📜

ນໂມ ຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຣຫໂຕ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘສ຺ສ

ວິນຍປິຏເກ

ວຊິຣພຸທ຺ຘິ-ຏີກາ

ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ

ປຎ຺ຎາວິສຸທ຺ຘາຍ ທຍາຍ ສພ຺ເພ;

ວິໂມຈິຕາ ເຍນ ວິເນຍ຺ຍສຕ຺ຕາ;

ຕໍ ຈກ຺ຂຸຠູຕໍ ສິຣສາ ນມິຕ຺ວາ;

ໂລກສ຺ສ ໂລກນ຺ຕຄຕສ຺ສ ຘມ຺ມໍ.

ສງ຺ຆຎ຺ຈ ສີລາທິຄຸເຓຫິ ຍຸຕ຺ຕ-

ມາທາຍ ສພ຺ເພສຸ ປເທສຸ ສາຣໍ;

ສງ຺ເຂປກາເມນ ມມາສເຍນ;

ສຎ຺ໂຈທິໂຕ ຠິກ຺ຂຸຫິຕຎ຺ຈ ທິສ຺ວາ.

ສມນ຺ຕປາສາທິກສຎ຺ຎິຕາຍ;

ສມ຺ພຸທ຺ຘໂຆສາຈຣິໂຍທິຕາຍ;

ສມາສໂຕ ລີນປເທ ລິຂິສ຺ສໍ;

ສມາສໂຕ ລີນປເທ ລິຂີຕໍ.

ສຎ຺ຎາ ນິມິຕ຺ຕໍ ກຕ຺ຕາ ຈ, ປຣິມາຓໍ ປໂຍຊນໍ;

ສພ຺ພາຄມສ຺ສ ປຸພ຺ເພວ, ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ວຕ຺ຕຸມິຈ຺ຉຕາຕິ. –

ວຈນໂຕ ສມນ຺ຕປາສາທິເກຕິ ສຎ຺ຎາ. ທີປນ຺ຕເຣ ຠິກ຺ຂຸຊນສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ນາຠິສມ຺ຠຸຓາຕີຕິ ນິມິຕ຺ຕໍ. ພຸທ຺ຘໂຆໂສຕິ ຄຣູຫິ ຄຫິຕນາມເຘຍ຺ເຍນາຕິ ກຕ຺ຕາ. ສມຘິກສຕ຺ຕວີສຕິສຫສ຺ສມຕ຺ເຕນ ຕສ຺ສ ຄນ຺ເຖນາຕິ ປຣິມາຓໍ. ຈິຣຏ຺ຐິຕຕ຺ຖໍ ຘມ຺ມສ຺ສາຕິ ປໂຍຊນໍ.

ຕຕ຺ຣາຫ – ‘‘ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ວຕ຺ຕຸມິຈ຺ຉຕາຕິ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຕ຺ຖ ກຖໍວິໂຘ ວຕ຺ຕາ’’ຕິ? ອຸຈ຺ຈເຕ –

ປາຐຕ຺ຖວິທູສໍຫີໂຣ, ວຕ຺ຕາ ສຸຈິ ອມຈ຺ຉໂຣ;

ຈຕຸກ຺ກມປຣິຈ຺ຈາຄີ, ເທສກສ຺ສ ຫິຕຸສ຺ສຸໂກຕິ. (ມຫານິ. ອຏ຺ຐ. ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາ);

ຕຕ຺ຣ ປຐີຍເຕຕິ ປາໂຐ. ໂສ ຫິ ອເນກປ຺ປກາໂຣ ອຕ຺ຖານຸຣູໂປ ອຕ຺ຖານນຸຣູໂປ ເຈຕິ. ກຖໍ? ສນ຺ຘາຍຠາສິໂຕ ພ຺ຍຎ຺ຊນຠາສິໂຕ ສາວເສສປາໂຐ ນິຣວເສສປາໂຐ ນີໂຕ ເນຍ຺ໂຍຕິ. ຕຕ຺ຣ ອເນກຕ຺ຖວຕ຺ຕາ ສນ຺ຘາຍຠາສິໂຕ ນາມ ‘‘ມາຕຣໍ ປິຕຣໍ ຫນ຺ຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ (ຘ. ປ. ໒໙໔). ເອກຕ຺ຖວຕ຺ຕາ ພ຺ຍຎ຺ຊນຠາສິໂຕ ນາມ ‘‘ມໂນປຸພ຺ພງ຺ຄມາ ຘມ຺ມາ’’ຕ຺ຍາທິ (ຘ. ປ. ໑, ໒; ເນຕ຺ຕິ. ໙໐, ໙໒; ເປຏໂກ. ໑໔). ສາວເສໂສ ນາມ ‘‘ສພ຺ພໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາທິຕ຺ຕ’’ມິຕ຺ຍາທິ (ມຫາວ. ໕໔; ສໍ. ນິ. ໔.໒໘). ວິປຣີໂຕ ນິຣວເສໂສ ນາມ ‘‘ສພ຺ເພ ຘມ຺ມາ ສພ຺ພາກາເຣນ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ຎາຓມຸເຂ ອາປາຖໍ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕ຺ຍາທິ (ມຫານິ. ໑໕໖; ປຏິ. ມ. ໓.໕). ຍຖາ ວຈນໍ, ຕຖາ ອວຄນ຺ຕພ຺ໂພ ນີໂຕ ນາມ ‘‘ອນິຈ຺ຈໍ ທຸກ຺ຂມນຕ຺ຕາ’’ຕ຺ຍາທິ. ຍຸຕ຺ຕິຍາ ອນຸສ຺ສຣິຕພ຺ໂພ ເນຍ຺ໂຍ ນາມ ‘‘ເອກປຸຄ຺ຄໂລ, ຠິກ຺ຂເວ’’ຕ຺ຍາທິ (ອ. ນິ. ໑.໑໗໐).

ອຕ຺ໂຖປິ ອເນກປ຺ປກາໂຣ ປາຐຕ຺ໂຖ ສຠາວຕ຺ໂຖ ເຎຍ຺ຍຕ຺ໂຖ ປາຐານຸຣູໂປ ປາຐານນຸຣູໂປ ສາວເສສຕ຺ໂຖ ນິຣວເສສຕ຺ໂຖ ນີຕຕ຺ໂຖ ເນຍ຺ຍຕ຺ໂຖຕ຺ຍາທິ. ຕຕ຺ຖ ໂຍ ຕໍຕໍສຎ຺ຎາປນຕ຺ຖມຸຈ຺ຈາຣີຍເຕ ປາໂຐ, ສ ປາຐຕ຺ໂຖ ‘‘ສາຕ຺ຖໍ ສພ຺ຍຎ຺ຊນ’’ມິຕ຺ຍາທີສຸ (ປາຣາ. ໑; ທີ. ນິ. ໑.໑໙໐) ວິຍ. ຣູປາຣູປຘມ຺ມານໍ ລກ຺ຂຓຣສາທິ ສຠາວຕ຺ໂຖ ‘‘ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິໍ ຠາເວຕີ’’ຕ຺ຍາທີສຸ (ວິຠ. ໔໘໙; ສໍ. ນິ. ໕.໓) ວິຍ. ໂຍ ຎາຍມາໂນ ຫິຕາຍ ຠວຕິ, ສ ຎາຕຸມຣຫຕ຺ຕາ ເຎຍ຺ຍຕ຺ໂຖ ‘‘ອຕ຺ຖວາທີ ຘມ຺ມວາທີ’’ຕ຺ເຍວມາທີສຸ (ທີ. ນິ. ໑.໙, ໑໙໔; ໓.໒໓໘; ມ. ນິ. ໑.໔໑໑) ວິຍ. ຍຖາປາຐໍ ຠາສິໂຕ ປາຐານຸຣູໂປ ‘‘ຈກ຺ຂຸ, ຠິກ຺ຂເວ, ປຸຣາຓກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໑໔໖) ຠຄວຕາ ວຸຕ຺ຕມໂຕ ຈກ຺ຂຸມປິ ກມ຺ມນ຺ຕິ. ພ຺ຍຎ຺ຊນຈ຺ຉາຍາຍ ອຕ຺ຖໍ ປຏິພາຫຍມາເນນ ວຸຕ຺ໂຕ ປາຐານນຸຣູໂປ. ວຊ຺ເຊຕພ຺ພໍ ກິຎ຺ຈິ ອປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາ ປຣິເສສໍ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ໂຕ ສາວເສສຕ຺ໂຖ ‘‘ຈກ຺ຂຸຎ຺ຈ ປຏິຈ຺ຈ ຣູເປ ຈ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໖໐; ມຫານິ. ໑໐໗) ຈ, ‘‘ສພ຺ເພ ຕສນ຺ຕິ ທຓ຺ຑສ຺ສ, ສພ຺ເພ ຠາຍນ຺ຕິ ມຈ຺ຈຸໂນ’’ຕ຺ຍາທີສຸ (ຘ. ປ. ໑໒໙) ວິຍ. ວິປຣີໂຕ ນິຣວເສສຕ຺ໂຖ ‘‘ສນ຺ຘາວິຕໍ ສໍສຣິຕໍ ມມຎ຺ເຈວ ຕຸມ຺ຫາກຎ຺ຈ (ທີ. ນິ. ໒.໑໕໕; ມຫາ. ໒໘໗; ເນຕ຺ຕິ. ໑໑໔). ຕຕ຺ຣ, ຠິກ຺ຂເວ, ໂກ ມນ຺ຕາ ໂກ ສທ຺ຘາຕາ…ເປ… ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ທິຏ຺ຐປເທຫີ’’ຕ຺ຍາທິ (ອ. ນິ. ໗.໖໖). ສທ຺ທວເສເນວ ເວທນີໂຍ ນີຕຕ຺ໂຖ ‘‘ຣູປາ ສທ຺ທາ ຣສາ ຄນ຺ຘາ, ໂຜຏ຺ຐພ຺ພາ ຈ ມໂນຣມາ’’ຕ຺ຍາທີສຸ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໕໑, ໑໖໕; ມຫາວ. ໓໓) ວິຍ. ສມ຺ມຸຕິວເສນ ເວທິຕພ຺ໂພ ເນຍ຺ຍຕ຺ໂຖ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣເມ, ຠິກ຺ຂເວ, ວລາຫກູປມາປຸຄ຺ຄລາ’’ຕ຺ຍາທີສຸ ວິຍ (ອ. ນິ. ໔.໑໐໑; ປຸ. ປ. ໑໕໗). ອາຫ ຈ –

‘‘ໂຍ ອຕ຺ໂຖ ສທ຺ທໂຕ ເຎຍ຺ໂຍ, ນີຕຕ຺ຖໍ ອິຕິ ຕໍ ວິທູ;

ອຕ຺ຖສ຺ເສວາຠິສາມຄ຺ຄີ, ເນຍ຺ຍຕ຺ໂຖ ອິຕິ ກຖ຺ຍເຕ’’ຕິ.

ເອວໍ ປເຠທຄເຕ ປາຐຕ຺ເຖ ວິຊານາຕີຕິ ປາຐຕ຺ຖວິທູ. ນ ສໍຫີຣເຕ ປຣປວາທີຫິ ທີຆຣຕ຺ຕໍ ຕິຕ຺ຖວາເສເນຕ຺ຍສໍຫີໂຣ. ຠາວນາຍາຄມາຘິຄມສມ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ວຕ຺ຕຸໍ ສກ຺ໂກຕີຕິ ວຕ຺ຕາ, ສງ຺ເຂປວິຕ຺ຖາຣນເຍນ ເຫຕຸທາຫຣຓາທີຫິ ອວໂພຘຍິຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖຕ຺ຍຕ຺ໂຖ. ໂສຈຍຕ຺ຍຕ຺ຕານໍ ປເຣ ເຈຕິ ສຸຈິ, ທຸສ຺ສີລ຺ຍທຸທ຺ທິຏ຺ຐິມລວິຣຫິໂຕຕ຺ຍຕ຺ໂຖ. ທຸສ຺ສີໂລ ຫິ ອຕ຺ຕານມຸປຫນ຺ຕຸນາເທຍ຺ຍວາໂຈ ຈ ຠວຕ຺ຍປຕ຺ຕາຫາຣາຈາໂຣ ອິວ ນິຈ຺ຈາຕຸໂຣ ເວຊ຺ໂຊ. ທຸທ຺ທິຏ຺ຐິ ປຣໍ ອຸປຫນ຺ຕິ, ນາວສ຺ສໍ ນິສ຺ສໂຍ ຈ ຠວຕ຺ຍຫິວາຬຄຫາກຸໂລ ອິວ ກມລສຓ຺ໂຑ. ອຸຠຍວິປນ຺ໂນ ສພ຺ພຖາປ຺ຍນຸປາສນີໂຍ ຠວຕິ ຄູຖຄຕມິວ ຉວາລາຕໍ ຄູຖຄໂຕ ວິຍ ຈ ກຓ຺ຫສປ຺ໂປ. ອຸຠຍສມ຺ປນ຺ໂນ ປນ ສຸຈິ ສພ຺ພຖາປ຺ຍຸປາສນີໂຍ ເສວິຕພ຺ໂພ ຈ ວິຎ຺ຎູຫິ, ນິຣຸປທ຺ທໂວ ອິວ ຣຕນາກໂຣ. ນາສ຺ສ ມຈ຺ຉໂຣຕ຺ຍມຈ຺ຉໂຣ, ອຫີນາຈຣິຍມຸຏ຺ຐີຕ຺ຍຕ຺ໂຖ. ສຸຕ຺ຕສຸຕ຺ຕານຸໂລມາຈຣິຍວາທອຕ຺ຕໂນມຕິສງ຺ຂາຕສ຺ສ ຈຕຸກ຺ກສ຺ສາປຣິຈ຺ຈາຄີ, ຕທຕ຺ຖສ຺ເສວ ພ຺ຍາຂ຺ຍາເຕຕ຺ຍຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ປຈ຺ຈກ຺ຂານຸມານສທ຺ທຕ຺ຖາປຕ຺ຕິປ຺ປເຠທສ຺ສ ປມາຓຈຕຸກ຺ກສ຺ສາປຣິຈ຺ຈາຄີ.

‘‘ເອກໍສວຈນໍ ເອກໍ, ວິຠຊ຺ຊວຈນາປຣໍ;

ຕຕິຍໍ ປຏິປຸຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ຈຕຸຕ຺ຖໍ ປນ ຐາປເຍ’’ຕິ. –

ເອວໍ ວຸຕ຺ຕຈຕຸກ຺ກສ຺ສ ວາ ອປຣິຈ຺ຈາຄີ; ຫິຕຸສ຺ສຸໂກ ອິຕິ ໂສຕູນໍ ຫິຕາໂຍສ຺ສຸໂກ, ເຕສມວໂພຘນໍ ປຕິ ປຕ຺ເຖຕີ ຕ຺ຍຕ຺ໂຖ; ໂສ ເອໂສ ສຸຈິຕ຺ຕາ ປິໂຍ; ຈຕຸກ຺ກສ຺ສ ອປຣິຈ຺ຈາຄິຕ຺ຕາ ຄຣຸ; ອສໍຫີຣຕ຺ຕາ ຠາວນີໂຍ; ເທສກຕ຺ຕາ ວຕ຺ຕາ; ຫິຕຸສ຺ສຸກຕ຺ຕາ ວຈນກ຺ຂໂມ; ປາຐຕ຺ຖວິທຸຕ຺ຕາ ຄມ຺ຠີຣກຖໍ ກຕ຺ຕາ; ອມຈ຺ຉຣຕ຺ຕາ ໂນ ຈຏ຺ຐາເນ ນິໂຍຊໂກຕິ;

‘‘ປິໂຍ ຄຣຸ ຠາວນີໂຍ, ວຕ຺ຕາ ຈ ວຈນກ຺ຂໂມ;

ຄມ຺ຠີຣຎ຺ຈ ກຖໍ ກຕ຺ຕາ, ໂນ ຈຏ຺ຐາເນ ນິໂຍຊໂກ’’. (ອ. ນິ. ໗.໓໗; ເນຕ຺ຕິ. ໑໑໓) –

ອິຕິອຠິຫິໂຕ ເທສໂກ;

ໂສຕາ ອິທານິ ອຠິຘີຍເຕ –

ຘມ຺ມາຈຣິຍຄຣຸ ສທ຺ຘາ-ປຎ຺ຎາທິຄຸຓມຓ຺ຑິໂຕ;

ອສຐາມາໂຍ ໂສຕາສ຺ສ, ສຸເມໂຘ ອມຕາມຸໂຂ.

ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ມຄຣຸຕ຺ຕາ ກຖໍ ນ ປຣິຠວຕິ, ອາຈຣິຍຄຣຸຕ຺ຕາ ກຖິກໍ ນ ປຣິຠວຕິ, ສທ຺ຘາປຎ຺ຎາທິຄຸຓປຏິມຓ຺ຑິຕຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕານໍ ນ ປຣິຠວຕິ, ອສຐາມາຍຕ຺ຕາ ອມຕາຠິມຸຂຕ຺ຕາ ຈ ອວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ຠວຕິ, ສຸເມຘຕ຺ຕາ ໂຍນິໂສມນສິກໂຣຕີຕ຺ຍຕ຺ໂຖ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ –

‘‘ປຎ຺ຈຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ສຸຓນ຺ໂຕ ສທ຺ຘມ຺ມໍ ຠພ຺ໂພ ນິຍາມໍ ໂອກ຺ກມິຕຸໍ ກຸສເລສຸ ຘມ຺ເມສຸ ສມ຺ມຕ຺ຕໍ. ກຕເມຫິ ປຎ຺ຈຫິ? ນ ກຖໍ ປຣິໂຠຕິ, ນ ກຖິກໍ ປຣິໂຠຕິ, ນ ອຕ຺ຕານໍ ປຣິໂຠຕິ, ອວິກ຺ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ຘມ຺ມໍ ສຸຓາຕິ ເອກຄ຺ຄຈິຕ຺ໂຕ, ໂຍນິໂສ ຈ ມນສິ ກໂຣຕີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໕.໑໕໑).

ຕໍລກ຺ຂຓປ຺ປຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຠາວນາ ຠວຕິ ສວນສ຺ເສຕ຺ຍຸຕ຺ໂຕ ໂສຕາ.

ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາວຓ຺ຓນາ

ອິທານິ ອສ຺ສາຣມ຺ໂຠ – ຕຕ຺ຖ ໂຍຕິ ອນິຍມນິທ຺ເທໂສ, ເຕນ ວິສຸທ຺ຘຊາຕິກຸລໂຄຕ຺ຕາທີນໍ ກິເລສມລວິສຸທ຺ຘິຍາ, ປູຊາຣຫຕາຍ ວາ ອກາຣຓຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ໂຍ ໂກຈິ ອິມິສ຺ສາ ສມນ຺ຕປາສາທິກາຍ ອາທິຄາຖາຍ ນິທ຺ທິຏ຺ຐໂລກນາຖຕ຺ຕເຫຕຸໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕເຫຕຸມູເລນ ຖິຣຕຣໍ ອຈລໍ ກຕ຺ວາ ຍຖາວຸຕ຺ຕເຫຕຸກາລໍ ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ປູເຣນ຺ໂຕ ອວສາເນ ຍຖາວຸຕ຺ຕເຫຕຸຜລໍ ສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ຍຖາວຸຕ຺ຕເຫຕຸຜລປ຺ປໂຍຊນໍ ສາເຘຕິ, ໂສວ ປຣມປູຊາຣໂຫຕິ ນິຍເມຕິ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ –

ຠຍສມ຺ໂມຫທຸທ຺ທິຏ຺ຐິ-ປຓາໂມ ເນສ ສພ຺ພຖາ;

ປຎ຺ຎາປຸພ຺ພງ຺ຄໂມ ເອໂສ, ປຓາໂມຕິ ນິທສ຺ສິໂຕ.

ຕຕ຺ຣ ເຫຕູຕິ ອຕິທຸກ຺ກຣານິ ຕິໍສປາຣມິຕາສງ຺ຂາຕານິ ປຸຎ຺ຎກມ຺ມານິ. ຕານິ ຫິ ອຈ຺ຈນ຺ຕທຸກ຺ເຂນ ກສິເຣນ ວຈນປຖາຕີຕານຸຠາເວນ ມຫຕາ ອຸສ຺ສາເຫນ ກຣີຍນ຺ຕີຕິ ອຕິທຸກ຺ກຣານິ ນາມ. ອຕິທຸກ຺ກຣຕ຺ຕາ ເອວ ຫິ ເຕສໍ ອຕິທຸລ຺ລຠໍ ໂລເກ ອນຎ຺ຎສາຘາຣຓໍ ນາຖຕ຺ຕສງ຺ຂາຕໍ ຜລໍ ຜລນ຺ຕິ, ຕໍ ຕຕ຺ຖ ເຫຕຸຜລໍ; ເຫຕຸມູລໍ ນາມ ຍຖາວຸຕ຺ຕສ຺ສ ເຫຕຸໂນ ນິປ຺ຜາທນສມຕ຺ຖາ ມຫາກຣຸຓາ, ສາ ອາທິປຓິຘານໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ‘‘ມຸຕ຺ໂຕ ໂມເຈສ຺ສາມີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ຍາວ ເຫຕຸຜລປ຺ປໂຍຊນາ, ຕາວ ອພ຺ໂພຈ຺ຉິນ຺ນໍ ປວຕ຺ຕຕິ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ –

‘‘ສການນາ ສຄ຺ຣິວຣາ ສສາຄຣາ,

ຄຕາ ວິນາສໍ ພຫຸໂສ ວສຸນ຺ຘຣາ;

ຍຸຄນ຺ຕກາເລ ສລິລານລານິເລ,

ນ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ມຫາຕປາ ກຸໂຕ’’ຕິ.

ຍາຍ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ‘‘ນໂມ ມຫາກາຣຸຓິກສ຺ສ ຕສ຺ສາ’’ຕິ ອາຫ. ເຫຕຸກາລໍ ນາມ ຈຕຸອຏ຺ຐໂສຬສອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍາທິປ຺ປເຠໂທ ກາໂລ, ຍໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ກປ຺ປໂກຏີຫິປິ ອປ຺ປເມຍ຺ຍໍ ກາລ’’ນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍຄຕ຺ເຖ ອຸປໂຍຄວຈນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ ‘‘ມາສໍ ອຘີເຕ, ທິວສໍ ຈຣຕີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ກາມຎ຺ຈ ໂສ ກາໂລ ອສງ຺ຂ຺ເຍຍ຺ຍວເສນ ປເມຍ຺ໂຍ ວິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍ, ຕຖາປິ ກປ຺ປໂກຏິວເສນ ອວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ກປ຺ປໂກຏີຫິປິ ອປ຺ປເມຍ຺ຍໍ ກາລ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ກາລຍຕີຕິ ກາໂລ, ຂິປຕິ ວິທ຺ຘໍສຍຕິ ສຕ຺ຕານໍ ຊີວິຕມິຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກລ ວິກ຺ເຂເປ. ຕຕ຺ຖ ກປ຺ປີຍຕິ ສໍກປ຺ປີຍຕິ ສາສປປພ຺ພຕາທີຫິ ອຸປມາຫິ ເກວລໍ ສໍກປ຺ປີຍຕິ, ນ ມນຸສ຺ສທິວສມາສສໍວຈ຺ຉຣາທິຄຓນາຍ ຄຓີຍຕີຕິ ກປ຺ໂປ. ເອກນ຺ຕິອາທິຄຓນປຖສ຺ສ ໂກຏິຠູຕຕ຺ຕາ ໂກຏິ, ກປ຺ປານໍ ໂກຏິໂຍ ກປ຺ປໂກຏິໂຍ. ຕາຫິປິ ນ ປມີຍຕີຕິ ອປ຺ປເມຍ຺ໂຍ, ຕໍ ອປ຺ປເມຍ຺ຍໍ. ກໂຣນ຺ໂຕຕິ ນານຕ຺ຖຕ຺ຕາ ຘາຕູນໍ ທານໍ ເທນ຺ໂຕ, ສີລໍ ຣກ຺ຂນ຺ໂຕ, ໂລຠກ຺ຂນ຺ຘໂຕ ນິກ຺ຂມນ຺ໂຕ, ອຕ຺ຕຫິຕປຣຫິຕາທິເຠທໍ ຕໍ ຕໍ ຘມ຺ມໍ ປຊານນ຺ໂຕ, ວິວິເຘນ ວາຍາເມນ ຆເຏນ຺ໂຕ ວາຍມນ຺ໂຕ, ຕໍ ຕໍ ສຕ຺ຕາປຣາຘໍ ຂມນ຺ໂຕ, ປຏິຎ຺ຎາສມ຺ມຸຕິປຣມຕ຺ຖສຈ຺ຈານິ ສຈ຺ຈາຍນ຺ໂຕ, ຕໍ ຕໍ ສຕ຺ຕຫິຕໍ ອຘິຏ຺ຐຫນ຺ໂຕ, ສກລໂລກໍ ເມຕ຺ຕາຍນ຺ໂຕ, ມິຕ຺ຕາມິຕ຺ຕາທິເຠທໍ ປກ຺ຂປາຕໍ ປຫາຍ ຕໍ ຕໍ ສຕ຺ຕໍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນ຺ໂຕ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຂທໍ ຄໂຕຕິ ອນນ຺ຕປ຺ປເຠທໍ ມຫນ຺ຕໍ ສໍສາຣທຸກ຺ຂໍ ອນຸຠວນຏ຺ເຐນ ຄໂຕ, ສມ຺ປຕ຺ໂຕຕ຺ຍຕ຺ໂຖ. ສໍສາຣທຸກ຺ຂຎ຺ຫິ ສາຣີຣິກໍ ມານສິກຎ຺ຈ ສຸຂໍ ເຂທຍຕິ ປາຕຍຕີຕິ ‘‘ເຂໂທ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂລກຫິຕາຍາຕິ ອິທໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕເຫຕຸຜລປ຺ປໂຍຊນນິທສ຺ສນໍ, ‘‘ສໍສາຣທຸກ຺ຂານຸຠວນກາຣຓນິທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິປິ ເອເກ –

‘‘‘ຊາຕິສໍສາຣທຸກ຺ຂານໍ, ຄນ຺ຕຸໍ ສກ຺ໂກປິ ນິພ຺ພຸຕິໍ;

ຈິຣລ຺ລິຏ຺ໂຐປິ ສໍສາເຣ, ກຣຸຓາເຍວ ເກວລ’ນ຺ຕິ. –

ຈ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ, ຕມຍຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ຠຄວາ ໂລກຫິຕາຍ ສໍສາຣທຸກ຺ຂມນຸຠວຕິ. ນ ຫິ ກສ຺ສຈິ ທຸກ຺ຂານຸຠວນໍ ໂລກສ຺ສ ອຸປກາຣໍ ອາວຫຕິ. ເອວໍ ປເນຕໍ ທສ຺ເສຕິ ຕິໍສປາຣມິຕາປເຠທໍ ເຫຕຸໍ, ປາຣມິຕາຜລຠູຕໍ ນາຖຕ຺ຕສງ຺ຂາຕໍ ຜລຎ຺ຈ. ຍຖາ ຈາຫ ‘‘ມມຎ຺ຫິ, ອານນ຺ທ, ກລ຺ຍາຓມິຕ຺ຕໍ ອາຄມ຺ມ ຊາຕິຘມ຺ມາ ສຕ຺ຕາ ຊາຕິຍາ ປຣິມຸຈ຺ຈນ຺ຕີ’’ຕິອາທິ (ສໍ. ນິ. ໑.໑໒໙; ໕.໒). ຕຕ຺ຖ ຠຄວາ ຍຖາວຸຕ຺ຕເຫຕູຫິ ສຕ຺ຕານໍ ວິເນຍ຺ຍຠາວນິປ຺ຜາທນປຎ຺ຎາພີຊານິ ວປິ, ເຫຕຸຜເລນ ປຣິປກ຺ກິນ຺ທ຺ຣິຍຠາເວນ ປຣິນິປ຺ຜນ຺ນວິເນຍ຺ຍຠາເວ ສຕ຺ເຕ ວິນຍິ, ສໍສາຣທຸກ຺ຂໂຕ ໂມຈຍີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ນ ເອວໍ ສໍສາຣທຸກ຺ເຂນ ໂລກສ຺ສ ອຸປກາຣໍ ກິຎ຺ຈິ ອກາສິ, ຕສ຺ມາ ກໂຣນ຺ໂຕ ອຕິທຸກ຺ກຣານິ ໂລກຫິຕາຍາຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອິມິສ຺ສາ ໂຍຊນາຍ ສພ຺ພປຐມສ຺ສ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ ນາຖຕ຺ຕສງ຺ຂາຕປາຣມິຕາເຫຕຸຜລາຘິຄໂມ ເວທິຕພ຺ໂພ. ໂຍ ນາໂຖຕິ ຫິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ອຘິປ຺ເປໂຕ. ອິມສ຺ສ ປນຕ຺ຖສ຺ສ –

‘‘ຍເທວ ປຐມໍ ຈິຕ຺ຕ-ມຸປ຺ປນ຺ນໍ ຕວ ໂພຘເຍ;

ຕ຺ວໍ ຕເທວສ຺ສ ໂລກສ຺ສ, ປູຊິເກ ປຣິວສິຕ຺ຖ’’. –

ອິຕິ ວຈນໍ ສາຘກໍ. ປຐມຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປາຣມິຕາຠາໂວ ຣຸກ຺ຂສ຺ສ ອງ຺ກຸຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິອຸປມາຍ ສາເຘຕພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຖາຫ – ‘‘ເຂທໍ ຄໂຕຕິ ວຈນໍ ນິຣຕ຺ຖກໍ, ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ຄຸຓສາຘນາສມ຺ຠວໂຕ’’ຕິ? ນ, ອນ຺ຕຣາ ອນິວຕ຺ຕນກຠາວທີປນໂຕ. ທຸກ຺ກຣານິ ກໂຣນ຺ໂຕ ເຂທໍ ຄໂຕ ເອວ, ນ ອນ຺ຕຣາ ເຂທໍ ອສຫນ຺ໂຕ ນິວຕ຺ຕຕີຕິ ທີເປຕິ. ໂລກທຸກ຺ຂາປນຍນກາມສ຺ສ ວາ ຠຄວໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ທຸກ຺ຂານຸຠວນສມຕ຺ຖຕໍ ທສ຺ເສຕິ.

‘‘ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ວຣໂທສ຺ສໍ, ຍາວາຫໍ ສພ຺ພສຕ຺ຕທຸກ຺ຂານິ;

ສພ຺ພານິ ສພ຺ພກາລໍ ຍຸຄໍ, ປທ຺ມສ຺ເສວ ພຸຊ຺ຌນ຺ໂຕມ຺ຫີ’’ຕິ. –

ເອວໍອຘິປ຺ປາຍສ຺ສ ອຕ຺ຕມຕ຺ຕທຸກ຺ຂານຸຠວນສມຕ຺ຖຕາຍ ກາເຍວ ກຖາຕິ ອຕິສຍໍ ອຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ເຂທໍ ຄໂຕຕິ ພ຺ຍາປາຣໍ ປຣິຈຍໍ ຄໂຕຕິປິ ອຕ຺ໂຖ ສມ຺ຠວຕິ. ກມ຺ມາທີສຸ ສພ຺ຍາປາຣໍ ປຸຣິສໍ ທິສ຺ວາ ສນ຺ຕິ ຫິ ໂລເກ ວຕ຺ຕາໂຣ ‘‘ຂິນ຺ໂນຍໍ ກມ຺ເມ, ຂິນ຺ໂນຍໍ ສຕ຺ເຕ’’ຕິອາທິ. ອິມິສ຺ສາ ໂຍຊນາຍ ນາໂຖຕິ ອິມິນາ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາຘິຄມສິທ຺ຘໍ ໂກຏິປ຺ປຕ຺ຕໍ ນາຖຠາວໍ ປຕ຺ວາ ຐິຕກາໂລ ທສ຺ສິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເກຈິ ‘‘ມຫາກາຣຸຓິກສ຺ສາຕິ ວທນ຺ໂຕ ພຸທ຺ຘຠູຕສ຺ສາຕິ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ ລິຂນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ສຸນ຺ທຣໍ ວິຍ, ໂພຘິສຕ຺ຕກາເລປິ ຕພ຺ໂພຫາຣສພ຺ຠາວໂຕ. ຕສ຺ມາ ໂສ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ທຸກ຺ກຣານິ ກໂຣນ຺ໂຕ ອວສາເນ ທຸກ຺ກຣປາຣມິຕາປາຣິປູຣິຍາ ຕາສໍ ຜລຠູຕໍ ນາຖຠາວໍ ປຕ຺ວາ ໂລກຫິຕາຍ ພ຺ຍາປາຣໍ ຄໂຕຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ນິທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ. ‘‘ໂພຘິໍ ຄໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ສຸພ຺ຍຕ຺ຕໍ ເຫຕຸຜລໍ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ. ພຸທ຺ຘຠາວປ຺ປຕ຺ຕສ຺ເສວ ຈ ນາຖສ຺ສ ນໂມ ກໂຕ ໂຫຕິ ວິເສສວຈນສພ຺ຠາວໂຕ, ນ ໂພຘິສຕ຺ຕສ຺ສ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ວິນຍາຘິກາໂຣ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕ. ໂສ ຈ ປພ຺ພຊິຕກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວມຣຓກາລາ ໂຫຕິ. ຕໍ ອຕິວິຍ ປຣິຕ຺ຕໍ ກາລໍ ລຊ຺ຊິໂນ ອຕິສຸກຣໍ ສີລມຕ຺ຕໍ ເອກກສ຺ສ ອຕ຺ຕໂນ ຫິຕາຍ ອຕ຺ຕມຕ຺ຕທຸກ຺ຂາປນຍນາຘິປ຺ປາເຍນ ປຣິປູເຣນ຺ໂຕ ໂກ ນາມ ອິຘໂລກປຣໂລກາຕິກ຺ກມສຸຂໍ ນ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ນນຸ ຠຄວາ ສກລໂລກທຸກ຺ຂາປນຍນາຘິປ຺ປາເຍນ ກປ຺ປໂກຏີຫິປິ ອປ຺ປເມຍ຺ຍໍ ກາລໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ອຕິທຸກ຺ກຣນິຣສ຺ສາທໍ ເຂທໍ ຄໂຕຕິ ອຎ຺ຎາປເທເສນ ຄຸຓໍ ວຓ຺ເຓຕິ ອາຈຣິໂຍ.

ໂລກຫິຕາຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ໂລກິຍຕິ ເອຕ຺ຖ ທຸກ຺ຂນ຺ຕິ ໂລໂກ, ລຸຍເຕ ວາ ຊາຕິຊຣາມຣຓທຸກ຺ເຂຫີຕິ ໂລໂກ, ອິມິນາ ສຕ຺ຕໂລກໍ ຊາຕິໂລກຎ຺ຈ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ສຕ຺ຕໂລກສ຺ສ ອິຘໂລກປຣໂລກຫິຕໍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕປຣໂລການໍ ວາ ອຸຈ຺ຉິນ຺ນໂລກສມຸທຍານໍ ໂລການໍ, ອິຘ ຊາຕິໂລເກ ໂອກາສໂລເກ ວາ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣສງ຺ຂາຕຎ຺ຈ ຫິຕໍ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ໂລກສ຺ສ, ໂລການໍ, ໂລເກ ວາ ຫິຕນ຺ຕິ ສຣູເປກເທເສກເສສໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ໂລກຫິຕ’’ມິຈ຺ເຈວາຫ. ນາໂຖຕິ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ອາສຍານຸສຍຈຣິຍາຘິມຸຕ຺ຕິເຠທານຸຣູປຘມ຺ມເທສນສມຕ຺ຖຕາຍ ‘‘ຘມ຺ມໍ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ເທເສສ຺ສາມິ…ເປ… ຕໍ ສຸຓາຖາ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໔໒໐) ເອວໍ ຍາຈນຏ຺ເຐນາປິ ນາຖເຕຕິ ນາໂຖ. ຠິກ຺ຂູນໍ ວີຕິກ຺ກມານຸຣູປໍ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎາປເນນ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກາຍ ຈ ກຣຸຓາຍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ຕປຕິ, ສຸຕ຺ຕນ຺ຕວເສນ ວາ ເຕສໍ ສພ຺ພສຕ຺ຕານໍ ອນຸສຍິເຕ ກິເລເສ ກຣຸຓາຍ ຈ ປຎ຺ຎາຍ ຈ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ຕປຕິ, ອຠິຘມ຺ມວເສນ ວາ ເຕ ເຕ ສງ຺ຂາເຣ ອນິຈ຺ຈາທິລກ຺ຂຓວເສນ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ອຕ຺ຕໂນ ກິເລເສ ປຎ຺ຎາຍ ອຸເປຈ຺ຈ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຕປຕີຕິ ຕປນຏ຺ເຐນາປິ ນາຖເຕຕິ ນາໂຖ. ສເທວເກ ໂລເກ ອປ຺ປຏິປຸຄ຺ຄລຕ຺ຕາ ເກນຈິ ອປ຺ປຏິຫຕຘມ຺ມເທສນຕ຺ຕາ ປຣມຈິຕ຺ຕິສ຺ສຣິຍປ຺ປວຕ຺ຕິໂຕ ຈ ອິສ຺ສຣິຍຏ຺ເຐນາປິ ນາຖເຕຕິ ນາໂຖ. ‘‘ຘມ຺ມິຍາ ກຖາຍ ສນ຺ທສ຺ເສສິ ສມາທເປສິ ສມຸຕ຺ເຕເຊສິ ສມ຺ປຫໍເສສີ’’ຕິ (ມຫາວ. ໙໐) ວຈນໂຕ ສມ຺ປຫໍສນສງ຺ຂາເຕນ ອາສີສຏ຺ເຐນ, ປຓິຘານໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ‘‘ກຖໍ ນາມາຫໍ ມຸຕ຺ໂຕ ໂມຈຍິສ຺ສາມີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອາສີສຏ຺ເຐນ ວາ ນາຖເຕຕິ ນາໂຖຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ, ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ໂຘ. ຈຕູຫິປິ ນາຖງ຺ເຄຫິ ຈຕຸເວສາຣຊ຺ຊຈຕຸປຏິສມ຺ຠິທາທໂຍ ສພ຺ເພປິ ພຸທ຺ຘຄຸຓາ ໂຍເຊຕພ຺ພາ, ອຕິວິຕ຺ຖາຣິກຠຍາ ປນ ນ ໂຍຊິຕາ.

ນໂມຕິ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ພຸທ຺ຘຄຸຓພຫຸມານປພ຺ຠາຣາ ຈິຕ຺ຕນຕິ, ຈິຕ຺ຕນຕິປ຺ປຠວາ ຈ ວຈີກາຍນຕິ. ອຕ຺ຖຸ ເມຕິ ປາຐເສເສນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ມຫາກາຣຸຓິກສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ສພ຺ພສຕ຺ຕວິສຍຕ຺ຕາ ມຫຸສ຺ສາຫປ຺ປຠວຕ຺ຕາ ຈ ມຫຕີ ກຣຸຓາ ມຫາກຣຸຓາ. ຕຕ຺ຖ ປຓິຘານໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວອນຸປາທິເສສນິພ຺ພານປຸຣປ຺ປເວສາ ນິຍຸຕ຺ໂຕຕິ ມຫາກາຣຸຓິໂກ, ຠຄວາ. ເອຕ຺ຖ ຈ ມຫາກາຣຸຓິກສ຺ສາຕິ ອິມິນາ ຍຖາວຸຕ຺ຕເຫຕຸມູລໍ ທສ຺ເສຕິ. ນິກ຺ກຣຸໂຓ ຫິ ປຣທຸກ຺ເຂສຸ ອຸທາສິໂນ ພຸທ຺ຘຕ຺ຖາຍ ປຓິຘານມຕ຺ຕມ຺ປິ ອຕິຠາຣິຍນ຺ຕິ ມຎ຺ຎນ຺ໂຕ ອປ຺ປເມຍ຺ຍໍ ກາລໍ ອຕິທຸກ຺ກຣໍ ເຫຕຸໍ ປູເຣຕ຺ວາ ນາຖຕ຺ຕສງ຺ຂາຕໍ ເຫຕຸຜລປ຺ປໂຍຊນຠູຕໍ ໂລກຫິຕໍ ກຖໍ ກຣິສ຺ສຕິ. ຕສ຺ມາ ສພ຺ພຄຸຓມູລຠູຕຕ຺ຕາ ມຫາກຣຸຓາຄຸຓເມວ ວຓ຺ເຓນ຺ໂຕ ‘‘ນໂມ ມຫາກາຣຸຓິກສ຺ສາ’’ຕິ ອາຫ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ເຫຕຸອນຸຣູປໍ ຜລໍ, ຜລານຸຣູໂປ ເຫຕຸ, ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ອນຸຣູປໍ ມູລໍ, ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ອນຸຣູປໍ ປໂຍຊນນ຺ຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ.

ເອວໍ ອຈ຺ຉຣິຍປຸຣິໂສ, ນາໂຖ ນາຖຄຸເຓ ຐິໂຕ;

ນໂມຣໂຫ ອນາຖສ຺ສ, ນາຖມານສ຺ສ ສມ຺ປທໍ.

ເອຕ຺ຖ ສິຍາ ‘‘ອເນເກສຸ ຠຄວໂຕ ຄຸເຓສຸ ວິຊ຺ຊມາເນສຸ ກສ຺ມາ ‘ມຫາກາຣຸຓິກສ຺ສາ’ຕິ ເອກເມວ ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ? ອຸຈ຺ຈເຕ –

ໂທສຫີນສ຺ສ ສຕ຺ຖສ຺ສ, ໂຈທນາ ຕຸ ນ ວິຊ຺ຊເຕ;

ໂທສຍຸຕ຺ຕມສຕ຺ຖຎ຺ຈ, ຕສ຺ມາ ໂຈທນາ ອປຕ຺ຕກາຕິ.

ນ ມຍາ ໂຈທນາ ກຕາ, ກິນ຺ຕຸ ປຸຈ຺ຉາ ເອວ ກຕາ. ອປິຈ –

‘‘ຜລໍ ສຕິປິ ຣຸກ຺ເຂຑ຺ເຒ, ນ ປຕຕ຺ຍວິກມ຺ປິເຕ;

ໂຈທນາ ຍາ’ຕ຺ຖຸ ສຕ຺ຖານໍ, ປຸຈ຺ຉນາຕ຺ຍຕ຺ຖຜລໍ ມຫຕາ.

‘‘ນໂຠຕ຺ຕຸໍ ກຸຣຸເຕ ສມ຺ມາ, ຄຫິຕຸໍ ນາຑ຺ຒເຕ ຆຏໍ;

ອກ຺ເຂເປ ຫິ ກເຕ ຕທິ-ຈ຺ຉິສ຺ສາຓາພຸທ຺ຘິພນ຺ຘນໍ.

‘‘ຍຖາ ຫິມປໂທ ປທ຺ໂຘ, ປພຸທ຺ໂຘ ຄນ຺ຘລິມ຺ປິຍາ;

ຠິນ຺ນຕ຺ຖວິຣມສ຺ເສວໍ, ສຕ຺ຖກຕາຕ຺ຖລິມ຺ປິຍາ’’ຕິ. –

ເອວໍ ເຈກໍ –

ສມ຺ມາປິ ໂຈທນາ ຕໍ ຂລຸ, ຄຸຣໂວ ວິວາກ຺ຍາ ວິວທ຺ຘ;

ຍຕິສິສ຺ສາ ອາຆຏ຺ຏິຕາຕິ-ວາກ຺ເຍນາຠ຺ຍຘິກໍ ໂຄປຍ.

ສຣວຕີ ອາເຈຣໍ ກິລິຏ຺ຐາ, ຕທິຈ຺ຉິສ຺ສຊິຕາຕ຺ຕານໍ;

ຊຍຕ຺ຍຕ຺ຕານມາເຈໂຣ, ສທສ຺ສສ຺ເສວ ສາຣຖີຕິ. –

ອຕ຺ໂຣຈ຺ຈເຕ –

ຍສ຺ສ ຫິ ວາກ຺ຍສຫສ຺ສໍ, ວາກ຺ເຍ ວາກ຺ເຍ ສຕຎ຺ຈ ຊິວ຺ຫາ;

ນາມໍ ທສພລຄຸຓປເທສໍ, ວຕ຺ຕຸໍ ກປ຺ເປນປິ ນ ສກ຺ກາ.

ຍຖາ –

ພຸທ຺ໂຘປິ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠເຓຍ຺ຍ ວຓ຺ຓໍ,

ກປ຺ປມ຺ປິ ເຈ ອຎ຺ຎມຠາສມາໂນ;

ຂີເຍຖ ກປ຺ໂປ ຈິຣທີຆມນ຺ຕເຣ,

ວຓ຺ໂຓ ນ ຂີເຍຖ ຕຖາຄຕສ຺ສາຕິ. (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໑.໓໐໔; ໓.໑໔໑; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໔໒໕; ອຸທາ. ອຏ຺ຐ. ໕໓; ຈຣິຍາ. ອຏ຺ຐ. ນິທານກຖາ) –

ໂຈຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນ ສກ຺ກາ ຠຄວຕໍ ຄຸຓານມວເສສາຠິຘາຕຸໍ.

ອປິຈ –

ຍຖາ ຕ຺ວໍ ສຕ຺ຕານໍ, ທສພລ ຕຖາ ຎາຓກຣຸຓາ;

ຄຸຓທ຺ວນ຺ທໍ ເສຏ຺ຐໍ, ຕວ ຄຸຓຄຓາ ນາມ ຕິຄຸຓາຕິ. –

ສພ຺ພຄຸຓເສຏ຺ຐຕ຺ຕາ ມູລຕ຺ຕາ ຈ ເອກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ‘‘ຉສຸ ອສາຘາຣຓຎາເຓສຸ ອຎ຺ຎຕຣຕ຺ຕາ ຕຄ຺ຄຫເຓນ ເສສາປິ ຄຫິຕາວ ສຫຈຣຓລກ຺ຂເຓນາ’’ຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ. ວິເສສໂຕ ປເນຕ຺ຖ ອຠິຘມ຺ມສ຺ສ ເກວລໍ ປຎ຺ຎາວິສຍຕ຺ຕາ ອຠິຘມ຺ມຏ຺ຐກຖາຣມ຺ເຠ ອາຈຣິເຍນ ‘‘ກຣຸຓາ ວິຍ ສຕ຺ເຕສຸ, ປຎ຺ຎາ ຍສ຺ສ ມເຫສິໂນ’’ຕິ ປຎ຺ຎາຄຸໂຓ ວຓ຺ຓິໂຕ ເຕສໍ ເຕສໍ ສຕ຺ຕານໍ ອາສຍານຸສຍຈອຍາຘິມຸຕ຺ຕິເຠທານຸຣູປປຣິຈ຺ຉິນ຺ທນປຎ຺ຎາຍ, ສຕ຺ເຕສຸ ມຫາກຣຸຓາຍ ຈ ອຘິກາຣຕ຺ຕາ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຏ຺ຐກຖາຣມ຺ເຠ ‘‘ກຣຸຓາສີຕລຫທຍໍ, ປຎ຺ຎາປຊ຺ໂຊຕວິຫຕໂມຫຕມ’’ນ຺ຕິ ຠຄວໂຕ ອຸໂຠປິ ປຎ຺ຎາກຣຸຓາຄຸຓາ ວຓ຺ຓິຕາ. ອິຘ ປນ ວິນເຍ ອາສຍາທິນິຣເປກ຺ຂໍ ເກວລໍ ກຣຸຓາຍ ປາກຕິກສຕ຺ເຕນາປິ ອໂສຕພ຺ພາຣຫໍ ສຸຓນ຺ໂຕ, ອປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພາຣຫໍ ປຸຈ຺ຉນ຺ໂຕ, ອວຕ຺ຕພ຺ພາຣຫຎ຺ຈ ວທນ຺ໂຕ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປສີຕິ ກຣຸຓາຄຸໂຓເຍເວໂກ ວຓ຺ຓິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ປຎ຺ຎາທຍາ ອຕ຺ຕປຣຕ຺ຖເຫຕູ,

ຕທນ຺ວຍາ ສພ຺ພຄຸຓາ ຊິນສ຺ສ;

ອຸໂຠ ຄຸຓາ ເຕ ຄຸຓສາຄຣສ຺ສ,

ວຸຕ຺ຕາ ອິຘາຈຣິຍວເຣນ ຕສ຺ມາ.

ເອຕ຺ຕາວຕາ ອຏ຺ຐກຖາທິຄາຖາ,

ສມາສໂຕ ວຸຕ຺ຕປທຕ຺ຖໂສຠາ;

ອຍມ຺ປິ ວິຕ຺ຖາຣນໂຍຕິ ຈາຫໍ,

ອຸທ຺ຘໍ ອິໂຕ ເຕ ປຏິສໍຂິປາມິ.

ທຸຕິຍຄາຖາຍ ອສມ຺ພຸຘນ຺ຕິ ຘມ຺ມານໍ ຍຖາສຠາວໍ ອພຸຊ຺ຌນ຺ໂຕ. ພຸທ຺ຘນິເສວິຕນ຺ຕິ ພຸທ຺ຘານຸພຸທ຺ຘປຈ຺ເຈກພຸທ຺ເຘຫິ ໂຄຈຣຠາວນາເສວນາຫິ ຍຖາຣຫໍ ນິເສວິຕໍ. ຠວາ ຠວນ຺ຕິ ວຕ຺ຕມານຠວໂຕ ອຎ຺ຎໍ ຠວໍ ຄຈ຺ຉຕິ ອຸປຄຈ຺ຉຕິ, ປຏິປຊ຺ຊຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ຠໂວຕິ ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິ. ຕສ຺ສ ປຏິປກ຺ຂຕ຺ຕາ ອຠໂວຕິ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິ. ຠໂວຕິ ວາ ວຸທ຺ຘິ. ອຠໂວຕິ ຫານິ. ຠໂວຕິ ວາ ທຸຄ຺ຄຕິ. ອຠໂວຕິ ສຸຄຕິ. ‘‘ອປ຺ປມາຓາ ຘມ຺ມາ, ອເສກ຺ຂາ ຘມ຺ມາ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ຕິກມາຕິກາ ໑໓, ໑໑) ວິຍ ຫິ ວຸທ຺ຘິອຕ຺ຖຕ຺ຕາ ອກາຣສ຺ສ. ຠາວຍຕີຕິ ຠໂວ, ຊາຕິ. ຠວຕີຕິ ວາ ຠໂວ. ສວິກາຣາ ພຫຸວິຘຂນ຺ຘຸປ຺ປຕ຺ຕິ ທີປິຕາ. ອຠໂວຕິ ວິນາໂສ, ຊາຕິຠາວໍ ມຣຓຠາວຎ຺ຈ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເອຕ຺ຖ ອຣຫນ຺ຕານໍ ມຣຓມ຺ປິ ຂຓິກວເສນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຠເວສຸ ອຠໂວ ຠວາຠໂວ, ຕໍ ຠວາຠວໍ, ຠເວສຸ ອຠາວປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຊີວໂລໂກຕິ ສຕ຺ຕໂລໂກ, ສງ຺ຂາຣໂລກໂອກາສໂລການໍ ຠວາຠວຄມນາສມ຺ຠວໂຕ ສຕ຺ຕໂລກໍ ຊີວໂລໂກຕິ ວິເສເສຕິ. ອວິຊ຺ຊາທິກິເລສຊາລວິທ຺ຘໍສິໂນຕິ ເອຕ຺ຖ ນວປິ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມາ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ອປຈຍຄາມິຕາ ຫິ ຈຕຸມຄ຺ຄຘມ຺ມສ຺ສ ໂອຘິໂສ ອວິຊ຺ຊາທິກິເລສຊາລວິທ຺ຘໍໂສ, ໂສ ອສ຺ສ ອຕ຺ຖິ, ຕທາຣມ຺ມຓໍ ຫຸຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ສຫາຍຠາວູປຄມເນນ ນິພ຺ພານສ຺ສາປິ. ຍຖາຫ ‘‘ໂຍ ໂຂ, ອາວຸໂສ, ຣາຄກ຺ຂໂຍ…ເປ… ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ນິພ຺ພານ’’ນ຺ຕິ. ອຣຫຕ຺ຕສ຺ສາປິ ຕຖາ ຣາຄາທິກ຺ຂຍວຈນສພ຺ຠາວໂຕ. ຜລສາມຎ຺ເຎນ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ຜລານໍ ອຕ຺ຖີຕິ ນວວິໂຘເປສ ‘‘ອວິຊ຺ຊາທິກິເລສຊາລວິທ຺ຘໍສີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຖ ວາ ສຫຈຣຓລກ຺ຂຓກອາຣຓຕາຍ ປຏິປກ຺ຂໂຄຈຣຄ຺ຄຫຓຕາ. ອນຠິຫິໂຕປິ ຫິ ຘມ຺ມສ຺ສ ຕຕ຺ຣາຠິຫິໂຕວ ພຸຊ຺ຌິຕພ຺ໂພ ອິຕິ ວຈນໂຕ ກາຣຓໂຄຈຣຄ຺ຄຫເຓນ ຈຕ຺ຕາຣິປິ ຜລານິ ຄຫິຕານິ. ນຣກາທີສຸ ອປຕມານໍ ຘາເຣຕິ ສຸຄຕິຍໍ ອຸປ຺ປາທເນນາຕິ ຘມ຺ໂມ. ປຸນ ສຸຄຕິມ຺ຫິ ອຊນນກາຣີ ອກຸສລຘມ຺ເມ ນິວາເຣຕ຺ວາ ໂປເສຕິ ປວຕ຺ເຕຕິ ວຑ຺ເຒຕີຕິ ຘມ຺ໂມ. ໂສ ປນ ກາມຣູປາຣູປເຠທໂຕ ຕິວິໂຘ ອຈ຺ຈນ຺ຕສຸຂາວຫນໂຕ, ຕໂຕປິ ອຸຕ຺ຕມຕ຺ຕາ ຘມ຺ມວໂຣ.

ເອຕ຺ຖາຫ – ‘‘ຈຕຸນ຺ນໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຣິຍສຈ຺ຈານໍ ອນນຸໂພຘາ ອປ຺ປຏິເວຘາ ເອວມິທໍ ທີຆມທ຺ຘານໍ ສນ຺ຘາວິຕໍ ສໍສຣິຕ’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໑໕໕; ມຫາວ. ໒໘໗) ວຈນໂຕ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ມໍ ອສມ຺ພຸຘໍ ຠວາ ຠວໍ ຄຈ຺ຉຕິ ຊີວໂລໂກຕິ ສິທ຺ຘໍ. ຕສ຺ມາ ຍໍ ອສມ຺ພຸຘໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ເສວ ‘‘ຕສ຺ສາ’’ຕິ ອນ຺ເຕ ຕໍນິທ຺ເທເສນ ນິຍມນໂຕ ຈຕຸສຈ຺ຈຘມ຺ໂມປິ ອວິຊ຺ຊາທິກິເລສຊາລວິທ຺ຘໍສີ ຘມ຺ມວໂຣຕິ ຈາປຊ຺ຊຕິ. ອຎ຺ຎຖາ ‘‘ນໂມ ອວິຊ຺ຊາທິກິເລສຊາລວິທ຺ຘໍສິໂນ ຘມ຺ມວຣສ຺ສ ຕສ຺ສາ’’ຕິ ຕໍນິທ຺ເທເສນ ສມານວິຠຕ຺ຕິກຣຓໍ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ ອຕິປ຺ປສງ຺ຄນິຍມນໂຕ, ‘‘ອວິຊ຺ຊາທິກິເລສຊາລວິທ຺ຘໍສິໂນ ຘມ຺ມວຣສ຺ສາ’’ຕິ ວຈນໍ ວິເສສນວຈນໍ. ຕສ຺ມາ ທຸກ຺ຂສມຸທຍສຈ຺ຈານໍ ຕພ຺ຠາວປ຺ປສງ຺ໂຄ ນຕ຺ຖີຕິ ເຈ? ນ, ຕໍນິທ຺ເທເສນ ສມານວິຠຕ຺ຕິຏ຺ຐາເນ ອວິເສສິຕຕ຺ຕາ. ອປິ ຈ ມຄ຺ຄສຈ຺ຈນິໂຣຘສຈ຺ເຈສຸ ຜລານໍ ອປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ ນວ ໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ມາ ສງ຺ຄຫິຕາຕິ ວຈນວິໂຣໂຘ, ຜລານໍ ອສງ຺ຄເຫ ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາຍໍ ນ ເກວລໍ ອຣິຍມຄ຺ໂຄ ເຈວ ນິພ຺ພານຎ຺ຈ, ອປິ ຈ ອຣິຍຜລຘມ຺ເມຫິ ສທ຺ຘິໍ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ໂມປິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ຣາຄວິຣາຄມເນຊມໂສກໍ…ເປ… ຘມ຺ມມິມໍ ສຣຓຕ຺ຖມຸເປຫີ’’ຕິ (ວິ. ວ. ໘໘໗) ວຈນວິໂຣໂຘ ຈາຕິ ປຸພ຺ພາປຣວິຣຸທ຺ຘາ ເອສາ ຄາຖາ ສາສນວິຣຸທ຺ຘາ ຈາ’’ຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ສພ຺ພເມຕມຍຸຕ຺ຕໍ ວຸຕ຺ຕຄາຖຕ຺ຖາຊານນໂຕ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ອາຈຣິເຍນ ປວຕ຺ຕິປວຕ຺ຕິເຫຕຸວິສຍວິຠາໂຄ ຈ ທສ຺ສິໂຕ. ກຖໍ? ຕຕ຺ຖ ອສມ຺ພຸຘນ຺ຕິ ອສມ຺ໂພໂຘ, ໂສ ອຕ຺ຖໂຕ ອວິຊ຺ຊາ, ຕາຍ ຈ ຕຓ຺ຫຸປາທານານິ ຄຫິຕານິ, ຕໂຍປິ ເຕ ຘມ຺ມາ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ, ຠວາຠວນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸຄຕິທຸຄ຺ຄຕິປ຺ປເຠໂທ ຫິ ຠໂວ ອຕ຺ຖໂຕ ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ ໂຫນ຺ຕິ. ‘‘ເອວເມຕສ຺ສ ເກວລສ຺ສ ທຸກ຺ຂກ຺ຂນ຺ຘສ຺ສ ສມຸທໂຍ ໂຫຕີ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑) ວຈນໂຕ ທຸກ຺ຂປ຺ປວຕ຺ຕິ ປວຕ຺ຕິ ນາມ, ທຸກ຺ຂສມຸທໂຍ ປວຕ຺ຕິເຫຕຸ ນາມ, ອວິຊ຺ຊາສງ຺ຂາຕສ຺ສ ຈ ປວຕ຺ຕິເຫຕຸສ຺ສ ອຄ຺ຄຫິຕຄ຺ຄຫເຓນ ນິໂຣຘມຄ຺ຄສຈ຺ຈທ຺ວຍໍ ວິສໂຍ ນາມ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມາ ອວິຊ຺ຊາ? ທຸກ຺ເຂ ອຎ຺ຎາຓໍ…ເປ… ທຸກ຺ຂນິໂຣຘຄາມິນິຍາ ປຏິປທາຍ ອຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ (ວິຠ. ໒໒໖).

ເອຕ຺ຖ ຈ ນິໂຣຘສຈ຺ຈໍ ພຸທ຺ເຘນ ໂຄຈຣາເສວນາຍ ອາເສວິຕໍ, ມຄ຺ຄສຈ຺ຈໍ ຠາວນາເສວນາຍ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ອສມ຺ພຸຘໍ ພຸທ຺ຘນິເສວິຕໍ ຍນ຺ຕິ ອຸປໂຍຄປ຺ປຕ຺ໂຕ ໂຍ ວິສໂຍ ນິໂຣໂຘ ຈ ມຄ຺ໂຄ ຈ, ຕສ຺ສ ຍຖາວຸຕ຺ຕາວິຊ຺ຊາທິກິເລສຊາລຕ຺ຕຍວິທ຺ຘໍສິໂນ ນໂມ ຘມ຺ມວຣສ຺ສາຕິ ອຍໍ ຄາຖາຍ ອຕ຺ໂຖ. ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ໂມປິ ກິເລສວິທ຺ຘໍສນສ຺ສ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕນເຍນ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ ກິເລສວິທ຺ຘໍສນສີລຕາຍ ‘‘ອວິຊ຺ຊາທິກິເລສຊາລວິທ຺ຘໍສີ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ສມ຺ຠວຕິ. ເອວຎ຺ຫິ ສຕິ ຣາຄວິຣາຄາຕິ ຄາຖຕ຺ໂຖ, ໂສ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ…ເປ… ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ປກາເສຕີຕິ ສຸຕ຺ຕຕ຺ໂຖ ຈ ອເສສໂຕ ຄຫິໂຕ ໂຫຕິ. ອຖ ວາ ອິມາຍ ຄາຖາຍ ເກວລໍ ປຣິຍຕ຺ຕິຘມ຺ໂມວ ຄຫິໂຕ ໂຫຕິ, ຍໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ໂສ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕິ ອາທິກລ຺ຍາຓໍ…ເປ… ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ປກາເສຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໙໐; ປາຣາ. ໑), ຕມ຺ປິ ອສມ຺ພຸຘໍ ພຸທ຺ເຘເຫວ ນິເສວິຕໍ ໂຄຈຣາເສວນາຍ ອນຎ຺ຎນິເສວິຕໍ. ຍຖາຫ ‘‘ຠຄວໍມູລກາ ໂນ, ຠນ຺ເຕ, ຘມ຺ມາ ຠຄວໍເນຕ຺ຕິກາ ຠຄວໍປຏິສຣຓາ…ເປ… ຠຄວໂຕ ສຸຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູ ຘາເຣສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໔໖).

ຕຕິຍຄາຖາຍ ສີລາທໂຍ ກິຎ຺ຈາປິ ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣາ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ລພ຺ຠນ຺ຕິ, ຕຖາປິ ອນ຺ເຕ ‘‘ອຣິຍສງ຺ຆ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ສີລາທໂຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘາ ໂລກຸຕ຺ຕຣາວ. ເອຕ຺ຖ ຈ ‘‘ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາວິມຸຕ຺ຕິວິມຸຕ຺ຕິຎາຓປ຺ປຠຸຕີຫີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ສຣູເປກເສສໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓປ຺ປຠຸຕີຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຈ ກິຎ຺ຈາປິ ວິມຸຕ຺ຕີຕິ ຜລຘມ຺ມາວ ສຸຕ຺ເຕ ອຘິປ຺ເປຕາ, ຕຖາປິ ‘‘ມຄ຺ຄາ ວຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ມຄ຺ຄໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຕິ. ປຫີເນ ກິເລເສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຕິ. ຜລໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຕິ. ນິພ຺ພານໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຕີ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໑.໔໑໐) ວຈນໂຕ ມຄ຺ຄາທິປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓໍ ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ວິມຸຕ຺ຕິ ວິໂມກ຺ໂຂ ຂໂຍຕິ ຫິ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກໍ. ‘‘ຂເຍ ຎາຓໍ ອນຸປ຺ປາເທ ຎາຓນ຺ຕິ (ຘ. ສ. ທຸກມາຕິກາ ໑໔໒; ທີ. ນິ. ໓.໓໐໔) ເອຕ຺ຖ ຂໂຍ ນາມ ມຄ຺ໂຄ, ຣາຄກ຺ຂໂຍ ໂທສກ຺ຂໂຍຕິ ຜລນິພ຺ພານານໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ ສຸຕ຺ເຕ ອາຄຕເມວ. ປຫີນກິເລສານໍ ຂໂຍ ປາກຕິໂກ ຂໂຍ ເອວ. ປຠຸຕິ-ສທ຺ເທນ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ ຉ ອຠິຎ຺ຎາ ຈຕສ຺ໂສ ປຏິສມ຺ຠິທາຕິ ເອວມາທໂຍ ຄຸຓາ ສງ຺ຄຫິຕາ. ສມນ຺ນາຄມຏ຺ເຐນ ອປຣິຫີນຏ຺ເຐນ ຈ ຍຸຕ຺ໂຕ. ເຂຕ຺ຕໍ ຊນານໍ ກຸສລຕ຺ຖິການນ຺ຕິ ‘‘ອນຸຕ຺ຕຣໍ ປຸຎ຺ຎກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ໂລກສ຺ສາ’’ຕິ ສຸຕ຺ຕໂຕ ກຸສລສ຺ສ ວິຣຸຫນຏ຺ຐານຕ຺ຕາ, ສຸຕ຺ຕນ຺ຕນເຍນ ອຸປນິສ຺ສຍປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ ຈ ກາມໍ ກຸສລສ຺ສ ເຂຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ສງ຺ໂຆ, ນ ກຸສລຕ຺ຖິການໍ ຊນານໍ. ຕສ຺ມາ ນ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ເຈ? ນ, ສຸຕ຺ຕຕ຺ຖສມ຺ຠວໂຕ. ສຸຕ຺ເຕ ‘‘ອນຸຕ຺ຕຣໍ ປຸຎ຺ຎກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ໂລກສ຺ສາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໔.໓໔໑) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ? ປຸຎ຺ຎຕ຺ຖິກສ຺ສ ເຂຕ຺ຕໍ ສງ຺ໂຆ, ປຸຎ຺ຎຸປນິສ຺ສຍຕ຺ຕາ ປຸຎ຺ຎກ຺ເຂຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ ສງ຺ໂຆ, ກຸສລຕ຺ຖິການນ຺ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ໂລເກປິ ຫິ ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ ເຂຕ຺ຕໍ ຍຎ຺ຎທຕ຺ຕສ຺ສ ເຂຕ຺ຕໍ ສາລິຍວຸປນິສ຺ສຍຕ຺ຕາ ສາລິເຂຕ຺ຕໍ ຍວເຂຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຣິຍສງ຺ຆນ຺ຕິ ວິຄຕກິເລສຕ຺ຕາ ອຣິຍໍ ປຣິສຸທ຺ຘໍ ອຣິຍານໍ, ອຣິຍຠາວໍ ວາ ປຕ຺ຕໍ ສີລທິຏ຺ຐິສາມຎ຺ເຎນ ສງ຺ຆຕຕ຺ຕາ ສງ຺ຆໍ. ‘‘ອຣິຍ-ສທ຺ເທນ ສມ຺ມຸຕິສງ຺ຆໍ ນິວາເຣຕີ’’ຕິ ເກຈິ ລິຂນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ສຸນ຺ທຣໍ ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓຄຸຓຄ຺ຄຫເຓນ ວິເສສິຕຕ຺ຕາ. ສິຣສາຕິ ອິມິນາ ກາມໍ ກາຍນຕິໍ ທສ຺ເສຕິ, ຕຖາປິ ອຸຕ຺ຕມສງ຺ເຆ ຄຸຓຄາຣເວນ ອຸຕ຺ຕມງ຺ຄເມວ ນິທ຺ທິສນ຺ໂຕ ‘‘ສິຣສາ ນມາມີ’’ຕ຺ຍາຫ. ສິຣສ຺ສ ປນ ອຸຕ຺ຕມຕາ ອຸຕ຺ຕມານໍ ຈກ຺ຂຸໂສຕິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ນິສ຺ສຍຕ຺ຕາ, ເຕສໍ ອຸຕ຺ຕມຕາ ຈ ທສ຺ສນານຸຕ຺ຕຣິຍສວນານຸຕ຺ຕຣິຍເຫຕຸຕາຍ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອຕ຺ຖາຫ – ອນຸສນ຺ຘິກຸສໂລ

‘‘ອຸໂປຄ຺ຆາໂຕ ປທຎ຺ເຈວ, ປທຕ຺ໂຖ ປທວິຄ຺ຄໂຫ;

ໂຈທນາປ຺ຣຕ຺ຍວຊ຺ຊານໍ, ພ຺ຍາຂ຺ຍາ ຕນ຺ຕສ຺ສ ຉພ຺ພິຘາ’’ຕິ. –

ເອວມວຕ຺ວາ ກສ຺ມາ ຣຕນຕ຺ຕຍປຓາມໍ ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ສຕາຈາຣຕ຺ຕາ. ອາຈາໂຣ ກິເຣສ ສປ຺ປຸຣິສານໍ, ຍທິທໍ ສໍວຓ຺ຓນາຣມ຺ເຠ ຣຕນຕ຺ຕຍປູຊາວິຘານໍ. ຕສ຺ມາ ‘‘ສຕາຈາຣໂຕ ຠຏ຺ຐາ ມາ ມຍໍ ໂຫມາ’’ຕິ ກຣີຍຕິ, ຈຕຸຄມ຺ຠີຣຠາວຍຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ວິນຍປິຏກໍ ສໍວຓ຺ເຓຕຸກາມສ຺ສ ມຫາສມຸທ຺ທໍ ໂອຄາຫນ຺ຕສ຺ສ ວິຍ ປຎ຺ຎາເວຍ຺ຍຕ຺ຕິຍສມນ຺ນາຄຕສ຺ສາປິ ມຫນ຺ຕໍ ຠຍໍ ໂຫຕິ, ຠຍກ຺ຂຍາວຫຎ຺ເຈຕໍ ຣຕນຕ຺ຕຍຄຸຓານຸສ຺ສຣຓຊນິຕໍ ປຓາມປູຊາວິຘານໍ. ຍຖາຫ ‘‘ເອວໍ ພຸທ຺ຘໍ ສຣນ຺ຕານ’’ນ຺ຕິອາທິ (ສໍ. ນິ. ໑.໒໔໙). ອປິຈາຈຣິໂຍ ສຕ຺ຖຸປູຊາວິຘາເນນ ອສຕ຺ຖຣິ ສຕ຺ຖາຠິນິເວສສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ຍຖາຠູຕໍ ສຕ຺ຖຣິ ເອວ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ເຘ ສຕ຺ຖຸສມ຺ຠາວນໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ອສຕ຺ຖຣິ ສຕ຺ຖຸສມ຺ຠາວນໍ ປຣິຈ຺ຈຊາເປຕິ, ‘‘ຕຖາຄຕປ຺ປເວທິຕໍ ຘມ຺ມວິນຍໍ ອຕ຺ຕໂນ ທຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໂທສໍ ປຣິຫຣຕິ. ອນ຺ຕຣາຍພຫຸລຕ຺ຕາ ຂນ຺ຘສນ຺ຕຕິຍາ ວິປ຺ປກຕາຍ ວິນຍສໍວຓ຺ຓນາຍ ອຕ຺ຕໂນ ອາຍຸວຓ຺ຓສຸຂພລານໍ ປຣິກ຺ຂຍສມ຺ຠວາສງ຺ກາຍ ‘‘ອຠິວາທນສີລິສ຺ສ…ເປ… ອາຍຸ ວຓ຺ໂຓ ສຸຂໍ ພລ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ປ. ໑໐໙) ວຸຕ຺ຕານິສໍເສ ຍາວ ສໍວຓ຺ຓນາປຣິໂຍສານາ ປຕ຺ເຖຕິ. ອປິ ເຈຕ຺ຖ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ປຓາມປູຊາວິຘານໍ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘຠາວາຘິຄມຕ຺ຖໍ ພຸທ຺ຘຍານໍ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕານໍ ອຸສ຺ສາຫໍ ຊເນຕິ. ໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣເຠທສ຺ສ, ໂລກຸຕ຺ຕຣສ຺ເສວ ວາ ສທ຺ຘມ຺ມສ຺ສ ປູຊາວິຘານໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘຠາວາຘິຄມຕ຺ຖໍ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘຍານໍ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕານໍ ອຸສ຺ສາຫໍ ຊເນຕິ. ສທ຺ຘມ຺ມປຏິເວຘມຕ຺ຕາຠິລາສິໂນ ຫິ ເຕ. ປຣມຕ຺ຖສງ຺ຆປູຊາວິຘານໍ ປຣມຕ຺ຖສງ຺ຆຠາວາຘິຄມຕ຺ຖໍ ສາວກຍານໍ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕານໍ ອຸສ຺ສາຫໍ ຊເນຕິ, ມງ຺ຄລາທີນິ ວາ ສາຕ຺ຖານິ ອນນ຺ຕຣາຍານິ ຈິຣຏ຺ຐິຕິການິ ພຫຸມຕານິ ຈ ຠວນ຺ຕີຕິ ເອວໍລທ຺ຘິການໍ ຈິຕ຺ຕປຣິໂຕສນຕ຺ຖໍ ‘‘ປູຊາ ຈ ປູຊເນຍ຺ຍານ’’ນ຺ຕິ ຠຄວຕາ ປສຕ຺ຖມງ຺ຄລໍ ກໂຣຕິ. ວຸຈ຺ຈເຕ ຈ –

‘‘ມງ຺ຄລໍ ຠຄວາ ພຸທ຺ໂຘ, ຘມ຺ໂມ ສງ຺ໂຆ ຈ ມງ຺ຄລໍ;

ມງ຺ຄລາທີນິ ສາຕ຺ຖານິ, ສີຆໍ ສິຊ຺ຌນ຺ຕິ ສພ຺ພໂສ.

‘‘ສຕ຺ຖຸ ປູຊາວິຘາເນນ, ເອວມາທີ ພຫູ ຄຸເຓ;

ລຠຕີຕິ ວິຊານນ຺ໂຕ, ສຕ຺ຖຸປູຊາປໂຣ ສິຍາ’’ຕິ.

ເອຕ຺ຖ ຈ ສຕ຺ຖຸປຘານຕ຺ຕາ ຘມ຺ມສງ຺ຆານໍ ປູຊາວິຘານໍ ສຕ຺ຖຸປູຊາວິຘານມິຈ຺ເຈວ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ ສາສນໂຕ ໂລກໂຕ ຈ. ເຕເນຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ –

‘‘ສຕ຺ຖາ’’ຕິ ຘມ຺ໂມ ສຸຄເຕນ ວຸຕ຺ໂຕ;

ນິພ຺ພານກາເລ ຍມໂຕ ສ ສຕ຺ຖາ;

ສຸວຕ຺ຖິຄາຖາສຸ ‘‘ຕຖາຄໂຕ’’ຕິ;

ສງ຺ໂຆ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ ຍມໂຕ ສ ສຕ຺ຖາ.

ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍ –

ຘມ຺ມກາໂຍ ຍໂຕ ສຕ຺ຖາ, ຘມ຺ໂມ ສຕ຺ຖາ ຕໂຕ ມໂຕ;

ຘມ຺ມຏ຺ຐິໂຕ ໂສ ສງ຺ໂຆ ຈ, ສຕ຺ຖຸສງ຺ຂ຺ຍໍ ນິຄຈ຺ຉຕິ.

ສນ຺ຕິ ຫິ ໂລເກ ວຕ຺ຕາໂຣ ໂກສຄຕໍ ອສິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຐິຕໍ ປຸຣິສໍ ວິສຸໍ ອປຣາມສິຕ຺ວາ ‘‘ອສິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຐິໂຕ ເອໂສ’’ຕິ. ເຕເນວາຫ ຈາຣິຍມາຕ຺ຣຈ຺ເຈວາ –

‘‘ນມຕ຺ຖຸ ພຸທ຺ຘຣຕ຺ນາຍ, ຘມ຺ມຣຕ຺ນາຍ ເຕ ນໂມ;

ນມຕ຺ຖຸ ສງ຺ຆຣຕ຺ນາຍ, ຕິຣຕ຺ນສມວານຍີ’’ຕິ.

ອປິຈ ສພ຺ພຘມ຺ເມສຸ ອປ຺ປຏິຫຕຎາຓນິມິຕ຺ຕານຸຕ຺ຕຣວິໂມກ຺ຂປາຕຸຠາວາຠິສງ຺ຂາຕໍ ຂນ຺ຘສນ຺ຕານມຸປາທາຍ ‘‘ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ຍທິ ປຎ຺ຎາປິຍຕິ, ຘມ຺ໂມ ປຓາມາຣໂຫຕິ ກາ ເອວ ກຖາ, ສງ຺ໂຆ ຈ ‘‘ສງ຺ເຆ ໂຄຕມິ ເທຫິ, ສງ຺ເຆ ເຕ ທິນ຺ເນ ອຫຎ຺ເຈວ ປູຊິໂຕ ຠວິສ຺ສາມິ ສງ຺ໂຆ ຈາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຠາຊນນ຺ຕິ ທີເປຕິ. ອຖ ວາ ‘‘ພຸທ຺ຘສຸໂພຘິໂຕ ຘມ຺ໂມ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາຍ ສຸວຓ຺ຓຠາຊເນ ປກ຺ຂິຕ຺ຕເຕລມິວ ອປຣິຫາເປຕ຺ວາ ຍາວຊ຺ຊຕນາ ອາຠຕຕ຺ຕາ ເອວ ມາທິສານມ຺ປິ ໂສຕທ຺ວາຣມນຸປ຺ປຕ຺ໂຕ’’ຕິ ສງ຺ຆສ຺ສ ອາຈຣິໂຍ ອຕີວ ອາທເຣນ ປຓາມໍ ກໂຣຕິ ‘‘ສິຣສາ ນມາມີ’’ຕິ.

ເອວໍ ອເນກວິຘໍ ປຓາມປ຺ປໂຍຊນໍ ວທນ຺ຕິ, ອາຈຣິເຍນ ປນ ອຘິປ຺ເປຕປ຺ປໂຍຊນໍ ອຕ຺ຕນາ ເອວ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິຈ຺ເຈວມຈ຺ຈນ຺ຕນມສ຺ສເນຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ຈຕຸຕ຺ຖຄາຖາຍ. ອິຈ຺ເຈວນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ຣຕນຕ຺ຕຍປູຊາວິຘານປຣິສມຕ຺ຕຕ຺ໂຖ. ຍທິ ເອວໍ ຍຖາວິຫິຕມຕ຺ຕເມວ ປູຊາວິຘານໍ ອຣຫຕິ ຣຕນຕ຺ຕຍໍ, ນ ຕໂຕ ອຸທ຺ຘນ຺ຕິ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ອນິຏ຺ຐປ຺ປສງ຺ຄນິວາຣຓຕ຺ຖໍ ‘‘ເອວມຈ຺ຈນ຺ຕນມສ຺ສເນຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຕຕ຺ຖ ເອວນ຺ຕິ ອິມິນາ ຍຖາວຸຕ຺ຕວິຘິໍ ທສ຺ເສຕິ. ຍຖາວຸຕ຺ເຕນ ວິຘິນາ, ອຎ຺ເຎນ ວາ ຕາທິເສນ ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ມຸຫຸຕ຺ຕມປິ ອຏ຺ຐຕ຺ວາ ອຠິກ຺ຂຓໍ ນິຣນ຺ຕຣໍ ນິຍເມນ ນມສ຺ສນາຣຫໍ ນມສ຺ສມານສ຺ສ ຫິຕມຫປ຺ຜລກຣຓໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍວິຘໍ ທຸລ຺ລຠຏ຺ເຐນ ມຫປ຺ຜລຏ຺ເຐນ ຈ ສິທ຺ຘໍ ຣຕນຠາວໍ ຣຕນຕ຺ຕຍໍ ນມສ຺ສມາໂນ ຍໍ ປຸຎ຺ຎາຠິສນ຺ທໍ ອລຕ຺ຖໍ ອລຠິໍ. ອກຸສລມລໍ ຕທງ຺ຄາທິປ຺ປຫາເນນ ປຸນາຕີຕິ ປຸຎ຺ຎໍ. ກິເລສທຣຖປ຺ປຏິປ຺ປສ຺ສທ຺ຘິຍາ ສີຕລຕ຺ຕາ ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິສນ຺ເທຕີຕິ ອຠິສນ຺ໂທ. ປຸຎ຺ຎຎ຺ຈ ຕໍ ອຠິສນ຺ໂທ ຈາຕິ ປຸຎ຺ຎາຠິສນ຺ໂທ, ຕໍ ປຸຎ຺ຎາຠິສນ຺ທໍ. ຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘‘ປຸຎ຺ຎມຫຕ຺ຕໍ’’ນ຺ຕິ ຠຓນ຺ຕິ, ‘‘ວິປຸລ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ໂສ ອຕ຺ໂຖ ນ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ອາຈຣິໂຍ. ອຖ ວາ ປຸຎ຺ຎານໍ ອຠິສນ຺ໂທ ປຸຎ຺ຎາຠິສນ຺ໂທ, ຕໍ ປຸຎ຺ຎາຠິສນ຺ທໍ. ສນ຺ທ ສວເນຕິ ຘາຕຸ. ຕສ຺ມາ ປຸຎ຺ຎໂສຕໍ ປຸຎ຺ຎຸສ຺ສຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ປນ ວິປຸລໍ, ນ ປຣິຕ຺ຕນ຺ຕິ ທສ຺ສິຕໍ ວິປຸລ-ສທ຺ເທນ.

ປຎ຺ຈມຄາຖາ ຍສ຺ມິໍ ວິນຍປິຏເກ ປາຬິໂຕ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ຈ ອນູນໍ ລຊ຺ຊີປຸຄ຺ຄເລສຸ ປວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ ຐິເຕ ສກລໍ ຕິວິຘມ຺ປິ ສາສນໍ ເຕສ຺ເວວ ປຸຄ຺ຄເລສຸ ປຕິຏ຺ຐິຕໍ ໂຫຕິ. ກສ຺ສ ສາສນນ຺ຕິ ເຈ? ອຏ຺ຐິຕສ຺ສ ຠຄວໂຕ. ຠຄວາ ຫິ ຐິຕິເຫຕຸຠູຕາຍ ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິຍາ ອຠາເວນ ອຏ຺ຐິໂຕຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຸຈ຺ເຉທທິຏ຺ຐິໂກ ຫິ ປຣໂລເກ ນິຣເປກ຺ໂຂ ເກວລໍ ກາມສຸຂລ຺ລິການຸໂຍຄມນຸຍຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ ຕິຏ຺ຐຕິ, ນ ປຣໂລກຫິຕານິ ປຸຎ຺ຎານິ ກຕ຺ຕຸໍ ພ຺ຍາວໂຏ ໂຫຕິ, ສສ຺ສຕທິຏ຺ຐິໂກ ຕານິ ກຕ຺ຕຸໍ ອາຍູຫຕິ. ຠຄວາ ປນ ຕຖາ ອຕິຏ຺ຐນ຺ໂຕ ອນາຍູຫນ຺ໂຕ ມຊ຺ຌິມໍ ປຏິປທໍ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ສຍຎ຺ຈ ໂອຆໍ ຕຣິ, ປເຣ ຈ ຕາເຣສິ. ຍຖາຫ ‘‘ອປ຺ປຕິຏ຺ຐໍ ຂ຺ວາຫໍ, ອາວຸໂສ, ອນາຍູຫໍ ໂອຆມຕຣິ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໑.໑). ຈຕຸພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣວເສນ ສຕ຺ເຕສຸ ສຸຏ຺ຐຸ ສມ຺ມາ ຈ ຐິຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ຖວເສນ ວາ ສຸສຓ຺ຐິຕສ຺ສ. ສຸສຓ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ເຫສ ເກວລໍ ສຕ຺ຕານໍ ທຸກ຺ຂໍ ອປເນຕຸກາໂມ ຫິຕໍ ອຸປສໍຫຣິຕຸກາໂມ ສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ຈ ປໂມທິໂຕ ອປກ຺ຂປຕິໂຕ ຈ ຫຸຕ຺ວາ ວິນຍໍ ເທເສຕິ, ຕສ຺ມາ ອິມສ຺ມິໍ ວິນຍສໍວຓ຺ຓນາຘິກາເຣ ສາຣຸປ຺ປາຍ ຖຸຕິຍາ ໂຖເມນ຺ໂຕ ອາຫ ‘‘ສຸສຓ຺ຐິຕສ຺ສາ’’ຕິ. ຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘‘ມນາປິເຍ ຈ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ກມ຺ມວິປາເກ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິເຕ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໕; ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໓໘໖) ສຸຕ຺ຕສ຺ສ, ‘‘ສຸສຓ຺ຐານາ ສຸຣູປຕາ’’ຕິ (ຂຸ. ປາ. ໘.໑໑) ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ຈ ວເສນ ສຸສຓ຺ຐິຕສ຺ສາຕິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ອຘິປ຺ເປຕາຘິກາຣານຸຣູໂປ ນ ໂຫຕິ. ອມິສ຺ສນ຺ຕິ ກິໍ ວິນຍໍ ອມິສ຺ສໍ, ອຸທາຫຸ ປຸພ຺ພາຈຣິຍານຸຠາວນ຺ຕິ? ໂນຠຍມ຺ປິ. ອມິສ຺ສາ ເອວ ຫິ ວິນຍຏ຺ຐກຖາ. ຕສ຺ມາ ຠາວນປຸໍສກວເສນ ອມິສ຺ສໍ ຕໍ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ປຸພ຺ພາຈຣິຍານຸຠາວນ຺ຕິ ອຏ຺ຐກຖາ ‘‘ຍສ຺ມາ ປຸເຣ ອຏ຺ຐກຖາ ອກໍສູ’’ຕິ ວຈນໂຕ ເຕສໍ ອານຸຠາໂວ ນາມ ໂຫຕິ. ກິຎ຺ຈິ ອປຸພ຺ພໍ ທິສ຺ວາ ສນ຺ຕິ ຫິ ໂລເກ ວຕ຺ຕາໂຣ ‘‘ກສ຺ເສສ ອານຸຠາໂວ’’ຕິ. ອຖ ວາ ຠຄວໂຕ ອຘິປ຺ປາຍໍ ອນຸຄນ຺ຕ຺ວາ ຕໍຕໍປາເຐ ອຕ຺ຖໍ ຠາວຍຕິ ວິຠາວຍຕິ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ວາ ອຕ຺ຖສ຺ສ ຠາວນາ ວິຠາວນາຕິ ອານຸຠາໂວ ວຸຈ຺ຈຕິ ອຏ຺ຐກຖາ.

ປຸພ຺ພາຈຣິຍານຸຠາເວ ສຕິ ກິໍ ປຸນ ຕໍ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສນ຺ຕິ ອິມິນາ ອາຣມ຺ເຠນາຕິ ຕໂຕ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ຉຏ຺ຐສຕ຺ຕມຏ຺ຐມນວມຄາຖາໂຍ. ຕຕ຺ຖ ອຣິຍມຄ຺ຄຎາຓມ຺ພຸນາ ນິທ຺ໂຘຕມລຕ຺ຕາ ວິສຸທ຺ຘວິຊ຺ເຊຫິ, ເຕເນວ ນິທ຺ໂຘຕາສວຕ຺ຕາ ວິສຸທ຺ຘປຏິສມ຺ຠິເທຫິ, ວິສຸທ຺ຘປຏິສມ຺ຠິທຕ຺ຕາ ຈ ສທ຺ຘມ຺ມສໍວຓ຺ຓນໂກວິເທຫີຕິ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ເກຈິ ‘‘ປຸພ຺ພາຈຣິຍາຕິ ວຸຕ຺ເຕ ໂລກາຈຣິຍາປິ, ສາສເນ ຣາຫຸລາຈຣິຍາທໂຍປິ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ, ເຕ ອປເນຕຸໍ ກາມຎ຺ຈາຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ຕໍ ວຓ຺ຓຍິສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຸພ຺ພຏ຺ຐກຖາຍ ອູນຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕຕິ ເຈ? ນ, ຈິຕ຺ເຕຫິ ນເຍຫິ ສໍວຓ຺ຓິໂຕຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ກາມຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສທ຺ຘມ຺ມໍ ສໍວຓ຺ເຓຕຸໍ ໂກວິເທຫິ, ຕາຍ ສໍວຓ຺ຓນາຍ ວາ ໂກວິເທຫິ ສທ຺ຘມ຺ມສໍວຓ຺ຓນໂກວິເທຫິ.

ສລ຺ເລຂິເຍຕິ ກິເລສຊາຕໍ ພາຫຸລ຺ລໍ ວາ ສລ຺ລິຂຕິ ຕນຸໍ ກໂຣຕີຕິ ສລ຺ເລໂຂ, ສລ຺ເລຂສ຺ສ ຠາໂວ ສລ຺ເລຂິຍໍ, ຕສ຺ມິໍ ສລ຺ເລຂິເຍ. ໂນສຸລຠູປເມຫີຕິ ອສຸລຠູປເມຫິ. ມຫາວິຫາຣສ຺ສາຕິ ມຫາວິຫາຣວໍສສ຺ສ. ປຎ຺ຎາຍ ອຈ຺ຈຸຄ຺ຄຕຏ຺ເຐນ ຘໂຊ ອຸປມາ ເອເຕສນ຺ຕິ ຘຊູປມາ, ເຕຫິ ຘຊູປເມຫິ. ສມ຺ພຸທ຺ຘວຣໍ ອນຸອເຍຫິ ອນຸຄເຕຫິ ສມ຺ພຸທ຺ຘວຣນ຺ວເຍຫິ, ພຸທ຺ຘາຘິປ຺ປາຍານຸເຄຫີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິຘ ວຣ-ສທ຺ໂທ ‘‘ສາມໍ ສຈ຺ຈານິ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ສມ຺ພຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ວຈນໂຕ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາປິ ສງ຺ຄຍ຺ຫນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ເຕ ອປເນຕຸໍ ວຸຕ຺ໂຕ.

ອຏ຺ຐກຖາຍ ອູນຠາວໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ອຕ຺ຕໂນ ກຣຓວິເສສໍ ຕສ຺ສ ປໂຍຊນຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສໍວຓ຺ຓນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ນ ກິຎ຺ຈິ ອຕ຺ຖໍ ອຠິສມ຺ຠຸຓາຕີຕິ ກິຎ຺ຈິ ປໂຍຊນໍ ຜລໍ ຫິຕໍ ນ ສາເຘຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ ‘‘ນ ຕໍ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ກິຎ຺ຈິ ອຕ຺ຖໍ ອນຸໂຠຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ປາຣາ. ໕໓໘) ວິຍ. ອຊ຺ເຌສນໍ ພຸທ຺ຘສິຣິວ຺ຫຍສ຺ສາຕິ ອິມິນາ ຍສ຺ມາ ສຫມ຺ປຕິພ຺ຣຫ຺ມຸນາ ອຊ຺ຌິຏ຺ເຐນ ຘມ຺ໂມ ເທສິໂຕ ຠຄວຕາ, ສາຣິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຊ຺ເຌສນໍ ນິສ຺ສາຍ ວິນໂຍ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ອຍມ຺ປິ ອາຈຣິໂຍ ຕໍ ອາຈຣິຍວຕ຺ຕໍ ປູເຊນ຺ໂຕ ອິມໍ ສໍວຓ຺ຓນໍ ພຸທ຺ຘສິຣິຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຍາຈນໍ ນິສ຺ສາຍ ອກາສີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສມນຸສ຺ສຣນ຺ໂຕຕິ ຕສ຺ສາຠາວໍ ທີເປຕິ ອາທຣຎ຺ຈ.

ຕໂຕ ປຣໍ ທ຺ເວ ຄາຖາໂຍ ກຕ຺ຕພ຺ພວິຘິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕາ. ເຕນ ຕາສຸ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉຍປຈ຺ຈຍວິມຕິໍ ວິໂນເທຕິ, ເອກຏ຺ຐກຖາຍ ກຸສລສ຺ສ ວາ ‘‘ອຍໍ ນໂຍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ປຏິກ຺ເຂປໍ ນິວາເຣຕິ, ອຍຸຕ຺ຕຕ຺ຖປຣິຈ຺ຈາເຄນ ຕຕ຺ຖ ອຠິນິວິຏ຺ຐານໍ ອຠິນິເວສໍ ປຣິຈ຺ຈຊາເປຕິ, ເຖຣວາທທສ຺ສເນນ ວິນຍວິນິຈ຺ຉຍໍ ປຕິ ວິນຍຘຣານໍ ກາຣໂຓປປຕ຺ຕິໂຕ ອຸຫາໂປຫກ຺ກມໍ ທສ຺ເສຕິ, ອຍຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣວາທປຏິກ຺ເຂເປນ ປຸຄ຺ຄລປ຺ປມາຓຕໍ ປຏິກ຺ຂິປຕີຕິ ອິເມ ຈານິສໍສາ ກຕ຺ຕພ຺ພວິຘິທສ຺ສເນນ ທສ຺ສິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ສໍວຓ຺ຓນໍ ຕຎ຺ຈ ສມາຣຠນ຺ໂຕ ຕສ຺ສາ ສໍວຓ຺ຓນາຍ ມຫາອຏ຺ຐກຖໍ ສຣີຣໍ ກຕ຺ວາ ສມາຣຠິສ຺ສໍ, ມຫາປຈ຺ຈຣິຍມ຺ປິ ໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ ວິນິຈ຺ຉໂຍ, ຕເຖວ ກຸຣຸນ຺ທີນາມາທີສຸ ໂລເກ ວິສ຺ສຸຕາສຸ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ຈ ໂຍ ວຸຕ຺ໂຕ ວິນິຈ຺ຉໂຍ, ຕໂຕປິ ວິນິຈ຺ຉຍໂຕ ມຫາອຏ຺ຐກຖານເຍນ, ວິນຍຍຸຕ຺ຕິຍາ ວາ ຍຸຕ຺ຕມຕ຺ຖໍ ຕສ຺ສ ສຣີຣສ຺ສ ອລງ຺ກາຣໍ ວິຍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ສມາຣຠິສ຺ສໍ. ກິໍ ສໍວຓ຺ຓນເມວ, ນ ອຎ຺ຎນ຺ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປຸນ ສໍວຓ຺ຓນາຄ຺ຄຫຓໍ. ອຖ ວາ ອນ຺ໂຕຄຘຕ຺ເຖຣວາທໍ ສໍວຓ຺ຓນໍ ກຕ຺ວາ ສມາຣຠິສ຺ສນ຺ຕິ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ເຖຣວາທາ ຫິ ພຫິອຏ຺ຐກຖາຍ ວິຈຣນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຖ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ຈູຬປຈ຺ຈຣິອນ຺ຘກອຣິຍຏ຺ຐກຖາປນ຺ນວາຣາທໂຍປິ ສງ຺ຄຫິຕາ. ຕຕ຺ຖ ປຈ຺ຈຣີ ນາມ ສີຫຬຠາສາຍ ອຸຬຸມ຺ປໍ ກິຣ, ຕສ຺ມິໍ ນິສີທິຕ຺ວາ ກຕຕ຺ຕາ ຕເມວ ນາມໍ ຊາຕໍ. ກຸຣຸນ຺ທີວລ຺ລິວິຫາໂຣ ນາມ ອຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖ ກຕຕ຺ຕາ ກຸຣຸນ຺ທີ ນາມ ຊາຕາ.

ສມ຺ມ ສມາຣຠິສ຺ສນ຺ຕິ ກຕ຺ຕພ຺ພວິຘານໍ ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອຫໍ ຐິໂຕ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ເມ ນິສາເມນ຺ຕູຕິ ຄາຖາຍ ຕໍ ສໍວຓ຺ຓນໍ ເມ ມມ, ມຍາ ວາ ວຸຈ຺ຈມານນ຺ຕິ ປາຐເສໂສ. ນິສາເມນ຺ຕຸ ປສ຺ສນ຺ຕຸ ປຎ຺ຎາຈກ຺ຂຸນາ ສຸຓນ຺ຕຸ ວາ ສທ຺ຘາວີຣິຍປີຕິປາໂມຊ຺ຊາຠິສງ຺ຂາເຣນ ສງ຺ຂຣິຕ຺ວາ ປູຊຍນ຺ຕາ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ຘມ຺ມໍ. ກສ຺ສ ຘມ຺ມໍ? ຘມ຺ມປ຺ປທີປສ຺ສ ຕຖາຄຕສ຺ສ. ກິໍ ທສ຺ເສຕິ? ປທີປຏ຺ຐານິໂຍ ຫິ ຘມ຺ໂມ ຫິຕາຫິຕປ຺ປກາສນໂຕ, ປທີປຘຣຏ຺ຐານິໂຍ ຘມ຺ມຘໂຣ ຕຖາຄໂຕ, ຕສ຺ມາ ປຣິນິພ຺ພຸເຕປິ ຕສ຺ມິໍ ຕຖາຄເຕ ຕຕ຺ຖ ໂສກໍ ອກຕ຺ວາ ສກ຺ກຈ຺ຈ ຘມ຺ມໍ ປຏິມານຍນ຺ຕາ ນິສາເມນ຺ຕູຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອຖ ວາ ‘‘ຘມ຺ມກາຍາ ຕຖາຄຕາ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໑໑໘) ວຈນໂຕ ຘມ຺ໂມ ຈ ໂສ ປທີໂປ ຈາຕິ ຘມ຺ມປ຺ປທີໂປ, ຠຄວາ.

ໂຍ ຘມ຺ມວິນໂຍ ຍຖາ ພຸທ຺ເຘນ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ຕເຖວ ພຸທ຺ຘປຸຕ຺ເຕຫິ ສາວເກຫິ ຎາໂຕ ອວພຸທ຺ໂຘ, ເຍຫິ ເຕສໍ ພຸທ຺ຘປຸຕ຺ຕານໍ ມຕິໍ ອຘິປ຺ປາຍໍ ອຈ຺ຈຊນ຺ຕາ ນິຣວເສສໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕາ. ປຸເຣຕິ ປຸຣາ, ໂປຣາຓຕ຺ເຖຣາ ວາ. ອຏ຺ຐກຖາຕິ ອຏ຺ຐກຖາໂຍ, ອຸປໂຍຄພຫຸວຈນໍ.

ຍໍ ອຕ຺ຖຊາຕໍ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ປມາທເລຂການໍ ປມາທເລຂມຕ຺ຕໍ ວຊ຺ຊຍິຕ຺ວາ. ກິໍ ສພ຺ເພສມ຺ປິ ປມາຓໍ? ນ, ກິນ຺ຕຸ ສິກ຺ຂາສຸ ສຄາຣວານໍ ອິຘ ວິນຍມ຺ຫິ ປຓ຺ຑິຕານໍ, ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ສຈ຺ເຈປິ ອລິເກປິ ທຸກ຺ກຏເມວ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປມາທເລຂນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປມາທເລຂໍ ວຊ຺ຊຍິຕ຺ວາ ປມາຓໍ ເຫສ຺ສຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ.

ຕໂຕ ຈາຕິ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕອຕ຺ຖຊາຕໂຕ ຕນ຺ຕິກ຺ກມໍ ປາຬິກ຺ກມໍ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາ ສຸຕ຺ຕາວຍວາ. ອນ຺ໂຕຕິ ຫິທໍ ອພ຺ຠນ຺ຕຣາວຍວສມ຺ຠາວນາທີສຸ ທິສ຺ສຕິ. ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕສຸ ຠວາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິກາ, ເຕສໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິການໍ, ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຄນ຺ເຖສຸ ອາຄຕວຈນານນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ອມີຍຕີຕິ ອນ຺ໂຕ, ສາຘີຍຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເກນ ສາຘີຍຕິ? ສຸຕ຺ເຕນ, ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ສຸຕ຺ຕນ຺ໂຕ, ໂກ ໂສ? ໂສ ໂສ ອຕ຺ຖວິກປ຺ໂປ, ຕສ຺ມິໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ນິຍຸຕ຺ຕານິ ວຈນານິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິການິ. ເຕສໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິການໍ ວຈນານມຕ຺ຖໍ. ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອາຄມສຸຕ຺ຕສ຺ສ ອຠິຘມ຺ມວິນຍສຸຕ຺ຕສ຺ສ ຈານຸຣູປໍ ປຣິທີປຍນ຺ຕີ, ອຍໍ ຕາເວຕ຺ຖ ສມາສໂຕ ອຕ຺ຖວິຠາວນາ – ‘‘ອິຕິປິ ໂສ ຠຄວາ’’ຕິອາທີນໍ (ສໍ. ນິ. ໒.໔໑; ໕.໔໗໙; ອ. ນິ. ໖.໑໐; ປາຣາ. ໑) ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິການໍ ວຈນານມຕ຺ຖໍ ອາຄມສຸຕ຺ຕນ຺ຕານຸຣູປໍ. ‘‘ວິວາທາຘິກຣຓໍ ສິຍາ ກຸສລໍ ສິຍາ ອກຸສລໍ ສິຍາ ອພ຺ຍາກຕ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໒໒໐) ເອວມາທີນໍ ອຠິຘມ຺ມສຸຕ຺ຕນ຺ຕິການໍ ວຈນານມຕ຺ຖໍ ອຠິຘມ຺ມສຸຕ຺ຕນ຺ຕານຸຣູປນ຺ຕິ ເອວມາທິ. ເຫສ຺ສຕີຕິ ຠວິສ຺ສຕິ, ກຣີຍິສ຺ສຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ວຓ຺ຓນາປີຕິ ເອຕ຺ຖ ອປິ-ສທ຺ໂທ ສມ຺ປິຓ຺ຑນຕ຺ໂຖ, ໂສ ຕສ຺ມາຕິ ປເທນ ໂຍເຊຕພ຺ໂພ. ກຖໍ? ປຓ຺ຑິຕານໍ ປມາຓຕ຺ຕາປິ ວິຕ຺ຖາຣມຄ຺ຄສ຺ສ ສມາສິຕຕ຺ຕາປິ ວິນິຈ຺ຉຍສ຺ສ ອເສສິຕຕ຺ຕາປິ ຕນ຺ຕິກ຺ກມສ຺ສ ອໂວກ຺ກມິຕຕ຺ຕາປິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິກວຈນານໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຏ຺ຐກຖານຸຣູປໍ ທີປນໂຕປິ ຕສ຺ມາປິ ສກ຺ກຈ຺ຈໍ ອນຸສິກ຺ຂິຕພ຺ພາຕິ. ເອຕ຺ຖ ‘‘ຕນ຺ຕິກ຺ກມໍ ອໂວກ຺ກມິຕ຺ວາ’’ຕິ ວຈເນນ ສິທ຺ເຘປິ ‘‘ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ຑາທີສຸ ‘ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິການໍ ຠາໂຣ’ຕິ ຄຕາ, ມຍໍ ປນ ວຕ຺ວາວ ຄມິສ຺ສາມາ’’ຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິການ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ກິຣ.

ຄນ຺ຖາຣມ຺ຠກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ພາຫິຣນິທານກຖາວຓ຺ຓນາ

ຕທງ຺ຄວິນຍາທິເຠເທນ ວິນຍສ຺ສພຫຸຕ຺ຕາ ວິນໂຍ ຕາວ ວວຕ຺ຖເປຕພ຺ໂພ. ‘‘ພຸທ຺ເຘນ ຘມ຺ໂມ ວິນໂຍ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິທານິ ‘‘ວຸຕ຺ຕໍ ເຍນາ’’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ເຈ? ຕສ຺ສ ເອວມາທິວຈນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຘາຣິຕໍ ເຍນ ຈາຠຕໍ. ຍຕ຺ຖປ຺ປຕິຏ຺ຐິຕຎ຺ເຈຕນ຺ຕິ ວຈນໍ ສກລມ຺ປິ ວິນຍປິຏກໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຕປຈ຺ຈກ຺ຂວຈນໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອາຫຈ຺ຈ ຠາສິຕໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ນ ຫິ ຠຄວໂຕ ອຕີຕາທີສຸ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂໍ ກິຎ຺ຈິ ອຕ຺ຖິ. ຍທິ ອຕ຺ຕປຈ຺ຈກ຺ຂວຈນໍ ນ ໂຫຕິ, ປທໂສຘມ຺ມາປຕ຺ຕິໍ ນ ຊເນຍ຺ຍາຕິ ເຈ? ນ, ສາວກຠາສິຕສ຺ສປິ ປທໂສຘມ຺ມາປຕ຺ຕິຊນນໂຕ. ນິຍມາຠາວາ ອຕິປ຺ປສງ຺ໂຄຕິ ເຈ? ນ, ປທໂສຘມ຺ມສິກ຺ຂາປທຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ສງ຺ຄີຕິຕ຺ຕຍໍ ອາຣຸຬ຺ໂຫ’’ຕິ ວິເສສິຕຕ຺ຕາ. ຕຖາ ອຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ສງ຺ຄີຕິໍ ອາຣຸຬ຺ຫຕ຺ຕາ ‘‘ຂນ຺ຘານຎ຺ຈ ປຏິປາຏິ…ເປ… ສໍສາໂຣຕິ ປວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ (ຘ. ສ. ອຏ຺ຐ. ນິທານກຖາ; ວິຠ. ອຏ຺ຐ. ໒໒໖ ສງ຺ຂາຣປທນິທ຺ເທສ) ເອວມາທິວຈນໍ, ຍຎ຺ຈ ສງ຺ຄີຕິອາຣຸຬ຺ຫກ຺ກມານຸຄຕໍ, ຕໍ ປທໂສຘມ຺ມາປຕ຺ຕິໍ ຊເນຕີຕິ ອາຍສ຺ມາ ອຸປຕິສ຺ໂສ.

ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ

ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິ ນາມ ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ-ສທ຺ໂທ ອຕິເຣກຕ຺ໂຖ, ເຕນ ອຎ຺ຎາປິ ອຕ຺ຖີຕິ ທີເປຕິ. ຕມ຺ປິ ສາລວນໍ ອຸປຄນ຺ຕ຺ວາ ມິຕ຺ຕສຸຫຊ຺ເຊ ອປໂລເກຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຕນໂຕ ອຸປວຕ຺ຕນນ຺ຕິ ປາກຏໍ ຊາຕໍ ກິຣ. ຍມກສາລານນ຺ຕິ ເອກາ ກິຣ ສາລປນ຺ຕິ ສີສຠາເຄ, ເອກາ ປາທຠາເຄ. ຕຕ຺ຣາປິ ເອໂກ ຕຣຸຓສາໂລ ສີສຠາຄສ຺ສ ອາສນ຺ເນ ໂຫຕິ, ເອໂກ ປາທຠາຄສ຺ສ, ມູລຂນ຺ຘວິຏປປຕ຺ເຕຫິ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສໍສິພ຺ພິຕ຺ວາ ຐິຕສາລານນ຺ຕິປິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນຸປາທິເສສາຍ ນິພ຺ພານຘາຕຸຍາຕິ ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕລກ຺ຂເຓ ກຣຓວຈນໍ ‘‘ກຕກິຈ຺ໂຈ ປີຕິຊ ຫາສ ເຈໂຕ ອເວຣມຸເຂນາຠຕກຸຓ຺ຑເລນາ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ປຣິນິພ຺ພາເນ ປຣິນິພ຺ພານເຫຕຸ, ຕສ຺ມິໍ ຐາເນ ວາ ມາ ໂສຈິຕ຺ຖ ຈິຕ຺ເຕນ, ມາ ປຣິເທວິຕ຺ຖ ວາຈາຍ ‘‘ປຣິເທວນໍ ວິລາປ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ. ມຫາສມເຓນາຕິ ນິສ຺ສກ຺ກຕ຺ເຖ ກຣຓວຈນໍ. ສູຣິຍໍ’ສູຠິ ປຏຸກຣາ’ຠາ’ຣິຓສ຺ສ ຕາຓາ ອິຕ຺ຍຕ຺ເຣວ. ຍຎ຺ຈ ຠຄວໂຕ ອນຸຄ຺ຄຫໍ, ຕສ຺ສ ອນຸຄ຺ຄຫສ຺ສາຕິ ອາຈຣິຍາ. ເອກຈ຺ເຈ ປນ ‘‘ຍໍ ຍສ຺ມາ ອຫໍ ອນຸຄ຺ຄຫິໂຕ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ນິພ຺ພສນານີຕິ ນິຏ຺ຐິຕວສນກິຈ຺ຈານິ, ມຍາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ອປນີຕານິ. ຍທິ ສຸຍຸຕ຺ຕານິ ຘາເຣສ຺ສສີຕິ ປຸຈ຺ຉຕິ, ກວຈສທິສານິ ສາຓານິ. ອິສ຺ສຣິຍສທິສາ ນວ ອນຸປຸພ຺ພວິຫາຣາທໂຍ. ອຏ຺ຐ ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິ ຈ ປຏິລາຠກ຺ກເມນ ‘‘ອນຸປຸພ຺ພວິຫາຣາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ.

ອນາຄເຕ ສນ຺ນິກຏ຺ເຐ, ຕຖາຕີເຕ ຈິຣນ຺ຕເນ;

ກາລທ຺ວເຍປິ ກວີຫິ, ປຸຣາສທ຺ໂທ ປຍຸຊ຺ຊເຕ.

ສຕ຺ຖຸສາສນເມວ ປຣິຍຕ຺ຕິ ສຕ຺ຖຸສາສນປຣິຍຕ຺ຕິ, ສາ ສຸຕ຺ຕເຄຍ຺ຍາທິວເສນ ນວງ຺ຄາ. ຕິປິຏກເມວ ສພ຺ພປຣິຍຕ຺ຕິປ຺ປເຠທໍ ຘາເຣນ຺ຕີຕິ ຕິປິຏກສພ຺ພປຣິຍຕ຺ຕິປ຺ປເຠທຘຣາ. ‘‘ວິນາ ນ ສກ຺ກາ’’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ‘‘ຕິປິຏກສພ຺ພປຣິຍຕ຺ຕິປ຺ປເຠທຘເຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ອຕ຺ຖິ ວິເສໂສ ເຕຫິ ສມ຺ມຸຂາປິ ອສມ຺ມຸຂາປິ ສຸຕໍ, ເຖເຣນ ປນ ອສມ຺ມຸຂາປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ. ນ ວາຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ວາຕິ ວິຠາສາ, ອຎ຺ຎາສິປິ ນ ອຎ຺ຎາສິປີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຣ ອຸຈ຺ຈິນເນ. ພຫຸສທ຺ໂທ ວິປຸລ຺ລຕ຺ໂຖ ‘‘ອນນ຺ຕປາຣໍ ພຫຸ ເວທິຕພ຺ພມິຕ຺ຍ’’ຕ຺ເຣວ. ປຸພ຺ເພ ‘‘ຕິປິຏກສພ຺ພປອຍຕ຺ຕິປ຺ປເຠທຘເຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ພຫຸ ຈາເນນ…ເປ… ປຣິຍຕ຺ໂຕ’’ຕິ ນ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ເຈ? ນ, ຕິປິຏກສ຺ສ ອນນ຺ຕຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ອມ຺ເຫ ອຸປາທາຍ ເຕນ ພຫຸ ປຣິຍຕ຺ໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິຕຣຖາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ເຕຫິ ອປ຺ປສ຺ສຸໂຕຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ, ‘‘ອສມ຺ມຸຂາ ປຏິຄ຺ຄຫິຕໍ ນາມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຈນວິໂຣໂຘ ຈ. ອຑ຺ຒມາໂສ ອຕິກ຺ກນ຺ໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ເອໂກ ທິວໂສ ນຏ຺ໂຐ, ໂສ ປາຏິປທທິວໂສ, ໂກລາຫລທິວໂສ ນາມ ໂສ, ຕສ຺ມາ ອິຘ ນ ຄຫິໂຕ. ສໍເວຄວຕ຺ຖຸໍ ກິຕ຺ເຕຕ຺ວາ ກີຬນໂຕ ສາຘຸກີຬນໍ ນາມ. ສ຺ເວປີຕິ ອປິ-ສທ຺ໂທ ອເປກ຺ຂາມນ຺ຕານຸຎ຺ຎາຍ. ສຸຠສຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຈິຣປຣິນິພ຺ພຸເຕ ຠຄວຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໔໔໔) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈຕຸຣາສີຕິຘມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘສຫສ຺ເສສຸ ອນ຺ໂຕຄຘໍ ນ ໂຫຕີຕິ ເຈ? ນ, ຠຄວໂຕ ກາເລ ລທ຺ຘນຍຕ຺ຕາ ກຖາວຕ຺ຖຸ ວິຍ. ຉຑ຺ຑິຕາ ປຕິຕາ ອຸກ຺ລາປາ ຉຑ຺ຑິຕປຕິຕອຸກ຺ລາປາ. ອາຓາ ເອວ ອປ຺ປຏິຫຕຏ຺ເຐນ ຈກ຺ກນ຺ຕິ ອາຓາຈກ຺ກໍ. ເອກໂຕ ເອຕ຺ຖ ນິປຕນ຺ຕີຕິ ເອກນິປາຕນໍ. ອາກາເສນ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ນິສີທີຕິ ເອເກຕິ ເອຕໍ ທຸຕິຍວາເຣ ຄມນໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ອາຍສ຺ມາ ອຸປຕິສ຺ໂສ. ປຐມໍ ວາ ອາກາເສນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ປຣິສໍ ປຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸປນ຺ຕິໍ ອປີເຬນ຺ໂຕ ປຖວິຍໍ ນິມຸຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອາສເນ ເອວ ອຕ຺ຕານໍ ທສ຺ເສສິ. ອຸຠຍຖາ ຈ ອາປາຖໍ ຄໂຕ, ເຕນ ອຸຠຍມ຺ປິ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ອຎ຺ຎຖາ ທ຺ວີສຸ ເອກໍ ອຠູຕໍ ອາປຊ຺ຊຕິ.

ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ອຸປາລິໍ ປຸຈ຺ຉິ…ເປ… ອາຍສ຺ມາ ອຸປາລິຕ຺ເຖໂຣ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສີຕິ ອິທໍ ປຸພ຺ເພ ‘‘ປຐມໍ ອາວຸໂສ ອຸປາລີ’’ຕິອາທິນາ (ຈູຬວ. ໔໓໙) ວຸຕ຺ຕປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ສງ຺ຄີຕິກາຣເກຫິ ທສ຺ສິຕວຈນນ຺ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທ ລິຂິຕໍ. ຕຖາ ໂຫຕຸ, ກິມຕ຺ຖໍ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ນິທານມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉິ, ປຸຄ຺ຄລມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉິ, ວຕ຺ຖຸມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉີ’’ຕິ ເອວໍ ປຸພ຺ເພ ທສ຺ສິຕານຸກ຺ກເມນ ອວຕ຺ວາ ‘‘ວຕ຺ຖຸມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉິ, ນິທານມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉິ, ປຸຄ຺ຄລມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉີ’’ຕິ ເອວໍ ອນຸກ຺ກໂມ ກໂຕຕິ? ‘‘ວຕ຺ຖຸມູລກຕ຺ຕາ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອຸປ຺ປຏິປາຏິຍາ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ ເອເກ. ເອຕ຺ຖ ປນ ວິຈາຣຓາ ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ເຑ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ກຣີຍຕິ. ຣາຊາຄາຣເກຕິ ເອວໍນາມເກ ອຸຍ຺ຍາເນ. ອຠິຣມນາຣຫໍ ກິຣ ຣາຊາຄາຣມ຺ປິ. ຕຕ຺ຖ, ຍສ຺ສ ວເສເນຕໍ ເອວໍ ນາມໍ ລຠຕິ. ອຖ ໂຂ ‘‘ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ’’ຕິອາທິນາ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕເມວ ສງ຺ຂິປິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕິ ສງ຺ຄີຕິກາຣໂກ ວສີຄໂຓ. ຍທິ ເອວໍ ຍຖາ ນິທານມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉິ, ປຸຄ຺ຄລມ຺ປິ ປຸຈ຺ຉີຕິ ເອຕ຺ຖ ປຸຈ຺ຉາກ຺ກໂມ ທສ຺ສິໂຕ, ຕຖາ ອານນ຺ທຕ຺ເຖຣສ຺ສ ວິສ຺ສຊ຺ຊນກ຺ກໂມປິ ກິມຕ຺ຖໍ ນ ທສ຺ສິໂຕຕິ ເຈ? ອິມິນານຸກ຺ກເມນ ສງ຺ຄຫໍ ປຎ຺ຈປິ ນິກາຍາ ອນາຣຸຬ຺ຫາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ກຖໍ ປນ ອາຣຸຬ຺ຫາຕິ? ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ປຎ຺ຈປິ ນິກາເຍ ອນຸກ຺ກເມເນວ ປຸຈ຺ຉິ, ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ປນ ອນຸກ຺ກເມເນວ ປຸຈ຺ຉິຕມ຺ປິ ອປຸຈ຺ຉິຕມ຺ປິ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ສຸຕ຺ຕສ຺ສ ສຠາວໍ ອນ຺ຕຣາ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ ວຕ຺ຖຸໍ ອຸທ຺ເທສນິທ຺ເທສກ຺ກມໍ ມາຕິກາວິຠງ຺ຄກ຺ກມນ຺ຕິ ເອວມາທິສພ຺ພໍ ອນຸຣູປວຈນໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສິ, ເຕເນວາຫ ‘‘ເອເຕເນວ ອຸປາເຍນ ປຎ຺ຈປິ ນິກາເຍ ປຸຈ຺ຉີ’’ຕິ. ອຖ ວາ ‘‘ອມ຺ພລຏ຺ຐິກາຍໍ ຣາຊາຄາຣເກ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ຣາຊາຄາຣເກ ອມ຺ພລຏ຺ຐິກາຍ’’ນ຺ຕິ ອຸປ຺ປຏິປາຏິວຈເນນປິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທີເປຕິ. ‘‘ອມ຺ພລຏ຺ຐິກາຍໍ ວິຫຣຕິ ຣາຊາຄາຣເກ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຄຫກາຣນ຺ຕິ ອິມສ຺ສ ອຕ຺ຕຠາວເຄຫສ຺ສ ກາຣກໍ ຕຓ຺ຫາວຑ຺ຒກິໍ ຄເວສນ຺ໂຕ ເຍນ ຎາເຓນ ສກ຺ກາ ໂສ ທຏ຺ຐຸໍ, ຕສ຺ສຕ຺ຖາຍ ທີປງ຺ກຣປາທມູເລ ກຕາຠິນີຫາໂຣ ເອຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ອເນກຊາຕິສໍສາຣໍ ຕໍ ຎາຓໍ ອວິນ຺ທນ຺ໂຕ ວິຈຣິນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸກ຺ຂາ ຊາຕິ ປຸນປ຺ປຸນນ຺ຕິ ອິທໍ ຄຫກາຣກຄເວສນສ຺ສ ກາຣຓວຈນໍ. ສພ຺ພາ ເຕ ຜາສຸກາຕິ ຕວ ສພ຺ພາ ອນວເສສກິເລສຜາສຸກາ ມຍາ ຠຄ຺ຄາ. ຄຫກູຏໍ ນາມ ອວິຊ຺ຊາ. ໂສມນສ຺ສສຫຄຕໍ ຎາຓໍ ໂສມນສ຺ສມຍໍ. ນ ຫິ ໂສມນສ຺ສມຍໍ ຎາຓໍ ຂນ຺ຘສຠາວເຠທໂຕ. ທຬ຺ຫີກມ຺ມສິຖິລກຣຓປ຺ປໂຍຊນາຕິ ເຍຠຸຍ຺ຍຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປນ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປກາສຍິສ຺ສາມ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສງ຺ກຣວິຣຫິເຕ ຘມ຺ເມ ຈ ວິນເຍ ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ປາຓາຕິປາໂຕ ອກຸສລນ຺ຕິ ເອວມາທີສຸ ມຣຓາຘິປ຺ປາຍສ຺ສ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍຸປຈ຺ເຉທກປ຺ປໂຍຄສມຸຏ຺ຐາປິກາ ເຈຕນາ ອກຸສລໍ, ນ ປາຓສງ຺ຂາຕຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອຸປຈ຺ເຉທກສງ຺ຂາໂຕ ອຕິປາໂຕ. ຕຖາ ອທິນ຺ນສ຺ສ ປຣສນ຺ຕກສ຺ສ ອາທານສງ຺ຂາຕາ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ອພ຺ຍາກໂຕ ຘມ຺ໂມ, ຕພ຺ພິຎ຺ຎຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐາປິກາ ເຖຍ຺ຍເຈຕນາ ອກຸສໂລ ຘມ຺ໂມຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໑.໒໗) ເອວມາທິນາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສງ຺ກຣວິຣຫິເຕ ຘມ຺ເມ ປຏິພໂລ ວິເນຕຸໍ. ຊາຕຣູປຣຊຕໍ ປຣສນ຺ຕກໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ຍຖາວຕ຺ຖຸໍ ປາຣາຊິກຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍທຸກ຺ກເຏສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ, ຠຓ຺ຑາຄາຣິກສີເສນ ທິຍ຺ຍມານໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ອຕ຺ຕຕ຺ຖາຍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ເກວລໍ ໂລລຕາຍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ອນາມາສທຸກ຺ກຏໍ, ຣູປິຍຉຑ຺ຑກສມ຺ມຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ເອວໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສງ຺ກຣວິຣຫິເຕ ວິນເຍປິ ປຏິພໂລ ວິເນຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຠາເວຕີຕິ ວຑ຺ເຒຕິ, ເອເຕນ ຜລວເສນ ຊວນວເສນ ຈ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວຸທ຺ຘິໍ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ອວິສິຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ ປາໂຐ, ສາຘາຣຓນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ເທເສນ຺ຕສ຺ສ ວເສເນຕ຺ຖ, ເທສນາ ປິຏກຕ຺ຕຍໍ;

ສາສິຕພ຺ພວເສເນຕໍ, ສາສນນ຺ຕິປິ ວຸຈ຺ຈຕິ.

ກເຖຕພ຺ພສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ, ວເສນາປິ ກຖາຕິ ຈ;

ເທສນາ ສາສນາ ກຖາ, ເຠທມ຺ເປວໍ ປກາສເຍ.

ສາສນສ຺ສ ນປຸໍສກຕ຺ຕາ ‘‘ຍຖາ…ເປ… ຘມ຺ມສາສນານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທຸຈ຺ຈຣິຕສໍກິເລສໍ ນາມ ອຕ຺ຖໂຕ ເຈຕນາ, ຕຖາກາຣປ຺ປວຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ວາ. ອນິຈ຺ຈາທິລກ຺ຂຓໍ ປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິປສ຺ສນາຈິຕ຺ຕານິ ວິສຍໂຕ ໂລກິຍາ’ຠິສມໂຍ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ໂລກຸຕ຺ຕໂຣ, ໂລກຸຕ຺ຕໂຣ ເອວ ວາ ອຠິສມໂຍ ວິສຍໂຕ ນິພ຺ພານສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ, ອິຕຣສ຺ສ ມຄ຺ຄາທິກສ຺ສ ອສມ຺ໂມຫໂຕຕິປິ ເອເກ. ເອຕ຺ຖ ‘‘ປຏິເວໂຘ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ຎາຓໍ, ຕໍ ກຖໍ ຄມ຺ຠີຣນ຺ຕິ ເຈ? ຄມ຺ຠີຣສ຺ສ ອຸທກສ຺ສ ປມາຓຄ຺ຄຫຓກາເລ ທີເຆນ ປມາເຓນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ເອວໍ ອລພ຺ຠເນຍ຺ຍຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອິທານີຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອເກ. ຍສ຺ສ ຈຕ຺ຖາຍ ມຄ຺ຄຜລຕ຺ຖາຍ. ຕຎ຺ຈ ອຕ຺ຖໍ ນານຸໂຠນ຺ຕິ ນາຘິຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ກຎ຺ຈິ ອຕ຺ຕນາ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ອິຕິວາທປໂມກ຺ຂຎ຺ຈ. ກສ຺ມາ? ອຕ຺ຖສ຺ສ ອນຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ອຘິຄຕຜລຕ຺ຕາ ປຏິວິທ຺ຘາກຸປ຺ໂປ. ປຸນ ຂີຓາສວຄ຺ຄຫເຓນ ອຣຫນ຺ຕເມວ ທສ຺ເສຕິ, ນ ເສກ຺ຂໍ. ໂສ ຫິ ຍຖາ ຠຓ຺ຑາຄາຣິໂກ ຣຎ຺ໂຎ ກຏກມກຸຏາທິໍ ໂຄເປຕ຺ວາ ອິຈ຺ຉິຕິຈ຺ຉິຕກ຺ຂເຓ ອຸປເນຕິ, ເອວໍ ສເຫຕຸການໍ ສຕ຺ຕານໍ ມຄ຺ຄຜລຕ຺ຖາຍ ຘມ຺ມໍ ເທເສສິ. ຕາສໍເຍວ ຕຕ຺ຖ ວິນຍປິຏເກ ປເຠທໂຕ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ວາຍມິຕ຺ວາ ຕາ ເອວ ປາປຸຓາຕີຕິ ອາຈຣິຍາ. ກິມຕ຺ຖໍ ຕິສ຺ໂສວ ວິຊ຺ຊາ ຕຕ຺ຖ ວິຠຕ຺ຕາຕິ? ສີລສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເອຕປຣມຸປນິສ຺ສຍຠາວໂຕ. ‘‘ອປເຣຫິປິ ສຕ຺ຕຫງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ວິນຍຘໂຣ ໂຫຕິ. ອາປຕ຺ຕິໍ ຊານາຕິ, ອນາປຕ຺ຕິໍ, ລຫຸກໍ ອາປຕ຺ຕິໍ, ຄຣຸກໍ ອາປຕ຺ຕິໍ, ອເນກວິຫິຕໍ ປຸພ຺ເພນິວາສໍ ອນຸສ຺ສຣຕິ…ເປ… ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ວິສຸທ຺ເຘນ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມານຸສເກນ ສຕ຺ເຕ ປສ຺ສຕິ…ເປ… ອາສວານຎ຺ຈ ຂຍາ…ເປ… ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕີ’’ຕິ (ປຣິ. ໓໒໗) ສຸຕ຺ຕເມຕ຺ຖ ສາຘກໍ. ວິນຍໍ ປຣິຍາປຸຓິຕ຺ວາ ສີລສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ນິສ຺ສາຍ ອາສວກ຺ຂຍຎາເຓນ ສເຫວ ວິຍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓານິ ປຏິລຠຕິ. ວິສຸໍ ເອເຕສໍ ປຣິກມ຺ມກິຈ຺ຈໍ ນຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຕາສໍເຍວາຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ ເອເກ. ອຠິຘມ຺ເມ ປນ ຕິສ຺ໂສວິຊ຺ຊາ ຉ ອຠິຎ຺ຎາ ຈຕສ຺ໂສ ຈ ປຏິສມ຺ຠິທາ ອຎ຺ເຎ ຈ ສມ຺ມປ຺ປຘານາທໂຍ ຄຸຓວິເສສາ ວິຠຕ຺ຕາ. ກິຎ຺ຈາປິ ວິຠຕ຺ຕາ, ຕຖາປິ ວິເສສໂຕ ປຎ຺ຎາຊາຕິກຕ຺ຕາ ຈຕສ຺ໂສ ປຏິສມ຺ຠິທາ ປາປຸຓາຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຕາສໍ ຕຕ຺ເຖວາຕິ ອວຘາຣຓວິປລ຺ລາໂສ ກໂຕ. ອຕ຺ຕນາ ທຸຄ຺ຄຫິເຕນ ຘມ຺ເມນາຕິ ປາຐເສໂສ. ກຕ຺ຕຣິ ເຈຕໍ ກຣຓວຈນໍ, ເຫຕຸຕ຺ເຖ ຈ, ອຕ຺ຕນາ ທຸຄ຺ຄຫິຕເຫຕູຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ກສ຺ມາ ປນາຕິ ‘‘ອນຸໂລມິໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຖໍ ທີເປຕິ.

ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນານໂຍ.

ທຸຕິຍສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ

ປນ຺ນຠາຣາຕິ ປຕິຕກ຺ຂນ຺ຘຠາຣາ. ‘‘ຠາຣາ ຫເວ ປຎ຺ຈກ຺ຂນ຺ຘາ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໒໒) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ສມ຺ມຸຂາ ຠວິສ຺ສາມ ນ ຠວິສ຺ສາມາ’’ຕິ ວຕ຺ຕາໂຣ. ເຕສຸ ທຫຣາ ກິຣ. ຊມ຺ມິນ຺ຕິ ລາມກໍ.

ທຸຕິຍສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນານໂຍ.

ຕຕິຍສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນາ

ພ຺ຣຫ຺ມໂລກາ ຈວິຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຄ຺ຄາ ປຎ຺ຈານນ຺ຕຣິຍານິ ນິຍຕມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐີຕິ ອິເມເຍວ ນິຍຕາ, ນ ມຫຄ຺ຄຕາ, ຕສ຺ມາ ປຓິຘິວເສນ ເຫຏ຺ຐຸປປຕ຺ຕິປິ ໂຫຕິ. ອຕິຈ຺ຉຖາຕິ ອຕິຈ຺ຈ ອິຈ຺ຉຖ, ຄນ຺ຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂໍ ປຣິເຍສຖາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເກຏຸຠໍ ນາມ ກພ຺ຍກຣຓວິຘິຍຸຕ຺ຕໍ ສຕ຺ຖໍ. ກິຣິຍາກປ຺ປໍ ອິຕ຺ເຍເກ, ກຕ຺ຕາຂ຺ຍາທິລກ຺ຂຓຍຸຕ຺ຕສຕ຺ຖໍ. ອສນ຺ຘິມິຕ຺ຕາຕິ ຕສ຺ສາ ນາມໍ. ຕສ຺ສາ ກິຣ ສຣີເຣ ສນ຺ຘໂຍ ນ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕິ, ມຘຸສິຕ຺ຖເກນ ກຕໍ ວິຍ ສຣີຣໍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ເອວໍນາມິກາ ຊາຕາ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ມາຄຘເກນ ປຕ຺ເຖນ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຕ຺ຖາ ອາຬ຺ຫກໍ, ຈຕ຺ຕາຣິ ອາຬ຺ຫການິ ໂທຓໍ, ຈຕຸໂທຓາ ມານິກາ, ຈຕຸມານິກາ ຂາຣິກາ, ວີສຕິຂາຣິໂກ ວາໂຫຕິ. ເກຖຸມາລາຕິ ‘‘ສີສໂຕ ອຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ຐິໂຕ ໂອຠາສປຸຎ຺ໂຊ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຣາຊິທ຺ຘິອຘິກາຣປ຺ປສງ຺ເຄເນຕໍ ວຕ຺ຖຸ ວຸຕ຺ຕໍ, ນານຸກ຺ກເມນ. ອນຸກ຺ກເມນ ປນ ພຸທ຺ຘສາສນາວຫາຣໍ ວຕ຺ຖຸໍ ທີເປນ຺ໂຕ ‘‘ຣາຊາ ກິຣາ’’ຕິອາທິມາຫ. ກິເລສທມເນນ ທນ຺ຕໍ. ກາຍວາຈາຫິ ຄຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ປາຈີນມຸໂຂ’’ຕິປິ ປາໂຐ ອຕ຺ຖິ. ປຸພ຺ເພ ເຊຏ຺ຐຠາຕິກຕ຺ຕາ ເຕເນວ ປຣິຈເຍນ ປຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖາຍ ອາກາຣໍ ທສ຺ເສຕິ. ອຠາສີຕິ ‘‘ຠາສິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວິຕກ຺ເກສິ. ອປເຣ ‘‘ອຎ຺ຎາຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕປິ ສພ຺ພໍ ອຠຓີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອມຕນ຺ຕິ ນິພ຺ພານສງ຺ຂາຕາຍ ນິວຕ຺ຕິຍາ ສຄຸຓາຘິວຈນໍ, ຕສ຺ສາ ອປ຺ປມາໂທ ປທໍ ມຄ຺ໂຄ. ມຈ຺ຈູຕິ ປວຕ຺ຕິຍາ ສໂທສາຘິວຈນໍ, ຕສ຺ສາ ປມາໂທ ປທໍ ມຄ຺ໂຄຕິ ເອວໍ ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ ສນ຺ທສ຺ສິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ. ສງ຺ຆສຣຓຄຕຕ຺ຕາ ສງ຺ຆນິສ຺ສິຕາ ປພ຺ພຊ຺ຊາ, ຠຓ຺ຑຸກມ຺ມສ຺ສ ວາ ຕທາຍຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ນິຄ຺ໂຣຘຕ຺ເຖຣສ຺ສານຸຠາວກິຕ຺ຕນາຘິກາຣຕ຺ຕາ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ປຈ຺ຉາ ວຕ຺ຕພ຺ພມ຺ປິ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ອາຫ ‘‘ປຸນ ຣາຊາ ອໂສກາຣາມໍ ນາມ ມຫາວິຫາຣໍ ກາເຣຕ຺ວາ ສຏ຺ຐິສຫສ຺ສານິ…ເປ… ຈຕຸຣາສີຕິວິຫາຣສຫສ຺ສານິ ກາຣາເປສີ’’ຕິ. ‘‘ປຸຖຸຊ຺ຊນກລ຺ຍາຓກສ຺ສ ວາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕປຣິໂຠໂຄ’’ຕິ ວຈນໂຕ ເສກ຺ຂາວ ປຣມຕ຺ຖໂຕ ທາຍາທາ, ຕຖາປິ ເຖໂຣ ມຫິນ຺ທກຸມາຣສ຺ສ ປພ຺ພຊ຺ຊຕ຺ຖໍ ເອເກນ ປຣິຍາເຍນ ໂລກຘມ຺ມສິທ຺ເຘນ ເອວມາຫ ‘‘ໂຍ ໂກຈິ ມຫາຣາຊ…ເປ… ໂອຣສໍ ປຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ເວເທ –

‘‘ອງ຺ຄາ ອງ຺ຄາ ສມ຺ຠວສິ, ຫທຍາ ອຘິຊາຍເສ;

ອຕ຺ຕາ ເວ ປຸຕ຺ໂຕ ນາມາສິ, ສ ຊີວ ສຣໂທສຕ’’ນ຺ຕິ.

