຺ເມ ປຐມຏ຺ຐປນໍ ຕສ຺ສາ ໂອກາໂສ ນາມ. ອາຣຎ຺ຎເກ ອິທຎ຺ຈິທຎ຺ຈານິສໍສນ຺ຕິ ເອວໍ ອິທມຕ຺ຖິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຉກ຺ກວາຣວຓ຺ຓນາ

໓໒໖. ‘‘ຉພ຺ພສ຺ສປຣມຕາ ຘາເຣຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວິຠງ຺ເຄ ປາຐຕ຺ຕາ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈຸທ຺ທສປຣມານິ ນວ ຉກ຺ການິ ໂຫນ຺ຕິ. ກຖໍ? ປຐມໍ ເອກໍ ຉກ຺ກໍ, ເສເສສຸ ອຏ຺ຐສຸ ເອເກເກນ ສທ຺ຘິໍ ເອເກກນ຺ຕິ ເອວໍ ຕີຓິ ຉກ຺ການິ ອນ຺ຕຣເປຍ຺ຍາເລ ວຸຕ຺ຕານິ. ກຖໍ? ‘‘ຈຕຸຕ຺ເຖນ ອາປຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐາເນນ ຉ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ປຎ຺ຈເມນ, ຉຏ຺ເຐນ ຈ ຕີຓິ ຉກ຺ການິ. ໂລຠາທໂຍ ຉ ວິວາທມູລານິ, ຕຖາ ອນຸວາທສ຺ສ. ທີຆໂສ ຉ ວິທຕ຺ຖິໂຍ ວສ຺ສິກສາຏິກາຍ. ຕິຣິຍໍ ຉ ວິທຕ຺ຖິໂຍ ສຸຄຕຈີວຣສ຺ສ. ວິປ຺ປກຕຈີວຣໍ ອາທາຍ ປກ຺ກມເນ ນິຏ຺ຐານນ຺ຕິໂກ, ສນ຺ນິຏ຺ຐານນາສນ ສວນ ສີມາຕິກ຺ກນ຺ຕິກສຫຸພ຺ຠາຣາຕິ ຉ, ສມາທາຍ ວາເຣປິ ຉາຕິ ຉກ຺ກທ຺ວຍໍ. ສຕ຺ຕເກ ປກ຺ກມນນ຺ຕິເກນ ສຫ ສຕ຺ຕ.

ສຕ຺ຕກວາຣວຓ຺ຓນາ

໓໒໗. ຉກ຺ເກ ວຸຕ຺ຕານິເຍວ ສຕ຺ຕກວເສນ ໂຍເຊຕພ຺ພານີຕິ ຉກ຺ເກ ວຸຕ຺ຕຈຸທ຺ທສປຣມານິ ສຕ຺ຕກວເສນ ໂຍເຊຕພ຺ພານິ. ສຕ຺ຕເມ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມເນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍນ຺ຕິ ‘‘ຉາຣຕ຺ຕປຣມໍ ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ເຕນ ຈີວເຣນ ວິປ຺ປວສິຕພ຺ພໍ, ຕໂຕ ເຈ ອຸຕ຺ຕຣິ ວິປ຺ປວເສຍ຺ຍາ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ໂຫຕິ. ຈມ຺ເປຍ຺ຍກ຺ຂນ຺ຘເກ ສຸຄຕຈີວຣຠາຓວາຣສ຺ສ ປຣໂຕ ‘‘ອິຘ ປນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ນ ໂຫຕິ ອາປຕ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພາ, ຕເມນໍ ໂຈເທຕິ ສງ຺ໂຆ ວາ ສມ຺ພຫຸລາ ວາ ເອກປຸຄ຺ຄໂລ ວາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວຸຕ຺ຕສຕ຺ຕກາຕິ.

ອຏ຺ຐກວາຣວຓ຺ຓນາ

໓໒໘. ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ອຸໂປສຖາທິກຣຓໍ ອານິສໍໂສ, ອກຣຓໍ ອາທີນໂວ, ຕສ຺ມາ ເອເຕ ອຏ຺ຐານິສໍເສ ສມ຺ປສ຺ສມາເນນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອຍໂສ ອກ຺ໂກໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸພ຺ເພວສ຺ສ ໂຫຕິ ‘‘ມຸສາ ຠຓິສ຺ສ’’ນ຺ຕິ, ຠຓນ຺ຕສ຺ສ ໂຫຕິ ‘‘ມຸສາ ຠຓາມີ’’ຕິ, ຠຓິຕສ຺ສ ໂຫຕິ ‘‘ມຸສາ ມຍາ ຠຓິຕ’’ນ຺ຕິ, ວິນິຘາຍ ທິຏ຺ຐິໍ ຂນ຺ຕິໍ ຣຸຈິໍ ຠາວໍ ສຎ຺ຎນ຺ຕິ ເອວໍ ອກປ຺ປິຍກຕໍ ໂຫຕິ ອປ຺ປຏິຄ຺ຄຫິຕກຕນ຺ຕິອາທໂຍ ອຏ຺ຐ ອນຕິຣິຕ຺ຕາ. ສປ຺ປິອາທິ ອຏ຺ຐເມ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມເນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ໂຫຕິ. ອຏ຺ຐວາຈິກາ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ອຸປສມ຺ປທາ ອຸຠໂຕຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ຖຕ຺ຕາ. ວສ຺ສິກສາຏິກທານາທີນິ ອຏ຺ຐ ວຣານິ.

ນວກວາຣວຓ຺ຓນາ

໓໒໙. ນວຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ຠິຊ຺ຊຕິ. ມນຸສ຺ສມໍສວຊ຺ເຊຫິ ນວ ມໍເສຫິ ວິນິຈ຺ຉໂຍ. ສຸນ຺ທຣໍ ນ ສຸນ຺ທຣນ຺ຕິ ສງ຺ຆາຏິອາທີນິ ນວ ຈີວຣານິ. ຕາເນວ ອຘິຏ຺ຐິຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ນ ວິກປ຺ເປຕພ຺ພານິ, ອຘິຏ຺ຐິຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອປຈ຺ຈຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ນ ວິກປ຺ເປຕພ຺ພານີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນວ ວິທຕ຺ຖິໂຍ ສຸຄຕຈີວຣສ຺ສ. ‘‘ວຄ຺ຄໍ ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ຆໍ ວຄ຺ຄສຎ຺ຎີ ໂອວທຕີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອຘມ຺ມກມ຺ເມ ທ຺ເວ ນວການິ ປາຈິຕ຺ຕິຍວເສນ ວຸຕ຺ຕານິ.

ທສກວາຣວຓ຺ຓນາ

໓໓໐. ‘‘ໂອຣມຕ຺ຕກຎ຺ຈ ອຘິກຣຓໍ ໂຫຕິ, ນ ຈ ຄຕິຄຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ຈູຬວ. ໒໐໔) ທສ ອຘມ຺ມິກາ ສລາກຄ຺ຄາຫາ. ວິປຣີຕາ ຘມ຺ມິກາ. ສມຖກ຺ຂນ຺ຘເກ ວຸຕ຺ເຕຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ໂຫຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ສໍກຈ຺ຈິກໍ ວາ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ທສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ກປ຺ປິຍຕ຺ຕາ ເອເຕສໍ. ມາຕຸຣກ຺ຂິຕາທໂຍ ທສ ອິຕ຺ຖິໂຍ. ຘນກ຺ກີຕາທໂຍ ທສ ຠຣິຍາ. ‘‘ສິກ຺ຂາສມ຺ມຸຕິໍ ທຕ຺ວາ ທສວສ຺ສາຍ ຕສ຺ສາ ທ຺ວາທສວສ຺ສກາເລ ສຍມ຺ປິ ທ຺ວາທສວສ຺ສາ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຸຏ຺ຐາປນສມ຺ມຸຕິ ສາທິຕພ຺ພາ. ‘‘ວິນຍຘຣສ຺ເສວ ‘ອາປຕ຺ຕານາປຕ຺ຕິໍ ນ ຊານາຕີ’ຕິ ອາຣພ຺ຠ ຍາວ ‘ອຸຠຍານິ ໂຂ ປນສ຺ສ…ເປ… ອນຸພ຺ຍຎ຺ຊນໂສ’ຕິ ປຎ຺ຈງ຺ຄານິ ວຕ຺ວາ ປຸນປິ ‘ອາປຕ຺ຕານາປຕ຺ຕິໍ ນ ຊານາຕິ’ຈ຺ເຈວ ອາຣພ຺ຠ ຍາວ ‘ອຘິກຣເຓ ຈ ນ ວິນິຈ຺ຉຍກຸສໂລ ໂຫຕີ’ຕິ ປຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕາ, ເຕ ຕຖາ ຕຖາ ປຎ຺ຈ ປຎ຺ຈ ກຕ຺ວາ ທສ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ‘‘ທສວສ຺ສາຍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ນິສ຺ສໂຍ ທາຕພ຺ໂພ’’ຕິ ເອກຈ຺ເຈສຸ ໂປຕ຺ຖເກສຸ ນຕ຺ຖິ, ກິຎ຺ຈາປິ ນຕ຺ຖິ, ປາໂຐ ເອວ ປນ ໂຫຕິ.

ເອກາທສກວາຣວຓ຺ຓນາ

໓໓໑. ນ ໂວທາຍນ຺ຕິ ນ ປກາເສນ຺ຕິ. ໂຣຄເມວ ໂຣຄາຕງ຺ກໍ. ໂຣຄນ຺ຕຣາຍໍ ວາ.

ເອກຸຕ຺ຕຣິກນຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຸໂປສຖາທິປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊນາວຓ຺ຓນາ

໓໓໒. ‘‘ສງ຺ຆໍ, ຠນ຺ເຕ, ປວາເຣມີ’’ຕິອາທິ ປວາຣຓກຖາ ນາມ ວິນີຕຄາຖາສຸ ວິຍ.

ອຕ຺ຖວສປກຣຓວຓ຺ຓນາ

໓໓໔. ທສ ອຕ຺ຖວເສ ປຏິຈ຺ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ປຎ຺ຎາປເນ ຄຸຓວິເສສທີປນໂຕ, ອປຎ຺ຎາປເນ ອາທີນວທສ຺ສນໂຕ ຈ ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸຕາ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ໂລກວຊ຺ຊສ຺ສ ອປຓ຺ຓຕ຺ຕິສມ຺ຠວສ຺ສ ປຎ຺ຎາປເນ ປໂຍຄວິສຸທ຺ຘິ ຄຸໂຓ. ປຓ຺ຓຕ຺ຕິສມ຺ຠວສ຺ສ ປນ ເສຂິຍສ຺ສ ໂລກວຊ຺ຊສ຺ສ ປຎ຺ຎາປເນ ປຏິປຕ຺ຕິວິສຸທ຺ຘິ ຄຸໂຓ, ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊສ຺ສ ອາສຍວິສຸທ຺ຘິ ຄຸໂຓ ອປ຺ປິຈ຺ຉາທິຄຸຓາວຫນໂຕ, ເຕເນວາຫ ‘‘ສຸຠຣຕາຍ ສຸໂປສຕາຍ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາຍ ອປ຺ປິຈ຺ຉສ຺ສ ວຓ຺ຓໍ ຠາສິຕ຺ວາ’’ຕິ. ສມຓາຈາຣວິສຸທ຺ຘິ ຈສ຺ສ ຄຸໂຓຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຖ ວາ ໂລກວຊ຺ຊສ຺ສ ປຎ຺ຎາປເນ ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸຕາ ໂຫຕິ ປາກຏາທີນວໂຕ, ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊສ຺ສ ປຎ຺ຎາປເນ ສງ຺ຆຜາສຸຕາ ໂຫຕິ ປາກຏານິສໍສຕ຺ຕາ. ຕຖາ ປຐເມນ ທຸມ຺ມງ຺ກູນໍ ນິຄ຺ຄໂຫ, ທຸຕິເຍນ ເປສລານໍ ຜາສຸວິຫາໂຣ, ປຐເມນ ສມ຺ປຣາຍິການໍ ອາສວານໍ ປຏິຆາໂຕ, ທຸຕິເຍນ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິການໍ, ຕຖາ ປຐເມນ ອປ຺ປສນ຺ນານໍ ປສາໂທ, ທຸຕິເຍນ ປສນ຺ນານໍ ຠິຍ຺ໂຍຠາໂວ, ຕຖາ ປຐເມນ ສທ຺ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິ, ທຸຕິເຍນ ວິນຍານຸຄ຺ຄໂຫ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ປຣິວາຣນເຍນ ວາ ປຐເມນ ປາປິຈ຺ຉານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປກ຺ຂຸປຈ຺ເຉໂທ, ທຸຕິເຍນ ຄິຫີນໍ ອນຸກມ຺ປາ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ທ຺ເວ ອຕ຺ຖວເສ ປຏິຈ຺ຈ ຕຖາຄເຕນ ສາວການໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ຄິຫີນໍ ອນຸກມ຺ປາຍ ປາປິຈ຺ຉານໍ ປກ຺ຂຸປຈ຺ເຉທາຍາ’’ຕິ (ປຣິ. ໔໙໘). ຕຖາ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິການໍ ເວຣານໍ ວຊ຺ຊານໍ ອກຸສລານໍ ວເສນປິ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ທ຺ເວ ອຕ຺ຖວເສ…ເປ… ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິການໍ ເວຣານໍ ສມ຺ປຣາຍິການໍ ເວຣານໍ ປຏິຆາຕາຍາ’’ຕິອາທິ (ປຣິ. ໔໙໘). ອປິເຈຕ຺ຖ ສພ຺ພມ຺ປິ ອກຕວິຎ຺ຎຕ຺ຕິປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ, ຄິຫີນໍ ປີຬາປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ, ເຕສໍ ປສາທໂຠຄກ຺ຂຍຣກ຺ຂາປຏິສໍຍຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ຄິຫີນໍ ອນຸກມ຺ປາຍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ນາມ, ກຸລທູສກຄຓໂຠຊນານິ ປາປິຈ຺ຉານໍ ປກ຺ຂຸປຈ຺ເຉທາຍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພໍ ໂລກວຊ຺ຊໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກເວຣາທິປຏິຆາຕາຍ, ມາຕຸຄາເມນ ສໍວິຘານໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກເວຣາທິສໍວຣາຍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອປິເຈຕ຺ຖ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ທສອຕ຺ຖວສປກຣຓເມວ ນິສ຺ສາຍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ວຕ຺ຖຸວີຕິກ຺ກເມນ ຍໍ, ເອກນ຺ຕາກຸສລໍ ຠເວ;