ຕສ຺ມາ ອິມິນາ ປຣິຍາເຍນ ໂອຣໂສ ປຸຕ຺ໂຕ ມາຕາປິຕູຫິ ປພ຺ພຊິໂຕ ເຈ, ອຕ຺ຖໂຕ ເຕ ສຍໍ ປພ຺ພຊິຕາ ວິຍ ໂຫນ຺ຕິ. ຘມ຺ມກຖິກາ ກສ຺ມາ ນາໂຣເຈນ຺ຕິ? ຣາຊາ ‘‘ເຖຣໍ ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ອາຄຈ຺ຉຖາ’’ຕິ ອມຈ຺ເຈ ເປເສສິ, ຘມ຺ມກຖິກາ ເຖຣສ຺ສ ອາຄມນກາເລ ປຣິວາຣຕ຺ຖາຍ ເປສິຕາ, ຕສ຺ມາ. ອປິຈ ເຕນ ວຸຕ຺ຕວິຘິນາວ ວທນ຺ຕິ ຈຓ຺ຑຕ຺ຕາ, ຈຓ຺ຑຠາໂວ ຈສ຺ສ ‘‘ອມ຺ພໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ເວຬຸຍາ ວຕິໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕອມຈ຺ຈວຕ຺ຖຸນາ ວິຠາເວຕພ຺ໂພ. ກສ຺ມາ ປນ ຘມ຺ມກຖິກາ ຣາຊາຓາປນໍ ກໂຣນ຺ຕີຕິ? ‘‘ສາສນໍ ປຄ຺ຄເຫຕຸໍ ສມຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ທີປກຕິຕ຺ຕິໂຣຕິ ກູຏຕິຕ຺ຕິໂຣ. ອຍໍ ປນ ກູຏຕິຕ຺ຕິຣກມ຺ເມ ນິຍຸຕ຺ໂຕປິ ສຸທ຺ຘຈິຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ຕາປສໍ ປຸຈ຺ຉິ. ສາຓິປາກາຣນ຺ຕິ ສາຓິປາກາເຣນ. ວິຠຊິຕ຺ວາ ວທຕີຕິ ວິຠຊ຺ຊວາທີ ‘‘ອຕ຺ຖິ ຂ຺ເວສ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ປຣິຍາໂຍ’’ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໕). ອປິຈ ສສ຺ສຕວາທີ ຈ ຠຄວາ ‘‘ອຕ຺ຖິ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຊາຕໍ ອຠູຕໍ ອສງ຺ຂຕ’’ນ຺ຕິອາທິ (ອິຕິວຸ. ໔໓)-ວຈນໂຕ. ເອກຈ຺ຈສສ຺ສຕິໂກ ຈ ‘‘ສປ຺ປຈ຺ຈຍາ ຘມ຺ມາ, ອປ຺ປຈ຺ຈຍາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ທຸກມາຕິກາ ໗) ວຈນໂຕ. ອນ຺ຕານນ຺ຕິໂກ ຈ –

‘‘ຄມເນນ ນ ປຕ຺ຕພ຺ໂພ, ໂລກສ຺ສນ຺ໂຕ ກຸທາຈນໍ;

ນ ຈ ອປ຺ປຕ຺ວາ ໂລກນ຺ຕໍ, ທຸກ຺ຂາ ອຕ຺ຖິ ປໂມຈນໍ’’. (ສໍ. ນິ. ໑.໑໐໗; ອ. ນິ. ໔.໔໕);

‘‘ອນມຕຄ຺ໂຄຍໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ສໍສາໂຣ ປຸພ຺ພໂກຏິ ນ ປຎ຺ຎາຍຕີ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໑໒໔; ຈູຬນິ. ກປ຺ປມາຓວປຸຈ຺ຉານິທ຺ເທສ ໖໑) ວຈນໂຕ. ອມຣາວິກ຺ເຂປິກປກ຺ຂມ຺ປິ ອີສກໍ ຠຊຕິ ຠຄວາ ‘‘ສສ຺ສໂຕ ໂລໂກຕິ ອພ຺ຍາກຕເມຕໍ ອສສ຺ສໂຕ ໂລໂກຕິ ອພ຺ຍາກຕເມຕ’’ນ຺ຕິອາທິອພ຺ຍາກຕວຕ຺ຖຸທີປນໂຕ ສມ຺ມຸຕິສຈ຺ຈທີປນໂຕ ຈ. ຕຎ຺ຫິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາທິວເສນ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ຍຖາຫ ‘‘ອາກິຎ຺ຈຎ຺ຎາຍຕນໍ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕາຣມ຺ມຓນ຺ຕິປີ’’ຕິອາທິ (ຘ. ສ. ໑໔໓໗). ຕຖາ ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນິກປກ຺ຂມ຺ປິ ຠຊຕິ ‘‘ລທ຺ຘາ ມຸຘາ ນິພ຺ພຸຕິໍ ຠຸຎ຺ຊມານາ’’ຕິ (ຂຸ. ປາ. ໖.໗; ສຸ. ນິ. ໒໓໐) ວຈນໂຕ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ມຸຘາຕິ ອຘິຈ຺ຈສມຸປ຺ປນ຺ນເວວຈນໍ. ສຎ຺ຎີວາທາທິໂກ ຈ ຠຄວາ ສຎ຺ຎີຠວອສຎ຺ຎີຠວເນວສຎ຺ຎີນາສຎ຺ຎີຠວວເສນ. ອຸຈ຺ເຉທວາທີ ຈ ‘‘ອຫຎ຺ຫິ, ພ຺ຣາຫ຺ມຓ, ອຸຈ຺ເຉທໍ ວທາມິ ຣາຄສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໖) ວຈນໂຕ. ທິຏ຺ຐຘມ຺ມນິພ຺ພານວາທີ ຈ ‘‘ຂີຓາ ຊາຕິ, ວຸສິຕໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໓; ທີ. ນິ. ໒.໒໑໕; ສໍ. ນິ. ໓.໓໕) ວຈນໂຕ, ‘‘ນຕ຺ຖິ ທານິ ປຸນພ຺ຠໂວ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໖) ວຈນໂຕ, ທິຏ຺ເຐວ ຘມ຺ເມ ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິທີປນໂຕ ຈ. ເອວໍ ເຕນ ເຕນ ປຣິຍາເຍນ ຕຖາ ຕຖາ ເວເນຍ຺ຍຊ຺ຌາສຍານຸຣູປໍ ວິຠຊິຕ຺ວາ ວທຕີຕິ ວິຠຊ຺ຊວາທີ ຠຄວາຕິ.

ຕຕິຍສງ຺ຄີຕິກຖາວຓ຺ຓນານໂຍ.

ປຸປ຺ຜນາໂມ ສຸມນຕ຺ເຖໂຣ. ມຫາປທຸມຕ຺ເຖໂຣຕິ ເອເກ. ມຫິໍສກມຓ຺ຑລໍ ອນ຺ຘຣຏ຺ຐນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຘມ຺ມຈກ຺ຂຸ ນາມ ຕໂຍ ມຄ຺ຄາ. ໂສຕາປຕ຺ຕິມຄ຺ຄນ຺ຕິ ຈ ເອເກ. ປຎ຺ຈປິ ຣຏ຺ຐານິ ປຎ຺ຈ ຈີນຣຏ຺ຐານິ ນາມ. ຣາຊຄເຫຕິ ເທວິຍາ ກຕວິຫາເຣ. ສິລກູຏມ຺ຫີຕິ ປພ຺ພຕກູເຏ. ວຑ຺ຒມານນ຺ຕິ ອລງ຺ກຣຓຈຸຓ຺ຓໍ. ອຣິຍເທເສ ອຕີວ ສມ຺ມຕໍ ກິຣ. ເອກຣເສນ ນາຖກຣຓາ ອິຕິ ທມິຬາ. ສາຣປາມງ຺ຄນ຺ຕິ ອຸຕ຺ຕມໍ ປາມງ຺ຄໍ. ເປຕວຕ຺ຖຸອາທິນາ ສໍເວເຊຕ຺ວາ ອຠິສມຍຕ຺ຖໍ ສຈ຺ຈສໍຍຸຕ຺ຕຎ຺ຈ. ເມຆວນຸຍ຺ຍານໍ ນາມ ມຫາວິຫາຣຏ຺ຐານໍ. ‘‘ທ຺ວາສຏ຺ຐິຍາ ເລເຓສູ’’ຕິ ປາໂຐ. ທສຠາຕິກນ຺ຕິ ອຠຍກຸມາຣາທໂຍ ທສ, ເຕ ອິຘ ນ ວຸຕ຺ຕາ. ວຸຕ຺ຖວສ຺ໂສ ປວາເຣຕ຺ວາຕິ ຈາຕຸມາສິນິຍາ ປວາຣຓາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຐມປວາຣຓາຍ ວາ ປວາເຣຕ຺ວາ ເອກມາສໍ ຕຕ຺ເຖວ ວສິຕ຺ວາ ກຕ຺ຕິກປຸຓ຺ຓມາສິຍໍ ອໂວຈ, ອຎ຺ຎຖາ ‘‘ປຸຓ຺ຓມາຍໍ ມຫາວີໂຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນ ສກ຺ກາ ຄເຫຕຸໍ. ມຫາວີໂຣຕິ ພຸທ຺ໂຘປຈາເຣນ ຘາຕຸໂຍ ວທຕິ. ຊງ຺ຆປ຺ປມາຓນ຺ຕິ ‘‘ຖູປສ຺ສ ຊງ຺ຆປ຺ປມາຓ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ມາຕຸລຠາຄິເນຍ຺ຍາ ຈູໂຬທຣມໂຫທຣາ. ຘຣມານສ຺ສ ວິຍ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຣສ຺ມິ ສຣສຣສ຺ມິ, ຣຎ຺ໂຎ ເລຂາສາສນໍ ອປ຺ເປສິ, ເອວຎ຺ຈ ມຸຂສາສນມໂວຈ. ໂທຓມຕ຺ຕາ ມຄຘນາຬິຍາ ທ຺ວາທສນາຬິມຕ຺ຕາ ກິຣ. ‘‘ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນຏ຺ຐາເນ ຉິຊ຺ຊິຕ຺ວາ’’ຕິ ປາໂຐ. ສພ຺ພທິສາຫິ ປຎ຺ຈ ຣສ຺ມິໂຍ ອາວຏ຺ເຏຕ຺ວາຕິ ປຎ຺ຈຫິ ຜເລຫິ ນິກ຺ຂນ຺ຕຕ຺ຕາ ປຎ຺ຈ, ຕາ ປນ ຉພ຺ພຓ຺ຓາວ. ກຕ຺ຕິກຊຸຓ຺ຫປກ຺ຂສ຺ສ ປາຏິປທທິວເສຕິ ຊຸຓ຺ຫປກ຺ຂສ຺ສ ປຐມທິວເສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມຫາໂພຘິຏ຺ຐາເນ ປຣິວາເຣຕ຺ວາ ຐິຕນາຄຍກ຺ຂາທິເທວຕາກຸລານິ. ໂຄປກາ ນາມ ຣາຊປຣິກມ຺ມິໂນ ຕຖາຠາວກິຈ຺ຈາ. ເຕສໍ ກຸລານໍ ນາມນ຺ຕິປິ ເກຈິ. ອຸທກາທິວາຫາ ກາລິງ຺ຄາ. ກາລິງ຺ເຄສຸ ຊນປເທສຸ ຊາຕິສມ຺ປນ຺ນໍ ກຸລໍ ກາລິງ຺ຄກຸລນ຺ຕິ ເກຈິ.

ປຐມປາຏິປທທິວເສຕິ ທຸຕິຍອຸໂປສຖສ຺ສ ປາຏິປທທິວເສຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ຐິເຕຫິ ສມຸທ຺ທສ຺ສ ທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ຕໍ ຐານໍ ສມຸທ຺ທສາລວຕ຺ຖຸ. ໂສຬສ ຊາຕິສມ຺ປນ຺ນກຸລານິ ອຏ຺ຐ ພ຺ຣາຫ຺ມຓາມຈ຺ຈກຸລານິ. ມຫາອຣິຏ຺ຐຕ຺ເຖໂຣ ເຈຕິຍຄິຣິມ຺ຫິ ປພ຺ພຊິໂຕ. ອມຈ຺ຈສ຺ສ ປຣິເວຓຏ຺ຐາເນຕິ ສມ຺ປຕິກາລວເສນາຫ. ມຫິນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ ທ຺ວາທສວສ຺ສິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ຕມ຺ພປຓ຺ຓິທີປໍ ສມ຺ປຕ຺ໂຕ, ຕຕ຺ຖ ທ຺ເວ ວສ຺ສານິ ວສິຕ຺ວາ ວິນຍໍ ປຕິຏ຺ຐາເປສິ, ທ຺ວາສຏ຺ຐິວສ຺ສິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພຸໂຕ. ວິນໂຍ ສໍວຣຕ຺ຖາຍາຕິ ວິນຍປິຏກໍ, ຕສ຺ສ ປຣິຍາປຸຓນໍ ວາ. ຍຖາຠູຕຎາຓທສ຺ສນໍ ສປ຺ປຈ຺ຈຍນາມຣູປປຣິຄ຺ຄໂຫ. ມຄ຺ຄາທິປຈ຺ຈເວກ຺ຂເຓ ອສຕິ ອນ຺ຕຣາ ປຣິນິພ຺ພານໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ ເສກ຺ຂສ຺ສ ມຣຓໍ ວາ, ສຕິເຍວ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ອາຫ ‘‘ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນ’’ນ຺ຕິ. ອນຸປາທາປຣິນິພ຺ພານຕ຺ຖາຍາຕິ ກຎ຺ຈິ ຘມ຺ມໍ ອນຸປາທາຍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອີສກມ຺ປິ ອນວເສເສຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພານຕ຺ຖາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຸປນິສາຕິ ‘‘ວິນໂຍ ສໍວຣຕ຺ຖາຍາ’’ຕິອາທິກາ ກາຣຓປຣມ຺ປຣາ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ອຕ຺ຕຫິຕນິປ຺ຜຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ປຣຫິຕນິປ຺ຜຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເອຕທຕ຺ຖໍ ໂສຕາວຘານ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ອຕ຺ຕໂນ ວິນຍກຖນໍ ວິນຍມນ຺ຕນຎ຺ຈ ອຸຄ຺ຄເຫຕຸໍ ປເຣສໍ ໂສຕສ຺ສ ໂອທຫນໍ ໂສຕາວຘານໍ. ຕໂຕ ອຸຄ຺ຄຫິຕວິນຍກຖາມນ຺ຕນານໍ ເຕສໍ ອຸປນິສາ ຍຖາວຸຕ຺ຕກາຣຓປຣມ຺ປຣາ ສິທ຺ຘາເຍວາຕິ ນ ປຸນ ທສ຺ສິຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຎ຺ຎຖາ ເອຕທຕ຺ຖາ ອຸປນິສາຕິ ອິມິນາ ວຈເນເນວ ອນຸປາທາປຣິນິພ຺ພານສ຺ສ ສງ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ອນຸປາທາປຣິນິພ຺ພານໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ໂສຕາວຘານາສມ຺ຠວໂຕ ເອຕທຕ຺ຖໍ ໂສຕາວຘານນ຺ຕິ ອນ຺ເຕ ນ ສມ຺ຠວຕີຕິ ນິຣຕ຺ຖກໍ ຠເວຍ຺ຍ, ນ ຈ ນິຣຕ຺ຖກໍ ປຣຫິຕນິປ຺ຜຕ຺ຕິຍາ ມູລກາຣຓທສ຺ສນຕ຺ຖຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ເອວໍ ຍຖາ ຍຖາ ຍໍ ຍໍ, ສມ຺ຠເວຍ຺ຍ ປທໍ ອິຘ;

ຕໍ ຕໍ ຕຖາ ຕຖາ ສພ຺ພໍ, ປໂຍເຊຍ຺ຍ ວິຈກ຺ຂໂຓຕິ.

ພາຫິຣນິທານກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ

ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ໂຑ

ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາ

‘‘ເຕນ ສມເຍນ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ ເວສາລິຍໍ ວິຫຣຕິ ມຫາວເນ ກູຏາຄາຣສາລາຍໍ. ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ເວສາລິຍາ ອວິທູເຣ ກລນ຺ທຄາໂມ ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິ ວິນຍນິທາເນ ອາຣຠິຕພ຺ເພ ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ຑສ຺ສ ອາຣມ຺ໂຠ ກິມຕ຺ໂຖຕິ ເຈ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ມູລໂຕ ປຠຸຕິ ວິນຍນິທານໍ ທສ຺ເສຕຸໍ. ຍທິ ເອວໍ ‘‘ປຐມໍ ອາວຸໂສ ອຸປາລິ ປາຣາຊິກໍ ກຕ຺ຖ ປຎ຺ຎຕ຺ຕນ຺ຕິ, ເວສາລິຍ’’ນ຺ຕິ ວຈເນນ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ເຈ? ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ກສ຺ມາ? ກຕ຺ຖ ປຎ຺ຎຕ຺ຕນ຺ຕິ ຫິ ນິທານປຸຈ຺ຉາ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ‘‘ປຐມສ຺ສ ປາຣາຊິກສ຺ສ ກິໍນິທານ’’ນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉິເຕ ສາຘາຣຓມຫານິທານວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ອຍຸຕ຺ຕໍ ວິຍາຕິ? ນາຍຸຕ຺ຕໍ, ສພ຺ເພສໍ ສິກ຺ຂາປທານໍ ປາເຏກ຺ກໍ ນິທານສ຺ສ ປຸຏ຺ຐຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕພ຺ພຕ຺ຕາ ຈ ສພ຺ພສາຘາຣຓມຫານິທານໍ ປຐມມາຫ. ເອກນ຺ເຕນ ປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊນກ຺ກເມນ ປາຣາຊິກາທີນິ ສງ຺ຄຫໍ ອາໂຣປິຕານິ. ກຖໍ ອາໂຣປິຕານີຕິ ເຈ? ອາຍສ຺ມຕາ ມຫາກສ຺ສເປນ ອນຸກ຺ກເມນ ສພ຺ໂພປິ ວິນໂຍ ປຸຈ຺ຉິໂຕ, ປຸຏ຺ເຐນ ຈ ອາຍສ຺ມຕາ ອຸປາລິຕ຺ເຖເຣນ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ນິຣນ຺ຕຣໍ ວິສ຺ສຊ຺ຊິຕເມວ. ອປຸຈ຺ຉິຕານິປິ ວິນີຕວຕ຺ຖຸອາທີນິ ຍຸຊ຺ຊມານານິ ວຕ຺ຖູນິ ອນ຺ໂຕກຕ຺ວາ ວິສ຺ສຊ຺ຊນກ຺ກເມເນວ ຄຓສຊ຺ຌາຍມກໍສູຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຎ຺ຎຖາ ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ຑໍ ປຐມປາຣາຊິກສ຺ເສວ ນິທານນ຺ຕິ ວາ ອນຘິກາຣິກໍ ວາ ນິປ຺ປໂຍຊນໍ ວາ ປາເຏກ຺ກໍ ສິກ຺ຂາປທນິທານປຸຈ຺ຉານນ຺ຕຣໍ ຕເທວ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕພ຺ພນ຺ຕິ ວາ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ອາທິໂຕ ປຠຸຕິ ວິນຍນິທານໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ເຕນ ສມເຍນາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ.

ອິທານິ ນິທານຠຓເນ ປໂຍຊນໍ ວກ຺ຂາມ – ວິນຍສ຺ສອາຓາເທສນຕ຺ຕາ ຠຄວໂຕ ຕາວ ອາຓາຣຫຠາວທີປນໍ, ອາຓາຠູຕສ຺ສ ຈ ວິນຍສ຺ສ ອນຎ຺ຎວິສຍຠາວທີປນໍ, ອາຓາຍ ຐິຕານໍ ສາວການໍ ມຫານຸຠາວທີປນຎ຺ຈາຕິ ຕິວິຘມສ຺ສ ປໂຍຊນໍ. ກຖໍ? ອາຓາສາສນາຣໂຫ ຫິ ຠຄວາ ປຫີນກິເລສຕ຺ຕາ, ອຘິຄຕຄຸຓວິເສສຕ຺ຕາ, ໂລກເຊຏ຺ຐເສຏ຺ຐຕ຺ຕາ, ຕາທິຠາວປ຺ປຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ, ອຣສຣູປຕາທີຫິ ອຏ຺ຐຫິ ອກ຺ໂກສວຕ຺ຖູຫິ ອກມ຺ປນໂຕ ຠຄວໂຕ ຕາທິຠາວປ຺ປຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ, ອຏ຺ຐນ຺ນມ຺ປິ ເຕສໍ ອກ຺ໂກສວຕ຺ຖູນໍ ອຕ຺ຕນິ ສມ຺ຠວປຣິຍາຍທີປນປາຬິຍາ ປຫີນກິເລສຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຈຕຸນ຺ນໍ ຌານານໍ ຕິສ຺ສນ຺ນຎ຺ຈ ວິຊ຺ຊານໍ ອຘິຄມປຣິທີປເນນ ອຘິຄຕຄຸຓວິເສສຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ‘‘ນາຫໍ ຕໍ ພ຺ຣາຫ຺ມຓ ປສ຺ສາມິ ສເທວເກ…ເປ… ມຸທ຺ຘາປິ ຕສ຺ສ ວິປເຕຍ຺ຍາ’’ຕິ ຈ ‘‘ເຊຏ຺ໂຐ ເສຏ຺ໂຐ ໂລກສ຺ສາ’’ຕິ ຈ ວຈເນນ ເຊຏ຺ຐເສຏ຺ຐຕາ ເວທິຕພ຺ພາ, ອິທຎ຺ຈ ຠຄວໂຕ ອາຓາຣຫຠາວທີປນປ຺ປໂຍຊນໍ. ‘‘ອາຄເມຫິ ຕ຺ວໍ ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ອາຄເມຫິ ຕ຺ວໍ ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ຕຖາຄໂຕວ ຕຕ຺ຖ ກາລໍ ຊານິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຈນໍ ອນຎ຺ຎວິສຍຠາວທີປນໍ. ‘‘ສາຘາຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ປຖວິໍ ປຣິວຕ຺ເຕຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ຈ ‘‘ເອກາຫໍ, ຠນ຺ເຕ, ປາຓິໍ ອຠິນິມ຺ມິນິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈ ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ, ສພ຺ໂພ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ໂຆ ອຸຕ຺ຕຣກຸຣຸໍ ປິຓ຺ຑາຍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍາ’’ຕິ ຈ ອິເມຫິ ເຖຣສ຺ສ ຕີຫິ ສີຫນາເທຫິ ອາຓາຍ ຐິຕານໍ ສາວການໍ ມຫານຸຠາວຕາທີປນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສາວຕ຺ຖິຍາທີສຸ ອວິຫຣິຕ຺ວາ ກິມຕ຺ຖໍ ຠຄວາ ເວຣຎ຺ຊາຍເມວ ຕທາ ວິຫາສີຕິ ເຈ? ນເຬຣຸຍກ຺ຂສ຺ສ ປີຕິສຎ຺ຊນນຕ຺ຖໍ, ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ຠິກ຺ຂາວເສນ ອກິລມນຕ຺ຖໍ, ເວຣຎ຺ຊພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ປສາທສຎ຺ຊນນຕ຺ຖໍ, ມຫາໂມຄ຺ຄລ຺ລານຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອານຸຠາວທີປນຏ຺ຐານຠູຕຕ຺ຕາ, ສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາຈນເຫຕຸຠູຕປຣິວິຕກ຺ກນຏ຺ຐານຠູຕຕ຺ຕາ ຈ. ເຕສຸ ປຈ຺ຉິມໍ ພລວກາຣຓໍ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ເຕນ ສມເຍນາຕິ ເຍນ ກາເລນ ອາຍສ຺ມໂຕ…ເປ… ເຕນ ກາເລນາ’’ຕິ. ປຸຣິເມສຸ ຈຕູສຸ ອສງ຺ຄຫກາຣເຓສຸ ປຐເມນ ຠຄວາ ເມຕ຺ຕາຠາວນາທິນາ ອມນຸສ຺ສານໍ ຈິຕ຺ຕສໍຣກ຺ຂເຓນ ຠິກ຺ຂູນໍ ອາທຣໍ ຊເນຕິ. ທຸຕິເຍນ ປຣິສາວຈເຣນ ຠິກ຺ຂຸນາ ເອວໍ ປຣິສາ ສງ຺ຄເຫຕພ຺ພາ, ເອວໍ ອປ຺ປິຈ຺ເຉນ ສນ຺ຕຸຏ຺ເຐນ ຈ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ວາ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕິເຍນ ປຈ຺ຈເຍ ນິຣເປກ຺ເຂນ ກຸລານຸຄ຺ຄໂຫ ກາຕພ຺ໂພຕິ. ຈຕຸຕ຺ເຖນ ເອວໍ ມຫານຸຠາເວນາປິ ປຈ຺ຈຍຕ຺ຖໍ ນ ໂລລຸປ຺ປໍ ກາຕພ຺ພໍ, ເກວລໍ ປຣທຕ຺ຕຸປຊີວິນາ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ເຕນາຕິອາທິປາຐສ຺ສ…ເປ… ວິນຍສ຺ສຕ຺ຖວຓ຺ຓນ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ອຎ຺ໂຎ ເຕນາຕິອາທິປາໂຐ, ອຎ຺ໂຎ ວິນໂຍ ອາປຊ຺ຊຕິ.

‘‘ເຕນາຕິອາທິປາຐມ຺ຫາ, ໂກ ອຎ຺ໂຎ ວິນໂຍ ອິຘ;

ຕສ຺ສຕ຺ຖໍ ທສ຺ສຍນ຺ໂຕວ, ກເຣ ວິນຍວຓ຺ຓນ’’ນ຺ຕິ. –

ເຈ? ນນຸ ວຸຕ຺ຕໍ ປຸພ຺ເພວ ‘‘ອິທຎ຺ຫິ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຕ຺ຕປຈ຺ຈກ຺ຂວຈນໍ ນ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ, ຕສ຺ມາ ອຸປາລິຕ຺ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ເຕນາຕິອາທິປາຐສ຺ສ ອຕ຺ຖໍ ນານປ຺ປກາຣໂຕ ທສ຺ສຍນ຺ໂຕ ກຣິສ຺ສາມິ ວິນຍສ຺ສ ຠຄວໂຕ ອຕ຺ຕປຈ຺ຈກ຺ຂວຈນຠູຕສ຺ສ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນນ຺ຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຍທິ ເອວໍ ‘‘ເຕນ ສມເຍນ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ວິຫຣຕີຕິ ເອວມາທິວຈນປຏິມຓ຺ຑິຕນິທານໍ ວິນຍປິຏກໍ ເກນ ຘາຣິຕ’’ນ຺ຕິອາທິວຈນໍ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ ‘‘ເຕນ ສມເຍນາ’’ຕິອາທິວຈນສ຺ສ ວິນຍປິຏກປຣິຍາປນ຺ນຠາວທີປນໂຕຕິ ເຈ? ນ, ອຎ຺ຎຕ຺ເຖປິ ຕພ຺ໂພຫາຣສິທ຺ຘິໂຕ ‘‘ນານາວິຘຠິຕ຺ຕິກມ຺ມປຏິມຓ຺ຑິຕວສໂນ ປຸຣິໂສ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ວິນຍສ຺ສາທິຠາເວນ ສງ຺ຄີຕິກາຣເກຫິ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ວິນຍປຣິຍາປນ຺ນຕາປິ ຍຸຊ຺ຊຕິ ຕສ຺ສ ວຈນສ຺ສ. ເອຕ຺ຖາຫ – ຍຖາ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ‘‘ເອກໍ ສມຍ’’ນ຺ຕິ ຈ, ອຠິຘມ຺ເມ ຈ ‘‘ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ’’ຕິ ອນິຍມໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາ ອວຕ຺ວາ ອິຘ ‘‘ເຕນ ສມເຍນາ’’ຕິ ປຐມໍ ຕໍນິທ຺ເທໂສວ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ໂຕຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິສມຍສ຺ສ, ຍສ຺ສ ວາ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິເຫຕຸຠູຕສ຺ສ ສມຍສ຺ສ ເຫຕຸ ຠຄວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວິຫາສິ, ຕສ຺ສ ຈ ສມຍສ຺ສ ອຕີຕສ຺ສ ເຕສໍ ສງ຺ຄີຕິກາຣການໍ ວສີນໍ ສຸວິທິຕຕ຺ຕາ. ກຖໍ? ‘‘ເຍ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອປ຺ປິຈ຺ຉາ ເຕ ອຸຊ຺ຌາຍນ຺ຕີ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ, ‘‘ອຖ ໂຂ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ຠຄວໂຕ ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸ’’ນ຺ຕິ ຈ ‘‘ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເອຕສ຺ມິໍ ນິທາເນ ສນ຺ນິປາຕາເປຕ຺ວາ’’ຕິ ຈ ‘‘ຠິກ຺ຂູນໍ ຕທນຸຈ຺ຉວິກໍ ຕທນຸ…ເປ… ທສ ອຕ຺ຖວເສ ປຏິຈ຺ຈ ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸຕາຍາ’’ຕິ ຈ ‘‘ເອວຎ຺ຈ ປນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິມໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ອຸທ຺ທິເສຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ຈ ຂນ຺ຘເກສຸ ຈ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕີຫິ ສຣຓຄມເນຫິ ປພ຺ພຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິອາທິວິນຍກ຺ກມສ຺ສ ວຈນໂຕ ໂຍ ໂສ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິສມໂຍ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ວິນຍກ຺ກມສ຺ສ ໂສ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິສມໂຍ ຈ ສຸວິທິໂຕ ເຕສໍ ປຎ຺ຈສຕານໍ ຘມ຺ມຘຣານໍ ຠິກ຺ຂູນໍ, ນາຍໍ ນໂຍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາຠິຘມ຺ເມສຸ ສມ຺ຠວຕິ. ຕສ຺ມາ ສຸວິທິຕຕ຺ຕາ ເຕນ ສມເຍນ ເຫຕຸຠູເຕນ ວິຫຣຕີຕິ ວິຫຣຕິປເທນ ເອກສມ຺ພນ຺ຘຕ຺ຕາ ຈ ປຐມໍ ຍໍນິທ຺ເທສາທິໂນ ອສມ຺ຠວໂຕ ຈ ວິນຍປິຏເກ ຕໍນິທ຺ເທໂສວ ປຐມໍ ວຸຕ຺ໂຕ. ກຖໍ? ເອຕ຺ຖ ‘‘ເຍນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ເວສາລິຍາ ອວິທູເຣ ກລນ຺ທຄາໂມ ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິ ວາ ‘‘ເຍນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ເວສາລີ…ເປ… ໂຫຕີ’’ຕິ ວາ ອສມ຺ຠວໂຕ ຍໍນິທ຺ເທເສນ ອວຕ຺ວາ ຕໍນິທ຺ເທສສ຺ເສວ ສມ຺ຠວໂຕ ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ…ເປ… ກລນ຺ທຄາໂມ ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ, ເກວລໍ ສຸວິທິຕຕ຺ຕາ ວາ. ອນິຍມນິທ຺ເທສວຈນນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ນິຍມນິທ຺ເທສວຈນເມເວຕໍ ຕໍນິທ຺ເທສຕ຺ຕາ, ຕຖາປິ ສມ຺ປຕິກາລວເສນ ຕທິຕເຣສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອວິທິຕຕ຺ຕາ ‘‘ອນິຍມນິທ຺ເທສວຈນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍໍ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຍຎ຺ຫິ ສພ຺ພສ຺ມິມ຺ປິ ວິນເຍ ຍຸຕ຺ຕີ’’ຕິ, ຕໍ ຕພ຺ພຫຸເລນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຍທິ ສພ຺ພໍ ເຕນາຕິ ປທໍ ອນິຍມນິທ຺ເທສວຈນໍ ຠເວຍ຺ຍ, ເຕນ ຫິ ຠິກ຺ຂເວ ຠິກ຺ຂູນໍ ສິກ຺ຂາປທນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອິທມ຺ປິ ປຸພ຺ເພ ສິທ຺ຘຕ຺ຖໍ ເຕນາຕິ ປທໍ ອນິຍມນິທ຺ເທສວຈນໍ ຠເວຍ຺ຍ. ‘‘ເຕນ ສມເຍນ ພຸທ຺ໂຘ ຠຄວາ ອຸຣຸເວລາຍໍ ວິຫຣຕີ’’ຕິອາທີສຸ ວຸຕ຺ຕໍ ເຕນາຕິ ປທຎ຺ຈ ອນິຍມນິທ຺ເທສວຈນໍ ຠເວຍ຺ຍ, ນ ຈ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ເຍສໍ ເຕນ ຕໍນິທ຺ເທເສນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐຕ຺ໂຖ ອວິທິໂຕ, ເຕສໍ ວເສນາຫ ‘‘ອນິຍມນິທ຺ເທສວຈນເມຕ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ຕໂຕ ປຐມໍ ຕທຕ຺ຖາທສ຺ສນໂຕ ປຈ຺ຉາປິ ຕໍສມ຺ພນ຺ເຘນ ຍໍນິທ຺ເທສທສ຺ສນໂຕ ຈ ‘‘ອນິຍມນິທ຺ເທສວຈນເມຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ປຸພ຺ພຓ຺ຫາທີສຸ ອຍໍ ນາມາຕິ ອນິຍເມຕ຺ວາ ກາລປຣິທີປນສ຺ສ ສມຍສທ຺ທສ຺ສ ອຸປປທຠາເວນປິ ເອວໍ ວຕ຺ຕຸມຣຫຕິ ‘‘ຍທິທໍ ອນິຍມນິທ຺ເທສວຈນ’’ນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ‘‘ເຕນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ເຕນ ຆເຏນ ປເຏນາຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖປ຺ປສງ຺ຄນິວາຣຓຕ຺ຖໍ ນິຍມໍ ກໂຣຕິ ‘‘ສມເຍນາ’’ຕິ. ເກນ ປນ ສມເຍນ? ປຣຠາເຄ ອຕ຺ຖໂຕ ສິທ຺ເຘນ ສາຣິປຸຕ຺ຕສ຺ສ ປຣິວິຕກ຺ກສມເຍນ. ເອຕ຺ຖາຫ – ວິຕກ຺ກສມໂຍ ເຈ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕ, ‘‘ປຣໂຕ ອິຘ ປນ ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ ກຣຓຕ຺ໂຖ ຈ ສມ຺ຠວຕິ. ໂຍ ຫິ ໂສ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິສມໂຍ ສາຣິປຸຕ຺ຕາທີຫິປິ ທຸພ຺ພິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍ, ເຕນ ສມເຍນ ເຫຕຸຠູເຕນ ກຣຓຠູເຕນ ຈາ’’ຕິອາທິວຈນໍ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ? ນ, ພາຫຸລ຺ເລນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາຠິຘມ຺ເມສຸ ວິຍ ອວຕ຺ວາ ອິຘ ວິນຍປິຏເກ ກຣຓວຈເນນ ກສ຺ມາ ນິທ຺ເທໂສຕິ ຫິ ໂຈທນາ. ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສາ ວິສ຺ສຊ຺ຊເນ ພາຫຸລ຺ເລນ ກຣຓວຈນປ຺ປໂຍຊນໍ ວຕ຺ຕຸກາໂມ ອາຈຣິໂຍ ອາຫ ‘‘ໂຍ ໂສ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິສມໂຍ’’ຕິອາທິ. ນ ສມ຺ປຕິ ວຸຈ຺ຈມານສ຺ເສວ ກຣຓວຈນສ຺ສ ປໂຍຊນໍ ວຕ຺ຕຸກາໂມ, ອິມສ຺ສ ປນ ເຫຕຸອຕ຺ໂຖວ ສມ຺ຠວຕິ, ນ ກຣຓຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ມາ ອາຫ ‘‘ອປຣຠາເຄ ອຕ຺ຖໂຕ ສິທ຺ເຘນາ’’ຕິອາທິ. ສມຍຎ຺ຈາຕິ ອາຄມນປຈ຺ຈຍສມວາຍໍ ຕທນຸຣູປກາລຎ຺ຈ ອຸປາທາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ປຈ຺ຈຍສາມຄ຺ຄິຎ຺ຈ ອາຄມນກາລຎ຺ຈ ລຠິຕ຺ວາ ຊານິສ຺ສາມາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ເອຕ຺ຖາຫ – ຍຖາ ‘‘ເອໂກວ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຂໂຓ ສມໂຍ ຈາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຂຓສມຍານໍ ເອໂກ ອຕ຺ໂຖ, ຕຖາ ກາລຎ຺ຈ ສມຍຎ຺ຈ ອຸປາທາຍາຕິ ກາລສມຍານໍ ເອໂກ ອຕ຺ໂຖ ສິຍາ, ອປິຈ ອາຄມນປຈ຺ຈຍສມວາໂຍ ເຈຕ຺ຖ ສມໂຍ ກາລສ຺ສາປິ ອາຄມນປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ ສມຍຄ຺ຄຫເຓເນວ ໂສ ຄຫິໂຕຕິ ວິສຸໍ ກາໂລ ກິມຕ຺ຖໍ ຄຫິໂຕຕິ ຈ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ອປ຺ເປວ ນາມ ສ຺ເວປີຕິ ກາລສ຺ສ ປຐມໍ ນິຍມິຕຕ຺ຕາ ນ ສມໂຍ ກາລຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ມິໍ ສ຺ເວຕິ ນິຍມິຕກາເລ ອິຕເຣສໍ ອາຄມນປຈ຺ຈຍານໍ ສມວາຍໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຸປສງ຺ກເມຍ຺ຍາມ ຍຖານິຍມິຕກາເລປິ ປຸພ຺ພຓ຺ຫາທິປ຺ປເຠທໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕສມວາຍານຸຣູປໍ ກາລຎ຺ຈ ອຸປາທາຍາຕິ ສ຺ເວຕິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນທິວເສ ປຸພ຺ພຓ຺ຫາທິກາລນິຍຕຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ, ຕສ຺ມາ ກາລສມຍານໍ ນ ເອກຕ຺ຖຕ຺ຕາ ກາລສ຺ສ ວິສຸໍ ຄຫຓມ຺ປິ ສາຕ຺ຖກນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍສ຺ມາ ຂເຓ ຂເຓ ຕ຺ວໍ ຠິກ຺ຂຸ ຊາຍສິ ຈ ຊີຍສິ ຈ ມີຍສິ ເຈຕິ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ສນ຺ຕິເກ ອຠິກ຺ຂຓໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ (ປາຈິ. ໑໙໘) ຈ ຂເຓ ຂເຓ ຠາສຕິ ສຕ຺ຖຸສາສນນ຺ຕິ ຈ ຂຓສທ຺ໂທ ອເນກຕ຺ໂຖ, ຕຖາ ສມຍສທ຺ໂທ ຈ, ຕສ຺ມາ ເອກເມເກນ ນິຍເມນ຺ໂຕ ‘‘ເອໂກວ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວ, ຂໂຓ ຈ ສມໂຍ ຈາ’’ຕິ ອາຫ. ຂຓສມຍານໍ ອຕ຺ໂຖ ເອກຕ຺ໂຖ ຍຸຊ຺ຊຕິ ຂໂຓ ໂອກາສລາໂຠ, ອຏ຺ຐກ຺ຂຓວຊ຺ຊິໂຕ ນວໂມ ຂໂຓຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ອຸຈ຺ເຉທາທໂຍ ທິຏ຺ຐິຄຕສງ຺ຂາເຕ ສມເຍ ເອຕ຺ຖ ປວທນ຺ຕີຕິ ສມຍປ຺ປວາທໂກ. ສ຺ເວວ ຕິນ຺ທຸກາຈີຣສງ຺ຂາຕາຍ ຕິມ຺ພຣຸຣຸກ຺ຂປນ຺ຕິຍາ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕິນ຺ທຸກາຈີຣໍ. ເອກສາລເກຕິ ເອໂກ ສາລຣຸກ຺ໂຂ. ‘‘ກຸຏິກາ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ອຕ຺ຖາຠິສມຍາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຫິຕປຏິລາຠາ. ຘີໂຣຕິ ຈ ປຓ຺ຑິໂຕ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນາຎ຺ໂຎ. ສມ຺ມາ ມານາຠິສມຍາຕິ ສຸຏ຺ຐຸ ມານສ຺ສ ປຫາເນນ, ສມຸຈ຺ເຉທວເສນ ສຸຏ຺ຐຸ ມານປ຺ປຫາເນນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທຸກ຺ຂສ຺ສ ປີຬນຏ຺ໂຐຕິອາທີສຸ ‘‘ຈຕຸນ຺ນໍ ສຈ຺ຈານໍ ຈຕູຫິ ອາກາເຣຫິ ປຏິເວໂຘ’’ຕິອາທີສຸ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກສງ຺ຂາຕສ຺ສ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ທຸກ຺ຂາກາຣຕາຍຏ຺ໂຐ. ສງ຺ຂຕຏ຺ໂຐ ກາຣຓຸປ຺ປຕ຺ຕິອຕ຺ໂຖ, ທຸກ຺ຂາຍ ເວທນາຍ ສນ຺ຕາປຏ຺ໂຐ. ສຸຂາຍ ເວທນາຍ ວິປຣິຓາມຏ຺ໂຐ. ປີຬນຏ຺ຐາທິໂກວ ອຠິສມຍຏ຺ໂຐຕິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ຄພ຺ໂຠກ຺ກນ຺ຕິສມໂຍຕິອາທີສຸປິ ປຖວີກມ຺ປນອາໂລກປາຕຸຠາວາທີຫິ ເທວມນຸສ຺ເສສຸ ປາກໂຏ. ທຸກ຺ກຣກາຣິກສມໂຍປິ ກາໂຬ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ນ ກາໂຬຕິອາທິນາ ປາກໂຏ. ສຕ຺ຕສຕ຺ຕາຫານິ ຈ ອຎ຺ຎານິ ຈ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣສມໂຍ.

ອຈ຺ຈນ຺ຕເມວ ຕໍ ສມຍນ຺ຕິ ອາຣມ຺ຠໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ປຕ຺ຕສນ຺ນິຏ຺ຐານາ, ຕາວ ອຈ຺ຈນ຺ຕສມ຺ປໂຍເຄນ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ. ກຣຸຓາວິຫາເຣນ ວິຫາສີຕິ ກຣຸຓາກິຈ຺ຈວິຫາເຣນ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ວິຫາສີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕໍ ສມຍຎ຺ຫິ ກຣຸຓາກິຈ຺ຈສມຍໍ. ຎາຓກິຈ຺ຈໍ ກຣຸຓາກິຈ຺ຈນ຺ຕິ ທ຺ເວ ຠຄວໂຕ ກິຈ຺ຈານິ, ອຠິສມ຺ໂພຘິ ຎາຓກິຈ຺ຈໍ, ມຫາກຣຸຓາສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ເວເນຍ຺ຍສຕ຺ຕາວໂລກນໍ ກຕ຺ວາ ຕທນຸຣູປກຣຓໍ ກຣຸຓາກິຈ຺ຈໍ. ‘‘ສນ຺ນິປຕິຕານໍ ໂວ, ຠິກ຺ຂເວ, ທ຺ວຍໍ ກຣຓີຍ’’ນ຺ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໒໗໓; ອຸທາ. ໑໒, ໒໘) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຠຄວາປິ ກໂຣຕິເຍວ. ອຖ ວາ ອາຄນ຺ຕຸເກຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ອາທິສມາໂຍຄຎ຺ຈ. ຕຕ຺ຖ ກຣຸຓາກິຈ຺ຈໍ ວິຫາຣໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ກຣຸຓາວິຫາເຣນ ວິຫາສີ’’ຕິ ອາຫ. ອຘິກຣຓຎ຺ຫິ ກາລຕ຺ໂຖຕິ ເອຕ຺ຖ ຫິ-ກາໂຣ ກາຣຓຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ອຠິຘມ຺ເມ ກາລສມູຫຂຓສມວາຍເຫຕຸສງ຺ຂາຕວເສນ ປຎ຺ຈວິໂຘ ສມຍຏ຺ໂຐ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ກາລສມູຫຏ຺ໂຐ ສມໂຍ ກຖໍ ອຘິກຣຓໍ ໂຫຕິ? ອຘິກຣຓມຸປ຺ປຕ຺ຕິຏ຺ຐານໍ ປຸພ຺ພຓ຺ເຫ ຊາໂຕຕິ ຍຖາ, ເອວໍ ກາລຏ຺ໂຐ ສມຍສທ຺ໂທ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ກຖໍ ຣາສຏ຺ໂຐ? ຍວຣາສິມ຺ຫິ ຊາໂຕຕິ ຍຖາ. ຕສ຺ມາ ຍສ຺ມິໍ ກາເລ ປຸຎ຺ເຊ ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ສມຸປ຺ປນ຺ນໍ, ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ປຸຎ຺ເຊ ວາ ຜສ຺ສາທໂຍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອຘິກຣຓຎ຺ຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຠິຘມ຺ເມ ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ ອຘິກຣຓໍ ກາລຏ຺ໂຐ ສມູຫຏ຺ໂຐ ຈ ໂຫຕິ, ‘‘ຍສ຺ມິໍ ສມເຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ອຘິກຣຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອິທານິ ຠາເວນຠາວລກ຺ຂຓຎ຺ຈ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕານ’’ມິຈ຺ຈາທິມາຫ. ຕຕ຺ຖ ອຠິຘມ຺ເມ ວຸຕ຺ຕານໍ ຠາໂວ ນາມ ກິນ຺ຕິ? ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ວິຊ຺ຊມານຕາ, ສາ ເຕສໍ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕານໍ ຜສ຺ສາທິຘມ຺ມານໍ, ສາ ປນ ສມຍສ຺ສ ຠາເວນ ຠາໂວ ລກ຺ຂີຍຕິ ຎາຍຕິ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ຠຸມ຺ມວຈນນິທ຺ເທໂສ ກໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ຕຕ຺ຖ ຂໂຓ ນາມ ອຏ຺ຐກ຺ຂຓວິນິມຸຕ຺ໂຕ ນວໂມ ຂໂຓ, ຕສ຺ມິໍ ສຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ສມວາໂຍ ນາມ ຈກ຺ຂຸນ຺ທ຺ຣິຍາທິກາຣຓສາມຄ຺ຄີ, ຕສ຺ມິໍ ສຕິ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ເຫຕຸ ນາມ ຣູປາທິອາຣມ຺ມຓໍ. ຕສ຺ມາ ຕສ຺ມິໍ ຂຓກາຣຓສມວາຍເຫຕຸມ຺ຫິ ສຕິ ເຕສໍ ຜສ຺ສາທີນໍ ຠາໂວ ວິຊ຺ຊມານຕາ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອິຘ ປນ ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ ກຣຓຕ຺ໂຖ ຈ ສມ຺ຠວຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຕ຺ຖທ຺ວຍເມກສ຺ສ ສມ຺ຠວຕີຕິ ອິຘ ວິນເຍ ວຸຕ຺ຕສ຺ສ ສມຍສທ຺ທສ຺ສ ກຕ຺ຕຸກຣຓຕ຺ເຖ ຕຕິຍາ ເຫຕຸມ຺ຫິ ຈ ອິຕ຺ຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ໂສ ທຸພ຺ພິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍຕິ ‘‘ຕຖາຄໂຕວ ຕຕ຺ຖ ກາລໍ ຊານິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຕນ ສມເຍນາຕິ ຕສ຺ສ ສມຍສ຺ສ ກາຣຓາ ‘‘ອນ຺ເນນ ວສຕິ ວິຊ຺ຊາຍ ວສຕີ’’ຕິ ຍຖາ, ອນ຺ນໍ ວາ ວິຊ຺ຊໍ ວາ ລຠາມີຕິ ຕທຕ຺ຖໍ ວສຕີຕ຺ຍຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ‘‘ເຕນ ສມເຍນ ວິຫຣຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ເຫຕ຺ວຕ຺ເຖ ຕຕິຍາ ທຏ຺ຐພ຺ພາ, ຕສ຺ມາ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ສມຍຎ຺ຈ ວີຕິກ຺ກມຎ຺ຈ ໂອໂລກຍມາໂນ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວິຫາສີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຕິຍປາຣາຊິກາທີສຸ ‘‘ອິຈ຺ຉາມຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອທ຺ຘມາສໍ, ປຏິສລ຺ລີຍິຕຸ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໑໖໒) ເອວມາທີສຸ ທຏ຺ຐພ຺ພາ, ຕສ຺ມາ ທຸຕິຍາ ກາລທ຺ຘາເນ ອຈ຺ຈນ຺ຕສໍໂຍເຄຕິ ທຸຕິຍາຕ຺ຣ ສມ຺ຠວຕິ ‘‘ມາສມຘີເຕ ທິວສມຘີເຕ’’ຕິ ຍຖາ. ອິຘ ປນ ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ ກຣຓຕ຺ໂຖ ຈ ສມ຺ຠວຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຍສ຺ສ ກຣຓວຈນສ຺ສ ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ ສມ຺ຠວຕິ, ເຕນ ສມເຍນ ເຫຕຸຠູເຕນ ຕໍ ຕໍ ວຕ຺ຖຸວີຕິກ຺ກມສງ຺ຂາຕໍ ວີຕິກ຺ກມສມຍສງ຺ຂາຕໍ ວາ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິເຫຕຸຎ຺ຈ ອເປກ຺ຂມາໂນ ຠຄວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວິຫາສິ. ຍສ຺ສ ກຣຓຕ຺ໂຖ ສມ຺ຠວຕິ, ເຕນ ກຣຓຠູເຕນ ສມເຍນ ສມ຺ປຕ຺ເຕນ ສິກ຺ຂາປທານິ ປຎ຺ຎາປຍນ຺ໂຕ ຠຄວາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວິຫາສີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘‘ສຸທິນ຺ນາທີນໍ ວີຕິກ຺ກໂມວ ກາຣຓໍ ນາມ, ຕສ຺ສ ນິຍມຠູໂຕ ກາໂລ ປນ ກຣຓເມວ ຕໍ ກາລໍ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາວ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ປຎ຺ຎເປຕພ຺ພຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ນິທ຺ໂທສໍ. ຍໍ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິທໍ ກຣຓໍ ປຸພ຺ພຠາຄຕ຺ຕາ ປຐມໍ ວຕ຺ຕພ຺ພມ຺ປິ ປຈ຺ຉາ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ, ຕໍ ທຸວຸຕ຺ຕໍ. ເຫຕຸອຕ຺ຖໂຕ ຫິ ຍຖາ ປຈ຺ຉາ ກຣຓຕ຺ໂຖ ໂຍຊິຍມາໂນ ອນຸກ຺ກເມເນວ ໂຍຄໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕຖາ ຈ ໂຍຊິໂຕ. ຍໍ ປນ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິໂຍ ປຈ຺ຉາ ວຸຕ຺ຕໍ ອິທໍ ກຣຓຕ຺ຖໍ ປຐມໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕໍ ເຫຕຸອຕ຺ຖໍ ປຈ຺ຉາ ໂຍເຊສິ, ຕໍ ໂຍຊນາສຸຂຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຈຣິເຍນ ລິຂິຕໍ. ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ‘‘ອາຈຣິເຍນ ລິຂິຕ’’ນ຺ຕິ ວາ ‘‘ອາຈຣິຍສ຺ສ ຕກ຺ໂກ’’ຕິ ວາ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອາຈຣິໂຍ ນາມ ອານນ຺ທາຈຣິໂຍ ກລສປຸຣວາສີຕິ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຖາຫ – ຍຖາ ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ‘‘ເອກໍ ສມຍໍ ຠຄວາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕຖາ ‘‘ເຕນ ສມເຍນ ຠຄວາ ເວຣຎ຺ຊາຍ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ອຖ ສເວວຈນໍ ວຕ຺ຕຸກາໂມ ເຖໂຣ, ຕຖາຄໂຕ ສຸຄໂຕຕິອາທີນິປິ ວຕ຺ຕພ຺ພານິ, ອຖ ອິມສ຺ເສວ ປທທ຺ວຍສ຺ສ ຄຫເຓ ກິຎ຺ຈິ ປໂຍຊນໍ ອຕ຺ຖິ, ຕໍ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ເກສຎ຺ຈິ ພຸທ຺ຘສ຺ສ ຠຄວໂຕ ປຣມຄມ຺ຠີຣໍ ອຊ຺ຌາສຍກ຺ກມໍ ອຊານຕໍ ‘‘ອປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ສິກ຺ຂາປເທ ອນາທີນວທສ຺ໂສ…ເປ… ອຠິວິຎ຺ຎາເປສີ’’ຕິອາທິກໍ (ປາຣາ. ໓໖) ‘‘ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ອາຍສ຺ມນ຺ຕໍ ສຸທິນ຺ນໍ ປຏິປຸຈ຺ຉີ’’ຕິອາທິກຎ຺ຈ (ປາຣາ. ໓໙) ‘‘ສາທິຍິ ຕ຺ວໍ ຠິກ຺ຂູຕິ. ນາຫໍ ຠຄວາ ສາທິຍິ’’ນ຺ຕິອາທິກຎ຺ຈ (ປາຣາ. ໗໒) ຕຖາ ປຸຣາຓໂວຫາຣິກໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ເຕນ ວຸຕ຺ຕປຣິຈ຺ເຉເທນ ທຸຕິຍປາຣາຊິກປຎ຺ຎາປນຎ຺ຈ ເທວທຕ຺ຕສ຺ສ ປພ຺ພຊ຺ຊານຸຊານນຎ຺ຈາຕິ ເອວມາທິກໍ ວິນຍປຣິຍຕ຺ຕິໍ ທິສ຺ວາ ພຸທ຺ຘສຸພຸທ຺ຘຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ສງ຺ກາ ສມ຺ຠເວຍ຺ຍ, ‘‘ຕຖາ ກິໍ ປນ ຕຸຍ຺ຫໍ ຉວສ຺ສ ເຂຬາສກສ຺ສາ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໓໓໖) ເອວມາທິກໍ ຜຣຸສວຈນປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ ວິນຍປຣິຍຕ຺ຕິໍ ນິສ຺ສາຍ ຂີຓາສວຕ຺ຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ສງ຺ກາ ສມ຺ຠເວຍ຺ຍ, ຕທຸຠຍສງ຺ກາວິໂນທນຕ຺ຖໍ ອາຍສ຺ມຕາ ອຸປາລິຕ຺ເຖເຣນ ອິທເມວ ປທທ຺ວຍຄ຺ຄຫຓໍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ກຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຕເນຕໍ ທີເປຕິ – ກາມໍ ສພ຺ພເຎຍ຺ຍພຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ພຸທ຺ໂຘເຍວ, ຠຄ຺ຄສພ຺ພໂທສຕ຺ຕາ ຠຄວາວ, ໂສ ສຕ຺ຖາຕິ. ປຣໂຕປິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຊານນ຺ຕາປິ ຕຖາຄຕາ ປຸຈ຺ຉນ຺ຕິ…ເປ… ອນຕ຺ຖສໍຫິເຕ ເສຕຸຆາໂຕ ຕຖາຄຕານ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໑໖). ສຸຕ຺ຕນ຺ເຕ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຓ຺ເຫນປິ ເກສິ ວິເນມິ ຜຣຸເສນປີ’’ຕິອາທິ (ອ. ນິ. ໔.໑໑໑).

ອສາຘາຣຓເຫຕຸມ຺ຫີຕິ ເອຕ຺ຖ ກຸສລມູລານິ ນ ອກຸສລານໍ ກທາຈິ ມູລານິ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຖາ ອກຸສລມູລານິ ກຸສລານໍ, ອພ຺ຍາກຕມູລານິ ນ ກທາຈິ ກຸສລານນ຺ຕິ ອຍເມວ ນໂຍ ລພ຺ຠຕິ, ຍສ຺ມາ ກຸສລາ ເຫຕູ ຕໍສມຸຏ຺ຐານານໍ ຣູປານໍ ເຫຕຸປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ (ປຏ຺ຐາ. ໑.໑.໔໐໑ ອາທໂຍ), ຕສ຺ມາ ກຸສລານິ ກຸສລານໍເຍວາຕິອາທິນໂຍ ນ ລພ຺ຠຕິ. ປຸຈິ ວຸຈ຺ຈເຕ ກຸຏ຺ຐາ, ເຕ ມນ຺ທຍຕິ ນາສຍຕີຕິ ປຸຈິມນ຺ໂທ. ສຕ຺ຕານໍ ຫິຕສຸຂນິປ຺ຜາທນາຘິມຸຕ຺ຕຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕສຕ຺ເຕ ທ຺ວິຘາ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ມນຸສ຺ສານໍ ອຸປກາຣພຫຸລຕ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ພຫຸຊນຫິຕາຍາຕິ ພຫຸໂນ ຊນສ຺ສ ຫິຕຕ຺ຖາຍ. ປຎ຺ຎາສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິກສມ຺ປຣາຍິກຫິຕູປເທສໂກ ຫິ ຠຄວາ. ສຸຂາຍາຕິ ສຸຂຕ຺ຖາຍ. ຈາຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຸປກາຣກສຸຂສມ຺ປທາຍໂກ ຫິ ເອສ. ເມຕ຺ຕາກຣຸຓາສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ໂລການຸກມ຺ປາຍ ມາຕາປິຕໂຣ ວິຍ. ໂລກສ຺ສ ຣກ຺ຂິຕໂຄປິຕາ ຫິ ເອສ. ເທວມນຸສ຺ສານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຠພ຺ພປຸຄ຺ຄເລ ເວເນຍ຺ຍສຕ຺ເຕເຍວ ຄເຫຕ຺ວາ ເຕສໍ ນິພ຺ພານມຄ຺ຄຜລາຘິຄມາຍ ອຕ຺ຕໂນ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ທສ຺ເສຕິ. ‘‘ອຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ເຕ ປຣມຕ຺ຖຕ຺ຖາຍ ນິພ຺ພານາຍ, ‘‘ຫິຕາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕໍສມ຺ປາປກມຄ຺ຄຕ຺ຖາຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ມຄ຺ຄໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ຫິຕໍ ນາມ ນຕ຺ຖີຕິ. ສຸຂາຍາຕິ ຜລສມາປຕ຺ຕິສຸຂຕ຺ຖາຍ ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕຣິ ສຸຂາຠາວໂຕ. ທິຏ຺ຐິສີລສງ຺ຆາເຕນາຕິ ເອຕ຺ຖ ສມາຘິໍ ປຎ຺ຎຎ຺ຈ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ທິຏ຺ຐິສີລມຕ຺ຕຄ຺ຄຫຓໍ ສພ຺ພເສກ຺ຂາເສກ຺ຂສາມຎ຺ຎຕ຺ຕາ. ໂກສມ຺ພກສຸຕ຺ເຕປິ (ມ. ນິ. ໑.໔໙໒) ‘‘ສີລສາມຎ຺ຎຄໂຕ ວິຫຣຕິ, ທິຏ຺ຐິສາມຎ຺ຎຄໂຕ ວິຫຣຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທິຏ຺ຐິຄ຺ຄຫເຓນ ປຎ຺ຎາປິ ຄຫິຕາຕິ ເຈ? ນ, ໂສຕາປນ຺ນາທີນມ຺ປິ ປຎ຺ຎາຍ ປຣິປູຣກາຣິຠາວປ຺ປສງ຺ຄໂຕ, ຕສ຺ມາ ເອກລກ຺ຂຓານມ຺ປິ ຕາສໍ ປຎ຺ຎາທິຏ຺ຐີນໍ ອວຕ຺ຖນ຺ຕຣເຠໂທ ອຕ຺ຖິ ຘິຕິສມາຘິນ຺ທ຺ຣິຍສມ຺ມາສມາຘີນໍ ວິຍ. ອຎ຺ຎາສີຕິ ເອຕ຺ຖ ໂສຕທ຺ວາຣານຸສາເຣນ ຎາຕາ, ອຕ຺ຖາ ສຸຕາຕິ ຫິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ‘‘ສຸຕເມຕໍ, ໂຠ ໂຄຕມ, ປາປກາ ສມາຈາຣາ ທິສ຺ສນ຺ຕິ ເຈວ ສຸຍ຺ຍນ຺ຕິ ຈາ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ‘‘ຠິກ຺ຂຸ ໂຂ, ອຸປາລິ, ສງ຺ຆໍ ຠິນ຺ທຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ຈູຬວ. ໓໕໔) ວິຍ ອວຘາຣຓຕ຺ເຖ ວາ. ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ຠໂວ ວິຊ຺ຊມາໂນ. ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕສ຺ສ ເອວໍ ຠູຕສ຺ສ. ກຖໍ ຠູຕສ຺ສ? ສກ຺ຍປຸຕ຺ຕສ຺ສ ສກ຺ຍກຸລາ ປພ຺ພຊິຕສ຺ສ, ເອວໍ ຫຸຕ຺ວາ ຐິຕສ຺ສ ກິຕ຺ຕິສທ຺ໂທ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄໂຕຕິ ອຠິສທ຺ເທນ ໂຍເຄ ອຸປໂຍຄວຈນານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ກາມຸປາທານປຈ຺ຈຍາ ເອວ ເມຕ຺ຕໍ ຠາເວຕິ, ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕີຕິ ອິມິນາ ກາມຸປາທານເຫຕຸ ກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ກາມຠເວ ເອວ ນິພ຺ພຕ຺ຕຕີຕິວາທີນໍ ວາໂທ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕຕິ ວທນ຺ຕິ, ‘‘ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກ ປຓີຕາ ກາມາ’’ຕິ ສຸຕ຺ວາ, ກປ຺ເປຕ຺ວາ ວາ ປຈ຺ຉາ ‘‘ຕຕ຺ຖ ສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ອນຸຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ກາມຸປາທານປຈ຺ຈຍາ ຕທຸປຄໍ ກໂຣຕີຕິ ພ຺ຣຫ຺ມໂລເກປິ ກາມນີຍຏ຺ເຐນ ກາມາ, ‘‘ຕທາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ ຕຓ຺ຫາ ກາມຸປາທານນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ, ວີມໍສິຕພ຺ພໍ. ກມ຺ມຎ຺ຈ ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ຊນກກາຣຓໍ, ກມ຺ມສ຺ສ ມູລກາຣຓໍ ຕຓ຺ຫາ, ຕສ຺ມາ ນ ມູລກາຣຓໍ ໂຫຕິ ຊນກໍ. ຣູປຕຓ຺ຫາທໂຍ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ ຂນ຺ຘປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ, ‘‘ຍມ຺ປິຈ຺ຉໍ ນ ລຠຕິ, ຕມ຺ປິ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໓໘໗; ມ. ນິ. ໑.໑໓໑; ວິຠ. ໑໙໐) ວຈນໂຕ ຈ. ຕສ຺ສ ມູລກາຣຓຠາເວນ ສມຸຏ຺ຐາປິກາຕິ ຕສ຺ສ ກາຣຓຠູຕສ຺ສ ອິມສ຺ສ ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກສ຺ສ ສມຸຏ຺ຐາປິກາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ‘‘ອາສວສມຸທຍາ ອວິຊ຺ຊາສມຸທໂຍ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໑.໑໐໓) ວຈນໂຕ ຕສ຺ສ ເອວ ກາຣຓນ຺ຕິປິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ອປິຈ ‘‘ຣູປາທິ ວິຍ ຕຓ຺ຫາປິ ຕຓ຺ຫາຍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິປ຺ປຫານຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ຣູປາທິ ວິຍ ຕຓ຺ຫາປິ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ ກຕໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ຣູປຕຓ຺ຫາ ໂລເກ ປິຍຣູປໍ ສາຕຣູປໍ, ເອຕ຺ເຖສາ ຕຓ຺ຫາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໔໐໐; ວິຠ. ໒໐໓) ຈ ‘‘ເອຕ຺ເຖສາ ຕຓ຺ຫາ ປຫີຍມານາ ປຫີຍຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໔໐໑; ມ. ນິ. ໑.໑໓໔) ຈ. ວິສຸທ຺ຘິມຄ຺ເຄ ‘‘ສພ຺ພາກາເຣນ ປນ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘປຎ຺ຈກໍ ທຸກ຺ຂຎ຺ເຈວ ອຣິຍສຈ຺ຈຎ຺ຈ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ຕຓ຺ຫາຍາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ອິຘ ຣູປຕຓ຺ຫາທໂຍ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈນ຺ຕິ ວຈນໍ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ເຈ? ນ, ອຎ຺ຎມຎ຺ຎາສງ຺ກຣຠາເວນ ທສ຺ເສຕຸໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຍທິ ຕຓ຺ຫາ ອຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘປຣິຍາປນ຺ນາ ນ ຠເວຍ຺ຍ, ສຈ຺ຈວິຠງ຺ເຄ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕເມ ສໍຂິຕ຺ເຕນ ປຎ຺ຈຸປາທານກ຺ຂນ຺ຘາ ທຸກ຺ຂາ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ, ຣູປຸປາທານກ຺ຂນ຺ໂຘ ..ເປ… ວິຎ຺ຎາຓຸປາທານກ຺ຂນ຺ໂຘ’’ຕິ (ວິຠ. ໒໐໒) ເອຕ຺ຖ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ຕຓ຺ຫໍ ສງ຺ຂາຣຸປາທານກ຺ຂນ຺ໂຘ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ຠເວຍ຺ຍ, ນ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈປຣິຍາປນ຺ນາ ຕຓ຺ຫາຕິ ເຈ? ນ, ເຫຕຸຜລສງ຺ກຣໂທສປ຺ປສງ຺ຄໂຕ. ນ ສງ຺ກຣໂທໂສຕິ ເຈ? ສຈ຺ຈວິຠງ຺ຄປາຬິຍຎ຺ຫິ ປຎ຺ຈຫິ ໂກຏ຺ຐາເສຫິ ສມຸທຍສຈ຺ຈໍ ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ.

ກຖໍ? ຕຓ຺ຫາຕິ ເອໂກ ວາໂຣ, ຕຓ຺ຫາ ຈ ອວເສສາ ຈ ກິເລສາຕິ ທຸຕິໂຍ, ຕຓ຺ຫາ ຈ ອວເສສາ ຈ ກິເລສາ ອວເສສາ ຈ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາຕິ ຕຕິໂຍ, ຕຓ຺ຫາ ຈ ອວເສສາ ຈ ກິເລສາ ອວເສສາ ຈ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ຕີຓິ ຈ ກຸສລມູລານິ ສາສວານີຕິ ຈຕຸຕ຺ໂຖ, ຕຓ຺ຫາ ຈ ອວເສສາ ຈ ກິເລສາ ອວເສສາ ຈ ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ຕີຓິ ຈ ກຸສລມູລານິ ສາສວານິ ອວເສສາ ຈ ສາສວາ ກຸສລາ ຘມ຺ມາຕິ ປຎ຺ຈໂມ ວາໂຣຕິ. ອາມ ນິທ຺ທິຏ຺ຐໍ, ຕຖາປິ ອຠິຘມ຺ມຠາຊນິເຍເຍວ, ນ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍ, ໂສ ຈ ນໂຍ ອຣິຍສຈ຺ຈນິທ຺ເທເສ ນ ລພ຺ຠຕິ. ຕຖາ ຫິ ຕຕ຺ຖ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິ ສຈ຺ຈານິ’’ຈ຺ເຈວາຫ, ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນິຍປຎ຺ຫປຸຈ຺ຉເກສຸ ວິຍ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິ ອຣິຍສຈ຺ຈານີ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕຠາຊນິໂຍວ ປມາຓໍ ຕຕ຺ຖ ຈ ຕຓ຺ຫາຍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຍຖາຫ ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມໍ ທຸກ຺ຂສມຸທຍໍ ອຣິຍສຈ຺ຈໍ, ຍາຍໍ ຕຓ຺ຫາ ໂປໂນຠວິກາ…ເປ… ເສຍ຺ຍຖິທໍ, ກາມຕຓ຺ຫາ’’ຕິອາທິ (ວິຠ. ໒໐໓). ‘‘ຍທນິຈ຺ຈໍ ຕໍ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ (ສໍ. ນິ. ໓.໑໕) ອິມິນາ ປຣິຍາເຍນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ປມາຓເມວ. ‘‘ປຐມໍ ຌານໍ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊ ວິຫຣຕິ ປຖວີກສິຓ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ສ. ໑໘໖ ອາທໂຍ) ວຈນໂຕ ‘‘ກສິຓານີ’’ຕິ ຌານານິ ວຸຕ຺ຕານິ. ເກຈິ ‘‘ອຸຄ຺ຄຫນິມິຕ຺ຕປຏິຠາຄນິມິຕ຺ເຕ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ສຸນ຺ທຣໍ. ‘‘ທ຺ວຕ຺ຕິໍສາກາຣາປິ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕ຺ວາ ປຏິກູລາຕິ ສຕິ ປຏ຺ຐເປຕພ຺ພາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ສຕິໂຄຈຣາ ຣູປາທໂຍ ຈ ເວທິຕພ຺ພາ.

ສທ຺ຘາຫິໂຣຕ຺ຕປ຺ປພາຫຸສຈ຺ຈວີຣິຍາຣມ຺ໂຠປຏ຺ຐິຕສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎຕາຕິ ອິເມ ສຕ຺ຕ ສທ຺ຘມ຺ມາ ນາມ. ສຠາວໂຕຕິ ທຸກ຺ຂໂຕ. ນ ຈວຕີຕິ ເທເວ ສນ຺ຘາຍ. ຎາເຕຍ຺ຍນ຺ຕິ ຎາຕພ຺ພໍ. ທຏ຺ເຐຍ຺ຍນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອຖ ວາ ປນ ‘‘ນາຫໍ ຄມເນນ ໂລກສ຺ສ ອນ຺ຕໍ ຎາເຕຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ວທາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ໂລກນ຺ຕິ ຂນ຺ຘໂລກໍ. ຄມເນນ ນ ປຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ ສຣີຣຄມເນນ, ອຄຕິຄມເນນ ວາ ນ ປຕ຺ຕພ຺ໂພ, ອຣິຍຄມເນນ ໂລກນ຺ຕໍ ປຕ຺ວາວ ທຸກ຺ຂາ ອຕ຺ຖິ ປໂມຈນນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ສມິຕາວີຕິ ສມິຕກິເລໂສ. ອາຫາຣຏ຺ຐິຕິກາຕິ ປຈ຺ຈຍຏ຺ຐິຕິກາ. ເຍ ເກຈິ ປຈ຺ຈຍຏ຺ຐິຕິກາ, ສພ຺ເພ ເຕ ລຸຊ຺ຊນປລຸຊ຺ຊນຏ຺ເຐນ ເອໂກ ໂລໂກຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສງ຺ຂາຣາ ຫິ ສກສກປຈ຺ຈຍາຍຕ຺ຕຕາຍ ສຕ຺ຕາ ວິສຕ຺ຕາ ສຕ຺ຕາ ນາມ. ປຣິຫຣນ຺ຕິ ປຣິຈຣນ຺ຕິ. ທິສາຕິ ອຸປໂຍຄພຫຸວຈນໍ. ຠນ຺ຕິ ປຏິຠນ຺ຕິ. ເກ ເຕ? ເຕເຍວ ວິໂຣຈມານາ ປຠສ຺ສຣາ ຈນ຺ທິມສູຣິຍາ. ອຏ຺ຐ ໂລກຘມ຺ມາ ສງ຺ຂາຣາວ. ‘‘ສິເນຣຸສ຺ສ ສມນ຺ຕໂຕ’’ຕິ ວຈນໂຕ ຍຸຄນ຺ຘຣາທໂຍ ສິເນຣຸໍ ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຣິມຓ຺ຑລາກາເຣນ ຐິຕາຕິ ວທນ຺ຕິ. ປຣິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຈ຺ຈຸຄ຺ຄໂຕ ໂລກຘາຕຸ ອຍໍ. ‘‘ມ-ກາໂຣ ປທສນ຺ຘິກໂຣ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຎ຺ຎຖາປິ ລກ຺ຂຓາທິເຠທໂຕ ສງ຺ຂາຣໂລກໍ, ອາສຍານຸສຍເຠທໂຕ ສຕ຺ຕໂລກໍ, ຈກ຺ກວາຬາທິປຣິມາຓໂຕ ໂອກາສໂລກຎ຺ຈ ສພ຺ພຖາປິ ວິທິຕຕ຺ຕາ ໂລກວິທູ.

ວິມຸຕ຺ຕິຎາຓທສ຺ສນໍ ກາມາວຈຣໍ ປຣິຕ຺ຕໍ ໂລກິຍໍ, ເຕນ ສພ຺ພໍ ໂລກໍ ກຖໍ ອຠິວຕິ? ອສທິສານຸຠາວຕ຺ຕາ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ວິຍ. ຕຎ຺ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ວິສເຍ ຠຄວໂຕ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓຄຕິກໍ, ລຫຸຕຣປ຺ປວຕ຺ຕິ ຈ ຠວງ຺ຄຈິຕ຺ຕທ຺ວຍານນ຺ຕຣໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ. ນ ກສ຺ສຈິ ເອວໍລຫຸຕຣໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອປິ ອາຍສ຺ມໂຕ ສາຣິປຸຕ຺ຕສ຺ສ, ຕສ຺ສ ກິເຣສ ຈິຕ຺ຕວາໂຣ ປຎ຺ຈທສຠວງ຺ຄານນ຺ຕຣນ຺ຕິ. ອຄ຺ຄິສິຂຘູມສິຂາ ຈ ນາຄາ ກິຣ ສີຫຬທີເປ. ອຕ຺ຖສ຺ສ ທີປກໍ ປທໍ ອຕ຺ຖປທໍ. ເອກຕ຺ຖທີປກໍ ປທໍ, ສພ຺ພເມຕໍ ວາກ຺ຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຏ຺ຐ ທິສາ ນາມ ອຏ຺ຐ ວິໂມກ຺ຂາ, ສມາປຕ຺ຕິໂຍ ວາ. ສຕ຺ຖວາໂຫ ສຕ຺ຖາຕິ ນິປາຕິໂຕ ຍຖາ ປິສິຕາໂສ ປິສາໂຈ. ອຸທເກ ມຓ຺ຑູໂກ ອຫໍ ອາສິໍ, ນ ຖເລ ມຓ຺ຑູໂກ, ວາຣິມຕ຺ຕເມວ ໂຄຈໂຣ, ຕສ຺ສ ເມ ຕວ ຘມ຺ມໍ ສຸຓນ຺ຕສ຺ສ ສີສໍ ທຓ຺ເຑນ ສນ຺ນິຣຸມ຺ຠິຕ຺ວາຕິ ປາຐເສໂສ. ອນາທຣຕ຺ເຖ ວາ ສາມິວຈນໍ. ‘‘ເອຕ຺ຕເກນປິ ເອວຣູປາ ອິທ຺ຘິ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ສິຕໍ ກຕ຺ວາ. ວິໂມກ຺ໂຂຕິ ເຈຕ຺ຖ ມຄ຺ໂຄ, ຕທນນ຺ຕຣິກໍ ຎາຓໍ ນາມ ຜລຎາຓໍ, ຕສ຺ມິໍ ຂເຓ ພຸທ຺ໂຘ ນາມ. ສພ຺ພສ຺ສ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕາຕິ ກຕ຺ຕຣິ. ໂພເຘຕາຕິ ເຫຕຸກຕ຺ຕຣິ. ເສຏ຺ຐຕ຺ຖທີປກໍ ວຈນໍ ເສຏ຺ຐໍ ນາມ, ຕຖາ ອຸຕ຺ຕມໍ. ສຈ຺ຉິກາປຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ ສຈ຺ຉິກຣຓວເສນ ສຍມ຺ຠຸຕາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ອຕ຺ຕນາ ເອວ ວາ ຎາຕາ ສຈ຺ຉິກຕາຕິປິ ສຈ຺ຉິກາປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ຠຄີ ຠຄວາ ຈີວຣປິຓ຺ຑປາຕາທີນໍ. ຠຊີ ອຣຎ຺ຎວນປຕ຺ຖານິ ປນ຺ຕານິ ເສນາສນານິ. ຠາຄີ ອຕ຺ຖຘມ຺ມວິມຸຕ຺ຕິຣສສ຺ສ. ຣາຄາທິກິເລສຄຓຠຄ຺ຄມກາສິ. ຠາວິຕຕ຺ຕໂນ ຠາວິຕກາໂຍ. ຠວສ຺ສ ອນ຺ຕໍ ນິພ຺ພານໍ ມຄ຺ຄາຘິຄເມນ ຕໍ ຄໂຕຕິ ຠວນ຺ຕໂຄ.

‘‘ໂລຠໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ເອກໍ ຘມ຺ມໍ ປຊຫຖາ’’ຕິອາທິນາ (ອິຕິວຸ. ໑) ນເຍນ ເອກກາທິວເສນາຄເຕ ຄເຫຕ຺ວາ ວທຕິ. ສໍກິເລສຕຓ຺ຫາທິຏ຺ຐິທຸຈ຺ຈຣິຕສໍກິເລສວເສນ ອນິຈ຺ຈທຸກ຺ຂມນຕ຺ຕາສຸເຠສຸ ນິຈ຺ຈນ຺ຕິອາທິວິປຣິເຍສາ. ຈີວຣເຫຕຸ ວາ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸໂນ ຕຓ຺ຫາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ປິຓ຺ຑປາຕ ເສນາສນອິຕິຠວາຠວເຫຕຸ ວາ (ອ. ນິ. ໔.໙). ເຈໂຕຂິລາ ສຕ຺ຖຣິ ກງ຺ຂຕິ, ຘມ຺ເມ, ສງ຺ເຆ, ສິກ຺ຂາຍ, ສພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີສຸ ກຸປິໂຕຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໑໙; ວິຠ. ໙໔໑) ອາຄຕາ ປຎ຺ຈ. ກາເມ ອວີຕຣາໂຄ ໂຫຕິ…ເປ… ກາເຍ, ຣູເປ, ຍາວທຕ຺ຖໍ ອຸທຣາວເທຫກໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ, ອຎ຺ຎຕຣໍ ເທວນິກາຍໍ ປຓິຘາຍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ຈຣຕີຕິ (ທີ. ນິ. ໓.໓໒໐; ວິຠ. ໙໔໑) ອາຄຕາ ປຎ຺ຈ ວິນິພນ຺ຘາ. ວິວາທມູລານິ ໂກໂຘ ອຸປນາໂຫ ມກ຺ໂຂ ປຬາໂສ ອິສ຺ສາ ມຈ຺ຉຣິຍໍ ມາຍາ ສາເຐຍ຺ຍໍ ຖມ຺ໂຠ ສາຣມ຺ໂຠ ສນ຺ທິຏ຺ຐິປຣາມາສິຕາ ອາຘານຄ຺ຄາຫີ ທຸປ຺ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄິຕາ (ອ. ນິ. ໖.໓໖; ທີ. ນິ. ໓.໓໒໕). ວິຠງ຺ເຄ ປນ ‘‘ໂກໂຘ ມກ຺ໂຂ ອິສ຺ສາ ສາເຐຍ຺ຍໍ ປາປິຈ຺ຉຕາ ສນ຺ທິຏ຺ຐິປຣາມາສິຕາ’’ຕິ (ວິຠ. ໙໔໔) ອາຄຕໍ. ຕຓ຺ຫໍ ປຏິຈ຺ຈ ປຣິເຍສນາ, ປຣິເຍສນໍ ປຏິຈ຺ຈ ລາໂຠ, ລາຠໍ ປຏິຈ຺ຈ ວິນິຈ຺ຉໂຍ, ເອວໍ ຉນ຺ທຣາໂຄ, ອຊ຺ໂຌສານໍ, ປຣິຄ຺ຄໂຫ, ມຈ຺ຉຣິຍໍ, ອາຣກ຺ໂຂ, ອາຣກ຺ຂາຘິກຣຓໍ, ທຓ຺ຑາທານສຕ຺ຖາທານ…ເປ… ອກຸສລາ ຘມ຺ມາ ສມ຺ຠວນ຺ຕີຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໑໐໔; ໓.໓໕໙; ອ. ນິ. ໙.໒໓; ວິຠ. ໙໖໓) ວຸຕ຺ຕານໍ. ຣູປສທ຺ທຄນ຺ຘຣສໂຜຏ຺ຐພ຺ພຘມ຺ມຕຓ຺ຫາຕິ ຉ, ຕາ ກາມຠວວິຠວຕຓ຺ຫາວເສເນວ ອຏ຺ຐາຣສ, ຕາ ເອວ ອຊ຺ຌຕ຺ຕິກສ຺ສຸປາທາຍ ອຏ຺ຐາຣສ, ພາຫິຣສ຺ສຸປາທາຍ ອຏ຺ຐາຣສາຕິ ຉຕ຺ຕິໍສ, ຕາ ອຕີເຕ ຉຕ຺ຕິໍສ, ອນາຄເຕ ຉຕ຺ຕິໍສ, ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນ ຉຕ຺ຕິໍສາຕິ ເອວໍ ອຏ຺ຐສຕຕຓ຺ຫາວິຈຣິຕານີຕິ. ມາເຣຕີຕິ ມາໂຣ, ປມາໂທ ‘‘ປມາໂທ ມຈ຺ຈຸໂນ ປທ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ປ. ໒໑) ວຈນໂຕ. ສມ຺ມາອາຊີວວິນາສນໂຕ ວາ ກິເລສາ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ‘‘ມາໂຣ’’ຕິ, ວຘກູປມຕ຺ຕາ ຂນ຺ຘາວ ມາຣາ. ອຠິສງ຺ຂາຣາ ຊາຕິທຸກ຺ຂາຠິນິພ຺ພຕ຺ຕາປນໂຕ, ຊາຕສ຺ສ ຊຣາທິສມ຺ຠວໂຕ ຈ ມາຣາ. ເອກຠວປຣິຍາປນ຺ນຊີວິຕມາຣຓໂຕ ມຈ຺ຈຸ ມາໂຣ. ອຓິມຕາ ນາມ ປຣມາຓຸ ວິຍ ອທສ຺ສນູປຄມນໍ. ລຆິມຕາ ສຣີເຣນ, ຈິຕ຺ເຕນ ວາ ສີຆຄມນໍ. ມຫິມຕາ ຈນ຺ທິມສູຣິຍາທີນມ຺ປິປາຓິນາ ປຣາມສນາທິ. ປຕ຺ຕິ ນາມ ຍຖິຈ຺ຉິຕເທສປ຺ປຕ຺ຕິ. ປກາສນຕາ, ລາຠກສ຺ສຕ຺ຖສາຘນໍ ວາ ປາກມ຺ມໍ. ອີສຕ຺ຕໍ ນາມ ສຍໍວສິຕາ. ວສິຕ຺ຕໍ ນາມ ອປຣວສິຕາ. ຍຕ຺ຖກາມາວສາຍິຕໍ ນາມ ຍຕ຺ຖິຈ຺ຉຕິ ຍທິຈ຺ຉຕິ ຍາວທິຈ຺ຉຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕາວ ຕທຕ຺ຖສາຘນໍ. ປີຬນສງ຺ຂຕສນ຺ຕາປວິປຣິຓາມຏ຺ເຐນ ວາ ທຸກ຺ຂມຣິຍສຈ຺ຈນ຺ຕິອາທິມ຺ຫິ ອິທໍ ໂຈທນາປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ອຕ຺ຖວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ – ທຸກ຺ຂາທີນໍ ອຎ຺ເຎປິ ຣູປຕຓ຺ຫາທໂຍ ອຕ຺ຖາ ອຕ຺ຖິ, ອຖ ກສ຺ມາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ເອວ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເຈ? ອຎ຺ຎສຈ຺ຈທສ຺ສນວເສນ ອາວິຠາວໂຕ.

‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມໍ ທຸກ຺ເຂຎາຓໍ, ທຸກ຺ຂໍ ອາຣພ຺ຠ ຍາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ປຎ຺ຎາ’’ຕິອາທິນາປິ (ວິຠ. ໗໙໔) ນເຍນ ເອເກກສຈ຺ຈາຣມ຺ມຓວເສນາປິ ສຈ຺ຈຎາຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ໂຍ, ຠິກ຺ຂເວ, ທຸກ຺ຂໍ ປສ຺ສຕິ, ທຸກ຺ຂສມຸທຍມ຺ປິ ໂສ ປສ຺ສຕີ’’ຕິອາທິນາ (ສໍ. ນິ. ໕.໑໑໐໐) ນເຍນ ເອກໍ ສຈ຺ຈໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ເສເສສຸ ກິຈ຺ຈນິປ຺ຜຕ຺ຕິວເສນາປິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຍທາ ເອເກກໍ ສຈ຺ຈໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກໂຣຕິ, ຕທາ ສມຸທຍທສ຺ສເນນ ຕາວ ສຠາວໂຕ ປີຬນລກ຺ຂຓສ຺ສາປິ ທຸກ຺ຂສ຺ສ ຍສ຺ມາ ຕໍ ອາຍູຫນລກ຺ຂເຓນ ສມຸທເຍນ ອາຍູຫິຕໍ ສງ຺ຂຕໍ, ຕສ຺ມາສ຺ສ ໂສ ສງ຺ຂຕຏ຺ໂຐ ອາວິ ຠວຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ມຄ຺ໂຄ ກິເລສສນ຺ຕາປຫໂຣ ສຸສີຕໂລ, ຕສ຺ມາສ຺ສ ມຄ຺ຄທສ຺ສເນນ ສນ຺ຕາປຏ຺ໂຐ ອາວິ ຠວຕິ ນນ຺ທສ຺ສ ອຈ຺ຉຣາທສ຺ສເນນ ສຸນ຺ທຣິຍາ ອນຠິຣູປຠາໂວ ວິຍ. ອວິປຣິຓາມຘມ຺ມສ຺ສ ປນ ນິໂຣຘສ຺ສ ທສ຺ສເນນ ຕສ຺ສ ວິປຣິຓາມຏ຺ໂຐ ອາວິ ຠວຕີຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ. ສຠາວໂຕ ອາຍູຫນລກ຺ຂຓສ຺ສປິ ສມຸທຍສ຺ສ ທຸກ຺ຂທສ຺ສເນນ ນິທານຏ຺ໂຐ ອາວິ ຠວຕິ ອສປ຺ປາຍໂຠຊນໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນພ຺ຍາຘິທສ຺ສເນນ ໂຠຊນສ຺ສ ພ຺ຍາຘິນິທານຠາໂວ ວິຍ. ວິສໍໂຍຄຠູຕສ຺ສ ນິໂຣຘສ຺ສ ທສ຺ສເນນ ສໍໂຍຄຏ຺ໂຐ. ນິຍ຺ຍານຠູຕສ຺ສ ຈ ມຄ຺ຄສ຺ສ ທສ຺ສເນນ ປລິໂພຘຏ຺ໂຐຕິ. ຕຖາ ນິສ຺ສຣຓສ຺ສາປິ ນິໂຣຘສ຺ສ ອວິເວກຠູຕສ຺ສ ສມຸທຍສ຺ສ ທສ຺ສເນນ ວິເວກຏ຺ໂຐ ອາວິ ຠວຕິ. ມຄ຺ຄທສ຺ສເນນ ອສງ຺ຂຕຏ຺ໂຐ. ອິມິນາ ຫິ ອນມຕຄ຺ເຄ ສໍສາເຣ ມຄ຺ໂຄ ນ ທິຏ຺ຐປຸພ຺ໂພ, ໂສປິ ຈ ສປ຺ປຈ຺ຈຍຕ຺ຕາ ສງ຺ຂໂຕ ເອວາຕິ ອປ຺ປຈ຺ຈຍຘມ຺ມສ຺ສ ອສງ຺ຂຕຠາໂວ ອຕິວິຍ ປາກໂຏ ໂຫຕິ. ທຸກ຺ຂທສ຺ສເນນ ປນສ຺ສ ອມຕຏ຺ໂຐ ອາວິ ຠວຕິ. ທຸກ຺ຂຎ຺ຫິ ວິສໍ, ອມຕໍ ນິພ຺ພານນ຺ຕິ. ຕຖາ ນິຍ຺ຍານລກ຺ຂຓສ຺ສາປິ ມຄ຺ຄສ຺ສ ສມຸທຍທສ຺ສເນນ ‘‘ນາຍໍ ເຫຕຸ ນິພ຺ພານສ຺ສ ປຕ຺ຕິຍາ, ອຍໍ ເຫຕູ’’ຕິ ເຫຕ຺ວຕ຺ໂຖ ອາວິ ຠວຕິ. ນິໂຣຘທສ຺ສເນນ ທສ຺ສນຏ຺ໂຐ ປຣມສຸຂຸມຣູປານິ ປສ຺ສໂຕ ‘‘ວິປ຺ປສນ຺ນໍ ວຕ ເມ ຈກ຺ຂູ’’ຕິ ຈກ຺ຂຸສ຺ສ ວິປ຺ປສນ຺ນຠາໂວ ວິຍ. ທຸກ຺ຂທສ຺ສເນນ ອຘິປເຕຍ຺ຍຏ຺ໂຐ ອເນກໂຣຄາຕຸຣກປຓຊນທສ຺ສເນນ ອິສ຺ສຣຊນສ຺ສ ອຸຬາຣຠາໂວ ວິຍາຕິ ເອວເມຕ຺ຖ ລກ຺ຂຓວເສນ, ເອກສ຺ສ ອຎ຺ຎສຈ຺ຈທສ຺ສນວເສນ ຈ ອິຕເຣສໍ ຕິຓ຺ຓໍ ອາວິຠາວໂຕ ເອເກກສ຺ສ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອຕ຺ຖາ ວຸຕ຺ຕາ. ອຸປຘິວິເວໂກ ນິກ຺ກິເລສຕາ.

ປຏິປກ຺ຂໍ ອຕ຺ຖຍນ຺ຕີຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ຖິກາ. ປຕິ ວິຣຸທ຺ຘາ ອມິຕ຺ຕາ ປຈ຺ຈາມິຕ຺ຕາ. ສຈ຺ຉິກຕ຺ວາ ປເວເທຕີຕິ ເອຕ຺ຕາວຕາ ຠຄວໂຕ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕໍ ທີເປຕິ. ເຕນ ຎາຓສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທີເປຕ຺ວາ ອິທານິ ກຣຸຓາສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ທີເປຕຸໍ ‘‘ໂສ ຘມ຺ມໍ ເທເສສີ’’ຕິອາທິມາຫ. ອຖ ວາ ກິໍ ໂສ ປເວເທສີຕິ? ຎາຓໍ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ຕິໂລກຫິຕຠູຕເມວ. ໂສ ຘມ຺ມໍ ເທເສສີຕິ ກີທິສໍ? ‘‘ອາທິກລ຺ຍາຓ’’ນ຺ຕິອາທິ. ອເນນ ວຈເນນ ວຕ຺ຕຸໍ ອຣຫຠາວໍ ທີເປຕິ. ສາສນຘມ຺ໂມຕິ ໂອວາທປຣິຍຕ຺ຕິ. ກິຈ຺ຈສຸທ຺ຘິຍາຕິ ກິເລສປ຺ປຫານນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓກິຈ຺ຈສຸທ຺ຘິຍາ. ສາສນພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ນາມ ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍໍ, ນວໂກຏິສຫສ຺ສານີຕິອາທິກໍ ວາ. ມຄ຺ຄເມວ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ມຄ຺ຄພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ. ຕສ຺ສ ປກາສກໍ ປິຏກຕ຺ຕຍໍ ອິຘ ສາຕ຺ຖໍ ສພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ນາມ. ຉສຸ ອຕ຺ຖປເທສຸ ສງ຺ເຂປໂຕ ກາສນໍ ສງ຺ກາສນໍ. ອາທິໂຕ ກາສນໍ ປກາສນໍ. ອຸຠຍມ຺ປິ ວິຕ຺ຖາເຣຕ຺ວາ ເທສນໍ ວິວຣຓໍ. ປຸນ ວິຠາຄກຣຓໍ ວິຠຊນໍ. ໂອປມ຺ມາທິນາ ປາກຏກຣຓໍ ອຸຕ຺ຕານີກຣຓໍ. ໂສຕູນໍ ຈິຕ຺ຕປຣິໂຕສຊນເນນ, ຈິຕ຺ຕນິສາເນນ ຈ ປຎ຺ຎາປນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ພ຺ຍຎ຺ຊນປເທສຸ ອກ຺ຂຣຓໂຕ ອກ຺ຂຣໍ, ‘‘ເອກກ຺ຂຣປທມກ຺ຂຣ’’ນ຺ຕິ ເອເກ. ວິຠຕ຺ຕິອນ຺ຕໍ ປທໍ. ພ຺ຍຎ຺ຊຍຕີຕິ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ, ວາກ຺ຍໍ. ປທສມຸທາໂຍ ວາ ວາກ຺ຍໍ. ວິຠາຄປກາໂສ ອາກາໂຣ ນາມ. ຜຸສຕີຕິ ຜສ຺ໂສຕິອາທິ ນິພ຺ພຈນໍ ນິຣຸຕ຺ຕິ, ນິຣຸຕ຺ຕິຍາ ນິທ຺ທິຏ຺ຐສ຺ສ ອປເທໂສ ນິທ຺ເທໂສ ນາມ. ຜຸສຕີຕິ ຜສ຺ໂສ, ໂສ ຕິວິໂຘ – ສຸຂເວທນີໂຍ ທຸກ຺ຂເວທນີໂຍ ອທຸກ຺ຂມສຸຂເວທນີໂຍຕິ. ເອເຕສຸ ອຍໍ ໂຍຊນາ – ອກ຺ຂເຣຫິ ສງ຺ກາສຍຕິ, ປເທຫິ ປກາສຍຕິ, ພ຺ຍຎ຺ຊເນຫິ ວິວຣຕິ, ອາກາເຣຫິ ວິຠຊຕິ, ນິຣຸຕ຺ຕີຫິ ອຸຕ຺ຕານິໍ ກໂຣຕິ, ນິທ຺ເທເສຫິ ປຎ຺ຎາເປຕິ. ອກ຺ຂເຣຫິ ວາ ສງ຺ກາສຍິຕ຺ວາ ປເທຫິ ປກາເສຕິ, ພ຺ຍຎ຺ຊເນຫິ ວິວຣິຕ຺ວາ ອາກາເຣຫິ ວິຠຊຕິ, ນິຣຸຕ຺ຕີຫິ ອຸຕ຺ຕານິໍ ກຕ຺ວາ ນິທ຺ເທເສຫິ ປຎ຺ຎາເປຕິ. ອກ຺ຂເຣຫິ ວາ ອຸຄ຺ຆາເຏຕ຺ວາ ປເທຫິ ວິເນຕິ ອຸຄ຺ຆຏິຕຎ຺ຎຸໍ, ພ຺ຍຎ຺ຊເນຫິ ວິວຣິຕ຺ວາ ອາກາເຣຫິ ວິເນຕິ ວິປຎ຺ຈິຕຎ຺ຎຸໍ, ນິຣຸຕ຺ຕີຫິ ເນຕ຺ວາ ນິທ຺ເທເສຫິ ວິເນຕິ ເນຍ຺ຍນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຕ຺ໂຖຕິ ຠາສິຕຕ຺ໂຖ. ຕສ຺ເສວຕ຺ຖສ຺ສ ປຏິວິຊ຺ຌິຕພ຺ໂພ ສໂກ ສໂກ ຠາໂວ ປຏິເວໂຘ ນາມ. ຕໍ ອຸຠຍມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ນາມ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຕ຺ຖຄມ຺ຠີຣຕາປຏິເວຘຄມ຺ຠີຣຕາຫິ ສາຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ. ຘມ຺ໂມຕິ ວາ ເທສນາຕິ ວາ ພ຺ຍຎ຺ຊນເມວ. ນິທ຺ໂທສຠາເວນ ປຣິສຸທ຺ຘໍ ສາສນພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ, ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍປຣິຄ຺ຄຫິໂຕ ມຄ຺ໂຄ ຈ, ອຸຠຍມ຺ປິ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍປເທນ ສງ຺ຄຫິຕໍ. ປຏິປຕ຺ຕິຍາຕິ ປຏິປຕ຺ຕິເຫຕຸ. ອາຄມພ຺ຍຕ຺ຕິໂຕຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຘີຍມານາ ຂນ຺ຘາທໂຍ ປາກຏາ ໂຫນ຺ຕິ. ທຸຣຸຕ຺ຕສຕ຺ຖານິ ອຘີຍມານານິ ສມ຺ໂມຫເມວາວາຫນ຺ຕິ.

໒-໓. ກຈ຺ຈິ ຂມນີຍໍ ສີຕຸຓ຺ຫາທິ. ກຈ຺ຈິ ຍາປນີຍໍ ຍຖາລທ຺ເຘຫິ ຊີວິຕສາຘເນຫິ ຊີວິຕໍ. ອປ຺ປາພາຘນ຺ຕິ ອປ຺ໂປປສຄ຺ຄໍ, ອປ຺ປາຕງ຺ກນ຺ຕິ ອປ຺ປໂຣຄໍ. ກຈ຺ຈິ ລຫຸຏ຺ຐານໍ ສຣີຣກິຈ຺ເຈ. ກຈ຺ຈິ ພລໍ ສມຓກິຈ຺ເຈ. ກຈ຺ຈິ ຜາສຸວິຫາໂຣ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ອປ຺ປາພາຘຕາຍ, ອນຸກ຺ກຓ຺ຐນາທິວເສນ ວາ. ສຕ຺ຕສຏ຺ຐິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ປຈ຺ຉິມວໂຍ, ອຸຕ຺ຕຣາມຸໂຂຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂລກວິວຣເຓ ຊາເຕ ອິຘ ກິໍ ໂອໂລເກສິ, ນຕ຺ເຖຕ຺ຖ ຕຍາ ສທິໂສປີຕິ ອາຫ ‘‘ຕ຺ວໍ ສເທວກສ຺ສ ໂລກສ຺ສ ອຄ຺ໂຄ’’ຕິອາທິ. ອາສຠິໍ ອຸຕ຺ຕມໍ. ອຸປປຕ຺ຕິວເສນ ເທວາ. ຣູປານໍ ປຣິໂຠຄວເສນ, ປຕ຺ຖນາວເສນ ວາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ ຣາຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ໂສມນສ຺ສເວທນານຸຣູປໂຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຫທຍຕປ຺ປນໂຕ ອມ຺ພຣສາທໂຍ ວິຍ ‘‘ຣູປຣສາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ຕຖາຄຕສ຺ສ ປຫີນາຕິ ອຘິກາຣວເສນາຫ. ຕຖາຄຕສ຺ສປິ ຫິ ກສ຺ສຈິ ເຕ ປຫີນາຕິ ມຕ຺ຖກຈ຺ຉິນ຺ນຕາໂລ ວິຍ ກຕາ. ກຖໍ? ຣູປຣສາທິວຈເນນ ວິປາກຘມ຺ມຘມ຺ມາ ຄຫິຕາ, ເຕ ວິຊ຺ຊມານາປິ ມຕ຺ຖກສທິສານໍ ຕຓ຺ຫາວິຊ຺ຊານໍ ມຄ຺ຄສຕ຺ເຖນ ຉິນ຺ນຕ຺ຕາ ອາຍຕິໍ ຕາລປນ຺ຕິສທິເສ ວິປາກກ຺ຂນ຺ເຘ ນິພ຺ພຕ຺ເຕຕຸໍ ອສມຕ຺ຖາ ຊາຕາ. ຕສ຺ມາ ຕາລາວຕ຺ຖຸ ວິຍ ກຕາ. ‘‘ກຸສລໂສມນສ຺ສາປິ ເອຕ຺ຖ ສງ຺ຄຫິຕາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ປຐມມຄ຺ເຄນ ປຫີນາ ກມ຺ມປຖຏ຺ຐານິຍາ, ທຸຕິເຍນ ອຸຈ຺ຉິນ຺ນມູລາ ໂອຬາຣິກາ, ຕຕິເຍນ ຕາລາວຕ຺ຖຸກຕາ ກາມຣາຄຏ຺ຐານິຍາ. ຈຕຸຕ຺ເຖນ ອນຠາວໍກຕາ ຣູປຣາຄາຣູປຣາຄຏ຺ຐານິຍາ. ອປຣິຫານຘມ຺ມຕໍ ປນ ທີເປນ຺ໂຕ ‘‘ອາຍຕິໍ ອນຸປ຺ປາທຘມ຺ມາ’’ຕິ ອາຫ. ຕທງ຺ຄປ຺ປຫາເນນ ວາ ປຫີນາ ວິປສ຺ສນາກ຺ຂເຓ, ຌານສ຺ສ ປຸພ຺ພຠາຄກ຺ຂເຓ ວາ, ວິກ຺ຂມ຺ຠນປ຺ປຫາເນນ ອຸຈ຺ຉິນ຺ນມູລາ ຌານກ຺ຂເຓ. ‘‘ວິວິຈ຺ເຈວ ກາເມຫີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໑) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມຸຈ຺ເຉທປ຺ປຫາເນນ ຕາລາວຕ຺ຖຸກຕາ ຕຕິຍວິຊ຺ຊາຘິຄມກ຺ຂເຓ. ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕາ ປນ ເຕ ຣູປຣສາທໂຍ ອນຠາວໍກຕາ ອາຍຕິມນຸປ຺ປາທຘມ຺ມາຕິ ເອກເມວິທໍ ອຕ຺ຖປທໍ. ປຐມາຍ ວາ ອຠິນິພ຺ຠິທາຍ ປຫີນາ, ທຸຕິຍາຍ ອຸຈ຺ຉິນ຺ນມູລາ, ຕຕິຍາຍ ຕາລາວຕ຺ຖຸກຕາ. ອິຕ຺ຖມ຺ຠູຕາ ຍສ຺ມາ ອນຠາວໍກຕາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອາຍຕິໍອນອຸປ຺ປາທຘມ຺ມາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຖ ວາ ທຸກ຺ຂຎາເຓນ ປຫີນາ, ສມຸທຍຎາເຓນ ອຸຈ຺ຉິນ຺ນມູລາ, ນິໂຣຘຎາເຓນ ຕາລາວຕ຺ຖຸກຕາ, ມຄ຺ຄຎາເຓນ ອນຠາວໍກຕາ, ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາເຓນ ອາຍຕິໍ ອນຸປ຺ປາທຘມ຺ມາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ໂລກິຍມຄ຺ເຄນ ວາ ປຫີນາ, ທສ຺ສນມຄ຺ເຄນ ອຸຈ຺ຉິນ຺ນມູລາ, ຕິວິເຘນ ຠາວນາມຄ຺ເຄນ ຕາລາວຕ຺ຖຸກຕາຕິອາທິ. ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ອວິສຍຕ຺ຕາ ຘມ຺ມຣສາ ນ ອຸທ຺ຘຏາ.

໑໑. ຘມ຺ມຘາຕຸນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ ຘມ຺ມຘາຕຸ ນາມ. ອນຸກມ຺ປວຈນານຸຣູປໍ ‘‘ປຸຓ຺ຓຈນ຺ໂທ ວິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ສູຣິຍວຈນໍ ‘‘ສຸປ຺ປຏິວິທ຺ຘຕ຺ຕາ’’ຕິວຈນານຸຣູປໍ, ປຖວີສມຈິຕ຺ຕຕາຍ ກາຣຓໍ ‘‘ກຣຸຓາວິປ຺ຜາຣ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ປຏິຈ຺ຉາເທຕພ຺ເພ ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ຄຸເຓ ‘‘ອາຣທ຺ຘໍ ໂຂ ປນ ເມ ວີຣິຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ ປກາເສນ຺ໂຕ ອຕ຺ຕໂນ ກຣຸຓາວິປ຺ຜາຣໍ ປກາເສຕີຕິ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ວຣຠູຣິເມຘໂສ ວຣປຸຖຸລຎາໂຓ, ຠູຣີຕິ ວາ ຠູມິ, ຠູມິ ວິຍ ປຕ຺ຖຏວຣປຎ຺ໂຎຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອພຸຊ຺ຌິ ເອຕ຺ຖາຕິປິ ອຘິກຣເຓນ ຣຸກ຺ໂຂ ໂພຘິ. ສຍໍ ພຸຊ຺ຌຕິ, ພຸຊ຺ຌນ຺ຕິ ວາ ເຕນ ຕໍສມງ຺ຄິໂນຕິ ມຄ຺ໂຄ ໂພຘິ, ເອວໍ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓມ຺ປິ. ພຸຊ຺ຌີຍຕີຕິ ນິພ຺ພານໍ ໂພຘິ. ຕິສ຺ສນ຺ນໍ ວິຊ຺ຊານໍ ອຸປນິສ຺ສຍວໂຕ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອກຄ຺ຄຕາວເສນ ຕິກ຺ຂຠາໂວ. ຕິກ຺ໂຂປິ ເອກຈ຺ໂຈ ສໂຣ ລກ຺ຂໍ ປຕ຺ວາ ກຸຓ຺ໂຐ ໂຫຕິ, ນ ຕຖາ ອິທໍ. ສຕິນ຺ທ຺ຣິຍວເສນສ຺ສ ຂຣຠາໂວ, ສທ຺ຘິນ຺ທ຺ຣິຍວເສນ ວິປ຺ປສນ຺ນຠາໂວ, ອນ຺ຕຣາ ອໂນສກ຺ກິຕ຺ວາ ກິເລສປຈ຺ຈຕ຺ຖິການໍ ສຸຏ຺ຐຸ ອຠິຠວນໂຕ ວີຣິຍິນ຺ທ຺ຣິຍວເສນສ຺ສ ສູຣຠາໂວ ຈ ເວທິຕພ຺ໂພ. ມຄ຺ຄວິຊາຍນຕ຺ຖໍ ຄພ຺ຠຄ຺ຄຫຓກາໂລ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂານນ຺ຕຣມນຸໂລມຕ຺ຕາ.

ຉນ຺ໂທຕິ ຈ ສງ຺ກປ຺ໂປຕິ ຈ ອວຕ຺ຖນ຺ຕຣເຠທຠິນ຺ໂນ ຣາໂຄວ –

‘‘ເສນຫາຕ຺ຖ຺ຍງ຺ຄມຸເປຕິ,

ຣຕ຺ຕຫທໂຍ ຣາເຄນ;

ສມ຺ມຄເຕ ຣຕ຺ຕກາມມຸເປຕິ,

ກາມປຕິຕໍ ໂລກສ຺ສ ມາຕ຺ຣາລມຕີ’’ຕິ –

ອາທີສຸ ວິຍ –

ວິຠງ຺ເຄເຍວ ກິຎ຺ຈາປິ ອຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ອຍມຘິປ຺ປາໂຍ – ວິຠງ຺ຄປາຬິໍ ອາເນຕ຺ວາ ອິຘ ວຸຕ຺ໂຕປິ ສພ຺ເພສໍ ອຸປກາຣາຍ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ອຏ຺ຐກຖານເຍເນວ ປກາສຍິສ຺ສາມີຕິ. ອິໂຕຕິ ກາເມຫິ. ກາຍວິເວກາທີສຸ ອຸປຘິວິເວໂກ ຕຕິໂຍ, ຕສ຺ມາ ຕຕິຍໍ ຉຑ຺ເຑຕ຺ວາ ທ຺ເວ ຄເຫຕ຺ວາ ຕທງ຺ຄາທີສຸ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວິເວກໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ຕໂຍ ເອວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ເອວໍ ສຕິ ຈິຕ຺ຕວິກ຺ຂມ຺ຠນາ ເອກຕ຺ຖາ ເອວາຕິ ວິເສໂສ ນ ສິຍາຕິ ເຈ? ອປ຺ປນາວາຣຕ຺ຕາ ນ ປເນວໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ກາຍວິເວກຄ຺ຄຫເຓນ ປຸພ຺ພຠາຄຄ຺ຄຫຓໍ ຎາຍຕິ, ຕສ຺ມາ ຈິຕ຺ຕວິເວໂກຕິ ຕທງ຺ຄວິເວໂກ ວຸຕ຺ໂຕ, ວິກ຺ຂມ຺ຠເນນ ອປ຺ປນາກາເລຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ ອສງ຺ກຣໂຕ. ອຖ ວາ ຈິຕ຺ຕວິເວເກນ ຕທງ຺ຄວິກ຺ຂມ຺ຠນາ ຄຫິຕາ, ອິຕເຣນ ວິກ຺ຂມ຺ຠນວິເວໂກ ເອວາຕິປິ ຍຸຕ຺ຕໍ, ກິເລສກາມຕ຺ຕາ ວາ ທ຺ວີສຸ ກມ຺ເມສຸ ປຣິຍາປນ຺ໂນ ປຸຣິໂສ ວິຍ. ຍຖາ ອວິຊ຺ຊມາເນນ ອວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕິວເສນ ໂລເກ ‘‘ສຜໂລ ຣຸກ຺ໂຂ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕເຖວ ວິຊ຺ຊມາເນນ ວິຊ຺ຊມານປຎ຺ຎຕ຺ຕິວເສນ ສາສເນ ‘‘ສວິຕກ຺ກໍ ສວິຈາຣໍ ຌານ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ວູປສມາຕິ ເອຕ຺ຖ ເກສໍ ວູປສມາຕິ, ກິໍ ປຐມຊ຺ຌານິການໍ, ອຸທາຫຸ ທຸຕິຍຊ຺ຌານິການນ຺ຕິ? ເອຕ຺ຖ ຍທິ ປຐມຊ຺ຌານິການໍ, ນຕ຺ຖິ ເຕສໍ ວູປສໂມ. ນ ຫິ ປຐມຊ຺ຌານໍ ວິຕກ຺ກວິຈາຣຣຫິຕໍ ອຕ຺ຖິ. ຍທິ ທຸຕິຍຊ຺ຌານິການໍ, ນຕ຺ເຖວ ວູປສໂມ ຕຕ຺ຖ ຕທຠາວາຕິ ເຈ? ເຕເນຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ສມຕິກ຺ກມາ’’ຕິ, ສມຕິກ຺ກໂມປິ ນ ເຕສໍເຍວ. ກິນ຺ຕຸ ສກລສ຺ສປິ ປຐມຊ຺ຌານຘມ຺ມຣາສິສ຺ສາຕິ ເຈ? ເຕເນຕໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ໂອຬາຣິກສ຺ສ ປນ ສມຕິກ຺ກມາ’’ຕິອາທິ. ສພ຺ເພປິ ປຐມຊ຺ຌານຘມ຺ມາ ໂອຬາຣິກາວ ທຸຕິຍຊ຺ຌານໂຕ, ນ ເກວລໍ ວິຕກ຺ກວິຈາຣທ຺ວຍເມວາຕິ ເຈ? ນ ວິຕກ຺ກວິຈາຣາເຍວ ເຕຫິ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານໍ ໂອຬາຣິກຠາວໂຕຕິ ເຕສ຺ເວວ ອາທີນວທສ຺ສເນນ ທຸຕິຍຊ຺ຌານກ຺ຂເຓ ເຕສໍ ອຠາໂວ ໂຫຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທຸຕິຍຊ຺ຌານກ຺ຂເຓ ອປາຕຸຠາວາ’’ຕິ, ຍສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສານຸຠາເວນ, ໂຍເຄນ ວາ ອິທໍ ຌານໍ ‘‘ສມ຺ປສາທນ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ເອໂກທິຠາວ’’ນ຺ຕິ ຈ, ຕສ຺ສ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ສທ຺ຘາສມາຘໂຍ ວິຠງ຺ເຄ ວຸຕ຺ຕາ. ປຓີຕໂຠຊນສິກ຺ຂາປເທ (ປາຈິ. ໒໕໗ ອາທໂຍ) ສປ຺ປິອາທໂຍ ວິຍາຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອຍໍ ອຕ຺ຖວຓ຺ຓນາ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ສມໍ ປສ຺ສຕີຕິ ລີນຸທ຺ຘຈ຺ຈໍ ປຫາຍ ຂີຓາສວສ຺ສ ຉສຸ ທ຺ວາເຣສຸ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐຉຬາຣມ຺ມຓາປາເຖ ປຣິສຸທ຺ຘປກຕິຠາວາວິຊຫນາກາຣຠູຕາ ອຸເປກ຺ຂາ ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ. ນີວຣຓາທິປຏິສງ຺ຂາສນ຺ຕິຏ຺ຐນາຄຫເຓ ມຊ຺ຌຕ຺ຕຠູຕາ ອຸເປກ຺ຂາ, ອຍໍ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາ ນາມ. ວິຈິນເນ ມຊ຺ຌຕ຺ຕຠູຕາ ອຸເປກ຺ຂາ ວິປສ຺ສນຸເປກ຺ຂາ ນາມ. ຕຕ຺ຖ ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຸເປກ຺ຂາ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາ ຌານຸເປກ຺ຂາ ປາຣິສຸທ຺ຘຸເປກ຺ຂາ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກາ ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາວ, ອວຕ຺ຖາເຠເທນ ເຠໂທ ເນສໍ. ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາວິປສ຺ສນຸເປກ຺ຂານມ຺ປິ ເອກຕາ ປຎ຺ຎາວເສນ, ກິຈ຺ຈວເສນ ປນ ທຸວິຘຕາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ ກາມາວຈຣາ, ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຸເປກ຺ຂາ ຣູປາວຈຣາຕິອາທິນາ ຠູມິວເສນ. ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ ຂີຓາສວສ຺ເສວ, ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຸເປກ຺ຂາ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ປຸຖຸຊ຺ຊນເສກ຺ຂາເສກ຺ຂານນ຺ຕິ ເອວໍ ປຸຄ຺ຄລວເສນ. ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ ໂສມນສ຺ສຸເປກ຺ຂາສຫຄຕຈິຕ຺ຕສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ, ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຸເປກ຺ຂາ ອຸເປກ຺ຂາສຫຄຕຈິຕ຺ຕສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ເອວາຕິ ເອວໍ ຈິຕ຺ຕວເສນ. ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ ຉຬາຣມ຺ມຓາ, ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຸເປກ຺ຂາ ຘມ຺ມາຣມ຺ມຓາວາຕິ ອາຣມ຺ມຓວເສນ. ເວທນຸເປກ຺ຂາ ເວທນາກ຺ຂນ຺ເຘນ ສງ຺ຄຫິຕາ, ອິຕຣາ ນວ ສງ຺ຂາຣກ຺ຂນ຺ເຘນາຕິ ຂນ຺ຘສງ຺ຄຫວເສນ. ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣໂພຊ຺ຌງ຺ຄຌານຸເປກ຺ຂາ ປາຣິສຸທ຺ຘິຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກາ, ຕສ຺ມາ ເອກກ຺ຂເຓ ເອກາວ ສິຍາ, ນ ອິຕຣາ, ຕຖາ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາວິປສ຺ສນຸເປກ຺ຂາປິ. ເວທນາວີຣິຍຸເປກ຺ຂານໍ ເອກກ຺ຂເຓ ສິຍາ ອຸປ຺ປຕ຺ຕີຕິ. ຉຬງ຺ຄຸເປກ຺ຂາ ອພ຺ຍາກຕາ, ພ຺ຣຫ຺ມວິຫາຣຸເປກ຺ຂາ ກຸສລາພ຺ຍາກຕາ, ຕຖາ ເສສາ. ເວທນຸເປກ຺ຂາ ປນ ສິຍາ ອກຸສລາປິ. ເອວໍ ກຸສລຕ຺ຕິກວເສນ. ທສເປຕາ ສງ຺ເຂເປນ ຈຕ຺ຕາໂຣວ ຘມ຺ມາ ວີຣິຍເວທນາຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຎາຓວເສນ. ‘‘ທຸກ຺ຂໂທມນສ຺ສສຸຂໂສມນສ຺ສານ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ປຫານກ຺ກເມນ ອວຕ຺ວາ ວິຠງ຺ເຄ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ກສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ເຈ? ສຸຕ຺ຕານຸຣກ຺ຂຓຕ຺ຖໍ. ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐວິປຣີຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອາຣມ຺ມຓວເສນ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ອິຏ຺ຐານິຏ຺ຐວິປຣີຕາກາເຣນ ອນຸຠວຕີຕິ ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ກສ຺ມາ? ເອກໍເຍວ ກສິຓໍ ອາຣພ຺ຠ ສພ຺ເພສໍ ປວຕ຺ຕິໂຕ. ຕຕິຍຊ຺ຌານໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຸປກາຣາ ຫຸຕ຺ວາ ອາຄຕາຕິ ສຕິສີເສນ ເທສນາ ກຕາ, ວິຄຕວລາຫກາທິນາ ໂສມ຺ມຕາຍ ຣຕ຺ຕິຍາ ວລາຫກາທິນາ ກາລຸສ຺ສິເຍ ສຕິປິ ທິວາ ວິຍ ອນຸປກາຣິກາ ນ ໂຫຕິ ຣຕ຺ຕິໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ອຸປກາຣກຕ຺ເຕນ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ສູຣິຍປ຺ປຠາຠິຠວາ, ຣຕ຺ຕິຍາ ອລາຠາຕິ ອິເມ ທ຺ເວ ເຫຕູ ອປຣິສຸທ຺ຘຕາຍ ກາຣຓໍ. ໂສມ຺ມຠາເວນ, ອຕ຺ຕໂນ ອຸປກາຣກຕ຺ເຕນ ຈາຕິ ອິເມ ທ຺ເວ ສຠາຄຕາຍ ກາຣຓ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕສ຺ສາ ອປຣິສຸທ຺ຘາຍ ຊາຕິຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ກາຣຓວຈນນ຺ຕິ ເອເກ.

ຌານກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປຸພ຺ເພນິວາສກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໒. ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາສຠາຄຕ຺ຕາ ຌານານໍ ‘‘ເກສຎ຺ຈິ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕຕ຺ຖານີ’’ຕິ ອາຫ. ກຸສລານໍ ຠໂວກ຺ກມນສຠາຄຕ຺ຕາ ‘‘ເກສຎ຺ຈິ ຠໂວກ຺ກມນຕ຺ຖານີ’’ຕິ. ອສຠາຄຕ຺ຕາ ເສສຏ຺ຐາເນສຸ ‘‘ປາທກຕ຺ຖານີ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ປາທການີ’’ຕິ ອາຫ. ເຕນ ປາທກຠູຕານມ຺ປິ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ຈິຕ຺ເຕກຄ຺ຄຕາ ຠໂວກ຺ກມນຕາວຫຕໍ, ອິຕເຣສໍ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ປາທກຕາວຫຕຎ຺ຈ ທີເປຕິ. ອສຠາຄຕ຺ຕາ ຊວນວິປສ຺ສນາປາທການິ ສມານານິ ອຠິຎ຺ຎາປາທການິ ຈ ໂຫນ຺ຕິ, ອຠິຎ຺ຎາປາທການິ ຈ ວິປສ຺ສນາປາທການິ ໂຫນ຺ຕີຕິປິ ທີເປຕິ, ຕຖາ ປາທກາຠາວໍ ທີເປຕິ. ອຠິຎ຺ຎາຍ ຫິ ຈຕຸຕ຺ຖເມວ ປາທກໍ, ນ ອິຕຣານິ. ເຕສຸ ຈຕຸຕ຺ຖສ຺ສ ຕຕິຍໍ ປາທກໍ, ຕຕິຍສ຺ສ ທຸຕິຍໍ, ທຸຕິຍສ຺ສ ປຐມນ຺ຕິ. ອຖ ວາ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິ ຌານານີ’’ຕິ ຍຖາລາຠໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ.

ວິນຍນິທານນິມິຕ຺ຕໍ, ເວຣຎ຺ຊນິວາສກປ຺ປນໍ;

ສຕ຺ຖຸ ຍສ຺ມາ ຕສ຺ມາ ຠຄວາ, ວິຊ຺ຊຕ຺ຕຍມາຫ ເວຣຎ຺ເຊ.

ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘‘ວິນເຍ ສຸປ຺ປຏິປນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂຸ ສີລສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ນິສ຺ສາຍາ’’ຕິອາທິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາ). ສີລວໂຕ ຫິ ສີລປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຕ຺ຖໍ ຣຕ຺ຕິຏ຺ຐານທິວາຐາເນສຸ ນິສິນ຺ນສ຺ສ ນິສຊ຺ຊນໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຕ຺ຕໂນ ອຕີຕກິຣິຍານຸສ຺ສຣຓພຫຸລຕາຍ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິວິຊ຺ຊາ ອປ຺ປກສິເຣນ ສມິຊ຺ຌຕິ. ຕຖາ ອຕ຺ຕານໍ ປຏິຈ຺ຈ ສຕ຺ຕານໍ ຈຸຕິປຣິຄ຺ຄຫຓສີລຕາຍ ຈຸຕູປປາຕຎາຓໍ ອປ຺ປກສິເຣນ ສມິຊ຺ຌຕິ, ອຸທກາທີສຸ ສຸຂຸມຕ຺ຕ ທສ຺ສນສີລຕາຍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓໍ ສມິຊ຺ຌຕິ. ຍສ຺ມາ ສຕ຺ຕວິຘເມຖຸນສໍໂຍຄປຣິວຊ຺ຊເນນ, ກາມາສວາທິປຣິວຊ຺ຊເນນ ວາ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ອຂຓ຺ຑາທິຠາວໍ ປາປຸຓາຕິ, ຕສ຺ມາສ຺ສ ອາສວກ຺ຂຍຎາຓໍ ອປ຺ປກສິເຣນ ສມິຊ຺ຌຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ວິນຍນິທາເນ ວິຊ຺ຊຕ຺ຕຍເມວ ທສ຺ສິຕໍ, ຕສ຺ມາ ອາຫ ‘‘ເຍສຎ຺ຈ ຄຸຓານໍ ທາຍກໍ ອໂຫສິ, ເຕສໍ ເອກເທສໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ’’ຕິ, ອຎ຺ຎຖາ ວິຊ຺ຊຕ຺ຕຍປຏິລາຠມຕ຺ຕປ຺ປສງ຺ໂຄ ສິຍາຕິ.

ໂສ ເອວນ຺ຕິ ອິມິນາ ກິຎ຺ຈາປິ ຈຕຸນ຺ນໍ ຌານານໍ ປຸພ຺ພຠາຄປຏິປທາປິ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ນ ເກວລໍ ປຸຣິມຊ຺ຌານຕ຺ຕິກເມວ, ຕຖາປິ ເກວລໍ ປຸຣິມຊ຺ຌານຕ຺ຕິກເມວ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ‘‘ເອວນ຺ຕິ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານກ຺ກມນິທສ຺ສນເມຕໍ, ອິມິນາ ປຐມຊ຺ຌານາຘິຄມາທິນາ ກເມນ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ອາຫ, ຕໍ ກສ຺ມາຕິ ເຈ? ສມ຺ຠາຣຠູມິຕ຺ຕາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ວິສຸທ຺ຘິ. ໒.໓໘໑) ‘‘ເອຕ຺ຖ ຈ ປຸຣິມານິ ຕີຓິ ຌານານິ ຍສ຺ມາ ປີຕິຜຣເຓນ ຈ ສຸຂຜຣເຓນ ຈ ສຸຂສຎ຺ຎຎ຺ຈ ລຫຸສຎ຺ຎຎ຺ຈ ໂອກ຺ກມິຕ຺ວາ ລຫຸມຸທຸກມ຺ມຎ຺ຎກາໂຍ ຫຸຕ຺ວາ ອິທ຺ຘິໍ ປາປຸຓາຕິ, ຕສ຺ມາ ອິມິນາ ປຣິຍາເຍນ ອິທ຺ຘິລາຠາຍ ສໍວຕ຺ຕນໂຕ ສມ຺ຠາຣຠູມິໂຍຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໍ ປນ ອິທ຺ຘິລາຠາຍ ປກຕິຠູມິ ເອວາ’’ຕິ. ອິທເມວ ວາ ອຕ຺ຖໍ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ປຸພ຺ເພ ອິມານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ຌານານິ ເກສຎ຺ຈິ ອຠິຎ຺ຎາປາທການີ’’ຕິ. ຍທິ ເອວໍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານມ຺ປິ ອນ຺ໂຕກຕ຺ວາ ເອວນ຺ຕິ ກິມຕ຺ຖໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຎ຺ຫິ ປກຕິຠູມີຕິ ເຈ? ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານໂຕ ປຣສ຺ສ ສມາຫິຕາທິຠາວປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖິຠາວປ຺ປສງ຺ຄໂຕ. ຍສ຺ມາ ຍສ຺ມິໍ ສຕິ ‘‘ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓາຍ ຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນິນ຺ນາເມສິ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ມິໍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານຈິຕ຺ເຕ ປກຕິຠູມິຠາວປ຺ປຕ຺ເຕ ອຠິຎ຺ຎາປາທເກ ຊາເຕ ປຣິກມ຺ມຈິຕ຺ຕໍ ‘‘ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓາຍ ອຠິນິນ຺ນາເມສິ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ອຠິນີຫາຣກ຺ຂມໍ ໂຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຕໍ ອິທ຺ຘິວິຘາຘິຄມຕ຺ຖາຍ ປຣິກມ຺ມຈິຕ຺ຕໍ ອຠິນີຫຣຕິ. ກສິຓາຣມ຺ມຓໂຕ ອປເນຕ຺ວາ ອິທ຺ຘິວິຘາຠິມຸຂໍ ເປເສສິ. ຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘‘ອຠິຎ຺ຎາປາທກຊ຺ຌານໂຕ ອິທ຺ຘິວິຘຎາຓາທີນໍ ນີຫຣຓຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຠິນີຫາຣກ຺ຂມນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ ປກປ຺ປິໂຕ.

ໂສ ເອວໍ ສມາຫິເຕ ເອວໍ ອາເນຎ຺ຊປ຺ປຕ຺ເຕຕິ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ ທຸຕິຍວິກປ຺ເປ, ນີວຣຓທູຣີຠາເວນ ວິຕກ຺ກາທິສມຕິກ຺ກເມນາຕິ ປຐມຊ຺ຌານາທີນໍ ກິຈ຺ຈສງ຺ຄຓ຺ຫນໂຕ. ອຍໍ ໂຍຊນາ ປຐມວິກປ຺ເປ ນ ສມ຺ຠວຕິ ‘‘ປຣິສຸທ຺ເຘຕິອາທີສຸ ປນາ’’ຕິ ວຈເນນ ‘‘ເອວ’’ນ຺ຕິ ປທສ຺ສ ອນຸປ຺ປພນ຺ຘນິວາຣຓໂຕ. ເຕເນວ ‘‘ອຸເປກ຺ຂາສຕິປາຣິສຸທ຺ຘິຠາເວນ ປຣິສຸທ຺ເຘ’’ຕິອາທິມາຫ. ອິຈ຺ຉາວຈຣານນ຺ຕິ ‘‘ອໂຫ ວຕາຫໍ ອາປຕ຺ຕິຎ຺ເຈວ ອາປນ຺ໂນ ອສ຺ສໍ, ນ ຈ ມໍ ຠິກ຺ຂູ ຊາເນຍ຺ຍຸ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ມ. ນິ. ໑.໖໐) ນເຍນ ອຸປ຺ປນ຺ນອິຈ຺ຉາວເສນ ປວຕ຺ຕານໍ ໂກປອປຈ຺ຈຍານໍ ອຠາເວນ ອນງ຺ຄເຓຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປນ ຍຖາວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣາ ອິຈ຺ຉາປິ ປຐມຊ຺ຌານາທີນໍ ອຘິຄມາຍ ອນ຺ຕຣາຍິກາ ‘‘ສມ຺ປຊານມຸສາວາໂທ ໂຂ ປນາຍສ຺ມນ຺ໂຕ ອນ຺ຕຣາຍິໂກ ຘມ຺ໂມ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໓໔) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ປເຄວ ອິຈ຺ຉາວຈຣາ ໂກປອປຈ຺ຈຍາ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຌານປຏິລາຠປຈ຺ຈນີການໍ ປາປການໍ ອິຈ຺ຉາວຈຣານ’’ນ຺ຕິອາທິ. ກຕ຺ຖຈິ ປນ ‘‘ຌານປຏິລາຠປຈ຺ຈຍານໍ ອິຈ຺ຉາວຈຣານ’’ນ຺ຕິ ໂປຕ຺ຖເກສຸ ປາໂຐ ທິສ຺ສຕິ, ໂສ ປມາທເລໂຂ, ຄຓ຺ຐິປເທ ຈ ‘‘ອໂຫ ວຕ ສຕ຺ຖາ ມມຎ຺ເຎວ ປຏິປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຘມ຺ມໍ ເທເສຍ຺ຍາ’’ຕິ ໂຍ ຕທຕ຺ໂຖ ລິຂິໂຕ, ໂສ ທຸລ຺ລິຂິໂຕ. ນ ຫິ ຌານປຏິລາຠປຈ຺ຈຍາ ໂກປາທໂຍ ອນງ຺ຄຓສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໑.໕໗ ອາທໂຍ) ວຸຕ຺ຕາ, ‘‘ນ ຈ ຍຸຕ຺ຕິໂຕ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ ຌານລາຠິໂນ ຕທຠາວາ’’ຕິ ອາຈຣິໂຍ ວທຕິ, ຕໍ ວີມໍສິຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖ ວິຊ຺ຊຕ຺ຕຍສ຺ສ ອຸຕ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣວິເສສທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ໂສ ເອວໍ ສມາຫິເຕ ຈິຕ຺ເຕ’’ຕິອາທິນາ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຏ຺ຐງ຺ຄນິທສ຺ສນໍ ກຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຸຕ຺ຕຣຸຕ຺ຕຣວິເສສາ ເຈຠາສໍ ອຕ຺ຕທຸກ຺ຂປຣທຸກ຺ຂທສ຺ສນຕທຸປສມຕ຺ຕທີປນໂຕ ເວທິຕພ຺ພາ. ຠຄວາ ຫິ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາເຓນ ອຕ຺ຕໂນ ອນນ຺ຕສໍສາຣທຸກ຺ຂໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ, ຈຸຕູປປາຕຎາເຓນ ປຣສ຺ສ ຈ ໂລກສ຺ສ ອາສວກ຺ຂຍຎາເຓນ ຕທຸຠຍວູປສມຕ຺ຕຎ຺ຈ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ຕໍ ເທເສຕິ, ປຐເມນ ວາ ອຕ຺ຕທຸກ຺ຂທສ຺ສນໂຕ ອຕ຺ຕສິເນຫປຣິຈ຺ຈາຄໍ ທີເປຕິ. ທຸຕິເຍນ ປຣທຸກ຺ຂທສ຺ສນໂຕ ປເຣສຸ ໂກປປຣິຈ຺ຈາຄໍ, ຕຕິເຍນ ອຣິຍມຄ຺ຄທສ຺ສນໂຕ ໂມຫປຣິຈ຺ຈາຄຎ຺ຈ ທີເປຕິ. ເອວໍ ນານາຄຸຓວິເສສທີປນໂຕ ອິມສ຺ເສວ ໂລກິຍາຠິຎ຺ຎາທ຺ວຍສ຺ສ ອິຘ ຄຫຓໍ ກຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຍສ຺ມາ ອຕີຕຊາຕິ ເອວ ນິວາໂສ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຕີຕຊາຕີສູ’’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ເຈ? ນ, ຊາຕິຍາ ເອກເທເສປິ ນິວາສໂວຫາຣສິທ຺ຘິທສ຺ສນໂຕ. ປາຬິຍໍ ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ເອກມ຺ປິ ຊາຕິໍ ທ຺ເວປິ ຊາຕິໂຍ’’ຕິອາທິວຈເນນ ສກລຊາຕິຍາ ອນຸສ຺ສຣຓເມວ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ, ນ ເອວໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕເທກເທສານຸສ຺ສຣຓມ຺ປິ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິ ເອວາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ, ຠຸມ຺ມວຈນໍ ກຕໍ ໂອກາສາທິສງ຺ຄຫຕ຺ຖຎ຺ຈ. ‘‘ຉິນ຺ນວຏຸມການຸສ຺ສຣຓາທີສູ’’ຕິ ອາທິ-ສທ຺ເທນ ອນິວຸຕ຺ຖໂລກຘາຕຸທີປຣຏ຺ຐນຄຣຄາມາທິຄ຺ຄຫຓໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘‘ເຕສໍ ຉິນ຺ນວຏຸມການໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣສີລາທີນິ ນ ຠຄວຕາ ໂພຘິສຕ຺ຕກາເລ ວິຎ຺ຎາຕານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຖາປຕ຺ຕິໂຕ ໂລກິຍານິ ວິຎ຺ຎາຕານີຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓາຘິກາເຣ ‘‘ອຣິຍານໍ ອຸປວາທກາ’’ຕິ ວຈເນນ ສເມນ຺ຕໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ. ນ ຫິ ອຣິເຍ ອປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ເອວໍ ໂຫຕິ. ກິມຕ຺ຖໍ ປເນຕ຺ຖ ອນຸສ຺ສຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ນນຸ ເອສ ວິຊ຺ຊາຘິກາໂຣຕິ ເຈ? ອາທິກມ຺ມິກສ຺ສ ສຕິວເສນ ນິພ຺ພຕ຺ຕິໂຕ, ອຕີຕຘມ຺ມານໍ ສຕິຍາ ວິເສສາຘິກາຣຕ຺ຕາ ຈ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ‘‘ອນຸສ຺ສຣາມີ’’ຕິ.

‘‘ວຕ຺ຕມາເນສຸ ວິຊ຺ຊານ-ມຕີເຕສ຺ວສ຺ສ ສຣຕິ;

ອນາຄເຕສຸ ຘມ຺ເມສຸ, ສຣຕິ ວິຊ຺ຊານ ປຓິຘີ’’ຕິ.

ອາຈຣິຍກຸມາຣິເຕນ ສິໂລໂກປິ ວຸຕ຺ໂຕ.

ຕຕ຺ຖ ຣາເຄ ອຸສ຺ສນ຺ນຕເຣ ເຕໂຊສໍວຏ຺ໂຏ. ໂທເສ ອາໂປສໍວຏ຺ໂຏ. ໂມເຫ ວາໂຍສໍວຏ຺ໂຏ. ເກຈິ ‘‘ໂທເສ ເຕໂຊສໍວຏ຺ໂຏ, ຣາເຄ ອາໂປສໍວຏ຺ໂຏ, ໂມເຫ ວາໂຍສໍວຏ຺ໂຏ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ອມຸຕ຺ຣາຕິ ຈິຕ຺ຕໍ, ວຈນໍ ວາ ຠວາທິນິຍເມນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຠເວ ວາ’’ຕິອາທິ. ເອວໍນາໂມ ເອວໍໂຄຕ຺ໂຕຕິ ປທທ຺ວເຍນ ອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາມູລກໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕໍ ໂຄຈຣນິວາສໍ ທີເປຕິ. ປວຕ຺ຕຜລໂຠຊໂນ ສຍໍປຕິຕຜລາຫາໂຣ. ຈຕຸຣາສີຕິກປ຺ປສຫສ຺ສປຣມາຍຸປຣິຍນ຺ໂຕ ວາຕິ ປຓິຘານໂຕ ປຸພ຺ເພ. ປຏິນິວຕ຺ຕນ຺ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓໍ ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓໍ ນ ໂຫຕິ. ‘‘ປຸພ຺ເພນິວາສານຸສ຺ສຕິຎາຓລາຠີນໍ ປເນຕໍ ອານຸຠາວປຣິທີປນ’’ນ຺ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ. ອມຸຕ຺ຣາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຐມໂຍຊນາຍໍ ສີໂຫກ຺ກນ຺ຕວເສນ ອນຸສ຺ສຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ອນຸໂລມວເສນ. ‘‘ປຏິໂລມວເສນາ’’ຕິປິ ລິຂນ຺ຕິ, ຕໍ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ. ສີໂຫກ຺ກນ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອເນກາສຸ ກປ຺ປໂກຏີສູ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ຕນ຺ຕິ ນິທສ຺ສເນນ ປຏິປຕ຺ຕິສາຘາຣເຓນ ຜລສາຘາຣຓຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ອາທຣໍ ຊເນຕິ, ອຕ຺ຕານເມເວກໍ ອຸກ຺ກໍເສຕີຕິ ວຈນໍ ນິວາເຣຕິ. ‘‘ສາຘຸ ໂຂ ປນ ຕຖາຣູປານໍ ອຣຫຕໍ ທສ຺ສນໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ຕສ຺ສ ປຸພ຺ເພ ອຸປ຺ປນ຺ນຈິຕ຺ເຕ ເອວ ນິໂຍເຊຕິ. ປຐມາ ອຠິນິພ຺ຠິທາຕິ ວຈເນນ ອວິຊ຺ຊຓ຺ຑໂກສສ຺ສ ພຫຸປຏລຠາວໍ ທສ຺ເສຕິ, ເຕນ ອຏ຺ຐຄຸຓິສ຺ສຣິຍາທິນາ ອນຠິນິພ຺ຠິທໍ ທີເປຕິ.

ປຸພ຺ເພນິວາສກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໓. ‘‘ຈຸຕູປປາຕຎາຓາຍາ’’ຕິ ຜລູປຈາເຣນ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທຎ຺ຫິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓໍ ຣູປາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ ປຣິຕ຺ຕປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາຣມ຺ມຓໍ ໂຫຕິ. ນ ຈຸຕິໍ ວາ ປຏິສນ຺ຘິໍ ວາ ອາຣມ຺ມຓໍ ກໂຣຕິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ຍຖາກມ຺ມູປເຄ ສຕ຺ເຕ ປຊານາມີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໓) ວຈນໍ ວິຍ ຜລູປຈາເຣເນວ ວຸຕ຺ຕມິທນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ທິພ຺ພວິຫາຣສນ຺ນິສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ກາຣໂຓປຈາເຣນ ທິພ຺ພໍ. ອິມິນາ ປນ ເກຈິ ອາຈຣິຍາ ‘‘ກຸສລາກຸສລາ ຈກ຺ຂູ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸ ກາມາວຈຣ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເຕ ປຏິເສຘິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານປຎ຺ຎາ ຫິ ເອຕ຺ຖ ອຘິປ຺ເປຕາ. ມຫາຊຸຕິກຕ຺ຕາ ມຫາຄຕິກຕ຺ຕາຕິ ເອເຕສຸ ‘‘ສທ຺ທສຕ຺ຖານຸສາເຣນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອກາທສນ຺ນໍ ອຸປກ຺ກິເລສານໍ ເອວໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກ຺ກໂມ ອຸປກ຺ກິເລສຠາໂວ ຈ ເວທິຕພ຺ໂພ, ມຫາສຕ຺ຕສ຺ສ ອາໂລກໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ນານາວິຘານິ ຣູປານິ ທິສ຺ວາ ‘‘ອິທໍ ນຸ ໂຂ ກິ’’ນ຺ຕິ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ອຸທປາທິ, ໂສ ອຸປກ຺ກິເລໂສ ອຸປກ຺ກິເລສສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໓.໒໓໖ ອາທໂຍ) ‘‘ວິຈິກິຈ຺ຉາຘິກຣຓຎ຺ຈ ປນ ເມ ສມາຘິມ຺ຫິ ຈວິ, ສມາຘິມ຺ຫິ ຈຸເຕ ໂອຠາໂສ ອນ຺ຕຣຘາຍຕິ ທສ຺ສນຎ຺ຈ ຣູປານ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ. ຕໂຕ ‘‘ຣູປານິ ເມ ປສ຺ສໂຕ ວິຈິກິຈ຺ຉາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ອິທານິ ນ ກິຎ຺ຈິ ມນສິ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຈິນ຺ຕຍໂຕ ອມນສິກາໂຣ, ຕໂຕ ກິຎ຺ຈິ ອມນສິກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ຖິນມິທ຺ຘໍ ອຸທປາທິ, ຕໂຕ ຕສ຺ສ ປຫານຕ຺ຖໍ ອາໂລກໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ຣູປານິ ປສ຺ສໂຕ ຫິມວນ຺ຕາທີສຸ ທານວຣກ຺ຂສາທໂຍ ປສ຺ສນ຺ຕສ຺ສ ຉມ຺ຠິຕຕ຺ຕໍ ອຸທປາທິ, ຕໂຕ ຕສ຺ສ ປຫານຕ຺ຖໍ ‘‘ມຍາ ທິຏ຺ຐຠຍໍ ປກຕິຍາ ໂອໂລກິຍມານໍ ນຕ຺ຖິ, ອທິຏ຺ເຐ ກິໍ ນາມ ຠຍ’’ນ຺ຕິ ຈິນ຺ຕຍໂຕ ອຸປ຺ປິລາວິຕຕ຺ຕໍ ອຸທປາທິ. ຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘‘ອຸປ຺ປິລໍ ທິພ຺ພຣູປທສ຺ເສເນນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ຕໍ ທຸວຸຕ຺ຕໍ ປຣໂຕ ອຠິຊປ຺ປາວຈເນນ ຕທຕ຺ຖສິທ຺ຘິໂຕ’’ຕິ ອາຈຣິໂຍ ວທຕິ. ຕໂຕ ຉມ຺ຠິຕຕ຺ຕປ຺ປຫານຕ຺ຖໍ ‘‘ມຍາ ວີຣິຍໍ ທຬ຺ຫໍ ປຄ຺ຄຫິຕໍ, ເຕນ ເມ ອິທໍ ອຸປ຺ປິລໍ ອຸປ຺ປນ຺ນ’’ນ຺ຕິ ວີຣິຍໍ ສິຖິລໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ກາຍທຸຏ຺ຐຸລ຺ລໍ ກາຍທຣໂຖ ກາຍາລສິຍໍ ອຸທປາທິ, ຕໂຕ ຕໍ ຈຊນ຺ຕສ຺ສ ອຈ຺ຈາຣທ຺ຘວີຣິຍໍ ອຸທປາທິ, ຕຕ຺ຖ ໂທສໍ ປສ຺ສໂຕ ອຕິລີນວີຣິຍໍ ອຸປທາທິ, ຕໂຕ ຕໍ ປຫາຍ ສມປ຺ປວຕ຺ເຕນ ວີຣິເຍນ ຉມ຺ຠິຕຕ຺ຕຠຍາ ຫິມວນ຺ຕາທິຏ຺ຐານໍ ປຫາຍ ເທວໂລກາຠິມຸຂໍ ອາໂລກໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ເທວສງ຺ຆໍ ປສ຺ສໂຕ ຕຓ຺ຫາສງ຺ຂາຕາ ອຠິຊປ຺ປາ ອຸທປາທິ, ຕໂຕ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ເອກຊາຕິກຣູປໍ ມນສິ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ອຠິຊປ຺ປາ ອຸປ຺ປນ຺ນາ, ຕສ຺ມາ ທານິ ນານາວິຘໍ ຣູປໍ ມນສິ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ກາເລນ ເທວໂລກາຠິມຸຂໍ, ກາເລນ ມນຸສ຺ສໂລກາຠິມຸຂໍ ອາໂລກໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ນານາວິຘານິ ຣູປານິ ມນສິ ກໂຣໂຕ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎາ ອຸທປາທິ, ຕໂຕ ‘‘ນານາວິຘຣູປານິ ເມ ມນສິ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎາ ອຸທປາທິ, ຕສ຺ມາ ທານິ ອຠິຊປ຺ປາທິຠຍາ ອິຏ຺ຐາທິນິມິຕ຺ຕຄ຺ຄາຫໍ ປຫາຍ ເອກຊາຕິກເມວ ຣູປໍ ມນສິ ກຣິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕຖາ ກໂຣໂຕ ອຠິນິຊ຺ຌາຍິຕຕ຺ຕໍ ຣູປານໍ ອຸທປາທິ ເອວໍ ປຫີນອຸປກ຺ກິເລສສ຺ສາປິ ອນຘິຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ. ໂອຠາສຎ຺ຫິ ໂຂ ຊານາມິ, ນ ຈ ຣູປານິ ປສ຺ສາມີຕິອາທິ ຊາຕໍ.

ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຍທາ ປຣິກມ຺ໂມຠາສເມວ ມນສິ ກໂຣມິ, ຕທາ ໂອຠາສໍ ສຎ຺ຊານາມິ, ທິພ຺ເພນ ຈກ຺ຂຸນາ ຣູປານິ ນ ຈ ປສ຺ສາມິ, ຣູປທສ຺ສນກາເລ ຈ ໂອຠາສໍ ນ ຊານາມີຕິ. ກິມຕ຺ຖມິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຫິ ເອຕໍ ອຸປກ຺ກິເສສຄຕນ຺ຕິ? ນ ເກວລໍ ອຸປກ຺ກິເລສປ຺ປຊຫນເມເວຕ຺ຖ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ, ເຍນ ອິທໍ ວິສຸທ຺ຘໍ ໂຫຕິ, ອຎ຺ຎມ຺ປິ ຕທຸຕ຺ຕຣິ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ອຕ຺ຖີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ວິຈິກິຈ຺ຉາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຸປກ຺ກິເລໂສຕິອາທີສຸ ‘‘ອິເມ ຘມ຺ມາ ອຸປກ຺ກິເລສາຕິ ອາທີນວທສ຺ສເນນ ປຊຫິໍ, ນ ມຍ຺ຫໍ ຕທາ ອຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ’’ຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ. ມານຸສກໍ ວາຕິ ອິມິນາ ສຠາວາຕິກ຺ກມໍ ທສ຺ເສຕິ. ມໍສຈກ຺ຂຸນາ ວິຍາຕິ ອິມິນາ ປຣິຍຕ຺ຕິຄ຺ຄຫຓໍ, ວຓ຺ຓມຕ຺ຕາຣມ຺ມຓຕຎ຺ຈ ອຸປເມຕິ. ວຓ຺ຓມຕ຺ເຕ ເຫຕ຺ຖ ສຕ຺ຕ-ສທ຺ໂທ, ນ ‘‘ສພ຺ເພ ສຕ຺ຕາ ອາຫາຣຏ຺ຐິຕິກາ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑໐.໒໗) ເອຕ຺ຖ ວິຍ ສພ຺ພສງ຺ຂເຕສຸ, ຫີນຊາຕິອາທໂຍ ໂມຫສ຺ສ ນິສ຺ສນ຺ໂທ ວິປາໂກ. ກາຍທຸຈ຺ຈຣິເຕນ ສມນ຺ນາຄຕາ ປຸພ຺ເພ ອຕີຕຠເວ ອເຫສຸໍ, ສມ຺ປຕິ ນິຣຍໍ ອຸປປນ຺ນາຕິ ເອວໍ ປາຐເສເສນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ. ‘‘ຍຖາກມ຺ມູປຄຎາຓຎ຺ຫິ ເອກນ຺ຕມຕີຕາຣມ຺ມຓໍ, ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ ອຸຠິນ຺ນໍ ກິຈ຺ຈວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຫລ຺ລໂກຕິ ສມຓານໍ ສາຣຸປ຺ປມສາຣຸປ຺ປໍ, ໂລກາຈາຣໍ ວາ ນ ຊານາຕີຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຄຸຓປຣິຘໍສເນນ ຄຣຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ນິຍໂຕ ສມ຺ໂພຘິປຣາຍໂນ’’ຕິ (ສໍ. ນິ. ໒.໔໑; ໕.໙໙໘, ໑໐໐໔) ວຸຕ຺ໂຕ ອຣິຍປຸຄ຺ຄໂລ ມຄ຺ຄາວຣຓໍ ກາຕຸໍ ສມຕ຺ຖໍ ຜຣຸສວຈນໍ ຍທິ ກເຖຍ຺ຍ, ອປາຍຄມນີຍມ຺ປິ ກເຣຍ຺ຍ, ເຕນ ໂສ ອປາຍຸປໂຄປິ ຠເວຍ຺ຍ, ຕສ຺ມາ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອເກ. ‘‘ວາຍາມໍ ມາ ອກາສີຕິ ເຖເຣນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ມຄ຺ຄາວຣຓໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ປຸພ຺ເພວ ໂສຕາປນ຺ເນນ ອປາຍທ຺ວາໂຣ ປິຫິໂຕ, ຕສ຺ມາສ຺ສ ສຄ຺ຄາວຣຓໍ ນຕ຺ຖິ. ‘‘ປາກຕິກນ຺ຕິ ປວຕ຺ຕິວິປາກໍ ອໂຫສີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ວຸທ຺ຘິ ເຫສາ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຣິຍສ຺ສ ວິນເຍ, ໂຍ ອຈ຺ຈຍໍ ອຈ຺ຈຍໂຕ ທິສ຺ວາ ຍຖາຘມ຺ມໍ ປຏິກໂຣຕີ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໓.໓໗໐; ທີ. ນິ. ໑.໒໕໑) ວຈນໂຕ ປາກຕິກໍ ອໂຫສີຕິ ເອເກ. ສເຈ ໂສ ນ ຂມຕີຕິ ໂສຕາປນ຺ນາທີນໍ ຂນ຺ຕິຄຸຓສ຺ສ ມນ຺ທຕາຍ ວາ ອາຍຕິໍ ຕສ຺ສ ສຸຏ຺ຐຸ ສໍວຣຕ຺ຖາຍ ວາ ອກ຺ຂມນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຸຂານໍ ວາ ອາຍສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓາທິໂນ ອຠາວາ ກາລກຎ຺ຈິກາ ອສຸຣາ ໂຫນ຺ຕິ. ‘‘ອິໂຕ ໂຠ ສຸຄຕິໍ ຄຈ຺ຉາ’’ຕິ (ອິຕິວຸ. ໘໓) ວຈນໂຕ ມນຸສ຺ສຄຕິປິ. ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓວິຊ຺ຊາຕິ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸເມວ ທສ຺ສນຏ຺ເຐນ ຎາຓໍ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວິນ຺ທນຏ຺ເຐນ ວິຊ຺ຊາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸຎາຓກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອາສວກ຺ຂຍຎາຓກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໔. ໂສ ເອວໍ ສມາຫິເຕ ຈິຕ຺ເຕຕິ ກິໍ ປຸຣິມສ຺ມິໍເຍວ, ອຸທາຫຸ ອຎ຺ຎສ຺ມິໍເຍວ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານຈິຕ຺ເຕ. ອຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ຍໂຕ ວຸຏ຺ຐາຍ ປຸຣິມວິຊ຺ຊາທ຺ວຍໍ ອຘິຄຕໍ, ຕເທວ ປຸນ ສມາປຊ຺ຊນວເສນ ອຠິນວໍ ອຠິຓ຺ຫໍ ກຕນ຺ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ໂສ ເອວໍ ສມາຫິເຕ ຈິຕ຺ເຕຕິ ອິຘ ວິປສ຺ສນາປາທກໍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານຈິຕ຺ຕໍ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖາຫ – ຍທິ ຕເທວ ປຸນ ສມາປຊ຺ຊນວເສນ ອຠິນວໍ ກຕໍ, ອຖ ກສ຺ມາ ປຸພ຺ເພ ວິຍ ‘‘ວິປສ຺ສນາປາທກໍ ອຠິຎ຺ຎາປາທກໍ ນິໂຣຘປາທກໍ ສພ຺ພກິຈ຺ຈສາຘກໍ ສພ຺ພໂລກິຍໂລກຸຕ຺ຕຣຄຸຓທາຍກໍ ອິຘ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານຈິຕ຺ຕໍ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ອິຘ ວິປສ຺ສນາປາທກໍ ຈຕຸຕ຺ຖຊ຺ຌານຈິຕ຺ຕໍ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ, ນນຸ ອິຘ ຕຖາວຈນຏ຺ຐານເມວ ຕໍ ອຣຫຕ຺ຕມຄ຺ເຄນ ສທ຺ຘິໍ ສພ຺ພຄຸຓນິປ຺ຜາທນໂຕ, ນ ປຐມວິຊ຺ຊາທ຺ວຍມຕ຺ຕນິປ຺ຜາທນໂຕຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ໂພຊ຺ຌງ຺ຄມຄ຺ຄງ຺ຄຌານງ຺ຄປຏິປທາວິໂມກ຺ຂວິເສສນິຍໂມ ປຸພ຺ພຠາຄວຸຏ຺ຐານຄາມິນີວິປສ຺ສນາຍ ສງ຺ຂາຣຸເປກ຺ຂາສງ຺ຂາຕາຍ ນິຍເມນ ອໂຫສີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວິປສ຺ສນາປາທກມິຘ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ, ນ ຕທາຣມ຺ມຓມຕ຺ເຕນ. ປຣິຍາຍໂຕຕິ ອຎ຺ເຎນປິ ປກາເຣນ. ‘‘ອິເມ ອາສວາ’’ຕິ ອຍໍ ວາໂຣ ກິມຕ຺ຖໍ ອາຣທ຺ໂຘ? ‘‘ອາສວານໍ ຂຍຎາຓາຍາ’’ຕິ ອຘິກາຣານຸໂລມນຕ຺ຖໍ. ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ວິມຸຈ຺ຈຕິ, ຜລກ຺ຂເຓ ວິມຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ ອິທໍ ເອກຕ຺ຕນເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຎ຺ຫິ ວິມຸຈ຺ຈມານໍ, ຕເທວ ອປຣຠາເຄ ວິມຸຕ຺ຕໍ ນາມ ໂຫຕິ. ຍຎ຺ຈ ວິມຸຕ຺ຕໍ, ຕເທວ ປຸພ຺ພຠາເຄ ວິມຸຈ຺ຈມານໍ ນາມ ໂຫຕິ. ຠຸຎ຺ຊມາໂນ ເອວ ຫິ ໂຠຊນປຣິໂຍສາເນ ຠຸຕ຺ຕາວີ ນາມ. ‘‘ອິມິນາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓໍ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓສ຺ສ ຈ ປຏ຺ຐາເນ ‘‘ມຄ຺ຄາ ວຸຏ຺ຐຫິຕ຺ວາ ມຄ຺ຄໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຕິ, ຜລໍ, ນິພ຺ພານໍ, ປຫີເນ ກິເລເສ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຕີ’’ຕິ ອຍມຸປ຺ປຕ຺ຕິກ຺ກໂມ ວຸຕ຺ໂຕ. ປວຕ຺ຕິກ຺ກໂມ ປເນຕ຺ຖ ສຣູປໂຕ ອຕ຺ຖໂຕຕິ ທ຺ວິຘາ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ວິມຸຕ຺ຕມິຕິ ຎາຓໍ ອໂຫສີ’’ຕິ ສຣູປໂຕ ຈຕຸພ຺ພິຘສ຺ສປິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓສ຺ສ ປວຕ຺ຕິກ຺ກມນິທສ຺ສນໍ. ‘‘ຂີຓາ ຊາຕີ’’ຕິອາທິ ອຕ຺ຖໂຕ. ເຕເນວ ອນ຺ເຕ ‘‘ອພ຺ຠຎ຺ຎາສິ’’ນ຺ຕິ ປຸຄ຺ຄລາຘິຏ຺ຐານໍ ເທສນໍ ອກາສິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຎາຓສ຺ສ ຕຖາ ອປ຺ປວຕ຺ຕິໂຕ. ອປ຺ປຏິສນ຺ຘິກໍ ໂຫຕີຕິ ຊານນ຺ໂຕ ‘‘ຂີຓາ ຊາຕີ’’ຕິ ຊານາຕິ ນາມ. ‘‘ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸນາ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນານາຄຕໍສຎາຓ’’ນ຺ຕິ ອນາຄຕໍສຎາຓສ຺ສ ຈ ທິພ຺ພຈກ຺ຂຸສນ຺ນິສ຺ສິຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອາສວກ຺ຂຍຎາຓກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອຸປາສກຕ຺ຕປຏິເວທນາກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໕. ກຓ຺ຓສຸຂໂຕ ຫທຍງ຺ຄມໂຕຕິ ວຈນເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນຕ຺ຕຸກ຺ກໍສນໂຕຕິອາທິ ປຸຄ຺ຄລວເສນ, ກຓ຺ຓສຸຂໂຕຕິ ໂສຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ສນ຺ຘາຍ. ອາປາຖາຣມຓີຍໂຕຕິ ຎາຓາປາຖາຣມຓີຍໂຕ. ສຍເມວ ເຫຏ຺ຐາມຸຂຊາຕໍ ວາ, ມຄ຺ໂຄ ປນ ອໂສໂກ ໂຫຕິ. ຕທາ ຫິ ໂສໂກ ປຫີຍມາໂນ. ຈຣິຍາທິອນຸກູລໂຕ ອປ຺ປຏິກູລໍ. ‘‘ມຘຸຣມິມ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ຘມ຺ມມິມ’’ນ຺ຕິ ວຈນໍ ອຘິກໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ຣາຄວິຣາຄມິມ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ປຸນ ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ຘມ຺ມມິມໍ ອຸເປຫີຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ, ‘‘ຘມ຺ມເມວ ສຣຓຕ຺ຖມຸເປຫີ’’ຕິ ປຐນ຺ຕິ ກິຣາຕິ ທີເປຕິ. ສຣຓຄຕານໍ ເຕເນວ ສຣຓຄມເນນ ຠຍໍ ສນ຺ຕາສໍ ທຸຄ຺ຄຕິໍ ປຣິກ຺ກິເລສໍ ທຸກ຺ຂໍ ຫິໍສຕີຕິ ຣຕນຕ຺ຕຍໍ ສຣຓໍ ນາມ. ຕປ຺ປສາທຕຄ຺ຄຣຸຕາທີຫິ ວິຫຕກິເລໂສ ຕປ຺ປຣາຍນຕາກາຣປ຺ປວຕ຺ໂຕ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ ສຣຓຄມນໍ. ຕໍສມງ຺ຄີສຕ຺ໂຕ ສຣຓໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ປເຠເທນ ປນ ທຸວິຘໍ ສຣຓຄມນໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ ໂລກິຍນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ ທິຏ຺ຐສຈ຺ຈານໍ ມຄ຺ຄກ຺ຂເຓ ສຣຓຄມນຸປກ຺ກິເລສສມຸຈ຺ເຉເທນ ນິພ຺ພານາຣມ຺ມຓໍ ຫຸຕ຺ວາ ກິຈ຺ຈໂຕ ສກເລປິ ຣຕນຕ຺ຕເຍ ອິຊ຺ຌຕິ. ໂລກິຍໍ ປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ສຣຓຄມນຸປກ຺ກິເລສໍ ຕທງ຺ຄວິກ຺ຂມ຺ຠເນນ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ພຸທ຺ຘາທິຄຸຓາຣມ຺ມຓໍ ຫຸຕ຺ວາ ອິຊ຺ຌຕິ. ຕໍ ອຕ຺ຖໂຕ ຣຕນຕ຺ຕເຍ ສທ຺ຘາປຏິລາໂຠ ສທ຺ຘາມູລິກາ ຈ ສມ຺ມາທິຏ຺ຐິ. ໂລກຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ຈຕ຺ຕາຣິ ສາມຎ຺ຎຜລານິ ວິປາກຜລໍ, ສພ຺ພທຸກ຺ຂກ຺ຂໂຍ ອານິສໍສຜລໍ. ‘‘ໂຍ ຈ ພຸທ຺ຘຎ຺ຈ ຘມ຺ມຎ຺ຈ…ເປ… ສພ຺ພທຸກ຺ຂາ ປມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ (ຘ. ປ. ໑໙໐-໑໙໒) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂລກິຍສ຺ສ ຠວໂຠຄສມ຺ປທາ. ‘‘ເຍ ເກຈິ ພຸທ຺ຘໍ ສຣຓໍ ຄຕາເສ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໓໓໒; ສໍ. ນິ. ໑.໓໗) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂລກິຍສຣຓຄມນໍ ຕີສຸ ວຕ຺ຖູສຸ ອຎ຺ຎາຓສໍສຍມິຈ຺ຉາຎາຓາທີຫິ ສໍກິລິສ຺ສຕິ, ນ ມຫາຊຸຕິກໍ ໂຫຕິ, ນ ມຫາວິປ຺ຜາຣໍ. ໂລກຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ນຕ຺ຖິ ສໍກິເລໂສ. ໂລກິຍສ຺ສ ສາວຊ຺ໂຊ ອນວຊ຺ໂຊຕິ ທຸວິໂຘ ເຠໂທ. ຕຕ຺ຖ ອຎ຺ຎສຕ຺ຖາຣາທີສຸ ອຕ຺ຕສນ຺ນິຍ຺ຍາຕນາທີຫິ ສາວຊ຺ໂຊ ໂຫຕິ, ໂສ ອນິຏ຺ຐຜໂລ. ອນວຊ຺ໂຊ ກາລກິຣິຍາຍ, ໂສ ອວິປາກຕ຺ຕາ ອຜໂລ. ໂລກຸຕ຺ຕຣສ຺ສ ເນວຕ຺ຖິ ເຠໂທ. ຠວນ຺ຕເຣປິ ຫິ ອຣິຍສາວໂກ ອຎ຺ຎໍ ສຕ຺ຖາຣໍ ນ ອຸທ຺ທິສຕິ. ໂຍ ໂກຈິ ສຣຓຄໂຕ ຄຫຏ຺ໂຐ ອຸປາສໂກ. ຣຕນຕ຺ຕຍອຸປາສນໂຕ ອຸປາສໂກ. ປຎ຺ຈ ເວຣມຓິໂຍ ສີລໍ. ສຕ຺ຖສຕ຺ຕມໍສມຊ຺ຊວິສວາຓິຊ຺ຊາຣຫິຕໍ ຘມ຺ເມນ ຊີວິກໍ ອາຊີໂວ. ວຸຕ຺ຕສີລາຊີວວິປຕ຺ຕິ ວິປຕ຺ຕິ ນາມ. ວິປຣີຕາ ສມ຺ປຕ຺ຕິ.

໑໖. ລຈ຺ຉາມ ນຸ ໂຂຕິ ທຸຄ຺ຄເຕ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສກ຺ຂິສ຺ສາມ ນຸໂຂ ໂນຕິ ສມິທ຺ເຘ ສນ຺ຘາຍ. ຕຕ຺ຖ ເວຣຎ຺ຊາຍໍ. ປຄ຺ຄຍ຺ຫຕີຕິ ປຕ຺ຕໍ ປຄ຺ຄໂຫ, ເຕນ ປຄ຺ຄເຫນ ປຕ຺ເຕນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສມາທາເຍວາຕິ ນິທສ຺ສນໍ. ນ ຈ ວຏ຺ຏຕີຕິ ປຸນ ປາກໍ ກິຎ຺ຈາປິ ວຏ຺ຏຕິ, ຕຖາປິ ນ ສຸຏ຺ຐຸ ປກ຺ກຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ອຸຕ຺ຕຓ຺ຑຸລຠຕ຺ຕໍ ລຠິຕ຺ວາປິ ປິເຘຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາວຈນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ສາຘກໍ. ‘‘ສາວການໍ ວາ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ອິມິນາ ວຈເນນ ອາຊີວປາຣິສຸທ຺ຘິສີລໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ປຈ຺ຉາ ສີລ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປາລິຕ຺ເຖໂຣປິ ຕໍ ຕໍ ວຕ຺ຖຸໍ ປຏິຈ຺ຈ ຠຄວຕາ ພຫູນິ ສິກ຺ຂາປທານິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕານິ ອຕ຺ຖີຕິ ທີເປຕິ. ຍທິ ເອວໍ ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ‘‘ເອຕສ຺ສ ຠຄວາ ກາໂລ’’ຕິ ວຈນໍ ນ ສເມຕີຕິ ເຈ? ນ, ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ສິກ຺ຂາປທາຠາວປ຺ປສງ຺ຄໂຕ. ເຖໂຣ ປນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕານິ ຐເປຕ຺ວາ ອິທານິ ປຎ຺ຎເປຕພ຺ພານິ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສປ຺ປໂຫນການິ ສນ຺ຘາຍາຫ. ຠຄວາປິ ‘‘ນ ຕາວ ສາຣິປຸຕ຺ຕ ສຕ຺ຖາ ສາວການໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປຕີ’’ຕິ ຠທ຺ທາລິສຸຕ຺ເຕ (ມ. ນິ. ໒.໑໓໔; ອາທໂຍ) ວິຍ ເອກຈ຺ເຈສຸ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕສຸປິ ຕໂຕ ປຣໍ ປຎ຺ຎເປຕພ຺ພານິ ສນ຺ຘາຍາຫ. ອິເຘວ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ສາມມ຺ປິ ປຈນໍ ສມຓສາຣຸປ຺ປໍ ນ ໂຫຕິ ນ ຈ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຈນຎ຺ຈ, ຕຖາ ‘‘ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉໂທ ວາ ວສ຺ສຈ຺ເຉໂທ ວາ’’ຕິອາທິວຈນານິ ຈ ອຕ຺ຖິ. ອຎ຺ຎຖາ ‘‘ທ຺ວີຫາກາເຣຫິ ພຸທ຺ຘາ ຠຄວນ຺ໂຕ ຠິກ຺ຂູ ປຏິປຸຈ຺ຉນ຺ຕີ’’ຕິ ອິເຘເວທໍ ປາຬິຐປນໍ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ອາຈຣິເຍນ ວິຈາຣິຕໍ, ຕໍ ສຸນ຺ທຣໍ ປຸພ຺ເພປິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທສມ຺ຠວໂຕ. ກິນ຺ຕຸ ອິຘ ປາຬິຐປນວິໂຣຘວິຈາຣຓາ ປນ ນິປ຺ປໂຍຊນາ ວິຍ ມມ ທິສ຺ສຕິ. ກສ຺ມາ? ອຸປາລິຕ຺ເຖເຣນ ສງ຺ຄີຕິກາເລ ວຸຕ຺ຕປາຐຕ຺ຕາ. ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉໂທຕິ ສຕ຺ຕາຫກິຈ຺ຈໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ໂຕ. ‘‘ສຕ຺ຕາຫກຣຓີເຍນ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣຕ຺ຕິຈ຺ເຉໂທ ວາ ວສ຺ສຈ຺ເຉໂທ ວາ ເອກຠິກ຺ຂຸນາປິ ນ ກໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ກິຣ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ, ຕສ຺ມາ ວສ຺ສຈ຺ເຉທສ຺ສ ກາຣເຓ ສຕິ ສຕ຺ຕາຫກິຈ຺ຈໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອເກ. ວິນຍຘຣາ ປນ ນິຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ອຏ຺ຐກຖາຘິປ຺ປາໂຍ ວີມໍສິຕພ຺ໂພ, ອິມາຍ ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ອປ຺ປິຈ຺ຉຕາທິປຏິປທາຍ ປສນ຺ນາ. ສາລີນໍ ວິກຕິ ສາລິວິກຕິ.

໑໗-໘. ອຸປປນ຺ນຜໂລຕິ ພຫຸຜໂລ. ‘‘ຂຸທ຺ທໍ ມຘຸ’’ນ຺ຕິ ປາໂຐ. ເຖຣໍ ສີຫນາທໍ ນທາເປຕຸໍ ປຸຈ຺ຉີຕິ ອິມິນາ ອາຈຣິໂຍ ຍໍ ປຸພ຺ເພ ອາຓາຍ ຐິຕານໍ ສາວການໍ ມຫານຸຠາວຕາທສ຺ສນໍ ‘‘ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ນິວາສປ຺ປໂຍຊນ’’ນ຺ຕິ ອມ຺ເຫຫິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສມ຺ປາເທຕິ, ຣາຊຄເຫ ເວຣຎ຺ຊາຍຎ຺ຈາຕິ ອຸຠຍຕ຺ຖ ວິຕກ຺ກຸປ຺ປາເທ ເອກໂຕ ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມໂຕ ສາຣິປຸຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິມາຫ. ກາລໍ ສນ຺ຘາຍ ຈິຣໍ, ຐິຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ຈິຣາຕິ ວິຄ຺ຄໂຫ.

ກາມໍ ຫິໂນຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຜລນິພ຺ພຕ຺ຕິຍາ ສຫາຍໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ກຕ຺ຕຣິ ເຫຕຸ, ຕຖາປິ ອິຘ ເຕນ ກຣຓຠູເຕນ ຕສ຺ສ ຜລໍ ຫິໂນຕິ ປວຕ຺ຕຕີຕິ ເຫຕຸ. ຕຖາ ຆຏນ຺ຕິ ເຕນາຕິ ຆໂຏ. ກິລາສຸໂນຕິ ປໂຍຊນາຠາເວນ ອວາວຏາ. ອພ຺ໂພກິຓ຺ຓານິ ວິສຠາເຄຫິ. ອາຄາມິນິຍາ ອນາຄເຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິເມສໍເຍວ ໂນຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ສພ຺ພພຸທ຺ຘານໍ ຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍາວສາສນປຣິຍນ຺ຕາຕິ ຍາວ ພຸທ຺ຘາ ຘຣນ຺ຕິ, ຕາວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຂຕ຺ຕິຍພ຺ຣາຫ຺ມຓາວ ອຸຈ຺ຈາ, ຕຕ຺ຖາປິ ວິເສສໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຸຈ຺ຈນີຈອຸຬາຣຸຬາຣໂຠຄາ’’ຕິ. ‘‘ມນສິ ກຕ຺ວາ’’ຕິປິ ປາໂຐ. ອຸປສມ຺ປາທ຺ຍອຸປສມ຺ປາທ຺ຍອິຈ຺ເຈຕໍ ທ຺ວຍໍ ມາຄເຘ ‘‘ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອນຸປາທາຍາຕິ ອາຣມ຺ມຓກຣຓວເສນ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ. ອາສເວຫີຕິ ກຕ຺ຕຣິ ຕຕິຍາວິຠຕ຺ຕິ. ຈິຕ຺ຕານີຕິ ປຈ຺ຈຕ຺ຕພຫຸວຈນໍ. ວິມຸຈ຺ຈິໍສູຕິ ກມ຺ມກາຣເກ. ວິໂມຈິຕານີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍຕິ ອາຈຣິໂຍ. ອາສເວຫີຕິ ປທຎ຺ຈ ປຈ຺ຈຕ຺ເຕ ກຣຓວຈນໍ ກຕ຺ວາ ຄຓ຺ຐິປເທ ອຕ຺ໂຖ ປກາສິໂຕ. ຍທິ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ນິຣຸທ຺ຘານໍ ອາສວານໍ ວເສນ ອນາສວຕາ, ໂລເກ ຈິຕ຺ຕານິປິ ອນາສວາ ສິຍຸໍ. ນ ຫິ ນິຣຸທ຺ຘານິ ຈິຕ຺ຕານິ ອາຣມ຺ມຓານິ ກໂຣນ຺ຕີຕິ ຕານິ ອນິຣຸທ຺ຘາສວວເສນ ສາສວານີຕິ ເຈ. ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສ ມຄ຺ຄຈິຕ຺ຕໍ ອຸປຣິມຄ຺ຄວຊ຺ຌາສວວເສນ ສາສວໍ, ອວສິຏ຺ຐາສວສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນານຸຠາວຕ຺ຕາ ຜລານິ ສາສວານິ ສິຍຸນ຺ຕິ? ນ, ອາສວສມຸຈ຺ຉິນ຺ທນານຸຠາວາຄຕຜລຕ຺ຕາ. ຠິໍສນສ຺ສ ກຣຓໍ ຠິໍສນກຕໍ, ຕສ຺ມິໍ ຠິໍສນກຕສ຺ມິໍ, ຠິໍສນກິຣິຍາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄໍ ວິປລ຺ລາສໍ ກຕ຺ວາ ນປຸໍສກລິງ຺ຄໍ, ປຸຣິສລິງ຺ຄໍ ວາ ກຕ຺ວາ. ນິມິຕ຺ຕຕ຺ເຖຕິ ເອຕ຺ຖ –

‘‘ຈມ຺ມນິ ທີປິນໍ ຫນ຺ຕິ, ທນ຺ເຕສຸ ຫນ຺ຕິ ກຸຎ຺ຊຣໍ;

ວາເລສຸ ຈາມຣິໍ ຫນ຺ຕິ, ສິງ຺ເຄສຸ ສຣໂຠ ຫໂຕ’’ຕິ. –

ອຘິກຣຓໍ.

໒໐-໒໑. ນຈິຣຏ຺ຐິຕິກກາຣເຓ ກຖິເຕ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກກາຣຓໍ ອຕ຺ຖໂຕ ວຸຕ຺ຕປຏິປກ຺ຂວເສນ ກິຎ຺ຈາປິ ສິທ຺ຘໍ, ຕຖາປິ ຕໍ ເຖຣສ຺ສ ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາຈນາຍ ໂອກາສກາຣຓາຘິປ຺ປາຍໂຕ ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາຈໂນກາສໍ ປາເປຕຸໍ ປຸນ ຠຄວນ຺ຕໍ ‘‘ໂກ ປນ, ຠນ຺ເຕ, ເຫຕູ’’ຕິ ປຸຈ຺ຉິ. ຠຄວາປິ ຍາຈນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຸກາໂມ ພ຺ຍາກາສິ. ‘‘ອາສວຏ຺ຐານີຍາ ສງ຺ເຆ ປາຕຸຠວນ຺ຕີ’’ຕິ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ສງ຺ຆປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາທຣຕ຺ຖວເສເນເວຕ຺ຖ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຍສ຺ມາ ເຖໂຣ ປຸພ຺ເພ ຣາຊຄເຫ, ສມ຺ປຕິ ເວຣຎ຺ຊາຍນ຺ຕິ ທ຺ວິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ກາຈິ, ຕສ຺ມາ ອາທເຣນ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຍາຈຍມານໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ສຍມ຺ປິ ຠຄວາ ອາທເຣເນວ ‘‘ອາຄເມຫິ ຕ຺ວໍ ສາຣິປຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ອາຫ. ເຕເນຕໍ ທີເປຕິ ‘‘ມາ ຕ຺ວໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຍາຈາຫິ, ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕາວ ມຍາ ເຕ ຍາຈນາ, ປຸພ຺ເພນນຸ ຕວຍາຈນໍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉຕາວ ມຍາ ເອຕ຺ຕເກ ກາເລ ເອຕ຺ຕການິ ສິກ຺ຂາປທານິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕານິ, ນ ຕາວ ເມ ສາວການໍ ອາຓາປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສານຸຊານນກາໂລ ສມ຺ປຕ຺ໂຕ, ຕກ຺ການຸມານວເສນ ຕຍາ ‘ເອຕສ຺ສ ຠຄວາ ກາໂລ’ຕິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ນິທ຺ທິສິຍມາໂນປິ ເນສ ໂສ ກາໂລ, ກິນ຺ຕຸ ຕຖາຄໂຕວ ຕຕ຺ຖ ກາລໍ ຊານິສ຺ສຕີ’’ຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ‘‘ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິກາລໂຕ ປຠຸຕິ ອາຓາປາຕິໂມກ຺ຂເມວ ອຸທ຺ທິສິຍຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສປ຺ປໂຫນກສິກ຺ຂາປທເມວ ສນ຺ຘາຍາຫ. ‘‘ຕຕ຺ຖາຕິ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາຈນາເປກ຺ຂໍ ຠຸມ຺ມວຈນ’’ນ຺ຕິ ເອກເມວ ປທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ຕສ຺ສາ ສິທ຺ຘິຍາ ອິຕຣສ຺ສ ສິທ຺ຘິໂຕ. ‘‘ສາວການໍ ວິສຍຠາວນ຺ຕິ ອິມິນາ ມຫາປທຸມຕ຺ເຖຣວາໂທ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ’’ຕິ ອນຸຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສຸນ຺ທຣໍ ວິຍ. ສມ຺ມຸເຂ ຄຣຫາ. ປຣມ຺ມຸເຂ ອຸປວາໂທ. ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອູນທສວສ຺ເສນ…ເປ… ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໗໕) ອິທໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ຠຄວາ ພຸທ຺ຘຕ຺ເຕນ ທສວສ຺ສິໂກ ຫຸຕ຺ວາ ປຎ຺ຎເປສິ ອູນທສວສ຺ສິກສ຺ສ ຕສ຺ສ ຕຖາ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອຠາວໂຕ. ນ ຕທາ ອຕິເຣກທສວສ຺ສິໂກວ ທສວສ຺ສິການໍ ຣຕ຺ຕຎ຺ຎຸມຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ວສ຺ສາວາສໂຕ ປຸພ຺ເພ ຣາຊຄເຫ ເອວ ປຎ຺ຎຕ຺ຕນ຺ຕິ ສິທ຺ຘໍ, ຕສ຺ມິໍ ສິທ຺ເຘ ສິທ຺ຘເມວ ‘‘ຍາວ ນ ສງ຺ໂຆ ຣຕ຺ຕຎ຺ຎຸມຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ໂຕຕິ ວຈນໍ ອິໂຕ ປຸພ຺ເພ ປຐມຍາຈນາຍປິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ. ອຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ຣຕ຺ຕຎ຺ຎຸມຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕກາເລ ‘‘ທ຺ເວ ສິກ຺ຂາປທານີ’’ຕິ ຄຓນປຣິຈ຺ເຉທວຈນໍ ປຐມຍາຈນາຍ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຎຖາ ຣຕ຺ຕຎ຺ຎຸມຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕກາເລ ທ຺ເວ ເອວ, ນ ອຎ຺ຎນ຺ຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ.

‘‘ອຖ ໂຂ ອາຍສ຺ມໂຕ ສາຣິປຸຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິອາທິມ຺ຫິ ອຍມາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຕ຺ຖວິຠາວນາ – ອຍໍ ກິຣາຍສ຺ມາ ອສ຺ສຊິຕ຺ເຖຣໂຕ ປຏິລທ຺ຘໍ ເອກຄາຖາມຕ຺ຕກໍ ຘມ຺ມປຣິຍາຍໍ ນຍສຕສຫສ຺ເສຫິ ວິເວເຈນ຺ໂຕ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ສາວກປາຣມີຎາເຓ ຐິໂຕ ‘‘ອໂຫ ວຕ ມຫານຸຠາໂວຍໍ ສທ຺ຘມ຺ໂມ, ໂຍ ວິນາປິ ຘມ຺ມສາມິນາ ປຣມ຺ມຸຂໂຕ ສຸຕມຕ຺ເຕປິ ມຍ຺ຫໍ ມຫນ຺ຕໍ ຄຸຓວິເສສໍ ຊເນສິ, ສາຘຸ ວຕາຍໍ ສທ຺ຘມ຺ໂມ ຈິຣໍ ຕິຏ຺ເຐຍ຺ຍາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕນ຺ໂຕ ‘‘ກຕເມສານໍ ນຸ ໂຂ ພຸທ຺ຘານໍ ຠຄວນ຺ຕານໍ…ເປ… ນ ຈິຣຏ຺ຐິຕິກ’’ນ຺ຕິ ຕມຕ຺ຖໍ, ກາຣຓຎ຺ຈ ອຕ຺ຕໂນ ອຄ຺ຄສາວກຎາເຓນ ປຏິວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ‘‘ສາວການໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕນ຺ຕິອາທິຈິຣຏ຺ຐິຕິກາຣຓ’’ນ຺ຕິ ນິຏ຺ຐໍ ກຕ຺ວາ ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາຈໂນກາສກຣຓຕ຺ຖໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ປຸຈ຺ຉິ. ຕໂຕ ປຎ຺ຫສ຺ສ ວິສ຺ສຊ຺ຊເນ ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາຈໂນກາເສ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ‘‘ເອຕສ຺ສ ຠຄວາ ກາໂລ, ເອຕສ຺ສ ສຸຄຕ ກາໂລ’’ຕິ ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ຍາຈິ. ຕໂຕ ຠຄວາ ຕສ຺ສາ ຍາຈນາຍ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິຕຠາວໍ, ‘‘ເອຕສ຺ສ ຠຄວາ ກາໂລ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕກາລສ຺ສ ອກາລຕໍ, ກາລສ຺ສ ຈ ອນຎ຺ຎວິສຍຕໍ ທີເປນ຺ໂຕ ‘‘ອາຄເມຫິ ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ, ຕໂຕ ຠຄວາ ຕສ຺ສ ຍາຈນໍ, ສຕ຺ເຕສຸ ກາຣຸຎ຺ຎຕຎ຺ຈ ປຏິຈ຺ຈ ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຠິກ຺ຂູ ອນຸປຊ຺ຌາຍກາ ອນາຈຣິຍກາ ອໂນວທິຍມານາ’’ຕິອາທິນາ (ມຫາວ. ໖໔) ນເຍນ ເວປຸລ຺ລມຫຕ຺ຕຕໍ ປຏິຈ຺ຈ ສຕ຺ຖາ ສາວການໍ ອຸປຊ຺ຌາຍວຕ຺ຕາທີນິ ວິນຍກມ຺ມານິ, ຕທນຸຣູປສິກ຺ຂາປທານິ ຈ ປຎ຺ຎເປສິ. ຕໂຕ ອນຸກ຺ກເມນ ທ຺ວາທສມວສ຺ສໍ ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ວສິ. ຕທາ ຈ ອາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ສຕ຺ຖາຣາ ນິທ຺ທິຏ຺ເຐສຸ ຈິຣຏ຺ຐິຕິເຫຕູສຸ ຊາເຕສຸ ‘‘ນວງ຺ຄສຕ຺ຖຸສາສນມຫຕ຺ຕຕາ ຈ ສມ຺ປຕິ ຊາຕາ, ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ຈ ພຫຸຕຣາ ຊາຕາ, ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທໂສ ເອເວໂກ ນ ຕາວ ສາວການໍ ອນຸຎ຺ຎາໂຕ, ໂສ ຈ ປຣິສຸທ຺ເຘນ ສງ຺ເຆນ ກຣີຍຕິ. ສງ຺ໂຆປິ ເອຕຣຫິ ປຣິສຸທ຺ໂຘ ປຈ຺ຉິມກສ຺ສ ໂສຕາປນ຺ນຕ຺ຕາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສໍ ອນຸຊານາເປຕຸກາໂມ ຍຕ຺ຕເກຫິ ຈ ສິກ຺ຂາປເທຫິ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທໂສ ອນຸຊານີຍຕິ, ຕຕ຺ຕການໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາຈນປຸພ຺ພງ຺ຄມໍ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສໍ ຍາຈນ຺ໂຕ ປຸພ຺ພຸປ຺ປນ຺ນວິຕກ຺ກສູຈນປຸຈ຺ຉາວິສ຺ສຊ຺ຊນກ຺ກມວເສນ ຍາຈໂນກາເສ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ‘‘ເອຕສ຺ສ ຠຄວາ ກາໂລ’’ຕິອາທິມາຫ.

ຕຕ຺ຖ ‘‘ຍໍ ຠຄວາ ສາວການໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປຍ຺ຍາ’’ຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສປ຺ປໂຫນກສິກ຺ຂາປທໍ ສນ຺ຘາຍາຫ, ອຍມຕ຺ໂຖ ຠທ຺ທາລິສຸຕ຺ເຕນ (ມ. ນິ. ໒.໑໓໔ ອາທໂຍ) ທີເປຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ພຫູສຸ ສິກ຺ຂາປເທສຸ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕສຸ, ປຎ຺ຎປິຍມາເນສຸ ຈ ‘‘ນ ຕາວ ຠທ຺ທາລິ ສຕ຺ຖາ ສາວການໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປຕີ’’ຕິອາທິ (ມ. ນິ. ໒.໑໔໕) ວຸຕ຺ຕໍ ອປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ອຸປາທາຍ, ຕຖາ ອິຘາປິ ອປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປຣິສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ສງ຺ຆສ຺ສ ສມ຺ປຕິ ສາວການໍ ອາຓາປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສໍ ນານຸຊານາມີຕິ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ນິຣພ຺ພຸໂທ’’ຕິອາທິມາຫ. ນ ຫິ ປຣິສຸທ຺ເຘ ສງ຺ເຆ ໂອວາທປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສສ຺ສ ອນຸທ຺ເທສກາຣຓໍ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມິໍ ສຕິ ອາຓາປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສານຸຊານນາຘິປ຺ປາຍໂຕ. ຕຖາ ຈ ໂສ ຕໂຕ ອຏ຺ຐນ຺ນໍວສ຺ສານໍ ອຈ຺ຈເຍນ ອນຸຎ຺ຎາໂຕ. ຍຖາຫ ປາຕິໂມກ຺ຂຐປນກ຺ຂນ຺ຘເກ (ຈູຬວ. ໓໘໖) ‘‘ນ ທານາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິໂຕ ປຣໍ ອຸໂປສຖໍ ກຣິສ຺ສາມິ…ເປ… ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິເສຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ. ຍໍ ປນ ອຸປສມ຺ປທກ຺ຂນ຺ຘເກ (ມຫາວ. ໑໒໙) ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຠິກ຺ຂູ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອຸປສມ຺ປາເທຕ຺ວາ ເອກກໍ ໂອຫາຍ ປກ຺ກມິໍສຸ…ເປ… ໂສ ຕສ຺ສາ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວິຕ຺ວາ ຈິເຣນ ອຄມາສີ’’ຕິ ວຕ຺ຖຸ ອາຄຕໍ, ຕໍ ສຸທິນ຺ນວຕ຺ຖຸໂຕ ປຣໂຕ ອຸປ຺ປນ຺ນມ຺ປິ ຕຕ຺ຖ ຍຖາຘິກາຣໍ ສໂມຘາເນຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ຕຕ຺ເຖວ ‘‘ອຸຠຍານິ ໂຂ ປນສ຺ສ ປາຕິໂມກ຺ຂານິ ວິຕ຺ຖາເຣນ ສ຺ວາຄຕານິ ໂຫນ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ (ປາຈິ. ໑໔໗; ອ. ນິ. ໘.໕໒; ໑໐.໓໓) ອງ຺ຄານິປິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ນ ຫິ ອາທິໂຕ ເອວ ອຸຠໂຕປາຕິໂມກ຺ຂານິ ສິທ຺ຘານີຕິ. ອປິຈ ອາທິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຍມນຸກ຺ກໂມ ເວທິຕພ຺ໂພ, ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ຣາຫຸລກຸມາເຣ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ໂພຘິສຕ຺ໂຕ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ຉພ຺ພສ຺ສານິ ທຸກ຺ກຣໍ ກຕ຺ວາ ສຕ຺ຕເມ ອຠິສມ຺ພຸທ຺ໂຘ, ຕສ຺ມິໍ ເອວ ສໍວຈ຺ຉເຣ ກປິລວຕ຺ຖຸໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຣາຫຸລກຸມາຣໍ ປພ຺ພາເຊສິ. ອມ຺ພລຏ຺ຐິກຣາຫຸໂລວາທສຸຕ຺ຕຏ຺ຐກຖາຍໍ (ມ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໑໐໗ ອາທໂຍ) ‘‘ອຍຎ຺ຫິ ອາຍສ຺ມາ ສຕ຺ຕວສ຺ສິກກາເລ ຠຄວນ຺ຕໍ ຈີວຣກຓ຺ເຓ ຄເຫຕ຺ວາ ‘ທາຍຊ຺ຊໍ ເມ ສມຓ ເທຫິ, ທາຍຊ຺ຊໍ ເມ ສມຓ ເທຫີ’ຕິ ທາຍຊ຺ຊໍ ຍາຈມາໂນ ຠຄວຕາ ຘມ຺ມເສນາປຕິສາຣິປຸຕ຺ຕຕ຺ເຖຣສ຺ສ ນິຍ຺ຍາເທຕ຺ວາ ປພ຺ພາຊິໂຕ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຣາຫຸລກຸມາຣໍ ອາຣພ຺ຠ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕີຫິ ສຣຓຄມເນຫິ ສາມເຓຣປພ຺ພຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໑໐໕) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສຣຓຄມນູປສມ຺ປທາ ປຐມວສ຺ສພ຺ຠນ຺ຕເຣ ເອວ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາ, ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ຖກມ຺ມວເສນ ອຸປສມ຺ປທາ ອນຸຎ຺ຎາຕາຕິ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ອປິຈ ຣາຫຸລວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນນຸຎ຺ຎາໂຕ ມາຕາປິຕູຫິ ປຸຕ຺ໂຕ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ໂພ, ໂຍ ປພ຺ພາເຊຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໐໕) ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ອິໂຕ ປຸພ຺ເພປິ ສິກ຺ຂາປທານິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕານີຕິ ສິທ຺ຘໍ.

ສຸຕ຺ວາ ຈ ໂຍ ເຫຕຸນິໂຣຘມຄ຺ຄໍ,

ນິໂຣຘຸປາຍໍ ປຏິວິຊ຺ຌິ ຂິປ຺ປໍ;

ຊາໂຕວເປກ຺ເຂນ ອເສສເມຕໍ,

ໂລກໍ ວິປສ຺ສີ ສຸຄຕຄ຺ຄສິສ຺ໂສ.

ໂສ ຘມ຺ມເສນາປຕິ ອຄ຺ຄສິສ຺ໂສ,

ສທ຺ຘມ຺ມຣາຊສ຺ສ ຕຖາຄຕສ຺ສ;

ສຍໍ ມຸນິນ຺ເທນ ຍສສ຺ສ ປຕ຺ໂຕ,

ອເນກໂສ ໂສຬສຘາ ປສຕ຺ໂຖ.

ຕສ຺ມາ ຫິ ສິກ຺ຂາປທພນ຺ຘກາໂລ,

ຎາຕຸມ຺ປິ ໂລເກ ອຕິຠາຣິໂຍວ;

ປເຄວ ສິກ຺ຂາປທຠາວເຠໂທ,

ປເຄວ ອຎ຺ໂຎ ອຸຠຍຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ.

ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ອປິ ຕໍ ທ຺ວຍນ຺ຕຸ,

ຎາຕຸໍ ນ ສກ຺ກາວ ປເຄວ ເນຕຸໍ;

ນິສ຺ສໍສຍໍ ຕຕ຺ຖ ຕຖາຄໂຕວ,

ຊານິສ຺ສຕິຈ຺ຈາຫ ຕຖາຄໂຕຕິ.

ອິຈ຺ເຈຕມຕ຺ຖໍ ອິຘ ຠິກ຺ຂຸ ຎຕ຺ວາ,

ສິກ຺ຂາປທານໍ ກມຠາວເຠທໍ;

ຎາຕຸໍ ສຍໍ ໂນ ນ ປເຣ ຈ ເນຕຸໍ,

ປຣິເຍສິຕພ຺ໂພ ອິຘ ຍຸຕ຺ຕິມຄ຺ໂຄ.

ຕຕ຺ຖ ກມເຠໂທ ສິກ຺ຂາປທານໍ ປຣໂຕ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ຠາວເຠໂທ ຕາວ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕການຸວຕ຺ຕນປຈ຺ຈຍາ ຠິກ຺ຂຸ ອນາປຕ຺ຕິໂກ, ຠິກ຺ຂຸນີ ປນ ສມນຸຠຏ຺ຐາ ປາຣາຊິກາ ໂຫຕິ. ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິປຏິຈ຺ຉາທເນ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ, ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ປາຣາຊິກໍ. ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລໍ ອາໂຣເຈນ຺ຕສ຺ສ, ປຏິຈ຺ຉາເທນ຺ຕສ຺ສ ຈ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ມຫາສາວຊ຺ຊໍ ປາຣາຊິກໍ ອາໂຣເຈນ຺ຕສ຺ສ, ປຏິຈ຺ຉາເທນ຺ຕສ຺ສ ຈ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ. ອິຈ຺ເຈວມາທີຫິ ອຠາວເຠທສິກ຺ຂາປທານໍ ອິຘ ຠາວເຠເທນ ຍຸຕ຺ຕິປຣິເຍສນໍ ສາຘຍມາໂນປິ ສິຍາ ອນຸມ຺ມາທວິຆາຕຠາຄີຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ສກລສ຺ສປິ ວິນຍປິຏກສ຺ສ ວິຕກ຺ກຍາຈນກາລກາລຎ຺ຎູກາຣຓຜລປໂຍຊເນຫິ ສຕ຺ຕຫິ ອງ຺ເຄຫິ ປຏິມຓ຺ຑິຕໍ ນິທານມາຍສ຺ມຕາ ອຸປາລິຕ຺ເຖເຣນ ນິທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ເຖຣສ຺ສ ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາຈນເຫຕຸຠູໂຕ ວິຕກ຺ໂກ ນາມ. ຕສ຺ເສວ ‘‘ເອຕສ຺ສ ຠຄວາ ກາໂລ’’ຕິອາທິນາ ປວຕ຺ຕາ ຍາຈນາ ນາມ. ຣຕ຺ຕຎ຺ຎູເວປຸລ຺ລລາຠຄ຺ຄພາຫຸສຈ຺ຈມຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິ ກາໂລ ນາມ. ສພ຺ພຎ຺ຎູ ເອວ ກາລຎ຺ຎູ ນາມ. ອາສວຏ຺ຐານີຍານໍ ຘມ຺ມານໍ ປາຕຸຠາໂວ ກາຣຓໍ ນາມ. ‘‘ເຕສໍເຍວ ອາສວຏ຺ຐານີຍານໍ ຘມ຺ມານໍ ປຏິຆາຕາຍາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ອາສວຏ຺ຐານີຍຘມ຺ມປຏິຆາໂຕ ຜລໍ ນາມ. ‘‘ຍຖຍິທໍ ພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍໍ ອທ຺ຘນິຍໍ ອສ຺ສາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ສາສນພ຺ຣຫ຺ມຈຣິຍສ຺ສ ຈິຣຏ຺ຐິຕິ ປໂຍຊນນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ໂຫຕິ ເຈຕ຺ຖ –

‘‘ວິຕກ຺ໂກ ຍາຈນາ ກາໂລ, ກາລຎ຺ຎູ ກາຣຓໍ ຜລໍ;

ປໂຍຊນນ຺ຕິ ສຕ຺ຕງ຺ຄໍ, ນິທານໍ ວິນຍສ຺ສິຘາ’’ຕິ.

໒໒. ອນ຺ຕິມມຓ຺ຑລນ຺ຕິ ອພ຺ຠນ຺ຕຣມຓ຺ຑລໍ. ຕຎ຺ຫິ ອິຕເຣສໍ ອນ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ຂຸທ຺ທກມຓ຺ຑລໍ ວາ. ອນຸມຕິທານວເສນ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ທຕ຺ວາ. ເຕສໍ ພຸທ຺ຘານໍ ຈາຣິກາຍ ວິເນຕພ຺ພາ ເວເນຍ຺ຍສຕ຺ຕາ. ໂອຈິນນ຺ຕາ ວິຍາຕິ ພຫຸປຸປ຺ຜໍ ຄຈ຺ຉໍ ມາລາກາຣາ ຈິຣໍ ໂອຈິນນ຺ຕິ, ເອວໍ ພຫຸເວເນຍ຺ເຍສຸ ຄາມາທີສຸ ຈິຣໍ ວສນ຺ຕາ ເວເນຍ຺ຍປຸຎ຺ຎໍ ປຣິຫຣນ຺ຕາ ຈຣນ຺ຕິ. ສນ຺ຕໍ ສຸຂໍ, ນ ເວທນາສຸຂໍ ວິຍ ສປຣິປ຺ຜນ຺ທໍ. ທສສຫສ຺ສຈກ຺ກວາເຬຕິ ເທວານໍ ວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ມນຸສ຺ສາ ປນ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ຈກ຺ກວາເຬ ໂພຘເນຍ຺ຍາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນ຺ຕິ. ມຫາກຣຸຓາຍ ຘຸວໍ ສຕ຺ຕສມວໂລກນໍ. ໂອຕິຓ຺ເຓຕິ ປຣິສມຊ຺ຌໍ ອາຄເຕ, ອາໂຣຈິເຕ ວາ. ເຍນ ກາຣເຓນ ມຍໍ ຕຸມ຺ຫາກໍ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ທເທຍ຺ຍາມ, ຕໍ ກຸໂຕ ສກ຺ກາ ລທ຺ຘຸໍ. ພຫຸກິຈ຺ຈາ ຫິ ຆຣາວາສາຕິ. ທຸຕິຍວິກປ຺ເປ ຕນ຺ຕິ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ. ‘‘ຕຸມ຺ເຫຫິ ຕໍ ກຸໂຕ ລທ຺ຘາ’’ຕິ ອນຸຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ປຐມໍ ກິຣິຍໍ ເປກ຺ຂຕິ, ທຸຕິຍໍ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອາຈຣິໂຍ ປນ ‘‘ປຐມໂຍຊນາຍ ຍໍ ທານປຸຎ຺ຎໍ, ຕໍ ກຸໂຕ ລພ຺ຠາ. ປຸຎ຺ຎນ຺ຕຣາຍພຫຸລາ ຫິ ຆຣາວາສາຕິ. ທຸຕິຍໂຍຊນາຍ ເຕມາສພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຍມຫໍ ທເທຍ຺ຍໍ, ອຕິກ຺ກນ຺ຕກາລຕ຺ຕາ ຕມຫໍ ສມ຺ປຕິ ກຸໂຕ ທເທຍ຺ຍນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕີ’’ຕິ ວທຕິ. ສີລາທິກຸສລຘມ຺ມສນ຺ທສ຺ສນາທິຘມ຺ມຣຕນວສ຺ສໍ.

໒໓. ປຕ຺ຕຸຓ຺ຓເທເສ ປຕ຺ຕຸຓ຺ຓໍ ປຏວຣໍ. ມຫາຍາຄນ຺ຕິ ມຫາທານໍ. ປຣິປຸຓ຺ຓສງ຺ກປ຺ປນ຺ຕິ ເຕມາສໍ ໂສຕພ຺ພໍ ອຊ຺ຊ ສຸຓິນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຣິທນ຺ຕິ ອິທໍ ກາຣຓໍ.

ອຸປາລິ ທາສໂກຕິ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣໂຕ. ພາຫິຣພ຺ຠນ຺ຕຣນິທານໍ, ສິກ຺ຂາປທານໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຏ຺ຐານສງ຺ຂາຕໍ ອາເວຓິກນິທານຎ຺ຈ ສນ຺ຘາຍາຫ ‘‘ນິທານສ຺ສ ປເຠທທີປນໂຕ’’ຕິ. ເຖຣວາທາທິ ວຕ຺ຖຸປ຺ປເຠໂທ. ສກາຍ ປຏິຎ຺ຎາຍ ເມຕ຺ຕິຍໍ ຠິກ຺ຂຸນິໍ ນາເສຖາຕິອາທິ ປຣສມຍວິວຊ຺ຊນໂຕຕິອາທິ. ວິຠງ຺ຄນຍເຠທທສ຺ສນໂຕຕິ ຕິສ຺ໂສ ອິຕ຺ຖິໂຍ ຠູມຏ຺ຐໍ ຖລຏ຺ຐນ຺ຕິອາທິ. ເອຕ຺ຖາຫ – ກິໍ ຠຄວໂຕ ມາຣາວຏ຺ຏນປຏິຆາຕາຍ ສຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖີຕິ? ອຕ຺ຖິ, ຕຖາປິສ຺ສ ປຈ຺ຉາ ອຸປຄຸຕ຺ຕກາເລ ປສາທເຫຕຸຕ຺ຕາ ອຘິວາເສຕິ. ເອຕ຺ຖ ອຸປຄຸຕ຺ຕາຘິຏ຺ຐານໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ພຸທ຺ຘານໍ ອາຈິຓ຺ຓນ຺ຕິ ທິຊທສ຺ສເນນ ກິໍປໂຍຊນນ຺ຕິ ເຈ? ມາຣາວຏ຺ຏນເຫຕຸ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ປຸຎ຺ຎນ຺ຕຣາໂຍຕິ ປໂຍຊນໍ.

ທິໂຊປິ ໂສ ມາຣມໂນຣຖສ຺ສ,

ຠງ຺ຄໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ຊິນປຸງ຺ຄວສ຺ສ;

ສສ຺ສິສ຺ສສງ຺ຆສ຺ສ ອທາສິ ທານໍ,

ອເສສກໍ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑເຠທໍ.

ກິໍ ຠຄວາ ສສິສ຺ໂສ ຕາວ ມຫນ຺ຕໍ ກປ຺ປິຍຠຓ຺ຑໍ ອຸພ຺ຠຓ຺ຑິກໍ ກຕ຺ວາ ອຄມາສີຕິ? ນ ອຄມາສິ, ເຕມາສິຠາຄິຍໍ ປນ ປຸຎ຺ຎຣາສິກໍ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ອປ຺ປຏິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ອຸປາຍໂຕ ສຕ຺ຖາ ອທາສິ.

ຕທຎ຺ຎຖາ ມາຣມໂນຣໂຖວ,

ປູໂຣ ສິຍາ ເນວ ທິຊສ຺ສ ຠິຍ຺ໂຍ;

ປາປໍ ມຫນ຺ຕໍ ອປິ ປາປຸເຓຍ຺ຍ,

ມິຈ຺ຉາຠິມາເນນ ຕຖາຄເຕ ໂສ.

ຕສ຺ມາ ຠຄວາ ອສ຺ສາທິຍນ຺ໂຕ ຕໍ ເທຍ຺ຍຘມ຺ມໍ ອປ຺ປຏິກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ອຸປາເຍນ ພ຺ຣາຫ຺ມຓສ຺ສ ປຸຎ຺ຎພຸທ຺ຘິໍ ກຕ຺ວາ, ມາຣສ຺ສ ຈ ມໂນຣຖວິຆາຕໍ ກຕ຺ວາ ອຄມາສີຕິ, ‘‘ອຍໍ ນໂຍ ອຏ຺ຐກຖໍ ວິນາປິ ປາຬິນຍານຸໂລມໂຕ ສິທ຺ໂຘ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ກຖໍ? –

‘‘ສຕ຺ຖາ ສສິສ຺ໂສ ຍທິ ອຄ຺ຄເຫສິ,

ທິຊສ຺ສ ຕໍ ຈີວຣມາທິໂຕວ;

ນາຖສ຺ສ ໂນ ວີສຕິວສ຺ສກາເລ,

ວິຣຸຊ຺ຌເຕ ຊີວກຍາຈນາປິ;

ຕຖາປິ ສພ຺ພໍ ສຸວິຈາຣຍິຕ຺ວາ,

ຍຸຕ຺ຕໍ ນຍໍ ຈິນ຺ຕຍິຕຸໍວ ຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ.

ອິທານິ ອາຍສ຺ມາ ອຸປາລິຕ຺ເຖໂຣ ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ສາຘາຣຓນິທານໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ສິກ຺ຂາປທານໍ ປາເຏກ຺ກໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຏ຺ຐານສງ຺ຂາຕໍ ນິທານມາທິໍ ກຕ຺ວາ ປຸຄ຺ຄລປຎ຺ຎຕ຺ຕິອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິວິຠາຄາປຕ຺ຕິເຠທນ຺ຕຣາປຕ຺ຕິອາທິກໍ ນານປ຺ປກາຣໍ ວິຘິໍ ນິຊ຺ຊຏໍ ນິຄ຺ຄຸມ຺ພໍ ກຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອຖ ໂຂ ຠຄວາ ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ຍຖາຠິຣນ຺ຕໍ ວິຫຣິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິມາຫາຕິ. ອິຘ ຐຕ຺ວາ –

ສິກ຺ຂາປທານ ສພ຺ເພສໍ, ກມເຠທໍ ປກາສເຍ;

ຕສ຺ມິໍ ສິທ຺ເຘ ນິທານານໍ, ກມສິທ຺ຘິ ຍໂຕ ຠເວ.

ຕຕ຺ຖ ສພ຺ພສິກ຺ຂາປທານໍ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ເທສນາກ຺ກໂມ ປຫານກ຺ກໂມ ປຏິປຕ຺ຕິກ຺ກໂມ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກ຺ກໂມຕິ ຈຕຸພ຺ພິໂຘ ກໂມ ລພ຺ຠຕິ. ຕຕ຺ຖ ຠຄວຕາ ຣາຊຄເຫ ຠິກ຺ຂູນໍ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສໍ ອນຸຊານນ຺ເຕນ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສສ຺ສ ໂຍ ເທສນາກ຺ກໂມ ອນຸຎ຺ຎາໂຕ, ຕໍ ເທສນາກ຺ກມມນຸໂລເມນ຺ໂຕ ອາຍສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ປຐມໍ ປາຣາຊິກຸທ຺ເທສໍ ປຸຈ຺ຉິ, ຕທນນ຺ຕຣໍ ສງ຺ຆາທິເສສຸທ຺ເທສໍ, ຕໂຕ ອນິຍຕຸທ຺ເທສໍ ວິຕ຺ຖາຣຸທ຺ເທສຎ຺ຈ ປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ຕທນນ຺ຕຣໍ ຠິກ຺ຂຸນີວິຠງ຺ຄຎ຺ຈ ເຕເນວ ອນຸກ຺ກເມນ ປຸຈ຺ຉິ, ນິທານຸທ຺ເທສນ຺ໂຕຄຘານຎ຺ຈ ສຣູເປນ ອນຸທ຺ທິຏ຺ຐານໍ ປຸຈ຺ຉນຕ຺ຖໍ ຂນ຺ຘເກປິ ປຸຈ຺ຉິ. ເອເຕນ ຈ ຂນ຺ຘເກ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍາ ສງ຺ຄຫິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ປຸຈ຺ຉິຕານຸກ຺ກເມເນວ ອຸປາລິຕ຺ເຖໂຣ ຕໍ ສພ຺ພໍ ສາປຕ຺ຕິເຠທາທິກໍ ເທເສນ຺ໂຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍທຸພ຺ຠາສິຕອາປຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐານາທິທີປກໍ ອນ຺ໂຕກຕ຺ວາ ເທເສສິ, ອຍເມຕ຺ຖ ເທສນາກ຺ກໂມ. ອຸຠໂຕວິຠງ຺ຄຂນ຺ຘກໂຕ ປນ ອຸຈ຺ຈິນິຕ຺ວາ ຕທາ ປຣິວາຣປາຬິ ວິສຸໍ ກຕາ. ອິມເມວ ນຍໍ ສນ຺ຘາຍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອເຕເນວ ອຸປາເຍນ ຂນ຺ຘກປຣິວາເຣປິ ອາໂຣເປສຸ’’ນ຺ຕິອາທິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.ປຐມມຫາສງ຺ຄີຕິກຖາ). ອປິຈ ປາຬິຍາ ‘‘ເອເຕເນວຸປາເຍນ ອຸຠໂຕວິນເຍ ປຸຈ຺ຉິ. ປຸຏ຺ໂຐ ປຸຏ຺ໂຐ ອາຍສ຺ມາ ອຸປາລິ ວິສ຺ສຊ຺ເຊສີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ມຫາກສ຺ສໂປ ອຸຠໂຕວິຠງ຺ເຄ ເອວ ປຸຈ຺ຉິ. ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ໂຕ ປນ ອາຍສ຺ມາ ອຸປາລິ ນິວຣເສສໍ ເທເສນ຺ໂຕ ຂນ຺ຘກປຣິວາເຣ ອນ຺ໂຕກຕ຺ວາ ເທເສສິ. ຕທາ ຈ ຂນ຺ຘກປຣິວາຣປາຬິ ວິສຸໍ ກຕາຕິ ອຍໍ ເທສນາກ຺ກໂມ. ຍທິ ເອວໍ ນິທານຸທ຺ເທໂສ ປຐມໍ ເທເສຕພ຺ໂພຕິ ເຈ? ນ, ຕທສມ຺ຠວໂຕ. ໂສ ຫິ ‘‘ຍສ຺ສ ສິຍາ ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິອາທິນາ (ມຫາວ. ໑໓໔) ນເຍນ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຐມໍ ສິກ຺ຂາປທສງ຺ຄຫິຕາສຸ ອາປຕ຺ຕີສຸ ອທສ຺ສິຕາສຸ ນ ສມ຺ຠວຕິ. ‘‘ຍານິ ມຍາ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕານິ ສິກ຺ຂາປທານິ, ຕານິ ເນສໍ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທສໍ ອນຸຊາເນຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ສິກ຺ຂາປທາເນວ ປຐມໍ ເທເສຕພ຺ພານີຕິ ປາຣາຊິກຸທ຺ເທສກ຺ກໂມ ສມ຺ຠວຕິ.

ປາຣາຊິກຸທ຺ເທສາທິສງ຺ຄຫິຕານໍ ອາປຕ຺ຕິອກຸສລານໍ ຍໂຖຬາຣິກກ຺ກເມນ ປຫາຕພ຺ພຕ຺ຕາ ປຫານກ຺ກໂມເປຕ຺ຖ ສມ຺ຠວຕິ. ອຸປສມ຺ປນ຺ນສມນນ຺ຕຣໍ ‘‘ຕາວເທວ ຈຕ຺ຕາຣິ ອກຣຓີຍານິ ອາຈິກ຺ຂິຕພ຺ພານີ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໒໙) ວຈນໂຕ ‘‘ສມາທາຍ ສິກ຺ຂຕິ ສິກ຺ຂາປເທສູ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໑.໑໙໓) ວຈນໂຕ ຈ ຍຖາ ຄຣຸກໍ ອາຈິກ຺ຂຓໍ ສິກ຺ຂເນນ ປຏິປຕ຺ຕິກ຺ກໂມເປຕ຺ຖ ສມ຺ຠວຕິ, ເອວມິເມຫິ ຕີຫິ ກເມຫິ ເທເສຕພ຺ພານມ຺ເປເຕສໍ ສິກ຺ຂາປທານໍ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິກ຺ກໂມ ສມ຺ຠວຕິ. ຕຖາ ຫິ ຍໍ ຍໍ ສາຘາຣຓໍ, ຕໍ ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ ອາຣພ຺ຠ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ເອວ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ‘‘ຍາ ປນ ຠິກ຺ຂຸນີ ຉນ຺ທໂສ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສເວຍ຺ຍາ’’ຕິ ຠິກ຺ຂຸນີນມ຺ປິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຎຖາ ຕໍ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ອນຸປ຺ປນ຺ນປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ສິຍາ. ຕໂຕ ‘‘ອນຸປ຺ປນ຺ນປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ (ປຣິ. ໒໔໗) ປຣິວາເຣ ເອຕໍ ວຈນໍ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ, ເອຕ຺ຕາວຕາ ປຸຣິເມນ ກມຕ຺ຕເຍນ ປຐມໍ ເທເສຕພ຺ພຕໍ ປຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກຸທ຺ເທເສ ປຐມຸປ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ເມຖຸນຘມ຺ມປາຣາຊິກໍ ສພ຺ພປຐມໍ ເທເສຕຸກາໂມ ອຸປາລິຕ຺ເຖໂຣ ‘‘ຕຕ຺ຣ ສຸທໍ ຠຄວາ ເວສາລິຍ’’ນ຺ຕິ ເວສາລິເມວ ປາເປຕ຺ວາ ຐເປສິ. ອຎ຺ຎຖາ ພາຣາຓສິຍໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕານໍ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ມນຸສ຺ສມໍສໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໒໘໐) ເອວມາທີນໍ ເທສນາຘິປ຺ປາເຍ ສຕິ ພາຣາຓສິໍ ປາເປຕ຺ວາ ຐເປຍ຺ຍາຕິ.

ອພ຺ຠນ຺ຕຣນິທານກຖາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ເວຣຎ຺ຊກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໑. ປາຣາຊິກກຓ຺ໂຑ

໑. ປຐມປາຣາຊິກໍ

ສຸທິນ຺ນຠາຓວາຣວຓ຺ຓນາ

ປຐມສ຺ເສຕ຺ຖ ນິທາເນ, ຐຕ຺ວາ ປາຣາຊິກສ຺ສ ວິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍ;

ໂຈທນາປຣິຫາຣນໂຍ, ປຸຄ຺ຄລວຕ຺ຖຸປ຺ປກາສເນເຍວ.

ຕຕ຺ຖ ຠຄວາ ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ວຸຕ຺ຖວສ຺ໂສ ອນຸປຸພ຺ເພນ ຈາຣິກໍ ຈຣນ຺ໂຕ ກຕ຺ຕິກຊຸຓ຺ຫປກ຺ເຂ ເອວ ເວສາລິໍ ປາປຸຓິຕ຺ວາ ຍາວ ປຐມປາຣາຊິກສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎາປນໍ, ຕາວ ອຏ຺ຐ ວສ຺ສານິ ເວສາລິຍໍເຍວ ວິຫຣນ຺ໂຕ ວິຍ ປາຬິກ຺ກເມນ ທິສ຺ສຕິ, ນ ຈ ຠຄວາ ຕາວຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ຕຕ຺ເຖວ ວິຫາສິ. ໂສ ຫິ ສຸທິນ຺ນສ຺ສ ສາວການໍ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ອຸປສມ຺ປທຎ຺ຈ ອນຸຊານິຕ຺ວາ ຍຖາຠິຣນ຺ຕໍ ຕຕ຺ຖ ວິຫຣິຕ຺ວາ ຈາຣິກໍ ຈຣນ຺ໂຕ ເຠສກຬາວນໍ ປຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ເຕຣສມໍ ວສ຺ສໍ ວສິ, ເຕເນວ ອນຸກ຺ກເມນ ສາວຕ຺ຖິໍ ປຕ຺ວາ ຈຸທ຺ທສມໍ ວສ຺ສໍ ວສິ, ປນ຺ນຣສມໍ ກປິລວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ, ໂສຬສມໍ ອາຬວິຍໍ, ຕໂຕ ວຸຕ຺ຖວສ຺ໂສ ຈາຣິກໍ ຈຣນ຺ໂຕ ຣາຊຄຫໍ ປຕ຺ວາ ສຕ຺ຕຣສມໍ ວສິ, ອິມິນາ ອນຸກ຺ກເມນ ອປຣານິປິ ຕີຓິ ວສ຺ສານິ ຕຕ຺ເຖວ ວສິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ຠຄວາ ປຣິປຸຓ຺ຓວີສຕິວສ຺ໂສ ຣາຊຄຫໂຕ ອນຸປຸພ຺ເພນ ເວສາລິໍ ປາປຸຓິ, ຕໂຕ ອຸປສມ຺ປທາຍ ອຏ຺ຐວສ຺ສິໂກ ສຸທິນ຺ໂນ ເວສາລິຍໍເຍວ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ອຠິວິຎ຺ຎາເປສິ, ຕໂຕ ຠຄວາ ຕສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ປຐມໍ ປາຣາຊິກໍ ປຎ຺ຎເປສີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ອຸປາລິຕ຺ເຖໂຣ ອິໂຕ ປຐມຕຣໍ ຕຕ຺ຖ ເວສາລິຍຎ຺ຈ ປຎ຺ຎຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທານິ ອທສ຺ເສຕຸກາໂມ, ວິນຍນິທານານນ຺ຕຣໍ ປຐມປາຣາຊິກເມວ ທສ຺ເສຕຸກາໂມ, ຕສ຺ມາ ເວສາລິຍໍ ປຐມໍ ນິວາສໍ, ປຈ຺ຉາ ອິມສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິກາເລ ນິວາສຎ຺ຈ ເອກໂຕ ກຕ຺ວາ ‘‘ຕຕ຺ຣ ສຸທໍ ຠຄວາ ເວສາລິຍ’’ນ຺ຕິອາທິມາຫ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຐມສ຺ເສຕ຺ຖ ນິທາເນ, ຐຕ຺ວາ …ເປ… ປກາສເນເຍວາ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ອິມສ຺ມິໍ ປຐມປາຣາຊິກສ຺ສ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຏ຺ຐານສງ຺ຂາເຕ ນິທາເນ ຐຕ຺ວາ ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ເວສາລິຍາ ອວິທູເຣ ກລນ຺ທຄາໂມ ນາມ ໂຫຕິ…ເປ… ອຎ຺ຎຕຣໍ ວຊ຺ຊິຄາມໍ ອຸປນິສ຺ສາຍ ວິຫຣຕີ’’ຕິ ເອຕສ຺ມິໍ ອິມສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລປ຺ປກາສເນ, ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ວຊ຺ຊີ ທຸພ຺ຠິກ຺ຂາ ໂຫຕິ…ເປ… ຕິກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ອຠິວິຎ຺ຎາເປສີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໓໐) ອິມສ຺ມິໍ ວຕ຺ຖຸປ຺ປກາສເນ ຈ ໂຈທນານໂຍ, ປຣິຫາຣນໂຍ ຈ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ປກາສນາ – ກິມຕ຺ຖໍ ເຖເຣນ ອຎ຺ເຎສໍ ສິກ຺ຂາປທານໍ ປຸຄ຺ຄລວຕ຺ຖູນິ ວິຍ ສງ຺ເຂປໂຕ ອວຕ຺ວາ ຍຕ຺ຖ ຈ ໂສ ອຸປ຺ປນ຺ໂນ, ຍຖາ ຈ ຘມ຺ເມ ປສນ຺ໂນ, ຍຖາ ຈ ປພ຺ພຊິໂຕ, ຍຖາ ຈ ອິມໍ ວຕ຺ຖຸໍ ອຸປ຺ປາເທຕິ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ອນວເສເສຕ຺ວາ ປຸຄ຺ຄລວຕ຺ຖູນິ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ເຈ? ວຸຈ຺ຈເຕ –

ເອວໍ ສທ຺ຘາຍ ກິຈ຺ເຉນ, ມຫນ຺ເຕ ໂຠຄຎາຕເກ;

ຫິຕ຺ວາ ປພ຺ພຊິຕານມ຺ປິ, ເປສລານມ຺ປິ ສພ຺ພໂສ.

ສພ຺ພລາມກຘມ຺ມາຍໍ, ເມຖຸໂນ ຍທິ ສມ຺ຠເວ;

ນ ຘມ຺ມເທສນາເຍວ, ສິທ຺ຘາ ວິຣຕິ ສພ຺ພໂສ.

ຕສ຺ມາ ນວງ຺ຄສທ຺ຘມ຺ເມ, ສຕ຺ຖາຣາ ເທສິເຕປິ ຈ;

ວິນໂຍ ປຎ຺ຎເປຕພ຺ໂພ, ຕໂຕ ຘມ຺ມວິສຸທ຺ຘິຫິ.

ວິນຍາຠາວໂຕ ເອວໍ, ອຊ຺ຌາຈາໂຣ ຠວິສ຺ສຕິ;

ຕສ຺ມາ ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ສາຕ຺ຖິກາ ເປສລສ຺ສປິ.

ອນາທີນວທສ຺ສາວີ, ຍສ຺ມາ ຍໍ ປາປມາຈຣິ;

ວິນໂຍເຍວ ສທ຺ຘານໍ, ອາທີນວວິຠາວິໂນ.

ຕສ຺ມາ ສທ຺ຘານຸສາຣີນໍ, ວິນໂຍ ສາຕ຺ຖໂກວ ຍໍ;

ຘມ຺ໂມ ຘມ຺ມານຸສາຣີນໍ, ຕໂຕ ອຸຠຍເທສນາ.

ອປິ ຈ ຍທິ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວີຕິກ຺ກມໍ ອກໂຣນ຺ຕສ຺ສາປິ ຍາວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກາ ອຍໂສ ປຕ຺ຖໂຏ, ປເຄວຎ຺ເຎສນ຺ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອຊ຺ຌາຈາຣສ຺ສ ປາກຏຠາວທີປນໍ. ກຖໍ? –

ອຠພ຺ໂພ ອຣຫຕ຺ຕສ຺ສ, ສຸທິນ຺ໂນ ປຸຕ຺ຕມາຕໂຣ;

ຠພ຺ພານຸປ຺ປນ຺ນປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ຕທຕ຺ຖໍ ນ ກຕາ ອຍໍ.

ນນຸ ມາຄຓ຺ຑິກໍ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ມາຕາປິຕູນມສ຺ສາ ຫິຕຕ຺ຖໍ ຘມ຺ມໍ ເທເສຕີຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ພີຊກພີຊກມາຕູນໍ ອຣຫຕ຺ຕຸປ຺ປຕ຺ຕິ ເຖເຣນ ທີປິຕາ. ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ເວສາລິຍາ ອວິທູເຣ ກລນ຺ທຄາໂມ ນາມ ໂຫຕິ, ເຍນ ສມເຍນ ສຸທິນ຺ໂນ ປຸຣາຓທຸຕິຍິກາຍ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວີ’’ຕິ ວາ ‘‘ເຍນ ສມເຍນ ຠຄວາ ປຐມປາຣາຊິກໍ ປຎ຺ຎເປສີ’’ຕິ ວາ ວຈນໍ ອິຘ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ກສ຺ມາ? ‘‘ອິຘ ປນ ເຫຕຸອຕ຺ໂຖ ກຣຓຕ຺ໂຖ ຈ ສມ຺ຠວຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາວຈນຎ຺ຫິ ອິຘ ນ ລພ຺ຠຕິ. ຈິຣນິວິຏ຺ໂຐ ຫິ ໂສ ຄາໂມ, ນ ຕສ຺ມິໍເຍວ ສມເຍຕິ. ຍສ຺ມາ ປນ ໂສ ຈິຣນິວິຏ຺ໂຐປິ ຈ ຄາໂມ ອຕ຺ຕໂນ ນິວິຏ຺ຐກາລໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສພ຺ພກາລມຕ຺ຖີຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພຕໍ ອຣຫຕິ, ເຕນ ປຣິຍາເຍນ ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ເວສາລິຍາ ອວິທູເຣ ກລນ຺ທຄາໂມ ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໒໕-໖. ອນຸຎ຺ຎາໂຕສິ ປນ ຕ຺ວນ຺ຕິ ສມຓວຕ຺ຕທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ຠຄວາ ປຸຈ຺ຉຕິ. ມາຕາປິຕູຫິ ອນນຸຎ຺ຎາຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຊນເກເຫວ ອນນຸຎ຺ຎາຕທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປຸຈ຺ຉີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ໂຂ ສຸທິນ຺ນ ຕຖາຄຕາຕິ ‘‘ປພ຺ພາເຊຕຸ ມໍ ຠຄວາ’’ຕິ ຍາຈນາວເສນ ປເນວມາຫ, ນ ຠຄວາ ສຍໍ ສຣຓານິ ທຕ຺ວາ ປພ຺ພາເຊສິ. ທຸກ຺ຂສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ກລຠາຄມ຺ປີ’’ຕິ ປາຐເສໂສ. ວິກປ຺ປທ຺ວເຍປີຕິ ທຸຕິຍຕຕິຍວິກປ຺ເປສຸ. ປຸຣິມປທສ຺ສາຕິ ກິຎ຺ຈີຕິ ປທສ຺ສ. ອຸຕ຺ຕຣປເທນາຕິ ທຸກ຺ຂສ຺ສາຕິ ປເທນ. ສມານວິຠຕ຺ຕີຕິ ສາມິວຈນໍ. ຍຖາ ກິໍ? ‘‘ກສ຺ສຈິ ທຸກ຺ຂສ຺ສາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ກິຎ຺ຈິ ທຸກ຺ຂສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອກາມກາ ວິນາ ຠວິສ຺ສາມາຕິ ຕຍາ ສທ຺ຘິໍ ອມຣິຕ຺ວາ ອກາມາ ຊີວິສ຺ສາມ. ສເຈປິ ນ ມຣາມ, ອກາມກາວ ຕຍາ ວິໂຍຄໍ ປາປຸຓິສ຺ສາມ, ຕຍິ ຊີວມາເນ ເອວ ໂນ ມຣຓໍ ຠເວຍ຺ຍ, ມຣເຓນປິ ໂນ ຕຍາ ວິໂຍຄໍ ມຍໍ ອກາມກາວ ປາປຸຓິສ຺ສາມ.

໓໐. ກຕິປາຫໍ ພລໍ ຄາເຫຕ຺ວາຕິ ກສ຺ມາ ປນາຍໍ ຕຖາ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ຕິພ຺ພຈ຺ຉນ຺ໂທ ອນຸຎ຺ຎາໂຕ ສມາໂນ ກຕິປາຫໍ ຆເຣເຍວ ວິລມ຺ພິຕ຺ວາ ກາຍພລຎ຺ຈ ອຄ຺ຄເຫສີຕິ? ອນຸມຕິທາເນນ ມາຕາປິຕູສຸ ສຫາຍເກສຸ ຈ ຕຸຏ຺ໂຐ ເຕສໍ ຈິຕ຺ຕຕຸຏ຺ຐຕ຺ຖໍ. ເກສຸຈິ ອຏ຺ຐກຖາໂປຕ຺ຖເກສຸ ເກຈິ ອາຈຣິຍາ ‘‘ອຍໍ ສຸທິນ຺ໂນ ຊີວກວຕ຺ຖຸໂຕ ປຈ຺ຉາ ປໍສຸກູລິກຘຸຕງ຺ຄວເສນ ປໍສຸກູລິໂກ ຊາໂຕ’’ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ‘‘ຄຫປຕິຈີວຣໍ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປໍສຸກູລິກຘຸຕງ຺ຄວເສນ ປໍສຸກູລິໂກ ໂຫຕີ’’ຕິ ລິຂນ຺ຕິ, ຕໍ ‘‘ອຈິຣູປສມ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ວຈເນນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ‘‘ຕຖາ ສຸທິນ຺ໂນ ຫິ ຠຄວໂຕ ທ຺ວາທສເມ ວສ຺ເສ ປພ຺ພຊິໂຕ, ວີສຕິເມ ວສ຺ເສ ຎາຕິກຸລໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິຏ຺ໂຐ ສຍໍ ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ອຏ຺ຐວສ຺ສິໂກ ຫຸຕ຺ວາ’’ຕິ, ‘‘ຠຄວໂຕ ຫິ ພຸທ຺ຘຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ອິທໍ ວຕ຺ຖໍ, ເອຕ຺ຖນ຺ຕເຣ ວີສຕິ ວສ຺ສານິ ນ ໂກຈິ ຄຫປຕິຈີວຣໍ ສາທິຍິ, ສພ຺ເພ ປໍສຸກູລິກາວ ອເຫສຸ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຸຕ຺ເຕນ ອຏ຺ຐກຖາວຈເນນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ, ປພ຺ພຊ຺ຊາຍ ອຏ຺ຐວສ຺ສິໂກ, ນ ອຸປສມ຺ປທາຍ. ອຸປສມ຺ປທໍ ປນ ຊີວກວຕ຺ຖຸໂຕ (ມຫາວ. ໓໒໖) ປຈ຺ຉາ ອລຕ຺ຖ, ຕສ຺ມາ ອວສ຺ສິໂກ ຎາຕິກຸລໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປວິຏ຺ໂຐ ສິຍາຕິ ເຈ? ນ, ‘‘ອລຕ຺ຖ ໂຂ ສຸທິນ຺ໂນ ກລນ຺ທປຸຕ຺ໂຕ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ, ອລຕ຺ຖ ອຸປສມ຺ປທ’’ນ຺ຕິ ເອກໂຕ ອນນ຺ຕຣໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ປພ຺ພຊ຺ຊານນ຺ຕຣເມວ ຫິ ໂສ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ເຕຣສຘຸຕງ຺ຄຄຸເຓ ສມາທາຍ ວຕ຺ຕນ຺ໂຕ ອຏ຺ຐ ວສ຺ສານິ ວຊ຺ຊິຄາເມ ວິຫຣິຕ຺ວາ ນິສ຺ສຍມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສຍໍວສີ ຫຸຕ຺ວາ ‘‘ເອຕຣຫິ ໂຂ ວຊ຺ຊີ ທຸພ຺ຠິກ຺ຂາ’’ຕິອາທິຕກ຺ກວເສນ ເຍນ ເວສາລີ ຕທວສຣິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປໍສຸກູລິກຘຸຕງ຺ຄວເສນ ປໍສຸກູລິໂກ ໂຫຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕໂກເຍວ ປາໂຐ ເຍສຸ ໂປຕ຺ຖເກສຸ ທິສ຺ສຕິ, ໂສວ ປມາຓໂຕ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ‘‘ອາຣຎ຺ຎິໂກ ໂຫຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ປຎ຺ຈ ເສນາສນປຏິສໍຍຸຕ຺ຕານິ ສງ຺ຄຫິຕານິ ເນສຊ຺ຊິກງ຺ຄຎ຺ຈ ວິຫາຣສຠາຄຕ຺ຕາ, ‘‘ປິຓ຺ຑປາຕິໂກ’’ຕິ ອິມິນາ ປຎ຺ຈ ປິຓ຺ຑປາຕປຏິສໍຍຸຕ຺ຕານິ, ‘‘ປໍສຸກູລິໂກ’’ຕິ ອິມິນາ ທ຺ເວ ຈີວຣປຏິສໍຍຸຕ຺ຕານິ ສງ຺ຄຫິຕານີຕິ. ຎາຕິຆຣູປຄມນກາຣຓທີປນາຘິປ຺ປາຍໂຕ ສປທານຈາຣິກງ຺ຄໍ ວິສຸໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ມາ ອຕິຫຣາເປສຸ’’ນ຺ຕິ ກາລພ຺ຍຕ຺ຕຍວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຘມ຺ມສ຺ສນ຺ຕຣາຍກຣຕຣຕ຺ຕາ ‘‘ອິມໍ ນຍ’’ນ຺ຕິ ອນໂຍເຍວ.

ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຫິ ສຕ຺ຕານໍ, ວິນາເສ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐິເຕ;

ອນໂຍ ນຍຣູເປນ, ພຸທ຺ຘິມາຄມ຺ມ ຕິຏ຺ຐຕິ.

໓໖. ອປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ສິກ຺ຂາປເທຕິ ເອຕ຺ຖ ທຸວິຘໍ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎາປນໍ. ກຖໍ? ‘‘ເອວຎ຺ຈ ປນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອິມໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ອຸທ຺ທິເສຍ຺ຍາຖາ’’ຕິ ເອວໍ ສອຸທ຺ເທສານຸທ຺ເທສເຠທໂຕ ທຸວິຘໍ. ຕຕ຺ຖ ປາຕິໂມກ຺ເຂ ສຣູປໂຕ ອາຄຕາ ປຎ຺ຈ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘາ ສອຸທ຺ເທສປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ນາມ. ສາປິ ທຸວິຘາ ສປຸຄ຺ຄລາປຸຄ຺ຄລນິທ຺ເທສເຠທໂຕ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ສາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອນ຺ໂຕ ອາປຕ຺ຕິຍາ ສຫ, ວິນາ ວາ ປຸຄ຺ຄໂລ ທສ຺ສິໂຕ, ສາ ສປຸຄ຺ຄລນິທ຺ເທສາ. ອິຕຣາ ອປຸຄ຺ຄລນິທ຺ເທສາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ສປຸຄ຺ຄລນິທ຺ເທສາປິ ທຸວິຘາ ທສ຺ສິຕາທສ຺ສິຕາປຕ຺ຕິເຠທໂຕ. ຕຕ຺ຖ ອທສ຺ສິຕາປຕ຺ຕິກາ ນາມ ອຏ຺ຐ ປາຣາຊິກາ ຘມ຺ມາ. ‘‘ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕິ ອສໍວາໂສ’’ຕິ ຫິ ປຸຄ຺ຄໂລວ ຕຕ຺ຖ ທສ຺ສິໂຕ, ນາປຕ຺ຕິ. ທສ຺ສິຕາປຕ຺ຕິກາ ນາມ ຠິກ຺ຂຸນີປາຕິໂມກ຺ເຂ ‘‘ສຕ຺ຕຣສ ສງ຺ຆາທິເສສາ ຘມ຺ມາ ນິສ຺ສາຣຓີຍໍ ສງ຺ຆາທິເສສ’’ນ຺ຕິ ຫິ ຕຕ຺ຖ ອາປຕ຺ຕິ ທສ຺ສິຕາ ສທ຺ຘິໍ ປຸຄ຺ຄເລນ, ຕຖາ ອປຸຄ຺ຄລນິທ຺ເທສາປິ ທສ຺ສິຕາທສ຺ສິຕາປຕ຺ຕິໂຕວ ທຸວິຘາ. ຕຕ຺ຖ ອທສ຺ສິຕາປຕ຺ຕິກາ ນາມ ເສຂິຍາ ຘມ຺ມາ. ເສສາ ທສ຺ສິຕາປຕ຺ຕິກາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ສາປິ ທຸວິຘາ ອນິທ຺ທິຏ຺ຐກາຣກນິທ຺ທິຏ຺ຐກາຣກເຠທໂຕ. ຕຕ຺ຖ ອນິທ຺ທິຏ຺ຐກາຣກາ ນາມ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິ ມຸສາວາທ ໂອມສວາທ ເປສຸຎ຺ຎ ຠູຕຄາມ ອຎ຺ຎວາທກ ອຸຊ຺ຌາປນກ ຄຓໂຠຊນ ປຣມ຺ປຣໂຠຊນ ສຸຣາເມຣຍ ອງ຺ຄຸລິປໂຕທກ ຫສຘມ຺ມ ອນາທຣິຍ ຕລຆາຕກຊຕຸມຏ຺ຐກ ສິກ຺ຂາປທານໍ ວເສນ ປຎ຺ຈທສວິຘາ ໂຫນ຺ຕິ. ເສສານໍ ປຸຄ຺ຄລນິທ຺ເທສານໍ ວເສນ ນິທ຺ທິຏ຺ຐກາຣກາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ອນຸທ຺ເທສປຎ຺ຎຕ຺ຕິປິ ປທຠາຊນນ຺ຕຣາປຕ຺ຕິວິນີຕວຕ຺ຖຸປຏິກ຺ເຂປປຎ຺ຎຕ຺ຕິອວຸຕ຺ຕສິທ຺ຘິວເສນ ຉພ຺ພິຘາ ໂຫນ຺ຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຂາຍິຕໍ ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໖໑) ເອວມາທິກາ ປທຠາຊນິເຍ ສນ຺ທິສ຺ສມານາປຕ຺ຕິ ປທຠາຊນສິກ຺ຂາປທໍ ນາມ. ‘‘ນ ຕ຺ເວວ ນຄ຺ເຄນ ອາຄນ຺ຕພ຺ພໍ, ໂຍ ອາຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິອາທິກາ (ປາຣາ. ໕໑໗) ອນ຺ຕຣາປຕ຺ຕິສິກ຺ຂາປທໍ ນາມ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ທິວາ ປຏິສລ຺ລີຍນ຺ເຕນ ທ຺ວາຣໍ ສໍວຣິຕ຺ວາ ປຏິສລ຺ລີຍິຕຸ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໗໕) ເອວມາທິກາ ວິນີຕວຕ຺ຖຸສິກ຺ຂາປທໍ ນາມ. ‘‘ໂລຫິຕຸປ຺ປາທໂກ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ນ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ໂພ, ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ນາເສຕພ຺ໂພ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໑໔) ເອວມາທິກາ ປຏິກ຺ເຂປສິກ຺ຂາປທໍ ນາມ. ຂນ຺ຘເກສຸ ປຎ຺ຎຕ຺ຕທຸກ຺ກຏຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍານິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິສິກ຺ຂາປທໍ ນາມ. ‘‘ຍາ ປນ ຠິກ຺ຂຸນີ ນຈ຺ຈໍ ວາ ຄີຕໍ ວາ ວາທິຕໍ ວາ ທສ຺ສນາຍ ຄຈ຺ເຉຍ຺ຍ, ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ (ປາຈິ. ໘໓໔) ອິມິນາ ວຸຕ຺ເຕນ ‘‘ຍາ ປນ ຠິກ຺ຂຸນີ ນຈ຺ເຈຍ຺ຍ ວາ ຄາເຍຍ຺ຍ ວາ ວາເທຍ຺ຍ ວາ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທິກໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ອຏ຺ຐກຖາຍ ທິສ຺ສມານໍ ອາປຕ຺ຕິຊາຕໍ, ວິນຍກມ຺ມໍ ວາ ອວຸຕ຺ຕສິທ຺ຘິສິກ຺ຂາປທໍ ນາມ. ຉພ຺ພິຘມ຺ເປຕໍ ຉຫິ ກາຣເຓຫິ ອຸທ຺ເທສາຣຫໍ ນ ໂຫຕີຕິ ອນຸທ຺ເທສສິກ຺ຂາປທໍ ນາມາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເສຍ຺ຍຖິທໍ – ປຎ຺ຈຫິ ອຸທ຺ເທເສຫິ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ວິສຠາຄຕ຺ຕາ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍທຸພ຺ຠາສິຕານໍ, ສຠາຄວຕ຺ຖຸກມ຺ປິ ທຸກ຺ກຏຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍທ຺ວຍໍ ອສຠາຄາປຕ຺ຕິກຕ຺ຕາ, ອນ຺ຕຣາປຕ຺ຕິປຎ຺ຎຕ຺ຕິສິກ຺ຂາປທານໍ ນານາວຕ຺ຖຸກາປຕ຺ຕິກຕ຺ຕາ, ປຏິກ຺ເຂປສິກ຺ຂາປທານໍ ເກສຎ຺ຈິ ວິນີຕວຕ຺ຖຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິສິກ຺ຂາປທານຎ຺ຈ ອທສ຺ສິຕາປຕ຺ຕິກຕ຺ຕາ, ອທສ຺ສິຕວຕ຺ຖຸກຕ຺ຕາ ເຠທານຸວຕ຺ຕກຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສ, ອທສ຺ສິຕາປຕ຺ຕິວຕ຺ຖຸກຕ຺ຕາ ອວຸຕ຺ຕສິທ຺ຘິສິກ຺ຂາປທານນ຺ຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ‘‘ທຸວິຘໍ ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎາປນໍ ອຸທ຺ເທສານຸທ຺ເທສເຠທໂຕ’’ຕິ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສມາສໂຕ ປກາສິຕໍ ໂຫຕິ.

ຕຕ຺ຖ ອປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ສິກ຺ຂາປເທຕິ ສອຸທ຺ເທສສິກ຺ຂາປທໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອກຈ຺ເຈ ອາຈຣິຍາ ເອວໍ ກິຣ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ປາຣາຊິກາ ກຕິວສ຺ສາຠິສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ຠຄວຕາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາຕິອາທິນາ ປຸຈ຺ຉໍ ກຕ຺ວາ ເຕສຸ ປຐມປາຣາຊິໂກ ເວສາລິຍໍ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ ປຎ຺ຈວສ຺ສາຠິສມ຺ພຸທ຺ເຘນ ເຫມນ຺ຕານໍ ປຐເມ ມາເສ ທຸຕິເຍ ປກ຺ເຂ ທສເມ ທິວເສ ອຑ຺ຒເຕຍ຺ຍໂປຣິສາຍ ຉາຍາຍ ປຸຣຕ຺ຖາຠິມຸເຂນ ນິສິນ຺ເນນ ອຑ຺ຒເຕຣສານໍ ຠິກ຺ຂຸສຕານໍ ມຊ຺ເຌ ສຸທິນ຺ນໍ ກລນ຺ທປຸຕ຺ຕໍ ອາຣພ຺ຠ ປຎ຺ຎຕ຺ໂຕ’’ຕິ, ຕໍ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ກສ຺ມາ? –

ຍສ຺ມາ ທ຺ວາທສມໍ ວສ຺ສໍ, ເວຣຎ຺ຊາຍໍ ວສິ ຊິໂນ;

ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ສຸທ຺ໂຘ ສງ຺ໂຆຕິ, ເນວ ປາຣາຊິກໍ ຕທາ.

ເຖຣສ຺ສ ສາຣິປຸຕ຺ຕສ຺ສ, ສິກ຺ຂາປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາຈນາ;

ຕສ຺ມິໍ ສິທ຺ຘາຕິ ສິທ຺ຘາວ, ຄຣຸກາປຕ຺ຕິ ໂນ ຕທາ.

ໂອວາທປາຕິໂມກ຺ຂຎ຺ຈ, ກິໍ ສຕ຺ຖາ ຈຕຸວສ຺ສິໂກ;

ປຏິກ຺ຂິປິ ກິມາຓຎ຺ຈ, ສມຕ຺ຕໍ ອນຸຊານິ ໂສ.

ອຊາຕສຕ຺ຕຸໍ ນິສ຺ສາຍ, ສງ຺ຆເຠທມກາສິ ຍໍ;

ເທວທຕ຺ໂຕ ຕໂຕ ສງ຺ຆ-ເຠໂທ ປຈ຺ຉິມໂພຘິຍໍ.

ອາຣາຘຍິໍສຸ ມໍ ປຸພ຺ເພ, ຠິກ຺ຂູຕິ ມຸນິຠາສິຕໍ;

ສຸຕ຺ຕເມວ ປມາຓໍ ໂນ, ໂສວ ກາໂລ ອນປ຺ປໂກຕິ.

ຍໍ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຖ ຠຄວາ ອຊ຺ຌາຈາຣໍ ອປສ຺ສນ຺ໂຕ ປາຣາຊິກໍ ວາ ສງ຺ຆາທິເສສໍ ວາ ນ ປຎ຺ຎເປສີ’’ຕິ, ຕໍ ສກລສິກ຺ຂາປທໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ນ ເກວລໍ ສອຸທ຺ເທສສິກ຺ຂາປທມຕ຺ຕໍ, ເຕນ ສອຸທ຺ເທສານຸທ຺ເທສປຎ຺ຎຕ຺ຕິເຠທໍ ສກລໍ ປາຣາຊິກໍ ສນ຺ຘາຍາຫາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກິຎ຺ຈາປິ ນາຠິປຣາມສນມ຺ປິ ກາຍສໍສຄ຺ໂຄ, ຕຖາປິ ເອຕໍ ວິເສສນິຍມນໂຕ, ອຈ຺ຉນ຺ທຣາຄາຘິປ຺ປາຍໂຕ ຈ ວິສຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຉນ຺ທຣາຄຣຕ຺ຕສ຺ເສວ ຫິ ກາຍສໍສຄ຺ໂຄ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕ. ອສຸຈິປາເນ ປນ ຫຕ຺ຖິນິຍາ ຕາປສປສ຺ສາວປາເນນ ວາລກາພ຺ໂຍ ນາມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ວາລກາພ຺ຍສ຺ສ ວຕ຺ຖຸ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ມຓ຺ຑພ຺ຍສ຺ສ ນາຠິຍາ ປຣາມສເນເນວ ກິຣ. ຣູປທສ຺ສເນ ປນ ເວຊ຺ຊກາ ອາຫຸ –

‘‘ຖີນໍ ສນ຺ທສ຺ສນາ ສຸກ຺ກໍ, ກທາຈິ ຈລິໂຕວເຣ;

ຕໍ ຄາມຘມ຺ມກຣຓໍ, ທ຺ວຍສມໍ ສງ຺ຄມິຍ;

ຄພ຺ຠາທີຕິ ອຍໍ ນໂຍ, ຖີນໍ ປຸຣິສທສ຺ສນາສີຕ຺ຍູປເນຍ຺ຍ’’.

ຕຖາປ຺ຍາຫຸ –

‘‘ປຸປ຺ຜິເກ ເອຘິຍ຺ຍ ສຸທ຺ເຘ, ປສ຺ສໍ ນຣຎ຺ຈ ອິຕ຺ຖິ ຕໍ;

ຄພ຺ຠຎ຺ຈ ນເຍຕ຺ຍຸຕ຺ຕ-ມິຕິ ຕສ຺ມາ ກາໂສ ອິຕີ’’ຕິ.

ຣາໂຊໂຣໂຘ ວິຍາຕິ ສີຫຬທີເປ ເອກິສ຺ສາ ອິຕ຺ຖິຍາ ຕຖາ ອໂຫສິ, ຕສ຺ມາ ກິຣ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ຍາວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກາ ສທ຺ໂທ ອພ຺ຠຸຄ຺ຄຈ຺ຉິ, ນ ຕໍ ມນຸສ຺ສານໍ ວິສໂຍ ອໂຫສິ ເຕສໍ ຣູປໍ ວິຍ. ເຕເນວ ຠິກ຺ຂູ ປຸຈ຺ຉິໍສຸ ‘‘ກຈ຺ຈິ ໂນ ຕ຺ວໍ ອາວຸໂສ ສຸທິນ຺ນ ອນຠິຣໂຕ’’ຕິ.

໓໙. ກລີຕິ ໂກໂຘ, ຕສ຺ສ ສາສນໍ ກລິສາສນໍ, ກລໂຫ. ຄາມຘມ຺ມນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຊນປທຘມ຺ມໍ ຊນປທວາສີນໍ ສິທ຺ຘິໍ. ອຕ຺ຕາຕິ ຈິຕ຺ຕໍ, ສຣີຣຎ຺ຈ. ອສຸຕ຺ຕນ຺ຕວິນິພທ຺ຘນ຺ຕິ ວິນຍສຸຕ຺ເຕ ອນາຄຕໍ, ສຸຕ຺ຕາຠິຘມ຺ເມສຸປິ ອນາຄຕໍ, ປາຬິວິນິມຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກຸສຸມມາລນ຺ຕິ ນານາຄຸຓໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ຣຕນທາມນ຺ຕິ ອຕ຺ຖສມ຺ປຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ. ປຏິກ຺ຂິປນາຘິປ຺ປາຍາ ຠທ຺ທາລິ ວິຍ. ປທນິຣຸຕ຺ຕິພ຺ຍຎ຺ຊນານິ ນາມເວວຈນາເນວ ‘‘ນາມໍ ນາມກມ຺ມໍ ນາມເຘຍ຺ຍໍ ນິຣຸຕ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ (ຘ. ສ. ໑໓໑໕) ວິຍ. ນິປ຺ປຣິຍາເຍນ ວິຣຕິ ສິກ຺ຂາປທໍ ນາມ. ອກຸສລປກ຺ເຂ ທຸສ຺ສີລ຺ຍໍ ນາມ ເຈຕນາ. ກຸສລປກ຺ເຂປິ ເຈຕນາປຣິຍາຍໂຕ ວິຠງ຺ເຄ ‘‘ສິກ຺ຂາປທ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸຕາຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ໂລກວຊ຺ຊສ຺ສ ປຎ຺ຎາປເນ ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸຕາ ໂຫຕິ ປາກຏາທີນວໂຕ. ປຎ຺ຎຕ຺ຕິວຊ຺ຊສ຺ສ ປຎ຺ຎາປເນ ສງ຺ຆຜາສຸຕາ ໂຫຕິ ປາກຏານິສໍສຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖ ປຐເມນ ທຸມ຺ມງ຺ກູນໍ ນິຄ຺ຄໂຫ, ທຸຕິເຍນ ເປສລານໍ ຜາສຸວິຫາໂຣ. ປຐເມນ ສມ຺ປຣາຍິການໍ ອາສວານໍ ປຏິຆາໂຕ, ທຸຕິເຍນ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມິການໍ. ຕຖາ ປຐເມນ ອປ຺ປສນ຺ນານໍ ປສາໂທ, ທຸຕິເຍນ ປສນ຺ນານໍ ຠິຍ຺ໂຍຠາໂວ. ‘‘ປຸພ຺ເພ ກຕປຸຎ຺ຎຕາຍ ໂຈທິຍມານສ຺ສ ຠພ຺ພກຸລປຸຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ສຸທິນ຺ໂນ ຕໍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈໍ ວິໂນເທຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ສຈ຺ຉາກາສິ, ເຕເນວ ປພ຺ພຊ຺ຊາ ອນຸຎ຺ຎາຕາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ອຸປປຣິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ. ຕຖາ ປຐເມນ ສທ຺ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິ, ທຸຕິເຍນ ວິນຍານຸຄ຺ຄໂຫ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ອປິເຈຕ຺ຖ ວຕ຺ຖຸວີຕິກ຺ກເມ ຍຕ຺ຖ ເອກນ຺ຕາກຸສລຠາເວນ, ຕໍ ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸຠາວາຍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ໂລກວຊ຺ຊໂຕ, ຍຕ຺ຖ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຊານເນ ເອວ ອຕ຺ຖາປຕ຺ຕິ, ນ ອຎ຺ຎທາ, ຕໍ ສທ຺ຘມ຺ມຏ຺ຐິຕິຍາ ວາປິ ປສາທຸປ຺ປາທພຸທ຺ຘິຍາ ຘມ຺ມເທສນາປຏິສໍຍຸຕ຺ຕໍ, ອິຕຣຎ຺ຈ ເສຂິຍໍ, ອິທໍ ໂລກວຊ຺ຊໍ ນາມ. ວຕ຺ຖຸໂນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ວາ ວີຕິກ຺ກມເຈຕນາຍາຠາເວປິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕສ຺ສ ກຣເຓ, ກຕ຺ຕພ຺ພສ຺ສ ອກຣເຓ ວາ ສຕິ ຍຕ຺ຖ ອາປຕ຺ຕິປ຺ປສງ຺ໂຄ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ຐເປຕ຺ວາ ສຸຣາປານໍ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອາຄນ຺ຕຸກວຕ຺ຕໍ, ອາວາສິກ, ຄມິກ, ອນຸໂມທນ, ຠຕ຺ຕຄ຺ຄ, ປິຓ຺ຑຈາຣິກ, ອາຣຎ຺ຎກ, ເສນາສນ, ຊນ຺ຕາຆຣ, ວຈ຺ຈກຸຏິ, ສທ຺ຘິວິຫາຣິກ, ອຸປຊ຺ຌາຍ, ອນ຺ເຕວາສິກ, ອາຈຣິຍວຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕານິ ອຄ຺ຄຫິຕຄ຺ຄຫຓນເຍນ ຄຓິຍມານານິ ຈຸທ຺ທສ, ເອຕານິ ປນ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ທ຺ເວອສີຕິ ມຫາວຕ຺ຕານິ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ. ສຕ຺ຕຫິ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ເຘຫິ ສໍວໂຣ ສໍວຣວິນໂຍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິສິກ຺ຂາປທເມວ. ຕຕ຺ຖ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິວິນໂຍ ສມຖວິນຍຕ຺ຖາຍ ສມຖວິນໂຍ ສໍວຣວິນຍຕ຺ຖາຍ ສໍວຣວິນໂຍ ປຫານວິນຍຕ຺ຖາຍາຕິ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຍໍ ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸ, ຕໍ ສງ຺ຆຜາສູຕິ ເອກມິວ ວຸຕ຺ຕໍ ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸຕາຍ ສຕິ ສງ຺ຆຜາສຸ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ທີປນຕ຺ຖໍ. ປກຣີຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເຕ ເຕ ປໂຍຊນວິເສສສງ຺ຂາຕາ ອຕ຺ຖວສາຕິ ອຕ຺ຖວສໍ ‘‘ປກຣຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ທສສຸ ປເທສຸ ເອເກກໍ ມູລໍ ກຕ຺ວາ ທສກ຺ຂຕ຺ຕຸໍ ໂຍຊນາຍ ປທສຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ປຈ຺ຉິມສ຺ສ ປທສ຺ສ ວເສນ ອຕ຺ຖສຕໍ ປຸຣິມສ຺ສ ວເສນ ຘມ຺ມສຕໍ ອຕ຺ຖໂຊຕິການໍ ນິຣຸຕ຺ຕີນໍ ວເສນ ນິຣຸຕ຺ຕິສຕໍ, ຘມ຺ມຠູຕານໍ ນິຣຸຕ຺ຕີນໍ ວເສນ ນິຣຸຕ຺ຕິສຕນ຺ຕິ ທ຺ເວ ນິຣຸຕ຺ຕິສຕານິ, ອຕ຺ຖສເຕ ຎາຓສຕໍ, ຘມ຺ມສເຕ ຎາຓສຕໍ ທ຺ວີສຸ ນິຣຸຕ຺ຕິສເຕສຸ ທ຺ເວ ຎາຓສຕານີຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ຎາຓສຕານິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ເອຕ຺ຖ ສງ຺ຆສຸຏ຺ຐຸຕາຕິ ຘມ຺ມສງ຺ຆສ຺ສ ສຸຏ຺ຐຸຠາໂວຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອຕ຺ຖປທານີຕິ ອຏ຺ຐກຖາ. ຘມ຺ມປທານີຕິ ປາຬີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ກິຣ.

ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມນ຺ຕິ ເອວໍ ພຫຸລນເຍນ ລທ຺ຘນາມກໍ ສກສມ຺ປໂຍເຄນ, ປຣສມ຺ປໂຍເຄນ ວາ ອຕ຺ຕໂນ ນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ສກມຄ຺ເຄ ວາ ປຣມຄ຺ເຄ ວາ ປຣນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ສກມຄ຺ເຄ ເອວ ປເວສປວິຏ຺ຐຐິຕຸທ຺ຘຣເຓສຸ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ເອກໍ ປຏິສາທິຍນວເສນ ເສເວຍ຺ຍ ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕິ ອສໍວາໂສຕິ. ເກຈິ ປນ ‘‘ປເວສາທີນິ ຈຕ຺ຕາຣິ ວາ ຕີຓິ ວາ ທ຺ເວ ວາ ເອກໍ ວາ ປຏິເສເວຍ຺ຍ, ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ‘ໂສ ເຈ ປເວສນໍ ສາທິຍຕິ, ປວິຏ຺ຐໍ, ຐິຕໍ, ອຸທ຺ຘຣຓໍ ສາທິຍຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສາ’ຕິອາທີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໕໙) ວທນ຺ຕິ, ເຕສໍ ມເຕນ ຈຕູສຸປິ ຈຕສ຺ໂສ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິໂຍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ເຕເຍວ ເອວໍ ວທນ຺ຕິ ‘‘ອາປຊ຺ຊຕຸ ເມຖຸນຘມ຺ມປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິ ເມຖຸນຘມ຺ມປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິຍາ ຕພ຺ຠາຄິຍາ’’ຕິ, ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ວີຕິກ຺ກເມ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິໍ, ສງ຺ຆາທິເສສາປຕ຺ຕິຎ຺ຈ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ຄຫຏ຺ຐກາເລ ເມຖຸນາທິປາຣາຊິກໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຸນ ປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ເອກໍ ສງ຺ຆາທິເສສາປຕ຺ຕິໍ ເອກມເນກໍ ວາ ປຏິກຣິຕ຺ວາວ ໂສ ປຸຄ຺ຄໂລ ຍສ຺ມາ ນິຣາປຕ຺ຕິໂກ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ໂສ ຄຫຏ຺ຐກາເລ ສາປຕ຺ຕິໂກວາຕິ ອນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸໍ ອຊ຺ຌາປນ຺ນສ຺ສາປິ ອຕ຺ເຖວ ອາປຕ຺ຕິວຸຏ຺ຐານໍ. ວຸຏ຺ຐານເທສນາຫິ ປນ ອສຸຊ຺ຌນໂຕ ‘ປໂຍເຄ ປໂຍເຄ ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສາ’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ ຄຓນປໂຍຊນາຠາວໂຕ. ກິຎ຺ຈາປິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຖ ໂຂ ປທຠາຊເນ ‘ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສາ’ຕິ ວຈເນນາຍມຕ຺ໂຖ ສິທ຺ໂຘ’’ຕິ ຍຸຕ຺ຕິຎ຺ຈ ວທນ຺ຕິ. ຍທິ ເອວໍ ມາຕິກາຍມ຺ປິ ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສເວຍ຺ຍ ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ຠເວຍ຺ຍ, ປາຣາຊິກສ຺ສ ອນວເສສວຈນມ຺ປິ ນ ຍຸຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ສພ຺ເພປິ ຫິ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ເຘ ຠິກ຺ຂຸຄຓນຎ຺ຈ ອນວເສເສຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ອນວເສສວຈນນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ປເວເສວ ອາປຕ຺ຕິ, ນ ປວິຏ຺ຐາທີສຸ, ຕເມເວກໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ຍສ຺ສ ສິຍາ ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິມ຺ປິ ອນ຺ໂຕ ກຕ຺ວາ ນິທານຸທ຺ເທເສ ວຈນໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕສ຺ມາ ມາຕິກາຍໍ ‘‘ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕີ’’ຕິ ປຸຄ຺ຄລນິທ຺ເທສວຈນໍ ເຕນ ສຣີຣພນ຺ຘເນນ ອຸປສມ຺ປທາຍ ອຠພ຺ພຠາວທີປນຕ຺ຖໍ. ‘‘ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສາ’’ຕິ ປທຠາຊເນ ວຈນໍ ອນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸໍ ອຊ຺ຌາປນ຺ນສ຺ສາປິ ປາຣາຊິກສ຺ສ ອສໍວາສສ຺ສ ສໂຕ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ອເຖຍ຺ຍສໍວາສກຠາວທີປນຕ຺ຖໍ. ນ ຫິ ໂສ ສໍວາສໍ ສາທິຍນ຺ໂຕປິ ເຖຍ຺ຍສໍວາສໂກ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂຸ’’ຕ຺ເວວ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເຕເນວາຫ ‘‘ອສຸທ຺ໂຘ ໂຫຕິ ປຸຄ຺ຄໂລ ອຎ຺ຎຕຣໍ ປາຣາຊິກໍ ຘມ຺ມໍ ອຊ຺ຌາປນ຺ໂນ, ຕຎ຺ເຈ ສຸທ຺ຘທິຏ຺ຐິ ສມາໂນ ອໂນກາສໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ອກ຺ໂກສາຘິປ຺ປາໂຍ ວເທຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ໂອມສວາເທນ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໓໘໙). ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສ຺ສ ຕທຠາວໂຕ ສິທ຺ໂຘ ໂສ ‘‘ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂຸ’’ຕ຺ເວວ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ. ເຕນ ປທໂສຘມ຺ມໍ ສຫເສຍ຺ຍຎ຺ຈ ນ ຊເນຕິ, ຠິກ຺ຂຸເປສຸຎ຺ຎາທິຎ຺ຈ ຊເນຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ສງ຺ຆາທິເສເສສຸ ປນ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆາທິເສສໂຕ ວຸຏ຺ຐານວິຘິວິເສສທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ອຍມ຺ປິ ຠິກ຺ຂຸນີ…ເປ… ອາປນ຺ນາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໖໗໙) ປຸຄ຺ຄລນິທ຺ເທສໍ ກຕ຺ວາປິ ປາຣາຊິກໂຕ ອຘິປ຺ປາຍນ຺ຕຣທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ນິສ຺ສາຣຓີຍໍ ສງ຺ຆາທິເສສ’’ນ຺ຕິ (ປາຈິ. ໖໗໙) ອາປຕ຺ຕິນາມຄ຺ຄຫຓຎ຺ຈ ກຕໍ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ສປຸຄ຺ຄລນິທ຺ເທເສ ທສ຺ສິຕາທສ຺ສິຕາປຕ຺ຕິທຸກໍ ວິຕ຺ຖາຣິຕໍ ໂຫຕິ. ອປຸຄ຺ຄລນິທ຺ເທເສສຸ ເສຂິເຍສຸ ອາປຕ຺ຕິຍາ ທສ຺ສນກາຣຓໍ ເສຂິຍານໍ ອຏ຺ຐກຖາຍເມວ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕທຠາວໂຕ ອິຕເຣສຸ ອາປຕ຺ຕິທສ຺ສນໍ ກຕໍ. ອປຸຄ຺ຄລນິທ຺ເທເສສຸປິ ທສ຺ສິຕາທສ຺ສິຕາປຕ຺ຕິທຸກຎ຺ຈ ວິຕ຺ຖາຣິຕໍ ໂຫຕີຕິ.