ຕໍ ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸຠາວາຍ, ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ໂລກວຊ຺ຊໂຕ.

ປາຣາຊິກາທິໍ,

ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຊານເນເນວ, ຍຕ຺ຖາປຕ຺ຕິ ນ ອຎ຺ຎຖາ;

ຕໍ ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຍາ ວາປິ, ປສາທຸປ຺ປາທພຸທ຺ຘິຍາ.

ຘມ຺ມເທສນາປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ ອິຕຣຎ຺ຈ ເສຂິຍໍ, ອິທໍ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິສມ຺ຠວໍ ໂລກວຊ຺ຊໍ ນາມ. ວຕ຺ຖຸໂນ, ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ວາ ວີຕິກ຺ກມເຈຕນາຍາຠາເວປິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ກຣເຓ, ກຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ອກຣເຓ ວາ ສຕິ ຍຕ຺ຖ ອາປຕ຺ຕິ ປໂຫຕິ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ຐເປຕ຺ວາ ສຸຣາປານໍ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ອຸກ຺ໂກຏນເກ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ຘມ຺ມິການໍ ກມ຺ມານໍ ຉນ຺ທໍ ທຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ຂີຍນຘມ຺ມໍ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ (ປາຈິ. ໔໗໕), ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ສງ຺ເຆ ວິນິຈ຺ຉຍກຖາຍ ວຕ຺ຕມານາຍ ຉນ຺ທໍ ອທຕ຺ວາ ອຸຏ຺ຐາຍາສນາ ປກ຺ກເມຍ຺ຍ, ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ (ປາຈິ. ໔໘໐), ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ສມຄ຺ເຄນ ສງ຺ເຆນ ຈີວຣໍ ທຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ຂີຍນຘມ຺ມໍ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ…ເປ… ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ (ປາຈິ. ໔໘໕) ເອວມາທິ ສງ຺ຆຜາສຸຕາຍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ. ‘‘ອຎ຺ຎວາທເກ ວິເຫສເກ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ (ປາຈິ. ໑໐໑), ປາຣາຊິກາທີຫິ ອນຸທ຺ຘໍສເນ ສງ຺ຆາທິເສສາທິ ຈ ທຸມ຺ມງ຺ກູນໍ ນິຄ຺ຄຫາຍ, ອນຸປຂຊ຺ຊນິກ຺ກຑ຺ຒນອຸປສ຺ສູຕິສິກ຺ຂາປທາທິ ເປສລານໍ ຜາສຸວິຫາຣາຍ, ສພ຺ພໍ ໂລກວຊ຺ຊໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິການໍ ອາສວານໍ ປຏິຆາຕາຍ, ສພ຺ພໍ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊໍ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິການເມວ ສໍວຣາຍ. ສພ຺ພໍ ຄິຫິປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ ອປ຺ປສນ຺ນານໍ ວາ ປສາທາຍ ປສນ຺ນານໍ ວາ ຠິຍ຺ໂຍຠາວາຍ ຈ. ວິເສເສນ ອຣິຏ຺ຐສມຓຸທ຺ເທສສິກ຺ຂາປທໍ, ສາມຎ຺ເຎນ ປຈ຺ຈເຍສຸ ມຣິຍາທປຏິສໍຍຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ສທ຺ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຍາ, ‘‘ອປ຺ປິຈ຺ຉສ຺ສາຍໍ ຘມ຺ໂມ, ນາຍໍ ຘມ຺ໂມ ມຫິຈ຺ຉສ຺ສາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໕໘; ອ. ນິ. ໘.໓໐) ອາທິສຸຕ຺ຕເມຕ຺ຖ ສາຘກໍ. ‘‘ສິກ຺ຂາປທວິວຓ຺ຓເກ (ປາຈິ. ໔໓໙) ໂມຫນເກ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິອາທິ (ປາຈິ. ໔໔໔) ວິນຍານຸຄ຺ຄຫາຍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ຠູຕຄາມປາຕພ຺ຍຕາຍ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ (ປາຈິ. ໙໐) ອິທໍ ກິມຕ຺ຖນ຺ຕິ ເຈ? ອປ຺ປສນ຺ນານໍ ປສາທາຍ, ປສນ຺ນານໍ ຠິຍ຺ໂຍຠາວາຍ ຈ. ກຖໍ?

‘‘ຠູຕຄາໂມ ສຊີໂວຕິ, ອວິປລ຺ລຕ຺ຕທິຏ຺ຐິໂນ;

ຕສ຺ສ ໂກປນສຎ຺ຎາຍ, ປສາໂທ ພຸທ຺ຘສາວເກ.

‘‘ນິຊ຺ຊີວສຎ຺ຎິຕໍເປຕໍ, ອໂກເປນ຺ໂຕ ກຖໍ ມຸນິ;

ຊີວໍ ໂກເປຍ຺ຍ ນິທ຺ໂທໂສ, ມຈ຺ຉມໍສານຸຊານເນ.

ເອວມ຺ປິ –

‘‘ຕສ຺ສ ໂກປນສຎ຺ຎາຍ, ປສາໂທ ພຸທ຺ຘສາວເກ;

ຍໂຕ ຕິຕ຺ຖກຣາວິເມ, ວິຣຕາ ຠູຕຄາມໂຕ;

ໂລກສ຺ສ ຈິຕ຺ຕຣກ຺ຂຕ຺ຖໍ, ຕໂຕປິ ວິຣໂຕ ມຸນີ’’ຕິ. –

ປສນ຺ນານໍ ຠິຍ຺ໂຍຠາໂວ ໂຫຕິ.

ວິວິຕ຺ຕເສນາສນໂຠຄຕຓ຺ຫາວເສນນິຊ຺ຊີວມິຕາຣກ຺ຂໍ;

ພຸທ຺ໂຘຠິນິນ຺ນຎ຺ຈ ວິວຊ຺ຊຍນ຺ໂຕ;

ສິກ຺ຂາປທໍ ຕຕ຺ຖ ຈ ປຎ຺ຎເປສິ.

ນິຊ຺ຊີວສ຺ສາປິ ມໍສສ຺ສ, ຂາທນກໍ ຍຕິໍ ປຕິ;

ນິນ຺ທມານໍ ຊນໍ ທິສ຺ວາ, ຠູຕຄາມໍ ປຣິຈ຺ຈຊິ.

ຕິໂກຏິປຣິສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ, ມຈ຺ຉມໍສານຸຊານເນ;

ປຏິຈ຺ຈ ມໍສານຸຊານນໍ, ກມ຺ເມ ທິຏ຺ຐິປ຺ປສງ຺ຄຠຍາ.

ອປຣິກ຺ຂກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ, ປຣານຸທ຺ທຍຕາຍ ຈ;

ຠູຕຄາມປາຕພ຺ຍຕາຍ, ປາຓາຕິປາຕປ຺ປສງ຺ຄຠຍາ.

ຕຕ຺ຖ ປຣິຍາຍວຈນໍ ອນຸຊານິ ຠຄວາ, ອຸທ຺ທິສ຺ສ ກຕໍ ປຏິກ຺ຂິປິ ປຣສ຺ສ ວາ ປາປປ຺ປສງ຺ຄຠເຍນ. ອິຘ ປນ ຠູຕຄາມປາຕພ຺ຍຕາຍ ປາປາຠາວຎາປນຕ຺ຖໍ ອຕ຺ຕຸທ຺ເທສິກໍ ວິຫາຣໍ, ກຸຏິຎ຺ຈ ອນຸຊານີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປກິຣິຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເຕ ເຕ ປໂຍຊນວິເສສສງ຺ຂາຕາ ອຕ຺ຖວສາຕິ ອຕ຺ຖວສປກຣຓນ຺ຕິ.

ມຫາວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຐມຄາຖາສງ຺ຄຓິກວຓ຺ຓນາ

ສຕ຺ຕນຄເຣສຸ ປຎ຺ຎຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໓໓໕. ວຈນສມ຺ປຏິຈ຺ຉນຕ຺ເຖ ວາ ນິປາໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຑ຺ຒຸຑ຺ຒສຕານີຕິ ຕີຓິ ສຕານິ, ປຎ຺ຎາສານິ ຈ. ວິຄ຺ຄຫນ຺ຕິ ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄຫໍ. ອຕິເຣກໍ ວາຕິ ທສາຫປຣມໍ ອຕິເຣກຈີວຣໍ. ກາຬກນ຺ຕິ ‘‘ສຸທ຺ຘກາຬການ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໕໕໒-໕໕໔) ວຸຕ຺ຕກາຬກໍ. ຠູຕນ຺ຕິ ຠູຕາໂຣຈນໍ. ປຣມ຺ປຣຠຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຣມ຺ປຣໂຠຊນໍ. ຠິກ຺ຂຸນີສຸ ຈ ອກ຺ໂກໂສຕິ ຍາ ປນ ຠິກ຺ຂຸນີ ຠິກ຺ຂຸໍ ອກ຺ໂກເສຍ຺ຍ ວາ ປຣິຠາເສຍ຺ຍ ວາ (ປາຈິ. ໑໐໒໙). ອນ຺ຕຣວາສກນ຺ຕິ ອຎ຺ຎາຕິກາຍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຈີວຣປຏິຄ຺ຄຫຓໍ. ຣູປິຍນ຺ຕິ ຣູປິຍສພ຺ໂພຫາຣໍ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສາມໍ ສຸຕ຺ຕໍ ວິຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ຕນ຺ຕວາເຍຫິ. ອຸຊ຺ຌາປນເກຕິ ອຸຊ຺ຌາປນເກ ຂີຍນເກ. ປາຈິຕປິຓ຺ຑນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸນີປອປາຈິຕປິຓ຺ຑປາຕໍ. ຈາຣິຕ຺ຕນ຺ຕິ ນິມນ຺ຕິໂຕ ສຠຕ຺ໂຕ ສມາໂນ ສນ຺ຕໍ. ຈີວຣໍ ທຕ຺ວາຕິ ສມຄ຺ເຄນ ສງ຺ເຆນ ຈີວຣໍ ທຕ຺ວາ. ໂວສາສນ຺ຕີຕິ ຠິກ຺ຂູ ປເນວ ກຸເລສຸ ນິມນ຺ຕິຕາ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິ (ປາຈິ. ໕໕໘), ຕຕ຺ຖ ເຈສາ. ຄິຣຄ຺ຄຈຣິຍາຕິ ‘‘ຍາ ປນ ຠິກ຺ຂຸນີ ນຈ຺ຈໍ ວາ ຄີຕໍ ວາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໘໓໔) ຈ, ‘‘ອນ຺ໂຕວສ຺ສໍ ຈາຣິກໍ ຈເຣຍ຺ຍາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໙໗໐) ຈ ວຸຕ຺ຕທ຺ວຍໍ. ຉນ຺ທທາເນນາຕິ ປາຣິວາສິກຉນ຺ທທາເນນ ສິກ຺ຂມານໍ ວຸຏ຺ຐາເປຍ຺ຍ (ປາຈິ. ໑໑໖໗). ປາຣາຊິການິ ຈຕ຺ຕາຣິ, ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ສຎ຺ຎາຈິກກຸຏິຎ຺ຈ ໂກສິຍມິສ຺ສສນ຺ຖຕຎ຺ຈ ເສຍ຺ຍາ ຈ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ສຫ ປຖວີຂຓນໍ. ຄຈ຺ຉ ເທວເຕຕິ ຠູຕຄາມປາຕພ຺ຍຕາ ສປ຺ປາຓກອຸທກສິຎ຺ຈນນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຫາວິຫາໂຣຕິ ມຫລ຺ລກວິຫາໂຣ. ອຎ຺ຎນ຺ຕິ ອຎ຺ຎວາທກໍ. ທ຺ວາຣນ຺ຕິ ຍາວທ຺ວາຣໂກສາ. ‘‘ອນາທຣິຍປາຈິຕ຺ຕີຕິ ຈ ສຫຘມ຺ມິກໍ ວຸຈ຺ຈມາໂນ’’ຕິ ປາໂຐ. ປໂຍປານນ຺ຕິ ສຸຣຸສຸຣຸກາຣກໍ. ເອຬກໂລມານິ ປຕ຺ໂຕ ຈາຕິ ເອຬກໂລມໂຘວາປນຎ຺ຈ ອູນປຎ຺ຈພນ຺ຘນປຕ຺ໂຕ ຈ. ໂອວາໂທ ເຈວ ເຠສຊ຺ຊນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂຸນຸປສ຺ສຍໍ ອຸປສງ຺ກມິຕ຺ວາ ໂອວາໂທ ຕທຸຕ຺ຕຣິເຠສຊ຺ຊວິຎ຺ຎາປນຎ຺ຈ. ສູຈິ ອຣຎ຺ຎໂກຕິ ‘‘ອຏ຺ຐິມຍໍ ວາ ທນ຺ຕມຍໍ ວາ ວິສາຓມຍໍ ວາ ສູຈິຆຣ’’ນ຺ຕິ (ປາຈິ. ໕໑໗) ຈ ‘‘ຍານິ ໂຂ ປນ ຕານິ ອາຣຎ຺ຎການິ ເສນາສນານິ ສາສງ຺ກ…ເປ… ປຏິເທເສຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ປາຈິ. ໕໗໐) ຈ. ໂອວາໂທຕິ ຍາ ປນ ຠິກ຺ຂຸນີ ໂອວາທາຍ ວາ ສໍວາສາຍ ວາ ນ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ (ປາຈິ. ໑໐໕໕). ປາຣາຊິການິ ຈຕ຺ຕາຣີຕິອາທິ ທ຺ວີສຸ ນຄເຣສຸ ປຎ຺ຎຕ຺ຕສມ຺ປິຓ຺ຑນໍ.

ຈຕຸວິປຕ຺ຕິວຓ຺ຓນາ

໓໓໖. ເອກຕິໍສາ ເຍ ຄຣຸກາຕິ ອຸຠໂຕ ອຏ຺ຐ ປາຣາຊິກາ, ຠິກ຺ຂູນໍ ເຕຣສ, ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ທສ ຈ ສງ຺ຆາທິເສສາ. ສາຘາຣຓາສາຘາຣຓວເສນ ອຏ຺ຐ ອນວເສສາ ນາມ ປາຣາຊິການິ. ຕເທວາຕິ ສີລວິປຕ຺ຕິໍເຍວ. ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອປຸຈ຺ຉິຕເມວ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕໍ. ‘‘ຕຕ຺ຖ ໂຍ ຈາຍໍ, ອກ຺ໂກສຕິ ຫສາຘິປ຺ປາໂຍ’’ຕິ ປາໂຐ. ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວິຠາວນວເສນາຄຕວິປຕ຺ຕິໍ ຐເປຕ຺ວາ ປຸຈ຺ຉາປຏິປາຏິຍາ ຍາວຕຕິຍກປຎ຺ຫໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕຸມາຣຠິ. ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕານຸວຕ຺ຕິກາ ຠິກ຺ຂຸນີ ອຏ຺ຐ ຍາວຕຕິຍກສງ຺ຆາທິເສສາ ອິຘ ປຸຈ຺ຉິຕຕ຺ຕາ ອນນ຺ຕຣປຎ຺ຫາ ນາມ ຊາຕາ.

ເຉທນກາທິວຓ຺ຓນາ

໓໓໗. ປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ຕມຎ຺ຈນິສີທນກຓ຺ຑຸປຏິຈ຺ຉາທິວສ຺ສິກສາຏິກາສຸຄຕຈີວຣປ຺ປມາຓໍ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ອຸທກສາຏິກາຕິ ຉ ເຉທນການິ. ຈີວຣວິປ຺ປວາສສມ຺ມຸຕິອາທໂຍ ຈຕສ຺ໂສ ສມ຺ມຸຕິໂຍ. ‘‘ອຍໍ ຕຕ຺ຖ ສາມີຈີ’’ຕິ ເອວໍ ອາຄຕາ ສຕ຺ຕ ສາມີຈິໂຍ.

ອສາຘາຣຓາທິວຓ຺ຓນາ

໓໓໘. ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕຈຸທ຺ທສປຣມາເນວ ອນ຺ຕຣປຎ຺ເຫ ນິຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ປຸຣິມປຎ຺ຫໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ໂຕ. ໂຘວນຎ຺ຈ ປຏິຄ຺ຄໂຫຕິ ຄາຖາ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍານໍ. ທ຺ເວ ໂລມານິ ເອຬກໂລມຕິໂຍຊນປຣມານິ.

ທ຺ເວວີສຕິ ຂຸທ຺ທກາຕິ –

‘‘ສກໂລ ຠິກ຺ຂຸນິວຄ຺ໂຄ, ປຣມ຺ປຣຎ຺ຈ ໂຠຊນໍ;

ອນຕິຣິຕ຺ຕໍ ອຠິຫຏໍ, ປຓີຕຎ຺ຈ ອເຈລກໍ;

ຊານໍ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລຉາທນໍ.

‘‘ອູນໍ ມາຕຸຄາເມນ ສທ຺ຘິໍ, ຍາ ຈ ອນິກ຺ຂນ຺ຕຣາຊເກ;

ສນ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອນາປຸຈ຺ຉາ, ວິກາເລ ຄາມປ຺ປເວສນໍ.

‘‘ນິສີທເນ ຈ ຍາ ສິກ຺ຂາ, ວສ຺ສິກາຍ ຈ ສາຏິກາ;

ທ຺ວາວີສຕິ ອິມາ ສິກ຺ຂາ, ຂຸທ຺ທເກສຸ ປກາສິຕາ’’ຕິ. –

ປາໂຐ. ‘‘ກຸເລສຸ ຈາຣິຕ຺ຕາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ປາໂຐ ນ ຄເຫຕພ຺ໂພ ສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ. ຉຈຕ຺ຕາຣີສາ ຈິເມຕິ ຉຈຕ຺ຕາຣີສ ອິເມ. ‘‘ປາຣາຊິການິ ສງ຺ຆາທິເສໂສ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕສິກ຺ຂາປເທ ເອວ ວິຠຊິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິຠຕ຺ຕິໂຍ ນາມ. ສາຘາຣຓນ຺ຕິ ອຏ຺ຐນ຺ນມ຺ປິ ສາຘາຣຓໍ. ປາຣາຊິກຠູຕາ ວິຠຕ຺ຕິໂຍ ປາຣາຊິກວິຠຕ຺ຕິໂຍ. ສາຘາຣເຓ ສຕ຺ຕວຊ຺ໂຊ ສງ຺ຆາທິເສໂສ. ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຄຓ຺ຐິປເທ ‘‘ອຖ ວາ ‘ທ຺ເວ ອຸໂປສຖາ ທ຺ເວ ປວາຣຓາ ຈຕ຺ຕາຣິ ກມ຺ມານິ ປຎ຺ເຈວ ອຸທ຺ເທສາ ຈຕຸໂຣ ຠວນ຺ຕິ, ນຎ຺ຎຖາ’ຕິ ປາຬິໍ ອຸທ຺ຘຣນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘ຈຕ຺ຕາຣິ ກມ຺ມານີ’ຕິ ວິເສສາຠາວາ ອຸທ຺ຘຣິຕໂປຕ຺ຖກເມວ ສຸນ຺ທຣໍ, ປຸພ຺ເພປິ ວິຠຕ຺ຕິມຕ຺ຕທສ຺ສນວເສເນວ ເຈຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘ນ ສມເຖຫິ ວູປສມນວເສນາ’ຕິ ວຕ຺ວາ ຈຕ຺ຕາຣິ ກມ຺ມວິຠຊເນ ‘ສມເຖຫິ ວູປສມ຺ມຕີ’ຕິ ນ ວິເສສິຕໍ ອຸໂປສຖປ຺ປວາຣຓານໍເຍວ ວິຠາຄຕ຺ຕາ. ກສ຺ມາ? ເອຕ຺ຖາປິ ‘ອຸໂປສຖປ຺ປວາຣຓານໍເຍວ ວິເສເສຕ຺ວາ ນຍໍ ເທຖາ’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ອຘມ຺ເມນ ວຄ຺ຄາທິກມ຺ເມນ ອາປຕ຺ຕິໂຍປິ ວູປສມ຺ມນ຺ຕີຕິ ອາປຊ຺ຊນໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ວິຈາເຣຕພ຺ພໍ. ທ຺ວີຫິ ຈຕູຫິ ຕີຫິ ກິຈ຺ຈໍ ເອເກນາຕິ ທ຺ວີຫິ ວິວາທາຘິກຣຓໍ, ຈຕູຫິ ອນຸວາທາຘິກຣຓໍ, ຕີຫິ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓໍ, ເອເກນ ກິຈ຺ຈາຘິກຣຓໍ ສມ຺ມຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ປາຣາຊິກາທິອາປຕ຺ຕິວຓ຺ຓນາ

໓໓໙. ນິພ຺ພຈນມຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວວຈນມຕ຺ຕໍ. ເສເສຕິ ອາທິໂຕ ເສສາ ມຊ຺ຌນ຺ຕາ. ປທນ຺ຕິ ສິກ຺ຂາປທໍ. ສທ຺ຘາຈິຕ຺ຕໍ ປສນ຺ນຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ‘‘ສນ຺ຕາຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວາ ປາໂຐ. ອນາຬິຍນ຺ຕິ ທລິທ຺ທໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ອິທໍ ນິພ຺ພຈນໍ ‘‘ຄຣຸກໍ ລຫຸກຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິປຎ຺ເຫ ນຕ຺ຖິ, ‘‘ຫນ຺ທ ວາກ຺ຍໍ ສຸໂຓມ ເຕ’’ຕິ ອິມິນາ ປນ ວຈເນນ ສງ຺ຄຫິຕສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສ ທີປນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ອາກາໂສ ປກ຺ຂິນໍ ຄຕີ’’ຕິ ຈ ປາໂຐ ອຕ຺ຖິ, ໂສ ຊາຕິວເສນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ປກ຺ຂີນນ຺ຕິ ອຸຊຸກເມວ.