ປຐມປຎ຺ຎຕ຺ຕິກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສຸທິນ຺ນຠາຓວາຣໍ ນິຏ຺ຐິຕໍ.

ມກ຺ກຏີວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໔໐-໑. ທຸຕິຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍໍ ‘‘ອິຘ ມລ຺ລາ ຍຸຊ຺ຌນ຺ຕີ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ປຏິເສວຕີຕິ ວຕ຺ຕມານວຈນໍ ປຈຸຣປຏິເສວນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ຕຎ຺ຈ ໂຂ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຍາ, ໂນ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາຍາ’’ຕິ ປຣິປຸຓ຺ຓຕ຺ຖມ຺ປິ ປຐມໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ອຕ຺ຕໂນ ມິຈ຺ຉາຄາເຫນ ວາ ເລສໂອຑ຺ຑນຕ຺ຖາຍ ວາ ເອວມາຫ. ປຣິປຸຓ຺ຓຕ຺ຖຕໍເຍວ ນິຍເມຕຸໍ ‘‘ນນຸ ອາວຸໂສ ຕເຖວ ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕເນວ ມກ຺ກຏີວຕ຺ຖຸ ວິນີຕວຕ຺ຖູສຸ ປກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ອວິເສສຕ຺ຕາ, ຕຖາ ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກວຕ຺ຖຸ. ວິຈາຣຓາ ປເນຕ຺ຖ ຕຕິຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍໍ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ. ‘‘ນນຸ, ອາວຸໂສ, ຠຄວຕາ ອເນກປຣິຍາເຍນາ’’ຕິອາທິ ນ ເກວລໍ ສອຸທ຺ເທສສິກ຺ຂາປເທເນວ ສິທ຺ຘໍ, ‘‘ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາທີສຸປິ ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ ອນຸທ຺ເທສສິກ຺ຂາປເທນປິ ສິທ຺ຘນ຺ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຖ ວາ ຍທິ ສອຸທ຺ເທສສິກ຺ຂາປທໍ ສາວເສສນ຺ຕິ ປຎ຺ຎເປສິ, ອິມິນາ ອນຸທ຺ເທສສິກ຺ຂາປເທນາປິ ກິໍ ນ ສິທ຺ຘນ຺ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ເຕນ ຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂູນໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປສ຺ສາມີ’’ຕິ ຕເທວ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຐມປຎ຺ຎຕ຺ຕເມວ ເລສຕ຺ຖິການໍ ອເລໂສກາສໍ ກຕ຺ວາ ອາເມຑິຕຕ຺ຖໍ ກຕ຺ວາ ປຎ຺ຎເປສ຺ສາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຎ຺ຎຖາ ‘‘ອຎ຺ຎວາທເກ ວິເຫສເກ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ (ປາຈິ. ໑໐໑) ວິຍ ວຕ຺ຖຸທ຺ວເຍນ ອາປຕ຺ຕິທ຺ວຍໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ນ ຈາປຊ຺ຊຕິ, ໂສ ເອວຕ຺ໂຖ ອຎ຺ເຎນາປິ ວຈເນນ ສຸປ຺ປກາສິໂຕ, ສຸປຣິພ຺ຍຕ຺ຕກຣຓຕ຺ເຖນ ທຬ຺ຫຕໂຣ ກໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕຕິຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍມ຺ປິ ອຎ຺ເຎສຸ ຈ ເອວໍ ວິສຸທ຺ໂຘ.

ຍສ຺ສ ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂຕິອາທິມ຺ຫິ ປນ ຄຓ຺ຐິປທນໂຍ ຕາວ ປຐມໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂຕິ ສຸຣາປານາທິອຈິຕ຺ຕເກ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຈິຕ຺ຕເກສຸ ປນ ຍໍ ເອກນ຺ຕມກຸສເລເນວ ສມຸຏ຺ຐາປິຕຎ຺ຈ. ອຸຠຍໍ ໂລກວຊ຺ຊໍ ນາມ. ສຸຣາປານສ຺ມິຎ຺ຫິ ‘‘ສຸຣາ’’ຕິ ວາ ‘‘ປາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວາ ຊານິຕ຺ວາ ປິວເນ ອກຸສລເມວ, ຕຖາ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ຄນ຺ຘວຓ຺ຓກຕ຺ຖາຍ ເລປເນ, ເຠສຊ຺ຊຕ຺ຖາຍ ເລປເນ ອໂທສຕ຺ຕາ ‘‘ອວິຈາຣຓີຍ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຕກໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ‘‘ຊານິຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊສ຺ສາປິ ໂລກວຊ຺ຊຠາວປ຺ປສງ຺ຄໂຕ. ອິມໍ ອນິຏ຺ຐປ຺ປສງ຺ຄໍ ປຣິຫຣິຕຸກາມຕາຍ ວຊິຣພຸທ຺ຘິຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິຘ ສຈິຕ຺ຕກນ຺ຕິ ຈ ອຈິຕ຺ຕກນ຺ຕິ ຈ ວິຈາຣຓາ ວຕ຺ຖຸວິຊານເນເຍວ ໂຫຕິ, ນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິວິຊານເນ. ຍທິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິວິຊານເນ ໂຫຕິ, ສພ຺ພສິກ຺ຂາປທານິ ໂລກວຊ຺ຊາເນວ ສິຍຸໍ, ນ ຈ ສພ຺ພສິກ຺ຂາປທານິ ໂລກວຊ຺ຊານິ, ຕສ຺ມາ ວຕ຺ຖຸວິຊານເນເຍວ ໂຫຕີ’’ຕິ, ອິທໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ເສຂິເຍສຸ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຊານນເມວ ປມາຓໍ, ນ ວຕ຺ຖຸມຕ຺ຕຊານນນ຺ຕິ, ຍໍ ປນ ຕຕ຺ເຖວ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປສຸຕ຺ຕສ຺ສ ມຸເຂ ໂກຈິ ສຸຣໍ ປກ຺ຂິເປຍ຺ຍ, ອນ຺ໂຕ ເຈ ປວິເສຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ, ຕຕ຺ຖ ຍຖາ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ອຘກ຺ຂກໍ ອຸພ຺ຠຊາຓຸມຓ຺ຑລໍ ປຣສ຺ສ ອາມສນາທິກາເລ ກາຍໍ ອຈາເລຕ຺ວາ ຈິຕ຺ເຕເນວ ສາທິຍນ຺ຕິຍາ ອາປຕ຺ຕິ ‘ກິຣິຍາວ ໂຫຕີ’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ກິຣິຍສມ຺ຠວໂຕ, ຕຖາ ອຍມ຺ປິ ຕທາ ກິຣິຍາວ ໂຫຕີ’’ຕິ, ຕໍ ສຸວິຈາຣິຕໍ ອເນກນ຺ຕາກຸສລຠາວສາຘນໂຕ. ສຸຣາປານາປຕ຺ຕິຍາ ເອກນ຺ຕາກຸສລຕາ ປນ ມຊ຺ຊສຎ຺ຎິໂນປິ ສກິໍ ປໂຍເຄນ ປິວໂຕ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕາ.

ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ – ສິກ຺ຂາປທສີເສນ ອາປຕ຺ຕິໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຍສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ສຈິຕ຺ຕກສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ອກຸສລເມວ ໂຫຕິ, ຕໍ ໂລກວຊ຺ຊໍ. ສຈິຕ຺ຕກາຈິຕ຺ຕກສງ຺ຂາຕສ຺ສ ອຈິຕ຺ຕກສ຺ສ ຈ ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ ຈິຕ຺ຕໍ ອກຸສລເມວ ໂຫຕິ, ຕມ຺ປິ ສຸຣາປານາທິ ໂລກວຊ຺ຊນ຺ຕິ ອິມມຕ຺ຖໍ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ‘‘ຍສ຺ສ ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ ຈິຕ຺ຕໍ ອກຸສລເມວ ໂຫຕິ, ຕໍ ໂລກວຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂຕິ ຫິ ອິທໍ ວຈນໍ ອຈິຕ຺ຕກໍ ສນ຺ຘາຍາຫ. ນ ຫິ ເອກໍສໂຕ ສຈິຕ຺ຕກສ຺ສ ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂຕິ ວິເສສເນ ປໂຍຊນໍ ອຕ຺ຖິ. ຍສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊສ຺ສ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຊານນຈິຕ຺ເຕນ ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ ຈິຕ຺ຕໍ ອກຸສລເມວ, ວຕ຺ຖຸຊານນຈິຕ຺ເຕນ ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ ຈິຕ຺ຕໍ ສິຍາ ກຸສລໍ ສິຍາ ອກຸສລໍ ສິຍາ ອພ຺ຍາກຕໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຕສ຺ສ ສຈິຕ຺ຕກປກ຺ເຂ ຈິຕ຺ຕໍ ອກຸສລເມວາ’’ຕິ ນ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ‘‘ເສສໍ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຘິມາເນ ວີຕິກ຺ກມາຠາວາ, ສຸປິນນ຺ເຕ ອພ຺ໂພຫາຣິກຕ຺ຕາ ສຸປິນນ຺ເຕ ວິຊ຺ຊມານາປິ ວີຕິກ຺ກມຉາຍາ ອພ຺ໂພຫາຣິກຠາເວນາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ອິທໍ ປນ ວຈນໍ ທຬ຺ຫີກມ຺ມສິຖິລກຣຓປ຺ປໂຍຊນຕ຺ຕາ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕນ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ພາຫິຣນິທານກຖາຘິກາເຣ ‘‘ທຬ຺ຫີກມ຺ມສິຖິລກຣຓປ຺ປໂຍຊນາຕິ ເຍຠຸຍ຺ຍຕາຍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິອາທິ, ຕໍ ສຸວຸຕ຺ຕເມວາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ມກ຺ກຏີວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໔໓-໔. ວຊ຺ຊີສຸ ຊນປເທສຸ ວສນ຺ຕາ ວຊ຺ຊິໂນ ນາມ, ເຕສໍ ປຸຕ຺ຕາ. ຍາວທຕ຺ຖນ຺ຕິ ຍາວຕາ ອຕ຺ໂຖ ອຘິປ຺ປາໂຍຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສິກ຺ຂໍ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ທຸພ຺ພລ຺ຍໍອນາວິກຕ຺ວາ’’ຕິ, ຕໍ ກາມໍ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂາເນ, ຕເທກຏ຺ເຐ ຈ ທຸພ຺ພລ຺ຍາວິກຣເຓ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕ ສຕິ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ນ ອຎ຺ຎຖາ. ຕຖາປິ ອິທານິ ປຎ຺ຎເປຕພ຺ພໍ ອຸປາທາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ກຖຎ຺ຫິ ນາມ ຉພ຺ພຄ຺ຄິຍາ ຠິກ຺ຂູ ອຕິເຣກຈີວຣໍ ຘາເຣສ຺ສນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໔໕໙), ອາຬວກາ ຠິກ຺ຂູ ກຸຏິໂຍ ກາຣາເປນ຺ຕິ ອປ຺ປມາຓິກາໂຍ (ປາຣາ. ໓໔໒), ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ທ຺ເວ ວສ຺ສານິ ຉສຸ ຘມ຺ເມສຸ ອສິກ຺ຂິຕສິກ຺ຂໍ ສິກ຺ຂມານໍ ວຸຏ຺ຐາເປນ຺ຕິ (ປາຈິ. ໑໐໗໗), ສງ຺ເຆນ ອສມ຺ມຕໍ ວຸຏ຺ຐາເປນ຺ຕີຕິອາທິ (ປາຈິ. ໑໐໘໔) ວິຍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ນ ຫິ ຕໂຕ ປຸພ຺ເພ ອຘິຏ຺ຐານໍ ວິກປ຺ປນໍ ວາ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ. ຍທຠາວາ ອຕິເຣກຈີວຣນ຺ຕິ ວເທຍ຺ຍ, ປມາຓໍ ວາ ນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ, ຍທຠາວາ ອປ຺ປມາຓິກາໂຍຕິ ວເທຍ຺ຍ, ເອວໍສມ຺ປທມິທໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ‘‘ອຸລ຺ລຸມ຺ປຕຸ ມໍ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ໂຆ ອນຸກມ຺ປໍ ອຸປາທາຍາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໗໑, ໑໒໖) ອຸປສມ຺ປທໍ ຍາຈິຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສມນນ຺ຕຣເມວ ‘‘ອຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ຠິກ຺ຂຸນາ ເມຖຸໂນ ຘມ຺ໂມ ນ ປຏິເສວິຕພ຺ໂພ, ອສກ຺ຍປຸຕ຺ຕິໂຍ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໒໙) ຈ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕນ ອສ຺ສມຓາທິຠາວໍ ອຸປຄນ຺ຕຸກາເມນ ນນຸ ປຐມໍ ອຊ຺ຌຸປຄຕາ ສິກ຺ຂາ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕພ຺ພາ, ຕຕ຺ຖ ທຸພ຺ພລ຺ຍໍ ວາ ອາວິກາຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ເຕ ປນ ‘‘ສິກ຺ຂໍ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ທຸພ຺ພລ຺ຍໍ ອນາວິກຕ຺ວາ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວິໍສູ’’ຕິ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ໂອກາສກຣຓຕ຺ຖໍ ວາ ຕໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ໂສ ອາຄໂຕ ນ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ໂພ’’ຕິ ກິຎ຺ຈາປິ ເອຕ຺ເຖວ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາປິ ອິຕເຣສຸປິ ປາຣາຊິເກສຸ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ສິກ຺ຂໍ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ທຸພ຺ພລ຺ຍໍ ອນາວິກຕ຺ວາ ໂຍ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸໍ ອທິນ຺ນໍ ເຖຍ຺ຍສງ຺ຂາຕໍ ອາທິຍຕິ, ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄຫໍ ວາ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຕິ, ປຏິວິຊານນ຺ຕສ຺ສ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມໍ ວາ ອຸລ຺ລປຕິ, ໂສ ອາຄໂຕ ນ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ໂພ. ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ຫິ ທຬ຺ຫີກມ຺ມສິຖິລກມ຺ມກຣຓປ຺ປໂຍຊນາ. ສາ ຫິ ຍສ຺ສ ປາຣາຊິກໍ ໂຫຕິ ອຎ຺ຎາ ວາ ອາປຕ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ນິຍມທສ຺ສນປ຺ປໂຍຊນາຕິລກ຺ຂຓານຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິກຕ຺ຕາ. ເອວຎ຺ຫິ ອນ຺ເຕ ອວຕ຺ວາ ອາທິມ຺ຫິ ວຸຕ຺ຕາ ‘‘ຄາມາ ວາ ອຣຎ຺ຎາ ວາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໙໑) ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ວິຍ. ປຣິປຸຓ຺ເຓ ປເນຕສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປເທ –

‘‘ນິທານາ ມາຕິກາເຠໂທ, ວິຠງ຺ໂຄ ຕໍນິຍາມໂກ;

ຕໂຕ ອາປຕ຺ຕິຍາ ເຠໂທ, ອນາປຕ຺ຕິ ຕທຎ຺ຎຖາ’’ຕິ. –

ອຍໍ ນໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕຕ຺ຖ ສຸທິນ຺ນວຕ຺ຖຸ ມກ຺ກຏິວຕ຺ຖຸ ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກວຕ຺ຖຸ ຈາຕິ ຕິປ຺ປເຠທໍ ວຕ຺ຖຸ ອິມສ຺ສ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ນິທານໍ ນາມ, ຕໂຕ ນິທານາ ‘‘ໂຍ ປນ, ຠິກ຺ຂຸ, ຠິກ຺ຂູນໍ ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນ…ເປ… ອສໍວາໂສ’’ຕິ ອິມິສ຺ສາ ມາຕິກາຍ ເຠໂທ ຊາໂຕ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ອນ຺ຕມໂສ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາຍາ’’ຕິ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄວຈເນນ ‘‘ສຈ຺ຈໍ, ອາວຸໂສ, ຠຄວຕາ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ອິຕ຺ຖິຍາ ໂນ ປຸຣິເສ ໂນ ປຓ຺ຑເກ ໂນ ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນເກ ຈາ’’ຕິ ມກ຺ກຏິປາຣາຊິໂກ ວິຍ ອຎ຺ໂຎປິ ເລສໍ ໂອຑ຺ເຑຕຸໍ ສກ຺ໂກຕິ, ຕສ຺ມາ ຕາທິສສ຺ສ ອເລໂສກາສສ຺ສ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ. ມກ຺ກຏິວຕ຺ຖຸສງ຺ຂາຕາ ນິທານາ ‘‘ອນ຺ຕມໂສ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາຍປີ’’ຕິ ມາຕິກາວຈນເຠໂທ ນ ອິຕ຺ຖິຍາ ເອວ ເມຖຸນສິທ຺ຘິທສ຺ສນໂຕ ກໂຕ, ຕສ຺ມາ ວິຠງ຺ໂຄ ຕໍນິຍາມໂກ ຕສ຺ສາ ມາຕິກາຍ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຖນິຍາມໂກ ວິຠງ຺ໂຄ. ວິຠງ຺ເຄ ຫິ ‘‘ຕິສ຺ໂສ ອິຕ຺ຖິໂຍ. ຕໂຍ ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກາ. ຕໂຍ ປຓ຺ຑກາ. ຕໂຍ ປຸຣິສາ. ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຍາ ຕໂຍ ມຄ຺ເຄ…ເປ… ຕິຣຈ຺ຉານຄຕປຸຣິສສ຺ສ ທ຺ເວ ມຄ຺ເຄ’’ຕິອາທິນາ (ປາຣາ. ໕໖) ນເຍນ ສພ຺ພເລໂສກາສໍ ປິທຫິຕ຺ວາ ນິຍໂມ ກໂຕ.

ເອຕ຺ຖາຫ – ຍທິ ເອວໍ ສາຘາຣຓສິກ຺ຂາປທວເສນ ວາ ລິງ຺ຄປຣິວຕ຺ຕນວເສນ ວາ ນ ເກວລໍ ຠິກ຺ຂູນໍ, ຠິກ຺ຂຸນີນມ຺ປິ ‘‘ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນ’’ຕິ ວິຠງ຺ເຄ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ຕທວຈເນນ ຠິກ຺ຂຸນີ ປຸຣິສລິງ຺ຄປາຕຸຠາເວນ ຠິກ຺ຂຸຠາເວ ຐິຕາ ເອວໍ ວເທຍ຺ຍ ‘‘ນາຫໍ ອຸປສມ຺ປທກາເລ ຠິກ຺ຂູນໍ ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ນາ, ຕສ຺ມາ ນ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕສິກ຺ຂາປິ ເມຖຸນຘມ຺ເມນ ປາຣາຊິກາ ໂຫມີ’’ຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ຕຖາ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ອນິຏ຺ຐປ຺ປສງ຺ຄໂຕ. ຠິກ຺ຂຸນີນມ຺ປິ ‘‘ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຠິກ຺ຂຸນີນມ຺ປິ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ອຕ຺ຖີຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕຎ຺ຈານິຏ຺ຐໍ. ອິທໍ ອປຣໍ ອນິຏ຺ຐປ຺ປສງ຺ໂຄຕິ ‘‘ສພ຺ພສິກ຺ຂາປທານິ ສາຘາຣຓາເນວ, ນາສາຘາຣຓານີ’’ຕິ. ອປິຈາຍໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນວາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕໍເຍວ ອຸປຊ຺ຌ’’ນ຺ຕິອາທິ (ປາຣາ. ໖໙) ວຸຕ຺ຕໍ, ອປິຈ ໂຍ ຕຖາ ເລສໍ ໂອຑ຺ເຑຕ຺ວາ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວນ຺ໂຕ ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກາ ວິຍ ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕິ. ເຕ ຫິ ‘‘ຠິກ຺ຂູນໍ ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນ’’ຕິ ວຈນາຠາເວ ສຕິ ‘‘ອາປຕ຺ຕິໍ ຕຸມ຺ເຫ, ຠິກ຺ຂເວ, ອາປນ຺ນາ ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ຠຄວຕາ. ເອຕ຺ຖ ປນ ‘‘ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເກຈິ ຠິກ຺ຂຸລິງ຺ເຄ ຐິຕາ, ‘‘ອິທານິ ເຈປິ ມຍໍ, ຠນ຺ເຕ ອານນ຺ທ, ລເຠຍ຺ຍາມ ຠຄວໂຕ ສນ຺ຕິເກ ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ລເຠຍ຺ຍາມ ອຸປສມ຺ປທ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເກຈິ ວິພ຺ຠນ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕໂຕ ອາປຕ຺ຕິຍາ ເຠໂທຕິ ຕໂຕ ວິຠງ຺ຄໂຕ ‘‘ອກ຺ຂາຍິເຕ ສຣີເຣ ປາຣາຊິກໍ, ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຂາຍິເຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍ’’ນ຺ຕິອາທິ ອາປຕ຺ຕິຍາ ເຠໂທ ໂຫຕິ. ອນາປຕ຺ຕິ ຕທຎ຺ຎຖາຕິ ຕໂຕ ເອວ ວິຠງ຺ຄໂຕ ເຍນາກາເຣນ ອາປຕ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ຕໂຕ ອຎ຺ເຎນາກາເຣນ ອນາປຕ຺ຕິເຠໂທວ ໂຫຕິ. ‘‘ສາທິຍຕິ ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສ, ນ ສາທິຍຕິ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ຫິ ວິຠງ຺ເຄ ອສຕິ ນ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ສມາສໂຕ ຄາຖາຕ຺ໂຖ ວຸຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ເອຕ຺ຖ ຈ ປນ –

‘‘ນິທານມາຕິກາເຠໂທ, ວິຠງ຺ຄສ຺ສ ປໂຍຊນໍ;

ອນາປຕ຺ຕິປກາໂຣ ຈ, ປຐໂມ ນິປ຺ປໂຍຊໂນ’’ຕິ. –

ອິມໍ ນຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາວ ສພ຺ພສິກ຺ຂາປທານໍ ອຕ຺ໂຖ ປກາສິຕພ຺ໂພ. ກຖໍ? ຠຄວຕາ ປນ ເຍນາກາເຣນ ຍໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎາປິຕໍ, ຕສ຺ສ ອາກາຣສ຺ສ ສມຕ຺ຖໍ ວາ ອສມຕ຺ຖໍ ວາຕິ ທຸວິຘໍ ນິທານໍ, ອຍໍ ນິທານເຠໂທ. ມາຕິກາປິ ນິທານາເປກ຺ຂາ ນິທານານເປກ຺ຂາຕິ ທຸວິຘາ. ຕຕ຺ຖ ຈຕຸຕ຺ຖປາຣາຊິກາທິສິກ຺ຂາປທານິ ນິທານາເປກ຺ຂານິ. ນ ຫິ ວຄ຺ຄຸມຸທາຕີຣິຍາ ຠິກ຺ຂູ ສຍເມວ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ອສນ຺ຕໍ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມໍ ມຸສາວາທລກ຺ຂຓໍ ປາເປຕ຺ວາ ຠາສິໍສຸ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ຫິ ເຕ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມສ຺ສ ຄິຫີນໍ ວຓ຺ຓໍ ຠາສິໍສຸ, ນ ຈ ຕາວຕາ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ເຕນ ເລເສນ ຠຄວາ ຕໍ ວຕ຺ຖຸໍ ນິທານໍ ກຕ຺ວາ ປາຣາຊິກໍ ປຎ຺ຎເປສິ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນິທານາເປກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ. ອິມິນາ ນເຍນ ນິທານາເປກ຺ຂານິ ຎຕ຺ວາ ຕພ຺ພິປຣີຕານິ ສິກ຺ຂາປທານິ ນິທານານເປກ຺ຂານີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ, ອຍໍ ມາຕິກາເຠໂທ.

ນານປ຺ປກາຣໂຕ ມູລາປຕ຺ຕິປ຺ປໂຫນກວຕ຺ຖຸປໂຍຄຈິຕ຺ຕນິຍາມທສ຺ສນວເສນ ມາຕິກາຍ ວິຠຊນຠາວທີປນຕ຺ຖໍ ເຕສໍ ອປ຺ປໂຫນກຕາຍ ວາ ຕທຎ຺ຎຕຣເວກລ຺ລຕາຍ ວາ ວີຕິກ຺ກເມ ສຕິ ອາປຕ຺ຕິເຠທທສ຺ສນຕ຺ຖໍ, ອສຕິ ອນາປຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ຈາຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຕໂຍ ອຕ຺ຖວເສ ປຏິຈ຺ຈ ມາຕິກາຍ ວິຠຊນໍ ວິຠງ຺ໂຄ ອາຣຠີຍຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຖ ປນ ‘‘ຠິກ຺ຂໂກຕິ ຠິກ຺ຂຸ, ຠິກ຺ຂາຈຣິຍໍ ອຊ຺ຌຸປຄໂຕຕິ ຠິກ຺ຂຸ, ຠິນ຺ນປຏຘໂຣຕິ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ເກວລໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນຕ຺ຖທີປນວເສນ ປວຕ຺ໂຕ ວາ, ‘‘ສມຎ຺ຎາຍ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ຠິກ຺ຂຸຠາວສມ຺ຠວໍ ອນເປກ຺ຂິຕ຺ວາປິ ເກວລໍ ຠິກ຺ຂຸ ນາມ ປວຕ຺ຕິຏ຺ຐານທີປນວເສນ ປວຕ຺ໂຕ ວາ, ‘‘ເອຫິ ຠິກ຺ຂູຕິ ຠິກ຺ຂຸ, ສຣຓຄມເນຫິ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ຠິກ຺ຂຸ, ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ເຖນ ກມ຺ເມນ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນຕິ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ອຸປສມ຺ປທານນ຺ຕເຣນາປິ ຠິກ຺ຂຸຠາວສິທ຺ຘິທີປນວເສນ ປວຕ຺ໂຕ ວາ, ‘‘ຠທ຺ໂຣ ຠິກ຺ຂຸ, ສາໂຣ ຠິກ຺ຂຸ, ເສກ຺ໂຂ ຠິກ຺ຂຸ, ອເສກ຺ໂຂ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ຠິກ຺ຂຸກຣເຓຫິ ຘມ຺ເມຫິ ສມນ຺ນາຄຕຠິກ຺ຂຸທີປນວເສນ ປວຕ຺ໂຕ ວາ ວິຠງ຺ໂຄ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂິໂຕ ສພ຺ພສາມຎ຺ຎປທຕ຺ຕາ, ຕຖາ ອຎ຺ຎຠາຄິຍສິກ຺ຂາປທາທີສຸ ສທ຺ວາຣວເສນ, ອຘິກຣຓທສ຺ສນາທິວເສນ ປວຕ຺ໂຕ ຈ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂິໂຕ ອິຕຣຕ຺ຖ ຕທຠາວໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ຕຕ຺ຖ ຕິສ຺ໂສ ອິຕ຺ຖິໂຍຕິອາທິ ວຕ຺ຖຸນິຍມທສ຺ສນວເສນ ປວຕ຺ໂຕ, ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຍາ ຕໂຍ ມຄ຺ເຄ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສາຕິອາທິ ປໂຍຄນິຍມທສ຺ສນວເສນ ປວຕ຺ໂຕ, ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ເສວນຈິຕ຺ຕໍ ອຸປຏ຺ຐິເຕຕິອາທິ ຈິຕ຺ຕນິຍມທສ຺ສນວເສນ ປວຕ຺ໂຕ, ສາທິຍຕິ ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສ, ນ ສາທິຍຕິ ອນາປຕ຺ຕີຕິອາທິ ວຕ຺ຖຸປໂຍຄນິຍເມ ສຕິ ຈິຕ຺ຕນິຍມຠາວາຠາວວເສນ ອາປຕ຺ຕານາປຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປວຕ຺ໂຕ, ມຕໍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຂາຍິຕໍ ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາຕິອາທິ ວຕ຺ຖຸສ຺ສ ອປ຺ປໂຫນກຕາຍ ວີຕິກ຺ກເມ ອາປຕ຺ຕິເຠທທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປວຕ຺ໂຕ, ນ ສາທິຍຕິ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ຈິຕ຺ຕນິຍມເວກລ຺ເຍນ ວີຕິກ຺ກມາຠາວາ ອນາປຕ຺ຕິທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປວຕ຺ໂຕຕິ. ເອວໍ ອິຕເຣສຸປິ ສິກ຺ຂາປເທສຸ ຍຖາສມ຺ຠວນໂຍ ອຍນ຺ຕິ ປໂຍຊໂນ ວິຠງ຺ໂຄ.

ອນາປຕ຺ຕິວາໂຣ ປນ ມູລາປຕ຺ຕິໂຕ, ຕທຎ຺ເຎກເທສໂຕ, ສພ຺ພາປຕ຺ຕິໂຕ ຈ ອນາປຕ຺ຕິທີປນວເສນ ຕິວິໂຘ. ຕຕ຺ຖ ໂຍ ປຐໂມ, ໂສ ວິຠງ຺ໂຄ ວິຍ ຕໂຍ ອຕ຺ຖວເສ ປຏິຈ຺ຈ ປວຕ຺ໂຕ. ກຕເມ ຕໂຍ? ມາຕິກາປທານໍ ສາຕ຺ຖກນິຣຕ຺ຖການໍ ຕທຎ຺ຎຖາ ອຸທ຺ຘຣຓານຸທ຺ຘຣຓວເສນ ສປ຺ປໂຍຊນນິປ຺ປໂຍຊນຠາວທີປນຕ຺ຖໍ, ຕທຎ຺ຎຖາ ປຏິປຕ຺ຕິກ຺ກມທສ຺ສນຕ຺ຖໍ, ອາປຕ຺ຕິປ຺ປໂຫນກຏ຺ຐາເນປິ ວິສ຺ສຊ຺ຊນຕ຺ຖຎ຺ຈາຕິ. ກຖໍ? ເອຬກໂລມສິກ຺ຂາປເທ ‘‘ຠິກ຺ຂຸໂນ ປເນວ ອທ຺ຘານມຄ຺ຄປ຺ປຏິປນ຺ນສ຺ສ ເອຬກໂລມານິ ອຸປ຺ປຊ຺ເຊຍ຺ຍຸໍ, ອາກງ຺ຂມາເນນ ຠິກ຺ຂຸນາ ປຏິຄ຺ຄເຫຕພ຺ພານີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໕໗໒) ເອຕານິ ເກວລໍ ວຕ຺ຖຸມຕ຺ຕທີປນປທານີຕິ ນິຣຕ຺ຖການິ ນາມ, ເຕສໍ ອນາປຕ຺ຕິ. ‘‘ອທ຺ຘານມຄ຺ຄໍ ອປ຺ປຏິປນ຺ນສ຺ສ ອຸປ຺ປນ຺ເນ ເອຬກໂລເມ ອນາປຕ຺ຕິ, ອາກງ຺ຂມາເນນ ປຏິຄ຺ຄຫິເຕ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ຕທຎ຺ຎຖາ ອນຸທ຺ຘຣເຓນ ນິປ຺ປໂຍຊນຠາໂວ ທີປິໂຕ ໂຫຕິ, ຍທິທໍ ມາຕິກາຍໍ ‘‘ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສເວຍ຺ຍາ’’ຕິ, ອິທໍ ສາຕ຺ຖກໍ. ຕສ຺ສ ສປ຺ປໂຍຊນຠາວທີປນຕ຺ຖໍ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ອຊານນ຺ຕສ຺ສ ອສາທິຍນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ຊານນສາທິຍນຠາເວນ ອາປຕ຺ຕິ, ອເສວນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ມາຕິກາຍໍ ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສເວຍ຺ຍ, ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕິ ອສໍວາໂສ’’ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕສຎ຺ຎິຕາ ຄຣຸປຣິກ຺ຂາໂຣ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕໍ ອວຫຣຓ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕານໍ ປຎ຺ຈນ຺ນມ຺ປິ ອງ຺ຄານໍ ປາຣິປູຣິຍາ ເປຕຕິຣຈ຺ຉານຄຕປຣິຄ຺ຄຫິເຕ ອາປຕ຺ຕິປ຺ປໂຫນກຏ຺ຐາເນປິ ວິສ຺ສຊ຺ຊນຕ຺ຖໍ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ເປຕປຣິຄ຺ຄຫິເຕ’’ຕິອາທິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ທຸຕິຍປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕໍ. ອນາປຕ຺ຕິ ອິມໍ ຊານ, ອິມໍ ເທຫິ, ອິມໍ ອາຫຣ, ອິມິນາ ອຕ຺ໂຖ, ອິມໍ ກປ຺ປິຍໍ ກໂຣຫີຕິ ຠຓຕີຕິອາທິ ປນ ຕທຎ຺ຎຖາ ປຏິປຕ຺ຕິກ຺ກມທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ‘‘ນິທານມາຕິກາເຠໂທ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕຄາຖາຍ ອຕ຺ໂຖ ປກາສິໂຕ ໂຫຕິ.

ເອຕ຺ຖ ປຐມປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ຕາວ ປຐມໂພຘິໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ອາຍສ຺ມໂຕ ສຸທິນ຺ນສ຺ສ ອຏ຺ຐວສ຺ສິກກາເລ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ຣຕ຺ຕຎ຺ຎຸມຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕກາເລ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາ. ທຸຕິຍອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ພາຫຸສຈ຺ຈມຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕກາເລ ອຸປ຺ປນ຺ນາ. ໂສ ຫາຍສ຺ມາ ມກ຺ກຏິປາຣາຊິໂກ ຍຖາ ມາຕຸຄາມປຏິສໍຍຸຕ຺ເຕສຸ ສິກ຺ຂາປເທສຸ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕິຕ຺ຖີ ອນຘິປ຺ເປຕາ, ຕຖາ ອິຘາປີຕິ ສຎ຺ຎາຍ ‘‘ສຈ຺ຈໍ, ອາວຸໂສ, ຠຄວຕາ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຍາ, ໂນ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕິຕ຺ຖິຍາ’’ຕິ ອາຫ. ຕຕິຍານຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ລາຠຄ຺ຄມຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕກາເລ ອຸປ຺ປນ຺ນາ. ເຕ ຫິ ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກາ ລາຠຄ຺ຄມຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕາ ຫຸຕ຺ວາ ຍາວທຕ຺ຖໍ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ນ຺ຫາຍິຕ຺ວາ ວຣສຍເນສຸ ສຍິຕ຺ວາ ຕຕິຍານຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ວຕ຺ຖຸໍ ອຸປ຺ປາເທສຸໍ, ເຕ ຈ ເວປຸລ຺ລມຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ເຕ ສງ຺ເຆ ອຸປ຺ປນ຺ນາ, ສຍຎ຺ຈ ເວປຸລ຺ລມຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ຕາຕິ ‘‘ເວປຸລ຺ລມຫຕ຺ຕມ຺ເປຕ຺ຖ ລພ຺ຠຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິທໍ ປຐມປາຣາຊິກສິກ຺ຂາປທໍ ຕິວິຘມ຺ປິ ວຕ຺ຖຸໍ ອຸປາທາຍ ຈຕຸພ຺ພິຘມ຺ປິ ຕໍ ກາລໍ ປຕ຺ວາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຕຕ຺ຖ ໂຍ ປນາຕິ ອນວເສສປຣິຍາທານປທໍ. ຠິກ຺ຂູຕິ ຕສ຺ສ ອຕິປ຺ປສງ຺ຄນິຍມປທໍ. ຠິກ຺ຂູນໍ ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນຕິ ຕສ຺ສ ວິເສສນວຈນໍ. ນ ຫິ ສພ຺ໂພປິ ຠິກ຺ຂຸນາມໂກ ຍາ ຠຄວຕາ ຍາຍ ກາຍຈິ ອຸປສມ຺ປທາຍ ອຸປສມ຺ປນ຺ນຠິກ຺ຂູນໍ ເຫຏ຺ຐິມປຣິຈ຺ເຉເທນ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພສິກ຺ຂາ ວິຫິຕາ, ‘‘ເອຕ຺ຖ ສຫ ຊີວນ຺ຕີ’’ຕິ ໂຍ ຈ ອາຊີໂວ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕໍ ອຸຠຍໍ ສມາປນ຺ໂນວ ໂຫຕິ. ກທາ ປນ ສມາປນ຺ໂນ ອໂຫສິ? ຍາຍ ກາຍຈິ ອຸປສມ຺ປທາຍ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສມນນ຺ຕຣເມວ ຕທຸຠຍໍ ຊານນ຺ໂຕປິ ອຊານນ຺ໂຕປິ ຕທຊ຺ຌຸປຄຕຕ຺ຕາ ສມາປນ຺ໂນ ນາມ ໂຫຕິ. ສຫ ຊີວນ຺ຕີຕິ ຍາວ ສິກ຺ຂໍ ນ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕິ, ປາຣາຊິກຠາວຎ຺ຈ ນ ປາປຸຓາຕິ, ຍໍ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ ອນ຺ຘກຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ສິກ຺ຂໍ ປຣິປູເຣນ຺ໂຕ ສິກ຺ຂາສມາປນ຺ໂນ ສາຊີວໍ ອວີຕິກ຺ກມນ຺ໂຕ ສາຊີວສມາປນ຺ໂນ ໂຫຕີ’’ຕິ, ຕໍ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉທວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ສິກ຺ຂໍ ອປຣິປູເຣນ຺ໂຕ ກາມວິຕກ຺ກາທິພຫຸໂລ ວາ ເອກຈ຺ຈໍ ສາວເສສໍ ສາຊີວໍ ວີຕິກ຺ກມນ຺ໂຕ ວາ ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນ ນາມ ນ ໂຫຕິ. ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉເທນ ປນ ຈຕຸກ຺ກໍ ລພ຺ຠຕິ ອຕ຺ຖິ ຠິກ຺ຂຸ ສິກ຺ຂາສມາປນ຺ໂນ ສີລານິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂນ຺ໂຕ ນ ສາຊີວສມາປນ຺ໂນ ອຈິຕ຺ຕກໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ວີຕິກ຺ກມນ຺ໂຕ, ອຕ຺ຖິ ນ ສິກ຺ຂາສມາປນ຺ໂນ ກາມວິຕກ຺ກາທິພຫຸໂລ ສາຊີວສມາປນ຺ໂນ ນິຣາປຕ຺ຕິໂກ, ອຕ຺ຖິ ນ ສິກ຺ຂາສມາປນ຺ໂນ ນ ຈ ສາຊີວສມາປນ຺ໂນ ອນວເສສໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປນ຺ໂນ, ອຕ຺ຖິ ສິກ຺ຂາສມາປນ຺ໂນ ຈ ສາຊີວສມາປນ຺ໂນ ຈ ສິກ຺ຂໍ ປຣິປູເຣນ຺ໂຕ ສາຊີວຎ຺ຈ ອວີຕິກ຺ກມນ຺ໂຕ, ອຍເມວ ຈຕຸຕ຺ໂຖ ຠິກ຺ຂຸ ອຸກ຺ກຏ຺ໂຐ ອິຘ ອຘິປ຺ເປໂຕ ສິຍາ. ນ ຫິ ຠຄວາ ອນຸກ຺ກຏ຺ຐໍ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຕ຺ໂຕຕິ ເຈ? ນ, ‘‘ຕຕ຺ຣ ຍາຍໍ ອຘິສີລສິກ຺ຂາ, ອຍໍ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ອຘິປ຺ເປຕາ ສິກ຺ຂາ’’ຕິວຈນວິໂຣຘໂຕ. ອຸກ຺ກຏ຺ຐຄ຺ຄຫຓາຘິປ຺ປາເຍ ສຕິ ‘‘ສິກ຺ຂາຕິ ຕິສ຺ໂສ ສິກ຺ຂາ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສິກ຺ຂຕ຺ຕຍສມາປນ຺ໂນ ຫິ ສພ຺ພຸກ຺ກຏ຺ໂຐຕິ.

‘‘ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສເວຍ຺ຍາ’’ຕິ ປຣໂຕ ວຈນໍ ອເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ອຘິສີລສິກ຺ຂາວ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເຈ? ນ, ຕສ຺ສາປິ ອຠພ຺ພຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ອຘິສີລສິກ຺ຂໍ ປຣິປູເຣນ຺ໂຕ ສາຊີວຎ຺ຈ ອວີຕິກ຺ກມນ຺ໂຕ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວິຕຸໍ ຠພ຺ໂພ, ຕໍ ສິກ຺ຂໍ ອປຣິປູເຣນ຺ໂຕ ສາຊີວຎ຺ຈ ວີຕິກ຺ກມນ຺ໂຕ ເອວ ຫິ ປຏິເສເວຍ຺ຍາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ, ຕສ຺ມາ ເອວເມຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ຍສ຺ມາ ສິກ຺ຂາປທສງ຺ຂາໂຕ ສາຊີໂວ ອຘິສີລສິກ຺ຂເມວ ສງ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ເນຕຣໍ ອຘິຈິຕ຺ຕສິກ຺ຂໍ ອຘິປຎ຺ຎາສິກ຺ຂໍ ວາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຕຕ຺ຣ ຍາຍໍ ອຘິສີລສິກ຺ຂາ, ອຍໍ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ອຘິປ຺ເປຕາ ສິກ຺ຂາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ອຘິສີລສິກ຺ຂາຍ ສງ຺ຄາຫໂກ ສາຊີໂວ ສິກ຺ຂາສາຊີໂວຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ອິຕິ ສາຊີວວິເສສນຕ຺ຖໍ ສິກ຺ຂາຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ. ຕທຕ຺ຖທີປນຕ຺ຖເມວ ວິຠງ຺ເຄ ສິກ຺ຂໍ ອປຣາມສິຕ຺ວາ ‘‘ຕສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂຕິ, ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ ສາຊີວສມາປນ຺ໂນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕນ ເອກເມວິທໍ ອຕ຺ຖປທນ຺ຕິ ທີປິຕໍ ໂຫຕິ. ຕຎ຺ຈ ອຸປສມ຺ປທູປຄມນນ຺ຕຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສິກ຺ຂນາຘິກາຣຕ຺ຕາ ‘‘ສິກ຺ຂຕີ’’ຕິ ຈ ‘‘ສມາປນ຺ໂນ’’ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ. ໂຍ ເອວໍ ‘‘ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນ’’ຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄໂຕ, ຕາທິສໍ ປຈ຺ຈຍໍ ປຏິຈ຺ຈ ອປຣຠາເຄ ສາຊີວສງ຺ຂາຕເມວ ສິກ຺ຂໍ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ, ຕສ຺ມິໍເຍວ ຈ ທຸພ຺ພລ຺ຍໍ ອນາວິກຕ຺ວາ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສເວຍ຺ຍາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ກິນ຺ຕຸ ອຏ຺ຐກຖານໂຍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ໂສ ຈ ນ ປຏິກ຺ເຂປາຣໂຫຕິ ເຕນ ຕທນຸສາເຣນ ຠວິຕພ຺ພໍ.

ອຘິປ຺ປາໂຍ ປເນຕ຺ຖ ປຣິເຍສິຕພ຺ໂພ, ໂສ ທານິ ວຸຈ຺ຈຕິ – ສພ຺ເພສຸປິ ສິກ຺ຂາປເທສຸ ອິທເມວ ຠິກ຺ຂຸລກ຺ຂຓໍ ສາຘາຣຓໍ, ຍທິທໍ ‘‘ຠິກ຺ຂູນໍ ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນ’’ຕິ. ຂີຓາສໂວປິ ສາວໂກ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕິ ອຈິຕ຺ຕກໍ, ຕຖາ ເສກ຺ໂຂ. ປຸຖຸຊ຺ຊໂນ ປນ ສຈິຕ຺ຕກມ຺ປິ, ຕສ຺ມາ ເສກ຺ຂາເສກ຺ຂປຸຖຸຊ຺ຊນຠິກ຺ຂູນໍ ສາມຎ຺ຎມິທໍ ຠິກ຺ຂຸລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ເກວລໍ ສິກ຺ຂາສມາປນ຺ໂນ, ເກວລໍ ສາຊີວສມາປນ຺ໂນ ຈ ອຸຠຍສມາປນ຺ໂນ ຈາຕິ ສຣູເປກເທເສກເສສນເຍນ ‘‘ສິກ຺ຂາສາຊີວສມອາປນ຺ໂນ’’ຕ຺ເວວ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ອຸກ຺ກຏ຺ຐຄ຺ຄຫເຓນ ອນຸກ຺ກຏ຺ຐານໍ ຄຫຓສິທ຺ຘິໂຕ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອຸກ຺ກຏ຺ໂຐວ ວຸຕ຺ໂຕ. ຕເມວ ສມ຺ປາເທຕຸໍ ‘‘ຕສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂຕິ, ເຕນ ວຸຈ຺ຈຕິ ສາຊີວສມາປນ຺ໂນ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ອວຈເນ ປຣິຫາຣໍ ວຕ຺ວາ ຍສ຺ມາ ປນ ໂສ ອສິກ຺ຂມ຺ປິ ສມາປນ຺ໂນ, ຕສ຺ມາ ສິກ຺ຂາສມາປນ຺ໂນຕິປິ ອຕ຺ຖໂຕ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ຈ ວຕ຺ວາ ‘‘ຍໍ ສິກ຺ຂໍ ສມາປນ຺ໂນ ຕໍ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ຍຎ຺ຈ ສາຊີວໍ ສມາປນ຺ໂນ ຕຕ຺ຖ ທຸພ຺ພລ຺ຍໍ ອນາວິກຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຍມຏ຺ຐກຖາຍໍ ອຘິປ຺ປາໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອຕສ຺ມິໍ ປນ ອຘິປ຺ປາເຍ ອຘິສີລສິກ຺ຂາຍ ເອວ ຄຫຓໍ ສພ຺ພຕ຺ຖິກຕ຺ຕາ, ສີລາຘິກາຣໂຕ ຈ ວິນຍສ຺ສາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍຖາ ຈ ສິກ຺ຂາປທໍ ສມາທິຍນ຺ໂຕ ສີລໍ ສມາທິຍຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂນ຺ໂຕ ສີລສງ຺ຂາຕໍ ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕີຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍໍ ສິກ຺ຂໍ ສມາປນ຺ໂນ, ຕໍ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍາ’’ຕິ. ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ປຏິເສວິຕເມຖຸນສ຺ສ ອຸປສມ຺ປທໍ ອນຸຊານນ຺ໂຕ ນ ສມູຫນຕິ ນາມ. ນ ຫິ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ຫຸຕ຺ວາ ປຏິເສວິ, ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ຈ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ສມາສໂຕ ‘‘ສິກ຺ຂາສາຊີວສມານ຺ໂນ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ວຸຕ຺ຕໍ.

ກິໍ ອິມິນາ ວິເສສວຈເນນ ປໂຍຊນໍ, ນນຸ ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ສິກ຺ຂໍ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ທຸພ຺ພລ຺ຍໍ ອນາວິກຕ຺ວາ…ເປ… ອສໍວາໂສ’’ຕິ ເອຕ຺ຕກເມວ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ເຈ? ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ອນິຏ຺ຐປ຺ປສງ຺ຄໂຕ. ໂຍ ປນ ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນ ເຖຍ຺ຍສໍວາສາທິໂກ ເກວເລນ ສມຎ຺ຎາມຕ຺ເຕນ, ປຏິຎ຺ຎາມຕ຺ເຕນ ວາ ຠິກ຺ຂຸ, ຕສ຺ສາປິ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ອຕ຺ຖິ. ສິກ຺ຂໍ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ຈ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວນ຺ຕສ຺ສ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິ. ໂຍ ວາ ປຈ຺ຉາ ປາຣາຊິກໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ນ ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນ ຕສ຺ສ ຈ, ໂຍ ວາ ປກ຺ຂປຓ຺ຑກຕ຺ຕາ ປຓ຺ຑກຠາວູປຄມເນນ ນ ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນ ຕສ຺ສ ຈ ຕທຸຠຍໍ ອຕ຺ຖີຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ. ‘‘ປຓ຺ຑກຠາວປກ຺ເຂ ຈ ປກ຺ຂປຓ຺ຑໂກ ອຸປສມ຺ປທາຍ ນ ວຕ຺ຖູ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ອິຕຣສ຺ມິໍ ປກ຺ເຂ ວຕ຺ຖູຕິ ສິທ຺ຘໍ, ຕສ຺ມິໍ ປກ຺ເຂ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ປຓ຺ຑກຠາວປກ຺ເຂ ປຓ຺ຑກຕ຺ຕາ ນ ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນ, ໂສ ປຣິຈ຺ຈຊິຕພ຺ພສິກ຺ຂາຍ ອຠາເວນ ສິກ຺ຂໍ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ມຸເຂນ ປຣສ຺ສ ອງ຺ຄຊາຕຄ຺ຄຫຓາທໂຍ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສເວຍ຺ຍ, ຕສ຺ສ ກຸໂຕ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອຍໍ ນໂຍ ອປຓ຺ຑກປກ຺ຂໍ ອລຠມານສ຺ເສວ ປຣໂຕ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ລຠນ຺ຕສ຺ສ ປນ ອຣູປສຕ຺ຕານໍ ກຸສລານໍ ສມາປຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ຠວງ຺ຄວິຈ຺ເຉເທ ສຕິປິ ອມຣຓໍ ວິຍ ປຓ຺ຑກຠາວປກ຺ເຂປິ ຠິກ຺ຂຸຠາໂວ ອຕ຺ຖິ. ສໍວາສໍ ວາ ສາທິຍນ຺ຕສ຺ສ ນ ເຖຍ຺ຍສໍວາສກຠາໂວ ອຕ຺ຖິ ອນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸໍ ອຊ຺ຌາປນ຺ນສ຺ສ ວິຍ. ນ ຈ ສຫເສຍ຺ຍາທິກໍ ຊເນຕິ. ຄຓປູຣໂກ ປນ ນ ໂຫຕິ ອນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸໍ ອຊ຺ຌາປນ຺ໂນ ວິຍ, ນ ໂສ ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນ, ອິຕຣສ຺ມິໍ ປນ ປກ຺ເຂ ໂຫຕິ, ອຍໍ ອິມສ຺ສ ຕໂຕ ວິເສໂສ. ກິມຍໍ ສເຫຕຸໂກ, ອຸທາຫຸ ອເຫຕຸໂກຕິ? ນ ອເຫຕຸໂກ. ຍໂຕ ອຸປສມ຺ປທາ ຕສ຺ສ ອປຓ຺ຑກປກ຺ເຂ ອນຸຎ຺ຎາຕາ ສເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິກຕ຺ຕາ. ປຓ຺ຑກຠາວປກ຺ເຂປິ ກິສ຺ສ ນານຸຎ຺ຎາຕາຕິ ເຈ? ປຓ຺ຑກຠູຕຕ຺ຕາ ໂອປກ຺ກມິກປຓ຺ຑກສ຺ສ ວິຍ.

ອປິຈ ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນຕິ ອິມິນາ ຕສ຺ສ ສິກ຺ຂາສມາທານໍ ທີເປຕ຺ວາ ຕໍ ສມາທິນ຺ນສິກ຺ຂໍ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ຕຕ຺ຖ ຈ ທຸພ຺ພລ຺ຍໍ ອນາວິກຕ຺ວາຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ນ ອຎ຺ຎຖາຕິ ອິມິນາ ກາຣເຓນ ຍຖາວຸຕ຺ຕານິຏ຺ຐປ຺ປສງ຺ຄໂຕ ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ຠິກ຺ຂູນໍ ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນ ສິກ຺ຂໍ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ, ຕຖາ ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ຠິກ຺ຂູນໍ ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນ ສິກ຺ຂໍ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ທຸພ຺ພລ຺ຍໍ ອນາວິກຕ຺ວາ ຄາມາ ວາ ອຣຎ຺ຎາ ວາ ອທິນ຺ນໍ ເຖຍ຺ຍສງ຺ຂາຕໍ ອາທິເຍຍ຺ຍ (ປາຣາ. ໘໙), ສຸຄຕຈີວຣປ຺ປມາຓໍ ຈີວຣໍ ກາຣາເປຍ຺ຍ ອຕິເຣກໍ ວາ, ເຉທນກໍ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິອາທິນາ (ປາຈິ. ໕໔໘) ນເຍນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອນ຺ຕມໂສ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາຍປີຕິ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິໍ ອຸປາທາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຫິ ‘‘ປເຄວ ປຓ຺ຑເກ ປຸຣິເສ ວາ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ເສສໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນຍເມວ.

ອຍໍ ປຐມປາຣາຊິກສ຺ສ ມາຕິກາຍ ຕາວ ວິນິຈ຺ຉໂຍ.

ຈຕຸພ຺ພິຘວິນຍກຖາວຓ຺ຓນາ

໔໕. ນີຫຣິຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ສາສນໂຕ ນີຫຣິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ປຎ຺ຈຫຸປາລິ, ອງ຺ເຄຫິ ສມນ຺ນາຄເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ນານຸຍຸຎ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ກຕເມຫິ ປຎ຺ຈຫິ? ສຸຕ຺ຕໍ ນ ຊານາຕິ, ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ ນ ຊານາຕີ’’ຕິ (ປຣິ. ໔໔໒) ເອວມາທິໂຕ ຫິ ປຣິຍຕ຺ຕິສາສນໂຕ ສຸຕ຺ຕໍ, ສຸຕ຺ຕານຸໂລມຎ຺ຈ ນີຫຣິຕ຺ວາ ປກາເສສຸໍ. ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ເອວໍ ອມ຺ຫາກໍ ອາຈຣິຍານໍ ອຸຄ຺ຄໂຫ ປຣິປຸຈ຺ຉາຕິ ຠຓຕີ’’ຕິ ເອວມາທິໂຕ ປຣິຍຕ຺ຕິສາສນໂຕ ອາຈຣິຍວາທໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ປກາເສສຸໍ. ຠາຣຸກຈ຺ຉກວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ‘‘ອາຍສ຺ມາ ອຸປາລິ ເອວມາຫ – ອນາປຕ຺ຕິ, ອາວຸໂສ, ສຸປິນນ຺ເຕນາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໗໘) ເອວມາທິໂຕ ປຣິຍຕ຺ຕິສາສນໂຕ ເອວ ອຕ຺ຕໂນມຕິໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ປກາເສສຸໍ. ຕາຍ ຫິ ອຕ຺ຕໂນມຕິຍາ ເຖໂຣ ເອຕທຄ຺ຄຏ຺ຐານໍ ລຠິ. ອປິ ຈ ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ ‘‘ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ປຎ຺ຎຕ຺ເຕນ ວາ ອປຎ຺ຎຕ຺ເຕນ ວາ ວຸຈ຺ຈມາໂນ…ເປ… ອນາທຣິຍໍ ກໂຣຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໓໔໓). ຕຕ຺ຖ ຫິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ນາມ ສຸຕ຺ຕໍ. ເສສຕ຺ຕຍໍ ອປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ນາມ. ເຕນາຍໍ ‘‘ຈຕຸພ຺ພິຘຎ຺ຫິ ວິນຍໍ, ມຫາເຖຣາ’’ຕິ ຄາຖາ ສຸວຸຕ຺ຕາ. ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ນາຄເສນຕ຺ເຖເຣນ. ອາຫຈ຺ຈປເທນາຕິ ອຏ຺ຐ ວຓ຺ຓຏ຺ຐານານິ ອາຫຈ຺ຈ ວຸຕ຺ເຕນ ປທນິກາເຍນາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ອຸທາຫເຏນ ກຓ຺ໂຐກ຺ກນ຺ເຕນ ປທສມູເຫນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຣເສນາຕິ ຕສ຺ສ ອາຫຈ຺ຈຠາສິຕສ຺ສ ຣເສນ, ຕໂຕ ອຸທ຺ຘເຏນ ວິນິຈ຺ຉເຍນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສຸຕ຺ຕຈ຺ຉາຍາ ວິຍ ຫິ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ. ອາຈຣິຍວາໂທ ‘‘ອາຈຣິຍວໍໂສ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕານໍ ອາຈຣິຍານໍ ປຣມ຺ປຣາຍ ອາຠໂຕວ ປມາຓນ຺ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ອຘິປ຺ປາໂຍຕິ ກາຣໂຓປປຕ຺ຕິສິທ຺ໂຘ ອຸຫາໂປຫນຍປ຺ປວຕ຺ໂຕ ປຈ຺ຈກ຺ຂາທິປມາຓປຕິຣູປໂກ. ອຘິປ຺ປາໂຍຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອຕ຺ຕໂນມຕີ’’ຕິ ເກຈິ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ.

ປຣິວາຣຏ຺ຐກຖາຍໍ, ອິຘ ຈ ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ສຸຕ຺ຕານຸໂລມໍ ນາມ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາປເທສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຖ ໂຂ ມຫາປເທສນຍສິທ຺ຘໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ອນຸຎ຺ຎາຕານນຸຎ຺ຎາຕໍ ກປ຺ປິຍາກປ຺ປິຍນ຺ຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ຐານໍ ໂອກາໂສ ປເທໂສຕິ ກາຣຓເວວຈນານິ ‘‘ອຏ຺ຐານເມຕໍ, ອານນ຺ທ, ອນວກາໂສ’’ຕິອາທິ (ປາຣາ. ໔໓) ສາສນໂຕ, ‘‘ນິຄ຺ຄຫຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ຈ ‘‘ອສນ຺ທິຏ຺ຐິຏ຺ຐານ’’ນ຺ຕິ ຈ ‘‘ອສນ຺ທິຏ຺ຐິ ຈ ປນ ປເທໂສ’’ຕິ ຈ ໂລກໂຕ, ຕສ຺ມາ ມຫາປເທສາຕິ ມຫາກາຣຓານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກາຣຓໍ ນາມ ຎາປໂກ ເຫຕຸ ອິຘາຘິປ຺ເປຕໍ. ມຫນ຺ຕຠາໂວ ປນ ເຕສໍ ມຫາວິສຍຕ຺ຕາ ມຫາຠູຕານໍ ວິຍ. ເຕ ທຸວິຘາ ວິນຍມຫາປເທສາ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິກມຫາປເທສາ ຈາຕິ. ຕຕ຺ຖ ວິນຍມຫາປເທສາ ວິນເຍ ປໂຍຄໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອິຕເຣ ອຸຠຍຕ຺ຖາປິ, ເຕເນວ ປຣິວາເຣ ອນຸໂຍຄວຕ຺ເຕ ‘‘ຘມ຺ມໍ ນ ຊານາຕິ, ຘມ຺ມານຸໂລມໍ ນ ຊານາຕີ’’ຕິ (ປຣິ. ໔໔໒) ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຘມ຺ມນ຺ຕິ ຐເປຕ຺ວາ ວິນຍປິຏກໍ ອວເສສປິຏກທ຺ວຍໍ. ຘມ຺ມານຸໂລມນ຺ຕິ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິເກ ຈຕ຺ຕາໂຣ ມຫາປເທເສ. ຕຕ຺ຖ ໂຍ ຘມ຺ມໍ ຘມ຺ມານຸໂລມຎ຺ເຈວ ຊານາຕິ, ນ ວິນຍໍ ວິນຍານຸໂລມຎ຺ຈ, ໂສ ‘‘ຘມ຺ມໍ ຣກ຺ຂາມີ’’ຕິ ວິນຍໍ ອຸພ຺ພິນຍໍ ກໂຣຕິ, ອິຕໂຣ ‘‘ວິນຍໍ ຣກ຺ຂາມີ’’ຕິ ຘມ຺ມໍ ອຸທ຺ຘມ຺ມໍ ກໂຣຕິ, ອຸຠຍໍ ຊານນ຺ໂຕ ອຸຠຍມ຺ປິ ສມ຺ປາເທຕິ.

ຕຕ຺ຣິທໍ ມຸຂມຕ຺ຕໍ – ຕຕ຺ຖ ປຐໂມ ‘‘ໂສ ເຈ ປເວສນໍ ສາທິຍຕິ, ປວິຏ຺ຐໍ, ຐິຕໍ, ອຸທ຺ຘຣຓໍ ສາທິຍຕິ ອາປຕ຺ຕິ, ນ ສາທິຍຕິ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວິປ຺ປຏິປຊ຺ຊຕິ. ໂສ ຫາຍສ຺ມາ ສຸຂເວທນີຍສ຺ສ ອຸປາທິນ຺ນໂຜຏ຺ຐພ຺ພສ຺ສ, ກາຍິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ຈ ສມາໂຍເຄ ສຕິ ປຏິວິຊານນ຺ໂຕ ກາຍິກສຸຂເວທນຸປ຺ປຕ຺ຕິມຕ຺ເຕນ ສາທິຍຕິ ນາມາຕິ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສາຕິ ອເສວນາຘິປ຺ປາຍສ຺ສປິ ອາປຕ຺ຕິປ຺ປສງ຺ຄໍ ກໂຣຕິ, ຕຖາ ຍສ຺ສ ສນ຺ຖຕຕ຺ຕາ ວາ ໂຍນິໂທສວເສນ ວາ ທຸກ຺ຂາ ອສາຕາ ເວທນາ, ວາໂຕປຫຏຄຕ຺ຕຕາຍ ວາ ເນວ ກາຍິກເວທນາ, ຕສ຺ສ ຊານໂຕ ອຊານໂຕປິ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ອສາທິຍນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໗໖) ສຸຕ຺ຕນ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ເສວນາຘິປ຺ປາຍສ຺ສາປິ ອນາປຕ຺ຕິປ຺ປສງ຺ຄໍ ກໂຣຕິ, ຕຖາ ຍທິ ໂມຈນຣາເຄນ ອຸປກ຺ກມໂຕ ມຸຕ຺ເຕ ສງ຺ຆາທິເສໂສ, ປເຄວ ເມຖຸນຣາເຄນາຕິ ທຸກ຺ກຏຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ສງ຺ຆາທິເສສຏ຺ຐານໍ ກໂຣຕິ, ເອວໍ ວິນຍໍ ອຸພ຺ພິນຍໍ ກໂຣຕິ ນາມ. ອິຕໂຣ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ອຊານນ຺ຕສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຊານໂຕ ຊານເນເນວ ສຸຂເວທນາ ໂຫຕຸ ວາ ມາ ວາ ສາທິຍນາ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອເສວນາຘິປ຺ປາຍສ຺ສປິ ຊານໂຕ ອນາປຕ຺ຕິຏ຺ຐາເນ ອາປຕ຺ຕິໍ ກໂຣຕິ, ອນວຊ຺ຊໍ ສາວຊ຺ຊໍ ກໂຣຕີຕິ ເອວໍ ຘມ຺ມໍ ອຸທ຺ຘມ຺ມໍ ກໂຣຕິ. ອຸຠຍໍ ປນ ຊານນ຺ໂຕ ‘‘ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ເສວນຈິຕ຺ຕໍ ອຸປຏ຺ຐິເຕຕິ (ປາຣາ. ໕໗) ວຈນໂຕ ເສວນຈິຕ຺ຕເມເວຕ຺ຖ ປມາຓໍ, ຕສ຺ສ ຠາເວນ ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສ, ອຠາເວນ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ອຸຠຍມ຺ປິ ຣກ຺ຂຕິ ສມ຺ປາເທຕິ. ອິມິນາ ນເຍນ ສພ຺ພສິກ຺ຂາປເທສຸ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ສປ຺ປໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ.

ສງ຺ຄີຕິໍ ອາໂຣເປຕ຺ວາ ຐປິຕປາຬິໂຕ ວິນິມຸຕ຺ຕໍ ກຕ຺ວາ ຐປິຕຕ຺ຕາ ປາຬິວິນິມຸຕ຺ຕາ ອຕ຺ຖໂຕ, ນຍໂຕ, ອນຸໂລມໂຕ ຈ ປາຬິໂອກ຺ກນ຺ຕວິນິຈ຺ຉຍປ຺ປວຕ຺ຕາ ອນຸປວິຏ຺ຐວິນິຈ຺ຉຍວເສນ ປວຕ຺ຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ນ ສມູຫນິສ຺ສຕີ’’ຕິ ຊານນ຺ໂຕປິ ຠຄວາ ເກວລໍ ‘‘ເຕສໍ ມຕໍ ປຈ຺ຉິມາ ຊນຕາ ມມ ວຈນໍ ວິຍ ປມາຓໍ ກໂຣຕູ’’ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ຈ ປຣິນິພ຺ພານກາເລ ເອວມາຫ ‘‘ອາກງ຺ຂມາໂນ, ອານນ຺ທ, ສງ຺ໂຆ ມມຈ຺ຈເຍນ ຂຸທ຺ທານຸຂຸທ຺ທການິ ສິກ຺ຂາປທານິ ສມູຫນຕູ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ໒.໒໑໖), ເຕເນຕໍ ສິທ຺ຘໍ ‘‘ປຎ຺ຎຕ຺ຕມ຺ປິ ເຈ ສິກ຺ຂາປທໍ ສມູຫນິຕຸໍ ຍສ຺ສ ສງ຺ຆສ຺ສ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ ຠຄວຕາ, ຕສ຺ສ ປຎ຺ຎຕ຺ຕານຸໂລມໍ ອຕິເຣກຕ຺ຖທີປນໍ, ປເຄວານຸຎ຺ຎາຕໍ ຠຄວຕາ’’ຕິ. ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍ ອູນາຕິຣິຕ຺ຕສິກ຺ຂາປເທສຸ ອາຈຣິຍກຸເລສຸ ວິວາໂທ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ນ ກາຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖຎ຺ຈ. ກສ຺ມາ ສງ຺ໂຆ ນ ສມູຫນີຕິ? ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວິວາທປ຺ປສງ຺ຄທສ຺ສນໂຕ. ຠຄວຕາ ຈ ‘‘ສພ຺ເພເຫວ ສມຄ຺ເຄຫິ ສມ຺ໂມທມາເນຫິ ອວິວທມາເນຫິ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຈ ເອກຈ຺ເຈ ເຖຣາ ເອວມາຫໍສູຕິ ຈ ອຎ຺ຎວາທທສ຺ສນໂຕ ວິວທມາເນຫິ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ ຊາຕໍ, ຕທຠາວຕ຺ຕມ຺ປິ ຎຕ຺ຕິທຸຕິຍກມ຺ມວາຈໍ ສາເວຕ຺ວາ ອວິວທມາເນເຫວ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ ອກາສິ.

ອປິຈາຕິ ອຕ຺ຕໂນ ມຕິຍາ ປາກຏກຣຓຕ຺ຖໍ ອາຣມ຺ໂຠ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ສຸຕ຺ຕນ຺ຕາຠິຘມ຺ມວິນຍຏ຺ຐກຖາສູ’’ຕິ ວຈນໂຕ ປິຏກຕ຺ຕຍສ຺ສປິ ສາຘາຣຓາ ເອສາ ກຖາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ, ‘‘ອຖ ປນາຍໍ ກປ຺ປິຍ’’ນ຺ຕິອາທິ ວິນຍສ຺ເສວ. ກາຣກສງ຺ຆສທິສນ຺ຕິ ສງ຺ຄີຕິກາຣກສງ຺ຆສທິສໍ. ‘‘ສຸຕ຺ຕາທິຈຕຸກ຺ກໍ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ເຕນ ອວິຣຸທ຺ຘສ຺ສ ກມ຺ມສ຺ສ ກາຣກສງ຺ຆສທິສ’’ນ຺ຕິ ຘມ຺ມສິຣິຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອຍຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ສຸຕ຺ຕເມວ ພລວຕຣໍ. ສຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ອປ຺ປຏິວຕ຺ຕິຍໍ ກາຣກສງ຺ຆສທິສ’’ນ຺ຕິ ເອເຕຫິ ປເທຫິ ອຍຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ປາກຕິເກ ປນ ຄຓ຺ຐິປເທ ‘‘ຕມຕ຺ຖໍ ວິນິຈ຺ຉິນິຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ກາຣກສງ຺ຆສທິສ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣວາທີຕິ ອມ຺ຫາກໍ ສມຍວິຊານນໂກ ອຎ຺ຎນິກາຍິໂກຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣວາທີ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມນ຺ຕິ ກຖໍ? ‘‘ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ອຸທກທນ຺ຕໂປນາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໒໖໖) ສຸຕ຺ຕໍ ສກວາທິສ຺ສ, ຕທນຸໂລມໂຕ ນາຬິເກຣຜລສ຺ສ ອຸທກມ຺ປິ ອຸທກເມວ ໂຫຕີຕິ ປຣວາທີ ຈ.

‘‘ນາຬິເກຣສ຺ສ ຍໍ ໂຕຍໍ, ປຸຣາຓໍ ປິຕ຺ຕພນ຺ຘນໍ;

ຕເມວ ຕຣຸຓໍ ໂຕຍໍ, ປິຕ຺ຕຆໍ ພລພນ຺ຘນ’’ນ຺ຕິ. –

ເອວໍ ປຣວາທິນາ ວຸຕ຺ເຕ ສກວາທີ ຘຎ຺ຎຜລສ຺ສ ຄຕິກຕ຺ຕາ, ອາຫາຣຕ຺ຖສ຺ສ ຈ ຜຣຓໂຕ ‘‘ຍາວກາລິກເມວ ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ໂຕ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ປໂຣ ອາຈຣິຍວາທນ຺ຕິ ‘‘ສຸງ຺ກໍ ປຣິຫຣຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸປຈາຣໍ ໂອກ຺ກມິຕ຺ວາ ກິຎ຺ຈາປິ ປຣິຫຣຕິ, ອວຫາໂຣ ເອວາ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາວຈນໂຕ ‘‘ຕຖາ ກໂຣນ຺ໂຕ ປາຣາຊິກມາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ປຣວາທິນາ ວຸຕ຺ເຕ ສກວາທີ ‘‘ສຸງ຺ກໍ ປຣິຫຣຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ສຸຕ຺ຕໍ ຕຕ຺ເຖວ ອາຄຕມຫາອຏ຺ຐກຖາວຈເນນ ສທ຺ຘິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຏິເສເຘຕິ, ຕຖາ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏເມວາຕິ. ປໂຣ ອຕ຺ຕໂນມຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ປຣສນ຺ຕກໍ ອວຫຣາຕິ ປຸເຣຠຕ຺ຕເມວ ຫຣິສ຺ສາມີຕິ ວາຍມນ຺ຕສ຺ສ ປຈ຺ຉາຠຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ປຸເຣຠຕ຺ຕປໂຍໂຄວ ໂສ, ຕສ຺ມາ ມູລຏ຺ໂຐ ນ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ຕຸມ຺ຫາກໍ ເຖຣວາທຕ຺ຕາ ມູລຏ຺ຐສ຺ສ ປາຣາຊິກເມວາ’’ຕິ ປຣວາທິນາ ວຸຕ຺ເຕ ສກວາທີ ‘‘ຕໍ ສງ຺ເກຕໍ ປຸເຣ ວາ ປຈ຺ຉາ ວາ ຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ອວຫຣຕິ, ມູລຏ຺ຐສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໑໙) ສຸຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຏິກ຺ຂິປຕິ.

ປໂຣ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ອນິຍຕເຫຕຸຘມ຺ໂມ ສມ຺ມຕ຺ຕນິຍຕເຫຕຸຘມ຺ມສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ ສຸຕ຺ຕໍ ປຏ຺ຐາເນ ລິຂິຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ‘‘ອຣິຍມຄ຺ຄສ຺ສ ນ ນິພ຺ພານເມວາຣມ຺ມຓ’’ນ຺ຕິ ປຣວາທິນາ ວຸຕ຺ເຕ ສກວາທີ ‘‘ອາຣມ຺ມຓຕ຺ຕິກາທິສຸຕ຺ຕານຸໂລເມ ນ ໂອຕຣຕີ’’ຕິ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ສຸຕ຺ຕານຸໂລເມ ໂອຕຣນ຺ຕໍເຍວ ຫິ ສຸຕ຺ຕໍ ນາມ, ເນຕຣໍ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ປາຬິອາຄຕໍ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ເອຕ຺ຕເກນປິ ສິທ຺ເຘ ຕິສ຺ໂສ ສງ຺ຄີຕິໂຍ ອາຣຸຬ຺ຫປາຬິອາຄຕໍ ປຎ຺ຎາຍຕີ’’ຕິອາທິ. ຕາທິສຎ຺ຫິ ປມາທເລຂນ຺ຕິ ອາຈຣິໂຍ. ‘‘ອປ຺ປມາໂທ ອມຕໍ ປທໍ, ປມາໂທ ມຈ຺ຈຸໂນ ປທ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ປ. ໒໑; ເນຕ຺ຕິ. ໒໖) ວຈນໂຕ ທິນ຺ນໂຠຊເນ ຠຸຎ຺ຊິຕ຺ວາ ປຣິສ຺ສຍານິ ປຣິວຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສຕິໍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ວິຫຣນ຺ໂຕ ນິຈ຺ໂຈ ໂຫຕີຕິ. ເອວຣູປສ຺ສ ອຕ຺ຖສ຺ສ ວເສນ ອາຣຸຬ຺ຫມ຺ປິ ສຸຕ຺ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ໂນ ເຈ ຕຖາ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ ສິທ຺ເຘປິ ‘‘ໂນ ເຈ ຕຖາ ປຎ຺ຎາຍຕິ, ນ ໂອຕຣຕິ ນ ສເມຕີ’’ຕິ. ‘‘ພາຫິຣກສຸຕ຺ຕໍ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຕ຺ຕໂນ ສຸຕ຺ຕມ຺ປິ ອຕ຺ເຖນ ອສເມນ຺ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ປໂຣ ອາຈຣິຍວາທນ຺ຕິອາທີສຸ ທ຺ວີສຸ ນເຍສຸ ປມາທເລຂວເສນ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອາຄຕຏ຺ຐກຖາວຈນໍ ເຖຣວາເທຫິ ສທ຺ຘິໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອຖ ປນາຍໍ ອາຈຣິຍວາທໍ. ປໂຣ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຣວາທິນາ ‘‘ມູລພີຊໍ ນາມ ຫລິທ຺ທິ ສິງ຺ຄິເວຣໍ ວຈາ…ເປ… ພີເຊ ພີຊສຎ຺ຎີ ຉິນ຺ທຕິ ວາ ເຉທາເປຕິ ວາ ຠິນ຺ທຕິ ວາ…ເປ… ອາປຕ຺ຕິ ປາຈິຕ຺ຕິຍສ຺ສາຕິ (ປາຈິ. ໙໑) ຕຸມ຺ຫາກໍ ປາຐຕ຺ຕາ ຫລິທ຺ທິຄຓ຺ຐິໍ ຉິນ຺ທນ຺ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສກວາທີ ‘‘ຍານິ ວາ ປນຎ຺ຎານິ ອຕ຺ຖິ ມູເລ ສຎ຺ຊາຍນ຺ຕີ’’ຕິອາທິໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອຏ຺ຐກຖາສງ຺ຂາເຕນ ອາຈຣິຍວາເທນ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ນ ຫິ ຄຓ຺ຐິມ຺ຫິ ຄຓ຺ຐິ ຊາຍຕີຕິ. ປໂຣ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມນ຺ຕິ ປຣວາທິນາ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ເອວໍ ອມ຺ຫາກໍ ອາຈຣິຍານໍ ອຸຄ຺ຄໂຫຕິ ວຈນສ຺ສານຸໂລມໂຕ ‘ອມ຺ຫາກໍ ໂປຣາຓຠິກ຺ຂູ ເອກປາສາເທ ຄພ຺ຠໍ ຖເກຕ຺ວາ ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ສຍິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຕຖາ ກຕ຺ວາ ອາຄຕາ, ຕສ຺ມາ ອມ຺ຫາກໍ ວຏ຺ຏຕີ’ຕິ ຕຸມ຺ເຫສຸ ເອວ ເອກຈ຺ເຈສຸ ວທນ຺ເຕສຸ ຕຸມ຺ຫາກໍ ນ ກິຎ຺ຈິ ວຕ຺ຕຸໍ ສກ຺ກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ສກວາທີ ‘‘ສຸຕ຺ຕໍ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມຎ຺ຈ ອຸຄ຺ຄຫິຕການໍເຍວ ອາຈຣິຍານໍ ອຸຄ຺ຄໂຫ ປມາຓ’’ນ຺ຕິອາທິອຏ຺ຐກຖາວຈນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຏິເສເຘຕິ. ປໂຣ ອຕ຺ຕໂນມຕິນ຺ຕິ ‘‘ທ຺ວາຣໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ອນາປຸຈ຺ຉາ ສຍິເຕສຸ ເກ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ທ຺ເວປິ ຊນາ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕິ ໂຍ ຈ ຍກ຺ຂຄຫິຕໂກ, ໂຍ ຈ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊາປິໂຕຕິ ຕຸມ຺ຫາກໍ ເຖຣວາທຕ຺ຕາ ອຎ຺ເຎ ສພ຺ເພປິ ຍຖາ ຕຖາ ວາ ນິປນ຺ນາທໂຍປິ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ ປຏິເສເຘຕິ.

ອຖ ປນາຍໍ ອຕ຺ຕໂນມຕິໍ. ປໂຣ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ‘‘ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ ປຣວາທິນາ ຄຸຕ຺ເຕ ສກວາທີ ‘‘ທິວາ ກິລນ຺ຕຣູໂປ ມຎ຺ເຈ ນິສິນ຺ໂນ ປາເທ ຠູມິໂຕ ອໂມເຈຕ຺ວາວ ນິທ຺ທາວເສນ ນິປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິອາທິອຏ຺ຐກຖາວຈນໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໗໗) ທສ຺ເສຕ຺ວາ ເອກຠງ຺ເຄນ ນິປນ຺ນາທໂຍປິ ມຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ ປຏິເສເຘຕິ. ອຖາຍໍ ອຕ຺ຕໂນມຕິໍ. ປໂຣ ສຸຕ຺ຕານຸໂລມນ຺ຕິ ‘‘ໂທມນສ຺ສໍ ປາຫໍ, ເທວານມິນ຺ທ, ທຸວິເຘນ ວທາມິ ເສວິຕພ຺ພມ຺ປິ ອເສວິຕພ຺ພມ຺ປີຕິອາທິວຈເນຫິ (ທີ. ນິ. ໒.໓໖໐) ສໍສນ຺ທນໂຕ ສທາຣໂປເສ ໂທໂສ ຕຸມ຺ຫາກໍ ນຕ຺ຖິ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘ປຸຕ຺ຕທາຣສ຺ສ ສງ຺ຄໂຫ’’’ຕິ (ຂຸ. ປາ. ໕.໖; ສຸ. ນິ. ໒໖໕) ປຣວາທິນາ ວຸຕ຺ເຕ ກິຎ຺ຈາປິ ສກວາທີ ພຫຸສ຺ສຸໂຕ ນ ໂຫຕິ, ອຖ ໂຂ ຣາຄສຫິເຕເນວ ອກຸສເລນ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ເສເສສຸປິ ອິມິນາ ນເຍນ ອຎ຺ຎຖາປິ ອນຸຣູປໂຕ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ອິທໍ ສພ຺ພໍ ອຸປຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣາທໂຍ ອາຫຸ. ຘມ຺ມສິຣິຕ຺ເຖໂຣ ປນ ‘‘ເອຕ຺ຖ ປໂຣຕິ ວຸຕ຺ໂຕ ອຎ຺ຎນິກາຍິໂກ, ໂສ ປນ ອຕ຺ຕໂນ ສຸຕ຺ຕາທີນິເຍວ ອາຫຣຕິ. ຕານິ ສກວາທີ ອຕ຺ຕໂນ ສຸຕ຺ຕາທິມ຺ຫິ ໂອຕາເຣຕ຺ວາ ສເຈ ສເມຕິ ຄຓ຺ຫາຕິ, ໂນ ເຈ ປຏິກ຺ຂິປຕີ’’ຕິ ວທຕິ.

ຈຕຸພ຺ພິຘວິນຍກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ

ສິກ຺ຂາປທວິຠງ຺ເຄ ປນ ກິຎ຺ຈາປິ ໂຍ ປນາຕິ ອນວເສສປຣິຍາທານປທໍ, ຕຖາປິ ຠິກ຺ຂູຕິ ອິມິນາ ປຣປເທນ ສມານາຘິກຣຓຕ຺ຕາ ຕທນຸຣູປາເນວສ຺ສ ວິຠງ຺ຄປທານິ ວຸຕ຺ຕານິ. ຠິກ຺ຂຸນິພ຺ພຈນປທານິ ຕີຓິ ກິຎ຺ຈາປິ ສຠິກ຺ຂຸຠາວສ຺ສ, ອຠິກ຺ຂຸຠາວສ຺ສ ຈາຕິ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ປພ຺ພຊິຕສ຺ສ ສາຘາຣຓານິ, ຕຖາປິ ‘‘ອສຸທ຺ໂຘ ໂຫຕິ ປຸຄ຺ຄໂລ ອຎ຺ຎຕຣໍ ປາຣາຊິກໍ ຘມ຺ມໍ ອຊ຺ຌາປນ຺ໂນ, ຕຎ຺ເຈ ສຸທ຺ຘທິຏ຺ຐິ ສມາໂນ ອໂນກາສໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ຈາວນາຘິປ຺ປາໂຍ ວເທຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ສງ຺ຆາທິເສເສນ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ເອວມາທິສຸຕ຺ຕໍ ນິພ຺ພຈນຕ຺ຖຍຸຕ຺ໂຕວ ປຸຄ຺ຄໂລ ‘‘ອາປຕ຺ຕິ ສງ຺ຆາທິເສເສນ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໓໘໙) ເອຕ຺ຖ ວຕ຺ຖຸ, ນ ອິຕໂຣ ຄິຫິຠູໂຕຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພສ຺ສປິ ວິນຍປິຏກສ຺ສ ສາຘາຣຓໍ ຠິກ຺ຂຸລກ຺ຂຓໍ ວຕ຺ຖຸຎ຺ຫິ ຠຄວາ ອາຣຠິ. ໂຍ ປນ ສຸທ຺ໂຘ ເອວ ສມາໂນ ເກນຈິ ກາຣເຓນ ຄິຫິລິງ຺ເຄ ຐິໂຕ, ໂສ ອຕ຺ຕໂນ ສຠິກ຺ຂຸຠາວຕ຺ຕາ ເອວ ວຕ຺ຖຸ ໂຫຕິ, ອສຸທ຺ໂຘປິ ຠິກ຺ຂຸລິງ຺ເຄ ຐິຕຕ຺ຕາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ. ອສຸທ຺ໂຘປິ ຎາຕເກຫິ, ປຈ຺ຈຕ຺ຖິເກຫິ ວາ ຣາຊຠຍາທິກາຣເຓນ ວາ ກາສາເວສຸ ສອຸສ຺ສາໂຫວ ອປນີຕກາສາໂວ ວຕ຺ຖຸ ເອວ ປຸນ ກາສາວຄ຺ຄຫເຓນ ເຖຍ຺ຍສໍວາສກຠາວານຸປຄມນໂຕ, ຠິກ຺ຂຸນິພ຺ພຈນຕ຺ເຖ ອນິກ຺ຂິຕ຺ຕຘຸຣຕ຺ຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ໂຍ ປນ ລິງ຺ຄຕ຺ເຖນໂກ ຠິກ຺ຂຸນິພ຺ພຈນຕ຺ຖໍ ສຍຎ຺ຈ ອຊ຺ຌຸປຄໂຕ, ສໍວາສໍ ເຖເນນ຺ໂຕ, ຕຎ຺ເຈ ສຸທ຺ຘທິຏ຺ຐິ ສມາໂນ ອໂນກາສໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ຈາວນາຘິປ຺ປາໂຍ ວເທຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ສງ຺ຆາທິເສເສນ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາຕິ ອຍມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ.

‘‘ສມຎ຺ຎາຍ ຠິກ຺ຂຸ ປຏິຎ຺ຎາຍ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ວຈນທ຺ວຍໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ອຕ຺ຖໍ ອຸປພ຺ຣູເຫຕິ, ອນ຺ຕຣາ ອຸປ຺ປນ຺ນາຍ ນິຍຕາຍ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຍາ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ນກຸສລມູໂລ ເກວລາຍ ສມຎ຺ຎາຍ, ປຏິຎ຺ຎາຍ ຈ ‘‘ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ນ ປຣມຕ຺ຖໂຕຕິ ອິມໍ ອຕິເຣກຕ຺ຖໍ ທີເປຕິ. ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ‘‘ນາຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຎ຺ຎໍ ເອກຘມ຺ມມ຺ປິ ສມນຸປສ຺ສາມິ, ຍໍ ເອວໍ ມຫາສາວຊ຺ຊໍ ຍຖຍິທໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ. ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິປຣມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ມຫາວຊ຺ຊານີ’’ຕິ ອາຫຈ຺ຈຠາສິຕໍ ສງ຺ຄີຕິຕ຺ຕຍາຣຸຬ຺ຫໍ ສຸຕ຺ຕໍ, ອຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິສ຺ສ ‘‘ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິປຣມາ ເອເຕສນ຺ຕິ ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິປຣມານີ’’ຕິ (ອ. ນິ. ໑.໓໑໐) ວຸຕ຺ຕໍ. ປຎ຺ຈ ອານນ຺ຕຣິຍກມ຺ມານິ ມຫາສາວຊ຺ຊານິ, ມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິ ປນ ມຫາສາວຊ຺ຊຕຣາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍຕິ. ກສ຺ມາ? ເຕສຎ຺ຫິ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ອຕ຺ຖິ, ສພ຺ພພລວມ຺ປິ ກປ຺ປຏ຺ຐິຕິກເມວ ໂຫຕິ, ນິຍຕມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຍາ ປນ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ນຕ຺ຖິ, ຕາຍ ສມນ຺ນາຄຕສ຺ສ ຠວໂຕ ວຸຏ຺ຐານໍ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອິມສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸກຣຓາ ກຸສລາ ຘມ຺ມາ ສໍວິຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ ວາ ‘‘ສຸທ຺ໂຘວາຍ’’ນ຺ຕິ ວາ ນ ສກ຺ກາ ວຕ຺ຕຸໍ. ‘‘ທິຏ຺ຐິວິປຕ຺ຕິປຈ຺ຈຍາ ທ຺ເວ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນ ສກ຺ກາ ‘‘ອສຸທ຺ໂຘ’’ຕິ ວາ ‘‘ອຎ຺ຎຕຣໍ ປາຣາຊິກໍ ຘມ຺ມໍ ອຊ຺ຌາປນ຺ໂນ’’ຕິ ວາ ວຕ຺ຕຸໍ. ເອສ ຫິ ອຸໂຠປິ ປກ຺ເຂ ນ ຠຊຕິ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສມຎ຺ຎາຍ, ປຏິຎ຺ຎາຍ ຈ ຠິກ຺ຂຸ, ນ ປຣມຕ຺ຖໂຕ’’ຕິ.

ກິມຕ຺ຖໍ ປເນວໍ ມຫາສາວຊ຺ຊາຍ ນິຍຕມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິຍາ ປາຣາຊິກໍ ຠຄວາ ນ ປຎ຺ຎເປສີຕິ? ທຸພ຺ພິຊານຕ຺ຕາ. ປກຕິຍາເປສາ ທິຏ຺ຐິ ນາມ ‘‘ສມ຺ມາ’’ຕິ ວາ ‘‘ມິຈ຺ຉາ’’ຕິ ວາ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ, ປເຄວ ‘‘ນິຍຕາ’’ຕິ ວາ ‘‘ອນິຍຕາ’’ຕິ ວາຕິ. ຕຕ຺ຖ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິຍາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕາຍ ຠິກ຺ຂູ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອສມທິຏ຺ຐິກໍ ປາຣາຊິກໍ ມຎ຺ຎມານາ ອຸໂປສຖາທີນິ ອກຕ຺ວາ ອຈິເຣເນວ ສາສນໍ ວິນາເສຍ຺ຍຸໍ, ສຍຎ຺ຈ ອປຸຎ຺ຎໍ ປສເວຍ຺ຍຸໍ ສຸທ຺ເຘສຸປິ ຠິກ຺ຂູສຸ ວິປ຺ປຏິປຕ຺ຕິຍາ ປຏິປຊ຺ຊເນນ. ຕສ຺ມາ ອຸປາຍກຸສລຕາຍ ປາຣາຊິກໍ ອປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ອຸກ຺ເຂປນີຍກມ຺ມໍ, ສມ຺ມາວຕ຺ຕຎ຺ຈ ປຎ຺ຎາເປຕ຺ວາ ຕໍ ສງ຺ເຆນ ອສມ຺ໂຠຄໍ, ອສໍວາສຎ຺ຈ ອກາສິ. ຠຄວາ ຫິ ຕສ຺ສ ເຈ ເອສາ ທິຏ຺ຐິ ອນິຍຕາ, ສມ຺ມາວຕ຺ຕໍ ປູເຣຕ຺ວາ ໂອສາຣຓໍ ລຠິຕ຺ວາ ປກຕຕ຺ໂຕ ຠເວຍ຺ຍ. ນິຍຕາ ເຈ, ອຏ຺ຐານເມຕໍ ອນວກາໂສ, ຍໍ ໂສ ນິຍຕມິຈ຺ຉາທິຏ຺ຐິໂກ ສມ຺ມາວຕ຺ຕໍ ປູເຣຕ຺ວາ ໂອສາຣຓໍ ລຠິຕ຺ວາ ປກຕຕ຺ໂຕ ຠເວຍ຺ຍ. ເກວລໍ ‘‘ສມຎ຺ຎາຍຠິກ຺ຂຸ ປຏິຎ຺ຎາຍຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ນາມມຕ຺ຕຘາຣໂກ ຫຸຕ຺ວາ ປຣໍ ມຣຓາ ອຣິຏ຺ໂຐ ວິຍ ສໍສາຣຂາຓຸໂກວ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ອິມໍ ນຍໍ ອທ຺ທສ.

ອຏ຺ຐສຸ ອຸປສມ຺ປທາສຸ ຕິສ຺ໂສເວຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕາ, ນ ອິຕຣາ ປາຏິປຸຄ຺ຄລຕ຺ຕາ, ຠິກ຺ຂູນໍ ອສນ຺ຕກຕ຺ຕາ ຈ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ໂອວາທປຏິຄ຺ຄຫຓປຎ຺ຫພ຺ຍາກຣຓູປສມ຺ປທາ ທ຺ວິນ຺ນໍ ເຖຣານໍ ເອວ, ເສສາ ຕິສ຺ໂສ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ສນ຺ຕກາຕິ ອິຘ ນາຘິປ຺ເປຕາ, ຕິສ຺ສນ຺ນມ຺ປິ ອຸປສມ຺ປທານໍ ມຊ຺ເຌ ‘‘ຠທ຺ໂຣ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິອາທີນິ ຈຕ຺ຕາຣິ ປທານິ ວຸຕ຺ຕານິ ຕິສ຺ສນ຺ນໍ ສາຘາຣຓຕ຺ຕາ. ເອຫິຠິກ຺ຂຸຠາເວນ ວາ ສຣຓຄມນຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ເຖນ ວາ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ຫິ ຠທ຺ໂຣ ຈ ສາໂຣ ຈ ເສກ຺ໂຂ ຈ ອເສກ຺ໂຂ ຈ ໂຫຕິ, ອຸປສມ຺ປທວຈນໍ ປນ ເນສໍ ສາວກຠາວທີປນຕ຺ຖໍ. ອິເມ ເອວ ຫິ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ນ ສມ຺ມາສມ຺ພຸທ຺ຘາ, ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ຈ.

ອຍໍ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ອຘິປ຺ເປໂຕຕິ ເອຕ຺ຖ ຈ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິຕຸໍ ຠພ຺ພາ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ເຖເນວ ກມ຺ເມນ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາ. ນ ຫິ ອຎ຺ເຎ ເອຫິຠິກ຺ຂຸສຣຓຄມນໂອວາທປຏິຄ຺ຄຫຓປຎ຺ຫພ຺ຍາກຣຓາຫິ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິຕຸໍ ຠພ຺ພາ, ເຕເນເຕ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ອຍໍ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ອຘິປ຺ເປໂຕ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ອນ຺ຕິໂມວ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ກິຣ ຘມ຺ມສິຣິຕ຺ເຖໂຣ, ຕໍ ອຍຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ທ຺ເວ ປຸຄ຺ຄລາ ອຠພ຺ພາ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິຕຸໍ ພຸທ຺ຘາ ຈ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາ ຈາ’’ຕິ (ປຣິ. ໓໒໒) ເອຕ຺ຕກເມວ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ອຎ຺ຎຖາ ເອຫິຠິກ຺ຂຸອາທໂຍປິ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ສິຍຸໍ. ກິຎ຺ຈ ຠິຍ຺ໂຍ ‘‘ທ຺ເວ ປຸຄ຺ຄລາ ຠພ຺ພາ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິຕຸໍ ຠິກ຺ຂູ ຈ ຠິກ຺ຂຸນິໂຍ ຈາ’’ຕິ ສາມຎ຺ເຎນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ, ອປິຈ ອາປຕ຺ຕິຠຍຏ຺ຐານທສ຺ສນໂຕ ຈ. ກຖໍ? ອາຍສ຺ມາ ສາຣິປຸຕ຺ໂຕ ອາວສຖປິຓ຺ຑໍ ກຸກ຺ກຸຈ຺ຈາຍນ຺ໂຕ ນ ປຏິຄ຺ຄເຫສິ, ຈີວຣວິປ຺ປວາສຠຍາ ຈ ສພ຺ພໍ ຕິຈີວຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນທິໍ ຕຣນ຺ໂຕ ມນໍ ວຸຬ຺ໂຫ ອໂຫສິ ມຫາກສ຺ສໂປ. ກິຎ຺ຈ ສຣຓຄມນູປສມ຺ປທາຍ ອຸປສມ຺ປນ຺ເນ ອາຣພ຺ຠ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກວຕ຺ຕາທີນິ ອສມ຺ມາວຕ຺ຕນ຺ຕານໍ ເນສໍ ທຸກ຺ກຏານິ ຈ ປຎ຺ຎຕ຺ຕານິ ທິສ຺ສນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ທຸພ຺ພິຈາຣິຕເມຕໍ. ອຍໍ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ອຘິປ຺ເປໂຕ ຠິກ຺ຂູຕິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາຍ ສຣຓຄມນູປສມ຺ປທາຍ ອນຸຎ຺ຎາຕປ຺ປສງ຺ຄຠຍາຕິ ອຸປຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ, ອາປຕ຺ຕິຍາ ຠພ຺ພຕໍ ສນ຺ຘາຍ ຕສ຺ມິມ຺ປິ ວຸຕ຺ເຕ ປຸພ຺ເພ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາປິ ສາ ປຸນ ເອວໍ ວທນ຺ເຕນ ອນຸຎ຺ຎາຕາຕິ ຠິກ຺ຂູນໍ ມິຈ຺ຉາຄາໂຫ ວາ ວິມຕິ ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ‘‘ຠິກ຺ຂຸນີ ນາມ ອຸຠໂຕສງ຺ເຆ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໑໖໑) ອິມິນາ ສເມຕິ. ອິທຎ຺ຫິ ສາກິຍາທີນໍ ອນຸຎ຺ຎາຕອຸປສມ຺ປທາຍ ອນຸປ຺ປພນ຺ຘຠຍາ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕິ – ຠິກ຺ຂຸ-ປທນິທ຺ເທສຕ຺ຕາ ຍຕ຺ຕການິ ເຕນ ປເທນ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເຍ ຈ ວິນຍປິຏເກ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສນ຺ທິສ຺ສນ຺ຕິ ສຍໍ ອາປຕ຺ຕາປຊ຺ຊນຏ຺ເຐນ ວາ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລາໂຣຈນປຏິຈ຺ຉາທນາທີສຸ ປເຣສໍ ອາປຕ຺ຕິກຣຓຏ຺ເຐນ ວາ, ເຕ ສພ຺ເພປິ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ອິທານິ ຍທິທໍ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸ-ປທສ຺ສ ວິເສສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ ປຣປທໍ ‘‘ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນ’’ຕິ, ຕສ຺ສ ວເສນ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຍໍ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ອຘິປ຺ເປໂຕ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ. ໂສ ເອວ ຫິ ກມ຺ມວາຈານນ຺ຕຣເມວ ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນ ໂຫຕິ ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ສອຸທ຺ເທສສິກ຺ຂາປທານໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິທສ຺ສນໂຕ, ຕສ຺ເສວ ຈ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ທິສ຺ສຕິ, ເນຕຣສ຺ສ. ຕສ຺ເສວ ຈ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ສມ຺ຠວຕິ ‘‘ອຸລ຺ລຸມ຺ປຕຸ ມໍ, ຠນ຺ເຕ, ສງ຺ໂຆ ອນຸກມ຺ປໍ ອຸປາທາຍາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໗໑, ໑໒໖) ວຕ຺ວາ ສມາທິນ຺ນຕ຺ຕາ, ຕສ຺ເສວ ຈ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສມນນ຺ຕຣເມວ ອກຣຓີຍນິສ຺ສຍາຈິກ຺ຂນທສ຺ສນໂຕ, ວິນຍໍ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ເທສໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີຕິອາທິສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານລກ຺ຂຓປາຣິປູຣິໂຕ ຈາຕິ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ອຸປາທາຍ ໂສ ເອວ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ຍສ຺ມາ ປນສ຺ສ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ສພ຺ພຖາ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ຕໍ ຕໍ ວຕ຺ຖຸໍ ວີຕິກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ຕໂຕ ຕໂຕ ອາປຕ຺ຕິໂຕ ອນາປຕ຺ຕິ, ອິຕຣສ຺ສ ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ສາວຊ຺ຊປຎ຺ຎຕ຺ຕິ, ອນວຊ຺ຊປຎ຺ຎຕ຺ຕິ ວາ, ອຍໍ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ອຘິປ຺ເປໂຕ ຠິກ຺ຂູຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຕທຊ຺ຌາຈາຣຕ຺ເຖນາຍເມວ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ເຖນ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ອຘິປ຺ເປໂຕ ນາມາ’’ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍາຍ ກາຍຈິ ອຸປສມ຺ປທາຍ ອຍໍ ອິມສ຺ມິໍ ‘ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວິຕ຺ວາ ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕີ’ຕິ ອຕ຺ເຖ ຠິກ຺ຂູຕິ ອຘິປ຺ເປໂຕ’’ຕິ, ຕມ຺ປິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ. ກຖໍ ໂຫຕິ? ວິໂຣຘໂທໂສປິ ປຣິຫໂຕ ໂຫຕິ. ກຖໍ? ສເຈ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ເຖນ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ເອວ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕ ‘‘ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ຈ ‘‘ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ຈ, ເຕນ ນ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ອນຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ນາມາຕິ ກຕ຺ວາ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ຖກມ຺ມໂຕ ອຎ຺ຎຖາ ອຸປສມ຺ປນ຺ນາ ນາມ ມຫາກສ຺ສປຕ຺ເຖຣາທໂຍ ອິຕເຣສໍ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນຏ຺ຐາເນ ຐຕ຺ວາ ສຫເສຍ຺ຍປທໂສຘມ຺ມາປຕ຺ຕິໍ ຊເນຍ຺ຍຸໍ, ໂອມສນາທິກາເລ ຈ ທຸກ຺ກຏເມວ ຊເນຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ເອວມາທິໂກ ວິໂຣຘໂທໂສ ປຣິຫໂຕ ໂຫຕີຕິ ສພ຺ພໍ ອາຈຣິໂຍ ວທຕິ. ມງ຺ຄຸຣຈ຺ຉວິ ນາມ ສາໂມ.

ຍສ຺ມາ ເຕ ອຕິມຫນ຺ໂຕ ຊາຕິມໂທ ຈິຕ຺ຕໍ ປຣິຍຸຏ຺ຐາຕິ, ຕສ຺ມາ ຕຸມ຺ເຫຫິ ມມ ສາສເນ ເອວໍ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ. ‘‘ສາຕສຫຄຕາ ປຐມຊ຺ຌານສຸຂສຫຄຕາ ອສຸເຠ ຈ ອານາປາເນ ຈາ’’ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸທ຺ຘຸມາຕກສຎ຺ຎາຕິ ອຸທ຺ຘຸມາຕກນິມິຕ຺ເຕ ປຏິລທ຺ຘປຐມຊ຺ຌານສຎ຺ຎາ. ຣູປສຎ຺ຎາຕິ ປຖວີກສິຓາທິຣູປາວຈຣຊ຺ຌານສຎ຺ຎາ. ໂສ ຕໍ ພ຺ຍາກາສິ ‘‘ອວິຠູຕາ, ຠນ຺ເຕ, ອຸທ຺ຘຸມາຕກສຎ຺ຎາ ອວຑ຺ຒິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ອສຸຠານໍ, ວິຠູຕາ, ຠນ຺ເຕ, ຣູປສຎ຺ຎາ ວຑ຺ຒິຕພ຺ພຕ຺ຕາ ກສິຓານ’’ນ຺ຕິ. ປຎ຺ຈອຸປສມ຺ປທກ຺ກໂມ ມຫາວຄ຺ຄາ ຄຫິໂຕ. ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ເຖນາຕິ ເອຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ຎຕ຺ຕິ ສພ຺ພປຐມໍ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕິສ຺ສນ຺ນໍ ປນ ອນຸສ຺ສາວນານໍ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນເຠທາຠາວໂຕ ອຕ຺ຖພ຺ຍຎ຺ຊນຠິນ຺ນາ ຎຕ຺ຕິຕາສໍ ຈຕຸຕ຺ຖາຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ຖ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ພ຺ຍຎ຺ຊນານຸຣູປເມວ ອຏ຺ຐກຖາຍ ‘‘ຕີຫິ ອນຸສ຺ສາວນາຫິ ເອກາຍ ຈ ຎຕ຺ຕິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຕ຺ຖປວຕ຺ຕິກ຺ກເມນ ປເທນ ປນ ‘‘ເອກາຍ ຎຕ຺ຕິຍາ ຕີຫິ ອນຸສ຺ສາວນາຫີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ. ຍສ຺ມາ ປເນຕ຺ຖ ‘‘ຈຕ຺ຕາຣິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ກມ຺ມານິ (ມຫາວ. ໓໘໔), ຉ ອິມານິ, ຠິກ຺ຂເວ, ກມ຺ມານິ ອຘມ຺ມກມ຺ມໍ ວຄ຺ຄກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໓໘໗) ວຈນໂຕ ກຸປ຺ປກມ຺ມມ຺ປິ ກຕ຺ຖຈິ ‘‘ກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ຕສ຺ມາ ‘‘ອກຸປ຺ເປນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຍສ຺ມາ ອກຸປ຺ປມ຺ປິ ເອກຈ຺ຈໍ ນ ຐານາຣຫໍ, ເຍນ ອປ຺ປຕ຺ໂຕ ໂອສາຣຓໍ ‘‘ໂສສາຣິໂຕ’’ຕິ ຈມ຺ເປຍ຺ຍກ຺ຂນ຺ຘເກ (ມຫາວ. ໓໙໕ ອາທໂຍ) ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຐານາຣເຫນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍທິ ເອວໍ ‘‘ຐານາຣເຫນາ’’ຕິ ອິທເມວ ປທໍ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ນ ປຸພ຺ພປທໍ ອິມິນາ ອກຸປ຺ປສິທ຺ຘິໂຕຕິ ເຈ? ຕໍ ນ, ອຏ຺ຐານາຣເຫນ ອກຸປ຺ເປນ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ອນຘິປ຺ເປໂຕຕິ ອນິຏ຺ຐປ຺ປສງ຺ຄໂຕ. ທ຺ວີຫິ ປເນເຕຫິ ເອກໂຕ ວຸຕ຺ເຕຫິ ອຍມຕ຺ໂຖ ປຎ຺ຎາຍຕິ ‘‘ເກວລໍ ເຕນ ອກຸປ຺ເປນ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ອຍມ຺ປິ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ອຘິປ຺ເປໂຕ ‘ຠິກ຺ຂູ’ຕິ, ຐານາຣເຫນ ຈ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ອຍມ຺ປິ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ອຘິປ຺ເປໂຕ ‘ຠິກ຺ຂູ’ຕິ, ກຸປ຺ເປນ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ນາຘິປ຺ເປໂຕ’’ຕິ. ເຕນາຍມ຺ປິ ອຕ຺ໂຖ ສາຘິໂຕ ໂຫຕິ ‘‘ໂຍ ປນ, ຠິກ຺ຂຸ, ຊານໍ ອູນວີສຕິວສ຺ສໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ອຸປສມ຺ປາເທຍ຺ຍ, ໂສ ຈ ປຸຄ຺ຄໂລ ອນຸປສມ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ (ປາຈິ. ໔໐໓) ວຈນໂຕ ຍາວ ນ ຎາຍຕິ, ຕາວ ສມຎ຺ຎາຍຠິກ຺ຂຸປຏິຎ຺ຎາຍຠິກ຺ຂຸຠາວໍ ອຸປຄໂຕປິ ນ ປຸພ຺ເພ ທສ຺ສິຕສມຎ຺ຎາຍຠິກ຺ຂຸປຏິຎ຺ຎາຍຠິກ຺ຂຸ ວິຍ ອຎ຺ເຎສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຸປສມ຺ປນ຺ນຏ຺ຐາເນ ຐຕ຺ວາ ໂອມສນປາຈິຕ຺ຕິຍາທິວຕ຺ຖຸ ໂຫຕິ, ເກວລໍ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນຏ຺ຐາເນ ຐຕ຺ວາ ‘‘ອນຸປສມ຺ປນ຺ເນ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສຎ຺ຎີ ປທໂສ ຘມ຺ມໍ ວາເຈຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປາຈິຕ຺ຕິຍສ຺ສາ’’ຕິອາທິ (ປາຈິ. ໔໗) ອາປຕ຺ຕິວຕ຺ຖຸເມວ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຏ຺ຐຕິ. ອກຸປ຺ເປນ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ປນ ປຈ຺ຉາ ປາຣາຊິໂກປິ ຊາຕິໂຕ ອຸປສມ຺ປນ຺ນຏ຺ຐາເນ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ‘‘ປຓ຺ຑໂກ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ນ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ໂພ, ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ນາເສຕພ຺ໂພ’’ຕິອາທິນາ (ມຫາວ. ໑໐໙) ນເຍນ ວຸຕ຺ເຕສຸ ປນ ວຊ຺ຊນີຍປຸຄ຺ຄເລສຸ ໂກຈິ ປຸຄ຺ຄໂລ ‘‘ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂນປິ ອຸປສມ຺ປນ຺ນຏ຺ຐາເນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ໂກຈິ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ເອຕ຺ຖ ປນ ອຕ຺ຖິ ກມ຺ມໍ ອກຸປ຺ປໍ ຐານາຣຫໍ, ອຕ຺ຖິ ຐານາຣຫໍ ນາກຸປ຺ປໍ, ອຕ຺ຖິ ອກຸປ຺ປຎ຺ເຈວ ນ ຐານາຣຫຎ຺ຈ, ອຕ຺ຖິ ນາກຸປ຺ປໍ ນ ຈ ຐານາຣຫນ຺ຕິ ອິທໍ ຈຕຸກ຺ກໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ປຐມໍ ຕາວ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຕິຍຈຕຸຕ຺ຖານິ ປາກຏານິ. ທຸຕິຍໍ ປຣິຍາເຍນ ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ຆໂຕ ເອກໂຕອຸປສມ຺ປນ຺ນາຍ ລິງ຺ຄປຣິວຕ຺ເຕ ສຕິ ລພ຺ຠຕິ. ຕສ຺ສ ຫິ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ປຸພ຺ເພ ສິກ຺ຂມານກາເລ ລທ຺ຘໍ ຎຕ຺ຕິຈຕຸຕ຺ຖອຸປສມ຺ປທາກມ຺ມໍ ກິຎ຺ຈາປິ ອກຸປ຺ປຎ຺ເຈວ ຐານາຣຫຎ຺ຈ, ປຸຣິສລິງ຺ເຄ ປນ ປາຕຸຠູເຕ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕໍເຍວ ອຸປຊ຺ຌໍ ຕເມວ ອຸປສມ຺ປທ’’ນ຺ຕິ (ປາຣາ. ໖໙) ເອຕ຺ຖ ອປຣິຍາປນ຺ນຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ເກວລໍ ສາມເຓຣຠາວາປຕ຺ຕິໂຕ ກມ຺ມໍ ທານິ ກຸປ຺ປໍ ຊາຕນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ລິງ຺ຄປຣິວຕ຺ເຕນ ຈີວຣສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານວິຊຫນໍ ວິຍ ຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸນິສງ຺ເຆນ ກຕາຍ ອຸປສມ຺ປທາຍ ວິຊຫນໍ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ, ອຎ຺ຎຖາ ໂສ ປຸຄ຺ຄໂລ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂູຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ. ອຖ ວາ ລິງ຺ຄປຣິວຕ຺ເຕ ອສຕິປິຕໍ ເອກໂຕອຸປສມ຺ປທາກມ຺ມໍ ກຸປ຺ປຕິ, ຍຖາຐາເນ ນ ຕິຏ຺ຐຕິ. ຕສ຺ມາ ນ ຕາວ ສາ ‘‘ຠິກ຺ຂຸນີ’’ຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ຍສ຺ມາ ອຎ຺ຎຕຣໍ ປາຣາຊິກໍ ຘມ຺ມໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາປິ ອນາປຊ຺ຊິຕ຺ວາປິ ອຸປ຺ປພ຺ພຊິຕຸກາມຕາຍ ຄິຫິລິງ຺ຄໍ ສາທິຍນ຺ຕິຍາ ປຸນປິ ອຸປສມ຺ປທາ ອຸຠໂຕສງ຺ເຆ ລພ຺ຠຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕນ ປຣິຍາເຍນ ‘‘ກຸປ຺ປຕີຕິ ກຸປ຺ປ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຍຖາວຸຕ຺ຕກມ຺ມໂທສາຠາວໂຕ ປນ ‘‘ຐານາຣຫ’’ນ຺ຕິ. ຠິກ຺ຂຸນີ ປນ ຄິຫິລິງ຺ຄໍ ສາທິຍນ຺ຕິກາເລ ນ ປຸຣິສລິງ຺ຄປາຕຸຠາເວ ສຕິ ຠິກ຺ຂູສຸ ອຸປສມ຺ປທໍ ລພ຺ຠຕີຕິ ສາຘກໍ ກາຣຓໍ ນ ທິສ຺ສຕິ, ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ອຸປ຺ປພ຺ພຊິຕາ ເຈ, ລຠຕີຕິ ເອເກ, ຕໍ ປນາຍຸຕ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂນາຠາວໂຕຕິ ອມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕີຕິ ອາຈຣິໂຍ. ‘‘ຍຖາ ‘ກຕ຺ຕພ຺ພ’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາ ອກເຕ ກຸປ຺ປຕີຕິ ກຕ຺ວາ ກຣຓໍ ສຕ຺ຖຸສາສນ’’ນ຺ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ‘‘ຄຓ຺ຐິປເທ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ‘‘ຘມ຺ມສິຣິຕ຺ເຖຣສ຺ສ ຄຓ຺ຐິປເທ’’ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ສາຊີວປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ

‘‘ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕາ ນິຍຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ອນຸຄຓ຺ຐິປເທ. ຍຕ຺ຖ ‘‘ອນຸຄຓ຺ຐິປເທ’’ຕິ, ຕຕ຺ຖ ‘‘ວຊິຣພຸທ຺ຘິຕ຺ເຖຣສ຺ສາ’’ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ສາວກໂພຘິປຈ຺ເຈກໂພຘິສມ຺ມາສມ຺ໂພຘີຕິ ວາ ຕີສຸ ໂພຘີສຸ ສມ຺ມາສມ຺ໂພຘິຍໍ ສຕ຺ຕາ ໂພຘິສຕ຺ຕາ ມຫາໂພຘິສຕ຺ຕາ ນາມ. ປາຕິໂມກ຺ຂສີລພຫຸກຕ຺ຕາ, ຠິກ຺ຂຸສີລຕ຺ຕາ, ກິເລສປິທຫນວເສນ ວຕ຺ຕນໂຕ, ອຸຕ຺ຕເມນ ຠຄວຕາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ອຘິກໍ, ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທເຍວ ປວຕ຺ຕນໂຕ ອຸຕ຺ຕມນ຺ຕິ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຄຓ຺ຐິປເທ. ກິຎ຺ຈາປິ ປຈ຺ເຈກພຸທ຺ຘາປິ ຘມ຺ມຕາວເສນ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສີເລນ ສມນ຺ນາຄຕາວ ໂຫນ຺ຕິ, ຕຖາປິ ‘‘ພຸທ຺ຘຸປ຺ປາເທເຍວ ປວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ ນິຍມິຕໍ ເຕນ ປຣິຍາເຍນາຕິ. ເຕນາຫ ‘‘ນ ຫິ ຕໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ’’ຕິອາທິ. ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣໂຕປິ ຈ ມຄ຺ຄຜລສມ຺ປຍຸຕ຺ຕເມວ ສີລໍ ອຘິສີລໍ, ຕໍ ປນ ອິຘ ອນຘິປ຺ເປຕໍ. ນ ຫິ ຕໍ ປາຕິໂມກ຺ຂຸທ຺ເທເສນ ສງ຺ຄຫິຕນ຺ຕິ. ສມນ຺ຕຠທ຺ຣກໍ ກາຣຓວຈນໍ ສພ຺ພສິກ຺ຂາປທານໍ ສາຘາຣຓລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ ອິມິສ຺ສາ ອນຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອຣິຍປຸຄ຺ຄລາ ຈ ເອກຈ຺ຈໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕີຕິ ສາຘິຕເມຕໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ນ ຫິ ຕໍ ສມາປນ຺ໂນ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວຕີ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາວຈນໍ ອສມຕ຺ຖໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕີຕິ? ນາສມຕ຺ຖໍ, ສມຕ຺ຖເມວ ຍສ຺ມິໍ ຍສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປເທ ສາສາ ວິຈາຣຓາ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ເສວ ວເສນ ອຏ຺ຐກຖາຍ ປວຕ຺ຕິໂຕ. ຕຖາ ຫິ ກງ຺ຂາວິຕຣຓິຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ນິທານວຓ຺ຓນາ) ອຸທກຸກ຺ເຂປສີມາຘິກາເຣ ‘‘ຕິມຓ຺ຑລໍ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣວາສກໍ ອນຸກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ອຸຕ຺ຕຣນ຺ຕິຍາ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂຸນິວິຠງ຺ເຄ ອາຄຕຕ຺ຕາ. ເອເສວ ນໂຍ ອຎ຺ເຎປິ ເອວຣູເປສຸ. ກິມຕ຺ຖນ຺ຕິ ເຈ ຕໍ? ປາຬິກ຺ກມານຸວຕ຺ຕເນນ ປາຬິກ຺ກມທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ຕຕ຺ຣິທໍ ສມາສໂຕ ອຘິປ຺ປາຍທີປນໍ – ປທໂສຘມ຺ມສິກ຺ຂາປທສ຺ສ ຕິກປຣິຈ຺ເຉເທ ອຸປສມ຺ປນ຺ເນ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສຎ຺ຎີ, ອນາປຕ຺ຕິ, ອກຏານຸຘມ຺ມສິກ຺ຂາປທວເສນ ອຸປສມ຺ປນ຺ເນ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕເກ ສິຍາ ອາປຕ຺ຕິ, ຕຖາ ສຫເສຍ຺ຍສິກ຺ຂາປເທຕິ ເອວມາທິ. ອຕ຺ໂຖ ປເນຕ຺ຖ ປຣໂຕ ອາວິ ຠວິສ຺ສຕິ.

ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຕໂຕປິ ຈ ມຄ຺ຄຜລຈິຕ຺ຕເມວ ອຘິຈິຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປນ ອິຘ ອນຘິປ຺ເປຕ’’ນ຺ຕິ ຈ, ‘‘ຕໂຕປິ ຈ ມຄ຺ຄຜລປຎ຺ຎາວ ອຘິປຎ຺ຎາ, ສາ ປນ ອິຘ ອນຘິປ຺ເປຕາ. ນ ຫິ ຕໍສມາປນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂຸ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວຕີ’’ຕິ. ‘‘ຕຕ຺ຣ ຍາຍໍ ອຘິສີລສິກ຺ຂາ, ອຍໍ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ອຘິປ຺ເປຕາ ສິກ຺ຂາ’’ຕິ ອິມາຍ ປາຬິຍາ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ອຍຎ຺ຫິ ປາຬິ ອຘິສີລສິກ຺ຂາວ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕາ, ນ ອິຕຣາຕິ ທີເປຕິ. ອຏ຺ຐກຖາວຈນໍ ຕາສມ຺ປິ ຕິຓ຺ຓໍ ໂລກິຍານໍ ອຘິປ຺ເປຕຕໍ ທີເປຕິ. ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອຏ຺ຐກຖາຘິປ຺ປາໂຍ – ຕິສ຺ໂສປິ ໂລກິຍາ ສິກ຺ຂາ ອິມສ຺ມິໍ ປຐມປາຣາຊິເກ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ, ກາເລນາປິ ອຘິຈິຕ຺ຕປຎ຺ຎາລາຠີ ຠິກ຺ຂຸ ຕຖາຣູປໍ ອສປ຺ປາຍໍ ປຈ຺ຈຍໍ ປຏິຈ຺ຈ ຕໂຕ ຕໂຕ ອຘິຈິຕ຺ຕໂຕ, ອຘິປຎ຺ຎາໂຕ ຈ ອາວຕ຺ຕິຕ຺ວາ ສີລເຠທໍ ປາປຸເຓຍ຺ຍາຕິ ຐານເມຕໍ ວິຊ຺ຊຕິ, ນ ໂລກຸຕ຺ຕຣຈິຕ຺ຕປຎ຺ຎາລາຠີ, ອຍໍ ນໂຍ ອິຕເຣສຸປິ ສພ຺ເພສຸ ອທິນ຺ນາທານາທີສຸ ສຈິຕ຺ຕເກສຸ ລພ຺ຠຕິ, ອຈິຕ຺ຕເກສຸ ປນ ອິຕໂຣປິ. ຕຖາປິ ເກວລໍ ວິນຍປິຏກສ຺ສ, ປາຕິໂມກ຺ຂສີລສ຺ສ ຈ ສງ຺ຄາຫກຕ຺ຕາ ‘‘ສິກ຺ຂໍ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍາ’’ຕິ ອິມສ຺ມິໍ ອຸຕ຺ຕຣປເທ ປຈ຺ຈກ຺ຂານາຣຫາ ອຘິສີລສິກ຺ຂາວ ໂລກິຍາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປາຬິຍໍ ‘‘ຕຕ຺ຣ ຍາຍໍ ອຘິສີລສິກ຺ຂາ, ອຍໍ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ອຘິປ຺ເປຕາ ສິກ຺ຂາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ເອຕ຺ຖ ສິກ຺ຂາຕິ ກາຍວຈີທຸຈ຺ຈຣິຕໂຕ ວິຣຕີ ຈ ເຈຕນາ ຈ, ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ເຈຕນາເຍວ ເວທິຕພ຺ພາ. ສິກ຺ຂາປທນ຺ຕິ ສອຸທ຺ເທສສິກ຺ຂາປທໍ, ເອກຈ຺ຈໍ ອນຸທ຺ເທສສິກ຺ຂາປທຎ຺ຈ ລພ຺ຠຕິ. ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຘິກຣຓໍ ກຕ຺ວາຕິ ຕສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂຕີຕິ ອຘິກຣຓຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມນ຺ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາສິກ຺ຂາປທນ຺ຕິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ສີລປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓາປິ ຫິ ສີລເມວ, ຕສ຺ມາ ສຸປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາທິຈາຣິຕ຺ເຕສຸ ວິຣຕິວິປ຺ປຍຸຕ຺ຕເຈຕນໍ ປວຕ຺ເຕນ຺ໂຕປິ ສິກ຺ຂໍ ປຣິປູເຣນ຺ໂຕຕ຺ເວວ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ‘‘ສມ຺ປຊານມຸສາວາເທ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ (ປາຈິ. ໒) ວຸຕ຺ຕມຣິຍາທໍ ອວີຕິກ຺ກມນ຺ໂຕ ‘‘ຕສ຺ມິຎ຺ຈ ສິກ຺ຂາປເທ ສິກ຺ຂຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ປນ ຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສິກ຺ຂາຕິ ຕໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ສິກ຺ຂນຠາເວນ ປວຕ຺ຕຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາໂທ. ສາຊີວນ຺ຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ຕທຕ຺ຖທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ປຸພ຺ເພ ເມຖຸນສໍວຣສ຺ເສຕໍ ອຘິວຈນ’’ນ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ສິກ຺ຂາຍ ຄຸຓສມ຺ມຕາຍ ປຸຎ຺ຎສມ຺ມຕາຍ ຕນ຺ຕິຍາ ອຠາວໂຕ ໂລກສ຺ສ ທຸພ຺ພລ຺ຍາວິກມ຺ມໍ ຕຕ຺ຖ ນ ສມ຺ຠວຕິ. ປຕ຺ຖນີຍາ ຫິ ສາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຍຎ຺ຈ ສາຊີວໍ ສມາປນ຺ໂນ, ຕຕ຺ຖ ທຸພ຺ພລ຺ຍໍ ອນາວິກຕ຺ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຓາຍ ຫິ ທຸພ຺ພລ຺ຍໍ ສມ຺ຠວຕີຕິ ອາຍສ຺ມາ ອຸປຕິສ຺ໂສ.

ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານກຖາວຓ຺ຓນາ

ເອຕ຺ຖ ຍາມີຕິ ອມຸກສ຺ມິໍ ຕິຕ຺ຖາຍຕເນ, ຆຣາທິມ຺ຫິ ວາ. ຠາວວິກປ຺ປາກາເຣນາຕິ ‘‘ອຫໍ ອສ຺ສ’’ນ຺ຕິ ອາຄຕຕ຺ຕາ ຍໍ ຍໍ ຠວິຕຸກາໂມ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຠາວສ຺ສ ວິກປ຺ປາກາເຣນ, ຠິກ຺ຂຸຠາວໂຕ ອຎ຺ຎຠາວວິກປ຺ປາກາເຣນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

໔໖. ຫນ຺ທາຕິ ວຈສາເຍວ. ຄິຫິຠາວໍ ປຕ຺ຖຍມາໂນຕິອາທິປເທຫິ ຈິຕ຺ຕນິຍມໍ ທສ຺ເສຕິ. ເອເກເນວ ຈິຕ຺ເຕນ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ໂຫຕິ, ນ ຕທຠາເວນາຕິ.

໕໑. ພຸທ຺ຘໍ ຘມ຺ມນ຺ຕິອາທິປເທຫິ ເຂຕ຺ຕນິຍມໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ອາທິໂຕ ຈຸທ຺ທສຫິ ປເທຫິ ສຠາວປຣິຈ຺ຈາໂຄ, ປຈ຺ຉິເມຫິ ອຏ຺ຐຫິ ຠາວນ຺ຕຣາທານຎ຺ຈ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ. ປຈ຺ຈກ຺ຂາມິ ຘາເຣຫີຕິ ເອເຕຫິ ກາລນິຍມໍ ທສ຺ເສຕິ. ວທຕີຕິ ອິມິນາ ປເທນ ປໂຍຄນິຍມໍ ທສ຺ເສຕິ. ວິຎ຺ຎາເປຕີຕິ ອິມິນາ ວິຊານນນິຍມໍ ທສ຺ເສຕິ. ອຸມ຺ມຕ຺ຕໂກ ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕິ, ອຸມ຺ມຕ຺ຕກສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕີຕິອາທີຫິ ປຸຄ຺ຄລນິຍມໍ ທສ຺ເສຕິ. ອຣິຍເກນ ມິລກ຺ຂສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕີຕິອາທີຫິ ປນ ປຸຄ຺ຄລາທິນິຍເມປິ ສຕິ ວິຊານນນິຍມາສມ຺ຠວໍ ທສ຺ເສຕິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຍາຍ ມິລກ຺ຂຠາສາຍ ກາລນິຍໂມ ນຕ຺ຖິ, ຕາຍປິ ຠາສາຍ ກາລນິຍມຕ຺ຖທີປເນ ສຕິ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ຣຸຫຕີຕິ ໂນ ມຕີ’’ຕິ ອາຈຣິໂຍ. ທວາຍາຕິອາທີຫິ ເຂຕ຺ຕາທິນິຍເມ ສຕິປິ ຈິຕ຺ຕນິຍມາຠາເວນ ນ ຣຸຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສາເວຕຸກາໂມ ນ ສາເວຕີຕິ ຈິຕ຺ຕນິຍເມປິ ສຕິ ປໂຍຄນິຍມາຠາເວນ ນ ຣຸຫຕີຕິ ທສ຺ເສຕິ. ອວິຎ຺ຎຸສ຺ສສາເວຕິ, ວິຎ຺ຎຸສ຺ສ ນ ສາເວຕີຕິ ຈິຕ຺ຕເຂຕ຺ຕກາລປໂຍຄປຸຄ຺ຄລວິຊານນນິຍເມປິ ສຕິ ຍໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ສາເວຕິ, ຕສ຺ເສວ ສວເນ ນ ຣຸຫຕິ, ນ ອຎ຺ຎສ຺ສາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຍທິ ອຍເມວ ຊານາຕູຕິ ເອກໍ ນິຍເມຕ຺ວາ ອາໂຣເຈຕິ, ຕຎ຺ເຈ ໂສ ເອວ ຊານາຕິ, ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາ. ອຖ ໂສ ນ ຊານາຕິ…ເປ… ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາ’’ຕິ. ສພ຺ພໂສ ວາ ປນ ນ ສາເວຕິ, ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາຕິ ຈິຕ຺ຕາທິນິຍເມເນວ ສິກ຺ຂາ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາ ໂຫຕິ, ນ ອຎ຺ຎຖາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ‘‘ສິກ຺ຂາ…ເປ… ທຸພ຺ພລ຺ຍໍ ອນາວິກຕ຺ວາ’’ຕິ ປທສ຺ສ ປທຠາຊນໍ ຕີຫິ ອາກາເຣຫິ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ທ຺ເວ ອມິສ຺ສາ, ປຈ຺ຉິໂມ ເອໂກ ມິສ຺ໂສຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເຕເນວ ວຈີເຠເທນາຕິ ຕທຕ຺ຖທີປນມຕ຺ຕໍ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາວ ເຕເນວ ວຈີເຠເທນ ຊານາເປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຈິຕ຺ຕສມ຺ປຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕຸກາມຕາຈິຕ຺ຕສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ. ສມຍຎ຺ຎູ ນາມ ຕທຘິປ຺ປາຍຊານນມຕ຺ເຕນ ໂຫຕິ.

໕໓. ວຓ຺ຓປຏ຺ຐານໍ ພຸທ຺ຘຄຸຓທີປກໍ ສຸຕ຺ຕໍ. ອຸປາລິຄຫປຕິນາ ວຸຕ຺ຕາ ກິຣ ອຸປາລິຄາຖາ. ປຎ຺ຎາຓໍ ສຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກໍ, ຕສ຺ມາ ໂພຘິປຎ຺ຎາຓນ຺ຕິ ໂພຘິສຎ຺ຎາຓໍ, ໂພຘິພີຊນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ.

ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ນິຍເມຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ທ຺ວີສຸປິ ຊານນ຺ເຕສຸ ເອວ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ວຸຕ຺ເຕ ເຕສຸ ເອໂກ ເຈ ຊານາຕິ, ນ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາ ໂຫຕີ’’ຕິ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິມ຺ປິ ຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍ ນ ສເມຕິ. ‘‘ຄິຫີ ໂຫມີ’’ຕິ ວາ ‘‘ຄິຫິມ຺ຫີ’’ຕິ ວາ ວຸຕ຺ເຕ ກິຎ຺ຈາປິ ວຕ຺ຕມານວຈນໍ ໂຫຕິ. ‘‘ຘາເຣຫີ’’ຕິ ອຕ຺ຖາຠາວາ ຈ ‘‘ຘາເຣຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຈ ປຣສ຺ສຸປຣິ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ມາ ນ ໂຫຕິ. ສນ຺ທິຏ຺ຐິກໍ ຘມ຺ມນ຺ຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຘມ຺ມວຈນໍ ວຸຕ຺ຕໍ ຍໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ສນ຺ທິຏ຺ຐິກ’’ນ຺ຕິ ວທຕິ, ຕໍ ປກາເສຕຸໍ. ອຎ຺ຎຖາ ‘‘ວິຊິຕວິຊຍໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາມີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຈກ຺ກວຕ຺ຕິອາທີສຸປິ ຕປ຺ປສງ຺ຄໂຕ ພຸທ຺ຘສທ຺ໂທປິ ອວສາເນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ ຠເວຍ຺ຍ. ອາຈຣິຍເວວຈເນສຸ ປນ ໂຍ ມໍ ປພ຺ພາເຊສີຕິອາທິ ອຸປຊ຺ຌໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ, ປຣໍ ວາ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ປພ຺ພຊິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ. ໂອກລ຺ລໂກຕິ ກປຓາຘິວຈນໍ. ໂມຬິພທ຺ໂຘຕິ ສິຂາພທ຺ໂຘ, ໂອມຸກ຺ກມກຸໂຏ ວາ. ເຈລ຺ລໂກ ອເຖໂຣ. ເຈຏໂກ ມຊ຺ຌິໂມ. ໂມຬິຄລ຺ໂລ ມຫາສາມເຓໂຣ. ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄຫນາຄາທີນໍ ນາຄຣູປາທີນໍ ວາ ສນ຺ຕິເກ, ຠາສາຊານນກິນ຺ນຣາທີນໍ ວາ. ‘‘ເທວຕາ ນາມ ມຫາປຎ຺ຎາ’’ຕິ ກິຣ ປາໂຐ. ທວາຍາຕິ ສຫສາ. ຣວາຠຎ຺ເຎນາຕິ ຂລິຕຠຎ຺ເຎນ. ອກ຺ຂຣສມຍານຎ຺ຫິ ນາຠິຎ຺ຎາຕາຍ ວາ ກຣຓານໍ ອວິສທຕາຍ ວາ ໂຫຕິ ຣວາຠຎ຺ຎໍ. ອວິເຘຍ຺ຍິນ຺ທ຺ຣິຍຕາຍ ‘‘ໂປຕ຺ຖກຣູປສທິສສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຄຣຸເມຘສ຺ສ ມນ຺ທປຎ຺ຎສ຺ສ. ກິຕ຺ຕາວຕາ ປນ ຄຣຸເມໂຘ ໂຫຕີຕິ ເຈ? ສມເຍ ອໂກວິທຕາຍ.

ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ມູລປຎ຺ຎຕ຺ຕິກຖາວຓ຺ຓນາ

໕໕. ‘‘ປຏິເສວຕິນາມາ’’ຕິ ປທໍ ມາຕິກາຍໍ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປຏິເສເວຍ຺ຍາຕິ ເອຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິມາຫ. ‘‘ເອໂສ ເມຖຸນຘມ຺ໂມ ນາມາ’’ຕິ ສພ຺ພປາຬິໂປຕ຺ຖເກສຸ, ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ເອໂສ ວຸຈ຺ຈຕິ ເມຖຸນຘມ຺ໂມ ນາມາ’’ຕິ ອຸທ຺ຘຏາ. ອິຕ຺ຖິຍາ ນິມິຕ຺ເຕນ ອຕ຺ຕໂນ ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍເມຕໍ ທສ຺ສິຕໍ. ອຕ຺ຕໂນ ນິມິຕ຺ເຕນ ອິຕ຺ຖິຍາ ນິມິຕ຺ຕໍ ສຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍຕ຺ຕາ ນ ທສ຺ສິຕໍ. ຈຕ຺ຕາຣິ ຐານານິ ມຸຎ຺ຈິຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ອພ຺ຠນ຺ຕຣຕລໍ ຉຸປນ຺ຕໍເຍວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຈ຺ຉຸປນ຺ຕໍ ນີຫຣນ຺ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ມຊ຺ຌນ຺ຕິ ອຄ຺ຄປ຺ປເທສໍ. ອຸປຣິຠາຄມຊ຺ຌນ຺ຕິ ອຸປຣິຠາຄສ຺ສ ອຄ຺ຄປ຺ປເທສໍ. ນຏ຺ຐກາຍປ຺ປສາທນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸປຫຕິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິສມ຺ຠວໂຕ ອິຘາປິ ອາປຕ຺ຕີຕິ ເຈ? ເນຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ມຕຈມ຺ມໍ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຕຈມ຺ມຎ຺ຫິ ອນຸປາທິນ຺ນໍ, ອຸປາທິນ຺ເນ ເອວ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິ. ອປິຘາຍ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ. ຍຖາ ທນ຺ຕາ ນ ທິສ຺ສນ຺ຕິ, ຕຖາ ປິຘາເຍວ ນິສີທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ໂຄນໂສຕິ ໂຄຓປິຏ຺ຐິໂກ ມຓ຺ຑລສປ຺ໂປ, ຍສ຺ສ ປິຏ຺ເຐ ໂລຫິຕການິ ມຓ຺ຑລານິ ທິສ຺ສນ຺ຕິ. ກລລປຣິຈຍວາຣິຈາຣມຈ຺ຉຄ຺ຄຫເຓນ ກິຎ຺ຈາປິ ສມຸທ຺ເທ ມຫາມຸຂາ ຫຕ຺ຖິສຣີຣມ຺ປິ ເອກປ຺ປຫາເຣນ ຄິລິຕຸໍ ສມຕ຺ຖາ ຕໂຕ ມຫນ຺ຕຕຣາ ຈ ຄຫິຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ເຕສໍ ມຸຂາທີສຸ ເມຖຸນຘມ຺ໂມ ນ ສມ຺ຠວຕີຕິ ຕຕ຺ຖ ຐານປຣິຈ຺ເຉໂທ ນຕ຺ຖີຕິ ເອເກ, ວິຈາເຣຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເອຕເມວ ຫີຕິ ອນນ຺ຕຣໍ ສນ຺ຘາຍ. ສທ຺ຘິໍ ໂຍຊນາຍ ອກ຺ຂຣໂຍຊນາຍ. ‘‘ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ປນ ສິກ຺ຂາປທໍ ສພ຺ເພຫິປິ ລຊ຺ຊີປຸຄ຺ຄເລຫິ ສມໍ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພຠາວໂຕ ສມສິກ຺ຂຕາ ນາມາຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສພ຺ພສິກ຺ຂາປທໍ ສພ຺ພຠິກ຺ຂູຫິ ສິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ກສ຺ສຈິ ອູນມຘິກໍ ວາ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ ຕສ຺ສ ຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຣິວາເຣ ປນ –

‘‘ນ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕໂກ ນ ຈ ປນ ປາຣິວາສິໂກ,

ນ ສງ຺ຆຠິນ຺ໂນ ນ ຈ ປນ ປກ຺ຂສງ຺ກນ຺ໂຕ;

ສມານສໍວາສກຠູມິຍາ ຐິໂຕ,

ກຖໍ ນຸ ສິກ຺ຂາຍ ອສາຘາຣໂຓ ສິຍາ’’ຕິ. (ປຣິ. ໔໗໙) –

ວຸຕ຺ຕໍ. ຕທຏ຺ຐກຖາຍ ຈ ‘‘ອຍໍ ປຎ຺ຫາ ນຫາປິຕປຸພ຺ພກໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕາ. ອຍຎ຺ຫິ ຂຸຣຠຓ຺ຑໍ ປຣິຫຣິຕຸໍ ນ ລຠຕິ, ອຎ຺ເຎ ລຠນ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ສິກ຺ຂາຍ ອສາຘາຣໂຓ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ສພ຺ພໍ ຍຖາ ສໍສນ຺ທຕິ ສເມຕິ, ຕຖາ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຠິກ຺ຂຸນີນໍເຍວ ສາຘາຣຓານິ ສິກ຺ຂາປທານິປິ ຠິກ຺ຂຸ ສິກ຺ຂຕິ, ເອວມຎ຺ໂຎປິ ອນ຺ຫາປິຕປຸພ຺ພໂກ ຠິກ຺ຂຸ ຕໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ສິກ຺ຂຕິ ເອວ ຕທຕ຺ຖໂກສລ຺ລຕ຺ຖນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ສພ຺ພມ຺ປິ ສິກ຺ຂາປທໍ ສມສິກ຺ຂຕາ ນາມາຕິ. ຍໍ ຕໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ‘‘ຕິສ຺ໂສ ອິຕ຺ຖິໂຍ’’ຕິອາທິວິຠງ຺ໂຄຕໍນິຍາມໂກຕິລກ຺ຂຓຕ຺ຕາ ວຕ຺ຖຸນິຍມນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕນ ອມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິປ຺ປສງ຺ເຄນ ກເຕ ສຸວຓ຺ຓຣຊຕາທິມເຍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເຍ ຈ ‘‘ຕໂຍ ອຕ຺ຖວເສ ປຏິຈ຺ຈ ວິຠງ຺ໂຄ ປວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕາ, ເຕ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ເວທິຕພ຺ພາ.

ປຐມຈຕຸກ຺ກກຖາວຓ຺ຓນາ

໕໗. ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກາ ອສ຺ສ ໂຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ສາ ອກຸສລາ ອາປຕ຺ຕິ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ສີລສມ຺ຠວໍ ອຠິຠວຕິ, ຣາຄາຠິຠເວ ຕສ຺ມິໍ ປາຣາຊິກາຕິ ລທ຺ຘນາມາ ປຸພ຺ພຠາເຄ ອາປນ຺ນາ ທຸກ຺ກຏຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍາທໂຍ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ອຠິຠວິຕ຺ວາ ວິນາເສຕ຺ວາ ສຍເມເວກາ ອສ຺ສ. ວຕ຺ຖຸນາ ສຠາຄາຫິ ວາ ອສຠາຄາຫິ ວາ ອຎ຺ຎາຫິ ປາຣາຊິກຕ຺ເຕນ ສມານຊາຕິກາຫິ ອາປຕ຺ຕີຫິ ສຍໍ ນາຠິຠວີຍຕີຕິ ເອເກ. ຕໍ ຕໍ ປຸພ຺ເພ ວິຈາຣິຕເມວ. ຍທາ ປນ ຈຕສ຺ໂສປິ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິໂຍ ເອກໂຕ ໂຫນ຺ຕິ, ຕທາ ຕາ ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ຠິກ຺ຂຸຠາວໍ ອຠິຠວນ຺ຕິ, ອຠິກ຺ຂຸໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ອນຸປສມ຺ປນ຺ນໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ສມຎ຺ຎາຍປິ ຠິກ຺ຂຸ ນ ໂຫຕິ. ໂອມສວາທປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ນ ຊເນຕີຕິ ເອເກ. ທຸຕິເຍນ ອຕ຺ຖວິກປ຺ເປນ ປາຣາຊິກສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ປຕ຺ຕິ ສມ຺ປຕ຺ຕິ ອາປຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ ສງ຺ຄຫິໂຕ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ອາປຕ຺ຕິສມ຺ປຕ຺ຕິວາທີນໍ ສງ຺ຄຫິໂຕ ໂຫຕິ, ຍຸຊ຺ຊຕິ ເຈສາ ປຣສາເປກ຺ຂາ. ສາປຕ຺ຕິໂກ ນາມ ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ໂຫຕິ, ອຎ຺ຎຖາ ຕສ຺ສ ຂຓຠງ຺ເຄນ ອນາປຕ຺ຕິໂກ ຠເວຍ຺ຍ, ນ ຈ ໂຫຕີຕິ. ກທາ ປນ ໂຫຕີຕິ? ຍທາ ກາລໍ ກໂຣຕິ, ຍທາ ຈ ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ສາມເຓຣາທິຠູມິຍໍ ຕິຏ຺ຐຕິ. ຍທິ ເອວໍ ສິກ຺ຂາຍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາຍ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາ ຈາຕິ ອຸຠຍໍ ຕສ຺ສ ເອກໂຕ ອຕ຺ຖິ, ສງ຺ຆາທິເສສາທິອາປຕ຺ຕິ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂາເນນ ກິໍ ນ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາ, ປຸນ ອຸປສມ຺ປນ຺ເນນ ເທສາເປຕພ຺ພາ. ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ອາປຕ຺ຕິວຸຏ຺ຐານໍ ຊາຕໍ, ອຠິກ຺ຂຸ ອາປຕ຺ຕິໂຕ ວຸຏ຺ຐາຕິ, ຄຫຏ຺ໂຐ ວຸຏ຺ຐາຕິ, ສາມເຓໂຣ ວຸຏ຺ຐາຕິ, ຕໂຕ ວິນຍວິໂຣຘາ ນ ວຸຏ຺ຐາຕິ. ຫຎ຺ຈິ ປນ ວຸຏ຺ຐາຕິ ຄຫຏ຺ໂຐ, ສາມເຓໂຣ ວາ ສີລສມ຺ປນ຺ໂນວ ຌານລາຠີ ອສ຺ສ, ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລສ຺ສ ວາ ອຣຫຕ຺ຕຜລສ຺ສ ວາ ລາຠີ ອສ຺ສ, ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິຍາ ສາປຕ຺ຕິໂກ ອຣຫາ ອສ຺ສ. ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕໂກ ອຸປ຺ປພ຺ພຊິໂຕ ວາ ປຣິວາສາຣໂຫ ມານຕ຺ຕາຣໂຫ ອຸປ຺ປພ຺ພຊິໂຕ ວາ ສີລສມ຺ປນ຺ໂນ ຌານລາຠີ ອສ຺ສ, ໂສຕາປຕ຺ຕິຜລສ຺ສ, ອຣຫຕ຺ຕຜລສ຺ສ ວາ ລາຠີ ອສ຺ສ, ສາປຕ຺ຕິໂກ ສນ຺ຕຣາຍິໂກ ອຣຫາ ອສ຺ສ, ໂສ ປຸນ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ປຣິວາສໍ, ມານຕ຺ຕໍ ວາ ທຕ຺ວາ ອພ຺ເຠຕພ຺ໂພ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕໂກ ໂອສາເຣຕພ຺ໂພຕິ ສມາໂນ ອຍໍ ອຸປລພ຺ໂຠຕິ.

ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ວິນິຈ຺ຉໂຍ – ປາຣາຊິກໍ ຘມ຺ມໍ ອາປນ຺ໂນ ຍາວ ຠິກ຺ຂຸຠາວໍ ປຏິຊານາຕິ ສາທິຍຕິ ສໍວາສໍ, ສນ຺ຕຣາຍິກຕ຺ຕາ ອຸໂປສຖທິວສາທີສຸ ຄຫຏ຺ຐສ຺ສ ວິຍ ສຍເມວ ສີລໍ ສມາທິຍນ຺ຕສ຺ສປິ ນ ສີລສມາທານໍ ຣຸຫຕິ, ປເຄວ ຌານາທີນິ. ໂສ ເຈ ຠິກ຺ຂຸຠາວໍ ນ ສາທິຍຕິ ນ ປຏິຊານາຕິ ສໍວາສໍ ນ ສາທິຍຕິ, ເກວລໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອາວິກຕ຺ວາ ຣາຊເວຣິໂຈຣາທິຠເຍນ ກາສາວໍ ນ ປຣິຈ຺ຈຊຕິ, ອນຸປສມ຺ປນ຺ໂນວ ໂຫຕິ ສຫເສຍ຺ຍາທິໍ ຊເນຕິ, ສີລສ຺ສ ຈ ຌານາທີນຎ຺ຈ ຠາຄີ ໂຫຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ຠຄວຕາ –

‘‘ອາປນ຺ເນນ ວິສຸທ຺ຘາເປກ຺ເຂນ ສນ຺ຕີ ອາປຕ຺ຕິ ອາວິກາຕພ຺ພາ, ອາວິກຕາ ຫິສ຺ສ ຜາສຸ ໂຫຕິ, ປຐມສ຺ສ ຌານສ຺ສ ອຘິຄມາຍາ’’ຕິອາທິ (ມຫາວ. ໑໓໔-໑໓໕).

ຕຕ຺ຖ ສນ຺ຕີ ອາປຕ຺ຕີຕິ ສາວເສສານວເສສປ຺ປເຠທາ ສພ຺ພາປິ ອາປຕ຺ຕິ ອາປນ຺ນາ ອຘິປ຺ເປຕາ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ປເຄວ ຄຫຏ຺ຐາທິຠູມິຍໍ ຐິໂຕ ຌານາທີນໍ ຠາຄີ ອສ຺ສ ສຸທ຺ຘນ຺ເຕ ຐິຕຕ຺ຕາ, ໂຍ ປນ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕໂກ ອໂນສາຣິໂຕ, ຄຣຸຘມ຺ມໍ ວາ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອວຸຏ຺ຐິໂຕ ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ຄຫຏ຺ຐາທິຠູມິຍໍ ຐິໂຕ, ນ ໂສ ຌານາທີນໍ ຠາຄີເຍວ ຠວຕິ ນ ສຸທ຺ຘນ຺ເຕ ຐິຕຕ຺ຕາ, ສກຣຓີຍຕ຺ຕາ ຈ, ເຕເນວ ຠຄວຕາ ‘‘ໂສ ປຸນ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ໂອສາເຣຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ເຕ ຠິກ຺ຂຸກາເລ ອາປນ຺ນາ ອນ຺ຕຣາຍິກາ ຘມ຺ມາ ວິປ຺ປຏິສາຣໍ ຊນຍິຕ຺ວາ ອວິປ຺ປຏິສາຣມູລການໍ ປາໂມຊ຺ຊາທີນໍ ສມ຺ຠວໍ ນິວາເຣນ຺ຕິ, ໂນ ສກາສາເວສຸເຍວ. ໂນ ເຈ ນິວາເຣນ຺ຕິ, ສມ຺ຠວຕິ. ຄຣຸກໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂູນໍ ອາວິກຕ຺ວາ ເຈ ອຸປ຺ປພ຺ພຊິໂຕ, ປກຕຕ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ອຸປ຺ປພ຺ພຊິໂຕຕິ ກຕ຺ວາ ຌານາທີນໍ ຠາຄີ ອສ຺ສ ‘‘ອາວິກຕາ ຫິສ຺ສ ຜາສຸ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ປເຄວ ຠິກ຺ຂຸກາເລ, ນ ຕ຺ເວວ ອຸກ຺ຂິຕ຺ຕໂກ ສກຣຓີຍຕ຺ຕາຕິ ເອເກ. ຕທນຸວຕ຺ຕນໂກ ປນ ຕໍ ລທ຺ຘິໍ ປຫາຍ ຠາຄີ ອສ຺ສ. ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ສຄຫຏ຺ຐາຍ ປຣິສາຍ (ມຫາວ. ໑໕໔) ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂາຕກສ຺ສ ອນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸໍ ອຊ຺ຌາປນ຺ນກສ຺ສ ນິສິນ຺ນປຣິສາຍາຕິ (ມຫາວ. ໑໘໓) ເອຕ຺ຖ ຄຫຏ຺ໂຐ ນາມ ປກຕິຍາ ຄິຫິລິງ຺ເຄ ຐິໂຕ. ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ຠິກ຺ຂຸລິງ຺ເຄ ຐິໂຕ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂາຕໂກ. ໂສ ສກາສາເວສຸ ສາເປກ຺ຂຕ຺ຕາ ສາມເຓຣຠາວໍ ປຕ຺ຖຍມາໂນ ເຕເນວ ລິງ຺ເຄນ ຕີຫິ ສຣຓຄມເນຫິ ສາມເຓໂຣ ໂຫຕິ. ອນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸໍ ອຊ຺ຌາປນ຺ໂນ ສໍວາສໍ ສາທິຍນ຺ໂຕປິ ປຈ຺ຉາ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕກ຺ກເມນ ອສາທິຍິຕ຺ວາ ສາມເຓຣຠາວໍ ປຕ຺ຖຍມາໂນ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂາຕໂກ ວິຍ ຕີຫິ ສຣຓຄມເນຫິ ສາມເຓໂຣ ໂຫຕິ, ນ ປຸນ ກາສາວໍ ປຏິຄ຺ຄາຫາເປຕພ຺ໂພ ຠິກ຺ຂູຫິ ປຐມໍ ທິນ຺ນລິງ຺ເຄເຍວ ຐິຕຕ຺ຕາ. ໂຍ ປນ ປາຣາຊິໂກ ໂຈທິຍມາໂນ ປຣາຊິຕ຺ວາ ‘‘ຫນ຺ທ, ຠນ຺ເຕ, ສາມເຓໂຣ ຠວາມິ, ສຣຓານິ ເທຖາ’’ຕິ ວທຕິ, ‘‘ສາຘຸ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ໂພ, ຄິຫິລິງ຺ເຄ ຐເປຕ຺ວາ ປຸນ ກາສາຍານິ ປຏິຄ຺ຄາຫາເປຕ຺ວາ ປພ຺ພາເຊຕພ຺ໂພ. ‘‘ອິທໍ ປນ ສພ຺ພໍ ອຕ຺ຕໂນ ມຕິຍາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິຈາເຣຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອາຈຣິໂຍ ວທຕິ. ປເວສນໍ ນາມ ອງ຺ຄຊາຕໍ ປເວເສນ຺ຕສ຺ສ ອງ຺ຄຊາເຕນ ສມ຺ຜຸສນໍ. ປວິຏ຺ຐໍ ນາມ ຍາວ ມູລາ ປເວເສນ຺ຕສ຺ສ ວິປ຺ປກຕກາເລ ວາຍາມກາໂລ. ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິສມເຍ ອງ຺ຄຊາຕໍ ຐິຕໍ ນາມ. ອຸທ຺ຘຣຓໍ ນາມ ນີຫຣຓກາໂລ. ຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘‘ວາຍາມໂຕ ໂອຣມິຕ຺ວາ ຐານໍ ຐິຕໍ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອສງ຺ກຣໂຕ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ປເວສນປວິຏ຺ຐອຸທ຺ຘຣຓກາເລສຸປິ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິ ໂຫຕິເຍວ.

ປຐມຈຕຸກ຺ກກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ເອກູນສຕ຺ຕຕິທ຺ວິສຕຈຕຸກ຺ກກຖາວຓ຺ຓນາ

໕໙-໖໐. ‘‘ມຕໍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ອກ຺ຂາຍິຕ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ອມຕໍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຂາຍິຕມ຺ປິ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸເມວາຕິ ທສ຺ເສຕິ. ສພ຺ພໂສ ຂາຍິຕໍ, ອຸປ຺ປາຏິຕໍ ວາ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍວຕ຺ຖຸເມວາຕິ ທສ຺ເສຕິ, ຕຖາ ‘‘ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຂາຍິຕ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ມຕໍ ສພ຺ພຂາຍິຕໍ, ອຸປ຺ປາຏິຕໍ ວາ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖູຕິ ທສ຺ເສຕິ. ນ ຈ ສາວເສສໍ ປຎ຺ຎເປນ຺ຕິ. ກິໍ ກາຣຓາ? ອິທຎ຺ຫິ ສິກ຺ຂາປທໍ ໂລກວຊ຺ຊໍ, ນ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊໍ. ຕຕ຺ຖ ສິກ຺ຂາປທນ຺ຕິ ປາຣາຊິກໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍມ຺ປິ ຫິ ໂລກວຊ຺ຊໍ, ນ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊໍ. ອຖ ວາ ອຸຠຍມ຺ປິ ອນວເສສໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ. ປາຣາຊິກເຂຕ຺ເຕ ຫິ ເຫຏ຺ຐິມໂກຏິໍ ປາເປຕ຺ວາ ຐປິເຕ ຕໂຕ ປຣໍ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍເຂຕ຺ຕມ຺ປິ ປາຣາຊິກເຂຕ຺ຕໍ ວິຍ ເຫຏ຺ຐິມປຣິຈ຺ເຉເທນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຸປຑ຺ຒກ຺ຂາຍິເຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ຍຕ຺ຖ ນິມິຕ຺ຕໍ ຂາຍິຕໍ, ຕໍ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖູຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖາຫ – ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊໍ ກິໍ ສາວເສສເມວ ຠຄວາ ປຎ຺ຎາເປຕີຕິ? ນ. ເອກໍສໂຕ ປນ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປກາສຍິສ຺ສາມ, ກິມຕ຺ຖໍ ປນ ຠຄວາ ອຸປຑ຺ຒກ຺ຂາຍິເຕ ປາຣາຊິກໍ ນ ປຎ຺ຎາເປສີຕິ ອຍໍ ຕາວ ອປຸຈ຺ຉາ ພຸທ຺ຘວິສຍຕ຺ຕາ ວິນຍປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ. ອິທໍ ປເນຕ຺ຖ ກາຣຓປຕິຣູປກໍ ‘‘ອຸປຑ຺ຒຠາວສ຺ສ ທຸພ຺ພິນິຈ຺ຉຍຕ຺ຕາ’’ຕິ. ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ຂາຍິຕໍ ນາມ ວຈ຺ຈມຄ຺ຄປສ຺ສາວມຄ຺ຄມຸຂານໍ ຈຕູສຸ ໂກຏ຺ຐາເສສຸ ທ຺ເວ ໂກຏ຺ຐາເສ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ຍາວ ຕຕິຍໂກຏ຺ຐາສປຣິໂຍສານາ ຂາທິຕໍ, ຕຕິຍໂກຏ຺ຐາສໍ ອຕິກ຺ກມ຺ມ ຍາວ ຈຕຸຕ຺ຖໂກຏ຺ຐາສປຣິໂຍສານາ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸ.

ຍທິປິ ນິມິຕ຺ຕໍ ສພ຺ພໂສ ຂາຍິຕນ຺ຕິ ‘‘ຊີວມານກສຣີຣໍເຍວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອລ຺ລສຣີເຣຕິ ອຠິນເວ, ອກຸຖິເຕ ວາ ມນຸສ຺ສານໍ ຊີວມານສຣີເຣ ອກ຺ຂິນາສາທີສຸ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍເມວ. ຕິຣຈ຺ຉານຄຕານໍ ຫຕ຺ຖິອສ຺ສາທີນໍ ນາສາຍ ວຕ຺ຖິໂກເສ ຈ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ‘‘ອມຄ຺ເຄນ ອມຄ຺ຄໍ ປເວເສຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາ’’ຕິ ອິມາຍ ປາຬິຍາ ອຕ຺ຖວິເສເສເນຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸປກຈ຺ຉກາທີສຸ ທຸກ຺ກຏໍ, ສພ຺ເພສມ຺ປິ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕານໍ ອກ຺ຂິກຓ຺ຓວເຓສຸ ທຸກ຺ກຏໍ, ອວເສສສຣີເຣປິ ທຸກ຺ກຏເມວາຕິ ອິທໍ ວິນີຕວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ‘‘ເອຫິ, ຠນ຺ເຕ, ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວາ’’ຕິ. ‘‘ອລໍ ຠຄິນິ ເນຕໍ ກປ຺ປຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໗໙) ອິມິນາ ຕາວ ເມຖຸນຣາຄາຠາໂວ ທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ. ‘‘ເອຫິ, ຠນ຺ເຕ, ອູຣຸນ຺ຕຣິກາຍ ຆຏ຺ເຏຫິ…ເປ… ໂສ ຠິກ຺ຂຸ ຕຖາ ອກາສີ’’ຕິ ອິມິນາ ຕາວ ໂມຈນສ຺ສາໂທ ທສ຺ສິໂຕ ໂຫຕິ, ເຕເນວາຫ ຠຄວາ ‘‘ອາປຕ຺ຕິ ສງ຺ຆາທິເສສສ຺ສາ’’ຕິ. ‘‘ໂຍ ປນ ເມຖຸນຣາເຄນ ອູຣຸນ຺ຕຣິກາຍ ຆຏ຺ເຏຕິ, ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ສິທ຺ຘນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ.

ມນຸສ຺ສານໍ ອກ຺ຂິກຓ຺ຓວຓາທິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍວຕ຺ຖຸ, ຕິຣຈ຺ຉານຄຕານໍ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖູຕິ ເອຕ຺ຖ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ໂຍ ປາຬິເລໂສ, ຕສ຺ມາ ‘‘ນ ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ຣຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕນ ອງ຺ຄຊາຕໍ ຉຸປິຕພ຺ພໍ, ໂຍ ຉຸເປຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ຣຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕນ ອກ຺ຂິກຓ຺ຓວຓໍ ຉຸປນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ສິທ຺ຘນ຺ຕິ ອຍໍ ຈມ຺ມກ຺ຂນ຺ຘເກ ປາຬິເລໂສຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ. ‘‘ຊີວມານກປຸຣິສສ຺ສາຕິ ຊີວມານກສທ຺ໂທ ມເຕ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖີຕິ ຎາປນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນາຕິ ອິທໍ ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ກຕ຺ວາ ມຫາອຏ຺ຐກຖໍ ສຣີຣ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຖ ໂຂ ເສສອຏ຺ຐກຖາສຸ ‘‘ເມຖຸນຣາເຄນ ມຸເຂນາ’’ຕິ ວຈນາຠາວໂຕ ຕຕ຺ເຖວ ຠາວໂຕ ຕໍ ວຈນໍ ປາຬິວຈເນນ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນຸຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘‘ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປີຕິ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍເມວ ເມຖຸນຣາເຄນ ອິຕ຺ຖິຍາ ນິມິຕ຺ຕໍ ອປ຺ປເວເສນ຺ໂຕ ຉຸປຕິ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ເມຖຸນຣາເຄນ ມຸເຂນາ’’ຕິປິ ກຕ຺ຖຈິ, ປາຬິຍໍ ອວິເສເສນ ‘‘ນ ຈ, ຠິກ຺ຂເວ, ຣຕ຺ຕຈິຕ຺ເຕນ ອງ຺ຄຊາຕໍ ຉຸປິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຕໍ ສພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸຣິມໍ ປສໍສນ຺ຕີຕິ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕິ…ເປ… ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄນ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິອາທິອຏ຺ຐກຖາວຈເນຫິ ສໍສນ຺ທນໂຕ. ‘‘ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ…ເປ… ປຸຣິມໍ ປສໍສນ຺ຕີ’’ຕິ ອິທໍ ສງ຺ຄີຕິໂຕ ປຈ຺ຉາ ສີຫຬທີປເກຫິ ອາຈຣິເຍຫິ ປາຬິຍາ, ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ວຸຕ຺ຕວຈນໍ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉໂຍຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ອິຕຣຖາ ຫີຕິ ປກຕິມຸເຂນ. ກສ຺ມາ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ເຈ? ‘‘ອງ຺ຄຸລິພີຊາທີນິ ປເວເສນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຍຸຕ຺ຕໍ. ຕິຣຈ຺ຉານຄຕິຕ຺ຖິຍາ ປສ຺ສາວມຄ຺ຄນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ປຸພ຺ເພ ‘‘ນິມິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ເອຕ຺ຖ ‘‘ປສ຺ສາວມຄ຺ຄ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອວເສສນິມິຕ຺ເຕ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ຍຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ. ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ ເມຖຸນຣາເຄນ. ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ຈ ຂນ຺ຘເກ ປສ຺ສາວນິມິຕ຺ຕວເສເນວາຄຕຕ຺ຕາ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ເອກູນສຕ຺ຕຕິທ຺ວິສຕຈຕຸກ຺ກກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ສນ຺ຖຕຈຕຸກ຺ກເຠທກກຖາວຓ຺ຓນາ

໖໑-໒. ອິຕ຺ຖິນິມິຕ຺ຕໍ ຂາຓຸໍ ກຕ຺ວາຕິ ອິຕ຺ຖິນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ອນ຺ໂຕ ຂາຓຸໍ ປເວເສຕ຺ວາ ສມຕລໍ ວາ ກຕ຺ວາ ອຕິຣິຕ຺ຕໍ ວາ ຂາຓຸໍ ຆຏ຺ເຏນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ປເວສາຠາວາ. ອີສກໍ ອນ຺ໂຕ ປເວເສຕ຺ວາ ຐິຕໍ ຂາຓຸເມວ ເຈ ອງ຺ຄຊາເຕນ ຉຸປຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ‘‘ອຸປ຺ປລຄນ຺ຘາ ອຸປ຺ປລຠາວາ’’ຕິປິ ທີປວາສິໂນ ປຐນ຺ຕິ ກິຣ. ສຸຕ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂຸມ຺ຫີຕິ ເສວນຈິຕ຺ຕໍ ອຸປຏ຺ຐິເຕຕິ (ປາຣາ. ໕໗) ເອຕ຺ຖ ວິຍ. ‘‘ສຸຕ຺ຕຠິກ຺ຂຸມ຺ຫີ’’ຕິ ຈ ປຐນ຺ຕິ, ຕໍ ອຸຊຸກເມວ.

ສນ຺ຖຕຈຕຸກ຺ກເຠທກກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປກິຓ຺ຓກກຖາວຓ຺ຓນາ

ປກິຓ຺ຓເກ ຍານິ ສິກ຺ຂາປທານິ ‘‘ກິຣິຍານີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເຕສໍ ວເສນ ກາໂຍ, ວາຈາ ຈ ສຫ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອກິຣິຍານໍ ວເສນ ວິນາ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ເວທິຕພ຺ພາ, ຈິຕ຺ຕໍ ປເນຕ຺ຖ ອປ຺ປມາຓໍ ຠູຕາໂຣຈນສມຸຏ຺ຐານສ຺ສ ກິຣິຍຕ຺ຕາ, ອຈິຕ຺ຕກຕ຺ຕາ ຈ. ຕຕ຺ຖ ກິຣິຍາ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອນນ຺ຕຣຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຊນກມ຺ປິ ເອກຈ຺ຈໍ ພາຫຸລ຺ລນເຍນ ‘‘ກິຣິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຍຖຍິທໍ ປຐມປາຣາຊິກໍ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອຠາເວປິ ‘‘ໂສ ເຈ ສາທິຍຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສາ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ນ ສາທິຍຕິ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ຈ. ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສງ຺ຂາຕາປິ ກິຣິຍາ ວິນາ ເສວນຈິຕ຺ເຕນ ນ ໂຫຕິ ຈິຕ຺ຕຊຕ຺ຕາ, ວິກາຣຣູປຕ຺ຕາ, ຈິຕ຺ຕານຸປຣິວຕ຺ຕິກຕ຺ຕາ ຈ. ຕສ຺ມາ ກິຣິຍາສງ຺ຂາຕມິທໍ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຣູປໍ ອິຕຣໍ ຈິຕ຺ຕຊຣູປໍ ວິຍ ຊນກຈິຕ຺ເຕນ ວິນາ ນ ຕິຏ຺ຐຕິ, ອິຕຣໍ ສທ຺ທາຍຕນໍ ຕິຏ຺ຐຕິ, ຕສ຺ມາ ກິຣິຍາຍ ສຕິ ເອກນ຺ຕໂຕ ຕຊ຺ຊນກໍ ເສວນຈິຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຖິເຍວາຕິ ກຕ຺ວາ ນ ສາທິຍຕິ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ຍສ຺ມາ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຊນກມ຺ປິ ສມານໍ ເສວນຈິຕ຺ຕໍ ນ ສພ຺ພກາລໍ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ຊເນຕິ, ຕສ຺ມາ ວິນາປິ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ສຍໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕີຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ສາທິຍຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ເຈ, ນ ສາທິຍຕິ ນາມ, ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ, ເຕເນວ ຠຄວາ ‘‘ກິໍຈິຕ຺ໂຕ ຕ຺ວໍ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ຈິຕ຺ເຕເນວ ອາປຕ຺ຕິໍ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທຕິ, ນ ກິຣິຍາຍາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ຉ ອາປຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐານານິ, ຕານິ ເອວ ອາປຕ຺ຕິກຣາ ຘມ຺ມາ ນາມາຕິ ຈ, ຈຕູຫາກາເຣຫິ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕິ ກາເຍນ ວາຈາຍ ກາຍວາຈາຫິ ກມ຺ມວາຈາຍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ຈ ເອຕານິ ສຸຕ຺ຕປທານິ ອວິໂຣຘິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ, ອຎ຺ຎຖາ ວິໂຣຘິຕານິ. ກຖໍ? ຍຎ຺ຫິ ອາປຕ຺ຕິໍ ກມ຺ມວາຈາຍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ນ ຕຕ຺ຖ ກາຍາທໂຍຕິ ອາປນ຺ນໍ, ຕໂຕ ກມ຺ມວາຈາຍ ສທ຺ຘິໍ ອາປຕ຺ຕິກຣາ ຘມ຺ມາ ສຕ຺ຕາຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ, ອຖ ຕຕ຺ຖາປິ ກາຍາທໂຍ ເອກໂຕ ວາ ນານາໂຕ ວາ ລພ຺ຠນ຺ຕິ. ‘‘ຈຕູຫິ ອາກາເຣຫີ’’ຕິ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ‘‘ຕີຫາກາເຣຫິ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາຕິ ເອວໍ ວິໂຣຘິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ. ກຖໍ ອວິໂຣຘິຕານີຕິ? ສວິຎ຺ຎຕ຺ຕິກາວິຎ຺ຎຕ຺ຕິກເຠທຠິນ຺ນຕ຺ຕາ ກາຍາທີນໍ. ຍາ ກິຣິຍາ ອາປຕ຺ຕິ, ຕໍ ເອກຈ຺ຈໍ ກາເຍນ ສວິຎ຺ຎຕ຺ຕິເກນ ອາປຊ຺ຊຕິ, ເອກຈ຺ຈໍ ສວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ວາຈາຍ, ເອກຈ຺ຈໍ ສວິຎ຺ຎຕ຺ຕິກາຫິ ກາຍວາຈາຫິ ອາປຊ຺ຊຕິ. ຍາ ປນ ອກິຣິຍາ ອາປຕ຺ຕິ, ຕໍ ເອກຈ຺ຈໍ ກມ຺ມວາຈາຍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ອວສິຏ຺ຐາຫິ ອວິຎ຺ຎຕ຺ຕິກາຫິ ກາຍວາຈາຫິເຍວ, ນ ວິນາ ‘‘ໂນ ເຈ ກາເຍນ ວາຈາຍ ປຏິນິສ຺ສຊ຺ຊຕິ, ກມ຺ມວາຈາປຣິໂຍສາເນ ອາປຕ຺ຕິ ສງ຺ຆາທິເສສສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໔໑໔, ໔໒໑) ວຈນໂຕ. ອວິເສເສນ ວາ ເອກຈ຺ຈໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ກາເຍນ ອາປຊ຺ຊຕິ, ເອກຈ຺ຈໍ ວາຈາຍ, ເອກຈ຺ຈໍ ກາຍວາຈາຫິ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ກາຍວາຈາຫິ, ຕໍ ເອກຈ຺ຈໍ ເກວລາຫິ ກາຍວາຈາຫິ ອາປຊ຺ຊຕິ, ເອກຈ຺ຈໍ ກມ຺ມວາຈາຍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພຕິ ເອວໍ ອວິໂຣຘິຕານິ ໂຫນ຺ຕິ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ສມາສໂຕ ອຕ຺ຖວິຠາວນາ – ກາເຍນ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ກາເຍນ ສວິຎ຺ຎຕ຺ຕິເກນ ອກຕ຺ຕພ຺ພໍ ກຕ຺ວາ ເອກຈ຺ຈໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ອວິຎ຺ຎຕ຺ຕິເກນ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ ອກຕ຺ວາ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕທຸຠຍມ຺ປິ ກາຍກມ຺ມໍ ນາມ. ອກຕມ຺ປິ ຫິ ໂລເກ ‘‘ກຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ‘‘ອິທໍ ທຸກ຺ກຏໍ ມຍາ, ຍໍ ມຍາ ປຸຎ຺ຎໍ ນ ກຕ’’ນ຺ຕິ ເອວມາທີສຸ, ສາສເນ ຈ ‘‘ອິທໍ ເຕ, ອາວຸໂສ ອານນ຺ທ, ທຸກ຺ກຏໍ, ຍໍ ຕ຺ວໍ ຠຄວນ຺ຕໍ ນ ປຸຈ຺ຉີ’’ຕິອາທີສຸ (ຈູຬວ. ໔໔໓), ເອວມິຘ ວິນຍປຣິຍາເຍ ກາເຍນ ອກຣຓີຍມ຺ປິ ‘‘ກາຍກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ອຍເມວ ນໂຍ ວາຈາຍ ອາປຊ຺ຊຕີຕິອາທີສຸ. ຕຕ຺ຖ ສມຸຏ຺ຐານຄ຺ຄຫຓໍ ກຕ຺ຕພ຺ພໂຕ ວາ ອກຕ຺ຕພ຺ພໂຕ ວາ ກາຍາທິເຠທາເປກ຺ຂເມວ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ນ ອຎ຺ຎຖາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ກິຣິຍາຄ຺ຄຫຓໍ ກາຍາທີນໍ ສວິຎ຺ຎຕ຺ຕິກາວິຎ຺ຎຕ຺ຕິກເຠທທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ສຎ຺ຎາຄ຺ຄຫຓໍ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອງ຺ຄານງ຺ຄຈິຕ຺ຕວິເສສທສ຺ສນຕ຺ຖໍ, ເຕນ ຍໍ ຈິຕ຺ຕໍ ກິຣິຍາລກ຺ຂເຓ, ອກິຣິຍາລກ຺ຂເຓ ວາ ສນ຺ນິຫິຕໍ, ຍໂຕ ວາ ກິຣິຍາ ວາ ອກິຣິຍາ ວາ ໂຫຕິ, ນ ຕໍ ອວິເສເສນ ອາປຕ຺ຕິຍາ ອງ຺ຄໍ ວາ ອນງ຺ຄໍ ວາ ໂຫຕິ, ກິນ຺ຕຸ ຍາຍ ສຎ຺ຎາຍ ‘‘ສຎ຺ຎາວິໂມກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕາຍ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອງ຺ຄໍ, ອິຕຣໍ ອນງ຺ຄນ຺ຕິ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ. ອິທານິ ເຍນ ຈິຕ຺ເຕນ ສິກ຺ຂາປທໍ ສຈິຕ຺ຕກໍ ໂຫຕິ, ຍທຠາວາ ອຈິຕ຺ຕກໍ, ເຕນ ຕສ຺ສ ອວິເສເສນ ສາວຊ຺ຊຕ຺ຕາ ໂລກວຊ຺ຊຠາໂວວ ວຸຈ຺ຈຕິ, ກິນ຺ຕຸ ສາວຊ຺ຊໍເຍວ ສມານໍ ເອກຈ຺ຈໍ ໂລກວຊ຺ຊໍ ເອກຈ຺ຈໍ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ຊນ຺ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ໂລກວຊ຺ຊຄ຺ຄຫຓໍ. ຈິຕ຺ຕເມວ ຍສ຺ມາ ‘‘ໂລກວຊ຺ຊ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມາ ມໂນກມ຺ມມ຺ປິ ສິຍາ ອາປຕ຺ຕີຕິ ອນິຏ຺ຐປ຺ປສງ຺ຄນິວາຣຓຕ຺ຖໍ ກມ຺ມຄ຺ຄຫຓໍ. ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອກິຣິຍາລກ຺ຂຓໍ ກມ຺ມໍ, ຕໍ ກຸສລຕ຺ຕິກວິນິມຸຕ຺ຕໍ ສິຍາຕິ ອນິຏ຺ຐປ຺ປສງ຺ຄນິວາຣຓຕ຺ຖໍ ກຸສລຕ຺ຕິກຄ຺ຄຫຓໍ. ຍາ ປເນຕ຺ຖ ອພ຺ຍາກຕາ ອາປຕ຺ຕິ, ຕໍ ເອກຈ຺ຈໍ ອເວທນມ຺ປິ ສຎ຺ຎາເວທຍິຕນິໂຣຘສມາປນ຺ໂນ ອາປຊ຺ຊຕີຕິ ກຕ຺ວາ ເວທນາຕ຺ຕິກໍ ເອຕ຺ຖ ນ ລພ຺ຠຕີຕິ ອນິຏ຺ຐປ຺ປສງ຺ຄນິວາຣຓຕ຺ຖໍ ເວທນາຕ຺ຕິກຄ຺ຄຫຓໍ ກຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສິກ຺ຂາປທຎ຺ຫິ ສຈິຕ຺ຕກປຸຄ຺ຄລວເສນ ‘‘ຕິຈິຕ຺ຕໍ ຕິເວທນ’’ນ຺ຕິ ລທ຺ຘໂວຫາຣໍ ອຈິຕ຺ຕເກນາປນ຺ນມ຺ປິ ‘‘ຕິຈິຕ຺ຕໍ ຕິເວທນ’’ມິຈ຺ເຈວ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຕ຺ຣິທໍ ສຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຕ຺ຖາປຕ຺ຕິ ອຈິຕ຺ຕໂກ ອາປຊ຺ຊຕິ ອຈິຕ຺ຕໂກ ວຸຏ຺ຐາຕິ (ປຣິ. ໓໒໔). ອຕ຺ຖາປຕ຺ຕິ ກຸສລຈິຕ຺ໂຕ ອາປຊ຺ຊຕິ ກຸສລຈິຕ຺ໂຕ ວຸຏ຺ຐາຕີ’’ຕິອາທິ (ປຣິ. ໔໗໐). ອນຸຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘‘ສຎ຺ຎາ ສທາ ອນາປຕ຺ຕິເມວ ກໂຣຕິ, ຈິຕ຺ຕໍ ອາປຕ຺ຕິເມວ, ອຈິຕ຺ຕກໍ ນາມ ວຕ຺ຖຸອວິຊານນໍ, ໂນສຎ຺ຎາວິໂມກ຺ຂໍ ວີຕິກ຺ກມຊານນໍ, ອິທເມເຕສໍ ນານຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ສພ຺ພສງ຺ຄາຫກວເສນາຕິ ສພ຺ພສິກ຺ຂາປທານໍ ສງ຺ຄຫວເສນ. ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຈີວຣທານາທິ ກິຣິຍາກິຣິຍໂຕ. ຊາຕຣູປຣຊຕປຏິຄ຺ຄຫຓາທິ ສິຍາ ກິຣິຍໂຕ. ອຸປນິກ຺ຂິຕ຺ຕາປຏິກ຺ເຂເປ ສິຍາ ອກິຣິຍໂຕ. ເທສິຕວຕ຺ຖຸກປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ຕກຸຏິກຣເຓ ສິຍາ ກິຣິຍໂຕ, ອເທສິຕວຕ຺ຖຸກປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ຕກຣເຓ ສິຍາ ກິຣິຍາກິຣິຍໂຕ. ຍໍ ຈິຕ຺ຕງ຺ຄໍ ລຠຕິເຍວາຕິ ກາຍຈິຕ຺ຕໍ ວາຈາຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອວໍ. ວິນາປິ ຈິຕ຺ເຕນາຕິ ເອຕ຺ຖ ວິນາປິ ຈິຕ຺ເຕນ ສຫາປິ ຈິຕ຺ເຕນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ໂຍ ໂສ ສວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໂກ, ອວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໂກ ຈ ວຸຕ຺ໂຕ ກາໂຍ, ຕສ຺ສ ກມ຺ມໍ ກາຍກມ຺ມໍ, ຕຖາ ວຈີກມ຺ມໍ. ຕຕ຺ຖ ສວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໂກ ກາໂຍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ກມ຺ມໍ ສາເຘຕິ, ອິຕໂຣ ອນຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ. ຕຖາ ວາຈາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ, ສິກ຺ຂາປທນ຺ຕິ ‘‘ໂຍ ຕຕ຺ຖ ນາມກາໂຍ ປທກາໂຍ’’ຕິ ວຈນໂຕ ວີຕິກ຺ກເມ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຫສິຕຸປ຺ປາທໂວຏ຺ຐພ຺ພນານິປິ ອາປຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐາປກຈິຕ຺ຕານິ. ອິທມ຺ປິ ນ ມຍາ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ນນ຺ຕິ ຫສມາໂນ ປສ຺ສຕິ ຍທາ, ຕທາ ໂວຏ຺ຐພ຺ພນໍ ຊວນຄຕິກ’’ນ຺ຕິ ອນຸຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຠິຎ຺ຎາຈິຕ຺ຕານິ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ອຊານິຕ຺ວາ ອິທ຺ຘິວິກຸພ຺ພນາທິກາເລ ຄເຫຕພ຺ພານິ.

ເອຕ຺ຖ ປນ ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ຠິກ຺ຂູນໍ ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນ…ເປ… ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວນ຺ໂຕ ອຕ຺ຖິ ໂກຈິ ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕິ ອສໍວາໂສ, ອຕ຺ຖິ ໂກຈິ ນ ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕິ ອສໍວາໂສ. ທຸກ຺ກຏຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍວຕ຺ຖູສຸ ປຏິເສວນ຺ໂຕ ອຕ຺ຖິ ໂກຈິ ນ ປາຣາຊິໂກ. ປກ຺ຂປຓ຺ຑໂກ ອປຓ຺ຑກປກ຺ເຂ ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ປຓ຺ຑກປກ຺ເຂ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວນ຺ໂຕ ໂສ ປາຣາຊິກໍ ອາປຕ຺ຕິໍ ນາປຊ຺ຊຕີຕິ ນ ປາຣາຊິໂກ ນາມ. ນ ຫິ ອຠິກ຺ຂຸໂນ ອາປຕ຺ຕິ ນາມ ອຕ຺ຖິ. ໂສ ອນາປຕ຺ຕິກຕ຺ຕາ ອປຓ຺ຑກປກ຺ເຂ ອາຄໂຕ ກິໍ ອສໍວາໂສ ໂຫຕິ ນ ໂຫຕີຕິ? ໂຫຕິ, ‘‘ອຠພ຺ໂພ ເຕນ ສຣີຣພນ຺ຘເນນາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໕໕; ມຫາວ. ໑໒໙) ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ໂຍ ປນ, ຠິກ຺ຂຸ, ຠິກ຺ຂູນໍ…ເປ… ອສໍວາໂສ’’ຕິ (ປາຣາ. ໔໔) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸຠາເວນ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວຕິ, ໂສ ເອວ ອຠພ຺ໂພ. ນາຍໍ ອປາຣາຊິກຕ຺ຕາຕິ ເຈ? ນ, ‘‘ພ຺ຍຕ຺ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ປຏິພເລນ ສງ຺ໂຆ ຎາເປຕພ຺ໂພ’’ຕິ (ມຫາວ. ໘໖) ວຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ຍຖາ ອຠິກ຺ຂຸນາ ກມ຺ມວາຈາຍ ສາວິຕາຍປິ ກມ຺ມໍ ຣຸຫຕິ ກມ຺ມວິປຕ຺ຕິຍາ ອສມ຺ຠວໂຕ, ເອວໍສມ຺ປທມິທໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຣິທໍ ຍຸຕ຺ຕິ – ອຸປສມ຺ປນ຺ນປຸພ຺ໂພ ເອວ ເຈ ກມ຺ມວາຈໍ ສາເວຕິ, ສງ຺ໂຆ ຈ ຕສ຺ມິໍ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສຎ຺ຎີ, ເອວຎ຺ເຈ ກມ຺ມໍ ຣຸຫຕິ, ນ ອຎ຺ຎຖາຕິ ໂນ ຂນ຺ຕີຕິ ອາຈຣິໂຍ. ຄຫຏ຺ໂຐ ວາ ຕິຕ຺ຖິໂຍ ວາ ປຓ຺ຑໂກ ວາ ອນຸປສມ຺ປນ຺ນສຎ຺ຎີ ກມ຺ມວາຈໍ ສາເວຕິ, ສງ຺ເຆນ ກມ຺ມວາຈາ ນ ວຸຕ຺ຕາ ໂຫຕິ, ‘‘ສງ຺ໂຆ ອຸປສມ຺ປາເທຍ຺ຍ, ສງ຺ໂຆ ອຸປສມ຺ປາເທຕິ, ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ສງ຺ເຆນາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໒໗) ຫິ ວຈນໂຕ ສງ຺ເຆນ ກມ຺ມວາຈາຍ ວຕ຺ຕພ຺ພາຍ ສງ຺ຆປຣິຍາປນ຺ເນນ, ສງ຺ຆປຣິຍາປນ຺ນສຎ຺ຎິເຕນ ວາ ເອເກນ ວຸຕ຺ຕາ ສງ຺ເຆນ ວຸຕ຺ຕາວ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ, ອຍເມວ ສພ຺ພກມ຺ເມສຸ ຍຸຕ຺ຕິ. ຕຖາ ອຕ຺ຖິ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວນ຺ໂຕ ໂກຈິ ນາເສຕພ຺ໂພ ‘‘ໂຍ ຠິກ຺ຂຸນີທູສໂກ, ອຍໍ ນາເສຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອວ, ໂສ ອນຸປສມ຺ປນ຺ໂນວ, ສຫເສຍ຺ຍາປຕ຺ຕິອາທິໍ ຊເນຕິ, ຕສ຺ສ ໂອມສເນ ຈ ທຸກ຺ກຏໍ ໂຫຕິ. ອຠິກ຺ຂຸນິຍາ ເມຖຸນໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິເສວນ຺ໂຕ ນ ນາເສຕພ຺ໂພ ‘‘ອນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸໍ ອຊ຺ຌາປນ຺ໂນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນຸປສມ຺ປນ຺ໂນ…ເປ… ນາເສຕພ຺ໂພ’’ຕິ ປາຬິຍາ ອຠາວໂຕ. ເຕເນວ ໂສ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ນ ສຫເສຍ຺ຍາປຕ຺ຕາທິໍ ຊເນຕິ, ເກວລໍ ອສໍວາໂສຕິ ກຕ຺ວາ ຄຓປູຣໂກ ນ ໂຫຕິ, ເອກກມ຺ມໍ ເອກຸທ຺ເທໂສປິ ຫິ ສໍວາໂສຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ສມສິກ຺ຂຕາປິ ສໍວາໂສຕິ ກຕ຺ວາ ໂສ ເຕນ ສທ຺ຘິໍ ນຕ຺ຖີຕິ ປທໂສຘມ຺ມາປຕ຺ຕິໍ ປນ ຊເນຕີຕິ ກາຣຓຈ຺ຉາຍາ ທິສ຺ສຕິ. ຍຖາ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ສທ຺ຘິໍ ຠິກ຺ຂຸສງ຺ຆສ຺ສ ເອກກມ຺ມາທິໂນ ສໍວາສສ຺ສ ອຠາວາ ຠິກ຺ຂຸນີ ອສໍວາສາ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ, ຕຖາ ຠິກ຺ຂຸ ຈ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ, ປທໂສຘມ຺ມາປຕ຺ຕິໍ ປນ ຊເນຕິ. ຕຖາ ‘‘ອນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸໍ ອຊ຺ຌາປນ຺ໂນປິ ເອກຈ຺ໂຈ ໂຍ ນາເສຕພ຺ໂພ’’ຕິ ອວຸຕ຺ໂຕຕິ ອິມິນາ ນິທສ຺ສເນນ ສາ ກາຣຓຈ຺ຉາຍາ ຄຫຓໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ.

ອປິ ຈ ‘‘ຠິກ຺ຂຸ ສຸຕ຺ຕຠິກ຺ຂຸມ຺ຫິ ວິປ຺ປຏິປຊ຺ຊຕິ, ປຏິພຸທ຺ໂຘ ສາທິຍຕິ, ອຸໂຠ ນາເສຕພ຺ພາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໖໖) ຈ, ‘‘ເຕນ ຫິ, ຠິກ຺ຂເວ, ເມຕ຺ຕິຍໍ ຠິກ຺ຂຸນິໍ ນາເສຖາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໓໘໔) ຈ ວຈນໂຕ ໂຍ ສງ຺ຆມຊ຺ຌໍ ປວິສິຕ຺ວາ ອນຸວິຊ຺ຊເກນ ອນຸວິຊ຺ຊິຍມາໂນ ປຣາຊາປິໂຕ, ໂສປິ ອນຸປສມ຺ປນ຺ໂນວ, ນ ໂອມສວາທປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ຊເນຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ອຸປສມ຺ປນ຺ນໍ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສຎ຺ຎີ ຂຸໍເສຕຸກາໂມ’’ຕິ ປາຬິ ນຕ຺ຖິ, ກິຎ຺ຈາປິ ກງ຺ຂາວິຕຣຓິຍໍ ‘‘ຍໍ ອກ຺ໂກສຕິ, ຕສ຺ສ ອຸປສມ຺ປນ຺ນຕາ, ອນຎ຺ຎາປເທເສນ ຊາຕິອາທີຫິ ອກ຺ໂກສນໍ, ‘ມໍ ອກ຺ໂກສຕີ’ຕິ ຊານນາ, ອຕ຺ຖປຸເຣກ຺ຂາຣຕາທີນໍ ອຠາໂວຕິ ອິມາເນຕ຺ຖ ຈຕ຺ຕາຣິ ອງ຺ຄານີ’’ຕິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ໂອມສວາທສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາປິ ທຸຏ຺ຐໂທສສິກ຺ຂາປເທ ‘‘ອສຸທ຺ໂຘ ໂຫຕິ ປຸຄ຺ຄໂລ ອຎ຺ຎຕຣໍ ປາຣາຊິກໍ ຘມ຺ມໍ ອຊ຺ຌາປນ຺ໂນ, ຕຎ຺ເຈ ສຸທ຺ຘທິຏ຺ຐິ ສມາໂນ ໂອກາສໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ອກ຺ໂກສາຘິປ຺ປາໂຍ ວເທຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ໂອມສວາທສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໓໘໙) ວຈນໂຕ ອສຸທ຺ເຘ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສຎ຺ຎາຍ ເອວ ໂອມສນ຺ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ. ອສຸທ຺ຘທິຏ຺ຐິສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ. ‘‘ສຸທ຺ໂຘ ໂຫຕິ ປຸຄ຺ຄໂລ, ອຎ຺ຎຕຣໍ ປາຣາຊິກໍ ຘມ຺ມໍ ອນຊ຺ຌາປນ຺ໂນ, ຕຎ຺ເຈ ສຸທ຺ຘທິຏ຺ຐິ ສມາໂນ ໂອກາສໍ ກາຣາເປຕ຺ວາ ອກ຺ໂກສາຘິປ຺ປາໂຍ ວເທຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ໂອມສວາທສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໓໘໙) ວຈນໂຕ ປນ ກງ຺ຂາວິຕຣຓິຍໍ ‘‘ຕສ຺ສ ອຸປສມ຺ປນ຺ນຕາ ອຸປສມ຺ປນ຺ນສຎ຺ຎິຕາ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ ອເນກໍສິກຕ຺ຕາ ຕສ຺ສ ອງ຺ຄສ຺ສາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອປິ ເຈຕ຺ຖ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂາຕກຈຕຸກ຺ກໍ ເວທິຕພ຺ພໍ, ອຕ຺ຖິ ປຸຄ຺ຄໂລ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂາຕໂກ ນ ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນ, ອຕ຺ຖິ ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນ ນ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂາຕໂກ, ອຕ຺ຖິ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂາຕໂກ ເຈວ ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນ ຈ, ອຕ຺ຖິ ເນວ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂາຕໂກ ນ ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ໂນ. ຕຕ຺ຖ ຕຕິໂຍ ຠິກ຺ຂຸນີສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂາຕໂກ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສາ ຫິ ຍາວ ນ ລິງ຺ຄໍ ປຣິຈ຺ຈຊຕິ, ກາສາເວ ສອຸສ຺ສາຫາວ ສມານາ ສາມຎ຺ຎາ ຈວິຕຸກາມາ ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂນ຺ຕີປິ ຠິກ຺ຂຸນີ ເອວ ສິກ຺ຂາສາຊີວສມາປນ຺ນາວ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຠຄວຕາ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໔໓໔). ກທາ ຈ ປນ ສາ ອຠິກ຺ຂຸນີ ໂຫຕີຕິ? ຍທາ ສາມຎ຺ຎາ ຈວິຕຸກາມາ ຄິຫິນິວາສນໍ ນິວາເສຕິ, ສາ ‘‘ວິພ຺ຠນ຺ຕາ’’ຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ຠຄວຕາ ‘‘ຍເທວ ສາ ວິພ຺ຠນ຺ຕາ, ຕເທວ ອຠິກ຺ຂຸນີ’’ຕິ (ຈູຬວ. ໔໓໔). ກິຕ຺ຕາວຕາ ປນ ວິພ຺ຠນ຺ຕາ ໂຫຕີຕິ? ສາມຎ຺ຎາ ຈວິຕຸກາມາ ກາສາເວສຸ ອນາລຍາ ກາສາວໍ ວາ ອປເນຕິ, ນຄ຺ຄາ ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕິຓປຓ຺ຓາທິນາ ວາ ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ກາສາວໍເຍວ ວາ ຄິຫິນິວາສນາກາເຣນ ນິວາເສຕິ, ໂອທາຕໍ ວາ ວຕ຺ຖໍ ນິວາເສຕິ, ສລິງ຺ເຄເນວ ວາ ສທ຺ຘິໍ ຕິຕ຺ຖິເຍສຸ ປວິສິຕ຺ວາ ເກສລຸຎ຺ຈນາທິວຕໍ ສມາທິຍຕິ, ຕິຕ຺ຖິຍລິງ຺ຄໍ ວາ ສມາທິຍຕິ, ຕທາ ວິພ຺ຠນ຺ຕາ ນາມ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍາ ຠິກ຺ຂຸນິລິງ຺ເຄ ຐິຕາວ ຕິຕ຺ຖິຍວຕໍ ສມາທິຍຕິ, ສາ ຕິຕ຺ຖິຍປກ຺ກນ຺ຕໂກ ຠິກ຺ຂຸ ວິຍ ປຈ຺ຉາ ປພ຺ພຊ຺ຊມ຺ປິ ນ ລຠຕິ, ເສສາ ປພ຺ພຊ຺ຊເມເວກໍ ລຠນ຺ຕິ, ນ ອຸປສມ຺ປທໍ. ປາຬິຍໍ ກິຎ຺ຈາປິ ‘‘ຍາ ສາ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸນີ ສກາສາວາ ຕິຕ຺ຖາຍຕນໍ ສງ຺ກນ຺ຕາ, ສາ ອາຄຕາ ນ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ພາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ຍາ ປຐມໍ ວິພ຺ຠມິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ຕິຕ຺ຖາຍຕນໍ ສງ຺ກນ຺ຕາ, ສາ ອາຄຕາ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ພາຕິ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ. ສງ຺ຄີຕິອາຈຣິເຍຫິ ປນ ‘‘ຈຕຸວີສຕິ ປາຣາຊິການີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນ ປຸນ ສາ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ພາ, ຕສ຺ມາ ເອວ ສິກ຺ຂາປຈ຺ຈກ຺ຂານໍ ນານຸຎ຺ຎາຕໍ ຠຄວຕາ. ອນ຺ຕິມວຕ຺ຖຸອຊ຺ຌາປນ຺ນາ ປນ ຠິກ຺ຂຸນີ ເອວ. ປກ຺ຂປຓ຺ຑກີປິ ຠິກ຺ຂຸນີ ເອວ. ກິນ຺ຕິ ປຸຈ຺ຉາ.

ວິນີຕວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໖໗. ວິນີຕານິ ວິນິຈ຺ຉິຕານິ ວຕ຺ຖູນິ ວິນີຕວຕ຺ຖູນິ. ເຕສໍ ເຕສໍ ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອຎ຺ຎຕໂຣ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິອາທີນໍ ວຕ຺ຖູນໍ ປາເຏກ຺ກໍ ນາມຄຓນໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ອູນາຘິກໂທສໂສຘນຏ຺ເຐນ ອຸທ຺ທານາ ຈ ຕາ ມຕ຺ຣາທິສິທ຺ຘິຄາຖາຫິ ຉນ຺ໂທວິຈິຕິລກ຺ຂເຓນ ຄາຖາ ຈາຕິ ‘‘ອຸທ຺ທານຄາຖາ ນາມາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເທ, ໂສຘເນ ອິຕິ ຘາຕຸສ຺ສ ຣູປໍ ອຸທ຺ທານາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິມາ ປນ ອຸທ຺ທານຄາຖາ ຘມ຺ມສງ຺ຄາຫກຕ຺ເຖເຣຫິ ສງ຺ຄີຕິກາເລ ຐປິຕາ, ກຕ຺ຖາຕິ ເຈ? ປທຠາຊນີຍາວສາເນ. ‘‘ວຕ຺ຖຸຄາຖາ ນາມ ‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ອຎ຺ຎຕໂຣ ຠິກ຺ຂູ’ຕິອາທີນໍ ອິເມສໍ ວິນີຕວຕ຺ຖູນໍ ນິທານານີ’’ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ວິນີຕວຕ຺ຖູນິ ເອວ ‘‘ວຕ຺ຖຸຄາຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິທເມຕ຺ຖ ສມາສໂຕ ອຘິປ຺ປາຍນິທສ຺ສນໍ – ‘‘ອາປຕ຺ຕິໍ ຕ຺ວໍ, ຠິກ຺ຂຸ, ອາປນ຺ໂນ ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ ມູລາປຕ຺ຕິທສ຺ສນວເສນ ວາ, ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂຸ, ປາຣາຊິກສ຺ສ, ອາປຕ຺ຕິ ສງ຺ຆາທິເສສສ຺ສ, ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ອາປຕ຺ຕິເຠທທສ຺ສນວເສນ ວາ, ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂຸ, ອສາທິຍນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ອນາປຕ຺ຕິທສ຺ສນວເສນ ວາ ຍານິ ວຕ຺ຖູນິ ວິນີຕານິ ວິນິຈ຺ຉິຕານິ, ຕານິ ວິນີຕວຕ຺ຖູນິ ນາມ. ເຕສໍ ວິນີຕວຕ຺ຖູນໍ ນິທານວຕ຺ຖຸທີປິກາ ຕນ຺ຕິ ວຕ຺ຖຸຄາຖາ ນາມ. ອຸທ຺ທານຄາຖາວ ‘‘ວຕ຺ຖຸຄາຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເອເກ. ເຕສໍ ‘‘ອິມິນາ ລກ຺ຂເຓນ ອາຍຕິໍ ວິນຍຘຣາ ວິນຍໍ ວິນິຈ຺ຉິນິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ວຈເນນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ນ ຫິ ອຸທ຺ທານຄາຖາຍໍ ກິຎ຺ຈິປິ ວິນິຈ຺ຉຍລກ຺ຂຓໍ ທິສ຺ສຕິ, ອຸທ຺ທານຄາຖານໍ ວິສຸໍ ປໂຍຊນໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສຸຂໍ ວິນຍຘຣາ ອຸຄ຺ຄຓ຺ຫິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ, ຕສ຺ມາ ປໂຍຊນນານຕ຺ຕໂຕເປຕໍ ນານຕ຺ຕໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖາຍໍ ວິຄ຺ຄໂຫ – ວຕ຺ຖູນິ ເອວ ຄາຖາ ວຕ຺ຖຸຄາຖາ. ວິນີຕວຕ຺ຖຸໂຕ ວິເສສນຕ຺ຖເມຕ຺ຖ ຄາຖາຄ຺ຄຫຓໍ. ອຸທ຺ທານຄາຖາໂຕ ວິເສສນຕ຺ຖໍ ວຕ຺ຖຸຄ຺ຄຫຓນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຄາຖານໍ ວຕ຺ຖູນີຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ວຕ຺ຖຸຄາຖາຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ມກ຺ກຏິວຕ຺ຖຸໍ ອຎ຺ເຎ ຕຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂູ ອາໂຣເຈສຸໍ, ອິຘ ສຍເມວ. ຕຕ຺ຖ ກາຣຓສ຺ສ ‘‘ຠຄວຕາ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວຊ຺ຊິປຸຕ຺ຕກາປິ ອຎ຺ເຎ ເອວ. ‘‘ຕຕ຺ຖ ອານນ຺ທຕ຺ເຖໂຣ, ອິຘ ເຕ ເອວາ’’ຕິ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຈຣິຍສ຺ສ ອຘິປ຺ປາໂຍ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕສ຺ມາ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ.

໖໗-໘. ຎຕ຺ວາຕິ ອປຸຈ຺ຉິຕ຺ວາ ສຍເມວ ຎຕ຺ວາ. ໂປກ຺ຂຣນ຺ຕິ ສຣີຣໍ ເຠຣິໂປກ຺ຂຣໍ ວິຍ. ໂລກິຍາ ອວິກລໍ ‘‘ສຸນ຺ທຣ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ວຓ຺ຓໂປກ຺ຂຣຕາຍາຕິ ປຐເມນຕ຺ເຖນ ວິສິຏ຺ຐກາຍຈ຺ຉວິຕາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ, ທຸຕິເຍນ ວຓ຺ຓສຸນ຺ທຣຕາຍາຕິ. ‘‘ອຸປ຺ປລຄພ຺ຠວຓ຺ຓຕ຺ຕາ ສຸວຓ຺ຓວຓ຺ຓາ, ຕສ຺ມາ ອຸປ຺ປລວຓ຺ຓາຕິ ນາມໍ ລຠີ’’ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ. ນີລຸປ຺ປລວຓ຺ຓາ ກາຍຈ຺ຉວີຕິ ວຈນໍ ປນ ສາມຈ຺ຉວິໍ ທີເປຕິ. ໂລເກ ປນ ‘‘ອຸປ຺ປລສມາ ປສຕ຺ຖສາມາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ‘‘ຍາ ສາມາ ສາມວຓ຺ຓາ ສາມຕນຸມຊ຺ຌາ, ສາ ປາຣິຈຣິຍາ ສຄ຺ເຄ ມມ ວາໂສ’’ຕິ ວຈນໂຕ ສາມຈ຺ຉວິກາ ອິຕ຺ຖີນໍ ປສຕ຺ຖາ. ‘‘ຍາວສ຺ສາ ນໍ ອນ຺ຘກາຣ’’ນ຺ຕິປິ ປາໂຐ. ກິເລສກາເມຫິ ວຕ຺ຖຸກາເມສຸ ໂຍ ນ ລິມ຺ປຕິ.

໖໙. ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄໍ ປາຕຸຠູຕນ຺ຕິ ອິຕ຺ຖິສຓ຺ຐານໍ ປາຕຸຠູຕໍ, ຕຎ຺ຈ ໂຂ ປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອນ຺ຕຣຘາເນນ ອິຕ຺ຖິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ປາຕຸຠາເວນ. ເອວໍ ປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍປາຕຸຠາເວປິ. ເອເຕນ ຍຖາ ພ຺ຣຫ຺ມານໍ ປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ນຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເກວລໍ ປຸຣິສສຓ຺ຐານເມວ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຍຖາ ຈ ກສ຺ສຈິ ປຓ຺ຑກສ຺ສ ວິນາປິ ປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິເຍນ ປຸຣິສສຓ຺ຐານໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ນ ຕຖາ ເຕສນ຺ຕິ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ປນ ອິຕ຺ຖິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ວາ ອນ຺ຕຣຘາຍນ຺ຕໍ ມຣນ຺ຕານໍ ວິຍ ປຏິໂລມກ຺ກເມນ ສຕ຺ຕຣສມຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອນ຺ຕຣຘາຍຕິ. ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນ ອິນ຺ທ຺ຣິເຍ ນິຣຸທ຺ເຘ ອິຕຣໍ ວິສຠາຄິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປາຕຸຠວຕິ. ຍສ຺ມາ ມຫານິທ຺ທໍ ໂອກ຺ກນ຺ຕສ຺ເສວ ກິຣສ຺ສ ວິສຠາຄິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ປາຕຸຠວຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຣຕ຺ຕິຠາເຄ ນິທ຺ທໍ ໂອກ຺ກນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕໍເຍວ ອຸປຊ຺ຌໍ ຕເມວ ອຸປສມ຺ປທ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ປວຕ຺ຕິນີເຍວ ອຸປຊ຺ຌາຍາ, ອຸປສມ຺ປທາຈຣິຍາ ຠິກ຺ຂຸນີເຍວ ອາຈຣິຍາຕິ ກຕ຺ວາ ຕາສໍ ອຸປຊ຺ຌາຍວຕ຺ຕໍ, ອາຈຣິຍວຕ຺ຕຎ຺ຈ ອິມິນາ ຠິກ຺ຂຸນາສທາສາຍໍ ປາຕໍ ຠິກ຺ຂຸນຸປສ຺ສຍໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ກາຕພ຺ພໍ, ຕາຫິ ຈ ອິມສ຺ສ ວິຫາຣໍ ອາຄມ຺ມ ສທ຺ຘິວິຫາຣິກວຕ຺ຕາທິ ກາຕພ຺ພໍ ນຸ ໂຂຕິ ເຈ? ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ສງ຺ຄມິຕຸ’’ນ຺ຕິ ວຈເນນ ວິນາຠາວທີປນໂຕ ເກວລໍ ນ ປຸນ ອຸປຊ຺ຌາ ຄເຫຕພ຺ພາ, ນ ຈ ອຸປສມ຺ປທາ ກາຕພ຺ພາຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖເມວ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕໍເຍວ ອຸປຊ຺ຌ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ສງ຺ຄມິຕຸນ຺ຕິ ຠິກ຺ຂູຫິ ວິນາ ຫຸຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ເອວ ສທ຺ຘິໍ ສມງ຺ຄີ ຠວິຕຸໍ ອນຸຊານາມີຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ມາ ອິມິນາ ປາຬິເລເສນ ‘‘ຕສ຺ສາ ເອວ ຄາມນ຺ຕຣາທີຫິ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາວຈນໍ ສິທ຺ຘໍ ໂຫຕິ, ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ສງ຺ຄມິຕຸໍ ສກ຺ກາ, ຍຎ຺ຈ ຠຄວຕາ ຄມນໍ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ, ຕໍ ນິສ຺ສາຍ ກຸໂຕ ຄາມນ຺ຕຣາທິປຈ຺ຈຍາ ອາປຕ຺ຕິ. ນ ຫິ ຠຄວາ ອາປຕ຺ຕິຍໍ ນິໂຍເຊຕີຕິ ຍຸຕ຺ຕເມວ ຕໍ, ອຎ຺ຎຖາ ‘‘ຍາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ອສາຘາຣຓາ, ຕາຫິ ອາປຕ຺ຕີຫິ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ປາຬິວຈນໂຕ ນ ຄາມນ຺ຕຣາທີຫິ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ. ສາຘາຣຓຕາ ອາປຕ຺ຕິເຍວ ‘‘ຍາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ອສາຘາຣຓາ, ຍາ ຈ ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ສງ຺ຄມນ຺ຕິຍາ ຄາມນ຺ຕຣນທີປາຣຣຕ຺ຕິວິປ຺ປວາສຄຓໂອຫີຍນາປຕ຺ຕິໂຍ, ຕາຫິ ອາປຕ຺ຕີຫິ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ເຈ? ນ ວຸຕ຺ຕໍ ອນິຏ຺ຐປ຺ປສງ຺ຄໂຕ. ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ສທ຺ຘິໍ ສງ຺ກນ຺ຕາຍປິ ຕສ຺ສາ ຕາ ປຫາຍ ອຎ຺ຎາຫິ ສງ຺ຄມນ຺ຕິຍາ ຄາມນ຺ຕຣາທີຫິ ອນາປຕ຺ຕິ ເອວ ສພ຺ພກາລນ຺ຕິ ອິມສ຺ສ ອນິຏ຺ຐປ຺ປສງ຺ຄໂຕ ຕຖາ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕຕ຺ຖ ຄາມນ຺ຕຣາປຕ຺ຕາທິວຕ຺ຖຸໍ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ຕສ຺ມິໍ ກາເລ ອຊ຺ຌາຈຣນ຺ຕີປິ ສາ ລິງ຺ຄປາຕຸຠາເວນ ກາຣເຓນ ອນາປຊ຺ຊນໂຕ ອນາປຕ຺ຕິ. ອນາປຊ຺ຊນຏ຺ເຐເນວ ວຸຏ຺ຐາຕິ ນາມາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕຖາ ໂຍຄີ ອນຸປ຺ປນ຺ເນ ເອວ ກິເລເສ ນິໂຣເຘຕິ. ອພນ຺ຘໂນປິ ປຕ຺ໂຕ ‘‘ອູນປຎ຺ຈພນ຺ຘໂນ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ສພ຺ພໂສ ວາ ປນ ນ ສາເວຕິ ອປ຺ປຈ຺ຈກ຺ຂາຕາ ໂຫຕິ ສິກ຺ຂາ, ເອວມິຘ ອນາປນ຺ນາປິ ອາປຕ຺ຕິ ວຸຏ຺ຐິຕາ ນາມ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ.

ຍສ຺ມາ ປນ ສາ ປຸຣິເສນ ສຫເສຍ຺ຍາປຕ຺ຕິໍ ອນາປຊ຺ຊນ຺ຕີປິ ສກ຺ໂກຕິ ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ສງ຺ຄມິຕຸໍ, ຕສ຺ມາ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ກຕ຺ວາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ສຫເສຍ຺ຍາປຕ຺ຕິ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ປຣິວາເຣ ‘‘ອປເຣຫິປິ ຈຕູຫາກາເຣຫິ ອາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊຕິ ສງ຺ຆມຊ຺ເຌ ຄຓມຊ຺ເຌ ປຸຄ຺ຄລສ຺ສ ສນ຺ຕິເກ ລິງ຺ຄປາຕຸຠາເວນາ’’ຕິ (ປຣິ. ໓໒໔). ຍໍ ປນ ວຸຕ຺ຕໍ ປຣິວາເຣ ‘‘ອຕ຺ຖາປຕ຺ຕິ ອາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ວຸຏ຺ຐາຕິ ວຸຏ຺ຐຫນ຺ໂຕ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ (ປຣິ. ໓໒໔), ຕສ຺ສ ສຫເສຍ຺ຍາທິໍ ອາປຊ຺ຊຕິ ອສາຘາຣຓາປຕ຺ຕີຫິ ວຸຏ຺ຐາຕິ, ຕທຸຠຍມ຺ປິ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ທູເຣ ວິຫາໂຣ ໂຫຕິ ປຎ຺ຈຘນຸສຕິກໍ ປຈ຺ຉິມໍ, ວິຫາຣໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຄາມໍ ປວິສນ຺ຕິຍາ ຄາມນ຺ຕຣໍ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສໍວິທຫນໍ ປຣິໂມເຈຕ຺ວາຕິ ອທ຺ຘານຄມນສໍວິທຫນໍ ອກຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຕາ ໂກເປຕ຺ວາຕິ ປຣິຈ຺ຈຊິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ປຣິປຸຓ຺ຓວສ຺ສສາມເຓເຣນາປີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ອປຣິປຸຓ຺ຓວສ຺ສສ຺ສ ອຸປຊ຺ຌາຍຄ຺ຄຫຓໍ ນຕ຺ຖີຕິ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ. ວິນຍກມ຺ມໍ ກຕ຺ວາ ຐປິໂຕຕິ ວິກປ຺ເປຕ຺ວາ ຐປິໂຕ. ອວິກປ຺ປິຕານໍ ທສາຫາຕິກ຺ກເມ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ປຸນ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາຫໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ປນ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຠິກ຺ຂູນໍ ສນ຺ນິຘິໍ ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ປຏິຄ຺ຄາຫາເປຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕຸ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໔໒໑) ວຈນໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນເປກ຺ຂວິສ຺ສຊ຺ຊເນນາຕິ ວຕ຺ຖຸໍ ອນເປກ຺ຂວິສ຺ສຊ຺ຊເນນ ວາ ປຏິຄ຺ຄຫເຓນ ວາ ປຸນ ປຏິຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊິສ຺ສາມີຕິ. ປກ຺ຂມານຕ຺ຕກາເລ ປຸນເທວ ລິງ຺ຄໍ ປຣິວຕ຺ຕຕິ ຉາຣຕ຺ຕໍ ມານຕ຺ຕເມວ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ສເຈ, ຠິກ຺ຂຸກາເລ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາຍ ອາປຕ຺ຕິຍາ, ໂນ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນາຍາຕິ ໂນ ລທ຺ຘີຕິ ອາຈຣິໂຍ.

ປຣິວາສທານໍ ປນ ນຕ຺ຖີຕິ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ຉາທນາສມ຺ຠວໂຕ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ສເຈ ຠິກ຺ຂຸນີ ອສາຘາຣຓໍ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຸຣິສລິງ຺ຄໍ ປຏິລຠຕິ, ຠິກ຺ຂູສຸ ອຸປສມ຺ປທໍ ນ ລຠຕິ, ປພ຺ພຊ຺ຊໍ ລຠຕິ, ອນຸປພ຺ພຊິຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸຠາເວ ຐິໂຕ ສຫເສຍ຺ຍາປຕ຺ຕິໍ ນ ຊເນຕິ. ວິພ຺ຠນ຺ຕາຍ ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ປຸຣິສລິງ຺ເຄ ປາຕຸຠູເຕ ຠິກ຺ຂູສຸ ອຸປສມ຺ປທໍ ນ ລຠຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ອວິພ຺ຠນ຺ຕມານສ຺ສ ຄຫຏ຺ຐສ຺ເສວ ສໂຕ ຠິກ຺ຂຸນີທູສກສ຺ສ ສເຈ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄໍ ປາຕຸຠວຕິ, ເນວ ຠິກ຺ຂຸນີສຸ ອຸປສມ຺ປທໍ ລຠຕິ, ນ ປຸນ ລິງ຺ຄປຣິວຕ຺ເຕ ຊາເຕ ຠິກ຺ຂູສຸ ວາຕິ. ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ລິງ຺ຄປຣິວຕ຺ເຕ ສຕິ ຠິກ຺ຂຸ ໂຫຕິ, ໂສ ເຈ ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ວິພ຺ຠມິຕ຺ວາ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄໍ ປຏິລເຠຍ຺ຍ, ຠິກ຺ຂຸນີສຸ ອຸປສມ຺ປທໍ ປຏິລຠຕິ ອຸຠຍຕ຺ຖ ປຸພ຺ເພ ປາຣາຊິກຠາວໍ ອປ຺ປຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຍາ ປນ ຠິກ຺ຂຸນີ ປຣິປຸຓ຺ຓທ຺ວາທສວສ຺ສາ ປຸຣິສລິງ຺ຄໍ ປຏິລເຠຍ຺ຍ, ອຸປສມ຺ປນ຺ໂນ ຠິກ຺ຂຸ ເອວ. ປຸນ ສິກ຺ຂໍ ປຈ຺ຈກ຺ຂາຍ ອາຄໂຕ ນ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ໂພ ອປຣິປຸຓ຺ຓວີສຕິວສ຺ສຕ຺ຕາ. ປຸນ ລິງ຺ຄປຣິວຕ຺ເຕ ສຕິ ຠິກ຺ຂຸນີສຸ ອຸປສມ຺ປທໍ ລຠຕິ. ເອວໍ ເຈ ກຕທ຺ວາທສສງ຺ຄຫສ຺ສ ທາຣກສ຺ສ ລິງ຺ຄປຣິວຕ຺ເຕ ສຕິ ຄິຫິຄຕາ ອິຕ຺ຖີ ໂຫຕິ, ປຣິປຸຓ຺ຓທ຺ວາທສວສ຺ສາ ອຸປສມ຺ປາເທຕພ຺ພາ ກິຣ. ຠິກ຺ຂຸນິຍາ ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄນ຺ຕຣຘາເນນ, ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ວາ ປຸຣິສລິງ຺ຄນ຺ຕຣຘາເນນ ປກ຺ຂປຓ຺ຑກຠາໂວ ຠເວຍ຺ຍ, ນ ສາ ຠິກ຺ຂຸນີ ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ນາເສຕພ຺ພາ ຠິກ຺ຂຸ ວາ ຠິກ຺ຂູຫິ ປຸນ ປກຕິຠາວາປຕ຺ຕິສມ຺ຠວາ. ປກຕິປຓ຺ຑກໍ ປນ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ປຓ຺ຑໂກ ນາເສຕພ຺ໂພ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປກ຺ຂປຓ຺ຑໂກ ຫິ ສໍວາສນາສນາຍ ນາເສຕພ຺ໂພ, ອິຕໂຣ ອຸຠຍນາສນາຍາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຍທິ ເຕສໍ ປຸນ ປກຕິຠາໂວ ຠເວຍ຺ຍ, ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕໍເຍວ ອຸປຊ຺ຌໍ ຕເມວ ອຸປສມ຺ປທໍ ຕານິເຍວ ວສ຺ສານິ ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ສງ຺ຄມິຕຸ’’ນ຺ຕິ ອຍໍ ວິຘິ ສມ຺ຠວຕິ. ສເຈ ເນສໍ ລິງ຺ຄນ຺ຕຣໍ ປາຕຸຠເວຍ຺ຍ, ໂສ ຈ ວິຘິ, ຍາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຠິກ຺ຂຸນີຫິ ສາຘາຣຓາ, ຕາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ສນ຺ຕິເກ ວຸຏ຺ຐາຕຸໍ ອສາຘາຣຓາຫິ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ອຍມ຺ປິ ວິຘິ ສມ຺ຠວຕິ. ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ປຣິວາເຣ ‘‘ສຫ ປຏິລາເຠນ ປຸຣິມໍ ຊຫຕິ, ປຈ຺ຉິເມ ປຕິຏ຺ຐາຕິ, ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠນ຺ຕິ, ປຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຍ ນິຣຸຊ຺ຌນ຺ຕິ, ສຫ ປຏິລາເຠນ ປຈ຺ຉິມໍ ຊຫຕິ, ປຸຣິເມ ປຕິຏ຺ຐາຕິ, ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໂຍ’’ຕິອາທິ, ຕໍ ຍຖາວຸຕ຺ຕວິຘິໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕີຕິ ອາຈຣິໂຍ. ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄໍ, ປຸຣິສລິງ຺ຄໍ ວາ ອນ຺ຕຣຘາຍນ຺ຕໍ ກິໍ ສກລມ຺ປິ ສຣີຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣຘາຍຕິ, ອຸທາຫຸ ສຍເມວ. ກິຎ຺ເຈຕ຺ຖ – ຍທິ ຕາວ ສກລໍ ສຣີຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣຘາຍຕິ, ອຍໍ ປຸຄ຺ຄໂລ ຈຸໂຕ ຠເວຍ຺ຍ. ຕສ຺ມາ ສາມຎ຺ຎາ ຈຸໂຕ ຠເວຍ຺ຍ, ປຸນ ອຸປສມ຺ປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ໂອປປາຕິໂກ ຠເວຍ຺ຍ. ອຖ ສຍເມວ ອນ຺ຕຣຘາຍຕິ, ໂສປິ ຠາໂວ ຕສ຺ສ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ອິຕ຺ຖິນ຺ທ຺ຣິຍາທີນິ ຫິ ສກລມ຺ປິ ສຣີຣໍ ພ຺ຍາເປຕ຺ວາ ຐິຕານີຕິ ຂຓນິໂຣໂຘ ວິຍ ເຕສໍ ອນ຺ຕຣຘານໍ ເວທິຕພ຺ພໍ, ຕສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ຕໂທສປ຺ປສງ຺ຄາຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ສໍສຏ຺ຐປ຺ປຠານໍ ທີປານໍ ເອກປ຺ປຠານິໂຣເຘປິ ອິຕຣິສ຺ສາ ຐານໍ ວິຍ ເສສສຣີຣຏ຺ຐານໍ ຕຕ຺ຖ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໗໑-໒. ມຸຈ຺ຈຕຸ ວາ ມາ ວາ ທຸກ຺ກຏເມວາຕິ ໂມຈນຣາຄາຠາວໂຕ. ອວິສໂຍຕິ ອສາທິຍນໍ ນາມ ເອວຣູເປ ຐາເນ ທຸກ຺ກຣນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເມຖຸນຘມ຺ໂມ ນາມ ອຸຠິນ຺ນໍ ວາຍາເມນ ນິປຊ຺ຊຕິ ‘‘ຕສ຺ສ ທ຺ວຍໍທ຺ວຍສມາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ຕ຺ວໍ ມາ ວາຍາມ, ເອວໍ ເຕ ອນາປຕ຺ຕິ ຠວິສ຺ສຕິ, ກິຣິຍຎ຺ເຫຕໍ ສິກ຺ຂາປທນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ‘‘ອາປຕ຺ຕິໍ ຕ຺ວໍ ຠິກ຺ຂຸ ອາປນ຺ໂນ ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ອກິຣິຍມ຺ເປຕໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ເຍຠຸຍ຺ເຍນ ‘‘ກິຣິຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ ໂຫຕິ.

໗໓-໔. ‘‘ປາຣາຊິກຠເຍນ ອາກາສຄຕເມວ ກຕ຺ວາ ປເວສນາທີນິ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ສຫສາ ຕາລຸກໍ ວາ ປສ຺ສໍ ວາ ອງ຺ຄຊາຕໍ ຉຸປຕິ ເຈ, ທຸກ຺ກຏເມວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ກສ຺ມາ? ນ ເມຖຸນຣາຄຕ຺ຕາຕິ, ວີມໍສິຕພ຺ພໍ. ທນ຺ຕານໍ ພາຫິຣຠາໂວ ໂອຏ຺ຐານໍ ພາຫິຣຠາໂວ ວິຍ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍວຕ຺ຖຸ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ພຫິ ນິກ຺ຂນ຺ຕທນ຺ເຕ ຊິວ຺ຫາຍ ຈ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍ’’ນ຺ຕິ. ຕໍ ປຸຄ຺ຄລໍ ວິສຎ຺ຎິໍ ກຕ຺ວາຕິ ວຈເນນ ໂສ ປຸຄ຺ຄໂລ ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕີຕິ ທສ຺ສິຕໍ ໂຫຕິ. ໂຍ ປນ ປຸຄ຺ຄໂລ ນ ວິສຎ຺ຎີກໂຕ, ໂສ ເຈ ອຕ຺ຕໂນ ອງ຺ຄຊາຕສ຺ສ ຘາຕຸຆຏ຺ຏນຈຣິຓິຊ຺ຌິຓິກາທິສຎ຺ຎາຍ ສາທິຍຕິ, ເມຖຸນສຎ຺ຎາຍ ອຠາວໂຕ ວິສຎ຺ຎີປກ຺ຂເມວ ຠຊຕີຕິ ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິຈ຺ຉາຍາ ທິສ຺ສຕິ. ‘‘ເມຖຸນເມຕໍ ມຎ຺ເຎ ກສ຺ສຈິ ອມນຸສ຺ສສ຺ສາ’’ຕິ ຎຕ຺ວາ ສາທິຍນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ເອວ. ປຓ຺ຑກສ຺ສ ເມຖຸນຘມ຺ມນ຺ຕິ ປຓ຺ຑກສ຺ສ ວຈ຺ຈມຄ຺ເຄ ວາ ມຸເຂ ວາ, ຠຸມ຺ມຕ຺ເຖ ວາ ສາມິວຈນໍ. ອເວທຍນ຺ຕສ຺ສປິ ເສວນຈິຕ຺ຕວເສນ ອາປຕ຺ຕິ ສນ຺ຖເຕເນວ ເສວເນ ວິຍ.

ອຸປຫຕິນ຺ທ຺ຣິຍວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ‘‘ເອຕມຕ຺ຖໍ ອາໂຣເຈສຸໍ, ໂສ ອາໂຣເຈສີ’’ຕິ ທຸວິໂຘ ປາໂຐ ອຕ຺ຖິ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ອາໂຣເຈສຸ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕປາໂຐ ‘‘ເວທິຍິ ວາ ໂສ ຠິກ຺ຂເວ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສຸນ຺ທຣໍ, ອຎ຺ຎຖາ ‘‘ອາປຕ຺ຕິໍ ຕ຺ວໍ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ‘‘ເວທິຍາ ວາ’’ຕິ ທີປວາສິໂນ ປຐນ຺ຕິ ກິຣ, ເມຖຸນຘມ຺ມສ຺ສ ປຸພ຺ພປໂຍຄາ ຫຕ຺ຖຄ຺ຄາຫາທໂຍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ທຸກ຺ກຏເມວສ຺ສ ໂຫຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ປຸຣິມປເທນ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ຍສ຺ມາ ປນ ທຸກ຺ກຏເມວສ຺ສ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຍາວ ສີສໍ ນ ປາປຸຓາຕິ ປຸຄ຺ຄໂລ, ຕາວ ທຸກ຺ກເຏ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ. ສີສໍ ນາມ ມຄ຺ຄປຏິປາທນໍ. ‘‘ສີສໍ ນ ປາປຸຓາຕີຕິ ປາຣາຊິກໍ ນ ໂຫຕິ ຕາວ ປຸພ຺ພປໂຍຄທຸກ຺ກເຏ ຕິຏ຺ຐຕີ’’ຕິ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຄຓ຺ຐິປເທ ລິຂິຕໍ. ອຸຈ຺ຈາລິງ຺ຄປາຓກທຏ຺ເຐນາຕິ ເອຕ຺ຖ ຠາວນິຏ຺ຐາປຈ຺ຈໂຍ ເວທິຕພ຺ໂພ. ທຏ຺ເຐນ ທໍເສນ ຂາທເນນາຕິ ຫິ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກໍ.

໗໖-໗. ສງ຺ຄາມສີເສ ຍຸທ຺ຘມຸເຂ ໂຍຘປຸຣິໂສ ວິຍາຍໍ ຠິກ຺ຂູຕິ ‘‘ສງ຺ຄາມສີສໂຍໂຘ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຣຸກ຺ຂສູຈິທ຺ວາຣໍ ອຸປິລວາຍ, ເອເກນ ວາ ພຫູຫິ ວາ ກຓ຺ຏເກຫິ ຖກິຕພ຺ພໍ ກຓ຺ຏກທ຺ວາຣໍ. ທຸສ຺ສທ຺ວາຣໍ ສາຓິທ຺ວາຣຎ຺ຈ ທຸສ຺ສສາຓິທ຺ວາຣໍ. ‘‘ກິລຎ຺ຊສາຓີ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ທຸສ຺ສສາຓິຍເມວ ສງ຺ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອກສທິສຕ຺ຕາ ‘‘ເອກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາກາສຕເລຕິ ຫມ຺ມິຍຕເລຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ສງ຺ເຂໂປຕິ ອິທານິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ກິຎ຺ຈິ ກໂຣນ຺ຕາ ນິສິນ຺ນາ ໂຫນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນິປນ຺ນານໍ ອາປຸຈ຺ຉນໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ຍຖາປຣິຈ຺ເຉທເມວ ຈ ນ ອຸຏ຺ຐາຕິ, ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິເຍວາ’’ຕິ ກິຎ຺ຈາປິ ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອນາທຣິຍທຸກ຺ກຏາປຕ຺ຕິ ເອວ ຕຕ຺ຖ ອຘິປ຺ເປຕາ. ກຖໍ ປຎ຺ຎາຍຕີຕິ? ‘‘ຣຕ຺ຕິໍ ທ຺ວາຣໍ ວິວຣິຕ຺ວາ ນິປນ຺ໂນ ອຣຸເຓ ອຸຄ຺ຄເຕ ອຸຏ຺ຐຫຕິ, ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ວິເສເສຕ຺ວາ ‘‘ອນາທຣິຍທຸກ຺ກຏາປິ ນ ມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ, ເຕນ ອິຕຣສ຺ມາ ທຸກ຺ກຏາ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຍຖາປຣິຈ຺ເຉທເມວ ຈ ນ ອຸຏ຺ຐາຕິ, ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິເຍວາຕິ ເອຕ຺ຖ ນ ອນາທຣິຍທຸກ຺ກຏໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາປຣິຈ຺ເຉທເມວາຕິ ອວຘາຣຓຕ຺ຕາ ປຣິຈ຺ເຉທໂຕ ອພ຺ຠນ຺ຕເຣ ນ ໂຫຕີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ປຸນ ‘‘ສຸປຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ວິຍ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ຄເຫຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ນິປຊ຺ຊນ຺ໂຕຕິ ນິປຊ຺ຊນກາເລ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພທຸກ຺ກຏເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຍຖາປຣິຈ຺ເຉເທນ ອຸຏ຺ຐຫນ຺ຕສ຺ສ ທ຺ເວ ທຸກ຺ກຏານີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕີຕິ. ອນ຺ຘກຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ‘‘ຍທິ ຣຕ຺ຕິໍ ທ຺ວາຣໍ ອສໍວຣິຕ຺ວາ ນິປນ຺ໂນ ‘ທິວາ ວຸຏ຺ຐຫິສ຺ສາມີ’ຕິ, ອນາທຣິເຍ ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເອຕ຺ຖາປິ ‘‘ນິປນ຺ໂນ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ອຣຸເຓ ອຸຏ຺ຐິເຕ ອຸຏ຺ຐາຫີ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ຊານິຕພ຺ພໍ. ‘‘ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ອນາທຣິຍທຸກ຺ກຏເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ເອເກ ວທນ຺ຕິ. ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ອນິປນ຺ນຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ສເຈ ປນ ຣຕ຺ຕິໍ ສໍວຣິຕ຺ວາ ນິປນ຺ໂນ, ອຣຸຓຸຏ຺ຐານສມເຍ ໂກຈິ ວິວຣຕິ, ທ຺ວາຣຊຄ຺ຄນາທີນິ ອກຕ຺ວາ ນິປນ຺ນສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິເຍວ. ກສ຺ມາ? ອາປຕ຺ຕິເຂຕ຺ຕຕ຺ຕາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ຍສ຺ມາ ຍກ຺ຂຄຫິຕໂກປິ ວິສຎ຺ຎີຠູໂຕ ວິຍ ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕິ, ອສ຺ສ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິໂຕ ອນາປຕ຺ຕິ, ປເຄວ ອຎ຺ຎໂຕ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຍກ຺ຂຄຫິຕໂກ ວິຍ ວິສຎ຺ຎີຠູໂຕປິ ນ ມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ຍໍ ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປຸພ຺ເພ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ທິວາ ນິປນ຺ໂນ ປຈ຺ຉາ ຍກ຺ຂຄຫິຕໂກປິ ວິສຎ຺ຎີຠູໂຕປິ ນ ມຸຈ຺ຈຕິ ນິປຊ຺ຊນປໂຍຄກ຺ຂເຓ ເອວ ອາປນ຺ນຕ຺ຕາຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ວຸຕ຺ຕໍ. ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊາປິໂຕວ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ນ ຍກ຺ຂຄຫິຕກາທີສ຺ເວວ, ໂສປິ ຍາວ ສຍເມວ ສຍນາຘິປ຺ປາໂຍ ນ ໂຫຕິ, ຕາວ ມຸຈ຺ຈຕິ. ຍທາ ກິລນ຺ໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ນິທ຺ທາຍິຕຸກາມຕາຍ ສຍນາຘິປ຺ປາໂຍ ໂຫຕິ, ຕທາ ສໍວຣາເປຕ຺ວາ, ຊຄ຺ຄາເປຕ຺ວາ ວາ ອາໂຠຄໍ ວາ ກຕ຺ວາ ນິທ຺ທາຍິຕພ຺ພໍ, ອຎ຺ຎຖາ ອາປຕ຺ຕິ. ສຠາໂຄ ເຈ ນຕ຺ຖິ, ນ ປສ຺ສຕິ ວາ, ນ ຄນ຺ຕຸໍ ວາ ສກ຺ໂກຕິ. ຈິຣມ຺ປິ ອຘິວາເສຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ເວທນາຏ຺ໂຏ ຫຸຕ຺ວາ ອນາໂຠເຄເນວ ສຍຕິ, ຕສ຺ສ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ເວທນາຏ຺ຏສ຺ສາ’’ຕິ ວຈເນນ ອນາປຕ຺ຕິ, ຕສ຺ສາປິ ອວິສຍຕ຺ຕາ ອາປຕ຺ຕິ ນ ທິສ຺ສຕີຕິ ວິສຎ຺ຎີຠາເວເນວ ສຸປນ຺ຕສ຺ສ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ວຈເນນ ນ ທິສ຺ສຕິ. ອາຈຣິຍາ ປນ ເອວໍ ນ ກຖຍນ຺ຕີຕິ ອວິເສເສນ ‘‘ນ ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ ນ ກຖຍນ຺ຕິ, ຍທິ ສຎ຺ຎໍ ອປ຺ປຏິລຠິຕ຺ວາ ສຍຕິ, ອວສວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອາປຕ຺ຕິ ນ ທິສ຺ສຕິ, ສເຈ ສຎ຺ຎໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາປິ ກິລນ຺ຕກາຍຕ຺ຕາ ສຍນໍ ສາທິຍນ຺ໂຕ ສຸປຕິ, ຕສ຺ສ ຍສ຺ມາ ອວສວຕ຺ຕຕ຺ຕໍ ນ ທິສ຺ສຕິ, ຕສ຺ມາ ອາປຕ຺ຕິ ເອວາຕິ ກຖຍນ຺ຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ມຫາປທຸມຕ຺ເຖຣວາເທ ຍກ຺ຂຄຫິຕໂກ ຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕໂກ ມຸຈ຺ຈຕິ. ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊາປິໂຕ ອສຍນາຘິປ຺ປາຍຕ຺ຕາ, ເວທນາຏ຺ຏຕ຺ຕາ ຈ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ປາຬິອຏ຺ຐກຖາ, ເຖຣວາໂທ ຈ ສເມຕິ, ຕສ຺ມາ ເຕສໍ ເຕສໍ ວິນິຈ຺ຉຍານໍ ອຍເມວ ອຘິປ຺ປາໂຍຕິ ໂນ ຂນ຺ຕີຕິ ອາຈຣິໂຍ, ອນຸຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ຍກ຺ຂຄຫິຕໂກປິ ວິສຎ຺ຎີຠູໂຕປິ ນ ມຸຈ຺ຈຕິ ນາມ, ປາຣາຊິກໍ ອາປຊ຺ຊິຕຸໍ ຠພ຺ໂພ ໂສ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ສຎ຺ຎາປຏິລາຠໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊາປິໂຕ ວາ’’ຕິ ກຸຣຸນ຺ທີວຈເນນ ເອກຠງ຺ເຄນ ນິປນ຺ໂນປິ ນ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ເຈ? ມຸຈ຺ຈຕິເຍວ. ກສ຺ມາ? ອຕ຺ຖໂຕ ອນິປນ຺ນຕ຺ຕາ. ກຸຣຸນ຺ທີວາເທນ ມຫາອຏ຺ຐກຖາວາໂທ ສເມຕິ. ກສ຺ມາ? ອວສວຕ຺ຕສາມຎ຺ຎໂຕ. ກິຎ຺ຈາປິ ສເມຕິ, ອາຈຣິຍາ ປນ ເອວໍ ນ ກຖຍນ຺ຕິ. ນ ເກວລໍ ເຕເຍວ, ມຫາປທຸມຕ຺ເຖໂຣປີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ‘‘ມຫາປທຸມຕ຺ເຖເຣນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຫາປທຸມຕ຺ເຖຣວາເທ ‘‘ປາຣາຊິກໍ ອາປຊ຺ຊິຕຸໍ ອຠພ຺ໂພ ຍກ຺ຂຄຫິຕໂກ ນາມາ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຕ຺ຖ ອາຈຣິຍາ ປນ ເອວໍ ວທນ຺ຕິ ‘‘ສເຈ ໂອກ຺ກນ຺ຕນິທ຺ໂທ ອຊານນ຺ໂຕປິ ປາເທ ມຎ຺ຈກໍ ອາໂຣເປຕິ, ອາປຕ຺ຕິເຍວາຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ໂຍ ປນ ປຕິຕ຺ວາ ຕຕ຺ເຖວ ສຍຕິ ນ ວຸຏ຺ຐາຕິ, ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ອນ຺ຕຣນ຺ຕຣາ ຊານນ຺ຕສ຺ສາປິ ອຊານນ຺ຕສ຺ສາປິ ໂຫຕີ’’ຕິ. ສພ຺ພຏ຺ຐກຖາສຸ ວຸຕ຺ຕວຈນານິ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ອິຘ ໂກ ມຸຈ຺ຈຕິ ໂກ ນ ມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍກ຺ຂຄຫິຕໂກ ວາ ວິສຎ຺ຎີຠູໂຕ ວາ ນ ເກວລໍ ປາຣາຊິກໍ ອາປຊ຺ຊິຕຸໍ ຠພ຺ໂພ ເອວ, ສພ຺ໂພປິ ອາປຊ຺ຊຕິ. ເອວໍ ‘‘ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ນິປຊ຺ຊາປິໂຕວ ມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ວຈເນນ ຕສ຺ສປິ ອວສວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ອາປຕ຺ຕິ ນ ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອວໍ ນ ກຖຍນ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ອຸມ຺ມຕ຺ຕກຂິຕ຺ຕຈິຕ຺ຕເວທນາຏ຺ເຏສຸ ອຎ຺ຎຕໂຣ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອາປຕ຺ຕິເຍວາ’’ຕິ ກຖຍນ຺ຕິ. ອິທໍ ກິຣ ສພ຺ພໍ ນ ສງ຺ຄີຕິໍ ອາຣຸຬ຺ຫໍ. ‘‘ປເວສນໍ ສາທິຍຕີຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອກິຣິຍາປິ ໂຫຕີຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ຍທາ ປນ ສາທິຍຕິ, ຕທາ ສຸຂຸມາປິ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ໂຫຕິ ເອວາຕິ ອິຘ ກິຣິຍາ ເອວາ’’ຕິ ອນຸຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປຐມປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ທຸຕິຍປາຣາຊິກໍ

ຘນິຍວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໘໔. ທຸຕິເຍ ຣາຊູຫິ ເອວ ປຣິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ‘‘ຣາຊຄຫ’’ນ຺ຕິ ລທ຺ຘນາມເກ ສມີປຕ຺ເຖນ, ອຘິກຣຓຕ຺ເຖນ ຈ ປຏິລທ຺ຘຠຸມ຺ມວິຠຕ຺ຕິເກ ຄິຊ຺ຌກູເຏ ປພ຺ພເຕ ຈຕູຫິ ວິຫາເຣຫິ ວິຫຣນ຺ໂຕຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕສ຺ສ ‘‘ວສ຺ສໍ ອຸປຄຈ຺ຉິໍສູ’’ຕິ ອິມິນາ ສມ຺ພນ຺ໂຘ ເວທິຕພ຺ໂພ. ຕໂຍ ເອວ ຫິ ຎຕ຺ຕິໍ ຐເປຕ຺ວາ ຄຓກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ນ ຕໂຕ ອູນາ ອຘິກາ ວາ ອກິຣິຍຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖ ວິນຍປຣິຍາເຍນ ສງ຺ຆຄຓປຸຄ຺ຄລກມ຺ມໂກສລ຺ລຕ຺ຖໍ ອິທໍ ປກິຓ຺ຓກໍ ເວທິຕພ຺ພໍ – ອຕ຺ຖິ ສງ຺ຆກມ຺ມໍ ສງ຺ໂຆ ເອວ ກໂຣຕິ, ນ ຄໂຓ ນ ປຸຄ຺ຄໂລ, ຕໍ ອປໂລກນກມ຺ມສ຺ສ ກມ຺ມລກ຺ຂເຓກເທສໍ ຐເປຕ຺ວາ ອິຕຣໍ ຈຕຸພ຺ພິຘມ຺ປິ ກມ຺ມໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຕ຺ຖິ ສງ຺ຆກມ຺ມໍ ສງ຺ໂຆ ຈ ກໂຣຕິ, ຄໂຓ ຈ ກໂຣຕິ, ປຸຄ຺ຄໂລ ຈ ກໂຣຕິ. ກິຎ຺ຈາຕິ? ຍໍ ປຸພ຺ເພ ຐປິຕໍ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ປຣິວາຣຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຍສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ທ຺ເວ ຕໂຍ ຊນາ ວສນ຺ຕິ, ເຕຫິ ນິສີທິຕ຺ວາ ກຕມ຺ປິ ສງ຺ເຆນ ກຕສທິສເມວ. ຍສ຺ມິໍ ປນ ວິຫາເຣ ເອໂກ ຠິກ຺ຂຸ ໂຫຕິ, ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ອຸໂປສຖທິວເສ ປຸພ຺ພກຣຓປຸພ຺ພກິຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ນິສິນ຺ເນນ ກຕມ຺ປິ ກຕິກວຕ຺ຕໍ ສງ຺ເຆນ ກຕສທິສເມວ ໂຫຕີ’’ຕິ (ປຣິ. ອຏ຺ຐ. ໔໙໕-໔໙໖). ປຸນປິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ເອກຠິກ຺ຂຸເກ ປນ ວິຫາເຣ ເອເກນ ສາວິເຕປິ ປຸຣິມກຕິກາ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ ເອວາ’’ຕິ. ອຕ຺ຖິ ຄຓກມ຺ມໍ ສງ຺ໂຆ ກໂຣຕິ, ຄໂຓ ກໂຣຕິ, ປຸຄ຺ຄໂລ ກໂຣຕິ, ຕໍ ຕໂຍ ປາຣິສຸທ຺ຘິອຸໂປສຖາ ອຎ຺ເຎສໍ ສນ຺ຕິເກ ກຣີຍນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຕ຺ຖິ ຄຓກມ຺ມໍ ຄໂຓວ ກໂຣຕິ, ນ ສງ຺ໂຆ ນ ປຸຄ຺ຄໂລ, ຕໍ ປາຣິສຸທ຺ຘິອຸໂປສໂຖ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ອາໂຣຈນວເສນ ກຣີຍຕິ, ຕສ຺ສ ວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຕ຺ຖິ ປຸຄ຺ຄລກມ຺ມໍ ປຸຄ຺ຄໂລວ ກໂຣຕິ, ນ ສງ຺ໂຆ ນ ຄໂຓ, ຕໍ ອຘິຏ຺ຐານຸໂປສຖວເສນ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຕ຺ຖິ ຄຓກມ຺ມໍ ເອກຈ຺ໂຈວ ຄໂຓ ກໂຣຕິ, ເອກຈ຺ໂຈ ນ ກໂຣຕິ, ຕຕ຺ຖ ອຎຕ຺ຕິກໍ ທ຺ເວ ເອວ ກໂຣນ຺ຕິ, ນ ຕໂຍ. ສຎຕ຺ຕິກໍ ຕໂຍວ ກໂຣນ຺ຕິ, ນ ຕໂຕ ອູນາ ອຘິກາ ວາ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕໂຍ ເອວ ຫິ ຎຕ຺ຕິໍ ຐເປຕ຺ວາ ຄຓກມ຺ມໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ນ ຕໂຕ ອູນາ ອຘິກາ ວາ ອກິຣິຍຕ຺ຕາ’’ຕິ. ຕສ຺ມາ ຕໂຍວ ວິນຍປຣິຍາເຍນ ສມ຺ປຫຸລາ, ນ ຕໂຕ ອຸທ຺ຘນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອນຸຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘‘ກິຎ຺ຈາປິ ກມ຺ມລກ຺ຂຓໍ ຕໂຍວ ກໂຣນ຺ຕິ, ອຖ ໂຂ ເຕຫິ ກຕໍ ສງ຺ເຆນ ກຕສທິສນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອເກນ ປຣິຍາເຍນ ຕໂຍ ຊນາ ວິນຍປຣິຍາເຍນປິ ສງ຺ໂຆ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິທໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ວິນຍກມ຺ມໍ ອຸປາທາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ລາຠໍ ປນ ອຸປາທາຍ ອນ຺ຕມໂສ ເອໂກປິ ອນຸປສມ຺ປນ຺ໂນປິ ‘‘ສງ຺ໂຆ’’ຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ ກິຣ. ປວາຣຓາທິວສສ຺ສ ອຣຸຓຸຄ຺ຄມນສມນນ຺ຕຣເມວ ‘‘ວຸຕ຺ຖຄສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ອຸກ຺ກໍສນເຍນ ‘‘ປາຏິປທທິວສໂຕ ປຏ຺ຐາຍາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕເນວ ‘‘ມຫາປວາຣຓາຍ ປວາຣິຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຎຖາ ອນ຺ຕຣາເຍນ ອປວາຣິຕາ ‘‘ວຸຕ຺ຖວສ຺ສາ’’ຕິ ນ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ. ຖມ຺ຠາທິ ກຏ຺ຐກມ຺ມນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເກຈິ ຕນຸກໍ ທາຣຸຕ຺ຖມ຺ຠໍ ອນ຺ໂຕກຕ຺ວາ ມຕ຺ຕິກາມຍໍ ຖມ຺ຠໍ ກໂຣນ຺ຕິ, ອຍໍ ປນ ຕຖາ ນ ອກາສິ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສພ຺ພມຕ຺ຕິກາມຍໍ ກຸຏິກໍ ກຣິຕ຺ວາ’’ຕິ. ເຕລມິສ຺ສາຍ ຕມ຺ພມຕ຺ຕິກາຍ.

໘໕. ‘‘ມາ ປຈ຺ຉິມາ ຊນຕາ ປາເຓສຸ ປາຕພ຺ຍຕໍ ອາປຊ຺ຊີ’’ຕິ ອິມິນາ ອນຸທ຺ເທສສິກ຺ຂາປເທນ ຍຕ຺ຖ ອິຏ຺ຐກປຈນ ປຕ຺ຕປຈນ ກຸຏິກຣຓ ວິຫາຣກາຣາປນ ນວກມ຺ມກຣຓ ຂຓ຺ຑຜຸລ຺ລປຏິສງ຺ຂຣຓ ວິຫາຣສມ຺ມຊ຺ຊນ ປຏຄ຺ຄິທານ ກູປໂປກ຺ຂຣຓີຂຓາປນາທີສຸ ປາຕພ຺ຍຕໍ ຊານນ຺ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ກປ຺ປິຍວຈນມ຺ປິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ເສຕິ, ເຕເນວ ປຣິຍາຍໍ ອວຕ຺ວາ ເຕສໍ ສິກ຺ຂາປທານໍ ອນາປຕ຺ຕິວາເຣສຸ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ອສຕິຍາ ອຊານນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອນ຺ຕຣາປຕ຺ຕິສິກ຺ຂາປທ’’ນ຺ຕິປິ ເອຕສ຺ສ ນາມເມວ. ‘‘ຄຈ຺ຉເຖຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ກຸຏິກໍ ຠິນ຺ທຖາ’’ຕິ ອິມິນາ ກຕໍ ລຠິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ວສນ຺ຕານມ຺ປິ ທຸກ຺ກຏເມວາຕິ ຈ ສິທ຺ຘໍ. ອຎ຺ຎຖາ ຫິ ຠຄວາ ນ ຠິນ຺ທາເປຍ຺ຍ. ເອສ ນໂຍ ເຠທນກໍ ເຉທນກໍ ອຸທ຺ທາລນກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ, ອາປຕ຺ຕິເຠທາວ. ຕໂຕ ເອວ ຫິ ເຠທນກສິກ຺ຂາປທາທີສຸ ວິຍ ‘‘ອຎ຺ເຎນ ກຕໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາ ອຎ຺ຎສ຺ສຕ຺ຖາຍ ກໂຣຕິ, ເຈຕິຍາທີນໍ ອຕ຺ຖາຍ ກໂຣຕິ, ທຸກ຺ກຏເມວາຕິ ຈ ສິທ຺ຘໍ, ອຎ຺ຎຖາ ກຸຏິກາຣສິກ຺ຂາປທາທີສຸ ວິຍ ‘‘ອຎ຺ຎສ຺ສຕ຺ຖາຍ ວາສາຄາຣໍ ຐເປຕ຺ວາ ສພ຺ພຕ຺ຖ, ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ນຍເມວ ວເທຍ຺ຍ, ນ ຠິນ຺ທາເປຍ຺ຍ. ສພ຺ພມຕ຺ຕິກາມຍຠາວໍ ປນ ໂມເຈຕ຺ວາ ກຏ຺ຐປາສາຓາທິມິສ຺ສໍ ກຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ, ອນາປຕ຺ຕິ. ຕຖາ ຫິ ເຉທນກສິກ຺ຂາປທາທີສຸ ຠຄວຕາ ນໂຍ ທິນ຺ໂນ ‘‘ອຎ຺ເຎນ ກຕໍ ປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ຕໍ ປຏິລຠິຕ຺ວາ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕີ’’ຕິອາທີສຸ. ເກຈິ ປນ ‘‘ວຍກມ຺ມມ຺ປີຕິ ເອເຕນ ມູລໍ ທຕ຺ວາ ກາຣາປິຕມ຺ປິ ອຕ຺ຖິ, ເຕນ ຕໍ ອຎ຺ເຎນ ກຕມ຺ປິ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສິທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ນ ສຸນ຺ທຣໍ. ກສ຺ມາ? ສມ຺ຠາເຣ ກິຓິຕ຺ວາ ສຍເມວ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສາປິ ວຍກມ຺ມສມ຺ຠວໂຕ. ກິໍ ວາ ປາຬິເລເສ ສຕິ ອຏ຺ຐກຖາເລສນໂຍ. ອິຏ຺ຐກາຫິ ຄິຎ຺ຊກາວສຖສງ຺ເຂເປນ ກຕາ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ປກຕິອິຏ຺ຐກາຫິ ຈິນິຕ຺ວາ ກຕ຺ຕພ຺ພາວສໂຖ ຄິຎ຺ຊກາວສໂຖ ນາມ. ສາ ຫິ ‘‘ມຕ຺ຕິກາມຍາ’’ຕິ ນ ວຸຈ຺ຈຕິ, ‘‘ອິຏ຺ຐກກຸຏິກາ’’ຕ຺ເວວ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມາ ຖຸສໂຄມຍຕິຓປລາລມິສ຺ສາ ມຕ຺ຕິກາມຍາປິ ອປກ຺ກິຏ຺ຐກມຍາປິ ‘‘ສພ຺ພມຕ຺ຕິກາມຍາ’’ຕ຺ເວວ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ໂນ ຂນ຺ຕີຕິ ອາຈຣິໂຍ, ຠສ຺ມາທໂຍ ຫິ ມຕ຺ຕິກາຍ ທຬ຺ຫິຠາວຕ຺ຖເມວ ອາທີຍນ຺ຕິ, ອປກ຺ກິຏ຺ຐກມຍາປິ ຄິຎ຺ຊກາວສຖສງ຺ຂ຺ຍໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ, ນ ຈ ອາຍສ຺ມາ ຘນິໂຍ ເອກປ຺ປຫາເຣເນວ ກຸມ຺ຠກາໂຣ ວິຍ ກຸມ຺ຠໍ ຕໍ ກຸຏິກໍ ນິຏ຺ຐາເປສິ, ອນຸກ຺ກເມນ ປນ ສຸກ຺ຂາເປຕ຺ວາ ສຸກ຺ຂາເປຕ຺ວາ ມຕ຺ຕິກາປິຓ຺ເຑຫິ ຈິນິຕ຺ວາ ນິຏ຺ຐາເປສິ, ອປກ຺ກິຏ຺ຐກມຍາ ກຸຏິ ວິຍ ສພ຺ພມຕ຺ຕິກາມຍາ ກຸຏິ ເອກາພທ຺ຘາ ໂຫຕິ, ນ ຕຖາ ປກ຺ກິຏ຺ຐກມຍາ, ຕສ຺ມາ ສາ ກປ຺ປຕີຕິ ເອເກ. ສພ຺ພມຕ຺ຕິກາມຍາຍ ກຸຏິຍາ ພຫິ ເຈ ຕິຓກຸຏິກາທິໍ ກຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕ ວສຕິ, ທຸກ຺ກຏເມວ. ສເຈ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ຉິທ຺ທໍ ກຕ຺ວາ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ເອກາພທ຺ຘໍ ກໂຣຕິ, ວຏ຺ຏຕິ. ອນ຺ໂຕ ເຈ ຕິຓກຸຏິກາທິໍ ກຕ຺ວາ ອນ຺ໂຕ ວສຕິ, ວຏ຺ຏຕິ. ກາຣໂກ ເອວ ເຈ ວສຕິ, ກຣຓປຈ຺ຈຍາ ທຸກ຺ກຏໍ ອາປຊ຺ຊຕິ, ນ ວສນປຈ຺ຈຍາ. ສເຈ ອນ຺ໂຕ ວາ ພຫິ ວາ ອຸຠຍຕ຺ຖ ວາ ສຸຘາຍ ລິມ຺ປຕິ, ວຏ຺ຏຕິ. ຍສ຺ມາ ສພ຺ພມຕ຺ຕິກາມຍາ ກຸຏິ ສຸກຣາ ຠິນ຺ທິຕຸໍ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ຐປິຕໍ ປຕ຺ຕຈີວຣາທິ ອຄຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ໂຈຣາທີຫິ ອວຫຣິຕຸໍ ສກ຺ກາ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຕ຺ຕຈີວຣຄຸຕ຺ຕຕ຺ຖາຍາ’’ຕິ.

ປາຬິມຸຕ຺ຕກວິນິຈ຺ຉຍວຓ຺ຓນາ

ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຉພ຺ພຄ຺ຄິຍາ ຠິກ຺ຂູ ອຸຈ຺ຈາວເຈ ປຕ຺ເຕ ຘາເຣນ຺ຕິ, ອຸຈ຺ຈາວຈານິ ປຕ຺ຕມຓ຺ຑລານິ ຘາເຣນ຺ຕີ’’ຕິ (ຈຸຬວ. ໒໕໓) ເອວມາທີນິ ວຕ຺ຖູນິ ນິສ຺ສາຍ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຸຈ຺ຈາວຈາ ປຕ຺ຕາ ຘາເຣຕພ຺ພາ, ໂຍ ຘາເຣຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອກປ຺ປິຍປຣິກ຺ຂາເຣສຸ ຈ ທຸກ຺ກຏໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ. ກສ຺ມາ? ຕທນຸໂລມຕ຺ຕາ. ຍຕ຺ຖາປິ ນ ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ, ຕຕ຺ຖ ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ອຸຈ຺ຈາວຈານິ ຉຕ຺ຕານິ ຘາເຣຕພ຺ພານິ, ໂຍ ຘາເຣຍ຺ຍ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ (ຈູຬວ. ໒໖໙-໒໗໐) ນເຍນ ທຸກ຺ກຏໍ ສມ຺ຠວຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຕຕ຺ຣາຍໍ ປາຬິມຸຕ຺ຕໂກ’’ຕິ ອາຣຠິຕ຺ວາ ສພ຺ພປຣິກ຺ຂາເຣສຸ ວຓ຺ຓມຏ຺ຐໍ, ສວິກາຣໍ ວາ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ທີເປນ຺ເຕນ ‘‘ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖາຫ – ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ຐເປຕ຺ວາ ປຫຣຓິໍ ສພ຺ພໍ ໂລຫຠຓ຺ຑໍ, ຐເປຕ຺ວາ ອາສນ຺ທິໍ ປລ຺ລງ຺ກໍ ທາຣຸປຕ຺ຕໍ ທາຣຸປາທຸກໍ ສພ຺ພໍ ທາຣຸຠຓ຺ຑໍ, ຐເປຕ຺ວາ ກຕກຎ຺ຈ ກຸມ຺ຠກາຣິກຎ຺ຈ ສພ຺ພໍ ມຕ຺ຕິກາຠຓ຺ຑ’’ນ຺ຕິ (ຈູຬວ. ໒໙໓) ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຍຖາຐປິຕໍ ວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ອິຕຣໍ ສພ຺ພໍ ວຓ຺ຓມຏ຺ຐມ຺ປິ ສວິກາຣມ຺ປິ ອວິເສເສນ ວຏ຺ຏຕີຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ຍຖາທສ຺ສິຕປາຬິວິໂຣຘໂຕ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຐເປຕ຺ວາ ປຫຣຓິ’’ນ຺ຕິ ເອວໍ ຊາຕິວເສນ ອຍໍ ປາຬິ ປວຕ຺ຕາ, ຍຖາທສ຺ສິຕາ ປາຬິ ວຓ຺ຓມຏ຺ຐາທິວິກາຣປຏິເສຘນວເສນ ປວຕ຺ຕາຕິ ເອວໍ ອຸຠຍມ຺ປິ ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ, ຕສ຺ມາ ຍຖາວຸຕ຺ຕເມວ. ອາຣຄ຺ເຄນ ນິຂາທນຄ຺ເຄນ, ‘‘ອາຣຄ຺ເຄຣິວ ສາສໂປ’’ຕິ (ມ. ນິ. ໒.໔໕໘; ຘ. ປ. ໔໐໑; ສຸ. ນິ. ໖໓໐) ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕນຍໂຕ ອາຣຄ຺ເຄນ.

ປຏ຺ຏມຸເຂ ວາຕິ ປຏ຺ຏໂກຏິຍໍ. ປຣິຍນ຺ເຕຕິ ຈີວຣປຣິຍນ຺ເຕ. ເວຓິອຸຫຸມຸນິຍຸເປຎ຺ຎາມ. ອຄ຺ຆິຍນ຺ຕິ ເຈຕິຍໍ. ຄຍມຸຄ຺ຄຣນ຺ຕິ ຕຸລາທຓ຺ຑສຓ຺ຐານໍ, ຄຍາ ສີເສ ສູຈິກາ ໂຫຕິ, ມຸຂປຕ຺ຕາ ລທ຺ຣາ. ອຸກ຺ກິຣນ຺ຕິ ນີຫຣນ຺ຕິ ກໂຣນ຺ຕິ ຐເປນ຺ຕິ. ໂກຓສຸຕ຺ຕປິຬກາ ນາມ ຄຓ຺ຐິກປຏ຺ຏາທິໂກເຓສຸ ສຸຕ຺ຕມຍປິຬກາ. ຍໍ ເອຕ຺ຖ ຈີວຣໍ ວາ ປຕ຺ໂຕ ວາ ‘‘ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕຕ຺ຖ ອຘິຏ຺ຐານໍ ຣຸຫຕິ, ວິກປ຺ປນາປິ ຣຸຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເທຑ຺ຑຸໂຠຕິ ອຸທກສປ຺ໂປ. ອຈ຺ຉີຕິ ກຸຎ຺ຊຣກ຺ຂິ. ໂຄມຸຕ຺ຕກນ຺ຕິ ໂຄມຸຕ຺ຕສຓ຺ຐານາ ຣາຊິໂຍ. ກຸຎ຺ຈິກາຍ ເສນາສນປຣິກ຺ຂາຣຕ຺ຕາ ສຸວຓ຺ຓຣູປິຍມຍາປິ ວຏ຺ຏຕີຕິ ຉາຍາ ທິສ຺ສຕິ, ‘‘ກຸຎ຺ຈິກາຍ ວຓ຺ຓມຏ຺ຐກມ຺ມໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ອຎ຺ເຎ ກປ຺ປິຍໂລຫາທິມຍາວ ກຸຎ຺ຈິກາ ກປ຺ປນ຺ຕິ ປຣິຫຣຓີຍປຣິກ຺ຂາຣຕ຺ຕາ. ອາຣກຓ຺ຏໂກ ໂປຕ຺ຖກາທິກຣຓສຕ຺ຖກຊາຕິ. ‘‘ອາມຓ຺ຑກສາຣໂກ ອາມລກຜລມໂຍ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕາລປຓ຺ຓພີຊນີອາທີສຸ ‘‘ວຓ຺ຓມຏ຺ຐກມ຺ມໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ຕານິ ກຸຎ຺ຈິກາ ວິຍ ປຣິຫຣຓີຍານິ, ອຖ ໂຂ ‘‘ອຸຈ຺ຈາວຈານິ ນ ຘາເຣຕພ຺ພານີ’’ຕິ ປຏິກ຺ເຂປາຠາວໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກວລຎ຺ຫິ ຕານິ ‘‘ອນຸຊານາມິ, ຠິກ຺ຂເວ, ວິຘູປນຎ຺ຈ ຕາລວຓ຺ຏຎ຺ຈາ’’ຕິອາທິນາ (ຈູຬວ. ໒໖໙) ວຸຕ຺ຕານິ. ຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘‘ເຕລຠາຊເນສຸ ວຓ຺ຓມຏ຺ຐກມ຺ມໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ເສນາສນປຣິກ຺ຂາຣຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຣາຊວລ຺ລຠາຕິ ຣາຊກຸລູປກາ. ສີມາຕິ ອິຘາຘິປ຺ເປຕາ ຠູມິ, ພທ຺ຘສີມາ ຈ. ‘‘ເຍສໍ ສນ຺ຕກາ ເຕສໍ ສີມາ, ຕຕ຺ຖ ປເຣຫິ ນ ກຕ຺ຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອນຸຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຠູມິ ຈ ສີມາ ຈ ເຍສໍ ສນ຺ຕກາ, ເຕຫິ ເອວ ວາເຣຕພ຺ພາ. ເຍສໍ ປນ ອຎ຺ເຎສໍ ຠູມິຍໍ ສີມາ ກຕາ, ເຕ ວາເຣຕຸໍ ນ ອິສ຺ສຣາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ສງ຺ຆເຠທາທີນໍ ກາຣຓຕ຺ຕາ ‘ມາ ກໂຣຖາ’ຕິ ປຏິເສເຘຕພ຺ພາ ເອວາ’’ຕິ ອນ຺ຘກຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ກິຣ.

໘໖-໗. ທາຣຸກຸຏິກໍ ກາຕຸໍ, ກຕ຺ຕຸນ຺ຕິ ຈ ອຕ຺ຖິ. ຂຓ຺ຑາຂຓ຺ຑິກນ຺ຕິ ຜລາຜລໍ ວິຍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ອາຓາເປຫີຕິ ວຈນໍ ອນິຏ຺ເຐ ເອວ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ກຕ຺ວາ ພນ຺ຘໍ ອາຓາເປສິ. ອິສ຺ສຣິຍມຕ຺ຕາຍາຕິ ສມິທ຺ຘິຍໍ ມຕ຺ຕາສທ຺ໂທຕິ ຎາເປຕິ.

໘໘. ‘‘ເອວຣູປໍ ວາຈໍ ຠາສິຕ຺ວາ’’ຕິ ຈ ປາໂຐ. ໂລເມນ ຕ຺ວໍ ມຸຕ຺ໂຕ, ມາ ປຸນປິ ເອວຣູປມກາສີຕິ ອິທໍ ກິໍ ພ຺ຍາປາທທີປກໍ, ທາຣູສຸປິ ໂລຠກ຺ຂນ຺ຘທີປກໍ ວຈນໍ ໂສຕາປນ຺ນສ຺ສ ສໂຕ ຕສ຺ສ ຣາຊສ຺ສ ປຕິຣູປໍ. ນນຸ ນາມ ‘‘ປຸພ຺ເພ ກຕໍ ສຸກຕໍ ຠນ຺ເຕ, ວເທຍ຺ຍາຖ ປຸນປິ ເຍນຕ຺ໂຖ’’ຕິ ປວາເຣຕ຺ວາ ອຕີວ ປີຕິປາໂມຊ຺ຊໍ ອຸປ຺ປາເທຕພ຺ພໍ ເຕນ ສິຍາຕິ? ສຈ຺ຈເມຕໍ ໂສຕາປນ຺ນຕ຺ຕາ ອຕີວ ພຸທ຺ຘມາມໂກ ຘມ຺ມມາມໂກ ສງ຺ຆມາມໂກ ຈ, ຕສ຺ມາ ຠິກ຺ຂູນໍ ອກປ຺ປິຍໍ ອສຫນ຺ໂຕ, ສິກ຺ຂາປທປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ຈ ໂອກາສໍ ກຕ຺ຕຸກາໂມ ‘‘ສຸປຍຸຕ຺ຕານິ ເມ ທາຣູນີ’’ຕິ ຕຸຏ຺ຐຈິຕ຺ໂຕປິ ເອວມາຫາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິເມຫິ ນາມ ເອວຣູເປ ຐາເນ. ‘‘ອາຄຕປທານຸຣູເປນາຕິ ອຎ຺ເຎຫິ ວາ ປເທຫິ, ອິໂຕ ໂຖກຕເຣຫິ ວາ ອາຄຕກາເລ ຕທນຸຣູປາ ໂຍຊນາ ກາຕພ຺ພາ’’ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ນ ເກວລໍ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ສິກ຺ຂາປເທ, ອຎ຺ເຎສຸປິ ອາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອາຄຕປທານຸຣູເປນ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ’’ຕິ ອນຸຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸຊ຺ຌາຍນຕ຺ໂຖ ອທິນ຺ນສ຺ສາທິນ຺ນຕ຺ຕາວ, ເຕ ອຸຊ຺ຌາຍິໍສຸ.