ປຐມຄາຖາສງ຺ຄຓິກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຘິກຣຓເຠທວຓ຺ຓນາ

ອຸກ຺ໂກຏນເຠທາທິວຓ຺ຓນາ

໓໔໐. ອຘິກຣຓອຸກ຺ໂກເຏນ ສມຖານໍ ອຸກ຺ໂກຏໍ ທສ຺ເສຕຸນ຺ຕິ ອຘິກຣຓານິ ສຕ຺ຕຫິ ສມເຖຫິ ສມ຺ມນ຺ຕິ, ຕານິ ອຸກ຺ໂກເຏນ຺ໂຕ ສຕ຺ຕ ສມເຖ ອຸກ຺ໂກເຏຕິ ນາມາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ປສວຕີຕິ ສມ຺ຠວຕິ. ‘‘ອນຸວາທາຘິກຣເຓ ລພ຺ຠນ຺ຕີ’ຕິອາທີນິ ‘ຘມ຺ໂມ ອຘມ຺ໂມ’ຕິອາທີນໍ ສມານຕ຺ຕາ ເຕສຸ ວິເສສໂຕ ລພ຺ຠນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນິຫຕນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕາທິນາ. ອວິນິຈ຺ຉິຕນ຺ຕິ ‘‘ອາປຕ຺ຕິອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ. ‘‘ຕຕ຺ຖ ຊາຕກໍ ອຘິກຣຓໍ ອຸກ຺ໂກເຏຕິ…ເປ… ຕິຓວຕ຺ຖາຣກໍ ອຸກ຺ໂກເຏຕີ’’ຕິ ທເສວ ວຸຕ຺ຕາ. ‘‘ສມ຺ມຸຂາວິນຍປຏິຎ຺ຎາຕກຣຓເຍຠຸຍ຺ຍສິກາ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຸກ຺ໂກເຏຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ກມ຺ມວາຈາປິ ເຕສໍ ນຕ຺ຖິ. ຕສ຺ມາ ເຕ ອຸກ຺ໂກເຏຕຸໍ ນ ສກ຺ກາຕິ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ປາຬິມຸຕ຺ຕກວິນິຈ຺ຉເຍເນວາຕິ ວິນຍລກ຺ຂຓໍ ວິນາ ເກວລໍ ຘມ຺ມເທສນາມຕ຺ຕວເສເນວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຂນ຺ຘກໂຕ ວາ ປຣິວາຣໂຕ ວາ ອານີຕສຸຕ຺ເຕນ. ນິຊ຺ຌາເປນ຺ຕິ ທສ຺ເສນ຺ຕິ. ປຸພ຺ເພ ຘມ຺ມວິນເຍນ ວິນິຈ຺ຉິຕໍ ອຘິກຣຓໍ ອຸປຊ຺ຌາຍາທີນໍ ອຕ຺ຖາຍ ‘‘ອຘມ຺ມໍ ຘມ຺ໂມ’’ຕິອາທີນິ ທີເປຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິສມານິ ກາຍກມ຺ມາທີນິ ນິສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ວິສມນິສ຺ສິໂຕ. ເອວໍ ເສເສສຸ.

ອຘິກຣຓນິທານາທິວຓ຺ຓນາ

໓໔໒-໓. ກິໍສມ຺ຠາຣນ຺ຕິ ກິໍປຣິກ຺ຂາຣໍ, ເອຕ຺ຖ ກິນ຺ຕິ ລິງ຺ຄສາມຎ຺ຎມພ຺ຍຍໍ. ປຸພ຺ເພ ອຸປ຺ປນ຺ນວິວາທໍ ນິສ຺ສາຍ ປຈ຺ຉາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກວິວາໂທ ວິວາທນິທານໍ ນາມ. ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓປຈ຺ຈຍາ ຈຕສ຺ໂສ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ຠິກ຺ຂຸນີ ຊານໍ ປາຣາຊິກໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕິ ປາຣາຊິກໍ, ເວມຕິກາ ປຏິຈ຺ຉາເທຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ຠິກ຺ຂຸ ສງ຺ຆາທິເສສໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕິ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ອາຈາຣວິປຕ຺ຕິໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕິ ທຸກ຺ກຏໍ. ປຸພ຺ເພ ກຕອຸກ຺ເຂປນິຍາທິກິຈ຺ຈໍ ນິສ຺ສາຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກກິຈ຺ຈານໍ. ກີທິສານໍ? ສມນຸຠາສນາທີນໍ ວເສນ. ຕໍ ຫີຕິ ອຘິກຣຓໍ.

໓໔໔. ອຘິກຣເຓສຸ ເຍນ ອຘິກຣເຓນ ສມ຺ມນ຺ຕິ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸນ຺ຕິ ຍທາ ອຘິກຣເຓຫິ ສມ຺ມນ຺ຕິ, ຕທາ ກິຈ຺ຈາຘິກຣເຓເນວ ສມ຺ມນ຺ຕິ, ນ ອຎ຺ເຎຫີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ເອກນ຺ຕໂຕ ອຘິກຣເຓເນວ ສມ຺ມນ຺ຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ.

໓໔໘. ອາປຕ຺ຕາຘິກຣເຓ ສງ຺ໂຆ ວິວທຕີຕິ ອາປຕ຺ຕານາປຕ຺ຕີຕິ ເອວໍ.

໓໕໓. ສມຸຏ຺ຐານາຠາວໂຕ ສມ຺ມຸຂາວິນເຍ ກມ຺ມສ຺ສ ກິຣິຍາກຣຓມິຈ຺ຈາທິນາ ອວິຠຊິຕ຺ວາວ ສຕິວິນຍາທີນໍ ຉນ຺ນໍເຍວ ຉ ສມຸຏ຺ຐານານິ ວິຠຕ຺ຕານິ. ຕໍ ກສ຺ມາ? ກມ຺ມສງ຺ຄຫາຠາເວນ, ສຕິວິນຍາທີນໍ ວິຍ ສງ຺ຆສມ຺ມຸຂຕາທີນໍ ກິຈ຺ຈຍຕາ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ອຘິກຣຓເຠທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ທຸຕິຍຄາຖາສງ຺ຄຓິກວຓ຺ຓນາ

ໂຈທນາທິປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊນາວຓ຺ຓນາ

໓໕໙. ວິຄ຺ຄາຫິກກຖນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນິສາມຍາຕິ ສລ຺ລກ຺ເຂຫິ. ‘‘ກາຣຍ’’ ອິຕິ ປາໂຐ. ປຸພ຺ພາປຣໍ ນ ຊານາຕິ, ຕສ຺ມາ ອໂກວິໂທ ໂຫຕີຕິ ເອເກ. ອຍໍ ປນ ທຸວິເຘປິ ກິຈ຺ເຈ ເກນຈິ ອິຣິຍາປເຖນ.

ໂຈທນາກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາ

ອນຸວິຊ຺ຊກກິຈ຺ຈວຓ຺ຓນາ

໓໖໐. ອນຸວິຊ຺ຊກປຸຈ຺ຉເນ ອາຊີວວິປຕ຺ຕິ ນ ປຸຈ຺ຉິຕາ. ປຎ຺ຈາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘວເສນ ອາຈາຣວິປຕ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕາ. ‘‘ອາຊີວວິປຕ຺ຕິຍາປິ ຕເຖວ, ສງ຺ຄຫຄມນໂຕ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ອຊ຺ຌາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ’’ຕິ ປາໂຐ.

໓໖໓. ຕສ຺ມາ ນ ຈ ອາມິສໍ ນິສ຺ສາຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ຘິຕພ຺ພໍ.

ຈູຬສງ຺ຄາມວຓ຺ຓນາ

ອນຸວິຊ຺ຊກສ຺ສປຏິປຕ຺ຕິວຓ຺ຓນາ

໓໖໕. ຐານນິສຊ຺ຊວຕ຺ຖາທິນິສ຺ສິຕາຕິ ‘‘ເອວໍ ຐາຕພ຺ພໍ ເອວໍ ນິສີທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທິກາ. ສຎ຺ຎາຊນນຕ຺ຖນ຺ຕິ ‘‘ເອວໍ ວຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ສຎ຺ຊານນຕ຺ຖໍ. ອນຸວິຘິຍນ຺ເຕນາຕິ ຈິຕ຺ເຕ ຐເປນ຺ເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ລຊ຺ຊາ ສາ ນຸ ໂຂຕິ ກິໍ ສາ ລຊ຺ຊາ ອຍໍ ປຣິສາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອນຸໂຍຄວຕ຺ຕໍ ກຖາເປຕ຺ວາຕິ ‘‘ກິມນຸໂຍຄວຕ຺ຕໍ ຊານາສີ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ເຕເນວ ກຖາເປຕ຺ວາ. ອຊານນປ຺ປສງ຺ຄາ ນາມ ອຎ຺ຎາຓໍ.

໓໖໗. ‘‘ຠເຍນ ຠຍາ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ຠເຍນ ຠຍເຫຕຸ ຠຍາ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ເຫຕຸວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ‘‘ຣຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປນ ທຸຏ຺ຐຕ຺ຕາ ຈ ຉນ຺ທາ ໂທສາ ຈ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອວໍ.

ມຫາສງ຺ຄາມວຓ຺ຓນາ

ໂວຫຣນ຺ເຕນຊານິຕພ຺ພາທິວຓ຺ຓນາ

໓໗໕. ວຓ຺ຓາວຓ຺ໂຓຕິ ນີລາທິວຓ຺ຓວເສນ ຈ ອາໂຣຄ຺ຍຕ຺ຖາທິອວຓ຺ຓວເສນ ຈ ວຸຕ຺ຕສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິ.

໔໐໒. ຠູມິປຸຈ຺ຉາຕິ ຠູມິ ປຸຖວີ ຊຄຕີ ຈາຕິ ສພ຺ພານິ ປຖວິເວວຈນານິ.

ກຖິນເຠທວຓ຺ຓນາ

ກຖິນອຕ຺ຖຕາທິວຓ຺ຓນາ

໔໐໓-໔. ກິນ຺ຕິ ກຖໍ. ອນາທິຍທານໍ ຕາວກາລິກວຕ຺ຖຸ. ‘‘ອນາຄຕວເສນ ອນນ຺ຕຣາ ຫຸຕ຺ວາ’’ຕິ ອຸທກາຫຣຓາທິປໂຍຄສ຺ສ ໂຘວນາທິປຸພ຺ພກຣຓສ຺ສ ປຈ຺ຉາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໂຕ, ໂຘວນາທິກິຣິຍຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍ ປໂຍຄກຣຓໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸເຣຊາຕປຈ຺ຈເຍ ປເນສ ປໂຍໂຄຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອກໍ ຘມ຺ມມ຺ປິ ນ ລຠຕິ ອຕ຺ຕໂນ ປຸເຣຊາຕສ຺ສ ນຕ຺ຖິຕາຍ.

ກຖິນາທິຊານິຕພ຺ພວິຠາຄວຓ຺ຓນາ

໔໑໒. ຣູປາທິຘມ຺ເມສູຕິ ວຓ຺ຓຄນ຺ຘາທິອຏ຺ຐເກສຸ. ‘‘ວສ຺ສານສ຺ສ ປຈ຺ຉິໂມ ມາໂສ’’ຕິ (ປາຣາ. ໒໑໘) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຈ຺ຉິເມ ມາເສ ຍສ຺ມິໍ ວາ ຕສ຺ມິໍ ວາ ທິວເສ ອຕ຺ຖຣິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ.

໔໑໕. ‘‘ອາທິຈ຺ຈພນ຺ຘຸນາຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເຖຣວຈນ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ປລິໂພຘປຎ຺ຫາພ຺ຍາກຣຓກຖາວຓ຺ຓນາ

໔໑໕-໖. ສນ຺ນິຏ຺ຐານນ຺ຕິໂກ ກຖໍ ພຫິສີມາຍ ອຸທ຺ຘຣີຍຕິ? ຠິກ຺ຂຸ ອກຕຈີວຣໍ ສມາທາຍ ປກ຺ກມຕິ ‘‘ນ ປຈ຺ເຈສ຺ສ’’ນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ພຫິສີມາຄຕສ຺ສ ເອວໍ ໂຫຕິ ‘‘ເນວິມໍ ຈີວຣໍ ກາເຣສ຺ສ’’ນ຺ຕິ, ເອວເມຕສ຺ສ ພຫິສີມາຄຕສ຺ສ ອຸທ຺ຘຣີຍຕິ. ກຖໍ ອນ຺ໂຕສີມາຍ? ອກຕຈີວຣໍ ສມາທາຍ ປກ຺ກມຕິ ‘‘ນ ປຈ຺ເຈສ຺ສ’’ນ຺ຕິ, ຕໂຕ ຕຕ຺ຖ ຜາສຸວິຫາຣໍ ອລຠນ຺ໂຕ ຕເມວ ວິຫາຣໍ ອາຄຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ສ ຈີວຣປລິໂພໂຘເຍວ ຐິໂຕ, ໂສ ຈ ‘‘ເນວິມໍ ຈີວຣໍ ກາເຣສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ຈິຕ຺ເຕ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ຉິຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອນ຺ໂຕສີມາຍ ອຸທ຺ຘຣີຍຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສນ຺ນິຏ຺ຐານນ຺ຕິກໍ ທຸວິຘໍ ‘‘ນ ປຈ຺ເຈສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ອາວາສປລິໂພຘໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຸນປິ ຕເມວ ວິຫາຣໍ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ‘‘ເນວິມໍ ຈີວຣໍ ກາເຣສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ກໂຣຕິ, ພຫິສີມາຍ ຐຕ຺ວາ ‘‘ເນວິມໍ ຈີວຣໍ ກາເຣສ຺ສໍ ນ ປຈ຺ເຈສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທນ ສນ຺ນິຏ຺ຐານນ຺ຕິກໍ ໂຫຕິ. ຄາຖາຍມ຺ປິ ‘‘ທ຺ເວ ປລິໂພຘາ ອປຸພ຺ພໍ ອຈຣິມ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ອິມເມວ ສນ຺ຘາຍ. ‘‘ອາສາວຈ຺ເຉທິໂກ ກຖໍ ອນ຺ໂຕສີມາຍ? ອາສີສິເຕນ ‘ຕຸມ຺ເຫ ວິຫາຣເມວ ປຕ຺ເຖຖ, ອຫໍ ປຫິຓິສ຺ສາມີ’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ປຸພ຺ເພ ‘ນ ປຈ຺ເຈສ຺ສ’ນ຺ຕິ ອາວາສປລິໂພຘໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຄໂຕ ປຸນ ຕໍ ວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ເຕນ ‘ນາຫໍ ສກ຺ໂກມິ ທາຕຸ’ນ຺ຕິ ປຫິໂຕ ໂຫຕີ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ‘‘ອຕ຺ຖາເຣ ຫິ ສຕິ ອຸທ຺ຘາໂຣ ນາມາ’’ຕິ ອຕ຺ຖາຣໍ ວິນາ ອຸທ຺ຘາຣໍ ນ ລຠນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸຣິມາ ທ຺ເວຕິ ‘‘ທ຺ເວ ກຖິນຸທ຺ຘາຣາ ເອກຸປ຺ປາທາ ເອກນິໂຣຘາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາຘິກາເຣ ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕາ ອນ຺ຕຣພ຺ຠາຣສຫຸພ຺ຠາຣາ. ນ ປກ຺ກມນນ຺ຕິກາທໂຍ ທ຺ເວ. ເອກໂຕ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕີຕິ ອຸທ຺ຘາຣຠາວໍ ປາປຸຓນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ກຖິນເຠທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຎ຺ຎຕ຺ຕິວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຸປາລິປຎ຺ຈກວຓ຺ຓນາ

ອນິສ຺ສິຕວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໔໑໙. ກາຍິກອຸປຆາຕິກາ ນາມ ກາເຍນ ວີຕິກ຺ກໂມ.

ນປ຺ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໔໒໐. ໂອມທ຺ທກາຣໂກຕິ ໂອມທ຺ທິຕ຺ວາ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ກາຣໂກ.

ໂວຫາຣວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໔໒໔. ເຠທກຣວຕ຺ຖູນິ ນິສ຺ສາຍ ວິວາທາຘິກຣຓໍ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ເອວໍ ຍຖາສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ໂກໂຘປນາຫາທິທ຺ວາທສມູລປໂຍຄໍ ວິວາທາຘິກຣຓໍ, ຕຖາ ເສເສສຸ. ໂອສາຣຓາທີສຸ ນວສຸ ຐາເນສຸ ກມ຺ມຎຕ຺ຕິຍາ ກຣຓໍ. ທ຺ວີສຸ ຐາເນສຸ ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ຖກມ຺ເມສຸ. ຍສ຺ມາ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ອຸຠໂຕວິຠງ຺ຄາ ອສງ຺ຄຫິຕາ, ຕສ຺ມາ ຍໍ ກຸຣຸນ຺ທິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ທິຏ຺ຐາວິກມ຺ມວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໔໒໕. ຕິຓ຺ຓນ຺ນໍ ອຸປຣິ ສຫ ອາປຕ຺ຕິໍ ເທເສຕຸໍ ນ ລພ຺ຠນ຺ຕິ. ກມ຺ມນານາສໍວາສການໍ ລທ຺ຘິຄ຺ຄຫິຕໂກວ ລທ຺ຘິນານາສໍວາສໂກ. ‘‘ອວິປ຺ປວາສສີມາຍ ຐິຕສ຺ສາ’’ຕິ ມຫາສີມໍ ກິຣ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

໔໓໓. ‘‘ອຸມ຺ມາທາ ຈິຕ຺ຕກ຺ເຂປາ’’ຕິ ປາໂຐ.

ມຸສາວາທວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໔໔໔. ປຣິຍາເຍນ ຊານນ຺ຕສ຺ສາຕິ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ຊານນ຺ຕສ຺ສ ປຣິຍາເຍນ ວຸຕ຺ຕມຸສາວາໂທຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໔໔໖. ອນຸໂຍໂຄ ນ ທາຕພ຺ໂພຕິ ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອນາທິຍິຕ຺ວາ ຕຸຓ຺ຫີ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຠິກ຺ຂຸໂນວາທວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໔໕໔. ໂວຫາຣນິຣຸຕ຺ຕິຍໍ ສທ຺ທນິຣຸຕ຺ຕິຍໍ. ມຄ຺ຄປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາທໂຍ ເອກູນວີສຕິ.

ອຸພ຺ພາຫິກວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໔໕໕. ປສາເຣຕາ ໂມເຫຕາ.

ອຘິກຣຓວູປສມວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໔໕໘. ‘‘ຍຖາຣຕ຺ຕນ຺ຕິ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນ ອເປກ຺ຂຕີ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ຍຖາວຸຑ຺ຒນ຺ຕິ ອຸປສມ຺ປນ຺ເນ ອເປກ຺ຂຕີ’’ຕິ ລິຂິຕໍ.

ກຖິນຕ຺ຖາຣວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໔໖໗. ‘‘ເອກາວຕ຺ໂຕ’’ຕິປິ ປຐນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ກຸທ຺ໂຘ ໂກຘາຠິຠູໂຕຕິ ກິຣຕ຺ໂຖ. ເອກວຕ຺ໂຖຕິປິ ເກຈິ, ອຸຕ຺ຕຣາສງ຺ຄໍ ອປເນຕ຺ວາ ຐິໂຕຕິ ກິຣຕ຺ໂຖ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອຸທ຺ຘຏປາຬິຍາ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ. ເອກາວຏ຺ໂຏຕິ ຫິ ອຸທ຺ຘຏໍ, ຕສ຺ມາ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອນ຺ຕຣາ ວຸຕ຺ຕກາຣເຓນາຕິ ‘‘ກິຈ຺ຈຍປສຸຕຕ຺ຕາ ວນ຺ທນໍ ອສມນ຺ນາຫຣນ຺ໂຕ ນລາຏໍ ປຏິຫຎ຺ເຎຍ຺ຍາ’’ຕິອາທິວຸຕ຺ຕກາຣເຓນ.

ອຸປາລິປຎ຺ຈກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອາປຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐານວຓ຺ຓນາ

໔໗໐. ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕເມວາຕິ ສຫເສຍ຺ຍາທິປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊໍ. ອິຕຣນ຺ຕິ ສຈິຕ຺ຕກໍ. ເທເສນ຺ໂຕ, ໂທມນສ຺ສິໂກ ອຎ຺ເຎຫິ ຠິໍສາປນາທີນິ ກຕ຺ວາ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ທຸຕິຍຄາຖາສງ຺ຄຓິກວຓ຺ຓນາ

ກາຍິກາທິອາປຕ຺ຕິວຓ຺ຓນາ

໔໗໔-໕. ນິທານຸທ຺ເທສໍ ວິນາ ເສສຸທ຺ເທສາຠາວາ ‘‘ສພ຺ພປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສານຎ຺ຈ ສງ຺ຄໂຫ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວິນເຍ ຄຣຸກາ ວິນຍຄຣຸກາ. ອິທໍ ປນ ທ຺ວີສຸ ຄາຖາສຸ ກິຎ຺ຈາປິ ອາຄຕໍ, ອຎ຺ເຎຫິ ປນ ມິສ຺ເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕຠາວາ ນານາກຣຓໍ ປຈ຺ເຈຕພ຺ພໍ. ນວສຸ ຐາເນສຸ ກມ຺ມໍ ໂຫຕີຕິ ກມ຺ມຎຕ຺ຕິ ໂຫຕິ. ວາຈາຕິ ວຈີສມ຺ຠວາ. ອທ຺ຘານຫີໂນ ອູນວີສຕິວສ຺ໂສ. ‘‘ອປິເຈຕ຺ຖາຕິ ກຸຣຸນ຺ທິວາໂທ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວນປ຺ປຕິນ຺ຕິ ເອວໍ ອທິນ຺ນາທາເນ ອາຄຕໍ ວນປ຺ປຕິໍ. ວິສ຺ສຏ຺ຐິຉຑ຺ຑເນຕິ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິຍໍ. ທຸກ຺ກຏາ ກຕາຕິ ທຸກ຺ກຏໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາມກຘຎ຺ຎໍ ວິຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕິຍາ ປຸພ຺ພປໂຍເຄ ທຸກ຺ກຏໍ, ອຊ຺ໂຌຫາເຣ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ.

ປາຈິຕ຺ຕິຍວຓ຺ຓນາ

໔໗໖. ມຫາສງ຺ຆິກາ ສາມເຓເຣປິ ອາປຕ຺ຕິໍ ເທສາເປນ຺ຕິ ກິຣ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນ ເທສາເປຕພ຺ພາ’’ຕິ, ທຓ຺ຑກມ຺ມໍ ປນ ເຕສໍ ກາຕພ຺ພໍ ຕຖາຣູເປ ໂອຬາຣິກວີຕິກ຺ກເມ.

ອວນ຺ທນີຍປຸຄ຺ຄລາທິວຓ຺ຓນາ

໔໗໗. ທສສຕໍ ອາປຕ຺ຕິໂຍຕິ ສຫສ຺ສໍ ອາປຕ຺ຕິໂຍ. ຈມ຺ປາຍໍ ວິນຍວຕ຺ຖຸສ຺ມິນ຺ຕິ ຈມ຺ເປຍ຺ຍກ຺ຂນ຺ຘເກ. ອຘມ຺ເມນ ວຄ຺ຄນ຺ຕິອາທີນິ ຈຕ຺ຕາຣິ ກມ຺ມານິເຍວ ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ເກວລໍ ອາປຕ຺ຕິເຍວ, ອຖ ໂຂ ຉ ສມຖາ…ເປ… ສມ຺ມຸຂາວິນເຍນ ສມ຺ມນ຺ຕິ, ສມາໂຍຄໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ສມ຺ມຸຂາວິນເຍນ ສມ຺ປໂຍຄໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວິນາ ສມເຖຫິ ສມ຺ມຕິ, ສມຖຠາວໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ປຏິເສຘຕ຺ເຖ ສຕິ ວິນາ ສມເຖຫີຕິ ສມເຖຫິ ວິນາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ໂສຬສກມ຺ມາທິວຓ຺ຓນາ

໔໗໘. ອສຸຕ຺ຕກນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕວິຣຫິຕໍ, ອຸສຸຕ຺ຕໍ ຕຕ຺ຣ ນຕ຺ຖີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ທຸຕິຍຄາຖາສງ຺ຄຓິກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ເສທໂມຈນຄາຖາວຓ຺ຓນາ