ຣຸທ຺ຣທາມໂກ ນາມ ຣຸທ຺ຣທາມກາທີຫິ ອຸປ຺ປາທິໂຕ. ພາຣາຓສິນຄຣາທີສຸ ເຕຫິ ເຕຫິ ຣາຊູຫິ ໂປຣາຓສຕ຺ຖານຸຣູປໍ ລກ຺ຂຓສມ຺ປນ຺ນາ ອຸປ຺ປາທິຕາ ນີລກຫາປຓາ. ເຕສໍ ກິຣ ຕິຠາຄໍ ອຄ຺ຆຕິ ຣຸທ຺ຣທາມໂກ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ປາໂທ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍວຕ຺ຖຸ ໂຫຕິ. ມາສໂກ ປນ ອິຘ ອປ຺ປມາຓໍ. ກຫາປໂຓ ກິຎ຺ຈິກາເລ ອູນວີສຕິມາສໂກ ໂຫຕິ, ກິຎ຺ຈິ ກາເລ ອຕິເຣກວີສຕິມາສໂກ. ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ກຫາປຓສ຺ສ ຈຕຸຕ຺ຖຠາໂຄ ປຎ຺ຈມາສໂກ ວິຍ ອຕິເຣກປຎ຺ຈມາສໂກ ວາ ອູນປຎ຺ຈມາສໂກ ວາ ປາໂທຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິມສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສ ທີປນຕ຺ຖໍ ‘‘ຕທາ ຣາຊຄເຫ ວີສຕິມາສໂກ ກຫາປໂຓ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຣຊຕມໂຍ ສຸວຓ຺ຓມໂຍ ຕມ຺ພມໂຍ ຈ ກຫາປໂຓ ໂຫຕິ. ສຸວຓ຺ຓຠູມິຍໍ ວິຍ ປາໂທປິ ຍຕ຺ຖ ຕມ຺ພມໂຍວ ກໂຕ ໂຫຕິ, ຕຕ຺ຖ ໂສວ ປາໂທຕິ ອາຈຣິໂຍ. ຍສ຺ມາ ປາໂທ ເອກນີລກຫາປຓຄ຺ຆນໂກ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ປາທສ຺ສ ຈຕຸຕ຺ຖຠາໂຄວ ສິຍາ ປາໂທຕິ ເອເກ. ອິທໍ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ໂຍ ຈ ຕຕ຺ຖ ປາທາຣໂຫ ຠຓ຺ໂຑ, ຕສ຺ສ ຈຕຸຕ຺ຖຠາຄສ຺ເສວ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸຠາວປ຺ປສງ຺ຄໂຕ. ຍທິ ປາທາຣຫໍ ຠຓ຺ຑໍ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖຸ, ສິທ຺ຘໍ ‘‘ໂສວ ປາໂທ ປຈ຺ຉິມໍ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖູ’’ຕິ. ນ ຫິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ຠຓ຺ຑໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນີລກຫາປຓຄ຺ເຆນ ອຄ຺ຆາເປນ຺ຕິ. ຍສ຺ມາ ຕສ຺ສ ຕສ຺ເສວ ກຫາປຓຄ຺ເຆນ ອຄ຺ຆາເປນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຊນປທສ຺ສ ປາໂທວ ປາໂທຕິ ຕທຄ຺ຆນກເມວ ປາທຄ຺ຆນກນ຺ຕິ ສິທ຺ຘໍ, ‘‘ໂສ ຈ ໂຂ ໂປຣາຓສ຺ສ ນີລກຫາປຓສ຺ສ ວເສນ, ນ ອິຕເຣສນ຺ຕິ ຍຕ຺ຖ ປນ ນີລກຫາປຓາ ວຬຎ຺ຊໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ຕຕ຺ເຖວາ’’ຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ, ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ

໙໒. ຄາມາ ວາ ອຣຎ຺ຎາ ວາຕິ ລກ຺ຂຓານຸປຎ຺ຎຕ຺ຕິກຕ຺ຕາ ປຐມປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອາທິມ຺ຫິ ວຸຕ຺ຕາ. ຍໂຕ ວາ ອປກ຺ກນ຺ຕາ, ໂສ ອມນຸສ຺ໂສ ນາມ. ‘‘ອມນຸສ຺ສຄາມໍ ອປາຣຸປິຕ຺ວາ, ຄາມປ຺ປເວສນຎ຺ຈ ອນາປຸຈ຺ຉາ ປວິສິຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ອນຸຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຍໂຕ ຄາມໂຕ ອາຄນ຺ຕຸກາມາ ເອວ ອປກ຺ກນ຺ຕາ, ຕໍ ຄາມໍ ເອວໍ ປວິສິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ ເອເກ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຍກ຺ຂປຣິຄ຺ຄຫຠູໂຕປິ ອາປຓາທີສຸ ທິສ຺ສມາເນສຸ ເອວ ‘ຄາໂມ’ຕິ ສງ຺ຂ຺ຍໍ ຄຈ຺ຉຕິ, ອທິສ຺ສມາເນສຸ ປເວສເນ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ຄາໂມ ເອວ ອຸປຈາໂຣ ຄາມູປຈາໂຣຕິ ເອວໍ ກມ຺ມຘາຣຍວເສນ ຄຫິເຕ ກຸຣຸນ຺ທຏ຺ຐກຖາທີສຸ ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ສຸວຸຕ຺ຕເມວ ໂຫຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ຕສ຺ສ ຆຣູປຈາໂຣ ຄາໂມຕິ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ວຈນໍ ປຏິກ຺ຂິປຕິ. ‘‘ຄາມສ຺ສຸປຈາໂຣ ຈ ຄາໂມ ຈ ຄາມູປຈາໂຣ ຈາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ, ນ. ‘‘ອິເມສໍ ລາຠາທີສຸ ລກ຺ຂຓໍ ສນ຺ຘາຍ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘ຆຣໍ ຆຣູປຈາໂຣ’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ນ ມຍໍ ປຏິກ຺ຂິປາມາ’’ຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ກຕປຣິກ຺ເຂໂປ ຈາຕິ ຆຣສ຺ສ ສມນ຺ຕໂຕ ຕຕ຺ຕໂກ ອຸປຈາໂຣ ນາມາ’’ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທ ລິຂິຕໍ. ອນຸຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘‘ໂຍ ໂຍ ອຏ຺ຐກຖາວາໂທ ວາ ເຖຣວາໂທ ວາ ປຈ຺ຉາ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອິໂຕ ອນາຄຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນາຕີຕໍ. ຍທິ ອຕີຕມ຺ປິ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ມຫາປທຸມເຖຣວາໂທວ ປມາຓໍ ຊາຕນ຺ຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ອນາຄຕເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຈຣິຍາ ກຖຍນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເສສມ຺ປີຕິ ຄາມູປຈາຣລກ຺ຂຓມ຺ປິ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ນໂຍຕິ ຕສ຺ສ ຄາມູປຈາຣສ຺ສ ຄຫເຓ ອຍໍ ນໂຍ. ວິກາເລຄາມປ຺ປເວສນາທີສູຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ຄາມປ຺ປເວສນຎ຺ຫິ ພຫິ ເອວ ອາປຸຈ຺ຉິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຕໍ ອຏ຺ຐກຖາຍ ນ ສເມຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ຄາມສງ຺ຂາຕູປຈາຣໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຄຫິເຕ ສເມຕີຕິ ມມ ຕກ຺ໂກ. ‘‘ອາທິ-ສທ຺ທໂຕ ຆເຣ ຐິຕານໍ ທິນ຺ນລາຠຠາຊນາທີນີ’’ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຄາມູປຈາເຣ ຐິຕານໍ ປາປຸຓິຕພ຺ພລາຠໍ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ອເທນ຺ຕານໍ ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ ອນຸຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ກຸຣຸນ຺ທິອາທີສຸ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕວຈນານຸໂລມວເສນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ປມາທເລຂາ’’ຕິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ, ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉໂຍ ສງ຺ຄີຕິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອາຄໂຕ. ‘‘ຍຎ຺ເຈຕໍ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍ’’ນ຺ຕິອາທິ ສີຫຬທີເປ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິເຍຫິ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ວິນິຈ຺ຉຍນໂຍ’’ຕິ ຈ. ເລຑ຺ຑຸປາເຕເນວ ປຣິຈ຺ຉິນ຺ທິຕພ຺ໂພຕິ ປຣິກ຺ເຂປາຣຫຏ຺ຐານໍ, ນ ອຸປຈາຣໍ. ໂສ ຫິ ຕໂຕ ອປເຣນ ເລຑ຺ຑຸປາເຕນ ປຣຈ຺ຉິນ຺ໂນ. ອິມສ຺ມິໍ ອທິນ຺ນາທານສິກ຺ຂາປເທຕິ ນິຍເມນ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ ອຎ຺ຎຖາຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເຕນ ວາ ນິຍເມນ ຍຖາຣຸຕວເສນາປິ ອຕ຺ໂຖ ອິຘ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ອຠິຘມ຺ເມ ປນາຕິອາທິນາ ອຎ຺ຎຖາປິ ອຕ຺ຖາປຕ຺ຕິສິທ຺ຘໍ ທສ຺ເສຕິ.

‘‘ປຣິຈ຺ຈາຄາທິມ຺ຫິ ອກເຕ ‘ອິທໍ ມມ ສນ຺ຕກ’ນ຺ຕິ ອວິທິຕມ຺ປິ ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕເມວ ປຸຕ຺ຕການໍ ປິຕຸ ອຈ຺ຈເຍນ ສນ຺ຕກໍ ວິຍ, ຕໍ ອຕ຺ຖໂຕ ອປຣິຈ຺ຈຕ຺ເຕ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ເຖນສ຺ສ ກມ຺ມໍ ເຖຍ຺ຍໍ, ເຖເນນ ຄເຫຕພ຺ພຠູຕໍ ຠຓ຺ຑໍ. ເຖຍ຺ຍນ຺ຕິ ສງ຺ຂາຕນ຺ຕິ ເຖຍ຺ຍສງ຺ຂາຕ’’ນ຺ຕິ ໂປຣາຓຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ເຖຍ຺ຍໍ ຍສ຺ສ ເຖນສ຺ສ ກມ຺ມໍ, ໂສ ຍສ຺ມາ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ໂຕ ອວຫຣຓຈິຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ເຖຍ຺ຍສງ຺ຂາຕ’’ນ຺ຕິ ປທໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ‘‘ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ໂຕ ອວຫຣຓຈິຕ຺ໂຕ’’ຕິ ປທຠາຊນມ຺ປິ ເຕສໍ ໂປຣາຓານໍ ຍຸຊ຺ຊເຕວ, ຕຖາປິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ‘‘ຍຎ຺ຈ ປຸພ຺ພຠາເຄ ‘ອວຫຣິສ຺ສາມີ’ຕິ ປວຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ຍຎ຺ຈ ຄມນາທິສາຘກໍ, ປຣາມສນາທິສາຘກໍ ວາ ມຊ຺ເຌ ປວຕ຺ຕໍ, ຍຎ຺ຈ ຐານາຈາວນປໂຍຄສາຘກໍ, ເຕສຸ ອຍເມເວໂກ ປຈ຺ຉິໂມ ຈິຕ຺ຕໂກຏ຺ຐາໂສ ອິຘ ອຘິປ຺ເປໂຕ ‘ເຖໂນ’ຕິ ອປເຣ’’ຕິ ອນຸຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ. ອູນມາສກມາສປາທາທີສຸ ‘‘ອວຫຣຓຈິຕ຺ເຕສຸ ເອກຈິຕ຺ຕໂກຏ຺ຐາໂສຕິ ອາຈຣິຍາ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປຎ຺ຈວີສຕິອວຫາຣກຖາວຓ຺ຓນາ

ປຎ຺ຈວີສຕິ ອວຫາຣາ ນາມ ວຈນເຠເທເນວ ຠິນ຺ນາ, ອຕ຺ຖໂຕ ປນ ອຠິນ຺ນາ. ອາກຸລາ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍວິນິຈ຺ຉຍາຕິ ອາຈຣິຍານໍ ມຸເຂ ສນ຺ຕິເກ ສພ຺ພາກາເຣນ ອຄ຺ຄຫິຕວິນິຈ຺ຉຍານໍ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາ. ທຸກຕິກປຏ຺ຐານປາຬິ (ປຏ຺ຐາ. ໕.໑.໑ ອາທໂຍ, ທຸກຕິກປຏ຺ຐານປາຬິ) ວິຍ ອາກຸລາ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍວິນິຈ຺ຉຍາ, ເກວລໍ ຕໍ ອາຈຣິຍາ ປຸພ຺ພາປຣວິໂຣຘມກຕ຺ວາ ສງ຺ຄີຕິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອາຄຕນຍມວິນາເສຕ຺ວາ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕີຕິ ‘‘ປຏ຺ຐານປາຬິມິວາຕິ ອປເຣ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕາ. ໂປຣາຓາຕິ ສງ຺ຄີຕິອາຈຣິຍາ. ອຍເມຕ຺ຖ ສາມີຈິ ເອວ, ສເຈ ນ ເທຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ນຕ຺ຖິ, ປາຣາຊິກຠຍາ ປນ ຍຖາ ສິກ຺ຂາກາໂມ ເທຕິ, ເອວໍ ທາຕພ຺ພເມວ. ຍານິ ປເນຕ຺ຖ ວຕ຺ຖູນິ, ຕານິ ສີຫຬທີເປ ອາຈຣິເຍຫິ ສງ຺ຆາທີນມນຸມຕິຍາ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ປກ຺ຂິຕ຺ຕານິ, ‘‘ອນາຄເຕ ພ຺ຣຫ຺ມຈາຣີນໍ ຫິຕຕ຺ຖາຍ ໂປຕ຺ຖກາຣຸຬ຺ຫກາລໂຕ ປຈ຺ຉາປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຓຕ຺ຕິກໍ ອາຓຕ຺ຕິກ຺ຂເຓປິ ຄຓ຺ຫາຕິ, ກາລນ຺ຕເຣນາປິ ອຕ຺ຖສາຘໂກ, ກາລນ຺ຕຣໍ ສນ຺ຘາຍາຕິ ອິທເມເຕສໍ ນານຕ຺ຕໍ. ຠຏ຺ເຐຕິ ອປຄເຕ. ອນ຺ຕຣສມຸທ຺ເທ ອຕຸຣຸມຸຫຸເທ. ຜຣຕິ ສາເຘຕິ. ນວໂຘໂຕຕິ ນວກໂຕ. ປາສາຓສກ຺ຂຣນ຺ຕິ ປາສາຓຎ຺ຈ ສກ຺ຂຣຎ຺ຈ.

ຠູມຏ຺ຐກຖາທິວຓ຺ຓນາ

໙໔. ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ສຈ຺ເຈປິ ອລິເກປິ ທຸກ຺ກຏເມວ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປມາທລິຂິຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ຍເຖຕຣຫິ ຍຸຕ຺ຕິຍາ ຄເຫຕພ຺ພາ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຈຕຸວຄ຺ເຄນ ຐເປຕ຺ວາ ອຸປສມ຺ປທປວາຣຓອພ຺ຠານາທິສພ຺ພໍ ສງ຺ຆກມ຺ມໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ’’ຈ຺ເຈວ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ອຸປສມ຺ປທປວາຣຓກຖິນພ຺ຠານາທີນີ’’ຕິ ລິຂນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕໍ ອາຈຣິຍາ ‘‘ປມາທເລຂາ’’ຕ຺ເວວ ວຓ຺ຓຍນ຺ຕິ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປມາທລິຂິຕ’’ນ຺ຕິ. ຍໍ ຍໍ ວຈນໍ ມຸສາ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ປາຈິຕ຺ຕິຍນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທຸກ຺ກຏສ຺ສ ວຈເນ ປໂຍຊນາຠາວາ ‘‘ອທິນ຺ນາທານສ຺ສ ປຸພ຺ພປໂຍເຄ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ເຎສມ຺ປິ ປຸພ຺ພປໂຍເຄ ປາຈິຕ຺ຕິຍຏ຺ຐາເນ ປາຈິຕ຺ຕິຍເມວ. ປມາທລິຂິຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອິຘ ອຘິປ຺ເປຕເມວ ຄເຫຕ຺ວາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄຫິເຕ ສເມຕິ ວິຍ. ອາຈຣິຍາ ປນ ‘‘ປາຈິຕ຺ຕິຍຏ຺ຐາເນ ປາຈິຕ຺ຕິຍ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ວາ ທຸກ຺ກເຏ ວິສຸໍ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ສຈ຺ຈາລິເກ’’ຕິ ສາມຎ຺ຎໂຕ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ປມາທເລຂາ’’ຕິ ວທນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພາຕິ. ‘‘ກຸສລຈິຕ຺ເຕນ ຄມເນ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ທານຎ຺ຈ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຈເນນ ອນາປຕ຺ຕິ ວິຍ.

ປາຈິຕ຺ຕິຍຏ຺ຐາເນ ທຸກ຺ກຏາ ນ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ປາຈິຕ຺ຕິເຍນ ສທ຺ຘິໍ ທຸກ຺ກຏມາປຊ຺ຊຕິ. ພຫຸກາປິ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ໂຫນ຺ຕູຕິ ຂຓນພ຺ຍູຫນຸທ຺ຘຣເຓສຸ ທສ ທສ ກຕ຺ວາ ອາປຕ຺ຕິໂຍ ອາປນ຺ໂນ, ເຕສຸ ອຸທ຺ຘຣເຓ ທສ ປາຈິຕ຺ຕິໂຍ ເທເສຕ຺ວາ ມຸຈ຺ຈຕິ, ຊາຕິວເສນ ‘‘ເອກເມວ ເທເສຕ຺ວາ ມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ກຸຣຸນ຺ທິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ປຸຣິເມນ ສເມຕິ. ‘‘ສໂມຘາເນຕ຺ວາ ທສ຺ສິຕປໂຍເຄ ‘‘ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສມານປໂຍຄາ ພຫຸທຸກ຺ກຏຕ຺ຕໍ ຎາເປຕິ. ຂຓເນ ພຫຸການີຕິ ສມານປໂຍຄຕ຺ຕາ ນ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ. ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍປ຺ປມາເຓນາຕິ ຍຖາ ປເນຕ຺ຖ, ເອວໍ ອຎ຺ເຎສຸປິ ເອວຣູປານິ ອຏ຺ຐກຖາຍ ອາຄຕວຈນານິ ສງ຺ຄີຕິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອາຄຕຕ຺ຕາ ຄເຫຕພ຺ພານີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອິຘ ທຸຕິຍປາຣາຊິເກ ຄເຫຕພ຺ພາ, ນ ອຎ຺ເຎສູ’’ຕິ ຘມ຺ມສິຣິຕ຺ເຖໂຣ ກິຣາຫ. ຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘‘ປຸຣິມຂຓນໍ ປຈ຺ຉິມໍ ປຕ຺ວາ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕິ, ເຕເນວ ເອກເມວ ເທເສຕ຺ວາ ມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ວິສຠາຄກິຣິຍໍ ວາ ປຕ຺ວາ ປຸຣິມໍ ປຏິປ຺ປສ຺ສມ຺ຠຕີ’’ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ.

ເອວໍ ເອກຏ຺ຐາເນ ຐິຕາຍ ກຸມ຺ຠິຍາ ຐານາຈາວນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຉຫາກາເຣຫິ ເວທິຕພ຺ພນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ກຸມ຺ຠິຍາຕິ ຠຸມ຺ມວຈນໍ. ອຸທ຺ຘໍ ອຸກ຺ຂິປນ຺ໂຕ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ຠູມິໂຕ ໂມເຈຕິ, ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ມຸຂວຏ຺ຏິຍາ ຜຸຏ຺ໂຐກາສໍ ພຸນ຺ເທນ ໂມຈິເຕ ‘‘ຐານາຈາວນຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຉຫາກາເຣຫິ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ສເມຕິ, ຕຖາ ອວຕ຺ວາ ‘‘ຠູມິໂຕ ມຸຕ຺ເຕ ເກສຄ຺ຄມຕ຺ຕມ຺ປິ ອຕິກ຺ກນ຺ເຕ ຠູມິໂຕ ໂມຈິຕໍ ນາມ ໂຫຕີ’’ຕິ ທຬ຺ຫໍ ກຕ຺ວາ ວທນ຺ຕິ, ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖ ເອກຈ຺ເຈ ເອວໍ ອຕ຺ຖໍ ວທນ຺ຕິ ‘‘ປຸພ຺ເພ ຂຓນ຺ເຕນ ອວເສສຏ຺ຐານານິ ວິໂຍຊິຕານິ, ຕສ຺ມິໍ ວິມຸຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ. ສງ຺ເຂປມຫາປຈ຺ຈຣິຍາທີສຸ ວຸຕ຺ຕວຈນສ຺ສ ປມາທເລຂຠາໂວ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ຠາຊນຄຕໍ ວາ ກໂຣຕິ, ມຸຏ຺ຐິໍ ວາ ຉິນ຺ທຕີ’’ຕິ ວຈເນນ ທີປິໂຕ.

ຍໍ ປນ ‘‘ປີຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ຍເຖຕຣຫິ ‘‘ປຎ຺ຈວິຎ຺ຎາຓາ ອຸປ຺ປນ຺ນວຕ຺ຖຸກາ ອຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມຓາ’’ຕິ ປທສ຺ສ ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ນວຕ຺ຖຸກາຫິ ອນາຄຕປຏິກ຺ເຂໂປ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາວຈນໍ ‘‘ອສມ຺ຠິນ຺ນວຕ຺ຖຸກາ ອສມ຺ຠິນ຺ນາຣມ຺ມຓາ ປຸເຣຊາຕວຕ຺ຖຸກາ ປຸເຣຊາຕາຣມ຺ມຓາ’’ຕິ ວຈນມເປກ຺ຂິຕ຺ວາ ອຕີຕານາຄຕປຏິກ຺ເຂໂປຕິ ປຣິວຕ຺ເຕຕິ, ຕຖາ ຕາທິເສຫິ ປຣິວຕ຺ຕ’ນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ນ ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍາ ປຸພ຺ພາປຣວິຣຸທ຺ຘໍ ວທນ຺ຕິ. ຍໍ ປນ ອາຈຣິຍາ ‘‘ອິທໍ ປມາທລິຂິຕ’’ນ຺ຕິ ອປເນຕ຺ວາ ປຏິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວຈນກາເລ ວາເຈນ຺ຕິ, ອຸທ຺ທິສນ຺ຕິ, ຕເມວ ຈ ອິມິນາປິ ອາຈຣິເຍນ ‘‘ປມາທລິຂິຕ’’ນ຺ຕິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ. ຍຎ຺ຈ ສຸຕ຺ຕໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ເຕ ປຏິກ຺ຂິປນ຺ຕິ, ຕເມວ ຈ ທສ຺ເສນ຺ເຕນ ອິມິນາ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕໍ ປນ ຕຕ຺ເຖວາ’’ຕິອາທິ.

ອນາປຕ຺ຕິມຕ຺ຕເມວ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເນວ ອວຫາໂຣ ນ ຄີວາ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ພ຺ຍຎ຺ຊນໂຕວ ເຠໂທ, ນ ອຕ຺ຖໂຕຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ຕໍ ປມາທລິຂິຕໍ ກຕເຣຫີຕິ ເຈ? ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາເຣຫິ, ເລຂເກຫິ ວາ, ເອສ ນໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ. ‘‘ນ ຫິ ຕເທວ ພຫູສຸ ຐາເນສຸ ຍຸຕ຺ຕໂຕ ປາຣາຊິກມຫຸຕ຺ວາ ກຕ຺ຖຈິ ໂຫຕີ’’ຕິ ສພ຺ພໍ ອນຸຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ. ທຸຏ຺ຐປິຕໍ ວາ ຐເປຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຕໂຕ ປຄ຺ຆຣິສ຺ສຕີຕິ ຐານາຈາວນໍ ສນ຺ຘາຍ ກຕຕ຺ຕາ ປາຣາຊິກໍ ຕໍ ປນ ຄຓ຺ຫຕຸ ວາ ມາ ວາ ຕຕ຺ເຖວ ‘‘ຠິນ຺ທຕີ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ຕຕ຺ເຖວາຕິ ຐານາຈາວນໍ ອກໂຣນ຺ໂຕວ ຐານາ ອຈາເວຕຸກາໂມວ ເກວລໍ ‘ຠິນ຺ທຕີ’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາວຈນໂຕ ຈ ຎາເປຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ‘‘ປຄ຺ຆຣິເຕຫິ ຕິນ຺ຕປໍສຸໍ ຄເຫຕ຺ວາ ອຸທເກ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຈິຕ຺ວາ ຄເຫຕຸໍ ສກ຺ກາ, ຕສ຺ມາ ຄຫຓເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອປເຣ. ‘‘ຣິຕ຺ຕກຸມ຺ຠິຍາ ອຸປຣິ ກໂຣຕິ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ອາຓຕ຺ຕິຍາ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ, ‘‘ຍທາ ສກ຺ໂກສິ, ຕທາ ຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ອວຫຣາ’’ຕິ ອຕ຺ຖສາຘໂກ ອາຓຕ຺ຕິກາເລ ເອວ ປາຣາຊິກໍ. ອປິຈ ອາວາຏກາທີນິ ຖາວຣປໂຍຄານິ ຈ ເອຕ຺ຖ ສາຘການິ. ນຕ຺ຖິ ກາລກຕປໂຍຄານິ ປາຣາຊິກວຕ຺ຖູນີຕິ ຕສ຺ມາ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕພ຺ພນ຺ຕິ ເອເກ. ຍຕ຺ຖ ຍຕ຺ຖ ‘‘ອປເຣ’’ຕິ ວາ ‘‘ເອເກ’’ຕິ ວາ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ສຸຏ຺ຐຸ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕ຺ວາ ຍຸຕ຺ຕໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ອິຕຣໍ ຉຑ຺ເຑຕພ຺ພໍ. ວທນ຺ຕີຕິ ອາຈຣິຍາ ວທນ຺ຕິ. ນ, ອຎ຺ຎຖາ ຄເຫຕພ຺ພຕ຺ຖໂຕຕິ ປາຬິປຣິຫຣຓຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວເມເກ ວທນ຺ຕີຕິ ຕໍ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ກສ຺ມາ? ‘‘ປສ຺ສາວໍ ວາ ຉຑ຺ເຑຕີ’’ຕິ ຈ ‘‘ອປຣິໂຠຄໍ ວາ ກໂຣຕີ’’ຕິ ຈ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກຕ຺ຕາ, ອຏ຺ຐກຖາຍ ‘‘ມຸຄ຺ຄເຣນ ໂປເຖຕ຺ວາ ຠິນ຺ທຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາປິ.

ອຍໍ ປເນຕ຺ຖ ສາໂຣຕິອາທິກຖາຍ ‘‘ອມ຺ຫາກໍ ອາຈຣິຍສ຺ສ ວຈນ’’ນ຺ຕິ ຘມ຺ມສິຣິຕ຺ເຖໂຣ ອາຫ. ສງ຺ຄຫາຈຣິຍານໍ ວາໂທຕິ ເອເກ. ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕາປິ ເຕ ເອວ, ຕສ຺ມາ ໂວຫາຣວເສນາຕິ ອຉຑ຺ເຑຕຸກາມມ຺ປິ ຕຖາ ກໂຣນ຺ຕໍ ‘‘ຉຑ຺ເຑຕີ’’ຕິ ໂວຫຣນ຺ຕິ. ເອວເມເຕສໍ ປທານໍ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ເອວໍ ສນ຺ເຕ ‘‘ຐານາຈາວນສ຺ສ ນຕ຺ຖິຕາຍ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ອຏ຺ຐກຖາວຈເນນ ອຕິວິຍ ສເມຕິ, ຕຕ຺ຖ ຐານາຈາວນຈິຕ຺ຕສ຺ສ ນຕ຺ຖິຕາຍ ຐານາ ຈຸຕມ຺ປິ ນ ‘‘ຐານາ ຈຸຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ອິຕຣຖາປີຕິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕາຠາວາ ຐານາ ຈາເວຕຸກາມສ຺ສປິ ທຸກ຺ກຏໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

໙໖. ສຍເມວ ປຕິຕໂມຣສ຺ເສວ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ກໂຣໂຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ. ອາກາສຏ຺ຐວິນິຈ຺ຉເຍ ຕປ຺ປສງ຺ເຄນ ຕສ຺ມິໍ ເວຫາສາທິຄເຕປິ ອສມ຺ໂມຫຕ຺ຖໍ ເອວໍ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ເອວມຎ຺ຎຕ຺ຣາປິ ສາມິເສ’’ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຐານາຈາວນໍ ອກໂຣນ຺ໂຕ ຈາເລຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ຐານາຈາວເນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ນຕ຺ຖີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ເກຈິ ອຜນ຺ທາເປຕ຺ວາ ຐານາຈາວນາຈາວເນຫິປິ ທຸກ຺ກຏຖຸລ຺ລຈ຺ຈເຍ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ເຕ ຐານາຈາວນໍ ອກໂຣນ຺ໂຕຕິ ອິມໍ ອຏ຺ຐກຖາວຈນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຏິເສເຘຕພ຺ພາ’’ຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ, ວີມໍສິຕພ຺ພໍ.

໙໗. ເຉທນໂມຈນາທິ ອຸປຣິຠາຄໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອວສ຺ສໍ ຐານໂຕ ອາກາສຄຕໍ ກໂຣຕິ. ເອຕ຺ຖ ‘‘ເອກໂກຏິໍ ນີຫຣິຕ຺ວາ ຐປິເຕ ວໍເສ ຐິຕສ຺ສ ອາກາສກຣຓໍ ສນ຺ຘາຍາ’’ຕິ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ. ເຕ ປນ ອຖ ‘‘ມູລໍ ອຈ຺ເຉຕ຺ວາ ວລຍໍ ອິໂຕ ຈິໂຕ ຈ ສາເຣຕິ, ຣກ຺ຂຕິ. ສເຈ ປນ ມູລໂຕ ອນີຫຣິຕ຺ວາປິ ຫຕ຺ເຖນ ຄເຫຕ຺ວາ ອາກາສຄຕໍ ກໂຣຕິ, ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ ອຏ຺ຐກຖາວຈນໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ປຏິເສເຘຕພ຺ພາ. ຠິຕ຺ຕິນິສ຺ສິຕນ຺ຕິ ຠິຕ຺ຕິຍາ ອຸປຕ຺ຖມ຺ຠິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອເກ. ຠິຕ຺ຕິໍ ນິສ຺ສາຍ ຐປິຕນ຺ຕິ ນາຄທນ຺ຕາທີສຸ ຐິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຉິນ຺ນມຕ຺ເຕຕິ ອຸປຣິ ອຸຄ຺ຄນ຺ຕ຺ວາ ຐິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ.

໙໘. ອຸປຣິ ຐິຕສ຺ສ ປິຏ຺ຐິຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ອໂຘ ໂອສາຣຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຫຏ຺ຐາ ໂອສາເຣນ຺ຕສ຺ສ ອຸປຣິມສ຺ສ ປິຏ຺ຐິຍາ ເຫຏ຺ຐິເມນ ຐິໂຕກາສໍ ອຕິກ຺ກນ຺ຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກໍ, ອຸທ຺ຘໍ ອຸກ຺ຂິປນ຺ຕສ຺ສ ອຸທກໂຕ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕ. ‘‘ເອວໍ ຄຫິເຕ ຠູມຏ຺ເຐ ວຸຕ຺ເຕນ ສເມຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ມຕມຈ຺ຉານໍ ຐິຕຏ຺ຐານເມວ ຐານໍ ກິຣ. ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ມາເຣຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫໂຕ ອູນປາທຄ຺ຆນເກ ທຸກ຺ກຏໍ, ສຫປໂຍຄຕ຺ຕາ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ນຕ຺ຖີຕິ ເອເກ. ມທນຜລວສາທີນີຕິ ເອຕ຺ຖ ສີຫຬຠາສາ ກິຣ ວສ ອິຕິ ວິສນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ, ຄຣຸຬາກາເຣນ ກຕຸປ຺ເປຍິຕໍ ວາ.

໙໙. ປຸພ຺ເພ ປາເສ ພທ຺ຘສູກຣອຸປມາຍ ວຸຕ຺ຕາ ເອວ. ‘‘ຖເລ ຐປິຕາຍ ນາວາຍ ນ ຜຸຏ຺ໂຐກາສມຕ຺ຕເມວາ’’ຕິ ປາໂຐ. ‘‘ວາໂຕ ອາຄມ຺ມາຕິ ວຈນໂຕ ວາຕສ຺ສ ນຕ຺ຖິກາເລ ປໂຍຄສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ອວຫາໂຣ ນຕ຺ຖິ, ອຕ຺ຖິກາເລ ເຈ ກໂຕ, ອວຫາໂຣວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ ປນ ເກສນ຺ຕິ ເຈ? ເຍສໍ ຫຕ຺ເຖ ກຫາປຓານິ ຄຫິຕານິ, ເຕສໍ ວາ, ນາວາສາມິນາ ນາວາຍ ອຄ຺ຄຫິຕາຍ ນາວາສາມິກສ຺ສ ວາ’’ຕິ ອນຸຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໐໔. ນິຣມ຺ພິຕ຺ວາ ອຸປຣິ. ອກຕໍ ວາ ປນ ປຕິຏ຺ຐເປຕີຕິ ອປຸພ຺ພໍ ວາ ປຏ຺ຐເປຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໐໖. ຄາມຏ຺ເຐ ວາ ‘‘ຄາໂມ ນາມາ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ ປຐມໍ ຄາມລກ຺ຂຓສ຺ສ ສພ຺ພໂສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ.

໑໐໗. ອຣຎ຺ຎຏ຺ເຐ ອຣຎ຺ຎໍ ນາມາຕິ ປຸນ ນ ເກວລໍ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂຓຎ຺ເຎວ ອຣຎ຺ຎນ຺ຕິ ອິຘາຘິປ຺ເປຕໍ, ກິນ຺ຕຸ ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕເມວ ເຈຕໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ອິຘາຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຕເນວ ອຕ຺ເຖປິ ອຣຎ຺ຎຄ຺ຄຫຓໍ ກຕໍ. ອຄ຺ເຄປິ ມູເລປິ ຉິນ຺ນາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ນ ເວເຐຕ຺ວາ ຐິຕາ, ຉິນ຺ນມຕ຺ເຕ ປຕນກໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕຈ຺ເຉຕ຺ວາ ຐປິໂຕຕິ ອຣຎ຺ຎສາມິເກຫິ ປເຣຫິ ລທ຺ເຘຫິ ຕຈ຺ເຉຕ຺ວາ ຐປິໂຕ. ອທ຺ຘຄໂຕປີຕິ ຈິຣກາລິໂກປິ. ‘‘ນ ຄເຫຕພ຺ໂພຕິ ອຣຎ຺ຎສາມິເກຫິ ອນຸຎ຺ຎາເຕນປີ’’ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ. ຉລ຺ລິຍາ ປຣິໂຍນທ຺ຘໍ ໂຫຕີຕິ ອິມິນາ ສາມິການໍ ນິຣເປກ຺ຂຕໍ ທີເປຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ. ຍທິ ສາມິການໍ ສາເປກ຺ຂຕາ ອຕ຺ຖິ, ນ ວຏ຺ຏຕິ.

໑໐໘. ຕຕ຺ຖ ‘‘ຠາຊເນສຸ ໂປກ຺ຂຣຓີຕຬາເກສຸ ຈ ຄາໂວ ປກ຺ໂກສຕີຕິ ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຕໂຍ ທສ ວາຣາ ອາທິເມວ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ສໍຂິຕ຺ຕາ’’ຕິ ອນຸຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິພ຺ພຫນອຸທກໍ ນາມ ຕຬາກຣກ຺ຂຓຕ຺ຖາຍ ອຘິໂກທກນິກ຺ຂມນທ຺ວາເຣນ ນິກ຺ຂມນອຸທກໍ. ‘‘ຄເຫຕຸໍ ນ ລຠຕີຕິ ສາມີຈິກມ຺ມໍ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ອນຸຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ‘‘ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ອນຸຄຓ຺ຐິປເທຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອນິກ຺ຂນ຺ເຕ ອຸທເກຕິ ປາຐເສໂສ, ສຸກ຺ຂມາຕິກາປໂຍຄຕ຺ຕາ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍມ຺ປິ ນ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕຬາກໍ ນິສ຺ສາຍ ເຂຕ຺ຕສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາຕິ ‘‘ສພ຺ພສາຘາຣຓໍ ຕຬາກໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ປຐມໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຍສ຺ມາ ຕຬາກຄຕໍ ອຸທກໍ ສພ຺ພສາຘາຣຓມ຺ປິ ມາຕິກາຍ ສຕິ ຕໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຄເຫຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ກຸຣຸນ຺ທິຍາທີສຸ ອວຫາໂຣຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອປເຣ ອາຫູຕິ. ອິມິນາ ລກ຺ຂເຓນ ນ ສເມຕີຕິ ຍສ຺ມາ ສພ຺ພສາຘາຣຓເທໂສ ນາມ ຕຎ຺ຈ ຕຬາກໍ ສພ຺ພສາຘາຣຓໍ, ກຕິກາຠາວາ ຈ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕເມວ ຍຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຫາຈຣິໂຍ.

໑໐໙. ‘‘ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອວຫາໂຣ ນຕ຺ຖີຕິ ເຖຍ຺ຍາຍປິ ຄຓ຺ຫໂຕ, ຕສ຺ມາ ຍຖາມຸຓ຺ຑມຫາເຊຕພ຺ພຕ຺ຕາ, ອຣກ຺ຂິຕພ຺ພຕ຺ຕາ, ສພ຺ພສາຘາຣຓຕ຺ຕາ ຈ ອຎ຺ຎມ຺ປິ ສງ຺ຆສນ຺ຕກໍ ອິທໍ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໑໐. ອຸຊຸກເມວ ຕິຏ຺ຐຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ສມີເປ ຣຸກ຺ຂສາຂາທີຫິ ສນ຺ຘາຣິຕຕ຺ຕາ ອີສກໍ ຂລິຕ຺ວາ ອຸຊຸກເມວ ຕິຏ຺ຐຕິ ເຈ, ອວຫາໂຣ. ຉິນ຺ນເວຓຸ ວິຍ ຕິຏ຺ຐຕິ ເຈ, ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສຸວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ສ ວິນິຈ຺ຉເຍ ‘‘ສເຈ ຕານິ ຣກ຺ຂນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ໂນ ອຎ຺ຎຖາຕິ ສມ຺ປຕ຺ເຕ ເຈ ວາເຕ ວາຕມຸຂໂສຘນໍ ກໂຣຕິ, ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໑໑. ອຎ຺ເຎສຸ ປນ ວິຈາຣຓາ ເອວ ນຕ຺ຖີຕິ ເຕສຸ ອປ຺ປຏິກ຺ຂິປິຕຕ຺ຕາ ອຍເມວ ວິນິຈ຺ຉໂຍຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ເອເຕນ ຘຸຣນິກ຺ເຂປໍ ກຕ຺ວາປິ ໂຈເຣຫິ ອາຫຏໍ ໂຈເທຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫໂຕ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ທີປິຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໑໒. ເອເສວ ນໂຍຕິ ອຸທ຺ຘາເຣເຍວ ປາຣາຊິກໍ, ກສ຺ມາ? ອຎ຺ເຎຫິ ປຕ຺ເຕຫິ ສາຘາຣຓສ຺ສ ສຎ຺ຎາຓສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ປທວາເຣນາຕິ ໂຈເຣນ ນີຫຣິຕ຺ວາ ທິນ຺ນໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉໂຕ. ຄາມທ຺ວາຣນ຺ຕິ ໂວຫາຣມຕ຺ຕເມວ, ຄາມນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ ອາຓຕ຺ຕິຍາ ທຏ຺ຐພ຺ພຕ຺ຕາ, ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ອຸທ຺ຘາເຣ ເອວ ປາຣາຊິກໍ. ອສຸກໍ ນາມ ຄາມໍ ຄນ຺ຕ຺ວາຕິ ວຈເນນ ຍາວ ຕສ຺ສ ຄາມສ຺ສ ປຣໂຕ ອຸປຈາໂຣ, ສພ຺ພເມຕໍ ອາຓຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ. ‘‘ຐຕ຺ວາ ວາ ນິສີທິຕ຺ວາ ວາ ວິສ຺ສມິຕ຺ວາ ປຸຣິມເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕໍ ວູປສມິຕ຺ວາ ຄມນຕ຺ຖຎ຺ເຈ ຠຓ຺ຑໍ ນ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ຍຖາຄຫິຕເມວ, ປທວາເຣນ ກາເຣຕພ຺ໂພຕິ, ນິກ຺ຂິຕ຺ຕຎ຺ເຈ, ອຸທ຺ຘາເຣນາ’’ຕິ ຈ ລິຂິຕໍ. ເກວລໍ ‘‘ລິຂິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຄຓ຺ຐິປເທ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕຕິ ຐານາຈາວນໍ ອກຕ຺ວາ ນິວຕ຺ຖປາຣຸຕນີຫາເຣນ ‘‘ປຸພ຺ເພເວທໍ ມຍາ ຄຫິຕ’’ນ຺ຕິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ປຣິຠຸຎ຺ຊນ຺ໂຕ. ‘‘ນຏ຺ເຐ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ ກິຣາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ‘‘ອຎ຺ໂຎ ວາ’’ຕິ ວຈເນນ ເຍນ ຐປິຕໍ, ເຕນ ທິນ຺ເນ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ທີປິຕໍ ໂຫຕິ ໂຄປກສ຺ສ ທາເນ ວິຍ, ‘‘ເກວລໍ ອິຘ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍນ຺ຕິ ອປເຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອຎ຺ໂຎ ວາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ເຍນ ຐປິຕໍ. ໂສ ວາຕິປິ ລພ຺ຠຕີຕິ ວິຈາເຣຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ວາ-ສທ຺ເທນ ຍສ຺ສ ຫຕ຺ເຖ ຐປິຕໍ, ໂສ ວາ ເທຕິ ຣາຊຄເຫ ຄຓໂກ ວິຍ ຘນິຍສ຺ສ, ຕສ຺ມາ ປາຣາຊິກໍ ຍຸຕ຺ຕໍ ວິຍ.

ຕວ ຖູລສາຏໂກ ລທ຺ໂຘຕິ ວຸຕ຺ຕກ຺ຂເຓ ມຸສາວາເທ ທຸກ຺ກຏໍ. ຕສ຺ສ ນາມໍ ລິຂິຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ເຕນ ‘ຄເຫຕ຺ວາ ຐເປຍ຺ຍາສີ’ຕິ ອາຓຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນາມເລຂນກາເລ ອນາປຕ຺ຕິ ກຸສສງ຺ກມນສທິສໍ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ຊານນ຺ຕີຕິ ນ ສຸຓນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສເຈ ຊານິຕ຺ວາປິ ຈິຕ຺ເຕນ ນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉນ຺ຕິ ເອເສວ ນໂຍ. ຊານນ຺ເຕນ ປນ ຣກ຺ຂິຕຸໍ ອນິຈ຺ຉນ຺ເຕ ປຏິກ຺ຂິປິຕພ຺ພເມວ ເອຕນ຺ຕິ ວຕ຺ຕໍ ຊານິຕພ຺ພໍ. ອຸມ຺ມຄ຺ເຄນາຕິ ປຸຣາປາຓໍ ຂຓິຕ຺ວາ ກຕມຄ຺ເຄນາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ນິສ຺ສິຕວາຣິກສ຺ສ ປນ ສຠາຄາ ຠຕ຺ຕໍ ເທນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຍຖາ ວິຫາເຣ ປນ຺ຕິ, ຕເຖວ ກາຕພ຺ພນ຺ຕິ ສມ຺ປຕ຺ຕວາຣໍ ອຄ຺ຄເຫຕຸໍ ນ ລຠນ຺ຕິ, ‘‘ຕສ຺ສ ວາ ສຠາຄາ ອທາຕຸໍ ນ ລຠນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຕທຸຕິຍສ຺ສາຕິ ນ ຫິ ເອເກນານີຕໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ປໂຫຕິ, ສເຈ ປໂຫຕິ ປາເປຕພ຺ໂພຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຍສ຺ສ ວາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ປຣິປຸຈ຺ຉໍ ເທຕີຕິ ປຸຈ຺ຉິຕປຎ຺ຫສ຺ສ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ສງ຺ຆສ຺ສ ຠາຣໍ ນາມ ‘‘ສທ຺ຘມ຺ມວາຈນາ ເອວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ນວກມ຺ມິໂກປິ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ຈ, ‘‘ອິໂຕ ຠຓ຺ຑໂຕ ວຏ຺ຏນ຺ຕໍ ປຸນ ອນ຺ໂຕ ປວິສຕີຕິ ມຫາອຏ຺ຐກຖາປທສ຺ສ ກຸຣຸນ຺ທີສງ຺ເຂປຏ຺ຐກຖາຫິ ອຘິປ຺ປາໂຍ ວິວຣິໂຕ’’ຕິ ລິຂິຕໍ.

໑໑໓. ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຍາເນ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ສຸງ຺ກຏ຺ຐານສ຺ສ ພຫິ ຐິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອຸປຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ວທຕິ ກິຣ. ‘‘ຄຈ຺ຉນ຺ເຕ ຍາເນ ວາຕິອາທິ ສຸງ຺ກຏ຺ຐານພ຺ຠນ຺ຕເຣ ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ພຫິ ຐິຕສ຺ສ ວຕ຺ຕພ຺ພເມວ ນຕ຺ຖິ, ‘‘ອນ຺ໂຕ ຐຕ຺ວາ’’ຕິ ອຘິກາເຣ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເຈຕິ ຍຸຕ຺ຕໍ – ຍານາທີສຸ ຐປິເຕ ຕສ຺ສ ປໂຍຄໍ ວິນາເຍວ ຄເຕສຸ ປາຣາຊິໂກ ນ ໂຫຕິ. ກສ຺ມາ ນ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍນ຺ຕິ ເຈ? ສຸງ຺ກຏ຺ຐານສ຺ສ ພຫິ ຐິຕຕ຺ຕາ. ອຣຎ຺ຎຏ຺ເຐ ‘‘ອສ຺ສຕິຍາ ອຕິກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສປິ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍເມວາ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໐໗) ວຸຕ຺ຕໍ ເຕສໍ ສປຣິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ. ອິຘ ປນ ‘‘ອຕ຺ຣ ປວິຏ຺ຐສ຺ສາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ນ ພຫິ ຐິຕສ຺ສ, ຕໍ ກິຣ ສຸງ຺ກສງ຺ເກຕໍ. ອຎ຺ຎໍ ຫຣາເປຕີຕິ ຕຕ຺ຖ ‘‘ສຫຕ຺ຖາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ອນາປຕ຺ຕິ. ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຏ຺ຐກຖາໂຕ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ອຸປຈາຣໍ ໂອກ຺ກມິຕ຺ວາ ປຣິຫຣເຓ ສາທີນວຕ຺ຕາ ທຸກ຺ກຏໍ.

ສຸງ຺ກຏ຺ຐາເນ ສຸງ຺ກໍ ທຕ຺ວາວ ຄນ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອິທໍ ທານິ ວຕ຺ຕພ຺ພານໍ ມາຕິກາຕິ ຘມ຺ມສິຣິຕ຺ເຖໂຣ. ‘‘ອນຸຣາຘປຸຣສ຺ສ ຈຕູສຸ ທ຺ວາເຣສຸ ສຸງ຺ກໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ເຕສຸ ທກ຺ຂິຓທ຺ວາຣສ຺ສ ປຸຣໂຕ ມຄ຺ໂຄ ຖູປາຣາມໂຕ ອານນ຺ທເຈຕິຍໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ເຊຕວນວິຫາຣສ຺ສນ຺ຕຣປາກາຣສ຺ສາສນ຺ເນ ນິວິຏ຺ໂຐ, ໂຍ ນ ຄາມໍ ປວິສນ຺ໂຕ ອຸປຈາຣໍ ໂອກ຺ກນ຺ໂຕ ໂຫຕິ. ຖູປາຣາມໂຕ ຈ ມຫາເຈຕິຍໍ ປທກ຺ຂິຓໍ ກຕ຺ວາ ຣາຊວິຫາຣໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ນ ໂອກ຺ກມຕີ’’ຕິ ກິຣ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອາຄຕໍ. ເອຕ຺ຖ ຈາຕິ ສຸງ຺ກຆາເຕ ‘‘ທ຺ວີຫິ ເລຑ຺ຑຸປາເຕຫີຕິ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາຠຕາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ທ຺ວີຫິ ເລຑ຺ຑຸປາເຕຫີຕິ ສຸງ຺ກຆາຕສ຺ສ ປຣິຈ຺ເຉເທ ອຏ຺ຐປິເຕ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ຐປິເຕ ປນ ອຕິເຣກໂຍຊນມ຺ປິ ສຸງ຺ກຆາຕໍ ໂຫຕີຕິ ຕໂຕ ປຣໍ ທ຺ເວ ເລຑ຺ຑຸປາຕາ ອຸປຈາໂຣຕິ ຄເຫຕພ຺ໂພ. ໂສ ປເນຕ຺ຖາປິ ທຸວິໂຘ ພາຫິຣພ຺ຠນ຺ຕຣເຠທໂຕ. ຕຕ຺ຖ ທຸຕິຍເລຑ຺ຑຸປາຕສງ຺ຂາຕໍ ພາຫິໂຣປຈາຣໍ ສນ຺ຘາຍ ປາຬິຍໍ, ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ທຸກ຺ກຏໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອພ຺ຠນ຺ຕຣໍ ສນ຺ຘາຍ ກຸຣຸນ຺ທິຍນ຺ຕິ ໂນ ຂນ຺ຕິ. ‘‘ອຕ຺ຣ ປວິຏ຺ຐສ຺ສ ສຸງ຺ກໍ ຄຓ຺ຫນ຺ຕູຕິ ຫິ ນິຍມິຕຏ຺ຐານໍ ເອກນ຺ຕໂຕ ປາຣາຊິກເຂຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ຕຎ຺ຈ ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ເອໂກ ເລຑ຺ຑຸປາໂຕ ທຸກ຺ກຏເຂຕ຺ຕໍ, ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕຎ຺ເຈ, ທຸຕິໂຍ ເລຑ຺ຑຸປາໂຕຕິ ໂນ ອຘິປ຺ປາໂຍ’’ຕິ ອາຈຣິໂຍ ວທຕິ.

໑໑໔. ຘນໍ ປນ ຄຕຏ຺ຐາເນ ວຑ຺ຒຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ວຑ຺ຒິຍາ ສຫ ອວຫາຣກສ຺ສ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ລິຂິຕໍ. ‘‘ຕໍ ວຑ຺ຒິໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ອຄ຺ຄເຫສິ, ຕຕ຺ຖ ກມ຺ມໍ ອກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ວຑ຺ຒຕີຕິ ກຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກວລໍ ອາຐປິຕເຂຕ຺ຕສ຺ສ ນ ວຑ຺ຒຕິ. ‘‘ຍໍ ຘນໍ ວຑ຺ຒິ, ຕໍ ເທນ຺ຕສ຺ສ ອວຫາຣກສ຺ສ ວຑ຺ຒິຍາ ອທາເນ ປາຣາຊິກໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ນາເມນາຕິ ສປ຺ປນາເມນ ວາ ສາມິເກນ ກເຕນ ວາ.

໑໑໖. ຣາຊຆຣສ຺ສ ອນ຺ໂຕວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ, ປຣິກ຺ຂິຕ຺ຕຣາຊງ຺ຄຓໍ ວາ ອນ຺ໂຕວຕ຺ຖຸ. ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ເຕ ຣາຊງ຺ຄເຓ ຐິຕສ຺ສ ສກລນຄຣໍ ຐານໍ. ໂຄຓສ຺ສ ‘‘ອປຣິກ຺ຂິຕ຺ເຕ ຐິຕສ຺ສ ອກ຺ກນ຺ຕຏ຺ຐານເມວ ຐານ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຂຓ຺ຑທ຺ວາຣນ຺ຕິ ອຕ຺ຕນາ ຂຓ຺ຑິຕຈ຺ຉິທ຺ທໍ. ຕຕ຺ເຖວ ຆາເຕຕີຕິ ‘‘ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ ວຘກຈິຕ຺ຕສ຺ສ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ ໂຫຕີຕິ? ນ ໂຫຕິ. ກສ຺ມາ? ອທິນ຺ນາທານປໂຍຄຕ຺ຕາ. ຕມ຺ປິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕໍ ສງ຺ຂາຣາຣມ຺ມຓໍວ ໂຫຕິ. ອິຘ ຕທຸຠຍໍ ລຠຕິ ສທ຺ຘິໍ ປຸພ຺ພຠາຄາປຣຠາເຄຫີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໑໘. ຕສ຺ສຸທ຺ຘາເຣ ສພ຺ເພສໍ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ຍທິ ໂຍ ອາຓຕ຺ໂຕ ອວສ຺ສໍ ຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ຫຣຕິ, ອາຓຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ເອວ ປາຣາຊິກໍ. ‘‘ອິຘ ຕິຓ຺ຓໍ ກສ຺ມາ ປາຣາຊິກໍ, ນນຸ ‘ຕຸມ຺ເຫ, ຠນ຺ເຕ, ຕໂຍ ຫຣຖາ’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ອິຕເຣສຎ຺ຈ ປຏິປາຏິຍາ ເອເກກສ຺ສາຓຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອເກເກນ ຈ ທຸກ຺ກເຏນ ຠວິຕພ຺ພໍ. ກຖໍ, ເອໂກ ກິຣ ມາສຄ຺ຆນກໍ ປຣິສ຺ສາວນໍ ເຖເນຕ຺ວາ ເທເສຕ຺ວາ ນິຣຸສ຺ສາໂຫ ເອວ ວາ ຫຸຕ຺ວາ ປຸນ ມາສຄ຺ຆນກໍ ສູຈິໍ ຕເຖວ ກຕ຺ວາ ປຸນ ມາສຄ຺ຆນກນ຺ຕິ ເອວໍ ສິຍາຕິ? ນ ເອວໍ, ຕໍ ຍຖາ ອຸປ຺ປລເຖນໂກ ເຍນ ວຕ຺ຖຸ ປູຣຕິ ຕາວ ສອຸສ຺ສາຫຕ຺ຕາ ປາຣາຊິໂກ ອາສິ, ເອວມິເມ ສອຸສ຺ສາຫາວ ນ ເທສຍິໍສຸ ວາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ, ປາຬິຍໍ, ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ສໍວິທຫິຕ຺ວາ ຄເຕສຸ ເອກສ຺ສຸທ຺ຘາເຣ ສພ຺ເພສໍ ປາຣາຊິກໍ ວິນາ ວິຍ ອາຓຕ຺ຕິຍາ ກິຎ຺ຈາປິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຖ ໂຂ ‘‘ຕສ຺ສາຍໍ ອຕ຺ໂຖ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ວຸຕ຺ຕວິນິຈ຺ຉເຍສຸ ຈ ເອກຠຓ຺ຑເອກຏ຺ຐານາທີສຸ ຈ ສມ຺ພຫຸລາ ເອກໍ ອາຓາເປນ຺ຕີຕິ ອາຓຕ຺ຕິເມວ ນິຍເມຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ອາຓຕ຺ຕິ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ພາ ວິຍ, ວີມໍສິຕພ຺ພໍ. ‘‘‘ເອກຠຓ຺ຑໍ ເອກຏ຺ຐານ’ນ຺ຕິ ຈ ປາໂຐ ‘ເອກກຸລສ຺ສ ຠຓ຺ຑ’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

໑໑໙-໑໒໐. ໂອຈຣເກ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວາຕິ ອວສ຺ສໍຫາຣິເຍ ຠຓ຺ເຑ. ຕໍ ສງ຺ເກຕນ຺ຕິ ຕສ຺ສ ສງ຺ເກຕສ຺ສ. ອຖ ວາ ຕໍ ສງ຺ເກຕໍ ອຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ວາ. ອປຕ຺ວາ ປຸເຣ ວາ. ເອສ ນໂຍ ຕໍ ນິມິຕ຺ຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ. ອກ຺ຂິນິຂຓນາທິກມ຺ມໍ ລຫຸກໍ ອິຕ຺ຕຣກາລໍ, ຕງ຺ຂເຓ ເອວ ຠຓ຺ຑໍ ອວຫຣິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ກິຎ຺ຈິ ຠຓ຺ຑໍ ທູຣໍ ໂຫຕິ, ກິຎ຺ຈິ ຠາຣິຍໍ, ຕໍ ຄເຫຕຸໍ ຍາວ ຄຈ຺ຉຕິ ຍາວ ອຸກ຺ຂິປຕິ, ຕາວ ນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ປຈ຺ຉາ ໂຫຕິ. ສເຈ ຕໍ ຠຓ຺ຑໍ ອຘິຄຕໍ ວິຍ ອາສນ຺ນໍ, ລຫຸກຎ຺ຈ, ສກ຺ກາ ນິມິຕ຺ຕກ຺ຂເຓ ອວຫຣິຕຸໍ, ຕເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ກິນ຺ຕິ? ນ, ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ‘‘ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເຕເນວ ນິມິຕ຺ເຕນ ອວຫຣຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ ອາຣທ຺ຘຕ຺ຕາ. ຍທິ ເອວໍ ‘‘ປຸເຣຠຕ຺ຕປໂຍໂຄ ເອໂສ’’ຕິ ວາໂຣ ປມາຓໍ ໂຫຕິ, ນ ຈ ຕໍ ປມາຓໍ ມຫາປທຸມຕ຺ເຖຣວາທສ຺ສ ປຈ຺ຉາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ນ ສງ຺ເກຕກມ຺ມໍ ວິຍ ນິມິຕ຺ຕກມ຺ມໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ກາລປຣິຈ຺ເຉໂທ ອຕ຺ຖິ, ອິຘ ນຕ຺ຖິ, ອິທເມວ ເຕສໍ ນານຕ຺ຕໍ.

໑໒໑. ຕຎ຺ຈ ອສມ຺ໂມຫຕ຺ຖນ຺ຕິ ເອໂກ ‘‘ປຸເຣຠຕ຺ຕາທີສຸ ວາ, ອກ຺ຂິນິຂຓນາທີນິ ວາ ທິສ຺ວາ ຄຓ຺ຫາ’’ຕິ, ເອໂກ ຄເຫຕພ຺ພໍ ຠຓ຺ຑນິສ຺ສິຕໍ ກຕ຺ວາ ‘‘ປຸເຣຠຕ຺ຕໍ ເອວໍ ວຓ຺ຓສຓ຺ຐານໍ ຠຓ຺ຑໍ ຄຓ຺ຫາ’’ຕິ ວທຕິ, ເອວໍວິເຘສຸ ອສມ຺ໂມຫຕ຺ຖໍ ເອວໍວິຘໍ ສງ຺ເກຕໍ ນິມິຕ຺ຕຎ຺ຈ ທສ຺ເສຕຸນ຺ຕິ ຈ, ຍຖາຘິປ຺ປາຍນ຺ຕິ ທຸຕິໂຍ ຕຕິຍສ຺ສ ຕຕິໂຍ ຈຕຸຕ຺ຖສ຺ສາຕິ ເອວໍ ປຏິປາຏິຍາ ເຈ ວທນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສເຈ ທຸຕິໂຍ ຈຕຸຕ຺ຖສ຺ສ ວເທຕິ, ນ ຍຖາຘິປ຺ປາໂຍຕິ ຈ. ‘‘ປຏິຄ຺ຄຫິຕມຕ຺ເຕຕິ ອວສ຺ສໍ ເຈ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ປຸພ຺ເພວ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍ’’ນ຺ຕິ ຈ ລິຂິຕໍ. ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫການໍ ທຸກ຺ກຏໍ ສພ຺ພຕ຺ໂຖກາສາຠາວໂຕ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ປາຣາຊິກາປຊ຺ຊເນເນຕໍ ທຸກ຺ກຏໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອາປຊ຺ຊນ຺ຕິ ກິຣ. ອຕ຺ຖສາຘກາຓຕ຺ຕິເຈຕນາຂເຓ ເອວ ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕຕ຺ຖ ມຄ຺ຄຏ຺ຐານິຍໍ ກຕຣໍ, ກຕຣໍ ຜລຏ຺ຐານິຍນ຺ຕິ ‘‘ອຕ຺ຖສາຘກເຈຕນາ ນາມ ມຄ຺ຄານນ຺ຕຣຜລສທິສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຜລຏ຺ຐານິຍາ ເຈຕນາຕິ ສິທ຺ຘໍ. ອາຓຕ຺ຕິ ເຈ ມຄ຺ຄຏ຺ຐານິຍາ ສິຍາ, ເຈຕນາສຫຊຕ຺ຕາ ນ ສມ຺ຠວຕິ, ຕຖາ ຠຓ຺ຑສ຺ສ ອວສ຺ສໍຫາຣິຕາ ຈ ນ ສມ຺ຠວຕິ. ອາຓຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ເອວ ຫິ ຕໍ ອວສ຺ສໍຫາຣິຕໍ ຊາຕນ຺ຕິ ອວຫາຣກສ຺ສ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫຎ຺ເຈ, ຕມ຺ປິ ນ ສມ຺ຠວຕິ ອນາຄຕຕ຺ຕາ. ເຈຕນາ ເຈ ມຄ຺ຄຏ຺ຐານິຍາ ໂຫຕິ, ອາຓຕ຺ຕິອາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ, ຠຓ຺ຑສ຺ສ ອວສ຺ສໍຫາຣິຕາ ເອວ ວາ ຜລຏ຺ຐານິຍາ ເຈ, ອຕ຺ໂຖ ນ ສມ຺ຠວຕິ. ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິ ເອວ ຫິ ຜລຏ຺ຐານິຍາ ຠວິຕຸມຣຫຕິ, ນ ອຎ຺ຎນ຺ຕິ ເອວໍ ຕາວ ອິຘ ໂອປມ຺ມສໍສນ຺ທນໍ ສມ຺ຠວຕິ ເຈຕນາ ມຄ຺ຄຏ຺ຐານິຍາ, ຕສ຺ສາ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິຠາໂວ ຜລຏ຺ຐານິໂຍ. ຍຖາ ກິໍ? ຍຖາ ປຏິສມ຺ຠິທາມຄ຺ເຄ ‘‘ສທ຺ຘາຍ ຎາຓໍ ຘມ຺ມປຏິສມ຺ຠິທາ. ສທ຺ຘາຍ ສທ຺ທຕ຺ເຖ ຎາຓໍ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຎ຺ໂຎ ສທ຺ໂຘ, ອຎ຺ໂຎ ສທ຺ຘາຍ ສທ຺ທຕ຺ໂຖຕິ ສິທ຺ຘໍ, ຍຖາ ຈ ‘‘ເອໂກ ອໂມຫສງ຺ຂາໂຕ ຘມ຺ໂມ ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕການໍ ຘມ຺ມານໍ ເຫຕຸປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ ອຘິປຕິສຫຊາຕອຎ຺ຎມຎ຺ຎນິສ຺ສຍອິນ຺ທ຺ຣິຍມຄ຺ຄສມ຺ປຍຸຕ຺ຕອຕ຺ຖິອວິຄຕປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອໂມໂຫ ຘມ຺ໂມ ອຎ຺ໂຎ, ອຎ຺ເຎ ຕສ຺ສ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍຕາທໂຍຕິ ສິທ຺ຘໍ. ຍຖາ ຈ ວິນຍປິຏເກ ຍານິ ຉ ອາປຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐານານິ, ເອວໍ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ‘‘ສຕ຺ຕ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ເຕສໍ ອຎ຺ຎາ ອາປຕ຺ຕິສມຸຏ຺ຐານຕາ, ອຎ຺ໂຎ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘຠາໂວຕິ ສິທ຺ຘໍ. ອິມິນາ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘນເຍນ ອາປຕ຺ຕາຘິກຣຓສ຺ສ ກຕິ ຐານານີຕິ? ສຕ຺ຕ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘາ ຐານານີຕິ. ກຕິ ວຕ຺ຖູນີຕິ? ສຕ຺ຕ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘາ ວຕ຺ຖູນີຕິ. ກຕິ ຠູມິໂຍຕິ? ສຕ຺ຕ ອາປຕ຺ຕິກ຺ຂນ຺ຘາ ຠູມິໂຍຕິ ເອວມາທໂຍປິ ທສ຺ເສຕພ຺ພາ. ຕຖາ ຫິ ຕສ຺ສາ ເອວໍ ມຄ຺ຄຏ຺ຐານິຍາຍ ອຕ຺ຖສາຘິກາຍ ເຈຕນາຍ ຍສ຺ມາ ອຎ຺ຎາ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິຕາ ອນຕ຺ຖນ຺ຕຣຠູຕາ ອາກາຣວິເສສສງ຺ຂາຕາ ຜລຏ຺ຐານິຍາ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຕ຺ຖສາຘກເຈຕນາ ນາມ ມຄ຺ຄານນ຺ຕຣຜລສທິສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອຖ ວາ ເກວລໍ ຘມ຺ມນິຍາມຕ຺ຕໍເຍວ ອຸປມຕ຺ເຕນ ອາຈຣິເຍນ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິປິ ສມ຺ຠວຕີຕິ ນ ຕຕ຺ຖ ໂອປມ຺ມສໍສນ຺ທນໍ ປຣິເຍສິຕພ຺ພໍ, ‘‘ອິທໍ ສພ຺ພໍ ເກວລໍ ຕກ຺ກວເສນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິຈາເຣຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອາຈຣິໂຍ.

ຠູມຏ຺ຐກຖາທິວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອາປຕ຺ຕິເຠທວຓ຺ຓນາ

໑໒໒. ‘‘ວິຠງ຺ຄນຍທສ຺ສນໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕໍ ສມ຺ປາເທຕຸໍ ‘‘ອິທານິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖາ’’ຕິອາທິ ອາຣທ຺ຘໍ. ຕຕ຺ຖ ອງ຺ຄວຕ຺ຖຸເຠເທນ ຈາຕິ ອວຫາຣງ຺ຄຊານນເຠເທນ ວຕ຺ຖຸສ຺ສ ຫຣິຕພ຺ພຠຓ຺ຑສ຺ສ ຄຣຸກລຫຸກຠາວເຠເທນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຖ ວາ ອງ຺ຄຎ຺ຈ ວຕ຺ຖຸເຠເທນ ອາປຕ຺ຕິເຠທຎ຺ຈ ທສ຺ເສນ຺ໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອຕິເຣກມາສໂກ ອູນປຎ຺ຈມາສໂກຕິ ເອຕ຺ຖ ວາ-ສທ຺ໂທ ນ ວຸຕ຺ໂຕ, ຕີຫິປິ ເອໂກ ເອວ ປຣິຈ຺ເຉໂທ ວຸຕ຺ໂຕຕິ. ອນຊ຺ຌາວຸຏ຺ຐກໍ ນາມ ອຣຎ຺ຎປາລກາທິນາ ນ ເກນຈິ ມມາຍິຕໍ. ຉຑ຺ຑິຕໍ ນາມ ອນຕ຺ຖິກຠາເວນ ອຕິເຣກມຕ຺ຕາທິນາ ສາມິເກນ ຉຑ຺ຑິຕໍ. ນຏ຺ຐໍ ປຣິເຍສິຕ຺ວາ ຉິນ຺ນາລຍຕ຺ຕາ ຉິນ຺ນມູລກໍ. ອສ຺ສາມິກວຕ຺ຖູຕິ ອຈ຺ຉິນ຺ນມູລກມ຺ປິ ຍສ຺ສ ສາມິໂກ ໂກຈິ ໂນ ໂຫຕິ, ນິຣເປກ຺ຂາ ວາ ປຣິຈ຺ຈຊນ຺ຕິ, ຍໍ ວາ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ເທວຕາທີນໍ, ອິທໍ ສພ຺ພໍ ອສ຺ສາມິກວຕ຺ຖຸ ນາມ. ເທວຕາທີນໍ ວາ ພຸທ຺ຘຘມ຺ມານໍ ວາ ປຣິຈ຺ຈຕ຺ຕໍ ປເຣຫິ ເຈ ອາຣກ຺ຂເກຫິ ປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ, ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕເມວ. ຕຖາຣູເປ ຫິ ອທິນ຺ນາທາເນ ຣາຊາໂນ ໂຈຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຫນນາທິກໍ ກເຣຍ຺ຍຸໍ, ອນາຣກ຺ຂເກ ປນ ອາວາເສ, ອຠິກ຺ຂຸເກ ອນາຣາມິກາທິເກ ຈ ຍໍ ພຸທ຺ຘຘມ຺ມສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ, ຕໍ ‘‘ອາຄຕາຄເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ຣກ຺ຂິຕພ຺ພໍ ໂຄເປຕພ຺ພໍ ມມາຍິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ອຠິກ຺ຂຸກາວາສສງ຺ຆສນ຺ຕກໍ ວິຍ ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕສງ຺ຂ຺ຍເມວ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ຉາຍາ ທິສ຺ສຕິ. ອິສ຺ສໂຣ ຫິ ໂຍ ໂກຈິ ຠິກ຺ຂຸ ຕາທິເສ ປຣິກ຺ຂາເຣ ໂຈເຣຫິປິ ຄຍ຺ຫມາເນ ວາເຣຕຸໍ ປຏິພໂລ ເຈ, ພລກ຺ກາເຣນ ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຍຖາຐາເນ ຐເປຕຸນ຺ຕິ. ອປຣິຄ຺ຄຫິເຕ ປຣສນ຺ຕກສຎ຺ຎິສ຺ສ ຉສຸ ອາກາເຣສຸ ວິຊ຺ຊມາເນສຸປິ ອນາປຕ຺ຕິ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ, ‘‘ຍໍ ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕຎ຺ຈ ໂຫຕີ’’ຕິ ອງ຺ຄຠາໂວ ກິຎ຺ຈາປິ ທິສ຺ສຕິ, ປຣສນ຺ຕເກ ຕຖາ ປຏິປນ຺ນເກ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ໂຈເຣຫິ ຫຏໍ, ໂຈຣປຣິຄ຺ຄຫິຕຕ຺ຕາ ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ປໂຣ ເຈຕໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ໂຕ ຄຓ຺ຫຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ສາມິໂກ ເອວ ເຈ ຄຓ຺ຫຕິ, ນ ປາຣາຊິກໍ, ຍສ຺ມາ ໂຈເທຕ຺ວາ, ອຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ຈ ໂສ ‘‘ມມ ສນ຺ຕກໍ ຄຓ຺ຫາມີ’’ຕິ ຄເຫຕຸໍ ລຠຕິ. ປຐມໍ ຘຸຣໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ເຈ ປຈ຺ຉາ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ໂຕ ຄຓ຺ຫຕິ, ເອສ ນໂຍ. ສາມິເກນ ຘຸຣໍ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕກາເລ ໂສ ເຈ ໂຈໂຣ ກາລໍ ກໂຣຕິ, ອຎ຺ໂຎ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຄຓ຺ຫຕິ, ນ ປາຣາຊິໂກ. ອນິກ຺ຂິຕ຺ຕກາເລ ເອວ ເຈ ກາລໍ ກໂຣຕິ, ຕໍ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ປາຣາຊິກໍ ມູລຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ສນ຺ຕກຠາເວ ຐິຕຕ຺ຕາ. ໂຈຣຠິກ຺ຂຸມ຺ຫິ ມເຕ ‘‘ມຕກປຣິກ຺ຂາຣ’’ນ຺ຕິ ສງ຺ໂຆ ວິຠຊິຕ຺ວາ ເຈ ຕໍ ຄຓ຺ຫຕິ, ມູລສາມິໂກ ‘‘ມມ ສນ຺ຕກມິທ’’ນ຺ຕິ ຄເຫຕຸໍ ລຠຕິ.

ເອຕ຺ຖາຫ – ຠູມຏ຺ຐາທິນິມິຕ຺ຕກມ຺ມປຣິໂຍສານາ ເອວ ອວຫາຣເຠທາ, ອຸທາຫຸ ອຎ຺ເຎປິ ສນ຺ຕີຕິ. ກິຎ຺ເຈຕ຺ຖ ຍທິ ອຎ຺ເຎປິ ສນ຺ຕິ, ເຕປິ ວຕ຺ຕພ຺ພາ. ນ ຫິ ຠຄວາ ສາວເສສໍ ປາຣາຊິກໍ ປຎ຺ຎເປຕິ. ໂນ ເຈ ສນ຺ຕິ, ເຍ ອິເມ ຕຸລາກູຏກໍສກູຏມານກູຏອຸກ຺ໂກຏນວຎ຺ຈນນິກຕິສາຈິໂຍຄວິປຣາໂມສອາໂລປສາຫສາກາຣາ ຈ ສຸຕ຺ຕງ຺ເຄສຸ ສນ຺ທິສ຺ສມານາ, ເຕ ອິຘ ອາຄເຕສຸ ເອຕ຺ຖ ສໂມຘານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ຈ ລກ຺ຂຓໂຕ ວາ ເຕສໍ ສໂມຘານຄຕຠາໂວ ວຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ? ວຸຈ຺ຈເຕ – ລກ຺ຂຓໂຕ ສິທ຺ໂຘວ. ກຖໍ? ‘‘ປຎ຺ຈຫິ ອາກາເຣຫີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອງ຺ຄວຕ຺ຖຸເຠເທນ. ອາປຕ຺ຕິເຠໂທ ຫິ ປາຬິຍໍ (ປາຣາ. ໑໒໘-໑໓໐) ວຸຕ຺ໂຕ ເອວ, ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ‘‘ກູຏມານກູຏກຫາປຓາທີຫິ ວາ ວຎ຺ເຈຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫຕິ, ຕສ຺ເສວໍ ຄຓ຺ຫໂຕ ອວຫາໂຣ ເຖຍ຺ຍາວຫາໂຣ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໑.໑໓໘; ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ທຸຕິຍປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ) ອາຄຕຕ຺ຕາ ຕຸລາກູຏຄຫຓາທໂຍ ເຖຍ຺ຍາວຫາເຣ ສໂມຘານໍ ຄຕາຕິ ສິທ຺ຘໍ. ວິປຣາໂມສອາໂລປສາຫສາກາຣາ ຈ ອຏ຺ຐກຖາຍາຄເຕ ປສຍ຺ຫາວຫາເຣ ສໂມຘານໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ. ອິມໍເຍວ ວາ ປສຍ຺ຫາວຫາຣໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ຄາມຏ຺ຐໍ ອຣຎ຺ຎຏ຺ຐ’’ນ຺ຕິ ມາຕິກໍ ນິກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ‘‘ຄາມຏ຺ຐໍ ນາມ ຠຓ຺ຑໍ ຈຕູຫິ ຐາເນຫິ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ວິຠາໂຄ ວຸຕ຺ໂຕ. ເຕເນທໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ – ຄຫຓາກາຣເຠທສນ຺ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວິສຸໍ ກຕໍ. ນ ຫິ ຠູມິຕລາທີຫິ ຄາມາຣຎ຺ຎຏ຺ຐໍ ຍໍ ກິຎ຺ຈີຕິ. ຕຕ຺ຖ ຍໍ ຕຸລາກູຏໍ, ຕໍ ຣູປກູຏງ຺ຄຄຫຓປຏິຈ຺ຉນ຺ນກູຏວເສນ ຈຕຸພ຺ພິຘມ຺ປິ ເວຫາສຏ຺ເຐ ສໂມຘານໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ຫທຍເຠທສິຂາເຠທຣຊ຺ຊຸເຠທວເສນ ຕິວິເຘ ມານກູເຏ ‘‘ສ຺ວາຍໍ ຫທຍເຠໂທ ມຣິຍາທໍ ຉິນ຺ທຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ສໂມຘານໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ຫທຍເຠໂທ ຫິ ສປ຺ປິເຕລາທິມິນນກາເລ ລພ຺ຠຕິ. ‘‘ຜນ຺ທາເປຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຠາຊນຄຕໍ ກໂຣຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ສິຂາເຠໂທປິ ລພ຺ຠຕິ. ໂສ ‘‘ຕິລຕຓ຺ຑຸລາທິມິນນກາເລ ລພ຺ຠຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເຂຕ຺ຕມິນນກາເລ ຣຊ຺ຊຸເຠໂທ ສໂມຘານໍ ຄຈ຺ຉຕິ. ‘‘ຘມ຺ມໍ ຈຣນ຺ໂຕ ສາມິກໍ ປຣາເຊຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອຸກ຺ໂກຏນໍ ສໂມຘານໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ເຕ ຈ ຕຖາ ວຎ຺ຈນນິກຕິໂຍປິ.

ອາປຕ຺ຕິເຠທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອນາປຕ຺ຕິເຠທວຓ຺ຓນາ

໑໓໑. ນ ຈ ຄຫິເຕ ອຕ຺ຕມໂນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ວິສ຺ສາສຄາເຫນ ຄຫິຕມ຺ປິ ປຸນ ທາຕພ຺ພນ຺ຕິ ອິທໍ ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ທ຺ເວ ຠິກ຺ຂູ ສຫາຍກາ ໂຫນ຺ຕິ. ເອໂກ ຄາມໍ ປິຓ຺ຑາຍ ປາວິສິ…ເປ… ອນາປຕ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂຸ, ວິສ຺ສາສຄ຺ຄາເຫ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໔໖) ອິມິນາ ອສເມນ຺ຕໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ. ເອຕ຺ຖ ຫິ ‘‘ໂສ ຊານິຕ຺ວາ ຕໍ ໂຈເທສິ ອສ຺ສມໂຓສິ ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິ ວຈເນນ ອນຕ຺ຕມນຕາ ທີປິຕາ. ປຸນ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂຸ, ວິສ຺ສາສຄ຺ຄາເຫ’’ຕິ ວຈເນນ ອຕ຺ຕມນຕາຍປິ ສຕິ ວິສ຺ສາສຄ຺ຄາໂຫ ຣຸຫຕີຕິ ທີປິຕນ຺ຕິ ເຈ? ຕໍ ນ, ອຎ຺ຎຖາ ຄເຫຕພ຺ພຕ຺ຖໂຕ. ອຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ – ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິຍາ ອນາປຕ຺ຕິ ວິສ຺ສາສສຎ຺ຎາຍ ຄາເຫ ສຕິ, ໂສປິ ຠິກ຺ຂຸ ສຫາຍກຕ຺ຕາ ນ ກຸທ຺ໂຘ ໂຈເທສິ, ປິໂຍ ເອວ ສມາໂນ ‘‘ກຈ຺ຈິ ອສ຺ສມໂຓສິ ຕ຺ວໍ, ຄຈ຺ຉ, ວິນິຈ຺ຉຍໍ ກຕ຺ວາ ສຸທ຺ຘນ຺ເຕ ຕິຏ຺ຐາຫີ’’ຕິ ໂຈເທສິ. ສເຈປິ ໂສ ກຸທ຺ໂຘ ເອວ ໂຈເທຍ຺ຍ, ‘‘ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ອິທໍ ເກວລໍ ປາຣາຊິກາຠາວໍ ທີເປຕິ, ນ ວິສ຺ສາສຄ຺ຄາຫສິທ຺ຘໍ. ໂຍ ປນ ປຣິສມຊ຺ເຌ ລຊ຺ຊາຍ ອຘິວາເສຕິ, ນ ກິຎ຺ຈິ ວທຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ປຸນວຕ຺ຕຸກາມຕາຘິປ຺ປາເຍ ປນ ໂສປິ ປຈ຺ຈາຫຣາເປຕຸໍ ລຠຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສເຈ ໂຈໂຣ ປສຍ຺ຫ ຄເຫຕຸກາໂມປິ ‘‘ອຘິວາເສຖ, ຠນ຺ເຕ, ອິຘ ເມ ຈີວຣານີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຈີວຣານິ ເຖເຣນ ທິນ຺ນານິ, ອທິນ຺ນານິ ວາ ສຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ເຖໂຣ ປຸນ ປກ຺ຂໍ ລຠິຕ຺ວາ ໂຈເທຕຸໍ ລຠຕິ, ປຸພ຺ເພ ອຘິວາສນາ ອຘິວາສນສງ຺ຂ຺ຍໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ ຠເຍນ ຕຸຓ຺ຫີຠູຕຕ຺ຕາ, ‘‘ຍໍ ຈີວຣໍ ອິຘ ສາມິໂກ ປຈ຺ຈາຫຣາເປຕຸໍ ລຠຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາມິກສ຺ສ ປາກຕິກໍ ກາຕພ຺ພໍ, ‘‘ອິທໍ ກິຣ ວຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສເຈ ສງ຺ຆສ຺ສ ສນ຺ຕກໍ ເກນຈິ ຠິກ຺ຂຸນາ ຄຫິຕໍ, ຕສ຺ສ ເຕນ ສງ຺ຆສ຺ສ ວາ ຘມ຺ມສ຺ສ ວາ ອຸປກາຣິຕາ ອຕ຺ຖິ, ຄຫິຕປ຺ປມາຓໍ ອປໂລເກຕ຺ວາ ທາຕພ຺ພໍ. ‘‘ໂສ ເຕນ ຍຖາຄຫິຕໍ ປາກຕິກໍ ກຕ຺ວາ ອນໂຓ ໂຫຕິ, ຄິລານາທີນມ຺ປິ ເອເສວ ນໂຍ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປກິຓ຺ຓກກຖາວຓ຺ຓນາ

ສາຫຕ຺ຖິກາຓຕ຺ຕິກນ຺ຕິ ເອກຠຓ຺ຑໍ ເອວ. ‘‘ຠາຣິຍຎ຺ຫິທໍ ຕ຺ວມ຺ປິ ເອກປສ຺ສໍ ຄຓ຺ຫ, ອຫມ຺ປິ ເອກປສ຺ສໍ ຄຓ຺ຫາມີຕິ ສໍວິທຫິຕ຺ວາ ອຸຠເຍສໍ ປໂຍເຄນ ຐານາຈາວເນ ກເຕ ກາຍວາຈາຈິຕ຺ເຕຫິ ໂຫຕິ. ອຎ຺ຎຖາ ‘ສາຫຕ຺ຖິກໍ ວາ ອາຓຕ຺ຕິກສ຺ສ ອງ຺ຄໍ ນ ໂຫຕິ, ອາຓຕ຺ຕິກໍ ວາ ສາຫຕ຺ຖິກສ຺ສາ’ຕິ ອິມິນາ ວິຣຸຊ຺ຌຕີ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ຘມ຺ມສິຣິຕ຺ເຖໂຣ ປນ ‘‘ນ ເກວລໍ ຠາຣິເຍ ເອວ ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ອຍໍ ນໂຍ ລພ຺ຠຕິ, ປຎ຺ຈມາສກມຕ຺ຕມ຺ປິ ທ຺ເວ ເຈ ຊນາ ສໍວິທຫິຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ, ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ປາເຏກ຺ກໍ, ສາຫຕ຺ຖິກໍ ນາມ ຕໍ ກມ຺ມໍ, ສາຫຕ຺ຖິກປໂຍຄຕ຺ຕາ ເອກສ຺ມິໍເຍວ ຠຓ຺ເຑ, ຕສ຺ມາ ‘ສາຫຕ຺ຖິກໍ ອາຓຕ຺ຕິກສ຺ສ ອງ຺ຄໍ ນ ໂຫຕີ’ຕິ ວຈນມິມໍ ນຍໍ ນ ປຏິພາຫຕິ. ‘ສາຫຕ຺ຖິກວຕ຺ຖຸອງ຺ຄນ຺ຕິ ສາຫຕ຺ຖິກສ຺ສ ວຕ຺ຖຸສ຺ສ ອງ຺ຄໍ ນ ໂຫຕີ’ຕິ ຕຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕໍ. ອິຘ ປນ ປໂຍຄໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຍຸຊ຺ຊຕີ’’ຕິ ອາຫ ກິຣ, ຕໍ ອຍຸຕ຺ຕໍ ກາຍວຈີກມ຺ມນ຺ຕິ ວຈນາຠາວາ, ຕສ຺ມາ ສາຫຕ຺ຖິກາຓຕ຺ຕິເກສຸ ປໂຍເຄສຸ ອຎ຺ຎຕເຣນ ວາຍມາປຕ຺ຕິ ສມຸຏ຺ຐາຕິ, ຕຖາປິ ຕຸຣິຕຕຸຣິຕາ ຫຸຕ຺ວາ ວິໂລປນາທີສຸ ຄຫຓຄາຫາປນວເສເນຕໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາ ກາເລນ ອຕ຺ຕໂນ ກາເລນ ປຣສ຺ສ ຘມ຺ມໍ ອາຣພ຺ຠ ສີຆໍ ສີຆໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາຣມ຺ມຓາ ຘມ຺ມາ’’ຕິ (ຘ. ສ. ຕິກມາຕິກາ ໒໑) ວຸຕ຺ຕາ, ເອວໍສມ຺ປທມິທນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ຕຕ຺ຖປິ ເຍ ອນຸຕ຺ຕຣາທໂຍ ເອກນ຺ຕພຫິທ຺ຘາຣມ຺ມຓາ ວິຎ຺ຎາຓຎ຺ຈາຍຕນາທໂຍ ເອກນ຺ຕອຊ຺ຌຕ຺ຕາຣມ຺ມຓາ, ອິຕເຣ ອນິຍຕາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ ‘‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາຣມ຺ມຓາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ນ ເອກກ຺ຂເຓ ອຸຠຍາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ. ອຍໍ ປນ ອາປຕ຺ຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕນເຍນ ສາຫຕ຺ຖິກາ ອາຓຕ຺ຕິກາປິ ໂຫຕິເຍວ, ຕສ຺ມາ ອນິທສ຺ສນເມຕນ຺ຕິ ອຍຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຍຖາ ອນິຍຕາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ ‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາຣມ຺ມຓາ’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ, ຕຖາ ອນິຍຕປໂຍຄຕ຺ຕາ ອຍມ຺ປິ ອາປຕ຺ຕິ ‘ສາຫຕ຺ຖິກາຓຕ຺ຕິກາ’ຕິ ວຸຕ຺ຕາຕິ ນິທສ຺ສນເມເວຕ’’ນ຺ຕິ ເອກຈ຺ເຈ ອາຈຣິຍາ ອາຫຸ. ‘‘ອິເມ ປນາຈຣິຍາ ອຸຠິນ຺ນໍ ເອກໂຕ ອາຣມ຺ມຓກຣຓໍ ນຕ຺ຖິ. ອຕ຺ຖິ ເຈ, ‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາຣມ຺ມຓໍ ຘມ຺ມໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາຣມ຺ມໂຓ ຘມ຺ໂມ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ ເຫຕຸປຈ຺ຈຍາ’ຕິອາທິນາ (ປຏ຺ຐາ. ໒.໒໑.໑ ອຊ຺ຌຕ຺ຕາຣມ຺ມຓຕິກ) ປຏ຺ຐານປາເຐນ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ອາຫໍສຸ, ເຕສໍ ມເຕນ ‘ສິຍາ ອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາຣມ຺ມຓາ’ຕິ ວຈນໍ ນິຣຕ຺ຖກໍ ສິຍາ, ນ ຈ ນິຣຕ຺ຖກໍ, ຕສ຺ມາ ອຕ຺ເຖວ ເອກໂຕ ອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາຣມ຺ມໂຓ ຘມ຺ໂມ. ປຸນ ‘ອຍໍ ໂສ’ຕິ ນິຍເມນ ອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາຣມ຺ມຓາ ຘມ຺ມາ ວິຍ ນິທ຺ທິສິຕພ຺ພາຠາວໂຕ ນ ອຸທ຺ຘໂຏ ສິຍາ. ຕຕ຺ຖ ອນຸທ຺ຘຏຕ຺ຕາ ເອວ ຘມ຺ມສງ຺ຄຫຏ຺ຐກຖາຍໍ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາຘມ຺ມານໍ ເອກໂຕ ອາຣມ຺ມຓກຣຓຘມ຺ມວເສນ ‘ອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາຣມ຺ມຓາ’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘ກາເລນ ອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາ ປວຕ຺ຕິຍໍ ອຊ຺ຌຕ຺ຕພຫິທ຺ຘາຣມ຺ມຓ’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕນໂຍວ ສາໂຣຕິ ໂນ ຕກ຺ໂກ’’ຕິ ອາຈຣິໂຍ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ກາຍວຈີກມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ອວຈນໍ ປນສ຺ສ ສາຫຕ຺ຖິກປໂຍຄຕ຺ຕາ ເອກປໂຍຄສ຺ສ ອເນກກມ຺ມຕ຺ຕາວ, ຍທິ ຠເວຍ຺ຍ, ມໂນກມ຺ມມ຺ປິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ຠເວຍ຺ຍ, ຍຖາ ຕຕ຺ຖ ມໂນກມ຺ມໍ ວິຊ຺ຊມານມ຺ປິ ອພ຺ໂພຫາຣິກໍ ຊາຕໍ, ເອວໍ ຕສ຺ມິໍ ສາຫຕ຺ຖິກາຓຕ຺ຕິເກ ວຈີກມ຺ມໍ ອພ຺ໂພຫາຣິກນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ, ຕໍ ປນ ເກວລໍ ກາຍກມ຺ມສ຺ສ ອຸປນິສ຺ສຍໍ ຊາຕໍ, ຈິຕ຺ຕໍ ວິຍ ຕຕ຺ຖ ອງ຺ຄເມວ ຊາຕໍ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ສາຫຕ຺ຖິກປໂຍຄຕ຺ຕາ’’ຕິ, ‘‘ອງ຺ຄຠາວມຕ຺ຕເມວ ຫິ ສນ຺ຘາຍ ‘ສາຫຕ຺ຖິກາຓຕ຺ຕິກ’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂນ ຕກ຺ໂກ’’ຕິ ຈ, ວິຈາເຣຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ກາຍວາຈາ ສມຸຏ຺ຐານາ, ຍສ຺ສາ ອາປຕ຺ຕິຍາ ສິຍຸໍ;

ຕຕ຺ຖ ກມ຺ມໍ ນ ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ກມ຺ມໍ ນສ຺ສຕິ ຂີຍຕິ.

ກິຣິຍາກິຣິຍາທິກໍ ຍຎ຺ຈ, ກມ຺ມາກມ຺ມາທິກໍ ຠເວ;

ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ຕໍ ວິຣຸທ຺ຘຕ຺ຕາ, ກມ຺ມເມກໍວ ຍຸຊ຺ຊຕິ.

ວິນີຕວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໑໓໒. ອນາປຕ຺ຕິ, ຠິກ຺ຂຸ, ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທຕິ ເອຕ຺ຖ ເກວລໍ ຈິຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ເສວ ອຸປ຺ປາເທຕພ຺ພາປຕ຺ຕີຫິ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອຕ຺ຖາຫ – ອຸປນິກ຺ຂິຕ຺ຕສາທິຍນາທີສຸ, ສພ຺ເພສຸ ຈ ອກິຣິຍສິກ຺ຂາປເທສຸ ນ ກາຍງ຺ຄໂຈປນໍ ວາ ວາຈງ຺ຄໂຈປນໍ ວາ, ອປິຈາປຕ຺ຕິ, ກສ຺ມາ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ສິກ຺ຂາປເທ ອນາປຕ຺ຕິ, ນ ສພ຺ພາປຕ຺ຕີຫີຕິ? ນ, ກສ຺ມາ.

ກຕ຺ຕພ຺ພາ ສາຘິກໍ ສິກ຺ຂາ, ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິໍ ກາຍວາຈິກໍ;

ອກຕ຺ວາ ກາຍວາຈາຫິ, ອວິຎ຺ຎຕ຺ຕີຫິ ຕໍ ຜຸເສ.

ນ ເລສຠາວຕ຺ຕາ. ສປ຺ປາເຍ ອາຣມ຺ມເຓ ອຏ຺ຐຕ຺ວາ ປຏິລທ຺ຘາເສວນໍ ຫຸຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຣໍ ສຸຏ຺ຐຸ ຘາວຕີຕິ ສນ຺ຘາວຕິ. ຕໂຕ ອຠິຊ຺ຌາຍ ສຫຄຕໍ, ພ຺ຍາປາທສຫຄຕໍ ວາ ຫຸຕ຺ວາ ວິເສສໂຕ ຘາວຕີຕິ ວິຘາວຕິ.

໑໓໗. ວຓໍ ກຕ຺ວາ ຄເຫຕຸນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກິຎ຺ຈາປິ ອິມິນາ ສິກ຺ຂາປເທນ ອນາປຕ຺ຕິ, ອິຕ຺ຖິຣູປສ຺ສ ນາມ ຍຕ຺ຖ ອາມສນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ເກຈິ. ‘‘ກາຍປຏິພທ຺ຘຄ຺ຄຫຓໍ ຍຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຸຠຍໍ ວິຈາເຣຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ກຸສສງ຺ກາມນວຕ຺ຖຸກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໓໘. ມຫາປຈ຺ຈຣິຍາທີສຸ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປທຸທ຺ຘາເຣເນວ ກາເຣຕພ຺ໂພ’’ຕິ, ຕໍ ສຸວຸຕ຺ຕໍ. ກິນ຺ຕຸ ຕສ຺ສ ປຣິກປ຺ປາວຫາຣກມຕ຺ຕໍ ນ ທິສ຺ສຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸທ຺ຘາເຣ ວາຍໍ ອາປນ຺ໂນ, ຕສ຺ມາ ທິສ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ‘‘ປທຸທ຺ຘາເຣເນວ ກາເຣຕພ຺ໂພ’’ຕິ ອິທໍ ຕຕ຺ຖ ທຸວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກຖໍ? ‘‘ສາຏກຕ຺ຖິໂກ ສາຏກປສິພ຺ພກເມວ ຄເຫຕ຺ວາ ພຫິ ນິກ຺ຂມິຕ຺ວາ ສາຏກຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ‘ປຈ຺ຉາ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’ຕິ ເອວໍ ປຣິກປ຺ເປຕ຺ວາ ຄຓ຺ຫຕິ, ນ ອຸທ຺ຘາເຣ ເອວາປຊ຺ຊຕິ. ຍທາ ພຫິ ຐຕ຺ວາ ‘ສາຏໂກ ອຍ’ນ຺ຕິ ທິສ຺ວາ ຄຈ຺ຉຕິ, ຕທາ ປທຸທ຺ຘາເຣເນວ ກາເຣຕພ຺ໂພ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕເມຕໍ, ກິນ຺ຕຸ ກິຎ຺ຈາປິ ປຣິກປ຺ໂປ ທິສ຺ສຕິ, ປຸພ຺ພຠາເຄ ອວຫາຣກ຺ຂເຓ ນ ທິສ຺ສຕີຕິ ນ ໂສ ປຣິກປ຺ປາວຫາໂຣ, ອຍມຕ຺ໂຖ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ໂຕວ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຎາຍເມວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ກມ຺ມນ຺ຕສາລາ ນາມ ກສ຺ສການໍ ວນຈ຺ເຉທການໍ ເຄຫານິ. ອຍໍ ຕາວາຕິ ສເຈ ອຸປຈາຣສີມນ຺ຕິອາທິ ຍາວ ເຖຣວາໂທ ມຫາອຏ຺ຐກຖານໂຍ, ຕຕ຺ຖ ເກຈິ ປນາຕິອາທິ ນ ຄເຫຕພ຺ພໍ ເຖຣວາທຕ຺ຕາ ຍຸຕ຺ຕິອຠາວໂຕ, ນ ຫິ ສາຫຕ຺ຖິເກ ເອວໍວິຘາ ອຕ຺ຖສາຘກເຈຕນາ ໂຫຕິ. ອາຓຕ຺ຕິເກ ເອວ ອຕ຺ຖສາຘກເຈຕນາ. ‘‘ເສສໍ ມຫາປຈ຺ຈຣິຍໍ ວຸຕ຺ເຕນຕ຺ເຖນ ສເມຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ກຸສສງ຺ກາມນກຣເຓ ສເຈ ປໂຣ ‘‘ນາຍໍ ມມ ສນ຺ຕໂກ’’ຕິ ຊານາຕິ, ອິຕຣສ຺ສ ຫຕ຺ຖໂຕ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ເຕ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິ ຂີລສງ຺ກາມເນ ວິຍ. ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ສນ຺ຕກໍ ສເຈ ຊານາຕິ, ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ປຎ຺ຈການິ ສງ຺ກຣານິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ.

໑໔໐. ປຣານຸທ຺ທຍຕາຍາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຣານຸທ຺ທຍຕາຍ ໂກຏິປ຺ປຕ຺ເຕນ ຠຄວຕາ ກສ຺ມາ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ເປຕປຣິຄ຺ຄເຫ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕປຣິຄ຺ຄເຫ’’ຕິ (ປາຣາ. ໑໓໑) ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຈ? ປຣານຸທ຺ທຍຕາຍ ເອວ. ຍສ຺ສ ຫິ ປຣິກ຺ຂາຣສ຺ສ ອາທາເນ ຣາຊາໂນ ໂຈຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ນ ຫນນາທີນິ ກເຣຍ຺ຍຸໍ, ຕສ຺ມິມ຺ປິ ນາມ ສມໂຓ ໂຄຕໂມ ປາຣາຊິກໍ ປຎ຺ຎເປຕ຺ວາ ຠິກ຺ຂຸໍ ອຠິກ຺ຂຸໍ ກໂຣຕີຕິ ມຫາຊໂນ ຠຄວຕິ ປສາທຎ຺ຎຖຕ຺ຕໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ອປາຍຸປໂຄ ໂຫຕິ. ອເປຕປຣິຄ຺ຄຫິຕາ ຣຸກ຺ຂາທີ ຈ ທຸລ຺ລຠາ, ນ ຈ ສກ຺ກາ ຎາຕຸນ຺ຕິ ຣຸກ຺ຂາທີຫິ ປາປຠີຣຸໂກ ອຸປາສກຊໂນ ປຏິມາຆຣເຈຕິຍໂພຘິຆຣວິຫາຣາທີນິ ອກຕ຺ວາ ມຫໂຕ ປຸຎ຺ຎກ຺ຂນ຺ຘໂຕ ປຣິຫາເຍຍ຺ຍ. ‘‘ຣຸກ຺ຂມູລເສນາສນໍ ປໍສຸກູລຈີວຣໍ ນິສ຺ສາຍ ປພ຺ພຊ຺ຊາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໒໘) ວຸຕ຺ຕນິສ຺ສຍາ ຈ ອນິສ຺ສຍາ ໂຫນ຺ຕິ. ປຣປຣິຄ຺ຄຫິຕສຎ຺ຎິໂນ ຫິ ຠິກ຺ຂູ ຣຸກ຺ຂມູລປໍສຸກູລານິ ນ ສາທິຍິສ຺ສນ຺ຕີຕິ, ປພ຺ພຊ຺ຊາ ຈ ນ ສມ຺ຠເວຍ຺ຍຸໍ, ສປ຺ປທຏ຺ຐກາເລ ຉາຣິກຕ຺ຖາຍ ຣຸກ຺ຂໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ມຣຓໍ ວາ ນິຄຈ຺ເຉຍ຺ຍຸໍ, ອຈ຺ຉິນ຺ນຈີວຣາທິກາເລ ສາຂາຠງ຺ຄາທິໍ ອຄ຺ຄເຫຕ຺ວາ ນຄ຺ຄາ ຫຸຕ຺ວາ ຕິຕ຺ຖິຍລທ຺ຘິເມວ ສຸລທ຺ຘິ ວິຍ ທີເປນ຺ຕາ ວິຈເຣຍ຺ຍຸໍ, ຕໂຕ ຕິຕ຺ຖິເຍສ຺ເວວ ໂລໂກ ປສີທິຕ຺ວາ ທິຏ຺ຐິຄ຺ຄຫຓໍ ປຕ຺ວາ ສໍສາຣຂາຓຸໂກ ຠເວຍ຺ຍ, ຕສ຺ມາ ຠຄວາ ປຣານຸທ຺ທຍຕາຍ ເອວ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ເປຕປຣິຄ຺ຄເຫ’’ຕິອາທິມາຫາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໑໔໑. ອປຣມ຺ປິ ຠາຄໍ ເທຫີຕິ ‘‘ຄຫິຕໍ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສທິສຕ຺ຕາ ເນວ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ ນ ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ ລິຂິຕໍ, ອິທໍ ປກຕິຊເນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ‘‘ສເຈ ປນ ສາມິໂກ ວາ ເຕນ ອາຓຕ຺ໂຕ ວາ ‘ອປຣສ຺ສ ສຫາຍຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ຠາຄໍ ເອສ ຄຓ຺ຫາຕິ ຍາຈຕິ ວາ’ຕິ ຍໍ ອປຣຠາຄໍ ເທຕິ, ຕໍ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ.

໑໔໘-໙. ຂາທນ຺ຕສ຺ສ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍນ຺ຕິ ໂຈຣສ຺ສ ວາ ສາມິກສ຺ສ ວາ ສມ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ທິນ຺ນໍ ສຸທິນ຺ນເມວ ກິຣ. ອວິເສເສນາຕິ ‘‘ອຸສ຺ສາຫຄຕານໍ ວາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຫິ ກຕິປຍານໍ ອນຸສ຺ສາຫຕາຍ ສງ຺ຆິກມສງ຺ຆິກໍ ໂຫຕິ. ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ‘‘ຍທິ ສອຸສ຺ສາຫາວ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ເຕນ ປຣິຠຸຎ຺ຊໂຕ ອວຫາໂຣ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕທຸຠຍເມກໍ. ຉຑ຺ຑິຕວິຫາເຣ ອຸປຈາຣສີມາຍ ປມາຓໍ ຊານິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ອຍໍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ອຸປຈາຣສີມາຍ ພຫິ ຐຕ຺ວາ ຆຓ຺ຏິປຫຣຓາທິໍ ກຕ຺ວາ ປຣິຠຸຎ຺ຊຕິ ຂາທຕິ, ເຕນ ເອວໍ ຂາທິຕໍ ສຸຂາທິຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອິຕຣວິຫາເຣ ຕຕ຺ຖ ທິຕ຺ຕວິຘິນາວ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ສຸຂາທິຕໍ ອນ຺ໂຕວິຫາຣຕ຺ຕາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ, ອາຄຕານາຄຕານໍ ສນ຺ຕກຕ຺ຕາຕິ ‘‘ຈາຕຸທ຺ທິສສ຺ສ ສງ຺ຆສ຺ສ ເທມີ’’ຕິ ທິນ຺ນຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອວໍ ອວຕ຺ວາ ‘‘ສງ຺ຆສ຺ສ ເທມີ’’ຕິ ທິນ຺ນມ຺ປິ ຕາທິສເມວ. ຕຖາ ຫິ ພຫິ ຐິໂຕ ລາຠໍ ນ ລຠຕິ ຠຄວໂຕ ວຈເນນາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໑໕໓. ‘‘ມຕສູກໂຣ’’ຕິ ວຈນໂຕ ຕເມວ ຊີວນ຺ຕໍ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ທາຕຸໍ ນ ລຠຕິ. ວຊ຺ຌໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ທີປິຕໍ ໂຫຕິ. ມທ຺ທນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉຕິ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ກິຕ຺ຕກໍ ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍໍ, ນ ຫິ ສກ຺ກາ ‘‘ເອຕ຺ຕກາ ສູກຣາ ມທ຺ທິຕ຺ວາ ຄຕາ ຄມິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ຊານິຕຸນ຺ຕິ? ຍຕ຺ຕເກ ສາມິການໍ ທິນ຺ເນ ເຕ ‘‘ທິນ຺ນໍ ມມ ຠຓ຺ຑ’’ນ຺ຕິ ຕຸສ຺ສນ຺ຕິ, ຕຕ຺ຕກໍ ທາຕພ຺ພໍ. ໂນ ເຈ ຕຸສ຺ສນ຺ຕິ, ອຕິກ຺ກນ຺ຕສູກຣມູລໍ ທຕ຺ວາ ກິໍ ໂອປາໂຕ ຂຓິຕ຺ວາ ທາຕພ຺ໂພຕິ? ນ ທາຕພ຺ໂພ. ອຖ ກິໍ ໂຈທິຍມານສ຺ສ ອຸຠິນ຺ນໍ ຘຸຣນິກ຺ເຂເປນ ປາຣາຊິກໍ ໂຫຕີຕິ? ນ ໂຫຕິ, ເກວລໍ ກປ຺ປິຍປຣິກ຺ຂາຣໍ ທຕ຺ວາ ໂຕເສຕພ຺ໂພວ ສາມິໂກ, ເອເສວ ນໂຍ ອຎ຺ເຎສຸປິ ເອວຣູເປສູຕິ ໂນ ຕກ຺ໂກຕິ ອາຈຣິໂຍ. ‘‘ຕທເຫວ ວາ ທຸຕິຍທິວເສ ວາ ມທ຺ທນ຺ໂຕ ຄຈ຺ຉຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄຸມ຺ເພ ຂິປຕິ, ຠຓ຺ຑເທຍ຺ຍເມວາຕິ ອວສ຺ສໍ ປວິສນເກ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ເອກສ຺ມິໍ ວິຫາເຣ ປຣຈກ຺ກາທິຠຍໍ ອາຄຕໍ. ມູລວຕ຺ຖຸຈ຺ເຉທນ຺ຕິ ‘‘ສພ຺ພເສນາສນໍ ເອເຕ ອິສ຺ສຣາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ອິຕເຣ ອນິສ຺ສຣາຕິ ທີປິຕໍ ໂຫຕິ.

໑໕໖. ອາຣາມຣກ຺ຂກາຕິ ວິສ຺ສຏ຺ຐວເສນ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ອຘິປ຺ປາຍໍ ຎຕ຺ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ຍສ຺ສ ທານໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕໍ ຠິກ຺ຂຸໍ, ຠາຄໍ ວາ ສາມິກາ ນ ຣກ຺ຂນ຺ຕິ ນ ທຓ຺ເຑນ຺ຕິ, ຕສ຺ສ ທານໍ ອປ຺ປຏິຈ຺ຉາເທຕ຺ວາ ຄເຫຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອິຘ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ. ຕມ຺ປິ ‘‘ນ ວຏ຺ຏຕິ ສງ຺ຆິເກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍເມວ ຠິກ຺ຂຸ ອິສ຺ສໂຣຕິ ຍຕ຺ຖ ໂສ ອິຈ຺ຉຕິ, ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຕຎາຕເຫຕຸໍ ລຠຕິ ກິຣ ອຕ຺ໂຖ. ອປິຈ ‘‘ທຫໂຣ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ສວຕ຺ຖຸກນ຺ຕິ ສຫ ຠູມິຍາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ຄຣຸຠຓ຺ຑໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ‘‘ຕິຓມຕ຺ຕໍ ປນ ນ ທາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ກິນ຺ຕຸ ຄຣຸຠຓ຺ຑນ຺ຕິ ເຈ, ອຣກ຺ຂິຍອໂຄປິຍຏ຺ຐາເນ, ວິນສ຺ສນກຠາເວ ຈ ຐິຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກປ຺ປິເຍປິ ຈາຕິ ວຕ຺ວາ, ອວຕ຺ວາ ວາ ຄຫຓຍຸຕ຺ເຕ ມາຕາທິສນ຺ຕເກປິ ເຖຍ຺ຍຈິຕ຺ຕຸປ຺ປາເທນ. ອິທໍ ປນ ສິກ຺ຂາປທໍ ‘‘ຣາຊາປິເມສໍ ອຠິປ຺ປສນ຺ໂນ’’ຕິ (ປາຣາ. ໘໖) ວຈນໂຕ ລາຠຄ຺ຄມຫຕ຺ຕໍ, ເວປຸລ຺ລມຫຕ຺ຕຎ຺ຈ ປຕ຺ຕກາເລ ປຎ຺ຎຕ຺ຕນ຺ຕິ ສິທ຺ຘໍ.

ທຸຕິຍປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ຕຕິຍປາຣາຊິກໍ

ປຐມປຎ຺ຎຕ຺ຕິນິທານວຓ຺ຓນາ

໑໖໒. ຕີຫິ ສຸທ຺ເຘນາຕິ ເອຕ຺ຖ ຕີຫີຕິ ນິສ຺ສກ຺ກວຈນໍ ວາ ໂຫຕິ, ກຣຓວຈນໍ ວາ. ນິສ຺ສກ຺ກປກ຺ເຂ ກາຍວຈີມໂນທ຺ວາເຣຫິ ສຸທ຺ເຘນ. ຕຖາ ທຸຈ຺ຈຣິຕມເລຫິ ວິສເມຫິ ປປຎ຺ເຈຫີຕິອາທິນາ ນເຍນ ສພ຺ພກິເລສຕ຺ຕິເກຫິ ໂພຘິມຓ຺ເຑ ເອວ ສຸທ຺ເຘນາຕິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ກຣຓປກ຺ເຂ ຕີຫີຕິ ກາຍວຈີມໂນທ຺ວາເຣຫິ ສຸທ຺ເຘນ. ຕຖາ ຕີຫິ ສຸຈຣິເຕຫິ, ຕີຫິ ວິໂມກ຺ເຂຫິ, ຕີຫິ ຠາວນາຫິ, ຕີຫິ ສີລສມາຘິປຎ຺ຎາຫິ ສຸທ຺ເຘນາຕິ ສພ຺ພຄຸຓຕ຺ຕິເກຫິ ໂຍເຊຕພ຺ພໍ. ວິຠາວິຕນ຺ຕິ ເທສນາຍ ວິຕ຺ຖາຣິຕໍ, ວິຠູຕໍ ວາ ກຕໍ ວິຫິຕໍ, ປຎ຺ຎຕ຺ຕໍ ວາ ໂຫຕິ. ສໍວຓ຺ຓນາຕິ ວຕ຺ຕມານສມີເປ ວຕ຺ຕມານວຈນໍ.

ນ ເກວລໍ ຣາຊຄຫເມວ, ອິທມ຺ປິ ນຄຣໍ. ສປຣິຈ຺ເຉທນ຺ຕິ ສປຣິຍນ຺ຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ສປຣິກ຺ເຂປນ຺ຕິ ເອເກ. ‘‘ຫໍສວຏ຺ຏກຈ຺ຉທເນນາຕິ ຫໍສປຣິກ຺ເຂປສຓ຺ຐາເນນາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ກາຍວິຈ຺ຉິນ຺ທນິຍກຖນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕຠາເວ, ປຣສ຺ສ ວາ ອຕ຺ຕຠາເວ ຉນ຺ທຣາຄປ຺ປຫານກຣໍ ວິຈ຺ຉິນ຺ທນກຣໍ ຘມ຺ມກຖໍ ກເຖຕິ. ອສຸຠາ ເຈວ ສຸຠາກາຣວິຣຫິຕຕ຺ຕາ. ອສຸຈິໂນ ຈ ໂທສນິສ຺ສນ຺ທນປຠວຕ຺ຕາ. ປຏິກູລາ ຈ ຊິຄຸຈ຺ຉນີຍຕ຺ຕາ ປິຕ຺ຕເສມ຺ຫາທີສຸ ອາສຍໂຕ. ອສຸຠາຍ ວຓ຺ຓນ຺ຕິ ອສຸຠາກາຣສ຺ສ, ອສຸຠກມ຺ມຏ຺ຐານສ຺ສ ວາ ວິຕ຺ຖາຣໍ ຠາສຕິ. ສາມິອຕ຺ເຖ ເຫຕໍ ສມ຺ປທານວຈນໍ. ອສຸຠນ຺ຕິ ອສຸຠນິມິຕ຺ຕສ຺ສ ອາວິຠາວາຍ ປຈ຺ຈຸປຏ຺ຐານາຍ ວິຕ຺ຖາຣກຖາສງ຺ຂາຕໍ ວຓ຺ຓໍ ຠາສຠີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເຕສໍເຍວ ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານານໍ ທສຫິ ລກ຺ຂເຓຫິ ສມ຺ປນ຺ນໍ ກິເລສໂຈເຣຫິ ອນຠິຠວນີຍຕ຺ຕາ ຌານຈິຕ຺ຕໍ ມຎ຺ຊູສໍ ນາມ.

ຕຕ຺ຣິມານີຕິ ເອຕ຺ຖາຍໍ ປິຓ຺ຑຕ຺ໂຖ – ຍສ຺ມິໍ ວາເຣ ປຐມໍ ຌານໍ ເອກຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓິກໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕໍ ສກລມ຺ປິ ຊວນວາຣໍ ອນຸໂລມປຣິກມ຺ມອຸປຈາຣໂຄຕ຺ຣຠຸອປ຺ປນາປ຺ປເຠທໍ ເອກຕ຺ຕນເຍນ ‘‘ປຐມໍ ຌານ’’ນ຺ຕິ ຄເຫຕ຺ວາ ຕສ຺ສ ປຐມຊ຺ຌານສ຺ສ ອປ຺ປນາປຏິປາທິກາຍ ຂິປ຺ປາທິເຠທາຍ ອຠິຎ຺ຎາຍ ອຘິຄຕາຍ ກິຈ຺ຈນິປ຺ຜຕ຺ຕິໍ ອຸປາທາຍ ອາຄມນວເສນ ປຏິປທາວິສຸທ຺ຘິ ອາທີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕຕ຺ຣມຊ຺ຌຕ຺ຕຸເປກ຺ຂາຍ ກິຈ຺ຈນິປ຺ຜຕ຺ຕິວເສນ ອຸເປກ຺ຂານຸພ຺ຣູຫນາ ມຊ຺ເຌຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ປຣິໂຍທາປກຎາຓສ຺ສ ກິຈ຺ຈນິປ຺ຜຕ຺ຕິວເສນ ສມ຺ປຫໍສນາ ປຣິໂຍສານນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຕ຺ຖ ອາທິຈິຕ຺ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ຍາວ ປຐມຊ຺ຌານສ຺ສ ອຸປ຺ປາທກ຺ຂຓໍ, ເອຕສ຺ມິໍ ອນ຺ຕເຣ ປຏິປທາວິສຸທ຺ຘີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ອຸປ຺ປາທຐິຕິກ຺ຂເຓສຸ ອຸເປກ຺ຂານຸພ຺ຣູຫນາ, ຐິຕິຠງ຺ຄກ຺ຂເຓສຸ ສມ຺ປຫໍສນາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ລກ຺ຂີຍຕິ ເອເຕນາຕິ ລກ຺ຂຓນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ວິສຸທ຺ຘິປຏິປຕ຺ຕິປກ຺ຂນ຺ທເນ’’ຕິອາທິນາ ປຸພ຺ພຠາໂຄ ລກ຺ຂີຍຕິ, ຕິວິເຘນ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂເນນ ມຊ຺ຌໍ ລກ຺ຂີຍຕິ, ຈຕຸພ຺ພິຘາຍ ສມ຺ປຫໍສນາຍ ປຣິໂຍສານໍ ລກ຺ຂີຍຕີຕິ. ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທສ ລກ຺ຂຓານີ’’ຕິ.

ປາຣິພນ຺ຘກໂຕຕິ ນີວຣຓສງ຺ຂາຕປາຣິພນ຺ຘກໂຕ ວິສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ໂຄຕ຺ຣຠຸປຣິໂຍສານໍ ປຸພ຺ພຠາຄຊວນຈິຕ຺ຕໍ ‘‘ຈິຕ຺ຕວິສຸທ຺ຘີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕຖາ ວິສຸທ຺ຘຕ຺ຕາ ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ມຊ຺ຌິມໍ ສມາຘິນິມິຕ຺ຕສງ຺ຂາຕໍ ອປ຺ປນາສມາຘິໍ ຕທຕ຺ຖາຍ ອຸປຄຈ຺ຉມານໍ ເອກສນ຺ຕຕິວເສນ ປຣິຓາເມນ຺ຕໍ ປຏິປຊ຺ຊຕິ ນາມ. ເອວໍ ປຏິປນ຺ນສ຺ສ ຕສ຺ສ ຕຕ຺ຖ ສມຖນິມິຕ຺ເຕ ປກ຺ຂນ຺ທນໍ ຕພ຺ຠາວູປຄມນໍ ໂຫຕີຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ຕຕ຺ຖ ຈິຕ຺ຕປກ຺ຂນ຺ທນ’’ນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ເອວໍ ຕາວ ປຐມຊ຺ຌານຸປ຺ປາທກ຺ຂເຓ ເອວ ອາຄມນວເສນ ປຏິປທາວິສຸທ຺ຘິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອວໍ ວິສຸທ຺ຘສ຺ສ ອປ຺ປນາປ຺ປຕ຺ຕສ຺ສ ປຸນ ວິໂສຘເນ ພ຺ຍາປາຣາຠາວາ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນໍ ໂຫຕິ. ສມຖປ຺ປຏິປນ຺ນຕ຺ຕາ ປຸນ ສມາຘາເນ ພ຺ຍາປາຣາຠາວາ ຈ ສມຖປ຺ປຏິປນ຺ນສ຺ສ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນໍ ໂຫຕິ. ກິເລສສໍສຄ຺ຄໍ ປຫາຍ ເອກນ຺ເຕນ ອຸປຏ຺ຐິຕຕ຺ຕາ ປຸນ ເອກຕ຺ຕຸປຏ຺ຐາເນ ພ຺ຍາປາຣາສມ຺ຠວໂຕ ເອກຕ຺ຕຸປຏ຺ຐານສ຺ສ ອຊ຺ຌຸເປກ຺ຂນໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ຊາຕານນ຺ຕິ ຕສ຺ມິໍ ຈິຕ຺ເຕ ຊາຕານໍ ສມາຘິປຎ຺ຎານໍ ຍຸຄນທ຺ຘຠາເວນ ອນຕິວຕ຺ຕນຏ຺ເຐນ ນານາກິເລເສຫິ ວິມຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ສທ຺ຘາທີນໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ວິມຸຕ຺ຕິຣເສເນກຣສຏ຺ເຐນ ອນຕິວຕ຺ຕເນກສຠາວານໍ ເຕສໍ ທ຺ວິນ຺ນໍ ອຸປຄຕໍ ຕຊ຺ຊໍ ຕສ຺ສາຣຸປ຺ປໍ ຕທນຸຣູປໍ ວີຣິຍໍ ຕຖາ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຍຄີ ວາເຫຕິ ປວຕ຺ເຕຕີຕິ ກຕ຺ວາ ຕທຸປຄວີຣິຍວາຫນຏ຺ເຐນ ຈ ວິເສສຠາຄິຍຠາວຕ຺ຕາ ອາເສວນຏ຺ເຐນ ຈ ສມ຺ປຫໍສນາ ໂຫຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອປິເຈຕ຺ຖ ‘‘ອນນ຺ຕຣາຕີຕໍ ໂຄຕ຺ຣຠຸຈິຕ຺ຕໍ ເອກສນ຺ຕຕິວເສນ ປຣິຓາເມນ຺ຕໍ ປຏິປຊ຺ຊຕິ ນາມາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ປຣິຓາເມນ຺ຕໍ ປຏິປຊ຺ຊຕີຕິ ເອຕານິ ວຈນານິ ອຕີຕສ຺ສ ນ ສມ຺ຠວນ຺ຕິ, ຍຎ຺ຈ ຕທນນ຺ຕຣໍ ລິຂິຕໍ ‘‘ອປ຺ປນາສມາຘິຈິຕ຺ຕໍ ອຸປຄຈ຺ຉມານໍ ໂຄຕ຺ຣຠຸຈິຕ຺ຕໍ ຕຕ຺ຖ ປກ຺ຂນ຺ທຕິ ນາມາ’’ຕິ. ອິມິນາປິ ຕໍ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ‘‘ປຏິປຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ເອວ ອຕີຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ໂຄຕ຺ຣຠຸຈິຕ຺ຕໍ ຕຕ຺ຖ ປກ຺ຂນ຺ທຕີ’’ຕິ ວຈນເມວ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ອາຈຣິໂຍ. ‘‘ເອກຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓິກມ຺ປິ ໂລກຸຕ຺ຕຣຈິຕ຺ຕໍ ອາເສວຕິ ຠາເວຕິ ພຫຸລີກໂຣຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ເອກຈິຕ຺ຕກ຺ຂຓິກສ຺ສາປິ ຌານສ຺ສ ເອຕານິ ທສ ລກ຺ຂຓານີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຕໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອາເສວນາ ຠາວນາ ເອວາ’’ຕິປິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອຘິຏ຺ຐານສມ຺ປນ຺ນນ຺ຕິ ອຘິຏ຺ຐາເນນ ສຫຄຕ’’ນ຺ຕິ ລິຂິຕໍ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ຍຎ຺ຈ ‘‘ອາທິມຊ຺ຌປຣິໂຍສານສງ຺ຂາຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ເຕສໍ ຕິຓ຺ຓມ຺ປິ ກລ຺ຍາຓກຕາຍ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ຕິວິຘກລ຺ຍາຓກຕຎ຺ຈ. ເອວໍ ຕິວິຘຈິຕ຺ຕໍ ຕທຘິຄມມູລການໍ ຄຸຓານໍ, ອຸປຣິຌານາຘິຄມສ຺ສ ວາ ປທຏ຺ຐານຏ຺ເຐນ ອຘິຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ອຘິຏ຺ຐານຠາເວນ ສມ຺ປນ຺ນຕ຺ຕາ ອຘິຏ຺ຐານສມ຺ປນ຺ນໍ ນາມາຕິ.

ອທ຺ຘມາສໍ ປຏິສລ຺ລີຍິຕຸນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອາຈຣິຍາ ເອວມາຫຸ ‘‘ຠິກ຺ຂູນໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎວຘທສ຺ສນສວນສມ຺ຠເວ ສຕ຺ຖຸໂນ ສຕິ ຕສ຺ສ ອຸປທ຺ທວສ຺ສ ອຠາເວ ອຸປາຍາຊານນໂຕ ‘ອຍໍ ອສພ຺ພຎ຺ຎູ’ຕິ ເຫຕຸປຕິຣູປກມເຫຕຸໍ ວຕ຺ວາ ຘມ຺ມິສ຺ສຣສ຺ສາປິ ຕຖາຄຕສ຺ສ ກມ຺ເມສ຺ວນິສ຺ສຣິຍໍ ອສມ຺ພຸຊ຺ຌມານາ ອສພ຺ພທສ຺ສິຕມຘິຈ຺ຈໂມຫາ ພຫຸຊນາ ອວີຈິປຣາຍນາ ຠເວຍ຺ຍຸໍ, ຕສ຺ມາ ໂສ ຠຄວາ ປເຄວ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ວຘມານຠາວໍ ຎຕ຺ວາ ຕທຠາໂວປາຍາຠາວໍ ປນ ສຸວິນິຈ຺ຉິນິຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ປຸຖຸຊ຺ຊນານໍ ສຸຄຕິລາຠເຫຕຸເມເວກໍ ກຕ຺ວາ ອສຸຠເທສນາຍ ວາ ຣູປສທ຺ທທສ຺ສນສວເນຫິ ນິປ຺ປໂຍຊເນຫິ ວິຣມິຕ຺ວາ ປເຄວ ຕໂຕ ວິຣມຓໂຕ, ສຸຄຕິລາຠເຫຕຸກຣຓໂຕ, ອວສ຺ສໍ ປຎ຺ຎາປິຕພ຺ພາຍ ຕຕິຍປາຣາຊິກປຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ວຕ຺ຖາຄມທສ຺ສນໂຕ ຈ ອຕ຺ຕໂນ ສພ຺ພທສ຺ສິຕໍ ປຣິກ຺ຂການໍ ປກາເສນ຺ໂຕ ວິຍ ຕມທ຺ຘມາສໍ ເວເນຍ຺ຍຫິຕນິປ຺ຜຕ຺ຕິຍາ ຜລສມາປຕ຺ຕິຍາ ອວກາສໍ ກຕ຺ວາ ວິຫຣິຕຸກາໂມ ‘ອິຈ຺ຉາມຫໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອທ຺ຘມາສໍ ປຏິສລ຺ລີຍິຕຸ’ນ຺ຕິອາທິມາຫາ’’ຕິ. ອາຈຣິຍາ ນາມ ພຸທ຺ຘມິຕ຺ຕຕ຺ເຖຣຘມ຺ມສິຣິຕ຺ເຖຣອຸປຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣາທໂຍ ຄຓປາໂມກ຺ຂາ, ອຏ຺ຐກຖາຈຣິຍສ຺ສ ຈ ສນ຺ຕິເກ ສຸຕປຸພ຺ພາ. ຕໂຕ ອຎ຺ເຎ ເອເກຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ‘‘ສເກນ ກາເຍນ ອຏ຺ຏີຍນ຺ຕິ…ເປ… ຠວິສ຺ສນ຺ຕີ’’ຕິ ອິທໍ ປຣໂຕ ‘‘ເຍ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ອວີຕຣາຄາ, ເຕສໍ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ໂຫຕິ ເອວ ຠຍໍ, ໂຫຕິ ໂລມຫໍໂສ, ໂຫຕິ ຉມ຺ຠິຕຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ອິທຎ຺ຈ ຠຄວໂຕ ອສຸຠກຖາຣມ຺ມຓປ຺ປໂຍຊເນນ ນ ສເມຕີຕິ ເຈ? ນ, ຕທຕ຺ຖາຊານນໂຕ. ສເກນ ກາເຍນ ອຏ຺ຏີຍນ຺ຕານມ຺ປິ ເຕສໍ ອຣິຍມຄ຺ເຄນ ອປ຺ປຫີນສິເນຫຕ຺ຕາ ຂີຓາສວານໍ ວິຍ ມຣຓໍ ປຏິຈ຺ຈ ອຠຍໍ ນ ໂຫຕິ, ຠຍຎ຺ຈ ປນ ອສຸຠຠາວນານຸໂຍຄານຸຠາເວນ ມນ຺ທີຠູຕໍ ອນຏ຺ຏີຍນ຺ຕານໍ ວິຍ ນ ມຫນ຺ຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ຈິຕ຺ຕໍ ໂມເຫສິ. ອປາຍຸປເຄ ເຕ ສຕ຺ເຕ ນາກາສີຕິ ເອວມຕ຺ໂຖ ເວທິຕພ຺ໂພ. ອຖ ວາ ອິທໍ ປຸຣິມສ຺ສ ກາຣຓວຈນໍ, ຍສ຺ມາ ເຕສໍ ຕສ຺ມິໍ ສມເຍ ໂຫຕິ ເອວ ຠຍໍ, ຉມ຺ຠິຕຕ຺ຕໍ, ໂລມຫໍໂສ ຈ, ຕສ຺ມາ ‘‘ເຕນ ໂຂ ປນ ສມເຍນ ຠຄວາ ອສຸຠກຖໍ ກເຖຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ.

ອຖ ວາ ສເກນ ກາເຍນ ອຏ຺ຏີຍນ຺ຕານມ຺ປິ ເຕສໍ ໂຫຕິ ເອວ ຠຍໍ, ມຫານຸຠາວາ ວີຕຣາຄາຕິ ຂີຓາສວານໍ ມຫນ຺ຕໍ ວິເສສໍ ທສ຺ເສຕິ, ອຕິທຸປ຺ປສເຫຍ຺ຍມິທໍ ມຣຓຠຍໍ, ຍໂຕ ເອວໍວິຘານມ຺ປິ ອວີຕຣາຄຕ຺ຕາ ຠຍໍ ໂຫຕີຕິປິ ທສ຺ເສຕິ. ຕທຎ຺ເຎ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຎ຺ຈສຕານໍ ອຎ຺ຎຕຣາ. ເຕເນທໍ ທີເປຕິ ‘‘ຕໍ ຕຖາ ອາຄຕໍ ອສິຫຕ຺ຖໍ ວຘກໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ຕທຎ຺ເຎສມ຺ປິ ໂຫຕິ ເອວ ຠຍໍ, ປເຄວ ເຕສນ຺ຕິ ກຕ຺ວາ ຠຄວາ ປຐມເມວ ເຕສໍ ອສຸຠກຖໍ ກເຖສິ, ປຣໂຕ ເຕສໍ ນາໂຫສິ. ເອວໍ ມຫານິສໍສາ ເນສໍ ອສຸຠກຖາ ອາສີ’’ຕິ. ໂຍ ປເນຕ຺ຖ ປຈ຺ຉິໂມ ນໂຍ, ໂສ ‘‘ເຕສຸ ກິຣ ຠິກ຺ຂູສຸ ເກນຈິປິ ກາຍວິກາໂຣ ວາ ວຈີວິກາໂຣ ວາ ນ ກໂຕ, ສພ຺ເພ ສຕາ ສມ຺ປຊານາ ທກ຺ຂິເຓນ ປສ຺ເສນ ນິປຊ຺ຊິໍສູ’’ຕິ ອິມິນາ ອຏ຺ຐກຖາວຈເນນ ສເມຕິ.

ອປເຣ ປນາຫູຕິ ກຸລທ຺ຘິປຏິເສຘນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອຍໍ ກິຣ ລທ຺ຘີ’’ຕິ ວຈນໍ ‘‘ມາຣເຘຍ຺ຍໍນາຕິກ຺ກມິສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຈເນນ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ເຈ? ນ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ. ກຖໍ? ອຍໍ ຠິກ຺ຂູ ອຆາເຕນ຺ໂຕ ມາຣວິສຍໍ ອຕິກ຺ກມິສ຺ສຕິ ອກຸສລກຣຓໂຕ ຈ. ຆາເຕນ຺ໂຕ ປນ ມາຣເຘຍ຺ຍໍ ນາຕິກ຺ກມິສ຺ສຕິ ພລວຕ຺ຕາ ກມ຺ມສ຺ສາຕິ ສຍໍ ມາຣປກ຺ຂິກຕ຺ຕາ ເອວໍ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ປນ ‘‘ເຍ ນ ມຕາ, ເຕ ສໍສາຣໂຕ ນ ມຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຈ ລທ຺ຘິ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ຕຕ຺ຖ ອຸຠເຍສໍ ມຄ຺ເຄ ນິໂຍເຊນ຺ຕີ ເອວມາຫ, ເຕເນວ ‘‘ມາຣປກ຺ຂິກາ ມາເຣນ ສມານລທ຺ຘິກາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ມາຣສ຺ສາ ນຸວຕ຺ຕິກາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ‘‘ອິມິນາ ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ຍສ຺ມາ ມາຣສ຺ສ ອນຸວຕ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ເອວໍ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາປິ ອຕ຺ຕໂນ ລທ຺ຘິວເສນ ເອວມາຫາ’’ຕິ ເກຈິ ລິຂນ຺ຕິ. ມມ ສນ຺ຕິເກ ເອກໂຕ ອຸປຏ຺ຐານມາຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອຕ຺ຕໂນ ອຕ຺ຕໂນ ອາຈຣິຍຸປຊ຺ຌາຍານໍ ສນ຺ຕິເກ ອຸທ຺ເທສາທິໍ ຄຓ຺ຫາຕິ.