ອວິປ຺ປວາສປຎ຺ຫາວຓ຺ຓນາ

໔໗໙. ຕຫິນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍ ປຸຄ຺ຄເລ. ອກປ຺ປິຍສມ຺ໂຠໂຄ ນາມ ເມຖຸນຘມ຺ມາທິ. ‘‘ວຣເສນາສນຣກ຺ຂຓຕ຺ຖາຍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ຄຣຸຠຓ຺ຑວິນິຈ຺ຉເຍ ວຸຕ຺ໂຕ. ເອກາທສາວນ຺ທິເຍ ປຓ຺ຑກາທໂຍ ເອກາທສ. ອຸເປຕິ ສປຣິສໍ. ນ ຊີວຕິ ນິມ຺ມິຕຣູປຕ຺ຕາ. ‘‘ອຸພ຺ຠກ຺ຂເກນ ວທາມີ’’ຕິ ອິມິນາ ມຸເຂ ເມຖຸນຘມ຺ມາຠາວໍ ທີເປຕິ. ອໂຘນາຠິວິວຊ຺ຊເນນ ວຈ຺ຈມຄ຺ຄປ຺ປສ຺ສາວມຄ຺ເຄສຸ. ຄາມນ຺ຕຣປຣິຍາປນ຺ນໍ ນທິປາຣໍ ໂອກ຺ກນ຺ຕຠິກ຺ຂຸນິໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຄາມາປຣິຍາປນ຺ນປຣຕີເຣ ນທິສມີປເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖ ປຣຕີເຣ ຄາມູປຈາໂຣ ເອກເລຑ຺ຑຸປາໂຕ ນທິປຣິຍນ຺ເຕນ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ, ຕສ຺ມາ ປຣຕີເຣ ຣຕນມຕ຺ຕມ຺ປິ ອຣຎ຺ຎໍ ນ ອຕ຺ຖິ, ຕຎ຺ຈ ຕິຓາທີຫິ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນຕ຺ຕາ ທສ຺ສນູປຈາຣວິຣຫິຕໍ ກໂຣຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຕໂນ ຄາເມ ອາປຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖິ. ປຣຕີເຣ ປນ ເອກເລຑ຺ຑຸປາຕສງ຺ຂາເຕ ຄາມູປຈາເຣເຍວ ປທໍ ຐເປຕິ. ອນ຺ຕເຣ ອຠິຘມ຺ມວເສນ ອຣຎ຺ຎຠູຕໍ ສກຄາມໍ ອຕິກ຺ກມຕິ ນາມ, ຕສ຺ມາ ຄຓມ຺ຫາ ໂອຫີຍນາ ຈ ໂຫຕີຕິ ຎາຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຕາວຕາປິ ສນ຺ໂຕສມກຕ຺ວາ ວິຈາເຣຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຠິກ຺ຂູນໍ ສນ຺ຕິເກ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາ ປຎ຺ຈສຕາ ມຫາປຊາປຕິປ຺ປມຸຂາ. ມຫາປຊາປຕິປິ ຫິ ອານນ຺ທຕ຺ເຖເຣນ ທິນ຺ນໂອວາທສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ຠິກ຺ຂູນໍ ສນ຺ຕິເກ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາ ນາມ.

ປາຣາຊິກາທິປຎ຺ຫາວຓ຺ຓນາ

໔໘໐. ‘‘ທຸສ຺ສກຸຏິໍ ສນ຺ຘາຍາ’’ຕິ ສຫ ທຸສ຺ເສນ ວີຕິກ຺ກມນສ຺ສ ສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ລິງ຺ຄປຣິວຕ຺ເຕ ປຏິຄ຺ຄຫຓສ຺ສ ວິຊຫນໂຕ ສາມໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ. ກາກອູຫທນໍ ວາຕິ ກາເກນ ອູຫທນໍ ວາ. ‘‘ຕໂຍ ປຸຣິເສປິ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ’’ຕິ ປາຐເສໂສ.

ປາຈິຕ຺ຕິຍາທິປຎ຺ຫາວຓ຺ຓນາ

໔໘໑. ເມຖຸນຘມ຺ມປຈ຺ຈຍາ ນາມ ກາຍສໍສຄ຺ໂຄ. ຕໍເຫຕຸ ເມຖຸນຘມ຺ມສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາຄຠູຕໍ ກາຍສໍສຄ຺ຄໍ ວາຍາມນ຺ຕິຍາຕິ ອຏ຺ຐວຕ຺ຖຸປູຣຓໍ ສນ຺ຘາຍ. ປຣິໂຠຄປ຺ປຈ຺ຈຍາຕິ ປຣິໂຠຄກາຣຓາ. ຕສ຺ມາຕິ ຍສ຺ມາ ປຣິໂຠຄປ຺ປຈ຺ຈຍາ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ໂຠຊນປຣິໂຍສາເນ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂປຣາຓໂປຕ຺ຖເກສຸ ‘‘ຕສ຺ສາ’’ຕິ ປາໂຐ. ‘‘ກາຣຓວຈນໍ ສຸນ຺ທຣໍ ໂຠຊນປຣິຈ຺ເຉທທສ຺ສນໂຕ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ເສທໂມຈນຄາຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຎ຺ຈວຄ຺ໂຄ

ກມ຺ມວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໔໘໓. ‘‘ອຸມ຺ມຕ຺ຕກສມ຺ມຸຕິໍ ອຸມ຺ມຕ຺ຕເກ ຍາຈິຕ຺ວາ ຄເຕ ອສມ຺ມຸຂາປິ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ນິສິນ຺ເນປິ ນ ກຸປ຺ປຕິ ນິຍມາຠາວາ. ອສມ຺ມຸຂາ ກເຕ ໂທສາຠາວໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອສມ຺ມຸຂາກຕໍ ສຸກຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທູເຕນ ອຸປສມ຺ປທາ ປເນຕ຺ຖ ສມ຺ມຸຂາ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ. ກມ຺ມວາຈານານຕ຺ຕສຠາວາ ປຕ຺ຕນິກ຺ກຸຊ຺ຊນາທໂຍ ຫຕ຺ຖປາສໂຕ ອປເນຕ຺ວາ ກາຕພ຺ພາ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອສມ຺ມຸຂາ ກຕໍ ສຸກຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ. ‘‘ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ໂຈເທຕ຺ວາ ສາເຣຕ຺ວາ ກາຕພ຺ພໍ ອປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ອໂຈເທຕ຺ວາ ອສາເຣຕ຺ວາ ກໂຣຕີ’’ຕິ ອຍໍ ວຈນຕ຺ໂຖ. ຐເປຕ຺ວາ ກຕ຺ຕິກມາສນ຺ຕິ ໂສ ປວາຣຓາມາໂສ, ທ຺ເວ ຈ ປຸຓ຺ຓມາສິໂຍຕິ ປຐມທຸຕິຍວສ຺ສູປຄຕານໍ ປວາຣຓາ ປຸຓ຺ຓມາສາ ທ຺ເວ.

໔໘໕. ປທໍ ວາ ຉຑ຺ເຑຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກ-ວຄ຺ຄາທີສຸ ປຎ຺ຈສຸ. ຄຣຸກນ຺ຕິ ທີຆໍ, ສໍໂຍຄປຣຎ຺ຈ. ‘‘ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຍສ຺ສ ນກ຺ຂມຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຕ-ກາຣກ-ກາຣາ ສໍໂຍຄປຣາ. ທີເຆ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ຣສ຺ສນ຺ຕິ ‘‘ໂສ ຕຸຓ຺ຫີ ອສ຺ສາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ໂສ ຕຸຓ຺ຫິ ອສ຺ສາຕິ ວຈນໍ.

໔໘໖. ເສສຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ກຸຣຸນ຺ທິຍໍ ປາກຏໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ນິສີທິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໔໘໗-໘. ປຣິສຸທ຺ຘສີລາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຠິກ຺ຂູຕິ ປາຣາຊິກໍ ອນາປນ຺ນາ. ນ ເຕສໍ ຉນ຺ໂທ ວາ ປາຣິສຸທ຺ຘິ ວາ ເອຕີຕິ ຕີສຸ, ທ຺ວີສຸ ວາ ນິສິນ຺ເນສຸ ເອກສ຺ສ, ທ຺ວິນ຺ນໍ ວາ ຉນ຺ທປາຣິສຸທ຺ຘິ ອາຫຏາປິ ອນາຫຏາວ.

ອປໂລກນກມ຺ມກຖາວຓ຺ຓນາ

໔໙໕-໖. ກາຍສມ຺ໂຠຄສາມຄ຺ຄິທານສຫເສຍ຺ຍປຏິຄ຺ຄຫຓາທິ ອິມສ຺ສ ອປໂລກນກມ຺ມສ຺ສ ຐານໍ ໂຫຕີຕິ ເອວມ຺ປິ ອປໂລກນກມ຺ມໍ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກມ຺ມຎ຺ເຎວ ລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ກມ຺ມລກ຺ຂຓໍ. ໂອສາຣຓນິສ຺ສາຣຓຠຓ຺ຑຸກມ຺ມາທໂຍ ວິຍ ກມ຺ມຎ຺ຈ ຫຸຕ຺ວາ ອຎ຺ຎຎ຺ຈ ນາມໍ ນ ລຠຕິ, ກມ຺ມເມວ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປລກ຺ຂີຍຕີຕິ ກມ຺ມລກ຺ຂຓໍ ອຸປນິສ຺ສໂຍ ວິຍ. ເຫຕຸປຈ຺ຈຍາທິລກ຺ຂຓວິມຸຕ຺ໂຕ ຫິ ສພ຺ໂພ ປຈ຺ຈຍວິເສໂສ ຕຕ຺ຖ ສງ຺ຄຍ຺ຫຕິ, ເອວມ຺ປິ ‘‘ກມ຺ມລກ຺ຂຓເມວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກມ຺ມລກ຺ຂຓໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຈ຺ຉິນ຺ນຈີວຣຊິຓ຺ຓຈີວຣນຏ຺ຐຈີວຣານ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຕໂຕ ອຕິເຣກໍ ເທນ຺ເຕນ ອປໂລເກຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ອປໂລກນໍ ກມ຺ມລກ຺ຂຓເມວ. ເອວໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ລກ຺ຂຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິຓປລິໂພຘມ຺ປີຕິ ສເຈ ຕາທິສໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອິຓາຍິກາ ປລິພຸຊ຺ຌນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຣຸປ຺ປາທໂຕ ທາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອນ຺ຕຣສນ຺ນິປາໂຕຕິ ອຸໂປສຖປ຺ປວາຣຓາທິມຫາສນ຺ນິປາເຕ ຐເປຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣາ ມງ຺ຄລຸຈ຺ຈາຣຓາທິ. ອຸປນິກ຺ເຂປໂຕຕິ ເຈຕິຍສ຺ສ ອາປທຕ຺ຖາຍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໂຕ. ‘‘ອຎ຺ຎາ ກຕິກາ ກາຕພ຺ພາ’’ຕິ ເຍ ຣຸກ຺ເຂ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ປຸພ຺ເພ ກຕິກາ ກຕາ, ເຕຫິ ອິເມສໍ ອຎ຺ຎຕ຺ຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ສເຈ ຕຕ຺ຖ ມູເລ’’ຕິ ປຸພ຺ເພ ‘‘ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຠາເຊຕ຺ວາ ຂາທນ຺ຕູ’’ຕິ ວຈເນນ ປຸຄ຺ຄລິກປຣິໂຠໂຄ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ອນຸວິຈຣິຕ຺ວາຕິ ປຈ຺ຉໂຕ ປຈ຺ຉໂຕ ຄນ຺ຕ຺ວາ. ເຕສໍ ສນ຺ຕິກາ ປຈ຺ຈຍໍ ປຈ຺ຈາສີສນ຺ເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມູລຠາຄນ຺ຕິ ທສມຠາຄໍ ກຕ຺ວາ. ປຸພ຺ພກາເລ ທສມຠາຄໍ ກຕ຺ວາ ອທໍສຸ, ຕສ຺ມາ ‘‘ມູລຠາໂຄ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອກຕາວາສໍ ວາ ກຕ຺ວາຕິ ອຸປ຺ປນ຺ນອາເຍນ. ຊຄ຺ຄິຕກາເລເຍວ ນ ວາເຣຕພ຺ພາຕິ ຊຄ຺ຄິຕາ ຫຸຕ຺ວາ ປຸປ຺ຜຜລຠຣິຕກາເລຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຊຄ຺ຄນກາເລຕິ ຊຄ຺ຄິຕຸໍ ອາຣທ຺ຘກາເລ. ຎຕ຺ຕິກມ຺ມຏ຺ຐານເຠເທ ປນາຕິ ຎຕ຺ຕິກມ຺ມສ຺ສ ຐານເຠເທ.