ອານາປານສ຺ສຕິສມາຘິກຖາວຓ຺ຓນາ

໑໖໕. ອຍມ຺ປິ ໂຂ, ຠິກ຺ຂເວຕິ ອິມິນາ ກິໍ ທສ຺ເສຕິ? ເຍສໍ ເອວມສ຺ສ ‘‘ຠຄວຕາ ອາຈິກ຺ຂິຕກມ຺ມຏ຺ຐານານຸໂຍຄປຈ຺ຈຍາ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ຊີວິຕກ຺ຂໂຍ ອາສີ’’ຕິ, ເຕສໍ ຕໍ ມິຈ຺ຉາຄາຫໍ ນິເສເຘຕິ. ເກວລໍ ເຕສໍ ຠິກ຺ຂູນໍ ປຸພ຺ເພ ກຕກມ຺ມປຈ຺ຈຍາວ ຊີວິຕກ຺ຂໂຍ ອາສິ, ອິທໍ ປນ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ເຕສໍ ເກສຎ຺ຈິ ອຣຫຕ຺ຕປ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ເກສຎ຺ຈິ ອນາຄາມິສກທາຄາມິໂສຕາປຕ຺ຕິຜລປ຺ປຕ຺ຕິຍາ, ເກສຎ຺ຈິ ປຐມຊ຺ຌານາຘິຄມາຍ, ເກສຎ຺ຈິ ວິກ຺ຂມ຺ຠນຕທງ຺ຄປ຺ປຫາເນນ ອຕ຺ຕສິເນຫປອຍາທານາຍ ອຸປນິສ຺ສໂຍ ຫຸຕ຺ວາ, ເກສຎ຺ຈິ ສຸຄຕິຍໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຸປນິສ຺ສໂຍ ອໂຫສີຕິ ສາຕ຺ຖິກາວ ເມ ອສຸຠກຖາ, ກິນ຺ຕຸ ‘‘ສາຘຸ, ຠນ຺ເຕ ຠຄວາ, ອຎ຺ຎໍ ປຣິຍາຍໍ ອາຈິກ຺ຂຕູ’’ຕິ ອານນ຺ເທນ ຍາຈິຕຕ຺ຕາ ອຎ຺ຎໍ ປຣິຍາຍໍ ອາຈິກ຺ຂາມິ, ຍຖາ ໂວ ປຸພ຺ເພ ອາຈິກ຺ຂິຕອສຸຠກມ຺ມຏ຺ຐານານຸໂຍຄາ, ເອວໍ ອຍມ຺ປິ ໂຂ ຠິກ຺ຂເວຕິ ໂຍຊນາ ເວທິຕພ຺ພາ. ‘‘ອສ຺ສາສວເສນ ອຸປຏ຺ຐານໍ ສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາ ຫິ ຕໍ ອສ຺ສາສໍ, ປສ຺ສາສໍ ວາ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ປຸພ຺ພຠາເຄ, ອປຣຠາເຄ ປນ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສປຠວນິມິຕ຺ຕໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ອຸປຏ຺ຐາຕີຕິ ຈ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕາ.

ອສຸເຠ ປວຕ຺ຕໍ ອສຸຠນ຺ຕິ ວາ ປວຕ຺ຕໍ ຠາວນາກມ຺ມໍ ອສຸຠກມ຺ມໍ, ຕເທວ ອຎ຺ຎສ຺ສ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກສ຺ສ ກາຣຓຏ຺ເຐນ ຐານຕ຺ຕາ ອສຸຠກມ຺ມຏ຺ຐານໍ, ອາຣມ຺ມຓໍ ວາ ອສຸຠກມ຺ມສ຺ສ ປທຏ຺ຐານຏ຺ເຐນ ຐານນ຺ຕິ ອສຸຠກມ຺ມຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອິຘ ອສຸຠຊ຺ຌານໍ, ເຕເນວ ‘‘ໂອຬາຣິກາຣມ຺ມຓຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຏິເວຘວເສນາຕິ ວິຕກ຺ກາທິອງ຺ຄປຏິລາຠວເສນ. ອາຣມ຺ມຓສນ຺ຕຕາຍາຕິ ອນຸກ຺ກເມນ ສນ຺ຕກາລໍ ອຸປາທາຍ ວຸຕ຺ຕກາຍທຣຖປ຺ປຏິປສ຺ສທ຺ຘິວເສນ ນິພ຺ພຸໂຕ. ປຣິກມ຺ມໍ ວາຕິ ກສິຓປຣິກມ຺ມໍ ກິຣ ນິມິຕ຺ຕຸປ຺ປາທປຣິໂຍສານໍ. ຕທາ ຫິ ນິຣສ຺ສາທຕ຺ຕາ ອສນ຺ຕໍ, ອປ຺ປຓິຫິຕຎ຺ຈ. ຍຖາ ອຸປຈາເຣ ນີວຣຓວິຄເມນ, ອງ຺ຄປາຕຸຠາເວນ ຈ ສນ຺ຕຕາ ໂຫຕິ, ນ ຕຖາ ອິຘ, ອິທໍ ປນ ‘‘ອາທິສມນ຺ນາຫາຣໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທຸຕິຍວິກປ຺ເປ ອເສຈນໂກຕິ ອຕິຕ຺ຕິກໂຣ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ໂອຊວນ຺ໂຕ’’ຕິ. ເຈຕສິກສຸຂໍ ຌານກ຺ຂເຓປິ ອຕ຺ຖິ, ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ‘‘ອຸໂຠປິ ຌານາ ວຸຏ຺ຐິຕສ຺ເສວ ຄເຫຕພ຺ພາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມເຖນ ສກສນ຺ຕາເນ ອວິກ຺ຂມ຺ຠິເຕ. ອິຕຣຖາ ປາປການໍ ຌາເນນ ສຫຸປ຺ປຕ຺ຕິ ສິຍາ. ຂນ຺ຘາທີນໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣປາທກຕ຺ຕາ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍໍ, ວິເສເສນ ຍສ຺ສ ນິພ຺ເພຘຠາຄິຍໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວາ. ‘‘ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສີຕິອາທິຈຕຸກ຺ກວເສນ ອນຸປຸພ຺ເພນ ອຣິຍມຄ຺ຄວຸຑ຺ຒິປ຺ປຕ຺ໂຕ ສມຸຈ຺ຉິນ຺ທຕິ, ເສສານເມຕໍ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ລິຂິຕໍ.

ຕຖາຠາວປຏິເສຘໂນ ຈາຕິ ໂສຬສວຕ຺ຖຸກສ຺ສ ຕິຕ຺ຖິຍານໍ ນຕ຺ຖິຕາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ສພ຺ພປຐມານໍ ປນ ຈຕຸນ຺ນໍ ປທານໍ ວເສນ ໂລກິຍຊ຺ຌານເມວ ເຕສໍ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມິໍ ໂລກຸຕ຺ຕຣປທຏ຺ຐານໍ ນຕ຺ຖິ ເອວ. ‘‘ຜລມຸຕ຺ຕມນ຺ຕິ ຜເລ ອຸຕ຺ຕມ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸຕຸຕ຺ຕຍານຸກູລນ຺ຕິ ຄິມ຺ເຫ ອຣຎ຺ເຎ, ເຫມນ຺ເຕ ຣຸກ຺ຂມູເລ, ວສນ຺ຕກາເລ ສຸຎ຺ຎາຄາເຣ ຄໂຕ. ເສມ຺ຫຘາຕຸກສ຺ສ ອຣຎ຺ຎໍ, ປິຕ຺ຕຘາຕຸກສ຺ສ ຣຸກ຺ຂມູລໍ, ວາຕຘາຕຸກສ຺ສ ສຸຎ຺ຎາຄາຣໍ ອນຸກູລໍ. ໂມຫຈຣິຕສ຺ສ ອຣຎ຺ຎໍ ອນຸກູລໍ ມຫາອຣຎ຺ເຎ ຈິຕ຺ຕໍ ນ ສງ຺ກຸຏຕິ, ໂທສຈຣິຕສ຺ສ ຣຸກ຺ຂມູລໍ, ຣາຄຈຣິຕສ຺ສ ສຸຎ຺ຎາຄາຣໍ. ຐານຈງ຺ກມານິ ອຸທ຺ຘຈ຺ຈປກ຺ຂິການິ, ສຍນໍ ລີນປກ຺ຂິກໍ, ປລ຺ລງ຺ກາຠຸຊເນນ ນິສຊ຺ຊາຍ ທຬ຺ຫຠາວໍ, ອຸຊຸກາຍໍ ປຓິຘາເນນ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ປວຕ຺ຕນສຸຂໍ ‘‘ປຣິມຸຂໍ ສຕິ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ອາຣມ຺ມຓປຣິຄ຺ຄຫູປາຍໍ ທສ຺ເສຕິ. ກາຣີຕິ ກຣຓສີໂລ. ເອຕສ຺ສ ວິຠງ຺ເຄ ‘‘ອສ຺ສສຕິ ປສ຺ສສຕີ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ‘‘ສໂຕ ກາຣີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ‘‘ອສ຺ສສຕິ ປສ຺ສສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ‘‘ປຐມຈຕຸກ຺ກໍ ເອວ ລພ຺ຠຕິ, ນ ເສສານີ’’ຕິ ຈ ‘‘ທີຆໍອສ຺ສາສວເສນາຕິ ອໂລປສມາສໍ ກຕ຺ວາ’’ອິຕິ ຈ ‘‘ເອກຕ຺ຖຕາຍ ອວິກ຺ເຂປ’’ນ຺ຕິ ຈ ‘‘ອສມ຺ໂຠຄວເສນ ປຊານໂຕ’’ຕິ ຈ ‘‘ເຕນ ຎາເຓນາ’’ຕິ ຈ ‘‘ປຊານໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕຎາເຓນາ’’ຕິ ຈ ‘‘ສໂຕກາຣີຕິ ສຕິສມ຺ປຊຎ຺ຎາຫິກາຣີ’’ຕິ ຈ ‘‘ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສິໂນ ອສ຺ສາສາວ ປຏິນິສ຺ສຄ຺ຄານຸປສ຺ສິອສ຺ສາສາ’’ຕິ ຈ ລິຂິຕໍ. ອຸປ຺ປຏິປາຏິຍາ ອາຄຕມ຺ປິ ຍຸຊ຺ຊເຕວ, ເຕນ ຐາເນນ ປຏິສິທ຺ຘໍ. ຕາລຸໍ ອາຫຈ຺ຈ ນິພ຺ພາຍນໂຕ ກິຣ ໂປຕໂກ ສມ຺ປຕິຊາໂຕວ ຂິປິຕສທ຺ທໍ ກໂຣຕິ, ຉນ຺ທປາໂມຊ຺ຊວເສນ ຉ ປຸຣິມາ ຕໂຍຕິ ນວ. ເອເກນາກາເຣນາຕິ ອສ຺ສາສວເສນ ວາ ປສ຺ສາສວເສນ ວາ ເອວໍ ອານາປານສ຺ສຕິໍ ຠາວຍໂຕ ກາເຍ ກາຍານຸປສ຺ສນາສຕິກມ຺ມຏ຺ຐານຠາວນາ ສມ຺ປຊ຺ຊຕິ.

ກາໂຍຕິ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສາ. ອຸປຏ຺ຐານໍ ສຕິ. ທີຆນ຺ຕິ ສີຆໍ ຄຕໍ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສໍ. ອທ຺ຘານສງ຺ຂາເຕຕິ ກາລສງ຺ຂາເຕ ວິຍ ກາລໂກຏ຺ຐາເສຕິ ອຕ຺ໂຖ, ທີຆກາເລ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ເອໂກ ຫິ ອສ຺ສາສເມວູປລກ຺ເຂຕິ, ເອໂກ ປສ຺ສາສໍ, ເອໂກ ອຸຠຍໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ວິຠາຄໍ ອກຕ຺ວາ’’ຕິ ວາ ວຸຕ຺ຕໍ, ຉນ຺ໂທຕິ ເອວໍ ອສ຺ສາສໂຕ, ປສ຺ສາສໂຕ ຈ ອສ຺ສາໂທ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ສ ວເສນ ກຕ຺ຕຸກມ຺ຍຕາຉນ຺ໂທ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ຕໂຕ ປາໂມຊ຺ຊນ຺ຕິ. ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍວິສຍຕ຺ຕາ ຈິຕ຺ຕໍ ວິວຕ຺ຕຕິ, ຄຓນໍ ປຫາຍ ຜຸຏ຺ຐຏ຺ຐານເມວ ມນສິ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ເກວລໍ ອຸເປກ຺ຂາວ ສຓ຺ຐາຕິ. ຈຕ຺ຕາໂຣ ວຓ຺ຓາຕິ ‘‘ປຕ຺ຕສ຺ສ ຕໂຍ ວຓ຺ຓາ’’ຕິອາທີສຸ ວິຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ສຓ຺ຐານາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ຕຖາຠູຕສ຺ສາຕິ ອານາປານສ຺ສຕິໍ ຠາວຍໂຕ. ສໍວໂຣຕິ ສຕິສໍວໂຣ. ອຖ ວາ ປຐເມນ ຌາເນນ ນີວຣຓານໍ, ທຸຕິເຍນ ວິຕກ຺ກວິຈາຣານໍ, ຕຕິເຍນ ປີຕິຍາ, ຈຕຸຕ຺ເຖນ ສຸຂທຸກ຺ຂານໍ, ອາກາສານຎ຺ຈາຍຕນສມາປຕ຺ຕິຍາ ຣູປສຎ຺ຎາຍ, ປຏິຆສຎ຺ຎາຍ, ນານຕ຺ຕສຎ຺ຎາຍ ວາ ປຫານໍ. ‘‘ສີລນ຺ຕິ ເວຣມຓິ ສີລໍ, ເຈຕນາ ສີລໍ, ສໍວໂຣ ສີລໍ, ອວີຕິກ຺ກໂມ ສີລ’’ນ຺ຕິ (ປຏິ. ມ. ໑.໓໙ ໂຖກໍ ວິສທິສໍ) ວຸຕ຺ຕວິຘິນາເປຕ຺ຖ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ‘‘ອຕ຺ຖໂຕ ຕຖາ ຕຖາ ປວຕ຺ຕຘມ຺ມາ ອຸປຘາຣຓສມາຘານສງ຺ຂາເຕນ ສີລນຏ຺ເຐນ ສີລນ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຖາ ‘‘ອຍໍ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ອຘິປ຺ເປຕາ ສິກ຺ຂາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ເຈຕນາສີລເມວ, ກຕ຺ຖຈິ ວິຣຕິສີລມ຺ປີຕິ ອຕ຺ໂຖ ທຏ຺ຐພ຺ໂພ. ອຎ຺ຎຖາ ປຓ຺ຓຕ຺ຕິວຊ຺ເຊສຸປິ ສິກ຺ຂາປເທສຸ ວິຣຕິປ຺ປສງ຺ໂຄ ອໂຫສິ, ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສໍວຸໂຕ ວິຫຣຕີຕິ ກຕ຺ວາ ຕສ຺ສາປິ ວິຣຕິປ຺ປສງ຺ໂຄ. ຕສ຺ມິໍ ອາຣມ຺ມເຓຕິ ອານາປານາຣມ຺ມເຓ. ຕາຍ ສຕິຍາຕິ ຕຕ຺ຖ ອຸປ຺ປນ຺ນສຕິຍາ. ‘‘ເຕນ ມນສິກາເຣນາຕິ ອາວຊ຺ຊເນນາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ເອເຕນ ນານາວຊ຺ຊນປ຺ປວຕ຺ຕິທີປນໂຕ ນານາຊວນວາເຣຫິປິ ສິກ຺ຂຕິ ນາມາຕິ ທີປິຕໍ ໂຫຕິ, ເຍນ ປນ ມນສິກາເຣນ ວາ. ຎາຓຸປ຺ປາທນາທີສູຕິ ເອຕ຺ຖ ອາທິສທ຺ເທນ ຍາວ ປຣິໂຍສານໍ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ຕຕ຺ຣາຕິ ຕສ຺ມິໍ ອານາປານາຣມ຺ມເຓ. ເອວນ຺ຕິ ອິທານິ ວຕ຺ຕພ຺ພນເຍນາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ຕຕ຺ຣາຕິ ເຕສໍ ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ວາ. ຕຎ຺ຫິ ‘‘ປຸພ຺ເພ ອປຣິຄ຺ຄຫິຕກາເລ’’ຕິ ອິມິນາ ສຸຏ຺ຐຸ ສເມຕິ. ‘‘ປຐມວາໂທ ທີຆຠາຓການໍ. ເຕ ຫິ ‘ປຐມຊ຺ຌານໍ ລຠິຕ຺ວາ ນານາສເນ ນິສີທິຕ຺ວາ ທຸຕິຍຕ຺ຖາຍ ວາຍາມໂຕ ອຸປຈາເຣ ວິຕກ຺ກວິຈາຣວເສນ ໂອຬາຣິກຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິກາເລ ປວຕ຺ຕອສ຺ສາສປສ຺ສາສວເສນ ໂອຬາຣິກາ’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘ມຊ຺ຌິມຠາຓກາ ຌານລາຠິສ຺ສ ສມາປຊ຺ຊນກາເລ, ເອກາສນປຏິລາເຠ ຈ ອຸປຣູປຣິ ຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ສນ຺ຕຠາວໂຕ ປຐມໂຕ ທຸຕິຍສ຺ສຸປຈາເຣ ສຸຂຸມຕໍ ວທນ຺ຕີ’’’ຕິ ລິຂິຕໍ.

ວິປສ຺ສນາຍໍ ປນາຕິ ຈຕຸຘາຕຸວວຕ຺ຖານມຸເຂນ ອຠິນິວິຏ຺ຐສ຺ສ ອຍໍ ກໂມ, ອຎ຺ຎສ຺ສ ຈາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຕກໍ ຣູປໍ, ນ ອິໂຕ ອຎ຺ຎນ຺ຕິ ທສ຺ສນໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ສກລຣູປປຣິຄ຺ຄເຫ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຣູປາຣູປປຣິຄ຺ຄເຫຕິ ເອຕ຺ຖ ອນິຈ຺ຈຕາທິລກ຺ຂຓາຣມ຺ມຓິກຠງ຺ຄານຸປສ຺ສນໂຕ ປຠຸຕິ ພລວຕີ ວິປສ຺ສນາ. ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ສພ຺ເພສໍເຍວ ປນ ມເຕນ ອປຣິຄ຺ຄຫິຕກາເລຕິອາທິນາ. ໂສຘນາ ນາມ ວິສ຺ສຊ຺ຊນໍ. ອສ຺ສາຕິ ‘‘ປສ຺ສມ຺ຠຍໍ ກາຍສງ຺ຂາຣ’’ນ຺ຕິ ປທສ຺ສ.

ປຸຣໂຕ ນມນາ ອານມນາ. ຕິຣິຍໍ ນມນາ ວິນມນາ. ສຸຏ຺ຐຸ ນມນາ ສນ຺ນມນາ. ປຈ຺ຉາ ນມນາ ປຓມນາ. ຊາຓຸເກ ຄເຫຕ຺ວາ ຐານໍ ວິຍ ອິຎ຺ຊນາຕິ ອານມນາທີນໍ ອາວິຠາວຕ຺ຖມຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍຖາຣູເປຫິ ອານມນາທິ ວາ ກມ຺ປນາທິ ວາ ໂຫຕິ, ຕຖາຣູເປ ປສ຺ສມ຺ຠຍນ຺ຕິ ສມ຺ພນ຺ໂຘ. ອິຕິ ກິຣາຕິ ອິຕິ ເຈ. ເອວໍ ສນ຺ເຕຕິ ສນ຺ຕສຸຂຸມມ຺ປິ ເຈ ປສ຺ສມ຺ຠຕິ. ປຠາວນາຕິ ອຸປ຺ປາທນໍ. ອສ຺ສາສປສ຺ສາສານໍ ວູປສນ຺ຕຕ຺ຕາ ອານາປານສ຺ສຕິສມາຘິສ຺ສ ຠາວນາ ນ ໂຫຕິ. ຍສ຺ມາ ຕໍ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ນ ສມາປຊ຺ຊຕິ, ສມາປຕ຺ຕິຍາ ອຠາເວນ ນ ວຸຏ຺ຐຫນ຺ຕິ. ອິຕິ ກິຣາຕິ ເອວເມຕໍ ຕາວ ວຈນນ຺ຕິ ຕເທຕໍ. ສທ຺ໂທວ ສທ຺ທນິມິຕ຺ຕໍ, ‘‘ສໂຕ ອສ຺ສສຕິ ສໂຕ ປສ຺ສສຕີ’’ຕິ ປທານິ ປຕິຏ຺ຐເປຕ຺ວາ ທ຺ວຕ຺ຕິໍສປທານິ ຈຕ຺ຕາຣິ ຈຕຸກ຺ການິ ເວທິຕພ຺ພານິ.

ອປ຺ປຏິປີຬນນ຺ຕິ ເຕສໍ ກິເລສານໍ ອນຸປ຺ປາທນໍ ກິຎ຺ຈາປິ ເຈຕິຍງ຺ຄຓວຕ຺ຕາທີນິປິ ອຕ຺ຖໂຕ ປາຕິໂມກ຺ຂສໍວຣສີເລ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ ‘‘ຍສ຺ສ ສິຍາ ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິ (ມຫາວ. ໑໓໔) ວຈນໂຕ. ຕຖາປິ ‘‘ນ ຕາວ, ສາຣິປຸຕ຺ຕ, ສຕ຺ຖາ ສາວການໍ ສິກ຺ຂາປທໍ ປຎ຺ຎເປຕິ ອຸທ຺ທິສຕິ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ, ຍາວ ນ ອິເຘກຈ຺ເຈ ອາສວຏ຺ຐານີຍາ ຘມ຺ມາ ສງ຺ເຆ ປາຕຸຠວນ຺ຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອນຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ‘‘ອາຠິສມາຈາຣິກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ຍໍ ປເນຕ຺ຖ ອາປຕ຺ຕິຏ຺ຐານິຍໍ ນ ໂຫຕິ, ຕໍ ອມິສ຺ສເມວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຍຖາວຸຕ຺ເຕນາຕິ ໂຍຄານຸໂຍຄກມ຺ມສ຺ສ ປທຏ຺ຐານຕ຺ຕາ. ສລ຺ລຫຸກວຸຕ຺ຕິ ອຏ຺ຐປຣິກ຺ຂາຣິໂກ. ປຎ຺ຈສນ຺ຘິກໍ ກມ຺ມຏ຺ຐານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຌານມ຺ປິ ນິມິຕ຺ຕມ຺ປິ ຕທຕ຺ຖໂຊຕິກາປິ ປຣິຍຕ຺ຕິ ອິຘ ກມ຺ມຏ຺ຐານໍ ນາມ. ຄມນາຄມນສມ຺ປນ຺ນຕາທິ ເສນາສນໍ. ສໍກິລິຏ຺ຐຈີວຣໂຘວນາທໂຍ ຂຸທ຺ທກປລິໂພຘາ. ‘‘ອນ຺ຕຣາ ປຕິຕໍ ນຸ ໂຂ’’ຕິ ວິກມ຺ປຕິ.

ອຊ຺ຌຕ຺ຕໍ ວິກ຺ເຂປຄເຕນາຕິ ນິຍກຊ຺ຌຕ຺ເຕ ວິກ຺ເຂປຄເຕນ. ສາຣທ຺ຘາ ອສມາຫິຕຕ຺ຕາ. ອຸປນິພນ຺ຘນຖມ຺ຠມູລໍ ນາມ ນາສິກຄ຺ຄໍ, ມຸຂນິມິຕ຺ຕໍ ວາ. ຕຕ຺ເຖວາຕິ ນາສິກຄ຺ຄາທິນິມິຕ຺ເຕ. ‘‘ໂທລາຜລກສ຺ສ ເອກປສ຺ເສ ເອວ ອຸໂຠ ໂກຏິໂຍ ມຊ຺ຌຎ຺ຈ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ອິຘ ປນາຕິ ກກຈູປເມ. ເທສໂຕຕິ ຜຸສນກຏ຺ຐານໂຕ. ‘‘ນິມິຕ຺ຕໍ ປຏ຺ຐເປຕພ຺ພນ຺ຕິ ນິມິຕ຺ເຕ ສຕິ ປຏ຺ຐເປຕພ຺ພາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຄຣູຫິ ຠາເວຕພ຺ພຕ຺ຕາ ຄຣຸກຠາວນໍ. ເອກຈ຺ເຈ ອາຫູຕິ ເອກຈ຺ເຈ ຌາຍິໂນ ອາຫຸ.

‘‘ສຎ຺ຎານານຕາຍາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ເອກຈ຺ເຈຫິ ວຸຕ຺ຕມ຺ປິ ປມາຓເມວ, ສງ຺ຄີຕິໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ອຏ຺ຐກຖາຍ ອນາຄຕຕ຺ຕາ ຕຖາ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ມຍ຺ຫໍ ຕາຣກຣູປໍ ນຸ ໂຂ ອຸປຏ຺ຐາຕີ’’ຕິອາທິປຣິກປ຺ເປ ອສຕິປິ ຘາຕຸນານຕ຺ເຕນ ເອຕາສໍ ຘາຕູນໍ ອຸປ຺ປຕ຺ຕິ ວິຍ ເກວລໍ ຠາວຍໂຕ ຕຖາ ຕຖາ ອຸປຏ຺ຐາຕິ. ‘‘ນ ນິມິຕ຺ຕ’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ ສມ຺ປຊານມຸສາວາທຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກມ຺ມຏ຺ຐານນ຺ຕິ ອິຘ ວຸຕ຺ຕປຏິຠາຄນິມິຕ຺ຕເມວ.

ນິມິຕ຺ເຕ ປຏິຠາເຄ. ນານາກາຣນ຺ຕິ ‘‘ຈຕ຺ຕາໂຣ ວຓ຺ຓາ ວຕ຺ຕນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕນານາວິຘຕໍ. ວິຠາວຍນ຺ຕິ ຊານໍ ປກາສຍໍ. ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສຕິ ຕໂຕ ສມ຺ຠູເຕ ນິມິຕ຺ເຕ, ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສ ວາ ນານາກາຣໍ. ນິມິຕ຺ເຕ ຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ຐເປນ຺ໂຕວ ນານາກາຣຕຎ຺ຈ ວິຠາເວຕິ, ອສ຺ສາສປສ຺ສາເສ ວາ ສກໍ ຈິຕ຺ຕໍ ນິພນ຺ຘຕີຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕາຣກຣູປາທິວຓ຺ຓໂຕ. ກກ຺ຂຬຕ຺ຕາທິລກ຺ຂຓໂຕ.

ອຏ຺ຐກຖາສຸ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາສນ຺ນຠວງ຺ຄຕ຺ຕາຕິ ກາຣຓໍ ວຕ຺ວາ ສີຫຬຏ຺ຐກຖາສຸ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ. ກສ຺ມາ? ຍສ຺ມາ ຉຏ຺ເຐ, ສຕ຺ຕເມ ວາ ອປ຺ປນາຍ ສຕິ ມຄ຺ຄວີຖິຍໍ ຜລສ຺ສ ໂອກາໂສ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ. ອິຘ ໂຫຕູຕິ ເຈ? ນ, ໂລກິຍປ຺ປນາປິ ຫິ ອປ຺ປນາວີຖິມ຺ຫິ ໂລກຸຕ຺ຕເຣນ ສມານຄຕິກາວາຕິ ປຏິລທ຺ຘຊ຺ຌາໂນປິ ຠິກ຺ຂຸ ທິຏ຺ຐຘມ຺ມສຸຂວິຫາຣຕ຺ຖາຍ ຌານໍ ສມາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ສຕ຺ຕາຫໍ ນິສີທິຕຸກາໂມ ຈຕຸຕ຺ເຖ, ປຎ຺ຈເມ ວາ ອປ຺ເປຕ຺ວາ ນິສີທຕິ, ນ ຉຏ຺ເຐ, ສຕ຺ຕເມ ວາ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ອປ຺ປນາ. ຕໂຕ ປຣໍ ອປ຺ປນາຍ ອາຘາຣຠາວໍ ນ ຄຈ຺ຉຕິ. ອາສນ຺ນຠວງ຺ຄຕ຺ຕາ ຈຕຸຕ຺ຖໍ, ປຎ຺ຈມໍ ວາ ຄຈ຺ຉຕິ ຖເລ ຐິຕຆໂຏ ວິຍ ຊວນານມນ຺ຕເຣ ຐິຕຕ຺ຕາຕິ ກິຣ ອາຈຣິໂຍ.

ປຸຖຸຕ຺ຕາຣມ຺ມຓານິ ອນາວຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຌານງ຺ຄາເນວ ອາວຊ຺ຊນໍ ອາວຊ຺ຊນວສີ ນາມ. ຕໂຕ ປຣໍ ຈຕຸນ຺ນໍ, ປຎ຺ຈນ຺ນໍ ວາ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓຈິຕ຺ຕານໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນໍ, ຕໍ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວສີ ນາມ. ເຕເນວ ‘‘ປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓວສີ ປນ ອາວຊ຺ຊນວສິຍາ ເອວ ວຸຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສມາປຊ຺ຊນວສີ ນາມ ຍຕ຺ຕກໍ ກາລໍ ອິຈ຺ຉຕິ ຕຕ຺ຕກໍ ສມາປຊ຺ຊນໍ, ຕໍ ປນ ອິຈ຺ຉິຕກາລປຣິຈ຺ເຉທໍ ປຕິຏ຺ຐາເປຕຸໍ ສມຕ຺ຖຕາຕິ. ‘‘ອຘິຏ຺ຐານວສິຍາ ວຸຏ຺ຐານວສິໂນ ອຍໍ ນານຕ຺ຕໍ ອຘິຏ຺ຐານານຸຠາເວນ ຊວນໍ ຊວຕິ, ວຸຏ຺ຐານານຸຠາເວນ ປນ ອຘິປ຺ເປຕໂຕ ອຘິກໍ ຊວຕີ’’ຕິປິ ວທນ຺ຕິ. ອປິຈ ປຖວີກສິຓາທິອາຣມ຺ມຓໍ ອາວຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຊວນຎ຺ຈ ຊວິຕ຺ວາ ປຸນ ອາວຊ຺ຊິຕ຺ວາ ຕໂຕ ປຎ຺ຈມໍ ຌານໍ ຈິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ອຍໍ ກິຣ ອຸກ຺ກຏ຺ຐປຣິຈ຺ເຉໂທ. ຠຄວໂຕ ປນ ອາວຊ຺ຊນສມນນ຺ຕຣເມວ ຌານໍ ໂຫຕີຕິ ສພ຺ພໍ ອນຸຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ.

‘‘ວຕ຺ຖຸນ຺ຕິ ຫທຍວຕ຺ຖຸໍ. ທ຺ວາຣນ຺ຕິ ຈກ຺ຂາທິ. ອາຣມ຺ມຓນ຺ຕິ ຣູປາທີ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ຍຖາປຣິຄ຺ຄຫິຕຣູປາຣມ຺ມຓໍ ວາ ວິຎ຺ຎາຓໍ ປສ຺ສຕິ, ອຎ຺ຎຖາປິ ປສ຺ສຕິ. ກຖໍ? ‘‘ຍຖາປຣິຄ຺ຄຫິຕຣູປວຕ຺ຖຸທ຺ວາຣາຣມ຺ມຓໍ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາປຣິຄ຺ຄຫິຕຣູເປສຸ ວຕ຺ຖຸທ຺ວາຣາຣມ຺ມຓານິ ຍສ຺ສ ວິຎ຺ຎາຓສ຺ສ, ຕໍ ວິຎ຺ຎາຓໍ ຍຖາປຣິຄ຺ຄຫິຕຣູປວຕ຺ຖຸທ຺ວາຣາຣມ຺ມຓໍ ຕມ຺ປິ ປສ຺ສຕິ, ເອກສ຺ສ ວາ ອາຣມ຺ມຓສທ຺ທສ຺ສ ໂລໂປ ທຏ຺ຐພ຺ໂພຕິ ຈ ມມ ຕກ຺ໂກ ວິຈາເຣຕ຺ວາວ ຄເຫຕພ຺ໂພ.

ຕໂຕ ປຣໍ ຕີສຸ ຈຕຸກ຺ເກສຸ ທ຺ເວ ທ຺ເວ ປທານິ ເອກເມກໍ ກຕ຺ວາ ຄເຓຕພ຺ພໍ. ສມເຖນ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ວິປສ຺ສນາວເສນ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ປີຕິປຏິສໍເວທນເມຕ຺ຖ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ທຸກ຺ຂເມຕໍ ຎາຓ’’ນ຺ຕິອາທີສຸ ປນ ‘‘ອາຣມ຺ມຓໂຕ ອສມ຺ໂມຫໂຕ’’ຕິ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ອິຘ ຕໂຕ ວຸຕ຺ຕນຍໂຕ ອຸປ຺ປຏິປາຏິຍາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ຫິ ເຍນ ໂມເຫນ ຕໍ ທຸກ຺ຂໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ, ນ ອຸປຏ຺ຐາຕິ, ຕສ຺ສ ວິຫຕຕ຺ຕາ ວາ ເອວໍ ປວຕ຺ເຕ ຎາເຓ ຍຖາຣຸຈິ ປຈ຺ຈເວກ຺ຂິຕຸໍ ອິຈ຺ຉິຕິຈ຺ຉິຕກາເລ ສມຕ຺ຖຠາວໂຕ ວາ ທຸກ຺ຂາທີສຸ ຕີສຸ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ຎາຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນິໂຣເຘ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ຕໍສມ຺ປຍຸຕ຺ຕາ ປີຕິປຏິສໍເວທນາ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ນ ສມ຺ຠວຕິ ໂມຫປ຺ປຫານາຠາວາ, ປຏິສມ຺ຠິທາປາຬິວິໂຣຘໂຕ ຈ. ຕຕ຺ຖ ‘‘ທີຆໍ ອສ຺ສາສວເສນາ’’ຕິອາທິ ອາຣມ຺ມຓໂຕ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕາຍ ສຕິຍາ ເຕນ ຎາເຓນ ສາ ປີຕິ ປຏິສໍວິທິຕາ ໂຫຕິ ຕທາຣມ຺ມຓສ຺ສ ປຏິສໍວິທິຕຕ຺ຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ອາວຊ຺ຊໂຕ’’ຕິອາທິ ອສມ຺ໂມຫໂຕ ປີຕິປຏິສໍເວທນໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນິຈ຺ຈາທິວເສນ ຊານໂຕ, ປສ຺ສໂຕ, ປຈ຺ຈເວກ຺ຂໂຕ ຈ. ຕທຘິມຸຕ຺ຕຕາວເສນ ອຘິຏ຺ຐຫໂຕ, ອຘິມຸຈ຺ຈໂຕ, ຕຖາ ວີຣິຍາທິໍ ສມາທຫໂຕ ຂຓິກສມາຘິນາ.

ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍນ຺ຕິ ຎາຕປຣິຎ຺ຎາຍ. ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍນ຺ຕິ ຕີຣຓປຣິຎ຺ຎາຍ. ສພ຺ພຎ຺ຫິ ທຸກ຺ຂສຈ຺ຈໍ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍໍ, ປຣິຎ຺ເຎຍ຺ຍຎ຺ຈ. ຕຕ຺ຣ ຈາຍໍ ປີຕີຕິ ລິຂິຕໍ. ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍນ຺ຕິອາທິ ມຄ຺ຄກ຺ຂຓໍ ສນ຺ຘາຍາຫາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ມຄ຺ເຄນ ອສມ຺ໂມຫສງ຺ຂາຕວິປສ຺ສນາກິຈ຺ຈນິປ຺ຜຕ຺ຕິໂຕ ມຄ຺ໂຄປິ ອຠິຎ຺ເຎຍ຺ຍາທິອາຣມ຺ມຓໍ ກໂຣນ຺ໂຕ ວິຍ ວຸຕ຺ໂຕ. ວິປສ຺ສນາຠູມິທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ສມເຖ ກາຍິກສຸຂາຠາວາ ວຸຕ຺ຕໍ. ທ຺ວີສຸ ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣປເທສູຕິ ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣປຏິສໍເວທີ…ເປ… ສິກ຺ຂຕິ ປສ຺ສມ຺ຠຍໍ ຈິຕ຺ຕສງ຺ຂາຣປຏິສໍເວທີ…ເປ… ສິກ຺ຂຕີຕິ ເອເຕສຸ. ໂມທນາທິ ສພ຺ພໍ ປີຕິເວວຈນໍ. ອນິຈ຺ຈານຸປສ຺ສນາທິ ກິເລເສ, ຕມ຺ມູລເກ ຂນ຺ຘາຠິສງ຺ຂາເຣ. ເອວໍ ຠາວິໂຕຕິ ນ ຈຕຸກ຺ກປຎ຺ຈກຊ຺ຌານນິພ຺ພຕ຺ຕເນນ ຠາວິໂຕ. ເອວໍ ສພ຺ພາກາຣປຣິປຸຓ຺ຓໍ ກຕ຺ວາ ຠາວິໂຕ. ວິປສ຺ສນາມຄ຺ຄປຈ຺ຈເວກ຺ຂຓກາເລສຸປິ ປວຕ຺ຕອສ຺ສາສມຸເຂເນວ ສພ຺ພໍ ທສ຺ສິຕໍ ອຸປາຍກຸສເລນ ຠຄວຕາ.

໑໖໘. ກສ຺ມາ ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ອມ຺ເຫຫີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ.

ປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ

໑໗໒. ອຸສ຺ສຸກ຺ກວຈນນ຺ຕິ ປາກຏສທ຺ທສຎ຺ຎາ ກິຣ, ສມານກປທນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ‘‘ສຸຕ຺ວາ ຠຸຎ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວິຍ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈ ໂວໂຣເປຕຸກາມສ຺ສ ສຎ຺ຈິຈ຺ຈປທໍ ໂວໂຣປນປທສ຺ສ ອຸສ຺ສຸກ຺ກໍ, ສຎ຺ເຈຕນາ ຈ ຊີວິຕາ ໂວໂຣປນຎ຺ຈ ເອກສ຺ເສວາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ນ ເກວລໍ ເຈຕສິກມຕ຺ເຕເນວ ໂຫຕິ, ປໂຍໂຄປິ ອິຈ຺ຉິຕພ຺ໂພ ເອວາຕິ ທສ຺ເສຕຸໍ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ກິຣ ອຸປຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ. ‘‘ຊານິຕ຺ວາ ສຎ຺ຊານິຕ຺ວາ ເຈຈ຺ຈ ອຠິວິຕຣິຕ຺ວາ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ຊານນ຺ໂຕ…ເປ… ວີຕິກ຺ກໂມ’’ຕິ ໂວໂຣປນມ຺ປິ ທສ຺ສິຕໍ, ຕສ຺ມາ ພ຺ຍຎ຺ຊເນ ອາທຣໍ ອກຕ຺ວາ ອຕ຺ໂຖ ທສ຺ສິໂຕ. ວີຕິກ຺ກມສງ຺ຂາຕຕ຺ຖສິທ຺ຘິຍາ ຫິ ປຸຣິມເຈຕນາ ອຕ຺ຖສາຘິກາ ໂຫຕິ. ສພ຺ພສຸຂຸມອຕ຺ຕຠາວນ຺ຕິ ຣູປໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ອຣູປໍ. ອຕ຺ຕສງ຺ຂາຕານຎ຺ຫິ ອຣູປານໍ ຂນ຺ຘວິຠງ຺ເຄ (ວິຠ. ໑ ອາທໂຍ) ວິຍ ອິຘ ໂອຬາຣິກສຸຂຸມຕາ ອນຘິປ຺ເປຕາ. ມາຕຸກຸຈ຺ຉິສ຺ມິນ຺ຕິ ເຍຠຸຍ຺ຍວຈນໍ, ໂອປປາຕິກມນຸສ຺ເສປິ ປາຣາຊິກເມວ, ອຣູປກາເຍ ອຸປກ຺ກມາຠາວາ ຕຄ຺ຄຫຓໍ ກສ຺ມາຕິ ເຈ? ອຣູປກ຺ຂນ຺ເຘນ ສທ຺ຘິໍ ຕສ຺ເສວ ຣູປກາຍສ຺ສ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍສມ຺ຠວໂຕ. ເຕນ ສຊີວໂກວ ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄໂຫປິ ນາມ ໂຫຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ. ເອຕ຺ຖ ມາຕຸກຸຈ຺ຉິສ຺ມິນ຺ຕິ ມນຸສ຺ສມາຕຸຍາ ວາ ຕິຣຈ຺ຉານມາຕຸຍາ ວາ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ປຣິວາເຣ (ປຣິ. ໔໘໐) –

‘‘ອິຕ຺ຖິໍ ຫເນ ຈ ມາຕຣໍ, ປຸຣິສຎ຺ຈ ປິຕຣໍ ຫເນ;

ມາຕຣໍ ປິຕຣໍ ຫນ຺ຕ຺ວາ, ນ ເຕນານນ຺ຕຣໍ ຜຸເສ;

ປຎ຺ຫາ ເມສາ ກຸສເລຫິ ຈິນ຺ຕິຕາ’’ຕິ.

ປຐມນ຺ຕິ ປຏິສນ຺ຘິຈິຕ຺ຕເມວ. ເອກຠວປຣິຍາປນ຺ນາຍ ຫິ ຈິຕ຺ຕສນ຺ຕຕິຍາ ປຏິສນ຺ຘິຈິຕ຺ຕໍ ປຐມຈິຕ຺ຕໍ ນາມ. ຈຸຕິຈິຕ຺ຕໍ ປຈ຺ຉິມໍ ນາມ. ອຎ຺ຎຖາ ອນມຕຄ຺ເຄ ສໍສາເຣ ປຐມຈິຕ຺ຕໍ ນາມ ນຕ຺ຖິ ວິນາ ອນນ຺ຕຣສມນນ຺ຕຣນຕ຺ຖິວິຄຕປຈ຺ຈເຍຫິ ຈິຕ຺ຕຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ອຠາວໂຕ. ຠາເວ ວາ ນວສຕ຺ຕປາຕຸຠາວໂທສປ຺ປສງ຺ໂຄ. ອຍໍ ສພ຺ພປຐໂມ ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄໂຫຕິ ກິຎ຺ຈາປິ ອິມໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ຕໍ ອາທິໍ ກຕ຺ວາ ສນ຺ຕຕິຍາ ຍາວ ມຣຓາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄເຫສຸ ອປຣິມາເຓສຸ ‘‘ສພ຺ພປຐໂມ’’ຕິ ທິສ຺ສຕິ. ຍທາ ປນ ໂຍ ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄໂຫ ປຸພ຺ພາປຣິຍວເສນ ສນ຺ຕຕິປ຺ປຕ຺ໂຕ ໂຫຕິ, ຕທາ ຕໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຕຸໍ ສກ຺ກາ. ສນ຺ຕຕິໍ ວິໂກເປນ຺ໂຕ ຫິ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຕິ ນາມ. ເອຕ຺ຖ ຈ ນານຕ຺ຕນເຍ ອຘິປ຺ເປເຕ ສຕິ ‘‘ສພ຺ພປຐໂມ’’ຕິ ວຈນໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ນ ປນ ເອກຕ຺ຕນເຍ ສນ຺ຕຕິຍາ ເອກຕ຺ຕາ. ເອກຕ຺ຕນໂຍ ຈ ອິຘາຘິປ຺ເປໂຕ ‘‘ສນ຺ຕຕິໍ ວິໂກເປຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ, ຕສ຺ມາ ‘‘ສພ຺ພປຐໂມ’’ຕິ ວຈນໍ ນ ຍຸຊ຺ຊຕີຕິ ເຈ? ນ, ສນ຺ຕຕິປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນພຫຸຕ຺ຕາ. ຍສ຺ມາ ປນ ສນ຺ຕຕິ ນາມ ອເນເກສໍ ປຸພ຺ພາປຣິຍຸປ຺ປຕ຺ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຍໍ ສພ຺ພປຐໂມ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ເອວເມຕ຺ຖ ທ຺ເວປິ ນຍາ ສງ຺ຄຫໍ ຄຈ຺ຉນ຺ຕິ, ອຎ຺ຎຖາ ‘‘ສນ຺ຕຕິໍ ວິໂກເປຕີ’’ຕິ ອິທໍ ວຈນໍ ນ ສິຊ຺ຌຕິ. ກິຎ຺ຈາປິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ສນ຺ຕຕິໍ ວິໂກເປຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ສນ຺ຕຕິປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນເມວ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ນ ອທ຺ຘາປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ, ຕຖາປິ ຍສ຺ມາ ສນ຺ຕຕິປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນ ວິໂກປິເຕ ອທ຺ຘາປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ວິໂກປິຕເມວ ໂຫຕິ, ອທ຺ຘາປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ເນ ປນ ວິໂກປິເຕ ສນ຺ຕຕິປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ວິໂກປິຕໍ ໂຫຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ນຕ຺ຖິ. ຕສ຺ມາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ຕທຸຠຍມ຺ປິ ໂວໂຣເປຕຸໍ ສກ຺ກາ, ຕສ຺ມາ ຕເທວ ສນ຺ຘາຍ ‘ສນ຺ຕຕິໍ ວິໂກເປຕີ’ຕິ ອິທໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ‘‘ສນ຺ຕຕິໍ ວິໂກເປຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ປກຕິຍາ ອາຍຸປຣິຍນ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ມຣຓກສຕ຺ເຕ ວີຕິກ຺ກເມ ສຕິ ອນາປຕ຺ຕິ ວີຕິກ຺ກມປຈ຺ຈຍາ ສນ຺ຕຕິຍາ ອໂກປິຕຕ຺ຕາ. ວີຕິກ຺ກມປຈ຺ຈຍາ ເຈ ອາຍຸປຣິຍນ຺ຕໍ ອປ຺ປຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣາວ ມຣຓກສຕ຺ເຕ ວີຕິກ຺ກມປຈ຺ຈຍາ ອາປຕ຺ຕິ, ກມ຺ມພທ຺ໂຘ ຈາຕິ ໂນ ຕກ຺ໂກຕິ ອາຈຣິໂຍ. ‘‘ມຣຓວຓ຺ຓໍ ວາ ສໍວຓ຺ເຓຍ຺ຍ, ມຣຓາຍ ວາ ສມາທເປຍ຺ຍ, ອຍມ຺ປິ ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕິ ອສໍວາໂສ’’ຕິ ວຈນໂຕ ວາ ເຈຕນາກ຺ຂເຓ ເອວ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິ ເອກນ຺ຕາກຸສລຕ຺ຕາ, ທຸກ຺ຂເວທນຕ຺ຕາ, ກາຍກມ຺ມຕ຺ຕາ, ວຈີກມ຺ມຕ຺ຕາ, ກິຣິຍຕ຺ຕາ ຈາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ສຕ຺ຕຏ຺ຐຊວນວາຣມຕ຺ຕນ຺ຕິ ສຠາຄາຣມ຺ມຓວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ເຕເນວ ‘‘ສຠາຄສນ຺ຕຕິວເສນາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຕ຺ຕໂນ ປຏິປກ຺ເຂນ ສມນ຺ນາຄຕຕ຺ຕາ ສມນນ຺ຕຣສ຺ສ ປຈ຺ຈຍໍ ໂຫນ຺ຕໍ ຍຖາ ປຸເຣ ວິຍ ອຫຸຕ຺ວາ ທຸພ຺ພລສ຺ສ. ຕນ຺ຕິ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍວິໂກປນໍ.

ອີຕິນ຺ຕິ ສຕ຺ຕວິຘວິຈ຺ຉິກາທີນິ ຍຸທ຺ເຘ ຑໍສິຕ຺ວາ ມາຣຓຕ຺ຖໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊນ຺ຕິ. ປຊ຺ຊຣກນ຺ຕິ ສຣີຣຑາຫໍ. ສູຈິກນ຺ຕິ ສູລໍ. ວິສູຈິກນ຺ຕິ ສຸກ຺ຂມາຕິສາຣໍວສຍໍ. ປກ຺ຂນ຺ທິຍນ຺ຕິ ຣຕ຺ຕາຕິສາຣໍ. ທ຺ວຕ຺ຕິພ຺ຍາມສຕປ຺ປມາເຓ ມຫາກາເຍ ນິມ຺ມິນິຕ຺ວາ ຐິຕນາຄຸທ຺ຘຣຓໍ, ກຸຊ຺ຌິຕ຺ວາ ໂອໂລກິເຕ ປເຣສໍ ກາເຍ ວິສມຣຓໍ ວາ ຑາຫຸປ຺ປາທນໍ ວາ ປໂຍໂຄ ນາມ.

ເກຈີຕິ ມຫາສງ຺ຆິກາ. ອຍໍ ອິຕ຺ຖີ. ກຸລຸມ຺ພສ຺ສາຕິ ຄພ຺ຠສ຺ສ. ກຖໍ ສາ ອິຕຣສ຺ສາຕິ ເຈ? ຕສ຺ສ ທຸຏ຺ເຐນ ມນສານຸປກ຺ຂິເຕ ໂສ ຈ ຄພ຺ໂຠ ສາ ຈ ອິທ຺ຘີຕິ ອຸຠຍມ຺ປິ ສເຫວ ນສ຺ສຕິ, ຆຏຄ຺ຄີນໍ ເຠທນິພ຺ພາຍນໍ ວິຍ ເອກກ຺ຂເຓ ໂຫຕິ. ‘‘ເຕສໍ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິເກສຸ ໂອຈຣິຍມານໍ ນ ສເມຕີ’’ຕິ ລິຂິຕໍ, ‘‘ເຕສໍ ມຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘ຖາວຣີນມ຺ປິ ອຍໍ ຍຸຊ຺ຊຕີ’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕິກວເສນ ປຏິເສຘິຕພ຺ພນ຺ຕິ ອປເຣ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ສາຫຕ຺ຖິກນິສ຺ສຄ຺ຄິຍປໂຍເຄສຸ ສນ຺ນິຏ຺ຐາປກເຈຕນາຍ ສຕ຺ຕມາຍ ສຫຸປ຺ປນ຺ນກາຍວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ສາຫຕ຺ຖິກຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ອາຓຕ຺ຕິເກ ປນ ສຕ຺ຕຫິປິ ເຈຕນາຫິ ສຫ ວຈີວິຎ຺ຎຕ຺ຕິສມ຺ຠວໂຕ ສຕ຺ຕສຕ຺ຕ ສທ຺ທາ ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ເອເກກກ຺ຂຣຠາວໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຍຕ຺ຕເກຫິ ອກ຺ຂເຣຫິ ອຕ຺ຕໂນ ອຘິປ຺ປາຍໍ ວິຎ຺ຎາເປຕິ, ຕທວສານກ຺ຂຣສມຸຏ຺ຐາປິກາຍ ສຕ຺ຕມເຈຕນາຍ ສຫຊາຕວຈີວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ອາຓຕ຺ຕິກຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ຕຖາ ວິຊ຺ຊາມຍປໂຍເຄ. ກາເຍນາຓຕ຺ຕິຍໍ ປນ ສາຫຕ຺ຖິເກ ວຸຕ຺ຕນໂຍວ. ຖາວຣປໂຍເຄ ຍາວຕາ ປຣສ຺ສ ມຣຓໍ ໂຫຕິ, ຕາວຕາ ກມ຺ມພທ຺ໂຘ, ອາປຕ຺ຕິ ຈ. ຕໂຕ ປຣໍ ອຕິສຎ຺ຈຣເຓ ກມ຺ມພທ຺ຘາຕິພຫຸຕ຺ຕໍ ເວທິຕພ຺ພໍ ສຕິ ປຣໍ ມຣເຓ. ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິ ປເນຕ຺ຖ ເອກາ. ອຕ຺ຖສາຘກເຈຕນາ ຍສ຺ມາ ເອຕ຺ຖ ຈ ທຸຕິຍປາຣາຊິເກ ຈ ລພ຺ຠຕິ, ນ ອຎ຺ຎຕ຺ຖ, ຕສ຺ມາ ທ຺ວິນ຺ນມ຺ປິ ສາຘາຣຓາ ອິມາ ຄາຖາໂຍ –

‘‘ຠູຕຘມ຺ມນິຍາມາ ເຍ, ເຕ ຘມ຺ມາ ນິຍຕາ ມຕາ;

ຠາວິຘມ຺ມນິຍາມາ ເຍ, ເຕວ ອນິຍຕາ ອິຘ.

‘‘ຠູຕຘມ຺ມນິຍາມານໍ, ຐິຕາວ ສາ ປຈ຺ຈຍຏ຺ຐິຕິ;

ຠາວິຘມ຺ມນິຍາມານໍ, ສາເປກ຺ຂາ ປຈ຺ຈຍຏ຺ຐິຕິ.

‘‘ເຕນຎ຺ຎາ ເຫຕຸຍາ ອຕ຺ຖິ, ສາປິ ຘມ຺ມນິຍາມຕາ;

ຕສ຺ສາ ຜລໍ ອນິຍຕໍ, ຜລາເປກ຺ຂາ ນິຍາມຕາ.

‘‘ເອວຎ຺ຫິ ສພ຺ພຘມ຺ມານໍ, ຐິຕາ ຘມ຺ມນິຍາມຕາ;

ລທ຺ຘຘມ຺ມນິຍາມາ ຍາ, ສາຕ຺ຖສາຘກເຈຕນາ.

‘‘ເຈຕນາສິທ຺ຘິໂຕ ປຸພ຺ເພ, ປຈ຺ຉາ ຕສ຺ສາຕ຺ຖສິທ຺ຘິໂຕ;

ອວິເສເສນ ສພ຺ພາປິ, ຉພ຺ພິຘາ ອຕ຺ຖສາຘິກາ.

‘‘ອາຓຕ຺ຕິຍໍ ຍໂຕ ສກ຺ກາ, ວິຠາເວຕຸໍ ວິຠາຄໂຕ;

ຕສ຺ມາ ອາຓຕ຺ຕິຍໍເຍວ, ວຸຕ຺ຕາ ສາ ອຕ຺ຖສາຘິກາ.

‘‘ມິຈ຺ຉຕ຺ເຕ ວາປິ ສມ຺ມຕ຺ເຕ, ນິຍຕານິຍຕາ ມຕາ;

ອຠິຘມ຺ເມ ນ ສພ຺ພຕ຺ຖິ, ຕຕ຺ຖ ສາ ນິຍຕາ ສິຍາ.

‘‘ຍາ ເຖຍ຺ຍເຈຕນາ ສພ຺ພາ, ສຫຕ຺ຖາຓຕ຺ຕິກາປິ ວາ;

ອຠິຘມ຺ມນເຍນາຍໍ, ເອກນ຺ຕນິຍຕາ ສິຍາ.

‘‘ປາຓາຕິປາຕໍ ນິສ຺ສາຍ, ສຫຕ຺ຖາຓຕ຺ຕິກາທິກາ;

ອຠິຘມ຺ມວເສເນສາ, ປຈ຺ເຈກໍ ຕໍ ທຸກໍ ຠເຊ.

‘‘ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍຸປຈ຺ເຉໂທ, ເຈຕນາ ເຈຕິ ຕໍ ທ຺ວຍໍ;

ນ ສາຫຕ຺ຖິກກມ຺ເມນ, ປເຄວາຓຕ຺ຕິກາສມໍ.

‘‘ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍຸປຈ຺ເຉໂທ, ເຈຕນາ ເຈຕິ ຕໍ ທ຺ວຍໍ;

ນ ສາຫຕ຺ຖິກກມ຺ເມນ, ປເຄວາຓຕ຺ຕິກາສມໍ.

‘‘ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍຸປຈ຺ເຉທກ຺ຂເຓ ວຘກເຈຕນາ;

ຈິຣາຐິຕາຕິ ໂກ ຘມ຺ໂມ, ນິຍາເມຕິ ອາປຕ຺ຕິກໍ.

‘‘ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍຸປຈ຺ເຉທກ຺ຂເຓ ເຈ ວຘໂກ ສິຍາ;

ມໂຕ ສຸຕ຺ໂຕ ປພຸທ຺ໂຘ ວາ, ກຸສໂລ ວຘໂກ ສິຍາ.

‘‘ກຸສລຕ຺ຕິກເຠໂທ ຈ, ເວທນາຕ຺ຕິກເຠໂທປິ;

ສິຍາ ຕຖາ ຄໂຕ ສິທ຺ໂຘ, ສຫຕ຺ຖາ ວຘກເຈຕນາ’’ຕິ.

ຍານິ ປນ ພີຊອຸຕຸກມ຺ມຘມ຺ມຈິຕ຺ຕນິຍາມານິ ປຎ຺ຈ ອຏ຺ຐກຖາຍ ອາເນຕ຺ວາ ນິທສ຺ສິຕານິ, ເຕສຸ ອຍມຕ຺ຖສາຘກເຈຕນາ ໂຍຄໍ ຄຈ຺ຉຕີຕິ ມຎ຺ເຎ ‘‘ອຍໍ ອຕ຺ຖສາຘກເຈຕນານິຍໂມ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ເຈຕນານໍ ມິຈ຺ຉຕ຺ຕສມ຺ມຕ຺ຕນິຍຕານມ຺ປິ ນຕ຺ຖິຠາວປ຺ປສງ຺ຄໂຕ. ຠຊາປິຍມານາ ເຍນ, ເຕນ ສພ຺ເພປິ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ກມ຺ມຈິຕ຺ຕນິຍາເມ ຠຊນ຺ຕິ ຄຈ຺ຉນ຺ຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຊີວິເຕ ອາທີນໂວ ມຣຓວຓ຺ຓທສ຺ສເນ ນ ວິຠຕ຺ໂຕວ, ອິຘ ປນ ສງ຺ກປ຺ປປເທ ອຕ຺ຖໂຕ ‘‘ມຣຓສຎ຺ຎີ ມຣຓເຈຕໂນ ມຣຓາຘິປ຺ປາໂຍ’’ຕິ ເອວໍ ອວິຠູຕຕ຺ຕາ ວິຠຕ຺ໂຕ, ອປາກຏຕ຺ຕາ, ອໂນຬາຣິກຕ຺ຕາ ວາ ອວິຠາຄາ ກາຣິຕາ ວາ. ນຍິທໍ ວິຕກ຺ກສ຺ສ ນາມນ຺ຕິ ນ ວິຕກ຺ກສ຺ເສວ ນາມໍ, ກິນ຺ຕຸ ສຎ຺ຎາເຈຕນານມ຺ປິ ນາມນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ກງ຺ຂາວິຕຣຓິຍມ຺ປິ ເອວເມວ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໗໔. ກາຍໂຕຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ສຕ຺ຕິຎສູ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ວຈນສິລິຏ຺ຐຕ຺ຖໍ ‘‘ອຸສຸສຕ຺ຕິອາທິນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນຸທ຺ເທສິເກ ກມ຺ມສ຺ສາຣມ຺ມຓໍ ໂສ ວາ ໂຫຕິ, ອຎ຺ໂຎ ວາ. ອຸຠເຍຫີຕິ ກິຎ຺ຈາປິ ປຐມປ຺ປຫາໂຣ ນ ສຍເມວ ສກ຺ໂກຕິ, ທຸຕິຍໍ ລຠິຕ຺ວາ ປນ ສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ຊີວິຕວິນາສນເຫຕຸ ອໂຫສິ, ຕທຕ຺ຖເມວ ຫິ ວຘເກນ ໂສ ທິນ຺ໂນ, ທຸຕິໂຍ ປນ ອຎ຺ເຎນ ຈິຕ຺ເຕນ ທິນ຺ໂນ, ເຕນ ສຸຏ຺ຐຸ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຐມປ຺ປຫາເຣເນວາ’’ຕິ, ‘‘ເຈຕນາ ນາມ ທາຣຸຓາຕິ ຄຣຸໍ ວຕ຺ຖຸໍ ອາຣພ຺ຠ ປວຕ຺ຕປຸພ຺ພຠາຄເຈຕນາ ປກຕິສຠາວວຘກເຈຕນາ, ໂນ ທາຣຸຓາ ໂຫຕີ’’ຕິ ອາຈຣິເຍນ ລິຂິຕໍ. ‘‘ປຸພ຺ພຠາຄເຈຕນາ ປຣິວາຣາ, ວຘກເຈຕນາວ ທາຣຸຓາ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍຖາຘິປ຺ປາຍນ຺ຕິ ອຸໂຠປິ ປຏິວິຊ຺ຌຕິ, ສາຫຕ຺ຖິໂກປິ ສງ຺ເກຕຕ຺ຕາ ນ ມຸຈ຺ຈຕິ ກິຣ.

ກິຣິຍາວິເສໂສ ອຏ຺ຐກຖາສຸ ອນາຄໂຕ. ‘‘ເອວໍ ວິຊ຺ຌ, ເອວໍ ປຫຣ, ເອວໍ ຆາເຫຫີ’ຕິ ປາຬິຍາ ສເມຕີຕິ ອາຈຣິເຍນ ຄຫິໂຕ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ປຸຣໂຕ ປຫຣິຕ຺ວາຕິອາທິ ວຕ຺ຖຸວິສງ຺ເກຕເມວ ກິຣ. ເອຕໍ ຄາເມ ຐິຕນ຺ຕິ ປຸຄ຺ຄໂລວ ນິຍມິໂຕ. ໂຍ ປນ ລິງ຺ຄວເສນ ‘‘ທີຆໍ…ເປ… ມາເຣຫີ’’ຕິ ອາຓາເປຕິ ອນິຍເມຕ຺ວາ. ຍທິ ນິຍເມຕ຺ວາ ວທຕິ, ‘‘ເອຕໍ ທີຆ’’ນ຺ຕິ ວເທຍ຺ຍາຕິ ອປເຣ. ອາຈຣິຍາ ປນ ‘‘ທີຆນ຺ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ນິຍມິຕໍ ໂຫຕິ, ເອວໍ ອນິຍເມຕ຺ວາ ວທຕິ, ນ ປນ ອາຓາປໂກ ທີຆາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ມາເຣຫີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ ກິຣ. ‘‘ອຕ຺ໂຖ ປນ ຈິຕ຺ເຕນ ເອກໍ ສນ຺ຘາຍປິ ອນິຍເມຕ຺ວາ ອາຓາເປຕີ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ‘‘ອິຕໂຣ ອຎ຺ຎໍ ຕາທິສໍ ມາເຣຕິ, ອາຓາປໂກ ມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ຍຖາຘິປ຺ປາຍໍ ນ ຄຕຕ຺ຕາ. ‘‘ເອວໍ ທີຆາທິວເສນາປິ ຈິຕ຺ເຕນ ອນິຍມິຕສ຺ເສວາຕິ ຍຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອຎ຺ຎຕຣສ຺ມິໍ ຄຓ຺ຐິປເທ ລິຂິຕໍ, ສຸຏ຺ຐຸ ວີມໍສິຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ຄເຫຕພ຺ພໍ, ໂອກາສສ຺ສ ນິຍມິຕຕ຺ຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ໂອກາສນິຍມໍ ກຕ຺ວາ ນິທ຺ທິສນ຺ໂຕ ຕສ຺ມິໍ ໂອກາເສ ນິສິນ຺ນໍ ມາເຣຕຸກາໂມວ ໂຫຕິ, ສຍໍ ປນ ຕທາ ຕຕ຺ຖ ນຕ຺ຖິ. ຕສ຺ມາ ໂອກາເສນ ສຫ ອຕ຺ຕໂນ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ນ ໂຫຕິ, ເຕນ ອຕ຺ຕນາ ມາຣາປິໂຕ ປໂຣ ເອວ ມາຣາປິໂຕ. ກຖໍ? ສຍໍ ຣສ຺ໂສ ຈ ຕນຸໂກ ຈ ຫຸຕ຺ວາ ປຸພ຺ພຠາເຄ ອຕ຺ຕານໍ ສນ຺ຘາຍ ອາຓຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ‘‘ທີຆໍ ຣສ຺ສໍ ຖູລໍ ພລວນ຺ຕໍ ມາເຣຫີ’’ຕິ ອາຓາເປນ຺ຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕໍ ອຕ຺ຕນິ ຕສ຺ສາກາຣສ຺ສ ນຕ຺ຖິຕາຍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຕາທິສສ຺ສ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕິ, ເຕນ ມູລຏ຺ຐສ຺ສ ກມ຺ມພທ຺ໂຘ. ເອວໍສມ຺ປທມິທນ຺ຕິ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ.

ທູຕປຣມ຺ປຣານິທ຺ເທເສ ອາຓາເປຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ. ອິຕຣສ຺ສ ອາໂຣເຈຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາຕິ ອາຈຣິຍນ຺ເຕວາສີນໍ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ອາໂຣຈເນ, ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫເນ ທຸກ຺ກຏໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ນ ວຘໂກ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ສິທ຺ຘໍ ໂຫຕິ. ຕໍ ປນ ໂອກາສາຠາວໂຕ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ມູລຏ຺ເຐນ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພາປຕ຺ຕິຍາ ຫິ ຕສ຺ສ ໂອກາໂສ ອປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນ, ເຕນສ຺ສ ຕສ຺ມິໍ ໂອກາເສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຘໂກ ເຈ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ມູລຏ຺ໂຐ ອາຈຣິໂຍ ປຸພ຺ເພ ອາປນ຺ນທຸກ຺ກເຏນ ສຫ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍມ຺ປິ ອາປຊ຺ຊຕິ. ກສ຺ມາ? ມຫາຊໂນ ຫິ ເຕນ ປາເປ ນິໂຍຊິໂຕຕິ. ອິທໍ ປນ ທຸກ຺ກຏຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ວຘໂກ ເຈ ຕມຕ຺ຖໍ ນ ສາເວຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ. ຍທິ ສາເວຕິ, ປາຣາຊິກເມວາປຊ຺ຊຕິ. ກສ຺ມາ? ອຕ຺ຖສາຘກເຈຕນາຍ ອຠາວາ. ອນຸຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘‘ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫຕິ, ຕໍ ທຸກ຺ກຏໍ ໂຫຕິ. ຍທິ ເອວໍ ກສ຺ມາ ປາເຐ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຈ? ວຘໂກ ປນ ‘ສາຘຸ ກໂຣມີ’ຕິ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫິຕ຺ວາ ຕໍ ນ ກໂຣຕິ. ເອວຎ຺ຫິ ນິຍເມ ‘ມູລຏ຺ຐສ຺ສ ກິໍ ນາມ ໂຫຕິ, ກິມສ຺ສ ທຸກ຺ກຏາປຕ຺ຕີ’ຕິ ສຎ຺ຊາຕກງ຺ຂານໍ ຕທຕ຺ຖທີປນຕ຺ຖໍ ‘ມູລຏ຺ຐສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາ’’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ວຘໂກ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສ, ມູລຏ຺ຐສ຺ສ ຈ ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ນ ສິລິສ຺ສຕິ, ມູລຏ຺ເຐນ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພາປຕ຺ຕິທສ຺ສນາຘິກາຣຕ຺ຕາ ວຘໂກ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ວິສກ຺ກິຍທູຕປທນິທ຺ເທເສ ‘‘ວຕ຺ຕຸກາມຕາຍ ຈ ກິຈ຺ເຉເນຕ຺ຖ ວຕ຺ວາ ປໂຍຊນໍ ນຕ຺ຖີຕິ ຠຄວຕາ ນ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍໍ ປນ ‘‘ມູລຏ຺ຐສ຺ເສວ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ວິຈາຣຓາ – ອາຈຣິເຍນ ອາຓຕ຺ເຕນ ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິເຕນ ຕທຕ຺ເຖ ສງ຺ຆຣກ຺ຂິຕສ຺ເສວ ອາໂຣຈິເຕ ກິຎ຺ຈາປິ ໂຍ ‘‘ສາຘູ’’ຕິ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ອຖ ໂຂ ອາຈຣິຍສ຺ເສເວຕໍ ທຸກ຺ກຏໍ ວິສງ຺ເກຕຕ຺ຕາ, ນ ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິຕສ຺ສ, ກສ຺ມາ? ອຕ຺ຖສາຘກເຈຕນາຍ ອາປນ຺ນຕ຺ຕາ. ເຕເນວ ‘‘ອາຓາປກສ຺ສ ຈ ວຘກສ຺ສ ຈ ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສາ’’ຕິ ປາຬິຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປນ ມູລຏ຺ເຐນ ອາປຊ຺ຊິຕພ຺ພທຸກ຺ກຏໍ ‘‘ມູລຏ຺ຐສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ອປຣິຈ຺ຉິນ຺ໂນກາສຕ຺ຕາ ນ ວຸຕ຺ຕໍ.

ອວິສງ຺ເກເຕ ‘‘ມູລຏ຺ຐສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວິສງ຺ເກເຕ ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາຕິ ສິທ຺ຘນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ‘‘ວຘໂກ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ອິທໍ ປນ ທຸກ຺ກຏໍ ວຘກສ຺ເສວ. ໂສ ຫິ ປຐມໍ ອາຓາປກໍ ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິຕໍ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິໍ ປາເປຕ຺ວາ ສຍໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຕ຺ວາ ອາປຊ຺ຊິສ຺ສຕີຕິ ກິຎ຺ຈາປິ ປາຬິຍໍ ‘‘ໂສ ຕໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຕິ, ອາຓາປກສ຺ສ ຈ ວຘກສ຺ສ ຈ ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສາ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາປິ ຕໍ ອຕ຺ຖໂຕ ວຸຕ຺ຕເມວ, ‘‘ຍໂຕ ປາຣາຊິກໍ ປຎ຺ຎຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາ ຈ ຕໍ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ໂສ ຕໍ ຊີວິຕາ ໂວໂຣເປຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ສພ຺ເພສໍ ປາຣາຊິກສ຺ສາ’’ຕິ ຫິ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕໍ. ເອຕ຺ຖ ປຸພ຺ເພ ອາຈຣິຍນ຺ເຕວາສິການໍ ວຸຕ຺ຕທຸກ຺ກຏຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍາປຕ຺ຕິໂຍ ປຐມເມວ ອນາປນ຺ນາ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິຍາ ອາປນ຺ນຕ຺ຕາ. ຕຖາປິ ວຘກສ຺ສ ປາຣາຊິກາປຕ຺ຕິຍາ ເຕສໍ ປາຣາຊິກຠາໂວ ປາກໂຏ ຊາໂຕຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ອາປຕ຺ຕິ ສພ຺ເພສໍ ປາຣາຊິກສ຺ສາ’’ຕິ ເອກໂຕ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຕຖາ ‘‘ອາຓາປກສ຺ສ, ວຘກສ຺ສ ຈ ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ. ກສ຺ມາ? ວຘກສ຺ສ ທຸກ຺ກຏາປຕ຺ຕິຍາ ອາປນ຺ນຕ຺ຕາ. ໂສ ຫິ ປຐມໍ ທຸກ຺ກຏາປຕ຺ຕິໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາ ປຈ຺ຉາ ປາຣາຊິກໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ຍທິ ປນ ອນ຺ເຕວາສິກາ ເກວລໍ ອາຈຣິຍສ຺ສ ຄຣຸກຕາຍ ສາສນໍ ອາໂຣເຈນ຺ຕິ ສຍໍ ອມຣຓາຘິປ຺ປາຍາ ສມານາ ປາຣາຊິເກນ ອນາປຕ຺ຕິ. ອກປ຺ປິຍສາສນຫຣຓປຈ຺ຈຍາ ທຸກ຺ກຏາປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ ເອວ, ອິມສ຺ສຕ຺ຖສ຺ສ ສາຘນຕ຺ຖໍ ຘມ຺ມປທວຕ຺ຖູຫິ ມິຄລຸທ຺ທກສ຺ສ ຠຣິຍາຍ ໂສຕາປນ຺ນາຍ ຘນຸອຸສຸສູລາທິທານໍ ນິທສ຺ສນໍ ວທນ຺ຕິ ເອເກ. ຕໍ ຕິຕ຺ຕິຣຊາຕເກນ (ຊາ. ໑.໔.໗໓ ອາທໂຍ) ສເມຕິ, ຕສ຺ມາ ສຸຕ຺ຕຎ຺ຈ ອຏ຺ຐກຖຎ຺ຈ ອນຸໂລເມຕີຕິ ໂນ ຕກ຺ໂກຕິ ອາຈຣິໂຍ. ອິຘ ປນ ທູຕປຣມ຺ປຣາຍ ຈ ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາມສ຺ສ ປາວທ, ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ອິຕ຺ຖນ຺ນາມໍ ປາວທຕູ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ວາຈາຍ ວາ ອາໂຣເຈຕຸ, ຫຕ຺ຖມຸທ຺ທາຍ ວາ, ປຓ຺ເຓນ ວາ, ທູເຕນ ວາ ອາໂຣເຈຕຸ, ວິສງ຺ເກໂຕ ນຕ຺ຖິ. ສເຈ ວິເສເສຕ຺ວາ ມູລຏ຺ໂຐ, ອນ຺ຕຣາທູໂຕ ວາ ວທຕິ, ຕທຕິກ຺ກເມ ວິສງ຺ເກໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ອິທານິ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ອຘິກາຣທ຺ວເຍ ອນຸຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕນໂຍ ວຸຈ຺ຈຕິ – ‘‘ວຘໂກ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ວຘກສ຺ເສວ ອາປຕ຺ຕິ, ນ ອາຓາປກສ຺ສ ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິຕສ຺ສ. ຍທິ ປນ ໂສ ວຊ຺ຌມຣຓາມຣເຓສຸ ອວສ຺ສມຎ຺ຎຕຣໍ ກໂຣຕິ, ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິຕສ຺ສາຓຕ຺ຕິກ຺ຂເຓ ເອວ ປາຣາຊິກທຸກ຺ກເຏສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ສິຍາ. ‘‘ອິຕິ ຈິຕ຺ຕມໂນ’’ຕິ ອຘິກາຣໂຕ ‘‘ຈິຕ຺ຕສງ຺ກປ຺ໂປ’’ຕິ ເອຕ຺ຖາປິ ອິຕິ-ສທ຺ໂທ ວິຍ ‘‘ວຘໂກ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ມູລຏ຺ຐສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາ’’ຕິ ອຘິກາຣໂຕ ‘‘ມູລຏ຺ຐສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ. ກສ຺ມາ ສຣູເປນ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຈ? ຕໂຕ ຈຸຕ຺ຕຣິ ນຍທານຕ຺ຖໍ. ‘‘ມູລຏ຺ຐສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ເຕ ມູລຏ຺ຐສ຺ເສວ ວເສນ ນິຍມິຕຕ຺ຕາ ‘‘ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ນ ຎາຍຕິ. ‘‘ວຘໂກ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ຫິ ອນິຍເມຕ຺ວາ ວຸຕ຺ເຕ ສກ຺ກາ ອຸຠເຍສໍ ວເສນ ທຸກ຺ກເຏ ໂຍເຊຕຸໍ. ຕສ຺ມາ ເອວ ຫິ ອຏ຺ຐກຖາຈຣິເຍຫິ ອຘິກາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ‘‘ສງ຺ຆຣກ຺ຂິເຕນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິເຕ ມູລຏ຺ຐສ຺ເສວ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ເນວ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ, ນ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ເກວລນ຺ຕຸ ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິຕສ຺ສ ອນິຍມິຕຕ຺ຕາ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ສ ປນ ປາຣາຊິກທຸກ຺ກເຏສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ທີປິໂຕ, ຕສ຺ມາ ຕມ຺ປິ ສຸວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ອຸຠເຍສໍ ວເສນ ໂຍເຊຕຸໍ ສກ຺ກາ, ຕສ຺ມາ ອາຈຣິເຍຫິ ‘‘ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ເສເວຕໍ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ມູລຏ຺ໂຐ ເນວ ອນຸຎ຺ຎາໂຕ ‘‘ມູລຏ຺ຐສ຺ສາ’’ຕິ ວຈນາຠາວໂຕ, ນ ຈ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ໂຕ ‘‘ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ປາຬິຍາ ອຠາວໂຕ, ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນປຈ຺ຈຍາ ວຘກສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ສິຍາຕິ ນຍໍ ທາຕຸໍ ‘‘ມູລຏ຺ຐສ຺ສາ’’ຕິ ປາຬິຍໍ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ຕໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ເສເວຕໍ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕມ຺ປິ ສຸວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຣ ຫິ ພຸທ຺ຘຣກ຺ຂິຕສ຺ສ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕໍ, ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປນ ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ອນິຍຕາຕິ. ກສ຺ມາ ປນ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ອນຸຕ຺ຕານໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນປຈ຺ຈຍາ ວຘກສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ອວຕ຺ວາ ມູລຏ຺ຐສ຺ເສວ ວເສນ ທຸກ຺ກຏໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຈ? ອນິຏ຺ຐນິວາຣຓຕ຺ຖໍ. ‘‘ສງ຺ຆຣກ຺ຂິເຕນ ສມ຺ປຏິຈ຺ຉິເຕ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນປຈ຺ຈຍາ ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ເຕ ອນນ຺ຕຣນເຍນ ສຣູເປນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິຘາປິ ມູລຏ຺ຐສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕເມວ ໂຫຕີຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ. ອິຕິ ຕໍ ເອວໍ ອາປນ຺ນໍ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ອຸຕ຺ຕານນ຺ຕິ ຕໍ ອວຕ຺ວາ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ອນຸຕ຺ຕານຕ຺ຕາ ອຏ຺ຐກຖາຍນ຺ຕິ ອິມໍ ອນິຏ຺ຐຄ຺ຄຫຓໍ ນິວາເຣຕຸໍ ‘‘ມູລຏ຺ຐສ຺ເສເວຕໍ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອາຈຣິເຍນ ຫິ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ທຸກ຺ກຏມ຺ປິ ອຸຕ຺ຕານເມວ. ອຸຕ຺ຕານຎ຺ຈ ກສ຺ມາ ອມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕີຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຈ? ປຏິປຕ຺ຕິທີປນຕ຺ຖໍ. ‘‘ປິຏກຕ຺ຕຍາທີສຸ ອປ຺ປຏິຫຕພຸທ຺ຘິໂຍປິ ອາຈຣິຍາ ສຣູເປນ ປາຬິຍໍ ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອວຣູເປສຸ ນາມ ຐາເນສຸ ເອວໍ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕິ, ກິມງ຺ຄໍ ປນ ມາທິໂສຕິ ສຸຫທຍາ ກຸລປຸຕ຺ຕາ ອນາຄເຕ ວຸຕ຺ຕນຍມນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ສງ຺ກຣໂທສໍ ວິວຊ຺ເຊຕ຺ວາ ວຓ຺ຓນາເວລຎ຺ຈ ອນຕິກ຺ກມ຺ມ ປຏິປຊ຺ຊນ຺ຕີ’’ຕິ ຈ ອປເຣຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍໍ ປນ ອຏ຺ຐກຖາຍ ວາ ອວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເອວຣູເປສຸ ນາມ ປາໂຐ ອາຈຣິເຍນ ປຈ຺ຉາ ນິກ຺ຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເກສຸຈິ ໂປຕ຺ຖເກສຸ ນ ທິສ຺ສຕີຕິ ກຕ຺ວາ ສພ຺ພໍ ລິຂິສ຺ສາມ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ປຏິຄ຺ຄຫເຓ ອາປຕ຺ຕິເຍວ ນ ສິຍາ, ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕປຏິຄ຺ຄຫຓມຣຓາຠິນນ຺ທເນສຸປິ ຈ ອາປຕ຺ຕິ ໂຫຕິ, ມາຣຓປຏິຄ຺ຄຫເຓ ກຖໍ ນ ສິຍາ, ຕສ຺ມາ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ເສເວຕໍ ທຸກ຺ກຏໍ, ເຕເນເວຕ຺ຖ ‘‘ມູລຏ຺ຐສ຺ສາ’’ຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸຣິມນເຍປິ ເຈຕໍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫນ຺ຕສ຺ສ ເວທິຕພ຺ພເມວ, ໂອກາສາຠາເວນ ປນ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ໂຍ ໂຍ ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ, ຕສ຺ສ ຕສ຺ສ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ ອາປຕ຺ຕິເຍວາຕິ ອຍເມຕ຺ຖ ອມ຺ຫາກໍ ຂນ຺ຕິ. ຍຖາ ເຈຕ຺ຖ, ເອວໍ ອທິນ຺ນາທາເນປີຕິ.

໑໗໕. ອຣໂຫ ຣໂຫສຎ຺ຎີນິທ຺ເທສາທີສຸ ກິຎ຺ຈາປິ ປາຬິຍໍ, ອຏ຺ຐກຖາຍຎ຺ຈ ທຸກ຺ກຏເມວ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາປິ ຕຕ຺ຖ ປຣມ຺ປຣາຍ ສຸຕ຺ວາ ມຣຕູຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ອຸລ຺ລປນ຺ຕສ຺ສ ອຸທ຺ເທເສ ສຕິ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐສ຺ສ ມຣເຓນ ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສ, ອສຕິ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ມຣເຓນ ອາປຕ຺ຕິ ປາຣາຊິກສ຺ສ. ‘‘ອິຕ຺ຖນ຺ນາໂມ ສຸຕ຺ວາ ເມ ວຊ຺ຌສ຺ສ ອາໂຣເຈຕູ’’ຕິ ອຸທ຺ທິສິຕ຺ວາ ອຸລ຺ລປນ຺ຕສ຺ສ ວິສງ຺ເກຕຕາ ທູຕປຣມ຺ປຣາຍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ສເຈ ‘‘ໂຍ ໂກຈິ ສຸຕ຺ວາ ວທຕູ’’ຕິ ອຸລ຺ລປຕິ, ວຊ຺ໂຌ ສຍເມວ ສຸຕ຺ວາ ມຣຕິ, ວິສງ຺ເກຕຕ຺ຕາ ນ ປາຣາຊິກໍ. ໂຍ ໂກຈິ ສຸຕ຺ວາ ວທຕິ, ໂສ ເຈ ມຣຕິ, ປາຣາຊິກໍ. ‘‘ໂຍ ໂກຈິ ມມ ວຈນໍ ສຸຕ຺ວາ ຕໍ ມາເຣຕູ’’ຕິ ອຸລ຺ລປຕິ, ໂຍ ໂກຈິ ສຸຕ຺ວາ ມາເຣຕິ, ປາຣາຊິກໍ, ສຍເມວ ສຸຕ຺ວາ ມາເຣຕິ, ວິສງ຺ເກຕຕ຺ຕາ ນ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ເອວໍ ຍຖາສມ຺ຠໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ.

໑໗໖. ມູລໍ ທຕ຺ວາ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ຠິນ຺ທິຕ຺ວາ, ຠຎ຺ຊິຕ຺ວາ, ຈວິຕ຺ວາ, ຈຸຓ຺ເຓຕ຺ວາ, ອຄ຺ຄິມ຺ຫິ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ວາ ປເຄວ ມຸຈ຺ຈຕີຕິ ອຕ຺ຖໂຕ ວຸຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ. ເຍສໍ ຫຕ຺ຖໂຕ ມູລໍ ຄຫິຕນ຺ຕິ ເຍສໍ ຎາຕກປຣິວາຣິຕານໍ ຫຕ຺ຖໂຕ ມູລໍ ເຕນ ຠິກ຺ຂຸນາ ຄຫິຕໍ, ໂປຕ຺ຖກສາມິກຫຕ຺ຖໂຕ ປຸພ຺ເພ ທິນ຺ນມູລໍ ປຸນ ຄເຫຕ຺ວາ ເຕສຎ຺ເຎວ ຎາຕກາທີນໍ ທຕ຺ວາ ມຸຈ຺ຈຕິ, ເອວໍ ໂປຕ຺ຖກສາມິກສ຺ເສວ ສນ຺ຕກໍ ຊາຕໍ ໂຫຕິ. ອນຸຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘‘ສເຈປິ ໂສ ວິປ຺ປຏິສາຣີ ຫຸຕ຺ວາ ສີຆໍ ເຕສໍ ມູລໍ ທຕ຺ວາ ມຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ເຍນ ຘເນນ ໂປຕ຺ຖໂກ ກີໂຕ, ຕຎ຺ຈ ຘນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກສ຺ມາ? ໂປຕ຺ຖກສາມິກຫຕ຺ຖໂຕ ຘເນ ຄຫິເຕ ໂປຕ຺ຖເກ ອທິນ຺ເນປິ ມຸຈ຺ຈນໂຕ. ສເຈ ອຎ຺ຎໍ ຘນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ຍຸຕ຺ຕໍ ໂປຕ຺ຖກສ຺ສ ອຕ຺ຕນິຍຠາວໂຕ ອໂມຈິຕຕ຺ຕາ. ສເຈ ໂປຕ຺ຖກໍ ສາມິການໍ ທຕ຺ວາ ມູລໍ ນ ຄຓ຺ຫາຕິ, ນ ມຸຈ຺ຈຕິ ອຕ຺ຕນິຍຠາວໂຕ ອໂມຈິຕຕ຺ຕາ. ສເຈ ໂປຕ຺ຖກໍ ມູລຏ຺ເຐນ ທິຍ຺ຍມານໍ ‘‘ຕເວວ ໂຫຕູ’’ຕິ ອປ຺ເປຕິ, ມຸຈ຺ຈຕິ ອຕ຺ຕນິຍຠາວໂຕ ໂມຈິຕຕ຺ຕາ. ເອຕ຺ຖາຍໍ ວິຈາຣຓາ – ຍຖາ ເຈຕິຍໍ ວາ ປຏິມໍ ໂປກ຺ຂຣຓິໍ ເສຕຸໍ ວາ ກິຓິຕ຺ວາ ຄຫິຕມ຺ປິ ກາຣກສ຺ເສເວຕໍ ປຸຎ຺ຎໍ, ນ ກິຓິຕ຺ວາ ຄຫິຕສ຺ສ, ຕຖາ ປາປມ຺ປິ ເຍນ ໂປຕ຺ຖໂກ ລິຂິໂຕ, ຕສ຺ເສວ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ນ ອິຕຣສ຺ສາຕິ ເຈ? ນ, ‘‘ສຕ຺ຖຫາຣກໍ ວາສ຺ສ ປຣິເຍເສຍ຺ຍາ’’ຕິ ວຈນໂຕ. ປເຣນ ຫິ ກຕສຕ຺ຖໍ ລຠິຕ຺ວາ ອຸປນິກ຺ຂິປນ຺ຕສ຺ສ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ສິທ຺ຘໍ. ເອວໍ ປເຣນ ລິຂິຕມ຺ປິ ໂປຕ຺ຖກໍ ລຠິຕ຺ວາ ຍຖາ ວຊ຺ໂຌ ຕໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ມຣຕິ, ຕຖາ ອຸປນິກ຺ຂິເປຍ຺ຍ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ສິທ຺ຘໍ ໂຫຕີຕິ. ເຈຕິຍາທີຕິ ເອຕມນິທສ຺ສນໍ ກຣຓປຈ຺ຈຍໍ ຫິ ຕໍ ກມ຺ມໍ ອິທໍມຣຓປຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ເອວໍ ອາຈຣິເຍນ ວິຈາຣິຕໍ. ມມ ປນ ເຈຕິຍາທິນິທສ຺ສເນເນວ ໂສປິ ອຕ຺ໂຖ ສາເຘຕພ຺ໂພ ວິຍ ປຏິຠາຕິ.

ຕຕ຺ຕກາ ປາຓາຕິປາຕາຕິ ‘‘ເອກາປິ ເຈຕນາ ກິຈ຺ຈວເສນ ‘ຕຕ຺ຕກາ’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ ສຕິປຏ຺ຐານສມ຺ມປ຺ປຘານານໍ ຈຕຸກ຺ກຕາ ວິຍາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ປມາເຓ ຐເປຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ຕນາ ອຘິປ຺ເປຕປ຺ປມາເຓ. ‘‘ກຕໍ ມຍາ ເອວຣູເປ ອາວາເຏ ຂຓິເຕ ຕສ຺ມິໍ ປຕິຕ຺ວາ ມຣຕູ’’ຕິ ອຘິປ຺ປາເຍນ ວຘໂກ ອາວາຏປ຺ປມາຓໍ ນິຍເມຕ຺ວາ ສເຈ ຂຓິ, ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ອາວາເຏ’’ຕິ. ອິທານິ ຂຓິຕພ຺ພໍ ສນ຺ຘາຍ ເອຕ຺ຕກປ຺ປມາຓສ຺ສ ອນິຍມິຕຕ຺ຕາ ‘‘ເອກສ຺ມິມ຺ປິ ກຸທາລປ຺ປຫາເຣ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິກຕ຺ເຖເຣຫິ ກິຎ຺ຈາປິ ອຸປຐຕໍ, ຕຖາປິ ສນ຺ນິຏ຺ຐາປກເຈຕນາ ອຸຠຍຕ຺ຖ ອຕ຺ເຖວາຕິ ອາຈຣິຍາ. ພຫູນໍ ມຣເຓ ອາຣມ຺ມຓນິຍເມ ກຖນ຺ຕິ ເຈ? ວຊ຺ເຌສຸ ເອກສ຺ສ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິເຍ ອາລມ຺ພິເຕ ສພ຺ເພສມາລມ຺ພິຕເມວ ໂຫຕິ. ເອກສ຺ສ ມຣເຓປິ ນ ຕສ຺ສ ສກລໍ ຊີວິຕໍ ສກ຺ກາ ອາລມ຺ພິຕຸໍ ນ ອຸປ຺ປຊ຺ຊມານໍ, ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ນິຣຸຊ຺ຌມານໍ, ອຕ຺ຖິຕາຍປາຓາຕິປາຕເຈຕນາວ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນາຣມ຺ມຓາ, ປຸເຣຊາຕາຣມ຺ມຓາ ຈ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕມ຺ປິ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ປຈ຺ຉິມໂກຏິຍາ ເອກຈິຕ຺ຕກ຺ຂເຓ ປຸເຣຊາຕໍ ຫຸຕ຺ວາ ຐິຕໍ ຕໍ ຊີວິຕມາລມ຺ພຓໍ ກຕ຺ວາ ສຕ຺ຕມຊວນປຣິຍາປນ຺ນເຈຕນາຍ ໂອປກ຺ກເມ ກເຕ ອຕ຺ຖໂຕ ຕສ຺ສ ສຕ຺ຕສ຺ສ ສພ຺ພໍ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍມາລມ຺ພິຕໍ, ໂວໂຣປິຕຎ຺ຈ ໂຫຕິ, ອິໂຕ ປນຎ຺ຎຖາ ນ ສກ຺ກາ; ເອວເມວ ປຸພ຺ພຠາເຄ ‘‘ພຫູປິສຕ຺ເຕ ມາເຣມີ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ສນ຺ນິຏ຺ຐານກາເລ ວິສປກ຺ຂິປນາທີສຸ ເອກໍ ປໂຍຄໍ ສາຘຍມານາ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣເຈຕນາ ເຕສຸ ເອກສ຺ສ ວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣໍ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອາລມ຺ພຓໍ ກຕ຺ວາ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເອວໍ ອຸປ຺ປນ຺ນາຍ ປເນກາຍ ສພ຺ເພປິ ເຕ ມາຣິຕາ ໂຫນ຺ຕິ ຕາຍ ເອວ ສພ຺ເພສໍ ມຣຓສິທ຺ຘິໂຕ, ອຎ຺ຎຖາ ນ ສກ຺ກາ ໂວໂຣເປຕຸໍ, ອາລມ຺ພິຕຸໍ ວາ. ຕຕ຺ຖ ເອກາຍ ເຈຕນາຍ ພຫູນໍ ມຣເຓ ອກຸສລຣາສິ ກຖນ຺ຕິ ເຈ? ວິສຸໍ ວິສຸໍ ມຣເຓ ປວຕ຺ຕເຈຕນານໍ ກິຈ຺ຈກຣຓໂຕ. ກຖໍ? ຕາ ປນ ສພ຺ພາ ອຸປປຊ຺ຊເວທນີຍາວ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ຕາສຸ ຍາຍ ກາຍຈິ ທິນ຺ນາຍ ປຏິສນ຺ຘິຍາ ອິຕຣາ ສພ຺ພາປິ ‘‘ຕໂຕ ພລວຕຣກຸສລປຏິພາຫິຕາ ອໂຫສິກມ຺ມ’’ນ຺ຕິອາທິໂກຏ຺ຐາສໍ ຠຊນ຺ຕິ, ປຸນປິ ວິປາກໍ ຊນິຕຸໍ ນ ສກ຺ໂກນ຺ຕິ. ອປຣາປຣິຍເວທນີຍາປິ ວິຍ ຕໍ ປຏິພາຫິຕ຺ວາ ກຸສລເຈຕນາ ປຏິສນ຺ຘິໍ ເທຕິ, ຕຖາ ອຍມ຺ປິ ເຈຕນາ ອນນ຺ຕຣຠເວ ເອວ ປຏິສນ຺ຘິທານາທິວເສນ ຕາສໍ ກິຈ຺ຈເລສກຣຓໂຕ ເອກາປິ ສມານາ ‘‘ຣາສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕາ. ຕາຍ ປນ ທິນ຺ນາຍ ປຏິສນ຺ຘິຍາ ອຕິຕິກ຺ໂຂ ວິປາໂກ ໂຫຕິ. ອຍເມຕ຺ຖ ວິເສໂສຕິອາທິ ອນຸຄຓ຺ຐິປເທ ປປຎ຺ຈິຕໍ.

ອມຣິຕຸກາມາ ວາຕິ ອຘິປ຺ປາຍຕ຺ຕາ ໂອປປາຕິກມຣເຓປິ ອາປຕ຺ຕິ. ‘‘‘ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຕນໍ ນ ທິສ຺ສຕີຕິ ເຈ? ໂອປປາຕິກຕ຺ຕໍ, ປຕນຎ຺ຈ ເອກເມວາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ອຖ ວາ ‘‘ສພ຺ພຖາປິ ອນຸທ຺ທິສ຺ເສວາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ເອຕ຺ຖ ມຣຕູຕິ ອຘິປ຺ປາຍສມ຺ຠວໂຕ ‘‘ອຸຕ຺ຕຣິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ມຣຕິ ປາຣາຊິກເມວາ’’ຕິ ສຸວຸຕ຺ຕໍ. ສເຈ ‘‘ປຕິຕ຺ວາ ມຣຕູ’’ຕິ ນິຍເມຕ຺ວາ ຂຓິໂຕ ໂຫຕິ, ໂອປປາຕິກມນຸສ຺ໂສ ຈ ນິພ຺ພຕ຺ຕິຕ຺ວາ ຐິຕນິຍເມເນວ ‘‘ອຸຕ຺ຕຣິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ’’ຕິ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ມຣຕີຕິ ປາຣາຊິກຈ຺ຉາຍາ ນ ທິສ຺ສຕິ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອຸຕ຺ຕຣິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ’’ຕິ. ໂສ ຫິ ອຸຕ຺ຕຣິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ປຸນປ຺ປຸນໍ ປຕິຕ຺ວາ ມຣຕິ, ເຕນ ປາໂຕປິ ຕສ຺ສ ສິທ຺ໂຘ ໂຫຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ຕຕ຺ຖ ສິຍາ – ໂຍ ປນ ‘‘ອຸຕ຺ຕຣິຕຸໍ ອສກ຺ໂກນ຺ໂຕ ມຣຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ, ໂສ ໂອປາຕຂຓນກ຺ຂເຓ ອຣູປໂລເກ ຊີວຕິ. ວຘກເຈຕນາ ຈ ‘‘ອນິຍໂຕ ຘມ຺ໂມ ມິຈ຺ຉຕ຺ຕນິຍຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ, ຣູປຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ມາຕຸຆາຕິກມ຺ມສ຺ສ ປິຕຸຆາຕິກມ຺ມສ຺ສ ອຣຫນ຺ຕຆາຕິກມ຺ມສ຺ສ ຣຸຫິຣຸປ຺ປາທກມ຺ມສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໒.໑໕.໓໘ ມິຈ຺ຉຕ຺ຕນິຍຕຕ຺ຕິກ) ວຈນໂຕ ຣູປຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍາຣມ຺ມຓໍ ໂຫຕິ, ນ ຈ ຕໍ ອຣູປາວຈຣສຕ຺ຕສ຺ສຕ຺ຖິ, ນ ຈ ສາ ເຈຕນາ ‘‘ອນິຍໂຕ ຘມ຺ໂມ ມິຈ຺ຉຕ຺ຕນິຍຕສ຺ສ ຘມ຺ມສ຺ສ ປຸເຣຊາຕປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ, ອາຣມ຺ມຓປຸເຣຊາຕໍ ວຕ຺ຖຸປຸເຣຊາຕໍ ອາຣມ຺ມຓປຸເຣຊາຕໍ. ຣູປຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ມາຕຸຆາຕິກມ຺ມສ຺ສ ປຸເຣຊາຕປຈ຺ຈເຍນ ປຈ຺ຈໂຍ’’ຕິ (ປຏ຺ຐາ. ໒.໑໕.໔໘ ມິຈ຺ຉຕ຺ຕນິຍຕຕ຺ຕິກ) ວຈນໂຕ ອນາຄຕາຣມ຺ມຓາ ໂຫຕິ. ອຎ຺ໂຎ ອິຘ ປຕິຕ຺ວາ ມຣຓກສຕ຺ໂຕ ນຕ຺ຖິ, ເອວໍ ສນ຺ເຕ ວຘກເຈຕນາຍ ກິໍ ອາຣມ຺ມຓນ຺ຕິ ເຈ? ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອິຘ ຊີວນກສຕ຺ຕສ຺ສ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ອາຣມ຺ມຓໍ. ກິຎ຺ຈາປິ ໂສ ນ ມຣຕິ, ອຖ ໂຂ ປາຓາຕິປາໂຕ ໂຫຕິ ເອວ. ຍຖາ ກິໍ ‘‘ຍຖາກ຺ກເມນ ຐິເຕ ສຕ຺ຕ ຊເນ ເອເກນ ກຓ຺ເຑນ ວິຊ຺ຌິຕ຺ວາ ມາເຣມີ’’ຕິ ປຸພ຺ພຠາເຄ ຈິນ຺ເຕຕ຺ວາ ສນ຺ນິຏ຺ຐານກາເລ ເຕສຸ ເອກສ຺ສ ຊີວິຕມາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ກຓ຺ຑໍ ວິສ຺ສຊ຺ເຊຕິ, ກຓ຺ໂຑ ຕໍ ວິຣຊ຺ຌິຕ຺ວາ ອິຕເຣ ຉ ຊເນ ມາເຣຕິ, ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ອຍໍ ປາຓາຕິປາຕີ ເອວ ໂຫຕິ, ເອວມິຘາປິ ‘‘ໂຍ ໂກຈີ’’ຕິ ວິກປ຺ເປນ຺ຕສ຺ສ ວຘກເຈຕນາ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ຊີວິຕາຣມ຺ມຓໍ ກຕ຺ວາ ປວຕ຺ຕຕິ, ຕສ຺ມິໍ ອມເຕປິ ອິຕຣສ຺ສ ວເສນ ປາຓາຕິປາຕີ. ສເຈ ອຣຫາ ຫຸຕ຺ວາ ປຣິນິພ຺ພາຍຕິ, ອຣຫນ຺ຕຆາຕໂກວ ໂຫຕິ. ເອສ ນໂຍ ສພ຺ພຕ຺ຖ ເອວຣູເປສຸ. ອຍເມວ ເຫຕ຺ຖ ອາຈຣິຍປຣມ຺ປຣາຄຕາ ຍຸຕ຺ຕິ ວິນິຈ຺ຉຍກຖາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປຕນຣູປໍ ປມາຓນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍຖາ ມາຕຸຍາ ປຕິຕ຺ວາ ປຣິວຕ຺ຕລິງ຺ຄາຍ ມຕາຍ ໂສ ມາຕຸຆາຕໂກ ໂຫຕິ, ນ ເກວລໍ ປຸຣິສຆາຕໂກ, ຕສ຺ມາ ປຕນສ຺ເສວ ວເສນ ອາປຕ຺ຕິ. ກສ຺ມາ? ປຕນຣູປມຣຓຣູປານໍ ເອກສນ຺ຕານຕ຺ຕາ, ຕເທວ ຫິສ຺ສ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍໍ, ຕສ຺ສ ຫິ ປຣິວຕ຺ຕນໍ ນຕ຺ຖິ, ອິຕ຺ຖິປຸຣິສິນ຺ທ຺ຣິຍາເນວ ປວຕ຺ຕິຍໍ ນິຣຸຊ຺ຌນຸປ຺ປຊ຺ຊນການິ, ອິຕ຺ຖິປຸຣິໂສຕິ ຈ ຕຕ຺ຖ ໂວຫາຣມຕ຺ຕເມວ, ຕສ຺ມາ ມາຕຸຆາຕໂກວ, ນ ປຸຣິສຆາຕໂກຕິ, ຍຖາ ຕສ຺ສ ປຕນຣູປວເສນາປຕ຺ຕິ, ຕຖາ ອິຘາປິ ປຕນຣູປວເສນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ເອກສນ຺ຕານຕ຺ຕາຕິ ອຍໍ ປຐມເຖຣວາເທ ຍຸຕ຺ຕິ. ທຸຕິເຍ ກິຎ຺ຈາປິ ເປໂຕ ປຕິໂຕ, ຍກ຺ໂຂ ຈ, ອຖ ໂຂ ອເຫຕຸກປຏິສນ຺ຘິກຕ຺ຕາ ອກຸສລວິປາກສ຺ສ ‘‘ວາເມນ ສູກໂຣ ໂຫຕີ’’ຕິ (ທີ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໙໖; ມຫານິ. ອຏ຺ຐ. ໑໖໖) ເອຕ຺ຖ ວຸຕ຺ຕຍກ຺ຂານໍ ປຏິສນ຺ຘິ ວິຍ ສພ຺ພຣູປານໍ ສາຘາຣຓຕ຺ຕາ, ອມນຸສ຺ສຊາຕິກຕ຺ຕາ ຈ ຕິຣຈ຺ຉານຣູເປນ ມເຕ ມຣຓຣູປວເສນ ປາຈິຕ຺ຕິຍໍ, ວຕ຺ຖຸວເສນ ລຫຸກາປຕ຺ຕິຍາ ປຣິວຕ຺ຕນາ ໂຫຕິ ເອວ ຕຕ຺ຖຊາຕກຣຸກ຺ຂາທິເຉທນປາຈິຕ຺ຕິຍປຣິວຕ຺ຕນໍ ວິຍ. ອຍເມວ ຍຸຕ຺ຕຕໂຣ, ຕສ຺ມາ ປຈ຺ຉາ ວຸຕ຺ໂຕ. ປາຣາຊິກສ຺ສ ປນ ມນຸສ຺ສຊາຕິໂກ ຍຖາ ຕຖາ ວາ ປຕິຕ຺ວາ ຍຖາ ຕຖາ ວາ ມຣຕຸ, ປາຣາຊິກເມວ ຄຣຸກຕ຺ຕາ. ຄຣຸກາປຕ຺ຕິຍາ ຫິ ວິປຣິວຕ຺ຕນາ ນຕ຺ຖີຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ຕິຣຈ຺ຉາເນ, ມເຕ ເຠທສ຺ສ ກາຣຓໍ;

ສຣູປມຣຓໍ ຕິສ຺ໂສ, ຜຸສ຺ໂສ ມຎ຺ເຎຕິ ອຎ຺ຎຖາ.

ຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘‘ທຸຕິຍວາເທ ປຸຖຸຊ຺ຊນສ຺ສ ປຕິຕ຺ວາ ອຣຫຕ຺ຕໍ ປຕ຺ວາ ມຣນ຺ຕສ຺ສ ວເສນ ວຸຕ຺ໂຕ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ‘‘ຕິຣຈ຺ຉາເນ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ເກຈິ ວທນ຺ຕິ ‘‘ເທວາ ອຘິປ຺ເປຕາ’’ຕິ. ‘‘ສກສກຣູເປເນວ ມຣຓໍ ຠວຕິ ນາຎ຺ຎຖາ’’ຕິ ຈ ວທນ຺ຕິ. ຍກ຺ຂເປຕຣູເປນ ມເຕປິ ເອເສວ ນໂຍຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຕິຣຈ຺ຉານຄຕມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄຫມຣເຓ ວິຍາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ປຫາຣໍ ລທ຺ຘາຕິ ສຕ຺ຕານໍ ມາຣຓຕ຺ຖາຍ ກຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໗໗. ສາຘຸ ສຸຏ຺ຐຸ ມຣຕູຕິ ວຈີເຠທໍ ກໂຣຕິ. ວິສຠາຄໂຣໂຄຕິ ສຣີຣຏ຺ໂຐ ຄຓ຺ຑປີຬກາທິ.

໑໗໘. ກາຬານຸສາຣີຕິ ເອກິສ຺ສາ ລຕາຍ ມູລໍ ກິຣ. ມຫາກຈ຺ຉເປນ ກຕປຸປ຺ຜໍ ວາ. ຫໍສປຸປ຺ຜນ຺ຕິ ຫໍສານໍ ປກ຺ຂປຕ຺ຕໍ. ເຫຏ຺ຐາ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ສາຫຕ຺ຖິກາຓຕ຺ຕິກນຍຎ຺ເຫຕ຺ຖ ໂຍເຊຕ຺ວາ ກາຍວາຈາຈິຕ຺ຕໂຕ ສມຸຏ຺ຐານວິຘິ ທສ຺ເສຕພ຺ໂພ.

ປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ວິນີຕວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໑໘໐. ມຣຓຕ຺ຖິກາວ ຫຸຕ຺ວາຕິ ອິມສ຺ສ ກາຍສ຺ສ ເຠເທນ ສຄ຺ຄປາປນາຘິປ຺ປາຍຕ຺ຕາ ອຕ຺ຖໂຕ ມຣຓຕ຺ຖິກາວ ຫຸຕ຺ວາ ເອວໍອຘິປ຺ປາຍິໂນ ມຣຓຕ຺ຖິກາ ນາມ ໂຫນ຺ຕີຕິ ອຕ຺ຕໂນ ມຣຓຕ຺ຖິກຠາວໍ ອຊານນ຺ຕາ ອາປນ຺ນາ ປາຣາຊິກໍ. ນ ຫິ ເຕ ‘‘ອຕ຺ຕໂນ ຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິໍ ນ ຊານນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ. ໂວຫາຣວເສນາຕິ ປຸພ຺ພຠາຄໂວຫາຣວເສນ. ສນ຺ນິຏ຺ຐາເນ ປເນຕໍ ນຕ຺ຖິ. ປາເສ ພທ຺ຘສູກຣໂມຈເນ ວິຍ ນ ໂຫຕິ. ຍຖານຸສນ຺ຘິນາຕິ ອນ຺ຕຣາ ອມຣິຕ຺ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອປ຺ປຏິເວກ຺ຂິຕ຺ວາຕິ ອວິຈາເຣຕ຺ວາ. ເຫຏ຺ຐິມຠາເຄ ຫິ ກິສ຺ມິຎ຺ຈິ ວິຊ຺ຊມາເນ ວລິ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ທສ຺ສິເຕຕິ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ຐປິເຕ. ປຏິພນ຺ຘນ຺ຕິ ຕຍາ ປຏິພນ຺ຘໍ, ປຣິໂຠຄນ຺ຕຣາຍໍ ສງ຺ຆສ຺ສ ມາ ອກາສີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

໑໘໑-໒. ຍສ຺ມາ ກິຣິຍໍ ທາຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປຐມໍ ລທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປຸພ຺ເພປິ ອຕ຺ຕນາ ລທ຺ຘປິຓ຺ຑປາຕໂຕ ປຓີຕປຓີຕໍ ເທນ຺ໂຕ ຕຕ຺ຖປິ ອຕ຺ຕກາຣິຍໍ ອທາສິ. ອສຎ຺ຈິຈ຺ຈາຕິ ເອຕ຺ຖ ອຎ຺ຎໍ ອາກຑ຺ຒນ຺ຕສ຺ສ ອຎ຺ຎສ຺ສ ປຕເນ ສພ຺ເພນ ສພ຺ພໍ ອຠິສນ຺ຘິ ນຕ຺ຖິ. ນ ມຣຓາຘິປ຺ປາຍສ຺ສາຕິ ປຏິໂຆ ຈ ປໂຍໂຄ ຈ ອຕ຺ຖິ, ວຘກເຈຕນາ ນຕ຺ຖິ. ອຊານນ຺ຕສ຺ສາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ວຕ຺ຖຸອຊານນວເສນ ອຊານນ຺ຕສ຺ສ ໂທໂສ ນຕ຺ຖິ, ອິທໍ ກິຣ ເຕສໍ ນານຕ຺ຕໍ. ‘ອສຎ຺ຈິຈ຺ໂຈ ອຫ’ນ຺ຕິ ປາຬິຍໍ ນ ທິສ຺ສຕິ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕຖາຣູປາຍ ປາຬິຍາ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ໂນ ເຈ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ທຸກ຺ຂເວທນາ ເຈ ນຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ທຸກ຺ກຏເມວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ວີມໍສິຕພ຺ພໍ. ‘‘ມຸຄ຺ຄຣາ ນາມ ຂາທນທຓ຺ຑກາ. ເວມາ ນາມ ເຕສໍ ຂາທນທຓ຺ຑການໍ ເຫຏ຺ຐາ ຈ ອຸປຣິ ຈ ຕິຣິຍໍ ພນ຺ຘິຕພ຺ພທຓ຺ຑາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ເຫຏ຺ຐາວ ທຸວິຘາປິ ປຐນ຺ຕິ. ຫຕ຺ຖປ຺ປຕ຺ໂຕ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ ‘‘ຕສ຺ສ ວິກ຺ເຂໂປ ມາ ໂຫຕູ’’ຕິ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທຕິ. ວິເສສາຘິຄມໍ ພ຺ຍາກຣິຕ຺ວາ ຕປ຺ປຠວໍ ສກ຺ກາຣໍ ລຊ຺ຊີຍນ຺ໂຕ ອາຫາຣໍ ອຸປຈ຺ຉິນ຺ທຕິ ສຠາຄານໍ ພ຺ຍາກຕຕ຺ຕາ. ເຕ ຫິ ກປ຺ປິຍເຂຕ຺ຕໍ ອາໂຣເຈນ຺ຕິ.

໑໘໖. ອກຕວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາຕິ ນ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ. ສາ ຫິ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ ກຕາປິ ອກຕາ ວິຍາຕິ ອກຕວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ. ‘‘‘ວເທຍ຺ຍາຖ, ຠນ຺ເຕ ເຍນຕ຺ໂຖ’ຕິ ເອວໍ ອກຕຏ຺ຐາເນ ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ອກຕວິຎ຺ຎຕ຺ຕີ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ຕິຕ຺ຖິຍຠູຕານໍ ມາຕາປິຕູນໍ ສຫຕ຺ຖາ ທາຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ. ປິຕຸຈ຺ຉາ ນາມ ປິຕຸຠຄິນີ. ສເຈປິ ນ ຍາຈນ຺ຕິ ‘‘ຍາຈິຕຸໍ ທຸກ຺ຂ’’ນ຺ຕິ, ສຍໍ ວາ ເອວໍ ວຕ຺ຕຸມສກ຺ໂກນ຺ຕາ. ‘‘ຍທາ ເຕສໍ ອຕ຺ໂຖ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອາໂຠຄໍ ກຕ຺ວາ ວາ. ‘‘‘ເວຊ຺ຊກມ຺ມໍ ວາ ນ ໂຫຕີ’ຕິ ວຈນໂຕ ຍາວ ສຕ຺ຕໂມ ກຸລປຣິວຏ຺ໂຏ, ຕາວ ເຠສຊ຺ຊໍ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ສພ຺ພປເທສູຕິ ມຫາມາຕຸຍາຈູຬມາຕຸຍາຕິອາທີນໍ.

ວຸຕ຺ຕນເຍນ ປຣິເຍສິຕ຺ວາຕິ ‘‘ສາມເຓເຣຫິ ວາ’’ຕິອາທິນາ. ‘‘ນ ອກຕວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ປຈ຺ຈາສີສຕິ ສເຈ, ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ກປ຺ປິຍວເສນາຕິ ປຸປ຺ຜໍ ອາເນຖາຕິອາທິນາ. ‘‘ປູຊໍ ອກາສີ’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສຍໍ ຄເຫຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

‘‘ຠຓຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປນ ກາຕພ຺ພໍ. ຘມ຺ມຎ຺ຫິ ວຕ຺ຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ. ໂນ ເຈ ຊານນ຺ຕິ, ນ ປາທາ ອປເນຕພ຺ພາ. ອວມງ຺ຄລນ຺ຕິ ຫິ ຄຓ຺ຫນ຺ຕິ.

ໂຈຣນາຄສ຺ສ ຫິ ອາມຏ຺ຐໍ ທິນ຺ເນ ກຸຊ຺ຌິສ຺ສຕິ, ອນາມຏ຺ຐໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ອງ຺ຄຸລນ຺ຕເຣ ໂຖກໍ ຠຕ຺ຕໍ ຄເຫຕ຺ວາ ປຕ຺ເຕ ຠຕ຺ຕໍ ສພ຺ພໍ ອທາສິ, ໂສ ເຕນ ຕຸສ຺ສິ. ວຣໂປຕ຺ຖກຈິຕ຺ຕຕ຺ຖຣຓນ຺ຕິ ສິພ຺ພິຕ຺ວາ ກາຕພ຺ພຕ຺ຖຣຓວິກຕິ. ປິຕຸຣາຊາ ທມິຬສ຺ສ ປຣາຊິໂຕ ໂຣຫເຓ ໂສຬສວສ຺ສານິ ວສິຕ຺ວາ ມິຕ຺ຕາມຈ຺ຈປຣິວຸໂຕ ‘‘ຣຊ຺ຊໍ ຄຓ຺ຫາມີ’’ຕິ ອາຄນ຺ຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ອປ຺ປມຕ຺ຕກສ຺ສ ກາຣຓາ ເອກໍ ອມຈ຺ຈໍ ຆາຕາເປສິ. ເສສາ ຠເຍນ ປລາຍນ຺ຕາ ອຣຎ຺ເຎ ອນ຺ຕຣາມຄ຺ເຄ ໂຈເຣຫິ ວິລຸຕ຺ຕາ ຫມ຺ພຸຄລ຺ລກວິຫາຣໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ຕຕ຺ຖ ຈາຕຸນິກາຍິກຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ເຕສໍ ສງ຺ຄຫໍ ກຕ຺ວາ ປຸນ ອາເນຕ຺ວາ ຣຎ຺ໂຎ ທສ຺ເສສິ, ເຕຫິ ສທ຺ຘິໍ ຣຊ຺ຊໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຣາຊາ ຫມ຺ພຸຄລ຺ລກຕິສ຺ສຕ຺ເຖຣສ຺ສ ອຠຍຄິຣິວິຫາຣໍ ອກາສິ. ເສສາປິ ເອເກກວິຫາຣໍ ກາຣາເປສຸໍ ກິຣ.

໑໘໗. ໂຈຣສມີປໍ ເປເສນ຺ໂຕ ‘‘ວາຬຍກ຺ຂວິຫາຣໍ ເປເສຕີ’’ຕິ ອິມິນາ ສທິໂສ. ກສ຺ມາ? ມຣຓາຘິປ຺ປາຍຕ຺ຕາ. ຕຬາກາທີສຸ ມຈ຺ຉາທິຄ຺ຄຫຓຕ຺ຖໍ ເກວຏ຺ຏໍ ອຎ຺ຎາປເທເສນ ‘‘ຕຬາກຕີຣໍ ຄຈ຺ຉາ’’ຕິ ປຫິຓນ຺ຕສ຺ສ ປາຓາຕິປາເຕນ ຠວິຕພ຺ພໍ, ‘‘ວາຬຍກ຺ຂວິຫາຣໍ ປາເຫສີ’’ຕິ ອິມສ຺ສ ສທິໂສ. ກສ຺ມາ? ‘‘ມຣຓາຘິປ຺ປາຍຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຈນສ຺ສານຸໂລມໂຕ, ອຏ຺ຐກຖາຍມ຺ປິ ‘‘ເອວໍ ວາຬຍກ຺ຂມ຺ປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ.

໑໘໙. ຕໍ ຕຕ຺ຣຏ຺ຐິຕໍ ຉິນ຺ທນ຺ຕນ຺ຕິ ຕໍ-ສທ຺ໂທ ເອກຈ຺ເຈສຸ ນຕ຺ຖິ. ອິຕເຣສຸ ປາຣາຊິກຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ອາປນ຺ນາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ອິມໍ ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ສີຆໍ ຄນ຺ຕ຺ວາ ສງ຺ຆສ຺ສ ປຕ຺ຕຈີວຣໍ ທສ຺ສາມີ’’ຕິ ກຸສລຈິຕ຺ເຕນປິ ຉິນ຺ທິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕິ ອນນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ. ອຎ຺ຎສ຺ສ ປນ ຠິກ຺ຂຸໂນ ວຏ຺ຏຕິ ອນຸຎ຺ຎາຕຕ຺ຕາ.

໑໙໐. ກຖໍ? ກຸຏິຣກ຺ຂຓຕ຺ຖຎ຺ຫິ ຠຄວຕາ ປຏຄ຺ຄິທານາທິ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ, ກຸຏິ ນາເມສາ ຠິກ຺ຂູນໍ ອຕ຺ຖາຍ. ຕສ຺ມາ ‘‘ຠິກ຺ຂຸຣກ຺ຂຓຕ຺ຖໍ ອຎ຺ຎສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸສ຺ສ ວຏ຺ຏຕີ’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພເມຕ຺ຖ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍທິ ເອວໍ ອຈ຺ຉິນ຺ນຈີວຣສ຺ສ ນຄ຺ຄຠາວປ຺ປຏິຈ຺ຉາທນຕ຺ຖໍ ຠູຕຄາມປາຕພ຺ຍຕາ ຠຄວຕາ ອນຸຎ຺ຎາຕາ, ຊີວິຕຣກ຺ຂຓຕ຺ຖຎ຺ຈ ສປ຺ປທຏ຺ຐກາເລ ອນຸຎ຺ຎາຕໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອປິ ຊີວິຕໍ ປຣິຈ຺ຈຊິຕພ຺ພໍ, ນ ຈ ຣຸກ຺ໂຂ ວາ ຉິນ຺ທິຕພ຺ໂພ’’ຕິອາທິ ນ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ, ຕສ຺ມາ ຕໍ ນິທສ຺ສນໍ ອປ຺ປມາຓໍ, ອຏ຺ຐກຖາຈຣິໂຍ ເອເວຕ຺ຖ ປມາຓໍ. ເອຕ຺ຖ ປນາຍໍ ອາຈຣິຍສ຺ສ ຕກ຺ໂກ – ອຣິຍປຸຄ຺ຄເລສຸປິ ສຕ຺ຕາ ນຄ຺ຄິຍໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ອປ຺ປສາທໍ ກຕ຺ວາ ນິຣຍູປຄາ ຠວິສ຺ສນ຺ຕິ, ຕຖາ ສປ຺ປາ ຈ ຑໍສິຕ຺ວາ, ເຕສໍ ປາປວິໂມຈນຕ຺ຖໍ ຠູຕຄາມປາຕພ຺ຍຕາ ອນຸຎ຺ຎາຕາ. ທານປຕີນໍ ຈິຕ຺ຕຣກ຺ຂຓຕ຺ຖໍ ປຏຄ຺ຄິທານາທິ. ອຎ຺ຎຖາ ໂລກສ຺ສ ປຸຎ຺ຎນ຺ຕຣາໂຍ, ສງ຺ຆສ຺ສ ຈ ລາຠນ຺ຕຣາໂຍ ໂຫຕິ. ວຘກສ຺ສ ປນ ຈິຕ຺ຕຫິຕກຣຓໍ ນຕ຺ຖິ, ຕໍ ປນ ອວີຕິກ຺ກມໍ, ຊີວິຕປຣິຈ຺ຈຊນໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ວາ ‘‘ອໂຫ ທຸກ຺ກຣໍ ກຕ’’ນ຺ຕິ ປສາທເມວ ລເຠຍ຺ຍຸນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ອຎ຺ຎສ຺ສ ວຏ຺ຏຕິ. ອຎ຺ຎຖາ ຕິຕ຺ຖິຍານໍ ອສທ຺ຘມ຺ມສິທ຺ຘິຍາຕິ. ຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘‘ຊີວິຕຕ຺ຖາຍ ຣຸກ຺ຂໍ ຉິນ຺ທນ຺ຕສ຺ສ ອຕ຺ຕສິເນຫວເສນ ຉິນ຺ທນໂຕ ອກຸສລຕ຺ຕາ ນ ວຏ຺ຏຕິ, ອຎ຺ຎສ຺ສ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ອເນເກສຸ ຣຸກ຺ເຂນ ໂອຕ຺ຖເຕສຸ, ໂອປາເຕ ວາ ປຕິເຕສຸ ອຎ຺ເຎນ ອຎ຺ຎສ຺ສຕ຺ຖາຍ ຣຸກ຺ຂເຉທນາທິ ກາຕຸໍ ວຏ຺ຏຕິ, ກສ຺ມາ? ປຣປຣິຕ຺ຕາຓາຘິປ຺ປາຍໂຕຕິ. ປຣິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຣກ຺ຂຓໍ, ຕໍ ທສ຺ເສຕຸໍ ‘‘ສມນ຺ຕາ ຠູມິຕຈ຺ຉນ’’ນ຺ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໑໙໑. ຕີຫິ ມາຣິເຕ ປນ ວິສງ຺ເກຕນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຕີສຸ ເອເກນ ມາຣິເຕປິ ‘‘ເຂຕ຺ຕເມວ ໂອຕິຓ຺ຓຕ຺ຕາ ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕໂຍປິ ເອກໂຕ ຫຸຕ຺ວາ ມາເຣນ຺ຕິ ເຈ, ອາປຊ຺ຊຕິ, ເຕເນວ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ປຣິຈ຺ເຉທພ຺ຠນ຺ຕເຣ ວາ ອວິສງ຺ເກຕ’’ນ຺ຕິ. ‘‘ປຣິຈ຺ເຉທາຕິກ຺ກເມ ປນ ສພ຺ພຕ຺ຖ ວິສງ຺ເກຕໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ທ຺ວິນ຺ນໍ ພລໍ ຄເຫຕ຺ວາ ຕຕິໂຍ ເຈ ມາເຣຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ, ວີມໍສິຕພ຺ພໍ. ‘‘ທ຺ເວ ມາເຣນ຺ຕູ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ເອເກນ ວາ ທ຺ວີຫິ ວາ ມາຣິເຕ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ‘‘ທ຺ວິນ຺ນໍ ປຫາຣານໍ ມຣເຓ ສຕິ ທ຺ເວ ມາຣິຕາ ນາມ ໂຫນ຺ຕິ, ອສຕິ ເອໂກວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ວິຊານິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ຕຕິຍປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ຈຕຸຕ຺ຖປາຣາຊິກໍ

ວຄ຺ຄຸມຸທາຕີຣິຍຠິກ຺ຂຸວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໑໙໓. ຈຕຸຕ຺ເຖ ວຄ຺ຄຸ ຈ ສາ ໂມທຍຕິ ຈ ສຕ຺ເຕຕິ ວຄ຺ຄຸມຸທາ. ‘‘ວຄ຺ຄຸມທາ’’ຕິປິ ປາໂຐ, ຕສ຺ສ ວຄ຺ຄຸ ຈ ສາ ປສນ຺ນສຸທ຺ຘຕຣງ຺ຄສມິທ຺ຘຕ຺ຕາ ສຸຂຸມາ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ ຊີວິຕວຄ຺ຄຸຕ຺ຖນິຕາ ຊີວິຕຕ຺ຖນ຺ຕິ ນີລຸປ຺ປລນ຺ຕິອາທີສຸ ວິຍ. ມທສ຺ສາຕິ ຈ ພຫຸຂຊ຺ຊໂຠຊ຺ຊປານາທິສມິທ຺ຘາ ນທີ ຉຓທິວເສສູຕິ ນິຣຸຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ວຄ຺ຄຸ ປຣິສຸທ຺ຘາຕິ ໂລເກນ ສມ຺ມຕາຕິ ກິຣ ອຕ຺ໂຖ. ຠາສິໂຕ ຠວິສ຺ສຕີຕິ ປາຐເສໂສ.

໑໙໔-໕. ວຓ຺ຓວາ ວຓ຺ຓວນ຺ໂຕ ວຓ຺ຓວນ຺ຕານີຕິປິ ສິຊ຺ຌຕິ ກິຣ ພຫຸວຈເນນ. ຍສ຺ມາ ອິນ຺ທ຺ຣິຍານໍ ອູນຕ຺ຕໍ, ປູຣຕ຺ຕໍ ວາ ນຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຠິນິວິຏ຺ໂຐກາສສ຺ສ ປຣິປຸຓ຺ຓຕ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຉຏ຺ຐສ຺ສ ອຠິນິວິຏ຺ໂຐກາໂສ ຫທຍວຕ຺ຖຸ. ຈຕຸອິຣິຍາປຖຈກ຺ເກ ປາກຕິນ຺ທ຺ຣິເຍ. ອຕ຺ຕໂນ ທຫຕີຕິ ອຕ຺ຕນາ ທຫຕິ, ອຕ຺ຕນາ ປຏິວິທ຺ຘໍ ກຕ຺ວາ ປເວເທຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ສນ຺ຕນ຺ຕິ ວຕ຺ຕມານໍ. ໂຄຕ຺ຣຠຸໂນຕິ ໂຄຕ຺ຕມຕ຺ຕໍ ອນຸຠວຕ຺ຕາ ນາມມຕ຺ຕກເມວາຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ສວິຠງ຺ຄສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໑໙໗. ປທຠາຊເນ ‘‘ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອຣູປາວຈຣຊ຺ຌານານິ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕານີຕິ ເຈ? ນ, ຕຕ຺ເຖວ ‘‘ຍໍ ຎາຓໍ, ຕໍ ທສ຺ສນໍ, ຍໍ ທສ຺ສນໍ, ຕໍ ຎາຓ’’ນ຺ຕິ ທສ຺ສນປເທນ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ, ຕສ຺ມາ ເອວ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ວິຊ຺ຊາສີເສນ ປທຠາຊນໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຘຸຣໍ ກຕ຺ວາຕິ ປຸຣິມໍ ກຕ຺ວາ.

ປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ

໑໙໙. ອນາຄເຕ ອຸປ຺ປຊ຺ຊນກຣາຄາທີນໍ ກາຣຓຕ຺ຕາ ຣາຄາທໂຍວ ນິມິຕ຺ຕໍ ນາມ. ຕິສ຺ສນ຺ນຎ຺ຈ ວິຊ຺ຊານໍ ອຎ຺ຎຕຣໍ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ວິຊ຺ຊານໍ ລາຠີມ຺ຫີ’’ຕິ ຠຓຕິ, ປາຣາຊິກໍ, ນ ວຕ຺ຖຸວິຊ຺ຊາທີນໍ ກິເລສນຫານເມວ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍຂຓຕ຺ຕາ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ມປ຺ປວຕ຺ຕິ ນ ໂຫຕີຕິ ເຈ? ນ, ມຄ຺ຄກິຈ຺ຈທີປນໂຕ. ເຕເນວ ‘‘ມຄ຺ເຄນ ວິນາ ນຕ຺ຖີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຈິຕ຺ຕນ຺ຕິ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ວິຄຕນີວຣຓຕາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ຍາວຎ຺ຈ ວິຊ຺ຊາ ອນາຄຕາ, ຕາວ ວິປສ຺ສນາຎາຓສ຺ສ ລາຠີມ຺ຫີ’ຕິ ວທນ຺ໂຕ ຍທິ ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ ສນ຺ຘາຍ ວທຕິ, ໂສປິ ຈ ຕຖາ ຊານາຕິ, ປາຣາຊິກເມວ ໂລກຸຕ຺ຕຣສ຺ສປິ ຕໍນາມຕ຺ຕາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ອວິເສເສນາປິ ວທໂຕ ປາຣາຊິກໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ໂລກຸຕ຺ຕຣໍ ສນ຺ຘາຍ ວທໂຕ ‘ປາຣາຊິກ’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ຍຖາ ກິໍ ‘ວິຊ຺ຊານໍ ລາຠີມ຺ຫີ’ຕິ ຠຓນ຺ໂຕປິ ປາຣາຊິກເມວາ’ຕິ ວຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ວຕ຺ຖຸວິຊ຺ຊາທີນໍ ສມ຺ຠເວປິ ຕາສໍ ອນຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ ປາຣາຊິກໍ ໂຫຕິ, ເອວມິຘາປິ. ນ ສກ຺ກາ ອຎ຺ຎໍ ປມາຓໍ ກາຕຸນ຺ຕິ ອຕ຺ຕໂນ ຄຸຓມາໂຣເຈຕຸກາໂມ ໂລກິເຍນ ສມ຺ມິສ຺ສໍ ອຕ຺ຖປຏິສມ຺ຠິທໍ ວທໂຕ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ປມາຓໍ ກາຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ອິຕຣຖາ ໂຫຕີ’’ຕິ ອປເຣຫິ ວຸຕ຺ຕໍ, ‘‘ຕໍ ປຸພ຺ພາປຣວິຣຸທ຺ຘໍ, ຕສ຺ມາ ວິຊ຺ຊານິທສ຺ສນໍ ອິຘ ອນິທສ຺ສນໍ ສາສເນ ວຕ຺ຖຸວິຊ຺ຊາທີນໍ ວິຊ຺ຊາວິຘານາຠາວາ. ຠຄວຕາ ວິຠຕ຺ຕເຂຕ຺ຕປເທ ວາ ເຕສໍ ປຣິຍາຍວຈນານໍ ອນາມຏ຺ຐຕ຺ຕາ ນ ສກ຺ກາ ອຎ຺ຎໍ ປມາຓໍ ກາຕຸ’’ນ຺ຕິ ລິຂິຕໍ. ‘‘ປຏິສມ຺ຠິທານໍ ລາຠີມ຺ຫີ’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ປຣິຍາເຍນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ຍຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ວິຈາເຣຕພ຺ພໍ. ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ‘‘ໂຍ ເຕ ວິຫາເຣ ວສຕີ’’ຕິອາທີຫິ ສໍສນ຺ທນໂຕ ປຣິຍາຍວຈນຕ຺ຕາ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ນິໂຣຘສມາປຕ຺ຕິໍ ສມາປຊ຺ຊາມີ’ຕິ ວາ ‘ລາຠີມ຺ຫາຫໍ ຕສ຺ສາ’ຕິ ວາ ວທໂຕປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕວຈນມ຺ປິ ‘‘ສເຈ ປນສ຺ເສວໍ ໂຫຕີ’’ຕິອາທິວຈນມ຺ປິ ອຕ຺ຖໂຕ ເອກເມວ, ໂສປິ ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ວິເສສໍ ອາໂຣເຈຕຸເມວ ວທຕິ. ‘‘ໂຍ ເຕ ວິຫາເຣ ວສຕີ’ຕິອາທີສຸ ອຫໍ-ວຈນາຠາວາ ປຣິຍາໂຍ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ອິຘ ປນ ‘ລາຠີມ຺ຫາຫໍ ຕສ຺ສາ’ຕິ ອຕ຺ຕານໍ ນິທ຺ທິສຕິ, ຕສ຺ມາ ປາຣາຊິກໍ ອາປຊ຺ຊິຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕໍ ວິຍາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ມຫາປຈ຺ຈຣິຍາທິວຈນໍ ອຸຕ຺ຕຣິມນຸສ຺ສຘມ຺ເມສຸ ເອໂກປິ ນ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ປຣິຍາເຍນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ນ ໂຫຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ສຸຏ຺ຐຸ ອຸປປຣິກ຺ຂິຕພ຺ພໍ. ຜລສຈ຺ຉິກິຣິຍາ-ປທໂຕ ປຏ຺ຐາຍ ເອວ ປາໂຐ ຄເຫຕພ຺ໂພ, ຜລສຈ຺ຉິກິຣິຍາຍປິ ເອເກກມ຺ປິ ເອເກກຜລວເສນ ປາຣາຊິກໍ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ຣາຄສ຺ສ ປຫານນ຺ຕິອາທິຕ຺ຕິເກ ກິເລສປ຺ປຫານເມວ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປນ ຍສ຺ມາ ມຄ຺ເຄນ ວິນາ ນຕ຺ຖິ. ຕຕິຍມຄ຺ເຄນ ຫິ ຣາຄໂທສານໍ ປຫານໍ, ຈຕຸຕ຺ເຖນ ໂມຫສ຺ສ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຣາໂຄ ເມ ປຫີໂນ’’ຕິອາທີນິ ວທໂຕປິ ປາຣາຊິກໍ. ຣາຄາ ຈິຕ຺ຕໍ ວິນີວຣຓຕາຕິອາທິຕ຺ຕິເກ ໂລກຸຕ຺ຕຣເມວ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຣາຄາ ເມ ຈິຕ຺ຕໍ ວິນີວຣຓ’’ນ຺ຕິອາທີນິ ວທໂຕ ປາຣາຊິກເມວາຕິ. ອກຸປ຺ປຘມ຺ມຕ຺ຕາຕິ ເກຈິ ອຸຕ຺ຕຣວິຫາຣວາສິໂນ. ກສ຺ມາ ນ ໂຫຕີຕິ ເຈ? ‘‘ອິຕິ ຊານາມິ, ອິຕິ ປສ຺ສາມີ’’ຕິ ວຕ຺ຕມານວຈເນເນວ ມາຕິກາຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຍທິ ເອວໍ ປທຠາຊເນ ‘‘ສມາປຊ຺ຊິໍ, ສມາປນ຺ໂນ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ອຕີຕຕ຺ຕຠາເວ ໂສຕາປນ຺ໂນມ຺ຫີ’’ຕິ ວທໂຕປິ ໂຫຕູຕິ ເຈ? ນ, ອຎ຺ຎຖາ ອຕ຺ຖສມ຺ຠວໂຕ. ກຖໍ? ອທ຺ຘາປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນວເສນ ວຕ຺ຕມານຕາ ຄເຫຕພ຺ພາຕິ ຎາປນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ອຕີຕຕ຺ຕຠາວໍ. ອຕີຕຕ຺ຕຠາໂວ ຫິ ປຣິຍາເຍນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ອາຈຣິຍາ.