ອິທໍ ປເນຕ຺ຖ ປກິຓ຺ຓກໍ – ອຕ຺ຖິ ສງ຺ຆກມ຺ມໍ ສງ຺ໂຆ ເອວ ກໂຣຕິ, ນ ຄໂຓ, ນ ປຸຄ຺ຄໂລ, ຕໍ ອປໂລກນກມ຺ມສ຺ສ ກມ຺ມລກ຺ຂເຓກເທສໍ ຐເປຕ຺ວາ ອິຕຣໍ ຈຕຸພ຺ພິຘມ຺ປິ ກມ຺ມໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຕ຺ຖິ ສງ຺ຆກມ຺ມໍ ສງ຺ໂຆ ຈ ກໂຣຕິ, ຄໂຓ ຈ ກໂຣຕິ, ປຸຄ຺ຄໂລ ຈ ກໂຣຕິ, ຕໍ ປຸພ຺ເພ ຐປິຕໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ຍສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ທ຺ເວ ຕໂຍ ຊນາ ວສນ຺ຕິ, ເຕຫິ ນິສີທິຕ຺ວາ ກຕມ຺ປິ ສງ຺ເຆນ ກຕສທິສເມວ. ຍສ຺ມິໍ ປນ ວິຫາເຣ ເອໂກ ຠິກ຺ຂຸ ໂຫຕິ, ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ’’ຕິອາທິ (ປຣິ. ອຏ຺ຐ. ໔໙໕-໔໙໖). ອຕ຺ຖິ ຄຓກມ຺ມໍ ສງ຺ໂຆ ຈ ກໂຣຕິ, ຄໂຓ ຈ ກໂຣຕິ, ປຸຄ຺ຄໂລ ຈ ກໂຣຕິ, ຕໍ ໂຍ ປາຣິສຸທ຺ຘິອຸໂປສໂຖ ອຎ຺ເຎສໍ ສນ຺ຕິເກ ກຣີຍຕິ, ຕສ຺ສ ວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຕ຺ຖິ ຄຓກມ຺ມໍ ຄໂຓວ ກໂຣຕິ, ນ ສງ຺ໂຆ, ນ ປຸຄ຺ຄໂລ, ຕໍ ໂຍ ປາຣິສຸທ຺ຘິອຸໂປສໂຖ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອາໂຣຈນວເສນ ກຣີຍຕິ, ຕສ຺ສ ວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຕ຺ຖິ ປຸຄ຺ຄລກມ຺ມໍ ປຸຄ຺ຄໂລວ ກໂຣຕິ, ນ ສງ຺ໂຆ, ນ ຄໂຓ, ຕໍ ອຘິຏ຺ຐານຸໂປສຖວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຕ຺ຖິ ຄຓກມ຺ມໍ ເອກຈ຺ໂຈວ ຄໂຓ ກໂຣຕິ, ເອກຈ຺ໂຈ ນ ກໂຣຕິ, ຕຕ຺ຖ ອຎຕ຺ຕິກໍ ທ຺ເວເຍວ ກໂຣນ຺ຕິ, ນ ຕໂຍ. ສຎຕ຺ຕິກໍ ຕໂຍວ ກໂຣນ຺ຕິ, ນ ຕໂຕ ອູນາ ວາ ອຘິກາ ວາຕິ.

ອປຎ຺ຎຕ຺ເຕປຎ຺ຎຕ຺ຕວຄ຺ຄວຓ຺ຓນາ

໕໐໐. ກກຸສນ຺ຘໂກຓາຄມນກສ຺ສປາ ເອວ ຫິ ສຕ຺ຕ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ເຘ ປຎ຺ຎເປສຸໍ. ວິປສ຺ສີອາທໂຍ ປນ ໂອວາທປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິສິໍສຸ, ນ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປສຸໍ.

ນິຄມນກຖາວຓ຺ຓນາ

ອຸຠໂຕວິຠງ຺ຄຂນ຺ຘກປຣິວາເຣຫິ ວິຠຕ຺ຕໍ ເທສນໍ ອຕ຺ຖິ ຕສ຺ສ ວິນຍປິຏກສ຺ສ, ນາເມນ ສມນ຺ຕປາສາທິກາ ນາມ ສໍວຓ຺ຓນາ ‘‘ສມນ຺ຕປາສາທິກາ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕວຈນສໍວຓ຺ຓນາ ສມຕ຺ຕາຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ປຘານຆເຣ. ອິທ຺ຘາ ອຕ຺ຖວິນິຈ຺ຉຍາທີຫິ.

ສມ຺ມາ ອຸທິໂຕ ສມຸທິໂຕ, ເຕ ຄຸເຓ ອກິຈ຺ເຉນ ອຘິຄໂຕ ອຘິກປ຺ປມາຓຄຸເຓຫິ ວາ ສມຸທິໂຕ, ເຕນ ສມຸທິເຕນ ‘‘ຄຕານໍ ຘມ຺ມານໍ ຄຕິໂຍ ສມນ຺ເນສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາຍ ສຕິຍາ ອຸປ຺ປາທິຕາ ສທ຺ຘາທໂຍ ປຣມວິສຸທ຺ຘາ ນາມ ສມນ຺ນາຣກ຺ຂຕ຺ຕາ. ອິຕິ ສຕິປິ ສທ຺ຘາທີຫິ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ເຕ ຈຕຸພ຺ພິເຘ ສີເລ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສີລໍ ສທ຺ຘາ ມຓ຺ເຑຕິ. ສທ຺ຘາສາຘນຎ຺ຫິ ຕໍ. ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣາຊີວປາຣິສຸທ຺ຘິປຈ຺ຈຍປຣິໂຠຄສີລານິ ປຏິມຓ຺ເຑນ຺ຕິ ສຕິວີຣິຍປຎ຺ຎາໂຍຕິ ຍຖາໂຍຄໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອປິຈ ສທ຺ຘາ ຈ ພຸທ຺ຘິຣຫິຕາ ອວິສຸທ຺ຘາ ໂຫຕິ ພຸທ຺ຘິຍາ ປສາທເຫຕຸຕ຺ຕາ. ພຸທ຺ຘິໂຍ ປນ ຕສ຺ສານຸຠາເວນ ປຣມວິສຸທ຺ຘາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ. ປຎ຺ຎາ ສທ຺ຘາຣຫິຕາ ເກຣາຏິກປກ຺ຂໍ ຠຊຕິ, ສທ຺ຘາຍຸຕ຺ຕາ ເອວ ວິສຸທ຺ຘາ ໂຫຕິ. ວີຣິຍຎ຺ຈ ສມາຘິຣຫິຕໍ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈາຍ ສໍວຕ຺ຕຕິ, ນ ສມາຘິຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວີຣິຍສ຺ສ ສຸທ຺ຘວຈນໂຕ ສມາຘິປິ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ເອວໍ ປຣມວິສຸທ຺ຘາ ສທ຺ຘາທໂຍປິ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ປຏິມຓ຺ເຑນ຺ຕີຕິ ຎາຕພ຺ພໍ. ກຖໍ? ປຏິປຕ຺ຕິເທສເກ ສຕ຺ຖຣິ ຈ ປຏິປຕ຺ຕິຍຎ຺ຈ ປຏິປຕ຺ຕິຜເລ ຈ ສທ຺ຘາຍ ວິນາ ສີລສມາທານໍ, ສມາທິນ຺ນວິໂສຘນຎ຺ຈ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ກາຕິ ສທ຺ຘາ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ປຏິມຓ຺ເຑຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອິຕິປິ ໂສ ຠຄວາ’’ຕິອາທິນາ (ທີ. ນິ. ໑.໒໕໕; ມ. ນິ. ໑.໗໔; ສໍ. ນິ. ໑.໒໔໙) ສຕ຺ຖຣິ ຈ ປູເຊຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ. ປຏິປຕ຺ຕິຍໍ ສີລວິປຕ຺ຕິສມ຺ປຕ຺ຕິມູລເກ ສນ຺ທິຏ຺ຐິກສມ຺ປຣາຍິກຜເລ ຈ ສທ຺ຘາປວຕ຺ຕິ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ຎາຕພ຺ພາ, ສີລວິປຕ຺ຕິສມ຺ປຕ຺ຕິນິມິຕ຺ຕໍ ອາທີນວມານິສໍສຎ຺ຈ ອາທີນວປຣິຈ຺ຈາເຄ, ອານິສໍສສມ຺ປາທເນ ຈ ອຸປາຍໍ ທິສ຺ວາ ຕຖາ ປວຕ຺ຕມານາ ປຎ຺ຎາ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣໍ ປຏິມຓ຺ເຑຕິ. ‘‘ອຕິສີຕ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ອປ຺ປວຕ຺ຕນາຣຫໍ ໂກສຊ຺ຊໍ ‘‘ໂຍ ຈ ສີຕຎ຺ຈ ອຸຓ຺ຫຎ຺ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕານຸສາເຣນ ປຊຫິຕ຺ວາ ອນຸປ຺ປນ຺ນຸປ຺ປນ຺ນານໍ ອສໍວຣສໍວຣານໍ ອນຸປ຺ປາທນປຊຫນອຸປ຺ປາທນວຑ຺ຒນວເສນ ປວຕ຺ຕມານວີຣິຍໍ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ປຏິມຓ຺ເຑຕິ, ອິມິນາ ນເຍນ ອິນ຺ທ຺ຣິຍສໍວຣາທີສຸປິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ຈຕຸນ຺ນມ຺ປິ ສງ຺ຄຫວຕ຺ຖູນໍ ອນຸກູລສມຸທາຈາໂຣ ອິຘ ອາຈາໂຣຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຊ຺ຊວ-ວຈເນນ ລາຠສກ຺ກາຣເຫຕຸ ກາຍທຸຈ຺ຈຣິຕາທິກຸຏິລກຣມາຍາສາເຐຍ຺ຍປຏິປກ຺ຂອຊ຺ຊວຘມ຺ມສມາໂຍຄທີປເນນ ອໂລຠຊ຺ຌາສຍຕາ ທີປິຕາ. ມທ຺ທວ-ວຈເນນ ກກ຺ຂຬຠາວກຣປຏິຆາທິປຏິປກ຺ຂຠູຕເມຕ຺ຕາທິມທ຺ທວຘມ຺ມສມາໂຍຄທີປເນນ ຫິຕຊ຺ຌາສຍາທີນິ ທີປິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ. ອາທິ-ສທ຺ເທນ ‘‘ຂນ຺ຕິ ຈ ໂສຣຈ຺ຈຎ຺ຈ ສາຂລ຺ຍຎ຺ຈ ປຏິສນ຺ຖາໂຣ ຈາ’’ຕິອາທິນາ (ຘ. ສ. ທຸກມາຕິກາ ໑໒໕-໑໒໖) ວຸຕ຺ຕຘມ຺ເມຫິ ສມາໂຍໂຄ ທີປິໂຕ ໂຫຕິ. ອິຘ ວຸຕ຺ຕາ ອຊ຺ຊວມທ຺ທວາທໂຍ ຄຸຓາ ສີລສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເຫຕູ ຈ ໂຫນ຺ຕິ ສີລສມ຺ປຕ຺ຕິຜລຎ຺ຈ ຕໍສມ຺ປາທນໂຕ. ສກສມໂຍຕິ ຈຕຸປຣິສາ. ເອເຕນ ສຠາຄທຸກ຺ຂຠາວາຠາໂວ ສູຈິໂຕ. ອຖ ວາ ສກສມໂຍຕິ ໂສຄຕໍ ປິຏກຕ຺ຕຍໍ ສກສມໂຍ ເອວ ຄຫນໍ ທຸທ຺ທີປນຕ຺ຕາ, ສກສມຍສ຺ສ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ສກສມຍຄຫນໍ –

‘‘ສຈ຺ຈໍ ສຕ຺ໂຕ ປຏິສນ຺ຘິ, ປຈ຺ຈຍາກາຣເມວ ຈ;

ທຸທ຺ທສາ ຈຕຸໂຣ ຘມ຺ມາ, ເທເສຕຸຎ຺ຈ ສຸທຸກ຺ກຣາ’’ຕິ. (ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໒໒໕) –

ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຍຖາ ສກສມຍສ຺ສ ຄຫນປເທນ ໂຍຊນາ ວຸຕ຺ຕາ, ຕຖາ ປຣສມຍສ຺ສປິ. ປຎ຺ຎາເວຍ຺ຍຕ຺ຕິເຍນາຕິ ອເນນ ຕິຂິເຓນ ຎາເຓນ ກຕສິລານິສິຕສຕ຺ຖສທິສສຠາວປຎ຺ຎາ ວຸຕ຺ຕາ. ຕິປິຏກສງ຺ຂາຕາຍ ປຣິຍຕ຺ຕິຍາ ປເຠໂທ ຕິປິຏກປຣິຍຕ຺ຕິປ຺ປເຠໂທ. ຕສ຺ມິໍ ປເຠເທ. ຕນ຺ຕິ ຈ ຕນ຺ຕິອຕ຺ໂຖ ຈ ສາສນໍ ນາມ. ອິຘ ‘‘ຕນ຺ຕິ ເອວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຍສ຺ມິໍ ອຍໍ ສໍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐາປິຕາ, ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ປຏິເວຘຎາຓາຠາວໂຕ ສຸຕມຍໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອປ຺ປຏິຫຕຎາຓປ຺ປຠາເວນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກຣຓສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຊນິຕຕ຺ຕາ ສຸຂວິນິຄ຺ຄຕໍ. ສຸຂວິນິຄ຺ຄຕຕ຺ຕາ ມຘຸໂຣທາຕວຈນລາວຓ຺ຓຍຸຕ຺ເຕນາປິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ, ອີທິສໍ ວຈນໍ ໂສຕສຸຂຎ຺ຈ ສນ຺ນິເວສສມ຺ປຕ຺ຕິສຸຂຎ຺ຈ ໂຫຕິ. ‘‘ເວຍ຺ຍາກຣເຓນາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ມຫາເວຍ຺ຍາກຣເຓນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສິກ຺ຂານິຣຸຕ຺ຕິຉນ຺ໂທວິຈິຕ຺ຍາທິປຏິມຓ຺ຑິຕປາຓິນິຍນ຺ຍາສາຘາຣຓຘາຣຓສຠາໂວ ສູຈິໂຕ ຠວຕິ. ຍຸຕ຺ຕວາທິນາຕິອາທີສຸ ຍຸຕ຺ຕມຸຕ຺ຕວາທິນາ ຐານຸປ຺ປຕ຺ຕິຍປຎ຺ຎາຍ ສມນ຺ນາຄເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂອຊາເຠເທປິ ອາຍຸສຕ຺ຕິກຣຓຕາທິສາມຕ຺ຖໂຍຄານໍ ມຫາກວິນາ ຣຈິຕຄນ຺ຖສ຺ສ ມຫນ຺ຕຕ຺ຕາ ວາ ‘‘ຕິປິຏກປຣິຍຕ຺ຕິປ຺ປເຠເທ’’ຕິອາທີຫິ ສາສເນ, ເຫຕຸວິສເຍ, ສທ຺ເທ ຈາຕິ ອິເມສຸ ຕີສຸ ຐາເນສຸ ປາຏວຠາວໍ ທີເປນ຺ໂຕ ເວນຍິກພຸທ຺ຘິສມ຺ປຕ຺ຕິສພ຺ຠາວມສ຺ສ ສູເຈຕິ. ເຍສໍ ປຸຄ຺ຄລານໍ ປຠິນ຺ນາ ປຏິສມ຺ຠິທາທິ, ເຕ ປຠິນ຺ນປຏິສມ຺ຠິທາທໂຍ ຘມ຺ມາ. ເຕຫິ ປຣິວາຣິໂຕ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕສນ຺ຕຕິອຸປຈ຺ເຉທມກຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕາເນ ອຸປ຺ປາທນວຑ຺ຒນວເສນ ວາຣິໂຕ ໂສ ປຠິນ຺ນປຏິສມ຺ຠິທາປຣິວາໂຣ. ຕສ຺ມິໍ ປຠິນ຺ນປຏິສມ຺ຠິທາປຣິວາເຣ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ເມຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຉຬຠິຎ຺ຎຈຕຸປຏິສມ຺ຠິທາທິປ຺ປເຠທຄຸຓປຏິມຓ຺ຑິເຕ ປນ ຉຬຠິຎ຺ຎາ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມາ ເອວ. ຈຕູສຸ ປຏິສມ຺ຠິທາສຸ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາຍ ເອກເທໂສວ. ຕທຸຠຍໍ ສຍໍ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມປຣິຍາປນ຺ນໍ ກຖໍ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມໍ ປຏິມຓ຺ເຑຕີຕິ ເຈ? ຣຸກ຺ຂໍ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ອວຍວຠູຕປຸປ຺ຜາທໂຍ ວິຍ ສຍຎ຺ຈ ເຍສໍ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມານໍ ອວຍວຕ຺ຕາຕິ. ກາມາວຈຣຘມ຺ມປຣິຍາປນ຺ນປຏິສມ຺ຠິທາຎາຓໍ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມານໍ ອນວຍວຠູຕໍ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມໍ ປຏິມຓ຺ເຑຕິ, ປຸຣິສສ຺ສ ອນວຍວຠູໂຕ ອລງ຺ກາໂຣ ວິຍ ປຸຣິສໍ. ອຖ ວາ ກາມາວຈຣປອສມ຺ຠິທາປຣິວາໂຣ ຉຬຠິຎ຺ຎາປຏິສມ຺ຠິທາທິປ຺ປເຠທຄຸເຓ ປຏິມຓ຺ເຑຕິ. ໂລກຸຕ຺ຕຣປຏິສມ຺ຠິທໍ ສນ຺ຘາຍ ປຸນ ປຏິສມ຺ຠິທາວຈນຎ຺ຈ. ສາສເນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສາສນສ຺ສ ອລງ຺ກາຣຠູເຕນ, ຍສ຺ມິໍ ວໍເສ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ຕສ຺ເສວ ວາ ອລງ຺ກາຣຠູເຕນ. ສງ຺ເຂປວິຕ຺ຖາເຣສຸ ອິຕຣີຕຣກຣຓໍ, ອປ຺ປສນ຺ນປສນ຺ນານໍ ປສາທຸປ຺ປາທນາຠິວຸຑ຺ຒິກຣຓໍ, ວຸຕ຺ຕານໍ ຄມ຺ຠີຣານໍ ຄມ຺ຠີຣຸຕ຺ຕານຠາວກຣຓນ຺ຕິ ເອວໍ ຉພ຺ພິຘາຈຣິຍຄຸຓໂຍຄໂຕ ວິປຸລພຸທ຺ຘິ ນາມ. ເຍ ຘມ຺ມຈິນ຺ຕນໍ ອຕິຘາວນ຺ຕາ ເກຈິ ອຸຈ຺ເຉທາທິນານປ຺ປກາຣໍ ອນ຺ຕໍ ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ‘‘ສພ຺ພໍ ເຎຍ຺ຍໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ເອວາ’’ຕິ ວາ ‘‘ປຣມຕ຺ໂຖ ເອວາ’’ຕິ ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ເຕສໍ ພຸທ຺ຘິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ ສມລາ ນາມ ໂຫຕິ, ອິມສ຺ສ ປນ ພຸທ຺ຘິ ຘມ຺ມຈິນ຺ຕາຕິຘາວນຣຫິຕຕ຺ຕາ ວິສຸທ຺ຘາ ນາມ ໂຫຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວິປຸລວິສຸທ຺ຘພຸທ຺ຘິນາ’’ຕິ. ຄຣູຫິ ‘‘ປິໂຍ ຄຣຸ ຠາວນີໂຍ’’ຕິອາທິນາ (ອ. ນິ. ໗.໓໗; ເນຕ຺ຕິ. ໑໑໓) ວຸຕ຺ຕຄຸເຓຫິ ຍຸຕ຺ຕຄຣູຫິ. ຄຸເຓຫິ ຖິຣຠາວໍ ຄຕຕ຺ຕາ ເຖເຣນ.

ສີເລນ ສີລສ຺ສ ວາ ວິສຸທ຺ຘິຍາ ສີລວິສຸທ຺ຘິຍາ. ອວິຊ຺ຊຓ຺ຑໂກສໍ ປທາເລຕ຺ວາ ປຐມໍ ອຠິນິພ຺ພຕ຺ຕຕ຺ຕາ ໂລກເຊຏ຺ຐສ຺ສ. ໂລກສ຺ສ ວາ ຄມ຺ຠີເຣ ມຫນ຺ເຕ ສີລາທິກ຺ຂນ຺ເຘ ເອສິ ຄເວສີຕິ ມເຫສີຕິ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ສມຘິກສຕ຺ຕວີສຕິສຫສ຺ສປຣິມາຓາຍ ສມນ຺ຕປາສາທິກສຎ຺ຎິຕາຍ ວິນຍຏ຺ຐກຖາຍ ສພ຺ພປເທສຸ ວິນິຈ຺ຉຍຊາຕໍ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຐິຏ຺ຐານວິກາສນາ ກຕາ ໂຫຕິ, ຕຖາປິ ຍໍ ເອຕ຺ຖ ລິຂິຕໍ, ຕໍ ສຸຏ຺ຐຸ ວິຈາເຣຕ຺ວາ ປາຬິຎ຺ຈ ອຏ຺ຐກຖຎ຺ຈ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ເຍ ອາຈຣິຍາ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ມຫານຸຠາວໍ, ວິນຍປິຏກສ຺ສ ຈ ວິຈິຕ຺ຣນຍຄມ຺ຠີຣຕ຺ຖຕໍ ສລ຺ລກ຺ເຂຕ຺ວາ ໂປຣາຓານໍ ກຖາມຄ຺ຄໍ ອວິນາເສຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ມຕິໍ ປຫາຍ ເກວລໍ ສທ຺ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຍາ, ປຣານຸຄ຺ຄຫກາມຕາຍ ຈ ວິນຍປິຏກໍ ປກາເສນ຺ຕາ ຐິຕາ, ເຕສໍ ປາທມູເລ ວນ຺ທິຕ຺ວາ ຂນ຺ຕິໂສຣຈ຺ຈາທິຄຸຓສມນ຺ນາຄເຕນ ຫຸຕ຺ວາ ວຕ຺ຕສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເຕສໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອາຣາເຘຕ຺ວາ ປເວຓິຍາ ອາຄຕໍ ວິນິຈ຺ຉຍໍ ກຖາເປຕ຺ວາ ອຸປຘາເຣຕ຺ວາ ຍໍ ເຕນ ສໍສນ຺ທຕິ, ຕໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ອິຕຣໍ ຉຑ຺ເຑຕພ຺ພໍ. ອິຕຣຖາ ຕຸຓ຺ຫີຠູເຕນ ຠວິຕພ຺ພໍ. ວິນິຈ຺ຉຍສງ຺ກຣກເຣນ ປນ ນ ຠວິຕພ຺ພເມວ. ກສ຺ມາ? ສາສນສ຺ສ ນາສເຫຕຸຕ຺ຕາ. ໂຫຕິ ເຈຕ຺ຖ –

‘‘ອສມ຺ພຸຘໍ ພຸທ຺ຘມຫານຸຠາວໍ,

ຘມ຺ມສ຺ສ ຄມ຺ຠີຣນຍຕ຺ຖຕຎ຺ຈ;

ໂຍ ວຓ຺ຓເຍ ຕໍ ວິນຍໍ ອວິຎ຺ຎູ,

ໂສ ທຸທ຺ທໂສ ສາສນນາສເຫຕຸ.

ປາຬິໍ ຕທຕ຺ຖຎ຺ຈ ອສມ຺ພຸຘຎ຺ຫິ,

ນາເສຕິ ໂຍ ອຏ຺ຐກຖານຍຎ຺ຈ;

ອນິຈ຺ຉຍໍ ນິຈ຺ຉຍໂຕ ປເຣຫິ,

ຄາເຫຕິ ເຕເຫວ ປຸຣກ຺ຂໂຕ ໂສ.

ອນຸກ຺ກເມເນວ ມຫາຊເນນ,

ປຸຣກ຺ຂໂຕ ປຓ຺ຑິຕມານິຠິກ຺ຂຸ;

ອປຓ຺ຑິຕານໍ ວິມຕິໍ ອກຕ຺ວາ,

ອາຈຣິຍລີຬໍ ປຸຣໂຕ ກໂຣຕີ’’ຕິ.

ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ ຄຓ຺ຐິປທາຘິປ຺ປາຍປ຺ປກາສນາ ສມຕ຺ຕາ.

ວຊິຣພຸທ຺ຘິຏີກາ ນິຏ຺ຐິຕາ.