໒໐໐. ‘‘ສເຈປິ ນ ໂຫຕິ, ປາຣາຊິກເມວາ’’ຕິ ອຏ຺ຐານປຣິກປ຺ປວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ ກິຣ. ‘‘ອິຕິ ວາຈາ ຕິວງ຺ຄິກາ’’ຕິ ວກ຺ຂຕິ. ນຕ຺ເຖຕນ຺ຕິ ປຸຣິເມ ສຕິ ປຈ຺ຉິມສ຺ສາຠາວາ ສມາປຊ຺ຊິໍ, ສມາປນ຺ໂນຕິ ອິເມສໍ ກິຎ຺ຈາປິ ອຕ຺ຖໂຕ ກາລວິເສໂສ ນຕ຺ຖິ, ວຈນວິເສໂສ ປນ ອຕ຺ຖິ ເອວ.

໒໐໗. ອຸກ຺ເຂຏິໂຕຕິ ອຸຕ຺ຕາສິໂຕ. ຂິຏ ອຸຕ຺ຣາສເນ.

ສຸທ຺ຘິກວາຣກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ວຕ຺ຕຸກາມວາຣກຖາວຓ຺ຓນາ

ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິປເຖຕິ ວິຊານນຏ຺ຐາເນ, ເຕນ ‘‘ວິຎ຺ຎຕ຺ຕິປຖມຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ຐິໂຕ ຠິກ຺ຂຸ ທິພ຺ພາຍ ໂສຕຘາຕຸຍາ ສຸຕ຺ວາ ຊານາຕິ, ນ ປາຣາຊິກນ຺ຕິ ທີເປຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຌານໍ ກິຣ ສມາປຊ຺ຊິນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ໂສ ເຈ ‘‘ເອສ ຠິກ຺ຂຸ ອຕ຺ຕໂນ ຄຸຓທີປນາຘິປ຺ປາເຍນ ເອວໍ ວທຕີ’’ຕິ ຊານາຕິ, ປາຣາຊິກເມວ. ອຎ຺ຎຖາ ຊານາຕີຕິ ເຈ? ປາຣາຊິກຈ຺ຉາຍາ ນ ທິສ຺ສຕີຕິ ອາຈຣິໂຍ.

ວຕ຺ຕຸກາມວາຣກຖາວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ອນາປຕ຺ຕິເຠທກຖາວຓ຺ຓນາ

ອນຸລ຺ລປນາຘິປ຺ປາໂຍຕິ ຍທິ ອຸລ຺ລປນາຘິປ຺ປາໂຍ ຠເວຍ຺ຍ, ທຸກ຺ກຏເມວາຕິ ອປເຣ. ‘‘ຕໍ ປຣໂຕ ‘ນາວຸໂສ, ສກ຺ກາ ປຸຖຸຊ຺ຊເນນ ອຘິວາເສຕຸ’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຖຸນາ ສໍສນ຺ທິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ວິນີຕວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໒໒໕-໖. ທຸກ຺ກຣ ອາຄາຣ ອາວຏກາມ ອຠິຣຕິວຕ຺ຖູສຸ ‘‘ຍທິ ອຸລ຺ລປນາຘິປ຺ປາໂຍ ຠເວຍ຺ຍ, ປາຣາຊິກ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ກາຣຓໍ ປນ ທຸທ຺ທສໍ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ວິຍ, ວີມໍສິຕພ຺ພໍ. ຍາເນນ ວາ ອິທ຺ຘິຍາ ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕປິ ປາຣາຊິກໍ ນາປຊ຺ຊຕີຕິ ປທສາ ຄມນວເສເນວ ກຕິກາຍ ກຕາຍ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ‘‘ອປຸພ຺ພໍອຈຣິມໍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕຕິ ຫຕ຺ຖປາສໍ ອວິຊຫິຕ຺ວາ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສ຺ສ ຫຕ຺ຖໍ ຄຓ຺ຫນ຺ໂຕ ວິຍ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຸຏ຺ເຐຖ ເອຖ ຄຈ຺ຉາມາຕິ ເອວໍ ສຫຄມເນ ປຸພ຺ພາປຣາ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕປິ ນາປຊ຺ຊຕີຕິ ອາຈຣິຍສ຺ສ ຕກ຺ໂກ. ວສນ຺ຕສ຺ສາຕິ ຕຖາ ວສນ຺ໂຕ ເຈ ອຸປາສເກນ ທິສ຺ສຕິ, ປາຣາຊິໂກ ໂຫຕິ. ‘‘ຣຕ຺ຕິໍ ວສິຕ຺ວາ ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ນ ປາຣາຊິໂກ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ນານາເວຣຊ຺ຊກາຕິ ນານາຊນປທວາສິໂນ. ສງ຺ຆລາໂຠຕິ ຍຖາວຸຑ຺ຒໍ ອຕ຺ຕໂນ ປາປຸຓນໂກຏ຺ຐາໂສ.

໒໒໘. ອິຘາຕິ ‘‘ໂກ ນຸ ໂຂ’’ຕິອາທິນາ ວຸຕ຺ເຕ ປຎ຺ຫາກມ຺ເມ. ຘມ຺ມຘາຕຸ ສພ຺ພຎ຺ຎຸຕຎ຺ຎາຓໍ.

໒໓໒. ນ ອຸປ຺ປຏິປາຏິຍາຕິ ນ ສີໂຫກ຺ກນ຺ຕວເສນ ອນຸສ຺ສຣິ. ຕສ຺ມາ ອນ຺ຕຣາຠວຠູຕາ ເອກາ ເອວ ຊາຕີຕິ ປຏິວິຊ຺ຌຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ.

ນິຄມນວຓ຺ຓນາ

໒໓໓. ຈຕຸວີສຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ມາຕຸຆາຕກປິຕຸຆາຕກອຣຫນ຺ຕຆາຕກາ ຕຕິຍປາຣາຊິກໍ ອາປນ຺ນາ. ຠິກ຺ຂຸນິທູສໂກ, ລມ຺ພິອາທໂຍ ຈ ຈຕ຺ຕາໂຣ ປຐມປາຣາຊິກໍ ອາປນ຺ນາ ເອວາຕິ ກຕ຺ວາ ກຸໂຕ ຈຕຸວີສຕີຕິ ເຈ? ນ, ອຘິປ຺ປາຍາຊານນໂຕ. ມາຕຸຆາຕກາທໂຍ ຫິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ອິຘານຸປສມ຺ປນ຺ນາ ເອວ ອຘິປ຺ເປຕາ, ລມ຺ພິອາທໂຍ ຈຕ຺ຕາໂຣ ກິຎ຺ຈາປິ ປຐມປາຣາຊິເກນ ສງ຺ຄຫິຕາ, ຍສ຺ມາ ເອເກນ ປຣິຍາເຍນ ເມຖຸນຘມ຺ມປຏິເສວິໂນ ນ ໂຫນ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ວິສຸໍ ວຸຕ຺ຕາ. ‘‘ເອກກມ຺ມໍ ເອກຸທ຺ເທໂສ ສມສິກ຺ຂຕາ’’ຕິ ເອວໍ ວຸຕ຺ຕສໍວາສສ຺ສ ອຠພ຺ພຕາມຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຍຖາ ປຸເຣ ຕຖາ ປຈ຺ຉາ’’ຕິ. ອຎ຺ຎຖາ ເນສໍ ສມຎ຺ຎາຍປຏິຎ຺ຎາຍຠິກ຺ຂຸຠາໂວປິ ນຕ຺ຖີຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ.

ຈຕຸຕ຺ຖປາຣາຊິກວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

ປາຣາຊິກກຓ຺ຑວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ສງ຺ຆາທິເສສກຓ຺ໂຑ

໑. ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໒໓໕. ‘‘ໂອກ຺ກມນ຺ຕານ’’ນ຺ຕິ ປາໂຐ. ເອຕ຺ຖາຫ – ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂູ’’ຕິ ກາຣໂກ ອິຘ ກສ຺ມາ ນ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐຕິ? ອຠິ-ນິທ຺ເທເສນ ອິມສ຺ສ ສາເປກ຺ຂາຠາວທສ຺ສນຕ຺ຖໍ. ກຖໍ? ກຓ຺ຑຸວນາທິອຘິປ຺ປາຍເຈຕນາວເສນ ເຈເຕນ຺ຕສ຺ສ ກຓ຺ຑຸວນາທິອຸປກ຺ກເມນ ອຸປກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ, ເມຖຸນຣາຄວເສນ ອູຣຸອາທີສຸ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖູສຸ, ວຓາທີສຸ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍວຕ຺ຖູສຸ ຈ ອຸປກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິຍາ ສຕິປິ ນ ສງ຺ຆາທິເສໂສ. ໂມຈນສ຺ສາທສງ຺ຂາຕາຘິປ຺ປາຍາເປກ຺ຂາວ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິ ສຕິ ອຸປກ຺ກເມ, ນ ອຎ຺ຎຖາ ‘‘ອນາປຕ຺ຕິ ນ ໂມຈນາຘິປ຺ປາຍສ຺ສາ’’ຕິ ວຈນໂຕ. ຕສ຺ມາ ຕທຕ຺ຖທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ອິຘ ກາຣໂກ ນ ນິທ຺ທິຏ຺ໂຐ, ອຎ຺ຎຖາ ‘‘ໂຍ ປນ ຠິກ຺ຂຸ ສຎ຺ເຈຕນິກໍ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິໍ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາ’’ຕິ ກາຣເກ ນິທ຺ທິຏ຺ເຐ ‘‘ເຈເຕຕິ ນ ອຸປກ຺ກມຕິ ມຸຈ຺ຈຕິ, ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕວຈນວິໂຣໂຘ. ‘‘ສຎ຺ເຈຕນິກາຍ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິຍາ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສຸປິນນ຺ຕາ’’ຕິ ຠຸມ຺ເມ ນິທ຺ທິຏ຺ເຐປິ ໂສວ ວິໂຣໂຘ ອາປຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ຕທຸຠຍວຈນກ຺ກມໍ ອວຕ຺ວາ ‘‘ສຎ຺ເຈຕນິກາ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສຸປິນນ຺ຕາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຕ຺ຖ ນິມິຕ຺ຕຕ຺ເຖ ຠຸມ຺ມວຈນາຠາວໂຕ ເຫຕຸຕ຺ຖນິຍໂມ ນ ກໂຕ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມິໍ ອກເຕ ສຎ຺ເຈຕນິກາ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິ ອຎ຺ຎຕ຺ຣ ສຸປິນນ຺ຕາ ສງ຺ຆາທິເສສາປຕ຺ຕິ, ອຸປກ຺ກເມ ອສຕິ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ທີປິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໒໓໖-໗. ສຎ຺ເຈຕນິກາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຐມວິຄ຺ຄເຫນ ອຸປສຄ຺ຄສ຺ສ ສາຕ຺ຖກຕາ ທສ຺ສິຕາ, ທຸຕິເຍນ ອິກປຈ຺ຈຍສ຺ສ. ວາຕປິຕ຺ຕເສມ຺ຫຣຸຫິຣາທິອາສຍເຠທໂຕຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຘາຕູຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ປຖວີຘາຕຸອາທໂຍ ຈຕສ຺ໂສ, ຈກ຺ຂຸຘາຕຸອາທໂຍ ວາ ອຏ຺ຐາຣສາ’’ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທ ລິຂິຕໍ. ວຕ຺ຖິສີສນ຺ຕິ ວຕ຺ຖິປຸຏສ຺ສ ສີສໍ. ‘‘ອງ຺ຄຊາຕສ຺ສ ມູລໍ ອຘິປ຺ເປຕໍ, ນ ອຄ຺ຄສີສ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕເຖວາຕິ ‘‘ນິມິຕ຺ເຕ ອຸປກ຺ກມໂຕ’’ຕິອາທິໍ ຄຓ຺ຫາຕິ. ຕໂຕ ມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາຕິ ‘‘ນ ສກລກາຍໂຕ, ຕສ຺ມາ ປນ ຐານາ ຈຸຕມຕ຺ເຕ ໂຫຕູ’’ຕິ ຄຓ຺ຐິປເທ ລິຂິຕໍ. ‘‘ທກໂສຕໍ ໂອຕິຓ຺ຓມຕ຺ເຕ’’ຕິ ອິມິນາ ນ ສເມຕີຕິ ເຈ? ຕໂຕ ທກໂສໂຕໂຣຫຓຎ຺ເຈຕ຺ຖາຕິອາທິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ຕສ຺ສຕ຺ໂຖ – ນິມິຕ຺ເຕ ອຸປກ຺ກມໍ ກຕ຺ວາ ສຸກ຺ກໍ ຐານາ ຈາເວຕ຺ວາ ປຸນ ວິປ຺ປຏິສາຣວເສນ ທກໂສໂຕໂຣຫຓໍ ນິວາເຣຕຸໍ ອຘິວາເສມີຕິ. ຕໂຕ ພຫິ ນິກ຺ຂມນ຺ເຕ ອຘິວາເສຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ, ຕຖາປິ ອຘິວາສນາຘິປ຺ປາເຍນ ອຘິວາເສຕ຺ວາ ອນ຺ຕຣາ ທກໂສຕໂຕ ອຸທ຺ຘໍ ນິວາເຣຕຸໍ ອສກ຺ກຸເຓຍ຺ຍຕາຍ ‘‘ອນິກ຺ຂນ຺ເຕ ວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ກສ຺ມາ? ຐານາ ຈຸຕຎ຺ຫິ ອວສ຺ສໍ ທກໂສຕໍ ໂອຕຣຕີຕິ ອຏ຺ຐກຖາຘິປ຺ປາໂຍ ຄຓ຺ຐິປທາຘິປ຺ປາເຍນ ສເມຕິ. ຕໂຕ ມຸຈ຺ຈິຕ຺ວາຕິ ສກຏ຺ຐານໂຕ. ສກສຣີຣໂຕ ຫິ ພຫິ ນິກ຺ຂນ຺ຕເມວ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ‘‘ພຫິ ນິກ຺ຂນ຺ເຕ ວາ ອນິກ຺ຂນ຺ເຕ ວາ’’ຕິ ວຈນໍ ວິຣຸຊ຺ເຌຍ຺ຍ. ຍສ຺ມາ ປນ ຕມ຺ຫາ ຕມ຺ຫາ ສຣີຣປເທສາ ຈຸຕໍ ອວສ຺ສໍ ທກໂສຕໍ ໂອຕຣຕິ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ທກໂສຕໍ ໂອຕິຓ຺ຓມຕ຺ເຕ’’ຕິ, ອິມິນາ ຈ ອາປຕ຺ຕິຍາ ປາກຏກາລໍ ທສ຺ເສຕິ, ກິໍ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ? ໂມຈນສ຺ສາເທນ ນິມິຕ຺ເຕ ອຸປກ຺ກມໂຕ ສຸກ຺ກໍ ພຫຸຕຣມ຺ປິ ສຣີຣປເທສາ ຈຸຕໍ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ລຄ຺ຄາວເສສໍ ຍຕ຺ຕກໍ ເອກາ ຂຸທ຺ທກມກ຺ຂິກາ ປິເວຍ຺ຍ, ຕຕ຺ຕເກ ທກໂສຕໍ ໂອຕິຓ຺ຓມຕ຺ເຕ ສງ຺ຆາທິເສສາປຕ຺ຕິ. ວຸຕ຺ຕຎ຺ຫິ ກງ຺ຂາວິຕຣຓິຍໍ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ) ‘‘ທກໂສຕໍ ອໂນຕິຓ຺ເຓປິ ສງ຺ຆາທິເສໂສ’’ຕິອາທິ. ຕຕ຺ຕກສ຺ສ ພຫິ ນິກ຺ຂມນໍ ອສລ຺ລກ຺ເຂນ຺ໂຕ ‘‘ເຈເຕຕິ ອຸປກ຺ກມຕິ ນ ມຸຈ຺ຈຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ສຎ຺ຎາຍ ເທເສນ຺ໂຕປິ ນ ມຸຈ຺ຈຕິ, ປສ຺ສາວມ຺ປິ ວຓ຺ຓຕໍ ປສ຺ສິຕ຺ວາ ວຕ຺ຖິໂກສຄຕສ຺ສ ປິຈ຺ຉິລຕາຍ ວາ ຎຕ຺ວາ ສງ຺ຆາທິເສສໂຕ ວຸຏ຺ຐາຕພ຺ພໍ. ອຍເມຕ຺ຖ ຕຕິຍຕ຺ເຖຣວາເທ ຍຸຕ຺ຕິ. ສພ຺ພາຈຣິຍາ ອິເມ ເອວ ຕໂຍ ເຖຣາ, ເຕສມ຺ປິ ທກໂສໂຕໂຣຫຓໍ ນິມິຕ຺ເຕ ອຸປກ຺ກມນນ຺ຕິ ອຍໍ ທຸຕິໂຍ ວິນິຈ຺ຉໂຍ ສາຘາຣຓໂຕ ເອຕ຺ຖ, ເອວໍ ອຸປຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ວທຕິ ກິຣ.

ຐານາ ຈຸຕຎ຺ຫິ ອວສ຺ສໍ ທກໂສຕໍ ໂອຕຣຕີຕິ ກຕ຺ວາ ‘‘ຐານາ ຈາວນມຕ຺ເຕເນເວຕ຺ຖ ອາປຕ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ທກໂສຕໍ ໂອຕິຓ຺ເຓ ເອວ ອາປຕ຺ຕິ. ສຸກ຺ກສ຺ສ ຫິ ສກລໍ ສຣີຣໍ ຐານໍ, ອໂນຕິຓ຺ເຓ ຐານາ ຈຸຕໍ ນາມ ນ ໂຫຕີຕິ ວີມໍສິຕພ຺ພໍ. ອາຠິຘມ຺ມິກຕ຺ຕາ ເຖຣສ຺ສ ‘‘ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິ ນາມ ຣາຄສມຸຏ຺ຐານາ ໂຫຕີ’’ຕິ (ກຖາ. ອຏ຺ຐ. ໓໐໗) ກຖາວຕ຺ຖຸຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສມ຺ຠໂວ ຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐາໂນ, ‘‘ຕໍ ອສຸຈິໍ ເອກເທສໍ ມຸເຂນ ອຄ຺ຄເຫສິ, ເອກເທສໍ ອງ຺ຄຊາເຕ ປກ຺ຂິປີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໕໐໓) ວຈນໂຕ ອຸຕຸສມຸຏ຺ຐາໂນ ຈ ທິສ຺ສຕິ, ໂສ ຈ ໂຂ ອວີຕຣາຄສ຺ເສວ ‘‘ອຏ຺ຐານເມຕໍ, ຠິກ຺ຂເວ, ອນວກາໂສ ຍໍ ອຣຫໂຕ ອສຸຈິ ມຸຈ຺ເຈຍ຺ຍາ’’ຕິ (ມຫາວ. ໓໕໓; ກຖາ. ໓໑໓) ວຈນໂຕ. ປຣູປາຫາຣຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ອຕ຺ຖິ ຕສ຺ສ ອາສໂຍຕິ ຕສ຺ສ ສຸກ຺ກສ຺ສ ອຸຈ຺ຈາຣປສ຺ສາວານໍ ວິຍ ປຕິຏ຺ຐາໂນກາໂສ ອຕ຺ຖີ’’ຕິ (ກຖາ. ອຏ຺ຐ. ໓໐໙) ຈນໂຕ ຕສ຺ສ ອາສໂຍຕິ ສິທ຺ຘໍ. ປາກຕິກຈິຕ຺ຕສມຸຏ຺ຐານຣູປໍ ວິຍ ອສໍສຏ຺ຐຕ຺ຕາ, ນິກ຺ຂມນໂຕ ຈ ‘‘ວຕ຺ຖິສີສໍ, ກຏິ, ກາໂຍ’’ຕິ ຕິຘາ ສຸກ຺ກສ຺ສ ຐານໍ ປກປ຺ເປນ຺ຕິ ອາຈຣິຍາ. ສປ຺ປວິສໍ ວິຍ ຕໍ ທຏ຺ຐພ຺ພໍ, ນ ຈ ວິສສ຺ສ ຐານນິຍໂມ, ໂກຘວເສນ ຜຸສນ຺ຕສ຺ສ ໂຫຕິ, ເອວມສ຺ສ ນ ຈ ຐານນິຍໂມ, ຣາຄວເສນ ອຸປກ຺ກມນ຺ຕສ຺ສ ໂຫຕີຕິ ຕກ຺ໂກ.

ໂຂຠກຣຓປຈ຺ຈໂຍ ນາມ ເຠສຊ຺ຊເສນາສນາຫາຣາທິປຈ຺ຈໂຍ. ສໍສຄ຺ຄເຠທໂຕປີຕິ ເອເຕສຸ ທ຺ວີຫິປິ ຕີຫິປິ. ປຫີນວິປລ຺ລາສຕ຺ຕາຕິ ເອຕ຺ຖ ຍໍ ກິຎ຺ຈິ ສຸປິນນ຺ເຕນ ເສກ຺ຂປຸຖຸຊ຺ຊນາ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ຕໍ ສພ຺ພໍ ວິປລ຺ລຕ຺ຖໍ ອຠູຕເມວາຕິ ອາປຊ຺ຊຕິ. ຕໂຕ ‘‘ຍໍ ປນ ປຸພ຺ພນິມິຕ຺ຕໂຕ ປສ຺ສຕິ. ຕໍ ເອກນ຺ຕສຈ຺ຈເມວ ໂຫຕີ’’ຕິ ອິທໍ ວິຣຸຊ຺ຌຕິ, ຕສ຺ມາ ນ ວິສຍໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ໂສ ຫິ ສຈ຺ໂຈ ວາ ໂຫຕິ, ອລິໂກ ວາຕິ ກຕ຺ວາ ຕຎ຺ເຈ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ ສິຍາ, ‘‘ອເສກ຺ຂາ ປຫີນວິປລ຺ລາສຕ຺ຕາ ສຈ຺ຈເມວ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ນາສຈ຺ຈ’’ນ຺ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ພໍ ສິຍາ. ກິນ຺ຕຸ ທສ຺ສນໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕຎ຺ຫິ ອຠູຕໍ, ອປສ຺ສນ຺ໂຕປິ ຫິ ປສ຺ສນ຺ໂຕ ວິຍ ອສຸຓນ຺ໂຕປິ ສຸຓນ຺ໂຕ ວິຍ ອມຸນນ຺ໂຕປິ ມຸນນ຺ໂຕ ວິຍ ໂຫຕິ. ສຈ຺ຈມ຺ປິ ວິປສ຺ສຕີຕິ ໂນ ຕກ຺ໂກຕິ ອາຈຣິໂຍ. ຕໍ ຣູປນິມິຕ຺ຕາທິອາຣມ຺ມຓໍ ນ ໂຫຕິ, ອາຄນ຺ຕຸກປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ຣູປນິມິຕ຺ຕາທິອາຣມ຺ມຓໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ. ກມ຺ມນິມິຕ຺ຕຄຕິນິມິຕ຺ຕຠູຕານິ ຫິ ຣູປນິມິຕ຺ຕາທີນິ ຠວງ຺ຄສ຺ສ ອາຣມ຺ມຓານິ ໂຫນ຺ຕິ ເອວ. ຕຕ຺ຖ ກມ຺ມນິມິຕ຺ຕມຕີຕເມວ, ຄຕິນິມິຕ຺ຕໍ ໂຖກໍ ກາລໍ ປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນໍ ສິຍາ.

ອີທິສານີຕິ ປຈ຺ຈກ຺ຂໂຕ ອນຸຠູຕປຸພ຺ພປຣິກປ຺ປິຕາຄນ຺ຕຸກປຈ຺ຈຸປ຺ປນ຺ນຣູປນິມິຕ຺ຕາທິອາຣມ຺ມຓານິ, ຣາຄາທິສມ຺ປຍຸຕ຺ຕານິ ຈາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ມກ຺ກຏສ຺ສ ນິທ຺ທາ ລຫຸປຣິວຕ຺ຕາ ໂຫຕິ. ໂສ ຫິ ຣຸກ຺ຂສາຂໂຕ ປຕນຠຍາ ອຠິກ຺ຂຓໍ ອຸມ຺ມີລຕິ ຈ ສຸປຕິ ຈ. ມນຸສ຺ສາ ກິຎ຺ຈາປິ ປຸນປ຺ປຸນໍ ອຸມ຺ມີລນ຺ຕິ ສຸພ຺ຍຕ຺ຕຕຣໍ ປຏິພຸທ຺ຘາ ວິຍ ປສ຺ສນ຺ຕິ, ອຖ ໂຂ ປຏິພຸທ຺ຘານໍ ປຸນປ຺ປຸນໍ ຠວງ຺ໂຄຕຣຓໍ ວິຍ ສຸປິນກາເລປິ ເຕສໍ ຠວງ຺ໂຄຕຣຓໍ ໂຫຕິ, ເຍນ ‘‘ສຸປຕີ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ‘‘ຠວງ຺ຄຈິຕ຺ເຕນ ຫິ ສຸປຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ຠວງ຺ໂຄຕຣຓໍ ກຣຊກາຍສ຺ສ ນິຣຸສ຺ສາຫສນ຺ຕຠາວູປນິສ຺ສຍຕ຺ຕາ ‘‘ນິທ຺ທາ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສາ ກຣຊກາຍສ຺ສ ທຸພ຺ພລຠາເວນ ສຸປິນທສ຺ສນກາເລ ຠວງ຺ຄໂຕ ອຸຕ຺ຕຣເຓ ສຕິປິ ນິຣຸສ຺ສາຫສນ຺ຕຠາວປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ‘‘ປວຕ຺ຕຕີ’’ຕິ ຈ ວຸຈ຺ຈຕິ, ຍໂຕ ສຕ຺ຕາ ‘‘ປຏິພຸທ຺ຘາ’’ຕິ ນ ວຸຈ຺ຈນ຺ຕິ, ກຣຊກາຍສ຺ສ ນິຣຸສ຺ສາຫສນ຺ຕສຠາວປ຺ປຕ຺ຕິໂຕ ຈ ຕນ຺ນິສ຺ສິຕໍ ຫທຍວຕ຺ຖຸ ນ ສຸປ຺ປສນ຺ນໍ ໂຫຕິ, ຕໂຕ ຕນ຺ນິສ຺ສິຕາປິ ຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິ ອສຸປ຺ປສນ຺ນວຏ຺ຏິນິສ຺ສິຕທີປປ຺ປຠາ ວິຍ. ເຕເນວ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ສ຺ວາຍໍ ທຸພ຺ພລວຕ຺ຖຸກຕ຺ຕາ ເຈຕນາຍ ປຏິສນ຺ຘິໍ ອາກຑ຺ຒິຕຸໍ ອສມຕ຺ໂຖ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘‘ທຸພ຺ພລວຕ຺ຖຸກຕ຺ຕາຕິ ສຸປິເນ ອຸປຏ຺ຐິຕໍ ນິມິຕ຺ຕມ຺ປິ ທຸພ຺ພລ’’ນ຺ຕິ ລິຂິຕໍ. ຕໍ ອເນກຕ຺ຖໍ ສພ຺ພມ຺ປິ ນິມິຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ, ນ ຈ ທຸພ຺ພລາຣມ຺ມຓວຕ຺ຖຸກຕ຺ຕາ ເຈຕນາ, ຕາຍ ຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິ ທຸພ຺ພລາ ອຕີຕານາຄຕາຣມ຺ມຓາຍ, ປຎ຺ຎຕ຺ຕາຣມ຺ມຓາຍ ວາ ອທຸພ຺ພລຕ຺ຕາ, ອວຕ຺ຖຸກາຍ ທຸພ຺ພລຠາໂວ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ ເຈຕນາຍ ອວຕ຺ຖຸກາຍ ຠາວນາປຠາວາຍາຕິເຣກພລສພ຺ຠາວໂຕ. ຠາວນາພລສມປ຺ປິຕຎ຺ຫິ ຈິຕ຺ຕໍ ອຣູປມ຺ປິ ສມານໍ ອຕິຠາຣິຍມ຺ປິ ກຣຊກາຍໍ ຄເຫຕ຺ວາ ເອກຈິຕ຺ຕກ຺ຂເຓເນວ ພ຺ຣຫ຺ມໂລກໍ ປາເປຕ຺ວາ ຐເປຕິ. ຕປ຺ປຏິຠາຄໍ ອນປ຺ປິຕມ຺ປິ ກາມາວຈຣຈິຕ຺ຕໍ ກຣຊກາຍໍ ອາກາເສ ລງ຺ຆນສມຕ຺ຖໍ ກໂຣຕິ, ປເຄເວຕຣໍ. ກິໍ ປເນຕ຺ຖ ຕໍ ອນຸມານກາຣຓໍ, ເຍນ ຈິຕ຺ຕສ຺ເສວ ອານຸຠາໂວຕິ ປຎ຺ຎາເຍຍ຺ຍ ຈິຕ຺ຕານຸຠາເວນ ວາ ລທ຺ຘາເສວນາທິກິຣິຍາວິເສສນິພ຺ພຕ຺ຕິທສ຺ສນໂຕ, ຕສ຺ມາ ທຸພ຺ພລວຕ຺ຖຸກຕ຺ຕາຕິ ທຸພ຺ພລຫທຍວຕ຺ຖຸກຕ຺ຕາຕິ ອາຈຣິຍສ຺ສ ຕກ຺ໂກ. ອຕ຺ຕໂນ ມນ຺ທຕິກ຺ຂາກາເຣນ ຕນ຺ນິສ຺ສິຕສ຺ສ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ມນ຺ທຕິກ຺ຂຠາວນິປ຺ຜາທນສມຕ຺ຖຎ຺ເຈ, ຫທຍວຕ຺ຖຸ ຈກ຺ຂຸໂສຕາທິວຕ຺ຖຸ ວິຍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ ຠເວຍ຺ຍ, ນ ເຈຕໍ ອິນ຺ທ຺ຣິຍໍ. ຍໂຕ ຘມ຺ມສງ຺ຄເຫ ອຸປາທາຍຣູປປາຬິຍໍ ອຸທ຺ເທສາຣຫໍ ນ ຊາຕໍ. ອນິນ຺ທ຺ຣິຍຕ຺ຕາ ຫິ ຕໍ ກາຍິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອນນ຺ຕຣໍ ນ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ, ວຕ຺ຖຸຣູປຕ຺ຕາ ຈ ອວຕ຺ຖຸຣູປສ຺ສ ຊີວິຕິນ຺ທ຺ຣິຍສ຺ສ ອນນ຺ຕຣມ຺ປິ ນ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐໍ, ຕສ຺ມາ ຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ຕສ຺ສ ອສຸປ຺ປສນ຺ນຕ຺ຕາ ຕນ຺ນິສ຺ສິຕາ ຈ ຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິ ອສຸປ຺ປສນ຺ນາ ໂຫຕີ’’ຕິ, ຕໍ ນ ສິທ຺ຘນ຺ຕິ ເຈ? ສິທ຺ຘເມວ ອນິນ຺ທ຺ຣິຍານມ຺ປິ ສປ຺ປາຍາສປ຺ປາຍອຸຕຸອາຫາຣາທີນໍ ປຈ຺ຈຍານໍ ສມາໂຍຄໂຕ, ຈິຕ຺ຕປ຺ປວຕ຺ຕິຍາ ວິກາຣທສ຺ສນໂຕ, ປຈ຺ຈກ຺ຂຕ຺ຕາ ຈ. ຍສ຺ມາ ອປ຺ປຏິພຸທ຺ໂຘປິ ປຏິພຸທ຺ຘໍ ວິຍ ອຕ຺ຕານໍ ມຎ຺ຎຕີຕິ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ກຣຊກາຍສ຺ສ ນິຣຸສ຺ສາຫສນ຺ຕຠາວາກາຣວິເສໂສ ນິທ຺ທາ ນາມ. ສາ ຈິຕ຺ຕສ຺ສ ຠວງ຺ໂຄຕຣຓາກາຣວິເສເສນ ໂຫຕິ, ຕາຍ ສມນ຺ນາຄໂຕ ສຕ຺ໂຕ ຠວງ຺ຄໂຕ ອຸຕ຺ຕິຓ຺ໂຓ ສຸປິນໍ ປສ຺ສຕິ, ໂສ ‘‘ກປິມິທ຺ຘປເຣໂຕ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ, ໂສ ສຸຕ຺ໂຕ ອປ຺ປຏິພຸທ຺ໂຘ ໂຫຕີຕິ ອຍມຕ຺ໂຖ ສາຘິໂຕ ໂຫຕິ.

ຍສ຺ມາ ຠວງ຺ຄວາຣນິຣນ຺ຕຣຕາຍ ອຈ຺ຈນ຺ຕສຸຕ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ຍທິ ຕາວ ສຸຕ຺ໂຕ ປສ຺ສຕິ, ອຠິຘມ຺ມວິໂຣໂຘ ອາປຊ຺ຊຕີ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ປນ ນິທ຺ທາກ຺ຂເຓ ນ ປຏິພຸທ຺ໂຘ ນາມ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຖ ປຏິພຸທ຺ໂຘ ປສ຺ສຕິ, ວິນຍວິໂຣໂຘ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຍສ຺ມາ ຈ ອຂີຓນິທ຺ໂທ, ອໂນຕິຓ຺ຓຠວງ຺ໂຄ ຈ ອຕ຺ຖິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ກປິມິທ຺ຘປເຣໂຕ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຎ຺ຎຖາ ອຍໍ ເນວ ສຸຕ຺ໂຕ ນ ປຏິພຸທ຺ໂຘ, ອຕ຺ຕນາ ຕໍ ນິທ຺ທໍ ອໂນກ຺ກນ຺ໂຕ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ຈ ອຠິຘມ຺ໂມ, ວິນໂຍ, ນາຄເສນຕ຺ເຖຣວຈນໍ ຍຸຕ຺ຕິ ຈາຕິ ສພ຺ພໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎສໍສນ຺ທິຕໍ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຖ ກປິມິທ຺ຘປເຣໂຕຕິ ຠວງ຺ຄໂຕ ອຸຕ຺ຕິຓ຺ຓນິທ຺ທາປເຣໂຕ. ສາ ຫິ ອິຘ ກປິມິທ຺ຘໍ ນາມ. ‘‘ຕຕ຺ຖ ກຕມໍ ມິທ຺ຘໍ? ຍາ ກາຍສ຺ສ ອກລ຺ຍຕາ ອກມ຺ມຎ຺ຎຕາ…ເປ… ສຸປນໍ, ອິທໍ ວຸຈ຺ຈຕິ ມິທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ (ຘ. ສ. ໑໑໖໓) ເອວມາຄຕໍ. ອິທຎ຺ຫິ ອຣູປໍ, ອິມສ຺ສ ຜລຠູໂຕ ກຣຊກາຍສ຺ສ ອກລ຺ຍຕາ’ປຈລາຍິກາສຸປິ ນິທ຺ທາວິເສໂສ ກາຣໂຓປຈາເຣນ ‘‘ກປິມິທ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ປວຸຈ຺ຈຕິ. ຍຎ຺ເຈວ ‘‘ກປິມິທ຺ຘປເຣໂຕ ໂຂ, ມຫາຣາຊ, ສຸປິນໍ ປສ຺ສຕີ’’ຕິ (ມິ. ປ. ໕.໓.໕ ໂຖກໍ ວິສທິສໍ) ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ.

ຍໍ ຕໍ ອາປຕ຺ຕິວຸຏ຺ຐານນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ເຍນ ວິນຍກມ຺ເມນ ຕໂຕ ວຸຏ຺ຐານໍ ໂຫຕິ, ຕໍ ອິຘ ອາປຕ຺ຕິວຸຏ຺ຐານໍ ນາມ. ອວຍເວ ສມູຫໂວຫາເຣນ ວາຕິ ເອຕ຺ຖ ສາຂຈ຺ເຉທໂກ ຣຸກ຺ຂຈ຺ເຉທໂກຕິ ວຸຈ຺ຈຕີຕິອາທິ ນິທສ຺ສນໍ, ເວທນາກ຺ຂນ຺ຘາທິ ຣຸຬ຺ຫີສທ຺ທສ຺ສ ນິທສ຺ສນໍ. ນ ຈ ມຍາຕິ ວີມໍສນປທສ຺ສ ຕສ຺ສ ກິຣິຍໍ ສນ຺ຘາຍ, ໂມຈເນ ຈ ສນ຺ນິຏ຺ຐານໍ ສນ຺ຘາຍ ມຸຈ຺ຈນປກຕິຍາ ຈາຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໒໔໐. ເຄຫນ຺ຕິ ປຎ຺ຈກາມຄຸຓາ. ວນຠງ຺ຄິຍນ຺ຕິ ປາຠຕິກໍ. ສມ຺ປຍຸຕ຺ຕສຸຂເວທນາມຸເຂນ ຣາໂຄວ ‘‘ອສ຺ສາໂທ’’ຕິ ວຸຕ຺ໂຕ. ສຸປນ຺ຕສ຺ສ ຈາຕິ ອິທໍ ກປິມິທ຺ຘປເຣໂຕ ວິຍ ຠວງ຺ຄສນ຺ຕຕິໍ ອວິຈ຺ຉິນ຺ທິຕ຺ວາ ສຸປນ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ, ວີມໍສິຕພ຺ພໍ. ຊຄ຺ຄນຕ຺ຖາຍາຕິ ໂສຘນຕ຺ຖາຍ.

໒໖໖. ‘‘ທາຣຸຘີຕລິກເລປຈິຕ຺ຕານໍ ອງ຺ຄຊາຕປຏິນິຊ຺ຌາເນປິ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ‘‘ອຸປ຺ປນ຺ເນ ປຣິຬາເຫ ໂມຈນຣາຄໂຊ’’ຕິ ລິຂນ຺ຕິ. ວາລິກາຍ ວາ ‘‘ຫຕ຺ຖິກາມໍ ນສ຺ສຕີ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວິຍ ‘‘ອາປຕ຺ຕິ ຕ຺ວ’’ນ຺ຕິ ສພ຺ພຕ຺ຖ ປາໂຐ. ‘‘ເອຫິ ເມ ຕ຺ວໍ, ອາວຸໂສ ສາມເຓຣ, ອງ຺ຄຊາຕໍ ຄຓ຺ຫາຫີ’’ຕິ ອາຄຕຕ຺ຕາ ‘‘ວຈີກມ຺ມ’’ນ຺ຕິປິ ວຕ຺ຕຸໍ ຍຸຕ຺ຕໍ ວິຍ ທິສ຺ສຕິ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ອຎ຺ຎໍ ‘‘ເອວໍ ກໂຣຫີ’’ຕິ ອາຓຕ຺ຕິຍາປິ ອາປຕ຺ຕິ ສິຍາຕິ ສງ຺ກຣໍ ໂຫຕິ. ຕສ຺ມາ ນ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ເກຈິ.

໒໖໗. ‘‘ປຸປ຺ຜາວລິຍໍ ສາສວຬິຍ’’ນ຺ຕິ ທຸວິໂຘ ກິຣ.

ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໒. ກາຍສໍສຄ຺ຄສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໒໗໐. ‘‘ໂອຕິຓ຺ໂຓ’’ຕິ ອິມິນາສ຺ສ ເສວນາຘິປ຺ປາຍຕາ ທສ຺ສິຕາ. ‘‘ວິປຣິຓເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ ມາຕຸຄາເມນ ສທ຺ຘິ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາສ຺ສ ວາຍາໂມ ທສ຺ສິໂຕ. ‘‘ສທ຺ຘິ’’ນ຺ຕິ ຫິ ປທໍ ສໍໂຍຄໍ ທີເປຕິ, ໂສ ຈ ປໂຍໂຄ ສມາຄໂມ ອລ຺ລີຍນໍ. ເກນ ຈິຕ຺ເຕນ? ວິປຣິຓເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ, ນ ປຕ຺ຕປຏິຄ຺ຄຫຓາຘິປ຺ປາຍາທິນາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ກາຍສໍສຄ຺ຄໍ ສມາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາ’’ຕິ ອິມິນາສ຺ສ ວາຍມໂຕ ຜສ຺ສປຏິວິຊານນາ ທສ຺ສິຕາ ໂຫຕິ. ວາຍມິຕ຺ວາ ຜສ຺ສໍ ປຏິວິຊານນ຺ໂຕ ຫິ ສມາປຊ຺ຊຕິ ນາມ. ເອວມສ຺ສ ຕິວງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິ ທສ຺ສິຕາ ໂຫຕິ. ອຖ ວາ ໂອຕິຓ຺ໂຓ. ເກນ? ວິປຣິຓເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ ຍກ຺ຂາທິນາ ສຕ຺ໂຕ ວິຍ. ອຸປໂຍຄຕ຺ເຖ ວາ ເອຕໍ ກຣຓວຈນໍ. ໂອຕິຓ຺ໂຓ ວິປຣິຓຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ກູປາທິໍ ວິຍ ສຕ຺ໂຕ. ອຖ ວາ ‘‘ຣາຄໂຕ ອຸຕ຺ຕິຓ຺ໂຓ ຠວິສ຺ສາມີ’’ຕິ ຠິກ຺ຂຸຠາວໍ ອຸປຄໂຕ, ຕໂຕ ອຸຕ຺ຕິຓ຺ຓາຘິປ຺ປາຍໂຕ ວິປຣິຓເຕນ ຈິຕ຺ເຕນ ເຫຕຸຠູເຕນ ຕເມວ ຣາຄໍ ໂອຕິຓ຺ໂຓ. ມາຕຸຄາເມນ ອຕ຺ຕໂນ ສມີປໍ ອາຄເຕນ, ອຕ຺ຕນາ ອຸປຄເຕນ ວາ. ເອເຕນ ມາຕຸຄາມສ຺ສ ສາຣຕ຺ຕຕາ ວາ ໂຫຕຸ ວິຣຕ຺ຕຕາ ວາ, ສາ ອິຘ ອປ຺ປມາຓາ, ນ ຠິກ຺ຂຸນີນໍ ກາຍສໍສຄ຺ເຄ ວິຍ ອຸຠິນ຺ນໍ ສາຣຕ຺ຕຕາຍ ປໂຍຊນໍ ອຕ຺ຖິ.

ກາຍສໍສຄ຺ຄນ຺ຕິ ອຸຠິນ຺ນໍ ກາຍານໍ ສມ຺ປໂຍຄໍ. ປທຠາຊເນ ປນ ‘‘ສມາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ອຊ຺ຌາຈາໂຣ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ສມາປຊ຺ຊນໍ ສນ຺ຘາຍ, ນ ກາຍສໍສຄ຺ຄໍ. ກາຍສໍສຄ຺ຄສ຺ສ ສມາປຊ຺ຊນາ ຫິ ‘‘ອຊ຺ຌາຈາໂຣ’’ຕິ ວຸຈ຺ຈຕິ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ປນ ‘‘ໂຍ ໂສ ກາຍສໍສຄ຺ໂຄ ນາມ, ໂສ ອຕ຺ຖໂຕ ອຊ຺ຌາຈາໂຣ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕໍ ປຣໂຕ ປາຬິຍໍ ‘‘ເສວນາຘິປ຺ປາໂຍ, ນ ຈ ກາເຍນ ວາຍມຕິ, ຜສ຺ສໍ ປຏິວິຊານາຕິ, ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ (ປາຣາ. ໒໗໙) ວຸຕ຺ຕລກ຺ຂເຓນ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ. ຜສ຺ສປຏິວິຊານນາຍ ຫິ ສໍສຄ຺ໂຄ ທີປິໂຕ. ໂສ ເຈ ອຊ຺ຌາຈາໂຣ ໂຫຕິ, ກຖໍ ອນາປຕ຺ຕິ ໂຫຕີຕິ. ສຸວຸຕ຺ຕເມຕໍ, ກິນ຺ຕຸ ‘‘ກາຍສໍສຄ຺ຄໍ ສມາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາ’’ຕິ ປທໍ ອຸທ຺ຘຣິຕ຺ວາ ‘‘ອຊ຺ຌາຈາໂຣ ວຸຈ຺ຈຕີ’’ຕິ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ປທານໍ ສາມຎ຺ຎຠາຊນີຍຕ຺ຕາ, ສມາປຊ຺ຊິຕພ຺ພາຠາເວ ສມາປຊ຺ຊນາຠາເວນ ‘‘ໂສ ອຕ຺ຖໂຕ ອຊ຺ຌາຈາໂຣ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ສິຍາ.

‘‘ຫຕ຺ຖຄ຺ຄາຫໍ ວາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ຫຕ຺ເຖນ ສພ຺ໂພປິ ອຸປາທິນ຺ນໂກ ກາໂຍ ສງ຺ຄຫິໂຕ, ນ ຠິນ຺ນສນ຺ຕາໂນ ຕປ຺ປຏິພທ຺ໂຘ ຫຕ຺ຖາລງ຺ກາຣາທິ. ເວຓິຄ຺ຄຫເຓນ ອນຸປາທິນ຺ນໂກ ອຠິນ຺ນສນ຺ຕາໂນ ເກສໂລມນຂທນ຺ຕາທິໂກ ກມ຺ມປຈ຺ຈຍອຸຕຸສມຸຏ຺ຐາໂນ ຄຫິໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ເຕເນວາຫ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ອນຸປາທິນ຺ນເກນປິ ເກນຈິ ເກສາທິນາ ອຸປາທິນ຺ນກໍ ວາ ອນຸປາທິນ຺ນກໍ ວາ ຜຸສນ຺ໂຕປິ ສງ຺ຆາທິເສສໍ ອາປຊ຺ຊຕິເຍວາ’’ຕິ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໗໔). ເຕນ ອນຸປາທິນ຺ນການມ຺ປິ ເກສໂລມາທີນໍ ອງ຺ຄຠາໂວ ເວທິຕພ຺ໂພ. ເອວໍ ສນ຺ເຕປິ ‘‘ຜສ຺ສໍ ປຏິຊານາຕີຕິ ຕິວງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ສງ຺ຆາທິເສໂສ. ຜສ຺ສສ຺ສ ອປ຺ປຏິວິຊານນໂຕ ທຸວງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ອິມິນາ ປາຬິອຏ຺ຐກຖານເຍນ ວິຣຸຊ຺ຌຕີຕິ ເຈ? ນ, ຕທຕ຺ຖຊານນໂຕ. ຜຸຏ຺ຐຠາວຎ຺ຫິ ປຏິວິຊານນ຺ໂຕປິ ຜສ຺ສໍ ປຏິວິຊານາຕິ ນາມ, ອຍເມໂກ ອຕ຺ໂຖ, ຕສ຺ມາ ມາຕຸຄາມສ຺ສ, ອຕ຺ຕໂນ ຈ ກາຍປຣິຍາປນ຺ນານໍ ເກສາທີນໍ ອຎ຺ຎມຎ຺ຎໍ ຜຸຏ຺ຐຠາວໍ ຜຸສິຕ຺ວາ ຕໍ ສາທິຍນໍ ຜສ຺ສໍ ປຏິວິຊານາຕິ ນາມ, ນ ກາຍວິຎ຺ຎາຓຸປ຺ປຕ຺ຕິຍາ ເອວ. ອເນກນ຺ຕິກຎ຺ເຫຕ຺ຖ ກາຍວິຎ຺ຎາຓໍ. ມາຕຸຄາມສ຺ສ ອຸປາທິນ຺ນເກນ ກາເຍນ, ອນຸປາທິນ຺ນເກນ ວາ ກາເຍນ ຠິກ຺ຂຸໂນ ອຸປາທິນ຺ນກກາເຍ ຜຸຏ຺ເຐ ປສນ຺ນກາຍິນ຺ທ຺ຣິໂຍ ເຈ ໂຫຕິ, ຕສ຺ສ ກາຍວິຎ຺ຎາຓໍ ອຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ, ເຕເນວ ຜສ຺ສໍ ປຏິວິຊານາຕິ ນາມ ໂສ ໂຫຕິ. ອນຸປາທິນ຺ນກກາໂຍ, ໂລລຸປ຺ໂປ ອປ຺ປສນ຺ນກາຍິນ຺ທ຺ຣິໂຍ ວາ ໂຫຕິ, ຕິມິຣວາເຕນ ອຸປຫຕກາໂຍ ວາ ຕສ຺ສ ກາຍວິຎ຺ຎາຓໍ ນຸປ຺ປຊ຺ຊຕິ. ນ ຈ ເຕນ ຜສ຺ສໍ ປຏິວິຊານາຕິ ນາມ, ເກວລໍ ເສວນາຘິປ຺ປາເຍນ ວາຍມິຕ຺ວາ ກາຍສໍສຄ຺ຄໍ ສມາປຊ຺ຊນ຺ໂຕ ຜສ຺ສໍ ປຏິວິຊານາຕິ ນາມ ມໂນວິຎ຺ຎາເຓນ, ເຕນ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ກາຍສໍສຄ຺ຄໍ ສມາປຊ຺ເຊຍ຺ຍາຕິ ອິມິນາສ຺ສ ວາຍມໂຕ ຜສ຺ສປຏິວິຊານນາ ທສ຺ສິຕາ’’ຕິ. ອປໂຣປິ ຠິກ຺ຂຸ ມາຕຸຄາມສ຺ສ ກາຍປຏິພທ຺ເຘນ ວາ ນິສ຺ສຄ຺ຄິເຍນ ວາ ຜຸຏ຺ໂຐ ກາຍວິຎ຺ຎາຓໍ ອຸປ຺ປາເທນ຺ເຕນ ຜສ຺ສໍ ປຏິວິຊານາຕິ ນາມ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕໍ ‘‘ອເນກນ຺ຕິກຎ຺ເຫຕ຺ຖ ກາຍວິຎ຺ຎາຓ’’ນ຺ຕິ. ອປໂຣ ວຕ຺ຖໍ ປາຣຸປິຕ຺ວາ ນິທ຺ທາຍນ຺ຕໍ ມາຕຸຄາມໍ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄນ ວຕ຺ຖສ຺ສ ອຸປຣິຠາເຄ ສຓິກໍ ຜຸສນ຺ໂຕ ວຕ຺ຖນ຺ຕເຣນ ນິກ຺ຂນ຺ຕໂລມສມ຺ຜສ຺ສໍ ອປ຺ປຏິວິຊານນ຺ໂຕປິ ເສວນາຘິປ຺ປາໂຍ ກາເຍນ ວາຍມິຕ຺ວາ ຜສ຺ສໍ ປຏິວິຊານາຕິ ນາມ, ສງ຺ຆາທິເສສໍ ອາປຊ຺ຊຕິ. ‘‘ນີລໍ ຆຏ຺ເຏສ຺ສາມີຕິ ກາຍໍ ຆຏ຺ເຏຕິ, ສງ຺ຆາທິເສໂສ’’ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ຕໍ. ອຍໍ ທຸຕິໂຍ ອຕ຺ໂຖ. ເອວໍ ອເນກຕ຺ຖຕ຺ຕາ, ເອວໍ ທຸວິຎ຺ເຎຍ຺ຍາຘິປ຺ປາຍໂຕ ຈ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ ຜສ຺ສປຏິວິຊານນໍ ອງ຺ຄນ຺ຕ຺ເວວ ນ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມິຎ຺ຫິ ວຸຕ຺ເຕ ຐານເມຕໍ ວິຊ຺ຊຕິ, ຍໍ ຠິກ຺ຂຸ ສງ຺ຆາທິເສສໍ ອາປຊ຺ຊິຕ຺ວາປິ ນເຂນ ໂລເມນ ສໍສຄ຺ໂຄ ທິຏ຺ໂຐ, ນ ຈ ເມ ໂລມຆຏ຺ຏເນນ ກາຍວິຎ຺ຎາຓໍ ອຸປ຺ປນ຺ນໍ, ຕິມິຣວາຕຖທ຺ຘຄຕ຺ໂຕ ຈາຫໍ ນ ຜສ຺ສໍ ປຏິວິຊານາມີຕິ ອນາປນ຺ນສຎ຺ຎີ ສິຍາຕິ ນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອປິຈ ‘‘ຜສ຺ສໍ ປຏິວິຊານາຕິ, ນ ຈ ຜສ຺ສໍ ປຏິວິຊານາຕີ’’ຕິ ຈ ເອເຕສໍ ປທານໍ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕນຍໍ ທສ຺ເສຕ຺ວາ ໂສ ປຎ຺ຎາເປຕພ຺ໂພ. ເອຕ຺ຕາວຕາ ນ ຕທຕ຺ຖຊານນໂຕຕິ ກາຣຓໍ ວິຕ຺ຖາຣິຕໍ ໂຫຕິ.

ປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ

໒໗໑. ‘‘ຣຕ຺ຕໍ ຈິຕ຺ຕໍ ອິມສ຺ມິໍ ອຕ຺ເຖ ອຘິປ຺ເປຕໍ ວິປຣິຓຕ’’ນ຺ຕິ ກິຎ຺ຈາປິ ສາມຎ຺ເຎນ ວຸຕ຺ຕໍ, ວິນີຕວຕ຺ຖູສຸ ‘‘ມາຕຸຍາ ມາຕຸເປເມນ ອາມສຕິ…ເປ… ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄເນວ ຣຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຖາ ‘‘ມາຕຸຄາໂມ ນາມ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖີ’’ຕິ ກິຎ຺ຈາປິ ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ອຖ ໂຂ ອວິນຏ຺ຐິນ຺ທ຺ຣິຍາວ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖີ ອິຘາຘິປ຺ເປຕາ ‘‘ມຕິຕ຺ຖິຍາ ກາຍສໍສຄ຺ຄໍ ສມາປຊ຺ຊິ…ເປ… ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ‘‘ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖີ’’ຕິ ເອຕ຺ຕາວຕາ ສິທ຺ເຘ ‘‘ນ ຍກ຺ຂີ ນ ເປຕີ ນ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາ’’ຕິ ວຈນໍ ອວິນຏ຺ຐິນ຺ທ຺ຣິຍາປິ ນ ສພ຺ພາ ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄຫາ ອິຕ຺ຖີ ອິຘ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖີ ນາມ. ຍກ຺ຂິອາທໂຍ ຫິ ອຕ຺ຕໂນ ຊາຕິສິທ຺ເຘນ ອິທ຺ຘິວິເສເສນ ອິຊ຺ຌນ຺ຕິໂຍ ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄຫາປິ ໂຫນ຺ຕີຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕາສຸ ຍກ຺ຂີ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍວຕ຺ຖຸ ໂຫຕິ ວິນີຕວຕ຺ຖູສຸ ຍກ຺ຂິຍາ ກາຍສໍສຄ຺ເຄນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ຕທນຸໂລມຕ຺ຕາ ເປຕິຕ຺ຖີ, ເທວິຕ຺ຖີ ຈ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍວຕ຺ຖຸ. ຕິຣຈ຺ຉານຄຕິຕ຺ຖີ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸ. ຕິຣຈ຺ຉານຄຕມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄຫິຕ຺ຖີ ຈ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍວຕ຺ຖຸເມວາຕິ ເອເກ. ວິຠງ຺ເຄ ປນ ‘‘ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖີ ຈ ໂຫຕິ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິສຎ຺ຎີ’’ຕິ ປາຬິຍາ ອຠາເວນ ‘‘ອິຕ຺ຖີ ຈ ໂຫຕິ ຍກ຺ຂິສຎ຺ຎີ’’ຕິອາທິວຈເນ ສຕິ ຍກ຺ຂິອາທີນໍ ອນິຕ຺ຖິຕາປສງ຺ຄໂຕ, ‘‘ອິຕ຺ຖີ ຈ ໂຫຕິ ອິຕ຺ຖິສຎ຺ຎີ’’ຕິອາທິມ຺ຫິ ຍກ຺ຂິອາທີນໍ ອນ຺ໂຕກຣເຓ ສຕິ ຕາສໍ ສງ຺ຆາທິເສສວຕ຺ຖຸຠາວປ຺ປສງ຺ຄໂຕ ຈ ຍກ຺ຂິອາທໂຍ ນ ວຸຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເອເກ ປນ ‘‘ວິນີຕວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ‘ອຎ຺ຎຕໂຣ ຠິກ຺ຂຸ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕິຕ຺ຖິຍາ ກາຍ…ເປ… ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’ຕິ ເອຕ຺ຖ ອມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄຫາ ປາກຕິກຕິຣຈ຺ຉານຄຕິຕ຺ຖີ ອຘິປ຺ເປຕາ, ຕສ຺ມາ ທຸກ຺ກຏໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘ອິຕ຺ຖີ ຈ ໂຫຕິ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕສຎ຺ຎີຕິ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາ ຈ ໂຫຕິ ອິຕ຺ຖິສຎ຺ຎີ’ຕິອາທິວາເຣສຸປິ ປາກຕິກຕິຣຈ຺ຉານຄໂຕວ ອຘິປ຺ເປໂຕ, ໂສ ຈ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕປຸຣິໂສວ. ເຕເນວ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈາອຕ຺ຕກອາມປາຣິຈຣິຍສິກ຺ຂາປເທສຸ ມນຸສ຺ສປຸຣິສປຏິສໍຍຸຕ຺ຕວາຣາ ວິຍ ຕິຣຈ຺ຉານປຏິສໍຍຸຕ຺ຕວາຣາປິ ນາຄຕາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຕຖາ ປຓ຺ຑໂກຕິ ອິຘ ມນຸສ຺ສປຓ຺ຑໂກວ, ປຸຣິໂສຕິ ຈ ອິຘ ມນຸສ຺ສປຸຣິໂສວ ອາຄໂຕ, ຕສ຺ມາ ອມນຸສ຺ສິຕ຺ຖີ ອມນຸສ຺ສປຓ຺ຑໂກ ອມນຸສ຺ສປຸຣິໂສ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕິຕ຺ຖີ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕປຓ຺ຑໂກ ມນຸສ຺ສາມນຸສ຺ສຕິຣຈ຺ຉານຄຕອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກາ ຈາຕິ ອຏ຺ຐ ຊນາ ອິຘ ນາຄຕາ, ເຕສໍ ວເສນ ວຕ຺ຖຸສຎ຺ຎາວິມຕິເຠທວເສນ ອາປຕ຺ຕິເຠທາເຠທວິນິຈ຺ຉໂຍ, ອນາຄຕວາຣຄຓນາ ຈ ອສມ຺ມຸຍ຺ຫນ຺ເຕນ ເວທິຕພ຺ພາ, ຕຖາ ເຕສໍ ທຸກມິສ຺ສກາທິວາຣາ, ອາປຕ຺ຕິອນາປຕ຺ຕິເຠທວິນິຈ຺ຉໂຍ ຈ. ‘‘ຕຕ຺ຖ ອມນຸສ຺ສປຓ຺ຑກອມນຸສ຺ສປຸຣິສຕິຣຈ຺ຉານຄຕິຕ຺ຖິຕິຣຈ຺ຉານຄຕປຓ຺ຑກາຕິ ຈຕ຺ຕາໂຣ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸກາ, ອມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິມນຸສ຺ສອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກາ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍວຕ຺ຖຸກາ, ອມນຸສ຺ສອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກາ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກາ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸກາ, ປາຬິຍໍ ປນ ອມນຸສ຺ສິຕ຺ຖິຍາ ອນາຄຕຕ຺ຕາ ອມນຸສ຺ສປຓ຺ຑກາ, ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກາ ປຸຣິສາ ຈ ນາຄຕາ. ຕິຣຈ຺ຉານຄຕິຕ຺ຖິປຓ຺ຑກອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກາ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕປຸຣິເສນ ສມານຄຕິກຕ຺ຕາ ນາຄຕາ, ມນຸສ຺ສອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນໂກ ມນຸສ຺ສປຓ຺ຑເກນ ສມານຄຕິກຕ຺ຕາ ອນາຄໂຕ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ (ປາຣາ. ອຏ຺ຐ. ໒.໒໘໑) ປນ ‘‘ນາຄມາຓວິກາຍປິ ສຸປຓ຺ຓມາຓວິກາຍປິ ກິນ຺ນຣິຍາປິ ຄາວິຍາປິ ທຸກ຺ກຏເມວາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕເທວ ປມາຓໂຕ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ຕຕ຺ຣາຍໍ ວິຈາຣຓາ – ‘‘ນ, ຠິກ຺ຂເວ, ຕິຣຈ຺ຉານຄຕສ຺ສ ນິສິນ຺ນປຣິສາຍ ປາຕິໂມກ຺ຂໍ ອຸທ຺ທິສິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ (ມຫາວ. ໑໘໓) ເອຕ຺ຖ ‘‘ຕິຣຈ຺ຉານຄໂຕຕິ ຍສ຺ສ ອຸປສມ຺ປທາ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕາ’’ຕິ (ກງ຺ຂາ. ອຏ຺ຐ. ນິທານວຓ຺ຓນາ) ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄໂຫ ປາກຕິກຕິຣຈ຺ຉານຄຕໂຕ ວິສິຏ຺ໂຐ, ຕຖາ ຍກ຺ຂເປຕຕິຣຈ຺ຉານຄຕມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄຫານໍ ‘‘ຕິຣຈ຺ຉານຄຕສ຺ສ ຈ ທຸກ຺ຂຸປ຺ປຕ຺ຕິຍໍ ອປິຈ ທຸກ຺ກຏເມວາ’’ຕິ ເອຕ຺ຖ ວິເສເສຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ‘‘ປຕນຣູປໍ ປມາຓໍ, ນ ມຣຓຣູປ’’ນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ອາປຕ຺ຕິວິເສສວຈນໂຕ ຈ ‘‘ອຸຠໂຕ ອວສ຺ສຸເຕ ຍກ຺ຂສ຺ສ ວາ ເປຕສ຺ສ ວາ ປຓ຺ຑກສ຺ສ ວາ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄຫສ຺ສ ວາ ອຘກ຺ຂກໍ ອຸພ຺ຠຊາຓຸມຓ຺ຑລໍ ກາເຍນ ກາຍໍ ອາມສຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຈິ. ໖໖໑) ສາມຎ຺ເຎນ ວຈນໂຕ ຈ ໂສ ວິສິຏ຺ໂຐຕິ ສິທ຺ຘໍ. ວິສິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ຈ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄຫິຕ຺ຖິຍາ ກາຍສໍສຄ຺ຄໍ ສມາປຊ຺ຊນ຺ຕສ຺ສາຕິ ວິເສໂສ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ຕຕ຺ຖ ອາປຕ຺ຕິວິເສເສນ ຠວິຕພ຺ພໍ. ຍທິ ກາຍສໍສຄ຺ຄສິກ຺ຂາປເທ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄຫິຕ຺ຖີປິ ອຘິປ຺ເປຕາ, ຣູປສາມຎ຺ເຎນ ສຎ຺ຎາວິຣາຄຕ຺ຕາສມ຺ຠວໂຕ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈາອຕ຺ຕກາມປາຣິຈຣິຍສິກ຺ຂາປເທສຸປິ ສາ ວຕ຺ຕພ຺ພາ ຠເວຍ຺ຍ, ສາ ຈານາຄຕາ. ສຣູເປນ ສໍຂິຕ຺ຕວາຣຕ຺ຕາ ນາຄຕາຕິ ເຈ? ອິຕ຺ຖີ ຈ ໂຫຕິ ຕິຣຈ຺ຉານຄໂຕ ຈ ອຸຠິນ຺ນໍ ອິຕ຺ຖິສຎ຺ຎີຕິ ອິຘ ອາຄຕຕ຺ຕາ ປຸຣິສລິງ຺ຄນິທ຺ເທໂສ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ, ຕສ຺ມາ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕປຸຣິໂສ ຈ ອິຘ ອາຄໂຕ, ຕິຣຈ຺ຉານຄຕມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄຫິຕ຺ຖິຍາ ປາຬິຍໍ ອນາຄຕາຍປິ ທຸກ຺ກຏເມວ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ອິມສ຺ສ ວຈນສ຺ສ ກາຣຓຈ຺ຉາຍາ ປຣິເຍສິຕພ຺ພາຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ອິທໍ ນ ຍຸຊ຺ຊຕິ. ກສ຺ມາ? ອິຕ຺ຖີນໍ, ປຸຣິສານຎ຺ຈ ເອກໂຕ ວຈເນ ປຸຣິສລິງ຺ຄສພ຺ຠາວໂຕ. ອິຘ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕປຸຣິສປຓ຺ຑກິຕ຺ຖິໂຍ ຕິສ຺ໂສປິ ເອກໂຕ ສມ຺ປິຓ຺ເຑຕ຺ວາ ‘‘ຕິຣຈ຺ຉານຄໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

ຕຕ຺ຖ ຈ ມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄຫາມນຸສ຺ສວິຄ຺ຄເຫສຸ ອິຕ຺ຖິປຓ຺ຑກປຸຣິສສຎ຺ຎິຕາ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ເວທິຕພ຺ພາ. ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈາທິສິກ຺ຂາປທທ຺ວເຍ ວາຣານໍ ສໍຂິຕ຺ຕຕ຺ຕາ ປຸຣິສຕິຣຈ຺ຉານຄຕາທໂຍ ນາຄຕາ. ຍຖາວຸຕ຺ເຕສຸ ອາປຕ຺ຕິ, ຕຖາ ຕຕ຺ຖາປິ. ອຎ຺ຎຖາ ປຸຣິສໍ ໂອຠາສນ຺ຕສ຺ສ ຈ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ປຓ຺ຑກໍ ໂອຠາສນ຺ຕສ຺ສ ຈ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ມາຕິກາຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕສ຺ມາ ເຕ ວາຣາ ສໍຂິຕ຺ຕາຕິ ປຎ຺ຎາຍນ຺ຕີຕິ. ວິເສໂສ ຈ ປຓ຺ຑເກ, ປຸຣິເສ, ຕິຣຈ຺ຉານຄເຕ ຈ ອິຕ຺ຖິສຎ຺ຎິສ຺ສ ອຕ຺ຖິ, ຕຖາປິ ຕຕ຺ຖ ທຸກ຺ກຏໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕສ຺ມາ ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕເມວ ປມາຓນ຺ຕິ ທ຺ວິນ຺ນເມເຕສໍ ວາທານໍ ຍຕ຺ຖ ຍຸຕ຺ຕິ ວາ ກາຣຓໍ ວາ ອຕິເຣກໍ ທິສ຺ສຕິ, ຕໍ ວິຈາເຣຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພນ຺ຕິ ອາຣິຈໂຍ. ເອວຣູເປສຸ ຐາເນສຸ ສຸຏ຺ຐຸ ວິຈາເຣຕ຺ວາ ກເຖຕພ຺ພໍ.

ຕຕ຺ຖ ປາຬິຍໍ ອາຄຕວາຣຄຓນາ ຕາວ ເອວໍ ສງ຺ເຂປໂຕ ເວທິຕພ຺ພາ – ອິຕ຺ຖິມູລກາ ປຎ຺ຈ ວາຣາ ປຓ຺ຑກປຸຣິສຕິຣຈ຺ຉານຄຕມູລກາ ຈ ປຎ຺ຈ ປຎ຺ຈາຕິ ວີສຕິ ວາຣາ ເອກມູລກາ, ຕຖາ ທຸມູລກາ ວີສຕິ, ມິສ຺ສກມູລກາ ວີສຕີຕິ ສຏ຺ຐິ ວາຣາ, ຕານິ ຕີຓິ ວີສຕິການິ ໂຫນ຺ຕິ. ເອເກກສ຺ມິໍ ວີສຕິເກ ເອເກກມູລວາຣໍ ຄເຫຕ຺ວາ ກາເຍນ ກາຍປຏິພທ຺ຘວາຣາ ຕໂຍ ວຸຕ຺ຕາ. ເສສາ ສຕ຺ຕປຎ຺ຎາສ ວາຣາ ສໍຂິຕ຺ຕາ, ຕຖາ ກາຍປຏິພທ຺ເຘນ ກາຍວາຣາ ຕໂຍ ວຸຕ຺ຕາ, ເສສາ ສໍຂິຕ຺ຕາ, ເອວໍ ກາຍປຏິພທ຺ເຘນ ກາຍປຏິພທ຺ຘວາເຣປິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິເຍນ ກາຍວາເຣປິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິເຍນ ກາຍປຏິພທ຺ຘວາເຣປິ ນິສ຺ສຄ຺ຄິເຍນ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວາເຣປິ ຕໂຍ ຕໂຍ ວາຣາ ວຸຕ຺ຕາ, ເສສາ ສໍຂິຕ຺ຕາ. ເອວໍ ຉນ຺ນໍ ຕິການໍ ວເສນ ອຏ຺ຐາຣສ ວາຣາ ອາຄຕາຕິ ສຣູປໂຕ ວຸຕ຺ຕາ, ເສສາ ທ຺ເວຈຕ຺ຕາລີສາຘິການິ ຕີຓິ ວາຣສຕານິ ສໍຂິຕ຺ຕານິ. ຕໂຕ ປຣໍ ມາຕຸຄາມສ຺ສ ສາຣຕ຺ຕປກ຺ເຂ ກາເຍນ ກາຍນ຺ຕິ ເອກເມກໍ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ ປຸພ຺ເພ ວຸຕ຺ຕາ ອຏ຺ຐາຣສ ວາຣາ ອາຄຕາຕິ ເອກວີສຕິ ວາຣາ ສຣູເປນ ອາຄຕາ, ນວນວຸຕາຘິການິ ຕີຓິ ວາຣສຕານິ ສໍຂິຕ຺ຕານິ. ຕໂຕ ປຣໍ ອາປຕ຺ຕານາປຕ຺ຕິທີປກາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ເສວນາຘິປ຺ປາຍມູລກາ ຈຕ຺ຕາໂຣ ໂມກ຺ຂາຘິປ຺ປາຍມູລກາຕິ ທ຺ເວ ຈຕຸກ຺ກາ ອາຄຕາ.

ຕຕ຺ຖາຍໍ ວິເສໂສ – ຍທິທໍ ມາຕິກາຍ ປຣາມສນປທໍ, ເຕນ ຍສ຺ມາ ອາມສນາທີນິ ຉຸປນປຣິໂຍສານານິ ທ຺ວາທສປິ ປທານິ ຄຫິຕານິ, ຕສ຺ມາ ປທຸທ຺ຘາຣໍ ອກຕ຺ວາ ‘‘ອາມສນາ ປຣາມສນໍ ຉຸປນ’’ນ຺ຕິ ອາຫ. ປຣາມສນໍ ນາມ ອາມສນາ. ‘‘ຉຸປນ’’ນ຺ຕິ ຫິ ວຸຕ຺ເຕ ປຣາມສນມ຺ປິ ວິສຸໍ ເອກຕ຺ຕໍ ຠເວຍ຺ຍາຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ອິຕ຺ຖີ ຈ ໂຫຕິ ອິຕ຺ຖິສຎ຺ຎີ ຈາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ປຐມວາເຣ ເອວ ທ຺ວາທສປິ ອາມສນາທີນິ ໂຍເຊຕ຺ວາ ທສ຺ສິຕານິ. ຕໂຕ ປຣໍ ອາທິມ຺ຫິ ທ຺ເວ ປທານີຕິ ຈຕ຺ຕາຣິ ປທານິ ອາຄຕານິ, ອິຕຣານິ ສໍຂິຕ຺ຕານີຕິ ເວທິຕພ຺ພານິ. ນິສ຺ສຄ຺ຄິເຍນ ກາຍວາຣາທີສຸ ປນ ສພ຺ພາກາເຣນ ອລາຠໂຕ ອາມສນເມເວກໍ ອາຄຕໍ, ເນຕຣານິ. ‘‘ສຎ຺ໂຈເປຕິ ຫຣຕີ’’ຕິ ປາໂຐ, ສຎ຺ໂຈເປຕິ ຈ. ຄຓ຺ຐິປເທສຸ ປນ ‘‘ປຸຣິມນເຍເນວາຕິ ຣຊ຺ຊຸວຕ຺ຖາທີຫິ ປຣິກ຺ຂິປເນ’’ຕິ ຈ ປຈ຺ຉາ ‘‘ປຸຣິມນເຍເນວາຕິ ສມ຺ມສນາ ໂຫຕີ’’ຕິ ຈ ‘‘ເວຓິຄ຺ຄາເຫ ອາປຕ຺ຕິຍາ ປຎ຺ຎຕ຺ຕຕ຺ຕາ ໂລມຜຸສເນປິ ສງ຺ຆາທິເສໂສ’’ຕິ ຈ ‘‘ຕໍ ປກາເສຕຸໍ ອຸປາທິນ຺ນເກນ ຫີຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຈ ລິຂິຕໍ.

ຍຖານິທ຺ທິຏ຺ຐນິທ຺ເທເສຕິ ອິມສ຺ມິໍເຍວ ຍຖານິທ຺ທິຏ຺ເຐ ນິທ຺ເທເສ. ‘‘ສທິສໍ ອຄ຺ຄເຫສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ຕາທິສໍ ອຄ຺ຄເຫສີຕິ ຄຣຸກໍ ຕຕ຺ຖ ກາຣເຍຕິ ອຕ຺ໂຖ, ກາຍສໍສຄ຺ຄວິຠງ຺ເຄ ວາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ອິຕໂຣປິ ກາຍປຏິພທ຺ຘຉຸປນໂກ. ຄຫເຓ ຈາຕິ ຄຫຓໍ ວາ. ວິຣາຄິເຕຕິ ວິຣທ຺ເຘ. ສາຣຕ຺ຕນ຺ຕິ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາເຄນ ຣຕ຺ຕໍ, ອຕ຺ຕນາ ອຘິປ຺ເປຕນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ‘‘ມາຕຸຠຄິນິອາທິວິຣຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວິຣຕ຺ຕໍ ຎາຕິເປມວເສນ ຄຓ຺ຫິ, ເອຕ຺ຖ ທຸກ຺ກຏໍ ຍຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາຄໍ ວາ ສາຣຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ວິຣຕ຺ຕໍ ມາຕຣໍ ຄຓ຺ຫິ, ອນຘິປ຺ເປຕໍ ຄຓ຺ຫິ. ເອຕ຺ຖ ມຫາສຸມຕ຺ເຖຣວາເທນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ ‘‘ກາຍໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ຘໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍນ຺ຕິ ລທ຺ຘິກຕ຺ຕາ. ‘‘ອິຕ຺ຖີ ຈ ໂຫຕິ ອິຕ຺ຖິສຎ຺ຎີ ສາຣຕ຺ໂຕ ຈ, ຠິກ຺ຂຸ ຈ ນໍ ອິຕ຺ຖິຍາ ກາເຍນ ກາຍໍ ອາມສຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ສງ຺ຆາທິເສສສ຺ສາ’’ຕິ (ປາຣາ. ໒໗໓) ວຈນໂຕ ສງ຺ຆາທິເສໂສປິ ຂາຍຕິ. ‘‘ວິຣຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫິສ຺ສາມີ’’ຕິ ສາຣຕ຺ຕໍ ຄຓ຺ຫາຕິ, ເອຕ຺ຖປິ ສງ຺ຆາທິເສໂສວ ຂາຍຕິ ‘‘ນີລໍ ຆຏ຺ເຏສ຺ສາມີ’ຕິ ກາຍໍ ຆຏ຺ເຏຕິ, ສງ຺ຆາທິເສໂສ’’ຕິ ວຈນໂຕ. ເອຕ຺ຖ ປນ ‘‘ນ ປຸພ຺ພຠາເຄ ກາຍສໍສຄ຺ຄຣາຄຕ຺ຕາ’’ຕິ ອນຸຄຓ຺ຐິປເທ ກາຣຓໍ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກຈິ ປນ ‘‘ຄຣຸກາປຕ຺ຕິຠເຍນ ‘ນີລເມວ ຆຏ຺ເຏສ຺ສາມີ’ຕິ ວາຍາມນ຺ໂຕ ກາຍໍ ຆຏ຺ເຏຕິ, ປຸພ຺ພຠາເຄ ຕສ຺ສ ‘ກາຍປຏິພທ຺ຘໍ ຆຏ຺ເຏສ຺ສາມີ’ຕິ ປວຕ຺ຕຕ຺ຕາ ທຸກ຺ກເຏນ ຠວິຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ຘມ຺ມສິຣິຕ຺ເຖໂຣ ‘‘ເອວຣູເປ ສງ຺ຆາທິເສໂສ’’ຕິ ວທຕິ ກິຣ. ‘‘ອິຕ຺ຖິອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກອິຕ຺ຖິຍາ ປຸຣິສອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກປຸຣິເສ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ອາປຕ຺ຕິເຠໂທ, ອິຕ຺ຖິລິງ຺ຄສ຺ສ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນກາເລປິ ອິຕ຺ຖິວເສເນວ ອາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ວິນີຕວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໒໘໑. ຕິຓຓ຺ຑຸປກນ຺ຕິ ຫິຣິເວຣາທິມູລານິ ຄເຫຕ຺ວາ ກຕ຺ຕພ຺ພໍ. ຕາລປຓ຺ຓມຸທ຺ທິກນ຺ຕິ ຕາລປຓ຺ຓມຍໍ ອງ຺ຄຸລິມຸທ຺ທິກໍ, ເຕນ ຕາລປຓ຺ຓມຍໍ ກຏໍ, ກຏິສຸຕ຺ຕກໍ, ກຓ຺ຓປິຬນ຺ຘນາທິ ສພ຺ພໍ ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ ສິທ຺ຘໍ. ຕມ຺ພປຓ຺ຓິວາສິໂນ ອິຕ຺ຖິຣູປໍ ລິຂິຕໍ, ກຏິກປຏຎ຺ຈ ນ ຉຸປນ຺ຕິ ກິຣ. ອາກຣໂຕ ມຸຕ຺ຕມຕ຺ໂຕ. ຣຕນມິສ຺ໂສຕິ ອລງ຺ກາຣຕ຺ຖໍ ກໂຕ ກຎ຺ຈນລຕາທິວິນທ຺ໂຘ. ສຸວຓ຺ເຓນ ສທ຺ຘິໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ປຈິຕ຺ວາຕິ ສຸວຓ຺ຓຣສໍ ປກ຺ຂິປິຕ຺ວາ ປຈິຕ຺ວາ. ພີຊໂຕ ຘາຕຸປາສາຓໂຕ ປຏ຺ຐາຍ. ເຖໂຣ ນ ກປ຺ປຕີຕິ ‘‘ຕຸມ຺ຫາກໍ ເປສິຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ‘‘ເຈຕິຍສ຺ສ ປູຊໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ວຏ຺ຏຕິ ກິຣ. ພຸພ຺ພຸຬກໍ ຕາຣກໍ. ອາຣກູຏໂລຫມ຺ປິ ຊາຕຣູປຄຕິກເມວ.

ວຸຕ຺ຕຎ຺ເຫຕໍ ອນ຺ຘກຏ຺ຐກຖາຍໍ –

‘‘ອາຣກູຏໂລຫໍ ສຸວຓ຺ຓສທິສເມວ, ສຸວຓ຺ຓໍ ອນຸໂລເມຕິ, ອນາມາສ’’ນ຺ຕິ.

‘‘ເຠສຊ຺ຊຕ຺ຖາຍ ປນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ມຫາອຏ຺ຐກຖາຍໍ ວຸຕ຺ຕນເຍກເທໂສປິ ອນຸຎ຺ຎາໂຕ ໂຫຕີຕິ ຕຕ຺ຖ ຕຕ຺ຖ ອຘິປ຺ປາຍໍ ຎຕ຺ວາ ວິຠາເວຕພ຺ພໍ.

ກາຍສໍສຄ຺ຄສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໓. ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈາສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໒໘໓. ຕຕິເຍ ຕໂຍ ສງ຺ຆາທິເສສວາຣາ ຕໂຍ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍວາຣາ ຕໂຍ ທຸກ຺ກຏວາຣາ ຕໂຍ ກາຍປຏິພທ຺ຘວາຣາຕິ ທ຺ວາທສ ວາຣາ ສຣູເປນ ອາຄຕາ. ຕຕ຺ຖ ຕໂຍ ສງ຺ຆາທິເສສວາຣາ ທຸຕິຍສິກ຺ຂາປເທ ວຸຕ຺ຕາຕິ ຕິຓ຺ຓໍ ວີສຕິການໍ ເອເກກມູລາ ວາຣາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ, ຕສ຺ມາ ອິຘ ວິເສສາຕິ ປຓ຺ຓາສ ວາຣາ ສໍຂິຕ຺ຕາ ໂຫນ຺ຕິ, ອຎ຺ຎຖາ ອິຕ຺ຖີ ຈ ໂຫຕິ ເວມຕິໂກ ສາຣຕ຺ໂຕ ຈ, ຠິກ຺ຂຸ ຈ ນໍ ອິຕ຺ຖິຍາ ວຈ຺ຈມຄ຺ຄໍ ປສ຺ສາວມຄ຺ຄໍ ອາທິສ຺ສ ວຓ຺ຓມ຺ປິ ຠຓຕິ…ເປ… ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສ. ອິຕ຺ຖີ ຈ ໂຫຕິ ປຓ຺ຑກປຸຣິສສຎ຺ຎີ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕສຎ຺ຎີ ສາຣຕ຺ໂຕ ຈ, ຠິກ຺ຂຸ ຈ ນໍ ອິຕ຺ຖິຍາ ວຈ຺ຈມຄ຺ຄໍ ປສ຺ສາວມຄ຺ຄໍ ອາທິສ຺ສ ວຓ຺ຓມ຺ປິ ຠຓຕິ ອກ຺ໂກສຕິປິ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສ. ປຓ຺ຑໂກ ຈ ໂຫຕິ ປຓ຺ຑກສຎ຺ຎີ ສາຣຕ຺ໂຕ ຈ, ຠິກ຺ຂຸ ຈ ນໍ ປຓ຺ຑກສ຺ສ ວຈ຺ຈມຄ຺ຄໍ ອາທິສ຺ສ ວຓ຺ຓມ຺ປິ ຠຓຕິ, ອາປຕ຺ຕິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາຕິ ເອວມາທີນໍ ອາປຕ຺ຕິຏ຺ຐານານໍ ອນາປຕ຺ຕິຏ຺ຐານຕາ ອາປຊ຺ເຊຍ຺ຍ, ນ ຈາປຊ຺ຊຕິ, ປຓ຺ຑເກ ອິຕ຺ຖິສຎ຺ຎິສ຺ສ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ທີເປຕຸໍ ‘‘ອິຕ຺ຖີ ຈ ປຓ຺ຑໂກ ຈ ອຸຠິນ຺ນໍ ອິຕ຺ຖິສຎ຺ຎີ ອາປຕ຺ຕິ ສງ຺ຆາທິເສເສນ ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ‘‘ປຓ຺ຑເກ ປຓ຺ຑກສຎ຺ຎິສ຺ສ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ, ຕສ຺ມາ ສພ຺ພຕ຺ຖ ສໍຂິຕ຺ຕວາເຣສຸ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍຏ຺ຐາເນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ທຸກ຺ກຏຏ຺ຐາເນ ທຸກ຺ກຏມ຺ປິ ວຸຕ຺ຕເມວ ໂຫຕີຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຕຖາ ‘‘ອິຕ຺ຖີ ຈ ໂຫຕິ ເວມຕິໂກ ສາຣຕ຺ໂຕ ຈ, ຠິກ຺ຂຸ ຈ ນໍ ອິຕ຺ຖິຍາ ວຈ຺ຈມຄ຺ຄໍ ປສ຺ສາວມຄ຺ຄໍ ຐເປຕ຺ວາ ອຘກ຺ຂກໍ ອຸພ຺ຠຊາຓຸມຓ຺ຑລໍ ອາທິສ຺ສ ວຓ຺ຓມ຺ປິ ຠຓຕິ…ເປ… ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍເຂຕ຺ເຕປິ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ອຸທ຺ຘຣິຕພ຺ພາ. ຕຖາ ‘‘ອິຕ຺ຖີ ຈ ໂຫຕິ ເວມຕິໂກ ສາຣຕ຺ໂຕ ຈ, ຠິກ຺ຂຸ ຈ ນໍ ອິຕ຺ຖິຍາ ກາຍປຏິພທ຺ຘໍ ອາທິສ຺ສ ວຓ຺ຓມ຺ປິ ຠຓຕິ…ເປ… ທຸກ຺ກຏສ຺ສາ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ກາຍປຏິພທ຺ຘວາຣາປິ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ອຸທ຺ຘຣິຕພ຺ພາ. ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ຘວາຣຕ຺ຕິກໍ ວິຍ ນິສ຺ສຄ຺ຄິຍວາຣຕ຺ຕິກໍ ລພ຺ຠມານມ຺ປິ ອາປຕ຺ຕິວິເສສາຠາວໂຕ ນ ອຸທ຺ຘຏໍ. ກາຍປ຺ປຏິພທ຺ຘວາຣຕ຺ຕິເກ ປນ ທິນ຺ນນຍຕ຺ຕາ ຕມ຺ປິ ຕທນຸໂລມາ ວາຣາ ຈ ອຸທ຺ຘຣິຕພ຺ພາ. ສພ຺ພຕ຺ຖ ນ-ວິຎ຺ຎູ ຕຣຸຓທາຣິກາ, ມຫລ຺ລິກາ ອຸມ຺ມຕ຺ຕິກາທິກາ ຈ ອນຘິປ຺ເປຕາ, ປເຄວ ປາກຕິກາ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕິຕ຺ຖີນໍ, ຕຖາ ປຓ຺ຑກາທໂຍປີຕິ ເວທິຕພ຺ພາ. ເສສໍ ທຸຕິເຍ ວຸຕ຺ຕນເຍເນວ ເວທິຕພ຺ພໍ.

ປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ

໒໘໕. ວຸຕ຺ຕນຍເມວາຕິ ‘‘ກາຍສໍສຄ຺ເຄ ອິຕ຺ຖິລກ຺ຂເຓນາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ‘‘ອິຕ຺ຖິລກ຺ຂເຓນາ’’ຕິ ກິຣ ມຫາອຏ຺ຐກຖາປາໂຐ. ສີສໍ ນ ເອຕີຕິ ອກ຺ໂກສນໍ ນ ໂຫຕິ, ຆຏິເຕ ປນ ໂຫຕິ. ຕຕ຺ຣາຍໍ ວິເສໂສ – ອິເມຫິ ຕີຫິ ຆຏິເຕ ເອວ ສງ຺ຆາທິເສໂສ ວຈ຺ຈມຄ຺ຄປສ຺ສາວມຄ຺ຄານໍ ນິຍຕວຈນຕ຺ຕາ, ອຈ຺ໂຈຬາຣິກຕ຺ຕາ ວາ, ນ ອຎ຺ເຎຫິ ອນິມິຕ຺ຕາສີຕິອາທີຫິ ອຏ຺ຐຫິ. ຕຕ຺ຖ ອໂລຫິຕາສິ, ຘຸວໂລຫິຕາສິ, ຘຸວໂຈຬາສິ, ປຄ຺ຆຣຓີສິ, ອິຕ຺ຖິປຓ຺ຑກາສິ, ເວປຸຣິສິກາສີຕິ ເອຕານິ ຉ ມຄ຺ຄານໍ ອນິຍຕວຈນານິ, ອນິມິຕ຺ຕາສິ, ນິມິຕ຺ຕມຕ຺ຕາສີຕິ ທ຺ເວ ປທານິ ອນຈ຺ໂຈຬາຣິການິ ຈ, ຍໂຕ ອຏ຺ຐປທານິ ‘‘ສງ຺ຆາທິເສສໍ ນ ຊເນນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕານິ, ຕສ຺ມາ ຕານິ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍວຕ຺ຖູນິ. ປຣິພ຺ພາຊກວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ວິຍ ອກ຺ໂກສມຕ຺ຕຕ຺ຕາ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖູນີຕິ ເອເກ. ອິຕ຺ຖິປຓ຺ຑກາສິ, ເວປຸຣິສິກາສີຕິ ເອຕາເນວ ປທານິ ສກລສຣີຣສຓ຺ຐານເຠທທີປການິ ສຸທ຺ຘານິ ສງ຺ຆາທິເສສໍ ນ ຊເນນ຺ຕິ ສກລສຣີຣສາມຎ຺ຎຕ຺ຕາ, ອິຕຣານິ ຊເນນ຺ຕິ ອສາມຎ຺ຎຕ຺ຕາ. ຕານິ ຫິ ປສ຺ສາວມຄ຺ຄເມວ ທີເປນ຺ຕິ ສິຂຣຓີ-ປທໍ ວິຍ. ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນາສີຕິ ວຈນໍ ປນ ປຸຣິສນິມິຕ຺ເຕນ ອສງ຺ຆາທິເສສວຕ຺ຖຸນາ ມິສ຺ສວຈນໍ. ປຸຣິສອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກສ຺ສ ຈ ອິຕ຺ຖິນິມິຕ຺ຕໍ ປຏິຈ຺ຉນ຺ນໍ, ປຸຣິສນິມິຕ຺ຕໍ ປາກຏໍ ໂຫຕິ. ຍທິ ຕມ຺ປິ ຊເນຕິ, ກຖໍ ອນິມິຕ຺ຕາສີຕິອາທິປທານິ ນ ສງ຺ຆາທິເສສໍ ຊເນນ຺ຕີຕິ ເອເກ, ຕໍ ນ ຍຸຕ຺ຕໍ. ປຸຣິສສ຺ສປິ ນິມິຕ຺ຕາຘິວຈນໂຕ, ‘‘ເມຖຸນຸປສໍຫິຕາຫິ ສງ຺ຆາທິເສໂສ’’ຕິ ມາຕິກາຍ ລກ຺ຂຓສ຺ສ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ຈ ເມຖຸນຸປສໍຫິຕາຫິປິ ໂອຠາສເນ ປຏິວິຊານນ຺ຕິຍາ ສງ຺ຆາທິເສໂສ, ອປ຺ປຏິວິຊານນ຺ຕິຍາ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ອິຕເຣຫິ ໂອຠາສເນ ປຏິວິຊານນ຺ຕິຍາ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍໍ, ອປ຺ປຏິວິຊານນ຺ຕິຍາ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ເອເກ, ສພ຺ພໍ ສຸຏ຺ຐຸ ວິຈາເຣຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

໒໘໗. ຫສນ຺ໂຕຕິ ຍໍ ອຸທ຺ທິສ຺ສ ຠຓຕິ, ສາ ເຈ ປຏິວິຊານາຕິ, ສງ຺ຆາທິເສໂສ.

ວິນີຕວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໒໘໙. ‘‘ປຏິວຸຕ຺ຕໍ ນາມາ’’ຕິ ປາໂຐ. ໂນ-ສທ຺ໂທ ອຘິໂກ. ‘‘ອກ຺ຂຣລິຂເນນປິ ໂຫຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ຕໍ ອາວຊ຺ຊນສມນນ຺ຕຣວິຘິນາ ສເມຕິ ເຈ, ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລວາຈາສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໔. ອຕ຺ຕກາມປາຣິຈຣິຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໒໙໐. ຈຕຸຕ຺ເຖ ຕໂຍ ສງ຺ຆາທິເສສວາຣາ ອາຄຕາ, ເສສາ ສຕ຺ຕປຎ຺ຎາສ ວາຣາ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍທຸກ຺ກຏາປຕ຺ຕິກາຍ ສໍຂິຕ຺ຕາຕິ ເວທິຕພ຺ພາ, ຕໂຕ ອຎ຺ຎຕໂຣ ອສມ຺ຠວໂຕ ອິຘ ນ ອຸທ຺ຘໂຏ. ເສສໂຍຊນກ຺ກໂມ ວຸຕ຺ຕນເຍນ ເວທິຕພ຺ໂພ. ນຄຣປຣິກ຺ຂາເຣຫີຕິ ປາກາຣປຣິຂາທີຫິ ນຄຣປຣິວາເຣຫິ. ເສຕປຣິກ຺ຂາໂຣຕິ ເສຕາລງ຺ກາໂຣ, ສີລາລງ຺ກາໂຣຕິ ອຕ຺ໂຖ (ສໍ. ນິ. ອຏ຺ຐ. ໓.໕.໔). ຈກ຺ກວີຣິໂຍຕິ ວີຣິຍຈກ຺ໂກ. ວສລໍ ທຸຄ຺ຄນ຺ຘນ຺ຕິ ນິມິຕ຺ຕໍ ສນ຺ຘາຍາຫ, ຕເທວ ສນ຺ຘາຍ ‘‘ກິໍ ເມ ປາປກໍ, ກິໍ ເມ ທຸຄ຺ຄນ຺ຘ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໒໙໑. ສນ຺ຕິເກຕິ ຍຕ຺ຖ ຐິໂຕ ວິຎ຺ຎາເປຕິ. ‘‘ປຐມວິຄ຺ຄເຫ ສເຈ ປາຬິວເສນ ໂຍເຊຕີຕິ ກາມເຫຕຸປາຣິຈຣິຍາອຕ຺ໂຖ. ເສສນ຺ຕິ ‘ອຘິປ຺ປາໂຍ’ຕິ ປທໍ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ອຕ຺ຖາຠາວໂຕ. ທຸຕິເຍ ປາຬິວເສນ ກາມເຫຕຸ-ປທານິ ພ຺ຍຎ຺ຊນານິ ເຕສໍ ຕຕ຺ຖ ອຕ຺ຖາຠາວໂຕ. ເອວໍ ຈຕ຺ຕາຣິ ປທານິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ວິຄ຺ຄຫານໍ ວເສນ ໂຍຊິຕານີຕິ ອປເຣ ວທນ຺ຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ.

໒໙໕. ເອເຕສຸ ສິກ຺ຂາປເທສຸ ເມຖຸນຣາເຄນ ວີຕິກ຺ກເມ ສຕິ ສງ຺ຆາທິເສເສນ ອນາປຕ຺ຕິ. ຕສ຺ມາ ‘‘ກິໍ ຠນ຺ເຕ ອຄ຺ຄທານນ຺ຕິ. ເມຖຸນຘມ຺ມ’’ນ຺ຕິ ອິທໍ ເກວລໍ ເມຖຸນຘມ຺ມສ຺ສ ວຓ຺ຓຠຓນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ເມຖຸນຘມ຺ມາຘິປ຺ປາເຍນ ຕທຕ຺ຖິຍາ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ, ປຣສ຺ສ ຠິກ຺ຂຸໂນ ກາມປາຣິຈຣິຍາຍ ວຓ຺ຓຠຓເນ ທຸກ຺ກຏໍ. ‘‘ໂຍ ເຕ ວິຫາເຣ ວສຕິ, ຕສ຺ສ ອຄ຺ຄທານໍ ເທຫີ’’ຕິ ປຣິຍາຍວຈເນນປິ ທຸກ຺ກຏໍ. ‘‘ອຕ຺ຕກາມປາຣິຈຣິຍາຍ ວຓ຺ຓໍ ຠາເສຍ຺ຍ. ຍາ ມາທິສໍ ສີລວນ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຈ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາຕິ ເອເກ. ປຎ຺ຈສຸ ອງ຺ເຄສຸ ສພ຺ຠາວາ ສງ຺ຆາທິເສໂສວາຕິ ເອເກ. ວິຈາເຣຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ. ຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ‘‘ອິມສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປທທ຺ວເຍ ກາຍສໍສຄ຺ເຄ ວິຍ ຍກ຺ຂິເປຕີສຸ ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລຕ຺ຕກາມວຈເນ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍ’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ. ອຏ຺ຐກຖາສຸ ປນ ນາຄຕ’’ນ຺ຕິ ລິຂິຕໍ. ‘‘ອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນໂກ ປນ ປຓ຺ຑກຄຕິໂກວາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ອຕ຺ຕກາມປາຣິຈຣິຍສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໕. ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໒໙໗. ອຫມ຺ຫິ ທຸຄ຺ຄຕາຕິ ອຫໍ ອມ຺ຫິ ທຸຄ຺ຄຕາ. ອຫໍ ຂ຺ວຍ຺ໂຍຕິ ເອຕ຺ຖ ອຍ຺ໂຍຕິ ພຫຸວຈນໍ ໂຫຕິ.

໒໙໘. ໂອຍາຈນ຺ຕີຕິ ນີຈໍ ກຕ຺ວາ ເທເວ ຍາຈນ຺ຕິ. ອາຍາຈນ຺ຕີຕິ ອຸຈ຺ຈໍ ກຕ຺ວາ ອາທເຣນ ຍາຈນ຺ຕິ. ອລງ຺ກາຣາທີຫິ ມຓ຺ຑິໂຕ ເກສສໍວິຘານາທີຫິ ປສາຘິໂຕ. ‘‘ມຓ຺ຑິຕກຣເຓ ທຸກ຺ກຏ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ.

ປທຠາຊນີຍວຓ຺ຓນາ

໓໐໓. ສຫ ປຣິທຓ຺ເຑນ ວຕ຺ຕມານາຕິ ອຕ຺ໂຖ. ຉນ຺ທວາສິນີ ນາມ ‘‘ປິຍາ ປິຍໍ ວເສຕີ’’ຕິ ປາຬິ, ປຸຣິສໍ ວາເສຕີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ປິໂຍ ປິຍໍ ວາເສຕີ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາ.

ຕໍ ກິຣິຍໍ ສມ຺ປາເທສ຺ສຕີຕິ ອວສ຺ສໍ ອາໂຣເຈນ຺ຕິຍາ ເຈ ອາໂຣເຈຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ທ຺ວິນ຺ນໍ ມາຕາປິຕູນໍ ເຈ ອາໂຣເຈຕິ, ສງ຺ຆາທິເສໂສຕິ ວິນຍວິນິຈ຺ຉເຍ ‘‘ວຕ຺ຖຸ ໂອໂລເກຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ວຕ຺ຖຸມ຺ຫິ ຈ ‘‘ອຸທາຍິຕ຺ເຖໂຣ ຄຓິກາຍ ອາໂຣເຈສີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ຕໍ ‘‘ມາຕາທີນມ຺ປິ ວທໂຕ ວິສງ຺ເກໂຕ ນຕ຺ຖີ’’ຕິ ອຏ຺ຐກຖາວຈນໂຕ ນິປ຺ປໂຍຊນໍ. ຕໍ ປເນຕນ຺ຕິ ອາຈຣິຍສ຺ສ ວຈນໍ. ມາຕຸຣກ຺ຂິຕໍ ພ຺ຣູຫີຕິ ເປສິຕສ຺ສ ຄນ຺ຕ຺ວາ ມາຕາປິຕຸຣກ຺ຂິຕໍ ວທໂຕ ຕສ຺ສ ຕສ຺ສາ ມາຕຸຣກ຺ຂິຕຠາເວປິ ສຕິ ວິສງ຺ເກຕເມວ, ກສ຺ມາ? ‘‘ປິຕຸຣກ຺ຂິຕາທີສຸ ອຎ຺ຎຕຣໍ ວທນ຺ຕສ຺ສ ວິສງ຺ເກຕ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ອິຕຣຖາ ອາທິ-ສທ຺ໂທ ນິຣຕ຺ຖໂກ ສິຍາ. ເອກໍ ທສກໍ ອິຕເຣນ ທສເກນ ໂຍເຊຕ຺ວາ ປຸພ຺ເພ ສຸກ຺ກວິສ຺ສຏ຺ຐິຍໍ ວຸຕ຺ຕນຍຕ຺ຕາ ມາຕຸຣກ຺ຂິຕາຍ ມາຕາ ອຕ຺ຕໂນ ຘີຕຸສນ຺ຕິກໍ ປຫິຓຕີຕິ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

໓໓໘. ອນຠິນນ຺ທິຕ຺ວາຕິ ວຈນມຕ຺ຕເມວ, ຍທິປິ ອຠິນນ຺ທຕິ, ຍາວ ສາສນໍ ນາໂຣເຈຕິ, ຕາວ ‘‘ວີມໍສິໂຕ’’ຕິ ນ ວຸຈ຺ຈຕິ. ສາສນາໂຣຈນກາເລຕິ ອາຓາປກສ຺ສ ສາສນວຈນກ຺ຂເຓ. ຕຕິຍປເທ ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ເອກງ຺ຄສມ຺ປຕ຺ຕິຍາ ທຸກ຺ກຏນ຺ຕິ ອຕ຺ໂຖ. ວຕ຺ຖຸຄຓນາຍ ສງ຺ຆາທິເສໂສຕິ ອຸຠຍວຕ຺ຖຸຄຓນາຍ ກິຣ.

໓໓໙. ຈຕຸຕ຺ເຖ ອນາປຕ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ປນ ‘‘ປຏິຄ຺ຄຓ຺ຫາຕິ ນ ວີມໍສຕິ ນ ປຈ຺ຈາຫຣຕິ, ອນາປຕ຺ຕີຕິ ເອຕ຺ຖ ວິຍ ‘ຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ນ ສມ຺ປາເທຕິ, ອາຄຈ຺ຉນ຺ໂຕ ວິສໍວາເທຕີ’ຕິ ອນາປຕ຺ຕິປາຬິຍາປິ ຠວິຕພ຺ພນ຺ຕິ ທສ຺ສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ເອກຈ຺ເຈສຸ ໂປຕ຺ຖເກສຸ ‘‘ອຕ຺ຖີ’’ຕິປິ.

ວິນີຕວຕ຺ຖຸວຓ຺ຓນາ

໓໔໑. ອລໍວຈນີຍາຕິ ນ ວຈນີຍາ, ນິວາຣເຓ ອລໍ-ສທ຺ໂທ. ເຖຣປິຕາ ວທຕີຕິ ຊິຓ຺ຓປິຕາ ວທຕີຕິ ອຕ຺ໂຖ. ກິຎ຺ຈາປິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ອິຕ຺ຖີ ນາມ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖີ ນ ຍກ຺ຂີ ນ ເປຕີ ນ ຕິຣຈ຺ຉານຄຕາ, ປຸຣິໂສ ນາມ ມນຸສ຺ສປຸຣິໂສ ນ ຍກ຺ໂຂ’’ຕິອາທິ ນຕ຺ຖິ, ຕຖາປິ ກາຍສໍສຄ຺ຄາທີສຸ ‘‘ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖີ’’ຕິ ອິຕ຺ຖີວວຕ຺ຖານສ຺ສ ກຕຕ຺ຕາ ອິຘາປິ ມນຸສ຺ສິຕ຺ຖີ ເອວາຕິ ປຎ຺ຎາຍຕິ. ເມຖຸນປຸພ຺ພຠາຄຕ຺ຕາ ມນຸສ຺ສອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນໂກ ຈ ຖຸລ຺ລຈ຺ຈຍວຕ຺ຖຸໂກວ ໂຫຕິ, ເສສາ ມນຸສ຺ສປຓ຺ຑກອຸຠໂຕພ຺ຍຎ຺ຊນກຕິຣຈ຺ຉານຄຕປຸຣິສາທໂຍ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸກາວ ມິຈ຺ຉາຈາຣສາສນງ຺ຄສມ຺ຠວໂຕຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ຍຖາສມ຺ຠວໍ ປນ ວາຣາ ອຸທ຺ຘຣິຕພ຺ພາ. ປຎ຺ຎຕ຺ຕິອຊານເນ ວິຍ ອລໍວຈນີຍຠາວາຊານເນປິ ອຈິຕ຺ຕກຕາ ເວທິຕພ຺ພາ. ທຸຏ຺ຐຸລ຺ລາທີສຸປີຕິ ‘‘ອິມສ຺ມິມ຺ປີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕເມວ ໂຫຕິ. ‘‘ເລຂໍ ເນຕ຺ວາ ປຏິເລຂໍ ອາໂຣຈິຕສ຺ສາປິ ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕໍ ນຕ຺ຖິ ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕຠາວມຊານນ຺ຕສ຺ສາ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ, ວີມໍສິຕ຺ວາ ຄເຫຕພ຺ພໍ.

ສຎ຺ຈຣິຕ຺ຕສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໖. ກຸຏິກາຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໓໔໒. ຍາຈນາຕິ ‘‘ເທຖ ເທຖາ’’ຕິ ໂຈທນາ. ວິຎ຺ຎຕ຺ຕີຕິ ອິມິນາ ໂນ ອຕ຺ໂຖຕິ ວິຎ຺ຎາປນາ. ‘‘ຫຕ຺ຖກມ຺ມໍ ຍາຈິໂຕ ອຸປກຣຓໍ, ມູລໍ ວາ ທສ຺ສຕີ’’ຕິ ຍາຈຕິ, ນ ວຏ຺ຏຕີຕິ. ວຏ຺ຏຕິ ເສນາສເນ ໂອຠາສປຣິກຖາທີນໍ ລທ຺ຘຕ຺ຕາຕິ ເອເກ. ອນຊ຺ຌາວຸຕ຺ຖກນ຺ຕິ ອສ຺ສາມິກໍ. ນ ອາຫຏໍ ປຣິຠຸຎ຺ຊິຕພ຺ພນ຺ຕິ ‘‘ສູໂປທນວິຎ຺ຎຕ຺ຕິທຸກ຺ກຏໍ ໂຫຕີ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ກິຎ຺ຈາປິ ຄຣຸຠຓ຺ຑປ຺ປໂຫນເກສູຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ຕຖາປິ ຍໍ ວຕ຺ຖຸວເສນ ອປ຺ປໍ ຫຸຕ຺ວາ ອຄ຺ຆວເສນ ມຫາ ຫຣິຕາລຫິງ຺ຄຸລິກາທິ, ຕໍ ຍາຈິຕຸໍ ນ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

໓໔໔. ໂສ ກິຣາຕິ ອິສິ. ຕທາ ອຊ຺ຌຄມາ ຕທຊ຺ຌຄມາ.

໓໔໘-໙. ນ ຫິ ສກ຺ກາ ຍາຈນາຍ ກາຕຸໍ, ຕສ຺ມາ ສຍໍ ຍາຈິຕເກຫິ ອຸປກຣເຓຫີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ສເມຕິ, ນ ອຕ຺ໂຖ. ກສ຺ມາ? ອິຘ ອຸຠເຍສໍ ອຘິປ຺ເປຕຕ຺ຕາ, ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ໂຕ ‘‘ຍສ຺ມາ ປນາ’’ຕິອາທິມາຫ. ອິຘ ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ອິມສ຺ມິໍ ສິກ຺ຂາປທວິຠງ຺ເຄ ວຸຕ຺ຕນເຍນ. ‘‘ສຎ຺ຎາຈິກາຍາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ກໂຣນ຺ເຕນາປິ, ‘‘ປເຣຫິ ປຣິໂຍສາເປຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ ກາຣາເປນ຺ເຕນາປິ ປຏິປຊ຺ຊິຕພ຺ພໍ. ອຸໂຠເປເຕ ກາຣກກາຣາປກາ. ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ວິໂລມິຕໍ ຠເວຍ຺ຍ, ‘‘ກາຣຍມາເນນາ’’ຕິ ຫິ ພ຺ຍຎ຺ຊນໍ ‘‘ກໂຣນ຺ເຕນາ’’ຕິ ວຸຕ຺ເຕ ວິໂລມິຕໍ ໂຫຕິ ອຕທຕ຺ຖຕ຺ຕາ. ນ ຫິ ກາຣາເປນ຺ໂຕ ນາມ ໂຫຕິ. ‘‘ອິຘ ວຸຕ຺ຕນເຍນາຕິ ເທສິຕວຕ຺ຖຸກປມາຓິກນເຍນ. ເອວໍ ສນ຺ເຕ ‘ກໂຣນ຺ເຕນ ວາ ກາຣາເປນ຺ເຕນ ວາ’ຕິ ວຈນໂຕ ກໂຣນ຺ເຕນາປິ ປເຣຫິ ວິປ຺ປກຕໍ ວຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ເຈ, ຕທຕ຺ຖວິສ຺ສຊ຺ຊນຕ຺ຖໍ ‘ຍທິ ປນາຕິອາທິມາຫາ’’’ຕິ ອນຸຄຓ຺ຐິປເທ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ສຎ຺ຎາຈິກາຍ ກຸຏິໍ ກໂຣນ຺ໂຕ’’ຕິ ວຈນວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອາຍາມໂຕ ຈ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ຈາ’’ຕິ ອວຕ຺ວາ ວິກປ຺ປຕ຺ຖສ຺ສ ວາ-ສທ຺ທສ຺ສ ຄຫິຕຕ຺ຕາ ເອກໂຕຠາເຄປິ ວຑ຺ຒິເຕ ອາປຕ຺ຕິ ເອວ. ປມາຓຍຸຕ຺ຕມຎ຺ໂຈ ກິຣ ນວວິທຕ຺ຖິ. ‘‘‘ຈຕຸຫຕ຺ຖວິຕ຺ຖາຣາ’ຕິ ວຈເນນ ‘ຕິຣິຍໍ ຕິຫຕ຺ຖາ ວາ’ຕິ ວຈນມ຺ປິ ສເມຕິ ‘ຍຕ຺ຖ ປມາຓຍຸຕ຺ໂຕ’ຕິອາທິສນ຺ນິຏ຺ຐານວຈນາສມ຺ຠວໂຕ’’ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ. ປມາຓໂຕ ອູນຕຣມ຺ປີຕິ ວິຕ຺ຖາຣໂຕ ຈຕຸປຎ຺ຈຫຕ຺ຖມ຺ປິ ທີຆໂຕ ອນຕິກ຺ກມິຕ຺ວາ ວຸຕ຺ຕປມາຓເມວ ເທສິຕວຕ຺ຖຸ. ອເທສິຕວຕ຺ຖຸຎ຺ຫິ ກໂຣໂຕ ອາປຕ຺ຕິ. ປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ຕາ ກຸຏິ ເອວ ປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ຕໍ ກຸຏິໍ ກເຣຍ຺ຍາຕິ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ‘‘ຖມ຺ຠຕຸລາ’’ຕິ ປາໂຐ. ອນຸສ຺ສາວນານເຍນາຕິ ເອຕ຺ຖ ‘‘ທມິຬຠາສາຍປິ ວຏ຺ຏຕີ’’ຕິ ວທນ຺ຕິ.

໓໕໓. ຈາຣຠູມິ ໂຄຈຣຠູມິ. ນ ຄຫິຕາຕິ ນ ວາຣິຕາ. ອຏ຺ຐກຖາຍໍ ‘‘ກາຣຓາຍ ຄຸຕ຺ຕິພນ຺ຘນາຄາຣໍ, ອກຣຓຏ຺ຐານໍ ວາ ຘມ຺ມຄນ຺ຘິກາ ຫຕ຺ຖປາທຈ຺ຉິນ຺ທນກາ ຄນ຺ຘິກາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ທ຺ວີຫິ ພລິພທ຺ເທຫີຕິ ເຫຏ຺ຐິມໂກຏິຍາ ກິຣ ວຸຕ຺ຕໂຕ ອາວິຊ຺ຊິຕຸໍ ນ ສກ຺ກາ ຉິນ຺ນາວຏຕ຺ຕາ, ນິຄມນສ຺ສາປິ ອຕ຺ຖປ຺ປກາສນຕ຺ຖໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ. ປາຈິນນ຺ຕິ ວຕ຺ຖຸ ອຘິຏ຺ຐານໍ. ຕທຕ຺ຖາຍາຕິ ຕຈ຺ຉນຕ຺ຖາຍ. ປຓ຺ຓສາລມ຺ປີຕິ ອຸລ຺ລິຕ຺ຕາວລິຕ຺ຕກຸຏິເມວ ປຓ຺ຓຈ຺ຉທນໍ. ເຕເນວ ‘‘ສຠິຕ຺ຕິຈ຺ຉທນ’’ນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ, ອລິຕ຺ຕໍ ກິຣ ສພ຺ພໍ ວຏ຺ຏຕິ. ປຸພ຺ເພ ໂຖກໍ ຐປິຕໍ ປຸນ ວຑ຺ເຒຕ຺ວາ. ຕສ຺ມິນ຺ຕິ ທ຺ວາຣພນ຺ຘເນ ວາ ວາຕປາເນ ວາ ຐປິເຕ. ປຐມເມວາຕິ ເອຕ຺ຖ ປຕ຺ຕກາເລ ເອວາຕິ ກິຣ ຘມ຺ມສິຣິຕ຺ເຖໂຣ. ອຸປຕິສ຺ສຕ຺ເຖໂຣ ຐປິຕກາເລວາຕິ ກິຣ. ປຸຣິເມນ ເລປສ຺ສ ອຆຏິຕຕ຺ຕາ ທຸຕິເຍນ ວຕ຺ຕສີເສນ ກຕຕ຺ຕາ ອຸຠິນ຺ນມ຺ປິ ອນາປຕ຺ຕິ. ສເຈ ອາຓຕ຺ເຕນ ກຕໍ, ‘‘ກໂຣຕິ ວາ ກາຣາເປຕິ ວາ’’ຕິ ວຈນໂຕ ອາປຕ຺ຕິ ອຸຠິນ຺ນໍ ສຕິ ອຕ຺ຕຸທ຺ເທສິກຕາຍ, ອສຕິ ມູລຏ຺ຐສ຺ເສວ. ເຫຏ຺ຐິມປ຺ປມາຓສມ຺ຠເວ ສຕິ ສພ຺ພມຕ຺ຕິກາມຍໍ ກຸຏິໍ ກໂຣໂຕ ອາປຕ຺ຕິ ທຸກ຺ກເຏນ ສງ຺ຆາທິເສໂສຕິ ອາຈຣິຍສ຺ສ ຕກ຺ໂກ.

໓໕໔. ຉຕ຺ຕິໍສ ຈຕຸກ຺ການິ ນາມ ອເທສິຕວຕ຺ຖຸກຈຕຸກ຺ກໍ ເທສິຕວຕ຺ຖຸກຈຕຸກ຺ກໍ ປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ຕຈຕຸກ຺ກໍ ປມາຓິກຈຕຸກ຺ກໍ ອເທສິຕວຕ຺ຖຸກປມາຓາຕິກ຺ກນ຺ຕຈຕຸກ຺ກໍ ເທສິຕວຕ຺ຖຸກປມາຓິກຈຕຸກ຺ກນ຺ຕິ ຉ ຈຕຸກ຺ການິ, ເອວໍ ສມາທິສຕິວາຣາທີສຸປິ ປຎ຺ຈສູຕິ ຉຕ຺ຕິໍສ. ອາປຕ຺ຕິເຠທທສ຺ສນຕ຺ຖນ຺ຕິ ເອຕ຺ຖ ຍສ຺ມາ ‘‘ສາຣມ຺ເຠ ເຈ, ຠິກ຺ຂຸ, ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອປຣິກ຺ກມເນ…ເປ… ສງ຺ຆາທິເສໂສ’’ຕິ ມາຕິກາຍໍ ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ຕຕ຺ຕາ ສາຣມ຺ຠອປຣິກ຺ກມເນປິ ສງ຺ຆາທິເສໂສວາຕິ ມິຈ຺ຉາຄາຫວິວຊ຺ຊນຕ຺ຖໍ ອາປຕ຺ຕິເຠໂທ ທສ຺ສິໂຕ, ຕສ຺ມາ ວຸຕ຺ຕານີຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ວິຠງ຺ເຄ ເອວໍ ອວຕ຺ວາ ກິມຕ຺ຖໍ ມາຕິກາຍໍ ທຸກ຺ກຏວຕ຺ຖຸ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເຈ? ຠິກ຺ຂູ ອຠິເນຕພ຺ພາ ວຕ຺ຖຸເທສນາຍ, ເຕຫິ ຠິກ຺ຂູຫິ ວຕ຺ຖຸ ເທເສຕພ຺ພໍ. ກີທິສໍ? ອນາຣມ຺ຠໍ ສປຣິກ຺ກມນໍ, ເນຕຣໍ, ອິຕຣສ຺ມິໍ ‘‘ສາຣມ຺ເຠ ເຈ ຠິກ຺ຂຸ ວຕ຺ຖຸສ຺ມິໍ ອປຣິກ຺ກມເນ’’ຕິ ເອວໍ ອານິສໍສວເສນ ອາຄຕຕ຺ຕາ ວຸຕ຺ຕໍ. ຍສ຺ມາ ວຕ຺ຖຸ ນາມ ອຕ຺ຖິ ສາຣມ຺ຠໍ, ອຕ຺ຖິ ອນາຣມ຺ຠໍ, ອຕ຺ຖິ ສປຣິກ຺ກມນໍ, ອຕ຺ຖິ ອປຣິກ຺ກມນໍ, ອຕ຺ຖິ ສາຣມ຺ຠໍ ສປຣິກ຺ກມນໍ, ອຕ຺ຖິ ສາຣມ຺ຠໍ ອປຣິກ຺ກມນໍ, ອຕ຺ຖິ ອນາຣມ຺ຠໍ ສປຣິກ຺ກມນໍ, ອຕ຺ຖິ ອນາຣມ຺ຠໍ ອປຣິກ຺ກມນນ຺ຕິ ພຫຸວິຘຕ຺ຕາ ວຕ຺ຖຸ ເທເສຕພ຺ພໍ ອນາຣມ຺ຠໍ ສປຣິກ຺ກມນໍ, ເນຕຣນ຺ຕິ ວຸຕ຺ຕໍ ໂຫຕິ. ກິມຕ຺ຖິກາ ປເນສາ ເທສນາຕິ ເຈ? ຄຣຸກາປຕ຺ຕິປຎ຺ຎາປນເຫຕຸປຣິວຊ຺ຊນຸປາຍຕ຺ຖາ. ວຕ຺ຖຸເທສນາຍ ຫິ ຄຣຸກາປຕ຺ຕິປຎ຺ຎາປນເຫຕຸຕ຺ຕາ ອກຕວິຎ຺ຎຕ຺ຕິ ຄິຫີນໍ ປີຬາຊນເນນ ອຕ຺ຕທຸກ຺ຂປຣທຸກ຺ຂເຫຕຸຠູໂຕ ຈ ສາຣມ຺ຠຠາໂວຕິ ເອເຕ ວຕ຺ຖຸເທສນາປເທເສນ ອຸປາເຍນ ປຣິວຊ຺ຊິຕາ ໂຫນ຺ຕິ. ນ ຫິ ຠິກ຺ຂຸ ອກປ຺ປິຍກຸຏິກຣຓຕ຺ຖໍ ຄິຫີນໍ ວາ ປີຬານິມິຕ຺ຕໍ ສາຣມ຺ຠວຕ຺ຖຸ. ກຸຏິກຣຓຕ຺ຖໍ ວາ ວຕ຺ຖຸໍ ເທເສນ຺ຕີຕິ ປຐມເມວ ສາຘິຕເມຕໍ. ໂວມິສ຺ສກາປຕ຺ຕິໂຍຕິ ທຸກ຺ກຏສງ຺ຆາທິເສສມິສ຺ສກາປຕ຺ຕິໂຍ.

໓໕໕. ຕຕ຺ຖ ‘‘ທ຺ວີຫິ ສງ຺ຆາທິເສເສຫີ’’ຕິ ວຕ຺ຕພ຺ເພ ‘‘ທ຺ວິນ຺ນໍ ສງ຺ຆາທິເສເສນາ’’ຕິ ວິຠຕ຺ຕິພ຺ຍຕ຺ຕເຍນ, ວຈນພ຺ຍຕ຺ຕເຍນ ຈ ວຸຕ຺ຕໍ. ‘‘ອາປຕ຺ຕິ ທ຺ວິນ຺ນໍ ສງ຺ຆາທິເສສານ’’ນ຺ຕິປິ ປາໂຐ.

໓໖໔. ນ ຆຏຍຕິ ຉທນເລປາຠາວໂຕ, ອນາປຕ຺ຕິ, ຕໍ ປຣໂຕ ສາຘິຍຕິ. ຉທນເມວ ສນ຺ຘາຍ ອຸລ຺ລິຕ຺ຕາວລິຕ຺ຕຕາ ວຸຕ຺ຕາຕິ. ‘‘ກຸກ຺ກຸຏຈ຺ຉິກເຄຫໍ ວຏ຺ຏຕີຕິ ວຕ຺ວາ ປຸນ ຉທນໍ ທຓ຺ຑເກຫີຕິອາທິນາ ນເຍນ ຕໍ ທສ຺ເສນ຺ເຕຫິ ຕິຓປຓ຺ຓຈ຺ຉທນາກຸຏິກາວ ວຸຕ຺ຕາ. ຕຕ຺ຖ ຉທນໍ ທຓ຺ຑເກຫິ ທີຆໂຕ ຕິຣິຍຎ຺ຈ ຊາລໍ ວິຍ ພນ຺ຘິຕ຺ວາ ຕິເຓຫິ ວາ ປຓ຺ເຓຫິ ວາ ຉາເທຕຸໍ ອຸລ຺ລິຕ຺ຕາທິຠາໂວ ຉທນເມວ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ໂຕຕິ ຍຸຕ຺ຕມິທໍ. ຕສ຺ມາ ມຕ຺ຕິກາມຍໍ ຠິຕ຺ຕິໍ ວຑ຺ຒາເປຕ຺ວາ ອຸປຣິ ອຸລ຺ລິຕ຺ຕໍ ວາ ອວລິຕ຺ຕໍ ວາ ອຸຠຍໍ ວາ ຠິຕ຺ຕິຍາ ຆຏິຕໍ ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ອາປຕ຺ຕິ ເອວ ວິນາປິ ຠິຕ຺ຕິເລເປນາ’’ຕິ ລິຂິຕໍ. ‘‘‘ໂສ ຈ ຉທນເມວ ສນ຺ຘາຍາ’ຕິ ປຘານວເສນ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ເຫຏ຺ຐາຠາຄໍ ປຏິກ຺ຂິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ວທນ຺ຕິ, ວີມໍສິຕພ຺ພໍ. ເອຕ຺ຖາຕິ ຕິຓກຸຏິກາຍ. ຍຖາສມາທິຏ຺ຐາຍາຕິ ຍຖາວຸຕ຺ຕປ຺ປກາຣນ຺ຕິ ອຘິປ຺ປາໂຍ. ‘‘ອາປຕ຺ຕິ ກາຣຸການໍ ຕິຓ຺ຓໍ ທຸກ຺ກຏານ’’ນ຺ຕິອາທິມ຺ຫິ ໂສ ສຸຓາຕິຉກ຺ກມ຺ປິ ລພ຺ຠຕິ. ອຸຠຍຕ຺ຖ ສມາທິຏ຺ຐຕ຺ຕາ ອາຓາປກສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ. ອາຓຕ຺ຕສ຺ສ ຍຖາ ສມາທິຏ຺ຐໍ ອາຓາປເກນ, ຕຖາ ອກຣຓປຈ຺ຈຍາ ທຸກ຺ກຏໍ. ສເຈ ‘‘ອຫມ຺ເປຕ຺ຖ ວສາມີ’’ຕິ ອຕ຺ຕຸທ຺ເທສມ຺ປິ ກໂຣຕິ, ສງ຺ຆາທິເສໂສວ. ‘‘ກຸຏິໍ ກໂຣຖາ’’ຕິ ອວິເສເສນ ວຸຕ຺ຕຏ຺ຐາເນ ປນ ອາຓາປກສ຺ສາປິ ສງ຺ຆາທິເສໂສ ອຈິຕ຺ຕກຕ຺ຕາ ສິກ຺ຂາປທສ຺ສ.

ອຫຎ຺ຈ ວສິສ຺ສາມີຕິ ເອຕ຺ຖ ປຣສ຺ສ ຍສ຺ສ ກສ຺ສຈິ ອຸທ຺ທິຏ຺ຐສ຺ສ ອຠາວາ ອາປຕ຺ຕິ ເອວ ‘‘ກໂຣນ຺ຕສ຺ສ ວາ’’ຕິ ນິຍມິຕຕ຺ຕາ, ອນາປຕ຺ຕິ ອວິຠຕ຺ຕຕ຺ຕາ. ‘‘ອິຘ ປຎ຺ຎຕ຺ຕິຊານນມຕ຺ຕເມວ ຈິຕ຺ຕ’’ນ຺ຕິ ຈ ລິຂິຕໍ. ອນຸຄຓ຺ຐິປເທ ປນ ອຫຎ຺ຈ ວສິສ຺ສາມີຕິ ເອຕ຺ຖ ໂຍ ‘‘ມຍ຺ຫໍ ວາສາຄາຣຎ຺ຈ ຠວິສ຺ສຕີ’’ຕິ ອິຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ສາປຕ຺ຕິ. ໂຍ ປນ ອຸໂປສຖາຄາຣໍ ອິຈ຺ຉຕິ, ຕສ຺ສ ອນາປຕ຺ຕິ, ຕສ຺ມາ ‘‘ອຸຠຍໍ ສເມຕີ’’ຕິ ວຕ຺ວາ ຈ ‘‘ວິນຍວິນິຈ຺ຉເຍ ອາຄເຕ ຄຣຸເກ ຐາຕພ຺ພ’’ນ຺ຕິ ວຈນໂຕ ມຫາປຈ຺ຈຣິວາທໂຕ ອິຕໂຣ ປຈ຺ຉາ ວຕ຺ຕພ຺ໂພຕິ ເຈ? ນ, ພລວຕ຺ຕາ. ‘‘ວາສາຄາຣໍ ຐເປຕ຺ວາ ສພ຺ພຕ຺ຖ, ອນາປຕ຺ຕີ’’ຕິ ວຈນໂຕ, ໂຠຊນສາລາທີນມ຺ປິ ອຕ຺ຖາຍ ອິມິນາ ກຕຕ຺ຕາ ສງ຺ກຣາ ຊາຕາ. ຍຖາ – ທ຺ເວ ຕໂຍ ‘‘ເອກໂຕ ວສິສ຺ສາມາ’’ຕິ ກໂຣນ຺ຕິ, ຣກ຺ຂຕິ ຕາວາຕິ ເອຕ຺ຖ ວິຍ. ‘‘ອິທໍ ຐານໍ ວາສາຄາຣໍ ຠວິສ຺ສຕິ, ອິທໍ ອຸໂປສຖາຄາຣ’’ນ຺ຕິ ວິຠຊິຕ຺ວາ ກເຕປິ ອາປຕ຺ຕິ ເອວ. ທ຺ວີສຸ ມຫາປຈ຺ຈຣິວາໂທ ພລວາ, ຕສ຺ມາ ‘‘ປຈ຺ຉາ ວຸຕ຺ໂຕ’’ຕິອາທິນາ ອຕີວ ປປຎ຺ຈິຕໍ. ກິໍ ເຕນ. ‘‘ອຕ຺ຕນາ ວິປ຺ປກຕໍ ອຕ຺ຕນາ ຈ ປເຣຫິ ຈ ປຣິໂຍສາເປຕີ’’ຕິອາທິນາ ນເຍນ ອປຣານິປິ ຈຕຸກ຺ການິ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ໂຍເຊຕ຺ວາ ທສ຺ເສຕພ຺ພານິ, ເລຓາທີສຸ ກິຎ຺ຈາປິ ສງ຺ຆາທິເສເສນ ອນາປຕ຺ຕິ, ອກຕວິຎ຺ຎຕ຺ຕິຍາ ສຕິ ຕປ຺ປຈ຺ຈຍາ ອາປຕ຺ຕິ ເອວ.

ກຸຏິກາຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໗. ວິຫາຣກາຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໓໖໖. ສຕ຺ຕເມ ວາ-ສທ຺ໂທ ອວຘາຣຓຕ຺ໂຖຕິ ເວທິຕພ຺ໂພ.

ວິຫາຣກາຣສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ ນິຏ຺ຐິຕາ.

໘. ປຐມທຸຏ຺ຐໂທສສິກ຺ຂາປທວຓ຺ຓນາ

໓໘໐. ສາວເກນ ປຕ຺ຕພ຺ພນ຺ຕິ ປກຕິສາວກໍ ສນ຺ຘາຍ ວຸຕ຺ຕໍ, ນ ອຄ຺ຄສາວກໍ. ຍຖູປນິສ຺ສຍຍຖາປຸຄ຺ຄລວເສນ ‘‘ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ’’ຕິອາທິ ວຸຕ຺ຕໍ. ເກນຈິ ສາວເກນ ຕິສ຺ໂສ ວິຊ຺ຊາ, ເກນຈິ ຈຕສ຺ໂສ ປຏິສມ຺ຠິທາ, ເກນຈິ ຉ ອຠິຎ຺ຎາ, ເກນຈິ ເກວໂລ ນວໂລກຸຕ຺ຕຣຘມ຺ໂມຕິ ເອວໍ ວິສຸໍ ວິສຸໍ ຍຖາສມ຺ຠວໍ ວຸຕ຺ຕນ຺ຕິ ເວທິຕພ຺ພໍ.

໓໘໒. ‘‘ເຍ ເຕ ຠິກ຺ຂູ ສຸຕ຺ຕນ຺ຕິກາ’’ຕິອາທິວຈນໂຕ ຘຣມາເນປິ ຠຄວຕິ ປິຏກຕ຺ຕຍປຣິຈ຺ເຉໂທ ອຕ຺ຖີຕິ ສິທ຺ຘໍ. ຘມ຺ມກຖິກາຕິ ອາຠິຘມ຺ມິກາ ຣຕິຍາ